📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ

ເອກກນິປາຕ-ຏີກາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ອນນ຺ຕຎາຓໍ ກຣຸຓານິເກຕໍ,

ນມາມິ ນາຖໍ ຊິຕປຎ຺ຈມາຣໍ;

ຘມ຺ມໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ຠວນາສເຫຕຸໍ,

ສງ຺ຆຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐໍ ຫຕສພ຺ພປາປໍ.

ກສ຺ສປໍ ຕໍ ມຫາເຖຣໍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓາຍກໍ;

ທີປສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິມ຺ຫິ, ສາສໂນທຍກາຣກໍ.

ປຏິປຕ຺ຕິປຣາຘີນໍ, ສທາຣຎ຺ຎນິວາສິນໍ;

ປາກຏໍ ຄຄເນ ຈນ຺ທ-ມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ສາສເນ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ປິຕຣໍ ວນ຺ເທ, ວິນເຍ ສຸວິສາຣທໍ;

ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ໂຕຫໍ, ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕສ຺ມິ ສາສເນ.

ອນຸເຖຣໍ ມຫາປຎ຺ຎໍ, ສຸເມຘໍ ສຸຕິວິສ຺ສຸຕໍ;

ອວິຂຓ຺ຑິຕສີລາທິ-ປຣິສຸທ຺ຘຄຸໂຓທຍໍ.

ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ສຕິມນ຺ຕໍ, ທນ຺ຕໍ ສນ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ;

ນມາມິ ສິຣສາ ຘີຣໍ, ຄຣຸໍ ເມ ຄຓວາຈກໍ.

ອາຄຕາຄມຕກ຺ເກສຸ, ສທ຺ທສຕ຺ຖນຍຎ຺ຎຸສຸ;

ຍສ຺ສນ຺ເຕວາສິຠິກ຺ຂູສຸ, ສາສນໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ.

ໂຍ ສີຫຬິນ຺ໂທ ຘິຕິມາ ຍສສ຺ສີ,

ອຸຬາຣປຎ຺ໂຎ ນິປຸໂຓ ກລາສຸ;

ຊາໂຕ ວິສຸທ຺ເຘ ຣວິໂສມວໍເສ,

ມຫພ຺ພໂລ ອພ຺ຠຸຕວຸຕ຺ຕິເຕໂຊ.

ຊິຕ຺ວາຣິວຄ຺ຄໍ ອຕິທຸປ຺ປສຍ຺ຫໍ,

ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓວິກ຺ກເມນ;

ປຕ຺ຕາຠິເສໂກ ຊິນຘມ຺ມເສວີ,

ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ ຣຕນຕ຺ຕຍມ຺ຫິ.

ຈິຣໍ ວິຠິນ຺ເນ ຊິນສາສນສ຺ມິໍ,

ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ສຸຏ຺ຐຸ ວິນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ;

ສຸຘໍວ ສາມຄ຺ຄິຣສໍ ປສຕ຺ຖໍ,

ປາເຍສິ ຠິກ຺ຂູ ປຣິສຸທ຺ຘສີເລ.

ກຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ວິປຸເລ ຈ ຣມ຺ເມ,

ຕຕ຺ຣປ຺ປິເຕເນກສຫສ຺ສສງ຺ເຂ;

ຠິກ຺ຂູ ອເສເສ ຈຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ,

ສນ຺ຕປ຺ປຍນ຺ໂຕ ສຸຈິຣໍ ອຂຓ຺ຑໍ.

ສທ຺ຘມ຺ມວຸທ຺ຘິໍ ອຠິກງ຺ຂມາໂນ,

ສຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ ອນຸສາສຍິຕ຺ວາ;

ນິໂຍຊຍໍ ຄນ຺ຖວິປສ຺ສນາສຸ,

ອກາສິ ວຸທ຺ຘິໍ ຊິນສາສນສ຺ສ.

ເຕນາຫມຈ຺ຈນ຺ຕມນຸຄ຺ຄຫີໂຕ,

ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສງ຺ຄເຫນ;

ຍສ຺ມາ ປຣກ຺ກນ຺ຕຠຸຊວ຺ຫເຍນ,

ອຊ຺ເຌສິໂຕ ຠິກ຺ຂຸຄຓສ຺ສ ມຊ຺ເຌ.

ຕສ຺ມາ ອນຸຕ຺ຕານປທານມຕ຺ຖໍ,

ເສຏ຺ຐາຍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣວຓ຺ຓນາຍ;

ສນ຺ທສ຺ສຍິສ຺ສໍ ສກລໍ ສຸໂພທ຺ຘຸໍ,

ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍປ຺ປຠາວໍ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓໂຍຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ວິສິຏ຺ຐຄຸຓໂຍເຄນ ຫິ ວນ຺ທນາຣຫຠາໂວ, ວນ຺ທນາຣເຫ ຈ ກຕາ ວນ຺ທນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາມກຣຓປ຺ປໂຍຊນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ, ມຍໍ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕເມວ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ, ຕສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທເມວ ຫິ ປໂຍຊນໍ ອາຈຣິເຍນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ –

‘‘ອິຕິ ເມ ປສນ຺ນມຕິໂນ, ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ;

ຍໍ ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ, ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສານຸຠາເວນາ’’ຕິ.

ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາມກຣເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ປຎ຺ຎາປາຏວໂຕ, ຕາຍ ປຎ຺ຎາປາຏວຎ຺ຈ ຣາຄາທິມລວິຘມນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑).

ຕສ຺ມາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊເນນ ວິກ຺ຂາລິຕມລາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປາຏວສິທ຺ຘິ.

ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊນສ຺ສ ປຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານສມາຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປາຏວໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ສມາຘິເຫຕຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕິ, ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວທິຍຕິ, ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑).

ສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ປທຏ຺ຐານຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ – ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໔.໙໙; ໕.໑໐໗໑). ຕໂຕ ເອວໍ ປຏຸຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຏິຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕກຕໍ ເຂທມຠິຠຸຍ຺ຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມາປຍິສ຺ສຕິ.

ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລວຑ຺ຒນໂຕ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາເມນ ຫິ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລານິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຠິວາທນສີລິສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ວຸຑ຺ຒາປຈາຍິໂນ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອາຍຸ ວຓ຺ໂຓ ສຸຂໍ ພລ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໐໙) –

ຕໂຕ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລວຸທ຺ຘິຍາ ໂຫເຕວ ກາຣິຍນິຏ຺ຐານໍ.

ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍຄາຣວສ຺ສ ປຏິຠານາປຣິຫານາວຫຕ຺ຕາ. ອປຣິຫານາວຫຎ຺ຫິ ຕີສຸປິ ຣຕເນສຸ ຄາຣວໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສຕ຺ຕິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປຣິຫານີຍາ ຘມ຺ມາ. ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ສຕ຺ຖຸຄາຣວຕາ, ຘມ຺ມຄາຣວຕາ, ສງ຺ຆຄາຣວຕາ, ສິກ຺ຂາຄາຣວຕາ, ສມາຘິຄາຣວຕາ, ໂສວຈສ຺ສຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໓໔).

ໂຫເຕວ ຈ ຕໂຕ ປຏິຠານາປຣິຫາເນນ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕປຣິສມາປນໍ.

ອຖ ວາ ປສາທວຕ຺ຖູສຸ ປູຊາຍ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສາ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍຕ຺ຕໍ –

‘‘ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕ, ພຸທ຺ເຘ ຍທິ ວ ສາວເກ;

ປປຎ຺ຈສມຕິກ຺ກນ຺ເຕ, ຕິຓ຺ຓໂສກປຣິທ຺ທເວ.

ເຕ ຕາທິເສ ປູຊຍໂຕ, ນິພ຺ພຸເຕ ອກຸໂຕຠເຍ;

ນ ສກ຺ກາ ປຸຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາຕຸໍ, ອິເມຕ຺ຕມປິ ເກນຈີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໙໕-໑໙໖; ອປ. ເຖຣ ໑.໑໐.໑-໒);

ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍ ຈ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປຣິສມາປນູປາໂຍ. ຍຖາຫ –

‘‘ເອສ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ສພ຺ພກາມທໂທ ນິຘິ;

ຍໍ ຍເທວາຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໘.໑໐);

ອຸປາເຍສຸ ຈ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ໂຫເຕວ ກາຣິຍນິຏ຺ຐານໍ. ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາ ຫິ ນິຣຕິສຍປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕສມ຺ພຸທ຺ຘິຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠາໂວ ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍຕິ ພຫຸວິຘນ຺ຕຣາເຍປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນ຺ຕຣາຍນິພນ຺ຘນສກລສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນາຍ ປໂຫຕິ, ຠຍາທິອຸປທ຺ທວຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ເອວຎ຺ຈ ສປ຺ປໂຍຊນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ຠຄວໂຕ ວນ຺ທນໍ ກາຕຸໍ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ ເສສຣຕນານໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ…ເປ… ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ສາ ນ ວິນຍເທສນາ ວິຍ ກຣຸຓາປຘານາ, ນາປິ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ປຎ຺ຎາປຘານາ, ອຖ ໂຂ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປຘານາຕິ ຕທຸຠຍປ຺ປຘານເມວ ຕາວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂຖມນໍ ກາຕຸໍ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ ວິພາຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພນ຺ຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຸຓາຍ ສີຕລໍ ກຣຸຓາສີຕລໍ, ກຣຸຓາສີຕລໍ ຫທຍໍ ອສ຺ສາຕິ ກຣຸຓາສີຕລຫທໂຍ, ຕໍ ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປເຣສໍ ຫິໂຕປສໍຫາຣສຸຂາທິອປຣິຫານິຈ຺ຉນສຠາວຕາຍ, ພ຺ຍາປາທາຣຕີນໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ຈ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕສນ຺ຕາປວິຈ຺ເຉທນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ທຸກ຺ຂາປນຍນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣູປຕາປາສຫນຣສາ ອວິຫິໍສຠູຕາ ກຣຸຓາ ວິເສເສນ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ວິຍ ສີຕິຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ກຣຸຓາມຸເຂນ ວາ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານມ຺ປິ ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອສາຘາຣຓຎາຓວິເສສນິພນ຺ຘນຠູຕາ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສວິສຍພ຺ຍາປິຕາຍ ມຫາກຣຸຓາຠາວໍ ອຸປຄຕາ ກຣຸຓາວ ຠຄວໂຕ ອຕິສເຍນ ຫທຍສີຕລຠາວເຫຕູຕິ ອາຫ – ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສຕິປິ ເມຕ຺ຕາມຸທິຕານໍ ສາຕິສເຍ ຫທຍສີຕິຠາວນິພນ຺ຘນຕ຺ເຕ ສກລພຸທ຺ຘຄຸຓວິເສສກາຣຓຕາຍ ຕາສມ຺ປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຣຸຓາວ ຠຄວໂຕ ‘‘ຫທຍສີຕລຠາວກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກຣຸຓານິທານາ ຫິ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ. ກຣຸຓານຸຠາວນິພ຺ພາປິຍມານສໍສາຣທຸກ຺ຂສນ຺ຕາປສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາຍ ອເນການິປິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປານໍ ອກິລນ຺ຕຣູປສ຺ເສວ ນິຣວເສສພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສມ຺ຠຣຓນິຣຕສ຺ສ ສມຘິຄຕຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຈ ສນ຺ນິຫິເຕສຸປິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສມຸປນີຕຫທຍູປຕາປນິມິຕ຺ເຕສຸ ນ ອີສກມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສີຕິຠາວສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕມໂຫສີຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ, ຍຖາສຠາວໍ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາວ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານໂຕ ປກາເຣຫິ ຘມ຺ມສຠາວາວໂຊຕນຏ຺ເຐນ ປຊ຺ໂຊໂຕຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ. ສວາສນປ຺ປຫານໂຕ ວິເສເສນ ຫຕໍ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕໍ ວິຫຕໍ. ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ວິຫຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໍ, ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ, ໂມຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂມໂຫ, ອວິຊ຺ຊາ. ສ຺ເວວ ວິສຍສຠາວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ ອນ຺ຘກາຣສຣິກ຺ຂຕາຍ ຕໂມ ວິຍາຕິ ໂມຫຕໂມ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫໂຕ ໂມຫຕໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕໂມ, ຕໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຫິ ຂີຓາສວານໍ ສຕິປິ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຫຕຠາເວ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ເຕຫິ ວິຍ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສາວເກຫິ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ຈ ສວາສນປ຺ປຫາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສໂສ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ສາຕິສເຍນ ອວິຊ຺ຊາປຫາເນນ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ອນ຺ຕເຣນ ປໂຣປເທສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣວິຄມສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວສ຺ສ ສມຘິຄຕຕ຺ຕາ, ປຣສນ຺ຕຕິຍຎ຺ຈ ຘມ຺ມເທສນາຕິສຍານຸຠາເວນ ສມ຺ມເທວ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຄວາວ ວິເສສໂຕ ໂມຫຕມວິຄເມນ ໂຖເມຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ – ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ’’ຕິ ປເທນ ຠຄວໂຕ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ວິຍ ເທສນາປຎ຺ຎາປິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ສກລເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວາວໂພຘນສມຕ຺ເຖນ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສຠາວຈ຺ຉາທກສ຺ສ ໂມຫນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຘມິຕຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ຠຄວໂຕ ໂມຫຕມວິນາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂມຫຕມວິຘມນນ຺ເຕ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອນາວຣຓຎາຓໍ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ສສນ຺ຕານໂມຫຕມວິຘມນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວາສນປ຺ປຫານເມວ ຫິ ກິເລສານໍ ເຎຍ຺ຍາວຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ, ປຣສນ຺ຕາເນ ປນ ໂມຫຕມວິຘມນສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ໂມຫຕມວິຘມນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກິໍ ປນ ກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊາສມຸຄ຺ຆາໂຕເຍເວໂກ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຠຄວໂຕ ໂຖມນານິມິຕ຺ຕໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ປນ ສາຕິສຍນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານນ຺ຕິ? ຕປ຺ປຫານວຈເນເນວ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ສກລສໍກິເລສຄຓສມຸຄ຺ຆາຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ໂສ ຕາທິໂສ ກິເລໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ນິຣວເສສອວິຊ຺ຊາປຫາເນນ ນ ປຫີຍຕີຕິ.

ອຖ ວາ ວິຊ຺ຊາ ວິຍ ສກລກຸສລຘມ຺ມສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ນິຣວເສສາກຸສລຘມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຆາຕວຈເນນ ສກລສໍກິເລສຄຓສມຸຄ຺ຆາໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ.

ນຣາ ຈ ອມຣາ ຈ ນຣາມຣາ, ສຫ ນຣາມເຣຫີຕິ ສນຣາມໂຣ, ສນຣາມໂຣ ຈ ໂສ ໂລໂກ ຈາຕິ ສນຣາມຣໂລໂກ, ຕສ຺ສ ຄຣູຕິ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ, ຕໍ ສນຣາມຣໂລກຄຣຸໍ. ເອເຕນ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ວິຍ ຕທວສິຏ຺ຐສຕ຺ຕານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ຄຸຓວິເສສາວຫຕາຍ ຠຄວໂຕ ອຸປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເຈຕ຺ຖ ປຘານປ຺ປຘານຠາໂວ ໂຈເທຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມ. ອີທິເສສຸ ຫິ ສມາສປເທສຸ ປຘານມ຺ປິ ອປ຺ປຘານໍ ວິຍ ນິທ຺ທິສີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໓໖). ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣຠາຊນວເສນ ຕິວິໂຘ ໂລໂກ, ຄຣຸຠາວສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄຣຸກຣຓສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ຍຸຊ຺ຊນໂຕ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ໂລກີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປານິ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອມຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ອຖ ວາ ສມູຫຕ຺ໂຖ ໂລກສທ຺ໂທ ສມຸທາຍວເສນ ໂລກີຍຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ. ສຫ ນເຣຫີຕິ ສນຣາ, ສນຣາ ຈ ເຕ ອມຣາ ຈາຕິ ສນຣາມຣາ, ເຕສໍ ໂລໂກຕິ ສນຣາມຣໂລໂກຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອມຣສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິເທວາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕປິ ຫິ ມຣຓາຠາວໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອມຣາ. ນຣາມຣານໍເຍວ ຈ ຄຫຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗). ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫຣຓປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປກາຣິຕາຍ ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕມຄາຣວຏ຺ຐານໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິ.

ໂສຠນໍ ຄຕໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເວເນຍ຺ຍຊນູປສງ຺ກມນໍ ເອກນ຺ເຕນ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນໂຕ ໂສຠນໍ, ຕຖາ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ ທຸຕວິລມ຺ພິຕຂລິຕານຸກຑ຺ຒນນິປ຺ປີຬນຸກ຺ກຸຏິກກຸຏິລາກຸຏິລຕາທິ- ໂທສຣຫິຕມວຫສິຕຣາຊຫໍສວສຠວາຣຓມິຄຣາຊຄມນໍ ກາຍຄມນໍ ຎາຓຄມນຎ຺ຈ ວິປຸລນິມ຺ມລກຣຸຓາສຕິວີຣິຍາທິຄຸຓວິເສສສຫິຕມຠິນີຫາຣໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິ ອນວຊ຺ຊຕາຍ ໂສຠນເມວາຕິ. ອຖ ວາ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສກລມ຺ປິ ໂລກໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຎາເຓນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ, ຕຖາ ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ສຸຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທໍ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ສຸຄໂຕ. ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຸຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທໂສ ໒໗) ນເຍນ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ, ຍສ຺ມາ ວາ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຍຖາຣຫໍ ກາລຍຸຕ຺ຕເມວ ຈ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາ ຄທຕີຕິ ສຸຄໂຕ, ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອິຕິ ໂສຠນຄມນຕາທີຫິ ສຸຄໂຕ, ຕໍ ສຸຄຕໍ.

ປຸຎ຺ຎປາປກມ຺ເມຫິ ອຸປປຊ຺ຊນວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຄຕິໂຍ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສສາ. ຕາ ປນ ນິຣຍາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ. ຕາຫິ ສກລສ຺ສປິ ຠວຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອວິປາກາຣຫຠາວກຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຄວາ ປຎ຺ຈຫິປິ ຄຕີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຠຄວໂຕ ກຕ຺ຖຈິປິ ຄຕິຍາ ອປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍໂຕ ຠຄວາ ‘‘ເທວາຕິເທໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖);

ຕໍຕໍຄຕິສໍວຕ຺ຕນິການຎ຺ຫິ ກມ຺ມກິເລສານໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ໂພຘິມູເລເຍວ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ຠຄວໂຕ ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຠຄວາ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສສຕ຺ຕນິກາເຍຫິ ສຸປຣິມຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕໍ. ວນ຺ເທຕິ ນມາມິ, ໂຖເມມີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ວາ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ເຕສຸ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ອນາວຣຓຎາຓາຘິຄມໂຕ ສວາສນານໍ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໂຕ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ລາຠສກ຺ກາຣາທິນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນໂຕ ວິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ນິຈ຺ຈໍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍໂຕ ຎາຓປຣິປາກກາລາຄມນໂຕ ຈ. ສາ ປເນຕ຺ຖ ອາສຍໂຕ ປໂຍຄໂຕ ຈ ທຸວິຘາ, ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ຕິວິຘາ ຈ, ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອາສຍໂຕ ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ສມ຺ມາຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປໂຍຄໂຕ ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມໍ ຄຕິວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວຘນຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ຕິວິຘາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອວສິຏ຺ເຐນ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈາປິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ອຖ ວາ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ ເຫຕຸໂຕ, ຜລໂຕ, ອຸປກາຣໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸ ມຫາກຣຸຓາ, ສາ ປຐມປເທນ ທສ຺ສິຕາ. ຜລໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຎາຓສມ຺ປທາ, ປຫານສມ຺ປທາ, ອານຸຠາວສມ຺ປທາ, ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຈາຕິ. ຕາສຸ ຎາຓປ຺ປຫານສມ຺ປທາ ທຸຕິຍປເທນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘນຕ຺ເຖນ ຈ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອານຸຠາວສມ຺ປທາ ຕຕິຍປເທນ, ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍຄມນໂສຠນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ອຸປກາໂຣ ອນນ຺ຕຣໍ ອພາຫິຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕິວິຘຍານມຸເຂນ ວິມຸຕ຺ຕິຘມ຺ມເທສນາ. ໂສ ສມ຺ມາຄທນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ຫິ ຠຄວາ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕຕິ ກຣຸຓາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ. ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ສມ຺ມາຄມນຕ຺ເຖນ ສຸຄຕສທ຺ເທນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂລ຺ລິກຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສາທິອນ຺ຕທ຺ວຍຣຫິຕາຍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປກາສນໂຕ ສຸຄຕສທ຺ທສ຺ສ. ອິຕເຣຫິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຘານປ຺ປຘານເຠທໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປຘານໍ ປໂຍຊນໍ, ຕທຎ຺ຎມປ຺ປຘານໍ. ເຕສຸ ປຘາເນນ ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິຕເຣນ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຕທຸຠເຍນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຠຄວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ອຸຕ຺ຕມວນ຺ທເນຍ຺ຍຠາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກິເຍສຸ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາສາຘາຣຓຄຸຓທີປນໂຕ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານມຄ຺ຄຎາຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕທຸຠຍຄ຺ຄຫຓສິທ຺ໂຘ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປປຎ຺ຈີຍຕີຕິ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ຈ ອຸປຄມນໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ອປຄມນໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກສມຎ຺ຎານຸຣູປໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ໂລກໂວຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສມຎ຺ຎາຍ ອນຕິຘາວນໍ. ສຠາວານວໂພເຘນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສມຎ຺ຎໍ ອຕິຘາວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາທິປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຎາຓໍ, ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ, ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓານິ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ອກມ຺ປນຎາຓານິ, ທສ ພລານິ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ໂສຬສ ຎາຓຈຣິຍາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນີຕິ ເອວມາທີນໍ ອເນເກສໍ ປຎ຺ຎາປເຠທານໍ ວເສນ ຎາຓຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ອຕ຺ຕາຘິປຕິຕາ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຘິປຕິຕາ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ໂລກນາຖຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ອຕ຺ຕນາຖຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ປຸພ຺ພກາຣິຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ກຕຎ຺ຎຸຕາ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ອປຣນ຺ຕປຕາ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ອນຕ຺ຕນ຺ຕປຕາ. ກຣຸຓາຄຫເຓນ ວາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສິທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ປເຣສໍ ຕາຣຓໍ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສຍໍຕຣຓໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອນຸຄ຺ຄຫຈິຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຄຫເຓນ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ.

ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ກຣຸຓາ ອາທິ ຕນ຺ນິທານຠາວໂຕ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ. ອິຕິ ອາທິປຣິໂຍສານທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄຫເຓນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ກຣຸຓານິທານຎ຺ຫິ ສີລໍ ຕໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ, ສາ ຈ ຌານຕ຺ຕຍສມ຺ປໂຍຄິນີຕິ. ປຎ຺ຎາວຈເນນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສີລຎ຺ຈ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອາທິ, ສມາຘິ ມຊ຺ເຌ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເອໂສ ເອວ ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ທສ຺ສນຸປາໂຍ, ຍທິທໍ ນຍຄ຺ຄຫຓໍ, ອຎ຺ຎຖາ ໂກ ນາມ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸປທໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ? ເຕເນວາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໔.໔; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໗.ປຣປ຺ປສາທກຕ຺ເຖຣອປທານວຓ຺ຓນາ);

ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິຈ຺ເຉທນໍ ປຕິ ອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອປິຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒. ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ໂຘຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ຠາເວຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ຈ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ຍນ຺ຕິ ອນິຍມໂຕ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ອຸປຄໂຕຕິ ອປຣກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ວນ຺ເທຕິ ກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ຕນ຺ຕິ ນິຍມນໍ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ຄຕມລໍ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈ ຕພ຺ພິເສສນໍ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ຕາວ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທໂສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ນິທ຺ເທສນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສວາສນາຍ ອຎ຺ຎາຓນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄມໂຕ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິກສິຕຠາວໂຕ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຊາຄຣຓວິກສນຕ຺ຖວເສນ. ອຖ ວາ ກສ຺ສຈິປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນວພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາເວນ ເຎຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ກມ຺ມຠາເວນ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນ ອວຄມນຕ຺ຖວເສເນວ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິໂຕ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຫ ວາສນາຍ ວິຫຕວິທ຺ຘໍສິຕນິຣວເສສກິເລໂສ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິເມຍ຺ຍຄຸຓຄຓາຘາໂຣ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທໂສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໑).

ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ. ເຕນ ‘‘ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ໂສປິ ນາມ ຠຄວາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຄຸຓຘມ຺ເມ ສມ຺ຠາວນໍ ທີເປຕິ. ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ. ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຈ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປຄໂຕຕິ ປຕ຺ໂຕ, ອຘິຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຕມລນ຺ຕິ ວິຄຕມລໍ, ນິທ຺ໂທສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນ຺ເທຕິ ປຓມາມິ, ໂຖເມມິ ວາ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣຣຫິຕໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍໂຕ ຈ ສໍສາຣໂຕ ຈ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເອວໍ ວິວິຘຄຸຓຄຓສມນ຺ນາຄໂຕ ພຸທ຺ໂຘປິ ຠຄວາ ຍໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ, ຜລນິພ຺ພານໍ ປນ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕ, ຕເມວໍ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຠາວເຫຕຸຠູຕໍ ສພ຺ພໂທສມລຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມໍ ນມາມີຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສປິ ຕປ຺ປກາສນຕ຺ຕາ ອິຘ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຖ ວາ ‘‘ອຠິຘມ຺ມນຍສມຸທ຺ທໍ ອຘິຄຎ຺ຉິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສມ຺ມສີ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສປິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາສມ຺ມສນປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂສປິ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມຠູຕາຫິ ປາຣມິຕາຫິ ສຫ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍປິ ອິຘ ຘມ຺ມສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາປິ ຫິ ວິຄຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຕາຍ ຄຕມລາ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາ ຈາຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓາຍ ກຕມຫາຠິນີຫາໂຣ ມຫາກຣຸຓາຘິວາສນເປສລຊ຺ຌາສໂຍ ປຎ຺ຎາວິເສສປຣິໂຍທາຕນິມ຺ມລານໍ ທານທມສຎ຺ຎມາທີນໍ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ກປ຺ປານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຣວເສສານໍ ຠາວນາປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓຫິ ກມ຺ມາທີສຸ ອຘິຄຕວສີຠາໂວ ອຈ຺ຉຣິຍາຈິນ຺ເຕຍ຺ຍມຫານຸຠາໂວ ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ຕຖາ ປຐເມນ ຌານສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ວິໂມກ຺ຂສມ຺ປທາຍ. ປຐເມນ ວາ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ສມາປຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ອຖ ວາ ປຐເມນ ຂຍຎາຓຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອນຸປ຺ປາທຎາຓຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ວິຊ຺ຊູປມຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ວຊິຣູປມຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ວິຣາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ທຸຕິເຍນ ນິໂຣຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ປຐເມນ ນິຍ຺ຍານຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ນິສ຺ສຣຓຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ເຫຕຸຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອສງ຺ຂຕຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ທສ຺ສນຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ວິເວກຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ອຘິປຕິຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອມຕຠາເວນ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອຸປຄໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກຕາຍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ອກາລິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເອຫິປສ຺ສິກຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ໂອປເນຍ຺ຍິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ‘‘ຄຕມລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສໍກິເລສາຠາວທີປເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວທີປເນນ ວິປຸລປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ. ປຐເມນ ວາ ປຫານສມ຺ປທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ປຠວສມ຺ປທໍ. ຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ຄຕມລຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຠາວນາຄຸເຓນ ຫິ ໂສ ໂທສານໍ ສມຸຄ຺ຆາຕໂກ ໂຫຕີຕິ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸຕ຺ຕຣຠາໂວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຫິ ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍາຠາວໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ. ຕຖາ ‘‘ຠາເວຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄສີລາທີຫິ ເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ສຫ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

໓. ເອວໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ສພ຺ພຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຄຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນິທ຺ເທໂສ. ‘‘ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂອຣສານນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕວິເສສນໍ. ມາຣເສນມຖນານນ຺ຕິ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ ເຕນ ກິເລສປ຺ປຫານເມວ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາເວ ກາຣຓໍ ອນຸຊານາຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐນ຺ນນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ. ເຕນ ຈ ສຕິປິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕວິເສສຠາເວນ ອເນກສຕສຫສ຺ສຠາເວ ອິມໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ສມູຫນ຺ຕິ ສມຸທາຍນິທ຺ເທໂສ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສໍຫຕຠາວນິທ຺ເທໂສ. ເຕນ ອສຕິປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ກາຍສາມຄ຺ຄິຍໍ ອຣິຍສງ຺ຆຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາວໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຣສິ ຠວາ ຊາຕາ ສໍພທ຺ຘາ ຈ ໂອຣສາ. ຍຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊຕາຍ ປິຕຸ ສນ຺ຕກສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ວິເສເສນ ຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສວນນ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕາຍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສ຺ສ ອຣິຍຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ຠາຄິໂນຕິ ໂອຣສາ ວິຍ ໂອຣສາ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນານຸຠາເວນ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມມານາ ໂອກ຺ກນ຺ຕາ ຈ ອຣິຍສາວກາ ຠຄວໂຕ ອຸເຣ ວາຍາມຊນິຕາຠິຊາຕິຕາຍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ສາວເກຫິ ປວຕ຺ຕິຍມານາປິ ຫິ ຘມ຺ມເທສນາ ‘‘ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓາທິວິເສສາຠາວໂຕ ຈ.

ຍທິປິ ອຣິຍສາວການໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສມເຍ ຠຄວໂຕ ວິຍ ຕທນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ, ມາຣວາຫິນີ ວາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອປສາເທຕິ, ເຕຫິ ປນ ອປສາເທຕພ຺ພຕາຍ ກາຣເຓ ວິມຖິເຕ ເຕປິ ວິມຖິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ‘‘ມາຣມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣມາຣານໍ ວິຍ ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສປິ ຄຸຓມາຣເຓ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ກິເລສພລກາໂຍ ‘‘ເສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ’’ຕິອາທິ (ສຸ. ນິ. ໔໓໘; ມຫານິ. ໒໘, ໖໘, ໑໔໙). ສາ ຈ ເຕຫິ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສເຠທາ, ອນນ຺ຕເຠທາ ວາ ກິເລສວາຫິນີ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍສມຖາທິຄຸຓປ຺ປຫຣເຓຫິ ໂອຘິໂສ ວິມຖິຕາ ວິຫຕາ ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ຈາຕິ ມາຣເສນມຖນາ, ອຣິຍສາວກາ. ເອເຕນ ເຕສໍ ຠຄວໂຕ ອນຸຊາຕປຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ ອຣິຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອຖ ວາ ສເທວເກນ ໂລເກນ ສຣຓນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ, ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ອຣິໂຍ ຈ ໂສ ສງ຺ໂຆ ຈາຕິ ວາ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ. ຠຄວໂຕ ອປຣຠາເຄ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມຣຕນານມ຺ປິ ສມຘິຄໂມ ສງ຺ຆຣຕນາຘີໂນຕິ ອສ຺ສ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິເຘວ ‘‘ສິຣສາ ວນ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ປຠວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຫານສມ຺ປທໍ ສກລສໍກິເລສປ຺ປຫານທີປນໂຕ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຎາຓສມ຺ປທໍ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາວທີປນໂຕ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຠວສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ ສພ຺ພສງ຺ຆານໍ ອຄ຺ຄຠາວທີປນໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘນິສ຺ສຍຠາວທີປນໍ, ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມາອຸຊຸຎາຍສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນຠາວທີປນໍ, ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫຸເນຍ຺ຍາທິຠາວທີປນໍ, ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວທີປນໍ. ຕຖາ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ໂອຣສານໍ ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສພ຺ຠາວໍ ທີເປຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມເນນ ຫິ ເຕ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ຊາຕາ. ‘‘ມາຣເສນມຖນານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປທາສິທ຺ຘໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຕາຠິນີຫາຣາ ຫິ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ ມາຣໍ ມາຣປຣິສໍ ວາ ອຠິວິຊິນນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ວິທ຺ຘສ຺ຕວິປກ຺ເຂ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຣຓຄມນຎ຺ຈ ສາວການໍ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ອາທິ, ສປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາ ເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ມຊ຺ເຌ, ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ເພ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

໔. ເອວໍ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍນິປຈ຺ຈກາຣໍ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ປໂຍຊເນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆາ. ເຕສຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຠູຕຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸຠູຕໍ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສ…ເປ… ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຕຖາຄຕໍ ອາຣພ຺ຠ. ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑).

ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາໂວ ວາ ຣຕນຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໒໓; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖);

ຈິຕ຺ຕີກຕຠາວາທໂຍ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ເອວ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ.

ວນ຺ທນາວ ວນ຺ທນາມຍໍ ຍຖາ ‘‘ທານມຍໍ, ສີລມຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໐). ວນ຺ທນາ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓນິນ຺ນຕາ, ໂຖມນາ ວາ. ປຸຊ຺ຊຠາວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸນາຕີຕິ ວາ. ສຸວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ. ເອເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສ຺ສ ອຸປຆາຕກອຸປທ຺ທວານໍ ວິຫນເນ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ. ຕສ຺ສ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສ. ອານຸຠາເວນາຕິ ພເລນ.

໕. ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາຣກຣເຓ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສາ ຕາວ ຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວເສນ ອຸປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອກກທຸກາທິປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ, ເອກກາທີນິ ອງ຺ຄານິ ອຸປຣູປຣິ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເທສິເຕຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ‘‘ອງ຺ຄຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິ ອຍໍ ອິມສ຺ສ ອາຄມສ຺ສ ອຕ຺ຖານຸຄຕາ ສມຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ເອກກາທິວເສນ ເທສິຕານິ ສຸຕ຺ຕານິເຍວ ອາຄໂມ. ກສ຺ສ ປນ ເອກກທຸກາທີຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕຠາໂວຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ, ສຸຕ຺ຕານິ ປນ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ອາຄໂມ. ຍເຖວ ຫິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມຸທາເຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕສມຸທາເຍ ອາຄໂມຕິ ໂວຫາໂຣ. ເອກກາທີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອຸປຣູປຣິ ອຸຕ຺ຕໂຣ ອຘິໂກຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕໂຣ, ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ, ເອຕສ຺ມາ ວາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທໂຍຕິ ອາຄໂມ, ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ຕໍຕໍອຠິປຕ຺ຖິຕສມິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ວຣິຕພ຺ພໂຕ ວໂຣ, ອາຄໂມ ຈ ໂສ ວໂຣ ຈ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນາຕິ ອາຄມວໂຣ, ອາຄມສມ຺ມເຕຫິ ວາ ວໂຣຕິ ອາຄມວໂຣ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕໂຣ ຈ ໂສ ອາຄມວໂຣ ຈາຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄມວໂຣ, ຕສ຺ສ.

ປຸງ຺ຄວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸສຠາ, ອສນ຺ຕສນປຣິສ຺ສຍສຫນສ຺ສ ປຣິປາລນາທິຄຸເຓຫິ ຕໍສທິສຕາຍ ຘມ຺ມກຖິກາ ເອວ ປຸງ຺ຄວາຕິ ຘມ຺ມກຖິກປຸງ຺ຄວາ, ເຕສໍ. ເຫຕູປມາທິປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕນານາວິຘເທສນານຍວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ວິຈິຕ຺ຕປຏິຠານຊນນສ຺ສ. ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ປນ ‘‘ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘສໍວຓ຺ຓິຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໍ ອນຸຄມ຺ມ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈາ ອຄ຺ຄສາວກາທໂຍ ອຣິຍາ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາ. ອຍມ຺ປິ ອາຄໂມ ເຕຫິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຄຸຓສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຈ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ເອວ. ອຖ ວາ ພຸທ຺ຘາ ຈ ອນຸພຸທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເນວ ຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ຠາສິໂຕ, ຍາ ‘‘ປກິຓ຺ຓກເທສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໂຕ ສງ຺ຄາຍນາທິວເສເນວ ສາວເກຫີຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ‘‘ຘມ຺ມກຖິກປຸງ຺ຄວານໍ ວິຈິຕ຺ຕປຏິຠານຊນນສ຺ສ’’ອິຈ຺ເຈວ ໂຖມນາ ກຕາ. ສໍວຓ຺ຓນາສຸ ຈາຍໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍາ ຕໍຕໍສໍວຓ຺ຓນາສຸ ອາທິໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິເສສຄຸຓກິຕ຺ຕເນນ ໂຖມນາ. ຕຖາ ຫິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີປປຎ຺ຈສູທນີສາຣຕ຺ຖປ຺ປກາສນີສຸ ອຏ຺ຐສາລິນີອາທີສຸ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ສທ຺ຘາວຫຄຸຓສ຺ສ, ປຣວາທມຖນສ຺ສ, ຎາຓປ຺ປເຠທຊນນສ຺ສ, ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫິ ໂອຄາຬ຺ຫສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫໂສ ນານານຍວິຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ໂຖມນາ ກຕາ.

໖. ອຕ຺ໂຖ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖກຖາ, ສາ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາ, ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗; ໒.໘). ອາທິໂຕຕິອາທິມ຺ຫິ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ. ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕວສີຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຌານາທີສຸ ປຎ຺ຈວິຘວສິຕາສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ວສິໂນ, ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ, ເຕສໍ ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ. ຍາຕິ ຍາ ອຏ຺ຐກຖາ. ສງ຺ຄີຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸສງ຺ຄີຕາ ຈ ຍສຕ຺ເຖຣາທີຫິ ປຈ຺ຉາປິ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕີສຸ. ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມນວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

໗. ສີຫສ຺ສ ລານໂຕ ຄຫຓໂຕ ສີຫໂຬ, ສີຫກຸມາໂຣ. ຕໍວໍສຊາຕຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຂຕ຺ຕິຍານໍ, ເຕສໍ ນິວາສຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສ ຈ ສີຫຬຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຠຕາຕິ ຊມ຺ພຸທີປໂຕ ອານີຕາ. ອຖາຕິ ປຈ຺ຉາ. ອປຣຠາເຄ ຫິ ອສງ຺ກຣຕ຺ຖໍ ສີຫຬຠາສາຍ ອຏ຺ຐກຖາ ຐປິຕາຕິ. ເຕນ ສາ ມູລຏ຺ຐກຖາ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ເອກນ຺ເຕນ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທີປວາສີນນ຺ຕິ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ, ທີປວາສີນນ຺ຕິ ວາ ສີຫຬທີປວາສີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

໘. ອປເນຕ຺ວານາຕິ ກຎ຺ຈຸກສທິສໍ ສີຫຬຠາສໍອປເນຕ຺ວານ. ຕໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ມໂນຣມໍ ຠາສນ຺ຕິ ມາຄຘຠາສໍ. ສາ ຫິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠູຕາ ປຓ຺ຑິຕານໍ ມນໍ ຣມຍຕີຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕນ຺ຕິນຍານຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ, ປາຬິຄຕິຍາ ອນຸໂລມິກໍ ປາຬິຈ຺ຉາຍານຸວິຘາຍິນິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຄຕໂທສນ຺ຕິ ອສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາສນ຺ຕຣຣຫິຕໍ.

໙. ສມຍໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕໍ ອວິໂຣເຘນ຺ໂຕ. ເອເຕນ ອຕ຺ຖໂທສາຠາວມາຫ. ອວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ເຖຣວາທາປິ ອິຘ ປກາສີຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຖຣວໍສທີປານນ຺ຕິ ຖິເຣຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ, ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ, ເຕຫິ ອາຄຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ເຖຣວໍໂສ. ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ຕສ຺ສ ສມຸຊ຺ຊລນໂຕ ເຖຣວໍສທີປາ, ມຫາວິຫາຣວາສິໂນ ເຖຣາ, ເຕສໍ. ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ນິຈ຺ຉີຍຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂີລມທ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ວິມຕິຈ຺ເຉທກຖາ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ສຓ຺ໂຫ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ. ອຖ ວາ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວິສຍໍ ຎາຓໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸໂຓ ເຉໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸນິປຸຓວິນິຈ຺ຉຍາ. ເອເຕນ ມຫາກສ຺ສປາທິຕ຺ເຖຣປຣມ຺ປຣາຠໂຕ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອວິປຣີໂຕ ສຓ຺ຫສຸຂຸໂມ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ຕສ຺ສ ປມາຓຠູຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໐. ສຸຊນສ຺ສ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ນ ເກວລໍ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ, ອຖ ໂຂ ສາຘຸຊນານໍ ໂຕສນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈ ‘‘ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິສຸກຣຕາຍ ເຕສມ຺ປິ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ. ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິອຕ຺ຖໍ, ຈິຣກາລາວຏ຺ຐານາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ ອວິປຣີຕພ຺ຍຎ຺ຊນສຸນິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຕ຺ຖສຸນີຕສ຺ສ ຈ ອຸປາຍຠາວໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ ອສມ຺ໂມສາຍ ອນນ຺ຕຣຘານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ສຸນີໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໒໑).

໑໑-໑໒. ຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຖຸກາໂມ, ຕສ຺ສາ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ສາວຕ຺ຖິປຠູຕີນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕນາຫ – ‘‘ນ ອິຘ ວິຕ຺ຖາຣກຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ນ ຕໍ ອິຘ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ. ຕຕ຺ຖ ທີຆສ຺ສາຕິ ທີຆນິກາຍສ຺ສ. ມຊ຺ຌິມສ຺ສາຕິ ມຊ຺ຌິມນິກາຍສ຺ສ. ‘‘ສງ຺ຄີຕີນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຍາ ເມ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖປິ ສງ຺ຄີຕີນໍ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ທີຆມຊ຺ຌິມນິກາຍານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເມຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ທີຆສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ສາວຕ຺ຖິປຠຸຕີນໍ ນຄຣານໍ ຍາ ວຓ຺ຓນາ ກຕາ, ຕສ຺ສາ ວິຕ຺ຖາຣກຖໍ ນ ອິຘ ຠິຍ຺ໂຍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍານິ ຈ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖູນິ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ເຕສມ຺ປິ ວິຕ຺ຖາຣກຖໍ ນ ອິຘ ຠິຍ຺ໂຍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໓. ອິທານິ ‘‘ນ ອິຘ ວິຕ຺ຖາຣກຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປວຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ສຸຕ຺ຕານໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕານໍ ເຍ ອຕ຺ຖາ ວຕ຺ຖູຫິ ວິນາ ນ ປກາສນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໑໔. ຍໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕເທກເທສຠາເວນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຈ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ກຖິການໍ ອຸປເທສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕຘມ຺ເມ ອຸທ຺ເທສວເສນ ທສ຺ເສຕິ – ‘‘ສີລກຖາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສີລກຖາຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕາທິວເສນ ສີລສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ. ຘຸຕຘມ຺ມາຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄາທໂຍ ເຕຣສ ກິເລສຘຸນນກຘມ຺ມາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ສພ຺ພານີຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ ອຏ຺ຐຕິໍສ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທ຺ເວຕິ ນິຣວເສສານິ ໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ຠາວນາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ. ຈຣິຍາວິຘານສຫິໂຕຕິ ຣາຄຈຣິຕາທີນໍ ສຠາວາທິວິຘາເນນ ສຫິໂຕ. ຌານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອຏ຺ຐປິ ວາ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕານິ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊນວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຌານານິ ວາ ຣູປາຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຍ.

໑໕. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ສພ຺ພາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ຎາຓວິຠງ຺ຄາທີສຸ ອາຄຕນເຍນ ເອກວິຘາທິນາ ປຎ຺ຎາຍ ສໍກເລຕ຺ວາ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉໂຍ ປຎ຺ຎາສງ຺ກລນນິຈ຺ຉໂຍ.

໑໖. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸອາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທິຠາໂວ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ, ຕສ຺ສ ເທສນາ ປຈ຺ຈຍາກາຣເທສນາ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ສຸທຸກ຺ກຣຕາຍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາ, ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣຣຫິຕາ, ເອກຕ຺ຕນຍາທິສຫິຕາ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸປຣິສຸທ຺ຘນິປຸຓນຍາ’’ຕິ. ປຏິສມ຺ຠິທາທີສຸ ອາຄຕນຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ອວິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິມຄ຺ຄາ.

໑໗. ອິຕິ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປຣິສມາປເນ, ປນ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາເຣ, ເອຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ວິຈາຣຍິສ຺ສາມິ ປຸນຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໘. ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ອວິຈາຣຓສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຊ຺ເຌ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ມຊ຺ຌຠາວທີປເນນ ວິເສສໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາຄມານໍ ສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ນ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນີອາທໂຍ ວິຍ ອສາຘາຣຓຏ຺ຐກຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານມ຺ປິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໙. ອິຈ຺ເຈວາຕິ ອິຕິ ເອວ. ຕມ຺ປີຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄມ຺ປິ. ເອຕາຍາຕິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີຫຬທີປໍ ອາຠຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ທີປວາສີນມຕ຺ຖາຍ ສຸຊນສ຺ສ ຈ ຕຸຏ຺ຐຕ຺ຖໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ເອເຕນ ປໂຍຊນໍ, ອປເນຕ຺ວານ ຕໂຕຫໍ, ສີຫຬຠາສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ‘‘ສາວຕ຺ຖິປຠຸຕີນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ. ເຫຏ຺ຐິມນິກາເຍສຸ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ຈ ວິຈາຣິຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ອວິຈາຣຓມ຺ປິ ຫິ ອິຘ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ເອວາຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ຣູປາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ນິທານວຓ຺ຓນາ

ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນວເສເນວ ໂຫຕີຕິ ປຐມໍ ຕາວ ນິປາຕສຸຕ຺ຕວເສນ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄໂມ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍທິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ, ‘‘ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ, ໂສ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄໂມ ນາມ ນິປາຕສຸຕ຺ຕວເສນ ເອວໍ ວິຠາໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວຈເນ ໂຍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຄໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ນິປາຕສຸຕ຺ຕາທິວເສນ ເອທິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຕໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສໍວຓ຺ຓິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ປວຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕສ຺ສ ນິປາເຕສຸ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ. ເອເຕນ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທານໍ ສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາທິປຣິໂຍສາເນສຸ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ຐປິຕໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣວຈນໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ສງ຺ຄີຍມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ ປູຊນີຍຕາຍ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ, ປຐມາ ມຫາສງ຺ຄີຕິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິກາໂລ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ. ນິທທາຕິ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ. ໂຍ ໂລກິເຍຫິ ອຸໂປຄ຺ຆາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສ຺ວາຍເມຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ຄນ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ‘‘ສນິທານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສມີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑໒໖) ວິຍ ອຊ຺ຌາສຍາທິເທສນຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທີ’’ຕິ.

໑. ‘‘ສາ ປເນສາ’’ຕິອາທິນາ ພາຫິຣນິທາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕິທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສໍວຓ຺ຓິຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປທານິ ປທວິຠາຄໍ ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖາທິນິທສ຺ສນວເສນ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາ ກາຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ປທານິ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປທວິຠາໂຄຕິ ປທານໍ ວິເສໂສ, ນ ປທວິຄ຺ຄໂຫ. ອຖ ວາ ປທານິ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄ, ປທວິຄ຺ຄໂຫ ຈ ປທວິຠາໂຄ ຈ ປທວິຠາໂຄຕິ ວາ ເອກເສສວເສນ ປທປທວິຄ຺ຄຫາ ປທວິຠາຄສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປທວິຄ຺ຄໂຫ ‘‘ເຊຕສ຺ສ ວນໍ ເຊຕວນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສມາສປເທສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ. ຕໍ ປນ ປທຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣກ຺ກເມນ ປຐມໍ ເອວໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຕາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອວຘາຣຓາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິທມຕ຺ຖປຸຈ຺ຉາປຣິມາຓາທິອຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອວໍຄຕານິ ປຸຖຸສິປ຺ປາຍຕນານິ, ເອວມາທີນີ’’ຕິອາທີສຸ ອິທໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ. ຄຕ-ສທ຺ໂທ ຫິ ປກາຣປຣິຍາໂຍ, ຕຖາ ວິຘາກາຣ-ສທ຺ທາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕສທ຺ເທ ໂລກິຍາ ປກາຣຕ຺ເຖ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ ອາມຸກ຺ກມຓິກຸຓ຺ຑລາຠຣຓາ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ປຣິຈາເຣນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕ຺ວໍ ເອຕຣຫິ ສາຈຣິຍໂກຕິ. ໂນ ຫິທໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘໖) ປຸຈ຺ຉາຍໍ. ‘‘ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໑.໔໘), ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໔; ປາຣາ. ໑໒) ຈ ອາທີສຸ ປຣິມາເຓ.

ນນຸ ຈ ‘‘ເອວໍ ສຸ ເຕ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປຸຈ຺ຉນາກາຣປຣິມາຓາກາຣານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທຕິ? ນ, ວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ອາກາຣມຕ຺ຕວາຈໂກ ຫິ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອາກາຣຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຍຖາ ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາໂຂ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ປາຈິ. ໔໑໗; ຈູຬວ. ໖໕), ນ ປນ ອາກາຣວິເສສວາຈໂກ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນາ’’ຕິອາທີນິ (ຘ. ປ. ໕໓) ອຸປມາທິອຸທາຫຣຓານິ ອຸປປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍຖາ ຫິ…ເປ… ພຫຸ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໕໓) ເອຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜຣາສິຏ຺ຐານິຍໂຕ ມນຸສ຺ສູປປຕ຺ຕິສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິ- ອາທິທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍາເຫຕຸສມຸທາຍໂຕ ໂສຠາສຸຄນ຺ຘຕາທິຄຸຓໂຍຄໂຕ ມາລາຄຸຓສທິສິໂຍ ປຫູຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ມຣິຕພ຺ພສຠາວຕາຍ ມຈ຺ເຈນ ສຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜຣາສິມາລາຄຸຓາວ ອຸປມາ. ເຕສໍ ອຸປມາກາໂຣ ຍຖາ-ສທ຺ເທນ ອນິຍມໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ອຸປມາກາຣນິຄມນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ໂສ ປນ ອຸປມາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປມາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸປມາຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ເອວໍ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປທິສິຍມານາຍ ສມຓສາຣຸປ຺ປາຍ ອາກປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ອຸປທິສນາກາໂຣ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປເທໂສ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວໍ ເຕ…ເປ… ອຸປເທເສ’’ຕິ. ຕຖາ ເອວເມຕໍ ຠຄວາ, ເອວເມຕໍ ສຸຄຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອວິປຣີຕໂຕ ຊານນ຺ເຕຫິ ກຕໍ ຕຕ຺ຖ ສໍວິຊ຺ຊມານຄຸຓານໍ ປກາເຣຫິ ຫໍສນໍ ອຸທຄ຺ຄຕາກຣຓໍ ສມ຺ປຫໍສນໍ, ໂຍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຫໍສນາກາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອວເມວໍ ປນາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຣຫຓາກາໂຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ໂສ ຈ ຄຣຫຓາກາໂຣ ‘‘ວສລີ’’ຕິອາທິຂຸໍສນສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ອິຘ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ປກາສິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປມາກາຣາທໂຍປິ ອຸປມາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຸປ຺ຜຣາສິອາທິສທ຺ທານໍ ສນ຺ນິຘານໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ໂຂຕິອາທີສຸ ປນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣນ ນິໂຍຊິເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຕຕ຺ຖ ຐິຕຠາວສ຺ສ ປຏິຊານນວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ, ສຸຏ຺ຐຸ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫີຕິ ‘‘ຍຖາຫໍ ວທາມິ, ເອວໍ ສມຓໍ ອານນ຺ທໍ ວເທຫີ’’ຕິ ວທນາກາໂຣ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ນິທສ຺ສີຍຕີຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ໂນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫຠາເວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓວເສນ ‘‘ໂນ ວາ, ກຖໍ ໂວ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ກຕາຍ ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທາກາຣສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ໂສ ປນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນາກາໂຣ ນິຍມິຍມາໂນ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິອາທີສຸ ອວຘາຣເຓ’’ຕິ.

ນານານຍນິປຸຓນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕອພ຺ຍາປາຣເອວໍຘມ຺ມຕາສງ຺ຂາຕາ, ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏຕິປຸກ຺ຂລສີຫວິກ຺ກີຬິຕອງ຺ກຸສທິສາໂລຈນສງ຺ຂາຕາ ວາ ອາຘາຣາທິເຠທວເສນ ນານາວິຘາ ນຍາ ນານານຍາ. ນຍາ ວາ ປາຬິຄຕິໂຍ, ຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິໂລກິຍາທິຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສກຕາທິວເສນ ກຸສລາທິວເສນ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສງ຺ຄຫາທິວເສນ ສມຍວິມຸຕ຺ຕາທິວເສນ ປຘານາທິວເສນ ກຸສລມູລາທິວເສນ ຕິກປຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈ ນານປ຺ປກາຣາຕິ ນານານຍາ, ເຕຫິ ນິປຸຓໍ ສຓ຺ຫໍ ສຸຂຸມນ຺ຕິ ນານານຍນິປຸຓໍ. ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ເຕ ຈ ສສ຺ສຕາທິເຠເທນ ຕຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາທິເຠເທນ ຈ ອເນເກ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ເອວ ວາ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ອເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອຸປເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ. ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຏິຫາຣິຍປທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ຈ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ, ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸໍ. ສເຈ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາ ຈ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ຈ ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ປຏີ’’ຕິ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐມ຺ຫິ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໙໘໕; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນວຄ຺ໂຄ, ວຕ຺ຖຸຄາຖາ ໔) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສນ ກຕກິຈ຺ເຈນ ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກ຺ກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຫາຣິຍານິ ຠວນ຺ຕິ. ປຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ປຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອກເມກໍ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ຕສ຺ສ ປນ ອິທ຺ຘິອາທິເຠເທນ ວິສຍເຠເທນ ຈ ພຫຸວິຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍໍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘‘ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ.

ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣໂຕ ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປນ ຠຄວໂຕ ເທສິຕາກາຣໂຕ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ຠວຕິ, ຘາຣຓພລທສ຺ສນຎ຺ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ສຸຕາກາຣາວິຣຸຊ຺ຌນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາປຣິຫາໂຣ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖານໍ ເອກວິສຍຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສພ຺ພຖາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ສມຕ຺ໂຖ ອສມຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

‘‘ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ສສນ຺ຕຕິຍໍ ວຕ຺ຕນໂຕ ຕິວິໂຘປິ ເມ-ສທ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ກຣຓສມ຺ປທານສາມິນິທ຺ເທສວເສນ ປນ ວິຊ຺ຊມານເຠທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ເມ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ກິຣິຍໍ ວິເສເສຕິ, ໂຊຕກຠາວໂຕ ປນ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວ ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ອນຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ສອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ຄຫຓໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສອຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ອສ຺ສາຕິ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ. ກມ຺ມຠາວສາຘນານິ ອິຘ ສຸຕສທ຺ເທ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວາ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ຍທາ ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸວເສນ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ, ຕທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ຍທາ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສາມິນິທ຺ເທໂສ, ຕທາ.

ສຸຕສທ຺ທສນ຺ນິຏ຺ຐາເນ ປຍຸຕ຺ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສວນກິຣິຍາໂຊຕເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທີນໍ ໂສຕທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ ຕທຠິນີຫຏານຎ຺ຈ ມໂນທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາກ຺ຍານໍ ເອວກາຣຕ຺ຖສຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສຸຕເມວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ເອເຕນ ອວຘາຣເຓນ ນິຍາມຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຈ ສຸຕໍ ສຸຕເມວາຕິ ນິຍາເມຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສມ຺ມາ ສຸຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ສຸຕນ຺ຕິ ອສ຺ສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິວິນິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ນ ອິທໍ ມຍາ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕໍ, ອຖ ໂຂ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ສມ຺ມເທວາຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ເອວໍ-ສທ຺ເທ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ – ‘‘ກຣີຍຕີ’’ຕິ ຕທເປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສວນຠາວປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອນູນາຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ສວນ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກມ຺ມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ສຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ສວນເຫຕຸສວນວິເສສວເສນ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ເອເກນ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ຕຖາ ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຍາ ສາ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ມໂນທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓວີຖິ, ຕສ຺ສາ. ສາ ຫິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນາ’’ຕິ. ນານປ຺ປກາເຣນາຕິ ວກ຺ຂມານານໍ ອເນກວິຫິຕານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓານໍ ນານາກາເຣນ. ເອເຕນ ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ທີເປຕິ. ປວຕ຺ຕິຠາວປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖິຠາວປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ນານປ຺ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏີກຣຓໍ ‘‘ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ມຍາຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ.

ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພປ຺ປກາສນນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພສ຺ສ ນິທສ຺ສິຕພ຺ພຕ຺ຕາຠາວາຠາວໂຕ. ເຕນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ສກລມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ກິຣິຍາສທ຺ທຕ຺ຕາ ສວນກິຣິຍາຍ ຈ ສາຘາຣຓວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຈ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣຣຫິເຕ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ ສວນກິຣິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ.

ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສາຕິອາທິປິ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມໂຍຊນາຍ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣຸປາທານວເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິສຍນິທ຺ເທໂສຕິ ໂສຕພ຺ພຠູໂຕ ຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາກຕ຺ຕຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກສ຺ສຈິ ກຕ຺ຕຸອຠາເວປິ ສທ຺ທໂວຫາເຣນ ພຸທ຺ຘິປຣິກປ຺ປິຕເຠທວຈນິຈ຺ຉາຍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍສມງ຺ຄີໂນ’’ຕິ. ສວນກິຣິຍາວິສໂຍປິ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອິຘ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ, ສວນວເສນ ຈິຕ຺ຕປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ວາ ສວນກິຣິຍາຠາວໂຕ ຕໍກິຣິຍາກຕ຺ຕຸ ຈ ວິສໂຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕໍສມງ຺ຄີໂນ ກຕ຺ຕຸວິສເຍ’’ຕິ. ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມານິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ອາຫ – ‘‘ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕນ ວາ ອວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸພ຺ເພ ສຸຕານໍ ນານາວິຫິຕານໍ ສຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ອຸປຘາຣິຕຣູປສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນສ຺ສ, ອວຘາຣຓສ຺ສ ວາ ປກາສນສຠາໂວ ເອວໍ-ສທ຺ໂທຕິ ຕທາກາຣາທິອຸປຘາຣຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ຘພ຺ຍາປາຣຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ສວນກິຣິຍາ ປນ ປຸຄ຺ຄລວາທິໂນປິ ວິຎ຺ຎາຓນິຣເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖີຕິ ວິເສສໂຕ ວິຎ຺ຎາຓພ຺ຍາປາໂຣຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ເມຕິ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມທຫິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ເມຕິ ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ເອວໍສທ຺ທສຸຕສທ຺ທານໍ ອຕ຺ຖາຕິ ເຕ ຕຖາຣູປປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຸປາທານພ຺ຍາປາຣຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ, ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຓກິຣິຍາກຕ຺ຕຸກມ຺ມວິເສສປ຺ປກາສນວເສນ ປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣວິສຍປຸຄ຺ຄລພ຺ຍາປາຣນິທສ຺ສນວເສນ ຄຫຓາກາຣຄ຺ຄາຫກຕພ຺ພິສຍວິເສສນິທ຺ເທສວເສນ ກຕ຺ຕຸກຣຓພ຺ຍາປາຣກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທສວເສນ ຈ ທຸຕິຍາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພສ຺ສປິ ສທ຺ທາຘິຄມນີຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສພ຺ພປຎ຺ຎຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊມານາທິວເສນ ຉສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠເທສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ເຕສຸ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ສຣູປໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອາກາຣາທິໂນ ຘມ຺ມານໍ ອສລ຺ລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວຕິ ອາຫ – ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນາຕິ ຠູຕຕ຺ຖອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖວເສນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ອຠູຕຕ຺ໂຖ, ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ຈ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ຣູປສທ຺ທາທິສຠາໂວ, ຣຸປ຺ປນານຸຠວນາທິສຠາໂວ ວາ ອຕ຺ໂຖ ສຈ຺ຈິກຏ຺ໂຐ ປຣມຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຖາ ‘‘ເອວໍ ເມ’’ຕິປທານໍ ອຕ຺ໂຖຕິ. ເອຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປນ ສທ຺ທາຍຕນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເອຕ຺ຖ ໂສເຕນ ອຸປລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິ ສພ຺ພໍ ລພ຺ຠຕິ. ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ ໂສຕປຖມາຄເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ເຕສໍ ອຸປຘາຣິຕາກາຣາທິໂນ ປຈ຺ຈາມສນວເສນ ເອວນ຺ຕິ, ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ເມຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐາທິສຠາວຣຫິເຕ ສທ຺ທາຍຕເນ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ສຸຕໂວຫາໂຣ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ວິຍ ປຐມາທີນິ ທິຏ຺ຐມຸຕວິຎ຺ຎາເຕ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ. ອສ຺ສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຫິ ສຸຕນ຺ຕິ ປກາສິໂຕ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ.

ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປກາຣວິເສສາ ເອວນ຺ຕິ ເຖເຣນ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາຕິ ອາຫ – ‘‘ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕີ’’ຕິ. ນານປ຺ປກາຣປ຺ປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ເອເຕນ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕີຕິ ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ໂມເຫນາຕິ ສມ຺ໂມຫາຠາເວນ, ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວາ ສວນກາລສມ຺ຠູຕາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣິກາລປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ. ເອວໍ ອສມ຺ໂມເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ນາຕິຄມ຺ຠີໂຣ, ຍຖາສຸຕຘາຣຓເມວ ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ສຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ປຎ຺ຎາ ຕຕ຺ຖ ຄຸຓີຠູຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິອາທິ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ເຈຕ຺ຖ ປຘານຠາໂວ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑, ໒) ວິຍ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາຍ ວາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ວິຍ ອປ຺ປຘານຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ຍຖາສມ຺ຠວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ, ສງ຺ກາສນປ຺ປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ທີເປຕິ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ຖານໍ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕີຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານໍ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິປຸຈ຺ຉາວເສ ປກຣຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສວນໍ ສມາຘານມນ຺ຕເຣນ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິອາທິ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເທສກປ຺ປໂຍຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສເຍຫິ ວິຍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ເຖຫິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ວິຍ ຈ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ຍຖາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ຜລຠູເຕນ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕານໍ ສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ເອວໍ ອວິກ຺ເຂເປນ ຜລຠູເຕນ ກາຣຓຠູຕານໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍານໍ ສິທ຺ຘິ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ສິຍາ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຣຫິຕສ຺ສ ຈ ຕທຠາວໂຕ. ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິອາທິນາ ສມຕ຺ຖນວຈເນນ ປນ ອວິກ຺ເຂເປນ ກາຣຓຠູເຕນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈ ຜລຠູຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ສິທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາ ນ ເອກນ຺ເຕນ ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ກາຣຓໍ ພາຫິຣງ຺ຄຕ຺ຕາ, ອວິກ຺ເຂໂປ ປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ ວິຍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອວິກ຺ເຂເປນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສິທ຺ຘິໂຊຕນາ ນ ສມຕ຺ຖິຕາວ. ໂນ ນ ສມຕ຺ຖິຕາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປຸຣິສປຍິຣຸປາສນາຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມໍ ຜເລນ ກາຣຓສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ນທີປູເຣນ ວິຍ ອຸປຣິ ວຸຏ຺ຐິສພ຺ຠາວສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ກາຣເຓນ ຜລສ຺ສ ສິທ຺ຘິທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ເອກນ຺ຕວສ຺ສິນາ ວິຍ ເມຆວຸຏ຺ຐາເນນ ວຸຏ຺ຐິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ.

ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປເຠທປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສກລສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິໂອຄາຫນາກາໂຣ ນິຣວເສສປຣຫິຕປາຣິປູຣິຕາກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວໍ ຠທ຺ທໂກ ອາກາໂຣ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາສງ຺ຂາຕຄຸຓທ຺ວຍໍ. ອປຣາປຣໍ ວຸຕ຺ຕິຍາ ເຈຕ຺ຖ ຈກ຺ກຠາໂວ, ຈຣນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສູຕິ ວາ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑). ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ເທສນາກ຺ກມວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາຕິ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສມ຺ມາປຓິຫິຕຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ສຸທ຺ຘາສໂຍ ໂຫຕິ ຕທສິທ຺ຘິເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ທູຣີຠາວໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ອາສຍສຸທ຺ຘິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໔໓), ‘‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ, ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗) ຈ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ. ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ວິສທຠາເວນ. ຕຖາ ຈາຫ – ‘‘ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘີ’’ຕິ, ສພ຺ພສ຺ສ ວາ ກາຍວຈີປໂຍຄສ຺ສ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ. ປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີປໂຍໂຄ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາວໂຕ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ວິສາຣໂທ ໂຫຕີຕິ.

ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນາຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເຖຣສ຺ສ ເອວໍ-ສທ຺ທສຸຕ-ສທ຺ທານໍ ອສມ຺ໂມຫທີປນໂຕ ຈຕຸປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາວເສນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕປ຺ປເຠທປຏິເວຘທີປເກນາຕິ ເອເຕນ ອຍໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວໍ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ, ວກ຺ຂມານາເປກ຺ຂາຍ ວາ ສາມຎ຺ເຎເນວ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມວິເສສໍ ອາມສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມໂນທິຏ຺ຐິກຣຓານໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມານໍ ອນຸເປກ຺ຂນສຸປ຺ປຏິເວຘາ ວິເສສໂຕ ມນສິກາຣປ຺ປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣທີປເກນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ສວນຘາຣຓວຈີປຣິຈຍາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ວິເສເສນ ໂສຕາວຘານປ຺ປຏິພທ຺ຘາຕິ ເຕ ອວິກ຺ເຂປທີປເກນ ສຸຕ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ. ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາຕິ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ, ເອຕ຺ຕກາ ເອຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມນສາ ອນຸ ອນຸ ເປກ຺ຂິຕາ. ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິ ຠູຕາຍ, ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອິຕິ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘາ.

ສກເລນ ວຈເນນາຕິ ປຸພ຺ເພ ຕີຫິ ປເທຫິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິນ຺ຕິ ອກຕຎ຺ຎຸຕໍ, ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖໍ. ສາ ເອວ ອນຣິຍໂວຫາຣາວຕ຺ຖາ ອສທ຺ຘມ຺ໂມ. ນນຸ ຈ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ‘‘ມເມທໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ອຘິມານສ຺ສ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນຎ຺ຈ ຕທາສງ຺ກາຍ ອຠາວໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສມຕິກ຺ກມາທິວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ, ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ ທສ຺ສນໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເທວຕານໍ ປຣິວິຕກ຺ກາເປກ຺ຂໍ ຕຖາວຈນນ຺ຕິ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຂເຓ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ອາຍສ຺ມາ ເທສນາກຸສໂລ ອິທານິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຍໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອຸທາຫຸ ຠຄວໂຕ ເອວ ວຈນໍ ຍຖາສຸຕ’’ນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕທາສງ຺ກິຕປ຺ປກາຣໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິສໂມກ຺ກມາທິໂຕ ອຕິກ຺ກມາທິ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ມເມທ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ອຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ອປ຺ເປຕີຕິ ນິທສ຺ເສຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖສຸ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ເຕ ເນຕີຕິ ເນຕ຺ຕິ, ຘມ຺ໂມເຍວ ເນຕ຺ຕິ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິ.

ທຬ຺ຫຕຣນິວິຏ຺ຐາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ກງ຺ຂາ. ນາຕິສໍສປ຺ປນໍ ມຕິເຠທມຕ຺ຕໍ ວິມຕິ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ ຠຄວຕາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຂາ ຈສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຂລິຕທຸຣຸຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓໂທສາຠາວໂຕ ຈ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຈມາທໂຍ ຕິສ຺ໂສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ອາກາຣາທິອຕ຺ເຖສຸ ອຄ຺ຄຫິຕວິເສສເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ, ຕໂຕ ປຣາ ຈຕສ຺ໂສ ອາກາຣຕ຺ຖເມວ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຠາວິຕາ, ປຈ຺ຉິມາ ປນ ຕິສ຺ໂສ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາກາຣຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອວໍ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອກ-ສທ຺ໂທ ອຎ຺ຎເສຏ຺ຐອສຫາຍສງ຺ຂາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໗) ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໘; ປາຣາ. ໑໑) ເສຏ຺ເຐ, ‘‘ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໐໕; ໒.໒໑໕; ມ. ນິ. ໑.໘໐; ສໍ. ນິ. ໓.໖໓; ຈູຬວ. ໔໔໕) ອສຫາເຍ ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໙) ສງ຺ຂາຍໍ. ອິຘາປິ ສງ຺ຂາຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈາຕິ ຍຸຕ຺ຕກາລຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຎ຺ຈ. ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທາທິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປ຺ປຏິລາຠເຫຕຸຕ຺ຕາ. ຂໂຓ ເອວ ຈ ສມໂຍ. ໂຍ ຂໂຓຕິ ຈ ສມໂຍຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອໂກ ເອວາຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ສມໂຍປິ ໂຂຕິ ສິກ຺ຂາປທປູຣຓສ຺ສ ເຫຕຸປິ. ສມຍປ຺ປວາທເກຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປວາທເກ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິສິນ຺ນາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ປວທນ຺ຕີຕິ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຫິຕປ຺ປຏິລາຠາ. ອຠິສເມຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ອຠິສມໂຍ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ປີຬນາທີນິ ອຠິສເມຕພ຺ພຠາເວນ ເອກີຠາວໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ປຏິເວຘສ຺ສ ວິສຍຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ຕາເນວ ຕຖາ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ປີຬນໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ. ສນ຺ຕາໂປ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕປນໍ ປຣິທຫນໍ.

ຕຕ຺ຖ ສຫກາຣິກາຣເຓ ສນິຊ຺ຌໍ ສເມຕິ ສມເວຕີຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ສເມຕິ ສມາຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຕທາຘາຣປຸຄ຺ຄເລຫີຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ ສໍຄຈ຺ຉຕິ ສຕ຺ໂຕ, ສຠາວຘມ຺ໂມ ວາ ສຫຊາຕາທີຫິ, ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠູໂຕປິ ຫິ ກາໂລ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓໍ ກຣຓໍ ວິຍ ຈ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ຣູເປນ ໂວຫຣີຍຕີຕິ. ສມໍ, ສຫ ວາ ອວຍວານໍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ ຍຖາ ‘‘ສມຸທາໂຍ’’ຕິ. ອວຍວສຫາວຏ຺ຐານເມວ ຫິ ສມູໂຫຕິ. ອວເສສປຈ຺ຈຍານໍ ສມາຄເມ ເອຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ ຍຖາ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ. ສເມຕິ ສໍໂຍຊນຠາວໂຕ ສມ຺ພທ຺ໂຘ ເອຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ ວາ ສໍຍຸຕ຺ຕາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຠິນິເວສໍ ເອເຕນາຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ. ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມສ຺ສ ຍານໍ, ສມ຺ມາ ວາ ຍານໍ ອປຄໂມຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ອຠິມຸຂໍ ຎາເຓນ ສມ຺ມາ ເອຕພ຺ໂພ ອຠິສເມຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ. ອຠິມຸຂຠາເວນ ສມ຺ມາ ເອຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາວາວໂພໂຘ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອຠິສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຸທາຫຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ. ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ ສມວາຍາທີນໍ ອຕ຺ຖານໍ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ, ເທສເທສກປຣິສານໍ ວິຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານຠາເວນ ກາລສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອນິຍມິຕວເສເນວ ກາໂລ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ນ ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນ ນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ວຈເນ ອຍມ຺ປິ ຄຸໂຓ ລທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ວາ ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ ເທວສິກໍ ຌານສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາມນກາໂລ, ວິເສສໂຕ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ. ສຸປ຺ປກາສາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ປກມ຺ປນໂອຠາສປາຕຸຠາວາທີຫິ ປາກຏາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠເທສຸ ເອວ ສມເຍສຸ ເອກເທສໍ ປກາຣນ຺ຕເຣຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ຫິ ຎາຓກິຈ຺ຈສມໂຍ ອຕ຺ຕຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ ຈ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍ, ອຣິຍຕຸຓ຺ຫີຠາວສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ, ກຣຸຓາກິຈ຺ຈປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມິກຖາສມໂຍ ເທສນາສມໂຍເຍວ.

ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອຠິຘມ຺ມວິນເຍສຸ. ຕຖາຕິ ຠຸມ຺ມກຣເຓຫິ. ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ອາຘາຣຕ຺ໂຖ. ຠາໂວ ນາມ ກິຣິຍາ, ກິຣິຍາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ກາໂລ ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາໂຕ ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣໂຕ ຈ ອຠາວໂຕ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ຊາໂຕ, ສາຍນ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ, ສມູໂຫ ຈ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ອວຍວານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎາປີຍຕິ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ, ຍວຣາສິຍໍ ສມ຺ຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ, ເອວໍ ອິຘາປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຘິກຣຓໍ…ເປ… ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ກາເລ, ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ວາ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເອວ ກາເລ, ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ‘‘ຄາວີສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ທຸທ຺ຘາສຸ ອາຄໂຕ’’ຕິ ໂທຫນກິຣິຍາຍ ຄມນກິຣິຍາ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວໍ ອິຘາປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເອວ ໂຫຕິ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາວິຣຫາຠາວໂຕຕິ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາ, ຜສ຺ສາທີນໍ ຠວນກິຣິຍາ ຈ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຍສ຺ມິໍ ນວເມ ຂເຓ, ຍສ຺ມິໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິເຫຕຸມ຺ຫິ, ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວາ ສຕິ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ເຫຕຸມ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມຍສທ຺ເທ ຠຸມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ລກ຺ຂຓຠູຕຠາວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຂຓ…ເປ… ລກ຺ຂີຍຕີ’’ຕິ.

ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ອຊ຺ເຌເນນ ວສຕິ, ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ທຕິ, ກຸທາເລນ ຂຓຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ວີຕິກ຺ກມຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອຕິຓ຺ຓກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຕຕິຍປາຣາຊິກາທີສຸ ວິຍ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເທສນານິຏ຺ຐານໍ ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ. ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ມາສໍ ອຊ຺ເຌຕີ’’ຕິ. ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ວິເສໂສ. ເຕນ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕໂຍ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠຄວາຕິ ຄຣູ’’ຕິອາທິ. ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐວາຈກໍ ວຈນໍ, ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໍ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ໂຍ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຈເນນ ວຈນີໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຠາວຍຸຕ຺ໂຕ ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ. ຄຣຸກຣຓໍ ວາ ສາຕິສຍໍ ອຣຫຕີຕິ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ, ຄາຣວາຣໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິປ຺ປາທິສິກ຺ຂາປກາ ຄຣູ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຈ ຄາຣວຍຸຕ຺ຕາ, ອຍໍ ປນ ຕາທິໂສ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຣູຕິ ວຕ຺ວາ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ. ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ນ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ເອກເທສຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຘມ຺ມສຣີຣໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ວຈນໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸຠາວປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣສງ຺ຆາຕສມານກາໂຍ ປເຣຫິ ອເຠຊ຺ຊສຣີຣຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຣູປກາເຍ ເກນຈິ ສກ຺ກາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸນ຺ຕິ. ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສກລສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສນໂຕ. ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິເຕນ ມຍາ ມຫາສາວເກນ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຍາ ສຸຕໍ, ນ ອນຸສ຺ສຸຕິກໍ, ນ ປຣມ຺ປຣາຠຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໂຕ. ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ກາລສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕຠາວທີປນໂຕ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທປຣມາ ຫິ ກາລສມ຺ປທາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ກປ຺ປກສາເຍ ກລິຍຸເຄ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ອໂຫ ມຫຈ຺ຉຣິຍໍ;

ຫຸຕາວຫມຊ຺ເຌ ຊາຕໍ, ສມຸທິຕມກຣນ຺ທມຣວິນ຺ທ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕ);

ຠຄວາຕິ ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນຠາວໂຕ.

ເອວໍນາມເກ ນຄເຣຕິ ກຖໍ ປເນຕໍ ນຄຣໍ ເອວໍນາມກໍ ຊາຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ, ຍຖາ ກາກນ຺ທສ຺ສ ອິສິໂນ ນິວາສຏ຺ຐາເນ ມາປິຕາ ນຄຣີ ກາກນ຺ທີ, ມາກນ຺ທສ຺ສ ນິວາສຏ຺ຐາເນ ມາປິຕາ ມາກນ຺ທີ, ກຸສມ຺ພສ຺ສ ນິວາສຏ຺ຐາເນ ມາປິຕາ ໂກສມ຺ພີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສວຕ຺ຖສ຺ສ ອິສິໂນ ນິວາສຏ຺ຐາເນ ມາປິຕາ ນຄຣີ ສາວຕ຺ຖີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕາວ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄໍ, ສພ຺ພເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສາວຕ຺ຖິ. ສຕ຺ຖສມາໂຍເຄ ຈ ‘ກິໍ ຠຓ຺ຑມຕ຺ຖີ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘ສພ຺ພມຕ຺ຖີ’ຕິ ວຈນມຸປາທາຍ ສາວຕ຺ຖິ.

‘‘ສພ຺ພທາ ສພ຺ພູປກຣຓໍ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສໂມຫິຕໍ;

ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມຸປາທາຍ, ສາວຕ຺ຖີຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໕.ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕; ປຏິ. ມ. ໒.໑.໑໘໔);

‘‘ໂກສລານໍ ປຸຣໍ ຣມ຺ມໍ, ທສ຺ສເນຍ຺ຍໍ ມໂນຣມໍ;

ທສຫິ ສທ຺ເທຫິ ອວິວິຕ຺ຕໍ, ອນ຺ນປານສມາຍຸຕໍ.

‘‘ວຸທ຺ຘິໍ ເວປຸລ຺ລຕໍ ປຕ຺ຕໍ, ອິທ຺ຘໍ ຜີຕໍ ມໂນຣມໍ;

ອາຬກມນ຺ທາວ ເທວານໍ, ສາວຕ຺ຖິປຸຣມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໕.ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ);

ອວິເສເສນາຕິ ນ ວິເສເສນ, ວິຫາຣຠາວສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ…ເປ… ວິຫາເຣສູຕິ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ ອຣິຍວິຫາໂຣຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ວິຫາເຣສຸ. ສມງ຺ຄິປຣິທີປນນ຺ຕິ ສມງ຺ຄິຠາວປຣິທີປນໍ. ເອຕນ຺ຕິ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕໍ ປທໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຄິຫິສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ ສຫນນ຺ທີ ສຫໂສກີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໑) ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣ ອາຄຕໍ, ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ … ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໔໙໙; ວິຠ. ໖໒໔) ທິພ຺ພວິຫາເຣ, ‘‘ໂສ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖; ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗, ໔໕໙, ໕໐໙; ໒.໓໐໙, ໓໑໕, ໔໕໑, ໔໗໑; ໓.໒໓໐, ວິຠ. ໖໔໒, ໖໔໓) ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ, ‘‘ໂສ ໂຂຫໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ຕສ຺ສາເຍວ ກຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປມິ ສນ຺ນິສາເທມິ ເອໂກທິໍ ກໂຣມິ, ສມາທຫາມິ, ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ອຣິຍວິຫາເຣ.

ຕຕ຺ຖ ອິຣິຍນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອິຣິຍາ, ກາຍປ຺ປໂຍໂຄ. ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕນູປາຍຠາວໂຕ ຐານາທິ ອິຣິຍາປໂຖ. ຐານສມງ຺ຄີ ວາ ຫິ ກາເຍນ ກິຎ຺ຈິ ກເຣຍ຺ຍ ຄມນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສມງ຺ຄີ ວາ. ອຖ ວາ ອິຣິຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ກາຍກິຈ຺ຈໍ ວາຕິ ອິຣິຍາ, ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປາຍຠາວໂຕ ປໂຖຕິ ອິຣິຍາປໂຖ, ຐານາທິ ເອວ. ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຕິນິວຕ຺ຕິອາທິອາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປປ຺ປພນ຺ໂຘ ເອວ. ວິຫຣຓໍ, ວິຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ວິຫາໂຣ. ທິວິ ຠໂວ ທິພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ພຫຸລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທິເທວໂລເກ ຠໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ທິພ຺ພານຸຠາໂວ, ຕທຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ວາ ທິພ຺ໂພ, ອຠິຎ຺ຎາຠິນີຫາຣວເສນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາ ວາ ທິພ຺ໂພ, ທິພ຺ໂພ ຈ ໂສ ວິຫາໂຣ ຈາຕິ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ, ຈຕສ຺ໂສ ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວາ ວິຫາຣາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ. ອຣິໂຍ, ອຣິຍານໍ ວາ ວິຫາໂຣ ອຣິຍວິຫາໂຣ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ. ໂສ ຫິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນນ຺ຕິອາທິ ຍທິປິ ຠຄວາ ເອເກນປິ ອິຣິຍາປເຖນ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາປິ ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣສ຺ສ ອຍໍ ສຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວາ ຠຄວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ນານາສມາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ກາລໍ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ວສຕີຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວິວິຘຫິຕສຸຂໍ ຫຣຕິ ອຸປເນຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘໍ ຫຣຕີຕິ ວິຫຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເຊຕສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຊນໍ ຊິນາຕີຕິ ເຊໂຕ. ໂສຕສທ຺ໂທ ວິຍ ຫິ ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ເຊຕສທ຺ໂທ. ອຖ ວາ ຣຎ຺ຎາ ປເສນທິໂກສເລນ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຊເນ ຊິເຕ ຊາໂຕຕິ ເຊໂຕ. ຣຎ຺ໂຎ ຫິ ຊຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ກຸມາໂຣ ຊິຕວາຕິ ເຊໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ມງ຺ຄລກາມຕາຍ ວາ ຕສ຺ສ ເອວໍນາມເມວ ກຕນ຺ຕິ ເຊໂຕ. ມງ຺ຄລກາມຕາຍ ຫິ ເຊຍ຺ໂຍຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເຊໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນາຕິອາທິນາ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸທຕ຺ໂຕ ນາມ ໂສ, ຄຫປຕິ, ມາຕາປິຕູຫິ ກຕນາມວເສນ, ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘຕາຍ ປນ ວິຄຕມຈ຺ເຉຣຕາຍ ກຣຸຓາທິຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອນາຖານໍ ປິຓ຺ຑມທາສິ. ເຕນ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ. ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຓິໂນ, ວິເສເສນ ວາ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ອາຣາໂມ, ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜຜລາທິໂສຠາຍ ນາຕິທູຣນຈ຺ຈາສນ຺ນຕາທິປຎ຺ຈວິຘເສນາສນງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄມ຺ມ ຣມນ຺ຕິ ອຠິຣມນ຺ຕິ, ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄເຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍເຍວ ອາເນຕ຺ວາ ຣເມຕີຕິ ອາຣາໂມ. ໂສ ຫິ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ຄຫປຕິນາ ເຊຕສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ອຏ຺ຐາຣສຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ສນ຺ຖາເຣນ ກິຓິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ເສນາສນານິ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ວິຫາຣມຫໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເອວໍ ຈຕຸປຎ຺ຎາສຫິຣຎ຺ຎໂກຏິປຣິຈ຺ຈາເຄນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາຕິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວາກ຺ຍໍ, ຕຕ຺ຖ. ສິຍາຕິ ກສ຺ສຈິ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສິຍາ, ວກ຺ຂມານາກາເຣນ ກທາຈິ ໂຈເທຍ຺ຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕີຕິ ຍທິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ ວິຫຣຕິ. ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນານາຐານຠູຕຕ຺ຕາ ສາວຕ຺ຖິເຊຕວນານໍ, ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ໂຈທໂກ ຕເມວ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ‘‘ນ ຫິ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ອິຕໂຣ ສພ຺ພເມຕໍ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ເຕນ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍໍ ຕໍ ຠວຕາ ໂຈທິຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ນ ໂຂ ປນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ວິຫາຣທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອວິປຣີຕມຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ສ ຈ ປຏິກຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕຠາວໍ, ເຕນ ຈ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ…ເປ… ເຊຕວເນ’’ຕິ ອາຫ. ເອວມ຺ປິ ‘‘ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ ວິຫຣຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍ’’ນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕ຺ຖ ໂຄຈຣຄາມກິຕ຺ຕນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຍຖາ ເຊຕວນາທິກິຕ຺ຕນໍ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓາທິອເນກປ຺ປໂຍຊນໍ, ເອວໍ ໂຄຈຣຄາມກິຕ຺ຕນມ຺ປິ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓາທິວິວິຘປໂຍຊນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສາວຕ຺ຖິວຈເນນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓນ ອຸປສງ຺ກມປຍິຣຸປາສນານໍ ໂອກາສທາເນນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສຣເຓສຸ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ຍຖູປນິສ຺ສຍໍ ອຸປຣິວິເສສາຘິຄມາວຫເນນ ຈ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ, ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄສ຺ສ ຈ ອນຸຣູປວສນຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄເຫເນຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ, ນ ລາຠາທິນິມິຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ, ນ ວິໂຣຘາທິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປຄມນາປຄມນານໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕໍ ວິຠາເວຕິ. ຘມ຺ມິກສຸຂໍ ນາມ ອນວຊ຺ຊສຸຂໍ. ເທວຕານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕາ ຊນວິວິຕ຺ຕຕາຍ. ປຈຸຣຊນວິວິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຐານໍ ເທວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຕທຕ຺ຖປຣິນິປ຺ຜາທນນ຺ຕິ ໂລກຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໍ, ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສມ຺ປາທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສາວຕ຺ຖິກິຕ຺ຕເນນ ຣູປກາຍສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຊຕວນາທິກິຕ຺ຕເນນ ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຣາຘີນກິຣິຍາກຣຓໍ, ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ຕາຘີນກິຣິຍາກຣຓໍ. ປຸຣິເມນ ວາ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈໍ, ອິຕເຣນ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ. ປຸຣິເມນ ຈສ຺ສ ປຣມາຍ ອນຸກມ຺ປາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ ທີເປຕິ. ຠຄວາ ຫິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປຣມາຍ ອນຸກມ຺ປາຍ ອນຸກມ຺ປຕິ, ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ສິເນຫໂທສານຸປຕິໂຕ ປຣມຸເປກ຺ຂກຠາວໂຕ. ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ນ ປຣຫິຕສຸຂກຣເຓ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ມຫາກາຣຸຓິກຠາວໂຕ. ຕສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ໂລກນາຖຕາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຕ຺ຕນາຖຕາ.

ຕຖາ ເຫສ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ມຫາກຣຸຓາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ສກລໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ໂນ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕທຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາເຣ ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອປຣິມິຕໍ ກາລໍ ອນປ຺ປກໍ ທຸກ຺ຂມນຸໂຠສິ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ສມ຺ມາ ປຕິເຕຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ນ ວິກມ຺ປິຕຕາ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ສໍສາຣາຠິມຸຂຕາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ຕໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ທນາ. ຕຖາ ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ນິພ຺ພານາຠິມຸຂຕາ, ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຕທຘິຄໂມ. ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປເຣສໍ ອຫິໍສາປນໍ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ສຍໍ ປເຣຫິ ອຠາຍນໍ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປຣໍ ຣກ຺ຂໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣກ຺ຂຓໍ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂໂຕ ປເຣສໍ ຣກ຺ຂຓໍ. ເຕນສ຺ສ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ປາຣິປູຣີ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ປາຣິປູຣີ. ເອວໍ ປຸຣິສຸທ຺ຘາສຍປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ໂລກຫິຕຕ຺ຖເມວ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທາທິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຄມນໍ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມານສ຺ສ ຕໂຕ ອປຄມນໍ. ອິຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘອຸປຄມາປຄມສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ໂລກຫິຕຕ຺ຖເມວ ທານວເສນ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປຣິຈ຺ຈຊນາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ຈສ຺ສ ຜລສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອປຈ຺ຈາສີສນາ. ເອວໍ ສມຸທາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຄຸຓສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປເຣສໍ ຫິຕສຸຂຕ຺ຖໍ ອຕິທຸກ຺ກຣກາຣິຕາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ກາຍມ຺ປິ ອນລງ຺ກາຣິຕາ.

ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຈຣິມຕ຺ຕຠາເວ ຊິຓ຺ຓາຕຸຣມຕທສ຺ສເນນ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຸຬາເຣສຸ ເທວໂຠຄສທິເສສຸ ໂຠເຄສຸ ນິຣເປກ຺ໂຂ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິ. ຕຖາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ‘‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗; ສໍ. ນິ. ໒.໔, ໑໐) ກຣຸຓາມຸເຂເນວ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ໂຠ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕາຫານິ ວິເວກສຸເຂເນວ ວີຕິນາມນໍ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກນໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຊ຺ເຌສນາປເທເສນ ໂອກາສກຣຓໍ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາທິເວເນຍ຺ຍານໍ ອນນຸຣູປສມຸທາຈາເຣປິ ອນຎ຺ຎຖາຠາໂວ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິຆາຕາຠາເວນສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອມິຕ຺ຕສຎ຺ຎາຠາໂວ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ກຕ຺ຖຈິປິ ອນຸໂຣຘາຠາເວນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສິເນຫສນ຺ຖວາຠາໂວ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປເຣສໍ ປສາທນາ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ປສນ຺ນາກາເຣຫິ ນ ວິກມ຺ປນາ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຘມ຺ມານຸຣາຄາຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິອຠາໂວ, ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ສາວການຸຣາຄາຠາເວນ ປຣິວາຣປຣິກມ຺ມຕາຠາໂວ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ປເຣຫິ ສໍສຄ຺ຄມຸປຄຈ຺ຉໂຕປິ ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ນ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣຕິ. ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຄາມາທີນໍ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ວສໂຕປິ ອຸເປກ຺ຂກຕາຍ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐາເນ ເອວ ວິຫຣຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຸຣິເມນສ຺ສ ປຣມາຍ ອນຸກມ຺ປາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ ທີເປຕີ’’ຕິ.

ຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣາຕິ ປທໍ. ‘‘ເທສກາລປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ ເຍ ເທສກາລາ ອິຘ ວິຫຣຓກິຣິຍາວິເສສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ປຣິທີປນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ສມຍໍ…ເປ… ທີເປຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ-ສທ຺ໂທ ຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ກາລສ຺ສ ເທສສ຺ສ ວາ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຠວິຕຸມຣຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ອຍໍ ຕາວ ຕຕ຺ຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທສຠາເວ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຕຕ຺ຣ-ສທ຺ໂທ ຘມ຺ມເທສນາວິສິຏ຺ຐໍ ເທສກາລຎ຺ຈ ວິຠາເວຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠາສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕ ວາ ເທສກາເລ ທີເປຕີ’’ຕິ. ເຕນ ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຕ຺ຣ ຠຄວາ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ ຠາສຕິ, ຕາທິເສ ເທເສ, ກາເລ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫີຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ນນຸ ຈ ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວາ’’ຕິອາທິນາ ພາຫິຍສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິ, ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐິໂຕ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອເທເສຕພ຺ພກາເລ ອເທສນາຍ ອິທໍ ອຸທາຫຣຓໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວາ’’ຕິ.

ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ຐມ຺ຫາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ຕສ຺ສ ອກາລຠາວສ຺ເສວ ປຣິຍາເຍນ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕທາ ອທ຺ຘານປຣິສ຺ສເມນ ຣູປກາເຍ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ອໂຫສິ, ພລວປີຕິເວເຄນ ນາມກາເຍ. ຕທຸຠຍສ຺ສ ວູປສມໍ ອາຄເມນ຺ໂຕ ປປຎ຺ຈປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອເທເສຕພ຺ພເທເສ ອເທສນາຍ ປນ ອຸທາຫຣຓໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔), ວິຫາຣປຈ຺ຉາຍາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໖໓) ຈ ເອວມາທິກໍ ອິຘ ອາທິສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ‘‘ອຖ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາໂລ ອິຘ ປຸພ຺ເພ ເນສາໂທ ອິຘ ປາປານິ ກມ຺ມານິ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໑) ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ໂຂ-ສທ຺ໂທ, ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ໂຂ ອຄາຣໂວ ວິຫຣຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໒໑) ອວຘາຣເຓ, ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖຸ ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ສາວກາ ວິເວກໍ ນານຸສິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໑) ອາທິກາລຕ຺ເຖ, ວາກ຺ຍາຣມ຺ເຠຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປທປູຣເຓນ ວຈນາລງ຺ກາຣມຕ຺ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ອາທິກາລຕ຺ເຖນ ວາກ຺ຍສ຺ສ ອຸປຎ຺ຎາສມຕ຺ຕໍ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ ປນ ນິຍມທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ມາ ອາມນ຺ເຕສິ ເອວາຕິ ອາມນ຺ຕເນ ນິຍໂມ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ.

ຠຄວາຕິ ໂລກຄຣຸທີປນນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ປຸພ຺ເພປິ ຠຄວາສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ຍທິປິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ປນສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຐາເນ ວິຫຣຓກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ, ນ ອາມນ຺ຕນກິຣິຍາຍ, ອິຘ ປນ ອາມນ຺ຕນກິຣິຍາຍ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໍ ປຸນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາຕິ ໂລກຄຣຸທີປນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕນ ໂລກຄຣຸຠາວໂຕ ຕທນຸຣູປໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ເຕ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຖາສວນຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວຈນນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານາຍ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານເທສນາຍ ສວນໂຍຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລວຈນໍ. ຈຕູສຸປິ ປຣິສາສຸ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ເອທິສານໍ ເທສນານໍ ວິເສເສນ ຠາຊນຠູຕາຕິ ສາຕິສຍໍ ສາສນສມ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໂກຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ຠິກ຺ຂນຘມ຺ມຕາຍ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຊ຺ຌຸປຄຕໍ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ, ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍໍ, ອຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາ ອນຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸ. ໂຍ ຫິ ອປ຺ປໍ ວາ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິຊີວິກາກປ຺ປນໍ ຫິຕ຺ວາ ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນເນວ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸ, ປຣປ຺ປຏິພທ຺ຘຊີວິກຕ຺ຕາ ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ກາຊຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊມາໂນປິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕຕ຺ຕາ ວາ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາທິນາ ນເຍນາຕິ ‘‘ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິນ຺ທຕິ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໑໐) ວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕນເຍນ. ຎາປເນຕິ ອວໂພຘເນ, ປຏິເວທເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠິກ຺ຂນສີລຕາຕິ ຠິກ຺ຂເນນ ຊີວນສີລຕາ, ນ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິນາ ຊີວນສີລຕາ. ຠິກ຺ຂນຘມ຺ມຕາຕິ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໗.໕໙) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂນສຠາວຕາ, ນ ຍາຈນໂກຫຎ຺ຎສຠາວຕາ. ຠິກ຺ຂເນ ສາຘຸກາຣິຕາຕິ ‘‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໖໘) ວຈນໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຊ຺ຊນາ. ອຖ ວາ ສີລໍ ນາມ ປກຕິສຠາໂວ, ອິຘ ປນ ຕທຘິຏ຺ຐານໍ. ຘມ຺ໂມຕິ ວຕໍ. ສາຘຸກາຣິຕາຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາ ອາທຣກິຣິຍາ. ຫີນາຘິກຊນເສວິຕນ຺ຕິ ເຍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐິຕາປິ ຊາຕິມທາທິວເສນ ອຸທ຺ຘຕາ ອຸນ຺ນຬາ, ເຍ ຈ ຄິຫິຠາເວ ປເຣສໍ ອຘິກຠາວມ຺ປິ ອນຸປຄຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ປຣມກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວຈເນນ ຫີນຊເນຫິ ທລິທ຺ເທຫິ ປຣມກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຕ຺ເຕຫິ ປຣກຸເລສຸ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ເຕຫິ ເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘຕຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ. ອຘິກຊເນຫິ ອຸຬາຣໂຠຄຂຕ຺ຕິຍກຸລາທິໂຕ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອາຊີວວິໂສຘນຕ຺ຖໍ ເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ທີນຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວຈນໍ ອາມນ຺ຕນຠາວໂຕ ອຠິມຸຂີກຣຓໍ, ປກຣຓໂຕ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ສຸສ຺ສຸສາຊນນໍ ສກ຺ກຈ຺ຈສວນມນສິກາຣນິໂຍຊນຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອິມິນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣຕິ ສາຘຸກສວເນ ສາຘຸກມນສິກາເຣ ຈ. ກຖໍ ປນ ປວຕ຺ຕິຕາ ສວນາທໂຍ ສາຘຸກໍ ປວຕ຺ຕິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສກລສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ ຫຕ຺ຖຄຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາທຣຄາຣວໂຍເຄນ ກຖາທີສຸ ອປຣິຠວາທິນາ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ຠພ຺ໂພ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ກຖໍ ນ ປຣິໂຠຕິ, ກຖິຕໍ ນ ປຣິໂຠຕິ, ນ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຠຕິ, ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ, ໂຍນິໂສ ຈ ມນສິກໂຣຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ຠພ຺ໂພ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໕໑). ເຕເນວາຫ – ‘‘ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາຣາຍຕ຺ຕາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ປຸພ຺ເພ ສພ຺ພປຣິສາສາຘາຣຓຕ຺ເຕປິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ‘‘ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວ ອາມນ຺ຕເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາວ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຠຄວາ’’ຕິ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາຕິ ອຎ຺ຎວິຫິຕາ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ອສມາຫິຕຈິຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕາຕິ ຫິຍ຺ໂຍ ຕໂຕ ປຣໍ ທິວເສສຸ ວາ ສຸຕຘມ຺ມໍ ປຕິ ປຕິ ມນສາ ອເວກ຺ຂນ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທສນໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠິກ຺ຂໂວຕິ ເຈຕ຺ຖ ສນ຺ຘິວເສນ ອິ-ກາຣໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠິກ຺ຂໂວ ອິຕີຕິ ອຍໍ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸປຣິສມາປນາທິອຕ຺ຖປທຕ຺ຖວິປຣິຍາຍປກາຣາວຘາຣຓນິທສ຺ສນາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມາ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙) ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ. ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ. ກິນ຺ຕິ ເມ ສາວກາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໙) ປຣິສມາປເນ. ‘‘ອິຕິ ວາ ອິຕິ ເອວຣູປາ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໓) ອາທິອຕ຺ເຖ. ‘‘ມາຄຓ຺ຑິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ ນາມໍ ນາມກມ຺ມໍ ນາມເຘຍ຺ຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຠິລາໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໗໓, ໗໕) ປທຕ຺ຖວິປຣິຍາເຍ. ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ, ອປ຺ປຏິຠໂຍ ປຓ຺ຑິໂຕ, ສອຸປທ຺ທໂວ ພາໂລ, ອນຸປທ຺ທໂວ ປຓ຺ຑິໂຕ, ສອຸປສຄ຺ໂຄ ພາໂລ, ອນຸປສຄ຺ໂຄ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໔) ປກາເຣ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ສຕາ, ‘ອານນ຺ທ, ອຕ຺ຖີ’ຕິສ຺ສ ວຈນີຍໍ. ‘ກິໍ ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’ນ຺ຕິ ອິຕິ ເຈ ວເທຍ຺ຍ. ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓໍ ອິຈ຺ຈສ຺ສ ວຈນີຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໙໖) ອວຘາຣເຓ. ‘‘ອຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ, ນຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕; ສໍ. ນິ. ໓.໙໐) ນິທສ຺ສເນ. ອິຘາປິ ນິທສ຺ສເນ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠິກ຺ຂໂວຕິ ຫິ ອາມນ຺ຕນາກາໂຣ. ຕເມສ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ‘‘ຠທ຺ທນ຺ເຕ’’ຕິອາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິ ສາມິວຈນໍ ອາມນ຺ຕນເມວ ສມ຺ພນ຺ຘິອນ຺ຕຣໍ ອເປກ຺ຂຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຠຄວໂຕ ອາມນ຺ຕນໍ ປຏິອສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິ ປນ ອິທໍ ປຏິສ຺ສວສມ຺ພນ຺ເຘນ ສມ຺ປທານວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ຕາຍ ປຏິສ຺ສຸໂຓຕີ’’ຕິ. ຍໍ ນິທານໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂາວຄາຫຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ກມລກຸວລຍຸຊ຺ຊລວິມລສາທຸຣສສລິລາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ສຸຂາວຕຣຓຕ຺ຖໍ ນິມ຺ມລສິລາຕລຣຈນາວິລາສໂສຠິຕຣຕນໂສປານໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓມຸຕ຺ຕາຕລສທິສວາລຸກາຈຸຓ຺ຓປຓ຺ຑຣຠູມິຠາຄໍ ຕິຕ຺ຖໍ ວິຍ ສຸວິຠຕ຺ຕຠິຕ຺ຕິວິຈິຕ຺ຣເວທິກາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ນກ຺ຂຕ຺ຕປຖໍ ຜຸສິຕຸກາມຕາຍ ວິຍ ປຏິວິຊມ຺ຠິຕສມຸສ຺ສຍສ຺ສ ປາສາທວຣສ຺ສ ສຸຂາໂຣຫນຕ຺ຖໍ ທນ຺ຕມຍສຓ຺ຫມຸທຸຜລກຎ຺ຈນລຕາວິນທ຺ຘມຓິຄຓປ຺ປຠາສມຸທຍຸຊ຺ຊລໂສຠໍ ໂສປານໍ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓວລຍນູປຸຣາທິສງ຺ຆຏ຺ຏນສທ຺ທສມ຺ມິສ຺ສິຕສ຺ສ ກຖິຕຫສິຕມຘຸຣສ຺ສຣເຄຫຊນວິຊມ຺ຠິຕວິຈຣິຕສ຺ສ ອຸຬາຣອິສ຺ສຣິຍວິຠວໂສຠິຕສ຺ສ ມຫາຆຣສ຺ສ ສຸຂປ຺ປເວສນຕ຺ຖໍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາປວາຬາທິຊຸຕິວິສ຺ສຣວິຊ຺ໂຊຕິຕສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕວິສາລທ຺ວາຣພາຫໍ ມຫາທ຺ວາຣໍ ວິຍ ຈ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຎາຓຄມ຺ຠີຣຠາວສໍສູຈກສ຺ສ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂາວຄາຫຕ຺ຖໍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄເຫ ກຍິຣມາເນ ນິທານວຈນໍ, ນນຸ ຠຄວຕາ ຠາສິຕວຈນສ຺ເສວ ສງ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ, ເທສນາຍ ຐິຕິອສມ຺ໂມສສທ຺ເຘຍ຺ຍຠາວສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ກາລເທສເທສກນິມິຕ຺ຕປຣິສາປເທເສຫິ ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ຫິ ເທສນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ໂຫຕິ ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍາ ຈ. ເທສກາລກຕ຺ຕຸເຫຕຸນິມິຕ຺ເຕຫິ ອຸປນິພທ຺ໂຘ ວິຍ ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ‘‘ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານສຸຕ຺ຕໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເທສາທິປຸຈ຺ຉາສຸ ກຕາສຸ ຕາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ. ອປິຈ ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພຈຣຓານຸມານາຄມຕກ຺ກາຠາວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ນ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸສ຺ສ ປຸພ຺ພຈຣຓາທີຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ ຈ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ. ຕຖາ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິຍສາສນສາວການານຸຣາຄາຠາວໂຕ ຂີຓາສວຠາວສິທ຺ຘິ. ນ ຫິ ສພ຺ພໂສ ຂີຓາສວສ຺ສ ເຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣານຸຄ຺ຄຫປ຺ປວຕ຺ຕິ. ເອວໍ ເທສກສໍກິເລສຠູຕານໍ ທິຏ຺ຐິສີລສມ຺ປທາທູສການໍ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາວສໍສູຈເກຫິ ຎາຓປ຺ປຫານສມ຺ປທາຠິພ຺ຍຎ຺ຊນເກຫິ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ຘວິສຸທ຺ຘຠາເວຫິ ປຸຣິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຕໂຕ ຈ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ໂມຫາຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ປຈ຺ຉິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘີຕິ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊສມນ຺ນາຄໂມ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ນິທານວຈເນນ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປ຺ປຏິຠາເນນ ຘມ຺ມເທສນາທີປນໂຕ, ອິຘ ປນ ຣູປຄຣຸການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປ຺ປຏິຠາເນນ ຘມ຺ມເທສນາທີປນໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຖາ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຎາຓກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິຣຕ຺ຖກາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖາ ວາ. ຕສ຺ມາ ປເຣສໍ ເອວ ອຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມໍ ຍຖາປວຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸສາສນຏ຺ເຐນ ສາສນໍ, ນ ກປ຺ປຣຈນາ. ຕຍິທໍ ສຕ຺ຖຸຈຣິຕໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິທານວຈເນຫິ ຍຖາຣຫໍ ປກາສີຍຕິ. ‘‘ອິຘ ປນ ຣູປຄຣຸການໍ ປຸຄ຺ຄລານ’’ນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອປິຈ ສຕ຺ຖຸໂນ ປມາຓຠາວປ຺ປກາສເນນ ວຈເນນ ສາສນສ຺ສ ປມາຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ, ຕຎ຺ຈ ເທສກປ຺ປມາຓຠາວທສ຺ສນໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ປເທນ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠຄວາຕິ ຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຣາຄໂທສໂມຫາທິສພ຺ພກິເລສມລທຸຈ຺ຈຣິຕໂທສປ຺ປຫານທີປເນນ ວຈເນນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສຸປຣິສຸທ຺ຘຎາຓກຣຸຓາທິຄຸຓວິເສສໂຍຄປຣິທີປເນນ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຠາວທີປເນນ ອຍມຕ຺ໂຖ ສພ຺ພຖາ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ອິທເມຕ຺ຖ ນິທານວຈນປ຺ປໂຍຊນສ຺ສ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ.

ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເທສິຕສ຺ສ. ເທສນາ ຫິ ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ສີລາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ນິກ຺ຂິປນໂຕ ‘‘ນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາວ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖາຍໍ ເທສນາ ເອວໍສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐາເນ ທສ຺ສິເຕ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ນິທານປຣິຊານເນນ ວຓ຺ຓນາຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອເນກສຕອເນກສຫສ຺ສເຠທານິປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິປຏ຺ຐານນຍວເສນ ໂສຬສວິຘຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຠາວນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິສພ຺ຠາວໂຕ, ເອວໍ ຍທິປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສເຍນປິ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທີຫິ ປນ ປຸຣໂຕ ຐິເຕຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສໍສຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ອິຘ ນິຣວເສໂສ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວາ ເສສນິກ຺ເຂປານໍ ມູລນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ທສ຺ສິຕາ. ຍຖາທສ຺ສນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຍໍ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ນິກ຺ຂິປີຍຕີຕິ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕໍ ເອວ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ. ອຖ ວາ ນິກ຺ຂິປນໍ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕເທສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ກາຣຓຠູໂຕຕິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປຣຊ຺ຌາສເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຈ຺ຉາຍ ວໂສ ປຸຈ຺ຉາວໂສ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ. ສຸຕ຺ຕເທສນາວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ. ອຖ ວາ ນິກ຺ຂິປີຍຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິ ເອວ. ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ. ປຸຈ຺ຉີຍຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ວຈນໍ ປຸຈ຺ຉາວສິກໍ, ຕເທວ ນິກ຺ເຂປສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ’’ຕິ. ຕຖາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ປເຣສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກາທິກາຣຓນິຣເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຏ຺ຐປນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິຕເທສນຕ຺ຕາ. ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ປນ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານໍ ເທສນາປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕິຕານໍ ກຖມຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນວໂຣໂຘ, ປຸຈ຺ຉາວສິກອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິການໍ ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍານຸໂຣເຘນ ປວຕ຺ຕິຕານໍ ກຖໍ ປຣຊ຺ຌາສເຍ ອນວໂຣໂຘຕິ? ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ. ປເຣສຎ຺ຫິ ອຠິນີຫາຣປຣິປຸຈ຺ຉາທິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕເທສນາກາຣຓຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕາທີນໍ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓອາມິສຸປ຺ປາທາທິເທສນານິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຣສໍ ປຸຈ຺ຉໍ ວິນາ ອຊ຺ຌາສຍໍ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທສິໂຕ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ, ປຸຈ຺ຉາວເສນ ເທສິໂຕ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖສີຕິ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຏ຺ຐປນຕ຺ຖໍ ກເຖສິ. ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທໂຍ. ອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ. ຂນ຺ຕິນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ. ມນນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ. ອຠິນີຫາຣນ຺ຕິ ປຓິຘານໍ. ພຸຊ຺ຌນຠາວນ຺ຕິ ພຸຊ຺ຌນສຠາວໍ, ປຏິວິຊ຺ຌນາກາຣໍ ວາ. ຣູປຄຣຸການນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຣູປາຣມ຺ມຓຄຣຸກາ ຣູປຄຣຸກາ. ຈິຕ຺ເຕນ ຣູປນິນ຺ນາ ຣູປໂປຓາ ຣູປປພ຺ຠາຣາ ຣູປທສ຺ສນປ຺ປສຸຕາ ຣູເປນ ອາກຑ຺ຒິຕຫທຍາ, ເຕສໍ ຣູປຄຣຸການໍ.

ປຏິເສຘຕ຺ໂຖຕິ ປຏິກ຺ເຂປຕ຺ໂຖ. ກສ຺ສ ປນ ປຏິກ຺ເຂປຕ຺ໂຖຕິ? ກິຣິຍາປຘານຎ຺ຫິ ວາກ຺ຍໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສນາກິຣິຍາປຏິເສຘຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ – ‘‘ອິມສ຺ສ ປນ ປທສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາຕິ ໂລກສມຎ຺ຎາມຕ຺ຕສິທ຺ຘໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ – ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາ ວທຕິ, ນ ພາຫິຣກປຣິກປ຺ປິຕໍ ອຫໍກາຣວິສຍໍ ອຫໍກາຣສ຺ສ ໂພຘິມູເລເຍວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ໂລກສມຎ຺ຎານຕິກ຺ກມນ຺ຕາ ເອວ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ໂລກິເຍ ວິສເຍ ເທສນາປວຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ອາລປເນ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພອິຕ຺ຖິຣູປໂຕ ອຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອກມ຺ປິ ຣູປນ຺ຕິ ເອກໍ ວຓ຺ຓາຍຕນໍ. ສມໍ ວິສມໍ ສມ຺ມາ ຍາຖາວໂຕ ອນຸ ອນຸ ປສ຺ສຕີຕິ ສມນຸປສ຺ສນາ, ຎາຓໍ. ສໍກິລິສ຺ສນວເສນ ອນຸ ອນຸ ປສ຺ສຕີຕິ ສມນຸປສ຺ສນາ, ທິຏ຺ຐິ. ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເອວມາທິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ທຸກ຺ຂໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂອໂລເກນ຺ໂຕປີຕິ ເທວມນຸສ຺ສວິມານກປ຺ປຣຸກ຺ຂມຓິກນກາທິຄຕານິ ຣູປານິ ອນວເສສໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ. ສາມຎ຺ຎວຈໂນປິ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເອກຣູປມ຺ປີ’’ຕິ ຣູປສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ຣູປວິສໂຍ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ‘‘ຍໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ປຸຣິສສທ຺ໂທ ປຣິຍາທິຍິຕພ຺ພຈິຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວິສໂຍຕິ ຣູປຄຣຸກສ຺ສາຕິ ວິເສສິຕໍ. ຄຫຓໍ ‘‘ເຂປນ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ປຣິຍາທານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຈຕຸຠູມກກຸສລຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຣູປໍ ຕາທິສສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕກຸສລສ຺ສປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຫຄ຺ຄຕານຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິວາຣຓໍ ໂຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ, ໂລກິຍກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິວາຣກຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຈຕຸຠູມກກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ກາມຄຸຓສ຺ສາທປ຺ປສຸຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ທານາທິວເສນ ສວິປ຺ຜາຣິກາ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ. ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຂເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫນ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ມຸຏ຺ຐິຄຕໍ ວິຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ເຂເປຕ຺ວາ ວິຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕາວ ມຫຕິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ຕສ຺ສ ປຣິຍາທິຍຏ຺ຐານໍ ອວິຈ຺ເຉທໂຕ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ປພ຺ພຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ນຊ຺ໂຊ ສນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອິຘ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິ.

