📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ

ເອກກນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ;

ສນຣາມຣໂລກຄຣຸໍ, ວນ຺ເທ ສຸຄຕໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘຠາວໍ, ຠາເວຕ຺ວາ ເຈວ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຈ;

ຍໍ ອຸປຄໂຕ ຄຕມລໍ, ວນ຺ເທ ຕມນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມໍ.

‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ, ປຸຕ຺ຕານໍ ມາຣເສນມຖນານໍ;

ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫໍ, ສິຣສາ ວນ຺ເທ ອຣິຍສງ຺ຆໍ.

‘‘ອິຕິ ເມ ປສນ຺ນມຕິໂນ, ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ;

ຍໍ ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ, ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ.

‘‘ເອກກທຸກາທິປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄມວຣສ຺ສ;

ຘມ຺ມກຖິກປຸງ຺ຄວານໍ, ວິຈິຕ຺ຕປຏິຠານຊນນສ຺ສ.

‘‘ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ, ອຏ຺ຐກຖາ ອາທິໂຕ ວສິສເຕຫິ;

ປຎ຺ຈຫິ ຍາ ສງ຺ຄີຕາ, ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈ ປຈ຺ຉາປິ.

‘‘ສີຫຬທີປໍ ປນ ອາຠຕາຖ ວສິນາ ມຫາມຫິນ຺ເທນ;

ຐປິຕາ ສີຫຬຠາສາຍ, ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍ.

‘‘ອປເນຕ຺ວານ ຕໂຕຫໍ, ສີຫຬຠາສໍ ມໂນຣມໍ ຠາສໍ;

ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກໍ, ອາໂຣເປນ຺ໂຕ ວິຄຕໂທສໍ.

‘‘ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕ, ເຖຣານໍ ເຖຣວໍສທີປານໍ;

ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍານໍ, ມຫາວິຫາເຣ ນິວາສີນໍ.

‘‘ຫິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນາຄຕມຕ຺ຖໍ, ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມິ;

ສຸຊນສ຺ສ ຈ ຕຸຏ຺ຐຕ຺ຖໍ, ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ.

‘‘ສາວຕ຺ຖິປຠູຕີນໍ, ນຄຣານໍ ວຓ຺ຓນາ ກຕາ ເຫຏ຺ຐາ;

ທີຆສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ຈ, ຍາ ເມ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ.

‘‘ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ສຸທໍ, ວຕ຺ຖູນິ ຈ ຕຕ຺ຖ ຍານິ ວຸຕ຺ຕານິ;

ເຕສມ຺ປິ ນ ອິຘ ຠິຍ຺ໂຍ, ວິຕ຺ຖາຣກຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ.

‘‘ສຸຕ຺ຕານໍ ປນ ອຕ຺ຖາ, ນ ວິນາ ວຕ຺ຖູຫິ ເຍ ປກາສນ຺ຕິ;

ເຕສໍ ປກາສນຕ຺ຖໍ, ວຕ຺ຖູນິປິ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມິ.

‘‘ສີລກຖາ ຘຸຕຘມ຺ມາ, ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ເຈວ ສພ຺ພານິ;

ຈຣິຍາວິຘານສຫິໂຕ, ຌານສມາປຕ຺ຕິວິຕ຺ຖາໂຣ.

‘‘ສພ຺ພາ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ, ປຎ຺ຎາສງ຺ກລນນິຈ຺ຉໂຍ ເຈວ;

ຂນ຺ຘາຘາຕາຍຕນິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ອຣິຍານິ ເຈວ ຈຕ຺ຕາຣິ.

‘‘ສຈ຺ຈານິ ປຈ຺ຈຍາກາຣເທສນາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘນິປຸຓນຍາ;

ອວິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິມຄ຺ຄາ, ວິປສ຺ສນາຠາວນາ ເຈວ.

‘‘ອິຕິ ປນ ສພ຺ພໍ ຍສ຺ມາ, ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ມຍາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ;

ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມາ ຠິຍ຺ໂຍ, ນ ຕໍ ອິຘ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມິ.

‘‘ມຊ຺ເຌ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ເອສ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອາຄມານຎ຺ຫິ;

ຐຕ຺ວາ ປກາສຍິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠາສິຕມຕ຺ຖໍ.

‘‘ອິຈ຺ເຈວ ກໂຕ ຕສ຺ມາ, ຕມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວານ ສທ຺ຘິເມຕາຍ;

ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຊານຖ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ສໍເຂປກຖາ

໑. ຣູປາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄໂມ ນາມ ເອກກນິປາໂຕ ທຸກນິປາໂຕ ຕິກນິປາໂຕ ຈຕຸກ຺ກນິປາໂຕ ປຎ຺ຈກນິປາໂຕ ຉກ຺ກນິປາໂຕ ສຕ຺ຕກນິປາໂຕ ອຏ຺ຐກນິປາໂຕ ນວກນິປາໂຕ ທສກນິປາໂຕ ເອກາທສກນິປາໂຕຕິ ເອກາທສ ນິປາຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕໂຕ –

‘‘ນວ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈ;

ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ສຸຕ຺ຕານິ, ໂຫນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄເມ’’.

ຕສ຺ສ ນິປາເຕສຸ ເອກກນິປາໂຕ ອາທິ, ສຸຕ຺ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານສຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາປິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທິ. ສາ ປເນສາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ອາທິມ຺ຫິ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ, ຕສ຺ມາ ສາ ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣິຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນິທານວຓ຺ຓນາ

໑. ຍໍ ປເນຕໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ນິທານໍ, ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທໍ, ເມຕິອາທີນິ ນາມປທານິ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວີຕິ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ, ຫຣຕີຕິ ອາຂ຺ຍາຕປທນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕາວ ນເຍນ ປທວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເອວໍສທ຺ໂທ ຕາວ ອຸປມູປເທສ-ສມ຺ປຫໍສນ-ຄຣຫຓວຈນ-ສມ຺ປຏິຄ຺ຄຫາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓາທິ-ອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນ, ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຘ. ປ. ໕໓) ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ເອວໍ ເຕ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໒໒) ອຸປເທເສ. ‘‘ເອວເມຕໍ ຠຄວາ, ເອວເມຕໍ ສຸຄຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ສມ຺ປຫໍສເນ. ‘‘ເອວເມວໍ ປນາຍໍ ວສລີ ຍສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ສ ມຸຓ຺ຑກສ຺ສ ສມຓກສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໗) ຄຣຫເຓ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑) ວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄເຫ. ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໘) ອາກາເຣ. ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ມາຓວກ, ເຍນ ສມໂຓ ອານນ຺ໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ສມຓໍ ອານນ຺ທໍ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉ – ‘ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠວນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອປ຺ປາພາຘໍ…ເປ… ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ ‘‘ສາຘຸ ກິຣ ຠວໍ ອານນ຺ໂທ ເຍນ ສຸຠສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ, ເຕນຸປສງ຺ກມຕຸ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໕) ນິທສ຺ສເນ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ກາລາມາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ ວາ ອກຸສລາ ວາຕິ? ອກຸສລາ, ຠນ຺ເຕ. ສາວຊ຺ຊາ ວາ ອນວຊ຺ຊາ ວາຕິ? ສາວຊ຺ຊາ, ຠນ຺ເຕ. ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕາ ວາ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖາ ວາຕິ? ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕາ, ຠນ຺ເຕ. ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວາ, ກຖໍ ໂວ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ? ສມຕ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ສມາທິນ຺ນາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ອວຘາຣເຓ. ສ຺ວາຍມິຘ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣເຓສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ອາກາຣຕ຺ເຖນ ເອວໍສທ຺ເທນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ນານານຍນິປຸຓໍ ອເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສກສກຠາສານຸຣູປໂຕ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ສພ຺ພຖາເມນ ປນ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕ຺ວາປິ ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອເກນາກາເຣນ ສຸຕນ຺ຕິ.

ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ ‘‘ນາຫໍ ສຍມ຺ຠູ, ນ ມຍາ ອິທໍ ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອວໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ, ສຕິມນ຺ຕານໍ, ຄຕິມນ຺ຕານໍ, ຘິຕິມນ຺ຕານໍ, ອຸປຏ຺ຐາການໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙, ໒໒໓) ເອວໍ ຠຄວຕາ, ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຕ຺ຖກຸສໂລ ຘມ຺ມກຸສໂລ ພ຺ຍຎ຺ຊນກຸສໂລ ນິຣຸຕ຺ຕິກຸສໂລ ປຸພ຺ພາປຣກຸສໂລ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໙) ເອວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ປສຕ຺ຖຠາວານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘາຣຓພລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ອນູນມນຘິກໍ, ເອວເມວ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເມສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ຄາຖາຠິຄີຕໍ ເມ ອໂຠຊເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໘໑; ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໔) ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໘໘) ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ມມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ‘‘ມຍາ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ມມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ສຸຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສຸຕສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ຄມນ-ວິສ຺ສຸຕ-ກິລິນ຺ນອຸປຈິຕານຸໂຍຄ-ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍ-ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ – ‘‘ເສນາຍ ປສຸໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໑໑) ວິສ຺ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອວສ຺ສຸຕາ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໕໗) ກິລິນ຺ນາກິລິນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ອນປ຺ປກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໗-໑໒) ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຍ ຌານປ຺ປສຸຕາ ຘີຣາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໘໑) ຌານານຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑) ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘໂຣ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໓໙) ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕຘໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນສ຺ສ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວາ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘‘ເອວໍ ມຍາ ສຸຕໍ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘‘ເອວໍ ມມ ສຸຕໍ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ ເອວນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນໍ. ເມຕິ ວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄລນິທສ຺ສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ອສ຺ສວນຠາວປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕຠາວປ຺ປກາສນໍ. ເມຕິ ອຕ຺ຕປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ‘‘ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ມຍາ ນ ອຎ຺ຎໍ ກຕໍ, ອິທໍ ປນ ກຕໍ, ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕ’’ຕິ.

ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພປ຺ປກາສນໍ. ເມຕິ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທ຺ທິສິສ຺ສາມິ, ຕໍ ມຍາ ເອວໍ ສຸຕນ຺ຕິ.

ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນານາກາຣນິທ຺ເທໂສ. ເອວນ຺ຕິ ຫິ ອຍໍ ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເມຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິສຍນິທ຺ເທໂສ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ກຕ຺ຕຸ ວິສເຍ ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ວາ ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ເມຕິ ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ມຍາ ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິນາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວິຎ຺ຎາຓວເສນ ລທ຺ຘສວນກິຈ຺ຈໂວຫາເຣນ ສຸຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ກິຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ເອວນ຺ຕິ ວາ ເມຕິ ວາ ນິທ຺ເທສໍ ລເຠຖ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເອຕ຺ຖ ໂສເຕນ ອຸປລທ຺ຘໍ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ. ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປນິຘາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເອວນ຺ຕິ ວຈເນນ ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ສຸຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ສຸຕໍ ສມ຺ມຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນ ໂສ ກາລນ຺ຕເຣນ ມຍາ ສຸຕນ຺ຕິ ປຏິຊານາຕິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ອສມ຺ໂມເຫນ ປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ, ອສມ຺ໂມເສນ ປນ ສຕິສິທ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຕິຍາ ພ຺ຍຎ຺ຊນາວຘາຣຓສມຕ຺ຖຕາ, ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖປຏິເວຘສມຕ຺ຖຕາ. ຕທຸຠຍສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມໂກສສ຺ສ ອນຸປາລນສມຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕ຺ຕສິທ຺ຘິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ເອວນ຺ຕິ ວຈເນນ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣໍ ທີເປຕິ, ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ຫິ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘາຠາວໂຕ. ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕິ, ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສວນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ‘‘ນ ມຍາ ສຸຕໍ, ປຸນ ຠຓຖາ’’ຕິ ຠຓຕິ. ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິໍ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕໍ ສາເຘຕິ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຓິຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຕທຠາວໂຕ. ຕຖາ ອວິກ຺ເຂເປນ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ສາເຘຕິ. ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ໂສຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ຈ ສປ຺ປຸຣິເສ ອນຸປສ຺ສຍມານສ຺ສ ສວນໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍສ຺ມາ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນານາກາຣນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຈ ເອວໍ ຠທ຺ທໂກ ອາກາໂຣ ນ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຓິຫິຕຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠທ຺ທເກນາກາເຣນ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕໂນ ທີເປຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ສວນໂຍເຄນ ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ນ ຫິ ອປ຺ປຕິຣູປເທເສ ວສໂຕ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍວິຣຫິຕສ຺ສ ວາ ສວນໍ ອຕ຺ຖິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ອາສຍສຸທ຺ຘິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ. ຕາຍ ຈ ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘິ, ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘິ. ອິຕິ ປໂຍຄາສຍສຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວຈນໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄໍ ວິຍ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸທຍໂຕ, ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ ວິຍ ຈ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ, ອຣຫຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ຐາເນ ນິທານໍ ຐເປນ຺ໂຕ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນ ວຈເນນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໍ ທີເປຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂສຕພ຺ພເຠທປຏິເວຘທີປເກນ ວຈເນນ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໍ. ເອວນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣທີປກວຈນໍ ຠາສມາໂນ ‘‘ເອເຕ ມຍາ ຘມ຺ມາ ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ’’ຕິ ທີເປຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ອິທໍ ສວນໂຍຄທີປກວຈນໍ ຠາສມາໂນ ‘‘ພຫູ ມຍາ ຘມ຺ມາ ສຸຕາ ຘາຕາ ວຈສາ ປຣິຈິຕາ’’ຕິ ທີເປຕິ. ຕທຸຠເຍນປິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິໍ ທີເປນ຺ໂຕ ສວເນ ອາທຣໍ ຊເນຕິ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຫິ ຘມ຺ມໍ ອາທເຣນ ອສ຺ສຸຓນ຺ໂຕ ມຫຕາ ຫິຕາ ປຣິພາຫິໂຣ ໂຫຕີຕິ ອາທຣໍ ຊເນຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ໂສຕພ຺ໂພຕິ.

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ສກເລນ ວຈເນນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ສາວກຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕຖາ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ‘‘ເກວລໍ ສຸຕເມເວຕໍ ມຍາ, ຕສ຺ເສວ ປນ ຠຄວໂຕ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອປທິສຕິ, ຊິນວຈນໍ ອປ຺ເປຕິ, ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ.

ອປິຈ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕຠາວໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ປຸຣິມວຈນໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມິທໍ ມຍາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວິສາຣທສ຺ສ ທສພລຘຣສ຺ສ ອາສຠຏ຺ຐານຏ຺ຐາຍິໂນ ສີຫນາທນາທິໂນ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຘມ຺ມາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມທີປສ຺ສ ຘມ຺ມສຣຓສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຈນໍ, ນ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖ ວາ ຘມ຺ເມ ວາ ປເທ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ວາ ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ສານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ, ສທ຺ຘາສມ຺ປທໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ວິນາສຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘໍ, ສທ຺ຘໍ ວຑ຺ເຒຕິ ສາສເນ;

ເອວໍ ເມ ສຸຕມິຈ຺ເຈວໍ, ວທໍ ໂຄຕມສາວໂກ’’ຕິ.

ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ. ສມຍນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນິທ຺ເທໂສ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ອນິຍມິຕປຣິທີປນໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຍສທ຺ໂທ –

‘‘ສມວາເຍ ຂເຓ ກາເລ, ສມູເຫ ເຫຕຸທິຏ຺ຐິສຸ;

ປຏິລາເຠ ປຫາເນ ຈ, ປຏິເວເຘ ຈ ທິສ຺ສຕິ’’.

ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗) ສມວາໂຍ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໙) ຂໂຓ. ‘‘ອຸຓ຺ຫສມໂຍ ປຣິຬາຫສມໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໓໕໘) ກາໂລ. ‘‘ມຫາສມໂຍ ປວນສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒) ສມູໂຫ. ‘‘ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ ຠທ຺ທາລິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ, ຠຄວາ ໂຂ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ຠຄວາປິ ມໍ ຊານິສ຺ສຕິ ‘ຠທ຺ທາລິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ, ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໕) ເຫຕຸ. ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ສມຍປ຺ປວາທເກ ຕິນ຺ທຸກາຈີເຣ ເອກສາລເກ ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາເມ ປຏິວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໐) ທິຏ຺ຐິ.

‘‘ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ຈຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກ;

ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ ຘີໂຣ, ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙) ປຏິລາໂຠ. ‘‘ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາ ອນ຺ຕມກາສິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໘) ປຫານໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໒.໘) ປຏິເວໂຘ. ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ສໍວຈ຺ຉຣ-ອຸຕຸ-ມາສ-ອຑ຺ຒມາສ-ຣຕ຺ຕິ-ທິວ-ປຸພ຺ພຓ຺ຫ-ມຊ຺ຌນ຺ຫິກ-ສາຍນ຺ຫ-ປຐມ-ມຊ຺ຌິມ- ປຈ຺ຉິມຍາມ-ມຸຫຸຕ຺ຕາທີສຸ ກາລປ຺ປເຠທຠູເຕສຸ ສມເຍສຸ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເອເຕສຸ ສໍວຈ຺ຉຣາທີສຸ ຍໍ ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຍມ຺ຫິ ຍມ຺ຫິ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸຕຸມ຺ຫິ ມາເສ ປກ຺ເຂ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ທິວສຠາເຄ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ສຸວິທິຕໍ ສຸວວຕ຺ຖາປິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ ອສຸກສໍວຈ຺ຉເຣ ອສຸກອຸຕຸມ຺ຫິ ອສຸກມາເສ ອສຸກປກ຺ເຂ ອສຸກຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອສຸກທິວສຠາເຄ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ຘາເຣຕຸໍ ວາ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ວາ ອຸທ຺ທິສາເປຕຸໍ ວາ, ພຫຸ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເກເນວ ປເທນ ຕມຕ຺ຖໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ເຍ ວາ ອິເມ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິສມໂຍ ຊາຕິສມໂຍ ສໍເວຄສມໂຍ ອຠິນິກ຺ຂມນສມໂຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກສມໂຍ ມາຣວິຊຍສມໂຍ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ ເທສນາສມໂຍ ປຣິນິພ຺ພານສມໂຍຕິ ເອວມາທໂຍ ຠຄວໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ອຕິວິຍ ສຸປ຺ປກາສາ ອເນກກາລປ຺ປເຠທາ ເອວ ສມຍາ, ເຕສຸ ສມເຍສຸ ເທສນາສມຍສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ໂຍ ຈາຍໍ ຎາຓກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມເຍສຸ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມໂຍ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕ-ປຏິປຕ຺ຕິສມເຍສຸ ປຣຫິຕ-ປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ, ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ກຣຓີຍທ຺ວຍສມເຍສຸ ຘມ຺ມິກຖາສມໂຍ, ເທສນາປຏິປຕ຺ຕິສມເຍສຸ ເທສນາສມໂຍ, ເຕສຸປິ ສມເຍສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຍຖາ ອຠິຘມ຺ເມ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິ ຈ, ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ຈ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ວິນເຍ ຈ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ, ອິຘ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຠິຘມ຺ເມ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ຈ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ອຘິກຣຓໍ ຫິ ກາລຕ຺ໂຖ ສມູຫຕ຺ໂຖ ຈ ສມໂຍ, ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ຠາເວນ ເຕສໍ ຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

ວິນເຍ ຈ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ໂຍ ຫິ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

ອິຘ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ມິຎ຺ຈ ເອວໍຊາຕິເກ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ອິມໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສສິ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໍ ສມຍໍ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສິ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອິຘ ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ, ຠຸມ຺ເມນ ກຣເຓນ ຈ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຸປໂຍເຄນ ໂສ ອິຘາ’’ຕິ.

ໂປຣາຓາ ປນ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທ ເອສ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມເມວຕ຺ໂຖຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠຄວາຕິ ຄຣຸ. ຄຣຸຎ຺ຫິ ໂລເກ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ສພ຺ພຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຄຣຸ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂປຣາເຓຫິປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມໍ;

ຄຣຸ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອປິຈ –

‘‘ຠາຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠເຄຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕວາ;

ຠຕ຺ຕວາ ວນ຺ຕຄມໂນ, ຠເວສຸ ຠຄວາ ຕໂຕ’’ຕິ. –

ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ວເສນສ຺ສ ປທສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໒, ໑໔໔) ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ຍຖາສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມສຣີຣໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕິ. ເຕນ ‘‘ນ ອິທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຕ຺ຖຸກໍ ປາວຈນໍ, ອຍໍ ໂວ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ອທສ຺ສເນນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕໍ ຊນໍ ສມສ຺ສາເສຕິ. ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາຕິ ວຈເນນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣູປກາຍປຣິນິພ຺ພານໍ ສາເຘຕິ. ເຕນ ‘‘ເອວໍວິຘສ຺ສ ນາມ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ເທສໂກ ທສພລຘໂຣ ວຊິຣສງ຺ຆາຕສມານກາໂຍ ໂສປິ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ເກນ ອຎ຺ເຎນ ຊີວິເຕ ອາສາ ຊເນຕພ຺ພາ’’ຕິ ຊີວິຕມທມຕ຺ຕໍ ຊນໍ ສໍເວເຊຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ເອວນ຺ຕິ ຈ ຠຓນ຺ໂຕ ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຠຄວາຕິ ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ.

ສາວຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ສມີປຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ວິຫຣຕີຕິ ອວິເສເສນ ອິຣິຍາປຖທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄິປຣິທີປນເມຕໍ. ອິຘ ປນ ຐານຄມນນິສຊ຺ຊາສຍນປ຺ປເຠເທສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອຎ຺ຎຕຣອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ, ເຕນ ຐິໂຕປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ສຍາໂນປິ ຠຄວາ ວິຫຣຕິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເຊຕວເນຕິ ເຊຕສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ວເນ. ຕຎ຺ຫິ ເຕນ ໂຣປິຕໍ ສໍວຑ຺ຒິຕໍ ປຣິປາລິຕໍ, ໂສ ຈສ຺ສ ສາມີ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເຊຕວນນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ເຊຕວເນ. ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ຄຫປຕິນາ ຈຕຸປຎ຺ຎາສຫິຣຎ຺ຎໂກຏິປຣິຈ຺ຈາເຄນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາຕິຕຕ຺ຕາ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສາຕິ ສງ຺ຂໍ ຄເຕ ອາຣາເມ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປປຎ຺ຈສູທນິຍາ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍ ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ‘‘ເຊຕວເນ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເອກໍ ສມຍໍ ວິຫຣິຕຸນ຺ຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຄງ຺ຄາຍມຸນາທີນໍ ສມີເປ ໂຄຍູຖານິ ຈຣນ຺ຕານິ ‘‘ຄງ຺ຄາຍ ຈຣນ຺ຕິ, ຍມຸນາຍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ຍທິທໍ ສາວຕ຺ຖິຍາ ສມີເປ ເຊຕວນໍ, ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ’’ຕິ. ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຫິສ຺ສ ສາວຕ຺ຖິວຈນໍ, ປພ຺ພຊິຕານຸຣູປນິວາສນຏ຺ຐານນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເສສວຈນໍ.

ຕຕ຺ຖ ສາວຕ຺ຖິວຈເນນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຊຕວນາທິກິຕ຺ຕເນນ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານໂຕ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນູປາຍທສ຺ສນໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍຄໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວິເວກາຘິມຸຕ຺ຕິໍ. ປຸຣິເມນ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ. ປຸຣິເມນ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນາຘິມຸຕ຺ຕິຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣຫິຕສຸຂກຣເຓ ນິຣຸປເລປຕໍ. ປຸຣິເມນ ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາຄນິມິຕ຺ຕຜາສຸວິຫາຣໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານຸໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຣິເມນ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເທວຕານໍ. ປຸຣິເມນ ໂລເກ ຊາຕສ຺ສ ໂລເກ ສໍວຑ຺ຒຠາວໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ໂລເກນ ອນຸປລິຕ຺ຕຕໍ. ປຸຣິເມນ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ. ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐) ວຈນໂຕ ຍທຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕທຕ຺ຖປຣິນິປ຺ຜາທນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕທນຸຣູປວິຫາຣໍ. ຠຄວາ ຫິ ປຐມໍ ລຸມ຺ພິນິວເນ, ທຸຕິຍໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວເນເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ເຕນສ຺ສ ວເນເຍວ ວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເທສກາລປຣິທີປນໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍໍ ສມຍໍ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ສມເຍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ອາຣາເມ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ອາຣາເມຕິ ທີເປຕິ. ຠາສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕ ວາ ເທສກາເລ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ຠຄວາ ອຍຸຕ຺ເຕ ເທເສ ວາ ກາເລ ວາ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ. ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວ, ພາຫິຍາ’’ຕິອາທິ (ອຸທາ. ໑໐) ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ໂຂຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ອວຘາຣເຓ ອາທິກາລຕ຺ເຖ ວາ ນິປາໂຕ. ຠຄວາຕິ ໂລກຄຣຸທີປນໍ. ຠິກ຺ຂູຕິ ກຖາສວນຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວຈນໍ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໕; ວິຠ. ໕໑໑) ນເຍນ ວຈນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາມນ຺ເຕສີຕິ ອາລປິ ອຠາສິ ສມ຺ໂພເຘສີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ຎາປເນປິ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ອາມນ຺ຕຍາມິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິເວທຍາມິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ປກ຺ໂກສເນປິ. ຍຖາຫ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ມມ ວຈເນນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑໑; ສໍ. ນິ. ໒.໓໒).

ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອາມນ຺ຕນາກາຣປຣິທີປນໍ. ຕຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂນສີລຕາທິຄຸຓໂຍຄສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂນສີລຕາຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂນຘມ຺ມຕາຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕປິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂເນ ສາຘຸກາຣິຕາຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕປີຕິ ສທ຺ທວິທູ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ເນສໍ ຠິກ຺ຂນສີລຕາທິຄຸຓໂຍຄສິທ຺ເຘນ ວຈເນນ ຫີນາຘິກຊນເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘຕທີນຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ. ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອິມິນາ ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣໂສມ຺ມຫທຍນຍນນິປາຕປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ວຈເນນ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂາຠິມຸເຂ ກໂຣຕິ. ເຕເນວ ຈ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາທີປເກນ ວຈເນນ ເຕສໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕໍ ຊເນຕິ. ເຕເນວ ຈ ສມ຺ໂພຘນຕ຺ເຖນ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣປິ ເຕ ນິໂຍເຊຕິ. ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາຣາຍຕ຺ຕາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ.

ອປເຣສຸປິ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ກສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູເຍວ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ເຈ? ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐາສນ຺ນສທາສນ຺ນິຫິຕຠາວໂຕ. ສພ຺ພປຣິສສາຘາຣຓາ ຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ. ປຣິສາຍ ຈ ເຊຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເສຏ຺ຐາ ອນຄາຣິຍຠາວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸຈຣິຍານຸວິຘາຍກຕ຺ຕາ ສກລສາສນປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຈ. ອາສນ຺ນາ ເຕ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນສຸ ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ສທາສນ຺ນິຫິຕາ ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິກາວຈຣຕ຺ຕາຕິ. ອປິຈ ເຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຠາຊນໍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕຕິປິ ເຕ ເອວ ອາມນ຺ເຕສິ.

ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ປຐມໍ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ, ນ ຘມ຺ມເມວ ເທເສສີຕິ? ສຕິຊນນຕ຺ຖໍ. ຠິກ຺ຂູ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາປິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາປິ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕາປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕາປິ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ‘‘ອຍໍ ເທສນາ ກິໍນິທານາ ກິໍປຈ຺ຈຍາ ກຕມາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເທສິຕາ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ, ນ ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ. ເຕນ ເນສໍ ສຕິຊນນຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ປຐມໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.

ຠທນ຺ເຕຕິ ຄາຣວວຈນເມຕໍ, ສຕ຺ຖຸ ປຏິວຈນທານໍ ວາ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວທມາໂນ ຠຄວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ. ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ວທມານາ ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາລປນ຺ຕິ. ຕຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຠຄວາ ອາທິມ຺ຫິ ຠາສຕິ, ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ປຈ຺ຈາຠາສນ຺ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ທາເປຕິ, ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຍ ຠຄວາ ອາມນ຺ເຕສິ, ເຕ. ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ອາມນ຺ຕນໍ ປຏິອສ຺ໂສສຸໍ, ອຠິມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຓິໍສຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ ປຏິຄ຺ຄເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈາຕິ ຠຄວາ ເອຕໍ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອໂວຈ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂາວຄາຫຓຕ຺ຖໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທສປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາຕິ.

ຣູປາທິວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຣູປມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມີຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠຄວຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາຍ ໂອກາໂສ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ສາ ປເນສາ ສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ຍສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາວ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວິຈາຣຓາ ຕາວ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍານິ ສຸຕ຺ຕານິ ຠຄວາ ປເຣຫິ ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖສິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ. ຍານິ ປນ ‘‘ປຣິປກ຺ກາ ໂຂ ຣາຫຸລສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ຍໍນູນາຫໍ ຣາຫຸລໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ອາສວານໍ ຂເຍ ວິເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໑; ມ. ນິ. ໓.໔໑໖) ເອວໍ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຂນ຺ຕິໍ ມນໍ ອຠິນີຫາຣໍ ພຸຊ຺ຌນຠາວຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍວເສນ ກຖິຕານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ, ເຕສໍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ. ຠຄວນ຺ຕໍ ປນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕ ເຕ ເທວມນຸສ຺ສາ ຕຖາ ຕຖາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ຍານິ ກຖິຕານິ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ຄສໍຍຸຕ຺ຕາທີນິ, ເຕສໍ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ. ຍານິ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຖິຕານິ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕປຸຕ຺ຕມໍສູປມາທີນິ, ເຕສໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ. ເອວມິເມສຸ ຈຕູສຸ ນິກ຺ເຂເປສຸ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ. ປຣຊ຺ຌາສຍວເສນ ເຫຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ເກສໍ ອຊ຺ຌາສເຍນາຕິ? ຣູປຄຣຸການໍ ປຸຣິສານໍ.

ຕຕ຺ຖ ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທີສຸ ນກາໂຣ ປຏິເສຘຕ຺ໂຖ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິຣູປໂຕ ອຎ຺ຎໍ. ເອກຣູປມ຺ປີຕິ ເອກມ຺ປິ ຣູປໍ. ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ ທ຺ເວ ສມນຸປສ຺ສນາ ຎາຓສມນຸປສ຺ສນາ ຈ ທິຏ຺ຐິສມນຸປສ຺ສນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໕) ອຍໍ ຎາຓສມນຸປສ຺ສນາ ນາມ. ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິກາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໓໐) ປນ ທິຏ຺ຐິສມນຸປສ຺ສນາ ນາມ. ຕາສຸ ອິຘ ຎາຓສມນຸປສ຺ສນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອິມສ຺ສ ປນ ປທສ຺ສ ນກາເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ເອກຣູປມ຺ປິ ນ ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ. ຍໍ ເອວໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍໍ ຣູປໍ ຣູປຄຣຸກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈຕຸຠູມກກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຂເປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ‘‘ສພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖິກາຍໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໖) ຫິ ຄຫຓໍ ປຣິຍາທານໍ ນາມ. ‘‘ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ສພ຺ພໍ ກາມຣາຄໍ ປຣິຍາທິຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໒) ເຂປນໍ. ອິຘ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ຣູປໍ ຈຕຸຠູມກກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ນ ນີລຸປ຺ປລກລາປໍ ປຸຣິໂສ ວິຍ ຫຕ຺ເຖນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນາປິ ເຂປຍມານໍ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ອຸທ຺ຘເນ ອຸທກໍ ສນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ເຂເປຕິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈສ຺ສ ນິວາຣຍມານເມວ ຈຕຸຠູມກມ຺ປິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ເຈວ ເຂເປຕິ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ.

ຍຖຍິທນ຺ຕິ ຍຖາ ອິທໍ. ອິຕ຺ຖິຣູປນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣູປໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກິຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ວເທຖ? ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມາ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກນ ຣຸປ຺ປຕິ? ສີເຕນປິ ຣຸປ຺ປຕິ ອຸຓ຺ເຫນປິ ຣຸປ຺ປຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙) ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ຣູປສ຺ສ ວຈນຕ຺ໂຖ ເຈວ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ຣູປສທ຺ໂທ ຂນ຺ຘຠວນິມິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍສຣີຣວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທີສຸ ອເນເກສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໒; ມຫາວ. ໒໒) ເອຕ຺ຖ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໑; ວິຠ. ໖໒໔) ເອຕ຺ຖ ຣູປຠເວ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໒໐໔-໒໓໒ ອາທໂຍ) ເອຕ຺ຖ ກສິຓນິມິຕ຺ເຕ. ‘‘ສຣູປາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ໂນ ອຣູປາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໘໓) ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເຍ. ‘‘ອາກາໂສ ປຣິວາຣິໂຕ ຣູປນ຺ເຕວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໖) ເອຕ຺ຖ ສຣີເຣ. ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໐; ໓.໔໒໑) ເອຕ຺ຖ ວຓ຺ເຓ. ‘‘ຣູປປ຺ປມາໂຓ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໖໕) ເອຕ຺ຖ ສຓ຺ຐາເນ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ອຣສຣູໂປ’’ຕິອາທີນິປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພານິ. ອິຘ ປເນສ ອິຕ຺ຖິຍາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐາເນ ຣູປາຍຕນສງ຺ຂາເຕ ວຓ຺ເຓ ວຕ຺ຕຕິ. ອປິຈ ໂຍ ໂກຈິ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິວຕ຺ຖນິວາສນສ຺ສ ວາ ອລງ຺ກາຣສ຺ສ ວາ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓກາທີນໍ ວາ ປິຬນ຺ຘນມາລາທີນໍ ວາຕິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ໂຘ ຈ ວຓ຺ໂຓ ປຸຣິສສ຺ສ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປກປ຺ປຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ອິຕ຺ຖິຣູປນ຺ເຕວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕ຺ຖິຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມໍ ວາ ‘‘ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິຕ຺ຖິຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ໂອປມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປຣິຍາທານານຸຠາວທສ຺ສນວເສນ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ອິຕ຺ຖິຣູປສ຺ສ ປຣິຍາທານານຸຠາເວ ວຕ຺ຖຸ – ມຫາທາຐິກນາຄຣາຊາ ກິຣ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ອມ຺ພຕ຺ຖເລ ມຫາຖູປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຄິຣິຠຓ຺ຑປູຊໍ ນາມ ກຕ຺ວາ ກາເລນ ກາລໍ ໂອໂຣຘຄຓປຣິວຸໂຕ ເຈຕິຍຄິຣິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ເທຕິ. ພຫູນໍ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐາເນ ນາມ ນ ສພ຺ເພສໍ ສຕິ ສູປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ຈ ທມິຬເທວີ ນາມ ມເຫສີ ປຐມວເຍ ຐິຕາ ທສ຺ສນີຍາ ປາສາທິກາ. ອເຖໂກ ຈິຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ອສໍວຣນິຍາເມນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸມ຺ມາທປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ຐິຕນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນສຸ ‘‘ຫນ຺ທ ທມິຬເທວີ, ຫນ຺ທ ທມິຬເທວີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈສ຺ສ ທຫຣສາມເຓຣາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຈິຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣຕ຺ເວວ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ໂວຫຣິໍສຸ. ອຖ ສາ ເທວີ ນຈິຣສ຺ເສວ ກາລມກາສິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ສິວຖິກທສ຺ສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄເຕ ທຫຣສາມເຓຣາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣ, ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຕ຺ວໍ ວິລປສິ, ມຍໍ ຕສ຺ສາ ເທວິຍາ ສິວຖິກທສ຺ສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ອສ຺ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ສາ ວາ ຕສ຺ສາ ວາ ຕຸມ຺ເຫ ສິວຖິກທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ຄຕາ, ມຸຂໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘູມຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກວຈນເມວ ອໂວຈ. ເອວໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຈິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ອຏ຺ຐາສິ ອິທໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ.

ອປຣມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸ – ສທ຺ຘາຕິສ຺ສມຫາຣາຊາ ກິຣ ເອກທິວສໍ ໂອໂຣຘຄຓປຣິວຸໂຕ ວິຫາຣໍ ອາຄໂຕ. ເອໂກ ທຫໂຣ ໂລຫປາສາທທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຐຕ຺ວາ ອສໍວເຣ ຐິໂຕ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ໂອໂລເກສິ. ສາປິ ຄມນໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ໂອໂລເກສິ. ອຸໂຠປິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸຏ຺ຐິເຕນ ຣາຄຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫິຕ຺ວາ ກາລມກໍສຸ. ເອວໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ທຫຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸ – ກລ຺ຍາຓິຍມຫາວິຫາຣໂຕ ກິເຣໂກ ທຫໂຣ ອຸທ຺ເທສຕ຺ຖາຍ ກາຬທີຆວາປິຄາມທ຺ວາຣວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐິຕຸທ຺ເທສກິຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຖກາມານໍ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຄຕຏ຺ຐາເນ ທຫຣສາມເຓເຣຫິ ປຸຏ຺ເຐນ ຄາມສ຺ສ ນິວິຏ຺ຐາກາໂຣ ກເຖຕພ຺ໂພ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ວິສຠາຄາຣມ຺ມເຓ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ ຕາຍ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ມຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປາ ນາມ ອິຕ຺ຖີ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ມຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕອຸຏ຺ຐິເຕນ ຣາຄຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິ. ເອວມ຺ປິ ອິທໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒. ທຸຕິຍາທີນິ ສທ຺ທຄຣຸກາທີນໍ ອາສຍວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕສຸ ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນ ກຖິຕຄີຕວາທິຕສທ຺ໂທ. ອປິຈ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິວຕ຺ຖນິວາສນສ຺ສາປິ ອລງ຺ກຕາລງ຺ກາຣສ຺ສາປິ ອິຕ຺ຖິປໂຍຄນິປ຺ຜາທິໂຕ ວີຓາສງ຺ຂປຓວາທິສທ຺ໂທປິ ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ໂພປິ ເຫໂສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸວຓ຺ຓກກ຺ກຏກສຸວຓ຺ຓໂມຣທຫຣຠິກ຺ຂຸອາທີນໍ ວຕ຺ຖູນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປພ຺ພຕນ຺ຕຣໍ ກິຣ ນິສ຺ສາຍ ມຫນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິນາຄກຸລໍ ວສຕິ. ອວິທູຣຏ຺ຐາເນ ຈສ຺ສ ມຫາປຣິໂຠຄສໂຣ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ກາຍູປປນ຺ໂນ ສຸວຓ຺ຓກກ຺ກຏໂກ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ຕໍ ສຣໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓຕິຓ຺ເຓ ສຓ຺ຑາເສນ ວິຍ ອເຬຫິ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ເນຕ຺ວາ ມາເຣຕິ. ຕສ຺ສ ໂອຕາຣາເປກ຺ຂາ ຫຕ຺ຖິນາຄາ ເອກໍ ມຫາຫຕ຺ຖິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຕໍ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ ຄຓ຺ຫິ. ຖາມສຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ຠີຕຣວໍ ຣວິສ຺ສາມິ, ສພ຺ເພ ຍຖາຣຸຈິຍາ ອກີຬິຕ຺ວາ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ນິຈ຺ຈໂລວ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ສພ຺ເພສໍ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຕນ ຄຫິຕຠາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍໍ ຊານາເປຕຸໍ ວິຣວິຕ຺ວາ ເອວມາຫ –

‘‘ສິງ຺ຄີມິໂຄ ອາຍຕຈກ຺ຂຸເນຕ຺ໂຕ,

ອຏ຺ຐິຕ຺ຕໂຈ ວາຣິສໂຍ ອໂລໂມ;

ເຕນາຠິຠູໂຕ ກປຓໍ ຣຸທາມິ,

ມາ ເຫວ ມໍ ປາຓສມໍ ຊເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໓.໔໙);

ສາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຄຫິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ຕມ຺ຫາ ຠຍາ ໂມເຈຕຸໍ ຫຕ຺ຖິນາ ຈ ກຸຬີເຣນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປນ຺ຕີ ເອວມາຫ –

‘‘ອຍ຺ຍ ນ ຕໍ ຊຫິສ຺ສາມິ, ກຸຎ຺ຊຣໍ ສຏ຺ຐິຫາຍນໍ;

ປຖພ຺ຍາ ຈາຕຸຣນ຺ຕາຍ, ສຸປ຺ປິໂຍ ໂຫສິ ເມ ຕຸວໍ.

‘‘ເຍ ກຸຬີຣາ ສມຸທ຺ທສ຺ມິໍ, ຄງ຺ຄາຍ ຍມຸນາຍ ຈ;

ເຕສໍ ຕ຺ວໍ ວາຣິໂຊ ເສຏ຺ໂຐ, ມຸຎ຺ຈ ໂຣທນ຺ຕິຍາ ປຕິ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໓.໕໐-໕໑);

ກຸຬີໂຣ ສຫ ອິຕ຺ຖິສທ຺ທສ຺ສວເນນ ຄຫຓໍ ສິຖິລມກາສິ. ອຖ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ‘‘ອຍເມເວຕສ຺ສ ໂອກາໂສ’’ຕິ ເອກໍ ປາທໍ ຄຫິຕາກາເຣເນວ ຐເປຕ຺ວາ ທຸຕິຍໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ປິຏ຺ຐິກປາເລ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິຈຸຓ຺ຓິກໍ ກຕ຺ວາ ໂຖກໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຕີເຣ ຂິປິ. ອຖ ນໍ ສພ຺ພຫຕ຺ຖິໂນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເວຣີ’’ຕິ ວິຈຸຓ຺ຓຍິໍສຸ. ເອວໍ ຕາວ ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ ສຸວຓ຺ຓກກ຺ກຏກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ສຸວຓ຺ຓໂມໂຣປິ ຫິມວນ຺ຕໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ໂຕ ນິຈ຺ຈກາລໍ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸທຍກາເລ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອວໍ ວທຕິ –

‘‘ອຸເທຕຍໍ ຈກ຺ຂຸມາ ເອກຣາຊາ,

ຫຣິສ຺ສວຓ຺ໂຓ ປຖວິປ຺ປຠາໂສ;

ຕໍ ຕໍ ນມສ຺ສາມິ ຫຣິສ຺ສວຓ຺ຓໍ ປຖວິປ຺ປຠາສໍ,

ຕຍາຊ຺ຊ ຄຸຕ຺ຕາ ວິຫເຣມຸ ທິວສໍ.

‘‘ເຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເວທຄູ ສພ຺ພຘມ຺ເມ,

ເຕ ເມ ນໂມ ເຕ ຈ ມໍ ປາລຍນ຺ຕຸ;

ນມຕ຺ຖຸ ພຸທ຺ຘານໍ ນມຕ຺ຖຸ ໂພຘິຍາ,

ນໂມ ວິມຸຕ຺ຕານໍ ນໂມ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ;

ອິມໍ ໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ,

ໂມໂຣ ຈຣຕິ ເອສນາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗);

ໂສ ທິວສໍ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄຕໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາປິ ອິມໍ ຄາຖໍ ວທຕິ –

‘‘ອເປຕຍໍ ຈກ຺ຂຸມາ ເອກຣາຊາ,

ຫຣິສ຺ສວຓ຺ໂຓ ປຖວິປ຺ປຠາໂສ;

ຕໍ ຕໍ ນມສ຺ສາມິ ຫຣິສ຺ສວຓ຺ຓໍ ປຖວິປ຺ປຠາສໍ,

ຕຍາຊ຺ຊ ຄຸຕ຺ຕາ ວິຫເຣມຸ ຣຕ຺ຕິໍ.

‘‘ເຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເວທຄູ ສພ຺ພຘມ຺ເມ,

ເຕ ເມ ນໂມ ເຕ ຈ ມໍ ປາລຍນ຺ຕຸ;

ນມຕ຺ຖຸ ພຸທ຺ຘານໍ ນມຕ຺ຖຸ ໂພຘິຍາ,

ນໂມ ວິມຸຕ຺ຕານໍ ນໂມ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ;

ອິມໍ ໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ,

ໂມໂຣ ວາສມກປ຺ປຍີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໘);

ອິມິນາ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສສຕານິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ໂມຣກຸກ຺ກຸຏິກາຍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ອສຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ເປສິຕສ຺ສ ລຸທ຺ທກສ຺ສ ວສໍ ອຸປຄໂຕ. ເອວໍ ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ ສຸວຓ຺ຓໂມຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ຉາຕປພ຺ພຕວາສີ ທຫໂຣ ປນ ສຸຘາມຸຓ຺ຑກວາສີ ທຫໂຣ ຈ ອິຕ຺ຖິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ຕາຕິ.

໓. ຕຕິເຍ ອິຕ຺ຖິຄນ຺ໂຘຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກໍ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ. ສ຺ວາຍໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຣີຣຄນ຺ໂຘ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ກາຍາຣຸຬ຺ໂຫ ປນ ອາຄນ຺ຕຸກອນຸເລປນາທິຄນ຺ໂຘ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເອກຈ຺ຈາ ຫິ ອິຕ຺ຖີ ອສ຺ສຄນ຺ຘິນີ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ຈາ ເມຓ຺ຑກຄນ຺ຘິນີ, ເອກຈ຺ຈາ ເສທຄນ຺ຘິນີ, ເອກຈ຺ຈາ ໂສຓິຕຄນ຺ຘິນີ. ເອກຈ຺ໂຈ ອນ຺ຘພາໂລ ເອວຣູປາຍປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣຊ຺ຊເຕວ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ປນ ອິຕ຺ຖິຣຕນສ຺ສ ກາຍໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ, ມຸຂໂຕ ຈ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘ. ອຍໍ ນ ສພ຺ພາສໍ ໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕຸກອນຸເລປນາທິຄນ຺ໂຘວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ປນ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສໂຄຓາທໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ສຊາຕິອິຕ຺ຖີນໍ ອຸຕຸຄນ຺ເຘນ ໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນຕິໂຍຊນຈຕຸໂຍຊນມ຺ປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິຕ຺ຖິກາເຍ ຄນ຺ໂຘ ວາ ໂຫຕຸ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິວຕ຺ຖນິວາສນອນຸລິຕ຺ຕາເລປນປິຬນ຺ຘມາລາທິຄນ຺ໂຘ ວາ, ສພ຺ໂພປິ ອິຕ຺ຖິຄນ຺ໂຘຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອິຕ຺ຖິຣໂສຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກໍ ຣສາຍຕນໍ. ຕິປິຏກຈູຬນາຄຈູຬາຠຍຕ຺ເຖຣາ ປນ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກິໍກາຣປຏິສ຺ສາວິຕາທິວເສນ ສວນຣໂສ ເຈວ ປຣິໂຠຄຣໂສ ຈ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖິຣໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕນ? ໂຍ ປນາຍໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ໂອຏ຺ຐມໍສສມ຺ມກ຺ຂນເຂຬາທິຣໂສປິ, ສາມິກສ຺ສ ທິນ຺ນຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນໍ ຣໂສປິ, ສພ຺ໂພ ໂສ ອິຕ຺ຖິຣໂສຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອເນເກ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຸຄາເມນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສຫຕ຺ຖາ ທິນ຺ນເມວ ມຘຸຣນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ຕາຕິ.

໕. ປຎ຺ຈເມ ອິຕ຺ຖິໂຜຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍສມ຺ຜສ຺ໂສ, ອິຕ຺ຖິສຣີຣາຣຸຬ຺ຫານໍ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣມາລາທີນມ຺ປິ ຜສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຜຏ຺ຐພ຺ໂພຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ໂພເປສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍຕິ ມຫາເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ຄຓສຊ຺ຌາຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຫຣຠິກ຺ຂຸໂນ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓຜສ຺ໂສ ວິຍາຕິ.

ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍວເສນ ຣູປາທີສຸ ເອເກກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອີທິສໍ ນ ປສ຺ສາມີຕິ ອາຫ. ຍຖາ ຫິ ຣູປຄຣຸກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ຄເມຕິ ປລິພຸນ຺ຘຕິ ພຊ຺ຌາເປຕິ ພທ຺ຘາເປຕິ ໂມເຫຕິ ສໍໂມເຫຕິ, ນ ຕຖາ ເສສາ ສທ຺ທາທໂຍ. ຍຖາ ຈ ສທ຺ທາທິຄຣຸການໍ ສທ຺ທາທໂຍ, ນ ຕຖາ ຣູປາທີນິ ອາຣມ຺ມຓານິ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ຣູປາທີສຸ ເອກເມວາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທ຺ເວປິ ຕີຓິປິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ປຎ຺ຈປິ. ອິຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ປຎ຺ຈຄຣຸກວເສນ ກຖິຕາ, ນ ປຎ຺ຈຄຣຸກຊາຕກວເສນ. ປຎ຺ຈຄຣຸກຊາຕກໍ ປນ ສກ຺ຂິຠາວຕ຺ຖາຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ອມນຸສ຺ເສຫິ ກນ຺ຕາຣມຊ຺ເຌ ກຕາຍ ອາປຓາທິວິຈາຣຓາຍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ປຎ຺ຈສຸ ສຫາເຍສຸ ຣູປຄຣຸໂກ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ໂຕ, ສທ຺ທາທິຄຣຸກາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓາທີສຸ. ອິຕິ ຕໍ ສກ຺ຂິຠາວຕ຺ຖາຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ. ອິເມ ປນ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ປຎ຺ຈຄຣຸກວເສເນວ ກຖິຕາ.

໖. ຍສ຺ມາ ຈ ນ ເກວລໍ ປຸຣິສາເຍວ ປຎ຺ຈຄຣຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິໂຍປິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ຕາສມ຺ປິ ວເສນ ປຸນ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ກເຖສິ. ເຕສມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຕ຺ຖູສຸປິ ປຐມສຸຕ຺ເຕ ໂລຫປາສາທທ຺ວາເຣ ຐິຕໍ ທຫຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມຕາຍ ຣາໂຊໂຣຘາຍ ວຕ຺ຖຸ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ.

໗. ທຸຕິຍສຸຕ຺ເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ຣູປູປຊີວິໂນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄຸຕ຺ຕິລວີຓາວາທໂກ ກິເຣກິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຫສ຺ສໍ ປຫິຓິ, ສາ ຕໍ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ກຣິສ຺ສາເມຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາຍນ຺ຫກາລສມນນ຺ຕເຣ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ເຄຫສ຺ສ ອຠິມຸຂຏ຺ຐາເນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ເຄຫທ຺ວາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ວີຓາຍ ຕນ຺ຕິໂຍ ສເມ ຄຸເຓ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕິສ຺ສເຣນ ຄີຕສ຺ສຣໍ ອນຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ຄາຍິ. ສາ ອິຕ຺ຖີ ຕສ຺ສ ຄີຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ວິວຏວາຕປາເນນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາກາເສເຍວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ.

໘. ຕຕິຍສຸຕ຺ເຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ກາຍໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ, ມຸຂໂຕ ຈ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘຕິ ອິທໍ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣກິສ຺ສາ ກຸຏຸມ຺ພິກຘີຕາຍ ສາມິໂກ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ຄິຫິຠູເຕນ ປູເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍໍ ‘‘ອສ຺ສາມິກາ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຣາຊາ ປເສນທິໂກສໂລ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ເອກໍ ນີລຸປ຺ປລກລາປໍ ອາທາຍ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ເອເກກິສ຺ສາ ເອເກກໍ ນີລຸປ຺ປລໍ ທາເປສິ. ປຸປ຺ເຜສຸ ຠາຊິຍມາເນສຸ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕານິ. ສາ ປຫຏ຺ຐາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປສິງ຺ຆິຕ຺ວາ ປໂຣທິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ອຸຠຍາກາຣໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ອຕ຺ຕໂນ ປຫຏ຺ຐກາຣຓຎ຺ຈ ໂຣທນກາຣຓຎ຺ຈ ກເຖສິ. ຍາວຕຕິຍໍ ກຖິເຕປິ ຣາຊາ ອສ຺ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ປຸນທິວເສ ສກລຣາຊນິເວສເນ ສພ຺ພມາລາວິເລປນາທິສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ‘‘ກຕໂຣ ເຕ ເຖໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຄຈ຺ຉຕຸ, ອມ຺ຫາກໍ ອສຸກຕ຺ເຖໂຣ ອນຸໂມທນໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ. ເຖເຣ ອນຸໂມທນໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອາຣທ຺ຘມຕ຺ເຕ ສກລໍ ຣາຊນິເວສນໍ ຄນ຺ຘປູຣໍ ວິຍ ຊາຕໍ. ຣາຊາ ‘‘ສຈ຺ຈເມເວສາ ອາຫາ’’ຕິ ປສີທິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາຣໍ ຕໍ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຍໍ ອຕີເຕ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ‘ສາຘຸ ສາຘູ’ຕິ ສາຘຸກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອສ຺ໂສສິ, ຕມ຺ມູລໂກ ເຕນ ມຫາຣາຊ ອຍມານິສໍໂສ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິ.

‘‘ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາກາເລ, ສາຘຸ ສາຘູຕິ ຠາສໂຕ;

ມຸຂໂຕ ຊາຍເຕ ຄນ຺ໂຘ, ອຸປ຺ປລໍວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ.

ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕໍ.

ຣູປາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໒. ນີວຣຓປ຺ປຫານວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໑. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ເອກຘມ຺ມມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໒໑) ວິຍ ນິສ຺ສຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ເອກຘມ຺ມມ຺ປີຕິ ນິສ຺ສຕ຺ຕໍ ເອກສຠາວມ຺ປີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸປ຺ປນ຺ໂນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຠູຕານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຐິຕິຍາ ສມ຺ຠເວສີນໍ ວາ ອນຸຄ຺ຄຫາຍ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໒; ສໍ. ນິ. ໒.໑໑) ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ ທ຺ວິປທາ ວາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ເອວມາທີສຸ ວິຍ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ວາສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ເຍນ ຘມ຺ເມນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕມຫໍ ຍຖາ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອຎ຺ຎໍ ນ ປສ຺ສາມີຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຊາໂຕ ອສຎ຺ຊາໂຕ ອປາຕຸຠູໂຕ ອສມຸທາຄໂຕ. ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ‘‘ໂຍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ກາມຣາໂຄ ກາມນນ຺ທີ ກາມຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໕໖) ນເຍນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ປາຕຸຠວຕິ. ໂສ ປເນສ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ວາ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ວຕ຺ຕວເສນ ກິເລໂສ ນ ສມຸທາຈຣຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຄນ຺ຖຘຸຕງ຺ຄສມາຘິ- ວິປສ຺ສນານວກມ຺ມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ. ກຖໍ? ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ທ຺ເວອສີຕິ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຕານິ ຈຸທ຺ທສ ມຫາວຕ຺ຕານິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓປານີຍມາຬກອຸໂປສຖາຄາຣອາຄນ຺ຕຸກຄມິກວຕ຺ຕານິ ຈ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠິນ຺ນວຕ຺ຕສ຺ສ ຈຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣຎ຺ເຈວ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ຄຎ຺ຈ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ຄນ຺ຖຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອກມ຺ປິ ນິກາຍໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ທ຺ເວປິ ຕໂຍປິ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຎ຺ຈປິ. ຕສ຺ສ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຕ຺ຖວເສນ ປາຬິວເສນ ອນຸສນ຺ຘິວເສນ ປຸພ຺ພາປຣວເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ປກາເສນ຺ຕສ຺ສ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ຄນ຺ຖກມ຺ມໍ ປຫາຍ ກຸສີຕສ຺ສ ຈຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ຘຸຕງ຺ຄຘໂຣ ໂຫຕິ, ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄຄຸເຓ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ຘຸຕງ຺ຄຄຸເຓ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ຘຸຕງ຺ຄານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພາຫຸລ຺ລາຍ ອາວຕ຺ຕສ຺ສ ຈຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈິຓ຺ຓວສີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນວສິອາທີນໍ ວເສນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ປຣິຫີນຊ຺ຌານສ຺ສ ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐຊ຺ຌານສ຺ສ ວາ ຠສ຺ສາທີສຸ ອນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ວິປສ຺ສໂກ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕສຸ ວາ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວາ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ວິຫຣໂຕ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມໍ ປຫາຍ ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸລສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ນວກມ຺ມິໂກ ໂຫຕິ, ອຸໂປສຖາຄາຣໂຠຊນສາລາທີນິ ກາເຣຕິ. ຕສ຺ສ ເຕສໍ ອຸປກຣຓານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ນວກມ຺ເມ ນິຏ຺ຐິເຕ ວາ ວິສ຺ສຏ຺ເຐ ວາ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອາຄໂຕ ສຸທ຺ຘສຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອນາເສວນຕາຍ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ລທ຺ຘາເສວນສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວໍ ຕາວ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖໍ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອນນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ ມນາປິຍໍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ລຠຕິ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຊາໂຕ ສຎ຺ຊາໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປາຕຸຠູໂຕ. ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນຠາວາຍ. ເວປຸລ຺ລາຍາຕິ ວິປຸລຠາວາຍ ຣາສິຠາວາຍ. ຕຕ຺ຖ ສກິໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ສກິໍ ນິຣຸທ຺ໂຘ ວາ ສ຺ເວວ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອຏ຺ຐານເມຕໍ. ເອກສ຺ມິໍ ປນ ນິຣຸທ຺ເຘ ຕສ຺ມິໍ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ ນາມ.

ສຸຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣາຄຏ຺ຐານິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ‘‘ສນິມິຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ໂນ ອນິມິຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ນາມໍ. ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ເຕນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ປຎ຺ຈ ນິມິຕ຺ຕານິ ກາເລນ ກາລໍ ມນສິກາຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໑໖) ເອຕ຺ຖ ກາຣຓສ຺ສ. ‘‘ໂສ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາເສວຕິ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໓໕) ເອຕ຺ຖ ສມາຘິສ຺ສ. ‘‘ຍໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຍໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິກໂຣໂຕ ອນນ຺ຕຣາ ອາສວານໍ ຂໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໒໗) ເອຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ. ອິຘ ປນ ຣາຄຏ຺ຐານິໂຍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຘມ຺ໂມ ‘‘ສຸຠນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ? ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ, ທຸກ຺ເຂ ສຸຂນ຺ຕິ, ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕາຕິ, ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິ, ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອຸປ຺ປຖມນສິກາໂຣ, ສຈ຺ຈວິປ຺ປຏິກູເລນ ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນາ ອນ຺ວາວຊ຺ຊນາ ອາໂຠໂຄ ສມນ຺ນາຫາໂຣ ມນສິກາໂຣ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໓໖) ອິມສ຺ສ ມນສິກາຣສ຺ສ ວເສນ ອນຸປາເຍນ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ.

໑໒. ທຸຕິເຍ ພ຺ຍາປາໂທຕິ ຠຕ຺ຕພ຺ຍາປຕ຺ຕິ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນໍ ປກຕິວິຊຫນຠາໂວ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ພ຺ຍາປາທນີວຣຓໍ? ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີຕິ ອາຆາໂຕ ຊາຍຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໖໐) ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕສ຺ສ ພ຺ຍາປາທນີວຣຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຏິຆນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐໍ ນິມິຕ຺ຕໍ. ປຏິຆສ຺ສປິ ປຏິຆາຣມ຺ມຓສ຺ສປິ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ – ‘‘ປຏິຆມ຺ປິ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕໍ, ປຏິຆາຣມ຺ມໂຓປິ ຘມ຺ໂມ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຫິ ວິເສສມຕ຺ຕເມວ ວກ຺ຂາມາຕິ.

໑໓. ຕຕິເຍ ຖິນມິທ຺ຘນ຺ຕິ ຖິນຎ຺ເຈວ ມິທ຺ຘຎ຺ຈ. ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ຖິນໍ, ອາລສິຍຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ມິທ຺ຘໍ, ກປິມິທ຺ຘສ຺ສ ປຈລາຍິກຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ຖິນໍ? ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ໂອລີຍນາ ສລ຺ລີຍນາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ມິທ຺ຘໍ? ຍາ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ໂອນາໂຫ ປຣິໂຍນາໂຫ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໒-໑໑໖໓) ນເຍນ ວິຕ຺ຖາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣຕີຕິອາທີນິ ວິຠງ຺ເຄ ວິຠຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອຣຕິ? ປນ຺ເຕສຸ ວາ ເສນາສເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣສຸ ວາ ອຘິກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຣຕິ ອຣຕິຕາ ອນຠິຣຕິ ອນຠິຣມນາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ປຣິຕສ຺ສິຕາ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຕນ຺ທີ? ຍາ ຕນ຺ທີ ຕນ຺ທິຍນາ ຕນ຺ທິມນຕາ ອາລສ຺ສໍ ອາລສ຺ສາຍນາ ອາລສ຺ສາຍິຕຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕນ຺ທີ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ວິຊມ຺ຠິຕາ? ຍາ ກາຍສ຺ສ ຊມ຺ຠນາ ວິຊມ຺ຠນາ ອານມນາ ວິນມນາ ສນ຺ນມນາ ປຓມນາ ພ຺ຍາຘິຍກໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຊມ຺ຠິຕາ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຠຕ຺ຕສມ຺ມໂທ? ຍາ ຠຸຕ຺ຕາວິສ຺ສ ຠຕ຺ຕມຸຈ຺ຉາ ຠຕ຺ຕກິລມໂຖ ຠຕ຺ຕປຣິຬາໂຫ ກາຍທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠຕ຺ຕສມ຺ມໂທ. ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ເຈຕໂສ ຈ ລີນຕ຺ຕໍ? ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ໂອລີຍນາ ສລ຺ລີຍນາ ລີນໍ ລີຍນາ ລີຍິຕຕ຺ຕໍ ຖິນໍ ຖິຍນາ ຖິຍິຕຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຈຕໂສ ຈ ລີນຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໘໕໖, ໘໕໗, ໘໕໙, ໘໖໐).

ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓສ຺ສ ສຫຊາຕວເສນາປິ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນາປິ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຈຕໂສ ຈ ລີນຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນວ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາຕໍ ນ ໂຫຕິ, ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປນ ໂຫຕີຕິ.

໑໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຎ຺ເຈວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຕາກາໂຣ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນາມ ອກຕກລ຺ຍາຓສ຺ສ ກຕປາປສ຺ສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ. ເຈຕໂສ ອວູປສໂມຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ເສເວຕໍ ນາມໍ. ອວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຌາເນນ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ອວູປສມິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ອຍໍ ປນ ອວູປສໂມ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ.

໑໕. ປຎ຺ຈເມ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໗) ນເຍນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ວິຈິກິຈ຺ຉານີວຣຓໍ. ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓເຍວາຕິ.

໑໖. ຉຏ຺ເຐ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ວາ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ວາຕິ ທ຺ວີເຫວ ກາຣເຓຫິ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ, ປຸນ ເຫຕຸໍ ວາ ປຈ຺ຈຍໍ ວາ ນ ລຠຕິ. ອິຘາປິ ວຕ຺ຕາທີນໍເຍວ ວເສນ ອສມຸທາຈາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ວຕ຺ຕວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ມິລກ຺ຂຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ.

ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ ໂຣຫຓຊນປເທ ຄາເມຓ຺ຑວາລມຫາວິຫາຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂາຈາເຣ ເນສາທກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ວຍໍ ອາຄມ຺ມ ກຕຆຣາວາໂສ ‘‘ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອທູຫລສຕໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ປາສສຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສູລສຕໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ພຫຸໍ ປາປໍ ອາຍູຫນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ເຄຫໂຕ ອຄ຺ຄິຎ຺ຈ ໂລຓຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ຄໂຕ. ປາເສ ພທ຺ຘມິຄໍ ວຘິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣປກ຺ກມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ປິປາສິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຄາເມຓ຺ຑວາລມຫາວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ປານີຍມາຬເກ ທສມຕ຺ເຕສຸ ປານີຍຆເຏສຸ ປິປາສາວິໂນທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ປານີຍໍ ອລຠນ຺ໂຕ, ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ປິປາສາຍ ອາຄຕານໍ ປິປາສາວິໂນທນມຕ຺ຕໍ ປານີຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຸຊ຺ຌາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ຈູຬປິຓ຺ຑປາຕິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປານີຍມາຬເກ ທສມຕ຺ເຕ ປານີຍຆເຏ ປູເຣ ທິສ຺ວາ ‘‘ຊີວມານເປຕກສຕ຺ໂຕ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສກ, ສເຈ ປິປາສິໂຕສິ, ປິວ ປານີຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ກຸຏໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖສຸ ອາສິຎ຺ຈິ. ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ປີຕປີຕໍ ປານີຍໍ ຕຕ຺ຕກປາເລ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມິວ ນສ຺ສຕິ, ສກເລປິ ຆເຏ ປິວໂຕ ປິປາສາ ນ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຍາວ ທາຣຸຓຎ຺ຈ ເຕ, ອຸປາສກ, ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ອິທາເນວ ເປໂຕ ຊາໂຕ, ວິປາໂກ ກີທິໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ?

ໂສ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ລທ຺ຘສໍເວໂຄ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕານິ ອທູຫລາທີນິ ວິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ເວເຄນ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທີປກມິຄປກ຺ຂິໂນ ອຣຎ຺ເຎ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຈ຺ຈຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ທຸກ຺ກຣາ, ອາວຸໂສ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ກຖໍ ຕ຺ວໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສສີຕິ? ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ກຖໍ ນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ? ເຖໂຣ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ວຕ຺ຕາຣຠິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ເທວທູຕສຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕເມນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິຣຍປາລາ ປຸນ ມຫານິຣເຍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໗໐; ອ. ນິ. ໓.໓໖) ອິມໍ ຐານໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂຣາສິໍ ອນຸຠວິຕສຕ຺ຕໍ ປຸນ ມຫານິຣເຍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອໂຫ ຠາຣິໂຍ, ຠນ຺ເຕ, ມຫານິຣໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ອາມາວຸໂສ, ຠາຣິໂຍຕິ. ສກ຺ກາ, ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສິຕຸນ຺ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ກາ ປສ຺ສິຕຸໍ, ທິຏ຺ຐສທິສໍ ກາຕຸໍ ເອກໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມເຓເຣ ສມາທເປຕ຺ວາ ປາສາຓປິຏ຺ເຐ ອລ຺ລທາຣຸຣາສິໍ ກາເຣຫີຕິ. ໂສ ຕຖາ ກາເຣສິ. ເຖໂຣ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ມຫານິຣຍໂຕ ຂຊ຺ໂຊປນກມຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິປປຏິກໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ທາຣຸຣາສິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປິ. ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິປາໂຕ ຈ ທາຣຸຣາສິໂນ ຌາຍິຕ຺ວາ ຉາຣິກຠາວູປຄມນຎ຺ຈ ອປຈ຺ຉາ ອປຸຣິມໍ ອໂຫສິ.

ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກຕິ ຘຸຣານິ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາວຸໂສ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ, ຄນ຺ຖຘຸຣນ຺ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຄນ຺ໂຖ ນາມ ປຏິພລສ຺ສ ຠາໂຣ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ທຸກ຺ຂູປນິສາ ສທ຺ຘາ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປູເຣສ຺ສາມິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເຖໂຣ ‘‘ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ. ໂສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ຈ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ວຕ຺ຕຎ຺ຈ ປູເຣຕິ. ເອກທິວສໍ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕມຫາວິຫາເຣ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ເອກທິວສໍ ຄາເມຓ຺ຑວາລມຫາວິຫາເຣ, ເອກທິວສໍ ໂຄຈຣຄາມມຫາວິຫາເຣ. ຖິນມິທ຺ເຘ ໂອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕປຣິຫານິຠເຍນ ປລາລວຣຓກໍ ເຕເມຕ຺ວາ ສີເສ ຐເປຕ຺ວາ ປາເທ ອຸທເກ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ນິສີທຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕມຫາວິຫາເຣ ທ຺ເວ ຍາເມ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ພລວປຈ຺ຈູສກາເລ ນິທ຺ທາຍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາຍ ອລ຺ລປລາລໍ ສີເສ ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ປາຈີນປພ຺ພຕປສ຺ເສ ສາມເຓຣສ຺ສ ອຣຸຓວຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ –

‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖ, ຍຸຎ຺ຊຖ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ຘຸນາຖ ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນໍ, ນຬາຄາຣໍວ ກຸຎ຺ຊໂຣ.

‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫສ຺ສຕິ;

ປຫາຍ ຊາຕິສໍສາຣໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໕) –

ອິທໍ ຐານໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມາທິສສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອິທໍ ກຖິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕເທວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອປຣາປຣໍ ວາຍມນ຺ໂຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ຈ ຕເທວ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ –

‘‘ອລ຺ລໍ ປລາລປຸຎ຺ຊາຫໍ, ສີເສນາທາຍ ຈງ຺ກມິໍ;

ປຕ຺ໂຕສ຺ມິ ຕຕິຍໍ ຐານໍ, ເອຕ຺ຖ ເມ ນຕ຺ຖິ ສໍສໂຍ’’ຕິ.

ເອວຣູປສ຺ສ ວຕ຺ຕວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລໂສ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ.

ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄນ຺ເຖ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ປກາເສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ຄນ຺ຖວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ມລິຍເທວຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ ຕິວສ຺ສຠິກ຺ຂຸກາເລ ກລ຺ລຄາມເກ ມຓ຺ຑລາຣາມມຫາວິຫາເຣ ອຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວິປສ຺ສນາຍ ຈ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ເສກທິວສໍ ກລ຺ລຄາເມ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣໂຕ ເອກາ ອຸປາສິກາ ຍາຄຸອຸຬຸງ຺ກໍ ທຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີຕໂຠຊນໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ກຕຣຄາມວາສິໂກສິ ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມຓ຺ຑລາຣາມມຫາວິຫາເຣ ຄນ຺ຖກມ຺ມໍ ກໂຣມິ, ອຸປາສິເກຕິ. ເຕນ ຫິ ຕາຕ ຍາວ ຄນ຺ຖກມ຺ມໍ ກໂຣສິ, ອິເຘວ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫາສີຕິ. ໂສ ຕໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂໍ ໂຫຕຸ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຕູ’’ຕິ ປທທ຺ວຍເມວ ກເຖຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ເຕມາສໍ ຕສ຺ສາເຍວ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑາປຈິຕິໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເນວາສິກມຫາເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ ມຫາເທວ, ອຊ຺ຊ ວິຫາເຣ ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມທານໍ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຘິວາເສສິ.

ທຫຣສາມເຓຣາ ອຸປາສິກາຍ ສຎ຺ຎໍ ອທໍສຸ – ‘‘ອຊ຺ຊ ເຕ ປຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ກເຖສ຺ສຕິ, ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸເຓຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ຕາຕາ, ນ ສພ຺ເພວ ຘມ຺ມກຖໍ ຊານນ຺ຕິ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມຍ຺ຫໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂໍ ໂຫຕຸ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຕູ’’ຕິ ປທທ຺ວຍເມວ ກເຖສິ, ມາ ເກຬິໍ ກໂຣຖາຕິ. ມາ, ຕ຺ວໍ ອຸປາສິເກ, ຊານນໍ ວາ ອຊານນໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐຫສ຺ສຸ, ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເມວ ສຸຓາຫີຕິ. ອຸປາສິກາ ຄນ຺ຘມາລາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປູເຊຕ຺ວາ ປຣິສນ຺ເຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓມານາ ນິສີທິ. ທິວາຘມ຺ມກຖິໂກ ຈ ສຣຠາຓໂກ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ຎຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕໂຕ ມລິຍເທວຕ຺ເຖໂຣ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ວຕ຺ວາ – ‘‘ມຍາ ມຫາອຸປາສິກາຍ ຕໂຍ ມາເສ ທ຺ວີເຫວ ປເທຫິ ອນຸໂມທນາ ກຕາ, ອຊ຺ຊ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຕີຫິ ປິຏເກຫິ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ກເຖສິ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ມຫາອຸປາສິກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອປໂຣປິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຫາວິຫາເຣ ຕິສ຺ສຠູຕິຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ວິນຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍໍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ໂອໂລເກສິ. ຕສ຺ສ ໂລໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ໂສ ປຕິຏ຺ຐິຕປາທໍ ອຈາເລຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ເຕ ຍາຄຸໍ ອຸປຏ຺ຐາກທຫຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ວິຕກ຺ໂກ ວຑ຺ຒມາໂນ ມໍ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ສໍສີທາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໂຕວ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອໂກ ເມ ພ຺ຍາຘິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອຫໍ ເອຕໍ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ອິຕຣຖາ ນາຄມິສ຺ສາມິ. ຕຸມ຺ເຫ ທິວາ ອຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ສາຍໍ ອຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ມໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຐເປຖ, ປຈ຺ຈູສກາເລ ອຸທ຺ເທສໍ ປນ ມາ ຐປຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ມລຍວາສິມຫາສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລາຍ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາວ ‘‘ປຏິສາເມຫິ, ອາວຸໂສ, ຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຠນ຺ເຕ, ເອໂກ ເມ ພ຺ຍາຘິ ອຕ຺ຖິ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ຕໍ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ສກ຺ໂກຖ, ປຏິສາເມສ຺ສາມີຕິ. ອາວຸໂສ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຣຄໍ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕສິ, ປຏິສາເມຫີຕິ. ສຸພ຺ພໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ອຊານິຕ຺ວາ ເອວໍ ນ ວກ຺ຂຕີ’’ຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ເຖໂຣ ‘‘ຣາຄຈຣິໂຕ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ. ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອໍເສ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວນ຺ທິ. ກິໍ, ອາວຸໂສ, ມຫາຠູຕິ ອຕິເຣກນິປຈ຺ຈກາຣໍ ທສ຺ເສສີຕິ? ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ, ອິທໍ ເມ ປຈ຺ຉິມທສ຺ສນນ຺ຕິ! ຄຈ຺ຉາວຸໂສ, ມຫາຠູຕິ ຕາທິສສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນາ ວາ ມຄ຺ໂຄ ວາ ຜລໍ ວາ ທຸລ຺ລຠນ຺ຕິ. ໂສ ເຖຣສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອາຄມນກາເລ ວວຕ຺ຖາປິຕໍ ຉນ຺ນໍ ເສປຓ຺ຓິຄຈ຺ຉມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ອຸທ຺ເທສໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ເອວຣູປານໍ ຄນ຺ຖວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ ກິເລສາ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘຸຕງ຺ຄານິ ປຣິຫຣໂຕ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ຘຸຕງ຺ຄວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຄາມນ຺ຕປພ຺ຠາຣວາສີ ມຫາສີວຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ເຖໂຣ ກິຣ ມຫາຄາເມ ຕິສ຺ສມຫາວິຫາເຣ ວສນ຺ໂຕ ເຕປິຏກໍ ອຕ຺ຖວເສນ ຈ ປາຬິວເສນ ຈ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາຄເຓ ວາເຈຕິ. ເຖຣສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສມນສ຺ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ສຸຂໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ. ໂສ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເອເກນຸປາເຍນ ເຖຣສ຺ສ ສໍເວຄໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ອາຄໂຕສິ, ອາວຸໂສ, ປິຓ຺ຑປາຕິກາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສເຈ ເມ ໂອກາສໍ ກຣິສ຺ສຖ, ເອກໍ ຘມ຺ມປທໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄໂຕສ຺ມິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ພຫູ, ອາວຸໂສ, ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຸຍ຺ຫໍ ໂອກາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ໂສ ສພ຺ເພສຸ ຣຕ຺ຕິທິວສຠາເຄສຸ ໂອກາສໍ ອລຠນ຺ໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ໂອກາເສ ອສຕິ ມຣຓສ຺ສ ກຖໍ ໂອກາສໍ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕທາ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນາຍໍ ອຸທ຺ເທສຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ, ມຍ຺ຫໍ ປເນສ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ໂສປິ ເຖໂຣ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ມາທິເສນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຓິວຓ຺ເຓ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຄມາສິ.

ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊາຕສໍເວໂຄ ທິວາ ອຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ສາຍໍ ອຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ວາເຈຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ອຸທ຺ເທສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອຕຣນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ເຕຣສ ຘຸຕຄຸເຓ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄາມນ຺ຕປພ຺ຠາຣເສນາສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ຠາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປຕ຺ວາ ມຎ຺ເຈ ປິຏ຺ຐິໍ ນ ປສາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ມານສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມໍ ໂອຕຣິ. ຕສ຺ສ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ ອຊ຺ຊ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຆເຏນ຺ຕສ຺ເສວ ປວາຣຓາ ສມ຺ປຕ຺ຕາ. ໂສ ປວາຣຓາຍ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ປຫາຍ ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓໍ ປວາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຕິວິຍ ກິລມຕິ. ໂສ ຕາຍ ປວາຣຓາຍ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ມາທິໂສປິ ນາມ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ນ ລຠຕິ, ຍາວ ທຸລ຺ລຠຎ຺ຈ ວຕິທໍ ອຣຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ຐານຈງ຺ກມພຫຸໂລ ຫຸຕ຺ວາ ຕິໍສ ວສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ມຊ຺ເຌ ຐິຕໍ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິສຸທ຺ຘໍ, ອຸທາຫຸ ມຍ຺ຫໍ ສີລ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ຈນ຺ທມຓ຺ຑເລ ສສລກ຺ຂຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ອຸປສມ຺ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວຊ຺ຊທິວສາ ສີລສ຺ມິໍ ກາຬກໍ ວາ ຕິລໂກ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕປີຕິໂສມນສ຺ໂສ ປຣິປກ຺ກຎາຓຕ຺ຕາ ປີຕິໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເອວຣູປສ຺ສ ຘຸຕງ຺ຄວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ກິເລໂສ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ.

ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຐມຊ຺ຌານາທິສມາປຊ຺ຊນພຫຸລຕາຍ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ເຖໂຣ ກິຣ ອວສ຺ສິກກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີ. ໂສ ສມາປຕ຺ຕິວິກ຺ຂມ຺ຠິຕານໍ ກິເລສານໍ ອສມຸທາຈາເຣນ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາວເສເນວ ອຣິຍມຄ຺ຄສາມນ຺ຕໍ ກເຖຕິ, ສຏ຺ຐິວສ຺ສກາເລປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ນ ຊານາຕິ. ອເຖກທິວສໍ ມຫາຄາເມ ຕິສ຺ສມຫາວິຫາຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຕລງ຺ຄຣວາສິຘມ຺ມທິນ຺ນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາສນໍ ເປເສສິ ‘‘ເຖໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕູ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ‘‘ມມ ສນ຺ຕິເກ ມຫລ຺ລກຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ນຕ຺ຖິ, ມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ໂຂ ປນ ເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຈຣິໂຍ, ຕໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ກຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ເຖຣສ຺ສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຘມ຺ມທິນ຺ນ, ຈິຣສ຺ສໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ຕິສ຺ສມຫາວິຫາຣໂຕ ເມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ສາສນໍ ເປເສສິ, ອຫໍ ເອກໂກ ນ ຄມິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ສາຣຓີຍກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕວ ປປຎ຺ເຈຕ຺ວາ ‘‘ກທາ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານິ, ອາວຸໂສ ຘມ຺ມທິນ຺ນ, ວສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສມາປຕ຺ຕິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ວຬຎ຺ເຊຖາຕິ. ອາມ, ອາວຸໂສຕິ. ເອກໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ມາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຖ, ຠນ຺ເຕຕິ? ‘‘ນ, ອາວຸໂສ, ເອຕໍ ຠາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ມາເປສິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ປທຸມຄຈ຺ຉໍ ມາເປຖາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ຕມ຺ປິ ມາເປສິ. ອິທາເນຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ທສ຺ເສຖາຕິ. ເຖໂຣ ຕມ຺ປິ ທສ຺ເສສິ. ເອຕ຺ຖ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ທສ຺ເສຖາຕິ. ເຖໂຣ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ທສ຺ເສສິ. ຕໂຕ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຸຠໂຕ ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຕ຺ຕນາວ ມາປິຕໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອວສ຺ສໂຍ ເມ ສປ຺ປຸຣິສ ໂຫຫີ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິ. ‘‘ເອຕທຕ຺ຖເມວາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄໂຕ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອສຸຠວເສນ ສລ຺ລຫຸກໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ໂອກາສໍ ກາຕຸໍ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ. ສຸປຣິມທ຺ທິຕສງ຺ຂາໂຣ ເຖໂຣ ຕສ຺ມິໍ ທິວາຏ຺ຐານໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມທິນ຺ນຕ຺ເຖໂຣ ຕິສ຺ສມຫາວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເອວຣູປສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ກິເລໂສ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ.

ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ວິປສ຺ສນາວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ພຸທ຺ຘກາເລ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກາ ຠິກ຺ຂູ ວິຍ. ເຕ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິວິຕ຺ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ກິເລສານໍ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ‘‘ປຏິວິທ຺ຘມຄ຺ຄຜລາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ມຄ຺ຄຜລຕ຺ຖາຍ ວາຍາມໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ມໍ ທສພລສ຺ສ ອາໂຣເຈສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ປຸເຣ ອາຄມນໂຕວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ທ, ປຘານກມ຺ມິກາ ຠິກ຺ຂູ ອຊ຺ຊ ມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມມ ທສ຺ສນາຍ ໂອກາສໍ ອກຕ຺ວາ ‘ອາມກສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລ຺ລອສຸຠຠາວນໍ ກໂຣຖາ’ຕິ ປຫິເຓຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ອາຄຕານໍ ສຕ຺ຖາຣາ ກຖິຕສາສນໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ອຊານິຕ຺ວາ ນ ກເຖສ຺ສຕິ, ອທ຺ຘາ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາມກສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລ຺ລອສຸຠໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນູນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ທິຏ຺ຐໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊາຕສໍເວຄາ ລທ຺ຘມຄ຺ຄໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຣຠິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ອິມໍ ໂອຠາສຄາຖມາຫ –

‘‘ຍານິມານິ ອປຕ຺ຕານິ, ອລາພູເນວ ສາຣເທ;

ກາໂປຕການິ ອຏ຺ຐີນິ, ຕານິ ທິສ຺ວານ ກາ ຣຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໔໙);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເອວຣູປານໍ ວິປສ຺ສນາວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ ກິເລສາ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນວກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ນວກມ຺ມວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພເຕ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ອຏ຺ຐວສ຺ສິກກາເລ ອນຠິຣຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ໂສ ຕໍ ວິໂນເທຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ເກເສ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ ມຫາຕິສ຺ສ, ອຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ວິຍ ເຕ ອາກາໂຣ’’ຕິ? ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອນຠິຣຕິ ເມ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍ ວິໂນເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີຕິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສາສຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ອນຸກມ຺ປາວເສນ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ ຕິສ຺ສ, ມຍໍ ມຫລ຺ລກາ, ເອກໍ ໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ທຸຕິຍກຖໍ ອກຖິຕປຸພ຺ໂພ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ນວກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸທ຺ເທສມຄ຺ຄຎ຺ຈ ມາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານຎ຺ຈ ມນສິ ກໂຣຫິ, ກາເລນ ຈ ກາລໍ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາຣູປໍ ສປ຺ປາຍຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ’’ຕິ ທາຣູຫິ ປູເຣຕ຺ວາ ຌາເປຕ຺ວາ ໂສເຘຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກາຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣວາຕປານາທີນິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ຈງ຺ກມນຠູມິຠິຕ຺ຕິປຣິກມ຺ມາທີຫິ ເລຓໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ເລເຓ ປຣິກມ຺ມໍ, ວສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອາວຸໂສ, ທຸກ຺ເຂນ ຕຍາ ເອຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ອຊ຺ຊ ເອກທິວສໍ ຕ຺ວຎ຺ເຎເວຕ຺ຖ ວສາຫີຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເລຓໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມໍ ອາວຊ຺ຊິ. ຕສ຺ສ ‘‘ມນາປໍ ມຍາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ກາຍເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ໂສ ຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເອວຣູປສ຺ສ ນວກມ຺ມວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ກິເລໂສ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ.

ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ອາຄໂຕ ສຸທ຺ຘສຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ອນາເສວນຕາຍ ກິເລໂສ ນ ສມຸທາຈຣຕິ, ຠວວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕເມວ ກຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ວິຍ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ອຄາຣມຊ຺ເຌປິ ກາເມ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນຕ຺ຖາຍ ອາຄຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ອຣຸເຓ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເອວຣູປສ຺ສ ຠວວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ກິເລໂສ ຕຖາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕວ ໂຫຕິ.

ໂຍ ປນ ອນນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ.

ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຊາໂຕ ຠູໂຕ ສມຸທາຄໂຕ. ປຫີຍຕີຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຫາເນຫິ ປຫີຍຕິ, ນ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ ກິເລສາ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມາປຕ຺ຕິ ປນ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕີຕິ ສາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ມຄ຺ໂຄ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຜລໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຍມານໍ, ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ນິສ຺ສຏນ຺ຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິເມຫິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຫາເນຫິ ປຫີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອສຸຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສສຸ ອສຸເຠສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສາຣມ຺ມຓໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ – ‘‘ອສຸຠມ຺ປິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ, ອສຸຠາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາປິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ? ອນິຈ຺ເຈ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປາຍມນສິກາຣສ຺ສ ວເສນ ມນສິກໂຣໂຕ. ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ເຈວ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອສມຸທາຄໂຕ ນ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕີຕິ ສມຸທາຄໂຕ ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຎ຺ຈວິເຘນ ປຫາເນນ ປຫີຍຕິ.

ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ອສຸຠຠາວນານຸໂຍໂຄ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ທສວິຘຎ຺ຫິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕິ, ຠາເວນ຺ຕສ຺ສາປິ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ປິຫິຕທ຺ວາຣສ຺ສາປິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາໂລປານໍ ໂອກາເສ ສຕິ ອຸທກໍ ປິວິຕ຺ວາ ຍາປນສີລຕາຍ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂນປິ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ອາໂລເປ, ອຠຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປິເວ;

ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໘໓);

ອສຸຠກມ຺ມິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສທິເສ ອສຸຠຠາວນາຣເຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ທສອສຸຠນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໗. ສຕ຺ຕເມ ເມຕ຺ຕາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຜຣຓກາ ເມຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ນີວຣຓາທີຫິ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ‘‘ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິເສສໂຕ ວາ ສພ຺ພພ຺ຍາປາທປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເມຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸພ຺ພຠາໂຄປິ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອິຘ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານວເສນ ອປ຺ປນາວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕຕິ ຕໍ ເມຕ຺ຕໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ອຸປາຍມນສິກາເຣນ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ.

ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ເມຕ຺ຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ເມຕ຺ຕາຠາວນານຸໂຍໂຄ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ປຏິສງ຺ຂານພຫຸລຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ໂອທິສ຺ສກອໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓານຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ເມຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ພ຺ຍາປາໂທ ປຫີຍຕິ, ໂອຘິໂສ ອໂນຘິໂສ ທິສາຜຣຓວເສນ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສາປິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ສ ກຸທ຺ໂຘ ກິໍ ກຣິສ຺ສສິ, ກິມສ຺ສ ສີລາທີນິ ນາເສຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ນນຸ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມເນວ ຄມິສ຺ສສິ? ປຣສ຺ສ ກຸຊ຺ຌນໍ ນາມ ວີຕຈ຺ຈິຕງ຺ຄາຣຕຕ຺ຕອຍສລາກຄູຖາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໍ ປຫຣິຕຸກາມຕາສທິສໍ ໂຫຕິ. ເອໂສປິ ຕວ ກຸທ຺ໂຘ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ກິໍ ເຕ ສີລາທີນິ ນາເສຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ? ເອສ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມເນວ ຄມິສ຺ສຕິ, ອປ຺ປຏິຈ຺ຉິຕປເຫຓກໍ ວິຍ ປຏິວາຕໍ ຂິຕ຺ຕຣໂຊມຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຈ ເອຕສ຺ເສເວສ ໂກໂຘ ມຕ຺ຖເກ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕປິ, ອຸຠຍກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຏິສງ຺ຂາເນ ຐິຕສ຺ສາປິ, ອສ຺ສຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສທິເສ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຣເຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ພ຺ຍາປາໂທ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ເມຕ຺ຕານິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ເສສມິຘ ອິໂຕ ປເຣສຸ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ວິເສສມຕ຺ຕເມວ ປນ ວກ຺ຂາມາຕິ.

໑໘. ອຏ຺ຐເມ ອາຣມ຺ຠຘາຕູອາທີສຸ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸ ນາມ ປຐມາຣມ຺ຠວີຣິຍໍ. ນິກ຺ກມຘາຕຸ ນາມ ໂກສຊ຺ຊໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ພລວຕຣໍ. ປຣກ຺ກມຘາຕຸ ນາມ ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນໂຕ ຕໂຕປິ ພລວຕຣໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອາຣມ຺ໂຠ ເຈຕໂສ ກາມານໍ ປນູທນາຍ, ນິກ຺ກໂມ ເຈຕໂສ ປລິຆຸຄ຺ຆາຏນາຍ, ປຣກ຺ກໂມ ເຈຕໂສ ພນ຺ຘນຈ຺ເຉທນາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕີຫິ ເປເຕຫິ ອຘິມຕ຺ຕວີຣິຍເມວ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓວີຣິຍສ຺ສ ເຈວ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍສ຺ສ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸໂທສາປຄຕໍ ວີຣິຍໍ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຈ ອຕິລີນໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຕິປຄ຺ຄຫິຕໍ, ນ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສໍຂິຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຕເທຕໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ – ກາຍິກໍ, ເຈຕສິກຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໙) ເອວໍ ຣຕ຺ຕິທິວສສ຺ສ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາເສ ກາເຍນ ຆເຏນ຺ຕສ຺ສ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ກາຍິກວີຣິຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ນ ຕາວາຫໍ ອິໂຕ ເລຓາ ນິກ຺ຂມິສ຺ສາມິ, ຍາວ ເມ ນ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອວໍ ໂອກາສປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ, ‘‘ນ ຕາວາຫໍ ອິມໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ນິສຊ຺ຊາທິປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ມານສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ຕສ຺ສ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕສິກວີຣິຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິຘ ວຏ຺ຏຕິ. ທຸວິເຘນາປິ ຫິ ອິມິນາ ວີຣິເຍນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ເຈວ ຖິນມິທ຺ຘໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຫີຍຕິ ມິລກ຺ຂຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ, ຄາມນ຺ຕປພ຺ຠາຣວາສິມຫາສີວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ, ປີຕິມລ຺ລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ, ກຸຏຸມ຺ພິຍປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ ຈ. ເອເຕສຸ ຫິ ປຸຣິມາ ຕໂຍ ອຎ຺ເຎ ຈ ເອວຣູປາ ກາຍິກວີຣິເຍນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍາ, ກຸຏຸມ຺ພິຍປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອຎ຺ເຎ ຈ ເອວຣູປາ ເຈຕສິກວີຣິເຍນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍາ, ອຸຈ຺ຈາວາລຸກວາສີ ມຫານາຄຕ຺ເຖໂຣ ປນ ທ຺ວີຫິປິ ວີຣິເຍຫິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍວ. ເຖໂຣ ກິຣ ເອກໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ຈງ຺ກມຕິ, ເອກໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອກໍ ນິສີທຕິ, ເອກໍ ນິປຊ຺ຊຕິ. ມຫາເຖຣສ຺ສ ເອກອິຣິຍາປໂຖປິ ອສປ຺ປາໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕາເຫ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ອິຣິຍາປຖສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນຕາ, ອາໂລກສຎ຺ຎາມນສິກາໂຣ, ອພ຺ໂຠກາສວາໂສ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ອາຫຣຫຕ຺ຖກ-ຠຸຕ຺ຕວມິຕກ-ຕຕ຺ຣວຏ຺ຏກ-ອລໍສາຏກ-ກາກມາສກ-ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ວິຍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ມຫາຫຕ຺ຖີ ວິຍ ໂອຕ຺ຖຣນ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຈຕຸປຎ຺ຈອາໂລປໂອກາສໍ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຍາປນສີລສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຫີຍຕິ. ຍສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສາປິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຈນ຺ທາໂລກທີປາໂລກອຸກ຺ກາໂລເກ ທິວາ ສູຣິຍາໂລກໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ, ອພ຺ໂຠກາເສ ວສນ຺ຕສ຺ສາປິ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສທິເສ ປຫີນຖິນມິທ຺ເຘ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຘຸຕງ຺ຄນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໙. ນວເມ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຌາເນນ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ວູປສມິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ.

ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ, ວຸທ຺ຘເສວິຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ພາຫຸສຈ຺ເຈນາປິ ຫິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ນິກາເຍ ປາຬິວເສນ ຈ ອຕ຺ຖວເສນ ຈ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕິ, ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຣິປຸຈ຺ຉາພຫຸລສ຺ສາປິ, ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວຕາຍ ປກຕຎ຺ຎຸໂນປິ, ວຸຑ຺ເຒ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖເຣ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາປິ, ອຸປາລິຕ຺ເຖຣສທິເສ ວິນຍຘເຣ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

໒໐. ທສເມ ໂຍນິໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນສິກໂຣໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸປາຍໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ.

ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ, ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ພຫຸສຈ຺ເຈນາປິ ຫິ ເອກໍ ວາ…ເປ… ປຎ຺ຈ ວາ ນິກາເຍ ປາຬິວເສນ ຈ ອຕ຺ຖວເສນ ຈ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີຍຕິ, ຕີຓິ ຣຕນານິ ອາຣພ຺ຠ ປຣິປຸຈ຺ຉາພຫຸລສ຺ສາປິ, ວິນເຍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວສ຺ສາປິ, ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ໂອກປ຺ປນິຍສທ຺ຘາສງ຺ຂາຕອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລສ຺ສາປິ, ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ເຕ ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣສທິເສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ນີວຣຓປ຺ປຫານວຄ຺ເຄ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕນ຺ຕິ.

ນີວຣຓປ຺ປຫານວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໓. ອກມ຺ມນິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໒໑-໒໒. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ອຠາວິຕນ຺ຕິ ອວຑ຺ຒິຕໍ ຠາວນາວເສນ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຕໍ. ອກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕີຕິ ກມ຺ມກ຺ຂມໍ ກມ຺ມໂຍຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ທຸຕິເຍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐເມ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ, ທຸຕິເຍ ວິວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ວຏ຺ຏໍ ວຏ຺ຏປາທໍ, ວິວຏ຺ຏໍ ວິວຏ຺ຏປາທນ຺ຕິ ອຍໍ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຏ຺ຏໍ ນາມ ເຕຠູມກວຏ຺ຏໍ, ວຏ຺ຏປາທໍ ນາມ ວຏ຺ຏປຏິລາຠາຍ ກມ຺ມໍ, ວິວຏ຺ຏໍ ນາມ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ, ວິວຏ຺ຏປາທໍ ນາມ ວິວຏ຺ຏປຏິລາຠາຍ ກມ຺ມໍ. ອິຕິ ອິເມສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕນ຺ຕິ.

໒໓-໒໔. ຕຕິເຍ ວຏ຺ຏວເສເນວ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ມາຣພ຺ຣຫ຺ມອິສ຺ສຣິຍານິ ຈ ທທມານມ຺ປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາເສ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວຏ຺ຏານິ ຈ ທທມານໍ ເກວລໍ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘເມວ ເທຕີຕິ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ ນາມາຕິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏວເສເນວ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ.

໒໕-໒໖. ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐສຸ ອຠາວິຕໍ ອປາຕຸຠູຕນ຺ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ຕຕ຺ຣາມຍຘິປ຺ປາໂຍ – ວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ອຠາວິຕໍ ອປາຕຸຠູຕເມວ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກຊ຺ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພາເນສຸ ປກ຺ຂນ຺ທິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ວິວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປນ ຠາວິຕໍ ປາຕຸຠູຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປກ຺ຂນ຺ທິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ກຸຣຸນ຺ທກວາສີ ຜຸສ຺ສມິຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕເມວ, ອາວຸໂສ, ຠາວິຕໍ ປາຕຸຠູຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໒໗-໒໘. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐເມສຸ ອພຫຸລີກຕນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອກຕໍ. ອິມານິປິ ທ຺ເວ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕາເນວ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

໒໙. ນວເມ ‘‘ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຘິວຫຕິ ອາຫຣຕີຕິ ທຸກ຺ຂາຘິວຫໍ. ທຸກ຺ຂາຘິວາຫນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກຊ຺ຌານາທິ ອຣິຍຘມ຺ມາຠິມຸຂໍ ທຸກ຺ເຂນ ອຘິວາຫີຍຕິ ເປສີຍຕີຕິ ທຸກ຺ຂາຘິວາຫໍ. ອິທມ຺ປິ ວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕເມວ. ຕຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ເທວມນຸສ຺ສາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ທທມານມ຺ປິ ຊາຕິອາທີນໍ ອຘິວຫນໂຕ ທຸກ຺ຂາຘິວຫໍ, ອຣິຍຘມ຺ມາຘິຄມາຍ ທຸປ຺ເປສນໂຕ ທຸກ຺ຂາຘິວາຫຎ຺ຈ ນາມ ໂຫຕີຕິ.

໓໐. ທສເມ ວິວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ມານຸສກສຸຂໂຕ ທິພ຺ພສຸຂໍ, ທິພ຺ພສຸຂໂຕ ຌານສຸຂໍ, ຌານສຸຂໂຕ ວິປສ຺ສນາສຸຂໍ, ວິປສ຺ສນາສຸຂໂຕ ມຄ຺ຄສຸຂໍ, ມຄ຺ຄສຸຂໂຕ ຜລສຸຂໍ, ຜລສຸຂໂຕ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ອຘິວຫຕິ ອາຫຣຕີຕິ ສຸຂາຘິວຫໍ ນາມ ໂຫຕິ, ສຸຂາຘິວາຫໍ ວາ. ຕຎ຺ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກຊ຺ຌານາທິອຣິຍຘມ຺ມາຠິມຸຂໍ ສຸເປສຍໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐອິນ຺ທວຊິຣສທິສໍ ໂຫຕີຕິ ສຸຂາຘິວາຫນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ວຄ຺ເຄ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕນ຺ຕິ.

ອກມ຺ມນິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໔. ອທນ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໑. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ອທນ຺ຕນ຺ຕິ ສວິເສວນໍ ອທນ຺ຕຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິສທິສໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕເມວ.

໓໒. ທຸຕິເຍ ທນ຺ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພິເສວນໍ ທນ຺ຕຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິສທິສໍ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕເມວ ກຖິຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸປີຕິ.

໓໓. ຕຕິເຍ ອຄຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອໂຄປິຕໍ ສຕິສໍວຣຣຫິຕໍ ອຄຸຕ຺ຕຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິສທິສໍ.

໓໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຄຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຄປິຕໍ ອວິສ຺ສຏ຺ຐສຕິສໍວຣໍ ຄຸຕ຺ຕຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິສທິສໍ.

໓໕-໓໖. ປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐານິ ອຣກ຺ຂິຕໍ ຣກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ປທວເສນ ພຸຊ຺ຌນການໍ ອຊ຺ຌາສເຍນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ ປຸຣິມສທິໂສເຍວ.

໓໗-໓໘. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐເມສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸປມາ ປເນຕ຺ຖ ອສໍວຸຕຆຣທ຺ວາຣາທິວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໙-໔໐. ນວມທສມານິ ຈຕູຫິປິ ປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ວຄ຺ເຄ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕນ຺ຕິ.

ອທນ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໕. ປຓິຫິຕອຈ຺ຉວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໑. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕຕ຺ຣ ຠຄວາ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໗໐ ອາທໂຍ) ວິຍ, ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກປມ- (ອ. ນິ. ໗.໖໙) ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມາທິສຸຕ຺ເຕສຸ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ວິຍ ຈ, ກຕ຺ຖຈິ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ໂລຓມ຺ພິລສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໑) ວິຍ, ສຸວຓ຺ຓກາຣສຸຕ຺ຕສູຣິໂຍປມາທິສຸຕ຺ເຕສຸ (ອ. ນິ. ໗.໖໖) ວິຍ ຈ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສາລິສູໂກປເມ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາລິສູກນ຺ຕິ ສາລິຜລສ຺ສ ສູກໍ. ຍວສູເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາປຓິຫິຕນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຐປິຕໍ. ຍຖາ ວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ເອວໍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຠຈ຺ຉຕີຕິ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຉວິໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາປຓິຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ມິຈ຺ຉາຐປິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ. ວຏ຺ຏວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ອຎ຺ຎາຓຠູຕໍ ຆນພຫລໍ ມຫາອວິຊ຺ຊໍ. ວິຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ. ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາວານໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາເວນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອມຕໍ. ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຣິສ຺ສຕິ.

໔໒. ທຸຕິເຍ ສມ຺ມາປຓິຫິຕນ຺ຕິ ຍຖາ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິຕໍ. ອກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາເທເນວ ອກ຺ກນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຫຕ຺ເຖນ ອຸປ຺ປີຬິຕໍ. ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ທວເສນ ປນ ອກ຺ກນ຺ຕນ຺ເຕວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຣິຍໂວຫາໂຣ. ກສ຺ມາ ປນ ອຎ຺ເຎ ເສປຓ຺ຓິກຓ຺ຏກມທນກຓ຺ຏກາທໂຍ ມຫນ຺ເຕ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຸຂຸມໍ ທຸພ຺ພລໍ ສາລິສູກຍວສູກເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ? ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສາປິ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ວິວຏ຺ຏາຍ ສມຕ຺ຖຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ຫິ ສຸຂຸມໍ ທຸພ຺ພລໍ ສາລິສູກໍ ວາ ຍວສູກໍ ວາ ໂຫຕຸ, ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ ເສປຓ຺ຓິກຓ຺ຏກມທນກຓ຺ຏກາທໂຍ ວາ, ເອເຕສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ມິຈ຺ຉາ ຐປິຕໍ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ປາທໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ໂລຫິຕໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ສມ຺ມາ ຐປິຕໍ ປນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວເມວ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ຕິຓມຸຏ຺ຐິ ມຕ຺ຕທານກຸສລໍ ວາ ໂຫຕຸ, ມຫນ຺ຕໍ ເວລາມທານາທິກຸສລໍ ວາ, ສເຈ ວຏ຺ຏສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕວເສນ ມິຈ຺ຉາ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏເມວ ອາຫຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ໂນ ວິວຏ຺ຏໍ. ‘‘ອິທໍ ເມ ທານໍ ອາສວກ຺ຂຍາວຫໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ວິວຏ຺ຏໍ ປຕ຺ເຖນ຺ເຕນ ວິວຏ຺ຏວເສນ ສມ຺ມາ ຐປິຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓມ຺ປິ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິໂມກ຺ຂາ ຈ, ຍາ ຈ ສາວກປາຣມີ;

ປຈ຺ເຈກໂພຘິ ພຸທ຺ຘຠູມິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໘.໑໕);

ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ ຈ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ.

໔໓. ຕຕິເຍ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂທເສນ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ. ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ. ເອວໍ ນິຣເຍຕິ ເອວໍ ນິຣເຍ ຐິໂຕເຍວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອປາຍນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ນິຣຍເວວຈນເມວ. ນິຣໂຍ ຫິ ອຍສງ຺ຂາຕາ ສຸຂາ ອເປໂຕຕິ ອປາໂຍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ, ທຸກ຺ກຏກາຣິໂນ ເອຕ຺ຖ ວິວສາ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ວິນິປາໂຕ, ນິຣສ຺ສາທຕ຺ເຖນ ນິຣໂຍ.

໔໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປສນ຺ນນ຺ຕິ ສທ຺ຘາປສາເທນ ປສນ຺ນໍ. ສຸຄຕິນ຺ຕິ ສຸຂສ຺ສ ຄຕິໍ. ສຄ຺ຄໍ ໂລກນ຺ຕິ ຣູປາທິສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ຄໍ ໂລກໍ.

໔໕. ປຎ຺ຈເມ ອຸທກຣຫໂທຕິ ອຸທກທໂຫ. ອາວິໂລຕິ ອວິປ຺ປສນ຺ໂນ. ລຸຬິໂຕຕິ ອປຣິສຓ຺ຐິໂຕ. ກລລີຠູໂຕຕິ ກທ຺ທມີຠູໂຕ. ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກນ຺ຕິອາທີສຸ ສິປ຺ປິໂຍ ຈ ສມ຺ພຸກາ ຈ ສິປ຺ປິສມ຺ພຸກໍ. ສກ຺ຂຣາ ຈ ກຐລານິ ຈ ສກ຺ຂຣກຐລໍ. ມຈ຺ຉານໍ ຄຸມ຺ພໍ ຆຏາຕິ ມຈ຺ຉຄຸມ຺ພໍ. ຈຣນ຺ຕມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ສກ຺ຂຣກຐລໍ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ, ອິຕຣານິ ຈຣນ຺ຕິປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິປິ. ຍຖາ ປນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຐິຕາສຸປິ ນິສິນ຺ນາສຸປິ ນິປຊ຺ຊມານາສຸປິ ‘‘ເອຕາ ຄາວິໂຍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈຣນ຺ຕິໂຍ ອຸປາທາຍ ອິຕຣາປິ ‘‘ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕເມວ ສກ຺ຂຣກຐລໍ ອຸປາທາຍ ອິຕຣມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ‘‘ຕິຏ຺ຐນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣໍ ທ຺ວຍໍ ຈຣນ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ສກ຺ຂຣກຐລມ຺ປິ ‘‘ຈຣນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາວິເລນາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ປຣິໂຍນທ຺ເຘນ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ວາຕິອາທີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສໂກ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ນາມ. ອຕ຺ຕໂນວ ສມ຺ປຣາເຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສໂກ ອຕ຺ໂຖ ປຣຕ຺ໂຖ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສ ຫິ ປຣຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ປຣຕ຺ໂຖ. ຕທຸຠຍໍ ອຸຠຍຕ຺ໂຖ ນາມ. ອປິຈ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິໂກປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ນາມ, ປຣສ຺ສ ຕາທິໂສວ ອຕ຺ໂຖ ປຣຕ຺ໂຖ ນາມ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອຸຠຍຕ຺ໂຖ ນາມ. ອຸຕ຺ຕຣິໍ ວາ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖສງ຺ຂາຕາ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣິໍ. ອຍຎ຺ຫິ ທສວິໂຘ ຘມ຺ໂມ ວິນາປິ ອຎ຺ຎໍ ສມາທາປກໍ ສຕ຺ຖນ຺ຕຣກປ຺ປາວສາເນ ຊາຕສໍເວເຄຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ສຍເມວ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປນ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສສນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອຣິຍຠາວໍ ວາ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ຎາຓທສ຺ສນສງ຺ຂາຕໍ ວິເສສໍ. ຎາຓເມວ ຫິ ຊານນຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ, ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓວິປສ຺ສນາຎາຓມຄ຺ຄຎາຓຜລຎາຓປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ.

໔໖. ຉຏ຺ເຐ ອຈ຺ໂຉຕິ ອພຫໂລ, ປສນ຺ໂນຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ວິປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປສນ຺ໂນ. ອນາວິໂລຕິ ນ ອາວິໂລ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຜຓປຸພ຺ພຸຬສງ຺ຂເສວາລປຓກວິຣຫິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນາວິເລນາຕິ ປຎ຺ຈນີວຣຓວິມຸຕ຺ເຕນ. ເສສໍ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕໍ.

໔໗. ສຕ຺ຕເມ ຣຸກ຺ຂຊາຕານນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ສາມິວຈນໍ, ຣຸກ຺ຂຊາຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸກ຺ຂານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ມຸທຸຕາຍາຕິ ມຸທຸຠາເວນ. ໂກຈິ ຫິ ຣຸກ຺ໂຂ ວຓ຺ເຓນ ອຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ໂກຈິ ຄນ຺ເຘນ, ໂກຈິ ຣເສນ, ໂກຈິ ຖທ຺ຘຕາຍ. ຜນ຺ທໂນ ປນ ມຸທຸຕາຍ ເຈວ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາຍ ຈ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠາວິຕໍ ພຫຸລີກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ຠາວິຕຎ຺ເຈວ ປຸນປ຺ປຸນກຕຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທກວາສິ ຜຸສ຺ສມິຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ເອກນ຺ຕໍ ມຸທຸ ເຈວ ກມ຺ມນິຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕເມວ, ອາວຸໂສ’’ຕິ.

໔໘. ອຏ຺ຐເມ ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ລຫຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລຫຸໍ ນິຣຸຊ຺ຌນກໍ. ຍາວຎ຺ຈາຕິ ອຘິມຕ຺ຕປມາຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ອຕິວິຍ ນ ສຸກຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກຈ຺ເຈ ຕາວ ອາຈຣິຍາ ‘‘ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕມໂສ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ອຘິປ຺ເປຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ມິລິນ຺ທຣາຊາ ຘມ຺ມກຖິກໍ ນາຄເສນຕ຺ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ ນາຄເສນ, ເອກສ຺ມິໍ ອຈ຺ຉຣາກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິຕຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ສເຈ ຣູປິໂນ ອສ຺ສຸ, ກີວ ມຫາຣາສິ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ວາຫສຕານໍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ວີຫີນໍ ອຑ຺ຒຈູຬຎ຺ຈ ວາຫາ ວີຫິສຕ຺ຕມ຺ພຓານິ ທ຺ເວ ຈ ຕຸມ຺ພາ ເອກຈ຺ຉຣາກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຂມ຺ປິ ນ ອຸເປນ຺ຕິ, ກລມ຺ປິ ນ ອຸເປນ຺ຕິ, ກລຠາຄມ຺ປິ ນ ອຸເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໔.໑.໒). ອຖ ກສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ‘‘ອຸປມາປິ ນ ສຸກຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ? ຍເຖວ ຫິ ອຸປມໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ກປ຺ປທີຆຠາວສ຺ສ ໂຍຊນິກປພ຺ພເຕນ ໂຍຊນິກສາສປປຸຓ຺ຓນຄເຣນ, ນິຣຍທຸກ຺ຂສ຺ສ ສຕ຺ຕິສຕາຫໂຕປເມນ, ສຄ຺ຄສຸຂສ຺ສ ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປມາ ກຕາ, ເອວມິຘາປິ ກາຕພ຺ພາຕິ? ຕຕ຺ຖ ‘‘ສກ຺ກາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປມາ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ອຸປມາ ກຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນ ນ ກຕາ. ອິທຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມເທສນາປຣິໂຍສາເນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕຣາສິ ນາມ ກຖິໂຕຕິ.

໔໙. ນວເມ ປຠສ຺ສຣນ຺ຕິ ປຓ຺ຑຣໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ? ນຕ຺ຖິ. ນີລາທີນຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕຣວຓ຺ຓໍ ວາ ໂຫຕຸ ອວຓ຺ຓໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ‘‘ປຠສ຺ສຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທມ຺ປິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ປຠສ຺ສຣໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂຕິ ຕໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ອາຄນ຺ຕຸເກຫີຕິ ອສຫຊາເຕຫິ ປຈ຺ຉາ ຊວນກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນເກຫິ. ອຸປກ຺ກິເລເສຫີຕິ ຣາຄາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນາມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຖໍ? ຍຖາ ຫິ ສີລວນ຺ຕາ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນາ ມາຕາປິຕໂຣ ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ວາ ທຸສ຺ສີລານໍ ທຸຣາຈາຣານໍ ອວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນານໍ ປຸຕ຺ຕານຎ຺ເຈວ ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິການຎ຺ຈ ວເສນ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ເຕ ວາ ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິເກ ວາ ນ ຕຊ຺ເຊນ຺ຕິ ນ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ ນ ໂອວທນ຺ຕິ ນານຸສາສນ຺ຕີ’’ຕິ ອວຓ຺ຓໍ ອກິຕ຺ຕິໍ ລຠນ຺ຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນາ ມາຕາປິຕໂຣ ວິຍ ຈ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ວິຍ ຈ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ປຸຕ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ເຕສໍ ອກິຕ຺ຕິລາໂຠ ວິຍ ຊວນກ຺ຂເຓ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນສຠາວານໍ ໂລຠສຫຄຕາທີນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ປກຕິປຣິສຸທ຺ຘມ຺ປິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ.

໕໐. ທສເມປິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ. ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຊວນກ຺ຂເຓ ອຣຊ຺ຊມານໍ ອທຸສ຺ສມານໍ ອມຸຍ຺ຫມານໍ ຕິເຫຕຸກຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາທິກຸສລວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອິຘາປິ ຍຖາ ສີລວນ຺ຕານໍ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນານໍ ປຸຕ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ມາຕາທໂຍ ‘‘ໂສຠນາ ເອເຕເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕກາທໂຍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ ໂອວທນ຺ຕິ ອນຸສາສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຓ຺ຓກິຕ຺ຕິລາຠິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຊວນກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນກຸສລຈິຕ຺ຕວເສນ ອິທໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ປຓິຫິຕອຈ຺ຉວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໖. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໕໑. ຉຏ຺ຐສ຺ສ ປຐເມ ຕໍ ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ຕໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ສຸຕວິຣຫິໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຕຕ຺ຖ ອາຄມາຘິຄມາຠາວາ ເຎຍ຺ໂຍ ອສ຺ສຸຕວາ ອິຕິ. ໂຍ ຫິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຖວເສນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ປກຕິປຣິສຸທ຺ຘມ຺ປິ ຊວນກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ໂລຠາທີຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ເນວ ອາຄມວເສນ ນ ອຘິຄມວເສນ ຊານາຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນປຈ຺ຈຍາກາຣສຕິປຏ຺ຐານາທີສຸ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາວິນິຈ຺ຉຍວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ຍຖາຠູຕຎາຓປຏິເວຘສາຘໂກ ເນວ ອາຄໂມ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ນ ອຘິຄໂມ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ອາຄມາຘິຄມາຠາວາ ເຎຍ຺ໂຍ ອສ຺ສຸຕວາ ອິຕິ. ສ຺ວາຍໍ –

‘‘ປຸຖູນໍ ຊນນາທີຫິ, ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ;

ປຸຖຸຊ຺ຊນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ປຸຖຸວາຍໍ ຊໂນ ອິຕິ’’.

ໂສ ຫິ ປຸຖູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ກິເລສາທີນໍ ຊນນາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຸຖຸ ກິເລເສ ຊເນນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ອວິຫຕສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂຸລ຺ໂລກິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ສພ຺ພຄຕີຫິ ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາຠິສງ຺ຂາເຣ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາໂອເຆຫິ ວຸຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາສນ຺ຕາເປຫິ ສນ຺ຕປ຺ປນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາປຣິຬາເຫຫິ ປຣິຑຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕ຺ຕາ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ ມຸຈ຺ຉິຕາ ອຊ຺ໂຌປນ຺ນາ ລຄ຺ຄາ ລຄ຺ຄິຕາ ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ອາວຸຕາ ນິວຸຕາ ໂອວຸຕາ ປິຫິຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໕໑, ໙໔).

ປຸຖູນໍ ວາ ຄຓນປຖມຕີຕານໍ ອຣິຍຘມ຺ມປຣມ຺ມຸຂານໍ ນີຈຘມ຺ມສມາຈາຣານໍ ຊນານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ປຸຖຸ ວາ ອຍໍ ວິສຸໍເຍວ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ, ວິສໍສຏ຺ໂຐ ສີລສຸຕາທິຄຸຓຍຸຕ຺ເຕຫິ ອຣິເຍຫິ ຊໂນຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ເອວເມເຕຫິ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ເຍ ເຕ –

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ເຘນາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ;

ອນ຺ໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເອໂກ, ກລ຺ຍາເຓໂກ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ. –

ທ຺ເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕີຕິ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ເອວໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ນ ຊານາຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ. ຈິຕ຺ຕຠາວນາ ນຕ຺ຖີຕິ ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ຈິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ນຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖິຠາເວເນວ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໕໒. ທຸຕິເຍ ສຸຕວາຕິ ສຸຕສມ຺ປນ຺ໂນ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນຕ຺ຖ ອສ຺ສຸຕວາຕິ ປທສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣິຍສາວໂກຕິ ອຕ຺ຖິ ອຣິໂຍ ນ ສາວໂກ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ພຸທ຺ຘາ ເຈວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ; ອຕ຺ຖິ ສາວໂກ ນ ອຣິໂຍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຄິຫີ ອນາຄຕຜໂລ; ອຕ຺ຖິ ເນວ ອຣິໂຍ ນ ສາວໂກ ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຸຖຸຕິຕ຺ຖິຍາ. ອຕ຺ຖິ ອຣິໂຍເຈວ ສາວໂກ ຈ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ອາຄຕຜລາ ວິຎ຺ຎາຕສາສນາ. ອິຘ ປນ ຄິຫີ ວາ ໂຫຕຸ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ, ໂຍ ໂກຈິ ສຸຕວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ສຸຕສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຍໍ ອຣິຍສາວໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ‘‘ເອວມິທໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ຊານາຕິ. ຈິຕ຺ຕຠາວນາ ອຕ຺ຖີຕິ ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ຈິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ອຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖິຠາເວເນວ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ພລວວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາ. ເກຈິ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຕິ ວທນ຺ຕິ.

໕໓. ຕຕິຍໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ກຖິຕໍ. ກຕຣາຍໍ ປນ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ? ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ຠຄວາ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິວສນ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈວິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ອວິຊຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຈ ຫິ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈານິ – ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ, ປຸຣິມຍາມກິຈ຺ຈໍ, ມຊ຺ຌິມຍາມກິຈ຺ຈໍ, ປຈ຺ຉິມຍາມກິຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ – ຠຄວາ ຫິ ປາໂຕວ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຸປຏ຺ຐາການຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ສຣີຣຜາສຸກຕ຺ຖຎ຺ຈ ມຸຂໂຘວນາທິສຣີຣປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ ຕາວ ວິວິຕ຺ຕາສເນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມາທາຍ ກທາຈິ ເອກໂກວ, ກທາຈິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ ກທາຈິ ປກຕິຍາ, ກທາຈິ ອເນເກຫິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ວຕ຺ຕມາເນຫິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສໂຕ ໂລກນາຖສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຸທຸຄຕວາຕາ ປຖວິໍ ໂສເຘນ຺ຕິ, ວລາຫກາ ອຸທກຜຸສິຕານິ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕາ ມຄ຺ເຄ ເຣຓຸໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອປເຣ ວາຕາ ປຸປ຺ຜານິ ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄ ໂອກິຣນ຺ຕິ, ອຸນ຺ນຕາ ຠູມິປ຺ປເທສາ ໂອນມນ຺ຕິ, ໂອນຕາ ອຸນ຺ນມນ຺ຕິ, ປາທນິກ຺ເຂປສມເຍ ສມາວ ຠູມິ ໂຫຕິ, ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ ປທຸມປຸປ຺ຜານິ ວາ ປາເທ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິນ຺ທຂີລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຐປິຕມຕ຺ເຕ ທກ຺ຂິຓປາເທ ສຣີຣໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣານິ ວິຍ ຈິຕ຺ຣປຏປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ວິຍ ຈ ປາສາທກູຏາຄາຣາທີນິ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິໂຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຘາວນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສວິຫງ຺ຄາທໂຍ ສກສກຏ຺ຐາເນສຸ ຐິຕາເຍວ ມຘຸເຣນາກາເຣນ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຠຣິວີຓາທີນິ ຕູຣິຍານິ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ກາຍູປຄານິ ອາຠຣຓານິ. ເຕນ ສຎ຺ຎາເຓນ ມນຸສ຺ສາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ຠຄວາ ອິຘ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ເຕ ສຸນິວຕ຺ຖາ ສຸປາຣຸຕາ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ອາທາຍ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ທສ ຠິກ຺ຂູ, ອມ຺ຫາກໍ ວີສຕິ, ປຎ຺ຎາສໍ…ເປ… ສຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕປິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຏິມາເນນ຺ຕິ. ຠຄວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ເຕສໍ ອຸປນິສ຺ສຍຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຍຖາ ເກຈິ ສຣຓຄມເນສຸ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເກຈິ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ, ເກຈິ ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິຜລານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ, ເກຈິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜເລ ອຣຫຕ຺ເຕຕິ. ເອວໍ ມຫາຊນໍ ອນຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມຓ຺ຑລມາເຬ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານໍ ອາຄມຍມາໂນ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ຠຄວໂຕ ນິເວເທຕິ. ອຖ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສຕິ. ອິທໍ ຕາວ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ.

ອຖ ຠຄວາ ເອວໍ ກຕປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ອຸປຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ປາທປີເຐ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ໂອວທຕິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖ, ທຸລ຺ລໂຠ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ໂລກສ຺ມິໍ, ທຸລ຺ລໂຠ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕປຏິລາໂຠ, ທຸລ຺ລຠາ ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ທຸລ຺ລຠາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ທຸລ຺ລຠໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ຠຄວນ຺ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຠຄວາ ເຕສໍ ຈຣິຍານຸຣູປໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເທຕິ. ຕໂຕ ສພ຺ເພປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເກຈິ ອຣຎ຺ຎໍ, ເກຈິ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ເກຈິ ປພ຺ພຕາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ເກຈິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠວນໍ…ເປ… ເກຈິ ວສວຕ຺ຕິຠວນນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ, ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ. ອຖ ສມສ຺ສາສິຕກາໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຠາເຄ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕິ. ຕຕິຍຠາເຄ ຍໍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ມຫາຊໂນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ອາທາຍ ວິຫາເຣ ສນ຺ນິປຕຕິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ອນຸຣູເປນ ປາຏິຫາຣິເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສຊ຺ຊ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ກາລຍຸຕ຺ຕໍ ສມຍຍຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຣິສໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ອິທໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ.

ໂສ ເອວໍ ນິຏ຺ຐິຕປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ສເຈ ຄຕ຺ຕານິ ໂອສິຎ຺ຈິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ພຸທ຺ຘາສນາ ອຸຏ຺ຐາຍ ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາເກນ ປຏິຍາທິຕອຸທເກນ ຄຕ຺ຕານິ ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ອຸປຏ຺ຐາໂກປິ ພຸທ຺ຘາສນໍ ອາເນຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຠຄວາ ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ເອກໍສໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທຕິ ເອກໂກວ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ປຏິສລ຺ລີໂນ, ອຖ ຠິກ຺ຂູ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄມ຺ມ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກຈ຺ເຈ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ຍາຈນ຺ຕິ. ຠຄວາ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ປຸຣິມຍາມໍ ວິຕິນາເມຕິ. ອິທໍ ປຸຣິມຍາມກິຈ຺ຈໍ.

ປຸຣິມຍາມກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ປນ ຠິກ຺ຂູສຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ສກລທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸເທວຕາໂຍ ໂອກາສໍ ລຠມານາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ຍຖາຠິສງ຺ຂຕໍ ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸຣກ຺ຂຣມ຺ປິ. ຠຄວາ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມຍາມໍ ວີຕິນາເມຕິ. ອິທໍ ມຊ຺ຌິມຍາມກິຈ຺ຈໍ.

ປຈ຺ຉິມຍາມໍ ປນ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິສຊ຺ຊາປີຬິຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ກິລາສຸຠາວໂມຈນຕ຺ຖໍ ເອກໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຈງ຺ກເມນ ວີຕິນາເມຕິ, ທຸຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ. ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ທານສີລາທິວເສນ ກຕາຘິກາຣປຸຄ຺ຄລທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕິ. ອິທໍ ປຈ຺ຉິມຍາມກິຈ຺ຈໍ.

ຕມ຺ປິ ທິວສໍ ຠຄວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກິຈ຺ເຈ ຐິໂຕ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອິທໍ ອທ຺ທສ – ມຍາ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ເຕນ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ເຘນ ອຸປເມຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ເທສິເຕ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານໍ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ຄິຫິຠາວໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ເຕວ. ອິຕເຣສໍ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອາຫ.

ເຖໂຣ ອນຸປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖາ ມຫາຊນສ຺ສ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາໂມ, ຄນ຺ຕຸກາມາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ມຫາລາຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ‘‘ລຠິສ຺ສາມ ວຕ ມຫາຊນສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ມຘຸຣຎ຺ຈ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຣຸຬ຺ຫເກສາ ເກເສ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ມລຄ຺ຄຫິຕປຕ຺ຕາ ປຕ຺ເຕ ປຈິຕ຺ວາ ກິລິຏ຺ຐຈີວຣາ ຈີວຣານິ ໂຘວິຕ຺ວາ ຄມນສຊ຺ຊາ ອເຫສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ປຣິວຸໂຕ ໂກສລຣຏ຺ຐໍ ຈາຣິກາຍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຄາມນິຄມປຏິປາຏິຍາ ເອກທິວສໍ ຄາວຸຕອຑ຺ຒໂຍຊນຕິຄາວຸຕໂຍຊນປຣມໍ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ມຫນ຺ຕໍ ສຸສິຣຣຸກ຺ຂໍ ອຄ຺ຄິນາ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມເມວ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປຏິມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄມນໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສຊ຺ຊາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ກາຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ອກາຣເຓນ ຕຖາຄຕາ ຄມນໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອມຸໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ເທເສຕິ.

ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ເວຍ຺ຍາກຣເຓ ຠຎ຺ຎມາເນ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ, ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິໍສຸ, ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ຕຎ຺ຫິ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນາມກາໂຍ ສນ຺ຕຕ຺ໂຕ, ນາມກາເຍ ສນ຺ຕຕ຺ເຕ ກຣຊກາໂຍ ສນ຺ຕຕ຺ໂຕ, ກຣຊກາເຍ ສນ຺ຕຕ຺ເຕ ນິຘານຄຕໍ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ວຕ ພຸທ຺ຘສາສເນ ຍາວຊີວໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕາ, ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາຠິມຸຂໍ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຖ ເຍສໍ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ, ເຕ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຍ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຕາ, ເຕ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ມທ຺ທນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ເຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ, ເຕ ປຣິສຸທ຺ຘສີລາວ ອເຫສຸໍ. ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ສຜລາວ ຊາຕາຕິ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕານໍ ຕາວ ສຜລາ ໂຫຕຸ, ອິຕເຣສໍ ກຖໍ ສຜລາ ຊາຕາຕິ? ເຕປິ ຫິ ສເຈ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ນ ສຸເຓຍ຺ຍຸໍ, ປມຕ຺ຕາວ ຫຸຕ຺ວາ ຐານໍ ຊຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຸໍ. ຕໂຕ ເນສໍ ຕໍ ປາປໍ ວຑ຺ຒມານໍ ອປາເຍສຸເຍວ ສໍສີທາເປຍ຺ຍ. ອິມໍ ປນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຊາຕສໍເວຄາ ຐານໍ ຊຫິຕ຺ວາ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິຕາ ທສ ສີລານິ ປູເຣຕ຺ວາ ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ ເກຈິ ສກທາຄາມິໂນ ເກຈິ ອນາຄາມິໂນ ອເຫສຸໍ, ເກຈິ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ, ເອວໍ ປາຣາຊິກາປນ຺ນານມ຺ປິ ສຜລາ ອໂຫສິ. ອິຕເຣ ປນ ສເຈ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ນ ສຸເຓຍ຺ຍຸໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສງ຺ຆາທິເສສມ຺ປິ ປາຣາຊິກມ຺ປິ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ອປາເຍສຸເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠເວຍ຺ຍຸໍ. ອິມໍ ປນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ສລ຺ເລຂິຕໍ ພຸທ຺ຘສາສນໍ, ນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ຍາວຊີວໍ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ອຸປາສກຘມ຺ມໍ ປູເຣຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄິຫິຠາວໍ ອຸປຄມິໍສຸ. ເຕ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸປາສກຘມ຺ມໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ ເກຈິ ສກທາຄາມິໂນ ເກຈິ ອນາຄາມິໂນ ຊາຕາ, ເກຈິ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ. ເອວໍ ເຕສມ຺ປິ ສຜລາວ ອໂຫສິ.

ອິມໍ ປນ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເທວສງ຺ຆາ ເຍຫິປິ ສຸຕາ, ເຍຫິປິ ນ ສຸຕາ, ສພ຺ເພສໍເຍວ ອາໂຣເຈນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ສຸຕ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ, ໂຠ, ພຸທ຺ຘານໍ ສາສເນ ຍາວຊີວໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອກກ຺ຂເຓເນວ ທສປິ ຠິກ຺ຂູ ວີສຕິປິ ສຏ຺ຐິປິ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ ຄິຫີ ໂຫນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຍຖາຣຸຈິຍາ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ເຊຕວນເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຈິຣໍ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫາສິ, ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຑ຺ຒມາສໍ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸໍ, ນາມ຺ຫິ ເກນຈິ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເອເກນ ປິຓ຺ຑປາຕນີຫາຣເກນາ’’ຕິ. ອຑ຺ຒມາສໍ ເອກີຠາເວນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ໂອໂລກິໂຕໂລກິຕຏ຺ຐາເນ ຕນຸຠູຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ທິສ຺ວາ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອານນ຺ທ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ຕຖາຄເຕ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ອາຄເຕ ສກລວິຫາໂຣ ກາສາວປຊ຺ໂຊໂຕ ອິສິວາຕປ຺ປຏິວາໂຕ ໂຫຕິ, ອິທານິ ປນ ຕນຸຠູໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ທິສ຺ສຕິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປຓ຺ຑຸກຊາຕາ ຠິກ຺ຂູ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ? ເອຕຣຫິ ຠຄວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມຘມ຺ມເທສນໍ ກຖິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ເອຕໍ ຘມ຺ມໍ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ປຣິປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ, ອສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ຕານຎ຺ຈ ຊນສ຺ສ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄິຫິຠາວໍ ສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໂຕ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ມຍິ ປຏິສລ຺ລາເນ ວີຕິນາເມນ຺ເຕ ນ ໂກຈິ ມມ ປຸຕ຺ຕານໍ ເອກໍ ອສ຺ສາສຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ. ສາຄຣສ຺ສ ຫິ ໂອຕຣຓຕິຕ຺ຖານິ ວິຍ ພຫູນິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອສ຺ສາສກາຣຓານິ. ຄຈ຺ຉານນ຺ທ, ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕຖາ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ພຸທ຺ຘາສນວຣຄໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເມຕ຺ຕາຍ ສພ຺ພປຸພ຺ພຠາໂຄ ນາມ ເນວ ອປ຺ປນາ, ນ ອຸປຈາໂຣ, ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕຜຣຓມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິມໍ ຈູຬຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕສຸຕ຺ຕໍ ເທເສສິ.

ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຈ຺ຉຣາປຫຣຓມຕ຺ຕໍ, ທ຺ເວ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ປຫຣິຕ຺ວາ ສທ຺ທກຣຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຕ຺ຕາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຫິຕຜຣຓຈິຕ຺ຕໍ. ອາເສວຕີຕິ ກຖໍ ອາເສວຕິ? ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ຊານນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ປຊານນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຊານນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ປຫາຕພ຺ພໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ຠາເວຕພ຺ພໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ອາເສວຕີຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໒). ອິຘ ປນ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາເຄນ ຫິຕຜຣຓປ຺ປວຕ຺ຕນມຕ຺ເຕເນວ ອາເສວຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຣິຕ຺ຕຊ຺ຌາໂນຕິ ອຕຸຈ຺ຉຊ຺ຌາໂນ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຊ຺ຌາໂນ ວາ. ວິຫຣຕີຕິ ອິຣິຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ປາເລຕິ ຍເປຕິ ຍາເປຕິ ຈຣຕິ ວິຫຣຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຫຣຕີຕິ. ອິມິນາ ປເທນ ເມຕ຺ຕໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ກຖິໂຕ. ສຕ຺ຖຸສາສນກໂຣຕິ ສຕ຺ຖຸ ອນຸສາສນິກໂຣ. ໂອວາທປຕິກໂຣຕິ ໂອວາທກາຣໂກ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສກິໍວຈນໍ ໂອວາໂທ, ປຸນປ຺ປຸນວຈນໍ ອນຸສາສນີ. ສມ຺ມຸຂາວຈນມ຺ປິ ໂອວາໂທ, ເປເສຕ຺ວາ ປຣມ຺ມຸຂາວຈນໍ, ອນຸສາສນີ. ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຈນໍ ໂອວາໂທ, ໂອຕິຓ຺ເຓ ວາ ອໂນຕິຓ຺ເຓ ວາ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕນ຺ຕິຐປນວເສນ ວຈນໍ ອນຸສາສນີ. ເອວໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນ ໂອວາໂທຕິ ວາ ອນຸສາສນີຕິ ວາ ເອເສ ເອເກ ເອກຏ຺ເຐ ສເມ ສມຠາເຄ ຕຊ຺ຊາເຕ ຕຎ຺ເຎວາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ເມຕ຺ຕາຈິຕ຺ຕໍ ອາເສວຕີ’’ຕິ ອິທເມວ ສຕ຺ຖຸສາສນຎ຺ເຈວ ໂອວາໂທ ຈ, ຕສ຺ສ ກຣຓໂຕ ເອສ ສາສນກໂຣ ໂອວາທປຕິກໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອໂມຆນ຺ຕິ ອຕຸຈ຺ຉໍ. ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ ຣຏ຺ຐໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊິເຕນ ປເຣສໍ ເຄຫໂຕ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ໂຑ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຣິໂຠຄາ ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ອິຓປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ ສາມິປຣິໂຠໂຄຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ນາມ. ສີລວໂຕ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ອິຓປຣິໂຠໂຄ ນາມ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠຄາ ນາມ. ຂີຓາສວສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຍໍ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑປຣິໂຠໂຄ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ອໂມໂຆ ໂຫຕິ. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ເມຕ຺ຕາຈິຕ຺ຕໍ ອາເສວນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑສ຺ສ ສາມິໂກ ຫຸຕ຺ວາ, ອຓໂຓ ຫຸຕ຺ວາ, ທາຍາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິປິສ຺ສ ອໂມໂຆ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑປຣິໂຠໂຄ. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ເມຕ຺ຕໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທິນ຺ນທານໍ ມຫຏ຺ຐິຍໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລໍ ມຫານິສໍສໍ ມຫາຊຸຕິກໍ ມຫາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິປິສ຺ສ ອໂມໂຆ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑປຣິໂຠໂຄ. ໂກ ປນ ວາໂທ ເຍ ນໍ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕີຕິ ເຍ ປນ ອິມໍ ເມຕ຺ຕາຈິຕ຺ຕໍ ພຫຸລໍ ອາເສວນ຺ຕິ ຠາເວນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ອໂມຆໍ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ກິໍ? ເອວຣູປາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑສ຺ສ ສາມິໂນ ອຓຓາ ທາຍາທາ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ.

