📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາເຍ

ສຄາຖາວຄ຺ຄຏີກາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຠວນິສ຺ສຍວິສຸທ຺ຘິປຏິເວທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາສຸ ວິຎ຺ຎູນໍ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສມ຺ມເທວ ເຕສໍ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິກ຺ກມລທ຺ຘພ຺ພາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ມງ຺ຄລຠາວໂຕ, ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຠາວໂຕ, ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມາຈຣິຕຠາວໂຕ, ອາຍຕິໍ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກິຣິຍາຕິ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ປູຊນີຍປູຊາປຸຎ຺ຎວິເສສນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ພລານຸປ຺ປທານຕ຺ຖໍ, ອນ຺ຕຣາ ຈ ຕສ຺ສ ອສໍໂກຈາປນຕ຺ຖໍ, ຕທຸຠຍໍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທເມວ ຈ ປໂຍຊນໍ ອາຈຣິເຍນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອິຕິ ເມ ປສນ຺ນມຕິໂນ…ເປ… ຕສ຺ສານຸຠາເວນາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍປູຊາ ຫິ ນິຣຕິສຍປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕສໍພຸທ຺ຘິຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍປຠາໂວ ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍຕິ ພຫຸວິຘນ຺ຕຣາເຍປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນ຺ຕຣາຍນິພນ຺ຘນສກລສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນາຍ ປໂຫຕິ, ຠຍາທິອຸປທ຺ທວຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໑໙໕; ອປ. ເຖຣ ໑.໑໐.໑), ຕຖາ ‘‘ເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ເຕ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ໂຂ ປນ ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໙໐).

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ;

ວຣເມວ ຫິ ສາ ປີຕິ, ກສິເຓນປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ;

ຘມ຺ໂມຕິ…ເປ…, ສງ຺ໂຆຕິ…ເປ…, ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖);

ຕຖາ ‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສ…ເປ… ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑). ‘‘ອຣຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ…ເປ… ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ ໂລມຫໍໂສ ນ ເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ຈ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ວນ຺ທນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຄຸຓາຕິສຍໂຍຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຄາຖຕ຺ຕຍມາຫ. ຄຸຓາຕິສຍໂຍເຄນ ຫິ ວນ຺ທນາຣຫຠາໂວ, ວນ຺ທນາຣເຫ ຈ ກຕາ ວນ຺ທນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ປໂຍຊນໍ ສາເຘຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ສາ ນ ວິນຍເທສນາ ວິຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ, ນາປິ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ, ອຖ ໂຂ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາຕິ ຕທຸຠຍປ຺ປຘານເມວ ຕາວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂຖມນໍ ກາຕຸໍ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ ເສສຣຕນານໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ ວິພາຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພນ຺ຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຸຓາຍ ສີຕລໍ ກຣຸຓາສີຕລໍ, ກຣຸຓາສີຕລໍ ຫທຍໍ ອສ຺ສາຕິ ກຣຸຓາສີຕລຫທໂຍ, ຕໍ ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປເຣສໍ ຫິໂຕປສໍຫາຣສຸຂາທິອປຣິຫານິຈ຺ຉນສຠາວຕາຍ, ພ຺ຍາປາທາຣຕີນໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ຈ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕສນ຺ຕາປວິຈ຺ເຉທນາກາຣປວຕ຺ຕິຍາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣູປຕາປາສຫນຣສາ ອວິຫິໍສາຠູຕາ ກຣຸຓາວ ວິເສເສນ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ ວິຍ ສີຕິຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ກຣຸຓາມຸເຂນ ວາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ຉອສາຘາຣຓຎາຓວິເສສນິພນ຺ຘນຠູຕາ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສວິສຍພ຺ຍາປິຕາຍ ມຫາກຣຸຓາຠາວມຸປຄຕາ ກຣຸຓາວ ຠຄວໂຕ ອຠິສເຍນ ຫທຍສີຕລຠາວເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ສຕິປິ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານໍ ສາຕິສເຍ ຫທຍສີຕິຠາວນິພນ຺ຘນຕ຺ເຕ ສກລພຸທ຺ຘຄຸຓວິເສສກາຣຓຕາຍ ຕາສມ຺ປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຣຸຓາວ ຠຄວໂຕ ‘‘ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກຣຸຓານິທານາ ຫິ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ກຣຸຓານຸຠາວນິພ຺ພາປິຍມານສໍສາຣທຸກ຺ຂສນ຺ຕາປສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາຍ ອເນການິປິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປານໍ ອກິລນ຺ຕຣູປສ຺ເສວ ນິຣວເສສພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສມ຺ຠຣຓນິຍຕສ຺ສ ສມຘິຄຕຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຈ ສນ຺ນິຫິເຕສຸປິ ສຕ຺ຕສງ຺ຆາຏສມຸປນີຕຫທຍູປຕາປນິມິຕ຺ເຕສຸ ນ ອີສກມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕິຠາວສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕມໂຫສີຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ, ຍຖາສຠາວໍ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາວ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານໂຕ ປກາເຣຫິ ຘມ຺ມສຠາວໂຊຕນຏ຺ເຐນ ປຊ຺ໂຊໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ. ສວາສນປ຺ປຫານໂຕ ວິເສເສນ ຫຕໍ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕໍ ວິຫຕໍ. ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ວິຫຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໍ. ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ, ໂມຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂມໂຫ, ອວິຊ຺ຊາ. ສ຺ເວວ ວິສຍສຠາວປຏິຈ຺ຉາທນກຣຓໂຕ ອນ຺ຘກາຣສຣິກ຺ຂຕາຍ ຕໂມ ວິຍາຕິ ຕໂມ. ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫໂຕ ໂມຫຕໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕໂມ, ຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຫິ ຂີຓາສວານໍ ສຕິປິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຫຕຠາເວ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ເຕຫິ ວິຍ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສາວເກຫິ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ຈ ສວາສນປ຺ປຫາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສໂສ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ສາຕິສເຍນ ອວິຊ຺ຊາປ຺ປຫາເນນ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ອນ຺ຕເຣນ ປໂຣປເທສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣວິຄມສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວສ຺ສ ສມຘິຄຕຕ຺ຕາ, ປຣສນ຺ຕຕິຍຎ຺ຈ ຘມ຺ມເທສນາຕິສຍານຸຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຄວາວ ວິເສສໂຕ ໂມຫຕມວິຄເມນ ໂຖເມຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ’’ຕິ ປເທນ ຠຄວໂຕ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ວິຍ ເທສນາປຎ຺ຎາປິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ສກລເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວາວໂພຘນສມຕ຺ເຖນ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວຈ຺ຉາທກສ຺ສ ໂມຫນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຘມິຕຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ຠຄວໂຕ ໂມຫຕມວິນາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ເຕ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອນາວຣຓຎາຓໍ ກາຣຓູປຈາເຣນ ສສນ຺ຕາເນ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວາສນປ຺ປຫານເມວ ຫິ ກິເລສານໍ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປຫານນ຺ຕິ, ປຣສນ຺ຕາເນ ປນ ໂມຫຕມວິຘມນສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ຜລູປຈາເຣນ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ໂມຫຕມວິຘມນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊາສມຸຄ຺ຆາໂຕເຍເວໂກ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນານິມິຕ຺ຕໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ປນ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສກິເລສປຫານນ຺ຕິ? ຕປ຺ປຫານວຈເນເນວ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ສກລສໍກິເລສຄຓສມຸຄ຺ຆາຕສ຺ສ ໂຊຕິຕຠາວໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ຕາທິໂສ ກິເລໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ນິຣວເສສອວິຊ຺ຊາປ຺ປຫາເນນ ນ ປຫີຍຕີຕິ.

ອຖ ວາ ວິຊ຺ຊາ ວິຍ ສກລກຸສລຘມ຺ມສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຣວເສສາກຸສລຘມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຆາຕວຈເນນ ສກລສໍກິເລສຄຓສມຸຄ຺ຆາໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ.

ນຣາ ຈ ອມຣາ ຈ ນຣາມຣາ, ສຫ ນຣາມເຣຫີຕິ ສນຣາມໂຣ, ສນຣາມໂຣ ຈ ໂສ ໂລໂກ ຈາຕິ ສນຣາມຣໂລໂກ, ຕສ຺ສ ຄຣູຕິ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ, ຕໍ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸໍ. ເອເຕນ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ວິຍ ຕທວສິຏ຺ຐສຕ຺ຕານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ຄຸຓວິເສສາວຫຕາຍ ຠຄວໂຕ ອຸປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ປຘານາປ຺ປຘານຠາໂວ ໂຈເທຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມ. ເອທິເສສຸ ຫິ ສມາສປເທສຸ ປຘານມ຺ປິ ອປ຺ປຘານໍ ວິຍ ນິທ຺ທິສີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ (ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໘໒). ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣກາສວເສນ ຕິວິໂຘ ໂລໂກ, ຄຣຸຠາວສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄຣຸກຣຓສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ໂລກີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປານິ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອມຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ອຖ ວາ ສມູຫຕ຺ໂຖ ໂລກ-ສທ຺ໂທ ສມຸທາຍວເສນ ໂລກີຍຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ. ສຫ ນເຣຫີຕິ ສນຣາ, ສນຣາ ຈ ເຕ ອມຣາ ຈາຕິ ສນຣາມຣາ, ເຕສໍ ໂລໂກຕິ ສນຣາມຣໂລໂກຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອມຣ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິເທວາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ມຣຓາຠາວໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອມຣາ, ນຣາມຣານໍເຍວ ຄຫຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗). ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫຣຓປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕມຸປກາຣິຕາຍ ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວຏ຺ຐານໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິ.

ໂສຠນໍ ຄຕໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເວເນຍ຺ຍຊນຸປສງ຺ກມນໍ ເອກນ຺ເຕນ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນໂຕ ໂສຠນໍ, ຕຖາ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ ທຸຕວິລມ຺ພິຕຂລິຕານຸກຑ຺ຒນນິປ຺ປີຬນຸກ຺ກຸຏິກກຸຏິລາກຸລຕາທິ- ໂທສຣຫິຕມວຫສິຕຣາຊຫໍສວສຠວາຣຓມິຄຣາຊຄມນໍ ກາຍຄມນໍ ຎາຓຄມນຎ຺ຈ ວິປຸລນິມ຺ມລກຣຸຓາສຕິວີຣິຍາທິຄຸຓວິເສສສຫິຕມຠິນີຫາຣໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິ ນິຣວຊ຺ຊຕາຍ ໂສຠນເມວາຕິ.

ອຖ ວາ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ສກລມປິ ໂລກໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຎາເຓນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ, ຕຖາ ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ສຸຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ສຸຄໂຕ. ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຸຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ (ມຫານິ. ໓໘) ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພຕິ.

ອຖ ວາ ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ວາ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຍຖາຣຫໍ ກາລຍຸຕ຺ຕເມວ ຈ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາ ຄທຕິ ວທຕີຕິ ສຸຄໂຕ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອິຕິ ໂສຠນຄມນຕາທີຫິ ສຸຄໂຕ, ຕໍ ສຸຄຕໍ.

ປຸຎ຺ຎປາປເກຫິ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຄຕິໂຍ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສສາ. ຕາ ປນ ນິຣຍາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ. ຕາ ຫິ ສກລສ຺ສປິ ຠວຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອວິປາກາຣຫຠາວກຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຄວາ ປຎ຺ຈຫິປິ ຄຕີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຠຄວໂຕ ກຕ຺ຖຈິປິ ອປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍໂຕ ຠຄວາ ‘‘ເທວາຕິເທໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ –

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖);

ຕໍຕໍຄຕິສໍວຕ຺ຕນການຎ຺ຫິ ກມ຺ມກິເລສານໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ໂພຘິມູເລເຍວ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ຠຄວໂຕ ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຠຄວາ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສສຕ຺ຕນິກາເຍຫິ ສຸປຣິມຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕໍ. ວນ຺ເທຕິ ນມາມິ, ໂຖເມມີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ວາ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ເຕສຸ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ອນາວຣຓຎາຓາຘິຄມໂຕ, ສວາສນານໍ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຫານໂຕ, ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ລາຠສກ຺ກາຣາທິນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນໂຕ, ວິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ນິຈ຺ຈໍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍວເສນ ຎາຓປຣິປາກກາລາຄມນໂຕ ຈ. ສາ ປເນຕ຺ຖ ອາສຍໂຕ ປໂຍຄໂຕ ຈ ທຸວິຘາ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ຕິວິຘາ ຈ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ, ກຖໍ? ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອາສຍໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ສມ຺ມາຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ປໂຍຄໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ຕິວິຘາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອວສິຏ຺ຐຕ຺ເຖນ ເຕນ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈ ສພ຺ພາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ອຖ ວາ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ເຫຕຸໂຕ ຜລໂຕ ອຸປກາຣໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸ ມຫາກຣຸຓາ, ສາ ປຐມປເທນ ທສ຺ສິຕາ. ຜລໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຎາຓສມ຺ປທາ ປຫານສມ຺ປທາ ອານຸຠາວສມ຺ປທາ ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຈາຕິ. ຕາສຸ ຎາຓປຫານສມ຺ປທາ ທຸຕິຍປເທນ ສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອານຸຠາວສມ຺ປທາ ປນ ຕຕິຍປເທນ, ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍຄມນໂສຠນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ອຸປກາໂຣ ອນນ຺ຕຣໍ ອພາຫິຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕິວິຘຍານມຸເຂນ ວິມຸຕ຺ຕິຘມ຺ມເທສນາ. ໂສ ສມ຺ມາຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາກຣຸຓາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ຫິ ຠຄວາ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕຕິ ກຣຸຓາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ. ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ສມ຺ມາຄມນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂລ຺ລິກຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄ-ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສາທິ-ອນ຺ຕທ຺ວຍຣຫິຕາຍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປກາສນໂຕ ສຸຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ. ອິຕເຣຫິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຘານາປ຺ປຘານເຠທໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປຘານໍ ປໂຍຊນໍ, ຕທຎ຺ຎມປ຺ປຘານໍ. ເຕສຸ ປຘາເນນ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິຕເຣນ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຕທຸຠເຍນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຠຄວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ, ອຸຕ຺ຕມວນ຺ທນີຍຠາວໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກິເຍສຸ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາສາຘາຣຓຄຸຓທີປນໂຕ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານມຄ຺ຄຎາຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕທຸຠຍຄ຺ຄຫຓສິທ຺ໂຘ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິປຎ຺ຈີຍຕີຕິ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ຈ ອຸປຄມນໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ອປຄມນໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກສມຎ຺ຎານຸຣູປໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ໂລກໂວຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສມຎ຺ຎາຍ ອນຕິຘາວນໍ. ສຠາວານວໂພເຘນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສມຎ຺ຎໍ ອຕິຘາວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາທິປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຎາຓໍ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ, ກຣຸຓາຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເສສາຘາຣຓຎາຓານິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ອກມ຺ປນຎາຓານິ ທສ ພລານິ ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ ໂສຬສ ຎາຓຈຣິຍາ ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນີຕິ ເອວມາທີນໍ ອເນເກສໍ ປຎ຺ຎາປເຠທານໍ ວເສນ ຎາຓຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ອຕ຺ຕາຘິປຕິຕາ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຘິປຕິຕາ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກນາຖຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ອຕ຺ຕນາຖຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ປຸພ຺ພກາຣິຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ກຕຎ຺ຎຸຕາ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ອປຣນ຺ຕປຕາ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ອນຕ຺ຕນ຺ຕປຕາ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ວາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສິທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ປເຣສໍ ຕາຣຓໍ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສຍໍ ຕາຣຓໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອນຸຄ຺ຄຫຈິຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ.

ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ກຣຸຓາ ອາທິ ຕນ຺ນິທານຠາວໂຕ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍາຠາວໂຕ. ອິຕິ ອາທິປຣິໂຍສານທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ກຣຸຓານິທານຎ຺ຫິ ສີລໍ ຕໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ, ສາ ຈ ຌານຕ຺ຕຍສມ຺ປໂຍຄິນີຕິ. ປຎ຺ຎາວຈເນນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສີລຎ຺ຈ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອາທິ, ສມາຘິ ມຊ຺ເຌ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເອໂສ ເອວ ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ທສ຺ສນຸປາໂຍ, ຍທິທໍ ນຍຄ຺ຄຫຓໍ, ອຎ຺ຎຖາ ໂກ ນາມ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸປທໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔໒໕; ອຸທາ. ໕໓; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໔.໕; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ, ປກິຓ຺ຓກກຖາ; ອປ. ໒.໗.໒໐) –

ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ພຸທ຺ທຄຸຓປຣິຈ຺ເຉທນໍ ປຕິ ອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອປິ ຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ.

໒. ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ໂຘຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ຠາເວຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ຈ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ຍນ຺ຕິ ອນິຍມໂຕ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ອຸປຄໂຕຕິ ອປຣກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ວນ຺ເທຕິ ກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ຕນ຺ຕິ ນິຍມນໍ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ຄຕມລໍ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈ ຕພ຺ພິເສສນໍ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ຕາວ – ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທສນເຍນ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗) ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສວາສນາຍ ອຎ຺ຎາຓນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄມໂຕ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິກສິຕຠາວໂຕ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຊາຄຣຓວິກສນຕ຺ຖວເສນ. ອຖ ວາ ກສ຺ສຈິປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນວພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາເວນ ເຎຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ກມ຺ມຠາເວນ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນ ອວຄມນຕ຺ຖວເສເນວ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິໂຕ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ສຫ ວາສນາຍ ວິຫຕວິທ຺ຘສ຺ຕນິຣວເສສກິເລໂສ ມຫາກຣຸຓາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິເມຍ຺ຍຄຸຓຄຓາຘາໂຣ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ – ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒). ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ. ເຕນ ‘‘ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ໂສປິ ນາມ ຠຄວາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຄຸເຓ ຘມ຺ເມ ສມ຺ຠາວນໍ ທີເປຕິ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ. ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຈ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປຄໂຕຕິ ປຕ຺ໂຕ, ອຘິຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ສ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຕມລນ຺ຕິ ວິຄຕມລໍ, ນິທ຺ໂທສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນ຺ເທຕິ ປຓມາມິ, ໂຖເມມິ ວາ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣຣຫິຕໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍໂຕ ສໍສາຣໂຕ ຈ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ.

ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເອວໍ ວິວິຘຄຸຓຄຓສມນ຺ນາຄໂຕ ພຸທ຺ໂຘປິ ຠຄວາ ຍໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ປນ ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕ, ຕເມຕໍ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຠາວເຫຕຸຠູຕໍ ສພ຺ພໂທສມລຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມໍ ນມາມີຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສປິ ຕປ຺ປກາສນຕ຺ຕາ ອິຘ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ‘‘ອຠິຘມ຺ມນຍສມຸທ຺ທໍ ອຘິຄຈ຺ຉິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສມ຺ມສີ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສປິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍສມ຺ມສນປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂສປິ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຖາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມຠູຕາຫິ ປາຣມິຕາຫິ ສຫ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍປິ ອິຘ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕາປິ ຫິ ມລປຏິປກ຺ຂຕາຍ ຄຕມລາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາ ຈາຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕມຫາຠິນີຫາໂຣ ມຫາກຣຸຓາຘິວາສເປສລຊ຺ຌາສໂຍ ປຎ຺ຎາວິເສສປຣິໂຘຕນິມ຺ມລານໍ ທານທມສຎ຺ຎມາທີນໍ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ກປ຺ປານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຣວເສສານໍ ຠາວນາປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓຫິ ກມ຺ມາທີສຸ ອຘິຄຕວສິຠາໂວ ອຈ຺ຉຣິຍາຈິນ຺ເຕຍ຺ຍມຫານຸຠາໂວ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ຕຖາ ປຐເມນ ຌານສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ວິໂມກ຺ຂສມ຺ປທາຍ. ປຐເມນ ວາ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ສມາປຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ອຖ ວາ ປຐເມນ ຂເຍຎາຓຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອນຸປ຺ປາເທຎາຓຠາເວນ. ປຸຣິເມນ ວາ ວິຊ຺ຊູປມຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ວຊິຣຸປມຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ວິຣາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ທຸຕິເຍນ ນິໂຣຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ປຐເມນ ນິຍ຺ຍານຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ນິສ຺ສຣຓຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ເຫຕຸຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອສງ຺ຂຕຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ທສ຺ສນຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ວິເວກຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ອຘິປຕິຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອມຕຠາເວນ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອຸປຄໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກຕາຍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ອກາລິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເອຫິປສ຺ສິກຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ໂອປເນຍ຺ຍິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ‘‘ຄຕມລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສໍກິເລສາຠາວທີປເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວທີປເນນ ວິປຸລປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ. ປຐເມນ ວາ ປຫານສມ຺ປທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ສຠາວສມ຺ປທໍ. ຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ຄຕມລຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຠາວນາພເລນ ຫິ ໂສ ໂທສານໍ ສມຸຄ຺ຆາຕໂກ ໂຫຕີຕິ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຫິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ. ຕຖາ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄສີລາທີຫິ ເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

໓. ເອວໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ສພ຺ພຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຄຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນິທ຺ເທໂສ. ຕສ຺ສ ‘‘ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂອຣສານນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕວິເສສນໍ. ມາຣເສນມຖນານນ຺ຕິ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ. ເຕນ ກິເລສປຫານເມວ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓໍ ອນຸຊານາຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐນ຺ນນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ. ເຕນ ຈ ສຕິປິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕວິເສສຠາເວນ ອເນກສຫສ຺ສສງ຺ຂາຠາເວ ອິມໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ສມູຫນ຺ຕິ ສມຸທາຍນິທ຺ເທໂສ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສງ຺ຆາຕຠາວນິທ຺ເທໂສ. ເຕນ ອສຕິປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ກາຍສາມຄ຺ຄິຍໍ ອຣິຍສງ຺ຆຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາວໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຣສິ ຠວາ ຊາຕາ ສໍພທ຺ຘາ ຈ ໂອຣສາ. ຍຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊາຕຕາຍ ປິຕຸ ສນ຺ຕກສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ວິເສເສນ ຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕາຍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສ຺ສ ອຣິຍຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ຈ ເອກນ຺ຕຠາຄິໂນຕິ ໂອຣສາ ວິຍ ໂອຣສາ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນານຸຠາເວເນວ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມມານາ ໂອກ຺ກນ຺ຕາ ຈ ອຣິຍສາວກາ ຠຄວໂຕ ອຸເຣນ ວາຍາມຊນິຕາຠິຊາຕິຕາຍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ໂອຣສາ ປຸຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ສາວເກຫິ ປວຕ຺ຕິຍມານາປິ ຫິ ຘມ຺ມເທສນາ ‘‘ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕມ຺ມູລິກຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓາທິວິເສສາຠາວໂຕ ຈ.

ຍທິປິ ອຣິຍສາວການໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສມເຍ ຠຄວໂຕ ວິຍ ຕທນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ, ມາຣວາຫິນີ ວາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອປສາເທຕິ, ເຕຫິ ປນ ອປສາເທຕພ຺ພຕາຍ ກາຣເຓ ວິມຖິເຕ ເຕປິ ວິມຖິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ‘‘ມາຣມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມາຣເສນມຖນານນ຺ຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣມາຣານໍ ວິຍ ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສປິ ຄຸຓມາຣເຓ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ກິເລສພລກາໂຍ ‘‘ເສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ’’ຕິອາທິ (ສຸ. ນິ. ໔໓໘). ສາ ຈ ເຕຫິ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສເຠທາ, ອນນ຺ຕເຠທາ ວາ ກິເລສວາຫິນີ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍສມຖາທິຄຸຓປຫຣເຓຫິ ໂອຘິໂສ ວິມຖິຕາ ວິຫຕາ ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ຈາຕິ ມາຣເສນມຖນາ, ອຣິຍສາວກາ. ເອເຕນ ເຕສໍ ຠຄວໂຕ ອນຸຊາຕປຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ ອຣິຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອຖ ວາ ສເທວເກນ ໂລເກນ ສຣຓນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ. ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ. ອຣິໂຍ ຈ ໂສ ສງ຺ໂຆ ຈາຕິ ວາ ອຣິຍສງ຺ໂຆ. ຠຄວໂຕ ອປຣຠາເຄ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມຣຕນານມ຺ປິ ສມຘິຄໂມ ສງ຺ຆຣຕນາຘີໂນຕິ ອສ຺ສ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິເຘວ ‘‘ສິຣສາ ວນ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ປຠວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຫານສມ຺ປທໍ ສກລສໍກິເລສປຫານທີປນໂຕ, ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຎາຓສມ຺ປທໍ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວທີປນໂຕ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຠວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ ສພ຺ພສງ຺ຆານໍ ອຄ຺ຄຠາວທີປນໂຕ. ອຖ ວາ ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘນິສ຺ສຍຠາວທີປນໍ. ມາຣເສນມຖນານນ຺ຕິ ສມ຺ມາອຸຊຸຎາຍສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນຠາວທີປນໍ. ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫນ຺ຕິ ອາຫຸເນຍ຺ຍາທິຠາວທີປນໍ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎເຂຕ຺ຕຠາວທີປນໍ. ຕຖາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສຠາວໍ ທີເປຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມເນນ ຫິ ເຕ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ຊາຕາ. ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປທາຍ ສິທ຺ຘໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຕາຠິນີຫາຣາ ຫິ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ ມາຣໍ ມາຣປຣິສໍ ວາ ອຠິວິຊິນນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຏິວິທ຺ຘສ຺ຕວິປກ຺ເຂ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຣຓຄມນຎ຺ຈ ສາວການໍ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ອາທິ, ສປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ມຊ຺ເຌ, ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ເພ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

໔. ເອວໍ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ປໂຍຊເນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆາ. ເຕສຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຠູຕຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸຠູຕໍ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຕຖາຄຕໍ ອາຣພ຺ຠ. ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑).

ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາໂວ ວາ ຣຕນຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐) –

ຈິຕ຺ຕີກຕຠາວາທໂຍ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ເອວ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ.

ວນ຺ທນາວ ວນ຺ທນາມຍໍ ຍຖາ ‘‘ທານມຍໍ ສີລມຍ’’ນ຺ຕິ. ວນ຺ທນາ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓນິນ຺ນຕາ, ໂຖມນາ ວາ. ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸນາຕີຕິ ວາ. ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ. ເອເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສ຺ສ ອຸປຆາຕກອຸປທ຺ທວານໍ ວິຫນເນ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ. ຕສ຺ສ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສ. ອານຸຠາເວນາຕິ ພເລນ.

໕. ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາເຣ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສາ ຕາວ ຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວເສນ ອຸປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ສໍຍຸຕ຺ຕວຄ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິສໍຍຸຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ນຬວຄ຺ຄາທິວຄ຺ເຄຫິ ຈ ວິຠູສິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສໍຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ‘‘ສໍໂຍໂຄ’’ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ເກສໍ ສໍຍຸຕ຺ຕໍ? ສຸຕ຺ຕວຄ຺ຄານໍ. ຍຖາ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມຸທາໂຍ ປທໍ, ເອວໍ ອຕ຺ເຖສຸ ຈ ກຕາວຘິໂກ ປທສມຸທາໂຍ ວາກ຺ຍໍ, ວາກ຺ຍສມຸທາໂຍ ສຸຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕສມຸທາເຍ ວຄ຺ໂຄຕິ ສມຎ຺ຎາ, ຕຖາ ສຸຕ຺ຕວຄ຺ຄສມຸທາເຍ ສໍຍຸຕ຺ຕສມຎ຺ຎາ. ສໍຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕວຄ຺ຄາຕິ ສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ຍທິປິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ຖິ, ອວຍເວ ເອວ ຕໍຕໍສນ຺ນິເວສວິສິຏ຺ເຐ ອຸປາທາຍ ປທາທິສມຎ຺ຎາ ວິຍ ສຸຕ຺ຕວຄ຺ຄສມຎ຺ຎາ ສໍຍຸຕ຺ຕສມຎ຺ຎາ ອາຄມສມຎ຺ຎາ ຈ, ຕຖາປິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ສມຸທາໂຍ ພຸທ຺ຘິປຣິກປ຺ປິຕຣູເປນ ວິຊ຺ຊມາໂນ ວິຍ ຄຍ຺ຫມາໂນ ອວຍວານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ໂວຫຣີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍຍຸຕ຺ຕວຄ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ນນຸ ສໍຍຸຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ ເອວ ອາຄໂມ, ຕສ຺ສ ປນ ເກຫິ ມຓ຺ຑນນ຺ຕິ? ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ. ຠວຕິ ຫິ ອຠິນ຺ເນປິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕວິເສສາວໂພຘນໂຕ ເຠທກສມຸທາຈາໂຣ ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ. ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ, ເອຕສ຺ມາ ວາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທໂຍຕິ ອາຄໂມ, ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ຕໍຕໍອຠິປຕ຺ຖິຕສມິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ວຣິຕພ຺ພໂຕ ວໂຣ, ອາຄໂມ ຈ ໂສ ວໂຣ ຈາຕິ ອາຄມວໂຣ. ອາຄມສມ຺ມເຕຫິ ວາ ວໂຣຕິ ອາຄມວໂຣ, ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ ອາຄມວໂຣ ຈາຕິ ສໍຍຸຕ຺ຕາຄມວໂຣ, ຕສ຺ສ. ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸພຸທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາ, ພຸທ຺ຘານໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ ອນຸຄມ຺ມ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈາ ອຄ຺ຄສາວກາທໂຍ ອຣິຍາ. ເຕຫິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຄຸຓສໍວຓ຺ຓນານໍ ວເສນ ສໍວຓ຺ຓິຕສ຺ສ.

ອຖ ວາ ພຸທ຺ຘາ ຈ ອນຸພຸທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເນວ ຫິ ວິນຍສຸຕ຺ຕອຠິຘມ຺ມານໍ ປກິຓ຺ຓກເທສນາທິວເສນ ໂຍ ປຐມໍ ອຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕ, ໂສ ເອວ ປຈ຺ຉາ ເຕສໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາວເສນ ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປິໂຕຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ວຄ຺ຄາ ສມູຫາຕິ ສໍຍຸຕ຺ຕວຄ຺ຄາ, ສຄາຖາວຄ຺ຄາທໂຍ. ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ວຄ຺ຄາ ສໍຍຸຕ຺ຕວຄ຺ຄາ, ນຬວຄ຺ຄາທໂຍ. ສໍຍຸຕ຺ຕາວ ວຄ຺ຄາ ສໍຍຸຕ຺ຕວຄ຺ຄາ. ຕິວິເຘປິ ເຕ ເອກເສສນເຍນ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍຍຸຕ຺ຕວຄ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຄາຖາວຄ຺ເຄ ຕາວ ເອກາທສ ສໍຍຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐຕິໍສ ວຄ຺ຄາ. ນິທານວຄ຺ເຄ ນວ ສໍຍຸຕ຺ຕານິ ເອກູນຈຕ຺ຕາລີສ ວຄ຺ຄາ. ຂນ຺ຘວຄ຺ເຄ ເອກາທສ ສໍຍຸຕ຺ຕານິ ເອກູນສຏ຺ຐິ ວຄ຺ຄາ. ສຬາຍຕນວຄ຺ເຄ ນວ ສໍຍຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐຕິໍສ ວຄ຺ຄາ. ມຫາວຄ຺ເຄ ທ຺ວາທສ ສໍຍຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສ ວຄ຺ຄາ. ອິທເມຕ຺ຖ ສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕຣວຄ຺ຄານໍ ປຣິມາຓໍ.

ຎາຓປ຺ປເຠທຊນນສ຺ສາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຂນ຺ຘາຍຕນາທິກຖາພຫຸລຕາຍ ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍາວິຠາວນໂຕ ປຎ຺ຎາວິຠາຄສມຸປ຺ປາທກສ຺ສ. ອິຘ ປນ ‘‘ປຎ຺ຎາປ຺ປເຠທຊນນສ຺ສາ’’ຕິ ສ຺ວາຍມາຄໂມ ໂຖມິໂຕ, ສໍວຓ຺ຓນາສຸ ຈາຍໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍທິທໍ ຕໍຕໍສໍວຓ຺ຓນານໍ ອາທິໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິເສສຄຸຓກິຕ຺ຕເນນ ໂຖມນາ. ຕຖາ ຫິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີປປຎ຺ຈສູທນີມໂນຣຖປູຣຓີອຏ຺ຐສາລິນີອາທີສຸ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ສທ຺ຘາວຫຄຸຓສ຺ສ, ປຣວາທມຖນສ຺ສ, ຘມ຺ມກຖິກປຸງ຺ຄວານໍ ວິຈິຕ຺ຕປຏິຠານຊນນສ຺ສ, ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫິ ໂອຄາຬ຺ຫສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫໂສ ນານານຍວິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ໂຖມນາ ກຕາ.

໖. ອຕ຺ໂຖ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖກຖາ, ອຕ຺ຖກຖາວ ອຏ຺ຐກຖາ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ອາທິໂຕຕິ ອາທິມ຺ຫິ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ. ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕວສິຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຌານາທີສຸ ປຎ຺ຈວິຘວສິຕາສມ຺ຠາວໂຕ ຈ ວສິໂນ, ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ. ເຕສໍ ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ. ຍາຕິ ຍາ ອຏ຺ຐກຖາ. ສງ຺ຄີຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ກເຖຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈ ຍສຕ຺ເຖຣາທີຫິ ປຈ຺ຉາປິ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕີສຸ. ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມນວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

໗. ສີຫສ຺ສ ລານໂຕ ຄຫຓໂຕ ສີຫໂຬ, ສີຫກຸມາໂຣ, ຕພ຺ພໍສຊາຕຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຂຕ຺ຕິຍາ, ເຕສໍ ນິວາສຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສ ຈ ສີຫຬຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຠຕາຕິ ຊມ຺ພຸທີປໂຕ ອານີຕາ. ອຖາຕິ ປຈ຺ຉາ. ອປຣຠາເຄ ຫິ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫິ ອສງ຺ກຣຕ຺ຖໍ ສີຫຬຠາສາຍ ອຏ຺ຐກຖາ ຐປິຕາຕິ. ເຕນ ມູລຏ຺ຐກຖາ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ເອກນ຺ເຕນ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ທີປວາສີນນ຺ຕິ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ, ສີຫຬທີປວາສີນໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

໘. ອປເນຕ຺ວາຕິ ກຎ຺ຈຸກສທິສໍ ສີຫຬຠາສໍ ອປເນຕ຺ວາ. ຕໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ມໂນຣມໍ ຠາສນ຺ຕິ ມາຄຘຠາສໍ. ສາ ຫິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠູຕາ ປຓ຺ຑິຕມນໍ ຣມຍຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ, ປາຬິຄຕິຍາ ອນຸໂລມິກໍ ປາຬິຉາຍານຸວິຘາຍິນິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຄຕໂທສນ຺ຕິ ອສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາສນ຺ຕຣຣຫິຕໍ.

໙. ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕໍ ອວິໂຣເຘນ຺ໂຕ. ເອເຕນ ອຕ຺ຖໂທສາຠາວມາຫ. ອວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ເຖຣວາທາປິ ອິຘ ປກາສີຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຖຣວໍສທີປານນ຺ຕິ ຖິເຣຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ, ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ. ເຕຫິ ອາຄຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ເຖຣວໍໂສ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ຕສ຺ສ ສມຸຊ຺ຊລນໂຕ ເຖຣວໍສທີປາ, ມຫາວິຫາຣວາສິໂນ, ເຕສໍ. ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ນິຈ຺ຉີຍຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂິລມທ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນີ ກຖາ. ສຸຏ຺ຐຸນິປຸໂຓ ສຓ຺ໂຫ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ. ອຖ ວາ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວິສຍໍ ຎາຓໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ເຉໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອເຕນ ມຫາກສ຺ສປາທິເຖຣປຣມ຺ປຣາຄໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອວິປຣີໂຕ ສຓ຺ໂຫ ສຸຂຸໂມ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕສ຺ສ ປມາຓຠູຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໐. ສຸຊນສ຺ສ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ນ ເກວລໍ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນເມວ ອຕ຺ຖາຍ, ອຖ ໂຂ ສາຘຸຊນໂຕສນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈ ‘‘ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິສຸກຣຕາຍ ເຕສມ຺ປິ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ. ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິອຕ຺ຖໍ, ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ອວິປຣີຕປທພ຺ຍຎ຺ຊນສຸນິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຕ຺ຖສຸນຍສ຺ສ ຈ ອຸປາຍຠາວໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິຍາ ປວຕ຺ຕຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ອນນ຺ຕຣຘານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຕ຺ໂຖ ຈ ສຸນີໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໒໐).

໑໑-໑໒. ຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສາ ມຫຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ສາວຕ຺ຖິປຠູຕີນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ອິຘ ຠິຍ຺ໂຍ ວິຕ຺ຖາຣກຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ນ ຕໍ ອິຘ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ. ສງ຺ຄີຕີນໍ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ທີຆມຊ຺ຌິມນິກາຍານໍ.

໑໓. ‘‘ນ ອິຘ ຠິຍ຺ໂຍ ວິຕ຺ຖາຣກຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວສ຺ສຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕານໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔. ຍໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕເທກເທສຠາເວນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ກຖິການໍ ອຸປເທສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຕ ວິຈາຣິຕຘມ຺ເມ ອຸທ຺ເທສວເສນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສີລກຖາຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕາທິວເສນ ສີລສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ. ຘຸຕຘມ຺ມາຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄາທໂຍ ເຕຣສ ກິເລສຘຸນນກຘມ຺ມາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ສພ຺ພານີຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ ອຏ຺ຐຕ຺ຕິໍສ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທ຺ເວຕິ ນິຣວເສສານິ ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ຠາວນາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ. ຈຣິຍາວິຘານສຫິໂຕຕິ ຣາຄຈຣິຍາທີນໍ ສຠາຄາທິວິຘາເນນ ສຫິໂຕ. ຌານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອຏ຺ຐປິ ວາ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕານິ ຌານານິ, ສມາປຊ຺ຊນວສິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຌານານິ ວາ ຣູປາຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຍ.

໑໕. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ສພ຺ພາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ຎາຓວິຠງ຺ຄາທີສຸ ອາຄຕນເຍນ ເອກວິຘາທິນາ ປຎ຺ຎາຍ ສງ຺ກເລຕ຺ວາ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉໂຍ ປຎ຺ຎາສງ຺ກລນນິຈ຺ຉໂຍ.

໑໖. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸອາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທິຠາໂວ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ຕສ຺ສ ເທສນາ ປຈ຺ຈຍາກາຣເທສນາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣຣຫິຕຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸປຣິສຸທ຺ຘາ, ຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ຈ ສຸທຸກ຺ກຣຕາຍ ນິປຸຓາ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາ, ເອກຕ຺ຕນຍາທິສຫິຕາ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸປຣິສຸທ຺ຘນິປຸຓນຍາ’’ຕິ. ປຏິສມ຺ຠິທາທີສຸ ອາຄຕນຍໍ ອວິສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ອວິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິມຄ຺ຄາ.

໑໗. ອິຕິ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປຣິສມາປເນ, ປນ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາເຣ, ເອຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ. ນ ຕໍ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມິ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໘. ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ອວິຈາຣຓສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຊ຺ເຌ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຊ຺ຌຏ຺ຐຠາວທີປເນນ ວິເສສໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາຄມານໍ ສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ນ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິອາທໂຍ ວິຍ ອສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານມ຺ປິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໙. ອິຈ຺ເຈວາຕິ ອິຕິ ເອວ. ຕມ຺ປີຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄມ຺ປິ. ເອຕາຍາຕິ ສາຣຕ຺ຖປ຺ປກາສິນິຍາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີຫຬທີປໍ ອາຠຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາກຣຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍ ສຸຊນສ຺ສ ຈ ຕຸຏ຺ຐຕ຺ຖໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ເອເຕຫິ ປໂຍຊນໍ, ‘‘ສໍຍຸຕ຺ຕາຄມວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອເຕນ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ, ‘‘ອປເນຕ຺ວານ ຕໂຕຫໍ ສີຫຬຠາສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ສາວຕ຺ຖິປຠູຕີນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ. ເຫຏ຺ຐິມນິກາເຍສຸ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ຈ ວິຈາຣິຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ອວິຈາຣຓມ຺ປິ ຫິ ອິຘ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ເອວາຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕໍ

໑. ນຬວຄ຺ໂຄ

໑. ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນວເສເນວ ໂຫຕີຕິ ປຐມໍ ຕາວ ສໍຍຸຕ຺ຕວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕາທິວເສນ ສໍຍຸຕ຺ຕາຄມສ຺ສ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສໍຍຸຕ຺ຕາຄໂມ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສໍຍຸຕ຺ຕາຄມວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວາ ‘‘ເອຕາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຊານາຖ ສໍຍຸຕ຺ຕນິສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ສໍຍຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ຕຕ຺ຖ. ປຎ຺ຈ ວຄ຺ຄາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ. ອວຍເວນ ວິຄ຺ຄໂຫ, ສມຸທາໂຍ ສມາສຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຕໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຕສ຺ສ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມເນວ ປວຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘‘ຕສ຺ສ ວຄ຺ເຄສຸ ສຄາຖາວຄ຺ໂຄ ອາທີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ປູຊນິຍຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ. ປຐມາ ມຫາສງ຺ຄີຕິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຕກາໂລ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ.

ນິທທາຕິ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ. ໂຍ ໂລເກ ຄນ຺ຖສ຺ສ ອຸໂປຄ຺ຆາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສ຺ວາຍເມຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ-ອາທິໂກ ຄນ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ‘‘ສນິທານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສມີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑໒໖) ວິຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິເທສນຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ-ອາທິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທີ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍສ຺ສໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ສາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍໍ ປນ ອຕ຺ຕນາ ວິຕ຺ຖາຣິຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອິມິສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ມຫຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ສາ ປເນສາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໑. ເອວໍ ພາຫິຣນິທາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕິທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປທວິຠາຄໍ ປທຕ຺ຖຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖາທິທສ຺ສນວເສນ ສໍວຓ຺ຓນາ ກາຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ປທານິ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທ’’ນ຺ຕິ-ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປທວິຠາໂຄຕິ ປທານໍ ວິເສໂສ, ນ ປທວິຄ຺ຄໂຫ. ອຖ ວາ ປທານິ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄ. ປທວິຄ຺ຄໂຫ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄຕິ ວາ ເອກເສສວເສນ ປທປທວິຄ຺ຄຫາ ປທວິຠາຄສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປທວິຄ຺ຄໂຫ ‘‘ເຊຕສ຺ສ ວນໍ ເຊຕວນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສມາສປເທສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ. ຕໍ ປນ ປທຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣກ຺ກເມນ ປຐມໍ ເອວໍສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍສທ຺ໂທ ຕາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອວຘາຣຓາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິທມຕ຺ຖປຸຈ຺ຉາປຣິມາຓາທິອຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອວໍຄຕານິ ປຸຖຸສິປ຺ປາຍຕນານິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໓, ໑໖໕), ເອວໍວິໂຘ ເອວມາກາໂຣ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ. ຄຕ-ສທ຺ໂທ ຫິ ປກາຣປຣິຍາໂຍ, ຕຖາ ວິຘາກາຣ-ສທ຺ໂທ ຈ. ຕຖາ ຫິ ຄຕວິຘອາກາຣສທ຺ເທ ໂລກິຍາ ປກາຣຕ຺ເຖ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ ອາມຸຕ຺ຕມາລາຠຣຓາ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາເຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ສາຈຣິຍໂກຕິ. ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘໖) ປຸຈ຺ຉາຍໍ, ‘‘ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໑.໔໘), ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒) ຈ ອາທີສຸ ປຣິມາເຓ.

ນນຸ ຈ ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ, ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປຸຈ຺ຉນາກາຣປຣິມາຓາກາຣານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທຕິ? ນ, ວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ອາກາຣມຕ຺ຕວາຈໂກ ຫິ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ, ອາກາຣຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຍຖາ ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາໂຂ’’ຕິອາທີສຸ, ນ ປນ ອາກາຣວິເສສວາຈໂກ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ, ‘‘ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນາ’’ຕິອາທີນິ (ຘ. ປ. ໕໓) ອຸປມາທີສຸ ອຸທາຫຣຓານິ ອຸປປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍຖາປິ…ເປ… ພຫຸ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໕໓)? ເອຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜຣາສິຏ຺ຐານິຍໂຕ ມນຸສ຺ສູປປຕ຺ຕິສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍ-ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນ- ໂຍນິໂສມນສິກາຣ-ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍເຫຕຸສມຸທາຍໂຕ ໂສຠາສຸຄນ຺ຘຕາທິຄຸຓໂຍຄໂຕ ມາລາຄຸຬສທິສິໂຍ ປຫູຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ມຣິຕພ຺ພສຠາວຕາຍ ມຈ຺ເຈນ ສຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜຣາສິມາລາຄຸຬາວ ອຸປມາ, ເຕສໍ ອຸປມາກາໂຣ ຍຖາ-ສທ຺ເທນ ອນິຍມໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອຸປມາກາຣນິຄມນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ໂສ ປນ ອຸປມາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປມາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ເອວໍ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປທິສິຍມານາຍ ສມຓສາຣຸປ຺ປາຍ ອາກປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ອຸປທິສນາກາໂຣ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປເທໂສ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເອວໍ ເຕ…ເປ… ອຸປເທເສ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ເອວເມຕໍ ຠຄວາ, ເອວເມຕໍ ສຸຄຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຠຄວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອວິປຣີຕໂຕ ຊານນ຺ເຕຫິ ກຕໍ ຕຕ຺ຖ ສໍວິຊ຺ຊມານຄຸຓານໍ ປກາເຣຫິ ຫໍສນໍ ອຸທຄ຺ຄຕາກຣຓໍ ສມ຺ປຫໍສນໍ. ໂຍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຫໍສນາກາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອວເມວໍ ປນາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຣຫຓາກາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ໂສ ຈ ຄຣຫຓາກາໂຣ ວສລີຕິ-ອາທິຂຸໍສນສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ອິຘ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປມາກາຣາທໂຍປິ ອຸປມາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຸປ຺ຜຣາສິອາທິສທ຺ທານໍ ສນ຺ນິຘານໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ປນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣ ສນ຺ນິໂຍຊິເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຕຕ຺ຖ ຐິຕຠາວສ຺ສ ປຏິຊານນວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ເອວໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫີຕິ ຍຖາຫໍ ວທາມິ, ເອວໍ ສມຓໍ ອານນ຺ທໍ ວເທຫີຕິ ໂຍ ເອວໍ ວທນາກາໂຣ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ໂສ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ນິທສ຺ສີຍຕີຕິ ‘‘ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ເອວໍ ໂນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເນສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫຠາເວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸມຕິຄຫຓວເສນ ‘‘ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ໂນ ວາ, ກຖໍ ໂວ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ກຕາຍ ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທາກາຣສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ໂສ ປນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິອາທີສຸ ອວຘາຣເຓ’’ຕິ.

ນານານຍນິປຸຓນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕອພ຺ຍາປາຣເອວໍຘມ຺ມຕາສງ຺ຂາຕາ, ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏຕິປຸກ຺ຂລສີຫວິກ຺ກີຬິຕອງ຺ກຸສທິສາໂລຈນສງ຺ຂາຕາ ວາ ອາຘາຣາທິເຠທວເສນ ນານາວິຘາ ນຍາ ນານານຍາ. ນຍາ ວາ ປາຬິຄຕິໂຍ ຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິໂລກິຍາທິຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສກາທິວເສນ ກຸສລາທິວເສນ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສງ຺ຄຫາທິວເສນ ສມຍວິມຸຕ຺ຕາທິວເສນ ຐປນາທິວເສນ ກຸສລມູລາທິວເສນ ຕິກປ຺ປຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈ ນານປ຺ປກາຣາຕິ ນານານຍາ, ເຕຫິ ນິປຸຓໍ ສຓ຺ຫໍ ສຸຂຸມນ຺ຕິ ນານານຍນິປຸຓໍ. ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ເຕ ຈ ສສ຺ສຕາທິເຠເທນ ຕຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາທິເຠເທນ ອເນເກ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ເອວ ວາ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ອເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອຸປເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ, ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຏິຫາຣິຍປທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ; ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໒) ‘‘ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ສເຈ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາ ຈ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ປຏີຕິ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐມ຺ຫິ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໙໘໕; ຈູຬນິ. ວຕ຺ຖຸຄາຖາ ໔) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສນ ກຕກິຈ຺ເຈນ ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຕ຺ຕິເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກ຺ກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຫາຣິຍານິ ຠວນ຺ຕິ, ປຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ປຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອເກກໍ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ຕສ຺ສ ປນ ອິທ຺ຘິອາທິເຠເທນ ວິສຍເຠເທນ ຈ ພຫຸວິຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍໍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ.

ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣໂຕ ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປນ ຠຄວໂຕ ເທສິຕາກາຣໂຕ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ຠວຕິ, ຘາຣຓພລທສ຺ສນຎ຺ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ສຸຕາກາຣອວິຣຊ຺ຌນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາປຣິຫາໂຣ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກວິສຍຕ຺ຕາ. ອິຕຣຖາ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສພ຺ພຖາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ສມຕ຺ໂຖ ອສມຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

‘‘ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ສສນ຺ຕຕິຍາ ວຕ຺ຕນໂຕ ຕິວິໂຘປິ ເມ-ສທ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເອກສ຺ມິໍ ເອວ ອຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ກຣຓສມ຺ປທານສາມິນິທ຺ເທສວເສນ ປນ ວິຊ຺ຊມານໍ ເຠທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ‘‘ເມ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ກິຣິຍໍ ວິເສເສຕິ, ໂຊຕກຠາວໂຕ ປນ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕໍ ວທຕີຕິ ອນຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ສອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສ຺ສາຕິ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ. ກມ຺ມຠາວສາຘນານິ ອິຘ ສຸຕສທ຺ເທ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວາ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ຍທາ ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸວເສນ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ, ຕທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ຍທາ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສາມິນິທ຺ເທໂສ, ຕທາ.

ສຸຕ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສວນກິຣິຍາໂຊຕເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ ຕທຠິນີຫຏານຎ຺ຈ ມໂນທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາກ຺ຍານໍ ເອວກາຣຕ຺ຖສຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສຸຕເມວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ເອເຕນ ອວຘາຣເຓນ ນິຣາສງ຺ກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຈ ສຸຕໍ ສຸຕເມວາຕິ ນິຍເມຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສມ຺ມາ ສຸຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນູນານຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ສຸຕນ຺ຕິ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິວິນິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ນ ອິທໍ ມຍາ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕໍ, ອຖ ໂຂ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສມ຺ມເທວາຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນູນານຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ເອວໍ-ສທ຺ເທ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຣີຍຕີຕິ ຕທເປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນູນານຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ສວນສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກມ຺ມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ສຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ສວນເຫຕຸສວນວິເສສວເສນ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ເອເກນ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຍາ ສາ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ມໂນທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓວີຖິ, ຕສ຺ສາ. ສາ ຫິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນາ’’ຕິ. ນານປ຺ປກາເຣນາຕິ ວກ຺ຂມານານໍ ອເນກວິຫິຕານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓານໍ ນານາກາເຣນ. ເອເຕນ ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ທີເປຕິ. ປວຕ຺ຕິຠາວປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖິຕາປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ນານປ຺ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏີກຣຓໍ ‘‘ອຍໍ ເຫຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ມຍາຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ.

ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖເມວໍ ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພສ຺ສ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາຠາວາຠາວໂຕ. ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສກລມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາສທ຺ທຕ຺ຕາ ສວນກິຣິຍາຍ ຈ ສາຘາຣຓວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ຘປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຈ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣຣຫິເຕ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ ສວນກິຣິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ.

ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສາຕິອາທິປິ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມໂຍຊນາຍ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣຸປາທານວເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິສຍນິທ຺ເທໂສຕິ ໂສຕພ຺ພຠູໂຕ ຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາກຕ຺ຕຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກສ຺ສຈິ ກຕ຺ຕຸ ອຠາເວປິ ສທ຺ທໂວຫາເຣນ ພຸທ຺ຘິປຣິກປ຺ປິຕເຠທວຈນິຈ຺ຉາຍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍສມງ຺ຄີໂນ’’ຕິ. ສວນກິຣິຍາວິສໂຍປິ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອິຘ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ, ສວນວເສນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ວາ ສວນກິຣິຍາຠາວໂຕ ຕໍກິຣິຍາກຕ຺ຕຸ ຈ ວິສໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍສມງ຺ຄີໂນ ກຕ຺ຕຸວິສເຍ’’ຕິ. ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມານິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ວາ ອວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸພ຺ເພ ສຸຕານໍ ນານາວິຫິຕານໍ ສຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ອຸປຘາຣິຕຣູປສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນສ຺ສ, ອວຘາຣຓສ຺ສ ວາ ປກາສນສຠາໂວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທຕິ ຕທາກາຣາທິອຸປຘາຣຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘພ຺ຍາປາຣຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ສວນກິຣິຍາ ປນ ປຸຄ຺ຄລວາທິໂນປິ ວິຎ຺ຎາຓນິຣເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖີຕິ ວິເສສໂຕ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ເມຕິ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມທຫິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ເມຕິ ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ເອວໍ-ສທ຺ທສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ອຕ຺ຖາຕິ ເຕ ຕຖາຣູປ-ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ-ອຸປາທານຠູຕ-ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘພ຺ຍາປາຣຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ, ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຓກິຣິຍາກຕ຺ຕຸກມ຺ມ-ວິເສສປ຺ປກາສນວເສນ ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣວິສຍ-ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣນິທສ຺ສນວເສນ ຄຫຓາກາຣຄາຫກຕພ຺ພິສຍວິເສສນິທ຺ເທສວເສນ ກຕ຺ຕຸກຣຓພ຺ຍາປາຣ-ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທສວເສນ ຈ ທຸຕິຍາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພສ຺ສປິ ສທ຺ທາຘິຄມນີຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສພ຺ພປຎ຺ຎຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊມານາທິວເສນ ຉສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠເທສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ເຕສຸ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ສຣູປໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາກາຣາທິໂນ ຘມ຺ມານໍ ອສລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນາຕິ ຠູຕຕ຺ຖອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖວເສນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ອຠູຕຕ຺ໂຖ, ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ຈ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ຣູປສທ຺ທາທິສຠາໂວ, ຣຸປ຺ປນານຸຠວນາທິສຠາໂວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ ປຣມຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຖາ ເອວໍ ເມຕິ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖຕິ. ເອຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ເຫຕ຺ຖຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປນ ສທ຺ທາຍຕນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເອຕ຺ຖ ໂສເຕນ ອຸປລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປລທ຺ຘນ຺ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິ ສພ຺ພໍ ລພ຺ຠຕີຕິ. ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ ໂສຕປຖມາຄເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ເຕສໍ ອຸປຘາຣິຕາກາຣາທິໂນ ປຈ຺ຈາມສນວເສນ ເອວນ຺ຕິ, ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ເມຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐາທິສຠາວຣຫິເຕ ສທ຺ທາຍຕເນ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ສຸຕໂວຫາໂຣ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ວິຍ ປຐມາທີນິ ທິຏ຺ຐມຸຕວິຎ຺ຎາເຕ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ. ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຫິ ສຸຕນ຺ຕິ ປກາສິໂຕຍມຕ຺ໂຖຕິ.

ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປກາຣວິເສສາ ເອວນ຺ຕິ ເຖເຣນ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ເອເຕນ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕີຕິ ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ໂມເຫນາຕິ ສມ຺ໂມຫາຠາເວນ, ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວາ ສວນກາລສມ຺ຠູຕາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣກາລປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ. ເອວໍ ອສມ຺ໂມເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ນາຕິຄມ຺ຠີໂຣ ຍຖາສຸຕຘາຣຓເມວ ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ສຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ປຎ຺ຎາ ຕຕ຺ຖ ຄຸຓີຠູຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິອາທິ ປຎ຺ຎາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ເຈຕ຺ຖ ປຘານຕາ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາຍ ວາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ວິຍ ອປ຺ປຘານຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ, ສງ຺ກາສນ-ປກາສນ-ວິວຣຓ-ວິຠຊນ-ອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ, ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣໍ ທີເປຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ຖານໍ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕີຕິ ‘‘ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິປຸຈ຺ຉາວເສນ ປກຣຓປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສວນໍ ສມາຘານມນ຺ຕເຣນ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິອາທິ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເທສກ-ປໂຍຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສເຍຫິ ວິຍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ເຖຫິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ວິຍ ຈ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ຍຖາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ຜລຠູເຕນ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕານໍ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ ຕທວິນາຠາວໂຕ, ເອວໍ ອວິກ຺ເຂເປເນວ ຜລຠູເຕນ ກາຣຓຠູຕານໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍານໍ ສິທ຺ຘິ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ສິຍາ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຣຫິຕສ຺ສ ຈ ຕທຠາວໂຕ. ‘‘ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສມຕ຺ຖນວຈເນນ ປນ ອວິກ຺ເຂເປນ ກາຣຓຠູເຕນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈ ຜລຠູຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ກາຣຓໍ ພາຫິຣງ຺ຄຕ຺ຕາ. ອວິກ຺ເຂໂປ ປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ ວິຍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓນ຺ຕິ, ເອວມ຺ປິ ອວິກ຺ເຂເປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສິທ຺ຘິໂຊຕນາ ນ ສມຕ຺ຖິຕາວ, ໂນ ນ ສມຕ຺ຖິຕາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປຸຣິສປຍິຣູປາສນາຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມໍ ຜເລນ ກາຣຓສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ນທີປູເຣນ ວິຍ ອຸປຣິ ວຸຏ຺ຐິສພ຺ຠາວສ຺ສ. ທຸຕິຍໍ ກາຣເຓນ ຜລສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ເອກນ຺ຕວສ຺ສິນາ ວິຍ ເມຆວຸຏ຺ຐາເນນ ວຸຏ຺ຐິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ.

ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປເຠທ-ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສກລສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ-ໂອຄາຫນາກາໂຣ ນິຣວເສສປຣຫິຕ-ປາຣິປູຣິກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຠທ຺ທໂກ ອາກາໂຣ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິ-ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາ-ສງ຺ຂາຕໍ ຄຸຓທ຺ວຍໍ. ອປຣາປຣວຸຕ຺ຕິຍາ ເຈຕ຺ຖ ຈກ຺ກຠາໂວ, ຈຣນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສູຕິ ວາ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑). ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ເທສນກ຺ກມວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາຕິ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສມ຺ມາປຓິຫິຕຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ສຸທ຺ຘາສໂຍ ໂຫຕິ ຕທສຸທ຺ຘິເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ທູຣີຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອາສຍສຸທ຺ຘິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໔໓) ‘‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ, ຕ຺ວໍ ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ, ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗) ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ. ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນປໂຍຄສ຺ສ ວິສທຠາເວນ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ, ສພ຺ພສ຺ສ ວາ ກາຍວຈີປໂຍຄສ຺ສ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ. ປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີປໂຍໂຄ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາວໂຕ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ວິສາຣໂທ ໂຫຕີຕິ.

ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນາຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເຖຣສ຺ສ ເອວໍ-ສທ຺ທສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ອສມ຺ໂມຫາສມ຺ໂມສທີປນໂຕ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາວເສນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕພ຺ພເຠທປຏິເວຘທີປເກນາຕິ ເອເຕນ ອຍໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວໍ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ, ວກ຺ຂມານາເປກ຺ຂາຍ ວາ ສາມຎ຺ເຎເນວ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມວິເສສໍ ອາມສຕີຕິ ທີເປຕິ. ມໂນທິຏ຺ຐີຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ອນຸເປກ຺ຂນສຸປ຺ປຏິເວຘາ ວິເສສໂຕ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣທີປເກນ ເອວໍ ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ສວນຘາຣຓວຈີປຣິຈຍາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ວິເສເສນ ໂສຕາວຘານປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວິກ຺ເຂປທີປເກນ ສຸຕ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ. ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາຕິ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ, ເອຕ຺ຕກາ ເອຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາ. ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ ຠູຕາຍ, ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອິຕິ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘາ.

ສກເລນ ວຈເນນາຕິ ປຸພ຺ເພ ຕີຫິ ປເທຫິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ມເມທ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ອຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິນ຺ຕິ ອກຕຎ຺ຎຸຕໍ. ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖໍ, ສາ ເອວ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖາ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ. ນນຸ ຈ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ‘‘ມເມທໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ອຘິມານສ຺ສ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນຎ຺ຈ ຕທາສງ຺ກາຍ ອຠາວໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິ-ສມຕິກ຺ກມາທິວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ. ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ ທສ຺ສນໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເທວຕານໍ ປຣິວິຕກ຺ກາເປກ຺ຂໍ ຕຖາວຈນນ຺ຕິ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຂເຓ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ຠຄວາ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ອາຍສ຺ມາ ເທສນາກຸສໂລ ອິທານິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຍໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ? ອຸທາຫຸ ຠຄວໂຕ ເອວ ວຈນໍ ຍຖາສຸຕ’’ນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕທາສງ຺ກິຕປ຺ປກາຣໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສໂມກ຺ກມາທິໂຕ ອຕິກ຺ກມາທິ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ. ອປ຺ເປຕີຕິ ນິທສ຺ເສຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກ-ສມ຺ປຣາຍິກ-ປຣມຕ຺ເຖສຸ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ເຕ ເນຕີຕິ ເນຕ຺ຕິ, ຘມ຺ໂມ ເອວ ເນຕ຺ຕິ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິ.

ທຬ຺ຫຕຣນິວິຏ຺ຐາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ກງ຺ຂາ, ນາຕິສໍສປ຺ປນາ ມຕິເຠທມຕ຺ຕາ ວິມຕິ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕີຕິ ຠຄວຕາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຂາວສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຂລິຕທຸຣຸຕ຺ຕາທິຄຫຓໂທສາຠາວໂຕ ຈ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມາທໂຍ ຕິສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ອາກາຣາທິອຕ຺ເຖສຸ ອຄ຺ຄຫິຕວິເສສເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ, ຕໂຕ ປຣາ ຈຕສ຺ໂສ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຠາວິຕາ. ປຈ຺ຉິມາ ປນ ຕິສ຺ໂສ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາກາຣຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອກ-ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎເສຏ຺ຐອສຫາຍສງ຺ຂຍາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໗) ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໘; ປາຣາ. ໑໑) ເສຏ຺ເຐ, ‘‘ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໐໕) ອສຫາເຍ, ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໙) ສງ຺ຂຍາຍໍ. ອິຘາປິ ສງ຺ຂຍາຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈາຕິ ຍຸຕ຺ຕກາລຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຎ຺ຈ. ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທາທິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ປຏິລາຠເຫຕຸຕ຺ຕາ. ຂໂຓ ເອວ ຈ ສມໂຍ, ໂຍ ຂໂຓຕິ ຈ ສມໂຍຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອໂກ ເອວາຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ສມໂຍປິ ໂຂຕິ ສິກ຺ຂາປທປູຣຓສ຺ສ ເຫຕຸປິ. ສມຍປ຺ປວາທເກຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປວາທເກ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິສິນ຺ນາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ປວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຫິຕປຏິລາຠາ. ອຠິສເມຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ອຠິສມໂຍ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຕ຺ໂຖຕິ ປີຬນາທີນິ ອຠິສເມຕພ຺ພຠາເວນ ເອກີຠາວໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ປຏິເວຘສ຺ສ ວິສຍຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຕ຺ໂຖຕິ ຕາເນວ ຕຖາ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ປີຬນໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ, ສນ຺ຕາໂປ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫນໍ.

ຕຕ຺ຖ ສຫກາຣິກາຣຓໍ ສນ຺ນິຊ຺ຌໍ ສເມຕິ ສມເວຕີຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ສເມຕິ ສມາຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຕທາຘາຣປຸຄ຺ຄເລຫີຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ ສໍຄຈ຺ຉຕິ ສຕ຺ໂຕ, ສຠາວຘມ຺ໂມ ວາ ສຫຊາຕາທີຫິ, ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠູໂຕປິ ຫິ ກາໂລ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓໍ ກຣຓໍ ວິຍ ຈ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ຣູເປນ ໂວຫຣີຍຕີຕິ. ສມໍ, ສຫ ວາ ອວຍວານໍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ ຍຖາ ‘‘ສມຸທາໂຍ’’ຕິ. ອວຍວສຫາວຏ຺ຐານເມວ ຫິ ສມູໂຫຕິ. ອວເສສປຈ຺ຈຍານໍ ສມາຄເມ ເອຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ ຍຖາ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ. ສເມຕິ ສໍໂຍຊນຠາວໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເອຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ ວາ ສໍຍຸຕ຺ຕາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຠິນິເວສໍ ເອເຕນາຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ. ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ສມິຕິ ສໍຄຕິ ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ຍານໍ, ສມ຺ມາ ວາ ຍານໍ ອປຄໂມ ອປວຕ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ອຠິມຸຂໍ ຎາເຓນ ສມ຺ມາ ເອຕພ຺ໂພ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ. ອຠິມຸຂຠາເວນ ສມ຺ມາ ເອຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາວາວໂພໂຘ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສມຍສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອຠິສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຸທາຫຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ. ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ ສມວາຍາທີນໍ ອຕ຺ຖານໍ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ ເທສເທສກປຣິສານໍ ວິຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານຠາເວນ ກາລສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອນິຍມິຕວເສເນວ ກາໂລ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ? ນ ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍມິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ວຈເນ ອຍມ຺ປິ ຄຸໂຓ ລທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ວາ ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ ເທວສິກໍ ຌານຜລສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາມນກາໂລ, ວິເສສໂຕ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ. ສຸປ຺ປກາສາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸປກມ຺ປນ-ໂອຠາສປາຕຸຠາວາທີຫິ ປາກຏາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທສຸ ເອວ ສມເຍສຸ ເອກເທສໍ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ຫິ ຎາຓກິຈ຺ຈສມໂຍ, ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ ຈ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍ, ອຣິຍຕຸຓ຺ຫີຠາວສມໂຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ, ກຣຸຓາກິຈ຺ຈປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມີກຖາສມຍາ, ເທສນາສມໂຍ ເອວ.

ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຠິຘມ຺ມຕທຎ຺ຎສຸຕ຺ຕປທວິນເຍສຸ. ຕຖາຕິ ຠຸມ຺ມກຣເຓຫິ. ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ອາຘາຣຕ຺ໂຖ. ຠາໂວ ນາມ ກິຣິຍາ, ຕາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ກາໂລ ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາໂຕ ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣໂຕ ຈ ອຠາວໂຕ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ຊາໂຕ, ສາຍນ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ, ສມູໂຫ ຈ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ວິສຸໍ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ອວຍວານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາປີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ, ຍວຣາສິຍໍ ສມ຺ຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ, ເອວໍ ອິຘາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຘິກຣຓຎ຺ຫິ…ເປ… ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ກາເລ, ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ວາ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເອວ ກາເລ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ‘‘ຄາວີສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ທຸທ຺ຘາສຸ ອາຄໂຕ’’ຕິ ໂທຫນກິຣິຍາຍ ຄມນກິຣິຍາ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວໍ ອິຘາປິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເອວ ໂຫຕິ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາວິຣຫາຠາວໂຕຕິ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາ ຜສ຺ສາທິຠວນກິຣິຍາ ຈ ລກ຺ຂີຍຕິ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຍສ຺ມິໍ ນວເມ ຂເຓ, ຍສ຺ມິໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິເຫຕຸມ຺ຫິ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວາ ສຕິ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ, ເຫຕຸມ຺ຫິ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວາ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມຍສທ຺ເທ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ລກ຺ຂຓຠູຕຠາວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຂຓ…ເປ… ລກ຺ຂີຍຕີ’’ຕິ.

ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ວິຊ຺ຊາຍ ວສຕິ, ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ທຕິ, ກຸທາເລນ ຂຓຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ວີຕິກ຺ກມຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໂອຕິຓ຺ຓກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຕຕິຍປາຣາຊິກາທີສຸ ວິຍ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເທສນານິຏ຺ຐານໍ. ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ. ອຸປໂຍຄນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ມາສໍ ສຊ຺ຌາຍຕີ’’ຕິ. ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ວິເສໂສ. ເຕນ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕໂຍ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐວາຈກໍ ວຈນໍ ‘‘ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ, ຕຖາ ‘‘ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຠາວຍຸຕ຺ໂຕ ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ, ຄຣຸກຣຓາຣຫຕາຍ ວາ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ນ ປນ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ເອກເທສຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປໂຣ ນໂຍ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໔໔) – ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ, ຠຕວາຕິ ຠຄວາ, ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ, ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຠາຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;

ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ’’.

ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຸຓຠາຄາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ, ເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຕຖາຄເຕ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ສີລໍ ສມາຘິ ປຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ, ຫິຣີ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ສທ຺ຘາ ວີຣິຍໍ, ສຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ສີລວິສຸທ຺ຘິ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ, ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາ, ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ, ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ, ຕໂຍ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກາ, ຕິສ຺ໂສ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎາ, ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍຜລານິ, ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓານິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍວໍສາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ປຘານິຍງ຺ຄານິ, ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ປຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ສຎ຺ຎາ, ຉ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານິ, ຉ ຄາຣວາ, ຉ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ຉ ສຕຕວິຫາຣາ, ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ, ຉ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ສຎ຺ຎາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ, ສຕ຺ຕ ອປຣິຫານິຍາ ຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘນານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ສຕ຺ຕ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ, ສຕ຺ຕທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລເທສນາ, ສຕ຺ຕຂີຓາສວພລເທສນາ, ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາປຏິລາຠເຫຕຸເທສນາ ອຏ຺ຐ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ອຏ຺ຐໂລກຘມ຺ມາຕິກ຺ກໂມ, ອຏ຺ຐ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ, ອຏ຺ຐອກ຺ຂຓເທສນາ, ອຏ຺ຐ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກາ, ອຏ຺ຐອຠິຠາຍຕນເທສນາ, ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ, ນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ, ນວ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄານິ, ນວສຕ຺ຕາວາສເທສນາ, ນວ ອາຆາຕປຏິວິນຍາ, ນວ ສຎ຺ຎາ, ນວນານຕ຺ຕາ, ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ, ທສ ນາຖກຣຓາ ຘມ຺ມາ, ທສ ກສິຓາຍຕນານິ, ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ, ທສ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ທສ ອຣິຍວາສາ, ທສ ອເສກ຺ຂຘມ຺ມາ, ທສ ຕຖາຄຕພລານິ, ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍສາ, ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມາຈກ຺ກາກາຣາ, ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ປຎ຺ຈທສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ໂສຬສວິຘາ ອານາປານສ຺ສຕິ, ໂສຬສ ອປຣນ຺ຕປນີຍາ ຘມ຺ມາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, ເອກູນວີສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ປຎ຺ຎາສ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓານິ, ປໂຣປຎ຺ຎາສ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິມຫາວຊິຣຎາຓໍ, ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານ-ປວິຈຍ-ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເທສນາຎາຓານິ, ຕຖາ ອນນ຺ຕາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອນນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍາທິວິຠາວນຎາຓານິ ຈາຕິ ເອວມາທໂຍ ອນນ຺ຕາປຣິມາຓເຠທາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຄຸຓຠາຄາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາ ຄຸຓຠາຄາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຠາຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຕາວ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຍສ຺ມາ ສີລາທໂຍ ສພ຺ເພ, ຄຸຓຠາຄາ ອເສສໂຕ;

ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຸຄເຕ ຕສ຺ມາ, ຠຄວາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ’’.

ກຖໍ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ເນຫິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາທິເກ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ກຕມຫາຠິນີຫາເຣຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ປຣິປູຣິຕພ຺ພາ ທານປາຣມີ, ສີລ, ເນກ຺ຂມ຺ມ, ປຎ຺ຎາ, ວີຣິຍ, ຂນ຺ຕິ, ສຈ຺ຈ, ອຘິຏ຺ຐານ, ເມຕ຺ຕາ, ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ, ທານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ, ສຈ຺ຈາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ, ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ຊີວິຕ, ຣຊ຺ຊ, ປຸຕ຺ຕ, ທາຣປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄາ, ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ປຸພ຺ພຈຣິຍາ, ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ, ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາຕິ ເອວມາທໂຍ, ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ສພ຺ເພ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມາ, ເຕ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ຍຖາ ຫານຠາຄິຍາ ສໍກິເລສຠາຄິຍາ ຐິຕິຠາຄິຍາ ວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສຠາຄິຍາວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນວເສສໂຕ ຠຕາ ສມ຺ຠຕາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຠຕວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຄ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ຠຕວາຕິ ເຕເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຠຣິ, ສມ຺ຠຣິ, ປຣິປູເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ.

‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ສພ຺ເພ, ທານປາຣມິອາທິເກ;

ສມ຺ຠາເຣ ຠຕວາ ນາໂຖ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາ ມໂຕ’’.

ກຖໍ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕິຠາຄາ, ເຕ ອນວເສສໂຕ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວນິ, ຠຊິ, ເສວິ, ພຫຸລມກາສີຕິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ ກຸສລາທີສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ຈ ເຍ ເຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ອຠິສມຍຠາຄາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ໂສຕໍ…ເປ… ຊຣາມຣຓໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑) ອເນເກ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປຫາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນິໂຣໂຘ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸນິໂຣຘຄາມິນີປຏິປທາ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອເນກເຠທາ ຠາເວຕພ຺ພຠາຄາ ຈ ຘມ຺ມາ, ເຕ ສພ຺ເພ ວນິ, ຠຊິ, ຍຖາຣຫໍ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນານໍ ວເສນ ເສວິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ‘‘ເຍ ອິເມ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ສາວເກຫິ ສາຘາຣຓາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ ຄຸຓຠາຄາ, ກິນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ເຕ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມຫາກຣຸຓາຍ ວນິ ອຠິປຕ຺ຖຍິ, ສາ ຈສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຜລາວຫາ ອໂຫສິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຍສ຺ມາ ເຎຍ຺ຍສມາປຕ຺ຕິ-ຄຸຓຠາເຄ ຕຖາຄໂຕ;

ຠຊິ ປຕ຺ຖຍິ ສຕ຺ຕານໍ, ຫິຕາຍ ຠຄວາ ຕໂຕ’’.

ກຖໍ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ສມາສໂຕ ຕາວ ກຕປຸຎ຺ເຎຫິ ປໂຍຄສມ຺ປນ຺ເນຫິ ຍຖາວິຠວໍ ຠຊີຍນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິເຍ ຕາວ ຕຖາຄໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕ, ວນິ, ຠຊິ, ເສວິ, ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມ ສມນ຺ນາເນນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມ ປຣິປາເຈສິ, ພຸທ຺ຘຠູໂຕ ປນ ເຕ ນິຣວຊ຺ເຊສຸ ອຸປສໍຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ໂລກຸຕ຺ຕເຣປິ, ວນິ, ຠຊິ, ເສວິ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປເທສຣຊ຺ຊ-ອິສ຺ສຣິຍຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ-ເທວຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິວເສນ ຌານ-ວິໂມກ຺ຂ-ສມາຘິສມາປຕ຺ຕິ-ຎາຓທສ຺ສນ-ມຄ຺ຄຠາວນາ-ຜລສຈ຺ຉິ-ກິຣິຍາທິ-ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວເສນ ຈ ອເນກວິຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ, ຠເຄ, ວນິ, ຠຊິ, ເສວິ. ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຍາ ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂລເກ, ຍາ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປຸຖຸ;

ສພ຺ພາ ຕາ ຠຊິ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາ ມໂຕ’’.