ຍຖຍິທນ຺ຕິ ສນ຺ຘິວເສນ ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ຍກາຣາຄໂມ ຈາຕິ ອາຫ – ‘‘ຍຖາ ອິທ’’ນ຺ຕິ. ອິຕ຺ຖິຍາ ຣູປນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິສຣີຣຄຕໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ຣູປາຍຕນໍ. ປຣມຕ຺ຖສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ປຐມໍ ສາຘາຣຓໂຕ ສທ຺ທສຕ຺ຖລກ຺ຂຓານິ ວິຠາເວຕພ຺ພານິ, ປຈ຺ຉາ ອສາຘາຣຓໂຕຕິ ຕານິ ປາຬິວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ – ‘‘ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂຂ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣຸປ຺ປຕີຕິ ສີຕາທິວິໂຣຘິປຈ຺ຈເຍຫິ ວິກາຣໍ ອາປາທີຍຕິ, ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ວິກາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຠູຕຕຣາ, ກຸໂຕ ປນາຍໍ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ‘‘ສີເຕນາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ເວທນາທີສຸ ອນວເສສຣູປສມຎ຺ຎາ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສພ຺ພຣູປຘມ຺ມສາຘາຣຓໍ ຣູປ຺ປນໍ. ອິທານິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນເຍນ ຣູປສທ຺ທໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ໂອຬາຣິກໍ ວາ ສຸຂຸມໍ ວາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມ. ນິ. ໑.໓໖໑; ໒.໑໑໓; ໓.໘໖, ໘໙; ວິຠ. ໒). ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຣູປຠໂວ ຣູປໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ຣູປຠວູປປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ກສິຓນິມິຕ຺ເຕຕິ ປຖວີກສິຓາທິສຎ຺ຎິເຕ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ. ຣູປ຺ປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ສຠາວໍ ກໂຣຕີຕິ ຣູປໍ, ສຠາວເຫຕູຕິ ອາຫ – ‘‘ສຣູປາ…ເປ… ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເຍ’’ຕິ. ກຣຈຣຓາທິອວຍວສງ຺ຆາຕຠາເວນ ຣູປີຍຕິ ນິຣູປີຍຕີຕິ ຣູປໍ, ຣູປກາໂຍຕິ ອາຫ – ‘‘ອາກາໂສ…ເປ… ເອຕ຺ຖ ສຣີເຣ’’ຕິ.

ຣູປຍຕິ ວຓ຺ຓວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊມານໍ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ປກາເສຕີຕິ ຣູປໍ, ວຓ຺ຓາຍຕນໍ. ອາໂຣຫປຣິຓາຫາທິເຠທຣູປຄຕໍ ສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປສາທໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນ ຣູປປ຺ປມາໂຓຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ເອຕ຺ຖ ສຓ຺ຐາເນ’’ຕິ. ປິຍຣູປນ຺ຕິອາທີສຸ ສຠາວຕ຺ໂຖ ຣູປສທ຺ໂທ. ອາທິສທ຺ເທນ ຣູປຊ຺ຌານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເກສາທີສຸ ປຣິກມ຺ມສຎ຺ຎາວເສນ ປຏິລທ຺ຘຣູປຊ຺ຌານໍ ຣູປໍ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕ຺ຖິຍາ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ເຓຕິ ອິຕ຺ຖິສຣີຣປຣິຍາປນ຺ນເມວ ຣູປໍ ຄຫິຕໍ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣາທິຣູປມ຺ປິ ປນ ປຸຣິສຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍາທາຍກໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄນ຺ຘວຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓນ ວິເລປນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມໍ ‘‘ອສຸກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ປສາຘນ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ຂິຕສ຺ສ ອກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘສ຺ສປິ ວຓ຺ໂຓ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ຕໍ ປນ ນ ເອກນ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອກນ຺ຕິກໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ໂຘ’’ຕິອາຫ. ອຸປກປ຺ປຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍາທານາຍ ອຸປກປ຺ປຕິ. ປຸຣິມສ຺ເສວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖສ຺ເສວ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ພນ຺ຘໍ ສຸພນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ນິຄມນວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂອປມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຍໍ ເອວໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ສກລເມວິທໍ ປຸຣິມວຈນໍ ອຸປມາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປນ ອຸປມາຠູຕໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ຍຖຍິທໍ…ເປ… ອິຕ຺ຖິຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍາທາເນ ອານຸຠາໂວ ສມ຺ຠໂວ ປຣິຍາທານານຸຠາໂວ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທໍ ປນ ‘‘ອິຕ຺ຖິຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ປຣິຍາທານານຸຠາເວ ສາເຘຕພ຺ເພ ທີເປຕພ຺ເພ ວຕ຺ຖຸ ກາຣຓໍ. ນາໂຄ ນາມ ໂສ ຣາຊາ, ທີຆທາຐິກຕ຺ຕາ ປນ ‘‘ມຫາທາຐິກນາຄຣາຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອສໍວຣນິຍາເມນາຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິເກນ ອສໍວຣນີຫາເຣນ. ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ຣູປໍ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ວິສິກາທສ຺ສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ສິວຖິກທສ຺ສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາ ອິຊ຺ຌຕິ. ວຕ຺ຖຸໂລເຠນ ກຸໂຕ ຕາທິສາຍ ມຣຓນ຺ຕິ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘‘ມຸຂໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘູມວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ເຕ ທຫຣສາມເຓເຣ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑນ຺ໂຕ ວທຕິ.

ຣຕນຕ຺ຕເຍ ສຸປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາ ກາກວຓ຺ຓຕິສ຺ສາທີຫິ ວິເສສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂສ ຕິສ຺ສມຫາຣາຊາ ສທ຺ຘາສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທຫຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຘິກາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຏ຺ຐິຕຸທ຺ເທສກິຈ຺ໂຈຕິ ຄາເມ ອສປ຺ປາຍຣູປທສ຺ສນໍ ອິມສ຺ສ ອນຕ຺ຖາຍ ສິຍາຕິ ອາຈຣິເຍນ ນິວາຣິຕຄາມປ຺ປເວໂສ ປຈ຺ຉາ ນິຏ຺ຐິຕຸທ຺ເທສກິຈ຺ໂຈ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຕ຺ຖກາມານໍ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐທິວເສ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສາ ມຕທິວເສ ສິວຖິກທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຄເຕນ ລທ຺ຘໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ. ເອວມ຺ປີຕິ ເອວໍ ມຣຓສມ຺ປາປນວເສນປິ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ.

ເນຕ຺ຕິນຍວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ປກຣຓນເຍນ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມ. ສາ ປນ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ຍສ຺ມາ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານປ຺ປໂຍຊນຠາຊເນສຸ ປິຓ຺ຑຕ຺ເຖສຸ ຈ ນິທ຺ຘາຣິເຕສຸ ສຸກຣາ ໂຫຕິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຈ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມໍ ນິທ຺ຘາຣຍິສ຺ສາມ. ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ເທສນານິທານໍ, ຕໍ ສາຘາຣຓມສາຘາຣຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣເຠທໂຕ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ໂລກນາຖສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາ. ຕາຍ ຫິ ສມຸສ຺ສາຫິຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກສີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ມຫາວ. ໙; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໓). ເອຕ຺ຖ ຈ ເຫຕາວຕ຺ຖາຍປິ ມຫາກຣຸຓາຍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍາວເທວ ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາຫຕ຺ຖທາເນຫິ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຕ຺ຖໍ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຍຖາ ຈ ມຫາກຣຸຓາ, ເອວໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ທສພລຎາຓາທໂຍ ຈ ເທສນາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສມຸຏ຺ຐານຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ສພ຺ພຎ຺ຫິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ເຕສໍ ເທເສຕພ຺ພາກາຣໍ ສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາສຍານຸສຍາທິໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຐານາຏ຺ຐານາທີສຸ ໂກສລ຺ເລນ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຈິຕ຺ຕນຍເທສນໍ ປວຕ຺ເຕສີຕິ. ພາຫິຣໍ ປນ ສາຘາຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ທສສຫສ຺ສມຫາພ຺ຣຫ຺ມປຣິວາຣສ຺ສ ສຫມ຺ປຕິພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຊ຺ເຌສນໍ. ຕທຊ຺ເຌສນຸຕ຺ຕຣກາລຎ຺ຫິ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຊນິຕໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ອໂຫສິ. ອສາຘາຣຓມ຺ປິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣພາຫິຣເຠທໂຕ ທຸວິຘເມວ. ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຍາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ ເຍນ ຈ ເທສນາຎາເຓນ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ, ຕທຸຠຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພາຫິຣໍ ປນ ຣູປຄຣຸການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສໂຍ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

ປໂຍຊນມ຺ປິ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓໂຕ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຘາຣຓໍ ຍາວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ ວິມຸຕ຺ຕິຣສຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ມນ຺ຕນາ’’ຕິອາທິ. ອສາຘາຣຓໍ ປນ ເຕສໍ ຣູປຄຣຸການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຣູເປ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ຊຫາປນໍ, ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ພາຫິຣເມວ. ສເຈ ປນ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕານຄຕມ຺ປິ ເທສນາພລສິທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ປໂຍຊນໍ ອຘິປ຺ປາຍສມິຊ຺ຌນຠາວໂຕ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕປິ ປໂຍຊນເມວາຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕາປິ ສິຍາ.

ອປິຈ ເຕສໍ ຣູປຄຣຸການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຣູປສ຺ມິໍ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ອາທີນວສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ອນວໂພໂຘ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ຕທວໂພໂຘ ປໂຍຊນໍ. ໂສ ຫິ ອິມາຍ ເທສນາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປໂຍເຊຕິ ຕນ຺ນິປ຺ຜາທນປຣາຍໍ ເທສນາຕິ ກຕ຺ວາ. ຍຎ຺ຫິ ເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ ຜລໍ, ຕໍ ອາກງ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເທສກໍ ເທສນາຍ ປໂຍເຊຕີຕິ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຣູປມຸເຂນ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອາທີນວທສ຺ສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປໂຍຊນໍ. ຕຖາ ສໍສາຣຈກ຺ກນິວຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິສສ຺ສຕາທິມິຈ຺ຉາວາທນິຣາກຣຓໍ ສມ຺ມາວາທປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ອກຸສລມູລສມູຫນນໍ ກຸສລມູລສມາໂຣປນໍ ອປາຍທ຺ວາຣປິທຫນໍ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄທ຺ວາຣວິວຣຓໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມນໍ ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕນໍ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸຣິມປຏິຎ຺ຎາວິສໍວາທນໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂມາຣມໂນຣຖວິສໍວາທນໍ ຕິຕ຺ຖິຍຘມ຺ມນິມ຺ມຖນໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມປຕິຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ເອວມາທີນິປິ ປໂຍຊນານິ ອິຘ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຍຖາ ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ ຣູປຄຣຸກາ, ເອວໍ ຕທຎ຺ເຎ ຈ ສກ຺ກາຍຄຣຸກາ ສກ຺ກາຍສ຺ມິໍ ອລ຺ລີນາ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕາ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສາຘາຣຓປຣິຈຣິຍມນສິກາຣປຣາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນຘາຣຓປຣິຈຍປ຺ປຏິເວຘວິມຸຂາ ຈ ຠວວິປ຺ປໂມກ຺ເຂສິໂນ ເວເນຍ຺ຍາ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ຠາຊນໍ.

ປິຓ຺ຑຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ຣູປຄ຺ຄຫເຓນ ຣູປຘາຕຸຣູປາຍຕນຣູປກ຺ຂນ຺ຘປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ຣູປມຸເຂນ ຈຕຸຘມ຺ມານໍ ວຏ຺ຏຕ຺ຕຍວິຈ຺ເຉທນູປາໂຍ ອາສໂວຆາທິວິເວຈນໍ ອຠິນນ຺ທນນິວາຣຓສງ຺ຄຕິກ຺ກໂມ ວິວາທມູລປຣິຈ຺ຈາໂຄ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍານຸໂຍໂຄ ປຫານຕ຺ຕຍທີປນາ ສມຖວິປສ຺ສນານຸຏ຺ຐານໍ ຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍາສິທ຺ຘີຕິ ເອວມາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິໂຕ ປຣໍ ປນ ໂສຬສ ຫາຣາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ສຫຊາຕາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ຈ ສພ຺ເພ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ຕໍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ຕທາຣມ຺ມຓາ ຈ ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ຕທຸຠເຍສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ຣູປາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປຣິຍາທານໍ ຜລໍ. ຍຎ຺ຫິ ເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ ປໂຍຊນໍ, ຕໍ ຜລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ຕທຕ຺ຖໍ ຫິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ ເທສິຕນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຣິຍາທິຍຕິ, ເອວໍ ປຏິສງ຺ຂານຠາວນາພລປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ ອຸປາໂຍ. ປຸຣິສສ຺ສ ກຸສລຈິຕ຺ຕປຣິຍາທາເນນສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ອຎ຺ຎຣູປາສາຘາຣຓຕາທສ຺ສນາປເທເສນ ອຕ຺ຖກາເມຫິ ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສາຘຸກໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອາຓຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ. ອສ຺ສາທາທິສນ຺ທສ຺ສນວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ຫິ ເທສນາຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣເຓ –

‘‘ອສ຺ສາທາທີນວຕາ, ນິສ຺ສຣຓມ຺ປິ ຈ ຜລໍ ອຸປາໂຍ ຈ;

ອາຓຕ຺ຕີ ຈ ຠຄວໂຕ, ໂຍຄີນໍ ເທສນາຫາໂຣ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ເທສີຍຕິ ສໍວຓ຺ຓີຍຕິ ເອຕາຍ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖຕິ ເທສນາ, ເທສນາຍ ສຫຈຣຓໂຕ ວາ ເທສນາ. ນນຸ ຈ ອຎ຺ເຎປິ ຫາຣາ ເທສນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາໂຕ ເທສນາຍ ສຫຈາຣິໂນ ວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ຫາໂຣ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເທສນາຍ ສຫ ຈຣຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ນ ຕຖາປເຣ. ນ ຫິ ອສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓາທິສນ຺ທສ຺ສນຣຫິຕາ ສຸຕ຺ຕເທສນາ ອຕ຺ຖິ. ກິໍ ປນ ເຕສໍ ອສ຺ສາທາທີນໍ ອນວເສສານໍ ວຈນໍ ເທສນາຫາໂຣ, ອຸທາຫຸ ເອກຈ຺ຈານນ຺ຕິ? ນິຣວເສສານໍເຍວ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ອສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓານິ ສຣູປໂຕ ອາຄຕານິ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເອກເທເສນ ອາຄຕານິ, ນ ຈ ສຣູເປນ, ຕຕ຺ຖ ອນາຄຕໍ ອຕ຺ຖວເສນ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຫາໂຣ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ສຍໍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸຠາວໂຕ ຕໍທສ຺ສເນນ ສຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂນສີລຕາທິຄຸຓໂຍຄໂຕ ອຠິມຸຂີກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕາຠາວໂຕ ອປຣຕາທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ອຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອເນກຠາວປ຺ປຏິເສຘນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ເອກຣູປມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາທິສສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອທສ຺ສນໂຕ ຈ ‘‘ນ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈາມສນໂຕ ອນິຍມໂຕ ຈ ‘‘ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາຣປຣາມສນໂຕ ຕທຎ຺ຎາກາຣນິເສຘນໂຕ ຈ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຠາຄິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸໂຕ ສຠາຄວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕທຠາວໂຕ ຈ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ຕຖາ ປຣິກປ຺ປິຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາກາຣປຣາມສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ຍຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖິສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນໂຕ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອິຕ຺ຖິຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸປທວິຈຍໂຕ ວິຈໂຍ ຫາໂຣ. ວິຈີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ປທປຎ຺ຫາທໂຍຕິ ວິຈໂຍ, ວິຈິຕິ ເອວ ວາ ເຕສນ຺ຕິ ວິຈໂຍ. ປທປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນປຸພ຺ພາປຣານຸຄ຺ຄຫນໍ ອສ຺ສາທາທີນຎ຺ຈ ວິເສສນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ປວິຈຍລກ຺ຂໂຓ ຫິ ວິຈໂຍ ຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕຎ຺ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍາ ຈ ອນຸຄີຕິ;

ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຍ ປວິຈໂຍ, ຫາໂຣ ວິຈໂຍຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຣູປາຠິຣາມຕາຍ ‘‘ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖານໍ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕວິຠາຄວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ຫິ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ສພ຺ເພສໍ ຫາຣານໍ, ຍາ ຠູມີ ໂຍ ຈ ໂຄຈໂຣ ເຕສໍ;

ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕິປຣິກ຺ຂາ, ຫາໂຣ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ຍຸຕ຺ຕີຕິ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິ ສາຘນຍຸຕ຺ຕິ, ອິຘ ປນ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາ ຍຸຕ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ຣູປຠໂວ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ. ຍຸຕ຺ຕິສຫຈຣຓໂຕ ວາ ຍຸຕ຺ຕິ.

ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ອໂຍນິໂສ ໂອໂລກິຍມານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ສາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠາວນາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ສາ ສພ຺ພສ຺ສປິ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ປຣິວຸທ຺ຘິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ປນ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ໂຍນິໂສ ໂອໂລກິຍມານໍ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ ປທຏ຺ຐານໍ, ສາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ, ສາ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕີນໍ ປາຣິປູຣິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ, ກຸສລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍາທານໍ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວສສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ໂສ ສງ຺ຂາຣານໍ ປທຏ຺ຐານໍ, ສງ຺ຂາຣາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາຕິ ສພ຺ພໍ ອາວຕ຺ຕຕິ ຠວຈກ຺ກໍ. ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ປນ ກຸສລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປຣິຍາທານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ ປາຣິປູຣິຍາ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຍໍ ຕາວ ອວິເສສໂຕ ນໂຍ. ວິເສສໂຕ ປນ ສີລສ຺ສ ອປຣິຍາທານໍ ອວິປ຺ປຏິສາຣສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ ປາໂມຊ຺ຊສ຺ສາຕິອາທິນາ ຍາວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ ເນຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ. ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານຠູເຕ ຘມ຺ເມ ເຕສຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານຠູເຕຕິ ສມ຺ຠວໂຕ ປທຏ຺ຐານຠູຕຘມ຺ມນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ຫິ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຊິໂນ, ຕສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ຍໍ ປທຏ຺ຐານໍ;

ອິຕິ ຍາວ ສພ຺ພຘມ຺ມາ, ເອໂສ ຫາໂຣ ປທຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ. ອິຘ ປນ ປທຏ຺ຐານວິຈາຣຓາ ປທຏ຺ຐາໂນຕິອາທິ ຍຸຕ຺ຕິຫາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອກຣູປນ຺ຕິ ຈ ຣູປາຍຕນຄ຺ຄຫເຓນ ຉນ຺ນມ຺ປິ ພາຫິຣານໍ ອາຍຕນານໍ ຄຫຓໍ ພາຫິຣາຍຕນຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມນາຍຕນຄ຺ຄຫເຓນ ຉນ຺ນມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ອາຍຕນານໍ ຄຫຓໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຂນ຺ຘຘາຕາທິວເສນປິ ເອກລກ຺ຂຓຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ອຍໍ ລກ຺ຂໂຓ ຫາໂຣ. ລກ຺ຂີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ເອກລກ຺ຂຓຘມ຺ມາ ອວຸຕ຺ຕາປິ ເອກຈ຺ຈວຈເນນາຕິ ລກ຺ຂໂຓ. ສຸຕ຺ເຕ ອນາຄເຕປິ ຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ອາຄເຕ ວິຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຍາ ສໍວຓ຺ຓນາ, ໂສ ລກ຺ຂໂຓ ຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ເອກຘມ຺ເມ, ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ເກຈິ;

ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ສພ຺ເພ, ໂສ ຫາໂຣ ລກ຺ຂໂຓ ນາມາ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ນິທາເນ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ຣູປຄຣຸການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຣູປສ຺ມິໍ ອນາທີນວທສ຺ສິຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອິເມ ອິມໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຣູເປ ອາທີນວທສ຺ສນມຸເຂນ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ສພ຺ພໂສ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຫາຍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ, ປເຣ ຈ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາເປຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປທນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນິທານປທານໍ ‘‘ນາຫ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິປທານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສຸກຣຕ຺ຕາ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ.

ປທປທຕ຺ຖເທສນາເທສນານິກ຺ເຂປສຸຕ຺ຕສນ຺ຘິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ ສນ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ປທສ຺ສ ປທນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທສນ຺ຘິ. ປທຕ຺ຖສ຺ສ ປທຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ປທຕ຺ຖສນ຺ຘິ, ໂຍ ‘‘ກິຣິຍາກາຣກສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນານານຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍຕໍອນຸສນ຺ຘີຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ໂຘ ເທສນາສນ຺ຘິ, ຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິ, ອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິ, ຍຖານຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ຕິຘາ ວິຠຕ຺ຕາ. ອຊ຺ຌາສໂຍ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍຕິ ທ຺ວິຘາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເທສນານິກ຺ເຂປສນ຺ຘິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸຕ຺ຕສນ຺ຘິ ອິຘ ປຐມນິກ຺ເຂປວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອິທເມວ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານສຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ນາຍມນຸໂຍໂຄ ກຕ຺ຖຈິ ນ ປວຕ຺ຕຕິ. ອປິຈ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎສໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕຣູປາຠິຣາມາ, ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິສສ຺ສ ຣູເປ ສຕ຺ຕາ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ ລຄ຺ຄາ ລຄ຺ຄິຕາ ອາສຕ຺ຕາ, ສາ ຈສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ອາສຕ຺ຕິ ທຸພ຺ພິເວຈນີຍາ. ຕຖາ ປຸຣິໂສ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣູເປ, ຕຕ຺ຖ ຈ ທສ຺ສນສໍສຄ຺ໂຄ ຄຣຸຕໂຣ ອິຕເຣສຎ຺ຈ ມູລຠູໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ມາຕຸຄາເມ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໓) ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອທສ຺ສນເມວາ’’ຕິ ອໂວຈ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣູເປ ຉນ຺ທຣາຄຫາປນຕ຺ຖໍ ອິທເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ເທເສສິ. ນິພ຺ພານາຘິຄມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາທິ ເຣສາ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ. ຍໍ ປນ ເອກິສ຺ສາ ເທສນາຍ ເທສນນ຺ຕເຣນ ສໍສນ຺ທນໍ, ອຍມ຺ປິ ເທສນາສນ຺ຘິ. ສາ ອິຘ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ອຍໍ ເທສນາ. ‘‘ເຍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຣູປາ ອິຏ຺ຐາ ກນ຺ຕາ ມນາປາ ປິຍຣູປາ ກາມູປສໍຫິຕາ ຣຊນີຍາ, ຕຎ຺ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຠິນນ຺ທຕິ ອຠິວທຕິ ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອຠິນນ຺ທໂຕ ອຠິວທໂຕ ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໑໘) ອິມາຍ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທຕິ. ຕຖາ ‘‘ຣູເປ ມຎ຺ຎຕິ, ຣູເປສຸ ມຎ຺ຎຕິ, ຣູປໂຕ ມຎ຺ຎຕິ, ຣູປໍ ‘ເມ’ຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຠິຊານໍ ອປຣິຊານໍ ອວິຣາຊຍໍ ອປ຺ປຊຫໍ ອຠພ຺ໂພ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໑໒) ເອວມາທີຫິ ເທສນາຫິ ສໍສນ຺ທຕີຕິ ອຍໍ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາໂຣ. ວິຍູຫີຍນ຺ຕິ ວິຠາເຄນ ປິຓ຺ຑີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ພ຺ຍູໂຫ, ນິພ຺ພຈນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ພ຺ຍູໂຫຕິ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ພ຺ຍູໂຫ ເອຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ. ນິພ຺ພຈນາຘິປ຺ປາຍາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິຠາຄລກ຺ຂໂຓ ຫິ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເນຣຸຕ຺ຕມຘິປ຺ປາໂຍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນມຖ ເທສນານິທານຎ຺ຈ;

ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘີ, ເອໂສ ຫາໂຣ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ…ເປ… ອິຕ຺ຖິຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ທີປິໂຕ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍຕິ, ເຕນ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ປຣິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕາສຸ ຕຓ຺ຫາຄຫເຓນ ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ອວິຊ຺ຊາຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາມູລກໍ ສພ຺ພໍ ຠວຈກ຺ກໍ ອາວຏ຺ຏຕິ, ໂຍນິໂສມນສິກາຣຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ ອາວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກນ຺ຕິ. ອຍໍ ອາວຏ຺ໂຏ ຫາໂຣ. ອາວຏ຺ຏຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຠາຄວິສຠາຄາ ຈ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ວາ ອາວຏ຺ຏນນ຺ຕິ ອາວຏ຺ໂຏ. ເທສນາຍ ຄຫິຕຘມ຺ມານໍ ສຠາຄາສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ອາວຏ຺ຏນລກ຺ຂໂຓ ຫິ ອາວຏ຺ໂຏ ຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ເອກມ຺ຫິ ປທຏ຺ຐາເນ, ປຣິເຍສຕິ ເສສກໍ ປທຏ຺ຐານໍ;

ອາວຏ຺ຏຕິ ປຏິປກ຺ເຂ, ອາວຏ຺ໂຏ ນາມ ໂສ ຫາໂຣ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ຣູປໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ, ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ, ອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານໍ, ຕຖາ ອິຏ຺ຐໍ ອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອນິຏ຺ຐໍ ອນິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ອິຏ຺ຐໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕເມຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ກາມາວຈຣໍ, ຣູປາວຈຣໍ, ອຣູປາວຈຣໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ເວທນາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມເຠທໂຕ ອເນກວິຘນ຺ຕິ ອຍໍ ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣ. ວິຠຊີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓານໍ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ມານໍ ຠູມິໂຍຕິ ວິຠຕ຺ຕິ. ວິຠຊນໍ ວາ ເອເຕສໍ ຠູມິໂຍຕິ ວິຠຕ຺ຕິ. ສໍກິເລສຘມ຺ເມ ໂວທານຘມ຺ເມ ຈ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓໂຕ ປທຏ຺ຐານໂຕ ຠູມິໂຕ ວິຠຊນລກ຺ຂໂຓ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານໍ, ຠູມິຎ຺ຈ ວິຠຊ຺ຊເຕ ອຍໍ ຫາໂຣ;

ສາຘາຣເຓ ອສາຘາຣເຓ ຈ ເນຍ຺ໂຍ ວິຠຕ຺ຕີ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ, ໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ນ ປຣິຍາທິຍຕິ ສຸສໍວຸຕິນ຺ທ຺ຣິຍຕ຺ຕາ ສີເລສຸ ສມາຫິຕສ຺ສາຕິ ອຍໍ ປຣິວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ. ປຏິປກ຺ຂວເສນ ປຣິວຕ຺ຕີຍນ຺ຕິ ອິມິນາ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ, ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວາ ເຕສນ຺ຕິ ປຣິວຕ຺ໂຕ. ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ປຣິວຕ຺ຕນລກ຺ຂໂຓ ຫິ ປຣິວຕ຺ໂຕ ຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ກຸສລາກຸສເລ ຘມ຺ເມ, ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ຠາວິເຕ ປຫີເນ ຈ;

ປຣິວຕ຺ຕຕິ ປຏິປກ຺ເຂ, ຫາໂຣ ປຣິວຕ຺ຕໂນ ນາມາ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອຎ຺ຎໍ ປຣໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຣູປໍ ວຓ຺ຓໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ສມນຸປສ຺ສາມິ ໂອໂລເກສ຺ສາມິ ຊານາມີຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ເອວໍ ອິຕ຺ຖໍ ອິມໍ ປກາຣນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ປຸຣິສສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ມໂນຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ປຣິຍາທາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຂເປຕ຺ວາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຕິຏ຺ຐຕິ ຘຣຕິ ຐາຕີຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຍຖາ ເຍນ ປກາເຣນ ເຍນາກາເຣນາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອິຕ຺ຖີ ນາຣີ ມາຕຸຄາໂມຕິ ປຣິຍາຍວຈນນ຺ຕິ ອຍໍ ເວວຈໂນ ຫາໂຣ. ວິວິຘໍ ວຈນໍ ເອກສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈກເມຕ຺ຖາຕິ ວິວຈນໍ, ວິວຈນເມວ ເວວຈນໍ. ວິວິຘໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ໂຖຕິ ວາ ວິວຈນໍ, ວິວຈນເມວ ເວວຈນໍ. ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອເນກປຣິຍາຍສທ຺ທປ຺ປໂຍຊນລກ຺ຂໂຓ ຫິ ເວວຈໂນ ຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເວວຈນານິ ພຫູນິ ຕຸ, ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານິ ເອກຘມ຺ມສ຺ສ;

ໂຍ ຊານາຕິ ສຸຕ຺ຕວິທູ, ເວວຈໂນ ນາມ ໂສ ຫາໂຣ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ຣູປໍ ກາຬສາມາທິວເສນ ອເນກຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ປຸຣິໂສ ຂຕ຺ຕິຍາທິວເສນ ອເນກຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕາທິວເສນ ອເນກຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຍາທາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາທານໍ ປຣິຍາທາຍການໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ວເສນ ວີຕິກ຺ກມປຣິຍຸຏ຺ຐານາທິນາ ຈ ອເນກຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ. ປກາເຣຫິ, ປເຠທໂຕ ວາ ຎາປີຍນ຺ຕິ ອິມິນາ, ເອຕ຺ຖ ວາ ອຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເອເກກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອເນກາຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພາກາຣວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເອກໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ວິວິຘາຫິ ເທເສຕິ;

ໂສ ອາກາໂຣ ເຎຍ຺ໂຍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ ນາມ ໂສ ຫາໂຣ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຸປ຺ປນວຓ຺ຓວິກາຣາປຕ຺ຕິຍາ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວປ຺ປກາສນໍ ຣູປຏ຺ໂຐຕິ ອນິຈ຺ຈຕາມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ, ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ປນ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂຕາມຸເຂນ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອນຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎຕາມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ, ຕສ຺ສາ ປຣິຍາທາຍິກາ ຕຓ຺ຫາ ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ ປາປຘມ຺ມາ ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ຘາຕຸມຸເຂນ ໂອຕຣຓໍ. ເອວໍ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິມຸເຂຫິປິ ໂອຕຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣ. ໂອຕາຣີຍນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປເວສີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຸຕ຺ຕາຄຕາ ຘມ຺ມາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທີສູຕິ ໂອຕຣໂຓ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິມຸເຂນ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ໂອຕຣຓລກ຺ຂໂຓ ຫິ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ໂຍ ຈ ປຏິຈ຺ຈຸປ຺ປາໂທ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍຂນ຺ຘາ ຈ ຘາຕຸອາຍຕນາ;

ເອເຕຫິ ໂອຕຣຕິ ໂຍ, ໂອຕຣໂຓ ນາມ ໂສ ຫາໂຣ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ ອາຣມ຺ໂຠ. ເອວໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ນ ປນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ຍຖຍິທນ຺ຕິອາທິ ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈາຕິ ອຍໍ ໂສຘໂນ ຫາໂຣ. ໂສຘີຍນ຺ຕິ ສມາຘີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຸຕ຺ເຕ ປທປທຕ຺ຖປຎ຺ຫາຣມ຺ຠາຕິ ໂສຘໂນ. ສຸຕ຺ເຕ ປທປທຕ຺ຖປຎ຺ຫາຣມ຺ຠານໍ ໂສຘນລກ຺ຂໂຓ ຫິ ໂສຘໂນ ຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕມ຺ຫິ ປຎ຺ເຫ, ຄາຖາຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕາຍມາຣພ຺ຠ;

ສຸທ຺ຘາສຸທ຺ຘປຣິກ຺ຂາ, ຫາໂຣ ໂສ ໂສຘໂນ ນາມາ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກສ຺ສຈິ ວິເສສສ຺ສ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ເອກຣູປມ຺ປີຕິ ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນໍ. ຍຖຍິທນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອນິຍມວຈນຠາວໂຕ. ອິຕ຺ຖິຣູປນ຺ຕິ ຕໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິເສສວຈນນ຺ຕິ ອຍໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ. ອຘິຏ຺ຐີຍນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປວຕ຺ຕີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສາມຎ຺ຎວິເສສຠູຕາ ຘມ຺ມາ ວິນາ ວິກປ຺ເປນາຕິ ອຘິຏ຺ຐາໂນ. ສຸຕ຺ຕາຄຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອວິກປ຺ປນວເສເນວ ສາມຎ຺ຎວິເສສນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ຫິ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ເອກຕ຺ຕຕາຍ ຘມ຺ມາ, ເຍປິ ຈ ເວມຕ຺ຕຕາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ;

ເຕນ ວິກປ຺ປຍິຕພ຺ພາ, ເອໂສ ຫາໂຣ ອຘິຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ຣູປສ຺ສ ກມ຺ມາວິຊ຺ຊາທໂຍ ກມ຺ມຈິຕ຺ຕາທໂຍ ຈ ເຫຕຸ. ສມນຸປສ຺ສນາຍ ອາວຊ຺ຊນາທໂຍ. ກຸສລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣາທໂຍ. ປຣິຍາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາທານສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣາທໂຍຕິ ອຍໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣ. ປຣິກໂຣຕິ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ ຜລນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ເຫຕຸ ປຈ຺ຈໂຍ ຈ. ປຣິກ຺ຂາຣໍ ອາຈິກ຺ຂຕີຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຫາໂຣ. ປຣິກ຺ຂາຣວິສຍຕ຺ຕາ, ປຣິກ຺ຂາຣສຫຈຣຓໂຕ ວາ ປຣິກ຺ຂາໂຣ. ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປຣິກ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕເຫຕຸປຈ຺ຈເຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນາລກ຺ຂໂຓ ຫິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ຍໍ ຘມ຺ມໍ, ຊນຍນ຺ຕິປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປຣມ຺ປຣໂຕ;

ເຫຕຸມວກຑ຺ຒຍິຕ຺ວາ, ເອໂສ ຫາໂຣ ປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາທາຍິກາ ວິເສສໂຕ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ເວທິຕພ຺ພາ ຕາສໍ ວເສນ ປຣິຍາທານສມ຺ຠວໂຕ. ຕາສຸ ຕຓ຺ຫາຍ ຣູປມຘິຏ຺ຐານໍ, ອວິຊ຺ຊາຍ ອຣູປໍ. ວິເສສໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ສມໂຖ ປຏິປກ຺ໂຂ, ອວິຊ຺ຊາຍ ວິປສ຺ສນາ. ສມຖສ຺ສ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ຜລວິປສ຺ສນາຍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕາ ຣາຄວິຣາຄາ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣ. ສມາໂຣປີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ປທຏ຺ຐານາທິມຸເຂນ ຘມ຺ມາຕິ ສມາໂຣປໂນ. ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານເວວຈນຠາວນາປຫານສມາໂຣປນວິຈາຣຓລກ຺ຂໂຓ ຫິ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ຍໍ ມູລາ, ເຍ ເຈກຕ຺ຖາ ປກາສິຕາ ມຸນິນາ;

ເຕ ສມາໂຣປຍິຕພ຺ພາ, ເອສ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

‘‘ເທສນາ ວິຈໂຍ ຍຸຕ຺ຕິ, ປທຏ຺ຐາໂນ ຈ ລກ຺ຂໂຓ;

ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຈ ອາວຏ຺ໂຏ, ວິຠຕ຺ຕິ ປຣິວຕ຺ຕໂນ.

ເວວຈໂນ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ໂອຕຣໂຓ ຈ ໂສຘໂນ;

ອຘິຏ຺ຐາໂນ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ສມາໂຣປໂນ ໂສຬໂສ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໑ ອຸທ຺ເທສວາຣ) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ໂສຬສ ຫາຣາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຫຣີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫິ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິວິສຍາ ອຎ຺ຎາຓສໍສຍວິປລ຺ລາສາຕິ ຫາຣາ. ຫຣນ຺ຕິ ວາ ສຍໍ ຕານິ, ຫຣຓມຕ຺ຕເມວ ວາຕິ ຫາຣາ ຜລູປຈາເຣນ. ອຖ ວາ ຫຣີຍນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓກຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫເກຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ທານຄ຺ຄຫຓວເສນາຕິ ຫາຣາ. ອຖ ວາ ຫາຣາ ວິຍາຕິ ຫາຣາ. ຍຖາ ຫິ ອເນກຣຕນາວລິສມູໂຫ ຫາຣສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕຣຕນສມ຺ຜສ຺ເສຫິ ສມຸປຊນິຍມານຫິລາທສຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຕທຸປໂຠຄິຊນສຣີຣສນ຺ຕາປໍ ນິທາຆປຣິຬາຫູປຊນິຕໍ ວູປສເມຕິ, ເອວເມວ ເຕປິ ນານາວິຘປຣມຕ຺ຖຣຕນປ຺ປພນ຺ຘາ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສສາ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕປຣມຕ຺ຖຣຕນາຘິຄເມນ ສມຸປ຺ປາທິຍມານນິພ຺ພຸຕິສຸຂາ ຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກຊນຫທຍປຣິຕາປໍ ກາມຣາຄາທິກິເລສເຫຕຸກໍ ວູປສເມນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ຫາຣຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓາທິນີຫາຣໍ ອປຄມໍ ກໂຣນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ວາ ຫາຣາ. ອຖ ວາ ໂສຕຸຊນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫຣຓໂຕ ຣມຓໂຕ ຈ ຫາຣາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ຍຖາ ‘‘ຠເວສຸ ວນ຺ຕຄມໂນ ຠຄວາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໔; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ).

ອິໂຕ ປຣໍ ປນ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທິປຎ຺ຈວິຘນຍາ ເວທິຕພ຺ພາ – ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕາສໍ ອຘິຏ຺ຐານາທິຠູຕາ ຣູປຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ຕຓ຺ຫາຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ມາຍາສາເຐຍ຺ຍມານາຕິມານມທປ຺ປມາທປາປິຈ຺ຉຕາປາປມິຕ຺ຕຕາອຫິຣິກອໂນຕ຺ຕປ຺ປາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ອວິຊ຺ຊາຄຫເຓນ ວິປຣີຕມນສິກາຣໂກຘູປນາຫມກ຺ຂປຬາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍ- ສາຣມ຺ຠໂທວຈສ຺ສຕາຠວທິຏ຺ຐິວິຠວທິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ອມາຍາອສາເຐຍ຺ຍາທິວເສນ ອວິປຣີຕມນສິກາຣາທິວເສນ ຈ. ຕຖາ ສມຖປກ຺ຂິຍານໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ, ວິປສ຺ສນາປກ຺ຂິຍານໍ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ໂວທານປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ. ໂຍ ຫິ ຕຓ຺ຫາອວິຊ຺ຊາຫິ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນມຸເຂນ ນຍນລກ຺ຂໂຓ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ, ອຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນໂຍ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊມ຺ປິ ຈ, ສມເຖນ ວິປສ຺ສນາຍ ໂຍ ເນຕິ;

ສຈ຺ເຈຫິ ໂຍຊຍິຕ຺ວາ, ອຍໍ ນໂຍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ວິຍ ອາວຏ຺ໂຏ ເອຕສ຺ສາຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ. ຍຖາ ຫິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ ອນ຺ໂຕ ຐິເຕນ ປຘານາວຍເວນ ພຫິທ຺ຘາ ອາວຏ຺ຏຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ນໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນນ຺ທິຍາ ຕຓ຺ຫາຍ ປໂມທສ຺ສ ວາ ອາວຏ຺ໂຏ ເອຕ຺ຖາຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ.

ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຫິເຕສຸ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຕປ຺ປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ ຕຓ຺ຫາ ໂລໂຠ, ອວິຊ຺ຊາ ໂມໂຫ, ອວິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ໂລຫິເຕ ສຕິ ປຸພ຺ໂພ ວິຍ ຕຓ຺ຫາຍ ສຕິ ສິຊ຺ຌມາໂນ ອາຆາໂຕ ໂທໂສ ອິຕິ ຕີຫິ ອກຸສລມູເລຫິ ຄຫິເຕຫິ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ກຸສລຈິຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ ຄຫິຕານິ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຘາປິ ໂລໂຠ ສພ຺ພານິ ວາ ສາສວກຸສລມູລານິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານໂຄຈຣຠູຕາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຜລໍ ປເນຕ຺ຖ ວິໂມກ຺ຂຕ຺ຕຍວເສນ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ຕີຫິ ອກຸສລມູເລຫິ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສມລວິສມອກຸສລສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຕີຫິ ກຸສລມູເລຫິ ຕິວິຘສຸຈຣິຕສມກຸສລສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກສທ຺ຘມ຺ມສມາຘິວິໂມກ຺ຂມຸຂາທິວເສນ ໂວທານປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ຕິປຸກ຺ຂລສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ. ໂຍ ຫິ ອກຸສລມູເລຫິ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ກຸສລມູເລຫິ ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາມຸເຂນ ນຍນລກ຺ຂໂຓ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ, ອຍໍ ຕິປຸກ຺ຂລນໂຍ ນາມ. ຕີຫິ ອວຍເວຫິ ໂລຠາທີຫິ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ, ອໂລຠາທີຫິ ຈ ໂວທານປກ຺ເຂ ປຸກ຺ຂໂລ ໂສຠໂນຕິ ຕິປຸກ຺ຂໂລ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ໂຍ ອກຸສເລ ສມູເລຫິ,

ເນຕິ ກຸສເລ ຈ ກຸສລມູເລຫິ;

ຠູຕໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ,

ຕິປຸກ຺ຂລໍ ຕໍ ນຍໍ ອາຫູ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຫິເຕສຸ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຕປ຺ປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ ວິເສສໂຕ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ, ທຸກ຺ເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ຈ ວິປລ຺ລາສາ, ອວິຊ຺ຊາທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ອນິຈ຺ເຈ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ, ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປລ຺ລາສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ກຸສລຈິຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ສິທ຺ເຘຫິ ສຕິວີຣິຍສມາຘິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ສິທ຺ຘານິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຕູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ທຸວິໂຘ ຫິ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ, ຕຖາ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ. ເຕສຸ ປຐໂມ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫີ ສຕິພເລນ ຍຖາຠູຕໍ ກາຍສຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ຠາວນາພເລນ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕ຺ວາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ທຸຕິໂຍ ອສຸເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫີ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໔; ໖.໕໘) ວຸຕ຺ເຕນ ວີຣິຍສໍວຣຠູເຕນ ວີຣິຍພເລນ ປຏິປກ຺ຂໍ ວິໂນເທນ຺ໂຕ ຠາວນາພເລນ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕຕິໂຍ ອນິຈ຺ເຈ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫີ ສມຖພເລນ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ຠາວນາພເລນ ຕໍ ວິປລ຺ລາສໍ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕ຺ວາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຆນວຎ຺ຈິຕຕາຍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ເຕ ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສີ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາມນສິກາເຣນ ຕໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໍ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ໂຕ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ສຸຠສຎ຺ຎາທີຫິ ຈຕູຫິປິ ວາ ວິປລ຺ລາເສຫິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ເຕສມຘິຏ຺ຐານາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຜລໍ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ຈຕູຫິ ເຈຕ຺ຖ ວິປລ຺ລາເສຫິ ຈຕຸຣາສໂວຆໂຍຄຄນ຺ຖອຄຕິຕຓ຺ຫຸປາທານສລ຺ລວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິອປຣິຎ຺ຎາທິວເສນ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຈຕູຫິ ສຕິປຏ຺ຐາເນຫິ ຈຕຸພ຺ພິຘຊ຺ຌານວິຫາຣາຘິຏ຺ຐານສຸຂຠາຄິຍຘມ຺ມອປ຺ປມຎ຺ຎາສມ຺ມປ຺ປຘານອິທ຺ຘິປາທາທິວເສນ ໂວທານປກ຺ໂຂ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ. ໂຍ ຫິ ສຸຠສຎ຺ຎາທີຫິ ວິປລ຺ລາເສຫິ ສກລສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີຫິ ຈ ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາວເສນ ນຍນລກ຺ຂໂຓ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ, ອຍໍ ສີຫວິກ຺ກີຬິໂຕ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ໂຍ ເນຕິ ວິປລ຺ລາເສຫິ,

ກິເລເສ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສທ຺ຘມ຺ເມ;

ເອຕໍ ນຍໍ ນຍວິທູ,

ສີຫວິກ຺ກີຬິຕໍ ອາຫູ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ອສນ຺ຕາສນຊວປຣກ຺ກມາທິວິເສສໂຍເຄນ ສີໂຫ ຠຄວາ, ຕສ຺ສ ວິກ຺ກີຬິຕໍ ເທສນາ ວຈີກມ຺ມຠູໂຕ ວິຫາໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ວິປລ຺ລາສຕປ຺ປຏິປກ຺ຂປຣິທີປນໂຕ ສີຫສ຺ສ ວິກ຺ກີຬິຕໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ສີຫວິກ຺ກີຬິໂຕ, ນໂຍ. ພລວິເສສໂຍຄທີປນໂຕ ວາ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສທິສຕ຺ຕາ ນໂຍ ສີຫວິກ຺ກີຬິໂຕ. ພລວິເສໂສ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ຘາທິພລໍ, ທສພລານິ ເອວ ວາ.

ອິເມສໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖນຍານໍ ສິທ຺ຘິຍາ ໂວຫາຣນຍທ຺ວຍໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍທິສາຠາເວນ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ອາໂລຈນໍ ທິສາໂລຈນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເວຍ຺ຍາກຣເຓສຸ ຫິ ເຍ,

ກຸສລາກຸສລາ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ວຸຕ຺ຕາ;

ມນສາ ໂອໂລກຍເຕ,

ຕໍ ຂຸ ທິສາໂລຈນໍ ອາຫູ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ຕຖາ ອາໂລຈິຕານໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍໂຍຊເນ ສມານຍນໂຕ ອງ຺ກຸໂສ ວິຍ ອງ຺ກຸໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທິສໂລຈເນນ, ອຸກ຺ຂິປິຍ ຍໍ ສມາເນຕິ;

ສພ຺ເພ ກຸສລາກຸສເລ, ອຍໍ ນໂຍ ອງ຺ກຸໂສ ນາມາ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ຕສ຺ມາ ມນສາວ ອຕ຺ຖນຍານໍ ທິສາຠູຕຘມ຺ມານໍ ໂລຈນໍ ທິສາໂລຈນໍ, ເຕສໍ ສມານຍນໍ ອງ຺ກຸໂສຕິ ປຎ຺ຈປິ ນຍານິ ຍຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

‘‘ປຐໂມ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ, ທຸຕິໂຍ ຈ ຕິປຸກ຺ຂໂລ;

ສີຫວິກ຺ກີຬິໂຕ ນາມ, ຕຕິໂຍ ນຍລຎ຺ຊໂກ.

ທິສາໂລຈນມາຫໍສຸ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ນຍມຸຕ຺ຕມໍ;

ປຎ຺ຈໂມ ອງ຺ກຸໂສ ນາມ, ສພ຺ເພ ປຎ຺ຈ ນຍາ ຄຕາ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໑ ອຸທ຺ເທສວາຣ) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈນຍາປິ ເອຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນຍຕິ ສໍກິເລສໍ ໂວທານຎ຺ຈ ວິຠາຄໂຕ ຎາເປຕີຕິ ນໂຍ, ລຎ຺ເຊຕິ ປກາເສຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ລຎ຺ຊໂກ, ນໂຍ ຈ ໂສ ລຎ຺ຊໂກ ຈາຕິ ນຍລຎ຺ຊໂກ. ອິທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ໂສຬສວິເຘ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐາເນ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ນິພ຺ເພຘາເສກ຺ຂຠາຄິຍນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐວີສຕິວິເຘ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐາເນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຕ຺ຕຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ ຎາຓຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ທສ຺ສນຠາວນໍ ສກວຈນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍໍ ກຸສລາກຸສລໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ໂສຬສວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ປຏ຺ຐານໍ ນາມ ‘‘ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ວາສນາຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ເນວ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ນ ວາສນາຠາຄິຍໍ ນ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ນ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໘໙) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໂສຬສສາສນປຏ຺ຐານານິ.

ຕຕ຺ຖ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສໍກິເລໂສ, ສໍກິເລສຠາເຄ ສໍກິເລສໂກຏ຺ຐາເສ ປວຕ຺ຕໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ. ວາສນາ ປຸຎ຺ຎຠາວນາ, ວາສນາຠາເຄ ປວຕ຺ຕໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ, ວາສນໍ ຠຊາເປຕີຕິ ວາ ວາສນາຠາຄິຍໍ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌນໍ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ປທາລນໍ ນິພ຺ເພໂຘ, ນິພ຺ເພຘຠາເຄ ປວຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ເພຘໍ ຠຊາເປຕີຕິ ວາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ. ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ອເສກ຺ຂາ, ອເສກ຺ຂຠາເຄ ປວຕ຺ຕໍ, ອເສກ຺ເຂ ຠຊາເປຕີຕິ ວາ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ. ເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລໂສ ວິຠຕ຺ໂຕ, ອິທໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ. ຍຕ຺ຖ ທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວິຠຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ. ຍຕ຺ຖ ເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ວິຠຕ຺ຕາ, ອິທໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ວິຠຕ຺ຕາ, ອິທໍ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ. ອິຕຣານິ ເຕສໍ ໂວມິສ຺ສກນຍວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ສພ຺ພາສວສໍວຣປຣິຍາຍາທີນໍ ວເສນ ສພ຺ພຠາຄິຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ ໂລກິຍສຸຈຣິຕຘມ຺ມາ ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ຈ ວິຠຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຠາຄິຍໍ ປນ ‘‘ປສ຺ສໍ ນ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິກໍ ອຸທກາທິອນຸວາທວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏ຺ຐານໍ ປນ ‘‘ໂລກິຍໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ໂລກິຍຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ, ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ, ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ, ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ຎາຓໍ, ເຎຍ຺ຍໍ, ຎາຓຎ຺ຈ ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ, ທສ຺ສນໍ, ຠາວນາ, ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຠາວນາ ຈ, ສກວຈນໍ, ປຣວຈນໍ, ສກວຈນຎ຺ຈ ປຣວຈນຎ຺ຈ, ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍໍ, ອວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍໍ, ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຎ຺ຈ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຎ຺ຈ, ກມ຺ມໍ, ວິປາໂກ, ກມ຺ມຎ຺ຈ ວິປາໂກ ຈ ກຸສລໍ, ອກຸສລໍ, ກຸສລຎ຺ຈ ອກຸສລຎ຺ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອນຸຎ຺ຎາຕຎ຺ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຖໂວ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໒) ເອວມາຄຕານິ ອຏ຺ຐວີສຕິ ສາສນປຏ຺ຐານານິ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍນ຺ຕິ ໂລເກ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ໂລເກ ວາ ວິທິໂຕ ໂລກິໂຍ. ອິຘ ປນ ໂລກິໂຍ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ໂລກິຍໍ. ຕຖາ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ປເທເສນ ໂລກິຍໍ, ປເທເສນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ໂລກິຍຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ. ສຕ຺ຕອຘິປ຺ປາຍສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂນ ເທສິຕໍ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ. ຘມ຺ມວເສນ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ. ອຸຠຍວເສນ ເທສິຕໍ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພຸທ຺ຘາທີນໍ ປນ ຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຖໂວ ນາມ –

‘‘ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ເສຏ຺ໂຐ, ສຈ຺ຈານໍ ຈຕຸໂຣ ປທາ;

ວິຣາໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຘມ຺ມານໍ, ທ຺ວິປທານຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໗໓; ເນຕ຺ຕິ. ໑໗໐; ເປຏໂກ. ໓໐) ອາທິກໍ ວິຍ –

ເນຕ຺ຕິນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສທ຺ທຄຣຸກາທີນນ຺ຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຄຣຸເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາສຍວເສນາຕິ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ. ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນປິ ອິຕ຺ຖິສນ຺ຕານຄໂຕ ສທ຺ໂທ ລພ຺ຠຕິ, ໂສ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖິຕສທ຺ໂທ ອາລາປາທິສທ຺ໂທ. ຄີຕສທ຺ໂທ ສເຣນ ຄາຍນສທ຺ໂທ. ອິຕ຺ຖິຍາ ຫສນສທ຺ໂທເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ຕສ຺ສປິ ປຸຣິເສນ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ອປິຈ ໂຂ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາ ວາ ຕິໂຣປາກາຣາ ວາ ຫສນ຺ຕິຍາ ວາ ຠຓນ຺ຕິຍາ ວາ ຄາຍນ຺ຕິຍາ ວາ, ໂສ ຕທສ຺ສາເທຕີ’’ຕິອາທິ. ນິວຕ຺ຖນິວາສນສ຺ສາຕິ ຂລິຕ຺ຖທ຺ຘສ຺ສ ນິວາສນສ຺ສ. ອລງ຺ກາຣສ຺ສາຕິ ນູປຸຣາທິກສ຺ສ ອລງ຺ກາຣສ຺ສ. ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິຕ຺ຖິປຏິພທ຺ຘຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ສພ຺ໂພປີ’’ຕິອາທິ. ອວິທູຣຏ຺ຐາເນຕິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິກຸລສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ອວິທູຣຏ຺ຐາເນ. ກາຍູປປນ຺ໂນຕິ ສມ຺ປນ຺ນກາໂຍ ຖິຣກຖິນມຫາກາໂຍ. ມຫາຫຕ຺ຖີຕິ ມຫານຸຠາໂວ ຫຕ຺ຖີ. ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍູຖປຕິໍ ກຕ຺ວາ.

ກຖິນຕິກ຺ຂຠາເວນ ສິງ຺ຄສທິສຕ຺ຕາ ອຬສງ຺ຂາຕານິ ສິງ຺ຄານິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສິງ຺ຄີ, ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຕາຍ ມຫາພລຕາຍ ຈ ສີຫຫຕ຺ຖິອາທິມິຄສທິສຕ຺ຕາ ມິໂຄ ວິຍາຕິ ມິໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈໍ ເນຕຸຠາເວນ ຈກ຺ຂຸເຍວ ເນຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ອາຍຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຍຕຈກ຺ຂຸເນຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐິ ເອວ ຕໂຈ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐິຕ຺ຕໂຈ. ເຕນາຠິຠູໂຕຕິ ເຕນ ມິເຄນ ອຠິຠູໂຕ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ນິຈ຺ຈລຄ຺ຄຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ກຣຸຓໍ ຣຸທາມີຕິ ກາຣຸຎ຺ຎປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ໂຣທາມິ ວິຣວາມິ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຠຍໂຕ ມຸຕ຺ຕິ ນາມ ຍຖາ ຕຖາ ສຫາຍວໂຕ ໂຫຕິ, ນ ເອກາກິໂນຕິ ອາຫ – ‘‘ມາ ເຫວ ມໍ ປາຓສມໍ ຊເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມາ ເຫວ ມນ຺ຕິ ມໍ ເອວຣູປໍ ພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຓສມໍ ປິຍສາມິກໍ ຕ຺ວໍ ມາເຫວ ຊຫິ.

