📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ

ເອກກນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ;

ສນຣາມຣໂລກຄຣຸໍ, ວນ຺ເທ ສຸຄຕໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘຠາວໍ, ຠາເວຕ຺ວາ ເຈວ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຈ;

ຍໍ ອຸປຄໂຕ ຄຕມລໍ, ວນ຺ເທ ຕມນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມໍ.

‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ, ປຸຕ຺ຕານໍ ມາຣເສນມຖນານໍ;

ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫໍ, ສິຣສາ ວນ຺ເທ ອຣິຍສງ຺ຆໍ.

‘‘ອິຕິ ເມ ປສນ຺ນມຕິໂນ, ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ;

ຍໍ ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ, ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ.

‘‘ເອກກທຸກາທິປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄມວຣສ຺ສ;

ຘມ຺ມກຖິກປຸງ຺ຄວານໍ, ວິຈິຕ຺ຕປຏິຠານຊນນສ຺ສ.

‘‘ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ, ອຏ຺ຐກຖາ ອາທິໂຕ ວສິສເຕຫິ;

ປຎ຺ຈຫິ ຍາ ສງ຺ຄີຕາ, ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈ ປຈ຺ຉາປິ.

‘‘ສີຫຬທີປໍ ປນ ອາຠຕາຖ ວສິນາ ມຫາມຫິນ຺ເທນ;

ຐປິຕາ ສີຫຬຠາສາຍ, ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍ.

‘‘ອປເນຕ຺ວານ ຕໂຕຫໍ, ສີຫຬຠາສໍ ມໂນຣມໍ ຠາສໍ;

ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກໍ, ອາໂຣເປນ຺ໂຕ ວິຄຕໂທສໍ.

‘‘ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕ, ເຖຣານໍ ເຖຣວໍສທີປານໍ;

ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍານໍ, ມຫາວິຫາເຣ ນິວາສີນໍ.

‘‘ຫິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນາຄຕມຕ຺ຖໍ, ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມິ;

ສຸຊນສ຺ສ ຈ ຕຸຏ຺ຐຕ຺ຖໍ, ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ.

‘‘ສາວຕ຺ຖິປຠູຕີນໍ, ນຄຣານໍ ວຓ຺ຓນາ ກຕາ ເຫຏ຺ຐາ;

ທີຆສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ຈ, ຍາ ເມ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ.

‘‘ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ສຸທໍ, ວຕ຺ຖູນິ ຈ ຕຕ຺ຖ ຍານິ ວຸຕ຺ຕານິ;

ເຕສມ຺ປິ ນ ອິຘ ຠິຍ຺ໂຍ, ວິຕ຺ຖາຣກຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ.

‘‘ສຸຕ຺ຕານໍ ປນ ອຕ຺ຖາ, ນ ວິນາ ວຕ຺ຖູຫິ ເຍ ປກາສນ຺ຕິ;

ເຕສໍ ປກາສນຕ຺ຖໍ, ວຕ຺ຖູນິປິ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມິ.

‘‘ສີລກຖາ ຘຸຕຘມ຺ມາ, ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ເຈວ ສພ຺ພານິ;

ຈຣິຍາວິຘານສຫິໂຕ, ຌານສມາປຕ຺ຕິວິຕ຺ຖາໂຣ.

‘‘ສພ຺ພາ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ, ປຎ຺ຎາສງ຺ກລນນິຈ຺ຉໂຍ ເຈວ;

ຂນ຺ຘາຘາຕາຍຕນິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ອຣິຍານິ ເຈວ ຈຕ຺ຕາຣິ.

‘‘ສຈ຺ຈານິ ປຈ຺ຈຍາກາຣເທສນາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘນິປຸຓນຍາ;

ອວິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິມຄ຺ຄາ, ວິປສ຺ສນາຠາວນາ ເຈວ.

‘‘ອິຕິ ປນ ສພ຺ພໍ ຍສ຺ມາ, ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ມຍາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ;

ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມາ ຠິຍ຺ໂຍ, ນ ຕໍ ອິຘ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມິ.

‘‘ມຊ຺ເຌ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ເອສ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອາຄມານຎ຺ຫິ;

ຐຕ຺ວາ ປກາສຍິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠາສິຕມຕ຺ຖໍ.

‘‘ອິຈ຺ເຈວ ກໂຕ ຕສ຺ມາ, ຕມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວານ ສທ຺ຘິເມຕາຍ;

ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຊານຖ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ສໍເຂປກຖາ

໑. ຣູປາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄໂມ ນາມ ເອກກນິປາໂຕ ທຸກນິປາໂຕ ຕິກນິປາໂຕ ຈຕຸກ຺ກນິປາໂຕ ປຎ຺ຈກນິປາໂຕ ຉກ຺ກນິປາໂຕ ສຕ຺ຕກນິປາໂຕ ອຏ຺ຐກນິປາໂຕ ນວກນິປາໂຕ ທສກນິປາໂຕ ເອກາທສກນິປາໂຕຕິ ເອກາທສ ນິປາຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕໂຕ –

‘‘ນວ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈ;

ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ສຸຕ຺ຕານິ, ໂຫນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ’’.

ຕສ຺ສ ນິປາເຕສຸ ເອກກນິປາໂຕ ອາທິ, ສຸຕ຺ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານສຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາປິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທິ. ສາ ປເນສາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ອາທິມ຺ຫິ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ, ຕສ຺ມາ ສາ ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣິຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນິທານວຓ຺ຓນາ

໑. ຍໍ ປເນຕໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ນິທານໍ, ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທໍ, ເມຕິອາທີນິ ນາມປທານິ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວີຕິ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ, ຫຣຕີຕິ ອາຂ຺ຍາຕປທນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕາວ ນເຍນ ປທວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເອວໍສທ຺ໂທ ຕາວ ອຸປມູປເທສ-ສມ຺ປຫໍສນ-ຄຣຫຓວຈນ-ສມ຺ປຏິຄ຺ຄຫາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓາທິ-ອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນ, ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຘ. ປ. ໕໓) ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ເອວໍ ເຕ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໒໒) ອຸປເທເສ. ‘‘ເອວເມຕໍ ຠຄວາ, ເອວເມຕໍ ສຸຄຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ສມ຺ປຫໍສເນ. ‘‘ເອວເມວໍ ປນາຍໍ ວສລີ ຍສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ສ ມຸຓ຺ຑກສ຺ສ ສມຓກສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໗) ຄຣຫເຓ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑) ວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄເຫ. ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໘) ອາກາເຣ. ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ມາຓວກ, ເຍນ ສມໂຓ ອານນ຺ໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ສມຓໍ ອານນ຺ທໍ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉ – ‘ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠວນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອປ຺ປາພາຘໍ…ເປ… ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ ‘‘ສາຘຸ ກິຣ ຠວໍ ອານນ຺ໂທ ເຍນ ສຸຠສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ, ເຕນຸປສງ຺ກມຕຸ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໕) ນິທສ຺ສເນ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ກາລາມາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ ວາ ອກຸສລາ ວາຕິ? ອກຸສລາ, ຠນ຺ເຕ. ສາວຊ຺ຊາ ວາ ອນວຊ຺ຊາ ວາຕິ? ສາວຊ຺ຊາ, ຠນ຺ເຕ. ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕາ ວາ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖາ ວາຕິ? ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕາ, ຠນ຺ເຕ. ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວາ, ກຖໍ ໂວ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ? ສມຕ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ສມາທິນ຺ນາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ອວຘາຣເຓ. ສ຺ວາຍມິຘ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣເຓສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ອາກາຣຕ຺ເຖນ ເອວໍສທ຺ເທນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ນານານຍນິປຸຓໍ ອເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສກສກຠາສານຸຣູປໂຕ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ສພ຺ພຖາເມນ ປນ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕ຺ວາປິ ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອເກນາກາເຣນ ສຸຕນ຺ຕິ.

ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ ‘‘ນາຫໍ ສຍມ຺ຠູ, ນ ມຍາ ອິທໍ ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອວໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ, ສຕິມນ຺ຕານໍ, ຄຕິມນ຺ຕານໍ, ຘິຕິມນ຺ຕານໍ, ອຸປຏ຺ຐາການໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙, ໒໒໓) ເອວໍ ຠຄວຕາ, ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຕ຺ຖກຸສໂລ ຘມ຺ມກຸສໂລ ພ຺ຍຎ຺ຊນກຸສໂລ ນິຣຸຕ຺ຕິກຸສໂລ ປຸພ຺ພາປຣກຸສໂລ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໙) ເອວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ປສຕ຺ຖຠາວານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘາຣຓພລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ອນູນມນຘິກໍ, ເອວເມວ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເມສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ຄາຖາຠິຄີຕໍ ເມ ອໂຠຊເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໘໑; ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໔) ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໘໘) ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ມມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ‘‘ມຍາ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ມມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ສຸຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສຸຕສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ຄມນ-ວິສ຺ສຸຕ-ກິລິນ຺ນອຸປຈິຕານຸໂຍຄ-ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍ-ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ – ‘‘ເສນາຍ ປສຸໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໑໑) ວິສ຺ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອວສ຺ສຸຕາ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໕໗) ກິລິນ຺ນາກິລິນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ອນປ຺ປກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໗-໑໒) ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຍ ຌານປ຺ປສຸຕາ ຘີຣາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໘໑) ຌານານຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑) ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘໂຣ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໓໙) ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕຘໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນສ຺ສ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວາ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘‘ເອວໍ ມຍາ ສຸຕໍ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘‘ເອວໍ ມມ ສຸຕໍ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ ເອວນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນໍ. ເມຕິ ວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄລນິທສ຺ສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕຠາວປ຺ປກາສນໍ. ເມຕິ ອຕ຺ຕປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ‘‘ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ມຍາ ນ ອຎ຺ຎໍ ກຕໍ, ອິທໍ ປນ ກຕໍ, ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕ’’ຕິ.

ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພປ຺ປກາສນໍ. ເມຕິ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທ຺ທິສິສ຺ສາມິ, ຕໍ ມຍາ ເອວໍ ສຸຕນ຺ຕິ.

ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນານາກາຣນິທ຺ເທໂສ. ເອວນ຺ຕິ ຫິ ອຍໍ ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເມຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິສຍນິທ຺ເທໂສ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ກຕ຺ຕຸ ວິສເຍ ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ວາ ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ເມຕິ ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ມຍາ ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິນາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວິຎ຺ຎາຓວເສນ ລທ຺ຘສວນກິຈ຺ຈໂວຫາເຣນ ສຸຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ກິຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ເອວນ຺ຕິ ວາ ເມຕິ ວາ ນິທ຺ເທສໍ ລເຠຖ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເອຕ຺ຖ ໂສເຕນ ອຸປລທ຺ຘໍ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ. ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປນິຘາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເອວນ຺ຕິ ວຈເນນ ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ສຸຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ສຸຕໍ ສມ຺ມຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນ ໂສ ກາລນ຺ຕເຣນ ມຍາ ສຸຕນ຺ຕິ ປຏິຊານາຕິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ອສມ຺ໂມເຫນ ປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ, ອສມ຺ໂມເສນ ປນ ສຕິສິທ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຕິຍາ ພ຺ຍຎ຺ຊນາວຘາຣຓສມຕ຺ຖຕາ, ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖປຏິເວຘສມຕ຺ຖຕາ. ຕທຸຠຍສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມໂກສສ຺ສ ອນຸປາລນສມຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕ຺ຕສິທ຺ຘິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ເອວນ຺ຕິ ວຈເນນ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣໍ ທີເປຕິ, ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ຫິ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘາຠາວໂຕ. ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕິ, ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສວນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ‘‘ນ ມຍາ ສຸຕໍ, ປຸນ ຠຓຖາ’’ຕິ ຠຓຕິ. ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິໍ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕໍ ສາເຘຕິ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຓິຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຕທຠາວໂຕ. ຕຖາ ອວິກ຺ເຂເປນ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ສາເຘຕິ. ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ໂສຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ຈ ສປ຺ປຸຣິເສ ອນຸປສ຺ສຍມານສ຺ສ ສວນໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍສ຺ມາ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນານາກາຣນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຈ ເອວໍ ຠທ຺ທໂກ ອາກາໂຣ ນ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຓິຫິຕຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠທ຺ທເກນາກາເຣນ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕໂນ ທີເປຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ສວນໂຍເຄນ ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ນ ຫິ ອປ຺ປຕິຣູປເທເສ ວສໂຕ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍວິຣຫິຕສ຺ສ ວາ ສວນໍ ອຕ຺ຖິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ອາສຍສຸທ຺ຘິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ. ຕາຍ ຈ ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘິ, ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘິ. ອິຕິ ປໂຍຄາສຍສຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວຈນໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄໍ ວິຍ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸທຍໂຕ, ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ ວິຍ ຈ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ, ອຣຫຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ຐາເນ ນິທານໍ ຐເປນ຺ໂຕ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນ ວຈເນນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໍ ທີເປຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂສຕພ຺ພເຠທປຏິເວຘທີປເກນ ວຈເນນ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໍ. ເອວນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣທີປກວຈນໍ ຠາສມາໂນ ‘‘ເອເຕ ມຍາ ຘມ຺ມາ ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ’’ຕິ ທີເປຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ອິທໍ ສວນໂຍຄທີປກວຈນໍ ຠາສມາໂນ ‘‘ພຫູ ມຍາ ຘມ຺ມາ ສຸຕາ ຘາຕາ ວຈສາ ປຣິຈິຕາ’’ຕິ ທີເປຕິ. ຕທຸຠເຍນປິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິໍ ທີເປນ຺ໂຕ ສວເນ ອາທຣໍ ຊເນຕິ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຫິ ຘມ຺ມໍ ອາທເຣນ ອສ຺ສຸຓນ຺ໂຕ ມຫຕາ ຫິຕາ ປຣິພາຫິໂຣ ໂຫຕີຕິ ອາທຣໍ ຊເນຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ໂສຕພ຺ໂພຕິ.

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ສກເລນ ວຈເນນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ສາວກຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕຖາ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ‘‘ເກວລໍ ສຸຕເມເວຕໍ ມຍາ, ຕສ຺ເສວ ປນ ຠຄວໂຕ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອປທິສຕິ, ຊິນວຈນໍ ອປ຺ເປຕິ, ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ.

ອປິຈ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕຠາວໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ປຸຣິມວຈນໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມິທໍ ມຍາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວິສາຣທສ຺ສ ທສພລຘຣສ຺ສ ອາສຠຏ຺ຐານຏ຺ຐາຍິໂນ ສີຫນາທນາທິໂນ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຘມ຺ມາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມທີປສ຺ສ ຘມ຺ມສຣຓສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຈນໍ, ນ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖ ວາ ຘມ຺ເມ ວາ ປເທ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ວາ ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ສານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ, ສທ຺ຘາສມ຺ປທໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ວິນາສຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘໍ, ສທ຺ຘໍ ວຑ຺ເຒຕິ ສາສເນ;

ເອວໍ ເມ ສຸຕມິຈ຺ເຈວໍ, ວທໍ ໂຄຕມສາວໂກ’’ຕິ.

ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ. ສມຍນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນິທ຺ເທໂສ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ອນິຍມິຕປຣິທີປນໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຍສທ຺ໂທ –

‘‘ສມວາເຍ ຂເຓ ກາເລ, ສມູເຫ ເຫຕຸທິຏ຺ຐິສຸ;

ປຏິລາເຠ ປຫາເນ ຈ, ປຏິເວເຘ ຈ ທິສ຺ສຕິ’’.

ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗) ສມວາໂຍ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໙) ຂໂຓ. ‘‘ອຸຓ຺ຫສມໂຍ ປຣິຬາຫສມໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໓໕໘) ກາໂລ. ‘‘ມຫາສມໂຍ ປວນສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒) ສມູໂຫ. ‘‘ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ ຠທ຺ທາລິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ, ຠຄວາ ໂຂ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ຠຄວາປິ ມໍ ຊານິສ຺ສຕິ ‘ຠທ຺ທາລິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ, ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໕) ເຫຕຸ. ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ສມຍປ຺ປວາທເກ ຕິນ຺ທຸກາຈີເຣ ເອກສາລເກ ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາເມ ປຏິວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໐) ທິຏ຺ຐິ.

‘‘ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ຈຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກ;

ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ ຘີໂຣ, ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙) ປຏິລາໂຠ. ‘‘ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາ ອນ຺ຕມກາສິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໘) ປຫານໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໒.໘) ປຏິເວໂຘ. ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ສໍວຈ຺ຉຣ-ອຸຕຸ-ມາສ-ອຑ຺ຒມາສ-ຣຕ຺ຕິ-ທິວ-ປຸພ຺ພຓ຺ຫ-ມຊ຺ຌນ຺ຫິກ-ສາຍນ຺ຫ-ປຐມ-ມຊ຺ຌິມ- ປຈ຺ຉິມຍາມ-ມຸຫຸຕ຺ຕາທີສຸ ກາລປ຺ປເຠທຠູເຕສຸ ສມເຍສຸ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເອເຕສຸ ສໍວຈ຺ຉຣາທີສຸ ຍໍ ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຍມ຺ຫິ ຍມ຺ຫິ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸຕຸມ຺ຫິ ມາເສ ປກ຺ເຂ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ທິວສຠາເຄ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ສຸວິທິຕໍ ສຸວວຕ຺ຖາປິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ ອສຸກສໍວຈ຺ຉເຣ ອສຸກອຸຕຸມ຺ຫິ ອສຸກມາເສ ອສຸກປກ຺ເຂ ອສຸກຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອສຸກທິວສຠາເຄ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ຘາເຣຕຸໍ ວາ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ວາ ອຸທ຺ທິສາເປຕຸໍ ວາ, ພຫຸ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເກເນວ ປເທນ ຕມຕ຺ຖໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ເຍ ວາ ອິເມ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິສມໂຍ ຊາຕິສມໂຍ ສໍເວຄສມໂຍ ອຠິນິກ຺ຂມນສມໂຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກສມໂຍ ມາຣວິຊຍສມໂຍ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ ເທສນາສມໂຍ ປຣິນິພ຺ພານສມໂຍຕິ ເອວມາທໂຍ ຠຄວໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ອຕິວິຍ ສຸປ຺ປກາສາ ອເນກກາລປ຺ປເຠທາ ເອວ ສມຍາ, ເຕສຸ ສມເຍສຸ ເທສນາສມຍສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ໂຍ ຈາຍໍ ຎາຓກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມເຍສຸ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມໂຍ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕ-ປຏິປຕ຺ຕິສມເຍສຸ ປຣຫິຕ-ປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ, ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ກຣຓີຍທ຺ວຍສມເຍສຸ ຘມ຺ມິກຖາສມໂຍ, ເທສນາປຏິປຕ຺ຕິສມເຍສຸ ເທສນາສມໂຍ, ເຕສຸປິ ສມເຍສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຍຖາ ອຠິຘມ຺ເມ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິ ຈ, ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ຈ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ວິນເຍ ຈ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ, ອິຘ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຠິຘມ຺ເມ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ຈ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ອຘິກຣຓໍ ຫິ ກາລຕ຺ໂຖ ສມູຫຕ຺ໂຖ ຈ ສມໂຍ, ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ຠາເວນ ເຕສໍ ຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

ວິນເຍ ຈ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ໂຍ ຫິ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

ອິຘ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ມິຎ຺ຈ ເອວໍຊາຕິເກ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ອິມໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສສິ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໍ ສມຍໍ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສິ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອິຘ ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ, ຠຸມ຺ເມນ ກຣເຓນ ຈ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຸປໂຍເຄນ ໂສ ອິຘາ’’ຕິ.

ໂປຣາຓາ ປນ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທ ເອສ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມເມວຕ຺ໂຖຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠຄວາຕິ ຄຣຸ. ຄຣຸຎ຺ຫິ ໂລເກ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ສພ຺ພຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຄຣຸ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂປຣາເຓຫິປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມໍ;

ຄຣຸ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອປິຈ –

‘‘ຠາຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠເຄຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕວາ;

ຠຕ຺ຕວາ ວນ຺ຕຄມໂນ, ຠເວສຸ ຠຄວາ ຕໂຕ’’ຕິ. –

ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ວເສນສ຺ສ ປທສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໒, ໑໔໔) ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ຍຖາສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມສຣີຣໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕິ. ເຕນ ‘‘ນ ອິທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຕ຺ຖຸກໍ ປາວຈນໍ, ອຍໍ ໂວ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ອທສ຺ສເນນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕໍ ຊນໍ ສມສ຺ສາເສຕິ. ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາຕິ ວຈເນນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣູປກາຍປຣິນິພ຺ພານໍ ສາເຘຕິ. ເຕນ ‘‘ເອວໍວິຘສ຺ສ ນາມ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ເທສໂກ ທສພລຘໂຣ ວຊິຣສງ຺ຆາຕສມານກາໂຍ ໂສປິ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ເກນ ອຎ຺ເຎນ ຊີວິເຕ ອາສາ ຊເນຕພ຺ພາ’’ຕິ ຊີວິຕມທມຕ຺ຕໍ ຊນໍ ສໍເວເຊຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ເອວນ຺ຕິ ຈ ຠຓນ຺ໂຕ ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຠຄວາຕິ ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ.

ສາວຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ສມີປຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ວິຫຣຕີຕິ ອວິເສເສນ ອິຣິຍາປຖທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄິປຣິທີປນເມຕໍ. ອິຘ ປນ ຐານຄມນນິສຊ຺ຊາສຍນປ຺ປເຠເທສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອຎ຺ຎຕຣອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ, ເຕນ ຐິໂຕປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ສຍາໂນປິ ຠຄວາ ວິຫຣຕິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເຊຕວເນຕິ ເຊຕສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ວເນ. ຕຎ຺ຫິ ເຕນ ໂຣປິຕໍ ສໍວຑ຺ຒິຕໍ ປຣິປາລິຕໍ, ໂສ ຈສ຺ສ ສາມີ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເຊຕວນນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ເຊຕວເນ. ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ຄຫປຕິນາ ຈຕຸປຎ຺ຎາສຫິຣຎ຺ຎໂກຏິປຣິຈ຺ຈາເຄນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາຕິຕຕ຺ຕາ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສາຕິ ສງ຺ຂໍ ຄເຕ ອາຣາເມ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປປຎ຺ຈສູທນິຍາ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍ ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ‘‘ເຊຕວເນ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເອກໍ ສມຍໍ ວິຫຣິຕຸນ຺ຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຄງ຺ຄາຍມຸນາທີນໍ ສມີເປ ໂຄຍູຖານິ ຈຣນ຺ຕານິ ‘‘ຄງ຺ຄາຍ ຈຣນ຺ຕິ, ຍມຸນາຍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ຍທິທໍ ສາວຕ຺ຖິຍາ ສມີເປ ເຊຕວນໍ, ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ’’ຕິ. ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຫິສ຺ສ ສາວຕ຺ຖິວຈນໍ, ປພ຺ພຊິຕານຸຣູປນິວາສນຏ຺ຐານນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເສສວຈນໍ.

ຕຕ຺ຖ ສາວຕ຺ຖິວຈເນນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຊຕວນາທິກິຕ຺ຕເນນ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານໂຕ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນູປາຍທສ຺ສນໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍຄໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວິເວກາຘິມຸຕ຺ຕິໍ. ປຸຣິເມນ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ. ປຸຣິເມນ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນາຘິມຸຕ຺ຕິຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣຫິຕສຸຂກຣເຓ ນິຣຸປເລປຕໍ. ປຸຣິເມນ ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາຄນິມິຕ຺ຕຜາສຸວິຫາຣໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານຸໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຣິເມນ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເທວຕານໍ. ປຸຣິເມນ ໂລເກ ຊາຕສ຺ສ ໂລເກ ສໍວຑ຺ຒຠາວໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ໂລເກນ ອນຸປລິຕ຺ຕຕໍ. ປຸຣິເມນ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ. ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐) ວຈນໂຕ ຍທຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕທຕ຺ຖປຣິນິປ຺ຜາທນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕທນຸຣູປວິຫາຣໍ. ຠຄວາ ຫິ ປຐມໍ ລຸມ຺ພິນິວເນ, ທຸຕິຍໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວເນເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ເຕນສ຺ສ ວເນເຍວ ວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເທສກາລປຣິທີປນໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍໍ ສມຍໍ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ສມເຍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ອາຣາເມ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ອາຣາເມຕິ ທີເປຕິ. ຠາສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕ ວາ ເທສກາເລ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ຠຄວາ ອຍຸຕ຺ເຕ ເທເສ ວາ ກາເລ ວາ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ. ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວ, ພາຫິຍາ’’ຕິອາທິ (ອຸທາ. ໑໐) ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ໂຂຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ອວຘາຣເຓ ອາທິກາລຕ຺ເຖ ວາ ນິປາໂຕ. ຠຄວາຕິ ໂລກຄຣຸທີປນໍ. ຠິກ຺ຂູຕິ ກຖາສວນຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວຈນໍ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໕; ວິຠ. ໕໑໑) ນເຍນ ວຈນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາມນ຺ເຕສີຕິ ອາລປິ ອຠາສິ ສມ຺ໂພເຘສີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ຎາປເນປິ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ອາມນ຺ຕຍາມິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິເວທຍາມິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ປກ຺ໂກສເນປິ. ຍຖາຫ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ມມ ວຈເນນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑໑; ສໍ. ນິ. ໒.໓໒).

ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອາມນ຺ຕນາກາຣປຣິທີປນໍ. ຕຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂນສີລຕາທິຄຸຓໂຍຄສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂນສີລຕາຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂນຘມ຺ມຕາຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕປິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂເນ ສາຘຸກາຣິຕາຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕປີຕິ ສທ຺ທວິທູ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ເນສໍ ຠິກ຺ຂນສີລຕາທິຄຸຓໂຍຄສິທ຺ເຘນ ວຈເນນ ຫີນາຘິກຊນເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘຕທີນຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ. ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອິມິນາ ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣໂສມ຺ມຫທຍນຍນນິປາຕປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ວຈເນນ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂາຠິມຸເຂ ກໂຣຕິ. ເຕເນວ ຈ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາທີປເກນ ວຈເນນ ເຕສໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕໍ ຊເນຕິ. ເຕເນວ ຈ ສມ຺ໂພຘນຕ຺ເຖນ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣປິ ເຕ ນິໂຍເຊຕິ. ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາຣາຍຕ຺ຕາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ.

ອປເຣສຸປິ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ກສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູເຍວ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ເຈ? ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐາສນ຺ນສທາສນ຺ນິຫິຕຠາວໂຕ. ສພ຺ພປຣິສສາຘາຣຓາ ຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ. ປຣິສາຍ ຈ ເຊຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເສຏ຺ຐາ ອນຄາຣິຍຠາວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸຈຣິຍານຸວິຘາຍກຕ຺ຕາ ສກລສາສນປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຈ. ອາສນ຺ນາ ເຕ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນສຸ ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ສທາສນ຺ນິຫິຕາ ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິກາວຈຣຕ຺ຕາຕິ. ອປິຈ ເຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຠາຊນໍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕຕິປິ ເຕ ເອວ ອາມນ຺ເຕສິ.

ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ປຐມໍ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ, ນ ຘມ຺ມເມວ ເທເສສີຕິ? ສຕິຊນນຕ຺ຖໍ. ຠິກ຺ຂູ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາປິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາປິ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕາປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕາປິ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ‘‘ອຍໍ ເທສນາ ກິໍນິທານາ ກິໍປຈ຺ຈຍາ ກຕມາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເທສິຕາ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ, ນ ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ. ເຕນ ເນສໍ ສຕິຊນນຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ປຐມໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.

ຠທນ຺ເຕຕິ ຄາຣວວຈນເມຕໍ, ສຕ຺ຖຸ ປຏິວຈນທານໍ ວາ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວທມາໂນ ຠຄວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ. ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ວທມານາ ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາລປນ຺ຕິ. ຕຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຠຄວາ ອາທິມ຺ຫິ ຠາສຕິ, ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ປຈ຺ຈາຠາສນ຺ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ທາເປຕິ, ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຍ ຠຄວາ ອາມນ຺ເຕສິ, ເຕ. ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ອາມນ຺ຕນໍ ປຏິອສ຺ໂສສຸໍ, ອຠິມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຓິໍສຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ ປຏິຄ຺ຄເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈາຕິ ຠຄວາ ເອຕໍ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອໂວຈ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂາວຄາຫຓຕ຺ຖໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທສປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາຕິ.

ຣູປາທິວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຣູປມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມີຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠຄວຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາຍ ໂອກາໂສ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ສາ ປເນສາ ສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ຍສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາວ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວິຈາຣຓາ ຕາວ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍານິ ສຸຕ຺ຕານິ ຠຄວາ ປເຣຫິ ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖສິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ. ຍານິ ປນ ‘‘ປຣິປກ຺ກາ ໂຂ ຣາຫຸລສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ຍໍນູນາຫໍ ຣາຫຸລໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ອາສວານໍ ຂເຍ ວິເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໑; ມ. ນິ. ໓.໔໑໖) ເອວໍ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຂນ຺ຕິໍ ມນໍ ອຠິນີຫາຣໍ ພຸຊ຺ຌນຠາວຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍວເສນ ກຖິຕານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ, ເຕສໍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ. ຠຄວນ຺ຕໍ ປນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕ ເຕ ເທວມນຸສ຺ສາ ຕຖາ ຕຖາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ຍານິ ກຖິຕານິ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ຄສໍຍຸຕ຺ຕາທີນິ, ເຕສໍ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ. ຍານິ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຖິຕານິ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕປຸຕ຺ຕມໍສູປມາທີນິ, ເຕສໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ. ເອວມິເມສຸ ຈຕູສຸ ນິກ຺ເຂເປສຸ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ. ປຣຊ຺ຌາສຍວເສນ ເຫຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ເກສໍ ອຊ຺ຌາສເຍນາຕິ? ຣູປຄຣຸການໍ ປຸຣິສານໍ.

ຕຕ຺ຖ ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທີສຸ ນກາໂຣ ປຏິເສຘຕ຺ໂຖ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິຣູປໂຕ ອຎ຺ຎໍ. ເອກຣູປມ຺ປີຕິ ເອກມ຺ປິ ຣູປໍ. ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ ທ຺ເວ ສມນຸປສ຺ສນາ ຎາຓສມນຸປສ຺ສນາ ຈ ທິຏ຺ຐິສມນຸປສ຺ສນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໕) ອຍໍ ຎາຓສມນຸປສ຺ສນາ ນາມ. ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິກາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໓໐) ປນ ທິຏ຺ຐິສມນຸປສ຺ສນາ ນາມ. ຕາສຸ ອິຘ ຎາຓສມນຸປສ຺ສນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອິມສ຺ສ ປນ ປທສ຺ສ ນກາເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ເອກຣູປມ຺ປິ ນ ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ. ຍໍ ເອວໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍໍ ຣູປໍ ຣູປຄຣຸກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈຕຸຠູມກກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຂເປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ‘‘ສພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖິກາຍໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໖) ຫິ ຄຫຓໍ ປຣິຍາທານໍ ນາມ. ‘‘ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ສພ຺ພໍ ກາມຣາຄໍ ປຣິຍາທິຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໒) ເຂປນໍ. ອິຘ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ຣູປໍ ຈຕຸຠູມກກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ນ ນີລຸປ຺ປລກລາປໍ ປຸຣິໂສ ວິຍ ຫຕ຺ເຖນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນາປິ ເຂປຍມານໍ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ອຸທ຺ຘເນ ອຸທກໍ ສນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ເຂເປຕິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈສ຺ສ ນິວາຣຍມານເມວ ຈຕຸຠູມກມ຺ປິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ເຈວ ເຂເປຕິ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ.

ຍຖຍິທນ຺ຕິ ຍຖາ ອິທໍ. ອິຕ຺ຖິຣູປນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣູປໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກິຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ວເທຖ? ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມາ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກນ ຣຸປ຺ປຕິ? ສີເຕນປິ ຣຸປ຺ປຕິ ອຸຓ຺ເຫນປິ ຣຸປ຺ປຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙) ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ຣູປສ຺ສ ວຈນຕ຺ໂຖ ເຈວ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ຣູປສທ຺ໂທ ຂນ຺ຘຠວນິມິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍສຣີຣວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທີສຸ ອເນເກສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໒; ມຫາວ. ໒໒) ເອຕ຺ຖ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໑; ວິຠ. ໖໒໔) ເອຕ຺ຖ ຣູປຠເວ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໒໐໔-໒໓໒ ອາທໂຍ) ເອຕ຺ຖ ກສິຓນິມິຕ຺ເຕ. ‘‘ສຣູປາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ໂນ ອຣູປາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໘໓) ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເຍ. ‘‘ອາກາໂສ ປຣິວາຣິໂຕ ຣູປນ຺ເຕວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໖) ເອຕ຺ຖ ສຣີເຣ. ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໐; ໓.໔໒໑) ເອຕ຺ຖ ວຓ຺ເຓ. ‘‘ຣູປປ຺ປມາໂຓ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໖໕) ເອຕ຺ຖ ສຓ຺ຐາເນ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ອຣສຣູໂປ’’ຕິອາທີນິປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພານິ. ອິຘ ປເນສ ອິຕ຺ຖິຍາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐາເນ ຣູປາຍຕນສງ຺ຂາເຕ ວຓ຺ເຓ ວຕ຺ຕຕິ. ອປິຈ ໂຍ ໂກຈິ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິວຕ຺ຖນິວາສນສ຺ສ ວາ ອລງ຺ກາຣສ຺ສ ວາ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓກາທີນໍ ວາ ປິຬນ຺ຘນມາລາທີນໍ ວາຕິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ໂຘ ຈ ວຓ຺ໂຓ ປຸຣິສສ຺ສ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປກປ຺ປຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ອິຕ຺ຖິຣູປນ຺ເຕວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕ຺ຖິຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມໍ ວາ ‘‘ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິຕ຺ຖິຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ໂອປມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປຣິຍາທານານຸຠາວທສ຺ສນວເສນ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ອິຕ຺ຖິຣູປສ຺ສ ປຣິຍາທານານຸຠາເວ ວຕ຺ຖຸ – ມຫາທາຐິກນາຄຣາຊາ ກິຣ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ອມ຺ພຕ຺ຖເລ ມຫາຖູປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຄິຣິຠຓ຺ຑປູຊໍ ນາມ ກຕ຺ວາ ກາເລນ ກາລໍ ໂອໂຣຘຄຓປຣິວຸໂຕ ເຈຕິຍຄິຣິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ເທຕິ. ພຫູນໍ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐາເນ ນາມ ນ ສພ຺ເພສໍ ສຕິ ສູປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ຈ ທມິຬເທວີ ນາມ ມເຫສີ ປຐມວເຍ ຐິຕາ ທສ຺ສນີຍາ ປາສາທິກາ. ອເຖໂກ ຈິຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ອສໍວຣນິຍາເມນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸມ຺ມາທປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ຐິຕນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນສຸ ‘‘ຫນ຺ທ ທມິຬເທວີ, ຫນ຺ທ ທມິຬເທວີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈສ຺ສ ທຫຣສາມເຓຣາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຈິຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣຕ຺ເວວ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ໂວຫຣິໍສຸ. ອຖ ສາ ເທວີ ນຈິຣສ຺ເສວ ກາລມກາສິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ສິວຖິກທສ຺ສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄເຕ ທຫຣສາມເຓຣາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣ, ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຕ຺ວໍ ວິລປສິ, ມຍໍ ຕສ຺ສາ ເທວິຍາ ສິວຖິກທສ຺ສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ອສ຺ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ສາ ວາ ຕສ຺ສາ ວາ ຕຸມ຺ເຫ ສິວຖິກທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ຄຕາ, ມຸຂໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘູມຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກວຈນເມວ ອໂວຈ. ເອວໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຈິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ອຏ຺ຐາສິ ອິທໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ.

ອປຣມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸ – ສທ຺ຘາຕິສ຺ສມຫາຣາຊາ ກິຣ ເອກທິວສໍ ໂອໂຣຘຄຓປຣິວຸໂຕ ວິຫາຣໍ ອາຄໂຕ. ເອໂກ ທຫໂຣ ໂລຫປາສາທທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຐຕ຺ວາ ອສໍວເຣ ຐິໂຕ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ໂອໂລເກສິ. ສາປິ ຄມນໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ໂອໂລເກສິ. ອຸໂຠປິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸຏ຺ຐິເຕນ ຣາຄຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫິຕ຺ວາ ກາລມກໍສຸ. ເອວໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ທຫຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸ – ກລ຺ຍາຓິຍມຫາວິຫາຣໂຕ ກິເຣໂກ ທຫໂຣ ອຸທ຺ເທສຕ຺ຖາຍ ກາຬທີຆວາປິຄາມທ຺ວາຣວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐິຕຸທ຺ເທສກິຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຖກາມານໍ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຄຕຏ຺ຐາເນ ທຫຣສາມເຓເຣຫິ ປຸຏ຺ເຐນ ຄາມສ຺ສ ນິວິຏ຺ຐາກາໂຣ ກເຖຕພ຺ໂພ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ວິສຠາຄາຣມ຺ມເຓ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ ຕາຍ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ມຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປາ ນາມ ອິຕ຺ຖີ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ມຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕອຸຏ຺ຐິເຕນ ຣາຄຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິ. ເອວມ຺ປິ ອິທໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒. ທຸຕິຍາທີນິ ສທ຺ທຄຣຸກາທີນໍ ອາສຍວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕສຸ ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນ ກຖິຕຄີຕວາທິຕສທ຺ໂທ. ອປິຈ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິວຕ຺ຖນິວາສນສ຺ສາປິ ອລງ຺ກຕາລງ຺ກາຣສ຺ສາປິ ອິຕ຺ຖິປໂຍຄນິປ຺ຜາທິໂຕ ວີຓາສງ຺ຂປຓວາທິສທ຺ໂທປິ ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ໂພປິ ເຫໂສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸວຓ຺ຓກກ຺ກຏກສຸວຓ຺ຓໂມຣທຫຣຠິກ຺ຂຸອາທີນໍ ວຕ຺ຖູນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປພ຺ພຕນ຺ຕຣໍ ກິຣ ນິສ຺ສາຍ ມຫນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິນາຄກຸລໍ ວສຕິ. ອວິທູຣຏ຺ຐາເນ ຈສ຺ສ ມຫາປຣິໂຠຄສໂຣ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ກາຍູປປນ຺ໂນ ສຸວຓ຺ຓກກ຺ກຏໂກ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ຕໍ ສຣໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓຕິຓ຺ເຓ ສຓ຺ຑາເສນ ວິຍ ອເຬຫິ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ເນຕ຺ວາ ມາເຣຕິ. ຕສ຺ສ ໂອຕາຣາເປກ຺ຂາ ຫຕ຺ຖິນາຄາ ເອກໍ ມຫາຫຕ຺ຖິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຕໍ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ ຄຓ຺ຫິ. ຖາມສຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ຠີຕຣວໍ ຣວິສ຺ສາມິ, ສພ຺ເພ ຍຖາຣຸຈິຍາ ອກີຬິຕ຺ວາ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ນິຈ຺ຈໂລວ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ສພ຺ເພສໍ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຕນ ຄຫິຕຠາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍໍ ຊານາເປຕຸໍ ວິຣວິຕ຺ວາ ເອວມາຫ –

‘‘ສິງ຺ຄີມິໂຄ ອາຍຕຈກ຺ຂຸເນຕ຺ໂຕ,

ອຏ຺ຐິຕ຺ຕໂຈ ວາຣິສໂຍ ອໂລໂມ;

ເຕນາຠິຠູໂຕ ກປຓໍ ຣຸທາມິ,

ມາ ເຫວ ມໍ ປາຓສມໍ ຊເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໓.໔໙);

ສາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຄຫິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ຕມ຺ຫາ ຠຍາ ໂມເຈຕຸໍ ຫຕ຺ຖິນາ ຈ ກຸຬີເຣນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປນ຺ຕີ ເອວມາຫ –

‘‘ອຍ຺ຍ ນ ຕໍ ຊຫິສ຺ສາມິ, ກຸຎ຺ຊຣໍ ສຏ຺ຐິຫາຍນໍ;

ປຖພ຺ຍາ ຈາຕຸຣນ຺ຕາຍ, ສຸປ຺ປິໂຍ ໂຫສິ ເມ ຕຸວໍ.

‘‘ເຍ ກຸຬີຣາ ສມຸທ຺ທສ຺ມິໍ, ຄງ຺ຄາຍ ຍມຸນາຍ ຈ;

ເຕສໍ ຕ຺ວໍ ວາຣິໂຊ ເສຏ຺ໂຐ, ມຸຎ຺ຈ ໂຣທນ຺ຕິຍາ ປຕິ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໓.໕໐-໕໑);

ກຸຬີໂຣ ສຫ ອິຕ຺ຖິສທ຺ທສ຺ສວເນນ ຄຫຓໍ ສິຖິລມກາສິ. ອຖ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ‘‘ອຍເມເວຕສ຺ສ ໂອກາໂສ’’ຕິ ເອກໍ ປາທໍ ຄຫິຕາກາເຣເນວ ຐເປຕ຺ວາ ທຸຕິຍໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ປິຏ຺ຐິກປາເລ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິຈຸຓ຺ຓິກໍ ກຕ຺ວາ ໂຖກໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຕີເຣ ຂິປິ. ອຖ ນໍ ສພ຺ພຫຕ຺ຖິໂນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເວຣີ’’ຕິ ວິຈຸຓ຺ຓຍິໍສຸ. ເອວໍ ຕາວ ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ ສຸວຓ຺ຓກກ຺ກຏກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ສຸວຓ຺ຓໂມໂຣປິ ຫິມວນ຺ຕໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ໂຕ ນິຈ຺ຈກາລໍ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸທຍກາເລ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອວໍ ວທຕິ –

‘‘ອຸເທຕຍໍ ຈກ຺ຂຸມາ ເອກຣາຊາ,

ຫຣິສ຺ສວຓ຺ໂຓ ປຖວິປ຺ປຠາໂສ;

ຕໍ ຕໍ ນມສ຺ສາມິ ຫຣິສ຺ສວຓ຺ຓໍ ປຖວິປ຺ປຠາສໍ,

ຕຍາຊ຺ຊ ຄຸຕ຺ຕາ ວິຫເຣມຸ ທິວສໍ.

‘‘ເຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເວທຄູ ສພ຺ພຘມ຺ເມ,

ເຕ ເມ ນໂມ ເຕ ຈ ມໍ ປາລຍນ຺ຕຸ;

ນມຕ຺ຖຸ ພຸທ຺ຘານໍ ນມຕ຺ຖຸ ໂພຘິຍາ,

ນໂມ ວິມຸຕ຺ຕານໍ ນໂມ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ;

ອິມໍ ໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ,

ໂມໂຣ ຈຣຕິ ເອສນາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗);

ໂສ ທິວສໍ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄຕໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາປິ ອິມໍ ຄາຖໍ ວທຕິ –

‘‘ອເປຕຍໍ ຈກ຺ຂຸມາ ເອກຣາຊາ,

ຫຣິສ຺ສວຓ຺ໂຓ ປຖວິປ຺ປຠາໂສ;

ຕໍ ຕໍ ນມສ຺ສາມິ ຫຣິສ຺ສວຓ຺ຓໍ ປຖວິປ຺ປຠາສໍ,

ຕຍາຊ຺ຊ ຄຸຕ຺ຕາ ວິຫເຣມຸ ຣຕ຺ຕິໍ.

‘‘ເຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເວທຄູ ສພ຺ພຘມ຺ເມ,

ເຕ ເມ ນໂມ ເຕ ຈ ມໍ ປາລຍນ຺ຕຸ;

ນມຕ຺ຖຸ ພຸທ຺ຘານໍ ນມຕ຺ຖຸ ໂພຘິຍາ,

ນໂມ ວິມຸຕ຺ຕານໍ ນໂມ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ;

ອິມໍ ໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ,

ໂມໂຣ ວາສມກປ຺ປຍີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໘);

ອິມິນາ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສສຕານິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ໂມຣກຸກ຺ກຸຏິກາຍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ອສຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ເປສິຕສ຺ສ ລຸທ຺ທກສ຺ສ ວສໍ ອຸປຄໂຕ. ເອວໍ ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ ສຸວຓ຺ຓໂມຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ຉາຕປພ຺ພຕວາສີ ທຫໂຣ ປນ ສຸຘາມຸຓ຺ຑກວາສີ ທຫໂຣ ຈ ອິຕ຺ຖິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ຕາຕິ.

໓. ຕຕິເຍ ອິຕ຺ຖິຄນ຺ໂຘຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກໍ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ. ສ຺ວາຍໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຣີຣຄນ຺ໂຘ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ກາຍາຣຸຬ຺ໂຫ ປນ ອາຄນ຺ຕຸກອນຸເລປນາທິຄນ຺ໂຘ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເອກຈ຺ຈາ ຫິ ອິຕ຺ຖີ ອສ຺ສຄນ຺ຘິນີ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ຈາ ເມຓ຺ຑກຄນ຺ຘິນີ, ເອກຈ຺ຈາ ເສທຄນ຺ຘິນີ, ເອກຈ຺ຈາ ໂສຓິຕຄນ຺ຘິນີ. ເອກຈ຺ໂຈ ອນ຺ຘພາໂລ ເອວຣູປາຍປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣຊ຺ຊເຕວ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ປນ ອິຕ຺ຖິຣຕນສ຺ສ ກາຍໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ, ມຸຂໂຕ ຈ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘ. ອຍໍ ນ ສພ຺ພາສໍ ໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕຸກອນຸເລປນາທິຄນ຺ໂຘວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ປນ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສໂຄຓາທໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ສຊາຕິອິຕ຺ຖີນໍ ອຸຕຸຄນ຺ເຘນ ໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນຕິໂຍຊນຈຕຸໂຍຊນມ຺ປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິຕ຺ຖິກາເຍ ຄນ຺ໂຘ ວາ ໂຫຕຸ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິວຕ຺ຖນິວາສນອນຸລິຕ຺ຕາເລປນປິຬນ຺ຘມາລາທິຄນ຺ໂຘ ວາ, ສພ຺ໂພປິ ອິຕ຺ຖິຄນ຺ໂຘຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອິຕ຺ຖິຣໂສຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກໍ ຣສາຍຕນໍ. ຕິປິຏກຈູຬນາຄຈູຬາຠຍຕ຺ເຖຣາ ປນ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວິຕາທິວເສນ ສວນຣໂສ ເຈວ ປຣິໂຠຄຣໂສ ຈ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖິຣໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕນ? ໂຍ ປນາຍໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ໂອຏ຺ຐມໍສສມ຺ມກ຺ຂນເຂຬາທິຣໂສປິ, ສາມິກສ຺ສ ທິນ຺ນຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນໍ ຣໂສປິ, ສພ຺ໂພ ໂສ ອິຕ຺ຖິຣໂສຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອເນເກ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຸຄາເມນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສຫຕ຺ຖາ ທິນ຺ນເມວ ມຘຸຣນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ຕາຕິ.

໕. ປຎ຺ຈເມ ອິຕ຺ຖິໂຜຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍສມ຺ຜສ຺ໂສ, ອິຕ຺ຖິສຣີຣາຣຸຬ຺ຫານໍ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣມາລາທີນມ຺ປິ ຜສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຜຏ຺ຐພ຺ໂພຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ໂພເປສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍຕິ ມຫາເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ຄຓສຊ຺ຌາຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຫຣຠິກ຺ຂຸໂນ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓຜສ຺ໂສ ວິຍາຕິ.

ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍວເສນ ຣູປາທີສຸ ເອເກກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອີທິສໍ ນ ປສ຺ສາມີຕິ ອາຫ. ຍຖາ ຫິ ຣູປຄຣຸກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ຄເມຕິ ປລິພຸນ຺ຘຕິ ພຊ຺ຌາເປຕິ ພທ຺ຘາເປຕິ ໂມເຫຕິ ສໍໂມເຫຕິ, ນ ຕຖາ ເສສາ ສທ຺ທາທໂຍ. ຍຖາ ຈ ສທ຺ທາທິຄຣຸການໍ ສທ຺ທາທໂຍ, ນ ຕຖາ ຣູປາທີນິ ອາຣມ຺ມຓານິ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ຣູປາທີສຸ ເອກເມວາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທ຺ເວປິ ຕີຓິປິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ປຎ຺ຈປິ. ອິຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ປຎ຺ຈຄຣຸກວເສນ ກຖິຕາ, ນ ປຎ຺ຈຄຣຸກຊາຕກວເສນ. ປຎ຺ຈຄຣຸກຊາຕກໍ ປນ ສກ຺ຂິຠາວຕ຺ຖາຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ອມນຸສ຺ເສຫິ ກນ຺ຕາຣມຊ຺ເຌ ກຕາຍ ອາປຓາທິວິຈາຣຓາຍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ປຎ຺ຈສຸ ສຫາເຍສຸ ຣູປຄຣຸໂກ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ໂຕ, ສທ຺ທາທິຄຣຸກາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓາທີສຸ. ອິຕິ ຕໍ ສກ຺ຂິຠາວຕ຺ຖາຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ. ອິເມ ປນ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ປຎ຺ຈຄຣຸກວເສເນວ ກຖິຕາ.

໖. ຍສ຺ມາ ຈ ນ ເກວລໍ ປຸຣິສາເຍວ ປຎ຺ຈຄຣຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິໂຍປິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ຕາສມ຺ປິ ວເສນ ປຸນ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ກເຖສິ. ເຕສມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຕ຺ຖູສຸປິ ປຐມສຸຕ຺ເຕ ໂລຫປາສາທທ຺ວາເຣ ຐິຕໍ ທຫຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມຕາຍ ຣາໂຊໂຣຘາຍ ວຕ຺ຖຸ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ.

໗. ທຸຕິຍສຸຕ຺ເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ຣູປູປຊີວິໂນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄຸຕ຺ຕິລວີຓາວາທໂກ ກິເຣກິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຫສ຺ສໍ ປຫິຓິ, ສາ ຕໍ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ກຣິສ຺ສາເມຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາຍນ຺ຫກາລສມນນ຺ຕເຣ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ເຄຫສ຺ສ ອຠິມຸຂຏ຺ຐາເນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ເຄຫທ຺ວາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ວີຓາຍ ຕນ຺ຕິໂຍ ສເມ ຄຸເຓ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕິສ຺ສເຣນ ຄີຕສ຺ສຣໍ ອນຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ຄາຍິ. ສາ ອິຕ຺ຖີ ຕສ຺ສ ຄີຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ວິວຏວາຕປາເນນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາກາເສເຍວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ.

໘. ຕຕິຍສຸຕ຺ເຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ກາຍໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ, ມຸຂໂຕ ຈ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘຕິ ອິທໍ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣກິສ຺ສາ ກຸຏຸມ຺ພິກຘີຕາຍ ສາມິໂກ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ຄິຫິຠູເຕນ ປູເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍໍ ‘‘ອສ຺ສາມິກາ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຣາຊາ ປເສນທິໂກສໂລ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ເອກໍ ນີລຸປ຺ປລກລາປໍ ອາທາຍ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ເອເກກິສ຺ສາ ເອເກກໍ ນີລຸປ຺ປລໍ ທາເປສິ. ປຸປ຺ເຜສຸ ຠາຊິຍມາເນສຸ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕານິ. ສາ ປຫຏ຺ຐາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປສິງ຺ຆິຕ຺ວາ ປໂຣທິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ອຸຠຍາກາຣໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ອຕ຺ຕໂນ ປຫຏ຺ຐກາຣຓຎ຺ຈ ໂຣທນກາຣຓຎ຺ຈ ກເຖສິ. ຍາວຕຕິຍໍ ກຖິເຕປິ ຣາຊາ ອສ຺ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ປຸນທິວເສ ສກລຣາຊນິເວສເນ ສພ຺ພມາລາວິເລປນາທິສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ‘‘ກຕໂຣ ເຕ ເຖໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຄຈ຺ຉຕຸ, ອມ຺ຫາກໍ ອສຸກຕ຺ເຖໂຣ ອນຸໂມທນໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ. ເຖເຣ ອນຸໂມທນໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອາຣທ຺ຘມຕ຺ເຕ ສກລໍ ຣາຊນິເວສນໍ ຄນ຺ຘປູຣໍ ວິຍ ຊາຕໍ. ຣາຊາ ‘‘ສຈ຺ຈເມເວສາ ອາຫາ’’ຕິ ປສີທິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາຣໍ ຕໍ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຍໍ ອຕີເຕ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ‘ສາຘຸ ສາຘູ’ຕິ ສາຘຸກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອສ຺ໂສສິ, ຕມ຺ມູລໂກ ເຕນ ມຫາຣາຊ ອຍມານິສໍໂສ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິ.

‘‘ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາກາເລ, ສາຘຸ ສາຘູຕິ ຠາສໂຕ;

ມຸຂໂຕ ຊາຍເຕ ຄນ຺ໂຘ, ອຸປ຺ປລໍວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ.

ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕໍ.

ຣູປາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໒. ນີວຣຓປ຺ປຫານວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໑. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ເອກຘມ຺ມມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໒໑) ວິຍ ນິສ຺ສຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ເອກຘມ຺ມມ຺ປີຕິ ນິສ຺ສຕ຺ຕໍ ເອກສຠາວມ຺ປີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸປ຺ປນ຺ໂນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຠູຕານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຐິຕິຍາ ສມ຺ຠເວສີນໍ ວາ ອນຸຄ຺ຄຫາຍ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໒; ສໍ. ນິ. ໒.໑໑) ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ ທ຺ວິປທາ ວາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ເອວມາທີສຸ ວິຍ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ວາສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ເຍນ ຘມ຺ເມນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕມຫໍ ຍຖາ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອຎ຺ຎໍ ນ ປສ຺ສາມີຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຊາໂຕ ອສຎ຺ຊາໂຕ ອປາຕຸຠູໂຕ ອສມຸທາຄໂຕ. ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ‘‘ໂຍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ກາມຣາໂຄ ກາມນນ຺ທີ ກາມຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໕໖) ນເຍນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ປາຕຸຠວຕິ. ໂສ ປເນສ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ວາ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ວຕ຺ຕວເສນ ກິເລໂສ ນ ສມຸທາຈຣຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຄນ຺ຖຘຸຕງ຺ຄສມາຘິ- ວິປສ຺ສນານວກມ຺ມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ. ກຖໍ? ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ທ຺ເວອສີຕິ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຕານິ ຈຸທ຺ທສ ມຫາວຕ຺ຕານິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓປານີຍມາຬກອຸໂປສຖາຄາຣອາຄນ຺ຕຸກຄມິກວຕ຺ຕານິ ຈ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠິນ຺ນວຕ຺ຕສ຺ສ ຈຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣຎ຺ເຈວ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ຄຎ຺ຈ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ຄນ຺ຖຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອກມ຺ປິ ນິກາຍໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ທ຺ເວປິ ຕໂຍປິ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຎ຺ຈປິ. ຕສ຺ສ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຕ຺ຖວເສນ ປາຬິວເສນ ອນຸສນ຺ຘິວເສນ ປຸພ຺ພາປຣວເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ປກາເສນ຺ຕສ຺ສ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ຄນ຺ຖກມ຺ມໍ ປຫາຍ ກຸສີຕສ຺ສ ຈຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ຘຸຕງ຺ຄຘໂຣ ໂຫຕິ, ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄຄຸເຓ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ຘຸຕງ຺ຄຄຸເຓ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ຘຸຕງ຺ຄານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພາຫຸລ຺ລາຍ ອາວຕ຺ຕສ຺ສ ຈຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈິຓ຺ຓວສີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນວສິອາທີນໍ ວເສນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ປຣິຫີນຊ຺ຌານສ຺ສ ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐຊ຺ຌານສ຺ສ ວາ ຠສ຺ສາທີສຸ ອນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ວິປສ຺ສໂກ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕສຸ ວາ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວາ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ວິຫຣໂຕ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມໍ ປຫາຍ ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸລສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ນວກມ຺ມິໂກ ໂຫຕິ, ອຸໂປສຖາຄາຣໂຠຊນສາລາທີນິ ກາເຣຕິ. ຕສ຺ສ ເຕສໍ ອຸປກຣຓານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ນວກມ຺ເມ ນິຏ຺ຐິເຕ ວາ ວິສ຺ສຏ຺ເຐ ວາ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອາຄໂຕ ສຸທ຺ຘສຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອນາເສວນຕາຍ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ລທ຺ຘາເສວນສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວໍ ຕາວ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖໍ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອນນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ ມນາປິຍໍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ລຠຕິ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຊາໂຕ ສຎ຺ຊາໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປາຕຸຠູໂຕ. ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນຠາວາຍ. ເວປຸລ຺ລາຍາຕິ ວິປຸລຠາວາຍ ຣາສິຠາວາຍ. ຕຕ຺ຖ ສກິໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ສກິໍ ນິຣຸທ຺ໂຘ ວາ ສ຺ເວວ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອຏ຺ຐານເມຕໍ. ເອກສ຺ມິໍ ປນ ນິຣຸທ຺ເຘ ຕສ຺ມິໍ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ ນາມ.

ສຸຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣາຄຏ຺ຐານິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ‘‘ສນິມິຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ໂນ ອນິມິຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ນາມໍ. ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ເຕນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ປຎ຺ຈ ນິມິຕ຺ຕານິ ກາເລນ ກາລໍ ມນສິກາຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໑໖) ເອຕ຺ຖ ກາຣຓສ຺ສ. ‘‘ໂສ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາເສວຕິ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໓໕) ເອຕ຺ຖ ສມາຘິສ຺ສ. ‘‘ຍໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຍໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິກໂຣໂຕ ອນນ຺ຕຣາ ອາສວານໍ ຂໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໒໗) ເອຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ. ອິຘ ປນ ຣາຄຏ຺ຐານິໂຍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຘມ຺ໂມ ‘‘ສຸຠນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ? ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ, ທຸກ຺ເຂ ສຸຂນ຺ຕິ, ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕາຕິ, ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິ, ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອຸປ຺ປຖມນສິກາໂຣ, ສຈ຺ຈວິປ຺ປຏິກູເລນ ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາ ອນ຺ວາວຊ຺ຊນາ ອາໂຠໂຄ ສມນ຺ນາຫາໂຣ ມນສິກາໂຣ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໓໖) ອິມສ຺ສ ມນສິກາຣສ຺ສ ວເສນ ອນຸປາເຍນ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ.

໑໒. ທຸຕິເຍ ພ຺ຍາປາໂທຕິ ຠຕ຺ຕພ຺ຍາປຕ຺ຕິ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນໍ ປກຕິວິຊຫນຠາໂວ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ພ຺ຍາປາທນີວຣຓໍ? ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີຕິ ອາຆາໂຕ ຊາຍຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໖໐) ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕສ຺ສ ພ຺ຍາປາທນີວຣຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຏິຆນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐໍ ນິມິຕ຺ຕໍ. ປຏິຆສ຺ສປິ ປຏິຆາຣມ຺ມຓສ຺ສປິ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ – ‘‘ປຏິຆມ຺ປິ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕໍ, ປຏິຆາຣມ຺ມໂຓປິ ຘມ຺ໂມ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຫິ ວິເສສມຕ຺ຕເມວ ວກ຺ຂາມາຕິ.

໑໓. ຕຕິເຍ ຖິນມິທ຺ຘນ຺ຕິ ຖິນຎ຺ເຈວ ມິທ຺ຘຎ຺ຈ. ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ຖິນໍ, ອາລສິຍຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ມິທ຺ຘໍ, ກປິມິທ຺ຘສ຺ສ ປຈລາຍິກຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ຖິນໍ? ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ໂອລີຍນາ ສລ຺ລີຍນາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ມິທ຺ຘໍ? ຍາ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ໂອນາໂຫ ປຣິໂຍນາໂຫ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໒-໑໑໖໓) ນເຍນ ວິຕ຺ຖາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣຕີຕິອາທີນິ ວິຠງ຺ເຄ ວິຠຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອຣຕິ? ປນ຺ເຕສຸ ວາ ເສນາສເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣສຸ ວາ ອຘິກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຣຕິ ອຣຕິຕາ ອນຠິຣຕິ ອນຠິຣມນາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ປຣິຕສ຺ສິຕາ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຕນ຺ທີ? ຍາ ຕນ຺ທີ ຕນ຺ທິຍນາ ຕນ຺ທິມນຕາ ອາລສ຺ສໍ ອາລສ຺ສາຍນາ ອາລສ຺ສາຍິຕຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕນ຺ທີ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ວິຊມ຺ຠິຕາ? ຍາ ກາຍສ຺ສ ຊມ຺ຠນາ ວິຊມ຺ຠນາ ອານມນາ ວິນມນາ ສນ຺ນມນາ ປຓມນາ ພ຺ຍາຘິຍກໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຊມ຺ຠິຕາ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຠຕ຺ຕສມ຺ມໂທ? ຍາ ຠຸຕ຺ຕາວິສ຺ສ ຠຕ຺ຕມຸຈ຺ຉາ ຠຕ຺ຕກິລມໂຖ ຠຕ຺ຕປຣິຬາໂຫ ກາຍທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠຕ຺ຕສມ຺ມໂທ. ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ເຈຕໂສ ຈ ລີນຕ຺ຕໍ? ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ໂອລີຍນາ ສລ຺ລີຍນາ ລີນໍ ລີຍນາ ລີຍິຕຕ຺ຕໍ ຖິນໍ ຖິຍນາ ຖິຍິຕຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຈຕໂສ ຈ ລີນຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໘໕໖, ໘໕໗, ໘໕໙, ໘໖໐).

ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓສ຺ສ ສຫຊາຕວເສນາປິ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນາປິ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຈຕໂສ ຈ ລີນຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນວ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາຕໍ ນ ໂຫຕິ, ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປນ ໂຫຕີຕິ.

໑໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຎ຺ເຈວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຕາກາໂຣ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນາມ ອກຕກລ຺ຍາຓສ຺ສ ກຕປາປສ຺ສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ. ເຈຕໂສ ອວູປສໂມຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ເສເວຕໍ ນາມໍ. ອວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຌາເນນ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ອວູປສມິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ອຍໍ ປນ ອວູປສໂມ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ.

໑໕. ປຎ຺ຈເມ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໗) ນເຍນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ວິຈິກິຈ຺ຉານີວຣຓໍ. ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓເຍວາຕິ.

໑໖. ຉຏ຺ເຐ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ວາ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ວາຕິ ທ຺ວີເຫວ ກາຣເຓຫິ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ, ປຸນ ເຫຕຸໍ ວາ ປຈ຺ຈຍໍ ວາ ນ ລຠຕິ. ອິຘາປິ ວຕ຺ຕາທີນໍເຍວ ວເສນ ອສມຸທາຈາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ວຕ຺ຕວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ມິລກ຺ຂຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ.

ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ ໂຣຫຓຊນປເທ ຄາເມຓ຺ຑວາລມຫາວິຫາຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂາຈາເຣ ເນສາທກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ວຍໍ ອາຄມ຺ມ ກຕຆຣາວາໂສ ‘‘ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອທູຫລສຕໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ປາສສຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສູລສຕໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ພຫຸໍ ປາປໍ ອາຍູຫນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ເຄຫໂຕ ອຄ຺ຄິຎ຺ຈ ໂລຓຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ຄໂຕ. ປາເສ ພທ຺ຘມິຄໍ ວຘິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣປກ຺ກມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ປິປາສິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຄາເມຓ຺ຑວາລມຫາວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ປານີຍມາຬເກ ທສມຕ຺ເຕສຸ ປານີຍຆເຏສຸ ປິປາສາວິໂນທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ປານີຍໍ ອລຠນ຺ໂຕ, ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ປິປາສາຍ ອາຄຕານໍ ປິປາສາວິໂນທນມຕ຺ຕໍ ປານີຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຸຊ຺ຌາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ຈູຬປິຓ຺ຑປາຕິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປານີຍມາຬເກ ທສມຕ຺ເຕ ປານີຍຆເຏ ປູເຣ ທິສ຺ວາ ‘‘ຊີວມານເປຕກສຕ຺ໂຕ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສກ, ສເຈ ປິປາສິໂຕສິ, ປິວ ປານີຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ກຸຏໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖສຸ ອາສິຎ຺ຈິ. ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ປີຕປີຕໍ ປານີຍໍ ຕຕ຺ຕກປາເລ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມິວ ນສ຺ສຕິ, ສກເລປິ ຆເຏ ປິວໂຕ ປິປາສາ ນ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຍາວ ທາຣຸຓຎ຺ຈ ເຕ, ອຸປາສກ, ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ອິທາເນວ ເປໂຕ ຊາໂຕ, ວິປາໂກ ກີທິໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ?

ໂສ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ລທ຺ຘສໍເວໂຄ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕານິ ອທູຫລາທີນິ ວິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ເວເຄນ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທີປກມິຄປກ຺ຂິໂນ ອຣຎ຺ເຎ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຈ຺ຈຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ທຸກ຺ກຣາ, ອາວຸໂສ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ກຖໍ ຕ຺ວໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສສີຕິ? ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ກຖໍ ນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ? ເຖໂຣ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ວຕ຺ຕາຣຠິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ເທວທູຕສຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕເມນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິຣຍປາລາ ປຸນ ມຫານິຣເຍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໗໐; ອ. ນິ. ໓.໓໖) ອິມໍ ຐານໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂຣາສິໍ ອນຸຠວິຕສຕ຺ຕໍ ປຸນ ມຫານິຣເຍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອໂຫ ຠາຣິໂຍ, ຠນ຺ເຕ, ມຫານິຣໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ອາມາວຸໂສ, ຠາຣິໂຍຕິ. ສກ຺ກາ, ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສິຕຸນ຺ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ກາ ປສ຺ສິຕຸໍ, ທິຏ຺ຐສທິສໍ ກາຕຸໍ ເອກໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມເຓເຣ ສມາທເປຕ຺ວາ ປາສາຓປິຏ຺ເຐ ອລ຺ລທາຣຸຣາສິໍ ກາເຣຫີຕິ. ໂສ ຕຖາ ກາເຣສິ. ເຖໂຣ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ມຫານິຣຍໂຕ ຂຊ຺ໂຊປນກມຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິປປຏິກໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ທາຣຸຣາສິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປິ. ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິປາໂຕ ຈ ທາຣຸຣາສິໂນ ຌາຍິຕ຺ວາ ຉາຣິກຠາວູປຄມນຎ຺ຈ ອປຈ຺ຉາ ອປຸຣິມໍ ອໂຫສິ.

ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກຕິ ຘຸຣານິ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາວຸໂສ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ, ຄນ຺ຖຘຸຣນ຺ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຄນ຺ໂຖ ນາມ ປຏິພລສ຺ສ ຠາໂຣ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ທຸກ຺ຂູປນິສາ ສທ຺ຘາ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປູເຣສ຺ສາມິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເຖໂຣ ‘‘ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ. ໂສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ຈ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ວຕ຺ຕຎ຺ຈ ປູເຣຕິ. ເອກທິວສໍ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕມຫາວິຫາເຣ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ເອກທິວສໍ ຄາເມຓ຺ຑວາລມຫາວິຫາເຣ, ເອກທິວສໍ ໂຄຈຣຄາມມຫາວິຫາເຣ. ຖິນມິທ຺ເຘ ໂອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕປຣິຫານິຠເຍນ ປລາລວຣຓກໍ ເຕເມຕ຺ວາ ສີເສ ຐເປຕ຺ວາ ປາເທ ອຸທເກ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ນິສີທຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕມຫາວິຫາເຣ ທ຺ເວ ຍາເມ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ພລວປຈ຺ຈູສກາເລ ນິທ຺ທາຍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາຍ ອລ຺ລປລາລໍ ສີເສ ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ປາຈີນປພ຺ພຕປສ຺ເສ ສາມເຓຣສ຺ສ ອຣຸຓວຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ –

‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖ, ຍຸຎ຺ຊຖ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ຘຸນາຖ ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນໍ, ນຬາຄາຣໍວ ກຸຎ຺ຊໂຣ.

‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫສ຺ສຕິ;

ປຫາຍ ຊາຕິສໍສາຣໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໕) –

ອິທໍ ຐານໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມາທິສສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອິທໍ ກຖິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕເທວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອປຣາປຣໍ ວາຍມນ຺ໂຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ຈ ຕເທວ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ –

‘‘ອລ຺ລໍ ປລາລປຸຎ຺ຊາຫໍ, ສີເສນາທາຍ ຈງ຺ກມິໍ;

ປຕ຺ໂຕສ຺ມິ ຕຕິຍໍ ຐານໍ, ເອຕ຺ຖ ເມ ນຕ຺ຖິ ສໍສໂຍ’’ຕິ.

ເອວຣູປສ຺ສ ວຕ຺ຕວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລໂສ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ.

ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄນ຺ເຖ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ປກາເສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ຄນ຺ຖວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ມລິຍເທວຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ ຕິວສ຺ສຠິກ຺ຂຸກາເລ ກລ຺ລຄາມເກ ມຓ຺ຑລາຣາມມຫາວິຫາເຣ ອຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວິປສ຺ສນາຍ ຈ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ເສກທິວສໍ ກລ຺ລຄາເມ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣໂຕ ເອກາ ອຸປາສິກາ ຍາຄຸອຸຬຸງ຺ກໍ ທຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີຕໂຠຊນໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ກຕຣຄາມວາສິໂກສິ ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມຓ຺ຑລາຣາມມຫາວິຫາເຣ ຄນ຺ຖກມ຺ມໍ ກໂຣມິ, ອຸປາສິເກຕິ. ເຕນ ຫິ ຕາຕ ຍາວ ຄນ຺ຖກມ຺ມໍ ກໂຣສິ, ອິເຘວ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫາສີຕິ. ໂສ ຕໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂໍ ໂຫຕຸ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຕູ’’ຕິ ປທທ຺ວຍເມວ ກເຖຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ເຕມາສໍ ຕສ຺ສາເຍວ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑາປຈິຕິໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເນວາສິກມຫາເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ ມຫາເທວ, ອຊ຺ຊ ວິຫາເຣ ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມທານໍ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຘິວາເສສິ.

ທຫຣສາມເຓຣາ ອຸປາສິກາຍ ສຎ຺ຎໍ ອທໍສຸ – ‘‘ອຊ຺ຊ ເຕ ປຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ກເຖສ຺ສຕິ, ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸເຓຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ຕາຕາ, ນ ສພ຺ເພວ ຘມ຺ມກຖໍ ຊານນ຺ຕິ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມຍ຺ຫໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂໍ ໂຫຕຸ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຕູ’’ຕິ ປທທ຺ວຍເມວ ກເຖສິ, ມາ ເກຬິໍ ກໂຣຖາຕິ. ມາ, ຕ຺ວໍ ອຸປາສິເກ, ຊານນໍ ວາ ອຊານນໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐຫສ຺ສຸ, ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເມວ ສຸຓາຫີຕິ. ອຸປາສິກາ ຄນ຺ຘມາລາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປູເຊຕ຺ວາ ປຣິສນ຺ເຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓມານາ ນິສີທິ. ທິວາຘມ຺ມກຖິໂກ ຈ ສຣຠາຓໂກ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ຎຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕໂຕ ມລິຍເທວຕ຺ເຖໂຣ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ວຕ຺ວາ – ‘‘ມຍາ ມຫາອຸປາສິກາຍ ຕໂຍ ມາເສ ທ຺ວີເຫວ ປເທຫິ ອນຸໂມທນາ ກຕາ, ອຊ຺ຊ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຕີຫິ ປິຏເກຫິ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ກເຖສິ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ມຫາອຸປາສິກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອປໂຣປິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຫາວິຫາເຣ ຕິສ຺ສຠູຕິຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ວິນຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍໍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ໂອໂລເກສິ. ຕສ຺ສ ໂລໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ໂສ ປຕິຏ຺ຐິຕປາທໍ ອຈາເລຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ເຕ ຍາຄຸໍ ອຸປຏ຺ຐາກທຫຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ວິຕກ຺ໂກ ວຑ຺ຒມາໂນ ມໍ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ສໍສີທາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໂຕວ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອໂກ ເມ ພ຺ຍາຘິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອຫໍ ເອຕໍ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ອິຕຣຖາ ນາຄມິສ຺ສາມິ. ຕຸມ຺ເຫ ທິວາ ອຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ສາຍໍ ອຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ມໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຐເປຖ, ປຈ຺ຈູສກາເລ ອຸທ຺ເທສໍ ປນ ມາ ຐປຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ມລຍວາສິມຫາສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລາຍ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາວ ‘‘ປຏິສາເມຫິ, ອາວຸໂສ, ຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຠນ຺ເຕ, ເອໂກ ເມ ພ຺ຍາຘິ ອຕ຺ຖິ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ຕໍ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ສກ຺ໂກຖ, ປຏິສາເມສ຺ສາມີຕິ. ອາວຸໂສ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຣຄໍ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕສິ, ປຏິສາເມຫີຕິ. ສຸພ຺ພໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ອຊານິຕ຺ວາ ເອວໍ ນ ວກ຺ຂຕີ’’ຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ເຖໂຣ ‘‘ຣາຄຈຣິໂຕ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ. ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອໍເສ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວນ຺ທິ. ກິໍ, ອາວຸໂສ, ມຫາຠູຕິ ອຕິເຣກນິປຈ຺ຈກາຣໍ ທສ຺ເສສີຕິ? ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ, ອິທໍ ເມ ປຈ຺ຉິມທສ຺ສນນ຺ຕິ! ຄຈ຺ຉາວຸໂສ, ມຫາຠູຕິ ຕາທິສສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນາ ວາ ມຄ຺ໂຄ ວາ ຜລໍ ວາ ທຸລ຺ລຠນ຺ຕິ. ໂສ ເຖຣສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອາຄມນກາເລ ວວຕ຺ຖາປິຕໍ ຉນ຺ນໍ ເສປຓ຺ຓິຄຈ຺ຉມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ອຸທ຺ເທສໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ເອວຣູປານໍ ຄນ຺ຖວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ ກິເລສາ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘຸຕງ຺ຄານິ ປຣິຫຣໂຕ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ຘຸຕງ຺ຄວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຄາມນ຺ຕປພ຺ຠາຣວາສີ ມຫາສີວຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ເຖໂຣ ກິຣ ມຫາຄາເມ ຕິສ຺ສມຫາວິຫາເຣ ວສນ຺ໂຕ ເຕປິຏກໍ ອຕ຺ຖວເສນ ຈ ປາຬິວເສນ ຈ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາຄເຓ ວາເຈຕິ. ເຖຣສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສມນສ຺ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ສຸຂໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ. ໂສ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເອເກນຸປາເຍນ ເຖຣສ຺ສ ສໍເວຄໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ອາຄໂຕສິ, ອາວຸໂສ, ປິຓ຺ຑປາຕິກາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສເຈ ເມ ໂອກາສໍ ກຣິສ຺ສຖ, ເອກໍ ຘມ຺ມປທໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄໂຕສ຺ມິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ພຫູ, ອາວຸໂສ, ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຸຍ຺ຫໍ ໂອກາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ໂສ ສພ຺ເພສຸ ຣຕ຺ຕິທິວສຠາເຄສຸ ໂອກາສໍ ອລຠນ຺ໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ໂອກາເສ ອສຕິ ມຣຓສ຺ສ ກຖໍ ໂອກາສໍ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕທາ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນາຍໍ ອຸທ຺ເທສຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ, ມຍ຺ຫໍ ປເນສ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ໂສປິ ເຖໂຣ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ມາທິເສນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຓິວຓ຺ເຓ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຄມາສິ.

ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊາຕສໍເວໂຄ ທິວາ ອຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ສາຍໍ ອຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ວາເຈຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ອຸທ຺ເທສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອຕຣນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ເຕຣສ ຘຸຕຄຸເຓ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄາມນ຺ຕປພ຺ຠາຣເສນາສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ຠາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປຕ຺ວາ ມຎ຺ເຈ ປິຏ຺ຐິໍ ນ ປສາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ມານສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມໍ ໂອຕຣິ. ຕສ຺ສ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ ອຊ຺ຊ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຆເຏນ຺ຕສ຺ເສວ ປວາຣຓາ ສມ຺ປຕ຺ຕາ. ໂສ ປວາຣຓາຍ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ປຫາຍ ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓໍ ປວາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຕິວິຍ ກິລມຕິ. ໂສ ຕາຍ ປວາຣຓາຍ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ມາທິໂສປິ ນາມ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ນ ລຠຕິ, ຍາວ ທຸລ຺ລຠຎ຺ຈ ວຕິທໍ ອຣຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ຐານຈງ຺ກມພຫຸໂລ ຫຸຕ຺ວາ ຕິໍສ ວສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ມຊ຺ເຌ ຐິຕໍ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິສຸທ຺ຘໍ, ອຸທາຫຸ ມຍ຺ຫໍ ສີລ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ຈນ຺ທມຓ຺ຑເລ ສສລກ຺ຂຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ອຸປສມ຺ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວຊ຺ຊທິວສາ ສີລສ຺ມິໍ ກາຬກໍ ວາ ຕິລໂກ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕປີຕິໂສມນສ຺ໂສ ປຣິປກ຺ກຎາຓຕ຺ຕາ ປີຕິໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເອວຣູປສ຺ສ ຘຸຕງ຺ຄວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ກິເລໂສ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ.

ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຐມຊ຺ຌານາທິສມາປຊ຺ຊນພຫຸລຕາຍ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ເຖໂຣ ກິຣ ອວສ຺ສິກກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີ. ໂສ ສມາປຕ຺ຕິວິກ຺ຂມ຺ຠິຕານໍ ກິເລສານໍ ອສມຸທາຈາເຣນ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາວເສເນວ ອຣິຍມຄ຺ຄສາມນ຺ຕໍ ກເຖຕິ, ສຏ຺ຐິວສ຺ສກາເລປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ນ ຊານາຕິ. ອເຖກທິວສໍ ມຫາຄາເມ ຕິສ຺ສມຫາວິຫາຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຕລງ຺ຄຣວາສິຘມ຺ມທິນ຺ນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາສນໍ ເປເສສິ ‘‘ເຖໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕູ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ‘‘ມມ ສນ຺ຕິເກ ມຫລ຺ລກຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ນຕ຺ຖິ, ມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ໂຂ ປນ ເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຈຣິໂຍ, ຕໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ກຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ເຖຣສ຺ສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຘມ຺ມທິນ຺ນ, ຈິຣສ຺ສໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ຕິສ຺ສມຫາວິຫາຣໂຕ ເມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ສາສນໍ ເປເສສິ, ອຫໍ ເອກໂກ ນ ຄມິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ສາຣຓີຍກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕວ ປປຎ຺ເຈຕ຺ວາ ‘‘ກທາ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານິ, ອາວຸໂສ ຘມ຺ມທິນ຺ນ, ວສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສມາປຕ຺ຕິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ວຬຎ຺ເຊຖາຕິ. ອາມ, ອາວຸໂສຕິ. ເອກໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ມາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຖ, ຠນ຺ເຕຕິ? ‘‘ນ, ອາວຸໂສ, ເອຕໍ ຠາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ມາເປສິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ປທຸມຄຈ຺ຉໍ ມາເປຖາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ຕມ຺ປິ ມາເປສິ. ອິທາເນຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ທສ຺ເສຖາຕິ. ເຖໂຣ ຕມ຺ປິ ທສ຺ເສສິ. ເອຕ຺ຖ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ທສ຺ເສຖາຕິ. ເຖໂຣ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ທສ຺ເສສິ. ຕໂຕ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຸຠໂຕ ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຕ຺ຕນາວ ມາປິຕໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອວສ຺ສໂຍ ເມ ສປ຺ປຸຣິສ ໂຫຫີ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິ. ‘‘ເອຕທຕ຺ຖເມວາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄໂຕ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອສຸຠວເສນ ສລ຺ລຫຸກໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ໂອກາສໍ ກາຕຸໍ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ. ສຸປຣິມທ຺ທິຕສງ຺ຂາໂຣ ເຖໂຣ ຕສ຺ມິໍ ທິວາຏ຺ຐານໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມທິນ຺ນຕ຺ເຖໂຣ ຕິສ຺ສມຫາວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເອວຣູປສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ກິເລໂສ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ.

ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ວິປສ຺ສນາວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ພຸທ຺ຘກາເລ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກາ ຠິກ຺ຂູ ວິຍ. ເຕ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິວິຕ຺ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ກິເລສານໍ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ‘‘ປຏິວິທ຺ຘມຄ຺ຄຜລາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ມຄ຺ຄຜລຕ຺ຖາຍ ວາຍາມໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ມໍ ທສພລສ຺ສ ອາໂຣເຈສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ປຸເຣ ອາຄມນໂຕວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ທ, ປຘານກມ຺ມິກາ ຠິກ຺ຂູ ອຊ຺ຊ ມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມມ ທສ຺ສນາຍ ໂອກາສໍ ອກຕ຺ວາ ‘ອາມກສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລ຺ລອສຸຠຠາວນໍ ກໂຣຖາ’ຕິ ປຫິເຓຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ອາຄຕານໍ ສຕ຺ຖາຣາ ກຖິຕສາສນໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ອຊານິຕ຺ວາ ນ ກເຖສ຺ສຕິ, ອທ຺ຘາ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາມກສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລ຺ລອສຸຠໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນູນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ທິຏ຺ຐໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊາຕສໍເວຄາ ລທ຺ຘມຄ຺ຄໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຣຠິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ອິມໍ ໂອຠາສຄາຖມາຫ –

‘‘ຍານິມານິ ອປຕ຺ຕານິ, ອລາພູເນວ ສາຣເທ;

ກາໂປຕການິ ອຏ຺ຐີນິ, ຕານິ ທິສ຺ວານ ກາ ຣຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໔໙);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເອວຣູປານໍ ວິປສ຺ສນາວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ ກິເລສາ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນວກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ນວກມ຺ມວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພເຕ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ອຏ຺ຐວສ຺ສິກກາເລ ອນຠິຣຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ໂສ ຕໍ ວິໂນເທຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ເກເສ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ ມຫາຕິສ຺ສ, ອຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ວິຍ ເຕ ອາກາໂຣ’’ຕິ? ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອນຠິຣຕິ ເມ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍ ວິໂນເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີຕິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສາສຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ອນຸກມ຺ປາວເສນ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ ຕິສ຺ສ, ມຍໍ ມຫລ຺ລກາ, ເອກໍ ໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ທຸຕິຍກຖໍ ອກຖິຕປຸພ຺ໂພ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ນວກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸທ຺ເທສມຄ຺ຄຎ຺ຈ ມາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານຎ຺ຈ ມນສິ ກໂຣຫິ, ກາເລນ ຈ ກາລໍ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາຣູປໍ ສປ຺ປາຍຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ’’ຕິ ທາຣູຫິ ປູເຣຕ຺ວາ ຌາເປຕ຺ວາ ໂສເຘຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກາຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣວາຕປານາທີນິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ຈງ຺ກມນຠູມິຠິຕ຺ຕິປຣິກມ຺ມາທີຫິ ເລຓໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ເລເຓ ປຣິກມ຺ມໍ, ວສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອາວຸໂສ, ທຸກ຺ເຂນ ຕຍາ ເອຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ອຊ຺ຊ ເອກທິວສໍ ຕ຺ວຎ຺ເຎເວຕ຺ຖ ວສາຫີຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເລຓໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມໍ ອາວຊ຺ຊິ. ຕສ຺ສ ‘‘ມນາປໍ ມຍາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ກາຍເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ໂສ ຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເອວຣູປສ຺ສ ນວກມ຺ມວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ກິເລໂສ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ.

ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ອາຄໂຕ ສຸທ຺ຘສຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ອນາເສວນຕາຍ ກິເລໂສ ນ ສມຸທາຈຣຕິ, ຠວວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ວິຍ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ອຄາຣມຊ຺ເຌປິ ກາເມ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນຕ຺ຖາຍ ອາຄຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ອຣຸເຓ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເອວຣູປສ຺ສ ຠວວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ກິເລໂສ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ.

ໂຍ ປນ ອນນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຊາໂຕ ຠູໂຕ ສມຸທາຄໂຕ. ປຫີຍຕີຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຫາເນຫິ ປຫີຍຕິ, ນ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ ກິເລສາ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມາປຕ຺ຕິ ປນ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕີຕິ ສາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ມຄ຺ໂຄ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຜລໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຍມານໍ, ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ນິສ຺ສຏນ຺ຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິເມຫິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຫາເນຫິ ປຫີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອສຸຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສສຸ ອສຸເຠສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສາຣມ຺ມຓໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ – ‘‘ອສຸຠມ຺ປິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ, ອສຸຠາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາປິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ? ອນິຈ຺ເຈ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປາຍມນສິກາຣສ຺ສ ວເສນ ມນສິກໂຣໂຕ. ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ເຈວ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອສມຸທາຄໂຕ ນ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕີຕິ ສມຸທາຄໂຕ ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຎ຺ຈວິເຘນ ປຫາເນນ ປຫີຍຕິ.

ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ອສຸຠຠາວນານຸໂຍໂຄ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ທສວິຘຎ຺ຫິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕິ, ຠາເວນ຺ຕສ຺ສາປິ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ປິຫິຕທ຺ວາຣສ຺ສາປິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາໂລປານໍ ໂອກາເສ ສຕິ ອຸທກໍ ປິວິຕ຺ວາ ຍາປນສີລຕາຍ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂນປິ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ອາໂລເປ, ອຠຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປິເວ;

ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໘໓);

ອສຸຠກມ຺ມິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສທິເສ ອສຸຠຠາວນາຣເຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ທສອສຸຠນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໗. ສຕ຺ຕເມ ເມຕ຺ຕາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຜຣຓກາ ເມຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ນີວຣຓາທີຫິ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ‘‘ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິເສສໂຕ ວາ ສພ຺ພພ຺ຍາປາທປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເມຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸພ຺ພຠາໂຄປິ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອິຘ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານວເສນ ອປ຺ປນາວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕຕິ ຕໍ ເມຕ຺ຕໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ອຸປາຍມນສິກາເຣນ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ.

ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ເມຕ຺ຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ເມຕ຺ຕາຠາວນານຸໂຍໂຄ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ປຏິສງ຺ຂານພຫຸລຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ໂອທິສ຺ສກອໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓານຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ເມຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ພ຺ຍາປາໂທ ປຫີຍຕິ, ໂອຘິໂສ ອໂນຘິໂສ ທິສາຜຣຓວເສນ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສາປິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ສ ກຸທ຺ໂຘ ກິໍ ກຣິສ຺ສສິ, ກິມສ຺ສ ສີລາທີນິ ນາເສຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ນນຸ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມເນວ ຄມິສ຺ສສິ? ປຣສ຺ສ ກຸຊ຺ຌນໍ ນາມ ວີຕຈ຺ຈິຕງ຺ຄາຣຕຕ຺ຕອຍສລາກຄູຖາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໍ ປຫຣິຕຸກາມຕາສທິສໍ ໂຫຕິ. ເອໂສປິ ຕວ ກຸທ຺ໂຘ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ກິໍ ເຕ ສີລາທີນິ ນາເສຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ? ເອສ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມເນວ ຄມິສ຺ສຕິ, ອປ຺ປຏິຈ຺ຉິຕປເຫຓກໍ ວິຍ ປຏິວາຕໍ ຂິຕ຺ຕຣໂຊມຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຈ ເອຕສ຺ເສເວສ ໂກໂຘ ມຕ຺ຖເກ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕປິ, ອຸຠຍກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຏິສງ຺ຂາເນ ຐິຕສ຺ສາປິ, ອສ຺ສຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສທິເສ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຣເຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ພ຺ຍາປາໂທ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ເມຕ຺ຕານິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ເສສມິຘ ອິໂຕ ປເຣສຸ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ວິເສສມຕ຺ຕເມວ ປນ ວກ຺ຂາມາຕິ.

໑໘. ອຏ຺ຐເມ ອາຣມ຺ຠຘາຕູອາທີສຸ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸ ນາມ ປຐມາຣມ຺ຠວີຣິຍໍ. ນິກ຺ກມຘາຕຸ ນາມ ໂກສຊ຺ຊໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ພລວຕຣໍ. ປຣກ຺ກມຘາຕຸ ນາມ ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນໂຕ ຕໂຕປິ ພລວຕຣໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອາຣມ຺ໂຠ ເຈຕໂສ ກາມານໍ ປນູທນາຍ, ນິກ຺ກໂມ ເຈຕໂສ ປລິຆຸຄ຺ຆາຏນາຍ, ປຣກ຺ກໂມ ເຈຕໂສ ພນ຺ຘນຈ຺ເຉທນາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕີຫິ ເປເຕຫິ ອຘິມຕ຺ຕວີຣິຍເມວ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓວີຣິຍສ຺ສ ເຈວ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍສ຺ສ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸໂທສາປຄຕໍ ວີຣິຍໍ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຈ ອຕິລີນໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຕິປຄ຺ຄຫິຕໍ, ນ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສໍຂິຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຕເທຕໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ – ກາຍິກໍ, ເຈຕສິກຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໙) ເອວໍ ຣຕ຺ຕິທິວສສ຺ສ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາເສ ກາເຍນ ຆເຏນ຺ຕສ຺ສ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ກາຍິກວີຣິຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ນ ຕາວາຫໍ ອິໂຕ ເລຓາ ນິກ຺ຂມິສ຺ສາມິ, ຍາວ ເມ ນ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອວໍ ໂອກາສປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ, ‘‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ນິສຊ຺ຊາທິປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ມານສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ຕສ຺ສ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕສິກວີຣິຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິຘ ວຏ຺ຏຕິ. ທຸວິເຘນາປິ ຫິ ອິມິນາ ວີຣິເຍນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ເຈວ ຖິນມິທ຺ຘໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຫີຍຕິ ມິລກ຺ຂຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ, ຄາມນ຺ຕປພ຺ຠາຣວາສິມຫາສີວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ, ປີຕິມລ຺ລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ, ກຸຏຸມ຺ພິຍປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ ຈ. ເອເຕສຸ ຫິ ປຸຣິມາ ຕໂຍ ອຎ຺ເຎ ຈ ເອວຣູປາ ກາຍິກວີຣິເຍນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍາ, ກຸຏຸມ຺ພິຍປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອຎ຺ເຎ ຈ ເອວຣູປາ ເຈຕສິກວີຣິເຍນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍາ, ອຸຈ຺ຈາວາລຸກວາສີ ມຫານາຄຕ຺ເຖໂຣ ປນ ທ຺ວີຫິປິ ວີຣິເຍຫິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍວ. ເຖໂຣ ກິຣ ເອກໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ຈງ຺ກມຕິ, ເອກໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອກໍ ນິສີທຕິ, ເອກໍ ນິປຊ຺ຊຕິ. ມຫາເຖຣສ຺ສ ເອກອິຣິຍາປໂຖປິ ອສປ຺ປາໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕາເຫ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ອິຣິຍາປຖສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນຕາ, ອາໂລກສຎ຺ຎາມນສິກາໂຣ, ອພ຺ໂຠກາສວາໂສ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ອາຫຣຫຕ຺ຖກ-ຠຸຕ຺ຕວມິຕກ-ຕຕ຺ຣວຏ຺ຏກ-ອລໍສາຏກ-ກາກມາສກ-ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ວິຍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ມຫາຫຕ຺ຖີ ວິຍ ໂອຕ຺ຖຣນ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຈຕຸປຎ຺ຈອາໂລປໂອກາສໍ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຍາປນສີລສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຫີຍຕິ. ຍສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສາປິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຈນ຺ທາໂລກທີປາໂລກອຸກ຺ກາໂລເກ ທິວາ ສູຣິຍາໂລກໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ, ອພ຺ໂຠກາເສ ວສນ຺ຕສ຺ສາປິ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສທິເສ ປຫີນຖິນມິທ຺ເຘ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຘຸຕງ຺ຄນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໙. ນວເມ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຌາເນນ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ວູປສມິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ.

ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ, ວຸທ຺ຘເສວິຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ພາຫຸສຈ຺ເຈນາປິ ຫິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ນິກາເຍ ປາຬິວເສນ ຈ ອຕ຺ຖວເສນ ຈ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕິ, ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຣິປຸຈ຺ຉາພຫຸລສ຺ສາປິ, ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວຕາຍ ປກຕຎ຺ຎຸໂນປິ, ວຸຑ຺ເຒ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖເຣ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາປິ, ອຸປາລິຕ຺ເຖຣສທິເສ ວິນຍຘເຣ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

໒໐. ທສເມ ໂຍນິໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນສິກໂຣໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸປາຍໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ.

ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ, ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ພຫຸສຈ຺ເຈນາປິ ຫິ ເອກໍ ວາ…ເປ… ປຎ຺ຈ ວາ ນິກາເຍ ປາຬິວເສນ ຈ ອຕ຺ຖວເສນ ຈ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີຍຕິ, ຕີຓິ ຣຕນານິ ອາຣພ຺ຠ ປຣິປຸຈ຺ຉາພຫຸລສ຺ສາປິ, ວິນເຍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວສ຺ສາປິ, ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ໂອກປ຺ປນິຍສທ຺ຘາສງ຺ຂາຕອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລສ຺ສາປິ, ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ເຕ ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣສທິເສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ນີວຣຓປ຺ປຫານວຄ຺ເຄ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕນ຺ຕິ.

ນີວຣຓປ຺ປຫານວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໓. ອກມ຺ມນິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໒໑-໒໒. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ອຠາວິຕນ຺ຕິ ອວຑ຺ຒິຕໍ ຠາວນາວເສນ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຕໍ. ອກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕີຕິ ກມ຺ມກ຺ຂມໍ ກມ຺ມໂຍຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ທຸຕິເຍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐເມ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ, ທຸຕິເຍ ວິວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ວຏ຺ຏໍ ວຏ຺ຏປາທໍ, ວິວຏ຺ຏໍ ວິວຏ຺ຏປາທນ຺ຕິ ອຍໍ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຏ຺ຏໍ ນາມ ເຕຠູມກວຏ຺ຏໍ, ວຏ຺ຏປາທໍ ນາມ ວຏ຺ຏປຏິລາຠາຍ ກມ຺ມໍ, ວິວຏ຺ຏໍ ນາມ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ, ວິວຏ຺ຏປາທໍ ນາມ ວິວຏ຺ຏປຏິລາຠາຍ ກມ຺ມໍ. ອິຕິ ອິເມສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕນ຺ຕິ.

໒໓-໒໔. ຕຕິເຍ ວຏ຺ຏວເສເນວ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ມາຣພ຺ຣຫ຺ມອິສ຺ສຣິຍານິ ຈ ທທມານມ຺ປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາເສ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວຏ຺ຏານິ ຈ ທທມານໍ ເກວລໍ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘເມວ ເທຕີຕິ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ ນາມາຕິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏວເສເນວ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ.

໒໕-໒໖. ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐສຸ ອຠາວິຕໍ ອປາຕຸຠູຕນ຺ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ຕຕ຺ຣາມຍຘິປ຺ປາໂຍ – ວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ອຠາວິຕໍ ອປາຕຸຠູຕເມວ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກຊ຺ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພາເນສຸ ປກ຺ຂນ຺ທິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ວິວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປນ ຠາວິຕໍ ປາຕຸຠູຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປກ຺ຂນ຺ທິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ກຸຣຸນ຺ທກວາສີ ຜຸສ຺ສມິຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕເມວ, ອາວຸໂສ, ຠາວິຕໍ ປາຕຸຠູຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໒໗-໒໘. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐເມສຸ ອພຫຸລີກຕນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອກຕໍ. ອິມານິປິ ທ຺ເວ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕາເນວ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

໒໙. ນວເມ ‘‘ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຘິວຫຕິ ອາຫຣຕີຕິ ທຸກ຺ຂາຘິວຫໍ. ທຸກ຺ຂາຘິວາຫນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກຊ຺ຌານາທິ ອຣິຍຘມ຺ມາຠິມຸຂໍ ທຸກ຺ເຂນ ອຘິວາຫີຍຕິ ເປສີຍຕີຕິ ທຸກ຺ຂາຘິວາຫໍ. ອິທມ຺ປິ ວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕເມວ. ຕຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ເທວມນຸສ຺ສາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ທທມານມ຺ປິ ຊາຕິອາທີນໍ ອຘິວຫນໂຕ ທຸກ຺ຂາຘິວຫໍ, ອຣິຍຘມ຺ມາຘິຄມາຍ ທຸປ຺ເປສນໂຕ ທຸກ຺ຂາຘິວາຫຎ຺ຈ ນາມ ໂຫຕີຕິ.

໓໐. ທສເມ ວິວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ມານຸສກສຸຂໂຕ ທິພ຺ພສຸຂໍ, ທິພ຺ພສຸຂໂຕ ຌານສຸຂໍ, ຌານສຸຂໂຕ ວິປສ຺ສນາສຸຂໍ, ວິປສ຺ສນາສຸຂໂຕ ມຄ຺ຄສຸຂໍ, ມຄ຺ຄສຸຂໂຕ ຜລສຸຂໍ, ຜລສຸຂໂຕ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ອຘິວຫຕິ ອາຫຣຕີຕິ ສຸຂາຘິວຫໍ ນາມ ໂຫຕິ, ສຸຂາຘິວາຫໍ ວາ. ຕຎ຺ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກຊ຺ຌານາທິອຣິຍຘມ຺ມາຠິມຸຂໍ ສຸເປສຍໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐອິນ຺ທວຊິຣສທິສໍ ໂຫຕີຕິ ສຸຂາຘິວາຫນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ວຄ຺ເຄ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕນ຺ຕິ.

ອກມ຺ມນິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໔. ອທນ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໑. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ອທນ຺ຕນ຺ຕິ ສວິເສວນໍ ອທນ຺ຕຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິສທິສໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕເມວ.

໓໒. ທຸຕິເຍ ທນ຺ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພິເສວນໍ ທນ຺ຕຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິສທິສໍ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕເມວ ກຖິຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸປີຕິ.

໓໓. ຕຕິເຍ ອຄຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອໂຄປິຕໍ ສຕິສໍວຣຣຫິຕໍ ອຄຸຕ຺ຕຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິສທິສໍ.

໓໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຄຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຄປິຕໍ ອວິສ຺ສຏ຺ຐສຕິສໍວຣໍ ຄຸຕ຺ຕຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິສທິສໍ.

໓໕-໓໖. ປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐານິ ອຣກ຺ຂິຕໍ ຣກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ປທວເສນ ພຸຊ຺ຌນການໍ ອຊ຺ຌາສເຍນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ ປຸຣິມສທິໂສເຍວ.

໓໗-໓໘. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐເມສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸປມາ ປເນຕ຺ຖ ອສໍວຸຕຆຣທ຺ວາຣາທິວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໙-໔໐. ນວມທສມານິ ຈຕູຫິປິ ປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ວຄ຺ເຄ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕນ຺ຕິ.

ອທນ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໕. ປຓິຫິຕອຈ຺ຉວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໑. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕຕ຺ຣ ຠຄວາ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໗໐ ອາທໂຍ) ວິຍ, ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກປມ- (ອ. ນິ. ໗.໖໙) ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມາທິສຸຕ຺ເຕສຸ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ວິຍ ຈ, ກຕ຺ຖຈິ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ໂລຓມ຺ພິລສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໑) ວິຍ, ສຸວຓ຺ຓກາຣສຸຕ຺ຕສູຣິໂຍປມາທິສຸຕ຺ເຕສຸ (ອ. ນິ. ໗.໖໖) ວິຍ ຈ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສາລິສູໂກປເມ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາລິສູກນ຺ຕິ ສາລິຜລສ຺ສ ສູກໍ. ຍວສູເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາປຓິຫິຕນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຐປິຕໍ. ຍຖາ ວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ເອວໍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຠຈ຺ຉຕີຕິ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຉວິໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາປຓິຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ມິຈ຺ຉາຐປິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ. ວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ອຎ຺ຎາຓຠູຕໍ ຆນພຫລໍ ມຫາອວິຊ຺ຊໍ. ວິຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ. ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາວານໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາເວນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອມຕໍ. ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຣິສ຺ສຕິ.

໔໒. ທຸຕິເຍ ສມ຺ມາປຓິຫິຕນ຺ຕິ ຍຖາ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິຕໍ. ອກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາເທເນວ ອກ຺ກນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຫຕ຺ເຖນ ອຸປ຺ປີຬິຕໍ. ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ທວເສນ ປນ ອກ຺ກນ຺ຕນ຺ເຕວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຣິຍໂວຫາໂຣ. ກສ຺ມາ ປນ ອຎ຺ເຎ ເສປຓ຺ຓິກຓ຺ຏກມທນກຓ຺ຏກາທໂຍ ມຫນ຺ເຕ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຸຂຸມໍ ທຸພ຺ພລໍ ສາລິສູກຍວສູກເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ? ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສາປິ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ວິວຏ຺ຏາຍ ສມຕ຺ຖຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ຫິ ສຸຂຸມໍ ທຸພ຺ພລໍ ສາລິສູກໍ ວາ ຍວສູກໍ ວາ ໂຫຕຸ, ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ ເສປຓ຺ຓິກຓ຺ຏກມທນກຓ຺ຏກາທໂຍ ວາ, ເອເຕສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ມິຈ຺ຉາ ຐປິຕໍ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ປາທໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ໂລຫິຕໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ສມ຺ມາ ຐປິຕໍ ປນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວເມວ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ຕິຓມຸຏ຺ຐິ ມຕ຺ຕທານກຸສລໍ ວາ ໂຫຕຸ, ມຫນ຺ຕໍ ເວລາມທານາທິກຸສລໍ ວາ, ສເຈ ວຏ຺ຏສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕວເສນ ມິຈ຺ຉາ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏເມວ ອາຫຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ໂນ ວິວຏ຺ຏໍ. ‘‘ອິທໍ ເມ ທານໍ ອາສວກ຺ຂຍາວຫໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ວິວຏ຺ຏໍ ປຕ຺ເຖນ຺ເຕນ ວິວຏ຺ຏວເສນ ສມ຺ມາ ຐປິຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓມ຺ປິ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິໂມກ຺ຂາ ຈ, ຍາ ຈ ສາວກປາຣມີ;

ປຈ຺ເຈກໂພຘິ ພຸທ຺ຘຠູມິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໘.໑໕);

ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ ຈ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ.

໔໓. ຕຕິເຍ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂທເສນ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ. ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ. ເອວໍ ນິຣເຍຕິ ເອວໍ ນິຣເຍ ຐິໂຕເຍວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອປາຍນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ນິຣຍເວວຈນເມວ. ນິຣໂຍ ຫິ ອຍສງ຺ຂາຕາ ສຸຂາ ອເປໂຕຕິ ອປາໂຍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ, ທຸກ຺ກຏກາຣິໂນ ເອຕ຺ຖ ວິວສາ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ວິນິປາໂຕ, ນິຣສ຺ສາທຕ຺ເຖນ ນິຣໂຍ.

໔໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປສນ຺ນນ຺ຕິ ສທ຺ຘາປສາເທນ ປສນ຺ນໍ. ສຸຄຕິນ຺ຕິ ສຸຂສ຺ສ ຄຕິໍ. ສຄ຺ຄໍ ໂລກນ຺ຕິ ຣູປາທິສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ຄໍ ໂລກໍ.

໔໕. ປຎ຺ຈເມ ອຸທກຣຫໂທຕິ ອຸທກທໂຫ. ອາວິໂລຕິ ອວິປ຺ປສນ຺ໂນ. ລຸຬິໂຕຕິ ອປຣິສຓ຺ຐິໂຕ. ກລລີຠູໂຕຕິ ກທ຺ທມີຠູໂຕ. ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກນ຺ຕິອາທີສຸ ສິປ຺ປິໂຍ ຈ ສມ຺ພຸກາ ຈ ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກໍ. ສກ຺ຂຣາ ຈ ກຐລານິ ຈ ສກ຺ຂຣກຐລໍ. ມຈ຺ຉານໍ ຄຸມ຺ພໍ ຆຏາຕິ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພໍ. ຈຣນ຺ຕມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ສກ຺ຂຣກຐລໍ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ, ອິຕຣານິ ຈຣນ຺ຕິປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິປິ. ຍຖາ ປນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຐິຕາສຸປິ ນິສິນ຺ນາສຸປິ ນິປຊ຺ຊມານາສຸປິ ‘‘ເອຕາ ຄາວິໂຍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈຣນ຺ຕິໂຍ ອຸປາທາຍ ອິຕຣາປິ ‘‘ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕເມວ ສກ຺ຂຣກຐລໍ ອຸປາທາຍ ອິຕຣມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ‘‘ຕິຏ຺ຐນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣໍ ທ຺ວຍໍ ຈຣນ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ສກ຺ຂຣກຐລມ຺ປິ ‘‘ຈຣນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາວິເລນາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ປຣິໂຍນທ຺ເຘນ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ວາຕິອາທີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສໂກ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ນາມ. ອຕ຺ຕໂນວ ສມ຺ປຣາເຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສໂກ ອຕ຺ໂຖ ປຣຕ຺ໂຖ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສ ຫິ ປຣຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ປຣຕ຺ໂຖ. ຕທຸຠຍໍ ອຸຠຍຕ຺ໂຖ ນາມ. ອປິຈ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິໂກປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ນາມ, ປຣສ຺ສ ຕາທິໂສວ ອຕ຺ໂຖ ປຣຕ຺ໂຖ ນາມ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອຸຠຍຕ຺ໂຖ ນາມ. ອຸຕ຺ຕຣິໍ ວາ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖສງ຺ຂາຕາ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣິໍ. ອຍຎ຺ຫິ ທສວິໂຘ ຘມ຺ໂມ ວິນາປິ ອຎ຺ຎໍ ສມາທາປກໍ ສຕ຺ຖນ຺ຕຣກປ຺ປາວສາເນ ຊາຕສໍເວເຄຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ສຍເມວ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປນ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອຣິຍຠາວໍ ວາ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ຎາຓທສ຺ສນສງ຺ຂາຕໍ ວິເສສໍ. ຎາຓເມວ ຫິ ຊານນຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ, ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓວິປສ຺ສນາຎາຓມຄ຺ຄຎາຓຜລຎາຓປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ.

໔໖. ຉຏ຺ເຐ ອຈ຺ໂຉຕິ ອພຫໂລ, ປສນ຺ໂນຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ວິປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປສນ຺ໂນ. ອນາວິໂລຕິ ນ ອາວິໂລ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຜຓປຸພ຺ພຸຬສງ຺ຂເສວາລປຓກວິຣຫິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນາວິເລນາຕິ ປຎ຺ຈນີວຣຓວິມຸຕ຺ເຕນ. ເສສໍ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕໍ.

໔໗. ສຕ຺ຕເມ ຣຸກ຺ຂຊາຕານນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ສາມິວຈນໍ, ຣຸກ຺ຂຊາຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸກ຺ຂານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ມຸທຸຕາຍາຕິ ມຸທຸຠາເວນ. ໂກຈິ ຫິ ຣຸກ຺ໂຂ ວຓ຺ເຓນ ອຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ໂກຈິ ຄນ຺ເຘນ, ໂກຈິ ຣເສນ, ໂກຈິ ຖທ຺ຘຕາຍ. ຜນ຺ທໂນ ປນ ມຸທຸຕາຍ ເຈວ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາຍ ຈ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠາວິຕໍ ພຫຸລີກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ຠາວິຕຎ຺ເຈວ ປຸນປ຺ປຸນກຕຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທກວາສິ ຜຸສ຺ສມິຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ເອກນ຺ຕໍ ມຸທຸ ເຈວ ກມ຺ມນິຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕເມວ, ອາວຸໂສ’’ຕິ.

໔໘. ອຏ຺ຐເມ ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ລຫຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລຫຸໍ ນິຣຸຊ຺ຌນກໍ. ຍາວຎ຺ຈາຕິ ອຘິມຕ຺ຕປມາຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ອຕິວິຍ ນ ສຸກຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກຈ຺ເຈ ຕາວ ອາຈຣິຍາ ‘‘ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕມໂສ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ອຘິປ຺ເປຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ມິລິນ຺ທຣາຊາ ຘມ຺ມກຖິກໍ ນາຄເສນຕ຺ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ ນາຄເສນ, ເອກສ຺ມິໍ ອຈ຺ຉຣາກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິຕຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ສເຈ ຣູປິໂນ ອສ຺ສຸ, ກີວ ມຫາຣາສິ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ວາຫສຕານໍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ວີຫີນໍ ອຑ຺ຒຈູຬຎ຺ຈ ວາຫາ ວີຫິສຕ຺ຕມ຺ພຓານິ ທ຺ເວ ຈ ຕຸມ຺ພາ ເອກຈ຺ຉຣາກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຂມ຺ປິ ນ ອຸເປນ຺ຕິ, ກລມ຺ປິ ນ ອຸເປນ຺ຕິ, ກລຠາຄມ຺ປິ ນ ອຸເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໔.໑.໒). ອຖ ກສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ‘‘ອຸປມາປິ ນ ສຸກຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ? ຍເຖວ ຫິ ອຸປມໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ກປ຺ປທີຆຠາວສ຺ສ ໂຍຊນິກປພ຺ພເຕນ ໂຍຊນິກສາສປປຸຓ຺ຓນຄເຣນ, ນິຣຍທຸກ຺ຂສ຺ສ ສຕ຺ຕິສຕາຫໂຕປເມນ, ສຄ຺ຄສຸຂສ຺ສ ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປມາ ກຕາ, ເອວມິຘາປິ ກາຕພ຺ພາຕິ? ຕຕ຺ຖ ‘‘ສກ຺ກາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປມາ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ອຸປມາ ກຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນ ນ ກຕາ. ອິທຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມເທສນາປຣິໂຍສາເນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕຣາສິ ນາມ ກຖິໂຕຕິ.

໔໙. ນວເມ ປຠສ຺ສຣນ຺ຕິ ປຓ຺ຑຣໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ? ນຕ຺ຖິ. ນີລາທີນຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕຣວຓ຺ຓໍ ວາ ໂຫຕຸ ອວຓ຺ຓໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ‘‘ປຠສ຺ສຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທມ຺ປິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ປຠສ຺ສຣໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂຕິ ຕໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ອາຄນ຺ຕຸເກຫີຕິ ອສຫຊາເຕຫິ ປຈ຺ຉາ ຊວນກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນເກຫິ. ອຸປກ຺ກິເລເສຫີຕິ ຣາຄາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນາມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຖໍ? ຍຖາ ຫິ ສີລວນ຺ຕາ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນາ ມາຕາປິຕໂຣ ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ວາ ທຸສ຺ສີລານໍ ທຸຣາຈາຣານໍ ອວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນານໍ ປຸຕ຺ຕານຎ຺ເຈວ ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິການຎ຺ຈ ວເສນ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ເຕ ວາ ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິເກ ວາ ນ ຕຊ຺ເຊນ຺ຕິ ນ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ ນ ໂອວທນ຺ຕິ ນານຸສາສນ຺ຕີ’’ຕິ ອວຓ຺ຓໍ ອກິຕ຺ຕິໍ ລຠນ຺ຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນາ ມາຕາປິຕໂຣ ວິຍ ຈ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ວິຍ ຈ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ປຸຕ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ເຕສໍ ອກິຕ຺ຕິລາໂຠ ວິຍ ຊວນກ຺ຂເຓ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນສຠາວານໍ ໂລຠສຫຄຕາທີນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ປກຕິປຣິສຸທ຺ຘມ຺ປິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ.

໕໐. ທສເມປິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ. ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຊວນກ຺ຂເຓ ອຣຊ຺ຊມານໍ ອທຸສ຺ສມານໍ ອມຸຍ຺ຫມານໍ ຕິເຫຕຸກຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາທິກຸສລວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອິຘາປິ ຍຖາ ສີລວນ຺ຕານໍ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນານໍ ປຸຕ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ມາຕາທໂຍ ‘‘ໂສຠນາ ເອເຕເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕກາທໂຍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ ໂອວທນ຺ຕິ ອນຸສາສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຓ຺ຓກິຕ຺ຕິລາຠິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຊວນກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນກຸສລຈິຕ຺ຕວເສນ ອິທໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ປຓິຫິຕອຈ຺ຉວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໖. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໕໑. ຉຏ຺ຐສ຺ສ ປຐເມ ຕໍ ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ຕໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ສຸຕວິຣຫິໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຕຕ຺ຖ ອາຄມາຘິຄມາຠາວາ ເຎຍ຺ໂຍ ອສ຺ສຸຕວາ ອິຕິ. ໂຍ ຫິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຖວເສນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ປກຕິປຣິສຸທ຺ຘມ຺ປິ ຊວນກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ໂລຠາທີຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ເນວ ອາຄມວເສນ ນ ອຘິຄມວເສນ ຊານາຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນປຈ຺ຈຍາກາຣສຕິປຏ຺ຐານາທີສຸ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາວິນິຈ຺ຉຍວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ຍຖາຠູຕຎາຓປຏິເວຘສາຘໂກ ເນວ ອາຄໂມ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ນ ອຘິຄໂມ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ອາຄມາຘິຄມາຠາວາ ເຎຍ຺ໂຍ ອສ຺ສຸຕວາ ອິຕິ. ສ຺ວາຍໍ –

‘‘ປຸຖູນໍ ຊນນາທີຫິ, ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ;

ປຸຖຸຊ຺ຊນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ປຸຖຸວາຍໍ ຊໂນ ອິຕິ’’.

ໂສ ຫິ ປຸຖູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ກິເລສາທີນໍ ຊນນາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຸຖຸ ກິເລເສ ຊເນນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ອວິຫຕສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂຸລ຺ໂລກິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ສພ຺ພຄຕີຫິ ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາຠິສງ຺ຂາເຣ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາໂອເຆຫິ ວຸຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາສນ຺ຕາເປຫິ ສນ຺ຕປ຺ປນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາປຣິຬາເຫຫິ ປຣິຑຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕ຺ຕາ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ ມຸຈ຺ຉິຕາ ອຊ຺ໂຌປນ຺ນາ ລຄ຺ຄາ ລຄ຺ຄິຕາ ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ອາວຸຕາ ນິວຸຕາ ໂອວຸຕາ ປິຫິຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໕໑, ໙໔).

ປຸຖູນໍ ວາ ຄຓນປຖມຕີຕານໍ ອຣິຍຘມ຺ມປຣມ຺ມຸຂານໍ ນີຈຘມ຺ມສມາຈາຣານໍ ຊນານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ປຸຖຸ ວາ ອຍໍ ວິສຸໍເຍວ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ, ວິສໍສຏ຺ໂຐ ສີລສຸຕາທິຄຸຓຍຸຕ຺ເຕຫິ ອຣິເຍຫິ ຊໂນຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ເອວເມເຕຫິ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ເຍ ເຕ –

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ເຘນາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ;

ອນ຺ໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເອໂກ, ກລ຺ຍາເຓໂກ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ. –

ທ຺ເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕີຕິ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ເອວໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ນ ຊານາຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ. ຈິຕ຺ຕຠາວນາ ນຕ຺ຖີຕິ ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ຈິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ນຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖິຠາເວເນວ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໕໒. ທຸຕິເຍ ສຸຕວາຕິ ສຸຕສມ຺ປນ຺ໂນ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນຕ຺ຖ ອສ຺ສຸຕວາຕິ ປທສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣິຍສາວໂກຕິ ອຕ຺ຖິ ອຣິໂຍ ນ ສາວໂກ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ພຸທ຺ຘາ ເຈວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ; ອຕ຺ຖິ ສາວໂກ ນ ອຣິໂຍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຄິຫີ ອນາຄຕຜໂລ; ອຕ຺ຖິ ເນວ ອຣິໂຍ ນ ສາວໂກ ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຸຖຸຕິຕ຺ຖິຍາ. ອຕ຺ຖິ ອຣິໂຍເຈວ ສາວໂກ ຈ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ອາຄຕຜລາ ວິຎ຺ຎາຕສາສນາ. ອິຘ ປນ ຄິຫີ ວາ ໂຫຕຸ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ, ໂຍ ໂກຈິ ສຸຕວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ສຸຕສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຍໍ ອຣິຍສາວໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ‘‘ເອວມິທໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ຊານາຕິ. ຈິຕ຺ຕຠາວນາ ອຕ຺ຖີຕິ ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ຈິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ອຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖິຠາເວເນວ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ພລວວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາ. ເກຈິ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຕິ ວທນ຺ຕິ.

໕໓. ຕຕິຍໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ກຖິຕໍ. ກຕຣາຍໍ ປນ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ? ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ຠຄວາ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິວສນ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈວິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ອວິຊຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຈ ຫິ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈານິ – ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ, ປຸຣິມຍາມກິຈ຺ຈໍ, ມຊ຺ຌິມຍາມກິຈ຺ຈໍ, ປຈ຺ຉິມຍາມກິຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ – ຠຄວາ ຫິ ປາໂຕວ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຸປຏ຺ຐາການຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ສຣີຣຜາສຸກຕ຺ຖຎ຺ຈ ມຸຂໂຘວນາທິສຣີຣປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ ຕາວ ວິວິຕ຺ຕາສເນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມາທາຍ ກທາຈິ ເອກໂກວ, ກທາຈິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ ກທາຈິ ປກຕິຍາ, ກທາຈິ ອເນເກຫິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ວຕ຺ຕມາເນຫິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສໂຕ ໂລກນາຖສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຸທຸຄຕວາຕາ ປຖວິໍ ໂສເຘນ຺ຕິ, ວລາຫກາ ອຸທກຜຸສິຕານິ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕາ ມຄ຺ເຄ ເຣຓຸໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອປເຣ ວາຕາ ປຸປ຺ຜານິ ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄ ໂອກິຣນ຺ຕິ, ອຸນ຺ນຕາ ຠູມິປ຺ປເທສາ ໂອນມນ຺ຕິ, ໂອນຕາ ອຸນ຺ນມນ຺ຕິ, ປາທນິກ຺ເຂປສມເຍ ສມາວ ຠູມິ ໂຫຕິ, ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ ປທຸມປຸປ຺ຜານິ ວາ ປາເທ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິນ຺ທຂີລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຐປິຕມຕ຺ເຕ ທກ຺ຂິຓປາເທ ສຣີຣໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣານິ ວິຍ ຈິຕ຺ຣປຏປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ວິຍ ຈ ປາສາທກູຏາຄາຣາທີນິ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິໂຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຘາວນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສວິຫງ຺ຄາທໂຍ ສກສກຏ຺ຐາເນສຸ ຐິຕາເຍວ ມຘຸເຣນາກາເຣນ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຠຣິວີຓາທີນິ ຕູຣິຍານິ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ກາຍູປຄານິ ອາຠຣຓານິ. ເຕນ ສຎ຺ຎາເຓນ ມນຸສ຺ສາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ຠຄວາ ອິຘ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ເຕ ສຸນິວຕ຺ຖາ ສຸປາຣຸຕາ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ອາທາຍ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ທສ ຠິກ຺ຂູ, ອມ຺ຫາກໍ ວີສຕິ, ປຎ຺ຎາສໍ…ເປ… ສຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕປິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຏິມາເນນ຺ຕິ. ຠຄວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ເຕສໍ ອຸປນິສ຺ສຍຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຍຖາ ເກຈິ ສຣຓຄມເນສຸ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເກຈິ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ, ເກຈິ ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິຜລານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ, ເກຈິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜເລ ອຣຫຕ຺ເຕຕິ. ເອວໍ ມຫາຊນໍ ອນຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມຓ຺ຑລມາເຬ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານໍ ອາຄມຍມາໂນ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ຠຄວໂຕ ນິເວເທຕິ. ອຖ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສຕິ. ອິທໍ ຕາວ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ.

ອຖ ຠຄວາ ເອວໍ ກຕປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ອຸປຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ປາທປີເຐ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ໂອວທຕິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖ, ທຸລ຺ລໂຠ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ໂລກສ຺ມິໍ, ທຸລ຺ລໂຠ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕປຏິລາໂຠ, ທຸລ຺ລຠາ ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ທຸລ຺ລຠາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ທຸລ຺ລຠໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ຠຄວນ຺ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຠຄວາ ເຕສໍ ຈຣິຍານຸຣູປໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເທຕິ. ຕໂຕ ສພ຺ເພປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເກຈິ ອຣຎ຺ຎໍ, ເກຈິ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ເກຈິ ປພ຺ພຕາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ເກຈິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠວນໍ…ເປ… ເກຈິ ວສວຕ຺ຕິຠວນນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ, ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ. ອຖ ສມສ຺ສາສິຕກາໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຠາເຄ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕິ. ຕຕິຍຠາເຄ ຍໍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ມຫາຊໂນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ອາທາຍ ວິຫາເຣ ສນ຺ນິປຕຕິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ອນຸຣູເປນ ປາຏິຫາຣິເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສຊ຺ຊ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ກາລຍຸຕ຺ຕໍ ສມຍຍຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຣິສໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ອິທໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ.

ໂສ ເອວໍ ນິຏ຺ຐິຕປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ສເຈ ຄຕ຺ຕານິ ໂອສິຎ຺ຈິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ພຸທ຺ຘາສນາ ອຸຏ຺ຐາຍ ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາເກນ ປຏິຍາທິຕອຸທເກນ ຄຕ຺ຕານິ ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ອຸປຏ຺ຐາໂກປິ ພຸທ຺ຘາສນໍ ອາເນຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຠຄວາ ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ເອກໍສໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທຕິ ເອກໂກວ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ປຏິສລ຺ລີໂນ, ອຖ ຠິກ຺ຂູ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄມ຺ມ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກຈ຺ເຈ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ຍາຈນ຺ຕິ. ຠຄວາ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ປຸຣິມຍາມໍ ວິຕິນາເມຕິ. ອິທໍ ປຸຣິມຍາມກິຈ຺ຈໍ.

ປຸຣິມຍາມກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ປນ ຠິກ຺ຂູສຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ສກລທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸເທວຕາໂຍ ໂອກາສໍ ລຠມານາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ຍຖາຠິສງ຺ຂຕໍ ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸຣກ຺ຂຣມ຺ປິ. ຠຄວາ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມຍາມໍ ວີຕິນາເມຕິ. ອິທໍ ມຊ຺ຌິມຍາມກິຈ຺ຈໍ.

ປຈ຺ຉິມຍາມໍ ປນ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິສຊ຺ຊາປີຬິຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ກິລາສຸຠາວໂມຈນຕ຺ຖໍ ເອກໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຈງ຺ກເມນ ວີຕິນາເມຕິ, ທຸຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ. ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ທານສີລາທິວເສນ ກຕາຘິກາຣປຸຄ຺ຄລທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕິ. ອິທໍ ປຈ຺ຉິມຍາມກິຈ຺ຈໍ.

ຕມ຺ປິ ທິວສໍ ຠຄວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກິຈ຺ເຈ ຐິໂຕ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອິທໍ ອທ຺ທສ – ມຍາ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ເຕນ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ເຘນ ອຸປເມຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ເທສິເຕ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານໍ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ຄິຫິຠາວໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ເຕວ. ອິຕເຣສໍ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອາຫ.

ເຖໂຣ ອນຸປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖາ ມຫາຊນສ຺ສ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາໂມ, ຄນ຺ຕຸກາມາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ມຫາລາຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ‘‘ລຠິສ຺ສາມ ວຕ ມຫາຊນສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ມຘຸຣຎ຺ຈ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຣຸຬ຺ຫເກສາ ເກເສ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ມລຄ຺ຄຫິຕປຕ຺ຕາ ປຕ຺ເຕ ປຈິຕ຺ວາ ກິລິຏ຺ຐຈີວຣາ ຈີວຣານິ ໂຘວິຕ຺ວາ ຄມນສຊ຺ຊາ ອເຫສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ປຣິວຸໂຕ ໂກສລຣຏ຺ຐໍ ຈາຣິກາຍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຄາມນິຄມປຏິປາຏິຍາ ເອກທິວສໍ ຄາວຸຕອຑ຺ຒໂຍຊນຕິຄາວຸຕໂຍຊນປຣມໍ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ມຫນ຺ຕໍ ສຸສິຣຣຸກ຺ຂໍ ອຄ຺ຄິນາ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມເມວ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປຏິມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄມນໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສຊ຺ຊາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ກາຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ອກາຣເຓນ ຕຖາຄຕາ ຄມນໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອມຸໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ເທເສຕິ.

ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ເວຍ຺ຍາກຣເຓ ຠຎ຺ຎມາເນ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ, ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິໍສຸ, ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ຕຎ຺ຫິ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນາມກາໂຍ ສນ຺ຕຕ຺ໂຕ, ນາມກາເຍ ສນ຺ຕຕ຺ເຕ ກຣຊກາໂຍ ສນ຺ຕຕ຺ໂຕ, ກຣຊກາເຍ ສນ຺ຕຕ຺ເຕ ນິຘານຄຕໍ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ວຕ ພຸທ຺ຘສາສເນ ຍາວຊີວໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕາ, ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາຠິມຸຂໍ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຖ ເຍສໍ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ, ເຕ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຍ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຕາ, ເຕ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ມທ຺ທນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ເຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ, ເຕ ປຣິສຸທ຺ຘສີລາວ ອເຫສຸໍ. ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ສຜລາວ ຊາຕາຕິ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕານໍ ຕາວ ສຜລາ ໂຫຕຸ, ອິຕເຣສໍ ກຖໍ ສຜລາ ຊາຕາຕິ? ເຕປິ ຫິ ສເຈ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ນ ສຸເຓຍ຺ຍຸໍ, ປມຕ຺ຕາວ ຫຸຕ຺ວາ ຐານໍ ຊຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຸໍ. ຕໂຕ ເນສໍ ຕໍ ປາປໍ ວຑ຺ຒມານໍ ອປາເຍສຸເຍວ ສໍສີທາເປຍ຺ຍ. ອິມໍ ປນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຊາຕສໍເວຄາ ຐານໍ ຊຫິຕ຺ວາ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິຕາ ທສ ສີລານິ ປູເຣຕ຺ວາ ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ ເກຈິ ສກທາຄາມິໂນ ເກຈິ ອນາຄາມິໂນ ອເຫສຸໍ, ເກຈິ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ, ເອວໍ ປາຣາຊິກາປນ຺ນານມ຺ປິ ສຜລາ ອໂຫສິ. ອິຕເຣ ປນ ສເຈ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ນ ສຸເຓຍ຺ຍຸໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສງ຺ຆາທິເສສມ຺ປິ ປາຣາຊິກມ຺ປິ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ອປາເຍສຸເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠເວຍ຺ຍຸໍ. ອິມໍ ປນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ສລ຺ເລຂິຕໍ ພຸທ຺ຘສາສນໍ, ນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ຍາວຊີວໍ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ອຸປາສກຘມ຺ມໍ ປູເຣຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄິຫິຠາວໍ ອຸປຄມິໍສຸ. ເຕ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸປາສກຘມ຺ມໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ ເກຈິ ສກທາຄາມິໂນ ເກຈິ ອນາຄາມິໂນ ຊາຕາ, ເກຈິ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ. ເອວໍ ເຕສມ຺ປິ ສຜລາວ ອໂຫສິ.

ອິມໍ ປນ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເທວສງ຺ຆາ ເຍຫິປິ ສຸຕາ, ເຍຫິປິ ນ ສຸຕາ, ສພ຺ເພສໍເຍວ ອາໂຣເຈນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ສຸຕ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ, ໂຠ, ພຸທ຺ຘານໍ ສາສເນ ຍາວຊີວໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອກກ຺ຂເຓເນວ ທສປິ ຠິກ຺ຂູ ວີສຕິປິ ສຏ຺ຐິປິ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ ຄິຫີ ໂຫນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຍຖາຣຸຈິຍາ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ເຊຕວນເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຈິຣໍ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫາສິ, ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຑ຺ຒມາສໍ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸໍ, ນາມ຺ຫິ ເກນຈິ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເອເກນ ປິຓ຺ຑປາຕນີຫາຣເກນາ’’ຕິ. ອຑ຺ຒມາສໍ ເອກີຠາເວນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ໂອໂລກິໂຕໂລກິຕຏ຺ຐາເນ ຕນຸຠູຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ທິສ຺ວາ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອານນ຺ທ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ຕຖາຄເຕ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ອາຄເຕ ສກລວິຫາໂຣ ກາສາວປຊ຺ໂຊໂຕ ອິສິວາຕປ຺ປຏິວາໂຕ ໂຫຕິ, ອິທານິ ປນ ຕນຸຠູໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ທິສ຺ສຕິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປຓ຺ຑຸກຊາຕາ ຠິກ຺ຂູ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ? ເອຕຣຫິ ຠຄວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມຘມ຺ມເທສນໍ ກຖິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ເອຕໍ ຘມ຺ມໍ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ປຣິປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ, ອສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ຕານຎ຺ຈ ຊນສ຺ສ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄິຫິຠາວໍ ສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໂຕ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ມຍິ ປຏິສລ຺ລາເນ ວີຕິນາເມນ຺ເຕ ນ ໂກຈິ ມມ ປຸຕ຺ຕານໍ ເອກໍ ອສ຺ສາສຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ. ສາຄຣສ຺ສ ຫິ ໂອຕຣຓຕິຕ຺ຖານິ ວິຍ ພຫູນິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອສ຺ສາສກາຣຓານິ. ຄຈ຺ຉານນ຺ທ, ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕຖາ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ພຸທ຺ຘາສນວຣຄໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເມຕ຺ຕາຍ ສພ຺ພປຸພ຺ພຠາໂຄ ນາມ ເນວ ອປ຺ປນາ, ນ ອຸປຈາໂຣ, ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕຜຣຓມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິມໍ ຈູຬຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕສຸຕ຺ຕໍ ເທເສສິ.

ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຈ຺ຉຣາປຫຣຓມຕ຺ຕໍ, ທ຺ເວ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ປຫຣິຕ຺ວາ ສທ຺ທກຣຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຕ຺ຕາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຫິຕຜຣຓຈິຕ຺ຕໍ. ອາເສວຕີຕິ ກຖໍ ອາເສວຕິ? ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ຊານນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ປຊານນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຊານນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ປຫາຕພ຺ພໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ຠາເວຕພ຺ພໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ອາເສວຕີຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໒). ອິຘ ປນ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາເຄນ ຫິຕຜຣຓປ຺ປວຕ຺ຕນມຕ຺ເຕເນວ ອາເສວຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຣິຕ຺ຕຊ຺ຌາໂນຕິ ອຕຸຈ຺ຉຊ຺ຌາໂນ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຊ຺ຌາໂນ ວາ. ວິຫຣຕີຕິ ອິຣິຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ປາເລຕິ ຍເປຕິ ຍາເປຕິ ຈຣຕິ ວິຫຣຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຫຣຕີຕິ. ອິມິນາ ປເທນ ເມຕ຺ຕໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ກຖິໂຕ. ສຕ຺ຖຸສາສນກໂຣຕິ ສຕ຺ຖຸ ອນຸສາສນິກໂຣ. ໂອວາທປຕິກໂຣຕິ ໂອວາທກາຣໂກ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສກິໍວຈນໍ ໂອວາໂທ, ປຸນປ຺ປຸນວຈນໍ ອນຸສາສນີ. ສມ຺ມຸຂາວຈນມ຺ປິ ໂອວາໂທ, ເປເສຕ຺ວາ ປຣມ຺ມຸຂາວຈນໍ, ອນຸສາສນີ. ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຈນໍ ໂອວາໂທ, ໂອຕິຓ຺ເຓ ວາ ອໂນຕິຓ຺ເຓ ວາ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕນ຺ຕິຐປນວເສນ ວຈນໍ ອນຸສາສນີ. ເອວໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນ ໂອວາໂທຕິ ວາ ອນຸສາສນີຕິ ວາ ເອເສ ເອເກ ເອກຏ຺ເຐ ສເມ ສມຠາເຄ ຕຊ຺ຊາເຕ ຕຎ຺ເຎວາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ເມຕ຺ຕາຈິຕ຺ຕໍ ອາເສວຕີ’’ຕິ ອິທເມວ ສຕ຺ຖຸສາສນຎ຺ເຈວ ໂອວາໂທ ຈ, ຕສ຺ສ ກຣຓໂຕ ເອສ ສາສນກໂຣ ໂອວາທປຕິກໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອໂມຆນ຺ຕິ ອຕຸຈ຺ຉໍ. ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ ຣຏ຺ຐໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊິເຕນ ປເຣສໍ ເຄຫໂຕ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ໂຑ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຣິໂຠຄາ ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ອິຓປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ ສາມິປຣິໂຠໂຄຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ນາມ. ສີລວໂຕ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ອິຓປຣິໂຠໂຄ ນາມ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠຄາ ນາມ. ຂີຓາສວສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຍໍ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑປຣິໂຠໂຄ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ອໂມໂຆ ໂຫຕິ. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ເມຕ຺ຕາຈິຕ຺ຕໍ ອາເສວນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑສ຺ສ ສາມິໂກ ຫຸຕ຺ວາ, ອຓໂຓ ຫຸຕ຺ວາ, ທາຍາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິປິສ຺ສ ອໂມໂຆ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑປຣິໂຠໂຄ. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ເມຕ຺ຕໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທິນ຺ນທານໍ ມຫຏ຺ຐິຍໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລໍ ມຫານິສໍສໍ ມຫາຊຸຕິກໍ ມຫາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິປິສ຺ສ ອໂມໂຆ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑປຣິໂຠໂຄ. ໂກ ປນ ວາໂທ ເຍ ນໍ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕີຕິ ເຍ ປນ ອິມໍ ເມຕ຺ຕາຈິຕ຺ຕໍ ພຫຸລໍ ອາເສວນ຺ຕິ ຠາເວນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ອໂມຆໍ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ກິໍ? ເອວຣູປາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑສ຺ສ ສາມິໂນ ອຓຓາ ທາຍາທາ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ.

໕໔-໕໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຠາເວຕີຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ ວຑ຺ເຒຕິ. ປຎ຺ຈເມ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ມນສ຺ມິໍ ກໂຣຕິ. ເສສໍ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸປິ ຕຕິເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ອາເສວຕິ, ອຍເມວ ຠາເວຕິ, ອຍໍ ມນສິ ກໂຣຕິ. ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ອາເສວຕິ, ເຕເນວ ຠາເວຕິ, ເຕນ ມນສິ ກໂຣຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ຍາຍ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາສໍ ຘມ຺ມິສ຺ສຣິຍຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປເຠທກຸສລຕໍ ອປ຺ປຏິຫຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເອກຈິຕ຺ຕເມວ ຕີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສີຕິ.

໕໖. ຉຏ຺ເຐ ເຍ ເກຈີຕິ ອນິຍາມິຕວຈນໍ. ອກຸສລາຕິ ເຕສໍ ນິຍາມິຕວຈນໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສພ຺ພາກຸສລາ ອເສສໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ອກຸສລຠາຄິຍາ ອກຸສລປກ຺ຂິກາຕິ ອກຸສລານເມເວຕໍ ນາມໍ. ອກຸສລາເຍວ ຫິ ເອກຈ຺ເຈ ອກຸສລໍ ສຫຊາຕວເສນ, ເອກຈ຺ເຈ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ຠຊນ຺ຕິ ເຈວ, ເຕສຎ຺ຈ ປກ຺ຂາ ຠວນ຺ຕີຕິ ‘‘ອກຸສລຠາຄິຍາ ອກຸສລປກ຺ຂິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສພ຺ເພເຕ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ມໂນ ປຸພ຺ພໍ ປຐມຕຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ເອເຕ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ມເນນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຸປ຺ປາທາ ເອກວຕ຺ຖຸກາ ເອກນິໂຣຘາ ເອກາຣມ຺ມຓາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ມໂນ ອຸປ຺ປາທໂກ ກາຣໂກ ຊນໂກ ສມຸຏ຺ຐາປໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ, ຕສ຺ມາ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຍຖາ ນາມ ‘‘ຣາຊາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຣາຊາເຍວ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ເສສາ ຣາຊເສນາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ອນິກ຺ຂນ຺ຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາເຕວ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເອວເມວ ມໂນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວເສສາ ສຫຊາຕສໍສຏ຺ຐສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພ ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ເອຕມຕ຺ຖວສໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຕຫິ ສໍສຏ຺ຐສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເອກຸປ຺ປາເທກນິໂຣໂຘປິ ສມາໂນ ມໂນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນ຺ວເທວາຕິ ອນຸເທວ, ສເຫວ ເອກໂຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍໍ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຐມໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຉາ ເຈຕສິກາຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ໂຖ ຫິ ປຏິສຣຓໍ, ນ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ’’ຕິ ຄາຖາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໕໗. ສຕ຺ຕເມ ກຸສລາຕິ ຈຕຸຠູມກາປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກຖິຕາ. ເສສໍ ຉຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໕໘. ອຏ຺ຐເມ ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປມາໂທຕິ ເອຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ອາລປນໍ, ຍຖາ ອຍໍ ປມາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາໂທຕິ ປມຊ຺ຊນາກາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປມາໂທ? ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕ ວາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕ ວາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕ ວາ ປຎ຺ຈສຸ ວາ ກາມຄຸເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂວສ຺ສຄ຺ຄານຸປ຺ປທານໍ ກຸສລານໍ ວາ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍຕາ ອສາຕຈ຺ຈກິຣິຍຕາ ອນຏ຺ຐິຕກິຣິຍຕາ ໂອລີນວຸຕ຺ຕິຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕາ ອນຘິຏ຺ຐານໍ ອນນຸໂຍໂຄ ອນາເສວນາ ອຠາວນາ ອພຫຸລີກມ຺ມໍ. ໂຍ ເອວຣູໂປ ປມາໂທ ປມຊ຺ຊນາ ປມຊ຺ຊິຕຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາໂທ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໔໖).

ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຌານວິປສ຺ສນານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ຄຜລານໍ ປນ ສກິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຸນ ປຣິຫານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

໕໙. ນວເມ ອປ຺ປມາໂທ ປມາທສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໐. ທສເມ ໂກສຊ຺ຊນ຺ຕິ ກຸສີຕຠາໂວ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໗. ວີຣິຍາຣມ຺ຠາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໑. ສຕ຺ຕມສ຺ສ ປຐເມ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠຕິ ຈຕຸກິຈ຺ຈສ຺ສ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍສ຺ສ ອາຣມ຺ໂຠ, ອາຣທ຺ຘປຄ຺ຄຫິຕປຣິປຸຓ຺ຓວີຣິຍຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໒. ທຸຕິເຍ ມຫິຈ຺ຉຕາຕິ ມຫາໂລໂຠ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ມຫິຈ຺ຉຕາ? ອິຕຣີຕຣຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວາ ກາມຄຸເຓຫິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕາ, ຍາ ເອວຣູປາ ອິຈ຺ຉາ ອິຈ຺ຉາຄຕາ ມຫິຈ຺ຉຕາ ຣາໂຄ ສາຣາໂຄ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສາຣາໂຄ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຫິຈ຺ຉຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໕໐).

໖໓. ຕຕິເຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຕິ ອໂລໂຠ. ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສາຕິ ອນິຈ຺ຉສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສາວເສສໍ ວິຍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ນິຣວເສໂສ. ນ ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ອຕ຺ຖິຠາເວນ ໂສ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຈ຺ຉາຍ ປນ ອຠາເວນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາເສວິຕສ຺ສ ອໂລຠສ຺ເສວ ຠາເວນ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາ, ປາປິຈ຺ຉຕາ, ມຫິຈ຺ຉຕາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຕິ ອຍໍ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສກລາເຠ ອຕິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣລາເຠ ປຕ຺ຖນາ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາ ນາມ, ຍາຍ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ເອກຠາຊເນ ປກ຺ກປູເວປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ເຕ ປຕິເຕ ນ ສຸປກ຺ໂກ ວິຍ ຂຸທ຺ທໂກ ຈ ວິຍ ຂາຍຕິ, ສ຺ເວວ ປນ ປຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສຸປກ຺ໂກ ວິຍ ມຫນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ຂາຍຕິ. ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ປາປິຈ຺ຉຕາ ນາມ, ສາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອສ຺ສທ຺ໂຘ ສມາໂນ ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕາເຍວ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂກຫຎ຺ເຎ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ມຫິຈ຺ຉຕາ ນາມ, ສາປິ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສທ຺ໂຘ ສມາໂນ ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ສີລວາ ສມາໂນ ສີລວາຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ອາຄຕາເຍວ. ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຸສ຺ສນ຺ຕປ຺ປໂຍ ໂຫຕິ, ວິຊາຕມາຕາປິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມຸທ຺ໂທ ຈ, ມຫິຈ຺ໂຉ ຈາປິ ປຸຄ຺ຄໂລ;

ສກເຏນ ປຈ຺ຈເຍ ເທນ຺ຕຸ, ຕໂຍເປເຕ ອຕປ຺ປຍາ’’ຕິ.

ສນ຺ຕຄຸຓນິຄູຫນຕາ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ນາມ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຄຸຓໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸກາມຕາຍ ສທ຺ໂຘ ສມາໂນ ‘‘ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ສີລວາ, ປວິວິຕ຺ໂຕ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ, ປຎ຺ຎວາ, ຂີຓາສໂວ ສມາໂນ ‘‘ຂີຓາສໂວຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖໂຣ.

ເຖໂຣ ກິຣ ມຫາຂີຓາສໂວ ອໂຫສິ, ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປນສ຺ສ ປາທມຕ຺ຕເມວ ອຄ຺ຆຕິ. ໂສ ອໂສກສ຺ສ ຘມ຺ມຣຎ຺ໂຎ ວິຫາຣມຫທິວເສ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ອຕິລູຂຠາວໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຖກໍ ພຫິ ໂຫຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ມາທິເສ ຂີຓາສເວ ຣຎ຺ໂຎ ສງ຺ຄຫໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ອຎ຺ໂຎ ໂກ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິ. ເອວໍ ຂີຓາສໂວ ສມາໂນ ‘‘ຂີຓາສໂວຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ຈ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ລາຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຖາວຣໍ ກໂຣຕິ, ທາຍການໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕິ. ຍຖາ ຍຖາ ຫິ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ອປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ຕສ຺ສ ວຕ຺ເຕ ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ພຫູ ເທນ຺ຕິ.

ອປໂຣປິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ – ປຈ຺ຈຍອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ຘຸຕງ຺ຄອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ປຣິຍຕ຺ຕິອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ອຘິຄມອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ປຈ຺ຈຍອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ນາມ. ໂສ ທາຍກສ຺ສ ວສໍ ຊານາຕິ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວສໍ ຊານາຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຖາມໍ ຊານາຕິ. ຍທິ ຫິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ພຫຸ ໂຫຕິ, ທາຍໂກ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ທາຕຸກາໂມ, ທາຍກສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອປ຺ໂປ, ທາຍໂກ ພຫຸໍ ທາຕຸກາໂມ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມປິ ພຫຸ, ທາຍໂກປິ ພຫຸໍ ທາຕຸກາໂມ, ອຕ຺ຕໂນ ຖາມໍ ຎຕ຺ວາ ປມາເຓເນວ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຘຸຕງ຺ຄສມາທານສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ນຊານາເປຕຸກາໂມ ຘຸຕງ຺ຄອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ນາມ. ຕສ຺ສ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ອິມານິ ວຕ຺ຖູນິ – ໂສສານິກມຫາກຸມາຣຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ ສຸສາເນ ວສິ, ອຎ຺ໂຎ ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ນ ອຎ຺ຎາສິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ສຸສາເນ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ, ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ ວສາມຫໍ;

ທຸຕິໂຍ ມໍ ນ ຊາເນຍ຺ຍ, ອໂຫ ໂສສານິກຸຕ຺ຕໂມ’’ຕິ.

ເຈຕິຍປພ຺ພເຕ ທ຺ເວ ຠາຕິກຕ຺ເຖຣາ ວສິໍສຸ. ກນິຏ຺ໂຐ ອຸປຏ຺ຐາເກນ ເປສິຕໍ ອຸຈ຺ຉຸຂຓ຺ຑິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ ‘‘ປຣິໂຠຄໍ, ຠນ຺ເຕ, ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ຈ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ມຸຂວິກ຺ຂາລນກາໂລ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ອລໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອາຫ. ກຈ຺ຈິ, ຠນ຺ເຕ, ເອກາສນິກຕ຺ຖາຕິ? ອາຫຣາວຸໂສ, ອຸຈ຺ຉຸຂຓ຺ຑິກນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາສ ວສ຺ສານິ ເອກາສນິໂກ ສມາໂນປິ ຘຸຕງ຺ຄໍ ນິຄູຫມາໂນ ປຣິໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ປຸນ ຘຸຕງ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄໂຕ.

ໂຍ ປນ ສາເກຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາວໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ນາມ. ເຖໂຣ ກິຣ ‘‘ຂໂຓ ນຕ຺ຖີຕິ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາສຸ ໂອກາສໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ກທາ ມຣຓກ຺ຂຓໍ, ຠນ຺ເຕ, ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ໂຈທິໂຕ ຄຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກຓິກາຣວາລິກສມຸທ຺ທວິຫາຣໍ ຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ເຖຣນວມຊ຺ຌິມານໍ ອຸປກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ອຸໂປສຖທິວເສ ຘມ຺ມກຖາຍ ຊນປທໍ ໂຂເຠຕ຺ວາ ຄໂຕ.

ໂຍ ປນ ໂສຕາປນ຺ນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ນາທິຠາວໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອຘິຄມປ຺ປິຈ຺ໂຉ ນາມ ຕໂຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໕) ວິຍ ຆຏີກາຣກຸມ຺ຠກາໂຣ (ມ. ນິ. ໒.໒໘໒ ອາທໂຍ) ວິຍ ຈ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ລທ຺ຘາເສວເນນ ພລວອໂລເຠນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເສກ຺ໂຂປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ເຐ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠຊນ຺ຕສ຺ສ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອສນ຺ໂຕສສງ຺ຂາໂຕ ໂລໂຠ.

໖໕. ປຎ຺ຈເມ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ເຐ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠຊນ຺ຕສ຺ສ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອໂລຠສງ຺ຂາໂຕ ສນ຺ໂຕໂສ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕເສນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ. ໂສ ປເນສ ສນ຺ໂຕໂສ ທ຺ວາທສວິໂຘ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ, ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ, ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສຕິ ຕິວິໂຘ. ເອວໍ ປິຓ຺ຑປາຕາທີສຸ.

ຕສ຺ສາຍໍ ປເຠທສໍວຓ຺ຓນາ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຈີວຣໍ ລຠຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ອສຸນ຺ທຣໍ ວາ. ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ປກຕິທຸພ຺ພໂລ ວາ ໂຫຕິ ອາພາຘຊຣາຠິຠູໂຕ ວາ, ຄຣຸໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ໂຕ ກິລມຕິ. ໂສ ສຠາເຄນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ປຓີຕປຈ຺ຈຍລາຠີ ໂຫຕິ. ໂສ ປຏ຺ຏຈີວຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຫຄ຺ຆຈີວຣໍ ພຫູນິ ວາ ປນ ຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເຖຣານໍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານໍ, ອິທໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອນຸຣູປໍ, ອິທໍ ຄິລານານໍ, ອິທໍ ອປ຺ປລາຠານໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ວາ ສງ຺ກາຣກູຏາທິໂຕ ວາ ນນ຺ຕການິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສງ຺ຆາຏິໍ ກຕ຺ວາ ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ, ເຍນສ຺ສ ປຣິຠຸຕ຺ເຕນ ອຜາສຸ ໂຫຕິ, ໂສ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສປ຺ປາຍໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ພຫຸໍ ປຓີຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ. ໂສ ຕໍ ຈີວຣໍ ວິຍ ເຖຣຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ວາ ເສສກໍ ປິຓ຺ຑາຍ ວາ ຈຣິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເສນາສນໍ ລຠຕິ ມນາປໍ ວາ ອມນາປໍ ວາ, ໂສ ເຕນ ເນວ ໂສມນສ຺ສໍ ນ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ຕິຓສນ຺ຖາຣເກນາປິ ຍຖາລທ຺ເຘເນວ ຕຸສ຺ສຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ເສນາສນໍ ລຠຕິ, ຍຕ຺ຖສ຺ສ ວສໂຕ ອຜາສຸ ໂຫຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ສປ຺ປາຍເສນາສເນ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ.

ອປໂຣ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ເລຓມຓ຺ຑປກູຏາຄາຣາທີນິ ພຫູນິ ປຓີຕເສນາສນານິ ລຠຕິ. ໂສ ຕານິ ຈີວຣາທີນິ ວິຍ ເຖຣຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍປິ ‘‘ອຸຕ຺ຕມເສນາສນໍ ນາມ ປມາທຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ນິທ຺ທາຠິຠູຕສ຺ສ ປຸນ ປຏິພຸຊ຺ຌໂຕ ປາປວິຕກ຺ກາ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ເສນາສນໍ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ໂສ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອພ຺ໂຠກາສຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມ຺ປິສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ຍໍ ລຠຕິ, ເຕເນວ ຕຸສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ເຕເລນ ອຕ຺ຖິໂກ ຜາຓິຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ເຕລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎເທວ ວາ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ.

ອປໂຣ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ພຫຸໍ ເຕລມຘຸຜາຓິຕາທິປຓີຕເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ. ໂສ ຕໍ ຈີວຣໍ ວິຍ ເຖຣຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຠເຕນ ເຍນ ເກນຈິ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຈຕຸມຘຸຣໍ – ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິຈ຺ຉກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ສຈສ຺ສ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນປິ ໂຣໂຄ ວູປສມ຺ມຕິ, ອຖ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ນາມ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ຈຕຸມຘຸຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕເກນ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ອິເມສໍ ປນ ປຈ຺ເຈກປຈ຺ຈເຍສຸ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສນ຺ໂຕສານໍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສວ ອຄ຺ໂຄ.

໖໖-໖໗. ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕເມສຸ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຍນິໂສມນສິກາຣາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

໖໘. ອຏ຺ຐເມ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ອສມ຺ປຊານຠາໂວ, ໂມຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອສມ຺ປຊານສ຺ສາຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຬ຺ຫສ຺ສ.

໖໙. ນວເມ ສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ສມ຺ປຊານຠາໂວ, ປຎ຺ຎາເຍຕໍ ນາມໍ. ສມ຺ປຊານສ຺ສາຕິ ສມ຺ປຊານນ຺ຕສ຺ສ.

໗໐. ທສເມ ປາປມິຕ຺ຕຕາຕິ ຍສ຺ສ ປາປາ ລາມກາ ມິຕ຺ຕາ, ໂສ ປາປມິຕ຺ໂຕ. ປາປມິຕ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປມິຕ຺ຕຕາ, ເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານເມເວຕໍ ນາມໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ປາປມິຕ຺ຕຕາ? ເຍ ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ ອສ຺ສທ຺ຘາ ທຸສ຺ສີລາ ອປ຺ປສ຺ສຸຕາ ມຈ຺ຉຣິໂນ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ. ຍາ ເຕສໍ ເສວນາ ນິເສວນາ ສໍເສວນາ ຠຊນາ ສມ຺ຠຊນາ ຠຕ຺ຕິ ສມ຺ຠຕ຺ຕິ ສມ຺ປວງ຺ກຕາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາປມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໐໑).

ວີຣິຍາຣມ຺ຠາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໘. ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໗໑. ອຏ຺ຐມສ຺ສ ປຐເມ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາຕິ ກລ຺ຍາຓາ ມິຕ຺ຕາ ອສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໗໒-໗໓. ທຸຕິເຍ ອນຸໂຍໂຄຕິ ໂຍໂຄ ປໂຍໂຄ. ອນນຸໂຍໂຄຕິ ອໂຍໂຄ ອປ຺ປໂຍໂຄ. ອນຸໂຍຄາຕິ ອນຸໂຍເຄນ. ອນນຸໂຍຄາຕິ ອນນຸໂຍເຄນ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຈຕຸຠູມກກຸສລຘມ຺ມານໍ. ຕຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໗໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສ ອງ຺ຄຠູຕາ ສຕ຺ຕ ຘມ຺ມາ. ຍາຍ ວາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ໂສ ພຸຊ຺ຌຕິ, ສມ຺ໂມຫນິທ຺ທາໂຕ ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ຕສ຺ສາ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄຠູຕາຕິປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ. ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ? ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອນຸພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໑໗). ເອວໍ ປເນຕໍ ປທໍ ວິຠຕ຺ຕເມວ.

໗໕. ປຎ຺ຈເມ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປເທນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ຍາຖາວສຣສຠູມິ ນາມ ກຖິຕາ. ສາ ປເນສາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ໂຫຕິ – ວິປສ຺ສນາ, ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານໍ, ມຄ຺ໂຄ, ຜລນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາເລ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ກາມາວຈຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານມ຺ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາເລ ຣູປາວຈຣອຣູປາວຈຣາ, ມຄ຺ຄຜເລສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາເລ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຈຕຸຠູມກາ ກຖິຕາ.

໗໖. ຉຏ຺ຐສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ເຫຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ສມ຺ພຫຸລາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ. ເຕສໍ ອນ຺ຕເຣ ພນ຺ຘຸລມລ຺ລເສນາປຕິໍ ອາຣພ຺ຠ ອຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ພຫຸຎາຕິກໍ ອໂຫສິ ພຫຸປກ຺ຂໍ, ອິທານິ ອປ຺ປຎາຕິກໍ ອປ຺ປປກ຺ຂໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ມຍິ ຄເຕ ມຫຕີ ເທສນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ອຎ຺ຎາ ຄາມນິຄມາທິກຖາ ນຕ຺ຖິ, ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ພຫຸຎາຕິກໍ ອໂຫສິ ພຫຸປກ຺ຂໍ, ອິທານິ ອປ຺ປຎາຕິກໍ ອປ຺ປປກ຺ຂໍ ຊາຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕາ ນິສິນ຺ນມ຺ຫາຕິ. ສຕ຺ຖາ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິຫານີຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາຕິ ປຣິຕ຺ຕາ ປຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາ. ເອຕາຍ ຫິ ປຣິຫານິຍາ ສຄ຺ຄໂຕ ວາ ມຄ຺ຄໂຕ ວາ ປຣິຫານິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກປຣິຫານິມຕ຺ຕເມວ ເອຕນ຺ຕິ ອາຫ. ເອຕໍ ປຕິກິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຈ຺ຉິມໍ ເອຕໍ ລາມກໍ. ຍທິທໍ ປຎ຺ຎາປຣິຫານີຕິ ຍາ ເອສາ ມມ ສາສເນ ກມ຺ມສ຺ສກຕປຎ຺ຎາຍ ຌານປຎ຺ຎາຍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຜລປຎ຺ຎາຍ ຈ ປຣິຫານິ, ເອສາ ປຈ຺ຉິມາ, ເອສາ ລາມກາ, ເອສາ ຉຑ຺ຑນີຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໗. ສຕ຺ຕມມ຺ປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍເມວ ກຖິຕໍ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກິຣ ນິສິນ຺ເນສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກຈ຺ເຈ ເອວໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປຎາຕິກໍ ອປ຺ປປກ຺ຂໍ ອໂຫສິ, ອິທານິ ຕໍ ພຫຸຎາຕິກໍ ພຫຸປກ຺ຂໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ກໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫໍສູຕິ? ວິສາຂໍ ອຸປາສິກໍ ເວສາລິເກ ຈ ລິຈ຺ຉວີ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ຍຖາຠູຕໍ ກຖຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠິ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາຕິ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ສຄ຺ຄໍ ວາ ມຄ຺ຄໍ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຠາວໂຕ ປຣິຕ຺ຕາ. ຍທິທໍ ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘີຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕປຎ຺ຎາທີນໍ ວຸທ຺ຘິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຎາຕີນໍ ວຸທ຺ຘິ ນາມ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກມຕ຺ຕາ ອປ຺ປາ ປຣິຕ຺ຕາ, ສາ ສຄ຺ຄໍ ວາ ມຄ຺ຄໍ ວາ ປາເປຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ, ຕສ຺ມາ. ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘິຍາຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທິປຎ຺ຎາຍ ວຸທ຺ຘິຍາ.

໗໘. ອຏ຺ຐມມ຺ປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍເມວ ກຖິຕໍ. ສມ຺ພຫຸລາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ມຫາຘນເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ມຫາໂຠຄໍ ມຫາຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ, ຕໍ ອິທານິ ອປ຺ປໂຠຄໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ກຖຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠິ.

໗໙. ນວມມ຺ປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກິຣ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ກາກວລິຍເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ປຸຓ຺ຓເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປໂຠຄໍ ອໂຫສິ, ຕໍ ອິທານິ ມຫາໂຠຄໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ກຖຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠິ. ເສສໍ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໘໐. ທສມມ຺ປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ໂກສລມຫາຣາຊານໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ມຫາຍສໍ ມຫາປຣິວາຣໍ ອໂຫສິ, ອິທານິ ອປ຺ປຍສໍ ອປ຺ປປຣິວາຣໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ກຖຍິໍສຸ. ຠຄວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໙. ປມາທາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໘໑. ນວມສ຺ສາປິ ປຐມໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍເມວ ກຖິຕໍ. ສມ຺ພຫຸລາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ນິສິນ຺ນາ ກຸມ຺ຠໂຆສກໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປຍສໍ ອປ຺ປປຣິວາຣໍ ອໂຫສິ, ອິທານິ ມຫາຍສໍ ມຫາປຣິວາຣໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ກຖຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໘໒. ທຸຕິຍາທີສຸ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖາຍາຕິ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ປມາທາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໐. ທຸຕິຍປມາທາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໙໘. ທສເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕວເສນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ. ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຣຓໍ. ອິຕິ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ກຕ຺ວາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຠິກ຺ຂເວ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ນ ອຎ຺ຎໍ ເອກໍ ກາຣຓມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ.

໑໑໐-໑໑໔. ພາຫິຣນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ພຫິ ຠວໍ. ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ສຸທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ, ສາສນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ໂມສາຍາຕິ ວິນາສາຍ. ອນ຺ຕຣຘານາຍາຕິ ອປຎ຺ຎາຓຕ຺ຖາຍ.

໑໑໕. ຐິຕິຍາຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ. ອສມ຺ໂມສາຍ ອນນ຺ຕຣຘານາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ໂກຏິເກ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໑໓໐. ອິໂຕ ປເຣສຸ ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິ ທີເປນ຺ຕີຕິອາທີສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຕາວ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ຘມ຺ໂມ, ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ອຘມ຺ໂມ. ຕຖາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຈ ພລານິ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຘມ຺ໂມ ນາມ; ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຕໂຍ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ຕໂຍ ອິທ຺ຘິປາທາ ຉ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຉ ພລານິ ອຏ຺ຐ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ນວງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປາທານາ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ ສຕ຺ຕ ອນຸສຍາ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕານິ ຈ ອຍໍ ອຘມ຺ໂມ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ອຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິ ກຣິສ຺ສາມ, ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍກຸລໍ ນິຍ຺ຍານິກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍໍ ຈ ໂລເກ ປາກຏາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ອຘມ຺ມໍ ‘‘ຘມ຺ໂມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ກຖຍນ຺ຕາ ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິ ທີເປນ຺ຕິ ນາມ. ຕເຖວ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ ກເຖນ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ອຘມ຺ໂມຕິ ທີເປນ຺ຕິ ນາມ. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ປນ ຠູເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ ນາມ, ອຠູເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ອໂຈເທຕ຺ວາ ອສາເຣຕ຺ວາ ອປຏິຎ຺ຎາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ອຘມ຺ໂມ ນາມ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຣາຄວິນໂຍ ໂທສວິນໂຍ ໂມຫວິນໂຍ ສໍວໂຣ ປຫານໍ ປຏິສງ຺ຂາຕິ ອຍໍ ວິນໂຍ ນາມ, ຣາຄາທີນໍ ອວິນໂຍ ອສໍວໂຣ ອປ຺ປຫານໍ ອປຏິສງ຺ຂາຕິ ອຍໍ ອວິນໂຍ ນາມ. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຎຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປຕ຺ຕິ, ສີມາສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ວິນໂຍ ນາມ. ວຕ຺ຖຸວິປຕ຺ຕິ, ຎຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິ, ອນຸສ຺ສາວນວິປຕ຺ຕິ, ສີມາວິປຕ຺ຕິ ປຣິສວິປຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ອວິນໂຍ ນາມ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ…ເປ… ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ອິທໍ ຠາສິຕໍ ລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນ; ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຕໂຍ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ຕໂຍ ອິທ຺ຘິປາທາ ຉ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຉ ພລານິ ອຏ຺ຐ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ນວງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ອິທໍ ອຠາສິຕໍ ອລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນ. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສາ ທ຺ເວ ອນິຍຕາ ຕິໍສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຕິ ອິທໍ ຠາສິຕໍ ລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນ; ຕໂຍ ປາຣາຊິກາ ຈຸທ຺ທສ ສງ຺ຆາທິເສສາ ຕໂຍ ອນິຍຕາ ເອກຕິໍສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຕິ ອິທໍ ອຠາສິຕໍ ອລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ເທວສິກໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໂວໂລກນໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ຊາຕກກຖາຕິ ອິທໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ນ ເທວສິກໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ…ເປ… ນ ຊາຕກກຖາຕິ ອິທໍ ອນາຈິຓ຺ຓໍ. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ວສ຺ສາວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ອປໂລເກຕ຺ວາ ຈາຣິກາປກ຺ກມນໍ ປວາເຣຕ຺ວາ ຈາຣິກາປກ຺ກມນໍ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຐມໍ ປຏິສນ຺ຖາຣກຣຓນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ເສວ ອາຈິຓ຺ຓສ຺ສ ອກຣຓໍ ອນາຈິຓ຺ຓໍ ນາມ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ…ເປ… ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ; ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ…ເປ… ນວງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ອິທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ…ເປ… ຕິໍສນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ; ຕໂຍ ປາຣາຊິກາ…ເປ… ເອກຕິໍສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຕິ ອິທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ.

ຍໍ ປເນຕໍ ສພ຺ພສຸຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຍສາເນ ເຕຈິມໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣຘາເປນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣຘານານິ ນາມ ອຘິຄມອນ຺ຕຣຘານໍ, ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານໍ, ລິງ຺ຄອນ຺ຕຣຘານໍ, ຘາຕຸອນ຺ຕຣຘານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຄໂມຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລານິ, ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ. ໂສ ປຣິຫາຍມາໂນ ປຏິສມ຺ຠິທາໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫາຍຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ຫິ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ວສ຺ສສຫສ຺ສເມວ ປຏິສມ຺ຠິທາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ຕາປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຕາປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອນາຄາມິໂນ ສກທາຄາມິໂນ ໂສຕາປນ຺ນາຕິ. ເຕສຸ ຘຣນ຺ເຕສຸ ອຘິຄໂມ ອນນ຺ຕຣຫິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉິມກສ຺ສ ປນ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ຊີວິຕກ຺ຂເຍນ ອຘິຄໂມ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ອິທໍ ອຘິຄມອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ.

ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລມຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ‘‘ສີລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂາມ, ປຘານຎ຺ຈ ອນຸຍຸຎ຺ຊາມ, ນ ຈ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ສຈ຺ຉິກາຕຸໍ ສກ຺ໂກມ, ນຕ຺ຖິ ອິທານິ ອຣິຍຘມ຺ມປຏິເວໂຘ’’ຕິ ໂວສານໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂກສຊ຺ຊພຫຸລາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ໂຈເທນ຺ຕິ ນ ສາເຣນ຺ຕິ ອກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ມທ຺ທນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ປາຈິຕ຺ຕິຍຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານິ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ. ປາຣາຊິກມຕ຺ຕເມວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ຣກ຺ຂນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສເຕປິ ສຫສ຺ເສປິ ຘຣມາເນ ປຏິປຕ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣຫິຕາ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉິມກສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສີລເຠເທນ ວາ ຊີວິຕກ຺ຂເຍນ ວາ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ.

ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສາຏ຺ຐກຖາ ປາຬິ. ຍາວ ສາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ນາມ ໂຫຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຣາຊຍຸວຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ອຘມ຺ມິເກສຸ ຣາຊາມຈ຺ຈາທໂຍ ອຘມ຺ມິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຣຏ຺ຐຊນປທວາສິໂນຕິ. ເອເຕສໍ ອຘມ຺ມິກຕາຍ ເທໂວ ນ ສມ຺ມາ ວສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ສສ຺ສານິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸ ປຈ຺ຈຍທາຍກາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກິລມນ຺ຕາ ອນ຺ເຕວາສິເກ ສງ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ປຣິຍຕ຺ຕິ ປຣິຫາຍຕິ, ອຕ຺ຖວເສນ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ປາຬິວເສເນວ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ປາຬິມ຺ປິ ສກລໍ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ປຐມໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຣິຫາຍມານໍ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມເມວ ຫິ ປຏ຺ຐານມຫາປກຣຓໍ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິຫີເນ ຍມກໍ, ກຖາວຕ຺ຖຸ, ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຘາຕຸກຖາ, ວິຠງ຺ໂຄ, ຘມ຺ມສງ຺ຄໂຫຕິ.

ເອວໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ປຣິຫີເນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ປຐມໍ ເອກາທສກນິປາໂຕ, ຕໂຕ ທສກນິປາໂຕ…ເປ… ຕໂຕ ເອກກນິປາໂຕຕິ. ເອວໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ ປຣິຫີເນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມໍ ຫິ ມຫາວຄ຺ໂຄ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ສຬາຍຕນວຄ຺ໂຄ, ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ, ນິທານວຄ຺ໂຄ, ສຄາຖາວຄ຺ໂຄຕິ. ເອວໍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາເຍ ປຣິຫີເນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມໍ ຫິ ອຸປຣິປຓ຺ຓາສໂກ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສໂກ, ຕໂຕ ມູລປຓ຺ຓາສໂກຕິ. ເອວໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ປຣິຫີເນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທີຆນິກາໂຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ປາຖິກວຄ຺ໂຄ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ມຫາວຄ຺ໂຄ, ຕໂຕ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄຕິ. ເອວໍ ທີຆນິກາເຍ ປຣິຫີເນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ປຣິຫີນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ວິນຍປິຏເກນ ສທ຺ຘິໍ ຊາຕກເມວ ຘາເຣນ຺ຕິ. ວິນຍປິຏກໍ ລຊ຺ຊິໂນວ ຘາເຣນ຺ຕິ, ລາຠກາມາ ປນ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ກຖິເຕປິ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຊາຕກເມວ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຊາຕກມ຺ປິ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອຖ ເຕສໍ ປຐມໍ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕກໍ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ປຏິໂລມກ຺ກເມນ ປຸຓ຺ຓກຊາຕກໍ, ມຫານາຣທຊາຕກນ຺ຕິ ປຣິໂຍສາເນ ອປຓ຺ຓກຊາຕກໍ ປຣິຫາຍຕິ. ເອວໍ ຊາຕເກ ປຣິຫີເນ ວິນຍປິຏກເມວ ຘາເຣນ຺ຕິ.

ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ວິນຍປິຏກມ຺ປິ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ປຣິວາໂຣ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ຂນ຺ຘໂກ, ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ໂຄ, ມຫາວິຠງ຺ໂຄຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກມຕ຺ຕເມວ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຕທາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ນ ໂຫຕິ. ຍາວ ປນ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈາຕຸປ຺ປທິກຄາຖາປິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣຫິຕາວ ໂຫຕິ. ຍທາ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ຣາຊາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘ ສຸວຓ຺ຓຈງ຺ໂກຏກມ຺ຫິ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ຐປາເປຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ເຘຫິ ກຖິຕໍ ຈາຕຸປ຺ປທິກຄາຖໍ ຊານນ຺ໂຕ ອິມໍ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ‘‘ເອກວາຣໍ ຈຣາປິເຕ ນາມ ສຸຓນ຺ຕາປິ ໂຫນ຺ຕິ ອສ຺ສຸຓນ຺ຕາປີ’’ຕິ ຍາວຕຕິຍໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຣາຊປຸຣິສາ ຕໍ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ປຸນ ຣາຊກຸລໍ ປເວເສນ຺ຕິ, ຕທາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປຣິຍຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ.

ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຈີວຣຄ຺ຄຫຓໍ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ສມ຺ມິຎ຺ຊນປສາຣຓໍ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕໍ ນ ປາສາທິກໍ ໂຫຕິ. ນິຄຓ຺ຐສມຓາ ວິຍ ອລາພຸປຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ປຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄພາຫາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາທາຍ ວິຈຣນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ລິງ຺ຄໍ ອນນ຺ຕຣຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປນ ກາເລ ອຄ຺ຄພາຫໂຕ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ສິກ຺ກາຍ ວາ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຈີວຣມ຺ປິ ຣຊນສາຣຸປ຺ປໍ ອກຕ຺ວາ ໂອຏ຺ຐຏ຺ຐິວຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຣຊນມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ ທສຈ຺ຉິນ຺ທນມ຺ປິ ໂອວຏ຺ຏິກວິຊ຺ຌນມ຺ປິ, ກປ຺ປມຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊນ຺ຕິ. ປຸນ ໂອວຏ຺ຏິກໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກປ຺ປໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຸຠຍມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ທສາ ເຉຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ‘‘ໂກ ອິມິນາ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ກາສາວຂຓ຺ຑໍ ຫຕ຺ເຖ ວາ ຄີວາຍ ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ເກເສສຸ ວາ ອລ຺ລີຍາເປນ຺ຕິ, ທາຣຠຣຓໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕາ ກສິຕ຺ວາ ວປິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຕທາ ທກ຺ຂິຓໍ ເທນ຺ຕາ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເອເຕສໍ ເທນ຺ຕິ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ໂຂ, ປນານນ຺ທ, ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ ກາສາວກຓ຺ຐາ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ, ເຕສຸ ທຸສ຺ສີເລສຸ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທານໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາປາຫໍ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ຆຄຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໐). ຕໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ນານາວິຘານິ ກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕາ ‘‘ປປຎ຺ໂຈ ເອສ, ກິໍ ອິມິນາ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ກາສາວຂຓ຺ຑໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ຂິປນ຺ຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ກາເລ ລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ກິຣ ກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຍນການໍ ເສຕວຕ຺ຖໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈຣຓໍ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ຊາຕນ຺ຕິ. ອິທໍ ລິງ຺ຄອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ.

ຘາຕຸອນ຺ຕຣຘານໍ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ຕີຓິ ປຣິນິພ຺ພານານິ, ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ – ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ, ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ອໂຫສິ, ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ ກຸສິນາຣາຍໍ, ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານໍ ອນາຄເຕ ຠວິສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອລຠມານາ ຘາຕຸໂຍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຘິຏ຺ຐານພເລນ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານລຠນກຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ສກ຺ກາຣສມ຺ມາໂນ ນ ໂຫຕິ. ສາສນສ຺ສ ຫິ ໂອສກ຺ກນກາເລ ອິມສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ສພ຺ພາ ຘາຕຸໂຍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມຫາເຈຕິຍໍ, ຕໂຕ ນາຄທີເປ ຣາຊາຍຕນເຈຕິຍໍ, ຕໂຕ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ກໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ນາຄຠວນໂຕປິ ເທວໂລກໂຕປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕປິ ຘາຕຸໂຍ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກເມວ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ສາສປມຕ຺ຕາປິ ຘາຕຸ ອນ຺ຕຣາ ນ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ. ສພ຺ພາ ຘາຕຸໂຍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ນພຸທ຺ຘສຣີຣສິຣິໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ອສີຕິ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຕິ ສພ຺ພໍ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິຍທິວເສ ວິຍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ຕທາ ມນຸສ຺ສຠູຕສຕ຺ໂຕ ນາມ ຕຕ຺ຖ ຄໂຕ ນຕ຺ຖິ, ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ປນ ເທວຕາ ສພ຺ພາວ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ທສພໂລ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອິໂຕທານິ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ຘກາຣໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິເທວນ຺ຕິ. ອຖ ຘາຕຸສຣີຣໂຕ ເຕໂຊ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຕໍ ສຣີຣໍ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄເມຕິ. ຘາຕຸສຣີຣໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕາ ຊາລາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ສາສປມຕ຺ຕາຍ ເສສາຍປິ ຘາຕຸຍາ ສຕິ ເອກຊາລາວ ຠວິສ຺ສຕິ. ຘາຕູສຸ ປຣິຍາທານໍ ຄຕາສຸ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕິ. ຕທາ ສນ຺ນິປຕິຕາ ເທວສງ຺ຆາ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕທິວເສ ວິຍ ທິພ຺ພຄນ຺ຘມາລາຕູຣິຍາທີຫິ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມ ຠຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສກສກຏ຺ຐານເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິທໍ ຘາຕຸອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ.

ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘານສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານເມວ ມູລໍ. ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ຫິ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ຐິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ເຕເນວ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຈຓ຺ຑາລຕິສ຺ສມຫາຠເຍ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ມຫາອຸຬຸມ຺ປໍ ມາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣຈາເປສິ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ສມ຺ມາ ເທໂວ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກິລມນ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ປຣຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຍ຺ເຍຫິ ຊີວິຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມໍ ມຫາອຸຬຸມ຺ປໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຄຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ. ເຍສໍ ເອຕ຺ຖ ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ເຕ ກຏ຺ຐຂຓ຺ເຑປິ ອຸຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຠຍໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕທາ ສມຸທ຺ທຕີຣໍ ປຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຖ ຄມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ມຍໍ ອິເຘວ ຫຸຕ຺ວາ ເຕປິຏກໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓມລຍຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນ຺ທມູລປຓ຺ເຓຫິ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕາ ວສິໍສຸ. ກາເຍ ວຫນ຺ເຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອວຫນ຺ເຕ ວາລິກໍ ອຸສ຺ສາເຣຕ຺ວາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ສີສານິ ເອກຏ຺ຐາເນ ກຕ຺ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມສນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນິຍາເມນ ທ຺ວາທສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ສາຏ຺ຐກຖໍ ເຕປິຏກໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຘາຣຍິໍສຸ.

ຠເຍ ວູປສນ຺ເຕ ສຕ຺ຕສຕາ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ສາຏ຺ຐກເຖ ເຕປິຏເກ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ອນາເສຕ຺ວາ ອິມເມວ ທີປມາຄມ຺ມ ກລ຺ລຄາມຊນປເທ ມຓ຺ຑລາຣາມວິຫາຣໍ ປວິສິໍສຸ. ເຖຣານໍ ອາຄມນປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ໂອຫີນາ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເຖເຣ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕປິຏກໍ ໂສເຘນ຺ຕາ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ອສເມນ຺ຕໍ ນາມ ນ ປສ຺ສິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ເຖຣານໍ ອຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ສາສນສ຺ສ ມູລໍ, ອຸທາຫຸ ປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ປໍສຸກູລິກຕ຺ເຖຣາ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິມູລ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ, ຘມ຺ມກຖິກາ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖ ເນ ເຖຣາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ວຈນມຕ຺ເຕເນວ ນ ກໂຣມ, ຊິນຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕຸໍ ນ ຠາໂຣຕິ ‘‘ອິເມ ຈ, ສຸຠທ຺ທ, ຠິກ຺ຂູ ສມ຺ມາ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ອສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ ອຣຫນ຺ເຕຫິ ອສ຺ສາຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔). ປຏິປຕ຺ຕິມູລກໍ, ມຫາຣາຊ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ປຏິປຕ຺ຕິສາຣກໍ. ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຘຣນ຺ຕາຍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໔.໑.໗) ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິໍສຸ. ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖິກາ ອຕ຺ຕໂນ ວາທຐປນຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິໍສຸ –

‘‘ຍາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ວິນໂຍ ຍາວ ທິປ຺ປຕິ;

ຕາວ ທກ຺ຂນ຺ຕິ ອາໂລກໍ, ສູຣິເຍ ອພ຺ຠຸຏ຺ຐິເຕ ຍຖາ.

‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອສນ຺ເຕສຸ, ປມຸຏ຺ເຐ ວິນຍມ຺ຫິ ຈ;

ຕໂມ ຠວິສ຺ສຕິ ໂລເກ, ສູຣິເຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ຍຖາ.

‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຣກ຺ຂິເຕ ສນ຺ເຕ, ປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ຣກ຺ຂິຕາ;

ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ຘີໂຣ, ໂຍຄກ຺ເຂມາ ນ ຘໍສຕີ’’ຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຫເຏ ປໍສຸກູລິກຕ຺ເຖຣາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ, ຘມ຺ມກຖິກຕ຺ເຖຣານໍເຍວ ວຈນໍ ປຸຣໂຕ ອໂຫສິ. ຍຖາ ຫິ ຄວສຕສ຺ສ ວາ ຄວສຫສ຺ສສ຺ສ ວາ ອນ຺ຕເຣ ປເວຓິປາລິກາຍ ເຘນຸຍາ ອສຕິ ໂສ ວໍໂສ ສາ ປເວຓິ ນ ຆຏີຍຕິ, ເອວເມວໍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສເຕປິ ສຫສ຺ເສປິ ສໍວິຊ຺ຊມາເນ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອສຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວໂຘ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ນິຘິກຸມ຺ຠິຍາ ຊານນຕ຺ຖາຍ ປາສາຓປິຏ຺ເຐ ອກ຺ຂເຣສຸ ຐປິເຕສຸ ຍາວ ອກ຺ຂຣານິ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ນິຘິກຸມ຺ຠິ ນຏ຺ຐາ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ເອວເມວໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ຘຣມານາຍ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ.

ທຸຕິຍປມາທາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໑. ອຘມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໔໐. ເອກາທສເມ ວຄ຺ເຄ ອຘມ຺ມໍ ອຘມ຺ໂມຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ອຘມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໒. ອນາປຕ຺ຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ທ຺ວາທສເມ ປນ ອນາປຕ຺ຕິໍ ອາປຕ຺ຕີຕິອາທີສຸ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ນໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິ ນາມ, ‘‘ຊານນ຺ຕສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ, ປຎ຺ຈາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ລຫຸກາປຕ຺ຕິ ນາມ, ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິ ນາມ. ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາປຕ຺ຕິ ນາມ, ປຎ຺ຈາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາປຕ຺ຕິ ນາມ. ຉ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ສາວເສສາປຕ຺ຕິ ນາມ, ເອໂກ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ໂຘ ອນວເສສາປຕ຺ຕິ ນາມ. ສປ຺ປຏິກມ຺ມາປຕ຺ຕິ ນາມ ສາວເສສາປຕ຺ຕິເຍວ, ອປ຺ປຏິກມ຺ມາປຕ຺ຕິ ນາມ ອນວເສສາປຕ຺ຕິເຍວ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໓. ເອກປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໗໐. ເອກປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເອໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ. ເອຕ຺ຖ ເອໂກຕິ ທຸຕິຍາທິປຏິກ຺ເຂປຕ຺ໂຖ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ສມ຺ມຸຕິກຖາ, ນ ປຣມຕ຺ຖກຖາ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ທຸວິຘາ ເທສນາ – ສມ຺ມຸຕິເທສນາ, ປຣມຕ຺ຖເທສນາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ ຂຕ຺ຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເທໂວ ມາໂຣ’’ຕິ ເອວຣູປາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ, ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຘາຕູ ອາຍຕນານິ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ເອວຣູປາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ເຍ ສມ຺ມຸຕິວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂມຫໍ ປຫາຍ ວິເສສໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ສມ຺ມຸຕິເທສນໍ ເທເສຕິ. ເຍ ປນ ປຣມຕ຺ຖວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂມຫໍ ປຫາຍ ວິເສສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ປຣມຕ຺ຖເທສນໍ ເທເສຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຸປມາ – ຍຖາ ຫິ ເທສຠາສາກຸສໂລ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂກ ອາຈຣິໂຍ ເຍ ທມິຬຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕສໍ ທມິຬຠາສາຍ ອາຈິກ຺ຂຕິ. ເຍ ອນ຺ຘຠາສາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ຠາສາຍ, ເຕສໍ ຕາຍ ຕາຍ ຠາສາຍ. ເອວໍ ເຕ ມາຓວກາ ເຉກໍ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍມາຄມ຺ມ ຂິປ຺ປເມວ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິໂຍ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ຕໂຍ ເວທາ ວິຍ ກເຖຕພ຺ພຠາເວ ຐິຕານິ ຕີຓິ ປິຏການິ, ເທສຠາສາໂກສລ຺ລມິວ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖໂກສລ຺ລໍ, ນານາເທສຠາສາ ມາຓວກາ ວິຍ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ທມິຬຠາສາທິອາຈິກ຺ຂນໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖວເສນ ເທສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຫ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ທຸເວ ສຈ຺ຈານິ ອກ຺ຂາສິ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວທຕໍ ວໂຣ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ປຣມຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຕຕິຍໍ ນຸປລພ຺ຠຕິ.

‘‘ສງ຺ເກຕວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓາ;

ປຣມຕ຺ຖວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມານໍ ຠູຕກາຣຓາ.

‘‘ຕສ຺ມາ ໂວຫາຣກຸສລສ຺ສ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ມຸສາວາໂທ ນ ຊາຍຕີ’’ຕິ.

ອປິຈ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ – ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ, ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ, ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖໍ, ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນານິ ຫິຣິຍນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ, ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ ‘‘ກິມິທໍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນານິ ຫິຣິຍນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຫິຣິຍຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ, ປຸຣິໂສ ຂຕ຺ຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເທໂວ ມາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຊານາຕິ, ນ ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ກມ຺ມສ຺ສກາ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ເວຬຸວນາທໂຍ ມຫາວິຫາຣາ ຂນ຺ເຘຫິ ກາຣາປິຕາ, ຘາຕູຫິ ອາຍຕເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ປິຕຣໍ, ອຣຫນ຺ຕໍ, ຣຸຫິຣຸປ຺ປາທກມ຺ມໍ, ສງ຺ຆເຠທກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ເມຕ຺ຕາຍນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ປຸພ຺ເພນິວາສມນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ທານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ, ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ ‘‘ກິມິທໍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນານິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ປຸຄ຺ຄລາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ສີລວນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຊານາຕິ, ນ ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

ໂລກສມ຺ມຸຕິຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕິ, ໂລກສມຎ຺ຎາຍ ໂລກນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ໂລກາຠິລາເປ ຐິຕາເຍວ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

ອິຕິ ເອໂກ ຈ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈາຕິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ເກນຏ຺ເຐນ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ອສທິສຏ຺ເຐນ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ອສມສມຏ຺ເຐນາຕິ. ໂສ ຫິ ທສນ຺ນໍ ປາຣມີນໍ ປຏິປາຏິຍາ ອາວຊ຺ຊນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຄຸເຓຫິ ເຈວ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຫິ ຈ ເສສມຫາຊເນນ ອສທິໂສຕິ ອສທິສຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ເຍ ຈສ຺ສ ເຕ ຄຸຓາ, ເຕ ເສສສຕ຺ຕານໍ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐາຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສມາ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຍເມວ ເອໂກ ຣູປກາຍຄຸເຓຫິ ເຈວ ນາມກາຍຄຸເຓຫິ ຈ ສໂມຕິ ອສມສມຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ.

ໂລເກຕິ ຕໂຍ ໂລກາ – ສຕ຺ຕໂລໂກ, ໂອກາສໂລໂກ, ສງ຺ຂາຣໂລໂກຕິ. ເຕສໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໕-໑໓໖) ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ອິຘ ສຕ຺ຕໂລໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສຕ຺ຕໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ເຈສ ນ ເທວໂລເກ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ, ມນຸສ຺ສໂລເກເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ມນຸສ຺ສໂລເກປິ ນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ນ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ.

‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ຄຊງ຺ຄລໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕສ຺ສ ປເຣນ ມຫາສາລາ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ປຸຣຕ຺ຖິມທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ສລ຺ລວຕີ ນາມ ນທີ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ເສຕກຓ຺ຓິກໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ຖູຓໍ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ອຸສີຣທ຺ຘໂຊ ນາມ ປພ຺ພໂຕ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ອາຍາມໂຕ ຕິໂຍຊນສເຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍໂຍຊນສເຕ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ນວໂຍຊນສເຕ ມຊ຺ຌິມເທເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕຖາຄໂຕວ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຄ຺ຄສາວກາ ອສີຕິ ມຫາເຖຣາ ພຸທ຺ຘມາຕາ ພຸທ຺ຘປິຕາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ອຎ຺ເຎ ຈ ສາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ເອຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ວິປ຺ປກຕວຈນເມວ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຣູປຎ຺ເຈຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ນ ສກ຺ກາ ເອຕໍ ອຎ຺ເຎນ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ປຏິພາຫິຕຸໍ.

ອປິຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ຫິ ທີປງ຺ກຣປາທມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ ພຸທ຺ຘກາຣເກ ຘມ຺ເມ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ທສ ປາຣມິໂຍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ມຍາ ປູເຣຕພ຺ພາ’’ຕິ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐາໂນ ທານປາຣມິໍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ສີລປາຣມີ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີຕິ ອິມາ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ນາມ. ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍໍ ປູຣຍມາໂນປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ພຸທ຺ຘກາຣເກ ຘມ຺ເມ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາວໍ ປຫາຍ ຕຸສິຕປຸເຣ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສາຘິກາ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓາສວສ຺ສໂກຏິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ເທວຕາຫິ ຍາຈິໂຕ ປຎ຺ຈມຫາວິໂລກິຕໍ ວິໂລເກຕ຺ວາ ມຫາມາຍາເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ, ອນູນາຘິເກ ທສ ມາເສ ຄພ຺ຠວາສໍ ວສນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ເອກູນຕິໍສ ວສ຺ສານິ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ຣາຫຸລຠທ຺ທສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ຉນ຺ນສຫາໂຍ ກຓ຺ຑກໍ ວາຫນວຣໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ນາມ. ຕີຓິ ຣຊ຺ຊານິ ອຕິກ຺ກມນ຺ໂຕປິ ອໂນມານທີຕີເຣ ປພ຺ພຊນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ຉພ຺ພສ຺ສານິ ມຫາປຘານໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ປຣິປກ຺ກຄເຕ ຎາເຓ ໂອຬາຣິກາຫາຣໍ ອາຫຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ນາມ. ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມາຣພລໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ປຣິໂສເຘຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ທ຺ວາທສງ຺ຄໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ນາມ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລກ຺ຂເຓປິ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ສກທາຄາມິຜລກ຺ຂເຓປິ ອນາຄາມິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ອນາຄາມິຜລກ຺ຂເຓປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ນາມ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ພຸທ຺ຘານໍ ຫິ ສາວການໍ ວິຍ ນ ປຏິປາຏິຍາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສເຫວ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສກໂລປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິ ຄຸຓຣາສິ ອາຄໂຕວ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ນິປ຺ຜຕ຺ຕສພ຺ພກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ພຫຸຊນຫິຕາຍາຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ຫິຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ພຫຸຊນສຸຂາຍາຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ສຸຂຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂລການຸກມ຺ປາຍາຕິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຕຣສຕ຺ຕໂລກສ຺ສາຕິ? ໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຕປານໍ ປິວິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິ, ຕສ຺ສ. ຠຄວຕາ ຫິ ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ຑາ ອິສິປຕນໍ ອາຄມ຺ມ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຕາ ປພ຺ພຊິເຕນ ນ ເສວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ເຕ (ມຫາວ. ໑໓; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑) ເທສິເຕ ອາຍສ຺ມຕາ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ, ເອຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ປຎ຺ຈມທິວເສ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິໂຍສາເນ (ມຫາວ. ໒໐; ສໍ. ນິ. ໓.໕໙) ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ເຖຣາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເອຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຕໂຕ ຍສທາຣກປ຺ປມຸເຂ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ປຸຣິເສ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ຕໂຕ ກປ຺ປາສິກວນສຓ຺ເຑ ຕິໍສ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິເຍ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ຈ ຕີຓິ ຜລານິ ຈ ສມ຺ປາເປສິ, ເອຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຄຍາສີເສ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ (ມຫາວ. ໕໔) ຊຏິລສຫສ຺ສໍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ຕາລຏ຺ຐິວເນ ພິມ຺ພິສາຣປ຺ປມຸຂາ ເອກາທສ ນຫຸຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເອກໍ ນຫຸຕໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏອນຸໂມທນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ ອມຕປານໍ ປີຕໍ. ສຸມນມາລາກາຣສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຈ. ຘນປາລກສມາຄເມ ທສຫິ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ, ຂທິຣງ຺ຄາຣຊາຕກສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ, ຊມ຺ພຸກອາຊີວກສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຈ. ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຈ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ ອມຕປານໍ ປີຕໍ. ປາສາຓກເຈຕິເຍ ປາຣາຍນສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາທິວເສ ຈຸທ຺ທສ ໂກຏິໂຍ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ. ຍມກປາຏິຫາຣິຍທິວເສ ວີສຕິ ປາຓໂກຏິໂຍ, ຕາວຕິໍສຠວເນ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓໍ ອຠິຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ອສີຕິ ປາຓໂກຏິໂຍ, ເທໂວໂຣຫເນ ຕິໍສ ປາຓໂກຏິໂຍ, ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອສີຕິ ເທວຕາສຫສ຺ສານິ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ. ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຈູຬຣາຫຸໂລວາເທ ສມຈິຕ຺ຕປຏິປທາຍາຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອຠິສມຍໍ ປຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ເອຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ. ຍາວຊ຺ຊທິວສາ ອິໂຕ ປຣໍ ອນາຄເຕ ຈ ສາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕານໍ ວເສນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ນ ເກວລໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍເຍວ, ອວເສສານໍ ນາຄສຸປຓ຺ຓາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ສເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິເກ ປນ ມຄ຺ຄຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຠພ຺ເພ ປຸຄ຺ຄເລ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອເຕສມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາ. ປຸຈ຺ຉາ ຈ ນາເມສາ ປຎ຺ຈວິຘາ ໂຫຕິ – ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ປຸຈ຺ຉາ, ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ປຸຈ຺ຉາ, ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ປຸຈ຺ຉາ, ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ, ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ.

ຕາສໍ ອິທໍ ນານຕ຺ຕໍ – ກຕມາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ປຸຈ຺ຉາ? ປກຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ອຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ ອທິຏ຺ຐໍ ອຕຸລິຕໍ ອຕີຣິຕໍ ອວິຠູຕໍ ອຠາວິຕໍ. ຕສ຺ສ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ຕຸລນາຍ ຕີຣຓາຍ ວິຠູຕຕ຺ຖາຍ ວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ປຸຈ຺ຉາ? ປກຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ຎາຕໍ ໂຫຕິ ທິຏ຺ຐໍ ຕຸລິຕໍ ຕີຣິຕໍ ວິຠູຕໍ ວິຠາວິຕໍ. ໂສ ອຎ຺ເຎຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ປຸຈ຺ຉາ? ປກຕິຍາ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຫຕິ ວິມຕິປກ຺ຂນ຺ໂຕ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕ ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ນຸ ໂຂ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ. ໂສ ວິມຕິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ? ຠຄວາ ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸມຕິຍາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິ? ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຍໍ ປນານິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂໍ ວາ ຕໍ ສຸຂໍ ວາ’’ຕິ? ‘‘ທຸກ຺ຂໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຍໍ ປນານິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໍ, ກລ຺ລໍ ນຸ ໂຂ ຕໍ ສມນຸປສ຺ສິຕຸໍ ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ, ອຍໍ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ? ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕິປຏ຺ຐານາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ? ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘານໍ ປຸຣິມາ ຕິສ຺ໂສ ປຸຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ພຸທ຺ຘານໍ ຫິ ຕີສຸ ອທ຺ຘາສຸ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຂຕໍ ອທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ອສງ຺ຂຕໍ ອທິຏ຺ຐໍ ອຊານິຕໍ ອຕຸລິຕໍ ອຕີຣິຕໍ ອວິຠູຕໍ ອວິຠາວິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ປນ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ປຏິວິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎນ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເທເວນ ວາ ມາເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເຕນສ຺ສ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ອກຖໍກຖີ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຫຕສໍສໂຍ, ເຕນສ຺ສ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ອິຕຣາ ປນ ທ຺ເວ ປຸຈ຺ຉາ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕາສຸ ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ປຸຏ຺ຐໍ ເອກປຸຄ຺ຄລໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ – ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕຕິ.

ກຖໍ ຠຄວາ ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ນາ ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອາຄຕາ, ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ອາຄໂຕ, ຍຖາ ສິຂີ ຠຄວາ, ຍຖາ ເວສ຺ສຠູ ຠຄວາ, ຍຖາ ກກຸສນ຺ໂຘ ຠຄວາ, ຍຖາ ໂກຓາຄມໂນ ຠຄວາ, ຍຖາ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອາຄໂຕຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນ ເອເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອາຄຕາ, ເຕເນວ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕ. ອຖ ວາ ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ…ເປ… ຍຖາ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ, ສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາວີຣິຍຂນ຺ຕິສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານເມຕ຺ຕາອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອິມາ ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ, ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໍ ນຍນຘນຣຊ຺ຊປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ, ປຸພ຺ພໂຍຄປຸພ຺ພຈຣິຍຘມ຺ມກ຺ຂານຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາທໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາຍ ໂກຏິໍ ປຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຕຖາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕ. ຍຖາ ຈ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ …ເປ… ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາເທ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຈ ພລານິ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຕຖາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

‘‘ຍເຖວ ໂລກມ຺ຫິ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ,

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ມຸນໂຍ ອິຘາຄຕາ;

ຕຖາ ອຍໍ ສກ຺ຍມຸນີປິ ອາຄໂຕ,

ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຕນ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາ ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ຄໂຕ…ເປ… ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ຄໂຕ. ກຖຎ຺ຈ ໂສ ຄໂຕຕິ? ໂສ ຫິ ສມ຺ປຕິຊາໂຕວ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ສມ຺ປຕິຊາໂຕ, ອານນ຺ທ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄຈ຺ຉຕິ ເສຕມ຺ຫິ ຉຕ຺ເຕ ອນຸຘາຣິຍມາເນ, ສພ຺ພາ ຈ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕິ, ອາສຠິຎ຺ຈ ວາຈໍ ຠາສຕິ ‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເຊຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເສຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໐໗). ຕຎ຺ຈສ຺ສ ຄມນໍ ຕຖໍ ອໂຫສິ ອວິຕຖໍ ອເນເກສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນ. ຍຎ຺ຫິ ໂສ ສມ຺ປຕິຊາໂຕວ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອິທມສ຺ສ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂຠາໂວ ປນ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາໂຣ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ຄຣຕນປຏິລາຠສ຺ສ, ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑາ ວີຕິປຕນ຺ຕິ ຈາມຣາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໖໙໓) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຈາມຣຸກ຺ເຂໂປ ປນ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍນິມ຺ມຖນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕຘາຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິວຣວິມລເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພທິສານຸວິໂລກນໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ອາສຠິວາຈາຠາສນໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍວຣຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອຍໍ ຠຄວາປິ ຄໂຕ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ຄມນໍ ກຖໍ ອໂຫສິ ອວິຕຖໍ ເຕສໍເຍວ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕວ ຄວມ຺ປຕີ ຍຖາ,

ສເມຫິ ປາເທຫິ ຜຸສີ ວສຸນ຺ຘຣໍ;

ໂສ ວິກ຺ກມີ ສຕ຺ຕ ປທານິ ໂຄຕໂມ,

ເສຕຎ຺ຈ ຉຕ຺ຕໍ ອນຸຘາຣຍຸໍ ມຣູ.

‘‘ຄນ຺ຕ຺ວານ ໂສ ສຕ຺ຕ ປທານິ ໂຄຕໂມ,

ທິສາ ວິໂລເກສິ ສມາ ສມນ຺ຕໂຕ;

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸເປຕໍ ຄິຣມພ຺ຠຸທີຣຍິ,

ສີໂຫ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ອຖ ວາ ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ…ເປ… ຍຖາ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕເຖວ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ປຫາຍ ຄໂຕ, ອພ຺ຍາປາເທນ ພ຺ຍາປາທໍ, ອາໂລກສຎ຺ຎາຍ ຖິນມິທ຺ຘໍ, ອວິກ຺ເຂເປນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມວວຕ຺ຖາເນນ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ປຫາຍ ຄໂຕ, ຎາເຓນ ອວິຊ຺ຊໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຄໂຕ, ປາໂມຊ຺ເຊນ ອຣຕິໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ, ປຐມຊ຺ຌາເນນ ນີວຣຓກວາຏໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ, ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣໍ ວູປສເມຕ຺ວາ, ຕຕິຍຊ຺ຌາເນນ ປີຕິໍ ວິຣາເຊຕ຺ວາ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍ, ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ຣູປສຎ຺ຎາປຏິຆສຎ຺ຎານານຕ຺ຕສຎ຺ຎາໂຍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ, ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎໍ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎໍ, ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎໍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄໂຕ.

ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຫາຍ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສຸຂສຎ຺ຎໍ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ນນ຺ທິໍ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍ ຣາຄໍ, ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ສມຸທຍໍ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ອາທານໍ, ຂຍານຸປສ຺ສນາຍ ຆນສຎ຺ຎໍ, ວຍານຸປສ຺ສນາຍ ອາຍູຫນໍ, ວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສນາຍ ຘຸວສຎ຺ຎໍ, ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ, ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາຍ ປຓິຘິໍ, ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຠິນິເວສໍ, ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາຍ ສາຣາທານາຠິນິເວສໍ, ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສເນນ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວສໍ, ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຍ ອາລຍາຠິນິເວສໍ, ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂໍ, ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາຍ ສໍໂຍຄາຠິນິເວສໍ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐ ກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄນ ໂອຬາຣິເກ ກິເລເສ ປຫາຍ, ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ອຓຸສຫຄເຕ ກິເລເສ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕ຺ວາ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ເອວມ຺ປິ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ປຖວີຘາຕຸຍາ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ, ອາໂປຘາຕຸຍາ ປຄ຺ຆຣຓລກ຺ຂຓໍ, ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອຸຓ຺ຫຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ, ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນລກ຺ຂຓໍ, ອາກາສຘາຕຸຍາ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐລກ຺ຂຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ.

ຣູປສ຺ສ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ, ເວທນາຍ ເວທຍິຕລກ຺ຂຓໍ, ສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂຓໍ, ສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ.

ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂຓໍ, ວິຈາຣສ຺ສ ອນຸມຊ຺ຊນລກ຺ຂຓໍ, ປີຕິຍາ ຜຣຓລກ຺ຂຓໍ, ສຸຂສ຺ສ ສາຕລກ຺ຂຓໍ, ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ຜສ຺ສສ຺ສ ຜຸສນລກ຺ຂຓໍ.

ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ, ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຊານນລກ຺ຂຓໍ.

ສທ຺ຘາພລສ຺ສ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍ ອກມ຺ປິຍລກ຺ຂຓໍ, ວີຣິຍພລສ຺ສ ໂກສຊ຺ເຊ, ສຕິພລສ຺ສ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ເຈ, ສມາຘິພລສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ, ປຎ຺ຎາພລສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາຍ ອກມ຺ປິຍລກ຺ຂຓໍ.

ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ປວິຈຍລກ຺ຂຓໍ, ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຜຣຓລກ຺ຂຓໍ, ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ວູປສມລກ຺ຂຓໍ, ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ປຏິສງ຺ຂານລກ຺ຂຓໍ.

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ທສ຺ສນລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາວາຈາຍ ປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາອາຊີວສ຺ສ ໂວທານລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາສມາຘິສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ.

ອວິຊ຺ຊາຍ ອຎ຺ຎາຓລກ຺ຂຓໍ, ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາລກ຺ຂຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ, ນາມສ຺ສ ນມນລກ຺ຂຓໍ, ຣູປສ຺ສ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ, ສຬາຍຕນສ຺ສ ອາຍຕນລກ຺ຂຓໍ, ຜສ຺ສສ຺ສ ຜຸສນລກ຺ຂຓໍ, ເວທນາຍ ເວທຍິຕລກ຺ຂຓໍ, ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸລກ຺ຂຓໍ, ອຸປາທານສ຺ສ ຄຫຓລກ຺ຂຓໍ, ຠວສ຺ສ ອາຍູຫນລກ຺ຂຓໍ, ຊາຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ, ຊຣາຍ ຊີຣຓລກ຺ຂຓໍ, ມຣຓສ຺ສ ຈຸຕິລກ຺ຂຓໍ.

ຘາຕູນໍ ສຸຎ຺ຎຕາລກ຺ຂຓໍ, ອາຍຕນານໍ ອາຍຕນລກ຺ຂຓໍ, ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມປ຺ປຘານານໍ ປທຫນລກ຺ຂຓໍ, ອິທ຺ຘິປາທານໍ ອິຊ຺ຌນລກ຺ຂຓໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຘິປຕິລກ຺ຂຓໍ, ພລານໍ ອກມ຺ປິຍລກ຺ຂຓໍ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ນິຍ຺ຍານລກ຺ຂຓໍ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຕຸລກ຺ຂຓໍ.

ສຈ຺ຈານໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ, ສມຖສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ວິປສ຺ສນາຍ ອນຸປສ຺ສນາລກ຺ຂຓໍ, ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ເອກຣສລກ຺ຂຓໍ, ຍຸຄນທ຺ຘານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນລກ຺ຂຓໍ.

ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ສໍວຣຓລກ຺ຂຓໍ, ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິຍາ ທສ຺ສນລກ຺ຂຓໍ.

ຂເຍ ຎາຓສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທລກ຺ຂຓໍ, ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິລກ຺ຂຓໍ.

ຉນ຺ທສ຺ສ ມູລລກ຺ຂຓໍ, ມນສິກາຣສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ຜສ຺ສສ຺ສ ສໂມຘານລກ຺ຂຓໍ, ເວທນາຍ ສໂມສຣຓລກ຺ຂຓໍ, ສມາຘິສ຺ສ ປມຸຂລກ຺ຂຓໍ, ສຕິຍາ ອາຘິປເຕຍ຺ຍລກ຺ຂຓໍ, ປຎ຺ຎາຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິຍລກ຺ຂຓໍ, ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສາຣລກ຺ຂຓໍ, ອມໂຕຄຘສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຣິໂຍສານລກ຺ຂຓໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ. ເອວໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ຎາຓຄຕິຍາ ອາຄໂຕ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຕ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຕຖຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ຍຖາຫ – ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖເມຕໍ ອວິຕຖເມຕໍ ອນຎ຺ຎຖເມຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໐) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕານິ ຈ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ຕຖານໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຠິສມ຺ໂພຘຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຄຕສທ຺ໂທ.

ອປິຈ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ…ເປ… ສງ຺ຂາຣານໍ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ, ສງ຺ຂາຣານໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ…ເປ… ຊາຕິຍາ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາປິ ຕຖານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຠຄວາ ຍໍ ສເທວເກ ໂລເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ຈ ເຕນ ຕໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທິວເສນ ວາ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາເຕສຸ ລພ຺ຠມານກປທວເສນ ວາ ‘‘ກຕມໍ ຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ? ຍໍ ຣູປໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໖໑໖) ນເຍນ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ ເຕຣສຫິ ວາເຣຫິ ທ຺ເວປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫິ ວິຠຊ຺ຊມານໍ ຕຖເມວ ໂຫຕິ, ວິຕຖໍ ນຕ຺ຖິ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ສທ຺ທາທີສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ຕມຫໍ ຊານາມິ, ຕມຫໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວິທິຕໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ນ ອຸປຏ຺ຐາສີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔). ເອວໍ ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຕຖທສ຺ສີອຕ຺ເຖ ຕຖາຄໂຕຕິ ປທສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຖໍ ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຍໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຠຄວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ ມຕ຺ຖກໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຍຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ຍມກສາລານໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສປຣິມາເຓ ກາເລ ປຐມໂພຘິຍາປິ ມຊ຺ຌິມໂພຘິຍາປິ ປຈ຺ຉິມໂພຘິຍາປິ ຍໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ…ເປ… ເວທລ຺ລໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອນຸປວຊ຺ຊໍ ອນູນໍ ອນຘິກໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຣາຄມທນິມ຺ມທນໍ ໂທສໂມຫມທນິມ຺ມທນໍ, ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອວກ຺ຂລິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເອກມຸທ຺ທິກາຍ ລຎ຺ຉິຕໍ ວິຍ ເອກນາຬິກາຍ ມິຕໍ ວິຍ ເອກຕຸລາຍ ຕຸລິຕໍ ວິຍ ຈ ຕຖເມວ ໂຫຕິ ອວິຕຖໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຍຎ຺ຈ, ຈຸນ຺ທ, ຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາຄໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ, ຍຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ຠາສຕິ ລປຕິ ນິທ຺ທິສຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ ໂນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໘). ຄທຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຄຕສທ຺ໂທ. ເອວໍ ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ.

ອປິຈ ອາຄທນໍ ອາຄໂທ, ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ອາຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວມ຺ເປຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຠຄວໂຕ ຫິ ວາຈາຍ ກາໂຍ ອນຸໂລເມຕິ ກາຍສ຺ສປິ ວາຈາ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ ຈ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ຍຖາ ວາຈາ, ກາໂຍປິ ຕຖາ ຄໂຕ, ປວຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ກາໂຍ, ວາຈາປິ ຕຖາ ຄຕາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຍຖາວາທີ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ. ອິຕິ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓). ເອວໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ? ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄໍ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ ສີເລນປິ ສມາຘິນາປິ ປຎ຺ຎາຍປິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາປິ, ນ ຕສ຺ສ ຕຸລາ ວາ ປມາຓໍ ວາ ອຕ຺ຖິ, ອຕຸໂລ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຣາຊຣາໂຊ ເທວເທໂວ ສກ຺ການມຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານມຕິພ຺ຣຫ຺ມາ. ເຕນາຫ – ‘‘ສເທວເກ ໂລເກ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິຠູ ອນຠິຠູໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ທໂສ ວສວຕ຺ຕີ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓).

ຕຕ຺ເຣວໍ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ – ອຄໂທ ວິຍ ອຄໂທ. ໂກ ປເນສ? ເທສນາວິລາໂສ ເຈວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ຈ. ເຕນ ເຫສ ມຫານຸຠາໂວ ຠິສກ຺ໂກ ທິພ຺ພາຄເທນ ສປ຺ເປ ວິຍ ສພ຺ພປຣປ຺ປວາທິໂນ ສເທວກຎ຺ຈ ໂລກໍ ອຠິຠວຕິ. ອິຕິ ສພ຺ພໂລກາຠິຠວເນ ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ເທສນາວິລາໂສ ເຈວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ຈ ອຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ.

ອປິຈ ຕຖາຍ ຄໂຕຕິປິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖໍ ຄໂຕຕິປິ ຕຖາຄໂຕ, ຄໂຕຕິ ອວຄໂຕ ອຕີໂຕ ປຕ຺ໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສກລໂລກໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ໂລໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ໂລກສມຸທໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກສມຸທໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີໂນ. ໂລກນິໂຣໂຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກນິໂຣໂຘ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາວິຕາ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓).

ຕສ຺ສປິ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທມ຺ປິ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕຠາວທີປເນ ມຸຂມຕ຺ຕເມວ. ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ຕຖາຄໂຕວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕຠາວໍ ວຓ຺ເຓຍ຺ຍ.

ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ປທທ຺ວເຍ ປນ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອຣີນໍ ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາຕິ ອິເມຫິ ຕາວ ກາຣເຓຫິ ອຣຫນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓ ອາທໂຍ) ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິວຓ຺ຓນາຍໍ ປກາສິຕນ຺ຕິ.

໑໗໑. ທຸຕິເຍ ປາຕຸຠາໂວຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ. ທຸລ຺ລໂຠ ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕໂລເກ ທຸລ຺ລໂຠ ສຸທຸລ຺ລໂຠ ປຣມທຸລ຺ລໂຠ. ກສ຺ມາ ທຸລ຺ລໂຠຕິ? ເອກວາຣໍ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ທ຺ເວ ວາເຣ ທສ ວາເຣ ວີສຕິ ວາເຣ ປຎ຺ຎາສ ວາເຣ ວາຣສຕໍ ວາຣສຫສ຺ສໍ ວາຣສຕສຫສ຺ສໍ ວາຣໂກຏິສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕຖາ ເອກທິວສໍ ທ຺ເວ ທິວເສ ທສ ທິວເສ ວີສຕິ ທິວເສ ປຎ຺ຎາສ ທິວເສ ທິວສສຕໍ ທິວສສຫສ຺ສໍ ທິວສສຕສຫສ຺ສໍ ທິວສໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ. ເອກມາສໍ ທ຺ເວ ມາເສ…ເປ… ມາສໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ. ເອກສໍວຈ຺ຉຣໍ ທ຺ເວ ສໍວຈ຺ຉເຣ…ເປ… ສໍວຈ຺ຉຣໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ. ເອກກປ຺ປໍ ທ຺ເວ ກປ຺ເປ…ເປ… ກປ຺ປໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ. ກປ຺ປານໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ຕີຓິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ສີລປາຣມີເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ປນ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ທຸລ຺ລໂຠ.

໑໗໒. ຕຕິເຍ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສຕິ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ມນຸສ຺ໂສ. ອຈ຺ຉຣິໂຍຕິ ອນ຺ຘສ຺ສ ປພ຺ພຕາໂຣຫຓໍ ວິຍ ນິຈ຺ຈໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ຕາວ ສທ຺ທນໂຍ. ອຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ – ອຈ຺ຉຣາໂຍຄ຺ໂຄຕິ ອຈ຺ຉຣິໂຍ, ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໒໗) ເອວມາທີຫິ ອເນເກຫິ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາປິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ. ອາຈິຓ຺ຓມນຸສ຺ໂສຕິປິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ.

ອຠິນີຫາຣສ຺ສ ຫິ ສມ຺ປາທເກ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ເອກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ມານສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິສຊ຺ຊນໍ ນາມ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ຕຖາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ພ຺ຍາກຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອນິວຕ຺ຕເກນ ຫຸຕ຺ວາ ວີຣິຍາຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມານໍ ປູຣຓມ຺ປິ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ຕຖາ ປາຣມິໂຍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາວສທິເສ ອຕ຺ຕຠາເວ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ສຕ຺ຕສຕານິ ອສ຺ສານໍ ສຕ຺ຕສຕານີຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕສຕກມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຊາລິກຸມາຣສທິສໍ ປຸຕ຺ຕໍ, ກຓ຺ຫາຊິນາສທິສໍ ຘີຕຣໍ, ມທ຺ທີເທວິສທິສໍ ຠຣິຍຎ຺ຈ ທານມຸເຂ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຕຸສິຕຠວເນ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ຕຸສິຕປຸເຣ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ເທວຕານໍ ອາຍາຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມຫາວິໂລກນໍ ວິໂລເກຕ຺ວາ ສຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ຕຸສິຕປຸຣາ ຈວິຕ຺ວາ ມຫາໂຠຄກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ຕຖາ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓທິວເສ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸກມ຺ປນມ຺ປິ, ສຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ນິວາໂສປິ, ສຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມນທິວເສ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸກມ຺ປນມ຺ປິ, ສມ຺ປຕິຊາຕສ຺ສ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣຄມນມ຺ປິ, ທິພ຺ພເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕ. ຘາຣຓມ຺ປິ, ທິພ຺ພວາຬພີຊນຸກ຺ເຂໂປປິ, ສພ຺ພທິສາສຸ ສີຫວິໂລກນໍ ວິໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິສມໍ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ສີຫນາທນທນມ຺ປິ, ປຣິປາກຄເຕ ຎາເຓ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນມ຺ປິ, ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ມາຣວິຊຍໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວິໂສຘນານິ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຄຸຓຣາສິປຏິວິທ຺ຘກ຺ຂເຓ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸກມ຺ປນມ຺ປິ, ປຐມຘມ຺ມເທສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນມ຺ປີຕິ ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ເອວໍ ອາຈິຓ຺ຓມນຸສ຺ໂສຕິປິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ.

໑໗໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ກາລກິຣິຍາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ປາກຏາ ກິຣິຍາຕິ ກາລກິຣິຍາ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານິ ຐຕ຺ວາ ຕີຓິ ປິຏການິ ປຎ຺ຈ ນິກາເຍ ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ປກາເສຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ນິພ຺ພານນິນ຺ນໍ ນິພ຺ພານໂປຓໍ ກຕ຺ວາ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ນິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອປ຺ປມາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ອຍມສ຺ສ ກິຣິຍາ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ປາກຏາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ປາກຏາ ກິຣິຍາຕິ ກາລກິຣິຍາ. ອນຸຕປ຺ປາ ໂຫຕີຕິ ອນຸຕາປກຣາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ກາລກິຣິຍາ ເອກຈກ຺ກວາເຬ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອນຸຕາປກຣາ ໂຫຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ກາລກິຣິຍາ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອນຸຕາປກຣາ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ອນຸຕປ຺ປາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໑໗໔. ປຎ຺ຈເມ ອທຸຕິໂຍຕິ ທຸຕິຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາວາ ອທຸຕິໂຍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ສຸຕພຸທ຺ໂຘ, ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ໂຘ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘຕິ. ຕຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສຸຕພຸທ຺ໂຘ ນາມ. ຂີຓາສໂວ ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ໂຘ ນາມ. ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສາມໍ ປຏິວິທ຺ຘປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາໂຓ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນາມ. ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ອຏ຺ຐ ວາ ໂສຬສ ວາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ ມຕ຺ຖກໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາໂຓ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ ນາມ. ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ພຸທ຺ເຘສຸ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘວ ອທຸຕິໂຍ ນາມ. ນ ຫິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ໂຎ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ອສຫາໂຍຕິ ອຕ຺ຕຠາເວນ ວາ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ເມຫິ ວາ ສທິໂສ ສຫາໂຍ ນາມ ອສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອສຫາໂຍ. ‘‘ລທ຺ຘສຫາໂຍ ໂຂ ປນ ໂສ ຠຄວາ ເສຂານຎ຺ເຈວ ປຏິປທານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ປຣິຍາເຍນ ເສຂາເສຂາ ພຸທ຺ຘານໍ ສຫາຍາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອປ຺ປຏິໂມຕິ ປຏິມາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສທິສາ ອຎ຺ຎາ ປຏິມາ ນຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປຏິໂມ. ຍາປິ ຈ ມນຸສ຺ສາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍາ ປຏິມາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາສຸ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂອກາສໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສທິສໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພຖາປິ ອປ຺ປຏິໂມ.

ອປ຺ປຏິສໂມຕິ ອຕ຺ຕຠາເວເນວສ຺ສ ປຏິສໂມ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປຏິສໂມ. ອປ຺ປຏິຠາໂຄຕິ ເຍ ຕຖາຄເຕນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຘມ຺ມາ ເທສິຕາ, ເຕສຸ ‘‘ນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຕໂຍ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຏິຠາຄໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປຏິຠາໂຄ. ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ‘‘ອຫໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ປຸຄ຺ຄໂລ ນຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ. ອສໂມຕິ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕາວ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສໂມ. ອສມສໂມຕິ ອສມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕີຕານາຄຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘາ, ເຕຫິ ອສເມຫິ ສໂມຕິ ອສມສໂມ.

ທ຺ວິປທານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອປທານໍ ທ຺ວິປທານໍ ຈຕຸປ຺ປທານໍ ພຫຸປ຺ປທານໍ ຣູປີນໍ ອຣູປີນໍ ສຎ຺ຎີນໍ ອສຎ຺ຎີນໍ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີນໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄວ. ກສ຺ມາ ອິຘ ທ຺ວິປທານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ? ເສຏ຺ຐຕຣວເສນ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ໂລເກ ເສຏ຺ໂຐ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອປທຈຕຸປ຺ປທພຫຸປ຺ປເທສຸ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທ຺ວິປເທສຸເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຕຣທ຺ວິປທ຺ເວສູຕິ? ມນຸສ຺ເສສຸ ເຈວ ເທເວສຸ ຈ. ມນຸສ຺ເສສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຕິສຫສ຺ສິມຫາສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ວເສ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເທເວສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ວສວຕ຺ຕີ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ວາ ອາຣາມິໂກ ວາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕິ ຕໂຕປິ ເສຏ຺ຐຕຣວເສເນສ ທ຺ວິປທານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໗໕-໑໘໖. ຉຏ຺ຐາທີສຸ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕຸຠາວາ ມຫໂຕ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປາຕຸຠາໂວ ໂຫຕີຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາຕຸຠາເວນ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປາຕຸຠາໂວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ປາຕຸຠູເຕ ຕໍ ປາຕຸຠູຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ວິນາ ຕສ຺ສ ປາຕຸຠາເວນ ປາຕຸຠວຕິ. ປາຕຸຠາໂວຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ. ກຕມສ຺ສ ຈກ຺ຂຸສ຺ສາຕິ? ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸສ຺ສ. ກີວຣູປສ຺ສາຕິ? ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສທິສສ຺ສ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສມາຘິປຎ຺ຎາສທິສສ຺ສາຕິ. ອາໂລກາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ປຎ຺ຎາອາໂລກສທິໂສເຍວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອາໂລໂກ, ປຎ຺ຎາໂອຠາສສທິໂສເຍວ ໂອຠາໂສ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ‘‘ມຫໂຕ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ, ມຫໂຕ ອາໂລກສ຺ສ, ມຫໂຕ ໂອຠາສສ຺ສາ’’ຕິ ອິມານິ ຈ ປນ ຕີຓິປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສການິ ກຖິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຉນ຺ນໍ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣວິຣຫິຕານໍ ຉນ຺ນໍ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມານໍ. ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ອນຸສ຺ສຕານຸຕ຺ຕຣິຍນ຺ຕິ ອິມານິ ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ. ອິເມສໍ ປາຕຸຠາໂວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຍສ຺ມາ ຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສາຍໍປາຕໍ ຕຖາຄຕໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠຕິ, ອິທໍ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອຎ຺ໂຎປິ ໂສຕາປນ຺ໂນ ວາ ສກທາຄາມີ ວາ ອນາຄາມີ ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຕຖາຄຕໍ ທສ຺ສນາຍ ລຠຕິ, ອິທມ຺ປິ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອປໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພລໍ ທສ຺ສນາຍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ. ອິທໍ ທສ຺ສນເມວ ນາມ, ມູລທສ຺ສນໍ ປນ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣເຍວ ຈ ອຠິກ຺ຂຓໍ ທສພລສ຺ສ ວຈນໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາເຓນ ໂສຕຸໍ ລຠຕິ, ອິທໍ ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອຎ຺ເຎປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ສວນາຍ ລຠນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອປໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ໂສຕຸໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ສວນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ. ອິທໍ ສວນເມວ ນາມ, ມູລສວນໍ ປນ ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣເຍວ ຈ ທສພເລ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ, ອິທໍ ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອຎ຺ເຎປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພເລ ສທ຺ຘາປຏິລາຠໍ ລຠນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອປໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພເລ ສທ຺ຘາປຏິລາຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ລາຠໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ, ອຍໍ ລາໂຠເຍວ ນາມ, ມູລລາໂຠ ປນ ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣເຍວ ຈ ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂຕິ, ອິທໍ ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອຎ຺ເຎປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອປໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕາ ສິກ຺ຂາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ. ອຍໍ ສິກ຺ຂາເຍວ ນາມ, ມູລສິກ຺ຂາ ປນ ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣເຍວ ຈ ອຠິຓ຺ຫໍ ທສພລໍ ປຣິຈຣຕິ, ອິທໍ ປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອຎ຺ເຎປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ອຠິຓ຺ຫໍ ທສພລໍ ປຣິຈຣນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອປໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພລໍ ປຣິຈຣິຕ຺ວາ ຕໍ ປາຣິຈຣິຍໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ, ອຍໍ ປາຣິຈຣິຍາເຍວ ນາມ, ມູລປາຣິຈຣິຍາ ປນ ປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣເຍວ ຈ ທສພລສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ອິທໍ ອນຸສ຺ສຕານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອຎ຺ເຎປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພລສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ອນຸສ຺ສຕານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອປໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພລສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸສ຺ສຕິໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ, ອຍໍ ອນຸສ຺ສຕິເຍວ ນາມ, ມູລານຸສ຺ສຕິ ປນ ອນຸສ຺ສຕານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ. ອິມານິ ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ, ອິເມສໍ ປາຕຸຠາໂວ ໂຫຕິ. ອິມານິ ຈ ປນ ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສການິ ກຖິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ໂຫຕີຕິ ຈຕສ຺ໂສ ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາໂຍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖສຸ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ອຕ຺ຖຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ຎາເຓສຸ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປເນຕາສໍ ອຠິຘມ຺ເມ (ວິຠ. ໗໑໘ ອາທໂຍ) ອາຄໂຕເຍວ. ອິມາສໍ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ປຈ຺ຈກ຺ຂກິຣິຍາ ໂຫຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ. ເອຕາສໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມາປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາວ ກຖິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອເນກຘາຕຸປຏິເວໂຘຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ຣູປຘາຕູ’’ຕິອາທີນໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ປຏິເວໂຘ ໂຫຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາຘາຕຸປຏິເວໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ອິມາວ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ນານາສຠາວໂຕ ນານາຘາຕຸໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຍ ປເນຕາສໍ ‘‘ນານາສຠາວາ ເອຕາ’’ຕິ ເອວໍ ນານາກຣຓໂຕ ປຏິເວໂຘ, ອຍໍ ນານາຘາຕຸປຏິເວໂຘ ນາມ. ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຕິ ຜເລ ຎາຓໍ, ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຕທວເສສາ ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ໂສໂຕຕິ ປຐມມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ໂສເຕນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຜລນ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ. ສກທາຄາມິຜລາທີນິ ປາກຏາເນວ.

໑໘໗. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕຣໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐຈກ຺ກໍ. ຈກ຺ກສທ຺ໂທ ເຫສ –

‘‘ຈຕຸພ຺ຠິ ອຏ຺ຐຊ຺ຌຄມາ, ອຏ຺ຐາຫິປິ ຈ ໂສຬສ;

ໂສຬສາຫິ ຈ ພາຕ຺ຕິໍສ, ອຕ຺ຣິຈ຺ຉໍ ຈກ຺ກມາສໂທ;

ອິຈ຺ຉາຫຕສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ຈກ຺ກໍ ຠມຕິ ມຕ຺ຖເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໐໔; ໑.໕.໑໐໓) –

ເອຕ຺ຖ ອຸຣຈກ຺ເກ ອາຄໂຕ. ‘‘ຈກ຺ກສມາຣຸຬ຺ຫາ ຊານປທາ ປຣິຍາຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໖໓; ໕.໕໔) ເອຕ຺ຖ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ເກ. ‘‘ອຖ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຖກາໂຣ ຍໍ ຕໍ ຈກ຺ກໍ ຉຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິຕໍ, ຕໍ ປວຕ຺ເຕສີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໕) ເອຕ຺ຖ ທາຣຸຈກ຺ເກ. ‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ໂທໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ປາເທສຸ ຈກ຺ການິ ສຫສ຺ສາຣານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໖) ເອຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓຈກ຺ເກ. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກ. ‘‘ທິພ຺ພໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປາຕຸຠວຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໓; ມ. ນິ. ໓.໒໕໖) ເອຕ຺ຖ ຣຕນຈກ຺ເກ. ອິຘ ປນ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ ອາຄໂຕ.

ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຠິນີຫຣຕິ ນາມ, ອຠິນີຫຏໍ ນາມ, ອຸປ຺ປາເທຕິ ນາມ, ອຸປ຺ປາທິຕໍ ນາມ, ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ, ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມາຕິ ອຍໍ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຸໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຠິນີຫຣຕິ ນາມາຕິ? ຍທາ ສຸເມຘພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕກມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຠິນີຫຣຕິ ນາມ.

ກຸໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠິນີຫຏໍ ນາມາຕິ? ຍທາ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑຕ຺ຖາຍ ມານສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຍາກຣຓໍ ອລທ຺ຘາ ນ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວີຣິຍາຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນິປນ຺ໂນ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ພ຺ຍາກຣຓໍ ລຠິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຠິນີຫຏໍ ນາມ.

ກຸໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ນາມາຕິ? ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານປາຣມິໍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ນາມ. ສີລປາຣມິໍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ນາມ. ທສ ປາຣມິໂຍ ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ, ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕປິ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ນາມ. ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕກມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ທານມຸເຂ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ປາຣມິກູຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ເທວຕາຫິ ອາຍາຈິໂຕ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມຫາວິໂລກນໍ ວິໂລເກນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕິເຍວ ນາມ. ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ, ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕປິ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕທິວເສ ຕເຖວ ໂລກໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕປິ, ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ສຕ຺ຕ ປທານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຄ຺ໂຄມຫສ຺ມີ’’ຕິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕປິ, ເອກູນຕິໍສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕປິ, ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ, ອໂນມານທີຕີເຣ ປພ຺ພຊນ຺ໂຕປິ, ມຫາປຘາເນ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ວີຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ, ສຸຊາຕາຍ ທິນ຺ນໍ ມຘຸປາຍາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ນທິຍາ ປວາເຫຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ໂພຘິມຓ຺ຑວຣຄໂຕ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ໂລກຘາຕຸໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສູຣິເຍ ຘຣມາເນເຍວ ມາຣພລໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕປິ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສເຘນ຺ໂຕປິ, ປຈ຺ຈູສກາລສມນນ຺ຕເຣ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕປິ, ສກທາຄາມິມຄ຺ຄໍ ສກທາຄາມິຜລໍ ອນາຄາມິມຄ຺ຄໍ ອນາຄາມິຜລໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕປິ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕິເຍວ ນາມ.

ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ປນ ເຕນ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ນາມ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສກລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓຣາສິ ອຣຫຕ຺ຕຜເລເນວ ສທ຺ຘິໍ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ກທາ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ? ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ ອຎ຺ຎາໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ.

ຍທາ ປນ ອຎ຺ຎາໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖເຣນ ທສພລສ຺ສ ເທສນາຎາຓານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສວນໍ ລຠິຕ຺ວາ ສພ຺ພປຐມໍ ຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ເຈຕໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສປິ ນາມໍ ປຏິເວຘຎາຓສ຺ສປິ. ເຕສຸ ເທສນາຎາຓໍ ໂລກິຍໍ, ປຏິເວຘຎາຓໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ກສ຺ສ ເທສນາປຏິເວຘຎາຓນ຺ຕິ? ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ເທສນາຎາຓຎ຺ຈ ປຏິເວຘຎາຓຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ມເທວາຕິ ເຫຕຸນາ ນເຍນ ກາຣເຓເນວ. ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຍຖາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ ນາມ, ເອວໍ ປຐມຕຣໍ ສຕ຺ຖາຣາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ເຖໂຣ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ. ກຖໍ? ສຕ຺ຖາ ຫິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕິປຏ຺ຐານາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ກເຖນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ, ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ອາວຸໂສ, ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ກເຖນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ. ສມ຺ມປ຺ປຘານາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ, ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍວໍສາ’’ຕິອາທີສຸປິ ອຍໍ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພວ. ເອວໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ, ເຖໂຣ ທສພເລນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ.

ເອວໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ປນ ເຖເຣນ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕປິ ປກາສິໂຕປິ ສຕ຺ຖາຣາວ ເທສິໂຕ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ ອຸປາສໂກ ວາ ອຸປາສິກາ ວາ ເທໂວ ວາ ສກ຺ໂກ ວາ ມາໂຣ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ ປກາເສຕຸ, ສພ຺ໂພ ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິໂຕ ປກາສິໂຕວ ນາມ ໂຫຕິ, ເສສຊໂນ ປນ ເລຂຫາຣກປກ຺ເຂ ຐິໂຕວ ນາມ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ຍຖາ ຫິ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນໍ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ເຍນ ເກນຈິ ກຕມ຺ປິ ກາຣິຕມ຺ປິ ຣຎ຺ຎາ ກາຣິຕນ຺ເຕວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫາຣາຊາ ວິຍ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຣາຊປຓ຺ຓໍ ວິຍ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ປຓ຺ຓທານໍ ວິຍ ເຕປິຏເກ ນຍມຸຂທານໍ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ ຕໍຕໍກມ຺ມານໍ ກຣຓໍ ວິຍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ເທສນາ ປກາສນາ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ ເຍນ ເກນຈິ ກຕມ຺ປິ ກາຣິຕມ຺ປິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ຣຎ຺ຎາ ກາຣິຕເມວ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ເຍນ ເກນຈິ ເທສິໂຕປິ ປກາສິໂຕປິ ຘມ຺ໂມ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິໂຕ ປກາສິໂຕວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ເອກປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໑. ປຐມເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

ເອຕທຄ຺ຄປທວຓ຺ຓນາ

໑໘໘. ເອຕທຄ຺ເຄສຸ ປຐມວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຄ຺ຄໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຍໍ ອຄ຺ຄສທ຺ໂທ ອາທິໂກຏິໂກຏ຺ຐາສເສຏ຺ເຐສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ, ສມ຺ມ ໂທວາຣິກ, ອາວຣາມິ ທ຺ວາຣໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ນິຄຓ຺ຐີນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໐) ຫິ ອາທິມ຺ຫິ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເຕເນວ ອງ຺ຄຸລຄ຺ເຄນ ຕໍ ອງ຺ຄຸລຄ຺ຄໍ ປຣາມເສຍ຺ຍ (ກຖາ. ໔໔໑), ອຸຈ຺ຉຄ຺ຄໍ ເວຬຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ໂກຏິຍໍ. ‘‘ອມ຺ພິລຄ຺ຄໍ ວາ ມຘຸຣຄ຺ຄໍ ວາ ຕິຕ຺ຕກຄ຺ຄໍ ວາ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໔), ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫາຣຄ຺ເຄນ ວາ ປຣິເວຓຄ຺ເຄນ ວາ ຠາເຊຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໑໘) ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ…ເປ… ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ເສຏ຺ເຐ. ສ຺ວາຍມິຘ ໂກຏິຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເສຏ຺ເຐປິ. ເຕ ຫິ ເຖຣາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ໂກຏິຠູຕາຕິປິ ອຄ຺ຄາ, ເສຏ຺ຐຠູຕາຕິປິ. ຕສ຺ມາ ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອສາ ໂກຏິ ເອໂສ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ເອເສວ ນໂຍ ສພ຺ພສຸຕ຺ເຕສຸ.

ອຍຎ຺ຈ ເອຕທຄ຺ຄສນ຺ນິກ຺ເຂໂປ ນາມ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ລພ຺ຠຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອາຄມນໂຕ ຈິຓ຺ຓວສິໂຕ ຄຸຓາຕິເຣກໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກຈິ ເຖໂຣ ເອເກນ ກາຣເຓນ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠຕິ, ໂກຈິ ທ຺ວີຫິ, ໂກຈິ ຕີຫິ, ໂກຈິ ສພ຺ເພເຫວ ຈຕູຫິປິ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ໂສ ຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕປິ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ ອາຄມນາທີຫິປິ. ກຖໍ? ເອກສ຺ມິໍ ຫິ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກຓ຺ຑມ຺ພຣຸກ຺ຂມູເລ ຕິຕ຺ຖິຍມທ຺ທນໍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ປຸຣິມພຸທ຺ຘາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ຕາວຕິໍສຠວເນ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປທນ຺ຕຣານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕິເຍນ ປເທນ ຕາວຕິໍສຠວເນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາສິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ສທ຺ຘິໍ ເທວຄເຓນ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອຄມາສິ. ເທວາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ເທວຄຓປຣິວຸໂຕ ສຏ຺ຐິໂຍຊນາຍາມາຍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ນາມ ນິສິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ເຎນ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖມ຺ປິ ຐເປຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ມຫາປໍສຸກູລິໂກ ວິຍ ມຸຓ຺ຑປີຐກໍ ສພ຺ພເມວ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລໍ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເອວໍ ນິສີທນ຺ໂຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສຣີຣໍ ມຫນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມາເປສິ, ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ອກາສີຕິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ. ເອວໍ ນິສິນ຺ໂນ ປນ ມາຕຣໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕານໍ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ເທເສສິ.

ປາຏິຫາຣິຍຏ຺ຐາເນປິ ສພ຺ພາປິ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກາ ປຣິສາ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທສພໂລ ຄໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕາວຕິໍສຠວເນ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມກຖໍ ເທເສຕຸໍ ຄໂຕຕິ. ຠນ຺ເຕ, ນ ມຍໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອທິສ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມ. ກທາ ສຕ຺ຖາ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນກາລໍ ຊານາຖາຕິ? ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣໍ ກໂຣຖ, ໂສ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາສນໍ ອາຫຣິສ຺ສຕີຕິ. ກິໍ ປນ ເຖຣສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ພລໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ວິເສສວນ຺ຕານໍ ປນ ວິເສສໍ ປສ຺ສນ຺ຕູຕິ ເອວມາຫ. ມຫາຊໂນ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ຍາຈິ. ເຖໂຣ ປສ຺ສນ຺ເຕເຍວ ມຫາຊເນ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສິເນຣຸນາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫາຊໂນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນກາໂມ, ອາຄມນທິວສໍ ໂວ ຊານິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ‘‘ອິໂຕ ເຕມາສຈ຺ຈເຍນ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣທ຺ວາເຣ ປສ຺ສຖາ’’ຕິສ຺ສ ວເທຫີຕິ. ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ກເຖສິ. ມຫາຊໂນ ຕຕ຺ເຖວ ເຕມາສໍ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວສິ. ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ທ຺ວາທສໂຍຊນາຍ ປຣິສາຍ ເຕມາສໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ອາທາສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓານິ ເທເສຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ອາກປ຺ປໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ວິສ຺ສກມ຺ມໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂອຕຣຓຕ຺ຖາຍ ໂສປານໍ ມາເປຕຸໍ ອາຓາເປສິ. ໂສ ເອກໂຕ ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ເອກໂຕ ຣຊຕມຍໍ ໂສປານໍ ມາເປຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ມຓິມຍໍ ມາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ມຓິມເຍ ໂສປາເນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຊໂນ ມໍ ປສ຺ສຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວເນວ ‘‘ມຫາຊໂນ ອວີຈິມຫານິຣຍໍ ປສ຺ສຕູ’’ຕິປິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ນິຣຍທສ຺ສເນນ ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄຕໍ ຎຕ຺ວາ ເທວໂລກໍ ທສ຺ເສສິ. ອຖສ຺ສ ໂອຕຣນ຺ຕສ຺ສ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣສິ, ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ, ສຸຍາໂມ ເທວຣາຊາ ທິພ຺ພໍ ວາຬພີຊນິໍ ພີຊິ, ປຎ຺ຈສິໂຂ ຄນ຺ຘພ຺ພເທວປຸຕ຺ໂຕ ເພລຸວປຓ຺ຑຸວີຓໍ ສມປຎ຺ຎາສາຍ ມຸຈ຺ຉນາຫິ ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາເທນ຺ໂຕ ປຸຣໂຕ ໂອຕຣິ. ພຸທ຺ຘານໍ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕກາເລ ‘‘ອຫໍ ປຐມໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມິ, ອຫໍ ປຐມໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫາຊໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ສຫ ມຫາປຖວີອກ຺ກມເນນ ປນ ຠຄວໂຕ ເນວ ມຫາຊໂນ ນ ອສີຕິມຫາສາວກາ ປຐມກວນ຺ທນໍ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ, ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣເຍວ ປນ ສມ຺ປາປຸຓິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ທ຺ວາທສໂຍຊນາຍ ປຣິສາຍ ອນ຺ຕເຣ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຎານຸຠາວໍ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຈກໍ ປຎ຺ຫໍ ອາຣຠິ. ປຐມໍ ໂລກິຍມຫາຊໂນ ສລ຺ລກ຺ເຂສ຺ສຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຍ ເຍ ສລ຺ລກ຺ຂິໍສຸ, ເຕ ເຕ ກຖຍິໍສຸ. ທຸຕິຍໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ, ໂສຕາປນ຺ນາວ ກຖຍິໍສຸ. ຕໂຕ ໂສຕາປນ຺ນານໍ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສຕາປນ຺ນາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ, ສກທາຄາມິໂນວ ກຖຍິໍສຸ. ເຕສມ຺ປິ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສກທາຄາມິໂນ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ, ອນາຄາມິໂນວ ກຖຍິໍສຸ. ເຕສມ຺ປິ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອນາຄາມິໂນ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ, ອຣຫນ຺ຕາວ ກຖຍິໍສຸ. ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠິຎ຺ຎາເຕ ອຠິຎ຺ຎາເຕ ສາວເກ ປຸຈ຺ຉິ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິສມ຺ຠິທາວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ກຖຍິໍສຸ. ອຖ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ປຸຈ຺ຉິ, ເສສສາວກາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ, ເຖໂຣວ ກເຖສິ. ຕສ຺ສາປິ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣວ ກເຖສິ. ເຖຣສ຺ສາປິ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຘມ຺ມເສນາປຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕປິ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ປຸຣຕ຺ຖິມປຈ຺ຉິມຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິຓາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຎ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ.

ສຕ຺ຖາ ເຖຣສ຺ສ ກິລມນຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ກິລມຕິ, ນຍມຸຂມສ຺ສ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິສໂຍ ປຎ຺ໂຫ, ພຸທ຺ຘານໍ ເອສ ວິສໂຍ ສພ຺ພຎ຺ຎູນໍ ຍສສ຺ສີນ’’ນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘວິສຍຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຠູຕມິທນ຺ຕິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສມນຸປສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ຈຕຸມຫາຠູຕິກກາຍປຣິຄ຺ຄຫໍ ເມ ຠຄວາ ອາຈິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວາ, ອຎ຺ຎາຕໍ ສຸຄຕາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ – ມຫາປຎ຺ໂຎ ວຕ, ໂຠ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ, ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ສພ຺ເພຫິ ອນຎ຺ຎາຕໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ, ພຸທ຺ເຘຫິ ຈ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ, ອິຕິ ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຎານຸຠາໂວ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ກິຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ໂອຕ຺ຖຏໍ, ສພ຺ພໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄໂຕຕິ ເອວໍ ຕາວ ເຖໂຣ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ.

ກຖໍ ອາຄມນໂຕ? ອິມິສ຺ສາເຍວ ຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນ ອິທາເນວ ປຎ຺ຎວາ, ອຕີເຕ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ມຫາປຎ຺ໂຎວ ອໂຫສິ –

‘‘ໂຍ ປພ຺ພຊີ ຊາຕິສຕານິ ປຎ຺ຈ,

ປຫາຍ ກາມານິ ມໂນຣມານິ;

ຕໍ ວີຕຣາຄໍ ສຸສມາຫິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ,

ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ວນ຺ທຖ ສາຣິປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປພ຺ຣູຫຍມາໂນ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເອກໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ກາສິຣຏ຺ເຐ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ໂປ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ຆຣາວາສໍ ປຫາຍ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວນມູລຜລາຫາໂຣ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ວສຕິ. ໂສປິ ມາຓໂວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ປຣິວາໂຣ ມຫາ ອໂຫສິ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ອິສໂຍ.

ອຖສ຺ສ ໂສ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ເອກເທສໍ ປຣິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖໍ ມນຸສ຺ສປຖໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ກາລໍ ອກາສິ. ກາລກິຣິຍສມເຍວ ນໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອຘິຄໂຕ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ໂສ ກິຎ຺ຈາປິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ລາຠີ, ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ອຣູປາວຈເຣ ປຏິສນ຺ຘິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອຠພ຺ພຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ອິຕິ ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ສມາໂນປິ ຣູປາວຈເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອນ຺ເຕວາສິກາປິສ຺ສ ‘‘ອາຈຣິໂຍ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາຫ, ໂມຆາ ຕສ຺ສ ກາລກິຣິຍາ’’ຕິ ນ ກິຎ຺ຈິ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອກໍສຸ. ອຖ ໂສ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ວສ຺ສາວາເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ກາລໍ ກໂຕຕິ. ອປິ ນຸ ອາຈຣິເຍນ ລທ຺ຘຄຸຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ຖາຕິ? ອາມ ປຸຈ຺ຉິມ຺ຫາຕິ. ກິໍ ວເທຕີຕິ? ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີຕິ. ມຍມ຺ປິ ‘‘ອາຈຣິເຍນ ລທ຺ຘຄຸໂຓ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນາສ຺ສ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກຣິມ຺ຫາຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານິຕ຺ຖ, ອາຈຣິໂຍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ລາຠີຕິ.

ອຖ ເຕ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ກຖໍ ນ ສທ຺ທຫິໍສຸ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ສທ຺ທຫາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາວຊ຺ຊມາໂນ ‘‘ອນ຺ຘພາໂລ ມຫາຊໂນ ມຍ຺ຫໍ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ກຖໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິມໍ ກາຣຓໍ ປາກຏໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອສ຺ສມປທມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕ ອາກາສຄໂຕວ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ປຎ຺ຎານຸຠາວໍ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ປໂຣສຫສ຺ສມ຺ປິ ສມາຄຕານໍ,

ກນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ອປຎ຺ຎາ;

ເອໂກວ ເສຍ຺ໂຍ ປຸຣິໂສ ສປຎ຺ໂຎ,

ໂຍ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຊານາຕິ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໐໑);

ເອວໍ ອິສິຄຓໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກເມວ ຄໂຕ. ເສສອິສິຄໂຓປິ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ຊາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຊາໂຕ, ເສສາ ອິສໂຍ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ຊາຕາຕິ ເອວໍ ອຕີເຕປິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ມຫາປຎ຺ໂຎວ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ຊານິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທເມວ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຈກໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ –

‘‘ປໂຣສຕຎ຺ເຈປິ ສມາຄຕານໍ,

ຌາເຍຍ຺ຍຸໍ ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ອປຎ຺ຎາ;

ເອໂກວ ເສຍ຺ໂຍ ປຸຣິໂສ ສປຎ຺ໂຎ,

ໂສ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຊານາຕິ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໐໑) –

ອິມມ຺ປິ ຊາຕກໍ ກເຖສິ. ຕສ຺ສ ປຸຣິມຊາຕເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປຣມ຺ປິ ອິທເມວ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຈກໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ –

‘‘ເຍ ສຎ຺ຎິໂນ ເຕປິ ທຸຄ຺ຄຕາ, ເຍປິ ອສຎ຺ຎິໂນ ເຕປິ ທຸຄ຺ຄຕາ;

ເອຕໍ ອຸຠຍໍ ວິວຊ຺ຊຍ, ຕໍ ສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ອນງ຺ຄຓ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໓໔) –

ອິມໍ ອນງ຺ຄຓຊາຕກໍ ກເຖສິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຈຣິໂຍ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ເນວສຎ຺ຎີ ນາສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອາຫ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປຣມ຺ປິ ອິທເມວ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຈກໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ –

‘‘ຈນ຺ທາຠໍ ສູຣິຍາຠຎ຺ຈ, ໂຍຘ ປຎ຺ຎາຍ ຄາຘຕິ;

ອວິຕກ຺ເກນ ຌາເນນ, ໂຫຕິ ອາຠສ຺ສຣູປໂຄ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໓໕) –

ອິທໍ ຈນ຺ທາຠຊາຕກໍ ກເຖສິ. ເອຕ຺ຖາປິ ອາຈຣິໂຍ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ໂອທາຕກສິຓໍ ຈນ຺ທາຠໍ ນາມ, ປີຕກສິຓໍ ສູຣິຍາຠໍ ນາມາຕິ ຕໍ ອຸຠຍໍ ໂຍ ປຎ຺ຎາຍ ຄາຘຕິ ປວິສຕິ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ໂສ ອວິຕກ຺ເກນ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນນ ອາຠສ຺ສຣູປໂຄ ໂຫຕິ, ຕາທິໂສ ອຫ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ – ‘‘ຈນ຺ທາຠໍ ສູຣິຍາຠ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເສສໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທເມວ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຈກໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ –

‘‘ອາສີເສເຖວ ປຸຣິໂສ, ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປສ຺ສາມິ ໂວຫໍ ອຕ຺ຕານໍ, ຍຖາ ອິຈ຺ຉິໍ ຕຖາ ອຫຸ.

‘‘ອາສີເສເຖວ ປຸຣິໂສ, ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປສ຺ສາມິ ໂວຫໍ ອຕ຺ຕານໍ, ອຸທກາ ຖລມຸພ຺ຠຕໍ.

‘‘ວາຍເມເຖວ ປຸຣິໂສ, ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປສ຺ສາມິ ໂວຫໍ ອຕ຺ຕານໍ, ຍຖາ ອິຈ຺ຉິໍ ຕຖາ ອຫຸ.

‘‘ວາຍເມເຖວ ປຸຣິໂສ, ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປສ຺ສາມິ ໂວຫໍ ອຕ຺ຕານໍ, ອຸທກາ ຖລມຸພ຺ຠຕໍ.

‘‘ທຸກ຺ຂູປນີໂຕປິ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ,

ອາສໍ ນ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ສຸຂາຄມາຍ;

ພຫູ ຫິ ຜສ຺ສາ ອຫິຕາ ຫິຕາ ຈ,

ອວິຕກ຺ກິຕາ ມຈ຺ຈມຸປພ຺ພຊນ຺ຕິ.

‘‘ອຈິນ຺ຕິຕມ຺ປິ ຠວຕິ, ຈິນ຺ຕິຕມ຺ປິ ວິນສ຺ສຕິ;

ນ ຫິ ຈິນ຺ຕາມຍາ ໂຠຄາ, ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ.

‘‘ສຣຠໍ ຄິຣິທຸຄ຺ຄສ຺ມິໍ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ອນຸສຣີ ປຸເຣ;

ອລີນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕຸວໍ, ວິກ຺ກນ຺ຕມນຸຊີວສິ.

‘‘ໂຍ ຕໍ ວິທຸຄ຺ຄາ ນຣກາ ສມຸທ຺ຘຣິ,

ສິລາຍ ໂຍຄ຺ຄໍ ສຣໂຠ ກຣິຕ຺ວາ;

ທຸກ຺ຂູປນີຕໍ ມຈ຺ຈຸມຸຂາ ປໂມຈຍິ,

ອລີນຈິຕ຺ຕໍ ຕ ມິຄໍ ວເທສິ.

‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ ນຸ ຕຕ຺ເຖວ ຕທາ ອໂຫສິ,

ອຸທາຫຸ ເຕ ໂກຈິ ນໍ ເອຕທກ຺ຂາ;

ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທ຺ໂທ ນຸສິ ສພ຺ພທສ຺ສີ,

ຎາຓໍ ນຸ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຠິໍສຣູປໍ.

‘‘ນ ເຈວຫໍ ຕຕ຺ຖ ຕທາ ອໂຫສິໍ,

ນ ຈາປິ ເມ ໂກຈິ ນໍ ເອຕທກ຺ຂາ;

ຄາຖາປທານຎ຺ຈ ສຸຠາສິຕານໍ,

ອຕ຺ຖໍ ຕທາເນນ຺ຕິ ຊນິນ຺ທ ຘີຣາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໑໓໔-໑໔໓) –

ອິມໍ ເຕຣສນິປາເຕ ສຣຠຊາຕກຎ຺ຈ ກເຖສິ. ອິມານິ ປນ ປຎ຺ຈປິ ຊາຕການິ ອຕີເຕປິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ຊານາຕີຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຎານຸຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖເມວ ກຖິຕານີຕິ ເອວໍ ອາຄມນໂຕປິ ເຖໂຣ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ.

ກຖໍ ຈິຓ຺ຓວສິໂຕຕິ? ຈິຓ຺ຓໍ ກິເຣຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກເຖຕີຕິ ເອວໍ ຈິຓ຺ຓວສິໂຕປິ ເຖໂຣ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ.

ກຖໍ ຄຸຓາຕິເຣກໂຕຕິ? ຐເປຕ຺ວາ ຫິ ທສພລໍ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ເອກສາວໂກປິ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ສທິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ຄຸຓາຕິເຣກໂຕປິ ເຖໂຣ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ.

ຍຖາ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ, ເອວໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣປິ ສພ຺ເພເຫວ ຈຕູຫິປິ ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ກຖໍ? ເຖໂຣ ຫິ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ ນນ຺ໂທປນນ຺ທສທິສມ຺ປິ ນາຄຣາຊານໍ ທເມສີຕິ ເອວໍ ຕາວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ລຠິ. ນ ປເນສ ອິທາເນວ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ, ອຕີເຕ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິໂຕປິ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ ອໂຫສີຕິ.

‘‘ໂຍ ປພ຺ພຊີ ຊາຕິສຕານິ ປຎ຺ຈ,

ປຫາຍ ກາມານິ ມໂນຣມານິ;

ຕໍ ວີຕຣາຄໍ ສຸສມາຫິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ,

ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ວນ຺ທຖ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ’’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ອາຄມນໂຕປິ ລຠິ. ຈິຓ຺ຓໍ ເຈຕໍ ເຖຣສ຺ສ ນິຣຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິພເລນ ນິຣຍສຕ຺ຕານໍ ອສ຺ສາສຊນນຕ຺ຖໍ ສີຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຈກ຺ກມຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ ມາເປຕ຺ວາ ປທຸມກຓ຺ຓິກາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕິ, ເທວໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວສງ຺ຆໍ ກມ຺ມຄຕິໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ສຈ຺ຈກຖໍ ກເຖຕີຕິ ເອວໍ ຈິຓ຺ຓວສິໂຕ ລຠິ. ຐເປຕ຺ວາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ສາວໂກ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ວິຍ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ຄຸຓາຕິເຣກໂຕ ລຠິ.

ຍຖາ ເຈສ, ເອວໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣປິ ສພ຺ເພເຫວິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ກຖໍ? ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫິ ເຖຣສ຺ສ ຕິຄາວຸຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ປິ, ມຫາຊນສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເຖຣສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ເອວໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ລຠິ. ນ ເຈສ ອິທາເນວ ຘຸຕຘໂຣ, ອຕີເຕ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິໂຕປິ ຘຸຕຘໂຣວ ອໂຫສິ.

‘‘ໂຍ ປພ຺ພຊີ ຊາຕິສຕານິ ປຎ຺ຈ,

ປຫາຍ ກາມານິ ມໂນຣມານິ;

ຕໍ ວີຕຣາຄໍ ສຸສມາຫິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ,

ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ວນ຺ທຖ ມຫາກສ຺ສປ’’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ອາຄມນໂຕປິ ລຠິ. ຈິຓ຺ຓໍ ເຈຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ຌຄໂຕ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ອວິຊຫິຕ຺ວາວ ກເຖຕີຕິ ເອວໍ ຈິຓ຺ຓວສິໂຕ ລຠິ. ຐເປຕ຺ວາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ສາວໂກ ເຕຣສຫິ ຘຸຕຄຸເຓຫິ ມຫາກສ຺ສປສທິໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ຄຸຓາຕິເຣກໂຕ ລຠິ. ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ເຕສໍ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ຍຖາລາຠໂຕ ຄຸເຓ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຄຸຓວເສເນວ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຍຖາ ນາມ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຈກ຺ກຣຕນານຸຠາເວນ ຈກ຺ກວາຬຄພ຺ເຠ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ເມ ປຕ຺ຕໍ, ກິໍ ເມ ອິທານິ ມຫາຊເນນ ໂອໂລກິເຕນາ’’ຕິ ນ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊສິຣິໍເຍວ ອນຸໂຠຕິ, ກາເລນ ປນ ກາລໍ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຈ ຐເປຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເກ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປຕິ, ເອວເມວໍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ອຘິຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕຘມ຺ມຣຊ຺ໂຊ ຘມ຺ມຣາຊາປິ ‘‘ກິໍ ເມ ອິທານິ ໂລເກນ ໂອໂລກິເຕນ, ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສຣໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສຍມາໂນ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕ ກຓ຺ຫຘມ຺ເມ ປຸຄ຺ຄເລ ສິເນຣຸປາເທ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ອປາຍຠຍສນ຺ຕຊ຺ຊເນນ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ເມ ປຸຄ຺ຄເລ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠວຄ຺ເຄ ນິສີທາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເກ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣາທໂຍ ສາວເກ ຍາຖາວສຣສຄຸຓວເສເນວ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ, ຍທິທໍ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິອາທິມາຫ.

ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຕຕ຺ຖ ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ປທໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕານໍ. ຐເປຕ຺ວາ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ສາວໂກ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣໂຕ ປຐມຕຣໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຖໂຣ ຈິຣກາລໍ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານາຕີຕິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ສພ຺ພປຐມໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຍທາ ເຕນ ຘມ຺ໂມ ປຏິວິທ຺ໂຘ, ຈິຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຊານາຕີຕິປິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ອປິຈ ຂີຓາສວານໍ ຣຕ຺ຕິທິວສປຣິຈ຺ເຉໂທ ປາກໂຏວ ໂຫຕິ, ອຍຎ຺ຈ ປຐມຂີຓາສໂວຕິ ເອວມ຺ປິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ສາວການໍ ອຍເມວ ອຄ຺ໂຄ ປຸຣິມໂກຏິຠູໂຕ ເສຏ຺ໂຐ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ຍທິທໍ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ເຖຣໍ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂຍ ເອໂສຕິ, ອຄ຺ຄສທ຺ທໍ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍໍ ເອຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ປຏິວິທ຺ຘໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎາສິ ວຕ, ໂຠ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ, ອຎ຺ຎາສິ ວຕ, ໂຠ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ. ອິຕິ ຫິທໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອໂຫສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໗).

ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ກຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນໍ ອຠິນີຫາຣໍ ອກາສິ, ກທາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ກທາເນນ ປຐມໍ ຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ, ກທາ ຐານນ຺ຕເຣ ຐປິໂຕຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ເພສຸປິ ເອຕທຄ຺ເຄສຸ ປຎ຺ຫກມ຺ມໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ອິມສ຺ສ ຕາວ ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກໂຕ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ມຫາປຖວິຍໍ ຐເປຕຸໍ ປາເທ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາທສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ມຫນ຺ຕໍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ, ຕສ຺ສ ຘຸຣປຕ຺ຕານິ ນວຸຕິຫຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເກສຣໍ ຕິໍສຫຕ຺ຖໍ, ກຓ຺ຓິກາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖາ, ປາເທນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ເອກາທສຫຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ສຣີຣໍ ອຏ຺ຐປຓ຺ຓາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປທຸມກຓ຺ຓິກາຍ ທກ຺ຂິຓປາເທ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ມຫາຕຸມ຺ພມຕ຺ຕາ ເຣຓຸ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ໂອກິຣມານາ ໂອຕຣິ, ວາມປາທສ຺ສ ຐປນກາເລປິ ຕຖາຣູປໍເຍວ ປທຸມໍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາທໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ຕໂຕປິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓາວ ເຣຓຸ ສຣີຣໍ ໂອກິຣິ. ຕໍ ປນ ເຣຓຸໍ ອຠິຠວມານາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຣີຣປ຺ປຠາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຍນ຺ຕນາຬິກາຍ ວິສ຺ສຏ຺ຐສຸວຓ຺ຓຣສຘາຣາ ວິຍ ສມນ຺ຕາ ທ຺ວາທສໂຍຊນຏ຺ຐານໍ ເອໂກຠາສໍ ອກາສິ. ຕຕິຍປາທຸທ຺ຘຣຓກາເລ ປຖມຸຄ຺ຄຕໍ ປທຸມໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ປາທສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ປທຸມໍ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາປິ ມຫາປທຸມໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕເນວສ຺ສ ‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕຣສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ເອວໍ ໂສ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ມຫາຊນສ຺ສ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຫໍສວຕີນຄຣໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ປິຕາ ມຫາຣາຊາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ ເກຈິ ສກທາຄາມີ ເກຈິ ອນາຄາມີ ເກຈິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຣາຊາ ສ຺ວາຕນາຍ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສກນິເວສເນ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ. ເຕເນວ ນິຍາເມນ ປຸນທິວເສ ນາຄຣາ, ປຸນທິວເສ ຣາຊາຕິ ທີຆມທ຺ຘານໍ ທານໍ ອທໍສຸ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຍໍ ເຖໂຣ ຫໍສວຕີນຄເຣ ຄຫປຕິມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ເອກທິວສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມເທສນາກາເລ ຫໍສວຕີນຄຣວາສິໂນ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ເຖ ເຍນ ພຸທ຺ໂຘ, ເຍນ ຘມ຺ໂມ, ເຍນ ສງ຺ໂຆ, ຕນ຺ນິນ຺ເນ ຕປ຺ໂປເຓ ຕປ຺ປພ຺ຠາເຣ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເຕນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ຘມ຺ມເທສນຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ປຐມໍ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ມໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ໂສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມຫາ ວຕາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ, ຐເປຕ຺ວາ ກິຣ ພຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ອິມິນາ ປຐມຕຣໍ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ໂມ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌນສມຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິມນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ.

ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ສກນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ພຸທ຺ຘານໍ ນິສຊ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຘທາມມາລາທາມາທີຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ສກນິເວສເນ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວິຈິຕ຺ຣຍາຄຸຂຊ຺ຊກປຣິວາຣໍ ນານາຣສສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຄນ຺ຘສາລິໂຠຊນໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຕິຈີວຣປໂຫນເກ ວງ຺ຄປຏ຺ເຏ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນາຫໍ ປຣິຕ຺ຕກສ຺ສ ຐານສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຈຣາມິ, ມຫນ຺ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ຈຣາມິ, ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາ ເອກເມວ ທິວສໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕຸ’’ນ຺ຕິ ‘‘ອນຸປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ທຸສ຺ສໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມສຸຂຸມວຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສໍ ຕິຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ຠິກ຺ຂຸ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິໂຕ, ອຫມ຺ປິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ມຫາອຘິກາໂຣ ກໂຕ, ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເອຕສ຺ສ ອຍໍ ປຕ຺ຖນາ ໂນ’’ຕິ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປສ຺ສິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ອຕີຕໍ ວາ ອນາຄຕໍ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕານໍ ອາວຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອເນກກປ຺ປໂກຏິສຕສຫສ຺ສນ຺ຕຣມ຺ປິ ຈ ອຕີຕໍ ວາ ອນາຄຕໍ ວາ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສນ຺ຕຣມ຺ປິ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘເມວ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິເຍນ ຎາເຓນ ໂສ ຠຄວາ ອິທໍ ອທ຺ທສ – ‘‘ອນາຄເຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປປຣິໂຍສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕທາ ອິມສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ, ກຸລປຸຕ຺ຕ, ອນາຄເຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປປຣິໂຍສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ປຐມກຘມ຺ມເທສນາຍ ເຕປຣິວຏ຺ຏຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຫສ຺ສນຍສມ຺ປນ຺ເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ເທເສຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ສຣີຣໍ ສຸວຓ຺ຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຍ ເອກຄ຺ຆນໍ ອໂຫສິ, ສຣີຣເຈຕິຍໍ ປນສ຺ສຸພ຺ເພເຘນ ສຕ຺ຕໂຍຊນິກໍ ອກໍສຸ. ອິຏ຺ຐກາ ສຸວຓ຺ຓມຍາ ອເຫສຸໍ, ຫຣິຕາລມໂນສິລາຍ ມຕ຺ຕິກາກິຈ຺ຈໍ, ເຕເລນ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍິໍສຸ. ພຸທ຺ຘານໍ ຘຣມານກາເລ ສຣີຣປ຺ປຠາ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກໍ ຜຣິ, ປຣິນິພ຺ພຸຕານໍ ປນ ເຕສໍ ຣສ຺ມິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສຕໍ ອວຕ຺ຖຣິ.

ອຍໍ ເສຏ຺ຐິ ພຸທ຺ຘານໍ ສຣີຣເຈຕິຍໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຣຕນຄ຺ຆິຍານິ ກາເຣສິ. ເຈຕິຍປຕິຏ຺ຐາປນທິວເສ ອນ຺ໂຕເຈຕິເຍ ຣຕນຆຣໍ ກາເຣສິ. ໂສ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ມຫນ຺ຕໍ ທານາທິມຍໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ຕສ຺ເສວ ນວນວຸຕິ ກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ນວ ກປ຺ປສຕານິ ນວ ຈ ກປ຺ປາ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ກາລສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ອຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣສ຺ສ ທ຺ວາຣສມີເປ ຄາເມ ກຸຏຸມ຺ພິຍເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ມຫາກາໂລຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ, ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ປນສ຺ສ ຈູຬກາໂລ ນາມ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ວິປສ຺ສີ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຸສິຕປຸຣາ ຈວິຕ຺ວາ ພນ຺ຘຸມຕີນຄເຣ ພນ຺ຘຸມສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອນຸກ຺ກເມນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖາຍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອາຍາຈິໂຕ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກນິຏ຺ຐໍ ຂຓ຺ຑໍ ນາມ ຣາຊກຸມາຣໍ ຕິສ຺ສຎ຺ຈ ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ເຕສຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ, ປິຕຸ ຈ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂພຘິມຓ຺ຑໂຕ ອາກາເສເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ເຕ ທ຺ເວປິ ຊນາ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ອຖາປເຣປິ ໂພຘິສຕ຺ຕກາເລ ອນຸປພ຺ພຊິຕາ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ຂຓ຺ຑຕ຺ເຖຣໍ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐາເນ, ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ທຸຕິຍສາວກຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ຣາຊາປິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສ ປາສາທວຣຄໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕ, ທຸຕິຍປຸຕ຺ໂຕ ເມ ອຄ຺ຄສາວໂກ, ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍສາວໂກ. ອິເມ ຈ ອວເສສຠິກ຺ຂູ ຄິຫິກາເລປິ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕເມວ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ວິຈຣິໍສຸ, ອິເມ ປຸພ຺ເພປິ ທານິປິ ມຍ຺ຫເມວ ຠາຣາ, ອຫເມວ ເຕ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ອຎ຺ເຎສໍ ໂອກາສໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ວິຫາຣທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຣາຊເຄຫທ຺ວາຣາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຂທິຣປາກາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ເຖຫິ ປຏິຈ຺ຉາທາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓຕາຣກວິຈິຕ຺ຕໍ ສໂມລມ຺ພິຕຕາລກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕວິວິຘປຸປ຺ຜທາມວິຕານໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາຠູມິໍ ວິຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣເຓຫິ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ມາລາຄຈ຺ຉເກສຸ ປຸຓ຺ຓຆເຏ ສກລມຄ຺ຄວາສຕ຺ຖາຍ ຈ ຄນ຺ຘນ຺ຕເຣສຸ ປຸປ຺ຜານິ ປຸປ຺ຜນ຺ຕເຣສຸ ຄນ຺ເຘ ຈ ຐປາເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອນ຺ໂຕສາຓິຍາວ ຣາຊເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕິ. ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ທຏ຺ຐຸມ຺ປິ ນ ລຠຕິ, ກຸໂຕ ປນ ຠິກ຺ຂໍ ວາ ທາຕຸໍ ປູຊໍ ວາ ກາຕຸໍ.