໕໔-໕໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຠາເວຕີຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ ວຑ຺ເຒຕິ. ປຎ຺ຈເມ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ມນສ຺ມິໍ ກໂຣຕິ. ເສສໍ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸປິ ຕຕິເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ອາເສວຕິ, ອຍເມວ ຠາເວຕິ, ອຍໍ ມນສິ ກໂຣຕິ. ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ອາເສວຕິ, ເຕເນວ ຠາເວຕິ, ເຕນ ມນສິ ກໂຣຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ຍາຍ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາສໍ ຘມ຺ມິສ຺ສຣິຍຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປເຠທກຸສລຕໍ ອປ຺ປຏິຫຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເອກຈິຕ຺ຕເມວ ຕີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສີຕິ.

໕໖. ຉຏ຺ເຐ ເຍ ເກຈີຕິ ອນິຍາມິຕວຈນໍ. ອກຸສລາຕິ ເຕສໍ ນິຍາມິຕວຈນໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສພ຺ພາກຸສລາ ອເສສໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ອກຸສລຠາຄິຍາ ອກຸສລປກ຺ຂິກາຕິ ອກຸສລານເມເວຕໍ ນາມໍ. ອກຸສລາເຍວ ຫິ ເອກຈ຺ເຈ ອກຸສລໍ ສຫຊາຕວເສນ, ເອກຈ຺ເຈ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ຠຊນ຺ຕິ ເຈວ, ເຕສຎ຺ຈ ປກ຺ຂາ ຠວນ຺ຕີຕິ ‘‘ອກຸສລຠາຄິຍາ ອກຸສລປກ຺ຂິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສພ຺ເພເຕ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ມໂນ ປຸພ຺ພໍ ປຐມຕຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ເອເຕ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ມເນນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຸປ຺ປາທາ ເອກວຕ຺ຖຸກາ ເອກນິໂຣຘາ ເອກາຣມ຺ມຓາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ມໂນ ອຸປ຺ປາທໂກ ກາຣໂກ ຊນໂກ ສມຸຏ຺ຐາປໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ, ຕສ຺ມາ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຍຖາ ນາມ ‘‘ຣາຊາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຣາຊາເຍວ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ເສສາ ຣາຊເສນາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ອນິກ຺ຂນ຺ຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາເຕວ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເອວເມວ ມໂນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວເສສາ ສຫຊາຕສໍສຏ຺ຐສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພ ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ເອຕມຕ຺ຖວສໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຕຫິ ສໍສຏ຺ຐສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເອກຸປ຺ປາເທກນິໂຣໂຘປິ ສມາໂນ ມໂນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນ຺ວເທວາຕິ ອນຸເທວ, ສເຫວ ເອກໂຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍໍ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຐມໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຉາ ເຈຕສິກາຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ໂຖ ຫິ ປຏິສຣຓໍ, ນ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ’’ຕິ ຄາຖາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໕໗. ສຕ຺ຕເມ ກຸສລາຕິ ຈຕຸຠູມກາປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກຖິຕາ. ເສສໍ ຉຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໕໘. ອຏ຺ຐເມ ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປມາໂທຕິ ເອຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ອາລປນໍ, ຍຖາ ອຍໍ ປມາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາໂທຕິ ປມຊ຺ຊນາກາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປມາໂທ? ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕ ວາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕ ວາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕ ວາ ປຎ຺ຈສຸ ວາ ກາມຄຸເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂວສ຺ສຄ຺ຄານຸປ຺ປທານໍ ກຸສລານໍ ວາ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍຕາ ອສາຕຈ຺ຈກິຣິຍຕາ ອນຏ຺ຐິຕກິຣິຍຕາ ໂອລີນວຸຕ຺ຕິຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕາ ອນຘິຏ຺ຐານໍ ອນນຸໂຍໂຄ ອນາເສວນາ ອຠາວນາ ອພຫຸລີກມ຺ມໍ. ໂຍ ເອວຣູໂປ ປມາໂທ ປມຊ຺ຊນາ ປມຊ຺ຊິຕຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາໂທ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໔໖).

ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຌານວິປສ຺ສນານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ຄຜລານໍ ປນ ສກິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຸນ ປຣິຫານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

໕໙. ນວເມ ອປ຺ປມາໂທ ປມາທສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໐. ທສເມ ໂກສຊ຺ຊນ຺ຕິ ກຸສີຕຠາໂວ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໗. ວີຣິຍາຣມ຺ຠາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໑. ສຕ຺ຕມສ຺ສ ປຐເມ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠຕິ ຈຕຸກິຈ຺ຈສ຺ສ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍສ຺ສ ອາຣມ຺ໂຠ, ອາຣທ຺ຘປຄ຺ຄຫິຕປຣິປຸຓ຺ຓວີຣິຍຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໒. ທຸຕິເຍ ມຫິຈ຺ຉຕາຕິ ມຫາໂລໂຠ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ມຫິຈ຺ຉຕາ? ອິຕຣີຕຣຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວາ ກາມຄຸເຓຫິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕາ, ຍາ ເອວຣູປາ ອິຈ຺ຉາ ອິຈ຺ຉາຄຕາ ມຫິຈ຺ຉຕາ ຣາໂຄ ສາຣາໂຄ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສາຣາໂຄ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຫິຈ຺ຉຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໕໐).

໖໓. ຕຕິເຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຕິ ອໂລໂຠ. ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສາຕິ ອນິຈ຺ຉສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສາວເສສໍ ວິຍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ນິຣວເສໂສ. ນ ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ອຕ຺ຖິຠາເວນ ໂສ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຈ຺ຉາຍ ປນ ອຠາເວນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາເສວິຕສ຺ສ ອໂລຠສ຺ເສວ ຠາເວນ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາ, ປາປິຈ຺ຉຕາ, ມຫິຈ຺ຉຕາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຕິ ອຍໍ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສກລາເຠ ອຕິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣລາເຠ ປຕ຺ຖນາ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາ ນາມ, ຍາຍ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ເອກຠາຊເນ ປກ຺ກປູເວປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ເຕ ປຕິເຕ ນ ສຸປກ຺ໂກ ວິຍ ຂຸທ຺ທໂກ ຈ ວິຍ ຂາຍຕິ, ສ຺ເວວ ປນ ປຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສຸປກ຺ໂກ ວິຍ ມຫນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ຂາຍຕິ. ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ປາປິຈ຺ຉຕາ ນາມ, ສາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອສ຺ສທ຺ໂຘ ສມາໂນ ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕາເຍວ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂກຫຎ຺ເຎ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ມຫິຈ຺ຉຕາ ນາມ, ສາປິ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສທ຺ໂຘ ສມາໂນ ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ສີລວາ ສມາໂນ ສີລວາຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ອາຄຕາເຍວ. ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຸສ຺ສນ຺ຕປ຺ປໂຍ ໂຫຕິ, ວິຊາຕມາຕາປິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມຸທ຺ໂທ ຈ, ມຫິຈ຺ໂຉ ຈາປິ ປຸຄ຺ຄໂລ;

ສກເຏນ ປຈ຺ຈເຍ ເທນ຺ຕຸ, ຕໂຍເປເຕ ອຕປ຺ປຍາ’’ຕິ.

ສນ຺ຕຄຸຓນິຄູຫນຕາ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ນາມ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຄຸຓໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸກາມຕາຍ ສທ຺ໂຘ ສມາໂນ ‘‘ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ສີລວາ, ປວິວິຕ຺ໂຕ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ, ປຎ຺ຎວາ, ຂີຓາສໂວ ສມາໂນ ‘‘ຂີຓາສໂວຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖໂຣ.

ເຖໂຣ ກິຣ ມຫາຂີຓາສໂວ ອໂຫສິ, ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປນສ຺ສ ປາທມຕ຺ຕເມວ ອຄ຺ຆຕິ. ໂສ ອໂສກສ຺ສ ຘມ຺ມຣຎ຺ໂຎ ວິຫາຣມຫທິວເສ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ອຕິລູຂຠາວໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຖກໍ ພຫິ ໂຫຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ມາທິເສ ຂີຓາສເວ ຣຎ຺ໂຎ ສງ຺ຄຫໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ອຎ຺ໂຎ ໂກ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິ. ເອວໍ ຂີຓາສໂວ ສມາໂນ ‘‘ຂີຓາສໂວຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ຈ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ລາຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຖາວຣໍ ກໂຣຕິ, ທາຍການໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕິ. ຍຖາ ຍຖາ ຫິ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ອປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ຕສ຺ສ ວຕ຺ເຕ ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ພຫູ ເທນ຺ຕິ.

ອປໂຣປິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ – ປຈ຺ຈຍອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ຘຸຕງ຺ຄອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ປຣິຍຕ຺ຕິອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ອຘິຄມອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ປຈ຺ຈຍອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ນາມ. ໂສ ທາຍກສ຺ສ ວສໍ ຊານາຕິ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວສໍ ຊານາຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຖາມໍ ຊານາຕິ. ຍທິ ຫິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ພຫຸ ໂຫຕິ, ທາຍໂກ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ທາຕຸກາໂມ, ທາຍກສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອປ຺ໂປ, ທາຍໂກ ພຫຸໍ ທາຕຸກາໂມ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມປິ ພຫຸ, ທາຍໂກປິ ພຫຸໍ ທາຕຸກາໂມ, ອຕ຺ຕໂນ ຖາມໍ ຎຕ຺ວາ ປມາເຓເນວ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຘຸຕງ຺ຄສມາທານສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ນຊານາເປຕຸກາໂມ ຘຸຕງ຺ຄອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ນາມ. ຕສ຺ສ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ອິມານິ ວຕ຺ຖູນິ – ໂສສານິກມຫາກຸມາຣຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ ສຸສາເນ ວສິ, ອຎ຺ໂຎ ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ນ ອຎ຺ຎາສິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ສຸສາເນ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ, ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ ວສາມຫໍ;

ທຸຕິໂຍ ມໍ ນ ຊາເນຍ຺ຍ, ອໂຫ ໂສສານິກຸຕ຺ຕໂມ’’ຕິ.

ເຈຕິຍປພ຺ພເຕ ທ຺ເວ ຠາຕິກຕ຺ເຖຣາ ວສິໍສຸ. ກນິຏ຺ໂຐ ອຸປຏ຺ຐາເກນ ເປສິຕໍ ອຸຈ຺ຉຸຂຓ຺ຑິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ ‘‘ປຣິໂຠຄໍ, ຠນ຺ເຕ, ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ຈ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ມຸຂວິກ຺ຂາລນກາໂລ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ອລໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອາຫ. ກຈ຺ຈິ, ຠນ຺ເຕ, ເອກາສນິກຕ຺ຖາຕິ? ອາຫຣາວຸໂສ, ອຸຈ຺ຉຸຂຓ຺ຑິກນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາສ ວສ຺ສານິ ເອກາສນິໂກ ສມາໂນປິ ຘຸຕງ຺ຄໍ ນິຄູຫມາໂນ ປຣິໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ປຸນ ຘຸຕງ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄໂຕ.

ໂຍ ປນ ສາເກຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາວໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ນາມ. ເຖໂຣ ກິຣ ‘‘ຂໂຓ ນຕ຺ຖີຕິ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາສຸ ໂອກາສໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ກທາ ມຣຓກ຺ຂຓໍ, ຠນ຺ເຕ, ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ໂຈທິໂຕ ຄຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກຓິກາຣວາລິກສມຸທ຺ທວິຫາຣໍ ຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ເຖຣນວມຊ຺ຌິມານໍ ອຸປກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ອຸໂປສຖທິວເສ ຘມ຺ມກຖາຍ ຊນປທໍ ໂຂເຠຕ຺ວາ ຄໂຕ.

ໂຍ ປນ ໂສຕາປນ຺ນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ນາທິຠາວໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອຘິຄມປ຺ປິຈ຺ໂຉ ນາມ ຕໂຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໕) ວິຍ ຆຏີກາຣກຸມ຺ຠກາໂຣ (ມ. ນິ. ໒.໒໘໒ ອາທໂຍ) ວິຍ ຈ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ລທ຺ຘາເສວເນນ ພລວອໂລເຠນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເສກ຺ໂຂປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ເຐ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠຊນ຺ຕສ຺ສ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອສນ຺ໂຕສສງ຺ຂາໂຕ ໂລໂຠ.

໖໕. ປຎ຺ຈເມ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ເຐ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠຊນ຺ຕສ຺ສ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອໂລຠສງ຺ຂາໂຕ ສນ຺ໂຕໂສ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕເສນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ. ໂສ ປເນສ ສນ຺ໂຕໂສ ທ຺ວາທສວິໂຘ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ, ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ, ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສຕິ ຕິວິໂຘ. ເອວໍ ປິຓ຺ຑປາຕາທີສຸ.

ຕສ຺ສາຍໍ ປເຠທສໍວຓ຺ຓນາ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຈີວຣໍ ລຠຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ອສຸນ຺ທຣໍ ວາ. ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ປກຕິທຸພ຺ພໂລ ວາ ໂຫຕິ ອາພາຘຊຣາຠິຠູໂຕ ວາ, ຄຣຸໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ໂຕ ກິລມຕິ. ໂສ ສຠາເຄນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ປຓີຕປຈ຺ຈຍລາຠີ ໂຫຕິ. ໂສ ປຏ຺ຏຈີວຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຫຄ຺ຆຈີວຣໍ ພຫູນິ ວາ ປນ ຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເຖຣານໍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານໍ, ອິທໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອນຸຣູປໍ, ອິທໍ ຄິລານານໍ, ອິທໍ ອປ຺ປລາຠານໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ວາ ສງ຺ກາຣກູຏາທິໂຕ ວາ ນນ຺ຕການິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສງ຺ຆາຏິໍ ກຕ຺ວາ ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ, ເຍນສ຺ສ ປຣິຠຸຕ຺ເຕນ ອຜາສຸ ໂຫຕິ, ໂສ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສປ຺ປາຍໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ພຫຸໍ ປຓີຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ. ໂສ ຕໍ ຈີວຣໍ ວິຍ ເຖຣຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ວາ ເສສກໍ ປິຓ຺ຑາຍ ວາ ຈຣິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເສນາສນໍ ລຠຕິ ມນາປໍ ວາ ອມນາປໍ ວາ, ໂສ ເຕນ ເນວ ໂສມນສ຺ສໍ ນ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ຕິຓສນ຺ຖາຣເກນາປິ ຍຖາລທ຺ເຘເນວ ຕຸສ຺ສຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ເສນາສນໍ ລຠຕິ, ຍຕ຺ຖສ຺ສ ວສໂຕ ອຜາສຸ ໂຫຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ສປ຺ປາຍເສນາສເນ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ.

ອປໂຣ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ເລຓມຓ຺ຑປກູຏາຄາຣາທີນິ ພຫູນິ ປຓີຕເສນາສນານິ ລຠຕິ. ໂສ ຕານິ ຈີວຣາທີນິ ວິຍ ເຖຣຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍປິ ‘‘ອຸຕ຺ຕມເສນາສນໍ ນາມ ປມາທຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ນິທ຺ທາຠິຠູຕສ຺ສ ປຸນ ປຏິພຸຊ຺ຌໂຕ ປາປວິຕກ຺ກາ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ເສນາສນໍ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ໂສ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອພ຺ໂຠກາສຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມ຺ປິສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ຍໍ ລຠຕິ, ເຕເນວ ຕຸສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ເຕເລນ ອຕ຺ຖິໂກ ຜາຓິຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ເຕລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎເທວ ວາ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ.

ອປໂຣ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ພຫຸໍ ເຕລມຘຸຜາຓິຕາທິປຓີຕເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ. ໂສ ຕໍ ຈີວຣໍ ວິຍ ເຖຣຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຠເຕນ ເຍນ ເກນຈິ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຈຕຸມຘຸຣໍ – ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິຈ຺ຉກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ສຈສ຺ສ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນປິ ໂຣໂຄ ວູປສມ຺ມຕິ, ອຖ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ນາມ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ຈຕຸມຘຸຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕເກນ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ອິເມສໍ ປນ ປຈ຺ເຈກປຈ຺ຈເຍສຸ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສນ຺ໂຕສານໍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສວ ອຄ຺ໂຄ.

໖໖-໖໗. ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕເມສຸ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຍນິໂສມນສິກາຣາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

໖໘. ອຏ຺ຐເມ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ອສມ຺ປຊານຠາໂວ, ໂມຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອສມ຺ປຊານສ຺ສາຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຬ຺ຫສ຺ສ.

໖໙. ນວເມ ສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ສມ຺ປຊານຠາໂວ, ປຎ຺ຎາເຍຕໍ ນາມໍ. ສມ຺ປຊານສ຺ສາຕິ ສມ຺ປຊານນ຺ຕສ຺ສ.

໗໐. ທສເມ ປາປມິຕ຺ຕຕາຕິ ຍສ຺ສ ປາປາ ລາມກາ ມິຕ຺ຕາ, ໂສ ປາປມິຕ຺ໂຕ. ປາປມິຕ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປມິຕ຺ຕຕາ, ເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານເມເວຕໍ ນາມໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ປາປມິຕ຺ຕຕາ? ເຍ ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ ອສ຺ສທ຺ຘາ ທຸສ຺ສີລາ ອປ຺ປສ຺ສຸຕາ ມຈ຺ຉຣິໂນ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ. ຍາ ເຕສໍ ເສວນາ ນິເສວນາ ສໍເສວນາ ຠຊນາ ສມ຺ຠຊນາ ຠຕ຺ຕິ ສມ຺ຠຕ຺ຕິ ສມ຺ປວງ຺ກຕາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາປມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໐໑).

ວີຣິຍາຣມ຺ຠາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໘. ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໗໑. ອຏ຺ຐມສ຺ສ ປຐເມ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາຕິ ກລ຺ຍາຓາ ມິຕ຺ຕາ ອສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໗໒-໗໓. ທຸຕິເຍ ອນຸໂຍໂຄຕິ ໂຍໂຄ ປໂຍໂຄ. ອນນຸໂຍໂຄຕິ ອໂຍໂຄ ອປ຺ປໂຍໂຄ. ອນຸໂຍຄາຕິ ອນຸໂຍເຄນ. ອນນຸໂຍຄາຕິ ອນນຸໂຍເຄນ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຈຕຸຠູມກກຸສລຘມ຺ມານໍ. ຕຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໗໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສ ອງ຺ຄຠູຕາ ສຕ຺ຕ ຘມ຺ມາ. ຍາຍ ວາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ໂສ ພຸຊ຺ຌຕິ, ສມ຺ໂມຫນິທ຺ທາໂຕ ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ຕສ຺ສາ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄຠູຕາຕິປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ. ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ? ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອນຸພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໑໗). ເອວໍ ປເນຕໍ ປທໍ ວິຠຕ຺ຕເມວ.

໗໕. ປຎ຺ຈເມ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປເທນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ຍາຖາວສຣສຠູມິ ນາມ ກຖິຕາ. ສາ ປເນສາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ໂຫຕິ – ວິປສ຺ສນາ, ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານໍ, ມຄ຺ໂຄ, ຜລນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາເລ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ກາມາວຈຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານມ຺ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາເລ ຣູປາວຈຣອຣູປາວຈຣາ, ມຄ຺ຄຜເລສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາເລ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຈຕຸຠູມກາ ກຖິຕາ.

໗໖. ຉຏ຺ຐສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ເຫຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ສມ຺ພຫຸລາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ. ເຕສໍ ອນ຺ຕເຣ ພນ຺ຘຸລມລ຺ລເສນາປຕິໍ ອາຣພ຺ຠ ອຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ພຫຸຎາຕິກໍ ອໂຫສິ ພຫຸປກ຺ຂໍ, ອິທານິ ອປ຺ປຎາຕິກໍ ອປ຺ປປກ຺ຂໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ມຍິ ຄເຕ ມຫຕີ ເທສນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ອຎ຺ຎາ ຄາມນິຄມາທິກຖາ ນຕ຺ຖິ, ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ພຫຸຎາຕິກໍ ອໂຫສິ ພຫຸປກ຺ຂໍ, ອິທານິ ອປ຺ປຎາຕິກໍ ອປ຺ປປກ຺ຂໍ ຊາຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕາ ນິສິນ຺ນມ຺ຫາຕິ. ສຕ຺ຖາ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິຫານີຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາຕິ ປຣິຕ຺ຕາ ປຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາ. ເອຕາຍ ຫິ ປຣິຫານິຍາ ສຄ຺ຄໂຕ ວາ ມຄ຺ຄໂຕ ວາ ປຣິຫານິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກປຣິຫານິມຕ຺ຕເມວ ເອຕນ຺ຕິ ອາຫ. ເອຕໍ ປຕິກິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຈ຺ຉິມໍ ເອຕໍ ລາມກໍ. ຍທິທໍ ປຎ຺ຎາປຣິຫານີຕິ ຍາ ເອສາ ມມ ສາສເນ ກມ຺ມສ຺ສກຕປຎ຺ຎາຍ ຌານປຎ຺ຎາຍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຜລປຎ຺ຎາຍ ຈ ປຣິຫານິ, ເອສາ ປຈ຺ຉິມາ, ເອສາ ລາມກາ, ເອສາ ຉຑ຺ຑນີຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໗. ສຕ຺ຕມມ຺ປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍເມວ ກຖິຕໍ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກິຣ ນິສິນ຺ເນສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກຈ຺ເຈ ເອວໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປຎາຕິກໍ ອປ຺ປປກ຺ຂໍ ອໂຫສິ, ອິທານິ ຕໍ ພຫຸຎາຕິກໍ ພຫຸປກ຺ຂໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ກໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫໍສູຕິ? ວິສາຂໍ ອຸປາສິກໍ ເວສາລິເກ ຈ ລິຈ຺ຉວີ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ຍຖາຠູຕໍ ກຖຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠິ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາຕິ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ສຄ຺ຄໍ ວາ ມຄ຺ຄໍ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຠາວໂຕ ປຣິຕ຺ຕາ. ຍທິທໍ ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘີຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕປຎ຺ຎາທີນໍ ວຸທ຺ຘິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຎາຕີນໍ ວຸທ຺ຘິ ນາມ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກມຕ຺ຕາ ອປ຺ປາ ປຣິຕ຺ຕາ, ສາ ສຄ຺ຄໍ ວາ ມຄ຺ຄໍ ວາ ປາເປຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ, ຕສ຺ມາ. ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘິຍາຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທິປຎ຺ຎາຍ ວຸທ຺ຘິຍາ.

໗໘. ອຏ຺ຐມມ຺ປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍເມວ ກຖິຕໍ. ສມ຺ພຫຸລາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ມຫາຘນເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ມຫາໂຠຄໍ ມຫາຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ, ຕໍ ອິທານິ ອປ຺ປໂຠຄໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ກຖຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠິ.

໗໙. ນວມມ຺ປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກິຣ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ກາກວລິຍເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ປຸຓ຺ຓເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປໂຠຄໍ ອໂຫສິ, ຕໍ ອິທານິ ມຫາໂຠຄໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ກຖຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠິ. ເສສໍ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໘໐. ທສມມ຺ປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ໂກສລມຫາຣາຊານໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ມຫາຍສໍ ມຫາປຣິວາຣໍ ອໂຫສິ, ອິທານິ ອປ຺ປຍສໍ ອປ຺ປປຣິວາຣໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ກຖຍິໍສຸ. ຠຄວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໙. ປມາທາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໘໑. ນວມສ຺ສາປິ ປຐມໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍເມວ ກຖິຕໍ. ສມ຺ພຫຸລາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ນິສິນ຺ນາ ກຸມ຺ຠໂຆສກໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ກຸລໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປຍສໍ ອປ຺ປປຣິວາຣໍ ອໂຫສິ, ອິທານິ ມຫາຍສໍ ມຫາປຣິວາຣໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ກຖຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໘໒. ທຸຕິຍາທີສຸ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖາຍາຕິ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ປມາທາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໐. ທຸຕິຍປມາທາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໙໘. ທສເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕວເສນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ. ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຣຓໍ. ອິຕິ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ກຕ຺ວາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຠິກ຺ຂເວ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ນ ອຎ຺ຎໍ ເອກໍ ກາຣຓມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ.

໑໑໐-໑໑໔. ພາຫິຣນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ພຫິ ຠວໍ. ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ສຸທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ, ສາສນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ໂມສາຍາຕິ ວິນາສາຍ. ອນ຺ຕຣຘານາຍາຕິ ອປຎ຺ຎາຓຕ຺ຖາຍ.

໑໑໕. ຐິຕິຍາຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ. ອສມ຺ໂມສາຍ ອນນ຺ຕຣຘານາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ໂກຏິເກ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໑໓໐. ອິໂຕ ປເຣສຸ ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິ ທີເປນ຺ຕີຕິອາທີສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຕາວ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ຘມ຺ໂມ, ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ອຘມ຺ໂມ. ຕຖາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຈ ພລານິ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຘມ຺ໂມ ນາມ; ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຕໂຍ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ຕໂຍ ອິທ຺ຘິປາທາ ຉ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຉ ພລານິ ອຏ຺ຐ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ນວງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປາທານາ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ ສຕ຺ຕ ອນຸສຍາ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕານິ ຈ ອຍໍ ອຘມ຺ໂມ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ອຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິ ກຣິສ຺ສາມ, ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍກຸລໍ ນິຍ຺ຍານິກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍໍ ຈ ໂລເກ ປາກຏາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ອຘມ຺ມໍ ‘‘ຘມ຺ໂມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ກຖຍນ຺ຕາ ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິ ທີເປນ຺ຕິ ນາມ. ຕເຖວ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ ກເຖນ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ອຘມ຺ໂມຕິ ທີເປນ຺ຕິ ນາມ. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ປນ ຠູເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ ນາມ, ອຠູເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ອໂຈເທຕ຺ວາ ອສາເຣຕ຺ວາ ອປຏິຎ຺ຎາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ອຘມ຺ໂມ ນາມ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຣາຄວິນໂຍ ໂທສວິນໂຍ ໂມຫວິນໂຍ ສໍວໂຣ ປຫານໍ ປຏິສງ຺ຂາຕິ ອຍໍ ວິນໂຍ ນາມ, ຣາຄາທີນໍ ອວິນໂຍ ອສໍວໂຣ ອປ຺ປຫານໍ ອປຏິສງ຺ຂາຕິ ອຍໍ ອວິນໂຍ ນາມ. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຎຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປຕ຺ຕິ, ສີມາສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ວິນໂຍ ນາມ. ວຕ຺ຖຸວິປຕ຺ຕິ, ຎຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິ, ອນຸສ຺ສາວນວິປຕ຺ຕິ, ສີມາວິປຕ຺ຕິ ປຣິສວິປຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ອວິນໂຍ ນາມ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ…ເປ… ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ອິທໍ ຠາສິຕໍ ລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນ; ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຕໂຍ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ຕໂຍ ອິທ຺ຘິປາທາ ຉ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຉ ພລານິ ອຏ຺ຐ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ນວງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ອິທໍ ອຠາສິຕໍ ອລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນ. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສາ ທ຺ເວ ອນິຍຕາ ຕິໍສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຕິ ອິທໍ ຠາສິຕໍ ລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນ; ຕໂຍ ປາຣາຊິກາ ຈຸທ຺ທສ ສງ຺ຆາທິເສສາ ຕໂຍ ອນິຍຕາ ເອກຕິໍສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຕິ ອິທໍ ອຠາສິຕໍ ອລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ເທວສິກໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໂວໂລກນໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ຊາຕກກຖາຕິ ອິທໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ນ ເທວສິກໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ…ເປ… ນ ຊາຕກກຖາຕິ ອິທໍ ອນາຈິຓ຺ຓໍ. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ວສ຺ສາວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ອປໂລເກຕ຺ວາ ຈາຣິກາປກ຺ກມນໍ ປວາເຣຕ຺ວາ ຈາຣິກາປກ຺ກມນໍ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຐມໍ ປຏິສນ຺ຖາຣກຣຓນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ເສວ ອາຈິຓ຺ຓສ຺ສ ອກຣຓໍ ອນາຈິຓ຺ຓໍ ນາມ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ…ເປ… ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ; ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ…ເປ… ນວງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ອິທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ…ເປ… ຕິໍສນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ; ຕໂຍ ປາຣາຊິກາ…ເປ… ເອກຕິໍສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຕິ ອິທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ.

ຍໍ ປເນຕໍ ສພ຺ພສຸຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຍສາເນ ເຕຈິມໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣຘາເປນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣຘານານິ ນາມ ອຘິຄມອນ຺ຕຣຘານໍ, ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານໍ, ລິງ຺ຄອນ຺ຕຣຘານໍ, ຘາຕຸອນ຺ຕຣຘານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຄໂມຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລານິ, ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ. ໂສ ປຣິຫາຍມາໂນ ປຏິສມ຺ຠິທາໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫາຍຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ຫິ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ວສ຺ສສຫສ຺ສເມວ ປຏິສມ຺ຠິທາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ຕາປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຕາປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອນາຄາມິໂນ ສກທາຄາມິໂນ ໂສຕາປນ຺ນາຕິ. ເຕສຸ ຘຣນ຺ເຕສຸ ອຘິຄໂມ ອນນ຺ຕຣຫິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉິມກສ຺ສ ປນ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ຊີວິຕກ຺ຂເຍນ ອຘິຄໂມ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ອິທໍ ອຘິຄມອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ.

ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລມຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ‘‘ສີລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂາມ, ປຘານຎ຺ຈ ອນຸຍຸຎ຺ຊາມ, ນ ຈ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ສຈ຺ຉິກາຕຸໍ ສກ຺ໂກມ, ນຕ຺ຖິ ອິທານິ ອຣິຍຘມ຺ມປຏິເວໂຘ’’ຕິ ໂວສານໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂກສຊ຺ຊພຫຸລາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ໂຈເທນ຺ຕິ ນ ສາເຣນ຺ຕິ ອກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ມທ຺ທນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ປາຈິຕ຺ຕິຍຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານິ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ. ປາຣາຊິກມຕ຺ຕເມວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ຣກ຺ຂນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສເຕປິ ສຫສ຺ເສປິ ຘຣມາເນ ປຏິປຕ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣຫິຕາ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉິມກສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສີລເຠເທນ ວາ ຊີວິຕກ຺ຂເຍນ ວາ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ.

ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສາຏ຺ຐກຖາ ປາຬິ. ຍາວ ສາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ນາມ ໂຫຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຣາຊຍຸວຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ອຘມ຺ມິເກສຸ ຣາຊາມຈ຺ຈາທໂຍ ອຘມ຺ມິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຣຏ຺ຐຊນປທວາສິໂນຕິ. ເອເຕສໍ ອຘມ຺ມິກຕາຍ ເທໂວ ນ ສມ຺ມາ ວສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ສສ຺ສານິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸ ປຈ຺ຈຍທາຍກາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກິລມນ຺ຕາ ອນ຺ເຕວາສິເກ ສງ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ປຣິຍຕ຺ຕິ ປຣິຫາຍຕິ, ອຕ຺ຖວເສນ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ປາຬິວເສເນວ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ປາຬິມ຺ປິ ສກລໍ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ປຐມໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຣິຫາຍມານໍ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມເມວ ຫິ ປຏ຺ຐານມຫາປກຣຓໍ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິຫີເນ ຍມກໍ, ກຖາວຕ຺ຖຸ, ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຘາຕຸກຖາ, ວິຠງ຺ໂຄ, ຘມ຺ມສງ຺ຄໂຫຕິ.

ເອວໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ປຣິຫີເນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ປຐມໍ ເອກາທສກນິປາໂຕ, ຕໂຕ ທສກນິປາໂຕ…ເປ… ຕໂຕ ເອກກນິປາໂຕຕິ. ເອວໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ ປຣິຫີເນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມໍ ຫິ ມຫາວຄ຺ໂຄ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ສຬາຍຕນວຄ຺ໂຄ, ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ, ນິທານວຄ຺ໂຄ, ສຄາຖາວຄ຺ໂຄຕິ. ເອວໍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາເຍ ປຣິຫີເນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມໍ ຫິ ອຸປຣິປຓ຺ຓາສໂກ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສໂກ, ຕໂຕ ມູລປຓ຺ຓາສໂກຕິ. ເອວໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ປຣິຫີເນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທີຆນິກາໂຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ປາຖິກວຄ຺ໂຄ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ມຫາວຄ຺ໂຄ, ຕໂຕ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄຕິ. ເອວໍ ທີຆນິກາເຍ ປຣິຫີເນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ປຣິຫີນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ວິນຍປິຏເກນ ສທ຺ຘິໍ ຊາຕກເມວ ຘາເຣນ຺ຕິ. ວິນຍປິຏກໍ ລຊ຺ຊິໂນວ ຘາເຣນ຺ຕິ, ລາຠກາມາ ປນ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ກຖິເຕປິ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຊາຕກເມວ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຊາຕກມ຺ປິ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອຖ ເຕສໍ ປຐມໍ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕກໍ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ປຏິໂລມກ຺ກເມນ ປຸຓ຺ຓກຊາຕກໍ, ມຫານາຣທຊາຕກນ຺ຕິ ປຣິໂຍສາເນ ອປຓ຺ຓກຊາຕກໍ ປຣິຫາຍຕິ. ເອວໍ ຊາຕເກ ປຣິຫີເນ ວິນຍປິຏກເມວ ຘາເຣນ຺ຕິ.

ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ວິນຍປິຏກມ຺ປິ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ປຣິວາໂຣ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ຂນ຺ຘໂກ, ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ໂຄ, ມຫາວິຠງ຺ໂຄຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກມຕ຺ຕເມວ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຕທາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ນ ໂຫຕິ. ຍາວ ປນ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈາຕຸປ຺ປທິກຄາຖາປິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣຫິຕາວ ໂຫຕິ. ຍທາ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ຣາຊາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘ ສຸວຓ຺ຓຈງ຺ໂກຏກມ຺ຫິ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ຐປາເປຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ເຘຫິ ກຖິຕໍ ຈາຕຸປ຺ປທິກຄາຖໍ ຊານນ຺ໂຕ ອິມໍ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ‘‘ເອກວາຣໍ ຈຣາປິເຕ ນາມ ສຸຓນ຺ຕາປິ ໂຫນ຺ຕິ ອສ຺ສຸຓນ຺ຕາປີ’’ຕິ ຍາວຕຕິຍໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຣາຊປຸຣິສາ ຕໍ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ປຸນ ຣາຊກຸລໍ ປເວເສນ຺ຕິ, ຕທາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປຣິຍຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ.

ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຈີວຣຄ຺ຄຫຓໍ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ສມ຺ມິຎ຺ຊນປສາຣຓໍ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕໍ ນ ປາສາທິກໍ ໂຫຕິ. ນິຄຓ຺ຐສມຓາ ວິຍ ອລາພຸປຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ປຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄພາຫາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາທາຍ ວິຈຣນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ລິງ຺ຄໍ ອນນ຺ຕຣຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປນ ກາເລ ອຄ຺ຄພາຫໂຕ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ສິກ຺ກາຍ ວາ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຈີວຣມ຺ປິ ຣຊນສາຣຸປ຺ປໍ ອກຕ຺ວາ ໂອຏ຺ຐຏ຺ຐິວຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຣຊນມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ ທສຈ຺ຉິນ຺ທນມ຺ປິ ໂອວຏ຺ຏິກວິຊ຺ຌນມ຺ປິ, ກປ຺ປມຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊນ຺ຕິ. ປຸນ ໂອວຏ຺ຏິກໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກປ຺ປໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຸຠຍມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ທສາ ເຉຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ‘‘ໂກ ອິມິນາ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ກາສາວຂຓ຺ຑໍ ຫຕ຺ເຖ ວາ ຄີວາຍ ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ເກເສສຸ ວາ ອລ຺ລີຍາເປນ຺ຕິ, ທາຣຠຣຓໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕາ ກສິຕ຺ວາ ວປິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຕທາ ທກ຺ຂິຓໍ ເທນ຺ຕາ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເອເຕສໍ ເທນ຺ຕິ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ໂຂ, ປນານນ຺ທ, ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ ກາສາວກຓ຺ຐາ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ, ເຕສຸ ທຸສ຺ສີເລສຸ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທານໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາປາຫໍ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ຆຄຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໐). ຕໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ນານາວິຘານິ ກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕາ ‘‘ປປຎ຺ໂຈ ເອສ, ກິໍ ອິມິນາ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ກາສາວຂຓ຺ຑໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ຂິປນ຺ຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ກາເລ ລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ກິຣ ກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຍນການໍ ເສຕວຕ຺ຖໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈຣຓໍ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ຊາຕນ຺ຕິ. ອິທໍ ລິງ຺ຄອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ.

ຘາຕຸອນ຺ຕຣຘານໍ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ຕີຓິ ປຣິນິພ຺ພານານິ, ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ – ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ, ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ອໂຫສິ, ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ ກຸສິນາຣາຍໍ, ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານໍ ອນາຄເຕ ຠວິສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອລຠມານາ ຘາຕຸໂຍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຘິຏ຺ຐານພເລນ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານລຠນກຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ສກ຺ກາຣສມ຺ມາໂນ ນ ໂຫຕິ. ສາສນສ຺ສ ຫິ ໂອສກ຺ກນກາເລ ອິມສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ສພ຺ພາ ຘາຕຸໂຍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມຫາເຈຕິຍໍ, ຕໂຕ ນາຄທີເປ ຣາຊາຍຕນເຈຕິຍໍ, ຕໂຕ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ກໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ນາຄຠວນໂຕປິ ເທວໂລກໂຕປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕປິ ຘາຕຸໂຍ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກເມວ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ສາສປມຕ຺ຕາປິ ຘາຕຸ ອນ຺ຕຣາ ນ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ. ສພ຺ພາ ຘາຕຸໂຍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ນພຸທ຺ຘສຣີຣສິຣິໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ອສີຕິ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຕິ ສພ຺ພໍ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິຍທິວເສ ວິຍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ຕທາ ມນຸສ຺ສຠູຕສຕ຺ໂຕ ນາມ ຕຕ຺ຖ ຄໂຕ ນຕ຺ຖິ, ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ປນ ເທວຕາ ສພ຺ພາວ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ທສພໂລ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອິໂຕທານິ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ຘກາຣໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິເທວນ຺ຕິ. ອຖ ຘາຕຸສຣີຣໂຕ ເຕໂຊ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຕໍ ສຣີຣໍ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄເມຕິ. ຘາຕຸສຣີຣໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕາ ຊາລາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ສາສປມຕ຺ຕາຍ ເສສາຍປິ ຘາຕຸຍາ ສຕິ ເອກຊາລາວ ຠວິສ຺ສຕິ. ຘາຕູສຸ ປຣິຍາທານໍ ຄຕາສຸ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕິ. ຕທາ ສນ຺ນິປຕິຕາ ເທວສງ຺ຆາ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕທິວເສ ວິຍ ທິພ຺ພຄນ຺ຘມາລາຕູຣິຍາທີຫິ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມ ຠຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສກສກຏ຺ຐານເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິທໍ ຘາຕຸອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ.

ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘານສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານເມວ ມູລໍ. ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ຫິ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ຐິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ເຕເນວ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຈຓ຺ຑາລຕິສ຺ສມຫາຠເຍ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ມຫາອຸຬຸມ຺ປໍ ມາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣຈາເປສິ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ສມ຺ມາ ເທໂວ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກິລມນ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ປຣຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຍ຺ເຍຫິ ຊີວິຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມໍ ມຫາອຸຬຸມ຺ປໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຄຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ. ເຍສໍ ເອຕ຺ຖ ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ເຕ ກຏ຺ຐຂຓ຺ເຑປິ ອຸຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຠຍໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕທາ ສມຸທ຺ທຕີຣໍ ປຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຖ ຄມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ມຍໍ ອິເຘວ ຫຸຕ຺ວາ ເຕປິຏກໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓມລຍຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນ຺ທມູລປຓ຺ເຓຫິ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕາ ວສິໍສຸ. ກາເຍ ວຫນ຺ເຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອວຫນ຺ເຕ ວາລິກໍ ອຸສ຺ສາເຣຕ຺ວາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ສີສານິ ເອກຏ຺ຐາເນ ກຕ຺ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມສນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນິຍາເມນ ທ຺ວາທສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ສາຏ຺ຐກຖໍ ເຕປິຏກໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຘາຣຍິໍສຸ.

ຠເຍ ວູປສນ຺ເຕ ສຕ຺ຕສຕາ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ສາຏ຺ຐກເຖ ເຕປິຏເກ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ອນາເສຕ຺ວາ ອິມເມວ ທີປມາຄມ຺ມ ກລ຺ລຄາມຊນປເທ ມຓ຺ຑລາຣາມວິຫາຣໍ ປວິສິໍສຸ. ເຖຣານໍ ອາຄມນປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ໂອຫີນາ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເຖເຣ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕປິຏກໍ ໂສເຘນ຺ຕາ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ອສເມນ຺ຕໍ ນາມ ນ ປສ຺ສິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ເຖຣານໍ ອຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ສາສນສ຺ສ ມູລໍ, ອຸທາຫຸ ປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ປໍສຸກູລິກຕ຺ເຖຣາ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິມູລ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ, ຘມ຺ມກຖິກາ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖ ເນ ເຖຣາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ວຈນມຕ຺ເຕເນວ ນ ກໂຣມ, ຊິນຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕຸໍ ນ ຠາໂຣຕິ ‘‘ອິເມ ຈ, ສຸຠທ຺ທ, ຠິກ຺ຂູ ສມ຺ມາ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ອສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ ອຣຫນ຺ເຕຫິ ອສ຺ສາຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔). ປຏິປຕ຺ຕິມູລກໍ, ມຫາຣາຊ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ປຏິປຕ຺ຕິສາຣກໍ. ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຘຣນ຺ຕາຍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໔.໑.໗) ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິໍສຸ. ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖິກາ ອຕ຺ຕໂນ ວາທຐປນຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິໍສຸ –

‘‘ຍາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ວິນໂຍ ຍາວ ທິປ຺ປຕິ;

ຕາວ ທກ຺ຂນ຺ຕິ ອາໂລກໍ, ສູຣິເຍ ອພ຺ຠຸຏ຺ຐິເຕ ຍຖາ.

‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອສນ຺ເຕສຸ, ປມຸຏ຺ເຐ ວິນຍມ຺ຫິ ຈ;

ຕໂມ ຠວິສ຺ສຕິ ໂລເກ, ສູຣິເຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ຍຖາ.

‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຣກ຺ຂິເຕ ສນ຺ເຕ, ປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ຣກ຺ຂິຕາ;

ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ຘີໂຣ, ໂຍຄກ຺ເຂມາ ນ ຘໍສຕີ’’ຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຫເຏ ປໍສຸກູລິກຕ຺ເຖຣາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ, ຘມ຺ມກຖິກຕ຺ເຖຣານໍເຍວ ວຈນໍ ປຸຣໂຕ ອໂຫສິ. ຍຖາ ຫິ ຄວສຕສ຺ສ ວາ ຄວສຫສ຺ສສ຺ສ ວາ ອນ຺ຕເຣ ປເວຓິປາລິກາຍ ເຘນຸຍາ ອສຕິ ໂສ ວໍໂສ ສາ ປເວຓິ ນ ຆຏີຍຕິ, ເອວເມວໍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສເຕປິ ສຫສ຺ເສປິ ສໍວິຊ຺ຊມາເນ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອສຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວໂຘ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ນິຘິກຸມ຺ຠິຍາ ຊານນຕ຺ຖາຍ ປາສາຓປິຏ຺ເຐ ອກ຺ຂເຣສຸ ຐປິເຕສຸ ຍາວ ອກ຺ຂຣານິ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ນິຘິກຸມ຺ຠິ ນຏ຺ຐາ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ເອວເມວໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ຘຣມານາຍ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ.

ທຸຕິຍປມາທາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໑. ອຘມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໔໐. ເອກາທສເມ ວຄ຺ເຄ ອຘມ຺ມໍ ອຘມ຺ໂມຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ອຘມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໒. ອນາປຕ຺ຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ທ຺ວາທສເມ ປນ ອນາປຕ຺ຕິໍ ອາປຕ຺ຕີຕິອາທີສຸ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ນໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິ ນາມ, ‘‘ຊານນ຺ຕສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ, ປຎ຺ຈາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ລຫຸກາປຕ຺ຕິ ນາມ, ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິ ນາມ. ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາປຕ຺ຕິ ນາມ, ປຎ຺ຈາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາປຕ຺ຕິ ນາມ. ຉ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ສາວເສສາປຕ຺ຕິ ນາມ, ເອໂກ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ໂຘ ອນວເສສາປຕ຺ຕິ ນາມ. ສປ຺ປຏິກມ຺ມາປຕ຺ຕິ ນາມ ສາວເສສາປຕ຺ຕິເຍວ, ອປ຺ປຏິກມ຺ມາປຕ຺ຕິ ນາມ ອນວເສສາປຕ຺ຕິເຍວ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໓. ເອກປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໗໐. ເອກປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເອໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ. ເອຕ຺ຖ ເອໂກຕິ ທຸຕິຍາທິປຏິກ຺ເຂປຕ຺ໂຖ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ສມ຺ມຸຕິກຖາ, ນ ປຣມຕ຺ຖກຖາ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ທຸວິຘາ ເທສນາ – ສມ຺ມຸຕິເທສນາ, ປຣມຕ຺ຖເທສນາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ ຂຕ຺ຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເທໂວ ມາໂຣ’’ຕິ ເອວຣູປາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ, ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຘາຕູ ອາຍຕນານິ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ເອວຣູປາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ເຍ ສມ຺ມຸຕິວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂມຫໍ ປຫາຍ ວິເສສໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ສມ຺ມຸຕິເທສນໍ ເທເສຕິ. ເຍ ປນ ປຣມຕ຺ຖວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂມຫໍ ປຫາຍ ວິເສສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ປຣມຕ຺ຖເທສນໍ ເທເສຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຸປມາ – ຍຖາ ຫິ ເທສຠາສາກຸສໂລ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂກ ອາຈຣິໂຍ ເຍ ທມິຬຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕສໍ ທມິຬຠາສາຍ ອາຈິກ຺ຂຕິ. ເຍ ອນ຺ຘຠາສາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ຠາສາຍ, ເຕສໍ ຕາຍ ຕາຍ ຠາສາຍ. ເອວໍ ເຕ ມາຓວກາ ເຉກໍ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍມາຄມ຺ມ ຂິປ຺ປເມວ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິໂຍ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ຕໂຍ ເວທາ ວິຍ ກເຖຕພ຺ພຠາເວ ຐິຕານິ ຕີຓິ ປິຏການິ, ເທສຠາສາໂກສລ຺ລມິວ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖໂກສລ຺ລໍ, ນານາເທສຠາສາ ມາຓວກາ ວິຍ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ທມິຬຠາສາທິອາຈິກ຺ຂນໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖວເສນ ເທສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຫ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ທຸເວ ສຈ຺ຈານິ ອກ຺ຂາສິ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວທຕໍ ວໂຣ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ປຣມຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຕຕິຍໍ ນຸປລພ຺ຠຕິ.

‘‘ສງ຺ເກຕວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓາ;

ປຣມຕ຺ຖວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມານໍ ຠູຕກາຣຓາ.

‘‘ຕສ຺ມາ ໂວຫາຣກຸສລສ຺ສ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ມຸສາວາໂທ ນ ຊາຍຕີ’’ຕິ.

ອປິຈ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ – ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ, ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ, ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖໍ, ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນານິ ຫິຣິຍນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ, ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ ‘‘ກິມິທໍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນານິ ຫິຣິຍນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຫິຣິຍຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ, ປຸຣິໂສ ຂຕ຺ຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເທໂວ ມາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຊານາຕິ, ນ ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ກມ຺ມສ຺ສກາ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ເວຬຸວນາທໂຍ ມຫາວິຫາຣາ ຂນ຺ເຘຫິ ກາຣາປິຕາ, ຘາຕູຫິ ອາຍຕເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ປິຕຣໍ, ອຣຫນ຺ຕໍ, ຣຸຫິຣຸປ຺ປາທກມ຺ມໍ, ສງ຺ຆເຠທກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ເມຕ຺ຕາຍນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ປຸພ຺ເພນິວາສມນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ທານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ, ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ ‘‘ກິມິທໍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນານິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ປຸຄ຺ຄລາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ສີລວນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຊານາຕິ, ນ ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

ໂລກສມ຺ມຸຕິຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕິ, ໂລກສມຎ຺ຎາຍ ໂລກນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ໂລກາຠິລາເປ ຐິຕາເຍວ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

ອິຕິ ເອໂກ ຈ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈາຕິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ເກນຏ຺ເຐນ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ອສທິສຏ຺ເຐນ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ອສມສມຏ຺ເຐນາຕິ. ໂສ ຫິ ທສນ຺ນໍ ປາຣມີນໍ ປຏິປາຏິຍາ ອາວຊ຺ຊນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຄຸເຓຫິ ເຈວ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຫິ ຈ ເສສມຫາຊເນນ ອສທິໂສຕິ ອສທິສຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ເຍ ຈສ຺ສ ເຕ ຄຸຓາ, ເຕ ເສສສຕ຺ຕານໍ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐາຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສມາ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຍເມວ ເອໂກ ຣູປກາຍຄຸເຓຫິ ເຈວ ນາມກາຍຄຸເຓຫິ ຈ ສໂມຕິ ອສມສມຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ.

ໂລເກຕິ ຕໂຍ ໂລກາ – ສຕ຺ຕໂລໂກ, ໂອກາສໂລໂກ, ສງ຺ຂາຣໂລໂກຕິ. ເຕສໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໕-໑໓໖) ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ອິຘ ສຕ຺ຕໂລໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສຕ຺ຕໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ເຈສ ນ ເທວໂລເກ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ, ມນຸສ຺ສໂລເກເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ມນຸສ຺ສໂລເກປິ ນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ນ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ.

‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ຄຊງ຺ຄລໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕສ຺ສ ປເຣນ ມຫາສາລາ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ປຸຣຕ຺ຖິມທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ສລ຺ລວຕີ ນາມ ນທີ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ເສຕກຓ຺ຓິກໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ຖູຓໍ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ອຸສີຣທ຺ຘໂຊ ນາມ ປພ຺ພໂຕ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ອາຍາມໂຕ ຕິໂຍຊນສເຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍໂຍຊນສເຕ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ນວໂຍຊນສເຕ ມຊ຺ຌິມເທເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕຖາຄໂຕວ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຄ຺ຄສາວກາ ອສີຕິ ມຫາເຖຣາ ພຸທ຺ຘມາຕາ ພຸທ຺ຘປິຕາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ອຎ຺ເຎ ຈ ສາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ເອຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ວິປ຺ປກຕວຈນເມວ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຣູປຎ຺ເຈຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ນ ສກ຺ກາ ເອຕໍ ອຎ຺ເຎນ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ປຏິພາຫິຕຸໍ.

ອປິຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ຫິ ທີປງ຺ກຣປາທມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ ພຸທ຺ຘກາຣເກ ຘມ຺ເມ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ທສ ປາຣມິໂຍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ມຍາ ປູເຣຕພ຺ພາ’’ຕິ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐາໂນ ທານປາຣມິໍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ສີລປາຣມີ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີຕິ ອິມາ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ນາມ. ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍໍ ປູຣຍມາໂນປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ພຸທ຺ຘກາຣເກ ຘມ຺ເມ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາວໍ ປຫາຍ ຕຸສິຕປຸເຣ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສາຘິກາ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓາສວສ຺ສໂກຏິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ເທວຕາຫິ ຍາຈິໂຕ ປຎ຺ຈມຫາວິໂລກິຕໍ ວິໂລເກຕ຺ວາ ມຫາມາຍາເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ, ອນູນາຘິເກ ທສ ມາເສ ຄພ຺ຠວາສໍ ວສນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ເອກູນຕິໍສ ວສ຺ສານິ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ຣາຫຸລຠທ຺ທສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ຉນ຺ນສຫາໂຍ ກຓ຺ຑກໍ ວາຫນວຣໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ນາມ. ຕີຓິ ຣຊ຺ຊານິ ອຕິກ຺ກມນ຺ໂຕປິ ອໂນມານທີຕີເຣ ປພ຺ພຊນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ຉພ຺ພສ຺ສານິ ມຫາປຘານໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ປຣິປກ຺ກຄເຕ ຎາເຓ ໂອຬາຣິກາຫາຣໍ ອາຫຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ນາມ. ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມາຣພລໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ປຣິໂສເຘຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ທ຺ວາທສງ຺ຄໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ນາມ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລກ຺ຂເຓປິ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ສກທາຄາມິຜລກ຺ຂເຓປິ ອນາຄາມິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ອນາຄາມິຜລກ຺ຂເຓປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນວ ນາມ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ພຸທ຺ຘານໍ ຫິ ສາວການໍ ວິຍ ນ ປຏິປາຏິຍາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສເຫວ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສກໂລປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິ ຄຸຓຣາສິ ອາຄໂຕວ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ນິປ຺ຜຕ຺ຕສພ຺ພກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ພຫຸຊນຫິຕາຍາຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ຫິຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ພຫຸຊນສຸຂາຍາຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ສຸຂຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂລການຸກມ຺ປາຍາຕິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຕຣສຕ຺ຕໂລກສ຺ສາຕິ? ໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຕປານໍ ປິວິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິ, ຕສ຺ສ. ຠຄວຕາ ຫິ ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ຑາ ອິສິປຕນໍ ອາຄມ຺ມ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຕາ ປພ຺ພຊິເຕນ ນ ເສວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ເຕ (ມຫາວ. ໑໓; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑) ເທສິເຕ ອາຍສ຺ມຕາ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ, ເອຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ປຎ຺ຈມທິວເສ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິໂຍສາເນ (ມຫາວ. ໒໐; ສໍ. ນິ. ໓.໕໙) ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ເຖຣາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເອຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຕໂຕ ຍສທາຣກປ຺ປມຸເຂ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ປຸຣິເສ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ຕໂຕ ກປ຺ປາສິກວນສຓ຺ເຑ ຕິໍສ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິເຍ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ຈ ຕີຓິ ຜລານິ ຈ ສມ຺ປາເປສິ, ເອຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຄຍາສີເສ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ (ມຫາວ. ໕໔) ຊຏິລສຫສ຺ສໍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ຕາລຏ຺ຐິວເນ ພິມ຺ພິສາຣປ຺ປມຸຂາ ເອກາທສ ນຫຸຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເອກໍ ນຫຸຕໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏອນຸໂມທນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ ອມຕປານໍ ປີຕໍ. ສຸມນມາລາກາຣສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຈ. ຘນປາລກສມາຄເມ ທສຫິ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ, ຂທິຣງ຺ຄາຣຊາຕກສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ, ຊມ຺ພຸກອາຊີວກສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຈ. ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຈ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ ອມຕປານໍ ປີຕໍ. ປາສາຓກເຈຕິເຍ ປາຣາຍນສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາທິວເສ ຈຸທ຺ທສ ໂກຏິໂຍ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ. ຍມກປາຏິຫາຣິຍທິວເສ ວີສຕິ ປາຓໂກຏິໂຍ, ຕາວຕິໍສຠວເນ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓໍ ອຠິຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ອສີຕິ ປາຓໂກຏິໂຍ, ເທໂວໂຣຫເນ ຕິໍສ ປາຓໂກຏິໂຍ, ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອສີຕິ ເທວຕາສຫສ຺ສານິ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ. ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຈູຬຣາຫຸໂລວາເທ ສມຈິຕ຺ຕປຏິປທາຍາຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອຠິສມຍໍ ປຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ເອຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ. ຍາວຊ຺ຊທິວສາ ອິໂຕ ປຣໍ ອນາຄເຕ ຈ ສາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕານໍ ວເສນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ນ ເກວລໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍເຍວ, ອວເສສານໍ ນາຄສຸປຓ຺ຓາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ສເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິເກ ປນ ມຄ຺ຄຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຠພ຺ເພ ປຸຄ຺ຄເລ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອເຕສມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາ. ປຸຈ຺ຉາ ຈ ນາເມສາ ປຎ຺ຈວິຘາ ໂຫຕິ – ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ປຸຈ຺ຉາ, ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ປຸຈ຺ຉາ, ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ປຸຈ຺ຉາ, ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ, ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ.

ຕາສໍ ອິທໍ ນານຕ຺ຕໍ – ກຕມາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ປຸຈ຺ຉາ? ປກຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ອຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ ອທິຏ຺ຐໍ ອຕຸລິຕໍ ອຕີຣິຕໍ ອວິຠູຕໍ ອຠາວິຕໍ. ຕສ຺ສ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ຕຸລນາຍ ຕີຣຓາຍ ວິຠູຕຕ຺ຖາຍ ວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ປຸຈ຺ຉາ? ປກຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ຎາຕໍ ໂຫຕິ ທິຏ຺ຐໍ ຕຸລິຕໍ ຕີຣິຕໍ ວິຠູຕໍ ວິຠາວິຕໍ. ໂສ ອຎ຺ເຎຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ປຸຈ຺ຉາ? ປກຕິຍາ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຫຕິ ວິມຕິປກ຺ຂນ຺ໂຕ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕ ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ນຸ ໂຂ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ. ໂສ ວິມຕິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ? ຠຄວາ ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸມຕິຍາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິ? ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຍໍ ປນານິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂໍ ວາ ຕໍ ສຸຂໍ ວາ’’ຕິ? ‘‘ທຸກ຺ຂໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຍໍ ປນານິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໍ, ກລ຺ລໍ ນຸ ໂຂ ຕໍ ສມນຸປສ຺ສິຕຸໍ ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ, ອຍໍ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ? ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕິປຏ຺ຐານາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ? ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘານໍ ປຸຣິມາ ຕິສ຺ໂສ ປຸຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ພຸທ຺ຘານໍ ຫິ ຕີສຸ ອທ຺ຘາສຸ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຂຕໍ ອທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ອສງ຺ຂຕໍ ອທິຏ຺ຐໍ ອຊານິຕໍ ອຕຸລິຕໍ ອຕີຣິຕໍ ອວິຠູຕໍ ອວິຠາວິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ປນ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ປຏິວິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎນ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເທເວນ ວາ ມາເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເຕນສ຺ສ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ອກຖໍກຖີ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຫຕສໍສໂຍ, ເຕນສ຺ສ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ອິຕຣາ ປນ ທ຺ເວ ປຸຈ຺ຉາ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕາສຸ ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ປຸຏ຺ຐໍ ເອກປຸຄ຺ຄລໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ – ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕຕິ.

ກຖໍ ຠຄວາ ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ນາ ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອາຄຕາ, ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ອາຄໂຕ, ຍຖາ ສິຂີ ຠຄວາ, ຍຖາ ເວສ຺ສຠູ ຠຄວາ, ຍຖາ ກກຸສນ຺ໂຘ ຠຄວາ, ຍຖາ ໂກຓາຄມໂນ ຠຄວາ, ຍຖາ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອາຄໂຕຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນ ເອເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອາຄຕາ, ເຕເນວ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕ. ອຖ ວາ ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ…ເປ… ຍຖາ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ, ສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາວີຣິຍຂນ຺ຕິສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານເມຕ຺ຕາອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອິມາ ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ, ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໍ ນຍນຘນຣຊ຺ຊປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ, ປຸພ຺ພໂຍຄປຸພ຺ພຈຣິຍຘມ຺ມກ຺ຂານຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາທໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາຍ ໂກຏິໍ ປຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຕຖາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕ. ຍຖາ ຈ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ …ເປ… ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາເທ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຈ ພລານິ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຕຖາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

‘‘ຍເຖວ ໂລກມ຺ຫິ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ,

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ມຸນໂຍ ອິຘາຄຕາ;

ຕຖາ ອຍໍ ສກ຺ຍມຸນີປິ ອາຄໂຕ,

ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຕນ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາ ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ຄໂຕ…ເປ… ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ຄໂຕ. ກຖຎ຺ຈ ໂສ ຄໂຕຕິ? ໂສ ຫິ ສມ຺ປຕິຊາໂຕວ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ສມ຺ປຕິຊາໂຕ, ອານນ຺ທ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄຈ຺ຉຕິ ເສຕມ຺ຫິ ຉຕ຺ເຕ ອນຸຘາຣິຍມາເນ, ສພ຺ພາ ຈ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕິ, ອາສຠິຎ຺ຈ ວາຈໍ ຠາສຕິ ‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເຊຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເສຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໐໗). ຕຎ຺ຈສ຺ສ ຄມນໍ ຕຖໍ ອໂຫສິ ອວິຕຖໍ ອເນເກສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນ. ຍຎ຺ຫິ ໂສ ສມ຺ປຕິຊາໂຕວ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອິທມສ຺ສ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂຠາໂວ ປນ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາໂຣ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ຄຣຕນປຏິລາຠສ຺ສ, ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑາ ວີຕິປຕນ຺ຕິ ຈາມຣາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໖໙໓) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຈາມຣຸກ຺ເຂໂປ ປນ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍນິມ຺ມຖນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕຘາຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິວຣວິມລເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພທິສານຸວິໂລກນໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ອາສຠິວາຈາຠາສນໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍວຣຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອຍໍ ຠຄວາປິ ຄໂຕ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ຄມນໍ ກຖໍ ອໂຫສິ ອວິຕຖໍ ເຕສໍເຍວ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕວ ຄວມ຺ປຕີ ຍຖາ,

ສເມຫິ ປາເທຫິ ຜຸສີ ວສຸນ຺ຘຣໍ;

ໂສ ວິກ຺ກມີ ສຕ຺ຕ ປທານິ ໂຄຕໂມ,

ເສຕຎ຺ຈ ຉຕ຺ຕໍ ອນຸຘາຣຍຸໍ ມຣູ.

‘‘ຄນ຺ຕ຺ວານ ໂສ ສຕ຺ຕ ປທານິ ໂຄຕໂມ,

ທິສາ ວິໂລເກສິ ສມາ ສມນ຺ຕໂຕ;

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸເປຕໍ ຄິຣມພ຺ຠຸທີຣຍິ,

ສີໂຫ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ອຖ ວາ ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ…ເປ… ຍຖາ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕເຖວ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ປຫາຍ ຄໂຕ, ອພ຺ຍາປາເທນ ພ຺ຍາປາທໍ, ອາໂລກສຎ຺ຎາຍ ຖິນມິທ຺ຘໍ, ອວິກ຺ເຂເປນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມວວຕ຺ຖາເນນ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ປຫາຍ ຄໂຕ, ຎາເຓນ ອວິຊ຺ຊໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຄໂຕ, ປາໂມຊ຺ເຊນ ອຣຕິໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ, ປຐມຊ຺ຌາເນນ ນີວຣຓກວາຏໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ, ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣໍ ວູປສເມຕ຺ວາ, ຕຕິຍຊ຺ຌາເນນ ປີຕິໍ ວິຣາເຊຕ຺ວາ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍ, ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ຣູປສຎ຺ຎາປຏິຆສຎ຺ຎານານຕ຺ຕສຎ຺ຎາໂຍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ, ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎໍ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎໍ, ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎໍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄໂຕ.

ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຫາຍ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສຸຂສຎ຺ຎໍ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ນນ຺ທິໍ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍ ຣາຄໍ, ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ສມຸທຍໍ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ອາທານໍ, ຂຍານຸປສ຺ສນາຍ ຆນສຎ຺ຎໍ, ວຍານຸປສ຺ສນາຍ ອາຍູຫນໍ, ວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສນາຍ ຘຸວສຎ຺ຎໍ, ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ, ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາຍ ປຓິຘິໍ, ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຠິນິເວສໍ, ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາຍ ສາຣາທານາຠິນິເວສໍ, ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສເນນ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວສໍ, ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຍ ອາລຍາຠິນິເວສໍ, ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂໍ, ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາຍ ສໍໂຍຄາຠິນິເວສໍ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐ ກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄນ ໂອຬາຣິເກ ກິເລເສ ປຫາຍ, ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ອຓຸສຫຄເຕ ກິເລເສ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕ຺ວາ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ເອວມ຺ປິ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ປຖວີຘາຕຸຍາ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ, ອາໂປຘາຕຸຍາ ປຄ຺ຆຣຓລກ຺ຂຓໍ, ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອຸຓ຺ຫຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ, ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນລກ຺ຂຓໍ, ອາກາສຘາຕຸຍາ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐລກ຺ຂຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ.

ຣູປສ຺ສ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ, ເວທນາຍ ເວທຍິຕລກ຺ຂຓໍ, ສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂຓໍ, ສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ.

ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂຓໍ, ວິຈາຣສ຺ສ ອນຸມຊ຺ຊນລກ຺ຂຓໍ, ປີຕິຍາ ຜຣຓລກ຺ຂຓໍ, ສຸຂສ຺ສ ສາຕລກ຺ຂຓໍ, ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ຜສ຺ສສ຺ສ ຜຸສນລກ຺ຂຓໍ.

ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ, ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຊານນລກ຺ຂຓໍ.

ສທ຺ຘາພລສ຺ສ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍ ອກມ຺ປິຍລກ຺ຂຓໍ, ວີຣິຍພລສ຺ສ ໂກສຊ຺ເຊ, ສຕິພລສ຺ສ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ເຈ, ສມາຘິພລສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ, ປຎ຺ຎາພລສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາຍ ອກມ຺ປິຍລກ຺ຂຓໍ.

ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ປວິຈຍລກ຺ຂຓໍ, ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຜຣຓລກ຺ຂຓໍ, ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ວູປສມລກ຺ຂຓໍ, ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ປຏິສງ຺ຂານລກ຺ຂຓໍ.

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ທສ຺ສນລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາວາຈາຍ ປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາອາຊີວສ຺ສ ໂວທານລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາສມາຘິສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ.

ອວິຊ຺ຊາຍ ອຎ຺ຎາຓລກ຺ຂຓໍ, ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາລກ຺ຂຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ, ນາມສ຺ສ ນມນລກ຺ຂຓໍ, ຣູປສ຺ສ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ, ສຬາຍຕນສ຺ສ ອາຍຕນລກ຺ຂຓໍ, ຜສ຺ສສ຺ສ ຜຸສນລກ຺ຂຓໍ, ເວທນາຍ ເວທຍິຕລກ຺ຂຓໍ, ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸລກ຺ຂຓໍ, ອຸປາທານສ຺ສ ຄຫຓລກ຺ຂຓໍ, ຠວສ຺ສ ອາຍູຫນລກ຺ຂຓໍ, ຊາຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ, ຊຣາຍ ຊີຣຓລກ຺ຂຓໍ, ມຣຓສ຺ສ ຈຸຕິລກ຺ຂຓໍ.

ຘາຕູນໍ ສຸຎ຺ຎຕາລກ຺ຂຓໍ, ອາຍຕນານໍ ອາຍຕນລກ຺ຂຓໍ, ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມປ຺ປຘານານໍ ປທຫນລກ຺ຂຓໍ, ອິທ຺ຘິປາທານໍ ອິຊ຺ຌນລກ຺ຂຓໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຘິປຕິລກ຺ຂຓໍ, ພລານໍ ອກມ຺ປິຍລກ຺ຂຓໍ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ນິຍ຺ຍານລກ຺ຂຓໍ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຕຸລກ຺ຂຓໍ.

ສຈ຺ຈານໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ, ສມຖສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ວິປສ຺ສນາຍ ອນຸປສ຺ສນາລກ຺ຂຓໍ, ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ເອກຣສລກ຺ຂຓໍ, ຍຸຄນທ຺ຘານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນລກ຺ຂຓໍ.

ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ສໍວຣຓລກ຺ຂຓໍ, ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິຍາ ທສ຺ສນລກ຺ຂຓໍ.

ຂເຍ ຎາຓສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທລກ຺ຂຓໍ, ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິລກ຺ຂຓໍ.

ຉນ຺ທສ຺ສ ມູລລກ຺ຂຓໍ, ມນສິກາຣສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ຜສ຺ສສ຺ສ ສໂມຘານລກ຺ຂຓໍ, ເວທນາຍ ສໂມສຣຓລກ຺ຂຓໍ, ສມາຘິສ຺ສ ປມຸຂລກ຺ຂຓໍ, ສຕິຍາ ອາຘິປເຕຍ຺ຍລກ຺ຂຓໍ, ປຎ຺ຎາຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິຍລກ຺ຂຓໍ, ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສາຣລກ຺ຂຓໍ, ອມໂຕຄຘສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຣິໂຍສານລກ຺ຂຓໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ. ເອວໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ຎາຓຄຕິຍາ ອາຄໂຕ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຕ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຕຖຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ຍຖາຫ – ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖເມຕໍ ອວິຕຖເມຕໍ ອນຎ຺ຎຖເມຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໐) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕານິ ຈ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ຕຖານໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຠິສມ຺ໂພຘຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຄຕສທ຺ໂທ.

ອປິຈ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ…ເປ… ສງ຺ຂາຣານໍ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ, ສງ຺ຂາຣານໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ…ເປ… ຊາຕິຍາ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາປິ ຕຖານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຠຄວາ ຍໍ ສເທວເກ ໂລເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ຈ ເຕນ ຕໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທິວເສນ ວາ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາເຕສຸ ລພ຺ຠມານກປທວເສນ ວາ ‘‘ກຕມໍ ຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ? ຍໍ ຣູປໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໖໑໖) ນເຍນ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ ເຕຣສຫິ ວາເຣຫິ ທ຺ເວປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫິ ວິຠຊ຺ຊມານໍ ຕຖເມວ ໂຫຕິ, ວິຕຖໍ ນຕ຺ຖິ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ສທ຺ທາທີສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ຕມຫໍ ຊານາມິ, ຕມຫໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວິທິຕໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ນ ອຸປຏ຺ຐາສີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔). ເອວໍ ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຕຖທສ຺ສີອຕ຺ເຖ ຕຖາຄໂຕຕິ ປທສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຖໍ ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຍໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຠຄວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ ມຕ຺ຖກໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຍຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ຍມກສາລານໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສປຣິມາເຓ ກາເລ ປຐມໂພຘິຍາປິ ມຊ຺ຌິມໂພຘິຍາປິ ປຈ຺ຉິມໂພຘິຍາປິ ຍໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ…ເປ… ເວທລ຺ລໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອນຸປວຊ຺ຊໍ ອນູນໍ ອນຘິກໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຣາຄມທນິມ຺ມທນໍ ໂທສໂມຫມທນິມ຺ມທນໍ, ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອວກ຺ຂລິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເອກມຸທ຺ທິກາຍ ລຎ຺ຉິຕໍ ວິຍ ເອກນາຬິກາຍ ມິຕໍ ວິຍ ເອກຕຸລາຍ ຕຸລິຕໍ ວິຍ ຈ ຕຖເມວ ໂຫຕິ ອວິຕຖໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຍຎ຺ຈ, ຈຸນ຺ທ, ຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາຄໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ, ຍຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ຠາສຕິ ລປຕິ ນິທ຺ທິສຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ ໂນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໘). ຄທຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຄຕສທ຺ໂທ. ເອວໍ ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ.

ອປິຈ ອາຄທນໍ ອາຄໂທ, ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ອາຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວມ຺ເປຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຠຄວໂຕ ຫິ ວາຈາຍ ກາໂຍ ອນຸໂລເມຕິ ກາຍສ຺ສປິ ວາຈາ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ ຈ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ຍຖາ ວາຈາ, ກາໂຍປິ ຕຖາ ຄໂຕ, ປວຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ກາໂຍ, ວາຈາປິ ຕຖາ ຄຕາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຍຖາວາທີ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ. ອິຕິ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓). ເອວໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ? ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄໍ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ ສີເລນປິ ສມາຘິນາປິ ປຎ຺ຎາຍປິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາປິ, ນ ຕສ຺ສ ຕຸລາ ວາ ປມາຓໍ ວາ ອຕ຺ຖິ, ອຕຸໂລ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຣາຊຣາໂຊ ເທວເທໂວ ສກ຺ການມຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານມຕິພ຺ຣຫ຺ມາ. ເຕນາຫ – ‘‘ສເທວເກ ໂລເກ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິຠູ ອນຠິຠູໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ທໂສ ວສວຕ຺ຕີ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓).

ຕຕ຺ເຣວໍ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ – ອຄໂທ ວິຍ ອຄໂທ. ໂກ ປເນສ? ເທສນາວິລາໂສ ເຈວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ຈ. ເຕນ ເຫສ ມຫານຸຠາໂວ ຠິສກ຺ໂກ ທິພ຺ພາຄເທນ ສປ຺ເປ ວິຍ ສພ຺ພປຣປ຺ປວາທິໂນ ສເທວກຎ຺ຈ ໂລກໍ ອຠິຠວຕິ. ອິຕິ ສພ຺ພໂລກາຠິຠວເນ ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ເທສນາວິລາໂສ ເຈວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ຈ ອຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ.

ອປິຈ ຕຖາຍ ຄໂຕຕິປິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖໍ ຄໂຕຕິປິ ຕຖາຄໂຕ, ຄໂຕຕິ ອວຄໂຕ ອຕີໂຕ ປຕ຺ໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສກລໂລກໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ໂລໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ໂລກສມຸທໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກສມຸທໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີໂນ. ໂລກນິໂຣໂຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກນິໂຣໂຘ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາວິຕາ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓).

ຕສ຺ສປິ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທມ຺ປິ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕຠາວທີປເນ ມຸຂມຕ຺ຕເມວ. ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ຕຖາຄໂຕວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕຠາວໍ ວຓ຺ເຓຍ຺ຍ.

ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ປທທ຺ວເຍ ປນ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອຣີນໍ ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາຕິ ອິເມຫິ ຕາວ ກາຣເຓຫິ ອຣຫນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓ ອາທໂຍ) ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິວຓ຺ຓນາຍໍ ປກາສິຕນ຺ຕິ.

໑໗໑. ທຸຕິເຍ ປາຕຸຠາໂວຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ. ທຸລ຺ລໂຠ ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕໂລເກ ທຸລ຺ລໂຠ ສຸທຸລ຺ລໂຠ ປຣມທຸລ຺ລໂຠ. ກສ຺ມາ ທຸລ຺ລໂຠຕິ? ເອກວາຣໍ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ທ຺ເວ ວາເຣ ທສ ວາເຣ ວີສຕິ ວາເຣ ປຎ຺ຎາສ ວາເຣ ວາຣສຕໍ ວາຣສຫສ຺ສໍ ວາຣສຕສຫສ຺ສໍ ວາຣໂກຏິສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕຖາ ເອກທິວສໍ ທ຺ເວ ທິວເສ ທສ ທິວເສ ວີສຕິ ທິວເສ ປຎ຺ຎາສ ທິວເສ ທິວສສຕໍ ທິວສສຫສ຺ສໍ ທິວສສຕສຫສ຺ສໍ ທິວສໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ. ເອກມາສໍ ທ຺ເວ ມາເສ…ເປ… ມາສໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ. ເອກສໍວຈ຺ຉຣໍ ທ຺ເວ ສໍວຈ຺ຉເຣ…ເປ… ສໍວຈ຺ຉຣໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ. ເອກກປ຺ປໍ ທ຺ເວ ກປ຺ເປ…ເປ… ກປ຺ປໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ. ກປ຺ປານໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ຕີຓິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ສີລປາຣມີເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ປນ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ທຸລ຺ລໂຠ.

໑໗໒. ຕຕິເຍ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສຕິ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ມນຸສ຺ໂສ. ອຈ຺ຉຣິໂຍຕິ ອນ຺ຘສ຺ສ ປພ຺ພຕາໂຣຫຓໍ ວິຍ ນິຈ຺ຈໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ຕາວ ສທ຺ທນໂຍ. ອຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ – ອຈ຺ຉຣາໂຍຄ຺ໂຄຕິ ອຈ຺ຉຣິໂຍ, ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໒໗) ເອວມາທີຫິ ອເນເກຫິ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາປິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ. ອາຈິຓ຺ຓມນຸສ຺ໂສຕິປິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ.

ອຠິນີຫາຣສ຺ສ ຫິ ສມ຺ປາທເກ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ເອກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ມານສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິສຊ຺ຊນໍ ນາມ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ຕຖາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ພ຺ຍາກຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອນິວຕ຺ຕເກນ ຫຸຕ຺ວາ ວີຣິຍາຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມານໍ ປູຣຓມ຺ປິ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ຕຖາ ປາຣມິໂຍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາວສທິເສ ອຕ຺ຕຠາເວ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ສຕ຺ຕສຕານິ ອສ຺ສານໍ ສຕ຺ຕສຕານີຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕສຕກມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຊາລິກຸມາຣສທິສໍ ປຸຕ຺ຕໍ, ກຓ຺ຫາຊິນາສທິສໍ ຘີຕຣໍ, ມທ຺ທີເທວິສທິສໍ ຠຣິຍຎ຺ຈ ທານມຸເຂ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຕຸສິຕຠວເນ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ຕຸສິຕປຸເຣ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ເທວຕານໍ ອາຍາຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມຫາວິໂລກນໍ ວິໂລເກຕ຺ວາ ສຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ຕຸສິຕປຸຣາ ຈວິຕ຺ວາ ມຫາໂຠຄກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ຕຖາ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓທິວເສ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸກມ຺ປນມ຺ປິ, ສຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ນິວາໂສປິ, ສຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມນທິວເສ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸກມ຺ປນມ຺ປິ, ສມ຺ປຕິຊາຕສ຺ສ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣຄມນມ຺ປິ, ທິພ຺ພເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕ. ຘາຣຓມ຺ປິ, ທິພ຺ພວາຬພີຊນຸກ຺ເຂໂປປິ, ສພ຺ພທິສາສຸ ສີຫວິໂລກນໍ ວິໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິສມໍ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ສີຫນາທນທນມ຺ປິ, ປຣິປາກຄເຕ ຎາເຓ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນມ຺ປິ, ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ມາຣວິຊຍໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວິໂສຘນານິ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຄຸຓຣາສິປຏິວິທ຺ຘກ຺ຂເຓ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸກມ຺ປນມ຺ປິ, ປຐມຘມ຺ມເທສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນມ຺ປີຕິ ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ເອວໍ ອາຈິຓ຺ຓມນຸສ຺ໂສຕິປິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ.

໑໗໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ກາລກິຣິຍາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ປາກຏາ ກິຣິຍາຕິ ກາລກິຣິຍາ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານິ ຐຕ຺ວາ ຕີຓິ ປິຏການິ ປຎ຺ຈ ນິກາເຍ ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ປກາເສຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ນິພ຺ພານນິນ຺ນໍ ນິພ຺ພານໂປຓໍ ກຕ຺ວາ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ນິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອປ຺ປມາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ອຍມສ຺ສ ກິຣິຍາ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ປາກຏາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ປາກຏາ ກິຣິຍາຕິ ກາລກິຣິຍາ. ອນຸຕປ຺ປາ ໂຫຕີຕິ ອນຸຕາປກຣາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ກາລກິຣິຍາ ເອກຈກ຺ກວາເຬ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອນຸຕາປກຣາ ໂຫຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ກາລກິຣິຍາ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອນຸຕາປກຣາ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ອນຸຕປ຺ປາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໑໗໔. ປຎ຺ຈເມ ອທຸຕິໂຍຕິ ທຸຕິຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາວາ ອທຸຕິໂຍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ສຸຕພຸທ຺ໂຘ, ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ໂຘ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘຕິ. ຕຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສຸຕພຸທ຺ໂຘ ນາມ. ຂີຓາສໂວ ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ໂຘ ນາມ. ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສາມໍ ປຏິວິທ຺ຘປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາໂຓ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນາມ. ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ອຏ຺ຐ ວາ ໂສຬສ ວາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ ມຕ຺ຖກໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາໂຓ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ ນາມ. ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ພຸທ຺ເຘສຸ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘວ ອທຸຕິໂຍ ນາມ. ນ ຫິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ໂຎ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ອສຫາໂຍຕິ ອຕ຺ຕຠາເວນ ວາ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ເມຫິ ວາ ສທິໂສ ສຫາໂຍ ນາມ ອສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອສຫາໂຍ. ‘‘ລທ຺ຘສຫາໂຍ ໂຂ ປນ ໂສ ຠຄວາ ເສຂານຎ຺ເຈວ ປຏິປທານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ປຣິຍາເຍນ ເສຂາເສຂາ ພຸທ຺ຘານໍ ສຫາຍາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອປ຺ປຏິໂມຕິ ປຏິມາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສທິສາ ອຎ຺ຎາ ປຏິມາ ນຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປຏິໂມ. ຍາປິ ຈ ມນຸສ຺ສາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍາ ປຏິມາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາສຸ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂອກາສໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສທິສໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພຖາປິ ອປ຺ປຏິໂມ.

ອປ຺ປຏິສໂມຕິ ອຕ຺ຕຠາເວເນວສ຺ສ ປຏິສໂມ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປຏິສໂມ. ອປ຺ປຏິຠາໂຄຕິ ເຍ ຕຖາຄເຕນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຘມ຺ມາ ເທສິຕາ, ເຕສຸ ‘‘ນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຕໂຍ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຏິຠາຄໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປຏິຠາໂຄ. ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ‘‘ອຫໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ປຸຄ຺ຄໂລ ນຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ. ອສໂມຕິ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕາວ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສໂມ. ອສມສໂມຕິ ອສມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕີຕານາຄຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘາ, ເຕຫິ ອສເມຫິ ສໂມຕິ ອສມສໂມ.

ທ຺ວິປທານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອປທານໍ ທ຺ວິປທານໍ ຈຕຸປ຺ປທານໍ ພຫຸປ຺ປທານໍ ຣູປີນໍ ອຣູປີນໍ ສຎ຺ຎີນໍ ອສຎ຺ຎີນໍ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີນໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄວ. ກສ຺ມາ ອິຘ ທ຺ວິປທານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ? ເສຏ຺ຐຕຣວເສນ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ໂລເກ ເສຏ຺ໂຐ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອປທຈຕຸປ຺ປທພຫຸປ຺ປເທສຸ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທ຺ວິປເທສຸເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຕຣທ຺ວິປທ຺ເວສູຕິ? ມນຸສ຺ເສສຸ ເຈວ ເທເວສຸ ຈ. ມນຸສ຺ເສສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຕິສຫສ຺ສິມຫາສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ວເສ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເທເວສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ວສວຕ຺ຕີ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ວາ ອາຣາມິໂກ ວາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕິ ຕໂຕປິ ເສຏ຺ຐຕຣວເສເນສ ທ຺ວິປທານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໗໕-໑໘໖. ຉຏ຺ຐາທີສຸ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕຸຠາວາ ມຫໂຕ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປາຕຸຠາໂວ ໂຫຕີຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາຕຸຠາເວນ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປາຕຸຠາໂວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ປາຕຸຠູເຕ ຕໍ ປາຕຸຠູຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ວິນາ ຕສ຺ສ ປາຕຸຠາເວນ ປາຕຸຠວຕິ. ປາຕຸຠາໂວຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ. ກຕມສ຺ສ ຈກ຺ຂຸສ຺ສາຕິ? ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸສ຺ສ. ກີວຣູປສ຺ສາຕິ? ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສທິສສ຺ສ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສມາຘິປຎ຺ຎາສທິສສ຺ສາຕິ. ອາໂລກາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ປຎ຺ຎາອາໂລກສທິໂສເຍວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອາໂລໂກ, ປຎ຺ຎາໂອຠາສສທິໂສເຍວ ໂອຠາໂສ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ‘‘ມຫໂຕ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ, ມຫໂຕ ອາໂລກສ຺ສ, ມຫໂຕ ໂອຠາສສ຺ສາ’’ຕິ ອິມານິ ຈ ປນ ຕີຓິປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສການິ ກຖິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຉນ຺ນໍ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣວິຣຫິຕານໍ ຉນ຺ນໍ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມານໍ. ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ອນຸສ຺ສຕານຸຕ຺ຕຣິຍນ຺ຕິ ອິມານິ ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ. ອິເມສໍ ປາຕຸຠາໂວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຍສ຺ມາ ຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສາຍໍປາຕໍ ຕຖາຄຕໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠຕິ, ອິທໍ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອຎ຺ໂຎປິ ໂສຕາປນ຺ໂນ ວາ ສກທາຄາມີ ວາ ອນາຄາມີ ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຕຖາຄຕໍ ທສ຺ສນາຍ ລຠຕິ, ອິທມ຺ປິ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອປໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພລໍ ທສ຺ສນາຍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ. ອິທໍ ທສ຺ສນເມວ ນາມ, ມູລທສ຺ສນໍ ປນ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣເຍວ ຈ ອຠິກ຺ຂຓໍ ທສພລສ຺ສ ວຈນໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາເຓນ ໂສຕຸໍ ລຠຕິ, ອິທໍ ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອຎ຺ເຎປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ສວນາຍ ລຠນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອປໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ໂສຕຸໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ສວນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ. ອິທໍ ສວນເມວ ນາມ, ມູລສວນໍ ປນ ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣເຍວ ຈ ທສພເລ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ, ອິທໍ ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອຎ຺ເຎປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພເລ ສທ຺ຘາປຏິລາຠໍ ລຠນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອປໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພເລ ສທ຺ຘາປຏິລາຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ລາຠໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ, ອຍໍ ລາໂຠເຍວ ນາມ, ມູລລາໂຠ ປນ ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣເຍວ ຈ ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂຕິ, ອິທໍ ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອຎ຺ເຎປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອປໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕາ ສິກ຺ຂາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ. ອຍໍ ສິກ຺ຂາເຍວ ນາມ, ມູລສິກ຺ຂາ ປນ ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣເຍວ ຈ ອຠິຓ຺ຫໍ ທສພລໍ ປຣິຈຣຕິ, ອິທໍ ປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອຎ຺ເຎປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ອຠິຓ຺ຫໍ ທສພລໍ ປຣິຈຣນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອປໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພລໍ ປຣິຈຣິຕ຺ວາ ຕໍ ປາຣິຈຣິຍໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ, ອຍໍ ປາຣິຈຣິຍາເຍວ ນາມ, ມູລປາຣິຈຣິຍາ ປນ ປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣເຍວ ຈ ທສພລສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ອິທໍ ອນຸສ຺ສຕານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອຎ຺ເຎປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພລສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ອນຸສ຺ສຕານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອປໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ທສພລສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸສ຺ສຕິໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ, ອຍໍ ອນຸສ຺ສຕິເຍວ ນາມ, ມູລານຸສ຺ສຕິ ປນ ອນຸສ຺ສຕານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ. ອິມານິ ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ, ອິເມສໍ ປາຕຸຠາໂວ ໂຫຕິ. ອິມານິ ຈ ປນ ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສການິ ກຖິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ໂຫຕີຕິ ຈຕສ຺ໂສ ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາໂຍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖສຸ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ອຕ຺ຖຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ຎາເຓສຸ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປເນຕາສໍ ອຠິຘມ຺ເມ (ວິຠ. ໗໑໘ ອາທໂຍ) ອາຄໂຕເຍວ. ອິມາສໍ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ປຈ຺ຈກ຺ຂກິຣິຍາ ໂຫຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ. ເອຕາສໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມາປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາວ ກຖິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອເນກຘາຕຸປຏິເວໂຘຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ຣູປຘາຕູ’’ຕິອາທີນໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ປຏິເວໂຘ ໂຫຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາຘາຕຸປຏິເວໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ອິມາວ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ນານາສຠາວໂຕ ນານາຘາຕຸໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຍ ປເນຕາສໍ ‘‘ນານາສຠາວາ ເອຕາ’’ຕິ ເອວໍ ນານາກຣຓໂຕ ປຏິເວໂຘ, ອຍໍ ນານາຘາຕຸປຏິເວໂຘ ນາມ. ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຕິ ຜເລ ຎາຓໍ, ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຕທວເສສາ ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ໂສໂຕຕິ ປຐມມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ໂສເຕນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຜລນ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ. ສກທາຄາມິຜລາທີນິ ປາກຏາເນວ.

໑໘໗. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕຣໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐຈກ຺ກໍ. ຈກ຺ກສທ຺ໂທ ເຫສ –

‘‘ຈຕຸພ຺ຠິ ອຏ຺ຐຊ຺ຌຄມາ, ອຏ຺ຐາຫິປິ ຈ ໂສຬສ;

ໂສຬສາຫິ ຈ ພາຕ຺ຕິໍສ, ອຕ຺ຣິຈ຺ຉໍ ຈກ຺ກມາສໂທ;

ອິຈ຺ຉາຫຕສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ຈກ຺ກໍ ຠມຕິ ມຕ຺ຖເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໐໔; ໑.໕.໑໐໓) –

ເອຕ຺ຖ ອຸຣຈກ຺ເກ ອາຄໂຕ. ‘‘ຈກ຺ກສມາຣຸຬ຺ຫາ ຊານປທາ ປຣິຍາຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໖໓; ໕.໕໔) ເອຕ຺ຖ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ເກ. ‘‘ອຖ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຖກາໂຣ ຍໍ ຕໍ ຈກ຺ກໍ ຉຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິຕໍ, ຕໍ ປວຕ຺ເຕສີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໕) ເອຕ຺ຖ ທາຣຸຈກ຺ເກ. ‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ໂທໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ປາເທສຸ ຈກ຺ການິ ສຫສ຺ສາຣານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໖) ເອຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓຈກ຺ເກ. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກ. ‘‘ທິພ຺ພໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປາຕຸຠວຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໓; ມ. ນິ. ໓.໒໕໖) ເອຕ຺ຖ ຣຕນຈກ຺ເກ. ອິຘ ປນ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ ອາຄໂຕ.

ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຠິນີຫຣຕິ ນາມ, ອຠິນີຫຏໍ ນາມ, ອຸປ຺ປາເທຕິ ນາມ, ອຸປ຺ປາທິຕໍ ນາມ, ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ, ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມາຕິ ອຍໍ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຸໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຠິນີຫຣຕິ ນາມາຕິ? ຍທາ ສຸເມຘພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕກມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຠິນີຫຣຕິ ນາມ.

ກຸໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠິນີຫຏໍ ນາມາຕິ? ຍທາ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑຕ຺ຖາຍ ມານສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຍາກຣຓໍ ອລທ຺ຘາ ນ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວີຣິຍາຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນິປນ຺ໂນ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ພ຺ຍາກຣຓໍ ລຠິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຠິນີຫຏໍ ນາມ.

ກຸໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ນາມາຕິ? ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານປາຣມິໍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ນາມ. ສີລປາຣມິໍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ນາມ. ທສ ປາຣມິໂຍ ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ, ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕປິ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ນາມ. ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕກມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ທານມຸເຂ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ປາຣມິກູຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ເທວຕາຫິ ອາຍາຈິໂຕ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມຫາວິໂລກນໍ ວິໂລເກນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕິເຍວ ນາມ. ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ, ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕປິ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕທິວເສ ຕເຖວ ໂລກໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕປິ, ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ສຕ຺ຕ ປທານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຄ຺ໂຄມຫສ຺ມີ’’ຕິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕປິ, ເອກູນຕິໍສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕປິ, ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ, ອໂນມານທີຕີເຣ ປພ຺ພຊນ຺ໂຕປິ, ມຫາປຘາເນ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ວີຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ, ສຸຊາຕາຍ ທິນ຺ນໍ ມຘຸປາຍາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ນທິຍາ ປວາເຫຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ໂພຘິມຓ຺ຑວຣຄໂຕ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ໂລກຘາຕຸໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສູຣິເຍ ຘຣມາເນເຍວ ມາຣພລໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕປິ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສເຘນ຺ໂຕປິ, ປຈ຺ຈູສກາລສມນນ຺ຕເຣ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕປິ, ສກທາຄາມິມຄ຺ຄໍ ສກທາຄາມິຜລໍ ອນາຄາມິມຄ຺ຄໍ ອນາຄາມິຜລໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕປິ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕິເຍວ ນາມ.

ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ປນ ເຕນ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ນາມ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສກລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓຣາສິ ອຣຫຕ຺ຕຜເລເນວ ສທ຺ຘິໍ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ກທາ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ? ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ ອຎ຺ຎາໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ.

ຍທາ ປນ ອຎ຺ຎາໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖເຣນ ທສພລສ຺ສ ເທສນາຎາຓານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສວນໍ ລຠິຕ຺ວາ ສພ຺ພປຐມໍ ຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ເຈຕໍ ເທສນາຎາຓສ຺ສປິ ນາມໍ ປຏິເວຘຎາຓສ຺ສປິ. ເຕສຸ ເທສນາຎາຓໍ ໂລກິຍໍ, ປຏິເວຘຎາຓໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ກສ຺ສ ເທສນາປຏິເວຘຎາຓນ຺ຕິ? ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ເທສນາຎາຓຎ຺ຈ ປຏິເວຘຎາຓຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ມເທວາຕິ ເຫຕຸນາ ນເຍນ ກາຣເຓເນວ. ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຍຖາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ ນາມ, ເອວໍ ປຐມຕຣໍ ສຕ຺ຖາຣາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ເຖໂຣ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ. ກຖໍ? ສຕ຺ຖາ ຫິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕິປຏ຺ຐານາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ກເຖນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ, ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ອາວຸໂສ, ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ກເຖນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ. ສມ຺ມປ຺ປຘານາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ, ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍວໍສາ’’ຕິອາທີສຸປິ ອຍໍ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພວ. ເອວໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ, ເຖໂຣ ທສພເລນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ.

ເອວໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ປນ ເຖເຣນ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕປິ ປກາສິໂຕປິ ສຕ຺ຖາຣາວ ເທສິໂຕ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ ອຸປາສໂກ ວາ ອຸປາສິກາ ວາ ເທໂວ ວາ ສກ຺ໂກ ວາ ມາໂຣ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ ປກາເສຕຸ, ສພ຺ໂພ ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິໂຕ ປກາສິໂຕວ ນາມ ໂຫຕິ, ເສສຊໂນ ປນ ເລຂຫາຣກປກ຺ເຂ ຐິໂຕວ ນາມ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ຍຖາ ຫິ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນໍ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ເຍນ ເກນຈິ ກຕມ຺ປິ ກາຣິຕມ຺ປິ ຣຎ຺ຎາ ກາຣິຕນ຺ເຕວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫາຣາຊາ ວິຍ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຣາຊປຓ຺ຓໍ ວິຍ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ປຓ຺ຓທານໍ ວິຍ ເຕປິຏເກ ນຍມຸຂທານໍ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ ຕໍຕໍກມ຺ມານໍ ກຣຓໍ ວິຍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ເທສນາ ປກາສນາ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ ເຍນ ເກນຈິ ກຕມ຺ປິ ກາຣິຕມ຺ປິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ຣຎ຺ຎາ ກາຣິຕເມວ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ເຍນ ເກນຈິ ເທສິໂຕປິ ປກາສິໂຕປິ ຘມ຺ໂມ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິໂຕ ປກາສິໂຕວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ເອກປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໑. ປຐມເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

ເອຕທຄ຺ຄປທວຓ຺ຓນາ

໑໘໘. ເອຕທຄ຺ເຄສຸ ປຐມວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຄ຺ຄໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຍໍ ອຄ຺ຄສທ຺ໂທ ອາທິໂກຏິໂກຏ຺ຐາສເສຏ຺ເຐສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ, ສມ຺ມ ໂທວາຣິກ, ອາວຣາມິ ທ຺ວາຣໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ນິຄຓ຺ຐີນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໐) ຫິ ອາທິມ຺ຫິ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເຕເນວ ອງ຺ຄຸລຄ຺ເຄນ ຕໍ ອງ຺ຄຸລຄ຺ຄໍ ປຣາມເສຍ຺ຍ (ກຖາ. ໔໔໑), ອຸຈ຺ຉຄ຺ຄໍ ເວຬຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ໂກຏິຍໍ. ‘‘ອມ຺ພິລຄ຺ຄໍ ວາ ມຘຸຣຄ຺ຄໍ ວາ ຕິຕ຺ຕກຄ຺ຄໍ ວາ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໔), ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫາຣຄ຺ເຄນ ວາ ປຣິເວຓຄ຺ເຄນ ວາ ຠາເຊຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໑໘) ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ…ເປ… ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ເສຏ຺ເຐ. ສ຺ວາຍມິຘ ໂກຏິຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເສຏ຺ເຐປິ. ເຕ ຫິ ເຖຣາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ໂກຏິຠູຕາຕິປິ ອຄ຺ຄາ, ເສຏ຺ຐຠູຕາຕິປິ. ຕສ຺ມາ ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອສາ ໂກຏິ ເອໂສ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ເອເສວ ນໂຍ ສພ຺ພສຸຕ຺ເຕສຸ.

ອຍຎ຺ຈ ເອຕທຄ຺ຄສນ຺ນິກ຺ເຂໂປ ນາມ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ລພ຺ຠຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອາຄມນໂຕ ຈິຓ຺ຓວສິໂຕ ຄຸຓາຕິເຣກໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກຈິ ເຖໂຣ ເອເກນ ກາຣເຓນ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠຕິ, ໂກຈິ ທ຺ວີຫິ, ໂກຈິ ຕີຫິ, ໂກຈິ ສພ຺ເພເຫວ ຈຕູຫິປິ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ໂສ ຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕປິ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ ອາຄມນາທີຫິປິ. ກຖໍ? ເອກສ຺ມິໍ ຫິ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກຓ຺ຑມ຺ພຣຸກ຺ຂມູເລ ຕິຕ຺ຖິຍມທ຺ທນໍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ປຸຣິມພຸທ຺ຘາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ຕາວຕິໍສຠວເນ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປທນ຺ຕຣານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕິເຍນ ປເທນ ຕາວຕິໍສຠວເນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາສິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ສທ຺ຘິໍ ເທວຄເຓນ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອຄມາສິ. ເທວາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ເທວຄຓປຣິວຸໂຕ ສຏ຺ຐິໂຍຊນາຍາມາຍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ນາມ ນິສິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ເຎນ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖມ຺ປິ ຐເປຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ມຫາປໍສຸກູລິໂກ ວິຍ ມຸຓ຺ຑປີຐກໍ ສພ຺ພເມວ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລໍ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເອວໍ ນິສີທນ຺ໂຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສຣີຣໍ ມຫນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມາເປສິ, ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ອກາສີຕິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ. ເອວໍ ນິສິນ຺ໂນ ປນ ມາຕຣໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕານໍ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ເທເສສິ.

ປາຏິຫາຣິຍຏ຺ຐາເນປິ ສພ຺ພາປິ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກາ ປຣິສາ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທສພໂລ ຄໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕາວຕິໍສຠວເນ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມກຖໍ ເທເສຕຸໍ ຄໂຕຕິ. ຠນ຺ເຕ, ນ ມຍໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອທິສ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມ. ກທາ ສຕ຺ຖາ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນກາລໍ ຊານາຖາຕິ? ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣໍ ກໂຣຖ, ໂສ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາສນໍ ອາຫຣິສ຺ສຕີຕິ. ກິໍ ປນ ເຖຣສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ພລໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ວິເສສວນ຺ຕານໍ ປນ ວິເສສໍ ປສ຺ສນ຺ຕູຕິ ເອວມາຫ. ມຫາຊໂນ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ຍາຈິ. ເຖໂຣ ປສ຺ສນ຺ເຕເຍວ ມຫາຊເນ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສິເນຣຸນາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫາຊໂນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນກາໂມ, ອາຄມນທິວສໍ ໂວ ຊານິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ‘‘ອິໂຕ ເຕມາສຈ຺ຈເຍນ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣທ຺ວາເຣ ປສ຺ສຖາ’’ຕິສ຺ສ ວເທຫີຕິ. ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ກເຖສິ. ມຫາຊໂນ ຕຕ຺ເຖວ ເຕມາສໍ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວສິ. ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ທ຺ວາທສໂຍຊນາຍ ປຣິສາຍ ເຕມາສໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ອາທາສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓານິ ເທເສຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ອາກປ຺ປໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ວິສ຺ສກມ຺ມໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂອຕຣຓຕ຺ຖາຍ ໂສປານໍ ມາເປຕຸໍ ອາຓາເປສິ. ໂສ ເອກໂຕ ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ເອກໂຕ ຣຊຕມຍໍ ໂສປານໍ ມາເປຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ມຓິມຍໍ ມາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ມຓິມເຍ ໂສປາເນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຊໂນ ມໍ ປສ຺ສຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວເນວ ‘‘ມຫາຊໂນ ອວີຈິມຫານິຣຍໍ ປສ຺ສຕູ’’ຕິປິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ນິຣຍທສ຺ສເນນ ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄຕໍ ຎຕ຺ວາ ເທວໂລກໍ ທສ຺ເສສິ. ອຖສ຺ສ ໂອຕຣນ຺ຕສ຺ສ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣສິ, ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ, ສຸຍາໂມ ເທວຣາຊາ ທິພ຺ພໍ ວາຬພີຊນິໍ ພີຊິ, ປຎ຺ຈສິໂຂ ຄນ຺ຘພ຺ພເທວປຸຕ຺ໂຕ ເພລຸວປຓ຺ຑຸວີຓໍ ສມປຎ຺ຎາສາຍ ມຸຈ຺ຉນາຫິ ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາເທນ຺ໂຕ ປຸຣໂຕ ໂອຕຣິ. ພຸທ຺ຘານໍ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕກາເລ ‘‘ອຫໍ ປຐມໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມິ, ອຫໍ ປຐມໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫາຊໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ສຫ ມຫາປຖວີອກ຺ກມເນນ ປນ ຠຄວໂຕ ເນວ ມຫາຊໂນ ນ ອສີຕິມຫາສາວກາ ປຐມກວນ຺ທນໍ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ, ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣເຍວ ປນ ສມ຺ປາປຸຓິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ທ຺ວາທສໂຍຊນາຍ ປຣິສາຍ ອນ຺ຕເຣ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຎານຸຠາວໍ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຈກໍ ປຎ຺ຫໍ ອາຣຠິ. ປຐມໍ ໂລກິຍມຫາຊໂນ ສລ຺ລກ຺ເຂສ຺ສຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຍ ເຍ ສລ຺ລກ຺ຂິໍສຸ, ເຕ ເຕ ກຖຍິໍສຸ. ທຸຕິຍໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ, ໂສຕາປນ຺ນາວ ກຖຍິໍສຸ. ຕໂຕ ໂສຕາປນ຺ນານໍ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສຕາປນ຺ນາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ, ສກທາຄາມິໂນວ ກຖຍິໍສຸ. ເຕສມ຺ປິ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສກທາຄາມິໂນ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ, ອນາຄາມິໂນວ ກຖຍິໍສຸ. ເຕສມ຺ປິ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອນາຄາມິໂນ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ, ອຣຫນ຺ຕາວ ກຖຍິໍສຸ. ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠິຎ຺ຎາເຕ ອຠິຎ຺ຎາເຕ ສາວເກ ປຸຈ຺ຉິ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິສມ຺ຠິທາວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ກຖຍິໍສຸ. ອຖ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ປຸຈ຺ຉິ, ເສສສາວກາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ, ເຖໂຣວ ກເຖສິ. ຕສ຺ສາປິ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣວ ກເຖສິ. ເຖຣສ຺ສາປິ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຘມ຺ມເສນາປຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕປິ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ປຸຣຕ຺ຖິມປຈ຺ຉິມຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິຓາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຎ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ.

ສຕ຺ຖາ ເຖຣສ຺ສ ກິລມນຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ກິລມຕິ, ນຍມຸຂມສ຺ສ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິສໂຍ ປຎ຺ໂຫ, ພຸທ຺ຘານໍ ເອສ ວິສໂຍ ສພ຺ພຎ຺ຎູນໍ ຍສສ຺ສີນ’’ນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘວິສຍຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຠູຕມິທນ຺ຕິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສມນຸປສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ຈຕຸມຫາຠູຕິກກາຍປຣິຄ຺ຄຫໍ ເມ ຠຄວາ ອາຈິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວາ, ອຎ຺ຎາຕໍ ສຸຄຕາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ – ມຫາປຎ຺ໂຎ ວຕ, ໂຠ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ, ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ສພ຺ເພຫິ ອນຎ຺ຎາຕໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ, ພຸທ຺ເຘຫິ ຈ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ, ອິຕິ ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຎານຸຠາໂວ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ກິຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ໂອຕ຺ຖຏໍ, ສພ຺ພໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄໂຕຕິ ເອວໍ ຕາວ ເຖໂຣ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ.

ກຖໍ ອາຄມນໂຕ? ອິມິສ຺ສາເຍວ ຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນ ອິທາເນວ ປຎ຺ຎວາ, ອຕີເຕ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ມຫາປຎ຺ໂຎວ ອໂຫສິ –

‘‘ໂຍ ປພ຺ພຊີ ຊາຕິສຕານິ ປຎ຺ຈ,

ປຫາຍ ກາມານິ ມໂນຣມານິ;

ຕໍ ວີຕຣາຄໍ ສຸສມາຫິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ,

ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ວນ຺ທຖ ສາຣິປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປພ຺ຣູຫຍມາໂນ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເອກໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ກາສິຣຏ຺ເຐ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ໂປ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ຆຣາວາສໍ ປຫາຍ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວນມູລຜລາຫາໂຣ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ວສຕິ. ໂສປິ ມາຓໂວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ປຣິວາໂຣ ມຫາ ອໂຫສິ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ອິສໂຍ.

ອຖສ຺ສ ໂສ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ເອກເທສໍ ປຣິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖໍ ມນຸສ຺ສປຖໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ກາລໍ ອກາສິ. ກາລກິຣິຍສມເຍວ ນໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອຘິຄໂຕ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ໂສ ກິຎ຺ຈາປິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ລາຠີ, ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ອຣູປາວຈເຣ ປຏິສນ຺ຘິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອຠພ຺ພຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ອິຕິ ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ສມາໂນປິ ຣູປາວຈເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອນ຺ເຕວາສິກາປິສ຺ສ ‘‘ອາຈຣິໂຍ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາຫ, ໂມຆາ ຕສ຺ສ ກາລກິຣິຍາ’’ຕິ ນ ກິຎ຺ຈິ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອກໍສຸ. ອຖ ໂສ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ວສ຺ສາວາເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ກາລໍ ກໂຕຕິ. ອປິ ນຸ ອາຈຣິເຍນ ລທ຺ຘຄຸຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ຖາຕິ? ອາມ ປຸຈ຺ຉິມ຺ຫາຕິ. ກິໍ ວເທຕີຕິ? ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີຕິ. ມຍມ຺ປິ ‘‘ອາຈຣິເຍນ ລທ຺ຘຄຸໂຓ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນາສ຺ສ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກຣິມ຺ຫາຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານິຕ຺ຖ, ອາຈຣິໂຍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ລາຠີຕິ.

ອຖ ເຕ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ກຖໍ ນ ສທ຺ທຫິໍສຸ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ສທ຺ທຫາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາວຊ຺ຊມາໂນ ‘‘ອນ຺ຘພາໂລ ມຫາຊໂນ ມຍ຺ຫໍ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ກຖໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິມໍ ກາຣຓໍ ປາກຏໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອສ຺ສມປທມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕ ອາກາສຄໂຕວ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ປຎ຺ຎານຸຠາວໍ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ປໂຣສຫສ຺ສມ຺ປິ ສມາຄຕານໍ,

ກນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ອປຎ຺ຎາ;

ເອໂກວ ເສຍ຺ໂຍ ປຸຣິໂສ ສປຎ຺ໂຎ,

ໂຍ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຊານາຕິ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໐໑);

ເອວໍ ອິສິຄຓໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກເມວ ຄໂຕ. ເສສອິສິຄໂຓປິ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ຊາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຊາໂຕ, ເສສາ ອິສໂຍ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ຊາຕາຕິ ເອວໍ ອຕີເຕປິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ມຫາປຎ຺ໂຎວ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ຊານິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທເມວ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຈກໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ –

‘‘ປໂຣສຕຎ຺ເຈປິ ສມາຄຕານໍ,

ຌາເຍຍ຺ຍຸໍ ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ອປຎ຺ຎາ;

ເອໂກວ ເສຍ຺ໂຍ ປຸຣິໂສ ສປຎ຺ໂຎ,

ໂສ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຊານາຕິ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໐໑) –

ອິມມ຺ປິ ຊາຕກໍ ກເຖສິ. ຕສ຺ສ ປຸຣິມຊາຕເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປຣມ຺ປິ ອິທເມວ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຈກໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ –

‘‘ເຍ ສຎ຺ຎິໂນ ເຕປິ ທຸຄ຺ຄຕາ, ເຍປິ ອສຎ຺ຎິໂນ ເຕປິ ທຸຄ຺ຄຕາ;

ເອຕໍ ອຸຠຍໍ ວິວຊ຺ຊຍ, ຕໍ ສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ອນງ຺ຄຓ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໓໔) –

ອິມໍ ອນງ຺ຄຓຊາຕກໍ ກເຖສິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຈຣິໂຍ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ເນວສຎ຺ຎີ ນາສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອາຫ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປຣມ຺ປິ ອິທເມວ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຈກໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ –

‘‘ຈນ຺ທາຠໍ ສູຣິຍາຠຎ຺ຈ, ໂຍຘ ປຎ຺ຎາຍ ຄາຘຕິ;

ອວິຕກ຺ເກນ ຌາເນນ, ໂຫຕິ ອາຠສ຺ສຣູປໂຄ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໓໕) –

ອິທໍ ຈນ຺ທາຠຊາຕກໍ ກເຖສິ. ເອຕ຺ຖາປິ ອາຈຣິໂຍ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ໂອທາຕກສິຓໍ ຈນ຺ທາຠໍ ນາມ, ປີຕກສິຓໍ ສູຣິຍາຠໍ ນາມາຕິ ຕໍ ອຸຠຍໍ ໂຍ ປຎ຺ຎາຍ ຄາຘຕິ ປວິສຕິ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ໂສ ອວິຕກ຺ເກນ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນນ ອາຠສ຺ສຣູປໂຄ ໂຫຕິ, ຕາທິໂສ ອຫ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ – ‘‘ຈນ຺ທາຠໍ ສູຣິຍາຠ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເສສໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທເມວ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຈກໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ –

‘‘ອາສີເສເຖວ ປຸຣິໂສ, ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປສ຺ສາມິ ໂວຫໍ ອຕ຺ຕານໍ, ຍຖາ ອິຈ຺ຉິໍ ຕຖາ ອຫຸ.

‘‘ອາສີເສເຖວ ປຸຣິໂສ, ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປສ຺ສາມິ ໂວຫໍ ອຕ຺ຕານໍ, ອຸທກາ ຖລມຸພ຺ຠຕໍ.

‘‘ວາຍເມເຖວ ປຸຣິໂສ, ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປສ຺ສາມິ ໂວຫໍ ອຕ຺ຕານໍ, ຍຖາ ອິຈ຺ຉິໍ ຕຖາ ອຫຸ.

‘‘ວາຍເມເຖວ ປຸຣິໂສ, ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປສ຺ສາມິ ໂວຫໍ ອຕ຺ຕານໍ, ອຸທກາ ຖລມຸພ຺ຠຕໍ.

‘‘ທຸກ຺ຂູປນີໂຕປິ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ,

ອາສໍ ນ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ສຸຂາຄມາຍ;

ພຫູ ຫິ ຜສ຺ສາ ອຫິຕາ ຫິຕາ ຈ,

ອວິຕກ຺ກິຕາ ມຈ຺ຈມຸປພ຺ພຊນ຺ຕິ.

‘‘ອຈິນ຺ຕິຕມ຺ປິ ຠວຕິ, ຈິນ຺ຕິຕມ຺ປິ ວິນສ຺ສຕິ;

ນ ຫິ ຈິນ຺ຕາມຍາ ໂຠຄາ, ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ.

‘‘ສຣຠໍ ຄິຣິທຸຄ຺ຄສ຺ມິໍ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ອນຸສຣີ ປຸເຣ;

ອລີນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕຸວໍ, ວິກ຺ກນ຺ຕມນຸຊີວສິ.

‘‘ໂຍ ຕໍ ວິທຸຄ຺ຄາ ນຣກາ ສມຸທ຺ຘຣິ,

ສິລາຍ ໂຍຄ຺ຄໍ ສຣໂຠ ກຣິຕ຺ວາ;

ທຸກ຺ຂູປນີຕໍ ມຈ຺ຈຸມຸຂາ ປໂມຈຍິ,

ອລີນຈິຕ຺ຕໍ ຕ ມິຄໍ ວເທສິ.

‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ ນຸ ຕຕ຺ເຖວ ຕທາ ອໂຫສິ,

ອຸທາຫຸ ເຕ ໂກຈິ ນໍ ເອຕທກ຺ຂາ;

ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທ຺ໂທ ນຸສິ ສພ຺ພທສ຺ສີ,

ຎາຓໍ ນຸ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຠິໍສຣູປໍ.

‘‘ນ ເຈວຫໍ ຕຕ຺ຖ ຕທາ ອໂຫສິໍ,

ນ ຈາປິ ເມ ໂກຈິ ນໍ ເອຕທກ຺ຂາ;

ຄາຖາປທານຎ຺ຈ ສຸຠາສິຕານໍ,

ອຕ຺ຖໍ ຕທາເນນ຺ຕິ ຊນິນ຺ທ ຘີຣາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໑໓໔-໑໔໓) –

ອິມໍ ເຕຣສນິປາເຕ ສຣຠຊາຕກຎ຺ຈ ກເຖສິ. ອິມານິ ປນ ປຎ຺ຈປິ ຊາຕການິ ອຕີເຕປິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ຊານາຕີຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຎານຸຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖເມວ ກຖິຕານີຕິ ເອວໍ ອາຄມນໂຕປິ ເຖໂຣ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ.

ກຖໍ ຈິຓ຺ຓວສິໂຕຕິ? ຈິຓ຺ຓໍ ກິເຣຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກເຖຕີຕິ ເອວໍ ຈິຓ຺ຓວສິໂຕປິ ເຖໂຣ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ.

ກຖໍ ຄຸຓາຕິເຣກໂຕຕິ? ຐເປຕ຺ວາ ຫິ ທສພລໍ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ເອກສາວໂກປິ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ສທິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ຄຸຓາຕິເຣກໂຕປິ ເຖໂຣ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ.

ຍຖາ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ, ເອວໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣປິ ສພ຺ເພເຫວ ຈຕູຫິປິ ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ກຖໍ? ເຖໂຣ ຫິ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ ນນ຺ໂທປນນ຺ທສທິສມ຺ປິ ນາຄຣາຊານໍ ທເມສີຕິ ເອວໍ ຕາວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ລຠິ. ນ ປເນສ ອິທາເນວ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ, ອຕີເຕ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິໂຕປິ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ ອໂຫສີຕິ.

‘‘ໂຍ ປພ຺ພຊີ ຊາຕິສຕານິ ປຎ຺ຈ,

ປຫາຍ ກາມານິ ມໂນຣມານິ;

ຕໍ ວີຕຣາຄໍ ສຸສມາຫິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ,

ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ວນ຺ທຖ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ’’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ອາຄມນໂຕປິ ລຠິ. ຈິຓ຺ຓໍ ເຈຕໍ ເຖຣສ຺ສ ນິຣຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິພເລນ ນິຣຍສຕ຺ຕານໍ ອສ຺ສາສຊນນຕ຺ຖໍ ສີຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຈກ຺ກມຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ ມາເປຕ຺ວາ ປທຸມກຓ຺ຓິກາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕິ, ເທວໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວສງ຺ຆໍ ກມ຺ມຄຕິໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ສຈ຺ຈກຖໍ ກເຖຕີຕິ ເອວໍ ຈິຓ຺ຓວສິໂຕ ລຠິ. ຐເປຕ຺ວາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ສາວໂກ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ວິຍ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ຄຸຓາຕິເຣກໂຕ ລຠິ.

ຍຖາ ເຈສ, ເອວໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣປິ ສພ຺ເພເຫວິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ກຖໍ? ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫິ ເຖຣສ຺ສ ຕິຄາວຸຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ປິ, ມຫາຊນສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເຖຣສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ເອວໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ລຠິ. ນ ເຈສ ອິທາເນວ ຘຸຕຘໂຣ, ອຕີເຕ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິໂຕປິ ຘຸຕຘໂຣວ ອໂຫສິ.

‘‘ໂຍ ປພ຺ພຊີ ຊາຕິສຕານິ ປຎ຺ຈ,

ປຫາຍ ກາມານິ ມໂນຣມານິ;

ຕໍ ວີຕຣາຄໍ ສຸສມາຫິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ,

ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ວນ຺ທຖ ມຫາກສ຺ສປ’’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ອາຄມນໂຕປິ ລຠິ. ຈິຓ຺ຓໍ ເຈຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ຌຄໂຕ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ອວິຊຫິຕ຺ວາວ ກເຖຕີຕິ ເອວໍ ຈິຓ຺ຓວສິໂຕ ລຠິ. ຐເປຕ຺ວາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ສາວໂກ ເຕຣສຫິ ຘຸຕຄຸເຓຫິ ມຫາກສ຺ສປສທິໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ຄຸຓາຕິເຣກໂຕ ລຠິ. ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ເຕສໍ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ຍຖາລາຠໂຕ ຄຸເຓ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຄຸຓວເສເນວ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຍຖາ ນາມ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຈກ຺ກຣຕນານຸຠາເວນ ຈກ຺ກວາຬຄພ຺ເຠ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ເມ ປຕ຺ຕໍ, ກິໍ ເມ ອິທານິ ມຫາຊເນນ ໂອໂລກິເຕນາ’’ຕິ ນ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊສິຣິໍເຍວ ອນຸໂຠຕິ, ກາເລນ ປນ ກາລໍ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຈ ຐເປຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເກ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປຕິ, ເອວເມວໍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ອຘິຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕຘມ຺ມຣຊ຺ໂຊ ຘມ຺ມຣາຊາປິ ‘‘ກິໍ ເມ ອິທານິ ໂລເກນ ໂອໂລກິເຕນ, ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສຣໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສຍມາໂນ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕ ກຓ຺ຫຘມ຺ເມ ປຸຄ຺ຄເລ ສິເນຣຸປາເທ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ອປາຍຠຍສນ຺ຕຊ຺ຊເນນ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ເມ ປຸຄ຺ຄເລ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠວຄ຺ເຄ ນິສີທາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເກ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣາທໂຍ ສາວເກ ຍາຖາວສຣສຄຸຓວເສເນວ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ, ຍທິທໍ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິອາທິມາຫ.

ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຕຕ຺ຖ ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ປທໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕານໍ. ຐເປຕ຺ວາ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ສາວໂກ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣໂຕ ປຐມຕຣໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຖໂຣ ຈິຣກາລໍ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານາຕີຕິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ສພ຺ພປຐມໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຍທາ ເຕນ ຘມ຺ໂມ ປຏິວິທ຺ໂຘ, ຈິຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຊານາຕີຕິປິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ອປິຈ ຂີຓາສວານໍ ຣຕ຺ຕິທິວສປຣິຈ຺ເຉໂທ ປາກໂຏວ ໂຫຕິ, ອຍຎ຺ຈ ປຐມຂີຓາສໂວຕິ ເອວມ຺ປິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ສາວການໍ ອຍເມວ ອຄ຺ໂຄ ປຸຣິມໂກຏິຠູໂຕ ເສຏ຺ໂຐ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ຍທິທໍ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ເຖຣໍ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂຍ ເອໂສຕິ, ອຄ຺ຄສທ຺ທໍ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍໍ ເອຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ປຏິວິທ຺ຘໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎາສິ ວຕ, ໂຠ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ, ອຎ຺ຎາສິ ວຕ, ໂຠ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ. ອິຕິ ຫິທໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອໂຫສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໗).

ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ກຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນໍ ອຠິນີຫາຣໍ ອກາສິ, ກທາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ກທາເນນ ປຐມໍ ຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ, ກທາ ຐານນ຺ຕເຣ ຐປິໂຕຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ເພສຸປິ ເອຕທຄ຺ເຄສຸ ປຎ຺ຫກມ຺ມໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ອິມສ຺ສ ຕາວ ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກໂຕ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ມຫາປຖວິຍໍ ຐເປຕຸໍ ປາເທ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາທສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ມຫນ຺ຕໍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ, ຕສ຺ສ ຘຸຣປຕ຺ຕານິ ນວຸຕິຫຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເກສຣໍ ຕິໍສຫຕ຺ຖໍ, ກຓ຺ຓິກາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖາ, ປາເທນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ເອກາທສຫຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ສຣີຣໍ ອຏ຺ຐປຓ຺ຓາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປທຸມກຓ຺ຓິກາຍ ທກ຺ຂິຓປາເທ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ມຫາຕຸມ຺ພມຕ຺ຕາ ເຣຓຸ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ໂອກິຣມານາ ໂອຕຣິ, ວາມປາທສ຺ສ ຐປນກາເລປິ ຕຖາຣູປໍເຍວ ປທຸມໍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາທໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ຕໂຕປິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓາວ ເຣຓຸ ສຣີຣໍ ໂອກິຣິ. ຕໍ ປນ ເຣຓຸໍ ອຠິຠວມານາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຣີຣປ຺ປຠາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຍນ຺ຕນາຬິກາຍ ວິສ຺ສຏ຺ຐສຸວຓ຺ຓຣສຘາຣາ ວິຍ ສມນ຺ຕາ ທ຺ວາທສໂຍຊນຏ຺ຐານໍ ເອໂກຠາສໍ ອກາສິ. ຕຕິຍປາທຸທ຺ຘຣຓກາເລ ປຖມຸຄ຺ຄຕໍ ປທຸມໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ປາທສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ປທຸມໍ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາປິ ມຫາປທຸມໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕເນວສ຺ສ ‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕຣສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ເອວໍ ໂສ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ມຫາຊນສ຺ສ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຫໍສວຕີນຄຣໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ປິຕາ ມຫາຣາຊາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ ເກຈິ ສກທາຄາມີ ເກຈິ ອນາຄາມີ ເກຈິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຣາຊາ ສ຺ວາຕນາຍ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສກນິເວສເນ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ. ເຕເນວ ນິຍາເມນ ປຸນທິວເສ ນາຄຣາ, ປຸນທິວເສ ຣາຊາຕິ ທີຆມທ຺ຘານໍ ທານໍ ອທໍສຸ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຍໍ ເຖໂຣ ຫໍສວຕີນຄເຣ ຄຫປຕິມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ເອກທິວສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມເທສນາກາເລ ຫໍສວຕີນຄຣວາສິໂນ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ເຖ ເຍນ ພຸທ຺ໂຘ, ເຍນ ຘມ຺ໂມ, ເຍນ ສງ຺ໂຆ, ຕນ຺ນິນ຺ເນ ຕປ຺ໂປເຓ ຕປ຺ປພ຺ຠາເຣ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເຕນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ຘມ຺ມເທສນຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ປຐມໍ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ມໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ໂສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມຫາ ວຕາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ, ຐເປຕ຺ວາ ກິຣ ພຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ອິມິນາ ປຐມຕຣໍ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ໂມ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌນສມຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິມນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ.

ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ສກນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ພຸທ຺ຘານໍ ນິສຊ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຘທາມມາລາທາມາທີຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ສກນິເວສເນ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວິຈິຕ຺ຣຍາຄຸຂຊ຺ຊກປຣິວາຣໍ ນານາຣສສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຄນ຺ຘສາລິໂຠຊນໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຕິຈີວຣປໂຫນເກ ວງ຺ຄປຏ຺ເຏ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນາຫໍ ປຣິຕ຺ຕກສ຺ສ ຐານສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຈຣາມິ, ມຫນ຺ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ຈຣາມິ, ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາ ເອກເມວ ທິວສໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕຸ’’ນ຺ຕິ ‘‘ອນຸປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ທຸສ຺ສໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມສຸຂຸມວຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສໍ ຕິຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ຠິກ຺ຂຸ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິໂຕ, ອຫມ຺ປິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ມຫາອຘິກາໂຣ ກໂຕ, ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເອຕສ຺ສ ອຍໍ ປຕ຺ຖນາ ໂນ’’ຕິ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປສ຺ສິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ອຕີຕໍ ວາ ອນາຄຕໍ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕານໍ ອາວຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອເນກກປ຺ປໂກຏິສຕສຫສ຺ສນ຺ຕຣມ຺ປິ ຈ ອຕີຕໍ ວາ ອນາຄຕໍ ວາ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສນ຺ຕຣມ຺ປິ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘເມວ ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິເຍນ ຎາເຓນ ໂສ ຠຄວາ ອິທໍ ອທ຺ທສ – ‘‘ອນາຄເຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປປຣິໂຍສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕທາ ອິມສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ, ກຸລປຸຕ຺ຕ, ອນາຄເຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປປຣິໂຍສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ປຐມກຘມ຺ມເທສນາຍ ເຕປຣິວຏ຺ຏຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຫສ຺ສນຍສມ຺ປນ຺ເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ເທເສຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ສຣີຣໍ ສຸວຓ຺ຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຍ ເອກຄ຺ຆນໍ ອໂຫສິ, ສຣີຣເຈຕິຍໍ ປນສ຺ສຸພ຺ເພເຘນ ສຕ຺ຕໂຍຊນິກໍ ອກໍສຸ. ອິຏ຺ຐກາ ສຸວຓ຺ຓມຍາ ອເຫສຸໍ, ຫຣິຕາລມໂນສິລາຍ ມຕ຺ຕິກາກິຈ຺ຈໍ, ເຕເລນ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍິໍສຸ. ພຸທ຺ຘານໍ ຘຣມານກາເລ ສຣີຣປ຺ປຠາ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກໍ ຜຣິ, ປຣິນິພ຺ພຸຕານໍ ປນ ເຕສໍ ຣສ຺ມິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສຕໍ ອວຕ຺ຖຣິ.

ອຍໍ ເສຏ຺ຐິ ພຸທ຺ຘານໍ ສຣີຣເຈຕິຍໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຣຕນຄ຺ຆິຍານິ ກາເຣສິ. ເຈຕິຍປຕິຏ຺ຐາປນທິວເສ ອນ຺ໂຕເຈຕິເຍ ຣຕນຆຣໍ ກາເຣສິ. ໂສ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ມຫນ຺ຕໍ ທານາທິມຍໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ຕສ຺ເສວ ນວນວຸຕິ ກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ນວ ກປ຺ປສຕານິ ນວ ຈ ກປ຺ປາ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ກາລສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ອຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣສ຺ສ ທ຺ວາຣສມີເປ ຄາເມ ກຸຏຸມ຺ພິຍເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ມຫາກາໂລຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ, ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ປນສ຺ສ ຈູຬກາໂລ ນາມ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ວິປສ຺ສີ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຸສິຕປຸຣາ ຈວິຕ຺ວາ ພນ຺ຘຸມຕີນຄເຣ ພນ຺ຘຸມສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອນຸກ຺ກເມນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖາຍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອາຍາຈິໂຕ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກນິຏ຺ຐໍ ຂຓ຺ຑໍ ນາມ ຣາຊກຸມາຣໍ ຕິສ຺ສຎ຺ຈ ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ເຕສຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ, ປິຕຸ ຈ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂພຘິມຓ຺ຑໂຕ ອາກາເສເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ເຕ ທ຺ເວປິ ຊນາ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ອຖາປເຣປິ ໂພຘິສຕ຺ຕກາເລ ອນຸປພ຺ພຊິຕາ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ຂຓ຺ຑຕ຺ເຖຣໍ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐາເນ, ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ທຸຕິຍສາວກຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ຣາຊາປິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສ ປາສາທວຣຄໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕ, ທຸຕິຍປຸຕ຺ໂຕ ເມ ອຄ຺ຄສາວໂກ, ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍສາວໂກ. ອິເມ ຈ ອວເສສຠິກ຺ຂູ ຄິຫິກາເລປິ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕເມວ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ວິຈຣິໍສຸ, ອິເມ ປຸພ຺ເພປິ ທານິປິ ມຍ຺ຫເມວ ຠາຣາ, ອຫເມວ ເຕ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ອຎ຺ເຎສໍ ໂອກາສໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ວິຫາຣທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຣາຊເຄຫທ຺ວາຣາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຂທິຣປາກາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ເຖຫິ ປຏິຈ຺ຉາທາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓຕາຣກວິຈິຕ຺ຕໍ ສໂມລມ຺ພິຕຕາລກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕວິວິຘປຸປ຺ຜທາມວິຕານໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາຠູມິໍ ວິຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣເຓຫິ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ມາລາຄຈ຺ຉເກສຸ ປຸຓ຺ຓຆເຏ ສກລມຄ຺ຄວາສຕ຺ຖາຍ ຈ ຄນ຺ຘນ຺ຕເຣສຸ ປຸປ຺ຜານິ ປຸປ຺ຜນ຺ຕເຣສຸ ຄນ຺ເຘ ຈ ຐປາເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອນ຺ໂຕສາຓິຍາວ ຣາຊເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕິ. ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ທຏ຺ຐຸມ຺ປິ ນ ລຠຕິ, ກຸໂຕ ປນ ຠິກ຺ຂໍ ວາ ທາຕຸໍ ປູຊໍ ວາ ກາຕຸໍ.

ນາຄຣາ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖຸ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ, ມຍຎ຺ຈ ທຏ຺ຐຸມ຺ປິ ນ ລຠາມ, ປເຄວ ຠິກ຺ຂໍ ວາ ທາຕຸໍ ປູຊໍ ວາ ກາຕຸໍ ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສຕຸໍ. ຣາຊາ ‘ມຍ຺ຫໍ ເອວ ພຸທ຺ໂຘ, ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ໂມ, ມຍ຺ຫໍ ສງ຺ໂຆ’ຕິ ມມາຍິຕ຺ວາ ສຍເມວ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ. ສຕ຺ຖາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ນ ຣຎ຺ໂຎເຍວ ອຕ຺ຖາຍ. ນ ຫິ ຣຎ຺ໂຎເຍວ ນິຣໂຍ ອຸຓ຺ໂຫ, ອຎ຺ເຎສໍ ນີລຸປ຺ປລວນສທິໂສ. ຕສ຺ມາ ຣາຊານໍ ເອວໍ ວທາມ ‘ສເຈ ໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ເທຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ເທຕິ, ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣມ. ນ ສກ຺ກາ ໂຂ ປນ ສຸທ຺ຘນາຄເຣເຫວ ເອວໍ ກາຕຸໍ, ເອກໍ ເຊຏ຺ຐກປຸຣິສມ຺ປິ ຄຓ຺ຫາມາ’’’ຕິ ເສນາປຕິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ປກ຺ໂຂ ໂຫຫິສິ, ອຸທາຫຸ ຣຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ປກ຺ໂຂ ໂຫມິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ປຐມທິວໂສ ມຍ຺ຫໍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ.

ໂສ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ນາຄຣາ, ເທວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຸປິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ກິມຕ຺ຖໍ ຕາຕາຕິ? ສຕ຺ຖາຣໍ ກິຣ ຕຸມ຺ເຫວ ອຸປຏ຺ຐຫຖ, ອມ຺ເຫ ນ ລຠາມາຕິ. ສເຈ ອິທານິປິ ລຠນ຺ຕິ, ນ ກຸປ຺ປນ຺ຕິ. ອລຠນ຺ຕາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕຸກາມາ, ເທວາຕິ. ຍຸຊ຺ຌາມິ, ຕາຕ, ນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເທມີຕິ. ເທວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທາສາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌາມາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌິສ຺ສຖາຕິ? ນນຸ ຕ຺ວໍ ເສນາປຕີຕິ? ນາຄເຣຫິ ວິນາ ອສມຕ຺ໂຖ ອຫໍ, ເທວາຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ‘‘ພລວນ຺ໂຕ ນາຄຣາ, ເສນາປຕິປິ ເຕສໍເຍວ ປກ຺ໂຂ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎານິ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເທນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ນາຄຣາ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ຉພ຺ພສ຺ສານິ ປຎ຺ຈວສ຺ສານີ’’ຕິ ເອວໍ ຫາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕ ທິວເສ ຍາຈິ. ນາຄຣາ ‘‘ອຕິກກ຺ຂຬໍ ທານິ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອນຸຊານິໍສຸ. ຣາຊາ ສຕ຺ຕມາສາຘິການໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສໍວຈ຺ຉຣານໍ ສຊ຺ຊິຕໍ ທານມຸຂໍ ສຕ຺ຕນ຺ນເມວ ທິວສານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຉ ທິວເສ ເກສຎ຺ຈິ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍເຍວ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ນາຄເຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ຕາຕາ, ເອວຣູປໍ ທານໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕປິ ‘‘ນນຸ ອມ຺ເຫເຍວ ນິສ຺ສາເຍຕໍ ເທວສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ປິຏ຺ຐິຫຕ຺ເຖນ ອສ຺ສູນິ ປຸຎ຺ຉມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຸ ຠາຣໍ ອກຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ນາຄຣານໍ ທານິ ເມ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ນາຄຣາ ຫິ ‘ມຍໍ ທານໍ ທາຕຸໍ ນ ລຠາມາ’ຕິ ຠຄວາ ກຸປ຺ປນ຺ຕິ. ສ຺ເວວ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ.