ກຸຎ຺ເຈ ຄິຣິກູເຏ ຣມຕິ ອຠິຣມຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ວິຈຣຕິ, ໂກຎ຺ຊນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ວາ ວິຈຣຕິ, ກຸ ວາ ປຖວີ, ຕທຠິຆາເຕນ ຊີຣຕີຕິ ກຸຎ຺ຊໂຣ. ສຏ຺ຐິຫາຍນນ຺ຕິ ຊາຕິຍາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສກາລສ຺ມິໍ ກຸຎ຺ຊຣາ ຖາເມນ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫ. ປຖພ຺ຍາ ຈາຕຸຣນ຺ຕາຍາຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສມຸທ຺ທໍ ປຕ຺ວາ ຐິຕາຍ ຈາຕຸຣນ຺ຕາຍ ປຖວິຍາ. ສຸປ຺ປິໂຍຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປິໂຍ. ເຕສໍ ຕ຺ວໍ ວາຣິໂຊ ເສຏ຺ໂຐຕິ ເຍ ສມຸທ຺ເທ ວາ ຄງ຺ຄາຍ ວາ ຍມຸນາຍ ວາ ນມ຺ມທານທິຍາ ວາ ກຸຬີຣາ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫນ຺ຕຕ຺ເຕນ ຈ ວາຣິມ຺ຫິ ຊາຕຕ຺ຕາ ວາຣິໂຊ ຕ຺ວເມວ ເສຏ຺ໂຐ ປສຕ຺ຖຕໂຣ. ມຸຎ຺ຈ ໂຣທນ຺ຕິຍາ ປຕິນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕເມວ ຍາຈາມິ, ໂຣທມານາຍ ມຍ຺ຫໍ ສາມິກໍ ມຸຎ຺ຈ. ອຖາຕິ ຄຫຓສ຺ສ ສິຖິລກຣຓສມນນ຺ຕຣເມວ. ເອຕສ຺ສາຕິ ປຏິສຕ຺ຕຸມທ຺ທນສ຺ສ.

ປພ຺ພຕຄຫນໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຕິສ຺ໂສ ປພ຺ພຕຣາຊິໂຍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖາຍ ປພ຺ພຕຣາຊິຍໍ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ. ເອວໍ ວທຕີຕິ ‘‘ອຸເທຕຍໍ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິອາທິນາ (ຊາ. ໑.໒.໑໗) ອິມໍ ພຸທ຺ຘມນ຺ຕໍ ມນ຺ເຕນ຺ໂຕ ວທຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸເທຕີຕິ ປາຈີນໂລກຘາຕຸໂຕ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ຈກ຺ຂຸມາຕິ ສກລຈກ຺ກວາຬວາສີນໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸປ຺ປຏິລາຠກຣເຓນ ຍນ຺ເຕນ ເຕສໍ ທິນ຺ນໍ ຈກ຺ຂຸ, ເຕນ ຈກ຺ຂຸນາ ຈກ຺ຂຸມາ. ເອກຣາຊາຕິ ສກລຈກ຺ກວາເຬ ອາໂລກກຣານໍ ອນ຺ຕເຣ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຈ ເອກຣາຊາ. ຫຣິສ຺ສວຓ຺ໂຓຕິ ຫຣິສມານວຓ຺ໂຓ, ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຖວິໍ ປຠາເສຕີຕິ ປຖວິປ຺ປຠາໂສ. ຕໍ ຕໍ ນມສ຺ສາມີຕິ ຕສ຺ມາ ຕໍ ເອວຣູປໍ ຠວນ຺ຕໍ ນມສ຺ສາມິ ວນ຺ທາມິ. ຕຍາຊ຺ຊ ຄຸຕ຺ຕາ ວິຫເຣມ຺ຫ ທິວສນ຺ຕິ ຕຍາ ອຊ຺ຊ ຣກ຺ຂິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ທິວສໍ ຈຕຸອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ສຸຂໍ ວິຫເຣຍ຺ຍາມ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ສູຣິຍໍ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຄາຖາຍ ອຕີເຕ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ພຸທ຺ເຘ ເຈວ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ຈ ນມສ຺ສຕິ ‘‘ເຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ເຍ ພາຫິຕປາປາ ປຣິສຸທ຺ຘາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ເວທຄູຕິ ເວທານໍ ປາຣໍ ຄຕາ, ເວເທຫິ ປາຣໍ ຄຕາຕິ ວາ ເວທຄູ. ອິຘ ປນ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມ ວິທິເຕ ປາກເຏ ກຕ຺ວາ ກຕາຕິ ເວທຄູ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ເມ’’ຕິ. ສພ຺ເພ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸຘມ຺ເມ ສລກ຺ຂຓສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓສ຺ສ ວິທິເຕ ປາກເຏ ກຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ ມຕ຺ຖກໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ຕາ, ສໍສາຣໍ ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ເມ ນໂມຕິ ເຕ ມມ ອິມໍ ນມກ຺ກາຣໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕຸ. ເຕ ຈ ມໍ ປາລຍນ຺ຕູຕິ ເອວໍ ມຍາ ນມສ຺ສິຕາ ຈ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ມໍ ປາລຍນ຺ຕຸ ຣກ຺ຂນ຺ຕຸ. ນມຕ຺ຕຸ ພຸທ຺ຘານໍ…ເປ… ວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ອຍໍ ມມ ນມກ຺ກາໂຣ ອຕີຕານໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຕ຺ຖຸ, ເຕສໍເຍວ ຈຕູສຸ ຜເລສຸ ຎາຓສງ຺ຂາຕາຍ ໂພຘິຍາ ອຕ຺ຖຸ, ຕຖາ ເຕສຎ຺ເຎວ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖຸ, ຍາ ຈ ເນສໍ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຈວິຘາ ວິມຸຕ຺ຕິ, ຕາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາປິ ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ນມກ຺ກາໂຣ ອຕ຺ຖູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມໍ ໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ, ໂມໂຣ ຈຣຕິ ເອສນາຕິ ອິທໍ ປນ ປທທ຺ວຍໍ ສຕ຺ຖາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ໂມໂຣ ອິມໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອິມໍ ຣກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຈຣຠູມິຍໍ ປຸປ຺ຜຜລາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ນານປ຺ປກາຣາຍ ເອສນາຍ ຈຣຕີຕິ.

ເອວໍ ທິວສໍ ຈຣິຕ຺ວາ ສາຍໍ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສູຣິຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິວາສຏ຺ຐາເນ ຣກ຺ຂາວຣຓຕ຺ຖາຍ ປຸນ ພ຺ຣຫ຺ມມນ຺ຕໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອເປຕຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ທິວສໍ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອເປຕີຕິ ອປຍາຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອິມໍ ໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ໂມໂຣ ວາສມກປ຺ປຍີຕິ ອິທມ຺ປິ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ໂມໂຣ ອິມໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອິມໍ ຣກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສຏ຺ຐາເນ ວາສໍ ສໍກປ຺ປຍິຕ຺ຖາຕິ. ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມໂຕ ປຸເຣຕຣເມວາຕິ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມກຣຓໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ. ໂມຣກຸກ຺ກຸຏິກາຍາຕິ ກຸກ຺ກຸຏິກາສທິສາຍ ໂມຣຈ຺ຉາປິກາຍ.

໓. ຕຕິເຍ ຣູປາຍຕນສ຺ສ ວິຍ ຄນ຺ຘາຍຕນສ຺ສປິ ສມຸຏ຺ຐາປກປຈ຺ຈຍວເສນ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ – ‘‘ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກ’’ນ຺ຕິ. ອິຕ຺ຖິຍາ ສຣີຣຄນ຺ຘສ຺ສ ກາຍາຣຸຬ຺ຫອນຸເລປນາທິຄນ຺ຘສ຺ສ ຈ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຠາວໂຕ ອວິເສເສນ ຄຫຓປ຺ປສງ຺ເຄ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຄນ຺ຘໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິຍາຕິ ປາກຕິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ. ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘຕິ ປາກຕິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຣີຣຄນ຺ຘຠາວໂຕ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອິຏ຺ຐຠາວໂຕ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປນ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຣີຣຄນ຺ຘສ຺ສ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຠາໂວຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກຈ຺ຈາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສສ຺ສ ວິຍ ຄນ຺ໂຘ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ອສ຺ສຄນ຺ຘິນີ. ເມຓ຺ຑກສ຺ສ ວິຍ ຄນ຺ໂຘ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຓ຺ຑກຄນ຺ຘິນີ. ເສທສ຺ສ ວິຍ ຄນ຺ໂຘ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ເສທຄນ຺ຘິນີ. ໂສຓິຕສ຺ສ ວິຍ ຄນ຺ໂຘ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ໂສຓິຕຄນ຺ຘິນີ. ຣຊ຺ຊເຕວາຕິ ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສວາສນາຍ ປຣິກຑ຺ຒິຕຫທຍຕ຺ຕາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພສ຺ສາທຄຘິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ອນ຺ຘພາໂລ ເອວຣູປາຍປິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘສຣີຣາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣຊ຺ຊຕິເຍວ. ປາກຕິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຣີຣຄນ຺ຘສ຺ສ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິສິຏ຺ຐາຍ ເອກຈ຺ຈາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍທິ ເອວໍ ອີທິສາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຣີຣຄນ຺ໂຘປິ ອິຘ ກສ຺ມາ ນາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ນ ສພ຺ພາສໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອກຈ຺ຈາຍ ຈ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ສຣີຣຄນ຺ຘສ຺ສ ອຕິວິຍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພຠາວທສ຺ສນໂຕ ປຸນ ຕມ຺ປິ ອວິເສເສນ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖິກາເຍ ຄນ຺ໂຘ ວາ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຕ຺ຖິຄນ຺ໂຘຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖາທີສຸ ກິໍ ເຕນາຕິ ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣເສ ອິຘາຘິປ຺ເປເຕ ກິໍ ເຕນ ອວຍວຣສາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ປໂຍຊນໍ. ໂອຏ຺ຐມໍສໍ ສມ຺ມກ຺ເຂຕີຕິ ໂອຏ຺ຐມໍສສມ຺ມກ຺ຂໂນ, ເຂຬາທີນິ. ອາທິສທ຺ເທນ ໂອຏ຺ຐມໍສມກ຺ຂໂນ ຕມ຺ພຸລມຸຂວາສາທິຣໂສ ຄຍ຺ຫຕິ. ສພ຺ໂພ ໂສ ອິຕ຺ຖິຣໂສຕິ ອິຕ຺ຖິຍາວສ຺ສ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ.

໕. ອິຕ຺ຖິໂຜຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍທິ ປເນຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິຄຕານິ ຣູປາຣມ຺ມຓາທີນິ ອວິເສສໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວຕາ ຕານິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທສິຕານີຕິ ອາຫ – ‘‘ອິຕິ ສຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ຫີຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ຄເມຕີຕິ ວິກ຺ເຂປໍ ຄເມຕິ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ຄເມຕີຕິ ຈ ສງ຺ຄເມຕິ. ນ ຕຖາ ເສສາ ສທ຺ທາທໂຍ, ນ ຕຖາ ຣູປາທີນິ ອາຣມ຺ມຓານີຕິ ເອເຕນ ສຕ຺ເຕສຸ ຣູປາທິຄຣຸກຕາ ອສໍກິຓ຺ຓາ ວິຍ ທສ຺ສິຕາ, ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ອເນກວິຘຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈຄຣຸກວເສນາຕິ ປຎ຺ຈາຣມ຺ມຓຄຣຸກວເສນ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ປຸຣິສສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸປິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຄຣຸກຕາ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ກຕິປເຍສຸ, ເອກສ຺ມິໍ ເອວ ວາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ປຎ຺ຈຄຣຸກາຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ພາ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຕິສໂຍ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂາ’’ຕິ. ນ ປຎ຺ຈຄຣຸກຊາຕກວເສນ ເອເກກາຣມ຺ມເຓ ຄຣຸກສ຺ເສວ ນາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເອເກກາຣມ຺ມຓຄຣຸການຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຊາຕກໍ ‘‘ປຎ຺ຈຄຣຸກຊາຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ເຕນ ອິຘ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ – ‘‘ສກ຺ຂິຠາວຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣູປາທິຄຣຸກຕາຍ ເອເຕ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກເຖຕພ຺ພໍ.

໖-໘. ເຕສນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕານໍ. ອຸປ຺ປຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉີຕິ ຕສ຺ສ ໂຖກໍ ວິຣູປຘາຕຸກຕ຺ຕາ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອນຕິກ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ສໍສນ຺ເທນ຺ໂຕ. ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕານີຕິ ທ຺ເວ ອຸປ຺ປລານິ ຫຕ຺ຖໍ ຄຕານິ. ປຫຏ຺ຐາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອປຣາຫິ ອິຕ຺ຖີຫິ ເອເກກໍ ລທ຺ຘໍ, ມຍາ ທ຺ເວ ລທ຺ຘານີຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ປໂຣທີຕິ ຕສ຺ສາ ປຸພ຺ພສາມິກສ຺ສ ມຸຂຄນ຺ຘໍ ສຣິຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ຫິ ມຸຂໂຕ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ. ຫາເຣຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມາ ຐານາ ອປເນຕ຺ວາ, ‘‘ຫຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ.

ສາຘຸ ສາຘູຕິ ຠາສໂຕຕິ ຘມ຺ມກຖາຍ ອນຸໂມທນວເສນ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ຠາສໂຕ. ອຸປ຺ປລໍວ ຍໂຖທເກຕິ ຍຖາ ອຸປ຺ປລໍ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘ ມຸຂໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ. ວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕນ຺ຕິ ຍຖາຣຸຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ຍຖາຣຸຕມຕ຺ເຖ ອວຕ຺ວາ ວິວຏ຺ຏໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ ວິມຸຕ຺ຕິຣສຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ.

ຣູປາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ນີວຣຓປ຺ປຫານວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໑. ທຸຕິຍສ຺ສາຕິ ທຸຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ. ເອກຘມ຺ມມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອກສຠາວມ຺ປີ’’ຕິ ອິມິນາ ສຠາວຕ຺ໂຖຍໍ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ຈ ສຠາວຕ຺ໂຖ, ຕທຄ຺ເຄນ ນິສ຺ສຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ເອວາຕິ ‘‘ນິສ຺ສຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ວາ ສິຍາ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓາກາເຣນ ສຸຠນ຺ຕິ, ເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຠນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ. ອິຏ຺ຐຎ຺ຫິ ອິຏ຺ຐາກາເຣນ ວາ ຄຍ຺ຫມານໍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ‘‘ສຸຠນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຣມ຺ມຓເມວ ເຈຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ສຸຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣາຄຏ຺ຐານິຍໍ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ. ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠາວາຍ. ເວປຸລ຺ລາຍາຕິ ວິປຸລຠາວາຍ, ວຑ຺ຒິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊາໂຕ ນິຊ຺ຊາໂຕ. ເສສປທານິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ກາເມສູຕິ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ. ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ກາມສງ຺ຂາໂຕ ຉນ຺ໂທ, ນ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ ນ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທ. ກາມນວເສນ ຣຊ຺ຊນວເສນ ຈ ກາໂມ ເອວ ຣາໂຄ ກາມຣາໂຄ. ກາມນວເສນ ນນ຺ທນວເສນ ຈ ກາໂມ ເອວ ນນ຺ທີຕິ ກາມນນ຺ທີ. ກາມນວເສນ ຕຓ຺ຫາຍນວເສນ ຈ ກາມຕຓ຺ຫາ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ກາມສ຺ເນໂຫ ກາມປຣິຬາໂຫ ກາມມຸຈ຺ຉາ ກາມຊ຺ໂຌສານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ສິເນຫນຏ຺ເຐນ ກາມສ຺ເນໂຫ, ປຣິຬາຫນຏ຺ເຐນ ກາມປຣິຬາໂຫ, ມຸຈ຺ຉນຏ຺ເຐນ ກາມມຸຈ຺ຉາ, ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາປນຏ຺ເຐນ ກາມຊ຺ໂຌສານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ເອວ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນີວຣຓຏ຺ເຐນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ, ໂສຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ. ອສມຸທາຈາຣວເສນາຕິ ອສມຸທາຈາຣຠາເວນ. ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ‘‘ອິທໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ອຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອນນຸຠູຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວເສນ. ຣູປສທ຺ທາທິເຠທໍ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ອຕ຺ຕຠາເວ ອນນຸຠູຕໍ ນາມ ນຕ຺ເຖວ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ.

ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອສມຸທາຈາຣວເສນ ຈາ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ອຕິສໍຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠວຄ຺ຄຫເຓນ ມຫຄ຺ຄຕຠໂວ ຄຫິໂຕ. ໂສ ຫິ ໂອຬາຣິກກິເລສສມຸທາຈາຣຣຫິໂຕ. ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິກາເລ ປາຣິວາສິກກາເລ ຈ ຈຣິຕພ຺ພານິ ທ຺ເວອສີຕິ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຕານິ ນາມ. ນ ຫິ ຕານິ ສພ຺ພາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ຈຣິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ນ ມຫາວຕ຺ເຕສຸ ອນ຺ໂຕຄຘານີຕິ ‘‘ຈຸທ຺ທສ ມຫາວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕອາວາສິກຄມິກ-ອນຸໂມທນຠຕ຺ຕຄ຺ຄ- ປິຓ຺ຑຈາຣິກອາຣຎ຺ຎກເສນາສນຊນ຺ຕາຆຣວຈ຺ຈກຸຏິອຸປຊ຺ຌາຍ- ສທ຺ຘິວິຫາຣິກອາຈຣິຍ-ອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕານີຕິ ເອຕານິ ຈຸທ຺ທສ ມຫາວຕ຺ຕານິ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣານິ ປນ ‘‘ປາຣິວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໗໕) ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ, ນ ຉມາຍໍ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໘໑) ວຸຕ຺ຕານິ ປກຕຕ຺ເຕ ຈຣິຕພ຺ພວຕ຺ຕານິ ຉສຏ຺ຐິ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ, ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕຈາຣິເກນ, ອພ຺ຠານາຣເຫນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ທິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປກຕຕ຺ເຕ ຈຣິຕພ຺ເພຫິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕຣາທີສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕເຣສຸ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ຄຓິຕານິ ປຎ຺ຈາຕິ ເອກສຕ຺ຕຕິວຕ຺ຕານິ. ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຕວຕ຺ເຕສຸ ວຕ຺ຕປຎ຺ຎາປນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ…ເປ… ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອສ຺ສາທິຍນໍ ເອກໍ, ‘‘ນ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸທ຺ຘໍເສຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທີນິ (ຈູຬວ. ໕໑) ຈ ທສາຕິ ເອວໍ ທ຺ວາສີຕິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕສ຺ເວວ ປນ ການິຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິວຕ຺ຕານິ ການິຈິ ປາຣິວາສິກາທິວຕ຺ຕານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ວາວີສຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຈຸທ຺ທສ ມຫາວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກຄມິກວຕ຺ຕານິ ຈາ’’ຕິ ອິເມສໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ອິມານິ ອຠິຓ຺ຫໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ ສພ຺ພທາ ວຕ຺ຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍໍເຍວ ພ຺ຍາວຏຈິຕ຺ຕຕາຍ. ອໂຍນິໂສມນສິກາຣນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈາທີສຸ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕໍ ອນຸປາຍມນສິກາຣໍ. ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ສຕິຍາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ສຕິວິຣຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປີຕິ ວກ຺ຂມານາເປກ຺ຂາຍ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ປິ-ສທ຺ໂທ.

ອນຸສນ຺ຘິວເສນາຕິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິອາທິອນຸສນ຺ຘິວເສນ. ປຸພ຺ພາປຣວເສນາຕິ ປຸພ຺ພາປຣຄນ຺ຖສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ. ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາຈຣິຍມຸຂໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ. ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາຈຣິຍມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຫິຕຄນ຺ຖໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ. ວາເຈນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປາຬິໍ ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາປນວເສນ ປເຣສໍ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ. ເທເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເທສນາວເສນ ປເຣສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ. ປກາເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສໍສຍຏ຺ຐາເນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຍາຖາວໂຕ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ຕສ຺ສ. ກິເລໂສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຄນ຺ຖກມ຺ເມສຸເຍວ ພ຺ຍາວຏຈິຕ຺ຕຕາຍ. ເອວມ຺ປີຕິ ວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ປິ-ສທ຺ໂທ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ຘຸຕງ຺ຄຘໂຣ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປກາເສຕິ ‘‘ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄຄຸເຓ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ພາຫຸລ຺ລາຍາຕິ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍພາຫຸລ຺ລາຍ. ຍຖາ ຈີວຣາທໂຍ ປຈ຺ຈຍາ ພຫຸລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ອາວຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຫີນຊ຺ຌານສ຺ສາຕິ ຌານນ຺ຕຣາຍກເຣນ ວິສຠາຄຣູປທສ຺ສນາທິນາ ເກນຈິ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຣິຫີນຊ຺ຌານສ຺ສ. ວິສ຺ສຏ຺ຐຊ຺ຌານສ຺ສາຕິ ອສມາປຊ຺ຊນວເສນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຊ຺ຌານສ຺ສ. ຠສ຺ສາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຓສງ຺ຄຓິກນິທ຺ທານວກມ຺ມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຕ຺ຕສຸ ວາ ອນຸປສ຺ສນາສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕ ອນຸປສ຺ສນາ ນາມ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ ຂຍານຸປສ຺ສນາ ວຍານຸປສ຺ສນາ ວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສນາ ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາຕິ ອິມາສຸ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິ-ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາປຣິຍນ຺ຕາ ສຕ຺ຕ. ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາໂຕ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໗໔໑) ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອນາເສວນຕາຍາຕິ ປຸຣິມຕ຺ຕຠາເວ ຌາເນນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິອາເສວນາຍ ອຠາວໂຕ. ອນນຸຠູຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອນນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ. ຊາໂຕຕິ ເອຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ສຎ຺ຊາໂຕຕິອາທິ. ນນຸ ຈ ຂຓິກຕ຺ຕາ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ອວສ຺ສໍ ນິໂຣຘສມ຺ຠວໂຕ ນິຣຸທ຺ເຘ ຈ ຕສ຺ມິໍ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ເສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ກຖໍ ຕສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນຠາໂວ ຣາສິຠາໂວ ຈາຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ສກິໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐານເມຕນ຺ຕິ ອກາຣຓເມຕໍ. ເຍນ ກາຣເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ນິຣຸທ຺ໂຘ ຈ ສ຺ເວວ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕາທິສໍ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣາຄຏ຺ຐານິຍນ຺ຕິ ຣາຄຊນກໍ. ອນິຈ຺ຈາທີສຸ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິປຣີຕມນສິກາໂຣ, ອິຘ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣຕິ ອາຫ – ‘‘ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣຕິ ອນຸປາຍມນສິກາໂຣ, ກຸສລຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອກາຣຓຠູໂຕ ມນສິກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປຖມນສິກາໂຣຕິ ກຸສລຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອມຄ຺ຄຠູໂຕ ມນສິກາໂຣ. ສຈ຺ຈວິປ຺ປຏິກູເລນາຕິ ສຈ຺ຈາຠິສມຍສ຺ສ ອນຸນຸໂລມວເສນ. ອາວຊ຺ຊນາຕິອາທິນາ ອາວຊ຺ຊນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຕໂຕ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາ ມໂນທ຺ວາຣິກາ ອກຸສລຊວນປ຺ປວຕ຺ຕິ ຜລໂວຫາເຣນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ຫິ ວເສນ ສາ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ. ອາວຊ຺ຊນາຕິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ຊຍຕີຕິ ອາວຊ຺ຊນາ. ອນຸ ອນຸ ອາວຊ຺ເຊຕີຕິ ອນ຺ວາວຊ຺ຊນາ. ຠວງ຺ຄາຣມ຺ມຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອາຠຸຊຕີຕິ ອາໂຠໂຄ. ສມນ຺ນາຫຣຕີຕິ ສມນ຺ນາຫາໂຣ. ຕເທວາຣມ຺ມຓໍ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ມນສິ ກໂຣຕິ ຐເປຕີຕິ ມນສິກາໂຣ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣຕິ ອຍໍ ອນຸປາຍອຸປ຺ປຖມນສິກາຣລກ຺ຂໂຓ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໒. ທຸຕິເຍ ຠຕ຺ຕພ຺ຍາປຕ຺ຕິ ວິຍາຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປູຕິຠາເວນ ວິປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິກາຣຠາວາປາທນໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ປກຕິວິຊຫນຠາໂວ’’ຕິ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ຕໍ ປູຕິກຸມ຺ມາສາທໂຍ ວິຍ ປຸຣິມປກຕິໍ ຊຫຕີຕິ ພ຺ຍາປາໂທ. ປຏິໂຆເຍວ ອຸປຣູປຣິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ປຏິຆສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠາວໂຕ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕໍ, ປຏິຆສ຺ສ ຈ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຏິຆສ຺ສປິ ປຏິຆາຣມ຺ມຓສ຺ສປິ ເອຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ.

໑໓. ຕຕິເຍ ຖິນຕາ ຖິນໍ, ສປ຺ປິປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຆນຠາໂວ ພທ຺ຘຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຘຕີຕິ ມິທ຺ຘໍ, ອກມ຺ມຎ຺ຎຠາເວນ ຫິໍສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໒) ຖິນສ຺ສ, ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໓) ຈ ມິທ຺ຘສ຺ສ ອຠິຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ຖິນໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ມິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ສຕິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິປ຺ປໂຍເຄ ຈິຕ຺ຕກາຍລຫຸຕາທີນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕໍຕໍວິເສໂສ ສິຍາ, ຍາ ເຕສໍ ອກລ຺ຍຕາທີນໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕາ, ອຍເມເຕສໍ ສຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກປິມິທ຺ຘສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ປຈລາຍິກຠາວສ຺ສາ’’ຕິ. ອກ຺ຂິທລານໍ ປຈລຠາວໍ ກໂຣຕີຕິ ປຈລາຍິໂກ, ປຈລາຍິກສ຺ສ ຠາໂວ ປຈລາຍິກຠາໂວ, ປຈລາຍິກຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ຖິນມິທ຺ຘານໍ. ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄິລານຠາໂວ. ຄິລາໂນ ຫິ ອກລ຺ຍໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິນເຍປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອກລ຺ຍໂກ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໑). ກາລໍ ຂມຕີຕິ ຫິ ກລ຺ຍໍ, ອໂຣຄຕາ, ຕສ຺ສໍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ກລ຺ຍໂກ, ນ ກລ຺ຍໂກ ອກລ຺ຍໂກ. ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາຕິ ຈິຕ຺ຕເຄລຎ຺ຎສງ຺ຂາໂຕວ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາກາໂຣ. ໂອລີຍນາຕິ ໂອລີຍນາກາໂຣ. ອິຣິຍາປຖູປຕ຺ຖມ຺ຠິຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອິຣິຍາປຖໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ຣຸກ຺ເຂ ວຄ຺ຄຸລິ ວິຍ ຂີເລ ລຄ຺ຄິຕຜາຓິຕວາຣໂກ ວິຍ ຈ ໂອລີຍຕິ ລມ຺ພຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອາກາຣໍ ສນ຺ຘາຍ – ‘‘ໂອລີຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍປທໍ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວຑ຺ຒິຕໍ. ກາຍສ຺ສາຕິ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ນາມກາຍສ຺ສ. ອກລ຺ຍຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເມໂຆ ວິຍ ອາກາສໍ ໂອນຍ຺ຫຕີຕິ ໂອນາໂຫ. ໂອນຍ຺ຫຕີຕິ ຈ ຉາເທຕິ ອວຕ຺ຖຣຕິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພໂຕຠາເຄນ ໂອນາໂຫຕິ ປຣິໂຍນາໂຫ. ອຣຕິອາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໘໕໖) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປາຬິຍາ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປນ຺ເຕສູຕິ ທູເຣສຸ, ວິວິຕ຺ເຕສຸ ວາ. ອຘິກຸສເລສູຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມສຸ. ອຣຕີຕິ ຣຕິປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຣຕິຕາຕິ ອຣມນາກາໂຣ. ອນຠິຣຕີຕິ ອນຠິຣຕຠາໂວ. ອນຠິຣມນາຕິ ອນຠິຣມນາກາໂຣ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນາກາໂຣ. ປຣິຕສ຺ສິຕາຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນວເສເນວ ປຣິຕສ຺ສນາ, ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕສ຺ເສວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິຕສ຺ສິຕາຕິ ວາ ກມ຺ປນາ. ຕນ຺ທີຕິ ຊາຕິອາລສິຍໍ, ປກຕິອາລສິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ກຸສລກຣເຓ ກາຍສ຺ສ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາ ລີນຕາ ຊາຕິອາລສິຍໍ ຕນ຺ທີ ນາມ, ນ ໂຣຄອຸຕຸຊາທີຫິ ກາຍເຄລຎ຺ຎໍ. ຕນ຺ທິຍນາຕິ ຕນ຺ທິຍນາກາໂຣ. ຕນ຺ທິມນຕາຕິ ຕນ຺ທິຍາ ອຠິຠູຕຈິຕ຺ຕຕາ. ອລສສ຺ສ ຠາໂວ ອາລສ຺ຍໍ, ອາລສ຺ຍາຍນາກາໂຣ ອາລສ຺ຍາຍນາ. ອາລສ຺ຍາຍິຕສ຺ສ ຠາໂວ ອາລສ຺ຍາຍິຕຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ສພ຺ເພຫິປິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ກິເລສວເສນ ກາຍາລສິຍໍ ກຖິຕໍ. ຖິນມິທ຺ຘກາຣຓານຎ຺ຫິ ຣາຄາທິກິເລສານໍ ວເສນ ນາມກາຍສ຺ສ ອາລສິຍໍ, ຕເທວ ຣູປກາຍສ຺ສາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຊມ຺ຠນາຕິ ຜນ຺ທນາ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊມ຺ຠນາ ວິຊມ຺ຠນາ. ອານມນາຕິ ປຸຣໂຕ ນມນາ. ວິນມນາຕິ ປຈ຺ຉໂຕ ນມນາ. ສນ຺ນມນາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ນມນາ. ປຓມນາຕິ ຍຖາ ຕນ຺ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕເປສກາໂຣ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ອຸສ຺ສາເປຕິ, ເອວໍ ກາຍສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ຐປນາ. ພ຺ຍາຘິຍກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນພ຺ຍາຘິຕາ. ອິຕິ ສພ຺ເພຫິປິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ຖິນມິທ຺ຘກາຣຓານໍ ຣາຄາທິກິເລສານໍ ວເສນ ກາຍພທ຺ຘນເມວ ກຖິຕໍ. ຠຸຕ຺ຕາວິສ຺ສາຕິ ຠຸຕ຺ຕວໂຕ. ຠຕ຺ຕມຸຈ຺ຉາຕິ ຠຕ຺ຕເຄລຎ຺ຎໍ. ພລວຠຕ຺ເຕນ ຫິ ມຸຈ຺ຉາປຕ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ຠຕ຺ຕກິລມໂຖຕິ ຠຕ຺ເຕນ ກິລນ຺ຕຠາໂວ. ຠຕ຺ຕປຣິຬາໂຫຕິ ຠຕ຺ຕທຣໂຖ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ປຣິຬາຫຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ໂຫຕິ, ກາໂຍ ຊີຣຕີຕິ. ກາຍທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກາຍສ຺ສ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕໍ. ອກລ຺ຍຕາຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ລີນນ຺ຕິ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາຍ ປຏິກຸຏິຕໍ. ອິຕເຣ ທ຺ເວ ອາກາຣຠາວນິທ຺ເທສາ. ຖິນນ຺ຕິ ສປ຺ປິປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາຍ ຆນຠາເວນ ຐິຕໍ. ຖິຍນາຕິ ອາກາຣນິທ຺ເທໂສ. ຖິຍິຠາໂວ ຖິຍິຕຕ຺ຕໍ, ອວິປ຺ຜາຣວເສເນວ ພທ຺ຘຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມຫິ ປນ ສພ຺ເພຫິປິ ປເທຫິ ຖິນມິທ຺ຘກາຣຓານໍ ຣາຄາທິກິເລສານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄິລານາກາໂຣ ກຖິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາຕິ ອຣຕິ, ຕນ຺ທີ, ວິຊມ຺ຠິຕາ, ຠຕ຺ຕສມ຺ມໂທຕິ ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ. ຍທາ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ອຣຕິອາທີນມ຺ປິ ສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອຸທ຺ທຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ອຸທ຺ຘຕໍ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາ ຘມ຺ມາ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ອຸທ຺ທຈ຺ຈໍ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ກຕໍ ກຸກຕໍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ສຸຈຣິຕຎ຺ຈ. ອກຕມ຺ປິ ຫິ ກຸກຕເມວ. ເອວຎ຺ຫິ ວຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ຍໍ ມຍາ ນ ກຕໍ, ຕໍ ກຸກຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ກຕາກຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ສຸຈຣິຕຎ຺ຈ ກຸກຕໍ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ວິປ຺ປຏິສາຣວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ອິຘ ກຸກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຕາກາໂຣຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວູປສມາກາໂຣວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອວູປສມລກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ. ຍຖາປວຕ຺ຕສ຺ສ ກຕາກຕາກາຣວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ທຸຈ຺ຈຣິຕສຸຈຣິຕສ຺ສ ອນຸໂສຈນວເສນ ວິຣູປໍ ປຏິສຣຓໍ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສປິ ກຕາກຕານຸໂສຈນວເສນ ຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປຠາວໂຕ ອວູປສມາກາໂຣ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເຈຕໂສ ອວູປສໂມຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ເສວຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ສ຺ເວວ ຈ ເຈຕໂສ ອວູປສໂມຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເມວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນວ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕາ ຈ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໕. ປຎ຺ຈເມ ວິຄຕາ ຈິກິຈ຺ຉາ ອສ຺ສາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ສຠາວໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕາຍ ກິຈ຺ຉຕີຕິ ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ.

໑໖. ຉຏ຺ເຐ ເຫຕຸໍ ວາ ປຈ຺ຈຍໍ ວາ ນ ລຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຕຸຄ຺ຄຫເຓນ ຊນກໍ ກາຣຓມາຫ, ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸປາລນກໍ ກາຣຓໍ. ເຫຕຸນ຺ຕິ ວາ ອຸປາທານກາຣຓໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສຫກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ກິເລສໍ. ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວິວຏ຺ຏາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເປເສຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠິກ຺ຂາຈາໂຣ, ໂຄຈຣຄາມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂາຈາເຣ. ວຍໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ທາຣຠຣຓານຸຣູປໍ ວຍໍ ອາຄມ຺ມ. ອາຍູຫນ຺ໂຕຕິ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ. ອງ຺ຄາຣປກ຺ກນ຺ຕິ ວີຕຈ຺ຈິກງ຺ຄາເຣສຸ ປກ຺ກໍ. ກິໍ ນາເມຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູ ຄຣຫນ຺ໂຕ ອາຫ. ຊີວມານເປຕກສຕ຺ໂຕຕິ ຊີວມາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເຕເນວ ອຕ຺ຕຠາເວນ ເປຕຠາວໍ ປຕ຺ຕສຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຏນ຺ຕິ ປານີຍຆຏໍ. ຍາວ ທາຣຸຓນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ທາຣຸຓໍ. ວິປາໂກ ກີທິໂສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຕຍາ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ອາຍຕິໍ ອນຸຠວິຕພ຺ພວິປາໂກ ກີທິໂສ ຠວິສ຺ສຕິ.

ວິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາຕິ ເຉທນເຠທນາທີຫິ ວິນາເສຕ຺ວາ. ທີປກມິຄປກ຺ຂິໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ນຠາວສ຺ສ ທີປນໂຕ ເອວໍລທ຺ຘນາມາ ມິຄປກ຺ຂິໂນ, ເຍນ ອຣຎ຺ຎໍ ເນຕ຺ວາ ເນສາໂທ ເຕສໍ ສທ຺ເທນ ອາຄຕາຄເຕ ມິຄປກ຺ຂິໂນ ວຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຖຣນ຺ຕິ ຈູຬປິຓ຺ຑປາຕິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ. ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາຕິ ອຘິຏ຺ຐານາທິວເສນ ອິທ຺ຘິໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ອຄ຺ຄິປປຏິກນ຺ຕິ ອຈ຺ຈິກຣຓໍ, ວິປ຺ຜຸລິງ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ. ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ມິລກ຺ຂຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສາ ອຄ຺ຄິປປຏິກາຍ. ປຏິພລສ຺ສາຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓສຊ຺ຌາຍາທີສຸ ປຏິພລສ຺ສ. ທຸກ຺ຂໍ ອຸປນິສາ ກາຣຓເມຕິສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂູປນິສາ, ທຸກ຺ຂນິພນ຺ຘນາ ທຸກ຺ຂເຫຕຸກາ ສທ຺ຘາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຕມຸເຂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປລາລວຣຓກນ຺ຕິ ປລາລປຸຎ຺ຊໍ.

ອາຣມ຺ຠຖາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາທີສຸ ວີຣິຍໍ ກໂຣຖ. ນິກ຺ກມຖາຕິ ໂກສຊ຺ຊໂຕ ນິກ຺ຂມຖ, ກາມານໍ ວາ ປນູທນາຍ ນິກ຺ຂມຖ, ອຸຠເຍນປິ ວີຣິຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ວີຣິຍຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ຠນກວເສນ ອາຣມ຺ໂຠ, ໂກສຊ຺ຊໂຕ ນິກ຺ຂມນວເສນ ‘‘ນິກ຺ກໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຸຎ຺ຊຖ ພຸທ຺ຘສາສເນຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສງ຺ຂາເຕ ຕິວິຘສາສເນ ຍຸຎ຺ຊຖ ໂຍຄໍ ກໂຣຖ. ເອວມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນໍ ຘຸນາຖ ວິທ຺ຘໍເສຖ. ຕຕ຺ຖ ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນນ຺ຕິ –

‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ, ທຸຕິຍາ ອຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ຕຕິຍາ ຂຸປ຺ປິປາສາ ເຕ, ຈຕຸຕ຺ຖີ ຕຓ຺ຫາ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ປຎ຺ຈມໍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ເຕ, ຉຏ຺ຐາ ຠີຣູ ປວຸຈ຺ຈຕິ;

ສຕ຺ຕມີ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ເຕ, ມກ຺ໂຂ ຖມ຺ໂຠ ເຕ ອຏ຺ຐໂມ.

‘‘ລາໂຠ ສິໂລໂກ ສກ຺ກາໂຣ,

ມິຈ຺ຉາລທ຺ໂຘ ຈ ໂຍ ຍໂສ;

ໂຍ ຈຕ຺ຕານໍ ສມຸກ຺ກໍເສ,

ປເຣ ຈ ອວຊານາຕິ.

‘‘ເອສາ ນມຸຈິ ເຕ ເສນາ, ກຓ຺ຫສ຺ສາຠິປ຺ປຫາຣິນີ;

ນ ນໍ ອສູໂຣ ຊິນາຕິ, ເຊຕ຺ວາ ຈ ລຠເຕ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໓໘-໔໔໑) –

ເອວມາຄຕໍ ກາມາທິເຠທໍ ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ອາທິໂຕວ ອຄາຣິຍຠູເຕ ສຕ຺ເຕ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາມາ ໂມສຍນ຺ຕິ, ເຕ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ອນຄາຣິຍຠາວໍ ອຸປຄຕານໍ ປນ຺ເຕສຸ ເສນາສເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣສຸ ວາ ອຘິກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຣຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ປພ຺ພຊິເຕນ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ອຠິຣຕິ ທຸກ຺ກຣາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໓໑). ຕໂຕ ເຕ ປຣປ຺ປຏິພທ຺ຘຊີວິກຕ຺ຕາ ຂຸປ຺ປິປາສາ ພາຘຕິ, ຕາຍ ພາຘິຕານໍ ປຣິເຍສນຕຓ຺ຫາ ຈິຕ຺ຕໍ ກິລມຍຕິ. ອຖ ເນສໍ ກິລນ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ຕໂຕ ວິເສສມນຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠເວສຸ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ເຖສຸ ປນ຺ເຕສຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣຕໍ ອຸຕ຺ຣາສສຎ຺ຎິຕາ ຠີຣຸ ຊາຍຕິ. ເຕສໍ ອຸສ຺ສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິຕານໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ວິເວກຣສມນສ຺ສາທຍມານານໍ ວິຫຣຕໍ ‘‘ນ ສິຍາ ນຸ ໂຂ ເອສ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຫຣຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ວິເສສາຘິຄເມນ ມານມກ຺ຂຖມ຺ຠາ ຊາຍນ຺ຕິ. ເຕປິ ວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຫຣຕໍ ຕໂຕ ອຘິກຕຣໍ ວິເສສາຘິຄມນໍ ນິສ຺ສາຍ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ລາຠາທີຫິ ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຘມ຺ມປ຺ປຕິຣູປການິ ປກາເສນ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາຍສໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐິຕາ ຊາຕິອາທີຫິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ຕິ, ປຣໍ ວມ຺ເຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກາມາທີນໍ ປຐມເສນາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນຬາຄາຣນ຺ຕິ ນເຬຫິ ວິນທ຺ຘຕິຓຈ຺ຉນ຺ນເຄຫໍ.

ວິຫສ຺ສຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓສຊ຺ຌາຍນມນສິກາຣາທີຫິ ວິຫຣິສ຺ສຕິ. ຊາຕິສໍສາຣນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊາຕິສງ຺ຂາຕສໍສາຣວຏ຺ຏໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕິ. ປລາລປຸຎ຺ຊາຫນ຺ຕິ ປລາລປຸຎ຺ຊໍ ອຫນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ຕຕິຍໍ ຐານນ຺ຕິ ອນາຄາມິຜລໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ຕິວສ຺ສຠິກ຺ຂຸກາເລຕິ ອຸປສມ຺ປທໂຕ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ອສ຺ສາຕິ ຕິວສ຺ໂສ, ຕິວສ຺ໂສ ຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຈາຕິ ຕິວສ຺ສຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ສ, ເຕນ ວາ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ກາໂລ ຕິວສ຺ສຠິກ຺ຂຸກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ. ຍທາ ໂສ ຕິວສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ນາມ ໂຫຕິ, ຕທາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ຠາວນາກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຄນ຺ຖກມ຺ມນ຺ຕິ ຄນ຺ຖວິສຍໍ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິກມ຺ມໍ. ປິຓ຺ຑາປຈິຕິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ເຕມາສໍ ທິນ຺ນປິຓ຺ຑສ຺ສ ກິເລສກ຺ຂຍກຣເຓນ ອປຈິຕິໍ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ. ປິຓ຺ຑາປຈິຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ເຍຫິ ອຕ຺ຕໂນ ໂຍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ທິນ຺ໂນ, ເຕສໍ ຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານເມວ ກິເລສກ຺ຂຍກຣເຓນ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ມຫາຠູຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປູຊາວຈໂນ ມຫນ຺ຕສທ຺ໂທ, ຠູຕີຕິ ຈ ນາເມກເທເສນ ຕິສ຺ສຠູຕິຕ຺ເຖຣໍ ອາລປຕິ. ຠວຕິ ຫິ ນາເມກເທເສນປິ ໂວຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ທຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ມຫາຠູຕີຕິ ວາ ປິຍສມຸທາຫາໂຣ, ໂສ ມຫຕິ ຠູຕິ ວິຠູຕິ ປຸຎ຺ຎຎາຓາທິສມ຺ປທາ ອສ຺ສາຕິ ມຫາຠູຕິ. ຉນ຺ນໍ ເສປຓ຺ຓິຄຈ຺ຉມູລນ຺ຕິ ສາຂາປລາສາທີຫິ ຉນ຺ນໍ ຆນຈ຺ຉາຍໍ ເສປຓ຺ຓິຄຈ຺ຉມູລໍ. ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາຕິ ເກສາທິອສຸຠໂກຏ຺ຐາສຠາວນາຍ ປຏິລທ຺ຘໍ ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ອປ຺ປນາສມາຘິໍ ວາ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ. ອສຸຠວິສຍໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາທິກມ຺ມເມເວຕ຺ຖ ອຸປຣິ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຠາວນາກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ຐານນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ.

ສຫສ຺ສທ຺ວິສຫສ຺ສສງ຺ຂາມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາຄເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣສມີເປ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ກິໍ ອາຄໂຕສີຕິ ກິໍກາຣຓາ ອາຄໂຕສິ. ສພ຺ເພສຸ ຣຕ຺ຕິທິວສຠາເຄສຸ ໂອກາສໍ ອລຠນ຺ໂຕຕິ ໂສ ກິຣ ເຖໂຣ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ໂອກາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ວິຕກ຺ກມາຬເກ ຐິຕກາເລ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຎ຺ເຎ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ເຄ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ອຎ຺ເຎ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທຸປຏ຺ຏນິວາສນຏ຺ຐາເນ, ສງ຺ຆາຏິປາຣຸປນຏ຺ຐາເນ, ປຕ຺ຕນີຫຣຓຏ຺ຐາເນ, ຄາເມ ຈຣິຕ຺ວາ ອາສນສາລາຍ ຍາຄຸປີຕກາເລ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ເຖຣາ ອຕ຺ຕໂນ ກງ຺ຂໍ ວິໂນເທນ຺ຕິ, ອາວຸໂສຕິ. ອນ຺ໂຕຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມນກາເລ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ອຎ຺ເຎ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາວຸໂສຕິ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ, ຠນ຺ເຕຕິ. ໂຠຊນສາລາຍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ, ຠນ຺ເຕ. ທິວາຏ຺ຐາເນ ປາທໂຘວນກາເລ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຸຓາ ອປເຣ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາວຸໂສຕິ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຸຂໂຘວນຕ຺ຖໍ ຄມນກາເລ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຕທາປິ ອຎ຺ເຎ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອາຄມນກາເລ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ອຎ຺ເຎ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ເສນາສນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນກາເລ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ອຎ຺ເຎ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາວຸໂສຕິ. ເອວໍ ສພ຺ເພສຸ ຣຕ຺ຕິທິວສຠາເຄສຸ ຍາຈມາໂນ ໂອກາສໍ ນ ລຠິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວໍ ໂອກາເສ ອສຕິ ມຣຓສ຺ສ ກຖໍ ໂອກາສໍ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ນນຸ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປລ຺ລງ຺ເກ ອຸຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ໂອກາສລາເຠນ ຠວິຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວທຕິ. ມຓິວຓ຺ເຓຕິ ອິນ຺ທນີລມຓິວຓ຺ເຓ.

ຆເຏນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ວາຍາມນ຺ຕສ຺ເສວ. ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓນ຺ຕິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓໍ. ອຣຫນ຺ຕານເມວ ເຫສາ ປວາຣຓາ. ກາຬກໍ ວາຕິ ມຫນ຺ຕໍ ກາຬກໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ຕິລໂກ ວາຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ສນ຺ຘາຍ. ອຸຠເຍນປິ ສີລສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວເມວ ວິຠາເວຕິ.

ປຘານກມ຺ມິກາຕິ ປຘານກມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ຕາ. ລທ຺ຘມຄ຺ຄນ຺ຕິ ລທ຺ຘູປາຍໍ, ປຐມເມວ ລທ຺ຘູປເທສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປຕ຺ຕານີຕິ ຉຑ຺ຑິຕານິ. ອລາພູເນວ ສາຣເທຕິ ສຣທກາເລ ວາຕາຕປຫຕານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓອລາພູນິ ວິຍ. ກາໂປຕການີຕິ ກໂປຕກວຓ຺ຓານິ. ຕານິ ທິສ຺ວານ ກາ ຣຕີຕິ ຕານິ ເອວຣູປານິ ອຏ຺ຐີນິ ທິສ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກາ ນາມ ຣຕິ, ນນຸ ອປ຺ປມຕ຺ຕກາປິ ຣຕິ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍກຖໍ ອກຖິຕປຸພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຸຑ຺ຒຕເຣນ ສທ຺ຘິໍ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກໍ ທຸຕິຍກຖໍ ອກຖິຕປຸພ຺ໂພ.

ຕທງ຺ເຄນ, ຕທງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ. ຍຎ຺ຫິ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ສມຸຊ຺ຊລິເຕນ ທີເປນ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຍ ເຕນ ເຕນ ວິປສ຺ສນາຍ ອວຍວຠູເຕນ ຎາຓງ຺ເຄນ ປຏິປກ຺ຂວເສເນວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ປຫານມິທໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍຖາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານສ຺ສ ນິເສຘນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣຓໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ. ຍຎ຺ຫິ ສເສວາເລ ອຸທເກ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕນ ຆເຏນ ເສວາລສ຺ສ ວິຍ ເຕນ ເຕນ ໂລກິຍສມາຘິນາ ນີວຣຓາທີນໍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນມິທໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ນາມ. ສມ຺ມາ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອເຕນ ກິເລສາຕິ ສມຸຈ຺ເຉໂທ, ປຫີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ກິເລສາຕິ ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕໍ ປຫານໍ ນິຣວເສສປ຺ປຫານນ຺ຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ. ຍຎ຺ຫິ ອສນິວິຈກ຺ກາຠິຫຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ວິຍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາເຓນ ສໍໂຍຊນາທີນໍ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາ ນ ປຸນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຫານມິທໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ນາມ. ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ວູປສມ຺ມຕິ ກິເລສທຣໂຖ ເອຕາຍາຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ, ຜລໍ, ສາເຍວ ປຫານນ຺ຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ. ສພ຺ເພ ກິເລສາ ສພ຺ພສງ຺ຂຕາ ວາ ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ນິພ຺ພານໍ, ຕເທວ ປຫານນ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຍມານນ຺ຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠໍ ກິເລສວູປສມໍ ກຸຣຸມານໍ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣຫີຕິ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານານໍ ໂລກິຍຕ຺ຕາ, ອິຕເຣສໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິມີຍຕິ ຜລໍ ເອເຕນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ປກ຺ຂິປມານໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ, ກາຣຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອສຸຠສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ, ອສຸຠເມວ ວາ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ. ອສຸຠນິສ຺ສິຕມ຺ປິ ຫິ ຌານໍ ນິສ຺ສິເຕ ນິສ຺ສຍໂວຫາເຣນ ອສຸຠນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ທສສຸ ອສຸເຠສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສາຣມ຺ມຓໍ ປຐມຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ. ອນິຈ຺ເຈ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ເຈຕ຺ຖ ອິຘ ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ ນິຣວເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕສຸ ປນ ອສຸເຠ ‘‘ອສຸຠ’’ນ຺ຕິ ມນສິກາໂຣ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ຕທນຸກູລຕ຺ຕາ ວາ ອິຕເຣສມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອກາທສສຸ ອສຸເຠສຸ ປຏິກູລາກາຣສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ຍຖາ ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ປຏິປຕ຺ຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ອຸປຈາຣປ຺ປນາວຫາຍ ອສຸຠຠາວນາຍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໍ ອສຸຠຠາວນານຸໂຍໂຄ. ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂນ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠວາຠາວາ ໂອຕາຣໍ ອລຠມາໂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂຠຊນນິສ຺ສິຕໍ ປນ ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎໍ, ຕພ຺ພິປຣິຓາມສ຺ສ ຕທາຘາຣສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈ ອຸທຣິຍຠູຕສ຺ສ ອສຸຠຕາທສ຺ສນໍ, ກາຍສ຺ສ ຈ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕາທສ຺ສນໍ ໂຍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ໂສ ວິເສສໂຕ ໂຠຊເນ ປມາຓຎ຺ຎູ ນາມ, ຕສ຺ສ ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍເຕວ. ທສວິຘຎ຺ຫິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາກຏວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍຄຕາສຕິໍ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກາທສວິຘມ຺ປິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຠຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປິເວຕິ ປານີຍສ຺ສ ໂອກາສທານຕ຺ຖໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ອາໂລເປ ອຠຸຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາໂລປານໍ ໂອກາເສ ສຕີ’’ຕິ. ອຠິຘມ຺ມຏີກາກາເຣນ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ອາໂລເປ, ຠຸຕ຺ວານ ອຸທກໍ ປິເວ’’ຕິ ປາຐໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ໂຖ ວຓ຺ຓິໂຕ, ໂສ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ. ອສຸຠກມ຺ມິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ທນ຺ຕຏ຺ຐິທສ຺ສາວີ.

໑໗. ສຕ຺ຕເມ ມິຊ຺ຊຕິ ຫິຕຜຣຓວເສນ ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ມິຕ຺ໂຕ, ຫິເຕສີ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ມິໍ ມິຕ຺ເຕ ຠວາ, ມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ເອສາຕິ ເມຕ຺ຕາ, ຫິເຕສິຕາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອປ຺ປນາປິ ອຸປຈາໂຣປິ ວຏ຺ຏຕິ ສາຘາຣຓວຈນຠາວໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ເມຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸພ຺ພຠາໂຄປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອປິ-ສທ຺ໂທ ອປ຺ປນໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ອປ຺ປນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາຍ ເມຕ຺ຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ‘‘ອປ຺ປນາວ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາຍນສ຺ສ ຫິຕູປສໍຫາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ເມຕ຺ຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ປຐມຸປ຺ປນ຺ໂນ ເມຕ຺ຕາມນສິກາໂຣ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ເມຕ຺ຕາມນສິກາໂຣວ ເມຕ຺ຕານິມິຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມໍເຍວ ສກໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກາ, ສຕ຺ຕາ, ຕພ຺ຠາໂວ ກມ຺ມສ຺ສກຕາ, ກມ຺ມທາຍາທຕາ. ໂທສເມຕ຺ຕາສຸ ຍາຖາວໂຕ ອາທີນວານິສໍສານໍ ປຏິສງ຺ຂານວີມໍສາ ອິຘ ປຏິສງ຺ຂານໍ. ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕວນ຺ຕຕາ ອິຘ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ. ໂອທິສ຺ສກອໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕອຕິປິຍມຊ຺ຌຕ຺ຕເວຣິວເສນ ໂອທິສ຺ສກຕາ, ສີມາສມ຺ເຠເທ ກເຕ ອໂນທິສ຺ສກຕາ, ເອກາທິທິສາຜຣຓວເສນ ທິສາຜຣຓຕາ ເມຕ຺ຕາຍ ອຸຄ຺ຄຫເຓ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຫາຣຣຈ຺ຉຄາມາທິວເສນ ວາ ໂອທິສ຺ສກທິສາຜຣຓໍ. ວິຫາຣາທິອຸທ຺ເທສຣຫິຕໍ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສາວເສນ ອໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓໍ. ເອວໍ ວາ ທ຺ວິຘາ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ – ‘‘ໂອທິສ຺ສກອໂນທິສ຺ສກທິສາຜຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຄ຺ຄໂຫ ຈ ຍາວ ອຸປຈາຣາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸຄ຺ຄຫິຕາຍ ອາເສວນາ ຠາວນາ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ, ປາຓາ, ຠູຕາ, ປຸຄ຺ຄລາ, ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ເອເຕສໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ. ເອເກກສ຺ມິໍ ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອພ຺ຍາປຊ຺ຌາ, ອນີຆາ, ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູຕິ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ວີສຕິວິຘາ ອໂນຘິໂສຜຣຓາ ເມຕ຺ຕາ. ສພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ປຸຣິສາ, ອຣິຍາ, ອນຣິຍາ, ເທວາ, ມນຸສ຺ສາ, ວິນິປາຕິກາຕິ ສຕ຺ຕາຘິກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວິຘາ ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘາ ວາ, ທສຫິ ທິສາຫິ ທິສາຘິກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ທສວິຘາ ຈ, ເອເກກາຍ ວາ ທິສາຍ ສຕ຺ຕາທິອິຕ຺ຖາທິອເວຣາທິເຠເທນ ອສີຕາຘິກຈຕຸສຕປ຺ປເຠທາ ຈ ໂອຘິໂສຜຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ. ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ສ ກຸທ຺ໂຘຕິອາທິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວິຘິທສ຺ສນໍ. ອປ຺ປຏິຈ຺ຉິຕປເຫຓກໍ ວິຍາຕິ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕປຓ຺ຓາກາຣໍ ວິຍ. ປຏິສງ຺ຂາເນຕິ ວີມໍສາຍໍ. ວຕ຺ຕນິອຏວິຍໍ ອຕ຺ຕຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສທິເສ.

໑໘. ອຏ຺ຐເມ ກຸສລຘມ຺ມສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏ຺ຐປນສຠາວຕາຍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂານໍ ວິໂສສນສຠາວຕາຍ ຈ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸອາທິໂຕ ປວຕ຺ຕວີຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຐມາຣມ຺ຠວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປຐມາຣມ຺ຠມຕ຺ຕສ຺ສ ໂກສຊ຺ຊວິຘມນໍ ຖາມຄມນຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂກສຊ຺ຊໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘາເສວນໍ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສໍ ອາວຫນ຺ຕໍ ອຕິວິຍ ຖາມຄຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນໂຕ ຕໂຕປິ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ປນູທນາຍາຕິ ນີຫຣຓາຍ. ຍຖາ ມຫໂຕ ປລິຆສ຺ສ ອຸຄ຺ຆາຏກຊນສ຺ສ ມຫນ຺ໂຕ ອຸສ຺ສາໂຫ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ເອວມິຘາປີຕິ ‘‘ນິກ຺ກໂມ ເຈຕໂສ ປລິຆຸຄ຺ຆາຏນາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຣກ຺ກໂມ ເອວ ປເຣນ ກຕໍ ພນ຺ຘນໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ເອວມິຘາປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຣກ຺ກໂມ ເຈຕໂສ ພນ຺ຘນຈ຺ເຉທນາຍາ’’ຕິ.