ນາຄຣາ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖຸ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ, ມຍຎ຺ຈ ທຏ຺ຐຸມ຺ປິ ນ ລຠາມ, ປເຄວ ຠິກ຺ຂໍ ວາ ທາຕຸໍ ປູຊໍ ວາ ກາຕຸໍ ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສຕຸໍ. ຣາຊາ ‘ມຍ຺ຫໍ ເອວ ພຸທ຺ໂຘ, ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ໂມ, ມຍ຺ຫໍ ສງ຺ໂຆ’ຕິ ມມາຍິຕ຺ວາ ສຍເມວ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ. ສຕ຺ຖາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ນ ຣຎ຺ໂຎເຍວ ອຕ຺ຖາຍ. ນ ຫິ ຣຎ຺ໂຎເຍວ ນິຣໂຍ ອຸຓ຺ໂຫ, ອຎ຺ເຎສໍ ນີລຸປ຺ປລວນສທິໂສ. ຕສ຺ມາ ຣາຊານໍ ເອວໍ ວທາມ ‘ສເຈ ໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ເທຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ເທຕິ, ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣມ. ນ ສກ຺ກາ ໂຂ ປນ ສຸທ຺ຘນາຄເຣເຫວ ເອວໍ ກາຕຸໍ, ເອກໍ ເຊຏ຺ຐກປຸຣິສມ຺ປິ ຄຓ຺ຫາມາ’’’ຕິ ເສນາປຕິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ປກ຺ໂຂ ໂຫຫິສິ, ອຸທາຫຸ ຣຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ປກ຺ໂຂ ໂຫມິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ປຐມທິວໂສ ມຍ຺ຫໍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ.

ໂສ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ນາຄຣາ, ເທວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຸປິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ກິມຕ຺ຖໍ ຕາຕາຕິ? ສຕ຺ຖາຣໍ ກິຣ ຕຸມ຺ເຫວ ອຸປຏ຺ຐຫຖ, ອມ຺ເຫ ນ ລຠາມາຕິ. ສເຈ ອິທານິປິ ລຠນ຺ຕິ, ນ ກຸປ຺ປນ຺ຕິ. ອລຠນ຺ຕາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕຸກາມາ, ເທວາຕິ. ຍຸຊ຺ຌາມິ, ຕາຕ, ນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເທມີຕິ. ເທວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທາສາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌາມາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌິສ຺ສຖາຕິ? ນນຸ ຕ຺ວໍ ເສນາປຕີຕິ? ນາຄເຣຫິ ວິນາ ອສມຕ຺ໂຖ ອຫໍ, ເທວາຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ‘‘ພລວນ຺ໂຕ ນາຄຣາ, ເສນາປຕິປິ ເຕສໍເຍວ ປກ຺ໂຂ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎານິ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເທນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ນາຄຣາ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ຉພ຺ພສ຺ສານິ ປຎ຺ຈວສ຺ສານີ’’ຕິ ເອວໍ ຫາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕ ທິວເສ ຍາຈິ. ນາຄຣາ ‘‘ອຕິກກ຺ຂຬໍ ທານິ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອນຸຊານິໍສຸ. ຣາຊາ ສຕ຺ຕມາສາຘິການໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສໍວຈ຺ຉຣານໍ ສຊ຺ຊິຕໍ ທານມຸຂໍ ສຕ຺ຕນ຺ນເມວ ທິວສານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຉ ທິວເສ ເກສຎ຺ຈິ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍເຍວ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ນາຄເຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ຕາຕາ, ເອວຣູປໍ ທານໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕປິ ‘‘ນນຸ ອມ຺ເຫເຍວ ນິສ຺ສາເຍຕໍ ເທວສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ປິຏ຺ຐິຫຕ຺ເຖນ ອສ຺ສູນິ ປຸຎ຺ຉມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຸ ຠາຣໍ ອກຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ນາຄຣານໍ ທານິ ເມ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ນາຄຣາ ຫິ ‘ມຍໍ ທານໍ ທາຕຸໍ ນ ລຠາມາ’ຕິ ຠຄວາ ກຸປ຺ປນ຺ຕິ. ສ຺ເວວ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ.

ອຖ ທຸຕິຍທິວເສ ເສນາປຕິ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ນາຄຣາ ຣຎ຺ຎາ ກຕສກ຺ກາຣໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກຕ຺ວາ ທານໍ ອທໍສຸ. ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ສກລນຄຣສ຺ສ ປຏິປາຏິຍາ ຄຕາຍ ທ຺ວາຣຄາມວາສິໂນ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ. ມຫາກາລກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຈູຬກາລໍ ອາຫ – ‘‘ທສພລສ຺ສ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສ຺ເວວ ອມ຺ຫາກໍ ປາປຸຓາຕິ, ກິໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ຕ຺ວເມວ ຠາຕິກ ຊານາຫີຕິ. ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈິຍາ ກໂຣສິ, ອມ຺ຫາກໍ ໂສຬສກຣີສມຕ຺ເຕສຸ ເຂຕ຺ເຕສຸ ຄຫິຕຄພ຺ຠາ ສາລິໂຍ ອຕ຺ຖິ. ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ອາທາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຈາເປມາຕິ. ເອວໍ ກຍິຣມາເນ ກສ຺ສຈິ ອຸປກາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເນຕໍ ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິ. ສເຈ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ນ ກໂຣສິ, ອຫໍ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ມມາຍິຕຸໍ ລຠາມີຕິ ໂສຬສກຣີສມຕ຺ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຣີສຏ຺ຐາເນ ສີມໍ ຐເປຕ຺ວາ ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ອາທາຍ ອສມ຺ຠິນ຺ເນ ຂີເຣ ປຈາເປຕ຺ວາ ຈຕຸມຘຸຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອທາສິ. ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ໂຂ ຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ປຸນ ປູຣຕິ. ປຸຖຸກກາເລ ປຸຖຸກຄ຺ຄໍ ນາມ ອທາສິ, ຄາມວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄສສ຺ສໍ ນາມ ອທາສິ, ລາຍເນ ລາຍນຄ຺ຄໍ, ເວຓິກຣເຓ ເວຓຄ຺ຄໍ, ກລາປາທີສຸ ກລາປຄ຺ຄໍ ຂລຄ຺ຄໍ ຂລຠຓ຺ຑຄ຺ຄໍ ໂກຏ຺ຐຄ຺ຄນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂສ ເອກສສ຺ເສວ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄທານໍ ອທາສິ. ຕມ຺ປິ ສສ຺ສໍ ອຕິເຣກໍ ອຸຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນໍ ອໂຫສິ.

ຍາວ ພຸທ຺ຘາ ຘຣຕິ, ຍາວ ຈ ສງ຺ໂຆ ຘຣຕິ, ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເທເວສຸ ເຈວ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນກາເລ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ໂທຓວຕ຺ຖຸພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎມາຓໂວຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓມນ຺ຕານໍ ປາຣໍ ອຄມາສິ. ເຕນ ສມເຍນ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຸສິຕປຸຣາ ຈວິຕ຺ວາ ກປິລວຕ຺ຖຸປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ອຏ຺ຐຸຕ຺ຕຣໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສຕໍ ອຫຕວຕ຺ເຖຫິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອປ຺ໂປທກໍ ມຘຸປາຍາສໍ ປາເຍຕ຺ວາ ເຕສໍ ອນ຺ຕເຣ ອຏ຺ຐ ຊເນ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ມຫາຕເລ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ອານຍິໍສຸ. ຘຸຣາສເນ ນິສິນ຺ນພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ອຸກ຺ຂິປິ. ເອວໍ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ຊນາ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ. ເຕສໍ ປນ ສພ຺ພນວໂກ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎມາຓໂວ, ໂສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓວຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຐານກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ເອກນ຺ເຕເນສ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກເມວ ອງ຺ຄຸລິໍ ອຸກ຺ຂິປິ. ອິຕເຣ ປນ ສຕ຺ຕ ຊນາ ‘‘ສເຈ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິສ຺ສຕິ, ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ສເຈ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທ຺ເວ ຄຕິໂຍ ທິສ຺ວາ ທ຺ເວ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ. ອຍໍ ປນ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ກຕາຘິກາໂຣ ປຈ຺ຉິມຠວິກສຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ອິຕເຣ ສຕ຺ຕ ຊເນ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຐານກຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນິສ຺ສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກເມວ ຄຕິໍ ອທ຺ທສ, ຕສ຺ມາ ເອກໍ ອງ຺ຄຸລິໍ ອຸກ຺ຂິປິ. ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕ ອາມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ເຫ ມຫລ຺ລກາ, ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຍໍ ສມ຺ຠາເວຍ຺ຍາມ ວາ ໂນ ວາ. ຕຸມ຺ເຫ ຕສ຺ມິໍ ກຸມາເຣ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ.

ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາປິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຘາຕິໂຍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຫາຣໍ ອຸປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວຸທ຺ຘິໍ ອາປາເທສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ເທໂວ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ປຣິປກ຺ເກ ຎາເຓ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ຣາຫຸລກຸມາຣສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ຉນ຺ນສຫາໂຍ ກຓ຺ຑກໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ເທວຕາຫິ ວິວເຏນ ທ຺ວາເຣນ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ຣຕ຺ຕິຠາເຄນ ຕີຓິ ຣຊ຺ຊານິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອໂນມານທີຕີເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຆຏິກາຣມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອາຠເຕ ອຣຫທ຺ຘເຊ ຄຫິຕມຕ຺ເຕເຍວ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ປາສາທິເກນ ອິຣິຍາປເຖນ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑວປພ຺ພຕຈ຺ຉາຍາຍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ມາຄເຘນ ຣຊ຺ຊສິຣິຍາ ນິມນ຺ຕິຍມາໂນປິ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸຣຸເວລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣມຓີໂຍ ວຕ ອຍໍ ຠູມິຠາໂຄ, ອລໍ ວຕິທໍ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຘານຕ຺ຖິກສ຺ສ ປຘານາຍາ’’ຕິ ປຘານາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວາສໍ ອຸປຄໂຕ.

ເຕນ ສມເຍນ ອິຕເຣ ສຕ຺ຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄຕາ, ສພ຺ພທຫໂຣ ປນ ລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄາຫໂກ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎມາຓໂວ ອໂຣໂຄ. ໂສ ‘‘ມຫາປຸຣິໂສ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸຕ຺ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ກິຣ ປພ຺ພຊິໂຕ. ໂສ ຫິ ນິສ຺ສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ. ສເຈ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຕໂຣ ອໂຣຄາ ອສ຺ສຸ, ອຊ຺ຊ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍຸໍ. ສເຈ ຕຸມ຺ເຫປິ ອິຈ຺ຉຖ, ເອຖ ມຍໍ ຕໍ ມຫາປຸຣິສມນຸປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພ ເອກຈ຺ຉນ຺ທາ ຠວິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ຕໂຍ ຊນາ ນ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ອິເມ ປຎ຺ຈ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມິໍສຸ. ເຕ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ມຫາປຘານໍ ປທຫນ຺ເຕ ‘‘ອິທານິ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ ອິທານິ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫມານາ ສນ຺ຕິກາວຈຣາວສ຺ສ ອເຫສຸໍ. ຍທາ ປນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກຕິລຕຓ຺ຑຸລາທີຫິ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕປິ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ອຣິຍຘມ຺ມປຏິເວຘສ຺ສ ອຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣິ, ຕທາ ເຕ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິສິປຕນໍ ອຄມໍສຸ.

ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂອຬາຣິກາຫາຣປຣິໂຠເຄນ ຉວິມໍສໂລຫິຕປາຣິປູຣິໍ ກຕ຺ວາ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ສຸຊາຕາຍ ທິນ຺ນໍ ວຣໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ນທິຍາ ປຏິໂສຕໍ ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐາໂນ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ກາເລນ ນາຄຣາເຊນ ອເນເກຫິ ຖຸຕິສເຕຫິ ອຠິຕ຺ຖວິຍມາໂນ ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອຈລຏ຺ຐາເນ ປາຈີນໂລກຘາຕຸອຠິມຸໂຂ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ວີຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ສູຣິເຍ ຘຣມາເນເຍວ ມາຣພລໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສກາລສມນນ຺ຕເຣ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອນຸໂລມປຏິໂລມໍ ປຈ຺ຈຍາກາຣວຏ຺ຏໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ປຏິວິທ຺ຘໍ ອສາຘາຣຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ເຖວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມສິ.

ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວິຫຣິຕ຺ວາ ຣາຊາຍຕນມູເລ ມຘຸປິຓ຺ຑິກໂຠຊນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູລໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາຍ ຈິຕ຺ເຕ ນມນ຺ເຕ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ຍາຈິໂຕ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາທິເຠເທ ສຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຬາຣຸທການໍ ກາລກຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ພຫູປກາຣາ ໂຂ ປນ ເມ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ, ເຍ ມໍ ປຘານປຫິຕຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຍໍນູນາຫໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ອິທໍ ປນ ສພ຺ພເມວ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິວິຕກ຺ກມຕ຺ຕເມວ, ຐເປຕ຺ວາ ປນ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂສປິ ເອຕທຕ຺ຖເມວ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ອກາສິ, ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄສສ຺ສທານໍ ອທາສິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອິສິປຕນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຍນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ, ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ເຕ ຕຖາຄຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາວ ອຕ຺ຕໂນ ກຕິກາຍ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ເອໂກ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສິ, ເອໂກ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສິ, ເອໂກ ປາໂທທກໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປສິ, ເອໂກ ປາເທ ໂຘວິ, ເອໂກ ຕາລວຓ຺ຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພີຊມາໂນ ຐິໂຕ. ເອວໍ ເຕສຸ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ເນສຸ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ເຕປຣິວຏ຺ຏໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອາຣຠິ. ມນຸສ຺ສປຣິສາ ປຎ຺ຈ ຊນາວ ອເຫສຸໍ, ເທວປຣິສາ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມໂກຏີຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຍາ ທຸກ຺ກຣສຕາຠຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຐມເມວ ອຎ຺ຎາສີຕິ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ນາມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ເຖຣໍ ອາລປນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎາສິ ວຕ, ໂຠ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ, ອຎ຺ຎາສິ ວຕ, ໂຠ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ຕເທວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິຕິ ຫິທໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕ຺ເວວ ນາມໍ ອໂຫສີ’’ຕິ.

ອິຕິ ເຖໂຣ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ປາຏິປທທິວເສ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ, ທຸຕິຍປກ຺ຂທິວເສ ວປ຺ປຕ຺ເຖໂຣ, ຕຕິຍປກ຺ຂທິວເສ ມຫານາມຕ຺ເຖໂຣ, ປກ຺ຂສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖິຍໍ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ປຎ຺ຈມິຍາ ປນ ປກ຺ຂສ຺ສ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພປິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕາ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຉ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາ ຍສທາຣກປ຺ປມຸເຂ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ປຸຣິເສ, ກປ຺ປາສິຍວນສຓ຺ເຑ ຕິໍສມຕ຺ເຕ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິເຍ, ຄຍາສີເສ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ສຫສ຺ສມຕ຺ເຕ ປຸຣາຓຊຏິເລຕິ ເອວໍ ມຫາຊນໍ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ພິມ຺ພິສາຣປ຺ປມຸຂານິ ເອກາທສນຫຸຕານິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ, ເອກໍ ນຫຸຕໍ ສຣຓຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸທີປຕເລ ສາສນໍ ປຸປ຺ຜິຕຜລິຕໍ ກຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີປມຓ຺ຑລໍ ກາສາວປຊ຺ໂຊຕໍ ອິສິວາຕປຏິວາຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຊຕວນມຫາວິຫາຣໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສນຄໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິທ຺ຘຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕເຣ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ເຖໂຣປິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອຕ຺ຕໂນ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກາ ອປກ຺ກມິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ປຸຓ຺ຓມາຓໂວ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສາສເນ ອຄ຺ຄຘມ຺ມກຖິໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ໂທຓວຕ຺ຖຸພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ປຸຓ຺ຓມາຓວໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘານໍ ອນ຺ເຕວາສິກຠາວໍ ກຕ຺ວາ ສຍໍ ທສພລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ມຍ຺ຫໍ ຄາມນ຺ຕເສນາສນໍ ອສປ຺ປາຍໍ, ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຉທ຺ທນ຺ຕຫຕ຺ຖິກຸລໍ ນິສ຺ສາຍ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕ-ໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໘໙-໑໙໐. ທຸຕິຍຕຕິເຍສຸ ມຫາປຎ຺ຎານນ຺ຕິ ມຫຕິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕານໍ. ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ສມ຺ປນ຺ນານໍ. ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນຕິ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ນາມໍ.

ອິເມສມ຺ປິ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປາຘິເກ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນາເມນ ສຣທມາຓໂວ ນາມ ອໂຫສິ. ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຄຫປຕິມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນາເມນ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິໂຍ ນາມ ອໂຫສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ສຫປໍສຸກີຬິຕາວ ສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ. ສຣທມາຓໂວ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ກຸລສນ຺ຕກໍ ມຫາຘນໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ຣໂຫຄໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອິຘໂລກຕ຺ຕຠາວເມວ ຊານາມິ, ໂນ ປຣໂລກຕ຺ຕຠາວໍ, ຊາຕສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ມຣຓໍ ນາມ ຘຸວໍ, ມຍາ ເອກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມຄເວສນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຫາຍກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ສິຣິວຑ຺ຒນ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍເຍວ ປພ຺ພຊາຫີຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສຫາເຍ ວາ ຎາຕິມິຕ຺ເຕ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ອຕ຺ຕໂນວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣຕນໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ກປຓທ຺ຘິກວຓິພ຺ພກຍາຈການໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປາທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ເອໂກ ທ຺ເວ ຕໂຍຕິ ເອວໍ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕາ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຊຏິລາ ອເຫສຸໍ. ໂສ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ຊຏິລານໍ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຕປິ ສພ຺ເພ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສຸໍ.

ເຕນ ສມເຍນ ອໂນມທສ຺ສີ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ນຄຣໍ ຈນ຺ທວຕີ ນາມ ອໂຫສິ, ປິຕາ ຍສວນ຺ໂຕ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ມາຕາ ຍໂສຘຣາ ນາມ ເທວີ, ໂພຘິ ອຊ຺ຊຸນຣຸກ຺ໂຂ, ນິສຠຕ຺ເຖໂຣ ຈ ອໂນມຕ຺ເຖໂຣ ຈາຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ວຣຸຓຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອຸປຏ຺ຐາໂກ, ສຸນ຺ທຣາ ຈ ສຸມນາ ຈາຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ອາຍຸ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອໂຫສິ, ສຣີຣໍ ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ, ສຣີຣປ຺ປຠາ ທ຺ວາທສໂຍຊນໍ ຜຣິ, ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ອໂຫສິ.

ອເຖກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ສຣທຕາປສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ສຣທຕາປສສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕປຈ຺ຈເຍນ ຘມ຺ມເທສນາ ຈ ມຫຕີ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສຫາຍໂກ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິໂຍ ທຸຕິຍສາວກຏ຺ຐານໍ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈສ຺ສ ປຣິວາຣາ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອຎ຺ຎໍ ກຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສີໂຫ ວິຍ ເອກຈໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສຣທຕາປສສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄເຕສຸ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວໍ ເມ ຊານາຕູ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ສຣທຕາປສສ຺ສ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຣທຕາປໂສ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ເຈວ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ລກ຺ຂຓມນ຺ເຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂລເກ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ ສພ຺ພຎ຺ຎຸ ພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ອຍໍ ປຸຣິໂສ ນິສ຺ສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ. ສຣທຕາປໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສຊຏິລາ ປຓີຕປຓີຕານິ ໂອຊວນ຺ຕານິ ຜລາຜລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຈວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຈ ນິສິນ຺ນາສນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍໍ ‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວິຈຣາມ, ອຍໍ ປນ ປຸຣິໂສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ຕາຕາ, ກິໍ ວທຖ? ສາສເປນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘໍ ສິເນຣຸໍ ສມໍ ກາຕຸໍ ອິຈ຺ຉຖ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸປມໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕກາຕິ. ອຖ ເຕ ຕາປສາ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ອິຕ຺ຕຣສຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສ, ນ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ເອວຣູປໍ ອຸປມໍ ອາຫເຣຍ຺ຍ, ຍາວ ມຫາ ວຕາຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ສພ຺ເພວ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ສິຣສາ ວນ຺ທິໍສຸ.

ອຖ ເນ ອາຈຣິໂຍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖາ ຈ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ອິຘາຄໂຕ, ມຍໍ ຍຖາພລໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທສ຺ສາມ. ຕຸມ຺ເຫ ຍໍ ຍໍ ປຓີຕໍ ຜລາຜລໍ, ຕໍ ຕໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາຣາ ຈ ຜລາຜເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ເທວຕາ ທິພ຺ໂພຊໍ ປກ຺ຂິປິໍສຸ. ຕາປໂສ ອຸທກມ຺ປິ ສຍເມວ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕໂຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖຣິ ສພ຺ເພ ອນ຺ເຕວາສິເກ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ສາຣຓີຍໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຕ ສຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວາຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ຕໂຕ ສຣທຕາປໂສ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາຕາ, ພຸທ຺ຘານໍ ນິສິນ຺ນາສນມ຺ປິ ນີຈໍ, ສມຓສຕສຫສ຺ສານມ຺ປິ ອາສນໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຊ຺ຊ ອຸຬາຣໍ ພຸທ຺ຘສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປພ຺ພຕປາທໂຕ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ກຖນກາໂລ ປປຎ຺ໂຈ ວິຍ ໂຫຕິ, ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານໍ ປນ ວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວ ເຕ ຕາປສາ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສຸໍ, ອຸຠິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ຕິຄາວຸຕໍ, ເສສຠິກ຺ຂູນໍ ອຑ຺ຒໂຍຊນິກາທິເຠທໍ, ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ອຸສຠມຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ອາສເນສຸ ສຣທຕາປໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕສຸຂຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ປຸປ຺ຜາສນໍ ອຠິຣຸຫຖາ’’ຕິ ອາຫ.

‘‘ນານາປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ, ສມ຺ປາເທຕ຺ວານ ເອກໂຕ;

ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິໍ.

‘‘ອິທໍ ເຕ ອາສນໍ ວີຣ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕວນຸຈ຺ຉວິໍ;

ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທນ຺ໂຕ, ນິສີທ ປຸປ຺ຜມາສເນ.

‘‘ສຕ຺ຕຣຕ຺ຕິທິວໍ ພຸທ຺ໂຘ, ນິສີທິ ປຸປ຺ຜມາສເນ;

ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ຫາສຍິຕ຺ວາ ສເທວເກ’’ຕິ.

ເອວໍ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖຣິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຈ ເສສຠິກ຺ຂູ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສີທິໍສຸ. ສຣທຕາປໂສ ມຫນ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຘາຣຍນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຊຏິລານໍ ອຍໍ ສກ຺ກາໂຣ ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕູ’’ຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖຸ ສມາປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາປິ ເສສຠິກ຺ຂູປິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕຖາຄເຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວນມູລຜລາຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສສກາເລ ພຸທ຺ຘານໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສຣທຕາປໂສ ປນ ຠິກ຺ຂາຈາຣມ຺ປິ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຄຫິຕນິຍາເມເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ປີຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມສິ.

ສຕ຺ຖາ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ນິສິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວກໍ ນິສຠຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ນິສຠ ສກ຺ກາຣກາຣການໍ ຕາປສານໍ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ປຏິລທ຺ຘມຫາລາໂຠ ມຫາໂຍໂຘ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຐຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ສ ເທສນາວສາເນ ທຸຕິຍສາວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຫີ’’ຕິ. ອໂນມຕ຺ເຖໂຣ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ສາວການໍ ເທສນາຍ ເອກສ຺ສປິ ອຠິສມໂຍ ນາໂຫສິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣິມາເຓ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສຣທຕາປສໍ ສພ຺ເພປິ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ເຕສໍ ຕາວເທວ ເກສມສ຺ສຸ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອຏ຺ຐ ປຣິກ຺ຂາຣາ ກາເຍ ປຏິມຸກ຺ກາວ ອເຫສຸໍ.

ສຣທຕາປໂສ ກສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນ ປຕ຺ໂຕຕິ? ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ກິຣ ພຸທ຺ຘານໍ ທຸຕິຍາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສຍໂຕ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ເທສນໍ ໂສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອິມິນາວ ສາວເກນ ລທ຺ຘຘຸຣໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ. ໂສ ເຕນ ປຣິວິຕກ຺ເກນ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕຖາຄຕໍ ປນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນນ຺ຕຣາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ ໂກ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ? ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕາ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂສຬສ ປຎ຺ຎາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ມຍ຺ຫໍ ສາສເນ ອຄ຺ຄສາວໂກ ນິສຠຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ເອໂສຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍ຺ວາຍໍ ມຍາ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣນ຺ເຕນ ສກ຺ກາໂຣ ກໂຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ຜເລນ ອຎ຺ຎໍ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕໍ ວາ ນ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນ ອຍໍ ນິສຠຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ’’ຕິ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວາ ສຣທຕາປສໍ ອາຫ – ‘‘ນ ເຕ ອຍໍ ປຕ຺ຖນາ ໂມຆາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນາຄເຕ ປນ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ມຫາມາຍາ ນາມ ເທວີ ຠວິສ຺ສຕິ, ປິຕາ ສຸທ຺ໂຘທໂນ ນາມ ຣາຊາ, ປຸຕ຺ໂຕ ຣາຫຸໂລ ນາມ, ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອານນ຺ໂທ ນາມ, ທຸຕິຍສາວໂກ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ນາມ, ຕ຺ວໍ ປນ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວໂກ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕາປສໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ.

ສຣທຕາປໂສປິ ອນ຺ເຕວາສິກຕ຺ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຫາຍກສ຺ສ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ວເທຖ ‘ສຫາຍເກນ ເຕ ສຣທຕາປເສນ ອໂນມທສ຺ສິພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ຖິຕໍ, ຕ຺ວໍ ທຸຕິຍສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຫີ’’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ເຖເຣຫິ ປຸເຣຕຣເມວ ເອກປສ຺ເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິຣິວຑ຺ຒສ຺ສ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ.

ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ອຍ຺ໂຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ນີຈາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິກປຣິສາ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາມ ສມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ອສ຺ສມໍ ອໂນມທສ຺ສີ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອາຄໂຕ, ມຍໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ສກ຺ກາຣໍ ອກຣິມ຺ຫ. ສຕ຺ຖາ ສພ຺ເພສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ມໍ ເສສາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສູຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ມາ ນ ປພ຺ພຊິຕາຕິ? ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ອຄ຺ຄສາວກໍ ນິສຠຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ນາມ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖສິໍ, ຕ຺ວມ຺ປິ ຕສ຺ສ ສາສເນ ທຸຕິຍສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຫີຕິ. ມຍ຺ຫໍ ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຖນໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ ໂຫຕຸ, ຕ຺ວໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຘິກາຣໍ ສຊ຺ເຊຫີຕິ.

ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ສຣທຕາປສສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ຣາຊມາເນນ ອຏ຺ຐກຣີສມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ສມຕລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ລາຊປຎ຺ຈມານິ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ນີລຸປ຺ປລຈ຺ຉທນໍ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເສສຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ອາສນານິ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ນິມນ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ສຣທຕາປສສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ຕາປໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ ອຄມາສິ. ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ປເວເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ປຓີເຕນ ໂຠຊເນນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ມຫາຣເຫຫິ ວຕ຺ເຖຫິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນາຍໍ ອາຣມ຺ໂຠ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ, ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕາຫໍ ອນຸກມ຺ປໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສຫາໂຍ ສຣທຕາປໂສ ຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ອຄ຺ຄສາວໂກ ໂຫມີຕິ ປຕ຺ເຖສິ, ອຫມ຺ປິ ຕສ຺ເສວ ທຸຕິຍສາວໂກ ຠວາມີ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກາສິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຸຕິຍສາວໂກ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ສປຣິວາໂຣ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ. ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕ຺ຕວາເຣ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ສຣທຕາປໂສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາກມ຺ມໍ ນ ກຖິຕໍ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ສຣທຕາປໂສ ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ສາຣິພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕໍທິວສເມວ ຈສ຺ສ ສຫາໂຍປິ ຣາຊຄຫສ຺ເສວ ອວິທູເຣ ໂກລິຕຄາເມ ໂມຄ຺ຄລ຺ລິພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕານິ ກິຣ ທ຺ເວປິ ກຸລານິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ອາພທ຺ຘປຏິພທ຺ຘສຫາຍກາເນວ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກທິວສເມວ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທໍສຸ. ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ຊາຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ຉສຏ຺ຐິ ຘາຕິໂຍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ສາຣິພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ເຊຏ຺ຐກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຕິສ຺ໂສຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ, ອິຕຣສ຺ສ ໂກລິຕຄາເມ ເຊຏ຺ຐກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂກລິໂຕຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ເຕ ອຸໂຠປິ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ສພ຺ພສິປ຺ປານໍ ປາຣໍ ອຄມໍສຸ.

ອຸປຕິສ຺ສມາຓວສ຺ສ ກີຬນຕ຺ຖາຍ ນທິໍ ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ວາ ປພ຺ພຕໍ ວາ ຄມນກາເລ ປຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓສິວິກາສຕານິ ປຣິວາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂກລິຕມາຓວສ຺ສ ປຎ຺ຈ ອາຊຎ຺ຎຣຖສຕານິ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈມາຓວກສຕປຣິວາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣາຊຄເຫ ຈ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກຏ຺ຐາເນເຍວ ມຎ຺ຈໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ເອກໂຕວ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ຫສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຫສນ຺ຕິ, ສໍເວຄຏ຺ຐາເນ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທາຍໍ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທາຍໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ເອກທິວສໍ ສມຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປຣິປາກຄຕຕ຺ຕາ ຎາຓສ຺ສ ປຸຣິມທິວເສສຸ ວິຍ ຫສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຫາໂສ ວາ ສໍເວຄຏ຺ຐາເນ ສໍເວຊນໍ ວາ ທາຍໍ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທາຍທານໍ ວາ ນາໂຫສິ. ທ຺ເວປິ ປນ ຊນາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ເອຕ຺ຖ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິເມ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ວສ຺ສສເຕ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ອມ຺ເຫຫິ ປນ ເອກໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ.

ຕໂຕ ໂກລິໂຕ ອຸປຕິສ຺ສໍ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ອຸປຕິສ຺ສ, ນ ຕ຺ວໍ ອຎ຺ຎສຸ ທິວເສສຸ ວິຍ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ, ອນຕ຺ຕມນຘາຕຸໂກສິ, ກິໍ ເຕ ສລ຺ລກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ? ສມ຺ມ ໂກລິຕ, ‘‘ເອເຕສໍ ໂອໂລກເນ ສາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ນິຣຕ຺ຖກເມຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນມ຺ຫີຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ກສ຺ມາ ອນຕ຺ຕມໂນສີຕິ? ໂສປິ ຕເຖວ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຊ຺ຌາສຍຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປຕິສ຺ໂສ ຕໍ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຸຈິນ຺ຕິຕໍ, ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສນ຺ເຕຫິ ປນ ເອກາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊາມາ’’ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຎ຺ຈໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຣາຊຄເຫ ປຏິວສຕິ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ. ເຕ ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ມາຓວກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕສໍ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຎ຺ຈໂຍ ອຕິເຣກລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ເຕ ກຕິປາເຫເນວ ສພ຺ພໍ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສມຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຊານນສມໂຍ ເອຕ຺ຕໂກວ, ອຸທາຫຸ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຎ຺ຈໂຍ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກວ, ສພ຺ພໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນິຣຕ຺ຖໂກ, ມຍໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ໂສ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ມຫາ ໂຂ ປນ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ຄາມນິຄມຣາຊຘານິໂຍ ຈຣນ຺ຕາ ມຍໍ ອວສ຺ສໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມເທສກໍ ເອກໍ ອາຈຣິຍໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຖີຕິ ສຸຓນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຫສາກຈ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕຫິ ປຸຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ປນ ເຕສໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ມ ໂກລິຕ, ໂຍ ປຐມໍ ອມຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອາໂຣເຈຕູ’’ຕິ ກຕິກໍ ອກໍສຸ.

ເຕນ ສມເຍນ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ປຐມາຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ‘‘ເອກສຏ຺ຐິ ອຣຫນ຺ໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກາເລ ‘‘ຈຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈາຣິກໍ ພຫຸຊນຫິຕາຍາ’’ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖໂຣ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫເມວ ອາຄໂຕ. ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຸປຕິສ຺ສປຣິພ຺ພາຊໂກ ປາໂຕວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ເອວຣູໂປ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ. ເຍ ວຕ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ນາ, ອຍໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ – ‘ກໍສິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ອຸທ຺ທິສ຺ສ, ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂກ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ, ກສ຺ສ ວາ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈສີ’’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ, ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍໍ ອຕ຺ຖິເກຫິ ອຸປຎ຺ຎາຕໍ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຖຣໍ ລທ຺ຘປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂອກາສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ນິສີທິຕຸກາມຕຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິພ຺ພາຊກປີຐກໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນປິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຓ຺ຑິກາຍ ອຸທກໍ ອທາສິ.

ເອວໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈນ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ໂຂ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ປຣິໂຍທາໂຕ, ກໍສິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ອຸທ຺ທິສ຺ສ, ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂກ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ, ກສ຺ສ ວາ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຕ຺ຖາວຸໂສ, ມຫາສມໂຓ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ຈ ເມ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ, ຕສ຺ເສວາຫໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ‘‘ກິໍວາທີ ປນາຍສ຺ມໂຕ ສຕ຺ຖາ, ກິມກ຺ຂາຍີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ປຣິພ຺ພາຊກາ ນາມ ສາສນສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ, ອິມສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ນວກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ນໂວ ອຈິຣປພ຺ພຊິໂຕ, ອຘຸນາຄໂຕ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ, ນ ຕາວາຫໍ ສກ຺ໂກມິ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ ‘‘ອຫໍ ອຸປຕິສ຺ໂສ ນາມ, ຕ຺ວໍ ຍຖາສຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ວທ, ເອຕໍ ນຍສເຕນ ນຍສຫສ຺ເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ –

‘‘ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ຠາສສ຺ສຸ, ອຕ຺ຖໍເຍວ ເມ ພ຺ຣູຫິ;

ອຕ຺ເຖເນວ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ກິໍ ກາຫສິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ. (ມຫາວ. ໖໐);

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຖໂຣ ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸປ຺ປຠວາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໐; ອປ. ເຖຣ. ໑.໑.໒໘໖) ຄາຖໍ ອາຫ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປຐມປທທ຺ວຍເມວ ສຸຕ຺ວາ ສຫສ຺ສນຍສມ຺ປນ຺ເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອິຕຣໍ ປທທ຺ວຍໍ ໂສຕາປນ຺ນກາເລ ນິຏ຺ຐາສິ.

ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິວິເສເສ ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ອຸປຣິ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ຒຍິຕ຺ຖ, ເອຕ຺ຕກເມວ ໂຫຕຸ, ກຫໍ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ? ເວຬຸວເນ ປຣິພ຺ພາຊກາຕິ. ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຍາຖ, ມຍ຺ຫໍ ເອໂກ ສຫາຍໂກ ອຕ຺ຖິ. ອມ຺ເຫຫິ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຕິກາ ກຕາ ‘‘ໂຍ ປຐມໍ ອມຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອາໂຣເຈຕູ’’ຕິ. ອຫໍ ຕໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສຫາຍກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຕມຄ຺ເຄເນວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສາມີຕິ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ເຖຣສ຺ສ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາມາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ.

ໂກລິຕປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍກສ຺ສ ມຸຂວຓ຺ໂຓ ນ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ວິຍ, ອທ຺ຘາ ເຕນ ອມຕໍ ອຘິຄຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອມຕາຘິຄມໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສປິສ຺ສ ‘‘ອາມ ອາວຸໂສ, ອມຕໍ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂກລິໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກຫໍ ກິຣ, ສມ຺ມ, ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ເວຬຸວເນ ກິຣ, ສມ຺ມ, ວສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ໂນ ອາຈຣິເຍນ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖເຣນ ກຖິຕນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ ສມ຺ມ ອາຍາມ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຈ ນາເມສ ສທາປິ ອາຈຣິຍປູຊໂກວ, ຕສ຺ມາ ສຫາຍໍ ໂກລິຕມາຓວໍ ເອວມາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ອມ຺ເຫຫິ ອຘິຄຕໍ ອມຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສຎ຺ຈຍປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສາປິ ກເຖສ຺ສາມ. ພຸຊ຺ຌມາໂນ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ທ຺ເວປິ ຊນາ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕ຺ວໍ ກິໍ ກໂຣສິ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ. ອາຍາມ, ທສພລໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ວເທຖ, ຕາຕາ’’ຕິ ເຕປິ ວາເຣຕ຺ວາ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິເມວ ເຕສໍ ທີເປສິ. ເຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອວຣູໂປ ອນ຺ເຕວາສິກວາໂສ ນິຈ຺ຈເມວ ໂຫຕຸ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ຄມນໍ ວາ ອຄມນໍ ວາ ຊານາຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຎ຺ຈໂຍ ‘‘ອິເມ ເອຕ຺ຕກໍ ຊານນ຺ຕາ ມມ ວຈນໍ ນ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ຕາຕາ, ອຫໍ ມຫລ຺ລກກາເລ ອນ຺ເຕວາສິກວາສໍ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ອເນເກຫິປິ ກາຣເຓຫິ ຕໍ ໂພເຘຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວາເທ ວຕ຺ຕມານໍ ຊນໍ ອາທາຍ ເວຬຸວນໍ ອຄມໍສຸ. ອຖ ເຕສໍ ປຎ຺ຈສຸ ອນ຺ເຕວາສິກສເຕສຸ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ, ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຄມໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ເຕ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ສຫາຍາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ໂກລິໂຕ ຈ ອຸປຕິສ຺ໂສ ຈ, ເອຕໍ ເມ ສາວກຍຸຄໍ ຠວິສ຺ສຕິ ອຄ຺ຄໍ ຠທ຺ທຍຸຄ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ເຕສໍ ປຣິສາຍ ຈຣິຍວເສນ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ສພ຺ເພສໍ ເກສມສ຺ສຸ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອິທ຺ຘິມຍໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ອໂຫສິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການມ຺ປິ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາຄຕໍ, ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈໍ ປນ ນ ນິຏ຺ຐາສິ. ກສ຺ມາ? ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ.

ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ກລ຺ລວາລຄາມກໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຖິນມິທ຺ເຘ ໂອກ຺ກນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາຣາ ສໍເວຊິໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕນ ທິນ຺ນໍ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຸຓນ຺ໂຕວ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ອທ຺ຘມາສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ຕເມວ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສູກຣຂຕເລເຓ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ທີຆນຂປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ເວທນາປຣິຄ຺ຄຫສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໒໐໕-໒໐໖) ເທສິຍມາເນ ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ປນສ຺ສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ອິຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ມຫາສາວການໍ ຕຖາຄເຕ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣນ຺ເຕເຍວ ສາວກປາຣມິຎາຓກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕໍ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາປຎ຺ຎານໍ ຍທິທໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານໍ ຍທິທໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ’’ຕິ ທ຺ເວປິ ມຫາສາວເກ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປສີຕິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຘຸຕວາທານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘຸໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຘຸຕວາໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຘຸຕຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ, ຘຸຕງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ຘຸໂຕຕິ ຘຸຕກິເລໂສ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ກິເລສຘຸນໂນ ວາ ຘມ຺ໂມ.

ຘຸຕວາໂທຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຕ຺ຖິ ຘຸໂຕ ນ ຘຸຕວາໂທ, ອຕ຺ຖິ ນ ຘຸໂຕ ຘຸຕວາໂທ, ອຕ຺ຖິ ເນວ ຘຸໂຕ ນ ຘຸຕວາໂທ, ອຕ຺ຖິ ຘຸໂຕ ເຈວ ຘຸຕວາໂທ ຈ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຘຸຕງ຺ເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ກິເລເສ ຘຸນິ, ປຣໍ ປນ ຘຸຕງ຺ເຄນ ນ ໂອວທຕິ ນານຸສາສຕິ ພາກຸລຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ອຍໍ ຘຸໂຕ ນ ຘຸຕວາໂທ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ອາຍສ຺ມາ ພາກຸໂລ ຘຸໂຕ ນ ຘຸຕວາໂທ’’ຕິ. ໂຍ ປນ ຘຸຕງ຺ເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ກິເລເສ ນ ຘຸນິ, ເກວລໍ ອຎ຺ເຎ ຘຸຕງ຺ເຄນ ໂອວທຕິ ອນຸສາສຕິ ອຸປນນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ອຍໍ ນ ຘຸໂຕ ຘຸຕວາໂທ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ອາຍສ຺ມາ ອຸປນນ຺ໂທ ນ ຘຸໂຕ ຘຸຕວາໂທ’’ຕິ. ໂຍ ປນ ອຸຠຍວິປນ຺ໂນ ລາຬຸທາຍີ ວິຍ, ອຍໍ ເນວ ຘຸໂຕ ນ ຘຸຕວາໂທ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ອາຍສ຺ມາ ລາຬຸທາຍີ ເນວ ຘຸໂຕ ນ ຘຸຕວາໂທ’’ຕິ. ໂຍ ປນ ອຸຠຍສມ຺ປນ຺ໂນ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ອຍໍ ຘຸໂຕ ເຈວ ຘຸຕວາໂທ ຈ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຘຸໂຕ ເຈວ ຘຸຕວາໂທ ຈາ’’ຕິ.

ຘຸຕຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ສລ຺ເລຂຕາ ປວິເວກຕາ ອິທມຏ຺ຐິກຕາຕິ ອິເມ ຘຸຕງ຺ຄເຈຕນາຍ ປຣິວາຣາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉໍເຍວ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ອ. ນິ. ໕.໑໘໑; ປຣິ. ໓໒໕) ຘຸຕຘມ຺ມາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ຈ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ຈ ອໂລໂຠ, ສລ຺ເລຂຕາ ຈ ປວິເວກຕາ ຈ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອນຸປຕນ຺ຕິ ອໂລເຠ ເຈວ ອໂມເຫ ຈ, ອິທມຏ຺ຐິຕາ ຎາຓເມວ. ຕຕ຺ຖ ອໂລເຠນ ປຏິກ຺ເຂປວຕ຺ຖູສຸ ໂລຠໍ, ອໂມເຫນ ເຕສ຺ເວວ ອາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໍ ໂມຫໍ ຘຸນາຕິ. ອໂລເຠນ ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕານໍ ປຏິເສວນມຸເຂນ ປວຕ຺ຕໍ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄໍ, ອໂມເຫນ ຘຸຕງ຺ເຄສຸ ອຕິສລ຺ເລຂມຸເຂນ ປວຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ ຘຸນາຕິ. ຕສ຺ມາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ຘຸຕຘມ຺ມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຘຸຕງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ ປໍສຸກູລິກງ຺ຄໍ…ເປ… ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄນ຺ຕິ.

ຘຸຕວາທານໍ ຍທິທໍ ມຫາກສ຺ສໂປຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຘຸຕວາທໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອນ຺ຕເຣ ອຍໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ມຫາກສ຺ສໂປຕິ ອຸຣຸເວຬກສ຺ສໂປ ນທີກສ຺ສໂປ ຄຍາກສ຺ສໂປ ກຸມາຣກສ຺ສໂປຕິ ອິເມ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທເກ ເຖເຣ ອຸປາທາຍ ອຍໍ ມຫາ, ຕສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອິມສ຺ສາປິ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຕີເຕ ກິຣ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ມິໍ ຫໍສວຕີນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ເວເທໂຫ ນາມ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອສີຕິໂກຏິຘນວິຠໂວ ປາໂຕວ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ມຫານິສຠຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ຕຕິຍສາວກໍ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘຸຕວາທານໍ, ຍທິທໍ ນິສໂຠ’’ຕິ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ອຸປາສໂກ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ໂນ ຘມ຺ມກຖາວສາເນ ມຫາຊເນ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາ ໂຂ, ອຸປາສກ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆຕິ. ກິຕ຺ຕໂກ ຠຄວາຕິ? ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ສາມເຓຣມ຺ປິ ວິຫາເຣ ອເສເສຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສຖາຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ອຸປາສໂກ ສຕ຺ຖຸ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖຸ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອຸປາສກສ຺ສ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ທກ຺ຂິໂຓທກາວສາເນ ຍາຄຸອາທີນິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄໍ ອກາສິ. ອຸປາສໂກປິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ມຫານິສຠຕ຺ເຖໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕເມວ ວີຖິ ປຏິປຊ຺ຊິ. ອຸປາສໂກ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຕ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເຘວ ປວິສຖ, ສຕ຺ຖາປິ ເຄເຫ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ. ນ ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ ອຸປາສກາຕິ. ອຸປາສໂກ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕໂຕ ເຖຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫານິສຠຕ຺ເຖໂຣ ‘ສຕ຺ຖາ ເຄເຫ ນິສິນ຺ໂນ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ປວິສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອຕສ຺ສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຸເຓຫິ ອຕິເຣໂກ ຄຸໂຓ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ວຓ຺ຓມຈ຺ເຉຣໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ເອວມາຫ – ‘‘ອຸປາສກ, ມຍໍ ຠິກ຺ຂໍ ອາຄມຍມານາ ເຄເຫ ນິສີທາມ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ນ ເອວໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ອຸທິກ຺ຂຕິ. ມຍໍ ຄາມນ຺ຕເສນາສເນ ວສາມ, ໂສ ອຣຎ຺ຎສ຺ມິໍເຍວ ວສຕິ. ມຍໍ ຉນ຺ເນ ວສາມ, ໂສ ອພ຺ໂຠກາສມ຺ຫິເຍວ ວສຕິ. ອິຕິ ຕສ຺ສ ອຍຎ຺ຈ ອຍຎ຺ຈ ຄຸໂຓ’’ຕິ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປູຣຍມາໂນ ວິຍ ກເຖສິ. ອຸປາສໂກ ປກຕິຍາປິ ຊລມານທີໂປ ເຕເລນ ອາສິຕ຺ໂຕ ວິຍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ປສນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອຎ຺ຎາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘຸຕວາທານໍ ອຄ຺ຄຠາວຕ຺ຖາຍ ປຕ຺ຖນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ?

ໂສ ປຸນປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຕິຈີວຣານິ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ທານໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ເມຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ, ອິມິນາຫໍ ນ ອຎ຺ຎໍ ເທວສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ສກ຺ກມາຣພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ປຕ຺ເຖມິ, ອິທໍ ປນ ເມ ກມ຺ມໍ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເອຕສ຺ສ ມຫານິສຠຕ຺ເຖເຣນ ປຕ຺ຕຐານນ຺ຕຣໍ ປາປຸຓນຕ຺ຖາຍ ເຕຣສຘຸຕງ຺ຄຘຣານໍ ອຄ຺ຄຠາວສ຺ສ ສຈ຺ຈກາໂຣ ໂຫຕູ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຐານໍ ອິມິນາ ປຕ຺ຖິຕໍ, ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ມນາປໍ ເຕ ຐານໍ ປຕ຺ຖິຕໍ, ອນາຄເຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຕ຺ວໍ ຕຕິຍສາວໂກ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປາສໂກ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ທ຺ເວ ກຖາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸນທິວເສ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິຍ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອມຎ຺ຎິຕ຺ຖ. ໂສ ຍາວຕາຍຸກໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາລໍ ກໂຕ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ພນ຺ຘຸມຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປຣິຊິຓ຺ເຓ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ສຕ຺ຕເມ ສຕ຺ຕເມ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເທວຕາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ສາສນໍ ອສ຺ໂສສິ. ຕສ຺ສ ຈ ນິວາສນສາຏໂກ ເອໂກວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ. ປາຣຸປນໍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກເມວ. ສກລນຄເຣ ເອກສາຏກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເກນຈິເທວ ກິຈ຺ເຈນ ສນ຺ນິປາເຕ ສຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ເຄເຫ ຐເປຕ຺ວາ ສຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີນໍ ສນ຺ນິປາເຕ ສຕິ ສຍໍ ເຄເຫ ຕິຏ຺ຐຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ອາຫ – ‘‘ໂຠຕິ, ກິໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສຸຓິສ຺ສສິ, ທິວາ’’ຕິ. ‘‘ມຍໍ ມາຕຸຄາມຊາຕິກາ ນາມ ຣຕ຺ຕິໍ ໂສຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມ, ທິວາ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເຄເຫ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອຸປາສິກາຫິ ສທ຺ຘິໍ ທິວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປາສິກາຫິເຍວ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມາສິ. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ເຄເຫ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ອລງ຺ກຕຘມ຺ມາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ອາທາຍ ອາກາສຄງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ສິເນຣຸໍ ມຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ສາຄຣໍ ນິມ຺ມເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຣິສນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ປຐມຍາມສ຺ມິໍເຍວ ສກລສຣີຣໍ ປູຣຍມານາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ປາຣຸຕວຕ຺ຖໍ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ‘‘ທສພລສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາທີນວສຫສ຺ສໍ ທສ຺ສຍມານໍ ມຈ຺ເຉຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຈ ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ເອກເມວ ວຕ຺ຖໍ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ປາຣຸປນໍ ນຕ຺ຖິ, ອປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ ນາມ ພຫິ ຈຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ສພ຺ພຖາປິ ອທາຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຐມຍາເມ ມຊ຺ຌິມຍາເມປິ ຕເຖວ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ຕເຖວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕເຖວ ອທາຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຈ຺ຉິມຍາເມປິ ຕເຖວ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ຕຣຓໍ ວາ ໂຫຕຸ ມຣຓໍ ວາ, ປຈ຺ຉາປິ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຖໍ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ຐເປສິ. ຕໂຕ ວາມຫຕ຺ຖໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ຫຕ຺ເຖນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ‘‘ຊິຕໍ ເມ, ຊິຕໍ ເມ’’ຕິ ຕໂຍ ວາເຣ ນທິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ພນ຺ຘຸມຣາຊາ ຘມ຺ມາສນສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ຈ ນາມ ‘‘ຊິຕໍ ເມ’’ຕິ ສທ຺ໂທ ອມນາໂປ ໂຫຕິ. ໂສ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ເອຕໍ ປຸຈ຺ຉ ກິໍ ວທສີ’’ຕິ. ໂສ ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອາຫ – ‘‘ອວເສສາ ຫຕ຺ຖິຍານາທີນິ ອາຣຸຍ຺ຫ ອສິຈມ຺ມາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣເສນໍ ຊິນນ຺ຕິ, ນ ຕໍ ຊິຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອຫໍ ປນ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸຏ຺ຐໂຄຓສ຺ສ ມຸຄ຺ຄເຣນ ສີສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ປລາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ມຈ຺ເຉຣຈິຕ຺ຕໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປາຣຸຕວຕ຺ຖໍ ທສພລສ຺ສ ອທາສິໍ, ຕໍ ເມ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ຊິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ປຸຣິໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ເຫ ຠເຓ ທສພລສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ນ ຊານິມ຺ຫ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຊານີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຍຸຄໍ ເປເສສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປຐມໍ ກິຎ຺ຈິ ອທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຄຸເຓ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ອທາສິ, ສຕ຺ຖຸ ຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມຍ຺ຫໍ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ຕມ຺ປິ ວຕ຺ຖຍຸຄໍ ທສພລສ຺ເສວ ອທາສິ. ຣາຊາປິ ‘‘ກິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຕມ຺ປິ ເຕນ ວຕ຺ຖຍຸຄໍ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎານິປິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖຍຸຄານິ ເປເສສິ. ໂສ ຕານິປິ ອທາສິ. ຣາຊາ ອຎ຺ຎານິປິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ເອວໍ ຍາວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສວຕ຺ຖຍຸຄານິ ເປເສສິ. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອິທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ເອກໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ເອກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖຍຸຄານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິໍສ ຍຸຄານິ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ວິສ຺ສາສິໂກ ຊາໂຕ.

ອຖ ນໍ ຣາຊາ ເອກທິວສໍ ສີຕສມເຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣຸຕຣຕ຺ຕກມ຺ພລໍ ທຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອິໂຕ ປຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ເມ ອິມິນາ ກມ຺ພເລນ ອິມສ຺ມິໍ ປູຕິກາເຍ ອຸປນີເຕນາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຎ຺ຈສ຺ສ ອຸປຣິ ວິຕານໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ປາໂຕວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ກມ຺ພເລ ປຏິຫຎ຺ຎນ຺ຕິ, ກມ຺ພໂລ ອຕິວິຍ ວິໂຣຈຕິ. ຣາຊາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເອສ ກມ຺ພໂລ, ອມ຺ເຫຫິ ເອກສາຏກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ. ຕຸມ຺ເຫຫິ, ມຫາຣາຊ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປູຊິໂຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ມຍໍ ປູຊິຕາຕິ. ຣາຊາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎາສິ, ນ ມຍ’’ນ຺ຕິ ປສີທິຕ຺ວາ ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣຠູຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຏ຺ຐຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພອຏ຺ຐກໍ ນາມ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ໂສປິ ‘‘ອຏ຺ຐຏ຺ຐກໍ ນາມ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ສລາກາຠຕ຺ຕານິ ອຸປນິພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ປຸນ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ໂກຓາຄມນສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ຈາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນ຺ຕເຣ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸຏຸມ຺ພິຍຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ໂສ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ອຣຎ຺ເຎ ຊງ຺ຆວິຫາຣໍ ຈຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຈ ສມເຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນທີຕີເຣ ຈີວຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນຸວາເຕ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ໂສ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ຐເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອນຸວາໂຕ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ. ‘‘ອິມິນາ, ຠນ຺ເຕ, ກໂຣຖາ’’ຕິ ສາຏກໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເມ ເກນຈິ ປຣິຫານິ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ.

ອຖ ຆເຣປິສ຺ສ ຠຄິນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຠຣິຍາຍ ກລຫໍ ກໂຣນ຺ຕິຍາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຖສ຺ສ ຠຄິນີ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ, ‘‘ເອວຣູປໍ ພາລໍ ໂຍຊນສເຕນ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສາ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິຕາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ທິນ຺ນໍ ຠຕ຺ຕໍ ມາ ເອສ ຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ກລລສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ອິຕຣາ ທິສ຺ວາ ‘‘ພາເລ ມໍ ຕາວ ອກ຺ໂກສ ວາ ປຫຣ ວາ, ເອວຣູປສ຺ສ ປນ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ປູຣິຕປາຣມິສ຺ສ ປຕ຺ຕໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ກລລໍ ທາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາຍ ປຏິສງ຺ຂານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ສາ ‘‘ຕິຏ຺ຐຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ກລລໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ເຓນ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຈຕຸມຘຸຣສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອາສິຕ຺ເຕນ ປທຸມຄພ຺ຠວຓ຺ເຓນ ສປ຺ປິນາ ວິຊ຺ໂຊຕມານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ອຍໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ໂອຠາສຊາໂຕ, ເອວໍ ໂອຠາສຊາຕໍ ເມ ສຣີຣໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ເຕປິ ທ຺ເວ ຊາຍມ຺ປຕິກາ ຍາວຕາຍຸກໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອຸປາສໂກ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ອສີຕິໂກຏິວິຠວສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອິຕຣາປິ ຕາທິສສ຺ເສວ ເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ຕສ຺ສ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຕເມວ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣໍ ອານຍິໍສຸ. ຕສ຺ສາ ປຸພ຺ເພ ອທິນ຺ນວິປາກສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ປຕິກູລໍ ປວິຏ຺ຐມຕ຺ຕາຍ ອຸມ຺ມາຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສກລສຣີຣໍ ອຸຄ຺ຆາຏິຕວຈ຺ຈກຸຏິ ວິຍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ຊາຕໍ. ເສຏ຺ຐິກຸມາໂຣ ‘‘ກສ຺ສາຍໍ ຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເສຏ຺ຐິກຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນີຫຣຖາ’’ຕິ ອາຠຕນິຍາເມເນວ ກຸລຆຣໍ ເປເສສິ. ສາ ເອເຕເນວ ນີຫາເຣນ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕາ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ກສ຺ສປທສພໂລ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ຕສ຺ສ ຆນໂກຏ຺ຏິມາຫິ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກາຫິ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓອິຏ຺ຐກາຫິ ໂຍຊນຸພ຺ເພຘໍ ເຈຕິຍໍ ອາຣຠິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ເຈຕິເຍ ກຣິຍມາເນ ສາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕາ, ກິໍ ເມ ຊີວິເຕນາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣາຠຣຓຠຓ຺ຑກໍ ຠຎ຺ຊາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓອິຏ຺ຐກໍ ກາເຣສິ ຣຕນາຍຕໍ ວິທຕ຺ຖິວິຕ຺ຖິນ຺ນໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລຸພ຺ເພຘໍ. ຕໂຕ ຫຣິຕາລມໂນສິລາປິຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ອຸປ຺ປລຫຕ຺ຖເກ ອາທາຍ ເຈຕິຍກຣຓຏ຺ຐານໍ ຄຕາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຂເຓ ເອກາ ອິຏ຺ຐກາປນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉມານາ ຆຏນິຏ຺ຐກາຍ ອູນາ ໂຫຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ວຑ຺ຒກິໍ ອາຫ – ‘‘ອິມໍ ອິຏ຺ຐກໍ ເອຕ຺ຖ ຐເປຖາ’’ຕິ. ອມ຺ມ, ຠທ຺ທເກ ກາເລ ອາຄຕາສິ, ສຍເມວ ຐເປຫີຕິ. ສາ ອາຣຸຍ຺ຫ ເຕເລນ ຫຣິຕາລມໂນສິລໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເຕນ ພນ຺ຘເນນ ອິຏ຺ຐກໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐຫິ ອຸປ຺ປລຫຕ຺ຖເກຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເມ ກາຍໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ ວາຍຕຸ, ມຸຂໂຕ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສິ.

ອຖ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ຍສ຺ສ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມໍ ເຄຫໍ ນີຕາ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ສຕິ ອຸທປາທິ. ນຄເຣປິ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ໂສ ອຸປຏ຺ຐາເກ ອາຫ – ‘‘ຕທາ ອິຘ ອານີຕາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ອຕ຺ຖິ, ກຫໍ ສາ’’ຕິ? ກຸລເຄເຫ ສາມີຕິ. ອາເນຖ ນໍ, ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມາຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ຕາຍ ປຸຏ຺ຐາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ຕາຕາ, ມຍາ ອາຠຣຓຠຓ຺ເຑນ ເຈຕິຍໍ ປູຊິຕໍ, ອາຠຣຓໍ ເມ ນຕ຺ຖີຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອາເນຖ ນໍ, ປິຬນ຺ຘນໍ ລຠິສ຺ສາມາຕິ. ເຕ ອານຍິໍສຸ. ຕສ຺ສາ ສຫ ຆຣປ຺ປເວສເນນ ສກລເຄຫໍ ຈນ຺ທນຄນ຺ຘຎ຺ເຈວ ນີລຸປ຺ປລຄນ຺ຘຎ຺ຈ ວາຍິ.

ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ປຐມໍ ຕວ ສຣີຣໂຕ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ວາຍິ, ອິທານິ ປນ ເຕ ສຣີຣໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ, ມຸຂໂຕ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ, ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ? ສາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມໍ ອາໂຣເຈສິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກໍ ວຕ ພຸທ຺ຘສາສນ’’ນ຺ຕິ ປສີທິຕ຺ວາ ໂຍຊນິກໍ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍໍ ກມ຺ພລກຎ຺ຈຸເກນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣຖຈກ຺ກປ຺ປມາເຓຫິ ສຸວຓ຺ຓປທຸເມຫິ ອລງ຺ກຣິ. ເຕສໍ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖາ ໂອລມ຺ພກາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ພາຣາຓສິໂຕ ໂຍຊນມຕ຺ເຕ ຐາເນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອມຈ຺ຈກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເສຏ຺ຐິກຎ຺ຎາປິ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຣາຊກຸເລ ເຊຏ຺ຐຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ເຕສຸ ວຍປຕ຺ເຕສຸ ກຸມາຣສ຺ສ ວສນຄາເມ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ. ໂສ ມາຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ສາຏກໍ ເມ, ອມ຺ມ, ເທຫິ, ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ໂຘຕວຕ຺ຖໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ. ອມ຺ມ, ຖູລໍ ອິທໍ, ອຎ຺ຎໍ ເທຫີຕິ. ອຎ຺ຎໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ, ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອຎ຺ຎໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ, ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ຍາທິເສ ເຄເຫ ມຍໍ ຊາຕາ, ນຕ຺ຖິ ໂນ ອິໂຕ ສຸຂຸມຕຣສ຺ສ ປຏິລາຠາຍ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ ລຠນຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ອມ຺ມາຕິ. ປຸຕ຺ຕ ອຫໍ ອຊ຺ເຊວ ຕຸຍ຺ຫໍ ພາຣາຓສິນຄເຣ ຣຊ຺ຊປຏິລາຠໍ ອິຈ຺ຉາມີຕິ. ໂສ ມາຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉາມິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ຄຈ຺ຉ, ຕາຕາຕິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ – ‘‘ກຫໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ອິຘ ວາ ເອຕ຺ຖ ວາ ເຄເຫ ນິສີທິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ໂສ ປນ ປຸຎ຺ຎນິຍາເມນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ມງ຺ຄລສິລາປຏ຺ເຏ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ໂສ ຈ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ກາລກຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສ ໂຫຕິ.

ອມຈ຺ຈາ ຣຎ຺ໂຎ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ນິສີທິຕ຺ວາ ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ເອກາ ຘີຕາວ ອຕ຺ຖິ, ປຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ອຣາຊກໍ ຣຊ຺ຊໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ໂກ ຣາຊາ ໂຫຕີ’’ຕິ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຫຫິ, ຕ຺ວໍ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ປຸໂຣຫິໂຕ ອາຫ – ‘‘ພຫຸໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຜຸສ຺ສຣຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊມາ’’ຕິ. ເຕ ກຸມຸທວຓ຺ເຓ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສິນ຺ຘເວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວິຘໍ ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕຎ຺ຈ ຣຖສ຺ມິໍເຍວ ຐເປຕ຺ວາ ຣຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ຕູຣິຍານິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສຸໍ. ຣໂຖ ປາຈີນທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານາຠິມຸໂຂ ອໂຫສິ. ‘‘ປຣິຈເຍນ ອຸຍ຺ຍານາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິວຕ຺ເຕມາ’’ຕິ ເກຈິ ອາຫໍສຸ. ປຸໂຣຫິໂຕ ‘‘ມາ ນິວຕ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣໂຖ ກຸມາຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອາໂຣຫນສຊ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸໂຣຫິໂຕ ປາຣຸປນກຓ຺ຓໍ ອປເນຕ຺ວາ ປາທຕລານິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ອຍໍ ທີໂປ, ທ຺ວິສຫສ຺ສທີປປຣິວາເຣສຸ ຈຕູສຸ ທີເປສຸ ເອໂສ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຸນປິ ຕູຣິຍານິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫຖ, ປຸນປິ ຕູຣິຍານິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕູຣິຍານິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ.

ອຖ ກຸມາໂຣ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ກມ຺ເມນ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເທວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓາຕີຕິ. ຣາຊາ ກຫນ຺ຕິ? ເທວຕ຺ຕໍ ຄໂຕ ສາມີຕິ. ກຕິ ທິວສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ? ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສຕິ. ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຘີຕາ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ? ຘີຕາ ອຕ຺ຖິ ເທວ, ປຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ. ກຣິສ຺ສາມິ ຣຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ຕາວເທວ ອຠິເສກມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຣາຊຘີຕຣໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ອາເນຕ຺ວາ ກຸມາຣສ຺ສ ອຠິເສກໍ ອກໍສຸ.

ອຖສ຺ສ ກຕາຠິເສກສ຺ສ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ວຕ຺ຖໍ ອຸປຫຣິໍສຸ. ໂສ ‘‘ກິມິທໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ນິວາສນວຕ຺ຖໍ ເທວາຕິ. ນນຸ, ຕາຕາ, ຖູລໍ, ອຎ຺ຎໍ ສຸຂຸມຕຣໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິໂຠຄວຕ຺ເຖສຸ ອິໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ ນຕ຺ຖິ ເທວາຕິ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ເອວຣູປໍ ນິວາເສສີຕິ? ອາມ, ເທວາຕິ. ນ ມຎ຺ເຎ ປຸຎ຺ຎວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ, ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ຄາຣໍ ອາຫຣຖ, ລຠິສ຺ສາມ ວຕ຺ຖນ຺ຕິ. ເຕ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ຄາຣໍ ອາຫຣິໍສຸ. ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ອຸທກໍ ອາທາຍ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣິ, ຕາວເທວ ຆນປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ປຸນ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕສ຺ໂສປິ ທິສາ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣິ, ສພ຺ພທິສາສຸ ອຏ຺ຐຏ຺ຐ ກຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ໂສ ເອກໍ ທິພ຺ພທຸສ຺ສໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ‘‘ນນ຺ທຣຎ຺ໂຎ ວິຊິເຕ ສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມາ ສຸຕ຺ຕໍ ກນ຺ຕິໍສູຕິ ເອວໍ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘວຣຄໂຕ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິ.