ອຖ ທຸຕິຍທິວເສ ເສນາປຕິ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ນາຄຣາ ຣຎ຺ຎາ ກຕສກ຺ກາຣໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກຕ຺ວາ ທານໍ ອທໍສຸ. ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ສກລນຄຣສ຺ສ ປຏິປາຏິຍາ ຄຕາຍ ທ຺ວາຣຄາມວາສິໂນ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ. ມຫາກາລກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຈູຬກາລໍ ອາຫ – ‘‘ທສພລສ຺ສ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສ຺ເວວ ອມ຺ຫາກໍ ປາປຸຓາຕິ, ກິໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ຕ຺ວເມວ ຠາຕິກ ຊານາຫີຕິ. ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈິຍາ ກໂຣສິ, ອມ຺ຫາກໍ ໂສຬສກຣີສມຕ຺ເຕສຸ ເຂຕ຺ເຕສຸ ຄຫິຕຄພ຺ຠາ ສາລິໂຍ ອຕ຺ຖິ. ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ອາທາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຈາເປມາຕິ. ເອວໍ ກຍິຣມາເນ ກສ຺ສຈິ ອຸປກາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເນຕໍ ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິ. ສເຈ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ນ ກໂຣສິ, ອຫໍ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ມມາຍິຕຸໍ ລຠາມີຕິ ໂສຬສກຣີສມຕ຺ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຣີສຏ຺ຐາເນ ສີມໍ ຐເປຕ຺ວາ ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ອາທາຍ ອສມ຺ຠິນ຺ເນ ຂີເຣ ປຈາເປຕ຺ວາ ຈຕຸມຘຸຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອທາສິ. ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ໂຂ ຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ປຸນ ປູຣຕິ. ປຸຖຸກກາເລ ປຸຖຸກຄ຺ຄໍ ນາມ ອທາສິ, ຄາມວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄສສ຺ສໍ ນາມ ອທາສິ, ລາຍເນ ລາຍນຄ຺ຄໍ, ເວຓິກຣເຓ ເວຓຄ຺ຄໍ, ກລາປາທີສຸ ກລາປຄ຺ຄໍ ຂລຄ຺ຄໍ ຂລຠຓ຺ຑຄ຺ຄໍ ໂກຏ຺ຐຄ຺ຄນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂສ ເອກສສ຺ເສວ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄທານໍ ອທາສິ. ຕມ຺ປິ ສສ຺ສໍ ອຕິເຣກໍ ອຸຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນໍ ອໂຫສິ.

ຍາວ ພຸທ຺ຘາ ຘຣຕິ, ຍາວ ຈ ສງ຺ໂຆ ຘຣຕິ, ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເທເວສຸ ເຈວ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນກາເລ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ໂທຓວຕ຺ຖຸພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎມາຓໂວຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓມນ຺ຕານໍ ປາຣໍ ອຄມາສິ. ເຕນ ສມເຍນ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຸສິຕປຸຣາ ຈວິຕ຺ວາ ກປິລວຕ຺ຖຸປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ອຏ຺ຐຸຕ຺ຕຣໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສຕໍ ອຫຕວຕ຺ເຖຫິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອປ຺ໂປທກໍ ມຘຸປາຍາສໍ ປາເຍຕ຺ວາ ເຕສໍ ອນ຺ຕເຣ ອຏ຺ຐ ຊເນ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ມຫາຕເລ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ອານຍິໍສຸ. ຘຸຣາສເນ ນິສິນ຺ນພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ອຸກ຺ຂິປິ. ເອວໍ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ຊນາ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ. ເຕສໍ ປນ ສພ຺ພນວໂກ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎມາຓໂວ, ໂສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓວຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຐານກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ເອກນ຺ເຕເນສ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກເມວ ອງ຺ຄຸລິໍ ອຸກ຺ຂິປິ. ອິຕເຣ ປນ ສຕ຺ຕ ຊນາ ‘‘ສເຈ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິສ຺ສຕິ, ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ສເຈ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທ຺ເວ ຄຕິໂຍ ທິສ຺ວາ ທ຺ເວ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ. ອຍໍ ປນ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ກຕາຘິກາໂຣ ປຈ຺ຉິມຠວິກສຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ອິຕເຣ ສຕ຺ຕ ຊເນ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຐານກຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນິສ຺ສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກເມວ ຄຕິໍ ອທ຺ທສ, ຕສ຺ມາ ເອກໍ ອງ຺ຄຸລິໍ ອຸກ຺ຂິປິ. ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕ ອາມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ເຫ ມຫລ຺ລກາ, ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຍໍ ສມ຺ຠາເວຍ຺ຍາມ ວາ ໂນ ວາ. ຕຸມ຺ເຫ ຕສ຺ມິໍ ກຸມາເຣ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ.

ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາປິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຘາຕິໂຍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຫາຣໍ ອຸປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວຸທ຺ຘິໍ ອາປາເທສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ເທໂວ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ປຣິປກ຺ເກ ຎາເຓ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ຣາຫຸລກຸມາຣສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ຉນ຺ນສຫາໂຍ ກຓ຺ຑກໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ເທວຕາຫິ ວິວເຏນ ທ຺ວາເຣນ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ຣຕ຺ຕິຠາເຄນ ຕີຓິ ຣຊ຺ຊານິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອໂນມານທີຕີເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຆຏິກາຣມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອາຠເຕ ອຣຫທ຺ຘເຊ ຄຫິຕມຕ຺ເຕເຍວ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ປາສາທິເກນ ອິຣິຍາປເຖນ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑວປພ຺ພຕຈ຺ຉາຍາຍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ມາຄເຘນ ຣຊ຺ຊສິຣິຍາ ນິມນ຺ຕິຍມາໂນປິ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸຣຸເວລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣມຓີໂຍ ວຕ ອຍໍ ຠູມິຠາໂຄ, ອລໍ ວຕິທໍ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຘານຕ຺ຖິກສ຺ສ ປຘານາຍາ’’ຕິ ປຘານາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວາສໍ ອຸປຄໂຕ.

ເຕນ ສມເຍນ ອິຕເຣ ສຕ຺ຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄຕາ, ສພ຺ພທຫໂຣ ປນ ລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄາຫໂກ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎມາຓໂວ ອໂຣໂຄ. ໂສ ‘‘ມຫາປຸຣິໂສ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸຕ຺ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ກິຣ ປພ຺ພຊິໂຕ. ໂສ ຫິ ນິສ຺ສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ. ສເຈ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຕໂຣ ອໂຣຄາ ອສ຺ສຸ, ອຊ຺ຊ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍຸໍ. ສເຈ ຕຸມ຺ເຫປິ ອິຈ຺ຉຖ, ເອຖ ມຍໍ ຕໍ ມຫາປຸຣິສມນຸປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພ ເອກຈ຺ຉນ຺ທາ ຠວິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ຕໂຍ ຊນາ ນ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ອິເມ ປຎ຺ຈ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມິໍສຸ. ເຕ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ມຫາປຘານໍ ປທຫນ຺ເຕ ‘‘ອິທານິ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ ອິທານິ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫມານາ ສນ຺ຕິກາວຈຣາວສ຺ສ ອເຫສຸໍ. ຍທາ ປນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກຕິລຕຓ຺ຑຸລາທີຫິ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕປິ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ອຣິຍຘມ຺ມປຏິເວຘສ຺ສ ອຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣິ, ຕທາ ເຕ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິສິປຕນໍ ອຄມໍສຸ.

ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂອຬາຣິກາຫາຣປຣິໂຠເຄນ ຉວິມໍສໂລຫິຕປາຣິປູຣິໍ ກຕ຺ວາ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ສຸຊາຕາຍ ທິນ຺ນໍ ວຣໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ນທິຍາ ປຏິໂສຕໍ ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐາໂນ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ກາເລນ ນາຄຣາເຊນ ອເນເກຫິ ຖຸຕິສເຕຫິ ອຠິຕ຺ຖວິຍມາໂນ ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອຈລຏ຺ຐາເນ ປາຈີນໂລກຘາຕຸອຠິມຸໂຂ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ວີຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ສູຣິເຍ ຘຣມາເນເຍວ ມາຣພລໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສກາລສມນນ຺ຕເຣ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອນຸໂລມປຏິໂລມໍ ປຈ຺ຈຍາກາຣວຏ຺ຏໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ປຏິວິທ຺ຘໍ ອສາຘາຣຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ເຖວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມສິ.

ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວິຫຣິຕ຺ວາ ຣາຊາຍຕນມູເລ ມຘຸປິຓ຺ຑິກໂຠຊນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູລໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາຍ ຈິຕ຺ເຕ ນມນ຺ເຕ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ຍາຈິໂຕ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາທິເຠເທ ສຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຬາຣຸທການໍ ກາລກຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ພຫູປກາຣາ ໂຂ ປນ ເມ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ, ເຍ ມໍ ປຘານປຫິຕຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຍໍນູນາຫໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ອິທໍ ປນ ສພ຺ພເມວ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິວິຕກ຺ກມຕ຺ຕເມວ, ຐເປຕ຺ວາ ປນ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂສປິ ເອຕທຕ຺ຖເມວ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ອກາສິ, ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄສສ຺ສທານໍ ອທາສິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອິສິປຕນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຍນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ, ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ເຕ ຕຖາຄຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາວ ອຕ຺ຕໂນ ກຕິກາຍ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ເອໂກ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສິ, ເອໂກ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສິ, ເອໂກ ປາໂທທກໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປສິ, ເອໂກ ປາເທ ໂຘວິ, ເອໂກ ຕາລວຓ຺ຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພີຊມາໂນ ຐິໂຕ. ເອວໍ ເຕສຸ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ເນສຸ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ເຕປຣິວຏ຺ຏໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອາຣຠິ. ມນຸສ຺ສປຣິສາ ປຎ຺ຈ ຊນາວ ອເຫສຸໍ, ເທວປຣິສາ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມໂກຏີຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຍາ ທຸກ຺ກຣສຕາຠຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຐມເມວ ອຎ຺ຎາສີຕິ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ນາມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ເຖຣໍ ອາລປນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎາສິ ວຕ, ໂຠ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ, ອຎ຺ຎາສິ ວຕ, ໂຠ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ຕເທວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິຕິ ຫິທໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕ຺ເວວ ນາມໍ ອໂຫສີ’’ຕິ.

ອິຕິ ເຖໂຣ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ປາຏິປທທິວເສ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ, ທຸຕິຍປກ຺ຂທິວເສ ວປ຺ປຕ຺ເຖໂຣ, ຕຕິຍປກ຺ຂທິວເສ ມຫານາມຕ຺ເຖໂຣ, ປກ຺ຂສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖິຍໍ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ປຎ຺ຈມິຍາ ປນ ປກ຺ຂສ຺ສ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພປິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕາ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຉ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາ ຍສທາຣກປ຺ປມຸເຂ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ປຸຣິເສ, ກປ຺ປາສິຍວນສຓ຺ເຑ ຕິໍສມຕ຺ເຕ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິເຍ, ຄຍາສີເສ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ສຫສ຺ສມຕ຺ເຕ ປຸຣາຓຊຏິເລຕິ ເອວໍ ມຫາຊນໍ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ພິມ຺ພິສາຣປ຺ປມຸຂານິ ເອກາທສນຫຸຕານິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ, ເອກໍ ນຫຸຕໍ ສຣຓຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸທີປຕເລ ສາສນໍ ປຸປ຺ຜິຕຜລິຕໍ ກຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີປມຓ຺ຑລໍ ກາສາວປຊ຺ໂຊຕໍ ອິສິວາຕປຏິວາຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຊຕວນມຫາວິຫາຣໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສນຄໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິທ຺ຘຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕເຣ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ເຖໂຣປິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອຕ຺ຕໂນ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກາ ອປກ຺ກມິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ປຸຓ຺ຓມາຓໂວ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສາສເນ ອຄ຺ຄຘມ຺ມກຖິໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ໂທຓວຕ຺ຖຸພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ປຸຓ຺ຓມາຓວໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘານໍ ອນ຺ເຕວາສິກຠາວໍ ກຕ຺ວາ ສຍໍ ທສພລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ມຍ຺ຫໍ ຄາມນ຺ຕເສນາສນໍ ອສປ຺ປາຍໍ, ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຉທ຺ທນ຺ຕຫຕ຺ຖິກຸລໍ ນິສ຺ສາຍ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕ-ໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໘໙-໑໙໐. ທຸຕິຍຕຕິເຍສຸ ມຫາປຎ຺ຎານນ຺ຕິ ມຫຕິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕານໍ. ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ສມ຺ປນ຺ນານໍ. ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນຕິ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ນາມໍ.

ອິເມສມ຺ປິ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປາຘິເກ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນາເມນ ສຣທມາຓໂວ ນາມ ອໂຫສິ. ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຄຫປຕິມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນາເມນ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິໂຍ ນາມ ອໂຫສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ສຫປໍສຸກີຬິຕາວ ສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ. ສຣທມາຓໂວ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ກຸລສນ຺ຕກໍ ມຫາຘນໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ຣໂຫຄໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອິຘໂລກຕ຺ຕຠາວເມວ ຊານາມິ, ໂນ ປຣໂລກຕ຺ຕຠາວໍ, ຊາຕສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ມຣຓໍ ນາມ ຘຸວໍ, ມຍາ ເອກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມຄເວສນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຫາຍກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ສິຣິວຑ຺ຒນ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍເຍວ ປພ຺ພຊາຫີຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສຫາເຍ ວາ ຎາຕິມິຕ຺ເຕ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ອຕ຺ຕໂນວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣຕນໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ກປຓທ຺ຘິກວຓິພ຺ພກຍາຈການໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປາທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ເອໂກ ທ຺ເວ ຕໂຍຕິ ເອວໍ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕາ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຊຏິລາ ອເຫສຸໍ. ໂສ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ຊຏິລານໍ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຕປິ ສພ຺ເພ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສຸໍ.

ເຕນ ສມເຍນ ອໂນມທສ຺ສີ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ນຄຣໍ ຈນ຺ທວຕີ ນາມ ອໂຫສິ, ປິຕາ ຍສວນ຺ໂຕ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ມາຕາ ຍໂສຘຣາ ນາມ ເທວີ, ໂພຘິ ອຊ຺ຊຸນຣຸກ຺ໂຂ, ນິສຠຕ຺ເຖໂຣ ຈ ອໂນມຕ຺ເຖໂຣ ຈາຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ວຣຸຓຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອຸປຏ຺ຐາໂກ, ສຸນ຺ທຣາ ຈ ສຸມນາ ຈາຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ອາຍຸ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອໂຫສິ, ສຣີຣໍ ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ, ສຣີຣປ຺ປຠາ ທ຺ວາທສໂຍຊນໍ ຜຣິ, ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ອໂຫສິ.

ອເຖກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ສຣທຕາປສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ສຣທຕາປສສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕປຈ຺ຈເຍນ ຘມ຺ມເທສນາ ຈ ມຫຕີ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສຫາຍໂກ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິໂຍ ທຸຕິຍສາວກຏ຺ຐານໍ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈສ຺ສ ປຣິວາຣາ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອຎ຺ຎໍ ກຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສີໂຫ ວິຍ ເອກຈໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສຣທຕາປສສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄເຕສຸ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວໍ ເມ ຊານາຕູ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ສຣທຕາປສສ຺ສ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຣທຕາປໂສ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ເຈວ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ລກ຺ຂຓມນ຺ເຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂລເກ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ ສພ຺ພຎ຺ຎຸ ພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ອຍໍ ປຸຣິໂສ ນິສ຺ສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ. ສຣທຕາປໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສຊຏິລາ ປຓີຕປຓີຕານິ ໂອຊວນ຺ຕານິ ຜລາຜລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຈວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຈ ນິສິນ຺ນາສນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍໍ ‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວິຈຣາມ, ອຍໍ ປນ ປຸຣິໂສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ຕາຕາ, ກິໍ ວທຖ? ສາສເປນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘໍ ສິເນຣຸໍ ສມໍ ກາຕຸໍ ອິຈ຺ຉຖ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸປມໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕກາຕິ. ອຖ ເຕ ຕາປສາ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ອິຕ຺ຕຣສຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສ, ນ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ເອວຣູປໍ ອຸປມໍ ອາຫເຣຍ຺ຍ, ຍາວ ມຫາ ວຕາຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ສພ຺ເພວ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ສິຣສາ ວນ຺ທິໍສຸ.

ອຖ ເນ ອາຈຣິໂຍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖາ ຈ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ອິຘາຄໂຕ, ມຍໍ ຍຖາພລໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທສ຺ສາມ. ຕຸມ຺ເຫ ຍໍ ຍໍ ປຓີຕໍ ຜລາຜລໍ, ຕໍ ຕໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາຣາ ຈ ຜລາຜເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ເທວຕາ ທິພ຺ໂພຊໍ ປກ຺ຂິປິໍສຸ. ຕາປໂສ ອຸທກມ຺ປິ ສຍເມວ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕໂຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖຣິ ສພ຺ເພ ອນ຺ເຕວາສິເກ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ສາຣຓີຍໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຕ ສຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວາຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ຕໂຕ ສຣທຕາປໂສ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາຕາ, ພຸທ຺ຘານໍ ນິສິນ຺ນາສນມ຺ປິ ນີຈໍ, ສມຓສຕສຫສ຺ສານມ຺ປິ ອາສນໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຊ຺ຊ ອຸຬາຣໍ ພຸທ຺ຘສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປພ຺ພຕປາທໂຕ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ກຖນກາໂລ ປປຎ຺ໂຈ ວິຍ ໂຫຕິ, ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານໍ ປນ ວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວ ເຕ ຕາປສາ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສຸໍ, ອຸຠິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ຕິຄາວຸຕໍ, ເສສຠິກ຺ຂູນໍ ອຑ຺ຒໂຍຊນິກາທິເຠທໍ, ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ອຸສຠມຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ອາສເນສຸ ສຣທຕາປໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕສຸຂຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ປຸປ຺ຜາສນໍ ອຠິຣຸຫຖາ’’ຕິ ອາຫ.

‘‘ນານາປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ, ສມ຺ປາເທຕ຺ວານ ເອກໂຕ;

ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິໍ.

‘‘ອິທໍ ເຕ ອາສນໍ ວີຣ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕວນຸຈ຺ຉວິໍ;

ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທນ຺ໂຕ, ນິສີທ ປຸປ຺ຜມາສເນ.

‘‘ສຕ຺ຕຣຕ຺ຕິທິວໍ ພຸທ຺ໂຘ, ນິສີທິ ປຸປ຺ຜມາສເນ;

ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ຫາສຍິຕ຺ວາ ສເທວເກ’’ຕິ.

ເອວໍ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖຣິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຈ ເສສຠິກ຺ຂູ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສີທິໍສຸ. ສຣທຕາປໂສ ມຫນ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຘາຣຍນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຊຏິລານໍ ອຍໍ ສກ຺ກາໂຣ ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕູ’’ຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖຸ ສມາປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາປິ ເສສຠິກ຺ຂູປິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕຖາຄເຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວນມູລຜລາຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສສກາເລ ພຸທ຺ຘານໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສຣທຕາປໂສ ປນ ຠິກ຺ຂາຈາຣມ຺ປິ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຄຫິຕນິຍາເມເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ປີຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມສິ.

ສຕ຺ຖາ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ນິສິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວກໍ ນິສຠຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ນິສຠ ສກ຺ກາຣກາຣການໍ ຕາປສານໍ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ປຏິລທ຺ຘມຫາລາໂຠ ມຫາໂຍໂຘ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຐຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ສ ເທສນາວສາເນ ທຸຕິຍສາວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຫີ’’ຕິ. ອໂນມຕ຺ເຖໂຣ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ສາວການໍ ເທສນາຍ ເອກສ຺ສປິ ອຠິສມໂຍ ນາໂຫສິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣິມາເຓ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສຣທຕາປສໍ ສພ຺ເພປິ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ເຕສໍ ຕາວເທວ ເກສມສ຺ສຸ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອຏ຺ຐ ປຣິກ຺ຂາຣາ ກາເຍ ປຏິມຸກ຺ກາວ ອເຫສຸໍ.

ສຣທຕາປໂສ ກສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນ ປຕ຺ໂຕຕິ? ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ກິຣ ພຸທ຺ຘານໍ ທຸຕິຍາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສຍໂຕ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ເທສນໍ ໂສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອິມິນາວ ສາວເກນ ລທ຺ຘຘຸຣໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ. ໂສ ເຕນ ປຣິວິຕກ຺ເກນ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕຖາຄຕໍ ປນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນນ຺ຕຣາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ ໂກ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ? ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕາ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂສຬສ ປຎ຺ຎາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ມຍ຺ຫໍ ສາສເນ ອຄ຺ຄສາວໂກ ນິສຠຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ເອໂສຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍ຺ວາຍໍ ມຍາ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣນ຺ເຕນ ສກ຺ກາໂຣ ກໂຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ຜເລນ ອຎ຺ຎໍ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕໍ ວາ ນ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນ ອຍໍ ນິສຠຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ’’ຕິ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວາ ສຣທຕາປສໍ ອາຫ – ‘‘ນ ເຕ ອຍໍ ປຕ຺ຖນາ ໂມຆາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນາຄເຕ ປນ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ມຫາມາຍາ ນາມ ເທວີ ຠວິສ຺ສຕິ, ປິຕາ ສຸທ຺ໂຘທໂນ ນາມ ຣາຊາ, ປຸຕ຺ໂຕ ຣາຫຸໂລ ນາມ, ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອານນ຺ໂທ ນາມ, ທຸຕິຍສາວໂກ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ນາມ, ຕ຺ວໍ ປນ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວໂກ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕາປສໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ.

ສຣທຕາປໂສປິ ອນ຺ເຕວາສິກຕ຺ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຫາຍກສ຺ສ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ວເທຖ ‘ສຫາຍເກນ ເຕ ສຣທຕາປເສນ ອໂນມທສ຺ສິພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ຖິຕໍ, ຕ຺ວໍ ທຸຕິຍສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຫີ’’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ເຖເຣຫິ ປຸເຣຕຣເມວ ເອກປສ຺ເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິຣິວຑ຺ຒສ຺ສ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ.

ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ອຍ຺ໂຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ນີຈາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິກປຣິສາ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາມ ສມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ອສ຺ສມໍ ອໂນມທສ຺ສີ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອາຄໂຕ, ມຍໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ສກ຺ກາຣໍ ອກຣິມ຺ຫ. ສຕ຺ຖາ ສພ຺ເພສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ມໍ ເສສາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສູຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ມາ ນ ປພ຺ພຊິຕາຕິ? ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ອຄ຺ຄສາວກໍ ນິສຠຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ນາມ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖສິໍ, ຕ຺ວມ຺ປິ ຕສ຺ສ ສາສເນ ທຸຕິຍສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຫີຕິ. ມຍ຺ຫໍ ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຖນໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ ໂຫຕຸ, ຕ຺ວໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຘິກາຣໍ ສຊ຺ເຊຫີຕິ.

ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ສຣທຕາປສສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ຣາຊມາເນນ ອຏ຺ຐກຣີສມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ສມຕລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ລາຊປຎ຺ຈມານິ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ນີລຸປ຺ປລຈ຺ຉທນໍ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເສສຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ອາສນານິ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ນິມນ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ສຣທຕາປສສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ຕາປໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ ອຄມາສິ. ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ປເວເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ປຓີເຕນ ໂຠຊເນນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ມຫາຣເຫຫິ ວຕ຺ເຖຫິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນາຍໍ ອາຣມ຺ໂຠ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ, ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕາຫໍ ອນຸກມ຺ປໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສຫາໂຍ ສຣທຕາປໂສ ຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ອຄ຺ຄສາວໂກ ໂຫມີຕິ ປຕ຺ເຖສິ, ອຫມ຺ປິ ຕສ຺ເສວ ທຸຕິຍສາວໂກ ຠວາມີ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກາສິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຸຕິຍສາວໂກ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ສປຣິວາໂຣ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ. ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕ຺ຕວາເຣ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ສຣທຕາປໂສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາກມ຺ມໍ ນ ກຖິຕໍ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ສຣທຕາປໂສ ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ສາຣິພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕໍທິວສເມວ ຈສ຺ສ ສຫາໂຍປິ ຣາຊຄຫສ຺ເສວ ອວິທູເຣ ໂກລິຕຄາເມ ໂມຄ຺ຄລ຺ລິພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕານິ ກິຣ ທ຺ເວປິ ກຸລານິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ອາພທ຺ຘປຏິພທ຺ຘສຫາຍກາເນວ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກທິວສເມວ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທໍສຸ. ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ຊາຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ຉສຏ຺ຐິ ຘາຕິໂຍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ສາຣິພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ເຊຏ຺ຐກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຕິສ຺ໂສຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ, ອິຕຣສ຺ສ ໂກລິຕຄາເມ ເຊຏ຺ຐກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂກລິໂຕຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ເຕ ອຸໂຠປິ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ສພ຺ພສິປ຺ປານໍ ປາຣໍ ອຄມໍສຸ.

ອຸປຕິສ຺ສມາຓວສ຺ສ ກີຬນຕ຺ຖາຍ ນທິໍ ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ວາ ປພ຺ພຕໍ ວາ ຄມນກາເລ ປຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓສິວິກາສຕານິ ປຣິວາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂກລິຕມາຓວສ຺ສ ປຎ຺ຈ ອາຊຎ຺ຎຣຖສຕານິ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈມາຓວກສຕປຣິວາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣາຊຄເຫ ຈ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກຏ຺ຐາເນເຍວ ມຎ຺ຈໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ເອກໂຕວ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ຫສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຫສນ຺ຕິ, ສໍເວຄຏ຺ຐາເນ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທາຍໍ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທາຍໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ເອກທິວສໍ ສມຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປຣິປາກຄຕຕ຺ຕາ ຎາຓສ຺ສ ປຸຣິມທິວເສສຸ ວິຍ ຫສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຫາໂສ ວາ ສໍເວຄຏ຺ຐາເນ ສໍເວຊນໍ ວາ ທາຍໍ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທາຍທານໍ ວາ ນາໂຫສິ. ທ຺ເວປິ ປນ ຊນາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ເອຕ຺ຖ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິເມ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ວສ຺ສສເຕ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ອມ຺ເຫຫິ ປນ ເອກໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ.

ຕໂຕ ໂກລິໂຕ ອຸປຕິສ຺ສໍ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ອຸປຕິສ຺ສ, ນ ຕ຺ວໍ ອຎ຺ຎສຸ ທິວເສສຸ ວິຍ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ, ອນຕ຺ຕມນຘາຕຸໂກສິ, ກິໍ ເຕ ສລ຺ລກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ? ສມ຺ມ ໂກລິຕ, ‘‘ເອເຕສໍ ໂອໂລກເນ ສາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ນິຣຕ຺ຖກເມຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນມ຺ຫີຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ກສ຺ມາ ອນຕ຺ຕມໂນສີຕິ? ໂສປິ ຕເຖວ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຊ຺ຌາສຍຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປຕິສ຺ໂສ ຕໍ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຸຈິນ຺ຕິຕໍ, ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສນ຺ເຕຫິ ປນ ເອກາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊາມາ’’ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຎ຺ຈໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຣາຊຄເຫ ປຏິວສຕິ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ. ເຕ ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ມາຓວກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕສໍ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຎ຺ຈໂຍ ອຕິເຣກລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ເຕ ກຕິປາເຫເນວ ສພ຺ພໍ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສມຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຊານນສມໂຍ ເອຕ຺ຕໂກວ, ອຸທາຫຸ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຎ຺ຈໂຍ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກວ, ສພ຺ພໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນິຣຕ຺ຖໂກ, ມຍໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ໂສ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ມຫາ ໂຂ ປນ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ຄາມນິຄມຣາຊຘານິໂຍ ຈຣນ຺ຕາ ມຍໍ ອວສ຺ສໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມເທສກໍ ເອກໍ ອາຈຣິຍໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຖີຕິ ສຸຓນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຫສາກຈ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕຫິ ປຸຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ປນ ເຕສໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ມ ໂກລິຕ, ໂຍ ປຐມໍ ອມຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອາໂຣເຈຕູ’’ຕິ ກຕິກໍ ອກໍສຸ.

ເຕນ ສມເຍນ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ປຐມາຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ‘‘ເອກສຏ຺ຐິ ອຣຫນ຺ໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກາເລ ‘‘ຈຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈາຣິກໍ ພຫຸຊນຫິຕາຍາ’’ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖໂຣ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫເມວ ອາຄໂຕ. ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຸປຕິສ຺ສປຣິພ຺ພາຊໂກ ປາໂຕວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ເອວຣູໂປ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ. ເຍ ວຕ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ນາ, ອຍໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ – ‘ກໍສິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ອຸທ຺ທິສ຺ສ, ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂກ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ, ກສ຺ສ ວາ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈສີ’’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ, ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍໍ ອຕ຺ຖິເກຫິ ອຸປຎ຺ຎາຕໍ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຖຣໍ ລທ຺ຘປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂອກາສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ນິສີທິຕຸກາມຕຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິພ຺ພາຊກປີຐກໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນປິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຓ຺ຑິກາຍ ອຸທກໍ ອທາສິ.

ເອວໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈນ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ໂຂ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ປຣິໂຍທາໂຕ, ກໍສິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ອຸທ຺ທິສ຺ສ, ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂກ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ, ກສ຺ສ ວາ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຕ຺ຖາວຸໂສ, ມຫາສມໂຓ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ຈ ເມ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ, ຕສ຺ເສວາຫໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ‘‘ກິໍວາທີ ປນາຍສ຺ມໂຕ ສຕ຺ຖາ, ກິມກ຺ຂາຍີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ປຣິພ຺ພາຊກາ ນາມ ສາສນສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ, ອິມສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ນວກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ນໂວ ອຈິຣປພ຺ພຊິໂຕ, ອຘຸນາຄໂຕ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ, ນ ຕາວາຫໍ ສກ຺ໂກມິ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ ‘‘ອຫໍ ອຸປຕິສ຺ໂສ ນາມ, ຕ຺ວໍ ຍຖາສຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ວທ, ເອຕໍ ນຍສເຕນ ນຍສຫສ຺ເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ –

‘‘ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ຠາສສ຺ສຸ, ອຕ຺ຖໍເຍວ ເມ ພ຺ຣູຫິ;

ອຕ຺ເຖເນວ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ກິໍ ກາຫສິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ. (ມຫາວ. ໖໐);

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຖໂຣ ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸປ຺ປຠວາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໐; ອປ. ເຖຣ. ໑.໑.໒໘໖) ຄາຖໍ ອາຫ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປຐມປທທ຺ວຍເມວ ສຸຕ຺ວາ ສຫສ຺ສນຍສມ຺ປນ຺ເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອິຕຣໍ ປທທ຺ວຍໍ ໂສຕາປນ຺ນກາເລ ນິຏ຺ຐາສິ.

ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິວິເສເສ ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ອຸປຣິ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ຒຍິຕ຺ຖ, ເອຕ຺ຕກເມວ ໂຫຕຸ, ກຫໍ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ? ເວຬຸວເນ ປຣິພ຺ພາຊກາຕິ. ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຍາຖ, ມຍ຺ຫໍ ເອໂກ ສຫາຍໂກ ອຕ຺ຖິ. ອມ຺ເຫຫິ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຕິກາ ກຕາ ‘‘ໂຍ ປຐມໍ ອມຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອາໂຣເຈຕູ’’ຕິ. ອຫໍ ຕໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສຫາຍກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຕມຄ຺ເຄເນວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສາມີຕິ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ເຖຣສ຺ສ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາມາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ.

ໂກລິຕປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍກສ຺ສ ມຸຂວຓ຺ໂຓ ນ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ວິຍ, ອທ຺ຘາ ເຕນ ອມຕໍ ອຘິຄຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອມຕາຘິຄມໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສປິສ຺ສ ‘‘ອາມ ອາວຸໂສ, ອມຕໍ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂກລິໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກຫໍ ກິຣ, ສມ຺ມ, ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ເວຬຸວເນ ກິຣ, ສມ຺ມ, ວສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ໂນ ອາຈຣິເຍນ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖເຣນ ກຖິຕນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ ສມ຺ມ ອາຍາມ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຈ ນາເມສ ສທາປິ ອາຈຣິຍປູຊໂກວ, ຕສ຺ມາ ສຫາຍໍ ໂກລິຕມາຓວໍ ເອວມາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ອມ຺ເຫຫິ ອຘິຄຕໍ ອມຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສຎ຺ຈຍປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສາປິ ກເຖສ຺ສາມ. ພຸຊ຺ຌມາໂນ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ທ຺ເວປິ ຊນາ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕ຺ວໍ ກິໍ ກໂຣສິ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ. ອາຍາມ, ທສພລໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ວເທຖ, ຕາຕາ’’ຕິ ເຕປິ ວາເຣຕ຺ວາ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິເມວ ເຕສໍ ທີເປສິ. ເຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອວຣູໂປ ອນ຺ເຕວາສິກວາໂສ ນິຈ຺ຈເມວ ໂຫຕຸ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ຄມນໍ ວາ ອຄມນໍ ວາ ຊານາຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຎ຺ຈໂຍ ‘‘ອິເມ ເອຕ຺ຕກໍ ຊານນ຺ຕາ ມມ ວຈນໍ ນ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ຕາຕາ, ອຫໍ ມຫລ຺ລກກາເລ ອນ຺ເຕວາສິກວາສໍ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ອເນເກຫິປິ ກາຣເຓຫິ ຕໍ ໂພເຘຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວາເທ ວຕ຺ຕມານໍ ຊນໍ ອາທາຍ ເວຬຸວນໍ ອຄມໍສຸ. ອຖ ເຕສໍ ປຎ຺ຈສຸ ອນ຺ເຕວາສິກສເຕສຸ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ, ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຄມໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ເຕ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ສຫາຍາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ໂກລິໂຕ ຈ ອຸປຕິສ຺ໂສ ຈ, ເອຕໍ ເມ ສາວກຍຸຄໍ ຠວິສ຺ສຕິ ອຄ຺ຄໍ ຠທ຺ທຍຸຄ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ເຕສໍ ປຣິສາຍ ຈຣິຍວເສນ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ສພ຺ເພສໍ ເກສມສ຺ສຸ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອິທ຺ຘິມຍໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ອໂຫສິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການມ຺ປິ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາຄຕໍ, ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈໍ ປນ ນ ນິຏ຺ຐາສິ. ກສ຺ມາ? ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ.

ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ກລ຺ລວາລຄາມກໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຖິນມິທ຺ເຘ ໂອກ຺ກນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາຣາ ສໍເວຊິໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕນ ທິນ຺ນໍ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຸຓນ຺ໂຕວ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ອທ຺ຘມາສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ຕເມວ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສູກຣຂຕເລເຓ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ທີຆນຂປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ເວທນາປຣິຄ຺ຄຫສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໒໐໕-໒໐໖) ເທສິຍມາເນ ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ປນສ຺ສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ອິຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ມຫາສາວການໍ ຕຖາຄເຕ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣນ຺ເຕເຍວ ສາວກປາຣມິຎາຓກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕໍ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາປຎ຺ຎານໍ ຍທິທໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານໍ ຍທິທໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ’’ຕິ ທ຺ເວປິ ມຫາສາວເກ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປສີຕິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຘຸຕວາທານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘຸໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຘຸຕວາໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຘຸຕຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ, ຘຸຕງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ຘຸໂຕຕິ ຘຸຕກິເລໂສ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ກິເລສຘຸນໂນ ວາ ຘມ຺ໂມ.

ຘຸຕວາໂທຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຕ຺ຖິ ຘຸໂຕ ນ ຘຸຕວາໂທ, ອຕ຺ຖິ ນ ຘຸໂຕ ຘຸຕວາໂທ, ອຕ຺ຖິ ເນວ ຘຸໂຕ ນ ຘຸຕວາໂທ, ອຕ຺ຖິ ຘຸໂຕ ເຈວ ຘຸຕວາໂທ ຈ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຘຸຕງ຺ເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ກິເລເສ ຘຸນິ, ປຣໍ ປນ ຘຸຕງ຺ເຄນ ນ ໂອວທຕິ ນານຸສາສຕິ ພາກຸລຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ອຍໍ ຘຸໂຕ ນ ຘຸຕວາໂທ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ອາຍສ຺ມາ ພາກຸໂລ ຘຸໂຕ ນ ຘຸຕວາໂທ’’ຕິ. ໂຍ ປນ ຘຸຕງ຺ເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ກິເລເສ ນ ຘຸນິ, ເກວລໍ ອຎ຺ເຎ ຘຸຕງ຺ເຄນ ໂອວທຕິ ອນຸສາສຕິ ອຸປນນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ອຍໍ ນ ຘຸໂຕ ຘຸຕວາໂທ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ອາຍສ຺ມາ ອຸປນນ຺ໂທ ນ ຘຸໂຕ ຘຸຕວາໂທ’’ຕິ. ໂຍ ປນ ອຸຠຍວິປນ຺ໂນ ລາຬຸທາຍີ ວິຍ, ອຍໍ ເນວ ຘຸໂຕ ນ ຘຸຕວາໂທ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ອາຍສ຺ມາ ລາຬຸທາຍີ ເນວ ຘຸໂຕ ນ ຘຸຕວາໂທ’’ຕິ. ໂຍ ປນ ອຸຠຍສມ຺ປນ຺ໂນ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ອຍໍ ຘຸໂຕ ເຈວ ຘຸຕວາໂທ ຈ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຘຸໂຕ ເຈວ ຘຸຕວາໂທ ຈາ’’ຕິ.

ຘຸຕຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ສລ຺ເລຂຕາ ປວິເວກຕາ ອິທມຏ຺ຐິກຕາຕິ ອິເມ ຘຸຕງ຺ຄເຈຕນາຍ ປຣິວາຣາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉໍເຍວ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ອ. ນິ. ໕.໑໘໑; ປຣິ. ໓໒໕) ຘຸຕຘມ຺ມາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ຈ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ຈ ອໂລໂຠ, ສລ຺ເລຂຕາ ຈ ປວິເວກຕາ ຈ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອນຸປຕນ຺ຕິ ອໂລເຠ ເຈວ ອໂມເຫ ຈ, ອິທມຏ຺ຐິຕາ ຎາຓເມວ. ຕຕ຺ຖ ອໂລເຠນ ປຏິກ຺ເຂປວຕ຺ຖູສຸ ໂລຠໍ, ອໂມເຫນ ເຕສ຺ເວວ ອາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໍ ໂມຫໍ ຘຸນາຕິ. ອໂລເຠນ ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕານໍ ປຏິເສວນມຸເຂນ ປວຕ຺ຕໍ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄໍ, ອໂມເຫນ ຘຸຕງ຺ເຄສຸ ອຕິສລ຺ເລຂມຸເຂນ ປວຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ ຘຸນາຕິ. ຕສ຺ມາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ຘຸຕຘມ຺ມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຘຸຕງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ ປໍສຸກູລິກງ຺ຄໍ…ເປ… ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄນ຺ຕິ.

ຘຸຕວາທານໍ ຍທິທໍ ມຫາກສ຺ສໂປຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຘຸຕວາທໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອນ຺ຕເຣ ອຍໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ມຫາກສ຺ສໂປຕິ ອຸຣຸເວຬກສ຺ສໂປ ນທີກສ຺ສໂປ ຄຍາກສ຺ສໂປ ກຸມາຣກສ຺ສໂປຕິ ອິເມ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທເກ ເຖເຣ ອຸປາທາຍ ອຍໍ ມຫາ, ຕສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອິມສ຺ສາປິ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຕີເຕ ກິຣ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ມິໍ ຫໍສວຕີນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ເວເທໂຫ ນາມ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອສີຕິໂກຏິຘນວິຠໂວ ປາໂຕວ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ມຫານິສຠຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ຕຕິຍສາວກໍ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘຸຕວາທານໍ, ຍທິທໍ ນິສໂຠ’’ຕິ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ອຸປາສໂກ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ໂນ ຘມ຺ມກຖາວສາເນ ມຫາຊເນ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາ ໂຂ, ອຸປາສກ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆຕິ. ກິຕ຺ຕໂກ ຠຄວາຕິ? ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ສາມເຓຣມ຺ປິ ວິຫາເຣ ອເສເສຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສຖາຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ອຸປາສໂກ ສຕ຺ຖຸ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖຸ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອຸປາສກສ຺ສ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ທກ຺ຂິໂຓທກາວສາເນ ຍາຄຸອາທີນິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄໍ ອກາສິ. ອຸປາສໂກປິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ມຫານິສຠຕ຺ເຖໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕເມວ ວີຖິ ປຏິປຊ຺ຊິ. ອຸປາສໂກ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຕ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເຘວ ປວິສຖ, ສຕ຺ຖາປິ ເຄເຫ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ. ນ ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ ອຸປາສກາຕິ. ອຸປາສໂກ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕໂຕ ເຖຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫານິສຠຕ຺ເຖໂຣ ‘ສຕ຺ຖາ ເຄເຫ ນິສິນ຺ໂນ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ປວິສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອຕສ຺ສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຸເຓຫິ ອຕິເຣໂກ ຄຸໂຓ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ວຓ຺ຓມຈ຺ເຉຣໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ເອວມາຫ – ‘‘ອຸປາສກ, ມຍໍ ຠິກ຺ຂໍ ອາຄມຍມານາ ເຄເຫ ນິສີທາມ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ນ ເອວໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ອຸທິກ຺ຂຕິ. ມຍໍ ຄາມນ຺ຕເສນາສເນ ວສາມ, ໂສ ອຣຎ຺ຎສ຺ມິໍເຍວ ວສຕິ. ມຍໍ ຉນ຺ເນ ວສາມ, ໂສ ອພ຺ໂຠກາສມ຺ຫິເຍວ ວສຕິ. ອິຕິ ຕສ຺ສ ອຍຎ຺ຈ ອຍຎ຺ຈ ຄຸໂຓ’’ຕິ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປູຣຍມາໂນ ວິຍ ກເຖສິ. ອຸປາສໂກ ປກຕິຍາປິ ຊລມານທີໂປ ເຕເລນ ອາສິຕ຺ໂຕ ວິຍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ປສນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອຎ຺ຎາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘຸຕວາທານໍ ອຄ຺ຄຠາວຕ຺ຖາຍ ປຕ຺ຖນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ?

ໂສ ປຸນປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຕິຈີວຣານິ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ທານໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ເມຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ, ອິມິນາຫໍ ນ ອຎ຺ຎໍ ເທວສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ສກ຺ກມາຣພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ປຕ຺ເຖມິ, ອິທໍ ປນ ເມ ກມ຺ມໍ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເອຕສ຺ສ ມຫານິສຠຕ຺ເຖເຣນ ປຕ຺ຕຐານນ຺ຕຣໍ ປາປຸຓນຕ຺ຖາຍ ເຕຣສຘຸຕງ຺ຄຘຣານໍ ອຄ຺ຄຠາວສ຺ສ ສຈ຺ຈກາໂຣ ໂຫຕູ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຐານໍ ອິມິນາ ປຕ຺ຖິຕໍ, ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ມນາປໍ ເຕ ຐານໍ ປຕ຺ຖິຕໍ, ອນາຄເຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຕ຺ວໍ ຕຕິຍສາວໂກ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປາສໂກ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ທ຺ເວ ກຖາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸນທິວເສ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິຍ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອມຎ຺ຎິຕ຺ຖ. ໂສ ຍາວຕາຍຸກໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາລໍ ກໂຕ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ພນ຺ຘຸມຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປຣິຊິຓ຺ເຓ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ສຕ຺ຕເມ ສຕ຺ຕເມ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເທວຕາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ສາສນໍ ອສ຺ໂສສິ. ຕສ຺ສ ຈ ນິວາສນສາຏໂກ ເອໂກວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ. ປາຣຸປນໍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກເມວ. ສກລນຄເຣ ເອກສາຏກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເກນຈິເທວ ກິຈ຺ເຈນ ສນ຺ນິປາເຕ ສຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ເຄເຫ ຐເປຕ຺ວາ ສຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີນໍ ສນ຺ນິປາເຕ ສຕິ ສຍໍ ເຄເຫ ຕິຏ຺ຐຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ອາຫ – ‘‘ໂຠຕິ, ກິໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສຸຓິສ຺ສສິ, ທິວາ’’ຕິ. ‘‘ມຍໍ ມາຕຸຄາມຊາຕິກາ ນາມ ຣຕ຺ຕິໍ ໂສຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມ, ທິວາ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເຄເຫ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອຸປາສິກາຫິ ສທ຺ຘິໍ ທິວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປາສິກາຫິເຍວ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມາສິ. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ເຄເຫ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ອລງ຺ກຕຘມ຺ມາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ອາທາຍ ອາກາສຄງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ສິເນຣຸໍ ມຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ສາຄຣໍ ນິມ຺ມເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຣິສນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ປຐມຍາມສ຺ມິໍເຍວ ສກລສຣີຣໍ ປູຣຍມານາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ປາຣຸຕວຕ຺ຖໍ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ‘‘ທສພລສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາທີນວສຫສ຺ສໍ ທສ຺ສຍມານໍ ມຈ຺ເຉຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຈ ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ເອກເມວ ວຕ຺ຖໍ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ປາຣຸປນໍ ນຕ຺ຖິ, ອປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ ນາມ ພຫິ ຈຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ສພ຺ພຖາປິ ອທາຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຐມຍາເມ ມຊ຺ຌິມຍາເມປິ ຕເຖວ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ຕເຖວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕເຖວ ອທາຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຈ຺ຉິມຍາເມປິ ຕເຖວ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ຕຣຓໍ ວາ ໂຫຕຸ ມຣຓໍ ວາ, ປຈ຺ຉາປິ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຖໍ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ຐເປສິ. ຕໂຕ ວາມຫຕ຺ຖໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ຫຕ຺ເຖນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ‘‘ຊິຕໍ ເມ, ຊິຕໍ ເມ’’ຕິ ຕໂຍ ວາເຣ ນທິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ພນ຺ຘຸມຣາຊາ ຘມ຺ມາສນສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ຈ ນາມ ‘‘ຊິຕໍ ເມ’’ຕິ ສທ຺ໂທ ອມນາໂປ ໂຫຕິ. ໂສ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ເອຕໍ ປຸຈ຺ຉ ກິໍ ວທສີ’’ຕິ. ໂສ ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອາຫ – ‘‘ອວເສສາ ຫຕ຺ຖິຍານາທີນິ ອາຣຸຍ຺ຫ ອສິຈມ຺ມາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣເສນໍ ຊິນນ຺ຕິ, ນ ຕໍ ຊິຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອຫໍ ປນ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸຏ຺ຐໂຄຓສ຺ສ ມຸຄ຺ຄເຣນ ສີສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ປລາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ມຈ຺ເຉຣຈິຕ຺ຕໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປາຣຸຕວຕ຺ຖໍ ທສພລສ຺ສ ອທາສິໍ, ຕໍ ເມ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ຊິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ປຸຣິໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ເຫ ຠເຓ ທສພລສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ນ ຊານິມ຺ຫ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຊານີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຍຸຄໍ ເປເສສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປຐມໍ ກິຎ຺ຈິ ອທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຄຸເຓ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ອທາສິ, ສຕ຺ຖຸ ຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມຍ຺ຫໍ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ຕມ຺ປິ ວຕ຺ຖຍຸຄໍ ທສພລສ຺ເສວ ອທາສິ. ຣາຊາປິ ‘‘ກິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຕມ຺ປິ ເຕນ ວຕ຺ຖຍຸຄໍ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎານິປິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖຍຸຄານິ ເປເສສິ. ໂສ ຕານິປິ ອທາສິ. ຣາຊາ ອຎ຺ຎານິປິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ເອວໍ ຍາວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສວຕ຺ຖຍຸຄານິ ເປເສສິ. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອິທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ເອກໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ເອກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖຍຸຄານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິໍສ ຍຸຄານິ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ວິສ຺ສາສິໂກ ຊາໂຕ.

ອຖ ນໍ ຣາຊາ ເອກທິວສໍ ສີຕສມເຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣຸຕຣຕ຺ຕກມ຺ພລໍ ທຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອິໂຕ ປຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ເມ ອິມິນາ ກມ຺ພເລນ ອິມສ຺ມິໍ ປູຕິກາເຍ ອຸປນີເຕນາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຎ຺ຈສ຺ສ ອຸປຣິ ວິຕານໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ປາໂຕວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ກມ຺ພເລ ປຏິຫຎ຺ຎນ຺ຕິ, ກມ຺ພໂລ ອຕິວິຍ ວິໂຣຈຕິ. ຣາຊາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເອສ ກມ຺ພໂລ, ອມ຺ເຫຫິ ເອກສາຏກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ. ຕຸມ຺ເຫຫິ, ມຫາຣາຊ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປູຊິໂຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ມຍໍ ປູຊິຕາຕິ. ຣາຊາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎາສິ, ນ ມຍ’’ນ຺ຕິ ປສີທິຕ຺ວາ ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣຠູຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຏ຺ຐຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພອຏ຺ຐກໍ ນາມ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ໂສປິ ‘‘ອຏ຺ຐຏ຺ຐກໍ ນາມ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ສລາກາຠຕ຺ຕານິ ອຸປນິພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ປຸນ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ໂກຓາຄມນສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ຈາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນ຺ຕເຣ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸຏຸມ຺ພິຍຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ໂສ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ອຣຎ຺ເຎ ຊງ຺ຆວິຫາຣໍ ຈຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຈ ສມເຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນທີຕີເຣ ຈີວຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນຸວາເຕ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ໂສ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ຐເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອນຸວາໂຕ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ. ‘‘ອິມິນາ, ຠນ຺ເຕ, ກໂຣຖາ’’ຕິ ສາຏກໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເມ ເກນຈິ ປຣິຫານິ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ.

ອຖ ຆເຣປິສ຺ສ ຠຄິນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຠຣິຍາຍ ກລຫໍ ກໂຣນ຺ຕິຍາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຖສ຺ສ ຠຄິນີ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ, ‘‘ເອວຣູປໍ ພາລໍ ໂຍຊນສເຕນ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສາ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິຕາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ທິນ຺ນໍ ຠຕ຺ຕໍ ມາ ເອສ ຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ກລລສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ອິຕຣາ ທິສ຺ວາ ‘‘ພາເລ ມໍ ຕາວ ອກ຺ໂກສ ວາ ປຫຣ ວາ, ເອວຣູປສ຺ສ ປນ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ປູຣິຕປາຣມິສ຺ສ ປຕ຺ຕໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ກລລໍ ທາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາຍ ປຏິສງ຺ຂານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ສາ ‘‘ຕິຏ຺ຐຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ກລລໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ເຓນ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຈຕຸມຘຸຣສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອາສິຕ຺ເຕນ ປທຸມຄພ຺ຠວຓ຺ເຓນ ສປ຺ປິນາ ວິຊ຺ໂຊຕມານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ອຍໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ໂອຠາສຊາໂຕ, ເອວໍ ໂອຠາສຊາຕໍ ເມ ສຣີຣໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ເຕປິ ທ຺ເວ ຊາຍມ຺ປຕິກາ ຍາວຕາຍຸກໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອຸປາສໂກ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ອສີຕິໂກຏິວິຠວສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອິຕຣາປິ ຕາທິສສ຺ເສວ ເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ຕສ຺ສ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຕເມວ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣໍ ອານຍິໍສຸ. ຕສ຺ສາ ປຸພ຺ເພ ອທິນ຺ນວິປາກສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ປຕິກູລໍ ປວິຏ຺ຐມຕ຺ຕາຍ ອຸມ຺ມາຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສກລສຣີຣໍ ອຸຄ຺ຆາຏິຕວຈ຺ຈກຸຏິ ວິຍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ຊາຕໍ. ເສຏ຺ຐິກຸມາໂຣ ‘‘ກສ຺ສາຍໍ ຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເສຏ຺ຐິກຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນີຫຣຖາ’’ຕິ ອາຠຕນິຍາເມເນວ ກຸລຆຣໍ ເປເສສິ. ສາ ເອເຕເນວ ນີຫາເຣນ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕາ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ກສ຺ສປທສພໂລ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ຕສ຺ສ ຆນໂກຏ຺ຏິມາຫິ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກາຫິ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓອິຏ຺ຐກາຫິ ໂຍຊນຸພ຺ເພຘໍ ເຈຕິຍໍ ອາຣຠິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ເຈຕິເຍ ກຣິຍມາເນ ສາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕາ, ກິໍ ເມ ຊີວິເຕນາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣາຠຣຓຠຓ຺ຑກໍ ຠຎ຺ຊາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓອິຏ຺ຐກໍ ກາເຣສິ ຣຕນາຍຕໍ ວິທຕ຺ຖິວິຕ຺ຖິນ຺ນໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລຸພ຺ເພຘໍ. ຕໂຕ ຫຣິຕາລມໂນສິລາປິຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ອຸປ຺ປລຫຕ຺ຖເກ ອາທາຍ ເຈຕິຍກຣຓຏ຺ຐານໍ ຄຕາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຂເຓ ເອກາ ອິຏ຺ຐກາປນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉມານາ ຆຏນິຏ຺ຐກາຍ ອູນາ ໂຫຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ວຑ຺ຒກິໍ ອາຫ – ‘‘ອິມໍ ອິຏ຺ຐກໍ ເອຕ຺ຖ ຐເປຖາ’’ຕິ. ອມ຺ມ, ຠທ຺ທເກ ກາເລ ອາຄຕາສິ, ສຍເມວ ຐເປຫີຕິ. ສາ ອາຣຸຍ຺ຫ ເຕເລນ ຫຣິຕາລມໂນສິລໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເຕນ ພນ຺ຘເນນ ອິຏ຺ຐກໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐຫິ ອຸປ຺ປລຫຕ຺ຖເກຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເມ ກາຍໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ ວາຍຕຸ, ມຸຂໂຕ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສິ.

ອຖ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ຍສ຺ສ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມໍ ເຄຫໍ ນີຕາ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ສຕິ ອຸທປາທິ. ນຄເຣປິ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ໂສ ອຸປຏ຺ຐາເກ ອາຫ – ‘‘ຕທາ ອິຘ ອານີຕາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ອຕ຺ຖິ, ກຫໍ ສາ’’ຕິ? ກຸລເຄເຫ ສາມີຕິ. ອາເນຖ ນໍ, ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມາຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ຕາຍ ປຸຏ຺ຐາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ຕາຕາ, ມຍາ ອາຠຣຓຠຓ຺ເຑນ ເຈຕິຍໍ ປູຊິຕໍ, ອາຠຣຓໍ ເມ ນຕ຺ຖີຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອາເນຖ ນໍ, ປິຬນ຺ຘນໍ ລຠິສ຺ສາມາຕິ. ເຕ ອານຍິໍສຸ. ຕສ຺ສາ ສຫ ຆຣປ຺ປເວສເນນ ສກລເຄຫໍ ຈນ຺ທນຄນ຺ຘຎ຺ເຈວ ນີລຸປ຺ປລຄນ຺ຘຎ຺ຈ ວາຍິ.

ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ປຐມໍ ຕວ ສຣີຣໂຕ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ວາຍິ, ອິທານິ ປນ ເຕ ສຣີຣໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ, ມຸຂໂຕ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ, ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ? ສາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມໍ ອາໂຣເຈສິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກໍ ວຕ ພຸທ຺ຘສາສນ’’ນ຺ຕິ ປສີທິຕ຺ວາ ໂຍຊນິກໍ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍໍ ກມ຺ພລກຎ຺ຈຸເກນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣຖຈກ຺ກປ຺ປມາເຓຫິ ສຸວຓ຺ຓປທຸເມຫິ ອລງ຺ກຣິ. ເຕສໍ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖາ ໂອລມ຺ພກາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ພາຣາຓສິໂຕ ໂຍຊນມຕ຺ເຕ ຐາເນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອມຈ຺ຈກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເສຏ຺ຐິກຎ຺ຎາປິ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຣາຊກຸເລ ເຊຏ຺ຐຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ເຕສຸ ວຍປຕ຺ເຕສຸ ກຸມາຣສ຺ສ ວສນຄາເມ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ. ໂສ ມາຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ສາຏກໍ ເມ, ອມ຺ມ, ເທຫິ, ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ໂຘຕວຕ຺ຖໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ. ອມ຺ມ, ຖູລໍ ອິທໍ, ອຎ຺ຎໍ ເທຫີຕິ. ອຎ຺ຎໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ, ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອຎ຺ຎໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ, ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ຍາທິເສ ເຄເຫ ມຍໍ ຊາຕາ, ນຕ຺ຖິ ໂນ ອິໂຕ ສຸຂຸມຕຣສ຺ສ ປຏິລາຠາຍ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ ລຠນຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ອມ຺ມາຕິ. ປຸຕ຺ຕ ອຫໍ ອຊ຺ເຊວ ຕຸຍ຺ຫໍ ພາຣາຓສິນຄເຣ ຣຊ຺ຊປຏິລາຠໍ ອິຈ຺ຉາມີຕິ. ໂສ ມາຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉາມິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ຄຈ຺ຉ, ຕາຕາຕິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ – ‘‘ກຫໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ອິຘ ວາ ເອຕ຺ຖ ວາ ເຄເຫ ນິສີທິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ໂສ ປນ ປຸຎ຺ຎນິຍາເມນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ມງ຺ຄລສິລາປຏ຺ເຏ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ໂສ ຈ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ກາລກຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສ ໂຫຕິ.

ອມຈ຺ຈາ ຣຎ຺ໂຎ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ນິສີທິຕ຺ວາ ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ເອກາ ຘີຕາວ ອຕ຺ຖິ, ປຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ອຣາຊກໍ ຣຊ຺ຊໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ໂກ ຣາຊາ ໂຫຕີ’’ຕິ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຫຫິ, ຕ຺ວໍ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ປຸໂຣຫິໂຕ ອາຫ – ‘‘ພຫຸໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຜຸສ຺ສຣຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊມາ’’ຕິ. ເຕ ກຸມຸທວຓ຺ເຓ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສິນ຺ຘເວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວິຘໍ ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕຎ຺ຈ ຣຖສ຺ມິໍເຍວ ຐເປຕ຺ວາ ຣຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ຕູຣິຍານິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສຸໍ. ຣໂຖ ປາຈີນທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານາຠິມຸໂຂ ອໂຫສິ. ‘‘ປຣິຈເຍນ ອຸຍ຺ຍານາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິວຕ຺ເຕມາ’’ຕິ ເກຈິ ອາຫໍສຸ. ປຸໂຣຫິໂຕ ‘‘ມາ ນິວຕ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣໂຖ ກຸມາຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອາໂຣຫນສຊ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸໂຣຫິໂຕ ປາຣຸປນກຓ຺ຓໍ ອປເນຕ຺ວາ ປາທຕລານິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ອຍໍ ທີໂປ, ທ຺ວິສຫສ຺ສທີປປຣິວາເຣສຸ ຈຕູສຸ ທີເປສຸ ເອໂສ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຸນປິ ຕູຣິຍານິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫຖ, ປຸນປິ ຕູຣິຍານິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕູຣິຍານິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ.

ອຖ ກຸມາໂຣ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ກມ຺ເມນ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເທວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓາຕີຕິ. ຣາຊາ ກຫນ຺ຕິ? ເທວຕ຺ຕໍ ຄໂຕ ສາມີຕິ. ກຕິ ທິວສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ? ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສຕິ. ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຘີຕາ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ? ຘີຕາ ອຕ຺ຖິ ເທວ, ປຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ. ກຣິສ຺ສາມິ ຣຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ຕາວເທວ ອຠິເສກມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຣາຊຘີຕຣໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ອາເນຕ຺ວາ ກຸມາຣສ຺ສ ອຠິເສກໍ ອກໍສຸ.

ອຖສ຺ສ ກຕາຠິເສກສ຺ສ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ວຕ຺ຖໍ ອຸປຫຣິໍສຸ. ໂສ ‘‘ກິມິທໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ນິວາສນວຕ຺ຖໍ ເທວາຕິ. ນນຸ, ຕາຕາ, ຖູລໍ, ອຎ຺ຎໍ ສຸຂຸມຕຣໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິໂຠຄວຕ຺ເຖສຸ ອິໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ ນຕ຺ຖິ ເທວາຕິ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ເອວຣູປໍ ນິວາເສສີຕິ? ອາມ, ເທວາຕິ. ນ ມຎ຺ເຎ ປຸຎ຺ຎວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ, ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ຄາຣໍ ອາຫຣຖ, ລຠິສ຺ສາມ ວຕ຺ຖນ຺ຕິ. ເຕ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ຄາຣໍ ອາຫຣິໍສຸ. ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ອຸທກໍ ອາທາຍ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣິ, ຕາວເທວ ຆນປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ປຸນ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕສ຺ໂສປິ ທິສາ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣິ, ສພ຺ພທິສາສຸ ອຏ຺ຐຏ຺ຐ ກຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ໂສ ເອກໍ ທິພ຺ພທຸສ຺ສໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ‘‘ນນ຺ທຣຎ຺ໂຎ ວິຊິເຕ ສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມາ ສຸຕ຺ຕໍ ກນ຺ຕິໍສູຕິ ເອວໍ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘວຣຄໂຕ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິ.

ເອວໍ ກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ເອກທິວສໍ ເທວີ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ຕປສ຺ສີ’’ຕິ ກາຣຸຎ຺ຎາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ‘‘ກິມິທໍ ເທວີ’’ຕິ ຈ ປຸຏ຺ຐາ ‘‘ອຕິມຫຕີ ເຕ ເທວ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຕີເຕ ພຸທ຺ຘານໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓໍ ອກຕ຺ຖ, ອິທານິ ອນາຄຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ກຸສລໍ ນ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ສີລວນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ. ‘‘ອສຸຎ຺ໂຎ, ເທວ, ຊມ຺ພຸທີໂປ ອຣຫນ຺ເຕຫິ, ຕຸມ຺ເຫ ທານເມວ ສຊ຺ເຊຖ, ອຫໍ ອຣຫນ຺ເຕ ລຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ປຸນທິວເສ ປາຈີນທ຺ວາເຣ ທານໍ ສຊ຺ຊາເປສິ. ເທວີ ປາໂຕວ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິປາສາເທ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸຂາ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເອຕິສ຺ສາ ທິສາຍ ອຣຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ສ຺ເວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສໍ ທິສາຍໍ ອຣຫນ຺ໂຕ ນາເຫສຸໍ, ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກປຓຍາຈການໍ ອທໍສຸ.

ປຸນທິວເສ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣ ທານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕເຖວ ອກາສິ, ປຸນທິວເສ ປຈ຺ຉິມທ຺ວາເຣ. ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາເຣ ສຊ຺ຊນທິວເສ ປນ ເທວິຍາ ຕເຖວ ນິມນ຺ຕິເຕ ຫິມວນ຺ເຕ ວສນ຺ຕານໍ ປທຸມວຕິຍາ ປຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈສຕານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ມຫາປທຸມປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠາຕິເກ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ມາຣິສາ, ນນ຺ທຣາຊາ ຕຸມ຺ເຫ ນິມນ຺ເຕຕິ, ອຘິວາເສຖ ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອໂນຕຕ຺ຕທເຫ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາເຣ ໂອຕຣິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈສຕາ, ເທວ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອາຄຕາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ສທ຺ຘິໍ ເທວິຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ປາສາທໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຣ ເຕສໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຣາຊາ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ເທວີ ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍາ, ປຈ຺ຈເຍຫິ ນ ກິລມິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍໍ ປຸຎ຺ເຎນ ນ ຫາຍິສ຺ສາມ, ອມ຺ຫາກໍ ຍາວຊີວໍ ອິຘ ນິວາສາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທຖາ’’ຕິ. ປຏິຎ຺ຎໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ປຎ຺ຈ ປຓ຺ຓສາລາສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈງ຺ກມນສຕານີຕິ ສພ຺ພາກາເຣນ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສາເປສຸໍ.

ເອວໍ ກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກຸປິໂຕ. ໂສ ‘‘ອຫໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຕ຺ວໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘສຸ ມາ ປມຊ຺ຊີ’’ຕິ ເທວິໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ອນາຄເຕເຍວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ອາຍຸສງ຺ຂາຣາ ຂີຓາ. ມຫາປທຸມປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ຌານກີຬໍ ກີຬິຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ອາລມ຺ພນຜລກໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ເສສາປີຕິ ສພ຺ເພວ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ. ປຸນທິວເສ ເທວີ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ນິສີທນຏ຺ຐານໍ ຫຣິຕຸປລິຕ຺ຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ຘູມໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ນິສິນ຺ນາ; ອາຄມນໍ ອປສ຺ສນ຺ຕີ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ຊານາຫິ, ກິໍ ອຍ຺ຍານໍ ກິຎ຺ຈິ ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປທຸມສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຈງ຺ກມນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາລມ຺ພນຜລກໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກາໂລ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ປຣິນິພ຺ພຸຕສຣີຣໍ ກິໍ ກເຖສ຺ສຕິ? ໂສ ‘‘ນິທ຺ທາຍຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິປາເທ ຫຕ຺ເຖນ ປຣາມສິຕ຺ວາ ປາທານໍ ສີຕລຕາຍ ເຈວ ຖທ຺ຘຕາຍ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທຸຕິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ, ເອວໍ ຕຕິຍສ຺ສາຕິ ສພ຺ເພສໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຣາຊກຸລໍ ຄໂຕ. ‘‘ກຫໍ, ຕາຕ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ເທວີ’’ຕິ ອາຫ. ເທວີ ກນ຺ທນ຺ຕີ ໂຣທນ຺ຕີ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ນາຄເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຘຸກີຬິຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ຣາຊາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອາຄຕໍ ເທວິໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ຠທ຺ເທ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘສຸ ນປ຺ປມຊ຺ຊິ, ນິໂຣຄາ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ? ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ເທວາຕິ. ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອວຣູປານມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕານໍ ມຣຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ກຸໂຕ ໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ? ໂສ ນຄຣໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານເມວ ປວິສິຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ສຍໍ ສມຓກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ເທວີປິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປພ຺ພຊິເຕ ອຫໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຍ຺ຍາເນ ປພ຺ພຊິຕາ. ທ຺ເວປິ ຌານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ.

ເຕສຸ ຕຕ຺ເຖວ ວສນ຺ເຕສຸ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ປາວິສິ. ສຕ຺ຖຣິ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ເຕ ອຍໍ ປິປ຺ປລິມາຓໂວ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຫາຕິຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ກປິລພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ຠທ຺ທາ ກາປິລານີ ມທ຺ທຣຏ຺ເຐ ສາຄລນຄເຣ ໂກສິຍໂຄຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒມານານໍ ປິປ຺ປລິມາຓວສ຺ສ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ຠທ຺ທາຍ ໂສຬສເມ ວສ຺ເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ມາຕາປິຕໂຣ ປຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ວຍປຕ຺ໂຕ, ກຸລວໍໂສ ນາມ ປຕິຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຕິວິຍ ນິປ຺ປີຬຍິໍສຸ. ມາຓໂວ ອາຫ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ໂສຕປເຖ ເອວຣູປໍ ກຖໍ ມາ ກເຖຖ, ອຫໍ ຍາວ ຕຸມ຺ເຫ ຘຣຖ, ຕາວ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຈ຺ຈເຍນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ກຕິປາຫໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນ ກຖຍິໍສຸ, ໂສປິ ຕເຖວ ປຏິກ຺ຂິປິ. ປຸນປິ ກຖຍິໍສຸ, ປຸນປິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາຕາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ກເຖສິເຍວ.

ມາຓໂວ ‘‘ມມ ມາຕຣໍ ສຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ນິກ຺ຂສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກາເຣຫິ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຊ຺ຊນຆຏ຺ຏນາທິກມ຺ມປຣິໂຍສາເນ ຕໍ ຣຕ຺ຕວຕ຺ຖໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ເນຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ເຈວ ນານາອລງ຺ກາເຣຫິ ຈ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ເອວຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ລຠນ຺ໂຕ ເຄເຫ ວສິສ຺ສາມິ, ອລຠນ຺ໂຕ ນ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ປຓ຺ຑິຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎວາ ທິນ຺ນທາໂນ ກຕາຠິນີຫາໂຣ, ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນ ເອກໂກວ ອກາສິ, ອທ຺ຘາ ເອເຕນ ສຫ ກຕປຸຎ຺ຎາ ສຸວຓ຺ຓຣູປກປຏິຠາຄາວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພກາເມຫິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣູປກໍ ຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຕາຕາ, ຍຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕໂຠເຄຫິ ສມານກຸເລ ເອວຣູປໍ ທາຣິກໍ ປສ຺ສຖ, ອິມເມວ ສຸວຓ຺ຓຣູປກໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ເຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ນາມ ເອຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມທ຺ທຣຏ຺ຐໍ ນາມ ອິຕ຺ຖາກໂຣ, ມທ຺ທຣຏ຺ຐໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມທ຺ທຣຏ຺ເຐ ສາຄລນຄຣໍ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓຣູປກໍ ນ຺ຫານຕິຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ຠທ຺ທາຍ ຘາຕີ ຠທ຺ທໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ສິຣິຄພ຺ເຠ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຕໍ ຣູປກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍຘີຕາ ເມ ອິຘາຄຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ທຸພ຺ພິນີເຕ ກິໍ ຕ຺ວໍ ອິຘາຄຕາ’’ຕິ ຕລສຕ຺ຕິກໍ ອຸຄ຺ຄິຣິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ສີຆ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຑປສ຺ເສ ປຫຣິ. ຫຕ຺ໂຖ ປາສາເຓ ປຏິຫໂຕ ວິຍ ກມ຺ປິຕ຺ຖ. ສາ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຖທ຺ຘໍ ນາມ ມຫາຄີວໍ ທິສ຺ວາ ‘ອຍ຺ຍຘີຕາ ເມ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທສິໍ, ອຍ຺ຍຘີຕາຍ ຫິ ເມ ນິວາສນປຏິຄ຺ຄາຫິກາຍປິ ອຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປາ ເຕ ສາມິຘີຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ກິໍ ເອສາ, ອິມາຍ ສຕຄຸເຓນ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ຍາຘີຕາ ອຠິຣູປຕຣາ, ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ຄພ຺ເຠ ນິສິນ຺ນາຍ ປທີປກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສຣີໂຣຠາເສເນວ ຕມໍ ວິຘມຕີຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ຂຸຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣູປກໍ ຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ໂກສິຍໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອາຄມນໍ ນິເວທຍິໍສຸ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຫາຕິຕ຺ຖຄາເມ ກປິລພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຆຣໂຕຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ ອາຄຕາຕິ? ອິມິນາ ນາມ ກາຣເຓນາຕິ. ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ, ຕາຕາ, ສມຊາຕິໂຄຕ຺ຕວິຠໂວ ອມ຺ຫາກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ທສ຺ສາມິ ທາຣິກ’’ນ຺ຕິ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄຓ຺ຫິ. ເຕ ກປິລພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ ‘‘ລທ຺ຘາ ທາຣິກາ, ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ຕໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປິປ຺ປລິມາຓວສ຺ສ ອາໂຣຈຍິໍສຸ ‘‘ລທ຺ຘາ ກິຣ ທາຣິກາ’’ຕິ. ມາຓໂວ ‘‘ອຫໍ ‘ນ ລຠິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ‘ອິເມ ລທ຺ຘາຕິ ວທນ຺ຕິ’, ອນຕ຺ຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣໂຫຄໂຕ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິ ‘‘ຠທ຺ທາ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕໂຠຄານຸຣູປໍ ຆຣາວາສໍ ລຠຕຸ, ອຫໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ມາ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣິນີ ອໂຫສີ’’ຕິ. ຠທ຺ທາປິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ກິຣ ມໍ ທາຕຸກາໂມ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຣໂຫຄຕາ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິ ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕໂຠຄານຸຣູປໍ ຆຣາວາສໍ ລຠຕຸ, ອຫໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ມາ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສີ’’ຕິ. ທ຺ເວ ປຓ຺ຓານິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ອິທໍ ກສ຺ສ ປຓ຺ຓນ຺ຕິ? ປິປ຺ປລິມາຓເວນ ຠທ຺ທາຍ ປຫິຕນ຺ຕິ. ອິທໍ ກສ຺ສາຕິ? ຠທ຺ທາຍ ປິປ຺ປລິມາຓວສ຺ສ ປຫິຕນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ເວປິ ວາເຈຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ ທາຣການໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຜາເລຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສມານປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈ ເອຕ຺ໂຕ ຈ ເປເສສຸໍ. ອິຕິ ເຕສໍ ອນິຈ຺ຉມານານໍເຍວ ສມາຄໂມ ອໂຫສິ.

ຕໍທິວສເມວ ມາຓໂວ ເອກໍ ປຸປ຺ຜທາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປສິ. ຠທ຺ທາປິ, ຕານິ ສຍນມຊ຺ເຌ ຐເປສິ. ຠຸຕ຺ຕສາຍມາສາ ອຸໂຠປິ ‘‘ສຍນໍ ອຠິຣຸຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຓໂວ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສນ ສຍນໍ ອຠິຣຸຫິ. ຠທ຺ທາ ວາມປສ຺ເສນ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຍສ຺ສ ປສ຺ເສ ປຸປ຺ຜານິ ມິລາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຣາຄຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວິຊານິສ຺ສາມ, ອິມໍ ປຸປ຺ຜທາມໍ ນ ອລ຺ລີຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຣີຣສມ຺ຜສ຺ສຠເຍນ ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທໍ ອໂນກ຺ກມນ຺ຕາວ ວີຕິນາເມນ຺ຕິ, ທິວາ ປນ ຫາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາໂຫສິ. ເຕ ໂລກາມິເສນ ອສໍສຏ຺ຐາ ຍາວ ມາຕາປິຕໂຣ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ກຸຏຸມ຺ພໍ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ເຕສຸ ກາລງ຺ກເຕສຸ ວິຈາຣຍິໍສຸ. ມຫຕີ ມາຓວສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ສຕ຺ຕາສີຕິໂກຏິຘນໍ, ເອກທິວສໍ ສຣີຣໍ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ ສຸວຓ຺ຓຈຸຓ຺ຓເມວ ມຄຘນາຬິຍາ ທ຺ວາທສນາຬິມຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍນ຺ຕພທ຺ຘານິ ສຏ຺ຐິ ມຫາຕຬາການິ, ກມ຺ມນ຺ໂຕ ທ຺ວາທສໂຍຊນິໂກ, ອນຸຣາຘປຸຣປ຺ປມາຓາ ຈຸທ຺ທສ ຄາມາ, ຈຸທ຺ທສ ຫຕ຺ຖານີກາ, ຈຸທ຺ທສ ອສ຺ສານີກາ, ຈຸທ຺ທສ ຣຖານີກາ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ອລງ຺ກຕອສ຺ສໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມຫາຊນປຣິວຸໂຕ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ນງ຺ຄເລຫິ ຠິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ກາກາທໂຍ ສກຸເຓ ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທາທິປາຓເກ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ອິເມ ກິໍ ຂາທນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາເທ, ອຍ຺ຍາຕິ. ເອເຕຫິ ກຕໍ ປາປໍ ກສ຺ສ ໂຫຕີຕິ? ຕຸມ຺ຫາກໍ, ອຍ຺ຍາຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ເອເຕຫິ ກຕໍ ປາປໍ ມຍ຺ຫໍ ໂຫຕິ, ກິໍ ເມ ກຣິສ຺ສຕິ ສຕ຺ຕາສີຕິໂກຏິຘນໍ, ກິໍ ທ຺ວາທສໂຍຊນິໂກ ກມ຺ມນ຺ໂຕ, ກິໍ ສຏ຺ຐິຍນ຺ຕພທ຺ຘານິ ຕຬາການິ, ກິໍ ຈຸທ຺ທສ ຄາມາ? ສພ຺ພເມຕໍ ຠທ຺ທາຍ ກາປິລານິຍາ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຠທ຺ທາປິ ກາປິລານີ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອນ຺ຕຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕໂຍ ຕິລກຸມ຺ເຠ ປຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ຘາຕີຫິ ປຣິວຸຕາ ນິສິນ຺ນາ ກາເກ ຕິລປາຓເກ ຂາທນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມາ, ກິໍ ອິເມ ຂາທນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ປາຓເກ, ອຍ຺ເຍຕິ. ອກຸສລໍ ກສ຺ສ ໂຫຕີຕິ? ຕຸມ຺ຫາກໍ, ອຍ຺ເຍຕິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຈຕຸຫຕ຺ຖວຕ຺ຖໍ ນາຬິໂກທນມຕ຺ຕຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຍທິ ປເນຕໍ ເອຕ຺ຕເກນ ຊເນນ ກຕໍ ອກຸສລໍ ມຍ຺ຫໍ ໂຫຕິ, ອທ຺ຘາ ຠວສຫສ຺ເສນປິ ວຏ຺ຏໂຕ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ເຕ ອາຄຕມຕ຺ເຕເຍວ ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ມາຓໂວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມຫາຣເຫ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ໂຠຊນໍ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ. ທ຺ເວປິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຊເນ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຣໂຫຄຕາ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິໍສຸ. ຕໂຕ ມາຓໂວ ຠທ຺ທໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ ອິມໍ ຆຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ກິຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ອາຫຣີ’’ຕິ? ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ສກຏສຫສ຺ສານິ, ອຍ຺ຍາຕິ. ເອຕໍ ສພ຺ພໍ, ຍາ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ຆເຣ ສຕ຺ຕາສີຕິ ໂກຏິໂຍ ຍນ຺ຕພທ຺ຘາ ສຏ຺ຐິຕຬາກາທິເຠທາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ຕຸຍ຺ຫໍເຍວ ນິຍ຺ຍາເຕມີຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ປນ ກຫໍ ຄຈ຺ຉຖ, ອຍ຺ຍາຕິ? ອຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ. ອຍ຺ຍ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ອາຄມນໍ ໂອໂລກຍມານາ ນິສິນ຺ນາ, ອຫມ຺ປິ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ. ເຕສໍ ອາທິຕ຺ຕປຓ຺ຓກຸຏິ ວິຍ ຕໂຍ ຠວາ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕ ອນ຺ຕຣາປຓໂຕ ກສາວຣສປີຕານິ ວຕ຺ຖານິ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ເຕ ຈ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເກເສ ໂອຫາຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ເຍ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ, ເຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຖວິກາຍ ປຕ຺ເຕ ໂອສາເຣຕ຺ວາ ອໍເສ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ປາສາທໂຕ ໂອຕຣິໍສຸ. ເຄເຫ ທາເສສຸ ວາ ກມ຺ມກາເຣສຸ ວາ ນ ໂກຈິ ສຎ຺ຊານິ.

ອຖ ເນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ທາສຄາມທ຺ວາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອາກປ຺ປກຸຕ຺ຕວເສນ ທາສຄາມວາສິໂນ ສຎ຺ຊານິໍສຸ. ເຕ ໂຣທນ຺ຕາ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອມ຺ເຫ ອນາເຖ ກໂຣຖ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ມຍໍ ຠເຓ ອາທິຕ຺ຕປຓ຺ຓສາລາ ວິຍ ຕໂຍ ຠວາຕິ ປພ຺ພຊິມ຺ຫາ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫສຸ ເອເກກໍ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກໂຣມ, ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ນປ຺ປໂຫຕິ. ຕຸມ຺ເຫວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສີສໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຠຸຊິສ຺ສາ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ໂຣທນ຺ຕານໍເຍວ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຖໂຣ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຠທ຺ທາ ກາປິລານີ ສກລຊມ຺ພຸທີປຄ຺ຆນິກາ ອິຕ຺ຖີ ມຍ຺ຫໍ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ໂກຈິເທວ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍ ‘ອິເມ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ວິນາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ກໂຣນ຺ຕີ’ຕິ. ໂກຈິ ວາ ປນ ອມ຺ເຫສຸ ມນໍ ປທູເສຕ຺ວາ ອປາຍປູຣໂກ ຠເວຍ຺ຍ. ອິມໍ ປຫາຍ ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ.

ໂສ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທ຺ເວຘາປຖໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ອຏ຺ຐາສິ. ຠທ຺ທາປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ ຕາທິສິໍ ອິຕ຺ຖິໍ ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘ອິເມ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ວິນາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອມ຺ເຫສຸ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ມຫາຊໂນ ອປາຍປູຣໂກ ຠເວຍ຺ຍ. ອິມສ຺ມິໍ ທ຺ເວຘາປເຖ ຕ຺ວໍ ເອກໍ ຄຓ຺ຫ, ອຫໍ ເອເກນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍ, ປພ຺ພຊິຕານໍ ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ມລໍ, ‘ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ວິນາ ນ ຠວນ຺ຕີ’ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ໂທສໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອຫໍ ເອກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປປ຺ປມາເຓ ອທ຺ຘາເນ ກໂຕ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖໂວ ອຊ຺ຊ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ທກ຺ຂິຓຊາຕິກາ ນາມ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທກ຺ຂິຓມຄ຺ໂຄ ວຏ຺ຏຕິ. ມຍໍ ມາຕຸຄາມາ ນາມ ວາມຊາຕິກາ, ອມ຺ຫາກໍ ວາມມຄ຺ໂຄ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນາ. ເຕສໍ ທ຺ເວຘາຠູຕກາເລ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ‘‘ອຫໍ ຈກ຺ກວາຬຄິຣິສິເນຣຸປພ຺ພເຕ ຘາເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕີປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຸເຓ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ວທນ຺ຕີ ວິຍ ວິຣວມານາ ອກມ຺ປິ, ອາກາເສ ອສນິສທ຺ໂທ ວິຍ ປວຕ຺ຕິ, ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພໂຕ ອຸນ຺ນທິ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເວຬຸວນມຫາວິຫາເຣ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ປຖວີກມ຺ປນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ປຖວີ ກມ຺ປຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ປິປ຺ປລິມາຓໂວ ຈ ຠທ຺ທາ ຈ ກາປິລານີ ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ເຕສໍ ວິໂຍຄຏ຺ຐາເນ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຄຸຓພເລນ ອຍໍ ປຖວີກມ຺ໂປ ຊາໂຕ, ມຍາປິ ເອເຕສໍ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ສຍເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອສີຕິມຫາເຖເຣສຸ ກຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕິຄາວຸຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊຄຫສ຺ສ ຈ ນາລນ຺ທາຍ ຈ ອນ຺ຕເຣ ພຫຸປຸຕ຺ຕກນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂມູເລ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ນິສີທນ຺ໂຕ ປນ ອຎ຺ຎຕຣປໍສຸກູລິໂກ ວິຍ ອນິສີທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອສີຕິຫຕ຺ຖາ ຆນພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ອິຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕສກຏຈກ຺ກກູຏາຄາຣາທິປ຺ປມາຓາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິປ຺ຜນ຺ທນ຺ຕິໂຍ ວິຘາວນ຺ຕິໂຍ ຈນ຺ທສຫສ຺ສ-ສູຣິຍສຫສ຺ສ-ອຸຄ຺ຄມນກາໂລ ວິຍ ກຸຣຸມານາ ຕໍ ວນນ຺ຕໍ ເອໂກຠາສໍ ອກໍສຸ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓສິຣິຍາ ສມຸຊ຺ຊລຕາຣາຄຓໍ ວິຍ ຄຄນໍ, ສຸປຸປ຺ຜິຕກມລກຸວລຍໍ ວິຍ ສລິລໍ ວນນ຺ຕໍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ນາມ ເສໂຕ ໂຫຕິ, ປຕ຺ຕານິ ນາມ ນີລານິ, ປກ຺ການິ ຣຕ຺ຕານິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ສຕສາໂຂ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓວ ອໂຫສິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ສຕ຺ຖາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມາຫໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອຓໂຕຓໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມິ, ສຕ຺ຖາ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ອໂວຈ – ‘‘ກສ຺ສປ, ສເຈ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ມຫາປຖວິຍາ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ສາປິ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ເອວໍ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕໍ ຊານຕາ ຕຍາ ກໂຕ ນິປຈ຺ຈກາໂຣ ມຍ຺ຫໍ ໂລມມ຺ປິ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ນິສີທ, ກສ຺ສປ, ທາຍຊ຺ຊໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ ອຸປສມ຺ປທໍ ອທາສິ. ທຕ຺ວາ ພຫຸປຸຕ຺ຕກນິຄ຺ໂຣຘມູລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຈ຺ຉາສມຓໍ ກຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓວິຈິຕ຺ຕໍ, ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ສຕ຺ຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓປຏິມຓ຺ຑິຕໍ. ໂສ ກຎ຺ຈນມຫານາວາຍ ປຈ຺ຉາພນ຺ໂຘ ວິຍ ສຕ຺ຖຸ ປທານຸປທິກໍ ອນຸຄຎ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ໂຖກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສຊ຺ຊາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ, ເຖໂຣ ‘‘ນິສີທິຕຸກາໂມ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣຸປນປິໂລຕິກສງ຺ຆາຏິໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາເປສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຈີວຣໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ມຸທຸກາ ໂຂ ຕ຺ຍາຍໍ, ກສ຺ສປ, ປິໂລຕິກສງ຺ຆາຏີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ ສງ຺ຆາຏິຍາ ມຸທຸກຠາວໍ ກເຖຕິ, ປາຣຸປິຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປາຣຸປຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ກິໍ ຕ຺ວໍ ປາຣຸປິສ຺ສສິ ກສ຺ສປາຕິ? ຕຸມ຺ຫາກໍ ນິວາສນໍ ລຠນ຺ໂຕ ປາຣຸປິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ກສ຺ສປ, ອິມໍ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓໍ ປໍສຸກູລໍ ຘາເຣຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ? ມຍາ ຫິ ອິມສ຺ສ ປໍສຸກູລສ຺ສ ຄຫິຕທິວເສ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິ, ອິມໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓໍ ຈີວຣໍ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ປຣິຕ຺ຕຄຸເຓນ ຘາເຣຕຸໍ, ປຏິພເລເນວິທໍ ປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓສມຕ຺ເຖນ ຊາຕິປໍສຸກູລິເກນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຈີວຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕສິ.

ເອວໍ ປນ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣນ ປາຣຸຕຈີວຣໍ ຠຄວາ ປາຣຸປິ, ສຕ຺ຖຸ ຈີວຣໍ ເຖໂຣ ປາຣຸປິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອເຈຕນາປິ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ, ຠນ຺ເຕ, ອກຕ຺ຖ, ອຕ຺ຕນາ ປາຣຸຕຈີວຣໍ ສາວກສ຺ສ ທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຸຓໍ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ວທນ຺ຕີ ວິຍ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ປິ. ເຖໂຣປິ ‘‘ລທ຺ຘໍ ທານິ ມຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄຈີວຣໍ, ກິໍ ເມ ອິທານິ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຸນ຺ນຕິໍ ອກຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກເຍວ ເຕຣສ ຘຸຕຄຸເຓ ສມາທາຍ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ອຣຸເຓ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ກສ຺ສໂປ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈນ຺ທູປໂມ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈນວໂກ ກຸເລສຸ ອປ຺ປຄພ຺ໂຠ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໖) ເອວມາທີຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ເຖຣໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ເອຕເທວ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມມ ສາສເນ ຘຸຕວາທານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຫາກສ຺ສໂປ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເຖຣໍ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປສີຕິ.

ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໒. ປຎ຺ຈເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ຍທິທໍ ອນຸຣຸທ຺ໂຘຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຓ຺ຓວສິຕາຍ ອຄ຺ຄຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຖໂຣ ກິຣ ໂຠຊນປປຎ຺ຈມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສກາລໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສຕ຺ເຕ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ວິຫຣຕິ. ອິຕິ ອໂຫຣຕ຺ຕໍ ຈິຓ຺ຓວສິຕາຍ ເອສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ອປິຈ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປຕ຺ຖິຕຠາເວນເປສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ໂຄວ ຊາໂຕ.

ຕຕ຺ຣສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ຠຄວໂຕ ກາເລ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ອຄມາສິ. ອຍໍ ຫິ ຕທາ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອປາກຏນາໂມ ອິສ຺ສຣກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓາຕິ. ສຕ຺ຖາ ເທສນໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິກໍ ຆເຏຕ຺ວາ ເອກໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ຕໂຕ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ມຫາ ວຕາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ, ຍໍ ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ສຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຣິສນ຺ຕເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ມຍາ ປຕ຺ຖິຕ’’ນ຺ຕິ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ອຊ຺ຊຕນາຍ ສ຺ວາຕນາຍາຕິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສປຣິວາຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸຕ຺ຕມວຕ຺ຖານິ ທຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ນາຫໍ ອິມໍ ສກ຺ກາຣໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖາຍ ກໂຣມິ. ຍໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປຍິຕ຺ຖ, ອຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສປຣິໂຍສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສາສເນ ຕ຺ວໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ໂຄ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ນາມ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣເມວ ອຄມາສິ.

ກຸຏຸມ຺ພິໂກປິ ຍາວ ພຸທ຺ໂຘ ຘຣຕິ, ຕາວ ອວິຊຫິຕເມວ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຖຣິ ນິຏ຺ຐິເຕ ສຕ຺ຕໂຍຊນິເກ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິເຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ປທີປທານໍ ນາມ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອຸປາສກາຕິ. ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ກຣິສ຺ສາມີຕິ ສຫສ຺ສທີປານໍເຍວ ຕາວ ທີປຣຸກ຺ຂານໍ ສຫສ຺ສໍ ກາເຣສິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕໂຕ ປຣິຕ຺ຕຕເຣ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕຕເຣຕິ ອເນກສຫສ຺ເສ ທີປຣຸກ຺ເຂ ກາເຣສິ. ເສສປທີປາ ປນ ອປຣິມາຓາ ອເຫສຸໍ.

ເອວໍ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸຏຸມ຺ພິຍເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຖຣິ ນິຏ຺ຐິເຕ ໂຍຊນິເກ ເຈຕິເຍ ພຫຸ ກໍສປາຕິໂຍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ສປ຺ປິມຓ຺ຑສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ເອເກກໍ ຄຸຬປິຓ຺ຑໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸຊ຺ຊາເລຕ຺ວາ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ມຸຂວຏ຺ຏິໍ ຜຸສາເປນ຺ໂຕ ເຈຕິຍໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພມຫນ຺ຕໍ ກໍສປາຕິໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສປ຺ປິມຓ຺ຑສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ສມນ຺ຕໂຕ ວຏ຺ຏິສຫສ຺ສໍ ຊາລາເປຕ຺ວາ ມຊ຺ຌຏ຺ຐາເນ ຖູປິກໍ ປິໂລຕິກາຍ ເວເຐຕ຺ວາ ຊາລາເປຕ຺ວາ ກໍສປາຕິໍ ສີເສນາທາຍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ໂຍຊນິກໍ ເຈຕິຍໍ ອນຸປຣິຍາຍິ. ເອວໍ ເຕນາປິ ອຕ຺ຕຠາເວນ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ປຸນ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ທຸຄ຺ຄຕກຸລສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສຸມນເສຏ຺ຐິໍ ນາມ ນິສ຺ສາຍ ວສິ, ອນ຺ນຠາໂຣຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ປນ ສຸມນເສຏ຺ຐິ ເທວສິກໍ ກປຓທ຺ຘິກວຓິພ຺ພກຍາຈການໍ ເຄຫທ຺ວາເຣ ມຫາທານໍ ເທຕິ. ອເຖກທິວສໍ ອຸປຣິຏ຺ໂຐ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພເຕ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ໂນ. ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອຊ຺ຊ ກສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວີມໍສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ທຸຄ຺ຄຕານຸກມ຺ປກາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ອນ຺ນຠາຣສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ອນ຺ນຠາໂຣ ອຏວິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພຕາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ອນ຺ນຠາຣສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາສິ.

ອນ຺ນຠາໂຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ຕຸຈ຺ຉປຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ລຠິສ຺ສາມ ມຫາປຸຎ຺ຎາຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຖກໍ ອິເຘວ ໂຫຖາ’’ຕິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ມາຕຸຄາມໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍ຺ຫໍ ຐປິຕໍ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ອຕ຺ຖິ ສາມີຕິ. ໂສ ຕໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕມາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍໍ ປຸຣິມຠເວ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ຠຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາສີສມານາ ວິຫຣາມ, ອມ຺ຫາກໍ ທາຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນ ໂຫຕິ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກໍ ນ ລຠາມ, ອຊ຺ຊ ເມ ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ທິຏ຺ໂຐ, ຠາຄຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິ, ມຍ຺ຫໍ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ.

ພ຺ຍຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ຍໂຕ ມຍ຺ຫໍ ສາມິໂກ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ມຍາປິ ອິມສ຺ມິໍ ທາເນ ຠາຄິນິຍາ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄຠຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປຣິຏ຺ຐສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ອນ຺ນຠາໂຣ ປຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປາ ທຸຊ຺ຊີວິຕາ ມຸຈ຺ຈາມາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ໂຫຕຸ, ມຫາປຸຎ຺ຎາຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣສາຏກໍ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ນວວິຘໍ ປາຏິກູລ຺ຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ປຣິຠຸຕ຺ຕກາເລ ອນ຺ນຠາໂຣ ປຕ຺ຕໂຘວນອຸທກໍ ອທາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນິຏ຺ຐິຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ –

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ສພ຺ພເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ຈນ຺ໂທ ປນ຺ນຣໂສ ຍຖາ’’ຕິ. –

ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ສຸມນເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຉຕ຺ເຕ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ອຸປຣິຏ຺ເຐ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ. ສຸມນເສຏ຺ຐິ ‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ ມໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ທານໍ ທທມານໍ ນ ປສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ນາຫໍ ຕວ ທາເນ ສາຘຸກາຣໍ ເທມິ, ອນ຺ນຠາເຣນ ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທິນ຺ນປິຓ຺ຑປາເຕ ປສີທິຕ຺ວາ ສາຘຸກາຣໍ ເທມີຕິ.

ສຸມນເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕິທໍ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ທານໍ ເທນ຺ໂຕ ເທວຕໍ ສາຘຸກາຣໍ ທາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ. ອຍໍ ອນ຺ນຠາໂຣ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ໂຕ ອນຸຣູປສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄາຫກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອກປິຓ຺ຑປາຕທາເນເນວ ສາຘຸກາຣໍ ທາເປສິ, ເອຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ທຕ຺ວາ ເອຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ມມ ສນ຺ຕກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອນ຺ນຠາຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຕຍາ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ທານໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາມ, ອຍ຺ຍ, ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ເມ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ທິນ຺ນນ຺ຕິ. ຫນ຺ທ, ໂຠ, ກຫາປຓໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີຕິ. ນ ເທມິ ອຍ຺ຍາຕິ. ໂສ ຍາວ ສຫສ຺ສໍ ວຑ຺ເຒສິ, ອນ຺ນຠາໂຣ ‘‘ສຫສ຺ເສນາປິ ນ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂຫຕຸ, ໂຠ, ຍທິ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ນ ເທສິ, ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໍ ເມ ເທຫີຕິ. ‘‘ເອຕມ຺ປິ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ນ ຊານາມິ, ອຍ຺ຍໍ ປນ ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສເຈ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ສມ຺ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຸມນເສຏ຺ຐິ ມຍ຺ຫໍ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທິນ຺ນປິຓ຺ຑປາເຕ ປຕ຺ຕິໍ ຍາຈຕິ, ທມ຺ມິ ວາ ນ ທມ຺ມິ ວາ’’ຕິ. ອຸປມໍ ເຕ ປຓ຺ຑິຕ ກຣິສ຺ສາມິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ກຸລສຕິເກ ຄາເມ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຆເຣ ທີປໍ ຊາເລຍ຺ຍ, ເສສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເຕເລນ ວຏ຺ຏິໍ ເຕເມຕ຺ວາ ຊາລາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ, ປຸຣິມທີປສ຺ສ ປຠາ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີຕິ. ອຕິເຣກຕຣາ, ຠນ຺ເຕ, ປຠາ ໂຫຕີຕິ. ເອວເມວ ປຓ຺ຑິຕ ອຸຬຸງ຺ກຍາຄຸ ວາ ໂຫຕຸ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ປິຓ຺ຑປາເຕ ປເຣສໍ ປຕ຺ຕິໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ສຕສ຺ສ ວາ ເທຕຸ ສຫສ຺ສສ຺ສ ວາ, ຍຕ຺ຕການໍ ເທຕິ, ຕຕ຺ຕການໍ ປຸຎ຺ຎໍ ວຑ຺ຒຕິ. ຕ຺ວໍ ເທນ຺ໂຕ ເອກເມວ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທາສິ, ສຸມນເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປນ ປຕ຺ຕິຍາ ທິນ຺ນາຍ ທ຺ເວ ປິຓ຺ຑປາຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເອໂກ ຕວ, ເອໂກ ຈ ຕສ຺ສາຕິ.

ໂສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ສຸມນເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປິຓ຺ຑປາເຕ ປຕ຺ຕິໍ ຄຓ຺ຫ ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຫນ຺ທ, ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນາຫໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ວິກ຺ກິຓາມິ, ສທ຺ຘາຍ ປນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕິໍ ເທມີຕິ. ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ມຍ຺ຫໍ ສທ຺ຘາຍ ປຕ຺ຕິໍ ເທສິ, ອຫໍ ປນ ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຸຓໍ ປູເຊນ຺ໂຕ ສຫສ຺ສໍ ເທມິ, ຄຓ຺ຫ, ຕາຕາຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕາຕ, ຕຸຍ຺ຫໍ ສຫສ຺ສໍ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຫຕ຺ຖາ ກມ຺ມກຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ວີຖິຍໍ ຆຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ວສ. ເຍນ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ມໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທິນ຺ນປິຓ຺ຑປາໂຕ ນາມ ຕໍທິວສເມວ ວິປາກໍ ເທຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸມນເສຏ຺ຐິ ອຎ຺ຎໍ ທິວສໍ ອນ຺ນຠາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊກຸລໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຕໍທິວສໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄໂຕ.

ອນ຺ນຠາຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ອາຄມ຺ມ ຣາຊາ ເສຏ຺ຐິໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ອນ຺ນຠາຣເມວ ໂອໂລເກສິ. ກິໍ, ເທວ, ອິມໍ ປຸຣິສໍ ອຕິວິຍ ໂອໂລເກສີຕິ? ອຎ຺ຎໍ ທິວສໍ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ໂອໂລເກມີຕິ. ໂອໂລເກຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໂກ ເອສ ເທວາຕິ. ໂກ ປນສ຺ສ ໂອໂລເກຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໂກ ຄຸໂຓຕິ? ອຊ຺ຊ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ສຍໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ມມ ຫຕ຺ຖໂຕ ສຫສ຺ສໍ ລຠິ ເທວາຕິ. ໂກນາໂມ ເອໂສຕິ? ອນ຺ນຠາໂຣ ນາມ ເທວາຕິ. ‘‘ຕວ ຫຕ຺ຖໂຕ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ມມປິ ຫຕ຺ຖໂຕ ລທ຺ຘຸໍ ອຣຫຕິ, ອຫມ຺ປິສ຺ສ ປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ອທາສິ. ເອຕສ຺ສ ວສນເຄຫໍ ຊານາຖ ຠເຓຕິ? ສາຘຸ ເທວາຕິ ເອກໍ ເຄຫຏ຺ຐານໍ ໂສເຘນ຺ຕາ ກຸທ຺ທາເລນ ອາຫຕາຫຕຏ຺ຐາເນ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ຄີວາຍ ຄີວໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕາ ທິສ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສໍ ຂນນ຺ຕານໍ ຂນນ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ອນ຺ນຠາຣສ຺ສ ວຈເນນ ຂນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ນຠາຣສ຺ເສວ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ຂນິໍສຸ. ກຸທ຺ທາເລນ ອາຫຕາຫຕຏ຺ຐາເນ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກມກຸຬານິ ວິຍ ກຸມ຺ຠິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕ ຘນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິເກ ຣາສິໍ ອກໍສຸ. ຣາຊາ ອມຈ຺ເຈ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ນຕ຺ຖິ ກສ຺ສຈິ ເທວາຕິ. ເຕນ ຫິ ອຍໍ ອນ຺ນຠາໂຣ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຘນເສຏ຺ຐິ ນາມ ໂຫຕູຕິ. ຕໍທິວສເມວ ເສຏ຺ຐິຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ລຠິ.

ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາເລ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄເຣ ອມິຕ຺ໂຕທນສກ຺ກສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ປນສ຺ສ ອນຸຣຸທ຺ໂຘຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ມຫານາມສກ຺ກສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ສຕ຺ຖຸ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ ປຣມສຸຂຸມາໂລ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍເຍວສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ເອກທິວສໍ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປທໍ ຊານາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ອຎ຺ຎາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ປິທຫິຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉກໍເຍວ ເປເສສິ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເທວຕາ ທິພ຺ພປູເວຫິ ປູເຣສຸໍ. ເອວໍ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ອນຸຈ຺ຉວິເກສຸ ຕີສຸ ປາສາເທສຸ ອລງ຺ກຕນາຏກິຕ຺ຖີຫິ ປຣິວຸໂຕ ເທໂວ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິ.

ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕຸສິຕປຸຣາ ຈວິຕ຺ວາ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ເອກູນຕິໍສ ວສ຺ສານິ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສິຕ຺ວາ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ປຏິວິທ຺ຘສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາໂຓ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປຕ຺ຕນໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ໂລການຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄຫໍ ອາຄມ຺ມ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ຣາຊຄຫໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຠເຓ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ອາເນຖາ’’ຕິ ປິຕຣາ ປຫິເຕ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສປຣິວາເຣ ທສ ອມຈ຺ເຈ ເອຫິຠິກ຺ຂຸປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖເຣນ ຈາຣິກາຄມນໍ ອາຍາຈິໂຕ ຣາຊຄຫໂຕ ວີສຕິສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ກປິລວຕ຺ຖຸປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຎາຕິສມາຄເມ ອເນເກຫິ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິເຍຫິ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ວິຈິຕ຺ຣຘມ຺ມເທສນໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ອມຕປານໍ ປາເຍຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ນຄຣທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຸລນຄຣໍ ອາຄຕານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊມາໂນ ‘‘ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓໍ ອາຈິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ເຕນ ສກນິເວສນໍ ປເວເສຕ຺ວາ ກຕສກ຺ກາຣສມ຺ມາໂນ ຕຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພໍ ຎາຕິຊນານຸຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ກປິລວຕ຺ຖຸປຸຣໂຕ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອນຸປິຍອມ຺ພວນໍ ອຄມາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ສາກິຍຊນໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິສ຺ສ, ຣາຊາ ອຠວິສ຺ສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ສຕ຺ຕຣຕນສມນ຺ນາຄໂຕ. ນຕ຺ຕາປິ ເມ ຣາຫຸລກຸມາໂຣ ຂຕ຺ຕິຍຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຈຣິສ຺ສ, ຕຸມ຺ເຫປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຊານາຖ. ອິທານິ ປນ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕ, ຂຕ຺ຕິຍາວສ຺ສ ປຣິວາຣາ ໂຫນ຺ຕຸ. ຕຸມ຺ເຫ ເອເກກກຸລໂຕ ເອເກກໍ ທາຣກໍ ເທຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສຫສ຺ສຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫານາໂມ ກຸຏຸມ຺ພສາມິໂກ ໂຫຕິ. ໂສ ອນຸຣຸທ຺ຘສກ຺ກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອຕຣຫິ, ຕາຕ ອນຸຣຸທ຺ຘ, ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ສກ຺ຍກຸມາຣາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ອນຸປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ກຸເລ ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ ວາ ປພ຺ພຊ, ອຫໍ ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຆຣາວາເສ ຣຸຈິໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕສຕ຺ຕໂມ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊານຸກ຺ກໂມ ສງ຺ຆເຠທກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໓໐ ອາທໂຍ) ອາຄໂຕວ.

ເອວໍ ອນຸປິຍອມ຺ພວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ປນ ເຕສຸ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ຠຄຸຕ຺ເຖໂຣ ຈ ກິມິລຕ຺ເຖໂຣ ຈ ປຈ຺ຉາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕສໍ ປນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຖຣານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນາຠິນີຫາໂຣ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ປນ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍຣຏ຺ເຐ ປາຈີນວໍສມິຄທາຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ເກ ວິຕກ຺ເກສິ, ອຏ຺ຐເມ ກິລມຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ອຏ຺ຐເມ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ເກ ກິລມຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ສງ຺ກປ຺ປໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ອຏ຺ຐມໍ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຠາວນາຣາມປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ມຫາອຣິຍວໍສປຏິປທໍ (ອ. ນິ. ໘.໓໐) ກເຖຕ຺ວາ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ເຠສກລາວນເມວ ຄໂຕ.

ເຖໂຣ ຕຖາຄເຕ ຄຕມຕ຺ເຕເຍວ ເຕວິຊ຺ໂຊ ມຫາຂີຓາສໂວ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ມຍ຺ຫໍ ມນໍ ຊານິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐມໍ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຈ ເມ ມໂນຣໂຖ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍ, ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ມໂນມເຍນ ກາເຍນ, ອິທ຺ຘິຍາ ອຸປສງ຺ກມິ.

‘‘ຍຖາ ເມ ອຫຸ ສງ຺ກປ຺ໂປ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ເທສຍິ;

ນິປ຺ປປຎ຺ຈຣໂຕ ພຸທ຺ໂຘ, ນິປ຺ປປຎ຺ຈມເທສຍິ.

‘‘ຕສ຺ສາຫໍ ຘມ຺ມມຎ຺ຎາຍ, ວິຫາສິໍ ສາສເນ ຣໂຕ;

ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໐໑-໙໐໓);

ອຖ ນໍ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ວິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ມມ ສາສເນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໓. ຉຏ຺ເຐ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການນ຺ຕິ ອຸຈ຺ເຈ ກຸເລ ຊາຕານໍ. ຠທ຺ທິໂຍຕິ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ສກ຺ຍຣາຊາ. ກາຬິໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ກາຬວຓ຺ຓາ ສາ ເທວີ, ໂຄຘາຕິ ປນສ຺ສາ ນາມໍ. ຕສ຺ມາ ກາຬິໂຄຘາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ກິໍ ຕໂຕ ອຸຈ຺ຈາກຸລິກຕຣາ ນຕ຺ຖີຕິ? ອາມ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ສ ຫິ ມາຕາ ສາກິຍານີນໍ ອນ຺ຕເຣ ວເຍນ ສພ຺ພເຊຏ຺ຐິກາ, ໂສເຍວ ຈ ສາກິຍກຸເລ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປິຈ ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນານຸຠາເວນ ເຈສ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິເຍວ. ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ປນສ຺ສ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ຄໂຕ. ຕໍທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ເຄນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕຖາຄຕໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ທານສ຺ສ ຜເລນ ນາຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ອນາຄເຕ ປນ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖຍິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ.

ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ເຕ ອິທໍ ກມ຺ມໍ, ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ສາສເນ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ໂສປິ ຕໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາກຸລິກສໍວຕ຺ຕນິກກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນານິ ກາເຣຕ຺ວາ ເຕສຸ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມພີຊນິໂຍ ຘມ຺ມກຖິກວຏ຺ຏໍ ອຸໂປສຖາຄາເຣ ປທີປເຕລທານນ຺ຕິ ເອວໍ ຍາວຊີວໍ ພຫຸວິຘໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາລກໂຕ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ຈ ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ອນ຺ຕເຣ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸຏຸມ຺ພິຍຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພຕາ ອາຄມ຺ມ ພາຣາຓສິຍໍ ຄງ຺ຄາຍ ຕີເຣ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ໂສ ກຸຏຸມ຺ພິໂຍ ເຕສໍ ນິພທ຺ຘເມວ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄກຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ປາສາຓຜລການິ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ອເຖກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄເຣ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ຈສ຺ສ ຠທ຺ທິຍກຸມາໂຣຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍໍ ອາຄມ຺ມ ເຫຏ຺ຐາ ອນຸຣຸທ຺ຘສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຉນ຺ນໍ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ອນຸປິຍອມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ວິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ມມ ສາສເນ ອຸຈ຺ຈາກຸລິການໍ ກາຬິໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໔. ສຕ຺ຕເມ ມຎ຺ຊຸສ຺ສຣານນ຺ຕິ ມຘຸຣສ຺ສຣານໍ. ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິໂຍຕິ ອຸພ຺ເພເຘນ ຣສ຺ໂສ, ນາເມນ ຠທ຺ທິໂຍ. ຕສ຺ສາປິ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ມຎ຺ຊຸສ຺ສຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ມຎ຺ຊຸສ຺ສຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ທານສ຺ສ ຜເລນ ນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາກງ຺ຂາມິ, ອນາຄເຕ ປນ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ມຎ຺ຊຸສ຺ສຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖຍິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ເຕ ອິທໍ ກມ຺ມໍ, ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ສາສເນ ມຎ຺ຊຸສ຺ສຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ.

ໂສປິ ຕໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ກາລກໂຕ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສີສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ຈິຕ຺ຕປຕ຺ຕໂກກິໂລ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ວສນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຘຸຣໍ ອມ຺ພຜລໍ ຕຸຓ຺ເຑນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ຣິຕ຺ຕໂກ ຕຖາຄຕໍ ປສ຺ສາມິ, ອຊ຺ຊ ປນ ເມ ອິມໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ປຸຕ຺ຕການໍ ອຕ຺ຖາຍ ອາຄຕໍ. ເຕສໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມິ, ອິມໍ ປນ ທສພລສ຺ສ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອາກາເສ ຈຣຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອໂສກຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ອຸປຏ຺ຐາກໍ ໂອໂລເກສິ. ໂສ ປຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ໂສ ໂກກິໂລ ທສພລສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ໂກກິໂລ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ທສພລສ຺ສ ຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລາວກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ປີຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມສິ. ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ, ອິມິນາສ຺ສ ກມ຺ເມນ ສໂຣ ມຘຸໂຣ ອໂຫສິ.

ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປນ ເຈຕິເຍ ອາຣທ຺ເຘ ‘‘ກິໍປມາຓໍ ກໂຣມ? ສຕ຺ຕໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ. ອຕິມຫນ຺ຕໍ ເອຕໍ, ຉໂຍຊນໍ ກໂຣມ. ອິທມ຺ປິ ອຕິມຫນ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈໂຍຊນໍ ກໂຣມ, ຈຕຸໂຍຊນໍ, ຕິໂຍຊນໍ, ທ຺ວິໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຍໍ ຕທາ ເຊຏ຺ຐວຑ຺ຒກີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ, ໂຠ, ອນາຄເຕ ສຸຂປຏິຊຄ຺ຄິຍໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸໍ ອາທາຍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຄາວຸຕມຕ຺ຕເກ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເອເກກໍ ມຸຂໍ ຄາວຸຕໍ ຄາວຸຕໍ ໂຫຕຸ, ເຈຕິຍໍ ໂຍຊນາວຏ຺ຏໍ ໂຍຊນຸພ຺ເພຘໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕສ຺ສ ວຈເນ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອິຕິ ອປ຺ປມາຓສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປມາຓໍ ອກາສີຕິ. ເຕນ ກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຎ຺ເຎຫິ ຫີນຕຣປ຺ປມາໂຓ ອໂຫສິ. ໂສ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸ ກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ‘‘ຠທ຺ທິໂຍ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສນ຺ເຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍວຣຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ມຎ຺ຊຸສ຺ສຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາຊຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໕. ອຏ຺ຐເມ ສີຫນາທິການນ຺ຕິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ຕານໍ. ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາໂຊຕິ ໂສ ກິຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕທິວເສ ອວາປຸຣຓໍ ອາທາຍ ວິຫາເຣນ ວິຫາຣໍ ປຣິເວເຓນ ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ສ ມຄ຺ເຄ ວາ ຜເລ ວາ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ມໍ ປຸຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ວິຈຣິ. ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາສເນ ກຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ມຍ຺ຫໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສີຫນາທໍ ນທິ. ຕສ຺ມາ ສີຫນາທິການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ປນສ຺ສ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ປພ຺ພຕປາເທ ສີຫໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຫໍສວຕິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ສີເຫ ໂຄຈຣາຍ ປກ຺ກນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ວສນຄຸຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ສີໂຫ ໂຄຈຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ຄຸຫາທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ອນ຺ໂຕຄຸຫາຍໍ ທສພລໍ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມມ ວສນຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ນິສີທິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຫນ຺ໂຕ ວຕາຍໍ ປຸຣິໂສ, ໂຍ ອນ຺ໂຕຄຸຫາຍໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ. ສຣີຣປ຺ປຠາປິສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ຜຣິຕ຺ວາ ຄຕາ, ມຍາ ເອວຣູປໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ນທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ. ອຍໍ ປຸຣິໂສ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປູຊເນຍ຺ຍານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍາປິສ຺ສ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ ສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຊລຊຖລຊານິ ນານາກຸສຸມານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠູມິໂຕ ຍາວ ນິສິນ຺ນປລ຺ລງ຺ກຏ຺ຐານາ ປຸປ຺ຜາສນໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ຕຖາຄຕໍ ນມສ຺ສມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸນທິວເສ ປຸຣາຓປຸປ຺ຜານິ ອປເນຕ຺ວາ ນວປຸປ຺ເຜຫິ ອາສນໍ ສນ຺ຖຣິ.

ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ພລວປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄຸຫາທ຺ວາເຣ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຕ຺ຖາ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຄຸຫາທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ສີໂຫປິ ມິຄຣາຊາ ຕຖາຄຕໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຕໂກ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ເອຕສ຺ສາ’’ຕິ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ.

ໂສປິ ສີໂຫ ພຸທ຺ຘວິໂຍເຄນ ທຸກ຺ຂິໂຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຫໍສວຕີນຄເຣ ມຫາສາລກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ນຄຣວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສີຫນາທິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາລກໂຕ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄຫນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ນາເມນ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ນາມ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ມາຓວສຕານິ ມນ຺ເຕ ວາເຈນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐກຠາເວນ ນິມນ຺ຕນຏ຺ຐາເນສຸ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂໍ ສຍເມວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເອໂສ ກິຣ ອີສກໍ ໂລລຘາຕຸໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ເຕຫິ ມາຓເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ກຸຫິໍ ຍາຄຸ ກຸຫິໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕຂຊ຺ຊກາເນວ ປຣິເຍສມາໂນ ຈຣຕິ. ໂສ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ປິຓ຺ຑເມວ ປຏິມາເນນ຺ໂຕ ຈຣຕີຕິ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາໂຊເຕວ ປຎ຺ຎາຍິ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖຣິ ຣາຊຄຫມນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕເວລາຍເມວ ອວາປຸຣຓໍ ອາທາຍ ວິຫາເຣນ ວິຫາຣໍ ປຣິເວເຓນ ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ສ ມຄ຺ເຄ ວາ ຜເລ ວາ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ມໍ ປຸຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ວິຈຣິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິນາ ເວຬຸປຣມ຺ປຣາຍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອາກາເສ ລຄ຺ຄິຕໍ ຊຍສຸມນວຓ຺ຓໍ ຈນ຺ທນສາຣປຕ຺ຕໍ ອິທ຺ຘິຍາ ອາທາຍ ສາຘຸກາຣໍ ທທນ຺ເຕນ ມຫາຊເນນ ປຣິວຸໂຕ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ສຕ຺ຖາ ຊານນ຺ໂຕວ ປຏິປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸໂຕ ເຕ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ? ໂສ ລທ຺ຘກາຣຓໍ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອວຣູປໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ມຫາຊນສ຺ສ ທສ຺ເສສິ, ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອເນກປຣິຍາເຍນ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິຫີນໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ, ໂຍ ທສ຺ເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໒) ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສິ.

ອຖ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ສີຫນາທິຍຕ຺ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕທິວເສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ‘ຍສ຺ສ ມຄ຺ເຄ ວາ ຜເລ ວາ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ມໍ ປຸຈ຺ຉຕູ’ຕິ ກເຖສິ. ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ສມ຺ມຸເຂ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກເຖສິ, ອຎ຺ເຎ ສາວກາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສີຫນາທິຍຠາເວເນວ ມຫາຊນສ຺ສ ປສາທໍ ຊເນຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈນ຺ທນສາຣປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອິເມ ຕໂຍປິ ຄຸເຓ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ກຖຍິໍສຸ. ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ຄຣຫິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຄຣຫນ຺ຕິ, ປສໍສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເຖຣສ຺ສ ປສໍສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເມວ ອງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ພຫຸລີກຕຕ຺ຕາ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາສິ – ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຊານາມີ’ຕິ. ກຕເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ? ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ. ອິເມສໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຓ຺ຓໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ພຫຸລີກຕຕ຺ຕາ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາສິ – ‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຊານາມີ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໙) ເຖຣໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ສີຫນາທິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ຕປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໖. ນວເມ ປຸຓ຺ໂຓ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ໂຕຕິ ນາເມນ ປຸຓ຺ໂຓ, ມນ຺ຕາຓິພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປນ ໂສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣທສພລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຫໍສວຕີນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ໂຄຕໂມຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ໂກວິໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມາຓວກສຕປຣິວາໂຣ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຕໂຍປິ ເວເທ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເວທຕ຺ຕຍໍ ນາມ ກທລິກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຍ ພຫິ ມຏ຺ຐໍ ອນ຺ໂຕ ນິສ຺ສາຣໍ, ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣຓໍ ຖຸສໂກຏ຺ຏນສທິສໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ເມ ອິມິນາ’’ຕິ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກກູປປນ຺ໂນ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ມາຓວກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຕປາທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ປຣິວາຣານິ ອຏ຺ຐາຣສ຺ສ ຊຏິລສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ໂສ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຕ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສຸໍ.

ອທ຺ຘາເນ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ໂຄຕມຕາປສສ຺ສ ມຫລ຺ລກກາເລ ປທຸມຸຕ຺ຕຣທສພໂລ ປຐມາຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ຫໍສວຕີນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫາສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ໂຄຕມຕາປສສ຺ສ ປຣິສາຍ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍໍ ໂຄຕມຕາປສສ຺ສ ຈ ‘‘ອຫໍ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຘມ຺ມກຖິກຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນຠາວຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ໂຄຕມຕາປສສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ວນມູລຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄເຕສຸ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄຕມສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ໂຄຕໂມ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕປິ ທູຣໂຕວ ທສພລໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ປຸຣິໂສ ໂລກໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຍຖາ ອສ຺ສ ສຣີຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ເຍຫິ ຈ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ໂຫຕິ, ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ວາ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ທສພລໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ເອຖ ຠຄວາ’’ຕິ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕຖາຄໂຕ ຕາປສສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທສຍມາໂນ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຕ ຊຏິລາ ‘‘ປຓີຕປຓີຕໍ ວນມູລຜລາຜລໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ທຕ຺ວາ ເສສກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ທສພລໍ ອຸຈ຺ຈາສເນ, ອາຈຣິຍໍ ປນ ນີຈາສເນ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ, ມຍໍ ‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິເຍນ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວິຈຣາມ. ອິທານິ ປນ ໂນ ອາຈຣິຍໍ ນີຈາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາສເນ ນິສິນ຺ນໂກ ເອໂກ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ມຫນ຺ໂຕ ວຕາຍໍ ປຸຣິໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປິຏການິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂຄຕມຕາປໂສ ‘‘ອິເມ ມໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວນ຺ເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຠີໂຕ ທູຣໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ມາ ມໍ ວນ຺ທິຕ຺ຖ, ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ເພສໍ ວນ຺ທນາຣໂຫ ປຸຣິໂສ ອິຘ ນິສິນ຺ໂນ, ເອຕໍ ວນ຺ທຖາ’’ຕິ. ຕາປສາ ‘‘ນ ອຊານິຕ຺ວາ ອາຈຣິໂຍ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ສພ຺ເພວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິໍສຸ. ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎໍ ທສພລສ຺ສ ທາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ໂຠຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ອິມໍ ວນມູລຜລາຜລໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຓີຕປຓີຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ວນມູລຜລາຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕາປໂສປິ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຄ຺ຄສາວໂກ ມຫາເທວລຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ຖາ ຄໂຕ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນມສ຺ສມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ.

ໂຄຕໂມ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ໂຎ ສກ຺ກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ທຸກ຺ເຂນ ຐິໂຕ. ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມ, ຊລຊຖລຊປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕາວເທວ ປພ຺ພຕປາທໂຕ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອິທ຺ຘິຍາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາປຍິໍສຸ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ຉຕ຺ຕຘາຣຓມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິເຕ ຕາປເສ ທິສ຺ວາ ຘມ຺ມກຖິກຠາເວ ເອຕທຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ສາວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸ ອິສິຄເຓນ ມຫາສກ຺ກາໂຣ ກໂຕ, ເອເຕສໍ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕີຓິ ປິຏການິ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສຕ຺ຖາ ສຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ໂຄຕມຕາປສໍ ເສສາ ອຏ຺ຐາຣສ ສຫສ຺ສຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ໂຄຕໂມ ປນ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠຄວາ ເຍນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຐມໍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂກ ນາມ ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ’’ຕິ? ອຍໍ ໂຄຕມ ມຍ຺ຫໍ ສາສເນ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ. ‘‘ອຫມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ສ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ກຕສ຺ສ ອຘິກາຣສ຺ສ ຜເລນ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ.

ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣາເຍນສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ສາສເນ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ເຕ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ເຕ ຕາປເສ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ອາຫ. ສພ຺ເພ ອນ຺ຕຣຫິຕເກສມສ຺ສູ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣສທິສາ ອເຫສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ.

ໂຄຕໂມປິ ຍາວຊີວໍ ຕຖາຄຕໍ ປຣິຈຣິຕ຺ວາ ຍຖາພລໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ໂທຓວຕ຺ຖຸພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ປຸຓ຺ຓມາຓໂວຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ສຕ຺ຖຣິ ອຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ເກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ປຸຓ຺ຓມາຓວໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິວາສຕ຺ຖາຍ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໍ ຄໂຕ. ປຸຓ຺ໂຓປິ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ໂຕ ມາຕຸເລນ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາວ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ໂອຫີໂນ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕກຸລປຸຕ຺ຕາປິ ປຎ຺ຈສຕາ ອເຫສຸໍ. ເຖໂຣ ສຍໍ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິຕາຍ ເຕປິ ທສຫິ ກຖາວຕ຺ຖູຫິ ໂອວທຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ.

ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕໍ, ທສນ຺ນຎ຺ຈ ມຫາກຖາວຕ຺ຖູນໍ ລາຠິໂນ, ສມໂຍ ໂນ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິຕໍ ສຕ຺ຖາ ຊານາຕິ, ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕວ ເທເສມິ. ມຍິ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສພ຺ເພປິເມ ຠິກ຺ຂູ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ອຍຸຕ຺ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ, ອິເມ ຕາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕູ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ປສ຺ສຖ, ມມ ວຈເນນ ທສພລສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທຖ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຕມຄ຺ເຄນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ເຕ ເຖຣາ ສພ຺ເພປິ ທສພລສ຺ສ ຊາຕິຠູມິຣຏ຺ຐວາສິໂນ ສພ຺ເພ ຂີຓາສວາ ສພ຺ເພ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂອວາທໍ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ສຏ຺ຐິໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣາຊຄເຫ ເວຬຸວນມຫາວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອາຈິຓ຺ຓໍ ໂຂ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ໂມທິຕຸນ຺ຕິ ຠຄວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂມນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ຈ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕຫິ ‘‘ຊາຕິຠູມິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊາຕິຠູມິຍໍ ຊາຕິຠູມການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ເອວໍ ສມ຺ຠາວິໂຕ ອຕ຺ຕນາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຕ຺ຕາ’’ຕິ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕປິ ‘‘ປຸຓ຺ໂຓ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ທສ຺ສນກາໂມ ອໂຫສິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄຫໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖໂຣ ທສພລສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍເຍວ ຕຖາຄຕໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເຖໂຣ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລານຕ຺ຖາຍ ອນ຺ຘວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ຕສ຺ສ ຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ສີສານຸໂລກິໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິກ຺ກມໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣປິສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ພ຺ຍາກາສິ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຠາສິຕໍ ສມນຸໂມທິໍສຸ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໗. ທສເມ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສາຕິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ກຖິຕຘມ຺ມສ຺ສ. ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ຕານນ຺ຕິ ຕໍ ເທສນໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊມານານໍ. ອຎ຺ເຎ ກິຣ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສງ຺ເຂປວຈນໍ ອຕ຺ຖວເສນ ວາ ປູເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ ວາ, ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ອຸຠຍວເສນປິ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ມາ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນາປິ ຈສ຺ສ ເອວຣູປາວ.

ອຍໍ ປນສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ຄຫປຕິມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຕ຺ຕນາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫນ຺ໂຕ ວຕາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ, ຍໍ ສຕ຺ຖາ ເອວໍ ວຓ຺ເຓຕິ, ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ສກ຺ກາຣສ຺ສ ຜເລນ ນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຐານນ຺ຕເຣ ຐປິຕຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອຫມ຺ປິ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ອິມສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ, ກຸລປຸຕ຺ຕ, ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ສາສເນ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍກຣຓຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກາຍ ສຸວຓ຺ຓິຏ຺ຐກາຍ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ມຍ຺ຫໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຣີຣໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ຕໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ທສພລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ອຸຊ຺ເຊນິນຄເຣ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓສຣີໂຣ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ກຎ຺ຈນມາຓໂວເຕວສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ໂສ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ກຈ຺ຈາໂນ ນາມ ຊາໂຕ.

ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕຣາຊາ ອມຈ຺ເຈ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕໍ ອາເນຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາເນຖ ຕາຕາ’’ຕິ. ເທວ, ອຎ຺ໂຎ ທສພລໍ ອາເນຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອາຈຣິໂຍ ກຈ຺ຈານພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ສມຕ຺ໂຖ, ຕໍ ປຫິຓຖາຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ລຠນ຺ໂຕ ຄມິສ຺ສາມິ, ມຫາຣາຊາຕິ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ອາເນຫິ, ຕາຕາຕິ. ໂສ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ມຫາປຣິສາຍ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຏ຺ຐໂມ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕຫິ ຊເນຫິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ຕໍຂຓໍເຍວ ສພ຺ເພວ ອນ຺ຕຣຫິຕເກສມສ຺ສູ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ຊາຕາ.

ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ເຈ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ເຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ອນິສີທິຕ຺ວາ ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ສຕ຺ຖຸ ອຸຊ຺ເຊນິຄມນຕ຺ຖາຍ ຄມນວຓ຺ຓໍ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກຈ຺ຈາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິຠູມິຍໍ ມມ ຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ເອກໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຄນ຺ຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍເຍວ ຠິກ຺ຂຸ ຄຈ຺ຉ, ຕຍິ ຄເຕປິ ຣາຊາ ປສີທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ທ຺ເວ ກຖາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຕລປນາຬິ ນາມ ນິຄໂມ, ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິ. ຕສ຺ມິໍ ຈ ນິຄເມ ທ຺ເວ ເສຏ຺ຐິຘີຕໂຣ. ຕາສຸ ເອກາ ປຣິຊິຓ຺ຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄຕາ ມາຕາປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຘາຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວຕິ. ອຕ຺ຕຠາໂວ ປນສ຺ສາ ສມິທ຺ໂຘ, ເກສາ ອຎ຺ຎາຫິ ອຕິວິຍ ທີຆາ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ນິຄເມ ອຎ຺ຎາ ອິສ຺ສຣເສຏ຺ຐິກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ນິກ຺ເກສິກາ. ສາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ສາ ສມີປໍ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ເກເສ ອາຫຣາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ສາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖຣໍ ສຕ຺ຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິວຸຕໍ ຕຸຈ຺ຉປຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ເອໂກ ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘຸຠິກ຺ຂຸ ຍຖາໂຘເຕເນວ ປຕ຺ເຕນ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ຘນໍ ນຕ຺ຖິ. ອສຸກເສຏ຺ຐິຘີຕາ ປນ ອິເມສໍ ເກສານໍ ອຕ຺ຖາຍ ເປເສສິ. ອິທານິ ອິໂຕ ລທ຺ຘອຸປ຺ປາເທນ ສກ຺ກາ ເຖຣສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຘາຕິໍ ເປເສຕ຺ວາ ເຖເຣ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ນິສີທາເປສິ. ເຖຣານໍ ນິສິນ຺ນກາເລ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຘາຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ເກເສ ກປ຺ປາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ອິເມ ເກເສ ອສຸກາຍ ນາມ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ທຕ຺ວາ ຍໍ ສາ ເທຕິ, ຕໍ ອາຫຣ, ອຍ຺ຍານໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຘາຕິ ປິຏ຺ຐິຫຕ຺ເຖນ ອສ຺ສູນິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຫທຍມໍສໍ ສນ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິເກ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ເຕ ເກເສ ອາທາຍ ຕສ຺ສາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕາ.

ປຓິຍໍ ນາມ ສາຣວນ຺ຕມ຺ປິ ສຍໍ ອຸປນີຕໍ ຄາຣວໍ ນ ຊເນຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ພຫຸນາປິ ຘເນນ ອິເມ ເກເສ ອາຫຣາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ອິທານິ ປນ ຉິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ຍຖາມູລເມວ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຘາຕິໍ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ຕວ ສາມິນິໍ ພຫຸນາປິ ຘເນນ ເກເສ ອາຫຣາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິນິປາຕາ ປນ ນິຊ຺ຊີວເກສາ ນາມ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ອຄ຺ຆນ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ເຐວ ກຫາປເຓ ອທາສິ. ຘາຕິ ກຫາປເຓ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ອທາສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ເອເກກໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເອເກກກຫາປຓຄ຺ຆນກໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ທາເປສິ. ເຖໂຣ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຄພ຺ເຠ, ອຍ຺ຍາຕິ. ປກ຺ໂກສຖ ນນ຺ຕິ. ສາ ຈ ເຖເຣສຸ ຄາຣເວນ ເອກວຈເນເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ພລວສທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ສຸເຂຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕປິຓ຺ຑປາໂຕ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ວິປາກໍ ເທຕີຕິ ສຫ ເຖຣານໍ ວນ຺ທເນນ ເກສາ ປກຕິຠາເວເຍວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຖຣາປິ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາເຍວ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຎ຺ຈນວນຸຍ຺ຍາເນ ໂອຕຣິໍສຸ.

ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ເມ ອຍ຺ໂຍ ປຸໂຣຫິໂຕ ກຈ຺ຈາໂນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານມາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊໂຕ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ເຖຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ສຍໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ເປເສສິ ມຫາຣາຊາຕິ. ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ຠິກ຺ຂໍ ອລຕ຺ຖາຕິ? ເຖໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ສພ຺ພໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ກຕໍ ທຸກ຺ກຣໍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ເຖຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ອິມິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກວ ຍສປຏິລາໂຠ ອໂຫສິ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕິ. ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມກຖາຍ ປສີທິຕ຺ວາ ມຫາຊໂນ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລນຄຣໍ ເອກກາສາວປຊ຺ໂຊຕໍ ອິສິວາຕປຏິວາຕໍ ອໂຫສິ. ສາປິ ເທວີ ຄພ຺ຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ໂຄປາລກຸມາໂຣຕິ ມາຕາມຫເສຏ຺ຐິໂນ ນາມໍ ອກໍສຸ. ສາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມວເສນ ໂຄປາລມາຕາ ນາມ ເທວີ ຊາຕາ. ສາ ເທວີ ເຖເຣ ອຕິວິຍ ປສີທິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ກຎ຺ຈນວນຸຍ຺ຍາເນ ເຖຣສ຺ສ ວິຫາຣໍ ກາເຣສິ. ເຖໂຣ ອຸຊ຺ເຊນິນຄຣໍ ປສາເທຕ຺ວາ ປຸນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຘຸປິຓ຺ຑິກສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໙໙ ອາທໂຍ) ກຈ຺ຈານເປຍ຺ຍາລໍ (ມ. ນິ. ໓.໒໗໙ ອາທໂຍ) ປາຣາຍນສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມ ຕໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໒. ທຸຕິຍເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໘-໒໐໐. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ມໂນມຍນ຺ຕິ ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ. ‘‘ມໂນມເຍນ ກາເຍນ, ອິທ຺ຘິຍາ ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ (ເຖຣຄາ. ໙໐໑) ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານສ຺ມິຎ຺ຫິ ມເນນ ກຕກາໂຍ ມໂນມຍກາໂຍ ນາມ ຊາໂຕ. ‘‘ອຎ຺ຎຕຣໍ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໓໓) ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕກາໂຍ ມໂນມຍກາໂຍ ນາມ ຊາໂຕ. ອຍມິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕາ ຕໂຍ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ນ ພຫຸເກ. ເອກສທິເສເຍວ ຈ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ ເອກວິຘເມວ ກມ຺ມໍ ກຸຣຸມາເນ. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ປນ ເອກາວຊ຺ຊເນນ ສມຓສຫສ຺ສໍ ມາເປສິ. ທ຺ເວປິ ຈ ຊເນ ນ ເອກສທິເສ ອກາສິ ນ ເອກວິຘໍ ກມ຺ມໍ ກຸຣຸມາເນ. ຕສ຺ມາ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສລານມ຺ປິ ຈູຬປນ຺ຖໂກວ ອຄ຺ໂຄ, ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສລານໍ ປນ ມຫາປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ຈຕຸນ຺ນໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ລາຠິຕາຍ ‘‘ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຫາປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ລາຠິຕາຍ ‘‘ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຈ ສມາຘິກຸສລຕາຍ ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສໂລ ນາມ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ວິປສ຺ສນາກຸສລຕາຍ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສໂລ ນາມ. ເອໂກ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິລກ຺ຂເຓ ເຉໂກ, ເອໂກ ວິປສ຺ສນາລກ຺ຂເຓ. ຕຖາ ເອໂກ ສມາຘິຄາຬ຺ໂຫ, ເອໂກ ວິປສ຺ສນາຄາຬ຺ໂຫ. ເອໂກ ເຈຕ຺ຖ ອງ຺ຄສໍຂິຕ຺ເຕ ເຉໂກ, ເອໂກ ອາຣມ຺ມຓສໍຂິຕ຺ເຕ. ຕຖາ ເອໂກ ອງ຺ຄວວຕ຺ຖາເນ ເຉໂກ, ເອໂກ ອາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖາເນຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານງ຺ເຄຫິ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສໂລ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານງ຺ເຄຫິ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສໂລ. ອຸໂຠປິ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປນ຺ຖກາ ນາມ ຊາຕາ. ເຕສໍ ປຐມຊາໂຕ ມຫາປນ຺ຖໂກ ນາມ, ປຈ຺ຉາຊາໂຕ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ.

ອິເມສໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຕີເຕ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄຣວາສິໂນ ທ຺ເວ ຠາຕິກາ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ ນິພທ຺ຘໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເອກທິວສໍ ກນິຏ຺ໂຐ ສຕ຺ຖາຣໍ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ມມ ສາສເນ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນນ຺ຕານໍ ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສລານຎ຺ຈ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຫາ ວຕາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ເອໂກ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ຈຣຕິ, ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອງ຺ຄທ຺ວຍປູຣເກນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸໍ ຕຸມ຺ເຫ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ມໂນມຍງ຺ເຄນ ຈ ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສລງ຺ເຄນ ຈ ‘ອຍໍ ມມ ສາສເນ ອຄ຺ໂຄ’ຕິ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປຍິຕ຺ຖ, ອຫມ຺ປິ ອິມສ຺ສ ອຘິກາຣກມ຺ມສ຺ສ ຜເລນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອງ຺ຄທ຺ວຍປູຣໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣາເຍນສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐານທ຺ວເຍ ຐເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຠາຕາປິສ຺ສ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສລໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕເຖວ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ, ສຕ຺ຖາປິ ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ເຕ ອຸໂຠປິ ຊນາ ສຕ຺ຖຣິ ຘຣມາເນ ກຸສລກມ຺ມໍ ກຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຣິນິພ຺ພຸຕກາເລ ສຣີຣເຈຕິເຍ ສຸວຓ຺ຓປູຊໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕານໍເຍວ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຫາປນ຺ຖກສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ກຕກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ນ ກຖິຍຕິ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ປນ ກສ຺ສປຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ໂອທາຕກສິຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເທວປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ອຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເວຬຸວນມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຣາຊຄເຫ ກິຣ ຘນເສຏ຺ຐິກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ອຕ຺ຕໂນ ທາເສເນວ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ເມ ອິມໍ ກມ຺ມໍ ຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ສເຈ ເມ ມາຕາປິຕໂຣ ອິມໍ ໂທສໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ວິເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖສາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄ຺ຄທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ອຊານນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸໂຠປິ ອຄມໍສຸ.

ເຕສໍ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຣິປາກໍ ອາຄມ຺ມ ສາມິເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຄພ຺ໂຠ ເມ ປຣິປາກໍ ຄໂຕ, ຎາຕິມິຕ຺ຕາທິວິຣຫິເຕ ຐາເນ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ທຸກ຺ຂເມວ, ກຸລເຄຫເມວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄຈ຺ຉາມ, ສ຺ເວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ທິວເສ ອຕິກ຺ກມາເປສິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ພາໂລ ອຕ຺ຕໂນ ໂທສມຫນ຺ຕາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອຸສ຺ສຫຕິ, ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ນາມ ເອກນ຺ຕຫິຕາ, ອຍໍ ຄຈ຺ຉຕຸ ວາ ມາ ວາ, ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ເຄຫາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ສາ ເຄເຫ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣໍ ຄຕຠາວໍ ອນນ຺ຕຣເຄຫວາສີນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ອຖ ໂສ ປຸຣິໂສ ຆຣໍ ອາຄໂຕ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ປຏິວິສ຺ສເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ກຸລຆຣໍ ຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສາປິ ຕຕ຺ເຖວ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ອິທໍ ຠທ຺ເທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາມິ ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ. ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ? ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ມຍໍ ກຸລຆຣໍ ຄຈ຺ຉາມ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣາວ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມ, ນິວຕ຺ຕາມາຕິ ທ຺ເວປິ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ຕສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ຈ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕສ຺ສາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອປໂຣປິ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສປິ ທາຣກສ຺ສ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຐມຊາຕສ຺ສ ມຫາປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຊາຕສ຺ສ ຈູຬປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ເຕ ທ຺ເວປິ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄຕາ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານໍ ອຍໍ ມຫາປນ຺ຖກທາຣໂກ ອຎ຺ເຎ ທາຣກຊເນ ‘‘ຈູຬປິຕາ ມຫາປິຕາ ອຍ຺ຍໂກ ອຍ຺ຍິກາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕ ສຸຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ອຎ຺ເຎ ທາຣກາ ກເຖນ຺ຕິ ‘ອຍ຺ຍໂກ ອຍ຺ຍິກາ’ຕິ, ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ອາມ, ຕາຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຖ ຎາຕກາ ນຕ຺ຖິ, ຣາຊຄຫນຄເຣ ປນ ໂວ ຘນເສຏ຺ຐິ ນາມ ອຍ຺ຍໂກ, ຕຕ຺ຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ພຫູ ຎາຕກາຕິ. ກສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຖ ອມ຺ມາຕິ? ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຄມນກາຣຓໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອກເຖຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕສຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ເຕສຸ ສາມິກມາຫ – ‘‘ອິເມ ທາຣກາ ອຕິວິຍ ມໍ ກິລເມນ຺ຕິ, ກິໍ ໂນ ມາຕາປິຕໂຣ ທິສ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອຫິ ທາຣການໍ ອຍ຺ຍກກຸລໍ ທສ຺ເສມາ’’ຕິ. ອຫໍ ສມ຺ມຸຂາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຕໍ ປນ ນຍິສ຺ສາມີຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາມິ, ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ທາຣການໍ ອຍ຺ຍກກຸລເມວ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທ຺ເວປິ ຊນາ ທາຣເກ ອາທາຍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກິສ຺ສາ ສາລາຍ ນິວາສໍ ກຕ຺ວາ ທາຣກມາຕາ ທ຺ເວ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕຠາວໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣຈາເປສິ.

ເຕ ຕໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ຕານໍ ນ ປຸຕ຺ໂຕ ນ ຘີຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ມຫາປຣາຘິກາ, ນ ສກ຺ກາ ເຕຫິ ອມ຺ຫາກໍ ຈກ຺ຂຸປເຖ ຐາຕຸໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ປນ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ຊນາ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕຸ, ທາຣເກ ປນ ອິຘ ເປເສນ຺ຕູຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ມາຕາປິຕູຫິ ເປສິຕໍ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຣເກ ອາຄຕທູຕານໍ ຫຕ຺ເຖເຍວ ທຕ຺ວາ ເປເສສິ. ທາຣກາ ອຍ຺ຍກກຸເລ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອຕິທຫໂຣ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ປນ ອຍ຺ຍເກນ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸເຂ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ. ໂສ ອຍ຺ຍກໍ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ອນຸຊາເນຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ປພ຺ພຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ຕາຕ, ມຍ຺ຫໍ ສກລໂລກສ຺ສປິ ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ຕເວວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຠທ຺ທິກາ. ສເຈ ສກ຺ໂກສິ, ປພ຺ພຊ, ຕາຕາ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ມຫາເສຏ຺ຐິ, ທາຣໂກ ເຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ທາຣໂກ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊາມີຕິ ວທຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປິຓ຺ຑຈາຣິກໍ ‘‘ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ພຫຸໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ໂສ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານງ຺ເຄຫິ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອິຕິ ໂສ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສລານໍ ອຄ຺ໂຄ ຊາໂຕ. ໂສ ຌານສຸເຂນ ຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ສຸຂໍ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຍ຺ຍກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຖ, ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ປພ຺ພາເຊຖ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເຖໂຣ ຈູຬປນ຺ຖກທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ທສສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຈູຬປນ຺ຖກສາມເຓໂຣ ຠາຕິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ.

‘‘ປທຸມໍ ຍຖາ ໂກກນທໍ ສຸຄນ຺ຘໍ,

ປາໂຕ ສິຍາ ຜຸລ຺ລມວີຕຄນ຺ຘໍ;

ອງ຺ຄີຣສໍ ປສ຺ສ ວິໂຣຈມານໍ,

ຕປນ຺ຕມາທິຈ຺ຈມິວນ຺ຕລິກ຺ເຂ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໓; ອ. ນິ. ໕.໑໙໕) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຄຫິຕຄຫິຕປທໍ ອຸປຣູປຣິປທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ອິມໍ ຄາຖໍ ຄເຫຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ອຖ ນໍ ມຫາປນ຺ຖໂກ ອາຫ – ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອຠພ຺ໂພ, ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ເອກຄາຖມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສິ, ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ປນ ຕ຺ວໍ ກຖໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສ຺ສສິ, ນິກ຺ຂມ ອິໂຕ’’ຕິ. ໂສ ເຖເຣນ ປຓາມິໂຕ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ໂຣທມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ.

ເຕນ ສມເຍນ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວກມ຺ພວເນ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຊີວໂກ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ມຫາປນ຺ຖໂກ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສໂກ ໂຫຕິ. ໂສ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຠິກ຺ຂໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ເຂທໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖໂກ ມຍິ ຄເຕ ພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຐາເນ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ, ປນ຺ຖກ, ໂຣທສີ’’ຕິ ອາຫ. ຠາຕາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຓາເມຕີຕິ. ປນ຺ຖກ, ຕຸຍ຺ຫໍ ຠາຕິກສ຺ສ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ອາສຍານຸສຍຎາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄໂລ ນາມາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘໍ ໂຈຬຂຓ຺ຑໍ ອທາສິ ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຠາເວຫິ ປນ຺ຖກາ’’ຕິ.

ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນໍ ໂຈຬຂຓ຺ຑໍ ‘‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຕສ຺ສ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂລມານິ ກິລິຏ຺ຐຘາຕຸການິ ຊາຕານິ. ປຸນ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸກ຺ຂລິປຣິປຸຎ຺ຉນສທິສໍ ຊາຕໍ. ໂສ ຎາຓປຣິປາກໍ ອາຄມ຺ມ ຕຕ຺ຖ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ໂຈຬຂຓ຺ຑໍ ປກຕິຍາ ປຓ຺ຑຣໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣໍ ນິສ຺ສາຍ ກິລິຏ຺ຐໍ ຊາຕໍ, ອິທໍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ເອວໍຄຕິກເມວາ’’ຕິ. ສມາຘິໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ປາທການິ ກຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ມໂນມຍຊ຺ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ, ພຫຸຘາ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄເນວ ຈສ຺ສ ເຕປິຏກຎ຺ຈ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ອາຄມິໍສຸ.

ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາ ເອກູເນຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວກສ຺ສ ນິເວສເນ ນິສີທິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຠິກ຺ຂາຍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາເຍວ ນ ຄໂຕ. ຊີວໂກ ຍາຄຸໍ ທາຕຸໍ ອາຣຠິ, ສຕ຺ຖາ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິ. ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນ ຄຓ຺ຫຖາຕິ? ວິຫາເຣ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖິ ຊີວກາຕິ. ໂສ ປຸຣິສໍ ປຫິຓິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠເຓ, ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ນໍ ອຍ຺ຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣປິ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາເຍວ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ເອກມ຺ປິ ເອເກນ ອສທິສໍ, ເອກສ຺ສປິ ຈ ຈີວຣວິຈາຣຓາທິສມຓກມ຺ມໍ ອຎ຺ເຎນ ອສທິສໍ ອກາສິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວກສ຺ສ ກເຖສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ພຫຸຕໂຣ, ຕໂຕ ປກ຺ໂກສິຕພ຺ພໍ ຠທນ຺ຕໍ ນ ຊານາມີ’’ຕິ. ຊີວໂກ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂກນາໂມ, ຠນ຺ເຕ, ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ນຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ ຊີວກາຕິ. ຄຈ຺ຉ ໂຠ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ ກຕໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາເນຫີຕິ. ໂສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ກຕໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສມ຺ປິ ກເຖສິ. ໂສ ປຸນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວກສ຺ສ ກເຖສິ ‘‘ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ສພ຺ເພປິ ‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’ຕິ ກເຖນ຺ຕິ, ອຫໍ ‘ອສຸໂກ ນາມ ປກ຺ໂກສິຕພ຺ໂພ’ຕິ ນ ຊານາມີ’’ຕິ. ຊີວໂກປິ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈຕາຍ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ນຍໂຕ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປຐມໍ ກຖນຠິກ຺ຂຸເມວ ‘ຕຸມ຺ເຫ ສຕ຺ຖາ ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈີວຣກຓ຺ເຓ ຄຓ຺ຫ ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ, ຕາວເທວ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ. ໂສ ເຖຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫິ.

ທສພເລ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄເຕ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ ‘‘ຍາວ ມຫນ຺ຕາ ວຕ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ເອກຄາຖໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອວໍມຫິທ຺ຘິກໍ ອກໍສູ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສຊ຺ຊ ‘‘ກິໍ ວເທຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ນ ຠຄວາ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກເຖມ, ຈູຬປນ຺ຖເກນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກາ ມຫາລາໂຠ ລທ຺ໂຘຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ຄຸຓໍ ກເຖມາຕິ. ອນຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ໂອວາທໍ ກຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣທາຍຊ຺ຊລາໂຠ, ອຍໍ ອຕີເຕປິ ອປຣິປກ຺ກຎາເຓ ຐິຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ໂອວາທໍ ກຕ຺ວາ ໂລກິຍທາຍຊ຺ຊໍ ລຠີຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກທາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຍາຈິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ.

ຠິກ຺ຂເວ, ອຕີເຕ ພາຣາຓສີນຄເຣ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈູຬກເສຏ຺ຐິ ນາມ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ຊານາຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຣາຊູປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ມຕມູສິກໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສມາເນຕ຺ວາ ອິທມາຫ – ‘‘ສກ຺ກາ ຈກ຺ຂຸມຕາ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ອິມໍ ອຸນ຺ທູຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຣຠຣຓຎ຺ຈ ກາຕຸໍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ຈ ປໂຍເຊຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ທຸຄ຺ຄຕກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ອຊານິຕ຺ວາ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ມູສິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອາປເຓ ພິຬາຣສ຺ສຕ຺ຖາຍ ທຕ຺ວາ ກາກຓິກໍ ລຠິ. ຕາຍ ກາກຓິກາຍ ຜາຓິຕໍ ກິຓິຕ຺ວາ ເອເກນ ກຸເຏນ ປານີຍໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ມາລາກາເຣ ທິສ຺ວາ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຜາຓິຕຂຓ຺ຑໍ ທຕ຺ວາ ອຸຬຸງ຺ເກນ ປານີຍໍ ອທາສິ. ເຕ ຕສ຺ສ ເອເກກໍ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໍ ອທໍສຸ. ໂສ ເຕນ ປຸປ຺ຜມູເລນ ປຸນທິວເສປິ ຜາຓິຕຎ຺ຈ ປານີຍຆຏຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜາຣາມເມວ ຄໂຕ. ຕສ຺ສ ຕໍທິວສໍ ມາລາກາຣາ ອຑ຺ຒໂອຈິຕເກ ປຸປ຺ຜຄຈ຺ເຉ ທຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ໂສ ນຈິຣສ຺ເສວ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ລຠິ.

ປຸນ ເອກສ຺ມິໍ ວາຕວຸຏ຺ຐິທິວເສ ຉຑ຺ຑິຕອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕິຕທາຣູນໍ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ຣາຊກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ໂສຬສ ກຫາປເຓ ລຠິ. ໂສ ຈຕຸວີສຕິຍາ ກຫາປເຓສຸ ຊາເຕສຸ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຍໍ ອຸປາໂຍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ນຄຣທ຺ວາຣໂຕ ອວິທູເຣ ຐາເນ ເອກໍ ປານີຍຈາຏິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕ ຕິຓຫາຣເກ ປານີເຍນ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕ຺ວໍ, ສມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ພຫຸປກາໂຣ, ກິໍ ເຕ ກໂຣມາ’’ຕິ? ໂສປິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກິຈ຺ເຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຖລປຖກມ຺ມິເກນ ຈ ຊລປຖກມ຺ມິເກນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ຖລປຖກມ຺ມິໂກ ‘‘ສ຺ເວ ອິມໍ ນຄຣໍ ອສ຺ສວາຓິຊໂກ ປຎ຺ຈ ອສ຺ສສຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕິຓຫາຣການໍ ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ເອເກກໍ ຕິຓກລາປໍ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ອາຫຣາເປສິ. ອຖ ໂສ ອສ຺ສານໍ ນຄຣໍ ປວິຏ຺ຐເວລາຍ ຕິຓກລາປສຫສ຺ສໍ ອນ຺ຕຣທ຺ວາເຣ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອສ຺ສວາຓິໂຊ ສກລນຄເຣ ອສ຺ສານໍ ຈາຣິໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ຕິຓໍ ຄຓ຺ຫິ.

ຕໂຕ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນສ຺ສ ສມຸທ຺ທກມ຺ມິກສຫາຍໂກ ອາໂຣເຈສິ ‘‘ປຏ຺ຏນໍ ມຫານາວາ ອາຄຕາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຍໍ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ອຏ຺ຐຫິ ກຫາປເຓຫິ ສພ຺ພປຣິວາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ຕາວກາລິກໍ ຣຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນາວາປຏ຺ຏນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກໍ ນາວິກສ຺ສ ສຈ຺ຈກາຣໍ ທຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຐາເນ ສາຓິໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ປຸຣິເສ ອາຓາເປສິ ‘‘ພາຫິຣເກສຸ ວາຓິເຊສຸ ອາຄເຕສຸ ຕຕິເຍນ ປຏິຫາເຣນ ອາໂຣເຈຖາ’’ຕິ. ‘‘ນາວາ ອາຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໂຕ ສຕມຕ຺ຕາ ວາຓິຊາ ‘‘ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ອາຄມໍສຸ. ຠຓ຺ຑໍ ຕຸມ຺ເຫ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ມຫາວາຓິເຊນ ສຈ຺ຈກາໂຣ ທິນ຺ໂນຕິ. ເຕ ເຕສໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ, ປາທມູລິກປຸຣິສາ ປຸຣິມສຎ຺ຎາວເສນ ຕຕິເຍນ ປາຏິຫາເຣນ ເຕສໍ ອາຄຕຠາວໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເຕ ສຕມຕ຺ຕາປິ ວາຓິຊາ ເອເກກໍ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນາວາຍ ປຕ຺ຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ເອເກກໍ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອກໍສຸ. ໂສ ປຸຣິໂສ ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຕຎ຺ຎຸນາ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈູຬເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ.

ອຖ ຕໍ ຈູຬເສຏ຺ຐິ ‘‘ກິໍ ເຕ, ຕາຕ, ກຕ຺ວາ ອິທໍ ຘນໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຖິຕອຸປາເຍ ຐຕ຺ວາ ຈຕຸມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ເອວຣູປໍ ທາຣກໍ ປຣສນ຺ຕກໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ຘີຕຣໍ ທຕ຺ວາ ສກລກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິກໍ ອກາສິ. ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອປ຺ປເກນປິ ເມຘາວີ, ປາຠເຕນ ວິຈກ຺ຂໂຓ;

ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອຕ຺ຕານໍ, ອຓຸໍ ອຄ຺ຄິໍວ ສນ຺ຘມ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໔);

ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນານໍ ອິມໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສສິ. ອຍໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ມຫາສາວການໍ ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາ ອຣິຍຄຓປຣິວຸໂຕ ຘມ຺ມາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນນ຺ຕານໍ ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສລານຎ຺ຈ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ, ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສລານໍ ມຫາປນ຺ຖກນ຺ຕິ.

ສຸຠູຕິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໑. ຕຕິເຍ ອຣຓວິຫາຣີນນ຺ຕິ ນິກ຺ກິເລສວິຫາຣີນໍ. ຣຓນ຺ຕິ ຫິ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຠາເວນ ນິກ຺ກິເລສວິຫາໂຣ ອຣຓວິຫາໂຣ ນາມ. ໂສ ເຍສໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ອຣຓວິຫາຣິໂນ. ເຕສໍ ອຣຓວິຫາຣີນໍ ສຸຠູຕິຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ອຎ຺ເຎປິ ຂີຓາສວາ ອຣຓວິຫາຣິໂນວ, ເຖເຣນ ປນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເອຕໍ ນາມໍ ລທ຺ຘໍ. ອຎ຺ເຎ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓໍ ວາ ອວຓ຺ຓໍ ວາ ກເຖນ຺ຕິ, ເຖໂຣ ປນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາມໂຕ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຣຓວິຫາຣີນໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

໒໐໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານນ຺ຕິ ທກ຺ຂິຓາຣຫານໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຎ຺ເຎປິ ຂີຓາສວາ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ, ເຖໂຣ ປນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຆເຣ ຆເຣ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ‘‘ເອວໍ ຠິກ຺ຂາທາຍການໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕຠາໂວ ປນສ຺ສ ສຸສມິທ຺ໂຘ, ອລງ຺ກຕໂຕຣຓໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕປໂຏ ວິຍ ຈ ອຕິວິຍ ວິໂຣຈຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸຠູຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕເຣ ຠຄວຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ຫໍສວຕີນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນນ຺ທມາຓໂວຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣຫິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສາຍ ມາຓວກສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຕປາເທ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ, ອນ຺ເຕວາສິເກປິ ຌານລາຠິໂນ ອກາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ຠຄວາ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຫໍສວຕີນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນນ຺ທຕາປສສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ຊຏິລານໍ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍໍ ນນ຺ທຕາປສສ຺ສ ຈ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ສາວກສ຺ສ ຐານນ຺ຕຣປຕ຺ຖນໍ ທິສ຺ວາ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນນ຺ທຕາປສສ຺ສ ອສ຺ສມໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ຜລາຜລທານຎ຺ຈ ປຸປ຺ຜາສນປຎ຺ຎາປນຎ຺ຈ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຖາ ປນ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ອຣຓວິຫາຣິອງ຺ເຄນ ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍງ຺ເຄນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ເອກໍ ສາວກໍ ‘‘ອິສິຄຓສ຺ສ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ເຕປິຏກໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ເທສນາວສາເນ ສຕ຺ຖາ ສຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສສຫສ຺ສາປິ ຕາປສາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ນນ຺ທຕາປໂສ ປນ ອນຸໂມທກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ເສສຠິກ຺ຂູນໍ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ສພ຺ເພປິ ອນ຺ຕຣຫິຕເກສມສ຺ສູ ອິທ຺ຘິມຍປຣິກ຺ຂາຣາ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ອເຫສຸໍ.

ນນ຺ທຕາປໂສ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຍນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອິສິຄຓສ຺ສ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນາ ກຕາ, ໂກ ນາໂມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ’’ຕິ? ອຣຓວິຫາຣິອງ຺ເຄນ ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍງ຺ເຄນ ຈ ເອຕທຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕ ເອໂສຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫມ຺ປິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕາຫກເຕນ ອຘິກາຣກມ຺ເມນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນາຫໍ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຍໍ ເຖໂຣ ວິຍ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ນນ຺ທຕາປໂສປິ ກາເລນ ກາລໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອິທມສ຺ສ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ. ອນ຺ຕຣາ ປນ ກມ຺ມໍ ນ ກຖິຍຕິ.

ໂສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສຸມນເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສຸຠູຕີຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອປຣຠາເຄ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ. ຕທາ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ເສຏ຺ຐິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຸຏ຺ຐານກຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍກສ຺ສ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ຆຣໍ ຄໂຕ ສຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ສີຕວເນ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊເນ ມຄ຺ເຄ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ສຕສຫສ຺ສປຣິຈ຺ຈາເຄນ ວິຫາເຣ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຣາຊມາເນນ ອຏ຺ຐກຣີສປ຺ປມາຓໍ ເຊຕຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານຠູມິໍ ໂກຏິສນ຺ຖາເຣນ ກິຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ວິຫາຣມຫທິວເສ ອຍໍ ສຸຠູຕິກຸຏິມ຺ພິໂກ ອນາຖປິຓ຺ຑິກເສຏ຺ຐິນາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ທ຺ເວ ມາຕິກາ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ, ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເມຕ຺ຕາຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ກາຣຓທ຺ວຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຣຓວິຫາຣີນຎ຺ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ຂທິຣວນິຍເຣວຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໓. ປຎ຺ຈເມ ອາຣຎ຺ຎການນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎວາສີນໍ. ເຣວໂຕ ຂທິຣວນິໂຍຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕິໂກ. ໂສ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ເຖຣາ ອຣຎ຺ເຎ ວສມານາ ວນສຠາຄໍ ອຸທກສຠາຄໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣສຠາຄຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວສນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ວສິ. ເອຕານິ ປນ ສຠາຄານິ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຸຊ຺ຊງ຺ຄລສກ຺ຂຣປາສາຓວິສເມ ຂທິຣວເນ ປຏິວສຕິ. ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ມຫາຄງ຺ຄາຍ ປຍາຄປຕິຏ຺ຐານຕິຕ຺ເຖ ນາວາກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຏິວສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ສຕສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ປຍາຄປຕິຏ຺ຐານຕິຕ຺ຖໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ໂສ ທສພລໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກາເລນ ກາລໍ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຍໍ ເມ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ນາວາສງ຺ຆາຏໍ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ເຈລວິຕານໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທາມານິ ໂອສາເຣຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຣໂປຕ຺ຖກໍ ຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓໍ ອຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ສປຣິວາຣໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣຕີຣໍ ຕາເຣສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ເອກໍ ອາຣຎ຺ຎກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ໂສ ນາວິໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ເອວເມວໍ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອາຣຎ຺ຎການໍ ອຄ຺ເຄນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິໂຕ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອາຣຎ຺ຎການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຕ຺ວໍ ອາຣຎ຺ຎການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອນ຺ຕຣາ ປນ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມໍ ນ ກຖິຍຕິ.

ໂສ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ມຄຘກ຺ເຂຕ຺ເຕ ນາລກພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ສາຣີພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ຠາຕິການໍ ຕິສ຺ສນ຺ນຎ຺ຈ ຠຄິນີນໍ ສພ຺ພກນິຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເຣວໂຕຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ວຑ຺ຒິຕວຑ຺ຒິເຕ ທາຣເກ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ເຣວຕໍ ທຫຣເມວ ຆຣພນ຺ຘເນນ ພນ຺ຘິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສມານກຸລໂຕ ທາຣິກໍ ອາເນຕ຺ວາ ເຣວຕສ຺ສ ອຍ຺ຍິກໍ ວນ຺ທາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕວ ອຍ຺ຍິກາຍ ມຫລ຺ລກຕຣາ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຣວໂຕ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ທາຣິກາ ທຫຣາ ປຐມວເຍ ຐິຕາ, ອິມິສ຺ສາ ກິຣ ເອວໍວິຘໍ ຣູປໍ ມມ ອຍ຺ຍິກາຍ ຣູປສທິສໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ຕາວ ເນສໍ ອຘິປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ? ຕາຕ, ‘‘ອຍໍ ທາຣິກາ ອຍ຺ຍິກາ ວິຍ ເຕ ຊຣໍ ປາປຸຓາຕູ’’ຕິ ວທາມາຕິ. ໂສ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ຣູປໍ ເອວໍວິຘໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕາຕ, ກິໍ ວເທສິ, ມຫາປຸຎ຺ຎາ ເອວໍວິຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ກິຣ ຣູປໍ ອິມິນາ ນິຍາເມນ ວລິຕ຺ຕຈໍ ຠວິສ຺ສຕິ ປລິຕເກສໍ ຂຓ຺ຑທນ຺ຕໍ, ອຫໍ ເອວຣູເປ ຣູເປ ຣຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ມມ ຠາຕິການໍ ຄຕມຄ຺ຄເມວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກີຬນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ສມວເຍ ຕຣຸຓທາຣເກ ອາຫ – ‘‘ເອຖ, ໂຠ, ວິຘາວນິກໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິ. ຕາຕ, ມງ຺ຄລທິວເສ ມາ ພຫິ ຄຈ຺ຉາຕິ. ໂສ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ກີຬນ຺ໂຕ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ຘາວນວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປປຎ຺ເຈຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ປຸນ ທຸຕິຍວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕໂຕ ຕຸຣິຕໍ ວິຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຕຕິຍວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ເມ ກາໂລ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນເນວ ປລາຍິຕ຺ວາ ປໍສຸກູລິກຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ສປ຺ປຸຣິສ ມຍໍ ຕໍ ນ ຊານາມ ‘‘ກສ຺ສາສິ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ອລງ຺ກຕນິຍາເມເນວ ອາຄໂຕ, ໂກ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ອຸສ຺ສຫິສ຺ສຕີຕິ. ໂສ ອຸໂຠ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ວິລຸມ຺ປນ຺ຕິ ມໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕິ ມ’’ນ຺ຕິ ມຫາຣວໍ ວິຣວິ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ສປ຺ປຸຣິສ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕວ ວຕ຺ຖໍ ວາ ປິຬນ຺ຘນໍ ວາ ໂກຈິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ‘ວິລຸມ຺ປນ຺ຕີ’ຕິ ວທສິ, ກິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທສີ’’ຕິ? ຠນ຺ເຕ, ນາຫໍ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທາມິ, ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປນ ເມ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ວິໂລໂປ ວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທາມິ. ມໍ ຕາວ ຕຸມ຺ເຫ ມາ ປພ຺ພາຊຍິຕ຺ຖ, ຠາຕຣໍ ປນ ເມ ຊານາຖາຕິ. ໂກນາໂມ ປນ ເຕ ຠາຕາຕິ? ຄິຫິກາເລ ອຸປຕິສ຺ໂສ ນາມ, ອິທານິ ປນ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຊາໂຕຕິ ວທນ຺ຕີຕິ. ‘‘ອາວຸໂສ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ກນິຏ຺ຐຠາຕິໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ເຊຏ຺ຐຠາຕິໂກ ໂນ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ປຸເຣຕຣໍເຍວ ອາຫ – ‘ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາ ສພ຺ເພວ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ, ໂຍ ໂກຈິ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕີຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ເຍນ ເຕນຸປາເຍນ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍຖາ’ຕິ. ອຍໍ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠາຕິໂກ, ປພ຺ພາເຊຖ ນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາຊຍິໍສຸ. ອຖ ນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ສໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ໂຍຊຍິໍສຸ.

ເຖໂຣ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ອວິທູເຣ ຐາເນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຂທິຣວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ສ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ທສພລໍ ວາ ຠາຕິກຕ຺ເຖຣໍ ວາ ນ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວ ຕໂຍ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ສຸຂຸມາລກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ລູຂໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວລີຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ນ ຄຕໍ. ໂສ ເຕມາສຈ຺ຈເຍນ ປວາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ສ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອໂຫສິ, ໂສ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ອຖາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ກິຣ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ເຣວໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ອຠິຣເມຍ຺ຍ ວາ ນ ວາ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ນໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຠຄວາ ເຣວຕສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວາເຣ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ຍາຈິໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຫມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖາ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາໂມ, ຄນ຺ຕຸກາມາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍເຍວ ອາໂຣເຈສິ. ທສພລສ຺ສ ຈາຣິກຕ຺ຖາຍ ຄມນກາເລ ໂອຫີນກຠິກ຺ຂູ ນາມ ອປ຺ປກາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມ, ມຘຸຣຘມ຺ມກຖໍ ວາ ສຸຓິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຄນ຺ຕຸກາມາວ ພຫຸກາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ‘‘ເຣວຕໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ.

ອເຖກສ຺ມິໍ ປເທເສ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ທ຺ເວຘາປຖໍ ປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ທ຺ເວ ມຄ຺ຄາ, ກຕຣມຄ຺ເຄນ ສງ຺ໂຆ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ກຕຣມຄ຺ໂຄ, ອານນ຺ທ, ອຸຊຸໂກຕິ? ຠນ຺ເຕ, ອຸຊຸມຄ຺ໂຄ ຕິໍສໂຍຊໂນ ອມນຸສ຺ສປໂຖ, ປຣິຫາຣມຄ຺ໂຄ ປນ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິໂກ ເຂໂມ ສຸຠິກ຺ໂຂຕິ. ອານນ຺ທ, ສີວລິ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄໂຕຕິ? ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄໂຕຕິ. ເຕນ ຫິ ສງ຺ໂຆ ອຸຊຸມຄ຺ຄເມວ ຄຓ຺ຫຕຸ, ສີວລິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ວີມໍສິສ຺ສາມາຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວີມໍສນຕ຺ຖໍ ອຏວິມຄ຺ຄໍ ອຠິຣຸຫິ. ມຄ຺ຄໍ ອຠິຣຸຫນຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທວສງ຺ໂຆ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ຐາເນ ນຄຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວສນຕ຺ຖາຍ ວິຫາເຣ ປຏິຍາເທສິ. ເທວປຸຕ຺ຕາ ຣຎ຺ຎາ ເປສິຕກມ຺ມກາຣາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ອຍ຺ໂຍ ສີວລິ, ກຫໍ ອຍ຺ໂຍ ສີວລີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ.

ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຖາ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ເທວສິກໍ ໂຍຊນປຣມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິໍສໂຍຊນິກໍ ກນ຺ຕາຣໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຂທິຣວນິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຠາຄຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປໂຫນກວິຫາເຣ ທສພລສ຺ສ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານາທີນິ ຈ ອິທ຺ຘິຍາ ມາເປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ. ອຖ ຕຖາຄເຕ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິຏ຺ເຐ ຠິກ຺ຂູ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕເສນາສນານິ ປວິສິໍສຸ. ເທວຕາ ‘‘ອກາໂລ ອາຫາຣສ຺ສາ’’ຕິ ອຏ຺ຐວິຘໍ ປານກໍ ອາຫຣິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປານກໍ ປິວິ. ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອນຸຠວນ຺ຕສ຺ເສວ ອທ຺ຘມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ.

ອເຖກຈ຺ເຈ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂູ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຖໍ ອຸປ຺ປາທຍິໍສຸ ‘‘ສຕ຺ຖາ ທສພໂລ ‘ມຍ຺ຫໍ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ນວກມ຺ມິກຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄໂຕ, ອິມສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເຊຕວນມຫາວິຫາໂຣ ວາ ເວຬຸວນວິຫາຣາທໂຍ ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸ ເອວຣູປສ຺ສ ນວກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ, ກິໍ ນາມ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ອຖ ສຕ຺ຖາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍິ ຈິຣໍ ວສນ຺ເຕ ອິທໍ ຐານໍ ອາກິຓ຺ຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອາຣຎ຺ຎກາ ຠິກ຺ຂູ ນາມ ປວິເວກຕ຺ຖິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຣວຕສ຺ສ ອຜາສຸວິຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໂຕ ເຣວຕສ຺ສ ທິວາຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ. ເຖໂຣ ເອກໂກວ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ອາລມ຺ພນຜລກໍ ນິສ຺ສາຍ ປາສາຓຜລເກ ນິສິນ຺ໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເຣວຕ, ອິມໍ ວາຬມິຄຏ຺ຐານໍ, ຈຓ຺ຑານໍ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີນໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ກິນ຺ຕິ ກໂຣສີ’’ຕິ? ເຕສໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສທ຺ທໍ ສຸຓໂຕ ອຣຎ຺ຎຣຕິ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາສເຕຫິ ອຣຎ຺ເຎ ນິວາສານິສໍສໍ ນາມ ກເຖຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອວິທູເຣ ຐາເນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ເຣວຕຕ຺ເຖຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຍຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເຖຣສ຺ສ ອວຓ຺ໂຓ ກຖິໂຕ, ເຕສໍ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິອຸປາຫນາເຕລນາຬິຉຕ຺ຕານໍ ປມຸສ຺ສນຠາວໍ ອກາສິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ນິວຕ຺ຕາ ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ຕໍ ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ປຐມໍ ຫິ ເຕ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍທິວສໍ ປນ ວິສມມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທນ຺ຕິ, ຊາຓຸເກນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕ ຄຸມ຺ເພ ຈ ຄຈ຺ເຉ ຈ ກຓ຺ຏເກ ຈ ມທ຺ທນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ວສິຕສຠາຄຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຂທິຣຂາຓຸເກ ອຕ຺ຕໂນ ຉຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ, ອຸປາຫນໍ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິໍ ເຕລນາຬິໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ. ເຕ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ ອຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາເຣ ອາທາຍ ‘‘ທສພລສ຺ສ ປຏິຍຕ຺ຕສກ຺ກາໂຣ ນາມ ເອວຣູໂປ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ອາຄມໍສຸ.

ປຸຣໂຕ ຄຕຠິກ຺ຂູ, ວິສາຂາ ອຸປາສິກາ, ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນກາເລ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ມນາປໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ? ມນາປໍ ອຸປາສິເກ ນນ຺ທນວນຈິຕ຺ຕລຕາທິປຏິຠາຄໍ ຕໍ ເສນາສນນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຕຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມນາປໍ, ອຍ຺ຍາ, ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ມາ ປຸຈ຺ຉ ອຸປາສິເກ, ກເຖຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານເມຕໍ, ອຸຊ຺ຊງ຺ຄລໍ ສກ຺ຂຣປາສາຓວິສມໍ ຂທິຣວນໍ ເອຕໍ, ຕຕ຺ຖ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫຣຕີຕິ. ວິສາຂາ, ປຸຣິມານຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມານຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເກສໍ ນຸ ໂຂ ກຖາ ສຈ຺ຈາ’’ຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ເຕ ຄນ຺ຘມາລໍ ອາທາຍ ທສພລສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ເອກຈ຺ເຈ, ອຍ຺ຍາ, ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ນິນ຺ທນ຺ຕິ, ກິໍ ນາເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ວິສາເຂ ຣມຓີຍໍ ວາ ໂຫຕຸ ມາ ວາ, ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຣິຍານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຣມຕິ, ຕເທວ ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ນາມາຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຄາເມ ວາ ຍທິ ວາຣຎ຺ເຎ, ນິນ຺ເນ ວາ ຍທິ ວາ ຖເລ;

ຍຕ຺ຖ ອຣຫນ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໙໘; ສໍ. ນິ. ໑.໒໖໑);

ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ອາຣຎ຺ຎການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ກງ຺ຂາເຣວຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໔. ຉຏ຺ເຐ ຌາຍີນນ຺ຕິ ຌານລາຠີນໍ ຌານາຠິຣຕານໍ. ໂສ ກິຣ ເຖໂຣ ຍາ ຌານສມາປຕ຺ຕິໂຍ ທສພໂລ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ອປ຺ປຕຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ພຫຸຕຣາ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ກງ຺ຂາຍນຠາເວນ ກງ຺ຂາເຣວໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກງ຺ຂາ ນາມ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ອຎ຺ເຎ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ກປ຺ປິເຍປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ເຕນສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກຕາ ອຕິປາກຏາ ຊາຕາຕິ ກງ຺ຂາເຣວໂຕຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ປຸຣິມນເຍເນວ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຌານາຠິຣຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເທສນາວສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມິນາ ອຘິກາຣກມ຺ເມນ ນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖມິ, ຍຖາ ປນ ໂສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ຠິກ຺ຂຸ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປິໂຕ, ເອວໍ ອຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສາສເນ ຕ຺ວໍ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາວຕ຺ຖິນຄເຣ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ຌານປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານເມວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ທສພເລນ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພສມາປຕ຺ຕີນໍ ອປ຺ປຕຣາ ຐເປຕ຺ວາ ພຫຸຕຣາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອໂຫຣຕ຺ຕໍ ຌາເນສຸ ຈິຓ຺ຓວສີ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຄຸຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ‘‘ອກປ຺ປິໂຍ, ອາວຸໂສ ຄຸໂຬ, ອກປ຺ປິຍາ ມຸຄ຺ຄາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໒) ເອວໍ ປນ ກປ຺ປິເຍສ຺ເວວ ວຕ຺ຖູສຸ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປາທິຕຕາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສງ຺ຂາຕາຍ ກງ຺ຂາຍ ຠາເວນ ກງ຺ຂາເຣວໂຕຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕຕິ.

ໂສຓໂກຬິວິສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໕. ສຕ຺ຕເມ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານນ຺ຕິ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວີຣິຍານໍ. ໂສໂຓ ໂກຬິວິໂສຕິ ໂສໂຓຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ໂກຬິວິໂສຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ໂກຏິເວສ຺ໂສຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ, ອິສ຺ສຣິເຍນ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ເວສ຺ສກຸລສ຺ສ ທາຣໂກຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວີຣິຍໍ ນາມ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ເຖຣສ຺ສ ປນ ຫາເປຕພ຺ພເມວ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ເອສ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສິຣິວຑ຺ຒກຸມາໂຣຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ.

ໂສປິ ສິຣິວຑ຺ຒເສຏ຺ຐິ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ກສ຺ສປທສພເລ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວຕິ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄງ຺ຄາຍໍ ກີຬຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເອໂກ ຊິຓ຺ຓຈີວຣິໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ພາຣາຓສິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ປຓ຺ຓສາລໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸທເກນ ສມຸປພ຺ຍູຬ຺ເຫ ທຓ຺ຑເກ ຈ ວລ຺ລິໂຍ ຈ ສໍກຑ຺ຒຕິ. ອຍໍ ກຸມາໂຣ ສຫາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ກຸມາຣ ອຸປກຏ຺ເຐ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ປພ຺ພຊິຕານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ນາມ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ເຊວ ເອກທິວສໍ ອຍ຺ໂຍ ຍຖາ ຕຖາ ອາຄເມຕຸ, ອຫໍ ສ຺ເວ ອຍ຺ຍສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ຕສ຺ເສວ ກຸມາຣສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ຄໂຕ ປຸນທິວເສ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘປິ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ.

ກຸມາໂຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ສມ຺ປິຍາຍມາໂນ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ມຍ຺ຫໍ ເຄຫທ຺ວາຣເມວ ອາຄຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກທິວເສເນວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ວສນປຓ຺ຓສາລຎ຺ຈ ຈງ຺ກມນຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ຈ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕສ຺ເສວ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສນເວລາຍ ຫຣິຕູປລິຕ຺ຕາຍ ຠູມິຍາ ‘‘ປາເທສຸ ກລລໍ ມາ ລຄ຺ຄີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣຸປນໍ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກມ຺ພລສ຺ສ ວຓ຺ເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສຣີຣປ຺ປຠໍ ເອກສທິສໍ ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຍຖາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອກ຺ກນ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິມສ຺ສ ກມ຺ພລສ຺ສ ອຕິວິຍ ປຠາ ວິໂຣຈຕິ, ເອວເມວ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຫຕ຺ຖປາທານໍ ວຓ຺ໂຓ ພນ຺ຘຸຊີວກປຸປ຺ຜວຓ຺ໂຓ ໂຫຕຸ, ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຫຕກປ຺ປາສປຏລຜສ຺ສສທິໂສວ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ. ໂສ ເຕມາສໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປວາຣິຕກາເລ ຕິຈີວຣໍ ອທາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປຣິປຸຓ຺ຓປຕ຺ຕຈີວໂຣ ຄນ຺ຘມາທນເມວ ຄໂຕ.

ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກາຬຈມ຺ປານຄເຣ ອຸປເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆເຣ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ອເນການິ ປຓ຺ຓາກາຣສຫສ຺ສານິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຊາຕທິວເສ ຈ ສກລນຄຣໍ ເອກສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ອາຄໂຕ, ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓຣສປຣິສິຕ຺ຕາ ວິຍສ຺ສ ສຣີຣຈ຺ຉວີ’’ຕິ ໂສຓກຸມາໂຣຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ອຖສ຺ສ ສຏ຺ຐິ ຘາຕິໂຍ ອຸປເນຕ຺ວາ ເທວກຸມາຣໍ ວິຍ ນໍ ສຸເຂນ ວຑ຺ເຒສຸໍ. ຕສ຺ສ ເອວຣູປໍ ອາຫາຣວິຘານໍ ອໂຫສິ – ສຏ຺ຐິກຣີສມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ກສິຕ຺ວາ ຕິວິເຘນ ອຸທເກນ ໂປເສນ຺ຕິ. ເກທາເຣ ປວິສນ຺ຕີສຸ ອຸທກມາຕິກາສຸ ຂີໂຣທກສ຺ສ ຈ ຄນ຺ໂຘທກສ຺ສ ຈ ອເນການິ ຈາຏິສຫສ຺ສານິ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕິ. ສາລິສີສານໍ ຂີຣຄ຺ຄຫຓກາເລ ສຸກາທີນໍ ປາຓານໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐກຣຓນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ວີຫິຄພ຺ຠານໍ ສຸຂຸມາລຠາວຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣິຍນ຺ຕປຣິກ຺ເຂເປ ຈ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຈ ຖມ຺ເຠ ນິຂນິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ທຓ຺ຑເກ ທຕ຺ວາ ກິລຎ຺ເຊຫິ ຉາເທຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສພ຺ພປຣິຍນ຺ເຕ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສສ຺ເສ ນິປ຺ຜນ຺ເນ ໂກຏ຺ເຐ ຈຕຸຊາຕິຄນ຺ເຘຫິ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອຸຕ຺ຕມຄນ຺ເຘຫິ ປຣິຠາເວນ຺ຕິ. ອເນກສຫສ຺ສປຸຣິສາ ເຂຕ຺ຕໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສາລິສີສານິ ວຓ຺ເຏສຸ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຸຏ຺ຐິມຸຏ຺ຐິໂຍ ກຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາເປນ຺ຕິ. ຕໂຕ ໂກຏ຺ຐກສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ຄນ຺ເຘ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ສາລິສີສານິ ສນ຺ຖຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອກນ຺ຕຣິກໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຣນ຺ຕາ ໂກຏ຺ຐກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕິ, ຕິວສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕກາເລ ໂກຏ຺ຐກໍ ວິວຣນ຺ຕິ. ວິວຏກາເລ ສກລນຄຣໍ ສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘິກໍ ໂຫຕິ. ສາລິມ຺ຫິ ປຫເຕ ຘຸຕ຺ຕາ ຖຸເສ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ກຸຓ຺ຑກໍ ປນ ຈູຬຸປຏ຺ຐາກາ ລຠນ຺ຕິ. ມຸສລຆຏ຺ຏິຕເກ ສາລິຕຓ຺ຑຸເລ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕ ສຸວຓ຺ຓຫີຣກປຈ຺ຉິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕກາລໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຄຫິເຕ ປກ຺ກຸຖິຕຊາຕິຣເສ ເອກວາຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ, ປມຸຂຏ຺ຐານໍ ສຸມນປຸປ຺ຜສທິສໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ໂຠຊນໍ ສຸວຓ຺ຓສຣເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກຸຖິຕອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍາສປູຣິຕສ຺ສ ຣຊຕຖາລສ຺ສ ອຸປຣິ ກຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຐເປນ຺ຕິ.

ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘວາສິເຕນ ອຸທເກນ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາເທ ໂຘວຕິ. ອຖສ຺ສ ໂຘຕຫຕ຺ຖປາທສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣໍ ມຸຂວາສໍ ອຸປເນນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອກ຺ກມນຏ຺ຐາເນ ວຣໂປຕ຺ຖກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓໍ ອຕ຺ຖຣນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖປາທຕລານິສ຺ສ ພນ຺ຘຸຊີວກປຸປ຺ຜວຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕກາລວິຫຕກປ຺ປາສສ຺ສ ວິຍ ຜສ຺ໂສ, ປາທຕເລສຸ ມຓິກຸຓ຺ຑລາວຕ຺ຕວຓ຺ຓານິ ໂລມານິ ຊາຍິໍສຸ. ໂສ ກສ຺ສຈິເທວ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ອາຊານາຫິ ຠູມິໍ ອກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ອນຸຈ຺ຉວິເກ ຕໂຍ ປາສາເທ ກາເຣຕ຺ວາ ນາຏການິ ຈ ອຸປຏ຺ຐາເປສຸໍ. ໂສ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ເທໂວ ມຎ຺ເຎ ປຏິວສຕິ.

ອຖ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຣິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ເກ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ປາທໂລມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ຎາ ມາຄເຘນ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອສີຕິຍາ ຄາມິຍສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ມາຕາປິຕູຫີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ໂຂ, ໂສຓ, ຕຖາຄຕາ ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ ຠຄວາ’’ຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາວິຘານໍ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໒໔໓) ອາຄຕເມວ.

ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ພຫຸລາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ຈ ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ຕາ ຈ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອາຫຣນ຺ຕິ, ຣູປນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎປິ ຊນາ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ສນ຺ຕິກໍ ພຫູ ຊນາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ກຖໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຍໍນູນາຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ສີຕວນສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍໍ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ສຸສານນ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ພຫູ ຊນາ ນາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍສນ຺ເຕ ມມ ກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ສີຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສຣີຣໍ ປຣມສຸຂຸມາລໍ, ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາ ສຸເຂເນວ ສຸຂໍ ປາປຸຓິຕຸໍ, ກາຍໍ ກິລເມຕ຺ວາປິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຐານຈງ຺ກມເມວ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຘານມກາສິ. ຕສ຺ສ ສຸຂຸມາລານໍ ປາທຕລານໍ ອນ຺ຕນ຺ເຕຫິ ໂຜຏາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ, ຈງ຺ກໂມ ເອກໂລຫິໂຕວ ອໂຫສິ. ປາເທສຸ ອວຫນ຺ເຕສຸ ຊຓ຺ຓຸເກຫິປິ ຫຕ຺ເຖຫິປິ ວາຍມິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມຕິ. ເອວໍ ວີຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ໂອຠາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ອຎ຺ໂຎປິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ມາທິໂສວ ຠເວຍ຺ຍ. ອຫໍ ໂຂ ປນ ເອວໍ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ອທ຺ຘາ ເນວາຫໍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ, ນ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ, ນ ເນຍ຺ໂຍ, ປທປຣເມນ ມຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ກິໍ ເມ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ, ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂຠເຄ ຈ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ເຖຣສ຺ສ ວິຕກ຺ກໍ ຎຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂລຫິເຕນ ຜຸຏ຺ຐໍ ຈງ຺ກມໍ ທິສ຺ວາ ເຖຣໍ ວີໂຓວາເທນ (ມຫາວ. ໒໔໓) ໂອວທິຕ຺ວາ ວີຣິຍສມຖໂຍຊນຕ຺ຖາຍ ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕ຺ວາ ຄິຊ຺ຌກູຏເມວ ຄໂຕ. ໂສຓຕ຺ເຖໂຣປິ ທສພລສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ໂອວາທໍ ລຠິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ເຖຣໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ໂສຓກຸຏິກຓ຺ຓຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໖. ອຏ຺ຐເມ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານນ຺ຕິ ວາກ຺ກຣຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຈນກິຣິຍາ, ມຘຸຣວຈນານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ເຖໂຣ ທສພເລນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຘຸເຣນ ສເຣນ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ໂສໂຓຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ໂກຏິອຄ຺ຆນກໍ ປນ ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນໍ ຘາເຣສິ. ຕສ຺ມາ ກຸຏິກຓ຺ໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂກຏິກຓ຺ໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ປຸຣິມນເຍເນວ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ອຄ຺ເຄນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຕຸມ຺ເຫ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປຍິຕ຺ຖ, ອຫມ຺ປິ ອິມສ຺ສ ອຘິກາຣກມ຺ມສ຺ສ ຜເລນ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຕຖາຣູໂປ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສປິ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ທສພລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ກາຬິຍາ ນາມ ກຸຣຣຆຣິກາຍ ອຸປາສິກາຍ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ສາ ປຣິປກ຺ເກ ຄພ຺ເຠ ຣາຊຄຫນຄເຣ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລນິເວສນໍ ອາຄຕາ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອິສິປຕເນ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ເອໂກ ອຏ຺ຐວີສຕິຍາ ຍກ຺ຂເສນາປຕີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສາຕາຄິໂຣ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ເອວໍ ມຘຸຣຘມ຺ມກຖາ ມມ ສຫາເຍນ ເຫມວເຕນ ສຸຕາ ນ ສຸຕາ’’ຕິ? ໂສ ເທວສງ຺ຆສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ມມ ສຫາໂຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ນ ຊານາຕິ, ຄຈ຺ຉາມິ ທສພລສ຺ສ ເຈວ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສ຺ສາມິ, ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ມຎ຺ຈ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊຄຫມຕ຺ຖເກນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປາຍາສິ.

ເຫມວໂຕປິ ຕິໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ຫິມວນ຺ຕໍ ອກາລປຸປ຺ຜິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມມ ສຫາເຍນ ສາຕາຄິເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຫິມວນ຺ຕກີຬິຕໍ ກີຬິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊຄຫມຕ຺ຖເກເນວ ປາຍາສິ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຄ຺ຄພລກາຍາ ກຸລຆຣິກາຍ ກາຬິອຸປາສິກາຍ ນິເວສນມຕ຺ຖເກ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ສ ປຣິສາ, ມຍໍ ສາຕາຄິຣສ຺ສ. ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ສ ປຣິສາ, ມຍໍ ເຫມວຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ຍກ຺ຂເສນາປຕີນໍ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ເຕປິ ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ອຸປາສິກາຍ ນິເວສນມຕ຺ຖເກ ສມາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ສາຕາຄິໂຣ ເຫມວຕໍ ອາຫ – ‘‘ກຫໍ, ສມ຺ມ, ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ? ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ສມ຺ມາຕິ. ກິໍກາຣຓາຕິ? ຫິມວນ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜິຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ກີຬິສ຺ສາມີຕິ. ຕ຺ວໍ ປນ, ສມ຺ມ, ກຫໍ ຄຈ຺ຉສີຕິ? ຕວ ສນ຺ຕິກໍ, ສມ຺ມາຕິ. ກິໍກາຣຓາຕິ? ຕ຺ວໍ ຫິມວນ຺ຕສ຺ສ ເກນ ປຸປ຺ຜິຕຠາວໍ ຊານາສີຕິ? ນ ຊານາມິ, ສມ຺ມາຕິ. ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ກມ຺ເປຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາໂຓ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕານໍ ມຊ຺ເຌ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຠາວໍ ນ ຊານາສີຕິ? ນ ຊານາມິ, ສມ຺ມາຕິ. ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກເມວ ຐານໍ ປຸປ຺ຜິຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາສິ, ຕສ຺ສ ປນ ປຸຣິສສ຺ສ ສກ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ສກລທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ ເອກມາລາຄຸຬສທິສໍ ອຊ຺ຊ ຊາຕໍ ສມ຺ມາຕິ. ມາລາ ຕາວ ປຸປ຺ຜນ຺ຕຸ, ຕຍາ ໂສ ສຕ຺ຖາ ອກ຺ຂີນິ ປູເຣຕ຺ວາ ທິຏ຺ໂຐຕິ. ອາມ, ສມ຺ມ, ສຕ຺ຖາ ຈ ເມ ທິຏ຺ໂຐ, ຘມ຺ໂມ ຈ ສຸໂຕ, ອມຕຎ຺ຈ ປີຕໍ. ອຫໍ ‘‘ເອຕໍ ອມຕຘມ຺ມໍ ຕມ຺ປິ ຊານາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕສ຺ມິ, ສມ຺ມາຕິ. ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ຕານໍເຍວ ອຸປາສິກາ ສິຣິສຍນໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ນິສິນ຺ນາ ຕໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ເທ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ‘‘ອຍໍ ສທ຺ໂທ ອຸທ຺ຘໍ, ນ ເຫຏ຺ຐາ, ອມນຸສ຺ສຠາສິໂຕ, ໂນ ມນຸສ຺ສຠາສິໂຕ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສຕາ ປຄ຺ຄຫິຕມານສາ ຫຸຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຕໂຕ –

‘‘ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣໂສ ອຸໂປສໂຖ (ອິຕິ ສາຕາຄິໂຣ ຍກ຺ໂຂ),

ທິພ຺ພາ ຣຕ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ;

ອໂນມນາມໍ ສຕ຺ຖາຣໍ,

ຫນ຺ທ ປສ຺ສາມ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໕໓) –

ເອວໍ ສາຕາຄິເຣນ ວຸຕ຺ເຕ –

‘‘ກຈ຺ຈິ ມໂນ ສຸປຓິຫິໂຕ (ອິຕິ ເຫມວໂຕ ຍກ຺ໂຂ),

ສພ຺ພຠູເຕສຸ ຕາທິໂນ;

ກຈ຺ຈິ ອິຏ຺ເຐ ອນິຏ຺ເຐ ຈ,

ສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ວສີກຕາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໕໔);

ເອວໍ ເຫມວໂຕ ສຕ຺ຖຸ ກາຍສມາຈາຣຎ຺ຈ ອາຊີວຎ຺ຈ ມໂນສມາຈາຣຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິ. ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ສາຕາຄິໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເອວໍ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣວຓ຺ຓຄຸຓວຓ຺ຓກຖນວເສນ ເຫມວຕສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ນິຏ຺ຐິເຕ ເຫມວໂຕ ສຫາຍກສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ.

ອຖ, ກາຬີ ອຸປາສິກາ, ປຣສ຺ສ ຘມ຺ເມ ເທສີຍມາເນ ຕຖາຄຕໍ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາວ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສວປ຺ປສາທໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊມານາ ວິຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ສພ຺ພມາຕຸຄາມານໍ ອນ຺ຕເຣ ປຐມກໂສຕາປນ຺ນາ ສພ຺ພເຊຏ຺ຐິກາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສາ ສຫ ໂສຕາປຕ຺ຕິຠາເວນ ຕເມວ ຣຕ຺ຕິໍ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ຊາຕໍ, ປຏິລທ຺ຘທາຣກສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ໂສໂຓຕິ ນາມໍ ອກາສິ. ສາ ຍຖາຣຸຈິຍາ ກຸລເຄເຫ ວສິຕ຺ວາ ກຸລຆຣເມວ ອຄມາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອຸປວຕ຺ເຕ ປພ຺ພເຕ ປຏິວສຕິ. ອຸປາສິກາ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເຖໂຣ ນິພທ຺ຘໍ ຕສ຺ສາ ນິເວສນໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສຓທາຣໂກປິ ນິພທ຺ຘໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວິຈຣນ຺ໂຕ ວິສ຺ສາສິໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ເຖໂຣ ຕໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸກາໂມ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ຄຓໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ສຸຕ຺ຕນິປາຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ໂສຓ, ຕຍິ ຄເຕ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ເຌສິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖສ຺ສສິ. ສຕ຺ຖາ ຕວ ຘມ຺ມກຖາຍ ປສີທິຕ຺ວາ ຕຸຍ຺ຫໍ ວຣໍ ທສ຺ສຕິ. ຕ຺ວໍ ວຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຫິ, ມມ ວຈເນນ ທສພລສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທາຫີ’’ຕິ. ໂສ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ມາຕຸອຸປາສິກາຍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ສາປິ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມໍ ກມ຺ພລໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ວສນຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣາຫີ’’ຕິ ກມ຺ພລໍ ອທາສິ. ໂສຓຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ອາທາຍ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຕ຺ຖຸ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ນເວລາຍເມວ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອານນ຺ທ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເສນາສນໍ ຊານາຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍເຍວ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ອຸສ຺ສາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ອຕ຺ຖຣິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ພຫຸເທວຣຕ຺ຕິໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ, ອາຍສ຺ມາປິ ໂຂ ໂສໂຓ ພຫຸເທວຣຕ຺ຕິໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ. ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ວຸຏ຺ຐາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ໂສຓສ຺ສ ກາຍທຣໂຖ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ໂສຓໍ ອຊ຺ເຌສິ – ‘‘ປຏິຠາຕຸ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສຓຕ຺ເຖໂຣ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ອວິນາເສນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄິຍານິ ສຸຕ຺ຕານິ (ສຸ. ນິ. ໗໗໒ ອາທໂຍ) ອຠາສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ຠຄວາ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ສຸຄ຺ຄຫິໂຕ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ໂມ, ມຍາ ເທສິຕກາເລ ຈ ອຊ຺ຊ ຈ ເອກສທິສາວ ເທສນາ, ກິຎ຺ຈິ ອູນໍ ວາ ອຘິກໍ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປສນ຺ນຠາວໍ ປກາເສສິ. ໂສຓຕ຺ເຖໂຣປິ ‘‘ອຍໍ ໂອກາໂສ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວຈເນນ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນ ຄເຓນ ອຸປສມ຺ປທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ວເຣ ຍາຈິ, ສຕ຺ຖາ ອທາສິ. ປຸນ ເຖໂຣ ມາຕຸອຸປາສິກາຍ ວຈເນນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປາສິກາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວສນຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ ກມ຺ພໂລ ປຫິໂຕ’’ຕິ ກມ຺ພລໍ ທຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ເຖຣສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕເມວ.

ອິຕິ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ອຏ຺ຐ ວເຣ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ປຸນທິວເສ ມາຕຸອຸປາສິກາຍ ນິເວສນທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຸປາສິກາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ກິຣ ເມ ທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠຊນໍ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ເຕ, ຕາຕ, ທສພໂລ’’ຕິ? ອາມ ອຸປາສິເກຕິ. ວນ຺ທິໂຕ ເຕ ມມ ວຈເນນາຕິ? ອາມ ວນ຺ທິໂຕ, ໂສປິ ຈ ເມ ກມ຺ພໂລ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐາເນ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຕຕິ. ກິໍ, ຕາຕ, ຕຍາ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖາ ກຖິຕາ, ສຕ຺ຖາຣາ ຈ ເຕ ສາຘຸກາໂຣ ທິນ຺ໂນຕິ? ຕຍາ ກຖໍ ຎາຕໍ ອຸປາສິເກຕິ? ຕາຕ, ມຍ຺ຫໍ ເຄເຫ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ທສພເລນ ຕຸຍ຺ຫໍ ສາຘຸກາຣໍ ທິນ຺ນທິວເສ ‘‘ສກລທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ເທວຕາ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສູ’’ຕິ ອາຫ – ຕາຕ, ຕຍາ ກຖິຕຘມ຺ມກຖໍ ພຸທ຺ຘານໍ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ປຈ຺ຈາສີສາມີຕິ. ເຖໂຣ ມາຕຸ ກຖໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສາ ຕສ຺ສ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມກຖໍ ກຖາເປສີຕິ ວຕ຺ຖຸ ເອຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ສີວລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໗. ນວເມ ລາຠີນໍ ຍທິທໍ ສີວລີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ລາຠີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສີວລິຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ລາຠີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ອຫມ຺ປິ ອິມິນາ ອຘິກາຣກມ຺ເມນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂສ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ລາຠີນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ປຕ຺ຖນາ ອນາຄເຕ ໂຄຕມສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສີພຸທ຺ຘກາເລ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣໂຕ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣວາສິໂນ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ສາກຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສາກຈ຺ຉິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ທານໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕ ເອກທິວສໍ ສພ຺ເພວ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທານໍ ເທນ຺ຕາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ທານມຸເຂ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຘຸຎ຺ຈ ຄຸຬທຘິຎ຺ຈ ນ ອທ຺ທສໍສຸ. ເຕ ‘‘ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຊນປທໂຕ ນຄຣໍ ປວິສນມຄ຺ເຄ ປຸຣິສໍ ຐເປສຸໍ. ຕທາ ເອສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຄາມໂຕ ຄຸຬທຘິວາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກິຎ຺ຈິເທວ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນຄຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ‘‘ໂຘຕຫຕ຺ຖປາໂທ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນງ຺ຄລສີສມຕ຺ຕໍ ນິມ຺ມກ຺ຂິກໍ ທຓ຺ຑກມຘຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຎ຺ເຎນ ເມ ອິທໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສຕິ. ນາຄເຣຫິ ຐປິຕປຸຣິໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ກສ຺ສິມໍ ອາຫຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ນ ກສ຺ສຈິ ສາມິ, ວິກ຺ກິຓິຕຸໍ ປນ ເມ ອິທໍ ອານີຕນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ, ໂຠ ປຸຣິສ, ອິມໍ ກຫາປຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕໍ ມຘຸຎ຺ຈ ຄຸຬທຘິຎ຺ຈ ເທຫີຕິ.

ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ນ ພຫຸມູລໍ, ອຍຎ຺ຈ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ພຫຸໍ ເທຕິ, ວີມໍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ‘‘ນາຫໍ ເອກກຫາປເຓນ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ຍທິ ເອວໍ, ທ຺ເວ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຫີຕິ. ທ຺ວີຫິປິ ນ ເທມີຕິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ວຑ຺ຒນ຺ຕໍ ວຑ຺ຒນ຺ຕໍ ສຫສ຺ສໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຕິອຎ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ໂຫຕຸ ຕາວ, ອິມສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອິທໍ ນ ພຫຸອຄ຺ຆນກໍ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ພຫຸໍ ເທສິ, ເກນ ກມ຺ເມນ ອິທໍ ຄຓ຺ຫາສີ’’ຕິ? ອິຘ, ໂຠ, ນຄຣວາສິໂນ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສີທສພລສ຺ສ ທານໍ ເທນ຺ຕາ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ທານມຸເຂ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ປຣິເຍສນ຺ຕິ. ສເຈ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ນ ລຠິສ຺ສນ຺ຕິ, ນາຄຣານໍ ປຣາຊໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມີຕິ. ກິໍ ປເນຕໍ ນາຄຣານເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທາຕຸໍ ອວາຣິຕເມຕນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ ໂກຈິ ນາຄຣານໍ ທາເນ ເອກທິວສໍ ສຫສ຺ສໍ ທາຕາຕິ? ນຕ຺ຖິ ສມ຺ມາຕິ. ອິເມສໍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກຠາວໍ ຊານາສີຕິ? ອາມ ຊານາມີຕິ. ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉ, ນາຄຣານໍ ອາຈິກ຺ຂ – ‘‘ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອິມານິ ທ຺ເວ ມູເລນ ນ ເທຕິ, ສຫຕ຺ເຖເນວ ທາຕຸກາໂມ, ຕຸມ຺ເຫ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກາຣຓາ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ກາ ໂຫຖາ’’ຕິ. ຕ຺ວໍ ປນ ເມ ອິມສ຺ມິໍ ທານມຸເຂ ເຊຏ຺ຐກຠາວສ຺ສ ກາຍສກ຺ຂີ ໂຫຫີຕິ.

ໂສ ຄາມວາສີ ປຣິພ຺ພຍຕ຺ຖໍ ຄຫິຕມາສເກນ ປຎ຺ຈກຏຸກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ທຘິໂຕ ກຎ຺ຊິຍໍ ວາເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຘຸປຏລໍ ປີເຬຕ຺ວາ ປຎ຺ຈກຏຸກຈຸຓ຺ເຓນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປທຸມິນິປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ອາທາຍ ທສພລສ຺ສ ອວິທູເຣ ຐາເນ ນິສີທິ. ມຫາຊເນນ ອາຫຣິຍມານສ຺ສ ສກ຺ກາຣສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕວາຣໍ ໂອໂລກຍມາໂນ ໂອກາສໍ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ທຸຄ຺ຄຕປຓ຺ຓາກາໂຣ, ອິມໍ ເມ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ຈຕຸມຫາຣາຊທຕ຺ຕິເຍນ ເສລມເຍນ ປຕ຺ເຕນ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ທິຍ຺ຍມານໍ ນ ຂີຍຕິ, ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ນິຏ຺ຐິຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ເມ ຠຄວາ ອຊ຺ຊ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣວາສິເກຫິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສກ຺ກາໂຣ ອາຫຣິຍມາໂນ, ອຫມ຺ປິ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຠເວ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕຸ ກຸລປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈ ນຄຣວາສີນຎ຺ຈ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສຸປ຺ປວາສາຍ ຣາຊຘີຕາຍ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາຍໍ ປາຕຎ຺ຈ ປຓ຺ຓາກາຣສຕານິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ສຸປ຺ປວາສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ປຸຎ຺ຎວີມໍສນຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ເຖນ ພີຊປຈ຺ຉິໍ ຜຸສາເປນ຺ຕິ, ເອເກກພີຊໂຕ ສລາກສຕມ຺ປິ ສລາກສຫສ຺ສມ຺ປິ ນິຄຈ຺ຉຕິ. ເອກກຣີສເຂຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ສຏ຺ຐິປິ ສກຏານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ໂກຏ຺ຐປູຣຓກາເລປິ ໂກຏ຺ຐທ຺ວາຣໍ ຫຕ຺ເຖນ ຜຸສາເປນ຺ຕິ, ຣາຊຘີຕາຍ ປຸຎ຺ເຎນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ປຸນ ປູຣຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓຠຕ຺ຕກຸມ຺ຠິໂຕປິ ‘‘ຣາຊຘີຕາຍ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ເທນ຺ຕານໍ ຍາວ ນ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ນ ຕາວ ຠຕ຺ຕໍ ຂີຍຕິ. ທາຣເກ ກຸຈ຺ຉິຄເຕເຍວ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກມິໍສຸ.

ຄພ຺ເຠ ປນ ປຣິປກ຺ເກ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠສິ. ສາ ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປຸເຣ ມຣຓາ ຊີວມານາວ ທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ອິມໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຫິ, ຍຎ຺ຈ ສຕ຺ຖາ ວເທຕິ, ຕໍ ສາຘຸກໍ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ກເຖຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສາສນໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຸຂິນີ ໂຫຕຸ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ, ສຸຂິນີ ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາມາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາເຍວ ສຸປ຺ປວາສາຍ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ຘມກຣຓາ ອຸທກໍ ວິຍ ຄພ຺ໂຠ ນິກ຺ຂມິ, ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນຊໂນ ອສ຺ສຸມຸໂຂວ ຫສິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ມຫາຊໂນ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ຕສາສນໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ເຕສໍ ອິງ຺ຄິຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ທສພເລນ ກຖິຕກຖາ ນິປ຺ຜນ຺ນາ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ຣາຊຘີຕາຍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊຘີຕາ ‘‘ຕຍາ ນິມນ຺ຕິຕໍ ຊີວິຕຠຕ຺ຕເມວ ມງ຺ຄລຠຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຈ຺ຉ ສຕ຺ຕາຫໍ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ອກາສິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ທາຣໂກ ສພ຺ເພສໍ ຎາຕີນໍ ສນ຺ຕຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພາເປນ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ ສີວລິທາຣໂກຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຄພ຺ເຠ ວສິຕຕ຺ຕາ ຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພກມ຺ມກ຺ຂໂມ ອໂຫສິ. ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຘມ຺ມປເທ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ໂຍມໍ ປລິປຖໍ ທຸຄ຺ຄໍ, ສໍສາຣໍ ໂມຫມຈ຺ຈຄາ;

ຕິຓ຺ໂຓ ປາຣງ຺ຄໂຕ ຌາຍີ, ອເນໂຊ ອກຖໍກຖີ;

ອນຸປາທາຍ ນິພ຺ພຸໂຕ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໑໔);

ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ຕຍາ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂຣາສິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ລຠມາໂນ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ສຸປ຺ປວາສາ ຕໍ ທາຣກໍ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ກິໍ ກເຖຕິ, ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ? ອຕ຺ຕນາ ອນຸຠູຕໍ ຄພ຺ຠວາສທຸກ຺ຂໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ ວທຕີຕິ. ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາເຊຖ ນນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊນ຺ໂຕ, ‘‘ສີວລິ, ນ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎນ ໂອວາເທນ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຍາ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ອນຸຠູຕທຸກ຺ຂເມວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂາຫີ’’ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາຊນເມວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາໂຣ, ຍໍ ປນ ມຍາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕມຫໍ ຊານິສ຺ສາມີຕິ. ໂສ ປຐມເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂອຫາຣິຕກ຺ຂເຓເຍວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ທຸຕິຍາຍ ໂອຫາຣິຕກ຺ຂເຓ ສກທາຄາມິຜເລ, ຕຕິຍາຍ ອນາຄາມິຜເລ. ສພ຺ເພສໍເຍວ ປນ ເກສານໍ ໂອໂຣປນຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈ ອປຈ຺ຉາ ອປຸຣິມາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ຍທິຈ຺ຉກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ.

ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຎ຺ຎໍ ວີມໍສິສ຺ສາມິ, ປຎ຺ຈ ເມ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຄຓ຺ຫ, ສີວລີຕິ. ໂສ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕາຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຏວິມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ປຐມໍ ທິຏ຺ຐາ ນິຄ຺ໂຣເຘ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ທານໍ ອທາສິ. ອິຕິ ໂສ –

‘‘ນິຄ຺ໂຣຘໍ ປຐມໍ ປສ຺ສິ, ທຸຕິຍໍ ປຓ຺ຑວປພ຺ພຕໍ;

ຕຕິຍໍ ອຈິຣວຕິຍໍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວຣສາຄຣໍ.

‘‘ປຎ຺ຈມໍ ຫິມວນ຺ຕໍ ໂສ, ຉຏ຺ຐໍ ຉທ຺ທນ຺ຕຸປາຄມິ;

ສຕ຺ຕມໍ ຄນ຺ຘມາທນໍ, ອຏ຺ຐມໍ ອຖ ເຣວຕ’’ນ຺ຕິ.

ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ທິວສາເນວ ທານໍ ອທໍສຸ. ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພເຕ ປນ ນາຄທຕ຺ຕເທວຣາຊາ ນາມ ສຕ຺ຕທິວເສສຸ ເອກທິວສໍ ຂີຣປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທາສິ, ເອກທິວສໍ ສປ຺ປິປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທາສິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ເນວ ເຘນຸໂຍ ທຸຍ຺ຫມານາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ນ ທຘິນິມ຺ມຖນໍ, ກຸໂຕ ເຕ, ເທວຣາຊ, ອິມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ກາເລ ຂີຣສລາກຠຕ຺ຕທານສ຺ເສຕໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ ເທວຣາຊາ ອາຫ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ຂທິຣວນິຍເຣວຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໘. ທສເມ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຕ຺ຕານໍ, ພລວສທ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວກ຺ກລິຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ຫິ ສທ຺ຘາ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ເຖຣສ຺ສ ປນ ຫາເປຕພ຺ພາ ຊາຕາ. ຕສ຺ມາ ໂສ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວກ຺ກລີຕິ ປນສ຺ສ ນາມໍ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫມ຺ປິ ອິມິນາ ອຘິກາຣກມ຺ເມນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສປິ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ວກ຺ກລີຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ທສພລໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອຕິຕ຺ໂຕ ທສພເລນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ວິຈຣຕິ. ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣີຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ. ໂສ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ນິພທ຺ຘໍ ທສພລສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ນ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຐເປຕ຺ວາ ອາຫາຣກຣຓເວລໍ ອວເສສກາເລ ຍຕ຺ຖ ຐິເຕນ ສກ຺ກາ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ປຫາຍ ທສພລໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ວິຫຣຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຎາຓປຣິປາກໍ ອາຄເມນ຺ໂຕ ທີຆມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ຕສ຺ມິໍ ຣູປທສ຺ສນວເສເນວ ວິຈຣນ຺ເຕ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິສ຺ສ ຎາຓໍ ປຣິປາກຄຕໍ, ສກ຺ກາ ເອຕໍ ໂພເຘຕຸ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ ເຕ, ວກ຺ກລິ, ອິມິນາ ປູຕິກາເຍນ ທິຏ຺ເຐນ, ໂຍ ໂຂ, ວກ຺ກລິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕິ. ໂຍ ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ. ຘມ຺ມຎ຺ຫິ, ວກ຺ກລິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ມໍ ປສ຺ສຕິ, ມໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖຣິ ເອວໍ ໂອວທນ຺ເຕປິ ເຖໂຣ ທສພລສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ປຫາຍ ເນວ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສໍເວຄໍ ອລຠິຕ຺ວາ ພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ‘‘ອເປຫິ, ວກ຺ກລີ’’ຕິ ເຖຣໍ ປຓາເມຕິ. ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ອາເທຍ຺ຍວຈນາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຏິປ຺ຜຣິຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເຕມາສໍ ທສພລສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ອາຄນ຺ຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ທານິ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຕຖາຄເຕນມ຺ຫິ ປຓາມິໂຕ, ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ນ ລຠາມິ, ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິເຕນາ’’ຕິ ຄິຊ຺ຌກູຏປພ຺ພເຕ ປປາຕຏ຺ຐານໍ ອຠິຣຸຫິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ກິລມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ມມ ສນ຺ຕິກາ ອສ຺ສາສໍ ອລຠນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ນາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວ ມຫນ຺ຕໍ ໂສກສລ຺ລໍ ປຫີນໍ. ສຕ຺ຖາ ສຸກ຺ຂຕຬາເກ ໂອຆໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ພລວປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ຘມ຺ມປເທ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ຠິກ຺ຂຸ, ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ອຘິຄຈ຺ເຉ ປທໍ ສນ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໘໑);

ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ‘‘ເອຫິ, ວກ຺ກລີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ເຖໂຣ ‘‘ທສພໂລ ເມ ທິຏ຺ໂຐ, ເອຫີຕິ ອວ຺ຫາຍນມ຺ປິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ພລວປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາວ ທສພລສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ອາກາເສ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ປຐມປາເທນ ປພ຺ພເຕ ຐິໂຕເຍວ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕຄາຖໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາກາເສເຍວ ປີຕິໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທມາໂນວ ໂອຕຣິ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ທຸຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໓. ຕຕິຍເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

໒໐໙. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ສິກ຺ຂາກາມານນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ກາມຍມານານໍ ສມ຺ປິຍາຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຫຸໂລຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ຣາຫຸລຕ຺ເຖຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຖໂຣ ກິຣ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖປູຣໍ ວາລິກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ອຊ຺ຊ ທສພລສ຺ສ ເຈວ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານຎ຺ຈ ສນ຺ຕິກາ ເອຕ຺ຕກໍ ໂອວາທຎ຺ເຈວ ອນຸສາສນິຎ຺ຈ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ເຖຕິ. ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາກາມານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕຕິ.

໒໑໐. ທຸຕິເຍ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານນ຺ຕິ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິຕານໍ. ຣຏ຺ຐປາໂລຕິ ຣຏ຺ຐໍ ປາເລຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ຠິນ຺ນໍ ວາ ຣຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ເຖ ກຸເລ ຊາໂຕຕິປິ ຣຏ຺ຐປາໂລຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ຈຸທ຺ທສຠຕ຺ຕຈ຺ເຉເທ ກຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ. ຕສ຺ມາ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຣາຫຸລ-ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອິເມສໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ເຖຣານໍ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ເອເຕ ກິຣ ທ຺ເວປິ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ຄຫປຕິມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕສໍ ທຫຣກາເລ ນາມໍ ວາ ໂຄຕ຺ຕໍ ວາ ນ ກຖິຍຕິ. ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ປນ ຆຣາວາເສ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ອຸໂຠປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕນໂກຏ຺ຐາຄາຣກມ຺ມິເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອປຣິມາຓໍ ຘນໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ອິມໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນຣາສິໍ ອຍ຺ຍກປຍ຺ຍກາທໂຍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ອມ຺ເຫຫິ ທານິ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ອິມໍ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເຕ ອຸໂຠປິ ຊນາ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ມຫາທານໍ ທາຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາ. ເອໂກ ອຕ຺ຕໂນ ທານຄ຺ເຄ ອາຄຕາຄຕຊນໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທີສຸ ຍສ຺ສ ຍໍ ປຏິຠາຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອທາສິ, ຕສ຺ສ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອາຄຕປາໂກຕິ ນາມໍ ຊາຕໍ. ອິຕໂຣ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ຄຫິຕຄຫິຕຠາຊນໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ສປິ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອນຄ຺ຄປາໂກຕິ ນາມໍ ຊາຕໍ, ອປ຺ປມາຓປາໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕ ອຸໂຠປິ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ມຸຂໂຘວນຕ຺ຖໍ ພຫິຄາມໍ ອຄມໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ທ຺ເວ ມຫິທ຺ຘິກາ ຕາປສາ ຠິກ຺ຂາຈາຣຕ຺ຖາຍ ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ສຫາຍການໍ ອວິທູເຣ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ‘‘ມາ ໂນ ເອເຕ ປສ຺ສິໍສູ’’ຕິ ເອກປສ຺ເສ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຕ ອຸໂຠປິ ຊນາ ເຕສໍ ລາພຸຠາຊນາທິປຣິກ຺ຂາຣໍ ສໍວິຘາຍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ຄຕານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມ຺ມ ວນ຺ທິໍສຸ. ອຖ ເນ ຕາປສາ ‘‘ກາຍ ເວລາຍ ອາຄຕຕ຺ຖ ມຫາປຸຎ຺ຎາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ‘‘ອຘຸນາວ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ລາພຸຠາຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂາຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ.

ເຕສຸ ເອໂກ ຕາປໂສ ສປຣິຬາຫກາຍຘາຕຸໂກ ໂຫຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ມຫາສມຸທ຺ທອຸທກໍ ທ຺ເວຘາ ກຕ຺ວາ ປຖວິນ຺ຘຣນາຄຣາຊສ຺ສ ຠວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທຕິ. ໂສ ອຸຕຸສປ຺ປາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ປຖວິນ຺ຘຣນາຄຠວນໍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວທຕິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ຕາ ‘ປຖວິນ຺ຘຣນາຄຠວນໍ ວິຍ ໂຫຕູ’ຕິ ວທຖ, ມຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາມ, ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ອາມ, ກຸຏຸມ຺ພິຍ ອຫໍ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຖວິນ຺ຘຣນາຄຣາຊສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສາ ໂຫຕູ’’ຕິ ວທາມີຕິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຖວິນ຺ຘຣນາຄຣາຊຠວເນ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປສິ.

ອິຕໂຣ ຕາປໂສ ຕາວຕິໍສຠວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຎ຺ເຎ ເສຣິສກວິມາເນ ທິວາວິຫາຣໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣາຊສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສກ຺ກວິມານໍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວທຕິ. ອຖ ນໍ ໂສປິ ກຸຏຸມ຺ພິໂຍ ອິຕໂຣ ສຫາຍໂກ ຕໍ ຕາປສໍ ວິຍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສກ຺ກຠວເນ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ປຕ຺ຖິຕຏ຺ຐາເນສຸເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ.

ປຖວິນ຺ຘຣຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປຖວິນ຺ຘຣນາຄຣາຊາ ນາມ ຊາໂຕ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມນາປສ຺ສ ວຕ ເມ ຐານສ຺ສ ກຸລຸປກຕາປໂສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສິ, ອຸເຣນ ປຣິສກ຺ກິຕ຺ວາ ວິຈຣຓຏ຺ຐານເມຕໍ, ນູນ ໂສ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ຕໍຂເຓເຍວ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕານິ ນາຄນາຏການິ ສພ຺ພທິສາສຸ ຕູຣິຍານິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ໂສ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ມາຓວກວຓ຺ຓີ ອໂຫສິ. ອນ຺ວທ຺ຘມາສຎ຺ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ສກ຺ກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສປິ ວິຣູປກ຺ເຂນ ນາຄຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ສກ຺ກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິ. ອຖ ນໍ ສມີເປ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕກາເລ ‘‘ກຫໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສິ ສມ຺ມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມາ ກເຖສິ, ມຫາຣາຊ, ອຸເຣນ ປຣິສກ຺ກນຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ຕຸມ຺ເຫ ປນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ຖາຕິ. ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ມາ ວິຕກ຺ກຍິ, ປທຸມຸຕ຺ຕຣທສພໂລ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍເຍວ ຐານໍ ປຕ຺ເຖຫິ, ອຸໂຠ ສຸຂໍ ວສິສ຺ສາມາຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ, ເທວ, ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປທຸມຸຕ຺ຕຣທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນາຄຠວເນ ນາຄປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສຊ຺ເຊສິ.

ສຕ຺ຖາ ປຸນທິວເສ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກໍ ສຸມນຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຸມນ, ອຊ຺ຊ ຕຖາຄໂຕ ທູຣໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ເຕປິຏກາ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕາ ຉຬຠິຎ຺ຎາວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ສຕສຫສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ປຖວິນ຺ຘໂຣ ນາຄປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອາຄໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທມຕ຺ຖເກ ມຓິວຓ຺ຓາ ອູມິໂຍ ມທ຺ທມານໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ, ປຣິໂຍສາເນ ສງ຺ຆນວກໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ອຸປເຣວຕສາມເຓຣໍ ນາມ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ອນຈ຺ຉຣິໂຍ ເສສສາວການໍ ເອວຣູໂປ ອິທ຺ຘານຸຠາໂວ, ອິມສ຺ສ ປນ ຕຣຸຓພາລທາຣກສ຺ສ ເອວຣູໂປ ອິທ຺ຘານຸຠາໂວ ອຕິວິຍ ອຈ຺ຉຣິໂຍ’’ຕິ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປາເທສິ.

ອຖສ຺ສ ຠວເນ ທສພເລ ນິສິນ຺ເນ ເສສຠິກ຺ຂູສຸ ໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິສີທນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນເຍວ ອຸປເຣວຕສາມເຓຣສ຺ສ ອາສນໍ ປາປຸຓິ. ນາຄຣາຊາ ຍາຄຸໍ ເທນ຺ໂຕປິ ຂຊ຺ຊກໍ ເທນ຺ໂຕປິ ສກິໍ ທສພລໍ ໂອໂລເກຕິ, ສກິໍ ອຸປເຣວຕສາມເຓຣໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ສຣີເຣ ສຕ຺ຖຸ ສຣີເຣ ວິຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ຕໂຕ ນາຄຣາຊາ ‘‘ອຍໍ ສາມເຓໂຣ ພຸທ຺ຘານໍ ສທິໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາມເຓໂຣ ທສພລສ຺ສ ກິໍ ໂຫຕີ’’ຕິ? ປຸຕ຺ໂຕ, ມຫາຣາຊາຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຫາ ວຕາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ, ເອວຣູປສ຺ສ ໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຠາວໍ ລຠິ. ສຣີຣມ຺ປິສ຺ສ ເອກເທເສນ ພຸທ຺ຘານໍ ສຣີຣສທິສໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ອຘິກາຣກມ຺ມສ຺ສານຸຠາເວນ ອຍໍ ອຸປເຣວໂຕ ວິຍ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ປຖວິນ຺ຘໂຣປິ ປຸນ ອທ຺ຘມາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວິຣູປກ຺ເຂນ ສທ຺ຘິໍ ສກ຺ກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ. ອຖ ນໍ ສມີເປ ຐິຕໍ ສກ຺ໂກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ປຕ຺ຖິໂຕ ເຕ, ສມ຺ມ, ອຍໍ ເທວໂລໂກ’’ຕິ? ນ ປຕ຺ຖິໂຕ ມຫາຣາຊາຕິ. ກິໍ ໂທສໍ ອທ຺ທສາຕິ? ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ອຫໍ ປນ ທສພລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ອຸປເຣວຕສາມເຓຣໍ ປສ຺ສິໍ. ຕສ຺ສ ເມ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ນມິ, ສ຺ວາຫໍ ‘‘ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເອວຣູໂປ ປຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິໍ. ຕ຺ວມ຺ປິ, ມຫາຣາຊ, ເອກໍ ປຕ຺ຖນໍ ກໂຣຫິ, ເຕ ມຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ນ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ. ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອກໍ ມຫານຸຠາວໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຕຣກຸລາ ນຸ ໂຂ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ຠິນ຺ນໍ ຣຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉເທ ກຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ຎຕ຺ວາ ຈ ປນ ອຊານນ຺ໂຕ ວິຍ ທສພລໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ ອຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອນາຄເຕ ໂຄຕມສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສກ຺ໂກປິ ອຕ຺ຕໂນ ເທວປຸຣເມວ ຄໂຕ.

ເຕ ອຸໂຠປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕາ ອເນກສຫສ຺ສກປ຺ເປ ອຕິກ຺ກມິໍສຸ. ອິໂຕ ປນ ທ຺ວານວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ຜຸສ຺ໂສ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສ ປິຕາ ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ, ເວມາຕິກາ ຕໂຍ ກນິຏ຺ຐຠາຕໂຣ. ຣາຊາ ທິວເສ ທິວເສ ‘‘ມຍ຺ຫໍເຍວ ພຸທ຺ໂຘ ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ໂມ ມຍ຺ຫໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ມມາຍນ຺ໂຕ ສຍເມວ ທສພລໍ ນິພທ຺ຘໍ ໂຠຊນໍ ໂຠເຊຕິ.

ອຖສ຺ສ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກຸປິໂຕ. ໂສ ປຸຕ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາຕາ, ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກຸປິໂຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ວາ ມຍາ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຍທິ ອຫໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອິມິນາ ນິຍາເມນ ທສພໂລ ປຣິຈຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເຕ ຕໂຍປິ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕາຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ມຍໍ ໂຈເຣ ວິຘມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຈເຣ ວິຘມິຕ຺ວາ ວິຊິຕສງ຺ຄາມາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປາທມູລິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ຄຕກ຺ຂເຓເຍວ ປິຕາ ວຣໍ ທສ຺ສຕິ, ກຕຣໍ ວຣໍ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ? ອຍ຺ຍາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ທຸລ຺ລຠໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກໍ ຜຸສ຺ສພຸທ຺ຘໍ ປຏິຊຄ຺ຄນວຣໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ເພປິ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ອທ຺ທສໍສຸ. ຕທາ ປິຕາ ເຕສໍ ປສີທິຕ຺ວາ ວຣໍ ອທາສິ. ເຕ ‘‘ເຕມາສໍ ຕຖາຄຕໍ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຣໍ ຍາຈິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ອຍໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອຎ຺ຎໍ ວຣໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ເຎນ ວເຣນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ທາຕຸກາມາ, ເອຕໍເຍວ ໂນ ວຣໍ ເທຖາຕິ. ຣາຊາ ເຕສຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ເຕສຸ ອຕ຺ຕນາ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ນ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຣໍ ເທມິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ທຸຣາສທາ ໂຫນ຺ຕິ ສີຫາ ວິຍ ເອກຈຣາ, ທສພລໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕາ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ.

ເຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ຕຖາຄຕໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ເຕຫິ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສພ຺ເພປິ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ທສສີລານິ ສມາທາຍ ນິຣາມຄນ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ທານຄ຺ຄປຣິວຫນເກ ຕໂຍ ປຸຣິເສ ຐປຍິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ຘນຘຎ຺ຎຸປ຺ປາທໂກ ອໂຫສິ, ເອໂກ ມາປໂກ, ເອໂກ ທານສໍວິຘາຍໂກ. ເຕສຸ ຘນຘຎ຺ຎຸປ຺ປາທໂກ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ພິມ຺ພິສາໂຣ ມຫາຣາຊາ ຊາໂຕ, ມາປໂກ ວິສາໂຂ ອຸປາສໂກ, ທານສໍວິຘາຍໂກ ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖໂຣຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອຍໍ ປນ ຣາຫຸລຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ກາເລ ກິກິສ຺ສ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ປຖວິນ຺ຘຣກຸມາໂຣຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕ ຠຄິນິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕາ ທສພລສ຺ສ ສຕ຺ຕ ປຣິເວຓານິ ກາຣຍິໍສຸ. ປຖວິນ຺ຘໂຣ ໂອປຣຊ຺ຊໍ ລຠິ. ໂສ ຕາ ຠຄິນິໂຍ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກາຣິຕປຣິເວເຓສຸ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເອກໍ ເທຖາ’’ຕິ. ຠາຕິກ, ຕຸມ຺ເຫ ອຸປຣາຊຏ຺ຐາເນ ຐິຕາ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ທາຕພ຺ພໍ, ຕຸມ຺ເຫ ອຎ຺ຎໍ ປຣິເວຓໍ ກໂຣຖາຕິ. ໂສ ຕາສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ວິຫາຣສຕານິ ກາເຣສິ. ປຎ຺ຈ ປຣິເວຓສຕານີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ປຖວິນ຺ຘຣກຸມາໂຣ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ຕສ຺ສ ສຫາຍໂກ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິຕນິຄເມ ຣຏ຺ຐປາລເສຏ຺ຐິເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ອຖ ອມ຺ຫາກໍ ທສພໂລ ອຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາວິຘານໍ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໐໕) ອາຄຕເມວ. ເອວໍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປນສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອຠິຓ຺ຫໂອວາທວເສນ ຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ຣາຫຸໂລປິ ປາໂຕວ ວຸຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ເຖນ ວາລຸກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ທສພລສ຺ສ ເຈວ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານຎ຺ຈ ສນ຺ຕິກາ ອຊ຺ຊ ເອຕ຺ຕກໍ ໂອວາທໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ກຖາ ອຸທປາທິ ‘‘ໂອວາທກ຺ຂໂມ ວຕ ຣາຫຸລສາມເຓໂຣ ປິຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ມຍິ ຄເຕ ເອກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຈ ວຑ຺ຒິສ຺ສຕິ, ຣາຫຸລສ຺ສ ຈ ຄຸໂຓ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ພຸທ຺ຘາສາເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ. ຣາຫຸລສາມເຓຣສ຺ສ ໂອວາທກ຺ຂມຠາວໍ ກເຖມ ຠຄວາຕິ. ສຕ຺ຖາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຣາຫຸລສ຺ສ ຄຸຓທີປນຕ຺ຖໍ ມິຄຊາຕກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖສິ –

‘‘ມິຄໍ ຕິປລ຺ລຕ຺ຖມເນກມາຍໍ,

ອຏ຺ຐກ຺ຂຸຣໍ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕາ ປປາຍິໍ;

ເອເກນ ໂສເຕນ ຉມາ’ສ຺ສສນ຺ໂຕ,

ຉຫິ ກລາຫິຕິໂຠຕິ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໖);

ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກສາມເຓຣກາເລ ‘‘ມາ ເຫວ ໂຂ ຣາຫຸໂລ ທຫຣຠາເວນ ກີຬນຕ຺ຖາຍປິ ສມ຺ປຊານມຸສາ ຠາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອມ຺ພລຏ຺ຐິຍຣາຫຸໂລວາທໍ (ມ. ນິ. ໒.໑໐໗ ອາທໂຍ) ເທເສສິ. ອຏ຺ຐາຣສວສ຺ສິກສາມເຓຣກາເລ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ເຈວ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເຄຫສິຕໍ ວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ, ຣາຫຸລ, ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຫາຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໓) ກເຖສິ. ສໍຍຸຕ຺ຕເກ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໑) ປນ ຣາຫຸໂລວາໂທປິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ (ອ. ນິ. ໔.໑໗໗) ຣາຫຸໂລວາໂທປິ ເຖຣສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣເຍວ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຎາຓປຣິປາກໍ ຎຕ຺ວາ ອວສ຺ສິກຠິກ຺ຂຸກາເລ ອນ຺ຘວເນ ນິສິນ຺ໂນ ຈູຬຣາຫຸໂລວາທໍ (ມ. ນິ. ໓.໔໑໖ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຣາຫຸລຕ຺ເຖໂຣ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິອນາຄາມິເທວຕານໍ ຄຓນາ ນຕ຺ຖິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສິກ຺ຂາກາມານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ສຕ຺ຖຣິ ປນ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ ຈາຣິກາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິຕໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ທສພລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເສຏ຺ຐິຄຫປຕິ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນທ຺ວາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ກມ຺ມໍ, ເອໂກວ ປຸຕ຺ຕໂກ ອໂຫສິ, ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຕຕ຺ຖ, ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອກ຺ໂກສຕິ ປຣິຠາສຕິ. ສຕ຺ຖາ ອທ຺ຘມາສໍ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເຕ ວສິຕ຺ວາ ປຸນ ສາວຕ຺ຖິເມວ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລ ໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ປິຕຸ ນິເວສເນ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ອມຕໍ ວິຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປິຕຣາ ນິມນ຺ຕິໂຕ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ປິຕຸ ນິເວສເນ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕ ອິຕ຺ຖິຊເນ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຊິຍາ ມຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ນາຣາໂຈ ອາກາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ໂກຣພ຺ຍຣຎ຺ໂຎ ມິຄຈີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມງ຺ຄລສິລາປຏ຺ເຏ ນິສິນ຺ໂນ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຈຕຸປາຣິຊຸຎ຺ຎປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຘມ຺ມໍ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໔) ເທເສຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ປຸນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍເຍວ ອາຄໂຕ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໑. ຕຕິເຍ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານນ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ສລາກຄາຫການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ກິຣ ເຖໂຣ ມຫາສຸຠທ຺ທາຍ ນິມນ຺ຕິຕທິວເສ ຕຖາຄເຕ ອຸຄ຺ຄນຄຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ‘‘ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖາ ທູຣໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ສລາກໍ ມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ, ປຎ຺ຈສຕາ ຂີຓາສວາວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຐມເມວ ສີຫນາທໍ ນທິຕ຺ວາ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫິ. ຈູຬສຸຠທ຺ທາຍ ນິມນ຺ຕິຕທິວເສ ຕຖາຄເຕ ສາເກຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ປຐມເມວ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫິ, ສຸນາປຣນ຺ຕຊນປທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕປິ. ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ເຖໂຣ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ກຸຓ຺ຑຘາໂນຕິ ປນສ຺ສ ນາມໍ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ຠູມຏ຺ຐກເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ທີຆາຍຸກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ນາມ ນ ອນ຺ວທ຺ຘມາສິໂກ ອຸໂປສໂຖ ໂຫຕິ. ວິປສ຺ສີທສພລສ຺ສ ຫິ ຉພ຺ພສ຺ສນ຺ຕເຣ ຉພ຺ພສ຺ສນ຺ຕເຣ ອຸໂປສໂຖ ອໂຫສິ, ກສ຺ສປທສພໂລ ປນ ຉຏ຺ເຐ ຉຏ຺ເຐ ມາເສ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ໂອສາເຣສິ. ຕສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ໂອສາຣຓກາເລ ທິສາວາສິກາ ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຍໍ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເມຕ຺ຕິ ອຕິວິຍ ທຬ຺ຫາ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຠທເກ ສຕິ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ? ເຕສໍ ໂອກາສໍ ໂອໂລກຍມານາ ເຕສໍ ອວິທູເຣເນວ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອເຖໂກ ເຖໂຣ ເອກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ສຣີຣວຬຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ອຸທກຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຘຕຫຕ຺ຖປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ຄຸມ຺ພສຠາຄໂຕ ນິກ຺ຂມຕິ. ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອຸຕ຺ຕມຣູປາ ອິຕ຺ຖີ ຫຸຕ຺ວາ ເກເສ ວິຘຸນິຕ຺ວາ ສໍວິຘາຍ ພນ຺ຘນ຺ຕີ ວິຍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປໍສຸໍ ປຸຎ຺ຉມານາ ວິຍ ສາຏກໍ ສໍວິຘາຍ ນິວາສຍມານາ ວິຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປທານຸປທິກາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຸມ຺ພໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ເອກມນ຺ເຕ ຐິໂຕ ສຫາຍກຕ຺ເຖໂຣ ອິມໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ໂທມນສ຺ສຊາໂຕ ‘‘ນຏ຺ໂຐ ທານິ ເມ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ທີຆຣຕ຺ຕານຸຄໂຕ ສິເນໂຫ. ສຈາຫໍ ເອວໍວິຘຠາວໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານໍ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວສ຺ສ ‘‘ຫນ຺ທາວຸໂສ, ຕຸຍ຺ຫໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ, ຕາທິເສນ ປາເປນ ສຫາເຍນ ສທ຺ຘິໍ ເອກມຄ຺ຄໍ ນ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂຸໂນ ຫທຍໍ ຕິຂິຓສຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິທ຺ຘໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ນາເມຕໍ ວທສິ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊານາມິ. ຕ຺ວໍ ປນ ມໍ ອຊ຺ຊ ‘ປາໂປ’ຕິ ວທສິ, ກິໍ ເຕ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ? ກິໍ ອຎ຺ເຎນ ທິຏ຺ເຐນ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ເອວໍວິເຘນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕນ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ? ນຕ຺ເຖຕໍ, ອາວຸໂສ, ມຍ຺ຫໍ, ນາຫໍ ເອວຣູປໍ ມາຕຸຄາມໍ ປສ຺ສາມີຕິ. ຕສ຺ສ ຍາວຕຕິຍໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສາປິ ອິຕໂຣ ເຖໂຣ ກຖໍ ອສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐກາຣຓໍເຍວ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກມຄ຺ເຄນ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ອິຕໂຣປິ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍເຍວ ຄໂຕ.

ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ປວິສນເວລາຍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ເອວຣູໂປ ນາມ ປາປຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖິ, ນາຫໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຸມ຺ມເທວຕາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ມຍາ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ມຫລ຺ລກອຸປາສກວຓ຺ເຓນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປາສກ, ອິມໍ ອຸໂປສຖຄ຺ຄໍ ເອໂກ ປາປຠິກ຺ຂຸ ປວິຏ຺ໂຐ, ອຫໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ນ ກໂຣມີຕິ ວຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ຐິໂຕມ຺ຫີຕິ. ຠນ຺ເຕ, ມາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫຖ, ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ ເອສ ຠິກ຺ຂຸ. ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐມາຕຸຄາໂມ ນາມ ອຫໍ, ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ‘‘ທຬ຺ຫາ ນຸ ໂຂ ອິເມສໍ ເຖຣານໍ ເມຕ຺ຕິ, ໂນ ທຬ຺ຫາ’’ຕິ ລຊ຺ຊິອລຊ຺ຊິຠາວໍ ໂອໂລເກນ຺ເຕນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕນ຺ຕິ. ໂກ ປນ ຕ຺ວໍ ສປ຺ປຸຣິສາຕິ? ອຫໍ ເອກາ ຠຸມ຺ມເທວຕາ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ກເຖນ຺ໂຕວ ທິພ຺ພານຸຠາເວນ ຐຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຂມຖ, ເອຕໍ ໂທສໍ ເຖໂຣ ນ ຊານາຕິ, ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ເຖຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ຄໍ ປເວເສສິ. ໂສ ເຖໂຣ ອຸໂປສຖໍ ຕາວ ເອກຏ຺ຐາເນ ອກາສິ, ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ນ ປຸນ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ອໂຫສີຕິ. ອິມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ກມ຺ມໍ ນ ກຖິຍຕິ, ຈຸທິຕກຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອປຣາປຣໍ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ອປາຍໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ. ສເຈ ປນ ກາເລນ ກາລໍ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຎ຺ເຎນ ເຍນ ເກນຈິ ກໂຕ ໂທໂສ ຕສ຺ເສວ ອຸປຣິ ປຕຕິ. ໂສ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຘານມາຓໂວຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມຫລ຺ລກກາເລ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖີ ຕສ຺ມິໍ ຄາມໍ ປວິສນ຺ເຕ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄາມໍ ປວິສຕິ, ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ນິກ຺ຂມຕິ. ວິຫາຣໍ ປວິສນ຺ເຕປິ ປວິສຕິ, ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕປິ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອວໍ ນິຈ຺ຈານຸພນ຺ຘາ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ປຸຣິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ສາ ອຎ຺ເຎສໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ.

ຄາເມ ຍາຄຸຠິກ຺ຂໍ ທທມານາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ເອໂກ ຍາຄຸອຸຬຸງ຺ໂກ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ເອໂກ ອິມິສ຺ສາ ອມ຺ຫາກໍ ສຫາຍິກາຍາ’’ຕິ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ມຫຕີ ວິເຫສາ ໂຫຕິ. ວິຫາຣໍ ຄຕມ຺ປິ ນໍ ສາມເຓຣາ ເຈວ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ຈ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຘາໂນ ໂກຓ຺ໂຑ ຊາໂຕ’’ຕິ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣຕິ ນາມໍ ຊາຕໍ. ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ເຕຫິ ກຍິຣມານໍ ເກຬິໍ ສຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ໂກຓ຺ຑາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາຍາ ໂກຓ຺ຑາ, ອາຈຣິຍາ ໂກຓ຺ຑາ’’ຕິ ວທຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ກຸຓ຺ຑຘາໂນ ທຫຣສາມເຓເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອວໍ ຜຣຸສວາຈໍ ວທຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ວເທສີ’’ຕິ ອາຫ. ຠນ຺ເຕ, ນິພທ຺ຘໍ ວິເຫສໍ ອສຫນ຺ໂຕ ເອວໍ ກເຖມີຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມໍ ຍາວຊ຺ຊທິວສາ ຊີຣາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສິ, ປຸນ ເອວຣູປໍ ຜຣຸສໍ ມາ ວທ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫ –

‘‘ມາໂວຈ ຜຣຸສໍ ກຎ຺ຈິ, ວຸຕ຺ຕາ ປຏິວເທຍ຺ຍຸ ຕໍ;

ທຸກ຺ຂາ ຫິ ສາຣມ຺ຠກຖາ, ປຏິທຓ຺ຑາ ຜຸເສຍ຺ຍຸ ຕໍ.

‘‘ສເຈ ເນເຣສິ ອຕ຺ຕານໍ, ກໍໂສ ອຸປຫໂຕ ຍຖາ;

ເອສ ປຕ຺ໂຕສິ ນິພ຺ພານໍ, ສາຣມ຺ໂຠ ເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໓໓-໑໓໔);

ອິມຎ຺ຈ ປນ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣຓຠາວໍ ໂກສລຣຎ຺ໂຎປິ ກຖຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠເຓ, ວີມໍສຖາ’’ຕິ ເປເສຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ມນ຺ເທເນວ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຖໂຣ ສູຈິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ສາປິສ຺ສ ອິຕ຺ຖີ ອວິທູເຣ ຐາເນ ຐິຕາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິທໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ເຖຣສ຺ສ ວສນປຓ຺ຓສາລໍ ປວິຏ຺ຐາ ວິຍ ອໂຫສິ. ຣາຊາປິ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອທິສ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ມາຕຸຄາໂມ, ເຖຣສ຺ສ ເອໂກ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ປຐມໍ ເຖຣສ຺ສ ສມີເປນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ເຖຣໍ ອວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອຠູຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຄມ຺ມ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑເກນ ນ ກິລມຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ວຏ຺ຏຕິ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍສ຺ສ ກຖໍ, ເອວຣູເປນ ຈ ປຣິກ຺ກິເລເສນ ສທ຺ຘິໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເກ ນາມ ປສີທິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂວ ກຕ຺ຖຈິ ຄມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ມາ ປມຊ຺ຊິຕ຺ຖາ’’ຕິ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂຠຊນສປ຺ປາເຍນ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາ ອິຕ຺ຖີ ອນ຺ຕຣຘາຍິ.

ມຫາສຸຠທ຺ທາ ອຸຄ຺ຄນຄເຣ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຸເລ ວສມານາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ມໍ ອນຸກມ຺ປຕູ’’ຕິ ອຸໂປສຖໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນິຣາມຄນ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິປາສາທຕເລ ຐິຕາ ‘‘ອິມານິ ປຸປ຺ຜານິ ອນ຺ຕເຣ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ, ທສພໂລ ອິມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສ຺ເວ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສຸມນປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ປຸປ຺ຜານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາເວລາຍ ສຕ຺ຖຸ ມຕ຺ຖເກ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ສຸມນປຸປ຺ຜວິຕານໍ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕເນວ ສຸຠທ຺ທາຍ ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ທ, ມຍໍ ອຊ຺ຊ ທູຣໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄມິສ຺ສາມ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອທຕ຺ວາ ອຣິຍານໍເຍວ ສລາກໍ ເທຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖາ ອຊ຺ຊ ທູຣໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ, ອຣິຍາວ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ. ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອາຫຣາວຸໂສ, ສລາກ’’ນ຺ຕິ ປຐມໍເຍວ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ອານນ຺ທາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕາທິສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສລາກໍ ນ ທາເປຕິ, ອຣິຍານໍເຍວ ທາເປຕີ’’ຕິ ວິຕກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ສລາກໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ກຸຓ຺ຑຘານສ຺ສ ສລາກາ ທາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ອສ຺ສ, ອຖ ສຕ຺ຖາ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ຠວິສ຺ສຕິ ເອກໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກຸຓ຺ຑຘານສ຺ສ ສລາກໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄມນໍ ອຠິນີຫຣິ. ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາວ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ສຕ຺ຖາ ມໍ ຊານາຕິ, ມາທິສໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ນ ສຕ຺ຖາ ວາເຣຕີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຏິຠານວນ຺ຕານນ຺ຕິ ສມ຺ປນ຺ນປຏິຠານານໍ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ກິຣ ເຖໂຣ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ຈກ຺ຂຸປຖໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈນ຺ເທນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປເມຕ຺ວາ, ສູຣິເຍນ, ອາກາເສນ, ມຫາສມຸທ຺ເທນ, ຫຕ຺ຖິນາເຄນ, ສີເຫນ ມິຄຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ອຸປເມຕ຺ວາປິ ອເນເກຫິ ປທສເຕຫິ ປທສຫສ຺ເສຫິ ສຕ຺ຖຸ ວຓ຺ຓໍ ວທນ຺ໂຕເຍວ ອຸປສງ຺ກມຕິ. ຕສ຺ມາ ປຏິຠານວນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ມຫາໂຠຄກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຏິຠານວນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ປຏິຠານວນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ພ຺ຍາກໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ວງ຺ຄີສມາຓໂວຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາຈຣິຍໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ຉວສີສມນ຺ຕໍ ນາມ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຉວສີສໍ ນເຂນ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອສຸກໂຍນິຍໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຊານາຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຊີວິກມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ວງ຺ຄີສມາຓວໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຍາເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຄາມນິຄມຣາຊຘານິໂຍ ຈຣນ຺ຕາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ວາ ນິຄມທ຺ວາເຣ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ຣາສິຠູຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ວງ຺ຄີສໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕິ, ຍສໍ ວາ ລຠຕິ, ສຄ຺ຄໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫູ ຊນາ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຊານວິເສໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ນ ຊານາຖ, ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕິວສ຺ສມຕ຺ຖເກ ມຕການໍ ສີສໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ນເຂນ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອສຸກໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຊານາຕິ. ວງ຺ຄີໂສປິ ມຫາຊນສ຺ສ ກງ຺ຂເຉທນຕ຺ຖໍ ເຕ ເຕ ຊເນ ອາວາເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິໍ ກຖາເປຕິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ລຠຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວງ຺ຄີສມາຓວໍ ອາທາຍ ຍຖາຣຸຈິໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄມໍສຸ. ວງ຺ຄີໂສ ເຊຕວນມຫາວິຫາຣສ຺ສ ອວິທູຣຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ນ ໂຂ ປນ ສພ຺ພກາລໍ ມຍາ ອິເມສໍເຍວ ວຈນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຓ຺ຑິຕານມ຺ປິ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຖ, ອຫໍ ນ ພຫຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ວງ຺ຄີສ, ມາ ເຕ ຣຸຈ຺ຈິ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ. ໂຍ ຫິ ນໍ ປສ຺ສຕິ, ຕໍ ໂສ ມາຍາຍ ອາວຏ຺ເຏຕີ’’ຕິ. ວງ຺ຄີໂສ ເຕສໍ ກຖໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ວງ຺ຄີສ, ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປໍ ຊານາສີ’’ຕິ. ອາມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຉວສີສມນ຺ຕໍ ນາເມກໍ ຊານາມີຕິ. ກິໍ ໂສ ມນ຺ໂຕ ກໂຣຕີຕິ? ຕິວສ຺ສມຕ຺ຖເກ ມຕານມ຺ປິ ຕໍ ມນ຺ຕໍ ຊປ຺ປິຕ຺ວາ ສີສໍ ນເຂນ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຊານາມີຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ເອກໍ ນິຣເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສີສໍ ທສ຺ເສສິ, ເອກໍ ມນຸສ຺ເສສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ, ເອກໍ ເທເວສຸ, ເອກໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ສີສໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ປຐມໍ ສີສໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ນິຣຍໍ ຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສາຘຸ ສາຘຸ, ວງ຺ຄີສ, ສຸທິຏ຺ຐໍ ຕຍາ, ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ກຫໍ ຄໂຕຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມນຸສ຺ສໂລກໍ, ໂຠ ໂຄຕມາຕິ. ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ກຫໍ ຄໂຕຕິ? ເທວໂລກໍ, ໂຠ ໂຄຕມາຕິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຄຕຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ. ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ປນ ສີສໍ ນເຂນ ອາໂກເຏນ຺ໂຕ ເນວ ອນ຺ຕໍ ນ ໂກຏິໍ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ສກ຺ໂກສິ ຕ຺ວໍ, ວງ຺ຄີສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຸປປຣິກ຺ຂາມິ ຕາວາ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ. ພາຫິຣກມນ຺ເຕນ ຂີຓາສວສ຺ສ ຄຕິໍ ກຖໍ ຊານິສ຺ສຕິ, ອຖສ຺ສ ມຕ຺ຖກໂຕ ເສໂທ ມຸຈ຺ຈິ. ໂສ ລຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິລມສິ, ວງ຺ຄີສາ’’ຕິ ອາຫ. ອາມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອິມສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຕຏ຺ຐານໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ. ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ຊານາຖ, ກເຖຖາຕິ. ‘‘ວງ຺ຄີສ, ອຫໍ ເອຕມ຺ປິ ຊານາມິ ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣມ຺ປີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຈຸຕິໍ ໂຍ ເວທິ ສຕ຺ຕານໍ, ອຸປປຕ຺ຕິໍ ຈ ສພ຺ພໂສ;

ອສຕ຺ຕໍ ສຸຄຕໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

‘‘ຍສ຺ສ ຄຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເທວາ ຄນ຺ຘພ຺ພມານຸສາ;

ຂີຓາສວໍ ອຣຫນ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໑໙-໔໒໐);

ຕໂຕ ວງ຺ຄີໂສ ອາຫ – ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ວິຊ຺ຊາຍ ວິຊ຺ຊໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ນາມ ປຣິຫານິ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ອຕ຺ຕນາ ຊານນກໍ ມນ຺ຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ເອຕໍ ມນ຺ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຖາ’’ຕິ. ວງ຺ຄີສ, ນ ມຍໍ ມນ຺ເຕນ ມນ຺ຕໍ ເທມ, ເອວເມວ ເທມາຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເທຖ ເມ ມນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອປຈິຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖກຈ຺ຉປກໍ ກຕ຺ວາ ນິສີທິ. ກິໍ, ວງ຺ຄີສ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສມເຍ ມຫຄ຺ຆມນ຺ຕໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ປຣິວາໂສ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ, ໂຠ ໂຄຕມາຕິ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ມນ຺ໂຕ ນິປ຺ປຣິວາໂສຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣສີຕິ? ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນາມ ມນ຺ເຕຫິ ອຕິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຖິຕນິຍາມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ວງ຺ຄີສ, ມຍໍ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ເທນ຺ຕາ ອມ຺ເຫຫິ ສມານລິງ຺ຄສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ. ວງ຺ຄີໂສ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ມຍາ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອາຫ. ຕຸມ຺ເຫ ມຍິ ປພ຺ພຊນ຺ເຕ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ອຫໍ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເຊຏ຺ຐໂກ ຠວິສ຺ສາມິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠທ຺ທກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມນ຺ຕຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມນ຺ຕປຣິວາສໍ ຕາວ ວສາຫີ’’ຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ປຎ຺ຎວາ ສຕ຺ໂຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕວ ຕຕ຺ຖ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຕສ຺ມິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ກາ ນຸ ໂຂ ວງ຺ຄີສສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ປສ຺ສິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ໂຠ ວງ຺ຄີສ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ອາມ, ສິກ຺ຂິຕນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ ເອຫິ ຄມິສ຺ສາມາຕິ. ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ມຍ຺ຫໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ. ປຐມເມວ ອມ຺ເຫຫິ ຕຸຍ຺ຫໍ ກຖິຕໍ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄເຕ ມາຍາຍ ອາວຏ຺ເຏຕີ’’ຕິ. ຕ຺ວໍ ຫິ ອິທານິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວສໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ມຍໍ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ປກ຺ກມິໍສຸ. ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖໂຣປິ ຍໍ ຍໍ ເວລໍ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອກໍ ຖຸຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ຕໍ ສຕ຺ຖາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ປຏິຠານວນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ອຸປເສນວງ຺ຄນ຺ຕປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໓. ປຎ຺ຈເມ ສມນ຺ຕປາສາທິການນ຺ຕິ ສພ຺ພປາສາທິການໍ. ອຸປເສໂນຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ. ວງ຺ຄນ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປນ ໂສ ປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ວງ຺ຄນ຺ຕປຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕນາວ ປາສາທິໂກ, ປຣິສາປິສ຺ສ ປາສາທິກາ, ອິຕິ ປຣິສໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘນາມວເສນ ສມນ຺ຕປາສາທິການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ປນສ຺ສ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຍໍ ອາຄມ຺ມ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓມາໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສມນ຺ຕປາສາທິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ນາລກພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ສາຣິພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ອຸປເສນທາຣໂກຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ອຸປສມ຺ປທາຍ ເອກວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຣິຍຄພ຺ຠໍ ວຑ຺ເຒມີ’’ຕິ ເອກໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ເອກວສ຺ສິກກາເລ ອຕ຺ຕນາ ທຸວສ຺ໂສ ‘‘ທສພໂລ ມໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕຸສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອາທາຍ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕິວສ຺ໂສສິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ທຸວສ຺ໂສ ອຫໍ ຠຄວາຕິ. ອຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ກຕິວສ຺ໂສຕິ? ເອກວສ຺ໂສ ຠຄວາຕິ. ກິນ຺ຕາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕີຕິ? ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ເມ ຠຄວາຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຕິລຫຸໍ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ໂມຆປຸຣິສ, ພາຫຸລ຺ລາຍ ອາວຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ວິຄຣຫິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ຄຣຫໍ ລຠິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາວ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທສສ຺ສິຣິເກນ ມຸເຂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິສເມວ ນິສ຺ສາຍ ສາຘຸກາຣໍ ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍທິວເສເຍວ ເອກໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຕໂຕ ຍສ຺ມາ ເຖໂຣ ມຫາກຸລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຖວິຆຸຏ຺ຐຘມ຺ມກຖິໂກວ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມກຖາຍ ເຈວ ປສີທິຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈຎາຕິກຸເລຫິ ຈ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫູ ກຸລທາຣກາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອາຣຎ຺ຎໂກ, ຕຸມ຺ເຫປິ ອາຣຎ຺ຎກາ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ປພ຺ພຊຖາ’’ຕິ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄານິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທນ຺ເຕ ປພ຺ພາເຊຕິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ຕໍ ຕໍ ຘຸຕງ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ທສວສ຺ສກາເລ ວິນຍໍ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ເອວໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຈສ຺ສ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປຣິວາຣາ ອເຫສຸໍ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ວສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘມາສໍ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເອກວິຫາຣີ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ‘‘ໂຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ໂສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ກຕິກໍ ອກາສິ. ຕທາ ອຸປເສນຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ມນາປານິ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ປໍສຸກູລານີ’’ຕິ. ‘‘ນ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ມນາປານິ ປໍສຸກູລານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາເຍ ຄາຣເວນ ປໍສຸກູລິກຠາວໍ ອາໂຣເຈສິ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ອຸປເສນາ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຄຸຓກຖໍ ກເຖສິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໕໖໕) ອາຄຕເມວ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ເຖຣໍ ສມນ຺ຕປາສາທິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ທພ຺ພຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໔. ຉຏ຺ເຐ ເສນາສນປຎ຺ຎາປການນ຺ຕິ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕານໍ. ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ເສນາສນປຎ຺ຎາປນກາເລ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິຫາເຣສຸ ອສມ຺ມຏ຺ຐໍ ປຣິເວຓໍ ວາ ອປຏິຊຄ຺ຄິຕໍ ເສນາສນໍ ວາ ອໂສຘິຕໍ ມຎ຺ຈປີຐໍ ວາ ອນຸປຏ຺ຐິຕໍ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍໍ ວາ ນາໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ເສນາສນປຎ຺ຎາປການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ທພ຺ໂພຕິສ຺ສ ນາມໍ. ມລ຺ລຣາຊກຸເລ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍຎ຺ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເສນາສນປຎ຺ຎາປການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ພ຺ຍາກໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ໂອສກ຺ກນກາເລ ປພ຺ພຊິ, ຕທາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອປເຣ ຉ ຊນາຕິ ສຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂູ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ສາສເນ ອຄາຣວໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິຘ ກິໍ ກໂຣມ, ເອກມນ຺ເຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈປພ຺ພຕສິຂຣໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕພລໍ ຊານນ຺ຕາ ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕນ຺ຕຸ, ຊີວິເຕ ສາລຍາ ໂອຕຣນ຺ຕຸ, ມາ ປຈ຺ຉານຸຕາປິໂນ ອຫຸວຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິເຍສຸ ຐາເນສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ.

ຕຕ຺ເຣໂກ ເຖໂຣ ປຎ຺ຈເມ ທິວເສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ມມ ກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ອຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖ, ຠິກ຺ຂາຈາຣກິຈ຺ຈໍ ມມາຍຕ຺ຕໍ ໂຫຕຸ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕນ຺ຕາ ເອວໍ ອໂວຈຸມ຺ຫາ ‘‘ໂຍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂໍ ອາຫຣຕຸ, ເຕນ ອາຠຕໍ ເສສາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ນຕ຺ຖິ, ອາວຸໂສຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພເຫຕຸນາ ລຠິຕ຺ຖ, ມຍມ຺ປິ ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ວຏ຺ຏສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫຕິ. ເຖໂຣ ເຕ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ອປໂຣ ເຖໂຣ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ອິຕເຣປິ ເຖຣາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເຕສຸ ເຕສຸ ກຸເລສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອໂກ ຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ຕກ຺ກສິລນຄເຣ ຣາຊເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍຣຏ຺ເຐ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ພາຫິຍຣຏ຺ເຐ ກຸຏຸມ຺ພິກເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ຣາຊຄເຫ ກຸຏຸມ຺ພິກເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອຍໍ ປນ ທພ຺ພຕ຺ເຖໂຣ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ອນຸປິຍນຄເຣ ເອກສ຺ສ ມລ຺ລຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ອຸປວິຊຎ຺ຎກາເລ ກາລມກາສິ, ມຕສຣີຣໍ ສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ທາຣຸຈິຕກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ອທໍສຸ. ຕສ຺ສາ ອຄ຺ຄິເວຄສນ຺ຕຕ຺ຕໍ ອຸທຣປຏລໍ ທ຺ເວຘາ ອໂຫສິ. ທາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎພເລນ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ທພ຺ພຕ຺ຖມ຺ເຠ ນິປຕິ. ຕໍ ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍ຺ຍິກາຍ ອທໍສຸ. ສາ ຕສ຺ສ ນາມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ທພ຺ພຕ຺ຖມ຺ເຠ ນິປຕິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຊີວິຕຕ຺ຕາ ທພ຺ໂພຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກາສິ.

ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອນຸປິຍນິຄມໍ ປຕ຺ວາ ອນຸປິຍມ຺ພວເນ ວິຫຣຕິ. ທພ຺ພກຸມາໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ທສ຺ສເນເນວ ປສີທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຍ຺ຍິກໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ທພ຺ພກຸມາຣໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ. ໂສ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ທພ຺ພກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ໂຕ ຕຈປຎ຺ຈກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປນ຺ໂນ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ສຕ຺ໂຕ ປຐມເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂອໂຣປິຍມານາຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ທຸຕິຍເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂອໂຣປິຍມານາຍ ສກທາຄາມິຜເລ, ຕຕິຍາຍ ອນາຄາມິຜເລ. ສພ຺ພເກສານໍ ປນ ໂອໂຣປນຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈ ອປຈ຺ຉາ ອປຸເຣ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕຕ຺ຣາຍສ຺ມາ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ຣໂຫຄໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣເຓ ກາຍໍ ໂຍເຊຕຸກາໂມ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສນຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍໍ, ຠຕ຺ຕານິ ຈ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ເສນາສນປຎ຺ຎາປກຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອຍໍ ທພ຺ໂພ ທຫໂຣວ ສມາໂນ ມຫນ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ’’ຕິ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລເຍວ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ເຖໂຣ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາລໂຕເຍວ ປຏ຺ຐາຍ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕານໍ ສພ຺ພຠິກ຺ຂູນໍ ເສນາສນານິ ຈ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ຠິກ຺ຂຎ຺ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສຕິ. ຕສ຺ສ ເສນາສນປຎ຺ຎາປກຠາໂວ ສພ຺ພທິສາສຸ ປາກໂຏ ອໂຫສິ – ‘‘ທພ຺ໂພ ກິຣ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ສຠາຄສຠາຄານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ເສນາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ທູເຣປິ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕິເຍວ. ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕ ອິທ຺ຘິຍາ ເນຕີຕິ.

ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ກາເລປິ ວິກາເລປິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ອາວຸໂສ, ຊີວກມ຺ພວເນ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຫິ, ອມ຺ຫາກໍ ມທ຺ທກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ມິຄທາເຍ’’ຕິ ເອວໍ ເສນາສນໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສປິ ອິທ຺ຘິຍາ ມໂນມເຍ ກາເຍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ເອເກກໍ ອຕ຺ຕນາ ສທິສໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຊລມານາຍ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຎ຺ໂຈ, ອິທໍ ປີຐ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນິທໍ ວຕ຺ຖຸ ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວ. ສຕ຺ຖາ ອິທເມວ ກາຣຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ເສນາສນປຎ຺ຎາປການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໕. ສຕ຺ຕເມ ເທວຕານໍ ປິຍມນາປານນ຺ຕິ ເທວຕານໍ ປິຍານຎ຺ເຈວ ມນາປານຎ຺ຈ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ກິຣ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຄ຺ຄປຣາຍຓໍ ອກາສິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກິຣ ຉສຸ ກາມສຄ຺ເຄສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕເທວຕາ ຕສ຺ເສວ ໂອວາທໍ ລຠິຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ກໍ ນຸ ໂຂ ນິສ຺ສາຍ ອິມໍ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊມານາ ອິມໍ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເຖຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອມ຺ເຫຫິ ສມ຺ປຕິ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ສາຍໍປາຕໍ ເຖຣໍ ນມສ຺ສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ເທວຕານໍ ປິຍມນາປານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ປິລິນ຺ໂທຕິ ປນສ຺ສ ໂຄຕ຺ຕໍ, ວຈ຺ໂຉຕິ ນາມໍ. ຕທຸຠຍໍ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເທວຕານໍ ປິຍມນາປຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ຄິຫີຫິປິ ຠິກ຺ຂູຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ເອຫິ, ວສລ, ຄຈ຺ຉ, ວສລ, ອາຫຣ, ວສລ, ຄຓ຺ຫ, ວສລາ’’ຕິ ວສລວາເທເນວ ສມຸທາຈຣຕິ. ຕໍ ກຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠຄວາ ອຣິຍາ ນາມ ຜຣຸສວາຈາ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍານໍ ປຣວມ຺ຠນວເສນ ຜຣຸສວາຈາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕເຣ ອາຈິຓ຺ຓວເສນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ຠນ຺ເຕ, ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖໂຣ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຄິຫີຫິປິ ຠິກ຺ຂູຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ, ‘‘ວສລ, ວສລາ’’ຕິ ກເຖຕິ, ກິເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ຠຄວາຕິ. ຠິກ຺ຂເວ, ນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕໍ ອິທາເນວ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ອຕີເຕ ປເນສ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ວສລວາທິພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຈ຺ເຈສ ຠວາຈິຓ຺ເຓເນວ ກເຖສິ, ນ ຜຣຸສວເສນ. ອຣິຍານຎ຺ຫິ ໂວຫາໂຣ ຜຣຸໂສປິ ສມາໂນ ເຈຕນາຍ ອຜຣຸສຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ໂຘວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ເປຕ຺ຖ ປາປໍ ນ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອກກ຺ກສໍ ວິຎ຺ຎາປນິໍ, ຄິຣໍ ສຈ຺ຈມຸທີຣເຍ;

ຍາຍ ນາຠິສເຊ ກຎ຺ຈິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ເຖໂຣ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ໂຕ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ປິປ຺ປລີນໍ ຠາຊນໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາທາຍ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ, ວສລ, ຠາຊເນ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປາໂຕວ ຜຣຸສກຖໍ ກເຖສິ, ອິມສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກເມວ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ‘‘ມູສິກວຈ຺ຈໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠາຊເນ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ວສລາຕິ. ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ວິຊຫນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພໍ ມູສິກວຈ຺ຈເມວ ອໂຫສິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມາ ປິປ຺ປລິໂຍ ມູສິກວຈ຺ຈສທິສາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ສຠາໂວ ນຸ ໂຂ ໂນ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ຫຕ຺ເຖນ ອຸປ຺ປີເຬສິ. ອຖສ຺ສ ອຸນ຺ທູຣວຈ຺ຈຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ພລວໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ອິມາເຍວ ນຸ ໂຂ ເອວຣູປາ, ອຸທາຫຸ ສກເຏປີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສພ຺ພາປິ ປິປ຺ປລິໂຍ ຕາທິສາວ ທິສ຺ວາ ຫທຍໍ ຫຕ຺ເຖນ ສນ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ມຍາ ປາໂຕວ ທິຏ຺ຐຠິກ຺ຂຸສ຺ເສຕໍ ກມ຺ມໍ, ອທ຺ຘາ ເອກໍ ອຸປາຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຄຕຏ຺ຐານໍ ອນຸວິຈິນິຕ຺ວາ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ຄຕມຄ຺ຄໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປາຍາສິ.

ອເຖໂກ ປຸຣິໂສ ຕໍ ອຕິວິຍ ຈຓ຺ຑິກຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ຕ຺ວໍ ອຕິວິຍ ຈຓ຺ຑິກໂຕວ ຄຈ຺ຉສິ, ເກນ ກມ຺ເມນ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ຕສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ໂຠ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ໂຍ ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ເອຕເທວ ຠາຊນໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຕິຏ຺ຐ. ‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ວສລາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕກາເລ ຈ ‘ປິປ຺ປລິໂຍ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ວທ, ເຖໂຣ ‘ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ວສລາ’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ປຸນ ສພ຺ພາປິ ປິປ຺ປລິໂຍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ສພ຺ພາ ປິປ຺ປລິໂຍ ປຏິປາກຕິກາ ອເຫສຸໍ. ອິທເມຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຖຸ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາ ເທວຕານໍ ປິຍມນາປກາຣຓເມວ ວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ເທວຕານໍ ປິຍມນາປານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ພາຫິຍທາຣຸຈີຣິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໖. ອຏ຺ຐເມ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎານນ຺ຕິ ຂິປ຺ປໍ ອຘິຄຕອຠິຎ຺ຎານໍ ທາຣຸຈີຣິຍຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ເຖໂຣ ສໍຂິຕ຺ຕຘມ຺ມເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ມຄ຺ຄຜລານໍ ປຣິກມ຺ມກິຈ຺ຈໍ ນາໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ພາຫິຍຣຏ຺ເຐ ປນ ຊາຕຕ຺ຕາ ພາຫິໂຍຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ທາຣຸຈີຣໍ ນິວາເສສິ. ຕສ຺ມາ ທາຣຸຈີຣິໂຍ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ໂອສກ຺ກນກາເລ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓສີໂລ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ໂສ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວໂລເກ ວສິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ພາຫິຍຣຏ຺ເຐ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ວຍໍ ອາຄມ຺ມ ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ‘‘ໂວຫາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓຠູມິຄມນີຍໍ ນາວໍ ອຠິຣຸຫິ. ນາວາ ອິຈ຺ຉິຕໍ ເທສໍ ອປ຺ປຕ຺ວາວ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນາ, ມຫາຊໂນ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ໂຂ ອໂຫສິ. ອຍໍ ປນ ເອກໍ ທາຣຸຂຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຸປ຺ປາຣກປຏ຺ຏເນ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ມນຸສ຺ສາວາສໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອເຈລກນິຍາເມນ ມນຸສ຺ເສ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອວິທູເຣ ຐາເນ ເອກໍ ມຫາຕຬາກາ ເສວາລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຕິຕໍ ເອກໍ ກປາລໍ ອາທາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ປາວິສິ.

ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ສເຈ ໂລເກ ອຣຫນ຺ຕາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍວິເຘຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຍ຺ໂຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຠາເວນ ວຕ຺ຖໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸທາຫຸ ທິຍ຺ຍມານໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ຕາ ນານາທິສາຫິ ວຕ຺ຖານິ ອາຫຣິໍສຸ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ນ ອິມິນາ ນິຍາເມນ ອາຄມິສ຺ສໍ, ນ ເມ ເອເຕ ປສີເທຍ຺ຍຸໍ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ອິເມ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຊີວິກຸປາຍໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຖານິ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ມນຸສ຺ສາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສນ຺ນາ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຣິໍສຸ. ໂສປິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອວິທູຣຏ຺ຐາເນ ເທວກຸລໍ ຄໂຕ. ມຫາຊໂນ ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວກຸລໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ມຍ຺ຫໍ ເສວາເລ ນິວາສນມຕ຺ເຕ ປສີທິຕ຺ວາ ເອວໍວິຘໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອເຕສໍ ມຍາ ອຸກ຺ກຏ຺ເຐເນວ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສລ຺ລຫຸການິ ຣຸກ຺ຂຜລການິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວາເກສຸ ອາວຸຓິຕ຺ວາ ຈີຣໍ ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ວສິ.

ອຖ ໂຍ ໂສ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ສຕ຺ຕສຸ ຊເນສຸ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕສມນນ຺ຕຣເມວ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາຄຕຏ຺ຐານໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຊນານໍ ປພ຺ພຕໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ສມຓຘມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ເສສານໍ ຉນ຺ນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ເອກສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ອິຕເຣສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ກາລານຸກາລໍ ເຕ ປຎ຺ຈ ຊເນ ອາວຊ຺ເຊຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ທາຣຸຈີຣິຍໍ ສຸປ຺ປາຣກປຏ຺ຏນໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ກຸຫນກມ຺ເມນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ນຏ຺ໂຐ ວຕາຍໍ ພາໂລ, ປຸພ຺ເພ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕິອຸກ຺ກຏ຺ຐຠາເວນ ອຣຫຕາປິ ອາຠຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸທຣຕ຺ຖາຍ ອນຣຫາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ໂລກໍ ວຎ຺ເຈນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ທສພລສ຺ສ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ນ ຊານາຕິ, ຄຈ຺ຉາມິ ນໍ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ຊານາເປມີ’’ຕິ ຕໍຂຓໍເຍວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ສຸປ຺ປາຣກປຏ຺ຏເນ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ທາຣຸຈີຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ປາຕຸຣໂຫສິ.

ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ໂອຠາສໍ ທິສ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ເກ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຫໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ໂປຣາຓກສຫາໂຍ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ສພ຺ພເຊຏ຺ຐໂກ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຕຸມ຺ເຫ ປຎ຺ຈ ຊນາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ສ຺ວາຫໍ ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຸຫນກມ຺ເມນ ຊີວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ທເມຕຸໍ ອາຄໂຕຕິ ວຕ຺ວາ ອິທໍ ກາຣຓມາຫ – ‘‘ນ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ ອຣຫາ, ນປິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ສມາປນ຺ໂນ, ສາປິ ເຕ ປຏິປທາ ນຕ຺ຖິ, ຍາຍ ຕ຺ວໍ ອຣຫາ ວາ ອສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວສນຠາວຎ຺ຈ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກເມວ ອຄມາສິ.

ທາຣຸຈີຣິໂຍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສໍເວຊິໂຕ ‘‘ໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ຄເວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວີສໂຍຊນສຕໍ ມຄ຺ຄໍ ເອກຣຕ຺ຕິວາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐໍ ອນ຺ຕຣຆເຣ ສມ຺ປາປຸຓິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ເທເສຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ, ເທເສຕຸ ສຸຄໂຕ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຍາວຕຕິຍໍ ຍາຈິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ພາຫິຍສ຺ສ ຎາຓໍ ປຣິປາກໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ພາຫິຍ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໐) ອິມິນາ ໂອວາເທນ ໂອວທິ. ໂສປິ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐິໂຕວ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອປຣິປຸຓ຺ຓປຕ຺ຕຈີວຣຕາຍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐານໂຕ ໂຈຬກ຺ຂຓ຺ຑານິ ສໍກຑ຺ຒຕິ. ອຖ ນໍ ປຸພ຺ພເວຣິໂກ ອມນຸສ຺ໂສ ເອກິສ຺ສາ ຕຣຸຓວຈ຺ຉາຍ ຄາວິຍາ ສຣີເຣ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ພາຫິຍໍ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ປຕິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຫິຍສ຺ສ ທາຣຸຈີຣິຍສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຈາຕຸມຫາປເຖ ເຈຕິຍໍ ກາຣາເປສິ. ຕໂຕ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ຕຖາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ພາຫິຍສ຺ສ ສຣີຣຊ຺ຌາປນກິຈ຺ຈໍ ກາເຣສິ, ຘາຕຸໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ກາເຣສິ, ກຕຣມຄ຺ໂຄ ນຸ ໂຂ ເຕນ ສຈ຺ຉິກໂຕ, ສາມເຓໂຣ ນຸ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຫິໂຍ’’ຕິ ອຸປຣິ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ປກາເສສິ. ປຸນ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ກຖາ ອຸທປາທິ ‘‘ນ ຈ ສຕ຺ຖາຣາ ພາຫິຍສ຺ສ ພຫຸ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ຈ ວເທຕິ. ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ຘມ຺ໂມ ມນ຺ໂທ ພຫູຕິ ອກາຣຓໍ, ວິສປີຕກສ຺ສ ອຄໂທ ວິຍ ເຈໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສຫສ຺ສມປິ ເຈ ຄາຖາ, ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາ;

ເອກໍ ຄາຖາປທໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ມຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໐໐);

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ. ອິທຎ຺ຈ ປນ ພາຫິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ສຸຕ຺ເຕ (ອຸທາ. ໑໐) ອາຄຕຕ຺ຕາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ນ ກຖິຕໍ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ພາຫິຍຕ຺ເຖຣໍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ກຸມາຣກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໗. ນວເມ ຈິຕ຺ຕກຖິການນ຺ຕິ ວິຈິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕານໍ. ເຖໂຣ ກິຣ ເອກສ຺ສປິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ພຫູຫິ ອຸປມາຫິ ຈ ກາຣເຓຫິ ຈ ມຓ຺ຑຍິຕ຺ວາ ໂພເຘນ຺ໂຕ ກເຖຕິ. ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕກຖິການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຈິຕ຺ຕກຖິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘສາສໂນສກ຺ກນກາເລ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອປຣິຫີນສີໂລ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາໂນ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸ ກາເລ ຣາຊຄເຫ ເອກິສ຺ສາ ກຸລທາຣິກາຍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ສາ ຈ ປຐມໍ ມາຕາປິຕໂຣ ຍາຈິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຠມານາ ກຸລຆຣໍ ຄຕາ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕມ຺ປິ ອຊານນ຺ຕີ ສາມິກໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ເຕນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ປພ຺ພຊິຕາ. ຕສ຺ສາ ຄພ຺ຠນິມິຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ເທວທຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ໂສ ‘‘ອສ຺ສມຓີ’’ຕິ ອາຫ. ທສພລໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ສຕ຺ຖາ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ເຖໂຣ ສາວຕ຺ຖິນຄຣວາສີນິ ກຸລານິ ວິສາຂຎ຺ຈ ອຸປາສິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ປຸເຣ ລທ຺ໂຘ ຄພ຺ໂຠ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອໂຣຄາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ.

ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິສໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊາ ປເສນທິໂກສໂລ ໂປສາເປສິ, ກສ຺ສໂປຕິ ຈສ຺ສ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ກຸມາຣກາເລ ປນ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ‘‘ກສ຺ສປໍ ປກ຺ໂກສຖ, ອິທໍ ຜລໍ ວາ ຂາທນີຍໍ ວາ ກສ຺ສປສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກຕຣກສ຺ສປສ຺ສາຕິ. ກຸມາຣກສ຺ສປສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຫິຕນາມຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຑ຺ຒກາເລປິ ກຸມາຣກສ຺ສໂປຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປິຈ ຣຎ຺ໂຎ ໂປສາວນິກປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ ກຸມາຣກສ຺ສໂປຕິ ຕໍ ສຎ຺ຊານິໍສຸ.

ໂສ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ເຈວ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ພຸທ຺ຘວຈນຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຖ ໂສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘາວາເສ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ກຸມາຣກສ຺ສປໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຫາຍໂກ ເມ ວິປສ຺ສນາຍ ກິລມຕິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຍ ນຍມຸຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລປຕ຺ຕິຍາ ອຸປາຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຐິໂຕວ ປຎ຺ຈທສ ປຎ຺ເຫ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ກຸມາຣກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐາເນ ອນ຺ຘວເນ ປາຕຸຣໂຫສິ. ເຖໂຣ ອາໂລກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘາວາເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ເກນ ກມ຺ເມນ ອາຄຕຕ຺ຖາຕິ? ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕກາຣຓໍ ທີເປຕຸໍ ເຕ ປຎ຺ເຫ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉ, ຐເປຕ຺ວາ ຫິ ຕຖາຄຕໍ ອຎ຺ໂຎ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກເມວ ຄໂຕ.

ເຖໂຣປິ ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ກຸມາຣກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ເຫ ກເຖສິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣາ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອນ຺ຘວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ຄພ຺ຠໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ພຫຸກາຫິ ອຸປມາຫິ ຈ ກາຣເຓຫິ ຈ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕກຖເມວ ກເຖຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປາຍາສິຣຎ຺ໂຎ ປຎ຺ຈທສຫິ ປຎ຺ເຫຫິ ປຏິມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໖ ອາທໂຍ) ເທສິເຕ ຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຈິຕ຺ຕກຖິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ມຫາໂກຏ຺ຐິຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໘. ທສເມ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ມຫາໂກຏ຺ຐິຕຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ຫິ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຈິຓ຺ຓວສິຠາເວນ ອຠິຎ຺ຎາເຕ ອຠິຎ຺ຎາເຕ ມຫາສາວເກ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ທສພລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸເຍວ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິຕິ ອິມິນາ ຈິຓ຺ຓວສິຠາເວນ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປເຣນ ສມເຍນ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂກຏ຺ຐິຕມາຓໂວຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈກາລໍ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຈິຓ຺ຓວສີ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸເຍວ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ມຫາເວທລ຺ລສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙ ອາທໂຍ) ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ຕຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໔. ຈຕຸຕ຺ຖເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໙-໒໒໓. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ພຫຸສ຺ສຸຕານນ຺ຕິອາທີສຸ ອຎ຺ເຎປິ ເຖຣາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ສຕິມນ຺ຕາ ຄຕິມນ຺ຕາ ຘິຕິມນ຺ຕາ ອຸປຏ຺ຐາກາ ຈ ອຕ຺ຖິ. ອຍໍ ປນາຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ມາ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ອິມສ຺ເສວ ຈ ເຖຣສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘາຣຓກສຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ເຖເຣຫິ ພລວຕຣາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ສຕິມນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ອຍເມວ ຈາຍສ຺ມາ ເອກປເທ ຐຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິ ປທສຫສ຺ສານິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ສພ຺ພປທານິ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຕິມນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ຕສ຺ເສວ ຈາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນວີຣິຍໍ ສຊ຺ຌາຍນວີຣິຍຎ຺ຈ ຘາຣຓວີຣິຍຎ຺ຈ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານວີຣິຍຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອສທິສໍ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ຘິຕິມນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ຕຖາຄຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ເຈສ ນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຸປຏ຺ຐາກຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປຏ຺ຐານາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐຫິ, ອຎ຺ເຎ ຫິ ຕຖາຄຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ນ ຈິຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ, ນ ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ມນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອຍໍ ເຖໂຣ ປນ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ຕສ຺ມາ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອິໂຕ ກິຣ ສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ກປ຺ເປ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕສ຺ສ ຫໍສວຕີ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ນນ຺ໂທ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ, ສຸເມຘາ ນາມ ເທວີ ມາຕາ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕຣກຸມາໂຣ ນາມ ອໂຫສິ. ໂສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຘານມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ‘‘ປຖວິຍໍ ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາທໍ ອຠິນີຫຣິ. ອຖ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ປທຸມໍ ອຸຏ຺ຐາສິ. ຕທຸປາທາຍ ຠຄວາ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣເຕວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ຕສ຺ສ ເທວໂລ ຈ ສຸຊາໂຕ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ອເຫສຸໍ, ອມິຕາ ຈ ອສມາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ສຸມໂນ ນາມ ອຸປຏ຺ຐາໂກ. ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ຠຄວາ ປິຕຸ ສງ຺ຄຫໍ ກຸຣຸມາໂນ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ຫໍສວຕິຍາ ຣາຊຘານິຍາ ວສຕິ.

ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ປນສ຺ສ ສຸມນກຸມາໂຣ ນາມ. ຕສ຺ສ ຣາຊາ ຫໍສວຕິໂຕ ວີສໂຍຊນສເຕ ໂຠຄຄາມໍ ອທາສິ. ໂສ ກທາຈິ ກທາຈິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຣຎ຺ຈ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ປສ຺ສຕິ. ອເຖກທິວສໍ ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກຸປິໂຕ ສຸມໂນ ຣຎ຺ໂຎ ເປເສສິ. ຣາຊາ ‘‘ຕ຺ວໍ ມຍາ ຕຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ຐປິໂຕ’’ຕິ ປຏິເປເສສິ. ໂສ ໂຈເຣ ວູປສເມຕ຺ວາ ‘‘ອຸປສນ຺ໂຕ, ເທວ, ຊນປໂທ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເປເສສິ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ‘‘ສີຆໍ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ອມຈ຺ຈາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ຕຸຏ຺ໂຐ ສເຈ ເມ ວຣໍ ເທຕິ, ກິໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ? ອຖ ນໍ ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ຫຕ຺ຖິໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫຖ, ຊນປທໍ ຄຓ຺ຫຖ, ສຕ຺ຕ ຣຕນານິ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອປເຣ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປຖວິສ຺ສຣສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ, ນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘນໍ ທຸລ຺ລຠໍ, ລທ຺ຘມ຺ປິ ເຈຕໍ ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍໍ, ປຸຎ຺ຎເມວ ເອກໍ ອາທາຍ ຄມນີຍໍ. ຕສ຺ມາ ເທເວ ວຣໍ ທທມາເນ ເຕມາສໍ ປທຸມຸຕ຺ຕຣຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ວຣໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມຍ຺ຫໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາ, ນ ເມຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ປນ ອຸປ຺ປາທິຕໍ, ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປິຕຣາ ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ມຕ຺ຖເກ ຈຸມ຺ເພຕ຺ວາ ‘‘ວຣໍ ເຕ ປຸຕ຺ຕ ເທມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ມຫາຣາຊ, ຠຄວນ຺ຕໍ ເຕມາສໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຊີວິຕໍ ອວຎ຺ຌໍ ກາຕຸໍ, ອິມໍ ເມ ເທວ ວຣໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ນ ສກ຺ກາ, ຕາຕ, ອຎ຺ຎໍ ວເຣຫີຕິ. ເທວ, ຂຕ຺ຕິຍານໍ ນາມ ທ຺ເວ ກຖາ ນຕ຺ຖິ, ເອຕເທວ ເມ ວຣໍ ເທຫິ, ນ ມມ ອຎ຺ເຎນ ອຕ຺ໂຖຕິ. ຕາຕ, ພຸທ຺ຘານໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕໍ ທຸຊ຺ຊານໍ, ສເຈ ຠຄວາ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ມຍາ ທິນ຺ເນປິ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ? ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ອຫໍ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ໂສ ມຓ຺ຑລມາເຬ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ເຕ ນໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຣາຊປຸຕ຺ຕ, ກສ຺ມາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ, ທສ຺ເສຖ ເມ ຠຄວນ຺ຕນ຺ຕິ. ນ ມຍໍ, ຣາຊປຸຕ຺ຕ, ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠາມາຕິ. ໂກ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ລຠຕີຕິ? ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ຣາຊປຸຕ຺ຕາຕິ. ໂສ ‘‘ກຸຫິໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ’’ຕິ? ເຖຣສ຺ສ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕຸໍ, ທສ຺ເສຖ ເມ ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ອາໂປກສິຓຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຫາປຖວິໍ ອຸທກໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍເຍວ ປາຕຸຣໂຫສິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ສຸມນ ກສ຺ມາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອາຄໂຕຕິ. ເຕນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຫີຕິ. ປຸນ ເຖໂຣ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ພຸທ຺ຘາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ພຫິປຣິເວເຓ ປາຕຸຠວິຕ຺ວາ ປຣິເວເຓ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສິ. ຣາຊກຸມາໂຣ ອິມານິ ທ຺ເວ ອຈ຺ຉຣິຍາກາຣານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫນ຺ໂຕ ວຕາຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ຠຄວາປິ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ອກາສິ. ‘‘ກທາ ອາຄໂຕສິ ຣາຊປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິຏ຺ເຐສຸ, ຠິກ຺ຂູ ປນ ‘ນ ມຍໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠາມາ’ຕິ ມໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປາເຫສຸໍ. ເຖໂຣ ປນ ເອກວຈເນເນວ ທສ຺ເສຕິ, ເຖໂຣ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ ວລ຺ລໂຠ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ອາມ ຣາຊກຸມາຣ, ວລ຺ລໂຠ ເອສ ຠິກ຺ຂຸ ມຍ຺ຫໍ ສາສເນຕິ. ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘານໍ ສາສເນ ກິໍ ກຕ຺ວາ ວລ຺ລຠາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ທານໍ ທຕ຺ວາ ສີລໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ກຸມາຣາຕິ. ຠຄວາ ອຫໍ ເຖໂຣ ວິຍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ວລ຺ລໂຠ ໂຫຕຸກາໂມ, ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສຖາຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ຣາຊກຸມາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ຂນ຺ຘາວາຣຠຕ຺ຕໍ ນາມ ອທາສິ.

ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກາ ເຕມາສໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຏິຊຄ຺ຄນວໂຣ ລທ຺ໂຘ, ເຕມາສໍ ເມ ວສ຺ສາວາສໍ ອຘິວາເສຖາຕິ. ຠຄວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ຄເຕນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ໂຂ, ຣາຊກຸມາຣ, ຕຖາຄຕາ ອຠິຣມນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ກຸມາໂຣ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວາ ອຎ຺ຎາຕໍ ສຸຄຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຣິມຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ກາເຣມິ, ມຍາ ເປສິເຕ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ທິນ຺ນາ ເມ, ເທວ, ຠຄວຕາ ປຏິຎ຺ຎາ, ມຍາ ປຫິເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເປເສຍ຺ຍຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ວິຫາຣໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ວີສໂຍຊນສຕໍ ອທ຺ຘານໍ ຄໂຕ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ນຄເຣ ວິຫາຣຏ຺ຐານໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ໂສຠນນາມສ຺ສ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານໍ ທິສ຺ວາ ສຕສຫສ຺ເສນ ກິຓິຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ກາເຣສິ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ເສສຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ ກຸຏິເລຓມຓ຺ຑເປ ກາເຣຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປໍ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຎ຺ຈ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕໍ ມຍ຺ຫໍ ກິຈ຺ຈໍ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປຫິຓຖາ’’ຕິ.

ຣາຊາ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ສຸມນສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ວິຫາເຣສຸ ວສມາໂນ ອຄມາສິ. ກຸມາໂຣ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍມາໂນ ວິຫາຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ –

‘‘ສຕສຫສ຺ເສນ ເມ ກີຕໍ, ສຕສຫສ຺ເສນ ມາປິຕໍ;

ໂສຠນໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານໍ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫ ມຫາມຸນີ’’ຕິ. –

ວິຫາຣໍ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ໂສ ວສ຺ສູປນາຍິກາທິວເສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາເຣ ຈ ອມຈ຺ເຈ ຈ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ທູຣໂຕວ ອາຄໂຕ, ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ຘມ຺ມຄຣຸກາ ນ ອາມິສຈກ຺ຂຸກາ. ຕສ຺ມາ ອຫໍ ອິມໍ ເຕມາສໍ ທ຺ເວ ສາຏເກ ນິວາເສຕ຺ວາ ທສ ສີລານິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ຂີຓາສວສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ເຕມາສໍ ທານໍ ທເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ.

ໂສ ສຸມນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານສຠາເຄເຍວ ຐາເນ ວສນ຺ໂຕ ຍໍ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອກນ຺ຕວລ຺ລໂຠ ເອສ ເຖໂຣ, ເອຕສ຺ເສວ ເມ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ປວາຣຓາຍ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ປາທມູເລ ຕິຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍເທຕໍ ມຍາ ສຕ຺ຕາຫໍ ຂນ຺ຘາວາຣທານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕໍ, ຕໍ ເນວ ສກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ນ ມາຣພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ອຸປຏ຺ຐາກຠາວໍ ປຕ຺ເຖນ຺ເຕນ ກຕໍ. ຕສ຺ມາ ອຫມ຺ປິ ຠຄວາ ອນາຄເຕ ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ກຸມາໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ອທ຺ເວຊ຺ຌກຖາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ທຸຕິຍທິວເສ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ.

ໂສ ຕສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣໂຕ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕຣິສາຏກໍ ທຕ຺ວາ ປູຊໍ ອກາສິ. ປຸນ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ພາຣາຓສິຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິປາສາທວຣຄໂຕ ຄນ຺ຘມາທນໂຕ ອາກາເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາ ນິມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມງ຺ຄລອຸຍ຺ຍາເນ ເຕສໍ ອຏ຺ຐ ປຓ຺ຓສາລາໂຍ ກາເຣຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິສີທນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສເນ ອຏ຺ຐ ສພ຺ພຣຕນມຍານິ ປີຐານິ ເຈວ ມຓິອາຘາຣເກ ຈ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ທສ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອກາສິ. ເອຕານິ ປາກຏຏ຺ຐານານິ.

ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປນ ທານໍ ທທມາໂນວ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມິໂຕທນສກ຺ກສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ສພ຺ເພວ ຎາຕເກ ອານນ຺ທິເຕ ປມຸທິເຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ ອານນ຺ໂທຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ກຕາຠິນິກ຺ຂມເນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປຐມຄມເນນ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຠຄວຕິ ຠຄວໂຕ ປຣິວາຣຕ຺ຖໍ ຣາຊກຸມາເຣສຸ ປພ຺ພຊນ຺ເຕສຸ ຠທ຺ທິຍາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອາຍສ຺ມໂຕ ປຸຓ຺ຓສ຺ສ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວໂຕ ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ອນິພທ຺ຘາ ອຸປຏ຺ຐາກາ ອເຫສຸໍ. ເອກທາ ນາຄສມາໂລ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣິ ເອກທາ ນາຄິໂຕ, ເອກທາ ອຸປວາໂນ, ເອກທາ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ, ເອກທາ ຈຸນ຺ໂທ ສມຓຸທ຺ເທໂສ, ເອກທາ ສາຄໂຕ, ເອກທາ ຣາໂຘ, ເອກທາ ເມຆິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ເອກທາ ຠຄວາ ນາຄສມາລຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ທ຺ເວຘາປຖໍ ປຕ຺ໂຕ. ເຖໂຣ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ‘‘ຠຄວາ ອຫໍ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ, ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ຫນ຺ທ ຠຄວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອຫໍ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຠູມິຍໍ ຐເປຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ອາຫຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ. ຕສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິຕເຣນ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉໂຕ ໂຈຣາ ປຕ຺ຕຈີວຣຎ຺ເຈວ ຫຣິໍສຸ, ສີສຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິໍສຸ. ໂສ ‘‘ຠຄວາ ອິທານິ ເມ ປຏິສຣຓໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂລຫິເຕນ ຄລນ຺ເຕນ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິ. ‘‘ກິມິທໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ມາ ຈິນ຺ເຕຍິ ຠິກ຺ຂຸ, ເອຕສ຺ສ ກາຣຓາເຍວ ຕໍ ນິວາຣຍິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສມສ຺ສາເສສິ.

ເອກທາ ປນ ຠຄວາ ເມຆິຍຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປາຈີນວໍເສ ມິຄທາເຍ ຊນ຺ຕຸຄາມໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຣາປິ ເມຆິໂຍ ຊນ຺ຕຸຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ນທີຕີເຣ ປາສາທິກໍ ອມ຺ພວນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອຫໍ ຕສ຺ມິໍ ອມ຺ພວເນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ນິວາຣິຍມາໂນປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອກຸສລວິຕກ຺ເກຫິ ອນ຺ວາສຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ‘‘ອິມເມວ ເຕ ກາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິວາຣຍິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິທານິມ຺ຫິ ມຫລ຺ລໂກ, ‘ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ເຎນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ມຍ຺ຫໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ມຍ຺ຫໍ ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາກໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຊານາຖາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸທປາທິ. ອຖາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫເຍວ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ປາຣມິໂຍ ປູຣຍິໍ, ນນຸ ມາທິໂສ ມຫາປຎ຺ໂຎ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ນາມ ວຏ຺ຏຕິ, ອຫໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ຠຄວາ ‘‘ອລໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຍສ຺ສໍ ທິສາຍໍ ຕ຺ວໍ ວິຫຣສິ, ອສຸຎ຺ຎາ ເວ ສາ ທິສາ, ຕວ ຫິ ໂອວາໂທ ພຸທ຺ຘານໍ ໂອວາທສທິໂສ, ເຕນ ເມ ຕຍາ ອຸປຏ຺ຐາກກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອສີຕິ ມຫາສາວກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕ ສພ຺ເພ ຠຄວາ ປຏິກ຺ຂິປິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຕຸຓ຺ຫີເຍວ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ຍາຈຕິ, ຕ຺ວມ຺ປິ ຍາຈາຫີ’’ຕິ. ຍາຈິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຏ຺ຐານໍ ນາມ, ອາວຸໂສ, ກີທິສໍ ໂຫຕິ, ກິໍ ມໍ ສຕ຺ຖາ ນ ປສ຺ສຕິ? ສເຈ ສຕ຺ຖາ ໂຣຈິສ຺ສຕິ, ‘‘ອານນ຺ໂທ ມໍ ອຸປຏ຺ຐຫຕູ’’ຕິ ວກ຺ຂຕີຕິ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອານນ຺ໂທ ອຎ຺ເຎຫິ ອຸສ຺ສາເຫຕພ຺ໂພ, ສຍເມວ ຊານິຕ຺ວາ ມໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ທສພລໍ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ຍາຈາຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຖໂຣ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຏິກ຺ເຂປາ ຈຕສ຺ໂສ ຈ ອາຍາຈນາຕິ ອຏ຺ຐ ວເຣ ຍາຈິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຏິກ຺ເຂປາ ນາມ – ‘‘ສເຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ປຓີຕໍ ຈີວຣໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ນິມນ຺ຕນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຄມິສ຺ສຕິ, ເອວາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກໍ ປເນຕ຺ຖ, ອານນ຺ທ, ອາທີນວໍ ອທ຺ທສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຫ – ‘‘ສຈາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິມານິ ວຕ຺ຖູນິ ລຠິສ຺ສາມິ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ‘ອານນ຺ໂທ ທສພເລນ ລທ຺ຘໍ ປຓີຕໍ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສຕິ, ເອກໂຕ ນິມນ຺ຕນໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອຕໍ ລາຠໍ ລຠນ຺ໂຕ ຕຖາຄຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ໂກ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐຫໂຕ ຠາໂຣ’’’ຕິ? ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຏິກ຺ເຂເປ ຍາຈິ.

ຈຕສ຺ໂສ ອາຍາຈນາ ນາມ – ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ມຍາ ຄຫິຕນິມນ຺ຕນໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ສຈາຫໍ ຕິໂຣຣຏ຺ຐາ ຕິໂຣຊນປທາ ຠຄວນ຺ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄຕໍ ປຣິສໍ ອາຄຕກ຺ຂເຓເຍວ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ລຈ຺ຉາມິ, ຍທາ ເມ ກງ຺ຂາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ລຈ຺ຉາມິ, ຕຖາ ຍໍ ຠຄວາ ມຍ຺ຫໍ ປຣມ຺ມຸເຂ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ກເຖສ຺ສຕິ, ເອວາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກໍ ປເນຕ຺ຖ, ອານນ຺ທ, ອານິສໍສໍ ປສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຫ – ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ສທ຺ຘາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ໂອກາສໍ ອລຠນ຺ຕາ ມໍ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘ສ຺ເວ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ອມ຺ຫາກໍ ຆເຣ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖາ’ຕິ. ສເຈ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ນ ຄມິສ຺ສຕິ, ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓເຍວ ປຣິສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ກງ຺ຂຎ຺ຈ ວິໂນເທຕຸໍ ໂອກາສໍ ນ ລຈ຺ຉາມິ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ‘ກິໍ ອານນ຺ໂທ ທສພລໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອຕ຺ຕກມ຺ປິສ຺ສ ຠຄວາ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ນ ກໂຣຕີ’ຕິ. ຠຄວໂຕ ຈ ປຣມ຺ມຸຂາ ມໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ອຍໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ຄາຖາ, ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ຊາຕກໍ ກຕ຺ຖ ເທສິຕ’ນ຺ຕິ. ສຈາຫໍ ຕໍ ນ ສມ຺ປາທຍິສ຺ສາມິ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ – ‘ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ນ ຊານາສິ, ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ຉາຍາ ວິຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ວິຈຣສີ’ຕິ. ເຕນາຫໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ເທສິຕສ຺ສປິ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຸນ ກຖນໍ ອິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ອາຍາຈນາ ຍາຈິ. ຠຄວາປິສ຺ສ ອທາສິ.

ເອວໍ ອິເມ ອຏ຺ຐ ວເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ອໂຫສິ. ຕສ຺ເສວ ຐານນ຺ຕຣສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປູຣິຕານໍ ປາຣມີນໍ ຜລໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສພລສ຺ສ ທຸວິເຘນ ອຸທເກນ ຕິວິເຘນ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນ ຫຕ຺ຖປາທປຣິກມ຺ເມນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ເມນ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊເນນາຕິ ເອວມາທີຫິ ກິຈ຺ເຈຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ເວລາຍ ສຕ຺ຖຸ ອິມໍ ນາມ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ນາມ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທິວສຠາຄໍ ສນ຺ຕິກາວຈໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ທຓ຺ຑທີປິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວຓໍ ນວ ວາເຣ ອນຸປຣິຍາຍຕິ. ເອວຎ຺ຫິສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ເມ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ທສພເລ ປກ຺ໂກສນ຺ເຕ ປຏິວຈນໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ທຓ຺ຑທີປິກໍ ຫຕ຺ເຖນ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ. ອິທເມຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຖຸ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ສຕິມນ຺ຕານໍ ຄຕິມນ຺ຕານໍ ຘິຕິມນ຺ຕານໍ ອຸປຏ຺ຐາການຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ອຸຣຸເວລກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໒໔. ທຸຕິເຍ ມຫາປຣິສານນ຺ຕິ ມຫາປຣິວາຣານໍ ອຸຣຸເວລກສ຺ສໂປ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ເຎສຎ຺ຫິ ເຖຣານໍ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ປຣິວາໂຣ ມຫາ ໂຫຕິ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອປ຺ໂປ, ອິມສ຺ສ ປນ ເຖຣສ຺ສ ທ຺ວີຫິ ຠາຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໍ ສມຓສຫສ຺ສໍ ນິພທ຺ຘປຣິວາໂຣວ ອໂຫສິ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ເອເກກໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ເຕ ທ຺ເວ ສມຓສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ທ຺ເວ ປພ຺ພາເຊນ຺ເຕ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ມຫາປຣິວາຣານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ກສ຺ສໂປຕິ ປນສ຺ສ ໂຄຕ຺ຕໍ. ອຸຣຸເວລາຍໍ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ອຸຣຸເວລກສ຺ສໂປຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ມຫາປຣິສານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຕິຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາປຣິສານໍ ອຄ຺ຄຠາວຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ອນາຄເຕ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ມຫາປຣິສານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິໂຕ ທ຺ເວນວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ຜຸສ຺ສພຸທ຺ຘສ຺ສ ເວມາຕິກກນິຏ຺ຐຠາຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ປິຕາ ມຫິນ຺ທຣາຊາ ນາມ. ອປເຣ ປນສ຺ສ ທ຺ເວ ກນິຏ຺ຐຠາຕໂຣ ອເຫສຸໍ. ເອວໍ ເຕ ຕໂຍ ຠາຕໂຣ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ລຠິໍສຸ. ເຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກຸປິຕໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກາ ວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ເຕມາສໍ ທສພລໍ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຣໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ທສພລໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ເຕຫິ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອກໍ ອມຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາທກຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ເອກໍ ອາຍວຍຊານນກໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິເວສກຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ທສ ສີລານິ ສມາທາຍ ເຕມາສໍ ສິກ຺ຂາປທານິ ຣກ຺ຂິໍສຸ. ເຕ ຕໂຍ ອມຈ຺ຈາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ພິມ຺ພິສາຣວິສາຂຣຏ຺ຐປາລາ ຊາຕາ.

ເຕ ປນ ຣາຊກຸມາຣາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ເສ ທສພເລ ສຫຕ຺ຖາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຈ຺ຈຍປູຊາຍ ປູເຊຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ທສພລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ພ຺ຣາຫມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ຕໂຍປິ ຊນາ ກສ຺ສປາ ເອວ ນາມ ຊາຕາ. ເຕ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເຕສໍ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ມາຓວກສຕານິ ປຣິວາໂຣ ອໂຫສິ, ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ຕີຓິ, ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ທ຺ເວ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຄນ຺ເຖ ສາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກເມວ ປສ຺ສິໍສຸ, ນ ສມ຺ປຣາຍິກໍ. ອຖ ເນສໍ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອຸຣຸເວລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸຣຸເວລກສ຺ສໂປ ນາມ ຊາໂຕ, ມຫາຄງ຺ຄານທີວງ຺ເກ ປພ຺ພຊິໂຕ ນທີກສ຺ສໂປ ນາມ ຊາໂຕ, ຄຍາສີເສ ປພ຺ພຊິໂຕ ຄຍາກສ຺ສໂປ ນາມ ຊາໂຕ.

ເອວໍ ເຕສຸ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ເຕສຸ ພຫູນໍ ທິວສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາໂຓ ອນຸກ຺ກເມນ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ເຖເຣ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຍສທາຣກປ຺ປມຸເຂ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ສຫາຍເກປິ ວິເນຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິ ອຣຫນ຺ເຕ ‘‘ຈຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ຈາຣິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິເຍ ວິເນຕ຺ວາ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປສ຺ສ ເຫຕຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍິ ຄເຕ ຕໂຍ ຠາຕິກາ ສປຣິວາຣາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເອກໂກ ອທຸຕິໂຍ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສນຕ຺ຖາຍ ອຄ຺ຍາຄາຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກຕໍ ນາຄທມນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒສຫສ຺ເສຫິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປໍ ສປຣິວາຣໍ ວິເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອິຕເຣປິ ທ຺ເວ ຠາຕໂຣ ສປຣິວາຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ສພ຺ເພປິ ເອຫິຠິກ຺ຂູ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ອເຫສຸໍ.

ສຕ຺ຖາ ຕໍ ສມຓສຫສ຺ສໍ ອາທາຍ ຄຍາສີສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກຖໍຣູປາ ນຸ ໂຂ ເອເຕສໍ ຘມ຺ມເທສນາ ສປ຺ປາຍາ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ, ອິເມສໍ ຕໂຍ ຠເວ ອາທິຕ຺ຕາຄາຣສທິເສ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕໍ (ມຫາວ. ໕໔) ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຖາ ເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ປຸພ຺ເພ ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ ທິນ຺ນປຏິຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຣາຊຄຫນຄເຣ ລຏ຺ຐິວນຸຍ຺ຍານໍ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ທສພລສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ທ຺ວາທສນຫຸເຕຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ປຣິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ມຍ຺ຫໍ ວາ ກສ຺ສປສ຺ສ ວາ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ສວິຕກ຺ກາ ຈ ນາມ ເທສນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ກສ຺ສປ, ຕຸຍ຺ຫໍ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ວິຕກ຺ກໍ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕາລປ຺ປມາຓໍ ອາກາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມິ, ສຕ຺ຖາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ທສພລສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ສຕ຺ຕເມ ວາເຣ ສຕ຺ຕຕາລປ຺ປມາຓໍ ອາກາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ມຫາຊໂນ ‘‘ອຍໍ ໂລເກ ມຫາສມໂຓ’’ຕິ ສຕ຺ຖຣິ ນິພ຺ພິຕກ຺ໂກ ຊາໂຕ, ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຣາຊາ ເອກາທສນຫຸເຕຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ເອກນຫຸຕໍ ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ປຏິເວເທສິ. ເຕປິ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປສ຺ສ ປຣິວາຣາ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອາເສວນວເສນ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕໍ, ພຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍເຍວ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ວິຈຣິໍສຸ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ເອເກກໍ ນິສ຺ສິຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຕ຺ຕກາ ເຕສໍ ນິສ຺ສິຕກາ, ຕຕ຺ຕເກ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ອິທເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເຖຣໍ ມຫາປຣິສານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໒໕. ຕຕິເຍ ກຸລປ຺ປສາທການນ຺ຕິ ກຸລໍ ປສາເທນ຺ຕານໍ. ອຍໍ ຫິ ເຖໂຣ ອທິຏ຺ຐພຸທ຺ຘທສ຺ສນໍເຍວ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ນິເວສນໍ ປສາເທສິ, ຕສ຺ມາ ກຸລປ຺ປສາທການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ກຸລປ຺ປສາທການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓທິວເສ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ອມຈ຺ຈເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຊາຕທິວເສ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຊາໂຕຕິ ຕໍທິວສໍເຍວ ຕໍ ທຸກູລຈຸມ຺ພຸຏເກ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ ນຍິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ ຣາຫຸລມາຕາ ຈຕສ຺ໂສ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ອາໂຣຫນິຍຫຕ຺ຖີ ກຓ຺ຑໂກ ຉນ຺ໂນ ກາຬຸທາຍີຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ເອກທິວເສ ຊາຕຕ຺ຕາ ສຫຊາຕາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ອຖສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ສກລນຄຣສ຺ສ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕທິວເສ ຊາໂຕຕິ ອຸທາຍີຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂຖກໍ ກາຬຘາຕຸກຕ຺ຕາ ປນ ກາຬຸທາຍີ ນາມ ຊາໂຕ. ໂສ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຸມາຣກີຬໍ ກີຬນ຺ໂຕ ວຸທ຺ຘິໍ ອຄມາສິ.

ອປຣຠາເຄ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ໂລການຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ອຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເວຬຸວເນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວາຣໍ ເອກໍ ອມຈ຺ຈໍ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ອິຘ ອາເນຫີ’’ຕິ ເປເສສິ. ໂສ ສຏ຺ຐິໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາເວລາຍ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ. ໂສ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ຣຎ຺ຎາ ປຫິຕສາສນ’’ນ຺ຕິ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຍຖາຐິໂຕວ ສທ຺ຘິໍ ປຸຣິສສຫສ຺ເສຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ເນສໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ, ສພ຺ເພ ຕໍຂຓໍເຍວ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ອເຫສຸໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຣິຍາ ນາມ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຣຎ຺ຎາ ປຫິຕສາສນໍ ທສພລສ຺ສ ນ ກເຖສິ. ຣາຊາ ‘‘ເນວ ຄໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນ ສາສນໍ ສຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ອຎ຺ຎໍ ອມຈ຺ຈໍ ເປເສສິ. ໂສປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ສທ຺ຘິໍ ປຣິສາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ເອວໍ ນວຫິ ອມຈ຺ເຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ນວ ປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ເປເສສິ. ສພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຊນາ ມຍິ ສິເນຫາຠາເວນ ທສພລສ຺ສ ອິຘາຄມນຕ຺ຖາຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ກຖຍິໍສຸ, ອຎ຺ເຎ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ທສພລໍ ອາເນຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຍ຺ຫໍ ໂຂ ປນ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸທາຍີ ທສພເລນ ສທ຺ຘິໍ ເອກວໂຍ ສຫປໍສຸກີຬິໂກ, ມຍິ ຈສ຺ສ ສິເນໂຫ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ກາຬຸທາຍິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ອາຫ. ປຐມໍ ຄຕປຸຣິສາ ວິຍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ລຠນ຺ໂຕ ອາເນສ຺ສາມິ, ເທວາຕິ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຫີຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ອາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາເວລາຍ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສປຣິວາໂຣ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ປຕ຺ວາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ຕາວ ທສພລສ຺ສ ກຸລນຄຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ເອສ ກາໂລ, ວສນ຺ຕສມເຍ ສຸປຸປ຺ຜິເຕສຸ ວນສຓ຺ເຑສຸ ຫຣິຕຕິຓສຎ຺ຉນ຺ນາຍ ປຖວິຍາ ເອສ ກາໂລ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກາລໍ ປຏິມາເນນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ກາລສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ –

‘‘ນາຕິສີຕໍ ນາຕິອຸຓ຺ຫໍ, ນາຕິທຸພ຺ຠິກ຺ຂຉາຕກໍ;

ສທ຺ທລາ ຫຣິຕາ ຠູມິ, ເອສ ກາໂລ ມຫາມຸນີ’’ຕິ. –

ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາຫິ ຄາຖາຫິ ທສພລສ຺ສ ກຸລນຄຣໍ ຄມນຕ຺ຖາຍ ຄມນວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ເຓສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸທາຍີ ຄມນວຓ຺ຓໍ ກເຖຕິ, ກປິລວຕ຺ຖຸນຄຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ເອສ ກາໂລ’’ຕິ ວີສຕິສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ອຕຸຣິຕຄມເນນ ຈາຣິກໍ ນິກ຺ຂມິ.

ອຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປິຕຸ ມຫາຣາຊສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສເນ ປາຕຸຣໂຫສິ. ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ມຫາຣເຫ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຍາທິຕສ຺ສ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຖໂຣ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄມນາກປ຺ປໍ ທສ຺ເສສິ. ນິສີທິຕ຺ວາວ ຠຸຎ຺ຊ, ຕາຕາຕິ. ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ມຫາຣາຊາຕິ. ກຫໍ ປນ, ຕາຕ, ສຕ຺ຖາຕິ? ວີສຕິສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ຈາຣິກໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ມຫາຣາຊາຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ອິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາວ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອິມໍ ນຄຣໍ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ, ຕາວສ຺ສ ອິໂຕວ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຫຣຖາຕິ. ເຖໂຣ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ອທສ຺ສເນເນວ ສກລຣາຊນິເວສນໍ ສທ຺ຘາປຏິລາຠໍ ລຠາເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ປສ຺ສນ຺ຕານຎ຺ເຎວ ປຕ຺ຕໍ ອາກາເສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ, ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ເຖໂຣ ສຏ຺ຐິໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ໂຍຊນປຣມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ທິວເສ ທິວເສ ຣາຊເຄຫໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປິຕຸ ມຫາຣາຊສ຺ສ ສກລນິເວສນໍ ປສາເທສີ’’ຕິ ເຖຣໍ ກຸລປ຺ປສາທການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ພາກຸລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໒໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອປ຺ປາພາຘານນ຺ຕິ ນິຣາພາຘານໍ. ພາກຸໂລຕິ ທ຺ວີສຸ ກຸເລສຸ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘນາໂມ ເຖໂຣ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ອຕີເຕ ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິເກ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍມຕ຺ຖເກ ອໂນມທສ຺ສິທສພລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຍໍ ອາຄມ຺ມ ອຸຄ຺ຄຫິຕເວໂທ ເວທຕ຺ຕເຍ ສາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖໍ ຄເວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປພ຺ພຕປາເທ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາ-ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານກີຬິຕາຍ ວີຕິນາເມສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອໂນມທສ຺ສີ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ອຣິຍຄຓປຣິວຸໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ. ຕາປໂສ ‘‘ຕີຓິ ຣຕນານິ ອຸປ຺ປນ຺ນານີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ຐານໍ ປນ ວິຊຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ກາເລນ ກາລໍ ສຕ຺ຖຸ ທສ຺ສນາຍ ເຈວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສຸຓາຕິ.

ອເຖກສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸທຣວາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕາປໂສ ສຕ຺ຖຸ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຄິລາໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ໂກ, ຠນ຺ເຕ, ອາພາໂຘ’’ຕິ. ‘‘ອຸທຣວາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ກາໂລ ມຍ຺ຫໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ປພ຺ພຕປາທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນານາວິຘານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ສຕ຺ຖຸ ອຸປເນຖາ’’ຕິ ອຸປຏ຺ຐາກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ. ສຫ ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ອຸປໂຍເຄນ ອຸທຣວາໂຕ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ຜາສຸກກາເລ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍທິທໍ ມມ ເຠສຊ຺ເຊນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຜາສຸກໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ສ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຠເວ ຄທ຺ທູຫນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສຣີເຣ ພ຺ຍາຘິ ນາມ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ. ອິທມສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ.

ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອປ຺ປາພາຘານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ຍາວຕາຍຸກໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສີທສພລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ພນ຺ຘຸມຕີນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປາເທ ວສຕິ.

ວິປສ຺ສີໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ປິຕຸ ມຫາຣາຊສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ວິຫຣຕິ. ອຖາຍໍ ຕາປໂສ ທສພລສ຺ສ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຊຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ກາເລນ ກາລໍ ປນ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອເຖກສ຺ມິໍ ສມເຍ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ເຈວ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ຈ ຫິມວຕິ ປຸປ຺ຜິຕານໍ ວິສຣຸກ຺ຂານໍ ວາຕສມ຺ຜສ຺ເສນ ເສສຠິກ຺ຂູນໍ ມຕ຺ຖກໂຣໂຄ ນາມ ອຸທປາທິ. ຕາປໂສ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂູ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິປນ຺ເນ ທິສ຺ວາ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຕິຓປຸປ຺ຜກໂຣໂຄ, ອາວຸໂສຕິ. ຕາປໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ກາໂລ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ກາຍເວຍ຺ຍາວຕິກກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ນານາວິຘານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ສໍກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອທາສິ. ສພ຺ພຠິກ຺ຂູນໍ ໂຣໂຄ ຕໍຂຓໍເຍວ ວູປສນ຺ໂຕ.

ໂສ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວສນເຄຫໍ ທຸພ຺ພລໍ, ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຑ຺ຒກີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກໍ ຊິຓ຺ຓໍ ມຫາວິຫາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ມຍ຺ຫໍ ເຄຫກມ຺ມໍ, ນ ຕໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ປນ ສທ຺ຘິໍ ຄມນກມ຺ມເມວ ປຸເຣຕຣໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເຕເຫວ ວຑ຺ຒກີຫິ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ກາເຣສິ, ໂຠຊນສາລໍ ອຄ຺ຄິສາລໍ ທີຆຈງ຺ກມໍ ຊນ຺ຕາຆຣໍ ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ວຈ຺ຈກຸຏິໍ ອາໂຣຄ຺ຍສາລໍ ກາເຣສິ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ນາມ ສພ຺ພໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ຐເປສິ.

ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ທສພລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ໂກສມ຺ພິຍໍ ເສຏ຺ຐິເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ທາຣໂກ ປຸຎ຺ຎວາ ກຕາຘິກາໂຣ, ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອໂຣໂຄ ທີຆາຍຸໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ອມ຺ຫາກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິທາຍໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ຊາຕທິວເສເຍວ ມຫາຍມຸນາຍ ນ຺ຫາຕທາຣກາ ນິໂຣຄາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ນ຺ຫາປນຕ຺ຖາຍ ນໍ ເປເສສິ. ‘‘ປຎ຺ຈເມ ທິວເສ ສີສໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ນທີກີຬນຕ຺ຖາຍ ນໍ ເປເສສີ’’ຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ. ຕຕ຺ຖ ຘາຕິຍາ ທາຣກໍ ນິມຸຊ຺ຊນຸມ຺ມຸຊ຺ຊນວເສນ ກີຬາເປນ຺ຕິຍາ ເອໂກ ມຈ຺ໂຉ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠກ຺ໂຂ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອຸປຄໂຕ. ຘາຕີ ທາຣກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຕາ, ມຈ຺ໂຉ ຕໍ ຄິລິ. ປຸຎ຺ຎວາ ສຕ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂໍ ນ ປາປຸຓິ, ສຍນຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ວິຍ ອໂຫສິ. ມຈ຺ໂຉ ທາຣກສ຺ສ ເຕເຊນ ຕຕ຺ຕຜາລໍ ຄິລິຕ຺ວາ ຑຍ຺ຫມາໂນ ວິຍ ເວເຄນ ຕິໍສໂຍຊນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຣາຓສິນຄຣວາສິໂນ ມຈ຺ຉພນ຺ຘສ຺ສ ຊາລໍ ປາວິສິ. ມຫາມຈ຺ຉາ ນາມ ຊາເລນ ພທ຺ຘາ ມາຣິຍມານາວ ມຣນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນ ທາຣກສ຺ສ ເຕເຊນ ຊາລໂຕ ນີຫຏມຕ຺ໂຕວ ມໂຕ. ມຈ຺ຉພນ຺ຘາ ຈ ມຫາມຈ຺ຉໍ ລຠິຕ຺ວາ ຜາເລຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ທາຣກສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ອຜາເລຕ຺ວາ ສກລເມວ ກາເຊນ ຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຫສ຺ເສນ ເທມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ນຄເຣ ວິຈຣິໍສຸ, ໂກຈິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ນຄເຣ ອປຸຕ຺ຕກໍ ອສີຕິໂກຏິວິຠວໍ ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ສ ທ຺ວາຣມູລໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ກຫາປຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕຫິ ກຫາປຓໍ ທຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ. ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາປິ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ມຈ຺ເຉ ນ ເກຬາຍຕິ, ຕໍທິວສໍ ປນ ມຈ຺ຉໍ ຜລເກ ຐເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ຜາເລສິ. ມຈ຺ຉຎ຺ຈ ນາມ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ຜາເລນ຺ຕິ, ສາ ປນ ປິຏ຺ຐິໂຕ ຜາເລນ຺ຕີ ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ນາທໍ ນທິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ອາທາຍ ສາມິກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ເສຏ຺ຐິ ຕາວເທວ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ທາຣກມາທາຍ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ເມ, ເທວ, ທາຣໂກ ລທ຺ໂຘ, ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ອາຫ. ປຸຎ຺ຎວາ ເອສ, ໂຍ ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ອາໂຣໂຄ ວສິ, ໂປເສຫິ ນນ຺ຕິ.

ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ອິຕຣໍ ກຸລໍ ‘‘ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ເອກໍ ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ທາຣກໍ ລຠີ’’ຕິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ອຄມໍສຸ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ທາຣກໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ກີຬາປິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມນາໂປ ວຕາຍໍ ທາຣໂກ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປກຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ອິຕຣາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ກຫໍ ເຕ ລທ຺ໂຘຕິ. ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍນ຺ຕິ. ນ ຕຸຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕຕິ. ກຫໍ ເຕ ລທ຺ໂຘຕິ. ມຍາ ທສ ມາເສ ກຸຈ຺ຉິຍາ ຘາຣິໂຕ, ອຖ ນໍ ນທິຍາ ກີຬາປິຍມານໍ ມຈ຺ໂຉ ຄິລີຕິ. ຕຸຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎນ ມຈ຺ເຉນ ຄິລິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ປນ ມຍາ ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ລທ຺ໂຘຕິ ອຸໂຠປິ ຣາຊກຸລໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ທສ ມາເສ ກຸຈ຺ຉິຍາ ຘາຣິຕຕ຺ຕາ ອມາຕາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມຈ຺ຉໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາປິ ວກ຺ກຍກນາທີນິ ພຫິ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຍມ຺ປິ ອມາຕາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ທາຣໂກ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກຸລານໍ ທາຍາໂທ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ເວປິ ກຸລານິ ອຕິວິຍ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕານິ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ສ ທ຺ວີຫິ ກຸເລຫິ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ພາກຸລກຸມາໂຣຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ.

ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວີສຸປິ ນຄເຣສຸ ຕໂຍ ຕໂຍ ປາສາເທ ກາເຣຕ຺ວາ ນາຏການິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປສຸໍ. ເອເກກສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວສຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວຸຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຆາຏນາວາສຸ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນໍ ສທ຺ຘິໍ ນາຏເກຫິ ອາໂຣເປນ຺ຕິ. ໂສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາໂນ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ອິຕຣໍ ນຄຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕໍນຄຣວາສີນິ ນາຏການິ ‘‘ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ອຸປຑ຺ຒມຄ຺ຄໍ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ເນນ຺ຕິ, ອິຕຣານິ ນາຏການິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວສິຕ຺ວາ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ປຸນ ອິຕຣໍ ນຄຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວມສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕສ຺ສ ອສີຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸກ຺ກເມນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ໂກສມ຺ພິໍ ປາປຸຓິ, ພາຣາຓສິນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ. ພາກຸໂລ ເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ‘‘ທສພໂລ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ພຫຸໍ ຄນ຺ຘມາລໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ສຕ຺ຕາຫເມວ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ອຣຸເຓ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ນຄເຣສຸ ຄິຫິກາເລ ປຣິຈາຣິກມາຕຸຄາມາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣານິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສມານາ ຈີວຣານິ ກຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ. ເຖໂຣ ເອກໍ ອທ຺ຘມາສໍ ໂກສມ຺ພິວາສິເກຫິ ປຫິຕໍ ຈີວຣໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອກໍ ອທ຺ຘມາສໍ ພາຣາຓສິວາສິເກຫີຕິ. ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ທ຺ວີສຸປິ ນຄເຣສຸ ຍໍ ຍໍ ອຸຕ຺ຕມໍ, ຕໍ ຕໍ ເຖຣສ຺ເສວ ອາຫຣິຍຕິ. ເຖຣສ຺ສ ອສີຕິ ວສ຺ສານິ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວີຫງ຺ຄຸເລຫິ ຄນ຺ຘປິຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປສິງ຺ຆນມຕ຺ຕມ຺ປິ ກາລໍ ນ ໂກຈິ ອາພາໂຘ ນາມ ອໂຫສິ. ອາສີຕິເມ ວສ຺ເສ ສຸເຂເນວ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄໂຕ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາປິສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ອາພາໂຘ ວາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ເວກລ຺ລໍ ວາ ນາໂຫສິ. ໂສ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ປຣິນິພ຺ພານສມເຍປິ ປຸຣາຓຄິຫິສຫາຍກສ຺ສ ອເຈລກສ຺ສປສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂທີປນວເສເນວ ສກລໍ ພາກຸລສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໒໐໙ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ເອວໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມຸຏ຺ຐິຕາ. ສຕ຺ຖາ ປນ ເຖຣສ຺ສ ຘຣມານກາເລເຍວ ເຖເຣ ຍຖາ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ພາກຸລຕ຺ເຖຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອປ຺ປາພາຘານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ໂສຠິຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໒໗. ປຎ຺ຈເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ອນຸສ຺ສຣຓສມຕ຺ຖານໍ ໂສຠິຕຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ອນຸສ຺ສຣມາໂນ ປຎ຺ຈ ກປ຺ປສຕານິ ອສຎ຺ຎິຠເວ ອຈິຕ຺ຕກປຏິສນ຺ຘິໍ ນຍໂຕ ອຄ຺ຄເຫສິ ອາກາເສ ປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓລາຠີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ໂສຠິໂຕຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓ ຈິຓ຺ຓວສີ ອໂຫສິ. ໂສ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຍາວ ອສຎ຺ຎິຠເວ ອຈິຕ຺ຕກປຏິສນ຺ຘິ, ຕາວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອທ຺ທສ. ຕໂຕ ປຣໍ ອນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈ ກປ຺ປສຕານິ ປວຕ຺ຕິໍ ອທິສ຺ວາ ອວສາເນ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊມາໂນ ນຍວເສນ ‘‘ອສຎ຺ຎິຠໂວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ກາຣຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ອຸປາລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໒໘. ຉຏ຺ເຐ ວິນຍຘຣານໍ ຍທິທໍ ອຸປາລີຕິ ວິນຍຘຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຖໂຣ ກິຣ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ວິນຍປິຏກໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຠາຣຸກຈ຺ຉກວຕ຺ຖຸໍ, ອຊ຺ຊຸກວຕ຺ຖຸໍ, (ປາຣາ. ໑໕໘) ກຸມາຣກສ຺ສປວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ກເຖສິ. ຕສ຺ມາ ວິນຍຘຣານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ກິເຣສ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວິນຍຘຣານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກປ຺ປກເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ອຸປາລິທາຣໂກຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຉນ຺ນໍ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ປສາຘໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕ ອນຸປິຍມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ປພ຺ພຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕຫິ ເຕຕິ ຉຫິ ຂຕ຺ຕິເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາວິຘານໍ ປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໓໓໐) ອາຄຕເມວ.

ໂສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຣຎ຺ຎວາສໍ ອນຸຊານາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂຸ ຕວ ອຣຎ຺ເຎ ວສນ຺ຕສ຺ສ ເອກເມວ ຘຸຣໍ ວຑ຺ຒິສ຺ສຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ສນ຺ຕິເກ ວສນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຘຸຣຎ຺ຈ ຄນ຺ຖຘຸຣຎ຺ຈ ປຣິປູເຣສ຺ສຕີຕິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ສຍເມວ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານິ ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ວິນິຈ຺ຉິນິ. ສຕ຺ຖາ ເອເກກສ຺ມິໍ ວິນິຈ຺ຉິເຕ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ຕໂຍປິ ວິນິຈ຺ຉເຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວິນຍຘຣານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ນນ຺ທກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໒໙. ສຕ຺ຕເມ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທການໍ ຍທິທໍ ນນ຺ທໂກຕິ ອຍໍ ຫິ ເຖໂຣ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ເອກສໂມຘາເນ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນີສຕານິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປສິ. ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍຎ຺ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓ ຈ ຈິຓ຺ຓວສີ ອໂຫສິ. ໂສ ຈຕູສຸ ປຣິສາສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕາສຸ ‘‘ສພ຺ເພສໍເຍວ ມນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມກຖິກນນ຺ທໂກ ນາມ ຊາໂຕ. ຕຖາຄໂຕປິ ໂຂ ໂຣຫິຓີນທີຕີເຣ ຈຸມ຺ພຏກກລເຫ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສາກິຍກຸມາຣສຕານໍ ອນຠິຣຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາທາຍ ກຸຓາລທຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຓາລຊາຕກກຖາຍ (ຊາ. ໒.໒໑.ກຸຓາລຊາຕກ) ເນສໍ ສໍວິຄ຺ຄຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຈຕຸສຈ຺ຈກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ອປຣຠາເຄ ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໑ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປສິ. ເຕສໍ ເຖຣານໍ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ‘‘ອມ຺ເຫ ທານິ ອິຘ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພາວ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາປຊາປຕິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ຕາປິ ປຎ຺ຈສຕາ ເຖຣິຍາ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠິໍສຸ. ອຕີຕານນ຺ຕຣາຍ ປນ ຊາຕິຍາ ສພ຺ພາວ ຕາ ນນ຺ທກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຣາຊປຸຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ສ ປາທປຣິຈາຣິກາ ອເຫສຸໍ.

ເຕນ ສມເຍນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕາສໍ ປຸຣິມຠເວ ອຕ຺ຕໂນ ປາທປຣິຈາຣິກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມໍ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນີສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ນໍ ອຸປມາໂຍ ຈ ກາຣຓານິ ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກຖຍມານໍ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓລາຠີ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ກາຣຓໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ທໂກ ຍາວຊ຺ຊທິວສາ ໂອໂຣເຘ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ໂສຠຕາຍມາຍສ຺ມາ ໂອໂຣຘປຣິວຸໂຕ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຍໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເປເສສິ. ຕາ ປນ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ເຖຣສ຺ເສວ ໂອວາທໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ. ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎໍ ອເປເສຕ຺ວາ ສຍເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີສງ຺ຆໍ ໂອວທາຫີ’’ຕິ ເຖຣໍ ອາຫ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ກຖໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຈາຕຸທ຺ທເສ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ສພ຺ພາວ ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ສຬາຍຕນປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຕ຺ຕມນາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິວິທ຺ຘຄຸຓໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກສ຺ມິໍ ນຸ ໂຂ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ອິມາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອຸປຣິມຄ຺ຄຜລານິ ປາປຸເຓຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປຸນ ‘‘ຕໍເຍວ ນນ຺ທກສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເອຕາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ປຸນທິວເສປິ ເຖຣສ຺ເສວ ສນ຺ຕິກໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ເປເສສິ. ຕາ ປຸນທິວເສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ພາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ. ຕໍທິວສໍ ຠຄວາ ຕາສໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕກາເລ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສຜລຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ນນ຺ທກສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ຈນ຺ທສທິສີ ອໂຫສິ, ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣສິຍໍ ຈນ຺ທສທິສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ຕເທວ ຈ ກາຣຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ນນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໓໐. ອຏ຺ຐເມ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານນ຺ຕິ ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ປິຫິຕທ຺ວາຣານໍ ນນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ສຕ຺ຖຸສາວກາ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ທສສຸ ທິສາສຸ ຍໍ ຍໍ ທິສໍ ໂອໂລເກຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ນ ຕໍ ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສນ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕິ. ຕສ຺ມາ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກປິລວຕ຺ຖຸປຸເຣ ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຖສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ຎາຕິສງ຺ຆໍ ນນ຺ທຍນ຺ໂຕ ໂຕເສນ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ ນນ຺ທກຸມາໂຣເຕວ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ໂລການຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄຫໂຕ ກປິລວຕ຺ຖຸປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ປິຕຣໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ປຸນທິວເສ ປິຕຸ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຫຸລມາຕາຍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ເສສຊນສ຺ສປິ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ປຸນທິວເສ ນນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ອຠິເສກເຄຫປເວສນອາວາຫມງ຺ຄເລສຸ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ປຕ຺ຕໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວິຫາຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ນນ຺ທກຸມາຣໍ ອຠິເສກມງ຺ຄລໍ ນ ຕຖາ ປີເຬສິ, ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຄມນກາເລ ປນ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ອຸປຣິປາສາທວຣຄຕາ ສີຫປຎ຺ຊຣໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ‘‘ຕຸວຏໍ ໂຂ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຍໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຄຫສິຕຉນ຺ທຣາຄວເສນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປເນສ ສຕ຺ຖຣິ ຄາຣເວນ ຍຖາຣຸຈິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ເຕນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂປ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິວຕ຺ເຕສ຺ສຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິວຕ຺ເຕສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕເມວ ສຕ຺ຖາ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ປພ຺ພຊິໂຕປິ ປຏິພາຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ຊນປທກລ຺ຍາຓິຍາ ວຸຕ຺ຕວຈນເມວ ສຣຕິ. ອຖສ຺ສ ສາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຐິຕາ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ໂຖກໍ ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຄຸມ຺ພໍ ວາ ຄຈ຺ຉໍ ວາ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ເສວ ທສພໂລ ປຸຣໂຕ ຐິຕໂກ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ກຸກ຺ກຸຏປຕ຺ຕໍ ວິຍ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ປວິສຕິ.

ສຕ຺ຖາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນນ຺ໂທ ອຕິວິຍ ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ອນຠິຣຕິໍ ວູປສເມຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນິພ຺ພາປນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ອາຫ – ‘‘ເອຫິ, ນນ຺ທ, ເທວຈາຣິກໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຠຄວາ ກຖາຫໍ ອິທ຺ຘິມນ຺ເຕຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ຄມິສ຺ສາມີຕິ. ຕ຺ວໍ ເກວລໍ ຄມນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຫິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສສີຕິ. ໂສ ທສພລສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ຕຖາຄເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ເທວຈາຣິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ນິເວສນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ອທ຺ທສ. ສຕ຺ຖາ ນນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ສຸຠນິມິຕ຺ຕວເສນ ຕາ ໂອໂລເກນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ນນ຺ທ, ອິມາ ນຸ ໂຂ ອຈ຺ຉຣາ ມນາປາ, ອຖ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຠນ຺ເຕ, ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ອິມາ ອຈ຺ຉຣາ ອຸປນິຘາຍ ກຓ຺ຓນາສຈ຺ຉິນ຺ນກາ ມກ຺ກຏີ ວິຍ ຂາຍຕີຕິ. ນນ຺ທ, ເອວຣູປາ ອຈ຺ຉຣາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ນ ທຸລ຺ລຠາຕິ. ສເຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ປາຏິໂຠໂຄ ໂຫຕິ, ອຫໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ. ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ຕ຺ວໍ, ນນ຺ທ, ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຫິ. ສເຈ ເຕ ສປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ ກາລກິຣິຍາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຫໍ ເອຕາສໍ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ປາຏິໂຠໂຄຕິ. ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ຍຖາຣຸຈິຍາ ເທວຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ເຊຕວນເມວ ປຈ຺ຈາຄຎ຺ຉິ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຈ຺ຉຣານໍ ເຫຕຸ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ນນ຺ທສ຺ສ ວສນຏ຺ຐາເນ ‘ເອໂກ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ທສພລໍ ປາຏິໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ອຈ຺ຉຣານໍ ເຫຕຸ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກເຖນ຺ຕາ ວິຈຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຠຕໂກ ກິຣາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ, ອຸປກ຺ກິຕໂກ ກິຣາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ, ອຈ຺ຉຣານໍ ເຫຕຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ, ຠຄວາ ກິຣສ຺ສ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທີນ’’ນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ສວນູປຈາເຣ ກເຖນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ນນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ນ ອຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ຕິ, ມໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖນ຺ຕິ, ອຍຸຕ຺ຕໍ ມມ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຏິສງ຺ຂານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ອຎ຺ຎຕຣາ ເທວຕາ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ, ສຍມ຺ປິ ຠຄວາ ອຎ຺ຎາສິເຍວ. ປຸນທິວເສ ນນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທີນໍ, ມຸຎ຺ຈາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕສ຺ມາ ປຏິສ຺ສວາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸ (ອຸທາ. ໒໒) ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວນວິຫາເຣ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເຖຣໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໓໑. ນວເມ ຠິກ຺ຂຸໂອວາທການນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູ ໂອວທນ຺ຕານໍ ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ກິຣ ເຖໂຣ ເອກສໂມຘານສ຺ມິໍເຍວ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປສິ. ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸໂອວາທການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຠິກ຺ຂຸໂອວາທການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິສສຫສ຺ສສ຺ສ ຄຓເຊຏ຺ຐໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຄພ຺ຠສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ມຫາປຣິເວຓໍ ກາເຣສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຊນາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປິນອຸປາສກໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ສປຸຕ຺ຕທາຣາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິໍສຸ.

ອຖ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອຍໍ ກປ຺ປິໂນ ປຈ຺ຈນ຺ຕເທເສ ກຸກ຺ກຸຏວຕີນຄເຣ ຣາຊເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ເສສປຸຣິສາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ອມຈ຺ຈກຸເລສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕສຸ ກປ຺ປິນກຸມາໂຣ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ມຫາກປ຺ປິນຣາຊາ ນາມ ຊາໂຕ. ປຸພ຺ເພ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມກຣຓກາເລ ຕສ຺ສ ຆຣສາມິນີ ອິຕ຺ຖີ ສມານຊາຕິເກ ຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາກປ຺ປິນຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສີ ຊາຕາ, ອໂນຊາປຸປ຺ຜສທິສວຓ຺ຓຕາຍ ປນສ຺ສາ ອໂນຊາເທວີຕ຺ເວວ ນາມໍ ອໂຫສິ. ມຫາກປ຺ປິນຣາຊາປິ ສຸຕວິຕ຺ຕໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ຈຕູຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ສີຆໍ ທູເຕ ເປເສສິ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸເຕ ສຸຕຘເຣ ປສ຺ສຖ, ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ອາໂຣເຈຖາ’’ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ປຏິວສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສາວຕ຺ຖິນຄຣວາສິໂນ ວາຓິຊາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຸຏ຺ຐານກຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ຕໍ ນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຠຓ຺ຑໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ, ‘‘ຣາຊານໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ຣາຊກຸລທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ, ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ທ຺ວາເຣ ຐິຕາ ປຏິຫາຣກສ຺ສ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ອຖ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວທິ, ເຕ ຣາຊາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາຕິຕປຓ຺ຓາກາເຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິເຕ, ‘‘ຕາຕາ, ກຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາວຕ຺ຖິໂຕ, ເທວາຕິ. ກຈ຺ຈິ ໂວ ຣຏ຺ຐໍ ສຸຠິກ຺ຂໍ, ຘມ຺ມິໂກ ຣາຊາຕິ? ອາມ, ເທວາຕິ. ອຕ຺ຖິ ປນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເທເສ ກິຎ຺ຈິ ສາສນນ຺ຕິ? ອຕ຺ຖິ ເທວ, ນ ປນ ສກ຺ກາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐມຸເຂຫິ ກເຖຕຸນ຺ຕິ. ຣາຊາ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ຄາເຣນ ອຸທກໍ ທາເປສິ. ເຕ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ທສພລາຠິມຸຂາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ອມ຺ຫາກໍ ເທເສ ພຸທ຺ຘຣຕນໍ ນາມ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຈເນ ສຸຕມຕ຺ເຕເຍວ ສກລສຣີຣໍ ຜຣມານາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໂຕ ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ, ຕາຕາ, ວທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ພຸທ຺ໂຘຕິ, ເທວ, ວທາມາຕິ. ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວທາເປຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິປທໍ ອປຣິມາຓໍ, ນາສ຺ສ ສກ຺ກາ ປຣິມາຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທ ປສນ຺ໂນ ສຕສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອປຣໍ ກິໍ ສາສນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເທວ ຘມ຺ມຣຕນໍ ນາມ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ. ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຕເຖວ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ສຕສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ສາສນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສງ຺ຆຣຕນໍ ເທວ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ. ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຕເຖວ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ສຕສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ທິນ຺ນຠາວໍ ປຓ຺ເຓ ລິຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ເທວິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ເຕສຸ ຄເຕສຸ ອມຈ຺ເຈ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕາຕາ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ເທວ ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກຕ຺ຕຸກາມາຕິ? ອຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ. ມຍມ຺ປິ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຆຣໍ ວາ ກຸຏຸມ຺ພໍ ວາ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ເຍ ອສ຺ເສ ອາຣຸຍ຺ຫ ຄຕາ ເຕເຫວ ນິກ຺ຂມິໍສຸ.

ວາຓິຊາ ອໂນຊາເທວິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ທສ຺ເສສຸໍ. ສາ ຕໍ ວາເຈຕ຺ວາ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ພຫູ ກຫາປຓາ ທິນ຺ນາ, ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຕໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ປິຍສາສນໍ, ເທວິ, ອານີຕນ຺ຕິ. ອມ຺ເຫປິ ສກ຺ກາ, ຕາຕາ, ສຸຓາເປຕຸນ຺ຕິ? ສກ຺ກາ, ເທວິ, ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐມຸເຂຫິ ປນ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ. ສາ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ຄາເຣນ ອຸທກໍ ທາເປສິ. ເຕ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈິຕນິຍາເມເນວ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສາປິ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນປາໂມຊ຺ຊາ ເຕເນວ ນເຍນ ເອເກກສ຺ມິໍ ປເທ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎາຄຓນາຍ ຕີຓິ ຕີຓິ ກຕ຺ວາ ນວ ສຕສຫສ຺ສານິ ອທາສິ. ວາຓິຊາ ສພ຺ພານິປິ ທ຺ວາທສ ສຕສຫສ຺ສານິ ລຠິໍສຸ. ອຖ ເນ ‘‘ຣາຊາ ກຫໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ເທວີຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ເຕ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ຄຕານໍ ອມຈ຺ຈານໍ ມາຕຸຄາເມ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິການໍ ຄຕຏ຺ຐານໍ ຊານາຖ ອມ຺ມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຊານາມ, ອຍ຺ເຍ, ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ອຸຍ຺ຍານກີຬໍ ຄຕາຕິ. ອາມ, ອມ຺ມາ ຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສງ຺ໂຆ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາຕິ? ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ອຍ຺ເຍ, ກິໍ ກຕ຺ຕຸກາມາຕິ? ‘‘ອຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ນ ເຕຫິ ວນ຺ຕວມນໍ ຊິວ຺ຫຄ຺ເຄ ຐເປຍ຺ຍນ຺ຕິ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ, ມຍມ຺ປິ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສພ຺ພາປິ ຣເຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ.

ຣາຊາປິ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ປາປຸຓິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຄງ຺ຄາ ປູຣາ ໂຫຕິ. ອຖ ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຄງ຺ຄາ ປູຣາ ໂຫຕິ ຈຓ຺ຑມຈ຺ຉາກິຓ຺ຓາ, ອມ຺ເຫຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕາ ທາສາ ວາ ມນຸສ຺ສາ ວາ ນຕ຺ຖິ, ເຍ ໂນ ນາວໍ ວາ ອຸຬຸມ຺ປໍ ວາ ກຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍຸໍ. ເອຕສ຺ສ ປນ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓາ ນາມ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິໂຕ ອຸປຣິ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ປຕ຺ຖຏາ. ສເຈ ເອສ ສຕ຺ຖາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອິເມສໍ ອສ຺ສານໍ ຂຸຣປິຏ຺ຐານິ ມາ ເຕເມນ຺ຕູ’’ຕິ ອຸທກປິຏ຺ເຐນ ອສ຺ເສ ປກ຺ຂນ຺ທາເປສຸໍ. ເອກສ຺ສ ອສ຺ສສ຺ສາປິ ຂຸຣປິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ນ ເຕມິ, ຣາຊມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຍ ປຣຕີຣໍ ປຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມຫານທິໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ‘‘ທຸຕິຍາ ກິນ຺ນມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ນີລວາຫິນີ ນາມ ຄມ຺ຠີຣໂຕປິ ປຸຖຸລໂຕປິ ອຑ຺ຒໂຍຊນມຕ຺ຕາ ເທວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາ ສຈ຺ຈກິຣິຍາ ນຕ຺ຖິ, ຕາຍ ເອວ ສຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ຕມ຺ປິ ອຑ຺ຒໂຍຊນວິຕ຺ຖາຣໍ ນທິໍ ອຕິກ຺ກມິໍສຸ. ອຖ ຕຕິຍໍ ຈນ຺ທຠາຄໍ ນາມ ມຫານທິໍ ປຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ຕາຍ ເອວ ສຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ອຕິກ຺ກມິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາປິ ຕໍທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຫາກປ຺ປິໂນ ຕິໂຍຊນສຕິກໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ມມ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ສຍເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຈນ຺ທຠາຄາຍ ຕີເຣ ເຕສໍ ອຸຕ຺ຕຣຓຕິຕ຺ຖອຠິມຸຂຏ຺ຐາເນ ມຫານິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ໂຂ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເຕ ເຕນ ຕິຕ຺ເຖນ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຘາວນ຺ຕິໂຍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທສສ຺ສິຣິກໍ ມຸຂໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຍໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ, ອທ຺ຘາ ໂສ ເອໂສ’’ຕິ ທສ຺ສເນເນວ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອຓມິຕ຺ວາ ວນ຺ທມານາ ອາຄມ຺ມ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິໍສຸ. ຣາຊາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ເສນ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພວ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອິເມ ຈີວຣທານສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ຄເຫຕ຺ວາວ ອາຄຕາ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຈຣຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ສາວ ເຕສໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ອໂຫສິ, ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິວາຣຍິໍສຸ.

ອໂນຊາປິ ເທວີ ຣຖສຫສ຺ສປຣິວາຣາ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖາຍ ອາຠຕໍ ນາວໍ ວາ ອຸຬຸມ຺ປໍ ວາ ອທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຍຕ຺ຕຕາຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຣາຊາ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ປນ ສຕ຺ຖາ ນ ເກວລໍ ເຕສໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ສເຈ ໂສ ສຕ຺ຖາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອມ຺ຫາກໍ ຣຖາ ມາ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິໍສູ’’ຕິ ອຸທກປິຏ຺ເຐນ ຣເຖ ປກ຺ຂນ຺ທາເປສິ. ຣຖານໍ ເນມິວຏ຺ຏິມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ເຕມິ. ທຸຕິຍນທິມ຺ປິ ຕຕິຍນທິມ຺ປິ ເຕເນວ ສຈ຺ຈກາເຣນ ອຸຕ຺ຕຣິ. ອຸຕ຺ຕຣມານາ ເອວ ຈ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂມູເລ ສຕ຺ຖາຣໍ ອທ຺ທສ. ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ອິມາສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິເກ ປສ຺ສນ຺ຕີນໍ ຉນ຺ທຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ຈ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ອກາສິ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ຕິຕ຺ຖໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕາສໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ພາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຖຣີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອາທາຍ ຠິກ຺ຂຸນິອຸປສ຺ສຍໍ ຄຕາ, ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາເສນ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ.

ອຖາຍໍ ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎຄໂຕປິ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕປິ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຠິຓ຺ຫໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ອຸປ຺ປາເທສຸໍ ‘‘ກປ຺ປິນຕ຺ເຖໂຣ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕີ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ມຄ຺ຄສຸຂໍ ຜລສຸຂໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸທານໍ ອຸທາເນສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຘມ຺ມປີຕິ ສຸຂໍ ເສຕິ, ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ;

ອຣິຍປ຺ປເວທິເຕ ຘມ຺ເມ, ສທາ ຣມຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໗໙);

ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຈຣິໂຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ. ນ ຠຄວາ ເທເສຕິ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ກສ຺ສຈິ ໂອວາທມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ເທຕີຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ກປ຺ປິນ, ອນ຺ເຕວາສິການໍ ໂອວາທມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ເທສີ’’ຕິ? ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຫີຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ກຖໍ ສິຣວເຣນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອກສໂມຘາເນເຍວ ສມຓສຫສ຺ສສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປສິ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ປຏິປາຏິຍາ ເຖເຣ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣໍ ຠິກ຺ຂຸໂອວາທການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ສາຄຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໓໒. ທສເມ ເຕໂຊຘາຕຸກຸສລານນ຺ຕິ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ກຸສລານໍ ສາຄຕຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ເຖໂຣ ເຕໂຊຘາຕຸສມາປຕ຺ຕິຍາ ອມ຺ພຕິຕ຺ຖນາຄສ຺ສ ເຕຊສາ ເຕຊໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕໍ ນາຄໍ ນິພ຺ພິເສວນໍ ອກາສິ. ຕສ຺ມາ ເຕໂຊຘາຕຸກຸສລານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເຕໂຊຘາຕຸກຸສລານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສາຄຕມາຓໂວຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສີຠາວໍ ປາປຸຓິ.

ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ໂກສມ຺ພິນຄຣສມີປໍ ອຄມາສິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ນທີຕິຕ຺ເຖ ໂປຣາຓກນາວິກສ຺ສ ພຫູ ອາຄນ຺ຕຸກຄມິກາ ເວຣິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ມາຣຍິໍສຸ. ໂສ ວິຣຸທ຺ເຘນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຕິຕ຺ເຖ ມຫານຸຠາໂວ ນາຄຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ໂສ ວິຣຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອກາເລເຍວ ວສ຺ສາເປຕິ, ກາເລ ປນ ນ ວສ຺ສາເປຕິ, ສສ຺ສານິ ນ ສມ຺ມາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ສກລຣຏ຺ຐວາສິໂນ ຈ ຕສ຺ສ ວູປສມນຕ຺ຖໍ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ວສນຕ຺ຖາຍ ຈສ຺ສ ເອກໍ ເຄຫໍ ອກໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ເຕເນວ ຕິຕ຺ເຖນ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ຣຕ຺ຕິໍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຄມາສິ.

ອຖາຍໍ ເຖໂຣ ‘‘ຈຓ຺ໂຑ ກິເຣຕ຺ຖ ນາຄຣາຊາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ນາຄຣາຊານໍ ທເມຕ຺ວາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຣິຍາເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ນາຄຣາຊສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ນາໂຄ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ໂກນາມາຍໍ ມຸຓ຺ຑໂກ ມຍ຺ຫໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ຘູປາຍິ, ເຖໂຣ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ຘູປາຍິ. ນາໂຄ, ປຊ຺ຊລິ, ເຖໂຣປິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ປຊ຺ຊລິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຕຊໍ ປຣິຍາທິຍິ. ໂສ ‘‘ມຫນ຺ໂຕ ວຕາຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຕິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ມຍ຺ຫໍ ສຣຓຄມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ທສພລສ຺ສ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສຣຓຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ກຎ຺ຈິ ວິເຫເຐຕິ, ເທວມ຺ປິ ສມ຺ມາ ວສ຺ສາເປຕິ, ສສ຺ສານິ ສມ຺ມາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ໂກສມ຺ພິວາສິໂນ ‘‘ອຍ຺ເຍນ ກິຣ ສາຄເຕນ ອມ຺ພຕິຕ຺ຖກນາໂຄ ທມິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນໍ ອຸທິກ຺ຂມານາ ທສພລສ຺ສ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ. ເຕ ທສພລສ຺ສ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍານໍ ວຈເນນ ສພ຺ພເຄເຫສຸ ກາໂປຕິກໍ ປສນ຺ນໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສາຄຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ເຄເຫ ເຄເຫ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ອທໍສຸ. ເຖໂຣ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ມນຸສ຺ເສຫິ ຍາຈິຍມາໂນ ເຄເຫ ເຄເຫ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ປິວິຕ຺ວາ ອວິທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາວ ອນາຫາຣິກຠາເວນ ສຕິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ປຕິ.

ສຕ຺ຖາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສິ. ໂສ ປຸນທິວເສ ສຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຕກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ອຈ຺ຈຍໍ ເທເສຕ຺ວາ ທສພລໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວໂຄ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸ ວິນເຍ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ມຫາວິຫາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ເຖເຣ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ສາຄຕຕ຺ເຖຣໍ ເຕໂຊຘາຕຸກຸສລານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ຣາຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໓໓. ເອກາທສເມ ປຏິຠາເນຍ຺ຍການນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາປຏິຠານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕານໍ ປຏິຠານຊນການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຣາຘຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຖຣສ຺ສ ຫິ ທິຏ຺ຐິສມຸທາຈາຣຎ຺ຈ ໂອກປ຺ປນິຍສທ຺ຘຎ຺ຈ ອາຄມ຺ມ ທສພລສ຺ສ ນວນວາ ຘມ຺ມເທສນາ ປຏິຠາຕິ. ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ປຏິຠາເນຍ຺ຍການໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຏິຠາເນຍ຺ຍການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ຕຖາຄຕໍ ປຣິຈຣິຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄຫນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ຣາຘມາຓໂວຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ໂສ ມຫລ຺ລກກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາເຣນ ອພຫຸມໂຕ ‘‘ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກາລໍ ວີຕິນາເມສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ‘‘ຊິຓ຺ໂຓ ມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ນ ໂກຈິ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ອິຈ຺ຉິ. ອເຖກທິວສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕຸກາໂມ ‘‘ກິໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຕ຺ຕທາຣາ ຕໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕີ’’ຕິ? ກຸໂຕ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປຏິຊຄ຺ຄນໍ, ມຫລ຺ລໂກຕິ ມໍ ພຫິ ນີຫຣິໍສຸ. ກິໍ ປນ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປພ຺ພຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ໂກ ມໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປພ຺ພາເຊສ຺ສຕິ, ມຫລ຺ລກຠາເວນ ມໍ ນ ໂກຈິ ອິຈ຺ຉຕີຕິ. ສຕ຺ຖາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣາຘພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສາທເຣນ ປພ຺ພຊາເປສິ, ນ ໂຂ ເມ ເອຕໍ ອນາທເຣນ ປຣິຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຣາຘຕ຺ເຖຣໍ ອາທາຍ ຄາມກາວາສໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຣສ຺ສ ອຘຸນາ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ກິຈ຺ຉລາຠິສ຺ສ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ອາວາສໍ ເທຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ປຓີຕປິຓ຺ຑປາຕມ຺ປິ ຕສ຺ເສວ ທຕ຺ວາ ສຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ຣາຘຕ຺ເຖໂຣ ເສນາສນສປ຺ປາຍຎ຺ຈ ໂຠຊນສປ຺ປາຍຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ຄເຫຕ຺ວາ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ຊານນ຺ໂຕວ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂຍ ເຕ ມຍາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ນິສ຺ສິຕໂກ ທິນ຺ໂນ, ກີທິສໍ ຕສ຺ສ, ນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕີ’’ຕິ? ຠນ຺ເຕ, ສາສເນ ອຠິຣມິຕຠິກ຺ຂຸ ນາມ ເອວຣູໂປ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ອຖາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທີ’’ຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ກຖາ ອຸທປາທິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິທານິ ກຕຎ຺ຎູກຕເວທິຕາ, ໂສ ອຕີເຕ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕປິ ກຕຎ຺ຎູກຕເວທີເຍວ ອໂຫສີ’’ຕິ. ກຕຣສ຺ມິໍ ກາເລ ຠຄວາຕິ?

ອຕີເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຕປາທມ຺ຫິ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ວຑ຺ຒກິປຸຣິສາ ມຫາອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາອຸຬຸມ຺ປໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນທິຍາ ໂອຕາເຣນ຺ຕິ. ອເຖໂກ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ເອກສ຺ມິໍ ວິສມຏ຺ຐາເນ ໂສຓ຺ຑາຍ ສາຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສາຂາຠງ຺ຄເວຄໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕິຂິຓຂາຓຸເກ ປາເທນ ອວຕ຺ຖາສິ, ປາໂທ ວິທ຺ໂຘ, ທຸກ຺ຂເວທນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ໂສ ຄມນໍ ອຠິນີຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ນິປຊ຺ຊິ. ໂສ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ເຕ ວຑ຺ຒກີ ອຕ຺ຕໂນ ສມີເປນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ນິສ຺ສາຍາຫໍ ຊີວິຕໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕສໍ ອນຸປທໍ ອຄມາສິ. ເຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ຠີຕາ ປລາຍນ຺ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ປລາຍນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ປຸນ ຐິຕກາເລ ອນຸພນ຺ຘິ.

ວຑ຺ຒກິເຊຏ຺ຐໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຫຕ຺ຖິ ອມ຺ເຫສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕສຸ ອນຸພນ຺ຘຕິ, ປລາຍນ຺ເຕສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຠວິສ຺ສຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ເພ ຕໍ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ປຏິມາເນນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ຕທາ ວຑ຺ຒກີນໍ ສຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ – ‘‘ຄິລານຠາເວນ, ໂຠ, ເອສ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາເທ ປວິຏ຺ຐຂາຓຸກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ກາຣເຓນ ເອສ ອາຄໂຕ’’ຕິ ຕິຂິຓວາສິຍາ ຂາຓຸກໂກຏິຍໍ ໂອຘິໍ ທຕ຺ວາ ທຬ຺ຫາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ນີຫຣິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ວຓມຸຂໍ ປີເຬຕ຺ວາ ປຸພ຺ພໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກສາໂວທເກນ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຊານນເຠສຊ຺ຊໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ຜາສຸກໍ ອກໍສຸ.

ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຄິລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ມຍ຺ຫໍ ພຫຸປກາຣາ, ອິເມ ມຍາ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘໍ, ມຍາ ອິເມສໍ ກຕຎ຺ຎຸນາ ກຕເວທິນາ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຕໍ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂປຕກໍ ອາເນສິ. ວຑ຺ຒກິໂນ ຫຕ຺ຖິໂປຕກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ຖີ ປຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍິ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕ ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ອາຄໂຕ’ຕິ ມມ ອາຄຕກາຣຓໍ ນ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປກ຺ກາມິ. ຫຕ຺ຖິໂປຕໂກ ປິຕຸ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອນຸປາຍາສິ. ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຕສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ສທ຺ທສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ໂສ ປິຕຸ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒກີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ວຑ຺ຒກິໂນ ‘‘ອິມໍ ຫຕ຺ຖິໂປຕກໍ ອມ຺ຫາກໍ ທາຕຸໍ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ ເອໂສ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ຕຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍເຍວ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ປຫິຓິໍສຸ. ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຍາວຕຕິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕມ຺ປິ ປຸນ ວຑ຺ຒກີນໍເຍວ ສມີປໍ ເປເສສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຑ຺ຒກິໂນ ຫຕ຺ຖິໂປຕກໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ກຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕິ. ໂຠຊນກາເລ ເອເກກໍ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ເທນ຺ຕິ, ຠຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຑ຺ຒກີຫິ ອນ຺ໂຕຄຫເນ ໂກຏ຺ຏິຕໍ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຓຏ຺ຐາເນ ຣາສິໍ ກໂຣຕິ. ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຸປກາຣກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ກາຣຓໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພປິ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຕຎ຺ຎູກຕເວທິຠາວໍ ທີເປຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຫິ ຕທາ ມຫາຫຕ຺ຖີ ອໂຫສິ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອາຄໂຕ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຫຕ຺ຖິໂປຕໂກ ອໂຫສິ. ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍໍ ປນ ປຕ຺ວາ ສກລໍ ຣາຘສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມປເທ ຈ –

‘‘ນິຘີນໍວ ປວຕ຺ຕາຣໍ, ຍໍ ປສ຺ເສ ວຊ຺ຊທສ຺ສິນໍ;

ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທິໍ ເມຘາວິໍ, ຕາທິສໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ຠເຊ;

ຕາທິສໍ ຠຊມານສ຺ສ, ເສຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ ນ ປາປິໂຍ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໗໖) –

ຄາຖາ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ ນາມ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາ ປຏິປາຏິຍາ ເຖເຣ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ຣາຘຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຠາເນຍ຺ຍການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ໂມຆຣາຊຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໓໔. ທ຺ວາທສເມ ລູຂຈີວຣຘຣານນ຺ຕິ ລູຂຈີວຣໍ ຘາເຣນ຺ຕານໍ ໂມຆຣາຊາ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ຫິ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖລູຂໍ ສຸຕ຺ຕລູຂໍ ຣຊນລູຂນ຺ຕິ ຕິວິເຘນປິ ລູເຂນ ສມນ຺ນາຄຕໍ ປໍສຸກູລໍ ຘາເຣສິ. ຕສ຺ມາ ລູຂຈີວຣຘຣານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ລູຂຈີວຣຘຣານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ກຏ຺ຐວາຫນນຄເຣ ອມຈ຺ຈເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ອປຣຠາເຄ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ກຏ຺ຐວາຫນຣາຊານໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອມຈ຺ຈຏ຺ຐານໍ ລຠິ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ກສ຺ສປທສພໂລ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ກຏ຺ຐວາຫນຣາຊາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ກິຣ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ພຸທ຺ໂຘ ກິຣ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອິມໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕນຄຣໍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ອຸໂຠຫິ ອມ຺ເຫຫິ ຕຸຈ຺ຉໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕ຺ວໍ ຕາວ ມຊ຺ຌິມເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທສພລໍ ອິມໍ ນຄຣໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ປຸຣິສສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ເປເສສິ. ໂສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ຕຕ຺ເຖວ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິ. ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄຕປຸຣິສາ ປນ ສພ຺ເພປິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ.

ອຍໍ ເຖໂຣ ປຣິປຸຓ຺ຓສີໂລ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ທສພລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ໂມຆຣາຊມາຓໂວຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ກຏ຺ຐວາຫນຣາຊາປິ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ສປຣິວາໂຣ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ທສພລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຸໂຣຫິຕເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ພາວຣິມາຓໂວຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ໂສຬສນ຺ນໍ ມາຓວກສຫສ຺ສານໍ ສິປ຺ປໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ຈຣຕິ. ອຖສ຺ສ ປເສນທິໂກສລຣຎ຺ໂຎ ກາເລ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐານໍ ອທໍສຸ. ຕທາ ອຍມ຺ປິ ໂມຆຣາຊມາຓໂວ ພາວຣິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ພາວຣິພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຣໂຫຄໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສິປ຺ເປ ສາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສມ຺ປຣາຍິກໍ ສາຣໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມ຺ປຣາຍິກໍ ຄເວເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂກສລຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາເປສິ. ໂສ ເຕນ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ໂສຬສຫິ ມາຓວກສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມິ. ໂກສລຣາຊາປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ເອກໍ ອມຈ຺ຈໍ ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ເປເສສິ – ‘‘ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອາຈຣິໂຍ ປພ຺ພຊຕິ, ຕຕ຺ຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ. ພາວຣິພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມເທສໂຕ ປຏິກ຺ກມ຺ມ ອສ຺ສກຣຎ຺ໂຎ ຈ ມຸຬ຺ຫກຣຎ຺ໂຎ ຈ ສີມນ຺ຕເຣ ໂຄຘາວຣິຕີເຣ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ກາເຣສິ.

ອເຖໂກ ປຸຣິໂສ ຊຏິລານໍ ທສ຺ສນາຍ ຄໂຕ ເຕສໍ ສນ຺ຕເກ ຠູມິຏ຺ຐາເນ ເຕຫິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ອກາສິ. ເຕນ ກຕໍ ທິສ຺ວາ ອປຣໍ ກຸລສຕໍ ເຄຫສຕໍ ກາເຣສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ອຍ຺ຍານໍ ສນ຺ຕເກ ຠູມິຠາເຄ ວສາມ, ມຸຘາ ວສິຕຸໍ ນ ກາຣຓໍ, ສຸຂວາສໍ ໂວ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອເກໂກ ເອເກກໍ ກຫາປຓໍ ພາວຣິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວສນຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສພ຺ເພຫິປິ ອາຠຕກຫາປຓາ ສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ພາວຣິພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ເອເຕ ອາຠຕາ’’ຕິ ອາຫ. ສຸຂວາສທານຕ຺ຖາຍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ສຈາຫໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ເຓນ ອຕ຺ຖິໂກ ອສ຺ສໍ, ອຫໍ ມຫນ຺ຕໍ ຘນຣາສິໍ ປຫາຍ ນ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຫາປເຓ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາຕິ. ອມ຺ເຫຫິ ອຍ຺ຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນ ປຸນ ຄຓ຺ຫາມ, ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ປນ ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ອາຫຣິສ຺ສາມ, ອິເມ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍ຺ໂຍ ທານໍ ເທຕູຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ກປຓທ຺ຘິກວຓິພ຺ພກຍາຈການໍ ທານມຸເຂ ນິຍ຺ຍາເຕສິ. ຕສ຺ສ ອປຣາປຣໍ ທາຍກຠາໂວ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ.

ຕໂຕ ກາລິງ຺ຄຣຏ຺ເຐ ທຸນ຺ນິວິຏ຺ເຐ ນາມ ຄາເມ ຊູຊກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວໍເສ ຊາຕພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ໂຈເທຕິ – ‘‘ພາວຣີ, ກິຣ ທານໍ ເທຕິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ອາຫຣາ’’ຕິ. ໂສ ຕາຍ ໂຈທິຍມາໂນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ພາວຣິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉມາໂນ ພາວຣິມ຺ຫິ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທານໍ ອນຸສ຺ສຣມາເນ ຄໂຕ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ‘‘ທານໍ ເມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເທຫິ, ທານໍ ເມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ອກາເລ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອາຄໂຕ, ສມ຺ປຕ຺ຕຍາຈການໍ ເມ ທິນ຺ນໍ, ອິທານິ ກຫາປຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ນ ມຍ຺ຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພຫູຫິ ກຫາປເຓຫິ ອຕ຺ໂຖ, ຕວ ເອຕ຺ຕກໍ ທານໍ ທທນ຺ຕສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ກຫາປເຓຫິ ວິນາ ຠວິຕຸໍ, ມຍ຺ຫໍ ປຎ຺ຈ ກຫາປຓສຕານິ ເທຫີຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຎ຺ຈປິ ສຕານິ ນຕ຺ຖິ, ປຸນ ທານກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ລຠິສ຺ສສີຕິ. ກິໍ ປນາຫໍ ຕວ ທານກາເລ ອາຄມິສ຺ສາມີຕິ? ພາວຣິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ວາລຸກໍ ຖູປໍ ກຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ມນ຺ຕໍ ຊປ຺ເປນ຺ໂຕ ວິຍ ໂອຏ຺ເຐ ຈາເລຕ຺ວາ ຈາເລຕ຺ວາ ‘‘ມຸທ຺ຘາ ຜລຕຸ ສຕ຺ຕຘາ’’ຕິ ວທຕິ.

ພາວຣິພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ມຫາຕໂປ ຕປຈາຣໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຈຣຓພ຺ຣາຫ຺ມຓໂກ ມຍ຺ຫໍ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ‘ສຕ຺ຕຘາ ມຸທ຺ຘາ ຜາລຕູ’ຕິ ວທຕິ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ອິມສ຺ສ ທາຕພ຺ພານິ ປຎ຺ຈ ກຫາປຓສຕານິ ນຕ຺ຖິ, ເອກໍເສນ ມໍ ເອສ ຆາເຕສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິເຕ ນິປນ຺ເນ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ພາວຣິສ຺ສ ມາຕາ ເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ເອສ ມຸທ຺ຘໍ ວາ ມຸທ຺ຘຜາລນໍ ວາ ນ ຊານາຕິ, ຕ຺ວມ຺ປິ ໂລເກ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ນ ຊານາສິ. ສເຈ ເຕ ສໍສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉ, ໂສ ເຕ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເທວຕາຍ ກຖໍ ສຸຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສ຺ສາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ ສພ຺ເພວ ອນ຺ເຕວາສິເກ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ພຸທ຺ໂຘ ກິຣ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຸມ຺ເຫ ສີຆໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ພຸທ຺ໂຘ ວາ ໂນ ວາ’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ອາໂຣເຈຖ, ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມິ. ອປິຈ ໂຂ ປນ ມຍ຺ຫໍ ມຫລ຺ລກຠາເວນ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ທຸຊ຺ຊາໂນ, ຕຸມ຺ເຫ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ນິຍາເມນ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ມຸທ຺ຘຜາລນປຎ຺ຫໍ ນາມ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ອທາສິ.

ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສພ຺ເພ ອິເມ ມາຓວາ ປຓ຺ຑິຕາ, ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ເຈ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ເຕ ປຸນ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ ວາ ໂນ ວາ’’ຕິ. ອຖ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ອຊິຕມາຓວສ຺ສ ນາມ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ເອກນ຺ເຕເນວ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕຸໍ ອຣຫສິ, ຕຍາ ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ກເຖຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ອຖ ເຕ ໂສຬສສຫສ຺ສຊຏິລາ ອຊິຕມາຓວໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ໂສຬສຫິ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ, ‘‘ອຍ຺ຍາ, ກຫໍ ຄຈ຺ຉຖ, ກຫໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ‘‘ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິສໍ ສໍກຑ຺ຒນ຺ຕາ ອເນກໂຍຊນສຕໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຕາ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕສໍ ອາຄມນທິວເສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂອກາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ອິມິສ຺ສາ ປຣິສາຍ ອນຸຈ຺ຉວິກຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາສາຓເຈຕິເຍ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ນິສີທິ. ໂສ ອຊິຕມາຓໂວປິ ສປຣິໂສ ຕໍ ປິຏ຺ຐິປາສາຓໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ປຸຣິໂສ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ວິວຏຈ຺ຉໂທ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິເຍນ ປຫິເຕ ປຎ຺ເຫ ມນສາ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ຄໂຕ.

ຕໍທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກາ ອໂຫສິ. ເຕສໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ຕເຣ ໂມຆຣາຊມາຓໂວ ‘‘ອຫໍ ສພ຺ເພຫິ ປຓ຺ຑິຕຕໂຣ’’ຕິ ມານຕ຺ຖທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ອຊິຕມາຓໂວ ສພ຺ເພສໍ ເຊຏ຺ຐໂກ, ເອຕສ຺ສ ປຐມຕຣໍ ມມ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ລຊ຺ຊາຍນ຺ໂຕ ປຐມຕຣໍ ປຎ຺ຫໍ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຈ຺ຉິເຕ ທຸຕິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມານຕ຺ຖທ຺ໂຘ ໂມຆຣາຊມາຓວາ, ນ ຕາວສ຺ສ ຎາຓໍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອສ຺ສ ມານໍ ນິວາຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕິຏ຺ຐ ຕ຺ວໍ, ໂມຆຣາຊ, ອຎ຺ເຎ ຕາວ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ອປສາທໍ ລຠິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມຍາ ປຓ຺ຑິຕຕໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຈຣາມິ, ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ອຊານິຕ຺ວາ ນ ກເຖນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາຣາ ມມ ປຸຈ຺ຉາຍ ໂທໂສ ທິຏ຺ໂຐ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ໂສ ອຏ຺ຐຫິ ຊເນຫິ ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິເຕ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ນວໂມ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ອຸຏ຺ຐາສິ. ປຸນປິ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອປສາເທສິ.

ໂສ ປຸນປິ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຆນວໂກ ທານິ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈທສໂມ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ. ໂສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣນ ຊຏິລສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ເສສານິປິ ປນ຺ນຣສ ຊຏິລສຫສ຺ສານິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສພ຺ເພປິ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ເອຫິຠິກ຺ຂູວ ອເຫສຸໍ. ເສສຊນາ ປນ ນ ກຖິຍນ຺ຕິ. ອຍໍ ໂມຆຣາຊຕ຺ເຖໂຣ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕີຫິ ລູເຂຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຈີວຣໍ ຘາເຣຕິ. ເອວໍ ປາຣາຍເນ (ສຸ. ນິ. ໙໘໒ ອາທໂຍ) ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ສຕ຺ຖາ ປນ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນ ເຖເຣ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ໂມຆຣາຊຕ຺ເຖຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ລູຂຈີວຣຘຣານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ລູຂຈີວຣຘຣານໍ ຍທິທໍ ໂມຆຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ.

ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

ເອກຈຕ຺ຕາລີສສຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາຍ ເຖຣປາຬິຍາ ວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໕. ປຎ຺ຈມເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໓໕. ເຖຣິປາຬິຍາ ປຐເມ ຍທິທໍ ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີຕິ ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີ ເຖຣີ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ປນ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອປເຣນ ສມເຍນ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ຍາວຊີວໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ທາສິສຕານໍ ເຊຏ຺ຐກທາສີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖ ວສ຺ສູປນາຍິກສມເຍ ປຎ຺ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໂຕ ອິສິປຕເນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນຄເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ອິສິປຕນເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສູປນາຍິກກຸຏິຍາ ອຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ກສ຺ມາ? ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຫິ ນາລກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນາປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຉທເນນ ຉນ຺ເນ ສທ຺ວາຣພທ຺ເຘ ເສນາສເນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ໂຍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໔). ຕສ຺ມາ ວສ຺ສກາເລ ອຸປກຏ຺ເຐ ສເຈ ເສນາສນໍ ລຠຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ລຠຕິ, ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາປິ ກາຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ອລຠນ຺ເຕນ ສາມມ຺ປິ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ຕ຺ເວວ ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອຍມນຸຘມ຺ມຕາ. ຕສ຺ມາ ເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆຣທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຊຏ຺ຐກທາສີ ກຸຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທກຕິຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ເຕ ອທ຺ທສ. ເສຏ຺ຐິ ເຕສໍ ອາຄຕກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖິ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ.

ອຖ ເຕ ນຄຣາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ເຊຏ຺ຐກທາສີ ກຸຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວິສນ຺ຕີ ທິສ຺ວາ ກຸຏໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອນມິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍາ, ນຄຣໍ ປວິຏ຺ຐມຕ຺ຕາວ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ວສ຺ສູປນາຍິກກຸຏິຍາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕຸໍ ອາຄຕມ຺ຫາຕິ. ລທ຺ຘໍ, ຠນ຺ເຕຕິ? ນ ລທ຺ຘໍ ອຸປາສິເກຕິ. ກິໍ ປເນສາ ກຸຏິ ອິສ຺ສເຣເຫວ ກາຕພ຺ພາ, ອຸທາຫຸ ທຸຄ຺ຄເຕຫິປິ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ? ເຍນ ເກນຈິ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ. ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ກຣິສ຺ສາມ, ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ກຸຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມນຕິຕ຺ຖມຄ຺ເຄ ຐຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕາ ອວເສສທາສິໂຍ ‘‘ເອຕ຺ເຖວ ໂຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພາສໍ ອາຄຕກາເລ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມາ, ກິໍ ນິຈ຺ຈເມວ ປຣສ຺ສ ທາສິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສຖ, ອຸທາຫຸ ທາສິຠາວໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ອຊ຺ເຊວ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ອິຈ຺ຉາມ, ອຍ຺ເຍຕິ. ຍທິ ເອວໍ, ມຍາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ອລຠນ຺ຕາ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ຕິຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາມິເກຫິ ເອກທິວສໍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ທາເປຖາຕິ. ຕາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສາຍໍ ອຏວິໂຕ ອາຄຕກາເລ ສາມິການໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເຊຏ຺ຐກທາສສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາເຣ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ.

ອຖ ເນ ເຊຏ຺ຐກທາສີ ‘‘ສ຺ເວ, ຕາຕາ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ເທຖາ’’ຕິ ອານິສໍສໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຍປິ ນ ກາຕຸກາມາ, ເຕ ຄາຬ຺ເຫນ ໂອວາເທນ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ສາ ປຸນທິວເສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ຠຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ທາສປຸຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ເຕ ຕາວເທວ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສຕໍ ສຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ເອເກກໍ ກຸຏິໍ ຈງ຺ກມນາທິປຣິວາຣໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐປານີຍ-ປຣິໂຠຊນີຍາທີນິ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ເຕມາສໍ ຕຕ຺ເຖວ ວສນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວາຣຠິກ຺ຂໍ ປຏ຺ຐເປສຸໍ. ຍາ ອຕ຺ຕໂນ ວາຣທິວເສ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສາ ເຊຏ຺ຐກທາສີ ສກເຄຫໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເທຕິ. ເອວໍ ເຕມາສໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐກທາສີ ເອເກກໍ ທາສິໍ ເອເກກໍ ສາຏກໍ ສຊ຺ຊາເປສິ, ປຎ຺ຈ ຖູລສາຏກສຕານິ ອເຫສຸໍ. ຕານິ ປຣິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ຕິຈີວຣານິ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຕາສໍ ປສ຺ສນ຺ຕີນໍເຍວ ອາກາເສນ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພຕໍ ອຄມໍສຸ.

ຕາປິ ສພ຺ພາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ຕາສຸ ເຊຏ຺ຐິກາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍາ ອວິທູເຣ ເປສກາຣຄາເມ ເປສກາຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ປທຸມວຕິຍາ ປຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ພາຣາຓສິຣຎ຺ຎາ ນິມນ຺ຕິຕາ ຣາຊທ຺ວາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ໂອໂລເກນ຺ຕມ຺ປິ ອທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕໍ ເປສກາຣຄາມໍ ອຄມໍສຸ. ສາ ອິຕ຺ຖີ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາ ສມ຺ປິຍາຍມານາ ສພ຺ເພ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ອທາສິ. ເຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາທນເມວ ອຄມໍສຸ.

ສາປິ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕີ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ເທວທຫນຄເຣ ມຫາສຸປ຺ປພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ໂຄຕມີຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ. ມຫາມາຍາຍ ກນິຏ຺ຐຠຄິນີ ໂຫຕິ. ມນ຺ຕຊ຺ຌາຍກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ລກ຺ຂຓານິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ‘‘ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສິຕທາຣກາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ຕາ ທ຺ເວປິ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣໍ ອາເນສິ. ອປຣຠາເຄ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຸສິຕປຸຣາ ຈວິຕ຺ວາ ມຫາມາຍາຍ ເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ມຫາມາຍາ ຕສ຺ສ ຊາຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸຈ຺ຉໍ ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມິໍ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ນນ຺ທກຸມາໂຣ ຊາໂຕ. ອຍໍ ມຫາປຊາປຕິ ນນ຺ທກຸມາຣໍ ຘາຕີນໍ ທຕ຺ວາ ສຍໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣິ.

ອປເຣນ ສມເຍນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ໂລການຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍເຍວ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອໂຫສິ. ອຖ ທຸຕິຍທິວເສ ນນ຺ໂທ ປພ຺ພຊິ, ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຣາຫຸໂລ. ສຕ຺ຖາ ອປເຣນ ສມເຍນ ເວສາລິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕທາ ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຕໂຕ ໂຣຫິຓີນທີຕີເຣ ກລຫວິວາທສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ (ສຸ. ນິ. ໘໖໘ ອາທໂຍ) ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກຸມາຣສຕານໍ ປາທປຣິຈາຣິກາ ສພ຺ພາວ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມຫາປຊາປຕິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພາວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຫາປຊາປຕິໍ ເຊຏ຺ຐິກໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ ອເຫສຸໍ. ອຍຎ຺ຈ ມຫາປຊາປຕິ ປຐມເມວ ເອກວາຣໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈມານາ ນາລຕ຺ຖ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເກເສ ຉິນ຺ນາເປຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ຕາ ສາກິຍານິໂຍ ອາທາຍ ເວສາລິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ທສພລໍ ຍາຈາເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐຫິ ຄຣຸຘມ຺ເມຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ອລຕ຺ຖ. ອິຕຣາ ປນ ສພ຺ພາປິ ເອກໂຕວ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ອເຫສຸໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນຕໍ ວຕ຺ຖຸ ປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໔໐໒ ອາທໂຍ) ອາຄຕເມວ.

ເອວໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ປນ ມຫາປຊາປຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ, ອຖສ຺ສາ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ສາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເສສາ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ນນ຺ທໂກວາທສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໘ ອາທໂຍ) ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ມຫາປຊາປຕິໍ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ເຂມາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໓໖. ທຸຕິເຍ ເຂມາຕິ ເອວໍນາມິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ປນສ຺ສາ ປຎ຺ຫກມ຺ເມ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາຕິ ອວຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຠິນີຫາຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ວກ຺ຂາມ.

ອຕີເຕ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ອຍໍ ປຣປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຄ຺ຄສາວິກໍ ສຸຊາຕຕ຺ເຖຣິໍ ນາມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຍ ໂມທເກ ທຕ຺ວາ ຕໍທິວສເມວ ອຕ຺ຕໂນ ເກເສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຖຣິຍາ ທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຕຸມ຺ເຫ ວິຍ ມຫາປຎ຺ຎາ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລກມ຺ເມສຸ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕີ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ກິກິສ຺ສ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠຄິນີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ເຄເຫເຍວ ໂກມາຣິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຕາຫິ ຠຄິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ວສນປຣິເວຓໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕີ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ມທ຺ທຣຏ຺ເຐ ສາຄລນຄເຣ ຣາຊກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ເຂມາຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕສ຺ສາ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊໂຣ ວິຍ ອໂຫສິ. ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ ເຄຫໍ ອຄມາສິ.

ສາ ຕຖາຄເຕ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ຣູເປ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ຣູປມທມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ຣູເປ ໂທສໍ ທສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠເຍນ ທສພລໍ ທສ຺ສນາຍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ອຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາໂກ, ມາທິສສ຺ສ ຈ ນາມ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສີ ທສພລໍ ທສ຺ສນາຍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ເມ ເອຕໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ໂສ ກວີຫິ ເວຬຸວນຸຍ຺ຍານສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ‘‘ເຂມາຍ ເທວິຍາ ສວນູປຈາເຣ ຄາຍຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິ. ຣາຊາ ‘‘ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປນ ອທິສ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຣຎ຺ໂຎ ປຏິວຈນໍ ອທຕ຺ວາວ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ຣາຊາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປຸຣິເສ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ເທວີ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ນິວຕ຺ຕມານາ ທສພລໍ ປສ຺ສຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ສເຈ ນ ປສ຺ສຕິ, ຣາຊາຓາຍ ນໍ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ສາ ເທວີ ທິວສຠາຄໍ ອຸຍ຺ຍາເນ ຈຣິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕີ ທສພລໍ ອທິສ຺ວາວ ຄນ຺ຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາ. ອຖ ນໍ ຣາຊປຸຣິສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈິຍາວ ເທວິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ນຍິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ເອກໍ ເທວຈ຺ຉຣໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຕາລວຓ຺ຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພີຊມານໍ ວິຍ ອກາສິ. ເຂມາ ເທວີ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມານມ຺ຫິ ນຏ຺ຐາ, ເອວຣູປາ ນາມ ເທວຈ຺ຉຣປ຺ປຏິຠາຄາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ທສພລສ຺ສ ອວິທູເຣ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອຫໍ ເອຕາສໍ ປຣິຈາຣິກາປິ ນປ຺ປໂຫມິ, ມານມທໍ ຫິ ນິສ຺ສາຍ ປາປຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນຏ຺ຐາ’’ຕິ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕເມວ ອິຕ຺ຖິໍ ໂອໂລກຍມານາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສາ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານພເລນ ສາ ອິຕ຺ຖີ ປຐມວຍໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ມຊ຺ຌິມວເຍ ຐິຕາ ວິຍ ມຊ຺ຌິມວຍໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປຈ຺ຉິມວເຍ ຐິຕາ ວິຍ ຈ ວລິຕ຺ຕຈາ ປລິຕເກສາ ຂຓ຺ຑວິຣຬທນ຺ຕາ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ຕສ຺ສາ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາວ ສທ຺ຘິໍ ຕາລວຓ຺ເຏນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣິປຕິ. ຕໂຕ ເຂມາ ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອວໍວິຘມ຺ປິ ນາມ ສຣີຣໍ ເອວຣູປໍ ວິປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕິ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ສຣີຣໍ ເອວໍຄຕິກເມວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕິຕກ຺ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມປເທ ຄາຖມາຫ –

‘‘ເຍ ຣາຄຣຕ຺ຕານຸປຕນ຺ຕິ ໂສຕໍ,

ສຍໍກຕໍ ມກ຺ກຏໂກວ ຊາລໍ;

ເອຕມ຺ປິ ເຉຕ຺ວານ ວຊນ຺ຕິ ຘີຣາ,

ອນເປກ຺ຂິໂນ ສພ຺ພທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍາ’’ຕິ.

ສາ ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຐິຕປເທ ຐິຕາເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕນ ຕໍທິວສເມວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພໍ ວາ ປພ຺ພຊິຕພ຺ພໍ ວາ ໂຫຕິ, ສາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາຣານໍ ປວຕ຺ຕນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາຊນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອນຠິວາເທຕ຺ວາວ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ອິງ຺ຄິເຕເນວ ອຎ຺ຎາສິ – ‘‘ອຣິຍຘມ຺ມໍ ປຕ຺ຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ເທວິ ຄຕາ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ຖຸທສ຺ສນາຍາ’’ຕິ. ມຫາຣາຊ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐທສ຺ສນໍ ປຣິຕ຺ຕໍ, ອຫໍ ປນ ທສພລໍ ສຸທິຏ຺ຐມກາສິໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ເມ ອນຸຊານາຖາຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘຸ, ເທວີ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສິວິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິອຸປສ຺ສຍໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ອຖສ຺ສາ ‘‘ເຂມາເຖຣີ ນາມ ຄິຫິຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ມຫາປຎ຺ຎຠາໂວ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ອິທເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ເຂມາເຖຣິໍ ມຫາປຎ຺ຎານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໓໗. ຕຕິເຍ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຕິ ນີລຸປ຺ປລຄພ຺ຠສທິເສເນວ ວຓ຺ເຓນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘນາມາ ເຖຣີ. ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕີ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ພາຣາຓສິນຄເຣ ກິກິສ຺ສ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠຄິນີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິເວຓໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ.

ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ປຸນ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ສຫຕ຺ຖາ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຊີວນກຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ສາ ເອກທິວສໍ ເຂຕ຺ຕກຸຏິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກສ຺ມິໍ ສເຣ ປາໂຕວ ປຸປ຺ຜິຕໍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ສຣໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຕຎ຺ເຈວ ປຸປ຺ຜໍ ລາຊປກ຺ຂິປນຕ຺ຖາຍ ປທຸມິນິຍາ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ເກທາເຣ ສາລິສີສານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຸຏິກາຍ ນິສິນ຺ນາ ລາເຊ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ລາຊສຕານິ ຄເຓສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພເຕ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອວິທູເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ສາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ລາເຊຫິ ສທ຺ຘິໍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸຏິໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ລາເຊ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປທຸມປຸປ຺ເຜນ ປຕ຺ຕໍ ປິຘາຍ ອທາສິ. ອຖສ຺ສາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ໂຖກໍ ຄເຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ປພ຺ພຊິຕາ ນາມ ປຸປ຺ເຜນ ອນຕ຺ຖິກາ, ອຫໍ ປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຬນ຺ຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ, ອຍ຺ໂຍ, ປຸປ຺ເຜນ ອນຕ຺ຖິໂກ ອຠວິສ຺ສ, ປຕ຺ຕມຕ຺ຖເກ ຐເປຕຸໍ ນ ອທສ຺ສ, ອທ຺ຘາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມຕ຺ຖເກ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ຂມາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເມສໍ ເມ ລາຊານໍ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ລາຊຄຓນາຍ ປຸຕ຺ຕາ ອສ຺ສຸ, ປທຸມປຸປ຺ຜສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເມ ປເທ ປເທ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ອຸຏ຺ຐຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕສ຺ສາ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາວ ອາກາເສນ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປທຸມໍ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາເຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ອກ຺ກມນໂສປານສມີເປ ປາທປຸຎ຺ຉນໍ ກຕ຺ວາ ຐເປສິ.

ສາປິ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ເທວໂລເກ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈສ຺ສາ ປເທ ປເທ ມຫາປທຸມປຸປ຺ຜໍ ອຸຏ຺ຐາສິ. ສາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປາເທ ເອກສ຺ມິໍ ປທຸມສ຺ສເຣ ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ເອໂກ ຕາປໂສ ວສຕິ, ໂສ ປາໂຕວ ມຸຂໂຘວນຕ຺ຖາຍ ສຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ປຸປ຺ຜໍ ເສເສຫິ ມຫນ຺ຕຕຣໍ, ເສສານິ ຈ ປຸປ຺ຜິຕານິ, ອິທໍ ມກຸຬິຕເມວ, ຠວິຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ອຸທກໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕໍ ເຕນ ຄຫິຕມຕ຺ຕເມວ ປຸປ຺ຜິຕໍ. ຕາປໂສ ອນ຺ໂຕປທຸມຄພ຺ເຠ ນິປນ຺ນທາຣິກໍ ອທ຺ທສ. ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ຘີຕຸສິເນຫໍ ລຠິຕ຺ວາ ປທຸເມເນວ ສທ຺ຘິໍ ປຓ຺ຓສາລໍ ເນຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ອຖສ຺ສາ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ອງ຺ຄຸຏ຺ຐເກ ຂີຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ປຸປ຺ເຜ ມິລາເຕ ອຎ຺ຎໍ ນວປຸປ຺ຜໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໍ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ອຖສ຺ສາ ອາຘາວນວິຘາວເນນ ກີຬິຕຸໍ ສມຕ຺ຖກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປທວາເຣ ປທວາເຣ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ອຸຏ຺ຐາສິ, ກຸງ຺ກຸມຣາສິສ຺ສ ວິຍສ຺ສາ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ. ສາ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ເທວວຓ຺ຓໍ, ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ມານຸສວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ. ສາ ປິຕຣິ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄເຕ ປຓ຺ຓສາລາຍໍ ໂອຫີຍຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ປິຕຣິ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄເຕ ເອໂກ ວນຈຣໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ນາມ ເອວໍວິຘໍ ຣູປໍ ນຕ຺ຖິ, ວີມໍສິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຕາປສສ຺ສ ອາຄມນໍ ອຸທິກ຺ຂນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສາ ປິຕຣິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປຏິປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ກາຊກມຓ຺ຑລຸໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຈສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ກຣຓວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສສິ. ຕທາ ໂສ ວນຈຣໂກ ມນຸສ຺ສຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕາປສໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຕາປໂສ ຕໍ ວນຈຣກໍ ວນມູລຜລາຜເລຫິ ຈ ປານີເຍນ ຈ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ວສິສ຺ສສິ, ອຸທາຫຸ ຄມິສສ຺ສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຄມິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ. ອິທໍ ຕຍາ ທິຏ຺ຐກາຣຓໍ ເອຕ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອກເຖຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ. ສເຈ, ອຍ຺ໂຍ, ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ກິໍ ກາຣຓາ ກເຖສ຺ສາມີຕິ ຕາປສໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄມນກາເລ ມຄ຺ຄສຎ຺ຊານນຕ຺ຖໍ ສາຂາສຎ຺ຎຎ຺ຈ ຣຸກ຺ຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ປກ຺ກາມິ.

ໂສ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອທ຺ທສ, ຣາຊາ ‘‘ກສ຺ມາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຫໍ, ເທວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ວນຈຣໂກ ປພ຺ພຕປາເທ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ ທິສ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ກເຖສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ປພ຺ພຕປາທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຐາເນ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິເວເສຕ຺ວາ ວນຈຣເກນ ເຈວ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ປຸຣິເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕາປສສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນເວລາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ຣາຊາ ຕາປສສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາຣຠຓ຺ຑໍ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ກິໍ ກໂຣມ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ຄຈ຺ຉ, ມຫາຣາຊາຕິ. ອາມ, ຄຈ຺ຉາມິ, ຠນ຺ເຕ. ອຍ຺ຍສ຺ສ ປນ ສມີເປ ວິສຠາຄປຣິສາ ອຕ຺ຖີຕິ ອສ຺ສຸມ຺ຫ, ອສາຣຸປ຺ປາ ເອສາ ປພ຺ພຊິຕານໍ, ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉຕຸ, ຠນ຺ເຕຕິ. ມນຸສ຺ສານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ທຸຕ຺ໂຕສຍໍ, ກຖໍ ພຫູນໍ ມຊ຺ເຌ ວສິສ຺ສຕີຕິ. ອມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເສສານໍ ເຊຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕຕິ.

ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ທຫຣກາເລ ຄຫິຕນາມວເສເນວ, ‘‘ອມ຺ມ, ປທຸມວຕີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ປກ຺ໂກສິ. ສາ ເອກວຈເນເນວ ປຓ຺ຓສາລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ປິຕາ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ, ອມ຺ມ, ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຣຎ຺ຎາ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວສິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕາ, ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ປິຕຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປໂຣທມານາ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ປິຕຸ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ກຫາປຓຣາສິມ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ອຠິເສກໍ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເສສອິຕ຺ຖິໂຍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຣມຕິ. ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອິສ຺ສາປກຕາ ຕໍ ຣຎ຺ໂຎ ອນ຺ຕເຣ ປຣິຠິນ຺ທິຕຸກາມາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ນາຍໍ, ມຫາຣາຊ, ມນຸສ຺ສຊາຕິກາ, ກຫໍ ນາມ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ວິຈຣຓຏ຺ຐາເນ ປທຸມານິ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕານິ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພານິ, ອທ຺ຘາ ອຍໍ ຍກ຺ຂິນີ, ນີຫຣຖ ນໍ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕາສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.

ອຖສ຺ສ ອປເຣນ ສມເຍນ ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກຸປິໂຕ. ໂສ ‘‘ຄຣຸຄພ຺ຠາ ປທຸມວຕີ’’ຕິ ຕໍ ນຄເຣ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອຄມາສິ. ອຖ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕສ຺ສາ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາຍ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ທາຣກໍ ຊາຕມຕ຺ຕເມວ ອປເນຕ຺ວາ ເອກໍ ທາຣຸຆຏິກໍ ໂລຫິເຕນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ສນ຺ຕິເກ ຐເປຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ປທຸມວຕິຍາປິ ນຈິຣສ຺ເສວ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ມຫາປທຸມກຸມາໂຣ ເອກໂກວ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ອວເສສາ ເອກູນປຎ຺ຈສຕາ ທາຣກາ ມຫາປທຸມກຸມາຣສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນກາເລ ສໍເສທຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ‘‘ນ ຕາວາຍໍ ສຕິໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ ເອກໍ ທາຣຸຆຏິກໍ ໂລຫິເຕນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ສມີເປ ຐເປຕ຺ວາ ຕາສໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ຕາ ປຎ຺ຈສຕາປິ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເອເກກາ ເອເກກໍ ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຸນ຺ທກາຣການໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ກຣຓ຺ຑເກ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕທາຣເກ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ພຫິ ລຎ຺ຉນໍ ກຕ຺ວາ ຐປຍິໍສຸ.

ປທຸມວຕີປິ ໂຂ ສຎ຺ຎໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຍິກໍ ‘‘ກິໍ ວິຊາຕມ຺ຫິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ຕໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ຕ຺ວໍ ທາຣກໍ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕທາຣໂກ’’ຕິ ໂລຫິຕມກ຺ຂິຕໍ ທາຣຸຆຏິກໍ ປຸຣໂຕ ຐເປສິ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕາ ‘‘ສີຆໍ ນໍ ຜາເລຕ຺ວາ ອປເນຫິ, ສເຈ ໂກຈິ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕສ຺ສາ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖກາມາ ວິຍ ທາຣຸຆຏິກໍ ຜາເລຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘເນ ປກ຺ຂິປິ.

ຣາຊາປິ ປຈ຺ຈນ຺ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ປຏິມາເນນ຺ໂຕ ພຫິນຄເຣ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຣຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ນ ອມ຺ຫາກໍ ສທ຺ທຫສິ, ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອກາຣຓໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕ຺ວໍ ມເຫສິຍາ ອຸປຏ຺ຐາຍິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຏິປຸຈ຺ຉ, ທາຣຸຆຏິກໍ ເຕ ເທວີ ວິຊາຕາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ກາຣຓໍ ນ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ‘‘ອມນຸສ຺ສຊາຕິກາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ. ຕສ຺ສາ ຣາຊເຄຫໂຕ ສຫ ນິກ຺ຂມເນເນວ ປທຸມປຸປ຺ຜານິ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ, ສຣີຣຈ຺ຉວິປິ ວິວຓ຺ຓາ ອໂຫສິ. ສາ ເອກິກາວ ອນ຺ຕຣວີຖິຍາ ປາຍາສິ. ອຖ ນໍ ເອກາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ມຫລ຺ລິກາ ອິຕ຺ຖີ ທິສ຺ວາ ຘີຕຸສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉສິ ອມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ອາຄນ຺ຕຸກມ຺ຫິ, ວສນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ວິຈຣາມີຕິ. ອິຘາຄຈ຺ຉ, ອມ຺ມາຕິ ວສນຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ໂຠຊນໍ ປຏິຍາເທສິ.

ຕສ຺ສາ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ຕຕ຺ຖ ວສມານາຍ ຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ຍຸທ຺ຘໍ ຄເຕສຸ ອມ຺ເຫຫິ ຄງ຺ຄາເທວຕາຍ ‘ອມ຺ຫາກໍ ເທເວ ວິຊິຕສງ຺ຄາເມ ອາຄເຕ ພລິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຸທກກີຬໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ປຕ຺ຖິຕໍ ອຕ຺ຖິ, ເອຕມຕ຺ຖໍ, ເທວ, ຊານາເປມາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕາສໍ ວຈເນນ ຕຸຏ຺ໂຐ ຄງ຺ຄາຍໍ ອຸທກກີຬໍ ກາຕຸໍ ອຄມາສິ. ຕາປິ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕໍ ກຣຓ຺ຑກໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ອາທາຍ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ກຣຓ຺ຑການໍ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອຸທເກ ປຕິຕ຺ວາ ກຣຓ຺ຑເກ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສຸໍ. ເຕປິ ໂຂ ກຣຓ຺ຑກາ ສພ຺ເພ ສຫ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາໂສເຕ ປສາຣິຕຊາລມ຺ຫິ ລຄ຺ຄິໍສຸ. ຕໂຕ ອຸທກກີຬໍ ກີຬິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓກາເລ ຊາລໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕາ ເຕ ກຣຓ຺ຑເກ ທິສ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອານຍິໍສຸ. ຣາຊາ ກຣຓ຺ຑເກ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ກຣຓ຺ຑເກສູ’’ຕິ ອາຫ. ນ ຊານາມ, ເທວາຕິ. ໂສ ເຕ ກຣຓ຺ຑເກ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຐມໍ ມຫາປທຸມກຸມາຣສ຺ສ ກຣຓ຺ຑກໍ ວິວຣາເປສິ. ເຕສໍ ປນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກຣຓ຺ຑເກສຸ ນິປຊ຺ຊາປິຕທິວເສເຍວ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ອງ຺ຄຸຏ຺ຐໂຕ ຂີຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ນິກ຺ກງ຺ຂຠາວຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕກຣຓ຺ຑເກ ອກ຺ຂຣານິ ລິຂາເປສິ ‘‘ອິເມ ກຸມາຣາ ປທຸມວຕິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ຕາ, ອຖ ເນ ປທຸມວຕິຍາ ສປຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ກຣຓ຺ຑເກສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທເກ ຂິປິໍສຸ, ຣາຊາ ອິມໍ ກາຣຓໍ ຊານາຕູ’’ຕິ. ກຣຓ຺ຑເກ ວິວຣິຕມຕ຺ເຕ ຣາຊາ ອກ຺ຂຣານິ ວາເຈຕ຺ວາ ທາຣເກ ທິສ຺ວາ ມຫາປທຸມກຸມາຣໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ເວເຄນ ຣເຖ ໂຍເຊຖ, ອສ຺ເສ ກປ຺ເປຖ, ອຫໍ ອຊ຺ຊ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອກຈ຺ຈານໍ ມາຕຸຄາມານໍ ປິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາສາທໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຫຕ຺ຖິຄີວາຍ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ ‘‘ໂຍ ປທຸມວຕິໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ອິມໍ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ.

ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປທຸມວຕີ ມາຕຸຍາ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ – ‘‘ຫຕ຺ຖິຄີວໂຕ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ອຫໍ ເອວຣູປໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ວິສຫາມີຕິ. ສາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກິໍ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມິ ອມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມມ ຘີຕາ, ປທຸມວຕິໍ ເທວິໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ. ສາ ‘‘ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ໂຫຕູ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຈງ຺ໂກຏກໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຖ ນໍ ມນຸສ຺ສາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ປທຸມວຕິໍ ເທວິໍ ປສ຺ສສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຘີຕາ ກິຣ ເມ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ‘‘ກຫໍ ປນ ສາ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປທຸມວຕິໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ປາເທສຸ ນິປຕິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສາ ‘‘ປທຸມວຕີ ເທວີ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ອິຕ຺ຖິຍາ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຍາ ເອວໍວິຘສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ມເຫສີ ສມານາ ເອວຣູເປ ຐາເນ ນິຣາຣກ຺ຂາ ວສີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕປິ ຣາຊປຸຣິສາ ປທຸມວຕິຍາ ນິເວສນໍ ເສຕສາຓີຫິ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ສຸວຓ຺ຓສິວິກໍ ເປເສສິ. ສາ ‘‘ອຫໍ ເອວໍ ນ ຄມິສ຺ສາມິ, ມມ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຣາຊເຄຫໍ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ວຣໂປຕ຺ຖກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣເຓ ອຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓຕາຣກວິຈິຕ຺ຕໍ ເຈລວິຕານໍ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ປສາຘນຕ຺ຖາຍ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣສຸ ປຫິເຕສຸ ປທສາວ ຄມິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ເມ ນາຄຣາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ປທຸມວຕິຍາ ຍຖາຣຸຈິໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ປທຸມວຕີ ສພ຺ພປສາຘນໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊເຄຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ອຖສ຺ສາ ອກ຺ກນ຺ຕອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວຣໂປຕ຺ຖກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປທຸມປຸປ຺ຜານິ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສາ ມຫາຊນສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຣາຊນິເວສນໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ສພ຺ເພ ຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣເຓ ຕສ຺ສາ ມຫລ຺ລິກາຍ ໂປສາວນິກມູລໍ ກຕ຺ວາ ທາເປສິ.

ຣາຊາປິ ໂຂ ຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມາໂຍ ເຕ ເທວິ ທາສິໂຍ ກຕ຺ວາ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ, ເອຕາສໍ ມຍ຺ຫໍ ທິນ຺ນຠາວໍ ສກລນຄເຣ ຊານາເປຫີຕິ. ຣາຊາ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ປທຸມວຕິຍາ ທູພ຺ຠິກາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເອຕິສ຺ສາ ເອວ ທາສິໂຍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ຕາສໍ ສກລນຄເຣນ ທາສິຠາໂວ ສລ຺ລກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ມມ ທາສິໂຍ ຠຸຊິສ຺ສາ ກາຕຸໍ ລຠາມິ ເທວາ’’ຕິ ຣາຊານໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕວ ອິຈ຺ຉາ ເທວີຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕເມວ ເຠຣິຈາຣິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ປທຸມວຕິເທວິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ທາສິໂຍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ສພ຺ພາວ ຠຸຊິສ຺ສາ ກຕາຕິ ປຸນ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕາສໍ ຠຸຊິສ຺ສຠາເວ ກເຕ ເອກູນານິ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕປຸຕ຺ຕານິ ຕາສໍເຍວ ຫຕ຺ເຖ ໂປສນຕ຺ຖາຍ ທຕ຺ວາ ສຍໍ ມຫາປທຸມກຸມາຣໍເຍວ ຄຓ຺ຫິ.

ອຖ ອປຣຠາເຄ ເຕສໍ ກຸມາຣານໍ ກີຬນວເຍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍາເນ ນານາວິຘໍ ກີຬນຏ຺ຐານໍ ກາເຣສິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກກາເລ ສພ຺ເພວ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ປທຸມສຎ຺ຉນ຺ນາຍ ມງ຺ຄລໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ກີຬນ຺ຕາ ນວປທຸມານິ ປຸປ຺ຜິຕານິ ປຸຣາຓປທຸມານິ ຈ ວຓ຺ຏໂຕ ປຕນ຺ຕານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ຕາວ ອນຸປາທິນ຺ນກສ຺ສ ເອວຣູປາ ຊຣາ ປາປຸຓາຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອມ຺ຫາກໍ ສຣີຣສ຺ສ. ອິທມ຺ປິ ຫິ ເອວໍຄຕິກເມວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ປທຸມກຓ຺ຓິກາສຸ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິໍສຸ.

ອຖ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕາ ຣາຊປຸຣິສາ ພຫຸຄຕໍ ທິວສໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເວລໍ ຊານາຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ. ເຕ ປຸຣິສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ກຸມາຣາ ເທວ, ປທຸມກຓ຺ຓິກາສຸ ນິສິນ຺ນາ, ອມ຺ເຫສຸ ກເຖນ຺ເຕສຸປິ ວຈີເຠທໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍຖາຣຸຈິຍາ ເຕສໍ ນິສີທິຕຸໍ ເທຖາຕິ. ເຕ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຄຫິຕາຣກ຺ຂາ ປທຸມກຓ຺ຓິກາສຸ ນິສິນ຺ນນິຍາເມເນວ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ປຸຣິສາ ປຸນທິວເສ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ເທວາ ເວລໍ ຊານາຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ນ ມຍໍ ເທວາ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ນາມ ມຍນ຺ຕິ. ອຍ຺ຍາ, ຕຸມ຺ເຫ ຠາຣິຍໍ ກຖໍ ກເຖຖ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ນາມ ຕຸມ຺ຫາທິສາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ວງ຺ຄຸລເກສມສ຺ສຸຘຣາ ກາເຍ ປຏິມຸກ຺ກອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເຕ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ສີສໍ ປຣາມສິໍສຸ. ຕາວເທວ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອຏ຺ຐ ປຣິກ຺ຂາຣາ ກາເຍ ປຏິມຸກ຺ກາວ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ມຫາຊນສ຺ສ ອາກາເສນ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໍ ອຄມໍສຸ.

ສາປິ ໂຂ, ປທຸມວຕີ ເທວີ, ‘‘ອຫໍ ພຫຸປຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຸຕ຺ຕາ ຊາຕາ’’ຕິ ຫທຍໂສກໍ ປຕ຺ວາ ເຕເນວ ໂສເກນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊຄຫນຄຣທ຺ວາຣຄາມເກ ສຫຕ຺ເຖນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຊີວນກຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອປຣຠາເຄ ກຸລຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ສາມິກສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ຍາຄຸໍ ຫຣມານາ ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ສີຆໍ ສີຆໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ປສ຺ສ, ອຍ຺ຍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ, ເອເຕ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຠເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ສມຓສກຸຓາ ນາເມເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ເອວໍ ຈຣນ຺ຕິ, ນ ເອເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ’’ຕິ. ເຕ ເຕສໍ ກເຖນ຺ຕານໍເຍວ ອວິທູເຣ ຐາເນ ໂອຕຣິໍສຸ. ສາ ອິຕ຺ຖີ ຕໍທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຕ຺ຕຂຊ຺ຊໂຠຊນໍ ເຕສໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວປິ ອຏ຺ຐ ຊນາ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສາຘຸ, ອຸປາສິເກ, ຕວ ສກ຺ກາໂຣ ເອຕ຺ຕໂກວ ໂຫຕຸ, ອາສນານິ ຈ ອຏ຺ເຐວ ໂຫນ຺ຕຸ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາ ຕວ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຍ຺ຍາສີຕິ. ສາ ປຸນທິວເສ ອຏ຺ຐ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ນິສີທິ.