ອາຣທ຺ຘໍ ສໍສາຘິຕໍ ປຣິປູຣິຕໍ ວີຣິຍໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ນິປ຺ຜນ຺ນວີຣິໂຍ, ອາຣທ຺ຘໍ ປຏ຺ຐປິຕໍ ວີຣິຍໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ. ວີຣິຍາຣມ຺ຠປ຺ປສຸໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓວີຣິຍສ຺ສເຈວ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍສ຺ສ ຈາ’’ຕິ. ຈຕຸໂທສາປຄຕນ຺ຕິ ອຕິລີນຕາທີຫິ ຈຕູຫິ ໂທເສຫິ ອປຄຕໍ. ຈຕຸໂທສາປຄຕຕ຺ຕເມວ ວິຠາເວຕິ ‘‘ນ ຈ ອຕິລີນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ອຕິລີນຎ຺ຫິ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິກໍ ສິຍາ, ອຕິປຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິກໍ. ຠາວນາວີຖິໍ ອນຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ສງ຺ໂກຈາປຕ຺ຕິ ອຕິລີນຕາ. ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສງ຺ໂກໂຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສໍຂິຕ຺ຕຕາ. ອຕິປຄ຺ຄຫິຕຕາ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາ. ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາ ພຫິວິສຏວິຕກ຺ການຸຘາວນາ. ຕເທຕໍ ວີຣິຍໍ ຈງ຺ກມາທິກາຍິກປ຺ປໂຍຄາວຫໍ ກາຍິກໍ, ຕທຎ຺ຎໍ ເຈຕສິກໍ. ຣຕ຺ຕິທິວສ຺ສ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາເສຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສາຍນ຺ຫປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມຍາມສງ຺ຂາເຕ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາເສ. ຕທຸຠຍມ຺ປີຕິ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ວີຣິຍໍ. ມິລກ຺ຂຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຫາສີວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ວຕ຺ຖຸ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕເມວ.

ປີຕິມລ຺ລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສ ກິຣ ຄິຫິກາເລ ມລ຺ລຍຸທ຺ຘາຍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ຕີສຸ ຣຊ຺ເຊສຸ ປຏາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ອາຄມ຺ມ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ກຕານຸຄ຺ຄໂຫ ເອກທິວສໍ ກິລຎ຺ຈກາສນສາລາທ຺ວາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຕໍ ປຊຫຖ, ຕໍ ໂວ ປຫີນໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໓໓-໓໔; ໔.໑໐໒; ມ. ນິ. ໑.໒໔໗) ນຕຸມ຺ຫາກວຄ຺ຄໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເນວ ກິຣ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ, ນ ເວທນາ’’ຕິ. ໂສ ຕໍເຍວ ອງ຺ກຸສໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ທ຺ເວມາຕິກາ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ອວຣວາລິຍອງ຺ຄຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິ. ປາເທສຸ ອວຫນ຺ເຕສຸ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຈງ຺ກມຕິ. ຕເມນໍ ຣຕ຺ຕິໍ ເອໂກ ມິຄລຸທ຺ທໂກ ‘‘ມິໂຄ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ປຫຣິ, ສຕ຺ຕິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕາ. ໂສ ຕໍ ສຕ຺ຕິໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ປຫາຣມຸຂານິ ຕິຓວຏ຺ຏິຍາ ປູຣາເປຕ຺ວາ ປາສາຓປິຏ຺ຐິຍໍ ອຕ຺ຕານໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາສິຕສທ຺ເທນ ອາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ຠາສິຕໍ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐສ຺ສ, ສພ຺ພໂລກຄ຺ຄວາທິໂນ;

ນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິທໍ ຣູປໍ, ຕໍ ຊເຫຍ຺ຍາຖ ຠິກ຺ຂໂວ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໖);

‘‘ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ, ອຸປ຺ປາທວຍຘມ຺ມິໂນ;

ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວູປສໂມ ສຸໂຂ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໖; ເຖຣຄາ. ໑໑໖໘);

ກຸຏຸມ຺ພິຍປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສປິ ວຕ຺ຖຸ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ຕິສ຺ໂສ ນາມ ກຸຏຸມ຺ພິຍປຸຕ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາລີສ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕຸຠຣິຍາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ນໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຖາ’’ຕິ ປຎ຺ຈສເຕ ໂຈເຣ ເປເສສິ, ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ ອາຄຕຕ຺ຖ ອຸປາສກາ’’ຕິ? ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສ຺ສາມາຕິ. ປາຏິໂຠຄໍ ເມ ອຸປາສກາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຊ຺ເຊກຣຕ຺ຕິໍ ຊີວິຕໍ ເທຖາຕິ. ໂກ ເຕ, ສມຓ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປາຏິໂຠໂຄ ຠວິສ຺ສຕີຕິ? ເຖໂຣ ມຫນ຺ຕໍ ປາສາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອູຣຸຏ຺ຐີນິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ວຏ຺ຏຕິ ອຸປາສກາ ປາຏິໂຠໂຄ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນສີເສ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຖຣສ຺ສ ເວທນໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘສີລໍ ນິສ຺ສາຍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ອຸໂຠ ປາທານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ, ສຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ ໂວ ອຫໍ;

ອຏ຺ຏິຍາມິ ຫຣາຍາມິ, ສຣາຄມຣຓໍ ອຫໍ.

‘‘ເອວາຫໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວານ, ຍຖາຠູຕໍ ວິປສ຺ສິສໍ;

ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມ຺ຫິ, ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປາປຸຓິ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໐; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໖);

ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ອຕິໂຠຊເນ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠຸຕ຺ເຕ ຕໍ ໂຠຊນໍ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕເກ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ກາຣຓາກາຣຓຄ຺ຄາໂຫ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຕເກ ຠຸຕ຺ເຕ ຕໍ ໂຠຊນໍ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາວ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຈຕຸປຎ຺ຈ…ເປ… ຕໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ທິວາ ສູຣິຍາໂລກນ຺ຕິ ທິວາ ຄຫິຕນິມິຕ຺ຕໍ ສູຣິຍາໂລກໍ ຣຕ຺ຕິຍໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສປີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຘຸຕງ຺ຄານໍ ວີຣິຍນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຘຸຕງ຺ຄນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປີ’’ຕິ.

໑໙. ນວເມ ຌາເນນ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ວູປສມິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຌາເນນ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ອວູປສມກຣກິເລສວິຄມເນນ ວູປສມິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມ຺ປິ ກຕາກຕານຸໂສຈນວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ເຈຕໂສ ອວູປສມາວຫຕາຍ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ສມານລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຸຠຍສ຺ສ ປຫານກາຣຓໍ ອຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ຄນ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ວິຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຕພ຺ພຫຸລວິຫາຣິໂນ ອຕ຺ຖເວທາທິປ຺ປຏິລາຠສມ຺ຠວໂຕ ວິກ຺ເຂໂປ ນ ໂຫຕິ. ຍຖາ ວິຘິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຍຖານຸຣູປປຕ຺ຕິກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິກ຺ເຂໂປ ຈ ກຕາກຕານຸໂສຈນຎ຺ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ພາຫຸສຈ຺ເຈນປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍທຄ຺ເຄນ ພາຫຸສຈ຺ເຈນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາວິນຍປ຺ປກຕຎ຺ຎຸຕາຫິປິ ຕໍ ປຫີຍຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຸທ຺ຘເສວິຕາ ຈ ວຸທ຺ຘສີລິຕໍ ອາວຫຕີຕິ ເຈຕໂສ ວູປສມກຣຕ຺ຕາ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປ຺ປຫານກາຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຸທ຺ຘຕໍ ປນ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທກາ ວິນຍຘຣາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິກ຺ເຂໂປ ຈ ປພ຺ພຊິຕານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເຫຕຸໂກ ໂຫຕີຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຣິປຸຈ຺ຉາພຫຸລສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວິນຍນເຍເນວ ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາທໂຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ.

໒໐. ທສເມ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຘມ຺ມສຠາວາວໂພຘສມ຺ຠວໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອນວກາສາ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ພາຫຸສຈ຺ເຈນປິ…ເປ… ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີຍຕີ’’ຕິ. ກາມໍ ພາຫຸສຈ຺ຈປຣິປຸຈ຺ຉກຕາຫິ ສພ຺ພາປິ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີຍຕິ, ຕຖາປິ ຣຕນຕ຺ຕຍວິຈິກິຈ຺ຉາມູລິກາ ເສສວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ອາຫ – ‘‘ຕີຓິ ຣຕນານິ ອາຣພ຺ຠ ປຣິປຸຈ຺ຉາພຫຸລສ຺ສປີ’’ຕິ. ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓາວໂພເຘຫິ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອສມ຺ຠໂວຕິ. ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ ‘‘ສິກ຺ຂາຍ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໐໘; ວິຠ. ໙໑໕) ວຸຕ຺ຕາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫານໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ວິນເຍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວສ຺ສປີ’’ຕິ. ໂອກປ຺ປນິຍສທ຺ຘາສງ຺ຂາຕອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລສ຺ສາຕິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໂນ ອນຸປ຺ປວິສນສທ຺ຘາສງ຺ຂາຕອຘິໂມກ຺ເຂນ ອຘິມຸຈ຺ຈນພຫຸລສ຺ສ. ອຘິມຸຈ຺ຈນຎ຺ຈ ອຘິໂມກ຺ຂຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສທ຺ຘາຍ ວາ ຕໍນິນ຺ນໂປຓຕາ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ອຘິໂມກ຺ໂຂ. ນີວຣຓານໍ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ເຈວ ປຈ຺ຈຍຆາຕສ຺ສ ຈ ວິຠາວິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ.

ນີວຣຓປ຺ປຫານວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອກມ຺ມນິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໒໑. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ອຠາວິຕນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາວເສນ ນ ຠາວິຕໍ ຕຖາ ອຠາວິຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອວຑ຺ຒິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຏິປກ຺ຂາຠິຠເວນ ປຣິພ຺ຣູຫນາຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໒໒. ທຸຕິເຍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຐເມຕິ ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສຸຕ຺ເຕ. ວຏ຺ຏວເສນາຕິ ວິປາກວຏ຺ຏວເສນ. ເຕຠູມກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ເຕຠູມກວິປາກວຏ຺ຏໍ. ວຏ຺ຏປຏິລາຠາຍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວິປາກວຏ຺ຏສ຺ສ ປຏິລາຠາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ກມ຺ມໍ, ຕສ຺ສ ສຫາຍຠູຕໍ ກິເລສວຏ຺ຏມ຺ປິ ກມ຺ມຄ຺ຄຫເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິວຏ຺ຏປຏິລາຠາຍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏາຘິຄມສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ກມ຺ມໍ. ຍໍ ປນ ຈຣິມຠວນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ, ຕໍ ວິວຏ຺ຏປ຺ປຏິລາຠາຍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ ວຏ຺ຏປາທກຠາວໂຕ. ຈຣິມຠວປຏິສນ຺ຘິ ວິຍ ປນ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສໂຍຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ນ ຫິ ກທາຈິ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍາ ວິນາ ວິເສສາຘິຄໂມ ສມ຺ຠວຕິ. ອິເມສຸ ສຸຕ຺ເຕສູຕິ ອິເມສຸ ປນ ປຐມທຸຕິຍສຸຕ຺ເຕສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕໍ.

໒໓. ຕຕິເຍ ອຠາວິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາວນາ ນາມ ສມາຘິຠາວນາ. ສາ ຍຕ຺ຖ ອາສງ຺ກິຕພ຺ພາ, ຕໍ ກາມາວຈຣປຐມມຫາກຸສລຈິຕ຺ຕາທິອຠາວິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິອາທິ.

໒໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏວເສເນວ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓໂສກາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໕-໒໖. ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອວິຄຕຸປ຺ປາທາທິຂຓຕ຺ຕຍມ຺ປິ ອຠາວິຕໍ ຠາວນາຣຫິຕໍ ອປາຕຸຠູຕເມວ ປຓ຺ຑິຕສມ຺ມຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນກິຈ຺ຈສ຺ສ ອສາຘນໂຕ ຍຖາ ‘‘ອປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ສມຕ຺ໂຖ ຫຸຕ຺ວາ ປິຕຸ ປຸຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ອສາເຘນ຺ໂຕ ອປຸຕ຺ໂຕຕິ ໂລເກ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປທມິທໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ເຕສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກຊ຺ຌານາທີສຸ. ເຖໂຣ ປນ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕເມວ ຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ອາຫ.

໒໗-໒໘. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐເມສຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອກຕນ຺ຕິ ຠາວນາພຫຸລີກາຣວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນ ກຕໍ. ອິມານິປິ ທ຺ເວຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຄຕານິ ອິມານິປິ ທ຺ເວ ຈິຕ຺ຕານິ.

໒໙-໓໐. ນວເມ ອຘິວຫຕີຕິ ອາເນຕິ. ທຸກ຺ເຂນາຕິ ກິຈ຺ເຉນ. ທຸປ຺ເປສນໂຕຕິ ທຸກ຺ເຂນ ເປເສຕພ຺ພໂຕ. ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາສຸຂໍ ປາກຕິກຊ຺ຌານສຸຂໂຕ ສນ຺ຕຕຣປຓີຕຕຣເມວາຕິ ອາຫ – ‘‘ຌານສຸຂໂຕ ວິປສ຺ສນາສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ;

ອມານຸສີ ຣຕິ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສໂຕ.

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔);

ຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐອິນ຺ທວຊິຣສທິສໍ ອໂມຆຠາວໂຕ.

ອກມ຺ມນິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອທນ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໑-໓໖. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ອທນ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຠາວນາຍ ວິນາ ນ ທນ຺ຕໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ສຕິສໍວຣຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຕຕິເຍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐສຸ ປຸຣິມສທິໂສເຍວາຕິ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖສທິໂສ ເອວ.

໓໗-໓໘. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐເມສຸ ອຸປມາ ປເນຕ຺ຖາຕິ ຍຖາ ປຐມາທີສຸ ອທນ຺ຕຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທໂຍ ອຸປມາຠາເວນ ຄຫິຕາ, ເອວເມຕ຺ຖ ສຕ຺ຖມຏ຺ຐເມສຸ ‘‘ອສໍວຸຕຆຣທ຺ວາຣາທິວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙-໔໐. ນວມທສເມສຸ ຈຕູຫິປິ ປເທຫີຕິ ອທນ຺ຕາທີຫິ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນວມທສມານິ ສຸຕ຺ຕານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ໂຍຊນາ.

ອທນ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຓິຫິຕອຈ຺ຉວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໑. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ອຸປມາວ ໂອປມ຺ມໍ, ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ໂພເຘຕພ຺ເພ ນິປາໂຕ. ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ຍຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕຕ຺ຣ ຠຄວາ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ ວິຍ, ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກປມ (ອ. ນິ. ໗.໖໙) ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມາທິ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ສຸຕ຺ເຕສຸ ວິຍ ຈ. ກຕ຺ຖຈິ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ໂລຓມ຺ພິລສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໑) ວິຍ, ສຸວຓ຺ຓກາຣສຕ຺ຕສູຣິໂຍປມາທິສຸຕ຺ເຕສຸ (ອ. ນິ. ໗.໖໖) ວິຍ ຈ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສາລິສູໂກປເມ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໐) ນ ສເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປມາວຈນເມເວຕໍ. ອຸປມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ຠຄວາ ກຕ຺ຖຈິ ປຐມໍເຍວ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ປຐມໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຸປມໍ, ກຕ຺ຖຈິ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິສ຺ສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ອຄາຣາ ສທ຺ວາຣາ, ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ມຊ຺ເຌ ຐິໂຕ ປສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ສກລມ຺ປິ ເທວທູຕສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໒໖໑ ອາທໂຍ) ອຸປມໍ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ຕິໂຣປາກາຣໍ ຕິໂຣປພ຺ພຕໍ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຄຈ຺ຉຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອາກາເສ’’ຕິອາທິນາ ປນ ນເຍນ ສກລມ຺ປິ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ອຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຸປມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຸຣິໂສ ສາຣຕ຺ຖິໂກ ສາຣຄເວສີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໑໔) ນເຍນ ສກລມ຺ປິ ຈູຬສາໂຣປມສຸຕ຺ຕໍ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ເຈ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສກລມ຺ປິ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໘) ມຫາສາໂຣປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ສຸຕ຺ຕານິ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ສ຺ວາຍໍ ອິຘ ປຐມໍ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕີຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຈູຬສາໂຣປມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໑໒) ປຐມໍ ອຸປມໍ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອຸປມໍ ວທນ຺ໂຕ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອລຄທ຺ທູປມສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປນ ອຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປມໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສິນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອຸປມໍ ວທນ຺ໂຕ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ. ອິຘ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ ວິຍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກປມອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມາທິສຸຕ຺ເຕສຸ ວິຍ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ ຕາວ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຕ຺ຖໍ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ມລຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕເມນໍ ຣຊໂກ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ຣງ຺ຄຊາເຕ ອຸປສໍຫເຣຍ຺ຍ. ຍທິ ນີລກາຍ, ຍທິ ປີຕກາຍ, ຍທິ ໂລຫິຕກາຍ, ຍທິ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐກາຍ, ທຸຣຕ຺ຕວຓ຺ຓເມວສ຺ສ ອປຣິສຸທ຺ຘວຓ຺ຓເມວສ຺ສ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຕ຺ຖສ຺ສ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ເຕ ສໍກິລິຏ຺ເຐ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໗໐) ປຐມໍ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ປຐມໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຍນ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ ວິຍາຕິ ວເທຍ຺ຍ.

ຕຖາ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກປເມປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ໂກວິຬາໂຣ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕມນາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວາ ຕາວຕິໍສາ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຫນ຺ຕິ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ທານິ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ໂກວິຬາໂຣ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ທານິ ປນ຺ນປລາໂສ ຠວິສ຺ສຕິ…ເປ… ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ເຈເຕຕິ. ປຓ຺ຑຸປລາໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໖໙) ປຐມໍ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປເມ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອມຸໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ອາທິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕໍ ສໂຊຕິຠູຕນ຺ຕິ. ເອວໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຕມໍ ນຸ ໂຂ ວຣໍ ຍໍ ອມຸໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ອາທິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕໍ ສໂຊຕິຠູຕໍ ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ອຸປນິສີເທຍ຺ຍ ວາ ອຸປນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ, ຍໍ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຎ຺ຎໍ ວາ ຄຫປຕິກຎ຺ຎໍ ວາ ມຸທຸຕລຸນຫຕ຺ຖປາທໍ ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ອຸປນິສີເທຍ຺ຍ ວາ ອຸປນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ປຐມໍ ອຸປມໍເຍວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ປຐມໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ ວິຍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກປມອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມາທິສຸຕ຺ເຕສຸ ວິຍ ຈາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຈ ອຸປມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ນາມ, ອຸປມໍ ປນ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ນາມ, ຕທຸຠຍສ຺ສປິ ອາຄຕຏ຺ຐານໍ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ ວິຍາ’ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ. ຕມ຺ປິ ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ ວິຍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກປມອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມາທິສຸຕ຺ເຕສຸ ວິຍ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວຎ຺ຈ ວຸຈ຺ຈມາເນ ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ໂລຓມ຺ພິລສຸຕ຺ເຕ ວິຍາ’’ຕິ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມາທິສຸຕ຺ເຕ ວິຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທເນວ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ໂລຓມ຺ພິລສຸຕ຺ເຕປິ ຫິ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ກຸສໂລ ສູໂທ ຣາຊານໍ ວາ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕໍ ວາ ນານຈ຺ຈເຍຫິ ສູເປຫິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ອສ຺ສ ອມ຺ພິລຄ຺ເຄຫິປິ ຕິຕ຺ຕກຄ຺ເຄຫິປິ ກຏຸກຄ຺ເຄຫິປິ ມຘຸຣຄ຺ເຄຫິປິ ຂາຣິເກຫິປິ ອຂາຣິເກຫິປິ ໂລຓິເກຫິປິ ອໂລຓິເກຫິປິ.

‘‘ສ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ກຸສໂລ ສູໂທ ສກສ຺ສ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ‘ອິທໍ ວາ ເມ ອຊ຺ຊ ຠຕ຺ຕສູເປຍ຺ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ອິມສ຺ສ ວາ ອຠິຫຣຕິ, ອິມສ຺ສ ວາ ພຫຸໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິມສ຺ສ ວາ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ. ອມ຺ພິລຄ຺ຄໍ ວາ ເມ ອຊ຺ຊ ຠຕ຺ຕສູເປຍ຺ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ອມ຺ພິລຄ຺ຄສ຺ສ ວາ ອຠິຫຣຕິ, ອມ຺ພິລຄ຺ຄສ຺ສ ວາ ພຫຸໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອມ຺ພິລຄ຺ຄສ຺ສ ວາ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ…ເປ… ອໂລຓິກສ຺ສ ວາ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’ຕິ. ສ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ກຸສໂລ ສູໂທ ລາຠີ ເຈວ ໂຫຕິ ອຈ຺ຉາທນສ຺ສ, ລາຠີ ເວຕນສ຺ສ, ລາຠີ ອຠິຫາຣານໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຕຖາ ຫິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ກຸສໂລ ສູໂທ ສກສ຺ສ ຠຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ກຸສໂລ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ…ເປ… ເວທນາສຸ…ເປ… ຈິຕ຺ເຕ…ເປ… ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ ອາຕາປີ ສມ຺ປຊາໂນ ສຕິມາ ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສໍ. ຕສ຺ສ ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ອຸປກ຺ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ໂສ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

‘‘ສ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ກຸສໂລ ຠິກ຺ຂຸ ລາຠີ ເຈວ ໂຫຕິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຸຂວິຫາຣານໍ, ລາຠີ ໂຫຕິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຕຖາ ຫິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ກຸສໂລ ຠິກ຺ຂຸ ສກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໔) –

ເອວໍ ປຐມໍ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓກາຣສູຣິໂຍປມາທິສຸຕ຺ເຕສຸ ວິຍ ຈາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ອຸທາຫຣຓມຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ ສຸວຓ຺ຓກາຣສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປຐມໍ ອຸປມາຍ ອທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເອເຕສຸ ຫິ ສຸວຓ຺ຓກາໂຣປມສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໓) ຕາວ –

‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ເຕນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ຕີຓິ ນິມິຕ຺ຕານິ ກາເລນ ກາລໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພານິ, ກາເລນ ກາລໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ກາເລນ ກາລໍ ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ກາເລນ ກາລໍ ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ເອກນ຺ຕໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍເຍວ ມນສິ ກເຣຍ຺ຍ, ຐານໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ເອກນ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍເຍວ ມນສິ ກເຣຍ຺ຍ, ຐານໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ເອກນ຺ຕໍ ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍເຍວ ມນສິ ກເຣຍ຺ຍ, ຐານໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສມ຺ມາ ສມາຘິເຍຍ຺ຍ ອາສວານໍ ຂຍາຍ. ຍໂຕ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ກາເລນ ກາລໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ…ເປ… ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕໍ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸຎ຺ຈ ກມ຺ມນິຍຎ຺ຈ ປຠສ຺ສຣຎ຺ຈ, ນ ຈ ປຠງ຺ຄຸ, ສມ຺ມາ ສມາຘິຍຕິ ອາສວານໍ ຂຍາຍ.

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸວຓ຺ຓກາໂຣ ວາ ສຸວຓ຺ຓກາຣນ຺ເຕວາສີ ວາ ອຸກ຺ກໍ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ອຸກ຺ກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາມຸຂໍ ອາລິມ຺ເປຍ຺ຍ, ອຸກ຺ກາມຸຂໍ ອາລິມ຺ປິຕ຺ວາ ສຓ຺ຑາເສນ ຊາຕຣູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາມຸເຂ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ອຸກ຺ກາມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກາເລນ ກາລໍ ອຠິຘມຕິ, ກາເລນ ກາລໍ ອຸທເກນ ປຣິປ຺ໂຜເສຕິ, ກາເລນ ກາລໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ. ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸວຓ຺ຓກາໂຣ ວາ ສຸວຓ຺ຓກາຣນ຺ເຕວາສີ ວາ ຕໍ ຊາຕຣູປໍ ເອກນ຺ຕໍ ອຠິຘເມຍ຺ຍ, ຐານໍ ຕໍ ຊາຕຣູປໍ ທເຫຍ຺ຍ. ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸວຓ຺ຓກາໂຣ ວາ ສຸວຓ຺ຓກາຣນ຺ເຕວາສີ ວາ ຕໍ ຊາຕຣູປໍ ເອກນ຺ຕໍ ອຸທເກນ ປຣິປ຺ໂຜເສຍ຺ຍ, ຐານໍ ຕໍ ຊາຕຣູປໍ ນິພ຺ພາເປຍ຺ຍ. ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸວຓ຺ຓກາໂຣ ວາ ສຸວຓ຺ຓກາຣນ຺ເຕວາສີ ວາ ຕໍ ຊາຕຣູປໍ ເອກນ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ເຂຍ຺ຍ, ຐານໍ ຕໍ ຊາຕຣູປໍ ນ ສມ຺ມາ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຍໂຕ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸວຓ຺ຓກາໂຣ ວາ ສຸວຓ຺ຓກາຣນ຺ເຕວາສີ ວາ ຕໍ ຊາຕຣູປໍ ກາເລນ ກາລໍ ອຠິຘມຕິ, ກາເລນ ກາລໍ ອຸທເກນ ປຣິປ຺ໂຜເສຕິ, ກາເລນ ກາລໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ, ຕໍ ໂຫຕິ ຊາຕຣູປໍ ມຸທຸຎ຺ຈ ກມ຺ມນິຍຎ຺ຈ ປຠສ຺ສຣຎ຺ຈ, ນ ຈ ປຠງ຺ຄຸ, ສມ຺ມາ ອຸເປຕິ ກມ຺ມາຍ. ຍສ຺ສາ ຍສ຺ສາ ຈ ປິຬນ຺ຘນວິກຕິຍາ ອາກງ຺ຂຕິ, ຍທິ ປຏ຺ຏິກາຍ ຍທິ ກຸຓ຺ຑລາຍ ຍທິ ຄີເວຍ຺ຍເກນ ຍທິ ສຸວຓ຺ຓມາລາຍ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອນຸໂຠຕິ.

‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ສມ຺ມາ ສມາຘິຍຕິ ອາສວານໍ ຂຍາຍ. ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ຈ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓາຕິ ສຕິ ສຕິອາຍຕເນ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໓) –

ເອວໍ ປຐມໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທຕນ຺ຕຣໍ ອຸປມໍ ວຕ຺ວາ ປຸນປິ ອຕ຺ໂຖ ເອວໍ ປຐມໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປມໍ ວຕ຺ວາ ປຸນປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

ສຕ຺ຕສູຣິໂຍປເມ ຈ –

‘‘ອນິຈ຺ຈາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂາຣາ, ອຘຸວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂາຣາ, ອນສ຺ສາສິກາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂາຣາ, ຍາວຎ຺ຈິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອລເມວ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕຸໍ ອລໍ ວິຣຊ຺ຊິຕຸໍ ອລໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕຸໍ. ສິເນຣຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຕຣາຊາ ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ອາຍາເມນ, ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ວິຕ຺ຖາເຣນ, ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ, ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ມຫາສມຸທ຺ທາ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ. ໂຫຕິ ໂສ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຍ, ຍໍ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ພຫູນິ ວສ຺ສານິ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕານິ ພຫູນິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ເທໂວ ນ ວສ຺ສຕິ, ເທເວ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວສ຺ສນ຺ເຕ ເຍ ເກຈິເມ ພີຊຄາມຠູຕຄາມາ ໂອສຘິຕິຓວນປ຺ປຕໂຍ, ເຕ ອຸສ຺ສຸສ຺ສນ຺ຕິ ວິສຸສ຺ສນ຺ຕິ ນ ຠວນ຺ຕິ. ເອວໍ ອນິຈ຺ຈາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂາຣາ, ເອວໍ ອຘຸວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໖໖) –

ປຐມໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປມໍ ວຕ຺ວາ ປຸນປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ສູຣິຍສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸທຍໂຕ ເອຕໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ເອຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ຍທິທໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄໍ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຣິຍສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ເອຕໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ເອຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ຍທິທໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ຍເທຕໍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາເຍ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໙) ອາຄຕໍ, ຕໍ ອິຘ ສູຣິໂຍປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ສິຍາ. ຕມ຺ປິ ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ ປຐມໍ ອຸປມໍ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອຸປມາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຐມເມວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຸປມາ ທສ຺ສິຕາ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສາລິສູໂກປເມ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ອາທິມາຫາ’’ຕິ. ອິທມ຺ປິ ວຈນມສງ຺ຄຫິຕໍ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິມສ຺ສ ຈ ວິເສສາຠາວໂຕ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຫິ ປຐມໍ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຠຄວາ ກຕ຺ຖຈິ ປຐມໍເຍວ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕ ວິຍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກປມ- (ອ. ນິ. ໗.໖໙) ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມາທິສຸຕ຺ເຕສຸ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ວິຍ ຈ, ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ເຖນ ອຸປມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ສຸວຓ຺ຓກາຣສຕ຺ຕສູຣິໂຍປມາທິສຸຕ຺ເຕສຸ (ອ. ນິ. ໗.໖໖) ວິຍ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສາລິສູໂກປເມ ປຐມໍ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ອາທິມາຫາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອິຘາປິ ຈ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ນ ສເມຕິ. ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວາ ອິຘາປິ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ກຓສທິໂສ ສາລິຜລສ຺ສ ຕຸຓ຺ເຑ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວາໂລ ສາລິສູກໍ, ຕຖາ ຍວສູກໍ. ສູກສ຺ສ ຕນຸກຠາວໂຕ ເຠທວໂຕ ເຠໂທ ນາຕິມຫາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຠິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຉວິໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຍຖາ ມິຈ຺ຉາຐປິຕສາລິສູກາທິ ອກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ຫຕ຺ຖາທິໍ ນ ຠິນ຺ທຕິ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ອໂຍຄ຺ຄຠາເວນ ຐິຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອາຈຍຄາມິຈິຕ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊໍ ນ ຠິນ຺ທຕິ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ອໂຍຄ຺ຄຠາເວນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມິຈ຺ຉາຐປິເຕນາ’’ຕິອາທິນາ. ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ປຸພ຺ພນ຺ຕາທີສຸ ຈຕູສຸ ຈາຕິ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ. ຆນພຫລນ຺ຕິ ຈິຣກາລປຣິຠາວນາຍ ອຕິວິຍ ພຫລໍ. ມຫາວິສຍຕາຍ ມຫາປຏິປກ຺ຂຕາຍ ພຫຸປຣິວາຣຕາຍ ພຫຸທຸກ຺ຂຕາຍ ຈ ມຫຕີ ອວິຊ຺ຊາຕິ ມຫາອວິຊ຺ຊາ. ຕໍ ມຫາອວິຊ຺ຊໍ. ມຫາສທ຺ໂທ ຫິ ພຫຸຠາວຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕິ ‘‘ມຫາຊໂນ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຕຓ຺ຫາວານໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາເວນາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຍ ອຠາວເມວ ວທຕິ.

໔໒. ທຸຕິເຍ ປາເທເນວ ອວມທ຺ທິເຕ ອກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຫຕ຺ເຖນ ອວມທ຺ທິຕໍ ອກ຺ກນ຺ຕໍ ວິຍ ອກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ຣຸຬ຺ຫີ ເຫສາຕິ ອາຫ – ‘‘ອກ຺ກນ຺ຕນ຺ເຕວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຣິຍໂວຫາໂຣຕິ ອຣິຍເທສວາສີນໍ ໂວຫາໂຣ. ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ເສວ ຄຫເຓ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເຕນ ‘‘ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍກຸສລໍ ນາມ ໂຍນິໂສ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ອປ຺ປກ’’ນ຺ຕິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ, ອນຸກ຺ກເມນ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍໍ ຫຸຕ຺ວາ ວຑ຺ຒມານໍ ຂຸທ຺ທກນທີ ວິຍ ປກ຺ຂນ຺ທມໂຫຆາ ສມຸທ຺ທໍ, ອນຸກ຺ກເມນ ນິພ຺ພານມຫາສມຸທ຺ທເມວ ປຸຣິສໍ ປາເປຕີຕິ ທີເປຕິ. ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ພຸທ຺ຘຠູມິນ຺ຕິ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ຍຖາກ຺ກເມນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໓. ຕຕິເຍ ໂທເສນ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ, ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ທູສເນນ ວິສສໍສຏ຺ຐປູຕິມຸຕ຺ຕສທິເສນ ໂທເສນ ປທູສິຕຈິຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ວາ ສຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອິຏ຺ຐາກາເຣນ ເອຕີຕິ ອໂຍ, ສຸຂໍ. ສພ຺ພໂສ ອເປໂຕ ອໂຍ ເອຕສ຺ສ, ເອຕສ຺ມາຕິ ວາ ອປາໂຍ, ກາຍິກສ຺ສ ເຈຕສິກສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ, ກາຣຓາວເສນ ວິວິຘໍ ວິກາເຣນ ຈ ນິປາຕິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິນິປາໂຕ, ອປ຺ປໂກປິ ນຕ຺ຖິ ອໂຍ ສຸຂໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິຣໂຍຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສທ຺ຘາປສາເທນ ປສນ຺ນນ຺ຕິ ສທ຺ຘາສງ຺ຂາເຕນ ປສາເທນ ປສນ຺ນໍ, ນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອວິປ຺ປສນ຺ນຕາຍ. ສຸຂສ຺ສ ຄຕິນ຺ຕິ ສຸຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ສຸຂເມເວຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວາ ສຸຄຕິ. ມນາປິຍຣູປາທິຕາຍ ສຫ ອຄ຺ເຄຫີຕິ ສຄ຺ຄໍ, ໂລກໍ.

໔໕. ປຎ຺ຈເມ ປຣິຬາຫວູປສມກໂຣ ຣຫໂທ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣຫໂທ, ອຸທກປຸຓ຺ໂຓ ຣຫໂທ ອຸທກຣຫໂທ. ອຸທກໍ ທຫຕິ ຘາເຣຕີຕິ ອຸທກທໂຫ. ອາວິໂລຕິ ກລລພຫຸລຕາຍ ອາກຸໂລ. ເຕນາຫ – ‘‘ອວິປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິ. ລຸຬິໂຕຕິ ວາເຕນ ອາໂລຬິໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ອປຣິສຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ວາຕາຠິຆາເຕນ ວີຈິຕຣງ຺ຄມລສມາກຸລຕາຍ ຫິ ປຣິໂຕ ນ ສຓ຺ຐິໂຕ ວາ ອປຣິສຓ຺ຐິໂຕ. ວາຕາຠິຆາເຕນ ອຸທກສ຺ສ ຈ ອປ຺ປຠາເວນ ກລລີຠູໂຕ ກທ຺ທມຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ກທ຺ທມີຠູໂຕ’’ຕິ. ສິປ຺ປິໂຍ ມຸຕ຺ຕສິປ຺ປິອາທໂຍ. ສມ຺ພຸກາ ສງ຺ຂສລາກວິເສສາ. ຈຣນ຺ຕມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕມ຺ປີຕິ ຍຖາລາຠວຈນເມຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕເມວ ຫິ ຍຖາລາຠວຈນຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

ປຣິໂຍນທ຺ເຘນາຕິ ປຏິຈ຺ຉາທິເຕນ. ຕຍິທໍ ກາຣເຓນ ອາວິລຠາວສ຺ສ ທສ຺ສນໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຠໂວ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ, ໂສ ປນ ໂລກິໂຍປິ ໂຫຕິ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣປີຕິ ອາຫ – ‘‘ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສໂກ’’ຕິ. ເປຈ຺ຈ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ. ເຕນາຫ – ‘‘ໂສ ຫິ ປຣຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ປຣຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອິຕິ ທ຺ວິຘາປິ ສກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ໂນ ເອວ ຄຫິໂຕຕິ ອິຕຣມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຍນ຺ຕິ ກຸສລກມ຺ມປຖສງ຺ຂາໂຕ ທສວິໂຘ ຘມ຺ໂມ. ສຕ຺ຖນ຺ຕຣກປ຺ປາວສາເນຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ອາສນ຺ນຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອນ຺ຕຣກປ຺ປສ຺ສາວສາເນຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຣິຍານໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ ອຣິຍຠາວາຍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ອຣິຍຠາວໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ. ຎາຓເມວ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຏ຺ເຐນ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຎາຓເມວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ.

໔໖. ຉຏ຺ເຐ ອຈ຺ໂຉຕິ ຕນຸໂກ. ຕນຸຠາວເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອພຫໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປສນ຺ໂນ ນາມ ອຈ຺ໂຉ ນ ພຫໂລ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປສນ຺ໂນຕິປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ວິເສເສນ ປສນ຺ໂນ. ໂສ ປນ ສມ຺ມາ ປສນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ປສນ຺ໂນ’’ຕິ. ອນາວິໂລຕິ ອກລຸໂສ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຂນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກເສວາລໍ, ຍໍ ‘‘ຕິລພີຊກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສວາລນ຺ຕິ ກຓ຺ຓິກເສວາລໍ. ປຓກນ຺ຕິ ອຸທກມລໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວິລຠາໂວ ນີວຣຓເຫຕຸໂກຕິ ອາຫ – ‘‘ອນາວິເລນາຕິ ປຎ຺ຈນີວຣຓວິມຸຕ຺ເຕນາ’’ຕິ.

໔໗. ສຕ຺ຕເມ ຣຸກ຺ຂຊາຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຕສທ຺ເທນ ປທວຑ຺ຒນເມວ ກຕໍ ຍຖາ ‘‘ໂກສຊາຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຣຸກ຺ຂານເມເວຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ໂກຈິ ຫິ ຣຸກ຺ໂຂ ວຓ຺ເຓນ ອຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ຣຕ຺ຕຈນ຺ທນາທິ. ໂກຈິ ຄນ຺ເຘນ ຍຖາ ຕໍ ໂຄສີຕຈນ຺ທນໍ. ໂກຈິ ຣເສນ ຂທິຣາທິ. ໂກຈິ ຖທ຺ຘຕາຍ ຈມ຺ປກາທິ. ມຄ຺ຄຜລາວຫຕາຍ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຠາວິຕມ຺ປິ ຄຫິຕໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໓) ວຈນໂຕ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາປາທກຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕເມວ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ຜຸສ຺ສມິຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ວທຕິ.

໔໘. ອຏ຺ຐເມ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘາ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ເອວໍ ລຫຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລຫຸໍ ນິຣຸຊ຺ຌນກ’’ນ຺ຕິ. ອຘິມຕ຺ຕປມາຓຕ຺ເຖຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕປມາຓຕ຺ເຖ, ປມາຓາຕີຕຕາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຕິວິຍ ນ ສຸກຣາ’’ຕິ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ອຘິປ຺ເປຕເມວາຕິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມານຂຓຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕິວິຍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຠາວໍ ເຖຣວາເທນ ທີເປຕຸໍ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາຕິ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວທຕິ. ວາຫສຕານໍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ວີຫີນນ຺ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂນ຺ຕິ, ‘‘ວາຫສຕໍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ວີຫີນ’’ນ຺ຕິ ປນ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫປິ (ມິ. ປ. ໔.໑.໒) ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ອຍເມວ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ວາຫສຕານ’’ນ຺ຕິ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ສາມິວຈນໍ ພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຑ຺ຒຈູຬນ຺ຕິ ໂຖເກນ ອູນໍ ອຸປຑ຺ຒໍ. ກສ຺ສ ປນ ອຸປຑ຺ຒນ຺ຕິ? ອຘິກາຣໂຕ ວາຫສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອຑ຺ຒຈຸທ຺ທສ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘ອຑ຺ຒຈຕຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ສາຘິກໍ ທິຍຑ຺ຒສຕໍ ວາຫາຕິ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ຈຕຸນາຬິໂກ ຕຸມ຺ໂພ. ປຸຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນາຕິ ‘‘ສກ຺ກາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປມໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນ ນ ກຕາ ອຸປມາ. ຘມ຺ມເທສນາປຣິໂຍສາເນຕິ ສນ຺ນິປຕິຕປຣິສາຍ ຍຖາຣທ຺ຘຘມ຺ມເທສນາຍ ປຣິໂຍສາເນ.

໔໙. ນວເມ ປຠສ຺ສຣນ຺ຕິ ປຣິໂຍທາຕໍ ສຠາວປຣິສຸທ຺ຘຏ຺ເຐນ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຓ຺ຑຣໍ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ປຠສ຺ສຣຕາທໂຍ ນາມ ວຓ຺ຓຘາຕຸຍໍ ລພ຺ຠນກວິເສສາຕິ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ອິຕໂຣ ອຣູປຕາຍ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຍາຍກຖາ ອຍໍ ຕາທິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວນາທີປນາຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນີລາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໓-໒໔໔; ມ. ນິ. ໑.໓໘໔-໓໘໖, ໔໓໑-໔໓໓; ປາຣາ. ໑໒-໑໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິທມ຺ປິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ປຠສ຺ສຣ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສນ຺ຕິ? ອາມ ສຠາວໂຕ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ, ອາຄນ຺ຕຸກອຸປກ຺ກິເລສວເສນ ປນ ສິຍາ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ເຕສຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ປຈ຺ຈາມສນວເສນ ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖູປນຍເນ. ໂຂ-ສທ຺ໂທ ວຈນາລງ຺ກາເຣ, ອວຘາຣເຓ ວາ. ວກ຺ຂມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ ສຫາວຏ຺ຐານາຠາວໂຕ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ອາຄນ຺ຕຸກຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ອສຫຊາເຕຫີ’’ຕິອາທິ. ຣາຄາທໂຍ ອຸເປຈ຺ຈ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ວິພາເຘນ຺ຕິ ອຸປຕາເປນ຺ຕິ ຈາຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸປກ຺ກິເລເສຫີຕິ ຣາຄາທີຫີ’’ຕິ. ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ ອສໍສຏ຺ຐຠາວໂຕ, ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ປນ ສິຍາ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນາມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ຠິນ຺ນສນ຺ຕານຄຕາຍປິ ນາມ ອິຣິຍາຍ ໂລເກ ຄາຣຍ຺ຫຕາ ທິສ຺ສຕິ, ປເຄວ ເອກສນ຺ຕານຄຕາຍ ອິຣິຍາຍາຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຊວນກ຺ຂເຓ…ເປ… ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໕໐. ທສເມ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ປຠສ຺ສຣມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕເມວ. ຍທຄ຺ເຄນ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ຕາທິສປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຕພ຺ພິຘຸຣປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປກ຺ກິເລສໂຕ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ນວມສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຓິຫິຕອຈ຺ຉວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໕໑. ຉຏ຺ຐສ຺ສ ປຐເມ ອສ຺ສຸຕວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສາຘຸ ປຎ຺ຎາຓວາ ນໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໒.໑໘.໑໐໑) ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕສ຺ສ ໂພຘໂກ ວາ-ສທ຺ໂທ. ‘‘ສີລວາ ໂຫຕິ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໑) ປສໍສາວິສິຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ‘‘ປຎ຺ຎວາ ໂຫຕິ ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໗; ມ. ນິ. ໒.໒໕) ອຕິສຍຕ຺ຖວິສິຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຖິຕາຍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ປສຕ຺ຖໍ ອຕິສເຍນ ວາ ສຸຕໍ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ສຸຕວາ, ສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ‘‘ສຸຕວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ປກາສິຕາ. ໂສຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສຸຓີຕິ ວາ ສຸຕວາ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນ ສຸຕວາຕິ ອສ຺ສຸຕວາ.

ອຍຎ຺ຫິ ອກາໂຣ ‘‘ອເຫຕຸກາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ໒ ທຸກມາຕິກາ), ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໑໐໔໗) ຕໍສມາໂຍຄນິວຕ຺ຕິຍໍ ທິຏ຺ໂຐ. ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໗ ທຸກມາຕິກາ) ຕໍສມ຺ພນ຺ຘິຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ອປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຕໍສມ຺ພນ຺ຘິຕາ ເອຕ຺ຖ ໂຊຕິຕາ. ‘‘ອນິທສ຺ສນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໙ ທຸກມາຕິກາ) ຕໍສຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ນິທສ຺ສນຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ພຕາ. ອຖ ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ນິທສ຺ສນໍ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຕານິວຕ຺ຕິຍໍ, ຕຖາ ‘‘ອນາສວາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໕ ທຸກມາຕິກາ). ‘‘ອປ຺ປຏິຆາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ໑໐ ທຸກມາຕິກາ) ອນາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໕໕ ທຸກມາຕິກາ) ຕໍກິຈ຺ຈນິວຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ອຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ ອເຈຕສິກາຘມ຺ມາ’’ຕິ ຕໍສຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ຕທຎ຺ຎຕາ ຫິ ອິຘ ປກາສິຕາ. ‘‘ອມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ ຕພ຺ຠາວມຕ຺ຕນິວຕ຺ຕິຍໍ. ມນຸສ຺ສຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎໍ ຕໍສທິສນ຺ຕິ. ສທິສຕາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສູຈິຕາ. ‘‘ອສ຺ສມໂຓ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໓) ຈ ຕໍສມ຺ຠາວນີຍຄຸຓນິວຕ຺ຕິຍໍ. ຄຣຫາ ຫິ ອິຘ ຎາຍຕິ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ອນາມຍໍ (ຊາ. ໑.໑໕.໑໔໖; ໒.໒໐.໑໒໙) ອນຸທຣາ ກຎ຺ຎາ’’ຕິ ຈ ຕທນປ຺ປຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໗ ຕິກມາຕິກາ) ຕໍສທິສຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ. ອຕີຕານຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍກເທສສິທ຺ຘິຍາ ອາຣທ຺ຘຸປ຺ປາທຠາວໂຕ ກາລວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸກູລຕາ, ປເຄວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ຕພ຺ພິຘຸຣຕາ ເຫຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑ ຕິກມາຕິກາ) ຕທປຣິໂຍສານນິວຕ຺ຕິຍໍ. ຕນ຺ນິຏ຺ຐານຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປກາສິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອເນເກສໍ ອຕ຺ຖານໍ ໂຊຕໂກ. ອິຘ ປນ ‘‘ອຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ໑໑ ທຸກມາຕິກາ), ອເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໕໗ ທຸກມາຕິກາ) ວິຍ ຕໍສຠາວນິວຕ຺ຕິຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນສ຺ສ ສຸຕາທິຎາຓວິຣຫໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາຄມາຘິຄມາຠາວາ ເຎຍ຺ໂຍ ອສ຺ສຸຕວາ ອິຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຂນ຺ຘຘາຕາທິໂກສລ຺ເລນປິ ອຸປກ຺ກິເລສອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐານໍ ຊານນເຫຕຸຠູຕໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕິ? ຍໂຕ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ຂນ຺ຘກຸສໂລ ໂຫຕິ. ຘາຕຸ…ເປ… ອາຍຕນ…ເປ… ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຸສໂລ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ຈ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນປຈ຺ຈຍາກາຣສຕິປຏ຺ຐານາທີສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວາຈຸຄ຺ຄຕກຣຓໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ. ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉນໍ ປຸຣິປຸຈ຺ຉາ. ກຸສເລຫິ ສຫ ໂຈທນາປຣິຫຣຓວເສນ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອາຈຣິເຍ ປນ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ອາຄມນໍ ສຸຕມຍຎາຓວເສນ ອວພຸຊ຺ຌນໍ ອາຄໂມ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ອຘິຄໂມ.

ພຫູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທີນໍ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ຕາ ຊເນນ຺ຕິ, ຕາຫິ ວາ ຊນິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອວິຆາຕເມວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ວທຕິ. ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂຸລ຺ໂລກິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຖູ ຊນາ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ສພ຺ພຄຕີຫິ ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊເນຕພ຺ພາ, ຊາຍນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຕິ ຊນາ, ຄຕິໂຍ, ຕາ ປຸຖູ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອິໂຕ ປເຣ ຊາຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ຊນາ, ອຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ, ເຕ ເອເຕສໍ ປຸຖູ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ອຠິສງ຺ຂາຣາທິອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂອຆາ ກາໂມຆາທໂຍ. ຣາຄຄ຺ຄິອາທໂຍ ສນ຺ຕາປາ. ເຕ ເອວ ສພ຺ເພປິ ວາ ກິເລສາ ປຣິຬາຫາ. ປຸຖຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຍຕີຕິ ຊໂນ, ຣາໂຄ ເຄໂຘຕິ ເອວມາທິໂກ, ປຸຖຸ ຊໂນ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ປຸຖູສຸ ຊນາ ຊາຕາ ຣຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຣາຄາທິອຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຊນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຣຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຣງ຺ຄຊາເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມກເຣນ ຉນ຺ທຣາເຄນ ຣຕ຺ຕາ ສາຣຕ຺ຕາ. ຄິທ຺ຘາຕິ ອຠິກງ຺ຂນສຠາເວນ ອຠິຄິຊ຺ຌເນນ ຄິທ຺ຘາ ເຄຘໍ ອາປນ຺ນາ. ຄຘິຕາຕິ ຄນ຺ຖິຕາ ວິຍ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘາ. ມຸຈ຺ຉິຕາຕິ ກິເລສວເສນ ວິສຎ຺ຎິຠູຕາ ວິຍ ອນຎ຺ຎກິຈ຺ຈາ ໂມຫມາປນ຺ນາ. ອຊ຺ໂຌປນ຺ນາຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຐິຕາ. ລຄ຺ຄາຕິ ວງ຺ກກຓ຺ຏເກ ວິຍ ອາສຕ຺ຕາ, ມຫາປລິເປ ຍາວ ນາສິກຄ຺ຄາ ປລິປນ຺ນປຸຣິໂສ ວິຍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາເວນ ນິມຸຄ຺ຄາ. ລຄ຺ຄິຕາຕິ ມກ຺ກຏາເລເປ ອາລຄ຺ຄຠາເວນ ສມ຺ມສິໂຕ ວິຍ ມກ຺ກໂຏ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວເສນ ອາລຄ຺ຄິຕາ. ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ສມ຺ພທ຺ຘາ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ວາ. ອາວຸຕາຕິ ອາວຣິຕາ. ນິວຸຕາຕິ ນິວາຣິຕາ. ໂອວຸຕາຕິ ປລິຄຸຓ຺ຐິຕາ, ປຣິໂຍນທ຺ຘາ ວາ. ປິຫິຕາຕິ ປິທຫິຕາ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຕິ ຉາທິຕາ. ປຏິກຸຊ຺ຊິຕາຕິ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕາ.

‘‘ອສ຺ສຸຕວາ’’ຕິ ເອເຕນ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ ຈິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ນຕ຺ຖີຕິ ຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ຕໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຖາສຠາວໂຕ ຊາເນຍ຺ຍ, ສາ ຈິຕ຺ຕຠາວນາ ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ. ເອກາຣມ຺ມເຓ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຘານວເສນ ອວຏ຺ຐິຕິໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ນິສ຺ສຍາຣມ຺ມເຓຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຫສຎ຺ຎິຕາ ວິປສ຺ສນາຠາວນາປິ ນຕ຺ຖິ, ຍາຍ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຍຖາສຠາວໂຕ ຊາເນຍ຺ຍ.

໕໒. ທຸຕິເຍ ສຸຕວາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອນນ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ອຣິຍສາວໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ກໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຣິໂຍ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ປຈ຺ເຈກໍ ສຈ຺ຈານິ ພຸທ຺ຘວນ຺ໂຕຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ. ນນຸ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ປຈ຺ເຈກເມວ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕເວທນີຍຠາວໂຕ? ນຍິທມີທິສໍ ປຏິເວຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ປນ ສາວກາ ອຎ຺ເຎສໍ ນິສ຺ສເຍນ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ ປຣໂຕໂຆເສນ ວິນາ ເຕສໍ ທສ຺ສນມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ຍຖາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອຎ຺ເຎສໍ ນິສ຺ສຍຠາເວນ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ເອວເມເຕ, ເອເຕ ປນ ອປຣເນຍ຺ຍາ ຫຸຕ຺ວາ ອປຣນາຍກຠາເວນ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຈ຺ເຈກໍ ສຈ຺ຈານິ ພຸທ຺ຘວນ຺ໂຕຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ’’ຕິ.

ອຕ຺ຖິ ສາວໂກ ນ ອຣິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາຍ ສທ຺ຘາຍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ ສທ຺ໂຘປິ ຄຫິໂຕ ເອວ. ຄິຫີ ອນາຄຕຜໂລຕິ ອິທໍ ປນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄໂລ ຫິ ສຣຓຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນອິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໖ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ. ສຸຕວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ໂຖ ນາມ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ສຸຕສມ຺ປນ຺ໂນ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂສ ຈ ໂຫຕິ ສຸເຕນ ອຸປປນ຺ໂນ, ອປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ສຫິຕໍ ຠາສມາໂນ’’ຕິ ຈ ອາທິ. ອຣິຍສາວໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຣິຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສວນກິຈ຺ເຈ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາ, ຕສ຺ສາ ຍຖາສຠາວຊານນໍ ທຬ຺ຫຕຣາຍ ເອວ ຈິຕ຺ຕຠາວນາຍ ສຕິ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ‘‘ພລວວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໓. ຕຕິເຍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ເທສນາອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ຕໍເທສນາເຫຕຸກຎ຺ຫິ ເອກຈ຺ຈານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທເສສິ. ອວິຊຫິຕເມວ ໂຫຕິ ສພ຺ພກາລໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘານໍ ຣູປກາໂຍ ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕເຣຫິ ມເລຫິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ ສຸໂຘຕຊາຕິມຓິສທິໂສ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸປຏ຺ຐາການຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ສຣີຣຜາສຸກຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ. ວີຕິນາເມຕ຺ວາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ. ກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ວິວິຕ຺ຕາສເນ ວີຕິນາມນໍ ວິເວກນິນ຺ນຕາຍ ເຈວ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ວິຫາຣນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ນິວາເສຕ຺ວາ. ກທາຈິ ເອກກສ຺ສ, ກທາຈິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕສ຺ສ, ກທາຈິ ປກຕິຍາ, ກທາຈິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ວຕ຺ຕມາເນຫິ ຈ ຄາມປ຺ປເວໂສ ຕຖາ ຕຖາ ວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລວເສນ. ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາຕິ ຫິມວນ຺ຕາທີສຸ ປຸປ຺ຜິຕຣຸກ຺ຂາທິໂຕ ອາເນຕ຺ວາ. ໂອຓຕຸຓ຺ຓຕາຍ ຠູມິຍາ ສຕ຺ຖຸ ປທນິກ຺ເຂປສມເຍ ສມຠາວາປຕ຺ຕິ, ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສວິກສິຕປທຸມສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຎ຺ຈ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາຍ ນິສ຺ສນ຺ທຜລໍ, ນ ອິທ຺ຘິນິມ຺ມານໍ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ສກ຺ຂຣາກຐລກຓ຺ຏກສງ຺ກຸກລລາທິອປຄໂມ ສຸຈິຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ເອວມາທີນມ຺ປິ ຕທາ ລພ຺ຠນໂຕ.