ກຖໍ ສຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ? ຠຕ຺ຕາ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິກາ ອສ຺ສ ພຫູ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຕ຺ຕວາ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິ-ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວ-ຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຠາວໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ, ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປກາຣິຕາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕິ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາທິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓວິເສສປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄເຕນ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕນ ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປິນາ ສຸວິປຸເລນ ສຸວິສຸທ຺ເຘນ ຈ ຖຸຕິໂຆເສນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາສຸ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິອາທີສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊາທິ-ນິຣຕິສຍຄຸຓວິເສສ-ສມງ຺ຄີຠາວໂຕ ຈ ຣູປປ຺ປມາໂຓ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ, ໂຆສປ຺ປມາໂຓ ໂຆສປ຺ປສນ຺ໂນ, ລູຂປ຺ປມາໂຓ ລູຂປ຺ປສນ຺ໂນ, ຘມ຺ມປ຺ປມາໂຓ ຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ເອວໍ ຈຕຸປ຺ປມາຓິເກ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ສພ຺ພຖາປິ ປສາທາວຫຠາເວນ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕາ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສເທວມນຸສ຺ສານໍ ອາທຣພຫຸມານຄາຣວາຍຕນຕາຍ ປຣມເປມສມ຺ຠຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເຍ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເກນຈິ ອສໍຫາຣິຍາ ເຕສໍ ປສາທຠຕ຺ຕິ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເທເວນ ວາ ມາເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາເຄປິ ຕຕ຺ຖ ປສາທໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ອາຓໍ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິຠາວໂຕ.

ເຕເນວາຫ –

‘‘ໂຍ ເວ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທິ ຘີໂຣ;

ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໗໘);

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຐິຕຘມ຺ໂມ ເວລໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ມຍາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມມ ສາວກາ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໕) ຈ. –

ເອວໍ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເອກສ຺ສ ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຄ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ.

‘‘ຄຸຓາຕິສຍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຍສ຺ມາ ໂລກຫິເຕສິໂນ;

ສມ຺ຠຕ຺ຕາ ພຫໂວ ສຕ຺ຖຸ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ກຖໍ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຍສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕປິ ອປຣິມາຓາສຸ ຊາຕີສຸ ປາຣມິໂຍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ຠຄສງ຺ຂາຕໍ ສິຣິໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ຍສຎ຺ຈ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ, ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ, ຈຣິມຕ຺ຕຠາເວປິ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ເທວໂລກາຘິປຈ຺ຈສທິສໍ ຈຕຸທີປິສ຺ສຣິຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລໍ ຍສຎ຺ຈ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມາໂນ ນິຣເປກ຺ໂຂ ປຫາຍ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອິເມ ສິຣີອາທິເກ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠານິ ນາມ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ, ເຕຫິ ສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຫິມວນ຺ຕາທິຠາຊນໂລກວິເສສສນ຺ນິສ຺ສຍາ ໂສຠາ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍຠາວໂຕ, ເຕປິ ຠຄວາ ວມິ ຕນ຺ນິວາສິສຕ຺ຕາວາສສມຕິກ຺ກມໂຕ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຊຫີຕິ. ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ຍສ຺ມາ, ຍສໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ສຸຂໍ;

ປຫາສິ ໂລກຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ສຸຄໂຕ ຠຄວາ ຕໂຕ’’.

ກຖໍ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຠາຄາ ນາມ ສຠາຄຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສາ, ເຕ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຣູປເວທນາທິວເສນ ປຖວິຍາທິວເສນ ອຕີຕາທິວເສນ ຈ ອເນກວິຘາ, ເຕ ຈ ຠຄວາ ສພ຺ພໍ ປປຎ຺ຈໍ ສພ຺ພໍ ໂຍຄໍ ສພ຺ພໍ ຄນ຺ຖໍ ສພ຺ພໍ ສໍໂຍຊນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອມຕຘາຕຸໍ ສມຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ, ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ ນ ປຈ຺ຈາວມິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປຖວິໍ ອາປໍ ເຕຊໍ ວາຍໍ, ຈກ຺ຂຸໍ ໂສຕໍ ຆານໍ ຊິວ຺ຫໍ ກາຍໍ ມນໍ, ຣູເປ ສທ຺ເທ ຄນ຺ເຘ ຣເສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຘມ຺ເມ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ, ຣູປຕຓ຺ຫໍ…ເປ… ຘມ຺ມຕຓ຺ຫໍ, ຣູປວິຕກ຺ກໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຕກ຺ກໍ, ຣູປວິຈາຣໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຈາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸປທຘມ຺ມວິຠາຄວເສນປິ ສພ຺ເພວ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ ອນວເສສໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ, ອນເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຉຑ຺ຑຍິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໍ ຕໍ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕໍ ວນ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕໍ ປຫີນໍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ປຸນ ປຈ຺ຈາວມິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓). ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠາເຄ ວມີຕິ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາກຸສເລ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ເຊ ຫີນປຓີເຕ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາເຄ ຘມ຺ເມ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓມຸເຂນ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ, ອນເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈຊິ ປຊຫິ, ປເຣສຎ຺ຈ ຕຖຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ, ປເຄວ ອຘມ຺ມາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐). ກຸລ຺ລູປມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ, ໂນ ຄຫຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐). ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິ-ຘມ຺ມຠາຄາ-ມເຫສິນາ;

ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາ ຍໂຕ ວນ຺ຕາ, ຕໂຕປິ ຠຄວາ ມໂຕ’’.

ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠາຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;

ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ’’ຕິ.

ຘມ຺ມສຣີຣໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸຠາວປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣສງ຺ຆາຕສມານກາໂຍ ປເຣຫິ ອເຠຊ຺ຊສຣີຣຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຣູປກາເຍ ເກນຈິ ສກ຺ກາ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກາຕຸນ຺ຕິ. ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສກລສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນໂຕ. ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິເຕນ ມຍາ ມຫາສາວເກນ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຍາວ ສຸຕໍ, ນ ອນຸສ຺ສຸຕໍ ນ ປຣໍປຣາຠຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໂຕ. ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຠຄວາສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຏິມຓ຺ຑິຕຠາວທີປນໂຕ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຣມາ ຫິ ກາລສມ຺ປທາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ກປ຺ປກສາເຍ ກລິຍຸເຄ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ອໂຫ ມຫຈ຺ຉຣິຍໍ;

ຫຸຕາວຫມຊ຺ເຌ ຊາຕໍ, ສມຸທິຕມກຣນ຺ທມຣວິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ.

ຠຄວາຕິ ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຠາວທີປນໂຕ ຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນຠາວໂຕ.

ອວິເສເສນາຕິ ນ ວິເສເສນ, ວິຫາຣຠາວສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣິຍາປຖ…ເປ… ວິຫາເຣສູຕິ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ, ທິພ຺ພວິຫາໂຣ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ, ອຣິຍວິຫາໂຣຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ວິຫາເຣສຸ. ສມງ຺ຄີປຣິທີປນນ຺ຕິ ສມງ຺ຄີຠາວປຣິທີປນໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ປທໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຄິຫີຫິ ສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ ສຫນນ຺ທີ ສຫໂສກີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໑) ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣ ອາຄຕໍ. ‘‘ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໐; ວິຠ. ໖໒໔) ເອຕ຺ຖ ທິພ຺ພວິຫາເຣ. ‘‘ໂສ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖; ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗; ໒.໓໐໙; ໓.໒໓໐) ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ. ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ຕສ຺ສາເຍວ ກຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ຕສ຺ມິໍ ເອວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປມິ ສນ຺ນິສາເທມິ ເອໂກທິໍ ກໂຣມິ ສມາທຫາມິ, ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ອຣິຍວິຫາເຣ.

ຕຕ຺ຖ ອິຣິຍນໍ ວຕ຺ຕນໍ ອິຣິຍາ, ກາຍປ຺ປໂຍໂຄ. ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕນຸປາຍຠາວໂຕ ຐານາທິ ອິຣິຍາປໂຖ. ຐານສມງ຺ຄີ ວາ ຫິ ກາເຍນ ກິຎ຺ຈິ ກເຣຍ຺ຍ ຄມນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສມງ຺ຄີ ວາ. ອຖ ວາ ອິຣິຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ຕຠາໂວ ກາຍກິຈ຺ຈໍ ວາຕິ ອິຣິຍາ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິອຸປາຍຠາວໂຕ ອິຣິຍາ ຈ ໂສ ປໂຖ ຈາຕິ ອິຣິຍາປໂຖ, ຐານາທິ ເອວ. ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຕິນິວຕ຺ຕິອາທິອາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປປພນ຺ໂຘ ເອວ. ວິຫຣຓໍ, ວິຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ວິຫາໂຣ, ອິຣິຍາປໂຖ ເອວ ວິຫາໂຣ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ. ທິວິ ຠໂວ ທິພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ພຫຸລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທິເທວໂລເກ ຠໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ທິພ຺ພານຸຠາໂວ, ຕທຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ວາ ທິພ຺ໂພ, ອຠິຎ຺ຎາຠິນີຫາຣວເສນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາ ວາ ທິພ຺ໂພ, ທິພ຺ໂພ ຈ ໂສ ວິຫາໂຣ ຈາຕິ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ, ຈຕສ຺ໂສ ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມູນໍ, ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວາ ວິຫາຣາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ. ອຣິຍານໍ, ອຣິຍາ ວາ ວິຫາຣາ ອຣິຍວິຫາຣາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ. ໂສ ຫິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນນ຺ຕິອາທິ ຍທິປິ ຠຄວາ ເອເກນປິ ອິຣິຍາປເຖນ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາປິ ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣສ຺ສ ນາມ ອຍໍ ສຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວາ ຠຄວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕ ວິເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ນານາສມາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ກາລໍ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ວສຕີຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວິວິຘໍ ຫິຕສຸຂໍ ຫຣຕິ ອຸປເນຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘໍ ຫຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ຊິນາຕີຕິ ເຊໂຕ. ເຊຕ-ສທ຺ໂທ ຫິ ໂສຕ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ກຕ຺ຕຸສາຘໂນປິ ອຕ຺ຖີຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ຊິຕກາເລ ຊາຕຕ຺ຕາ ເຊໂຕ. ຣຎ຺ໂຎ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຊຍໍ ຕຕ຺ຖ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຊິຕວາຕິ ເຊໂຕຕິ ກຸມາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ມງ຺ຄລກາມຕາຍ ວາ ເຊໂຕຕິສ຺ສ ນາມໍ ກຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຊຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ເຊໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ເຊຕສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ. ວເນຕິອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ຕໍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘິຕາຍ ວິຄຕມລມຈ຺ເຉຣຕາຍ ກຣຸຓາທິຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຸປຏ຺ຐປິໂຕ ອນາຖານໍ ປິຓ຺ໂຑ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ, ຕສ຺ສ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ. ຍທິ ເຊຕວນໍ, ກຖໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈວິຘເສນາສນງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ອາຣາໂມ, ຕສ຺ມິໍ ອາຣາເມ. ຍທິປິ ໂສ ຠູມິຠາໂຄ ໂກຏິສນ຺ຖເຣນ ມຫາເສຏ຺ຐິນາ ກີໂຕ, ຣຸກ຺ຂາ ປນ ເຊເຕນ ນ ວິກ຺ກີຕາຕິ ຕໍ ‘‘ເຊຕວນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ວາ ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ຈາຄວິເສສກິຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອຸຠຍວຈນໍ, ເຊເຕນປິ ຫິ ຠູມິຠາຄວິກ຺ກເຍນ ລທ຺ຘຘນໍ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກກຣຓວເສນ ວິນິຍຸຕ຺ຕໍ. ສາວຕ຺ຖິເຊຕວນານໍ ຠູມິຠາຄວເສນ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເອກໍ ສມຍໍ ວິຫຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ອປາກຏາຕິ ສກ຺ໂກ ສຸຍາໂມຕິອາທິນາ ອນຠິຎ຺ຎາຕາ. ອຠິຎ຺ຎາຕານມ຺ປິ ອຎ຺ຎຕຣສທ຺ໂທ ທິສ຺ສເຕວ ເອກສທິສາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິຊານາຕິ ໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຫຸນາ ອິທາເນວ. ສາຘາຣຓວຈນໍ ທິພ຺ພຕໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ. ເທໂວ ເອວ ເທວຕາ ປຸຣິເສປິ ວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ຈ ຣູປາວຈຣສຕ຺ຕານໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ເຍນ ເຕ ປຸຣິສາຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ? ຍທິປິ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ປຸຣິສສຓ຺ຐານສ຺ສ ປນ ປຸຣິສເວສສ຺ສ ຈ ວເສນ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຸຣິສປກຕິຠາວໂຕ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ວິຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂເຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ ອຸປຣິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ຕຕໂຣ. ຕາທິໂສ ຈ ສຸນ຺ທໂຣ ຠທ຺ທໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທເຣ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂກຕິ ເທວນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີສຸ ໂກ ກຕໂມ? ເມຕິ ມມ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອິມາຍ ເອວຣູປາຍ ເທວິທ຺ຘິຍາ. ຍສສາຕິ ອິມິນາ ເອທິເສນ ປຣິວາເຣນ ປຣິຈ຺ຉເທນ ຈ. ຊລນ຺ຕິ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ເຕນ ກມນິເຍນ ອຠິຣູເປນ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ຉວິວຓ຺ເຓນ ສຣີຣວຓ຺ຓນິຠາຍ. ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາຕິ ສພ຺ພາປິ ທິສາ ປຠາເສນ຺ໂຕ ຈນ຺ໂທ ວິຍ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກາໂລກໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຣູເປຕິ ອຸຬາຣຣູເປ ສມ຺ປນ຺ນຣູເປ.

ກຎ຺ຈນສນ຺ນິຠຕ຺ຕຈຕາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ຉວິຍ’’ນ຺ຕິ. ຉວິຄຕາ ປນ ວຓ຺ຓຘາຕຸ ເອວ ‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ອປເຣ. ວຓ຺ຓນໍ ກິຕ຺ຕິຍາ ອຸຄ຺ໂຆສນນ຺ຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຖຸຕິ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖປີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ກຸລວຄ຺ໂຄ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ຜລໍ ເອເຕນ ຍຖາສຠາວໂຕ ວິຠາວີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ກາຣຓໍ. ວຓ຺ຓນໍ ທີຆຣສ຺ສາທິວເສນ ສຓ຺ຐຫນນ຺ຕິ ວຓ຺ໂຓ, ສຓ຺ຐານໍ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ອຓຸມຫນ຺ຕາທິວເສນ ປມີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ປມາຓໍ. ວຓ຺ເຓຕິ ວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊມານໍ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ປກາເສຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຣູປາຍຕນໍ. ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ວຓ຺ຓສທ຺ທສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິທ຺ຘິໍ ມາເປຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣກາຍາທີຫິ ໂອຠາສມຸຎ຺ຈນາທິວເສນ ທິພ຺ພໍ ອິທ຺ຘານຸຠາວໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ. ກາມາວຈຣາ ອນຠິສງ຺ຂເຕນປິ ອາຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ໂອຬາຣິກຣູປຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ກພຬີກາຣຠກ຺ຂາ. ຣູປາວຈຣາ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣຣູປຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕິສຸຂຸໂມ’’ຕິ ມູລປຏິສນ຺ຘິຣູປໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ນ ເຕນ ອິຣິຍາປຖກປ຺ປນໍ ໂຫຕີຕິ ເອເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກປິ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິມ຺ມິຕຣູເປເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຕຣຎ຺ຫິ ອຕິວິຍ ສຸຂຸມໍ ຣູປໍ ເກວລໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ນິສ຺ສຍາຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ສຓ຺ຐານວນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ອນວເສສຕ຺ຕໍ ສກລຕາ. ເຍຠຸຍ຺ຍຕາ ພຫຸລຠາໂວ. ອພ຺ຍາມິສ຺ສຕາ ວິຊາຕິເຍນ ອສງ຺ກໂຣ. ສຸເຂນ ຫິ ອໂວກິຓ຺ຓຕາ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອນຕິເຣກຕາ ຕໍປຣມຕາ ວິເສສາຠາໂວ. ເກວລກປ຺ປນ຺ຕິ ເກວລໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆເຠທາຍາຕິ ສງ຺ເຆ ວິວາທາຍ, ວິວາທຸປ຺ປາທາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກວລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເອຕສ຺ສ ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເກວລີ, ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣໂຘ ຂີຓາສໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສໍໂຍໂຄ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ກປ຺ປສທ຺ໂທ ປນາຍໍ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂອກປ຺ປນິຍປເທ ລພ຺ຠມານໍ ກປ຺ປສທ຺ທມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ກປ຺ປປທໍ ອນິທສ຺ສນເມວ ສິຍາ. ສມຓກປ຺ເປຫີຕິ ວິນຍສິທ຺ເຘຫິ ສມຓໂວຫາເຣຫິ. ນິຈ຺ຈກປ຺ປນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈກາລໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ນາມໍ. ນາມຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ, ຍທິທໍ ກປ຺ໂປຕິ. ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູຕິ ກຕ຺ຕຣິກາຍ ເຉທິຕເກສມສ຺ສຸ. ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປຕິ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ທ຺ວງ຺ຄຸລຕາວິກປ຺ໂປ. ເລໂສຕິ ອປເທໂສ. ອນວເສສໍ ຜຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສປິ ໂອຠາສສ຺ສ ເກນຈິປິ ກາຣເຓນ ເອກເທສຜຣຓມ຺ປິ ສິຍາ, ອຍໍ ປນ ສພ຺ພໂສວ ຜຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມນ຺ຕຕ຺ໂຖ ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອນວເສສໍ ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ. ອີສໍ ອສມຕ຺ຕໍ, ເກວລໍ ວາ ເກວລກປ຺ປໍ. ຠຄວໂຕ ອາຠາຍ ອໂນຠາສິຕເມວ ຫິ ປເທສໍ ເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຠາຍ ໂອຠາເສນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຠາ ກາຍຈິ ປຠາຍ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕິ, ສູຣິຍາທີນມ຺ປິ ປຠໍ ສາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ.

ເຍນ ວາ ກາຣເຓນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ອິທໍ ກຣຓວຈນໍ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ກິຣິຍາຍ ກາຣຓໍ, ນ ກຣຓໍ ວິຍ ກິຣິຍຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ນານປ຺ປກາຣ-ຄຸຓວິເສສາຘິຄມນຕ຺ຖາ ອິຘ ອຸປສງ຺ກມນກິຣິຍາຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ວິຊ຺ຊາຍ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຫຕຸອຕ຺ຖເມວ ຕໍ ກຣຓວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ນ ກຣຓຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ອຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນ ວາ ກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິ. ຠຄວໂຕ ສຕຕປ຺ປວຕ຺ຕນິຣຕິສຍ-ສາທຸວິປຸລມຕຣສ-ສທ຺ຘມ຺ມຜລຕາຍ ສາທຸຜລນິຈ຺ຈຜລິຕມຫາຣຸກ຺ເຂນ ຠຄວາ ອຸປມິໂຕ. ສາທຸຜລູປໂຠຄາຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ສາທຸຜລຕາ ຄຫິຕາຕິ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອຸປສງ຺ກນ຺ຕາ. ສມ຺ປຕ຺ຕກາມຕາຍ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍຕໍປເທສາຕິກ຺ກມເນນ ອຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກນ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ອຸປຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕຕິ ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ອຸປຄຕຏ຺ຐານໂຕ.

ຄຕິນິວຕ຺ຕິອຕ຺ຖໂຕ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອາສນມ຺ປິ ຐານຄ຺ຄຫເຓນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາສນກຸສລຕາຍ ເອກມນ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ. ນິສິນ຺ນາປິ ຫິ ຄມນໂຕ ນິວຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ ຐຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານາທໂຍປິ ອາສເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ. ອຕິທູຣອຈ຺ຈາສນ຺ນປຏິກ຺ເຂເປນ ນາຕິທູຣນຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ນາມ ຄຫິຕໍ. ຕໍ ປນ ອວກໍສໂຕ ອຸຠິນ຺ນໍ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາຕິ ຄີວໍ ປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ປສາເຣຕ຺ວາ.

ກາມໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິ ອຍມາກາຣປຸຈ຺ຉາ, ຕຣຓາກາໂຣ ອິຘ ປຸຈ຺ຉິໂຕ. ໂສ ປນ ຕຣຓາກາໂຣ ອຕ຺ຖໂຕ ກາຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກຖໍ ນູຕິ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ? ປາກໂຏ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ມຫາປຖວີກມ຺ປນາທິອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວາທິນາ.

ມຣິສນຏ຺ເຐນ ປາປານໍ ໂຣຄາທິອນຕ຺ຖານໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ມາຣິໂສ, ທຸກ຺ຂຣຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນິທ຺ທຸກ຺ຂາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນິຣຍປກ຺ເຂ ປິຍາລປນວຈນວເສນ ອຸປຈາຣວຈນຎ຺ເຈຕໍ ຍຖາ ‘‘ເທວານໍ ປິຍາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍທິ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສງ຺ກຸນາ ສງ຺ກູຕິ ມຕ຺ຖກໂຕ ສມໂກຏ຺ຏິເຕນ ຍາວ ຫທຍປເທສາ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂອຕິຓ຺ເຓນ ສງ຺ກຸນາ ປາທຕລໂຕ ສມໂກຏ຺ຏິໂຕ ສງ຺ກຸ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອາໂຣຫນ຺ໂຕ ຫທເຍ ຫທຍສ຺ສ ປເທເສ ສມາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອຖ ເນສໍ ສງ຺ກູນໍ ສມາຄມສມກາເລ ນໍ ຍຖາຕິກ຺ກນ຺ຕສງ຺ກຸກຣຓກາລໍ ຊາເນຍ຺ຍາສິ. ກິຎ຺ຈິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຣຫິເຕ ປວຕ຺ຕິ ຣຸຬ຺ຫີ ນາມ ຄມນກິຣິຍາຣຫິເຕ ສາສນາທິມຕິ ປຏິປິຓ຺ເຑ ຍຖາ ໂຄສທ຺ທສ຺ສ.

ໂອຆມຕຣີຕິ ເຍສໍ ໂອຆານໍ ຕຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ, ເຕ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສຣູປໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອວ ໂອຆາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຈ ກາມາທໂຍ ເອວາຕິ? ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ, ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວກິຈ຺ຈວິເສສຎ຺ຎຸນາ ຠຄວຕາ ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍໍ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກາວ ໂອຆາ ເທສິຕາ, ອິເມ ເອວ ຈ ເທສິຕາຕິ. ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂອຫນນ຺ຕິ ໂອສີທາເປນ຺ຕີຕິ ໂອຆາ, ໂອຫນນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ຫນນ຺ຕິ ຄາເມນ຺ຕິ, ຕຖາຠູຕາ ສຕ຺ເຕ ອໂຘ ຄາເມນ຺ຕິ ນາມ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສພ຺ໂພປິ ເຈສາ’’ຕິອາທິນາ ປຣໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ກາມນຏ຺ເຐນ ກາໂມ, ກາໂມ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ໂອໂຆ ຈາຕິ, ກາເມສຸ ໂອໂຆຕິ ວາ ກາໂມໂຆ. ຠໂວໂຆ ນາມ ຠວຣາໂຄຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ຌານນິກນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໑໒) ປນ ‘‘ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄຕຣາໂຄ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວສຸ ຣາໂຄ, ທຸຕິໂຍ ກມ຺ມຠເວ. ຠວທິຏ຺ຐິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິໂຍ ທິຏ຺ໂຐໂຆ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສພ຺ພສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ‘‘ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ໂຊໂຆ’’ຕິ ອາຫ.

ອິທານິ ເຕສໍ ໂອຆສງ຺ຂາຕານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ປນ ກາມຄຸຓາທໂຍ ທສ຺ສິຕາ ເອວ. ‘‘ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ກາໂມໂຆ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠໂວຆໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ໂພ ໂລໂຠ ກາໂມໂຆຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ຠວທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠໂວໂຆຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ໂຕ, ຠໂວໂຆ ປນ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຠໂວໂຆ ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐິສຫຄຕໂລໂຠປິ ກາໂມໂຆຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກທຸກ຺ຂານຎ຺ຫິ ກາຣຓຠູຕາ ກາມາສວາທໂຍປິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ, ອາສວາ ເອວ ຈ ໂອຆາ. ກາມາສວນິທ຺ເທເສ ຈ ກາເມສູຕິ ກາມຣາຄທິຏ຺ຐິຣາຄາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕສຸ ເຕຠູມເກສຸ ວຕ຺ຖຸກາເມສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສາຍໍ ຕຓ຺ຫາ ສພ຺ພາປິ ນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນາມໍ ນ ລຠຕີຕິ.

ຍທິ ປນ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຈ ຣາໂຄ ກາໂມໂຆຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວິມານາທີສຸ ຣາຄສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຣາຄສ຺ສ ຈ ກາໂມຆຠາໂວ ປຏິເສຘິຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ກາໂມຆຠໂວຆວິນິມຸຕ຺ເຕນ ນາມ ໂລເຠນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ໂສ ຍທາ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ໂຊໂຆ ໂອຆວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂທມນສ຺ສວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ຕສ຺ສປິ ໂອຆວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ ‘‘ຈຕູສຸປິ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠສຫຄເຕສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂມໂຫ ສິຍາ ໂອຆສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ ໂອຆວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກາໂມໂຆ ອຏ຺ຐສຸ ໂລຠສຫຄເຕສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ‘‘ກາໂມຆໍ ປຏິຈ຺ຈ ທິຏ຺ໂຐໂຆ ອວິຊ຺ໂຊໂຆ’’ຕິ ຈ ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ກາໂມໂຆ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕຖາ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ຌານນິກນ຺ຕິ ຈ ຠໂວໂຆ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ’’ຕິ.

ອໂຘຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ເຫຏ຺ຐາປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ. ເຫຏ຺ຐາປວຕ຺ຕນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນ ເກວລໍ ອປາຍຄມນິຍຠາເວນ, ອຖ ໂຂ ສໍສາຣຕຣກາວໂຣຘເນນປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປຣິຠວຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມໍ ນິພ຺ພານໍ ອຣູປິຠາວາ ອເທສໍ, ນ ຕສ຺ສ ຐານວເສນ ອຸປຣິຄຫຓໍ, ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພສ຺ສປິ ຠວສ຺ສ ອຸປຣີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຣິຠວໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມຫາອຸທໂກໂຆ’’ຕິອາທີສຸ ຣາສຏ຺ໂຐ ໂອຆ-ສທ຺ໂທຕິ ‘‘ມຫາ ເຫໂສ ກິເລສຣາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເສເສສຸປີຕິ ຠໂວຆາທີສຸປິ.

ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕຕິ ກິເລສາທີນໍ ວເສນ ອສນ຺ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ, ອສໍສີທນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາຍູຫນ຺ໂຕຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣາທິວເສນ ນ ອາຍູຫນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມໍ ປຏິປທໍ ວິລງ຺ຆິຕ຺ວາ ນິພ຺ພຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ອວາຍມນ຺ໂຕ’’ຕິ, ມິຈ຺ຉາວາຍາມວເສນ ອວາຍມນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄູຬ຺ຫນ຺ຕິ ສໍວຸຕໍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຕ຺ຖວເສນ ວາ ສໍວຸຕ຺ຕໍ ຄູຬ຺ຫໍ, ສທ຺ທວເສນປິ ອປາກຏໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ອນ຺ຕຣທີປາທິເກ ຐາຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ. ອາຍູຫນ຺ຕາຕິ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈ ປາເທຫິ ຈ ວາຍມນ຺ຕາ. ເອຕໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ, ເອຕໍ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ.

ອິທານິ ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ຠຄວຕາ ຕຖາຄູຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ໂຫ ກຖິໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິໍ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຄ຺ຄຫມຸເຂນາຕິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ວິນຍອຸປາຍຠູຕນິຄ຺ຄຫວເສນ. ເຕນາຫ ເຍ ປຓ຺ຑິຕມານິໂນ’’ຕິອາທິ. ປວຍ຺ຫ ປວຍ຺ຫາຕິ ໂອຜຸຓິຕ຺ວາ ໂອຜຸຓິຕ຺ວາ.

ໂສຕິ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ນິຫຕມາໂນ ອໂຫສິ ຍຖາວິສ຺ສຊ຺ຊິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຊານນ຺ໂຕ. ຍຖາຕິ ອນິຍມວຈນໍ ນິຍມນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຎ຺ຈ ກຖນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນນ຺ຕິ ຕທຸຠຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາຫໍ ຊານາມິ, ເອວໍ ເມ ກເຖຫີ’’ຕິ ອາຫ.

ຍທາສ຺ວາຫນ຺ຕິ ຍທາ ສຸ ອຫໍ, ສຸ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທິທໍ ກຖໍ ສູ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ‘‘ຕທາສ຺ສຸ ສໍສີທາມີ’’ຕິອາທີສຸ ຕີສຸປິ ປເທສຸ. ອຕຣນ຺ໂຕຕິ ໂອຆານໍ ອຕິກ຺ກມນຕ຺ຖໍ ຕຣຓປ຺ປໂຍຄໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ໂອຆນິຍໂອເຆສຸ ເອວ. ໂອສີທາມີຕິ ນິມຸຊ຺ຊາມິ ໂອເຆຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ໂຫມິ. ນິພ຺ພຸຍ຺ຫາມີຕິ ໂອເຆຫິ ນິພ຺ພູຬ຺ໂຫ ໂຫມິ. ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອສໍສີທນ຺ໂຕ. ອຕິວຕ຺ຕາມີຕິ ອນຸປໂຍຄໍ ອຕິກ຺ກມາມິ, ອປນິຘານວເສນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ວິຣາເຘມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐາເນ ຈ ວາຍາເມ ຈາຕິ ວກ຺ຂມານວິຠາເຄ ປຕິຏ຺ຐຫເນ ວາຍາເມ ຈ ໂທສໍ ທິສ຺ວາຕິ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫເນສຸ ສໍສີທນນິພ຺ພຸຍ຺ຫນສງ຺ຂາຕໍ ຕຣຓສ຺ສ ວິພນ຺ຘນຠູຕໍ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວານ. ອິທໍ ຠຄວຕາ ໂພຘິມູເລ ອຕ຺ຕນາ ປວຕ຺ຕິຕ-ປຸພ຺ພຠາຄ-ມນສິກາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ອວາຍມນ຺ໂຕຕິ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກຣຓກິເລສາທີນໍ ປຣິວຊ຺ຊເນນ ອສໍສີທນ຺ໂຕ ອນິພ຺ພຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ. ເທວຕາຍປິ ປຏິວິທ຺ໂຘ ຕທຕ຺ໂຖ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍຘມ຺ມານໍ ປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ. ນ ປນ ປາກໂຏ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູອາທີນໍ, ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູນໍ ປນ ຍຖາ ຕສ຺ສາ ເທວຕາຍ, ຕຖາ ປາກໂຏ ເອວາຕິ. ສຕ຺ຕ ທຸກາ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານຣູປາ ທສ຺ສິຕາ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ. ກິເລສວເສນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕຕິ ໂລຠາທີຫິ ອຠິຠູຕຕາຍ ສໍສາເຣ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊເນນ ຕຕ຺ເຖວ ສໍສີທຕິ ນາມ. ອຠິສງ຺ຂາຣວເສນາຕິ ຕຕ຺ເຖວາຠິສງ຺ຂາຣເຈຕນາຍ ເຈເຕນ຺ໂຕ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໂຍຄ຺ຍສ຺ສ ຂຓສ຺ສ ອຕິວຕ຺ຕເນນ ນິພ຺ພຸຍ຺ຫຕິ ນາມ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສທຸເກສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວຏ຺ຏມູລກາ ກິເລສາຕິ ເຕສໍ ວເສນ ສໍສາເຣ ອວຏ຺ຐານໍ ຕໍຕໍກມ຺ມຸນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ກິເລສາ ປນ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ອປຣາປຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສໍສາເຣ ນິພ຺ພຸຍ຺ຫຕິ ນາມາຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນວເສນ ປຐມທຸໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິເມ ສຕ຺ຕາ ສໍສາເຣ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕາ ທຸວິຘາ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ຈາຕິ ເຕສໍ ສໍສາຣນາຍິກຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ວເສນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນໍ, ຕທຎ຺ເຎສໍ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ອາຍູຫນນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນວເສນ ທຸຕິຍທຸໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທທສ຺ສນສຠາວາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ວເສນ ວິເສສໂຕ ປຕິຏ຺ຐານໍ, ອມຸຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ມຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄປຣາມາສໂຕ ຕຖາ ອາຍູຫນມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕິຍທຸໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖທຸເກ ປນ ອຘິປ຺ປາໂຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ເອວ ວິຠາວິໂຕ. ຍສ຺ມາ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ ອຣູປຣາຄໍ, ອສຎ຺ຎູປຄໍ ວາ ອວິໂມກ຺ຂໍເຍວ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສໍສາເຣ ເອວ ໂອລີຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອລີຍນາຠິນິເວສາ ຫິ ຠວທິຏ຺ຐີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ກາມຠວາທີສຸ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຠວໍ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕິ, ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ ຠວວິປ຺ປໂມກ຺ຂາວຫາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊເນນ ຕໍ ອຕິວຕ຺ຕຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕິຘາວນາຠິນິເວສາ ວິຠວທິຏ຺ຐີ’’ຕິ.

ລີນວເສນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕຕິ ໂກສຊ຺ຊາທິວເສນ ສໍໂກຈາປຊ຺ຊເນນ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ອາຍູຫນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມາສມາຘິໂນ ອຠາເວນ ວິກ຺ເຂປວເສນ ປຎ຺ຈໂມ ທຸໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ກາມສຸຂໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ສມາຘານໍ ນຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ອິຕິ ຈິຕ຺ຕກາຍປຣິກ຺ກິເລສກຣາ ທ຺ເວ ອນ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍຕາຍ ສໍສີທນນິພ຺ພຸຍ຺ຫນນິມິຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ ຉຏ຺ຐທຸເກ. ປຸພ຺ເພ ສປ຺ປເທສໂຕວ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ ‘‘ສໍສີທນນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ອິທານິ ນິປ຺ປເທສໂຕ ທສ຺ສນວເສນ, ປຸພ຺ເພ ຈ ສາຘາຣຓໂຕ ອຠິສງ຺ຂາຣຘມ຺ມາ ‘‘ນິພ຺ພຸຍ຺ຫນນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ອິທານິ ປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣ ເອວ ‘‘ອາຍູຫນນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນວເສນ ສຕ຺ຕມທຸໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ທຸຄ຺ຄຕິສຸຄຕູປປຕ຺ຕິວເສນ ສໍສີທນນິພ຺ພຸຍ຺ຫນານິ ວິຠຊ຺ຊ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອໂຘຠາຄໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ອໂຘຠາຄງ຺ຄມນີຍາ ອນຸນາສິກໂລປໍ ອກຕ຺ວາ. ຕຖາ ອຸປຣິຠາຄໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ອຸປຣິຠາຄງ຺ຄມນີຍາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ໂອຆຕຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຫານງ຺ຄເມວ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ສມ຺ປໂຍຄງ຺ຄນ຺ຕິ? ນ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຍາວຕາ ເຍນ ປຕິຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ເຍນ ຈ ອາຍູຫນໍ, ຕທຸຠຍປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມທສ຺ສນເມຕນ຺ຕິ. ນ ເຫສ ອ-ກາໂຣ ເກວລໍ ປຏິເສເຘ, ອຖ ໂຂ ປຏິປກ຺ເຂ ‘‘ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ອຫິໂຕ, ອຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນານໍ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຕຖາປວຕ຺ຕິເຫຕູວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ໂຂຕິ ຈ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ ‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑) ວິຍ. ເຕນ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ເອກໍສິກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຍໍ ໂຂ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອນາຍູຫ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອນາຍູຫນມ຺ປິ ຫິ ເອກໍສິກເມວາຕິ ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ເຕນ ຫິ ໂອຆຕຣຓໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ເອວມຍໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິເທສນາ ກຕາ, ເທວຕາ ຈ ສຫວິປສ຺ສນໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌີຕິ ປຐມຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມໍ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທິ.

‘‘ຈິຣສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ປທນ຺ຕຣເມຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຣສ຺ສ ກາລສ຺ສາ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ມມໍ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໕-໖) ເອຕ຺ຖ ‘‘ມມາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ປທນ຺ຕຣໍ ມມນ຺ຕິ. ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາຕິ ອທສ຺ສາວີ. ອທສ຺ສາວິຕາ ຈ ທິສ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ອສິທ຺ຘຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎຖາ ກາ ນາມ ສາ ເທວຕາ, ຍາ ຠຄວນ຺ຕໍ ນ ທິຏ຺ຐວຕີ? ເຕນາຫ ‘‘ກິໍ ປນິມາຍາ’’ຕິອາທິ. ທສ຺ສນໍ ອຸປາທາຍ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ຍທາ ກທາຈິ ກຎ຺ຈິ ປິຍຊາຕິກໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ຈິເຣນ ວຕ ມຍໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ວາ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ໂລເກ ນິຣຸຬ຺ເຫ ສມຸທາຈາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ອຓນໂຕ ຊານນໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ກິເລສນິພ຺ພາເນນາຕິ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສມຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາເຕນ ນິພ຺ພາເນນ ນິພ຺ພຸຕໍ ສມ຺ມເທວ ວູປສນ຺ຕ-ສພ຺ພກິເລສທຣຖ-ປຣິຬາຫໍ. ອາສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວິສຕາທິອາກາເຣ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ວິສຕາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສຏາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສາລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສກ຺ກຕີຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສໍວາທິກາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສໍ ຫຣຕີຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສມູລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສຜລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສປຣິໂຠໂຄຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສາລາ ວາ ປນ ສາ ຕຓ຺ຫາ ຣູເປ ສທ຺ເທ ຄນ຺ເຘ ຣເສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ກຸເລ ຄເຓ ວິສຕາ ວິຕ຺ຖຕາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໓).

ຕຕ຺ຖ ວິສຕາຕິ ວິຕ຺ຖຕາ ຣູປາທີສຸ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ອຠິພ຺ຍາປນວເສນ ວິສຏາຕິ ປຸຣິມວຈນເມວ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຏ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສາລາຕິ ວິປຸລາ. ວິສກ຺ກຕີຕິ ປຣິສກ຺ກຕິ, ສຫຕິ ວາ. ຣຕ຺ໂຕ ຫິ ຣາຄວຕ຺ຖຸນາ ປາເທນ ຕາຬິຍມາໂນປິ ສຫຕີຕິ. ໂອສກ຺ກນໍ ວິປ຺ຜນ຺ທນໍ ວາ ‘‘ວິສກ຺ກນ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອນິຈ຺ຈາທິໍ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ. ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວິສໍວາທິກາ ໂຫຕິ. ວິສໍ ຫຣຕີຕິ ຕຖາ ຕຖາ ກາເມສຸ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ຕີ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິມຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຫຣຕິ ສໍຂິປຕິ, ວິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ຫຣຕິ, ວຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ວິສມູລາ. ວິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂາຠິຠູຕາ ເວທນາ ມູລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວິສມູລາ. ທຸກ຺ຂສມຸທຍຕ຺ຕາ ວິສໍ ຜລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວິສຜລາ. ຕຓ຺ຫາຍ ຣູປາທິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ເສວ ປຣິໂຠໂຄ ໂຫຕິ, ນ ອມຕສ຺ສາຕິ ວິສປຣິໂຠໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຘາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ວິສາລາ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ວິສຕ຺ຕິກາປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕິຓ຺ຓໍ ປຐມທຸຕິຍມຄ຺ເຄຫິ. ນິຕ຺ຕິຓ຺ຓໍ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ. ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ.

ສມນຸຎ຺ໂຎຕິ ສມ຺ມເທວ ກຕານຸຎ຺ໂຎ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຊ຺ຌາສໂຍ ອໂຫສີ’’ຕິ. ອນ຺ຕຣຘາຍີຕິ ອທສ຺ສນໍ ອຄມາສິ. ຍຖາ ປນ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິສງ຺ຂຕກາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາເລຫີຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ມາລາຫີ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ, ‘‘ມລ຺ເຍຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຍ-ກາຣໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ອຍໍ ຕາວ ອຏ຺ຐກຖາຍ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ເນຕ຺ຕິນຍວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ປກຣຓນເຍນ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມ. ສາ ປນ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍສ຺ມາ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານປ຺ປໂຍຊນຠາຊເນສຸ ປິຓ຺ຑຕ຺ເຖສຸ ຈ ນິທ຺ຘາຣິເຕສຸ ສຸກຣາ ໂຫຕິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຈ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມໍ ນິທ຺ຘາຣຍິສ຺ສາມ. ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານໍ ຕາວ ເທສນານິທານໍ, ຕໍ ສາຘາຣຓໍ ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓມ຺ປິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣພາຫິຣເຠທໂຕ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ໂລກນາຖສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາ. ຕາຍ ຫິ ສມຸສ຺ສາຫິຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກສີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໙). ເອຕ຺ຖ ຈ ເຫຕຸອວຕ຺ຖາຍປິ ມຫາກຣຸຓາຍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍາວເທວ ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາຫຕ຺ຖທາເນຫິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຕ຺ຖໍ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຍຖາ ຈ ມຫາກຣຸຓາ, ເອວໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ທສພລຎາຓາທີນິ ຈ ເທສນາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສມຸຏ຺ຐານຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພຎ຺ຫິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ເຕສໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາສຍານຸສຍາທິໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຐານາຏ຺ຐານາທີສຸ ໂກສລ຺ເລນ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຈິຕ຺ຕນຍເທສນໍ ປວຕ຺ເຕສີຕິ. ພາຫິຣໍ ປນ ສາຘາຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ທສສຫສ຺ສມຫາພ຺ຣຫ຺ມປຣິວາຣ-ສຫມ຺ປຕິມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຊ຺ເຌສນໍ. ຕທຊ຺ເຌສນຸຕ຺ຕຣກາລຎ຺ຫິ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຊນິຕໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ອໂຫສິ. ອສາຘາຣຓມ຺ປິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣພາຫິຣເຠທໂຕ ທຸວິຘເມວ. ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຍາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ ເຍນ ຈ ເທສນາຎາເຓນ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ, ຕທຸຠຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ພາຫິຣໍ ປນ ຕສ຺ສາ ເທວຕາຍ ປຸຈ຺ຉາ, ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ເຫສ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ. ຕຍິທໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວ.

ປໂຍຊນມ຺ປິ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓໂຕ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓໍ ອນຸກ຺ກເມນ ຍາວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ ວິມຸຕ຺ຕິຣສຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ມນ຺ຕນາ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໓໖໖). ອສາຘາຣຓໍ ປນ ຕສ຺ສາ ເທວຕາຍ ທສ຺ສນມຄ຺ຄສມຘິຄໂມ, ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ພາຫິຣເມວ. ສເຈ ປນ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕານຄຕມ຺ປິ ເທສນາພລສິທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ປໂຍຊນໍ ອຘິປ຺ປາຍສມິຊ຺ຌນຠາວໂຕ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕປິ ປໂຍຊນເມວາຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕາປິ ສິຍາ.

ອປິຈ ຕສ຺ສາ ເທວຕາຍ ໂອຆຕຣຓາກາຣສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ອນວໂພໂຘ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ຕທວໂພໂຘ ປໂຍຊນໍ. ໂສ ຫິ ອິມາຍ ເທສນາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປໂຍເຊຕິ ຕນ຺ນິປ຺ຜາທນປຣາຍໍ ເທສນາຕິ ກຕ຺ວາ. ຍຎ຺ຫິ ເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ ຜລໍ, ຕໍ ອາກງ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເທສກໍ ເທສນາຍ ປໂຍເຊຕີຕິ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ເທວຕາຍ ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ວິເນຍ຺ຍານໍ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປໂຍຊນໍ. ຕຖາ ສໍສາຣຈກ຺ກນິວຕ຺ຕິ-ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິສສ຺ສຕາທິມິຈ຺ຉາຈາຣ-ນິຣາກຣຓໍ ສມ຺ມາວາທປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ອກຸສລມູລສມູຫນນໍ ກຸສລມູລສມາໂຣປນໍ ອປາຍທ຺ວາຣປິທຫນໍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂທ຺ວາຣວິວຣຓໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມນໍ ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕນໍ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸຣິມປຏິຎ຺ຎາອວິສໍວາທນໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂມາຣມໂນຣຖວິສໍວາທນໍ ຕິຕ຺ຖິຍສມຍນິມ຺ມຖນໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມປຕິຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ເອວມາທີນິປິ ປໂຍຊນານິ ອິຘ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຍຖາ ເທວຕາ ໂອຆຕຣເຓ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ທາ, ຕາທິສາ ອຎ຺ເຎ ຈ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕາ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນ-ຘາຣຓ-ປຣິຈຍ-ມນສິກາຣວິປລ຺ລຕ຺ຖພຸທ຺ຘິກາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນ-ຘາຣຓ-ປຣິຈຍວິມຸຂາ ຈ ຠວວິໂມກ຺ເຂສິໂນ ວິເນຍ຺ຍາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ຠາຊນໍ.

ປິຓ຺ຑຕ຺ຖາ ປນ ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄວເສນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ ກຸສລມູລສມາໂຍໂຄ ໂອລີຍນາຕິຘາວນາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອຸປາຍວິນິພນ຺ຘວິຘມນໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສທູຣີຠາໂວ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາວິໂສຘນໍ ວຏ຺ຏຕ຺ຕຍວິຈ຺ເຉທນຸປາໂຍ ອາສໂວຆ-ໂຍຄ-ຄນ຺ຖາຄຕິ-ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທຸປາທານວິໂຍໂຄ ເຈໂຕຂິລວິເວຈນໍ ອຠິນນ຺ທນນິວາຣຓໍ ສໍສຄ຺ຄາຕິກ຺ກໂມ ວິວາທມູລປຣິຈ຺ຈາໂຄ ອກຸສລກມ຺ມປຖວິທ຺ຘໍສນໍ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາຕິວຕ຺ຕນໍ ອນຸສຍມູລຈ຺ເຉໂທ. ສພ຺ພກິເລສ-ທຣຖປຣິຬາຫ-ສາຣມ຺ຠປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ທສ຺ສນສວນນິທ຺ເທໂສ ວິຊ຺ຊູປມວຊິຣູປມຘມ຺ມາປເທໂສ ອປຈຍຄາມິຘມ຺ມວິຠາວນາ ປຫານຕ຺ຕຍທີປນາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍານຸໂຍໂຄ ສມຖວິປສ຺ສນານຸຏ຺ຐານໍ ຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍາສິທ຺ຘິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ເອວມາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖ ເຍສໍ ກິເລສາທີນໍ ວເສນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ສໍສີທຕິ, ເຍສຎ຺ຈ ອຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ວເສນ ອາຍູຫຕິ ນິພ຺ພຸຍ຺ຫຕິ, ອຸຠຍເມຕໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕປ຺ປຠາວິຕາ ຕທຸຠຍນິສ຺ສິຕາ ຈ ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຕທຸຠຍມຕ຺ໂຖ, ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ເທສນາ ອຸປາໂຍ ມານນິຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ຕສ຺ສາ ເທວຕາຍ ສຈ຺ຈາຠິສມຍກາຣຓຠາວໂຕ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນປຏິກ຺ເຂໂປປເທເສນ ຈຕຸໂຣຆນິຣຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ອນ຺ຕທ຺ວຍຣຫິຕາ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປຕ຺ຕິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອາຓຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ.

ປຣສໍສຍປກ຺ຂນ຺ທນຕາຍ ຎາຕຸກາມຕາຍ ຈ ກຖໍ ນູຕິ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ? ອຠິມຸຂຠາວໂຕ ເອກປຸຄ຺ຄລຠາວໂຕ ຈ ‘‘ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕສ຺ສ ຄຣຸຠາວສ຺ສ ອນຎ຺ຎໂຍຄ຺ຍສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມຘຸຣສ຺ສ ປຣິທີປນໂຕ ສາຘູຕິ ມຣິສສີລາທິຄຸຓຕາຍ ‘‘ມາຣິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຫນນໂຕ ຣາສິຠາວໂຕ ຈ ‘‘ໂອຆ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ປຣິໂຍສາປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍສີທນລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອກາຕພ຺ພໂຕ ສພ຺ພໂສ ຈ ອກຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຍິທໍ ອກຣຓໍ ເອກໍສິກນ຺ຕິ ໂຂຕິ ອວຘາຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຈ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ສສນ຺ຕຕິຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ຈ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວຕາຍ ສມ຺ໂພຘນໂຕ ປິຍາລປນໂຕ ຈ, ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພຸຍ຺ຫນລກ຺ຂຓສ຺ສ ອາຍູຫນສ຺ສ ອກາຕພ຺ພໂຕ ສພ຺ພໂສ ຈ ອກຕຕ຺ຕາ ອນາຍູຫນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຓ຺ຓາກາຣສ຺ສ ໂອຆານໍ ອນິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ເອວ ຕຕ຺ຖ ສໍສຍສ຺ສ ອນປຄຕຕ຺ຕາ ໂອຆຕຣຓສ຺ສ ຈ ອວິເສສຕ຺ຕາ ‘‘ຍຖາ ກຖໍ ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ສໍສີທນລກ຺ຂຓໍ ປຕິຏ຺ຐານໍ ສໍສາເຣ ຈ ສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ອຠິນ຺ນກາລິກໍ. ຕຖາ ນິພ຺ພຸຍ຺ຫນລກ຺ຂຓໍ ອາຍູຫນໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຕິວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ອຠິນ຺ນກາລິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທາ ສ຺ວາຫໍ…ເປ… ຕທາສ຺ສຸ ນິພ຺ພຸຍ຺ຫາມີ’’ຕິ. ຕທຸຠຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ປຏິພາຫນໂຕ ຈ ໂອຆາຕິຓ຺ຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຂ຺ວາຫໍ…ເປ… ໂອຆມຕຣິ’’ນ຺ຕິ.

ເອກພຸທ຺ຘນ຺ຕຣນ຺ຕຣິກຕ຺ຕາ ສຸທູຣກາລິກຕາຍ ‘‘ຈິຣສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣາ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພຕາຍ ວິມ຺ຫຍນີຍຕາຍ ຈ ‘‘ວຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທາ ອຸປລພ຺ຠມານຕາຍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍ ຈ ‘‘ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພາຫິຕປາປໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສ ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຓນໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິເລສສນ຺ຕາປວູປສມນໂຕ ທຸກ຺ຂສນ຺ຕາປວູປສມນໂຕ ຈ ສພ຺ພໂສ ນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຣຓປໂຍຄສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ຕຣິຕພ຺ພາຠາວໂຕ ຈ ‘‘ຕິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກຕພ຺ພໂຕ ລຸຊ຺ຊນໂຕ ປລຸຊ຺ຊນໂຕ ຈ ‘‘ໂລເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສເຍສຸ ສຎ຺ຊນໂຕ ຊາຕຠາວໂຕ ‘‘ວິສຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ ນິຄມນໂຕ ຈ ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠາສິຕຕ຺ຕາ ປຣິສມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ອໂວຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈາມສນໂຕ ຈ ‘‘ສາ ເທວຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸໂມທິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ສມນຸຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເນຍ຺ຍານໍ ສາສນໂຕ ປຣມຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ‘‘ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ຂຸປຖາຕິກ຺ກເມນ ຕິໂຣຠາວູປຄມນໂຕ ‘‘ອນ຺ຕຣຘາຍີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ອນຸປທວິຈຍໂຕ ວິຈຍຫາໂຣ.

ອປ຺ປຕິຏ຺ຐານານາຍູຫເນຫິ ໂອຆຕຣຓໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣວິຊຫເນນ ປາຣສມ຺ປຕ຺ຕິສມິຊ຺ຌນໂຕ. ສພ຺ພກິເລສ-ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິ-ຕຓ຺ຫາຍຕນ-ສສ຺ສຕາທິວເສນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐໂຕ ສໍສາເຣ ສໍສີທນໍ ໂຫຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກາຣຓສ຺ສ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ. ອຠິສງ຺ຂຣຓກິຈ຺ເຈ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາເຣ ວິຊ຺ຊມາເນ ສພ຺ພທິຏ຺ຐາຠິນິເວສ-ອຕິຘາວນາຠິນິເວສາທີນໍ ວເສນ ອາຍູຫນ຺ຕສ຺ສ ສໍສາຣມໂຫເຆນ ນິພ຺ພຸຍ຺ຫນໍ ໂຫຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຓນໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊ຺ຊຕິ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ. ສມ຺ມເທວ ສນ຺ຕຘມ຺ມສມຘິຄມໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສພ຺ພໂສ ສວາສນປຫີນກິເລສຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຈ ວິສຕ຺ຕິກາຍ ຕິຓ຺ຓຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຍຖາ ຍາຍ ເລໂສປິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ຕສ຺ສາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣ.

ກິເລສວຏ຺ຏວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ ວິເສສໂຕ ກມ຺ມວຏ຺ຏສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຍູຫນຎ຺ຈ ວິປາກວຏ຺ຏສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອປ຺ປຕິຏ຺ຐານານາຍູຫນານິ ໂອຆຕຣຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ໂອຆຕຣຓໍ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານສ຺ສ. ຕຓ຺ຫາວເສນ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິຕາ ປທຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ສໍໂຍຊນິເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໒, ໕໖).

ຂນ຺ຘາວິຊ຺ຊາ-ຜສ຺ສ-ສຎ຺ຎາ-ວິຕກ຺ກາໂຍນິໂສມນສິກາຣ-ປາປມິຕ຺ຕປຣໂຕໂຆສາ ທິຏ຺ຐິວເສນ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ຍຖາຫ – ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໔) ‘‘ຂນ຺ຘາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ອວິຊ຺ຊາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນອວເສສກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຍູຫນສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ຍຖາຣຫໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາທິວເສນ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນານໍ ປທຏ຺ຐານຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາຬິໂຕ ເອວ ສຸນິທ຺ຘາຣິຍໍ. ອຍໍ ປທຏ຺ຐານຫາໂຣ.

ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນປຏິກ຺ເຂເປນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ ນິຍ຺ຍານາວຫາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ຄຫິຕາ ເອກນ຺ຕໂຕ ໂອຆນິຕ຺ຖຣຓູປາຍຠາວໂຕ. ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນິຍ຺ຍານລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ລກ຺ຂຓຫາໂຣ.

ນິທານມສ຺ສາ ເທວຕາຍ ໂອຆຕຣຓາກາຣສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ອນວໂພໂຘຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎປິ ເຍ ອິມໍ ເທສນໍ ນິສ຺ສາຍ ໂອຆຕຣຓູປາຍໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕປິ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ນິທານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ເທສນໍ ນິສ຺ສາຍ ສມ຺ມເທວ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕາ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ໂອຆໍ ຕຣນ຺ຕາ ສກລສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ນິຕ຺ຖເຣຍ຺ຍຸໍ, ປເຣ ຈ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປທນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນິທານປທານໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິປທານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສຸກຣຕ຺ຕາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ.

ປທ-ປທຕ຺ຖ-ເທສນາ-ນິກ຺ເຂປ-ສຸຕ຺ຕສນ຺ຘິ-ວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ ສນ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ປທສ຺ສ ປທນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທສນ຺ຘິ. ຕຖາ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ປທຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທຕ຺ຖສນ຺ຘິ, ໂຍ ‘‘ກິຣິຍາກາຣກສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນານານຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ຕໍຕໍອນຸສນ຺ຘີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ປນ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ໂຘ ເທສນາສນ຺ຘິ, ຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ ຍຖານຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ຕິຘາ ວິຠຕ຺ຕາ. ອຊ຺ຌາສໂຍ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍຕິ ທ຺ວິຘາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິກ຺ເຂປສນ຺ຘິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປປຎ຺ຈສູທນີຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕສນ຺ຘິ ອິຘ ປຐມນິກ຺ເຂປວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕເມວ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ນາຍມນຸໂຍໂຄ ກຕ຺ຖຈິ ນ ປວຕ຺ຕຕິ? ອປິຈ ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫໍ ໂອຆມຕຣິ’’ນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນປຏິກ຺ເຂປວເສນ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິວຊ຺ຊນມຸເຂນ ວາ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ວິຠາວນໂຕ ສພ຺ພປຐມມິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອິຘ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ອນຸປຄມ຺ມ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ກາສນປຣຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ເອກິສ຺ສາ ເທສນາຍ ເທສນນ຺ຕເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນໍ, ອຍມ຺ປິ ເທສນາສນ຺ຘິ. ສາ ອິຘ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ –

‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ…ເປ… ອນາຍູຫໍ ໂອຆມຕຣິ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ເທສນາ –

‘‘ສພ຺ພທາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ, ປຎ຺ຎວາ ສຸສມາຫິໂຕ;

ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ປຫິຕຕ຺ໂຕ, ໂອຆໍ ຕຣຕິ ທຸຕ຺ຕຣໍ.

‘‘ວິຣໂຕ ກາມສຎ຺ຎາຍ, ຣູປສໍໂຍຊນາຕິໂຄ;

ນນ຺ທີຣາຄປຣິກ຺ຂີໂຓ, ໂສ ຄມ຺ຠີເຣ ນ ສີທຕິ; (ສໍ. ນິ. ໑.໙໖);

ສທ຺ຘາຍ ຕຣຕິ ໂອຆໍ, ອປ຺ປມາເທນ ອຓ຺ຓວໍ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໖);

‘‘ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທ ປຎ຺ຈ ຊເຫ, ປຎ຺ຈ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍ;

ປຎ຺ຈສງ຺ຄາຕິໂຄ ຠິກ຺ຂຸ, ໂອຆຕິຓ຺ໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໕; ຘ. ປ. ໓໗໐);

‘‘ຕສ຺ມາ ຊນ຺ຕຸ ສທາ ສໂຕ, ກາມານິ ປຣິວຊ຺ຊເຍ;

ເຕ ປຫາຍ ຕເຣ ໂອຆໍ, ນາວໍ ສິຕ຺ວາວ ປາຣຄູ. (ສຸ. ນິ. ໗໗໗; ມຫານິ. ໖; ເນຕ຺ຕິ. ໕);

‘‘ເອກາຍນໍ ຊາຕິຂຍນ຺ຕທສ຺ສີ, ມຄ຺ຄໍ ປຊານາຕິ ຫິຕານຸກມ຺ປີ;

ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຕຣິໍສຸ ປຸພ຺ເພ, ຕຣິສ຺ສນ຺ຕິ ເຍ ຈ ຕຣນ຺ຕິ ໂອຆ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໕.໓໘໔, ໔໐໙; ມຫານິ. ໑໙໑; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນານຸຄີຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໐໗; ປຐມວຄ຺ຄ ໑໒໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໗໐) –

ເອວມາທີຫິ ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕີຕິ ອຍໍ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາໂຣ.

ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍກິເລສວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ ອາຍູຫນຎ຺ຈ. ເຕນ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ທີປິໂຕ, ສນ຺ຕກິເລສວເສນ ອນາຍູຫເນນ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ປວຑ຺ຒຕິ. ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາຄຫເຓນ ຈ ຕຓ຺ຫາມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອວິຊ຺ຊາຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາມູລກໍ ສພ຺ພໍ ຠວຈກ຺ກໍ ອາວຕ຺ຕຕິ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກໍ. ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນປຏິກ຺ເຂເປນ ປນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ, ສາ ຈ ສງ຺ເຂປໂຕ ສີລາທິສງ຺ຄຫາ. ຕຕ຺ຖ ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ເອກາທສ ສີລານິສໍສາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສມາຘິຄ຺ຄຫເຓນ ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ ປຎ຺ຈຎ຺ຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ ສມາຘິປຣິກ຺ຂາຣາ ຈ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ປຎ຺ຎາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸທສ຺ສນາ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ອາວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ອາວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ.

ປຕິຏ຺ຐານໍ ກິເລສາທິວເສນ ສຕ຺ຕວິຘໍ. ອາຍູຫນໍ ອຠິສງ຺ຂາຣາທິວເສນ ສຕ຺ຕວິຘໍ. ຕຖາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐານໍ ອນາຍູຫນຎ຺ຈ. ອຍເມຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິຠຕ຺ຕິ. ປທຏ຺ຐານຠູມິວິຠຕ຺ຕິໂຍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣ.

ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທໍ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຠາວນໍ ອຸສ຺ສກ຺ເກນ຺ໂຕ ກິເລສາທີນໍ ທູຣີກຣຓໂຕ ເຕສໍ ວເສນ ອສໍສີທນ຺ໂຕ ອນິພ຺ພຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫໍ ໂອຆໍ ຕຣຕິ. ກິເລສາທີນໍ ວເສນ ປນ ສໍສີທນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ ສໍສາເຣ ປຕິຏ຺ຐານໂຕ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ອາຍູຫນໂຕ ໂອຆໍ ນ ຕຣຕີຕິ ອຍໍ ປຣິວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ.

ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອສນ຺ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ອສໍສີທນ຺ໂຕ ອນິພ຺ພິສໍ ອນວິນິພ຺ພິສນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ອນາຍູຫໍ ອນິພ຺ພຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ ອເຈເຕນ຺ໂຕ ອປກປ຺ເປນ຺ໂຕຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ໂອຆໍ ກິເລສສມຸທ຺ທນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ອຕຣິ ອຕິກ຺ກມິ ອຈ຺ຈວາຍີຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ປຣິຍາຍວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ເວວຈໂນ ຫາໂຣ.

ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐໍ ອາຍູຫນ຺ຕິ ກິເລສານໍ ກິຈ຺ຈກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານານໍ ວິຠາວນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຠິສງ຺ຂາຣານໍ ວິຣຸຫນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາຍ ອສ຺ສາທປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິຍາ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ທນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຠວທິຏ຺ຐິຍາ ຠວາຠິນິເວສປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ວິຠວທິຏ຺ຐິຍາ ວິປລ຺ລາສປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ກາມສຸຂານຸໂຍຄສ຺ສ ກາເມສຸ ອນຸຄິຊ຺ຌນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສ຺ສ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫນ຺ຕິ ປນ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ໂອຆມຕຣິນ຺ຕິ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ປຫານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ນິໂຣຘສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ.

ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນຄ຺ຄຫເຓນ ໂອຆຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ຄຫິຕໍ. ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫໍ ອຕຣິນ຺ຕິ ປນ ປທຕ຺ຕເຍນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ຄຫິຕໍ, ເຫຕຸຄຫເຓນ ຈ ເຫຕຸມໂຕ ຄຫຓໍ ສິທ຺ຘເມວາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສຈ຺ຈານິ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕາເນວາຕິ ອຍໍ ສຈ຺ເຈຫິ ໂອຕຣຓາ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ໂລກິຍາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ເຍສໍ ວເສນ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນສິທ຺ຘິ. ເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ, ເຍສໍ ວເສນ ໂອຆຕຣຓສິທ຺ຘິ. ອຍໍ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ໂອຕຣຓາ. ເຍ ເອວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ, ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາຍຕນານິ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍຕິ ອຍໍ ອາຍຕນມຸເຂນ ຘາຕຸມຸເຂນ ຈ ໂອຕຣຓາ. ຕຖາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນຄ຺ຄຫເຓນ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຄຫຓໍ. ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ ໂອຆາ ຈ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘາ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ຘມ຺ມຘາຕຸ ຈ, ອປ຺ປຕິຏ຺ຐານານາຍູຫນຄ຺ຄຫເຓນ ໂອຆຕຣຓວຈເນນ ຈ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ຘມ຺ມຘາຕຸ ຈ ຄຫິຕາຕິ ເອວມ຺ປິ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ອາຍຕນມຸເຂນ ຘາຕຸມຸເຂນ ໂອຕຣຓາ. ວິປສ຺ສນາ ເຈ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ອນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ເຈ, ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ເຈ, ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂນ຺ຕິ ເອວໍ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ມຄ຺ເຄ ເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຘມ຺ມາຍຕນຘມ຺ມຘາຕູ ອນາສວາ ຈ ເອວມ຺ປິ ໂຂ ຂນ຺ຘາທິມຸເຂນ ໂອຕຣຓາຕິ ອຍໍ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣ.

ອປ຺ປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຣມ຺ໂຠ. ອນາຍູຫນ຺ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ, ຕຖາ ໂອຆນ຺ຕິ. ອຕຣິນ຺ຕິ ປນ ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈາຕິ ອຍໍ ໂສຘໂນ ຫາໂຣ.

ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນານໍ ສາຘາຣຓໂຕ ປຏິກ຺ເຂປໂຈທນາຕິ ກຕ຺ວາ ໂອຆມຕຣິນ຺ຕິ ຕໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ. ໂອຆຕຣຓຎ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ. ຕຕ຺ຖ ປຐມທຸຕິຍມຄ຺ຄາ ອວິເສເສນ ທິຏ຺ໂຐຆຕຣຓໍ, ຕຕິຍມຄ຺ໂຄ ກາໂມຆຕຣຓໍ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ ເສໂສຆຕຣຓນ຺ຕິ ອຍໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ.

ກິເລສວເສນ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ເຫຕຸ. ອຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຍູຫນສ຺ສ ກິເລສາ ເຫຕູ. ອປ຺ປຕິຏ຺ຐານານາຍູຫນານໍ ປນ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຫານານິ ເຫຕູ. ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາ ຕຓ຺ຫາວເສນ ຍຖາຣຫໍ ຕສ຺ສ ເຫຕູ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ສໍໂຍຊນິເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ. ຂນ຺ຘາວິຊ຺ຊາຜສ຺ສສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກາໂຍນິໂສມນສິກາຣປາປມິຕ຺ຕປຣໂຕໂຆສາ ທິຏ຺ຐິວເສນ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ເຫຕູ. ເຕນາຫ – ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ‘‘ຂນ຺ຘາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ອວິຊ຺ຊາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຓ຺ຫາຠິນນ຺ທນາ ອວເສສກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຍູຫນສ຺ສ ເຫຕູ. ອິມິນາ ນເຍນ ຍຖາຣຫໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນານໍ ເຫຕຸວິຠາໂຄ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ໂພ, ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐານານາຍູຫນານໍ. ກິເລສຸປ຺ປາທເນ ຫິ ສມ຺ມເທວ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ເຫຕູ, ອຠິສງ຺ຂຣເຓ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ອນາຍູຫນສ຺ສ ເຫຕູ, ວິປສ຺ສນາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາປນໍ ໂອຆຕຣຓສ຺ສ ເຫຕູຕິ ອຍໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາເຄຫິ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫເນຫິ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ໂອຆສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘິ. ອປ຺ປຕິຏ຺ຐານານາຍູຫເນຫິ ປນ ໂສຕານໍ ສໍວໂຣ ສພ຺ພໂສ ປິຘານຎ຺ຈາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ໂອຆສ຺ສ ວິເສສໂຕ ປິຘານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣຓໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ ຫິ ກິເລສວເສນ ປຕິຏ຺ຐານໍ ອຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຍູຫນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ສພ຺ເພປິ ໂອຆາ ຕິຓ຺ຓາ ສມ຺ມຕິຓ຺ຓາ ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣ.

ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ຄຫິຕາ. ຕາສໍ ຫິ ວເສນ ສຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ອາຍູຫນຄ຺ຄຫເຓນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຠິສງ຺ຂາຣຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຍ ວິເສສໂຕ ຣູປຘມ຺ມາ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ອວິຊ຺ຊາຍ ອຣູປຘມ຺ມາ. ເຕສໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ສມໂຖ ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕ ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອນາຍູຫໍ ໂອຆມຕຣິ’’ນ຺ຕິ ປເທຫິ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ສມຖສ຺ສ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ຜລໍ, ວິປສ຺ສນາຍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສາ ‘‘ຣາຄວິຣາຄາ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ ຈ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປຊານນາ ປຏິປທາ ໂອຆຕຣຓປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ຕຓ຺ຫາຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ມາຍາ-ສາເຐຍ຺ຍມານາຕິມານ-ມທປ຺ປມາທ-ປາປິຈ຺ຉຕາ-ປາປມິຕ຺ຕຕາ-ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ອວິຊ຺ຊາຄຫເຓນ ວິປຣີຕມນສິກາຣ-ໂກຘູປນາຫ-ມກ຺ຂປຬາສ-ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍ-ສາຣມ຺ຠ- ໂທວຈສ຺ສຕາ-ຠວທິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອມາຍາອສາເຐຍ຺ຍາທິອວິປຣີຕມນສິກາຣາທິວເສນ. ຕຖາ ສມຖປກ຺ຂິຍານໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວິປສ຺ສນາປກ຺ຂິຍານໍ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ໂວທານປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ນນ຺ທິຍາວຕ຺ຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ.

ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຫິເຕສຸ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຕປ຺ປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ ຕຓ຺ຫາ ໂລໂຠ, ອວິຊ຺ຊາ ໂມໂຫ, ອວິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ໂລຫິເຕ ສຕິ ປຸພ຺ໂພ ວິຍ ຕຓ຺ຫາຍ ສຕິ ສິຊ຺ຌມາໂນ ອາຆາໂຕ ໂທໂສ ອິຕິ ຕີຫິ ອກຸສລມູເລຫິ ຄຫິເຕຫິ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິວຈເນຫິ ຈ ຕີຓິ ອກຸສລມູລານິ ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ ຈ ສິທ຺ຘານິ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຘາປິ ໂລໂຠ ສພ຺ພານິ ສາສວກຸສລມູລານິ ອາຍູຫນຘມ຺ມາ ຈ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານໂຄຈຣຠູຕາ ຈ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຜລໍ ປເນຕ຺ຖ ວິໂມກ຺ຂຕ຺ຕຍວເສນ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ຕີຫິ ອກຸສລມູເລຫິ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕ-ສໍກິເລສມລວິສມອກຸສລສຎ຺ຎາ-ວິຕກ຺ກາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຕີຫິ ກຸສລມູເລຫິ ຕິວິຘສຸຈຣິຕ-ສມກຸສລສຎ຺ຎາ-ວິຕກ຺ກ-ສມາຘິ-ວິໂມກ຺ຂມຸຂາທິວເສນ ໂວທານປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ຕິປຸກ຺ຂລສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ.

ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຫິເຕສຸ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຕປ຺ປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ ວິເສສໂຕ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ, ທຸກ຺ເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ຈ ວິປລ຺ລາສາ, ອວິຊ຺ຊາທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ‘‘ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປລ຺ລາສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິວຈເນຫິ ຈ ລທ຺ເຘຫິ ສຕິວີຣິຍສມາຘິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ສິທ຺ຘາເນວ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຕູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ທຸວິໂຘ ຫິ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ. ເຕສຸ ປຐໂມ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫີ ສຕິພເລນ ຍຖາຠູຕໍ ກາຍສຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ຠາວນາພເລນ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕ຺ວາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ທຸຕິໂຍ ອສຸເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫີ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ວີຣິຍສໍວຣຠູເຕນ ວີຣິຍພເລນ ປຏິປກ຺ຂໍ ວິໂນເທນ຺ໂຕ ຠາວນາພເລນ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕຕິໂຍ ອນິຈ຺ເຈ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຍາຖາວຄ຺ຄາຫີ ສມຖພເລນ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ຕງ຺ຂຓິກຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ຠາວນາພເລນ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕ຺ວາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສນ຺ຕຕິ-ສມູຫ-ກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓ-ຆນວຎ຺ຈິຕຕາຍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ເຕ ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສີ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາມນສິກາເຣນ ຕໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໍ ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ສຸຠສຎ຺ຎາສຸຂສຎ຺ຎາທີຫິ ຈຕູຫິ ວາ ວິປລ຺ລາເສຫິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ເຕສມຘິຏ຺ຐານາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຜລໍ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ຈຕູຫິ ເຈຕ຺ຖ ວິປລ຺ລາເສຫິ ຈຕຸຣາສໂວຆໂຍຄ-ກາຍຄນ຺ຖ-ອຄຕິ-ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທຸປາທານ-ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ-ອປຣິຎ຺ຎາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຈຕູຫິ ສຕິປຏ຺ຐາເນຫິ ຈຕຸພ຺ພິຘຌານ-ວິຫາຣາຘິຏ຺ຐານ-ສຸຂຠາຄິຍຘມ຺ມ-ອປ຺ປມຎ຺ຎາສມ຺ມປ຺ປຘານິທ຺ຘິປາທາທິວເສນ ໂວທານປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ.

ອິເມສໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖນຍານໍ ສິທ຺ຘິຍາ ໂວຫາຣນຍທ຺ວຍໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຕ຺ຖນຍານໍ ທິສາຠູຕຘມ຺ມາໂລຈນໍ ທິສາໂລຈນໍ, ເຕສໍ ສມານຍນໍ ອງ຺ກຸໂສຕິ ປຎ຺ຈປິ ນຍາ ອິຘ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ໂສຬສວິເຘ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ເພຘເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນານິ ຄຫິຕານີຕິ ສໍກິເລສນິພ຺ເພຘເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐວີສຕິວິເຘ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐາເນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ຎາຓເຎຍ຺ຍໍ ທສ຺ສນຠາວນໍ ສກວຈນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍໍ ກຸສລໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ນິໂມກ຺ຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒. ປຐມມາຄຕນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ປຐມສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປຐມໍ ອາຄຕປທໍ. ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖນ຺ຕິ ປາກຏຕ຺ຖໍ. ອປຸພ຺ພໍເຍວ ຫິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ປທໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພໍ. ໂນຕິ ປຸຈ຺ຉາຍໍ ນຸ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຊານາສິ ໂນຕິ ຊານາສິ ນູ’’ຕິ. ວຏ຺ຏໂຕ ນິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ເຕນ ສຕ຺ຕາຕິ ນິໂມກ຺ໂຂ, ມຄ຺ໂຄ. ໂສ ຈ ປມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ປໂມກ຺ໂຂ, ປມຸຈ຺ຈນນ຺ເຕ ປນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຜລໍ ‘‘ປໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາຄກ຺ຂໂຍ ໂທສກ຺ຂໂຍ ໂມຫກ຺ຂໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕຕິ ສຕ຺ຕາ. ວິວິຈ຺ຈຕີຕິ ວິສຸໍ ອສມ຺ມິສ຺ໂສ ໂຫຕິ, ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວິຈ຺ຈຕິ ທຸກ຺ຂໍ ເອຕສ຺ມາຕິ ວິເວໂກ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ສຕ຺ຕາ ນິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ວິວິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈາຕິ ນິໂມກ຺ໂຂ ປໂມກ຺ໂຂ ວິເວໂກ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ໂຂ-ກາໂຣ ‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ນນ຺ທີມູລໂກ ຠໂວ ນນ຺ທີຠໂວ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ສາກຠກ຺ໂຂ ປຕ຺ຖໂວ ສາກປຕ຺ຖໂວ’’ຕິ ຍຖາ. ປຐມໍ ກມ຺ມວຏ຺ຏປຘານໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ກິເລສກມ຺ມານໍ ວເສນ ອຸຠຍປ຺ປຘານໍ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ນນ຺ທິຍາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸຣິມນເຍຕິ ນນ຺ທີມູລໂກ ກມ຺ມຠໂວ ນນ຺ທີຠໂວຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ. ນນ຺ທີຠເວນາຕິ ນນ຺ທີຠວປເທນ. ຕິວິຘກມ຺ມາຠິສງ຺ຂາຣວເສນາຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທິວເສນ ກາຍສງ຺ຂາຣາທິວເສນ ຈ ຕິປ຺ປກາຣສ຺ສ ກມ຺ມາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວເສນ. ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ຄຫິໂຕ ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ. ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາເຓຫີຕິ ‘‘ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓປເທຫິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘນ ສມໍ ຍຸຕ຺ຕາ ເອວ. ທ຺ເວ ຂນ຺ຘາຕິ ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘາ.