ນິມນ຺ຕິຕປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ເສສານໍ ສຎ຺ຎໍ ອທໍສຸ – ‘‘ມາຣິສາ, ອຊ຺ຊ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມາຕຸ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ເອກໂຕ ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕຸ-ເຄຫທ຺ວາເຣ ປາຕຸຣເຫສຸໍ. ສາປິ ປຐມໍ ລທ຺ຘສຎ຺ຎຕາຍ ພຫູປິ ທິສ຺ວາ ນ ກມ຺ປິຕ຺ຖ, ສພ຺ເພປິ ເຕ ເຄຫໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອາສເນສຸ ນິສີທາເປສິ. ເຕສຸ ປຏິປາຏິຍາ ນິສີທນ຺ເຕສຸ ນວໂມ ອຎ຺ຎານິ ອຏ຺ຐ ອາສນານິ ມາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ຘຸຣາສເນ ນິສີທິ. ຍາວ ອາສນານິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕາວ ເຄຫໍ ວຑ຺ຒຕິ. ເອວໍ ເຕສຸ ສພ຺ເພສຸປິ ນິສິນ຺ເນສຸ ສາ ອິຕ຺ຖີ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປຏິຍາທິຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ປຎ຺ຈສຕານມ຺ປິ ຍາວທຕ຺ຖໍ ທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ນີລຸປ຺ປລຫຕ຺ຖເກ ອາຫຣິຕ຺ວາ ນິມນ຺ຕິຕປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍເຍວ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ອິເມສໍ ນີລຸປ຺ປລານໍ ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠວຓ຺ໂຓ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ມາຕຸ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາທນໍເຍວ ອຄມໍສຸ.

ສາປິ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ນີລຸປ຺ປລຄພ຺ຠສມານວຓ຺ຓຕາຍ ຈສ຺ສາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອຖສ຺ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ສກລຊມ຺ພຸທີປຣາຊາໂນ ຈ ເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິໍສຸ – ‘‘ຘີຕຣໍ ອມ຺ຫາກໍ ເທຕູ’’ຕິ. ອປຫິຓນ຺ໂຕ ນາມ ນາໂຫສິ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ສພ຺ເພສໍ ມນໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອຸປາຍໍ ປເນກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊິຕຸໍ ອມ຺ມ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຉິມຠວິກຕ຺ຕາ ປິຕຸວຈນໍ ສີເສ ອາສິຕ຺ຕສຕປາກເຕລໍ ວິຍ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ປິຕຣໍ ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕສ຺ສາ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິອຸປສ຺ສຍໍ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕສ຺ສາ ອຈິຣປພ຺ພຊິຕາຍ ເອວ ອຸໂປສຖາຄາເຣ ກາລວາໂຣ ປາປຸຓິ. ສາ ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທີປສິຂາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂອໂລກຍມານາ ເຕໂຊກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕເທວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຣຫຕ຺ຕຜເລນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຈ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພເນ ຈິຓ຺ຓວສີ ອໂຫສິ. ສາ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຍມກປາຏິຫາຣິຍກຣຓທິວເສ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສີຫນາທໍ ນທິ. ສຕ຺ຖາ ອິທໍ ກາຣຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຊຕວນວິຫາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ປຏິປາຏິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ເຖຣິໍ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ປຏາຈາຣາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໓໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ວິນຍຘຣານໍ ຍທິທໍ ປຏາຈາຣາຕິ ປຏາຈາຣາ ເຖຣີ ວິນຍຘຣານໍ ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວິນຍຘຣານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ກິກິສ຺ສ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠຄິນີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິເວຓໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເສຏ຺ຐິເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ.

ສາ ອປຣຠາເຄ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ເອເກນ ກມ຺ມກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ກຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອຕ຺ຕໂນ ສມານຊາຕິກໍ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ກຕສນ຺ຖວສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ – ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ສ຺ເວ ປຏ຺ຐາຍ ມໍ ປຏິຫາຣສເຕນປິ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠິສ຺ສສິ, ສເຈ ເຕ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ອິທານິ ມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ຫຕ຺ຖສາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ນຄຣໂຕ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ໂຍຊນານິ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເກ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ອຖ ອປຣຠາເຄ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຄພ຺ເຠ ປຣິປກ຺ເກ ‘‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ອນາຖຏ຺ຐານໍ, ກຸລເຄຫໍ ຄຈ຺ຉາມ ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄຈ຺ຉາມ, ສ຺ເວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກາລໍ ວີຕິນາເມສິ. ສາ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ພາໂລ ມໍ ເນສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ພຫິ ຄເຕ ‘‘ເອກິກາວ ກຸລເຄຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ເຄເຫ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິວິສ຺ສເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ກຸລເຄຫໍ ຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸລຘີຕາ ອນາຖາ ຊາຕາ’’ຕິ ປທານຸປທິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄວ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ‘‘ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ມຍໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ, ໂສ ອຕ຺ໂຖ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄວ ນິປ຺ຜນ຺ໂນ, ອິທານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຏິນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ປຸນ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສີຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປນສ຺ສາ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐາເນ ຊາຕມຕ຺ເຕເຍວ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິ. ສາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ອເວລາຍ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ເມໂຆ ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ກາຕຸໍ ວາຍມາຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທຓ຺ຑເກຫິ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຉທນຕ຺ຖາຍ ຕິຓໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ມຫາວມ຺ມິກປາເທ ຕິຓໍ ຉິນ຺ທຕິ. ອຖ ນໍ ວມ຺ມິເກ ນິປນ຺ໂນ ກຓ຺ຫສປ຺ໂປ ປາເທ ຑໍສິ, ໂສ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ປຕິໂຕ. ສາປິ ‘‘ອິທານິ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ເຂເປຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ມໍ ໂສ ‘ອນາຖາ ເອສາ’ຕິ ມຄ຺ເຄ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂລເກ ສຎ຺ຊາເຕ ປທານຸສາເຣນ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ວມ຺ມິກປາເທ ປຕິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມໍ ນິສ຺ສາຍ ນຏ຺ໂຐ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ທຫຣທາຣກໍ ປສ຺ເສນາທາຍ ມຫລ຺ລກໍ ອງ຺ຄຸລີຫິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກໍ ອຸຕ຺ຕານນທິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວປິ ທາຣເກ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ອາທາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂອຣິມຕີເຣ ຐເປຕ຺ວາ ທຫຣໍ ປຣຕີຣໍ ເນຕ຺ວາ ປິໂລຕິກຈຸມ຺ພຏເກ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ອິຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນທິໍ ໂອຕຣິ.

ອຖສ຺ສາ ນທີມຊ຺ຌໍ ປຕ຺ຕກາເລ ເອໂກ ເສໂນ ‘‘ມໍສປິຓ຺ໂຑ ອຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ທາຣກໍ ວິຊ຺ຌິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ສາ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ເສນໍ ປລາເປສິ. ຕສ຺ສາ ຕໍ ຫຕ຺ຖວິກາຣໍ ທິສ຺ວາ ມຫລ຺ລກທາຣໂກ ‘‘ມໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ໂສເຕ ປຕິໂຕ ຍຖາໂສຕໍ ອຄມາສິ. ໂສປິ ເສໂນ ຕສ຺ສາ ອສມ຺ປຕ຺ຕາຍ ເອວ ຕໍ ທຫຣທາຣກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ສາ ພລວໂສກາຠິຠູຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອິມໍ ວິລາປຄີຕໍ ຄາຍນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉຕິ –

‘‘ອຸໂຠ ປຸຕ຺ຕາ ກາລງ຺ກຕາ, ປນ຺ເຖ ມຍ຺ຫໍ ປຕີ ມໂຕ’’ຕິ.

ສາ ເອວໍ ວິລປມານາວ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ກຸລສຠາຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ໂສກວເສເນວ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ວວຕ຺ຖເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອວໍວິຘໍ ນາມ ກຸລໍ ອຕ຺ຖິ, ກຕຣໍ ຕໍ ເຄຫ’’ນ຺ຕິ ປຏິປຸຈ຺ຉິ. ຕ຺ວໍ ຕໍ ກຸລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສສິ? ເຕສໍ ວສນເຄຫໍ ວາຕປ຺ປຫາເຣນ ປຕິຕໍ, ຕຕ຺ເຖວ ເຕ ສພ຺ເພປິ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ, ອຖ ເນ ຂຸທ຺ທກມຫລ຺ລເກ ເອກຈິຕກສ຺ມິໍເຍວ ຌາເປນ຺ຕິ, ປສ຺ສ ເອສາ ຘູມວຏ຺ຏິ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ສາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາວ ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ວທຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິວຕ຺ຖສາຏກໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ຊາຕນິຍາເມເນວ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທມານາ ຎາຕີນໍ ຈິຕກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວິລາປຄີຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ປຣິເທວມານາ –

‘‘ອຸໂຠ ປຸຕ຺ຕາ ກາລງ຺ກຕາ, ປນ຺ເຖ ມຍ຺ຫໍ ປຕີ ມໂຕ;

ມາຕາ ປິຕາ ຈ ຠາຕາ ຈ, ເອກຈິຕກສ຺ມິໍ ຑຍ຺ຫເຣ’’ຕິ. –

ອາຫ. ອຎ຺ເຎນ ຊເນນ ສາຏກໍ ທິນ຺ນມ຺ປິ ຜາເລຕ຺ວາ ຜາເລຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕິ. ອຖ ນໍ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ມຫາຊໂນ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຈຣຕິ. ອຖສ຺ສາ ‘‘ອຍໍ ປຏາຈາຣໍ ປຏປຣິຫຣຓໍ ວິນາ ຈຣຕີ’’ຕິ ປຏາຈາຣາເຕວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສາ ໂສ ນຄ຺ຄຠາເວນ ອລຊ຺ຊີອາຈາໂຣ ປາກໂຏ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ປຕິໂຕ ອາຈາໂຣ ອສ຺ສາຕິ ປຏາຈາຣາຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ສາ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖຣິ ມຫາຊນສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ເມຕ຺ຕາຜຣເຓນ ຜຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຕິໍ ປຏິລຠ, ຠຄິນິ, ສຕິໍ ປຏິລຠ, ຠຄິນີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສາ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ພລວຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອາຄຕໍ, ສາ ຕຕ຺ເຖວ ຠູມິຍໍ ນິສີທິ. ອວິທູເຣ ຐິໂຕ ປຸຣິໂສ ອຸຕ຺ຕຣິສາຏກໍ ຂິປິຕ຺ວາ ອທາສິ. ສາ ຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອສ຺ໂສສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ຈຣິຍວເສນ ອິມາ ຘມ຺ມປເທ ຄາຖາ ອາຫ –

‘‘ນ ສນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕາ ຕາຓາຍ, ນ ປິຕາ ນາປິ ພນ຺ຘວາ;

ອນ຺ຕເກນາຘິປນ຺ນສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ຎາຕີສຸ ຕາຓຕາ.

‘‘ເອຕມຕ຺ຖວສໍ ຎຕ຺ວາ, ປຓ຺ຑິໂຕ ສີລສໍວຸໂຕ;

ນິພ຺ພານຄມນໍ ມຄ຺ຄໍ, ຂິປ຺ປເມວ ວິໂສຘເຍ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໘໘-໒໘໙);

ສາ ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຍຖາຐິຕາວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິອຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊາ’’ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິນຍປິຏເກ ຈິຓ຺ຓວສີ ອໂຫສິ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ປຏາຈາຣໍ ວິນຍຘຣານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ຘມ຺ມທິນ຺ນາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໓໙. ປຎ຺ຈເມ ຘມ຺ມກຖິການນ຺ຕິ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຘມ຺ມທິນ຺ນາ ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ປຣາຍຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ສຸຊາຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ເຂມາເຖຣິຍາ ອຠິນີຫາຣວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຜຸສ຺ສພຸທ຺ຘກາເລ ປເນສາ ສຕ຺ຖຸ ເວມາຕິການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຠາຕິການໍ ທານາຘິກາເຣ ຐປິຕກມ຺ມິກສ຺ສ ເຄເຫ ວສມານາ ‘‘ເອກໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ອທາສິ. ເອວໍ ສພ຺ພໍ ອປຣິຫາເປນ຺ຕີ ທຕ຺ວາ ທ຺ເວນວຸຕິກປ຺ເປ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ກິກິສ຺ສ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠຄິນີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວສນປຣິເວຓໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕີ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ວິສາຂເສຏ຺ຐິໂນ ເຄຫໍ ຄຕາ. ວິສາຂເສຏ຺ຐິ ນາມ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ສຫາຍໂກ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ປຐມທສ຺ສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອປຣຠາເຄ ອນາຄາມິຜລໍ ສຈ຺ຉາກາສິ.

ໂສ ຕໍທິວສໍ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂສປານມຕ຺ຖເກ ຐິຕາຍ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ ຫຕ຺ເຖ ປສາຣິເຕ ຫຕ຺ຖໍ ອນາລມ຺ພິຕ຺ວາວ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິ. ຠຸຎ຺ຊມາໂນປິ ‘‘ອິມໍ ເທຖ, ອິມໍ ຫຣຖາ’’ຕິ ນ ພ຺ຍາຫຣິ. ຘມ຺ມທິນ຺ນາ ກຏຈ຺ຉຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວິສມານາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ເມ ຫຕ຺ຖາລມ຺ພກໍ ເທນ຺ຕິຍາປິ ຫຕ຺ຖໍ ນ ອາລມ຺ພິ, ຠຸຎ຺ຊມາໂນປິ ກິຎ຺ຈິ ນ ກເຖຕິ, ໂກ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ’’ຕິ? ອຖ ນໍ ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເມ, ອຍ຺ຍ, ໂທໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຘມ຺ມທິນ຺ເນ ຕຸຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ປນ ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ສນ຺ຖວວເສນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ຐາຕຸໍ ວາ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຂາທິຕຸໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ອຠພ຺ໂພ. ຕ຺ວໍ ສເຈ ອິຈ຺ຉສິ, ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ວສ. ໂນ ເຈ ອິຈ຺ຉສິ, ຍຕ຺ຕເກນ ເຕ ຘເນນ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ກຸລຆຣໍ ຄຈ຺ຉາຫີຕິ. ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຉຑ຺ຑິຕເຂຬໍ ວມິຕວມນໍ ສີເສນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນ ຈຣິສ຺ສາມິ, ມຍ຺ຫໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາຖາຕິ. ວິສາໂຂ ‘‘ສາຘຸ, ຘມ຺ມທິນ຺ເນ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຘມ຺ມທິນ຺ນໍ ສຸວຓ຺ຓສິວິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິອຸປສ຺ສຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ເປເສສິ.

ສາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຕາວ ເສຏ຺ຐິ ຆຣມຊ຺ເຌ ຐິໂຕວ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ອກາສິ, ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ມຍາປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ມຍ຺ຫໍ ອາກິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ຣມຕິ, ຄາມກາວາສໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖຣິໂຍ ຕສ຺ສາ ມຫາກຸລາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິຕຠາເວນ ຈິຕ຺ຕໍ ວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໂຍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄາມກາວາສໍ ອຄມໍສຸ. ສາ ອຕີເຕ ມທ຺ທິຕສງ຺ຂາຣຕາຍ ນຈິຣສ຺ເສວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕໍ, ອິຘ ວສິຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຣາຊຄຫເມວ ຄຈ຺ຉາມິ, ຕຕ຺ຣ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫຸ ຎາຕິສງ຺ໂຆ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຖຣິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣເມວ ປຈ຺ຈາຄຕາ.

ວິສາໂຂ ຕສ຺ສາ ອາຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສີຆໍ ອາຄຕາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາທິວເສນ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ, ຘມ຺ມທິນ຺ນາ ຂຄ຺ເຄນ ອຸປ຺ປລນາລໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕີ ວິຍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຸປາສໂກ ຘມ຺ມທິນ຺ນາເຖຣິຍາ ຎາຓສ຺ສ ສູຣຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິຄຕຏ຺ຐາເນ ປຏິປາຏິຍາ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ສພ຺ພາກາເຣນ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຫວເສນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄປິ ປຸຈ຺ຉິ. ຘມ຺ມທິນ຺ນາເຖຣີປິ ອຸປາສກສ຺ສ ຍາວ ອນາຄາມິຜລາວ ວິສຍຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຘາວຕີ’’ຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕນ຺ຕີ ‘‘ອຈ຺ຈສຣາ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ປຎ຺ເຫ, ນາສກ຺ຂິ ປຎ຺ຫານໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ, ນິພ຺ພາໂນຄຘຎ຺ຫິ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນິພ຺ພານປຣາຍຓໍ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສານໍ. ອາກງ຺ຂມາໂນ ຈ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ. ຍຖາ ຈ ເຕ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ຕຖາ ນໍ ຘາເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໖) ອາຫ.

ວິສາໂຂ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນນຍໍ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມມ ຘີຕາຍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຕຓ຺ຫາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຍສ຺ສ ປຸເຣ ຈ ປຈ຺ຉາ ຈ, ມຊ຺ເຌ ຈ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈນໍ;

ອກິຎ຺ຈນໍ ອນາທານໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໒໑);

ຕໂຕ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ວິສາຂໍ ອຸປາສກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ປຓ຺ຑິຕາ, ວິສາຂ, ຘມ຺ມທິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂຸນີ, ມຫາປຎ຺ຎາ ວິສາຂ, ຘມ຺ມທິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂຸນີ. ມໍ ເຈປິ ຕ຺ວໍ, ວິສາຂ, ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ, ອຫມ຺ປິ ຕໍ ເອວເມວ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍໍ, ຍຖາ ຕໍ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ພ຺ຍາກຕໍ, ເອໂສ ເຈເວຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ເອວຎ຺ຈ ນໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນ ປຏິປາຏິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ອິທເມວ ຈູຬເວທລ຺ລໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣິໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ນນ຺ທາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໐. ຉຏ຺ເຐ ຌາຍີນໍ ຍທິທໍ ນນ຺ທາຕິ ຌານາຠິຣຕານໍ, ນນ຺ທາ ເຖຣີ, ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ຌານາຠິຣຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ຕໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ນນ຺ທາຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຣູປນນ຺ທາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ອປຣຠາເຄ ອຸຕ຺ຕມຣູປຠາເວນ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ນາມ ຊາຕາ.

ສາ ອມ຺ຫາກໍ ທສພເລ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນນ຺ທຎ຺ຈ ຣາຫຸລຎ຺ຈ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕກາເລ ‘‘ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີ ຈ ຣາຫຸລມາຕາ ຈ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມາສໍ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຍ຺ຫໍ ອິຘ ກິໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ມຫາປຊາປຕິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຣູປໍ ຄຣຫຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂອວາທວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎໍ ເປເສຕ຺ວາ ໂອວາທໍ ອາຫຣາເປຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ຣູປມທມຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ໂອວາທໍ ອຕ຺ຕນາວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ, ນ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອຎ຺ຎາ ເປເສຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ຣູປນນ຺ທາ ອຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄໍ ອປສ຺ສນ຺ຕີ ອກາມາ ໂອວາທໍ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ຈຣິຕວເສນ ອິທ຺ຘິຍາ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຕາລວຓ຺ຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພີຊມານໍ ວິຍ ອກາສິ. ຣູປນນ຺ທາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອກາຣເຓເນວ ປມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນາຄຈ຺ຉາມິ, ເອວຣູປາປິ ອິຕ຺ຖິໂຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ຈຣນ຺ຕິ. ມມ ຣູປໍ ເອຕາສໍ ຣູປສ຺ສ ກລໍ ນາຄ຺ຆຕິ ໂສຬສິໍ, ອຊານິຕ຺ວາວ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ນ ອາຄຕມ຺ຫີ’’ຕິ ຕເມວ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ‘‘ອຏ຺ຐີນໍ ນຄຣໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑໕໐) ຘມ຺ມປເທ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ –

‘‘ຈຣໍ ວາ ຍທິ ວາ ຕິຏ຺ຐໍ, ນິສິນ຺ໂນ ອຸທ ວາ ສຍ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໙໕) –

ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ສາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຣູເປ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ ເຫຏ຺ຐາ ເຂມາເຖຣິຍາ ວຕ຺ຖຸນາ ສທິສເມວາຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ຣູປນນ຺ທາ, ຌານາຠິຣຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ຘຸຣປ຺ປຕ຺ຕາ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນ ປຏິປາຏິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ນນ຺ທາເຖຣິໍ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ໂສຓາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໑. ສຕ຺ຕເມ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານນ຺ຕິ ປຄ຺ຄຫິຕປຣິປຸຓ຺ຓວີຣິຍານໍ ໂສຓາ ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ຆຣາວາເສ ວຸຕ຺ຖາ ພຫູ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ລຠິຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຆຣາວາເສ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເຕ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕໍ ‘‘ມາຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎມ຺ປິ ນ ກຣິໍສຸ. ພຫຸປຸຕ຺ຕິກໂສຓາ ເຕສໍ ອຕ຺ຕນິ ອຄາຣວຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຆຣາວາເສນ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ‘‘ອຍໍ ວຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ອຍຸຕ຺ຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ຕໍ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ອາຫຣນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຍາວຊ຺ຊທິວສາ ສິກ຺ຂາມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑສຸໍ. ສາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິວິໂສຘນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນປິ ຐິຕຏ຺ຐາເນປິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ. ສາ ຍເຖວ ປຸພ຺ເພ ພຫຸປຸຕ຺ຕິກໂສຓຕ຺ເຖຣີຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ, ເອວໍ ປຈ຺ຉາ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍໂສຓຕ຺ເຖຣີຕິ ປາກຏາ ຊາຕາ.

ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ອຸທກໍ ຕາເປຍ຺ຍາສິ, ໂສເຓ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ສາປິ ອຸທກຕາປນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອຄ຺ຄິສາລາຍ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕີ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ອິມໍ ໂອຠາສຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ອປສ຺ສໍ ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມໍ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປສ຺ສໂຕ ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໑໕);

ສາ ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ, ອາຄນ຺ຕຸກຊໂນ ຈ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາວ ມຍິ ອວຎ຺ຎາຍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎມ຺ປິ ປສເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ສໍລກ຺ຂຓກາຣຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສາ ອຸທກຠາຊນໍ ອຸທ຺ຘນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິໍ ນ ອກາສິ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘນໍ ໂອໂລເກນ຺ຕິໂຍ ອຄ຺ຄິໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ມຫລ຺ລິກໍ ‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ອຸທກໍ ຕາເປຫີ’ຕິ ອໂວຈຸມ຺ຫ, ອຊ຺ຊາປິ ອຸທ຺ຘເນ ອຄ຺ຄິມ຺ປິ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຍ຺ເຍ, ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ຄິນາ, ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ນ຺ຫາຍິຕຸກາມາ ຠາຊນໂຕ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍຖາຕິ? ຕາປິ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທເກ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຸຓ຺ຫຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອກກຸຏໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ປຣິປູຣຕິ. ຕທາ ສພ຺ພາວ ຕສ຺ສາ ອຣຫຕ຺ເຕ ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທຫຣຕຣາ ຕາວ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ, ອຍ຺ເຍ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຸມ຺ເຫ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ວິເຫເຐຕ຺ວາ ວິເຫເຐຕ຺ວາ ກຖຍິມ຺ຫ, ຂມຖ ໂນ’’ຕິ ຂມາເປສຸໍ. ວຸທ຺ຘຕຣາປິ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ຂມ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ຂມາເປສຸໍ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຠາເວນ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຄ຺ຄຜເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ເຖຣິຍາ ຄຸໂຓ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ໂສຓຕ຺ເຖຣິໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ພກຸລາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໒. ອຏ຺ຐເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ຍທິທໍ ພກຸລາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ, ພກຸລາ ເຖຣີ, ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ຘາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຈິຓ຺ຓວສີ ອໂຫສິ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ເຖຣິໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ກຸຓ຺ຑລເກສາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໓. ນວເມ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎານນ຺ຕິ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎານໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ, ຠທ຺ທາ ກຸຓ຺ຑລເກສາ, ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍມ຺ປິ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ກິກິສ຺ສ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠຄິນີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ທສ ສີລານິ ສມາທາຍ ໂກມາຣິກພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕີ ສງ຺ຆສ຺ສ ວສນປຣິເວຓໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄຫນຄເຣ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ຠທ຺ທາຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ຕໍທິວສໍເຍວ ຈ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ. ຕສ຺ສ ຊາຕເວລາຍ ຣາຊນິເວສນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສກລນຄເຣ ອາວຸຘານິ ປຊ຺ຊລິໍສຸ. ປຸໂຣຫິໂຕ ປາໂຕວ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ສຸຂເສຍ຺ຍໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຣາຊາ ‘‘ກຸໂຕ ເມ, ອາຈຣິຍ, ສຸຂເສຍ຺ຍາ, ອຊ຺ຊ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຣາຊນິເວສເນ ອາວຸຘານິ ປຊ຺ຊລິຕານິ ທິສ຺ວາ ຠຍປ຺ປຕ຺ຕາ ອຫຸມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາຣາຊ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ນ ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ເຄເຫ ອາວຸຘານິ ປຊ຺ຊລິໍສຸ, ສກລນຄເຣ ເອວໍ ອໂຫສີຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ, ອາຈຣິຍາຕິ? ອມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ໂຈຣນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ທາຣໂກ ຊາໂຕ, ໂສ ສກລນຄຣສ຺ສ ສຕ຺ຕຸ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນຕ຺ຖິ, ສເຈ ປນ ອິຈ຺ຉຖ, ຫາເຣມ ນນ຺ຕິ. ອມ຺ຫາກໍ ປີຬາຍ ອສຕິຍາ ຫາຣຓກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ປຸໂຣຫິໂຕ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຕ຺ຕຸໂກເຕວສ຺ສ ນາມໍ ອກາສິ. ເສຏ຺ຐິເຄເຫປິ ຠທ຺ທາ ວຑ຺ຒຕິ, ປຸໂຣຫິຕເຄເຫປິ ສຕ຺ຕຸໂກ ວຑ຺ຒຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອາຘາວນວິຘາວເນນ ກີຬິຕຸໍ ສມຕ຺ຖກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຈຣຓຏ຺ຐາເນ ຍໍ ຍໍ ປສ຺ສຕິ, ຕໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ເຄຫໍ ປູເຣຕິ. ປິຕາ ນໍ ກາຣຓສຫສ຺ສມ຺ປິ ວຕ຺ວາ ວາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ.

ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພາກາເຣນາປິ ວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທ຺ເວ ນີລສາຏເກ ທຕ຺ວາ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທນອຸປກຣຓຎ຺ຈ ສິງ຺ຆາຏກຍນ຺ຕຎ຺ຈ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິມິນາວ ກມ຺ເມນ ຊີວາຫີ’’ຕິ ນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ຕໍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສິງ຺ຆາຏກຍນ຺ຕໍ ຂິປິຕ຺ວາ ກຸລານໍ ປາສາເທ ອາຣຸຍ຺ຫ ສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣກຸເລສຸ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຕນາ ຐປິຕໍ ວິຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສກລນຄເຣ ເຕນ ອວິລຸຕ຺ຕເຄຫໍ ນາມ ນາໂຫສິ. ເອກທິວສໍ ຣາຊາ ຣເຖນ ນຄເຣ ວິຈຣນ຺ໂຕ ສາຣຖິໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຆເຣ ຉິທ຺ທເມວ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ເທວ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ສຕ຺ຕຸໂກ ນາມ ໂຈໂຣ ຠິຕ຺ຕິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຸລານໍ ສນ຺ຕກໍ ຫຣຕີຕິ. ຣາຊາ ນຄຣຄຸຕ຺ຕິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກິຣ ນຄເຣ ເອວຣູໂປ ນາມ ໂຈໂຣ ອຕ຺ຖິ, ກສ຺ມາ ນໍ ນ ຄຓ຺ຫສີ’’ຕິ ອາຫ. ມຍໍ, ເທວ, ຕໍ ໂຈຣໍ ສໂຫຑ຺ຒໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມາຕິ. ສເຈ ອຊ຺ຊ ນໍ ໂຈຣໍ ຄຓ຺ຫສິ, ຊີວສິ. ສເຈ ນ ຄຓ຺ຫສິ, ຣາຊາຓໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມີຕິ. ເອວໍ ເທວາຕິ ນຄຣຄຸຕ຺ຕິໂກ ສກລນຄເຣ ມນຸສ຺ເສ ຈາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣນ຺ຕໍ ສໂຫຑ຺ຒເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ‘‘ອິມໍ ໂຈຣໍ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຆາເຕຖາ’’ຕິ ອາຫ. ນຄຣຄຸຕ຺ຕິໂກ ຣຎ຺ໂຎ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຕໍ ໂຈຣໍ ຈຕຸກ຺ເກ ຈຕຸກ຺ເກ ປຫາຣສຫສ຺ເສນ ຕາເຬນ຺ໂຕ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຍໍ ຠທ຺ທາ ນາມ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ມຫາຊນສ຺ສ ໂກລາຫລສທ຺ເທນ ສີຫປຎ຺ຊຣໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ຕໍ ສຕ຺ຕຸກໍ ໂຈຣໍ ຕຖາ ນີຍມານໍ ທິສ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ຫທຍໍ ສນ຺ຘາເຣນ຺ຕີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິຣິສຍເນ ອໂຘມຸຂາ ນິປຊ຺ຊິ. ສາ ຈ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ເອກຘີຕາ, ເຕນສ຺ສາ ຎາຕກາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ມຸຂວິກາຣໍ ສຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ສຍເນ ນິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກໂຣສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເອຕໍ ວຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ນີຍມານໍ ໂຈຣໍ ອທ຺ທສ, ອມ຺ມາຕິ? ອາມ, ອມ຺ມາຕິ. ເອຕໍ ລຠມານາ ຊີວິສ຺ສາມິ, ອລຠມານາຍ ເມ ມຣຓເມວາຕິ. ເຕ ຕໍ ນານປ຺ປກາເຣນປິ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ‘‘ມຣຓາ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສຸໍ. ອຖສ຺ສາ ປິຕາ ນຄຣຄຸຕ຺ຕິກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຘີຕາ ໂຈເຣ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ, ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ອິມໍ ມຸຎ຺ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ໂຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວ ສູຣິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປປຎ຺ຈາເປຕ຺ວາ ສູຣິເຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ຈາຣກໂຕ ເອກໍ ມນຸສ຺ສໍ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຸກສ຺ສ ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຸກໍ ເສຏ຺ຐິເຄຫໍ ເປເສຕ຺ວາ ເຕນ ພນ຺ຘເນນ ອິຕຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຆາເຕສິ. ເສຏ຺ຐິທາສາປິ ສຕ຺ຕຸກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ນິເວສນໍ ອາຄມໍສຸ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ຘີຕຸ ມນໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຕຸກໍ ຄນ຺ໂຘທເກນ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປາສາທໍ ເປເສສິ. ຠທ຺ທາປິ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ເມ ສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ອເນກາລງ຺ກາເຣນ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຈຣຕິ.

ສຕ຺ຕຸໂກ ກຕິປາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມິສ຺ສາ ປສາຘນຠຓ຺ຑກໍ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ອິມໍ ອາຠຣຓໍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສມີເປ ສຸເຂນ ນິສິນ຺ນກາເລ ຠທ຺ທໍ ອາຫ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອກໍ ວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ສຫສ຺ສລາຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ‘‘ວິສ຺ສຕ຺ຖໍ ວເທຫິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຕ຺ວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອິມິນາ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ, ອຫໍ ປນ ຄຫິຕມຕ຺ໂຕວ ໂຈຣປປາຕປພ຺ພເຕ ອຘິວຕ຺ຖາຍ ເທວຕາຍ ‘‘ສຈາຫໍ ຊີວິຕໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ພລິກມ຺ມໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຍາຈິໍ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍາ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘໍ, ສີຆໍ ພລິກມ຺ມໍ ສຊ຺ຊາເປຫີຕິ. ຠທ຺ທາ, ‘‘ອຫໍ ຕສ຺ສ ມນໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ພລິກມ຺ມໍ ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປສາຘນໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ເອກຍາເນ ອາຣຸຍ຺ຫ ສາມິເກນ ສທ຺ຘິໍ ໂຈຣປປາຕປພ຺ພຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຕເທວຕາຍ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາ. ສຕ຺ຕຸໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສພ຺ເພສຸ ອຠິຣຸຫນ຺ເຕສຸ ມມ ອິມິສ຺ສາ ອາຠຣຓໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ໂອກາໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕເມວ ພລິຠາຊນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິ.

ໂສ ຠທ຺ທາຍ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ປິຍກຖໍ ນ ກເຖຕິ. ສາ ອິງ຺ຄິເຕເນວ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຎ຺ຎາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ຕວ ອຸຕ຺ຕຣິສາຏກໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກາຍາຣຸຬ຺ຫໍ ເຕ ປສາຘນໍ ເອຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑິກໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ສາມິ ມຍ຺ຫໍ ໂກ ອປຣາໂຘຕິ? ກິໍ ປນາຫໍ, ພາເລ, ພລິກມ຺ມຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣສິ? ອຫຎ຺ຫິ ອິມິສ຺ສາ ເທວຕາຍ ຍກນໍ ອຸພ຺ພຏ຺ເຐຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍໍ, ພລິກມ຺ມາປເທເສນ ປນ ຕວ ອາຠຣຓໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ກສ຺ສ ປນ, ອຍ຺ຍ, ປສາຘນໍ, ກສ຺ສ ອຫນ຺ຕິ? ມຍໍ ເອວຣູປໍ ນ ຊານາມ, ອຎ຺ຎໍ ຕວ ສນ຺ຕກໍ, ອຎ຺ຎໍ ມມ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ. ສາຘຸ, ອຍ຺ຍ, ເອກໍ ປນ ເມ ອຘິປ຺ປາຍໍ ປູເຣຖ, ອລງ຺ກຕນິຍາເມເນວ ເມ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາລິງ຺ຄິຕຸໍ ເທຖາຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສາ ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ອາລິງ຺ຄນ຺ຕີ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປປາເຕ ປາເຕສິ. ໂສ ປຕນ຺ໂຕ ອາກາເສເຍວ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ. ຕາຍ ກຕໍ ວິຈິຕ຺ຣຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປພ຺ພເຕ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ຄຸຓກິຕ຺ຕນວເສນ ອິມາ ຄາຖາ ອາຫ –

‘‘ນ ໂສ ສພ຺ເພສຸ ຐາເນສຸ, ປຸຣິໂສ ໂຫຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ອິຕ຺ຖີປິ ປຓ຺ຑິຕາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຈກ຺ຂຓາ.

‘‘ນ ໂສ ສພ຺ເພສຸ ຐາເນສຸ, ປຸຣິໂສ ໂຫຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ອິຕ຺ຖີປິ ປຓ຺ຑິຕາ ໂຫຕິ, ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ຈິນ຺ຕເຍ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣີ ໒.໓.໓໑-໓໒);

ຕໂຕ ຠທ຺ທາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ອິມິນາ ນິຍາເມນ ປຸນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ອິໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ນິຄຓ຺ຐາຣາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຄຓ຺ເຐ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເກນ ນິຍາເມນ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ໂຫຕູ’’ຕິ? ຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸຕ຺ຕມໍ, ຕເທວ ກໂຣຖາຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ຕາລຏ຺ຐິນາ ເກເສ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ເກສາ ປຸນ ວຑ຺ຒນ຺ຕາ ຣາສິຣາສິວເສນ ກຸຓ຺ຑລາວຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິໍສຸ. ສາ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ກຸຓ຺ຑລເກສາ ນາມ ຊາຕາ. ສາ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕຏ຺ຐາເນ ສພ຺ພສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕສໍ ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຄາມນິຄມຣາຊຘານິໂຍ ວິຈຣນ຺ຕີ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ຊານນສິປ຺ປໍ ສພ຺ພເມວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຖສ຺ສາ ພຫູສຸ ຐາເນສຸ ສິກ຺ຂິຕຠາເວນ ປຏິວາທໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ສາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ຍໍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປວິສຕິ, ຕສ຺ສ ທ຺ວາເຣ ວາລຸກຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ຐເປຕິ. ‘‘ໂຍ ມມ ວາທໍ ອາໂຣເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ອິມໍ ສາຂໍ ມທ຺ທຕູ’’ຕິ ສມີເປ ຐິຕານໍ ທາຣການໍ ສຎ຺ຎໍ ເທຕິ. ຕໍ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ມທ຺ທນ຺ຕາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເຊຕວເນ ວິຫຣຕິ. ກຸຓ຺ຑລເກສາປິ ໂຂ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິສມານາ ໂປຣາຓກນິຍາເມເນວ ວາລຸກາຣາສິມ຺ຫິ ສາຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ທາຣການໍ ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ປາວິສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປວິຏ຺ເຐ ເອກໂກວ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ໂຕ ວາລຸກາຖູເປ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ອຍໍ ຐປິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ທາຣກາ ຕໍ ກາຣຓໍ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ ກເຖສຸໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມທ຺ທຖ, ທາຣກາຕິ. ເຕສຸ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ມທ຺ທິຕຸໍ ນ ວິສຫິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ຕໍຂເຓເຍວ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ອກໍສຸ. ກຸຓ຺ຑລເກສາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕີ ຕໍ ສາຂໍ ມທ຺ທິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ເສຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສາ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ກາຣາປິຕຠາວໍ ກຖຍິໍສຸ. ສາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຖາມໍ ອຊານນ຺ໂຕ ອິມໍ ສາຂໍ ມທ຺ທາເປຕຸໍ ໂນ ວິສຫິສ຺ສຕິ, ອທ຺ຘາ ມຫນ຺ໂຕ ເອໂສ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຫມ຺ປິ ປນ ຂຸທ຺ທິກາ ຠວນ຺ຕີ ນ ໂສຠິສ຺ສາມິ, ອນ຺ໂຕຄາມເມວ ປວິສິຕ຺ວາ ປຣິສາຍ ສຎ຺ຎໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ອສີຕິກຸລສຫສ຺ສນິວາເສ ນຄເຣ ສຠາຄສຠາຄວເສນ ສພ຺ເພວ ສຎ຺ຊານິໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຖໂຣປິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ. ອຖາຍໍ ກຸຓ຺ຑລເກສາ ມຫາຊນປຣິວຸຕາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສາຂາ ມທ຺ທາປິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາມ, ມຍາ ມທ຺ທາປິຕາຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ອມ຺ຫາກໍ ວາໂທ ໂຫຕຸ, ຠນ຺ເຕຕິ. ໂຫຕຸ, ຠທ຺ເທຕິ. ກສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ ໂຫຕຸ, ກສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ? ປຸຈ຺ຉາ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕາ, ຕ຺ວໍ ປນ ຕຸຍ຺ຫໍ ຊານນກໍ ປຸຈ຺ຉາຕິ. ສາ ເຖເຣນ ທິນ຺ນອນຸມຕິຍາ ສພ຺ພເມວ ອຕ຺ຕໂນ ຊານນກໍ ວາທໍ ປຸຈ຺ຉິ, ເຖໂຣ ສພ຺ພໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສາ ສພ຺ພໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຕຍາ ພຫຸໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ, ມຍມ຺ປິ ເອກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ປຸຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເອກໍ ນາມ ກິນ຺ຕິ? ກຸຓ຺ຑລເກສາ ‘‘ນ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ນ ຊານາສິ, ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ຊານິສ຺ສສີຕິ? ສາ ເຖຣສ຺ສ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ມມ ສຣຓຄມນກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ ຘຸຣວິຫາເຣ ວສຕິ, ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາຫີຕິ. ສາ ‘‘ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາເວລາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ມທ຺ທິຕສງ຺ຂາຣາຍ ຈຣິຍາວເສນ ຘມ຺ມປເທ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສຫສ຺ສມປິ ເຈ ຄາຖາ, ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາ;

ເອກໍ ຄາຖາປທໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ມຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໐໑);

ສາ ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຍຖາຐິຕາວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສາ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ອປຣຠາເຄ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ມຫນ຺ຕາ ວຕາຍໍ ຠທ຺ທາ ກຸຓ຺ຑລເກສາ, ຍາ ຈຕຸປ຺ປທິກຄາຖາວສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກາຣຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣິໍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ຠທ຺ທາກາປິລານີເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໔. ທສເມ ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີນໍ ຠທ຺ທາ ກາປິລານີ ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິຠຄິນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ກລຫໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຕາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ທິນ຺ເນ, ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ກລລສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ມຫາຊໂນ ‘‘ພາລາ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຄຣຫິຕ຺ວາ, ‘‘ຍາຍ ເຕ ສທ຺ຘິໍ ກລໂຫ ກໂຕ, ຕສ຺ສາ ກິຎ຺ຈິ ນ ກໂຣສິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ເຕ ກິໍ ອປຣຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ເຕສໍ ວຈເນນ ລຊ຺ຊາຍມານາ ປຸນ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກລລໍ ຫາເຣຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ເຓນ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຈຕຸມຘຸຣສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອາສິຕ຺ເຕນ ປທຸມຄພ຺ຠວຓ຺ເຓນ ສປ຺ປິນາ ວິຊ຺ໂຊຕມານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ອຍໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ໂອຠາສຊາໂຕ, ເອວໍ ໂອຠາສຊາຕໍ ເມ ສຣີຣໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສີຕິ ສພ຺ພໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ປນ ທກ຺ຂິຓມຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ພຫຸປຸຕ຺ຕກນິຄ຺ໂຣຘມູລໍ ຄໂຕ, ອຍໍ ຠທ຺ທາ ກາປິລານີ ວາມມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອນນຸຎ຺ຎາຕຠາເວນ ປຣິພ຺ພາຊິກາຣາມໍ ອຄມາສິ. ຍທາ ປນ ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠິ, ຕທາ ສາ ເຖຣີ ເຖຣິຍາ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓ ຈິຓ຺ຓວສີ ອໂຫສິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ເຖຣິໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ຠທ຺ທາກຈ຺ຈານາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໕. ເອກາທສເມ ມຫາຠິຎ຺ຎາປ຺ປຕ຺ຕານນ຺ຕິ ມຫຕິໂຍ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ປຕ຺ຕານໍ, ຠທ຺ທາ ກຈ຺ຈານາ, ນາມ ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອກສ຺ສ ຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ຊນາ ມຫາຠິຎ຺ຎາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອວເສສສາວກາ. ອວເສສສາວກາ ຫິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສເມວ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ມຫາຠິຎ຺ຎາປ຺ປຕ຺ຕາ ປນ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ. ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ພາກຸລຕ຺ເຖໂຣ ຠທ຺ທາ ກຈ຺ຈານາຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອຕ຺ຕກໍ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ສກ຺ຂິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ເຖຣີ ມຫາຠິຎ຺ຎາປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄາ ນາມ ຊາຕາ. ຠທ຺ທາ ກຈ຺ຈານາຕິ ຕສ຺ສາ ນາມໍ. ຠທ຺ທກຎ຺ຈນສ຺ສ ຫິ ອຸຕ຺ຕມສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ວິຍ ຕສ຺ສາ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ, ສາ ຕສ຺ມາ ຠທ຺ທກຎ຺ຈນາຕິ ນາມໍ ລຠິ, ສາ ປຈ຺ຉາ ກຈ຺ຈານາຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຕາ. ຣາຫຸລມາຕາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ສາ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ມຫາຠິຎ຺ຎາປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘສກ຺ກສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ຠທ຺ທາ ກຈ຺ຈານາຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ສາ ອປຣຠາເຄ ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ນາມ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕສ຺ສ ຊາຕທິວເສວ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ໂລການຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ອາຄມ຺ມ ຎາຕີນໍ ສງ຺ຄຫໍ ອກາສິ. ອປຣຠາເຄ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາເຊ ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີ ປຎ຺ຈຫິ ມາຕຸຄາມສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ຣາຫຸລມາຕາປິ ຊນປທກລ຺ຍາຓີປິ ເຖຣິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ສາ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠທ຺ທກຈ຺ຈານຕ຺ເຖຣີຕ຺ເວວ ປາກຏາ ອໂຫສິ. ສາ ອປຣຠາເຄ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ຈິຓ຺ຓວສີ ອໂຫສິ, ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ນາ ເອກາວຊ຺ຊເນນ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ຕສ຺ສາ ຕສ຺ມິໍ ຄຸເຓ ປາກເຏ ຊາເຕ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ເຖຣິໍ ມຫາຠິຎ຺ຎາປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ກິສາໂຄຕມີເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໖. ທ຺ວາທສເມ ລູຂຈີວຣຘຣານນ຺ຕິ ຕີຫິ ລູເຂຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ປໍສຸກູລໍ ຘາເຣນ຺ຕີນໍ, ກິສາໂຄຕມີ, ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂຄຕມີຕິ ຕສ຺ສາ ນາມໍ, ໂຖກໍ ກິສຘາຕຸກຕ຺ຕາ ປນ ກິສາໂຄຕມີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍມ຺ປິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ລູຂຈີວຣຘຣານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ທຸຄ຺ຄຕກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ເອກໍ ກຸລໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ນໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕກຸລສ຺ສ ຘີຕາ’’ຕິ ປຣິຠວິໍສຸ.

ສາ ອປຣຠາເຄ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ, ອຖສ຺ສາ ສມ຺ມານມກໍສຸ. ໂສ ປນສ຺ສາ ທາຣໂກ ອາຘາວິຕ຺ວາ ປຣິຘາວິຕ຺ວາ ກີຬນວເຍ ຐິໂຕ ກາລມກາສິ, ຕສ຺ສາ ໂສໂກ ອຸທປາທິ. ສາ ‘‘ອຫໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ເຄເຫ ຫຕລາຠສກ຺ກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກ຺ກາຣໍ ປາປຸຓິໍ, ອິເມ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕໍ ພຫິ ຉຑ຺ເຑຕຸມ຺ປິ ວາຍເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ເຠສຊ຺ຊໍ ເທຖາ’’ຕິ ເຄຫທ຺ວາຣປຏິປາຏິຍາ ວິຈຣຕິ. ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ກຕ຺ຖ ເຕ ມຕກສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປາຓິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ສາ ເຕສໍ ກຖາຍ ເນວ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ປຸຕ຺ຕໂສເກນ ຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປໍ ປຕ຺ຕາ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອຕິສ຺ສາ ປນ ເຠສຊ຺ຊໍ ນ ອຎ຺ໂຎ ຊານິສ຺ສຕິ, ທສພໂລວ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ຕວ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ອຎ຺ໂຎ ຊານນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສເທວເກ ປນ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ ທສພໂລ ຘຸຣວິຫາເຣ ວສຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ປຸຣິໂສ ກເຖຕີ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕມາທາຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ນເວລາຍ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ເຠສຊ຺ຊໍ ເທຖ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ທກໍ ເຕ ໂຄຕມິ ກຕໍ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ອິຘາຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ, ຄຈ຺ຉ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລນຄຣໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຍສ຺ມິໍ ເຄເຫ ໂກຈິ ມຕປຸພ຺ໂພ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຖກໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຐມເຄເຫເຍວ ‘‘ທສພໂລ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ສິທ຺ຘຕ຺ຖກໍ ອາຫຣາເປຕິ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖກໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຫນ຺ທ ໂຄຕມີ’’ຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ອຫໍ ເອວໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ໂກຈິ ມຕປຸພ຺ໂພ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ? ກິໍ ວເທສິ ໂຄຕມິ, ໂກ ອິຘ ມຕເກ ຄເຓຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ອລໍ ນາຫໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ທສພໂລ ມໍ ຍຕ຺ຖ ມຕປຸພ຺ໂພ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ນໍ ຄຓ຺ຫາເປຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ຕຕິຍຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສກລນຄເຣ ອຍເມວ ນິຍາໂມ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ຫິຕານຸກມ຺ປເກນ ພຸທ຺ເຘນ ທິຏ຺ຐໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສໍເວຄໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໂຕວ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອາມກສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ຕກ, ອຫໍ ອິມໍ ມຣຓໍ ຕເວວ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ນ ປເນຕໍ ຕເວວ, ມຫາຊນສາຘາຣໂຓ ເອສ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ອາມກສຸສາເນ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ນ ຄາມຘມ຺ໂມ ໂນ ນິຄມສ຺ສ ຘມ຺ໂມ,

ນ ຈາປິຍໍ ເອກກຸລສ຺ສ ຘມ຺ໂມ;

ສພ຺ພສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ,

ເອເສວ ຘມ຺ໂມ ຍທິທໍ ອນິຈ຺ຈຕາ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣີ ໒.໓.໘໒);

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ລທ຺ໂຘ ເຕ, ໂຄຕມິ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖໂກ’’ຕິ ອາຫ. ນິຏ຺ຐິຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖເກນ ກມ຺ມໍ, ປຕິຏ຺ຐໍ ປນ ເມ ເທຖາຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສາ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມປເທ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຕໍ ປຸຕ຺ຕປສຸສມ຺ມຕ຺ຕໍ, ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣໍ;

ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມໍ ມໂຫໂຆວ, ມຈ຺ຈຸ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໘໗);

ສາ ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຍຖາຐິຕາວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ, ສຕ຺ຖາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານິ. ສາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິອຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕີ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ອຖສ຺ສາ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ໂອຠາສຄາຖມາຫ –

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ອປສ຺ສໍ ອມຕໍ ປທໍ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປສ຺ສໂຕ ອມຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໑໔);

ສາ ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂາຣວລຎ຺ເຊ ປຣມຸກ຺ກຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ຕີຫິ ລູເຂຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວິຈຣິ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ເຖຣິໍ ລູຂຈີວຣຘຣານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ສິງ຺ຄາລກມາຕາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໗. ເຕຣສເມ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສທ຺ຘາລກ຺ຂເຓ ອຠິນິວິຏ຺ຐານໍ, ສິງ຺ຄາລກມາຕາ, ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄຫນຄເຣ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສມານຊາຕິກໍ ກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ, ຕສ຺ສ ສິງ຺ຄາລກກຸມາໂຣຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ສາປິ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ສິງ຺ຄາລກມາຕາ ນາມ ຊາຕາ. ສາ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ຘາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ປຏິລຠິ. ສາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລກຍມານາວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ສທ຺ຘາລກ຺ຂເຓ ອຠິນິວິຏ຺ຐຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍໍ ກຕ຺ວາ ປສາທນີຍເມວ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ສາປິ ເຖຣີ ສທ຺ຘາລກ຺ຂຓເມວ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ເຖຣິໍ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ປຎ຺ຈມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

ເຕຣສສຸຕ຺ຕປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ເຖຣິປາຬິຍາ ວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໖. ຉຏ຺ຐເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

ຕປຸສ຺ສຠລ຺ລິກວຕ຺ຖຸ

໒໔໘. ອຸປາສກປາຬິຍາ ປຐເມ ປຐມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານນ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຕປຸສ຺ໂສ ຈ ຠລ຺ລິໂກ ຈາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ວາຓິຊາ ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິເມ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ທ຺ເວ ອຸປາສເກ ປຐມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ຖຍິໍສຸ. ເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອສິຕຎ຺ຊນນຄເຣ ກຸຏຸມ຺ພິຍເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຊຏ຺ຐຠາຕິໂກ ຕປຸສ຺ໂສ ນາມ ອໂຫສິ, ກນິຏ຺ໂຐ ຠລ຺ລິໂກ ນາມ.

ເຕ ອປເຣນ ສມເຍນ ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ຕາ ກາເລນ ກາລໍ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ວາຓິຊກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຈຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວິຫຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ ຣາຊາຍຕນມູເລ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຕ ວາຓິຊາ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ສກຏສເຕຫິ ຕໍ ຐານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ ມາຕາ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທານິ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຫາໂຣ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອິໂຕ ປຣໍ ນິຣາຫາເຣຫິ ຍາເປຕຸໍ. ອິເມ ຈ ເມ ປຸຕ຺ຕາ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕຫິ ອຊ຺ຊ ພຸທ຺ຘານໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຈສຸ ສກຏສເຕສຸ ຍຸຕ຺ຕໂຄຓານໍ ຄມນຸປຈ຺ເຉທໍ ອກາສິ. ເຕ ‘‘ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ນານາວິຘານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ໂອໂລເກນ຺ຕິ. ອຖ ເຕສໍ ກິລມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສຣີເຣ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ກິລມຖ? ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ໂຎ ຍກ຺ຂາວຏ຺ໂຏ ວາ ຠູຕາວຏ຺ໂຏ ວາ ນາຄາວຏ຺ໂຏ ວາ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ປນ ໂວ ອຕີຕຕ຺ຕຠາເວ ມາຕາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອສ ທສພໂລ ຣາຊາຍຕນມູເລ ນິສິນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ປຐມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເທຖາ’’ຕິ.

ເຕ ຕສ຺ສາ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ຫຸຕ຺ວາ ມນ຺ຖຎ຺ຈ ມຘຸປິຓ຺ຑິກຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓຖາລເກນ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ໂຠຊນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອຕີຕພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ ໂອໂລເກສິ, ອຖສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ເສລມເຍ ປຕ຺ເຕ ອຸປນາເມສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕສໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຕ຺ເຕ ‘‘ເອໂກວ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຕ ວາຓິຊາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ມນ຺ຖຎ຺ຈ ມຘຸປິຓ຺ຑິກຎ຺ຈ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຕ຺ຕກາເລ ອຸທກໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ທ຺ເວປິ ຊນາ ທ຺ເວວາຈິເກ ສຣເຓ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ປຣິຈຣຓເຈຕິຍໍ ເທຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ທກ຺ຂິເຓນ ຫຕ຺ເຖນ ສີສໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ອຏ຺ຐ ເກສຘາຕຸໂຍ ອທາສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ຊນາ ເກສຘາຕຸໂຍ ສຸວຓ຺ຓສມຸຄ຺ເຄສຸ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ເນຕ຺ວາ ອສິຕຎ຺ຊນນຄຣທ຺ວາເຣ ຊີວເກສຘາຕຸຍາ ເຈຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ອຸໂປສຖທິວເສ ເຈຕິຍໂຕ ນີລສ຺ມິໂຍ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ສຕ຺ຖາ ປນ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸປາສເກ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ອິເມ ທ຺ເວ ຊເນ ປຐມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ອນາຖປິຓ຺ຑິກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

໒໔໙. ທຸຕິເຍ ທາຍການນ຺ຕິ ທານາຠິຣຕານໍ ສຸທຕ຺ໂຕ, ຄຫປຕິ, ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສກໍ ທາຍການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສຸມນເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສຸທຕ຺ໂຕຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ໂສ ອປຣຠາເຄ ຆຣາວາເສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ທາຍໂກ ທານປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ເຕເນວ ຄຸເຓນ ປຕ຺ຖຏນາມເຘຍ຺ໂຍ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ນາມ ອໂຫສິ. ໂສ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ຠຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ຣາຊຄເຫ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍສຫາຍກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ພລວປຈ຺ຈູສກາເລ ເທວຕານຸຠາເວນ ວິວເຏນ ທ຺ວາເຣນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ທຸຕິຍທິວເສ ຈ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖຸ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນມຄ຺ເຄ ສຕສຫສ຺ສໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ໂຍຊນິກວິຫາເຣ ກາເຣຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ໂກຏິສນ຺ຖາເຣນ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ໂກຏີຫິ ກິຓິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ໂກຏີຫິ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ນິຏ຺ຐິເຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕປຈ຺ຉາຠຕ຺ເຕສຸ ຍທິຈ຺ຉກໍ ທານໍ ທທນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ໂກຏີຫິ ວິຫາຣມຫໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ວິຫາຣມໂຫ ນວຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ, ‘‘ປຎ຺ຈຫີ’’ຕິ ອປເຣ. ເຕມາເສ ປນ ສພ຺ພາຈຣິຍານໍ ວິວາໂທ ນຕ຺ຖິ.

ເອວໍ ຈຕຸປຓ຺ຓາສໂກຏິຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈກາລໍ ເຄເຫ ເອວຣູປໍ ທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ເທວສິກໍ ປຎ຺ຈ ສລາກຠຕ຺ຕສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈ ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕສຕານິ, ປຎ຺ຈ ສລາກຍາຄຸສຕານິ, ປຎ຺ຈ ປກ຺ຂິກຍາຄຸສຕານິ, ປຎ຺ຈ ຘຸຣຠຕ຺ຕສຕານິ, ປຎ຺ຈ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕສຕານິ, ປຎ຺ຈ ຄມິກຠຕ຺ຕສຕານິ, ປຎ຺ຈ ຄິລານຠຕ຺ຕສຕານິ, ປຎ຺ຈ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠຕ຺ຕສຕານິ, ປຎ຺ຈ ອາສນສຕານິ ເຄເຫ ນິຈ຺ຈປຎ຺ຎຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຖ ນໍ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນ ອຸປາສເກ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ທາຍການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ

໒໕໐. ຕຕິເຍ ຘມ຺ມກຖິການນ຺ຕິ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຸປາສການໍ ຈິຕ຺ໂຕ, ຄຫປຕິ, ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣຠາເຄ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສກໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ມິຄລຸທ຺ທກເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣຠາເຄ ອຣຎ຺ເຎ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖກາເລ ເອກທິວສໍ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ມິຄມາຣຓຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຕິໍ ອາທາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມິຄຣູປານິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ອກຕປພ຺ຠາເຣ ສສີສໍ ປໍສຸກູລໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປາສາຓຜລເກ ນິສິນ຺ນໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອໂກ ອຍ຺ໂຍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເວເຄນ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອຸທ຺ຘເນ ຫິຍ຺ໂຍ ອາຠຕມໍສໍ, ເອກສ຺ມິໍ ຠຕ຺ຕໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຈາຣິເກ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ສມາທາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ປຣິວິສຖາ’’ຕິ ອຎ຺ເຎ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ກຸເຏ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຓ຺ເຓນ ມຸຂໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຸຏໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ນານາວິຘານິ ປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕປຸຏເກນ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຏໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເຕຫິ ມິສ຺ສກປຸປ຺ເຜຫິ ເຖຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ຐິໂຕ ‘‘ຍຖາຍໍ ຣສປິຓ຺ຑປາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຸປ຺ຜປູຊາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂຕເສຕິ, ເອວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເມ ປຓ຺ຓາກາຣສຫສ຺ສານິ ເຈວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມວສ຺ສຎ຺ຈ ວສ຺ສຕູ’’ຕິ ອາຫ.

ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຊຓ຺ຓຸມຕ຺ເຕນ ໂອຘິນາ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ, ສຍຎ຺ຈ ອຎ຺ຎາຫິ ເທວຕາຫິ ອຘິກຕເຣນ ຣູເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ຑນຄເຣ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຊາຕກາເລວສ຺ສ ສກລນຄເຣ ຊຓ຺ຓຸມຕ຺ເຕນ ໂອຘິນາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຊາຕທິວເສວສ຺ສ ສກລນຄຣໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ວິຈິຕ຺ຕໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕກຸມາໂຣຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ໂສ ອປຣຠາເຄ ຆຣາວາເສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ມຫານາມຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ຑນຄຣໍ ອຄມາສິ. ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ຕສ຺ສ ອິຣິຍາປເຖ ປສີທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ເຄຫໍ ອາເນຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຕິມາເນຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ອມ຺ພາຏກາຣາມໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານໍ ເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ກາເຣຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວສນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ. ເຖໂຣປິ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສຬາຍຕນວິຠຕ຺ຕິເມວ ເທເສສິ. ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ປຸຣິມຠເວ ມທ຺ທິຕສງ຺ຂາຣຕາຍ ນຈິຣສ຺ເສວ ອນາຄາມິຜລໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ອເຖກທິວສໍ ອິສິທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ນິເວສເນ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອາຍສ຺ມຕາ ເຖເຣນ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ອຸປາສກສ຺ສ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຕນ ປຸພ຺ເພ ຄິຫິສຫາຍກຠາເວ ຎາເຕ ‘‘ນ ອິທານິ ອິຘ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຍຖາສຸຂໍ ປກ຺ກາມິ. ປຸເນກທິວສໍ, ເສຏ຺ຐິ ຄຫປຕິ, ມຫານາມຕ຺ເຖຣໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍກຣຓຕ຺ຖໍ ຍາຈິ. ໂສປິ ຕສ຺ສ ເຕໂຊສມາປຕ຺ຕິປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ອິຘ ວສິຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍຖາສຸຂໍ ປກ຺ກາມິ.

ອເຖກທິວສໍ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣາ ອມ຺ພາຏກາຣາມໍ ອຄມໍສຸ. ເສຏ຺ຐິ ຄຫປຕິ, ເຕສໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ສຊ຺ເຊສິ. ສຸຘມ຺ມຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ອສຫມາໂນ ເສຏ຺ຐິໍ ຕິລສງ຺ຄຸລິກາວາເທນ ຂຸໍເສຕ຺ວາ ເຕນ ປຓາມິໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວາທໍ ລຠິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ໂອວາເທ ຐິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຫປຕິໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອມ຺ພາຏກາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕທາ ອຸປາສໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ທສພລໍ ອທິສ຺ວາວ ຈິຣໍ ວີຕິນາເມສິໍ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປນ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ເຖນ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ອາທາຍ ‘‘ເຍ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸກາມາ, ເຕ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ປຸຣິສສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ປກ຺ກາມິ. ຕິໍສໂຍຊເນ ມຄ຺ເຄ ເທວຕາ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອຸປຏ຺ຐເປສຸໍ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອາກາສາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານໍ ປຸປ຺ຜານໍ ວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ສຬາຍຕນວິຠຕ຺ຕິເມວ ກເຖສິ. ຕສ຺ສ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ທສພລສ຺ສ ທານໍ ເທນ຺ຕສ຺ສາປິ ສກນິເວສນໂຕ ນີຕານິ ຕຓ຺ຑຸລເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ນ ຂີຍິໍສຸ. ຣາຊຄຫວາສິເກຫິ ປຫິຕປຓ຺ຓາກາໂຣວ ອລໍ ອໂຫສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສກເຏຫິ ອາຠຕໍ ສພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອທາສິ. ສກເຏສຸ ຕຸຈ຺ເຉສຸ ຊາຕມຕ຺ເຕສ຺ເວວ ເທວຕາ ສຕ຺ຕ ຣຕນານິ ປູຣຍິໍສຸ. ມຫາຊນນ຺ຕເຣ ກຖາ ອຸທປາທິ ‘‘ຍາວ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານປ຺ປຕ຺ໂຕ ວຕາຍໍ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມປເທ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສທ຺ໂຘ ສີເລນ ສມ຺ປນ຺ໂນ, ຍໂສ ໂຠຄສມປ຺ປິໂຕ;

ຍໍ ຍໍ ປເທສໍ ຠຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປູຊິໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໐໓);

ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຣິຍສາວການໍເຍວ ອຸປາສການໍ ປຎ຺ຈຫິ ສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ວິຈຣຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ອຸປາສເກ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ຫຕ຺ຖກອາຬວກວຕ຺ຖຸ

໒໕໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫີຕິ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸນາ ປຣິສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຫຕ຺ຖໂກ ອາຬວໂກ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ເອກໍ ອຸປາສກໍ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ອາຬວິຣຏ຺ເຐ ອາຬວິນຄເຣ ອາຬວກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ສ຺ເວ ຠຕ຺ຕຈາຏິຍາ ສທ຺ຘິໍ ອາຬວກສ຺ສ ເປເສຕພ຺ໂພ ອໂຫສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ເອກທິວສໍ ກິຣ ອາຬວໂກ ຣາຊາ ມິຄວຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ມິຄໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຆາເຕຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘນຸໂກຏິຍໍ ລເຄຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາຕາຕເປນ ກິລນ຺ຕກາໂຍ ເອກໍ ສນ຺ທຈ຺ຉາຍໍ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂມູລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ທຣຖໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ‘‘ຕິຏ຺ຐ ຕິຏ຺ຐ, ຠກ຺ໂຂສິ ເມ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ທຬ຺ຫໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎໍ ອຸປາຍໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ເທວສິກໍ ເຕ ເອເກກປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ຈາຏິຠຕ຺ຕໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນຄຣໍ ຄໂຕ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພນ຺ຘນາຄາຣໂຕ ເອເກກມນຸສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ຈາຏິຠຕ຺ຕໍ ເປເສສິ. ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ພນ຺ຘນາຄາເຣ ມນຸສ຺ເສສຸ ຂີເຓສຸ ‘‘ມຫລ຺ລກມນຸສ຺ເສສຸ ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ຣຏ຺ຐໂຂໂຠ ໂຫຕີ’’ຕິ ເຕ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທຫຣກຸມາເຣ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນຄເຣ ທາຣກມາຕໂຣ ຈ ຄພ຺ຠິນິໂຍ ຈ ອຎ຺ຎໍ ຣຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມຍນ຺ເຕ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ອາຬວກກຸມາຣສ຺ສ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ກຸມາໂຣ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖໂນ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ອາຬວກຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ຎໍ ກຸມາຣໍ ອລຠນ຺ຕາ ສ຺ເວ ກຸມາຣໍ ຈາຏິຠຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ອາຬວກສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠວນທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂທວາຣິກໍ ຄທ຺ຣຠໍ ນາມ ຍກ຺ຂໍ ຠວນໍ ປວິສນຕ຺ຖາຍ ຍາຈິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ຠຄວາ ຕຸມ຺ເຫ ປວິສຖ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ອາຬວກສ຺ສ ອນາໂຣຈນໍ ນາມ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຫິມວນ຺ເຕ ຍກ຺ຂສມາຄມໍ ຄຕສ຺ສ ອາຬວກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕໍ ຠວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອາຬວກສ຺ສ ນິສີທນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສາຕາຄິຣເຫມວຕາ ອາຬວກສ຺ສ ຠວນມຕ຺ຖເກນ ຍກ຺ຂສມາຄມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຄມເນ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຬວກສ຺ສ ຠວເນ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຍກ຺ຂສມາຄມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຬວກສ຺ສ ຕຸຏ຺ຐິໍ ປເວທຍິໍສຸ – ‘‘ລາຠາ ເຕ, ອາວຸໂສ ອາຬວກ, ຍສ຺ສ ເຕ ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ ຠວເນ ນິສິນ຺ໂນ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຫີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ເອກສ຺ສ ມຸຓ຺ຑກສມຓສ຺ສ ມມ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນຠາວໍ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ອນຕ຺ຕມໂນ ໂກຘາຠິຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ເອເຕນ ສມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຄາໂມ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ເມ ສຫາຍາ ນາມ ໂຫຖາ’’ຕິ ທກ຺ຂິຓປາທໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ປພ຺ພຕກູຏໍ ອກ຺ກມິ, ຕໍ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ວິຘາ ອໂຫສິ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຬວກຍຸທ຺ຘໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອາຬວໂກ ປນ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາຄເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນານປ຺ປກາເຣນ ຍຸຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ, ສຕ຺ຖາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕຸກາເມນ ອາຬວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໔໖) ໂອໂລເກຕພ຺ພາ.

ປຸນທິວເສ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ ຈາຏິຠຕ຺ຕາຫຣຓເວລາຍ ສກລນຄເຣ ຄເຫຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ທາຣກໍ ອທິສ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປນ ອຕ຺ຖິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ອາມ, ເທວ, ອຊ຺ຊ ຣາຊກຸເລ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ. ຄຈ຺ຉຖ, ຕາຕາ, ມຍໍ ຊີວນ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມ, ຈາຏິຠຕ຺ເຕນ ນໍ ເປເສຖາຕິ. ເຕ ເທວິຍາ ວິກ຺ກນ຺ທມານາຍ ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາຏິຠຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຬວກສ຺ສ ຠວນທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທ, ອຍ຺ຍ, ຕວ ຠາຄໍ ປຏິຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອາຬວໂກ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອຣິຍສາວກຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊມາໂນ ອໂຘມຸໂຂ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ອິທານິ ເຕ, ອາຬວກ, ລຊ຺ຊນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມມ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຫີ’’ຕິ. ເຕ ຣາຊປຸຣິສາ ອາຬວກກຸມາຣໍ ອາຬວກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສຸໍ, ອາຬວໂກ ຕໍ ອາທາຍ ທສພລສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ, ສຕ຺ຖາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຸນ ອາຬວກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ, ອາຬວໂກ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊປຸຣິສານໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ອິຕິສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ຫຕ຺ຖໂກ ອາຬວໂກ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ອຖ ນໍ ເຕ ຣາຊປຸຣິສາ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ອາທາຍ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຈາຏິຠຕ຺ຕໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຕາຕາ, ເອວເມວ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເທວ, ຣາຊກຸລສ຺ສ ຕຸຏ຺ຐິ ຈ ວຑ຺ຒິ ຈ, ສຕ຺ຖາ ອາຬວກສ຺ສ ຠວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຬວກໍ ທເມຕ຺ວາ ອຸປາສກຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ອມ຺ຫາກໍ ທາເປສີຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ອາຬວກໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອາຬວິນຄຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ໂສ ນຄຣໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ລຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ໂອສກ຺ກຕິ. ສຕ຺ຖາ ນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ລຊ຺ຊສິ, ອາຬວກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ນຄຣວາສິໂນ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ມາຕິມຣຓໍ ປິຕິມຣຓໍ ປຸຕ຺ຕທາຣມຣຓຎ຺ຈ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕ ມໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ທຓ຺ເຑຫິປິ ເລຑ຺ຑູຫິປິ ປຫຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂອສກ຺ກາມິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ‘‘ອາຬວກ, ນຕ຺ຖິ ເຕ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຠຍໍ, ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ເອຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ຐາເນ ວນສຓ຺ເຑ ອຏ຺ຐາສິ. ອາຬວກຣາຊາປິ ນາຄເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ. ເຕ ອາຬວກສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ວສນຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ພລິກມ຺ມໍ ປຏ຺ຐເປສຸໍ.

ອາຬວໂກປິ ນາຄເຣ ຘມ຺ມິກາຍ ຣກ຺ຂາຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິ. ໂສປິ ອາຬວກກຸມາໂຣ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕີຓິ ມຄ຺ຄຜລານິ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ໂສ ສພ຺ພກາລໍ ອຣິຍສາວກອຸປາສການໍ ປຎ຺ຈຫິ ສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ຈຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ເຕຫິ ອຸປາສເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ສຸວິນີຕໍ ປຣິສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫຕີ ເຕ, ອາຬວກ, ປຣິສາ, ກຖໍ ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາສີ’’ຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ທາເນນ ຕຸສ຺ສນ຺ຕໍ ທາເນນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາມິ, ປິຍວຈເນນ ຕຸສ຺ສນ຺ຕໍ ປິຍວຈເນນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາມິ, ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ກິຈ຺ເຈສຸ ເຕສໍ ນິຕ຺ຖຣເຓນ ຕຸສ຺ສນ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນກິຈ຺ຈນິຕ຺ຖຣເຓນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາມິ, ສມານຕ຺ຕຏ຺ຐາເນນ ຕຸສ຺ສນ຺ຕໍ ສມານຕ຺ຕຕາຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາມີຕິ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸປາສເກ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖກໍ ອາຬວກໍ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ປຣິສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ມຫານາມສກ຺ກວຕ຺ຖຸ

໒໕໒. ປຎ຺ຈເມ ປຓີຕທາຍການນ຺ຕິ ປຓີຕຣສທາຍການໍ ມຫານາໂມ ສກ຺ໂກ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສກໍ ປຓີຕຣສທາຍການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກປິລວຕ຺ຖຸປຸເຣ ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ທສພລສ຺ສ ປຐມທສ຺ສເນເຍວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອເຖກສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສ຺ສາວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ກປິລວຕ຺ຖຸປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາເມ ປຏິວສຕິ. ມຫານາໂມ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອວມາຫ – ‘‘ຠຄວາ ສຸຕເມຕໍ ‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ກິຣ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຠິກ຺ຂາຈາເຣນ ກິລມຕີ’ຕິ, ມມ ຈຕຸມາສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຏິຊຄ຺ຄເນ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທຖ, ອຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຣີເຣ ໂອຊໍ ປເວເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຸນທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຓີຕຣສໂຠຊນຈຕຸມຘຸຣາທີຫິ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ປຸນ ຈຕຸມາສໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ມາເສ ປູເຣຕ຺ວາ ປຸນ ຈຕຸມາສໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກລສໍວຈ຺ຉຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ສຕ຺ຖາ ຕໂຕ ປຣໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ນາທາສິ. ມຫານາໂມ ປນ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຣາປຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ສ ໂສ ຄຸໂຓ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ສຕ຺ຖາ ປນ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ມຫານາມໍ ສກ຺ກໍ ປຓີຕທາຍການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ອຸຄ຺ຄຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ

໒໕໓. ຉຏ຺ເຐ ມນາປທາຍການນ຺ຕິ ມນາປໍ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຕໂຠຊນໍ ທາຍການໍ ອຸຄ຺ໂຄ ຄຫປຕິ, ເວສາລິໂກ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສກໍ ມນາປທາຍການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເວສາລິຍໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຊາຕກາເລ ນາມໍ ອນິຍາມິຕໍ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວປິ ອຸຄ຺ຄໂຕ ອໂຫສິ ສມິທ຺ໂຘ, ອລງ຺ກຕໂຕຣຓໍ ວິຍ ອຸສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕປໂຏ ວິຍ ຈ ອຕິວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ຄຸຓາປິສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຕາ ອເຫສຸໍ. ໂສ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ອຸຄ຺ຄເສຏ຺ຐິຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ. ໂສ ປນາຍໍ ທສພລສ຺ສ ປຐມທສ຺ສເນເຍວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອປຣຠາເຄ ຕີຓິປິ ມຄ຺ຄຜລານິ ສຈ຺ຉາກາສິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ມຫລ຺ລກກາເລ ຣໂຫຄໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍໍ ຍໍ ມຍ຺ຫໍ ປິຍໍ ມນາປໍ, ຕໍ ຕເທວ ທສພລສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ອິທໍ ເມ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາປິ ສຸຕໍ ‘ມນາປທາຍີ ລຠເຕ ມນາປ’’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອປິ ນຸ ໂຂ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາປິ ນິເວສນທ຺ວາຣໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາປິ ໂຂ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ນິເວສນທ຺ວາເຣເຍວ ປາຕຸຣໂຫສິ. ໂສ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຆຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ສຕ຺ຖາຣໍ, ອວເສສອາສເນສຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນານຄ຺ຄຣເສຫິ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ສຸຕໍ ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ‘ມນາປທາຍີ ລຠເຕ ມນາປ’’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ມນາປໍ, ຕໍ ຕໍ ມຍາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນເມວາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍໍ ຍໍ ຕສ຺ສ ມນາປໍ, ຕໍ ຕໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ເທຕິ. ຕໍ ປນ ສພ຺ພໍ ປຎ຺ຈກນິປາເຕ ອຸຄ຺ຄສຸຕ຺ເຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕໍ ອຸປາສກໍ ມນາປທາຍການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ອຸຄ຺ຄຕຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ

໒໕໔. ສຕ຺ຕເມ ສງ຺ຆຸປຏ຺ຐາການນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ຫຕ຺ຖິຄາມໂກ ອຸຄ຺ຄໂຕ ຄຫປຕິ, ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສປິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສກໍ ສງ຺ຆຸປຏ຺ຐາການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຫຕ຺ຖິຄາເມ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຕກຸມາໂຣຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ໂສ ອປຣຠາເຄ ຆຣາວາເສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ສມເຍນ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິຄາມໍ ປຕ຺ວາ ນາຄວນຸຍ຺ຍາເນ ວິຫຣຕິ. ຕທາ ອຍໍ ອຸຄ຺ຄຕເສຏ຺ຐິ ສຕ຺ຕາຫໍ ປານມທມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນາຏເກຫິ ປຣິວຸໂຕ ນາຄວນຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິຈາຣຍມາໂນ ທສພລໍ ທິສ຺ວາ ພລວຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປສິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ໂພ ສຸຣາມໂທ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ອຄມາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຕີຓິ ມຄ຺ຄຜລານິ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນາຏການິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຍຖາສຸຂໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທານາຠິຣໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານເມວ ເທຕິ. ເທວຕາ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ – ‘‘ຄຫປຕິ, ອສຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເຕວິຊ຺ໂຊ, ອສຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ, ອສຸໂກ ສີລວາ, ອສຸໂກ ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິ. ໂສ ຕາສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາປິ ຄຸຓໍ ຕາວ ຍຖາຠູຕໂຕ ຊານາຕິ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປນ ສມຈິຕ຺ເຕເນວ ເທຕິ. ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາປິ ຕເມວ ຄຸຓໍ ກເຖຕິ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ຄຫປຕິໍ ສງ຺ຆຸປຏ຺ຐາການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ສູຣມ຺ພຏ຺ຐວຕ຺ຖຸ

໒໕໕. ອຏ຺ຐເມ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ນານນ຺ຕິ ອວິຄຈ຺ຉນສຠາເວນ ອຈເລນ ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ສູຣມ຺ພຏ຺ໂຐ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສກໍ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສູຣມ຺ພຏ຺ໂຐຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ໂສ ອປຣຠາເຄ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຆຣາວາເສ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄເຫຕຸໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ນິເວສນທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ໂສ ທສພລໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ມຫາກຸເລ ເຈວ ຊາໂຕ, ໂລເກ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຕ, ເຕນສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມນໍ ນາມ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາເທສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຆຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ມຫາຣເຫ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຈຣິຕວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕໍ ທເມຕ຺ວາ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ.

ຕໂຕ ມາໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ສູຣມ຺ພຏ຺ໂຐ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕໂກ, ສຕ຺ຖາ ປນສ຺ສ ອຊ຺ຊ ເຄຫໍ ຄໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວໍ ອກຣິຕ຺ຖາຕິ ຍາວສ຺ສ ມມ ວິສຍາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຠາວໍ ວາ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຠາວໍ ວາ ຊານາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາມຣູປິຕາຍ ທສພລສ຺ສ ສຣິກ຺ຂກໍ ຣູປໍ ມາເປຕ຺ວາ ຈີວຣຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ພຸທ຺ຘາກປ຺ເປເນວ ກຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສລກ຺ຂຓຘໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສູຣມ຺ພຏ຺ຐສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ສູຣມ຺ພຏ຺ໂຐປິ ‘‘ປຸນ ທສພໂລ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ອນິຍ຺ຍານິກຄມນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ອາຄໂຕ’’ຕິ ເວເຄນ ‘‘ທສພໂລ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອິທາເນວ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຄຕາ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຸນ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສູຣມ຺ພຏ຺ຐ ມຍາ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ເຕນ ເອກໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ກຖິຕໍ. ມຍາ ຫິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ‘ສພ຺ເພວ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ອນຕ຺ຕາ’ຕິ ກຖິຕາ, ນ ປເນເຕ ສພ຺ເພວ ເອວຣູປາ. ເອກຈ຺ເຈ ຫິ ຂນ຺ຘາ ນິຈ຺ຈາ ຘຸວາ ສສ຺ສຕາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ.

ຕໂຕ ສູຣມ຺ພຏ຺ໂຐ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ກຖາ ອຕິວິຍ ຠາຣິຍາ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ກຖນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ທສພລສ຺ສ ມາໂຣ ກິຣ ປຏິປກ຺ໂຂ, ອທ຺ຘາ ອຍໍ ມາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ມາໂຣສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຣິຍສາວເກນ ກຖິຕກຖາ ຕສ຺ສ ຜຣສຸປ຺ປຫາໂຣ ວິຍ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ສກຠາເວນ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອາມ, ສູຣມ຺ພຏ຺ຐ, ອຫໍ ມາໂຣ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕາທິສານໍ ມາຣານໍ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ສທ຺ຘໍ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຫາໂຄຕໂມ ທສພໂລ ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’ຕິ ໂພເຘຕ຺ວາ ເທເສສິ, ມາ ເມ ຆຣທ຺ວາເຣ ຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິ. ມາໂຣ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິປ຺ຜຣິຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ສູຣມ຺ພຏ຺ໂຐປິ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາເຣນ ກຕກິຣິຍໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ມາໂຣ ມມ ສທ຺ຘໍ ຈາເລຕຸໍ ວາຍມິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ເອຕເທວ ກາຣຓໍ ອຏ຺ຐຸປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສູຣມ຺ພຏ຺ຐໍ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ຊີວກວຕ຺ຖຸ

໒໕໖. ນວເມ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປສນ຺ນານນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລິຍປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ອຸປາສການໍ ຊີວໂກ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຫິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສກໍ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄຫນຄເຣ ອຠຍຣາຊກຸມາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ສາລວຕິຍາ ນາມ ຣູປູປຊີວິນິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຣູປູປຊີວິນິໂຍ ຈ ນາມ ວິຊາຕກາເລ ສເຈ ປຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ. ສເຈ ຘີຕາ, ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕິ. ອິຕິ ສາ ຕໍ ທາຣກໍ ກຕ຺ຕຣສຸປ຺ປເກນ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຉຑ຺ຑາເປສິ. ອຖ ນໍ ອຠໂຍ ຣາຊກຸມາໂຣ ຣາຊຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠເຓ, ເອຕໍ ກາເກຫິ ສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ທາຣໂກ ເທວາ’’ຕິ. ຊີວຕິ, ຠເຓຕິ, ‘‘ຊີວຕິ, ເທວາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕປຸເຣ ໂປສາເປສິ. ຕສ຺ສ ຊີວຕີຕິ ກຖິຕຕ຺ຕາ ຊີວໂກຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ, ກຸມາເຣນ ໂປສາປິໂຕຕິ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກກາເລ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຊ຺ຊສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ສກ຺ກາຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ໂຣຄໍ ຜາສຸກໍ ອກາສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຕຓ຺ຑຸລສກຏສຕານິ ໂສຬສ ກຫາປຓສຫສ຺ສານິ ທຸສ຺ສສຫສ຺ສປຣິວາຣໍ ອນຄ຺ຆໍ ສິເວຍ຺ຍກໍ ທຸສ຺ສຍຸຄຎ຺ຈ ເປເສສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ວິຫຣຕິ. ຊີວໂກ ສຕ຺ຖຸ ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸເກ ກາເຍ ວິເຣຈນໍ ທຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ມມ ສນ຺ຕກາວ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາເຣ ວສາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫເຍວ ປຣິໂຠຄໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ລທ຺ຘໍ ທຸສ຺ສສຫສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອທາສິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ປນ ຊີວກວຕ຺ຖຸ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໒໖ ອາທໂຍ) ອາຄຕເມວ. ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຊີວກໍ ໂກມາຣຠຈ຺ຈໍ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ນກຸລປິຕຸຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ

໒໕໗. ທສເມ ວິສ຺ສາສການນ຺ຕິ ວິສ຺ສາສິກກຖໍ ກເຖນ຺ຕານໍ ອຸປາສການໍ ອນ຺ຕເຣ, ນກຸລປິຕາ ຄຫປຕິ, ອຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສກໍ ວິສ຺ສາສການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຠຄ຺ຄຣຏ຺ເຐ ສຸສຸມາຣຄິຣິນຄເຣ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຕໍ ນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ເຠສກຬາວເນ ວິຫຣຕິ. ອຖາຍໍ, ນກຸລປິຕາ ຄຫປຕິ, ສຸສຸມາຣຄິຣິວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ໂສ ຈ ຠຣິຍາ ຈສ຺ສ ທສພລໍ ‘‘ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ສຕ຺ຖຸ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອມ຺ເຫ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ກຫໍ ວິຈຣສີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຍໍ ກິຣ, ນກຸລປິຕາ ຄຫປຕິ, ປຸພ຺ເພ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ທສພລສ຺ສ ປິຕາ ອໂຫສິ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ຈູຬປິຕາ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມຫາປິຕາ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມາຕຸໂລ, ນກຸລມາຕາປິ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມາຕາ ອໂຫສິ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ຈູຬມາຕາ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມຫາມາຕາ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ປິຕຸຈ຺ຉາ. ອິຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອນຸຄຕສິເນຫຕ຺ຕາ ທສພລໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຍາວ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ‘‘ອເປຖາ’’ຕິ ນາໂວຈ. ອຖ ເນສໍ ຍຖາມເນເນວ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕານໍ ອາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຸໂຠປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຕສໍ ມຫລ຺ລກກາເລ ປຸນ ຕໍ ນຄຣໍ ອຄມາສິ. ເຕ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສເນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນານຄ຺ຄຣເສຫິ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ນກຸລປິຕາ ຄຫປຕິ, ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍໂຕ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ນກຸລມາຕາ ຄຫປຕານີ, ທຫຣສ຺ເສວ ທຫຣາ ອານີຕາ, ນາຠິຊານາມິ ນກຸລມາຕຣໍ ຄຫປຕານິໍ ມນສາປິ ອຕິຈຣິຕາ, ກຸໂຕ ປນ ກາເຍນ. ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ທິຏ຺ເຐ ເຈວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອຠິສມ຺ປຣາຍຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ນກຸລມາຕາປິ ໂຂ, ຄຫປຕານີ, ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍໂຕ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ນກຸລປິຕຸໂນ ຄຫປຕິສ຺ສ ທຫຣສ຺ເສວ ທຫຣາ ອານີຕາ, ນາຠິຊານາມິ ນກຸລປິຕຣໍ ຄຫປຕິໍ ມນສາປິ ອຕິຈຣິຕາ, ກຸໂຕ ປນ ກາເຍນ. ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ທິຏ຺ເຐ ເຈວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອຠິສມ຺ປຣາຍຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸປາສເກ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກຖໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ນກຸລປິຕຣໍ ຄຫປຕິໍ ວິສ຺ສາສການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ຉຏ຺ຐວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

ທສສຸຕ຺ຕປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ອຸປາສກປາຬິຍາ ວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໗. ສຕ຺ຕມເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

ສຸຊາຕາວຕ຺ຖຸ

໒໕໘. ອຸປາສິກາປາຬິຍາ ປຐເມ ປຐມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີນນ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕານໍ ອຸປາສິການໍ, ສຸຊາຕາ ນາມ, ເສນິຍຘີຕາ ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາປິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ປຐມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອຸຣຸເວລາຍໍ ເສນານິຄເມ ເສນິຍກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ເອກສ຺ມິໍ ນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ – ‘‘ສເຈ ສມຊາຕິກໍ ກຸລຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມຄພ຺ເຠ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ສາ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌິ.

ສາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຣກາຣິກໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຉຏ຺ເຐ ວສ຺ເສ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ‘‘ປາໂຕວ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ເຘນຸໂຍ ທຸຫາເປສິ. ວຈ຺ຉກາ ເຘນູນໍ ຖນມູລໍ ນ ອາຄມໍສຸ, ຖນມູເລ ນວຠາຊນມ຺ຫິ ອຸປນີຕມຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນວ ຘມ຺ມຕາຍ ຂີຣຘາຣາ ປຕິໍສຸ. ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ, ສຸຊາຕາ, ສຫຕ຺ເຖເນວ ຂີຣໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນວຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຫຕ຺ເຖເນວ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ປຈິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ມິໍ ປາຍາເສ ປຈ຺ຈມາເນ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ ພຸພ຺ພຸຬາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓາວຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ, ເອກຜຸສິຕມ຺ປິ ພຫິ ນ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣສິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂລກປາລາ ຂຄ຺ຄຫຕ຺ຖາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ສກ຺ໂກ ອລາຕານິ ສມາເນນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລສິ. ເທວຕາ ຈຕູສຸ ທີເປສຸ ໂອຊໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິໍສຸ. ສຸຊາຕາ, ເອກທິວເສເຍວ ອິມານິ ອຈ຺ຉຣິຍານິ ທິສ຺ວາ ປຸຓ຺ຓາທາສິໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອມ຺ມ, ປຸຓ຺ເຓ ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ເທວຕາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ນາ, ມຍາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເອວຣູປໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ນາມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ, ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວຏ຺ຐານໍ ປຏິຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕາ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຄມາສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາລໍ ອາຄມຍມາໂນ ປາໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ. ຣຸກ຺ຂມູລໍ ໂສຘນຕ຺ຖາຍ ຄຕາ ປຸຓ຺ຓາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຊາຕາຍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ເທວຕາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ. ສຸຊາຕາ, ‘‘ສເຈ ເຊ ສຈ຺ຈໍ ຠຓສິ, ອທາສິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພປສາຘນໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກ ສຸວຓ຺ຓຖາເລ ປາຍາສໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອປຣາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ປິທຫິຕ຺ວາ ເສຕວຕ຺ເຖນ ສມ຺ປລິເວເຐຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ຄນ຺ຘທາມມາລາທາມານິ ໂອສາເຣຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ພລວປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອຓໂຕຓຕາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສີສໂຕ ຖາລໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ສເຫວ ປາຕິຍາ ປາຍາສໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ມຍ຺ຫໍ ມໂນຣໂຖ ນິປ຺ຜນ຺ໂນ, ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ນທິຍາ ຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຖາລໍ ຕີເຣ ຐເປຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ເອກູນປຓ຺ຓາສ ປິຓ຺ເຑ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ນທິຍາ ສມ຺ປວາເຫຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ສຸຊາຕາຍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍສທາຣກສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ.

ຍໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ວິວຏໍ ອິຕ຺ຖາຄາຣໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ ‘‘ອຸປທ຺ທຸຕໍ ວຕ, ໂຠ, ອຸປສຏ຺ຐໍ ວຕ, ໂຠ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິເວສນໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາວ ພຫິນຄເຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕີຓິ ມຄ຺ຄຜລານິ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ປທານຸປທິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຍສສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ຍສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ເສຏ຺ຐິຄຫປຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ຍໂສ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ປາປຸຓິ. ຕໍ ຠຄວາ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອາຫ, ຕາວເທວສ຺ສ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘໂຣ ອໂຫສິ. ປິຕາປິສ຺ສ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຍສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາສມຓໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຍສສ຺ສ ມາຕາ, ສຸຊາຕາ, ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕໍທິວສໍ ອຍໍ, ສຸຊາຕາ, ເຕວາຈິກສຣເຓ ປຕິຏ຺ຐາສິ ສທ຺ຘິໍ ສຸຓິສາຍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນຕໍ ວຕ຺ຖຸ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໒໕-໒໘) ອາຄຕເມວ. ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ປຏິປາຏິຍາ ອຸປາສິກາໂຍ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ອຸປາສິກໍ ປຐມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ວິສາຂາວຕ຺ຖຸ

໒໕໙. ທຸຕິເຍ ທາຍິການນ຺ຕິ ທານາຠິຣຕານໍ ອຸປາສິການໍ, ວິສາຂາ ມິຄາຣມາຕາ, ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ທາຍິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ກິກິສ຺ສ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠຄິນີນໍ ສພ຺ພກນິຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕທາ ກິຣ –

‘‘ສມຓີ ສມຓຄຸຕ຺ຕາ ຈ, ຠິກ຺ຂຸນີ ຠິກ຺ຂຸທາຍິກາ;

ຘມ຺ມາ ເຈວ ສຸຘມ຺ມາ ຈ, ສງ຺ຆທາສີ ຈ ສຕ຺ຕມາ’’ຕິ.

ອິມາ ສຕ຺ຕ ຠຄິນິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕາ ເອຕຣຫິ –

‘‘ເຂມາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ຈ, ປຏາຈາຣາ ຈ ໂຄຕມີ;

ຘມ຺ມທິນ຺ນາ ມຫາມາຍາ, ວິສາຂາ ເຈວ ສຕ຺ຕມີ’’ຕິ. –

ເອວໍນາມາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ຆທາສີ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ອງ຺ຄຣຏ຺ເຐ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ສຸມນເທວິຍາ ນາມ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ວິສາຂາຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕສ຺ສາ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ທສພໂລ ເສລພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ໂພຘເນຍ຺ຍພນ຺ຘວານໍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຕສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ຕໍ ນຄຣໍ ປາປຸຓິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ເມຓ຺ຑໂກ ຄຫປຕິ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ກາເຣສິ. ປຎ຺ຈ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ນາມ ເມຓ຺ຑໂກ ເສຏ຺ຐິ, ຈນ຺ທປທຸມາ ນາມ ຕສ຺ເສວ ອຄ຺ຄມເຫສີ, ຕສ຺ສ ຈ ປຸຕ຺ໂຕ ຘນຎ຺ຈໂຍ ນາມ, ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ສຸມນເທວີ ນາມ, ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ທາໂສ ປຸຓ຺ໂຓ ນາມາຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິເຍວ, ພິມ຺ພິສາຣມຫາຣາຊສ຺ສ ປນ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຈ ອມິຕໂຠຄາ ນາມ ອເຫສຸໍ ໂຊຕິໂກ ຊຏິໂລ ເມຓ຺ຑໂກ ປຸຓ຺ໂຓ ກາກວລິໂຍຕິ. ເຕສຸ ອຍໍ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິ ທສພລສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣໍ ວິສາຂາທາຣິກໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ຕຸຍ຺ຫມ຺ປິ ມງ຺ຄລໍ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ມງ຺ຄລໍ, ຕວ ປຣິຈາຣິກາຫິ ປຎ຺ຈທາຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈ ຣຖສຕານິ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຎ຺ຈຫິ ທາສິສເຕຫິ ປຣິວຸຕາ ທສພລສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ສາ ປິຕາມຫສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ກາຣຓາກາຣເຓສຸ ປນ ກຸສລຕ຺ຕາ ຍາວຕິກາ ຍານສ຺ສ ຠູມິ, ຍາເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍານາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິກາວ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສາ ຈຣິຕວເສນ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈຫິ ທາຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສປິ ຈຣິຕວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສເນ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ເອເຕນຸປາເຍນ ອຑ຺ຒມາສໍ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອິໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ຎໍ ກຖາມຄ຺ຄໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິສາຂາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກຖາວ ກເຖຕພ຺ພາ. ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ໂກສລຣາຊາ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ມມ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ອມິຕໂຠຄວິນ຺ທນກຸລໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອມ຺ຫາກໍ ອມິຕໂຠຄວິນ຺ທນກຸລໍ ເປເສຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ອມຈ຺ເຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສິ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ມຫາກຸລໍ ເປເສຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອກໍ ປນ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ເປເສສ຺ສາມາ’’ຕິ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໍ ອາຍາຈິໍສຸ. ຣາຊາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ເປເສສິ. ອຖ ນໍ ໂກສລຣາຊາ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ສຕ຺ຕໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ສາເກຕນຄເຣ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ວາເສສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຈ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ປຸຓ຺ຓວຑ຺ຒນກຸມາໂຣ ນາມ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຆຣາວາເສນສ຺ສ ອາພນ຺ຘນສມໂຍ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສມານຊາຕິເກ ກຸເລ ທາຣິກໍ ປຣິເຍສຖາ’’ຕິ ກາຣຓາກາຣຓກຸສເລ ປຸຣິເສ ເປເສສິ. ເຕ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຕໍ ທາຣິກໍ ອທິສ຺ວາ ສາເກຕໍ ອຄມໍສຸ. ຕໍທິວສຎ຺ຈ, ວິສາຂາ, ອຕ຺ຕໂນ ສມານວເຍຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກຸມາຣິກາສເຕຫິ ປຣິວາຣິຕາ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬນຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ມຫາຄາມໍ ອຄມາສິ. ເຕປິ ປຸຣິສາ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຈຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຕໍ ທາຣິກໍ ອທິສ຺ວາ ພຫິນຄຣທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເທໂວ ວສ຺ສິຕຸໍ ອາຣຠິ. ອຖ ຕາ ວິສາຂາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ທາຣິກາ ເຕມນຠເຍນ ເວເຄນ ສາລໍ ປວິສິໍສຸ. ເຕ ປຸຣິສາ ຕາສມ຺ປິ ອນ຺ຕເຣ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ທາຣິກໍ ນ ປສ຺ສິໍສຸ. ຕາສໍ ປນ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ, ວິສາຂາ, ເທວໍ ວສ຺ສນ຺ຕມ຺ປິ ອຄເຓຕ຺ວາ ອຕຸຣິຕຄມເນນ ເຕມຍມານາວ ສາລໍ ປາວິສິ. ເຕ ປຸຣິສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຣູປວຕີ ຕາວ ກຎ຺ຎາ ເອຕປຣມາ ຠເວຍ຺ຍ, ຣູປໍ ປເນຕໍ ເອກຈ຺ຈາຍ ກາຣິຕປຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕາ ຊານິສ຺ສາມ ມຘຸຣວຈນາ ວາ ໂນ ວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອຕິວິຍ ປຣິຓຕວຍາ ອິຕ຺ຖີ ວິຍ ຍາສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ກິໍ ທິສ຺ວາ ກເຖຖ, ຕາຕາຕິ? ອຎ຺ຎາ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ກີຬນກຸມາຣິໂຍ ເຕມນຠເຍນ ເວເຄນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສາລໍ ປວິຏ຺ຐາ, ຕ຺ວໍ ປນ ມຫລ຺ລິກາ ວິຍ ປທວາຣໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ນາຄຈ຺ຉສິ, ສາຏກສ຺ສ ເຕມນຠາວມ຺ປິ ນ ຄເຓສິ. ສເຈ ຕໍ ຫຕ຺ຖີ ວາ ອສ຺ໂສ ວາ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ກິໍ ເອວເມວໍ ກເຣຍ຺ຍາສີຕິ? ຕາຕາ, ສາຏກາ ນາມ ນ ທຸລ຺ລຠາ, ສຸລຠາ ມຍ຺ຫໍ ກຸເລ ສາຏກາ. ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ມາຕຸຄາມາ ປນ ປຓິຍຠຓ຺ຑສທິສາ, ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາເທ ວາ ຠຄ຺ເຄ ອງ຺ຄວິກລໍ ມາຕຸຄາມໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຓິກໍ ອາຄຕາມ຺ຫີຕິ.

ເຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອິມາຍ ສທິສາ ອິມສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ອິຕ຺ຖີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍາທິສາ ຣູເປນ, ກຖາຍປິ ຕາທິສາວ. ກາຣຓາກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ກເຖຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ອຸປຣິ ມາລາຄຸຬໍ ຂິປິໍສຸ. ອຖ, ວິສາຂາ, ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ອິທານິ ປນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາມ຺ຫີ’’ຕິ ວິນີເຕນາກາເຣນ ຠູມິຍໍ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ຕຕ຺ເຖວ ສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ສາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທາສິຄຓປຣິວຸຕາ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ເຕປິ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຣິສາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ‘‘ກຕຣຄາມວາສິໂນ, ຕາຕາ, ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ‘‘ສາວຕ຺ຖິນຄເຣ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຣິສມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ເສຏ຺ຐິນາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ທາຣິກາ ອຕ຺ຖີຕິ ສຸຕ຺ວາ ເປສິຕາ’’ຕິ. ສາຘຸ, ຕາຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເສຏ຺ຐິ ກິຎ຺ຈາປິ ໂຠເຄນ ອມ຺ເຫຫິ ອສທິໂສ, ຊາຕິຍາ ປນ ສທິໂສ. ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ທຸລ຺ລໂຠ ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ອມ຺ເຫຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຠາວໍ ອາໂຣເຈຖາຕິ.

ເຕ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຕຸຏ຺ຐິໍ ວຑ຺ຒິໍ ຈ ປເວເທຕ຺ວາ ‘‘ລທ຺ຘາ ໂນ ສາມິ ສາເກເຕ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ທາຣິກາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິ ‘‘ມຫາກຸລເຄເຫ ກິຣ ໂນ ທາຣິກາ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຕາວເທວ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ອິທາເນວ ທາຣິກໍ ອານຍິສ຺ສາມ, ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ. ໂສປິສ຺ສ ປຏິສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ນຍິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ຠາຣິຍໍ, ເສຏ຺ຐິ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ. ໂສ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ເທວ, ເອກາ ເມ ມງ຺ຄລກິຣິຍາ ອຕ຺ຖິ, ທາສສ຺ສ ເຕ ປຸຓ຺ຓວຑ຺ຒນສ຺ສ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣໍ ວິສາຂໍ ນາມ ທາຣິກໍ ອາເນສ຺ສາມິ, ສາເກຕຄມນໍ ເມ ອນຸຊານາຖາ’’ຕິ. ສາຘຸ, ມຫາເສຏ຺ຐິ, ກິໍ ປນ ອມ຺ເຫຫິປິ ອາຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ເທວ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ຄມນໍ ລທ຺ຘຸໍ ສກ຺ກາຕິ? ຣາຊາ ມຫາກຸລສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸກາໂມ ‘‘ໂຫຕຸ ເສຏ຺ຐິ, ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິນາ ສທ຺ຘິໍ ສາເກຕນຄຣໍ ອຄມາສິ. ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ ‘‘ມິຄາຣເສຏ຺ຐິ ກິຣ ໂກສລຣາຊານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນໍ ອຄມາສິ. ຕາວເທວ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ຣາຊພລສ຺ສ ຈ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ວສນຏ຺ຐານໍ ເຈວ ມາລາຄນ຺ຘຠຕ຺ຕາທີນິ ຈ ສພ຺ພານິ ປຏິຍາເທສິ. ‘‘ອິທໍ ອິມສ຺ສ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ອິມສ຺ສາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕນາວ ຊານາຕິ. ເຕ ເຕ ຊນາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ເສຏ຺ຐິ ອມ຺ຫາກເມວ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເສຏ຺ຐິນາ ຈິຣກາລໍ ອມ຺ຫາກໍ ຠຣຓໂປສນໍ ກາຕຸໍ, ທາຣິກາຍ ຄມນກາລໍ ຊານາຕູ’’ຕິ. ໂສປິ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ອິທານິ ວສ຺ສກາໂລ ອາຄໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ຈຕຸມາສໍ ວິຈຣິຕຸໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ພລກາຍສ຺ສ ຍໍ ຍໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ມມ ຠາໂຣ. ເກວລໍ ເທໂວ ມຍາ ເປສິຕກາເລ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາເກຕນຄຣໍ ນິຈ຺ຈນກ຺ຂຕ຺ຕຄາໂມ ວິຍ ອໂຫສິ. ເອວໍ ຕໂຍ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ປນ ຘີຕາຍ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ນ ຕາວ ນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ຕາຘິຏ຺ຐາຍກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣຈຍິໍສຸ – ‘‘ເສສໍ ອສນ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ພລກາຍສ຺ສ ປນ ຠຕ຺ຕປຈນທາຣູນິ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຕາຕາ, ຫຕ຺ຖິສາລາ ອສ຺ສສາລາ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ປຈຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ປຈນ຺ຕານມ຺ປິ ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ຕໂຕ ປຸນ ອາໂຣຈຍິໍສຸ – ‘‘ທາຣູນິ ສາມິ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ທາຣູນິ ລທ຺ຘຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ທຸສ຺ສໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ປນ ວິວຣິຕ຺ວາ ຖູລສາຏເກ ຄເຫຕ຺ວາ ວຏ຺ຏິໂຍ ກຕ຺ວາ ເຕລຈາຏິຍໍ ເຕເມຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ປຈຖາ’’ຕິ. ອິມິນາ ນິຍາເມນ ປຈນ຺ຕານໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປູຣຍິໍສຸ.

ຕໂຕ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ ຘີຕຸຍາ ມຫາລຕາປສາຘນສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ ທາຣິກໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ສມີເປ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ ປຕິກຸເລ ວສນ຺ຕິຍາ ນາມ ອິມຎ຺ຈິມຎ຺ຈ ອາຈາຣໍ ສິກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂອວາທໍ ອທາສິ. ອຍໍ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິ ອນນ຺ຕຣຄພ຺ເຠ ນິສິນ຺ໂນ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ໂອວາທໍ ອສ຺ໂສສິ. ໂສປິ ເສຏ຺ຐິ ຘີຕຣໍ ເອວໍ ໂອວທິ –

‘‘ອມ຺ມ ສສຸຣກຸເລ ວສນ຺ຕິຍາ ນາມ ອນ຺ໂຕອຄ຺ຄິ ພຫິ ນ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ, ພຫິອຄ຺ຄິ ອນ຺ໂຕ ນ ປເວເສຕພ຺ໂພ, ທທນ຺ຕສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພໍ, ອທທນ຺ຕສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ພໍ, ທທນ຺ຕສ຺ສປິ ອທທນ຺ຕສ຺ສປິ ທາຕພ຺ພໍ, ສຸຂໍ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ສຸຂໍ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອຄ຺ຄິ ປຣິຈຣິຕພ຺ໂພ, ອນ຺ໂຕເທວຕາ ນມສ຺ສິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ອິມໍ ທສວິຘໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສພ຺ພາ ເສນິໂຍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ຣາຊເສນາຍ ມຊ຺ເຌ ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ປາຏິໂຠເຄ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເມ ຘີຕຸ ຄຕຏ຺ຐາເນ ໂທໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂສເຘຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນວໂກຏິອຄ຺ຆນເກນ ມຫາລຕາປສາຘເນນ ຘີຕຣໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ນ຺ຫານຈຸຓ຺ຓມູລໍ ຈຕຸປຓ຺ຓາສສກຏສຕໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ຘີຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິພທ຺ຘໍ ຄມນຈາຣິນິໂຍ ປຎ຺ຈສຕາ ທາສິໂຍ ປຎ຺ຈ ອາຊຎ຺ຎຣຖສຕານິ ສພ຺ພູປກາຣຎ຺ຈ ສຕໍ ສຕໍ ທຕ຺ວາ ໂກສລຣາຊານຎ຺ຈ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຘີຕຸ ຄມນເວລາຍໍ ວຊາຘິຏ຺ຐາຍເກ ປຸຣິເສ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ມມ ຘີຕາຍ ຄຕຏ຺ຐາເນ ຂີຣປານຕ຺ຖໍ ເຘນູຫິ, ຍານໂຍຊນຕ຺ຖໍ ອຸສເຠຫິ ຈ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ມມ ຘີຕຸ ຄມນມຄ຺ເຄ ວຊທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ປຸຖຸລໂຕ ອຏ຺ຐ ອຸສຠານິ ໂຄຄເຓນ ປູເຣຕ຺ວາ ຕິຄາວຸຕມຕ຺ຖເກ ອສຸກາ ນາມ ກນ຺ທຣາ ອຕ຺ຖິ, ອຄ຺ຄໂຄຍູເຖ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ເຕ ເຠຣິສຎ຺ຎາຍ ວຊທ຺ວາຣໍ ປິທເຫຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຖາ ອກໍສຸ. ວຊທ຺ວາເຣ ວິວເຏ ອຸຬາຣຸຬາຣາເຍວ ຄາວິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ທ຺ວາເຣ ປິທຫິເຕ ປນ ວິສາຂາຍ ປຸຎ຺ຎພເລນ ພລວຄາໂວ ຈ ທມ຺ມຄາໂວ ຈ ພຫິ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ອຖ, ວິສາຂາ, ສາວຕ຺ຖິນຄຣທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕກາເລ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຍານສ຺ມິໍ ນຸ ໂຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ປວິສາມິ, ອຸທາຫຸ ຣເຖ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຍາເນນ ເມ ປວິສນ຺ຕິຍາ ມຫາລຕາປສາຘນສ຺ສ ວິເສໂສ ນ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສາ ສກລນຄຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ຣເຖ ຐຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ວິສາຂາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອສາ ກິຣ, ວິສາຂາ, ນາມ ເອວຣູປາ, ອຍຎ຺ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕິສ຺ສາວ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອິຕິ ສາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ເຄຫໍ ປາວິສິ. ອາຄຕທິວເສ ຈສ຺ສາ ສກລນຄຣວາສິໂນ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ, ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ອກາສີ’’ຕິ ຍຖາພລໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ປຫິຓິໍສຸ. ວິສາຂາ, ປຫິຕປຫິຕໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎສຸ ກຸເລສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ທາເປສິ. ອຖສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ເອກິສ຺ສາ ອາຊຎ຺ຎວຬວາຍ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ສາ ທາສີຫິ ທຓ຺ຑທີປິກາ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຬວໍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ເຕເລນ ມກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ອຄມາສິ.

ມິຄາຣເສຏ຺ຐິປິ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາວາຫສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຘຸຣວິຫາເຣ ວສນ຺ຕມ຺ປິ ຕຖາຄຕໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສກລນິເວສນໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ນຄ຺ຄສມຓເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ອາຄຈ຺ຉຕຸ ເມ ຘີຕາ, ອຣຫນ຺ເຕ ວນ຺ທຕູ’’ຕິ ວິສາຂາຍ ສາສນໍ ປຫິຓິ. ສາ ‘‘ອຣຫນ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ນາ ອຣິຍສາວິກາ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ນ ເອວຣູປາ ນາມ ອຣຫນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປວິວຊ຺ຊິຕານໍ ນາມ ສນ຺ຕິກໍ ກສ຺ມາ ມໍ ສສຸໂຣ ປກ຺ໂກສາເປຕີ’’ຕິ ‘‘ຘີ, ຘີ’’ຕິ ຄຣຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄຕາ. ນຄ຺ຄສມຓາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສພ຺ເພ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ເສຏ຺ຐິໍ ຄຣຫິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນາລຕ຺ຖ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວິກໍ ມຫາກາຬກຓ຺ຓິໍ ກສ຺ມາ ອິມໍ ເຄຫໍ ປເວເສສິ, ເວເຄນ ນໍ ອິມສ຺ມາ ເຄຫາ ນີຫຣາຫີ’’ຕິ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ອິເມສໍ ວຈເນນ ອິມໍ ເຄຫາ ນີຫຣິຕຸໍ, ມຫາກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ອາຈຣິຍາ ທຫຣາ ນາມ ຊານິຕ຺ວາ ວາ ອຊານິຕ຺ວາ ວາ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຖາ’’ຕິ ນຄ຺ເຄ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ມຫາປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏຈ຺ຉຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິສາຂາຍ ປຣິວິສິຍມາໂນ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເອໂກ ປິຓ຺ຑຈາຣິໂກ ເຖໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆຣທ຺ວາຣໍ ປາປຸຓິ. ວິສາຂາ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສສຸຣສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສ ເຖຣໍ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ປນ ພາໂລ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາປິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອໂຘມຸໂຂ ປາຍາສເມວ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ວິສາຂາ, ‘‘ເຖຣໍ ທິສ຺ວາປິ ເມ ສສຸໂຣ ສຎ຺ຎໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ສສຸໂຣ ປຸຣາຓໍ ຂາທຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ນິຄຓ຺ເຐຫິ ຕາວ ກຖິຕກາເລ ອຘິວາເສສິ, ‘‘ປຸຣາຓໍ ຂາທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ປນ ຫຕ຺ຖໍ ອປເນຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປາຍາສໍ ອິໂຕ ຫຣຖ, ເອຕຎ຺ຈ ອິມສ຺ມາ ເຄຫາ ນີຫຣຖ. ອຍຎ຺ຫິ ມໍ ເອວຣູເປ ມງ຺ຄລເຄເຫ ອສຸຈິຂາທກໍ ນາມ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ນິເວສເນ ສພ຺ເພປິ ທາສກມ຺ມກຣາ ວິສາຂາຍ ສນ຺ຕກາວ, ໂກ ນໍ ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາເທ ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ມຸເຂນ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖປິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕໂຕ, ວິສາຂາ, ສສຸຣສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ນ ເອຕ຺ຕເກນ ວຈເນນ ມຍໍ ນິກ຺ຂມາມ, ນາຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຸທກຕິຕ຺ຖໂຕ ກຸມ຺ຠທາສິກາ ວິຍ ອານີຕາ. ຘຣມານກມາຕາປິຕູນໍ ຘີຕໂຣ ນາມ ນ ເອຕ຺ຕເກເນວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ເອເຕເນວ ເມ ກາຣເຓນ ປິຕາ ອິຘາຄມນທິວເສ ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘ສເຈ ເມ ຘີຕຣໍ ອຸປາທາຍ ໂທໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສເຘຍ຺ຍາຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ໂທສາໂທສໍ ໂສຘາເປຖາ’’ຕິ.

ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ ເອສາ ກເຖຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ທາຣິກາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອປຣິປຸຓ຺ເຓເຍວ ມງ຺ຄລເຄເຫ ນິສິນ຺ນໍ ມໍ ‘ອສຸຈິຂາທໂກ’ຕິ ວທຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາຕິ? ‘‘ຕາຕາ, ມຍ຺ຫໍ ສສຸໂຣ ອສຸຈິໍ ຂາທິຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຫໍ ປນ ເອວໍ ກຕ຺ວາ ນ ກເຖມິ. ເອກສ຺ມິໍ ປນ ປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ເຖເຣ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐິເຕ ອຍໍ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍາສໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ນ ຕໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ອຫໍ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ‘ອຕິຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ສສຸໂຣ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຸຎ຺ຎໍ ນ ກໂຣຕິ, ປຸຣາຓປຸຎ຺ຎໍ ຂາທຕີ’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ກຖຍິນ຺ຕິ ອາຫ. ອຍ຺ຍ, ອິຘ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕາ ກາຣຓໍ ກເຖຕິ, ຕ຺ວໍ ກສ຺ມາ ກຸຊ຺ຌສີຕິ? ອຍ຺ຍາ, ເອສ ຕາວ ໂທໂສ ມາ ໂຫຕຸ, ອຍໍ ປນ ທາຣິກາ ອາຄຕທິວເສເຍວ ມມ ປຸຕ຺ເຕ ສຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຄມາສີຕິ. ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາຕິ? ຕາຕາ, ນາຫໍ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ເຄເຫ ອາຊານີຍວຬວາຍ ວິຊາຕາຍ ສຎ຺ຎມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ນິສີທນໍ ນາມ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຓ຺ຑທີປິກາ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທາສີຫິ ປຣິວຸຕາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຬວາຍ ວິຊາຕປຣິຫາຣໍ ກາຣາເປສິນ຺ຕິ. ອຍ຺ຍ, ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕາ ຕວ ເຄເຫ ທາສີຫິປິ ອກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ ອກາສິ, ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ໂທສໍ ປສ຺ສສີຕິ?

ອຍ຺ຍາ, ເອສ ຕາວ ຄຸໂຓ ໂຫຕຸ, ອິມິສ຺ສາ ປນ ປິຕາ ອິຘາຄມນທິວເສ ໂອວາທໍ ເທນ຺ໂຕ ‘‘ອນ຺ໂຕອຄ຺ຄິ ພຫິ ນ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ, ກິໍ ປນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ອຸຠໂຕ ປຏິວິສ຺ສກເຄຫານໍ ອຄ຺ຄິໍ ອທຕ຺ວາ ວສິຕຸນ຺ຕິ? ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາຕິ? ຕາຕາ, ນ ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ເອຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອຸປາທາຍ ກເຖສິ, ຍາ ປນ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ສສ຺ສຸອາທີນໍ ຣຫສ຺ສກຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສາ ທາສິທາສານໍ ນ ກເຖຕພ຺ພາ. ເອວຣູປາ ຫິ ກຖາ ວຑ຺ຒມານາ ກລຫາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ກເຖສິ, ຕາຕາຕິ.

ອຍ຺ຍາ, ເອຕໍ ຕາວ ເອວໍ ໂຫຕຸ, ອິມິສ຺ສາ ປິຕາ ‘‘ພາຫິຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ນ ອນ຺ໂຕ ປເວເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ, ກິໍ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ອນ຺ໂຕອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຸເຕ ພາຫິຣໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ອນາຫຣິຕຸນ຺ຕິ? ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາຕິ? ຕາຕາ, ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ເອຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ກເຖສິ, ຍໍ ປນ ໂທສໍ ທາສກມ຺ມກາເຣຫິ ກຖິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອນ຺ໂຕມານຸສການໍ ນ ກເຖຕພ຺ພໍ…ເປ….

ຍມ຺ປິ ເຕນ ‘‘ເຍ ທທນ຺ຕິ, ເຕສໍເຍວ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ຍາຈິຕກໍ ອຸປກຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍ ປຏິທທນ຺ຕິ, ເຕສໍເຍວ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເຍ ນ ທທນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ຍາຈິຕກໍ ອຸປກຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍ ນ ປຏິທທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ທທນ຺ຕສ຺ສປິ ອທທນ຺ຕສ຺ສປິ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ອິທໍ ປນ ທຸຄ຺ຄເຕສຸ ຎາຕິມິຕ຺ເຕສຸ ສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ປຏິທາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ, ທາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສຸຂໍ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ສສ຺ສຸສສຸເຣ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສຸຂໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິເກຫິ ປຸເຣຕຣໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ເພຫິ ລທ຺ຘາລທ຺ຘໍ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສຸຂໍ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິເກຫິ ປຸເຣຕຣເມວ ສຍນໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ນ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ເຕສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອຄ຺ຄິ ປຣິຈຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ສສ຺ສຸມ຺ປິ ສສຸຣມ຺ປິ ສາມິກມ຺ປິ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິຍ ອຸຣຄຣາຊານໍ ວິຍ ຈ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ເອເຕ ຕາວ ເອຕ຺ຕກາ ຄຸຓາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອິມິສ຺ສາ ປນ ປິຕາ ອນ຺ໂຕເທວຕາ ນມສ຺ສາເປຕິ, ອິມສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ? ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາຕິ? ອາມ, ຕາຕາ, ເອຕມ຺ປິ ຫິ ເມ ປິຕຣາ ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາເວຓິກຆຣາວາສໍ ວສນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕປພ຺ພຊິຕໍ ທິສ຺ວາ ຍໍ ຆເຣ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ປພ຺ພຊິຕານໍ ທຕ຺ວາວ ຂາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ປນ ມຫາເສຏ຺ຐິ ປພ຺ພຊິເຕ ທິສ຺ວາ ອທານເມວ ຣຸຈ຺ຈຕິ ມຎ຺ເຎຕິ. ໂສ ອຎ຺ຎໍ ປຏິວຈນໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອໂຘມຸໂຂ ນິສີທິ’’.

ອຖ ນໍ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ‘‘ກິໍ ເສຏ຺ຐິ ອຎ຺ໂຎປິ ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕຸ ໂທໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ນຕ຺ຖິ, ອຍ຺ຍາຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ນໍ ນິທ຺ໂທສໍ ອກາຣຓາ ເຄຫໂຕ ນີຫຣາເປສີຕິ? ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ, ວິສາຂາ, ອາຫ – ‘‘ປຐມໍ ຕາວ ມຍ຺ຫໍ ມມ ສສຸຣສ຺ສ ວຈເນນ ຄມນໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ອາຄມນທິວເສ ມມ ໂທສາໂທສໍ ໂສຘນຕ຺ຖາຍ ມມ ປິຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ອທາສິ, ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ຄນ຺ຕຸໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ທາສິທາເສ ‘‘ຍານາທີນິ ສຊ຺ຊານິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ເຕ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ມຍາ ອຊານິຕ຺ວາ ກຖິຕໍ, ຂມາຫິ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕາຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຂມິຕພ຺ພໍ ຕາວ ຂມາມິ, ອຫໍ ປນ ພຸທ຺ຘສາສເນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ນສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ຘີຕາ, ນ ມຍໍ ວິນາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວຕ຺ຕາມ. ສເຈ ມມ ຣຸຈິຍາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ລຠາມິ, ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ຍຖາຣຸຈິຍາ ຕວ ສມເຓ ປຏິຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ.

ຕໂຕ, ວິສາຂາ, ທສພລໍ ນິມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ນິເວສນໍ ປູເຣນ຺ຕີ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປສິ. ນຄ຺ຄປຣິສາປິ ສຕ຺ຖຸ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ເຄຫໍ ຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ວິສາຂາ, ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ໂພ ສກ຺ກາໂຣ ປຏິຍາທິໂຕ, ສສຸໂຣ ເມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລໍ ປຣິວິສຕູ’’ຕິ ສາສນໍ ເປເສສິ. ໂສ ນິຄຓ຺ຐານໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມມ ຘີຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປຣິວິສຕູ’’ຕິ ອາຫ. ວິສາຂາ, ນານຄ຺ຄຣເສຫິ ທສພລໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐິເຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈ ປຸນ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ສສຸໂຣ ເມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓາຕູ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອິທານິ ອຄມນໍ ນາມ ອຕິວິຍ ອກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນຄ຺ຄສມຓາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ພຫິສາຓິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸຓາຫີ’’ຕິ. ປຸເຣຕຣເມວ ຈ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ມິຄາຣເສຏ຺ຐິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິສາຓິຍໍ ນິສີທິ. ຕຖາຄໂຕ ‘‘ຕ຺ວໍ ພຫິສາຓິຍໍ ວາ ນິສີທ, ປຣກຸຏ຺ເຏ ວາ ປຣເສເລ ວາ ປຣຈກ຺ກວາເຬ ວາ ນິສີທ. ອຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ສກ຺ໂກມິ ຕໍ ມມ ສທ຺ທໍ ສາເວຕຸ’’ນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຜລໍ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂໍ ຂນ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາເລນ຺ໂຕ ວິຍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ເສຏ຺ຐິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສາຓິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາເທ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກເຍວ ຈ ‘‘ຕ຺ວໍ, ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ມມ ມາຕາ’’ຕິ ວິສາຂໍ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ວິສາຂາ ມິຄາຣມາຕາ, ນາມ ຊາຕາ.

ສາ ເອກທິວສໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕສມເຍ ວຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຄຸໂຓ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທາສີຫິ ປຣິວຸຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຸທ຺ຘຕເວເສນ ຄນ຺ຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ທາສິຍາ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ, ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ສາ ຘມ຺ມເທສນາປຣິໂຍສາເນ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນຄຣາຠິມຸຂາ ປາຍາສິ. ສາປິ ທາສີ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕປສາຘນສ຺ສ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ປສາຘນຕ຺ຖາຍ ປຏິນິວຕ຺ຕິ. ອຖ ນໍ, ວິສາຂາ, ‘‘ກຫໍ ປນ ເຕ ຕໍ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິປຸຈ຺ຉິ. ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ, ອຍ຺ເຍຕິ. ໂຫຕຸ ເຊ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫຣ, ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ຐປິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຫຣາປນໍ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຐປິເຕ ອຍ຺ຍານໍ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕີຕິ.

ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ວິສາຂາຍ ນິເວສນທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ນິເວສເນ ຈ ນິພທ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ອາສນານິ. ວິສາຂາ, ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເຄຫໍ ປເວເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸເຍວ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈ ສຕ຺ຖຣິ ຕໍ ປສາຘນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອລງ຺ກາໂຣ ນາມ ປພ຺ພຊິຕານໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ປນ ອິມໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວສນຄນ຺ຘກຸຏິໍ ກາເຣສ຺ສາມີຕິ. ຕທາ ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ສາປິ ຕໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ນວໂກຏິຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄພ຺ຠສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິເຕ ປຸພ຺ພາຣາມວິຫາເຣ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວສນຄນ຺ຘກຸຏິໍ ກາເຣສິ. ວິສາຂາຍ ປນ ນິເວສນໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍ ກາສາວປຊ຺ໂຊຕໍ ອິສິວາຕປຏິວາຕເມວ ໂຫຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ເຄຫໍ ວິຍ. ຕສ຺ສາປິ ເຄເຫ ສພ຺ພຠຕ຺ຕານິ ປຏິຍຕ຺ຕາເນວ ອເຫສຸໍ. ສາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາມິສສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ເຕ ເຠສຊ຺ຊານິ ເຈວ ອຏ຺ຐວິຘປານານິ ຈ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ອຸປາສິກາໂຍ ປຏິປາຏິຍາ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ວິສາຂໍ ມິຄາຣມາຕຣໍ ທາຍິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ-ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ

໒໖໐-໒໖໑. ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ເຖສຸ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຍທິທໍ, ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ, ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີນໍ ຍທິທໍ, ສາມາວຕີຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອຸປາສິການໍ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ, ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີນໍ ສາມາວຕີ ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕາ ກິຣ ທ຺ເວປິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ, ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ, ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາມາວຕີປິ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕີນໍເຍວ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ.

ອຖ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອລ຺ລກປ຺ປຣຏ຺ເຐ ອຫິວາຕກໂຣໂຄ ນາມ ອຸທປາທິ. ເອເກກສ຺ມິໍ ເຄເຫ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ທສປິ ວີສມ຺ປິ ຕິໍສມ຺ປິ ຊນາ ມຣນ຺ຕິ, ຕິໂຣຣຏ຺ຐໍ ຄຕາ ປນ ຊີວິຕໍ ລຠນ຺ຕິ. ຕໍ ຎຕ຺ວາ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ອາທາຍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຣຏ຺ຐໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິ. ອຖສ຺ສ ຆເຣ ຄຫິຕປາເຖຍ຺ຍໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ກນ຺ຕາເຣ ອນຸຕ຺ຕິຓ຺ເຓເຍວ ປຣິກ຺ຂຍໍ ອຄມາສິ. ເຕສໍ ສຣີຣພລໍ ປຣິຫາຍິ, ສກິໍ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ສກິໍ ປິຕາ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສຣີຣພລໍ ປຣິຫີນໍ, ປຸຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ກນ຺ຕາຣໍ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ມາຕຣໍ ອຊານາເປຕ຺ວາວ ອຸທກກິຈ຺ເຈນ ໂອຫີໂນ ວິຍ ປຸຕ຺ຕໍ ມຄ຺ເຄ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ເອກໂກວ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ‘‘ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ອາຄມນໍ ໂອໂລກຍມານາ ຐິຕາ ຫຕ຺ເຖ ປຸຕ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ ວິຣວມານາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຫໍ ເມ ສາມິ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ໂກ ເຕ ປຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ໂຖ? ຊີວມານາ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມາຕິ. ສາ ‘‘ອຕິສາຫສິໂກ ວຕາຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ນາຫໍ ຕາທິເສນ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ເມ ຠທ຺ເທ ກຕໍ, ຂເມຕໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ອາທາຍາຄໂຕ.

ເຕ ຕໍ ກນ຺ຕາຣໍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສາຍໍ ເອກໍ ໂຄປາລກກຸລໍ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ. ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ໂຄປາລກກຸລວາສິໂນ ນິຣຸທກປາຍາສໍ ປຈິໍສຸ. ເຕ ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ອຕິວິຍ ຉາຕກາ’’ຕິ ປາຍາສສ຺ສ ມຫາຠາຊນໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸຬຸງ຺ກປູຣໍ ສປ຺ປິໍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ເຕສຸ ຕໍ ປາຍາສໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕສຸ ສາ ອິຕ຺ຖີ ປມາເຓເນວ ຠຸຎ຺ຊິ, ປຸຣິໂສ ປນ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ກາລມກາສິ. ໂສ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຕສຸ ສາລຍຠາເວນ ໂຄປາລການໍ ເຄເຫ ສຸນຂິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ສຸນຂີ ນຈິຣສ຺ເສວ ວິຊາຕາ. ໂຄປາລໂກ ຕໍ ກຸກ຺ກຸຣໍ ສສ຺ສິຣິກໍ ທິສ຺ວາ ປິຓ຺ເຑນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສທ຺ຘິເມວ ຈຣຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ໂຄປາລກສ຺ສ ຆຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ໂສປິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ໂຄປາລກກຸລສ຺ສ ອວິທູເຣ ຐາເນ ເອກສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ວາສໍ ອຸປຄໂຕ. ໂຄປາລໂກ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ກຸກ຺ກຸຣໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຈ ວາຬມິຄຏ຺ຐາເນ ວາຬມິຄານໍ ປລາຍນຕ຺ຖໍ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ປາສາເຓ ວາ ປຫາຣໍ ເທຕິ, ໂສປິ ກຸກ຺ກຸໂຣ ຕສ຺ສ ກຣຓວິຘານໍ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອເຖກທິວສໍ ໂສ ໂຄປາລໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ສພ຺ພກາລໍ ອາຄມນໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ກຸກ຺ກຸໂຣ ເຉໂກ, ອິມສ຺ສ ອາຄຕສຎ຺ຎາຍ ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ເອກທິວສໍ ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ກຸກ຺ກຸຣໍ ເປເສສິ. ກຸກ຺ກຸໂຣ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ອຍໍ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ອຸກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫິ, ກຸກ຺ກຸໂຣ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ໂຄປາລກມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນກາເລ ອປສກ຺ກິ. ຍສ຺ມິໍ ຈ ຍສ຺ມິໍ ຈ ຐາເນ ວາຬມິຄານໍ ປລາຍນຕ຺ຖໍ ໂຄປາລໂກ ຣຸກ຺ຂໍ ວາ ປາສາຓໍ ວາ ປຫຣິ, ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸໂຣ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິ. ຕສ຺ສ ສທ຺ເທນ ວາຬມິຄາ ປລາຍນ຺ຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘປິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈເວລາຍ ມຫນ຺ຕໍ ສິນິທ຺ຘປິຓ຺ຑໍ ຕສ຺ສ ເທຕິ. ໂສປິ ປິຓ຺ຑລາເຠນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ສິເນຫໍ ກໂຣຕິ.

ໂຄປາລໂກ ເຕມາສໍ ວຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຕິຈີວຣປ຺ປໂຫນກໍ ສາຏກໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ໂວ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ອິເຘວ ວສຖ. ໂນ ເຈ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາສຸຂໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຄມນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ໂຄປາລໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕຕິ. ກຸກ຺ກຸໂຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຕິສິເນເຫນ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສໂກ ຫທຍຜາລນໍ ປຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ຄມນກາເລ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ວາຬມິຄານໍ ປລາປິຕຠາເວນ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ໂທ ສກລເທວປຸຣໍ ຉາເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ເຕເນວ ນາມເຘຍ຺ຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂຆສກເທວປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຊາໂຕ. ອຖສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສປເຖ ໂກສມ຺ພິນຄເຣ ອຸເທໂນ ນາມ ຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສເກ ໂພຘິຣາຊກຸມາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໒໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ຣຊ຺ຊໍ ກາຣຍມາເນ ໂຆສກເທວປຸຕ຺ໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ເອກິສ຺ສາ ຣູປູປຊີວິນິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ສາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຉຑ຺ຑາເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂກສມ຺ພິເສຏ຺ຐິໂນ ກມ຺ມນ຺ຕິໂກ ປາໂຕວ ເສຏ຺ຐິຆຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ກາເກຫິ ສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫາປຸຎ຺ຎວາ ເອສ ທາຣໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ເຄຫໍ ເປເສຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຆຣໍ ອຄມາສິ. ເສຏ຺ຐິປິ ຣາຊູປຏ຺ຐານເວລາຍ ຣາຊກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປຸໂຣຫິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ກິໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ຐິໂຕ ຄເຓຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ, ອຊ຺ຊ ອິມິນາ ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ຊາຕທາຣໂກ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ຆຣໍ ເປເສສິ – ‘‘ອິມສ຺ສ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ທ຺ເວ ກຖາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຆຣຓີ ຈ ເມ ຄຣຸຄພ຺ຠາ, ຊານາຖ ຕາວ ນໍ ວິຊາຕາ ວາ ໂນ ວາ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍ, ນ ຕາວ ວິຊາຕາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຖ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຊ຺ຊ ຊາຕທາຣກໍ ປຣິເຍສຖາຕິ. ເຕ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ກມ຺ມນ຺ຕິກສ຺ສ ເຄເຫ ຕໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຖ ຠເຓ, ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິກໍ ປກ຺ໂກສຖາຕິ. ເຕ ຕໍ ປກ຺ໂກສິໍສຸ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ເຄເຫ ກິຣ ເຕ ທາຣໂກ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ທາຣກໍ ອມ຺ຫາກໍ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ນ ເທມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ຫນ຺ທ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ຊີເວຍ຺ຍ ວາ ມເຣຍ຺ຍ ວາ, ທຸຊ຺ຊານມິທ’’ນ຺ຕິ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອທາສິ.

ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ເມ ຠຣິຍາ ຘີຕຣໍ ວິຊາຍິສ຺ສຕິ, ອິມເມວ ປຸຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ສເຈ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິສ຺ສຕິ, ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຄເຫ ໂປເສສິ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ເອວໍ ຕໍ ຄາໂວ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ທາຣກໍ ວຊທ຺ວາເຣ ນິປຊ຺ຊາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊາເປສຸໍ. ອຖ ນໍ ຍູຖປຕິ ອຸສໂຠ ປຐມໍ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຕໍ ອຎ຺ເຎ ນ ມທ຺ທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາທານໍ ອນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ໂຄປາລກາ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ເອສ ທາຣໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຍສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາປິ ຄຸຓໍ ຊານນ຺ຕິ, ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ນຍິໍສຸ.

ໂສປິ ເສຏ຺ຐິ ຕສ຺ສ ມຕຠາວໍ ອນຸວິຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ໂຄປາລເກຫິ ນີໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາຓາເປຕ຺ວາ ອາມກສຸສາເນ ຉຑ຺ຑາເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ຈ ກາເລ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆເຣ ອຊປາລໂກ ສຸສານໍ ນິສ຺ສາຍ ອຊິກາ ຈາເຣຕິ. ອເຖກາ ເຘນຸ ອຊິກາ ທາຣກສ຺ສ ປຸຎ຺ເຎນ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣກສ຺ສ ຂີຣໍ ທຕ຺ວາ ຄຕາ. ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕມານາປິ ຕເຖວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂີຣມທາສິ. ອຊປາລໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ອຊິກາ ປາໂຕປິ ອິມສ຺ມາ ຐານາ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຕາ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ເອສ ທາຣໂກ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາປິສ຺ສ ຄຸຓໍ ຊານນ຺ຕິ, ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄໂຕ.