ອິນ຺ທຂີລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຐປິຕມຕ຺ເຕຕິ ອິທໍ ຍາວເທວ ເວເນຍ຺ຍຊນວິນຍຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖຸ ປາຏິຫາຣິຍໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທກ຺ຂິຓປາເທຕິ ອິທໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພປທກ຺ຂິຓຕາຍ. ‘‘ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣານິ ວິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສຣີເຣ ປີຕາຠາຍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຘຸເຣນາກາເຣນ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕາຍ. ເຠຣິອາທີນໍ ປນ ສທ຺ທາຍນໍ ຘມ຺ມຕາວ. ປຏິມາເນນ຺ຕີຕິ ‘‘ສຸທຸລ຺ລຠໍ ອິທໍ ອຊ຺ຊ ອມ຺ເຫຫິ ລພ຺ຠຕິ, ເຍ ມຍໍ ອີທິເສນ ປຓີເຕນ ອາຫາເຣນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫາມາ’’ຕິ ປຕີຕມານສາ ມາເນນ຺ຕິ ປູເຊນ຺ຕິ. ເຕສໍ ສນ຺ຕານານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຕີເຕ ເອຕຣຫິ ຈ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ. ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິຫາເຣ. ຄນ຺ຘມຓ຺ຑລມາເຬຕິ ຈຕຸຊ຺ຊາຕິຍຄນ຺ເຘນ ກຕປຣິຠຓ຺ເຑ ມຓ຺ຑລມາເຬ.

ທຸລ຺ລຠາ ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສຕິປິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕປ຺ປຏິລາເຠ ປຕິຣູປເທສວາສອິນ຺ທ຺ຣິຍາເວກລ຺ລສທ຺ຘາປຏິລາຠາທໂຍ ຄຸຓາ ທຸລ຺ລຠາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກ…ເປ… ວສວຕ຺ຕິຠວນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ສຸຎ຺ຎວິມານານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຕໂຍ ຠາເຄ ກຕ຺ວາ ປຐມຠາເຄ ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ, ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ. ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ, ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ຍຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຠາເຄ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ວິຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຎາຓປຣິປາກໍ ປສ຺ສິຕຸໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ສເຈ ອາກງ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິ.

ກາລຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ‘‘ອິມິສ຺ສາ ເວລາຍ ອິມສ຺ສ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕໍກາລານຸຣູປໍ. ສມຍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິອນຸຣູປໍ ວາ. ສມຍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ອຣິຍສມຍສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ເທສກາລານຸຣູປເມວ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ເທເສນ຺ຕາ ຈ ອຣິຍສມ຺ມຕໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທນຍໍ ທີເປນ຺ຕາວ ເທເສນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສມຍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຫຕູທາຫຣຓສຫິຕໍ. ກາເລນ ສາປເທສຎ຺ຫິ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຣິສໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ, ນ ຍາວ ສມນ຺ຘກາຣາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.

ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ນ ປນ ມລໍ ປກ຺ຂາເລຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ກາເຍ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ອຸປລິມ຺ປຕີຕິ. ຕໂຕ ຕໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ທິວາຏ຺ຐານາທິໂຕ. ໂອກາສໍ ລຠມານາຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕປຸຣິມຍາເມສຸ ໂອກາສໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອິທານິ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ໂອກາສໍ ລຠມານາ, ຠຄວຕາ ວາ ກໂຕກາສຕາຍ ໂອກາສໍ ລຠມານາ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕສ຺ສ ຕີສຸ ຠາເຄສຸ ປຐມຠາເຄ ສີຫເສຍ຺ຍກປ຺ປນໍ ເອກນ຺ຕິກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິສຊ຺ຊາປີຬິຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສເຈ ອາກງ຺ຂຕີ’’ຕິ ຕທາ ສີຫເສຍ຺ຍກປ຺ປນສ຺ສ ອນິພທ຺ຘຕາ ວິຠາວິຕາ. ກິລາສຸຠາໂວ ປຣິສ຺ສໂມ. ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ ສຣີຣສ຺ສ ກິລາສຸຠາວໂມຈນຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕີຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ຠຄວໂຕ ພຫຸລໍ ອາຈິຓ຺ຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ເປກທາ ອວສິຏ຺ຐພລຎາເຓຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓເນວ ຈ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕີຕິ.

ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກິຈ຺ເຈຕິ ປຈ຺ຉິມຍາມກິຈ຺ເຈ. ພລວຕາ ປຈ຺ຈນຸຕາເປນ ສໍວຑ຺ຒມາເນນ ກຣຊກາເຍ ມຫາປຣິຬາໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ນາມກາເຍ ສນ຺ຕຕ຺ເຕ ກຣຊກາໂຍ ສນ຺ຕຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ນິຘານຄຕນ຺ຕິ ສນ຺ນິຈິຕໂລຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉີຕິ ໂລຫິຕໍ ອຸຓ຺ຫໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ຐານນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎໍ. ຕໍ ປາປໍ ວຑ຺ຒມານນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍ ອວິຊຫິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ປວຑ຺ຒມານປາປໍ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນານມ຺ປິ ອຸປາເຍນ ປວຕ຺ຕິຍມາໂນ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ສາຕ຺ຖໂກ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຊາຕສໍເວຄາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອໂຫ ສລ຺ເລຂິຕນ຺ຕິ ອໂຫ ອຕິວິຍ ສລ຺ເລເຂນ ອິຕໍ ປວຕ຺ຕໍ. ກາສາວປຊ຺ໂຊໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫຸຠາວໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ກາສາວຊຸຕິຍາ ປຊ຺ໂຊຕິໂຕ. ອິສິວາຕປຣິວາໂຕຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ເອສນໂຕ ອິສີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄຸຓຄນ຺ເຘນ ເຈວ ຄຸຓຄນ຺ຘວາສິເຕນ ສຣີຣຄນ຺ເຘນ ຈ ປຣິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ວາຍິໂຕ.

ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ອນາວຊ຺ຊເນນ ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອສໍວິທິຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມສໍເວໂຄຕິ ຈ ຕາທິເສ ອຕ຺ເຖ ຘມ຺ມຕາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ. ອສ຺ສາສຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາສກາຣຓໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ສພ຺ເພສໍ ກິຈ຺ຈານໍ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ສພ຺ພປຸພ຺ພຠາໂຄ. ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຏ຺ຐານໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຫິຕຜຣຓໍ. ອິຕຣໍ ອິໂຕ ໂຖກໍ ມຫນ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອິທໍ ‘‘ຈູຬຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ອງ຺ຄຸລິໂຜຏນກ຺ຂໂຓ ອກ຺ຂິນິມິສກາໂລ, ໂຍ ເອກສ຺ສ ອກ຺ຂຣສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣຓກ຺ຂໂຓ. ເຕນາຫ – ‘‘ທ຺ເວ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ປຫຣິຕ຺ວາ ສທ຺ທກຣຓມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຫິຕຜຣຓຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມເທວ ຫິເຕສິຕວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ. ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາເສວຕີຕິ ຫິເຕສິຕວເສນ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ. ອາວຊ຺ຊເນນ ອາຠຸຊນ຺ໂຕປິ ອາເສວຕິ ນາມ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ. ຊານນ຺ໂຕຕິ ຕຖາ ຎາຓມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕປິ. ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ຕຖາ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຍ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕປິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ປຕິ ປຕິ ອເວກ຺ຂນ຺ໂຕປິ. ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕຕິອາທິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິອາທິ ຈຕຸສຈ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ, ສາມຎ຺ເຎນ ອາເສວນທສ຺ສນເມວາຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕເມວ ອາເສວນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຣິຕ຺ຕຊ຺ຌາໂນຕິ ອວິຣຫິຕຊ຺ຌາໂນ. ອຕຸຈ຺ຉຊ຺ຌາໂນຕິ ຌາເນນ ອຕຸຈ຺ໂຉ. ຈາໂຄ ວາ ເວວຈນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຊ຺ຌາໂນ’’ຕິ. ວິຫຣຕີຕິ ປທສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໔໐) ອາຄຕນເຍນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຫຣຕີຕິ ອິຣິຍຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ – ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິ-ສທ຺ໂທ ວິຈ຺ເຉທຕ຺ຖໂຊຕໂນ. ຫຣຕີຕິ ເນຕິ, ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣຕິ ວິຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຫິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຣິຍຕີຕິ ຐານນິສຊ຺ຊາທິກິຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປວຕ຺ຕຕິ. ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຐານາທິສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ປາເລຕີຕິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອິຣິຍາປຖນ຺ຕເຣຫິ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ປາເລຕິ. ຍເປຕິ ຍາເປຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ເອກຎ຺ຫິ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປາເລນ຺ໂຕ ຍເປຕິ ຍາເປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຣຕີຕິ ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ອິມິນາ ປເທນາຕິ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ.

ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຣິຍນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອິຣິຍາ, ກາຍປ຺ປໂຍໂຄ ກາຍິກກິຣິຍາ. ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕນູປາຍຠາວໂຕ ອິຣິຍາຍ ປໂຖ ອິຣິຍາປໂຖ, ຐານນິສຊ຺ຊາທິ. ນ ຫິ ຐານນິສຊ຺ຊາທີຫິ ອວຕ຺ຖາຫິ ວິນາ ກິຎ຺ຈິ ກາຍິກກິຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຐານສມງ຺ຄີ ວາ ຫິ ກາເຍນ ກິຎ຺ຈິ ກເຣຍ຺ຍ, ຄມນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສມງ຺ຄີ ວາ. ວິຫຣຓໍ, ວິຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ວິຫາໂຣ, ອິຣິຍາປໂຖວ ວິຫາໂຣ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຐານນິສຊ຺ຊາທິອາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປປ຺ປພນ຺ໂຘ ເອວ. ໂອວາທານຸສາສນີນໍ ເອກາເນກວາຣາທິວິສິຏ຺ໂຐເຍວ ເຠໂທ, ນ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຕສໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອເສ ເອເກ ເອກຏ຺ເຐຕິອາທີສຸ ເອໂສ ເອໂກ ເອກຕ຺ໂຖຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຣຏ຺ຐສ຺ສ, ຣຏ຺ຐໂຕ ວາ ລທ຺ໂຘ ປິຓ຺ໂຑ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ໂຑ. ເຕນາຫ – ‘‘ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອມ຺ຫາກເມເຕ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ຎາຕີ, ປິຕາມຫປິຕຸປຸຕ຺ຕາທິວເສນ ປຣິວຏ຺ຏນຏ຺ເຐນ ປຣິວຏ຺ໂຏ, ຎາຕິເຍວ ປຣິວຏ຺ໂຏ ຎາຕິປຣິວຏ຺ໂຏ. ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ນາມ ອນຣຫສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ. ຠຄວຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ທາຍການມ຺ປິ ສີລວໂຕ ເອວ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣານໍ ມຫປ຺ຜລຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈາສີສນໂຕ. ອິຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ທາຍເກຫິ ຈ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌປິ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ເຖຍ຺ຍາຍ ປຣິໂຠໂຄ ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ. ອິຓວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ອິຓປຣິໂຠໂຄ ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຠາວໂຕ ອິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທາຍໍ, ຕໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ທາຍາທາ, ປຸຕ຺ຕານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ, ເຕສໍ ຠາໂວ ທາຍຊ຺ຊໍ, ທາຍຊ຺ຊວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ, ປຸຕ຺ຕຠາເວນ ປຣິໂຠໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສກ຺ຂາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ, ເຕ ປິຕຸ ສນ຺ຕການໍ ທາຍາທາ ຫຸຕ຺ວາ ເຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ເຕ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ຄິຫີນນ຺ຕິ? ຄິຫີຫິ ທິນ຺ນາປິ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກາ ອນນຸຎ຺ຎາເຕສຸ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຣິໂຠຄາຠາວໂຕ, ອນຸຎ຺ຎາເຕສຸເຍວ ຈ ປຣິໂຠຄສມ຺ຠວໂຕ. ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ.

ວີຕຣາຄາ ເອວ ຕຓ຺ຫາຍ ທາສພ຺ຍໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ສາມິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ນາມາ’’ຕິ. ອວີຕຣາຄານຎ຺ຫິ ຕຓ຺ຫາປຣວສຕາຍ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄ ສາມິຠາໂວ ນຕ຺ຖິ, ຕທຠາເວນ ວີຕຣາຄານໍ ຕຕ຺ຖ ສາມິຠາໂວ ຍຖາຣຸຈິປຣິໂຠຄສມ຺ຠວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ປຏິກູລມ຺ປິ ອປ຺ປຏິກູລາກາເຣນ, ອປ຺ປຏິກູລມ຺ປິ ປຏິກູລາກາເຣນ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາກາເຣນ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ທາຍການຎ຺ຈ ມໂນຣຖໍ ປູເຣນ຺ຕິ. ໂຍ ປນາຍໍ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ, ໂສ ອິຓປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາ ອາຓຓ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ນາມ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ອິຓາຍິໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອິຈ຺ຉິຕໍ ເທສໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ເອວໍ ອິຓປຣິໂຠຄຍຸຕ຺ໂຕ ໂລກໂຕ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ‘‘ອາຓຓ຺ຍປຣິໂຠໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຈຕຸປຣິໂຠຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ວິສຸໍເຍວາຍໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ອິຘ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄເຍວ ວາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ສີລວາປິ ຫິ ອິມາຍ ສິກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ເສໂຂ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິເມສຸ ປຣິໂຠເຄສຸ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ ຈ ອຣິຍານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ອິຓປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠເຄ ກຖາເຍວ ນຕ຺ຖິ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສມ຺ຠວຕິ? ອຸປຈາຣວເສນ. ໂຍ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສປິ ສລ຺ເລຂປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເຄຘໍ ປຫາຍ ຕຕ຺ຖ ອນຸປລິຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິໂຠໂຄ, ໂສ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ. ສີລວໂຕ ປນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ ທາຍການໍ ມໂນຣຖສ຺ສ ອວິຣາຘນໂຕ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ເສກ຺ຂສງ຺ຄຫໂຕ. ເສກ຺ຂສຸຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໓) ເຫຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ.

ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ກາລໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ອໂມໂຆ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑປຣິໂຠໂຄຕິ ‘‘ອຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມໂຓ ຠິກ຺ຂູຕິ ອາມິສໍ ເທນ຺ຕານໍ ຕາຍ ເມຕ຺ຕາເສວນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ໂທສມລສ຺ສ ວາ ຕເທກຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປາປຘມ຺ມານໍ ປພ຺ພາຊນໂຕ ວູປສມນໂຕ ສໍສາເຣ ຈ ຠຍສ຺ສ ສມ຺ມາວ ອິກ຺ຂຓໂຕ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອວິສໍວາທເນນສ຺ສ ອໂມໂຆ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑປຣິໂຠໂຄ. ມຫຏ຺ຐິຍນ຺ຕິ ມຫຕ຺ຖິກໍ ມຫາປໂຍຊນໍ. ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ ວິປຸລປ຺ຜລໍ. ມຫານິສໍສນ຺ຕິ ມຫານິສ຺ສນ຺ທປ຺ຜລໍ. ມຫາຊຸຕິກນ຺ຕິ ມຫານຸຠາວໍ. ມຫາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິ ມຫາວິຕ຺ຖາຣໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມໍ ກາຣຓໍ ເມຕ຺ຕາເສວນາຍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສາມິອາທິຠາເວນ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑປຣິໂຠຄາຣຫຕາ, ທຸຕິຍໍ ປເຣຫິ ທິນ຺ນສ຺ສ ທານສ຺ສ ມຫຏ຺ຐິຍຠາວກຣຓໍ. ໂກ ປນ ວາໂທຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ອາເສວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ເອວໍມຫານຸຠາວໍ, ໂກ ປນ ວາໂທ ພຫຸລີກາເຣ, ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອຸປ຺ປາເທຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາວນາສທ຺ທສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນວຑ຺ຒນຕ຺ຖຕາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ.

໕໕. ປຎ຺ຈເມ ອິເມສຸ ທ຺ວີສູຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈເມສຸ. ‘‘ຕຕິເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຖາ ເວທິຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ໂຍ ຫິ ອາເສວຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ອາເສວນາຠາວນາມນສິກາຣານໍ ອຕ຺ຖວິເສສາຠາວມາຫ. ຍທິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ເທສນາ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍາຍ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມາຫ. ເຕນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ອາກາຣເຠທໍ ຎຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ເອກມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ຕຖາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຠຄວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫີຕິ ອາເສວນາຠາວນາມນສິກາຣຠາເຄຫິ. ເມຕ຺ຕາ ຫິ ສພ຺ພວຕ຺ຖຸໂນ ເມຕ຺ຕາຍນວເສນ ອານີຕາ ເສວນາ ອາເສວນາ, ຕສ຺ສາ ວຑ຺ຒນາ ຠາວນາ, ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມນສິ ຐປນໍ ມນສິກາໂຣ.

໕໖. ຉຏ຺ເຐ ອນິຍມິຕວຈນໍ ‘‘ອິເມ ນາມາ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນິຍມິຕວຈນໍ ‘‘ອກຸສລາ’’ຕິ ສຣູເປເນວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອເສສໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ ອປ຺ປກສ຺ສປິ ອກຸສລຠາຄສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອກຸສລໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ອກຸສລຠາຄິຍາ. ອກຸສລປກ຺ເຂ ຠວາຕິ ອກຸສລປກ຺ຂິກາ. ເຕນາຫ – ‘‘ອກຸສລາເຍວາ’’ຕິອາທິ. ປຐມຕຣໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຐມຕຣໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ປຐໂມ ປຘາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຸປ຺ປາທາທິວເສນ ຫິ ເອກຊ຺ຌໍ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ຈຕູສຸ ອຣູປກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອຍເມວ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ນຕ຺ຖິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ເຄສຸ ວິຍ ປນ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ, ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຸເຣຕຣສ຺ສ ຠາໂວ ສາຕິສໂຍຕິ ‘‘ສພ຺ເພເຕ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ອຠິຘມ຺ເມປິ (ຘ. ສ. ໑) ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ເຊຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ເຕສຸປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ປ. ໑, ໒), ຉທ຺ວາຣາຘິປຕິ ຣາຊາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.ພຸທ຺ຘວຄ຺ໂຄ, ເອຣກປຕ຺ຕນາຄຣາຊວຕ຺ຖຸ). ເຕນາຫ – ‘‘ເອເຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕສໍ ມໂນ ອຸປ຺ປາທໂກຕິ ຈ ຍທຄ຺ເຄນ ມໂນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ເຕ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸວຕ຺ຕາເປນ຺ໂຕ ເຕ ຕຖາ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເຊຏ຺ຐກຠາວເມວ ສນ຺ຘາຍ ຣາຊຄມນຎ຺ຎາເຍນ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິປິ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ອນ຺ວເທວາຕິ ເອເຕເນວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຂຓວເສນ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາໂວ ທີປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອກໂຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

໕໗. ສຕ຺ຕເມ ຈຕຸຠູມກາປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກຖິຕາຕິ ‘‘ເຍ ເກຈິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໘. ອຏ຺ຐເມ ອິທນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ນິທ຺ເທໂສ, ນິປາຕປທໍ ວາ ເອຕໍ ‘‘ຍທິທ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ປມາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປມຊ຺ຊນາກາໂຣຕິ ປມາທາປຕ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ອິເມສຸ ເອຕ຺ຕເກສຸ ຐາເນສຸ ສຕິຍາ ອນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສຕິວິຣໂຫ. ໂວສ຺ສຄ຺ຄານຸປ຺ປທານນ຺ຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸ ອນຸ ປທານໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ອສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍຕາຕິ ເອເຕສໍ ທານາທີນໍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕເນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ອສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາ. ສຕຕຠາໂວ ສາຕຈ຺ຈໍ, ສາຕຈ຺ເຈນ ກິຣິຍາ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາ, ສາເຍວ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍຕາ, ນ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍຕາ ອສາຕຈ຺ຈກິຣິຍຕາ. ອນຏ຺ຐິຕກິຣິຍຕາຕິ ອນິຏ຺ຐິຕກິຣິຍຕາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນ ອນຸຏ຺ຐິຕກິຣິຍຕາ ຈ. ໂອລີນວຸຕ຺ຕິຕາຕິ ນິຣນ຺ຕຣກຣຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິປ຺ຜາຣສ຺ສ ອຠາເວນ ໂອລີນວຸຕ຺ຕິຕາ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາຕິ ກຸສລກິຣິຍາຍ ວີຣິຍຉນ຺ທສ຺ສ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາໂວ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕາຕິ ວີຣິຍຘຸຣສ຺ສ ໂອໂຣປນໍ, ໂອສກ຺ກິຕມານສຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຸສລກຣເຓ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາໂວ. ອນນຸໂຍໂຄຕິ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນໍ. ກຸສລຘມ຺ເມສຸ ອາເສວນາທີນໍ ອຠາໂວ ອນາເສວນາທໂຍ. ປມາໂທຕິ ສຣູປນິທ຺ເທໂສ. ປມຊ຺ຊນາຕິ ອາກາຣນິທ຺ເທໂສ. ປມຊ຺ຊິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນິທ຺ເທໂສ. ປຣິຫາຍນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປມາທສ຺ສ ສາວຊ຺ຊຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຍິທໍ ໂລກິຍານໍ ວເສນ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣານນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ…ເປ… ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໕໙. ນວເມ ນ ປມຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ອປ຺ປມາໂທ, ປມາທສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ. ອຕ຺ຖໂຕ ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ນາມໍ. ປມາໂທ ປນ ສຕິຍາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ – ‘‘ປມາທສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

໖໐. ທສເມ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສີທຕີຕິ ກຸສີໂຕ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂກສຊ຺ຊໍ, ອາລສິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວີຣິຍາຣມ຺ຠາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໑. ສຕ຺ຕມສ຺ສ ປຐເມ ວີຣານໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ, ວິຘິນາ ວາ ອີຣຍິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ, ຕເທວ ກຸສລກິຣິຍາຍ ປຘານຏ຺ເຐນ ອາຣມ຺ໂຠ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ. ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓວີຣິຍຕາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ວີຣິຍຕາສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

໖໒. ທຸຕິເຍ ມຫຕີ ອິຈ຺ຉາ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຫິຈ຺ຉຕາ. ມຫາວິສໂຍ ໂລໂຠ ມຫາໂລໂຠ ມຫນ຺ຕານໍ ວຕ຺ຖູນໍ ພຫູນຎ຺ຈ ອຠິຄິຊ຺ຌນໂຕ. ອິຕຣີຕຣາຕິອາທິນາ ປພ຺ພຊິຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນມຫິຈ຺ຉຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫີຕິອາທິ ຄຫຏ຺ຐານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຈ຺ຉາຕິ ສຠາວນິທ຺ເທໂສ. ອິຈ຺ຉາຄຕາຕິ ອິຈ຺ຉາປວຕ຺ຕາ. ມຫິຈ຺ຉຕາຕິ ມຫາອິຈ຺ຉຕາ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນາຍໍ ຣາໂຄ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຣາໂຄ ສາຣາໂຄ’’ຕິອາທິ.

໖໓. ຕຕິເຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ອຠາວຕ຺ໂຖ ‘‘ອປ຺ປາພາໂຘ ໂຫຕິ ອປ຺ປາຕງ຺ໂກ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໔) ວິຍາຕິ ອາຫ – ‘‘ອນິຈ຺ຉສ຺ສາ’’ຕິ. ໂລເກ ປາກຏສ຺ສ ຫິ ອກ຺ຂິໂຣຄກຸຈ຺ຉິໂຣຄາທິເຠທສ຺ສ ອາພາຘສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອປ຺ປາພາໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສາວເສສໍ ວິຍ ປຣິຕ຺ຕເກປິ ອປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ທິສ຺ສມານຕ຺ຕາ. ອຕ຺ໂຖ ປນ ນິຣວເສໂສ ສພ຺ພໂສ ປຈ຺ຈຍິຈ຺ຉາຍ ອຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ – ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອິຈ຺ຉາຍ ອຠາເວເນວ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທີເປຕຸໍ – ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາ ນາມ ອຕ຺ຣ ອຕ຺ຣ ອິຈ຺ຉາ. ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາຍ ປາປາ ລາມິກາ ນິຫີນາ ອິຈ຺ຉາ ປາປິຈ຺ຉຕາ. ຍາຍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານຄຸເຓ ສມ຺ຠາເວຕິ, ປຈ຺ຈຍານໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ນ ມຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ອຍໍ ມຫິຈ຺ຉຕາ. ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາຕິ ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມານານໍ ຄຸຓານໍ ວິຊ຺ຊມານານໍ ວິຍ ປເຣສໍ ປກາສນາ. ສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາຕິ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານສີລຘຸຕຘມ຺ມາທິຄຸຓວິຠາວນາ. ຕາທິສສ຺ສປິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາປິ ໂຫຕິ, ສາປິ ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕາເຍວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸສ຺ສນ຺ຕປ຺ປໂຍຕິ ທຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍ.

ອຕິລູຂຠາວນ຺ຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣວເສນ ອຕິວິຍ ລູຂຠາວໍ. ຕທສ຺ສ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອຍໍ ອມງ຺ຄລທິວໂສ, ສຸມ຺ຠກສິນິທ຺ຘປຕ຺ຕຈີວໂຣ ອຍ຺ໂຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຖກໍ ພຫິ ໂຫຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊີຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ອຊານນ຺ຕານໍເຍວ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິ. ຍທິ ເຖໂຣ ‘‘ຂີຓາສວຠາວໍ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນ ນໍ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ພຫິ ໂຫຖາ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ຂີຓາສວານໍ ປນ ຕຖາຈິຕ຺ຕເມວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາປຘານໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ຈຕຸພ຺ພິຘອິຈ຺ຉາປເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນປິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອິຈ຺ຉາເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປໂຣປິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຈ຺ຈຍອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອິຈ຺ຉາຣຫິໂຕ. ຘຸຕງ຺ຄອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ຘຸຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາຍ ອິຈ຺ຉາຣຫິໂຕ. ປຣິຍຕ຺ຕິອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕສມ຺ຠາວນາຍ ອິຈ຺ຉາຣຫິໂຕ. ອຘິຄມອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ‘‘ອຣິໂຍ’’ຕິ ສມ຺ຠາວນາຍ ອິຈ຺ຉາຣຫິໂຕ. ທາຍກສ຺ສ ວສນ຺ຕິ ອປ຺ປໍ ວາ ຍໍ ທາຕຸກາໂມ ພຫຸໍ ວາຕິ ທາຍກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວສໍ, ອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວສນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອພຫຸຠາວໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຖາມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ. ຍຕ຺ຕເກນ ອຕ຺ຕາ ຍາເປຕິ, ຕຕ຺ຕກສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ຍທິ ຫີຕິອາທິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິວຣຓໍ. ປມາເຓເນວາຕິ ຍາປນປ຺ປມາເຓເນວ.

ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ນາຎ຺ຎາສີຕິ ໂສສານິກວຕ຺ເຕ ສມ຺ມເທວ ວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ເອໂກປິ ຠິກ຺ຂຸ ນ ອຎ຺ຎາສິ. ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອວິຈ຺ເຉທໍ. ທຸຕິໂຍ ມໍ ຊາເນຍ຺ຍາຕິ ທຸຕິໂຍ ສຫາຍຠູໂຕປິ ຍຖາ ມໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ, ຕຖາ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສຸສາເນ ວສາມິ, ຕສ຺ມາ ອຫໍ ອໂຫ ໂສສານິກຸຕ຺ຕໂມ. ອຸປກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ອຸປກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ. ຘມ຺ມກຖາຍ ຊນປທໍ ໂຂເຠຕ຺ວາຕິ ໂລມຫໍສນສາຘຸກາຣທານເຈລຸກ຺ເຂປາທິວເສນ ສນ຺ນິປຕິຕໍ ອິຕຣຎ຺ຈ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອປ຺ປໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂກລາຫລວເສນ ມຫາຊນໍ ໂຂເຠຕ຺ວາ? ຍທິ ເຖໂຣ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາວໍ ຊານາເປຕຸໍ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ປຸພ຺ເພວ ຊນປທໍ ໂຂເຠນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ກເຖຍ຺ຍ. ຄໂຕຕິ ‘‘ອຍໍ ໂສ, ເຍນ ຣຕ຺ຕິຍໍ ຘມ຺ມກຖາ ກຕາ’’ຕິ ຊານນຠາເວນ ປຣິຍຕ຺ຕິອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ປຸຣາຣຸຓາວ ຄໂຕ.

ຕໂຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ວິຍາຕິ ປາຈີນວໍສທາເຍ ສາມຄ຺ຄິວາສໍວຸຏ຺ຐາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ, ນນ຺ທິໂຍ, ກິມິໂລຕິ ອິເມ ຕໂຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ວິຍ. ເອເຕສຸປິ ຫິ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖເຣນ ຠຄວຕາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂວ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕານໍ ອາຕາປີນໍ ປຫິຕຕ຺ຕານໍ ວິຫຣນ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ ອຘິຄໂຕ ຜາສຸວິຫາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໘) ປຸຏ຺ເຐນ ‘‘ອິຘ ປນ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂາມ, ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໘) ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕີສຸ ອາໂຣຈິຕາສຸ ອິຕເຣ ເຖຣາ ນ ອິຈ຺ຉິໍສຸ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ປກ຺ກນ຺ເຕ ຠຄວຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອນຸຣຸທ຺ຘໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ມຍໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ອນຸຣຸທ຺ຘສ຺ສ ເອວມາໂຣຈິມ຺ຫ ‘ອິມາສຎ຺ຈ ອິມາສຎ຺ຈ ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕີນໍ ມຍໍ ລາຠິໂນ’ຕິ? ຍໍ ໂນ ອາຍສ຺ມາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາປິ ອາສວານໍ ຂຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ? ຆຏີກາໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍຠາເວ ກິກິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຠຄວຕາ ອາໂຣຈິເຕ ນ ອຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ? ເຕນາຫ – ‘‘ຆຏີກາຣກຸມ຺ຠກາໂຣ ວິຍາ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖຕິ ‘‘ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ. ພລວອໂລເຠນາຕິ ທຬ຺ຫຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິເກນ ອໂລເຠນ.

໖໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ. ຕໍ ປນ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສນ຺ຕຸຏ຺ເຐ ປຸຄ຺ຄເລ…ເປ… ໂລໂຠ’’ຕິ ອາຫ. ເສວນ຺ຕສ຺ສາຕິອາທີນິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານິ.

໖໕-໖໗. ປຎ຺ຈເມ ຕຸສ຺ສນໍ ຕຸຏ຺ຐິ, ສມໍ, ສເກນ, ສນ຺ເຕນ ວາ ຕຸຏ຺ຐິ ເອຕສ຺ສາຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ. ຍສ຺ສ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕເສນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ – ຈີວຣາທິເກ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກປ຺ປິເຍ ປຈ຺ຈເຍ ສນ຺ຕຸສ຺ສເນນ ສມງ຺ຄີຠູຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອິຕຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຫີນໍ ປຓີຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປຓີຕມ຺ປິ ອິຕຣໍ ຫີນໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘາ ຫິ ອິຕຣຕາ. ອິຕິ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ຫີເນນ ວາ ປຓີເຕນ ວາ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍນ ສນ຺ຕຸສ຺ສຕິ, ໂສ ຕຖາ ປວຕ຺ໂຕ ອໂລໂຠ ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ. ຍຖາລາຠໍ ອຕ຺ຕໂນ ລາຠານຸຣູປໍ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ລພ຺ຠຕີຕິ ວາ ລາໂຠ, ໂຍ ໂຍ ລາໂຠ ຍຖາລາໂຠ, ເຕນ ສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ພລນ຺ຕິ ກາຍພລໍ. ສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກຕາ.

ຍຖາລທ຺ຘໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອປຕ຺ຖນາ ນາມ ສິຍາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາປິ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣຕິ ຕໂຕ ວິນິເວຈິຕເມວ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ສຣູປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປກຕິທຸພ຺ພລາທີນໍ ຄຣຸຈີວຣໍ ອຜາສຸຠາວາວຫໍ ສຣີຣເຂທາວຫຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ປໂຍຊນວເສນ ນ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທິວເສນ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸກຈີວຣປຣິໂຠໂຄ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມຫຄ຺ຆຈີວຣໍ ພຫູນິ ວາ ຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາ ຕານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫຓໍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປນເຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ ອາຫ – ‘‘ເຕສໍ…ເປ… ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ເສສປຈ຺ຈເຍສຸປິ ຍຖາສາຣຸປ຺ປນິທ຺ເທເສ ອປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກນ຺ຕິ ໂຄມຸຕ຺ຕປຣິຠາວິຕໍ, ປູຕິຠາເວນ ວາ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຫຣີຕກໍ. ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐີສຸ ຠິກ຺ຂູ ນິໂຍເຊຕຸໍ ‘‘ປູຕິມຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໗໓, ໑໒໘) ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປສຕ຺ຖໍ. ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ ປຣເມນ ອຸກ຺ກໍສຄເຕນ ສນ຺ໂຕເສນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ. ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສວ ອຄ຺ໂຄຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ສາຣຸປ຺ປໍເຍວ ນິສ຺ສາຍ ສນ຺ຕຸສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຄ຺ໂຄ. ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕເມສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໖໘-໖໙. ອຏ຺ຐມນວເມສຸ ນ ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ອສມ຺ປຊາໂນ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໗໐. ທສເມ ປາປມິຕ຺ຕາ ເທວທຕ຺ຕສທິສາ. ເຕ ຫິ ຫີນາຈາຣຕາຍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວາ ສມ຺ປາປກຕາຍ ‘‘ປາປາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕານນ຺ຕິ ໂຍ ປາປມິຕ຺ຕສ຺ສ ຂນ຺ຕິ ຣຸຈິ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຕໍສມ຺ປວງ຺ກຕາທິອາກາໂຣ, ເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕານໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານເມເວຕໍ ນາມນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ ‘‘ປາປມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ເອຕໍ ນາມໍ. ຍສ຺ມາ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິປາປຘມ຺ມສມນ຺ນາຄຕາ ປຸຄ຺ຄລາ ວິເສສໂຕ ປາປາ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ມວິໂມກ຺ຂຕາຍ, ເຕ ຍສ຺ສ ມິຕ຺ຕາ ສຫາຍາ, ໂສ ປາປມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປມິຕ຺ຕຕາ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຍ ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ ອສ຺ສທ຺ຘາ’’ຕິອາທິ.

ວີຣິຍາຣມ຺ຠາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໗໑. ອຏ຺ຐມສ຺ສ ປຐເມ ພຸທ຺ຘາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາທໂຍ ວາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນາຕິ ‘‘ປາປມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ປເທ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂນເຍນ.

໗໒-໗໓. ທຸຕິເຍ ໂຍໂຄຕິ ສມງ຺ຄີຠາໂວ. ປໂຍໂຄຕິ ປຍຸຎ຺ຊນໍ ປຏິປຕ຺ຕິ. ອໂຍໂຄຕິ ອສມງ຺ຄີຠາໂວ. ອປ຺ປໂຍໂຄຕິ ອປ຺ປຍຸຎ຺ຊນໍ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ. ອນຸໂຍເຄນາຕິ ອນຸໂຍຄເຫຕຸ.

໗໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ປຏິວິຊ຺ຌນກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ອງ຺ຄຠູຕາຕິ ຕສ຺ເສວ ປຏິເວຘສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ພຸຊ຺ຌຕິ, ອຎ຺ຎາຓນິທ຺ທາຍ ວາປິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ໂພຘີຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ອຣິຍສາວໂກ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສ. ໂພຘິຍາຕິ ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິສງ຺ຂາຕາຍ ໂພຘິຍາ. ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂພຘິໂຍ, ໂພຘິໂຍ ເອວ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິໂພຘສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາທີນໍ ກາຣຓານໍ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພານຎ຺ຈ ສຈ຺ຈານໍ ອນຸຣູປໍ ພຸຊ຺ຌນໂຕ ອນຸພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ປຏິມຸຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວນ ອຠິມຸຂໍ ພຸຊ຺ຌນໂຕ ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໂຕ ພຸຊ຺ຌນໂຕ ສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຖວິເສສທີປເກຫິ ອຸປສຄ຺ເຄຫິ ອນຸພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂພຘິສທ຺ໂທ ສພ຺ພວິເສສຍຸຕ຺ຕໍ ພຸຊ຺ຌນສາມຎ຺ເຎນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ພຸຊ຺ຌນສ຺ສ ເອກນ຺ຕກາຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ປເນຕໍ ປທໍ ວິຠຕ຺ຕເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ເອຕໍ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໑໗) ປທໍ ນິທ຺ເທເສ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ວິຠຕ຺ຕເມວ.

໗໕. ປຎ຺ຈເມ ຍາຖາວສຣສຠູມີຕິ ຍາຖາວໂຕ ສກິຈ຺ຈກຣຓຠູມິ. ສາຕິ ຍາຖາວສຣສຠູມິ. ວິປສ຺ສນາຕິ ພລວວິປສ຺ສນາ. ເກຈິ ‘‘ຠງ຺ຄຎາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຊ຺ຌາເນ ຈ ສຕິອາທໂຍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປກ຺ຂິກາ ເອວ ປຣິຍາຍໂພຘິປກ຺ຂິຍຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ ຈຕຸພ຺ພິຘານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ຠູມິວິຠາຄທສ຺ສນໍ.

໗໖. ຉຏ຺ເຐ ເຕສໍ ອນ຺ຕເຣຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕເຣ. ກາມໍ ສງ຺ຄີຕິອາຣຸຬ຺ຫວເສນ ອປ຺ປກມິທໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ, ຠຄວາ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ກໂຣຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມຫຕີ ເທສນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຄາມນິຄມາທິກຖາ ນຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ອຕິຣຈ຺ຉານກຖາຠາວມາຫຸ. ຕຖາ ຫິ ສາ ປຸພ຺ເພ ພຫຸຎາຕິກໍ ອໂຫສິ ພຫຸປກ຺ຂໍ, ອິທານິ ອປ຺ປຎາຕິກໍ ອປ຺ປປກ຺ຂນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາມຸເຂນ ນິຍ຺ຍານິກປກ຺ຂິກາ ຊາຕາ. ເອຕາຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ປຣິຫານິຍາ. ປຕິກິຏ຺ຐນ຺ຕິ ນິຫີນໍ. ມມ ສາສເນຕິ ອິທໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຊ຺ຌານປຎ຺ຎານມ຺ປິ ວິເສສນເມວ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຫິ ພາຫິຣການໍ ຕປ຺ປຎ຺ຎາທ຺ວຍໂຕ ສາຕິສຍເມວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຍ ລທ຺ຘວິເສສໂຕ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໂຕ ຈ.

໗໗. ສຕ຺ຕເມ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາຕິ ຕຖາ ກເຖນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປຄມເນນ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາຍ ຠາຊນຠູຕໍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ຌານປຎ຺ຎາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປຎ຺ຎານໍ ຄຫຓໍ.

໗໘-໘໐. ອຏ຺ຐມາທີສຸ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ຍາ ເອສ ມມ ສາສເນ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໑-໘໒. ນວເມ ວຄ຺ເຄ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໑໐. ທຸຕິຍປມາທາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໙໘-໑໑໕. ທສເມ ວຄ຺ເຄ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ຠວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ຠວໍ ພາຫິຣໍ. ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນາຕິ ‘‘ອວິນາສາຍາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຈຕຸກ຺ໂກຏິເກຕິ ‘‘ອນຸໂຍໂຄ ອກຸສລານໍ, ອນນຸໂຍໂຄ ກຸສລານໍ, ອນຸໂຍໂຄ ກຸສລານໍ, ອນນຸໂຍໂຄ ອກຸສລານ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໙໖) ເອວໍ ປຣິໂຍສານສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໑.໑໑) ອາຄຕສຸຕ຺ຕານໍ ສມຎ຺ຎາ ຊາຕາ.

໑໓໐. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍ ຍຖາໂຈທນາ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ວິປຣິເຍສນໍ, ຕໍຕໍຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສານຎ຺ຈ ອູນໂຕ ອຘິກໂຕ ຈ ປເວທນໍ ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິ ທີປນໍ. ເຕສໍເຍວ ປນ ອວິປຣີຕໂຕ ອນູນາຘິກໂຕ ຈ ປເວທນໍ ຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິ ທີປນໍ. ເອວໍ ວິນຍປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຍຖາວິຘິປ຺ປເວທນໍ ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິ ທີປນໍ. ຍຖາວິຘິປ຺ປເວທນໍ ຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິ ທີປນໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ປຎ຺ຈວິໂຘ ສໍວຣວິນໂຍ ປຫານວິນໂຍ ຈ ວິນໂຍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ອວິນໂຍ. ວິນຍນເຍນ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປທາທິນາ ຍຖາວິຘິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ ວິນໂຍ, ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ອວິນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕິໍສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ທ຺ເວນວຸຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຏິເທສນິຍາ, ສຕ຺ຕ ອຘິກຣຓສມຖາຕິ ອິເມສໍ ສງ຺ຄໂຫ. ເອກຕິໍສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຕນວຸຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຘິຄໂມ, ມຄ຺ຄຜລານິ. ນິພ຺ພານໍ ປນ ອນ຺ຕຣຘານາຠາວໂຕ ອິຘ ນ ຄຍ຺ຫຕິ. ປຏິປຊ຺ຊນໍ ປຏິປຕ຺ຕິ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສມາໂຍໂຄ. ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິ. ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິ, ປິຏກຕ຺ຕຍໍ. ມຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາປິ ຕຕິຍວິຊ຺ຊາຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາ ວິຊ຺ຊາຠິຎ຺ຎາສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ ປຸນປິ ຄຫິຕາ. ຕໂຕ ປຣໍ ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໂຕ ປຣໍ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໂຕຕິ ອຠິຎ຺ຎາກາລໂຕ ປຈ຺ຉາ. ຕາຕິ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ຌານສິເນຫາຠາເວນ ເກວລາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ຐຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລປ຺ປຕ຺ຕາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ນາມ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ‘‘ຌານສິເນໂຫ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໗໐) ວຈນໂຕ. ປຈ຺ຉິມກສ຺ສາຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມສ຺ສ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຣິໂຍ ອປຣິຫານຘມ຺ໂມ, ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ປນ ອຸທ຺ຘໍ ຊີວິຕປຣິຍາທານາ ອຘິຄຕຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາ ອສຕິ ຍາວ ອຸປຣິວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕາວ ອຘິຄມສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ…ເປ… ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສິທໍ ມນຸສ຺ສໂລກວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນ ໂຈເທນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຊ຺ຊມານໍ ໂທສໍ ຊານນ຺ຕາປິ ນ ໂຈເທນ຺ຕິ ນ ສາເຣນ຺ຕິ. ອກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ. ‘‘ອສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ, ສາຖລິກຕາຍ ສິກ຺ຂາສຸ ອສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສເຕປິ ສຫສ຺ເສປິ ຘຣມາເນຕິ ອິທໍ ພາຫຸລ຺ລວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອນຊ຺ຌາປນ຺ເນສຸ ກຕິປຍມຕ຺ເຕສຸປິ ຠິກ຺ຂູສຸ ຘຣນ຺ເຕສຸ, ເອກສ຺ມິໍ ວາ ຘຣນ຺ເຕ ປຏິປຕ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣຫິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ປຈ຺ຉິມກສ຺ສ…ເປ… ອນ຺ຕຣຫິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອນ຺ເຕວາສິເກ ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກ ສງ຺ຄເຫຕຸໍ. ອຕ຺ຖວເສນາຕິ ອຏ຺ຐກຖາວເສນ. ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຸປຣິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິນຍມາຕິກາປາຬິມາຫ. ອາຬວກປຎ຺ຫາທີນໍ ວິຍ ເທເວສຸ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ມນຸສ຺ເສສູ’’ຕິ.

ໂອຏ຺ຐຏ຺ຐິວຓ຺ຓນ຺ຕິ ໂອຏ຺ຐານໍ ອຏ຺ຐິວຓ຺ຓໍ, ທນ຺ຕກສາວໍ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວາເຣ ຣຊິຕ຺ວາ ທນ຺ຕວຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເກເສສຸ ວາ ອລ຺ລີຍາເປນ຺ຕີຕິ ເຕນ ກາສາວຂຓ຺ເຑນ ເກເສ ພນ຺ຘນ຺ຕາ ອລ຺ລີຍາເປນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຠວນໂຕ ວິນາສນໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ. ອຖ ວາ ໂຄຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຘາຣຓໍ ນາມໍ, ມຕ຺ຕສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມຓາ’’ຕິ ໂຄຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ອນຸຠວນ຺ຕິ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ, ນາມມຕ຺ຕສມຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາສາວຄຕກຓ຺ຐຕາຍ, ກາສາວຄ຺ຄຫຓເຫຕຸອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໂສກຕາຍ ວາ ກາສາວກຓ຺ຐາ. ສງ຺ຆຄຕນ຺ຕິ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສງ຺ຆຄຕໍ. ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ຕໍ ຘາຕຸສຣີຣໍ.

ເຕເນວາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘານມູລກຕ຺ຕາ ເອວ ອິຕຣອນ຺ຕຣຘານສ຺ສ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຉາຕກຠເຍ ປຣຕີຣຄມນາຍ ຠິກ຺ຂູ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມກາສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເນຕິ ອຸຠເຍປິ ປໍສຸກູລິກຕ຺ເຖເຣ ຘມ຺ມກຖິກຕ຺ເຖເຣ ຈ. ເຖຣາຕິ ຕຕ຺ຖ ຐິຕາ ສກ຺ຂິຠູຕາ ເຖຣາ. ຘມ຺ມກຖິກຕ຺ເຖຣາ ‘‘ຍາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ…ເປ… ໂຍຄກ຺ເຂມາ ນ ຘໍສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຣກ຺ຂິເຕ ສນ຺ເຕ, ປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ຣກ຺ຂິຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປໍສຸກູລິກຕ຺ເຖເຣ ອປ຺ປຏິຠາເນ ອກໍສຸ. ອິທານິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣຘານເມວ ອິຕເຣສໍ ອນນ຺ຕຣຘານເຫຕູຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ອຸປມາຫິ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ທຸຕິຍປມາທາທິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔໐-໑໕໐. ເອກາທສມທ຺ວາທສມວຄ຺ຄາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ເອວ.

໑໓. ເອກປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໗໐. ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ເອກປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄສ຺ສ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຐເມ’’ຕິ. ເອໂກຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕໂຕ ເອວ ທຸຕິຍາທິປຏິກ຺ເຂປຕ຺ໂຖ. ປຘານາສຫາຍຕ຺ໂຖປິ ເອກສທ຺ໂທ ໂຫຕີຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ອາຫ. ສມ຺ມຸຕິຍາ ເທສນາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ. ປຣມຕ຺ຖສ຺ສ ເທສນາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເທສນາສຸ, ນ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ເຖສຸ. ເຕນາຫ – ‘‘ເອວຣູປາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ, ເອວຣູປາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖານໍ ລກ຺ຂຓໍ – ຍສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ອວຍວວິນິພ຺ໂຠເຄ ກເຕ ນ ຕໍສມຎ຺ຎາ, ສາ ຆຏປຏາທິປ຺ປເຠທາ ສມ຺ມຸຕິ, ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ປຣມຕ຺ຖາ. ນ ຫິ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາເວ ໂສ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣູປາທິຘມ຺ມສມູຫໍ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຸປາທາຍ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາໂຣຕິ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸປ຺ປາທວຍວນ຺ໂຕ ສຠາວຘມ຺ມາ ນ ນິຈ຺ຈາຕິ ອນິຈ຺ຈາຕິ ອາຫ – ‘‘ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ນນຸ ຂນ຺ຘເທສນາປິ ສມ຺ມຸຕິເທສນາວ. ຣາສຏ຺ໂຐ ວາ ຫິ ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐ ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ໂຐ ວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ຂນ຺ຘສມຎ຺ຎາ ຜສ຺ສາທີສຸ ປວຕ຺ຕຕຊ຺ຊາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິຍ ປຣມຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສຍາ ຕສ຺ສ ອາສນ຺ນຕຣາ, ປຸຄ຺ຄລສມຎ຺ຎາທໂຍ ວິຍ ນ ທູເຣຕິ ປຣມຕ຺ຖສງ຺ຄຫາ ວຸຕ຺ຕາ. ຂນ຺ຘສີເສນ ວາ ຕທຸປາທານສຠາວຘມ຺ມາ ເອວ ຄຫິຕາ. ນນຸ ຈ ສຠາວຘມ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ມຸຕິມຸເຂເນວ ເທສນໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ນ ສມຸເຂນາຕິ ສພ຺ພາປິ ເທສນາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາວ ສິຍາຕິ? ນຍິທເມວໍ, ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມວິຠາເຄນ ເທສນາວິຠາຄສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ສທ຺ໂທ ເກນຈິ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ວິນາ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕີຕິ.

ສມ຺ມຸຕິວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕປຣິຕາປານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ປຸ. ປ. ໑໗໔) ສມ຺ມຸຕິມຸເຂນ ປວຕ຺ຕິຕເທສນໍ ສຸຕມຍຎາຓຸປ຺ປາທວເສນ ສຸຕ຺ວາ. ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ຕທນຸສາເຣນ ຈຕຸສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ໂມຫໍ ປຫາຍາຕິ ຕເທກຏ຺ຐກິເລເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອນວເສສໍ ໂມຫໍ ປຊຫິຕ຺ວາ. ວິເສສນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ວິເສສໍ. ເຕສນ຺ຕິ ຕາທິສານໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ. ປຣມຕ຺ຖວເສນາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໗໑-໔໗໖ ອາທໂຍ) ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມວເສນ. ເສສໍ ອນນ຺ຕຣນເຍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ສໍ ສມ຺ມຸຕິວເສນ ປຣມຕ຺ຖວເສນ ຈ ເທສນາຍໍ. ເທສຠາສາກຸສໂລຕິ ນານາເທສຠາສາສຸ ກຸສໂລ. ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ສິປ຺ປຸຄ຺ຄຫຓຏ຺ຐານານມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວ ສິປ຺ປຸຄ຺ຄຫຓໍ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ. ສິປ຺ປານິ ວາ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານຠາເວນ ເວທນ຺ໂຕຄຘານິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກເຖຕພ຺ພຠາເວນ ຐິຕານິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ສນ຺ນິຈິຕຠາເວນາຕິ ເວທານມ຺ປິ ກເຖຕພ຺ພຠາເວເນວ ຐານໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຄຸຫາ ຕີຓິ ນິຫິຕາ ນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິມິຈ຺ຉາວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນານາວິຘາ ເທສຠາສາ ເອເຕສນ຺ຕິ ນານາເທສຠາສາ.

ປຣໂມ ອຸຕ຺ຕໂມ ອຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ໂຖ, ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາໂວ. ໂລກສງ຺ເກຕມຕ຺ຕສິທ຺ຘາ ສມ຺ມຸຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ສມ຺ມຸຕິກຖາຍ ສຈ຺ຈຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓາ’’ຕິ, ໂລກສມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກສມຎ຺ຎາ ຫິ ອຠິນິເວເສນ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ນາຎ຺ຎາປນາ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສຸຕສ຺ສ ສາວນາ ວິຍ ນ ມຸສາ ອນຕິຘາວິຕພ຺ພໂຕ ຕສ຺ສາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕິໍ ນາຠິນິເວເສຍ຺ຍ, ສມຎ຺ຎໍ ນາຕິຘາວເຍ’’ຕິ. ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສຠາວຘມ຺ມານໍ. ຠູຕກາຣຓາຕິ ຍຖາຠູຕກາຣຓາ ຍຖາຠູຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ສມ຺ມຸຕິໍ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ, ສຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ໂລກສມຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ.

ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂລກປາລນກິຈ຺ເຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຘມ຺ເມ ກິຈ຺ຈໂຕ ປກາເສຕຸໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ກິຈ຺ຈໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ເອວ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ກມ຺ມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍສນ຺ຕາເນ ເອວ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ກຕວິຎ຺ຎາຓນາໂສ ອກຕາຄໂມ ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ສາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເອວ ເທສນາຍ ທີເປຕພ຺ພາ. ເຕຫິ ສຕ຺ເຕຫິ ກາຕພ຺ພປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາໂຣ. ໂສປິ ສນ຺ຕານວເສນ ນິຏ຺ຐເປຕພ຺ພໂຕ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເອວ ກຖາຍ ທີເປຕພ຺ໂພ. ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕານິ ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອນນ຺ຕຣກຣຓສີລານິ, ອນນ຺ຕຣກຣຓປໂຍຊນານິ ວາຕິ ອານນ຺ຕຣິຍານິ, ມາຕຸຆາຕາທີນິ, ເຕສໍ ທີປນຕ຺ຖໍ. ຕານິປິ ຫິ ສນ຺ຕານວເສນ ນິຏ຺ຐເປຕພ຺ພໂຕ ‘‘ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໓) ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເອວ ກຖາຍ ທີເປຕພ຺ພານິ, ຕຖາ ‘‘ໂສ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖; ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗; ໒.໓໐໙; ໓.໒໓໐; ວິຠ. ໖໔໒-໖໔໓) ‘‘ໂສ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ ເອກມ຺ປິ ຊາຕິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໔-໒໔໕; ມ. ນິ. ໑.໑໔໘, ໓໘໔, ໔໓໑; ປາຣາ. ໑໒), ‘‘ອຕ຺ຖິ ທກ຺ຂິຓາ ທາຍກໂຕ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ໂນ ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໑) ຈ ປວຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣປຸພ຺ເພນິວາສທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິກຖາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເອວ ກຕ຺ວາ ທີເປຕພ຺ພາ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານວິສຍຕ຺ຕາ. ‘‘ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ນ ສມຍວິມຸຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິອາທິນາ (ປຸ. ປ. ໒) ຈ ປຣມຕ຺ຖກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ເອເຕນ ວຸຕ຺ຕາວເສສາຍ ກຖາຍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຠາເວ ປໂຍຊນໍ ສາມຎ຺ຎວເສນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກາມຎ຺ເຈຕໍ ສພ຺ພໍ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸການໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸການມ຺ປິ ປນ ເອວໍ ເທສນາ ສຸຂາວຫາ ໂຫຕິ.

ເອກປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວິສິຏ຺ຐສມາຈາຣາປສ຺ສຍວິຣຫິໂຕ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສີລາທິຄຸເຓນ ສເທວເກ ໂລເກ ວິສິຏ຺ໂຐ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ສທິໂສປິ ສມານກາເລ. ເຕນາຫ – ‘‘ນ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣສ຺ມິໍ ວາ ປນ ພຸທ຺ເຘນ ເສຏ຺ໂຐ ສທິໂສ ຈ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ວິ. ວ. ໑໐໔໗; ກຖາ. ໗໙໙), ຕສ຺ມາ ສທິໂສປິ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ. ຫີໂນປິ ອປສ຺ສຍຠູໂຕ ນຕ຺ເຖວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິສິຏ຺ຐສມາຈາຣາປສ຺ສຍວິຣຫິໂຕ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. ເຍ ຈ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ສມາຕິ ອສມາ, ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ. ເຕຫິ ສໂມ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓເນກ຺ຂໍ ວິຍ ນິພ຺ພິສິຏ຺ໂຐຕິ ອສມສມຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ອຠາວາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອສທິສຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິ.

ສຕ຺ຕໂລໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ມນຸສ຺ສໂລເກ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເທວພ຺ຣຫ຺ມໂລການໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອໂນກາສຠາວໂຕ. ກາມເທວໂລເກ ຕາວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ສ ອຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຕຖາ ອນຈ຺ຉຣິຍຠາວໂຕ. ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ. ເຕສໍ ສາ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມຕາ ເທວຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕານໍ ໂລເກ ນ ປາກຏາ ໂຫຕິ ຍຖາ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍ. ເທວຠູເຕ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ສມານໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ເທວານຸຠາວໂຕວ ໂລເກ ທຫຕິ, ນ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໂຕ. ຕຖາ ສຕິ ‘‘ອຍໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ ນ ສມ຺ປສີທຕິ, ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ເທວຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ຈ ຈິຣກາລາວຏ຺ຐານໂຕ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທໂຕ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຕ຺ຕານໍ ຕາທິສຄ຺ຄາຫວິນິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ສສຸຄຕິຍໍເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເທວສຸຄຕິຍໍ. ຍສ຺ມາ ອິມໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ມຊ຺ເຌ ກຕ຺ວາ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ທສສຫສ຺ສສ຺ເສວ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຠາໂວ ທີປິໂຕ ອິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ອາຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ອິຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕປິ ກສ຺ມາ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ເສສທີເປສູຕິ? ເກຈິ ຕາວ ອາຫຸ – ‘‘ຍສ຺ມາ ປຖວິຍາ ນາຠິຠູຕາ ພຸທ຺ຘຠາວສຫາ ອຈລຏ຺ຐານຠູຕາ ໂພຘິມຓ຺ຑຠູມິ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ, ຕສ຺ມາ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເອເຕເນວ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ຌິມເທເສ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອຕມ຺ປິ ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕຖາ ອິຕເຣສມ຺ປິ ອວິຊຫິຕຏ຺ຐານານໍ ຕຕ຺ເຖວ ລພ຺ຠນໂຕ. ຍສ຺ມາ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສາວກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສາວກໂພຘິຍາ ອຠິນີຫາໂຣ ສາວກປາຣມິຍາ ສມ຺ຠຣຓປຣິປາຈນຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕຠູເຕ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ເວເນຍ຺ຍຊນວິນຍນຕ຺ໂຖ ຈ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ, ຕສ຺ມາ ອຄ຺ຄສາວກມຫາສາວກາທິເວເນຍ຺ຍວິເສສາເປກ຺ຂາຍ ອິມສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ພຸທ຺ຘາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ເສສທີເປສຸ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓຕິ ເຕສໍ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ການໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປນິສ຺ສຍຕາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕີສຸ ທີເປສຸ ພຸທ຺ຘາ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຊມ຺ພຸທີເປ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທີປໍ ປສ຺ສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒໗ ອວິທູເຣນິທານກຖາ).