ນນຸ ເອຕ຺ຖ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ນ ຄຫິໂຕຕິ? ໂນ ນ ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕຫິ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫີຕິ ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ເຘຫິ. ຄຫິຕາວ ອວິນາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ເວທນາຣຫິໂຕ ໂກຈິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອຕ຺ຖິ. ອນຸປາທິຓ຺ຓການນ຺ຕິ ກຸສລາກຸສລານໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ກິຣິຍາຂນ຺ຘານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນາຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປຕ຺ຕິວເສນ. ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ອຸປາທີຍຕີຕິ ອຸປາທິ, ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ອຸປາທິໂນ ເສໂສ ອຸປາທິເສໂສ, ສຫ ອຸປາທິເສເສນາຕິ ສອຸປາທິເສສໍ. ນິພ຺ພານໍ ກຖິຕໍ ສກລກມ຺ມກິເລສວູປສມຕ຺ຖສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ. ເຫຏ຺ຐາ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ອນຸປາທິຓ຺ຓກກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຫິຕາຕິ ‘‘ເວທນານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປາທິຓ຺ຓກຄ຺ຄຫຓໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປາທິຓ຺ຓກເວທນານ’’ນ຺ຕິ. ນິໂຣເຘນາຕິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄນິໂຣຘວເສນ ນິຣຸຊ຺ຌເນນ. ອຸປສເມນາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປສເມນ ອປ຺ປວຕ຺ຕເນນ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຈ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ເວທນາຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ຉນ຺ນໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕານຎ຺ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຸປາທິຓ຺ຓກຣູປຘມ຺ມານໍ ວເສນ.

ກສ຺ມາ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ນ ຄຫິໂຕຕິ? ວິເສສຠາວໂຕ. ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ອຸປາທິຓ຺ຓກຣູປຘມ຺ມານໍ ວິຍ ອນຸປາທິຓ຺ຓກຣູປຘມ຺ມານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິເຍວ ນຕ຺ຖິ. ທຸຕິຍນເຍຕິ ນນ຺ທິຍາ ຈ ຠວສ຺ສ ຈາຕິ ເອຕມ຺ຫິ ປກ຺ເຂ. ນນ຺ທິຄ຺ຄຫເຓນ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ຄຫິໂຕ ຕໍສຫຈຣຓໂຕ. ອຸປປຕ຺ຕິຠວສງ຺ຂາໂຕ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຸປາທິຓ຺ຓກຣູປຘມ຺ມເມວ ວທຕິ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕການິ ອຸຕຸອາຫາຣຊານິ, ວິຎ຺ຎາຓຄ຺ຄຫເຓນ ຈິຕ຺ຕຊານີຕິ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປສ຺ສເປຕ຺ຖ ຄຫິຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຎ຺ຎາທີຫີຕິ ສຎ຺ຎາວິຎ຺ຎາຓເວທນາຄຫເຓຫິ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ ຄຫິຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຸປາທິຓ຺ຓາ ອນຸປາທິຓ຺ຓາຕິ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ອວິເສສໂຕ. ອວິເສເສນ ຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ…ເປ… ນິພ຺ພານໍ ກຖິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິຘ ອມຕມຫານິພ຺ພານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອິມເມວ ຈ ນຍນ຺ຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທຸຕິຍເມວ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫານິກາເຍ ຘາເຣຕີຕິ ຈຕຸນິກາຍິໂກ. ຠຓ຺ຑິກນາມໂກ ເຖໂຣ ຠຓ຺ຑິກຕ຺ເຖໂຣ. ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ. ນິພ຺ພານວເສເນວາຕິ ປຐມນເຍ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານສ຺ສ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ, ທຸຕິເຍ ປນ ‘‘ອມຕມຫານິພ຺ພານສ຺ສາ’’ຕິ ສພ຺ພຖາປິ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ວເສນ ຠຄວາ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປສິ ສມາເປສີຕິ.

ນິໂມກ຺ຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຸປນີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕຸສທ຺ທານໍ ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ອຕ຺ຖວິເສສວາຈໂກ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປນີຍຕີຕິ ປຣິກ຺ຂີຍຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ວິນສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປນີຍຕີຕິ ວາ ສຣເສເນວ ຊີວິຕສ຺ສ ມຣຓູປຄມນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ວາ, ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຣຓໍ ອຸເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອຸປນີຍຕີ’’ຕິ ປທໍ ອປາກຏກມ຺ມວິເສສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ປນ ‘‘ສພ຺ພໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ພ຺ຍາຘິປຣິໂຍສານໍ, ສພ຺ພໍ ໂຍພ຺ພນໍ ຊຣາປຣິໂຍສານໍ, ສພ຺ພໍ ຊີວິຕໍ ມຣຓປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອຸປນີຍຕິ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຣຓໍ ອຸເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມກຕ຺ຕຸວເສນ ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ກມ຺ມສາຘນວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄປາເລນ ໂຄຄໂຓ ນີຍຕິ ຍຖິຈ຺ຉິຕໍ ຐານໍ. ຊີວນ຺ຕິ ເຕນ ສຕ຺ຕາ, ສຫຊາຕຘມ຺ມາ ວາຕິ ຊີວິຕໍ, ຕເທວ ເຕສໍ ອນຸປາລເນ ອາຘິປຈ຺ຈສພ຺ຠາວໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊີວິຕນ຺ຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຕຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຖກ’’ນ຺ຕິ. ປພນ຺ຘານຸປຈ຺ເຉທສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອິຘ ຊີວິຕສ຺ສ ມຣຓກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຣສປຣິຕ຺ຕຕາຍ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອາຍູຕິ ຈ ປຣມາຍຸ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຎ຺ຈ ອຊ຺ຊກາລວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ອຍໍ ກຖາຕິ ຊີວິຕສ຺ສ ອຕິອິຕ຺ຕຣຠາວທີປນປຣາ ອຍໍ ເທສນາ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ນິຍເມນ຺ໂຕ ‘‘ເອກຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິ ອາຫ, ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂຓມຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕມານນ຺ຕິ ເນມິຣຖີສາ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ ເອເກເນວ ເນມິປ຺ປເທເສນ ປວຕ຺ຕຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເອເກເນວ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກນ຺ຕິ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓມຕ຺ຕວນ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ເອກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ. ນິຣຸທ຺ຘມຕ຺ເຕຕິ ນິຣຸທ຺ຘຠາວປ຺ປຕ຺ຕມຕ຺ເຕ. ນິຣຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ມໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕໍສມງ຺ຄີ ສຕ຺ໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ. ອວິເສສວິທຸໂນ ປນ ອວິຎ຺ຎາຍມານນ຺ຕເຣນ ອນຸສນ຺ຘານສ຺ສ ນິຣຸທ຺ຘນໍ ນິໂຣຘໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ເຕນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ສຕ຺ຕານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວນໍ ມຣຓໍ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓວເສເນວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຊີວິຕນ຺ຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອຕ຺ຕຠາໂວຕິ ຊີວິຕເວທນາວິຎ຺ຎາຓານິ ຐເປຕ຺ວາ ອວສິຏ຺ຐຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສຸຂທຸກ຺ຂາຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂາ ເວທນາ, ອຸເປກ຺ຂາປິ ອິຘ ສຸຂທຸກ຺ຂາສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ເກວລາຕິ ອຕ຺ຕນາ, ນິຈ຺ຈຠາເວນ ວາ ອໂວມິສ຺ສາ. ເອກຈິຕ຺ຕສມາຍຸຕ຺ຕາຕິ ເອກເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ສຫິຕາ. ລຫຸໂສ ວຕ຺ຕເຕ ຂໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕາຍ ລຫຸໂກ ອຕິອິຕ຺ຕໂຣ ຊີວິຕາທີນໍ ຂໂຓ ວຕ຺ຕຕິ.

ເຍ ນິຣຸທ຺ຘາ ມຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈວນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນິຣຸທ຺ຘາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ເຍ ຂນ຺ຘາ. ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ ວາ ອິຘາຕິ ເຍ ວາ ອິຘ ປວຕ຺ຕິຍໍ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຣຸທ຺ຘາ ຂນ຺ຘາ, ສພ຺ເພປິ ສທິສາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ເອກສທິສາ ຄຕາ ອຕ຺ຖງ຺ຄຕາ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘານາຠາເວນ ວິຄຕາ. ຍຖາ ຫິ ຈຸຕິຂນ຺ຘາ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ຂນ຺ຘາ. ຕສ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ນ ຊາໂຕຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ຊາໂຕ ນ ໂຫຕິ ‘‘ອນາຄເຕ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ນ ຊີວິຕ຺ຖ ນ ຊີວຕິ ຊີວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ວຕ຺ຕມາເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ຊີວຕິ ຊີວມາໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ຊີວິຕ຺ຖ ນ ຊີວິສ຺ສຕິ. ຈິຕ຺ຕຠງ຺ຄາ ມໂຕ ໂລໂກຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ພສ຺ສປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ໂລໂກ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ມໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ‘‘ອຕີເຕ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຊີວິຕ຺ຖ ນ ຊີວຕິ ນ ຊີວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖິຍາ, ຍາຍໍ ຕໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ຊີວຕິ, ຜຸສ຺ໂສ ຊີວຕີ’’ຕິ ວຈນປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວິສຍຠູຕາ ສນ຺ຕານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສາ ເອຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖິຍາ ປຣມຕ຺ຖຠູຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ນ ຊີຣຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໖).

ນ ສນ຺ຕິ ຕາຓາຕິ ຊຣໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ຕໂຕ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ຍໍ ວາ ປາປກາຣິໂນ ປາປກມ຺ມານໍ ອຸປຏ຺ຐານວເສນ ປຸຎ຺ຎກາຣິໂນ ປິຍວິປ຺ປໂຍຄວເສນ ຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂໍ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ພນ຺ຘນຈ຺ເຉທນາທິວເສນ ວິຕຸຊ຺ຊມານໍ ອນປ຺ປກໍ ສຣີຣທຸກ຺ຂໍ ສມ຺ໂມຫປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຕາຍນ຺ຕາ ນ ສນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕາຓໍ ເລຓໍ ສຣຓໍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ນາມ ເກຈິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍໍ, ຠຍນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠຍວຕ຺ຖູ’’ຕິ. ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສລກ຺ຂຓໍ ຠຍໍ ຄຫິຕເມວ, ສຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ເນມິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕເມວາຕິ. ປຸພ຺ພເຈຕນນ຺ຕິ ເອກາວຊ຺ຊນວີຖິຍໍ ນານາວຊ຺ຊນວີຖິຍໍ ສມ຺ປວຕ຺ຕໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານເຈຕນໍ. ອປຣເຈຕນນ຺ຕິ ວສີຠາວາປາທນວເສນ ປຣໂຕ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ສມາປຕ຺ຕິເຈຕນໍ. ມຸຎ຺ຈເຈຕນນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປຐມປ຺ປນາເຈຕນໍ. ກຸສລຊ຺ຌານສ຺ສ ວິປາກຊ຺ຌາເນວ ລພ຺ຠມານໍ ສຸຂໍ ຌານສຸຂໍ. ອິຏ຺ຐປຣິຍາໂຍ ເຈຕ຺ຖ ສຸຂ-ສທ຺ໂທ. ຌາເນ ອເປກ຺ຂາ ຌານນິກນ຺ຕິ. ຌານສ຺ສ ອສ຺ສາທວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ໂລໂຠ ຌານສ຺ສາໂທ. ເຍນ ເຕ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສຸນ຺ຕິ. ຍຖາ ເທວາ ສຸຂພຫຸລາ ຕິເຫຕຸປຏິສນ຺ຘິກາວາຕິ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ຌານໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ຠພ຺ພາ, ນ ອິຕເຣຕິ ‘‘ກາມາວຈຣເທເວສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມາວຈຣາ ຈ ອຸປຣິເທວາ ຈ ກາມາວຈຣເທວາຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ເອກຈ຺ຈານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຕ຺ຖນາປຣິກປ຺ປນາຍ ວິສຍຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອໂຫ ວຕິເມ ຈ…ເປ… ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຖຸລ຺ລານິ ຜຸສິຕານິ ວິປ຺ຜຸຣານິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຖຸລ຺ລຜຸສິຕໂກ, ກາໂລ, ເທໂສ ວາ. ຕສ຺ມິໍ ຖຸລ຺ລຜຸສິຕເກ.

‘‘ປຸຎ຺ຎານິ ກຍິຣາຖ ສຸຂາວຫານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນິຍ຺ຍານິກໍ ວຏ຺ຏກຖໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ, ກິເລເສຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ອາມິສຎ຺ຈາຕິ ໂລກາມິສໍ. ນິປ຺ປຣິຍາຍາມິສໍ ປນ ໂລເກ ອາມິສນ຺ຕິປິ ໂລກາມິສໍ. ປຣິຍາເຍຕິ ສຠາວໂຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຎາເປຕິ ເອເຕນາຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເລໂສ, ກາຣຓໍ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ, ວຏ຺ຏສ຺ສ ເອກນ຺ຕໂຕ ພາລໂລເກເຫວ ອາມສິຕພ຺ພຠາວໂຕ ປຣິຍາຍາມິສຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຘ ປຣິ..ເປ… ອຘິປ຺ເປຕໍ ວິວຏ຺ຏປຏິໂຍຄິໂນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຈຕຸປຈ຺ຈຍາເປກ຺ຂຎ຺ຫິ ປຫານໍ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສກລວຏ຺ຏາເປກ຺ຂປ຺ປຫານສ຺ສປິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ. ວູປສມຕິ ເອຕ຺ຖ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ສນ຺ຕິ, ອສງ຺ຂຕຘາຕູຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຸປນີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຈ຺ເຈນ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔. ກາລຍນ຺ຕິ ເຂເປນ຺ຕີຕິ ກາລາ. ປຸເຣຠຕ຺ຕາທໂຍ ຫິ ກາລາ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານາປິ ໂລກສງ຺ເກຕມຕ຺ຕສິທ຺ຘາ ຕສ຺ສາເຍວ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຄຕຄຕາຍ ອນິວຕ຺ຕນໂຕ ຕໍ ຕໍ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ເຂເປນ຺ຕາ ວິນາສຍນ຺ຕາ ວິຍ ສຍຎ຺ຈ ຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຈ຺ເຈນ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ກາໂລ ຆສຕິ ຠູຕານິ, ສພ຺ພາເນວ ສຫຕ຺ຕນາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໒.໑໙໐). ‘‘ຕຣຍນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ເອຕໍ ຠຍໍ ມຣເຓ ເປກ຺ຂມາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລໍ ມຣຓູປຄມນາຍ ຕຣຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ວໂຍຄຸຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐາສາ ຄຸຓາ. ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ຫິ ຈຣິມຈິຕ຺ເຕນ ສກລຈິຕ຺ເຕ ວຍສມູເຫ ວຍສມຎ຺ຎາຕິ ອາຫ – ‘‘ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມວຍານໍ ຄຸຓາ, ຣາສໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອານິສໍສຏ຺ໂຐ ຄຸຓຏ຺ໂຐ ‘‘ວາກຈິຣໍ ນິວາເສສິໍ, ທ຺ວາທສຄຸຓມຸປາຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ພຸ. ວໍ. ໒.໓໐) ວິຍ. ‘‘ຕນ຺ທິຄຸຓາຫໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ທິຄຸຓໍ ທິຄຸຓໍ ວທ຺ເຘຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ເອວມາທີສຸ ປນ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຄຸຓຏ຺ໂຐ.

‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ;

ຄຸເຓນ ນາມມຸທ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອປິ ນາມ ສຫສ຺ສໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໑໓; ອຸທາ. ໕໓; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໗໖) –

ອາທີສຸ ປສໍສຏ຺ໂຐ ຄຸຓຏ຺ໂຐ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ວໂຍຄຸຓາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ອຈ຺ເຈນ຺ຕິ ກາລາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ. ປຐມມຊ຺ຌິມວຍາຕິ ປຐມຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຍສ຺ສ ຄຕສ຺ສ ອປຸນຣາວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ມຣຓກ຺ຂເຓ ປນ ຕໂຍປິ ວຍາ ຊຫນ຺ເຕວາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຈ຺ເຈນ຺ຕິ ກາລາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ກາລສ຺ສ ອປຄມນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ປຸນ ຕໍ ວິເສສໂຕປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນ ‘‘ວໂຍຄຸຓາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຊ຺ຌິມິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຕຣຍນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກາລາຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕາທໂຍ ກາລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕປຐມຍາມ-ມຸຫຸຕ຺ຕກາລາທິ-ກາລໂກຏ຺ຐາໂສ ເອວ ອຓຸປເຠໂທ ກາລວິຠາໂຄ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສນ຺ຕິ ອິຘ ທ຺ວີສຸ ຄາຖາສຸ ປຈ຺ຉິມທ຺ໂຘ. ໂສ ຫິ ອິຘ ອຕ຺ຖໂຕ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອນນ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕິທິສິໂຕ.

ອຈ຺ເຈນ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ກຕິຉິນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕. ຉິນ຺ທນ຺ໂຕຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ. ກຕິ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ກິຕ຺ຕເກ ປາປຘມ຺ເມ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ປາເປຍ຺ຍ. ເສສປເທສຸປີຕິ ເສເສສຸປິ ທ຺ວີສຸ ປເທສຸ. ຊຫນ຺ໂຕ ກຕິ ຊເຫຍ຺ຍ, ຠາເວນ຺ໂຕ ກຕິ ອຸຕ຺ຕຣິ ຠາເວຍ຺ຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕິທິສຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖປທສ຺ສ ປນ ອຕ຺ໂຖ ສຣູເປເນວ ທສ຺ສິໂຕ. ອຕ຺ຖໂຕ ເອກນ຺ຕິ ຠາວຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຍທິ ເອວໍ ກິມຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄາຖາພນ຺ຘສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຖໂຕ ເອຕ຺ຖ ປຸນຣຸຕ຺ຕິ ອຕ຺ເຖວາຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ທປຸນຣຸຕ຺ຕິໍ ວຊ຺ຊຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ສງ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມຍຕີຕິ ສງ຺ຄາຕິໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ໂອຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຘາຕຸ, ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຕຎ຺ຈ ຠຊນ຺ຕີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມໍ ຕພ຺ພິປາກໍ ສຕ຺ເຕ ທຸກ຺ຂໍ, ກມ຺ມຸນາ ວິປາກໍ, ສຕ຺ເຕນ ທຸກ຺ຂໍ ສໍໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ສໍໂຍຊນານິ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ-ວິຈິກິຈ຺ຉາ-ສີລພ຺ພຕປຣາມາສ-ກາມຣາຄ-ປຏິຆາ. ອຸທ຺ຘໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປຘາຕຸໂຍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍານິ, ສໍໂຍຊນານິ ຣູປາຣູປຣາຄມານຸທ຺ຘຈ຺ຈາວິຊ຺ຊາ. ອາໂຣປິຕວຈນານຸຣູເປເນວ ເອວມາຫາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທ ປຎ຺ຈ ຊເຫ’’ຕິ ເອວໍ ກເຖສິ ຕສ຺ສາ ເທວຕາຍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ນ ເກວລໍ ຕາຍ ເທວຕາຍ ວຸຕ຺ຕວຈນານຸຣູປໂຕ ເອວ, ອຖ ໂຂ ເຕສຸ ສໍໂຍຊເນສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພາກາຣໂຕປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ນາມ ຄຣູນິ ທຸຈ຺ເຉທານິ ຄາຬ຺ຫພນ຺ຘນຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ປນ ລຫູນິ ສຸຈ຺ເຉທານິ ເຫຏ຺ຐາ ປວຕ຺ຕິຕານຸກ຺ກເມນ ຠາວນານເຍນ ປຫາຕພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຎ຺ຈ ຊເຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປາເທສຸ ພທ຺ຘປາສສກຸໂຓ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ວິເສສນ຺ຕິ ຠາວນານໍ ວິເສສໍ ວິປສ຺ສນາຠາວນໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ວິປຈ຺ເຈນ຺ໂຕ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ຈ. ສໍສາຣປງ຺ເກ ສຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ ເອວ ສງ຺ໂຄ ‘‘ຣາຄສງ຺ໂຄ’’. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ຣາຄ-ໂມຫ-ທິຏ຺ຐິ-ຕພ຺ຠາຄິຍສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ-ສີລພ຺ພຕປຣາມາສ-ກາມຣາຄາວິຊ຺ຊາ ອຕ຺ຖໂຕ ໂອຆາ ເອວ, ອິຕເຣ ຕເທກຏ຺ຐາ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ສໍໂຍຊນປ຺ປຫານສງ຺ຄາຕິກ຺ກເມຫິ ໂອຆຕຣຓໍ ກເຖສິ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານິ ກຖິຕານິ ‘‘ຠາວເຍ’’ຕິ ປຸພ຺ພຠາຄາຍ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ກຕິຉິນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຊາຄຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖. ຊາຄຣຕນ຺ຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຊາຄຣນ຺ເຕສູ’’ຕິ. ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍໍ ປນາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ‘‘ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຈ຺ຉາຄາຖາຍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ອິມິນາວ ນເຍນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຎ຺ຈ ຊາຄຣຕໍ ສຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ‘‘ຊາຄຣຕ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສາມິວເສນ ປຣິຓາເມຕພ຺ພໍ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊາຄຣຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຎ຺ຈສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຊາຄຣນ຺ເຕສູ’’ຕິ, ຊາຄຣນ຺ເຕສຸ ພທ຺ຘາຠາເວນ ສກິຈ຺ຈປ຺ປສຸຕຕາຍ ສກິຈ຺ຈສມຕ຺ຖຕາຍ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕ຺ຕໍວ ສຸຕ຺ຕາ ປມາທນິທ຺ທາຠາວໂຕ. ຕເມວ ສຸຕ຺ຕຠາວໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປມຊ຺ຊຕິ, ປມາໂທ ວາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປມາໂທ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປມາທຕາ, ຕາຍ, ປມຕ຺ຕຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ຄາຖາຍ ປຐມສ຺ສ ປາທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ທຸຕິຍສ຺ສ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ອປ຺ປຫີນສຸປນກິຣິຍາວເສນ ສນີວຣຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນຣາຄຣຊາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນີວຣເຓເຫວ ກິເລສຣຊໍ ອາທິຍຕີ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຸຣິມາ’’ຕິອາທິ. ປຸຣິມານໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເຫຕ຺ຖ ອາທິຍນໍ. ປຎ຺ຈຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ປຣິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ເນຫິ ສທ຺ຘາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສກລສໍກິເລສໂຕ ວິສຸຊ຺ຌຕິ. ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ຫິ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ, ອິຕຣານິ ຈ ອນ຺ວຍານີຕິ.

ຊາຄຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອປ຺ປຏິວິທິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗. ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິຕທຸຠຍເຫຕຸວິຠາຄສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສປິ ຈຕຸສຈ຺ຈນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມາ’’ຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຫິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຈຕຸສຈ຺ຈນ຺ໂຕຄຘານິ. ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ອນຠິສມິຕາ. ທິຏ຺ຐິຄຕວາເທສູຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕສຎ຺ຎິເຕສຸ ວາເທສຸ. ທິຏ຺ຐິຄເຕຫິ ເຕ ປວຕ຺ຕິຕາ. ອິໂຕ ປເຣສນ຺ຕິ ອິໂຕ ສາສນິເກຫິ ປເຣສໍ ອຎ຺ເຎສໍ. ຘມ຺ມຕາຍາຕິ ສຠາເວນ, ສຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວາທໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ປເຣນາຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກນ. ນີຍນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐິວາທສງ຺ຄຓ຺ຫເນ ອຸຍ຺ໂຍຊີຍນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ປພຸຊ຺ຌິຕຸນ຺ຕິ ປມາທນິທ຺ທາຍ ປຏິພຸຊ຺ຌິຕຸໍ. ປຏິປທາ ຍຖາເທສິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ກຖິຕຕາຍ, ປຏິພຸຊ຺ຌິຕຸໍ ໂຍນິໂສ ປວຕ຺ຕິຍມານຕ຺ຕາ ຠທ຺ທິກາ.

ເຫຕຸນາຕິ ຎາເຍນ. ກາຣເຓນາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈານໍ ສມ຺ໂພຘຍຸຕ຺ຕິຍາ. ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ເຕເນວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຠິສມ຺ໂພເຘນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ. ປຈ຺ເຈກໍ ປເຣຫິ ອສາຘາຣຓຕາຍ ວິສຸໍ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຈ຺ຈານິ ພຸທ຺ຘວາຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ. ປໂຣປເທເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ໂຘ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ສຍມ຺ຠຸຕາຍ ອຠາວໂຕ ເກວລໍ ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸເຕນ ສຸຕມຍຎາເຓນ ຂນ຺ຘາທິເຠທໍ ເຎຍ຺ຍໍ ພຸທ຺ຘວາຕິ ສຸຕພຸທ຺ໂຘ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ອຄ຺ຄສາວກມຫາສາວກາປິ ປກຕິສາວກາປິ ວີຕຣາຄາ ອວເສສາ ຂີຓາສວາ. ຕໂຍປິ ປຸຣິມາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິອາທິວຈນໂຕ. ສນ຺ນິວສຕິ ເອເຕນາຕິ ສນ຺ນິວາໂສ, ຈຣິຕໍ. ໂລກສ຺ສ ສນ຺ນິວາໂສ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ, ຕສ຺ມິໍ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິເຠເທ ວິສເມ. ສຕິສມ຺ໂມເສນ ວິສເມ ວາ ສຕ຺ຕນິກາເຍ. ໂສ ຫິ ວິສມໂຍຄໂຕ ວິສໂມ. ຣາຄວິສມາທິເກ ວິສເມ ວາ ກິເລສຊາເຕ. ຕໍ ວິສມໍ ປຫາຍ ຕໍ ວິສມໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສມໍ ສທິສໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ, ປຸຣິມເກຫິ ວາ ສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ສມໍ ສທິສໍ ຈຣນ຺ຕິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອປ຺ປຏິວິທິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສຸສມ຺ມຸຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘. ສຸສມ຺ມຸຏ຺ຐາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຕິວິຍ ສມ຺ມຸຏ຺ຐາ. ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ຫິ ສຸສມ຺ມຸສິຕາ ວິນຏ຺ຐາ. ກຖໍ ປນ ເຕ ອນຘິຄຕາ ນຏ຺ຐາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຘິຄຕສ຺ສາຕິ ອຘິຄໂຕ ອສ຺ສ. ໂສ ວທນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ ອນນ຺ຕຣຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ.

ສຸສມ຺ມຸຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ມານກາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙. ເສຍ຺ຍາທິເຠທໍ ມານໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ວິຈຣນ຺ໂຕ ກາເມນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມານໍ ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ທມຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ທໂມ, ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິໂກ ສມາຘິປກ຺ຂິໂກ ທໂມ. ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ທເມຕີຕິ ທໂມ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ. ກິເລເສ ທເມຕິ ປຊຫຕີຕິ ທໂມ, ປຎ຺ຎາ. ອຸປວສນວເສນ ກາຍກມ຺ມາທິໍ ທເມຕີຕິ ທໂມ, ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ. ໂກຘູປນາຫມກ຺ຂມານາທິເກ ທເມຕິ ວິເນຕີຕິ ທໂມ, ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ. ເຕເນວາຕິ ‘‘ທໂມ’’ຕິ ສມາຘິປກ຺ຂິກຘມ຺ມານໍ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ‘‘ນ ໂມນໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ. ອສມາຫິຕສ຺ສາຕິ ສມາຘິປຏິກ຺ເຂໂປ ໂຊຕິໂຕ.

ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍສ຺ສ ປາຣຕຣຓສ຺ສ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ‘‘ໂມນນ຺ຕິ ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ຕໍ ສມ຺ຠວຕິ. ຊານາຕິ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຈ຺ຈຸ ຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍໍ, ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ມຣຓຘມ຺ມຕ຺ຕາ. ຕສ຺ເສວາຕິ ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍສ຺ເສວ. ປາຣໍ ປຣຕີຣຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ. ຕເຣຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຣຓໍ ນາມ ອຣິຍມຄ຺ຄພ຺ຍາປາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິວິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ປາປຸເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຏິເວຘຕຣຓໍ ນາມ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນ ຕເຣຍ຺ຍ ນ ປຏິວິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ນ ປາປຸເຓຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ເອໂກ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ໂຕຕິ ເອກາກີ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາມໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄຫິປິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ມານສ຺ສ ປຫານໍ ລພ຺ຠຕິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄເນວ ປນ ຕສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ປຫານນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ນວວິຘມານໍ ປຊຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸປຈາຣສມາຘິປຸພ຺ພໂກ ອປ຺ປນາສມາຘີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຈາຣປ຺ປນາສມາຘີຫີ’’ຕິ, ນ ອຸປຈາຣສມາຘິມຕ຺ເຕນ ສມາຘິມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ປຈ຺ເຈກໍ ວາກ຺ຍປຣິສມາປນສ຺ສ ອຍຸຊ຺ຊນໂຕ. ນ ຫິ ອປ຺ປນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຊ຺ຌານໍ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ສຸເຈຕໂສ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຎາຓສຫິຕຕາຍ ລກ຺ຂຓວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສຸເຈຕໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຎາ ທສ຺ສິຕາ’’ຕິ. ‘‘ສພ຺ພຘິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສພ຺ເພສຸ ຠວາທີສຸ ວິສໍສຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ສພ຺ພໂສ ຂນ຺ຘາທີຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພສຸ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ ສຈ຺ຉິກິຣິຍປຏິເວເຘນ ວິນາ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕຠູມກ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ມານໍ ນິສ຺ສາຍ ທຸຈ຺ຈຣິຕຈຣຓໂຕ ມາໂນ ນາມາຍໍ ສີລເຠທໂນ. ຕສ຺ມາຕິ ມານສ຺ສ ສີລປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ. ອິມິນາ ປຏິປກ຺ຂປ຺ປຫານກິຕ຺ຕເນນ. ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ກຖິຕາ ສຣູປໂຕ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ສຸ-ສທ຺ເທນ ວິເສສິຕຈິຕ຺ເຕນ. ຕສ຺ມາຕິ ປຎ຺ຎາຍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ອິມິນາຕິ ‘‘ສຸເຈຕໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ. ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຕິ ສີລາທີນິປິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ສມ຺ຠເວ ພ຺ຍຠິຈາເຣ ຈ ວິເສສນວິເສສິຕພ຺ພຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຘິສີລຎ຺ຈ ນາມ ສີເລ ສຕິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ຕທຸຠຍໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມນໂຍ ສງ຺ກຣວເສນ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອສງ຺ກຣວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ ທຸຕິຍນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ສມາປນ຺ນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠາວໍ ອນຸປຄຕາປິ ຕທຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາທິວເສນ ສມາປນ຺ນາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປຸຣິມນຍໂຕ ວິເສໂສ. ອຘິປຎ຺ຎາຍ ປເນຕ຺ຖ ປຸຣິມນຍໂຕ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ສາ ອນຸທ຺ຘຏາ. ສໂມຘາເນຕ຺ວາຕິ ປຣິຍາຍໂຕ ສຣູປໂຕ ຈ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ສກລສາສນນ຺ຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ກຖິຕຕ຺ຕາ ເອວ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສກລສາສນໍ ກຖິຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ມານກາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອຣຎ຺ຎສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐. ສນ຺ຕກິເລສານນ຺ຕິ ວູປສນ຺ຕກິເລສປຣິຬາຫານໍ. ຍສ຺ມາ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ຠວໍ ຕໂຕ ເອວ ຠຍສນ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຓ຺ຑິຕານໍ ວາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ໂຕ ຫເວ’’ຕິອາທິ. ເສຏ຺ຐຈາຣີນນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕານໍ. ຍສ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ອຣິຍານໍ ປນ ມຸຂວຓ຺ຓສ຺ສ ປສີທເນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປາຣິຫາຣິຍກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ວິສຠາຄສນ຺ຕຕີຕິ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິ. ສາ ຫິ ວິກ຺ເຂປພ຺ຍາກຸລຕາຍ ອປ຺ປສນ຺ນາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິຍາ ວິສຠາຄສນ຺ຕຕິ. ໂອກ຺ກມຕີຕິ ສມາຘິສຠາຄາ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິ ສມຖວີຖິໍ ອນຸປວິສຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທຕີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານນິຣຕໍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຕໍ ປສນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ໂລຫິຕໍ ປສີທຕີຕິ ຈິຕ຺ຕກາລຸສ຺ສິຍສ຺ສາຠາວໂຕ ໂລຫິຕໍ ອນາວິລໍ ໂຫຕິ. ປຣິສຸທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ ກາຣຓສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວໂຕ. ຕາລຜລມຸຂສ຺ສ ວິຍ ມຸຂສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ໂຫຕີຕິ ມຸຂ-ສທ຺ທສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ປມຸຕ຺ຕປເທນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ຈສ຺ສ ປມຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ ຕາລຜລມຸຂສ຺ສ ວຓ຺ຓສມ຺ປທາສທິສຕ຺ຕາ. ຕິຠູມໂກ ເອວ ເຕຠູມໂກ.

ອຕີຕໍ ນານຸໂສຈນ຺ຕິ ອຕີຕໍ ປຈ຺ຈຍລາຠໍ ລກ຺ຂຓໍ ກຕ຺ວາ ນ ໂສຈນ຺ຕິ ນ ອນຸຕ຺ຖຸນນ຺ຕິ. ຊປ຺ປນຕຓ຺ຫາຍ ວເສນ ນ ປຣິກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ປຕ຺ເຖນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຍນ ເກນຈີຕິ ອິຕຣີຕເຣນ. ຕງ຺ຂເຓ ລທ຺ເຘນາຕິ ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິໂຠຄາຠາວມາຫ. ຕິວິເຘນປິ ກາຣເຓນາຕິ ຕິປ຺ປກາເຣນ ເຫຕຸນາ, ຕິລກ຺ຂຓສນ຺ໂຕສນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິນາສນ຺ຕິ ວິນາສນເຫຕຸໍ. ວິນສ຺ສນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວິນາໂສ, ໂລຠໂທສາ ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ ປາປຘມ຺ມາ. ອຣູປກາຍສ຺ສ ວິຍ ຣູປກາຍສ຺ສປິ ວິເສສໂຕ ສຸກ຺ຂຠາວກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕນ ກາຣຓທ຺ວເຍນາ’’ຕິ. ລຸໂຕຕິ ລູໂນ.

ອຣຎ຺ຎສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ນນ຺ທນວຄ຺ໂຄ

໑. ນນ຺ທນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ຕຖາ ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ສິລິຏ຺ຐຕາ, ຍຖາ ‘‘ຕຕ຺ຣ ໂຂ ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາວເສນາ’’ຕິ. ປຣິສເຊຏ຺ຐເກຕິ ປຣິສາຍ ເຊຏ຺ຐເກ, ເຍ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ ວິເສສໂຕ ຠາຊນຠູຕາ. ປຣິສເຊຏ຺ຐເກ ຠິກ຺ຂູຕິ ຈຕຸປຣິສເຊຏ຺ຐເກ ຠິກ຺ຂູ. ຈຕຸນ຺ນໍ ຫິ ປຣິສານໍ ເຊຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂຸປຣິສາ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອາມນ຺ເຕສີຕິ ສມ຺ໂພເຘສິ, ສມ຺ໂພຘນຎ຺ຈ ຊານາປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊານາເປສີ’’ຕິ. ຠທນ຺ເຕຕິ ຄຣຸຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສວວຈນເມຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຠທນ຺ເຕຕິ ຠທ຺ທໍ ຕວ ໂຫຕຸ ອຕ຺ຕໂນ ນິຏ຺ຐານປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ປເຣສຎ຺ຈ ສນ຺ຕຕາວຫຕ຺ຕາ. ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຄວໂຕຕິ ສາມິວຈນໍ ອາມນ຺ຕນເມວ ສມ຺ພນ຺ຘິອຕ຺ຖປທໍ ອເປກ຺ຂຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ປຕິອສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕຕິ ປນ ອິທໍ ປຕິສ຺ສວນສມ຺ພນ຺ເຘນ ສມ຺ປທານວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຓາຕີ’’ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນິທານວຄ຺ຄສ຺ສ ອາທິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ຕາວຕິໍສກາໂຍຕິ ຕາວຕິໍສສຎ຺ຎິໂຕ ເທວນິກາໂຍ. ທຸຕິຍເທວໂລໂກຕິ ຉສຸ ກາມໂລເກສຸ ທຸຕິໂຍ ເທວໂລໂກ. ເຕຕ຺ຕິໍສ ຊນາ ສຫປຸຎ຺ຎກາຣິໂນ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍສຫຈຣິຕຏ຺ຐານໍ ຕາວຕິໍສໍ, ຕນ຺ນິວາສິໂນປິ ຕາວຕິໍສນາມກາ ສຫຈຣຓຎາເຍນາຕິ ອາຫ ‘‘ມເຆນ ມາຓເວນາ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ປນ ເກຈິວາໂທ ພ຺ຍາປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ອໂຣເຈນ຺ເຕນ ‘‘ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍາປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເອວໍ ຫິ ນິທ຺ໂທສໍ ປທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ຖນິຣເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ນິຣຸຬ຺ຫສມຎ຺ຎາ ເອວ.

ຕໍ ວນນ຺ຕິ ຕໍ ອຸປວນໍ. ປວິຏ຺ເຐ ປວິຏ຺ເຐ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ເຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນນ຺ທຍຕິ, ປເຄວ ອທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປເວສິຕານນ຺ຕິ ປໂກຏ຺ຐວາເຣນ ປເວສິຕານມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈວນກາເລເຍວ ໂຖກໍ ທິສ຺ສມານວິກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ຈວນ຺ຕິ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຫິມປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ວິລີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ອທິສ຺ສມານວິກາຣາ ສຫສາ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕິ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທີປສິຂາ ວິຍ ວິຊ຺ຌາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນນ຺ທຍຕິ ປກຕິຍາ ໂສມນສ຺ສິຕໍ ໂທມນສ຺ສິຕຎ຺ຈ. ນນ຺ທເນຕິ ເອວໍອນ຺ວຕ຺ຖນາມເກ ອຸຍ຺ຍາເນ. ປຣິວຸຕາຕິ ‘‘ເທວຕາ’’ຕິ ວຈນໍ ອຸປາທາຍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫິ ໂສ.

ທິວິ ຠວຕ຺ຕາ ທິພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ກາເມຕພ຺ພຕາຍ ກາມພນ຺ຘເນຫິ, ຕຖາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສໍກິຓ຺ຓສຠາວຕາຍ ກາມໂກຏ຺ຐາເສຫິ. ອຸເປຕາຕິ ອຸປຄຕາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ປຣິຈາຣຍມານາຕິ ປຣິຣມມານາ. ອິທຎ຺ຫິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ກາມຄຸເຓຫີ’’ຕິ ກຕ຺ຕຣິ ກຣຓວຈນໍ, ປຸຣິມານິ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຫໂຍເຄ. ຣມມານາ ຈຣນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣມມານາ’’ຕິ. ປຣິຈາຣຍມານາຕິ ວາ ປຣິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ຈາຣຍມານາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສຎ຺ຈາຣຍມານາ’’ຕິ. ປຐມນເຍ ຫິ ອນຸຠວນຕ຺ໂຖ ປຣິຈຣຓສທ຺ໂທ, ທຸຕິຍນເຍ ປຣິວຕ຺ຕນຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນາຕິ ‘‘ຕາຍໍ ເວລາຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕກາໂລ. ອຘຸນາຕິ ສມ຺ປຕິ. ໂສ ວິຈຣີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາມຄຸເຓຫີຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ. ໂອວຸໂຕຕິ ຍຖາ ຕໍ ນ ຎາຍຕິ, ເອວໍ ປິຫິຕຈິຕ຺ໂຕ. ນິວຸໂຕ ປຣິໂຍນທ຺ໂຘຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລກາຠິຠູໂຕ’’ຕິ. ອາສຠິນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑; ມ. ນິ. ໓.໒໐໗) ຠາສນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວິຍ.

ເກວລໍ ທສ຺ສນໍ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍ…ເປ… ວເສນາ’’ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນນ຺ທນວເນ ອວຏ຺ຐິຕກາມຠາຄານຸຠວນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຣເທວານນ຺ຕິ ປຸຣິສຠູຕເທວຕານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເທວປຸຣິສານ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປກໍ ອຘິກໍ ອູນໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ທສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຕຕ຺ຕິໍສານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອຍໍ ຣຸຬ຺ຫີ. ປຣິວາຣສງ຺ຂາເຕນ, ນ ກິຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສີລາຈາຣາທິຄຸຓເນມິຕ຺ຕິກາ ຫິ ກິຕ຺ຕິ. ‘‘ຕາວຕິໍສາ ເທວາ ທີຆາຍຸກາ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ສຸຂພຫຸລາ’’ຕິ ເອວມາທິວຈເນນ ຍເສ ອິຈ຺ຉິເຕ ອວິເສເສຕ຺ວາວ ‘‘ຍເສນ ສມ຺ປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ.

ອຣິຍສາວິກາຕິ ໂສຕາປນ຺ນາ. ‘‘ສກທາຄາມິນີ’’ຕິ ເກຈິ. ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ຕ຺ວໍ ອນ຺ຘພາເລ ມຎ຺ຎສິ, ຘມ຺ມສຠາໂວ ເອວໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສາ ເທວຕາຍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ເອກນ຺ຕໂຕ ສຸຂໍ ນາມ ນິພ຺ພານເມວ. ກາມາ ຫິ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕສ຺ສາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ກາມໍ ຈຕຸຕ຺ຖຠູມກາປິ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ ເອວ, ເຕ ປນ ສມ຺ມສນູປຄາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕຠູມກຄ຺ຄຫຓໍ ສມ຺ມສນໂຍຄ຺ເຄນ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ອວິຊ຺ຊມານາ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍນ ຠວິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ເອເຕນ ເນສໍ ຠາວຠາໂຄ ທສ຺ສິໂຕ. ອຠາວຕ຺ເຖນາຕິ ສຣສນິໂຣຘຠູເຕນ ວິທ຺ຘໍສນຠາເວນ.

ອນິຈ຺ຈາ ອທ຺ຘຸວາ, ຕໂຕ ເອວ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິເມ ສຸຂາ’’ຕິ ວາ ນ ອິຈ຺ຈາຕິ ອນິຈ຺ຈາ. ອຸປ຺ປາທວຍສຠາວາຕິ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປ຺ປ…ເປ… ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປຸຣິມສ຺ສ ວາ ປຈ຺ຉິມໍ ກາຣຓເວວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕທນນ຺ຕຣາຕິ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທວຍານໍ ອນ຺ຕເຣ. ເວມຊ຺ຌຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຐິຕິກ຺ຂຓໍ ວທຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ຐິຕິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ມິຈ຺ຉາ. ຍຖາ ຫິ ຕສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຠິນ຺ນາ ຠງ຺ຄາວຕ຺ຖາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠງ຺ຄາຠິມຸຂາວຕ຺ຖາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສາວ ຐິຕິກ຺ຂໂຓ. ນ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ. ວູປສມສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສມສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານເມວ ສຸຂໍ, ນ ຕຍາ ອຘິປ຺ເປຕາ ກາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນນ຺ທນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ນນ຺ທຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒. ນນ຺ທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ທນໍ ສປ຺ປີຕິກກາມຕຓ຺ຫາກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຸສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ກາມປຣິໂຕເສນ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຕ຺ຕິມາຕິ ປຸຕ຺ຕວາ. ປຫູເຕ ຈາຍໍ ມາ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ພຫຸປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ພຫຸປຸຕ຺ຕຕາຄຫເຓນ ອິທໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປູເຣນ຺ຕີຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ສາມິວຈນໍ. ອິຕິ ອາຫາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ເອວໍອຘິປ຺ປາໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຄສາມິໂກຕິ ໂຄມາ. ອິຘາປິ ປຫູເຕ ມາ-ສທ຺ໂທ. ໂຄຣສສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ໂຄຣເສຫິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ອຸປຘີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕພຫຸວຈນໍ. ຫີຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ນນ຺ທຍນ຺ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ຊນຍນ຺ຕີຕິ ນນ຺ທນາ. ກາມໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ກາມາ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ປນ ເທວຕາຍ ອຘິປ຺ປາຍວເສນາຫ ‘‘ສຸຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ’’ຕິ. ກິເລສວຕ຺ຖຸເຫຕຸກຕ຺ຕາ ເສສປທທ຺ວຍສ຺ສ ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ພໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ກິເລສເຫຕຸກໍ, ວິເສສໂຕ ປນ ປາປຘມ຺ມາ ອປາຍູປປຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ກິເລສາປິ ອປາຍທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ’’ຕິ. ອຸປສໍຫຣມານາຕິ ອຸປເນນ຺ຕາ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕາ. ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກປິ ທຸລ຺ລຠຆາສຈ຺ຉາທນຕາຍ ທຸກ຺ຂພຫຸໂລ ເປໂຕ ວິຍາຕິ ມນຸສ຺ສເປໂຕ. ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກປິ ວຸຕ຺ຕຣູໂປ ອນຕ຺ຖປາຕິໂຕ ປເຣຫິ ຫິໍສິໂຕ ສມາໂນ ເນຣຍິໂກ ວິຍາຕິ ມນຸສ຺ສເນຣຍິໂກ.

ຜເລນ ຣຸກ຺ຂໂຕ ຜລໍ ປາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ. ຕເຖວ ນວຫາກາເຣຫີຕິ ຍຖາ ຕີສຸ ກາເລສຸ ນາສມຣຓເຠທນວເສນ ປຸຕ຺ຕິມາ ປຸຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕໍ, ຕເຖວ ໂຄມາ ໂຄນິມິຕ຺ຕໍ ໂສຈຕິ ນວປ຺ປກາເຣຫິ. ປຎ຺ຈ ກາມຄຸໂຓປຘີປິ ນຣໍ ໂສເຈນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕສ຺ສາຕິ ໂຍ ອຸຕ຺ຕຣິ ອນຸຄິຊ຺ຌຕິ ຕສ຺ສ. ກາມຍານສ຺ສາຕິ ຊາຕກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ. ຊນ຺ຕຸໂນຕິ ສຕ຺ຕສ຺ສ. ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ເຈ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ ເຈ. ສລ຺ລວິທ຺ໂຘວາຕິ ສລ຺ເລນ ວິທ຺ໂຘ ວິຍ. ຣຸປ຺ປຕີຕິ ວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂສຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຣສ຺ສ ໂສຈນາ ໂສກຆຏ຺ຏນປຈ຺ຈໂຍ. ອຸປຘໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ກາມໍ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣູປຘໂຍ ຕາວ ຂີຓາສວສ຺ສ ນຕ຺ເຖວ ມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ນິໂຣຘິຕຕ຺ຕາ, ຂນ຺ຘູປຘໂຍ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ເຕປິ ຕສ຺ສ ສອຸປາທິເສສກາເລປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ນ ສນ຺ເຕວ, ອຍຎ຺ຈ ອນຸປາທິເສສກາເລ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ນິຣຸປຘິ ມຫາຂີຓາສໂວ’’ຕິ.

ນນ຺ທຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ນຕ຺ຖິປຸຕ຺ຕສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓. ປຸຕ຺ຕເປມໍ ປຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຕ຺ຕເປມສມ’’ນ຺ຕິ. ໂຄສມິຕນ຺ຕິ ໂຄຫິ ສມໍ ກຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຄຫິ ສມ’’ນ຺ຕິ. ສູຣິຍສ຺ສ ສມາຕິ ສູຣິຍສມາ. ອວຍວສມ຺ພນ຺ເຘ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອວຍໂວ ເຈຕ຺ຖ ອາຠາ ເອວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ອນນ຺ຕຣໍ ອາຠາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສູຣິຍາຠາຍ ສມາ’’ຕິອາທິ. ມໂຫຆຠາເວນ ສຣນ຺ຕິ ສວນ຺ຕີຕິ ສຣາ, ມຫນ຺ຕາ ຊລາສຍາ. ສພ຺ເພ ເຕ ສມຸທ຺ທປຣມາ ໂອຣິມຊເນຫິ ອທິຏ຺ຐປຣຕີຣຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ.

ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕສມໍ ເປມນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ປຐມຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕເປເມນ ສມໍ ເປມໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ. ອນຸທກກນ຺ຕາເຣ ຆມ຺ມສນ຺ຕາປໍ ອສຫນ຺ຕິຍາ ອງ຺ເກ ຐປິຕປຸຕ຺ຕກໍ ກນ຺ທນ຺ຕໍ ຠູມິຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຐຕ຺ວາ ມຕອິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸນາ ທີເປຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ມາຕາປິຕາທໂຍ ຫິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາປິ ປຸຕ຺ຕຘີຕາທໂຍ’’ຕິ. ຕຖາ ຈາຫ –

‘‘ສພ຺ພາ ທິສາ ອນຸປຣິຄມ຺ມ ເຈຕສາ,

ເນວຊ຺ຌຄາ ປິຍຕຣມຕ຺ຕນາ ກ຺ວຈິ;

ເອວໍ ປິໂຍ ປຸຖຸ ອຕ຺ຕາ ປເຣສໍ,

ຕສ຺ມາ ນ ຫິໍເສ ປຣມຕ຺ຕກາໂມ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໑໙; ອຸທາ. ໔໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໓);

ຘຎ຺ເຎນ ສມໍ ຘນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ອາຫາຣູປຊີວີນໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິ. ຕຖາຣູເປ ກາເລຕິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກາເລ. ເອກເທສໍເຍວ ໂອຠາສນ຺ຕີຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈຕູສຸ ມຫາທີເປສຸ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສູຣິຍສ຺ສປິ, ປເຄວ ອິຕເຣສໍ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທຍພ຺ພຍສ຺ສ ຎາຓານຸຠາເວນ ສກລຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ ເອກາໂລກໍ ອໂຫສີຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາ…ເປ… ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ຕມໍ ວິຘມຕີຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓາທໂຍ ປຎ຺ຎາ ຍຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕມນວເສສໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ວຸຏ຺ຐິຍາ ປນ ປວຕ຺ຕມານາຍ ຍາວ ອາຠສ຺ສຣຠວນາ’’ຕິ ປຈຸຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນຕ຺ຖິປຸຕ຺ຕສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຂຕ຺ຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔. ເຂຕ຺ຕໂຕ ວິວາທາ ສຕ຺ເຕ ຕາຍຕີຕິ ຂຕ຺ຕິໂຍ. ວທຕິ ເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ. ທ຺ວິປທາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈຕຸປ຺ປທຠຣິຍປຸຕ຺ຕາ ຄຫິຕາ. ພຸທ຺ຘາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຊານີຍສຸສ຺ສູສຠຣິຍສ຺ສວປຸຕ຺ຕາ. ທ຺ວິປທານໍ ເສຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິປທານໍ ເອວ ເສຏ຺ໂຐຕິ ນາຍໍ ນິຍໂມ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ເສຏ຺ໂຐ ເອວາຕິ ປນ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທ຺ວິປເທສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ຕຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ເສຏ຺ໂຐ ເອວ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ປເນສາ’’ຕິອາທິ. ກາຣຓາກາຣຓໍ ອາຊານາຕີຕິ ອາຊານີໂຍ. ຄຓ຺ຫາເປຖາຕິ ຍຖາ ອຸທໂກ ນ ເຕມິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ວາຬໍ ຄຓ຺ຫາເປຖ. ‘‘ອສຸສ຺ສູສາ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ. ອາສຸຓມາໂນຕິ ສປ຺ປຏິສ຺ສໂວ ຫຸຕ຺ວາ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉໂກ.

ຂຕ຺ຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຓມານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໕. ຐິເຕ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກຕິ ປຸພ຺ພທ຺ຘໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອປຣທ຺ຘໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ເຫ. ສນ຺ນິສີເວສູຕິ ປຣິສ຺ສມວິໂນທນຕ຺ຖໍ ສພ຺ພໂສ ສນ຺ນິສີທນ຺ເຕສຸ. ທ-ກາຣສ຺ສ ຫິ ວ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ນິສິນ຺ເນສຸ ວິສ຺ສມມາເນສູ’’ຕິ. ສພ຺ພສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ອາຫາຣູປຊີວິຕສຕ຺ຕານໍ ຆມ຺ມຕາປເນ ສນ຺ຕຕ຺ຕກາຍານໍ ອິຣິຍາປຖທຸພ຺ພລ຺ຍກາໂລຕິ ຐານາທິອິຣິຍາປຖສ຺ສ ອສມຕ຺ຖກາໂລ. ສຓຕິ ວິຍາຕິ ສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ ວິຍ, ຍຖາ ຕໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ມຫາວນໍ ວກ຺ຂມານນເຍນ. ເຕນາຫ ‘‘ຕປ຺ປຏິຠາຄໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ຉິທ຺ທເວຓຸປພ຺ພານນ຺ຕິ ຣນ຺ຘຊາຕກີຈກມຫາເວຬຸປພ຺ພານໍ. ທຸຕິຍກໍ ສຫາຍໍ ອລຠນ຺ຕີ ອນຠິຣຕິປຣິຕສ຺ສນາຍ ເອວມາຫ. ອນປ຺ປກໍ ສຸຂນ຺ຕິ ວິປຸລໍ ອຸຬາຣໍ ວິເວກສຸຂໍ.

ເອກວິຫາຣຕາຍ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ. ເຕນ ກາຍວິເວກໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິປ຺ປຫາເນນ ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ທສ຺ເສຕິ. ສໍສາເຣ ຠຍໍ ອິກ຺ຂນໂຕ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸຠຍວິເວກສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ, ຕໂຕ ເອວ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມໂຕ ຣຕິໍ ລາຠິໂນ. ອມານຸສີ ຣຕີຕິ ຠາວນາຣຕິ. ປຸຣໂຕຕິ ປຸຣິມຠາເຄ. ປຈ຺ຉໂຕຕິ ປຈ຺ຉິມຠາເຄ. ອປໂຣຕິ ອຎ຺ໂຎ. ປຸຣໂຕຕິ ວາ ອນາຄເຕ, ອນາຄຕໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉໂຕຕິ ອຕີເຕ ອຕີຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິພາຘນໂຕ. ປໂຣຕິ ໂກໂຘ ຈິຕ຺ຕປຏິທຸສ຺ສນຕາຍ. ນ ປໂຣຕິ ອປໂຣ, ໂລໂຠ, ໂສ ເຈ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ເອເຕນ ອນາຄຕປ຺ປຊປ຺ປນາຍ ອຕີຕານຸໂສຈນາຍ ຈ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຕີວ ຜາສຸ ຠວຕີຕິ ນີວຣຓເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ວິຄເມນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕນີວຣຓສ຺ສ ຌານສ຺ສ ວເສນ ອຕິວິຍ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ. ເອກສ຺ສ ວສໂຕ ວເນຕິ ຕຓ຺ຫາທຸຕິຍິກາຠາເວນ ເອກສ຺ສ ອຣຎ຺ເຎ ວິເວກວາສໍ ວສໂຕ. ເສສໍ ຕາທິສເມວາຕິ ເສສເມຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຐມຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ.

ສຓມານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ນິທ຺ທາຕນ຺ທີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໖. ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປ຺ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ປາຐໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຣິຍາມຍຈິຕ຺ເຕຫິ ອໂວມິສ຺ໂສ ຠວງ຺ຄໂສໂຕ ອພ຺ຍາກຕນິທ຺ທາ. ສາ ຫິ ຂີຓາສວານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ, ຕສ຺ສາ ປຸພ຺ພຠາຄາປຣຠາເຄສຸ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ນິທ຺ທາ, ສາ ອຂີຓາສວານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອນິຍຕກາລາ, ຕພ຺ພິຘຸຣນິຍຕສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕິຈ຺ຉາຕ…ເປ… ອາຄນ຺ຕຸກໍ ອາລສິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ກາຍາລສິຍປຈ຺ຈຍາ ວີຣິຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອກຸສລກ຺ຂນ຺ຘາ ຕນ຺ທີ ນາມ. ຕນ຺ທີຕິ ສຠາວນິທ຺ເທໂສ. ຕນ຺ທິຍນາຕິ ອາກາຣນິໍທ຺ເທໂສ. ຕນ຺ທີມນຕາຕິ ຕນ຺ທີຠູຕຈິຕ຺ຕຕາ. ອາລສ຺ຍນ຺ຕິ ອລສຠາວາຫຣຓໍ. ອາລສ຺ຍາຍິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ອລສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ. ກາຍວິຊມ຺ຠນາຕິ ກາຍສ຺ສ ວິນາມນາ. ອກຸສລປກ຺ຂາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຕາຕິ ອກຸສລປກ຺ຂິຍາ ອນຠິຣຕິ. ຠຕ຺ຕກິລມໂຖຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ວເສນ ສຣີເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເຂໂທ. ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐຕິ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣເຓນ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມາຫິຕຕ຺ຕາ ນິວາຣິຕປາຕຸຠາໂວ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ໂຊຕນໍ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ໂຊຕຕິ, ນ ປາຕຸຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ໂຊຕິອໂຊຕິນາໂມ ປວຕ຺ຕຕິ.

ມຄ຺ຄສຫຊາຕວີຣິເຍນາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສຫຊາຕວີຣິເຍນ. ມິສ຺ສກມຄ຺ໂຄ ຫິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ນີຫຣຓເຫຕຸ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໑) ວິຍ. ເຕນ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ.

ນິທ຺ທາຕນ຺ທີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ທຸກ຺ກຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໗. ທຸກ຺ຂໍ ຕິຕິກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸຕ຺ຕິຕິກ຺ຂໍ. ຕຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂມໍ ທຸສ຺ສຫນໍ ອາຣມ຺ຠວເສນ ທຸກ຺ກຣໍ, ອນຸຍຸຎ຺ຊນວເສນ ທຸຕ຺ຕິຕິກ຺ຂນ຺ຕິ. ອພ຺ຍຕ຺ເຕນາຕິ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປກາຣານຸປກາເຣ ຘມ຺ເມ ຊານນສມຕ຺ຖາຍ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສງ຺ຂາຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ນ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ. ເຕນາຫ ‘‘ພາເລນາ’’ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ສຕິ ສມໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ອິມິນາຕິ ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ທຸຕ຺ຕິຕິກ຺ຂຎ຺ຈ, ອພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຈ ສາມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຄາຖທ຺ເຘນ ອິທໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອິທໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຠິທນ຺ຕນ຺ຕິ ອຠິຠວນທນ຺ຕໍ, ອຸປຣິທນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ອິຕຣໍ ມຸສລໍ ວິຍ ອຸທຸກ຺ຂລໍ ວິເສສໂຕ ກສ຺ສຈິ ຂາທນກາເລ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວຕ຺ຕຕິ. ອາຘາຍາຕິ ນິປ຺ປີຬນວເສເນວ ຐເປຕ຺ວາ. ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈາຕິ ຕາລຸປເທສມາຫນິຕ຺ວາ ວິຍ. ເຈຕສາຕິ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ. ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ອຕິສມຸທາຈາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວິພາຘນວເສນ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອາປາຓໂກຏິກນ຺ຕິ ປາຓໂກຏິປຣິໂຍສານໍ, ປຣິຊີວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ພາເຘຕີຕິ ສມ຺ພາໂຘ, ອນ຺ຕຣາຍິໂກ. ພຫູ ປຣິສ຺ສຍາຕິ ອໂຍນິໂສ ກາມວິຕກ຺ກາທິວເສນ.

ປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕເມຕ຺ຖາຕິ ປທໍ, ອາຣມ຺ມຓໍ. ອິຣິຍາປຖໍ ເອວ ປທໍ ອິຣິຍາປຖປທໍ.

ຄີວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາທາຕິ ຄີວປຎ຺ຈມານິ. ສໂມທຫນ຺ຕິ ວາ ສໂມຘານເຫຕູຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ – ‘‘ສໂມທຫິຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ, ສມ຺ມາ ໂອຘາຍ ອນ຺ໂຕ ປເວເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເກ ອາຣມ຺ມຓກປາເລຕິ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວທຕິ. ສໂມທຫນ຺ຕິ ສໂມທຫນ຺ໂຕ. ອນິສ຺ສິໂຕຕິ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ກຎ຺ຈິປິ ຘມ຺ມໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນິເວສວເສນ ອນິສ຺ສິໂຕ. ອວິຫິໍສມາໂນ ວິຫິໍສານິມິຕ຺ຕານໍ ປຊຫເນນ. ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິເຕນາຕິ ສີລພ຺ຍສນໂຕ ອຸທ຺ຘຣຓຣູເປ ສຓ຺ຐິເຕນ, ກຣຸຓາຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ.

ທຸກ຺ກຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຫິຣີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໘. ນິເສເຘຕີຕິ ນິວາເຣຕິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕິ. ປຸຈ຺ຉຕິ ເທວຕາ. ອປຫຣນ຺ໂຕຕິ ອປເນນ຺ໂຕ, ຍຖາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸຊ຺ຌຕິ ສາຣຖິວິຘໍ. ອຕ຺ຕນິ ນິປາຕໍ ນ ເທຕິ, ອາຊານີໂຍ ຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ ປຊານາຕິ. ອຠູເຕນ ອຠູຕກ຺ໂກເສນ ປຣິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ ພາລານຎ຺ຈ ຊນານໍ ປຣາປວາເທ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ນິນ຺ທນ຺ຕິ ຕຸຓ຺ຫິມາສີນໍ, ນິນ຺ທນ຺ຕິ ພຫຸຠາຓິນໍ;

ມິຕຠາຓິມ຺ປິ ນິນ຺ທນ຺ຕິ, ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ອນິນ຺ທິໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໒໗);

ຕນຸຍາຕິ ວາ ກຕິປຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປກາ’’ຕິ. ສທາ ສຕາຕິ ຫິຣິນິເສຘຠາເວ ກາຣຓວຈນໍ. ປປ຺ປຸຍ຺ຍາຕິ ປຕ຺ວາ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ. ວານໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ, ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ.

ຫິຣີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ກຸຏິກາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໙. ອນ຺ໂຕຕິ ກຸຈ຺ຉິອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ວສນຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ວສນຠາເວນ. ກຸລປເວຓິນ຺ຕິ ກຸລາຈາຣໍ ກຸລຕນ຺ຕິໍ. ສນ຺ຕານກຏ຺ເຐນາຕິ ກຸລສນ຺ຕຕິຍາ ພນ຺ຘນຠາເວນ. ເອວໍ ສພ຺ພປເທຫິ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸຊານນວເສນ ‘‘ເອກໍສວຈເນ ນິປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປາທິກາ ໂປສິກາ ມາຕຸຈ຺ຉາ ມຫາປຊາປຕິ ມາຕາ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອວິເສສໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິວາສາທີນໍ ອຠາວວຈເນເນວ ວຏ຺ຏມ຺ຫິ ພນ຺ຘນສ຺ສ ອຠາໂວ ທີປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ນ ຄຫິໂຕ. ອຍໍ ກິຣ ເທວຕາ ຍຖາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຸເຓ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຍາ ສນ຺ນາຫໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ກຸຏິກາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສມິທ຺ຘິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໐. ຕປນຠາເວນ ຕປໂນທກຕ຺ຕາ ຕໂປທາຕິ ຕສ຺ສ ຣຫທສ຺ສ ນາມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ໂຕທກສ຺ສ ຣຫທສ຺ສາ’’ຕິ. ຕໂຕຕິ ນາຄຠວເນ ອຸທກຣຫທໂຕ ຕໂປທາ ນາມ ນທີ ສນ຺ທຕິ. ສາ ຫິ ນທີ ຠູມິຕລໍ ອາໂຣຫຕິ. ‘‘ເອທິສາ ຊາຕາ’’ຕິ ວຈນເສໂສ. ເປຕໂລໂກຕິ ໂລຫກຸມ຺ຠິນິຣຍາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣຫທສ຺ສ ປນ ອາທິໂຕ ປພ຺ພຕປາທວນນ຺ຕເຣສຸ ພຫູ ເປຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເປຕວຕ຺ຖຸປາຬິຍາ ລກ຺ຂຓສໍຍຸຕ຺ເຕນ ຈ ທີເປຕພ຺ໂພ. ຍຕາຍນ຺ຕິ ຍໂຕ ຣຫທໂຕ ອຍໍ. ສາໂຕທໂກຕິ ມຘຸໂຣທໂກ. ເສໂຕທໂກຕິ ປຣິສຸທ຺ໂຘທໂກ, ອນາວິໂລທໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕຕິ ຕໂປທານທິໂຕ.

ສມິທ຺ໂຘຕິ ອວຍວານໍ ສມ຺ປຸຓ຺ຓຕາຍ ສໍສິທ຺ຘິຍາວ ສມ຺ມາ ອິທ຺ໂຘ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຣູໂປ’’ຕິອາທິ. ປຘາເນ ສມ຺ມສນຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ປຘານິໂກ. ເສນາສນໍ ສຸຏ຺ຐປິຕທ຺ວາຣວາຕປານໍ, ເຕສໍ ປິທຫເນນ ອຸຕຸໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ.

ປຸພ຺ພາປຍມາໂນຕິ ນ຺ຫານໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິຍ ໂວທກຠາວໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນ ຄເມນ຺ໂຕ. ອວຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ…ເປ… ນ ໂອຕຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພທິສາປໂລກນໍ ຍຖາ ນ຺ຫາຍນຏ຺ຐານສ຺ສ ມນຸສ຺ເສຫິ ວິວິຕ຺ຕຠາວຊານນຕ຺ຖໍ. ຂາຓຸອາທິວວຕ຺ຖາປນໍ ຈີວຣາທີນໍ ຐປນຕ຺ຖໍ ອຸທກສມີເປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸກ຺ກາສນໍ ອມນຸສ຺ສານໍ ອປຄມນຕ຺ຖໍ. ອວກຸຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ ຕງ຺ຂເຓປິ ອຸປຣິມກາຍສ຺ສ ອຸຊຸກໍ ອວິວຏກຣຓຕ຺ຖໍ. ຈີວຣປິຏ຺ເຐເຍວ ຐເປຕພ຺ພໍ ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ອຸທກນ຺ເຕຕິ ອຸທກສມີເປ. ສິນ຺ນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເສທຄຕປເທໂສ. ປສາເຣຕພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ສຸກ຺ຂາປນຕ຺ຖໍ. ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐປນໍ ປຸນ ສຸເຂນ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວາສນຕ຺ຖໍ. ນາຠິປ຺ປມາຓມຕ຺ຕໍ ໂອຕຣຓໍ ຕາວຕາ ອຸທກປຏິຈ຺ຉາທິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕໂຕ. ວີຈິໍ ອນຸຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນາຕິອາທິ ສໍຍຕກາຣິຕາທສ຺ສນໍ. ນິວາສນໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ກຏິປ຺ປເທສສ຺ສ ຍຖາ ປຣິໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິວສິຕ຺ວາ.

ສຣີຣວຓ຺ໂຓປິ ວິປ຺ປສີທິ ສມ຺ມເທວ ຠາວນານຸສ຺ສຕິມ຺ປິ ວິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມນໍ ນິຄ຺ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ກິເລສວສໍ ຄຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ. ກາມູປນີຕາຕິ ກາມໍ ອຸປຄຕຈິຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ກິເລສກາເມນ ເຖເຣ ອຸປນີຕຈິຕ຺ຕາ.

ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອນນຸໂຠຕ຺ວາ. ອນຸຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸເຓ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂສີຕິ ຍາຈສິ. ຕຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣສີ’’ຕິ. ກາມປຣິໂຠຄຄຣຸຄມນກາໂລ ນາມ ວິເສສໂຕ ປຐມໂຍພ຺ພນາວຕ຺ຖາຕິ ອາຫ ‘‘ທຫຣໂຍພ຺ພນກາໂລ’’ຕິ. ໂອຠຄ຺ເຄນາຕິ ມຊ຺ເຌ ສໍຠຄ຺ຄກາເຍນ. ຊິຓ຺ຓກາເລ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ກຏິຍໍ ກາໂຍ ໂອຠຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ.

ໂວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍ ຫິ ໂວ ອຣິຍາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວຈນໍ, ນ ມນຸສ຺ສານໍ ເອວ. ເທຫນິກ຺ເຂປນນ຺ຕິ ກເຬວຣຏ຺ຐປິຕຏ຺ຐານໍ. ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນິມິຕ຺ຕາ, ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ອຍໍ ຊີວຕີ’’ຕິອາທິນາ ສຎ຺ຊານນນິມິຕ຺ຕຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ນາຍເຣຕິ ນ ຎາຍນ຺ຕິ. ອິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ກາລໍ. ເຕນ ໂອຣກາລສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ປຣມາຍຸໂນ ໂອຣກາເລ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ປຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ຕໂຕ ປຣໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ວວຕ຺ຖານາຠາວໂຕຕິ ກາລວເສນ ວວຕ຺ຖານາຠາວໂຕ. ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ, ນິຈ຺ຉໂຍ ວາ. ອພ຺ພຸທເປສີຕິອາທີສຸ ອພ຺ພຸທກາໂລ ເປສິກາໂລຕິອາທິນາ ກາລ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ກາໂລຕິ ອິຘ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິເວລາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນາຫ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫປິ ຫີຕິອາທິ. ອິເຘວ ເທເຫນ ປຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອເນກປ຺ປກາຣໂຕຕິ ນຄເຣ ຊາຕານໍ ຄາເມ, ຄາເມ ຊາຕານໍ ນຄເຣ, ວເນ ຊາຕານໍ ຊນປເທ, ຊນປເທ ຊາຕານໍ ວເນຕິອາທິນາ ອເນກປ຺ປກາຣໂຕ. ອິໂຕ ຈຸເຕນາຕິ ອິໂຕ ຄຕິໂຕ ຈຸເຕນ. ອິຘ ອິມິສ຺ສໍ ຄຕິຍໍ. ຍນ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕໂຄໂຓ ວິຍາຕິ ຍຖາ ຍນ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕໂຄໂຓ ຍນ຺ຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ກາໂລ ຄຕິປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຍໍ ກາໂລຕິ ອຍໍ ມຣຓກາໂລ. ປຈ຺ຉິເມ ກາເລຕິ ປຈ຺ຉິເມ ວເຍ. ຕິສ຺ໂສ ວໂຍສີມາຕິ. ປຐມາທິກາ ຕິສ຺ໂສ ວຍສ຺ສ ສີມາ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕນ. ປຸຣິມານໍ ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວຍານໍ ສພ຺ພໂສ ສີມາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ອາທິສີມໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ສມຓຘມ຺ໂມ…ເປ… ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕທາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຫິຕຸນ຺ຕິ ປາຬິໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ຫທເຍ ຐປນວເສນ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຣິຫຣຓສຸຂໍ ອນຸຠວິຕຸໍ. ເອກສ຺ສ ກຖນໂຕ ປຐມໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ອຸສ຺ສາເຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິຏ຺ຐິເຕ ອິຕໂຣ ຘມ຺ມກຖິໂກ ຕໍເຍວ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ, ອຍໍ ສຣຠາຓຘມ຺ມກຖາ. ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍານຸສາເຣນ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ອຸສ຺ສາຣຓໍ ສຣຠຎ຺ຎຘມ຺ມກຖາ. ‘‘ມາ ມໍ ກາໂລ ອຸປຈ຺ຈຄາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ກຣຓສ຺ສ ອຍໍ ເມ ກາໂລ’’ຕິ ກເຖຕິ, ຕໂຕ ປໂຣ ‘‘ປຈ຺ຉິມວໂຍ ອຎ຺ໂຎ ກາໂລ’’ຕິ ກເຖຕິ. ‘‘ກາລໍ ໂວຫໍ…ເປ… ຕສ຺ມາ ອຠຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສເຫຕຸກໍ ສານິສໍສໍ ກເຖຕິ.

ຕໍ ຄາຣວກາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ອຖ ໂຂ ສາ ເທວຕາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຫໂຣ ຕ຺ວນ຺ຕິອາທິມາຫ ໂລຠາຠິຠູຕຕາຍ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຠຄສມ຺ປທາ ປຣິວາຣສມ຺ປທາຕິ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອລງ຺ກາຣປຣິຫາຣນ຺ຕິ ອລງ຺ກາຣກຣຓໍ. ອນິກ຺ກີຬິຕາວີຕິ ອກີຬິຕປຸພ຺ໂພ. ກີຬນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາມານໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອຠຸຕ຺ຕາວີ’’ຕິ. ອກຕກາມກີໂຬຕິ ອກຕກາມານຸຠວນປ຺ປໂຍໂຄ. ສຍໍ ອຕ຺ຕນາ ເອວ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐາ, ສນ຺ທິຏ຺ຐາ ເອວ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກາ, ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກາ. ປກຏ຺ໂຐ ກາໂລ ປຕ຺ໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ກາລິກາ, ເຕ ກາລິເກ.

ຈິຕ຺ຕານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕຈິຕ຺ຕານນ຺ຕຣໍ, ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕາຣມ຺ມຓາກາເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕານນ຺ຕຣໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕາຣມ຺ມຓານຸຠວນໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕານນ຺ຕຣໍ ລທ຺ຘພ຺ພຕາຍາຕິ ອນນ຺ຕຣິຕສມາຘິຈິຕ຺ຕານນ຺ຕຣໍ ລທ຺ຘພ຺ພຜລຕາຍ. ສໂມຫິເຕສຸປີຕິ ສມ຺ຠເຕສຸປິ. ສມ຺ປນ຺ນກາມສ຺ສາຕິ ສມິທ຺ຘກາມສ຺ສ. ຈິຕ຺ຕກາຣາ ຣູປລາເຠນ, ໂປຕ຺ຖກາຣາ ປຏິມາກາຣກາ, ຣູປກາຣາ ທນ຺ຕຣູປກຏ຺ຐຣູປ-ໂລຫຣູປາທິກາຣກາ. ອາທິສທ຺ເທນ ນານາຣູປເວສຘາຣີນໍ ນຏາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ເສສທ຺ວາເຣສູຕິ ເອຕ຺ຖ ຄນ຺ຘພ຺ພມາລາກາຣສູປກາຣາທໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ.