ປຸນທິວເສ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ມໂຕ ນຸ ໂຂ ທາຣໂກ, ນ ມໂຕ’’ຕິ ໂອໂລກາເປນ຺ໂຕ ອຊປາລເກນ ຄຫິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາຓາເປຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ ອິມໍ ນຄຣໍ ເອໂກ ສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ປວິສິສ຺ສຕິ, ອິມໍ ທາຣກໍ ເນຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຄ຺ເຄ ຐເປຖ, ເອວໍ ຕໍ ສກຏຈກ຺ກໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມສກເຏ ໂຄຓາ ທິສ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເທ ຖມ຺ເຠ ວິຍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ສຕ຺ຖວາໂຫ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ຐິຕກາຣຓໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ທາຣໂກ, ປຕິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຄມາສິ.

ເສຏ຺ຐິປິ ຕສ຺ສ ຈກ຺ກປເຖ ມຕຠາວໍ ວາ ອມຕຠາວໍ ວາ ໂອໂລກາເປນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖວາເຫນ ຄຫິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສປິ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາຓາເປຕ຺ວາ ນຄຣໂຕ ອວິທູເຣ ຐາເນ ປປາເຕ ປາຕາເປສິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ປປຕນ຺ໂຕ ນຬກາຣານໍ ກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐາເນ ເອກສາລາຍ ປຕິໂຕ. ສາ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ສຕວິຫຕກປ຺ປາສປິຈຸສມ຺ຜສ຺ສສທິສາ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ນຬກາຣເຊຏ຺ຐໂກ ‘‘ປຸຎ຺ຎວາ ເອສ ທາຣໂກ, ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄໂຕ. ເສຏ຺ຐິ ທາຣກສ຺ສ ປປາຕໂຕ ປຕິຕຏ຺ຐາເນ ມຕຠາວໍ ວາ ອມຕຠາວໍ ວາ ປຣິເຍສາເປນ຺ໂຕ ນຬກາຣເຊຏ຺ຐເກນ ຄຫິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສປິ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາຓາເປສິ.

ອປຣຠາເຄ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສກປຸຕ຺ໂຕປິ ໂສປິ ອຸໂຠ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ເສຏ຺ຐິ ປຸນ ໂຆສກທາຣກສ຺ສ ມາຣຓຸປາຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ ມຍ຺ຫໍ ເຄເຫ ເອວຣູໂປ ເອໂກ ອວຊາຕທາຣໂກ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ທາຣກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ມາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຣຫສ຺ເສນາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອຸໂຠປິ ກຓ຺ເຓ ປິທຫິຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປໍ ນາມ ຠາຣິຍໍ ກຖໍ ກເຖຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອຍໍ ມຸຘາ ນ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ຫນ຺ທ, ໂຠ, ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຕໍ ກມ຺ມໍ ນິປ຺ຜາເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ລຎ຺ຊໍ ນາມ ອຠິນ຺ນໍ ຠິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສຫສ຺ສໍ ລຠິຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ອຍ຺ຍ, ອສຸກທິວເສ ນາມ ອາວາປໍ ອາລິມ຺ເປສ຺ສາມິ, ຕທາ ຕໍ ທາຣກໍ ອສຸກເວລາຍ ນາມ ເປເສຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທິວເສ ຄເຓນ຺ໂຕ ກຸມ຺ຠກາເຣນ ວຸຕ຺ຕທິວສສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂຆສກກຸມາຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ຕາຕ, ອສຸກທິວເສ ນາມ ພຫູຫິ ຠາຊເນຫິ ອຕ຺ໂຖ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ປິຕຣາ ກິຣ ເມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ກຖິຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອຊ຺ຊ ນິປ຺ຜາເທຫີ’ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ.

ອຖ ນໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສກປຸຕ຺ໂຕ ຄຸຬກີຬໍ ກີຬນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຠາຕິກ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ກີຬນ຺ໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຊິໂຕ, ຕໍ ເມ ປຏິຊິນິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິທານິ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖິ, ປິຕາ ມໍ ອຈ຺ຈາຍິກກມ຺ເມນ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣ ‘‘ອຫໍ ຠາຕິກ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ອິເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ກີຬິຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ລກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈາຫຣິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຖິຕສາສນໍ ຕສ຺ສ ກເຖຕ຺ວາ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ກີຬິ. ໂສປິ ກຸມາໂຣ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ສາສນໍ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ນິປ຺ຜາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ກຸມາຣໍ ຄພ຺ຠໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຕິຂິຓາຍ ວາສິຍາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈາຏິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈາຏິມຸຂໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຠາຊນນ຺ຕເຣ ຐເປຕ຺ວາ ອາວາປໍ ອາລິມ຺ເປສິ. ໂຆສກກຸມາໂຣ ພຫູ ຊິນິຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ໂສ ຕໍ ຈິຣາຍມານໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຈິຣາຍຕີ’’ຕິ ກຸມ຺ຠກາຣເຄຫສຠາຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ອທິສ຺ວາ ‘‘ເຄຫໍ ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ອຄມາສິ.

ເສຏ຺ຐິ ນໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍາ ເອສ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິໂຕ, ໂສ ທານິ ປຸນ ອິເຘວາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍເຍວ ນໍ ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ນ ຄໂຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ຕາຕ, ນ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ, ຕາຕາ’’ຕິ? ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ນິວຕ຺ຕກາຣຓຎ຺ຈ ກນິຏ຺ຐຠາຕິກສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ອາໂຣເຈສິ. ເສຏ຺ຐິ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ສຸຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາປຖວິຍາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ຕ຺ວໍ ວທສີ’’ຕິ ວິປ຺ຜນ຺ທຈິຕ຺ໂຕ ເວເຄນ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ສນ຺ຕິເກ ອກຖນີຍຠາເວນ ‘‘ເປກ຺ຂ, ໂຠ, ເປກ຺ຂ, ໂຠ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ເປກ຺ຂາເປສິ ຕ຺ວໍ’’? ນິຏ຺ຐິຕໍ ເອຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ. ໂສ ຕໂຕວ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈສ຺ສ ເຈຕສິກໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ໂສ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອາສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຸໂນ ອນ຺ຕຣເມວ ປສ຺ສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອກໍ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ໂຆສກກຸມາຣໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິມໍ ປຓ຺ຓໍ ອາທາຍ ອສຸກຄາເມ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມນ຺ຕິໂກ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມໍ ປຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ‘ອິມສ຺ມິໍ ກິຣ ປຓ຺ເຓ ສາສນໍ ສີຆໍ ກໂຣຫີ’ຕິ ວທ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອມ຺ຫາກໍ ສຫາຍໂກ ຄາມກເສຏ຺ຐິ ນາມ ເອໂກ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຈ ມຸຂສາສນໍ ອທາສິ. ໂສ ເສຏ຺ຐິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຄາມກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ມສ຺ສຸປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉສິ, ຕາຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂກສມ຺ພິເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສຫາຍເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ.

ຕສ຺ມິໍ ຈ ຂເຓ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາຍ ເອກາ ທາສີ ເສຏ຺ຐິຘີຕຸ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣິຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ, ອມ຺ມ, ເອຕໍ ກມ຺ມໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂຆສກກຸມາຣສ຺ສ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ສຍນໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ. ສາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາປຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕຸ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຊ຺ຊ ຈິຣໍ ພຫິ ປປຎ຺ເຈສີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເອຕ຺ຖ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ມາ ກເຖສິ, ອຍ຺ເຍ, ມຍາ ເອວຣູໂປ ນທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ຕຸຍ຺ຫໍ ກິຣ ປິຕຸ ສຫາຍກເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ເອໂກ, ນ ສກ຺ກາ ຕສ຺ສ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ກເຖຕຸໍ. ເສຏ຺ຐິ ມໍ ປຸປ຺ຜານໍ ອຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ‘ຕສ຺ສ ກຸມາຣສ຺ສ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ສຍນໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເທຫີ’ຕິ ອາຫ, ເຕນາຫໍ ພຫິ ຈິຣໍ ປປຎ຺ເຈສິ’’ນ຺ຕິ. ສາປິ ໂຂ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕສ຺ສ ກຸມາຣສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ເຖ ອຕ຺ຕຠາເວ ຆຣສາມິນີ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ວຈນສ຺ສ ສຸຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເນວ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕຠາວໍ, ນ ນິສິນ຺ນຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ. ສາ ຕເມວ ທາສິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິປນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ນິທ຺ທາຍມານໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ປຓ຺ຓໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕໍ ປຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ກຸມາຣໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາວ ປຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາເຈຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓປຓ຺ຓໍ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອປ຺ປພຸທ຺ເຘເຍວ ‘‘ມຍາ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ປຸຕ຺ໂຕ ເປສິໂຕ, ສຫາຍກສ຺ສ ເມ ຄາມກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ທາຣິກາ ອຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ສີຆໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ອຸປ຺ປາທໍ ຘນໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພສເຕນ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມກເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໍ ກໂຣຫິ. ມງ຺ຄເລ ຈ ນິຏ຺ຐິເຕ ‘ອິມິນາ ເມ ວິຘາເນນ ກຕ’ນ຺ຕິ ມຍ຺ຫໍ ສາສນໍ ເປເສຫິ. ອຫໍ ຕວ ອິຘ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ຕເມວ ລຎ຺ຉນໍ ທຕ຺ວາ ປຐມໍ ພທ຺ຘນິຍາເມເນວ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິ.

ໂສປິ ໂຂ ກຸມາໂຣ ຕໍທິວສໍ ຕຕ຺ຖ ວສິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ເສຏ຺ຐິໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກມ຺ມນ຺ຕິກສ຺ສ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ອທາສິ. ກມ຺ມນ຺ຕິໂກ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ ຄາມິເກ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫວ ມໍ ນ ຄເຓຖ, ມມ ສາມີ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພສເຕນ ທາຣິກໍ ອາເນຕຸໍ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ, ເວເຄນ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຸປ຺ປາທໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຖາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ມງ຺ຄລສກ຺ກາຣໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄາມກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສາສນໍ ເປເສຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພສເຕນ ມງ຺ຄລກິຣິຍໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຓ຺ຓໍ ປຫິຓິ ‘‘ມຍາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຫິຕປຓ຺ເຓ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຕ’’ນ຺ຕິ.

ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິທຑ຺ໂຒ ວິຍ ‘‘ອິທານິ ນຏ຺ໂຐມ຺ຫີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕນວເສນ ໂລຫິຕປກ຺ຂນ຺ທິກໂຣຄໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ຕໍ ອຸປາເຍນ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ມມ ສນ຺ຕກສ຺ສ ອສ຺ສາມິກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ‘‘ມງ຺ຄລສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກສ຺ມາ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ພຫິ ໂຫຕິ, ສີຆໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ສາສນໍ ເປເສສິ. ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ກຸມາເຣ ຄນ຺ຕຸໍ ອາຣທ຺ເຘ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ພາໂລ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອລຕ຺ຖນ຺ຕິ ນ ຊານາຕິ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ຄມນປຏິພາຫນຸປາໂຍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ອາຫ – ‘‘ກຸມາຣ, ມາ ອຕິເວເຄນ ຄຈ຺ຉາຫິ, ກຸລຄາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ໂກສມ຺ພກເສຏ຺ຐິປິ ຕສ຺ສ ຈິຣາຍນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ກສ຺ມາ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ຈິຣາຍຕິ, ອຫໍ ໂລຫິຕປກ຺ຂນ຺ທິກໂຣຄໍ ປຕ຺ໂຕ, ຊີວນ຺ຕເມວ ມໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ນ ເອໂສ ຕວ ປິຕາ, ຕ຺ວໍ ປນ ‘ປິຕາ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣສິ. ເອສ ຕວ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມນ຺ຕິກສ຺ສ ປຓ຺ຓໍ ປຫິຓິ, ອຫໍ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ອປເນຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ສາສນໍ ລິຂິຕ຺ວາ ຕວ ເອຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຸປ຺ປາທຍິໍ. ເອສ ຕໍ ‘ອປຸຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ປກ຺ໂກສຕິ, ເອຕສ຺ສ ກາລກິຣິຍໍ ອາຄເມຫີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຘຣມານກສ຺ເສວ ກາລກຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິນຄຣໍ ອຄມາສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາປິ ຕສ຺ສ ພຫິເຍວ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ ‘‘ຕ຺ວໍ ປວິສນ຺ໂຕ ສກລເຄເຫ ຕວ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປນ຺ໂຕວ ປວິສາຫີ’’ຕິ. ສຍມ຺ປິ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິເມວ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ຕີ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຘກາຣຏ຺ຐາເນ ນິປນ຺ນກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສີເສເນວ ຫທຍໍ ປຫຣິ. ໂສ ທຸພ຺ພລຕາຍ ເຕເນວ ປຫາເຣນ ກາລມກາສິ.

ກຸມາໂຣປິ ປິຕຸ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມຫາເສຏ຺ຐິສ຺ສ ມໍ ສກປຸຕ຺ໂຕຕິ ວທຖາ’’ຕິ ປາທມູລິການໍ ລຎ຺ຊໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຣາຊາ ‘‘ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານາຣຫໍ ເອກໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ‘‘ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສປຸຕ຺ຕກນິປຸຕ຺ຕກຠາວໍ ຊານາຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິປາທມູລິກາ ຣຎ຺ໂຎ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສປຸຕ຺ຕຠາວໍ ກຖຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ໂສ ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ນາມ ຊາໂຕ. ອຖ ນໍ ຠຣິຍາ ອາຫ – ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ຕ຺ວມ຺ປິ ອວຊາໂຕ, ອຫມ຺ປິ ທຸຄ຺ຄຕກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພ ກຕກຸສລວເສນ ປນ ເອວຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອລຠິມ຺ຫ, ອຘຸນາປິ ກຸສລໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ ຠທ຺ເທ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທານໍ ປຏ຺ຐເປສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຊນານໍ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂຆສກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ຘາຕິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ສາ ຊາຕກາເລ ຂຸຊ຺ຊາ ອໂຫສີຕິ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາເຕວສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ. ສາມາວຕີປິ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຠທ຺ທວຕິຍຣຏ຺ເຐ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ສາມາຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອປຣຠາເຄ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຉາຕກຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ມນຸສ຺ສາ ຉາຕກຠຍຠີຕາ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕທາ ອຍໍ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠທ຺ເທ ອິມສ຺ມິໍ ຉາຕກຠຍສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂກສມ຺ພິນຄເຣ ອມ຺ຫາກໍ ສຫາຍກສ຺ສ ໂຆສກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມ, ນ ໂສ ອມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ປມຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ໂສ ເສຏ຺ຐິ ອທິຏ຺ຐສຫາຍໂກ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ໂສ ເສສຊນໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ຠຣິຍຎ຺ຈ ຘີຕຣຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິນຄຣສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ເຕ ຕໂຍປິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ໂກສມ຺ພິໍ ປຕ຺ວາ ເອກາຍ ສາລາຍ ນິວາສໍ ອກໍສຸ.

ໂຆສກເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣທ຺ວາເຣ ກປຓທ຺ຘິກວນິພ຺ພກຍາຈການໍ ມຫາທານໍ ທາເປສິ. ອຖາຍໍ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ອິມິນາວ ກປຓເວເສນ ສຫາຍກສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ສຣີເຣ ປາກຕິເກ ຊາເຕ ສຸນິວຕ຺ຖາ ສຸປາຣຸຕາ ເສຏ຺ຐິໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ຘີຕຣໍ ໂຆສກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ທານຄ຺ຄໍ ປຫິຓິໍສຸ. ສາ ອຕ຺ຕໂນ ຠຕ຺ຕໍ ອາຫຣຓຕ຺ຖາຍ ຠາຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທານຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ລຊ຺ຊມານຣູປາ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ທານກມ຺ມິໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເສສຊນາ ສມ຺ມຸຂສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ເກວຏ຺ຏາ ມຈ຺ຉວິໂລເປ ວິຍ ມຫາສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນ ທາຣິກາ ກຸລຘີຕາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸປຘິສມ຺ປທາປິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ນໍ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ, ອມ຺ມ, ກສ຺ມາ ເສສຊໂນ ວິຍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ? ຕາຕ, ເອວຣູປໍ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານໍ ກິນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປວິສາມີຕິ. ອມ຺ມ, ກຕິ ປນ ຊນາ ຕຸມ຺ເຫຕິ? ຕໂຍ ຊນາ, ຕາຕາຕິ. ໂສ ຕໂຍ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ເຑ ອທາສິ. ສາ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອທາສິ, ປິຕາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຉາຕກຕ຺ຕາ ອຕິເຣກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ສາ ປຸນທິວເສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ເວເຍວ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ເຑ ຄຓ຺ຫິ. ຕໍທິວສໍ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ຠຕ຺ເຕນ ຈ ກິລນ຺ຕຕາຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ມຣຓໂສເກນ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ກາລມກາສິ. ສາ ປຸນທິວເສ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ເອກເມວ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫິ. ທານກມ຺ມິໂກ ຕສ຺ສາ ກິຣິຍໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕຍາ ປຐມທິວເສ ຕໂຍ ປິຓ຺ຑາ ຄຫິຕາ, ປຸນທິວເສ ທ຺ເວ, ອຊ຺ຊ ເອກເມວ ຄຓ຺ຫສິ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ຕໍ ກາຣຓໍ ກເຖສິ. ກຕຣຄາມວາສິໂນ ປນ, ອມ຺ມ, ຕຸມ຺ເຫຕິ. ສາ ຕມ຺ປິ ກາຣຓໍ ນິປ຺ປເທສໂຕ ກເຖສິ. ‘‘ອມ຺ມ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ນາມ ອໂຫສິ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ອຎ຺ຎາ ທາຣິກາ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມມ ຘີຕາ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ຕໍ ຘີຕຣໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ.

ສາ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ທານຄ຺ເຄ ມຫາສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ອຍໍ, ຕາຕ, ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ໂທ’’ຕິ ອາຫ. ອມ຺ມ, ມຫາຊນສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ນາມ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ. ອຫເມຕ຺ຖ ອຸປາຍໍ ຊານາມິ, ຕາຕາຕິ. ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອມ຺ມາຕິ? ສມນ຺ຕາ ວຕິໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ເວ ທ຺ວາຣານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຠາຊນານິ ຐປາເປຕ຺ວາ ເອເກນ ທ຺ວາເຣນ ປວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອເກນ ທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມນໍ ກໂຣຖ, ຕາຕາຕິ. ສາຘຸ, ອມ຺ມາຕິ ປຸນທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຖາ ກາເຣສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານຄ຺ຄໍ ປທຸມສ຺ສຣໍ ວິຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນສທ຺ທໍ ອໂຫສິ.

ຕໂຕ ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ປຸພ຺ເພ ທານຄ຺ຄສ຺ມິໍ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕທາ ຕໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ທານກມ຺ມິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ອຊ຺ຊ ທານໍ ນ ທາເປສີ’’ຕິ. ທິນ຺ນໍ, ອຍ຺ຍາຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ທານຄ຺ເຄ ສທ຺ໂທ ນ ສຸຍ຺ຍຕີຕິ? ອາມ, ອຍ຺ຍ, ເອກາ ເມ ຘີຕາ ອຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຕາຍ ກຖິຕອຸປາເຍ ຐຕ຺ວາ ທານຄ຺ຄໍ ນິສ຺ສທ຺ທມກາສິນ຺ຕິ. ຕວ ຘີຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ເຕ ຘີຕາ ລທ຺ຘາຕິ? ໂສ ວຎ຺ເຈຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາເວນ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສພ຺ພໍ ຘີຕຸ ອາຄມນວິຘານໍ ກເຖສິ. ກສ຺ມາ ປນ ໂຠ ຕ຺ວໍ ເອວຣູປໍ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມມກາສິ? ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານໍ ມມ ຘີຕຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ວສມານໍ ນາໂຣເຈສິ, ເວເຄນ ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ອາຓາເປຫີຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອກາມໂກ ອາຓາເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຘີຕຸ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມານຊາຕິເກຫິ ກຸເລຫິ ຘີຕຸ ສມານວຍານິ ປຎ຺ຈ ກຸມາຣິກສຕານິ ຕສ຺ສາ ປຣິວາຣມກາສິ.

ອເຖກທິວສໍ ອຸເທໂນ ຣາຊາ ນຄເຣ ອນຸສຎ຺ຈຣນ຺ໂຕ ຕໍ ສາມາວຕິໍ ຕາຫິ ກຸມາຣີຫິ ປຣິວາຣິຕໍ ກີຬມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສາຍໍ ທາຣິກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ໂຆສກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຘີຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສສ຺ສາມິກອສ຺ສາມິກຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕໂຕ ອສ຺ສາມິກຠາເວ ກຖິເຕ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ເສຏ຺ຐິໂນ ກເຖຖ ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘີຕຣໍ ຣາຊາ ອິຈ຺ຉຕີ’’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎາ ທາຣິກາ ນຕ຺ຖິ, ເອກຘີຕິກໍ ສປຕ຺ຕິວາເສ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ຈ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍຎ຺ຈ ພຫິ ກຕ຺ວາ ສກລເຄຫໍ ລຎ຺ຉາເປສິ. ສາມາວຕີ ພຫິ ກີຬິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ມາຕາປິຕໂຣ ພຫິ ນິສິນ຺ນເກ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ກສ຺ມາ ອິຘ ນິສິນ຺ນຕ຺ຖາ’’ຕິ? ເຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ກຖຍິໍສຸ. ອມ຺ມຕາຕາ, ກສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ອິມໍ ປຏິວຈນໍ ນ ຊານາຖ ‘‘ມມ ຘີຕາ ສປຕ຺ຕິວາເສ ວສນ຺ຕີ ເອກິກາ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ສຈສ຺ສາ ປຣິວາຣາ ປຎ຺ຈສຕາ ກຸມາຣິໂຍ ວສາເປຖ, ເອວໍ ວສິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ເອວໍ ກຖາເປຖ, ຕາຕາຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ອມ຺ມ, ມຍໍ ຕວ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ຕຖາ ກຖຍິໍສຸ. ຣາຊາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ປສີທິຕ຺ວາ ‘‘ສຫສ຺ສມ຺ປິ ໂຫຕຸ, ສພ຺ພາ ອາເນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ຠທ຺ທເກນ ນກ຺ຂຕ຺ຕມຸຫຸຕ຺ຕເກນ ປຎ຺ຈມາຕຸຄາມສຕປຣິວາຣໍ ຣາຊເຄຫໍ ນຍິໍສຸ. ຣາຊາ ຕາ ປຎ຺ຈສຕາປິ ຕສ຺ສາເຍວ ປຣິວາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຠິເສກໍ ກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ເອກສ຺ມິໍ ປາສາເທ ວສາເປສິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ໂກສມ຺ພິຍໍ ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິ ປວາຣິກເສຏ຺ຐີຕິ ຕໂຍ ຊນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຫາຍກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ຕໂຍປິ ຊນາ ປຎ຺ຈສເຕ ຕາປເສ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕິ. ຕາປສາປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ເຕ ຕາປສາ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ມຫາກນ຺ຕາເຣ ຕສິຕາ ກິລນ຺ຕາ ເອກໍ ມຫນ຺ຕໍ ວຏຣຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຘິວຕ຺ຖາຍ ເທວຕາຍ ສນ຺ຕິກາ ສງ຺ຄຫໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ເທວຕາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕໍ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ເຕສໍ ປານີຍປານກາທີນິ ທຕ຺ວາ ກິລມຖໍ ປຏິວິໂນເທສິ. ເຕ ເທວຕາຍ ອານຸຠາເວນ ວິມ຺ຫິຕາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເທວເຕ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕຍາ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ’’ຕິ? ເທວຕາ ອາຫ – ໂລເກ ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ຠຄວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ເອຕຣຫິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ຄຫປຕິ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ໂສ ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ອຕ຺ຕໂນ ຠຕການໍ ປກຕິຠຕ຺ຕເວຕນເມວ ທຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປສິ. ອຖາຫໍ ເອກທິວສໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ປາຕຣາສຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ ກຎ຺ຈິ ຠຕກໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມນຸສ຺ສາ ກສ຺ມາ ກມ຺ມໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍ. ຕສ຺ສ ເມ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອຖາຫໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘‘ອິທານິ ອຸປຑ຺ຒທິວໂສ ຄໂຕ, ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ອຸປຑ຺ຒອຸໂປສຖໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຏິເວເທຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ກາ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສ຺ວາຫໍ ອຸປຑ຺ຒທິວສໍ ອຸໂປສຖໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຕທເຫວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິລຠິນ຺ຕິ.

ອຖ ເຕ ຕາປສາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ກິຣ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕປີຕິປາໂມຊ຺ຊາ ຕໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາປິ ‘‘ພຫູປກາຣາ ໂນ ອຸປຏ຺ຐາກເສຏ຺ຐິໂນ, ເຕສມ຺ປິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂກສມ຺ພິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐີຫິ ກຕສກ຺ກາຣພຫຸມານາ ‘‘ຕທເຫວ ມຍໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸຣິຕຕ຺ຖ, ນນຸ ຕຸມ຺ເຫ ປຸພ຺ເພ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ມາເສ ວສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສເຫວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ຄຈ຺ຉາມ ມຍໍ, ຕຸມ຺ເຫ ສຓິກໍ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ເຕປິ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຈ຺ຉາ ປຎ຺ຈສຕປຎ຺ຈສຕສກຏປຣິວາຣາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຊຕວນໂຕ ອວິທູເຣ ຐາເນ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຈຣິຍາວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຕໂຍປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ອຊ຺ຊຕນາຍ ສ຺ວາຕນາຍາຕິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອທ຺ຘມາສໍ ຂນ຺ຘາວາຣຠຕ຺ຕໍ ນາມ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ຍາຈິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ຕຖາຄຕາ ອຠິຣມນ຺ຕີ’’ຕິ ກເຖສິ. ເຕ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອມ຺ເຫຫິ ປຫິຕສາສເນນ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຍປິ ຊນາ ສເກ ສເກ ອຸຍ຺ຍາເນ ວິຫາເຣ ກາຣາເປສຸໍ. ໂຆສກເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິໂຕ ໂຆສິຕາຣາໂມ ນາມ ຊາໂຕ, ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິໂຕ ກຸກ຺ກຸຏາຣາໂມ ນາມ ຊາໂຕ, ປາວາຣິກເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິຕໍ ປາວາຣິກມ຺ພວນໍ ນາມ ຊາຕໍ. ເຕ ວິຫາເຣ ກາຣາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ທູຕໍ ປຫິຓິໍສຸ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ອມ຺ຫາກໍ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ອິມໍ ນຄຣໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ໂກສມ຺ພິໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ຈາຣິກໍ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ຄມນໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ ກມ຺ມາສທມ຺ມໍ ນາມ ນິຄມໍ ອຄມາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ພຫິຄາເມ ອຄ຺ຄິໍ ຊຸຫິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ປຸນທິວເສ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ໂຕ ປຏິປເຖ ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ທສພລໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມມ ຘີຕຸ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສທິສໍ ທາຣກໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ຈຣາມິ, ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຕິປິ ເອວຣູປໍ ຄຫິຕປພ຺ພຊ຺ຊເມວ ປຕ຺ເຖສິໍ. ອຍໍ ໂຂ ປນ ປພ຺ພຊິໂຕ ອຠິຣູໂປ ທສ຺ສນີໂຍ ມມ ຘີຕຸເຍວ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ເວເຄນ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ເອໂກ ປພ຺ພຊິຕວໍໂສ ອຕ຺ຖິ, ເຕນສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕເມວ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ. ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠທ຺ເທ ມຍາ ເອວຣູໂປ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ໂຓ ມມ ຘີຕຸເຍວ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ສີຆໍ ເມ ຘີຕຣໍ ອລງ຺ກໂຣຫີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຘີຕຣໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິຍາວ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ປທເຈຕິຍານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປາວິສິ.

ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຘີຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທສພລໍ ອທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຣິຠາສຕິ – ‘‘ຕວ ກາຣຓໍ ຠທ຺ທກໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຍິ ປປຎ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິຍາວ ໂສ ປພ຺ພຊິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄໂຕ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຄໂຕ ຕາວ ໂຫຕຸ, ກຕຣທິສາຠາເຄນ ຄໂຕຕິ? ອິມິນາ ທິສາຠາເຄນາຕິ ສຕ຺ຖຸ ຄຕຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ປທເຈຕິຍານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ ອິມານິ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປທານິ, ອິໂຕ ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ, ສຕ຺ຖຸ ປທເຈຕິຍໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ພາໂລ ວຕາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຕໂນ ຄນ຺ຖມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອາຫ – ‘‘ຍາວ ພາໂລ ຈາສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອວຣູປສ຺ສ ນາມ ປຸຣິສສ຺ສ ຘີຕຣໍ ທສ຺ສາມີຕິ ວທສິ. ຣາເຄນ ຫິ ຣຕ຺ຕສ຺ສ ໂທເສນ ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂມເຫນ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປທໍ ນາມ ເອວຣູປໍ ນ ໂຫຕິ. ໂລເກ ປນ ວິວຏຈ຺ຉທສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສ຺ສ ເອຕໍ ປທໍ’’ ປສ຺ສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ –

‘‘ຣຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ປທໍ ຠເວ,

ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕິ ອວກຑ຺ຒິຕໍ ປທໍ;

ມູຬ຺ຫສ຺ສ ໂຫຕິ ສຫສານຸປີຬິຕໍ,

ວິວຏຈ຺ຉທສ຺ສ ອິທມີທິສໍ ປທ’’ນ຺ຕິ.

ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ເອຕ຺ຕກໍ ກເຖນ຺ຕິຍາປິ ອສຸຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ນາມ ຈຓ຺ຑາ ມຸຂຣາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິວາທໍ ກໂຣນ຺ຕານໍເຍວ ສຕ຺ຖາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທສ຺ສນູປຈາເຣເນວ ນິກ຺ຂມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຕ຺ຖາຣໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ອປສາເທຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ທສພລສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ອຫໍ ປາໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ຈຣາມິ, ອິມສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ມມ ຘີຕາຍ ສມານຣູປາ ອິຕ຺ຖີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປຸຣິໂສປິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ສມານຣູໂປ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມມ ຘີຕຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ໂປສນຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມິ, ຄຓ຺ຫາຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກາມຄ຺ຄວາສິນິໂຍ ອຸຕ຺ຕມຣູປຘຣາ ນານາວຓ຺ຓໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕິໂຍ ມມ ປໂລຠນຕ຺ຖເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕາ ເທວຘີຕາປິ ນ ອິຈ຺ຉິໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອິມໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ທິສ຺ວານ ຕຓ຺ຫໍ ອຣຕິໍ ຣຄຎ຺ຈ,

ນາໂຫສິ ຉນ຺ໂທ ອປິ ເມຖຸນສ຺ມິໍ;

ກິໍເມວິທໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສປຸຓ຺ຓໍ,

ປາທາປິ ນໍ ສມ຺ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ເຉ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໘໔໑);

ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອນຕ຺ຖິເກນ ນາມ ‘ອລ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ອຍໍ ປນ ມມ ສຣີຣໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສປຸຓ຺ຓໍ ນາມ ກຕ຺ວາ ‘ປາທາປິ ນໍ ສມ຺ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ເຉ’ຕິ ອໂວຈ, ເອກໍ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານໍ ລຠນ຺ຕີ ອນ຺ຕຣເມວສ຺ສ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ຈຣິຍວເສນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຸໂຠປິ ຊາຍມ຺ປຕິກາ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິທານິ ອມ຺ຫາກໍ ຆຣາວາເສນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ມາຄຓ຺ຑິຍໍ ຈູຬປິຕຣໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ອຖ ຣາຊາ ອຸເທໂນ ຈູຬມາຄຓ຺ຑິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ໂວຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ມາຄຓ຺ຑິຍທາຣິກໍ ຣາຊານຸຠາເວນ ເຄຫໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຠິເສກໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຈມາຕຸຄາມສຕປຣິວາຣາຍ ວສນຏ຺ຐານໍ ວິສຸໍ ປາສາທໍ ອທາສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ໂຂ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ໂກສມ຺ພິນຄຣໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອິເມ, ຠນ຺ເຕ, ຕໂຍ ວິຫາຣາ ຕຸມ຺ເຫ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕາ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ, ວິຫາເຣ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄເຫສິ ຠຄວາ ວິຫາເຣ. ເຕປິ ເສຏ຺ຐິໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ຆຣໍ ອຄມໍສຸ.

ມາຄຓ຺ຑິຍາປິ ໂຂ ສຕ຺ຖຸ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນເກ ຘຸຕ຺ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອິມິນາ ອິມິນາ ຈ ນິຍາເມນ ອກ຺ໂກສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຕ ສຕ຺ຖຸ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສນເວລາຍ ສປຣິວາຣໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນານາວິເຘຫິ ອກ຺ໂກເສຫິ ອກ຺ໂກສິໍສຸ. ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູເປ ອກ຺ໂກສນຏ຺ຐາເນ ນ ວສິສ຺ສາມ, ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ຕຖາຄຕາ ນາມ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ນ ກມ຺ປນ຺ຕິ, ອຍມ຺ປິ ສທ຺ໂທ ສຕ຺ຕາຫໍ ນາຕິກ຺ກມິສ຺ສຕິ, ອກ຺ໂກສການໍເຍວ ອຸປຣິ ປຕິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ມາ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ເຕປິ ຕໂຍ ນຄຣເສຏ຺ຐິໂນ ມຫາສກ຺ກາເຣນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ອທໍສຸ. ເຕສໍ ອປຣາປຣໍ ທານໍ ທທນ຺ຕານໍເຍວ ມາໂສ ອຕິກ຺ກມິ, ອຖ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ພຸທ຺ຘາ ນາມ ສພ຺ພໂລກໍ ອນຸກມ຺ປມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ໂອກາສໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ເຕ ໂກສມ຺ພິນຄຣວາສິໂນປິ ຊນສ຺ສ ໂອກາສໍ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນາຄຣາປິ ວີຖິສຠາເຄນ ຄຓສຠາເຄນ ມຫາທານໍ ເທນ຺ຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ມາລາກາຣກເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ເຄເຫ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສາມາວຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ອາທາຍ ມາລຕ຺ຖາຍ ຕໍ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ມາລາກາຣເຊຏ຺ຐໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ ອຸຕ຺ຕເຣ, ອຊ຺ຊ ຕຸຍ຺ຫໍ ປຸປ຺ຜານິ ທາຕຸໍ ຂໂຓ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສາມິ. ຕ຺ວມ຺ປິ ປຣິເວສນາຍ ສຫາຍິກາ ໂຫຫິ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ອກາສິ. ສາ ສຕ຺ຖາຣາ ອຸປນິສິນ຺ນກຖາວເສນ ກຖິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສພ຺ພເມວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ອນຸໂມທນໍ ປນ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ສາ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ກຫາປເຓ ທຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈຠາເວນ ປຣສນ຺ຕເກ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ອາທາຍ ສາມາວຕິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ ອຸຕ຺ຕເຣ, ຕ຺ວໍ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ນ ພຫູນິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣສິ, ອຊ຺ຊ ປນ ພຫຸການິ, ກິໍ ໂນ ຣາຊາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ປສນ຺ໂນ’’ຕິ? ສາ ມຸສາວາເທ ອຠພ຺ພຕາຍ ອຕີເຕ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ອນິຄຸຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກເຖສິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ອຊ຺ຊ ພຫູນິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຈ ເອວມາຫ – ‘‘ອຫໍ ອຊ຺ຊ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິໍ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ນ ວຎ຺ເຈມີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ ອຸຕ຺ຕເຣ, ຕຍາ ລທ຺ຘໍ ອມຕຘມ຺ມໍ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ເທຫີ’’ຕິ ສພ຺ພາວ ຫຕ຺ຖໍ ປສາຣຍິໍສຸ. ອຍ຺ເຍ, ເອວໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອຫໍ ປນ ສຕ຺ຖາຣາ ກຖິຕນິຍາເມນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸມ຺ຫິ ສຕິ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ລຠິສ຺ສຖາຕິ. ເຕນ ຫິ, ອມ຺ມ ອຸຕ຺ຕເຣ, ກເຖຫີຕິ. ‘‘ເອວໍ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມຍ຺ຫໍ ອຸຈ຺ຈໍ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ນີຈາສເນສຸ ນິສີທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ ປຎ຺ຈສຕາປິ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາຍ ອຸຈ຺ຈາສນໍ ທຕ຺ວາ ສຍໍ ນີຈາສນານິ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາປິ ເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຐຕ຺ວາ ຕາສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສາມາວຕິໍ ເຊຏ຺ຐິກໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພາວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຓໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ສາເວຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາປິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຖາ ອກາສິ.

ກສ຺ມາ ປເນສາ ທາສີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ? ສາ ກິຣ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສາສເນ ເອກາຍ ສາມເຓຣິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກາເຣສິ. ເຕນ ກມ຺ເມນ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ປເຣສໍ ທາສີເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ຂຸຊ຺ຊາ ອໂຫສີຕິ? ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ກິຣ ພຸທ຺ເຘ ອຍໍ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ວສນ຺ຕີ ເອກໍ ຣາຊກຸລູປກໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ຂຸຊ຺ຊຘາຕຸກໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສຫວາສີນໍ ມາຕຸຄາມານໍ ປຸຣໂຕ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຂຸຊ຺ຊາກາເຣນ ວິຈຣິ. ຕສ຺ມາ ຂຸຊ຺ຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ສາ ປຎ຺ຎວນ຺ຕີ ຊາຕາຕິ? ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ອຍໍ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ວສນ຺ຕີ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ຣາຊເຄຫໂຕ ອຸຓ຺ຫປາຍາສສ຺ສ ປູຣິເຕ ປຕ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອຏ຺ຐ ສຸວຓ຺ຓກຏເກ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ປຎ຺ຎວນ຺ຕີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຕາ ສາມາວຕິຍາ ປຣິວາຣາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈາປິ ສມານາ ຣຎ຺ໂຎ ອສ຺ສທ຺ຘຠາເວນ ກາເລນ ກາລໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ທສພເລ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ປຏິປນ຺ເນ ວາຕປາເນສຸ ນປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄພ຺ເຠສຸ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ເຕຫິ ໂອໂລເກນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປາສາທຕລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມມານາ ຕາສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄພ຺ຠຈ຺ຉິທ຺ທໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິມິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕາຫິ ຕສ຺ສາ ສຕ຺ຖຣິ ພທ຺ຘາຆາຕຕໍ ອຊານນ຺ຕີຫິ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ນຄຣໍ ອາຄໂຕ, ມຍໍ ເອຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສາມ ເຈວ ປູເຊມ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິທານິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມິ, ອິມາປິ ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ, ອິມາສມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫຄຕກາເລ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ສາມາວຕິມິສ຺ສການໍ ພຫິທ຺ຘາ ປຕ຺ຖນາ ອຕ຺ຖິ, ກຕິປາເຫເນວ ເຕ ຊີວິຕໍ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ສາມາວຕີ, ສປຣິວາຣາ ຕຸມ຺ເຫສຸ ສິເນຫໍ ວາ ເປມໍ ວາ ນ ກໂຣຕິ, ສມຓໍ ປນ ໂຄຕມໍ ອນ຺ຕຣວີຖິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ວາຕປາເນສຸ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ຕານິ ຂຓ຺ຑິຕ຺ວາປິ ໂອກາສໍ ກຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ນ ຕາ ເອວຣູປໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ນ ສທ຺ທຫຕິ. ປຸນ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ສທ຺ທຫຕິເຍວ. ອຖ ນໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ອສ຺ສທ຺ທຫນ຺ຕໍ ‘‘ສເຈ ເມ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທຫສິ, ຕາສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຫິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄພ຺ເຠສຸ ຉິທ຺ທໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ກິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອາໂຣຈິເຕ ຕາສໍ ອກ຺ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຉິທ຺ທານິ ປິທຫາເປສິ. ຣາຊາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕາສໍ ປາສາເທ ອຸທ຺ຘຈ຺ຉິທ຺ທກຊາລວາຕປານານິ ກາເຣສິ.

ສາ ເຕນ ກາຣເຓນ ຣາຊານໍ ໂກເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ, ‘‘ເທວ, ເອຕາສໍ ຕຸມ຺ເຫສຸ ເປມໍ ອຕ຺ຖິ ວາ ນຕ຺ຖິ ວາຕິ ຊານິສ຺ສາມ, ອຏ຺ຐ ກຸກ຺ກຸເຏ ເປເສຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຈາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ປຈິຕ຺ວາ ເປເສຕູ’’ຕິ ສາມາວຕິຍາ ອຏ຺ຐ ກຸກ຺ກຸເຏ ປຫິຓິ. ໂສຕາປນ຺ນາ ອຣິຍສາວິກາ ຊີວມາເນ ກຸກ຺ກຸເຏ ກິໍ ປຈິສ຺ສຕິ, ອລນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປນ ຫຕ຺ເຖນປິ ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ‘‘ໂຫຕຸ, ມຫາຣາຊ, ເອເຕເຍວ ຈ ກຸກ຺ກຸເຏ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຈນຕ຺ຖາຍ ເປເສຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ອກາສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄເຍວ ກຸກ຺ກຸເຏ ມາຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ກຸກ຺ກຸເຏ ປຈາເປຕ຺ວາ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ເທຕູ’’ຕິ ປຫິຓິ. ສາ ເຕສໍ ມຕຠາເວນ ທສພລຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຫິຕຠາເວນ ປຈິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ເປເສສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ‘‘ປສ຺ສ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕເກນປິ ຣາຊານໍ ໂກເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ.

ອຍໍ ປນ ອຸເທໂນ ຕາສຸ ເອເກກິສ຺ສາ ວສນຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ວສິ. ອຖາຍໍ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ເອກໍ ກຓ຺ຫສປ຺ປໂປຕກໍ ເວຬຸປພ຺ເພ ປກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ຣຎ຺ໂຎ ຈ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓໍ ອາທາຍເຍວ ຄມນໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຣຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມນກາເລ ຕໍ ສປ຺ປໂປຕກໍ ອນ຺ໂຕວີຓາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຉິທ຺ທໍ ປິທຫາເປສິ. ອຖ ນໍ ສາມາວຕິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ຄມນກາເລ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ສາມາວຕີ ນາມ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປກ຺ຂາ, ຕຸມ຺ເຫ ນ ຄເຓຕິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂທສເມວ ຈິນ຺ເຕຕິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສາມາວຕິຍາ ວສນຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຸນ ສຕ຺ຕາເຫ ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ນິເວສນໍ ອຄມາສິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕເຍວ ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ສາມາວຕີ ໂອຕາຣໍ ນ ຄເວສຕີ’’ຕິ ກເຖນ຺ຕີ ວິຍ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖໂຕ ວີຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາເລຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເອຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສປ຺ປສ຺ສ ນິກ຺ຂມໂນກາສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອພ຺ຠຸມ຺ເມ ອນ຺ໂຕ ສປ຺ໂປ’’ຕິ ວີຓໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຣາຊາ ປທິຕ຺ຕໍ ເວຓຸວນໍ ວິຍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໂລຓໍ ອຸທ຺ຘນໍ ວິຍ ຈ ໂທເສນ ຕຏຕຏາຍນ຺ໂຕ ‘‘ເວເຄນ ສປຣິວາຣໍ ສາມາວຕິໍ ປກ຺ໂກສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊປຸຣິສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສິໍສຸ.

ສາ ຣຎ຺ໂຎ ກຸທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເສສມາຕຸຄາມານໍ ສຎ຺ຎມທາສິ. ‘‘ຣາຊາ ຕຸມ຺ເຫ ຆາເຕຕຸກາໂມ ປກ຺ໂກສຕິ, ອຊ຺ຊ ທິວສໍ ໂອທິສ຺ສເກນ ເມຕ຺ຕາຜຣເຓນ ຣາຊານໍ ຜຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາວ ປຏິປາຏິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ມຫາຘນຸໍ ອາທາຍ ວິສປີຕກຓ຺ຑໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ຘນຸໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສພ຺ພາວ ຕາ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ໂອຘິໂສ ເມຕ຺ຕໍ ຜຣິໍສຸ. ຣາຊາ ກຓ຺ຑໍ ເນວ ຂິປິຕຸໍ ນ ອປເນຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຄຕ຺ເຕຫິ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສຣີຣໍ ເວຘຕິ, ມຸຂໂຕ ເຂໂຬ ປຕຕິ, ຄເຫຕພ຺ພຄຫຓໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ນໍ ສາມາວຕີ ‘‘ກິໍ, ມຫາຣາຊ, ກິລມສີ’’ຕິ ອາຫ. ອາມ, ເທວິ, ກິລມາມິ, ອວສ຺ສໂຍ ເມ ໂຫຫີຕິ. ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ, ກຓ຺ຑໍ ມຫາປຖວິມຸຂໍ ກໂຣຫີຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ອກາສິ. ສາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖໂຕ ກຓ຺ຑໍ ມຸຈ຺ຈຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກຓ຺ຑໍ ມຸຈ຺ຈິ. ຣາຊາ ຕໍຂຓໍເຍວ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຄມ຺ມ ອລ຺ລເກໂສ ອລ຺ລວຕ຺ໂຖ ສາມາວຕິຍາ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ‘‘ຂມ, ເທວິ, ມຍ຺ຫໍ, ເຠທການໍ ເມ ວຈເນນ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ເອຕໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຂມາມິ, ເທວາຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວິ, ເອວໍ ຕຍາ ມຍ຺ຫໍ ຂມິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຍຖາຣຸຈິຍາ ທສພລສ຺ສ ທານໍ ເທຖ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓາຖ, ອຊ຺ຊ ໂວ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫາຣໍ ທມ຺ມີຕິ. ເຕນ ຫິ, ເທວ, ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອາເນຖ, ໂຍ ໂນ ຘມ຺ມໍ ວາເຈສ຺ສຕີຕິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາຈນ຺ໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ລຠິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເຖຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ.

ຕາ ເອກທິວສໍ ເຖຣສ຺ສ ອນຸໂມທນາຍ ປສນ຺ນາ ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສຕານິ ອທໍສຸ. ເຖໂຣ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ຕຸນ຺ນວາຍກາເລ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ເອກາຍ ສູຈິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຫຕ຺ຖຕລມຕ຺ຕໍ ໂຈຬຂຓ຺ຑໍ ອທາສິ. ໂສ ສູຈິຍາ ຜເລນ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຫາປຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ, ໂຈຬຂຓ຺ຑສ຺ສ ຜເລນ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ປຎ຺ຈສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ທຸສ຺ສານິ ປຏິລຠິ.

ຕໂຕ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຕພ຺ພໍ ອປສ຺ສນ຺ຕີ ‘‘ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ສາຘຸ, ເທວີຕິ. ສາ ຣຎ຺ໂຎ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຈູຬປິຕຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຕກາເລ ສາມາວຕິຍາ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມາວຕິໍ ສປຣິວາຣໍ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ‘ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ປລາເລນ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ເຄເຫ ອຄ຺ຄິໍ ເທຖາ’’ຕິ. ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ສພ຺ພາປິ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປຸພ຺ເພ ກຕສ຺ສ ອຸປປີຬກກມ຺ມສ຺ສານຸຠາເວນ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຠຸສມຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຌາຍິໍສຸ. ຕາສໍ ອາຣກ຺ຂປຸຣິສາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ອິທໍ ນາມ ກຣິໍສູ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ.

ຣາຊາ ‘‘ເກນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ກາຣິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ຠທ຺ທກໍ ຕຍາ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ມຍາ ກາຕພ຺ພໍ ກໂຣນ຺ຕິຍາ, ‘‘ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ມຍ຺ຫໍ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກມານາ ຆາຕິຕາ, ປສນ຺ໂນສ຺ມິ, ຕຸຍ຺ຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ສາມີຕິ ຕວ ຎາຕເກ ປກ຺ໂກສາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຣຎ຺ໂຎ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕເກປິ ຎາຕເກ ກຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ຣາຊາ ສພ຺ເພສໍ ສນ຺ນິປຕິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຄລປ຺ປມາເຓສຸ ອາວາເຏສຸ ນິຂນິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຐິຕານິ ສີສານິ ຠິນ຺ທາເປນ຺ໂຕ ມຫນ຺ເຕຫິ ອຍນງ຺ຄເລຫິ ກສາເປສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍມ຺ປິ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ທາເປຕ຺ວາ ປູວປຈນກຏາເຫ ປຈາເປສິ.

ກິໍ ປນ ສາມາວຕິຍາ ສປຣິວາຣາຍ ອຄ຺ຄິນາ ຌາປນກມ຺ມນ຺ຕິ? ສາ ກິຣ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ເຕເຫວ ປຎ຺ຈຫິ ມາຕຸຄາມສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄງ຺ຄາຍໍ ກີຬິຕ຺ວາ ພຫິຕິຕ຺ເຖ ຐິຕາ ສີເຕ ຊາເຕ ອວິທູຣຏ຺ຐາເນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລໍ ທິສ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອໂສເຘຕ຺ວາວ ພຫິ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ວິສິພ຺ເພສຸໍ. ອນ຺ໂຕປຓ຺ຓສາລາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ. ຕາ ຊາລາສຸ ປຈ຺ຉິນ຺ນາສຸ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອມ຺ເຫຫິ ກຕໍ, ອຍໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຣຎ຺ໂຎ ກຸລູປໂກ, ອິມໍ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ອມ຺ຫາກໍ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ນໍ ສຸຊ຺ຌາປິຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎານິປິ ທາຣູນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ອທໍສຸ. ປຸນ ຊາລາຍ ປຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕາສໍ ປສ຺ສນ຺ຕີນໍເຍວ ຈີວຣານິ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ເຕນ ກມ຺ເມນ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປກ຺ກາວເສເສນ ອິມໍ ພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ປນ ກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ພຫຸສ຺ສຸຕາ ວຕ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ, ມາຕຸຄາມອຕ຺ຕຠາເວ ຐຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມາຕຸຄາມສຕານໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສາມາວຕີປິ ຣຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປິຕໍ ກຓ຺ຑໍ ເມຕ຺ຕາຜຣເຓນ ຜຣິຕ຺ວາ ປຏິພາຫີ’’ຕິ ຕສ຺ສາປິ ມຫາຊໂນ ຄຸຓໍ ກເຖສິ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນ ຕເທວ ກາຣຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ, ສາມາວຕິໍ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ອຸຕ຺ຕຣານນ຺ທມາຕາວຕ຺ຖຸ

໒໖໒. ປຎ຺ຈເມ ຌາຍີນນ຺ຕິ ຌານາຠິຣຕານໍ ອຸປາສິການໍ, ອຸຕ຺ຕຣາ ນນ຺ທມາຕາ, ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ຌານາຠິຣຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄຫນຄເຣ ສຸມນເສຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ຕສ຺ສ ປຸຓ຺ຓສີຫສ຺ສ ນາມ ຠຣິຍາຍ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ອຸຕ຺ຕຣາຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ອເຖກສ຺ມິໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕມຫທິວເສ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິ ປຸຓ຺ຓໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ ປຸຓ຺ຓ, ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ອຸໂປສໂຖ ວາ ທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວເທຫິ ‘ກິໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕປຣິພ຺ພຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສສິ, ພລວໂຄເຓ ຈ ຜາລຎ຺ຈ ນງ຺ຄລຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ກສິສ຺ສສີ’’’ຕິ. ‘‘ມມ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕໍ ກຖໍ ຠຣິຍາຍ ອາໂຣເຈສິ. ‘‘ເສຏ຺ຐິ ນາມ ອຍ຺ໂຍ ອິສ຺ສໂຣ, ຕສ຺ສ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ກຖາ ໂສຠຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ກສິກມ຺ມໍ ມາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ກສິຠຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ກສິຕຸໍ ຄໂຕ.

ຕໍທິວສຎ຺ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ກສ຺ສ ອຊ຺ຊ ມຍາ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອິມສ຺ສ ປຸຓ຺ຓສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ປຸຓ຺ຓສ຺ສ ກສນຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອວິທູເຣ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ປຸຓ຺ໂຓ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ກສິໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິ. ເຖໂຣ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຸທກສຠາຄໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍ຺ໂຍ ມຸຂໍ ໂຘວິຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ. ເຖເຣ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທນ຺ເຕ ປຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຘມ຺ມກຣຓໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຫຣິ. ເຖໂຣ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ປຸຓ຺ໂຓ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຖໂຣ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ອິມໍ ມຄ຺ຄໍ ນ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ອຊ຺ຊ ປນ ມຍ຺ຫໍ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ຠວິສ຺ສຕິ. ອໂຫ ວຕ ເມ ຠຣິຍາ ມມຕ຺ຖາຍ ອາຫຣຓກໍ ອາຫາຣໍ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ‘‘ອຊ຺ຊ ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວໂສ’’ຕິ ປາໂຕວ ອຕ຺ຕໂນ ລຠນກນິຍາເມນ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ສໍວິຘາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ກສນຏ຺ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ມຍ຺ຫໍ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນ ໂຫຕິ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ສນ຺ເຕປິ ມມ ອຍ຺ຍໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ອຊ຺ຊ ປນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ ຊາໂຕ. ມມ ສາມິກສ຺ສ ປຸນ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສາມິ, ອິມໍ ຕາວ ອາຫາຣໍ ເຖຣສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕີຫິ ເຈຕນາຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ໂຠຊນໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍວິຘາ ທຸຄ຺ຄຕຊີວິຕາ ມຸຈ຺ຈາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣປິ ‘‘ຕວ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປູຣຕູ’’ຕິ ຕສ຺ສານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ.

ສາປິ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ອາຫາຣໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອາທາຍ ກສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ກຸຊ຺ຌນຠາວໂຕ ຠີຕາ ‘‘ສາມິ, ອຊ຺ຊ ເອກທິວສໍ ຕວ ມນໍ ສນ຺ຘາເຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ກາຣຓາຕິ? ອຫໍ ອຊ຺ຊ ຕາວ ອາຫາຣໍ ອາຫຣນ຺ຕີ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຕວ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຸນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ປຈິຕ຺ວາ ອາທາຍ ອາຄຕາມ຺ຫີຕິ. ມນາປໍ ເຕ, ຠທ຺ເທ, ກຕໍ, ມຍາປິ ປາໂຕວ ເຖຣສ຺ສ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ມຸໂຂທກຎ຺ຈ ທິນ຺ນໍ. ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ສຸປ຺ປຠາຕໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ເຖຣສ຺ສ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕກເມວ ຊາຕນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ເອກສທິສເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ອຖ ປຸຓ຺ໂຓ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຠຣິຍາຍ ອູຣຸມ຺ຫິ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖສ຺ສ ນິທ຺ທາ ໂອກ຺ກມິ. ໂສ ໂຖກໍ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ປພຸທ຺ໂຘ ກສິຕຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກສິ, ໂອໂລກິໂຕໂລກິຕຏ຺ຐານໍ ມຫາໂກສາຕກິປຸປ຺ເຜຫິ ສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ກິນ຺ນາເມຕໍ ອຊ຺ຊ ອິທໍ ກສິຕຏ຺ຐານໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຂາຍຕີ’’ຕິ. ອຍ຺ຍ, ອຊ຺ຊ ເຕ ສກລທິວສໍ ກິລນ຺ຕຕາຍ ອກ຺ຂີນິ ມຎ຺ເຎ ຠມນ຺ຕີຕິ. ຠທ຺ເທ, ມຍ຺ຫໍ ອສ຺ສທ຺ທຫນ຺ຕີ ສຍໍ ໂອໂລເກຫີຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສຠາວໍ ອຍ຺ຍ, ກເຖສິ, ເອວເມຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ.

ປຸຓ຺ໂຓ ອຸຏ຺ຐາຍ ເອກໍ ກຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນງ຺ຄລສີເສ ປຫຣິ, ຄຸຬປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ນງ຺ຄລສີເສ ອລ຺ລີຍິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຠຣິຍໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ອຎ຺ເຎສໍ ວປິຕພີຊໍ ນາມ ຕີຫິ ວາ ຈຕູຫິ ວາ ມາເສຫິ ຜລໍ ເທຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ໂຣປິເຕນ ສທ຺ຘາພີເຊນ ອຊ຺ເຊວ ອວສ຺ສໍ ຜລໍ ທິນ຺ນໍ. ອິມສ຺ມິໍ ກຣີສມຕ຺ເຕ ປເທເສ ອາມລກມຕ຺ໂຕປິ ປໍສຸປິຓ຺ໂຑ ອສຸວຓ຺ໂຓ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມ, ອຍ຺ຍາຕິ? ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິມໍ ເອຕ຺ຕກໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ເຖເນຕ຺ວາ ຂາທິຕຸໍ ນາມ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ຠຣິຍໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຠຕໍ ປາຕິໍ ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈາເປສິ – ‘‘ເອໂກ ມນຸສ຺ໂສ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ເຕ, ຕາຕ, ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເທວ, ມຍ຺ຫໍ ເອກໍ ກສິຕຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພໍ ສຸວຓ຺ຓເມວ ຊາຕໍ, ປຫິຓິຕ຺ວາ ອາຫຣາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕ຺ວໍ ກິນ຺ນາໂມສີຕິ? ປຸຓ຺ໂຓ ນາມ ອຫໍ, ເທວາຕິ. ຄຈ຺ຉຖ, ຠເຓ, ສກຏານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸຓ຺ຓສ຺ສ ກສິຕຏ຺ຐານໂຕ ສຸວຓ຺ຓມາຫຣຖາຕິ.

ສກເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຕຣາຊປຸຣິສາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປິຓ຺ເຑ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຄຫິຕຄຫິຕມ຺ປິ ກສິຕເລຑ຺ຑຸເຍວ ໂຫຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເຕນ ຫິ ຠເຓ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາຕິ. ຄຫິຕຄຫິຕໍ ສຸວຓ຺ຓເມວ ໂຫຕິ. ເຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຣາສິໍ ອກໍສຸ. ຣາສິ ອຸພ຺ເພເຘນ ຕາລປ຺ປມາໂຓ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ວາຓິເຊ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສ ເຄເຫ ເອຕ຺ຕກໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ນຕ຺ຖິ, ເທວ, ກສ຺ສຈີຕິ. ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ປນ ຘນສ຺ສ ສາມິໂນ ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ຘນເສຏ຺ຐິໍ ນາມ ນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເທວາຕິ? ເຕນ ຫິ ປຸຓ຺ຓໍ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຘນເສຏ຺ຐິໍ ນາມ ກໂຣຖາຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ຕສ຺ເສວ ທຕ຺ວາ ຕໍທິວສໍເຍວສ຺ສ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ໂສ ເສຏ຺ຐິ ມງ຺ຄລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ທສພລສ຺ສ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນາຍ ປຸຓ຺ຓເສຏ຺ຐິປິ ຠຣິຍາປິ ຘີຕາປິ ສພ຺ເພ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ອປຣຠາເຄ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິ ‘‘ປຸຓ຺ຓເສຏ຺ຐິໂນ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ທາຣິກາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓາ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ເປເສສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ ຘີຕຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິສາສນໍ ເປເສສິ. ສຸມນເສຏ຺ຐິປິ ປຸນ ເປເສສິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ມມ ເຄຫໍ ນິສ຺ສາຍ ວສິຕ຺ວາ ອິທານິ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ອິສ຺ສໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ທາຣິກໍ ນ ເທສີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຸຓ຺ຓເສຏ຺ຐິ ອາຫ – ‘‘ອິມໍ ຕາວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເສຏ຺ຐິ ສຠາວເມວ ກເຖສິ, ປຸຣິໂສ ນາມ ສພ຺ພກາເລ ເອວໍວິໂຘເຍວາຕິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ໂພ. ອຫຎ຺ຫິ ອິທານິ ຕາທິເສ ປຸຣິເສ ທາເສ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ, ຕຸຍ຺ຫໍ ປນ ຊາຕິໍ ວາ ໂຄຕ຺ຕໍ ວາ ນ ໂກເປມິ. ອປິຈ ໂຂ ມມ ຘີຕາ ໂສຕາປນ຺ນາ ອຣິຍສາວິກາ ເທວສິກໍ ກຫາປຓຄ຺ຆນເກຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ກໂຣຕິ, ຕມຫໍ ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ເຄຫໍ ນ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເອວໍ ປຸຓ຺ຓເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຏິພາຫກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິ ປຸນ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ໂປຣາຓກໍ ວິສ຺ສາສໍ ມາ ຠິນ຺ທຕຸ, ອຫໍ ມຍ຺ຫໍ ສຸຓິສາຍ ເທວສິກໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຫາປຓານໍ ອນ຺ຘນການິ ປຸປ຺ຜານິ ສຊ຺ຊາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ຕສ຺ສ ຆຣໍ ເປເສສິ.

ອເຖກທິວສໍ ສາ ປຸຓ຺ຓເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ອຸຕ຺ຕຣາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກໍ ເອວມາຫ – ‘‘ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລເຄເຫ ມາສສ຺ສ ອຏ຺ຐ ທິວສານິ ນິພທ຺ຘໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣມິ, ອິທານິປິ ຕຸມ຺ເຫສຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ຕໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສາ ຕໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ປຸນ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ‘‘ອຸໂປສຖິກາ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕທາປິ ໂອກາສໍ ກາເຣນ຺ຕີ ເນວ ອລຕ຺ຖ. ສາ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ອຑ຺ຒຕິເຍສຸ ມາເສສຸ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕສຸ ອຑ຺ຒມາເສ ອວສິຏ຺ເຐ ມາຕາປິຕູນໍ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈາຣເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຕເກ ອທ຺ຘາເນ ເອກທິວສມ຺ປິ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ລຠາມິ, ປຎ຺ຈທສ ເມ ກຫາປຓສຫສ຺ສານິ ເປເສຖາ’’ຕິ. ເຕ ຘີຕຸ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍກາຣຓາ’’ຕິ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ປຫິຓິໍສຸ. ອຸຕ຺ຕຣາ ເຕ ກຫາປເຓ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ສິຣິມາ ນາມ ຄຓິກາ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ ສິຣິເມ, ອຫໍ ອິມໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ອິມານິ ປຎ຺ຈທສ ກຫາປຓສຫສ຺ສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ປຣິຈຣາຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ສິຣິມາຍ ສທ຺ຘິໍ ໂມທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ອຑ຺ຒມາສໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ສາ ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ປາໂຕວ ທາສິຄຓປຣິວຸຕາ ສຕ຺ຖຸ ສຫຕ຺ຖາ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄເຕ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປາສາທວຣໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອຕ຺ຕໂນ ສີລານິ ອາວຊ຺ຊມານາ ນິສີທຕິ. ເອວໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນທິວເສ ປາໂຕວ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທີນິ ສໍວິທຫນ຺ຕີ ວິຈຣຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ສິຣິມາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຣິປາສາທວຣຄໂຕ ຊາລວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ອຸຕ຺ຕຣາ, ວາຕປານຈ຺ຉິທ຺ເທນ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລເກສິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ເນຣຍິກຊາຕິກາ ວຕາຍໍ ເອວໍວິຘໍ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ອຸກ຺ຂລິກມສິມກ຺ຂິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ກາຣຓາ ທາສີນໍ ອນ຺ຕເຣ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ສິຕໍ ອກາສິ. ອຸຕ຺ຕຣາ, ຕສ຺ສ ປມາທຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພາໂລ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ສພ຺ພກາລໍ ຖາວຣາຕິ ສຎ຺ຎີ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຍມ຺ປິ ສິຕໍ ອກາສິ. ຕໂຕ ສິຣິມາ ‘‘ອຍໍ ເຈຏິກາ ມຍິ ຐິຕາຍ ເອວໍ ມມ ສາມິເກນ ສທ຺ຘິໍ ສິຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ກຸປິຕາ ເວເຄນ ໂອຕຣິ. ອຸຕ຺ຕຣາ, ຕສ຺ສາ ອາຄມນາກປ຺ເປເນວ ‘‘ອຍໍ ພາລາ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ວສິຕ຺ວາ ມຍ຺ຫເມເວຕໍ ເຄຫນ຺ຕິສຎ຺ຎີ ຊາຕາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ສິຣິມາປິ ທາສີນໍ ອນ຺ຕເຣນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຬຸງ຺ກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປູວປຈນຏ຺ຐາເນ ປກ຺ກຸຖິຕເຕລສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ມຕ຺ຖເກ ອາສິຎ຺ຈິ, ເມຕ຺ຕາຌານສ຺ສ ວິປ຺ຜາເຣນ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ມຕ຺ຖເກ ອາສິຕ຺ຕໍ ປກ຺ກຸຖິຕເຕລໍ ປທຸມປຕ຺ເຕ ອາສິຕ຺ຕອຸທກໍ ວິຍ ວິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຕໍ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສິຣິມາຍ ສມີເປ ຐິຕາ ທາສິໂຍ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ເຊ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ວສມານາ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍາຍ ສທິສາ ຠວິຕຸໍ ວາຍມສີ’’ຕິ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ຕໍ ປຣິຠາສິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສິຣິມາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄນ຺ຕຸກຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ. ສາ ຕໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ເມ ກຕໍ, ຂມຖ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອມ຺ມ ສິຣິເມ, ນາຫໍ ຕວ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຂມິສ຺ສາມິ, ອຫໍ ສປິຕິກາ ຘີຕາ, ທສພເລ ຂມນ຺ເຕເຍວ ຂມິສ຺ສາມີຕິ.

ສຕ຺ຖາປິ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ນິເວສເນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ສິຣິມາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ອຍ຺ຍາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ອນ຺ຕເຣ ເອໂກ ໂທໂສ ກໂຕ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ຂມນ຺ເຕສຸ ຂມິສ຺ສາມີຕິ ວທຕິ, ຂມຖ ມຍ຺ຫໍ ຠຄວາ’’ຕິ. ຂມາມິ ເຕ ສິຣິເມຕິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣໍ ຂມາເປສິ. ຕໍທິວສຎ຺ຈ ສິຣິມາ ທສພລສ຺ສ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ສຸຕ຺ວາ –

‘‘ອກ຺ໂກເຘນ ຊິເນ ໂກຘໍ, ອສາຘຸໍ ສາຘຸນາ ຊິເນ;

ຊິເນ ກທຣິຍໍ ທາເນນ, ສຈ຺ເຈນາລິກວາທິນ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໒໓) –

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸປາສິກາໂຍ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕຣໍ ນນ຺ທມາຕຣໍ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ສຸປ຺ປວາສາວຕ຺ຖຸ

໒໖໓. ຉຏ຺ເຐ ປຓີຕທາຍິການນ຺ຕິ ປຓີຕຣສທາຍິການໍ ອຸປາສິການໍ, ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ, ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ປຓີຕທາຍິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ໂກລິຍນຄເຣ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສຸປ຺ປວາສາຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ. ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ເອກສ຺ສ ສກ຺ຍກຸມາຣສ຺ສ ເຄຫໍ ຄຕາ, ປຐມທສ຺ສເນເຍວ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ອປຣຠາເຄ ສີວລິໍ ນາມ ທາຣກໍ ວິຊາຍິ. ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ເຫຏ຺ຐາ ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ.

ສາ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນານຄ຺ຄຣສປຓີຕໂຠຊນໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຸປ຺ປວາສາຍ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ ‘‘ໂຠຊນໍ ສຸປ຺ປວາເສ ເທນ຺ຕີ ອຣິຍສາວິກາ ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ເທຕິ. ອາຍຸໍ ເທຕິ, ວຓ຺ຓໍ ເທຕິ, ສຸຂໍ ເທຕິ, ພລໍ ເທຕິ, ປຏິຠານໍ ເທຕິ. ອາຍຸໍ ໂຂ ປນ ທຕ຺ວາ ອາຍຸສ຺ສ ຠາຄິນີ ໂຫຕິ ທິພ຺ພສ຺ສ ວາ ມານຸສສ຺ສ ວາ…ເປ… ປຏິຠານໍ ທຕ຺ວາ ປຏິຠານສ຺ສ ຠາຄິນີ ໂຫຕິ ທິພ຺ພສ຺ສ ວາ ມານຸສສ຺ສ ວາ’’ຕິ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ອຖ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸປາສິກາໂຍ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ສຸປ຺ປວາສໍ ໂກລິຍຘີຕຣໍ ປຓີຕທາຍິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ສຸປ຺ປິຍາວຕ຺ຖຸ

໒໖໔. ສຕ຺ຕເມ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກີນນ຺ຕິ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກີນໍ ອຸປາສິການໍ, ສຸປ຺ປິຍາ ອຸປາສິກາ, ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສຸປ຺ປິຍາຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ພາຣາຓສິໍ ອຄມາສິ. ສາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຐມທສ຺ສເນເຍວ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ຄຕາ. ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣມານາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄິລານໍ ທິສ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ກິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຣສໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸປາສິເກຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ປຫິຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຣໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ປວຕ຺ຕມໍສຕ຺ຖາຍ ທາສິໍ ອນ຺ຕຣາປຓໍ ເປເສສິ. ສາ ສກລນຄເຣ ປວຕ຺ຕມໍສໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອລທ຺ຘຠາວໍ ກເຖສິ. ອຸປາສິກາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຣສໍ ປຫິຓິສ຺ສາມີຕິ ວຕ຺ວາ ສເຈ ນ ເປເສສ຺ສາມິ, ອຍ຺ໂຍ ອຎ຺ຎໂຕປິ ອລຠນ຺ໂຕ ກິລມິສ຺ສຕິ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ເປເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອູຣຸມໍສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາສິຍາ ອທາສິ ‘‘ອິທໍ ມໍສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສມ຺ຠາເຣຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຣສໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ເທຫິ. ໂສ ເຈ ມໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ຄິລານາຕິ ວເທຫີ’’ຕິ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອຸປາສິກາຍ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ສາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນ຺ໂຕເຄຫໍ ປເວເສຕ຺ວາ ນິສີທາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກຫໍ ສຸປ຺ປິຍາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຄິລານາ, ຠນ຺ເຕຕິ. ປກ຺ໂກສຖ, ນນ຺ຕິ. ອຖ ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ຫິຕານຸກມ຺ປໂກ ສຕ຺ຖາ ນ ອິມໍ ກາຣຓໍ ອທິສ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຫສາ ມຎ຺ຈມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສາ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ຕໍຂຓໍເຍວ ວໂຓ ຣຸຫິຕ຺ວາ ສຸຈ຺ຉວິ ອໂຫສິ ເສສຏ຺ຐານໂຕ ອຕິເຣກຕຣໍ ວິປ຺ປສນ຺ນວຓ຺ໂຓ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຸປາສິກາ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ທສພລໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ອຸປາສິກາຍ ກິໍ ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ອຕ຺ຕນາ ກຕກາຣຓໍ ສພ຺ພໍ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອເນກປຣິຍາເຍນ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ (ມຫາວ. ໒໘໐) ປຎ຺ຎເປສິ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນ ອຸປາສິກາໂຍ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ສຸປ຺ປິຍໍ ອຸປາສິກໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ກາຕິຍານີວຕ຺ຖຸ

໒໖໕. ອຏ຺ຐເມ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ນານນ຺ຕິ ອຘິຄເຕນ ອຈລປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ອຸປາສິການໍ, ກາຕິຍານີ, ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກຸຣຣຆຣນຄເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ກາຕິຍານີຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ສາ ອປຣຠາເຄ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ກຸຣຣຆຣິກາຍ, ກາຬິຍາ ສຫາຍິກາ, ທຬ຺ຫມິຕ຺ຕາ ອໂຫສິ. ຍທາ ປນ ກຸຏິກຓ຺ຓໂສຓຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ທສພລສ຺ສ ກຖິຕນິຍາເມນ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ມາຕຣາ ຍາຈິໂຕ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ອລງ຺ກຕຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ, ຕທາ ອຍໍ ກາຕິຍານີ ອຸປາສິກາ ກາຬິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕີ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ໂຈຣສຕານິ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ທິວາ ກຕສຎ຺ຎາຍ ໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸມ຺ມງ຺ຄໍ ຂນິຕ຺ວາ ອິມິສ຺ສາ ກາຕິຍານິຍາ ຆຣໍ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕສໍ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ປຣິສາ ສນ຺ນິປຕິຕາ’’ຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມກຖນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຕິຏ຺ຐມາໂນ ອິມິສ຺ສາ ກາຕິຍານິຍາ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ອຏ຺ຐາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ, ກາຕິຍານີ, ທາສິໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ເຊ, ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທີປເຕລໍ ອາຫຣ, ມຍໍ ທີເປ ຊາເລຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສາ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸມ຺ມງ຺ເຄ ໂຈເຣ ທິສ຺ວາ ທີປເຕລໍ ອຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຍ຺ຍາຍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອຍ຺ເຍ, ເຄເຫ ໂຈຣາ ອຸມ຺ມງ຺ຄໍ ຂນນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຍໍ ອິມິສ຺ສາ ກຖໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ເຖວ ນໍ ອສິນາ ທ຺ເວຘາ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມິ. ສເຈ ປນ ຄຫິຕນິມິຕ຺ເຕເນວ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສຕິ, ໂຈເຣຫິ ຄຫິຕຠຓ຺ຑກມ຺ປິ ປຸນ ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກາຕິຍານີປິ ໂຂ ທາສິຍາ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ມາ ສທ຺ທໍ ກຣິ, ໂຈຣາ ນາມ ຫຣນ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐເມວ ຫຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຫໍ ປນ ອຊ຺ຊ ທຸລ຺ລຠສ຺ສວນໍ ສຸຓາມິ, ມາ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມິນາ ອຊ຺ຌາສເຍນ ຐິຕາຍ ນາມ ເຄເຫ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ເຕຫິ ອມ຺ເຫຫິ ມຫາປຖວີ ປວິສິຕພ຺ພາ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ໂສ ຕາວເທວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຈເຣຫິ ຄຫິຕຠຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ໂຈເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ກາຕິຍານີປິ ອຸປາສິກາ ເຖຣສ຺ສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປາສິກາຍ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ສພ຺ເພສໍເຍວ ໂນ ຂມາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຍ຺ຫໍ ກຕນ຺ຕິ? ໂສ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໂທສໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕນ ຫິ, ຕາຕາ, ຂມາມິ ຕຸມ຺ຫາກນ຺ຕິ. ອຍ຺ເຍ, ອມ຺ຫາກໍ ເອວໍ ຂມິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສພ຺ເພສໍເຍວ ໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ທາເປຫີຕິ. ສາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸຏິກຓ຺ຓໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສິ. ເຕປິ ໂຂ ໂຈຣາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕາ ສພ຺ເພວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເອວເມຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸປາສິກາໂຍ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ກາຕິຍານິໍ ອຸປາສິກໍ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ນກຸລມາຕາວຕ຺ຖຸ

໒໖໖. ນວເມ ວິສ຺ສາສິການນ຺ຕິ ວິສ຺ສາສກຖໍ ກເຖນ຺ຕີນໍ ອຸປາສິການໍ, ນກຸລມາຕາ ຄຫປຕານີ, ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປາສກປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ເກວລໍ ອິຘ ນກຸລມາຕຣໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ກາຬີກຸຣຣຆຣິກາວຕ຺ຖຸ

໒໖໗. ທສເມ ອນຸສ຺ສວປ຺ປສນ຺ນານນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສເວເນວ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ອຸປາສິການໍ ອນ຺ຕເຣ, ກາຬີ ອຸປາສິກາ, ກຸຣຣຆຣິກາ ອຄ຺ຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕິຍໍ ກຸຣຣຆຣນຄເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ອນຸສ຺ສວປ຺ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄຫນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ກາຬີຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ກຸຣຣຆຣນຄເຣ ກຸລເຄຫໍ ຄຕາ. ອຖສ຺ສາ ສໍວາເສນ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາ ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາ ‘‘ປເຣສໍ ເຄເຫ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ອປ຺ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລນຄຣເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕໂນ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິ ອາກາເສ ຐິຕານໍ ສາຕາຄິຣເຫມວຕານໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ຕານໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສວິກປ຺ປສາທໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອທສ຺ສເນເນວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສາ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສີຕິ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຖຸ ເຫຏ຺ຐາ ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸປາສິກາໂຍ ຐານນ຺ຕເຣສຸ ຐເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ອຸປາສິກໍ ອນຸສ຺ສວປ຺ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ທສສຸຕ຺ຕປຣິມາຓາຍ ອຸປາສິກາປາຬິຍາ ວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສພ຺ພາປິ ເອຕທຄ຺ຄປາຬິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໕. ອຏ຺ຐານປາຬິ

(໑໕) ໑. ອຏ຺ຐານປາຬິ-ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໒໖໘. ອຏ຺ຐານປາຬິຍາ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຫຕຸປຏິກ຺ເຂໂປ. ອນວກາໂສຕິ ປຈ຺ຈຍປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຸຠເຍນາປິ ກາຣຓເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ຐານນ຺ຕິ ຈ ອວກາໂສຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ປນ຺ໂນ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຣິຍສາວໂກ. ຕສ຺ສ ຫິ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ອິຕິປິ, ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ໂນ ອິຕິປິ, ອາຄໂຕ ອິມໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອິຕິປິ, ປສ຺ສຕິ ອິມໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອິຕິປິ, ເສກ຺ເຂນ ຎາເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອິຕິປິ, ເສກ຺ຂາຍ ວິຊ຺ຊາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອິຕິປິ, ຘມ຺ມໂສຕສມາປນ຺ໂນ ອິຕິປິ, ອຣິໂຍ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ໂຎ ອິຕິປິ, ອມຕທ຺ວາຣໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ ອິຕິປິຕິ ພຫູນິ ນາມານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຈຕຸຠູມເກສຸ ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາເຣສຸ ກຎ຺ຈິ ເອກໍ ສງ຺ຂາຣມ຺ປິ. ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ນິຈ຺ໂຈຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຍໍ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ຫິ ໂສ ເຕຠູມເກສຸ ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາເຣສຸ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຕ຺ຖຠູມກສງ຺ຂາຣາ ປນ ເຕຊຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ທິວສໍສນ຺ຕຕ຺ໂຕ ອໂຍຄຸໂຬ ວິຍ ມກ຺ຂິການໍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ອກຸສລານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ສຸຂໂຕຕິອາທີສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໖໙. ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອາໂຣໂຄ ປຣມ຺ມຣຓາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໗໖, ໗໙; ມ. ນິ. ໓.໒໑, ໒໒) ເອວໍ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວເສນ ສຸຂໂຕ ຄາຫໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ປຣິຬາຫາຘິຠູໂຕ ປຣິຬາຫວູປສມຕ຺ຖໍ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິປຣິຕ຺ຕາສິໂຕ ວິຍ ໂຈກ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຄູຖໍ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ.

໒໗໐. ອຕ຺ຕວາເຣ ກສິຓາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ຈຕຸຠູມກວເສນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ເຕຠູມກວເສນ. ສພ຺ພວາເຣສຸ ວາ ອຣິຍສາວກສ຺ສາປິ ເຕຠູມກວເສເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ຍໍ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໂຕ ຕໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ຄາຫໍ ວິນິເວເຐຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຫິ ຍໍ ຍໍ ນິຈ຺ຈໍ ສຸຂໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ຕໍ ອຣິຍສາວໂກ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕໍ ຄາຫໍ ວິນິເວເຐຕິ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຕເຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຕ຺ຕຄ຺ຄາຫວິນິເວຐນໍ ນາມ ກຖິຕໍ.

໒໗໑. ມາຕຣນ຺ຕິອາທີສຸ ຊນິກາວ ມາຕາ, ຊນໂກວ ປິຕາ, ມນຸສ຺ສຠູໂຕວ ຂີຓາສໂວ ອຣຫາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກິໍ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ຎໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ? ເອຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐານໍ. ສເຈປິ ຠວນ຺ຕຣຄຕໍ ອຣິຍສາວກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍສາວກຠາວໍ ອຊານນ຺ຕມ຺ປິ ໂກຈິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອິມໍ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕ຺ວາ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ເຠ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ, ເນວ ໂສ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ. ອຖາປິ ນໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ສເຈ ອິມໍ ນ ຆາເຕສ຺ສສິ, ສີສໍ ເຕ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສີສເມວສ຺ສ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ, ນ ຈ ໂສ ຕໍ ຆາເຕຍ຺ຍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ປນ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ຈ ພລວທີປນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ສາວຊ຺ໂຊ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ, ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ມາຕຸຆາຕາທີນິປິ ອານນ຺ຕຣິຍານິ ກຣິສ຺ສຕິ. ມຫາພໂລ ຈ ອຣິຍສາວໂກ, ໂຍ ເອຕານິ ກມ຺ມານິ ນ ກໂຣຕີຕິ.

໒໗໔. ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ຊີວມານກສຣີເຣ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ.

໒໗໕. ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ສມານສໍວາສກໍ ສມານສີມາຍ ຐິຕໍ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ, ອາກາເຣຫິ ສງ຺ໂຆ ຠິຊ຺ຊຕິ – ກມ຺ເມນ, ອຸທ຺ເທເສນ, ໂວຫຣນ຺ໂຕ, ອນຸສ຺ສາວເນນ, ສລາກຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໕໘).

ຕຕ຺ຖ ກມ຺ເມນາຕິ ອປໂລກນາທີສຸ ຈຕູສຸ ກມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ກມ຺ເມນ. ອຸທ຺ເທເສນາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຸທ຺ເທເສນ. ໂວຫຣນ຺ໂຕຕິ ກຖຍນ຺ໂຕ, ຕາຫິ ຕາຫິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຫິ ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິອາທີນິ ອຏ຺ຐາຣສ ເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ ທີເປນ຺ໂຕ. ອນຸສ຺ສາວເນນາຕິ ‘‘ນນຸ ຕຸມ຺ເຫ ຊານາຖ ມຍ຺ຫໍ ອຸຈ຺ຈາກຸລາ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາວຎ຺ຈ, ມາທິໂສ ນາມ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ຄາເຫຍ຺ຍາຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອວີຈິ ນີລຸປ຺ປລວນໍ ວິຍ ສີຕລາ, ກິໍ ອຫໍ ອປາຍໂຕ ນ ຠາຍາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກຓ຺ຓມູເລ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສາວເນນ. ສລາກຄ຺ຄາເຫນາຕິ ເອວໍ ອນຸສ຺ສາເວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ອນິວຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ກຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ອິມໍ ສລາກ’’ນ຺ຕິ ສລາກຄ຺ຄາເຫນ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ເມວ ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ປມາຓໍ, ໂວຫາຣານຸສ຺ສາວນສລາກຄ຺ຄາຫາ ປນ ປຸພ຺ພຠາຄາ. ອຏ຺ຐາຣສວຕ຺ຖຸທີປນວເສນ ຫິ ໂວຫຣນ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ຣຸຈິຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸສ຺ສາເວຕ຺ວາ ສລາກາຍ ຄຫິຕາຍປິ ອຠິນ຺ໂນວ ໂຫຕິ ສງ຺ໂຆ. ຍທາ ປນ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຕິເຣກາ ວາ ສລາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາເວຓິກໍ ກມ຺ມໍ ວາ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທາ ສງ຺ໂຆ ຠິນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ມາຕຸຆາຕາທີນິ ປຎ຺ຈ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານິ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຍານິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ກໂຣຕິ, ນ ອຣິຍສາວໂກ. ເຕສໍ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ –

‘‘ກມ຺ມໂຕ ທ຺ວາຣໂຕ ເຈວ, ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິຍໂຕ ຕຖາ;

ປາກສາຘາຣຓາທີຫິ, ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’.

ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໂຕ ຕາວ – ເອຕ຺ຖ ຫິ ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ເສວ ມນຸສ຺ສຠູຕໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ອປິ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິສ຺ສາມີຕິ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ມຫາເຈຕິຍປ຺ປມາເຓຫິປິ ກຎ຺ຈນຖູເປຫິ ປູເຣຕ຺ວາປິ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ປູເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓໍ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ວິຈຣິຕ຺ວາປິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ນິຣຍເມວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ປນ ສຍໍ ມນຸສ຺ໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ, ສຍໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຠູໂຕ ມນຸສ຺ສຠູຕໍ, ຕິຣຈ຺ຉານຠູໂຕເຍວ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຠາຣິຍໍ ປນ ໂຫຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍໍ ອາຫຈ຺ເຈວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ມນຸສ຺ສຊາຕິການໍວ ປນ ວເສນ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ ກຖິໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ເອຬກຈຕຸກ຺ກໍ, ສງ຺ຄາມຈຕຸກ຺ກໍ, ໂຈຣຈຕຸກ຺ກຎ຺ຈ ກເຖຕພ຺ພໍ. ເອຬກໍ ມາເຣສ຺ສາມີຕິ ອຠິສນ຺ຘິນາປິ ຫິ ເອຬກຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ ມນຸສ຺ໂສ ມນຸສ຺ສຠູຕໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ມາເຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ຜຸສຕິ. ເອຬກາຠິສນ຺ຘິນາ ມາຕາປິຕິອຠິສນ຺ຘິນາ ວາ ເອຬກໍ ມາເຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ຜຸສຕິ, ມາຕາປິຕິອຠິສນ຺ຘິນາ ມາຕາປິຕໂຣ ມາເຣນ຺ໂຕ ຜຸສເຕວ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ຈຕຸກ຺ກທ຺ວເຍ. ຍຖາ ຈ ມາຕາປິຕູສຸ, ເອວໍ ອຣຫນ຺ເຕປິ ເອຕານິ ຈຕຸກ຺ການິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ມນຸສ຺ສອຣຫນ຺ຕເມວ ຈ ມາເຣຕ຺ວາ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ຜຸສຕິ, ນ ຍກ຺ຂຠູຕໍ. ກມ຺ມໍ ປນ ຠາຣິຍໍ, ອານນ຺ຕຣິຍສທິສເມວ. ມນຸສ຺ສອຣຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລເຍວ ສຕ຺ຖປ຺ປຫາເຣ ວາ ວິເສ ວາ ທິນ຺ເນປິ ຍທິ ໂສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເຕເນວ ມຣຕິ, ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ ໂຫຕິເຍວ. ຍໍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລ ທິນ຺ນໍ ທານໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ເສວ ຕໍ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ເສສອຣິຍປຸຄ຺ຄເລ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ກມ຺ມໍ ປນ ຠາຣິຍໍ, ອານນ຺ຕຣິຍສທິສເມວ.

ໂລຫິຕຸປ຺ປາເທ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອເຠຊ຺ຊກາຍຕາຍ ປຣູປກ຺ກເມນ ຈມ຺ມຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ໂລຫິຕປຄ຺ຆຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສຣີຣສ຺ສ ປນ ອນ຺ໂຕເຍວ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂລຫິຕໍ ສໂມສຣຕິ. ເທວທຕ຺ເຕນ ປວິທ຺ຘສິລໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຕາ ສກລິກາປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາທນ຺ຕໍ ປຫຣິ, ຜຣສຸນາ ປຫໂຏ ວິຍ ປາໂທ ອນ຺ໂຕໂລຫິໂຕເຍວ ອໂຫສິ. ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ໂຫຕິ. ຊີວໂກ ປນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ສຕ຺ຖເກນ ຈມ຺ມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ທຸຏ຺ຐໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຜາສຸກມກາສິ. ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມເມວ ໂຫຕິ.

ອຖ ເຍ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຖາຄເຕ ເຈຕິຍໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ໂພຘິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ຘາຕຸມ຺ຫິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ, ເຕສໍ ກິໍ ໂຫຕີຕິ? ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍສທິສໍ. ສຘາຕຸກໍ ປນ ຖູປໍ ວາ ປຏິມໍ ວາ ພາຘຍມານໍ ໂພຘິສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິ ຕຕ຺ຖ ນິລີນາ ສກຸຓາ ເຈຕິເຍ ວຈ຺ຈໍ ປາເຕນ຺ຕິ, ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໂຕ ຫິ ສຣີຣເຈຕິຍໍ ມຫນ຺ຕຕຣໍ. ເຈຕິຍວຕ຺ຖຸໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ໂພຘິມູລມ຺ປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍາ ປນ ໂພຘິສາຂາ ໂພຘິຆຣໍ ພາຘຕິ, ຕໍ ເຄຫຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂພຘິອຕ຺ຖຎ຺ຫິ ເຄຫໍ, ນ ເຄຫຕ຺ຖາຍ ໂພຘິ. ອາສນຆເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ອາສນຆເຣ ຘາຕຸ ນິຫິຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ໂພຘິສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂພຘິຊຄ຺ຄນຕ຺ຖໍ ໂອຊາຫຣຓສາຂໍ ວາ ປູຕິສາຂໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄເນ ວິຍ ປຸຎ຺ຎມ຺ປິ ໂຫຕິ.

ສງ຺ຆເຠເທປິ ສີມຏ຺ຐກສງ຺ເຆ ອສນ຺ນິປຕິເຕ ວິສຸໍ ປຣິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຕໂວຫາຣານຸສ຺ສາວນສລາກຄ຺ຄາຫສ຺ສ ກມ຺ມໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕສ຺ສ ເຠໂທ ຈ ໂຫຕິ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມຎ຺ຈ. ສມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ເຠໂທວ ໂຫຕິ, ນ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມໍ. ຕຖາ ນວໂຕ ອູນປຣິສາຍ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ນວນ຺ນໍ ຊນານໍ ໂຍ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ສ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕການໍ ອຘມ຺ມວາທີນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊກມ຺ມໍ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ປນ ອນວຊ຺ຊາ. ຕຕ຺ຖ ນວນ຺ນເມວ ສງ຺ຆເຠເທ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກໂຕ, ອຸປາລິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ, ເອກໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ນວໂມ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ສລາກໍ ຄາເຫຕິ ‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຍໍ ວິນໂຍ ອິທໍ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ, ອິມໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອິມໍ ໂຣເຈຖາ’ຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ອຸປາລິ, ສງ຺ຆຣາຊິ ເຈວ ໂຫຕິ ສງ຺ຆເຠໂທ ຈ. ນວນ຺ນໍ ວາ, ອຸປາລິ, ອຕິເຣກນວນ຺ນໍ ວາ ສງ຺ຆຣາຊິ ເຈວ ໂຫຕິ ສງ຺ຆເຠໂທ ຈາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໕໑). ເອເຕສຸ ຈ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ສງ຺ຆເຠໂທ ວຈີກມ຺ມໍ, ເສສານິ ກາຍກມ຺ມານີຕິ ເອວໍ ກມ຺ມໂຕ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ທ຺ວາຣໂຕຕິ ສພ຺ພາເນວ ເຈຕານິ ກາຍທ຺ວາຣໂຕປິ ວຈີທ຺ວາຣໂຕປິ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ປຸຣິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອາຓຕ຺ຕິກວິຊ຺ຊາມຍປ຺ປໂຍຄວເສນ ວຈີທ຺ວາຣໂຕ ສມຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ກາຍທ຺ວາຣເມວ ປູເຣນ຺ຕິ, ສງ຺ຆເຠໂທ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ຘາຍ ເຠທໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍທ຺ວາຣໂຕ ສມຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ວຈີທ຺ວາຣເມວ ປູເຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິຍໂຕຕິ ສງ຺ຆເຠໂທເຍວ ເຈຕ຺ຖ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິໂຍ. ສຓ຺ຐຫນ຺ເຕ ຫິ ກປ຺ເປ ວາ ກປ຺ປເວມຊ຺ເຌ ວາ ສງ຺ຆເຠທໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປວິນາເສເຍວ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈປິ ຫິ ‘ສ຺ເວ ກປ຺ໂປ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຊ຺ຊ ສງ຺ຆເຠທໍ ກໂຣຕິ, ສ຺ເວວ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເອກທິວສເມວ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ກຣຓໍ ປນ ນຕ຺ຖິ. ເສສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ອານນ຺ຕຣິຍາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິຍານີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິຍໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປາກໂຕຕິ ເຍນ ຈ ປຎ຺ຈເປຕານິ ກມ຺ມານິ ກຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຆເຠໂທເຍວ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວິປຈ຺ຈຕິ, ເສສານິ ‘‘ອໂຫສິກມ຺ມໍ ນາໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສງ຺ຆເຠທາຠາເວ ໂລຫິຕຸປ຺ປາໂທ, ຕທຠາເວ ອຣຫນ຺ຕຆາໂຕ, ຕທຠາເວ ສເຈ ປິຕາ ສີລວາ ໂຫຕິ, ມາຕາ ທຸສ຺ສີລາ, ໂນ ວາ ຕຖາ ສີລວຕີ, ປິຕຸຆາໂຕ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວິປຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ມາຕາ ສີລວຕີ, ມາຕຸຆາໂຕ. ທ຺ວີສຸປິ ສີເລນ ວາ ທຸສ຺ສີເລນ ວາ ສມາເນສຸ ມາຕຸຆາໂຕວ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວິປຈ຺ຈຕິ. ມາຕາ ຫິ ທຸກ຺ກຣກາຣິນີ ພຫູປກາຣາ ຈ ປຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ປາກໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສາຘາຣຓາທີຫີຕິ ປຸຣິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕານໍ ສາຘາຣຓານິ. ສງ຺ຆເຠໂທ ປນ ‘‘ນ ໂຂ, ອຸປາລິ ຠິກ຺ຂຸນີ, ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທຕິ, ນ ສິກ຺ຂມານາ, ນ ສາມເຓໂຣ, ນ ສາມເຓຣີ, ນ ອຸປາສໂກ, ນ ອຸປາສິກາ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ໂຂ, ອຸປາລິ, ປກຕຕ຺ໂຕ ສມານສໍວາສໂກ ສມານສີມາຍໍ ຐິໂຕ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໕໑) ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນວ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ອສາຘາຣໂຓ. ອາທິສທ຺ເທນ ສພ຺ເພເປເຕ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ສຫຄຕາ ໂທສໂມຫສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສາຘາຣຓາທີຫິປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໒໗໖. ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຖຸ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຠວນ຺ຕເຣປິ ອຎ຺ຎໍ ຕິຕ຺ຖກຣໍ ‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໗໗. ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ. ຕີຓິ ຫິ ເຂຕ຺ຕານິ ຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ, ອາຓາເຂຕ຺ຕໍ ວິສຍເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ. ສາ ຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ໂອກ຺ກມນກາເລ ນິກ຺ຂມນກາເລ ສມ຺ໂພຘິກາເລ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ ອາຍຸສງ຺ຂາຣໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ ປຣິນິພ຺ພາເນ ຈ ກມ຺ປຕິ. ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ ປນ ອາຓາເຂຕ຺ຕໍ ນາມ. ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໂມຣປຣິຕ຺ຕຘຊຄ຺ຄປຣິຕ຺ຕຣຕນປຣິຕ຺ຕາທີນຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ອາຓາ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິສຍເຂຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ປຣິມາຓໍ ນຕ຺ຖິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ‘‘ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ ຕາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທໂສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ ອວິສໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ອິເມສຸ ປນ ຕີສຸ ເຂຕ຺ເຕສຸ ຐເປຕ຺ວາ ອິມໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປນ ອຕ຺ຖິ. ຕີຓິ ຫິ ປິຏການິ – ວິນຍປິຏກໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ. ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ – ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິ, ຍສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິ, ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິ. ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ເຫ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ອິມໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປນ ອຕ຺ຖິ.

ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມນ຺ຕິ ອປຸເຣ ອປຈ຺ຉາ, ເອກໂຕ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ‘‘ໂພຘິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ນ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິສິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ, ຕາວ ປຸພ຺ເພຕິ ນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬກມ຺ປເນເນວ ເຂຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນິວາຣິຕາວ ໂຫຕິ. ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສາສປມຕ຺ຕາປິ ຘາຕຸ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາວ ປຈ຺ຉາຕິ ນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘາຕູສຸ ຫິ ຐິຕາສຸ ພຸທ຺ຘາ ຐິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນິວາຣິຕາວ ໂຫຕິ. ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພາເນ ປນ ຊາເຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ນິວາຣິຕາ.

ກສ຺ມາ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ອນຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕາ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ສາ. ຍຖາຫ – ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ. ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໒). ຍທິ ຈ ທ຺ເວ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຏ຺ຐ ວາ ໂສຬສ ວາ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ອນຈ຺ຉຣິຍາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ວິຫາເຣ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຈຕິຍານມ຺ປິ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸຬາຣາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂູປິ ພຫຸຕາຍ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ຊາຕາ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘາປິ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ເທສນາຍ ຈ ວິເສສາຠາວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິກໍ ຘມ຺ມໍ ເອໂກ ເທເສຕິ, ອຎ຺ເຎນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ໂສວ ຘມ຺ໂມ ເທເສຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ຕໂຕ ອນຈ຺ຉຣິໂຍ ສິຍາ. ເອກສ຺ມິໍ ປນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ເທສນາປິ ອຈ຺ຉຣິຍາວ ໂຫຕິ.

ວິວາທຠາວໂຕ ຈ. ພຫູສຸ ຈ ພຸທ຺ເຘສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ພຫູນໍ ອາຈຣິຍານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ວິຍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ ປາສາທິໂກ, ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ ມຘຸຣສ຺ສໂຣ ລາຠີ ປຸຎ຺ຎວາ’’ຕິ ວິວເທຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມາປິ ເອວໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ອປິເຈຕໍ ກາຣຓໍ ມິລິນ຺ທຣຎ຺ຎາ ປຸຏ຺ເຐນ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ (ມິ. ປ. ໕.໑.໑) –

‘‘ຠນ຺ເຕ, ນາຄເສນ, ຠາສິຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ທ຺ເວ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’ຕິ. ເທເສນ຺ຕາ ຈ, ຠນ຺ເຕ ນາຄເສນ, ສພ຺ເພປິ ຕຖາຄຕາ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ເທເສນ຺ຕິ, ກຖຍມານາ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ກເຖນ຺ຕິ, ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕາ ຈ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ, ອນຸສາສມານາ ຈ ອປ຺ປມາທປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອນຸສາສນ຺ຕິ. ຍທິ, ຠນ຺ເຕ ນາຄເສນ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕຖາຄຕານໍ ເອໂກ ອຸທ຺ເທໂສ ເອກາ ກຖາ ເອກາ ສິກ຺ຂາ ເອກາ ອນຸສິຏ຺ຐິ, ເກນ ກາຣເຓນ ທ຺ເວ ຕຖາຄຕາ ເອກກ຺ຂເຓ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອເກນປິ ຕາວ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທນ ອຍໍ ໂລໂກ ໂອຠາສຊາໂຕ, ຍທິ ທຸຕິໂຍປິ ພຸທ຺ໂຘ ຠເວຍ຺ຍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຠາຍ ອຍໍ ໂລໂກ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ໂອຠາສຊາໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ໂອວທມານາ ຈ ທ຺ເວ ຕຖາຄຕາ ສຸຂໍ ໂອວເທຍ຺ຍຸໍ, ອນຸສາສມານາ ຈ ສຸຂໍ ອນຸສາເສຍ຺ຍຸໍ. ຕຕ຺ຖ ເມ ກາຣຓໍ ເທເສຫິ, ຍຖາຫໍ ນິສ຺ສໍສໂຍ ຠເວຍ຺ຍນ຺ຕິ’’.

‘‘ອຍໍ, ມຫາຣາຊ, ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ເອກພຸທ຺ຘຘາຣຓີ, ເອກສ຺ເສວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ຘາເຣຕິ. ຍທິ ທຸຕິໂຍ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນາຍໍ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ຘາເຣຍ຺ຍ, ຈເລຍ຺ຍ ກມ຺ເປຍ຺ຍ ນເມຍ຺ຍ ໂອນເມຍ຺ຍ ວິນເມຍ຺ຍ ວິກິເຣຍ຺ຍ ວິຘເມຍ຺ຍ ວິທ຺ຘໍເສຍ຺ຍ, ນ ຐານມຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ.

‘‘ຍຖາ, ມຫາຣາຊ, ນາວາ ເອກປຸຣິສສນ຺ຘາຣຓີ ຠເວຍ຺ຍ. ເອກສ຺ມິໍ ປຸຣິເສ ອຠິຣູຬ຺ເຫ ສາ ນາວາ ສມຸປາທິກາ ຠເວຍ຺ຍ. ອຖ ທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຕາທິໂສ ອາຍຸນາ ວຓ຺ເຓນ ວເຍນ ປມາເຓນ ກິສຖູເລນ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄນ, ໂສ ຕໍ ນາວໍ ອຠິຣຸເຫຍ຺ຍ. ອປິ ນຸ ສາ, ມຫາຣາຊ, ນາວາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຘາເຣຍ຺ຍາຕິ? ນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຈເລຍ຺ຍ ກມ຺ເປຍ຺ຍ ນເມຍ຺ຍ ໂອນເມຍ຺ຍ ວິນເມຍ຺ຍ ວິກິເຣຍ຺ຍ ວິຘເມຍ຺ຍ ວິທ຺ຘໍເສຍ຺ຍ, ນ ຐານມຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ໂອສີເທຍ຺ຍ ອຸທເກຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ອຍໍ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ເອກພຸທ຺ຘຘາຣຓີ, ເອກສ຺ເສວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ຘາເຣຕິ, ຍທິ ທຸຕິໂຍ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນາຍໍ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ຘາເຣຍ຺ຍ, ຈເລຍ຺ຍ…ເປ… ນ ຐານມຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ.

‘‘ຍຖາ ວາ ປນ, ມຫາຣາຊ, ປຸຣິໂສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ຉາເທນ຺ຕໍ ຍາວ ກຓ຺ຐມຠິປູຣຍິຕ຺ວາ. ໂສ ຘາໂຕ ປີຓິໂຕ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ນິຣນ຺ຕໂຣ ຕນ຺ທິກໂຕ ອໂນນມິຕທຓ຺ຑຊາໂຕ ປຸນເທວ ຕຕ຺ຕກໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ. ອປິ ນຸ ໂຂ ໂສ, ມຫາຣາຊ, ປຸຣິໂສ ສຸຂິໂຕ ຠເວຍ຺ຍາຕິ? ນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສກິໍຠຸຕ຺ໂຕວ ມເຣຍ຺ຍາຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ອຍໍ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ເອກພຸທ຺ຘຘາຣຓີ…ເປ… ນ ຐານມຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ.

‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ ນາຄເສນ, ອຕິຘມ຺ມຠາເຣນ ປຖວິ ຈລຕີຕິ? ອິຘ, ມຫາຣາຊ, ທ຺ເວ ສກຏາ ຣຕນປຣິປູຣິຕາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ ຍາວ ມຸຂສມາ. ເອກສ຺ມາ ສກຏໂຕ ຣຕນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ສກເຏ ອາກິເຣຍ຺ຍຸໍ, ອປິ ນຸ ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ສກຏໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສກຏານໍ ຣຕນໍ ຘາເຣຍ຺ຍາຕິ? ນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ນາຠິປິ ຕສ຺ສ ຜເລຍ຺ຍ, ອຣາປິ ຕສ຺ສ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເນມີປິ ຕສ຺ສ ໂອປເຕຍ຺ຍຸໍ, ອກ຺ໂຂປິ ຕສ຺ສ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ກິໍ ນຸ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ອຕິຣຕນຠາເຣນ ສກຏໍ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ? ອາມ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ອຕິຘມ຺ມຠາເຣນ ປຖວີ ຈລຕີຕິ.

‘‘ອປິ ຈ, ມຫາຣາຊ, ອິມໍ ກາຣຓໍ ພຸທ຺ຘພລປຣິທີປນາຍ ໂອສາຣິຕໍ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣູປໍ ກາຣຓໍ ສຸໂຓຫິ, ເຍນ ກາຣເຓນ ທ຺ເວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເອກກ຺ຂເຓ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຍທິ, ມຫາຣາຊ, ທ຺ເວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ປຣິສາຍ ວິວາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ, ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ’ຕິ ອຸຠໂຕປກ຺ຂຊາຕາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ຍຖາ, ມຫາຣາຊ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ພລວາມຈ຺ຈານໍ ປຣິສາຍ ວິວາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອມຈ຺ໂຈ ອມ຺ຫາກໍ ອມຈ຺ໂຈ’ຕິ ອຸຠໂຕປກ຺ຂຊາຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຍທິ ທ຺ເວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ປຣິສາຍ ວິວາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ, ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ’ຕິ ອຸຠໂຕປກ຺ຂຊາຕາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ອິທໍ ປຐມໍ ກາຣຓໍ ສຸໂຓຫິ, ເຍນ ກາຣເຓນ ທ຺ເວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເອກກ຺ຂເຓ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

‘‘ອປຣມ຺ປິ, ມຫາຣາຊ, ອຸຕ຺ຕຣິໍ ກາຣຓໍ ສຸໂຓຫິ, ເຍນ ກາຣເຓນ ທ຺ເວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເອກກ຺ຂເຓ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຍທິ, ມຫາຣາຊ, ທ຺ເວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ອຄ຺ໂຄ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຍໍ ວຈນໍ, ຕໍ ມິຈ຺ຉາ ຠເວຍ຺ຍ. ເຊຏ຺ໂຐ ພຸທ຺ໂຘຕິ…ເປ… ເສຏ຺ໂຐ ພຸທ຺ໂຘຕິ. ວິສິຏ຺ໂຐ ພຸທ຺ໂຘຕິ, ອຸຕ຺ຕໂມ ພຸທ຺ໂຘຕິ, ປວໂຣ ພຸທ຺ໂຘຕິ, ອສໂມ ພຸທ຺ໂຘຕິ, ອສມສໂມ ພຸທ຺ໂຘຕິ, ອປ຺ປຏິສໂມ ພຸທ຺ໂຘຕິ, ອປ຺ປຏິຠາໂຄ ພຸທ຺ໂຘຕິ, ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຍໍ ວຈນໍ, ຕໍ ມິຈ຺ຉາ ຠເວຍ຺ຍ. ອິມມ຺ປິ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉ, ເຍນ ກາຣເຓນ ທ຺ເວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ເອກກ຺ຂເຓ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

‘‘ອປິຈ, ມຫາຣາຊ, ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຠາວປກຕິກາ ເອສາ, ຍໍ ເອໂກເຍວ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ກາຣຓມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ, ມຫາຣາຊ, ຍໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ເອກໍເຍວ ໂຫຕິ. ປຖວີ, ມຫາຣາຊ, ມຫນ຺ຕີ, ສາ ເອກາເຍວ. ສາຄໂຣ ມຫນ຺ໂຕ, ໂສ ເອໂກເຍວ. ສິເນຣຸ ຄິຣິຣາຊ ມຫນ຺ໂຕ, ໂສ ເອໂກເຍວ. ອາກາໂສ ມຫນ຺ໂຕ, ໂສ ເອໂກເຍວ. ສກ຺ໂກ ມຫນ຺ໂຕ, ໂສ ເອໂກເຍວ. ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫນ຺ໂຕ, ໂສ ເອໂກເຍວ. ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ມຫນ຺ໂຕ, ໂສ ເອໂກເຍວ. ຍຕ຺ຖ ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎສໍ ໂອກາໂສ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເອໂກເຍວ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ສຸກຖິໂຕ, ຠນ຺ເຕ ນາຄເສນ, ປຎ຺ໂຫ ໂອປມ຺ເມຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ.

ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ. ເຫຏ຺ຐາ ອິມິນາວ ປເທນ ທສ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສານິ ຄຫິຕານິ, ຕານິປິ ເອກຈກ຺ກວາເຬເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ປນ ວາຣິເຕ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວາຣິຕເມວ ໂຫຕິ.

ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໕. ອຏ຺ຐານປາຬິ

(໑໕) ໒. ອຏ຺ຐານປາຬິ-ທຸຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໒໗໘. ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈກ຺ກຣຕນປາຕຸຠາວໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຸພ຺ພໍ, ຕສ຺ເສວ ອນ຺ຕຣຘານໂຕ ປຈ຺ຉາ ຈຣິມໍ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘານໍ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ກາລກິຣິຍາຍ ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວາ. ອນ຺ຕຣຘາຍມານຎ຺ຈ ປນ ຕໍ ກາລກິຣິຍໂຕ ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ປາຕຸຠາໂວ ອວາຣິໂຕ.

ກສ຺ມາ ປນ ເອກຈກ຺ກວາເຬ ທ຺ເວ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ວິວາທຸປຈ຺ເຉທໂຕ, ອຈ຺ຉຣິຍຠາວໂຕ, ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ມຫານຸຠາວໂຕ ຈ. ທ຺ວີສຸ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ມຫນ຺ໂຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ມຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ວິວາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ທີເປ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ເອກສ຺ມິໍ ທີເປ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ອນຈ຺ຉຣິໂຍ ຠເວຍ຺ຍ. ໂຍ ຈາຍໍ ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ທ຺ວິສຫສ຺ສທີປປຣິວາເຣສຸ ຈຕູສຸ ມຫາທີເປສຸ ອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທານສມຕ຺ໂຖ ມຫານຸຠາໂວ, ໂສປິ ປຣິຫາເຍຖ. ອິຕິ ວິວາທຸປຈ຺ເຉທໂຕ ອຈ຺ຉຣິຍຠາວໂຕ ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ມຫານຸຠາວໂຕ ຈ ນ ເອກຈກ຺ກວາເຬ ທ຺ເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

໒໗໙. ຍໍ ອິຕ຺ຖີ ອຣຫໍ ອສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ໂລກນິຕ຺ຖຣຓສມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘຠາໂວ, ປຓິຘານມຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຫຕຸ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ;

ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຘິກາໂຣ ຈ ຉນ຺ທຕາ;

ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມສໂມຘານາ, ອຠິນີຫາໂຣ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙) –

ອິມານິ ຫິ ປຓິຘານສມ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓານິ. ອິຕິ ປຓິຘານມ຺ປິ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກຸໂຕ ພຸທ຺ຘຠາໂວຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ອິຕ຺ຖີ ອຣຫໍ ອສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພາກາຣປຣິປູໂຣວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣເມວ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ປຸຣິໂສວ ອຣຫໍ ໂຫຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ນ ອິຕ຺ຖີ.

໒໘໐. ຣາຊາ ອສ຺ສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີຕິອາທີສຸປິ ຍສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິຍາ ໂກໂສຫິຕວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫຕາທີນໍ ອຠາເວນ ລກ຺ຂຓານິ ນ ປຣິປູຣນ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິຣຕນາຠາເວນ ສຕ຺ຕຣຕນສມງ຺ຄິຕາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສພ຺ພມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ອຘິໂກ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ ຍໍ ອິຕ຺ຖີ ຣາຊາ ອສ຺ສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘໑. ຍສ຺ມາ ຈ ສກ຺ກຕ຺ຕາທີນິ ຕີຓິ ຐານານິ ອຸຕ຺ຕມານິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຎ຺ຈ ຫີນໍ, ຕສ຺ມາ ຈສ຺ສາ ສກ຺ກຕ຺ຕາທີນິປິ ປຏິສິທ຺ຘານິ.

ນນຸ ຈ ຍຖາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ, ເອວໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຍໍ ປຸຣິໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕໍ ກາເຣຍ຺ຍ, ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ. ໂນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ອິຘ ປຸຣິສສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອິຕ຺ຖີ ຈ ອິຘ ຌານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ນ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ. ປຸຣິໂສ ປນ ຕຕ຺ຖ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສມາເນປິ ເຈຕ຺ຖ ອຸຠຍລິງ຺ຄາຠາເວ ປຸຣິສສຓ຺ຐານາວ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ, ນ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານາ. ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕເມເວຕໍ.

໒໘໔. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສາຕິອາທີສຸ ຍຖາ ນິມ຺ພພີຊໂກສາຕກິພີຊາທີນິ ມຘຸຣໍ ຜລໍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ອສາຕໍ ອມຘຸຣເມວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ມຘຸຣໍ ວິປາກໍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ອມຘຸຣເມວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ອຸຈ຺ຉຸພີຊສາລິພີຊາທີນິ ມຘຸຣໍ ສາທຸຣສເມວ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ນ ອສາຕໍ ກຏຸກໍ. ເອວໍ ກາຍສຸຈຣິຕາທີນິ ມຘຸຣເມວ ວິປາກໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ນ ອມຘຸຣໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຍາທິສໍ ວປເຕ ພີຊໍ, ຕາທິສໍ ຫຣເຕ ຜລໍ;

ກລ຺ຍາຓກາຣີ ກລ຺ຍາຓໍ, ປາປກາຣີ ຈ ປາປກ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໖);

ຕສ຺ມາ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໙໐-໒໙໕. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສມງ຺ຄີຕິອາທີສຸ ສມງ຺ຄີຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ ສມງ຺ຄິຕາ – ອາຍູຫນສມງ຺ຄິຕາ, ເຈຕນາສມງ຺ຄິຕາ, ກມ຺ມສມງ຺ຄິຕາ, ວິປາກສມງ຺ຄິຕາ, ອຸປຏ຺ຐານສມງ຺ຄິຕາຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂເຓ ອາຍູຫນສມງ຺ຄິຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ເຈຕນາສມງ຺ຄິຕາ. ຍາວ ປນ ສຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕາວ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ອຸປຈິຕເຈຕນາຍ ສມງ຺ຄິຕາຍ ເຈຕນາສມງ຺ຄິໂນຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອສາ ເຈຕນາສມງ຺ຄິຕາ. ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕາວ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ອຸປຈິຕໍ ວິປາກາຣຫໍ ກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກມ຺ມສມງ຺ຄິໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອສາ ກມ຺ມສມງ຺ຄິຕາ. ວິປາກສມງ຺ຄິຕາ ວິປາກກ຺ຂເຓເຍວ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍາວ ປນ ສຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕາວ ເຕສໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ອຄ຺ຄິຊາລາໂລຫກຸມ຺ຠິອາທີຫິ ອຸປຏ຺ຐານາກາເຣຫິ ນິຣໂຍ, ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊມານານໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ, ເທເວສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂວິມານາທີຫິ ອຸປຏ຺ຐານາກາເຣຫິ ເທວໂລໂກຕິ ເອວໍ ອຸປປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອິຕິ ເນສໍ ອິມິນາ ອຸປປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕອຸປຏ຺ຐາເນນ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕາ ອຸປຏ຺ຐານສມງ຺ຄິຕາ ນາມ. ສາ ຈລຕິ, ເສສາ ນິຈ຺ຈລາ. ນິຣເຍ ຫິ ອຸປຏ຺ຐິເຕປິ ເທວໂລໂກ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເທວໂລເກ ອຸປຏ຺ຐິເຕປິ ນິຣໂຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ມນຸສ຺ສໂລເກ ອຸປຏ຺ຐິເຕປິ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍາ ຈ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍປິ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ອຸປຏ຺ຐາຕິເຍວ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ໂສຓຄິຣິປາເທ ກິຣ ອເຈລວິຫາເຣ ໂສຓຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ເອໂກ ຘມ຺ມກຖິໂກ. ຕສ຺ສ ປິຕາ ສຸນຂວາຊິໂກ ນາມ ອໂຫສິ, ເຖໂຣ ຕໍ ປຏິພາຫນ຺ໂຕປິ ສໍວເຣ ຐເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ນສ຺ສິ ວຣາໂກ’’ຕິ ມຫລ຺ລກກາເລ ອກາມກໍ ນໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕສ຺ສ ຄິລານເສຍ຺ຍາຍ ນິປນ຺ນສ຺ສ ນິຣໂຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສຓຄິຣິປາທໂຕ ມຫນ຺ຕາ ສຸນຂາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຂາທິຕຸກາມາ ວິຍ ສມ຺ປຣິວາເຣສຸໍ. ໂສ ມຫາຠຍຠີໂຕ ‘‘ວາເຣຫິ, ຕາຕ ໂສຓ, ວາເຣຫິ, ຕາຕ ໂສຓາ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ມຫາເຖຣາຕິ? ນ ປສ຺ສສິ, ຕາຕາຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສຓຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ມາທິສສ຺ສ ປິຕາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ປຕິຏ຺ຐາສ຺ສ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມເຓເຣຫິ ນານາປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄເຓສຸ ຕລສນ຺ຖຣຓປູຊໍ ອາສນປູຊຎ຺ຈ ກາເຣຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ມຎ຺ຈເກນ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ຫຣິຕ຺ວາ ມຎ຺ເຈ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ, ມຫາເຖຣ, ປູຊາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕາ, ‘ອຍໍ ເມ ຠຄວາ ທຸຄ຺ຄຕປຓ຺ຓາກາໂຣ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ມຫາເຖໂຣ ປູຊໍ ທິສ຺ວາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທສິ. ຕາວເທວສ຺ສ ເທວໂລໂກ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ນນ຺ທນວນ-ຈິຕ຺ຕລຕາວນ-ມິສ຺ສກວນ-ຜາຣຸສກວນ-ວິມານານິ ເຈວ ເທວນາຏການິ ຈ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕານິ ວິຍ ອເຫສຸໍ. ໂສ ‘‘ອເປຖ, ໂສຓ, ອເປຖ, ໂສຓາ’’ຕິ ເຖຣໍ ອາຫ. ກິມິທໍ, ມຫາເຖຣາຕິ? ເອຕາ ເຕ ມາຕໂຣ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ສຄ຺ໂຄ ອຸປຏ຺ຐິໂຕ ມຫາເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐານສມງ຺ຄິຕາ ຈລຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕາສຸ ສມງ຺ຄິຕາສຸ ອິຘ ອາຍູຫນເຈຕນາກມ຺ມ-ສມງ຺ຄິຕາວເສນ ‘‘ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສມງ຺ຄີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ເອເກ ອາຈຣິຍາ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ກມ຺ມໍ ອາຍູຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ຕສ຺ສ ສຄ຺ໂຄ ວາຣິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ອາຍູຫິຕກມ຺ມໍ ນາມ ວິປາກວາຣໍ ລຠນ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ ອລຠນ຺ຕມ຺ປິ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ກມ຺ມໍ ວິປາກວາຣໍ ລຠຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ຕສ຺ສ ສຄ຺ໂຄ ວາຣິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ອຏ຺ຐານປາຬິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖. ເອກຘມ຺ມປາຬິ

(໑໖) ໑. ເອກຘມ຺ມປາຬິ-ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໒໙໖. ເອກຘມ຺ມປາຬິຍໍ ເອກຘມ຺ໂມຕິ ເອກສຠາໂວ. ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາຕິ ເອກນ຺ເຕນ ວຏ຺ເຏ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນຕ຺ຖາຍ. ວິຣາຄາຍາຕິ ວຏ຺ເຏ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ, ຣາຄາທີນໍ ວາ ກິເລສານໍ ວິຣຊ຺ຊນາຍ ວິຄມາຍ. ນິໂຣຘາຍາຕິ ຣາຄາທີນໍ ນິໂຣຘາຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣຓຕ຺ຖາຍ, ວຏ຺ຏສ຺ເສວ ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ. ອຸປສມາຍາຕິ ກິເລສວູປສມນຕ຺ຖາຍ, ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຠິຊານນຕ຺ຖາຍ. ສມ຺ໂພຘາຍາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ, ‘‘ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໑; ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ ໑໒໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓຕ຺ຖາຍ.

ອິຕິ ຠຄວາ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ ປເທຫິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສິ. ກສ຺ມາ? ມຫາຊນສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ວິສກຓ຺ຏກວາຓິໂຊ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຓິຍສ຺ສ. ວິສກຓ຺ຏກວາຓິໂຊ ນາມ ຄຸຬວາຓິໂຊ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ກິຣ ຄຸຬຜາຓິຕຂຓ຺ຑສກ຺ກຣາທີນິ ສກເຏນາທາຍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ວິສກຓ຺ຏກໍ ຄຓ຺ຫຖ, ວິສກຓ຺ຏກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຄາມິກາ ‘‘ວິສໍ ນາມ ກກ຺ຂຬໍ ໂຆຣໍ. ໂຍ ນໍ ຂາທຕິ, ໂສ ມຣຕິ. ກຓ຺ຏກມ຺ປິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມາເຣຕິ, ອຸໂຠເປເຕ ກກ຺ຂຬາ. ໂກ ເອຕ຺ຖ ອານິສໍໂສ’’ຕິ ເຄຫທ຺ວາຣານິ ຖເກສຸໍ, ທາຣເກ ຈ ປລາເປສຸໍ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ວາຓິໂຊ ‘ອໂວຫາຣກຸສລາ ອິເມ ຄາມິກາ, ຫນ຺ທ ເນ ອຸປາເຍນ ຄາຫາເປມີ’’ຕິ ‘‘ອຕິມຘຸຣໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອຕິສາທຸໍ ຄຓ຺ຫຖ, ຄຸຬໍ ຜາຓິຕໍ ສກ຺ກຣໍ ສມຄ຺ຆໍ ລພ຺ຠຕິ, ກູຏມາສກກູຏກຫາປຓາທີຫິ ວາປິ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຄາມິກາ ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາ ວຄ຺ຄວຄ຺ຄາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫຸມ຺ປິ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ.

ຕຕ຺ຖ ວິສກຓ຺ຏກວາຓິຊສ຺ສ ‘‘ວິສກຓ຺ຏກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆສນໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານກຖນໍ, ວິສກຓ຺ຏເກ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫກຣຓໍ ວິຍ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ ປເທຫິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓເນນ ຕສ຺ສ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫກຣຓໍ.

ກຕໂມ ເອກຘມ຺ໂມຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕີຕິ ພຸທ຺ຘໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕໍ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ວິປສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ກຖໍ? ຍທາ ຫິ ອສຸຠາຣມ຺ມເຓສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອຸປຫຎ຺ຎຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕິ ນິຣສ຺ສາໂທ ໂຫຕິ, ວີຖິໍ ນປ຺ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ກູຏໂຄໂຓ ວິຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຘາວຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອສ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຫາຍ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ພຸທ຺ຘໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ປສີທຕິ, ວິນີວຣໂຓ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອວໍ ທເມຕ຺ວາ ປຸນ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານໍເຍວ ມນສິ ກໂຣຕິ. ກຖໍ? ຍຖາ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ກູຏາຄາຣກຓ຺ຓິກຕ຺ຖາຍ ມຫາຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ສາຂາປລາສຈ຺ເຉທນມຕ຺ເຕເນວ ຜຣສຸຘາຣາຍ ວິປນ຺ນາຍ ມຫາຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕປິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາວ ກມ຺ມາຣສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຂິຓໍ ຜຣສຸໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ. ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂສ ເອວໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິທເມຕ຺ວາ ປຸນ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອສຸຠາຣມ຺ມຓໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຌານງ຺ຄານິ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ເອວໍ ຕາວ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ.

ຍທາ ປເນສ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ອຍໍ ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາຕິອາທິນາ ນເຍນ ອນຸສ຺ສຣິ, ອິຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ປຸຣິໂສ ນຸ ໂຂ ເທວມນຸສ຺ສມາຣພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ, ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປນ ຈິຕ຺ຕເມວ ອນຸສ຺ສຣີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປເນຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘໂຕ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສຫຊາຕາ ຜສ຺ສາທໂຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອຣູປຎ຺ຈ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາຠູຕານິ, ຕານິ ອຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕານິ ເສສອຸປາທາຣູປານິ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ຣູປໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ຣູປໍ ປຸຣິມຎ຺ຈ ອຣູປ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ຣູປາຣູປໍ, ປເຠທໂຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ປຸນ ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ ປຎ຺ຈເປເຕ ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ປຠາວິກາ ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ສາ ນິໂຣໂຘ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສຈ຺ຈານິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕທາສ຺ສ ອິມໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິປສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຍໍ ໂຂຕິອາທິ ອປ຺ປນາວາໂຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໙໗. ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ໂຖ – ຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິ, ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທິຘມ຺ມຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສງ຺ຆໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ສງ຺ຆານຸສ຺ສຕິ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທິສງ຺ຆຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສີລໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ສີລານຸສ຺ສຕິ, ອຂຓ຺ຑຕາທິສີລຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຈາຄໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ຈາຄານຸສ຺ສຕິ, ມຸຕ຺ຕຈາຄຕາທິຈາຄຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເທວຕາ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ເທວຕານຸສ຺ສຕິ, ເທວຕາ ສກ຺ຂິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘາທິຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອານາປາເນ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຕິ ອານາປານສ຺ສຕິ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ມຣຓໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຕິ ມຣຓສ຺ສຕິ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເກສາທິເຠທໍ ຣູປກາຍໍ ຄຕາ, ກາເຍ ວາ ຄຕາຕິ ກາຍຄຕາ, ກາຍຄຕາ ຈ ສາ ສຕິ ຈາຕິ ກາຍຄຕາສຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຣສ຺ສໍ ອກຕ຺ວາ ກາຍຄຕາສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເກສາທິກາຍໂກຏ຺ຐາສນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸປສມໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ອຸປສມານຸສ຺ສຕິ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂູປສມາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທຸວິໂຘ ວາ ອຸປສໂມ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປສໂມ ຈ ຂຍູປສໂມ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປສໂມ ນາມ ນິພ຺ພານໍ, ຂຍູປສໂມ ນາມ ມຄ຺ໂຄ. ເອວເມຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ອຸປສມໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຕິ ອຸປສມານຸສ຺ສຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ອິເມສຸ ທສສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ອານາປານສ຺ສຕິ ມຣຓສ຺ສຕິ ກາຍຄຕາສຕີຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ວິປສ຺ສນຕ຺ຖາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ເສສານິ ສຕ຺ຕ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖານິປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໖. ເອກຘມ຺ມປາຬິ

(໑໖) ໒. ເອກຘມ຺ມປາຬິ-ທຸຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໒໙໘. ທຸຕິເຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິວິຘາຍປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສາຕິ ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ.

໒໙໙. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ປຎ຺ຈວິຘາຍປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກສ຺ສາຕິ ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ.

໓໐໒. ອໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣຕິ ອນຸປາຍມນສິກາໂຣ.

໓໐໓. ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣຕິ ອຸປາຍມນສິກາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປນ ຍາວ ນິຍາໂມກ຺ກມນາ ປວຑ຺ຒຕິ. ນິຍາເມ ໂອກ຺ກນ຺ເຕ ວຑ຺ຒິຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປນ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ປວຑ຺ຒຕິ. ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕ຺ເຕ ວຑ຺ຒິຕາ ນາມ ໂຫຕິ.

໓໐໔. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມນ຺ນາຄຕາ ສຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກຈ຺ຈາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສຄ຺ຄາວຣຓາ ເຈວ ໂຫຕິ ມຄ຺ຄາວຣຓາ ຈ, ເອກຈ຺ຈາ ມຄ຺ຄາວຣຓາວ, ນ ສຄ຺ຄາວຣຓາ, ເອກຈ຺ຈາ ເນວ ສຄ຺ຄາວຣຓາ ນ ມຄ຺ຄາວຣຓາ. ຕຕ຺ຖ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິ, ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິ, ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐີຕິ ອຍໍ ຕິວິຘາ ສຄ຺ຄາວຣຓາ ເຈວ ໂຫຕິ ມຄ຺ຄາວຣຓາ ຈ. ທສວຕ຺ຖຸກາ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ມຄ຺ຄາວຣຓາວ ໂຫຕິ ນ ສຄ຺ຄາວຣຓາ. ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ເນວ ສຄ຺ຄາວຣຓາ ນ ມຄ຺ຄາວຣຓາ. ອິທໍ ປນ ວິຘານໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມນ຺ນາຄຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນ຺ຕມໂສ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໍ ອຸປາທາຍ ທິຏ຺ຐິ ນາມ ສຄ຺ຄໍ ອຸປເນຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເອກນ຺ຕໍ ນິຣຍສ຺ມິໍເຍວ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ມຸຄ຺ຄມາສປ຺ປມາຓາປິ ປາສາຓສກ຺ຂຣາ ອຸທເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປິລວມານາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເອກນ຺ຕໍ ເຫຏ຺ຐາວ ປວິສຕິ, ເອວເມວໍ ອນ຺ຕມໂສ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປິ ສຄ຺ຄໍ ອຸປເນຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເອກນ຺ຕໍ ອປາເຍສຸເຍວ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕີຕິ.

໓໐໕. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມສ຺ສກຕສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ຌານສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມສ຺ສກຕສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໍ ອາກຑ຺ຒຕິ, ຌານສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຣູປາຣູປຠເວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ເທຕິ, ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວຏ຺ຏໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິ, ຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຠວໍ ປຏິພາຫຕິ. ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກິໍ ກໂຣຕີຕິ? ສາປິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ນາກຑ຺ຒຕິ. ຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ ‘‘ສເຈ ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຠາວິຕາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ສເຈ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ສຕ຺ຕ ຠເວ ເທຕິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ເອວມຍໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ກຖິຕາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ໂລກິກາ ຠວນິປ຺ຜາທິກາວ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໐໖. ຍຎ຺ເຈວ ກາຍກມ຺ມໍ ຍຖາທິຏ຺ຐິ ສມຕ຺ຕໍ ສມາທິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາທິຏ຺ຐີຕິ ຍາ ຍາ ທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ອນຸຣູປໍ. ສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ສມາທິນ຺ນນ຺ຕິ ຄຫິຕໍ. ຕເທຕໍ ຍຖາທິຏ຺ຐິຍໍ ຐິຕກາຍກມ຺ມໍ, ທິຏ຺ຐິສຫຊາຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ທິຏ຺ຐານຸໂລມິກໍ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາຓໍ ຫນໂຕ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ ມິຈ຺ຉາຈາຣໍ ຈຣໂຕ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ’’ຕິ ຍໍ ເອວໍລທ຺ຘິກສ຺ສ ສໂຕ ປາຓາຕິປາຕ-ອທິນ຺ນາທານ-ມິຈ຺ຉາຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ອິທໍ ຍຖາທິຏ຺ຐິຍໍ ຐິຕກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ‘‘ປາຓໍ ຫນໂຕ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ ມິຈ຺ຉາຈາຣໍ ຈຣໂຕ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ’’ຕິ ອິມາຍ ປນ ລທ຺ຘິຍາ ອິມິນາ ທສ຺ສເນນ ສຫຊາຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ທິຏ຺ຐິສຫຊາຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ຕເທວ ປນ ສມຕ຺ຕໍ ສມາທິນ຺ນໍ ຄຫິຕໍ ປຣາມຏ຺ຐໍ ທິຏ຺ຐານຸໂລມິກໍ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ວຈີກມ຺ມາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຖາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປາຓໍ ຫນໂຕ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ ມິຈ຺ຉາຈາຣໍ ຈຣໂຕ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ກຕາ, ເອວໍ ວຈີກມ຺ມມໂນກມ຺ເມສຸ ‘‘ມຸສາ ຠຓໂຕ, ປິສຸຓໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ, ຜຣຸສໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ຜໍ ປລປນ຺ຕສ຺ສ, ອຠິຊ຺ຌາລຸໂນ, ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ຈ ສໂຕ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ຍາ ຈ ເຈຕນາຕິອາທີສຸ ທິຏ຺ຐິສຫຊາຕາວ ເຈຕນາ ເຈຕນາ ນາມ, ທິຏ຺ຐິສຫຊາຕາວ ປຕ຺ຖນາ ປຕ຺ຖນາ ນາມ, ເຈຕນາປຕ຺ຖນານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐປນາ ປຓິຘິ ນາມ, ເຕຫິ ປນ ເຈຕນາທີຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຜສ຺ສາທໂຍ ສງ຺ຂາຣາ ນາມ. ທິຏ຺ຐິ ຫິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາປິກາຕິ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ປາປິກາ ລາມິກາ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຣປິຕໍ. ອຸປາທິຍຕີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ກຏຸກຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ.

‘‘ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສູເປໂຕ, ອມ຺ໂພຍໍ ອຫຸວາ ປຸເຣ;

ຕເມວ ປູຊໍ ລຠມາໂນ, ເກນມ຺ໂພ ກຏຸກປ຺ຜໂລ.

‘‘ປຸຈິມນ຺ທປຣິວາໂຣ, ອມ຺ໂພ ເຕ ທຘິວາຫນ;

ມູລໍ ມູເລນ ສໍສຏ຺ຐໍ, ສາຂາ ສາຂາ ນິເສວເຣ;

ອສາຕສນ຺ນິວາເສນ, ເຕນມ຺ໂພ ກຏຸກປ຺ຜໂລ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໗໑-໗໒) –

ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ຫິ ອິຘາປິ ກຏຸກນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຕກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສາຕຕ຺ຕາຍາຕິ ອມຘຸຣຕ຺ຕາຍ.

ອິມສ຺ມິ ປນ ພີຊູປມສຸຕ຺ເຕ ‘‘ທິຏ຺ຐີຕິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ຄຫິຕາ’’ຕິ ໂປຣາຓກຕ຺ເຖຣາ ອາຫໍສຸ. ຕໍ ປນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພານິປິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ຄຫິຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນນ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ, ອທິນ຺ນາທານາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ, ມິຈ຺ຉາຈາຣາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍຖາທິຏ຺ຐິຍໍ ຐິຕກາຍກມ຺ມາທີນິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອິຘ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຫຊາຕາ ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐປນາວ ປຕ຺ຖນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປເນຕ຺ຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ກຖິຕາ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ທຸຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໖. ເອກຘມ຺ມປາຬິ

(໑໖) ໓. ເອກຘມ຺ມປາຬິ-ຕຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໐໘. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກຕິ ອຍາຖາວທິຏ຺ຐິໂກ. ວິປຣີຕທສ຺ສໂນຕິ ຕາເຍວ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ວິປຣີຕທສ຺ສໂນ. ສທ຺ຘມ຺ມາ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ທສອກຸສລກມ຺ມປຖສງ຺ຂາເຕ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ເອກປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເຈຕ຺ຖ ຉຫິ ສຕ຺ຖາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເທວທຕ຺ໂຕ ຈ ອຎ຺ເຎ ຈ ເອວຣູປາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໐໙. ທຸຕິເຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂກຕິ ຍາຖາວທິຏ຺ຐິໂກ. ອວິປຣີຕທສ຺ສໂນຕິ ຕາເຍວ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອວິປຣີຕທສ຺ສໂນ. ອສທ຺ຘມ຺ມາຕິ ທສອກຸສລກມ຺ມປຖໂຕ. ສທ຺ຘມ຺ເມຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖສງ຺ຂາເຕ ສທ຺ຘມ຺ເມ. ເອກປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເຈຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ໂຕຕິ ເອວມາທໂຍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ພຸທ຺ໂຘ ເຈວ ພຸທ຺ຘສາວກາ ຈ.