ອຸຠຍມ຺ປິທໍ ວິປ຺ປກຕວຈນເມວ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາຍ ວຕ຺ຕມານກາລິກຕ຺ຕາ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນຕິ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຈາຍໍ ມານ-ສທ຺ໂທ. ຍາວຕາ ຫິ ສາມຕ຺ຖິເຍນ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຈຣິມຠເວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຖເກນ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠູເຕນ ປຣິປຸຓ຺ເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຠໂທຕິ ວິເສໂສ. ຕເມວ ຫິ ຕິວິຘໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ເອສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ມຫາຠິນີຫາຣສ຺ສ ສິທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ນິຍຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສາມຕ຺ຖິຍໂຍເຄນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ປຣິເຍສນ຺ໂຕຕິ ວິຈິນນ຺ໂຕ. ປຣິປກ຺ກຄເຕ ຎາເຓຕິ ອິມິນາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ຎາຓສ຺ສ ອປຣິປກ຺ກຕາຍ ເອວ ລທ຺ຘາວສຣາຍ ກມ຺ມປິໂລຕິຍາ ວເສນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຖາ ມຫາປຘານໍ ປທຫີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອາຄໂຕວ ນາມ ເຫຕຸສມ຺ປທາຍ ສມ຺ມເທວ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ.

ຫິຕຕ຺ຖາຍາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຫິຕສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ. ສຸຂຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ. ໂສ ປນາຍໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ ເຍນ ອນຸກ຺ກເມນ ຘມ຺ມາຠິສມຍໍ ປາປຸຓິ, ຕໍ ເຕເນວ ອນຸກ຺ກເມນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍາວຊ຺ຊທິວສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຊ຺ຊ-ສທ຺ເທນ ສາສນສ຺ສ ອວຏ຺ຐານກາລໍ ວທຕິ. ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕສມ຺ປີຕິ ນາຄສຸປຓ຺ຓາທີນມ຺ປິ.

ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາຕິ ອິມິນາ ‘‘ກຕໂມ’’ຕິ ປທສ຺ສ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຸຈ຺ຉາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ວິເສສໂຕຕິ ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວິເສສຠາວຎາປນຕ຺ຖໍ ມຫານິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໑໕໐) ອາຄຕາ ສພ຺ພາປິ ປຸຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣນເຍນ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຸຈ຺ຉາ ຈ ນາເມສາ’’ຕິອາທິນາ. ອທິຏ຺ຐໍ ໂຊຕີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ. ທິຏ຺ຐໍ ສໍສນ຺ທີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ. ສໍສນ຺ທນຎ຺ຈ ສາກຈ຺ຉາວເສນ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ. ວິມຕິໍ ຉິນ຺ທຕິ ເອຕາຍາຕິ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ. ອນຸມຕິຍາ ປຸຈ຺ຉາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາຍ ‘‘ກາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸມຕີ’’ຕິ ອນຸມຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ໂຫຕິ. ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉາ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ໂຍ ໂກຈິ ສຠາໂວ. ອຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເຍນ ເກນຈິ ຎາເຓນ ອຎ຺ຎາຕຠາວມາຫ. ອທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ອທິຏ຺ຐຕໍ. ອຕຸລິຕນ຺ຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຕຸລາຠູເຕນ ອຕຸລິຕຕໍ. ອຕີຣິຕນ຺ຕິ ຕີຣຓຠູເຕນ ອກຕຎາຓກິຣິຍາສມາປນຕໍ. ອວິຠູຕນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ສ ອປາກຏຠາວໍ. ອວິຠາວິຕນ຺ຕິ ຎາເຓນ ອປາກຏກຕຠາວໍ.

ເຍຫິ ຄຸຓວິເສເສຫິ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕຫິ ຠຄວຕິ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາ ປວຕ຺ຕາ, ຕໍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຓວິເສສເນມິຕ຺ຕິກາເນວ ຫິ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພານິ ນາມານິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ;

ຄຸເຓນ ນາມມຸທ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອປິ ນາມສຫສ຺ສໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໑໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໗໖);

ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣນິຍມນວເສນ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາປິ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ປຏິປທາຄມນຕ຺ໂຖ ອາຄຕ-ສທ຺ໂທ, ນ ຎາຓຄມນຕ຺ໂຖ ‘‘ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໗໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘) ວິຍ, ນາປິ ກາຍຄມນຕ຺ໂຖ ‘‘ອາຄໂຕ ໂຂ ມຫາສມໂຓ, ມຄຘານໍ ຄິຣິພ຺ພຊ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໖໓) ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ຍທາກາຣນິຍມນວເສນ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ, ຕໍກຣຸຓາປຘານຕ຺ຕາ ມຫາກຣຸຓາມຸເຂນ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ອາຄມນປ຺ປຏິປທໍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍໍ-ຕໍ-ສທ຺ທານໍ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ ‘‘ຍຖາ ສພ຺ພໂລກ…ເປ… ອາຄຕາ’’ຕິ ສາຘາຣຓໂຕ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ປຏິປທໍ ມຫາປຘານສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑ ອາທໂຍ) ສມ຺ພຫຸລນິທ຺ເທເສນ ສຸປາກຏານໍ ອາສນ຺ນານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສິອາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ວເສນ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນາຕິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸສຕ຺ຖຸທສ຺ສນປພ຺ພຊ຺ຊາອຠິຎ຺ຎາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິອຘິກາຣຈ຺ຉນ຺ທານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ມຫາປຓິຘາເນນ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ກາຍປ຺ປຓິຘານໍ ອິມິນາວ ອຠິນີຫາເຣນ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ. ເອວໍ ມຫາຠິນີຫາຣວິເສເສນ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປາຣມິປູຣຓວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ຍຖາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ…ເປ… ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ມຫາໂພຘິປ຺ປຏິປທາຍ ໂກສລ຺ລຊນນຕ຺ຖໍ ກາ ປເນຕາ ປາຣມິໂຍ, ເກນຏ຺ເຐນ ປາຣມິໂຍ, ກຕິວິຘາ ເຈຕາ, ໂກ ຕາສໍ ກໂມ, ການິ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານານິ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ, ໂກ ສໍກິເລໂສ, ກິໍ ໂວທານໍ, ໂກ ປຏິປກ຺ໂຂ, ກາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ໂກ ວິຠາໂຄ, ໂກ ສງ຺ຄໂຫ, ໂກ ສມ຺ປາທນູປາໂຍ, ກິຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ສມ຺ປາທນໍ, ໂກ ອານິສໍໂສ, ກິຎ຺ເຈຕາສໍ ຜລນ຺ຕິ ປາຣມີສຸ ອຍໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ປເນສາ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ທີຆາຄມຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ອິຘ ທສ຺ສິຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ປຏິປທາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄານໍ ປາຣມີນໍ ປູຣິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິ.

ສຕິປິ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານໍ ທານປາຣມິຠາເວ ປຣິຈ຺ຈາຄວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄຫິ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕໂຕເຍວ ຈ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ວິສຸໍ ນຍນປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓໍ, ປຣິຈ຺ຈາຄຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ຘນຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ. ທານາທີສຸເຍວ ສາຕິສຍປ຺ປຏິປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ, ຍາ ວາ ຈຣິຍາປິຏກສງ຺ຄຫິຕາ. ‘‘ອຠິນີຫາໂຣ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ທານາທິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ວາ ກາຍວິເວກວເສນ ເອກຈຣິຍາ ວາ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ’’ຕິ ເກຈິ. ທານາທີນຎ຺ເຈວ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນຎ຺ຈ ສໍສາຣນິພ຺ພາເນສຸ ອາທີນວານິສໍສານຎ຺ຈ ວິຠາວນວເສນ ສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐາປນປຣິປາຈນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ. ຎາຕີນໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ. ສາປິ ກຣຸຓາຍນວເສເນວ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓວເສນ ອນວຊ຺ຊກມ຺ມາຍຕນສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານປຣິຈຍວເສນ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິປຣິຈຍວເສນ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍຕີຣຓວເສນ ຈ ຎາຓຈາໂຣ ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາ. ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎາປາຣມີເຍວ, ຎາຓສມ຺ຠາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ໂກຏີຕິ ປຣິຍນ຺ໂຕ, ອຸກ຺ກໍໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາຕິ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ສຕິປຏ຺ຐານາທິຄ຺ຄຫເຓນ ອາຄມນປ຺ປຏິປທໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ວິປສ຺ສນາສຫຄຕາ ເອວ ວາ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄມນປ຺ປຏິປທາຍ ອາທິໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ທານປາຣມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ມຊ຺ຌໍ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ’’ຕິອາທິນາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ປຕິຊາໂຕຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ໂຕ. ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສຸວຓ຺ຓຊາເລນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ອຊິນປ຺ປເວຓິຍາ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມນຸສ຺ສາ ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ຍຖາຫາຕິອາທິນາ ມຫາປທານເທສນາຍ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ເສຕມ຺ຫິ ຉຕ຺ເຕຕິ ທິພ຺ພເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕ. ອນຸຘາຣິຍມາເນຕິ ຘາຣິຍມາເນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຉຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຂຄ຺ຄາທີນິ ປຎ຺ຈ ກກຸຘຠຓ຺ຑານິ ວຸຕ຺ຕາເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຂຄ຺ຄຕາລວຓ຺ຏໂມຣຫຕ຺ຖກວາລພີຊນິອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ຏາປິ ຫິ ຉຕ຺ເຕນ ສຫ ຕທາ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອເຫສຸໍ. ຉຕ຺ຕາທີນິເຍວ ຈ ຕທາ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ, ນ ຉຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫກາ. ສພ຺ພາ ຈ ທິສາຕິ ທສ ທິສາ, ນຍິທໍ ສພ຺ພທິສາວິໂລກນໍ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣຸຕ຺ຕຣກາລໍ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ທິສໍ ໂອໂລເກສິ, ຕຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍມານາ, ‘‘ມຫາປຸຣິສ, ອິຘ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອວໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣີຕິ ສພ຺ພາ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ສທິສໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາ’’ຕິ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ອຄມາສິ. ອາສຠິນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ. ອຄ຺ໂຄຕິ ສພ຺ພປຐໂມ. ເຊຏ຺ໂຐຕິ ເສຏ຺ໂຐຕິ ຈ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ. ‘‘ອເນເກສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນາ’’ຕິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ –

‘‘ອເນກສາຂຎ຺ຈ ສຫສ຺ສມຓ຺ຑລໍ,

ຉຕ຺ຕໍ ມຣູ ຘາຣຍຸມນ຺ຕລິກ຺ເຂ;

ສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑາ ວີຕິປຕນ຺ຕິ ຈາມຣາ,

ນ ທິສ຺ສເຣ ຈາມຣຉຕ຺ຕຄາຫກາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໖໙໓) –

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓປຏິລາຠສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຖາ ອຍໍ ຠຄວາປິ ຄໂຕ…ເປ… ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນາຕິ ເອເຕນ ອຠິຊາຕິຍໍ ຘມ຺ມຕາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິເສສາ ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປາຣມິຕານິສ຺ສນ຺ທາ ຫິ ເຕຕິ.

ວິກ຺ກມີຕິ ອຄມາສິ. ມຣູຕິ ເທວາ. ສມາຕິ ວິໂລກນສມຕາຍ ສມາ ສທິສິໂຍ. ມຫາປຸຣິໂສ ຫິ ຍຖາ ເອກໍ ທິສໍ ວິໂລເກສິ, ເອວໍ ເສສທິສາປິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ວິໂລກເນ ວິພນ຺ໂຘ ຕສ຺ສ ອໂຫສີຕິ. ສມາຕິ ວາ ວິໂລເກຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວິຣູປພີຠຈ຺ຉວິສມຣູປານິ ວິໂລເກຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕານິ ທິສາສຸ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ.

‘‘ເອວໍ ຕຖາ ຄໂຕ’’ຕິ ກາຍຄມນຏ຺ເຐນ ຄຕສທ຺ເທນ ຕຖາຄຕສທ຺ທໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ຎາຓຄມນຏ຺ເຐນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ເມນາຕິ ອໂລຠປ຺ປຘາເນນ ກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ. ກຸສລາ ຫິ ຘມ຺ມາ ອິຘ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາທໂຍ. ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນນາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ປຫາຍາຕິ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຄໂຕ ອຘິຄໂຕ, ປຏິປນ຺ໂນ ອຸຕ຺ຕຣິວິເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫາຍາຕິ ວາ ປຫານເຫຕຸ, ປຫານລກ຺ຂຓໍ ວາ. ເຫຕຸລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ປຫາຍສທ຺ໂທ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫານເຫຕຸກຎ຺ຫິ ‘‘ຄໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຄມນໍ ອວໂພໂຘ, ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫາເນນ ຈ ລກ຺ຂີຍຕິ. ເອສ ນໂຍ ປທາເລຕ຺ວາຕິອາທີສຸປິ. ອພ຺ຍາປາເທນາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ. ອາໂລກສຎ຺ຎາຍາຕິ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ມນສິກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐິຕອາໂລກສຎ຺ຊານເນນ. ອວິກ຺ເຂເປນາຕິ ສມາຘິນາ. ຘມ຺ມວວຕ຺ຖາເນນາຕິ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວນິຈ຺ຉເຍນ. ‘‘ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ‘‘ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໐໘) ວຸຕ຺ຕາຍ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາຍ ຠຄວໂຕ ຕຖາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຫ ອຸປາເຍນ ອຏ຺ຐຫິ ສມາປຕ຺ຕີຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຈ ມຫາວິປສ຺ສນາຫິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ຎາເຓນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫກງ຺ຂາວິຕຣຓານຎ຺ຫິ ວິພນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ທູຣີກຣເຓນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕຖາ ຌານສມາປຕ຺ຕີສຸ ອຠິຣຕິນິມິຕ຺ເຕນ ປາໂມຊ຺ເຊນ ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິຍາ ວິໂນທິຕາຍ ຌານາທີນໍ ສມຘິຄໂມຕິ ສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນານໍ ອຣຕິວິໂນທນອວິຊ຺ຊາປທາລນາທິອຸປາໂຍ, ອຸປ຺ປຏິປາຏິນິທ຺ເທໂສ ປນ ນີວຣຓສຠາວາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຏ຺ຐາ ນີວຣເຓສຸປິ ສງ຺ຄຫທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣປ຺ປເວສວິພນ຺ຘເນນ ນີວຣຓານິ ກວາຏສທິສານີຕິ ອາຫ – ‘‘ນີວຣຓກວາຏໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ’’ຕິ.

‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ທິວາ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໑) ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ຘູມາຍນາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣຘູມ’’ນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣເຍວ ທຸກ຺ຂໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາໂນປຈາເຣເຍວ ຈ ສຸຂໍ ປຫີຍຕິ, ອຕິສຍປ຺ປຫານໍ ປນ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍາ’’ຕິ. ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ເຈວ ຕທາຣມ຺ມຓານິ ຈ ວຸຕ຺ຕານິ. ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານມ຺ປິ ຫິ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໒໔໘; ໓.໓໑໒; ຘ. ສ. ໒໔໘; ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໙). ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ກສິຓຣູປໍ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຣິມປທໂລເປນ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໗໓-໑໗໔; ມ. ນິ. ໒.໒໔໙; ຘ. ສ. ໒໔໔-໒໔໕). ຕສ຺ມາ ອິຘ ຣູເປ ຣູປຊ຺ຌາເນ ຕໍສຫຄຕສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎາສີເສນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຣູປໍ ສຎ຺ຎາ ອສ຺ສາຕິ ຣູປສຎ຺ຎໍ, ຣູປສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ປຖວີກສິຓາທິເຠທສ຺ສ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ເຈຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຏິຆສຎ຺ຎາຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຣູປາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓານຎ຺ຈ ປຏິຆາເຕນ ປຏິຫນເນນ ວິສຍິວິສຍສໂມຘາເນ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ທ຺ວິປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາ ປຏິຆສຎ຺ຎາ. ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາໂຍຕິ ນານຕ຺ເຕ ໂຄຈເຣ ປວຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ, ນານຕ຺ຕາ ວາ ສຎ຺ຎາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລສຎ຺ຎາ, ທ຺ວາທສ ອກຸສລສຎ຺ຎາ, ເອກາທສ ກາມາວຈຣກຸສລວິປາກສຎ຺ຎາ, ທ຺ເວ ອກຸສລວິປາກສຎ຺ຎາ, ເອກາທສ ກາມາວຈຣກິຣິຍສຎ຺ຎາຕິ ເອຕາສໍ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສສຎ຺ຎານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເອຕາ ຫິ ຍສ຺ມາ ຣູປສຎ຺ຎາທິເຠເທ ນານຕ຺ເຕ ນານາສຠາເວ ໂຄຈເຣ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ນານຕ຺ຕາ ນານາສຠາວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສທິສາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ອນິຈ຺ຈສ຺ສ, ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາເຍຕໍ ນາມໍ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມ ‘‘ນິຈ຺ຈາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎໍ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນນ຺ທິນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫໍ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຣຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ‘‘ເຕ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ, ອາຍຕິໍ ສມຸທຍວເສນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ນິໂຣເຘຕິ, ໂນ ສມຸເທຕີ’’ຕິ. ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ຫິ ອຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕາຕິ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ. ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຫິ ອຍໍ. ອາທານນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓໍ. ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ຆນສຎ຺ຎາ. ອາຍູຫນໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ. ອວຕ຺ຖາວິເສສາປຕ຺ຕິ ວິປຣິຓາໂມ. ຘຸວສຎ຺ຎນ຺ຕິ ຖິຣຠາວຄ຺ຄຫຓໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມູຫາທິຆນວເສນ ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ສວິຄ຺ຄຫຄ຺ຄຫຓໍ. ປຓິຘິນ຺ຕິ ຣາຄາທິປຓິຘິໍ. ສາ ປນຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫາວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນນ຺ທິຕາ. ອຠິນິເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ.

ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາທິວເສນ ສພ຺ພຘມ຺ມຕີຣຓໍ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ. ສາຣາທານາຠິນິເວສນ຺ຕິ ອສາເຣ ສາຣຄ຺ຄຫຓວິປລ຺ລາສໍ. ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕາທິວເສນ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຠິນິເວໂສ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານນ຺ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕສໍສຍາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ເລຓຕາຓຠາວຄ຺ຄຫຓໍ ອາລຍາຠິນິເວໂສ. ‘‘ອາລຍຣຕາ ອາລຍສມ຺ມຸທິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໔; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗) ວຈນໂຕ ອາລໂຍ ຕຓ຺ຫາ, ສາເຍວ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຣູປາທີສຸ ຈ ອຠິນິເວສວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາລຍາຠິນິເວໂສຕິ ເກຈິ. ‘‘ເອວໍວິຘາ ສງ຺ຂາຣາ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ວຏ຺ຏໂຕ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິວຏ຺ຏໍ, ນິພ຺ພານໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ອນຸປສ຺ສເນນ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາ, ໂຄຕ຺ຣຠູ. ສໍໂຍຄາຠິນິເວສນ຺ຕິ ສໍຍຸຊ຺ຊນວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຠິນິວິສນໍ. ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫຊາເຕກຏ຺ເຐ ປຫາເນກຏ຺ເຐ ຈ. ໂອຬາຣິເກຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ກິເລເສ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພາປິ ທຸຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິ ໂອຬາຣິກາຕິ. ອຓຸສຫຄເຕຕິ ອຓຸຠູເຕ. ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພກິເລເສຕິ ອວສິຏ຺ຐສພ຺ພກິເລເສ. ນ ຫິ ປຐມາທິມຄ຺ເຄຫິປິ ປຫີນາ ກິເລສາ ປຸນ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ.

ກກ຺ຂຬຕ຺ຕໍ ກຖິນຠາໂວ. ປຄ຺ຆຣຓໍ ທ຺ຣວຠາໂວ. ໂລກິຍວາຍຸນາ ຠສ຺ຕາຍ ວິຍ ເຍນ ຕໍຕໍກລາປສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຍນໍ, ຖທ຺ຘຠາໂວ ວາ, ຕໍ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ. ວິຊ຺ຊມາເນປິ ກລາປນ຺ຕຣຠູຕານໍ ກລາປນ຺ຕຣຠູເຕຫິ ຜຸຏ຺ຐຠາເວ ຕໍຕໍຠູຕວິວິຕ຺ຕຕາ ຣູປປຣິຍນ຺ໂຕ ອາກາໂສຕິ ເຍສໍ ໂຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ໂສ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐວ, ອຎ຺ຎຖາ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉທຠາໂວ ນ ສິຍາ ພ຺ຍາປິຕຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ຍສ຺ມິໍ ກລາເປ ຠູຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຠາໂວ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐລກ຺ຂຓໍ. ເຕນາຫ – ຠຄວາ ອາກາສຘາຕຸນິທ຺ເທເສ (ຘ. ສ. ໖໓໗) ‘‘ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫີ’’ຕິ.

ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິປາເຕ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນໍ. ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ເຈຕນາວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໙໒) ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິນາ ເຈຕນາວ ວິຠຕ຺ຕາ. ອຠິສງ຺ຂຣລກ຺ຂຓາ ຈ ເຈຕນາ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ກຸສລາ ເຈຕນາ ກາມາວຈຣາ’’ຕິອາທິ. ຜຣຓໍ ສວິປ຺ຜາຣິກຕາ. ອສ຺ສທ຺ຘິເຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍເຫຕຸ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ເອສ ນໂຍ ໂກສຊ຺ເຊຕິອາທີສຸ. ວູປສມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປຣິຬາຫູປສມລກ຺ຂຓໍ. ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈຣຫິເຕ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕມາເນ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາວຏຕາຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ປຏິສງ຺ຂານໍ ປກ຺ຂປາຕຸປຈ຺ເຉທໂຕ.

ມຸສາວາທາທີນໍ ວິສໍວາທນາທິກິຈ຺ຈຕາຍ ລູຂານໍ ອປຣິຄ຺ຄາຫການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ປຣິຄ຺ຄາຫກສຠາວາ ສມ຺ມາວາຈາ, ສິນິທ຺ຘຠາວໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ສມ຺ມາວາຈາປຈ຺ຈຍສຸຠາສິຕານໍ ໂສຕາຣຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສາ ປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ. ກາຍິກກິຣິຍາ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສຍຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐຫນໍ ຆຏນໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ວິຣຕີປິ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປນໍ ສມຸຏ຺ຐາປນໍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ຠາຣຸກ຺ຂິປນໍ ວິຍ. ຊີວມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ວາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປວຕ຺ຕິຍາ, ອາຊີວສ຺ເສວ ວາ ສຸທ຺ຘິ ໂວທານໍ. ‘‘ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອິຘ ເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ນມນໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຠາໂວ. ອາຍຕນໍ ປວຕ຺ຕນໍ. ອາຍຕນວເສນ ຫິ ອາຍສງ຺ຂາຕານໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປວຕ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ຊນກເຫຕຸຠາໂວ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ. ເອກຣໂສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນາຕິວຕ຺ຕນໍ ອນູນາຘິກຠາໂວ. ຍຸຄນທ຺ຘາ ສມຖວິປສ຺ສນາວ. ‘‘ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາ ປຄ຺ຄຫາວິກ຺ເຂປາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຂໂຍຕິ ກິເລສກ຺ຂໂຍ ມຄ຺ໂຄ. ອນຸປ຺ປາທປຣິໂຍສານຕາຍ ອນຸປ຺ປາໂທ ຜລໍ. ປສ຺ສທ຺ຘິ ກິເລສວູປສໂມ. ຉນ຺ທສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸກາມຕາຉນ຺ທສ຺ສ. ມູລລກ຺ຂຓໍ ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວ. ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ອາຣມ຺ມຓປ຺ປຏິປາທກຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາ. ສໂມຘານໍ ວິສຍາທິສນ຺ນິປາເຕນ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ, ຍາ ສງ຺ຄຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມໍ, ສຫ ໂອທຫນ຺ຕິ ອເນນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາຕິ ວາ ສໂມຘານໍ, ຜສ຺ໂສ. ສໂມສຣນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສໂມສຣຓໍ. ເວທນາຍ ວິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເວທນານຸຠວນນິມິຕ຺ຕໍ ສໂມສຏາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄປານສີນໍ ກູຏໍ ວິຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປາໂມກ຺ຂຠາໂວ ປມຸຂລກ຺ຂຓໍ. ຕໂຕ, ເຕສໍ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຘານນ຺ຕິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ. ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ຜລສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ສີລາທິຄຸຓສາຣສ຺ສ ປຣມຸກ຺ກໍສຠາເວນ ສາຣໍ. ອຍຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓວິຠາໂຄ ຉຘາຕຸປຎ຺ຈຌານງ຺ຄາທິວເສນ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍນ ຈ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕປິ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ທສ຺ສິໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ຉນ຺ທມູລກາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານາ ຜສ຺ສສໂມຘານາ ເວທນາສໂມສຣຓາ’’ຕິ, ‘‘ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ, ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິສາຣມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ນິພ຺ພາໂນຄຘຎ຺ຫິ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໒) ຈ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ວເສນ ‘‘ຉນ຺ທສ຺ສ ມູລລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອວິປຣີຕສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຖານິ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ, ອວິຕຖານິ ອມຸສາສຠາວຕ຺ຕາ, ອນຎ຺ຎຖານິ ອຎ຺ຎາກາຣຣຫິຕຕ຺ຕາ. ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ສມ຺ຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຫິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍານຸຣູປສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອາຄຕຠາໂວ, ອນຸປວຕ຺ຕຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຈ ສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ, ນ ຊາຕິໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຊາຕິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎໂຕ ໂຫຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຏ຺ໂຐ, ອິຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາຕິໂຕ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ. ຍາ ຍາ ຊາຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕທນຸຣູປໍ ປາຕຸຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອວິຊ຺ຊໍ ວິນາ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຍາ ຍາ ອວິຊ຺ຊາ ເຍສໍ ເຍສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍຖາ ຍຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ, ປຈ຺ຈຍຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠຄວາ ຕໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນາຕິ ຠຄວຕາ. ຕໍ ວິຠຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຣິຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຕທຸຠຍາທິເຠທໍ. ລພ຺ຠມານກປທວເສນາຕິ ‘‘ຣູປາຍຕນໍ ທິຏ຺ຐໍ, ສທ຺ທາຍຕນໍ ສຸຕໍ, ຄນ຺ຘາຍຕນໍ ຣສາຍຕນໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນໍ ມຸຕໍ, ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ມນສາ ວິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໙໖໖) ວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐປທຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຕປທຎ຺ຈ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ລພ຺ຠຕິ. ອເນເກຫິ ນາເມຫີຕິ ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ອິຏ຺ຐໍ ອນິຏ຺ຐໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຕີຕໍ ອນາຄຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ ຣູປຘາຕຸ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີຫິ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ. ເຕຣສຫິ ວາເຣຫີຕິ ຣູປກຓ຺ເຑ ອາຄເຕ ເຕຣສ ນິທ຺ເທສວາເຣ ສນ຺ຘາຍາຫ. ທ຺ເວປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫີຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ວາເຣ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວວຕ຺ຖາປນນຍານໍ ວເສນ ທ຺ວິປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫິ. ຕຖເມວາຕິ ອວິປຣີຕທສ຺ສິຕາຍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍເທສນຕາຍ ຈ ຕຖເມວ ໂຫຕິ. ຊານາມິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານາຕີຕກາເລສຸ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອນາຄເຕປິ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ວິທິຕ-ສທ຺ໂທ ອນາມຏ຺ຐກາລວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໘; ມ. ນິ. ໑.໗-໘; ສໍ. ນິ. ໓.໒໐໘; ອ. ນິ. ໔.໒໓) ວິຍ. ນ ອຸປຏ຺ຐາສີຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍວເສນ ນ ອຸປຄຎ຺ຉິ. ຍຖາ ຣູປາຣມ຺ມຓາທໂຍ ຘມ຺ມາ ຍໍສຠາວາ ຍໍປກາຣາ ຈ, ຕຖາ ເນ ປສ຺ສຕິ ຊານາຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວໍ ປທສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂເປນ ວາ ທສ຺ສີສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ, ອາຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈາຄມໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ.

ຍໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຍສ຺ສໍ ຣຕ຺ຕິຍໍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານນ຺ຕິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣເທວປຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ. ອນຸປວຊ຺ຊນ຺ຕິ ນິທ຺ໂທສຕາຍ ນ ອຸປວຊ຺ຊໍ. ອນູນນ຺ຕິ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພາຠາເວນ ນ ອູນໍ. ອນຘິກນ຺ຕິ ອປເນຕພ຺ພາຠາເວນ ນ ອຘິກໍ. ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພາກາເຣນ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມ຺ປາເທຕິ. ເຕນ ຍທຕ຺ຖໍ ຠາສິຕໍ, ຕທຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໂຕ ຍຖາ ຠາສິຕໍ ຠຄວຕາ, ຕເຖວາຕິ ອວິປຣີຕເທສນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຄທຕ຺ໂຖຕິ ເອເຕນ ຕຖໍ ຄທຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຄຕມສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຄຕນ຺ຕິ ຈ ກາຍສ຺ສ ວາຈາຍ ວາ ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຍໍ-ຕໍ-ສທ຺ທານໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣິຕສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ຍຖາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຏ຺ຐິໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ກາຍວາຈາກິຣິຍານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸໂລເມນ ວຈນິຈ຺ຉາຍໍ ກາຍສ຺ສ ວາຈາ, ວາຈາຍ ຈ ກາໂຍ ສມ຺ພນ຺ຘຠາເວນ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ຕຖາວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ໂສ ປນ ປຸພ຺ເພ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ເອວໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ.

ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສູຕິ ເອເຕນ ຍເທເກ ‘‘ຕິຣິຍໍ ວິຍ ອຸປຣິ ອໂຘ ຈ ສນ຺ຕິ ໂລກຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຏິເສເຘຕິ. ເທສນາວິລາໂສເຍວ ເທສນາວິລາສມໂຍ ຍຖາ ‘‘ປຸຎ຺ຎມຍໍ ທານມຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອິຕິວຸ. ໖໐; ເນຕ຺ຕິ. ໓໓). ນິປາຕານໍ ວາຈກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຄຕ-ສທ຺ໂທເຍວ ອວຄຕຕ຺ຖໍ ອຕີຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ວທຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຄໂຕຕິ ອວຄໂຕ ອຕີໂຕ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສມ຺ໂພຘິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ມຫາໂພຘິຍານປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຫານຏ຺ຐານສໍກິເລສນິວຕ຺ຕີນໍ ອຠາວໂຕ ຍຖາ ປຓິຘານໍ, ຕຖາ ຄໂຕ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອຖ ວາ ມຫິທ຺ຘິກຕາຍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ອຸກ຺ກໍສາຘິຄເມນ ອນາວຣຓຎາຓຕາຍ ຈ ກຕ຺ຖຈິປິ ປຏິຆາຕາຠາວໂຕ ຍຖາ ຣຸຈິ, ຕຖາ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕານໍ ຄຕານິ ຄມນານິ ປວຕ຺ຕິໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂລເກ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕປກາຣສທ຺ທາ ສມານຕ຺ຖາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວິຘາ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ ຠຄວນ຺ໂຕ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາ ຍຸຕ຺ຕາ ຈ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ສຈ຺ຈໍ ຕຕ຺ວໍ ຕຈ຺ຉໍ ຕຖນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຕເຖນ ຎາເຓນ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວມ຺ປິ ຕຖາຄຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ປຫາຍ ກາມາທິມເລ ຍຖາ ຄຕາ,

ສມາຘິຎາເຓຫິ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ;

ມເຫສິໂນ ສກ຺ຍມຸນີ ຊຸຕິນ຺ຘໂຣ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ຕຖາຄໂຕ ມໂຕ.

‘‘ຕຖຎ຺ຈ ຘາຕາຍຕນາທິລກ຺ຂຓໍ,

ສຠາວສາມຎ຺ຎວິຠາຄເຠທໂຕ;

ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ຊິໂນຍມາຄໂຕ,

ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ສກ຺ຍປຸງ຺ຄໂວ.

‘‘ຕຖານິ ສຈ຺ຈານິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ,

ຕຖາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ;

ອນຎ຺ຎເນຍ຺ເຍນ ຍໂຕ ວິຠາວິຕາ,

ຍາຖາວໂຕ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕ.

‘‘ອເນກເຠທາສຸປິ ໂລກຘາຕຸສຸ,

ຊິນສ຺ສ ຣຸປາຍຕນາທິໂຄຈເຣ;

ວິຈິຕ຺ຕເຠເທ ຕຖເມວ ທສ຺ສນໍ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕໂລຈໂນ.

‘‘ຍໂຕ ຈ ຘມ຺ມໍ ຕຖເມວ ຠາສຕິ,

ກໂຣຕິ ວາຈາຍນຸໂລມມຕ຺ຕໂນ;

ຄຸເຓຫິ ໂລກໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍິຣີຍຕິ,

ຕຖາຄໂຕ ເຕນປິ ໂລກນາຍໂກ.

‘‘ຍຖາຠິນີຫາຣມໂຕ ຍຖາຣຸຈິ,

ປວຕ຺ຕວາຈາ ຕນຸຈິຕ຺ຕຠາວໂຕ;

ຍຖາວິຘາ ເຍນ ປຸຣາ ມເຫສິໂນ,

ຕຖາວິໂຘ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໗) –

ສງ຺ຄຫຄາຖາ ມຸຂມຕ຺ຕເມວ, ກສ຺ມາ? ອປ຺ປມາທປທໍ ວິຍ ສກລກຸສລຘມ຺ມສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສພ຺ພາກາເຣນາ’’ຕິອາທິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໗໑. ທຸຕິເຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ປຐມາຍ ຊາຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ນິປ຺ຜຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕທາ ຫິສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕີຕິ. ‘‘ທຸລ຺ລໂຠ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ກາຣຓສ຺ສ ທູຣສມ຺ຠາຣຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກວາຣ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຕຕ຺ຖ ວາຣຄຓນາ ນາມ ມາສສໍວຈ຺ຉຣກປ຺ປຄຓນາທິກາ, ກປ຺ປານໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ຕີຓິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິປິ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາປິ ພຸທ຺ເຘນ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ນິຣນ຺ຕຣໍ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ທຸລ຺ລໂຠ ປາຕຸຠາໂວ ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ.

໑໗໒. ຕຕິເຍ ນິຈ຺ຈໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕິກໍ ນ ໂຫຕິ ກທາຈິເທວ ສມ຺ຠວໂຕ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມນຸສ຺ສາ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ອຈ຺ຉຣິຍາ ຄຸຓຘມ຺ມາ ເອຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕີຕິ ອຈ຺ຉຣິໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປິຈ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ອຠິນີຫາຣາວໂຫ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ຄຸຓຘມ຺ເມ ອາຈິຓ຺ຓວາຕິ ອຈ຺ຉຣິໂຍຕິ ອາຫ – ‘‘ອາຈິຓ຺ຓມນຸສ຺ໂສຕິປິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ’’ຕິອາທິ. ມຫາໂພຘິຎາຓເມວ ມຓ຺ຑຠູຕໍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ໂຑ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ມຫາໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນິວຕ຺ຕເກນາຕິ ໂພຘິຍາ ນິຍຕຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕຠາວໂຕ ອນິວຕ຺ຕນສຠາເວນ. ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມານໍ ປູຣຓມ຺ປິ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິອາທິນາ ເຫຕຸອວຕ຺ຖາຍ ຜລາວຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປກາຣາວຕ຺ຖາຍ ຈາຕິ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ໂລກນາໂຖ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓານໍ ຄຸຓຘມ຺ມານໍ ອາຈິຓ຺ຓຕາຍ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໗໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ກາເລ ກິຣິຍາຕິ ກາລກິຣິຍາ. ກຕຣສ຺ມິໍ ກາເລ ກີທິສີ ກິຣິຍາ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ຫິ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕິ, ວິເສສຕ຺ຖິນາ ຈ ວິເສໂສ ອນຸປ຺ປໂຍຊິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ປາກຏາ ກິຣິຍາ’’ຕິ. ກຕຣສ຺ມິໍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ, ກຖຎ຺ຈ ປາກຏາຕິ? ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ອເນການິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ອຠິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມໂນຣຖປາຣິປູຣິວເສນ ສມຸປລທ຺ເຘ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ, ສເທວໂລເກ ອຕິວິຍ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ສສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕປາກຏາ. ອນຸຕາປກຣາຕິ ເຈໂຕທຸກ຺ຂາວຫາ. ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕຠາເວນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ, ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອວິສຍຕ຺ຕາ.

໑໗໔. ປຎ຺ຈເມ ທຸຕິຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ທຸຕິຍສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາວາ. ສຸຕພຸທ຺ໂຘ ນາມ ສຸຕມເຍນ ຎາເຓນ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ໂຘ ນາມ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນາມ ປຈ຺ເຈກໍ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຍຖາ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ໂພໂຘ ໂຫຕິ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເອວ ຫິ ຍຖາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ໂພໂຘ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ອຏ຺ຐ ວາ ໂສຬສ ວາຕິ ອິທໍ ກຕມຫາຠິນີຫາຣານໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎາຘິກສທ຺ຘາຘິກວີຣິຍາຘິກວິຠາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຎ຺ຎາຘິການຎ຺ຫິ ສທ຺ຘາ ມນ຺ທາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາ ຕິກ຺ຂາ. ສທ຺ຘາຘິການໍ ປຎ຺ຎາ ມຊ຺ຌິມາ ໂຫຕິ. ວີຣິຍາຘິການໍ ປຎ຺ຎາ ມນ຺ທາ, ປຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິເສເສນ ປນ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍຘມ຺ມານໍ ຕິກ຺ຂມຊ຺ຌິມມຸທຸຠາເວນ ຕໂຍເປເຕ ເຠທາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕິວິຘາ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂເຓ ຠວນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸເນຍ຺ຍເຠເທນ. ເຕສຸ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ຈາຕຸປ຺ປທິກໍ ຄາຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ຕຕິຍປເທ ອປຣິໂຍສິເຕເຍວ ຉຫິ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖູປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ. ທຸຕິໂຍ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາ ເອກໍ ຄາຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ອປຣິໂຍສິເຕເຍວ ຈຕຸຕ຺ຖປເທ ຉຫິ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖູປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ. ອິຕໂຣ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຈາຕຸປ຺ປທິກຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຣິໂຍສິຕາຍ ຄາຖາຍ ຉຫິ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖູປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ. ຕໂຍເປເຕ ວິນາ ກາລເຠເທນ ກຕາຠິນີຫາຣາ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣຓາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠເທນ ກາເລນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ເຕສຸ ເຕສຸ ປນ ກາລເຠເທສຸ ອປຣິປຸຓ຺ເຓສຸ ເຕ ເຕ ມຫາສຕ຺ຕາ ທິວເສ ທິວເສ ເວສ຺ສນ຺ຕຣທານສທິສໍ ທານໍ ເທນ຺ຕາປິ ຕທນຸຣູປໍ ສີລາທິເສສປາຣມິຘມ຺ເມ ອາຈິນນ຺ຕາປິ ອນ຺ຕຣາ ພຸທ຺ຘາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອກາຣຓເມຕໍ. ກສ຺ມາ? ຎາຓສ຺ສ ອປຣິປຈ຺ຈນໂຕ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລນິປ຺ຜາທິຕໍ ວິຍ ຫິ ສສ຺ສໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລ ນິປ຺ຜາທິຕາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ຕທນ຺ຕຣາ ສພ຺ພຸສ຺ສາເຫນ ວາຍມນ຺ເຕນປິ ນ ສກ຺ກາ ປາປຸຓິຕຸນ຺ຕິ ປາຣມິປູຣີ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລວິເສເສນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ສມານກາເລ.

ອສຫາໂຍຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫອຍນຏ຺ໂຐ ຫິ ສຫາຍຏ຺ໂຐ. ປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ຠຄວຕາ ສຫ ສມໍ ອຍນໍ ນາມ ກສ຺ສຈິປິ ນຕ຺ເຖວ. ຫຕ຺ຖາທິອວຍວໂຕ ປຏິ ປຏິ ມິນິຕພ຺ພໂຕ ປຏິມາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ເທໂວ ວາ ມາໂຣ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ. ປຏິສໂມຕິ ປຏິນິຘິຠາເວນ ສໂມ. ປຏິຠາຄໍ ທາຕຸນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຠາຄສ຺ສ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ຠາຄໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ປຏິວຈນໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ປຏິພິມ຺ພຠູໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຎ຺ໂຎ ໂກຈີ’’ຕິອາທິ. ຕິສຫສ຺ສິມຫາສຫສ຺ສີນໍ ວິຠາໂຄ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໑໗໕. ຉຏ຺ຐາທີສຸ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ. ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ. ປາຕຸຠູຕເມວ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ສຫສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ. ນິປ຺ຜຕ຺ຕີຕິ ປຣິວຸທ຺ຘິ. ກີວຣູປສ຺ສາຕິ ກີທິສສ຺ສ. ສາວກວິສເຍວ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ນາມ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍເຍວາຕິ ອາຫ – ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ສມາຘິປຎ຺ຎາຕິ ສມາຘິສຫຄຕາ ປຎ຺ຎາ. ‘‘ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິກາ ຂິປ຺ປນິສນ຺ຕິອາທິວິເສສາວຫາ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ເກຈິ. ອາໂລໂກຕິ ປຎ຺ຎາອາໂລໂກ ເອວ. ຕຖາ ໂອຠາໂສ. ຕີຓິປີຕິ ຕີຓິປິ ສຸຕ຺ຕານິ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສການີຕິ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສ຺ສ ອຠາເວນ ເສຏ຺ຐຘມ຺ມານໍ. ທຏ຺ຐພ຺ພໂຕ ທສ຺ສນໍ, ຠຄວໂຕ ຣູປກາໂຍ. ຕຕ຺ຖປິ ວິເສສໂຕ ຣູປາຍຕນໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ. ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ຕເທວ ອນຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣິຍຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ປທວິເສໂສ – ສຸຍ຺ຍຕີຕິ ສວນໍ, ຠຄວໂຕ ວຈນໍ. ລພ຺ຠຕີຕິ ລາໂຠ, ຠຄວຕິ ສທ຺ຘາ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາ. ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາປຣິຈຣຓໍ ປາຣິຈຣິຍາ, ອຸປຏ຺ຐານໍ. ອນຸສ຺ສຣຓໍ ອນຸສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓານຸສ຺ສຣຓໍ. ອິເມສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນໍ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານໍ. ປາຕຸຠາໂວ ໂຫຕີຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິສຍຕ຺ຕາ ຈ ປາຕຸຠາໂວ ໂຫຕິ. ‘‘ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ສເທວເກ ໂລເກ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຣູປສ຺ສ ນ ທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ສ ຣູປທສ຺ສນມຸເຂນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ໂອກປ຺ເປຕ຺ວາ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທມ຺ປິ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໂຕ ນິພ຺ພິເສສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສພລໍ ທສ຺ສນາຍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ປສາທຠຕ຺ຕິເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພກໍ ທສພລໍ ທສ຺ສນາຍ ລຠິຕ຺ວາ. ທສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ທສ຺ສນມຸເຂນ ປວຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຈາຣໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ທສ຺ສນມຸເຂນ ຍາວ ອນຸໂລມຎາຓໍ ວິປສ຺ສນາຈາຣໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຏ຺ຐມກມຫາຠູມິໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ທສ຺ສນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ ນາມ. ອິຘ ປຣໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທສ຺ສນເມວ ນາມ, ມູລທສ຺ສນໍ ປນ ສຈ຺ຈທສ຺ສນສ຺ສປິ ກາຣຓຠາວໂຕ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ. ເອສ ນໂຍ ເສສານຸຕ຺ຕຣິເຍສຸປິ.

ທສພເລ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕີຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ຠຄວຕິ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ຕິສ຺ໂສ ປຸພ຺ພຠາຄສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ປຣິຈຣຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິວເສນ ອນຸສ຺ສຕິຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ປທຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸສ຺ສຕິໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ໂຫຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໍ ໂຫຕິ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຫິ ລພ຺ຠມານາ ປຏິສມ຺ຠິທາ ຜລກ຺ຂເຓ ສຈ຺ຉິກຕາ ນາມ ໂຫຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ອຕ຺ຖາທີສຸ ຍຖິຈ຺ຉິຕໍ ວິນິໂຍຄກ຺ຂມຠາວໂຕ. ຈຕສ຺ໂສຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ປເຠທາ. ກສ຺ສ ປນ ປເຠທາຕິ? ‘‘ອຕ຺ເຖ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ວິຠ. ໗໑໘-໗໒໑) ຎາຓສ຺ເສຕາ ປເຠທາ. ຕສ຺ມາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຎາຓປ຺ປເຠທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ອຕ຺ເຖ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ອຕ຺ຖປເຠທສ຺ສ ສລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ເຖ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຘມ຺ມປເຠທສ຺ສ ສລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ຘມ຺ເມ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ນິຣຸຕ຺ຕິປເຠທສ຺ສ ສລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ. ປຏິຠານປເຠທສ຺ສ ສລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ປຏິຠາເນ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ.

ອຕ຺ເຖສຸ ຎາຓນ຺ຕິອາທີສຸ ອຕ຺ໂຖຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ເຫຕຸຜລໍ. ຕຎ຺ຫິ ເຫຕຸວເສນ ອຣຓີຍໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຠທໂຕ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນິພ຺ພານໍ, ຠາສິຕຕ຺ໂຖ, ວິປາໂກ, ກິຣິຍາຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ຘມ຺ໂມຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂສ ຫິ ຍສ຺ມາ ຕນ຺ຕິ ທຫຕິ ວິທຫຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ ເຈວ ປາເປຕິ ຈ ຐເປຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຠທໂຕ ປນ ໂຍ ໂກຈິ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ເຫຕຸ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຠາສິຕໍ ກຸສລໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ.

ອຕ຺ຖຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຈ ຘມ຺ເມ ຈ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິອຠິລາເປ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ. ເອວມຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓາ ນາມ ຊາຕາ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາຣມ຺ມຓາ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ, ອຍໍ ນ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຊານາຕິ. ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ໂຕ ຫິ ‘‘ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ‘‘ຜສ຺ສາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຜສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ນ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເວທນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປເນສ ນາມາຂ຺ຍາໂຕປສຄ຺ຄາພ຺ຍຍປທມ຺ປິ ຊານາຕິເຍວ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຍາຖາວໂຕ ຊານນໂຕ. ຎາເຓສຸ ຎາຓນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖກຎາຓໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ.

ອິມາ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ອເສກ຺ຂຠູມິຍນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ປເຠທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຘິຄໂມ ປຣິຍຕ຺ຕິ ສວນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາ ປຸພ຺ພໂຍໂຄຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຘິຄໂມ ນາມ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ. ປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ຕຎ຺ຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ. ສວນໍ ນາມ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສປິ ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣິປຸຈ຺ຉາ ນາມ ອຏ຺ຐກຖາ. ອຸຄ຺ຄຫິຕປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສປິ ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພໂຍໂຄ ນາມ ປຸພ຺ພໂຍຄາວຈຣຕາ. ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓນເຍນ ປຏິປາກຏກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສປິ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ໂລກິຍາ, ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ສິຍາ ໂລກິຍາ, ສິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຕິ ເອວໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເອວ ລພ຺ຠນໂຕ, ອພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ອລພ຺ຠນໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ປຏິເວໂຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫໂຕ ຈກ຺ຂຸສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕາທິກມ຺ປິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາທໂຍປິ ປເຣສໍ ຕພ຺ຠາວາວຫາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍາ ກາຈິ ຘາຕຸໂຍ ໂລກິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ວາ, ສພ຺ພາ ຕາ ອິມາເຫວ ສງ຺ຄຫິຕາ, ເອຕ຺ເຖວ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິມາວ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ນານາສຠາວໂຕ ນານາຘາຕຸໂຍ’’ຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸຎາຓວິຠງ຺ເຄນ (ວິຠ. ໗໕໑) ທີເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິຊ຺ຊາຕິ ຜເລ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໘໗. ຍສ຺ມາ ຈກ຺ກຕິ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ມາ ອິຣິຍາປຖາປິ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກສທິສຕ຺ຕາ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປຕິຣູປເທສວາສາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຠິນີຫຣຕິ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕທາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອຠິນີຫາຣໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຠິນີຫຣຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກາຠິນີຫາຣວິພນ຺ຘກຣຘມ຺ມານຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ອຠິນີຫຏໍ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖປິ ອຍເມວ ນໂຍ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕິເຍວ ນາມ ຕທຕ຺ຖໍ ຎາຓໍ ປຣິປາເຈຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ນາມ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຘມ຺ມຈກ຺ກສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນາຍ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວາ. ປຏິເວຘຎາຓຎ຺ຫິ ອິຘ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອິທານິ ເທສນາຎາຓວເສນ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ກທາ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ເກວລໍ ເຖຣສ຺ເສວ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສາສນິການໍ ຘມ຺ມກຖາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ເອກຕ຺ຕາທິນຍານໍ ອວິຣາຘນໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເອກປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໑. ປຐມເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

ເອຕທຄ຺ຄປທວຓ຺ຓນາ

໑໘໘. ເອຕທຄ຺ເຄສຸ ປຐມວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ອາທິມ຺ຫິ ທິສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄສທ຺ໂທຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄຕິ ອຊ຺ຊທິວສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອງ຺ຄຸລຄ຺ເຄນາຕິ ອງ຺ຄຸລິໂກຏິຍາ. ອມ຺ພິລຄ຺ຄນ຺ຕິ ອມ຺ພິລໂກຏ຺ຐາໂສ. ໂກຏິຠູຕາຕິ ປຣມໂກຏິຠູຕາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕາທິສານໍ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ເສຏ຺ຐຠູຕາຕິປິ ອຄ຺ຄາ. ເອຕທຄ຺ຄສນ຺ນິກ຺ເຂໂປຕິ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປນໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທີຫິ ຈຕູຫິປິ ກາຣເຓຫິ. ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ເຖເຣນ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານສ຺ສ ລທ຺ຘຠາວໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ທ຺ເວ ປທນ຺ຕຣານີຕິ ກຓ຺ຑມ຺ພມູເລ ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພເຕຕິ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ທ຺ເວ ປທານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ມຸຓ຺ຑປີຐກນ຺ຕິ ຍໍ ສຕ຺ຕງ຺ຄໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄໍ ວາ ນ ໂຫຕິ, ເກວລໍ ມຸຓ຺ຑກປີຐໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິສີທີຕິ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເຕນາຫ – ‘‘ເອວໍ ນິສີທນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາຕິ ນາມກາເຍນ ເທສນາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນວເສນ ສກ຺ຂິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ. ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ ຘມ຺ມາຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ສພ຺ພໍ ອຠິຘມ຺ມເທສນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ປາຏິຫາຣິຍຏ຺ຐາເນຕິ ຍມກປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ກຕຏ຺ຐາເນ. ປສ຺ສຖາຕິ ເຕສໍ ພຫຸຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ມນຸສ຺ສສມູຫສ຺ສ ເອກຠາວໍ. ອາກປ຺ປນ຺ຕິ ອາກາຣໍ. ມຫາຊໂນຕິ ສເທວເກ ໂລເກ ສພ຺ໂພ ມຫາຊໂນ. ຍຖາ ນິຣຍທສ຺ສນໍ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖໍ, ເອວໍ ເທວໂລກທສ຺ສນມ຺ປິ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖເມວ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພິກຖາຍໍ ສຄ຺ຄກຖາ ວິຍ ເອວໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸເປໂຕປິ ສຄ຺ໂຄ ອນິຈ຺ໂຈ ອທ຺ຘຸໂວ ຈວນຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ສມປຓ຺ຓາສາຍ ມຸຈ຺ຉນາຫິ ຍຖາ ກາເມນ ນິວາເທຕຸໍ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ.

ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຈກໍ ປຎ຺ຫນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຫໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຂີຓາສວປຎ຺ຫປຣິຍນ຺ຕໍ ປຎ຺ຫປຎ຺ຈກໍ. ປຐມໍ…ເປ… ປຸຈ຺ຉີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ປຏິສມ຺ຠິທາ ຍຖາຠິນີຫາຣໍ ຍຖາສກໍ ວິປສ຺ສນາຠິນີຫາເຣນ ປຐມຠູມິຍາທໂຍ ວິຍ ປວຕ຺ຕິຕວິສຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິສມ຺ຠິທາວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ກຖຍິໍສູ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ –

‘‘ເຍ ຈ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາເສ, ເຍ ຈ ເສຂາ ປຸຖູ ອິຘ;

ເຕສໍ ເມ ນິປໂກ ອິຣິຍໍ, ປຸຏ຺ໂຐ ປພ຺ຣູຫິ ມາຣິສາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໔) –

ອິທໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາຕິ ສງ຺ຂາຕາ ຎາຕາ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມາ, ເຍ ຈ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຏິວິທ຺ຘຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ອເສກ຺ຂາ ກຖິຕາ. ປຸຖຸ-ສທ຺ໂທ ອຸຠຍຕ຺ຖປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ເຍ ປຸຖູ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາ, ເຍ ຈ ປຸຖູ ເສຂາ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປຸຄ຺ຄລານໍ ເມ ປຸຏ຺ໂຐຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ມຍາ ປຸຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣິຍນ຺ຕິ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຠູມິຍາ ອາຄມນປ຺ປຏິປທໍ. ອິຣິຍຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເສກ຺ຂຠູມິໍ ອເສກ຺ຂຠູມິຎ຺ຈ ເອຕາຍາຕິ ອິຣິຍາ, ຕໍ ເຕສໍ ອິຣິຍໍ ອາຄມນປ຺ປຏິປທໍ ມຍາ ປຸຏ຺ໂຐ ປພ຺ຣູຫິ ກເຖຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ນຸ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ກຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປຎ຺ຫໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ມໍ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄມນປ຺ປຏິປທໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປຎ຺ເຫ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຄມນປ຺ປຏິປທາ ນາມ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ພຫູຫິປິ ມຸເຂຫິ ສກ຺ກາ ກເຖຕຸໍ, ກຕຣາກາເຣນ ນຸ ໂຂ ກເຖນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສເຍ ກງ຺ຂິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຘມ຺ມເສນາປຕິ…ເປ… ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ປຏິຠາເນ ອສຕິ ທິສາວິໂລກນໍ ສຕ຺ຕານໍ ສຠາໂວຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມ…ເປ... ນາສກ຺ຂີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຎ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ.