ເອວໍ ກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ເອກທິວສໍ ເທວີ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ຕປສ຺ສີ’’ຕິ ກາຣຸຎ຺ຎາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ‘‘ກິມິທໍ ເທວີ’’ຕິ ຈ ປຸຏ຺ຐາ ‘‘ອຕິມຫຕີ ເຕ ເທວ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຕີເຕ ພຸທ຺ຘານໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓໍ ອກຕ຺ຖ, ອິທານິ ອນາຄຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ກຸສລໍ ນ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ສີລວນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ. ‘‘ອສຸຎ຺ໂຎ, ເທວ, ຊມ຺ພຸທີໂປ ອຣຫນ຺ເຕຫິ, ຕຸມ຺ເຫ ທານເມວ ສຊ຺ເຊຖ, ອຫໍ ອຣຫນ຺ເຕ ລຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ປຸນທິວເສ ປາຈີນທ຺ວາເຣ ທານໍ ສຊ຺ຊາເປສິ. ເທວີ ປາໂຕວ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິປາສາເທ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸຂາ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເອຕິສ຺ສາ ທິສາຍ ອຣຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ສ຺ເວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສໍ ທິສາຍໍ ອຣຫນ຺ໂຕ ນາເຫສຸໍ, ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກປຓຍາຈການໍ ອທໍສຸ.

ປຸນທິວເສ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣ ທານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕເຖວ ອກາສິ, ປຸນທິວເສ ປຈ຺ຉິມທ຺ວາເຣ. ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາເຣ ສຊ຺ຊນທິວເສ ປນ ເທວິຍາ ຕເຖວ ນິມນ຺ຕິເຕ ຫິມວນ຺ເຕ ວສນ຺ຕານໍ ປທຸມວຕິຍາ ປຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈສຕານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ມຫາປທຸມປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠາຕິເກ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ມາຣິສາ, ນນ຺ທຣາຊາ ຕຸມ຺ເຫ ນິມນ຺ເຕຕິ, ອຘິວາເສຖ ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອໂນຕຕ຺ຕທເຫ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາເຣ ໂອຕຣິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈສຕາ, ເທວ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອາຄຕາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ສທ຺ຘິໍ ເທວິຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ປາສາທໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຣ ເຕສໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຣາຊາ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ເທວີ ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍາ, ປຈ຺ຈເຍຫິ ນ ກິລມິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍໍ ປຸຎ຺ເຎນ ນ ຫາຍິສ຺ສາມ, ອມ຺ຫາກໍ ຍາວຊີວໍ ອິຘ ນິວາສາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທຖາ’’ຕິ. ປຏິຎ຺ຎໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ປຎ຺ຈ ປຓ຺ຓສາລາສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈງ຺ກມນສຕານີຕິ ສພ຺ພາກາເຣນ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສາເປສຸໍ.

ເອວໍ ກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກຸປິໂຕ. ໂສ ‘‘ອຫໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຕ຺ວໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘສຸ ມາ ປມຊ຺ຊີ’’ຕິ ເທວິໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ອນາຄເຕເຍວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ອາຍຸສງ຺ຂາຣາ ຂີຓາ. ມຫາປທຸມປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ຌານກີຬໍ ກີຬິຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ອາລມ຺ພນຜລກໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ເສສາປີຕິ ສພ຺ເພວ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ. ປຸນທິວເສ ເທວີ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ນິສີທນຏ຺ຐານໍ ຫຣິຕຸປລິຕ຺ຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ຘູມໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ນິສິນ຺ນາ; ອາຄມນໍ ອປສ຺ສນ຺ຕີ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ຊານາຫິ, ກິໍ ອຍ຺ຍານໍ ກິຎ຺ຈິ ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປທຸມສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຈງ຺ກມນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາລມ຺ພນຜລກໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກາໂລ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ປຣິນິພ຺ພຸຕສຣີຣໍ ກິໍ ກເຖສ຺ສຕິ? ໂສ ‘‘ນິທ຺ທາຍຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິປາເທ ຫຕ຺ເຖນ ປຣາມສິຕ຺ວາ ປາທານໍ ສີຕລຕາຍ ເຈວ ຖທ຺ຘຕາຍ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທຸຕິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ, ເອວໍ ຕຕິຍສ຺ສາຕິ ສພ຺ເພສໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຣາຊກຸລໍ ຄໂຕ. ‘‘ກຫໍ, ຕາຕ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ເທວີ’’ຕິ ອາຫ. ເທວີ ກນ຺ທນ຺ຕີ ໂຣທນ຺ຕີ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ນາຄເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຘຸກີຬິຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ຣາຊາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອາຄຕໍ ເທວິໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ຠທ຺ເທ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘສຸ ນປ຺ປມຊ຺ຊິ, ນິໂຣຄາ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ? ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ເທວາຕິ. ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອວຣູປານມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕານໍ ມຣຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ກຸໂຕ ໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ? ໂສ ນຄຣໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານເມວ ປວິສິຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ສຍໍ ສມຓກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ເທວີປິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປພ຺ພຊິເຕ ອຫໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຍ຺ຍາເນ ປພ຺ພຊິຕາ. ທ຺ເວປິ ຌານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ.

ເຕສຸ ຕຕ຺ເຖວ ວສນ຺ເຕສຸ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ປາວິສິ. ສຕ຺ຖຣິ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ເຕ ອຍໍ ປິປ຺ປລິມາຓໂວ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຫາຕິຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ກປິລພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ຠທ຺ທາ ກາປິລານີ ມທ຺ທຣຏ຺ເຐ ສາຄລນຄເຣ ໂກສິຍໂຄຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒມານານໍ ປິປ຺ປລິມາຓວສ຺ສ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ຠທ຺ທາຍ ໂສຬສເມ ວສ຺ເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ມາຕາປິຕໂຣ ປຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ວຍປຕ຺ໂຕ, ກຸລວໍໂສ ນາມ ປຕິຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຕິວິຍ ນິປ຺ປີຬຍິໍສຸ. ມາຓໂວ ອາຫ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ໂສຕປເຖ ເອວຣູປໍ ກຖໍ ມາ ກເຖຖ, ອຫໍ ຍາວ ຕຸມ຺ເຫ ຘຣຖ, ຕາວ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຈ຺ຈເຍນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ກຕິປາຫໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນ ກຖຍິໍສຸ, ໂສປິ ຕເຖວ ປຏິກ຺ຂິປິ. ປຸນປິ ກຖຍິໍສຸ, ປຸນປິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາຕາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ກເຖສິເຍວ.

ມາຓໂວ ‘‘ມມ ມາຕຣໍ ສຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ນິກ຺ຂສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກາເຣຫິ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຊ຺ຊນຆຏ຺ຏນາທິກມ຺ມປຣິໂຍສາເນ ຕໍ ຣຕ຺ຕວຕ຺ຖໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ເນຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ເຈວ ນານາອລງ຺ກາເຣຫິ ຈ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ເອວຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ລຠນ຺ໂຕ ເຄເຫ ວສິສ຺ສາມິ, ອລຠນ຺ໂຕ ນ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ປຓ຺ຑິຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎວາ ທິນ຺ນທາໂນ ກຕາຠິນີຫາໂຣ, ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນ ເອກໂກວ ອກາສິ, ອທ຺ຘາ ເອເຕນ ສຫ ກຕປຸຎ຺ຎາ ສຸວຓ຺ຓຣູປກປຏິຠາຄາວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພກາເມຫິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣູປກໍ ຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຕາຕາ, ຍຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕໂຠເຄຫິ ສມານກຸເລ ເອວຣູປໍ ທາຣິກໍ ປສ຺ສຖ, ອິມເມວ ສຸວຓ຺ຓຣູປກໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ເຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ນາມ ເອຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມທ຺ທຣຏ຺ຐໍ ນາມ ອິຕ຺ຖາກໂຣ, ມທ຺ທຣຏ຺ຐໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມທ຺ທຣຏ຺ເຐ ສາຄລນຄຣໍ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓຣູປກໍ ນ຺ຫານຕິຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ຠທ຺ທາຍ ຘາຕີ ຠທ຺ທໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ສິຣິຄພ຺ເຠ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຕໍ ຣູປກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍຘີຕາ ເມ ອິຘາຄຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ທຸພ຺ພິນີເຕ ກິໍ ຕ຺ວໍ ອິຘາຄຕາ’’ຕິ ຕລສຕ຺ຕິກໍ ອຸຄ຺ຄິຣິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ສີຆ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຑປສ຺ເສ ປຫຣິ. ຫຕ຺ໂຖ ປາສາເຓ ປຏິຫໂຕ ວິຍ ກມ຺ປິຕ຺ຖ. ສາ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຖທ຺ຘໍ ນາມ ມຫາຄີວໍ ທິສ຺ວາ ‘ອຍ຺ຍຘີຕາ ເມ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທສິໍ, ອຍ຺ຍຘີຕາຍ ຫິ ເມ ນິວາສນປຏິຄ຺ຄາຫິກາຍປິ ອຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປາ ເຕ ສາມິຘີຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ກິໍ ເອສາ, ອິມາຍ ສຕຄຸເຓນ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ຍາຘີຕາ ອຠິຣູປຕຣາ, ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ຄພ຺ເຠ ນິສິນ຺ນາຍ ປທີປກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສຣີໂຣຠາເສເນວ ຕມໍ ວິຘມຕີຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ຂຸຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣູປກໍ ຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ໂກສິຍໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອາຄມນໍ ນິເວທຍິໍສຸ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຫາຕິຕ຺ຖຄາເມ ກປິລພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຆຣໂຕຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ ອາຄຕາຕິ? ອິມິນາ ນາມ ກາຣເຓນາຕິ. ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ, ຕາຕາ, ສມຊາຕິໂຄຕ຺ຕວິຠໂວ ອມ຺ຫາກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ທສ຺ສາມິ ທາຣິກ’’ນ຺ຕິ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄຓ຺ຫິ. ເຕ ກປິລພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ ‘‘ລທ຺ຘາ ທາຣິກາ, ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ຕໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປິປ຺ປລິມາຓວສ຺ສ ອາໂຣຈຍິໍສຸ ‘‘ລທ຺ຘາ ກິຣ ທາຣິກາ’’ຕິ. ມາຓໂວ ‘‘ອຫໍ ‘ນ ລຠິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ‘ອິເມ ລທ຺ຘາຕິ ວທນ຺ຕິ’, ອນຕ຺ຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣໂຫຄໂຕ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິ ‘‘ຠທ຺ທາ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕໂຠຄານຸຣູປໍ ຆຣາວາສໍ ລຠຕຸ, ອຫໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ມາ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣິນີ ອໂຫສີ’’ຕິ. ຠທ຺ທາປິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ກິຣ ມໍ ທາຕຸກາໂມ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຣໂຫຄຕາ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິ ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕໂຠຄານຸຣູປໍ ຆຣາວາສໍ ລຠຕຸ, ອຫໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ມາ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສີ’’ຕິ. ທ຺ເວ ປຓ຺ຓານິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ອິທໍ ກສ຺ສ ປຓ຺ຓນ຺ຕິ? ປິປ຺ປລິມາຓເວນ ຠທ຺ທາຍ ປຫິຕນ຺ຕິ. ອິທໍ ກສ຺ສາຕິ? ຠທ຺ທາຍ ປິປ຺ປລິມາຓວສ຺ສ ປຫິຕນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ເວປິ ວາເຈຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ ທາຣການໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຜາເລຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສມານປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈ ເອຕ຺ໂຕ ຈ ເປເສສຸໍ. ອິຕິ ເຕສໍ ອນິຈ຺ຉມານານໍເຍວ ສມາຄໂມ ອໂຫສິ.

ຕໍທິວສເມວ ມາຓໂວ ເອກໍ ປຸປ຺ຜທາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປສິ. ຠທ຺ທາປິ, ຕານິ ສຍນມຊ຺ເຌ ຐເປສິ. ຠຸຕ຺ຕສາຍມາສາ ອຸໂຠປິ ‘‘ສຍນໍ ອຠິຣຸຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຓໂວ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສນ ສຍນໍ ອຠິຣຸຫິ. ຠທ຺ທາ ວາມປສ຺ເສນ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຍສ຺ສ ປສ຺ເສ ປຸປ຺ຜານິ ມິລາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຣາຄຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວິຊານິສ຺ສາມ, ອິມໍ ປຸປ຺ຜທາມໍ ນ ອລ຺ລີຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຣີຣສມ຺ຜສ຺ສຠເຍນ ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທໍ ອໂນກ຺ກມນ຺ຕາວ ວີຕິນາເມນ຺ຕິ, ທິວາ ປນ ຫາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາໂຫສິ. ເຕ ໂລກາມິເສນ ອສໍສຏ຺ຐາ ຍາວ ມາຕາປິຕໂຣ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ກຸຏຸມ຺ພໍ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ເຕສຸ ກາລງ຺ກເຕສຸ ວິຈາຣຍິໍສຸ. ມຫຕີ ມາຓວສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ສຕ຺ຕາສີຕິໂກຏິຘນໍ, ເອກທິວສໍ ສຣີຣໍ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ ສຸວຓ຺ຓຈຸຓ຺ຓເມວ ມຄຘນາຬິຍາ ທ຺ວາທສນາຬິມຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍນ຺ຕພທ຺ຘານິ ສຏ຺ຐິ ມຫາຕຬາການິ, ກມ຺ມນ຺ໂຕ ທ຺ວາທສໂຍຊນິໂກ, ອນຸຣາຘປຸຣປ຺ປມາຓາ ຈຸທ຺ທສ ຄາມາ, ຈຸທ຺ທສ ຫຕ຺ຖານີກາ, ຈຸທ຺ທສ ອສ຺ສານີກາ, ຈຸທ຺ທສ ຣຖານີກາ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ອລງ຺ກຕອສ຺ສໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມຫາຊນປຣິວຸໂຕ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ນງ຺ຄເລຫິ ຠິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ກາກາທໂຍ ສກຸເຓ ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທາທິປາຓເກ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ອິເມ ກິໍ ຂາທນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາເທ, ອຍ຺ຍາຕິ. ເອເຕຫິ ກຕໍ ປາປໍ ກສ຺ສ ໂຫຕີຕິ? ຕຸມ຺ຫາກໍ, ອຍ຺ຍາຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ເອເຕຫິ ກຕໍ ປາປໍ ມຍ຺ຫໍ ໂຫຕິ, ກິໍ ເມ ກຣິສ຺ສຕິ ສຕ຺ຕາສີຕິໂກຏິຘນໍ, ກິໍ ທ຺ວາທສໂຍຊນິໂກ ກມ຺ມນ຺ໂຕ, ກິໍ ສຏ຺ຐິຍນ຺ຕພທ຺ຘານິ ຕຬາການິ, ກິໍ ຈຸທ຺ທສ ຄາມາ? ສພ຺ພເມຕໍ ຠທ຺ທາຍ ກາປິລານິຍາ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຠທ຺ທາປິ ກາປິລານີ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອນ຺ຕຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕໂຍ ຕິລກຸມ຺ເຠ ປຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ຘາຕີຫິ ປຣິວຸຕາ ນິສິນ຺ນາ ກາເກ ຕິລປາຓເກ ຂາທນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມາ, ກິໍ ອິເມ ຂາທນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ປາຓເກ, ອຍ຺ເຍຕິ. ອກຸສລໍ ກສ຺ສ ໂຫຕີຕິ? ຕຸມ຺ຫາກໍ, ອຍ຺ເຍຕິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຈຕຸຫຕ຺ຖວຕ຺ຖໍ ນາຬິໂກທນມຕ຺ຕຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຍທິ ປເນຕໍ ເອຕ຺ຕເກນ ຊເນນ ກຕໍ ອກຸສລໍ ມຍ຺ຫໍ ໂຫຕິ, ອທ຺ຘາ ຠວສຫສ຺ເສນປິ ວຏ຺ຏໂຕ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ເຕ ອາຄຕມຕ຺ເຕເຍວ ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ມາຓໂວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມຫາຣເຫ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ໂຠຊນໍ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ. ທ຺ເວປິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຊເນ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຣໂຫຄຕາ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິໍສຸ. ຕໂຕ ມາຓໂວ ຠທ຺ທໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ ອິມໍ ຆຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ກິຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ອາຫຣີ’’ຕິ? ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ສກຏສຫສ຺ສານິ, ອຍ຺ຍາຕິ. ເອຕໍ ສພ຺ພໍ, ຍາ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ຆເຣ ສຕ຺ຕາສີຕິ ໂກຏິໂຍ ຍນ຺ຕພທ຺ຘາ ສຏ຺ຐິຕຬາກາທິເຠທາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ຕຸຍ຺ຫໍເຍວ ນິຍ຺ຍາເຕມີຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ປນ ກຫໍ ຄຈ຺ຉຖ, ອຍ຺ຍາຕິ? ອຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ. ອຍ຺ຍ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ອາຄມນໍ ໂອໂລກຍມານາ ນິສິນ຺ນາ, ອຫມ຺ປິ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ. ເຕສໍ ອາທິຕ຺ຕປຓ຺ຓກຸຏິ ວິຍ ຕໂຍ ຠວາ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕ ອນ຺ຕຣາປຓໂຕ ກສາວຣສປີຕານິ ວຕ຺ຖານິ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ເຕ ຈ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເກເສ ໂອຫາຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ເຍ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ, ເຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຖວິກາຍ ປຕ຺ເຕ ໂອສາເຣຕ຺ວາ ອໍເສ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ປາສາທໂຕ ໂອຕຣິໍສຸ. ເຄເຫ ທາເສສຸ ວາ ກມ຺ມກາເຣສຸ ວາ ນ ໂກຈິ ສຎ຺ຊານິ.

ອຖ ເນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ທາສຄາມທ຺ວາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອາກປ຺ປກຸຕ຺ຕວເສນ ທາສຄາມວາສິໂນ ສຎ຺ຊານິໍສຸ. ເຕ ໂຣທນ຺ຕາ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອມ຺ເຫ ອນາເຖ ກໂຣຖ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ມຍໍ ຠເຓ ອາທິຕ຺ຕປຓ຺ຓສາລາ ວິຍ ຕໂຍ ຠວາຕິ ປພ຺ພຊິມ຺ຫາ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫສຸ ເອເກກໍ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກໂຣມ, ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ນປ຺ປໂຫຕິ. ຕຸມ຺ເຫວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສີສໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຠຸຊິສ຺ສາ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ໂຣທນ຺ຕານໍເຍວ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຖໂຣ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຠທ຺ທາ ກາປິລານີ ສກລຊມ຺ພຸທີປຄ຺ຆນິກາ ອິຕ຺ຖີ ມຍ຺ຫໍ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ໂກຈິເທວ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍ ‘ອິເມ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ວິນາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ກໂຣນ຺ຕີ’ຕິ. ໂກຈິ ວາ ປນ ອມ຺ເຫສຸ ມນໍ ປທູເສຕ຺ວາ ອປາຍປູຣໂກ ຠເວຍ຺ຍ. ອິມໍ ປຫາຍ ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ.

ໂສ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທ຺ເວຘາປຖໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ອຏ຺ຐາສິ. ຠທ຺ທາປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ ຕາທິສິໍ ອິຕ຺ຖິໍ ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘ອິເມ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ວິນາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອມ຺ເຫສຸ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ມຫາຊໂນ ອປາຍປູຣໂກ ຠເວຍ຺ຍ. ອິມສ຺ມິໍ ທ຺ເວຘາປເຖ ຕ຺ວໍ ເອກໍ ຄຓ຺ຫ, ອຫໍ ເອເກນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍ, ປພ຺ພຊິຕານໍ ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ມລໍ, ‘ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ວິນາ ນ ຠວນ຺ຕີ’ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ໂທສໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອຫໍ ເອກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປປ຺ປມາເຓ ອທ຺ຘາເນ ກໂຕ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖໂວ ອຊ຺ຊ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ທກ຺ຂິຓຊາຕິກາ ນາມ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທກ຺ຂິຓມຄ຺ໂຄ ວຏ຺ຏຕິ. ມຍໍ ມາຕຸຄາມາ ນາມ ວາມຊາຕິກາ, ອມ຺ຫາກໍ ວາມມຄ຺ໂຄ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນາ. ເຕສໍ ທ຺ເວຘາຠູຕກາເລ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ‘‘ອຫໍ ຈກ຺ກວາຬຄິຣິສິເນຣຸປພ຺ພເຕ ຘາເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕີປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຸເຓ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ວທນ຺ຕີ ວິຍ ວິຣວມານາ ອກມ຺ປິ, ອາກາເສ ອສນິສທ຺ໂທ ວິຍ ປວຕ຺ຕິ, ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພໂຕ ອຸນ຺ນທິ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເວຬຸວນມຫາວິຫາເຣ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ປຖວີກມ຺ປນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ປຖວີ ກມ຺ປຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ປິປ຺ປລິມາຓໂວ ຈ ຠທ຺ທາ ຈ ກາປິລານີ ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ເຕສໍ ວິໂຍຄຏ຺ຐາເນ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຄຸຓພເລນ ອຍໍ ປຖວີກມ຺ໂປ ຊາໂຕ, ມຍາປິ ເອເຕສໍ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ສຍເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອສີຕິມຫາເຖເຣສຸ ກຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕິຄາວຸຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊຄຫສ຺ສ ຈ ນາລນ຺ທາຍ ຈ ອນ຺ຕເຣ ພຫຸປຸຕ຺ຕກນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂມູເລ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ນິສີທນ຺ໂຕ ປນ ອຎ຺ຎຕຣປໍສຸກູລິໂກ ວິຍ ອນິສີທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອສີຕິຫຕ຺ຖາ ຆນພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ອິຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕສກຏຈກ຺ກກູຏາຄາຣາທິປ຺ປມາຓາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິປ຺ຜນ຺ທນ຺ຕິໂຍ ວິຘາວນ຺ຕິໂຍ ຈນ຺ທສຫສ຺ສ-ສູຣິຍສຫສ຺ສ-ອຸຄ຺ຄມນກາໂລ ວິຍ ກຸຣຸມານາ ຕໍ ວນນ຺ຕໍ ເອໂກຠາສໍ ອກໍສຸ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓສິຣິຍາ ສມຸຊ຺ຊລຕາຣາຄຓໍ ວິຍ ຄຄນໍ, ສຸປຸປ຺ຜິຕກມລກຸວລຍໍ ວິຍ ສລິລໍ ວນນ຺ຕໍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ນາມ ເສໂຕ ໂຫຕິ, ປຕ຺ຕານິ ນາມ ນີລານິ, ປກ຺ການິ ຣຕ຺ຕານິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ສຕສາໂຂ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓວ ອໂຫສິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ສຕ຺ຖາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມາຫໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອຓໂຕຓໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມິ, ສຕ຺ຖາ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ອໂວຈ – ‘‘ກສ຺ສປ, ສເຈ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ມຫາປຖວິຍາ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ສາປິ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ເອວໍ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕໍ ຊານຕາ ຕຍາ ກໂຕ ນິປຈ຺ຈກາໂຣ ມຍ຺ຫໍ ໂລມມ຺ປິ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ນິສີທ, ກສ຺ສປ, ທາຍຊ຺ຊໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ ອຸປສມ຺ປທໍ ອທາສິ. ທຕ຺ວາ ພຫຸປຸຕ຺ຕກນິຄ຺ໂຣຘມູລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຈ຺ຉາສມຓໍ ກຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓວິຈິຕ຺ຕໍ, ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ສຕ຺ຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓປຏິມຓ຺ຑິຕໍ. ໂສ ກຎ຺ຈນມຫານາວາຍ ປຈ຺ຉາພນ຺ໂຘ ວິຍ ສຕ຺ຖຸ ປທານຸປທິກໍ ອນຸຄຎ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ໂຖກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສຊ຺ຊາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ, ເຖໂຣ ‘‘ນິສີທິຕຸກາໂມ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣຸປນປິໂລຕິກສງ຺ຆາຏິໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາເປສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຈີວຣໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ມຸທຸກາ ໂຂ ຕ຺ຍາຍໍ, ກສ຺ສປ, ປິໂລຕິກສງ຺ຆາຏີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ ສງ຺ຆາຏິຍາ ມຸທຸກຠາວໍ ກເຖຕິ, ປາຣຸປິຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປາຣຸປຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ກິໍ ຕ຺ວໍ ປາຣຸປິສ຺ສສິ ກສ຺ສປາຕິ? ຕຸມ຺ຫາກໍ ນິວາສນໍ ລຠນ຺ໂຕ ປາຣຸປິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ກສ຺ສປ, ອິມໍ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓໍ ປໍສຸກູລໍ ຘາເຣຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ? ມຍາ ຫິ ອິມສ຺ສ ປໍສຸກູລສ຺ສ ຄຫິຕທິວເສ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິ, ອິມໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓໍ ຈີວຣໍ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ປຣິຕ຺ຕຄຸເຓນ ຘາເຣຕຸໍ, ປຏິພເລເນວິທໍ ປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓສມຕ຺ເຖນ ຊາຕິປໍສຸກູລິເກນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຈີວຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕສິ.

ເອວໍ ປນ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣນ ປາຣຸຕຈີວຣໍ ຠຄວາ ປາຣຸປິ, ສຕ຺ຖຸ ຈີວຣໍ ເຖໂຣ ປາຣຸປິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອເຈຕນາປິ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ, ຠນ຺ເຕ, ອກຕ຺ຖ, ອຕ຺ຕນາ ປາຣຸຕຈີວຣໍ ສາວກສ຺ສ ທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຸຓໍ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ວທນ຺ຕີ ວິຍ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ປິ. ເຖໂຣປິ ‘‘ລທ຺ຘໍ ທານິ ມຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄຈີວຣໍ, ກິໍ ເມ ອິທານິ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຸນ຺ນຕິໍ ອກຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກເຍວ ເຕຣສ ຘຸຕຄຸເຓ ສມາທາຍ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ອຣຸເຓ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ກສ຺ສໂປ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈນ຺ທູປໂມ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈນວໂກ ກຸເລສຸ ອປ຺ປຄພ຺ໂຠ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໖) ເອວມາທີຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ເຖຣໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ເອຕເທວ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມມ ສາສເນ ຘຸຕວາທານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຫາກສ຺ສໂປ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເຖຣໍ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປສີຕິ.

ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໒. ປຎ຺ຈເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ຍທິທໍ ອນຸຣຸທ຺ໂຘຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຓ຺ຓວສິຕາຍ ອຄ຺ຄຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຖໂຣ ກິຣ ໂຠຊນປປຎ຺ຈມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສກາລໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສຕ຺ເຕ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ວິຫຣຕິ. ອິຕິ ອໂຫຣຕ຺ຕໍ ຈິຓ຺ຓວສິຕາຍ ເອສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ອປິຈ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປຕ຺ຖິຕຠາເວນເປສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ໂຄວ ຊາໂຕ.

ຕຕ຺ຣສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ຠຄວໂຕ ກາເລ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ອຄມາສິ. ອຍໍ ຫິ ຕທາ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອປາກຏນາໂມ ອິສ຺ສຣກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓາຕິ. ສຕ຺ຖາ ເທສນໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິກໍ ຆເຏຕ຺ວາ ເອກໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ຕໂຕ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ມຫາ ວຕາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ, ຍໍ ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ສຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຣິສນ຺ຕເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ມຍາ ປຕ຺ຖິຕ’’ນ຺ຕິ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ອຊ຺ຊຕນາຍ ສ຺ວາຕນາຍາຕິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສປຣິວາຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸຕ຺ຕມວຕ຺ຖານິ ທຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ນາຫໍ ອິມໍ ສກ຺ກາຣໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖາຍ ກໂຣມິ. ຍໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປຍິຕ຺ຖ, ອຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສປຣິໂຍສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສາສເນ ຕ຺ວໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ໂຄ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ນາມ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣເມວ ອຄມາສິ.

ກຸຏຸມ຺ພິໂກປິ ຍາວ ພຸທ຺ໂຘ ຘຣຕິ, ຕາວ ອວິຊຫິຕເມວ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຖຣິ ນິຏ຺ຐິເຕ ສຕ຺ຕໂຍຊນິເກ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິເຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ປທີປທານໍ ນາມ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອຸປາສກາຕິ. ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ກຣິສ຺ສາມີຕິ ສຫສ຺ສທີປານໍເຍວ ຕາວ ທີປຣຸກ຺ຂານໍ ສຫສ຺ສໍ ກາເຣສິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕໂຕ ປຣິຕ຺ຕຕເຣ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕຕເຣຕິ ອເນກສຫສ຺ເສ ທີປຣຸກ຺ເຂ ກາເຣສິ. ເສສປທີປາ ປນ ອປຣິມາຓາ ອເຫສຸໍ.

ເອວໍ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸຏຸມ຺ພິຍເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຖຣິ ນິຏ຺ຐິເຕ ໂຍຊນິເກ ເຈຕິເຍ ພຫຸ ກໍສປາຕິໂຍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ສປ຺ປິມຓ຺ຑສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ເອເກກໍ ຄຸຬປິຓ຺ຑໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸຊ຺ຊາເລຕ຺ວາ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ມຸຂວຏ຺ຏິໍ ຜຸສາເປນ຺ໂຕ ເຈຕິຍໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພມຫນ຺ຕໍ ກໍສປາຕິໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສປ຺ປິມຓ຺ຑສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ສມນ຺ຕໂຕ ວຏ຺ຏິສຫສ຺ສໍ ຊາລາເປຕ຺ວາ ມຊ຺ຌຏ຺ຐາເນ ຖູປິກໍ ປິໂລຕິກາຍ ເວເຐຕ຺ວາ ຊາລາເປຕ຺ວາ ກໍສປາຕິໍ ສີເສນາທາຍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ໂຍຊນິກໍ ເຈຕິຍໍ ອນຸປຣິຍາຍິ. ເອວໍ ເຕນາປິ ອຕ຺ຕຠາເວນ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ປຸນ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ທຸຄ຺ຄຕກຸລສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສຸມນເສຏ຺ຐິໍ ນາມ ນິສ຺ສາຍ ວສິ, ອນ຺ນຠາໂຣຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ປນ ສຸມນເສຏ຺ຐິ ເທວສິກໍ ກປຓທ຺ຘິກວຓິພ຺ພກຍາຈການໍ ເຄຫທ຺ວາເຣ ມຫາທານໍ ເທຕິ. ອເຖກທິວສໍ ອຸປຣິຏ຺ໂຐ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພເຕ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ໂນ. ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອຊ຺ຊ ກສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວີມໍສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ທຸຄ຺ຄຕານຸກມ຺ປກາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ອນ຺ນຠາຣສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ອນ຺ນຠາໂຣ ອຏວິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພຕາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ອນ຺ນຠາຣສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາສິ.

ອນ຺ນຠາໂຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ຕຸຈ຺ຉປຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ລຠິສ຺ສາມ ມຫາປຸຎ຺ຎາຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຖກໍ ອິເຘວ ໂຫຖາ’’ຕິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ມາຕຸຄາມໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍ຺ຫໍ ຐປິຕໍ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ອຕ຺ຖິ ສາມີຕິ. ໂສ ຕໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕມາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍໍ ປຸຣິມຠເວ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ຠຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາສີສມານາ ວິຫຣາມ, ອມ຺ຫາກໍ ທາຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນ ໂຫຕິ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກໍ ນ ລຠາມ, ອຊ຺ຊ ເມ ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ທິຏ຺ໂຐ, ຠາຄຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິ, ມຍ຺ຫໍ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ.

ພ຺ຍຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ຍໂຕ ມຍ຺ຫໍ ສາມິໂກ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ມຍາປິ ອິມສ຺ມິໍ ທາເນ ຠາຄິນິຍາ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄຠຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປຣິຏ຺ຐສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ອນ຺ນຠາໂຣ ປຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປາ ທຸຊ຺ຊີວິຕາ ມຸຈ຺ຈາມາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ໂຫຕຸ, ມຫາປຸຎ຺ຎາຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣສາຏກໍ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ນວວິຘໍ ປາຏິກູລ຺ຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ປຣິຠຸຕ຺ຕກາເລ ອນ຺ນຠາໂຣ ປຕ຺ຕໂຘວນອຸທກໍ ອທາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນິຏ຺ຐິຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ –

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ສພ຺ພເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ຈນ຺ໂທ ປນ຺ນຣໂສ ຍຖາ’’ຕິ. –

ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ສຸມນເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຉຕ຺ເຕ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ອຸປຣິຏ຺ເຐ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ. ສຸມນເສຏ຺ຐິ ‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ ມໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ທານໍ ທທມານໍ ນ ປສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ນາຫໍ ຕວ ທາເນ ສາຘຸກາຣໍ ເທມິ, ອນ຺ນຠາເຣນ ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທິນ຺ນປິຓ຺ຑປາເຕ ປສີທິຕ຺ວາ ສາຘຸກາຣໍ ເທມີຕິ.

ສຸມນເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕິທໍ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ທານໍ ເທນ຺ໂຕ ເທວຕໍ ສາຘຸກາຣໍ ທາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ. ອຍໍ ອນ຺ນຠາໂຣ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ໂຕ ອນຸຣູປສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄາຫກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອກປິຓ຺ຑປາຕທາເນເນວ ສາຘຸກາຣໍ ທາເປສິ, ເອຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ທຕ຺ວາ ເອຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ມມ ສນ຺ຕກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອນ຺ນຠາຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຕຍາ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ທານໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາມ, ອຍ຺ຍ, ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ເມ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ທິນ຺ນນ຺ຕິ. ຫນ຺ທ, ໂຠ, ກຫາປຓໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີຕິ. ນ ເທມິ ອຍ຺ຍາຕິ. ໂສ ຍາວ ສຫສ຺ສໍ ວຑ຺ເຒສິ, ອນ຺ນຠາໂຣ ‘‘ສຫສ຺ເສນາປິ ນ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂຫຕຸ, ໂຠ, ຍທິ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ນ ເທສິ, ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໍ ເມ ເທຫີຕິ. ‘‘ເອຕມ຺ປິ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ນ ຊານາມິ, ອຍ຺ຍໍ ປນ ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສເຈ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ສມ຺ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຸມນເສຏ຺ຐິ ມຍ຺ຫໍ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທິນ຺ນປິຓ຺ຑປາເຕ ປຕ຺ຕິໍ ຍາຈຕິ, ທມ຺ມິ ວາ ນ ທມ຺ມິ ວາ’’ຕິ. ອຸປມໍ ເຕ ປຓ຺ຑິຕ ກຣິສ຺ສາມິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ກຸລສຕິເກ ຄາເມ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຆເຣ ທີປໍ ຊາເລຍ຺ຍ, ເສສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເຕເລນ ວຏ຺ຏິໍ ເຕເມຕ຺ວາ ຊາລາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ, ປຸຣິມທີປສ຺ສ ປຠາ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີຕິ. ອຕິເຣກຕຣາ, ຠນ຺ເຕ, ປຠາ ໂຫຕີຕິ. ເອວເມວ ປຓ຺ຑິຕ ອຸຬຸງ຺ກຍາຄຸ ວາ ໂຫຕຸ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ປິຓ຺ຑປາເຕ ປເຣສໍ ປຕ຺ຕິໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ສຕສ຺ສ ວາ ເທຕຸ ສຫສ຺ສສ຺ສ ວາ, ຍຕ຺ຕການໍ ເທຕິ, ຕຕ຺ຕການໍ ປຸຎ຺ຎໍ ວຑ຺ຒຕິ. ຕ຺ວໍ ເທນ຺ໂຕ ເອກເມວ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທາສິ, ສຸມນເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປນ ປຕ຺ຕິຍາ ທິນ຺ນາຍ ທ຺ເວ ປິຓ຺ຑປາຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເອໂກ ຕວ, ເອໂກ ຈ ຕສ຺ສາຕິ.

ໂສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ສຸມນເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປິຓ຺ຑປາເຕ ປຕ຺ຕິໍ ຄຓ຺ຫ ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຫນ຺ທ, ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນາຫໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ວິກ຺ກິຓາມິ, ສທ຺ຘາຍ ປນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕິໍ ເທມີຕິ. ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ມຍ຺ຫໍ ສທ຺ຘາຍ ປຕ຺ຕິໍ ເທສິ, ອຫໍ ປນ ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຸຓໍ ປູເຊນ຺ໂຕ ສຫສ຺ສໍ ເທມິ, ຄຓ຺ຫ, ຕາຕາຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕາຕ, ຕຸຍ຺ຫໍ ສຫສ຺ສໍ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຫຕ຺ຖາ ກມ຺ມກຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ວີຖິຍໍ ຆຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ວສ. ເຍນ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ມໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທິນ຺ນປິຓ຺ຑປາໂຕ ນາມ ຕໍທິວສເມວ ວິປາກໍ ເທຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸມນເສຏ຺ຐິ ອຎ຺ຎໍ ທິວສໍ ອນ຺ນຠາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊກຸລໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຕໍທິວສໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄໂຕ.

ອນ຺ນຠາຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ອາຄມ຺ມ ຣາຊາ ເສຏ຺ຐິໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ອນ຺ນຠາຣເມວ ໂອໂລເກສິ. ກິໍ, ເທວ, ອິມໍ ປຸຣິສໍ ອຕິວິຍ ໂອໂລເກສີຕິ? ອຎ຺ຎໍ ທິວສໍ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ໂອໂລເກມີຕິ. ໂອໂລເກຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໂກ ເອສ ເທວາຕິ. ໂກ ປນສ຺ສ ໂອໂລເກຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໂກ ຄຸໂຓຕິ? ອຊ຺ຊ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ສຍໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ມມ ຫຕ຺ຖໂຕ ສຫສ຺ສໍ ລຠິ ເທວາຕິ. ໂກນາໂມ ເອໂສຕິ? ອນ຺ນຠາໂຣ ນາມ ເທວາຕິ. ‘‘ຕວ ຫຕ຺ຖໂຕ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ມມປິ ຫຕ຺ຖໂຕ ລທ຺ຘຸໍ ອຣຫຕິ, ອຫມ຺ປິສ຺ສ ປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ອທາສິ. ເອຕສ຺ສ ວສນເຄຫໍ ຊານາຖ ຠເຓຕິ? ສາຘຸ ເທວາຕິ ເອກໍ ເຄຫຏ຺ຐານໍ ໂສເຘນ຺ຕາ ກຸທ຺ທາເລນ ອາຫຕາຫຕຏ຺ຐາເນ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ຄີວາຍ ຄີວໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕາ ທິສ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສໍ ຂນນ຺ຕານໍ ຂນນ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ອນ຺ນຠາຣສ຺ສ ວຈເນນ ຂນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ນຠາຣສ຺ເສວ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ຂນິໍສຸ. ກຸທ຺ທາເລນ ອາຫຕາຫຕຏ຺ຐາເນ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກມກຸຬານິ ວິຍ ກຸມ຺ຠິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕ ຘນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິເກ ຣາສິໍ ອກໍສຸ. ຣາຊາ ອມຈ຺ເຈ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ນຕ຺ຖິ ກສ຺ສຈິ ເທວາຕິ. ເຕນ ຫິ ອຍໍ ອນ຺ນຠາໂຣ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຘນເສຏ຺ຐິ ນາມ ໂຫຕູຕິ. ຕໍທິວສເມວ ເສຏ຺ຐິຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ລຠິ.

ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາເລ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄເຣ ອມິຕ຺ໂຕທນສກ຺ກສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ປນສ຺ສ ອນຸຣຸທ຺ໂຘຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ມຫານາມສກ຺ກສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ສຕ຺ຖຸ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ ປຣມສຸຂຸມາໂລ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍເຍວສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ເອກທິວສໍ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປທໍ ຊານາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ອຎ຺ຎາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ປິທຫິຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉກໍເຍວ ເປເສສິ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເທວຕາ ທິພ຺ພປູເວຫິ ປູເຣສຸໍ. ເອວໍ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ອນຸຈ຺ຉວິເກສຸ ຕີສຸ ປາສາເທສຸ ອລງ຺ກຕນາຏກິຕ຺ຖີຫິ ປຣິວຸໂຕ ເທໂວ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິ.

ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕຸສິຕປຸຣາ ຈວິຕ຺ວາ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ເອກູນຕິໍສ ວສ຺ສານິ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສິຕ຺ວາ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ປຏິວິທ຺ຘສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາໂຓ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປຕ຺ຕນໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ໂລການຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄຫໍ ອາຄມ຺ມ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ຣາຊຄຫໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຠເຓ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ອາເນຖາ’’ຕິ ປິຕຣາ ປຫິເຕ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສປຣິວາເຣ ທສ ອມຈ຺ເຈ ເອຫິຠິກ຺ຂຸປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖເຣນ ຈາຣິກາຄມນໍ ອາຍາຈິໂຕ ຣາຊຄຫໂຕ ວີສຕິສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ກປິລວຕ຺ຖຸປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຎາຕິສມາຄເມ ອເນເກຫິ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິເຍຫິ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ວິຈິຕ຺ຣຘມ຺ມເທສນໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ອມຕປານໍ ປາເຍຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ນຄຣທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຸລນຄຣໍ ອາຄຕານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊມາໂນ ‘‘ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓໍ ອາຈິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ເຕນ ສກນິເວສນໍ ປເວເສຕ຺ວາ ກຕສກ຺ກາຣສມ຺ມາໂນ ຕຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພໍ ຎາຕິຊນານຸຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ກປິລວຕ຺ຖຸປຸຣໂຕ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອນຸປິຍອມ຺ພວນໍ ອຄມາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ສາກິຍຊນໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິສ຺ສ, ຣາຊາ ອຠວິສ຺ສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ສຕ຺ຕຣຕນສມນ຺ນາຄໂຕ. ນຕ຺ຕາປິ ເມ ຣາຫຸລກຸມາໂຣ ຂຕ຺ຕິຍຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຈຣິສ຺ສ, ຕຸມ຺ເຫປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຊານາຖ. ອິທານິ ປນ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕ, ຂຕ຺ຕິຍາວສ຺ສ ປຣິວາຣາ ໂຫນ຺ຕຸ. ຕຸມ຺ເຫ ເອເກກກຸລໂຕ ເອເກກໍ ທາຣກໍ ເທຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສຫສ຺ສຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫານາໂມ ກຸຏຸມ຺ພສາມິໂກ ໂຫຕິ. ໂສ ອນຸຣຸທ຺ຘສກ຺ກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອຕຣຫິ, ຕາຕ ອນຸຣຸທ຺ຘ, ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ສກ຺ຍກຸມາຣາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ອນຸປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ກຸເລ ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ ວາ ປພ຺ພຊ, ອຫໍ ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຆຣາວາເສ ຣຸຈິໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕສຕ຺ຕໂມ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊານຸກ຺ກໂມ ສງ຺ຆເຠທກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໓໐ ອາທໂຍ) ອາຄໂຕວ.

ເອວໍ ອນຸປິຍອມ຺ພວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ປນ ເຕສຸ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ຠຄຸຕ຺ເຖໂຣ ຈ ກິມິລຕ຺ເຖໂຣ ຈ ປຈ຺ຉາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕສໍ ປນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຖຣານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນາຠິນີຫາໂຣ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ປນ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍຣຏ຺ເຐ ປາຈີນວໍສມິຄທາຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ເກ ວິຕກ຺ເກສິ, ອຏ຺ຐເມ ກິລມຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ອຏ຺ຐເມ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ເກ ກິລມຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ສງ຺ກປ຺ປໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ອຏ຺ຐມໍ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຠາວນາຣາມປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ມຫາອຣິຍວໍສປຏິປທໍ (ອ. ນິ. ໘.໓໐) ກເຖຕ຺ວາ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ເຠສກລາວນເມວ ຄໂຕ.

ເຖໂຣ ຕຖາຄເຕ ຄຕມຕ຺ເຕເຍວ ເຕວິຊ຺ໂຊ ມຫາຂີຓາສໂວ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ມຍ຺ຫໍ ມນໍ ຊານິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐມໍ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຈ ເມ ມໂນຣໂຖ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍ, ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ມໂນມເຍນ ກາເຍນ, ອິທ຺ຘິຍາ ອຸປສງ຺ກມິ.

‘‘ຍຖາ ເມ ອຫຸ ສງ຺ກປ຺ໂປ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ເທສຍິ;

ນິປ຺ປປຎ຺ຈຣໂຕ ພຸທ຺ໂຘ, ນິປ຺ປປຎ຺ຈມເທສຍິ.

‘‘ຕສ຺ສາຫໍ ຘມ຺ມມຎ຺ຎາຍ, ວິຫາສິໍ ສາສເນ ຣໂຕ;

ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໐໑-໙໐໓);

ອຖ ນໍ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ວິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ມມ ສາສເນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໓. ຉຏ຺ເຐ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການນ຺ຕິ ອຸຈ຺ເຈ ກຸເລ ຊາຕານໍ. ຠທ຺ທິໂຍຕິ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ສກ຺ຍຣາຊາ. ກາຬິໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ກາຬວຓ຺ຓາ ສາ ເທວີ, ໂຄຘາຕິ ປນສ຺ສາ ນາມໍ. ຕສ຺ມາ ກາຬິໂຄຘາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ກິໍ ຕໂຕ ອຸຈ຺ຈາກຸລິກຕຣາ ນຕ຺ຖີຕິ? ອາມ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ສ ຫິ ມາຕາ ສາກິຍານີນໍ ອນ຺ຕເຣ ວເຍນ ສພ຺ພເຊຏ຺ຐິກາ, ໂສເຍວ ຈ ສາກິຍກຸເລ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປິຈ ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນານຸຠາເວນ ເຈສ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິເຍວ. ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ປນສ຺ສ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ຄໂຕ. ຕໍທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ເຄນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕຖາຄຕໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ທານສ຺ສ ຜເລນ ນາຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ອນາຄເຕ ປນ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖຍິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ.

ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ເຕ ອິທໍ ກມ຺ມໍ, ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ສາສເນ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ໂສປິ ຕໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາກຸລິກສໍວຕ຺ຕນິກກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນານິ ກາເຣຕ຺ວາ ເຕສຸ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມພີຊນິໂຍ ຘມ຺ມກຖິກວຏ຺ຏໍ ອຸໂປສຖາຄາເຣ ປທີປເຕລທານນ຺ຕິ ເອວໍ ຍາວຊີວໍ ພຫຸວິຘໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາລກໂຕ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ຈ ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ອນ຺ຕເຣ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸຏຸມ຺ພິຍຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພຕາ ອາຄມ຺ມ ພາຣາຓສິຍໍ ຄງ຺ຄາຍ ຕີເຣ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ໂສ ກຸຏຸມ຺ພິໂຍ ເຕສໍ ນິພທ຺ຘເມວ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄກຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ປາສາຓຜລການິ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ອເຖກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄເຣ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ຈສ຺ສ ຠທ຺ທິຍກຸມາໂຣຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍໍ ອາຄມ຺ມ ເຫຏ຺ຐາ ອນຸຣຸທ຺ຘສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຉນ຺ນໍ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ອນຸປິຍອມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ວິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ມມ ສາສເນ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ກາຬິໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໔. ສຕ຺ຕເມ ມຎ຺ຊຸສ຺ສຣານນ຺ຕິ ມຘຸຣສ຺ສຣານໍ. ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິໂຍຕິ ອຸພ຺ເພເຘນ ຣສ຺ໂສ, ນາເມນ ຠທ຺ທິໂຍ. ຕສ຺ສາປິ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ມຎ຺ຊຸສ຺ສຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ມຎ຺ຊຸສ຺ສຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ທານສ຺ສ ຜເລນ ນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ອນາຄເຕ ປນ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ມຎ຺ຊຸສ຺ສຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖຍິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ເຕ ອິທໍ ກມ຺ມໍ, ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ສາສເນ ມຎ຺ຊຸສ຺ສຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ.

ໂສປິ ຕໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ກາລກໂຕ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສີສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ຈິຕ຺ຕປຕ຺ຕໂກກິໂລ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ວສນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຘຸຣໍ ອມ຺ພຜລໍ ຕຸຓ຺ເຑນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ຣິຕ຺ຕໂກ ຕຖາຄຕໍ ປສ຺ສາມິ, ອຊ຺ຊ ປນ ເມ ອິມໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ປຸຕ຺ຕການໍ ອຕ຺ຖາຍ ອາຄຕໍ. ເຕສໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມິ, ອິມໍ ປນ ທສພລສ຺ສ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອາກາເສ ຈຣຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອໂສກຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ອຸປຏ຺ຐາກໍ ໂອໂລເກສິ. ໂສ ປຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ໂສ ໂກກິໂລ ທສພລສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ໂກກິໂລ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ທສພລສ຺ສ ຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລາວກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ປີຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມສິ. ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ, ອິມິນາສ຺ສ ກມ຺ເມນ ສໂຣ ມຘຸໂຣ ອໂຫສິ.

ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປນ ເຈຕິເຍ ອາຣທ຺ເຘ ‘‘ກິໍປມາຓໍ ກໂຣມ? ສຕ຺ຕໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ. ອຕິມຫນ຺ຕໍ ເອຕໍ, ຉໂຍຊນໍ ກໂຣມ. ອິທມ຺ປິ ອຕິມຫນ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈໂຍຊນໍ ກໂຣມ, ຈຕຸໂຍຊນໍ, ຕິໂຍຊນໍ, ທ຺ວິໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຍໍ ຕທາ ເຊຏ຺ຐວຑ຺ຒກີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ, ໂຠ, ອນາຄເຕ ສຸຂປຏິຊຄ຺ຄິຍໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸໍ ອາທາຍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຄາວຸຕມຕ຺ຕເກ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເອເກກໍ ມຸຂໍ ຄາວຸຕໍ ຄາວຸຕໍ ໂຫຕຸ, ເຈຕິຍໍ ໂຍຊນາວຏ຺ຏໍ ໂຍຊນຸພ຺ເພຘໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕສ຺ສ ວຈເນ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອິຕິ ອປ຺ປມາຓສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປມາຓໍ ອກາສີຕິ. ເຕນ ກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຎ຺ເຎຫິ ຫີນຕຣປ຺ປມາໂຓ ອໂຫສິ. ໂສ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸ ກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ‘‘ຠທ຺ທິໂຍ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສນ຺ເຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍວຣຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ມຎ຺ຊຸສ຺ສຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາຊຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໕. ອຏ຺ຐເມ ສີຫນາທິການນ຺ຕິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ຕານໍ. ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາໂຊຕິ ໂສ ກິຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕທິວເສ ອວາປຸຣຓໍ ອາທາຍ ວິຫາເຣນ ວິຫາຣໍ ປຣິເວເຓນ ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ສ ມຄ຺ເຄ ວາ ຜເລ ວາ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ມໍ ປຸຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ວິຈຣິ. ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາສເນ ກຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ມຍ຺ຫໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສີຫນາທໍ ນທິ. ຕສ຺ມາ ສີຫນາທິການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ປນສ຺ສ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ປພ຺ພຕປາເທ ສີຫໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຫໍສວຕິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ສີເຫ ໂຄຈຣາຍ ປກ຺ກນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ວສນຄຸຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ສີໂຫ ໂຄຈຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ຄຸຫາທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ອນ຺ໂຕຄຸຫາຍໍ ທສພລໍ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມມ ວສນຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ນິສີທິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຫນ຺ໂຕ ວຕາຍໍ ປຸຣິໂສ, ໂຍ ອນ຺ໂຕຄຸຫາຍໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ. ສຣີຣປ຺ປຠາປິສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ຜຣິຕ຺ວາ ຄຕາ, ມຍາ ເອວຣູປໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ນທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ. ອຍໍ ປຸຣິໂສ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປູຊເນຍ຺ຍານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍາປິສ຺ສ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ ສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຊລຊຖລຊານິ ນານາກຸສຸມານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠູມິໂຕ ຍາວ ນິສິນ຺ນປລ຺ລງ຺ກຏ຺ຐານາ ປຸປ຺ຜາສນໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ຕຖາຄຕໍ ນມສ຺ສມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸນທິວເສ ປຸຣາຓປຸປ຺ຜານິ ອປເນຕ຺ວາ ນວປຸປ຺ເຜຫິ ອາສນໍ ສນ຺ຖຣິ.

ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ພລວປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄຸຫາທ຺ວາເຣ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຕ຺ຖາ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຄຸຫາທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ສີໂຫປິ ມິຄຣາຊາ ຕຖາຄຕໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຕໂກ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ເອຕສ຺ສາ’’ຕິ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ.

ໂສປິ ສີໂຫ ພຸທ຺ຘວິໂຍເຄນ ທຸກ຺ຂິໂຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຫໍສວຕີນຄເຣ ມຫາສາລກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ນຄຣວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສີຫນາທິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາລກໂຕ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄຫນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ນາເມນ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ນາມ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ມາຓວສຕານິ ມນ຺ເຕ ວາເຈນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐກຠາເວນ ນິມນ຺ຕນຏ຺ຐາເນສຸ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂໍ ສຍເມວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເອໂສ ກິຣ ອີສກໍ ໂລລຘາຕຸໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ເຕຫິ ມາຓເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ກຸຫິໍ ຍາຄຸ ກຸຫິໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕຂຊ຺ຊກາເນວ ປຣິເຍສມາໂນ ຈຣຕິ. ໂສ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ປິຓ຺ຑເມວ ປຏິມາເນນ຺ໂຕ ຈຣຕີຕິ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາໂຊເຕວ ປຎ຺ຎາຍິ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖຣິ ຣາຊຄຫມນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕເວລາຍເມວ ອວາປຸຣຓໍ ອາທາຍ ວິຫາເຣນ ວິຫາຣໍ ປຣິເວເຓນ ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ສ ມຄ຺ເຄ ວາ ຜເລ ວາ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ມໍ ປຸຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ວິຈຣິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິນາ ເວຬຸປຣມ຺ປຣາຍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອາກາເສ ລຄ຺ຄິຕໍ ຊຍສຸມນວຓ຺ຓໍ ຈນ຺ທນສາຣປຕ຺ຕໍ ອິທ຺ຘິຍາ ອາທາຍ ສາຘຸກາຣໍ ທທນ຺ເຕນ ມຫາຊເນນ ປຣິວຸໂຕ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ສຕ຺ຖາ ຊານນ຺ໂຕວ ປຏິປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸໂຕ ເຕ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ? ໂສ ລທ຺ຘກາຣຓໍ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອວຣູປໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ມຫາຊນສ຺ສ ທສ຺ເສສິ, ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອເນກປຣິຍາເຍນ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິຫີນໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ, ໂຍ ທສ຺ເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໒) ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສິ.

ອຖ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ສີຫນາທິຍຕ຺ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕທິວເສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ‘ຍສ຺ສ ມຄ຺ເຄ ວາ ຜເລ ວາ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ມໍ ປຸຈ຺ຉຕູ’ຕິ ກເຖສິ. ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ສມ຺ມຸເຂ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກເຖສິ, ອຎ຺ເຎ ສາວກາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສີຫນາທິຍຠາເວເນວ ມຫາຊນສ຺ສ ປສາທໍ ຊເນຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈນ຺ທນສາຣປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອິເມ ຕໂຍປິ ຄຸເຓ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ກຖຍິໍສຸ. ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ຄຣຫິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຄຣຫນ຺ຕິ, ປສໍສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເຖຣສ຺ສ ປສໍສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເມວ ອງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ພຫຸລີກຕຕ຺ຕາ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາສິ – ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຊານາມີ’ຕິ. ກຕເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ? ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ. ອິເມສໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຓ຺ຓໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ພຫຸລີກຕຕ຺ຕາ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາສິ – ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຊານາມີ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໙) ເຖຣໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ສີຫນາທິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ຕປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໖. ນວເມ ປຸຓ຺ໂຓ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ໂຕຕິ ນາເມນ ປຸຓ຺ໂຓ, ມນ຺ຕາຓິພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປນ ໂສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣທສພລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຫໍສວຕີນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ໂຄຕໂມຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ໂກວິໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມາຓວກສຕປຣິວາໂຣ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຕໂຍປິ ເວເທ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເວທຕ຺ຕຍໍ ນາມ ກທລິກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຍ ພຫິ ມຏ຺ຐໍ ອນ຺ໂຕ ນິສ຺ສາຣໍ, ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣຓໍ ຖຸສໂກຏ຺ຏນສທິສໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ເມ ອິມິນາ’’ຕິ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກກູປປນ຺ໂນ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ມາຓວກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຕປາທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ປຣິວາຣານິ ອຏ຺ຐາຣສ຺ສ ຊຏິລສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ໂສ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຕ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສຸໍ.

ອທ຺ຘາເນ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ໂຄຕມຕາປສສ຺ສ ມຫລ຺ລກກາເລ ປທຸມຸຕ຺ຕຣທສພໂລ ປຐມາຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ຫໍສວຕີນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫາສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ໂຄຕມຕາປສສ຺ສ ປຣິສາຍ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍໍ ໂຄຕມຕາປສສ຺ສ ຈ ‘‘ອຫໍ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຘມ຺ມກຖິກຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນຠາວຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ໂຄຕມຕາປສສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ວນມູລຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄເຕສຸ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄຕມສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ໂຄຕໂມ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕປິ ທູຣໂຕວ ທສພລໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ປຸຣິໂສ ໂລກໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຍຖາ ອສ຺ສ ສຣີຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ເຍຫິ ຈ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ໂຫຕິ, ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ວາ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ທສພລໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ເອຖ ຠຄວາ’’ຕິ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕຖາຄໂຕ ຕາປສສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທສຍມາໂນ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຕ ຊຏິລາ ‘‘ປຓີຕປຓີຕໍ ວນມູລຜລາຜລໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ທຕ຺ວາ ເສສກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ທສພລໍ ອຸຈ຺ຈາສເນ, ອາຈຣິຍໍ ປນ ນີຈາສເນ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ, ມຍໍ ‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິເຍນ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວິຈຣາມ. ອິທານິ ປນ ໂນ ອາຈຣິຍໍ ນີຈາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາສເນ ນິສິນ຺ນໂກ ເອໂກ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ມຫນ຺ໂຕ ວຕາຍໍ ປຸຣິໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປິຏການິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂຄຕມຕາປໂສ ‘‘ອິເມ ມໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວນ຺ເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຠີໂຕ ທູຣໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ມາ ມໍ ວນ຺ທິຕ຺ຖ, ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ເພສໍ ວນ຺ທນາຣໂຫ ປຸຣິໂສ ອິຘ ນິສິນ຺ໂນ, ເອຕໍ ວນ຺ທຖາ’’ຕິ. ຕາປສາ ‘‘ນ ອຊານິຕ຺ວາ ອາຈຣິໂຍ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ສພ຺ເພວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິໍສຸ. ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎໍ ທສພລສ຺ສ ທາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ໂຠຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ອິມໍ ວນມູລຜລາຜລໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຓີຕປຓີຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ວນມູລຜລາຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕາປໂສປິ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຄ຺ຄສາວໂກ ມຫາເທວລຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ຖາ ຄໂຕ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນມສ຺ສມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ.

ໂຄຕໂມ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ໂຎ ສກ຺ກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ທຸກ຺ເຂນ ຐິໂຕ. ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມ, ຊລຊຖລຊປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕາວເທວ ປພ຺ພຕປາທໂຕ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອິທ຺ຘິຍາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາປຍິໍສຸ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ຉຕ຺ຕຘາຣຓມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິເຕ ຕາປເສ ທິສ຺ວາ ຘມ຺ມກຖິກຠາເວ ເອຕທຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ສາວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸ ອິສິຄເຓນ ມຫາສກ຺ກາໂຣ ກໂຕ, ເອເຕສໍ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕີຓິ ປິຏການິ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສຕ຺ຖາ ສຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ໂຄຕມຕາປສໍ ເສສາ ອຏ຺ຐາຣສ ສຫສ຺ສຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ໂຄຕໂມ ປນ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠຄວາ ເຍນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຐມໍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂກ ນາມ ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ’’ຕິ? ອຍໍ ໂຄຕມ ມຍ຺ຫໍ ສາສເນ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ. ‘‘ອຫມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ສ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ກຕສ຺ສ ອຘິກາຣສ຺ສ ຜເລນ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ.

ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣາເຍນສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ສາສເນ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ເຕ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ເຕ ຕາປເສ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ອາຫ. ສພ຺ເພ ອນ຺ຕຣຫິຕເກສມສ຺ສູ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣສທິສາ ອເຫສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ.

ໂຄຕໂມປິ ຍາວຊີວໍ ຕຖາຄຕໍ ປຣິຈຣິຕ຺ວາ ຍຖາພລໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ໂທຓວຕ຺ຖຸພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ປຸຓ຺ຓມາຓໂວຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ສຕ຺ຖຣິ ອຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ເກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ປຸຓ຺ຓມາຓວໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິວາສຕ຺ຖາຍ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໍ ຄໂຕ. ປຸຓ຺ໂຓປິ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ໂຕ ມາຕຸເລນ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາວ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ໂອຫີໂນ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕກຸລປຸຕ຺ຕາປິ ປຎ຺ຈສຕາ ອເຫສຸໍ. ເຖໂຣ ສຍໍ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິຕາຍ ເຕປິ ທສຫິ ກຖາວຕ຺ຖູຫິ ໂອວທຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ.

ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕໍ, ທສນ຺ນຎ຺ຈ ມຫາກຖາວຕ຺ຖູນໍ ລາຠິໂນ, ສມໂຍ ໂນ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິຕໍ ສຕ຺ຖາ ຊານາຕິ, ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕວ ເທເສມິ. ມຍິ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສພ຺ເພປິເມ ຠິກ຺ຂູ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ອຍຸຕ຺ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ, ອິເມ ຕາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕູ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ປສ຺ສຖ, ມມ ວຈເນນ ທສພລສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທຖ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຕມຄ຺ເຄນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ເຕ ເຖຣາ ສພ຺ເພປິ ທສພລສ຺ສ ຊາຕິຠູມິຣຏ຺ຐວາສິໂນ ສພ຺ເພ ຂີຓາສວາ ສພ຺ເພ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂອວາທໍ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ສຏ຺ຐິໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣາຊຄເຫ ເວຬຸວນມຫາວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອາຈິຓ຺ຓໍ ໂຂ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ໂມທິຕຸນ຺ຕິ ຠຄວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂມນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ຈ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕຫິ ‘‘ຊາຕິຠູມິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊາຕິຠູມິຍໍ ຊາຕິຠູມການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ເອວໍ ສມ຺ຠາວິໂຕ ອຕ຺ຕນາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຕ຺ຕາ’’ຕິ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕປິ ‘‘ປຸຓ຺ໂຓ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ທສ຺ສນກາໂມ ອໂຫສິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄຫໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖໂຣ ທສພລສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍເຍວ ຕຖາຄຕໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເຖໂຣ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລານຕ຺ຖາຍ ອນ຺ຘວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ຕສ຺ສ ຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ສີສານຸໂລກິໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິກ຺ກມໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣປິສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ພ຺ຍາກາສິ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຠາສິຕໍ ສມນຸໂມທິໍສຸ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໗. ທສເມ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສາຕິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ກຖິຕຘມ຺ມສ຺ສ. ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ຕານນ຺ຕິ ຕໍ ເທສນໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊມານານໍ. ອຎ຺ເຎ ກິຣ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສງ຺ເຂປວຈນໍ ອຕ຺ຖວເສນ ວາ ປູເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ ວາ, ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ອຸຠຍວເສນປິ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ມາ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນາປິ ຈສ຺ສ ເອວຣູປາວ.

ອຍໍ ປນສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ຄຫປຕິມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຕ຺ຕນາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫນ຺ໂຕ ວຕາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ, ຍໍ ສຕ຺ຖາ ເອວໍ ວຓ຺ເຓຕິ, ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ສກ຺ກາຣສ຺ສ ຜເລນ ນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຐານນ຺ຕເຣ ຐປິຕຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອຫມ຺ປິ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ອິມສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ, ກຸລປຸຕ຺ຕ, ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ສາສເນ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍກຣຓຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກາຍ ສຸວຓ຺ຓິຏ຺ຐກາຍ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ມຍ຺ຫໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຣີຣໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ຕໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ທສພລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ອຸຊ຺ເຊນິນຄເຣ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓສຣີໂຣ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ກຎ຺ຈນມາຓໂວເຕວສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ໂສ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ກຈ຺ຈາໂນ ນາມ ຊາໂຕ.

ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕຣາຊາ ອມຈ຺ເຈ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕໍ ອາເນຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາເນຖ ຕາຕາ’’ຕິ. ເທວ, ອຎ຺ໂຎ ທສພລໍ ອາເນຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອາຈຣິໂຍ ກຈ຺ຈານພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ສມຕ຺ໂຖ, ຕໍ ປຫິຓຖາຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ລຠນ຺ໂຕ ຄມິສ຺ສາມິ, ມຫາຣາຊາຕິ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ອາເນຫິ, ຕາຕາຕິ. ໂສ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ມຫາປຣິສາຍ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຏ຺ຐໂມ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕຫິ ຊເນຫິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ຕໍຂຓໍເຍວ ສພ຺ເພວ ອນ຺ຕຣຫິຕເກສມສ຺ສູ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ຊາຕາ.

ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ເຈ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ເຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ອນິສີທິຕ຺ວາ ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ສຕ຺ຖຸ ອຸຊ຺ເຊນິຄມນຕ຺ຖາຍ ຄມນວຓ຺ຓໍ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກຈ຺ຈາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິຠູມິຍໍ ມມ ຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ເອກໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຄນ຺ຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍເຍວ ຠິກ຺ຂຸ ຄຈ຺ຉ, ຕຍິ ຄເຕປິ ຣາຊາ ປສີທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ທ຺ເວ ກຖາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຕລປນາຬິ ນາມ ນິຄໂມ, ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິ. ຕສ຺ມິໍ ຈ ນິຄເມ ທ຺ເວ ເສຏ຺ຐິຘີຕໂຣ. ຕາສຸ ເອກາ ປຣິຊິຓ຺ຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄຕາ ມາຕາປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຘາຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວຕິ. ອຕ຺ຕຠາໂວ ປນສ຺ສາ ສມິທ຺ໂຘ, ເກສາ ອຎ຺ຎາຫິ ອຕິວິຍ ທີຆາ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ນິຄເມ ອຎ຺ຎາ ອິສ຺ສຣເສຏ຺ຐິກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ນິກ຺ເກສິກາ. ສາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ສາ ສມີປໍ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ເກເສ ອາຫຣາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ສາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖຣໍ ສຕ຺ຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິວຸຕໍ ຕຸຈ຺ຉປຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ເອໂກ ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘຸຠິກ຺ຂຸ ຍຖາໂຘເຕເນວ ປຕ຺ເຕນ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ຘນໍ ນຕ຺ຖິ. ອສຸກເສຏ຺ຐິຘີຕາ ປນ ອິເມສໍ ເກສານໍ ອຕ຺ຖາຍ ເປເສສິ. ອິທານິ ອິໂຕ ລທ຺ຘອຸປ຺ປາເທນ ສກ຺ກາ ເຖຣສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຘາຕິໍ ເປເສຕ຺ວາ ເຖເຣ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ນິສີທາເປສິ. ເຖຣານໍ ນິສິນ຺ນກາເລ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຘາຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ເກເສ ກປ຺ປາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ອິເມ ເກເສ ອສຸກາຍ ນາມ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ທຕ຺ວາ ຍໍ ສາ ເທຕິ, ຕໍ ອາຫຣ, ອຍ຺ຍານໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຘາຕິ ປິຏ຺ຐິຫຕ຺ເຖນ ອສ຺ສູນິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຫທຍມໍສໍ ສນ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິເກ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ເຕ ເກເສ ອາທາຍ ຕສ຺ສາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕາ.

ປຓິຍໍ ນາມ ສາຣວນ຺ຕມ຺ປິ ສຍໍ ອຸປນີຕໍ ຄາຣວໍ ນ ຊເນຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ພຫຸນາປິ ຘເນນ ອິເມ ເກເສ ອາຫຣາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ອິທານິ ປນ ຉິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ຍຖາມູລເມວ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຘາຕິໍ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ຕວ ສາມິນິໍ ພຫຸນາປິ ຘເນນ ເກເສ ອາຫຣາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິນິປາຕາ ປນ ນິຊ຺ຊີວເກສາ ນາມ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ອຄ຺ຆນ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ເຐວ ກຫາປເຓ ອທາສິ. ຘາຕິ ກຫາປເຓ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ອທາສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ເອເກກໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເອເກກກຫາປຓຄ຺ຆນກໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ທາເປສິ. ເຖໂຣ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຄພ຺ເຠ, ອຍ຺ຍາຕິ. ປກ຺ໂກສຖ ນນ຺ຕິ. ສາ ຈ ເຖເຣສຸ ຄາຣເວນ ເອກວຈເນເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ພລວສທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ສຸເຂຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕປິຓ຺ຑປາໂຕ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິປາກໍ ເທຕີຕິ ສຫ ເຖຣານໍ ວນ຺ທເນນ ເກສາ ປກຕິຠາເວເຍວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຖຣາປິ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາເຍວ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຎ຺ຈນວນຸຍ຺ຍາເນ ໂອຕຣິໍສຸ.

ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ເມ ອຍ຺ໂຍ ປຸໂຣຫິໂຕ ກຈ຺ຈາໂນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານມາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊໂຕ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ເຖຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ສຍໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ເປເສສິ ມຫາຣາຊາຕິ. ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ຠິກ຺ຂໍ ອລຕ຺ຖາຕິ? ເຖໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ສພ຺ພໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ກຕໍ ທຸກ຺ກຣໍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ເຖຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ອິມິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກວ ຍສປຏິລາໂຠ ອໂຫສິ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕິ. ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມກຖາຍ ປສີທິຕ຺ວາ ມຫາຊໂນ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລນຄຣໍ ເອກກາສາວປຊ຺ໂຊຕໍ ອິສິວາຕປຏິວາຕໍ ອໂຫສິ. ສາປິ ເທວີ ຄພ຺ຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ໂຄປາລກຸມາໂຣຕິ ມາຕາມຫເສຏ຺ຐິໂນ ນາມໍ ອກໍສຸ. ສາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມວເສນ ໂຄປາລມາຕາ ນາມ ເທວີ ຊາຕາ. ສາ ເທວີ ເຖເຣ ອຕິວິຍ ປສີທິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ກຎ຺ຈນວນຸຍ຺ຍາເນ ເຖຣສ຺ສ ວິຫາຣໍ ກາເຣສິ. ເຖໂຣ ອຸຊ຺ເຊນິນຄຣໍ ປສາເທຕ຺ວາ ປຸນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຘຸປິຓ຺ຑິກສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໙໙ ອາທໂຍ) ກຈ຺ຈານເປຍ຺ຍາລໍ (ມ. ນິ. ໓.໒໗໙ ອາທໂຍ) ປາຣາຍນສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມ ຕໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໒. ທຸຕິຍເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໘-໒໐໐. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ມໂນມຍນ຺ຕິ ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ. ‘‘ມໂນມເຍນ ກາເຍນ, ອິທ຺ຘິຍາ ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ (ເຖຣຄາ. ໙໐໑) ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານສ຺ມິຎ຺ຫິ ມເນນ ກຕກາໂຍ ມໂນມຍກາໂຍ ນາມ ຊາໂຕ. ‘‘ອຎ຺ຎຕຣໍ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໓໓) ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕກາໂຍ ມໂນມຍກາໂຍ ນາມ ຊາໂຕ. ອຍມິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕາ ຕໂຍ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ນ ພຫຸເກ. ເອກສທິເສເຍວ ຈ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ ເອກວິຘເມວ ກມ຺ມໍ ກຸຣຸມາເນ. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ປນ ເອກາວຊ຺ຊເນນ ສມຓສຫສ຺ສໍ ມາເປສິ. ທ຺ເວປິ ຈ ຊເນ ນ ເອກສທິເສ ອກາສິ ນ ເອກວິຘໍ ກມ຺ມໍ ກຸຣຸມາເນ. ຕສ຺ມາ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສລານມ຺ປິ ຈູຬປນ຺ຖໂກວ ອຄ຺ໂຄ, ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສລານໍ ປນ ມຫາປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ຈຕຸນ຺ນໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ລາຠິຕາຍ ‘‘ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຫາປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ລາຠິຕາຍ ‘‘ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຈ ສມາຘິກຸສລຕາຍ ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສໂລ ນາມ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ວິປສ຺ສນາກຸສລຕາຍ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສໂລ ນາມ. ເອໂກ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິລກ຺ຂເຓ ເຉໂກ, ເອໂກ ວິປສ຺ສນາລກ຺ຂເຓ. ຕຖາ ເອໂກ ສມາຘິຄາຬ຺ໂຫ, ເອໂກ ວິປສ຺ສນາຄາຬ຺ໂຫ. ເອໂກ ເຈຕ຺ຖ ອງ຺ຄສໍຂິຕ຺ເຕ ເຉໂກ, ເອໂກ ອາຣມ຺ມຓສໍຂິຕ຺ເຕ. ຕຖາ ເອໂກ ອງ຺ຄວວຕ຺ຖາເນ ເຉໂກ, ເອໂກ ອາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖາເນຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານງ຺ເຄຫິ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສໂລ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານງ຺ເຄຫິ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສໂລ. ອຸໂຠປິ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປນ຺ຖກາ ນາມ ຊາຕາ. ເຕສໍ ປຐມຊາໂຕ ມຫາປນ຺ຖໂກ ນາມ, ປຈ຺ຉາຊາໂຕ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ.

ອິເມສໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຕີເຕ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄຣວາສິໂນ ທ຺ເວ ຠາຕິກາ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ ນິພທ຺ຘໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເອກທິວສໍ ກນິຏ຺ໂຐ ສຕ຺ຖາຣໍ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ມມ ສາສເນ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນນ຺ຕານໍ ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສລານຎ຺ຈ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຫາ ວຕາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ເອໂກ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ຈຣຕິ, ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອງ຺ຄທ຺ວຍປູຣເກນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸໍ ຕຸມ຺ເຫ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ມໂນມຍງ຺ເຄນ ຈ ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສລງ຺ເຄນ ຈ ‘ອຍໍ ມມ ສາສເນ ອຄ຺ໂຄ’ຕິ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປຍິຕ຺ຖ, ອຫມ຺ປິ ອິມສ຺ສ ອຘິກາຣກມ຺ມສ຺ສ ຜເລນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອງ຺ຄທ຺ວຍປູຣໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣາເຍນສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐານທ຺ວເຍ ຐເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຠາຕາປິສ຺ສ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສລໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕເຖວ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ, ສຕ຺ຖາປິ ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ເຕ ອຸໂຠປິ ຊນາ ສຕ຺ຖຣິ ຘຣມາເນ ກຸສລກມ຺ມໍ ກຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຣິນິພ຺ພຸຕກາເລ ສຣີຣເຈຕິເຍ ສຸວຓ຺ຓປູຊໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕານໍເຍວ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຫາປນ຺ຖກສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ກຕກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ນ ກຖິຍຕິ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ປນ ກສ຺ສປຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ໂອທາຕກສິຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເທວປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ອຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເວຬຸວນມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຣາຊຄເຫ ກິຣ ຘນເສຏ຺ຐິກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ອຕ຺ຕໂນ ທາເສເນວ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ເມ ອິມໍ ກມ຺ມໍ ຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ສເຈ ເມ ມາຕາປິຕໂຣ ອິມໍ ໂທສໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ວິເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖສາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄ຺ຄທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ອຊານນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸໂຠປິ ອຄມໍສຸ.

ເຕສໍ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຣິປາກໍ ອາຄມ຺ມ ສາມິເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຄພ຺ໂຠ ເມ ປຣິປາກໍ ຄໂຕ, ຎາຕິມິຕ຺ຕາທິວິຣຫິເຕ ຐາເນ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ທຸກ຺ຂເມວ, ກຸລເຄຫເມວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄຈ຺ຉາມ, ສ຺ເວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ທິວເສ ອຕິກ຺ກມາເປສິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ພາໂລ ອຕ຺ຕໂນ ໂທສມຫນ຺ຕາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອຸສ຺ສຫຕິ, ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ນາມ ເອກນ຺ຕຫິຕາ, ອຍໍ ຄຈ຺ຉຕຸ ວາ ມາ ວາ, ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ເຄຫາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ສາ ເຄເຫ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣໍ ຄຕຠາວໍ ອນນ຺ຕຣເຄຫວາສີນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ອຖ ໂສ ປຸຣິໂສ ຆຣໍ ອາຄໂຕ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ປຏິວິສ຺ສເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ກຸລຆຣໍ ຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສາປິ ຕຕ຺ເຖວ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ອິທໍ ຠທ຺ເທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາມິ ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ. ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ? ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ມຍໍ ກຸລຆຣໍ ຄຈ຺ຉາມ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣາວ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມ, ນິວຕ຺ຕາມາຕິ ທ຺ເວປິ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ຕສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ຈ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕສ຺ສາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອປໂຣປິ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສປິ ທາຣກສ຺ສ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຐມຊາຕສ຺ສ ມຫາປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຊາຕສ຺ສ ຈູຬປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ເຕ ທ຺ເວປິ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄຕາ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານໍ ອຍໍ ມຫາປນ຺ຖກທາຣໂກ ອຎ຺ເຎ ທາຣກຊເນ ‘‘ຈູຬປິຕາ ມຫາປິຕາ ອຍ຺ຍໂກ ອຍ຺ຍິກາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕ ສຸຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ອຎ຺ເຎ ທາຣກາ ກເຖນ຺ຕິ ‘ອຍ຺ຍໂກ ອຍ຺ຍິກາ’ຕິ, ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ອາມ, ຕາຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຖ ຎາຕກາ ນຕ຺ຖິ, ຣາຊຄຫນຄເຣ ປນ ໂວ ຘນເສຏ຺ຐິ ນາມ ອຍ຺ຍໂກ, ຕຕ຺ຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ພຫູ ຎາຕກາຕິ. ກສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຖ ອມ຺ມາຕິ? ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຄມນກາຣຓໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອກເຖຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕສຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ເຕສຸ ສາມິກມາຫ – ‘‘ອິເມ ທາຣກາ ອຕິວິຍ ມໍ ກິລເມນ຺ຕິ, ກິໍ ໂນ ມາຕາປິຕໂຣ ທິສ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອຫິ ທາຣການໍ ອຍ຺ຍກກຸລໍ ທສ຺ເສມາ’’ຕິ. ອຫໍ ສມ຺ມຸຂາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຕໍ ປນ ນຍິສ຺ສາມີຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາມິ, ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ທາຣການໍ ອຍ຺ຍກກຸລເມວ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທ຺ເວປິ ຊນາ ທາຣເກ ອາທາຍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກິສ຺ສາ ສາລາຍ ນິວາສໍ ກຕ຺ວາ ທາຣກມາຕາ ທ຺ເວ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕຠາວໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣຈາເປສິ.

ເຕ ຕໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ຕານໍ ນ ປຸຕ຺ໂຕ ນ ຘີຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ມຫາປຣາຘິກາ, ນ ສກ຺ກາ ເຕຫິ ອມ຺ຫາກໍ ຈກ຺ຂຸປເຖ ຐາຕຸໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ປນ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ຊນາ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕຸ, ທາຣເກ ປນ ອິຘ ເປເສນ຺ຕູຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ມາຕາປິຕູຫິ ເປສິຕໍ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຣເກ ອາຄຕທູຕານໍ ຫຕ຺ເຖເຍວ ທຕ຺ວາ ເປເສສິ. ທາຣກາ ອຍ຺ຍກກຸເລ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອຕິທຫໂຣ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ປນ ອຍ຺ຍເກນ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸເຂ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ. ໂສ ອຍ຺ຍກໍ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ອນຸຊາເນຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ປພ຺ພຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ຕາຕ, ມຍ຺ຫໍ ສກລໂລກສ຺ສປິ ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ຕເວວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຠທ຺ທິກາ. ສເຈ ສກ຺ໂກສິ, ປພ຺ພຊ, ຕາຕາ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ມຫາເສຏ຺ຐິ, ທາຣໂກ ເຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ທາຣໂກ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊາມີຕິ ວທຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປິຓ຺ຑຈາຣິກໍ ‘‘ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ພຫຸໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ໂສ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານງ຺ເຄຫິ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອິຕິ ໂສ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສລານໍ ອຄ຺ໂຄ ຊາໂຕ. ໂສ ຌານສຸເຂນ ຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ສຸຂໍ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຍ຺ຍກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຖ, ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ປພ຺ພາເຊຖ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເຖໂຣ ຈູຬປນ຺ຖກທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ທສສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຈູຬປນ຺ຖກສາມເຓໂຣ ຠາຕິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ.

‘‘ປທຸມໍ ຍຖາ ໂກກນທໍ ສຸຄນ຺ຘໍ,

ປາໂຕ ສິຍາ ຜຸລ຺ລມວີຕຄນ຺ຘໍ;

ອງ຺ຄີຣສໍ ປສ຺ສ ວິໂຣຈມານໍ,

ຕປນ຺ຕມາທິຈ຺ຈມິວນ຺ຕລິກ຺ເຂ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໓; ອ. ນິ. ໕.໑໙໕) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຄຫິຕຄຫິຕປທໍ ອຸປຣູປຣິປທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ອິມໍ ຄາຖໍ ຄເຫຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ອຖ ນໍ ມຫາປນ຺ຖໂກ ອາຫ – ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອຠພ຺ໂພ, ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ເອກຄາຖມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສິ, ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ປນ ຕ຺ວໍ ກຖໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສ຺ສສິ, ນິກ຺ຂມ ອິໂຕ’’ຕິ. ໂສ ເຖເຣນ ປຓາມິໂຕ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ໂຣທມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ.

ເຕນ ສມເຍນ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວກມ຺ພວເນ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຊີວໂກ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ມຫາປນ຺ຖໂກ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສໂກ ໂຫຕິ. ໂສ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຠິກ຺ຂໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ເຂທໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖໂກ ມຍິ ຄເຕ ພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຐາເນ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ, ປນ຺ຖກ, ໂຣທສີ’’ຕິ ອາຫ. ຠາຕາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຓາເມຕີຕິ. ປນ຺ຖກ, ຕຸຍ຺ຫໍ ຠາຕິກສ຺ສ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ອາສຍານຸສຍຎາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄໂລ ນາມາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘໍ ໂຈຬຂຓ຺ຑໍ ອທາສິ ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຠາເວຫິ ປນ຺ຖກາ’’ຕິ.

ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນໍ ໂຈຬຂຓ຺ຑໍ ‘‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຕສ຺ສ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂລມານິ ກິລິຏ຺ຐຘາຕຸການິ ຊາຕານິ. ປຸນ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸກ຺ຂລິປຣິປຸຎ຺ຉນສທິສໍ ຊາຕໍ. ໂສ ຎາຓປຣິປາກໍ ອາຄມ຺ມ ຕຕ຺ຖ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ໂຈຬຂຓ຺ຑໍ ປກຕິຍາ ປຓ຺ຑຣໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣໍ ນິສ຺ສາຍ ກິລິຏ຺ຐໍ ຊາຕໍ, ອິທໍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ເອວໍຄຕິກເມວາ’’ຕິ. ສມາຘິໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ປາທການິ ກຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ມໂນມຍຊ຺ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ, ພຫຸຘາ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄເນວ ຈສ຺ສ ເຕປິຏກຎ຺ຈ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ອາຄມິໍສຸ.

ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາ ເອກູເນຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວກສ຺ສ ນິເວສເນ ນິສີທິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຠິກ຺ຂາຍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາເຍວ ນ ຄໂຕ. ຊີວໂກ ຍາຄຸໍ ທາຕຸໍ ອາຣຠິ, ສຕ຺ຖາ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິ. ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນ ຄຓ຺ຫຖາຕິ? ວິຫາເຣ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖິ ຊີວກາຕິ. ໂສ ປຸຣິສໍ ປຫິຓິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠເຓ, ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ນໍ ອຍ຺ຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣປິ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາເຍວ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ເອກມ຺ປິ ເອເກນ ອສທິສໍ, ເອກສ຺ສປິ ຈ ຈີວຣວິຈາຣຓາທິສມຓກມ຺ມໍ ອຎ຺ເຎນ ອສທິສໍ ອກາສິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວກສ຺ສ ກເຖສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ພຫຸຕໂຣ, ຕໂຕ ປກ຺ໂກສິຕພ຺ພໍ ຠທນ຺ຕໍ ນ ຊານາມີ’’ຕິ. ຊີວໂກ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂກນາໂມ, ຠນ຺ເຕ, ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ນຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ ຊີວກາຕິ. ຄຈ຺ຉ ໂຠ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ ກຕໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາເນຫີຕິ. ໂສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ກຕໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສມ຺ປິ ກເຖສິ. ໂສ ປຸນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວກສ຺ສ ກເຖສິ ‘‘ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ສພ຺ເພປິ ‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’ຕິ ກເຖນ຺ຕິ, ອຫໍ ‘ອສຸໂກ ນາມ ປກ຺ໂກສິຕພ຺ໂພ’ຕິ ນ ຊານາມີ’’ຕິ. ຊີວໂກປິ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈຕາຍ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ນຍໂຕ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປຐມໍ ກຖນຠິກ຺ຂຸເມວ ‘ຕຸມ຺ເຫ ສຕ຺ຖາ ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈີວຣກຓ຺ເຓ ຄຓ຺ຫ ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ, ຕາວເທວ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ. ໂສ ເຖຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫິ.

ທສພເລ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄເຕ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ ‘‘ຍາວ ມຫນ຺ຕາ ວຕ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ເອກຄາຖໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອວໍມຫິທ຺ຘິກໍ ອກໍສູ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສຊ຺ຊ ‘‘ກິໍ ວເທຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ນ ຠຄວາ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກເຖມ, ຈູຬປນ຺ຖເກນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກາ ມຫາລາໂຠ ລທ຺ໂຘຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ຄຸຓໍ ກເຖມາຕິ. ອນຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ໂອວາທໍ ກຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣທາຍຊ຺ຊລາໂຠ, ອຍໍ ອຕີເຕປິ ອປຣິປກ຺ກຎາເຓ ຐິຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ໂອວາທໍ ກຕ຺ວາ ໂລກິຍທາຍຊ຺ຊໍ ລຠີຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກທາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຍາຈິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ.

ຠິກ຺ຂເວ, ອຕີເຕ ພາຣາຓສີນຄເຣ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈູຬກເສຏ຺ຐິ ນາມ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ຊານາຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຣາຊູປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ມຕມູສິກໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສມາເນຕ຺ວາ ອິທມາຫ – ‘‘ສກ຺ກາ ຈກ຺ຂຸມຕາ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ອິມໍ ອຸນ຺ທູຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຣຠຣຓຎ຺ຈ ກາຕຸໍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ຈ ປໂຍເຊຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ທຸຄ຺ຄຕກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ອຊານິຕ຺ວາ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ມູສິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອາປເຓ ພິຬາຣສ຺ສຕ຺ຖາຍ ທຕ຺ວາ ກາກຓິກໍ ລຠິ. ຕາຍ ກາກຓິກາຍ ຜາຓິຕໍ ກິຓິຕ຺ວາ ເອເກນ ກຸເຏນ ປານີຍໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ມາລາກາເຣ ທິສ຺ວາ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຜາຓິຕຂຓ຺ຑໍ ທຕ຺ວາ ອຸຬຸງ຺ເກນ ປານີຍໍ ອທາສິ. ເຕ ຕສ຺ສ ເອເກກໍ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໍ ອທໍສຸ. ໂສ ເຕນ ປຸປ຺ຜມູເລນ ປຸນທິວເສປິ ຜາຓິຕຎ຺ຈ ປານີຍຆຏຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜາຣາມເມວ ຄໂຕ. ຕສ຺ສ ຕໍທິວສໍ ມາລາກາຣາ ອຑ຺ຒໂອຈິຕເກ ປຸປ຺ຜຄຈ຺ເຉ ທຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ໂສ ນຈິຣສ຺ເສວ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ລຠິ.

ປຸນ ເອກສ຺ມິໍ ວາຕວຸຏ຺ຐິທິວເສ ຉຑ຺ຑິຕອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕິຕທາຣູນໍ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ຣາຊກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ໂສຬສ ກຫາປເຓ ລຠິ. ໂສ ຈຕຸວີສຕິຍາ ກຫາປເຓສຸ ຊາເຕສຸ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຍໍ ອຸປາໂຍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ນຄຣທ຺ວາຣໂຕ ອວິທູເຣ ຐາເນ ເອກໍ ປານີຍຈາຏິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕ ຕິຓຫາຣເກ ປານີເຍນ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕ຺ວໍ, ສມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ພຫຸປກາໂຣ, ກິໍ ເຕ ກໂຣມາ’’ຕິ? ໂສປິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກິຈ຺ເຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຖລປຖກມ຺ມິເກນ ຈ ຊລປຖກມ຺ມິເກນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ຖລປຖກມ຺ມິໂກ ‘‘ສ຺ເວ ອິມໍ ນຄຣໍ ອສ຺ສວາຓິຊໂກ ປຎ຺ຈ ອສ຺ສສຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕິຓຫາຣການໍ ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ເອເກກໍ ຕິຓກລາປໍ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ອາຫຣາເປສິ. ອຖ ໂສ ອສ຺ສານໍ ນຄຣໍ ປວິຏ຺ຐເວລາຍ ຕິຓກລາປສຫສ຺ສໍ ອນ຺ຕຣທ຺ວາເຣ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອສ຺ສວາຓິໂຊ ສກລນຄເຣ ອສ຺ສານໍ ຈາຣິໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ຕິຓໍ ຄຓ຺ຫິ.

ຕໂຕ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນສ຺ສ ສມຸທ຺ທກມ຺ມິກສຫາຍໂກ ອາໂຣເຈສິ ‘‘ປຏ຺ຏນໍ ມຫານາວາ ອາຄຕາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຍໍ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ອຏ຺ຐຫິ ກຫາປເຓຫິ ສພ຺ພປຣິວາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ຕາວກາລິກໍ ຣຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນາວາປຏ຺ຏນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກໍ ນາວິກສ຺ສ ສຈ຺ຈກາຣໍ ທຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຐາເນ ສາຓິໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ປຸຣິເສ ອາຓາເປສິ ‘‘ພາຫິຣເກສຸ ວາຓິເຊສຸ ອາຄເຕສຸ ຕຕິເຍນ ປຏິຫາເຣນ ອາໂຣເຈຖາ’’ຕິ. ‘‘ນາວາ ອາຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໂຕ ສຕມຕ຺ຕາ ວາຓິຊາ ‘‘ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ອາຄມໍສຸ. ຠຓ຺ຑໍ ຕຸມ຺ເຫ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ມຫາວາຓິເຊນ ສຈ຺ຈກາໂຣ ທິນ຺ໂນຕິ. ເຕ ເຕສໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ, ປາທມູລິກປຸຣິສາ ປຸຣິມສຎ຺ຎາວເສນ ຕຕິເຍນ ປາຏິຫາເຣນ ເຕສໍ ອາຄຕຠາວໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເຕ ສຕມຕ຺ຕາປິ ວາຓິຊາ ເອເກກໍ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນາວາຍ ປຕ຺ຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ເອເກກໍ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອກໍສຸ. ໂສ ປຸຣິໂສ ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຕຎ຺ຎຸນາ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈູຬເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ.

ອຖ ຕໍ ຈູຬເສຏ຺ຐິ ‘‘ກິໍ ເຕ, ຕາຕ, ກຕ຺ວາ ອິທໍ ຘນໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຖິຕອຸປາເຍ ຐຕ຺ວາ ຈຕຸມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ເອວຣູປໍ ທາຣກໍ ປຣສນ຺ຕກໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ຘີຕຣໍ ທຕ຺ວາ ສກລກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິກໍ ອກາສິ. ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອປ຺ປເກນປິ ເມຘາວີ, ປາຠເຕນ ວິຈກ຺ຂໂຓ;

ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອຕ຺ຕານໍ, ອຓຸໍ ອຄ຺ຄິໍວ ສນ຺ຘມ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໔);

ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນານໍ ອິມໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສສິ. ອຍໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ມຫາສາວການໍ ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາ ອຣິຍຄຓປຣິວຸໂຕ ຘມ຺ມາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນນ຺ຕານໍ ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສລານຎ຺ຈ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ, ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສລານໍ ມຫາປນ຺ຖກນ຺ຕິ.

ສຸຠູຕິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໑. ຕຕິເຍ ອຣຓວິຫາຣີນນ຺ຕິ ນິກ຺ກິເລສວິຫາຣີນໍ. ຣຓນ຺ຕິ ຫິ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຠາເວນ ນິກ຺ກິເລສວິຫາໂຣ ອຣຓວິຫາໂຣ ນາມ. ໂສ ເຍສໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ອຣຓວິຫາຣິໂນ. ເຕສໍ ອຣຓວິຫາຣີນໍ ສຸຠູຕິຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ອຎ຺ເຎປິ ຂີຓາສວາ ອຣຓວິຫາຣິໂນວ, ເຖເຣນ ປນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເອຕໍ ນາມໍ ລທ຺ຘໍ. ອຎ຺ເຎ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓໍ ວາ ອວຓ຺ຓໍ ວາ ກເຖນ຺ຕິ, ເຖໂຣ ປນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາມໂຕ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຣຓວິຫາຣີນໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

໒໐໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານນ຺ຕິ ທກ຺ຂິຓາຣຫານໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຎ຺ເຎປິ ຂີຓາສວາ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ, ເຖໂຣ ປນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຆເຣ ຆເຣ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ‘‘ເອວໍ ຠິກ຺ຂາທາຍການໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕຠາໂວ ປນສ຺ສ ສຸສມິທ຺ໂຘ, ອລງ຺ກຕໂຕຣຓໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕປໂຏ ວິຍ ຈ ອຕິວິຍ ວິໂຣຈຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸຠູຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕເຣ ຠຄວຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ຫໍສວຕີນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນນ຺ທມາຓໂວຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣຫິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສາຍ ມາຓວກສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຕປາເທ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ, ອນ຺ເຕວາສິເກປິ ຌານລາຠິໂນ ອກາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ຠຄວາ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຫໍສວຕີນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນນ຺ທຕາປສສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ຊຏິລານໍ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍໍ ນນ຺ທຕາປສສ຺ສ ຈ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ສາວກສ຺ສ ຐານນ຺ຕຣປຕ຺ຖນໍ ທິສ຺ວາ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນນ຺ທຕາປສສ຺ສ ອສ຺ສມໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ຜລາຜລທານຎ຺ຈ ປຸປ຺ຜາສນປຎ຺ຎາປນຎ຺ຈ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຖາ ປນ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ອຣຓວິຫາຣິອງ຺ເຄນ ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍງ຺ເຄນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ເອກໍ ສາວກໍ ‘‘ອິສິຄຓສ຺ສ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ເຕປິຏກໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ເທສນາວສາເນ ສຕ຺ຖາ ສຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສສຫສ຺ສາປິ ຕາປສາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ນນ຺ທຕາປໂສ ປນ ອນຸໂມທກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ເສສຠິກ຺ຂູນໍ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ສພ຺ເພປິ ອນ຺ຕຣຫິຕເກສມສ຺ສູ ອິທ຺ຘິມຍປຣິກ຺ຂາຣາ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ອເຫສຸໍ.

ນນ຺ທຕາປໂສ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຍນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອິສິຄຓສ຺ສ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນາ ກຕາ, ໂກ ນາໂມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ’’ຕິ? ອຣຓວິຫາຣິອງ຺ເຄນ ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍງ຺ເຄນ ຈ ເອຕທຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕ ເອໂສຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫມ຺ປິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕາຫກເຕນ ອຘິກາຣກມ຺ເມນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນາຫໍ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຍໍ ເຖໂຣ ວິຍ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ນນ຺ທຕາປໂສປິ ກາເລນ ກາລໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອິທມສ຺ສ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ. ອນ຺ຕຣາ ປນ ກມ຺ມໍ ນ ກຖິຍຕິ.

ໂສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສຸມນເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສຸຠູຕີຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອປຣຠາເຄ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ. ຕທາ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ເສຏ຺ຐິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຸຏ຺ຐານກຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍກສ຺ສ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ຆຣໍ ຄໂຕ ສຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ສີຕວເນ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊເນ ມຄ຺ເຄ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ສຕສຫສ຺ສປຣິຈ຺ຈາເຄນ ວິຫາເຣ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຣາຊມາເນນ ອຏ຺ຐກຣີສປ຺ປມາຓໍ ເຊຕຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານຠູມິໍ ໂກຏິສນ຺ຖາເຣນ ກິຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ວິຫາຣມຫທິວເສ ອຍໍ ສຸຠູຕິກຸຏິມ຺ພິໂກ ອນາຖປິຓ຺ຑິກເສຏ຺ຐິນາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ທ຺ເວ ມາຕິກາ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ, ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເມຕ຺ຕາຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ກາຣຓທ຺ວຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຣຓວິຫາຣີນຎ຺ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ຂທິຣວນິຍເຣວຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໓. ປຎ຺ຈເມ ອາຣຎ຺ຎການນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎວາສີນໍ. ເຣວໂຕ ຂທິຣວນິໂຍຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕິໂກ. ໂສ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ເຖຣາ ອຣຎ຺ເຎ ວສມານາ ວນສຠາຄໍ ອຸທກສຠາຄໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣສຠາຄຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວສນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ວສິ. ເອຕານິ ປນ ສຠາຄານິ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຸຊ຺ຊງ຺ຄລສກ຺ຂຣປາສາຓວິສເມ ຂທິຣວເນ ປຏິວສຕິ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ມຫາຄງ຺ຄາຍ ປຍາຄປຕິຏ຺ຐານຕິຕ຺ເຖ ນາວາກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຏິວສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ສຕສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ປຍາຄປຕິຏ຺ຐານຕິຕ຺ຖໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ໂສ ທສພລໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກາເລນ ກາລໍ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຍໍ ເມ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ນາວາສງ຺ຆາຏໍ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ເຈລວິຕານໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທາມານິ ໂອສາເຣຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຣໂປຕ຺ຖກໍ ຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓໍ ອຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ສປຣິວາຣໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣຕີຣໍ ຕາເຣສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ເອກໍ ອາຣຎ຺ຎກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ໂສ ນາວິໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ເອວເມວໍ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອາຣຎ຺ຎການໍ ອຄ຺ເຄນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິໂຕ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອາຣຎ຺ຎການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຕ຺ວໍ ອາຣຎ຺ຎການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອນ຺ຕຣາ ປນ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມໍ ນ ກຖິຍຕິ.

ໂສ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ມຄຘກ຺ເຂຕ຺ເຕ ນາລກພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ສາຣີພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ຠາຕິການໍ ຕິສ຺ສນ຺ນຎ຺ຈ ຠຄິນີນໍ ສພ຺ພກນິຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເຣວໂຕຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ວຑ຺ຒິຕວຑ຺ຒິເຕ ທາຣເກ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ເຣວຕໍ ທຫຣເມວ ຆຣພນ຺ຘເນນ ພນ຺ຘິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສມານກຸລໂຕ ທາຣິກໍ ອາເນຕ຺ວາ ເຣວຕສ຺ສ ອຍ຺ຍິກໍ ວນ຺ທາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕວ ອຍ຺ຍິກາຍ ມຫລ຺ລກຕຣາ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຣວໂຕ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ທາຣິກາ ທຫຣາ ປຐມວເຍ ຐິຕາ, ອິມິສ຺ສາ ກິຣ ເອວໍວິຘໍ ຣູປໍ ມມ ອຍ຺ຍິກາຍ ຣູປສທິສໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ຕາວ ເນສໍ ອຘິປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ? ຕາຕ, ‘‘ອຍໍ ທາຣິກາ ອຍ຺ຍິກາ ວິຍ ເຕ ຊຣໍ ປາປຸຓາຕູ’’ຕິ ວທາມາຕິ. ໂສ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ຣູປໍ ເອວໍວິຘໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕາຕ, ກິໍ ວເທສິ, ມຫາປຸຎ຺ຎາ ເອວໍວິຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ກິຣ ຣູປໍ ອິມິນາ ນິຍາເມນ ວລິຕ຺ຕຈໍ ຠວິສ຺ສຕິ ປລິຕເກສໍ ຂຓ຺ຑທນ຺ຕໍ, ອຫໍ ເອວຣູເປ ຣູເປ ຣຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ມມ ຠາຕິການໍ ຄຕມຄ຺ຄເມວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກີຬນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ສມວເຍ ຕຣຸຓທາຣເກ ອາຫ – ‘‘ເອຖ, ໂຠ, ວິຘາວນິກໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິ. ຕາຕ, ມງ຺ຄລທິວເສ ມາ ພຫິ ຄຈ຺ຉາຕິ. ໂສ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ກີຬນ຺ໂຕ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ຘາວນວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປປຎ຺ເຈຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ປຸນ ທຸຕິຍວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕໂຕ ຕຸຣິຕໍ ວິຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຕຕິຍວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ເມ ກາໂລ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນເນວ ປລາຍິຕ຺ວາ ປໍສຸກູລິກຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ສປ຺ປຸຣິສ ມຍໍ ຕໍ ນ ຊານາມ ‘‘ກສ຺ສາສິ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ອລງ຺ກຕນິຍາເມເນວ ອາຄໂຕ, ໂກ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ອຸສ຺ສຫິສ຺ສຕີຕິ. ໂສ ອຸໂຠ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ວິລຸມ຺ປນ຺ຕິ ມໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕິ ມ’’ນ຺ຕິ ມຫາຣວໍ ວິຣວິ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ສປ຺ປຸຣິສ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕວ ວຕ຺ຖໍ ວາ ປິຬນ຺ຘນໍ ວາ ໂກຈິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ‘ວິລຸມ຺ປນ຺ຕີ’ຕິ ວທສິ, ກິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທສີ’’ຕິ? ຠນ຺ເຕ, ນາຫໍ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທາມິ, ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປນ ເມ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ວິໂລໂປ ວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທາມິ. ມໍ ຕາວ ຕຸມ຺ເຫ ມາ ປພ຺ພາຊຍິຕ຺ຖ, ຠາຕຣໍ ປນ ເມ ຊານາຖາຕິ. ໂກນາໂມ ປນ ເຕ ຠາຕາຕິ? ຄິຫິກາເລ ອຸປຕິສ຺ໂສ ນາມ, ອິທານິ ປນ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຊາໂຕຕິ ວທນ຺ຕີຕິ. ‘‘ອາວຸໂສ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ກນິຏ຺ຐຠາຕິໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ເຊຏ຺ຐຠາຕິໂກ ໂນ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ປຸເຣຕຣໍເຍວ ອາຫ – ‘ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາ ສພ຺ເພວ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ, ໂຍ ໂກຈິ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕີຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ເຍນ ເຕນຸປາເຍນ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍຖາ’ຕິ. ອຍໍ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠາຕິໂກ, ປພ຺ພາເຊຖ ນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາຊຍິໍສຸ. ອຖ ນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ສໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ໂຍຊຍິໍສຸ.

ເຖໂຣ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ອວິທູເຣ ຐາເນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຂທິຣວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ສ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ທສພລໍ ວາ ຠາຕິກຕ຺ເຖຣໍ ວາ ນ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວ ຕໂຍ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ສຸຂຸມາລກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ລູຂໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວລີຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ນ ຄຕໍ. ໂສ ເຕມາສຈ຺ຈເຍນ ປວາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ສ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອໂຫສິ, ໂສ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ອຖາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ກິຣ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ເຣວໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ອຠິຣເມຍ຺ຍ ວາ ນ ວາ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ນໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຠຄວາ ເຣວຕສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວາເຣ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ຍາຈິໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຫມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖາ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາໂມ, ຄນ຺ຕຸກາມາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍເຍວ ອາໂຣເຈສິ. ທສພລສ຺ສ ຈາຣິກຕ຺ຖາຍ ຄມນກາເລ ໂອຫີນກຠິກ຺ຂູ ນາມ ອປ຺ປກາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມ, ມຘຸຣຘມ຺ມກຖໍ ວາ ສຸຓິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຄນ຺ຕຸກາມາວ ພຫຸກາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ‘‘ເຣວຕໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ.

ອເຖກສ຺ມິໍ ປເທເສ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ທ຺ເວຘາປຖໍ ປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ທ຺ເວ ມຄ຺ຄາ, ກຕຣມຄ຺ເຄນ ສງ຺ໂຆ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ກຕຣມຄ຺ໂຄ, ອານນ຺ທ, ອຸຊຸໂກຕິ? ຠນ຺ເຕ, ອຸຊຸມຄ຺ໂຄ ຕິໍສໂຍຊໂນ ອມນຸສ຺ສປໂຖ, ປຣິຫາຣມຄ຺ໂຄ ປນ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິໂກ ເຂໂມ ສຸຠິກ຺ໂຂຕິ. ອານນ຺ທ, ສີວລິ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄໂຕຕິ? ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄໂຕຕິ. ເຕນ ຫິ ສງ຺ໂຆ ອຸຊຸມຄ຺ຄເມວ ຄຓ຺ຫຕຸ, ສີວລິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ວີມໍສິສ຺ສາມາຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວີມໍສນຕ຺ຖໍ ອຏວິມຄ຺ຄໍ ອຠິຣຸຫິ. ມຄ຺ຄໍ ອຠິຣຸຫນຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທວສງ຺ໂຆ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ຐາເນ ນຄຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວສນຕ຺ຖາຍ ວິຫາເຣ ປຏິຍາເທສິ. ເທວປຸຕ຺ຕາ ຣຎ຺ຎາ ເປສິຕກມ຺ມກາຣາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ອຍ຺ໂຍ ສີວລິ, ກຫໍ ອຍ຺ໂຍ ສີວລີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ.

ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຖາ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ເທວສິກໍ ໂຍຊນປຣມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິໍສໂຍຊນິກໍ ກນ຺ຕາຣໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຂທິຣວນິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຠາຄຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປໂຫນກວິຫາເຣ ທສພລສ຺ສ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານາທີນິ ຈ ອິທ຺ຘິຍາ ມາເປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ. ອຖ ຕຖາຄເຕ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິຏ຺ເຐ ຠິກ຺ຂູ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕເສນາສນານິ ປວິສິໍສຸ. ເທວຕາ ‘‘ອກາໂລ ອາຫາຣສ຺ສາ’’ຕິ ອຏ຺ຐວິຘໍ ປານກໍ ອາຫຣິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປານກໍ ປິວິ. ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອນຸຠວນ຺ຕສ຺ເສວ ອທ຺ຘມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ.

ອເຖກຈ຺ເຈ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂູ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຖໍ ອຸປ຺ປາທຍິໍສຸ ‘‘ສຕ຺ຖາ ທສພໂລ ‘ມຍ຺ຫໍ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ນວກມ຺ມິກຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄໂຕ, ອິມສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເຊຕວນມຫາວິຫາໂຣ ວາ ເວຬຸວນວິຫາຣາທໂຍ ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸ ເອວຣູປສ຺ສ ນວກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ, ກິໍ ນາມ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ອຖ ສຕ຺ຖາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍິ ຈິຣໍ ວສນ຺ເຕ ອິທໍ ຐານໍ ອາກິຓ຺ຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອາຣຎ຺ຎກາ ຠິກ຺ຂູ ນາມ ປວິເວກຕ຺ຖິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຣວຕສ຺ສ ອຜາສຸວິຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໂຕ ເຣວຕສ຺ສ ທິວາຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ. ເຖໂຣ ເອກໂກວ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ອາລມ຺ພນຜລກໍ ນິສ຺ສາຍ ປາສາຓຜລເກ ນິສິນ຺ໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເຣວຕ, ອິມໍ ວາຬມິຄຏ຺ຐານໍ, ຈຓ຺ຑານໍ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີນໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ກິນ຺ຕິ ກໂຣສີ’’ຕິ? ເຕສໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສທ຺ທໍ ສຸຓໂຕ ອຣຎ຺ຎຣຕິ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາສເຕຫິ ອຣຎ຺ເຎ ນິວາສານິສໍສໍ ນາມ ກເຖຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອວິທູເຣ ຐາເນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ເຣວຕຕ຺ເຖຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຍຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເຖຣສ຺ສ ອວຓ຺ໂຓ ກຖິໂຕ, ເຕສໍ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິອຸປາຫນາເຕລນາຬິຉຕ຺ຕານໍ ປມຸສ຺ສນຠາວໍ ອກາສິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ນິວຕ຺ຕາ ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ຕໍ ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ປຐມໍ ຫິ ເຕ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍທິວສໍ ປນ ວິສມມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທນ຺ຕິ, ຊາຓຸເກນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕ ຄຸມ຺ເພ ຈ ຄຈ຺ເຉ ຈ ກຓ຺ຏເກ ຈ ມທ຺ທນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ວສິຕສຠາຄຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຂທິຣຂາຓຸເກ ອຕ຺ຕໂນ ຉຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ, ອຸປາຫນໍ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິໍ ເຕລນາຬິໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ. ເຕ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ ອຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາເຣ ອາທາຍ ‘‘ທສພລສ຺ສ ປຏິຍຕ຺ຕສກ຺ກາໂຣ ນາມ ເອວຣູໂປ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ອາຄມໍສຸ.

ປຸຣໂຕ ຄຕຠິກ຺ຂູ, ວິສາຂາ ອຸປາສິກາ, ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນກາເລ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ມນາປໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ? ມນາປໍ ອຸປາສິເກ ນນ຺ທນວນຈິຕ຺ຕລຕາທິປຏິຠາຄໍ ຕໍ ເສນາສນນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຕຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມນາປໍ, ອຍ຺ຍາ, ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ມາ ປຸຈ຺ຉ ອຸປາສິເກ, ກເຖຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານເມຕໍ, ອຸຊ຺ຊງ຺ຄລໍ ສກ຺ຂຣປາສາຓວິສມໍ ຂທິຣວນໍ ເອຕໍ, ຕຕ຺ຖ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫຣຕີຕິ. ວິສາຂາ, ປຸຣິມານຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມານຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເກສໍ ນຸ ໂຂ ກຖາ ສຈ຺ຈາ’’ຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ເຕ ຄນ຺ຘມາລໍ ອາທາຍ ທສພລສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ເອກຈ຺ເຈ, ອຍ຺ຍາ, ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ນິນ຺ທນ຺ຕິ, ກິໍ ນາເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ວິສາເຂ ຣມຓີຍໍ ວາ ໂຫຕຸ ມາ ວາ, ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຣິຍານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຣມຕິ, ຕເທວ ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ນາມາຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຄາເມ ວາ ຍທິ ວາຣຎ຺ເຎ, ນິນ຺ເນ ວາ ຍທິ ວາ ຖເລ;

ຍຕ຺ຖ ອຣຫນ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໙໘; ສໍ. ນິ. ໑.໒໖໑);

ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ອາຣຎ຺ຎການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ກງ຺ຂາເຣວຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໔. ຉຏ຺ເຐ ຌາຍີນນ຺ຕິ ຌານລາຠີນໍ ຌານາຠິຣຕານໍ. ໂສ ກິຣ ເຖໂຣ ຍາ ຌານສມາປຕ຺ຕິໂຍ ທສພໂລ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ອປ຺ປຕຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ພຫຸຕຣາ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ກງ຺ຂາຍນຠາເວນ ກງ຺ຂາເຣວໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກງ຺ຂາ ນາມ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ອຎ຺ເຎ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ກປ຺ປິເຍປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ເຕນສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກຕາ ອຕິປາກຏາ ຊາຕາຕິ ກງ຺ຂາເຣວໂຕຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ປຸຣິມນເຍເນວ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຌານາຠິຣຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເທສນາວສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມິນາ ອຘິກາຣກມ຺ເມນ ນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖມິ, ຍຖາ ປນ ໂສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ຠິກ຺ຂຸ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປິໂຕ, ເອວໍ ອຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສາສເນ ຕ຺ວໍ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາວຕ຺ຖິນຄເຣ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ຌານປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານເມວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ທສພເລນ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພສມາປຕ຺ຕີນໍ ອປ຺ປຕຣາ ຐເປຕ຺ວາ ພຫຸຕຣາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອໂຫຣຕ຺ຕໍ ຌາເນສຸ ຈິຓ຺ຓວສີ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຄຸຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ‘‘ອກປ຺ປິໂຍ, ອາວຸໂສ ຄຸໂຬ, ອກປ຺ປິຍາ ມຸຄ຺ຄາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໒) ເອວໍ ປນ ກປ຺ປິເຍສ຺ເວວ ວຕ຺ຖູສຸ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປາທິຕຕາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສງ຺ຂາຕາຍ ກງ຺ຂາຍ ຠາເວນ ກງ຺ຂາເຣວໂຕຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕຕິ.

ໂສຓໂກຬິວິສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໕. ສຕ຺ຕເມ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານນ຺ຕິ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວີຣິຍານໍ. ໂສໂຓ ໂກຬິວິໂສຕິ ໂສໂຓຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ໂກຬິວິໂສຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ໂກຏິເວສ຺ໂສຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ, ອິສ຺ສຣິເຍນ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ເວສ຺ສກຸລສ຺ສ ທາຣໂກຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວີຣິຍໍ ນາມ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ເຖຣສ຺ສ ປນ ຫາເປຕພ຺ພເມວ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ເອສ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສິຣິວຑ຺ຒກຸມາໂຣຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ.

ໂສປິ ສິຣິວຑ຺ຒເສຏ຺ຐິ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ກສ຺ສປທສພເລ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວຕິ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄງ຺ຄາຍໍ ກີຬຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເອໂກ ຊິຓ຺ຓຈີວຣິໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ພາຣາຓສິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ປຓ຺ຓສາລໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸທເກນ ສມຸປພ຺ຍູຬ຺ເຫ ທຓ຺ຑເກ ຈ ວລ຺ລິໂຍ ຈ ສໍກຑ຺ຒຕິ. ອຍໍ ກຸມາໂຣ ສຫາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ກຸມາຣ ອຸປກຏ຺ເຐ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ປພ຺ພຊິຕານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ນາມ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ເຊວ ເອກທິວສໍ ອຍ຺ໂຍ ຍຖາ ຕຖາ ອາຄເມຕຸ, ອຫໍ ສ຺ເວ ອຍ຺ຍສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ຕສ຺ເສວ ກຸມາຣສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ຄໂຕ ປຸນທິວເສ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘປິ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ.

ກຸມາໂຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ສມ຺ປິຍາຍມາໂນ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ມຍ຺ຫໍ ເຄຫທ຺ວາຣເມວ ອາຄຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກທິວເສເນວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ວສນປຓ຺ຓສາລຎ຺ຈ ຈງ຺ກມນຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ຈ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕສ຺ເສວ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສນເວລາຍ ຫຣິຕູປລິຕ຺ຕາຍ ຠູມິຍາ ‘‘ປາເທສຸ ກລລໍ ມາ ລຄ຺ຄີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣຸປນໍ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກມ຺ພລສ຺ສ ວຓ຺ເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສຣີຣປ຺ປຠໍ ເອກສທິສໍ ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຍຖາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອກ຺ກນ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິມສ຺ສ ກມ຺ພລສ຺ສ ອຕິວິຍ ປຠາ ວິໂຣຈຕິ, ເອວເມວ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຫຕ຺ຖປາທານໍ ວຓ຺ໂຓ ພນ຺ຘຸຊີວກປຸປ຺ຜວຓ຺ໂຓ ໂຫຕຸ, ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຫຕກປ຺ປາສປຏລຜສ຺ສສທິໂສວ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ. ໂສ ເຕມາສໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປວາຣິຕກາເລ ຕິຈີວຣໍ ອທາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປຣິປຸຓ຺ຓປຕ຺ຕຈີວໂຣ ຄນ຺ຘມາທນເມວ ຄໂຕ.

ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກາຬຈມ຺ປານຄເຣ ອຸປເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆເຣ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ອເນການິ ປຓ຺ຓາກາຣສຫສ຺ສານິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຊາຕທິວເສ ຈ ສກລນຄຣໍ ເອກສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ອາຄໂຕ, ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓຣສປຣິສິຕ຺ຕາ ວິຍສ຺ສ ສຣີຣຈ຺ຉວີ’’ຕິ ໂສຓກຸມາໂຣຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ອຖສ຺ສ ສຏ຺ຐິ ຘາຕິໂຍ ອຸປເນຕ຺ວາ ເທວກຸມາຣໍ ວິຍ ນໍ ສຸເຂນ ວຑ຺ເຒສຸໍ. ຕສ຺ສ ເອວຣູປໍ ອາຫາຣວິຘານໍ ອໂຫສິ – ສຏ຺ຐິກຣີສມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ກສິຕ຺ວາ ຕິວິເຘນ ອຸທເກນ ໂປເສນ຺ຕິ. ເກທາເຣ ປວິສນ຺ຕີສຸ ອຸທກມາຕິກາສຸ ຂີໂຣທກສ຺ສ ຈ ຄນ຺ໂຘທກສ຺ສ ຈ ອເນການິ ຈາຏິສຫສ຺ສານິ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕິ. ສາລິສີສານໍ ຂີຣຄ຺ຄຫຓກາເລ ສຸກາທີນໍ ປາຓານໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐກຣຓນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ວີຫິຄພ຺ຠານໍ ສຸຂຸມາລຠາວຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣິຍນ຺ຕປຣິກ຺ເຂເປ ຈ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຈ ຖມ຺ເຠ ນິຂນິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ທຓ຺ຑເກ ທຕ຺ວາ ກິລຎ຺ເຊຫິ ຉາເທຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສພ຺ພປຣິຍນ຺ເຕ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສສ຺ເສ ນິປ຺ຜນ຺ເນ ໂກຏ຺ເຐ ຈຕຸຊາຕິຄນ຺ເຘຫິ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອຸຕ຺ຕມຄນ຺ເຘຫິ ປຣິຠາເວນ຺ຕິ. ອເນກສຫສ຺ສປຸຣິສາ ເຂຕ຺ຕໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສາລິສີສານິ ວຓ຺ເຏສຸ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຸຏ຺ຐິມຸຏ຺ຐິໂຍ ກຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາເປນ຺ຕິ. ຕໂຕ ໂກຏ຺ຐກສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ຄນ຺ເຘ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ສາລິສີສານິ ສນ຺ຖຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອກນ຺ຕຣິກໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຣນ຺ຕາ ໂກຏ຺ຐກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕິ, ຕິວສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕກາເລ ໂກຏ຺ຐກໍ ວິວຣນ຺ຕິ. ວິວຏກາເລ ສກລນຄຣໍ ສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘິກໍ ໂຫຕິ. ສາລິມ຺ຫິ ປຫເຕ ຘຸຕ຺ຕາ ຖຸເສ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ກຸຓ຺ຑກໍ ປນ ຈູຬຸປຏ຺ຐາກາ ລຠນ຺ຕິ. ມຸສລຆຏ຺ຏິຕເກ ສາລິຕຓ຺ຑຸເລ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕ ສຸວຓ຺ຓຫີຣກປຈ຺ຉິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕກາລໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຄຫິເຕ ປກ຺ກຸຖິຕຊາຕິຣເສ ເອກວາຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ, ປມຸຂຏ຺ຐານໍ ສຸມນປຸປ຺ຜສທິສໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ໂຠຊນໍ ສຸວຓ຺ຓສຣເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກຸຖິຕອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍາສປູຣິຕສ຺ສ ຣຊຕຖາລສ຺ສ ອຸປຣິ ກຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຐເປນ຺ຕິ.

ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘວາສິເຕນ ອຸທເກນ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາເທ ໂຘວຕິ. ອຖສ຺ສ ໂຘຕຫຕ຺ຖປາທສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣໍ ມຸຂວາສໍ ອຸປເນນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອກ຺ກມນຏ຺ຐາເນ ວຣໂປຕ຺ຖກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓໍ ອຕ຺ຖຣນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖປາທຕລານິສ຺ສ ພນ຺ຘຸຊີວກປຸປ຺ຜວຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕກາລວິຫຕກປ຺ປາສສ຺ສ ວິຍ ຜສ຺ໂສ, ປາທຕເລສຸ ມຓິກຸຓ຺ຑລາວຕ຺ຕວຓ຺ຓານິ ໂລມານິ ຊາຍິໍສຸ. ໂສ ກສ຺ສຈິເທວ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ອາຊານາຫິ ຠູມິໍ ອກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ອນຸຈ຺ຉວິເກ ຕໂຍ ປາສາເທ ກາເຣຕ຺ວາ ນາຏການິ ຈ ອຸປຏ຺ຐາເປສຸໍ. ໂສ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ເທໂວ ມຎ຺ເຎ ປຏິວສຕິ.

ອຖ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຣິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ເກ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ປາທໂລມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ຎາ ມາຄເຘນ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອສີຕິຍາ ຄາມິຍສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ມາຕາປິຕູຫີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ໂຂ, ໂສຓ, ຕຖາຄຕາ ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ ຠຄວາ’’ຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາວິຘານໍ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໒໔໓) ອາຄຕເມວ.

ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ພຫຸລາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ຈ ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ຕາ ຈ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອາຫຣນ຺ຕິ, ຣູປນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎປິ ຊນາ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ສນ຺ຕິກໍ ພຫູ ຊນາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ກຖໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຍໍນູນາຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ສີຕວນສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍໍ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ສຸສານນ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ພຫູ ຊນາ ນາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍສນ຺ເຕ ມມ ກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ສີຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສຣີຣໍ ປຣມສຸຂຸມາລໍ, ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາ ສຸເຂເນວ ສຸຂໍ ປາປຸຓິຕຸໍ, ກາຍໍ ກິລເມຕ຺ວາປິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຐານຈງ຺ກມເມວ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຘານມກາສິ. ຕສ຺ສ ສຸຂຸມາລານໍ ປາທຕລານໍ ອນ຺ຕນ຺ເຕຫິ ໂຜຏາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ, ຈງ຺ກໂມ ເອກໂລຫິໂຕວ ອໂຫສິ. ປາເທສຸ ອວຫນ຺ເຕສຸ ຊຓ຺ຓຸເກຫິປິ ຫຕ຺ເຖຫິປິ ວາຍມິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມຕິ. ເອວໍ ວີຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ໂອຠາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ອຎ຺ໂຎປິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ມາທິໂສວ ຠເວຍ຺ຍ. ອຫໍ ໂຂ ປນ ເອວໍ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ອທ຺ຘາ ເນວາຫໍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ, ນ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ, ນ ເນຍ຺ໂຍ, ປທປຣເມນ ມຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ກິໍ ເມ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ, ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂຠເຄ ຈ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ເຖຣສ຺ສ ວິຕກ຺ກໍ ຎຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂລຫິເຕນ ຜຸຏ຺ຐໍ ຈງ຺ກມໍ ທິສ຺ວາ ເຖຣໍ ວີໂຓວາເທນ (ມຫາວ. ໒໔໓) ໂອວທິຕ຺ວາ ວີຣິຍສມຖໂຍຊນຕ຺ຖາຍ ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕ຺ວາ ຄິຊ຺ຌກູຏເມວ ຄໂຕ. ໂສຓຕ຺ເຖໂຣປິ ທສພລສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ໂອວາທໍ ລຠິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ເຖຣໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ໂສຓກຸຏິກຓ຺ຓຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໖. ອຏ຺ຐເມ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານນ຺ຕິ ວາກ຺ກຣຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຈນກິຣິຍາ, ມຘຸຣວຈນານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ເຖໂຣ ທສພເລນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຘຸເຣນ ສເຣນ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ໂສໂຓຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ໂກຏິອຄ຺ຆນກໍ ປນ ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນໍ ຘາເຣສິ. ຕສ຺ມາ ກຸຏິກຓ຺ໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂກຏິກຓ຺ໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ປຸຣິມນເຍເນວ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ອຄ຺ເຄນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຕຸມ຺ເຫ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປຍິຕ຺ຖ, ອຫມ຺ປິ ອິມສ຺ສ ອຘິກາຣກມ຺ມສ຺ສ ຜເລນ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຕຖາຣູໂປ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສປິ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ທສພລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ກາຬິຍາ ນາມ ກຸຣຣຆຣິກາຍ ອຸປາສິກາຍ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ສາ ປຣິປກ຺ເກ ຄພ຺ເຠ ຣາຊຄຫນຄເຣ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລນິເວສນໍ ອາຄຕາ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອິສິປຕເນ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ເອໂກ ອຏ຺ຐວີສຕິຍາ ຍກ຺ຂເສນາປຕີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສາຕາຄິໂຣ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ເອວໍ ມຘຸຣຘມ຺ມກຖາ ມມ ສຫາເຍນ ເຫມວເຕນ ສຸຕາ ນ ສຸຕາ’’ຕິ? ໂສ ເທວສງ຺ຆສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ມມ ສຫາໂຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ນ ຊານາຕິ, ຄຈ຺ຉາມິ ທສພລສ຺ສ ເຈວ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສ຺ສາມິ, ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ມຎ຺ຈ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊຄຫມຕ຺ຖເກນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປາຍາສິ.

ເຫມວໂຕປິ ຕິໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ຫິມວນ຺ຕໍ ອກາລປຸປ຺ຜິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມມ ສຫາເຍນ ສາຕາຄິເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຫິມວນ຺ຕກີຬິຕໍ ກີຬິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊຄຫມຕ຺ຖເກເນວ ປາຍາສິ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຄ຺ຄພລກາຍາ ກຸລຆຣິກາຍ ກາຬິອຸປາສິກາຍ ນິເວສນມຕ຺ຖເກ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ສ ປຣິສາ, ມຍໍ ສາຕາຄິຣສ຺ສ. ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ສ ປຣິສາ, ມຍໍ ເຫມວຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ຍກ຺ຂເສນາປຕີນໍ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ເຕປິ ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ອຸປາສິກາຍ ນິເວສນມຕ຺ຖເກ ສມາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ສາຕາຄິໂຣ ເຫມວຕໍ ອາຫ – ‘‘ກຫໍ, ສມ຺ມ, ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ? ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ສມ຺ມາຕິ. ກິໍກາຣຓາຕິ? ຫິມວນ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜິຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ກີຬິສ຺ສາມີຕິ. ຕ຺ວໍ ປນ, ສມ຺ມ, ກຫໍ ຄຈ຺ຉສີຕິ? ຕວ ສນ຺ຕິກໍ, ສມ຺ມາຕິ. ກິໍກາຣຓາຕິ? ຕ຺ວໍ ຫິມວນ຺ຕສ຺ສ ເກນ ປຸປ຺ຜິຕຠາວໍ ຊານາສີຕິ? ນ ຊານາມິ, ສມ຺ມາຕິ. ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ກມ຺ເປຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາໂຓ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕານໍ ມຊ຺ເຌ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຠາວໍ ນ ຊານາສີຕິ? ນ ຊານາມິ, ສມ຺ມາຕິ. ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກເມວ ຐານໍ ປຸປ຺ຜິຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາສິ, ຕສ຺ສ ປນ ປຸຣິສສ຺ສ ສກ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ສກລທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ ເອກມາລາຄຸຬສທິສໍ ອຊ຺ຊ ຊາຕໍ ສມ຺ມາຕິ. ມາລາ ຕາວ ປຸປ຺ຜນ຺ຕຸ, ຕຍາ ໂສ ສຕ຺ຖາ ອກ຺ຂີນິ ປູເຣຕ຺ວາ ທິຏ຺ໂຐຕິ. ອາມ, ສມ຺ມ, ສຕ຺ຖາ ຈ ເມ ທິຏ຺ໂຐ, ຘມ຺ໂມ ຈ ສຸໂຕ, ອມຕຎ຺ຈ ປີຕໍ. ອຫໍ ‘‘ເອຕໍ ອມຕຘມ຺ມໍ ຕມ຺ປິ ຊານາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕສ຺ມິ, ສມ຺ມາຕິ. ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ຕານໍເຍວ ອຸປາສິກາ ສິຣິສຍນໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ນິສິນ຺ນາ ຕໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ເທ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ‘‘ອຍໍ ສທ຺ໂທ ອຸທ຺ຘໍ, ນ ເຫຏ຺ຐາ, ອມນຸສ຺ສຠາສິໂຕ, ໂນ ມນຸສ຺ສຠາສິໂຕ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສຕາ ປຄ຺ຄຫິຕມານສາ ຫຸຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຕໂຕ –

‘‘ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣໂສ ອຸໂປສໂຖ (ອິຕິ ສາຕາຄິໂຣ ຍກ຺ໂຂ),

ທິພ຺ພາ ຣຕ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ;

ອໂນມນາມໍ ສຕ຺ຖາຣໍ,

ຫນ຺ທ ປສ຺ສາມ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໕໓) –

ເອວໍ ສາຕາຄິເຣນ ວຸຕ຺ເຕ –

‘‘ກຈ຺ຈິ ມໂນ ສຸປຓິຫິໂຕ (ອິຕິ ເຫມວໂຕ ຍກ຺ໂຂ),

ສພ຺ພຠູເຕສຸ ຕາທິໂນ;

ກຈ຺ຈິ ອິຏ຺ເຐ ອນິຏ຺ເຐ ຈ,

ສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ວສີກຕາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໕໔);

ເອວໍ ເຫມວໂຕ ສຕ຺ຖຸ ກາຍສມາຈາຣຎ຺ຈ ອາຊີວຎ຺ຈ ມໂນສມາຈາຣຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິ. ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ສາຕາຄິໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເອວໍ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣວຓ຺ຓຄຸຓວຓ຺ຓກຖນວເສນ ເຫມວຕສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ນິຏ຺ຐິເຕ ເຫມວໂຕ ສຫາຍກສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ.