ໂສຕິ ສມິທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ. ສໂມຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິນາຕິ ສງ຺ຄາຫໂຠຄູປກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິນາ. ປຕ຺ຕພ຺ພທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ກາມານໍ ອາປຊ຺ຊນຣກ຺ຂຓວເສນ ລທ຺ຘພ຺ພສ຺ສ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂສ຺ສ. ອຸປາຍາສສ຺ສາຕິ ທຬ຺ຫປຣິສ຺ສມສ຺ສ ວິຣຕສ຺ສ. ‘‘ວິສ຺ສາຕສ຺ສາ’’ຕິ ເກຈິ. ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນາ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ. ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ກາເລ ຜລໍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອຸທິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ ນສ຺ສ ກາໂລຕິ ອກາໂລ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ນວສຸ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມສຸ. ເອຫິປສ຺ສວິຘິນ຺ຕິ ‘‘ເອຫິ ປສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວິຘິວຈນໍ. ອຸປເນຕພ຺ໂພຕິ ວາ ອຸປເນຍ຺ໂຍ, ໂສ ເອວ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກ. ວິຎ຺ຎູຫີຕິ ວິທູຫິ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ເຈຫິ. ເຕ ເອກໍສໂຕ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູອາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູອາທີຫີ’’ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ປຕິອຕ຺ຕນີຕິ ຠຸມ຺ມວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕນີ’’ຕິ.

ສພ຺ພປເທຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ‘‘ກຖໍ ອາທີນໂວ ເອຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ, ກຖໍ ອກາລິໂກ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ເພຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນໂວຕິ ຕຣຸໂຓ ນ ຈິຣວສ຺ໂສ. ເຍ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທກລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວີສຕິວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຖໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ສາສນໍ ນາມ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ປິຏກຕ຺ຕຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ເມນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ເມນ ວິນໂຍ ເອຕ຺ຖ ວິນາ ທຓ຺ຑສຕ຺ເຖຫີຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ຘມ຺ມາຍ ວິນໂຍ ເອຕ຺ຖ ນ ອາມິສຕ຺ຖນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ຘມ຺ມໂຕ ວິນໂຍ ນ ອຘມ຺ມໂຕຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ຘມ຺ໂມ ວາ ຠຄວາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຘມ຺ມກາຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ວິນໂຍ, ນ ຕກ຺ກິການນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ຘມ຺ເມ ວິນໂຍ ນ ອຘມ຺ເມ ວິນໂຍ. ຘມ຺ໂມ ຈ ໂສ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ສຕ຺ເຕ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ, ສພ຺ເພ ສໍກິເລສໂຕ ວິເນຕີຕິ ວິນໂຍ ຈາຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ສາສນສ຺ເສວ ນາມ’’ນ຺ຕິ.

ຘມ຺ມວິນໂຍຕິ ຘມ຺ເມນ ຍຸຕ຺ໂຕ ວິນໂຍຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ ອາຊຎ຺ຎຣໂຖ ວິຍ. ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈາຕິ ວາ ຘມ຺ມວິນໂຍ, ຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ. ຘມ຺ມວິນຍານຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖຸຠາວວຈນໂຕ ຘມ຺ມວິນຍຕ຺ຕສໍສິທ຺ຘິ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເສສນໂຕ. ອຠິຘມ຺ເມປິ ວິນຍວຈນນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິນຍທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ເທສິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕວຈນໂຕ ຘມ຺ມວິນຍສິທ຺ຘິ. ຘມ຺ໂມ ຈຕຸຘາ ເທສິໂຕ ສນ຺ທສ຺ສນ-ສມາທາປນ-ສມຸຕ຺ເຕຊນ-ສມ຺ປຫໍສນວເສນ, ວິນໂຍ ຈຕຸຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ສີລາຈາຣໂຕ ປຣາຊິຕວເສນ. ຘມ຺ມຈຣິຍາ ສກວິສໂຍ, ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ. ປຣິຍາເຍນ ເທສິໂຕ ຘມ຺ໂມ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ວິນໂຍ. ຘມ຺ມເທສນາ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ຖປ຺ປຘານາ, ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຈນຕ຺ຖປ຺ປຘານາ. ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈປ຺ປຘາໂນ ຘມ຺ໂມ, ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈປ຺ປຘາໂນ ວິນໂຍ. ອາສຍສຸທ຺ຘິປຘາໂນ ຘມ຺ໂມ, ປໂຍຄສຸທ຺ຘິປຘາໂນ ວິນໂຍ.

ກິຣິຍທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ຘມ຺ມວິນຍສິທ຺ຘິ. ຘມ຺ເມນ ຫິ ອນຸສາສນສິທ຺ຘິ, ວິນເຍນ ໂອວາທສິທ຺ຘິ. ຘມ຺ເມນ ຘມ຺ມກຖາສິທ຺ຘິ, ວິນເຍນ ອຣິຍຕຸຓ຺ຫີຠາວສິທ຺ຘິ. ສາວຊ຺ຊທ຺ວຍປຣິວຊ຺ຊນໂຕ ຘມ຺ມວິນຍສິທ຺ຘິ. ຘມ຺ເມນ ຫິ ວິເສສໂຕ ປກຕິສາວຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄສິທ຺ຘິ, ວິນເຍນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສາວຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄສິທ຺ຘິ. ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕານໍ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓຄຸຓທ຺ວຍສິທ຺ຘິ. ພຫຸສ຺ສຸຕສຸຕປສນ຺ນທ຺ວຍໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິ-ປຣິຍາປຸຓນ-ຘມ຺ມວິຫາຣ-ວິຠາຄໂຕ ຘມ຺ມຘຣວິນຍຘຣວິຠາຄໂຕ ຈ ຘມ຺ມວິນຍທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ສຣຓທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ຘມ຺ມວິນຍທ຺ວຍສິທ຺ຘິ. ອິຘ ສຕ຺ຕານໍ ທຸວິຘໍ ສຣຓໍ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ສຣຓໍ. ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິ’’ນ຺ຕິ (ເຖຣຄາ. ໓໐໓; ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒; ໑.໑໕.໓໘໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາປິ ສຣຓໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນາໂຖ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໖໐, ໓໘໐) ວຈນໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຣຓທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ຘມ຺ມວິນຍສິທ຺ຘີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຕສ຺ສ ຘມ຺ມສິທ຺ຘິ, ຍໂຕ ຈ ວິນຍສິທ຺ຘິ, ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຘມ຺ເມນ ເຫຕ຺ຖ ທ຺ເວ ປິຏການິ ວຸຕ຺ຕານິ, ວິນເຍນ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິ. ອຘຸນາ ອາຄໂຕ ອິທາເນວ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຸປຄໂຕ.

ມຫນ຺ເຕ ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາຕິ ມເຫສກ຺ຂຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣນ ມຫນ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐປິຕຠາວໍ ປເວເທຕ຺ວາ. ມຫຕິຍາຕິ ອຸປສງ຺ກມນວນ຺ທນາທິວຈນາປຊ຺ຊນວເສນ ສມາຈິຓ຺ຓາຍ. ສພ຺ເພປິ ກິຣ ນິສີທນ຺ຕາ ຕໍ ຐານໍ ຐເປຕ຺ວາວ ນິສີທນ຺ຕິ. ຖິຣກຣຓວເສນາຕິ ທຬ຺ຫີກຣຓວເສນ. ອຍໍ ກິຣ ເທວຕາ ຎາຓສມ຺ປນ຺ນາ ມານຊາຕິກາ, ຕສ຺ມາ ນາຍໍ ມານໍ ອປ຺ປຫາຍ ມມ ເທສນໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ມານນິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ອາທິໂຕ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອກ຺ເຂຍ຺ຍສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິອາທິນາ ຕາຍ ຎາຕຸມິຈ຺ຉິຕກາມານໍ ກາລິກາທິຠາວໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກາທິຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ.

ອກ຺ເຂຍ຺ຍໂຕຕິ ຄິຫິລິງ຺ຄປຣິຍາຍນາມວິເສສາທິວເສນ ຕຖາ ຕຖາ ອກ຺ຂາຕພ຺ພໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກຖານໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕໂຕ’’ຕິ. ເອເຕສນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ. ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ປວຕ຺ຕິຕາ ອາສຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກາມສງ຺ຄາທີນໍ ວເສນ ອາສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອິຕເຣສໍ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ອນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕປິ ຫິ ‘‘ອິທໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ກງ຺ຂໂຕ ຕຕ຺ຖ ອາສຕ຺ໂຕ ເອວ ນາມ ອວິຊຫນໂຕ, ຕຖາ ວິກ຺ເຂປຄໂຕ ວິກ຺ເຂປວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ອນຸສຍານໍ ປນ ອາສຕ຺ຕຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ມຈ຺ຈຸໂນ ໂຍຄນ຺ຕິ, ມຈ຺ຈຸພນ຺ຘນໍ, ມຣຓຘມ຺ມຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກາ ອນຕີຕມຣຓຕ຺ຕາ ມຈ຺ຈຸນາ ຍຖາຣຸຈິ ປໂຍເຊຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປຣູປຣິ ຈ ຂິປິຕາຍ ອາຓາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປໂຍຄໍ…ເປ… ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ກມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາ, ເນສມ຺ປິ ກາລສ຺ສ ລທ຺ຘພ຺ພຕາຍ ກາລິກຕາ ອິຘ ອກ຺ເຂຍ຺ຍວຈເນນ ປເວທິຕາ. ເຕນາຫ – ‘‘ເອວມິມາຍ ຄາຖາຍ ກາລິກາ ກາມາ ກຖິຕາ’’ຕິ. ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ກມນີຍາ, ຍສ຺ມາ ຈ ກາລິການໍ ກາມານໍ ຕຖາສຠາວຕາ ກຖິຕາ. ອຍມ຺ປິ ຄາຖາ ຕທຕ຺ຖເມວ ທີເປຕີຕິ ອິມາຍ ເຕ ກຖິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາທິວເສນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ‘‘ອິຕ຺ຖີ, ປຸຣິໂສ, ອຫໍ, ມມາ’’ຕິ ຈ ອຠິນິວິສິຍ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕ ມຣຓໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ກາມານໍ ກາລິກຕ຺ໂຖ ກຖິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກາລິກາ ກາມາ ກຖິຕາ’’ຕິ.

ອຍໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ຎາເຕ ກຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນປຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ຎາຕໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ປທຏ຺ຐານຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ເຕສໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ຄຫິໂຕຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕີເຣຕິ ຕຸເລຕິ ວີມໍສຕິ. ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ອິມິນາ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຫາວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕ ປນ ອາກາຣາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓປິ ເອກເທເສນ ປຫານໍ ລພ຺ຠເຕວ, ອນວເສສໂຕ ປນ ປຫານວເສນ ປຫານປຣິຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ …ເປ… ອຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ’’ຕິ. ຕຖາ ຈ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫີ’’ຕິອາທິ.

ອກ຺ຂາຕາຣນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕພ຺ພໍ, ນ ອກ຺ເຂຍ຺ຍກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມວເສນ ກາຣກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກາຣກນ຺ຕິ ຈ ສາຘນມາຫ. ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ວາ ມຎ຺ຎນໍ ນປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ ອກ຺ຂາຕາຣນ຺ຕິ ຂີຓາສວໍ. ອຖ ວາ ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ ຕສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ນ ໂຫຕິ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ເຍນ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາທິກາຣເຓນ ອກ຺ເຂຍ຺ຍໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ຜຸສ຺ໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວາ ອຠິນິວິສ຺ສ ວເທຍ຺ຍາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມນຸສ຺ສນາຄາທີຫິ ປູຊນີຍຕ຺ຕາ ‘‘ຍກ຺ໂຂ’’ຕິ ສພ຺ພເທວານໍ ສາຘາຣຓວຈນນ຺ຕິ ເທວຘີຕາປິ ‘‘ຍກ຺ຂີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອກ຺ເຂຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ປຫານມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ຄຫິຕໍ. ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ຂີຓາສວສ຺ສ ອສ຺ສ ຜລປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນວວິໂຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ກຖິໂຕ’’ຕິ.

ວິເສສີຕິ ວິເສສຊາຕິອາທິວເສນ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສຸ ຄຫິເຕສູຕິ ເຕສຸ ເສຍ຺ຍມານາທີສຸ ຕີສຸ ມາເນສຸ ຄຫິເຕສຸ. ຕໂຍ ເສຍ຺ຍມານາ, ຕໂຍ ສທິສມານາ, ຕໂຍ ຫີນມານາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ໂສ ອປ຺ປຫີນມຎ຺ຎນປຸຄ຺ຄໂລ. ເຕເນວ ມາເນນ ເຫຕຸຠູເຕນ. ອຸປຑ຺ຒຄາຖາຍາຕິ ປຸຣິມທ຺ເຘນ ປນ ວຕ຺ຖຸກາມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກາລິກາ ກາມາ ກຖິຕາ’’ຕິ.

ວິຘີຍຕິ ວິສທິສາກາເຣນ ຐປີຍຕີຕິ ວິຘາ, ໂກຏ຺ຐາໂສ. ກຖໍວິຘນ຺ຕິ ກຖໍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ເກນ ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິທຫນໂຕ ຫີນາທິວເສນ ວິວິເຘນາກາເຣນ ທຫນໂຕ ອຸປຘາຣຓໂຕ ວິຘາ, ມາໂນ. ມາເນສູຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ມານເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈລຕີຕິ ນ ເວຘຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິໍ ອວິຊຫນໂຕ.

ປຎ຺ຎາ ‘‘ສງ຺ຂາ’’ຕິ ອາຄຕາ, ປຎ຺ຎາຕິ ໂຍນິໂສ ປຏິສງ຺ຂານໍ. ສງ຺ຂາຍໂກຕິ ສງ຺ກລນປທຸປ຺ປາທນາທິ-ປິຓ຺ຑຄຓນາວເສນ ຄຓໂກ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ ມານາທິປປຎ຺ຈຠາຄາ. ເຕ ເຕ ຘມ຺ມາ ສມ຺ມາ ຍາຖາວໂຕ ສງ຺ຂາຍນ຺ຕິ ອຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ສງ຺ຂາ, ປຎ຺ຎາ. ເອກໍ ທ຺ເວຕິອາທິນາ ສງ຺ຂານໍ ຄຓນໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນນ຺ຕິ ສງ຺ຂາ, ຄຓນາ. ສງ຺ຂາຍຕິ ຠາຄໂສ ກຖີຍຕີຕິ ສງ຺ຂາ, ໂກຏ຺ຐາໂສ. ສງ຺ຂານໍ ສຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລຕິອາທິນາ ສຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ສງ຺ຂາ, ຣຕ຺ໂຕຕິອາທິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ. ຂີຓາສໂວ ຊຫິ ປຊຫິ ຣາຄາທີນໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ນວເຠທໍ ປເຠທໂຕ, ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິວິຘມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວວິຘນ຺ຕິ ວາ ປາເຐ ນວເຠທຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣເຠທວເສນ ນວວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍວິເສເສຫິ ອິຕ຺ຖິຠາວາທິວິເສເສຫິ ວິເສເສນ ມານີຍຕິ ຄພ຺ໂຠ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິມານໍ, ຄພ຺ຠາສໂຍ. ນ ອຸປຄຈ຺ຉີຕິ ນ ອຸປຄມິສ຺ສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນາຄຕຕ຺ເຖ ອຕີຕວຈນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນາຊ຺ຌຄາ’’ຕິ ຫິ ອຕີຕໍ ‘‘ນ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ. ຉິນ຺ທິ ອຣິຍມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ. ໂອໂລກຍມານາ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ. ສຕ຺ຕນິເວສເນສູຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປປຊ຺ຊຏ຺ຐາເນສຸ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມເມວ ກເຖສິ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ປເວທິຕຕ຺ຕາ.

‘‘ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄວເສນປີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນາມ ກຸສລຘມ຺ມານຸໂຍເຄ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທສກຸສລກມ຺ມປຖກາຣຓ’’ນ຺ຕິ.

ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄວເສນ ຈ ຄາຖາອຕ຺ຖວຈເນ ອຍໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວິຕ຺ຖາຣ-ນໂຍ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຐາເນຕິ ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ເທວຕາຍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ. ເທວຕາຍ ຎາຓປຣິປາກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ພິຍາ ກຖາຍ ສທ຺ຘິໍ ສາມຸກ຺ກໍສິກເທສນາ ມຫຕີ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສິ. ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາຕິ ສຕ຺ຖຸເທສນາຍ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ປຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິປຏິປາຏິປວຕ຺ຕໍ ຠາວນາຎາຓໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາຕິ ສຕ຺ຖຸເທສນາວິລາເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣິປກ຺ກຎາຓຕ຺ຕາ ປຐມໍ ຜລໍ ປຕ຺ວາ. ເອວມາຫາຕິ ເອວໍ ‘‘ປາປໍ ນ ກຍິຣາ’’ຕິອາທິປ຺ປກາເຣນ ຄາຖມາຫ. ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ, ອາຊີໂວ ຍຖາ ກຸປ຺ປມາໂນ ວາຈາກມ຺ມນ຺ຕວເສນ ກຸປ຺ປຕິ, ຕຖາ ສມ຺ປຊ຺ຊມາໂນປີຕິ. ໂສ ວາຈາກມ຺ມນ຺ຕປກ຺ຂິໂກ, ຕສ຺ມາ ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິໂຕວ ໂຫຕິ. ວາຍາມສຕິສມາຘໂຍ ຄຫິຕາ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫໂຕ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາ ຄຫິຕາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫໂຕ. ອນ຺ຕທ຺ວຍວິວຊ຺ຊນໍ ຄຫິຕໍ ສຣູເປເນວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕີຕິອາທິ ນິຄມນໍ.

ສມິທ຺ຘິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນນ຺ທນວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສຕ຺ຕິວຄ຺ໂຄ

໑.ສຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໑. ເທສນາສີສນ຺ຕິ ເທສນາປເທສລກ຺ຂຓວຈນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂອມຏ຺ໂຐຕິ ອໂຘມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນປ຺ປຫາໂຣ. ອິມິນາ ເອວ ປສງ຺ເຄນ ປຫາເຣ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຣິ ຐຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ອຸປຣິ ຐຕ຺ວາ. ອໂຘມຸຂໍ ທິນ຺ນປ຺ປຫາໂຣຕິ ຂຄ຺ຄກຣວາລາທີນໍ ອໂຘມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ປຫຕປຫາໂຣ. ອຸມ຺ມຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິວິຘປ຺ປຫາໂຣ ວິມຏ຺ໂຐ. ‘‘ໂອມຏ຺ໂຐ ຄຫິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຄ຺ຄນ຺ຘກິມິອາທີນໍ ວເສນ ອນ຺ໂຕໂທໂສ. ມຎ຺ເຈນ ສທ຺ຘິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມິໍ ມຎ຺ເຈ ວຓິກປຸຄ຺ຄໂລ ນິປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ຕໍ ສຸພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ປາທຏ຺ຐານໍ ອຸທ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ສີສຏ຺ຐານໍ ອໂຘ ກາຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອໂຘສິໂຣ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ປຣິພ຺ພເຊຕິ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ສາ ປນ ປວຕ຺ຕິ ຠາວນາວິຫາເຣນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ສລ຺ລສ຺ສ ອຸພ຺ພຫນໍ ສລ຺ລຸພ຺ພຫນໍ. ອຕ຺ຖໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ອຸປມາກາຣສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອນຸພນ຺ໂຘວ ໂຫຕິ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫໂຕ ເທວຕາຍ ກາມຣາຄປ຺ປຫານສ຺ສ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ. ນນຸ ຠຄວຕາ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ເທສນາ ນິຏ຺ຐາເປຕພ຺ພາຕິ? ນ, ອິຕຣິສ຺ສາ ຎາຓພລານຸຣູປເທສນາຍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ. ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸກຸລຎ຺ຫິ ຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ເທເສຕີຕິ.

ສຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຜຸສຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໒. ກມ຺ມໍ ອຜຸສນ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມຜສ຺ສໍ ອຜຸສນ຺ຕໍ, ກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປາໂກ ນ ຜຸສຕີຕິ ວິປາກຜສ຺ໂສ ນ ຜຸສຕິ, ວິປາໂກ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ ກາຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ກມ຺ມວຏ຺ເຏນ ວິປາກວຏ຺ຏໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເກວລໍ ກມ຺ມວຏ຺ຏວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມເມວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນາກໂຣໂຕ ກຣິຍຕີຕິ ກມ຺ມໍ ອກຸພ຺ພໂຕ ນ ກຍິຣຕິ, ອນຠິສນ຺ຘິກຕກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ອນ຺ວຍໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຜຸສນ຺ຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຕຕິ ຜຸສນເຫຕຸ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ປຣິເວຐິຕວເສນ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ ຜຸສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມຕາຕິ ກາຣກສ຺ເສວ ກມ຺ມວິປາການຸພນ຺ໂຘ, ນາກາຣກສ຺ສາຕິ ອຍໍ ກມ຺ມວິປາການໍ ສຠາໂວ.

ປຈ຺ເຈຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ອນຸພນ຺ຘຕິ. ປາປນ຺ຕິ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ ຜລຎ຺ຈ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ອຣຎ຺ເຎ ລຸທ຺ທກສ຺ສ ອຸຍ຺ໂຍຊນາຍ ສຸນເຂຫິ ປຣິວາຣິຍມານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠເຍນ ຣຸກ຺ຂໍ ອາຣຸຬ຺ຫສ຺ສ ຈີວເຣ ລຸທ຺ທສ຺ສ ອຸປຣິ ປຕິເຕ ຕສ຺ສ ສຸນເຂຫິ ຂາທິຕ຺ວາ ມາຣິຕວຕ຺ຖຸນາ ທີເປຕພ຺ໂພຕິ.

ຜຸສຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຊຏາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໓. ເຍນ ອຕ຺ເຖນ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ຊຏາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕເມວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊາລິນິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຫິ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕປເຠທາ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕາ ເອວ ຊາລາ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຊາລິນີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທານິສ຺ສາ ຊຏາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສູຕິ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານມາຫ ຣູປາທິຉຬາຣມ຺ມຓວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາວິສຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນາຕິ ກທາຈິ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ກທາຈິ ຍາວ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ, ກທາຈິ ຘມ຺ມາຣມ຺ມເຓ ກທາຈິ ຍາວ ຣູປາຣມ຺ມຓາຕິ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ປວຕ຺ຕິວເສນ. ເທສນາກ຺ກເມນ ເຈຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ກາມຣາຄາທິວເສນປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຠາວໂຕ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍສິພ຺ພນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສໍສິພ຺ພນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ອິທໍ ເຍນ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ຊຏາ ວິຍາຕິ ຊຏາຕິ ຊຏາຕຓ຺ຫານໍ ອຸປມູປເມຍ຺ຍຕາ, ຕໍທສ຺ສນໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ຊາລິນີ ເວຬຸຄຸມ຺ພສ຺ສ ສາຂາ, ຕາສໍ ສຎ຺ຈຍາທໂຍ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍເວຫິ ສໍສິພ຺ພິຕາ ວິນທ຺ຘາ ‘‘ຊຏາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫາປິ ສໍສິພ຺ພນສຠາເວນາຕິ.

ອິເມ ສຕ຺ຕາ ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຕນິພ຺ພິເສສໍ ມຎ຺ຎມານາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ໂຐ ຈ ອນ຺ໂຕ-ສທ຺ໂທຕິ ສກປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນມານາປິ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ອນ຺ໂຕຊຏາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປຕ຺ຕາທິ, ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ຫຕ຺ຖິອາທິ ສກປຣິກ຺ຂາໂຣ. ອຕ຺ຕາຕິ ຠວຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິມາໂນຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ສຣີຣນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘ມມ ອຕ຺ຕຠາໂວ ສຸນ຺ທໂຣ, ອສຸກສ຺ສ ວິຍ ມມ ອຕ຺ຕຠາໂວ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ສກອຕ຺ຕຠາວາທີສຸ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນ ຈກ຺ຂາທີນິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນານິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ ຣູປາທີນິ ພາຫິຣາຍຕນານິ, ປເຣສໍ ສພ຺ພານິ ວາ. ສປຣສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນານິ ວາ ຈກ຺ຂາທີນິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນານິ, ຕຖາ ຣູປາທີນິ ພາຫິຣາຍຕນານິ. ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕຠເວສຸ ປວຕ຺ຕິຍາປິ ຕຓ຺ຫາຍ ອນ຺ໂຕຊຏາພຫິຊຏາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາມຠໂວ ຫິ ກສ຺ສຈິປິ ກິເລສສ຺ສ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ກຕ຺ຖຈິປິ ອວິມຸຕ຺ໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ຣູປາຣູປຠໂວ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ພຫີ’’ຕິ ຈ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ, ພຫິທ຺ຘາສໍໂຍຊໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໓໗).

ວິສຍເຠເທນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນມ຺ປິ ຕຓ຺ຫໍ ຊຏາຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕາຍ ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ຊຏາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປນ ປຊາຕິ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍ ຊເຏນ຺ຕີ ວິນນ຺ຘນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຊຏາຍ ຊຏິຕາ ປຊາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຍທິປິ ອວຍວພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມຸທາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ເອກເທໂສ ປນ ສມຸທາໂຍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອວຍວໂຕ ສມຸທາຍໍ ຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ອຸປມູປເມຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ນາມ ເວຬຸຊຏາທີຫິ…ເປ… ສໍສິພ຺ພິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອິມໍ ຊຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕີສຸ ຘາຕູສຸ ເອກມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ ສໍສິພ຺ພເນນ ເຕຘາຕຸກໍ ຊເຏຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ເຕນສ຺ສາ ມຫາວິສຍຕໍ ວິຊຏນສ຺ສ ຈ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວມາຫ. ວິຊເຏຕຸໍ ໂກ ສມຕ຺ໂຖຕິ ອິມິນາ ‘‘ວິຊຏເຍ’’ຕິ ປທໍ ສຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ, ນ ວິຘິອຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ‘‘ອນ຺ໂຕຊຏາ’’ຕິອາທິນາ ປຸຏ຺ໂຐ ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ສີເລຕິ ກຸສລສີເລ. ຕໍ ປນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິເຠເທສຸ ປຣິສຸທ຺ຘເມວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ’’ຕິ.

ນຣຕິ ເນຕີຕິ ນໂຣ, ປຸຣິໂສ. ກາມໍ ອິຕ຺ຖີປິ ຕຓ຺ຫາຊຏາວິຊຏເນ ສມຕ຺ຖາ ອຕ຺ຖິ, ປຘານເມວ ປນ ສຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນໂຣ’’ຕິ ອາຫ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອວິຠາເຄນ ປຸຄ຺ຄລປຣິຍາໂຍ ອຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນໂຣຕິ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປາກຠູຕາຍ ສຫ ປຎ຺ຎາຍ ຠວຕີຕິ ສປຎ຺ໂຎ. ຕາຍ ຫິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສນ຺ຕານວເສນ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕມານາຍ ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ສວິເສສໍ ສປຎ຺ໂຎຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ວິປາກປຎ຺ຎາປິ ຫິ ສນ຺ຕານວິເສເສນ ຠາວນາປຎ຺ຎຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ອເຫຕຸກທ຺ວິເຫຕຸການໍ ຕທຠາວໂຕ. ກມ຺ມຊຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິປຎ຺ຎາຍາຕິ ກມ຺ມຊາຍ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ເອວໍ ຕິເຫຕຸກສທ຺ໂທ ປຏິສນ຺ຘິສທ຺ເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ, ນ ປຎ຺ຎາສທ຺ເທນ. ນ ຫິ ປຎ຺ຎາ ຕິເຫຕຸກາ ອຕ຺ຖິ. ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຠຸຕິ ປວຕ຺ຕມານາ ປຎ຺ຎາ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ, ນ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕາ ເອວ.

ຈິນ຺ເຕຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ສມາຘິ. ໂສ ຫິ ສາຕິສຍໍ ອຸປນິຊ຺ຌານກິຈ຺ໂຈ. ນ ຫິ ວິຕກ຺ກາທໂຍ ວິນາ ສມາຘິນາ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ສມາຘິ ປນ ເຕຫິ ວິນາປິ ສາເຘຕີຕິ. ປຄຸຓພລວຠາວາປາທເນນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ຈິໂນຕີຕິປິ ຈິຕ຺ຕໍ, ສມາຘິ. ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນ ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ອິທ຺ຘິວິຘາທິຈິຕ຺ຕກຣເຓນ ຈ ສມາຘິ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິນາປິ ປໂຣປເທເສນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠເຕວ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຈິຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ວິຎ຺ຎາເຓ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສີເສນ ເຫຕ຺ຖ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ກຖິຕາ’’ຕິ. ຍຖາສຠາວໍ ປກາເຣຫິ ຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ. ສາ ຍທິປິ ກຸສລາທິເຠທໂຕ ພຫຸວິຘາ, ‘‘ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ຠາເວຕພ຺ພາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຎານາເມນ ວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາ’’ຕິ. ຍທິປິ ກິເລສານໍ ປຫານໍ ອາຕາປນໍ, ຕໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວ, ອາຕປ຺ປສທ຺ໂທ ວິຍ ປນ ອາຕາປ-ສທ຺ໂທ ວີຣິເຍ ເອວ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ອາຕາປີຕິ ວີຣິຍວາ’’ຕິ. ຍຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິໂຕ ຫຣີຍຕິ ປວຕ຺ຕີຍຕິ, ເອວໍ ສາປິ ຕທຕ຺ຖໍ ໂຍຄິນາຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣິຫາຣິຍປຎ຺ຎາ’’ຕິ. ອຠິກ຺ກມາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎາທິວເສນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ເນຕີຕິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈປຣິຓາຍິກາ.

ຍສ຺ມາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ຄາຖາ ຠາສິຕາ, ຕສ຺ມາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານເມວ ອຸປມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ນາມ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸນິສິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ນິສິຕໍ, ອຕິວິຍ ຕິຂິຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຖສ຺ສ ນິສິຕຕຣຠາວກຣຓໍ ນິສານສິລາຍໍ, ພາຫຸພເລນ ຈສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນນ຺ຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ອຕ຺ຖາປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ອຸປມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕທຸຠຍໍ ອຸປເມຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມາຘິສິລາຍໍ ສຸນິສິຕໍ…ເປ… ປຎ຺ຎາຫຕ຺ເຖນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ສມາຘິຄຸເຓນ ຫິ ປຎ຺ຎາຍ ຕິກ຺ຂຠາໂວ. ຍຖາຫ ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໔.໙໙; ໕.໑໐໗໑). ວີຣິຍຎ຺ຈສ຺ສາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ. ວິຊເຏຍ຺ຍາຕິ ວິຊເຏຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາຍ ຫິ ວຕ຺ຕມານາຍ ໂຍຄາວຈໂຣ ຕຓ຺ຫາຊຏໍ ວິຊເຏຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ. ວິຊຏນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສຎ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ສມ຺ປທາເລຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປເນສ ວິຊເຏຕິ ນາມ, ອຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓ ສພ຺ພໂສ ວິຊຏິຕຊໂຏ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ຊຏາຍ ວິຊຏນໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຊຏາຍ ວິຊຏໂນກາສ’’ນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ສາ ວິຊຏີຍຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ນາມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຏິຆໍ ຣູປສຎ຺ຎາ ຈາ’’ຕິ ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ສານຸນາສິກໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ, ‘‘ປຏິຆຣູປສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຏິຆສຎ຺ຎາວເສນ ກາມຠໂວ ຄຫິໂຕ ກາມຠວປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕາຍ. ປຖວີກສິຓາທິຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ຠວສງ຺ເຂເປນາຕິ ຠວຠາເວນ ສງ຺ຂິປິຕພ຺ພຕາຍ, ຠວລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູເປ ວາ ວິຣຊ຺ຊນວເສນ ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ ອິຘ ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຣູປຠວສ຺ສ ຈ ຄຫິຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິ ອນວເສສໂຕ ນາມຣູປໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຣູປຠວ-ອສຎ຺ຎຠວານມ຺ເປຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອປເຣ. ປຣິຍາທິຍນຏ຺ຐາເນຕິ ປຣິຍາທິຍນກາຣເຓ ສພ຺ພໂສ ເຂປນນິມິຕ຺ເຕ ນິພ຺ພາເນ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພານໍ…ເປ… ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຊຏາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ມໂນນິວາຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໔. ເອວໍລທ຺ຘິກາຕິ ສພ຺ພຖາປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສທຸກ຺ຂາ, ສພ຺ພຖາປິ ອຈິຕ຺ຕກຠາໂວ ເສຍ຺ໂຍ, ຕສ຺ມາ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິກາ. ໂສຕິ ສຕ຺ໂຕ. ອນິຍ຺ຍານິກກຖໍ ກເຖຕິ ອໂຍນິໂສ ຈິຕ຺ຕນິວາຣຓໍ ວທນ຺ຕີ. ສໍຍຕຠາວໍ ອາຄຕນ຺ຕິ ຣາຄວິເສວນາທິໂຕ ສມ຺ມເທວ ສໍຍຕຠາວໍ ໂອຕຣຠາວໍ. ຘມ຺ມຈຣິຍາວເສນ ຫິ ປວຕ຺ຕມາເນ ຈິຕ຺ເຕ ນຕ຺ຖິ ອີສກມ຺ປິ ຣາຄາທິວິເສວນໍ, ນ ຕສ຺ສ ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ໂກຈິ ອນຕ຺ໂຖ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ມໂນ ສພ຺ພໂຕ ອນວຊ຺ຊວຸຕ຺ຕິໂຕ ນ ນິວາເຣຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ. ຍໂຕ ຍໂຕຕິ ຍໂຕ ຍໂຕ ສາວຊ຺ຊວຸຕ຺ຕິໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຕ. ຕນ຺ຕິ ມໂນ ນິວາເຣຕພ຺ພໍ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ.

ມໂນນິວາຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອຣຫນ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໕. ກຕາວີຕິ ກຕວາ, ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຕກິຈ຺ໂຈ’’ຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຣຫນ຺ຕິອາທິສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ‘‘ອຫໍ ວທາມີ’’ຕິອາທິອາກາເຣນ ປຸຈ຺ຉຕິ.

ຂນ຺ຘາທີສຸ ກຸສໂລຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ ສລກ຺ຂຓາທີສຸ ຈ ສມູຫາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ເຉໂກ ຍຖາຠູຕເວທີ. ອຸປລທ຺ຘິນິສ຺ສິຕກຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຸປລທ຺ຘິນິສ຺ສິຕກຖໍ ຫິຕ຺ວາ. ໂວຫາຣເຠທໍ ອກໂຣນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອຫໍ ປຣມຕ຺ຖໍ ຊານາມີ’’ຕິ ໂລກໂວຫາຣໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ອວິນາເສນ຺ໂຕ ໂລເກ ໂລກສມຎ຺ຎເມວ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ອຫໍ, ມມາ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ຂນ຺ຘາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິອາທິນາ ໂວຫາຣເຠທໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ມາໂນ ນາມ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມຘຸໂຣ. ຕຖາ ຫິ ທຸຕິຍມຄ຺ຄາທີສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຫານາຠິສມຍສ຺ສ ປຏິວິປຈ຺ຈນີເກ ປຏິປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍທິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ນ ວທຕິ, ມານວເສນ ນຸ ໂຂ ວທຕີຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ. ວິຘູປິຕາຕິ ສນ຺ຕາປິຕາ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒາ. ເຕ ປນ ວິທ຺ຘໍສິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຘມິຕາ’’ຕິ. ມມງ຺ກາຣາທໂຍ ມຍນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ສຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ມໂຍ, ມຎ຺ຎນາ. ມໂຍ ເອວ ມຍຕາຕິ ອາຫ ‘‘ມຍຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫນ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປຊ຺ໂຊຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໖. ທິວາຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ນ ອາທິຈ຺ໂຈ ວິຍ ທິວາ ເອວ, ນ ຈນ຺ທິມາ ວິຍ ຣຕ຺ຕິໍ ເອວ, ອຖ ໂຂ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ສມ຺ປຊ຺ຊລິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປເທເສ, ນ ອາທິຈ຺ໂຈ ວິຍ ຈນ຺ທິມາ ວິຍ ສກລໍ ມຫາທິສໍ ທິສນ຺ຕຣາຬຎ຺ຈ. ຎາຓານຸຠາເວນ ອຸປ຺ປນ຺ນາໂລໂກ ຎາຓາໂລໂກຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ ຎາຓໍ ອຸທປາທິ ປຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ ວິຊ຺ຊາ ອຸທປາທິ ອາໂລໂກ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໕; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ປນ ວຈນໂຕ ມຄ຺ໂຄ ຎາຓາໂລໂກ. ‘‘ຕໂມ ວິຫໂຕ, ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໖; ປາຣາ. ໑໒) ວາ ວຈນໂຕ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍາໂລໂກ ຎາຓາໂລໂກ. ປຐມາຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ວິຍ ສຎ຺ຊາຕປີຕິວິປ຺ຜາໂຣ, ວິເສສໂຕ ຣຕນຆເຣ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານວິຈິນເນ ສຎ຺ຊາຕປີຕິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນສຣີໂຣຠາໂສ ວາ ປີຕິອາໂລໂກ. ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປນ຺ນປສາທວເສນ ສຎ຺ຊາຕອາໂລໂກວ ປສາທາໂລໂກ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕເນ ‘‘ອຎ຺ຎາສິ ວຕ, ໂຠ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນປສາທາໂລໂກຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາ ສຕ຺ຕານໍ ຫທຍຕມໍ ວິຘມນ຺ຕີ ຘມ຺ມກຖາອາໂລໂກ. ສພ຺ໂພປິ ພຸທ຺ຘານໍ ປາຕຸຠາວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອາໂລໂກຕິ ອິມິນາ ສາວການໍ ເທສນາຍ ສຎ຺ຊາຕຘມ຺ມາໂລໂກປິ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຊ຺ໂຊຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໗. ສຣຓໂຕ ອວິຈ຺ເຉທວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຂນ຺ຘາທີນໍ ປຏິປາຏິ ສຣາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເມ ສໍສາຣສຣາ’’ຕິ. ກຸໂຕຕິ ເກນ ກາຣເຓນ, ກິມ຺ຫິ ວາ? ເຕນາຫ ‘‘ກິໍ ອາຄມ຺ມາ’’ຕິ? ນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ປຈ຺ຈຍາຠາວໂຕ. ອາໂປຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐານາປເທເສນ ຕຕ຺ຖ ກາມຣູປຠວານໍ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ຕທຸຠຍາຠາວທສ຺ສເນນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຣູປຠວສ຺ສປິ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕວ ໂຫຕິ, ຍຖາຣຸຕວເສນ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ຄຫິຕາ, ຄຫິຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ປຈ຺ຉິມຕ຺ໂຖ ປວຕ຺ໂຕຕິ.

ສຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ມຫທ຺ຘນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໘. ນິຘີຍຕີຕິ ນິຘານໍ. ນິຘາຕພ຺ພຕໍ ຄຕໍ ນິຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຕ຺ຕສາຣາທີຕິ ມຸຕ຺ຕາມຓິເວຬຸຣິຍປວາຬຣຊຕຊາຕຣູປາທິ. ສຸວຓ຺ຓຣຊຕຠາຊນາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຫາປຓ-ຘຎ຺ຎໂກຏ຺ຐຠຓ຺ຑາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕມ຺ປິ ຫິ ນິຈ຺ຈປຣິພ຺ພຍວເສນ ຠຸຎ຺ຊີຍຕີຕິ ‘‘ໂຠໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຠິຄິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ອຠິຄິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຕ຺ເຖນ຺ຕີ’’ຕິ. ອນລງ຺ກຕາຕິ ນ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ກຕຈິຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາມຫິຈ຺ຉຕາຫິ ອຠິຠູຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິຕ຺ຕາ ອປຣິຍຕ຺ຕຊາຕາ’’ຕິ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກຊາເຕສູຕິ ຕໍຕໍກິຈ຺ເຈ ສຎ຺ຊາຕອຸສ຺ສຸກ຺ເກສຸ. ນານາກິຈ຺ຈຊາເຕສູຕິ ນານາວິຘກິຈ຺ເຈສຸ, ສຎ຺ຊາຕນານາກິຈ຺ເຈສຸ ວາ. ວຏ຺ຏຄາມິກປສຸເຕນ ວຏ຺ຏໂສຕໍ ອນຸສຣນ຺ເຕສຸ. ຕຓ຺ຫານິວາສຕາຍ ເຄຫນ຺ຕິປິ ອຄາຣນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ເຄຫ’’ນ຺ຕິ. ວິຣາຊິຍາຕິ ເຫຕຸອຕ຺ຖທີປກໍ ປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຣາເຊຕ຺ວາ’’ຕິ, ຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທປິ ຈາຍໍ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖຕິ.

ມຫທ຺ຘນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຈຕຸຈກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໙. ອິຣິຍາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເຍນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຣິຍາ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອິຣິຍາປໂຖ, ຄມນາທິ. ຕໍ ອປຣາປຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈກ຺ກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸຈກ຺ກນ຺ຕິ ຈຕຸອິຣິຍາປຖ’’ນ຺ຕິ. ນວທ຺ວາຣນ຺ຕິ ກຣຊກາໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຈ ເກສາທິອສຸຈິປຣິປູໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອສຸຈິປູຣ’’ນ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາຍ ສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາສຫິຕໍ. ເຕນ ນ ເກວລໍ ສຠາວໂຕ ເອວ, ອຖ ໂຂ ນິສ຺ສິຕຘມ຺ໂມ ຈ ອສຸຈິໍ ທສ຺ເສຕິ. ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສງ຺ຂາເຕ ອສຸຈິປງ຺ເກ ຊາຕຕ຺ຕາ ປງ຺ກຊາຕໍ, ເກສາທິອສຸຈິປງ຺ກຊາຕຕ຺ຕາ ຈ ປງ຺ກຊາຕໍ. ຍາຕ຺ຣາຕິ ອປຄໂມ. ເຕນ ສຠາວໂຕ ນິສ຺ສິຕຘມ຺ມໂຕ ຈ ອສຸຈິສຠາວໂຕ ກາຍໂຕ ກຖໍ ອປຄໂມ ສິຍາຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ນຫນຏ຺ເຐນ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ນທ຺ຘີຕິ ອຸປນາໂຫ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຸປນາຫ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ປນ ອິໂຕ ປຸພ຺ພກາເລ ໂກໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພກາເລ’’ຕິອາທິ. ປາຬິນິທ຺ທິຏ຺ເຐຕິ ອຸປນາຫອິຈ຺ຈາທິເກ ອິຘ ປາຬິຍໍ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ກິເລເສ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທໂຍ ສຕ຺ຕ ກິເລສາ ທຸມ຺ໂມຈຍຕາຍ ວຣຕ຺ຕາ ວິຍາຕິ ວຣຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓສຠາວໂຕ ເອໂກ ເອເວສ ຘມ຺ໂມ, ປວຕ຺ຕິ-ອາກາຣເຠເທນ ປນ ອິຈ຺ຉນຏ຺ເຐນ ປຕ຺ຖນຏ຺ເຐນ ອິຈ຺ຉາ, ລຸພ຺ຠນຏ຺ເຐນ ຄິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂລໂຠຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ, ວາເຣ ວາ ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໂກ. ອລທ຺ຘປຕ຺ຖນາ ອປ຺ປຏິລທ຺ຘວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອາສຕ຺ຕິ ໂລໂຠ. ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາຕິ ສສນ຺ຕານໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ.

ຈຕຸຈກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ເອຓິຊງ຺ຆສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໐. ເອຓິມິຄສ຺ສ ວິຍາຕິ ເອຓິມິຄສ຺ສ ຊງ຺ຆາ ວິຍ. ອວຍວີສມ຺ພນ຺ເຘ ຫິ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ. ປິຓ຺ຑິມໍສສ຺ສ ປຣິໂຕ ສມສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສຸວຏ຺ຏີຕຊງ຺ໂຆ. ກິສນ຺ຕິ ຖູລຠາວປຏິກ຺ເຂປປຣາໂຊຕນາ, ນ ສຸຏ຺ຐຸ ກິສຠາວທີປນປຣາຕິ ອາຫ ‘‘ອຖູລໍ ສມສຣີຣ’’ນ຺ຕິ. ອາຕເປນ ມິລາຕນ຺ຕິ ຕປສາ ມິລາຕກາຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສນ຺ຕາປນຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕໂປ ມິລາຕ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕຖາ ຈາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ອປ຺ປາຫາຣໍ ອໂລລຸປ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ‘‘ວີຣສ຺ສ ຠາໂວ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວີຣຠາເວນ ວີຣິຍໍ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວໍ ວີຣິຍສມ຺ຠເວນ ວີຣຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣນ຺ຕິ ວີຣິຍວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ອາໂລເປ, ອຠຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປິເວ’’ຕິ (ເຖຣຄາ. ໙໘໓; ມິ. ປ. ໖.໕.໑໐) ຘມ຺ມເສນາປຕິວຸຕ຺ຕນິຍາເມນ ປຣິມິຕໂຠຊິຕາຍ ອປ຺ປາຫາຣຕາ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ. ‘‘ມິຕາຫາຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໂຠຊິຕາຍປິ ອປ຺ປາຫາຣຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິກາລ…ເປ… ປຣິຕ຺ຕາຫາຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ໂລລຸປ຺ປວິຣຫິຕໍ ໂພຘິມູເລ ເອວ ສພ຺ພໂສ ໂລລຸປ຺ປສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ. ‘‘ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສູ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂລລຸປ຺ປວິຄໂມ ທີປິໂຕວາຕິ. ຣສຕຓ຺ຫາປຏິກ຺ເຂໂປ ວາ ເອສ ‘‘ອປ຺ປາຫາຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອໂລລຸປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສີຫໍ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກຈຣສທ຺ໂທ ວິຍ ອິວ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໂຕ ‘‘ນາຄ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາເນຕ຺ວາ, ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກຈຣໍ ສີຫໍ ວິຍ, ເອກຈຣໍ ນາຄໍ ວິຍາ’’ຕິ. ເອກຈຣາ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ເອກີກຕາຍ.

ປຎ຺ຈກາມຄຸຓວເສນ ຣູປໍ ຄຫິຕໍ ເຕສໍ ຣູປສຠາວຕ຺ຕາ. ມເນນ ນາມໍ ຄຫິຕໍ ມນສ຺ສ ນາມສຠາວຕ຺ຕາ. ອວິນິຠຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຕິ ອວິນາຠາວຘມ຺ເມ ຄເຫຕ຺ວາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຍຕນຘາຕຸອາທໂຍ ຄຫິຕາ. ກາມຄຸຓຄ຺ຄຫເຓນ ເຫຕ຺ຖ ຣູປຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ມໂນຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຍຕນໍ, ເອວໍ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ຘາຕຸອາທີນມ຺ປິ ຄຫິຕຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາທິວເສນເປຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປາຬິຍໍ. ກາມວຕ຺ຖຸ ຠຸມ຺ມໍ.

ເອຓິຊງ຺ຆສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສຕຸລ຺ລປກາຍິກວຄ຺ໂຄ

໑. ສພ຺ຠິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໑. ສຕໍ ສາຘູນໍ ສຣຓຄມນສີລາທິເຠທສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຸລ຺ລປນໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຍາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຸລ຺ລປນໂຕ ກຖນໂຕ ສຕຸລ຺ລປາ, ເທວຕາ, ຕາສໍ ກາໂຍ ສມູໂຫ, ຕຕ຺ຖ ຠວາຕິ ສຕຸລ຺ລປກາຍິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສມາທານວເສນ ອຸລ຺ລເປຕ຺ວາ, ນ ວຓ຺ຓນາກຖນມຕ຺ເຕນ ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ສຕຸລ຺ລປກາຍິກຠາເວ. ອິທໍ ວຕ຺ຖູຕິ ອິທໍ ກາຣຓໍ. ສມຸທ຺ທວາຓິຊາຕິ ສໍຍຕ຺ຕິກາ. ຂິຕ຺ຕສຣເວເຄນາຕິ ຊິຍາມຸຕ຺ຕສຣສທິສເວເຄນ, ສີຆໂອເຆນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປຕຕີຕິ ອຸປ຺ປາໂຕ. ອຸປ຺ປາເຕ ຠວໍ ພ຺ຍສນໍ ອຸປ຺ປາຕິກໍ. ປຕິຏ຺ຐາຕິ ຫິຕປຕິຏ຺ຐາ. ປຣໂລເກ ຫິຕສຸຂາວຫໍ ອຠຍກາຣຓໍ. ຊງ຺ຆສຕນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສສຕໍ. ຊງ຺ຆາສີເສນ ຫິ ມນຸສ຺ເສ ວທຕິ ສຫຈາຣິຠາວໂຕ. ອຄ຺ຄເຫສິ ປຎ຺ຈສີລານິ. ອາສນ຺ນານາສນ຺ເນສຸ ອາສນ຺ນສ຺ເສວ ປຐມໍ ວິປຈ຺ຈນໂຕ ‘‘ອາສນ຺ນກາເລ ຄຫິຕສີລໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຆຏາວເສນາຕິ ສມູຫວເສນ.

ສພ຺ຠີຕິ ສາຘູຫິ. ເຕ ຫິ ສປຣຫິຕສາຘນໂຕ ປາສໍສຕາຍ ສນ຺ຕຄຸຓຕາຍ ຈ ສນ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຓ຺ຑິເຕຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສມາເສຖາຕິ ສໍວເສຖາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖ’’ຕິອາທິ. ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕິສນ຺ຘານໍ. ສຕ຺ຕານໍ ຫິເຕສິຕາລກ຺ຂຓາ ຫິ ເມຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ຎາຓສຫິຕາ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມາວາຕິ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖໂວ ອສໍກິລິຏ຺ໂຐ, ອິຕໂຣ ສໍກິລິຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ນ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສທ຺ຘມ຺ມນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິຫິຕາວຫໍ ສຸນ຺ທຣຘມ຺ມໍ. ເສຍ຺ໂຍຕິ ຫິຕວຑ຺ຒນຕາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຑ຺ຒີ’’ຕິ.

ສຕໍ ສາຘູນໍ, ປຓ຺ຑິຕານນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຕປ຺ປຏິໂຍຄວິສຍຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎໂຕ ອນ຺ຘພາລໂຕ’’ຕິ. ໂສກນິມິຕ຺ຕໍ ໂສກກາຣຓໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ອິຘ ໂສກສທ຺ເທນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂສກວຕ຺ຖູນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂສກວຕ຺ຖູນິ ນາມ ໂຈຣາທໂຍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນາທິວເສນ ປເຣສໍ ໂສກກຣຓໂຕ. ໂສການຸຄຕາ ໂສກປ຺ປຕ຺ຕາ.

ເຖຣສ຺ສາຕິ ສໍກິຈ຺ຈຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ອຕ຺ຕໂນ ຠຄິນິຍາ ເຊຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ອາຫ. ອຍໍ ‘‘ອິຘ ໂຈຣາ ປຏິປຊ຺ຊິໍສູ’’ຕິ ອມ຺ເຫ ຕິຓາຍປິ ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ມາເຣມ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ກຣຸຓາຍ ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ເຊມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ມນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ຠາເສຕ຺ວາ.

ອຫຸ ອໂຫສິ, ຠູຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣຎ຺ຎສ຺ມິໍ ພ຺ຣຫາວເນຕິ ຕາທິເສ ພ຺ຣຫາວເນ, ມຫາຣຎ຺ເຎ ນິວາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເຈໂຕຕິ ພ຺ຍາໂຘ. ກູຏານີຕິ ວາກຸຣາທໂຍ. ໂອຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ສສກນ຺ຕິ ເປລກໍ ອຸພ຺ພິຄ຺ຄາຕິ ຠີຕຕສິຕາ. ເອກຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອກຣຕ຺ເຕເນວ. ຘນຊານີຕິ ປຣິພ຺ພຍວເສນ ອທ຺ຘິເກຫິ ລທ຺ຘພ຺ພຘນໂຕ ຫານິ, ‘‘ສມຓມ຺ປິ ນາມ ຫນ຺ຕິ, ກິໍ ອມ຺ເຫສຸ ລຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອທ຺ຘິການໍ ອນາຄມນໂຕ ເອກທິວສໍ ລທ຺ຘພ຺ພປຣິພ຺ພຍມ຺ປິ ນ ລຠິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຎາຕໂຍປິ ມາຕາປິຕຸຠາຕຸຠຄິນິອາທິເກ ຎາຕເກ. ເຕ ກິຣ ອຘິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຄິນິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຕນ ສມາຄຕາ, ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ສຈ຺ຈວາຈໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຈຣຠຍໍ ເຕສໍ ນາໂຣເຈສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕສມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຘິມຸຕ຺ຕສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິເກ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຈ຺ຈານຸຣກ຺ຂເຓນ ອນຸຕ຺ຕຣຄຸຓາຘິຄເມນ ຈ ຎາຕິມຊ຺ເຌ ວິໂຣຈຕິ.

ສາຕຕນ຺ຕິ ສຕຕໍ. ສ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອິຘ ສາຠາໂວ ຍຖາ ‘‘ສາຣາໂຄ’’ຕິອາທີສຸ. ສາຕຠາໂວ ວາ ສາຕຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂໍ ວາ’’ຕິ. ກາຣເຓນາຕິ ເຕນ ເຕນ ກາຣເຓນ. ສພ຺ພາສໍ ຕາສໍ ວຈນໍ ສຸຠາສິຕໍ, ຠຄວໂຕ ປນ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ສຸຠາສິຕເມວ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ຕໍຕໍຄາຖາປເທເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສປ຺ປຸຣິສູປສໍເສວສທ຺ຘມ຺ມາຠິໂຍໂຄ ຍຖາ ສຕ຺ຕານໍ ວຑ຺ຒິຍາ ປຎ຺ຎາປຏິລາຠສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກໍ ກາຣຓໍ, ເອວໍ ໂສກປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ວິໂສກຠາວສ຺ສ, ຎາຕິມຊ຺ເຌ ໂສຠາຍ, ສຸຄຕິຄມນສ຺ສ, ຈິຣໍ ສຸຂຏ຺ຐານສ຺ສ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂມຈນສ຺ສປິ ອຎ຺ຎາສາຘາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ຠິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ມຈ຺ຉຣິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໒. ປມຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປລທ຺ຘິ ປມາໂທ. ເຕນ ເອກນ຺ຕໂຕ ສຕິຣຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕິວິປ຺ປວາສລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ປມາເທເນວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ອິທານິ ຍຖາ ມຈ຺ຉຣິຍນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປມາທນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ທານໍ ນ ທີຍຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ໂຠຄປຣິຫານິໍ ຄມິສ຺ສຕິ. ຂິຑ຺ຑາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຓ຺ຑນວິຠູສນຉຓນກ຺ຂຕ຺ຕກິຈ຺ຈພ຺ຍສນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍສທາຍກນ຺ຕິ ກິຕ຺ຕິຍສສ຺ສ ປຣິວາຣຍສສ຺ສ ຈ ທາຍກໍ. ສິຣີທາຍກນ຺ຕິ ໂສຠຄ຺ຄທາຍກໍ. ສມ຺ປຕ຺ຕິທາຍກນ຺ຕິ ກຸລໂຠຄຣູປໂຠຄສມ຺ປທາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິທາຍກໍ. ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ວາ ອິຘ ປຸຎ຺ຎຜລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ເອວມິທໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໘໐) ວິຍ. ອຕ຺ຖິ ທານສ຺ສ ຜລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນວຏ຺ຐິຕຕໍ ພຫຸລສາຘາຣຓຕໍ, ຕໍ ປຫາຍ ຄມນີຍຕໍ, ຕພ຺ພິສຍາຍ ປີຕິຍາ ສາວຊ຺ຊຕໍ, ທານຘມ຺ມສ຺ສ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕໍ ອນຸຄາມິກຕໍ, ຕພ຺ພິສຍາຍ ປີຕິຍາ ອນວຊ຺ຊຕໍ, ໂລຠາທິປາປຘມ຺ມານໍ ວິໂນທນໍ, ເສສປຸຎ຺ຎານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ຊານນ຺ເຕນາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຕໍເຍວ ພາລນ຺ຕິ ໂຍ ມຈ຺ຉຣີ, ຕເມວ. ອທານສີລາ ພາລາ. ເອກຈ຺ໂຈ ຘນສ຺ສ ປຣິໂຠຄປຣິກ຺ຂຍຠເຍນ ອຕ຺ຕນາປິ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ອຕິໂລຠເສຏ຺ຐິ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘໂລກປຣໂລເກສູ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ເອກຈ຺ໂຈ ອທານສີໂລ ປຸຣິໂສ ອທ຺ຘິເກ ທິສ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ນ ປສ຺ສຕິ, ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕປິ ນ ສຸໂຓຕິ, ສຍໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ກເຖຕິ, ອທາຕຸກມ຺ຍຕາຖມ຺ເຠ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ມຕລິງ຺ຄານິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອທານສີລຕາຍ ມຣເຓນ ມເຕສູ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ທານມຕ຺ຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ມເຕນສ຺ສ ສມຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທານສີລສ຺ສ ປນ ອມຕລິງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ. ວຊນ຺ຕິ ປຸຖຸຕ຺ເຕ ເອກວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຫ ວຊນ຺ຕາ’’ຕິ. ທານສີລາທິຘມ຺ໂມ ປຸຣາຕໂນ, ນ ອຊ຺ຊຕໂນຕິ ສນນ຺ຕໂນ, ໂສ ເອເຕສຸ ອຕ຺ຖີຕິ ສນນ຺ຕນາ, ປຓ຺ຑິຕາ, ເຕສໍ ຘມ຺ມາຕິ ເຕສໍ ວເສນປິ ຘມ຺ໂມ ສນນ຺ຕໂນຕິ ອາຫ ‘‘ສນນ຺ຕນານໍ ວາ ປຓ຺ຑິຕານໍ ເອສ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ອປ຺ປສ຺ມິມ຺ປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ສຕິ ເອເກ ທານໍ ທທນ຺ຕິ, ເອເກ ນ ທທນ຺ຕິ ມຈ຺ຉຣິຠາວາ. ສຫສ຺ສທານສທິສາຕິ ເອກາປິ ທກ຺ຂິຓາ ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາຍ ອຸຬາຣຠາວໂຕ ສຫສ຺ສທານສທິສາ ໂຫຕິ.

ທຸຣນຸຄມໂນຕິ ອສມງ຺ຄິນາ ອນຸຄນ຺ຕຸໍ ທຸກ຺ກໂຣ. ອນນຸຄມນຎ຺ຈສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອປູຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸປ຺ປູໂຣ’’ຕິ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ຈເຣ’’ຕິ ອຍໍ ຘມ຺ມຈຣິຍາ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວເສນ ອາຣທ຺ຘາຕິ ອາຫ ‘‘ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມໍ ຈຣຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທາຣຎ຺ຈ ໂປສ’’ນ຺ຕິ. ສມຸຎ຺ຊກນ຺ຕິ ກສ຺ສເກຫິ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ວິສຏ຺ຐຘຎ຺ຎກຣຓໂຕ ຂເລ ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍວເສນ ສມຸຎ຺ຊນິອາທິນາ ຉຑ຺ຑິຕຘຎ຺ຎສໍຫຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ອປິ…ເປ… ສມຸຎ຺ຊກໍ ຈຣຕີ’’ຕິ. ເອເຕນາຕິ ສຕສຫສ຺ສສຫສ຺ສຍາຄິຄ຺ຄຫເຓນ ທສນ຺ນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸໂກຏີນໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ທິນ຺ໂນ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍຊນາ. ທສນ຺ນໍ ວາ ກຫາປຓໂກຏີນໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ ທສນ຺ນໍ ກຫາປຓໂກຏີນໍ ວິນິຍຸຎ຺ຊນວເສນ ສມ຺ປາທິຕປິຓ຺ຑປາໂຕ. ຕຍິທໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ສຫສ຺ສຍາຄີນໍ ທານໍ ເອຕ຺ຕກໍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸຎ຺ຊກໍ ຈຣນ຺ໂຕປີຕິ ສມຸຎ຺ຊກໍ ຈຣິຕ຺ວາປິ, ສມຸຎ຺ຊກຈຣຓເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທາຣໍ ໂປເສນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມໍ ຈຣຕິ, ອປ຺ປກສ຺ມິໍ ທທນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມໍ ຈຣຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຖາວິຘສ຺ສາຕິ ຕາທິສສ຺ສ ຕຖາຘມ຺ມຈາຣິໂນ ຍາ ຘມ຺ມຈຣິຍາ, ຕສ຺ສາ ກລມ຺ປິ ນຄ຺ຆນ຺ຕິ ເອເຕ ສຫສ຺ສຍາຄິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສຫສ຺ສຍາຄິຕາຍ. ຍໍ ເຕນ ທລິທ຺ເທນາຕິອາທິ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ວິວຣຓໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຕສນ຺ຕິ ‘‘ສຕໍສຫສ຺ສານໍ ສຫສ຺ສຍາຄິນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ. ອິຕເຣສນ຺ຕິ ‘‘ຕຖາວິຘສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຸຣິສໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ. ທສໂກຏິສຫສ຺ສທານນ຺ຕິ ທສໂກຏິສງ຺ຂາຕໍ ຕໂຕ ອເນກສຫສ຺ສເຠທຕາຍ ສຫສ຺ສທານໍ.

‘‘ກລໍ ນຄ຺ຆຕີ’’ຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ທານໂຕ ອິມສ຺ສ ທານສ຺ສ ອຸຬາຣຕຣຠາເວນ ວິປຸລຕຣຠາເວນ ວິປຸລຕຣຜລຕາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ເອຕໍ ມຫປ຺ຜລຕຣນ຺ຕິ ຊານນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ມຫຕ຺ຕໍ ຄໂຕຕິ ມຫຄ຺ຄໂຕ, ອຸຬາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປຸລສ຺ເສຕໍ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ສເມນາຕິ ຎາເຍນ, ຘມ຺ເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສເມຕິ ນ ສເມ ມຈ຺ຉຣິຍລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ເຕ. ເຉຕ຺ວາຕິ ປີເຬຕ຺ວາ. ຕໍ ປນ ປີຬນໍ ໂປຖນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂປເຖຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ອສ຺ສຸມຸຂາຕິ ຕິນ຺ຕອສ຺ສຸມຸຂສມ຺ມິສ຺ສາ ປຣໍ ໂຣທາເປຕ຺ວາ. ມຫາທານນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ພຫຸເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊເນນ ມຫນ຺ຕທານໍ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຄເວສນາຍ ຈ ສຸທ຺ຘຕາຍ ມລີນຕ຺ຕາ. ອິຕຣໍ ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕທານໍ. ປຣິຕ຺ຕທານນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ປຣິຕ຺ຕທານໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຄເວສນາຍ ຈ ວິສຸທ຺ຘຕາຍ. ເອວນ຺ຕິອາທິມາຫາຕິ ‘‘ເອວໍ ສຫສ຺ສານໍ ສຫສ຺ສຍາຄິນ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈ. ຕຕ຺ຖ ສຫສ຺ສານນ຺ຕິ ສຕໍສຫສ຺ສານໍ. ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ສຕຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ມຈ຺ຉຣິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສາຘຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໓. ອຸທານໍ ອຸທາເນສີຕິ ປີຕິເວເຄນ ອຸຄ຺ຄິຣິຕພ຺ພຕາຍ ອຸທານໍ ອຸຄ຺ຄິຣິ ອຸຈ຺ຈາເຣສິ. ຕຍິທໍ ຍສ຺ມາ ປີຕິສມຸຏ຺ຐາປິຕໍ ວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທາຫາຣໍ ອຸທາຫຣີ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ຕໍ ວຈນໍ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍ-ກາໂຣ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາຍ ຫິ ສທ຺ຘາ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ອສ຺ສທ຺ຘສ຺ສ ຕທຠາວໂຕ. ປິ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ‘‘ສາຫູ’’ຕິ ປທໍ ສາຘຸສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຖນ຺ຕິ ທານຍຸທ຺ຘານໍ ວິປກ຺ຂສຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ທານໍ ຍຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ. ຊີວິຕຠີຣຸໂກຕິ ຊີວິຕວິນາສຠີຣຸໂກ. ຂຍຠີຣຸໂກຕິ ໂຠຄກ຺ຂຍສ຺ສ ຠີຣຸໂກ. ວທນ຺ໂຕຕິ ຊີວິເຕ ສາລຍຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ຍຸຊ຺ຌເນ ອສມຕ຺ຖຕໍ ປເວເທນ຺ໂຕ. ເຉຊ຺ຊນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທິເຉໂທ. ອຸສ຺ສຫນ຺ໂຕຕິ ວີຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ເອວໍ ໂຠເຄ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມີຕິ ຕຖາ ໂຠເຄ ອປຣິກ຺ຂີເຓ ກຣິສ຺ສາມີຕິ. ວທນ຺ໂຕຕິ ອິຘ ໂຠເຄສຸ ໂລຠໍ, ຕໂຕ ເອວ ທາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕໍ ປເວເທນ຺ໂຕ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ຊີວິຕໂຠຄນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ທານຎ຺ຈ ຍຸທ຺ຘຎ຺ຈ ສມໍ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາທິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສທ຺ຘາຘມ຺ມຊີວິຕາວີມໍສາສີລາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ. ໂສ ຫິ ເທຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໂນ ປຣິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ອປ຺ປກມ຺ປິ ທທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຂຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ພຫຸໍ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ພຫຸວິຘໍ ໂລຠ-ໂທສ-ອິສ຺ສາ-ມຈ຺ຉຣິຍ-ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທິເຠທໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໍ ອຠິຠວຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ຕໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ມຈ຺ເຉຣໍ ມທ຺ທຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປນ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໂຕ.

ປຣຕ຺ຖາຕິ ປຣໂລເກ. ເອກສາຏກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ອນ຺ວຍວເສນ, ອງ຺ກຸຣວຕ຺ຖຸ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ຘມ຺ໂມ ລທ຺ໂຘ ເອເຕນາຕິ ຘມ຺ມລທ຺ໂຘ, ປຸຄ຺ຄໂລ. ອຄ຺ຄິອາຫິຕປທສ຺ສ ວິຍ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ອຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ວີຣິຍໍ, ວີຣິຍນ຺ຕິ ເຈຕສິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂຠຄຸປ຺ປາເທ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕຕາ. ວີຣິຍນ຺ຕິ ຕຊ຺ໂຊ ອຸສ຺ສາໂຫ. ຍມສ຺ສ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເວຕຣຓິມ຺ປິ ອິຕເຣ ນິຣເຍ ຈ ອຕິກ຺ກມ຺ມ. ເຕ ປນ ອພ຺ພຸທາທີນໍ ວເສນ ອວີຈິໍ ທສຘາ ກຕ຺ວາ ອວເສສມຫານິຣເຍ ສຕ຺ຕປິ ອາຍຸປ຺ປມາຓເຠເທນ ຕໂຍ ຕໂຍ ກຕ຺ວາ ເອກຕິໍສາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຎ຺ຊີວາທິນິຣຍສໍວຕ຺ຕນສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຕິກ຺ຂມຊ຺ຌມຸທຸຠາເວນ ຕສ຺ສ ອາຍຸປ຺ປມາຓສ຺ສ ຕິວິຘຕາ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ອປເຣ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐ ມຫານິຣຍາ ໂສຬສ ອຸສ຺ສທນິຣຍາ ອາທິໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສິຕນິຣເຍ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ສິຕນິຣຍາຕິ ເອວໍ ເອກຕິໍສ ມຫານິຣຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຫານິຣຍຄ຺ຄຫຓໂຕ ອາທິໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສິຕນິຣຍາ ເອໂກ ນິຣໂຍ ກໂຕຕິ.

ເຕສນ຺ຕິ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິຕປຈ຺ຈຍານໍ. ປຎ຺ຈນວຸຕິປາສຓ຺ຑເຠທາ ປປຎ຺ຈສູທນິສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ວິຈິນເນສຸ. ທກ຺ຂິຓາວິຈິນນໍ ອາຫ, ອຸປມານານິ ຫິ ນາມ ຍາວເທວ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖວິຠາວນຕ຺ຖານິ. ເອເຕນ ສຸເຂຕ຺ຕຄຫຓໂຕປິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວິຈິນນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປາເຓສຸ ສໍຍໂມຕິ ອິມິນາ ທສວິຘມ຺ປິ ກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ປາເຓສຸ ສໍຍໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາໂວໂຣປນໂຕ ສໍຍໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ເຕສໍ ສາປເຕຍ຺ຍາວຫາຣໂຕ ປຣທາຣາມສນໂຕ ວິສໍວາທນໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເຠທນໂຕ ຜຣຸສວຈເນນ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໂຕ ນິຣຕ຺ຖກວິປ຺ປລປນໂຕ ປຣສນ຺ຕກາຠິຊ຺ຌານໂຕ ອຸຈ຺ເຉທຈິນ຺ຕນໂຕ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສນໂຕ ຈ ສໍຍໂມ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສີລານິສໍສໍ ກເຖຕຸມາຣທ຺ຘາ’’ຕິ. ຜຣຸສວຈນສໍຍໂມ ປເນຕ຺ຖ ສຣູເປເນວ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປຣສ຺ສ ອຸປວາທຠເຍນາຕິ ປາປກິຣິຍເຫຕຸ ປເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຕພ຺ພອຸປວາທຠເຍນ. ອຸປວາທຠຍາຕິ ອຸປວາທຠຍນິມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອມ຺ເຫ ປເຣ ນ ອຸປວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອາສີສນ຺ຕາ ປາປໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ຘມ຺ມປທເມວາຕິ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາໂສ ເອວ ເສຍ຺ໂຍ ເສຏ຺ໂຐ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຘມ຺ມໍ ວຍຘມ຺ມໍ ວິຣາຄຘມ຺ມໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມໍ, ຕສ຺ມາ ຕທຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸພ຺ພສທ຺ໂທ ກາລວິເສສວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຈ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘາທິກາເລປີ’’ຕິອາທິ. ປຸນ ອກາລວິເສໂສ ອປາຏິເຍກ຺ໂກ ຠຸມ຺ມຕ຺ຖວິສໂຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ເພປິ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພປິ ວາຕິ ເອເຕ ສພ຺ເພປິ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘາທໂຍ ໂລກນາຖາ ສນ຺ໂຕ ນາມ ວູປສນ຺ຕສພ຺ພກິເລສສນ຺ຕາປາ ສນ຺ຕສພ຺ຠູຕຄຸຓຕ຺ຕາ.

ສາຘຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ນສນ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໔. ກມນີຍານີຕິ ກນ຺ຕານິ. ຕໂຕ ເອວ ເອຕານິ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານິ ສຸຂາຣມ຺ມຓານິ ຣູປາທີນິ, ເຕ ປນ ວຕ຺ຖຸກາມາ, ຕທາຣມ຺ມຓກິເລສກາມາ ວາ. ‘‘ນ ສນ຺ຕິ ກາມາ ມນຸເຊສູ’’ຕິ ເທສນາສີສເມຕໍ, ນິຈ຺ຉເຍນ ກາມາ ອນິຈ຺ຈາເຍວ. ມຈ຺ຈຸ ຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍໍ. ນ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ ອປຸນາຄມນໍ. ອປຸນາຄມນສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນໂຕ. ນິພ຺ພານໍ ຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ວິວຣຓໍ. ພທ຺ໂຘຕິ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ. ປມຕ຺ໂຕຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄປມາທໍ ອາປນ຺ໂນ.

ຕຓ຺ຫາຉນ຺ທໂຕ ຊາຕໍ ຕສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ອິຈ຺ຉິຕໍ ຫນຕີຕິ ອຆໍ, ທຸກ຺ຂໍ. ອິຘ ປນ ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ຉນ຺ທວິນຍາ ອຆວິນໂຍຕິ ເຫຕຸນິໂຣເຘນ ຫິ ຜລນິໂຣໂຘ, ເອວໍ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານໍ ວຕ຺ວາ ອຆວິນຍາ ທຸກ຺ຂວິນໂຍຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານໍ ວທຕິ.

ຈິຕ຺ຣານີຕິ ກິເລສກາມາປິ ເວທນາທິຏ຺ຐິສມ຺ປໂຍຄເຠເທນ ໂຫນ຺ຕິ, ອາກາຣເຠເທນ ຈ ອຕ຺ຖິ ສວິຆາຕາວິຆາຕາຕິ ຕໂຕ ວິເສເສຕຸໍ ‘‘ອາຣມ຺ມຓຈິຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ກປ຺ປິຕຣາໂຄຕິ ສຸຠາທິວເສນ ສງ຺ກປ຺ປິຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຣາໂຄ. ກິເລສກາໂມ ກາໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ເສວິຘ ວິເສສໂຕ ກາມຠາວສິທ຺ຘິໂຕ. ປສູຣສຸຕ຺ເຕນ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ ‘‘ນ ເຕ ກາມາ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ປສູຣປຣິພ຺ພາຊໂກ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ເຕ ກາມາ ຍານິ ຈິຕ຺ຣານິ ໂລເກຕິ ເຕ ເຈ ກາມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຍານິ ໂລເກ ຈິຕ຺ຣານິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓານິ. ເວເທສີຕິ ເກວລໍ ສງ຺ກປ຺ປຣາຄຎ຺ຈ ກາມໍ ກຕ຺ວາ ວເທສິ ເຈ. ເຫຫິນ຺ຕີຕິ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ທານິ ມໂນຣມານິ, ສຕ຺ຖາປິ ເຕ ເຫຫິຕິ ກາມໂຠຄີຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ຄາຖາ, ອິຘ ປນ ສໍຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ. ຘີຣາ ນາມ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຕິ ໂຍ ປຫີນໂກຘມາໂນ ສພ຺ພໂສ ສໍໂຍຊນາຕິໂຄ ນາມຣູປສ຺ມິໍ ອສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຣາຄາທິກິຎ຺ຈນຣຫິໂຕ, ຕສ຺ສ. ໂມຆຣາຊາ ນາມ ເຖໂຣ ພາວຣີພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຣິຈາຣການໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ຍຖານຸສນ຺ຘິໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ສາວເສສ-ອຕ຺ໂຖ, ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສພ຺ພໂສ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາວ ເທວມນຸສ຺ສາ ນມສ຺ສນ຺ຕິ, ເຍ ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕສໍ ກິໍ ໂຫຕິ? ກິຎ຺ຈິປິ ນ ສິຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວິເສໂສ? ທສພລໍ ສນ຺ຘາເຍວມາຫ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ. ອນຸປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊເນນ. ນມສ຺ສນ຺ຕິ ຕໍ ປູເຊນ຺ຕິ.

ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ຊານິຕ຺ວາຕິ ເຕນ ປຏິວິທ຺ຘໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ຕຖາ ຈ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາຍ ນິພ຺ເພມຕິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ປຫາຍາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ອນຸກ຺ກເມນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ສງ຺ຄາຕິຄາປິ ໂຫນ຺ຕິ. ອເສກ຺ຂຘມ຺ມປາຣິປູຣິຍາ ປສໍສິຍາ ວິຎ຺ຎູນໍ ປສໍສາປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ນສນ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໕. ອຸຊ຺ຌານວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖິ, ອຸຊ຺ຌານວເສນ ວາ ສຎ຺ຊານນ຺ຕີຕິ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎີ. ກາຣເຍຕິ ກຕານໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກາຣເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍນ຺ຕກາຣິຕນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາຣິຕໍ ປຣິມິຕວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປໍສຸກູລາທິປຏິປກ຺ຂນເຍນ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓທຸກຸລາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາມໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເອເຕນ ‘‘ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກ-ສທ຺ໂທ ສຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຎ຺ເຎນາກາເຣນ ຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ປເວທິຍມານາກາຣໂຕ ອຎ຺ເຎນ ອສຸທ຺ເຘນ ອາກາເຣນ ວິຊ຺ຊມານໍ ອຸປລພ຺ຠມານໍ ອຕ຺ຕານໍ. ວຎ຺ເຈຕ຺ວາຕິ ປລມ຺ເຠຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ກຸຫກສ຺ສ. ຕໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໍ. ປຣິຊານນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານນ຺ຕິ. ກາຣໂກຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກຕ຺ຕາ, ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປທາຕິ ນິພ຺ພານຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຕາຍ ອນຸຘມ຺ມຠູຕາ ປຏິປທາ. ປຏິປກ຺ຂວິຘມເນ ອສິຖິລຕາຍ ທຬ຺ຫາ. ຠາສິຕມຕ຺ເຕນ ຈ ສວນມຕ຺ເຕນ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ສຸຕສ຺ສ ຈ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິວິເສສໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ໂລກປຣິຍາຍນ຺ຕິ ໂລກສ຺ສ ປຣິວິຘມນໍ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘວເສນ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຣາວຸຕ຺ຕິໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ອຸທຍພ຺ພຍ’’ນ຺ຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ສຈ຺ຈປຏິເວເຘເນວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມຎ຺ຈ ອຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ນ ກຸພ຺ພນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຄຸຓໍ ອນາວີກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ຕຸມ຺ເຫ ວທຖ, ເອວໍ ນ ກຸພ຺ພນ຺ຕີ’’ຕິ ອວິຊ຺ຊມານຕໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອກາຣກເມວາຕິ ໂທສໍ ອກາຣກເມວ. ອຈ຺ຈຍສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ນາມ ອຘິວາສນໍ, ເອວໍ ໂສ ເທສເກນ ເທສິຍມາໂນ ຕໂຕ ວິຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູຕິ ຂມຕູ’’ຕິ.