໓໑໐. ຕຕິເຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານີຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປຣມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ. ປຎ຺ຈ ຫິ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານິ ມຫາສາວຊ຺ຊານິ ນາມ, ເຕຫິປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເຍວ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກສ຺ມາ? ເຕສຎ຺ຫິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານິ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ສງ຺ຆເຠທກມ຺ມມ຺ປິ ນິຣເຍ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກເມວ ໂຫຕິ. ເອວເມເຕສໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ, ໂກຏິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ສາ ຫິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ມູລໍ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ. ເຍ ຕສ຺ສ ໂສຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເຕປິ ວິປ຺ປຏິປາເທຕິ. ຕາຍ ຈ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ເນວ ສຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຖິ ນ ມຄ຺ໂຄ. ກປ຺ປວິນາເສ ມຫາຊເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ເຕປິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ຕຕ຺ຖ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິຈກ຺ກວາເຬ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ກິໍ ປນ ປິຏ຺ຐິຈກ຺ກວາຬໍ ນ ຌາຍຕີຕິ? ຌາຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຌາຍມາເນປິ ເອສ ອາກາເສ ເອກສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ປຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໑໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ມກ຺ຂລີຕິ ‘‘ມາ ຂລີ’’ຕິ ວຈນໍ ອຸປາທາຍ ເອວໍລທ຺ຘນາໂມ ຕິຕ຺ຖກໂຣ. ນທີມຸເຂຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນທີນໍ ສມາຄຕຏ຺ຐາເນ. ເທສນາມຕ຺ຕເມເວຕໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ກນ຺ທຣານໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸທການໍ, ສມຸທ຺ທສ຺ສ ຈ, ໂລຓິຍາ ຈ, ສມຸທ຺ທສ຺ສ ຈ ນທິຍາ ຈາຕິ ເອເຕສມ຺ປິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສມາຄຕຏ຺ຐານໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕຖາຣູປໍ ອຸທກໍ. ຂິປນ຺ຕິ ກຸມິນໍ. ອຸຑ຺ເຑຍ຺ຍາຕິ ໂອຑ຺ເຑຍ຺ຍ. ມນຸສ຺ສາ ຫິ ນເຬຫິ ວາ ອຸຈ຺ຉູຫິ ວາ ເວຬູຫິ ວາ ປລາສນ຺ຕິສລາກາຍ ວາ ເອກໍ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາ ກຸມ຺ເຠ ຄຓ຺ຫນປ຺ປມາຓກຸມິນໍ ກຕ຺ວາ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ໂຍຕ຺ເຕນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນທີມຸຂໍ ເນຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ຂາຓຸເກ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂຍຕ຺ເຕຫິ ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ຂຸທ຺ທກສ຺ສ ມຈ຺ຉສ຺ສາປິ ໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ. ອນຍາຍາຕິ ອວຑ຺ຒິຍາ. ພ຺ຍາສນາຍາຕິ ວິນາສາຍ. ມກ຺ຂລິ ໂມຆປຸຣິໂສຕິ ອຍໍ ມກ຺ຂລິ ໂຄສາໂລ ຕຸຈ຺ຉປຸຣິໂສ. ມນຸສ຺ສຂິປ຺ປໍ ມຎ຺ເຎ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂຄມນມຄ຺ເຄ ຕຕ຺ຖ ຄມນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ມນຸສ຺ສກຸມິນໍ ວິຍ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ.

໓໑໒. ປຎ຺ຈມາທີສຸ ທຸຣກ຺ຂາເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມວິນເຍຕິ ທຸຣກ຺ຂາຕຘມ຺ມວິນໂຍ ນາມ ພາຫິຣກສາສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ຖາປິ ອສພ຺ພຎ຺ຎູ ໂຫຕິ, ຘມ຺ໂມປິ ທຸຣກ຺ຂາໂຕ, ຄໂຓປິ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ. ໂຍ ຈ ສມາທເປຕີຕິ ໂຍ ອາຈຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ສມາທເປຕິ. ຍຎ຺ຈ ສມາທເປຕີຕິ ຍໍ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ສມາທເປຕິ. ໂຍ ຈ ສມາທປິໂຕ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ອາຈຣິເຍນ ສມາທປິໂຕ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຖາຠາວາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວນ຺ຕີຕິ ສມາທປໂກ ຫິ ປາຓາຕິປາຕາທີສຸ ຊງ຺ຆສຕໍ ສມາທເປນ຺ໂຕ ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກຸສເລນ ສມກເມວ ອກຸສລໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ສພ຺ເພ ເຕ ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວນ຺ຕີ’’ຕິ.

໓໑໓. ສ຺ວາກ຺ຂາເຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອກ຺ຂາເຕ ສຸເທສິເຕ. ເອວຣູເປ ຫິ ຘມ຺ມວິນເຍ ສຕ຺ຖາ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ໂຫຕິ, ຘມ຺ໂມ ຈ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ, ຄໂຓ ຈ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ. ສພ຺ເພ ເຕ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວນ຺ຕີຕິ ສມາທປໂກ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ເຐ ທິສ຺ວາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ສມາທເປນ຺ໂຕ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທາຍການໍ ກຸສເລນ ສມກໍ ກຸສລໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວນ຺ຕີ’’ຕິ.

໓໑໔. ທາຍເກນ ມຕ຺ຕາ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ທາຍກປຸຄ຺ຄເລນ ປມາຓໍ ຊານິຕພ຺ພໍ, ປມາເຓນ ທາຕພ຺ພໍ, ປູເຣຕ຺ວາ ອຕິເຣກໍ ນ ທາຕພ຺ພໍ. ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫິ ອວຕ຺ວາ ປມາຓວເສນ ໂຖກໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ປູເຣຕ຺ວາ ອຕິເຣເກ ທິນ຺ເນປິ ຫິ ອຕິເຣກາ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິ ວາ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິ ວາ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິ ວາ ນຕ຺ຖິ. ໂນ ປຏິຄ຺ຄາຫເກນາຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ປນ ມຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສ ຫິ ມຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ປູເຣຕພ຺ພາ ມຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓມູລິກາ ອປ຺ປິຈ຺ຉປຏິປທາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຕ຺ຕກໍ ປນ ລຠຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕິເຣກຄ຺ຄຫຓມູລໍ ຫິສ຺ສ ປຸຕ຺ຕທາຣຠຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ.

໓໑໕. ປຏິຄ຺ຄາຫເກນ ມຕ຺ຕາ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກປຸຄ຺ຄເລນ ປມາຓໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ເຕນ ຫິ ທາຍກສ຺ສ ວໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອຕ຺ຕໂນ ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ຫິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ພຫຸ ໂຫຕິ, ທາຍໂກ ອປ຺ປໍ ທາຕຸກາໂມ, ທາຍກສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອປ຺ໂປ, ທາຍໂກ ພຫຸໍ ທາຕຸກາໂມ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມປິ ພຫຸ, ທາຍໂກປິ ພຫຸໍ ທາຕຸກາໂມ, ອຕ຺ຕໂນ ຖາມໍ ຎຕ຺ວາ ປມາເຓເນວ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ມຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຫິ ອປ຺ປິຈ຺ຉປຏິປທໍ ປູເຣຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ລາໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ລາໂຠ ຖາວໂຣວ ໂຫຕິ. ອປ຺ປສນ຺ນາ ປສີທນ຺ຕິ, ປສນ຺ນາປິ ຠິຍ຺ໂຍ ປສາທມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ມຫາຊນສ຺ສ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ ໂຫຕິ, ສາສນໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ກໂຣຕິ.

ຕຕ຺ຣິມານິ ວຕ຺ຖູນິ – ໂຣຫຓຊນປເທ ກິຣ ກຸຏິມ຺ພິຍວິຫາເຣ ເອໂກ ທຫໂຣ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂສມເຍ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ເອກສ຺ສ ກມ຺ມກາຣສ຺ສ ເຄເຫ ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ກຏຈ຺ຉຸຠຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນຕ຺ຖາຍ ຈ ກຏຈ຺ຉຸຠຕ຺ຕເມວ ລຠຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ເຄເຫ ເອກໍ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ທິສ຺ວາ ເອກເມວ ກຏຈ຺ຉຸຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຖສ຺ສ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ໂສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ກຸລູປກຠທນ຺ໂຕ ເອວຣູໂປ ນາມາ’’ຕິ ຣາຊທ຺ວາເຣ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈານໍ ກເຖສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຕສ຺ສ ອປ຺ປິຈ຺ຉຄຸເຓ ປສນ຺ນາ ເອກທິວເສເນວ ສຏ຺ຐິ ຘຸຣຠຕ຺ຕານິ ຐເປສຸໍ. ເອວໍ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ອນຸປ຺ປນ຺ນລາຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

ສທ຺ຘາຕິສ຺ສມຫາຣາຊາປິ ຈູຬຸປຏ຺ຐາກໍ ຕິສ຺ສາມຈ຺ຈໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ເຕນ ເອກໍ ຕິຕ຺ຕິຣໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ອາຫຣາເປສິ. ອຖ ປຣິໂຠຄສມເຍ ‘‘ອຄ຺ຄໍ ທຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກສາລປຣິເວເຓ ມຫາເຖຣສ຺ສ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄາຫສາມເຓຣສ຺ສ ຕິຕ຺ຕິຣມໍສໍ ເທນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ໂຖກໍເຍວ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ອປ຺ປິຈ຺ຉຄຸເຓ ປສີທິຕ຺ວາ ‘‘ປສນ຺ໂນສ຺ມິ, ຕາຕ, ອຏ຺ຐ ເຕ ຘຸຣຠຕ຺ຕານິ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາຣາຊ, ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ເທມີຕິ. ອປຣານິປິ ອຏ຺ຐ ເທມີຕິ. ຕານິ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ເທມີຕິ. ອປຣານິປິ ອຏ຺ຐ ທມ຺ມີຕິ. ຕານິ ສມານຸປຊ຺ຌາຍານໍ ທມ຺ມີຕິ. ອປຣານິປິ ອຏ຺ຐ ທມ຺ມີຕິ. ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີຕິ. ອປຣານິປິ ອຏ຺ຐ ທມ຺ມີຕິ. ສາມເຓໂຣ ອຘິວາເສສິ. ເອວມສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ລາໂຠ ຖາວໂຣ ໂຫຕິ.

ອປ຺ປສນ຺ນາ ປສີທນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖປິ – ທີຆພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ໂຠເຊນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ຠຕ຺ຕສຣການິ ທຕ຺ວາ ສນ຺ຕປ຺ເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອເຖກທິວສໍ ‘‘ສມຓາ ກິຣ ນາມ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ’’ຕິ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ຠຕ຺ຕໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈກຣຓເວລາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິໍສມຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ໂຠຊນສາລາຍໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອກໍ ຠຕ຺ຕສຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ເຖໂຣ ອງ຺ຄຸລິໍ ຈາເລຕ຺ວາ ໂຖກເມວ ອຄ຺ຄເຫສິ. ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ເອກໍ ຠຕ຺ຕສຣກໍ ສພ຺ເພສໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ສຈ຺ໂຈເຍວ ເອເຕສໍ ສມຓານໍ ຄຸໂຓ’’ຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ປສນ຺ໂນ ສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວິຫາເຣ ເຈຕິຍໍ ກາເຣສິ. ເອວໍ ອປ຺ປສນ຺ນາ ປສີທນ຺ຕິ.

ປສນ຺ນາ ຠິຍ຺ໂຍ ປສີທນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸນາ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ປສນ຺ນານຎ຺ຫິ ອປ຺ປິຈ຺ຉໍ ທິສ຺ວາ ປສາໂທ ຠິຍ຺ໂຍ ວຑ຺ຒຕິເຍວ.

ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສທິເສ ປນ ອປ຺ປິຈ຺ເຉ ທິສ຺ວາ ມຫາຊໂນ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ຠວິຕຸໍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ມຫາຊນສ຺ສ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ອນນ຺ຕຣຘານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໑໖-໑໒໙) ວຈນໂຕ ປນ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສາສນໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ກໂຣຕິ ນາມ.

ໂນ ທາຍເກນາຕິ ສ຺ວາກ຺ຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ປນ ທາຍກສ຺ສ ປມາຓໍ ຎຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຕ຺ຕໂກ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຕກໍ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນກາຣຓາ ຫິ ເອສ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ປຓີຕປຓີຕເມວ ລຠຕິ.

໓໑໖. ໂຍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ໂສ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣຕີຕິ ປຎ຺ຈາຕປຕປ຺ປນມຣຸປ຺ປປາຕປຕນາທິຈ຺ຈານຸປຣິວຕ຺ຕນ-ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານາທີນິ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ເຐ ເຈວ ຘມ຺ເມ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ເສວ ພາຫິຣສມເຍ ສມາທິນ຺ນສ຺ສ ຕປຈຣຓສ຺ສ ວິປາເກນ ນິຣເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມ຺ປຣາເຍປິ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣຕິ.

໓໑໗. ໂຍ ກຸສີໂຕ, ໂສ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ເຈວ ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣຕິ. ກຖໍ? ຍສ຺ສ ຫິ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ພຸທ຺ຘວຈນໍ ນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ນ ກໂຣຕິ, ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕໍ ນ ກໂຣຕິ. ຊນສ຺ສ ປນ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທິວສໍ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ ປສ຺ສສຸຂໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປພຸທ຺ຘກາເລ ຕໂຍ ວິຕກ຺ເກ ວິຕກ຺ເກຕິ. ໂສ ກຕິປາເຫເນວ ຠິກ຺ຂຸຠາວາ ຈວຕິ? ເອວໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣຕິ. ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປນ ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ສມ຺ມາ ອກຕຕ຺ຕາ ຈ –

‘‘ກຸໂສ ຍຖາ ທຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ຫຕ຺ຖເມວານຸກນ຺ຕຕິ;

ສາມຎ຺ຎໍ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ຐໍ, ນິຣຍາຍຸປກຑ຺ຒຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໑໑) –

ອປາຍສ຺ມິໍເຍວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫຕິ. ເອວໍ ສມ຺ປຣາເຍປິ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣຕິ.

໓໑໘. ໂຍ ກຸສີໂຕ, ໂສ ສຸຂໍ ວິຫຣຕີຕິ ກາເລນ ກາລໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຕປຈຣເຓ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ຕປຈຣຓໍ ກຕ຺ວາ ກາເລນ ກາລໍ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສໂນ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນຘໂຣ ມຘຸຣໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ມຸທຸກາສຸ ເສຍ຺ຍາສຸ ສຍນ຺ໂຕ ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ເຈວ ສຸຂໍ ວິຫຣຕິ ສມ຺ປຣາເຍ ຈ. ໂສ ຫິ ຕສ຺ສ ຕປຈຣຓສ຺ສ ຄາຬ຺ຫໍ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນາຕິພຫຸໍ ນິຣເຍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວຕິ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ປຣາເຍ ສຸຂໍ ວິຫຣຕິ ນາມ.

໓໑໙. ໂຍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ໂສ ສຸຂໍ ວິຫຣຕີຕິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຫິ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຕ຺ເຕສຸ ປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕິ, ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ອຖສ຺ສ ວຕ຺ຕປູຣຓຎ຺ເຈວ ອຸຄ຺ຄຫິຕພຸທ຺ຘວຈນຎ຺ຈ ສມຓຘມ຺ມກິຣິຍຎ຺ຈ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທຕິ. ເອວໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຸຂໍ ວິຫຣຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠເວ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ປຣາເຍປິ ສຸຂໍ ວິຫຣຕິ ນາມ.

໓໒໐. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ຄູໂຖ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕຣອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ? ນວກນິປາເຕ (ອ. ນິ. ໙.໑໒) ສຕ຺ຕຸປ຺ປາທສຸຕ຺ຕ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ – ‘‘ນວ ປຸຄ຺ຄລາ ນິຣຍໂຕ ມຸຕ຺ຕາ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໂຕ ມຸຕ຺ຕາ, ເປຕ຺ຕິວິສຍໂຕ ມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ກເຖສິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ໂຂ ປນ ເມ ປຸຕ຺ຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຂີຓນິຣຍມ຺ຫາ ຂີຓຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິກາ ຂີຓເປຕ຺ຕິວິສຍາ ຂີຓາປາຍທຸຄ຺ຄຕິວິນິປາຕາຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອຸປຣິມຄ຺ຄຜລຕ຺ຖາຍ ວາຍມິຕຸໍ ນ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ສໍເວຄໍ ຊເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມາຣຠິ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກຕິ ໂຖກມຕ຺ຕໂກ ປຣິຕ຺ຕປ຺ປມາໂຓ, ອນ຺ຕມໂສ ກຸສຄ຺ເຄນປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປສິງ຺ຆິຍມາໂນ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘວ ໂຫຕິ. ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ຠວໍ ນ ວຓ຺ເຓມີຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກາລໍ ຠເວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ນ ວຓ຺ຓຍາມິ. ອິທານິສ຺ສ ອຸປມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ອນ຺ຕມໂສ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ທ຺ເວ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ປຫຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ກາລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ຕຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໖. ເອກຘມ຺ມປາຬິ

(໑໖) ໔. ເອກຘມ຺ມປາຬິ-ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໒໒. ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ຊມ຺ພຸທີເປຕິ ຊມ຺ພຸຍາ ປຎ຺ຎາໂຕ ປາກໂຏ ທີໂປຕິ ຊມ຺ພຸທີໂປ. ອິມສ຺ສ ກິຣ ທີປສ຺ສ ສຎ຺ຎາຓຠູຕາ ໂຍຊນສຕຸພ຺ເພຘາ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນສາຂາ ປຎ຺ຈທສໂຍຊນາວຏ຺ຏກ຺ຂນ຺ຘາ ຫິມວນ຺ຕປພ຺ພເຕ ຊາຕາ ກປ຺ປຏ຺ຐາຍິນີ ມຫາຊມ຺ພູ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕາຍ ອຍໍ ທີໂປ ຊມ຺ພຸທີໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຊມ຺ພຸຣຸກ຺ໂຂ ກປ຺ປຏ຺ຐາຍີ, ຕຖາ ອປຣໂຄຍາເນ ກທມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣູສຸ ກປ຺ປຣຸກ຺ໂຂ, ປຸພ຺ພວິເທເຫ ສິຣີສຣຸກ຺ໂຂ, ອສຸຣານໍ ຈິຕ຺ຕປາຏລິຣຸກ຺ໂຂ, ສຸປຓ຺ຓານໍ ສິມ຺ພລິຣຸກ຺ໂຂ, ເທວານໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກຕິ ອິເມປິ ກປ຺ປຏ຺ຐາຍິໂນວ.

‘‘ປາຏລີ ສິມ຺ພລີ ຊມ຺ພູ, ເທວານໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ;

ກທມ຺ໂພ ກປ຺ປຣຸກ຺ໂຂ ຈ, ສິຣີໂສ ຠວຕິ ສຕ຺ຕໂມ’’ຕິ.

ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍກນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມານໍ ຣາມເຓຍ຺ຍກໍ ເວຬຸວນ-ຊີວກມ຺ພວນ-ເຊຕວນປຸພ຺ພາຣາມສທິສໍ. ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ, ນ ພຫຸກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ວນຣາມເຓຍ຺ຍກນ຺ຕິ ນາຄວນສາລວນຈມ຺ປກວນາທິສທິສໍ ວງ຺ກປພ຺ພຕຫິມວນ຺ຕປພ຺ພຕປເທສາທີສຸ ອຣຎ຺ຎວນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກນ຺ຕິ ເຊຕວນວິຫາຣມຄຘກ຺ເຂຕ຺ຕາທິສທິສໍ ສມໍ ຠູມິຏ຺ຐານໍ. ໂປກ຺ຂຣຓິຣາມເຓຍ຺ຍກນ຺ຕິ ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓິຄຄ຺ຄຣາໂປກ຺ຂຣຓິສທິສານໍ ວຏ຺ຏຈຕຸຣສ຺ສທີຆວງ຺ກາທິສຓ຺ຐານານໍ ໂປກ຺ຂຣຓີນໍ ສນ຺ນິເວສນຏ຺ຐານໍ. ອຸກ຺ກູລວິກູລນ຺ຕິ ອຸກ຺ກູລຎ຺ຈ ວິກູລຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກູລໍ ອຸນ຺ນຕຏ຺ຐານໍ, ວິກູລໍ ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ. ນທີວິທຸຄ຺ຄນ຺ຕິ ນທີນໍ ຠິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຕໍ ທຸຄ຺ຄມຕ຺ຕາ ນທີວິທຸຄ຺ຄນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຂາຓຸກຓ຺ຏກຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖຊາຕການຎ຺ເຈວ ອາຫຣິຍມານານຎ຺ຈ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທີນໍ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ. ປພ຺ພຕວິສມນ຺ຕິ ຄິຣິວິສມໍ. ເຍ ໂອທກາຕິ ເຍ ຈ ອຸທເກ ຊາຍນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ພຫຸຕຣາ. ອິໂຕ ກິຣ ສຸວຓ຺ຓຠູມິ ສຕ຺ຕມຕ຺ຕານິ ໂຍຊນສຕານິ ໂຫຕິ, ເອເກນ ວາເຕນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ນາວາ ສຕ຺ຕຫິ ອໂຫຣຕ຺ເຕຫິ ຄຈ຺ຉຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ສມເຍ ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ນາວາ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏມຈ຺ຉປິຏ຺ເຐເນວ ຄຕາ. ເອວໍ ໂອທການໍ ສຕ຺ຕານໍ ພຫຸຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປິຈ ຖລຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕຠາເວນ ອຸທກສ຺ສ ຈ ພຫຸຠາເວນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ ມຫາຕຬາເກ ເອໂກວ ອຸປ຺ປລຄຈ຺ໂຉ ອສ຺ສ, ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ປຓ຺ຓານິ, ມຊ຺ເຌ ຈ ເອກໍ ອຸປ຺ປລມກຸລໍ ອສ຺ສ. ເອວເມວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຓ຺ຓານິ ວິຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທີປາ, ມຊ຺ເຌ ອຸປ຺ປລມກຸລໍ ວິຍ ສິເນຣຸປພ຺ພໂຕ, ເສສໍ ອຸທກໍ ວິຍ ອຸທກປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂອກາໂສ. ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານໍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາທີປາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຓ຺ຓານິ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ສິເນຣຸປພ຺ພໂຕ ມຊ຺ເຌ ອຸປ຺ປລມກຸລໍ ວິຍ, ເສສໍ ອຸທກໍ ວິຍ ອຸທກປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂອກາໂສ. ເອວໍ ມຫນ຺ເຕ ອຸທເກ ຊາຕຕ຺ຕາ ໂອທກາວ ພຫຸຕຣາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໒໓. ທຸຕິຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມນຸສ຺ເສຫີຕິ ອິຘ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມນຸສ຺ເສຫີຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ມຊ຺ຌິເມສຸ ຊນປເທສູຕິ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ຄຊງ຺ຄລໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕສ຺ສ ປເຣນ ມຫາສາລາ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ປຸຣຕ຺ຖິມທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ສລ຺ລວຕີ ນາມ ນທີ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ເສຕກຓ຺ຓິກໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ຖູຓໍ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ອຸສີຣທ຺ຘໂຊ ນາມ ປພ຺ພໂຕ, ຕໂຕ ປຣາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ຊນປເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ຊນປໂທ ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐາໂນ ອຸຊຸເກນ ກຕ຺ຖຈິ ອສີຕິໂຍຊໂນ ໂຫຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ໂຍຊນສຕິໂກ, ກຕ຺ຖຈິ ທ຺ວິໂຍຊນສຕິໂກ, ມຊ຺ເຌນ ປນ ຕິໂຍຊນສຕິໂກ, ປຣິຍນ຺ຕປຣິກ຺ເຂເປນ ນວມຕ຺ຕໂຍຊນສຕິໂກ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕເກ ຐາເນ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ມຫາສາວກາ ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐາກາ ພຸທ຺ຘສາວກາ ພຸທ຺ຘມາຕາ ພຸທ຺ຘປິຕາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອປິຈ ອຸປາທາຍຸປາທາຍາປິ ມຊ຺ຌິມປເທໂສ ລພ຺ຠຕິ. ສກໂລປິ ຫິ ຊມ຺ພຸທີໂປ ມຊ຺ຌິມປເທໂສ ນາມ, ເສສທີປາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ອນຸຣາຘປຸຣໍ ມຊ຺ຌິມປເທໂສ ນາມ, ເສໂສ ປຈ຺ຈນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໒໔. ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ ອຊຬາ ອເນຬມູຄາຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມສ຺ສກຕປຎ຺ຎາ, ຌານປຎ຺ຎາ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ, ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ, ຜລປຎ຺ຎາຕິ ເອຕາຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ ນາມ, ອມູຬ຺ຫາ ອຊຬາ ນາມ. ເຍສໍ ເອຬາ ມຸຂໂຕ ນ ຄລຕິ, ເຕ ອເນຬມູຄາ ນາມ, ອເນຬມຸຂາ ນິທ຺ໂທສມຸຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິພລາຕິ ສມຕ຺ຖາ, ກາຍພເລນ ເຈວ ຎາຓພເລນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອຕ຺ຖມຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ກາຣຓາກາຣຓໍ ຊານິຕຸໍ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎາຕິ ອປ຺ປຎ຺ຎາ ນິປ຺ປຎ຺ຎາ. ຊຬາຕິ ມນ຺ທາ ໂມມູຫາ.

໓໒໕. ອຣິເຍນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາຕິ ສຫວິປສ຺ສເນນ ມຄ຺ເຄນ. ອວິຊ຺ຊາຄຕາຕິ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາເຣນ ສມນ຺ນາຄຕາ.

໓໒໖. ເຍ ລຠນ຺ຕິ ຕຖາຄຕໍ ທສ຺ສນາຍາຕິ ເຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຸເຓ ຊານິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ.

໓໒໗. ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕນ຺ຕິ ຕຖາຄເຕນ ປເວທິຕໍ ປກາເສຕ຺ວາ ກຖິຕໍ. ສວນາຍາຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາເຓນ ໂສຕຸໍ.

໓໒໘. ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ນ ປມ຺ມຸສ຺ສນ຺ຕິ.

໓໒໙. ຘາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ປຄຸຓາຍ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕິ.

໓໓໐. ອຕ຺ຖມຎ຺ຎາຍ ຘມ຺ມມຎ຺ຎາຍາຕິ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ຊານິຕ຺ວາ. ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອນຸໂລມປຏິປທໍ ປູເຣນ຺ຕິ.

໓໓໑. ສໍເວຊນີເຍສຸ ຐາເນສູຕິ ສໍເວຄຊນເກສຸ ກາຣເຓສຸ. ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສໍເວຄໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

໓໓໒. ໂຍນິໂສ ປທຫນ຺ຕີຕິ ອຸປາເຍນ ປຘານວີຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

໓໓໓. ວວສ຺ສຄ຺ຄາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ວວສ຺ສຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຠນ຺ຕິ ສມາຘິນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສມາຘິຎ຺ຈ ຜລສມາຘິຎ຺ຈ ປາປຸຓນ຺ຕິ.

໓໓໔. ອນ຺ນຄ຺ຄຣສຄ຺ຄານນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມນ຺ນານຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕມຣສານຎ຺ຈ. ອຸຎ຺ເຉນ ກປາລາຠເຕນ ຍາເປນ຺ຕີຕິ ອຸຎ຺ຉາຈາເຣນ ວນມູລຜລາຜເລນ ວາ ກປາເລນ ອາຠຕຠຕ຺ເຕນ ວາ ຍາເປນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຍ ກສ຺ສຈິເທວ ຂາທນີຍສ຺ສ ໂຠຊນີຍສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍຂຓໍເຍວ ນ ຕໍ ລຠຕິ, ອຍໍ ອນ຺ນຄ຺ຄຣສຄ຺ຄານໍ ນ ລາຠີ ນາມ. ຍສ຺ສປິ ຕໍຂຓໍເຍວ ລຠິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສາ ອມນາປາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຍມ຺ປິ ອນ຺ນຄ຺ຄຣສຄ຺ຄານໍ ນ ລາຠີ ນາມ. ຍສ຺ສ ປນ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສາ ປຏິລຠນ຺ຕິ, ມນາປາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຍໍ ອນ຺ນຄ຺ຄຣສຄ຺ຄານໍ ລາຠີ ນາມ. ໂສ ອຸຕ຺ຕມໂກຏິຍາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ, ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ຘມ຺ມາໂສໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສງ຺ເຂປໂຕ ຫິ ຍສ຺ສ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ເອກປາຕິ ສຕສຫສ຺ສໍ ອຄ຺ຆຕິ, ອິທໍ ອນ຺ນຄ຺ຄຣສຄ຺ຄໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ອຸຕ຺ຕມປຓີຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ເທນ຺ຕິ, ອິທໍ ກິໍ ນາມາຕິ? ອິທໍ ອຸຎ຺ເຉນ ກປາລາຠເຕນ ຍາເປນ຺ເຕ ອຸປາທາຍ ອນ຺ນຄ຺ຄຣສຄ຺ຄໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໓໓໕. ອຕ຺ຖຣສສ຺ສາຕິອາທີສຸ ອຕ຺ຖຣໂສ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ຘມ຺ມຣໂສ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ, ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສ ນາມ ອມຕນິພ຺ພານໍ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

ຊມ຺ພຸທີປເປຍ຺ຍາໂລ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໑໗. ປສາທກຣຘມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໖໖. ອທ຺ຘມິທນ຺ຕິອາທີສຸ ອທ຺ຘນ຺ຕິ ເອກໍສາຘິວຈນເມຕໍ, ອທ຺ຘາ ອິທໍ ລາຠານໍ, ເອກໍໂສ ເອສ ລາຠານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິທໍ ອາຣຎ຺ຎິກຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍ ເອສ ອາຣຎ຺ຎິກຠາໂວ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອາຣຎ຺ຎິກຠາໂວ ນາມ ລາຠານໍ ເອກໍໂສ ອວສ຺ສຠາວິຕາ ນ ສກ຺ກາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ລາຠໍ ນ ລຠິຕຸນ຺ຕິ. ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຣຎ຺ຎວາສສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາປກໍ ນາມ ນ ກໂຣຕິ, ອຖສ຺ສ ‘‘ອາຣຎ຺ຎິໂກ ອຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕຄາຣໂວ ມຫາຊໂນ ຈຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປູຊໍ ກໂຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອທ຺ຘມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ລາຠານໍ ຍທິທໍ ອາຣຎ຺ຎິກຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ພາຫຸສຈ຺ຈນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາໂວ. ຖາວເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈິຣປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ຖາວຣປ຺ປຕ຺ຕຠາໂວ. ອາກປ຺ປສມ຺ປທາຕິ ຈີວຣຄ຺ຄຫຓາທິໂນ ອາກປ຺ປສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິ. ປຣິວາຣສມ຺ປທາຕິ ສຸຈິປຣິວາຣຕາ. ໂກລປຸຕ຺ຕີຕິ ກຸລປຸຕ຺ຕຠາໂວ. ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຕິ ສມ຺ປນ຺ນຣູປຕາ. ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓຕາຕິ ວຈນກິຣິຍາຍ ມຘຸຣຠາໂວ. ອປ຺ປາພາຘຕາຕິ ອາໂຣຄ຺ຍສມ຺ປຕ຺ຕິ. ອໂຣໂຄ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣກລ຺ຍາຓຕາຍ ວິປສ຺ສນາຘຸເຣ ຈ ຄນ຺ຖຘຸເຣ ຈ ປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕິ, ເຕນສ຺ສ ລາໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ.

ໂສຬສ ປສາທກຣຘມ຺ມາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘. ອປຣອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໘໒. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ອິທມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘູປມອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍເຍວ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາຍ ຫິ ເມຕ຺ຕາຍ ວິປາເກ ກຖາເຍວ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ສາເຍວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ປຐມນ຺ຕິ ‘‘ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາ ປຐມໍ, ອິທໍ ປຐມໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ປຐມ’’ນ຺ຕິ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໖໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ຌານນ຺ຕິ ຌານໍ ນາມ ທຸວິຘໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານຎ຺ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານໍ ນາມ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຕາ ຫິ ປຖວີກສິຓາທິໂນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປນິຊ຺ຌານໂຕ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານິ. ວິປສ຺ສນາ ຫິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສງ຺ຂາຣລກ຺ຂຓສ຺ສ ອຸປນິຊ຺ຌານໂຕ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ ນາມ, ວິປສ຺ສນາຍ ປນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານກິຈ຺ຈໍ ມຄ຺ເຄນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ, ຜລໍ ສຸຎ຺ຎຕອນິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິຕ-ລກ຺ຂຓສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ອຸປນິຊ຺ຌານໂຕ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ໂກ ປນ ວາໂທ ເຍ ນໍ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕີຕິ ເຍ ນໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ພຫຸລີ ກໂຣນ຺ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເສສເມຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໘໓. ທຸຕິຍນ຺ຕິອາທີສຸປິ ‘‘ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາ ທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໗໙) ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໘໖-໓໘໗. ເມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຜຣຓໍ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິໍ. ອິຘ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາວ ເມຕ຺ຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ກຣຸຓາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິເມ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ວຏ຺ຏໍ ໂຫນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏປາທາ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາປາທາ ໂຫນ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຠິຎ຺ຎາປາທາ ວາ ນິໂຣຘປາທາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປນ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ.

໓໙໐. ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ອານາປານປພ຺ພໍ, ອິຣິຍາປຖປພ຺ພໍ, ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎປພ຺ພໍ, ປຏິກູລມນສິກາຣປພ຺ພໍ, ຘາຕຸມນສິກາຣປພ຺ພໍ, ນວສິວຖິກາປພ຺ພານິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕປຣິກມ຺ມວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ນີລາທິກສິຓານີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐາຣສວິເຘ ກາເຍ ຕເມວ ກາຍໍ ປຎ຺ຎາຍ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ. ວິຫຣຕີຕິ ອິຣິຍຕິ ວຕ຺ຕຕິ. ອິມິນາ ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐາຣສວິເຘນ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິຣິຍາປໂຖ ກຖິໂຕ ໂຫຕິ. ອາຕາປີຕິ ຕສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ຠາວນກວີຣິເຍນ ວີຣິຍວາ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ອຏ຺ຐາຣສວິເຘນ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄາຫິກປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມາ ປຊານນ຺ໂຕ. ສຕິມາຕິ ອຏ຺ຐາຣສວິເຘນ ກາຍານຸປສ຺ສນາປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາຍສງ຺ຂາເຕ ໂລເກ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂທມນສ຺ສຎ຺ຈ ວິເນຕ຺ວາ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານວເສນ ສຸທ຺ຘຣູປສມ຺ມສນເມວ ກຖິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເວທນາສຸ ເວທນານຸປສ຺ສີຕິ ສຸຂາທິເຠທາສຸ ເວທນາສຸ ‘‘ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທິຍມາໂນ ສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທິຍາມີຕິ ປຊານາຕິ. ທຸກ຺ຂໍ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ, ສາມິສໍ ວາ ສຸຂໍ, ນິຣາມິສໍ ວາ ສຸຂໍ, ສາມິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ, ນິຣາມິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ, ສາມິສໍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ, ນິຣາມິສໍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທິຍມາໂນ ນິຣາມິສໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ເວທິຍາມີຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໐; ວິຠ. ໓໖໓; ມ. ນິ. ໑.໑໑໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນວວິຘໍ ເວທນໍ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ. ອາຕາປີຕິອາທິນາ ປເນຕ຺ຖ ນວວິເຘນ ເວທນານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ຠາວນາປຣິຄ຺ຄາຫິການໍ ວີຣິຍປຎ຺ຎາສຕີນໍ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂລໂກຕິ ເຈຕ຺ຖ ເວທນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສີຕິ ‘‘ສຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໑; ວິຠ. ໓໖໕; ມ. ນິ. ໑.໑໑໔) ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣິເຕ ໂສຬສປ຺ປເຠເທ ຈິຕ຺ເຕ ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ, ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໒-໔໐໓; ວິຠ. ໓໖໗-໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໑໕-໑໓໖) ເອວໍ ໂກຏ຺ຐາສວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ ເຕ ຘມ຺ເມ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເວທນານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐາເນ ຈ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐາເນ ຈ ສຸທ຺ຘອຣູປສມ຺ມສນເມວ ກຖິຕໍ, ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐາເນ ຣູປາຣູປສມ຺ມສນໍ. ອິຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາເນວ ກຖິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໓໙໔. ອນຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ປາປການນ຺ຕິ ລາມການໍ. ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕານໍ ໂລຠາທິຘມ຺ມານໍ. ອນຸປ຺ປາທາຍາຕິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ. ຉນ຺ທໍ ຊເນຕີຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ທໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ວາຍມຕີຕິ ປໂຍຄໍ ປຣກ຺ກມໍ ກໂຣຕິ. ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕີຕິ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເຕເນວ ສຫຊາຕວີຣິເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ. ປທຫຕີຕິ ປຘານວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ.

ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ຊາຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕານໍ ອໂລຠາທິຘມ຺ມານໍ. ຐິຕິຍາຕິ ຐິຕຕ຺ຖໍ. ອສມ຺ໂມສາຍາຕິ ອນສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນຠາວາຍ. ເວປຸລ຺ລາຍາຕິ ວິປຸລຠາວາຍ. ຠາວນາຍາຕິ ວຑ຺ຒິຍາ. ປຣິປູຣິຍາຕິ ປຣິປູຣຓຕ຺ຖາຍ. ອຍໍ ຕາວ ຈຕຸນ຺ນໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານານໍ ເອກປທິໂກ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣ.

ອຍໍ ປນ ສມ຺ມປ຺ປຘານກຖາ ນາມ ທຸວິຘາ ໂລກິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍາ ສພ຺ພປຸພ຺ພຠາເຄ ໂຫຕິ, ສາ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ ໂລກິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ອາວຸໂສ, ສມ຺ມປ຺ປຘານາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອິຘາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເມ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ ອາຕປ຺ປໍ ກໂຣຕິ, ‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ເມ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອປ຺ປຫີຍມານາ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ ອາຕປ຺ປໍ ກໂຣຕິ, ‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເມ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ ອາຕປ຺ປໍ ກໂຣຕິ, ‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ເມ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ ອາຕປ຺ປໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໕).

ເອຕ຺ຖ ຈ ປາປກາ ອກຸສລາຕິ ໂລຠາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາ ເຈວ ມຄ຺ໂຄ ຈ. ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ນາມ ສມຖວິປສ຺ສນາວ. ມຄ຺ໂຄ ປນ ສກິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌມາໂນ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕນໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ຫິ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ທຕ຺ວາວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ປຸຣິມສ຺ມິມ຺ປິ ວາ ສມຖວິປສ຺ສນາວ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ໂລກິຍາ ສມ຺ມປ຺ປຘານກຖາ ສພ຺ພປຸພ຺ພຠາເຄ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປເນຕໍ ເອກເມວ ວີຣິຍໍ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ເຈວ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຠຸຕ຺ວາວິຄຕຸປ຺ປນ຺ນໍ, ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ກິເລສາ ວິຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປາທາທິສມງ຺ຄິໂນ, ອິທໍ ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ກມ຺ເມ ປນ ຊວິເຕ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘວິປາໂກ ຠຸຕ຺ວາ ວິຄຕໍ ນາມ, ກມ຺ມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘໍ ຠຸຕ຺ວາ ວິຄຕໍ ນາມ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຠຸຕ຺ວາວິຄຕຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ກຸສລາກຸສລກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ກເຕ ໂອກາເສ ວິປາໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ໂອກາສກຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທໍ ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປນ ວິປສ຺ສນາຍ ຠູມິ ນາມ, ເຕ ອຕີຕາທິເຠທາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອນຸສຍິຕກິເລສາ ປນ ອຕີຕາ ວາ ອນາຄຕາ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ວາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ອຕີຕກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອນຸສຍິຕາປິ ຫິ ອປ຺ປຫີນາວ ໂຫນ຺ຕິ, ອນາຄຕກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອນຸສຍິຕາປິ ອປ຺ປຫີນາວ ໂຫນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອນຸສຍິຕາປິ ອປ຺ປຫີນາວ ໂຫນ຺ຕິ, ອິທໍ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ – ‘‘ຕາສຸ ຕາສຸ ຠູມິສຸ ອສມຸຄ຺ຆາຕຄຕາ ກິເລສາ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສມຸທາຈາຣຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອສມຸຄ຺ຆາຕິຕຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕິ ວຕ຺ຕມານໍເຍວ ສມຸທາຈາຣຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ສກິໍ ຈກ຺ຂູນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ນິມິຕ຺ເຕ ຄຫິເຕ ອນຸສ຺ສຣິຕານຸສ຺ສຣິຕກ຺ຂເຓ ກິເລສາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຘິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ຂີຣຸກ຺ຂສ຺ສ ກຸຐາຣິຍາ ອາຫຕາຫຕຏ຺ຐາເນ ຂີຣໍ ນ ນິກ຺ຂມິສ຺ສຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເອວໍ. ອິທໍ ອາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ສມາປຕ຺ຕິຍາ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສາ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ຂີຣຣຸກ຺ຂໍ ກຸຐາຣິຍາ ອາຫເນຍ຺ຍຸໍ, ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ຂີຣໍ ນ ນິກ຺ຂເມຍ຺ຍາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວໍ. ອິທໍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຄ຺ຆາຕິຕກິເລສາ ປນ ຠວຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ອສມຸຄ຺ຆາຕິຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ.

ອິເມສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຠຸຕ຺ວາວິຄຕຸປ຺ປນ຺ນໍ, ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ນໍ, ສມຸທາຈາຣຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນ ມຄ຺ຄວຊ຺ຌໍ, ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອສມຸຄ຺ຆາຕິຕຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ມຄ຺ຄວຊ຺ຌໍ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ເອເຕ ກິເລເສ ປຊຫຕິ. ໂສ ເຍ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ເຕ ອຕີຕາ ວາ ອນາຄຕາ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ວາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຫຎ຺ຈິ ອຕີເຕ ກິເລເສ ປຊຫຕິ? ເຕນ ຫິ ຂີຓໍເຍວ ເຂເປຕິ, ນິຣຸທ຺ຘໍ ນິໂຣເຘຕິ, ອຕ຺ຖງ຺ຄຕໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄເມຕິ, ອຕີຕໍ ຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ປຊຫຕິ. ຫຎ຺ຈິ ອນາຄເຕ ກິເລເສ ປຊຫຕິ? ເຕນ ຫິ ອຊາຕໍ ປຊຫຕິ, ອນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ອປາຕຸຠູຕໍ ປຊຫຕິ, ອນາຄຕໍ ຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ປຊຫຕິ. ຫຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ກິເລເສ ປຊຫຕິ? ເຕນ ຫິ ຣຕ຺ໂຕ ຣາຄໍ ປຊຫຕິ, ທຸຏ຺ໂຐ ໂທສໍ, ມູຬ຺ໂຫ ໂມຫໍ, ວິນິພທ຺ໂຘ ມານໍ, ປຣາມຏ຺ໂຐ ທິຏ຺ຐິໍ, ອນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ, ຖາມຄໂຕ ອນຸສຍໍ ປຊຫຕິ, ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ ຍຸຄນທ຺ຘາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສໍກິເລສິຍາ ມຄ຺ຄຠາວນາ ໂຫຕີຕິ…ເປ… ເຕນ ຫິ ນຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄຠາວນາ, ນຕ຺ຖິ ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ, ນຕ຺ຖິ ກິເລສປ຺ປຫານໍ, ນຕ຺ຖິ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍຕິ. ອຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄຠາວນາ…ເປ… ອຕ຺ຖິ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍຕິ. ຍຖາ ກຖໍ ວິຍ? ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕຣຸໂຓ ຣຸກ຺ໂຂ…ເປ… ອປາຕຸຠູຕາເຍວ ນ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໒໑).

ອິຕິ ປາຬິຍໍ ອຊາຕຜລຣຸກ຺ໂຂ ອາຄໂຕ, ຊາຕຜລຣຸກ຺ໂຂ ປນ ທີເປຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ ສຜໂລ ຕຣຸຓມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ຜລານິ ມນຸສ຺ສາ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເສສານິ ປາເຕຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິໂຍ ປູເຣຍ຺ຍຸໍ, ອຖຎ຺ໂຎ ປຸຣິໂສ ຕໍ ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ. ເຕນສ຺ສ ເນວ ອຕີຕານິ ຜລານິ ນາສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານິ ຈ ນາສິຕານິ. ອຕີຕານິ ຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ປຣິຠຸຕ຺ຕານິ, ອນາຄຕານິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕານິ, ນ ສກ຺ກາ ນາເສຕຸໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ໂສ ຉິນ຺ໂນ, ຕທາ ຜລານິເຍວ ນຕ຺ຖີຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານິປິ ອນາສິຕານິ. ສເຈ ປນ ຣຸກ຺ໂຂ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອສ຺ສ, ອຖສ຺ສ ປຖວີຣສຎ຺ຈ ອາໂປຣສຎ຺ຈ ອາຄມ຺ມ ຍານິ ຜລານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ຕານິ ນາສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕານິ ຫິ ອຊາຕາເນວ ນ ຊາຍນ຺ຕິ, ອນິພ຺ພຕ຺ຕາເນວ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອປາຕຸຠູຕາເນວ ນ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ເອວເມວ ມຄ຺ໂຄ ນາປິ ອຕີຕາທິເຠເທ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ນາປິ ນ ປຊຫຕິ. ເຍສຎ຺ຫິ ກິເລສານໍ ມຄ຺ເຄນ ຂນ຺ເຘສຸ ອປຣິຎ຺ຎາເຕສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ມຄ຺ເຄນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຂນ຺ຘານໍ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ເຕ ກິເລສາ ອຊາຕາວ ນ ຊາຍນ຺ຕິ, ອນິພ຺ພຕ຺ຕາວ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອປາຕຸຠູຕາວ ນ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ຕຣຸຓປຸຕ຺ຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸນ ອວິຊາຍນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາຘິຕານໍ ໂຣຄວູປສມນຕ຺ຖໍ ປີຕເຠສຊ຺ເຊຫິ ວາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ມຄ຺ໂຄ ເຍ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ເຕ ອຕີຕາ ວາ ອນາຄຕາ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ວາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ນ ຈ ມຄ຺ໂຄ ກິເລເສ ນ ປຊຫຕິ. ເຍ ປນ ມຄ຺ໂຄ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນ ເກວລຎ຺ຈ ມຄ຺ໂຄ ກິເລເສເຍວ ປຊຫຕິ, ກິເລສານໍ ປນ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘາ, ເຕປິ ປຊຫຕິເຍວ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາເຓນ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ສຕ຺ຕ ຠເວ ຐເປຕ຺ວາ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ, ເອຕ຺ເຖເຕ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທໂສ ໖) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ອິຕິ ມຄ຺ໂຄ ອຸປາທິນ຺ນໂຕ ອນຸປາທິນ຺ນໂຕ ຈ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ຠວວເສນ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ອປາຍຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ສກທາຄາມິມຄ຺ໂຄ ສຸຄຕິຠເວກເທສໂຕ, ອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ ສຸຄຕິກາມຠວໂຕ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຣູປາຣູປຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ສພ຺ພຠເວຫິ ວຸຏ຺ຐາຕິເຍວາຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ອຖ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ກຖໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ ຠາວນາ ໂຫຕິ, ກຖໍ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຐິຕິຍາຕິ? ມຄ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ປວຕ຺ຕມາໂນ ປຸພ຺ເພ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນາຄຕປຸພ຺ພຎ຺ຫິ ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕາໂຣ ຠວນ຺ຕິ; ‘‘ອນາຄຕຏ຺ຐານໍ ອາຄຕມ຺ຫ, ອນນຸຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸຠວາມາ’’ຕິ. ຍາ ຈສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ອຍເມວ ຐິຕິ ນາມາຕິ ‘‘ຐິຕິຍາ ຠາເວຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວເມຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິທໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວີຣິຍໍ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍາ’’ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ. ອຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມ຺ມປ຺ປຘານກຖາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາເນວ ສມ຺ມປ຺ປຘານານິ ກຖິຕານິ.

໓໙໘-໔໐໑. ອິທ຺ຘິປາເທສຸ ຉນ຺ທໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ຉນ຺ທສມາຘິ, ປຘານຠູຕາ ສງ຺ຂາຣາ ປຘານສງ຺ຂາຣາ. ສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອຸເປຕໍ. ອິທ຺ຘິຍາ ປາທໍ, ອິທ຺ຘິຠູຕໍ ວາ ປາທນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິປາທໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ອິທ຺ຘິປາທວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໔໓໑ ອາທໂຍ) ອາຄໂຕ ເອວ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໘໒) ປນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຍທາ ຉນ຺ທາທີສຸ ເອກໍ ຘຸຣໍ ນິສ຺ສາຍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕທາສ຺ສ ປຐມິທ຺ຘິປາໂທ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂລກິໂຍ, ອປຣຠາເຄ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ. ເອວໍ ເສສາປີຕິ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາວ ອິທ຺ຘິປາທາ ກຖິຕາ.

໔໐໒-໔໐໖. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວຕີຕິອາທີສຸ ສທ຺ຘາວ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘາຘຸເຣ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກໂຣຕີຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠາເວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອາທິກມ຺ມິໂກ ໂຍຄາວຈໂຣ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິໂສເຘນ຺ໂຕ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວຕິ ນາມ. ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອສ຺ສທ຺ເຘ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ, ສທ຺ເຘ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ, ປສາທນີເຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອິເມຫິ ຕີຫາກາເຣຫິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ.

‘‘ກຸສີເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ, ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ, ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອິເມຫິ ຕີຫາກາເຣຫິ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ.

‘‘ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ, ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕີ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ, ສຕິປຏ຺ຐາເນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອິເມຫິ ຕີຫາກາເຣຫິ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ.

‘‘ອສມາຫິເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ, ສມາຫິເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ, ຌານວິໂມກ຺ເຂ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອິເມຫິ ຕີຫາກາເຣຫິ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ.

‘‘ທຸປ຺ປຎ຺ເຎ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ, ປຎ຺ຎວນ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ, ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອິເມຫິ ຕີຫາກາເຣຫິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໘໔-໑໘໕).

ເອຕ຺ຖ ຈ ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕຕິ ສຓ຺ຫສຸຂຸມໍ ຂນ຺ຘນ຺ຕຣໍ, ອາຍຕນນ຺ຕຣໍ, ຘາຕນ຺ຕຣໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄນ຺ຕຣໍ, ມຄ຺ຄນ຺ຕຣໍ, ຜລນ຺ຕຣຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມສຎ຺ຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ກາຣຓານໍ ວເສນ ອກຕາຠິນິເວໂສ ອາທິກມ຺ມິໂກ ໂຍຄາວຈໂຣ ສທ຺ຘາຘຸຣາທີສຸ ອຠິນິເວສໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຠາເວນ຺ໂຕ ອວສາເນ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຕິ. ໂສ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ອິມານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠາເວຕິ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕ຺ເຕ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ເອວໍ ອິມານິປິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາເນວ ກຖິຕານີຕິ.

ສທ຺ຘາພລາທີສຸ ສທ຺ຘາເຍວ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ພລນ຺ຕິ ສທ຺ຘາພລໍ. ວີຣິຍພລາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສທ຺ຘາ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍ ນ ກມ຺ປຕິ, ວີຣິຍໍ ໂກສຊ຺ເຊນ ນ ກມ຺ປຕິ, ສຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ເຈນ ນ ກມ຺ປຕິ, ສມາຘິ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ນ ກມ຺ປຕິ, ປຎ຺ຎາ ອວິຊ຺ຊາຍ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ສພ຺ພານິປິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ພລານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຠາວນານໂຍ ປເນຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ອິມານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາເນວ ກຖິຕານີຕິ.

໔໑໘. ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ອາທິກມ຺ມິການໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ວເສນ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ຠາວນານໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາທິປທານໍ ຕາວ ອຍມຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຕາວ ສຣຓຏ຺ເຐນ ສຕິ, ສາ ປເນສາ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓາ, ອປິລາປນລກ຺ຂຓາ ວາ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ຍຖາ, ມຫາຣາຊ, ຣຎ຺ໂຎ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຣຎ຺ໂຎ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ອປິລາເປຕິ ‘ເອຕ຺ຕກໍ, ມຫາຣາຊ, ຫິຣຎ຺ຎໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ສຸວຓ຺ຓໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ສາປເຕຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ກຸສລາກຸສລສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊຫີນປ຺ປຓີຕກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາເຄ ຘມ຺ເມ ອປິລາເປຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໒.໑.໑໓) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ອປິລາປນຣສາ, ກິຈ຺ຈວເສເນວ ຫິສ຺ສາ ເອຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ໂມສຣສາ ວາ, ໂຄຈຣາຠິມຸຂີຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ສຕິ ເອວ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ.

ຕຕ຺ຖ ໂພຘິຍາ, ໂພຘິສ຺ສ ວາ ອງ຺ໂຄຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍາ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີຍາຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕາຠິນິເວສາທີນໍ ອເນເກສໍ ອຸປທ຺ທວານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາຍ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ອຣິຍສາວໂກ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກິເລສສນ຺ຕານນິທ຺ທາຍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຠາເວຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໘; ທີ. ນິ. ໓.໑໔໓). ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິສງ຺ຂາຕາຍ ໂພຘິຍາ ອງ຺ໂຄຕິປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ຌານງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ. ໂຍເປສ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ເອຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຣິຍສາວໂກ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ອງ຺ໂຄຕິປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ເສນງ຺ຄຣຖງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ. ເຕນາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ – ‘‘ພຸຊ຺ຌນກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ວາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ.

ອປິຈ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ? ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອນຸພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິສມ຺ຠິທານເຍນາປິ (ປຏິ. ມ. ໒.໑໗) ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປສຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທໂຣ ຈ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ສຕິ ເອວ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ຕໍ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ.

ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄນ຺ຕິອາທີສຸປິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ວິຈິນຕີຕິ ຘມ຺ມວິຈໂຍ. ໂສ ປວິຈຍລກ຺ຂໂຓ, ໂອຠາສນຣໂສ, ອສມ຺ໂມຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ວີຣຠາວໂຕ, ວິຘິນາ ອີຣຍິຕພ຺ພໂຕ ຈ ວີຣິຍໍ. ຕໍ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ອຸປຖມ຺ຠນຣສໍ, ອໂນສີທນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ປີຓຍຕີຕິ ປີຕິ. ສາ ຜຣຓລກ຺ຂຓາ, ຕຸຏ຺ຐິລກ຺ຂຓາ ວາ, ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ປີຓນຣສາ, ເນສໍເຍວ ໂອທຄ຺ຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໂຕ ປສ຺ສທ຺ຘິ. ສາ ອຸປສມລກ຺ຂຓາ, ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖມທ຺ທນຣສາ, ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອປຣິປ຺ຜນ຺ທສີຕິຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ສມາຘານໂຕ ສມາຘິ. ໂສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂໂຓ, ອວິສາຣລກ຺ຂໂຓ ວາ, ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຣໂສ, ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໂຕ ອຸເປກ຺ຂາ. ສາ ປຏິສງ຺ຂານລກ຺ຂຓາ, ສມວາຫິຕລກ຺ຂຓາ ວາ, ອູນາຘິກນິວາຣຓຣສາ, ປກ຺ຂປາຕຸປຈ຺ເຉທນຣສາ ວາ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຠາເວຕີຕິ ພ຺ຣູເຫຕິ ວຑ຺ເຒຕິ, ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທີສຸ ຫິ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ, ຠຕ຺ຕນິກ຺ຂິຕ຺ຕກາກສທິເສ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊເນນ, ຕິສ຺ສທຕ຺ຕຕ຺ເຖຣອຠຍຕ຺ເຖຣາທິສທິເສ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິປຸຄ຺ຄເລ ເສວເນນ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ສຕິສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ອາທິກມ຺ມິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕເທວ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອຠິນິເວສໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂສ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ນາມ, ຜເລ ປຕ຺ເຕ ຠາວິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ສຕ຺ຕ ຘມ຺ມາ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາ, ທຸປ຺ປຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ປຎ຺ຎວນ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາຕິ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄຌານສມຖວິປສ຺ສນານໍ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕປຣິປຸຈ຺ຉາພຫຸລຕາ.

ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານໍ ວຕ຺ຖູນໍ ວິສທຠາວກຣຓໍ. ຍທາ ຫິສ຺ສ ເກສນຂໂລມາ ທີຆາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຣີຣໍ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໂທສຎ຺ເຈວ ເສທມລມກ຺ຂິຕຎ຺ຈ, ຕທາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ວຕ຺ຖຸ ອວິສທໍ ໂຫຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ. ຍທາ ປນ ຈີວຣໍ ຊິຓ຺ຓໍ ກິລິຏ຺ຐໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ວາ ໂຫຕິ, ເສນາສນໍ ວາ ອຸກ຺ລາປໍ, ຕທາ ພາຫິຣໍ ວຕ຺ຖຸ ອວິສທໍ ໂຫຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ເກສາທິຈ຺ເຉທເນນ ອຸທ຺ຘໍວິເຣຈນອໂຘວິເຣຈນາທີຫິ ສຣີຣສລ຺ລຫຸກຠາວກຣເຓນ ອຸຈ຺ຉາທນນຫາປເນນ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກວຕ຺ຖຸ ວິສທໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສູຈິກມ຺ມໂຘວນຣຊນປຣິຠຓ຺ຑກຣຓາທີຫິ ພາຫິຣວຕ຺ຖຸ ວິສທໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອວິສເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກສຸ ຎາຓມ຺ປິ ອວິສທໍ ໂຫຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ອປຣິສຸທ຺ຘານິ ທີປກປລ຺ລວຏ຺ຏິເຕລາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນທີປສິຂາຍ ໂອຠາໂສ ວິຍ. ວິສເທ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກສຸ ຎາຓມ຺ປິ ວິສທໍ ໂຫຕິ ປຣິສຸທ຺ຘານິ ທີປກປລ຺ລວຏ຺ຏິເຕລາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນທີປສິຂາຍ ໂອຠາໂສ ວິຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາ ນາມ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສມຠາວກຣຓໍ. ສເຈ ຫິສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣານິ ມນ຺ທານິ, ຕໂຕ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຄ຺ຄຫກິຈ຺ຈໍ, ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອວິກ຺ເຂປກິຈ຺ຈໍ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຘມ຺ມສຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ວາ, ຍຖາ ວາ ມນສິກໂຣໂຕ ພລວໍ ຊາຕໍ, ຕຖາ ອມນສິກາເຣນ ຫາເປຕພ຺ພໍ. ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ສເຈ ປນ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ໂຫຕິ, ອຖ ເນວ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ອິຕຣານິ ອິຕຣກິຈ຺ຈເຠທໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ປສ຺ສທ຺ຘາທິຠາວນາຍ ຫາເປຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາປິ ໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ເອກສ຺ສ ພລວຠາເວ ສຕິ ອິຕເຣສໍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ເຈສຸ ອສມຕ຺ຖຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິເສສໂຕ ປເນຕ຺ຖ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ ສມາຘິວີຣິຍານຎ຺ຈ ສມຕໍ ປສໍສນ຺ຕິ. ພລວສທ຺ໂຘ ຫິ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ມຸຘປ຺ປສນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປສີທຕິ. ພລວປຎ຺ໂຎ ມນ຺ທສທ຺ໂຘ ເກຣາຏິກປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ, ເຠສຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐິໂຕ ວິຍ ໂຣໂຄ ອເຕກິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕເນວ ກຸສລໍ ໂຫຕີຕິ ອຕິຘາວິຕ຺ວາ ທານາທີນິ ອກໂຣນ຺ໂຕ ນິຣເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ສມຕາຍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ປສີທຕິ. ພລວສມາຘິໍ ປນ ມນ຺ທວີຣິຍໍ ສມາຘິສ຺ສ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂຕ຺ຕາ ໂກສຊ຺ຊໍ ອຠິຠວຕິ. ພລວວີຣິຍໍ ມນ຺ທສມາຘິໍ ວີຣິຍສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຠິຠວຕິ. ສມາຘິ ປນ ວີຣິເຍນ ສໍໂຍຊິໂຕ ໂກສຊ຺ເຊ ປຕິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ວີຣິຍໍ ສມາຘິນາ ສໍໂຍຊິຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ປຕິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຸຠຍໍ ສມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຸຠຍສມຕາຍ ຫິ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິ.

ອປິຈ ສມາຘິກມ຺ມິກສ຺ສ ພລວຕີປິ ສທ຺ຘາ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ໂອກປ຺ເປນ຺ໂຕ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ. ສມາຘິປຎ຺ຎາສຸ ປນ ສມາຘິກມ຺ມິກສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາ ພລວຕີ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ໂສ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓາຕິ. ວິປສ຺ສນາກມ຺ມິກສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ພລວຕີ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ໂສ ລກ຺ຂຓປຏິເວຘໍ ປາປຸຓາຕິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ປນ ສມຕາຍປິ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິເຍວ. ສຕິ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ພລວຕີ ວຏ຺ຏຕິ. ສຕິ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການໍ ສທ຺ຘາວີຣິຍປຎ຺ຎານໍ ວເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໂຕ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິເກນ ຈ ສມາຘິນາ ໂກສຊ຺ຊປາຕໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ໂລຓຘູປນໍ ວິຍ ສພ຺ພພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ, ສພ຺ພກມ຺ມິໂກ ອມຈ຺ໂຈ ວິຍ ຈ ສພ຺ພຣາຊກິຈ຺ເຈສຸ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ – ‘‘ສຕິ ຈ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ ວຸຕ຺ຕາ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔) ຠຄວຕາ. ກິໍ ກາຣຓາ? ຈິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສຕິປຏິສຣຓໍ, ອາຣກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ຈ ສຕິ, ນ ວິນາ ສຕິຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ທຸປ຺ປຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ ນາມ ຂນ຺ຘາທິເຠເທສຸ ອໂນຄາຬ຺ຫປຎ຺ຎານໍ ທຸມ຺ເມຘປຸຄ຺ຄລານໍ ອາຣກາ ປຣິວຊ຺ຊນໍ. ປຎ຺ຎວນ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ ນາມ ສມປຎ຺ຎາສລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ອຸທຍພ຺ພຍປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ. ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນາມ ຄມ຺ຠີເຣສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ປວຕ຺ຕາຍ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາຍ ປເຠທປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ນາມ ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຈິຕ຺ຕຕາ. ຕສ຺ມາ ອາທິກມ຺ມິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ ກາຣເຓຫິ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕເທວ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອຠິນິເວສໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂສ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ນາມ, ຜເລ ປຕ຺ເຕ ຠາວິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ເອກາທສ ຘມ຺ມາ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ອປາຍຠຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ອານິສໍສທສ຺ສາວິຕາ, ຄມນວີຖິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ປິຓ຺ຑປາຕາປຈາຍນຕາ, ທາຍຊ຺ຊມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ສຕ຺ຖຸມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ຊາຕິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ, ອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ນິຣເຍສຸ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນກາເລປິ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ຊາລກ຺ຂິປກຸມິນາທີຫິ ຄຫິຕກາເລປິ, ປາຊນກຓ຺ຏກາທິປ຺ປຫາຣຕຸນ຺ນສ຺ສ ປນ ສກຏວຫນາທິກາເລປິ, ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ອເນການິປິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣມ຺ປິ ຂຸປ຺ປິປາສາຫິ ອາຕຸຣີຠູຕກາເລປິ, ກາລກຎ຺ຊິກອສຸເຣສຸ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓນ ອຏ຺ຐິຈມ຺ມມຕ຺ເຕເນວ ອຕ຺ຕຠາເວນ ວາຕາຕປາທິທຸກ຺ຂານຸຠວນກາເລປິ ນ ສກ຺ກາ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ. ອຍເມວ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ກາໂລ’’ຕິ ເອວໍ ອປາຍຠຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາປິ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ນ ສກ຺ກາ ກຸສີເຕນ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ລທ຺ຘຸໍ, ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍເນວ ສກ຺ກາ, ອຍມານິສໍໂສ ວີຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ອານິສໍສທສ຺ສາວິໂນປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘມຫາສາວເກຫິ ຄຕມຄ຺ໂຄວ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ນ ສກ຺ກາ ກຸສີເຕນ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຄມນວີຖິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ເຍ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕາທີຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອິເມ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ເນວ ຎາຕກາ, ນ ທາສກມ຺ມກຣາ, ນາປິ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິສ຺ສາມາຕິ ເຕ ປຓີຕານິ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນິ ເທນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣານໍ ມຫປ຺ຜລຕໍ ປຈ຺ຈາສີສມານາ ເທນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາຣາປິ ‘ອຍໍ ອິເມ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸໂລ ສຸຂໍ ວິຫຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ນ ເອວໍ ສມ຺ປສ຺ສຕາ ຕຸຍ຺ຫໍ ປຈ຺ຈຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ອຖ ໂຂ ‘ອຍໍ ອິເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊມາໂນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’ຕິ ເຕ ປຈ຺ຈຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ໂສ ທານິ ຕ຺ວໍ ກຸສີໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອປຈາຍິສ຺ສສິ. ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ເສວ ຫິ ປິຓ຺ຑາປຈາຍນໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປິຓ຺ຑປາຕາປຈາຍນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ມຫາມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ ປິຓ຺ຑປາຕິຍຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ ຈ.

ມຫາມິຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ກສ຺ສກເລເຓ ນາມ ປຏິວສຕິ. ຕສ຺ສ ຈ ໂຄຈຣຄາເມ ເອກາ ມຫາອຸປາສິກາ ເຖຣໍ ປຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄຕິ. ສາ ເອກທິວສໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຘີຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ອສຸກສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຸຣາຓຕຓ຺ຑຸລາ, ອສຸກສ຺ມິໍ ຂີຣໍ, ອສຸກສ຺ມິໍ ສປ຺ປິ, ອສຸກສ຺ມິໍ ຜາຓິຕໍ, ຕວ ຠາຕິກສ຺ສ ອຍ຺ຍມິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄຕກາເລ ຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ຂີຣສປ຺ປິຜາຓິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເທຫິ, ທຕ຺ວາ ຕ຺ວຎ຺ຈ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາສິ. ອຫໍ ປນ ຫິຍ຺ໂຍ ປກ຺ກໍ ປາຣິວາສິກຠຕ຺ຕໍ ກຎ຺ຊິເຍນ ຠຸຕ຺ຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ທິວາ ກິໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ, ອມ຺ມາຕິ? ສາກປຓ຺ຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຓຕຓ຺ຑຸເລຫິ ອມ຺ພິລຍາຄຸໍ ປຈິຕ຺ວາ ຐເປຫິ, ອມ຺ມາຕິ.

ເຖໂຣ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ນີຫຣນ຺ໂຕວ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທິ – ‘‘ມຫາອຸປາສິກາ ກິຣ ກຎ຺ຊິເຍນ ປາຣິວາສິກຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິ, ທິວາປິ ກຓປຓ຺ຓມ຺ພິລຍາຄຸໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕຸຍ຺ຫໍ ອຕ຺ຖາຍ ປນ ປຸຣາຓຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ອາຈິກ຺ຂຕິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ໂຂ ປເນສາ ເນວ ເຂຕ຺ຕໍ ນ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ຠຕ຺ຕໍ ນ ວຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ຕິສ຺ໂສ ປນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຕ຺ຖຍມານາ ເທຕິ. ຕ຺ວໍ ເອຕິສ຺ສາ ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ທາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ, ອຍໍ ໂຂ ປນ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ຕຍາ ສຣາເຄນ ສໂທເສນ ສໂມເຫນ ນ ສກ຺ກາ ຄຓ຺ຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໍ ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຐິກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກສ຺ສກເລຓເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ເຈ, ຈີວຣຎ຺ຈ ຈີວຣວໍເສ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ນ ນິກ຺ຂມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວີຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຸຕ຺ຖຠິກ຺ຂຸ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ວິກສມານມິວ ປທຸມໍ ມຫາຂີຓາສໂວ ສິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕວ ນິກ຺ຂມິ. ເລຓທ຺ວາເຣ ຣຸກ຺ຂມ຺ຫິ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ –

‘‘ນໂມ ເຕ ປຸຣິສາຊຎ຺ຎ, ນໂມ ເຕ ປຸຣິສຸຕ຺ຕມ;

ຍສ຺ສ ເຕ ອາສວາ ຂີຓາ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍສິ ມາຣິສາ’’ຕິ. –

ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐານໍ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ອຣຫນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ມຫລ຺ລກິຕ຺ຖິໂຍ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ກາລໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ປາໂຕເຍວາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ຄາມໍ ປາວິສິ.

ທາຣິກາປິ ຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ເມ ຠາຕາ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ເມ ຠາຕາ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທ຺ວາຣໍ ໂອໂລກຍມານາ ນິສີທິ. ສາ ເຖເຣ ຆຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປິຜາຓິຕໂຍຊິຕສ຺ສ ຂີຣປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ເຖໂຣ ‘‘ສຸຂໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສາປິ ຕໍ ໂອໂລກຍມານາວ ອຏ຺ຐາສິ. ເຖຣສ຺ສ ຫິ ຕທາ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ, ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ມຸຂໍ ພນ຺ຘນາ ປວຸຕ຺ຕຕາລປກ຺ກໍ ວິຍ ອຕິວິຍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ.

ມຫາອຸປາສິກາ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມ, ຠາຕິໂກ ເຕ ອາຄໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຸປາສິກາ ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຠິຣມຕິ ເຕ, ອມ຺ມ, ຠາຕາ ພຸທ຺ຘສາສເນ, ນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ປິຓ຺ຑປາຕິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ມຫາຄາເມ ກິຣ ເອໂກ ທລິທ຺ທປຸຣິໂສ ທາຣຸວິກ຺ກເຍນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ໂສ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ນາມໍ ລຠິຕ຺ວາ ທາຣຸຠຓ຺ຑກມຫາຕິສ຺ໂສ ນາມ ຊາໂຕ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ຊີວິຕໍ ນາມ, ສຕ຺ຖາຣາ ທຬິທ຺ທທານສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຠາໂວ ກຖິໂຕ, ມຍຎ຺ຈ ນິພທ຺ຘໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມ, ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສລາກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ ສາມີ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຍຖາລາເຠນ ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນິປ຺ປຣິສ຺ສຍກາໂລ ໂຫຕິ, ທຫຣສາມເຓຣາ ປຓີຕໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ລູຂາຫາໂຣ’’ຕິ ເຕສໍ ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕໍ ຄຫິຕມຕ຺ຕກເມວ ກຕ຺ວາ ເຕສໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍເຍວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ສາ ອິຕ຺ຖີ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ກເຖສິ, ‘‘ມຍາ ທິນ຺ນໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕີ’’ຕິ ນ ປນ ວິປ຺ປຏິສາຣິນີ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສາ ສາມິໂກ ອາຫ – ‘‘ມຍໍ ທຸຄ຺ຄຕຠາເວນ ອຍ຺ຍານໍ ສຸເຂນ ປຣິຠຸຎ຺ຊາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິມ຺ຫ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຕ຺ວາ ອຍ຺ຍານໍ ມນໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ສາມິ, ສປຸຕ຺ຕກາ ທຸຄ຺ຄຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຍໍ ເຕ ຘີຕາ, ອິມໍ ເອກສ຺ມິໍ ກຸເລ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວາທສ ກຫາປເຓ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອກໍ ຂີຣເຘນຸໍ ອາຫຣ, ອຍ຺ຍານໍ ຂີຣສລາກຠຕ຺ຕໍ ທສ຺ສາມ, ເອວໍ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສ ສາຘູຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ເຕສໍ ປຸຎ຺ເຎນ ສາ ເຘນຸ ສາຍໍ ຕີຓິ ມາຓິການິ, ປາໂຕ ຕີຓິ ມາຓິການິ ຂີຣໍ ເທຕິ. ສາຍໍ ລທ຺ຘໍ ທຘິໍ ກຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຕໂຕ ຄຫິຕນວນີເຕນ ສປ຺ປິໍ ກຕ຺ວາ ສສປ຺ປິປຣິເສກໍ ຂີຣສລາກຠຕ຺ຕໍ ເທນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ສ ເຄເຫ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕາວ ລຠນ຺ຕິ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ມຍໍ ຘີຕຸ ອຕ຺ຖິຕາຍ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຈ ມຸຕ຺ຕາ, ເຄເຫ ຈ ໂນ ຠຕ຺ຕໍ ອຍ຺ຍານໍ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ ຊາຕໍ. ຕ຺ວໍ ຍາວ ອຫໍ ອາຄຈ຺ຉາມິ, ຕາວ ອິມສ຺ມິໍ ກລ຺ຍາຓວຕ຺ເຕ ມາ ປມຊ຺ຊິ. ອຫໍ ກິຎ຺ຈິເທວ ກຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເອກໍ ປເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉຸຍນ຺ຕກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຉຫິ ມາເສຫິ ທ຺ວາທສ ກຫາປເຓ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອລໍ ເອຕ຺ຕກໍ ມມ ຘີຕຸ ໂມຈນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ເຕ ກຫາປເຓ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ເຄຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອມ຺ພຣິຍມຫາວິຫາຣວາສີ ປິຓ຺ຑປາຕິຍຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຕິສ຺ສມຫາວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ມຫາຄາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕເມວ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ໂສ ອຸປາສໂກ ເຖຣໍ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອກໂກວ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມິນາ ອຍ຺ເຍນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ຄມິສ຺ສາມິ. ສີລວນ຺ໂຕ ຫິ ສພ຺ພກາລໍ ທຸລ຺ລຠາ’’ຕິ ເວເຄນ ເຖຣໍ ສມ຺ປາປຸຓິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເວລາຍ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຫຕ຺ເຖ ປຸຏກຠຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ອຍ຺ຍສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂາກາໂລ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ເມ ປຣິພ຺ພໂຍ ຫຕ຺ເຖ ອຕ຺ຖິ, ເອກໍ ຄາມທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕກາເລ ອຍ຺ຍສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຕສ຺ເສວໍ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ເຕເຍວ ເອໂກ ປຸຏກຠຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ອຸປາສໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຖກໍ ອາຄເມຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກຫາປຓໍ ເຕ, ໂຠ ປຸຣິສ, ທມ຺ມິ, ຕໍ ເມ ປຸຏກຠຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມໍ ຠຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ມາສກມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆຕິ, ອຍຎ຺ຈ ມຍ຺ຫໍ ເອກວາເຣເນວ ກຫາປຓໍ ເທຕິ, ຠວິສ຺ສເຕຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ ກຫາປເຓນ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ທ຺ເວ ຄຓ຺ຫ, ຕີຓິ ຄຓ຺ຫາຕິ ອິມິນາ ນິຍາເມນ ສພ຺ເພປິ ເຕ ກຫາປເຓ ທາຕຸກາໂມ ຊາໂຕ. ອິຕໂຣ ‘‘ອຎ຺ເຎປິສ຺ສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ນ ເທມິ’’ຈ຺ເຈວ ອາຫ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ເມ, ໂຠ, ອຎ຺ເຎປິ ອສ຺ສຸ, ເຕປິ ທເທຍ຺ຍໍ. ນ ໂຂ ປນາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫາມິ, ເອຕສ຺ມິໍ ເມ ຣຸກ຺ຂມູເລ ເອໂກ ອຍ຺ໂຍ ນິສີທາປິໂຕ, ຕຸຍ຺ຫມ຺ປິ ກຸສລໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເທຫິ ເມ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ, ໂຠ, ຄຓ຺ຫ, ອາຫຣ ເຕ ກຫາປເຓຕິ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຏກຠຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ອຸປາສໂກ ຠຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ນີຫຣຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒຠຕ຺ເຕ ທິນ຺ເນ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິ. ອຸປາສໂກ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກສ຺ເສວ ປຏິວິໂສ, ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ອິໂຕ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ. ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ເມ ອຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ, ຄຓ຺ຫຖ ນໍ ມໍ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ອຸປາສໂກ ຘມກຣເຓນ ປານີຍໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕໂຕ ນິຏ຺ຐິຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈ ເຖເຣ ອຸໂຠປິ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ.

ເຖໂຣ ອຸປາສກໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເກນ ກາຣເຓນ ຕ຺ວໍ ນ ຠຸຎ຺ຊສີ’’ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນາຄມນວິຘານໍ ສພ຺ພໍ ກເຖສິ. ເຖໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ອຸປາສເກນ ກຕໍ, ມຍາ ປນ ເອວຣູປໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເອຕສ຺ສ ກຕຎ຺ຎຸນາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສປ຺ປາຍເສນາສນໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຉວິມໍສໂລຫິເຕສຸ ສຸກ຺ຂນ຺ເຕສຸປິ ນິສິນ຺ນປລ຺ລງ຺ເກເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ນ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕິສ຺ສມຫາວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕເສນາສນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕໂນ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ໂອຠາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ປຸນທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂາຈາຣປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕເທວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸໂລມປຏິໂລມໍ ວິປສ຺ສິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕເມ ອຣຸເຓ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຕິວິຍ ເມ ກິລນ຺ຕໍ ສຣີຣໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ ຊີວິຕໍ ຈິຣໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ນ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ເສນາສນໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ວິຫາຣມຊ຺ຌໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຠຣິໍ ປຫຣາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕສິ.

ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ເກນ ຠິກ຺ຂຸນາສງ຺ໂຆ ສນ຺ນິປາຕິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມຍາ, ຠນ຺ເຕຕິ. ກິມຕ຺ຖໍ ສປ຺ປຸຣິສາຕິ. ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ເຍສໍ ປນ ມຄ຺ເຄ ວາ ຜເລ ວາ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ມໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕູຕິ. ສປ຺ປຸຣິສ ຕາທິສາ ນາມ ຠິກ຺ຂູ ອສນ຺ຕໍ ຄຸຓໍ ນ ກເຖນ຺ຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຖ ກງ຺ຂາ ນຕ຺ຖິ. ກິໍ ປນ ເຕ ສໍເວຄກາຣຓໍ ອໂຫສິ, ກິໍ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ມຫາຄາເມ ວລ຺ລິຍວີຖິຍໍ ທາຣຸຠຓ຺ຑກມຫາຕິສ຺ໂສ ນາມ ອຸປາສໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຣໍ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວາທສ ກຫາປເຓ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຕຫິ ເອກໍ ຂີຣເຘນຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຂີຣຠຕ຺ຕສລາກໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ໂສ ‘‘ຘີຕຣໍ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຉ ມາເສ ຍນ຺ຕສາລາຍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາທສ ກຫາປເຓ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ຘີຕຣໍ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ສພ຺ເພປິ ເຕ ກຫາປເຓ ທຕ຺ວາ ປຸຏກຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ມຍ຺ຫໍ ອທາສິ. ອຫໍ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອິຘາຄນ຺ຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍເສນາສນໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ປິຓ຺ຑາປຈາຍນກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຕໍ ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສປິ ປຣິສາ ເຖຣສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ. ສກຠາເວນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນາໂຫສິ. ເຖໂຣ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ກເຖນ຺ໂຕວ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກູຏາຄາຣໍ ທາຣຸຠຓ຺ຑກມຫາຕິສ຺ສສ຺ສ ຫຕ຺ເຖນ ຜຸຏ຺ຐກາເລເຍວ ຈລຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ.

ກາກວຓ຺ຓຕິສ຺ສມຫາຣາຊາ ‘‘ເອໂກ ກິຣ ເຖໂຣ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກຕ຺ວາ ກູຏາຄາຣໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຖຣໍ ຕຕ຺ຖ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ຈິຕກຏ຺ຐານໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຈາເລຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຣາຊາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖເຣນ ກິຎ຺ຈິ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ເຖເຣນ ກຖິຕວິຘານໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ອຸປາສກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຍາ ອິໂຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ກສ຺ສຈິ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸຏກຠຕ຺ຕໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາມ, ເທວາຕິ. ເກນ ເຕ ນິຍາເມນ ທິນ຺ນນ຺ຕິ? ໂສ ຕໍ ກາຣຓໍ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ກູຏາຄາຣຏ຺ຐານໍ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕໍ ເຖຣໍ ສຎ຺ຊານ, ໂສ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຓິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ມຸຂໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ຫທຍໍ ສນ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ຣາຊາ ມຫາປສາຘນໍ ທາເປສິ. ຕໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ອາຄຕໍ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຠາຕິກ ມຫາຕິສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ອຍ຺ຍາຕິ ວຕ຺ວາ ກູຏາຄາຣໍ ອຸກ຺ຂິປາ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປາສໂກ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມຕ຺ຖເກ ອກາສິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ກູຏາຄາຣໍ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຈິຕກມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຈິຕກສ຺ສ ຈຕູຫິປິ ກຓ຺ເຓຫິ ສຍເມວ ອຄ຺ຄິຊາລາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

‘‘ມຫນ຺ຕໍ ໂຂ ປເນຕໍ ສຕ຺ຖຸ ທາຍຊ຺ຊໍ, ຍທິທໍ ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘນານິ ນາມ, ຕໍ ນ ສກ຺ກາ ກຸສີເຕນ ຄເຫຕຸໍ. ຍຖາ ຫິ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ປຸຕ຺ຕໍ ມາຕາປິຕໂຣ ‘ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ອປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ປຣິພາຫິຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ເຕສໍ ອຈ຺ຈເຍນ ທາຍຊ຺ຊໍ ນ ລຠຕິ, ເອວໍ ກຸສີໂຕປິ ອິທໍ ອຣິຍຘນທາຍຊ຺ຊໍ ນ ລຠຕິ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍວ ລຠຕີ’’ຕິ ທາຍຊ຺ຊມຫຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ມຫາ ໂຂ ປນ ເຕ ສຕ຺ຖາ. ສຕ຺ຖຸໂນ ຫິ ເຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຫຓກາເລປິ, ອຠິນິກ຺ຂມເນປິ, ອຠິສມ຺ໂພຘິຍມ຺ປິ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຍມກປາຏິຫາຣິຍເທໂວໂຣຫນອາຍຸສງ຺ຂາຣໂວສ຺ສຊ຺ຊເນສຸປິ, ປຣິນິພ຺ພານກາເລປິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ກມ຺ປິຕ຺ຖ. ຍຸຕ຺ຕໍ ນຸ ເຕ ເອວຣູປສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຸສີເຕນ ຠວິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຖຸມຫຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ຊາຕິຍາປິ ຕ຺ວໍ ອິທານິ ນ ລາມກຊາຕິໂກ, ອສມ຺ຠິນ຺ນາຍ ມຫາສມ຺ມຕປເວຓິຍາ ອາຄຕໂອກ຺ກາກຣາຊວໍເສ ຊາໂຕສິ, ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ຈ ມຫາມາຍາເທວິຍາ ຈ ນຕ຺ຕາ, ຣາຫຸລຠທ຺ທສ຺ສ ກນິຏ຺ໂຐ, ຕຍາ ນາມ ເອວຣູເປນ ຊິນປຸຕ຺ເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ກຸສີເຕນ ວິຫຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຊາຕິມຫຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ເຈວ ອສີຕິ ມຫາສາວກາ ຈ ວີຣິເຍເນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິໍສຸ, ຕ຺ວໍ ເອເຕສໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊສິ, ນ ປຏິປຊ຺ຊສີ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິມຫຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ກຸຈ຺ຉິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕອຊຄຣສທິເສ ວິສ຺ສຏ຺ຐກາຍິກເຈຕສິກວີຣິເຍ ກຸສີຕປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສາປິ, ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍ ປຫິຕຕ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ວິຣິຍຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຈິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ອາທິກມ຺ມິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອິເມຫິ ເອກາທສຫິ ກາຣເຓຫິ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕເທວ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອຠິນິເວສໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂສ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ນາມ, ຜເລ ປຕ຺ເຕ ຠາວິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ເອກາທສ ຘມ຺ມາ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມສງ຺ຆສີລ^ ຈາຄເທວຕານຸສ຺ສຕິ ອຸປສມານຸສ຺ສຕິ, ລູຂປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ, ສິນິທ຺ຘປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ, ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ.

ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ຫິ ຍາວ ອຸປຈາຣາ ສກລສຣີຣໍ ຜຣມາໂນ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຘມ຺ມສງ຺ຆຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສາປິ, ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕໍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາປິ, ຄິຫິໂນ ທສສີລໍ ປຎ຺ຈສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາປິ, ທຸພ຺ຠິກ຺ຂຠຍາທີສຸ ປຓີຕໂຠຊນໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍນາມ ອທມ຺ຫາ’’ຕິ ຈາຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາປິ, ຄິຫິໂນປິ ເອວຣູເປ ກາເລ ສີລວນ຺ຕານໍ ທິນ຺ນທານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາປິ, ເຍຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ເທວຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ, ຕຖາຣູປານໍ ຄຸຓານໍ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຖິຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາປິ, ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕ ກິເລສາ ສຏ຺ຐິປິ ສຕ຺ຕຕິປິ ວສ຺ສານິ ນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາປິ, ເຈຕິຍທສ຺ສນໂພຘິທສ຺ສນເຖຣທສ຺ສເນສຸ ອສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ສໍສູຈິຕລູຂຠາເວ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ປສາທສິເນຫາຠາເວນ ຄທ຺ຣຠປິຏ຺ເຐ ຣຊສທິເສ ລູຂປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສາປິ, ພຸທ຺ຘາທີສຸ ປສາທພຫຸເລ ມຸທຸຈິຕ຺ເຕ ສິນິທ຺ຘປຸຄ຺ຄເລ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ, ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓປຣິທີປເກ ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາປິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ປີຕິອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຈິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ອາທິກມ຺ມິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອິເມຫິ ເອກາທສຫິ ກາຣເຓຫິ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕເທວ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອຠິນິເວສໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂສ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ນາມ, ຜເລ ປຕ຺ເຕ ຠາວິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ສຕ຺ຕ ຘມ຺ມາ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ປຓີຕໂຠຊນເສວນຕາ, ອຸຕຸສຸຂເສວນຕາ, ອິຣິຍາປຖສຸຂເສວນຕາ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕປໂຍຄຕາ, ສາຣທ຺ຘກາຍປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ, ປສ຺ສທ຺ຘກາຍປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ.

ປຓີຕຎ຺ຫິ ສິນິທ຺ຘໍ ສປ຺ປາຍໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາປິ, ສີຕຸຓ຺ເຫສຸ ຈ ອຸຕູສຸ ຐານາທີສຸ ຈ ອິຣິຍາປເຖສຸ ສປ຺ປາຍອຸຕຸຎ຺ຈ ອິຣິຍາປຖຎ຺ຈ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ປນ ມຫາປຸຣິສຊາຕິໂກ ສພ຺ພອຸຕຸອິຣິຍາປຖກ຺ຂໂມ ໂຫຕິ, ນ ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ສຠາຄວິສຠາຄຕາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ເສວ ວິສຠາເຄ ອຸຕຸອິຣິຍາປເຖ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຠາເຄ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕປໂຍໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ກມ຺ມສ຺ສກຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ອິມິນາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕປໂຍເຄນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ປຣໍ ວິເຫຐຍມາໂນ ວິຈຣຕິ, ເອວຣູປໍ ສາຣທ຺ຘກາຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສາປິ, ສໍຍຕປາທປາຓິໍ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ປສ຺ສທ຺ຘິອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຈິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ອາທິກມ຺ມິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ ກາຣເຓຫິ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕເທວ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອຠິນິເວສໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂສ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ນາມ, ຜເລ ປຕ຺ເຕ ຠາວິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ເອກາທສ ຘມ຺ມາ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນຕາ, ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ, ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນຕາ, ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕາ, ສມເຍ ສມ຺ປຫໍສນຕາ, ສມເຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຕາ, ອສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ, ສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ, ຌານວິໂມກ຺ຂປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍຕາ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ ນາມ ກສິຓນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫກຸສລຕາ. ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນຕາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫິ ລີນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສມຸຏ຺ຐາປເນນ ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາທີຫິ ອຸທ຺ຘຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສມຸຏ຺ຐາປເນນ ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ສມເຍ ສມ຺ປຫໍສນຕາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕາຍ ວາ ອຸປສມສຸຂານຘິຄເມນ ວາ ນິຣສ຺ສາທໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຏ຺ຐສໍເວຄວຕ຺ຖຸປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ສໍເວເຊຕິ. ອຏ຺ຐ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ນາມ – ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓານິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ປຎ຺ຈມໍ, ອຕີເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນາຄເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ຈ ປສາທໍ ຊເນຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສມເຍ ສມ຺ປຫໍສນຕາ’’ຕິ.

ສມເຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຕາ ນາມ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອາຄມ຺ມ ອລີນໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ ອນິຣສ຺ສາທໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສມຖວີຖິປຏິປນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕທາສ຺ສ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ສາຣຖິ ວິຍ ສມປ຺ປວຕ຺ເຕສຸ ອສ຺ເສສຸ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສມເຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຕາ’’ຕິ. ອສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ ນາມ ອຸປຈາຣໍ ວາ ອປ຺ປນໍ ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕານໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອາຣກາ ປຣິວຊ຺ຊນໍ. ສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ ນາມ ອຸປຈາເຣນ ວາ ອປ຺ປນາຍ ວາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕານໍ ເສວນາ ຠຊນາ ປຍິຣຸປາສນາ. ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ນາມ ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ສມາຘິອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍເຍວ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຈິຕ຺ຕຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ປຏິປຊ຺ຊໂຕ ເອສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ອາທິກມ຺ມິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອິເມຫິ ເອກາທສຫິ ກາຣເຓຫິ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕເທວ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອຠິນິເວສໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂສ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ນາມ, ຜເລ ປຕ຺ເຕ ຠາວິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຸເປຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ສຕ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ, ສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເກລາຍນປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ສຕ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕຕໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນວ ກມ຺ເມນ ຄມິສ຺ສສິ, ເອໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນວ ກມ຺ເມນ ຄມິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ກໍ ເກລາຍສີ’’ຕິ ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຈ, ‘‘ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສຕ຺ໂຕເຍວ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ຕ຺ວໍ ກໍ ເກລາຍສີ’’ຕິ ເອວໍ ນິສ຺ສຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຈາຕິ. ທ຺ວີເຫວາກາເຣຫິ ສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ‘‘ອິທໍ ຈີວຣໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຓ຺ຓວິກາຣຎ຺ເຈວ ຊິຓ຺ຓຠາວຎ຺ຈ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປາທປຸຎ຺ຉນໂຈຬກໍ ຫຸຕ຺ວາ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ຉຑ຺ຑນີຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສເຈ ປນສ຺ສ ສາມິໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ນາສ຺ສ ເອວໍ ວິນສ຺ສິຕຸໍ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອສ຺ສາມິກຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຈ, ‘‘ອນທ຺ຘນິຍໍ ອິທໍ ຕາວກາລິກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວກາລິກຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຈາຕິ. ຍຖາ ຈ ຈີວເຣ, ເອວໍ ປຕ຺ຕາທີສຸປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເກລາຍນປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຄິຫີ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕຘີຕາທິເກ, ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິກສມານຸປຊ຺ຌາຍກາທິເກ ມມາຍຕິ, ສຫຕ຺ເຖເນວ ເນສໍ ເກສຈ຺ເຉທນສູຈິກມ຺ມຈີວຣໂຘວນຣຊນປຕ຺ຕປຈນາທີນິ ກໂຣຕິ, ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ອສຸໂກ ສາມເຓໂຣ ກຸຫິໍ, ອສຸໂກ ທຫໂຣ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ຠນ຺ຕມິໂຄ ວິຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກຕິ, ອຎ຺ເຎນ ເກສຈ຺ເຉທນາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ອສຸກໍ ເປເສຖາ’’ຕິ ຍາຈິຍມາໂນປິ ‘‘ອມ຺ເຫປິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ນ ກາເຣມ, ຕຸມ຺ເຫ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກິລມິສ຺ສຖາ’’ຕິ ນ ເທຕິ, ອຍໍ ສຕ຺ຕເກລາຍໂນ ນາມ. ໂຍ ປນ ຈີວຣປຕ຺ຕຖາລກກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິອາທີນິ ມມາຍຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖນ ປຣາມສິຕຸມ຺ປິ ນ ເທຕິ, ຕາວກາລິກໍ ຍາຈິໂຕ ‘‘ມຍມ຺ປິ ອິມໍ ຘນາຍນ຺ຕາ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊາມ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທຕິ, ອຍໍ ສງ຺ຂາຣເກລາຍໂນ ນາມ.

ໂຍ ປນ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸປິ ວຕ຺ຖູສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ອຸທາສິໂນ, ອຍໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ນາມ. ອິຕິ ອຍໍ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ເອວຣູປໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເກລາຍນປຸຄ຺ຄລໍ ອາຣກາ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສາປິ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລໍ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຕທຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຈິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ອາທິກມ຺ມິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕເທວ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອຠິນິເວສໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂສ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ນາມ, ຜເລ ປຕ຺ເຕ ຠາວິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິເມປິ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາວ ກຖິຕາ.

໔໑໙. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ຠາເວຕີຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາທິຠູຕໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ພ຺ຣູເຫຕິ ວຑ຺ເຒຕິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສມ຺ມາທສ຺ສນລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ສມ຺ມາອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ສມ຺ມາປຣິຄ຺ຄາຫລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາວາຈາ. ສມ຺ມາສມຸຏ຺ຐາປນລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ. ສມ຺ມາໂວທາປນລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາອາຊີໂວ. ສມ຺ມາປຄ຺ຄຫລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາວາຍາໂມ. ສມ຺ມາອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາສຕິ. ສມ຺ມາສມາຘານລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາສມາຘິ.

ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ຕີຓິ ຕີຓິ ກິຈ຺ຈານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຕາວ ອຎ຺ເຎຫິປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກກິເລເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ, ນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ປສ຺ສຕິ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫວິຘມນວເສນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ຕເຖວ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທີນິ ຈ ປຊຫນ຺ຕິ, ນິໂຣຘຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ວິເສສໂຕ ປເນຕ຺ຖ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ສຫຊາຕຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ອຠິນິໂຣເປຕິ, ສມ຺ມາວາຈາ ສມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສມ຺ມາອາຊີໂວ ສມ຺ມາ ໂວທາເປຕິ, ສມ຺ມາວາຍາໂມ ສມ຺ມາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສມ຺ມາສຕິ ສມ຺ມາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ສມ຺ມາສມາຘິ ສມ຺ມາ ປທຫຕິ.

ອປິ ເຈສາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນາມ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາກ຺ຂຓາ ນານາຣມ຺ມຓາ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄກາເລ ເອກກ຺ຂຓາ ເອກາຣມ຺ມຓາ. ກິຈ຺ຈໂຕ ປນ ທຸກ຺ເຂ ຎາຓນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານກ຺ຂຓາ ນານາຣມ຺ມຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄກາເລ ເອກກ຺ຂຓາ ເອກາຣມ຺ມຓາ. ເຕສຸ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ກິຈ຺ຈໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ໂປ ອວິຫິໍສາສງ຺ກປ຺ໂປ ອພ຺ຍາປາທສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ຕີຓິ ນາມານິ ລຠຕິ. ສມ຺ມາວາຈາທໂຍ ຕໂຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິຣຕິໂຍປິ ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕນາໂຍປິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ວິຣຕິໂຍວ. ສມ຺ມາວາຍາໂມ ສມ຺ມາສຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ກິຈ຺ຈໂຕ ສມ຺ມປ຺ປຘານສຕິປຏ຺ຐານວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ. ສມ຺ມາສມາຘິ ປນ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ສມ຺ມາສມາຘິເຍວ.

ອິຕິ ອິເມສຸ ອຏ຺ຐສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠຄວຕາ ນິພ຺ພານາຘິຄມາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ ປຐມໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເທສິຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖, ໒໐, ໒໙, ໓໔) ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເອຕາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິປສ຺ສນາຎາຓສງ຺ຂາຕາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ກິເລສໂຈເຣ ຆາເຕນ຺ໂຕ ເຂເມນ ໂຍຄາວຈໂຣ ນິພ຺ພານໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນິພ຺ພານາຘິຄມາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ ປຐມໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເທສິຕາ’’ຕິ.

ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປນ ຕສ຺ສາ ພຫຸກາໂຣ, ຕສ຺ມາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ເຫຣຎ຺ຎິໂກ ຫຕ຺ເຖນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸນາ ກຫາປຓໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘ອຍໍ ກູໂຏ, ອຍໍ ເຉໂກ’’ຕິ ຊານາຕິ, ເອວໍ ໂຍຄາວຈໂຣປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິຕກ຺ເກນ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ໂອໂລກຍມາໂນ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກາມາວຈຣາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ຣູປາວຈຣາທໂຍ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຍຖາ ວາ ປນ ປຸຣິເສນ ໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ມຫາຣຸກ຺ຂໍ ຕຈ຺ຉໂກ ວາສິຍາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ກມ຺ເມ ອຸປເນຕິ, ເອວໍ ວິຕກ຺ເກນ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ທິນ຺ນຘມ຺ເມ ໂຍຄາວຈໂຣ ປຎ຺ຎາຍ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກາມາວຈຣາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ຣູປາວຈຣາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກມ຺ເມ ອຸປເນຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປນ ຕສ຺ສາ ພຫຸກາໂຣ, ຕສ຺ມາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ສ຺ວາຍໍ ຍຖາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ, ເອວໍ ສມ຺ມາວາຈາຍປິ ອຸປກາຣໂກ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຈໍ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໓). ຕສ຺ມາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາວາຈາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ປຐມໍ ວາຈາຍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ໂລເກ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວາຈາ ກາຍກມ຺ມສ຺ສ ອຸປກາຣິກາຕິ ສມ຺ມາວາຈາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ປນ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ປຫາຍ ອຸຠຍສຸຈຣິຕໍ ປູເຣນ຺ຕສ຺ເສວ ຍສ຺ມາ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລໍ ປູເຣຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍານນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາອາຊີໂວ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອວໍ ສຸທ຺ຘາຊີເວນ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ເມ ອາຊີໂວ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຣິໂຕສໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕປ຺ປມຕ຺ເຕນ ວິຫຣິຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖສຸ ອິທໍ ວີຣິຍມາຣຠິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາວາຍາໂມ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕໂຕ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນາປິ ກາຍາທີສຸ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສຕິ ສູປຏ຺ຐິຕາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສຕິ ເທສິຕາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ເອວໍ ສູປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປກາຣານຸປກາຣານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເວສິຕ຺ວາ ປໂຫຕິ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາເຘຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສຕິຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມາຘິ ເທສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ອຍມ຺ປິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສໂກວ ກຖິໂຕ.

໔໒໗. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີຕິອາທີສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ປຣິກມ຺ມວເສນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ ນາມ ໂຫຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຫິ ນີລປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເກເສ ວາ ປິຕ຺ເຕ ວາ ອກ຺ຂິຕາຣກາຍ ວາ ກໂຣຕິ, ປີຕປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເມເທ ວາ ຉວິຍາ ວາ ຫຕ຺ຖປາທຕເລສຸ ວາ ອກ຺ຂີນໍ ປີຕກຏ຺ຐາເນ ວາ ກໂຣຕິ, ໂລຫິຕປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມໍເສ ວາ ໂລຫິເຕ ວາ ຊິວ຺ຫາຍ ວາ ອກ຺ຂີນໍ ຣຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວາ ກໂຣຕິ, ໂອທາຕປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐິມ຺ຫິ ວາ ທນ຺ເຕ ວາ ນເຂ ວາ ອກ຺ຂີນໍ ເສຕຏ຺ຐາເນ ວາ ກໂຣຕິ. ຕໍ ປນ ສຸນີລໍ ສຸປີຕໍ ສຸໂລຫິຕກໍ ສຸໂອທາຕກໍ ນ ໂຫຕິ, ອວິສຸທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ.

ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີຕິ ຍສ຺ເສວໍ ປຣິກມ຺ມໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ພຫິທ຺ຘາ. ໂສ ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ພຫິທ຺ຘາ ຈ ອປ຺ປນາຍ ວເສນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິຕ຺ຕານີຕິ ອວຑ຺ຒິຕານິ. ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີຕິ ສຸວຓ຺ຓານິ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ ວາ, ປຣິຕ຺ຕວເສເນວ ອິທໍ ອຠິຠາຍຕນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ນາມ ສມ຺ປນ຺ນຄຫຓິໂກ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເອຕ຺ຖ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ເອກກພລເມວ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ຎາຓຸຕ຺ຕຣິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິສທຎາໂຓ ‘‘ກິໍ ເອຕ຺ຖ ປຣິຕ຺ຕເກ ອາຣມ຺ມເຓ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ນາຍໍ ມມ ຠາໂຣ’’ຕິ ຕານິ ຣູປານິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນເວຕ຺ຖ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊານາມິ ປສ຺ສາມີຕິ ອິມິນາ ປນສ຺ສ ອາໂຠໂຄ ກຖິໂຕ. ໂສ ຈ ໂຂ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ, ນ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ. ເອວໍສຎ຺ຎີ ໂຫຕີຕິ ອາໂຠຄສຎ຺ຎາຍປິ ຌານສຎ຺ຎາຍປິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອຠິຠວສຎ຺ຎາ ຫິສ຺ສ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ອາໂຠຄສຎ຺ຎາ ປນ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ເສວ.

ອປ຺ປມາຓານີຕິ ວຑ຺ຒິຕປ຺ປມາຓານິ, ມຫນ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຠຸຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍຖາ ມຫຄ຺ຆໂສ ປຸຣິໂສ ເອກໍ ຠຕ຺ຕວຑ຺ຒິຕກໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎມ຺ປິ ໂຫຕຸ, ກິໍ ເອຕໍ ມຍ຺ຫໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ນ ມຫນ຺ຕໂຕ ປສ຺ສຕິ, ເອວເມວ ຎາຓຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິສທຎາໂຓ ‘‘ກິໍ ເອຕ຺ຖ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນຍິທໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ນ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາກຣເຓ ຠາໂຣ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕານິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນເວຕ຺ຖ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີຕິ ອລາຠິຕາຍ ວາ ອນຕ຺ຖິກຕາຍ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ປຣິກມ຺ມສຎ຺ຎາວິຣຫິໂຕ.

ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີຕິ ຍສ຺ສ ປຣິກມ຺ມມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ພຫິທ຺ຘາວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ໂສ ເອວໍ ພຫິທ຺ຘາ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ເຈວ ອປ຺ປນາຍ ຈ ວເສນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກວ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖອຠິຠາຍຕເນ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິເມສຸ ປນ ຈຕູສຸ ປຣິຕ຺ຕໍ ວິຕກ຺ກຈຣິຕວເສນ ອາຄຕໍ, ອປ຺ປມາຓໍ ໂມຫຈຣິຕວເສນ, ສຸວຓ຺ຓໍ ໂທສຈຣິຕວເສນ, ທຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ຣາຄຈຣິຕວເສນ. ເອເຕສຎ຺ຫິ ເອຕານິ ສປ຺ປາຍານິ, ສາ ຈ ເນສໍ ສປ຺ປາຍຕາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ຈຣິຍນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຎ຺ຈມອຠິຠາຍຕນາທີສຸ ນີລານີຕິ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນີລວຓ຺ຓານີຕິ ວຓ຺ຓວເສນ. ນີລນິທສ຺ສນານີຕິ ນິທສ຺ສນວເສນ, ອປຎ຺ຎາຍມານວິວຣານິ ອສມ຺ຠິນ຺ນວຓ຺ຓານິ ເອກນີລາເນວ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນີລນິຠາສານີຕິ ອິທໍ ປນ ໂອຠາສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນີໂລຠາສານິ ນີລປ຺ປຠາຍຸຕ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ເນສໍ ສຸວິສຸທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິສຸທ຺ຘວຓ຺ຓວເສເນວ ຫິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຠິຠາຍຕນານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ‘‘ນີລກສິຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນີລສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ປຸປ຺ຜສ຺ມິໍ ວາ ວຕ຺ຖສ຺ມິໍ ວາ ວຓ຺ຓຘາຕຸຍາ ວາ’’ຕິອາທິກໍ ປເນຕ຺ຖ ກສິຓກຣຓຎ຺ຈ ປຣິກມ຺ມຎ຺ຈ ອປ຺ປນາວິຘານຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອິມານິ ປນ ອຏ຺ຐ ອຠິຠາຍຕນຊ຺ຌານານິ ວຏ຺ຏານິປິ ໂຫນ຺ຕິ ວຏ຺ຏປາທການິປິ ວິປສ຺ສນາປາທການິປິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານິປິ ອຠິຎ຺ຎາປາທການິປິ ນິໂຣຘປາທການິປິ, ໂລກິຍາເນວ ປນ ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໔໓໕. ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເກສາທີສຸ ນີລກສິຓາທີສຸ ນີລກສິຓາທິວເສນ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ຣູປຊ຺ຌານໍ ຣູປໍ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ. ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີຕິ ພຫິທ຺ຘາປິ ນີລກສິຓາທີນິ ຣູປານິ ຌານຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕິ. ອິມິນາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາວຕ຺ຖຸເກສຸ ກສິເຓສຸ ອຸປ຺ປາທິຕຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ທສ຺ສິຕານິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ຣູປສຎ຺ຎີ, ອຕ຺ຕໂນ ເກສາທີສຸ ອນຸປ຺ປາທິຕຣູປາວຈຣຊ຺ຌາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ພຫິທ຺ຘາປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາວ ອຸປ຺ປາທິຕຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ທສ຺ສິຕານິ.

ສຸຠນ຺ຕ຺ເວວ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ສຸວິສຸທ຺ເຘສຸ ນີລາທີສຸ ວຓ຺ຓກສິເຓສຸ ຌານານິ ທສ຺ສິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍໍ ສຸຠນ຺ຕິ ອາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ປນ ວິສຸທ຺ຘໍ ສຸຠໍ ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ‘‘ສຸຠນ຺ຕິ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ເທສນາ ກຕາ. ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ປນ ‘‘ກຖໍ ສຸຠນ຺ຕ຺ເວວ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ…ເປ… ເມຕ຺ຕາຍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຣຸຓາສຫຄເຕນ…ເປ… ມຸທິຕາສຫຄເຕນ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາຍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຸຠນ຺ຕ຺ເວວ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານນ຺ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໔໔໓. ປຖວິກສິຓໍ ຠາເວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສກລຏ຺ເຐນ ກສິຓໍ, ປຖວິ ເອວ ກສິຓໍ ປຖວິກສິຓໍ. ປຣິກມ຺ມປຖວິຍາປິ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຊ຺ຌານສ຺ສາປິ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຘ ປນ ປຖວິກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕໍ ເຫສ ຠາເວຕິ. ອາໂປກສິຓາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອິມານິ ປນ ກສິຓານິ ຠາເວນ຺ເຕນ ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ ປຣິສຸທ຺ຘສີເລ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ຍ຺ວາສ຺ສ ທສສຸ ປລິໂພເຘສຸ ປລິໂພໂຘ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານທາຍກໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈຣິຍານຸກູລວເສນ ຍໍ ຍສ຺ສ ສປ຺ປາຍໍ, ຕໍ ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ກສິຓຠາວນາຍ ອນນຸຣູປໍ ວິຫາຣໍ ປຫາຍ ອນຸຣູເປ ວິຫຣນ຺ເຕນ ຂຸທ຺ທກປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຠາວນາວິຘານໍ ອປຣິຫາເປນ຺ເຕນ ຠາເວຕພ຺ພານິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໘ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ໂຕ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓກສິຓໍ ນາຄຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອາກາສກສິເຓ ປວຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສມາປຕ຺ຕິວເສນ. ຕຎ຺ຫິ ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເອສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎາຓກສິຓໍ ຠາເວຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມານິປິ ທສ ກສິຓານິ ວຏ຺ຏານິປິ ໂຫນ຺ຕິ ວຏ຺ຏປາທການິປິ ວິປສ຺ສນາປາທການິປິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖານິປິ ອຠິຎ຺ຎາປາທການິປິ ນິໂຣຘປາທການິປິ, ໂລກິຍາເນວ ປນ ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣານີຕິ.

໔໕໓. ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕີຕິ ອສຸຠສຎ຺ຎາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີສຸ ທສສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປຐມຊ຺ຌານສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາ, ຕໍ ຠາເວຕິ ພ຺ຣູເຫຕິ ວຑ຺ເຒຕິ, ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຸຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທສນ຺ນໍ ປນ ອສຸຠານໍ ຠາວນານໂຍ ສພ຺ໂພ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໐໒ ອາທໂຍ) ວິຕ຺ຖາຣິໂຕເຍວ. ມຣຓສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕີຕິ ສມ຺ມຸຕິມຣຓໍ, ຂຓິກມຣຓໍ, ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓນ຺ຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ມຣຓໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕິ, ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຸຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ວາ ມຣຓສ຺ສຕິເຍວ ອິຘ ມຣຓສຎ຺ຎາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ຠາເວຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວນານໂຍ ປນສ຺ສາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໖໗ ອາທໂຍ) ວິຕ຺ຖາຣິໂຕເຍວ. ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕີຕິ ອສິຕປີຕາທິເຠເທ ກພຬີກາເຣ ອາຫາເຣ ຄມນປຏິກູລາທີນິ ນວ ປຏິກູລານິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕິ, ອຸປ຺ປາເທຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາປິ ຠາວນານໂຍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕເຍວ. ສພ຺ພໂລເກ ອນຠິຣຕິສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕີຕິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ເຕຘາຕຸເກ ໂລເກ ອນຠິຣຕິສຎ຺ຎໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕີຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄາຫິກໍ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕິ. ອນິຈ຺ເຈ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕີຕິ ອນິຈ຺ເຈ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ປຏິປີຬນສງ຺ຂາຕທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄາຫິກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕິ. ທຸກ຺ເຂ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕີຕິ ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ເຂ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ອວສວຕ຺ຕນາກາຣສງ຺ຂາຕອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄາຫິກໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕິ. ປຫານສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕີຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ ປຫານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕິ. ວິຣາຄສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕີຕິ ປຎ຺ຈວິຘເມວ ວິຣາຄໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕິ. ນິໂຣຘສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕີຕິ ສງ຺ຂາຣນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕິ. ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພໂລເກ ອນຠິຣຕສຎ຺ຎາ, ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ, ອນິຈ຺ເຈ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາຕິ ອິມາຫິ ຕີຫິ ສຎ຺ຎາຫິ ພລວວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາ. ປຸນ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕີຕິອາທິກາຫິ ທສຫິ ສຎ຺ຎາຫິ ວິປສ຺ສນາສມາຣມ຺ໂຠວ ກຖິໂຕ.

໔໗໓. ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນ຺ຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ.

໔໘໓. ປຐມຊ຺ຌານສຫຄຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ສທ຺ຘິໍ ຄຕໍ ປວຕ຺ຕໍ, ປຐມຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວຕີຕິ ປຐມຊ຺ຌານສຫຄຕໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວຕິ ພ຺ຣູເຫຕິ ວຑ຺ເຒຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ອປຣອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໑໙. ກາຍຄຕາສຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໕໖໓. ເຈຕສາ ຜຸໂຏຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ຜຣຓໍ ອາໂປຜຣຓຎ຺ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຜຣຓຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອາໂປກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາເປນ ຜຣຓໍ ອາໂປຜຣຓໍ ນາມ. ເອວໍ ຜຸເຏປິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ສພ຺ພາ ສມຸທ຺ທງ຺ຄມາ ກຸນ຺ນທິໂຍ ອນ຺ໂຕຄຘາວ ໂຫນ຺ຕິ. ອາໂລກໍ ປນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສກລສມຸທ຺ທທສ຺ສນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຜຣຓໍ ນາມ. ເອວໍ ຜຸເຏປິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ສພ຺ພາ ມຫາສມຸທ຺ທງ຺ຄມາ ກຸນ຺ນທິໂຍ ອນ຺ໂຕຄຘາວ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕຄຘາ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠາວນາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ວິຊ຺ຊໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ, ວິຊ຺ຊາຠາເຄ ວິຊ຺ຊາໂກຏ຺ຐາເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິປິ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມໂນມຍິທ຺ຘິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ, ປຸຣິເມນ ອຕ຺ເຖນ ຕາຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ. ປຈ຺ຉິເມນ ອຕ຺ເຖນ ຕາສຸ ຍາ ກາຈິ ເອກາ ວິຊ຺ຊາ ວິຊ຺ຊາ, ເສສາ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາຕິ ເອວໍ ວິຊ຺ຊາປິ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາເຕວ ເວທິຕພ຺ພາ.

໕໖໔. ມຫໂຕ ສໍເວຄາຍາຕິ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ສໍເວຄສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ. ອຸປຣິປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຫາສໍເວໂຄ ນາມ ວິປສ຺ສນາ, ມຫາອຕ຺ໂຖ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ, ມຫາໂຍຄກ຺ເຂໂມ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ. ອຖ ວາ ມຫາສໍເວໂຄ ນາມ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ, ມຫາອຕ຺ໂຖ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ມຫາໂຍຄກ຺ເຂໂມ ນາມ ນິພ຺ພານໍ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຍາຕິ ສຕິຍາ ຈ ຎາຓສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖາຍ. ຎາຓທສ຺ສນປຏິລາຠາຍາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣາຍາຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອຕ຺ຕຠາເວ ສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖາຍ. ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາຕິ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕີນໍ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂກຣຓຕ຺ຖາຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຊ຺ຊາຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ, ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເສສຘມ຺ມາ. ເຕສໍ ຜລໍ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ, ຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໗໑. ກາໂຍປິ ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ນາມກາໂຍປິ ກຣຊກາໂຍປິ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ວູປສນ຺ຕທຣໂຖ ໂຫຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣາປີຕິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນນ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ ນາມ, ອິຘ ປນ ໂອຬາຣິກວູປສມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລາຕິ ສກລາ, ສພ຺ເພ ນິຣວເສສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາຕິ ວິຊ຺ຊາໂກຏ຺ຐາສິຍາ, ເຕ ເຫຏ຺ຐາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາວ.

໕໗໔. ອວິຊ຺ຊາ ປຫີຍຕີຕິ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ວຏ຺ຏມູລກໍ ພຫລນ຺ຘກາຣໍ ມຫາຕມໍ ອຎ຺ຎາຓໍ ປຫີຍຕິ. ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອສ຺ມິມາໂນ ປຫີຍຕີຕິ ອສ຺ມີຕິ ນວວິໂຘ ມາໂນ ປຫີຍຕິ. ອນຸສຍາຕິ ສຕ຺ຕ ອນຸສຍາ. ສໍໂຍຊນານີຕິ ທສ ສໍໂຍຊນານິ.

໕໗໕. ປຎ຺ຎາປເຠທາຍາຕິ ປຎ຺ຎາຍ ປເຠທຄມນຕ຺ຖໍ. ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານາຍາຕິ ອປຈ຺ຈຍປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍຕ຺ຖາຍ.

໕໗໖. ອເນກຘາຕຸປຏິເວໂຘ ໂຫຕີຕິ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ລກ຺ຂຓປຏິເວໂຘ ໂຫຕິ. ນານາຘາຕຸປຏິເວໂຘ ໂຫຕີຕິ ຕາສໍເຍວ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ນານາຠາເວນ ລກ຺ຂຓປຏິເວໂຘ ໂຫຕິ. ອເນກຘາຕຸປຏິສມ຺ຠິທາ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ຘາຕຸເຠທຎາຓໍ ກຖິຕໍ. ຘາຕຸປເຠທຎາຓໍ ນາມ ‘‘ອິມາຍ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນາຍ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ຊານນປຎ຺ຎາ. ຕໍ ປເນຕໍ ຘາຕຸເຠທຎາຓໍ ນ ສພ຺ເພສໍ ໂຫຕິ, ພຸທ຺ຘານເມວ ນິປ຺ປເທສໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສພ຺ພໂສ ນ ກຖິຕໍ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ມິໍ ກຖິເຕ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີຕິ.

໕໘໔. ປຎ຺ຎາປຏິລາຠາຍາຕິອາທີນິ ໂສຬສ ປທານິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ‘‘ສປ຺ປຸຣິສສໍເສໂວ, ສທ຺ຘມ຺ມສວນໍ, ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິ. ອິເມ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ປຎ຺ຎາປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ …ເປ… ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣິຕາເນວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ (ປຏິ. ມ. ໓.໔) –

ປຎ຺ຎາປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕໂມ ປຎ຺ຎາປຏິລາໂຠ? ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄຎາຓານໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ຜລຎາຓານໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານໍ, ຉນ຺ນໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານໍ, ເຕສຕ຺ຕຕີນໍ ຎາຓານໍ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕີນໍ ຎາຓານໍ ລາໂຠ ປຏິລາໂຠ ປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ ຜສ຺ສນາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ອຸປສມ຺ປທາ, ປຎ຺ຎາປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎາປຏິລາໂຠ.

ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘິ? ສຕ຺ຕນ຺ນຎ຺ຈ ເສກ຺ຂານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາ ວຑ຺ຒຕິ, ອຣຫໂຕ ປຎ຺ຎາ ວຑ຺ຒິຕວຑ຺ຒນາ, ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘິ.

ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມໍ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລໍ? ສຕ຺ຕນ຺ນຎ຺ຈ ເສກ຺ຂານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາ ເວປຸລ຺ລໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຣຫໂຕ ປຎ຺ຎາ ເວປຸລ຺ລໍ ຄຕາ, ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລໍ.

ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ມຫາປຎ຺ຎາ? ມຫນ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຫາປຎ຺ຎາ, ມຫນ຺ເຕ ຘມ຺ເມ…ເປ… ມຫນ຺ຕາ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ມຫນ຺ຕານິ ປຏິຠານານິ, ມຫນ຺ເຕ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘ, ມຫນ຺ເຕ ສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກ຺ຂນ຺ເຘ, ມຫນ຺ຕານິ ຐານາຏ຺ຐານານິ, ມຫນ຺ຕາ ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ມຫນ຺ຕານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ມຫນ຺ເຕ ສຕິປຏ຺ຐາເນ, ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ, ອິທ຺ຘິປາເທ, ມຫນ຺ຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ມຫນ຺ຕານິ ພລານິ, ມຫນ຺ເຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ, ມຫນ຺ເຕ ອຣິຍມຄ຺ເຄ, ມຫນ຺ຕານິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ມຫາຠິຎ຺ຎາໂຍ, ມຫນ຺ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຫາປຎ຺ຎາ, ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ມຫາປຎ຺ຎາ.

ປຸຖຸປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ປຸຖຸປຎ຺ຎາ? ປຸຖຸ ນານາກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຸຖຸປຎ຺ຎາ. ປຸຖຸ ນານາຘາຕູສຸ, ປຸຖຸ ນານາອາຍຕເນສຸ, ປຸຖຸ ນານາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທສຸ, ປຸຖຸ ນານາສຸຎ຺ຎຕມນຸປລພ຺ເຠສຸ, ປຸຖຸ ນານາອຕ຺ເຖສຸ, ຘມ຺ເມສຸ, ນິຣຸຕ຺ຕີສຸ, ປຏິຠາເນສຸ, ປຸຖຸ ນານາສີລກ຺ຂນ຺ເຘສຸ, ສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກ຺ຂນ຺ເຘສຸ, ປຸຖຸ ນານາຐານາຏ຺ຐາເນສຸ, ປຸຖຸ ນານາວິຫາຣສມາປຕ຺ຕີສຸ, ປຸຖຸ ນານາອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ, ປຸຖຸ ນານາສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ, ສມ຺ມປ຺ປຘາເນສຸ, ອິທ຺ຘິປາເທສຸ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ, ພເລສຸ, ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ, ປຸຖຸ ນານາອຣິຍມຄ຺ເຄສຸ, ປຸຖຸ ນານາສາມຎ຺ຎຜເລສຸ, ປຸຖຸ ນານາອຠິຎ຺ຎາສຸ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຸຖຸປຎ຺ຎາ. ປຸຖຸ ນານາຊນສາຘາຣເຓ ຘມ຺ເມ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ປຣມຕ຺ເຖ ນິພ຺ພາເນ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຸຖຸປຎ຺ຎາ. ປຸຖຸປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ປຸຖຸປຎ຺ຎາ.

ວິປຸລປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ວິປຸລປຎ຺ຎາ? ວິປຸເລ ອຕ຺ເຖ ປຣິຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວິປຸລປຎ຺ຎາ…ເປ… ວິປຸລໍ ປຣມຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພານໍ ປຣິຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວິປຸລປຎ຺ຎາ, ວິປຸລປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ວິປຸລປຎ຺ຎາ.

ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາ? ຄມ຺ຠີເຣສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາ. ປຸຖຸປຎ຺ຎາສທິໂສ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຄມ຺ຠີເຣ ປຣມຕ຺ເຖ ນິພ຺ພາເນ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາ, ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາ.

ອສາມນ຺ຕປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ຎາ? ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຕ຺ຖວວຕ຺ຖານໂຕ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ອຘິຄຕາ ໂຫຕິ ສຈ຺ຉິກຕາ ຜສ຺ສິຕາ ປຎ຺ຎາຍ. ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິຠານວວຕ຺ຖານໂຕ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ ອຘິຄຕາ ໂຫຕິ ສຈ຺ຉິກຕາ ຜສ຺ສິຕາ ປຎ຺ຎາຍ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ຈ ຘມ຺ເມ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຏິຠາເນ ຈ ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ສກ຺ໂກຕິ ອຠິສມ຺ຠວິຕຸໍ, ອນຠິສມ຺ຠວນີໂຍ ຈ ໂສ ອຎ຺ເຎຫີຕິ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ໂຎ.

ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐມກສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ທູເຣ ວິທູເຣ ສຸວິທູເຣ ນ ສນ຺ຕິເກ ນ ສາມນ຺ຕາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກໍ ອຸປາທາຍ ອຏ຺ຐມໂກ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ໂຎ. ອຏ຺ຐມກສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ທູເຣ…ເປ… ອຏ຺ຐມກໍ ອຸປາທາຍ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ໂຎ. ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ສກທາຄາມິສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ. ສກທາຄາມິສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ອນາຄາມິສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ. ອນາຄາມິສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ອຣຫໂຕ ປຎ຺ຎາຍ. ອຣຫໂຕ ປຎ຺ຎາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ທູເຣ ວິທູເຣ ສຸວິທູເຣ ນ ສນ຺ຕິເກ ນ ສາມນ຺ຕາ, ອຣຫນ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ໂຎ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ສເທວກຎ຺ຈ ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຄ຺ໂຄ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ໂຎ.

ປຎ຺ຎາປເຠທກຸສໂລ ປຠິນ຺ນຎາໂຓ…ເປ… ເຕ ປຎ຺ຫໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ຄູຬ຺ຫານິ ຈ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນານິ ຈ, ກຖິຕາ ວິສຊ຺ຊິຕາ ຈ ເຕ ປຎ຺ຫາ ຠຄວຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣຓາ, ອຸປກ຺ຂິຕ຺ຕກາ ຈ ເຕ ຠຄວຕາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ອຕິໂຣຈຕິ ຍທິທໍ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຄ຺ໂຄ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ໂຎ, ອສາມນ຺ຕປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ຎາ.

ຠູຣິປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ຠູຣິປຎ຺ຎາ? ຣາຄໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີຕິ ຠູຣິປຎ຺ຎາ, ອຠິຠວິຕາຕິ ຠູຣິປຎ຺ຎາ. ໂທສໍ, ໂມຫໍ, ໂກຘໍ, ອຸປນາຫໍ, ມກ຺ຂໍ, ປລາສໍ, ອິສ຺ສໍ, ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ມາຍໍ, ສາເຐຍ຺ຍໍ, ຖມ຺ຠໍ, ສາຣມ຺ຠໍ, ມານໍ, ອຕິມານໍ, ມທໍ, ປມາທໍ, ສພ຺ເພ ກິເລເສ, ສພ຺ເພ ທຸຈ຺ຈຣິເຕ, ສພ຺ເພ ອຠິສງ຺ຂາເຣ, ສພ຺ເພ ຠວຄາມິກມ຺ເມ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີຕິ ຠູຣິປຎ຺ຎາ, ອຠິຠວິຕາຕິ ຠູຣິປຎ຺ຎາ. ຣາໂຄ ອຣິ, ຕໍ ອຣິໍ ມທ຺ທນິປຎ຺ຎາຕິ ຠູຣິປຎ຺ຎາ, ໂທໂສ, ໂມໂຫ…ເປ… ສພ຺ເພ ຠວຄາມິກມ຺ມາ ອຣິ, ຕໍ ອຣິໍ ມທ຺ທນິປຎ຺ຎາຕິ ຠູຣິປຎ຺ຎາ. ຠູຣິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຖວີ, ຕາຍ ປຖວິສມາຍ ວິຕ຺ຖຕາຍ ວິປຸລາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ຠູຣິປຎ຺ໂຎ. ອປິຈ ປຎ຺ຎາຍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ ຠູຣິ ເມຘາ ປຣິຓາຍິກາຕິ, ຠູຣິປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ຠູຣິປຎ຺ຎາ.

ປຎ຺ຎາພາຫຸລ຺ລາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມໍ ປຎ຺ຎາພາຫຸລ຺ລໍ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຎ຺ຎາຄຣຸໂກ ໂຫຕິ ປຎ຺ຎາຈຣິໂຕ ປຎ຺ຎາສໂຍ ປຎ຺ຎາຘິມຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຘໂຊ ປຎ຺ຎາເກຕຸ ປຎ຺ຎາຘິປເຕຍ຺ໂຍ ວິຈຍພຫຸໂລ ປວິຈຍພຫຸໂລ ໂອກ຺ຂາຍນພຫຸໂລ ສໂມກ຺ຂາຍນພຫຸໂລ ສມ຺ເປກ຺ຂາຍນຘມ຺ໂມ ວິຠູຕວິຫາຣີ ຕຈ຺ຈຣິໂຕ ຕຄ຺ຄຣຸໂກ ຕພ຺ພຫຸໂລ ຕນ຺ນິນ຺ໂນ ຕປ຺ໂປໂຓ ຕປ຺ປພ຺ຠາໂຣ ຕທຘິມຸຕ຺ໂຕ ຕທາຘິປເຕຍ຺ໂຍ, ຍຖາ ຄຓຄຣຸໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄຓພາຫຸລິໂກຕິ, ຈີວຣຄຣຸໂກ ປຕ຺ຕຄຣຸໂກ ເສນາສນຄຣຸໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ ເສນາສນພາຫຸລິໂກຕິ, ເອວເມວໍ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຎ຺ຎາຄຣຸໂກ ໂຫຕິ ປຎ຺ຎາຈຣິໂຕ…ເປ… ຕທາຘິປເຕຍ຺ໂຍ, ປຎ຺ຎາພາຫຸລ຺ລາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຎາພາຫຸລ຺ລໍ.

ສີຆປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ສີຆປຎ຺ຎາ? ສີຆໍ ສີຆໍ ສີລານິ ປຣິປູເຣຕີຕິ ສີຆປຎ຺ຎາ. ສີຆໍ ສີຆໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣໍ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕໍ, ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄໍ, ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ, ສມາຘິ-ປຎ຺ຎາ-ວິມຸຕ຺ຕິ-ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ສີຆປຎ຺ຎາ. ສີຆໍ ສີຆໍ ຐານາຏ຺ຐານານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຣິປູເຣຕິ. ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວຕິ. ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ ອິທ຺ຘິປາເທ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ພລານິ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີຕິ ສີຆປຎ຺ຎາ. ສີຆໍ ສີຆໍ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ສີຆປຎ຺ຎາ. ສີຆໍ ສີຆໍ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ສີຆປຎ຺ຎາ. ສີຆໍ ສີຆໍ ປຣມຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ສີຆປຎ຺ຎາ, ສີຆປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ສີຆປຎ຺ຎາ.

ລຫຸປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ລຫຸປຎ຺ຎາ? ລຫຸໍ ລຫຸໍ ສີລານິ ປຣິປູເຣຕີຕິ ລຫຸປຎ຺ຎາ…ເປ… ລຫຸປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ລຫຸປຎ຺ຎາ.

ຫາສປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ຫາສປຎ຺ຎາ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ເວທພຫຸໂລ ຕຸຏ຺ຐິພຫຸໂລ ຫາສພຫຸໂລ ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ສີລານິ ປຣິປູເຣຕີຕິ ຫາສປຎ຺ຎາ…ເປ… ປຣມຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ຫາສປຎ຺ຎາ, ຫາສປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ຫາສປຎ຺ຎາ.

ຊວນປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ຊວນປຎ຺ຎາ? ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຍາ ກາຈິ ເວທນາ, ຍາ ກາຈິ ສຎ຺ຎາ, ເຍ ເກຈິ ສງ຺ຂາຣາ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ໂອຬາຣິກໍ ວາ ສຸຂຸມໍ ວາ ຫີນໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ຍໍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ວາ, ສພ຺ພໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ຂິປ຺ປໍ ຊວຕີຕິ ຊວນປຎ຺ຎາ, ທຸກ຺ຂໂຕ, ອນຕ຺ຕໂຕ ຂິປ຺ປໍ ຊວຕີຕິ ຊວນປຎ຺ຎາ. ຈກ຺ຂຸໍ…ເປ… ຊຣາມຣຓໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ, ທຸກ຺ຂໂຕ, ອນຕ຺ຕໂຕ ຂິປ຺ປໍ ຊວຕີຕິ ຊວນປຎ຺ຎາ. ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນ, ທຸກ຺ຂໍ ຠຍຏ຺ເຐນ, ອນຕ຺ຕາ ອສາຣກຏ຺ເຐນາຕິ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ຕີຣຍິຕ຺ວາ ວິຠາວຍິຕ຺ວາ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ຣູປນິໂຣເຘ ນິພ຺ພາເນ ຂິປ຺ປໍ ຊວຕີຕິ ຊວນປຎ຺ຎາ…ເປ… ຊຣາມຣຓນິໂຣເຘ ນິພ຺ພາເນ ຂິປ຺ປໍ ຊວຕີຕິ ຊວນປຎ຺ຎາ. ຣູປໍ…ເປ… ຊຣາມຣຓໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຂຍຘມ຺ມໍ ວຍຘມ຺ມໍ ວິຣາຄຘມ຺ມໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ຕີຣຍິຕ຺ວາ ວິຠາວຍິຕ຺ວາ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ຊຣາມຣຓນິໂຣເຘ ນິພ຺ພາເນ ຂິປ຺ປໍ ຊວຕີຕິ ຊວນປຎ຺ຎາ, ຊວນປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ຊວນປຎ຺ຎາ.

ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາ? ຂິປ຺ປໍ ກິເລເສ ຉິນ຺ທຕີຕິ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາ. ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ, ວ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກໍ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ເນ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ນາຘິວາເສຕິ ປຊຫຕິ ວິໂນເທຕິ ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ ອນຠາວໍ ຄເມຕີຕິ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາ. ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣາຄໍ, ໂທສໍ, ໂມຫໍ…ເປ… ສພ຺ເພ ຠວຄາມິກມ຺ເມ ນາຘິວາເສຕິ ປຊຫຕິ ວິໂນເທຕິ ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ ອນຠາວໍ ຄເມຕີຕິ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາ. ເອກສ຺ມິໍ ອາສເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາໂຍ ຉ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ອຘິຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສຈ຺ຉິກຕາ ຜສ຺ສິຕາ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາ.

ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກຕມາ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎາ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸພ຺ເພຄພຫຸໂລ ໂຫຕິ ອຸຕ຺ຕາສພຫຸໂລ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນພຫຸໂລ ອຣຕິພຫຸໂລ ອນຠິຣຕິພຫຸໂລ ພຫິມຸໂຂ ນ ຣມຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ, ອນິພ຺ພິທ຺ຘປຸພ຺ພໍ ອປ຺ປທາລິຕປຸພ຺ພໍ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌຕິ ປທາເລຕີຕິ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎາ, ອນິພ຺ພິທ຺ຘປຸພ຺ພໍ ອປ຺ປທາລິຕປຸພ຺ພໍ ໂທສກ຺ຂນ຺ຘໍ, ໂມຫກ຺ຂນ຺ຘໍ, ໂກຘໍ, ອຸປນາຫໍ…ເປ… ສພ຺ເພ ຠວຄາມິກມ຺ເມ ນິພ຺ພິຊ຺ຌຕິ ປທາເລຕີຕິ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎາ, ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎາ’’.

ເອວໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ພຫຸວຈນໍ, ອິຘ ເອກວຈນນ຺ຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ເສສໍ ຕາທິສເມວາຕິ. ອິມາ ຈ ປນ ໂສຬສ ມຫາປຎ຺ຎາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາວ ກຖິຕາ.

ກາຍຄຕາສຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

໒໐. ອມຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໐໐-໖໑໑. ອມຕໍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ມຣຓວິຣຫິຕໍ ນິພ຺ພານໍ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ນິພ຺ພານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ກາຍຄຕາສຕິ ໂລກິຍາ, ກຖໍ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ອມຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ. ກາຍຄຕຎ຺ຫິ ສຕິໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ອມຕມຘິຄຈ຺ຉຕິ, ອຠາເວນ຺ໂຕ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນຸປາເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ວິຣທ຺ຘນ຺ຕິ ວິຣາຘິຕໍ ນາຘິຄຕໍ. ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ປມາທິໍສູຕິ ປມຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປມຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຏ຺ຐໍ ວິສ຺ສຣິຕໍ ນຏ຺ຐໍ ວາ. ອາເສວິຕນ຺ຕິ ອາທິໂຕ ເສວິຕໍ. ຠາວິຕນ຺ຕິ ວຑ຺ຒິຕໍ. ພຫຸລີກຕນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຕໍ. ອນຠິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ຎາຕອຠິຎ຺ຎາຍ ອຊານິຕໍ. ອປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາວເສເນວ ອປຣິຎ຺ຎາຕໍ. ອສຈ຺ຉິກຕນ຺ຕິ ອປຈ຺ຈກ຺ຂກຕໍ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ອມຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ສຫສ຺ສສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິມາຓສ຺ສ

ເອກກນິປາຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.