ອຖ, ກາຬີ ອຸປາສິກາ, ປຣສ຺ສ ຘມ຺ເມ ເທສີຍມາເນ ຕຖາຄຕໍ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາວ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສວປ຺ປສາທໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊມານາ ວິຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ສພ຺ພມາຕຸຄາມານໍ ອນ຺ຕເຣ ປຐມກໂສຕາປນ຺ນາ ສພ຺ພເຊຏ຺ຐິກາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສາ ສຫ ໂສຕາປຕ຺ຕິຠາເວນ ຕເມວ ຣຕ຺ຕິໍ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ຊາຕໍ, ປຏິລທ຺ຘທາຣກສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ໂສໂຓຕິ ນາມໍ ອກາສິ. ສາ ຍຖາຣຸຈິຍາ ກຸລເຄເຫ ວສິຕ຺ວາ ກຸລຆຣເມວ ອຄມາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອຸປວຕ຺ເຕ ປພ຺ພເຕ ປຏິວສຕິ. ອຸປາສິກາ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເຖໂຣ ນິພທ຺ຘໍ ຕສ຺ສາ ນິເວສນໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສຓທາຣໂກປິ ນິພທ຺ຘໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວິຈຣນ຺ໂຕ ວິສ຺ສາສິໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ເຖໂຣ ຕໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸກາໂມ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ຄຓໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ສຸຕ຺ຕນິປາຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ໂສຓ, ຕຍິ ຄເຕ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ເຌສິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖສ຺ສສິ. ສຕ຺ຖາ ຕວ ຘມ຺ມກຖາຍ ປສີທິຕ຺ວາ ຕຸຍ຺ຫໍ ວຣໍ ທສ຺ສຕິ. ຕ຺ວໍ ວຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຫິ, ມມ ວຈເນນ ທສພລສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທາຫີ’’ຕິ. ໂສ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ມາຕຸອຸປາສິກາຍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ສາປິ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມໍ ກມ຺ພລໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ວສນຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣາຫີ’’ຕິ ກມ຺ພລໍ ອທາສິ. ໂສຓຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ອາທາຍ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຕ຺ຖຸ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ນເວລາຍເມວ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອານນ຺ທ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເສນາສນໍ ຊານາຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍເຍວ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ອຸສ຺ສາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ອຕ຺ຖຣິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ພຫຸເທວຣຕ຺ຕິໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ, ອາຍສ຺ມາປິ ໂຂ ໂສໂຓ ພຫຸເທວຣຕ຺ຕິໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ. ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ວຸຏ຺ຐາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ໂສຓສ຺ສ ກາຍທຣໂຖ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ໂສຓໍ ອຊ຺ເຌສິ – ‘‘ປຏິຠາຕຸ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສຓຕ຺ເຖໂຣ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ອວິນາເສນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄິຍານິ ສຸຕ຺ຕານິ (ສຸ. ນິ. ໗໗໒ ອາທໂຍ) ອຠາສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ຠຄວາ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ສຸຄ຺ຄຫິໂຕ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ໂມ, ມຍາ ເທສິຕກາເລ ຈ ອຊ຺ຊ ຈ ເອກສທິສາວ ເທສນາ, ກິຎ຺ຈິ ອູນໍ ວາ ອຘິກໍ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປສນ຺ນຠາວໍ ປກາເສສິ. ໂສຓຕ຺ເຖໂຣປິ ‘‘ອຍໍ ໂອກາໂສ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວຈເນນ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນ ຄເຓນ ອຸປສມ຺ປທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ວເຣ ຍາຈິ, ສຕ຺ຖາ ອທາສິ. ປຸນ ເຖໂຣ ມາຕຸອຸປາສິກາຍ ວຈເນນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປາສິກາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວສນຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ ກມ຺ພໂລ ປຫິໂຕ’’ຕິ ກມ຺ພລໍ ທຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ເຖຣສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕເມວ.

ອິຕິ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ອຏ຺ຐ ວເຣ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ປຸນທິວເສ ມາຕຸອຸປາສິກາຍ ນິເວສນທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຸປາສິກາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ກິຣ ເມ ທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠຊນໍ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ເຕ, ຕາຕ, ທສພໂລ’’ຕິ? ອາມ ອຸປາສິເກຕິ. ວນ຺ທິໂຕ ເຕ ມມ ວຈເນນາຕິ? ອາມ ວນ຺ທິໂຕ, ໂສປິ ຈ ເມ ກມ຺ພໂລ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐາເນ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຕຕິ. ກິໍ, ຕາຕ, ຕຍາ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖາ ກຖິຕາ, ສຕ຺ຖາຣາ ຈ ເຕ ສາຘຸກາໂຣ ທິນ຺ໂນຕິ? ຕຍາ ກຖໍ ຎາຕໍ ອຸປາສິເກຕິ? ຕາຕ, ມຍ຺ຫໍ ເຄເຫ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ທສພເລນ ຕຸຍ຺ຫໍ ສາຘຸກາຣໍ ທິນ຺ນທິວເສ ‘‘ສກລທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ເທວຕາ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສູ’’ຕິ ອາຫ – ຕາຕ, ຕຍາ ກຖິຕຘມ຺ມກຖໍ ພຸທ຺ຘານໍ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ປຈ຺ຈາສີສາມີຕິ. ເຖໂຣ ມາຕຸ ກຖໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສາ ຕສ຺ສ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມກຖໍ ກຖາເປສີຕິ ວຕ຺ຖຸ ເອຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ສີວລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໗. ນວເມ ລາຠີນໍ ຍທິທໍ ສີວລີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ລາຠີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສີວລິຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ລາຠີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ອຫມ຺ປິ ອິມິນາ ອຘິກາຣກມ຺ເມນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂສ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ລາຠີນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ປຕ຺ຖນາ ອນາຄເຕ ໂຄຕມສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສີພຸທ຺ຘກາເລ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣໂຕ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣວາສິໂນ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ສາກຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສາກຈ຺ຉິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ທານໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕ ເອກທິວສໍ ສພ຺ເພວ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທານໍ ເທນ຺ຕາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ທານມຸເຂ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຘຸຎ຺ຈ ຄຸຬທຘິຎ຺ຈ ນ ອທ຺ທສໍສຸ. ເຕ ‘‘ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຊນປທໂຕ ນຄຣໍ ປວິສນມຄ຺ເຄ ປຸຣິສໍ ຐເປສຸໍ. ຕທາ ເອສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຄາມໂຕ ຄຸຬທຘິວາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກິຎ຺ຈິເທວ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນຄຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ‘‘ໂຘຕຫຕ຺ຖປາໂທ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນງ຺ຄລສີສມຕ຺ຕໍ ນິມ຺ມກ຺ຂິກໍ ທຓ຺ຑກມຘຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຎ຺ເຎນ ເມ ອິທໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສຕິ. ນາຄເຣຫິ ຐປິຕປຸຣິໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ກສ຺ສິມໍ ອາຫຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ນ ກສ຺ສຈິ ສາມິ, ວິກ຺ກິຓິຕຸໍ ປນ ເມ ອິທໍ ອານີຕນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ, ໂຠ ປຸຣິສ, ອິມໍ ກຫາປຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕໍ ມຘຸຎ຺ຈ ຄຸຬທຘິຎ຺ຈ ເທຫີຕິ.

ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ນ ພຫຸມູລໍ, ອຍຎ຺ຈ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ພຫຸໍ ເທຕິ, ວີມໍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ‘‘ນາຫໍ ເອກກຫາປເຓນ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ຍທິ ເອວໍ, ທ຺ເວ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຫີຕິ. ທ຺ວີຫິປິ ນ ເທມີຕິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ວຑ຺ຒນ຺ຕໍ ວຑ຺ຒນ຺ຕໍ ສຫສ຺ສໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຕິອຎ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ໂຫຕຸ ຕາວ, ອິມສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອິທໍ ນ ພຫຸອຄ຺ຆນກໍ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ພຫຸໍ ເທສິ, ເກນ ກມ຺ເມນ ອິທໍ ຄຓ຺ຫາສີ’’ຕິ? ອິຘ, ໂຠ, ນຄຣວາສິໂນ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສີທສພລສ຺ສ ທານໍ ເທນ຺ຕາ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ທານມຸເຂ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ປຣິເຍສນ຺ຕິ. ສເຈ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ນ ລຠິສ຺ສນ຺ຕິ, ນາຄຣານໍ ປຣາຊໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມີຕິ. ກິໍ ປເນຕໍ ນາຄຣານເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທາຕຸໍ ອວາຣິຕເມຕນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ ໂກຈິ ນາຄຣານໍ ທາເນ ເອກທິວສໍ ສຫສ຺ສໍ ທາຕາຕິ? ນຕ຺ຖິ ສມ຺ມາຕິ. ອິເມສໍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກຠາວໍ ຊານາສີຕິ? ອາມ ຊານາມີຕິ. ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉ, ນາຄຣານໍ ອາຈິກ຺ຂ – ‘‘ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອິມານິ ທ຺ເວ ມູເລນ ນ ເທຕິ, ສຫຕ຺ເຖເນວ ທາຕຸກາໂມ, ຕຸມ຺ເຫ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກາຣຓາ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ກາ ໂຫຖາ’’ຕິ. ຕ຺ວໍ ປນ ເມ ອິມສ຺ມິໍ ທານມຸເຂ ເຊຏ຺ຐກຠາວສ຺ສ ກາຍສກ຺ຂີ ໂຫຫີຕິ.

ໂສ ຄາມວາສີ ປຣິພ຺ພຍຕ຺ຖໍ ຄຫິຕມາສເກນ ປຎ຺ຈກຏຸກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ທຘິໂຕ ກຎ຺ຊິຍໍ ວາເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຘຸປຏລໍ ປີເຬຕ຺ວາ ປຎ຺ຈກຏຸກຈຸຓ຺ເຓນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປທຸມິນິປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ອາທາຍ ທສພລສ຺ສ ອວິທູເຣ ຐາເນ ນິສີທິ. ມຫາຊເນນ ອາຫຣິຍມານສ຺ສ ສກ຺ກາຣສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕວາຣໍ ໂອໂລກຍມາໂນ ໂອກາສໍ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ທຸຄ຺ຄຕປຓ຺ຓາກາໂຣ, ອິມໍ ເມ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ຈຕຸມຫາຣາຊທຕ຺ຕິເຍນ ເສລມເຍນ ປຕ຺ເຕນ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ທິຍ຺ຍມານໍ ນ ຂີຍຕິ, ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ນິຏ຺ຐິຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ເມ ຠຄວາ ອຊ຺ຊ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣວາສິເກຫິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສກ຺ກາໂຣ ອາຫຣິຍມາໂນ, ອຫມ຺ປິ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຠເວ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕຸ ກຸລປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈ ນຄຣວາສີນຎ຺ຈ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສຸປ຺ປວາສາຍ ຣາຊຘີຕາຍ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາຍໍ ປາຕຎ຺ຈ ປຓ຺ຓາກາຣສຕານິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ສຸປ຺ປວາສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ປຸຎ຺ຎວີມໍສນຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ເຖນ ພີຊປຈ຺ຉິໍ ຜຸສາເປນ຺ຕິ, ເອເກກພີຊໂຕ ສລາກສຕມ຺ປິ ສລາກສຫສ຺ສມ຺ປິ ນິຄຈ຺ຉຕິ. ເອກກຣີສເຂຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ສຏ຺ຐິປິ ສກຏານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ໂກຏ຺ຐປູຣຓກາເລປິ ໂກຏ຺ຐທ຺ວາຣໍ ຫຕ຺ເຖນ ຜຸສາເປນ຺ຕິ, ຣາຊຘີຕາຍ ປຸຎ຺ເຎນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ປຸນ ປູຣຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓຠຕ຺ຕກຸມ຺ຠິໂຕປິ ‘‘ຣາຊຘີຕາຍ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ເທນ຺ຕານໍ ຍາວ ນ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ນ ຕາວ ຠຕ຺ຕໍ ຂີຍຕິ. ທາຣເກ ກຸຈ຺ຉິຄເຕເຍວ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກມິໍສຸ.

ຄພ຺ເຠ ປນ ປຣິປກ຺ເກ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠສິ. ສາ ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປຸເຣ ມຣຓາ ຊີວມານາວ ທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ອິມໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຫິ, ຍຎ຺ຈ ສຕ຺ຖາ ວເທຕິ, ຕໍ ສາຘຸກໍ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ກເຖຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສາສນໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຸຂິນີ ໂຫຕຸ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ, ສຸຂິນີ ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາມາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາເຍວ ສຸປ຺ປວາສາຍ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ຘມກຣຓາ ອຸທກໍ ວິຍ ຄພ຺ໂຠ ນິກ຺ຂມິ, ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນຊໂນ ອສ຺ສຸມຸໂຂວ ຫສິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ມຫາຊໂນ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ຕສາສນໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ເຕສໍ ອິງ຺ຄິຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ທສພເລນ ກຖິຕກຖາ ນິປ຺ຜນ຺ນາ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ຣາຊຘີຕາຍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊຘີຕາ ‘‘ຕຍາ ນິມນ຺ຕິຕໍ ຊີວິຕຠຕ຺ຕເມວ ມງ຺ຄລຠຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຈ຺ຉ ສຕ຺ຕາຫໍ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ອກາສິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ທາຣໂກ ສພ຺ເພສໍ ຎາຕີນໍ ສນ຺ຕຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພາເປນ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ ສີວລິທາຣໂກຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຄພ຺ເຠ ວສິຕຕ຺ຕາ ຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພກມ຺ມກ຺ຂໂມ ອໂຫສິ. ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຘມ຺ມປເທ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ໂຍມໍ ປລິປຖໍ ທຸຄ຺ຄໍ, ສໍສາຣໍ ໂມຫມຈ຺ຈຄາ;

ຕິຓ຺ໂຓ ປາຣງ຺ຄໂຕ ຌາຍີ, ອເນໂຊ ອກຖໍກຖີ;

ອນຸປາທາຍ ນິພ຺ພຸໂຕ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໑໔);

ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ຕຍາ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂຣາສິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ລຠມາໂນ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ສຸປ຺ປວາສາ ຕໍ ທາຣກໍ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ກິໍ ກເຖຕິ, ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ? ອຕ຺ຕນາ ອນຸຠູຕໍ ຄພ຺ຠວາສທຸກ຺ຂໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ ວທຕີຕິ. ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາເຊຖ ນນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊນ຺ໂຕ, ‘‘ສີວລິ, ນ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎນ ໂອວາເທນ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຍາ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ອນຸຠູຕທຸກ຺ຂເມວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂາຫີ’’ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາຊນເມວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາໂຣ, ຍໍ ປນ ມຍາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕມຫໍ ຊານິສ຺ສາມີຕິ. ໂສ ປຐມເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂອຫາຣິຕກ຺ຂເຓເຍວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ທຸຕິຍາຍ ໂອຫາຣິຕກ຺ຂເຓ ສກທາຄາມິຜເລ, ຕຕິຍາຍ ອນາຄາມິຜເລ. ສພ຺ເພສໍເຍວ ປນ ເກສານໍ ໂອໂຣປນຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈ ອປຈ຺ຉາ ອປຸຣິມາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ຍທິຈ຺ຉກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ.

ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຎ຺ຎໍ ວີມໍສິສ຺ສາມິ, ປຎ຺ຈ ເມ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຄຓ຺ຫ, ສີວລີຕິ. ໂສ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕາຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຏວິມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ປຐມໍ ທິຏ຺ຐາ ນິຄ຺ໂຣເຘ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ທານໍ ອທາສິ. ອິຕິ ໂສ –

‘‘ນິຄ຺ໂຣຘໍ ປຐມໍ ປສ຺ສິ, ທຸຕິຍໍ ປຓ຺ຑວປພ຺ພຕໍ;

ຕຕິຍໍ ອຈິຣວຕິຍໍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວຣສາຄຣໍ.

‘‘ປຎ຺ຈມໍ ຫິມວນ຺ຕໍ ໂສ, ຉຏ຺ຐໍ ຉທ຺ທນ຺ຕຸປາຄມິ;

ສຕ຺ຕມໍ ຄນ຺ຘມາທນໍ, ອຏ຺ຐມໍ ອຖ ເຣວຕ’’ນ຺ຕິ.

ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ທິວສາເນວ ທານໍ ອທໍສຸ. ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພເຕ ປນ ນາຄທຕ຺ຕເທວຣາຊາ ນາມ ສຕ຺ຕທິວເສສຸ ເອກທິວສໍ ຂີຣປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທາສິ, ເອກທິວສໍ ສປ຺ປິປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທາສິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ເນວ ເຘນຸໂຍ ທຸຍ຺ຫມານາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ນ ທຘິນິມ຺ມຖນໍ, ກຸໂຕ ເຕ, ເທວຣາຊ, ອິມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ກາເລ ຂີຣສລາກຠຕ຺ຕທານສ຺ເສຕໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ ເທວຣາຊາ ອາຫ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ຂທິຣວນິຍເຣວຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໘. ທສເມ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຕ຺ຕານໍ, ພລວສທ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວກ຺ກລິຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ຫິ ສທ຺ຘາ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ເຖຣສ຺ສ ປນ ຫາເປຕພ຺ພາ ຊາຕາ. ຕສ຺ມາ ໂສ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວກ຺ກລີຕິ ປນສ຺ສ ນາມໍ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫມ຺ປິ ອິມິນາ ອຘິກາຣກມ຺ເມນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສປິ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ວກ຺ກລີຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ທສພລໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອຕິຕ຺ໂຕ ທສພເລນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ວິຈຣຕິ. ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣີຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ. ໂສ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ນິພທ຺ຘໍ ທສພລສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ນ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຐເປຕ຺ວາ ອາຫາຣກຣຓເວລໍ ອວເສສກາເລ ຍຕ຺ຖ ຐິເຕນ ສກ຺ກາ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ປຫາຍ ທສພລໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ວິຫຣຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຎາຓປຣິປາກໍ ອາຄເມນ຺ໂຕ ທີຆມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ຕສ຺ມິໍ ຣູປທສ຺ສນວເສເນວ ວິຈຣນ຺ເຕ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິສ຺ສ ຎາຓໍ ປຣິປາກຄຕໍ, ສກ຺ກາ ເອຕໍ ໂພເຘຕຸ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ ເຕ, ວກ຺ກລິ, ອິມິນາ ປູຕິກາເຍນ ທິຏ຺ເຐນ, ໂຍ ໂຂ, ວກ຺ກລິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕິ. ໂຍ ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ. ຘມ຺ມຎ຺ຫິ, ວກ຺ກລິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ມໍ ປສ຺ສຕິ, ມໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖຣິ ເອວໍ ໂອວທນ຺ເຕປິ ເຖໂຣ ທສພລສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ປຫາຍ ເນວ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສໍເວຄໍ ອລຠິຕ຺ວາ ພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ‘‘ອເປຫິ, ວກ຺ກລີ’’ຕິ ເຖຣໍ ປຓາເມຕິ. ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ອາເທຍ຺ຍວຈນາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຏິປ຺ຜຣິຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເຕມາສໍ ທສພລສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ອາຄນ຺ຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ທານິ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຕຖາຄເຕນມ຺ຫິ ປຓາມິໂຕ, ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ນ ລຠາມິ, ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິເຕນາ’’ຕິ ຄິຊ຺ຌກູຏປພ຺ພເຕ ປປາຕຏ຺ຐານໍ ອຠິຣຸຫິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ກິລມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ມມ ສນ຺ຕິກາ ອສ຺ສາສໍ ອລຠນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ນາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວ ມຫນ຺ຕໍ ໂສກສລ຺ລໍ ປຫີນໍ. ສຕ຺ຖາ ສຸກ຺ຂຕຬາເກ ໂອຆໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ພລວປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ຘມ຺ມປເທ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ຠິກ຺ຂຸ, ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ອຘິຄຈ຺ເຉ ປທໍ ສນ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໘໑);

ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ‘‘ເອຫິ, ວກ຺ກລີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ເຖໂຣ ‘‘ທສພໂລ ເມ ທິຏ຺ໂຐ, ເອຫີຕິ ອວ຺ຫາຍນມ຺ປິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ພລວປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາວ ທສພລສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ອາກາເສ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ປຐມປາເທນ ປພ຺ພເຕ ຐິໂຕເຍວ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕຄາຖໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາກາເສເຍວ ປີຕິໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທມາໂນວ ໂອຕຣິ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ທຸຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໓. ຕຕິຍເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

໒໐໙. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ສິກ຺ຂາກາມານນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ກາມຍມານານໍ ສມ຺ປິຍາຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຫຸໂລຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ຣາຫຸລຕ຺ເຖຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຖໂຣ ກິຣ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖປູຣໍ ວາລິກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ອຊ຺ຊ ທສພລສ຺ສ ເຈວ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານຎ຺ຈ ສນ຺ຕິກາ ເອຕ຺ຕກໍ ໂອວາທຎ຺ເຈວ ອນຸສາສນິຎ຺ຈ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ເຖຕິ. ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາກາມານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕຕິ.

໒໑໐. ທຸຕິເຍ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານນ຺ຕິ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິຕານໍ. ຣຏ຺ຐປາໂລຕິ ຣຏ຺ຐໍ ປາເລຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ຠິນ຺ນໍ ວາ ຣຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ເຖ ກຸເລ ຊາໂຕຕິປິ ຣຏ຺ຐປາໂລຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ຈຸທ຺ທສຠຕ຺ຕຈ຺ເຉເທ ກຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ. ຕສ຺ມາ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຣາຫຸລ-ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອິເມສໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ເຖຣານໍ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ເອເຕ ກິຣ ທ຺ເວປິ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ຄຫປຕິມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕສໍ ທຫຣກາເລ ນາມໍ ວາ ໂຄຕ຺ຕໍ ວາ ນ ກຖິຍຕິ. ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ປນ ຆຣາວາເສ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ອຸໂຠປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕນໂກຏ຺ຐາຄາຣກມ຺ມິເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອປຣິມາຓໍ ຘນໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ອິມໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນຣາສິໍ ອຍ຺ຍກປຍ຺ຍກາທໂຍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ອມ຺ເຫຫິ ທານິ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ອິມໍ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເຕ ອຸໂຠປິ ຊນາ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ມຫາທານໍ ທາຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາ. ເອໂກ ອຕ຺ຕໂນ ທານຄ຺ເຄ ອາຄຕາຄຕຊນໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທີສຸ ຍສ຺ສ ຍໍ ປຏິຠາຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອທາສິ, ຕສ຺ສ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອາຄຕປາໂກຕິ ນາມໍ ຊາຕໍ. ອິຕໂຣ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ຄຫິຕຄຫິຕຠາຊນໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ສປິ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອນຄ຺ຄປາໂກຕິ ນາມໍ ຊາຕໍ, ອປ຺ປມາຓປາໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕ ອຸໂຠປິ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ມຸຂໂຘວນຕ຺ຖໍ ພຫິຄາມໍ ອຄມໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ທ຺ເວ ມຫິທ຺ຘິກາ ຕາປສາ ຠິກ຺ຂາຈາຣຕ຺ຖາຍ ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ສຫາຍການໍ ອວິທູເຣ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ‘‘ມາ ໂນ ເອເຕ ປສ຺ສິໍສູ’’ຕິ ເອກປສ຺ເສ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຕ ອຸໂຠປິ ຊນາ ເຕສໍ ລາພຸຠາຊນາທິປຣິກ຺ຂາຣໍ ສໍວິຘາຍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ຄຕານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມ຺ມ ວນ຺ທິໍສຸ. ອຖ ເນ ຕາປສາ ‘‘ກາຍ ເວລາຍ ອາຄຕຕ຺ຖ ມຫາປຸຎ຺ຎາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ‘‘ອຘຸນາວ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ລາພຸຠາຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂາຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ.

ເຕສຸ ເອໂກ ຕາປໂສ ສປຣິຬາຫກາຍຘາຕຸໂກ ໂຫຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ມຫາສມຸທ຺ທອຸທກໍ ທ຺ເວຘາ ກຕ຺ວາ ປຖວິນ຺ຘຣນາຄຣາຊສ຺ສ ຠວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທຕິ. ໂສ ອຸຕຸສປ຺ປາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ປຖວິນ຺ຘຣນາຄຠວນໍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວທຕິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ຕາ ‘ປຖວິນ຺ຘຣນາຄຠວນໍ ວິຍ ໂຫຕູ’ຕິ ວທຖ, ມຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາມ, ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ອາມ, ກຸຏຸມ຺ພິຍ ອຫໍ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຖວິນ຺ຘຣນາຄຣາຊສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສາ ໂຫຕູ’’ຕິ ວທາມີຕິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຖວິນ຺ຘຣນາຄຣາຊຠວເນ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປສິ.

ອິຕໂຣ ຕາປໂສ ຕາວຕິໍສຠວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຎ຺ເຎ ເສຣິສກວິມາເນ ທິວາວິຫາຣໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣາຊສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສກ຺ກວິມານໍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວທຕິ. ອຖ ນໍ ໂສປິ ກຸຏຸມ຺ພິໂຍ ອິຕໂຣ ສຫາຍໂກ ຕໍ ຕາປສໍ ວິຍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສກ຺ກຠວເນ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ປຕ຺ຖິຕຏ຺ຐາເນສຸເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ.

ປຖວິນ຺ຘຣຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປຖວິນ຺ຘຣນາຄຣາຊາ ນາມ ຊາໂຕ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມນາປສ຺ສ ວຕ ເມ ຐານສ຺ສ ກຸລຸປກຕາປໂສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສິ, ອຸເຣນ ປຣິສກ຺ກິຕ຺ວາ ວິຈຣຓຏ຺ຐານເມຕໍ, ນູນ ໂສ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ຕໍຂເຓເຍວ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕານິ ນາຄນາຏການິ ສພ຺ພທິສາສຸ ຕູຣິຍານິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ໂສ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ມາຓວກວຓ຺ຓີ ອໂຫສິ. ອນ຺ວທ຺ຘມາສຎ຺ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ສກ຺ກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສປິ ວິຣູປກ຺ເຂນ ນາຄຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ສກ຺ກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິ. ອຖ ນໍ ສມີເປ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕກາເລ ‘‘ກຫໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສິ ສມ຺ມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມາ ກເຖສິ, ມຫາຣາຊ, ອຸເຣນ ປຣິສກ຺ກນຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ຕຸມ຺ເຫ ປນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ຖາຕິ. ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ມາ ວິຕກ຺ກຍິ, ປທຸມຸຕ຺ຕຣທສພໂລ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍເຍວ ຐານໍ ປຕ຺ເຖຫິ, ອຸໂຠ ສຸຂໍ ວສິສ຺ສາມາຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ, ເທວ, ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປທຸມຸຕ຺ຕຣທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນາຄຠວເນ ນາຄປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສຊ຺ເຊສິ.

ສຕ຺ຖາ ປຸນທິວເສ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກໍ ສຸມນຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຸມນ, ອຊ຺ຊ ຕຖາຄໂຕ ທູຣໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ເຕປິຏກາ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕາ ຉຬຠິຎ຺ຎາວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ສຕສຫສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ປຖວິນ຺ຘໂຣ ນາຄປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອາຄໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທມຕ຺ຖເກ ມຓິວຓ຺ຓາ ອູມິໂຍ ມທ຺ທມານໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ, ປຣິໂຍສາເນ ສງ຺ຆນວກໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ອຸປເຣວຕສາມເຓຣໍ ນາມ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ອນຈ຺ຉຣິໂຍ ເສສສາວການໍ ເອວຣູໂປ ອິທ຺ຘານຸຠາໂວ, ອິມສ຺ສ ປນ ຕຣຸຓພາລທາຣກສ຺ສ ເອວຣູໂປ ອິທ຺ຘານຸຠາໂວ ອຕິວິຍ ອຈ຺ຉຣິໂຍ’’ຕິ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປາເທສິ.

ອຖສ຺ສ ຠວເນ ທສພເລ ນິສິນ຺ເນ ເສສຠິກ຺ຂູສຸ ໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິສີທນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນເຍວ ອຸປເຣວຕສາມເຓຣສ຺ສ ອາສນໍ ປາປຸຓິ. ນາຄຣາຊາ ຍາຄຸໍ ເທນ຺ໂຕປິ ຂຊ຺ຊກໍ ເທນ຺ໂຕປິ ສກິໍ ທສພລໍ ໂອໂລເກຕິ, ສກິໍ ອຸປເຣວຕສາມເຓຣໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ສຣີເຣ ສຕ຺ຖຸ ສຣີເຣ ວິຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ຕໂຕ ນາຄຣາຊາ ‘‘ອຍໍ ສາມເຓໂຣ ພຸທ຺ຘານໍ ສທິໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາມເຓໂຣ ທສພລສ຺ສ ກິໍ ໂຫຕີ’’ຕິ? ປຸຕ຺ໂຕ, ມຫາຣາຊາຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຫາ ວຕາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ, ເອວຣູປສ຺ສ ໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຠາວໍ ລຠິ. ສຣີຣມ຺ປິສ຺ສ ເອກເທເສນ ພຸທ຺ຘານໍ ສຣີຣສທິສໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ອຘິກາຣກມ຺ມສ຺ສານຸຠາເວນ ອຍໍ ອຸປເຣວໂຕ ວິຍ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ປຖວິນ຺ຘໂຣປິ ປຸນ ອທ຺ຘມາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວິຣູປກ຺ເຂນ ສທ຺ຘິໍ ສກ຺ກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ. ອຖ ນໍ ສມີເປ ຐິຕໍ ສກ຺ໂກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ປຕ຺ຖິໂຕ ເຕ, ສມ຺ມ, ອຍໍ ເທວໂລໂກ’’ຕິ? ນ ປຕ຺ຖິໂຕ ມຫາຣາຊາຕິ. ກິໍ ໂທສໍ ອທ຺ທສາຕິ? ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ອຫໍ ປນ ທສພລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ອຸປເຣວຕສາມເຓຣໍ ປສ຺ສິໍ. ຕສ຺ສ ເມ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ນມິ, ສ຺ວາຫໍ ‘‘ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເອວຣູໂປ ປຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິໍ. ຕ຺ວມ຺ປິ, ມຫາຣາຊ, ເອກໍ ປຕ຺ຖນໍ ກໂຣຫິ, ເຕ ມຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ນ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ. ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອກໍ ມຫານຸຠາວໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຕຣກຸລາ ນຸ ໂຂ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ຠິນ຺ນໍ ຣຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉເທ ກຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ຎຕ຺ວາ ຈ ປນ ອຊານນ຺ໂຕ ວິຍ ທສພລໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ ອຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອນາຄເຕ ໂຄຕມສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສກ຺ໂກປິ ອຕ຺ຕໂນ ເທວປຸຣເມວ ຄໂຕ.

ເຕ ອຸໂຠປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕາ ອເນກສຫສ຺ສກປ຺ເປ ອຕິກ຺ກມິໍສຸ. ອິໂຕ ປນ ທ຺ວານວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ຜຸສ຺ໂສ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສ ປິຕາ ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ, ເວມາຕິກາ ຕໂຍ ກນິຏ຺ຐຠາຕໂຣ. ຣາຊາ ທິວເສ ທິວເສ ‘‘ມຍ຺ຫໍເຍວ ພຸທ຺ໂຘ ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ໂມ ມຍ຺ຫໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ມມາຍນ຺ໂຕ ສຍເມວ ທສພລໍ ນິພທ຺ຘໍ ໂຠຊນໍ ໂຠເຊຕິ.

ອຖສ຺ສ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກຸປິໂຕ. ໂສ ປຸຕ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາຕາ, ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກຸປິໂຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ວາ ມຍາ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຍທິ ອຫໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອິມິນາ ນິຍາເມນ ທສພໂລ ປຣິຈຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເຕ ຕໂຍປິ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕາຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ມຍໍ ໂຈເຣ ວິຘມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຈເຣ ວິຘມິຕ຺ວາ ວິຊິຕສງ຺ຄາມາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປາທມູລິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ຄຕກ຺ຂເຓເຍວ ປິຕາ ວຣໍ ທສ຺ສຕິ, ກຕຣໍ ວຣໍ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ? ອຍ຺ຍາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ທຸລ຺ລຠໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກໍ ຜຸສ຺ສພຸທ຺ຘໍ ປຏິຊຄ຺ຄນວຣໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ເພປິ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ອທ຺ທສໍສຸ. ຕທາ ປິຕາ ເຕສໍ ປສີທິຕ຺ວາ ວຣໍ ອທາສິ. ເຕ ‘‘ເຕມາສໍ ຕຖາຄຕໍ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຣໍ ຍາຈິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ອຍໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອຎ຺ຎໍ ວຣໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ເຎນ ວເຣນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ທາຕຸກາມາ, ເອຕໍເຍວ ໂນ ວຣໍ ເທຖາຕິ. ຣາຊາ ເຕສຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ເຕສຸ ອຕ຺ຕນາ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ນ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຣໍ ເທມິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ທຸຣາສທາ ໂຫນ຺ຕິ ສີຫາ ວິຍ ເອກຈຣາ, ທສພລໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕາ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ.

ເຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ຕຖາຄຕໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ເຕຫິ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສພ຺ເພປິ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ທສສີລານິ ສມາທາຍ ນິຣາມຄນ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ທານຄ຺ຄປຣິວຫນເກ ຕໂຍ ປຸຣິເສ ຐປຍິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ຘນຘຎ຺ຎຸປ຺ປາທໂກ ອໂຫສິ, ເອໂກ ມາປໂກ, ເອໂກ ທານສໍວິຘາຍໂກ. ເຕສຸ ຘນຘຎ຺ຎຸປ຺ປາທໂກ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ພິມ຺ພິສາໂຣ ມຫາຣາຊາ ຊາໂຕ, ມາປໂກ ວິສາໂຂ ອຸປາສໂກ, ທານສໍວິຘາຍໂກ ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖໂຣຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອຍໍ ປນ ຣາຫຸລຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ກາເລ ກິກິສ຺ສ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ປຖວິນ຺ຘຣກຸມາໂຣຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕ ຠຄິນິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕາ ທສພລສ຺ສ ສຕ຺ຕ ປຣິເວຓານິ ກາຣຍິໍສຸ. ປຖວິນ຺ຘໂຣ ໂອປຣຊ຺ຊໍ ລຠິ. ໂສ ຕາ ຠຄິນິໂຍ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກາຣິຕປຣິເວເຓສຸ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເອກໍ ເທຖາ’’ຕິ. ຠາຕິກ, ຕຸມ຺ເຫ ອຸປຣາຊຏ຺ຐາເນ ຐິຕາ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ທາຕພ຺ພໍ, ຕຸມ຺ເຫ ອຎ຺ຎໍ ປຣິເວຓໍ ກໂຣຖາຕິ. ໂສ ຕາສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ວິຫາຣສຕານິ ກາເຣສິ. ປຎ຺ຈ ປຣິເວຓສຕານີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ປຖວິນ຺ຘຣກຸມາໂຣ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ຕສ຺ສ ສຫາຍໂກ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິຕນິຄເມ ຣຏ຺ຐປາລເສຏ຺ຐິເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ອຖ ອມ຺ຫາກໍ ທສພໂລ ອຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາວິຘານໍ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໐໕) ອາຄຕເມວ. ເອວໍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປນສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອຠິຓ຺ຫໂອວາທວເສນ ຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ຣາຫຸໂລປິ ປາໂຕວ ວຸຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ເຖນ ວາລຸກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ທສພລສ຺ສ ເຈວ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານຎ຺ຈ ສນ຺ຕິກາ ອຊ຺ຊ ເອຕ຺ຕກໍ ໂອວາທໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ກຖາ ອຸທປາທິ ‘‘ໂອວາທກ຺ຂໂມ ວຕ ຣາຫຸລສາມເຓໂຣ ປິຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ມຍິ ຄເຕ ເອກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຈ ວຑ຺ຒິສ຺ສຕິ, ຣາຫຸລສ຺ສ ຈ ຄຸໂຓ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ພຸທ຺ຘາສາເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ. ຣາຫຸລສາມເຓຣສ຺ສ ໂອວາທກ຺ຂມຠາວໍ ກເຖມ ຠຄວາຕິ. ສຕ຺ຖາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຣາຫຸລສ຺ສ ຄຸຓທີປນຕ຺ຖໍ ມິຄຊາຕກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖສິ –

‘‘ມິຄໍ ຕິປລ຺ລຕ຺ຖມເນກມາຍໍ,

ອຏ຺ຐກ຺ຂຸຣໍ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕາ ປປາຍິໍ;

ເອເກນ ໂສເຕນ ຉມາ’ສ຺ສສນ຺ໂຕ,

ຉຫິ ກລາຫິຕິໂຠຕິ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໖);

ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກສາມເຓຣກາເລ ‘‘ມາ ເຫວ ໂຂ ຣາຫຸໂລ ທຫຣຠາເວນ ກີຬນຕ຺ຖາຍປິ ສມ຺ປຊານມຸສາ ຠາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອມ຺ພລຏ຺ຐິຍຣາຫຸໂລວາທໍ (ມ. ນິ. ໒.໑໐໗ ອາທໂຍ) ເທເສສິ. ອຏ຺ຐາຣສວສ຺ສິກສາມເຓຣກາເລ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ເຈວ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເຄຫສິຕໍ ວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ, ຣາຫຸລ, ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຫາຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໓) ກເຖສິ. ສໍຍຸຕ຺ຕເກ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໑) ປນ ຣາຫຸໂລວາໂທປິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ (ອ. ນິ. ໔.໑໗໗) ຣາຫຸໂລວາໂທປິ ເຖຣສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣເຍວ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຎາຓປຣິປາກໍ ຎຕ຺ວາ ອວສ຺ສິກຠິກ຺ຂຸກາເລ ອນ຺ຘວເນ ນິສິນ຺ໂນ ຈູຬຣາຫຸໂລວາທໍ (ມ. ນິ. ໓.໔໑໖ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຣາຫຸລຕ຺ເຖໂຣ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິອນາຄາມິເທວຕານໍ ຄຓນາ ນຕ຺ຖິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສິກ຺ຂາກາມານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ສຕ຺ຖຣິ ປນ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ ຈາຣິກາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິຕໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ທສພລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເສຏ຺ຐິຄຫປຕິ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນທ຺ວາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ກມ຺ມໍ, ເອໂກວ ປຸຕ຺ຕໂກ ອໂຫສິ, ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຕຕ຺ຖ, ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອກ຺ໂກສຕິ ປຣິຠາສຕິ. ສຕ຺ຖາ ອທ຺ຘມາສໍ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເຕ ວສິຕ຺ວາ ປຸນ ສາວຕ຺ຖິເມວ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ປິຕຸ ນິເວສເນ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ອມຕໍ ວິຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປິຕຣາ ນິມນ຺ຕິໂຕ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ປິຕຸ ນິເວສເນ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕ ອິຕ຺ຖິຊເນ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຊິຍາ ມຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ນາຣາໂຈ ອາກາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ໂກຣພ຺ຍຣຎ຺ໂຎ ມິຄຈີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມງ຺ຄລສິລາປຏ຺ເຏ ນິສິນ຺ໂນ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຈຕຸປາຣິຊຸຎ຺ຎປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຘມ຺ມໍ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໔) ເທເສຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ປຸນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍເຍວ ອາຄໂຕ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໑. ຕຕິເຍ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານນ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ສລາກຄາຫການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ກິຣ ເຖໂຣ ມຫາສຸຠທ຺ທາຍ ນິມນ຺ຕິຕທິວເສ ຕຖາຄເຕ ອຸຄ຺ຄນຄຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ‘‘ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖາ ທູຣໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ສລາກໍ ມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ, ປຎ຺ຈສຕາ ຂີຓາສວາວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຐມເມວ ສີຫນາທໍ ນທິຕ຺ວາ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫິ. ຈູຬສຸຠທ຺ທາຍ ນິມນ຺ຕິຕທິວເສ ຕຖາຄເຕ ສາເກຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ປຐມເມວ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫິ, ສຸນາປຣນ຺ຕຊນປທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕປິ. ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ເຖໂຣ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ກຸຓ຺ຑຘາໂນຕິ ປນສ຺ສ ນາມໍ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ຠູມຏ຺ຐກເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ທີຆາຍຸກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ນາມ ນ ອນ຺ວທ຺ຘມາສິໂກ ອຸໂປສໂຖ ໂຫຕິ. ວິປສ຺ສີທສພລສ຺ສ ຫິ ຉພ຺ພສ຺ສນ຺ຕເຣ ຉພ຺ພສ຺ສນ຺ຕເຣ ອຸໂປສໂຖ ອໂຫສິ, ກສ຺ສປທສພໂລ ປນ ຉຏ຺ເຐ ຉຏ຺ເຐ ມາເສ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ໂອສາເຣສິ. ຕສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ໂອສາຣຓກາເລ ທິສາວາສິກາ ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຍໍ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເມຕ຺ຕິ ອຕິວິຍ ທຬ຺ຫາ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຠທເກ ສຕິ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ? ເຕສໍ ໂອກາສໍ ໂອໂລກຍມານາ ເຕສໍ ອວິທູເຣເນວ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອເຖໂກ ເຖໂຣ ເອກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ສຣີຣວຬຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ອຸທກຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຘຕຫຕ຺ຖປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ຄຸມ຺ພສຠາຄໂຕ ນິກ຺ຂມຕິ. ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອຸຕ຺ຕມຣູປາ ອິຕ຺ຖີ ຫຸຕ຺ວາ ເກເສ ວິຘຸນິຕ຺ວາ ສໍວິຘາຍ ພນ຺ຘນ຺ຕີ ວິຍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປໍສຸໍ ປຸຎ຺ຉມານາ ວິຍ ສາຏກໍ ສໍວິຘາຍ ນິວາສຍມານາ ວິຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປທານຸປທິກາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຸມ຺ພໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ເອກມນ຺ເຕ ຐິໂຕ ສຫາຍກຕ຺ເຖໂຣ ອິມໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ໂທມນສ຺ສຊາໂຕ ‘‘ນຏ຺ໂຐ ທານິ ເມ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ທີຆຣຕ຺ຕານຸຄໂຕ ສິເນໂຫ. ສຈາຫໍ ເອວໍວິຘຠາວໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານໍ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວສ຺ສ ‘‘ຫນ຺ທາວຸໂສ, ຕຸຍ຺ຫໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ, ຕາທິເສນ ປາເປນ ສຫາເຍນ ສທ຺ຘິໍ ເອກມຄ຺ຄໍ ນ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂຸໂນ ຫທຍໍ ຕິຂິຓສຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິທ຺ຘໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ນາເມຕໍ ວທສິ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊານາມິ. ຕ຺ວໍ ປນ ມໍ ອຊ຺ຊ ‘ປາໂປ’ຕິ ວທສິ, ກິໍ ເຕ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ? ກິໍ ອຎ຺ເຎນ ທິຏ຺ເຐນ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ເອວໍວິເຘນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕນ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ? ນຕ຺ເຖຕໍ, ອາວຸໂສ, ມຍ຺ຫໍ, ນາຫໍ ເອວຣູປໍ ມາຕຸຄາມໍ ປສ຺ສາມີຕິ. ຕສ຺ສ ຍາວຕຕິຍໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສາປິ ອິຕໂຣ ເຖໂຣ ກຖໍ ອສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐກາຣຓໍເຍວ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກມຄ຺ເຄນ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ອິຕໂຣປິ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍເຍວ ຄໂຕ.

ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ປວິສນເວລາຍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ເອວຣູໂປ ນາມ ປາປຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖິ, ນາຫໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຸມ຺ມເທວຕາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ມຍາ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ມຫລ຺ລກອຸປາສກວຓ຺ເຓນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປາສກ, ອິມໍ ອຸໂປສຖຄ຺ຄໍ ເອໂກ ປາປຠິກ຺ຂຸ ປວິຏ຺ໂຐ, ອຫໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ນ ກໂຣມີຕິ ວຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ຐິໂຕມ຺ຫີຕິ. ຠນ຺ເຕ, ມາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫຖ, ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ ເອສ ຠິກ຺ຂຸ. ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐມາຕຸຄາໂມ ນາມ ອຫໍ, ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ‘‘ທຬ຺ຫາ ນຸ ໂຂ ອິເມສໍ ເຖຣານໍ ເມຕ຺ຕິ, ໂນ ທຬ຺ຫາ’’ຕິ ລຊ຺ຊິອລຊ຺ຊິຠາວໍ ໂອໂລເກນ຺ເຕນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕນ຺ຕິ. ໂກ ປນ ຕ຺ວໍ ສປ຺ປຸຣິສາຕິ? ອຫໍ ເອກາ ຠຸມ຺ມເທວຕາ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ກເຖນ຺ໂຕວ ທິພ຺ພານຸຠາເວນ ຐຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຂມຖ, ເອຕໍ ໂທສໍ ເຖໂຣ ນ ຊານາຕິ, ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ເຖຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ຄໍ ປເວເສສິ. ໂສ ເຖໂຣ ອຸໂປສຖໍ ຕາວ ເອກຏ຺ຐາເນ ອກາສິ, ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ນ ປຸນ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ອໂຫສີຕິ. ອິມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ກມ຺ມໍ ນ ກຖິຍຕິ, ຈຸທິຕກຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອປຣາປຣໍ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ອປາຍໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ. ສເຈ ປນ ກາເລນ ກາລໍ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຎ຺ເຎນ ເຍນ ເກນຈິ ກໂຕ ໂທໂສ ຕສ຺ເສວ ອຸປຣິ ປຕຕິ. ໂສ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຘານມາຓໂວຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມຫລ຺ລກກາເລ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖີ ຕສ຺ມິໍ ຄາມໍ ປວິສນ຺ເຕ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄາມໍ ປວິສຕິ, ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ນິກ຺ຂມຕິ. ວິຫາຣໍ ປວິສນ຺ເຕປິ ປວິສຕິ, ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕປິ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອວໍ ນິຈ຺ຈານຸພນ຺ຘາ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ປຸຣິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ສາ ອຎ຺ເຎສໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ.

ຄາເມ ຍາຄຸຠິກ຺ຂໍ ທທມານາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ເອໂກ ຍາຄຸອຸຬຸງ຺ໂກ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ເອໂກ ອິມິສ຺ສາ ອມ຺ຫາກໍ ສຫາຍິກາຍາ’’ຕິ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ມຫຕີ ວິເຫສາ ໂຫຕິ. ວິຫາຣໍ ຄຕມ຺ປິ ນໍ ສາມເຓຣາ ເຈວ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ຈ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຘາໂນ ໂກຓ຺ໂຑ ຊາໂຕ’’ຕິ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣຕິ ນາມໍ ຊາຕໍ. ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ເຕຫິ ກຍິຣມານໍ ເກຬິໍ ສຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ໂກຓ຺ຑາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາຍາ ໂກຓ຺ຑາ, ອາຈຣິຍາ ໂກຓ຺ຑາ’’ຕິ ວທຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ກຸຓ຺ຑຘາໂນ ທຫຣສາມເຓເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອວໍ ຜຣຸສວາຈໍ ວທຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ວເທສີ’’ຕິ ອາຫ. ຠນ຺ເຕ, ນິພທ຺ຘໍ ວິເຫສໍ ອສຫນ຺ໂຕ ເອວໍ ກເຖມີຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມໍ ຍາວຊ຺ຊທິວສາ ຊີຣາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສິ, ປຸນ ເອວຣູປໍ ຜຣຸສໍ ມາ ວທ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫ –

‘‘ມາໂວຈ ຜຣຸສໍ ກຎ຺ຈິ, ວຸຕ຺ຕາ ປຏິວເທຍ຺ຍຸ ຕໍ;

ທຸກ຺ຂາ ຫິ ສາຣມ຺ຠກຖາ, ປຏິທຓ຺ຑາ ຜຸເສຍ຺ຍຸ ຕໍ.

‘‘ສເຈ ເນເຣສິ ອຕ຺ຕານໍ, ກໍໂສ ອຸປຫໂຕ ຍຖາ;

ເອສ ປຕ຺ໂຕສິ ນິພ຺ພານໍ, ສາຣມ຺ໂຠ ເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໓໓-໑໓໔);

ອິມຎ຺ຈ ປນ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣຓຠາວໍ ໂກສລຣຎ຺ໂຎປິ ກຖຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠເຓ, ວີມໍສຖາ’’ຕິ ເປເສຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ມນ຺ເທເນວ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຖໂຣ ສູຈິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ສາປິສ຺ສ ອິຕ຺ຖີ ອວິທູເຣ ຐາເນ ຐິຕາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິທໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ເຖຣສ຺ສ ວສນປຓ຺ຓສາລໍ ປວິຏ຺ຐາ ວິຍ ອໂຫສິ. ຣາຊາປິ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອທິສ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ມາຕຸຄາໂມ, ເຖຣສ຺ສ ເອໂກ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ປຐມໍ ເຖຣສ຺ສ ສມີເປນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ເຖຣໍ ອວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອຠູຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຄມ຺ມ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑເກນ ນ ກິລມຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ວຏ຺ຏຕິ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍສ຺ສ ກຖໍ, ເອວຣູເປນ ຈ ປຣິກ຺ກິເລເສນ ສທ຺ຘິໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເກ ນາມ ປສີທິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂວ ກຕ຺ຖຈິ ຄມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ມາ ປມຊ຺ຊິຕ຺ຖາ’’ຕິ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂຠຊນສປ຺ປາເຍນ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາ ອິຕ຺ຖີ ອນ຺ຕຣຘາຍິ.

ມຫາສຸຠທ຺ທາ ອຸຄ຺ຄນຄເຣ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຸເລ ວສມານາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ມໍ ອນຸກມ຺ປຕູ’’ຕິ ອຸໂປສຖໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນິຣາມຄນ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິປາສາທຕເລ ຐິຕາ ‘‘ອິມານິ ປຸປ຺ຜານິ ອນ຺ຕເຣ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ, ທສພໂລ ອິມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສ຺ເວ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສຸມນປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ປຸປ຺ຜານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາເວລາຍ ສຕ຺ຖຸ ມຕ຺ຖເກ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ສຸມນປຸປ຺ຜວິຕານໍ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕເນວ ສຸຠທ຺ທາຍ ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ທ, ມຍໍ ອຊ຺ຊ ທູຣໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄມິສ຺ສາມ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອທຕ຺ວາ ອຣິຍານໍເຍວ ສລາກໍ ເທຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖາ ອຊ຺ຊ ທູຣໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ, ອຣິຍາວ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ. ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອາຫຣາວຸໂສ, ສລາກ’’ນ຺ຕິ ປຐມໍເຍວ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ອານນ຺ທາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕາທິສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສລາກໍ ນ ທາເປຕິ, ອຣິຍານໍເຍວ ທາເປຕີ’’ຕິ ວິຕກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ສລາກໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ກຸຓ຺ຑຘານສ຺ສ ສລາກາ ທາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ອສ຺ສ, ອຖ ສຕ຺ຖາ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ຠວິສ຺ສຕິ ເອກໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກຸຓ຺ຑຘານສ຺ສ ສລາກໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄມນໍ ອຠິນີຫຣິ. ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາວ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ສຕ຺ຖາ ມໍ ຊານາຕິ, ມາທິສໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ນ ສຕ຺ຖາ ວາເຣຕີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຏິຠານວນ຺ຕານນ຺ຕິ ສມ຺ປນ຺ນປຏິຠານານໍ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ກິຣ ເຖໂຣ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ຈກ຺ຂຸປຖໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈນ຺ເທນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປເມຕ຺ວາ, ສູຣິເຍນ, ອາກາເສນ, ມຫາສມຸທ຺ເທນ, ຫຕ຺ຖິນາເຄນ, ສີເຫນ ມິຄຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ອຸປເມຕ຺ວາປິ ອເນເກຫິ ປທສເຕຫິ ປທສຫສ຺ເສຫິ ສຕ຺ຖຸ ວຓ຺ຓໍ ວທນ຺ໂຕເຍວ ອຸປສງ຺ກມຕິ. ຕສ຺ມາ ປຏິຠານວນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ມຫາໂຠຄກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຏິຠານວນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ປຏິຠານວນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ພ຺ຍາກໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ວງ຺ຄີສມາຓໂວຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາຈຣິຍໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ຉວສີສມນ຺ຕໍ ນາມ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຉວສີສໍ ນເຂນ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອສຸກໂຍນິຍໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຊານາຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຊີວິກມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ວງ຺ຄີສມາຓວໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຍາເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຄາມນິຄມຣາຊຘານິໂຍ ຈຣນ຺ຕາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ວາ ນິຄມທ຺ວາເຣ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ຣາສິຠູຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ວງ຺ຄີສໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕິ, ຍສໍ ວາ ລຠຕິ, ສຄ຺ຄໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫູ ຊນາ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຊານວິເສໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ນ ຊານາຖ, ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕິວສ຺ສມຕ຺ຖເກ ມຕການໍ ສີສໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ນເຂນ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອສຸກໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຊານາຕິ. ວງ຺ຄີໂສປິ ມຫາຊນສ຺ສ ກງ຺ຂເຉທນຕ຺ຖໍ ເຕ ເຕ ຊເນ ອາວາເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິໍ ກຖາເປຕິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ລຠຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວງ຺ຄີສມາຓວໍ ອາທາຍ ຍຖາຣຸຈິໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄມໍສຸ. ວງ຺ຄີໂສ ເຊຕວນມຫາວິຫາຣສ຺ສ ອວິທູຣຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ນ ໂຂ ປນ ສພ຺ພກາລໍ ມຍາ ອິເມສໍເຍວ ວຈນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຓ຺ຑິຕານມ຺ປິ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຖ, ອຫໍ ນ ພຫຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ວງ຺ຄີສ, ມາ ເຕ ຣຸຈ຺ຈິ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ. ໂຍ ຫິ ນໍ ປສ຺ສຕິ, ຕໍ ໂສ ມາຍາຍ ອາວຏ຺ເຏຕີ’’ຕິ. ວງ຺ຄີໂສ ເຕສໍ ກຖໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ວງ຺ຄີສ, ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປໍ ຊານາສີ’’ຕິ. ອາມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຉວສີສມນ຺ຕໍ ນາເມກໍ ຊານາມີຕິ. ກິໍ ໂສ ມນ຺ໂຕ ກໂຣຕີຕິ? ຕິວສ຺ສມຕ຺ຖເກ ມຕານມ຺ປິ ຕໍ ມນ຺ຕໍ ຊປ຺ປິຕ຺ວາ ສີສໍ ນເຂນ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຊານາມີຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ເອກໍ ນິຣເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສີສໍ ທສ຺ເສສິ, ເອກໍ ມນຸສ຺ເສສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ, ເອກໍ ເທເວສຸ, ເອກໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ສີສໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ປຐມໍ ສີສໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ນິຣຍໍ ຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສາຘຸ ສາຘຸ, ວງ຺ຄີສ, ສຸທິຏ຺ຐໍ ຕຍາ, ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ກຫໍ ຄໂຕຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມນຸສ຺ສໂລກໍ, ໂຠ ໂຄຕມາຕິ. ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ກຫໍ ຄໂຕຕິ? ເທວໂລກໍ, ໂຠ ໂຄຕມາຕິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຄຕຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ. ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ປນ ສີສໍ ນເຂນ ອາໂກເຏນ຺ໂຕ ເນວ ອນ຺ຕໍ ນ ໂກຏິໍ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ສກ຺ໂກສິ ຕ຺ວໍ, ວງ຺ຄີສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຸປປຣິກ຺ຂາມິ ຕາວາ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ. ພາຫິຣກມນ຺ເຕນ ຂີຓາສວສ຺ສ ຄຕິໍ ກຖໍ ຊານິສ຺ສຕິ, ອຖສ຺ສ ມຕ຺ຖກໂຕ ເສໂທ ມຸຈ຺ຈິ. ໂສ ລຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິລມສິ, ວງ຺ຄີສາ’’ຕິ ອາຫ. ອາມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຕຏ຺ຐານໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ. ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ຊານາຖ, ກເຖຖາຕິ. ‘‘ວງ຺ຄີສ, ອຫໍ ເອຕມ຺ປິ ຊານາມິ ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣມ຺ປີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຈຸຕິໍ ໂຍ ເວທິ ສຕ຺ຕານໍ, ອຸປປຕ຺ຕິໍ ຈ ສພ຺ພໂສ;

ອສຕ຺ຕໍ ສຸຄຕໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ຍສ຺ສ ຄຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເທວາ ຄນ຺ຘພ຺ພມານຸສາ;

ຂີຓາສວໍ ອຣຫນ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໑໙-໔໒໐);

ຕໂຕ ວງ຺ຄີໂສ ອາຫ – ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ວິຊ຺ຊາຍ ວິຊ຺ຊໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ນາມ ປຣິຫານິ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ອຕ຺ຕນາ ຊານນກໍ ມນ຺ຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ເອຕໍ ມນ຺ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຖາ’’ຕິ. ວງ຺ຄີສ, ນ ມຍໍ ມນ຺ເຕນ ມນ຺ຕໍ ເທມ, ເອວເມວ ເທມາຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເທຖ ເມ ມນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອປຈິຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖກຈ຺ຉປກໍ ກຕ຺ວາ ນິສີທິ. ກິໍ, ວງ຺ຄີສ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສມເຍ ມຫຄ຺ຆມນ຺ຕໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ປຣິວາໂສ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ, ໂຠ ໂຄຕມາຕິ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ມນ຺ໂຕ ນິປ຺ປຣິວາໂສຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣສີຕິ? ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນາມ ມນ຺ເຕຫິ ອຕິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຖິຕນິຍາມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ວງ຺ຄີສ, ມຍໍ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ເທນ຺ຕາ ອມ຺ເຫຫິ ສມານລິງ຺ຄສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ. ວງ຺ຄີໂສ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ມຍາ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອາຫ. ຕຸມ຺ເຫ ມຍິ ປພ຺ພຊນ຺ເຕ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ອຫໍ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເຊຏ຺ຐໂກ ຠວິສ຺ສາມິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠທ຺ທກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມນ຺ຕຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມນ຺ຕປຣິວາສໍ ຕາວ ວສາຫີ’’ຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ປຎ຺ຎວາ ສຕ຺ໂຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕວ ຕຕ຺ຖ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຕສ຺ມິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ກາ ນຸ ໂຂ ວງ຺ຄີສສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ປສ຺ສິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ໂຠ ວງ຺ຄີສ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ອາມ, ສິກ຺ຂິຕນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ ເອຫິ ຄມິສ຺ສາມາຕິ. ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ມຍ຺ຫໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ. ປຐມເມວ ອມ຺ເຫຫິ ຕຸຍ຺ຫໍ ກຖິຕໍ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄເຕ ມາຍາຍ ອາວຏ຺ເຏຕີ’’ຕິ. ຕ຺ວໍ ຫິ ອິທານິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວສໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ມຍໍ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ປກ຺ກມິໍສຸ. ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖໂຣປິ ຍໍ ຍໍ ເວລໍ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອກໍ ຖຸຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ຕໍ ສຕ຺ຖາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ປຏິຠານວນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ອຸປເສນວງ຺ຄນ຺ຕປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໓. ປຎ຺ຈເມ ສມນ຺ຕປາສາທິການນ຺ຕິ ສພ຺ພປາສາທິການໍ. ອຸປເສໂນຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ. ວງ຺ຄນ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປນ ໂສ ປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ວງ຺ຄນ຺ຕປຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕນາວ ປາສາທິໂກ, ປຣິສາປິສ຺ສ ປາສາທິກາ, ອິຕິ ປຣິສໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘນາມວເສນ ສມນ຺ຕປາສາທິການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ປນສ຺ສ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຍໍ ອາຄມ຺ມ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓມາໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສມນ຺ຕປາສາທິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ນາລກພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ສາຣິພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ອຸປເສນທາຣໂກຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ອຸປສມ຺ປທາຍ ເອກວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຣິຍຄພ຺ຠໍ ວຑ຺ເຒມີ’’ຕິ ເອກໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ເອກວສ຺ສິກກາເລ ອຕ຺ຕນາ ທຸວສ຺ໂສ ‘‘ທສພໂລ ມໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕຸສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອາທາຍ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕິວສ຺ໂສສິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ທຸວສ຺ໂສ ອຫໍ ຠຄວາຕິ. ອຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ກຕິວສ຺ໂສຕິ? ເອກວສ຺ໂສ ຠຄວາຕິ. ກິນ຺ຕາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕີຕິ? ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ເມ ຠຄວາຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຕິລຫຸໍ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ໂມຆປຸຣິສ, ພາຫຸລ຺ລາຍ ອາວຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ວິຄຣຫິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ຄຣຫໍ ລຠິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາວ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທສສ຺ສິຣິເກນ ມຸເຂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິສເມວ ນິສ຺ສາຍ ສາຘຸກາຣໍ ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍທິວເສເຍວ ເອກໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຕໂຕ ຍສ຺ມາ ເຖໂຣ ມຫາກຸລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຖວິຆຸຏ຺ຐຘມ຺ມກຖິໂກວ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມກຖາຍ ເຈວ ປສີທິຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈຎາຕິກຸເລຫິ ຈ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫູ ກຸລທາຣກາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອາຣຎ຺ຎໂກ, ຕຸມ຺ເຫປິ ອາຣຎ຺ຎກາ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ປພ຺ພຊຖາ’’ຕິ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄານິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທນ຺ເຕ ປພ຺ພາເຊຕິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ຕໍ ຕໍ ຘຸຕງ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ທສວສ຺ສກາເລ ວິນຍໍ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ເອວໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຈສ຺ສ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປຣິວາຣາ ອເຫສຸໍ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ວສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘມາສໍ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເອກວິຫາຣີ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ‘‘ໂຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ໂສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ກຕິກໍ ອກາສິ. ຕທາ ອຸປເສນຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ມນາປານິ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ປໍສຸກູລານີ’’ຕິ. ‘‘ນ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ມນາປານິ ປໍສຸກູລານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາເຍ ຄາຣເວນ ປໍສຸກູລິກຠາວໍ ອາໂຣເຈສິ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ອຸປເສນາ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຄຸຓກຖໍ ກເຖສິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໕໖໕) ອາຄຕເມວ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ເຖຣໍ ສມນ຺ຕປາສາທິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ທພ຺ພຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໔. ຉຏ຺ເຐ ເສນາສນປຎ຺ຎາປການນ຺ຕິ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕານໍ. ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ເສນາສນປຎ຺ຎາປນກາເລ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິຫາເຣສຸ ອສມ຺ມຏ຺ຐໍ ປຣິເວຓໍ ວາ ອປຏິຊຄ຺ຄິຕໍ ເສນາສນໍ ວາ ອໂສຘິຕໍ ມຎ຺ຈປີຐໍ ວາ ອນຸປຏ຺ຐິຕໍ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍໍ ວາ ນາໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ເສນາສນປຎ຺ຎາປການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ທພ຺ໂພຕິສ຺ສ ນາມໍ. ມລ຺ລຣາຊກຸເລ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍຎ຺ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເສນາສນປຎ຺ຎາປການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ພ຺ຍາກໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ໂອສກ຺ກນກາເລ ປພ຺ພຊິ, ຕທາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອປເຣ ຉ ຊນາຕິ ສຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂູ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ສາສເນ ອຄາຣວໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິຘ ກິໍ ກໂຣມ, ເອກມນ຺ເຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈປພ຺ພຕສິຂຣໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕພລໍ ຊານນ຺ຕາ ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕນ຺ຕຸ, ຊີວິເຕ ສາລຍາ ໂອຕຣນ຺ຕຸ, ມາ ປຈ຺ຉານຸຕາປິໂນ ອຫຸວຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິເຍສຸ ຐາເນສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ.

ຕຕ຺ເຣໂກ ເຖໂຣ ປຎ຺ຈເມ ທິວເສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ມມ ກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ອຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖ, ຠິກ຺ຂາຈາຣກິຈ຺ຈໍ ມມາຍຕ຺ຕໍ ໂຫຕຸ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕນ຺ຕາ ເອວໍ ອໂວຈຸມ຺ຫາ ‘‘ໂຍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂໍ ອາຫຣຕຸ, ເຕນ ອາຠຕໍ ເສສາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ນຕ຺ຖິ, ອາວຸໂສຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພເຫຕຸນາ ລຠິຕ຺ຖ, ມຍມ຺ປິ ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ວຏ຺ຏສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫຕິ. ເຖໂຣ ເຕ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ອປໂຣ ເຖໂຣ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ອິຕເຣປິ ເຖຣາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເຕສຸ ເຕສຸ ກຸເລສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອໂກ ຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ຕກ຺ກສິລນຄເຣ ຣາຊເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍຣຏ຺ເຐ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ພາຫິຍຣຏ຺ເຐ ກຸຏຸມ຺ພິກເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ຣາຊຄເຫ ກຸຏຸມ຺ພິກເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອຍໍ ປນ ທພ຺ພຕ຺ເຖໂຣ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ອນຸປິຍນຄເຣ ເອກສ຺ສ ມລ຺ລຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ອຸປວິຊຎ຺ຎກາເລ ກາລມກາສິ, ມຕສຣີຣໍ ສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ທາຣຸຈິຕກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ອທໍສຸ. ຕສ຺ສາ ອຄ຺ຄິເວຄສນ຺ຕຕ຺ຕໍ ອຸທຣປຏລໍ ທ຺ເວຘາ ອໂຫສິ. ທາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎພເລນ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ທພ຺ພຕ຺ຖມ຺ເຠ ນິປຕິ. ຕໍ ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍ຺ຍິກາຍ ອທໍສຸ. ສາ ຕສ຺ສ ນາມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ທພ຺ພຕ຺ຖມ຺ເຠ ນິປຕິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຊີວິຕຕ຺ຕາ ທພ຺ໂພຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກາສິ.

ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອນຸປິຍນິຄມໍ ປຕ຺ວາ ອນຸປິຍມ຺ພວເນ ວິຫຣຕິ. ທພ຺ພກຸມາໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ທສ຺ສເນເນວ ປສີທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຍ຺ຍິກໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ທພ຺ພກຸມາຣໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ. ໂສ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ທພ຺ພກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ໂຕ ຕຈປຎ຺ຈກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປນ຺ໂນ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ສຕ຺ໂຕ ປຐມເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂອໂຣປິຍມານາຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ທຸຕິຍເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂອໂຣປິຍມານາຍ ສກທາຄາມິຜເລ, ຕຕິຍາຍ ອນາຄາມິຜເລ. ສພ຺ພເກສານໍ ປນ ໂອໂຣປນຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈ ອປຈ຺ຉາ ອປຸເຣ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕຕ຺ຣາຍສ຺ມາ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ຣໂຫຄໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣເຓ ກາຍໍ ໂຍເຊຕຸກາໂມ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສນຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍໍ, ຠຕ຺ຕານິ ຈ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ເສນາສນປຎ຺ຎາປກຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອຍໍ ທພ຺ໂພ ທຫໂຣວ ສມາໂນ ມຫນ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ’’ຕິ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລເຍວ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ເຖໂຣ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາລໂຕເຍວ ປຏ຺ຐາຍ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕານໍ ສພ຺ພຠິກ຺ຂູນໍ ເສນາສນານິ ຈ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ຠິກ຺ຂຎ຺ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສຕິ. ຕສ຺ສ ເສນາສນປຎ຺ຎາປກຠາໂວ ສພ຺ພທິສາສຸ ປາກໂຏ ອໂຫສິ – ‘‘ທພ຺ໂພ ກິຣ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ສຠາຄສຠາຄານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ເສນາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ທູເຣປິ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