ສຠາເວນາຕິ ສຠາວໂຕ. ເອກສທິສນ຺ຕິ ປເຣສໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຊານນ຺ຕມ຺ປິ ອຊານນ຺ເຕຫິ ສຫ ເອກສທິສໍ ກໂຣນ຺ຕາ. ປຣໂຕຕິ ປຈ຺ຉາ. ກຖາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍາຕິ ‘‘ກສ຺ສຈ຺ຈຍາ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິກຖາຍ ປວຕ຺ຕມານາຍ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘພລໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ທີເປຕ຺ວາ. ຂມິສ຺ສາມີຕິ ອຈ຺ຈຍເທສນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ. ຕປ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫ ຫິ ອິຘ ຂມນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ສຕ຺ຖາ ປນ ສພ຺ພກາລໍ ຂໂມ ເອວ.

ໂກໂປ ອນ຺ຕເຣ ຈິຕ຺ເຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂກປນ຺ຕໂຣ. ໂທໂສ ຄຣຸ ຄຣຸກາຕພ຺ໂພ ອສ຺ສາຕິ ໂທສຄຣຸ. ‘‘ປຏິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ. ອຈ຺ຈາຍິກກມ຺ມນ຺ຕິ ສຫສາ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ກິຣິຍາ. ໂນ ຈິຘາຕິ ໂນ ເຈ ອິຘ. ອິຘາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອປຄຕໍ ອປນີຕໍ. ໂທໂສ ໂນ ເຈ ສິຍາ, ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຍທິ ອປຣາໂຘ ນາມ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ນ ສມ຺ເມຍ຺ຍຸໍ ນ ວູປສເມຍ຺ຍຸໍ. ກຸສໂລຕິ ອນວຊ຺ໂຊ.

ຘີໂຣ ສໂຕຕິ ປທທ຺ວເຍນ ວຏ຺ຏຉິນ຺ທໍ ອາຫ. ໂກ ນິຈ຺ຈເມວ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ກສ຺ສຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິກາຍ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ທີຆມຊ຺ຌິມສໍວຓ຺ຓນາສຸ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ໂທ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວມາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ໂພເຘຕາ ປຊາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗) ນິທ຺ເທເສ ອາຄຕກາຣຓານິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ວິໂມກ຺ຂໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄຜລໍ, ຕຕ຺ຖ ຠວາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ວເສນ. ເອວໍ ພຸທ຺ຘພລໍ ທີເປຕິ. ອິທານິ ຂິຕ຺ຕໍ ສງ຺ເຂເປນ ສໍຫຣາປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສທ຺ຘາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໖. ຕຕ຺ວສ຺ສາຕິ ໂອ-ກາຣສ຺ສ ວ-ກາຣາເທສໍ ອ-ກາຣສ຺ສ ຈ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ຕຕສ຺ສາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕໂຕຕິ ຈ ສທ຺ຘາເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານຸປຕນ຺ຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປມາທໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປມຊ຺ຊນ຺ຕິ, ມິຈ຺ຉາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລກ຺ຂຓານີຕິ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓານິ. ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຸເປຈ຺ຈ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ເປກ຺ຂຕິ, ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຄຕກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫຕກິຈ຺ຈໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ສາເຘຕີຕິ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘວເສນ ນິປ຺ຜາເທຕິ, ຕຖລກ຺ຂຓໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ມຄ຺ເຄປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ເຕນ ວິນາ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ກສິຓາຣມ຺ມຓສ຺ສາຕິ ອິທໍ ລກ຺ຂຓວຈນໍ. ອກສິຓາຣມ຺ມຓສມາປຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ ສນ຺ຕີຕິ. ຍຖາ ຈ ກສິຓາຣມ຺ມຓານິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອວເສສານຎ຺ຈ ຕທາຣມ຺ມຓານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ຈິຕ຺ຕານໍ, ເອວໍ ເຕນ ຕານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ຄຫິຕານີຕິ ‘‘ກສິຓາຣມ຺ມຓສ຺ສ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສຸຂນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ປຣມສຸຂໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ.

ສທ຺ຘາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສມຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໗. ອຸທານໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອຸກ຺ກາກຣຎ຺ຎາ ຊາຕິສມ຺ເຠທປຣິຫາຣນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວໍສປຣິສຸທ຺ຘໍ ນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ປີຕິອຸທາຫາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ‘‘ສກ຺ກາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ. ຍທິ ເອໂກປິ ຊນປໂທ, ກຖໍ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ເທນາ’’ຕິ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕິກາ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຍຸຕ຺ເຕ ວິຍ ສລິງ຺ຄວຈນານິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ຣຸຬ຺ຫີ ຍຖາ ‘‘ອວນ຺ຕີ ກຸຣູ’’ຕິ, ຕພ຺ພິເສສເນ ປນ ຊນປທສທ຺ເທ ຊາຕິສທ຺ທຕາຍ ເອກວຈນເມວ. ອໂຣປິເມຕິ ເກນຈິ ນ ໂຣປິເມ.

ອາວຣເຓນາຕິ ເສຕຸນາ. ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາຕິ ປຓ຺ຑຸປລາສປາສາຓມຕ຺ຕິກຂຓ຺ຑາທີຫິ ອາລິໍ ຖິຣໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ. ສສ຺ສານິ ກາເຣນ຺ຕີຕິ ເຊຏ຺ຐມາເສ ກິຣ ຆມ຺ມສ຺ສ ພລວຠາເວນ ຫິມວນ຺ເຕ ຫິມໍ ວິລີຍິຕ຺ວາ ສນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ໂຣຫິຓິໍ ນທິໍ ປວິສຕິ, ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສສ຺ສານິ ກາເຣນ຺ຕິ. ‘‘ຊາຕິໍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກລຫໍ ວຑ຺ຒຍິໍສູ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ໂກລິຍກມ຺ມກຣາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ນິຍຸຕ຺ຕອມຈ຺ຈານນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ສສ຺ສປຣິປາລນກມ຺ເມ ນິໂຍຊິຕມຫາມຕ຺ຕານໍ.

ຕີຓິ ຊາຕການີຕິ ‘‘ກຸຐາຣິຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ ຜນ຺ທນຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑໓.໑໔ ອາທໂຍ) ‘‘ທຸທ຺ທຸຠາຍຕິ ຠທ຺ທນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ທຸທ຺ທຸຠຊາຕກໍ, (ຊາ. ໑.໔.໘໕ ອາທໂຍ) ‘‘ວນ຺ທາມິ ຕໍ ກຸຎ຺ຊຣາ’’ຕິອາທິນາ ລຏຸກິກຊາຕກນ຺ຕິ (ຊາ. ໑.໕.໓໙ ອາທໂຍ) ອິມານິ ຕີຓິ ຊາຕການິ. ທ຺ເວ ຊາຕການີຕິ –

‘‘ສາຘຸ ສມ຺ພຫຸລາ ຎາຕີ, ອປິ ຣຸກ຺ຂາ ອຣຎ຺ຎຊາ;

ວາໂຕ ວຫຕິ ເອກຏ຺ຐໍ, ພ຺ຣຫນ຺ຕມ຺ປິ ວນປ຺ປຕິ’’ນ຺ຕິ. –

ອາທິນາ ຣຸກ຺ຂຘມ຺ມຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑.໗໔).

‘‘ສມ຺ໂມທມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຊາລມາທາຍ ປກ຺ຂິໂນ;

ຍທາ ເຕ ວິວທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາ ເອຫິນ຺ຕິ ເມ ວສ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໓໓) –

ອາທິນາ ສມ຺ໂມທມານຊາຕກນ຺ຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ຊາຕການິ.

‘‘ອຕ຺ຕທຓ຺ຑາ ຠຍໍ ຊາຕໍ, ຊນໍ ປສ຺ສຖ ເມຘຄໍ;

ສໍເວຄໍ ກິຕ຺ຕຍິສ຺ສາມິ, ຍຖາ ສໍວິຊິຕໍ ມຍາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໙໔໑) –

ອາທິນາ ອຕ຺ຕທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕໍ.

ເຕນາຕິ ຠຄວຕາ. ກລຫກຣຓຠາໂວຕິ ກລຫກຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາໂວ. ມຫາປຖວິຍາ ມຫຄ຺ເຆ ຂຕ຺ຕິເຍ ກສ຺ມາ ນາເສຖາຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກລຫໍ ວູປສເມຕຸກາໂມ ຠຄວາ ປຖວິໍ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ຄຓ຺ຫີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຖວີ ນາມ ກິໍ ອຄ຺ຆຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຏ຺ຐາເນຕິ ອກາຣເຓ. ເວຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ວິໂຣຘໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ຕໍຕໍປໂລຠນກິຣິຍາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ຕິໂຍ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐນ຺ຕູ’’ຕິ ສາສນໍ ເປເສນ຺ຕິ. ກຸຓາລທເຫຕິ ກຸຓາລທຫຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐາຍ. ປຸຈ຺ຉິຕໍ ກເຖສິ ອນຸກ຺ກເມນ ກຸຓາລສກຸຓຣາຊສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາປສງ຺ເຄນ ກຸຓາລຊາຕກໍ (ຊາ. ໒.໒໑.ກຸຓາລຊາຕກ) ກເຖສ຺ສາມີຕິ. ອນຠິຣຕິໍ ວິໂນເທສິ ອິຕ຺ຖີນໍ ໂທສທສ຺ສນມຸເຂນ ກາມານໍ ອາທີນໂວກາຣສໍກິເລສວິຠາວນວເສນ. ປຸຣິສປຸຣິເສຫີຕິ ໂກສຊ຺ຊໍ ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ ປຸຣິສຖາມພ຺ຣູຫເນນ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິເສຫິ ໂນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕາ. ອວິສ຺ສຏ຺ຐສມຓກມ຺ມນ຺ຕາ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິໂຍຄາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຠຄວາ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ໂຍຊນາ.

ປທຸມິນິຍນ຺ຕິ ປທຸມວເນ. ວິກສິໍສຸ ຄຸຓຄຓວິໂພເຘນ. ອຍໍ ອິມສ຺ສ…ເປ… ນ ກເຖສີຕິ ອິມິນາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕາວເທວ ປຏິປາຏິຍາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ລຊ຺ຊມານາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘວິເສສໍ ຠຄວໂຕ ນາໂຣເຈສຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຂີຓາສວານນ຺ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ.

ໂອສຏມຕ຺ເຕຕິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕມຕ຺ເຕ. ອຣິຍມຓ຺ຑເລຕິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູເຫ. ປາຈີນຍຸຄນ຺ຘຣປຣິກ຺ເຂປໂຕຕິ ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພຕສ຺ສ ປາຈີນປຣິກ຺ເຂປໂຕ, ນ ພາຫິຣເກຫິ ວຸຈ຺ຈມານອຸທຍປພ຺ພຕໂຕ. ຣາມເຓຍ຺ຍກທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ວິເສສໂຕ ຣມຓີຍສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຣມຓີຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາຕິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ເອວຣູເປ ຂເຓ ລເຍ ມຸຫຸຕ຺ເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລສ຺ສ ອຸຏ຺ຐິຕກ຺ຂເຓ ອຸຏ຺ຐິຕເວລາຍໍ ອຸຏ຺ຐິຕມຸຫຸຕ຺ເຕຕິ ອຸປຣູປຣິກາລສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຊາຕິອາທິວເສນ ຠຄວໂຕ ອນຸຣູປປຣິວາຣຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມຫາສມ຺ມຕສ຺ສ ວໍເສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິອາທິ ກຸລວໍສສຸທ຺ຘິທສ຺ສນໍ. ຂຕ຺ຕິຍຄພ຺ເຠ ຊາໂຕຕິ ອິທໍ ສຕິປິ ຊາຕິວິສຸທ຺ຘິຍໍ ມາຕາປິຕູນໍ ວເສນ ອວິສຸທ຺ຘຕາ ສິຍາຕິ ເຕສມ຺ປິ ‘‘ອວິສຸທ຺ຘຕາ ນຕ຺ຖິ ອິເມສ’’ນ຺ຕິ ວິສຸທ຺ຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ຈ ຄພ຺ຠວິສຸທ຺ຘິຍໍ ກຕໂທເສນ ມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ອຣຊ຺ຊາຣຫຕາປິ ສິຍາຕິ ‘‘ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ ອິເມສ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຣາຊປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາມນ຺ຕາຕິ ສມີເປ. ຈລິໍສູຕິ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ໂກສມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ສທ຺ທນ຺ຕຣໍ, ‘‘ສທ຺ທສວນຏ຺ຐານເມວ ສທ຺ທນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຕສຏ຺ຐິຍາ ນຄຣສຫສ຺ເສສູຕິ ຊມ຺ພຸທີເປ ກິຣ ອາທິໂຕ ມຫນ຺ຕານິ ເຕສຏ຺ຐິ ນຄຣສຫສ຺ສານິ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຕສຏ຺ຐິຍາ ນຄຣສຫສ຺ເສສູ’’ຕິ. ຕານິ ປນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສໂຕ ປຣໍ ນວສຫສ຺ສາຘິການິ ອສີຕິສຫສ຺ສານິ. ນວນວຸຕິຍາ ໂທຓມຸຂສຕສຫສ຺ເສສູຕິ ນວສຕສຫສ຺ສາຘິເກສຸ ນວຸຕິສຕສຫສ຺ເສສຸ ໂທຓມຸເຂສຸ. ໂທຓມຸຂນ຺ຕິ ຈ ມຫານຄຣສ຺ສ ອາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປາທນຄຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉນວຸຕິຍາ ປຏ຺ຏນໂກຏິສຕສຫສ຺ເສສູຕິ ຉໂກຏິສຕສຫສ຺ສອຘິເກສຸ ນວຸຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສປຏ຺ຏເນສຸ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປາທິຉປຓ຺ຓາສາຍ ຣຕນາກເຣສຸ. ເອວໍ ປນ ນຄຣ-ໂທຓມຸຂປຏ຺ຏນ-ຣຕນາກຣາທິຠາເວນ ກຖນໍ ຕໍຕໍອຘິວຕ຺ຖາຍ ວສນ຺ຕີນໍ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ພຫຸຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍທິ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິຕາ. ອຖ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ທສຫິ ຈ ໂລກຘາຕູຫີ’’ຕິ? ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທສສຫສ຺ສ…ເປ… ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ອິຘ ‘‘ເອກາ ໂລກຘາຕູ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂລຫປາສາເທຕິ ສພ຺ພປຐມກເຕ ໂລຫປາສາເທ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກຕິ ເຫຏ຺ຐິເມ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ. ຍທິ ຕາ ເທວຕາ ເອວໍ ນິຣນ຺ຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິຕາ, ປຈ຺ຉາ ອາຄຕານໍ ໂອກາໂສ ເອວ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍຖາ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ສຸທ຺ຘາວາສກາເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຸທ຺ຘາວາສກາຍິກາ. ຕາສໍ ປນ ຍສ຺ມາ ສຸທ຺ຘາວາສຠູມິ ນິວາສຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸທ຺ຘາວາສວາສີນ’’ນ຺ຕິ. ອາວາສາຕິ ອາວາສຏ຺ຐານຠູຕາ. ເທວຕາ ປນ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ອິຕເຣສຎ຺ຈ ສໍໂຍຊນານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ເຐນ ສຸທ຺ໂຘ ອາວາໂສ ວິຫາໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘາວາສາ. ມຫາສມາຄມໍ ຎຕ຺ວາຕິ ມຫາສມາຄມໍ ຄຕາຕິ ຎຕ຺ວາ.

ປຸຣຕ຺ຖິມຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ໂອຕຣິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ໂອກາສໍ ອລຠມາໂນ. ເອວໍ ເສສາປິ. ມຓິວມ຺ມນ຺ຕິ ອິນ຺ທນີລມຓິມຍໍ ກວຈໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ອຠິມຸຂຠາໂຄ ພຸທ຺ຘວີຖິ, ສາ ຍາວ ຈກ຺ກວາຬາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ມຫຕິຍາ ພຸທ຺ຘວີຖິຍາວາຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ເທວພ຺ຣຫ຺ເມຫິ ວລຎ຺ຊິຕພຸທ຺ຘວີຖິຍາວ.

ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສນ຺ນິປາໂຕ ສມໂຍ, ມຫນ຺ໂຕ ສມໂຍ ມຫາສມໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາສມູໂຫ’’ຕິ. ປວທ຺ຘໍ ວນໍ ປວນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວນສຓ຺ໂຑ’’ຕິ. ເທວຆຏາຕິ ເທວສມູຫາ. ສມາທຫໍສູຕິ ສມາຫິຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິຕໍ ອກໍສຸ. ຕຖາ ສມາຫິຕໍ ປນ ສມາຘິນາ ນິໂຍຊິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມາຘິນາ ໂຍເຊສຸ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສໍ ໂຄມຸຕ຺ຕວງ຺ກາທີນໍ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ…ເປ… ອກຣິໍສຸ. ວິນຍຕິ ອສ຺ເສ ເອເຕຫີຕິ ເນຕ຺ຕານິ, ໂຍຕ຺ຕານິ. ອວີຖິປຏິປນ຺ນານໍ ອສ຺ສານໍ ວີຖິປຏິປາທນໍ ຣສ຺ມິຄ຺ຄຫເຓນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ໂຍຕ຺ຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຈເທນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປນ ອໂຈທນໍ ອວາຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຈເທນ຺ໂຕ ອວາເຣນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ຍຖາ ຂີລໍ ຠິຕ຺ຕິຍໍ, ຠູມິຍໍ ວາ ອາໂກຏິຕໍ ທຸນ຺ນີຫຣຓໍ, ຍຖາ ຈ ປລິຆໍ ນຄຣປ຺ປເວສນິວາຣຓໍ, ຍຖາ ຈ ອິນ຺ທຂີລໍ ຄມ຺ຠີຣເນມິ ສຸນິຂາຕໍ ທຸນ຺ນີຫຣຓໍ, ເອວໍ ຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ທຸນ຺ນີຫຣຓາ ນິພ຺ພານນຄຣປ຺ປເວສນິວາຣຓາ ຈາຕິ ເຕ ‘‘ຂີລໍ ປລິຆໍ ອິນ຺ທຂີລ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ອູຫຈ຺ຈາຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ຕຓ຺ຫາເອຊາຍ ອຠາເວນ ອເນຊາ. ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ຐຠາເວນ ຈາຕຸທ຺ທິສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ-ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ-ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ-ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ-ປກຕິຈກ຺ຂູນໍ ວເສນ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ. ສຸທນ຺ຕາ ກຸໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸໂຕປີ’’ຕິ. ຉນ຺ທາທີຫີຕິ ຉນ຺ທາທີນໍ ວເສນ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປາທນໂຕ. ອາຄຸນ຺ຕິ ອປຣາຘໍ.

ສພ຺ພສໍໂຍຄາຕິ ວິຠຕ຺ຕິໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສ, ສພ຺ເພ ສໍໂຍເຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຊ຺ຊາຕິ ວິສຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ເອວມ຺ປີຕິ ອິມາຍປິ ຄາຖາຍ ວເສນ ‘‘ອາຄຸໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ປເທ.

ຄຕາເສຕິ ຄຕາ ເອວ. ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສຣຓຄມນຕ຺ຕາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ເພມຕິກສຣຓຄມເນນ ຄຕາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ນິຍເມນ ອປາຍໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ເທວກາຍຎ຺ຈ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ໂລກິເຍນ ສຣຓຄມເນນ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາ, ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍໍ, ສຕິ ຈ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ປຫາຍ ມານຸສໍ ເທຫໍ ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ເຕນາຫ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ‘‘ເຍ ເກຈິ ພຸທ຺ຘໍ…ເປ… ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ.

ສມຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສກລິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໘. ຕນ຺ຕິ ອຸຍ຺ຍານໍ ສງ຺ຂໍ ຄຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຘນຸນາ ສເຣນ ຄຫນ຺ຕິ ໂປຖຍນ຺ຕິ ພາເຘນ຺ຕີຕິ ຘນຸຄ຺ຄຫາ. ຕໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉີຕິ ຕສ຺ສາ ສິລາຍ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄນ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖຸ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ອຸປຫຕຕ຺ຕາ ສຍມ຺ປິ ປຣິປຕນ຺ຕີ ວາຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ. ອຠິຫນິ ສຕ຺ຖາຣາ ອນາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ກມ຺ມຜລວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໂຕ ເອວ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວໂຕ ອຜາສຸ ຊາຕນ຺ຕິ ເອເຕນປິ ອຸປາທິຓ຺ຓກສຣີເຣ ນາມ ອນິຏ຺ຐາປິ ສມ຺ຜສ຺ສກາ ປຕນ຺ຕິ ເອວ ຕຖາຣູເປນ ກມ຺ມຸນາ ກໂຕກາເສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ວິຫາໂຣຕິ ຄິຊ຺ຌກູຏວິຫາໂຣ. ອຸຊ຺ຊງ຺ຄໂລ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພປໂຣ. ວິສໂມຕິ ຠູມິຠາຄວເສນ ວິສໂມ. ສິວິກາກາເຣນ ສຊ຺ຊິໂຕ ມຎ຺ໂຈ ເອວ ມຎ຺ຈສິວິກາ.

ຠຸສາຕິ ທຬ຺ຫາ. ທຸກ຺ຂາຕິ ທຸກ຺ຂມາ ທຸຕ຺ຕິຕິກ຺ຂາ. ຂຣາຕິ ກກ຺ກສາ. ກຏຸກາຕິ ອນິຏ຺ຐາ. ອສາຕາຕິ ນ ສາຕາ ອປ຺ປິຍາ. ນ ອປ຺ເປຕີຕິ ນ ອຸເປຕິ. ນ ອປ຺ປາຍນ຺ຕີຕິ ນ ຂມນ຺ຕິ. ເວທນາຘິວາສນຂນ຺ຕິຍາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສຕ຺ຕຏ຺ຐິຕາຫາຣສມຸທຍວຕ຺ຖຸຊາຕສ຺ສ ອາທີນວນິສ຺ສຣຓານໍ ປເຄວ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ສມຸທາຈາໂຣ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຠິຠວຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມເທວ ອຸປຏ຺ຐາປິຕສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເວທນາຘິວາສນ…ເປ… ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ອປີຬິຍມາໂນຕິ ອພາຘິຍມາໂນ. ກາມໍ ອນິຏ຺ຐາຍ ເວທນາຍ ຜຸຏ຺ໂຐ ຕາຍ ອປີຬິຍມາໂນ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ປນ ຕສ຺ສາ ວເສ ອວຕ຺ຕມາໂນ ‘‘ອວິຫຎ຺ຎມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕສາຍິຕາຍ ເວທນານໍ ວສໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ສີຫເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຍນໍ ເສຍ຺ຍາ, ສີຫສ຺ສ ວິຍ ເສຍ຺ຍາ ສີຫເສຍ຺ຍາ, ຕໍ ສີຫເສຍ຺ຍໍ. ອຖ ວາ ສີຫເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐເສຍ຺ຍໍ ອຸຕ຺ຕມເສຍ຺ຍໍ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ‘‘ວາເມນ ປສ຺ເສນ ເສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ກາມໂຠຄິເສຍ຺ຍາ. ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສນ ສຍາໂນ ນາມ ນຕ຺ຖິ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖສ຺ສ ສຣີຣຄ຺ຄຫຓາທິໂຍຄກ຺ຂມໂຕ. ປຸຣິສວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເກນ ປສ຺ເສນ ສຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ອຍໍ ສີຫເສຍ຺ຍາຕິ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສີຫເສຍ຺ຍາ. ເຕຊຸສ຺ສທຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ສີຫສ຺ສ ອຠີຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠີຣຸກຊາຕິກາ ຫິ ເສສມິຄາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຣາສພຫຸລາ ສນ຺ຕາສປຸພ຺ພກໍ ຍຖາ ຕຖາ ສຍນ຺ຕິ, ສີໂຫ ປນ ອຠິຣຸກຠາວໂຕ ສໂຕກາຣີ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາວ ສຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວ ປຸຣິມປາເທ’’ຕິອາທິ. ປຸຣິມປາເທຕິ ທກ຺ຂິຓປຸຣິມປາເທ ວາມສ຺ສ ປຸຣິມປາທສ຺ສ ຐປນວເສນ ທ຺ເວ ປຸຣິມປາເທ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ. ປຈ຺ຉິມປາເທຕິ ທ຺ເວ ປຈ຺ຉິມປາເທ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອິຘາປິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຐິໂຕກາສສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອຠີຣຸກຠາເວເນວ. ສີສໍ ປນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສີຫກິຣິຍາ ອນຸຕ຺ຣາສປພຸຊ຺ຌນໍ ວິຍ ອຠີຣຸກຠາວສິທ຺ຘາ ຘມ຺ມຕາວເສເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສີຫວິຊມ຺ຠິຕວິຊມ຺ຠນໍ ອຕິເວລໍ ເອກາກາເຣນ ຐປິຕານໍ ສຣີຣາວຍວານໍ ຄມນາທິກິຣິຍາສຸ ໂຍຄ຺ຄຠາວາປາທນຕ຺ຖໍ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີຫນາທນທນໍ ອປ຺ເປສກ຺ຂມິຄຊາຕປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ.

ເສຕິ ອພ຺ຍາວຏຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຍ຺ຍາ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ເສຍ຺ຍາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເສຍ຺ຍາ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນ຺ຕິ? ອານາປານຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ. ຕໂຕ ຫິ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ ຊາໂຕຕິ. ‘‘ຕຍິທໍ ປທຏ຺ຐານໍ ນາມ, ນ ເສຍ຺ຍາ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສມນນ຺ຕຣໍ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີ’ຕິ ມຫາປຣິນິພ຺ພາເນ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໙) ອາຄຕໍ. ຕສ຺ມາ ໂລກິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ ເອວ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ເກຈິ. ເອວໍ ສຕິ ປຣິນິພ຺ພານກາລິກາວ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ; ນ ຈ ຕຖາຄໂຕ ໂລກິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນພຫຸໂລ ວິຫາສິ. ອຄ຺ຄຜລວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທຸປຄມລກ຺ຂຓາ ເສຍ຺ຍາ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕວເສນ ໂຫຕິ, ສາ ຈ ເນສໍ ປຐມໍ ຊາຕິສມນ຺ວຍາ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິກາ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ອຣິຍຊາຕິສມນ຺ວຍໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິກໍ ອຄ຺ຄຜລຠູຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສີຫເສຍ຺ຍາ ນາມ ເສຏ຺ຐເສຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມເສຍ຺ຍາ’’ຕິ.

‘‘ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຕທາ ມນສິກາຣສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸຏ຺ຐານສຎ຺ຎໍ ມນສິກຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຏ຺ຐານສຎ຺ຎນ຺ຕິ ປເນຕ຺ຖ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ຄິລານເສຍ຺ຍາ ເຫສາ’’ຕິ. ສາ ຫິ ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕິກາ ໂຫຕິ.

ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຣາສິວເສນ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກຊ຺ຌໍ ປຸຎ຺ຊວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພາປິ ຕາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕສຕາ’’ຕິ. ວິກາຣມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ເວທນາຍ ອສຫນວເສນ ປວຕ຺ຕນາກາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ. ສຸສມ຺ມຏ຺ຐກຎ຺ຈນໍ ວິຍາຕິ ສມ຺ມຏ຺ຐສຸສຊ຺ຊິຕສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ.

ຘມ຺ມາລປນນ຺ຕິ ອສງ຺ຂາຣິກສມຸປ຺ປນ຺ນສຠາວາລປນໍ. ສມຸລ຺ລປິຕຎ຺ຫິ ອາກາຣສມານວຈນເມຕໍ. ນາໂຄ ວິຍ ວາຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນາຄໂວ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ນາຄວຕາ. ວິຠຕ຺ຕິໂລເປນ ເຫສ ນິທ຺ເທໂສ, ມຫານາຄຫຕ຺ຖິສທິສຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຕ຺ຕຸປຣິຈຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ອຸປຣູປຣິ ອຕ຺ຕໂນ ກິຣິຍາຈຣເຓນ. ອາຊານີໂຍຕິ ສມ຺ມາປຕິຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ສຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພກິຣິຍໍ ຘີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນິຕ຺ຖາຣໂກ. ກາຣຓາກາຣຓຊານເນນາຕິ ນິຍ຺ຍານິການິຍ຺ຍານິກກຣຓຎາຕຕາຍ. ເຕເນວຏ຺ເຐນາຕິ ອປ຺ປຏິສມຏ຺ເຐເນວ. ‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ຘຸຣວາຫຏ຺ເຐນ. ນິພ຺ພິເສວນຏ຺ເຐນາຕິ ຣາຄາທິວິສວິຄຕຠາເວນ.

ອນິຍມິຕາຓຕ຺ຕີຕິ ອນຸທ຺ເທສິກໍ ອາຓາປນໍ. ສາມຎ຺ຎກໂຕປິ ສມາຘິສທ຺ໂທ ປກຣຓໂຕ ອິຘ ວິເສສຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຘິນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິ’’ນ຺ຕິ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸວິມຸຕ຺ຕໍ. ອຠິນຕໍ ນາມ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິມຸຂຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຍາ. ອປນຕໍ ອປຄມນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ, ວິມຸຂຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກິຍຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ວິປສ຺ສນາ ວິຍ ຈ ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວິກ຺ຂມ຺ຠນປຫານວເສນ ຈ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ນ ອຘິຄຕໍ ນ ຐປິຕໍ, ກິຎ຺ຈຣຫິ ກິເລສານໍ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ນຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຕໍ ຜລສມາຘິນາ ສມາຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຈາຣາຕິກ຺ກມວເສນ ລງ຺ຆິຕພ຺ພໍ. ສາ ປນ ລງ຺ຆນາ ອາສາທນາ ຆຏ຺ຏນາຕິ ອາຫ ‘‘ຆຏ຺ເຏຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຈເວທາ ນາມ – ອິຣຸເວໂທ, ຍຊຸເວໂທ, ສາມເວໂທ, ອາຖພ຺ພຓເວໂທ, ອິຕິຫາໂສ ຈາຕິ ເອວໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ ເວທານໍ. ‘‘ຈຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຣນ຺ຕາ’’ຕິ, ຕປນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫີນຕ຺ຕຣູປາຕິ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຍ ນິຫີນຈິຕ຺ຕສຠາວາ. ວິມຸຕ຺ຕິກຕາຍ ອຠາວໂຕ ນິພ຺ພານງ຺ຄມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມກມ຺ມສ຺ສ ອຠພ຺ພຕາຍ ປຣິຫີນຕ຺ຖາ. ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏາຕິ ອຠິຠູຕາ. ຕາທິເສເຫວ ສີເລຫີຕິ ໂຄສີລາທີຫິ. ພທ຺ຘາຕິ ສມາທເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນວເສນ ອນຸພທ຺ຘາ. ລູຂໍ ຕປນ຺ຕິ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ. ຕໍ ປນ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈາຕປຕາປນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ວຏ຺ຏໂຕ ມຸຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕີ ສາ ອຕ຺ຕໂຕ ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານຠາໂວ ກຖິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາວໍ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ. ອາທິນ຺ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍໍ.

ສກລິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຐມປຊ຺ຊຸນ຺ນຘີຕຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໙. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກກາຍິກສ຺ສ. ຘມ຺ໂມ ອນຸພຸທ຺ໂຘຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາວສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ພຸທ຺ໂຘ. ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວາຕິ ປຣປຕ຺ຕິຍາ ອຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ ກຕ຺ວາ ຊານາມິ. ຘມ຺ມໍ ຄຣຫນ຺ຕາ ນາມ ສທ຺ທໂທສວເສນ ວາ ອຕ຺ຖໂທສວເສນ ວາ ຄຣເຫຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫີນກ຺ຂຣ…ເປ… ໂກຕິວາ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ປນ ‘‘ເຕສໍ ວິຄຣຫາ ທຸມ຺ເມຘຕາຍ ມຫານຕ຺ຖາວຫາວາ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ເທວຕາ ອາຫ ‘‘ທຸມ຺ເມຘາ ອຸເປນ຺ຕິ ໂຣຣຸວ’’ນ຺ຕິ. ວິສຸໍ ໂຫຕີຕິ ອວີຈິມຫານິຣຍໂຕ ວິສຸໍ ເອວ ໂຫຕິ. ຂນ຺ຕິຍາຕິ ຎາຓຂນ຺ຕິຍາ. ອຸປສເມນາຕິ ຣາຄາທີນໍ ສພ຺ພໂສ ວູປສເມນ. ເຕນາຫ ‘‘ຣຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ປຐມປຊ຺ຊຸນ຺ນຘີຕຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທຸຕິຍປຊ຺ຊຸນ຺ນຘີຕຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໐. ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ນມສ຺ສມານາຕິ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ຕທຸຠຍໍ ນມສ຺ສມານາ. ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ເຘ ຈ ຘມ຺ເມ ຈ ປສນ຺ໂນ ສງ຺ເຆ ຈ ປສນ຺ໂນ ເອວ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິຊານນໂຕ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ຄາຖາຍ ຈ-ສທ຺ທສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຆຎ຺ຈາ’’ຕິ ອາຫ ອຕ຺ຖວຕິໂຍຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣອຕ຺ຖສງ຺ຄຫິຕາ ໂລກິຍກຸສລໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ. ຍໍ ຘມ຺ມໍ ສາ ອຠາສີຕິ ຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິຕາ, ສາ ມຫາໂກກນທາ ອຕ຺ຕໂນ ພລານຸຣູປໍ ອຠາສິ. ພຫຸນາຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ກາຣເຓນ. ຕາທິໂສຕິ ຕຖາຣູໂປ ຕຖາປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຖຘມ຺ມາທີສຸ ກຸສໂລ ເອເກກໍ ປທມ຺ປິ ອຸທາຫຣຓເຫຕຸນິຄມນານິ ນີຫຣນ຺ໂຕ ອາຈິກ຺ຂຕິ ເທເສຕິ ປຎ຺ຎເປຕິ ປຐເປຕິ ວິວຣຕິ ວິຠຊຕິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ເອເຕນ ອຕິວິຍ ວິຕ຺ຖາຣກ຺ຂໂມ ສຸຄຕຘມ຺ໂມຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຍາປຸຏນ຺ຕິ ປຣິວຕ຺ຕິຕໍ. ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣກ຺ຂມໍ ຘມ຺ມໍ ຍສ຺ມາ ເທວຘີຕາ ‘‘ສໍຂິຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ລປຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອໂວຈ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ທຸຕິຍປຊ຺ຊຸນ຺ນຘີຕຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕຸລ຺ລປກາຍິກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອາທິຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ອາທິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໑. ສີສນ຺ຕິ ເທສນາປເທໂສ, ເທສນາຍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ກສ຺ສຈິເທວ ສີສຠາເຄນ ອປທິສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຣາຄາທີຫີ’’ຕິອາທິ. ທາເນນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສ ປເຣສໍ ປຣິຈ຺ຈຊເນນ. ຕໍ ປນ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ ເຈຕນາຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທານເຈຕນາຍາ’’ຕິ ທານປຸຎ຺ຎເຈຕນາຕິ ທານມຍາ ປຸຎ຺ຎເຈຕນາ ທາຍກສ຺ເສວ ໂຫຕິ ຕໍສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ນີຫຕຠຓ຺ຑກນ຺ຕິ ອາທິຕ຺ຕເຄຫໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂາມິຕໍ ຠຓ຺ຑກໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ທິນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ອທິນ຺ເນຕິ ທານມຸເຂ ອນິຍຸຎ຺ຊິເຕ ໂຠເຄ. ‘‘ອນ຺ເຕນາ’’ຕິ ຊີວິຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມຣເຓນາ’’ຕິ. ມມາຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄຫາ, ໂຠຄາ. ເຕປິ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ວິນາສໍ ອນຸປຄຕາ ມຣເຓນ ປຫີຍນ຺ຕິ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຈຣາທີນໍ ວເສນ ອວິນຏ຺ຐໂຠເຄ’’ຕິ. ໂສຠນາ ອຄ຺ຄຠູຕາ ຣູປາທໂຍ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຄ຺ໂຄ, ຕໍ ສຄ຺ຄໍ.

ອາທິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ກິໍທທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໒. ທ຺ເວ ຕີຓິ ຠຕ຺ຕານິ ອຠຸຕ຺ວາຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ຠຕ຺ຕານິ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ. ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຸຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ໂກຕີ, ປເຄວ ອຎ຺ຎໍ ສຣີເຣນ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕ. ທຸພ຺ພໂລປິ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຠຸຎ຺ຊນໂຕ ປຸພ຺ເພ ທຸພ຺ພໂລ ຫຸຕ຺ວາ ພລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ອາຫາຣສ຺ສ ສຣີເຣ ພລວຕໍ ອາຫ. ຍສ຺ມາ ອນ຺ນໂທ ທາຍໂກ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ພລໂທ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອາຍຕິໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣ ພລໂທ ອວິນາສວເສນ ພລສ຺ສ ຣກ຺ຂໂກ ຈ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ພລໍ ໂຂ ປນ ທຕ຺ວາ ພລສ຺ສ ຠາຄີ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໓໗) ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸຣູໂປປີຕິ ອຠິຣູໂປປິ. ວິຣູໂປ ໂຫຕີຕິ ພີຠຈ຺ຉຣູໂປ ໂກປີນສ຺ສ ອຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ. ອິທຎ຺ຈ ຍານນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາຫນາຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ອທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຍາຕິ ວຕ຺ຕຕິ ເອເຕນາຕິ ຍານນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕາທີນມ຺ປິ ຍານຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍານໂທ ສຸຂໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຈກ຺ຂຸໂທ ນາມ ໂຫຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ເຈ ສຫກາຣີກາຣຓຠາວໂຕ ທີປສ຺ສ.

‘‘ສພ຺ເພສໍເຍວ ພລາທີນໍ ທາຍໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ຄາເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສຊ຺ຊາທິວເສນ ປຕິສ຺ສຍິຕພ຺ພໂຕ ປຕິສ຺ສໂຍ, ວິຫາໂຣ. ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ ປຣິສ຺ສມສ຺ສ ວິໂນທິຕຕ຺ຕາ. ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຕິສ຺ສຍໍ ອລຠິຕ຺ວາ ພຫິ ວິວຏງ຺ຄເຓ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ. ຌາຍຕີຕິ ຌາຍນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກິລມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີຕຸຓ຺ຫາທິວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍວເສນ ສສນ຺ຕາເນ ວິສຠາຄສນ຺ຕຕິ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ສຠາຄສນ຺ຕຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸຂໍ ນາມ ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍປຣິຫາຣໂຕ ສຸຂປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໂຕ ຈ ໂຫຕິ, ຕທຸຠຍໍ ປຕິສ຺ສຍວເສນ ລຠຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປາເທ’’ຕິອາທິມາຫ. ຘມ຺ມປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ຘມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິສຸຂໍ. ອຸປສມສຸຂນ຺ຕິ ກິເລສານໍ ວູປສເມນ ປວຕ຺ຕສຸຂໍ. ນິວາຕໍ ປິຫິຕວາຕປານໍ ປຕິສ຺ສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ຐິຕສ຺ສ ອນ຺ຘກາໂຣ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກູເປ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຍິທໍ ພຫິສມາປນ຺ນປຣິສ຺ສມໂທເສນ, ນ ຈ ປຕິສ຺ສຍໂທເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ນ ມຣຕິ ເອເຕນາຕິ ອມຣຓໍ, ນິພ຺ພານາຘິຄມາທໂຍ. ຕສ຺ສ ທານໍ ຘມ຺ມູປເທໂສ, ຕໍ ເທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ຘມ຺ມໍ ອນຸສາສຕີ’’ຕິ. ຕຍິທໍ ຘມ຺ມານຸສາສນໍ ກຖໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐກຖໍ ກເຖຕີຕິ ອວິວຏປາຐສ຺ສ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຘີຕິໂນ ປນ ປາຬິໍ ວາເຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຕຏ຺ຐາເນ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ອຍໍ ຕາວ ຄນ຺ຖຘຸໂຣ, ປຏິປຕ຺ຕິວາສຘຸເຣ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ອຸຠເຍສມ຺ປິ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກໂຣຕິ. ສພ຺ພທານນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາມິສທານໍ ອຠຍທານໍ. ຘມ຺ມທານນ຺ຕິ ຘມ຺ມເທສນາ. ຘມ຺ມຣຕີຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມ ອຠິຣຕິ. ຘມ຺ມຣໂສຕິ ສທ຺ຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ.

ກິໍທທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອນ຺ນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໓. ປຕ຺ເຖນ຺ຕີຕິ ປິເຫນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປຄມນໍ ໂລເກ ປາກຏຕຣໍ ອໂຫສິ, ເຕ ອຸທາຫຣຓວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິສີວລິຕ຺ເຖຣາທິເກ ວິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ອນ຺ນນ຺ຕິ ອນ຺ນສຎ຺ຎິໂຕ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ປຈ຺ຈໂຍ. ສພ຺ເພປິ ທາຍເກ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກວເສນ ‘‘ທາຍກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ຈາຫ ‘‘ໂກ ນາມ ໂສ ຍກ຺ໂຂ, ຍໍ ອນ຺ນໍ ນາຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິ? ຕຕ຺ຖ ຍກ຺ໂຂຕິ ສຕ຺ໂຕ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຈ ນາມ ຍສ຺ມາ ປຸຖຸອຕ຺ຖວິສຍາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຍ ນໍ ທທນ຺ຕິ ສທ຺ຘາຍ, ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ. ຕເມວ ອນ຺ນໍ ຠຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ເຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທາຍກໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນເມວ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ ຈກ຺ກໍ ວິຍ ກຸພ຺ພຣໍ.

ອນ຺ນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ເອກມູລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໔. ປຕິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ມູລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ເອກມູລາ. ຕໍ ເອກມູລໍ. ຍຖາ ສໍໂຍຊນີເຍສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາວເສນ ຕຓ຺ຫາສມຸປ຺ປາໂທ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫາຠິຠວວເສນ ອນວໂພໂຘຕິ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາຍ ມູລໍ, ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ມູລໍ. ອຍຎ຺ຫິ ນໂຍ ອຸປນິສ຺ສຍຕາວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ສຫຊາຕວເສນ ຈາຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມູລຠາໂວ ປາກໂຏເຍວ. ອິຘ ປນ ອິມິສ຺ສໍ ຄາຖາຍໍ ອຘິປ຺ເປຕາ ‘‘ເອກມູລ’’ນ຺ຕິ ສາ ຕຓ຺ຫາ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ຠວຕຓ຺ຫາ, ສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິວເສນ ອາວຏ຺ຏຕິ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ວິຠວຕຓ຺ຫາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິວເສນ, ເອວໍ ທ຺ວິຣາວຏ຺ຏໍ. ສຫຊາຕໂກຏິຍາຕິ ສຫຊາຕໂກຏິຍາປິ, ປເຄວ ສມ຺ມຸຍ຺ຫໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຕມານາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ພລວຠາເວນ ມລີນຕາ ສິຍາ. ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາວ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ປຕ຺ຖຣຓຏ຺ຐານາຕິ ວິຕ຺ຖຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູມິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສຸ ສາ ປຕ຺ຖຣຕີ’’ຕິ. ສມຸທ຺ທນຏ຺ເຐນ ສມຸທ຺ໂທ. ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ປຕາຍ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ປາຕາໂລ, ອຍໍ ປນ ປາຕາໂລ ວິຍາຕິ ປາຕາໂລ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ອຄາຘຄມ຺ຠີຣຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອກມູລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອໂນມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໕. ອໂນມນາມນ຺ຕິ ອນູນນາມໍ. ຄຸຓເນມິຕ຺ຕິການິ ເອວ ຫິ ຠຄວໂຕ ນາມານິ. ຄຸຓານຎ຺ຈສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ອນູນນາມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຄຸຓສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ອປິຈ ຕຖາ ເຕວິຊ຺ໂຊ, ຉຬຠິຎ຺ໂຎຕິອາທີນິ ນາມານິ ອໂນມນາມານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວິສຍຕ຺ຕາ, ຠຄວໂຕ ປນ ສຕ຺ຖາ, ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິອາທີນິ ນາມານິ ອໂນມນາມານິ ນາມ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ອນູນຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອເວກລ຺ລນາມ’’ນ຺ຕິ. ຂນ຺ຘນ຺ຕຣາທໂຍຕິ ຂນ຺ຘວິເສສາທິເກ. ຎາເຓນ ຍາຖາວໂຕ ອຣຓີຍຏ຺ເຐນ ອຕ຺ເຖ. ອນ຺ວຍປຎ຺ຎາຘິຄມາຍາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາປຏິລາຠາຍ. ປຏິປທນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາປຏິປທໍ. ກິເລສກາມານໍ ວເສນ ອລ຺ລີຍິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ກາມາ ເອວ ອາລໂຍ. ອຕີຕກາເລເຍວ ກມນຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກມມານ’’ນ຺ຕິ. ນ ເອຕຣຫິ ຕທຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີຕໍ ປນ ອຸປາທາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ມຫານຸຠາວຕາທິນາ ມຫນ຺ຕານໍ.

ອໂນມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຈ຺ຉຣາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໖. ‘‘ອຈ຺ຉຣາຄຓສງ຺ຆຸຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາ ເທວປຸຕ຺ເຕນ ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ຄາຍິຕາ, ໂສ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາຍ ວິນາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຕໍ ອາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ກິຣ ເທວປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາສເນຕິ ອິມສ຺ເສວ ສຕ຺ຖຸສາສເນ. ກມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມວິນິຈ຺ຉຍໍ. ອຕ຺ຖປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ ອປ຺ປກິຈ຺ຈຕາຍ ຈ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິໂກ. ສຍນສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ທິວສໍ ປຸຣິມຍາມຎ຺ຈ ຠາວນານຸໂຍຄວເສນ ກິລນ຺ຕກາຍສ຺ສ ສມສ຺ສາສນຕ຺ຖໍ ເສຍ຺ຍາຍ ອຸປຄມນຠາໂຄ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ.

ອພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ຖກວາຕາຕິ ຕິກ຺ຂຠາເວນ ສຕ຺ຖກາ ວິຍ ກນ຺ຕນກາ ວາຕາ. ຘຸຣສ຺ມິໍເຍວາຕິ ກິເລສມາເຣນ ຍຸທ຺ເຘ ເອວ. ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ວາ. ອຸປນິສ຺ສຍມນ຺ທຕາຍ ອປຣິປກ຺ກຎາຓຕາຍ ອາສວກ຺ຂຍໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ອຸປຣິ ຐິຕນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣຠາເວນ ທິພ຺ພທຸສ຺ສູປຣິ ຐິຕໍ. ຕເຖວ ອຏ຺ຐາສີຕິ ຕາຫິ ຕຖາ ວຸຕ຺ເຕປິ ຍຖາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ, ຕເຖວ ອຏ຺ຐາສິ. ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ຏນ຺ຕິ ນິພ຺ພຸທ຺ເຘ ປຏິຊິນິຕ຺ວາ ລທ຺ຘພ຺ພສຸວຓ຺ຓປຏ຺ຏໍ. ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ອສມ຺ຠິນ຺ເນເນວ ສີເລນ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຕາປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມໍສຸ ຕສ຺ມາ ‘‘ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ໂຆສິຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄມ຺ມ ໂຆສິຕໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉຣານໍ ຄີຕສທ຺ທວເສນ ໂຆສິຕໍ. ປິສາຈຄຓໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ ອຈ຺ຉນ຺ທຣາຄຕາຍ. ນິຍາມຈິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາເມ ນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາຍ. ຄຣຸຠາເວນາຕິ ຕາສໍ ວເສ ອວຕ຺ຕນໂຕ ຄຣຸຏ຺ຐານຠາເວນ. ຍາຕ຺ຣາຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຕິ ຍາຕ຺ຣາ. ຕໍ ປນ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຄ຺ຄມນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກຖໍ ນິຄ຺ຄມນໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ອຕິສລ຺ເລຂເຕວາຕິ ອຕິວິຍ ກິເລສານໍ ສລ຺ເລຂິຕວຸຕ຺ຕິໂກ. ອກຕາຠິນິເວສສ຺ສາຕິ ຠາວນມນນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ. ກາຣກສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕວາທກາຣກສ຺ສ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊໂຕ. ສຸຎ຺ຎຕາວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ສຸຎ຺ຎຕາທີປນໍ ວິປສ຺ສນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕຕຓ຺ຫາຍ ທູຣີກຣເຓນ ເອກວິຫາຣິຕາຍ. ເອໂກ ມຄ຺ໂຄ ອສ຺ສາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ ເອວ ອສ຺ສ ອນາຄໂຕ, ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ ປນ ກຕປຣິຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາຍວງ຺ກາທີນນ຺ຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ອຠາວໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ອນຸປລພ຺ຠນໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ຠຍໍ, ອສ຺ມິໍ ວາ ອຘິຄເຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ຠຍນ຺ຕິ ອຠຍໍ ນາມ. ສໍສາຣກນ຺ຕາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ເຂມໍ ອມຕຏ຺ຐານໍ ຄມເນ ສຸຄຕສາຣຖິນາ ສຸສຊ຺ຊິຕຍານຠາວໂຕ ຣໂຖ ອກູຊໂນຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕາຍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຘມ຺ມຈກ຺ເກຫິ.

ໂອຕ຺ຕປ຺ປມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ ອວິນາຠາວາ. ອປາລມ຺ໂພຕິ ອວສ຺ສໂຍ. ປຣິວາໂຣຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ອຠິສງ຺ຂຣຓໂຕ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ກຣຓຏ຺ຐາເນ ຘມ຺ໂມ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ອນິຈ຺ຈາທິວເສນາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິວເສນ. ໂສຘິເຕສຸ ວຊ຺ຌມາເນສຸ. ຠູມິລທ຺ຘວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຠູມິລທ຺ຘສງ຺ຂາຕໍ ວຏ຺ຏໍ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຠູມິ ນາມ, ວຏ຺ຏມຍກມ຺ມຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫໍ ກິເລສຊາຕໍ ຠູມິລທ຺ຘວຏ຺ຏໍ. ປຣິຊານມານາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ສມຕິກ຺ກມວເສນ ຊານມານາ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີ.

ກສ຺ມາ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລເຍວ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ນນຸ ຈ ສາ ເທສນາ ຠຄວຕາ ຈຕຸມຄ຺ຄປ຺ປຘານຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອຈ຺ຉຣາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວນໂຣປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໗. ເກສນ຺ຕິ ສາມິວເສນ ວຸຕ຺ຕກສທ຺ໂທ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐາ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕພຫຸວຈນວເສນ ປຣິຓາເມຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖວເສນ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ. ເກ ຊນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ ວຸຕ຺ຕເກສທ຺ໂທ ສີຫວິໂລກນນເຍນ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ເກ ຘມ຺ມຏ຺ຐາ, ເກ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ? ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອິມິນາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ. ຜລາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຕິ ອາຣາໂມ. ອາຣາເມ ໂຣເປນ຺ຕິ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕີຕິ ອາຣາມໂຣປາ. ວນີຍຕິ ຉາຍາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠຊີຍຕີຕິ ວນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຸປວນລກ຺ຂຓໍ ວນໍ, ຕໍ ອາຣາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕໂປວນລກ຺ຂຓໍ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສີມໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິສເມຕິ ອຸທກຈິກ຺ຂລ຺ເລນ ວິສເມ ປເທເສ. ປານີຍໍ ປິວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປປາ, ຕໍ ປປໍ. ອຸທກໍ ປີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ປປາ. ຕຬາກາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມາຕິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອິມິນາ ກມ຺ມປ຺ປຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອຕ຺ຕນາ ກຕຎ຺ຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ອນຸສ຺ສຣໂຕ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ, ນ ປນ ຍຖາ ກຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ສຍເມວ ປວຑ຺ຒຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາຣາມໂຣປນາທິຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ເຕນປິ ສີເລນ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ກຕສີເລ ຐຕ຺ວາ ຈິຓ຺ເຓນ ຕທຎ຺ເຎນປິ ກາຍວາຈສິກສໍວຣລກ຺ຂເຓນ ສີເລນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ. ທສ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປູເຣນ຺ຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕປຣິວຊ຺ຊນໂຕ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ວນໂຣປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ເຊຕວນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໘. ເອສິຕຄຸຓຕ຺ຕາ ເອສິຍມານຄຸຓຕ຺ຕາ ຈ ອິສີ, ອເສກ຺ຂາ ເສກ຺ຂກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຈ. ອິສີນໍ ສງ຺ໂຆ ອິສິສງ຺ໂຆ. ອິສິສງ຺ເຆນ ນິເສວິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆນິເສວິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕໍ ກາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘກຸຏິປາສາທກູຏາຄາຣາທິວເສນ ສິນິທ຺ຘສນ຺ທຈ຺ຉາຍຣຸກ຺ຂລຕາວເສນ ຠູມິຠາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ອຕິຣມຓີຍໍ ຕໍ ເຊຕວນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຕເສຕິ, ຕຖາ ອຣິຍານໍ ນິວາສຠາເວນປີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປຐມຄາຖາຍ ເຊຕວນສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ອຣຫນ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໙໘; ເຖຣຄາ. ໙໙໑). ອປຈຍຄາມິເຈຕນາ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິໍ ອາວຫຕິ ກມ຺ມກ຺ຂຍາຍ ສໍວຕ຺ຕນໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມນ຺ຕິ ມຄ຺ຄເຈຕນາ’’ຕິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ກິເລສານໍ ວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ຈ ວິຊ຺ຊາ. ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊາຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ’’ຕິ. ສມາຘິປກ຺ຂິກາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ມາວາຍາມສຕິສມາຘໂຍ. ຍຖາ ຫິ ວິຊ຺ຊາປິ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ, ເອວໍ ສມາຘິປິ ສມາຘິປກ຺ຂິໂກ. ສີລໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສີລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຊີວິຕໍ ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິສງ຺ກປ຺ປາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ກປ຺ປາ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປກາຣຠາເວນ ວິຊ຺ຊາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕາ, ເອວໍ ວາຍາມສຕິໂຍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວາຍາມສຕິສມາຘໂຍ’’ຕິ. ຘມ຺ໂມຕິ ຫິ ອິຘ ສມາຘິ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓; ມ. ນິ. ໓.໑໙໗; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໘) ວິຍ. ວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາຕິ ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາ. ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວ ເຫເຕ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ເຄນາ’’ຕິ.

ອຸປາເຍນ ວິຘິນາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຠາເວຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ສມາຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມາສມາຘິປກ຺ຂິຍໍ ວິປສ຺ສນາຘມ຺ມຎ຺ເຈວ ມຄ຺ຄຘມ຺ມຎ຺ຈ. ‘‘ອຣິຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມາສມາຘິໍ ເທເສສ຺ສາມິ ສອຸປນິສໍ ສປຣິກ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໓໖) ຫິ ວຈນໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ສມ຺ມາສມາຘິປຣິກ຺ຂາຣາ. ວິຈິເນຍ຺ຍາຕິ ວີມໍເສຍ຺ຍ, ຠາເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄເຫຕຸກາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມໍ ວິຈິເນຍ຺ຍາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ວິປສ຺ເສຍ຺ຍ. ເຕສຸ ວິປສ຺ສິຍມາເນສຸ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸກ຺ກໍສຄຕາຍ ຍທຄ຺ເຄນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ປຫານປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ, ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວເຘນ, ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ຠາວນາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕີຕິ ເອວໍ ເຕສຸ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເອວ ຠຸມ຺ມໍ, ເຕສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມາເນສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອວຘາຣຓວຈນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖາປນວຈນໍ, ອວຘາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕວາ’’ຕິ ຈ ອວຘາຣຓໍ ສາວເກສຸ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕວ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ຕສ຺ເສວຸກ຺ກໍສຠາວໂຕ. ກິເລສອຸປສເມນາຕິ ອິມິນາ ມຫາເຖຣສ຺ສ ຕາທິໂສ ກິເລສວູປສໂມຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສ ສາວກວິສເຍ ປຎ຺ຎາຍ ປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕິ ອໂຫສິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ໂຍປິ ປາຣງ຺ຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ເອຕາວປຣໂມ ສິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຓວິສເຍ ປຎ຺ຎາປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ວເສເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວຘາຣຓມ຺ປິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຕາ ຕີຫິ ວິມຸຕ຺ຕີຫິ ປາຣງ຺ຄເຕ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ປາຣໍ ຄໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ ຄໂຕ’’ຕິອາທິ. ນ ເຖເຣນ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ ລພ຺ຠຕິ, ລພ຺ຠຕິ ເຈ, ເອວເມວ ລພ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເຊຕວນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ມຈ຺ຉຣິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໙. ມຈ຺ຉຣິໂນຕິ ມຈ຺ເຉຣວນ຺ໂຕ ມຈ຺ເຉຣສມງ຺ຄິໂນຕິ ອາຫ ‘‘ມຈ຺ເຉເຣນ ສມນ຺ນາຄຕາ’’ຕິ. ມຈ຺ເຉຣໍ ມຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ນ ວນ຺ທຕີຕິ ວນ຺ທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ, ກຸໂຕ ທານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອິທໍ ຕາວ ມຸທຸມຈ຺ຉຣິຍໍ ນ ຫທຍໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ຕສ຺ສ ມຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ກິໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາທາ ຣຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ນນຸ ຕຸຍ຺ຫໍເຍວ ອາຄຕຄມເນສຸ ປາທາ ຣຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກິນ຺ເຕ ອິເມ ຉິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາມີຈິມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ ກຸໂຕ ທານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາກມ຺ມໍ ຕໍຕໍຄຕິໂຍ ອຣນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຣິຍາ, ສຕ຺ຕາ. ອິເມ ປນ ກຸຈ຺ຉິຕາ ອຣິຍາຕິ ກທຣິຍາ, ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິໂນ. ມຈ຺ຉຣິຍສທິສຎ຺ຫິ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສພ຺ພຫີນໍ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພຄຸຓາຠິຠູຕຕ຺ຕາ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ມູລຠູຕສ຺ສ ທານສ຺ສ ນິເສຘໂຕ. ອິຕິອາທີຫິ ວຈເນຫິ. ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຆາຕໂກຕິ ມຈ຺ຉຣິຍານຸໂຍເຄນ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິນາສໂກ.

ປຸຎ຺ຎປາປວເສນ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ. ກາມຄຸຓຣຕີຕິ ກາມຄຸຓສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ອສ຺ສາໂທ. ຂິຑ຺ຑາຕິ ກາຍິກຂິຑ຺ຑາ ວາຈສິກຂິຑ຺ຑາ ເຈຕສິກຂິຑ຺ຑາຕິ ເອວໍ ຕິວິຘາ. ເອສ ວິປາໂກຕິ ໂຈຬາທີນໍ ກິຈ຺ຉລາໂຠຕິ ເອສ ເອວຣູໂປ ວິປາໂກ. ຍມໂລກນ຺ຕິ ປຣໂລກໍ. ອຸປປຊ຺ຊເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ໂຖ. ເຕນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນິຣຍໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຍາຈນ຺ຕິ ນາມ ອຣິຍຍາຈນາຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອສາ ອຣິຍານ ຍາຈນາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໗.໕໙). ເຍ ສໍວິຠຊນ຺ຕິ, ເຕ ວທຎ຺ຎູ ນາມ ຎຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓໂຕ. ວິມານປ຺ປຠາຍາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ອຸຍ຺ຍານກປ຺ປຣຸກ຺ຂປ຺ປຠາຫິ ເທວຕານໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓສຣີຣປ຺ປຠາຫິປິ ສຄ຺ເຄ ປກາເສນ຺ຕິເຍວ. ປກາສນ຺ຕີຕິ ວາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອປາຍໂລເກ ວິຍ ອປາກຏາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣສມ຺ຠເຕສູຕິ ສຍໍ ສມ຺ຠຕໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປເຣເຫວ ສມ຺ຠຣິເຕສຸ ສຸຂູປກຣເຓສຸ. ເຕນາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ວສວຕ຺ຕີວ ໂມທເຣ’’ຕິ, ປຣນິມ຺ມິຕໂຠເຄສຸ ວສວຕ຺ຕີ ເທວປຸຕ຺ຕາ ວິຍ ສຸຂສມງ຺ຄິຕາຍ ໂມທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສມ຺ປຣາໂຍຕິ ເອເຕ ສຄ຺ຄາຕິ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສມ຺ປຣາໂຍ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏສຸກຏກມ຺ມກາຣີນໍ. ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິຣຍສຄ຺ຄາທິໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ເຕສຸ ໂຍ ມຈ຺ຉຣີ ມນຸສ຺ເສສຸ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ໂສ ທລິທ຺ໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຈຣິຍວເສນ ມຈ຺ຉຣີເຍວ ໂຫນ຺ໂຕ ທາຣາທິຠຣຓຕ຺ຖໍ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປາທີນິ ຫນ຺ຕ຺ວາ ປຸນປິ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອິຕໂຣ ສຸທ຺ຘາສໂຍ ສມິທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຈຣິຍາວເສນ ປຸນປິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸນ ສມ຺ປຣາເຍປິ ທຸຄ຺ຄຕິສຸຄຕິເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ມຈ຺ຉຣິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຆຏີກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໐. ‘‘ອຸປປນ຺ນາເສ’’ຕິ ເສ-ກາຣາຄມໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ, ‘‘ອຸປປນ຺ນາ’’ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິວເສນ ອຸປຄຕາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອວິຫານໂຕ ອວິຫາ, ເຕສໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ອວິຫາພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ, ຕສ຺ມິໍ. ອຸປປຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວາຕິ ປຐມໂກຏ຺ຐາເສ ເອວ. ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ອເສກ຺ຂວິມຸຕ຺ຕິຍາ. ເສກ຺ຂວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປນ ອວິຫູປປຕ຺ຕິໂຕ ປເຄວ ວິມຸຕ຺ຕາ. ມານຸສໍ ເທຫໍ ສມຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປກ຺ກິເລສປຫານວເສນາຕິ ຜເລນ ເຫຕຸທສ຺ສນມິທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມານຸສໍ ເທຫນ຺ຕິ ອິຘ…ເປ… ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ທິວິ ຠວໍ ທິພ຺ພໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ຕຕ຺ຖ ສໍໂຍຊນໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິພ຺ພໍ ໂຍຄນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານີ’’ຕິ. ອິມສ຺ສາຕິ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ຫິຕ຺ວາ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ທິພ຺ພໂຍຄໍ ອຸປຈ຺ຈຄຸ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ຕ຺ວໍ ກຸສລໍ ສພ຺ພາວຊ຺ຊປ຺ປຫາເນນ ອນວຊ຺ຊຕໍ ຠາສຕີຕິ ກຸສລີ ວເທສິ. ອຕ຺ເຖນ ສທ຺ທສ຺ສ ອເຠໂທປຈາຣໍ ກຕ຺ວາ ຄມ຺ຠີຣວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສ຺ເສວ ຄມ຺ຠີຣໂຕ, ນ ສທ຺ທສ຺ສ. ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກາມຣາຄຕາຍ ສພ຺ພໂສ ກາມວິສຍປ຺ປຫາເນນ ນິຣາມິສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ນາມ ອນາຄາມີ. ນິວາສນຏ຺ຐານຠູໂຕ ສມາໂນ ເອໂກ ຄາໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຄາມວາສີ’’ຕິ.

ຆຏີກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາທິຕ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຊຣາວຄ຺ໂຄ

໑. ຊຣາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໑. ຫິຕສ຺ສ ສາຘນໂຕ ສາຘຸ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖຊາຕໍ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖກາເມນ ລຠິຕພ຺ພໂຕ ອຸປເສວິຕພ຺ພໂຕ ລທ຺ຘກໍ, ກລ຺ຍາຓຏ຺ເຐນ ຠທ຺ທກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາຘູຕິ ລທ຺ຘກໍ ຠທ຺ທກ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສີລໍ ຍາວ ຊຣາ ສາຘູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ.

ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ລທ຺ຘປຕິຏ຺ຐາ, ເກນຈິ ອສໍຫາຣິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ອາຄຕາ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ຐາທີຫີຕິ ປູຊນີຍຠາວາທີຫິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ. ຈິຕ຺ຕີກຕນ຺ຕິ ຣຕນນ຺ຕິ ອິທໍ ຣຕນໍ ນາມ ໂລເກ ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ວຕ຺ຖູນໍ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນຕາທິວເສນ. ເຍປິ ໂລເກ ຈິຕ຺ຕີກຕາ ຂຕ຺ຕິຍປຓ຺ຑິຕ-ຈຕຸມຫາຣາຊ-ສກ຺ກ-ສຸຍາມ-ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາທໂຍ, ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕີກໂຕ ເຕຫິ ສຣຓນ຺ຕິ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພຕາທິວເສນ. ຣຕິກຣນ຺ຕິ ປີຕິສຸຂາວຫໍ. ຌານຣຕິສຸເຂນາຕິ ທຸວິເຘນປິ ຌານຣຕິສຸເຂນ. ຕຸເລຕຸນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ. ຄຸຓປາຣມິນ຺ຕິ ຄຸຓານໍ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິໍ. ທຸລ຺ລໂຠ ອເນການິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ອຕິຘາວິຕ຺ວາປິ ລທ຺ຘຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ອໂນໂມຕິ ອນູໂນ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ. ຕຕ຺ຖ ວິເສສໂຕ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໂຕ ເຕຫິ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ ອໂນໂມ ສີເລນາ’’ຕິອາທິ.

ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາເຍວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ‘‘ອິຘ ປນ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາວຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ ‘ຣຕນ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ປຸຊ຺ຊຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸນາຕີຕິ ຈ ປຸຎ຺ຎເຈຕນາ ປຸຎ຺ຎໍ, ສາ ປນ ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕສ຺ເສວ ອາເວຓິກຕາຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ເກນຈິປິ ອນາຫຏາ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອຣູປຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຊຣາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຊຣສາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໒. ອຊີຣເຓນາຕິ ຊິຓ຺ຓຠາວານາປຊ຺ຊເນນ. ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຈຕໍ ອວິນາສປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນິທ຺ຘມິຕພ຺ໂພຕິ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ.

ອຊຣສາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ມິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໓. ສຫ ອຕ຺ເຖນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຕ຺ໂຖ, ຠຓ຺ຑມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາຓິຊ຺ຊວເສນ ເທສນ຺ຕຣາທີສຸ ວິຈຣຓກຊນສມູໂຫ. ເຕນາຫ ‘‘ສທ຺ຘິໍຈໂຣ’’ຕິ, ສຫຈຣຓໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິເນຫໂຍເຄນ ມິຕ຺ຕກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາຘິປ຺ເປຕປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຣເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຣູເປຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນີເຍ, ທຸຕ຺ຕິກິຈ຺ເຉ ວາ. ຍຖາ ອສຓ຺ຐິຕານໍ ສຓ຺ຐາປນວເສນ ປວສໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ໂຠຄພ຺ຍສເນ ນາຖຕາ, ເອວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫວເສນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸຍາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ນາຖຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາຕາ ມິຕ຺ຕໍ ສເກ ຆເຣ’’ຕິ. ອຕ຺ຖຊາຕສ຺ສາຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕປໂຍຊນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນກິຈ຺ຈສ຺ສາ’’ຕິ. ສມ຺ປຣາຍຫິຕນ຺ຕິ ສມ຺ປຣາເຍ ຫິຕາວຫໍ.

ມິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໔. ປຕິຏ຺ຐາຕິ ອວສ຺ສໂຍ. ຄຸຍ຺ຫສ຺ສາຕິ ຄຸຫິຕພ຺ພສ຺ສ ຣຫສ຺ສສ຺ສ. ປຣໂມ ສຂາ ນາມ ອຕິປິຍຏ຺ຐານຕາຍ.

ວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຐມຊນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໕. ວິຘາວຕີຕິ ວິວິຘໍ ຣູປໍ ປຘາວຕິ, ຍຖາກາມໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຐມຊນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ທຸຕິຍຊນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໖. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕຕິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ. ສໍສາໂຣ ຫິ ກິເລສກມ຺ມວິປາການໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຕາຍ ວິຘາວຕິ. ຕຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂມຕ຺ຕາຍ ນານາວິຘທຸກ຺ຂຣາສິຠາວໂຕ.

ທຸຕິຍຊນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຕຕິຍຊນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໗. ນິປ຺ຜຕ຺ຕີຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປາການໍ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນໂຕ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ອວສ຺ສໂຍ, ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຕວິປາກສ຺ສ ອວສ຺ສໂຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕິຍຊນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຸປ຺ປຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໘. ອມຄ຺ໂຄຕິ ນ ມຄ຺ໂຄ ອນຸປາໂຍ. ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວກ຺ຂໂຍຕິ ຕຕ຺ຖ ວຍກ຺ຂຓສ຺ສ ປາກຏຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕກ຺ຂໂຓປິ ຫິ ສຍໍ ຂີຍເຕວ. ເສສໍ ພາຫິຣມລໍ ວຕ຺ຖສຣີຣາທິຠູຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຠສ຺ມຂາຣາທີຫິ ໂຘວິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ໂສເຘຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຏ຺ໂຐຕິ ທູສິໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ນ ສກ຺ກາ ສຸທ຺ໂຘ ນາມ ກາຕຸໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣມລີນຠາວາປາທນໂຕ. ອິຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກຣາຍປິ. ປຊາຕິ ສຕ຺ຕກາໂຍ ສຊ຺ຊຕິ ສງ຺ຄໍ ກໂຣຕິ ຍາຖາວໂຕ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທິ ກິເລສານໍ ຕາປນໂຕ ຕໂປ, ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພາປີ’’ຕິອາທິ.

ອຸປ຺ປຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໙. ກິສ຺ສາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິສ຺ມິໍ ອຠິຣໂຕ’’ຕິ. ສທ຺ຘາ ນາມ ອນວຊ຺ຊສຠາວາ, ຕສ຺ມາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຫິຕສຸຂາວຫາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຄຕິຎ຺ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸຕິຍິກາ’’ຕິ. ອນຸສາສຕິ ຫິຕຈຣິຍາຍ ປຣິຓາຍິກຠາວໂຕ.

ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກວິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໐. ຄາຍຕ຺ຕິອາທິໂກຕິ ຉພ຺ພີສຕິຍາ ຉນ຺ເທສຸ ຄາຍຕ຺ຕິອາທິໂກ ອຸກ຺ກຕິປຣິໂຍສາໂນ ຉນ຺ໂທ ຄາຖານໍ ນິທານໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ‘‘ສມຸຏ຺ຐຫຕິ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕຫິ ປນ ອນຸຏ຺ຐຸຠາທິໂກ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ໂທ ຄາຖານໍ ນິທານ’’ນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພປຏ຺ຐາປນຄາຖາຕິ ຘມ຺ມກຖາຍ ອາທິໂຕ ອາໂຣຈນຠາວຊານນຕ຺ຖໍ ສຕິຊນນໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕິຕຄາຖາ. ອກ຺ຂຣຎ຺ຫິ ປທໍ ຊເນຕີຕິ ຍສ຺ມາ ອກ຺ຂຣສມຸທາໂຍ ປທໍ, ປທສມຸທາໂຍ ຄາຖາ, ສມຸທາໂຍ ຈ ສມຸທາຍີຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊີຍຕິ ຕໍປວຕ຺ຕນໂຕ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຍຎ຺ຊນຠາເວ ຐິຕໍ ອກ຺ຂຣໍ, ຕໍສມຸທາໂຍ ປທໍ, ປທໍ ຕໍ ວິຍຎ຺ເຊຕາ ຊເນຕາ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອກ຺ຂຣຎ຺ຫິ ປທໍ ຊເນຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກ຺ຂຣໍ ຫິ ອຸຈ຺ຈາຣິຕວິທ຺ຘໍສິຕາຍ ຕໍຕໍຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐາຍີປິ ປຣໂຕ ປວຕ຺ຕິຍາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ສງ຺ກລນວເສນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ປທຠາເວນ ຄຍ຺ຫມານໍ ຍຖາສງ຺ເກຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕິ. ປທໍ ຄາຖໍ ຊເນຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄາຖາ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕີຕິ ຄາຖາສຎ຺ຎິໂຕ ປທສມຸທາໂຍ ກິຣິຍາກາຣກສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສມ຺ພນ຺ຘິໂຕ ກຕ຺ຕຸອຘິປ຺ປາຍານຸຣູປໍ ອາໂລຈິຕວິໂລຈິຕໍ ສໍຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ. ສມຸທ຺ທາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິນິສ຺ສິຕາ ໂວຫາຣສນ຺ນິສ຺ສເຍເນວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຄາຖາ ອາຣຠນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ອາສໂຍຕິ ອວສ຺ສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ກວິໂຕຕິ ວິຈິຕ຺ຕກຖີອາທິໂຕ.

ກວິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຊຣາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອທ຺ຘວຄ຺ໂຄ

໑. ນາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໑. ນາມນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎນາມາທິເຠທໍ ນາມໍ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖໍ ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍປວຕ຺ຕິປຖໍ. ອທ຺ຘຠວີຕິ ກາມໍ ປາຬິຍໍ ອຕີຕກາລນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ຕໍ ປນ ລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ອຠິຠວຕິ ອນຸປຕຕີຕິ ເອເຕນ ອຠິຠໂວ ອນຸປຕນໍ ປວຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍ ປນສ຺ສ ອຠິຠວນໍ ອປ຺ປວິສເຍ ອນາມສິຕ຺ວາ ມຫາວິສຍານໍ ວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂອປປາຕິເກນ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສ ນາມໍ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂປາສາຓາທິກສ຺ສ ອນາມໂກອິຈ຺ເຈວ ສມຎ຺ຎາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໒. ເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຍ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກາ, ເຕສໍເຍວ. ອນວເສສປຣິຍາທານນ຺ຕິ ອນວເສສຄ຺ຄຫຓໍ. ນ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ຘາ ປຫີນກິເລສາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ.

ຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຓ຺ຫາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໓. ຕຕິເຍ ‘‘ສພ຺ເພວ ວສມນ຺ວຄູ’’ຕິ ເຍ ຕຓ຺ຫາຍ ວສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເອວ ອນວເສສປຣິຍາທານນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕິທິສ຺ສຕິ.

ຕຓ຺ຫາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສໍໂຍຊນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໔. ກິໍ ສຸ ສໍໂຍຊໂນຕິ ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ-ສໍໂຍຊໂນ’’ຕິ? ວິຈຣນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວິຈາຣຓາ, ປາທາ. ພຫຸວຈເນ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກວຈນໍ ກຕໍ. ຕສ຺ສາຕິ ໂລກສ຺ສ.

ສໍໂຍຊນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ພນ຺ຘນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອາຄຕອຕ຺ໂຖ ເອວ ອນນ຺ຕເຣປິ ວຸຕ຺ໂຕ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈເມປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ.

ພນ຺ຘນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຕ຺ຕຫຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໖. ‘‘ເກນສ຺ສຸພ຺ຠາຫໂຕ’’ຕິ ປາໂຐຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ສຸ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ‘‘ເກນສ຺ສພ຺ຠາຫໂຕ’’ຕິ ປນ ປາເຐ ອຸ-ກາຣໂລເປນ ປທສນ຺ຘິ. ອິຈ຺ຉາຘູປາຍິໂຕຕິ ອສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍິຈ຺ຉາລກ຺ຂຓາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ສນ຺ຕາປິໂຕ ທຑ຺ໂຒ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຈ຺ຉາຍ ອາທິຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ອຕ຺ຕຫຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອຸຑ຺ຑິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໗. ອຸລ຺ລງ຺ຆິໂຕຕິ ອຸພ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ລງ຺ຆິໂຕ. ສທ຺ທາທີສູຕິ ສທ຺ທາທິນາຄທນ຺ເຕສຸ ໂສຕາທີນິ ອຸຑ຺ຑິຕານິ ຕຓ຺ຫາຣຊ຺ຊຸນາ ທຬ຺ຫພນ຺ຘເນນ ພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕທນຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ໂລໂກຕິ ອາຍຕນໂລໂກ. ຕຖາ ອຕ຺ຖໂຍຊນາຍ ກຕຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາທິໂລກວເສນປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ນ ທູຣໍ ອນນ຺ຕຣຠວກຕ຺ຕາ. ຈຸຕິຈິຕ຺ຕອນ຺ຕຣິຕຕ຺ຕາ ເອກຈິຕ຺ຕນ຺ຕຣຠວສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອພຸຊ຺ຌນໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກສ຺ມາ ສຕ຺ຕາ ນ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພລວຕິຍາ’’ຕິອາທິ.

ອຸຑ຺ຑິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປິຫິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໘. ປຎ຺ໂຫຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ເຕ ຄາຖາຍ ປຸຣິມທ຺ຘໍ ປຈ຺ຉິມທ຺ຘໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ປຸຣິມໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐມສຸຕ຺ເຕ ເທວຕາຍ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍາຍວເສນ ປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິ. ປຸຈ຺ຉານຸຣູປໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສິທ຺ຘເມຕນ຺ຕິ ອນາຫຏໍ.

ປິຫິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອິຈ຺ຉາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໙. ນວເມ ວິນຍາຍາຕິ ວິນເຍນ. ກຣຓຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ສມ຺ປທານວຈນໍ. ກິສ຺ສສ຺ສູຕິ ກິສ຺ສ, ສຸ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໍ ຉິນ຺ທຕິ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ທສວິຘມ຺ປິ ສໍໂຍຊນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ກິເລສພນ຺ຘນໍ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອສ຺ສາ ຕຓ຺ຫາຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາຍ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານເມວາ’’ຕິ.

ອິຈ຺ຉາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ໂລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໐. ກິສ຺ມິນ຺ຕິ ກິສ຺ມິໍ ສຕິ? ຕສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕຠາໂວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ກິສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິ? ໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອນຸປາທານຕ຺ຕາ ໂລກສມຎ຺ຎາຍ. ຉສູຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ ສນ຺ຖວນ຺ຕິ ອຘິກສິເນຫໍ ກໂຣຕິ ອຘິກສິເນຫວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນານໍ. ອຸປາທາຍາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ ອປຣກາລກິຣິຍໍ ອເປກ຺ຂຕີຕິ ວຈນເສສວເສນ ກິຣິຍາປທໍ ຄຫິຕໍ ‘‘ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ກິໍ ປນ ປວຕ຺ຕຕິ? ໂລໂກ, ໂລກສມຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉສູຕິ ອິທໍ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ຉຬາຍຕນນິມິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ພທຸກ຺ຂໍ. ອຍນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ ຉຬາຍຕນໍ ນາມ ມູລໍ ສພ຺ພທຸກ຺ຂານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ພາຫິເຣສຸ ອາຍຕເນສຸ ສນ຺ຖວໍ ກໂຣຕິ ວິເສສໂຕ ຣູປາທີນໍ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ຈກ຺ຂາທີນໍ ສນ຺ຕປ຺ປນວເສນ ຣູປາທີນໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ສ ນິເສວິຕາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຉນ຺ນໍ…ເປ… ວິຫຎ຺ຎຕີ’’ຕິ.

ໂລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອທ຺ຘວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ເຉຕ຺ວາວຄ຺ໂຄ

໑. ເຉຕ຺ວາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໑. ວຘິຕ຺ວາຕິ ຫນ຺ຕ຺ວາ ວິນາເສຕ຺ວາ. ອປຣິທຍ຺ຫມານຕ຺ຕາຕິ ອປີຬິຍມານຕ຺ຕາ. ວິນຏ຺ຐໂທມນສ຺ສຕ຺ຕາ ນ ໂສຈຕິ ເຈໂຕທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂາຠາວໂຕ. ວິສໍ ນາມ ທຸກ຺ຂໍ ອນິຏ຺ຐຠາວໂຕ, ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓໍ ໂກໂຘ ອນິຏ຺ຐຜລຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິສມູລສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂວິປາກສ຺ສາ’’ຕິ. ອກ຺ກຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອກ຺ໂກສາປຣາຘສ຺ສ. ອກ຺ໂກສປຫາຣຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ເຘນ ຫິ ‘‘ກຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສມ຺ປທານວຈນໍ. ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂກຘໍ ນສ຺ສຕິ. ສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ເອສ ໂກໂຘ ‘‘ມຘຸຣຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ສຸຂາວສາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຉຕ຺ວາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຣຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໒. ປຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓູປາໂຍ. ທິສ຺ວາຕິ ທສ຺ສນເຫຕຸ. ‘‘ໂຈຬຣຎ຺ໂຎ ຣຏ຺ຐໍ ໂຈຬຣຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຣຏ຺ຐໍ ຣຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ຣຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ວິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໓. ສທ຺ຘາຍາຕິ ສທ຺ຘາເຫຕຸ. ກຸລສມ຺ປທາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວິຕ຺ຕປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ ສທ຺ຘາວິຕ຺ຕເມວ. ເຫຏ຺ຐາ ຕິຓ຺ຓໍ ທ຺ວາຣານໍ ວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນກສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ‘‘ຘມ຺ໂມຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສໍກິລິຏ຺ຐສຸຂນ຺ຕິ. ນິຣາມິສໍ ສຸຂໍ. ຕເມວ ສາມິສໍ ອຸປນິຘາຍ ສມ຺ຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອສໍກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ອເສຈນກຠາເວນ ອຠິຣຸຈິຊນນໂຕ ປິຍາກິຈ຺ຉກຣຓໂຕ ພຫຸໍ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ອໂທສາວຫໂຕ ສຈ຺ຈເມວ ມຘຸຣຕຣໍ. ນ ຫິ ຕໍ ປິວິຕພ຺ພໂຕ ສາທິຕພ຺ພໂຕ ອນຸຠວິຕພ຺ພໂຕ ຣໂສຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖຫິປິ ມຫາຣຫຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຈ຺ຈສ຺ມິໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນທີນິວຕ຺ຕນໍ ມຫາກປ຺ປິນວຕ຺ຖຸອາທີຫິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໓໑; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ທີເປຕພ຺ພໍ, ອິຕຣານິ ກຓ຺ຫທີປາຍນຊາຕກ- (ຊາ. ໑.໑໐.໖໒ ອາທໂຍ) ສຸຕໂສມ- (ຊາ. ໒.໒໑.໓໗໑ ອາທໂຍ) ມຈ຺ຉຊາຕເກຫິ (ຊາ. ໑.໑.໓໔, ໗໕; ໑.໒.໑໓໑ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ພານິ. ນິມ຺ມທ຺ເທນ຺ຕິ ອຠິຠວນ຺ຕິ. ມຘຸຣຕຣນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣຕຣໍ ເສຏ຺ເຐສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາຊີວີຕິ ປຎ຺ຎາຍ ຊີວນສີໂລຕິ ປຎ຺ຎາຊີວີ, ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມຈຣິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາຊີວີຕິ ຈ ປຎ຺ຎາວເສນ ອິຣິຍຕິ ວຕ຺ຕຕິ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ປຎ຺ຎາຊີວີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ຊີວຕ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ, ຊີວນ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎາຊີວິໍ ເສຏ຺ຐມາຫູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ວຸຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໔. ອຸປ຺ປຕນ຺ຕານນ຺ຕິ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕານໍ. ‘‘ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຕວິຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕເຣສໍ ວາ ຕທນຸໂລມໂຕ. ເຂໂມ ໂຫຕິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂຸປທ຺ທວາຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຠິກ຺ໂຂ’’ຕິ. ນິປຕນ຺ຕານນ຺ຕິ ອໂຘມຸຂໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕານໍ. ປວຊມານານນ຺ຕິ ວຊນສີລານໍ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ຊງ຺ຄມາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຣຸກ຺ຂາທໂຍ ວິຍ ຖາວຣາ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຊງ຺ຄມານ’’ນ຺ຕິ. ຄາໂວຕິ ເຘນຸໂຍ. ເຕນ ມຫິໍສາທິການມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວທນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕານໍ.

ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຕິຍາ ຣຸຈິຍາ ຄຫິຕຠາເວນ. ອິຕຣາ ເທວຕາ ຕສ຺ສາ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ອປຣິຕຸສ຺ສມານາ ອາຫ. ຍາວ ປຘໍສີຕິ ຄຸຓຘໍສີ ສຕ຺ຖຸເທສນາຍ ລທ຺ຘພ຺ພຄຸຓນາສນໂຕ. ປຄພ຺ພາຕິ ປາຄພ຺ພິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາ, ຍຖາ ວຈີປາຄພ຺ພິເຍນ ອຂຣາ, ຕຖາ ວາຈາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ. ມຸຂຣາຕິ ມຸຂຂຣາ. ທສພລໍ ປຸຈ຺ຉິ ສຓ຺ຫໍ ສຸຂຸມໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສໍຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ໂສຕຸກາມາ. ອສ຺ສາ ເທວຕາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ. ອຸປ຺ປຕມານາຕິ ອຸປ຺ປຕນ຺ຕີ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕິ ໂອຘິໂສ. ວຏ຺ຏມູລກມຫາອວິຊ຺ຊາຕິ ຕສ຺ສາ ອາທີນວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠູຕກຖນວິເສສນໍ. ໂອສີທນ຺ຕານນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ອໂຘ ສີທນ຺ຕານໍ, ອຸສ຺ສາທຍມານານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠູໂຕຕິ ອິທໍ ‘‘ປທສາ ຈຣມານານ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓວເສນ ຠູຕກຖນວິເສສນໍ. ຍາທິໂສ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕູຕິ ອິທໍ ປຸຣິມປເທ ເທວຕາຍ ປຸຕ຺ຕຄຫຓສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຸຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຠີຕາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໕. ກິໍ ສູຘ ຠີຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸ-ອິຘາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ຠີຕາ’’ຕິ? ມຄ຺ໂຄ ຈ ເນກາຍຕນປ຺ປວຸຕ຺ໂຕຕິ ອເນກກາຣຓໍ ນານາວິຘາຘິຄໂມກາສໍ ກຕ຺ວາ ປວຸຕ຺ໂຕ ກຖິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມຓວເສນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓາເນກາຍຕເນຫິ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ປເວທິຕຕ຺ຕາ ລພ຺ຠມາເນ ເຂເມ ມຄ຺ເຄ ກິໍ ຠີຕາຍໍ ຊນຕາ ອຸປ຺ປຖຠູຕາ ວິປຣີຕທິຏ຺ຐິໂຕ ຄຓ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ? ເອວໍ ເທວຕາ ຍຖິຈ຺ຉາຍ ປຸຣິມທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາຈິນ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຖຸ ປເວທິຕາ, ປຈ຺ຉິມທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ສໍສຍໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ພຫຸປຎ຺ຎາຕິ ປຸຖຸປຎ຺ຎ. ອຸສ຺ສນ຺ນປຎ຺ຎາຕິ ອຘິກປຎ຺ຎາ. ຐເປຕ຺ວາຕິ ສໍຍເມຕ຺ວາ. ສໍວິຠາຄີຕິ ອາຫາຣປຣິໂຠເຄ ສມ຺ມເທວ ວິຠຊນສີໂລ. ເຕນາຫ ‘‘ອຈ຺ຉຣາຍາ’’ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ ເຫຏ຺ຐາ.

ມເນນາຕິ ມໂນຄຫເຓນ. ປຸພ຺ພສຸທ຺ຘິອງ຺ຄນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຠາຄສຸທ຺ຘິຠູຕໍ ອງ຺ຄໍ. ຈຕູສູຕິ ວຸຕ຺ຕອງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນໍ. ຍຎ຺ຎອຸປກ຺ຂໂຣຕິ ທານສ຺ສ ສາຘນໍ. ເອເຕສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ເອເຕສຸ ສທ຺ຘາທິຄຸເຓສຸ. ຍຖາ ຫິ ສທ຺ໂຘ ປຈ຺ຈຍໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ກມ຺ມຜລສ຺ສ ປຣໂລກສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຍ ປຕ຺ຕິຍາຍນໂຕ, ເອວໍ ມຸທຸຫທໂຍ. ມຸທຸຫທໂຍ ຫິ ອນຸທຍໍ ປຕ຺ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປເຣສໍ ເທຕິ. ໂຍ ຈ ສໍວິຠາຄສີໂລ, ໂສ ອປ຺ປກສ຺ມິມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓໂຠຄີ ໂຫຕິ. ວທຎ຺ຎູ ວທານິຍຕາຍ ຍາຄິໂນວ ຍຸຕ຺ຕໍ ຍຸຕ຺ຕກາລໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິການໍ ມໂນຣຖໍ ປູເຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕິ…ເປ… ຈຕູສູຕິ ອາຫາ’’ຕິ.

ວາຈນ຺ຕິອາທີນິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ ຕິວິຘສີລສມ຺ປຕ຺ຕິທີປນໂຕ. ສມ຺ປນ຺ນສີໂລ ຫິ ປຣໂລກໍ ນ ຠາເສຍ຺ຍ. ສທ຺ໂຘ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ ປໂຍຄາສຍສຸທ຺ຘິທີປນໂຕ. ສຸທ຺ຘາສຍສ຺ສ ສມ຺ມາປໂຍເຄ ຐິຕສ຺ສ ກຖໍ ປຣໂລກໂຕ ຠຍນ຺ຕິ. ທຸກວເສນ ຈຕຸຣງ຺ຄໂຍຊນາ ທຸກນໂຍ. ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕຕິ ເອເຕສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕທຸກສງ຺ຄເຫສຸ ຈຕູສຸ ຄຸເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.

ຠີຕາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ນຊີຣຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໖. ນາມໂຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ກສ຺ສໂປ ໂຄຕໂມຕິ ເອວຣູປໍ ນາມຎ຺ຈ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລກ຺ຂຓວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຊີຣຕີຕິ ອສຠາວຘມ຺ມຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທວຍາຠາວໂຕ ຊຣໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຊີຣຓສຠາໂວ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ສມຎ຺ຎາຠາວໂຕ ກາລນ຺ຕເຣປິ ຕໍ ສມຎ຺ຎາຍເຕວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕີຕພຸທ຺ຘານໍ…ເປ… ນ ຊີຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ອາລສິຍນ຺ຕິ ອລສຠາໂວ ທຬ຺ຫໂກສຊ຺ຊໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນາ’’ຕິອາທິ. ຐິຕິນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາຣໍ. ນິທ຺ທາວເສນ ປມຊ຺ຊນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣຓໍ. ກິເລສວເສນ ປມຊ຺ຊນໍ ອກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກຣຓມ຺ປິ. ກມ຺ມສມເຍຕິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກາເລ. ກມ຺ມກຣຓວີຣິຍາຠາໂວຕິ ຕໍກມ຺ມກິຣິຍສມຸຏ຺ຐາປກວີຣິຍາຠາໂວ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ວີຣິຍປຏິປກ຺ໂຂ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ, ນ ວີຣິຍສ຺ສ ອຠາວມຕ຺ຕໍ. ສີລສຎ຺ຎມາຠາໂວ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ. ວິສ຺ສຏ຺ຐາຈາຣຕາ ນາມ ອນາຈາໂຣ. ໂສປ຺ປພຫຸລຕາຕິ ນິທ຺ທາລຸຕາ. ຍໂຕ ຄຫຓຫຕ຺ໂຖປິ ນ ກິລາສຸປິ ປຸຣິໂສ ນິທ຺ທາຍ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ອຕິຈ຺ຉາຕາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາຄນ຺ຕຸກາລສິຍໍ ນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອາລສ຺ຍໍ ວິຍ ປກຕິສິທ຺ຘໍ. ‘‘ເຕ ຉິທ຺ເທ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕານິ ຉ ຉິທ຺ທານີ’’ຕິ. ກຸສລຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອໂນກາສຠາວໂຕ ຉິທ຺ທານິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ວິຕ຺ຕໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພາກາເຣນ ເລສມຕ຺ຕໍ ອເສເສຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນຊີຣຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອິສ຺ສຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໗. ສຕ຺ຖສ຺ສ ມລນ຺ຕິ ສຕ຺ຖມລໍ, ເຍນ ສຕ຺ຖໍ ມລີນໍ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຖມລຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ມລີນໍ ສຕ຺ຖເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມລຄ຺ຄຫິຕສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອາຓາປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອປ຺ປເກ ວາ ມຫນ຺ເຕ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຓາຍ ປວຕ຺ຕນວເສນ ວສນໍ ອິສ຺ສຣິຍຕ຺ຕມິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ມຓິຣຕນມ຺ປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມໍ ຠຓ຺ຑໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອິຕ຺ຖີ ປນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕກຸລາຈາຣິຕ຺ຖິກາຍປິ ອນິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຕາຍ ອຸຕ຺ຕມຠຓ຺ຑໍ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຠຓ຺ຑານມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຕສຎ຺ຫິ ປຸຣິສາຊານີຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ອຸຕ຺ຕມຣຕນາກຣຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖີ ຠຓ຺ຑານມຸຕ຺ຕມໍ. ມລຄ຺ຄຫິຕສຕ຺ຖສທິໂສ ອວໂພຘກິຈ຺ຈວິພນ຺ຘນໂຕ. ສຕ຺ຖມລໍ ວິຍ ສຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖສ຺ສ ຄຸຓາຠາວກຣຓໂຕ ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖມລໍ. ອພ຺ພຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸປທ຺ທວໍ, ຕໍ ເທຕີຕິ ອພ຺ພຸທໍ, ວິນາສກາຣຓໍ. ນນຸ ຫຣຓໍ ສມຓສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ຍຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສລາກຠຕ຺ຕາທີນີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອິສ຺ສຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ກາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໘. ‘‘ອຕ຺ຕກາໂມ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ເຕ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ສພ຺ພໂສ ປຣຕ຺ຖາຍ ເອວ ປຏິປຊ຺ຊມານາ ມຫາກາຣຸຓິກາ ປຣຕ຺ຖກາມາ, ອຕ຺ຖກາມາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຍາ ຈ ເຕສໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາວຫາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ສາປິ ຍາວເທວ ປຣຕ຺ຖາ ເອວາຕິ. ວຸຕ຺ຕໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ. ຍສ຺ມາ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ຕາ ຕຖາຣູປໍ ກາຣຓໍ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ປເຣສໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ ປຣິປູຣຓໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ‘‘ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ຠທ຺ທກໍ. ວາຈາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສຓ຺ຫໍ ມຸທຸກ’’ນ຺ຕິ. ປາປິກນ຺ຕິ ລາມກໍ ນິຫີນໍ. ຕໍ ປນ ຜຣຸສໍ ວາຈນ຺ຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ.

ກາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປາເຖຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໙. ສທ຺ຘາ ພນ຺ຘຕິ ປາເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ສທ຺ຘາ ນາມ ສຕ຺ຕສ຺ສ ມຣຓວເສນ ມຫາປຖໍ ສໍວຊໂຕ ມຫາກນ຺ຕາຣໍ ປຏິປຊ຺ຊໂຕ ມຫາວິທຸຄ຺ຄໍ ປກ຺ຂນ຺ທໂຕ ປາເຖຍ຺ຍປຸຏໍ ພນ຺ຘຕິ ສມ຺ພລໍ ສຊ຺ເຊຕິ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສທ຺ຘາ ພນ຺ຘຕິ ປາເຖຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ຄາຖາປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ. ສິຣີຕິ ກຕປຸຎ຺ເຎຫິ ເສວີຍຕິ ເຕຫິ ປຏິລຠີຍຕີຕິ ສິຣີ. ອິສ຺ສຣິຍໍ ວິຠໂວ. ອາສຍິຕພ຺ພໂຕ ອາສໂຍ, ວສນຏ຺ຐານໍ ນິເກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກຑ຺ຒຕີຕິ ອິຈ຺ຉາວສິກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປກຑ຺ຒຕິ.

ປາເຖຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຊ຺ໂຊຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໐. ຕໍ ຕໍ ສມວິສມໍ ປຊ຺ໂຊຕຕີຕິ ປຊ຺ໂຊໂຕ. ປທີໂປ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຣູປຄຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມານໍ ປຣມຕ຺ຖຠູຕໍ ຣູປໍ ທສ຺ເສຕິ. ຊາຄຣພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຍາຕິ ຊາຄຣຂີຓາສວພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຍ. ໂສ ຫິ ສຕິປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພທາປິ ຊາຄໂຣ ໂຫຕິ. ຄາໂວຕິ ໂຄຊາຕິໂຍ. ອິທໍ ຄຸນ຺ນໍ ໂຄຓານຎ຺ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຫຓໍ. ກມ຺ເມຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຊີວນໍ ຊີໂວ, ສຫ ຊີເວນາຕິ ສຊີວິໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ເມນ ສຫ ຊີວນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ, ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຄມຓ຺ຑເລຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ໂຄຄເຓນ ສຫ. ນ ເຕນ ວິນາ ກສິກມ຺ມາທີນິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂຄຣສສິທ຺ຘິຍາ ເຈວ ກສນຠາຣວຫນສິທ຺ຘິຍາ ຈ ກສິກມ຺ມເອກຈ຺ຈວາຓິຊ຺ຊກມ຺ມາທີນິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕກາຍສ຺ສາຕິ ອາຫາຣຸປຊີວິໂນ ສຕ຺ຕກາຍສ຺ສ ກສິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສປິ ກສິຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍາ ມູລກາຣຓໍ ຜລນິປ຺ຜຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ. ອິຣິຍາປໂຖ ຈ ອິຣິຍນກິຣິຍານໍ ປວຕ຺ຕນຸປາໂຍ. ‘‘ສີຕນ຺ຕິ ນງ຺ຄລສີຕກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຊ຺ໂຊຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ອຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໑. ຣຓນ຺ຕິ ກນ຺ທນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ຣຓາ, ຣາຄາທໂຍ. ເຕຫິ ອຠິຠູຕຕາຍ ຫິ ສຕ຺ຕາ ນານປ຺ປກາຣໍ ກນ຺ທນ຺ຕິ ປຣິເທວນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ສພ຺ພໂສ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ຣຓາຕິ ອຣຓາ. ນິກ຺ກິເລສາ ຂີຓາສວາ. ວຸສິຕວາໂສຕິ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ. ໂຠຊິສ຺ສິຍນ຺ຕິ ຠຸຊິສ຺ສຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ອທາສຠາໂວ’’ຕິ. ສມຓາຕິ ສມິຕປາປສມຓາຕິ ອາຫ ‘‘ຂີຓາສວສມຓາ’’ຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກາເລ ໂລກິຍປຣິຎ຺ຎາຍ, ເສກ຺ຂາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂລກິຍປຣິຎ຺ຎາຍ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ເຕຠູມກໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ປຣິຊານນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຂີຓາສວາ ປນ ປຣິຎ຺ຎາຕປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ສາມີ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ວນ຺ທນ຺ຕິ ນໍ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວນ຺ທນີຍຠາໂວ ຈ ສີລສມ຺ປນ຺ນຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ. ຂຕ຺ຕິຍາຕິ ລກ຺ຂຓວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ເກວລໍ ຂຕ຺ຕິຍາວາ’’ຕິອາທິ.

ອຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຉຕ຺ວາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສາຣຕ຺ຖປ຺ປກາສິນິຍາ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໒. ເທວປຸຕ຺ຕສໍຍຸຕ຺ຕໍ

໑. ປຐມວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມກສ຺ສປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໒. ເທວສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ເທວປຸຕ຺ໂຕ. ເທວານໍ ຊນກຊເນຕພ຺ພສມ຺ພນ຺ຘາຠາວໂຕ ກຖມຍໍ ເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເທວານໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອປາກໂຏ ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາກໂຏປິ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ເຕ ‘‘ອປາກຏາ ອຎ຺ຎຕຣາ ເທວຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິຘ ‘‘ປາກໂຏ ເທວປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ກສ຺ສໂປຕິ ໂຄຕ຺ຕນາມໍ ຄຫິຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸຣິມຊາຕິສິທ຺ຘສມຎ຺ຎາວເສນ. ອນຸສາສນໍ ອນຸສາໂສ, ຕໍ ອນຸສາສໍ. ຠິກ຺ຂຸນິທ຺ເທສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສທ຺ທສ຺ສ ນິທ຺ເທສໍ. ຠິກ຺ຂຸໂອວາທນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວາວຫໍ ໂອວາທໍ. ຍທິ ປນ ນ ອສ຺ໂສສິ, ກຖມຍໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສີຕິ? ອຎ຺ຎໂຕ ສຸຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ, ນ ປນ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕຠາເວນ.

ເຕສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ. ‘‘ກເຖຕຸກາໂມ ເຈວາ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອິຘ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ຠຄວາ ປຎ຺ຫໍ ຠາຣໍ ນ ກໂຣຕິ ເອເກກງ຺ຄເວກລ຺ລໂຕ ເຈວ ອງ຺ຄທ຺ວຍເວກລ຺ລໂຕ ຈ, ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປນ ອຸຠຍງ຺ຄປາຣິປູຣຕ຺ຕາ ຠາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ຄາຖາຍໍ ‘‘ສຸຠາສິຕສ຺ສາ’’ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຠາສິຕໍ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຈຕຸສຈ຺ຈາທິນິສ຺ສິຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີສຸຈຣິຕໍ ສິກ຺ຂຕິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈນິສ຺ສິຕໍ…ເປ… ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອວຘາຣເຓນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໍ ປຏິນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຸປາສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາເສວິຕພ຺ພໍ ຠາເວຕພ຺ພໍ ພຫຸລີກາຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐຕິໍສເຠທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປທຏ຺ຐານຕໍ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸຕິຍປເທນ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ກຖິຕາ’’ຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ທຸຕິຍປເທນ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ຈິຕ຺ຕວູປສເມນ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປເທນ ອຏ຺ຐຕິໍສປ຺ປເຠທກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຸທ຺ຘສມຖກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວເສນາ’’ຕິ ອິທໍ ກຖນ຺ຕິ? ‘‘ຕໍ ວິປສ຺ສນາຘິຏ຺ຐານານໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ທຸຕິຍປເທນ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ສິກ຺ຂນໍ ນາມ ອາເສວນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠາເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຸປາສນນ຺ຕິ ປຍິຣຸປາສນໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອສ຺ສຸຕປຣິຍາປຸຓນກມ຺ມຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫາທິວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ກຖິຕາ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ. ວຈີສຸຈຣິຕສ຺ສ ຫິ ສີລສຠາວຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຕເທກລກ຺ຂຓໍ ກາຍສຸຈຣິຕມ຺ປິ ອິຕຣມ຺ປິ ຄຫິຕເມວາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ, ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຍ ອຸປຘິວິເວໂກ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາຍ ກາຍວິເວໂກ ກຖິໂຕ, ກາຍວິເວໂກ ປນ ສຣູເປເນວ ປາຬິຍໍ ຄຫິໂຕຕິ ຕິວິຘສ຺ສປິ ວິເວກສ຺ສ ປກາສິຕຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປຐມກສ຺ສປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍກສ຺ສປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໓. ທ຺ວີຫິ ຌາເນຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານລກ຺ຂເຓຫິ ທ຺ວີຫິ ຌາເນຫິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄລທ຺ຘາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ. ເຕນ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ວທຕິ. ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສ ຫທຍຕ຺ຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ຫທຍສ຺ສ ມານສສ຺ສ, ອນຸປຕ຺ຕິໍ ປຏິລາຠມານສໍ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປຕ຺ຕຸກາເມນ ເອກນ຺ຕໂຕ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີນໍ ຠາເວ ຕສ຺ສ ອນິຊ຺ຌນໂຕ, ຕທຠາເວ ອິຊ຺ຌນໂຕ ຈ ເຕ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ຍທຄ຺ເຄນ ນິສ຺ສິໂຕ, ຕທຄ຺ເຄນ ປນາຍມ຺ປິ ເຕຫິ ນິສ຺ສິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນິສ຺ສິໂຕ’’ຕິອາທິ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ອານິສໍສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອານິສໍສໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຣຫຕ຺ຕານິສໍໂສ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພປຐໂມ ກມ຺ມຏ຺ຐານອຕ຺ຕານຸໂຍໂຄ, ໂສ ອິຘ ນ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕນ຺ຕິຘມ຺ໂມ ປຸພ຺ພຠາໂຄ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິຘມ຺ໂມຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ.

ທຸຕິຍກສ຺ສປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ມຆສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໔. ມໂຆຕິ ສກ຺ກສ຺ເສຕໍ ນາມໍ ປຸຣິມຊາຕິອນຸຄຕໍ. ສ຺ເວວາຕິ ສກ຺ໂກ ເອວ. ວເຕນາຕິ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານາທິຈາຣິຕ຺ຕຘມ຺ເມນ. ອຎ຺ເຎຕິ ອຸປຘິເວປກ຺ກປາປຘມ຺ເມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ. ອສຸຣນ຺ຕິ ອິນ຺ທສຕ຺ຕຸຠູຕໍ ອສຸຣໍ.

ມຆສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ມາຄຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໕. ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວາຕິ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ເຕ ສໍວຓ຺ຓິຕຕ຺ຖເມວ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມາຄຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ

໕. ທາມລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໖. ເຕນ ກາຣເຓນາຕິ ເຕນ ປຘາເນນ ກາຣຓຠູເຕນ, ປຘານກຣຓນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂຸທ຺ທກມ຺ປິ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ຫີນມ຺ປິ ປຓີຕມ຺ປິ ຠວໍ. ອາຍຕປຄ຺ຄໂຫຕິ ທີຆຣຕ຺ຕສ຺ສ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ. ກິຈ຺ຈໂວສານນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈນິຏ຺ຐານໍ. ຕເຖວາຕິ ຍຖາ ອຣຫຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ, ຕໂຕ ປຈ຺ຉາປິ ຕເຖວ ‘‘ພຸທ຺ຘິປຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວີຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣຕູຕິ ກຸປ຺ປຘມ຺ມໍ ວິຍ ມຎ຺ຎມາໂນ ວທຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣາທິອຕ຺ຖໍ ປນ ວີຣິຍກຣຓໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວ.

ອສໍກິຓ຺ຓາຕິ ອໂວມິສ຺ສາ ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນາຄຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ອິເຘວ ກສ຺ມາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ນທີ ນາມ ອນວຏ຺ຐິຕຕີຣາ, ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ.

ທາມລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກາມທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໗. ປຸພ຺ພໂຍຄາວຈໂຣຕິ ປຸພ຺ເພ ໂຍຄາວຈໂຣ ປຸຣິມຕ຺ຕຠາເວ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ອຍໍ ກິຣ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ພຫູນິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິ, ນ ປນ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ຕມຕ຺ຖໍ ກາຣເຓນ ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຫລກິເລສຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ຍຖາ ວິເສສາວໂຫ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເອກນ຺ເຕນ ປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐສ຺ສ. ສີເລນ ສມາຫິຕາຕິ ຍຖາ ສີລໍ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສາວຫໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມເທວ ອາຫິຕຈິຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕາ. ຕຖາຠູຕາ ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມຸເປຕາ’’ຕິ. ປຕິຏ຺ຐິຕສຠາວາຕິ ເສກ຺ຂຕ຺ຕາ ເອວ ຍຖາຘິຄຕຘມ຺ເມນ ນິຈ຺ຈລຠາເວນ ອຘິຏ຺ຐິຕສຠາວາ. ມຍາ ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຄຫິຕາຍ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ທຸລ຺ລຠາ ຕຸຏ຺ຐີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕີຕິ ຠຄວາ ‘‘ຕຸຏ຺ຐິ ໂຫຕິ ສຸຂາວຫາ’’ຕິ ອໂວຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິ ປຎ຺ຫສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ປພ຺ພຊິໂຕ ຣຸກ຺ຂມູລິໂກ ອພ຺ໂຠກາສິໂກ ວາ ອນຄາຣິຍຸເປໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ເສນາສເນ ປນ ວສນ຺ໂຕ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕຠູມິເກ’’ຕິອາທິ. ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສຕິ ຠາວນາຠິໂຍຄສິທ຺ໂຘ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ສນ຺ໂຕໂສ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕວູປສເມນ ຕຸຏ຺ຐິ ລທ຺ຘາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈິຕ຺ຕວູປສມຠາວນາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕກິເລສານໍ ວູປສມກຣຠາວນາຍ, ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນິພ຺ພິເສວນຠາວກຣເຓນ ສວິເສສໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວູປສມກຣຠາວນາຍ ຣໂຕ ມໂນຕິ ໂຍຊນາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍູປສເມນ ຈິຕ຺ຕສມາຘານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາຍ ຈິຕ຺ຕສມາຘານສ຺ສ ອກາຣການໍ ທູຣີກຣຓໂຕ. ອຘິຈິຕ຺ຕສມາຘາເນນ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ ສວິເສສໍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຈ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍານໍ ອລາຠລາເຠສຸ ປຣິຈ຺ຈາຄສຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ຍຖາສມາທິນ຺ນໍ ສີລໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ ປາຣິປູຣິຎ຺ຈ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາຠູໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຍຸຕ຺ໂຕ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ສພ຺ພໂສ ກິເລເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ກິໍ ນ ຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ? ຄມິສ຺ສນ຺ເຕວາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນໍ ປຫາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຣຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ສາສງ຺ກໍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ປນ ທຸຄ຺ຄໂມ ຠຄວາ ວິສໂມ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ອຍໍ ປນາຕິ ເທວປຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຫິ ຠຄວໂຕ ‘ອຣິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘ທຸຄ຺ຄໂມ ຠຄວາ’ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ສຈ຺ຈເມຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິປິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຍນ ມຄ຺ເຄນ ອຣິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ປນ ‘‘ທຸຄ຺ຄໂມ ຠຄວາ ວິສໂມ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອາຫ ເທວປຸຕ຺ໂຕ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ກາມໍ ກທາຈິ ອຕິທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາວເສນ, ອຍໍ ປນ ອຕີວ ສຸຄໂມ ສພ຺ພກິເລສທຸຄ຺ຄວິວຊ຺ຊນໂຕ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິວິສມສ຺ສ ຣາຄາທິວິສມສ຺ສ ຈ ທູຣີກຣຓໂຕ ນ ວິສໂມ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍາ’’ຕິອາທິ. ອສ຺ສາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຫິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທີນໍ ປຣິພຸນ຺ຘິຕພ຺ພຠາເຄນ ພຫູ ປຣິສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ທຸຄ຺ຄໂມ ວິສໂມ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອວໍສິຣາຕິ ອນຸຏ຺ຐຫເນນ ອໂຘຠູຕອຸຕ຺ຕມງ຺ຄາ. ກຸສລງ຺ເຄສຸ ຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄາ ສພ຺ພເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ອນຣິຍາ ປຕນ຺ຕິ ນ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິປຊ຺ຊນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາຓສິເຣນາ’’ຕິອາທິ. ອນຣິຍມຄ຺ເຄຕິ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ເຄ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສເມ ມຄ຺ເຄ’’ຕິ. ຕໍ ມຄ຺ຄນໂຕ ອນຣິຍາ ອຣິຍານໍ ມຄ຺ຄໂຕ ອປາປຸຓເນນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອປາເຍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂ ຈ ປຕນ຺ຕິ. ສ຺ເວວາຕິ ສ຺ວາຍໍ ອນຣິເຍຫິ ກທາຈິປິ ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ມຄ຺ໂຄ ອຣິຍານໍ ວິສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພໂສ ສມຘິຄເມນ ສໂມ ໂຫຕິ. ກາຍວິສມາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ວິສເມ ສຕ຺ຕກາເຍ ເຕສໍ ສພ຺ພໂສວ ປຫາເນນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມາເຍວ.

ກາມທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ປຎ຺ຈາລຈຓ຺ຑສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໘. ສມ຺ພາເຘຕິ ສມ຺ປີຬິຕຕຓ຺ຫາກິເລສາທິນາ ສອຸປ຺ປີຬຕາຍ ປຣມສມ຺ພາເຘ. ອຕິວິຍ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐານຠູໂຕ ຫິ ນີວຣຓສມ຺ພາໂຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຫິ ທຸຄ຺ຄຫໂນ ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ກາມຄຸຓສມ຺ພາໂຘ ອນວສໂຣ ເອວ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມຫາກສ຺ສປາທີນໍ. ໂອກາສນ຺ຕິ ຌານສ຺ເສຕໍ ນາມໍ ນີວຣຓສມ຺ພາຘາຠາວໂຕ. ອສມ຺ພາຘຠາເວນ ຫິ ຌານໍ ອິຘ ‘‘ໂອກາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຈ຺ຈນ຺ຕາສມ຺ພາຘຏ຺ຐານຕາຍ ວິປສ຺ສນາປາທກຕາຍ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອວິນ຺ທີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອວິນ຺ທີຕິ ວິນ຺ທິ ປຏິລຠິ. ຠູຣິເມຘໂສຕິ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ສປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພຸຊ຺ຌີຕິ ພຸຊ຺ຌິ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ປຏິລີໂນ ຫຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ໂຐ, ປຏິລີນານໍ ວາ ເສຏ຺ໂຐຕິ ປຏິລີນເສຏ຺ໂຐ. ມານຸສ຺ສຍວເສນ ອຸນ຺ນຕຠາວໂຕ ປຏິລີໂນ ນາມ ປຫີນມາໂນ. ປຏິລຠິໍສູຕິ ກາມຄຸຓສມ຺ພາເຘປິ ‘‘ອິເມ ກາມຄຸຓາ ມາທິສານໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ເຕ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມາສຕິໍ ປຏິລຠິໍສຸ. ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິນາປິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕາ.

ອຍໍ ກິຣ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອິໂຕ ປຸຣິມວາເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຐມຊ຺ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຌານສຸຂໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິທານິ ກາມຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຌານໍ ສມ຺ຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຕາທິສສ຺ສ ນາມ ຌານສຸຂສ຺ສ ລາຠີ ຠຄວາ’’ຕິ ເຕນ ຄຸເຓນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ພາເຘ ວຕາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຍຖາ ນາມ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘສິເນຣຸປພ຺ພຕຣາຊໍ ອຸປາທາຍ ສາສໂປ ນ ກິຎ຺ຈິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອນນ຺ຕາປຣິເມຍ຺ຍພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອຸປາທາຍ ຣູປາວຈຣປຐມຊ຺ຌານໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ສຕິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸຕ຺ຕຣຄຸຓາຘິຄມໍ ປເວເທສິ. ຕຕ຺ຖ ສຕິນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາສຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສຕິໍ. ສຸສມາຫິຕາຕິ ໂລກິຍສມາຘິນາ ເຈວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິນາ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕາ. ເຕ ຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ສຸສມາຫິຕາ, ນ ຌານມຕ຺ຕລາຠິໂນ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕ຺ຕາ. ເກຈິ ‘‘ກມ຺ມນ຺ເຕ ສຸສມາຫິຕາ’’ຕິ ປາຐໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ມຄ຺ຄສມາຫິຕາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຈາລຈຓ຺ຑສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຕາຍນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໙. ອຕີຕຊາຕິຍໍ ສຍໍກາຣວເສນ ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ຕິຕ຺ຖກໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ’’ຕິ. ອປເຣ ອາຫຸ ‘‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາຕິ ຄຫຓວເສນ ຕິຕ຺ຖກໂຣ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸພ຺ເພ ຕິຕ຺ຖກໂຣ, ອຕີຕຕ຺ຕຠາເວ ຕິຕ຺ຖກຣສາວໂກ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ທິຏ຺ຐິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ທິຏ຺ຐິໍ ອາທາຍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕິຕ຺ຖໍ ນາມ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາວາທສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕິຕ຺ເຖ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ຕິຕ຺ຖິກາ, ເຕ ເອວ ຕິຕ຺ຖິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມສ຺ສ. ນິສ຺ສນ຺ເທນາຕິ ຜລຠາເວນ. ວີຣິຍປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ວີຣິຍທີປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນິຍມິຕອາຓຕ຺ຕີຕິ ອນິຍມວິຘານໍ ອນິຍມວເສນ ວິຘິວຈນໍ. ຕຓ຺ຫາໂສຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາປ຺ປພນ຺ຘນໍ. ນີຫຣາຕິ ສເມຫິ ປຊຫ. ເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກຄ຺ຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຌານ’’ນ຺ຕິ. ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ. ນ ໂອສກ຺ເກຍ຺ຍາຕິ ນ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຆຣາວາສໂຕ ປຣິພ຺ພຊນໍ ປຣິໂຕ ອປຄໂມຕິ ປຣິພ຺ພໂຊ. ປພ຺ພຊິຕວຕສມາທານສ຺ສ ອທຬ຺ຫຕາຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ຈ ອສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ສິຖິລຄຫິຕາ. ອຕິເຣກນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປຸຣິມກາລໂຕປິ ອຘິກໍ. ອຸປຣີຕິ ອຸປຣູປຣິ. ທຸກ຺ກຏໍ ອກຕເມວ ເສຍ຺ໂຍຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ນາມ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອກຕເມວ ຫິຕາວຫໍ.

ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ. ສິຖິລໍ ກຕນ຺ຕິ ອສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ສິຖິລໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕໍ. ເອວຣູປເມວາຕິ ເອວຣູປໍ ປຣາມຏ຺ຐສາມຎ຺ຎສທິສເມວ ປຈ຺ຉານຸຕາປຈຣິຍາທິປຏິຠາຄໂຕ. ສໍກິລິຏ຺ຐເມວ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ອາສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິຕນ຺ຕິອາທິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕປິ ປເຣຫິ ສງ຺ກິຕໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍິກາ, ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິຠູຕາ’’ຕິ. ປຸພ຺ພປຘານຠູຕາຕິ ປຐມາຣມ຺ຠຠູຕາ.

ຕາຍນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຈນ຺ທິມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໐. ວິມາເນ ຄຫິເຕ ຕໍນິວາສີປິ ຄຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈນ຺ທວິມານວາສີ ເທວປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສພ຺ພຘີຕິ ສພ຺ພສ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຏ຺ຐານາ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕສິ ຠຄວາ ຕ຺ວໍ, ຕສ຺ມາ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ອິໂຕ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານໂຕ ວິປ຺ປໂມກ຺ຂໍ ກໂຣຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’ຕິ. ໂລການຸກມ຺ປກາຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫາ, ຕສ຺ມາ ຕຸຍ຺ຫມ຺ປິ ເອຕສ຺ສປິ ຈນ຺ທສ຺ສ. ຕາທິສາ ເອວາຕິ ສມານາ ເອວ. ປມຸຎ຺ຈສີຕິ ປມຸຎ຺ຈິຕ຺ຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕີຕຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານວຈນ’’ນ຺ຕິ.

ຈນ຺ທິມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສູຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໑. ອນ຺ຘຠາວກຣເຓຕິ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຘກຣເຓຕິປິ ອປເຣ. ເຕນາຫ ‘‘ຕມສີ’’ຕິ. ວິໂຣຈຕີຕິ ວິຊ຺ໂຊຕຕິ. ກາມໍ ເທວປຸຕ຺ຕວເສນ ປຐມໍ ເທວຕາ ອຸທ຺ຘຏາ, ຣາຫຸໂນ ປນ ປໂຍໂຄ ຕສ຺ສ ວິມາເນຕິ ອາຫ ‘‘ມຓ຺ຑລີຕິ ມຓ຺ຑລສຓ຺ຐາໂນ’’ຕິ. ວທຕິ ຕທາ ມຸເຂນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມຸເຂນ ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຄິລີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຈ ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄິລີຕິ ວທຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ມຸເຂນ ຄຫຓສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣາຫຸສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕິອາທິ ຕສ຺ສ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ຄຫຓກາຣຓທສ຺ສນໍ. ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາຕິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ປຣິຈາຣກເທວຕາ. ເວຄນ຺ຕິ ຊວໍ. ໂສ ຫິ ເກນຈິ ອຠິມຸຂໍ ອຕິທຸນ຺ນິວາໂຣ ກມ຺ມນິຍາມສິທ຺ໂຘ. ມຕ຺ຖກນ຺ຕິ ກຓ຺ຐສ຺ສ ອຸປຣິມເທສໍ. ເກຈິ ‘‘ສີສມຕ຺ຖກເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນິກ຺ຂເມຍ຺ຍ ເວຄສ຺ສ ຕິກ຺ຂສີຆຖາມຠາວໂຕ. ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນທິສາຠິມຸຂໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ. ນນ຺ຕິ ຣາຫຸໍ. ອຸທ຺ຘໍ ອຸລ຺ລງ຺ເຆຕຸກາມມ຺ປິ ໂອນເມຍ຺ຍ. ປທທ຺ວເຍນປິ ໂສ ມຫາສຣີໂຣ ມຫາພໂລ, ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ປນ ຄມນເວໂຄ ເຕນ ສພ຺ພຖາປິ ທຸນ຺ນິວາຣິໂຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວິມາເນນາຕິ ຈນ຺ທຄ຺ຄເຫ ຈນ຺ທວິມາເນນ, ສູຣິຍຄ຺ຄເຫ ສູຣິຍວິມາເນນ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ວິມາເນນ ສເຫວ. ອມາວາສິຍຎ຺ຫິ ທ຺ເວ ວິມານານິ ໂຍຊນມຕ຺ຕນ຺ຕຣິຕານິ ຫຸຕ຺ວາ ສເຫວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍທິ ທ຺ເວປິ ເທວປຸຕ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ສູຣິຍສຸຕ຺ເຕ ເອວ ‘‘ປຊໍ ມມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈນ຺ທສຸຕ຺ເຕຕິ? ‘‘ໂສ ຈ ກິຣ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ຎາ ເອວ ຈ ເທວຕາ ຕຕ຺ຖ ວສິ, ຍສ຺ມິໍ ຈນ຺ທຄ຺ຄເຫ ຠຄວາ ຕໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ, ນ ຕຖາ ສູຣິໂຍ, ອປຣຠາເຄ ປນ ຕຕ຺ຖປິ ກາເລນ ກາລໍ ຣາຫຸຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສູຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອນາຖປິຓ຺ຑິກວຄ຺ໂຄ

໑. ຈນ຺ທິມສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໒. ປພ຺ພຕຕຏາ ສນ຺ທມາໂນ ຕຖາຣູໂປ ນທີນິວຕ຺ຕນປເທໂສປິ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານຕາຍ ກຈ຺ໂຉ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປພ຺ພຕກຈ຺ເຉປີ’’ຕິ. ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາເວນ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຈ ເອໂກ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທິ, ເອກຄ຺ຄຕາ. ຕສ຺ມິໍ ໂຍຄໂຕ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ອິຘ ເອໂກທີ. ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ນິປຍນ຺ຕິ ວິໂສເຘນ຺ຕີຕິ ນິປກາ, ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ເຈວາ’’ຕິອາທິ. ກາຍາທິເຠທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ສາຕິສຍາຍ ສຕິຍາ ສຣນ຺ຕີຕິ ສຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕິມນ຺ໂຕ’’ຕິ. ໂສຕ຺ຖິໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປເທເສ ມຄາ ໂສຕ຺ຖິມນຸປທ຺ທເວນ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຌານລາຠິໂນ ໂສຕ຺ຖິໍ ກິເລເສຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕາ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍໍ ກິຣ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພານສຎ຺ຎີ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ຠຄວາ ‘‘ອຍໍ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອນິພ຺ພານຄາມີ ສມາໂນ ນິພ຺ພານຄາມິສຎ຺ຎີ, ຫນ຺ທສ຺ສ ນິພ຺ພານຄາມິໂນ ທສ຺ເສມີ’’ຕິ ທຸຕິຍໍ ຄາຖມາຫ. ຈຕຸນ຺ນໍ ໂອຆານໍ, ສໍສາຣມໂຫຆສ຺ເສວ ວາ ປຣຕີຣຠາວໂຕ ປຣຕີຣນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອມ຺ພຸນິ ຊາໂຕ ອມ຺ພຸໂຊ, ມຈ຺ໂຉ. ສຸຕ຺ຕຊາລໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຈ຺ຉາ ວິຍ ກິເລສຊາລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ.

ຈນ຺ທິມສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ເວຓ຺ຑຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໓. ປຍິຣຸປາສິຍາຕິ ປຍິຣຸປາສເຫຕຸ. ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຕິສ຺ໂສປິ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ. ສິຏ຺ຐິປເທຕິ ກິເລສານໍ ສາສນໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິຕ຺ຕາສນໂຕ ຈ ສິຏ຺ຐິສຎ຺ຎິເຕ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປເທ, ສທ຺ຘມ຺ເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸສິຏ຺ຐິປເທ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນຸສິຏ຺ຐີຕິ ສທ຺ຘມ຺ໂມ. ກາເລຕິ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາເລ. ອປ຺ປມາໂທນາມ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາ.

ເວຓ຺ຑຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທີຆລຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໔. ຕເຖວ ປຎ຺ຎາຍີຕິ ທີຆລຏ຺ຐິຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິ, ຕຖາສມຎ຺ຎາ ເອວ ອໂຫສິ.

ທີຆລຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ນນ຺ທນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໕. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອາວຏ຺ຏໍ ອາວຣຓນ຺ຕິ ອນາວຏໍ. ຣຸກ຺ໂຂ ວາ ປພ຺ພໂຕ ວາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ປກຕິຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາວຣຓຠູໂຕ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ປພ຺ພໂຕ ວິຍ ຈ ອຠິຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ເຎຍ຺ຍາວຣໂຓ ນຕ຺ຖິ. ກຖໍວິຘນ຺ຕິ ກຖໍສຓ຺ຐິຕໍ, ກຖໍປກາຣໍ ວາ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ.

ນນ຺ທນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈນ຺ທນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໖. ເຫຏ຺ຐາຕິ ກາມຠເວ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາ ທຸລ຺ລຠາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ນິມຸຄ຺ຄາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ອປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ ສໍສາໂຣ. ອຸປຣີຕິ ມຫຄ຺ຄຕຠເວ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານໍ ອາຣຸຫິຕຸໍ ອາລມ຺ພນາ ທຸລ຺ລຠາ, ຌານາຠິຣຕິຍາ ຕຕ຺ເຖວ ນິກນ຺ຕິ ເຕສໍ ພລວຕີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປຣິ ອນາລມ຺ພໂນ ສໍສາໂຣ. ເປສິຕຕ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຕິ ເປສິຕຈິຕ຺ໂຕ. ຕໂຍ ກມ຺ມາຠິສງ຺ຂາຣາຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ ຕໂຍ ອຠິສງ຺ຂາຣາ. ເຕນ ‘‘ນນ຺ທີປຸພ຺ພໂກ ກມ຺ມຠໂວ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນນ຺ທິໍ ຊເນຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາມສຎ຺ຎາສີເສນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຄຫຓໍ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທປມຸຂານິ ຈ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ຄຫິຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ກາມສຎ຺ຎາຄຫເຓນ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານີ’’ຕິ. ຣູປຠໂວ ຣູປໍ ຠວປທໂລເປນ. ຣູປຠວຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ເສສຠວສ຺ສປິ ຄຫຓໍ. ຕສ຺ສ ສໍໂຍຊນຄ຺ຄຫເຓນ ປຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ຄຫິຕານິ. ມໂຫເຆຕິ ສໍສາຣມໂຫເຆ. ເຕສນ຺ຕິ ກາມຠວາທີນໍ ຄຫເຓນ ຠວຠາເວນ ຕເທກລກ຺ຂຓຕາຍ. ອຣູປຠໂວ ຄຫິໂຕ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈນ຺ທນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ວາສຸທຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໗. ຉຏ຺ຐໍ ເຫຏ຺ຐາ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ວາສຸທຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຸພ຺ຣຫ຺ມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໘. ສຸພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ຕສ຺ສ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມໍ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກູປສງ຺ກມນສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕເທວ ໂສກໍ ຕສ຺ສ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆປຣິວຸໂຕຕິ ສຫສ຺ສມຕ຺ເຕນ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ເຆນ ປຣິວຸໂຕ. ນນ຺ທນກີຬິກນ຺ຕິ ນນ຺ທນວນກີຬິກໍ. ຫຕ຺ຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຫຕ຺ຖຄຍ຺ຫຸປໂຄ ໂຫຕິ. ຄນ຺ເຖນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມາລາເວຐນມ຺ປິ ຂິຑ຺ຑາປສຸຕຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ປຸປ຺ຜານິເຍວ ຕາຍ ຕາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ມາລາຠາເວນ ຫຕ຺ຖໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ອຸປຈ຺ເຉທກກມ຺ມວເສນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເທວໂລເກ ອາຍຸເສເສ ສຕິ ເອວ ຕສ຺ສ ປນ ອຸປຆາຕກສ຺ສ ລທ຺ໂຘກາສສ຺ສ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ. ‘‘ປຫາໂຣ’’ຕິ ທິວສສ຺ສ ຕຕິໂຍ ຠາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວາຕິ ເອກເວລາຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປິຍວຕ຺ຖຸກໂສເກນາຕິ ປິຍວຕ຺ຖຸນິມິຕ຺ຕເກນ ໂສເກນ. ຣຸປ຺ປມາໂນຕິ ປີຬິຍມາໂນ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສຕິ ມນຸສ຺ສຄຓນາຍ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ອິມິນາ ຕາຫິ ຈ ສເຫວ ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ສ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ຣຸປ຺ປີຕິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊິ. ນິທ຺ຘມິຕຸນ຺ຕິ ນີຫຣິຕຸໍ ອປເນຕຸໍ. ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ຕາຫິ ປຎ຺ຈສຕາຫິ ອຈ຺ຉຣາຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ.

ອິທນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ. ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສທາ. ສ຺ວາຍໍ ນິຈ຺ຈຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ຕຕ຺ຖ ປຫາຕພ຺ພໍ ຄເຫຕພ຺ພຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເທວໂລເກ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ ເຫຕຸປວຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຣາສສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເຕສູຕິ ທຸກ຺ເຂສຸ. ຕານິ ຫິ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ຄາຖາຍໍ ‘‘ກິຈ຺ເຉສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ກິຈ຺ເຉສູຕິ ວາ ກິຈ຺ຉນິມິຕ຺ຕໍ. ຍາສຎ຺ຫິ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕີນໍ ວເສນສ຺ສ ຕານິ ທຸກ຺ຂານິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕໍນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາ ຫິ ອສ຺ສ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິໂຍ ຄຕິວິປຕ຺ຕິໂຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄມເນນ ຫາເຍຍ຺ຍຸໍ. ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐານີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ວເສນ ທິຏ຺ຐານິ ທຸກ຺ຂານິ. ເຕສຸ ຈ ທຸກ຺ເຂສຸ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ຑຍ຺ຫມາໂນ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເປນ.

ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສຈ຺ຈານິ ພຸຊ຺ຌຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ໂພຘິ, ສຕິອາທິຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີ, ຕສ຺ມາ ໂພຊ຺ຌາ ໂພຘິໂຕ. ສາ ປນ ໂພຘິ ຠາວນາກາເຣເນວ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣສທ຺ທໂຍເຄນ ຈ ‘‘ໂພຊ຺ຌາ’’ຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໂປຄຸຓນ຺ຕິ ຘຸຕຘມ຺ມມາຫ. ໂສ ຫິ ຕຓ຺ຫາໂລລຸປ຺ປສ຺ສ ຕປນໂຕ ຕໂປ, ສຍໍ ຄຸຓສຠາວຕ຺ຕາ ຄຸຓສນ຺ນິສ຺ສຍໂຕ ຈ ຄຸຓນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຘຸຕງ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຕໂປຄຸຓ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣຄຕາ ນິສ຺ສຊ຺ຊີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພນິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ອສງ຺ຂຕຘາຕູຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພນິສ຺ສຄ຺ຄາຕິ ນິພ຺ພານໂຕ’’ຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣວ ປຐມໍ ເວທິຕພ຺ໂພ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກມວເສນ ຕສ຺ເສວ ປຐມຕ຺ຕາ. ຕໍ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ອາຫ ‘‘ສຫວິປສ຺ສນາຍ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ’’ຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຕຖາຠາເວນ ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ. ຍສ຺ມາ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຈ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄວາ ຈຕຸສຈ຺ຈວເສນ ເທສນໍ ວິນິວຕ຺ເຕສີ’’ຕິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ ກາມໍ ຕສ຺ເສວ ວິເສສາຘິຄໂມ ອິຘາຄໂຕ, ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາຫິ ປນ ອຈ຺ຉຣາຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໖) ‘‘ໂສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈຫິ ອຈ຺ຉຣາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຖາວຣໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລກເມວ ອຄມາສີ’’ຕິ.

ສຸພ຺ຣຫ຺ມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ກກຸຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໙. ‘‘ນນ຺ທາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນນ຺ທີ ນາມ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ມລນ຺ຕິ ໂຈເທຕຸກາໂມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ນນ຺ທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ລທ຺ຘາ’’ຕິ? ອາຫ. ເຕນ ‘‘ຕຍາ ມມ ອຘິປ຺ເປຕນນ຺ທິຍາ ອິຘ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ສາ ນນ຺ທີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຸຏ຺ຐິ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ນນ຺ທິຍາ ອສຕິ ໂສເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ໂສໂກ ຈ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ມລນ຺ຕິ ໂຈເທນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເຕນ ຫິ, ສມຓ, ໂສຈສີ’’ຕິ. ຠຄວາ ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ຊີຍິຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິໍ ມໍ ຊິນາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ?

ຍທິ ເຕ ນນ຺ທິໂສກາ ນ ສນ຺ຕິ ຫາສວຕ຺ຖຸໂນ ລາຠສ຺ສ ຊານິຍາ ຈ ອຠາວໂຕ, ເອກວິຫາຣິໂນ ປນ ອຣຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ຕໍ ເອກມາສີນໍ, ອຣຕີ ນາຠິກີຣຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອຖ ເນສມ຺ປິ ນນ຺ທິໂສກາຣຕີນໍ ອຠາເວ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ກຖໍ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ? ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ‘‘ອຆຊາຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຆຊາຕສ຺ສາຕິ ອເຆ ຊາຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຊາຕຕຓ຺ຫສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຕຓ຺ຫສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອາຄຕເມວ ກາຣຓສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ຕສ຺ເສວ ຫິ ກາຣຓສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທຸກ຺ຂີ ສຸຂໍ ປຕ຺ຖຍຕີຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ທຸກ຺ຂປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສາປິ ຕຓ຺ຫາປ຺ປວຕ຺ຕິ ເຕນ ທສ຺ສິຕາ. ອິຕີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕິ.

ກກຸຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໐. ນວມນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ອຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອນາຖປິຓ຺ຑິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໑. ທສເມ ກາມໍ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ອິທໍ ຫິ ຕໍ ເຊຕວນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອິມາ ເອວ ຄາຖາ ອາຄຕາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣາ ເທວຕາ’’ຕິ ນິທານໍ ອາໂຣປິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ອາຄຕນຍຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນ ລິຂິຕໍ, ອິຘ ປນ ເທວປຸຕ຺ຕສໍຍຸຕ຺ເຕ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ເທວປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນິທາເນ ນິຄເມ ຈ ອາຄຕໍ, ຕຕ຺ຖ ເທວປຸຕ຺ເຕນ ສຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຄຸຓປເວທນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕມຕ຺ຖໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ ເທວປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ປເວທເນ ປນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອນຸມານພຸທ຺ຘິຍາຕິ ອນຸມານຎາຓສ຺ສ. ອານຸຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ພລທີປນຕ຺ຖໍ.

ອນາຖປິຓ຺ຑິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ນານາຕິຕ຺ຖິຍວຄ຺ໂຄ

໑. ສິວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໒. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມນ຺ຕິ ຕຕິຍວຄ຺ເຄ ປຐມສຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ ເຫຏ຺ຐາ ສຕຸລ຺ລປກາຍິກວຄ຺ເຄ ປຐມສຸຕ຺ເຕ.

ສິວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ເຂມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ປຐມໍເຍວາຕິ ຊຣາມຣຓາທິຠາວໂຕ ປເຄວ. ພລວຈິນ຺ຕນໍ ຈິນ຺ເຕຕີຕິ ຍຖາ ສາກຏິໂກ ອຊານິຕ຺ວາ ວິສເມ ມຄ຺ເຄ ສກຏໍ ປາເຊນ຺ໂຕ ອກ຺ເຂ ຉິນ຺ເນ ປຕິກາຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ພລວຈິນ຺ຕນໍ ຈິນ຺ເຕຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປໍ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ອຘມ຺ມວາທີ ມຈ຺ຈຸມຸຂໍ ປຕ຺ໂຕ ພລວຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ນປ຺ປມຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ເຂມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເສຣີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໔. ຍໍ ທານໍ ເທມີຕິ ຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປຣສ຺ສ ເທມິ. ຕສ຺ສ ປຕິ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຕພ຺ພິສຍໍ ໂລຠໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິຠວນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຘິປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ເທມິ ເຕນ ອນາກຑ຺ຒນີຍຕ຺ຕາ. ‘‘ນ ທາໂສ ນ ສຫາໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທຸຠຍໍ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ທາສພ຺ຍສ຺ສ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ. ສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ຕສ຺ສ ປິຍຠາວາວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ. ສາມີ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສາມິປຣິໂຠຄສທິສາ ເຫຕສ຺ສາຍໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ.

ອຖ ວາ ໂຍ ທານສີລຕາຍ ທາຍໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ທາເນ ປວຕ຺ຕິເຠເທນ ທານທາໂສ ທານສຫາໂຍ ທານປຕີຕິ ຕິປ຺ປກາໂຣ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕທສ຺ສ ຕິປ຺ປກາຣຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທານໍ, ອນ຺ນປານາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ຕຓ຺ຫາຘິປນ຺ນຕາຍ, ຕສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນໂຕ ທາໂສ ວິຍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເຣສໍ ທີຍຕິ, ຕຕ຺ຖປິ ອນ຺ນປານສາມຎ຺ເຎນ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ທາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ. ສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ ປເຣສໍ ທາຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ສມສມຏ຺ຐປເນນ. ປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ສຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວເສ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕາປນໂຕ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ໂຍ ອຕ຺ຕນາ ປຓີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ນິຫີນໍ ເທຕິ, ໂສ ທານທາໂສ ນາມ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕນິຫີນຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ໂຍ ຍາທິສໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕາທິສເມວ ປເຣສໍ ເທຕິ, ໂສ ທານສຫາໂຍ ນາມ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕນິຫີນາຘິກຠາວວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ສທິສຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ໂຍ ອຕ຺ຕນາ ນິຫີນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ປຓີຕໍ ເທຕິ, ໂສ ທານປຕິ ນາມ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕເສຏ຺ຐຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ກມ຺ມສຣິກ຺ຂໂກ ຫິ ວິປາໂກ, ຕສ຺ມາ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ທານປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ຕາທິໂສ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ທານໍ ທີຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທານນ຺ຕິ ຍິຏ຺ຐໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສພ຺ພສາຘາຣຓວເສນ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມຓ …ເປ… ຍາຈການ’’ນ຺ຕິ. ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄຕາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຕາ. ໂຠວາທິໂນຕິ ຊາຕິມຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ວທຕິ. ນາລຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຕທາ ໂລກສ຺ສ. ທຸຄ຺ຄຕາຕິ ທຸກ຺ຂຊີວິກກປ຺ປກາ ກສິຣວຸຕ຺ຕິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ທລິທ຺ທມນຸສ຺ສາ’’ຕິ. ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິຊີວິກໍ ອນຸຏ຺ຐາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ອິຘ ‘‘ກປຓາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຓກຸຓິອາທໂຍ’’ຕິ. ປຖາວິໂນຕິ ອທ຺ຘິກາ. ວນິພ຺ພກາຕິ ທາຍການໍ ຄຸຓກິຕ຺ຕນກມ຺ມຜລກິຕ຺ຕນວເສນ ຍາຈກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນຄ຺ຄາທໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປສຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວີຫິຕຓ຺ຑຸລາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຣາວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທິວເສນ. ຍຖາ ຄາມລາໂຠ ຄາເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂກ ອາຍລາໂຠ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຣລາໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຕສຫສ຺ເສ’’ຕິ. ມຫນ຺ຕຕຣໍ ທານໍ ອທໍສຸ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ຘນສ຺ສ ວິນິໂຍຄໍ ຄຕຕ຺ຕາ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຕໍ ມຫນ຺ຕຕຣໍ ທານໍ ກຕໍ ສນ຺ຘາຍ. ຣຎ຺ໂຎ ຫິ ຕຕ຺ຖ ທານໍ ອິຕ຺ຖາຄາຣສ຺ສ ທາເນນ ມຫຕາ ອຠິຠູຕໍ ວິຍ ປຏິນິວຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິນິວຕ຺ຕີ’’ຕິ. ໂກຈີຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຕ຺ຖຈີ’’ຕິ. ອເນກວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກກາເລ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ໂສ ຣາຊາ ທານມທາສີຕິ.

ເສຣີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຆຏີກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ເຫຏ຺ຐາ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ຆຏີກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຊນ຺ຕຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໖. ເຍ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸໂນ ສໍກິເລສິເກສຸ ໂວທານິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນ ກຸສລາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ກາຣິໂນ ວິປ຺ປຏິສາຣພຫຸລາ. ເຕສໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍຠາວໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ…ເປ… ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກຕິກາ’’ຕິ. ສາຣາຠາເວນ ຕຸຈ຺ຉຕ຺ຕາ ຈ ນໂຬ ວິຍາຕິ ນໂຬ, ມາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອຸນ຺ນຬາຕິ ອຸຄ຺ຄຕນຬາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຏ຺ຐິຕຕຸຈ຺ຉມານາ’’ຕິ. ມາໂນ ຫິ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຕິ ສທິໂສຕິ ຈ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິເສສໂຕ ຕຸຈ຺ໂຉ. ຈາປລ຺ເລນາຕິ ຈປລຠາເວນ, ຕຓ຺ຫາໂລລຸປ຺ເປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຂຂຣາຕິ ມຸເຂນ ຜຣຸສາ, ຜຣຸສວາທິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກິຓ຺ຓວາຈາຕິ ວິສຏວຈນາ, ສມ຺ຜປ຺ປລາປຕາຍ ອປຣິຍນ຺ຕວຈນາ. ເຕນາຫ ‘‘ອສໍຍຕວຈນາ’’ຕິອາທິ. ຈຓ຺ຑໂສເຕ ພທ຺ຘນາວາສທິສາຕິ ເອເຕນ ອນວຏ຺ຐິຕກິຣິຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາ ສຕ຺ຕາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐາຕຸໍ ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ຕິ. ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ນ ອວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ. ວິວຏອິນ຺ທ຺ຣິຍາຕິ ອສໍວຸຕຈກ຺ຂາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍາ.

ຄຸຓກຖາຍ ສທ຺ຘິໍ ກຖິຍມາໂນ ນິຄ຺ຄຸຓສ຺ສ ອຄຸໂຓ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ຊາຕິມຓິສມີເປ ຐິຕສ຺ສ ວິຍ ກາຈມຓິໂນ ໂທໂສ. ສຸຂຊີວິໂນຕິ ສຸເຂ ຐິຕາ. ຍຖາ ທາຍການໍ ສຸຠຣໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຸເຂນ ອກິຈ຺ເຉນ ປວຕ຺ຕຊີວິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ.

ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ຄາມກິຈ຺ຈໍ ເນຕີຕິ ຄາມຓິ, ເຕ ປນ ຫີເຬນ຺ໂຕ ວທຕິ ‘‘ຄາມຓິກາ’’ຕິ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ຄວເສນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກິເລສມຸຈ຺ຉາຍາຕິ ມຫິຈ຺ຉາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາມຸຈ຺ຉາຍ. ສີລວນ຺ຕານໍເຍວ ຫິ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ວທຕິ. ວຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເກເຍວາຕິ ໂອວາເທນ ມຍາ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ຉຑ຺ຑິຕກາຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາທີຫິ. ຕໂຕ ເອວ ອນາຖາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ. ເປຕາຕິ ວິຄຕຊີວິຕາ ມຕາ. ຍຖາ ເປຕາ, ຕເຖວ ໂຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຫິຕາສມຕ຺ຖຕາຍ ວິຎ຺ຎູນໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຕາຍ ຈ.

ຊນ຺ຕຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ໂຣຫິຕສ຺ສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໗. ເອໂກກາເສຕິ ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ປຣິຍນ຺ຕສຎ຺ຎິເຕ ເອກສ຺ມິໍ ໂອກາເສ. ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິທໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ‘‘ໂສ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວິສິຏ຺ຐວິສຍເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ນ ຊາຍຕິ ນ ມີຍຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນ ຈວຕິ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ອປຣາປຣໍ…ເປ… ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ປທຄມເນນາຕິ ປທສາ ຄມເນນ. ສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ອຸປຣິ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສຕຸກາໂມ. ສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ຫິ ອນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານໍ.

ທຬ຺ຫໍ ຖິຣໍ ຘນຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຬ຺ຫຘນ຺ວາ. ໂສ ເອວ ທຬ຺ຫຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ທຬ຺ຫຘນູ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕມປ຺ປມາເຓນາຕິ ສຫສ຺ສຖາມປ຺ປມາເຓນ. ຘນຸສິປ຺ປສິກ຺ຂິຕຕາຍ ຘນຸຄ຺ຄໂຫ, ນ ຘນຸຄ຺ຄຫມຕ຺ເຕນາຕິ ອາຫ ‘‘ຘນຸຄ຺ຄໂຫຕິ ຘນຸອາຈຣິໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຘນຸຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສິກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຘນຸສິກ຺ຂາຍ ສິກ຺ຂິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ສິກ຺ຂາ ຈ ເອຕ຺ຕເກ ກາເລ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ອຸກ຺ກໍສຄໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທສ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ຘນຸສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ. ອຸສຠປ຺ປມາເຓປີຕິ ວີສຕິຍຏ຺ຐິໂຍ ອຸສຠໍ, ຕສ຺ມິໍ ອຸສຠປ຺ປມາເຓ ປເທເສ. ວາລຄ຺ຄນ຺ຕິ ວາຬໂກຏິໍ. ກຕຫຕ຺ໂຖຕິ ປຣິຈິຕຫຕ຺ໂຖ. ກຕສຣກ຺ເຂໂປຕິ ວິວຏສຣກ຺ເຂປປເທສທສ຺ສນວເສນ ສຣກ຺ເຂປກຕາວີ. ເຕນາຫ ‘‘ທສ຺ສິຕສິປ຺ໂປ’’ຕິ. ‘‘ກຕສິປ຺ໂປ’’ຕິ ເກຈິ. ອສນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອສນໍ, ກຓ຺ໂຑ. ຕາລຈ຺ຉາຍນ຺ຕິ ຕາລຈ຺ຉາທິໍ, ສາ ປນ ຣຕນມຕ຺ຕາ, ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລາ ວາ.

ປຸຣຕ຺ຖິມສມຸທ຺ທາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ປຸຣຕ຺ຖິມສມຸທ຺ທາ. ສມຸທ຺ທສີເສນ ປຸຣຕ຺ຖິມຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິໍ ວທຕິ. ປຈ຺ຉິມສມຸທ຺ໂທຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິປ຺ປປຎ຺ຈຕນ຺ຕິ ອທນ຺ຘກາຣິຕໍ. ສມ຺ປຕ຺ເຕຕິ ຕາທິເສນ ຊເວນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ. ອໂນຕຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຖາ ‘‘ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຕທາຕິ ຍທາ ໂສ ໂລກນ຺ຕຄເວສໂກ ອໂຫສິ, ຕທາ. ທີຆາຍຸກກາໂລຕິ ອເນກວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກກາໂລ. ຈກ຺ກວາຬໂລກສ຺ສາຕິ ສາມຎ຺ຎວເສນ ເອກວຈນໍ, ຈກ຺ກວາຬໂລກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປຸພ຺ພປຣິຈຣິຍສິທ຺ຘາຍ ນິກນ຺ຕິຍາ. ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກຕິ ນ ຣູປຘມ຺ມມຕ຺ຕເກ, ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘສມຸທາເຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມິຕປາໂປຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສໍກິເລສຘມ຺ໂມ.

ໂຣຫິຕສ຺ສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗-໘. ນນ຺ທສຸຕ຺ຕນນ຺ທິວິສາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໘-໑໐໙. ນນ຺ທສຸຕ຺ຕວິສາລສຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕມອຏ຺ຐມານິ ເຫຏ຺ຐາ ສໍວຓ຺ຓິຕຣູປຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ.

ນນ຺ທສຸຕ຺ຕນນ຺ທິວິສາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ສຸສິມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ຕຸຍ຺ຫມ຺ປິ ໂນຕິ ຕຸຍ຺ຫມ຺ປິ ນຸ, ນຸ-ສທ຺ໂທ ປຸຈ຺ຉາຍໍ, ຕສ຺ມາ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕຸກາໂມ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ກຖິໂຕຕິ ກເຖຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ, ເຕນາຫ ‘‘ມຕ຺ຖກໍ ນ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ. ຕເມວ ມຕ຺ຖກາປາປຸຓນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາໂຍຄໂຕ ໂຄຣູປສີໂລ, ມູຬ຺ໂຫ ຂລິຕປຎ຺ໂຎ, ໂຄຣູປສ຺ສ ວິຍ ສີລໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຫິ ໂຄຣູປສີໂລ. ສຠາໂຄ ເອກຣູປຈິຕ຺ຕຕາຍ. ອຣິຍານໍ ສຠາຄຕາ ນາມ ຄຸຓວນ຺ຕວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຄຸເຓສຸ ປສີທິຕ຺ວາ’’ຕິ. ໂສຬສວິຘໍ ປຎ຺ຎນ຺ຕິ ມຫາປຎ຺ຎາທິກາ ຉ, ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາ, ອາສວກ຺ຂຍປຎ຺ຎາຕິ ອິມໍ ໂສຬສວິຘໍ ປຎ຺ຎໍ. ເຕສຏ຺ຐິ ສາວກສາຘາຣຓຎາຓານິປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ສໂມສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອານນ຺ທາຕິ ເຖຣໍ ອາຫ. ອາຈາໂຣຕິ ຈາຣິຕ຺ຕສີລມາຫ. ໂຄຈໂຣຕິ ໂຄຈຣສມ຺ປຕ຺ຕິ. ວິຫາໂຣຕິ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາໂຣ. ອຠິກ຺ກໂມຕິອາທິນາ ອິຣິຍາປຖວິຫາຣໍ. ຕຸຍ຺ຫມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎສໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ສພ຺ເພສໍ ເຖຣສ຺ສ ຣຸຈ຺ຈນສຠາໂວ ທີປິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຕິປິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສປິ ອສີຕິຍາ ມຫາເຖຣານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຠາເວ ‘‘ອສີຕິຍາ ມຫາເຖຣານໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫມ຺ປິ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ເຕນ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ວຓ຺ຓໍ ກຖາເປຕຸກາມຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສາຏກນ຺ຕເຣຕິ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖນ຺ຕເຣ. ລທ຺ໂຘກາໂສຕິ ນິພ຺ພຸທ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສາຏກນ຺ຕເຣ ລທ຺ຘໍ ຄເຫຕຸໍ ລທ຺ຘາວສໂຣ. ລຠິສ຺ສາມິໂນຕິ ລຠິສ຺ສາມິ ວຕ. ທີປຘຊຠູຕນ຺ຕິ ສຕໂຍຊນວິຕ຺ຖິຓ຺ຓໍ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ ຘຊຠູຕໍ. ປຸຄ຺ຄລປລາເປຕິ ອນ຺ໂຕສາຣາຠາວໂຕ ປລາປຠູເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ຫຣນ຺ໂຕ. ພາລຕາຍາຕິ ຣຸຈິຂນ຺ຕິອາທິອຠາວຕາຍ. ໂທສຕາຍາຕິ ທຸສ຺ສກຠາເວນ. ໂມເຫນາຕິ ມຫາມູຬ຺ຫຕາຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ພາໂລ ພາລຕາຍາຕິ ມູຬ຺ຫຕາຍ ປກຕິພາລຠາເວນ ນ ຊານາຕິ. ມູຬ຺ໂຫ ໂມເຫນາຕິ ສຍໍ ອພາໂລ ສມາໂນປິ ຍທາ ໂມເຫນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ຕທາ ໂມເຫນ ນ ຊານາຕິ, ອຍໍ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ວິເສໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິປລ຺ລຕ຺ຖຈິຕ຺ໂຕຕິ ຍກ຺ຂຸມ຺ມາເທນ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມາເທນ ວາ ວິປຣີຕຈິຕ຺ໂຕ.

‘‘ຈຕູສຸ ໂກສລ຺ເລສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂກສລ຺ລໍ ປາຬິຍາ ເອວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ສມຸທຍໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ ອສ຺ສາທໂຕ ອາທີນວໂຕ ນິສ຺ສຣຓໂຕ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ອຍໍ ຘາຕຸກຸສໂລ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາຍຕເນສຸ ກຸສໂລ ອາຍຕນກຸສໂລ. ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ທ຺ວາທສປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ ກຸສໂລ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຸສໂລ. ‘‘ອິທໍ ອິມສ຺ສ ຜລສ຺ສ ຐານໍ ກາຣຓໍ, ອິທໍ ອຏ຺ຐານໍ ອກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ, ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐານໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານໂຕ ຐານາຏ຺ຐານກຸສໂລ. ໂຍ ປນ ອິເມສຸ ຘາຕຸອາທີສຸ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ນິສ຺ສງ຺ຄຄຕິຍາ ປຓ຺ຑາຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ຎາເຓນ ອິໂຕ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ.

ມຫນ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ມຫຕີ ປຎ຺ຎາ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫາປຎ຺ໂຎ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາປຎ຺ຎາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍາຫິ ມຫາປຎ຺ຎາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖໂຣ ‘‘ມຫາປຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິນາ ກິຕ຺ຕິໂຕ, ຕາສໍ ມຫາປຎ຺ຎາທີນໍ ອິທໍ ນານຕ຺ຕໍ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວິເສສໂຕ ອຣູປຘມ຺ມສ຺ສ ມຫຕ຺ຕໍ ນາມ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕທສ຺ສ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫນ຺ເຕ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸມຫນ຺ຕຕາຍ ປຈ຺ຈຍມຫນ຺ຕຕາຍ ນິສ຺ສຍມຫນ຺ຕຕາຍ ປເຠທມຫນ຺ຕຕາຍ ກິຈ຺ຈມຫນ຺ຕຕາຍ ຜລມຫນ຺ຕຕາຍ ອານິສໍສມຫນ຺ຕຕາຍ ຈ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕູ ອໂລຠາທໂຍ. ປຈ຺ຈຍາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສທ຺ຘາສຕິວີຣິຍາທໂຍ. ນິສ຺ສຍາ ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນິຍຕຕາ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈ ປຸຣິສວິເສສາ. ປເຠໂທ ຈາຣິຕ຺ຕາທິວິຠາໂຄ. ກິຈ຺ຈໍ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ວິຘມນໍ. ຜລໍ ສຄ຺ຄສມ຺ປທາ ນິພ຺ພານສມ຺ປທາ ຈ. ອານິສໍໂສ ປິຍມນາປຕາທິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໘-໙) ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໖໔ ອາທໂຍ) ຈ ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິນາ ນເຍນ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘາທີນມ຺ປິ ມຫນ຺ຕຕາ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຐານາຏ຺ຐານາທີນໍ ປນ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ມຫາວິສຍຕາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຐານາຏ຺ຐານານໍ ມຫາວິສຍຕາ ພຫຸຘາຕຸກສຸຕ຺ຕາທີສຸ ອາຄຕນເຍນ, ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕີນໍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘ ນິທ຺ຘາຣິຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ສກລສາສນສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໑໘໙ ອາທໂຍ) ຕໍສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໙ ອາທໂຍ) ອາຄຕນເຍນ; ສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ສຕິປຏ຺ຐານວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໓໕໕ ອາທໂຍ) ຕໍສໍວຓ຺ຓນາທີສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໕ ອາທໂຍ) ຈ ອາຄຕນເຍນ; ສາມຎ຺ຎຜລານໍ ມຫໂຕ ຫິຕສ຺ສ ມຫໂຕ ສຸຂສ຺ສ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ມຫໂຕ ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຠາວໂຕ ສນ຺ຕປຓີຕນິປຸຓອຕກ຺ກາວຈຣປຓ຺ຑິຕເວທນີຍຠາວໂຕ ຈ; ອຠິຎ຺ຎານໍ ມຫາສມ຺ຠາຣໂຕ ມຫາວິສຍໂຕ ມຫາກິຈ຺ຈໂຕ ມຫານຸຠາວໂຕ ມຫານິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ ຈ; ນິພ຺ພານສ຺ສ ມທນິມ຺ມທນາທິມຫຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ມຫນ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສຠາວາທິໂຕ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຓ຺ຫາຕິ ຊານາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນາຕິ ມຫາປຎ຺ຎຕາ.

ປຸຖຸປຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖ ນານາຂນ຺ເຘສຸ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຍໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມ…ເປ… ອຍໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມາຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ນານາກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕສຸ ເອກວິເຘນ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອກາທສວິເຘນ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອກວິເຘນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ພຫຸວິເຘນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອກວິເຘນ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ, ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເອວໍ ເອເກກສ຺ສ ຂນ຺ຘສ຺ສ ເອກວິຘາທິວເສນ ອຕີຕາທິວເສນປິ ນານາກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ອິທໍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນາມ…ເປ… ອິທໍ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ນາມໍ. ຕຕ຺ຖ ທສາຍຕນາ ກາມາວຈຣາ, ທ຺ເວ ຈຕຸຠູມກາຕິ ເອວໍ ອາຍຕນານໍ ນານາກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ນານາຘາຕູສູຕິ ອຍໍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ນາມ…ເປ… ອຍໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ໂສຬສ ຘາຕຸໂຍ ກາມາວຈຣາ, ທ຺ເວ ຈຕຸຠູມກາຕິ ເອວໍ ຘາຕຸນານາກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ອຸປາທິຓ຺ຓຘາຕຸວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການຎ຺ຈ ອຸປາທິຓ຺ຓຘາຕູສຸ ເອວ ນານາກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອກເທສມຕ຺ຕໂຕ, ນ ນິປ຺ປເທສໂຕ, ອນຸປາທິຓ຺ຓກຘາຕູນໍ ປນ ນານາກຣຓໍ ນ ຊານນ຺ຕິ ເອວ. ອິຕຣສາວເກສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘານໍເຍວ ປນ ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາວ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ເສໂຕ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ກາໂຬ, ອິມສ຺ສ ມຏ຺ໂຐ, ອິມສ຺ສ ພຫລຕ຺ຕໂຈ, ອິມສ຺ສ ຕນຸຕ຺ຕໂຈ, ອິມສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວເສນ ເອວຣູປໍ; ອິມສ຺ສ ປຸປ຺ຜໍ ນີລໍ ປີຕກໍ ໂລຫິຕກໍ ໂອທາຕໍ, ສຸຄນ຺ຘໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ; ຜລໍ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕໍ ທີຆໍ ວຏ຺ຏໍ ສຸສຓ຺ຐານໍ ມຏ຺ຐໍ ຜຣຸສໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ມຘຸຣໍ ຕິຕ຺ຕກໍ ອມ຺ພິລໍ ກຏຸກໍ ກສາວໍ; ກຓ຺ຏໂກ ຕິຂິໂຓ ອຕິຂິໂຓ ອຸຊຸໂກ ກຸຏິໂລ ຕມ຺ໂພ ໂລຫິໂຕ ໂອທາໂຕ ໂຫຕີຕິ ຘາຕຸນານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ.

ອຕ຺ເຖສູຕິ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ. ນານາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທສູຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາເຠທໂຕ ຈ ສຓ຺ຐານເຠທໂຕ ຈ ນານປ຺ປເຠເທສຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ. ອວິຊ຺ຊາທິອງ຺ຄານຎ຺ຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສຎ຺ຎິຕາຕິ. ເຕນາຫ ສງ຺ຂາຣປິຏເກ ‘‘ທ຺ວາທສ ປຈ຺ຈຍາ ທ຺ວາທສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາ’’ຕິ. ນານາສຸຎ຺ຎຕມນຸປລພ຺ເຠສູຕິ ນານາສຠາເວສຸ ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫໂຕ ສຸຎ຺ຎສຠາເວສຸ, ຕໂຕ ເອວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສອຕ຺ຕອຕ຺ຕນິຍາທິວເສນ ອນຸປລພ຺ເຠສຸ ສຠາເວສຸ. ມ-ກາໂຣ ເຫຕ຺ຖ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ນານາອຕ຺ເຖສູຕິ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາວິສເຍສຸ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາທິເຠເທສຸ ນານາວິເຘສຸ ອຕ຺ເຖສຸ. ຘມ຺ເມສູຕິ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາວິສເຍສຸ ປຈ຺ຈຍາທິນານາຘມ຺ເມສຸ. ນິຣຸຕ຺ຕີສູຕິ ເຕສໍເຍວ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ນິທ຺ຘາຣຓວຈນສງ຺ຂາຕາສຸ ນິຣຸຕ຺ຕີສຸ. ປຏິຠາເນສູຕິ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາທີສຸ ວິສຍຠູເຕສຸ ‘‘ອິມານິ ອິທມຕ຺ຖໂຊຕການີ’’ຕິ ຕຖາ ຕຖາ ປຏິຠານໂຕ ປຕິຏ຺ຐານໂຕ ປຏິຠານານີຕິ ລທ຺ຘນາເມສຸ ຎາເຓສຸ. ປຸຖຸ ນານາສີລກ຺ຂນ຺ເຘສູຕິອາທີສຸ ສີລສ຺ສ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ນານຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອິຕເຣສໍ ປນ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ປາກຏເມວ. ຍໍ ປນ ອຠິນ຺ນໍ ເອກເມວ ນິພ຺ພານໍ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຈາຣວເສນ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຖຸ ຊນສາຘາຣເຓ ຘມ຺ເມ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາ’’ຕິ. ເຕນສ຺ສ ອິຘ ມທນິມ຺ມທນາທິປຣິຍາເຍນ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ວິສຍວເສນ ປຎ຺ຎາຍ ມຫຕ຺ຕໍ ປຸຖຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມວເສນ ຫາສຠາວໍ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ຊວນຠາວໍ, ກິຈ຺ຈວເສນ ຕິກ຺ຂາທິຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕມາ ຫາສປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫາສພຫຸໂລຕິ ປີຕິພຫຸໂລ. ເສສປທານິ ຕສ຺ສ ເວວຈນານິ. ສີລໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ປີຕິສຫຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລໍ ຐເປຕ຺ວາ ຫາສນີຍຕຣສ຺ເສວ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິຕຣໍ ຕິວິຘໍ ສີລໍ ປຣິປູເຣຕິ. ປີຕິໂສມນສ຺ສສຫຄຕາ ຫິ ປຎ຺ຎາ ອຠິຣຕິວເສນ ຕທາຣມ຺ມເຓ ຜຸລ຺ລິຕາ ວິກສິຕາ ວິຍ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຖໂຣຕິອາທິນາ ອຠິນີຫາຣສິທ຺ຘາ ເຖຣສ຺ສ ຫາສປຎ຺ຎຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໂຕ ຂິປ຺ປໍ ຊວຕີຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສີຆເວເຄນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາເວນ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ອິນ຺ເທນ ວິສຏ຺ຐວຊິຣໍ ວິຍ ລກ຺ຂຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີ ອທນ຺ຘາຍນ຺ຕີ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ເວເຄນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ຊວນປຎ຺ຎາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາວເສນ ຊວນປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພລວວິປສ຺ສນາວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂຍຏ຺ເຐນາຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຂເຓເນວ ຠິຊ຺ຊນໂຕ ຂຍສຠາວໂຕ. ຠຍຏ຺ເຐນາຕິ ຠຍານກໂຕ. ອສາຣກຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ຕສາຣວິຣຫໂຕ ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫໂຕ ຈ. ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ຕຸລາຠູຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ຕຸລຍິຕ຺ວາ. ຕີຣຍິຕ຺ວາຕິ ຕາຍ ເອວ ຕີຣຓຠູຕາຍ ຕີເຣຕ຺ວາ. ວິຠາວຍິຕ຺ວາຕິ ຍາຖາວໂຕ ປກາເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ. ຣູປນິໂຣເຘຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ນິໂຣຘຠູເຕ ນິພ຺ພາເນ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາເວນ. ອິທານິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາວເສນ ຊວນປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາວເສນາ’’ຕິ ເກຈິ.

ຎາຓຕິກ຺ຂຠາໂວ ນາມ ສວິເສສໍ ປຏິປກ຺ຂສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ຂິປ຺ປໍ ກິເລເສ ຉິນ຺ທຕີຕິ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ປນ ກິເລເສ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ປຏິປທາ ຈສ຺ສ ນ ຈລຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ອາສເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ອຘິຄຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ເຖໂຣ ຈາຕິອາທິນາ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎຕາ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຂຍຘມ຺ມາ ວຍຘມ຺ມາ ວິຣາຄຘມ຺ມາ ນິໂຣຘຘມ຺ມາ’’ຕິ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສເນນ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວໂຘ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ກາຣຓມຸເຂນ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸພ຺ເພຄພຫຸໂລ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸພ຺ເພຄພຫຸໂລຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕສໍເວໂຄ. ອຸຕ຺ຕາສພຫຸໂລຕິ ຎາຓຸຕ຺ຕາສວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ພຫຸໂສ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕມານໂສ. ເຕນ ອາທີນວານຸປສ຺ສນມາຫ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນພຫຸໂລຕິ ອິມິນາ ປນ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນມາຫ, ອຣຕິພຫຸໂລຕິອາທິນາ ຕສ຺ສາ ເອວ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ພຫິມຸໂຂ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣໂຕ ພຫິຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕຎາຓມຸໂຂ, ຕຖາ ວາ ປວຕ຺ຕິຕວິໂມກ຺ຂມຸໂຂ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌນໍ ນິພ຺ເພໂຘ, ໂສ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖິ, ນິພ຺ພິຊ຺ຌຕີຕິ ວາ ນິພ຺ເພຘາ, ສາ ເອວ ປຎ຺ຎາ ນິພ຺ເພຘິກາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ສນ຺ຕຄຸຓນິຄຸຫນຕາຕິ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານານໍ ພາຫຸສຈ຺ຈຘຸຕຘມ຺ມສີລາທິຄຸຓານຎ຺ເຈວ ປຏິເວຘຄຸຓສ຺ສ ຈ ນິຄຸຫນໍ, ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຕິ ເອເຕເນວ ປຣິເຍສນປຣິໂຠຄມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາປິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຕີຫິ ສນ຺ໂຕເສຫີຕິ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຕີຫິ ສນ຺ໂຕເສຫິ, ສພ຺ເພ ປນ ທ຺ວາທສ. ປຏິສລ຺ລີເນນ ວິເວກຏ຺ຐກາຍານໍ ນ ສງ຺ຄຓິກາຣາມານໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຕານໍ. ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ ວິຄຕຈິຕ຺ຕສໍກິເລສານໍ. ປຣມໂວທານປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິສມຘິຄເມນ ອຕິວິຍ ໂວທານໍ ວິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕານໍ. ກິເລສຸປຘິອາທີນໍ ອຠາວໂຕ ນິຣຸປຘີນໍ. ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວິນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ວິສງ຺ຂາຣໍ ນິພ຺ພານໍ. ອຸປຄຕານໍ, ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການໍ ລາຠີ ປວິວິຕ຺ໂຕ ‘‘ປກາເຣຫິ ວິວິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ສມາສຊ຺ຊນໍ ປຣິສິເນຫຸປ຺ປາໂທ ສໍສຄ຺ໂຄ, ສວນວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສໍສຄ຺ໂຄ ສວນສໍສຄ຺ໂຄ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສມຸລ຺ລປນໍ ອາລາປສລ຺ລປນໍ. ສໍສຄ຺ຄວຕ຺ຖຸນາ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ປຣິໂຠຄສໍສຄ຺ໂຄ.

ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ນາມ ວີຣິຍສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓກຣຓໍ. ຕໍ ປນ ສພ຺ພໂສ ກິເລສານໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂອຘຸນນວຕ຺ຕາຕິ ກິເລສານໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສາວຊ຺ຊສ຺ສ ໂອຘຸນນວເສນ ວຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂອຕິຓ຺ຓໍ ນາມ ວຊ຺ຊໍ ອຊ຺ຌາຈຣິຕນ຺ຕິ ອາໂຣຈິຕໍ. ອໂນຕິຓ຺ຓໍ ອນາໂຣຈິຕໍ. ຕນ຺ຕິວເສນາຕິ ປາຬິຘມ຺ມວເສນ, ຍຸຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາເປ ລາມເກ ປຸຄ຺ຄເລ ຘມ຺ເມ ຈ ຄຣຫຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ປາປຄຣຫີ. ເຕນາຫ ‘‘ປາປປຸຄ຺ຄເລ’’ຕິອາທິ. ເອກທສ຺ສີຕິ ເອກຠວທສ຺ສີ, ອິຘໂລກມຕ຺ຕທສ຺ສີ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສຸຂມຕ຺ຕາເປກ຺ຂີ. ສມນ຺ຕາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ, ປຣິໂຕ ເມ ກຕ຺ຖຈິ ມາ ອຫູຕິ ໂຍຊນາ.

ໂສຬສຫິ ປເທຫີຕິ ໂສຬສຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ. ອກຸປ຺ປນ຺ຕິ ເກນຈິ ອໂກປນີຍໍ. ອຍໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ຄຸຓກຖາ ສຕ຺ຖຸ ວຈນານຸສາເຣນ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬພ຺ຍາປິນີ ອໂຫສິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘາ ວຓ຺ຓນິຠາ ປາຕຸຠວິ ອຸຬາຣປີຕິໂສມນສ຺ສສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ສຸຏ຺ຐຸ ໂອຠາສຕີຕິ ສຸໂຠ. ໂອຠາສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຓິໂນ ຠທ຺ທກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸໂຠຕິ ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ. ຊາຕິມາ ປຣິສຸທ຺ຘອາກຣສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ກຸຣຸວິນ຺ທຊາຕິອາທິຊາຕິວິເສໂສປິ ມຓິ ອາກຣປຣິສຸທ຺ຘມູລໂກ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ໂຘວນາທິປຣິກມ຺ເມນາຕິ ຈຕູສຸ ປາສາເຓສຸ ໂຘວນໂທສນີຫຣຓຕາປນສຓ຺ຫກຣຓາທິປຣິກມ຺ເມນ. ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສ຺ສ ວເສນ ສຠາວວຓ຺ຓສິທ຺ຘິຍາ ເວຬຸຣິຍມຓິ ອຕິວິຍ ໂສຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑມາຫ. ຕຎ຺ຈ ອປ຺ປເກນ ສຸວຓ຺ເຓນ ກຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ນ ໂສຠຕິ ໂສຠາວິປຸເລນາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຸວຓ຺ເຓນ ກຕປິຬນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. ສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຘຣຓສ຺ສ ສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈວີສຕິສຸວຓ຺ຓສາຣິຍາ ວິຈິຕ຺ຕອາຠຣຓໍ ອິຘ ‘‘ນິກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ວິປຸລໍ ນ ປຣິຕ຺ຕກໍ. ມຫາຊມ຺ພຸສາຂາຍ ປວຕ຺ຕນທິຍນ຺ຕິ ມຫາຊມ຺ພຸສາຂາຍ ເຫຏ຺ຐາ ສຎ຺ຊາຕນທິຍໍ. ຕໍ ກິຣ ຣຕນໍ ຣຕ຺ຕໍ. ສຸກຸສເລນ…ເປ… ສມ຺ປຫຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ກຸສເລນ ສຸວຓ຺ຓກາເຣນ ອຸກ຺ກາຍ ຕາເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ປຫຏ຺ຐໍ ມຊ຺ຊນາທິວເສນ ສຸກຕປຣິກມ຺ມໍ. ຘາຕຸວິຠງ຺ເຄຕິ ຘາຕຸວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ເຕ. ກຕຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອາຠຣຓຠາເວນ ກຕໍ ຠຓ຺ຑໍ.

ນາຕິອຸຈ຺ໂຈ ນາຕິນີໂຈ ຕຣຸຓສູຣິໂຍ ນາມ. ສຕ຺ຖາຣາ ອາຠຕວຓ຺ໂຓ ອຸພ຺ຠຕຄຸໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນວ ມຣຓໍ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນປິ ມຣຓໍ ເນວ ອຠິນນ຺ທຕິ ອຕ຺ຕວິນິປາຕສ຺ສ ສາວຊ຺ຊຠາວໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ປເຣສໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ ກຣຸຓາວເສນ, ເອວໍ ໂວສຊ຺ຊນໍ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສາວກາ ນ ຕຖາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ສິກ຺ຂາປທໂຕ. ນ ຊີວິຕໍ ປຕ຺ເຖຕິ ຊີວິຕາສາຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ທິວສສງ຺ເຂປນ຺ຕິ ອຊ຺ຊ ຕ຺ວໍ ອິທໍ ນາມ ກມ຺ມໍ ກໂຣຫິ, ອິທໍ ເຕ ເວຕນນ຺ຕິ ທິວສຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ເວຕນໍ. ຕາທິໂສ ຫິ ຠຕໂກ ທິວສກ຺ຂຍເມວ ອຸທິກ຺ຂຕິ, ນ ກມ຺ມນິຏ຺ຐານໍ. ນິພ຺ພິສໍ ຠຕໂກ ຍຖາຕິ ເວຕນໍ ຠຕິໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກາລກ຺ຂຍໍ ອຸທິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຠຕກປຸຣິໂສ ວິຍ.

ສຸສິມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ນານາຕິຕ຺ຖິຍສາວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໑. ນານາຕິຕ຺ຖິຍສາວກາຕິ ປຸຖຸຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສາວກາ. ຉິນ຺ທິເຕຕິ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທາທິວເສນ ເຉເທ. ມາຣິເຕຕິ ມາຣເຓ. ນ ປາປໍ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ກິຎ຺ຈິ ປາປໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນ ປສ຺ສຕິ, ປເຣສຎ຺ຈ ຕຖາ ປເວເທຕິ. ວິສ຺ສາສນ຺ຕິ ວິສ຺ສຕ຺ຖຠາວໍ. ‘‘ກຕກມ຺ມານມ຺ປິ ວິປາໂກ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ກຕປາປານໍ ອກຕປຸຎ຺ຎານຎ຺ຈ ວິສ຺ສຕ຺ຖຕໍ ນິຣາສງ຺ກຕໍ ຊເນຕິ.

ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉາຍາຕິ ຕປສາ ອເຈລວຕາທິນາ ປາປໂຕ ຊິຄຸຈ຺ຉເນນ, ‘‘ປາປໍ ວິຣາຊຍາມາ’’ຕິ ອເຈລວຕາທິສມາທາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມາທາເນ ຐິເຕນ ສໍວເຣນ ສໍວຸຕຈິຕ຺ໂຕ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປິຫິໂຕ ຈ ນາມ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຸສໍວຸຕຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍາມາ ຠາຄາ ຈຕຸຍາມາ, ຈຕຸຍາມາ ເອວ ຈາຕຸຍາມາ. ຠາຄຕ຺ໂຖ ຫິ ອິຘ ຍາມ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ຣຕ຺ຕິຍໍ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ. ໂສ ປເນຕ຺ຖ ຠາໂຄ ສໍວຣລກ຺ຂໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ຈາຕຸຍາເມນ ສຸສໍວຸໂຕ’’ຕິ, ຈຕຸໂກຏ຺ຐາເສນ ສໍວເຣນ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍວຸໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສພ຺ພສີໂຕທໂກຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສພ຺ພສີຕຸທກປຣິໂຠໂຄ. ສພ຺ເພນ ປາປວາຣເຓນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ສໍວຣລກ຺ຂເຓນ ປາປວາຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຘຸຕປາໂປຕິ ສພ຺ເພນ ນິຊ຺ຊຣລກ຺ຂເຓນ ປາປວາຣເຓນປິ ຘຸຕປາໂປ. ຜຸຏ຺ໂຐຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ເຂປເນນ ວິກ຺ເຂປປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມກ຺ຂຍລກ຺ຂເຓນ ສພ຺ເພນ ປາປວາຣເຓນ ຜຸຏ຺ໂຐ, ຕໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ນ ນິຄຸຫນ຺ໂຕຕິ ນ ນິຄຸຫນເຫຕຸ ທິຏ຺ຐສຸເຕ ຕເຖວ ກເຖນ຺ໂຕ.

ນານາຕິຕ຺ຖິຍານໍເຍວ ອຸປຏ຺ຐາໂກຕິ ປຣວາທີນໍ ສພ຺ເພສໍເຍວ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອຸປຏ຺ຐາໂກ, ເຕສຸ ສາຘາຣຓວເສນ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ໂມກ຺ຂາຘິຄເມນ ສມຓຘມ຺ເມ ປຕ຺ຕພ຺ພມຣິຍາທປ຺ປຕ຺ຕາ.

ສຫຈຣິຕມຕ຺ເຕນາຕິ ສີຫນາເທນ ສຫ ວສ຺ສກຣຓມຕ຺ເຕນ. ສີເຫນ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ເຕນ ສເຫວ ສິງ຺ຄາເລນ ອຕ຺ຕໂນ ສິງ຺ຄາລຣວກຣຓມຕ຺ເຕນ. ໂກຕ຺ຖຸໂກຕິ ຂຸທ຺ທກໂກຕ຺ຖຸ. ອາສງ຺ກິຕສມາຈາໂຣຕິ ອຕ຺ຕນາ ຈ ປເຣຫິ ຈ ອາສງ຺ກິຕພ຺ພສມາຈາໂຣ. ສປ຺ປຸຣິສານນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ.

ຕສ຺ສາຕິ ເວຄພ຺ຠຣິສ຺ສ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ສຣີເຣ ອນຸອາວິສີຕິ ສຣີເຣ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ວິຍ ອາວິສິ. ອຘິມຸຈ຺ຈີຕິ ຍຖາ ຄຫິຕສ຺ສ ວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ວເສ ວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐຫິ. ອາຍຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ສເນນ ສໍຍຸຕ຺ຕາ. ປວິເວກິຍນ຺ຕິ ກປ຺ປກວຕ຺ຖຠຸຎ຺ຊນເສນາສເນຫິ ປວິວິຕ຺ຕຠາວໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ຣູເປ ນິວິຏ຺ຐາຕິ ຈກ຺ຂຸຣູປຘມ຺ເມ ອຠິນິວິຏ຺ຐາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ. ເທວໂລກປຕ຺ຖນກາມາຕິ ເທວໂລກສ຺ເສວ ອຠິປຕ຺ຖນກາມາ. ມຣຓຘມ຺ມຕາຍ ມາຕິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ມາຕິຍາຕິ ມຈ຺ຈາ’’ຕິ. ປຣໂລກຕ຺ຖາຍາຕິ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຠາວາຍ ໂລກສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ.

ປຠາສວຓ຺ຓາຕິ ປຠາຍ ສມານວຓ຺ຓາ. ເກສໍ ປຠາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຈນ຺ໂທຠາສາ’’ຕິອາທິ. ສຊ຺ຌາຣາຄປຠາສວຓ຺ຓາ ອິນ຺ທຘນຸປຠາສວຓ຺ຓາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍຊນາ. ອາໂມ ອາມຄນ຺ໂຘ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາມິສໍ. ວຘາຍາຕິ ວິທ຺ຘໍສິຕຸໍ. ຣູປາຕິ ຣູປາຍຕນາທິຣູປິຘມ຺ມາ.

ຣາຊຄຫສມີປປ຺ປວຕ຺ຕີນໍ ຣາຊຄຫິຍານໍ. ‘‘ເສໂຕ’’ຕິ ເກລາສກູໂຏ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເສໂຕຕິ ເກລາໂສ’’ຕິ. ເກນຈິ ນ ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ອຆໍ, ອນ຺ຕລິກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຆຄາມີນນ຺ຕິ ອາກາສຄາມີນ’’ນ຺ຕິ. ອຸທກໍ ຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸທຘິ, ມໂຫທຘິ. ວິປຸໂລຕິ ເວປຸລ຺ລປພ຺ພໂຕ. ຫິມວນ຺ຕປພ຺ພຕານນ຺ຕິ ຫິມວນ຺ຕປພ຺ພຕຠາຄານໍ. ພຸທ຺ໂຘ ເສຏ຺ໂຐ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນາທີຫິ ສພ຺ພຄຸເຓຫິ.

ນານາຕິຕ຺ຖິຍສາວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສາຣຕ຺ຖປ຺ປກາສິນິຍາ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ເທວປຸຕ຺ຕສໍຍຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ໂກສລສໍຍຸຕ຺ຕໍ

໑. ປຐມວຄ຺ໂຄ

໑. ທຫຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໒. ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທີຕິ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອຊານນ຺ໂຕ ໂກສລຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຂຕ຺ຕິຍມາເນນ ເກວລໍ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ປຐມາຄເຕ ຫິ ສຕ຺ຖຣິ ຕສ຺ສ ສມ຺ໂມທິຕາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ຠຄວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເຕນ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ປຐມໍ ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສິ ປຸພ຺ພຠາສິຕາຍ, ຕທນຸກຣເຓນ ເອວໍ ໂສປິ ຣາຊາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສີຕິ ໂຍຊນາ. ຕໍ ປນ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມທນໍ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີໂຕທກໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມທິຕນ຺ຕິ ສໍສນ຺ທິຕໍ ເອກີຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ໂມທນກິຣິຍາຍ ສມານຕໍ ເອກຣູປຕໍ, ຂມນີຍນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣໍ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ສຠາວໂຕ ທຸສ຺ສຫໍ, ກຈ຺ຈິ ຂມິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຍາປນີຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິກໍ ຈິຣປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາຍ ຍາປນາຍ ກຈ຺ຈິ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ສີສໂຣຄາທິອາພາຘາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາພາຘໍ. ທຸກ຺ຂຊີວິກາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ. ຕໍຕໍກິຈ຺ຈກຣເຓ ອຸຏ຺ຐານສຸຂຕາຍ ກຈ຺ຈິ ລຫຸຏ຺ຐານໍ. ຕທນຸຣູປພລໂຍຄໂຕ ກຈ຺ຈິ ພລໍ. ສຸຂວິຫາຣສມ຺ຠເວນ ກຈ຺ຈິ ຜາສຸວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຈ຺ຈິ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພລວປ຺ປຕ຺ຕາ ປີຕິ ປີຕິເຍວ. ຕຣຸຓປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ. ສມ຺ໂມທນໍ ຊເນຕິ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ໂມທນີຍໍ. ສມ຺ໂມທິຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ໂມທນີຍນ຺ຕິ ອິມໍ ປນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ. ‘‘ສຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕຕິ ອາປາຖມຘຸຣຕໍ ອາຫ, ອນຸສ຺ສຣິຍມານສຸຂໂຕຕິ ວິມທ຺ທຣມຓີຍຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາເວນ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ວຈນຈາຕຸຣິຍມາຫ, ອຕ຺ຖປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕໍ. ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ. ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ອຸປສງ຺ກມນວເສນ ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຄຸຓາຄຸຓວເສນາຕິ ຄຸຓວເສນ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ວາ ອຄຸຓວເສນ ອຸຕ຺ຕານຠາວໍ ວາ. ໂອວຏ຺ຏິກສາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ໂອວຏ຺ຏິກາຍ ຄເຫຕພ຺ພສາຣວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ. ໂລກນິສ຺ສຣຓຠໂວກ຺ກນ຺ຕິປຎ຺ຫນ຺ຕິ ໂລກໂຕ ນິສ຺ສຏຠາວປຎ຺ຫຎ຺ເຈວ ອາທິໂຕ ຠໂວກ຺ກມນປຎ຺ຫຎ຺ຈ. ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຫິ ‘‘ກິໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ສພ຺ພໂລກໂຕ ນິສ຺ສໂຏ, ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ຈ ເຊຏ຺ໂຐ’’ຕິ? ປຸຈ຺ຉຕິ ນາມ. ຍຖາ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາຍ ໂລກໂຕ ນິສ຺ສຏຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ເຊຏ຺ຐຠາວໂຕ ເສຏ຺ຐຠາວໂຕ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຄ຺ຄປສາທສຸຕ຺ຕາທີຫິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ປນ ສມ຺ພຸທ຺ຘຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນໂຕ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໒໔) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຣາຊາ ສຕ຺ຖຸ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຕໂຕ ເອວສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຑ຺ຒຕເຣສຸປິ ຈິຣປພ຺ພຊິເຕສຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາເວ ອລພ຺ຠມາເນ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ກຖໍ ລພ຺ເຠຍ຺ຍາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ກິໍ ປນ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິອາທິໍ ວກ຺ຂຕິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິຍາ ນ ປຸຈ຺ຉຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມຸຂາ ເຕຫິ ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ເສວ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ເຕ ມຸສາວາທິຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກາທີນໍ ‘‘ພຸທ຺ຘາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ປຏິຊານິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂລເກ ມຫາຊເນນ ຄຫິຕປຏິຎ຺ຎາວເສນ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ພຸທ຺ຘສີຫນາທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ເອວ ອາເວຓິກໍ ສີຫນາທໍ. ກາມໍ ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ສມ຺ໂພຘິຎາເຓ ປນ ຄຫິເຕ ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ’’ນ຺ຕິ.

ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄມເນນາຕິ ຍາຍ ກາຍຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸປຄມນມຕ຺ເຕນ ສມຓາ, ນ ສມິຕປາປຕາຍ. ຊາຕິວເສນາຕິ ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ນ ພາຫິຕປາປຕາຍ. ປພ຺ພຊິຕສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ສງ຺ໂຆຕິ ປພ຺ພຊິຕສມູຫຕາມຕ຺ເຕນ ສງ຺ໂຆ, ນ ນິຍ຺ຍານິກທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘສີລສາມຎ຺ຎວເສນ ສໍຫຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເອເຕສໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປຏິຎ຺ຎາຕານໍ ປຣິວາຣຠູໂຕ ອຕ຺ຖິ. ສ຺ເວວາຕິ ປພ຺ພຊິຕສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ເອວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປພ຺ພຊິຕສມູຫວເສນ. ສງ຺ຆິໂນ, ຄຫຏ຺ຐສມູຫວເສນ ຄຓິໂນ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ຄເຓ ເອວ ໂລເກ ສງ຺ຆສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ອາຈາຣສິກ຺ຂາປນວເສນາຕິ ອເຈລກວຕຈຣິຍາທິ-ອາຈາຣສິກ຺ຂາປນວເສນ. ປາກຏາຕິ ສງ຺ຆີອາທິຠາເວນ ປກາສິຕາ. ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈ຺ຉຕາຍ ວຕ຺ຖມ຺ປິ ນ ນິວາເສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕສຸ ສາສນິເກສຸ ວິຍ ສນ຺ຕຄຸຓນິຄຸຫນາ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ ລພ຺ຠຕີຕິ. ຍໂສຕິ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ. ຕຣນ຺ຕິ ເອເຕນ ສໍສາໂຣຆນ຺ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຕຕ຺ຕາ ຕິຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ລທ຺ຘີຕິ ອາຫ ‘‘ຕິຕ຺ຖກຣາຕິ ລທ຺ຘິກຣາ’’ຕິ. ສາຘຸສມ຺ມຕາຕິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ມຕາ, ນ ສາຘູຫິ ສມ຺ມຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ໂຕ…ເປ… ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິ.

ກປ຺ປໂກລາຫລນ຺ຕິ ກປ຺ປໂຕ ໂກລາຫລໍ, ‘‘ກປ຺ປຸຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເທວປຸຕ຺ເຕຫິ ອຸຄ຺ໂຆສິຕມຫາສທ຺ໂທ. ອິເມຕິ ປູຣຓາທໂຍ. ພຸທ຺ຘໂກລາຫລນ຺ຕິ ເທວຕາຫິ ໂຆສິຕໍ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ. ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາຕິ ປຸຣິສສຸຕິປຣມ຺ປຣາຍ ສຸຕ຺ວາ. ຈິນ຺ຕາມຓິວິຊ຺ຊາ ນາມ ປຣຈິຕ຺ຕຊານາປນວິຊ຺ຊາ. ສາ ເກວຏ຺ຏສຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຓິກາ’’ຕິ ອາຄຕາ, ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄນ຺ຘາຣິສມ຺ຠວວິຊ຺ຊາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຘາຣິຍາ ວິກຸພ຺ພນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕຠາເວຕິ ສຣີເຣ. ຣາຊຸສ຺ມາຕິ ຣາຊເຕໂຊ.

ສຸກ຺ກຘມ຺ໂມຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ໂມ ນິກ຺ກິເລສຕາ. ອິທໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ‘‘ມຍໍ ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມຸຂາ ‘‘ນ ມຍໍ ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ເອວມາຫາຕິ ‘‘ເຍປິ ເຕ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ນໂວ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອໂວຈ. ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ມຍໍ ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣໂຕ ປວຕ຺ຕິຕໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອີທິເສ ຐາເນ ກິໍ-ສທ຺ໂທ ປຏິເສຘວາຈໂກ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນ’’ນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ປຏິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ?

ນ ອຸຎ຺ຎາຕພ຺ພາຕິ ນ ຄຣຫິຕພ຺ພາ. ຄຣຫຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອຸ-ສທ຺ໂທ. ‘‘ທຫໂຣ’’ຕິ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍຕິ ຣາຊກຸມາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຣສາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຸຣໂຄ, ໂຍ ໂກຈິ ສປ຺ໂປ, ອິຘ ປນ ອຘິປ຺ເປຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາສີວິໂສ’’ຕິ ອາຫ. ສີລວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ທສ຺ເສຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ ຍສ຺ມາ ‘‘ຠວມ຺ປິ ໂນ ໂຄຕໂມ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອກາສິ. ຍທິປິ ວິເສໂສ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິຠາວິໂຕ ໂຫຕິ, ສໍສຍຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປກໍ ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເທສນາກຸສລຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ອວຎ຺ຎາປຣິຠເວ ປໂຍຄໂຕ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕີກຕາກາຣວເສນ ອວຎ຺ຎາຍ ປາກຏຠາໂວ, ວມ຺ຠນວເສນ ປຣິຠວສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ກາຍປໂຍຄວເສນ ອວຎ຺ຎາ ທສ຺ສິຕາ, ວຈີປໂຍຄວເສນ ປຣິຠໂວ, ອຸຠຍໍ ປນ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ປເຠທໂຕ ຄຫິຕໍ, ອວຎ຺ຎປຣິຠວານໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຣິຄ຺ຄໂຫ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຕໍ ອວຎ຺ຎາທິ ສພ຺ພມ຺ປິ. ຈຕູສຸປິ ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພເມວ ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ.

ຕທຕ຺ຖທີປນາຕິ ຕສ຺ສ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນາ. ວິເສສຕ຺ຖທີປນາຕິ ຕໂຕ ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຖທີປນາ. ເຂຕ຺ຕານໍ ອຘິປຕີຕິ ຂຕ຺ຕິໂຍຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຂຕ຺ຕໂຕ ວິວາທາ ສຕ຺ເຕ ຕາຍຕີຕິ ຂຕ຺ຕິໂຍຕິ ໂລກິຍາ ກຖຍນ຺ຕິ. ‘‘ມຫາສມ຺ມໂຕ, ຂຕ຺ຕິໂຍ, ຣາຊາ’’ຕິ ເອວມາຄເຕສຸ ອິເມສຸ ທຸຕິຍໍ. ອກ຺ຂຣນ຺ຕິ ສມຎ຺ຎາ. ສາ ຫິ ອຸທຍພ຺ພຍາຠາວໂຕ ‘‘ນ ກທາຈິ ຂຣຕີຕິ ອກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ນ ຊີຣຕີ’’ຕິ. ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ສມ຺ປນ຺ນຊາຕິໍ ອຕິວິສຸທ຺ຘຊາຕິໍ. ຕີຓິ ກຸລານີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓເວສ຺ສສຸທ຺ທກຸລານິ. ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ.

ເກວລໍ ນາມປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ ອເປກ຺ຂເຕວາຕິ ອາຫ ‘‘ຐານໍ ຫີຕິ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອຸທ຺ຘຏທຓ຺ເຑນາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອຸພ຺ຠເຕນ ທຓ຺ເຑນ ສາສເນນ, ພລວໍ ອຸປກ຺ກມໍ ຄຣຸກໍ ຣາຊານມ຺ປິ. ຕໍ ຂຕ຺ຕິຍໍ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຂຕ຺ຕິຍໍ ອວຎ຺ຎາປຣິຠວກຣຓໂຕ ວຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຆຏ຺ເຏຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ອຸຣຄສ຺ສ ຈ ນານາວິຘວຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ວທຕິ ‘‘ເຍນ ເຍນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ພຫຸຠກ຺ຂນ຺ຕິ ມຫາຠກ຺ຂໍ ສພ຺ພຠກ຺ຂຂາທກໍ. ປາວກໍ ໂສຘນຕ຺ເຖນ ອສຸທ຺ຘສ຺ສປິ ທຫເນນ. ໂສຕິ ມຄ຺ໂຄ. ກຓ຺ໂຫ ວຕ຺ຕນີ ອິມສ຺ສາຕິ ກຓ຺ຫວຕ຺ຕນີ. ມຫນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ. ຍາວພ຺ຣຫ຺ມໂລກປ຺ປມາໂຓຕິ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານກາເລ ອຣຎ຺ເຎ ອຄ຺ຄິນາ ຄຫິເຕ ກາລນ຺ຕເຣ ເອວ ກຏ຺ຐຕິຓຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ຠໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊາຍນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ປາໂຣຫາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຑຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂກສນາທິນາ. ວິນສ຺ສນ຺ຕິ ສມຓເຕຊສາ ວິນາສິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ນ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ-ກາຣໍ ‘‘ວິນ຺ທເຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ວິນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕາວສິຏ຺ໂຐຕິ ຐານເມວ ເນສໍ ອວສິສ຺ສຕິ, ສຍໍ ປນ ສພ຺ພໂສ ສຫ ຘເນນ ວິນສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ສມ຺ມເທວ ສມາຈເຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຣາຊາທີສຸ ສມ຺ມາ ສມາຈເຣຍ຺ຍ, ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍໍ ຕາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ຕິສ຺ໂສ ກຸລສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍຕິ ຂຕ຺ຕິຍ-ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິ-ມຫາສາລກຸລານິ ວທຕິ. ປຎ຺ຈ ຣູປິພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລເກຕິ ເອວໍ ນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ກມ຺ມຠວວິຠາເຄນ, ເສສານໍ ຄຓນານໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິຠາເຄນ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ກມນີຍໍ. ສາ ປນສ຺ສາ ກນ຺ຕຕາ ອຕິວິຍ ອິຏ຺ຐຕາຍ ມນວຑ຺ຒນຕາຍ ໂສຠນຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິອິຏ຺ຐໍ ອຕິມນາປໍ ອຕິສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ວຈນໍ ປນ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ວາ ເອຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖວເສນ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອໂຘມຸຂຐປິຕນ຺ຕິ ເກນຈິ ອໂຘມຸຂໍ ຐປິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕນ຺ຕິ ສຠາເວເນວ ເຫຏ຺ຐາມຸຂໍ ຊາຕໍ. ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍາຕິ ວິວຏໍ ກເຣຍ຺ຍ. ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ວາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີນິ ອວຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສ຺ສນ຺ເທຫໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີຕິ ກາຬປກ຺ເຂ ຈາຕຸທ຺ທສີ. ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອາເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອນາຘາຣຠູຕໍ ຠາຊນໍ ຕສ຺ສ ອາຘາຣຠາວາປາທນວເສນ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຠິມຸຂຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕຕາຍ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸຂໍ, ຕໂຕ ເອວ ອໂຘມຸຂຠາເວນ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປທທ຺ວຍໍ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ນ ຍຖາສງ຺ຂຍໍ. ກາມໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍປິ ປຏິຈ຺ຉາທກາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປນ ສວິເສສໍ ປຏິຈ຺ຉາທິກາຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐). ສພ຺ພາປາຍຄາມິມຄ຺ໂຄ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ ‘‘ກຸຈ຺ຉິໂຕ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ໂຄ. ເຕເນວ ຫິ ຕທຸຠຍປຏິປກ຺ຂຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາວິກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປິອາທິສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປທີໂປ ນ ຕຖາ ອຸຊ຺ຊໂລ, ຍຖາ ເຕລສນ຺ນິສ຺ສໂຍຕິ ເຕລປຊ຺ໂຊຕຄ຺ຄຫຓໍ. ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ເອເຕຫິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕຸກ຺ກຸຊ຺ຊນປຏິຈ຺ຉນ຺ນວິວຣຓາທິອຸປໂມປມິຕພ຺ພປ຺ປກາເຣຫິ.

ປສນ຺ນາກາຣນ຺ຕິ ປສນ຺ເນຫິ ກາຕພ຺ພໍ ສກ຺ກາຣໍ. ສຣຓນ຺ຕິ ປຏິສຣຓໍ ປຣາຍຓໍ. ອຊ຺ຊຕາຕິ ອຊ຺ຊາຕິ ປທສ຺ສ ວຑ຺ຒນມຕ຺ຕໍ ເຫຕ຺ຖ ຕາ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ເທວຕາ’’ຕິ. ປາເຓຫິ ອຸເປຕນ຺ຕິ ປາເຓຫິ ສຫ ສຣຓໍ ອຸເປຕໍ. ‘‘ຍາວ ເມ ປາຓາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ສຣຓໍ ຄຕເມວ ມໍ ຘາເຣຕູ’’ຕິ ອາປາຓໂກຏິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣຓຄມນໍ ປເວເທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາວ ເມ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ທຫຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ປຸຣິສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໓. ປຸຣິມສຸຕ຺ເຕຕິ ປຸຣິມສຸຕ຺ຕເທສນາຍໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕເວລາຍ ສຕ຺ຖຸ ຄຸເຓ ອຊານນ຺ໂຕ ເກວລໍ ສມ຺ໂມທນໍ ກໂຣຕິ. ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປນ ສຕ຺ຖຸ ຄຸເຓ ຎຕ຺ວາ ສຣຓງ຺ຄຕຕ຺ຕາ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ອຠິວາເທສິ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິ. ອຕ຺ຕານໍ ອຘິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ອວິຊເຫນ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓວເສນ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສທ຺ໂທ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕວິສຍຊ຺ຌຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕ ປເນຕ຺ຖ ນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ນິຍກສງ຺ຂາຕອຊ຺ຌຕ຺ຕຘມ຺ເມສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ’’ຕິ. ລຸພ຺ຠນລກ຺ຂໂຓຕິ ຄິຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓ, ອາຣມ຺ມເຓ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸສ຺ສນລກ຺ຂໂຓຕິ ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓ, ພ຺ຍາປຊ຺ຊນສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຍ຺ຫນລກ຺ຂໂຓຕິ ອຎ຺ຎາຓລກ຺ຂໂຓ, ອາຣມ຺ມເຓ ສຠາວສມ຺ໂມຫຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເຫເຐນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖນາສນອນຕ຺ຖຸປ຺ປາທເນຫິ ວິພາເຘນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຍຖາ ສຄ຺ຄມຄ຺ເຄສຸ ນ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນາເສນ຺ຕິ ວິນາເສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠູຕາຕິ ສນ຺ຕາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ.

ປຸຣິສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຊຣາມຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໔. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຊຣາມຣຓາຕິ ຊຣາມຣເຓນ ວິນາ. ຊຣາມຣຓວິຣຫິໂຕ ຊາໂຕ ນາມ ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປາຬິຍໍ ຊາຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ສາມິວຈນໍ. ມຫາສາລາຕິ ອິມິນາ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາສາລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ຍຖາ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິໂຍຕິ ປຸລຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ. ມຫາສາຣປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ມຫນ຺ຕໍ ວິຠວສາຣໍ ປຕ຺ຕາ. ໂກຏິສຕໍ ຘນໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ‘‘ກຸມ຺ຠໍ ນາມ ທສ ອມ຺ພຓານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິສ຺ສຣາຕິ ວິຠວິສ຺ສຣິເຍນ ອິສ຺ສຣາ. ສຸວຓ຺ຓຣຊຕຠາຊນາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວຕ຺ຖເສຍ຺ຍາວສຖາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອສາຘາຣຓຘນານໍ ນິຘານຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນິຘານຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຸຏ຺ຐິກຣຓສ຺ສາຕິ ປາສາທສິວິກາທິສຸຂສາຘນສ຺ສ.

ອາຣກາ ກິເລເສຫີຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ສທ຺ທສິທ຺ຘິມາຫ. ອາຣກາຕິ ຈ ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ເຕຫິ ທູເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຄາທີນໍ ຫຕຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວໂຕ, ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາທິປຈ຺ຈຍາ ຈ ອຣຫໍ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ສໍຍຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ, ອຠິຘມ຺ມນໂຍ ເອວ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ’’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ. ວຸຏ຺ຐາຕິ ວຸຏ຺ຐວນ຺ໂຕ. ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍຠາວນາຠິສມຍໍ. ເອວໍ ຄຕໍ ໂສຬສວິຘໍ ໂຫຕິ. ໂອສີທາປນຏ຺ເຐນ ຠາຣາ ວິຍາຕິ ຠາຣາ. ເຕນາຫ ‘‘ຠາຣາ ຫເວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໒). ອຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊຫນໂຕ ປຣມຕ຺ຖເທສນາຍ ຈ ປຣມຕ຺ໂຖ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ກາມຎ຺ຈາຍມຕ຺ໂຖ ສພ຺ພສມິທ຺ຘິສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ໂນ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ໂມ ສມ຺ຠວຕິ ອກຸປ຺ປສຠາວາ, ອປຣິຫານຘມ຺ເມສຸ ປນ ອຄ຺ຄຠູເຕ ອຣຫຕ຺ເຕ ສາຕິສໂຍ, ນ ອິຕເຣສູຕິ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍວິຠາຄໍ ທສວິຘມ຺ປິ ຠເວສຸ ສໍໂຍຊນໍ ກິເລສກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ພນ຺ຘຕີຕິ ຠວສໍໂຍຊນໍ. ສຕິປິ ຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ຕປ຺ປກ຺ຂິຍຠາເວນ ວິນາ ສໍໂຍຊນານິ ເຕສໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ຠວນິຍາໂມ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ຕໍຕໍຠວນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມນິຍາໂມ ຈ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນສໍໂຍຊນສ຺ສ ກຕານິປິ ກມ຺ມານິ ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ເຕສໍເຍວ ສໍໂຍຊນຏ຺ໂຐ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສມ຺ມາ ກາຣເຓຫິ ຊານິຕ຺ວາຕິ ຎາເຍນ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ໂສ ຍຖາ ຊານິຕພ຺ໂພ; ຕຖາ ຊານິຕ຺ວາ, ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວິມຸຕ຺ຕາ ຫິ ອປຣກາລກິຣິຍາ ຈ ຍຖາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠິຊ຺ຊນສຠາໂວ ຂຓາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພສຠາໂວ ມຣຓຘມ຺ມຕ຺ຕາ. ອຍໍ ກາໂຍ ອຸສ຺ມາຍຸວິຎ຺ຎາຓາປຄໂມ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ໂມ, ຍສ຺ມິໍ ຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕານຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສ ຫິ ອຊີຣຓຘມ຺ໂມປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມິ ໂລກສມຸທຍຎ຺ຈ ໂລກນິໂຣຘຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗; ອ. ນິ. ໔.໔໕). ອສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ, ‘‘ຊີຣຓຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຊີຣຓຘມ຺ມໍ ຐເປຕ຺ວາ ຊີຣຓຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສໍປາຍໍ ກາໂຍ ເຠທນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອວມາຫ. ຊຣໍ ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ຫິສ຺ສ ເຠທນນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພຕານິຍເຕ ອຕ຺ເຖ ສຸຕ຺ຕເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ. ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອນຸສ຺ສວຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອນຸສ຺ສວາຄໂຕຍມຕ຺ໂຖ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຄໂຕຕິ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຍນາຍໍ ອຕ຺ໂຖ ເຫຕຸນາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສິວິກສາລາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ’’ຕິ ນິທານວຈເນນ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນນຸ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ນິກ຺ເຂໂປຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ສຸຕ຺ເຕກເທສໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກຕາວຈນໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍານໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ຣາຊາ ອາຄໂຕ, ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຫນີຍຣຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ສຣີເຣ ເຜຓປິຓ຺ຑສເມ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ? ສພ຺ຠິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ສາຘູຫິ ສຫ ປເວທຍນ຺ຕິ. ນ ຫິ ກທາຈິ ສາຘູນໍ ສາຘູຫິ ສຫ ກຕ຺ຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສີທນສຠາວານໍ ກິເລສານໍ ຠິຊ຺ຊນປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ຠີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຣິມປທສ຺ສາຕິ ‘‘ສຕຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ນ ຊຣໍ ອຸເປຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ. ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ. ສຕໍ ຘມ຺ໂມ ນິພ຺ພານໍ ກິເລເສຫິ ສໍສີທນຠິຊ຺ຊນສຠາໂວ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຊຣໍ ນ ອຸເປຕິ. ກິເລສາ ປນ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກາ, ເອວມຍໍ ວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕ ຊຣໍ ນ ອຸເປຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຸນ຺ທຣາຘິວຈນໍ ວາ ເອຕໍ ‘‘ສພ຺ຠີ’’ຕິ ປທໍ ອປາປຕາທີປນໂຕ, ສພ຺ຠິຘມ຺ມຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔), ນ ເຕນ ຘມ຺ເມນ ສມຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໔; ສຸ. ນິ. ໒໒໗) ຈ.

ຊຣາມຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໕. ຣຫສິ ຄຕສ຺ສາຕິ ຊນສມ຺ພາຘໂຕ ອປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ. ນິລີນສ຺ສ ເຕເນວ ຊນວິເວເກນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສຊ຺ຊາຍ ເອກີຠາເວນ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກີຠູຕສ຺ສາ’’ຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາສິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາຫ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ຕຖາປຈ຺ຈນຸຠາສນ຺ໂຕ. ອນ຺ຕເກນາຘິປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິ ມານຸສໍ ຠວໍ ຊຫໂຕ. ອນຸຄນ຺ຕິ ອນຸຄຕໍ, ຕເມວ ອນຸຄາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຈຍນ຺ຕິ ອຸປຣູປຣິ ວຑ຺ຒິຍາ ນິຈິຕຠູຕໍ. ສມ຺ປຣາຍິກນ຺ຕິ ສມ຺ປຣາຍ ຫິຕໍ.

ປິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໖. ປີທຫນນ຺ຕິ ສໍຍມນໍ. ກມ຺ມປຖເຠທໍ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສຸປິນກາໂລ ວິຍ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ກມ຺ມປຖວິເສສໍ ອຄຕສ຺ສ. ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ. ສໍວຣນ຺ຕິ ສໍວຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິຕຣສ຺ສ ປນ ສໍວຣຠາໂວ ປຸຣິເມຫິ ຕີຫິ ປເທຫິ ທສ຺ສິໂຕວາຕິ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ປາປອຸຕ຺ຣາສຣຫິຕໍ, ອຸຕ຺ຣາໂສ ວາ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນຣຫິໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ.

ອຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອປ຺ປກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໗. ອຸຬາຣສທ຺ໂທ ເສຏ຺ເຐ ພຫຸເກ ຈ ທິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຓີເຕ ຈ ພຫຸເກ ຈາ’’ຕິ. ມານມຊ຺ຊເນນາຕິ ມານວເສນ ມທປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ສາຘຸມຣິຍາທວີຕິກ຺ກມລກ຺ຂຓໍ ໂທສໍ. ກູໂຏ ປາໂສ.

ອປ຺ປກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອຑ຺ຑກຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໘. ຍສ຺ມາ ກາມນິມິຕ຺ຕໍ ສຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຊານມຸສາ ຠາສຕິ, ຕສ຺ມາ ກາມາ ຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາ ປຈ຺ຈໂຍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາມເຫຕູ’’ຕິອາທິ. ຠທ຺ຣມຸຂສີເສນ ວິຏຏຸຠໍ ຠທ຺ໂຣປຈາເຣນ ອຸປຈຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກຣີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຑ຺ຑກຣຓໍ, ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານໍ. ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ກູຏໍ, ມຈ຺ຉຂິປ຺ປນ຺ຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ໂອຑ຺ຑິຕນ຺ຕິ ໂອຑ຺ຑນວເສນ ຜລໍ ປາປິຕໍ.

ອຑ຺ຑກຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ມລ຺ລິກາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ‘‘ກສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ? ປຸຈ຺ຉາກາຣຓໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ສມຸທຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ກິຣ ມລ຺ລິກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາລາຣາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ມາລາຣາມໍ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ອວເສສປຸປ຺ຜຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ກາສິຄາເມຕິ ກາສິຣຏ຺ຐສ຺ສ ຄາເມ. ໂສ ກິຣ ຄາໂມ ມຫາໂກສລຣາເຊນ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຸຍາ ປຕິຆຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ປຸປ຺ຜມູລຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ໂນ, ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ. ຠາຄິເນຍ຺ເຍນ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ. ຕສ຺ສາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ. ສາຕິ ມລ຺ລິກາ. ນິວຕ຺ຕິຕຸນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມຕາຍ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ. ເນວຊ຺ຌຄາຕິ ວຕ຺ຕມານຕ຺ເຖ ອຕີຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນາຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ປຸຖຸ ອຕ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕາ.

ມລ຺ລິກາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຍຎ຺ຎສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໐. ຖູຓນ຺ຕິ ຍຎ຺ຎູປຕ຺ຖມ຺ຠໍ. ອຸປນີຕານິ ຍຎ຺ຎໍ ຍຊິຕຸໍ ອາຣມ຺ຠາຍ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ…ເປ… ຣຸທມານາ ປຣິກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ປາເຐນ. ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ‘‘ນໍ ອິຕ຺ຖິໍ ລຠິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຈ຺ຉຍໍ ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ນ ຎາຍນ຺ໂຕ. ເຜຓຸທ຺ເທຫກນ຺ຕິ ຍຖາ ຍຕ຺ຖ ກຸຖິເຕ ເຜຓໍ ອຸທ຺ເທຫຕິ ນ ອຸປຘີຍຕິ, ເອວໍ ອເນກວາຣໍ ເຜຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ຕໍ ທິວສນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣຎ຺ຎາ ນິທ຺ທໍ ອລຠິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂເສຍ຺ຍທິວເສ. ອາໂລກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາຕິ ໂລຫກຸມ຺ຠິມຸຂວຏ຺ຏິສີເສ ປຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕໍ ອາໂລກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕາໂນ ວຈນໍ ຣຎ຺ໂຎ ປວຕ຺ຕິຎາປນຕ຺ຖໍ. ມຫາສທ຺ໂທ ອຸທປາທິ ‘‘ເອວຣູປໍ ຍຎ຺ຎໍ ຣາຊາ ກາຣາເປຕີ’’ຕິ. ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອໂຫສິ, ວຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ປນ ອວິສຫນ຺ໂຕ ‘‘ສ’’ ອິຕິ ວຕ຺ວາ ໂລຫກຸມ຺ຠິຍໍ ນິມຸຄ຺ໂຄ. ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອໂຫສີຕິ ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ເສສປທທ຺ວເຍປິ. ຘມ຺ມເຠຣິໍ ຈຣາເປສຸໍ ‘‘ໂກຈິ ກຎ຺ຈິ ປາຓໍ ມາ ຫນຕູ’’ຕິ. ໂສ ອິຕ຺ຖິສາມິໂກ ປຸຣິໂສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕຸ ຈ ເທສນາວິລາສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຣາຊາ ປນ ມຫາໂພຘິນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວຕ຺ຕາ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ນາຘິຄຈ຺ຉິ.

ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນີຕິ ໂລກສ຺ສ ສງ຺ຄຫກາຣຓານິ. ນິປ຺ຜນ຺ນສສ຺ສໂຕ ນວຠາເຄ ກສ຺ສກສ຺ສ ທຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎໍ ເອກຠາຄຄ຺ຄຫຓໍ ທສມຠາຄຄ຺ຄຫຓໍ. ເອວໍ ກສ຺ສກາ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ສສ຺ສານິ ສມ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສສມ຺ປາທເນ ເມຘາວິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕໂຕ ໂອຣຠາເຄ ກິຣ ຉຠາຄຄ຺ຄຫຓໍ ຊາຕໍ. ຉມາສິກນ຺ຕິ ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ມາສານໍ ປໂຫນກໍ. ປາເສຕີຕິ ປາສຄເຕ ວິຍ ກໂຣຕິ. ວາຈາຍ ປິຍສ຺ສ ປິຍກຣສ຺ສ ກມ຺ມໍ ວາຈາເປຍ຺ຍໍ. ສພ຺ພໂສ ຣຏ຺ຐສ຺ສ ອິທ຺ຘາທິຠາວໂຕ ເຂມໍ. ນິຣພ຺ພຸທໍ ໂຈຣິຍາຠາວໂຕ. ອິທຎ຺ຫິ ຣຏ຺ຐໍ ອໂຈຣິຍໍ ນິຣຄ຺ຄຬນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອປາຣຸຕຆຣຠາວໂຕ.

ອຸທ຺ຘໍມູລກໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຸມ຺ມູລໍ ກຕ຺ວາ. ທ຺ວີຫິ ປຣິຍຎ຺ເຎຫີຕິ ມຫາຍຎ຺ຎສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຈ຺ຉາ ຈ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ເພຫິ ທ຺ວີຫິ ປຣິວາຣຍຎ຺ເຎຫິ. ສຕ຺ຕວີສຕິ…ເປ… ນສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕວີສາຘິການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປສຸສຕານໍ ທ຺ວາວີສຕິຍາ ອສ຺ສາທີຫິ ຈ ສຏ຺ຐິອຘິກທ຺ວິສຕອາຣຎ຺ຎກປສູຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕານໍ ປນ ນວາຘິກຉສຕປສູນໍ ມາຣເຓນ ເຠຣວສ຺ສ ປາປຠີຣຸການໍ ຠຍາວຫສ຺ສ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ຉສຕານິ ນິຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປສູນໍ ມຊ຺ຌິເມ ຫນິ,

ອສ຺ສເມຘສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ສ, ອຘິການິ ນວາປິ ຈາ’’ຕິ.

ສມ຺ມນ຺ຕິ ຍຸຄຈ຺ຉິທ຺ເທ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພທຓ຺ຑກໍ. ປາເສນ຺ຕີຕິ ຂິປນ຺ຕິ. ສໍຫາຣິເມຫີຕິ ສກເຏຫິ ວຫິຕພ຺ເພຫິ ຍູເປຫິ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ ເອໂກ ຣາຊາ ສມ຺ມາປາສໍ ຍຊນ຺ໂຕ ສຣສ຺ສຕິນທີຕີເຣ ປຖວິຍາ ວິວເຣ ທິນ຺ເນ ນິມຸຄ຺ໂຄເຍວ ອໂຫສິ. ອນ຺ຘພາລພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຄຕານຸຄຕິຄຕາ ‘‘ອຍໍ ຕສ຺ສ ສຄ຺ຄຄມນມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປາສຍຎ຺ຎໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິມຸຄ຺ໂຄກາສໂຕ ປຠຸຕີ’’ຕິ. ອຍູໂປ ອປ຺ປກທິວໂສ ຍາໂຄ, ສຍູໂປ ພຫຸທິວສໍ ສາເຘຍ຺ໂຍ ສຕ຺ຣຍາໂຄ. ມນ຺ຕປທາຠິສງ຺ຂຕານໍ ສປ຺ປິມຘູນໍ ວາຊມິຕິ ສມຎ຺ຎາ, ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໂຄມຫິໍ ສາທິສຕ຺ຕຣສກທກ຺ຂິຓສ຺ສ. ສາຣຄພ຺ຠໂກຏ຺ຐາຄາຣາທີສຸ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຬນ຺ຕິ ນິຣຄ຺ຄໂຬ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ຍຎ຺ເຎ ອຕ຺ຕໂນ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ອນວເສສໂຕ ອນິຄູຫິຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາຕີຍຕິ. ມຫາຣມ຺ຠາຕິ ພຫຸປສຸຆາຕກມ຺ມາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ວິວິຘາ ຍຕ຺ຖ ຫຎ຺ຎເຣ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາກິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ‘‘ມຫາຣມ຺ຠາຕິ ປປຎ຺ຈວເສນ ອເຊຬກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ພຫຸປສຸຆາຕກມ຺ມາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິຣາຣມ຺ຠາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນຸຄຕໍ ກຸລນ຺ຕິ ອນຸກຸລໍ, ກຸລານຸຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທິ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຍຎ຺ຎສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ພນ຺ຘນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິກໍ ວຈນໍ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາໂຣເຈສຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕສູຕິ ເຕສຸ ຣຎ຺ຎາ ພນ຺ຘາປິຕມນຸສ຺ເສສຸ. ສຸກຕກາຣຓນ຺ຕິ ສຸກາຣຓກິຣິຍໍ ອາໂຣເຈສຸໍ, ນ ເກວລໍ ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ພນ຺ຘາປິຕຠາວໍ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐວງ຺ໂກຕິ ອຏ຺ຐໍໂສ. ອນ຺ໂຕຆຣຈາຣິໂນຕິ ອນ຺ເຕປຸຣວາສິໂນ.

ອຸກ຺ກຏ຺ເຐຕິ ຍຸທ຺ເຘ. ມນ຺ຕີສູຕິ ຄຸຕ຺ຕມນ຺ຕີສຸ. ອກຸຕູຫລນ຺ຕິ ສຎ຺ຎຕໍ. ປິຍນ຺ຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ພໍ. ອນ຺ນປານມ຺ຫິ ມຘຸເຣ ອຠຸຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ. ອຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ເຖ ກິຈ຺ເຈ ຊາເຕ ຖິຣນ຺ຕິ ນ ກເຖນ຺ຕິ ກາຍພລມຕ຺ເຕນ ອປເນຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ສຸຏ຺ຐຸ ຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາຕິ ອຕິວິຍ ຣຕ຺ຕາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕາ. ສາຣຕ຺ເຕນາຕິ ສາຣຠາເວນ ສາຣຠາວສຎ຺ຎາຍ. ໂອຫາຣິນນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຫຣຓສີລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອາກຑ຺ຒນກ’’ນ຺ຕິ. ສິຖິລນ຺ຕິ ສິຖິລາກາຣໍ, ນ ປນ ສິຖິລໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ທຸປ຺ປມຸຎ຺ຈ’’ນ຺ຕິ.

ພນ຺ຘນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍວຄ຺ໂຄ

໑. ສຕ຺ຕຊຏິລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໒. ປຸພ຺ພາຣາມສງ຺ຂາເຕຕິ ສາວຕ຺ຖິນຄຣສ຺ສ ປຸພ຺ພທິສາຍ ກຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພາຣາເມຕິ ສງ຺ຂໍ ຄເຕ. ຕຕ຺ຣາຕິ ‘‘ມິຄາຣມາຕຸຍາ ປາສາເທ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ສໍຂິຕ຺ຕວຈເນ. ອຍໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸກ຺ກມກຖາ. ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາຍິກໍ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕີ. ເມຓ຺ຑກປຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ມາຕິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ ຕສ຺ສາ ອຸປກາຣໍ ຄຣຸຠາວຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ. ຕາຍ ກາຣິເຕ ປາສາເທຕິ ຕາຍ ມຫາອຸປາສິກາຍ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນວຫິ ໂກຏີຫິ ກຣີສມຕ຺ເຕ ຠູມິຠາເຄ ກາຣິເຕ ສຫສ຺ສຄພ຺ຠປຏິມຓ຺ຑິເຕ ປາສາເທ.

ປຣູຬ຺ຫກຈ຺ຉາຕິ ປຣູຬ຺ຫກຈ຺ຉໂລມາ. ກມຓ຺ຑລຸຆຏິກາທິໍ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາຣໍ. ນຄ຺ຄໂຠຄ຺ຄນິສ຺ສິຣິການນ຺ຕິ ນຄ຺ຄານຎ຺ເຈວ ໂຠຄ຺ຄານຎ຺ຈ ນິສ຺ສິຣິການຎ຺ຈ. ເຕ ຫິ ອນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖຕາຍ ນຄ຺ຄາ ເຈວ, ອເຈລກວຕາທິນາ ໂຠຄ຺ຄສຣີຣຕາຍ ໂຠຄ຺ຄາ, ໂສຠາຣຫິຕຕາຍ ນິສ຺ສິຣິກາ ຈ. ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐສຸຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ນ ກເຖຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອກາຣຓເມຕໍ ເຕສໍ ຣຎ຺ຎາ ປຍຸຕ຺ຕຈຣປຸຣິສຠາວໂຕ. ເອວໍ ກເຕ ປນ ເຕ ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ປພ຺ພຊິຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຍໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂກຫຎ຺ຎຈິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ອກາສີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ຕຖາ ຫິ ເຕນຕ຺ເຖນ ອປຣິໂຕສມາໂນ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ກາສິກຈນ຺ທນນ຺ຕິ ອຸຊ຺ຊລຈນ຺ທນໍ. ຕໍ ກິຣ ວຓ຺ຓວເສນ ສມຸຊ຺ຊລໍ ໂຫຕິ ປຠສ຺ສຣໍ, ຕທຕ຺ຖເມວ ນໍ ສຓ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກາສິກຈນ຺ທນນ຺ຕິ ສຓ຺ຫຈນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ. ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຕ຺ຖາຍາຕິ ວຓ຺ຓໂສຠຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸຄນ຺ຘຠາວຕ຺ຖຎ຺ຈ. ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຕ຺ຖາຍາຕິ ຉວິຣາຄກຣຓຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸຄນ຺ຘຕ຺ຖາຍ ຈ. ‘‘ຄິຫິນາ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ເອວໍ ປມາທວິຫາຣິນາ ຕຍາ ອຣຫນ຺ໂຕ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສໍວາໂສ ນາມ ອິຘ ກາເລນ ອຸປສງ຺ກມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອາຫ. ກາຍວາຈາຫິ ອສໍຍເຕນປິ ສໍຍຕາກາໂຣ, ອສໍວຸຕິນ຺ທ຺ຣິເຍນປິ ສໍວຸຕິນ຺ທ຺ຣິຍາກາໂຣ. ປຣິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີຕິ ວີມໍສິສ຺ສາມິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘໍ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ. ສປ຺ປຎ຺ເຎນາຕິ ສີລປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຎ຺ຎາຍ ສປ຺ປຎ຺ເຎນ. ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ສຠາວສ຺ສ ສໂຕ ສີລສ຺ສ ອນຸປຘາຣຓໂຕ.

ກຖເນນາຕິ ອປຣາປຣໍ ກຖເນນ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຣິຍໂວຫາໂຣຕິ ທິຏ຺ຐາທິລກ຺ຂເຓນ ໂວຫຣິໂຕ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ອທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປວຸຕ຺ຕສທ຺ທໂວຫາໂຣ. ຕສ຺ສ ປນ ກາຣຓເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຖ ເຈຕນາ’’ຕິ ອາຫ. ເອສ ນໂຍ ອນຣິຍໂວຫາເຣປິ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ ສຈ຺ຈວາຈາທໂຍ ມຸສາວາທາທໂຍ ເຈຕນາລກ຺ຂຓາຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂວຫາໂຣ ຕຖາ ຕຖາ ໂວຫຣິຕພ຺ພໂຕ ເອວມາຫ ‘‘ສໍໂວຫາເຣນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ໂສເຈຍ຺ຍໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຎາຓຖາໂມຕິ ຎາຓຄຸຓພລໍ, ເຍນ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠານາທິນາ ອຈ຺ຈາຍິກກິຈ຺ຈກຣຓີຍານິ ນິຏ຺ຐາເປຕິ. ສໍກຖາຍາຕິ ອຕ຺ຖວີມໍສນວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມາກຖາຍ. ອຸປ຺ປິລວຕິ ລຫຸກຠາວໂຕ. ເຫຏ຺ຐາຈຣກາຕິ ອວຈຣກາ. ເຍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ຣຫສ຺ສວີມໍສນວເສນ ປວຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ໂອຈຣກໂວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຣາ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ວຓ຺ຓສຓ຺ຐາເນນາຕິ ວຓ຺ເຓນ ວາ ສຓ຺ຐາເນນ ວາ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ວາ ສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ. ສຸຊາໂນ ເປສໂລ ວິສ຺ສເສຕິ ໂຍຊນາ. ລຫຸກທສ຺ສເນນາຕິ ປຣິຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ວິຊ຺ຊຸເກນ ວິຍ. ປຣິກ຺ຂາຣຠຓ຺ຑເກນາຕິ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາຣຠູເຕນ ຠຓ຺ຑເກນ. ໂລຫຑ຺ຒມາໂສຕິ ໂລຫມໂຍ ອຸປຑ຺ຒຄ຺ຆນກມາໂສ.

ສຕ຺ຕຊຏິລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ປຎ຺ຈຣາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໓. ຣູປາຕິ ຣູປສງ຺ຂາຕາ ກາມຄຸຓາ. ເຕ ປນ ນີລາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາປິ ຣູປາຍຕນຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນີລປີຕາທິເຠທໍ ຣູປາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. ໂຕ-ສທ຺ໂທປິ ທາ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ກາລຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍໂຕຕິ ຍທາ’’ຕິ. ມນໍ ອາປຍຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ມນາປໍ, ມໂນຣມໍ. ມນາປນິປ຺ຜຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມນສາ ປິຍາຍິຕໍ, ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄຠາເວນ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປຣມໍ ໂກຏິໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຄ຺ຄລມນາປນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓສຠາວໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ມນາປຠາເວເນວ ອິຏ຺ຐຕາຍ ອິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສມ຺ມຸຕີຕິ ສມຎ຺ຎາ. ປຸຄ຺ຄລມນາປໍ ນາມ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສວເສນ ວິປຣີຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫາຕິ ອິຕຣສຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ເອກສ຺ສ…ເປ… ອິຏ຺ຐໍ ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອິທານິ ຕໍ ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສີນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິທໍ ປຸຄ຺ຄລມນາປນ຺ຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວໍຊາຕິກໍ ເຕນ ເຕນ ປຸຄ຺ຄເລນ ມນາປນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາຣມ຺ມຓໍ ປຸຄ຺ຄລມນາປໍ ນາມ.

ໂລເກ ປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສເນນ ໂລເກນ ມຘຸຣຊາເຕນປິ ປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຠຊິຕ຺ວາ ປນ ທສ຺ເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ທິພ຺ພກປ຺ປມ຺ປີຕິ ເທວໂລກປຣິຍາປນ຺ນສທິສມ຺ປິ ອມນາປໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ອຸຬາຣປຓີຕາຣມ຺ມຓປຣິຈຍໂຕ. ມຊ຺ຌິມານໍ ປນ…ເປ… ວິຠຊິຕພ຺ພໍ ເຕສໍ ມນາປສ຺ສ ມນາປໂຕ, ອມນາປສ຺ສ ອມນາປໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ. ຕຕ຺ຖປິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຈ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຎ຺ຈ ປເນຕໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກາມາວຈຣຊວເນສຸ ອກຸສລສ຺ສ ວເສນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣຊ຺ຊຕິ ທຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ອກຸສລສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ເສສກາມາວຈຣສ຺ສປິ ວເສນ ປວຕ຺ຕິ ລພ຺ຠເຕວ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ອປ຺ປຏິກູເລປິ ປຏິກູລາກາຣໂຕ, ປຏິກູເລປິ ອປ຺ປຏິກູລາກາຣໂຕ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ວິປາກຈິຕ຺ຕໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ສກ຺ກາ ວິປາກໍ ວຎ຺ເຈຕຸນ຺ຕິ. ກຸສລກມ຺ມໍ ຫິ ເອກນ຺ຕໂຕ ອິຏ຺ຐເມວ, ອກຸສລກມ຺ມຎ຺ຈ ອນິຏ຺ຐເມວ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ວິປາກຈິຕ຺ຕໍ ຍຖາສຠາວໂຕ ປວຕ຺ຕຕີຕິ.

ຍໍ ປນ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ‘‘ກຸສລກມ຺ມຊໍ ອນິຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນ ໂສຠນໍ ອກຸສລກມ຺ມຊມ຺ປິ ເອກຈ຺ຈານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ສິຍາ. ກຸສລກມ຺ມຊໍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ອິຏ຺ຐເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ເກສຎ຺ຈິ ມນຸສ຺ສຣູປໍ ອມນາປໍ, ຍໂຕ ເຕ ທິສ຺ວາວ ປລາຍນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຈ ເທວຕານໍ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ຠາຍນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວິປາກວິຎ຺ຎາຓໍ ຕໍ ຣູປໍ ອາຣພ຺ຠ ກຸສລວິປາກເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ປນ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວາ ນ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣຕິ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸສລກມ຺ມຊສ຺ສ ປນ ອນິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາໂວ ວິຍ ອກຸສລກມ຺ມຊສ຺ສ ໂສຠນສ຺ສ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຫຕ຺ຖິອາທີນມ຺ປິ ຫິ ອກຸສລກມ຺ມຊໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອກຸສລວິປາກສ຺ເສວ ອາຣມ຺ມຓໍ, ກຸສລກມ຺ມຊໍ ປນ ປວຕ຺ເຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ກຸສລວິປາກສ຺ສ, ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓນ ໂວມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ອປ຺ປກໍ ອກຸສລກມ຺ມຊໍ ພຫຸລໍ ອກຸສລວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອິທານິ ຕເມວ ວິປາກວເສນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຍິທໍ ສມ຺ມຸຕິມນາປສໍວິຠາຄຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ນ ຕຖາ ວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ໂສ ອຸປາສໂກ ຈນ຺ທນງ຺ຄລຄາເມ ຊາຕຕ຺ຕາ ‘‘ຈນ຺ທນງ຺ຄລິໂກ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ‘‘ຈນ຺ທນວິລາໂສ’’ຕິ ເກຈິ. ຕສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ປຏິຠານໍ ອຸທປາທີຕິ ໂຍຊນາ. ເຕ ຣາຊາໂນ ຫຕປ຺ປເຠ ຫຕໂສເຠ ທິສ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸທກາຠິສິຕ຺ເຕຕິ ອຸທເກນ ອຠິສິຎ຺ຈິເຕ. ອງ຺ຄາເຣ ວິຍາຕິ ອງ຺ຄາຣກ຺ຂເຓ ວິຍ.

ກາລສ຺ເສວາຕິ ປເຄວ. ອວິຄຕຄນ຺ຘໍ ຕງ຺ຂຓວິກສິຕຕາຍ. ອີທິສໍ ວຈນນ຺ຕິ ‘‘ອຈ຺ຉາເທສີ’’ຕິ ເອວຣູປໍ ວຈນນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຈຣາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ໂທຓປາກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໔. ‘‘ໂທຓປາກກຸຣ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕິໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ໂທຓປາກໍ ກຸຣ’’ນ຺ຕິ. ໂທຓສ຺ສາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາຬ຺ຫການໍ, ໂສຬສນາຬີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຸປິຍນ຺ຕິ ຕທນຸຣູປໍ, ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປຣິມາຓສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພຕິ ຕໍທິວສໂຕ ປຸຣິມຕຣທິວເສສຸ. ພລວາຕິ ມຫາ. ຠຕ຺ຕປຣິຬາໂຫຕິ ຠຕ຺ຕສມ຺ມທເຫຕຸໂກ. ອສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຄຫິຕຕາລວຓ຺ຏາ ພີຊນ຺ຕິ ຍມກຕາລວຓ຺ເຏຫິ. ຜາສຸວິຫາຣນ຺ຕິ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ລທ຺ຘພ຺ພສຸຂວິຫາຣໍ. ໂຠຊນມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ຫິ ສຸຂວິຫາໂຣ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕນຸກສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ເວທນາ, ສຓິກໍ ຊີຣຕິ ອາຍຸ ປາລຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕນຸກສ຺ສາຕິ ຕນຸກາ ອສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ວິສຠາຄເວທນາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຓິກນ຺ຕິ ມນ຺ທໍ ມຸທຸກໍ, ອປຣິສ຺ສຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊີຣຕີຕິ ປຣິຠຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ປຈ຺ຈຕິ. ອາຍຸປາລຍນ຺ຕິ ນິໂຣໂຘ ອເວທໂນ ຊີວິຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ສຓິກໍ ຊີຣຕີຕິ ໂສ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣິມິຕາຫາຣຕາຍ ສຓິກໍ ຈິເຣນ ຊີຣຕິ ຊຣໍ ປາປຸຓາຕິ ຊີວິຕໍ ປາເລນ຺ໂຕ.

ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ສພ຺ພໍ ໂສ ປຣິຍາປຸຓິ, ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ຍຖາ ປຏິປຊ຺ຊິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາວຕເກ ຕຓ຺ຑຸເລ ຫາເຣຍ຺ຍາສິ ຕທຸປິຍຎ຺ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຸຣິສຠາໂຄ ເອສາຕິ ມຊ຺ຌິເມນ ປຸຣິເສນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຠາໂຄ ເອໂສ, ຍທິທໍ ນາຬິໂກທນມຕ຺ຕໍ. ສລ຺ລິຂິຕສຣີຣຕາຕິ ຠມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຸລ຺ລິຂິຕສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ພປຣິຬາຫວູປສມສ຺ສ ປຸຖຸລຕາປຄຕສຣີຣສ຺ສ. ສີລໍ ສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຸໂຕ ປເນຕ຺ຖ ສີລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຠຊເນ’’ຕິອາທິ. ສີລງ຺ຄໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລສ຺ສ ອວຍໂວ ເອໂກ ຠາໂຄ ໂຫຕິ.

ໂທຓປາກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຐມສງ຺ຄາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໕. ເວເທນ ຎາເຓນ ອີຫຕິ ອິຣິຍຕີຕິ ເວເທຫີ, ໂກສລຣາຊຠຄິນີ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໂນ ມາຕາ, ສາ ກິຣ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຊາຕິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ ເອຕິສ຺ສນ຺ຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄິນີ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຣຊ຺ຊານນ຺ຕິ ກາສິກຣຊ຺ຊມຄຘຣຊ຺ຊານໍ ອນ຺ຕເຣ, ໂສ ປນ ຄາໂມ ກາສິກຣຊ຺ໂຊ.

ປາປາຕິ ລາມກາ ນິຫີນາຈາຣາ. ເມຊ຺ຊຕິ ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ເມຕ຺ຕິ, ສາ ເອເຕສຸ ອຕ຺ຖີຕິ ມິຕ຺ຕາ. ສຫ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສຫາຍາ. ສມ຺ປວງ຺ກນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ໂອນຕໍ. ຊຍກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ, ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຊ຺ຊ ອິມໍ ຣຕ຺ຕິໍ ທຸກ຺ຂໍ ເສຕີ’’ຕິ ກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຣິຆາໂຕ ນາມ ເວຣິປຸຄ຺ຄເລ ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເວຣິປຸຄ຺ຄລໍ ລຠຕີ’’ຕິ.

ປຐມສງ຺ຄາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ທຸຕິຍສງ຺ຄາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໖. ສຸຓາຖາຕິ ‘‘ວຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນເສໂສ. ອຸປກປ຺ປຕີຕິ ສມ຺ຠວຕິ. ສຍ຺ຫໍ ໂຫຕີຕິ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ‘‘ຍທາ ຈຎ຺ເຎ’’ຕິ ຈ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍທາ ອຎ຺ເຎ’’ຕິ. ວິລຸມ຺ປນ຺ຕີຕິ ວິນາສໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ວິລຸມ຺ປີຍຕີຕິ ວິລຸຕ຺ຕປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອສກຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ກມ຺ມຜລໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕ ວິຍ ສຍມ຺ປິ ປເຣນ ວິລຸມ຺ປີຍຕິ, ຘນຊານິໍ ປາປຸຓາຕິ. ‘‘ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຫິ ມຎ຺ຎຕີຕິ ປາປກິຣິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕາວຫໍ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຎຕິ. ຊຍນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຊິນາມີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ສຍມ຺ປິ ຕໂຕ ປຣາຊຍໍ ປາປຸຓາຕິ. ຆຏ຺ເຏຕາຣນ຺ຕິ ປາປກມ຺ມວິປາກໍ. ກມ຺ມວິວຏ຺ເຏນາຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິວຏ຺ຏເນນ, ປຈ຺ຈຍລາເຠນ ລທ຺ຘາວສເຣນ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິຄມິເຕນ ກມ຺ເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ມລ຺ລິກາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໗. ເອກຈ຺ຈາຕິ ປຓ຺ຑິຕາ ສປຎ຺ຎາ. ເສຍ຺ຍາຕິ ວຣາ. ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ສສຸຣສທ຺ທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສສ຺ສຸເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສຸສສຸຣເທວຕາ’’ຕິ. ທິສາເຊຏ຺ຐກາຕິ ຈຕູສຸປິ ທິສາສຸ ເຊຏ຺ຐກສີເສນ ຫິ ໂລກໍ ວທຕິ. ຕາທິສາຍາຕິ ຕຖາຣູປາຍ ເມຘາວິຕາທິຄຸຓວຸຕ຺ຕິຍາ. ສຸຠຣິຍາຍາຕິ ສຸເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ສຸນ຺ທຣິຕ຺ຖິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມລ຺ລິກາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໘. ສມຘິຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ສມ຺ມາ ອຕິວິຍ ຄເຫຕ຺ວາ, ຎາເຍນ ວິເສສໂຕ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ. ກາຣາປກອປ຺ປມາໂທຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນໍ ປວຕ຺ຕກອປ຺ປມາໂທ. ສມວຘານນ຺ຕິ ສມວໂຣຘໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ. ອຸປກ຺ເຂປນ຺ຕິ ພຫິ ອຫຸຕ຺ວາ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພຕໍ. ເສສປທຊາຕານິ ວິຍ ອວ…ເປ… ຘມ຺ມາ ສປ຺ປເທສຕ຺ຕາ. ອປ຺ປມາເທ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕ຺ຕາ. ອຄ຺ຄໍ ເສຏ຺ຐໍ ມຫນ຺ຕໍ ເສສຘມ຺ມານໍ ອປ຺ປມາໂທ. ປຏິລາຠກຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິຄມເຫຕຸຕາຍ. ໂລກິໂຍປິ ສມາໂນຕິ ກາມາວຈໂຣປິ ສມາໂນ. ມຫຄ຺ຄຕານຸຕ຺ຕຣານໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປວຕ຺ຕອປ຺ປມາໂທ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ.

ປສໍສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ອປ຺ປມາທສ຺ສ ປາສໍສຠາເວ ເອກນ຺ຕໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ປນ ‘‘ເອຕານີ’’ຕິອາທິນາ ກາຣຓໍ ອາຫ. ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ‘‘ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສູ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ປຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປມາທໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສຸ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຸໂຠ ອຕ຺ເຖ ອຘິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຍຸອາທີນິ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ອປ຺ປມາໂທວ ກາຕພ຺ໂພຕິ. ທຸຕິຍໂຍຊນາຍ ປນ ປຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປມາທໍ ປສໍສນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖ? ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສຸ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິອາທິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຕ຺ຖປຏິລາຠາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິຫິຕປຏິລາຠາ.

ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໙. ສີລາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ກລ຺ຍາໂຓ ຠທ຺ທໂກ ມິຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ໂມ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສວ ສ຺ວາຂາໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ສຸຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ສາຘນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປູເຣຕີ’’ຕິ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ປາປມິຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕນາຕິ ອຕ຺ຖປູຣເຓນ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ຈ ໂຂ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ. ເທສນາຘມ຺ໂມຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ໂສ ຫິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ລທ຺ຘພ຺ໂພ, ອິຕເຣ ຕທຸປນິສ຺ສຍາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາເຣຫິ, ເຕນ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສາວກໂພຘິສຕ຺ຕວເສນ ເຫສາ ເທສນາ ອາຄຕາ. ນ ຫິ ເສສໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປໂຣປເທເສນ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ.

ອຸປຑ຺ຒໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໂຕຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒຄຸໂຓ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໂຕ ລທ຺ຘພ຺ໂພ. ອຸປຑ຺ຒໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣໂຕຕິ ອິຕຣໍ ອຸປຑ຺ຒໍ ຎາຓໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິສກາຣໂຕ. ໂລເກປິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ອາຈຣິຍໂຕ ອຸປຑ຺ຒໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣໂຕ ອຸປຑ຺ຒໍ ລທ຺ຘພ຺ພາ ເຕວິຊ຺ຊຕາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ຕຖາ ຈິນ຺ເຕສິ. ນິປ຺ປເທສນ຺ຕິ ອນວເສສໂຕ. ຕໂຕຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໂຕ. ອຸປຑ຺ຒໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຸປຑ຺ຒຄຸໂຓ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ພຫູຫິ ປຸຣິເສຫິ. ວິນິພ຺ໂຠໂຄ ວິເວຈນໍ ນຕ຺ຖິ ເອກຊ຺ຌໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິເວເຈຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ເອສາຕິ ປຣໂຕໂຆສປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣໂຕ ຈ ສິຊ຺ຌມາໂນ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕໂກ ຠາໂຄ. ຍທິ ນ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຸປຑ຺ຒນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ນ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ. ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍ ສກລມ຺ປິ ນ ສມ຺ຠວຕິ ປຣໂຕໂຆສມຕ຺ເຕນ ເຕສໍ ອສິຊ຺ຌນໂຕ, ປຘານເຫຕຸຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ປນ ‘‘ສກລເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພຠາຄປຏິລາຠງ຺ຄນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຏິລທ຺ຘພ຺ພກາຣຓໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປເທເສນ ວິນາ ເຕນ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສໂຕ ອລທ຺ຘພ຺ພໂຕ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ. ‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ…ເປ… ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ປນ ສີລາທໂຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘຕິປິ ວທນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ.

ມາເຫວນ຺ຕິ ມາ ອຫ ເອວນ຺ຕິ ເຉໂທ, ອຫາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ມາຕິ ປຏິເສເຘ ນິປາໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ມາ ເອວໍ ອຠຓີ’’ຕິ. ‘‘ມາເຫວໍ ອານນ຺ທາ’’ຕິ ວທໂຕ ຠຄວໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕາທິສສ຺ສ ນາມ ເຕ, ອານນ຺ທ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຄຸເຓ ເສວໂຕ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຍາຖາວໂຕຕິ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຍຖາຠູຕຄຸຓກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ປຏິກ຺ເຂໂປ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິທນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ຠຄວາ ອາຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສກລເມວ ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ມາເຫວ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຊຕິຕໍ, ນ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທານິ…ເປ… ອາທິມາຫາ’’ຕິ. ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນຏ຺ເຐນ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ນ ປຏິກງ຺ຂານິມິຕ຺ເຕນາຕິ ອາຫ ‘‘ອວສ຺ສໍຠາວີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ອິຘາຕິ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓປທໍ, ອິເຘວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຫິ ສາສເນ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນາ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ອາທິປທານໍເຍວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ ອາທິໂຕ ເອວ ວຸຕ຺ຕສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິປທານໍເຍວ. ສມ຺ມາທສ຺ສນລກ຺ຂຓາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ສມ຺ມເທວ ທສ຺ສນສຠາວາ. ສມ຺ມາອຠິໂຣປນລກ຺ຂໂຓຕິ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ສມ຺ມເທວ ອາໂຣປນສຠາໂວ. ສມ຺ມາປຣິຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາຕິ ມຸສາວາທາທີນໍ ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ລູຂານໍ ອປຣິຄ຺ຄາຫການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ປຣິຄ຺ຄາຫກສຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາ ສິນິທ຺ຘຠາເວນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ສມ຺ມາວາຈາປຈ຺ຈຍໍ ສຸຠາສິຕໂສຕາຣຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສມ຺ມາປຣິຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາ. ຍຖາ ກາຍິກກິຣິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສຍຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐຫນໍ ຆຏນໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕ ສງ຺ຂາຕາ ວິຣຕິປີຕິ ສມຸຏ຺ຐາປນລກ຺ຂຓາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປນໍ ສມຸຏ຺ຐາປນໍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ຠາຣຸກ຺ຂິປນໍ ວິຍ. ຊີວມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ, ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາຊີວສ຺ເສວ ວາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ. ຍຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ວຊ຺ຊານໍ ຘມ຺ເມນ ປຫານານຸປ຺ປາທອຕ຺ຖລາຠາທິປຣິວຸຑ຺ຒິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປຄ຺ຄຫຓສຠາໂວຕິ ສມ຺ມາປຄ຺ຄຫລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາວາຍາໂມ. ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕຄາຫານຎ຺ຈ ວິຘມນວເສນ ສມ຺ມາປຕິຏ຺ຐານສຠາວາຕິ ສມ຺ມາອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາສຕິ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສມ຺ມາ ສມາທຫນໍ ເອກຄ຺ຄຕາກຣຓໍ ສຠາໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາສມາຘານລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາສມາຘິ. ຕີຓິ ກິຈ຺ຈານິ ໂຫນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມສຸ, ອາຣມ຺ມຓຘມ຺ເມສຸ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຈ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ປວຕ຺ຕິວິເສສຠູຕານິ. ອິທານິ ຕານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອຎ຺ເຎຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກິເລສາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສຫ ເອກຏ຺ຐາ ວາ ອເນກຏ຺ຐາ ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຊຫຕິ ປຫາຍ ນໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ນິໂຣຘນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ.

ນ ເກວລໍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ, ອຖ ໂຂ ອປເຣນປິ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນານາຂຓາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ນານາຣມ຺ມຓາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິຠາວໂຕ. ເອກກ຺ຂຓາ ສກິເທວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ເອກາຣມ຺ມຓາ ນິພ຺ພານວິສຍຕ຺ຕາ. ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ. ຕີຓິ ນາມານິ ລຠຕິ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ປຫານວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ. ປຏິປກ຺ຂປຫານວເສນ ຫິສ຺ສ ນາມຕ຺ຕຍລາໂຠ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ວິຣຕິໂຍປິ ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕນາໂຍປິ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ວິຣຕິໂຍວ ປຏິປກ຺ຂສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນສ຺ສ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເຈຕນາ ມຄ຺ຄສຠາວາ. ສມ຺ມປ຺ປຘານສຕິປຏ຺ຐານວເສນາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານຈຕຸພ຺ພິຘສຕິປຏ຺ຐານວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາກຸສລານຸປ຺ປາທນາທີນໍ ກຸສລານຎ຺ຈ ວຑ຺ຒນໂຕ. ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປີຕິ ຍຖາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນ ນານາ. ເອວໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ. ນ ຫິ ເອໂກປິ ຈ ມຄ຺ຄສມາຘິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິອາທິນາມານິ ລຠຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ວິຍ ກິຈ຺ຈວເສນ ເຠທາຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ສມ຺ມາສມາຘິເຍວາ’’ຕິ.

ຎຕ຺ວາ ຎາຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຸທ຺ຘິ ນາມ ເວປຸລ຺ລໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາໂວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປາໂທ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊເນຕີ’’ຕິ. ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ອຠິວຑ຺ຒໍ ປາເປນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ວິວິຕ຺ຕຕາຕິ ວິວິຕ຺ຕຠາໂວ. ໂສ ຫິ ວິເວຈນີຍໂຕ ວິວິຈ຺ຈຕິ, ຍໍ ວິວິຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິຘ ວິວິຕ຺ຕຠາວສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ວິວິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຸ ປຸຣິໂມ ວິເວຈນີຍໂຕ ວິວິຈ຺ຈມານຕາຍ ວິວິຈ຺ຈນກິຣິຍາຍ ສມງ຺ຄີ ຘມ຺ມສມູໂຫ ຕາຍ ເອວ ວິວິຈ຺ຈນກິຣິຍາຍ ວເສນ ວິເວໂກຕິ ຄຫິໂຕ. ອິຕໂຣ ສພ຺ພໂສ ຕໂຕ ວິວິຕ຺ຕສຠາວຕາຍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ວິວິຈ຺ຈມານຕາຍ ວິເວກສງ຺ຂາຕໍ ນິສ຺ສາເຍວ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິຕຣໍ ປນ ຕໍນິນ຺ນຕາຕໍອາຣມ຺ມຓຕາຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິເວກໍ ນິສ຺ສິຕໍ, ວິເວເກ ວາ ນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຍຖາ ວາ ວິເວກວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຌານໍ ‘‘ວິເວກຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ວິເວກວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ‘‘ວິເວກນິສ຺ສິຕາ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນິສ຺ສໂຍ ຈ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ມຄ຺ຄຜລານໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອສຕິປິ ຕາສໍ ປຸພ຺ພາປຣຠາເວ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍານໍ ສມຸປ຺ປາທນໍ ວິຍ ອຠິນ຺ນຘມ຺ມາຘາຣາ ນິສ຺ສຍຠາວນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຕທງ຺ຄ-ສມຸຈ຺ເຉທນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕຕໍ ວຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກນິສ຺ສິຕຕາຍ ອວຈນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນາຍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ. ຠາວິຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຫິ ເຍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ. ເຕສໍ ກິຈ຺ຈໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວໂກ. ອຊ຺ຌາສຍໂຕຕິ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫນ຺ຕອຊ຺ຌາສຍໂຕ. ຍທິປິ ຫິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ປນ ອາທີນວໍ ສຸຏ຺ຐຸ, ທິສ຺ວາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ນິພ຺ພາເນ ນິນ຺ນຕາຍ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ອຸຓ຺ຫາຠິຠູຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສີຕນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ ວິຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຖາ ສຠາວໂຕ, ຍຖາ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕຕາ, ເອວໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກນິສ຺ສິຕຕາປິ ສິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຕາ ສິຍາ, ຕທຄ຺ເຄນ ຜລນິນ຺ນຕາປິ ສິຍາ ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ຕທາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠາວໂຕ. ຍສ຺ມາ ປຫານວິນໂຍ ວິຍ ຣາຄນິໂຣໂຘປິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕວິເວເກນ ອຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພິສິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ເອສ ນໂຍ ວິຣາຄນິສ຺ສິຕາທີສູຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິເວກຕ຺ຖາ ເອວ ຫິ ວິຣາຄາທໂຍ’’ຕິ.

ໂວສ຺ສຄ຺ຄສທ຺ໂທ ປຣິຈ຺ຈາຄຕ຺ໂຖ ປກ຺ຂນ຺ທນຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ສ ທຸວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂວສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ປຫານໍ, ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາເວນ ນິຣາສງ຺ກປວຕ຺ຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄວເສນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປຫານໍ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ, ຕຖາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕໍນິນ຺ນຠາເວນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ວິສ຺ສຏ຺ຐສຠາວຕາ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ອຍໍ ມິສ຺ສກວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປກາເຣນາຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານປກາເຣນ ຕໍນິນ຺ນຕທາຣມ຺ມຓກຣຓປ຺ປກາເຣນ ຈ.

ປຸພ຺ເພ ໂວສ຺ສຄ຺ຄວຈນສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສກເລນ ວຈເນນາ’’ຕິ. ປຣິຓມນ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ, ປຣິຓຕໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ. ປຣິຓາໂມ ນາມ ອິຘ ປຣິປາໂກຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຣິປກ຺ກຎ຺ຈາ’’ຕິ. ປຣິປາໂກ ຈ ອາເສວນລາເຠນ ລທ຺ຘສາມຕ຺ຖິຍສ຺ສ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ນິພ຺ພານໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕຸໍ ຕິກ຺ຂວິສທຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍຕິ ຍ຺ວາຍໍ ນໂຍ ‘‘ວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ເສເສສຸ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຈ຺ຈາຕິ ນິສ຺ສາຍ. ຊາຕິສຠາວາຕິ ຊາຍນສຠາວາ. ສກໂລຕິ ອນວເສໂສ, ສພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ໂກຈິ ມຄ຺ໂຄ ສາວເສໂສ ຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠວຕິ. ເຫຏ຺ຐິເມ ມຄ຺ເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຸປຣິໂມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ເອວ ນາມ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ວວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ເຖຕິ ວຈສາຍຕ຺ເຖ. ວຓ຺ຓຍນ຺ຕີຕິ ຄຸຓວຓ຺ຓນວເສນ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕິ.

ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຐມອປຸຕ຺ຕກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໐. ທິວ-ສທ຺ໂທ ທິວາ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ທິວສປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ມາ ວິເສສນຠາເວນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ທິວສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິວສສ຺ສ ທິວາ’’ຕິອາທິ. ສໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘນໍ, ຕສ຺ສ ປຕີຕິ ສມ຺ປຕິ, ຘນສາມິໂກ, ຕສ຺ສ ຫິຕາວຫຕ຺ຕາ ສາປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ຘນ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ເຄເຫ ກຕາກຕຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຕິພຫຸຠາວໂຕ ວິມ຺ຫຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຣາຊາ ‘‘ໂກ ປນ ວາໂທ’’ຕິ ອາຫ. ກາຬໂລຫໍ ນາມ ອໂຍຜລໍ. ກຈ຺ຉປາທິຣູເປຫິປິ ໂສວຓ຺ຓາທີນິ ຐເປນ຺ຕິ. ສກຸຓ຺ຑກຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ສກຸຓ຺ເຑຫິ ວາ ສຖຸເສຫິ ວາ ປກ຺ກຠຕ຺ຕໍ. ພິລງ຺ຄໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘຎ຺ຎພິລງ຺ຄໍ, ອາຣນາລນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ທຸຕິຍໍ ອສ຺ສາຕິ ພິລງ຺ຄທຸຕິຍໍ. ຕຎ຺ຫິ ກຎ຺ຊິໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຎ຺ຊິກໍ ນາມ. ຕີຫິ ປກ຺ເຂຫິ ວຕ຺ຖຂຓ຺ເຑຫິ ກຕນິວາສນໍ ຕິປກ຺ຂວສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕີຓິ…ເປ… ນິວາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອສນ຺ໂຕ ນີໂຈ ປຸຣິໂສຕິ ອສປ຺ປຸຣິໂສຕິ ອາຫ ‘‘ລາມກປຸຣິໂສ’’ຕິ. ກມ຺ມສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວນ ໂອຕຣຓຕາຍ ຜລໍ ອຄ຺ຄໍ ນາມ, ອຸປຣິຠູມິຄຕຕ຺ຕາ ອຸທ຺ຘໍ ອຄ຺ຄໍ ອສ຺ສາຕິ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄິກໍ. ທກ຺ຂິຓນ຺ຕິ ທານມາຫ. ສຄ຺ໂຄ ນາມ ກາມຠວູປປຕ຺ຕິຠໂວ, ຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ສຄ຺ຄສ຺ສ ຫິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣຸປປຕ຺ຕິຊນນໂຕຕິ ຕຕ຺ຣ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ຊນນໂຕ, ອຸປ຺ປາທນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເສຕໍ ອຸທກໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ເສໂຕທກາ. ໂສ ເຍນ ຠາເວນ ຍຕ຺ຖ ປາກຏຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວີຈີນໍ ຠິນ຺ນຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ອາຫ. ສຸໂຂຕຣຓຏ຺ຐານຕາຍ ກທ຺ທມາທິໂທສວິຣຫໂຕ ຈ ສຸນ຺ທຣຕິຕ຺ຖາ. ຕໍ ອເປຍ຺ຍມານນ຺ຕິ ຕໍ ອຸທກໍ ເກນຈິ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຍມານໍ. ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈກໂຣຕິ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພກມ຺ມສງ຺ຂາຕກິຈ຺ຈກໂຣ, ປຣິໂຠຄວເສນ ເຈວ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ຈ ນິໂຍຊໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສລກິຈ຺ຈກໂຣຕິ ອຕ຺ຕນາ ກາຕພ຺ພປຸຎ຺ຎກໂຣ.

ປຐມອປຸຕ຺ຕກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທຸຕິຍອປຸຕ຺ຕກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ປິຓ຺ຑປາເຕນາຕິ ສຫໂຍເຄ ກຣຓວຈນໍ. ປຏິປາທນໍ ເຕນ ສຫ ໂຍຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປິຓ຺ຑປາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສໍໂຍເຊສິ, ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ປຓີຕໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ກຓາຊກໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ ພິລງ຺ຄທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ ‘‘ອິມສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສມຓສ຺ສ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວາ ເທຖາ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ, ຍສ຺ມາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓານຸຠາເວຫິ ໂລເກ ປາກຏາ ສຎ຺ຊາຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາຍ ‘‘ນ ຍສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິ ຈິນ຺ຕິຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເຕສໍ ເທນ຺ຕາປິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຓີຕເມວ ເທນ຺ຕິ. ນາສາປຸຏໍ ປຫຣິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ. ໂສ ລຸທ຺ຘຕາຍ ‘‘ພຫຸ ວຕ ຘຎ຺ຎໍ ມມສ຺ສາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຍເມຕຸໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ.

ວິປ຺ປຏິສາຣຸປ຺ປນ຺ນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຣເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິມສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ນ ເອກາຍ ເອວ ຊວນວີຖິຍາ ວເສນ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ. ອຖ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ປວຕ຺ຕຊວນວາໂຣປິ ອຕ຺ຖິ ມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕຊວນວາໂຣປິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຸພ຺ພປຈ຺ຉິມເຈຕນາວເສນາ’’ຕິ. ເອກາ ເຈຕນາ ທ຺ເວ ປຏິສນ຺ຘິໂຍ ນ ເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສາເກຕປຎ຺ຫວເສນ ນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ເຈຕນານໍ ປຸພ຺ເພ ປຸເຣຕຣໍ ກຕຕ຺ຕາ ປຸຣາຓໍ.

ປຣິຄຍ຺ຫຕີຕິ ປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ. ອນ຺ວາຍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕີຕິ ອນຸຊີວິໂນ. ສພ຺ພເມຕນ຺ຕິ ຘນຘຎ຺ຎາທິສພ຺ພໍ ເອຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄຫວຕ຺ຖຸໍ. ນິກ຺ຂິປ຺ປຄາມິນນ຺ຕິ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພຕາຄາມິນໍ. ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພສຠາວໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິກ຺ຂິປ຺ປສຠາວ’’ນ຺ຕິ. ປຫາຍ ຄມນີຍນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພສຠາວເມວາ’’ຕິ.

ທຸຕິຍອປຸຕ຺ຕກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍວຄ຺ໂຄ

໑. ປຸຄ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໒. ‘‘ນີເຈ ກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາໂຕ’’ຕິອາທິ ອປ຺ປກາສນຠາເວນ ຕມຕີຕິ ຕໂມ, ເຕນ ຕເມນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຕໂມ ປຸຄ຺ຄໂລ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍໂຍຄໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕພ຺ໂພຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ມຈ຺ເຉຣໂຍຄໂຕ ມຈ຺ເຉໂຣ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໂມຕິ ອປ຺ປກາສນຠາເວນ ຕໂມ ຕມຠູໂຕ ອນ຺ຘກາໂຣ ວິຍ ຊາໂຕ, ອນ຺ຘກາຣຕ຺ຕໍ ວາ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຕມເມວ ປຣມ຺ປຣໂຕ ອຍນໍ ຄຕິ ນິຏ຺ຐາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕມປຣາຍໂຓ, ຕມປຣາຍຓຕໍ ວາ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາເຍນປິ ຕມຄ຺ຄຫເຓນ ຂນ຺ຘຕໂມວ ກຖິໂຕ, ນ ອນ຺ຘກາຣຕໂມ. ຂນ຺ຘຕໂມຕິ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິຣຫິຕາ ຂນ຺ຘປວຕ຺ຕິເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ອຸຈ຺ເຈ ກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາໂຕ’’ຕິອາທິ ປກາສນຠາເວນ ໂຊເຕຕີຕິ ໂຊຕິ, ເຕນ ໂຊຕິນາ ຍຸຕ຺ໂຕຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ຕເມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣ ທ຺ເວຕິ ໂຊຕິຕມປຣາຍໂຓ ໂຊຕິໂຊຕິປຣາຍໂຓຕິ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄເລ.

ເວຓຸເວຕ຺ຕາທິເກຫິ ເປຬາທິກາຣກາ ວິລີວກາຣກາ. ມິຄມຈ຺ຉາທີນໍ ນິສາທນໂຕ ເນສາທາ, ມາຄວິກມຈ຺ຉພນ຺ຘາທໂຍ. ຣເຖສຸ ຈມ຺ເມນ ຫນນກຣຓໂຕ ຣຖກາຣາ ຈມ຺ມກາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ປຸ’’ ອິຕິ ກຣີສສ຺ສ ນາມໍ, ຕໍ ກຸເສນ຺ຕິ ອປເນນ຺ຕີຕິ ປຸກ຺ກຸສາ, ປຸປ຺ຜຉຑ຺ຑກາ. ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓຕິ ວິຣູໂປ. ໂອໂກຏິມໂກຕິ ອາໂຣຫາຠາເວນ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິໂກ, ຣສ຺ສກາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ລກຸຓ຺ຑໂກ’’ຕິ. ລກຸ ວິຍ ຆຏິກາ ວິຍ ເຑຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຫິ ລກຸຓ຺ຑໂກ, ຣສ຺ໂສ. ກຓຕິ ນິມີລຕີຕິ ກາໂຓ. ຕໍ ປນສ຺ສ ນິມີລນໍ ເອເກນ ອກ຺ຂິນາ ທ຺ວີຫິປິ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກກ຺ຂິກາໂຓ ວາ ອຸຠຍກ຺ຂິກາໂຓ ວາ’’ຕິ. ກຸຓນໍ ກຸໂຓ, ຫຕ຺ຖເວກລ຺ລໍ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຸຓີ. ຂຎ຺ໂຊ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາທວິກໂລ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍສງ຺ຂາໂຕ ສຣີຣສ຺ສ ປກ຺ໂຂ ປເທໂສ ຫໂຕ ອສ຺ສາຕິ ປກ຺ຂຫໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປີຐສມ຺ປີ’’ຕິ. ປທີເປ ປທີປເນ ເອຕພ຺ພໍ ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ປທີເປຍ຺ຍໍ, ເຕລກປລ຺ລາທິອຸປກຣຓໍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຄມນວິປຕ຺ຕີຕິ ອາຄມນຏ຺ຐານວເສນ ວິປຕ຺ຕິ ອາຄໂມ ເອຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍວິປຕ຺ຕີຕິ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍວເສນ ວິປຕ຺ຕິ. ຈຓ຺ຑາລາທິສຠາວາ ຫິສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາ, ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ປຈ຺ຈຍາ, ເຕເຫວສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິ ເອວ, ນ ສມ຺ປຕ຺ຕິ. ປວຕ຺ຕປຈ຺ຈຍວິປຕ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ເຕ ສຸຂປຈ຺ຈຍວິປຕ຺ຕິ. ຕາທິເສ ນິຫີນກຸເລ ອຸປ຺ປນ຺ໂນປິ ໂກຈິ ວິຠວສມ຺ປນ຺ໂນ ສິຍາ, ອຍໍ ປນ ທຸຄ຺ຄໂຕ ທຸຣູໂປ ໂຫຕິ. ອາຊີວຸປາຍວິປຕ຺ຕີຕິ ອາຊີວນຸປາຍວເສນ ວິປຕ຺ຕິ. ສຸເຂນ ຫິ ຊີວິກໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ອຸປາຍຠູຕາ ຫຕ຺ຖິສິປ຺ປາທໂຍ ອິມສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ປຸປ຺ຜຉຑ຺ຑກສິລາໂກຏ຺ຏນາທິກມ຺ມໍ ປນ ກຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກສິຣວຸຕ຺ຕິເກ’’ຕິ. ອຕ຺ຕຠາວວິປຕ຺ຕີຕິ ອຸປຘິວິປຕ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂກາຣຓສມາໂຍໂຄຕິ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍສໂມຘານໍ. ສຸຂກາຣຓວິປຕ຺ຕີຕິ ສຸຂປຈ຺ຈຍປຣິຫານິ. ອຸປໂຠຄວິປຕ຺ຕີຕິ ອຸປໂຠຄສຸຂສ຺ສ ວິນາໂສ ອນຸປລທ຺ຘິ. ໂຊຕິ ເຈວ ໂຊຕິປຣາຍຓຠາໂວ ຈ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ.

ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫີຕິ ລກ຺ຂຓວຈນໍ ເອຕໍ ຍຖາ ‘‘ຍທິ ເມ ພ຺ຍາຘິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ທາຕພ຺ພມິທໂມສຘ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິຠາສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕຕິ ທານໍ ທາຕຸໍ ອເປກ຺ຂິຕຕາຍ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ.

ປຸຄ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຍ຺ຍິກາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໓. ຊຣາຊິຓ຺ຓາຕິ ຊຣາຍ ຊິຓ຺ຓາ. ເຕນ ປາກຏຊຣາຍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ. ວໂຍວຸຑ຺ຒາຕິ ວຍສາ ວຸຑ຺ຒາ. ເຕນ ປຈ຺ຉິມວຍສ຺ສ ໂອສກ຺ກສມ຺ປວຕ຺ຕິໍ ວທຕິ. ຊາຕິມຫລ຺ລິກາຕິ ຊາຕິມຫຕ຺ຕຄຕາ. ຈິຣກາລໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏ ວີຕິວຕ຺ຕາ. ວໂຍ-ສທ຺ໂທ ສາຘາຣຓວຈໂນປິ ຊິຓ຺ຓສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ໂອສານວຍໍ ເອວ ວທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິມວຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຍ຺ຍິກາຕິ ມາຕາມຫິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຫຕ຺ຖີ ເອວ ຣຕນຠູໂຕ ຫຕ຺ຖິຣຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກນາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພານິ ຕານີຕິ ກຸມ຺ຠກາຣຠາຊນານິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ປມາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສຸ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຍ຺ຍິກາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອິສ຺ສຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໕. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ກາ ອສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອລາຠາຍ ອຍສາຍ ປຣິສກ຺ກນໍ. ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຕໍ ສພ຺ພທິສາສຸ ຍມກມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຫາໂອຆໍ ວິຍ ສພ຺ພາ ປາຣມິໂຍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕາ ວິຍ ລາຠສກ຺ກາຣມໂຫຆໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຍິໍສຸ. ຕໂຕ ຕໂຕ ອນ຺ນປານຍານວຕ຺ຖມາລາຄນ຺ຘວິເລປນາທິຫຕ຺ຖາ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘‘ກຫໍ ຠຄວາ, ກຫໍ ເທວເທໂວ ນຣາສໂຠ ໂລກນາໂຖ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ສກຏສເຕຫິປິ ປຈ຺ຈເຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ອລຠມານາ ສມນ຺ຕາ ຄາວຸຕປ຺ປມາຓມ຺ປິ ສກຏຘຸເຣນ ສກຏຘຸຣໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຈວ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ອນ຺ຘກວິນ຺ທພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ວິຍ. ສພ຺ພໍ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໒໘໒) ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ຠຄວໂຕ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສປິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ – ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ ລາຠີ ຈີວຣ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣານໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ໂຂ’’ຕິອາທິ (ອຸທາ. ໓໘), ຕຖາ ‘‘ຍາວຕາ ໂຂ, ຈຸນ຺ທ, ເອຕຣຫິ ສງ຺ໂຆ ວາ ຄໂຓ ວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ນາຫໍ, ຈຸນ຺ທ, ອຎ຺ຎໍ ເອກໍ ສງ຺ຆມ຺ປິ ເອກໍ ຄຓມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເອວໍ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຍຖຣິວາຍໍ, ຈຸນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໗໖). ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ. ນິຊ຺ຌຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ. ນນ຺ຕິ ກຖໍ.

ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ກຖາ ມຫາຊນສນ຺ນິປາເຕ ນິຍ຺ຍາຕິຕາ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ມິໍ ທາຕພ຺ພໍ, ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທມຕ຺ເຕນ ເທນ຺ເຕປິ ຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕິ. ອາໂຣຈິຕໍ ອຕ຺ຕໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຄວາຕິ ສຕ຺ຖຸ ອາມນ຺ຕນໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ນິຄຓ຺ຐາ…ເປ… ປສີທຕິ ປສນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸພ຺ເພ ອວິເສສໂຕ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ທາຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ນາມ ປຸຈ຺ຉິຕໍ, ອິທານິ ຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຠາວກໂຣ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຕຍາ ປຐມໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຉາ’’ຕິ. ສລ຺ລກ຺ເຂຫິ ເອຕໍ. ປຈ຺ຉິມໍ ປຸຣິເມນ ສທ຺ຘິໍ ອາເນຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສ ນາມ ປຎ຺ຫສ຺ສ ກຖນໍ ມຍ຺ຫເມວ ຠາໂຣ. ສມຸປພ຺ຍູຬ຺ໂຫຕິ ເອກໂຕ ເສນາຍ ຣາສິວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ຑິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຣາສິຠູໂຕ’’ຕິ. ອສິກ຺ຂິໂຕຕິ ສຕ຺ຕຏ຺ຐສໍວຈ຺ຉຣານິ ຘນຸສິປ຺ເປນ ສິກ຺ຂິໂຕ. ຘນຸສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ໂກຈິ ກຕຫຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕິ, ອຍໍ ປນ ອສິກ຺ຂິໂຕ ນ ກຕຫຕ຺ໂຖ, ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂຠາໂວເຍວ ພ຺ຍາມມຸຏ຺ຐິພນ຺ໂຘ. ຕິຓປຸຎ຺ຊມຕ຺ຕິກາປຸຎ຺ຊາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປໍສຸປຸຎ຺ຊວາລຸກປຸຎ຺ຊສາຣຜລກອໂຍຆນາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອກຕປຣິຈໂຍຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອກຕປຣິຈໂຍ. ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທິເກ ອຸເປຈ຺ຈ ອສນໍ ອຸປາສນໍ, ນ ກຕໍ ອຸປາສນໍ ເອເຕນາຕິ ອກຕູປາສໂນ. ອສິກ຺ຂິຕຕາທິນາ ຠີຣຸຠາເວນ ວາ ກາຍສ຺ສ ຉມ຺ຠນໍ ສງ຺ກມ຺ປນໍ ອຸຕ຺ຕາໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຉມ຺ຠີຕິ ອາຫ ‘‘ປເວຘິຕກາໂຍ’’ຕິ.

ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ຕຕິເຍເນວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີນໍ ໂຫຕິ ປຏິຆສມ຺ປໂຍຄໍ. ອເສກ຺ຂສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ອເສກ຺ຂໍ, ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຕຍິທໍ ນ ອຄ຺ຄຜລໍ ສີລເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອເສກ຺ຂສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕໍ ສີລໍ, ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ເອວ ນ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສິກ຺ຂາຍ ຊາຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ໂຘປີຕິ. ເສກ຺ຂສ຺ສ ເອໂສຕິ ວາ, ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂຕ຺ຕາ ສຍເມວ ສິກ຺ຂຕີຕິ ວາ ເສກ຺ໂຂ, ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ເຫຏ຺ຐິເມສຸ ຈ ຕີສຸ ຜເລສຸ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ. ອຸປຣິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຠາວໂຕ ອເສກ຺ໂຂ. ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ ເສກ຺ໂຂຕິ ອເສກ຺ໂຂ. ອຄ຺ຄຜລຠູໂຕ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວິປສ຺ສກສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອເສກ຺ເຂນາ’’ຕິອາທີສຸ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ມິສ຺ສກາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາປີຕິ ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິອາທໂຍປິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິ ເອວ.

ເຍນ ສິປ຺ເປນ ອິສ຺ສາໂສ ໂຫຕິ, ຕໍ ອິສ຺ສຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸສຸສິປ຺ປ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ສາ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວເສນ ສຣີຣໍ ສຎ຺ຊາຕຖາມໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ພລປຈ຺ຈຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ພລໍ ນາມ ວາໂຍຘາຕູ’’ຕິ. ສມປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຫິ ວິສມປ຺ປວຕ຺ຕິນິວາຣກຘາຕຸ ພລໍ ນາມ, ເຕນ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ພລຣູປໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ຍສ຺ມາ ອຣຫາ ເອວ ເອກນ຺ຕໂຕ ໂສຣໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂສຣຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຣຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕ ທ຺ເວຕິ ຂນ຺ຕິ ໂສຣຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອເຕ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ. ປານີຍໍ ປິວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປປາ, ໂຍ ໂກຈິ ຊລາສໂຍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປານີຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຣສ຺ສໂປກ຺ຂຣຓີອາທີນີ’’ຕິ. ອຸທກວິກູລາທີສຸ ກມນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ສງ຺ກມນານິ, ເສຕຸອາທີນິ. ເສຕຸກຣຓຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເສຕຸໍ, ຈງ຺ກມນກຣຓຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຈງ຺ກມນໍ, ມຄ຺ຄກຣຓຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ມຄ຺ຄໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຓ຺ຓາສາ’’ຕິອາທິ.

ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ ຫິຕໍ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ. ເທນ຺ໂຕປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອຂີຓາສວສ຺ສ ເທນ຺ໂຕປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ເທນ຺ເຕນປິ ກມ຺ມຜລໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ວິປ຺ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕເນວ ທາຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຖນຍນ຺ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ມຫາເມຆຠາວທສ຺ສນໍ, ໂຍ ຫິ ມຫາວສ຺ສໍ ວສ຺ສຕິ, ໂສ ຄຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊຸມ຺ມາລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປວສ຺ສຕິ. ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ສໂມຘາເນຕ຺ວາຕິ ຂາທນີຍສ຺ສ ວິວິຘຊາຕິຍານິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ.

ປກິຣຓໍ ນາມ ວິກິຣຓມ຺ປິ ໂຫຕິ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິກິຣຕີ’’ຕິ. ປກິຣນ຺ໂຕ ວິຍ ວາ ທານໍ ເທຕີຕິ ອິມິນາ ຄຸຓເຂຕ຺ຕເມວ ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ກຣຸຓາເຂຕ຺ເຕປິ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ‘‘ປກິເຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອາຄຕຕິຕ຺ຖິຍວາເທນ ອປ຺ປຏິເສຘິຕຕາປິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ປຸຎ຺ຎຘາຣາຕິ ປຸຎ຺ຎມຍຘາຣາ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທາ. ສິເນຫຍນ຺ຕີຕິ ຖູລຘາເຣນປິ ສິເນເຫນ ສິນິທ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ຕີ. ກິເລທຍນ຺ຕີຕິ ອລ຺ລຠາວໍ ປາປຍນ຺ຕີ. ຍຖາຍໍ ປຸຎ຺ຎຘາຣາ ທາຕາຣໍ ອນ຺ໂຕ ສິເນເຫຕິ ປູເຣຕິ ອຠິສນ຺ເທຕິ, ເອວໍ ປຏິຄ຺ຄາຫການມ຺ປິ ອນ຺ໂຕ ສິເນເຫຕິ ປູເຣຕິ ອຠິສນ຺ເທຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທທໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ຠຊນ຺ຕິ ນໍ ພຫູ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໕.໓໔) ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ທາຕາຣໍ ອຠິວສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທາຍກວເສເນວ ‘‘ສິເນເຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ວາ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ສິເນຫຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອາມິສນິສ຺ສິຕາຕິ ທາຍກວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິສ຺ສຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປພ຺ພຕູປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໖. ຂຕ຺ຕິຍາຕິ ອຠິເສກປ຺ປຕ຺ຕາ. ອິສ຺ສຣິຍມໂທ ກາມເຄໂຘ. ປຖວິມຓ຺ຑລສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາ ຕໍນິວາສິນໍ ອນຸຍນ຺ຕຕາຕິ ສພ຺ພມິທໍ ຍຖິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ຣາຊກິຈ຺ຈສ຺ສ ສຸເຂນ ສມິຊ຺ຌນສ຺ສ ກາຣຓກິຕ຺ຕນໍ. ຍາທິເສ ຣາຊກິຈ຺ເຈ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣຄມນານີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ນິຣນ຺ຕຣຄມນານໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຄມນານິ. ໂຈຣາ ຈິນ຺ຕຍິໍສູຕິ ເອໂກ ອນ຺ຕຣໂຠຄິໂກ ຣາຊາປຣາຘິໂກ ປຎ຺ຈສຕມນຸສ຺ສປຣິວາໂຣ ໂຈຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ເຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສຈາຫໍ ວກ຺ຂາມີຕິ ໂຍຊນາ. ຘຸຣວິຫາເຣຕິ ຣຖສ຺ສ ຘຸຣໍ ວິຍ ນຄຣສ຺ສ ຘຸຣຠູເຕ ວິຫາເຣ. ສນ຺ຖມ຺ຠິຕຸນ຺ຕິ ວິສ຺ສາສຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ. ສທ຺ຘາຍິໂກຕິ ສທ຺ຘາຍ ອຍິຕພ຺ໂພ, ສທ຺ເຘຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສທ຺ຘາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຍິໂກຕິ ປຕ຺ຕິຍາຍິຕພ຺ໂພ. ອພ຺ຠສມໍ ປຸຖຸລຠາເວນ. ນິປ຺ໂປເຖນ຺ໂຕຕິ ນິມ຺ມທ຺ເທນ຺ໂຕ. ສຓ຺ຫກຣຓີຍໍ ອຕິສຓ຺ຫໍ ປິສນ຺ໂຕ ນິສທໂປໂຕ ວິຍ ປິສນ຺ໂຕ.

ຘມ຺ມຈຣິຍາຕິອາທິຕ຺ຕມ຺ປິ ສີສໍ ເຈລຎ຺ຈ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ ກາຕພ຺ພາ ຕສ຺ສາ ເອວ ປຣໂລເກ ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ. ອາຈິກ຺ຂາມີຕິ ກເຖມິ, ກເຖນ຺ໂຕ ຈ ຍຖາ ຕມຕ຺ຖໍ ສມ຺ມເທວ ຣາຊາ ຊານາຕິ, ເອວໍ ຊານາເປມີຕິ. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຍຸທ຺ເຘນ ກາຕພ຺ພອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ. ວິສິໂນຕິ ພນ຺ຘຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ວິສໂຍ, ສມຕ຺ຖຠາໂວ. ມນ຺ຕສມ຺ປນ຺ນາຕິ ສມ຺ປນ຺ນຣາຊມນ຺ຕາ. ມຫາອມຈ຺ຈາຕິ ມໂຫສຘາທິສທິສາ ນີຕິສຕ຺ຖເຉກາ ອມຈ຺ຈປຸຣິສາ. ອຸປລາເປຕຸນ຺ຕິ ປເຣສໍ ອນ຺ຕເຣ ວິໂຣຘຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ.

ທ຺ເວເຍວ ປພ຺ພຕາຕິ ປພ຺ພຕສທິສາ ທ຺ເວເຍວ ຄຫິຕາ. ຣາໂຊວາເທຕິ ຣາໂຊວາທສຸຕ຺ເຕ. ອາຄຕາວ ຕຕ຺ຕນ຺ຕິຍາ ອນຸຣູປຕ຺ຖໍ. ວິລຸມ຺ປມານາຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ວິປຕ຺ຕີຕິ ໂຠຄປຣິຫານາທິວິນາໂສ. ຫຕ຺ຖິຍຸທ຺ຘາທີຫິ ຊຣາມຣຓໍ ຊິນິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອວິສຍຠາວໂຕ. ເຍນ ປນ ຊິນິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ພຸທ຺ເຘ…ເປ… ນິເວສເຍ’’ຕິ ອາຫ. ຣຕນຕ຺ຕເຍ ຫິ ສທ຺ຘາ ນິວິຏ຺ຐາ ມູລຊາຕາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ເອກນ຺ຕໂຕ ຊຣາມຣຓວິຊຍາຍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ສທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ.

ປພ຺ພຕູປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສາຣຕ຺ຖປ຺ປກາສິນິຍາ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ໂກສລສໍຍຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔. ມາຣສໍຍຸຕ຺ຕໍ

໑. ປຐມວຄ຺ໂຄ

໑. ຕໂປກມ຺ມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໗. ອຸຣຸເວລາຍ ສມີເປ ຄາໂມ ອຸຣຸເວລຄາໂມ, ຕໍ ອຸຣຸເວລຄາມໍ ອຠິມຸຂຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິສມ຺ໂພຘິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສາຍ ວສ຺ເສສຸ ອາທິໂຕ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ປຐມໂພຘິ, ອິຘ ປນ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕຣເມວ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫສ຺ມິໍ ເຍວາ’’ຕິ. ອສຸຂຠາເວນ ອຎ຺ເຎຫິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຣໍ ກໂຣຕີຕິ ທຸກ຺ກຣກາໂຣ, ໂສ ເອວ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາ. ຕາຍ ມຸຕ຺ໂຕ ວຕມ຺ຫີຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ຕໍ ໂລກນາໂຖ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ສມນຸຍຸຎ຺ຊຕິ? ກມ຺ມປີຬິຕວເສນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໓໙.໙໒-໙໔) –

‘‘ອວຈາຫໍ ໂຊຕິປາໂລ, ສຸຄຕໍ ກສ຺ສປໍ ຕທາ;

ກຸໂຕ ນຸ ໂພຘິ ມຸຓ຺ຑສ຺ສ, ໂພຘິ ປຣມທຸລ຺ລຠາ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ອຈຣິໍ ທຸກ຺ກຣໍ ພຫຸໍ;

ຉພ຺ພສ຺ສານຸຣຸເວລາຍໍ, ຕໂຕ ໂພຘິມປາປຸຓິໍ.

‘‘ນາຫໍ ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນ, ປາປຸຓິໍ ໂພຘິມຸຕ຺ຕມໍ;

ກຸມ຺ມຄ຺ເຄນ ຄເວສິສ຺ສໍ, ປຸພ຺ພກມ຺ເມນ ວາຣິໂຕ’’ຕິ.

ມາເຣຕີຕິ ວິພາເຘຕິ. ວິປຕ຺ຕິອາທິສໍໂຍຊນຎ຺ຫິ ສາຘູນໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ມຣຓໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘມາຣຓຕ຺ຕາ, ປາປຕຣຕ຺ຕາ ປາປຕໂມຕິ ປາປິມາ. ສາ ຈສ຺ສ ປາປຕມຕາ ປາປວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປາເປ ນິຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຘິປຕີຕິ ກາມາຘິປຕິ. ອປ຺ປຫີນກາມຣາເຄ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ວສວຕ຺ຕີ. ເຕສໍເຍວ ກຸສລກມ຺ມານໍ ອນ຺ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ອນ຺ຕໂກ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ອປຣິມຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ນມຸຈິ. ມຕ຺ຕານໍ ປມຕ຺ຕານໍ ພນ຺ຘູຕິ ປມຕ຺ຕພນ຺ຘຸ.

ຕໂປກມ຺ມາຕິ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໂຕ. ອປຣທ຺ໂຘຕິ ວິຣຊ຺ຌສິ. ‘‘ອປຣາໂຘ’’ຕິປິ ອຕ຺ຖິ, ໂສເຍວ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍກິລມຖໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອມຣຕ຺ຖາຍ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ, ໂສ ຈ ກມ຺ມວາທີຫິ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຍມາໂນ ເທວຕ຺ຖາຍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອມຣຠາວຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ສພ຺ພໍ ຕປນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນໍ. ອຕ຺ຖາວຫໍ ນ ຠວຕິ ໂພຘິຍາ ອນຸປາຍຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈສ຺ສາຕິ ກິຎ຺ຈິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜິຍາຣິຕ຺ຕໍວ ຘມ຺ມນີຕິ ຘມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຓ຺ຓຸ, ໂສ ອິຘ ‘‘ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຘມ຺ມນິ ວຓ຺ຓຸປເທເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣຎ຺ເຎ’’ຕິ. ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຜິຍາຫິ ອາກຑ຺ເຒຍ຺ຍ ເຈວ ອຣິຕ຺ເຕຫິ ອຸປ຺ປີເຬຍ຺ຍ ຈ.

ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາ ຄຫິຕາ ມຄ຺ຄສີລສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ສມາຘິໂນ ຫິ ຄຫເຓນ ສມ຺ມາວາຍາມສຕິສມາຘໂຍ ຄຫິຕາ ອຸປກາຣຠາວໂຕ. ປຎ຺ຎາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ພຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ໂພໂຘ. ມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ໂພຘາຍາຕິ ມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ມຄ຺ຄໍ ມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ຠາເວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ຍຖາ ຍາຄຸປຈນາຣມ຺ໂຠ ຍາວເທວ ຍາຄຸອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ມຄ຺ຄຠາວນາຣມ຺ໂຠ ມຄ຺ຄາຘິຄມຕ຺ຖາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣມ຺ໂຠຕິ ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນາຍ ພນ຺ຘາປນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ, ໂພຘາຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕສມ຺ໂພຘາຍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘ປຕ຺ໂຕສ຺ມິ ປຣມສຸທ຺ຘິ’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອປເຣ ປນ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສມ຺ໂພຘາຍາຕິ. ໂສ ຫິ ສພ຺ພສ຺ມາປິ ໂພຘິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ. ນິຫໂຕ ນິພ຺ພິເສວນຠາວໍ ປາປິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣາຊິໂຕ’’ຕິ.

ຕໂປກມ຺ມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຫຕ຺ຖິຣາຊວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໘. ອນ຺ຘຠາວກາຣເກຕິ ປຈຸຣຊນສ຺ສ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ອນ຺ຘຠາວກາຣເກ. ມຫາຕເມຕິ ມຫຕິ ຕມສິ. ປາສາຓຜລເກ ມຫາຈີວຣໍ ສີເສ ຐເປຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ຕໍ ຜລກໍ ອປສ຺ສາຍ ນິສິນ຺ໂນຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຘານນ຺ຕິ ຠາວນໍ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫມາໂນຕິ ສພ຺ພໂສ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ, ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຣິຏ຺ຐໂກຕິ ອຣິຏ຺ຐກວຓ຺ໂຓ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຬໂກ’’ຕິ.

ທີຆມທ຺ຘານນ຺ຕິ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ. ສໍສຣນ຺ຕິ ອາສາທນາຘິປ຺ປາເຍນ ສຎ຺ຈຣນ຺ໂຕ, ອລໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ເອເຕນ ນິປ຺ປໂຍຊນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ເຕນ ມາຣສ຺ສ ກາຈິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ.

ຫຕ຺ຖິຣາຊວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສຸຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໙. ສຸສໍວຸຕາຕິ ມຄ຺ຄສໍວເຣນ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍວຸຕາ. ສຸປິຫິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປິຫິຕາ. ວສານຸຄາຕິ ກາຍາທິທ຺ວາຣວສານຸຄາ ວສວຕ຺ຕິໂນ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ພທ຺ຘຈຣາຕິ ປຏິພທ຺ຘຈຣິຍາຕິ.

ສຸຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຐມມາຣປາສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔໐. ອຸປາຍມນສິກາເຣນາຕິ ອນິຈ຺ຈາທີສຸ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ມນສິກຣເຓນ. ອຸປາຍວີຣິເຍນາຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາກຸສລານໍ ອນຸປ຺ປາທນາຍ ວິຘິນາ ປວຕ຺ຕວີຣິເຍນ. ກາຣຓວີຣິເຍນາຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປາທນາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣຓຠູເຕນ ວີຣິເຍນ. ອນຸປ຺ປນ຺ນປາປການຸປ຺ປາທນາທິອຕ຺ຖານິ ຫິ ວີຣິຍານິ ຍທຕ຺ຖໍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ຕິເຍວາຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປໂກ ສມ຺ມາ-ສທ຺ໂທ. ໂຍນິໂສສມ຺ມາສທ຺ເທນ ຫິ ອຸປາຍກາຣຓຕ຺ຖທີປກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປາຍວີຣິເຍນ ກາຣຓວີຣິເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ. ມາເຣນ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິກໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາປິ ນ ຕຸສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ.

ກິເລສປາເສນາຕິ ກິເລສມາຣສ຺ສ ອຸປາຍຠູເຕນ. ກິເລສມາໂຣ ຫິ ສຕ຺ເຕ ກາມຄຸຓປາເສຫິ ນິພນ຺ຘຕິ, ນ ປນ ສຍເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍ ທິພ຺ພາ ກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕາ’’ຕິອາທິ. ມາຣພນ຺ຘເນຕິ ກິເລສມາຣສ຺ສ ພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ, ຠວຈາຣເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເມ ສມຓ ໂມກ຺ຂສີຕິ ອິທໍ ມາໂຣ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣາ ວິມຸຕ຺ຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ວິມຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພປາເສຫີ’’ຕິ ຈ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວທຕິ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕປິ ວາ ‘‘ເອວມຍໍ ປເຣສໍ ສຕ຺ຕານໍ ໂມກ຺ຂາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ນ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຫຎ຺ເຎ ຐຕ຺ວາ ວທຕິ.

ປຐມມາຣປາສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ທຸຕິຍມາຣປາສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔໑. ອນຸປຸພ຺ພຄມນຈາຣິກນ຺ຕິ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ອນຸກ຺ກເມນ ຄມນສງ຺ຂາຕໍ ຈາຣິກໍ. ເອວໍ ຫິ ຄເຕສູຕິ ເອວໍ ຕຸມ຺ເຫສຸ ພຫູສຸ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຕສຸ.

ອາທິມ຺ຫິ ກລ຺ຍາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ຕຖາ ເສເສສຸ. ສາສນສ຺ສ ອາທິ ສີລໍ ມູລກຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ສມຖາທໂຍ ມຊ຺ຌໍ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວມຊ຺ຌຠາວໂຕ. ຜລນິພ຺ພານານິ ປຣິໂຍສານໍ ຕທຘິຄມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍາຠາວໂຕ. ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ນາມ ປຎ຺ຎາຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ຈ ສີລໍ ສມາຘິ ຈ ມູລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີລສມາຘໂຍ ວາ ອາທີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎາ ອນຸໂພຘປຏິເວຘວເສນ ທຸວິຘາ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄາ ມຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ປຎ຺ຎານິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຜລກິຈ຺ຈໍ, ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ປນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍສານໍ ຕໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຜລນິພ຺ພານານິ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ຜລຄ຺ຄຫເຓນ ຫິ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ອິຕເຣນ ອິຕຣໍ, ຕທຸຠຍວເສນ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂອສານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຜລນິພ຺ພານານິ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ອາທິເມວ ວິໂສເຘຫິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ? ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ, ທິຏ຺ຐິ ຈ ອຸຊຸກາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໙) ວຈນໂຕ ສີລທິຏ຺ຐຸຊຸກຕາຍ ມຕ຺ຖກຠູຕາ ວິປສ຺ສນາ, ຕທຘິຏ຺ຐານາ ສີລສມາຘີຕິ ອິເມ ຕສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ມູລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາ ວາ ອາທີ’’ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ເຍສຸ ປນ ອວຍເວສຸ ສມຸທາຍຣູເປນ ອເປກ຺ຂິເຕສຸ ຄາຖາຕິ ສມຎ຺ຎາ, ຕໍ ຕໂຕ ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕຸປ຺ປທິກຄາຖາຍ ຕາວ ປຐມປາໂທ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຎ຺ຈປທຉປ຺ປທານໍ ຄາຖານໍ ອາທິປຣິໂຍສານຄ຺ຄຫເຓນ ອິຕເຣ ທຸຕິຍາທໂຍ ຕໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ມຊ຺ຌນ຺ຕິ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘເມວາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອການຸສນ຺ຘິກສຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ພຫຸວິຠາຄໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣສ຺ສ ປນ ເຕເຍວ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມວິຠາເຄນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານຠາຄາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ນິທານນ຺ຕິ ກາລເທສກປຣິສາທິ-ອປທິສນລກ຺ຂຓາທິໂກ ອຕ຺ໂຖ. ອິທມໂວຈາຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຕທວເສສນິຄມນປາຬິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອເນການຸສນ຺ຘີກສ຺ສ ສຫ ນິທາເນນ ປຐໂມ ອນຸສນ຺ຘິ ອາທິ. ສຫ ນິຄມເນນ ປຈ຺ຉິໂມ ປຣິໂຍສານໍ, ອິຕເຣນ ມຊ຺ຌິມນ຺ຕິອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ສາຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖກໍ ກຕ຺ວາ. ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ນາມ ປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນຕາຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ…ເປ… ເທເສຕາ’’ຕິ. ສກລປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປາຣິປູຣິຍາ. ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ທິຏ຺ຐິມານາທິອຸປກ຺ກິເລສາຠາວໂຕ. ອວິເສສໂຕ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສກເລ ສາສເນ ຠວນ຺ຕິ. ຘມ຺ໂມຕິ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕເມສານໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໘) ວິຍ. ທຸກູລສາຓິຍາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ວິຍ, ນ ຕຸ ປາກາຣເສລາທິປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ວິຍ. ເຕນ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ສກລກິເລສານໍ ປຫານານຸຠາວໍ ວທຕິ. ອລາຠປຣິຫານິຍາ, ນ ລທ຺ຘປຣິຫານິຍາ. ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານີຕິ ປຎ຺ຈສຕາຘິການິ ຕີຓິ ປາຏິຫາຣິຍສຫສ຺ສານິ. ສາຕນ຺ຕິ ສຸຂໍ.

ທຸຕິຍມາຣປາສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສປ຺ປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔໒. ສຸຣາກາຣການນ຺ຕິ ປິຏ຺ຐສຸຣາໂຍຊນການໍ. ໂກສລານໍ ອິສ຺ສໂຣຕິ ໂກສໂລ, ໂກສລຣາຊສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ໂກສລິກາ. ປຣິໂຠຄປາຕີຕິ ຠຕ຺ຕປຣິໂຠຊນຕ຺ຖາຍ ປາຕິ ປຣິໂຠຄປາຕິ. ກມ຺ມາຣຸທ຺ຘນປຓາຬິຍາຕິ ກມ຺ມາຣຸທ຺ຘນປຓາຬິມຸເຂ. ຘມມານາຍາຕິ ຘມິຍມານາຍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຠສ຺ຕວາເຕຫິ ປູຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠສ຺ຕວາເຕນ ປູຣິຍມານາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍາມຠູມິຍນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ປຏິສລ຺ລານຏ຺ຐາເນ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕໍ ມາຣໍ ມໍສຈກ຺ຂຸນາວ ທິສ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊຸລຕາໂລເກນາ’’ຕິ.

ເສຍ຺ຍຕ຺ຖາຍາຕິ ເສຍ຺ຍານິສໍສາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຐສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໂຕຕິ ອຕ຺ຕຠາເວນ ສໍຍໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍຍຕຕ຺ຕຠາໂວ’’ຕິ. ຕໍສຓ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຫຕ຺ຖປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຣຫິເຕ ພຸທ຺ຘມຸນິສ຺ມິໍ ອວຏ຺ຐິຕສ຺ສ. ໂວສ຺ສຊ຺ຊ ຈເຣຍ຺ຍ ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ອິມິນາ ຠຄວາ ຕໍ ພ຺ຍາກຣມາໂນ ວິຠິໍສິຕາ ພຸທ຺ຘານໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ ຠຍາຠາວໂຕ? ເກວລໍ ປນ ອນຏ຺ຐວລິກໍ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ໂຕ ວິຍ ຕ຺ວເມວ ອາຍາສໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສສີຕິ ມາຣໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕິ.

ເຠຣວາຕິ ອວີຕຣາຄານໍ ຠຍຊນກາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ. ຜເລຍ຺ຍາຕິ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ສຕ຺ຕິສລ຺ລນ຺ຕິ ສຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ປຸຖຸສລ຺ລໍ. ອຸຣສ຺ມິໍ ຈາຣເຍຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຜາສຸໍ ວິຊ຺ຌິຕຸໍ ຐເປຍ຺ຍຸໍ ອຸຄ຺ຄິເຣຍ຺ຍຸໍ. ຂນ຺ຘຸປຘີສູຕິ ຂນ຺ຘສງ຺ຂາເຕສຸ ອຸປຘີສຸ. ຕາຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ ນາມາຕິ ຕໂຕ ຠຍນິມິຕ຺ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຕາຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ ນາມ.

ສປ຺ປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຸປຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔໓. ອຸຕຸຄາຫາປນຕ຺ຖໍ ໂຘວິຕ຺ວາ, ນ ຣໂຊຊລ຺ລວິກ຺ຂາລນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ໂຘຕປາທເກ ເຄເຫຕິ ໂຘຕປາເທຫິ ອກ຺ກມິຕພ຺ພເກ. ວຕ຺ຕເຠໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມສ຺ສາມິຠາວໂຕ. ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ໂຘວນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ໂສປ຺ປປຣິຄ຺ຄາຫເກນາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສປ຺ປໍ ນາມ ນິທ຺ທາຍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປວຕ຺ຕກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຣຫິຕາ ນິຣນ຺ຕຣຠວງ຺ຄສນ຺ຕຕີຕິ ຕໍ ສຠາວໂຕ ປໂຍຊນໂຕ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປຣິຄ຺ຄາຫກໍ ອຸປຣິນິທ຺ເທສສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສປ຺ປປຣິຄ຺ຄາຫເກນ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນາ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນິທ຺ທາໂສປ຺ປນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຠຄວໂຕ ໂສປ຺ປໍ ຫີເຬນ຺ໂຕ ວທຕິ.

ກິໍ ນູຕິ ເອຕ຺ຖໍ ກິນ຺ຕິ ເຫຕຸນິສ຺ສກ຺ເກ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກສ຺ມາ ນຸ ສຸປສີ’’ຕິ? ທຸພ຺ຠໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິສ຺ສິຣິໂກ ຠິນ຺ນຠໂຄ, ໂສ ປນ ມຕສທິໂສ ວິສຎ຺ຎິສທິໂສ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມໂຕ ວິຍ ວິສຎ຺ຎີ ວິຍ ຈາ’’ຕິ.

ອາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ພາຫິຣສ຺ສ ອຸປາທາຍ ອຏ຺ຐາຣສາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໘໔໒) ອາຄຕໍ ຕຓ຺ຫາໂກຏ຺ຐາສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິສຕ຺ຕຕາຍາຕິ ຕມ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ວິເສສໂຕ ອາສຕ຺ຕຠາເວນ. ວິສສ຺ສ ທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ວິສມູລຕາ ວິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂາທິຠູຕເວທນາ ມູລໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິສມູລາ, ຕຓ຺ຫາ. ຕສ຺ສ ຣູປາທິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ, ນ ອມຕສ຺ສາຕິ ວິສປຣິໂຠຄຕາ. ກຕ຺ຖຈິ ເນຕຸນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ຠເວ ສພ຺ພຖາ ເນຕຸໍ? ປຣິກ຺ຂຍາຕິ ສພ຺ພໂສ ຂີຓຕ຺ຕາ. ຕຸຍ຺ຫໍ ກິໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພຸປຘິປຣິກ຺ຂຍາ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ມມ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ກິໍ ອຸຊ຺ຌາຍນໍ? ເກວລໍ ວິຆາໂຕເຍວ ເຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສຸປຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ນນ຺ທຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔໔. ອຏ຺ຐມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ນນ຺ທຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຐມອາຍຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔໕. ປຓ຺ຓາສໍ ວາ ວສ຺ສານິ ຊີວຕິ ວສ຺ສສຕໂຕ ອຸປຣິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ. ສຏ຺ຐິ ວາ ວສ຺ສານິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ພາກຸໂລ. ປຏິຫຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນີກຠາເວ ສາຕໍ ສຸຂໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈນີກສາໂຕ, ຕພ຺ຠາໂວ ປຈ຺ຈນີກສາຕຕາ, ຕາຍ. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຠາສິ ປຏິວຈນໍ ຊານມາໂນວ.

ນ ຫີເຬຍ຺ຍ ນ ຊິຄຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ເອວນ຺ຕິ ໂສ ທາຣໂກ ວິຍ ກິຎ຺ຈິ ອຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິໂສ ຈເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ຫິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຊ຺ຊລິຕສີໂສ ວິຍ ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ປຊ຺ຊລິຕສີໂສ ປຸຣິໂສ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ວູປສມາຍ ວາຍເມຍ຺ຍ, ເອວໍ ສປ຺ປຸຣິໂສ ອ