ເຖຣສ຺ສ ກິລມນຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ເຫ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ, ອຊ຺ຌາສເຍ ເມ ກງ຺ຂມາໂນ ກິລມຕີ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ກິລມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ. ຈຕຸມຫາຠູຕິກກາຍປຣິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ເອເຕນ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຠູຕມິທນ຺ຕິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສມນຸປສ຺ສສີ’’ຕິ ຫິ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ຂນ຺ຘວເສນ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ ທສ຺ສິໂຕ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອໂຫສິ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ມຍາ ນເຍ ອທິນ຺ເນ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ທິນ຺ເນ ປນ ນເຍ ມມຊ຺ຌາສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂນ຺ຘວເສນ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ສຫ ນຍທາເນນ ໂສ ປຎ຺ໂຫ ນຍສເຕນ ນຍສຫສ຺ເສນ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວາ, ອຎ຺ຎາຕໍ ສຸຄຕາ’’ຕິ.

ອຣູປາວຈເຣ ປຏິສນ຺ຘິ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓສ຺ສ ອໂນກາສຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຠພ຺ພຏ຺ຐານຕ຺ຕາ’’ຕິ, ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣຓານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠພ຺ພເທສຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປາວຈເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ກມ຺ມວສິຕາສມ຺ຠວໂຕ ອຣູປາວຈເຣ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣູປາວຈເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ປໂຣສຫສ຺ສນ຺ຕິອາທິນາ ປໂຣສຫສ຺ສຊາຕກໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປໂຣສຫສ຺ສມ຺ປີຕິ ອຕິເຣກສຫສ຺ສມ຺ປິ. ສມາຄຕານນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຊານິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ ພາລານໍ. ກນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ອປຎ຺ຎາຕິ ເຕ ເອວໍ ສມາຄຕາ ອປຎ຺ຎາ ອິເມ ພາລຕ຺ຕາ ສສາ ວິຍ ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ວສ຺ສສຫສ຺ສມ຺ປິ ໂຣເທຍ຺ຍຸໍ ປຣິເທເວຍ຺ຍຸໍ. ໂຣທມານາປິ ປນ ອຕ຺ຖໍ ວາ ກາຣຓໍ ວາ ເນວ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ເອໂກວ ເສຍ຺ໂຍ ປຸຣິໂສ ສປຎ຺ໂຎຕິ ເອວຣູປານໍ ພາລານໍ ປໂຣສຫສ຺ສໂຕປິ ເອໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສວ ເສຍ຺ໂຍ ວຣຕໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກີທິໂສ ສປຎ຺ໂຎຕິ ອາຫ – ‘‘ໂຍ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຊານາຕິ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ, ອຍໍ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ວິຍ ໂຍ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ໂສ ຕາທິໂສ ສປຎ຺ໂຎ ວຣຕໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍ ປໂຣສຕຊາຕເກ ຌາເຍຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຍາຖາວໂຕ ອຕ຺ຖໍ ຊານິຕຸໍ ສມາຫິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຕຕິຍຊາຕເກ ເຍ ສຎ຺ຎິໂນຕິ ຐເປຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນລາຠິໂນ ອວເສສຈິຕ຺ຕກສຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕິ. ເຕປິ ທຸຄ຺ຄຕາຕິ ຕສ຺ສາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ອລາຠໂຕ ເຕປິ ທຸຄ຺ຄຕາ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປຄຕາ ສຎ຺ຎີຠເວ. ‘‘ສຎ຺ຎາ ໂຣໂຄ ສຎ຺ຎາ ຄຓ຺ໂຑ ສຎ຺ຎາ ສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໔) ຫິ ເຕ ສຎ຺ຎາຍ ອາທີນວທສ຺ສິໂນ. ເຍປິ ອສຎ຺ຎິໂນຕິ ອສຎ຺ຎີຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ ອຈິຕ຺ຕກສຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕິ. ເຕປິ ອິມິສ຺ສາເຍວ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ອລາຠໂຕ ທຸຄ຺ຄຕາເຍວ. ຌານສຸຂໍ ອນງ຺ຄຓໍ ນິທ຺ໂທສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສາຠາວໂຕ. ພລວຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສຠາເວນປິ ຕໍ ອນງ຺ຄຓໍ ນາມ ຊາຕໍ. ເນວສຎ຺ຎີ ນາສຎ຺ຎີຕິ ອາຫາຕິ ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເນວສຎ຺ຎີ ນາສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອາຫ. ປຸຣິມຊາຕເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕາປສາ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ກຖໍ ນ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຠສ຺ສຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑.໑໓໕) ຈນ຺ທສ຺ສ ວິຍ ອາຠາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈນ຺ທາຠໍ, ໂອທາຕກສິຓໍ. ສູຣິຍາຠນ຺ຕິ ສູຣິຍສ຺ສ ວິຍ ອາຠາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສູຣິຍາຠໍ, ປີຕກສິຓໍ. ໂຍຘ ປຎ຺ຎາຍ ຄາຘຕີຕິ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິຘ ສຕ຺ຕໂລເກ ອິທໍ ກສິຓທ຺ວຍໍ ປຎ຺ຎາຍ ຄາຘຕິ, ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອນຸປ຺ປວິສຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ. ອວິຕກ຺ເກນ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນນ ອາຠສ຺ສຣູປໂຄ ໂຫຕີຕິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ເຘນ ທຸຕິເຍນ ຌາເນນ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ໂຫຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ອິມໍ ທສ຺ເສຕິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໓໕ ຈນ຺ທາຠຊາຕກວຓ຺ຓນາ) – ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ຈນ຺ທາຠໍ ສູຣິຍາຠ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຠສ຺ສເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕາປສາ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ນ ສທ຺ທຫິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐິໂຕ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ປຎ຺ຈມຊາຕເກ ອາສີເສເຖວາຕິ ອາສາຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມສຸ ອາສໍ ກເຣຍ຺ເຍວ. ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ນ ນິພ຺ເພທໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ນ ອຸກ຺ກຓ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ອິຈ຺ຉິນ຺ຕິ ອຫຎ຺ຫິ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖາ ນຣກາ ອຸຏ຺ຐານໍ ອິຈ຺ຉິໍ, ໂສມ຺ຫິ ຕເຖວ ຊາໂຕ, ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐິໂຕເຍວາຕິ ທີເປຕິ.

ອຕີເຕ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໓.ສຣຠມິຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ) ກິຣ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຣຠມິຄໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ປຏິວສຕິ. ຣາຊາ ມິຄວິຕ຺ຕໂກ ອໂຫສິ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ. ເອກທິວສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອາຫ – ‘‘ຍສ຺ສ ປສ຺ເສນ ມິໂຄ ປລາຍຕິ, ເຕເນວ ໂສ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ສຣຠມິໂຄ ອຸຏ຺ຐາຍ ຣຎ຺ໂຎ ຐິຕຏ຺ຐາເນນ ປລາຍິ. ອຖ ນໍ ອມຈ຺ຈາ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑສຸໍ. ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ມໍ ປຣິຫາສນ຺ຕິ, ມມ ປມາຓໍ ນ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ຄາຬ຺ຫໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໂກວ ຂຄ຺ຄໍ ອາທາຍ ‘‘ສຣຠໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເວເຄນ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ອຖ ນໍ ທິສ຺ວາ ຕີຓິ ໂຍຊນານິ ອນຸພນ຺ຘິ. ສຣໂຠ ອຣຎ຺ຎໍ ປາວິສິ. ຣາຊາປິ ປາວິສິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ສຣຠມິຄສ຺ສ ຄມນມຄ຺ເຄ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖມຕ຺ໂຕ ມຫາປູຕິປາຕນຣກອາວາໂຏ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ຕິໍສຫຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ອຸທເກນ ປຸຓ຺ໂຓ ຕິເຓຫິ ຈ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ສຣໂຠ ອຸທກຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາວ ອາວາຏຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂຖກໍ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ຣາຊາ ປນ ອຸຊຸກເມວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ປຕິ.

ສຣໂຠ ຕສ຺ສ ປທສທ຺ທໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ນຣກອາວາເຏ ປຕິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ຄມ຺ຠີເຣ ອຸທເກ ອປ຺ປຕິຏ຺ເຐ ກິລມນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ເຕນ ກຕາປຣາຘໍ ຫທເຍ ອກຕ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕກາຣຸຎ຺ໂຎ ‘‘ມາ ມຍິ ປສ຺ສນ຺ເຕ ວຣາໂກ ນສ຺ສຕຸ, ອິມມ຺ຫາ ຕໍ ທຸກ຺ຂາ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາວາຏຕີເຣ ຐິໂຕ ‘‘ມາ ຠາຍິ, ມຫາຣາຊ, ອຫໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂາ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍປຸຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຕສ຺ສຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖາຍ ສິລາຍ ໂຍຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິຊ຺ຌິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄຕໍ ຣາຊານໍ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖາ ນຣກາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເສນາຍ ອວິທູເຣ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ໂອວາທມສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຣາຊາ ເສນງ຺ຄປຣິວຸໂຕ ນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລຣຏ຺ຐວາສິໂນ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂນ຺ຕູ’’ຕິ ຘມ຺ມເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ. ມຫາສຕ຺ເຕນ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ກຕຄຸຓໍ ກສ຺ສຈິ ອກເຖຕ຺ວາ ສາຍໍ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕສຍເນ ສຍິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ສຣິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ສຍນປິຏ຺ເຐ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ປີຕິປຸຓ຺ເຓນ ຫທເຍນ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ‘‘ອາສີເສເຖວ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ ອິມາ ຉ ຄາຖາ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ອຫິຕາ ຫິຕາ ຈາຕິ ທຸກ຺ຂຜສ຺ສາ ສຸຂຜສ຺ສາ ຈ, ມຣຓຜສ຺ສາ, ຊີວິຕຜສ຺ສາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ມຣຓຜສ຺ໂສ ອຫິໂຕ, ຊີວິຕຜສ຺ໂສ ຫິໂຕ. ເຕສໍ ອຈິນ຺ຕິໂຕ ມຣຓຜສ຺ໂສ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຈິນ຺ຕິຕມ຺ປີຕິ ມຍາ ‘‘ອາວາເຏ ປຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ຈິນ຺ຕິຕໍ, ‘‘ສຣຠໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕິຕໍ. ອິທານິ ປນ ເມ ຈິນ຺ຕິຕໍ ນຏ຺ຐໍ, ອຈິນ຺ຕິຕເມວ ຊາຕນ຺ຕິ ອຸທານວເສນ ວທຕິ. ໂຠຄາຕິ ຍສປຣິວາຣາ, ເອເຕ ຈິນ຺ຕາມຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຎາຓວຕາ ວີຣິຍເມວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທຕິ. ວີຣິຍວໂຕ ຫິ ອຈິນ຺ຕິຕມ຺ປິ ໂຫຕິເຍວ.

ຕສ຺ເສຕໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ຕສ຺ເສວ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ປຸໂຣຫິໂຕ ປາໂຕວ ສຸຂເສຍ຺ຍປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ຕສ຺ສ ອຸທານຄີຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຣາຊາ ຫິຍ຺ໂຍ ມິຄວໍ ອຄມາສິ, ຕຕ຺ຖ ສຣຠມິຄໍ ວິທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ເຕນ ມຎ຺ເຎ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຸທານໍ ສຸຕ຺ວາ ສຸມຊ຺ຊິເຕ ອາທາເສ ມຸຂໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ຉາຍາ ວິຍ ຣຎ຺ຎາ ຈ ສຣເຠນ ຈ ກຕກາຣຓໍ ປາກຏໍ ອໂຫສິ, ໂສ ນຂຄ຺ເຄນ ທ຺ວາຣໍ ອາໂກເຏສິ. ຣາຊາ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຫໍ, ເທວ, ປຸໂຣຫິໂຕຕິ. ອຖສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ເອຫາຈຣິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ປວິສິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ຊຍາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ‘‘ອຫໍ, ມຫາຣາຊ, ຕຍາ ອຣຎ຺ເຎ ກຕກາຣຓໍ ຊານາມິ, ຕ຺ວໍ ເອກໍ ສຣຠມິຄໍ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ນຣເກ ປຕິໂຕ, ອຖ ນໍ ໂສ ສຣໂຠ ສິລາຍ ໂຍຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ນຣກໂຕ ອຸທ຺ຘຣິ, ໂສ ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ສຣິຕ຺ວາ ອຸທານໍ ອຸທາເນສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສຣຠໍ ຄິຣິທຸຄ຺ຄສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ອນຸສຣີຕິ ອນຸພນ຺ຘິ. ວິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕປຣກ຺ກມໍ. ອນຸຊີວສີຕິ ອຸປຊີວສິ, ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຕຍາ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຸທ຺ຘຣີຕິ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ອກາສິ. ສິລາຍ ໂຍຄ຺ຄໍ ສຣໂຠ ກຣິຕ຺ວາຕິ ສິລາຍ ໂສປານສທິສາຍ ນຣກໂຕ ອຸທ຺ຘຣຓໂຍຄ຺ຄຕໍ ກຣິຕ຺ວາ. ອລີນຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ. ຕ ມິຄໍ ວເທສີຕິ ສຸວຓ຺ຓສຣຠມິຄໍ ອິຘ ສິຣິສຍເນ ນິປນ຺ໂນ ວຓ຺ເຓສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ, ‘‘ອຍໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ນ ມິຄວໍ ອາຄໂຕ, ສພ຺ພຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ຊານາຕິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ ນຸ ຕຕ຺ເຖວາ’’ຕິ ນວມຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠິໍສຣູປນ຺ຕິ ກິໍ ນຸ ເຕ ຎາຓໍ ພລວຊາຕິກໍ, ເຕເນຕໍ ຊານາສີຕິ ວທຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ນາຫໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕຍາ ກຖິຕຄາຖາຍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ໂຖ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເຈວຫ’’ນ຺ຕິ ທສມຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຠາສິຕານນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອມກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາສິຕານໍ. ອຕ຺ຖໍ ຕທາເນນ຺ຕີຕິ ໂຍ ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ອາເນນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທາ ປຸໂຣຫິໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ອໂຫສິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຕີເຕປີ’’ຕິອາທິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣາທໂຍຕິອາທີສຸ ປນ ຍາຖາວສຣສຄຸຓວເສນາຕິ ຍຖາສຠາວຄຸຓວເສນ. ປພ຺ພຊ຺ຊາວເສນ ປຏິເວຘວເສນ ສຸຈິຣໍ ສຸນິປຸຓໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວປຣິຈ຺ເຉທຊານນວເສນ ຈ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປາກໂຏວ ໂຫຕີຕິ ສຕິປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ປາກໂຏ ວິຠູໂຕ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ສາວເກສຸ ສພ຺ພປຐມໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ. ສພ຺ເພສຸປິ ເອຕທຄ຺ເຄສູຕິ ສພ຺ເພສຸປິ ເອຕທຄ຺ຄສຸຕ຺ເຕສຸ, ສພ຺ເພສຸ ວາ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐປເນສຸ.

ຘຸຣປຕ຺ຕານີຕິ ປຕ຺ຕານໍ ປມຸຂຠູຕານິ ພາຫິຣປຕ຺ຕານິ. ນວຸຕິຫຕ຺ຖານີຕິ ມຊ຺ຌິມປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ເຖນ ນວຸຕິຣຕນານິ. ປທຸເມເນວ ຕໍ ຕໍ ປເທສໍ ອຸຕ຺ຕຣຕິ ອຕິກ຺ກມຕີຕິ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ, ຠຄວາ. ຄນ຺ຘທາມມາລາທາມາທີຫີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ປຕ຺ຕທາມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຘທາເມຫິ ກຕມາລາ ຄນ຺ຘທາມໍ. ລວງ຺ຄຕກ຺ໂກລຊາຕິປຸປ຺ຜາທີຫິ ກຕມາລາ ມາລາທາມໍ. ຕມາລປຕ຺ຕາທີຫິ ກຕມາລາ ປຕ຺ຕທາມໍ. ວງ຺ຄປຏ຺ເຏຕິ ວງ຺ຄເທເສ ອຸປ຺ປນ຺ນຆນສຸຂຸມວຕ຺ເຖ. ອຸຕ຺ຕມສຸຂຸມວຕ຺ຖນ຺ຕິ ກາສິກວຕ຺ຖມາຫ.

ເຕປຣິວຏ຺ຏຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິໂຍສາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈວເສນ, ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກິຈ຺ຈວເສນ, ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຣິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກຕວເສນ ຈ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ປຣິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຕໂຍ ປຣິວຏ຺ຏາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕິປຣິວຏ຺ຏໍ, ຕິປຣິວຏ຺ຏເມວ ເຕປຣິວຏ຺ຏໍ, ເຕປຣິວຏ຺ຏຎ຺ຈ ຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຈາຕິ ເຕປຣິວຏ຺ຏຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໍ, ຕເທວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ອາທາຍາຕິ ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານໍ ສາລິຂີຣຣສໍ ອາທາຍ. ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ຂີຣປາຍສໍ ປຈາເປມ. ເວຓິໂຍ ປຸຣິສຠາວວເສນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກລາປກຣເຓ ກລາປຄ຺ຄໍ. ຂເລ ກລາປານໍ ຐປນທິວເສ ຂລຄ຺ຄໍ. ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຫີນໍ ຣາສິກຣຓທິວເສ ຂລຠຓ຺ຑຄ຺ຄໍ. ໂກຏ຺ເຐສຸ ຫິ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ປກ຺ຂິປນທິວເສ ໂກຏ຺ຐຄ຺ຄໍ.

ທ຺ເວ ຄຕິໂຍຕິ ທ຺ເວ ເອວ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຍ, ທ຺ເວ ນິຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ກຸມາເຣ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ເຕຕິ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎມາຓວສ຺ເສວ ລທ຺ຘິຍໍ ຐຕ຺ວາ ອິຕເຣປິ ຉ ຊນາ ປຸຕ຺ເຕ ອນຸສາສິໍສຸ. ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ປາຈີນປສ຺ສໍ ອຈລຏ຺ຐານໍ ນາມ, ຍໍ ‘‘ວຊິຣາສນ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫຕໍ ມຫຕິໂຍ ວຫຕີຕິ ‘‘ປາຈີນມຸໂຂ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປາຈີນໂລກຘາຕຸອຠິມຸໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມໍສຈກ຺ຂຸປິ ໂລກນາຖສ຺ສ ອປ຺ປຏິຆາຕໍ ມຫາວິສຍຎ຺ຈາຕິ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ, ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕູ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໒, ໒໓໗; ອ. ນິ. ໒.໕; ມຫານິ. ໑໙໖) ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ.

ອິທໍ ປນ ສພ຺ພເມວາຕິ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໔; ໒.໓໔໑; ມຫາວ. ໑໐) ສພ຺ພເມວ. ປຣິວິຕກ຺ກມຕ຺ຕເມວ ຕຖາ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ອຠາວໂຕ. ປຸປ຺ຜິຕຜລິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລໍ, ມຄ຺ຄຜເລຫິ ສພ຺ພໂສ ຜລຠາຣຠຣິຕຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຸປ຺ຜິຕໍ ຜລິຕໍ ກຕ຺ວາ. ອປກ຺ກມິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາຕິ ທ຺ເວປິ ອຄ຺ຄສາວເກ ອຕ຺ຕໂນ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ຄຸຓາຕິເຣກຕໍ ພຫຸ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກາ ອປກ຺ກມິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫຕີເຣເຍວ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕ-ໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໘໙-໑໙໐. ທຸຕິຍຕຕິເຍສຸ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ອຕິສຍຕ຺ຖວິສໂຍຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຕິສຍິກອິທ຺ຘິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ອິທ຺ຘິຍາ ສມ຺ປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫ ປໍສູຫິ ກີຬິໍສູຕິ ສຫປໍສຸກີຬິຕາ. ອິຘໂລກຕ຺ຕຠາວເມວາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກອຕ຺ຕຠາວເມວ. ໂສຬສ ປຎ຺ຎາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ອນຸປທສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ‘‘ມຫາປຎ຺ໂຎ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ປຸຖຸປຎ຺ໂຎ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ຫາສປຎ຺ໂຎ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ຊວນປຎ຺ໂຎ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ໂຎ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໙໓) ເອວມາຄຕາ ມຫາປຎ຺ຎາທິກາ ຉ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕາ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຕິ ອິມາ ໂສຬສວິຘາ ປຎ຺ຎາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຐິໂຕ.

ປຎ຺ຫສາກຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຎ຺ຫສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນວເສນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ຈ ສາກຈ຺ຉໍ ກໂຣຕິ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ອຸປຎ຺ຎາຕໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕໍ ອນຸພນ຺ຘນສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອິທໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘນໍ ນາມ ອຕ຺ຖິເກຫິ ອຸປຎ຺ຎາຕໍ ມຄ຺ຄໍ, ຎາໂຕ ເຈວ ອຸປຄໂຕ ຈ ມຄ຺ໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຖິເກຫິ ອມ຺ເຫຫິ ມຣເຓ ສຕິ ອມເຕນປິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວໍ ເກວລໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸປຎ຺ຎາຕໍ, ອນຸມານຎາເຓນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຎາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ມຄ຺ຄນ຺ໂຕ ປຣິເຍສນ຺ໂຕຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເນສໍ ປຣິສາຍາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ປຣິວາຣຠູຕປຣິສາຍ. ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ທ຺ເວ ມຫານຸຠາເວ ສາວເກ. ຐານນ຺ຕເຣຕິ ອຄ຺ຄສາວກຕ຺ຕສຎ຺ຎິເຕ ຐານນ຺ຕເຣ ຐເປສິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອຄ຺ຄສາວເກ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ມຫາສາວເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ອຎ຺ເຎປິ ມຫາເຖຣາ ອຠິຎ຺ຎາຕາທິຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ‘‘ມຫາສາວກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕິ, ອິເມເຍວ ປນ ສາວເກສຸ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຠູຕາ ວິເສສໂຕ ‘‘ມຫາສາວກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທ຺ເວປິ ມຫາສາວເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຍສ຺ມາ ຘຸຕວາທຘຸຕຘມ຺ມຘຸຕງ຺ຄານິ ຘຸຕມູລການິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘຸໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕຕ຺ຖ ກິເລເສ ຘຸນິ ຘຸຕວາຕິ ຘຸໂຕ, ຘຸຕກິເລໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ, ກິເລສຘຸນໂນ ວາ ຘມ຺ໂມ, ກິເລສຘຸນໂນ ຘມ຺ໂມຕິ ຈ ສປຸພ຺ພຠາໂຄ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕໍ ຘຸຕສຎ຺ຎິຕໍ ກິເລສຘຸນນຘມ຺ມໍ ວທຕິ, ປເຣ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ຘຸຕວາໂທ. ຈຕຸກ຺ກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຍິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ໂສ ອຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘຸຕຠູຕສ຺ສ ຘຸຕຠູຕາ ຘມ຺ມາ ຘຸຕຘມ຺ມາ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ກິເລເສ ສມ຺ມາ ລິຂຕິ ຕຈ຺ຉຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂ, ກິເລສເຊຄຸຈ຺ຉີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສລ຺ເລຂຕາ. ທ຺ວີຫິປິ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈຕີຕິ ປວິເວໂກ, ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸໂລ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປວິເວກຕາ. ອິມິນາ ສຣີຣຏ຺ຐປນມຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖີຕິ ອິທມຏ຺ຐິ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອິທມຏ຺ຐິຕາ, ອິເມຫິ ວາ ກຸສລຘມ຺ເມຫິ ອຕ຺ຖິ ອິທມຏ຺ຐິ, ເຍນ ຎາເຓນ ‘‘ປພ຺ພຊິເຕນ ນາມ ປໍສຸກູລິກງ຺ຄາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຘຸຕຄຸເຓ ສມາທິຍຕິ ເຈວ ປຣິຫຣຕິ ຈ, ຕໍ ຎາຓໍ ອິທມຏ຺ຐິຕາ. ເຕນາຫ – ‘‘ອິທມຏ຺ຐິຕາ ຎາຓເມວາ’’ຕິ. ຘຸຕຘມ຺ມາ ນາມາຕິ ຘຸຕງ຺ຄເສວນາຍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ຘຸນນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ຘຸໂຕຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ຘຸຕງ຺ຄເຈຕນາຍ ອຸປກາຣກາ ຘມ຺ມາຕິ ກຕ຺ວາ ຘຸຕຘມ຺ມາ ນາມ. ອນຸປຕນ຺ຕີຕິ ຕທນ຺ໂຕຄຘາ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ ຕທຸຠຍສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິວິເສສຠາວໂຕ. ປຏິກ຺ເຂປວຕ຺ຖູສູຕິ ຘຸຕງ຺ຄເສວນາຍ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພວຕ຺ຖູສຸ ປຫາຕພ຺ພວຕ຺ຖູສຸ.

ປໍສຸກູລິກງ຺ຄໍ…ເປ… ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທໂສປິ ເປຍ຺ຍາລນເຍນ ທສ຺ສິໂຕ. ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒ ອາທໂຍ) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘຸຕວາທຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຖຣສ຺ສ ຘຸຕຠາໂວປິ ຄຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຘຸຕວາທານ’’ນ຺ເຕວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ມຫາຕິ ອຠິນີຫາຣາທິມຫນ຺ຕຕາຍປິ ສາສນສ຺ສ ອຸປກາຣິຕາຍປິ ອຍໍ ເຖໂຣ ມຫາ, ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ ປສໍສາວຈນເມວ ວາ ເອຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຍທິທໍ ມຫາກສ຺ສໂປຕິ ຍຖາ ‘‘ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາຍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕເຍ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປສາທຕາຍ ອຸປາສກຠາເວ ຐິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ. ເອຕສ຺ສ ອຄ຺ຄຠາວສ຺ສາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສຈ຺ຈກາໂຣຕິ ສຈ຺ຈຠາວາວໂຫ ກາໂຣ, ອວິສໍວາທນວເສນ ວາ ຕທຕ຺ຖສາຘໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກລາຫລນ຺ຕິ ກຸຕູຫລວິປ຺ຜາໂຣ. ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຕເມ ສຕ຺ຕເມ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ສວນໂຍຄ຺ຄໍ ກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ທິວາ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ກເຖຕິ, ຣຕ຺ຕິຍໍ ສກລຍາມໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອາຫ – ‘ໂຠຕິ ກິໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສສິ ທິວາ’’’ຕິ. ວິສ຺ສາສິໂກຕິ ວິສ຺ສາສິກຠາໂວ. ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ.

ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ປູຣິຕປາຣມິສ຺ສາຕິ ອິທໍ ສາ ປຣມ຺ປຣາຍ ໂສຕປຕິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ. ອທິນ຺ນວິປາກສ຺ສາຕິ ອວິປກ຺ກວິປາກສ຺ສ. ຠທ຺ທເກ ກາເລຕິ ຍຸຕ຺ເຕ ກາເລ. ນກ຺ຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ລກ຺ຂິຕໍ ຉຓໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ອນຸຠວິຕພ຺ພຉຓານິ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ ນາມ, ອິຕຣານິ ປນ ຉຓານິ ນາມ. ສມ຺ມາປຕິຕທຸກ຺ຂໂຕ ວິໂມຈເນນ ຕໂຕ ນິຍ຺ຍານາວຫຕາຍ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສ຺ສ ລຠາປນໂຕ ຈ ນິຍ຺ຍານິກໍ. ເຕສນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓປທຸມານໍ. ໂອລມ຺ພກາຕິ ສຸວຓ຺ຓຣຕນວິຈິຕ຺ຕາ ຣຕນທາມາ. ປຸຎ຺ຎນິຍາເມນາຕິ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວສິທ຺ເຘນ ນິຍາເມນ. ສ຺ວສ຺ສ ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ທາຕຸໍ ກໂຕກາໂສ. ຜຸສ຺ສຣຖນ຺ຕິ ມງ຺ຄລຣຖໍ. ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕອຸຓ຺ຫີສວາລພີຊນິຂຄ຺ຄມຓິປາທຸການິ ປຎ຺ຈວິຘໍ ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ສີຫາສນໍ ປຎ຺ຈມໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ປາຣຸປນກຓ຺ຓນ຺ຕິ ປາຣຸປນວຕ຺ຖສ຺ສ ທສນ຺ຕໍ. ທິພ຺ພວຕ຺ຖທາຍິປຸຎ຺ຎານຸຠາວໂຈທິໂຕ ‘‘ນນຸ ຕາຕາ ຖູລ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອໂຫ ຕປສ຺ສີຕິ ອໂຫ ກປໂຓ ອຫໍ ຣາຊາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘານໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ. ຈງ຺ກມນສຕານີຕິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫິ ອຄ຺ຄິສາລາທີນິ ປພ຺ພຊິຕສາຣຸປ຺ປານິ ຐານານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສາຘຸກີຬິຕນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕຏ຺ຐາເນ ກາຕພ຺ພສກ຺ກາຣໍ ວທຕິ. ນປ຺ປມຊ຺ຊິ, ນິໂຣຄາ ອຍ຺ຍາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາກາຣທສ຺ສນໍ. ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ເທວາຕິ ເທວີ ປຏິວຈນໍ ອທາສິ. ປຏິຍາເທຕ຺ວາຕິ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ. ສມຓກປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕິ ສມິຕປາເປຫິ ອຣິເຍຫິ ອນຸຏ຺ຐາຕພ຺ພປພ຺ພຊ຺ຊໍ. ໂສ ຫິ ຣາຊາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ເວສສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອິທເມວ ຠທ຺ທກ’’ນ຺ຕິ ຕາທິສໍເຍວ ລິງ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ເອວ. ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕຕິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາຘິກາຣສ຺ສ ຈ ຈິຣກາລສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອວຣູປໍ ກຖໍ ມາ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ວີສຕິ ຘຣຓານິ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈປລໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ອປເຣ. ອິຕ຺ຖາກໂຣຕິ ອິຕ຺ຖິຣຕນສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ອຍ຺ຍຘີຕາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຘີຕາ, ຠທ຺ທກາປິລານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມານປຓ຺ຓນ຺ຕິ ສທິສປຓ຺ຓໍ ສທິສເລຂໍ ກຸມາຣສ຺ສ ກຸມາຣິກາຍ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຓເລຂໍ. ເຕ ປຸຣິສາ ສມາຄຕຏ຺ຐານໂຕ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຫາຕິຕ຺ຖຄາມໍ ມທ຺ທຣຏ຺ເຐ ສາຄລນຄຣຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອປກ຺ກມນ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິໂຕ ຈ ເອຕ຺ໂຕ ຈ ເປເສສຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຸປ຺ຜທາມນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ ປຸປ຺ຜທາມໍ. ຕານີຕິ ຕານິ ອຸໂຠຫິ ຄນ຺ຖາປິຕານິ ທ຺ເວ ປຸປ຺ຜທາມານິ. ເຕຕິ ອຸໂຠ ຠທ຺ທາ ເຈວ ປິປ຺ປລິກຸມາໂຣ ຈ. ໂລກາມິເສນາຕິ ກາມສ຺ສາເທນ. ອສໍສຏ຺ຐາຕິ ນ ສໍຍຸຕ຺ຕາ ຆເຏ ຊລນ຺ເຕນ ວິຍ ປທີເປນ ອຊ຺ຌາສເຍ ສມຸຊ຺ຊລນ຺ເຕນ ວິໂມກ຺ຂພີເຊນ ສມຸສ຺ສາຫິຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍນ຺ຕພທ຺ຘານີຕິ ສສ຺ສສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຣກວາຏໂຍຊນວເສນ ພທ຺ຘານິ ນິກ຺ຂມນຕຸມ຺ພານິ. ກມ຺ມນ຺ໂຕຕິ ກສິກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານໍ. ທາສິກຄາມາຕິ ທາສານໍ ວສນຄາມາ. ໂອສາເຣຕ຺ວາຕິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ອາກປ຺ປກຸຕ຺ຕວເສນາຕິ ອາກາຣວເສນ ກິຣິຍາວເສນ. ອນນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ປພ຺ພຊິຕຠາວສ຺ສ ອນນຸຣູປໍ. ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກຕິ ທ຺ເວຘາປຖສ຺ສ ທ຺ວິຘາຠູຕຏ຺ຐາເນ. ເອເຕສໍ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນິສີທຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສາ ປນ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖຸ ນິສຊ຺ຊາ ເອທິສີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ນິສີທນ຺ໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ອປຣິມິຕກາລສມ຺ຠູຕາຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣູປຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຣູປປ຺ປຠາວພຸທ຺ຘຄຸຓວິຊ຺ໂຊຕິຕາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນສມຸຊ຺ຊລິຕາ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາເກຕຸມາລາລງ຺ກຕາ ສຠາວສິທ຺ຘິຕາຍ ອກິຕ຺ຕິມາ ຣູປກາຍສິຣີ, ຕໍເຍວ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພປ຺ປສາທສໍວທ຺ຘນຕ຺ຖໍ ອນິຄ຺ຄູຫິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ຠຄວາ ‘‘ພຸທ຺ຘເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ…ເປ… ນິສີທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປເທສໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອສີຕິຫຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສຕສາໂຂຕິ ພຫຸສາໂຂ ອເນກສາໂຂ. ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓວ ອໂຫສິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມີຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ສໂມກິຓ຺ຓຠາວໂຕ.

ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ທູຣໂຕ ນາຕິທູເຣ ອາສນ຺ເນຕິ ຕີສຸ ຐາເນສຸ. ຕີຫິ ໂອວາເທຫີຕິ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ຕິພ຺ພໍ ເມ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ ເຖເຣສຸ ນເວສຸ ມຊ຺ຌິເມສູ’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມິ ກຸສລູປສໍຫິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ສາຕສຫຄຕາ ຈ ເມ ກາຍຄຕາສຕິ ນ ວິຊຫິສ຺ສຕີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ອິເມຫິ ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຠຄວາ ປຐມໍ ໂອວາທໍ ເຖຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິກຕ຺ຕາ ຊາຕິມານປ຺ປຫານຕ຺ຖມຠາສິ, ທຸຕິຍໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອຫໍກາຣປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ, ຕຕິຍໍ ອຸປຘິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອຕ຺ຕສິເນຫປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ. ມຸທຸກາ ໂຂ ຕ຺ຍາຍນ຺ຕິ ມຸທຸກາ ໂຂ ເຕ ອຍໍ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອວມາຫ? ເຖເຣນ ສຫ ຈີວຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸກາມຕາຍ. ກສ຺ມາ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸກາໂມ ຊາໂຕຕິ? ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐເປຕຸກາມຕາຍ. ກິໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ປນສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ອິເມນ ຈິຣໍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ, ກສ຺ສໂປ ປນ ວີສຕິວສ຺ສສຕາຍຸໂກ, ໂສ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓິຄຸຫາຍໍ ວສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ມມ ສາສນໍ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓກາລປ຺ປວຕ຺ຕນກໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐເປສິ. ເອວໍ ຠິກ຺ຂູ ກສ຺ສປສ຺ສ ສຸສ຺ສູສິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ.

ຈນ຺ທູປໂມຕິ ຈນ຺ທສທິໂສ ຫຸຕ຺ວາ. ກິໍ ປຣິມຓ຺ຑລຕາຍ? ໂນ, ອປິຈ ໂຂ ຍຖາ ຈນ຺ໂທ ຄຄນຕລໍ ປກ຺ຂນ຺ທມາໂນ ນ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ວາ ສິເນຫໍ ວາ ອາລຍໍ ວາ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ນ ໂຫຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ປິໂຍ ມນາໂປ, ອຍມ຺ປິ ເອວໍ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວາທີນໍ ອກຣເຓນ ພຫຸຊນສ຺ສ ປິໂຍ ມນາໂປ ຈນ຺ທູປໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປກສ຺ເສວ ກາຍໍ ອປກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕເນວ ສນ຺ຖວາທີນໍ ອກຣເຓນ ກາຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອປກຑ຺ຒິຕ຺ວາ, ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຈ຺ຈໍ ນໂວຕິ ນິຈ຺ຈນວໂກວ, ອາຄນ຺ຕຸກສທິໂສ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຄນ຺ຕຸໂກ ຫິ ປຏິປາຏິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສເຈ ນໍ ຆຣສາມິກາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕຠາຕໂຣ ວິປ຺ປວາສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ວິຈຣິໍສູ’’ຕິ ອນຸກມ຺ປມານາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊນ຺ຕິ, ຠຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕເຍວ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຊນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ປກ຺ກມຕິ, ນ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ວາ ກໂຣຕິ, ກິຈ຺ຈກຣຓີຍານິ ວາ ສໍວິທຫຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ປຏິປາຏິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຍໍ ອິຣິຍາປເຖ ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ເທນ຺ຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຉິນ຺ນສນ຺ຖໂວ ເຕສໍ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍ ອພ຺ຍາວໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕີຕິ ທີເປຕິ.

ອປ຺ປຄພ຺ໂຠຕິ ນປ຺ປຄພ຺ໂຠ, ອຏ຺ຐຏ຺ຐາເນນ ກາຍປາຄພ຺ຠິເຍນ, ຈຕຸຏ຺ຐາເນນ ວຈີປາຄພ຺ຠິເຍນ, ອເນກຏ຺ຐາເນນ ມໂນປາຄພ຺ຠິເຍນ ຈ ວິຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ກາຍປາຄພ຺ຠິຍໍ ນາມ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລໂຠຊນສາລຊນ຺ຕາຆຣນຫານຕິຕ຺ຖຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ເຄສຸ ອນ຺ຕຣຆຣປເວສເນ ຈ ກາເຍນ ອປ຺ປຕິຣູປກຣຓໍ. ຈຕຸຏ຺ຐານໍ ວຈີປາຄພ຺ຠິຍໍ ນາມ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລອນ຺ຕຣຆເຣສຸ ອປ຺ປຕິຣູປວາຈານິຈ຺ຉາຣຓໍ. ອເນກຏ຺ຐານໍ ມໂນປາຄພ຺ຠິຍໍ ນາມ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ກາຍວາຈາຫິ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ມນສາ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິຕກ຺ກນໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອິເມສໍ ປາຄພ຺ຠິຍານໍ ອຠາເວນ ອປ຺ປຄພ຺ໂຠ ຫຸຕ຺ວາ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕນ ຈ ຈນ຺ທູປມປ຺ປຏິປທາທິເຖຣສ຺ສ ຘຸຕວາເທສຸ ອຄ຺ຄຠາວສ຺ສ ໂພຘິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕເທວ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ.

ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໒. ປຎ຺ຈເມ ໂຠຊນປປຎ຺ຈມຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຄຈຣຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓາຫາຣປຣິໂຠຄສຎ຺ຎິຕໍ ໂຠຊນປປຎ຺ຈມຕ຺ຕໍ. ທີປຣຸກ຺ຂານນ຺ຕິ ໂລຫທນ຺ຕກຏ຺ຐມຍານໍ ມຫນ຺ຕານໍ ທີປຣຸກ຺ຂານໍ. ໂລຫມເຍສຸປິ ຫິ ເຕສຸ ທີປາຘາເຣສຸ ທີປຣຸກ຺ຂກາຕິ ຣຸຬ຺ຫິເຣສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ໂອລມ຺ພກທີປມຓ຺ຑລທີປສຎ຺ຈຣຓທີປາທິກາ ເສສທີປາ.

ອນຸປຣິຍາຍິ ປທກ຺ຂິຓກຣຓວເສນ. ອຫໍ ເຕນາຕິ ເຍນ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຕ຺ໂຖ, ອຫໍ ເຕນ ປວາເຣມິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍເຍວສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ເທວຕານຸຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ປຈນກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ. ສຕ຺ຕ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ເກ ວິຕກ຺ເກສີຕິ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສາຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ມຫິຈ຺ຉສ຺ສາ’’ຕິອາທິເກ ສຕ຺ຕ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ເກ ວິຕກ຺ເກສິ. ອຏ຺ຐເມຕິ ‘‘ນິປ຺ປປຎ຺ຈາຣາມສ຺ສາຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ປປຎ຺ຈາຣາມສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປຸຣິສວິຕກ຺ເກ.

ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສາຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ມຫິຈ຺ຉສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘; ອ. ນິ. ໘.໓໐) ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກວເສນ ອາຣທ຺ຘມຕ຺ຕໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຐິຕໍ ມມ ສງ຺ກປ຺ປໍ ຊານິຕ຺ວາ. ມໂນມເຍນາຕິ ມໂນມເຍນ ວິຍ ມນສາ ນິມ຺ມິຕສທິເສນ, ປຣິຓາມິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ.

ຍທາ ເມ ອຫຸ ສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ມຍ຺ຫໍ ‘‘ກີທິໂສ ນຸ ໂຂ ອຏ຺ຐໂມ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ໂກ’’ຕິ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອໂຫສິ, ຍທາ ເມ ອຫຸ ສງ຺ກປ຺ໂປ, ຕໂຕ ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ອຸປສງ຺ກມິ, ອຸຕ຺ຕຣິ ເທສຍີຕິ ໂຍຊນາ. ອຸຕ຺ຕຣິ ເທສຍີຕິ ‘‘ນິປ຺ປປຎ຺ຈາຣາມສ຺ສາຍໍ ຘມ຺ໂມ ນິປ຺ປປຎ຺ຈຣຕິໂນ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ປປຎ຺ຈາຣາມສ຺ສ ປປຎ຺ຈຣຕິໂນ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘; ອ. ນິ. ໘.໓໐) ອິມໍ ອຏ຺ຐມໍ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ອຸປຣິ ເທສຍິ. ຕໍ ປນ ເທສິຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ນິປ຺ປປຎ຺ຈຣໂຕ ພຸທ຺ໂຘ, ນິປ຺ປປຎ຺ຈມເທສຍີ’’ຕິ, ປປຎ຺ຈາ ນາມ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ, ເຕສໍ ວູປສມນຕາຍ ຕທຠາວໂຕ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ນິປ຺ປປຎ຺ຈາ ນາມ. ຍຖາ ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ສາມຸກ຺ກໍສິກໍ ຈຕຸສຈ຺ຈເທສນໍ ອເທສຍີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສາຫໍ ຘມ຺ມມຎ຺ຎາຍາຕິ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາຘມ຺ມໍ ຊານິຕ຺ວາ. ວິຫາສິນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຫຣິໍ. ສາສເນ ຣໂຕຕິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄເຫ ສາສເນ ອຠິຣໂຕ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓນ຺ຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ມຍາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ ສຈ຺ຉິກຕາ. ຕໂຕ ເອວ ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນໍ, ອນຸສິຏ຺ຐິ ໂອວາໂທ ອນຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໓. ຉຏ຺ເຐ ອຸຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ ອຸຈ຺ຈາ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸຈ຺ຈາກຸລິການນ຺ຕິ ອຸຈ຺ເຈ ກຸເລ ຊາຕານ’’ນ຺ຕິ. ກາຬີ ສາ ເທວີຕິ ກາຬວຓ຺ຓຕາຍ ກາຬີ ສາ ເທວີ. ກຸລານຸກ຺ກເມນ ຣຊ຺ຊານຸປ຺ປຕ຺ຕິ ມຫາກຸລິນສ຺ເສວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂສເຍວ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໔. ສຕ຺ຕເມ ຣິຕ຺ຕໂກຕິ ເທຍ຺ຍວຕ຺ຖຸຣຫິໂຕ. ຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ຠຄວໂຕ ຣູປຄຸເຓ ເຈວ ອາກປ຺ປສມ຺ປທາທິຄຸເຓ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ອມ຺ພປກ຺ກສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອວມາທິເກ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິເຕ ຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ.

ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາຊຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໕. ອຏ຺ຐເມ ອຠີຕນາທຠາເວນ ສີຫສ຺ສ ວິຍ ນາໂທ ສີຫນາໂທ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສີຫນາທິກາ, ເຕສໍ ສີຫນາທິການໍ. ຄຣຫິຕພ຺ພປສໍສິຕພ຺ພຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຄຣຫາ ປສໍສາ ຈ ຍຸຕ຺ຕຣູປາຕິ ອາຫ – ‘‘ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ຠູມິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຫິ ຎາເຓນ ອຣິຍສາວໂກ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທິໍ ປຊານາຕິ. ກຕມາ ປນສ຺ສ ຊາຕິ ຂີຓາ, ກຖຎ຺ຈ ປຊານາຕີຕິ? ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຂີຓາ ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ, ນ ອນາຄຕາ ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ, ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສຸ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປເຠທາ ຊາຕິ, ສາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ຂີຓາ. ຕໍ ໂສ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ປຫີນກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ກິເລສາຠາເວ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ອາຍຕິໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕ ປຊານາຕິ.

ວຸສິຕນ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐໍ ປຣິວຸຏ຺ຐໍ, ກຕໍ ຈຣິຕໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວສນ຺ຕິ ນາມ, ຂີຓາສໂວ ວຸຏ຺ຐວາໂສ. ຕສ຺ມາ ອຣິຍສາວໂກ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ກຕໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍວເສນ ໂສຬສວິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກາທໂຍ ຫິ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຂີຓາສໂວ ກຕກຣຓີໂຍ. ຕສ຺ມາ ອຣິຍສາວໂກ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຓີຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ກຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທານິ ປຸນ ອິຕ຺ຖຠາວາຍ ເອວໍ ໂສຬສວິຘກິຈ຺ຈຠາວາຍ, ກິເລສກ຺ຂຍາຍ ວາ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ກິຈ຺ຈໍ ເມ ນຕ຺ຖີຕິ ປຊານາຕິ. ອຖ ວາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິຕ຺ຖຠາວໂຕ ອິມສ຺ມາ ເອວໍປກາຣາ ອິທານິ ວຕ຺ຕມານກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕານາ ອປຣໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຖິ, ອິເມ ປນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຉິນ຺ນມູລກາ ຣຸກ຺ຂາ ວິຍ, ເຕ ຈຣິມກວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘນ ອນຸປາທາໂນ ວິຍ ຊາຕເວໂທ ນິພ຺ພາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຊານາຕິ.

ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ຕປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໖. ນວເມ ອຏ຺ຐາຣສສຸປິ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐາເນສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ໂກວິໂທ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິທຍາອພ຺ຠຎ຺ຎາວຫສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຸປລພ຺ຠນໂຕ ‘‘ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ອທິສ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ອິທໍ ເວທຕ຺ຕຍໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຫິ ອເນນ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິມຸຈ຺ຈນມ຺ປິ ທຸລ຺ລຠໍ, ອຠິຎ຺ຎາປຣິວາຣານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ລາຠິຕາຍ ສຍໍ ເອກເທເສນ ອຸປສນ຺ໂຕ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕໍ ອຸຕ຺ຕມທມຖສມຖໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ສມ຺ຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ປິຏການິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຜລຠາຊນານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອສ຺ສາມິກາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ຄາຣວວເສນ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ປຣິຠຸຎ຺ຊີຕິ ເທວຕາຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕທິພ຺ໂພຊໍ ວນມູລຜລາຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາປິຕສມນນ຺ຕຣເມວ ຫິ ເທວຕາ ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ໂພຊໍ ປກ຺ຂິປິໍສຸ. ສມ຺ມສິຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ, ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສູຕິ ມຫາເທວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນຸໂມທນກຖາຍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາສກ຺ຂິກາຍ ສຸວິໂສຘິຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ທສຫິ ກຖາວຕ຺ຖູຫີຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິກຖາ ປວິເວກກຖາ ອສໍສຄ຺ຄກຖາ ວີຣິຍາຣມ຺ຠກຖາ ສີລສມ຺ປທາກຖາ ສມາຘິສມ຺ປທາກຖາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາກຖາ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປທາກຖາ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສມ຺ປທາກຖາຕິ ອິເມຫິ ທສຫິ ກຖາວຕ຺ຖູຫິ. ຊາຕິຠູມິຣຏ຺ຐວາສິໂນຕິ ຊາຕິຠູມິວນ຺ຕເທສວາສິໂນ, ສຕ຺ຖຸ ຊາຕເທສວາສິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີສານຸໂລກິໂກຕິ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ອນຸ ອນຸ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ໂອກາສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ສາກຈ຺ຉາຍ ອວສຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ. ສຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິກ຺ກມໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສີລວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖໍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໗) ສຕ຺ຕ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ປຸຈ຺ຉິ. ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ ສວິເສເສນ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິຕາຍ.

ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໗. ທສເມ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ກຖິຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ມຘຸປິຓ຺ຑິກສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາສຸ ວິຍ ສງ຺ເຂເປນ ເທສິຕຘມ຺ມສ຺ສ. ຕໍ ເທສນໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາຕິ ຕໍ ສງ຺ເຂປເທສນໍ ອາຍຕນາທິວເສນ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ. ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊມານານນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ສງ຺ເຂປເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕານໍ. ອຕ຺ຖວເສນ ວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຖວເສນ ວາ ເທສນໍ ປູເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ ວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ເທສນາວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພານີ’’ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ ວາ ປູເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖໂຣ ອຸຠຍວເສນປິ ສກ຺ໂກຕິ ຕສ຺ສ ສງ຺ເຂເປນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ສຕ຺ຖຸ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ເທສນໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ປາໂຕວ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ອຎ຺ເຎຫີຕິ ອຎ຺ຎາສໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ເກເສຫິ ອຕິວິຍ ທີຆາ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ທີຆາ ເອວ, ອຖ ໂຂ ສິນິທ຺ຘນີລມຸທຸກຎ຺ຈິກາ ຈ. ນິກ຺ເກສີຕິ ອປ຺ປເກສີ ຍຖາ ‘‘ອນຸທຣາ ກຎ຺ຎາ’’ຕິ.

ປຓິຍນ຺ຕິ ວິກ຺ເກຕພ຺ພຠຓ຺ຑໍ. ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ເກສານໍ ປກຕິຠາວາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ຄາຣເວນາຕິ ມຸຓ຺ຑສີສາປິ ເຖເຣ ຄາຣເວນ ເອກວຈເນເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ. ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ. ອິມິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເສຏ຺ຐິຘີຕຣມາຫ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ອຏ຺ຐານປຍຸຕ຺ຕໍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ຍສປຏິລາໂຠວ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສປຏິລາໂຠຕິ ຈ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາໂຠ. ສຕ຺ຕສຸ ຫິ ຊວນເຈຕນາສຸ ປຐມາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍຜລາ, ປຈ຺ຉິມາ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍຜລາ, ມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຈ ອປຣາປຣິຍເວທນີຍຜລາ, ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ເອກໍ ເຈຕນໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ຍຖາສກໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຜລທາຍິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ປຐມເຈຕນາຍ ປນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ຍສປຏິລາໂຠວ ອໂຫສິ.

ປຐມເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໒. ທຸຕິຍເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑໙໘-໒໐໐. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎາມເນນ ອຸປ຺ປາທິຕໍ. ມເນນ ກຕກາໂຍຕິ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ເຕນ ເທສນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ຕກາໂຍ. ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕກາໂຍຕິ ອຠິຎ຺ຎາມນສາ ນິມ຺ມິຕກາໂຍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໖-໒໓໗; ປຏິ. ມ. ໓.໑໔) ວິຍ. ເອກສທິເສເຍວາຕິ ອຕ຺ຕສທິເສເຍວ. ເອກວິຘເມວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕປ຺ປກາຣເມວ. ເອຕປ຺ປຣໂມ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສາວການໍ ອິທ຺ຘິນິມ຺ມານວິຘິ. ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ ເອກເທເສນ ສຕ຺ຖຸ ອິທ຺ຘິນິມ຺ມານານຸວິຘານໂຕ.

ລາຠິຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ລາຠີຕິ ອີກາໂຣ ອຕິສຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເຖຣສ຺ສ ຈຕຸນ຺ນໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ອຕິສເຍນ ສວິເສສລາຠິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ ລາຠິຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕາ ເຈໂຕສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສລຕາ ຣູປາຣູປຊ຺ຌານລາຠິຕາຍ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອິເມຫິປິ ກາຣເຓຫີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈໂຕຕິ ເຈຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສີເສນ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຈຕໂສ ສມາຘິສ຺ສ ວິວຏ຺ຏນໍ ເຈໂຕວິວຏ຺ໂຏ, ເອກສ຺ມິໍເຍວາຣມ຺ມເຓ ສມາຘິຈິຕ຺ຕໍ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມສ຺ສ ອຸປຣູປຣິ ຫາປນໂຕ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານລາຠີ ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສໂລ ນາມ. ‘‘ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໒໖໕) ວຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎາສຫຄຕໍ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎາສຫຄຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໒໖໕-໒໖໘) ສຎ຺ຎາສີເສນ ວຸຕ຺ຕຊ຺ຌານານໍ ວິວຏ຺ຏກຸສໂລ, ຕຖາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິສຎ຺ຎາ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ເກວເລ ຣູປາຣູປຘມ຺ມມຕ຺ເຕ ອສງ຺ຂເຕ ນິພ຺ພາເນ ຈ ວິເສສໂຕ ວຏ຺ຏນໂຕ ຈ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາພຫຸໂລ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສໂລ. ສມາຘິກຸສລຕາຍ ເຈໂຕວິວຏ຺ຏກຸສລຕາ ຕພ຺ພຫຸລວິຫາຣິຕາຍ. ຕຖາ ວິປສ຺ສນາກຸສລຕາຍ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏກຸສລຕາ. ເອໂກຕິ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣໍ ວທຕິ. ສມາຘິລກ຺ຂເຓຕິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາທິສມາຘິສຠາເວ. ປຸນ ເອໂກຕິ ມຫາປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣມາຫ. ວິປສ຺ສນາລກ຺ຂເຓຕິ ສຕ຺ຕອນຸປສ຺ສນາ ອຏ຺ຐາຣສມຫາວິປສ຺ສນາທິວິປສ຺ສນາສຠາເວ. ສມາຘິຄາຬ຺ໂຫຕິ ສມາຘິສ຺ມິໍ ໂອຄາຬ຺ຫຈິຕ຺ໂຕ ສຸຠາວິຕຠາວນຕາ. ອງ຺ຄສໍຂິຕ຺ເຕຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄິກຕິວງ຺ຄິກາທິວເສນ ຌານງ຺ຄານໍ ສງ຺ຂິປເນ. ອາຣມ຺ມຓສໍຂິຕ຺ເຕຕິ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສາທິນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓານໍ ສໍຂິປເນ. ອງ຺ຄວວຕ຺ຖາປເນຕິ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ຌານງ຺ຄານໍ ວວຕ຺ຖາປເນ. ອາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖາປເນຕິ ປຖວີກສິຓາທິຊ຺ຌານາຣມ຺ມຓານໍ ວວຕ຺ຖາປເນ.

ຌານງ຺ເຄຫີຕິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານງ຺ເຄຫິ, ຌານງ຺ຄາເນວ ຌານໍ. ປຸນ ຌານງ຺ເຄຫີຕິ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານງ຺ເຄຫິ. ຠາຕາຕິ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ. ອສ຺ສາຕິ ກຸຏຸມ຺ພິຍສ຺ສ. ສຸວຓ຺ຓປູຊນ຺ຕິ ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ປຸປ຺ຜປູຊໍ ກຕ຺ວາ. ເທວປຸເຣຕິ ຕາວຕິໍສຠວເນ ສຸທສ຺ສນມຫານຄເຣ. ອຄ຺ຄທ຺ວາເຣນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ອຄ຺ຄໍ ສພ຺ພປຐມໍ ວິວເຏນ ນຄຣທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ.

ໂກກນທນ຺ຕິ ປທຸມວິເສສນໍ ຍຖາ ‘‘ໂກກາສກ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ກິຣ ພຫຸປຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ອຕິສຸຄນ຺ຘຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ‘‘ໂກກນທໍ ນາມ ເສຕປທຸມ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປາໂຕຕິ ປເຄວ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ໂກກນທສງ຺ຂາຕໍ ປທຸມໍ ປາໂຕ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ຜຸລ຺ລໍ ວິກສິຕໍ ອວີຕຄນ຺ຘໍ ສິຍາ ວິໂຣຈມານໍ, ເອວໍ ສຣີຣຄນ຺ເຘນ ຄຸຓຄນ຺ເຘນ ຈ ສຸຄນ຺ຘໍ ສຣທກາເລ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອາທິຈ຺ຈມິວ ອຕ຺ຕໂນ ເຕຊສາ ຕປນ຺ຕໍ ອງ຺ເຄຫິ ນິຈ຺ຉຣຓກຊຸຕິຍາ ອງ຺ຄີຣສໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສາຕິ.

ຈູຬປນ຺ຖໂກ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ທນ຺ຘຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸທ຺ເທສຄຫຓກາເລ ປຣິຫາສເກຬິໍ ອກາສິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ປຣິຫາເສນ ລຊ຺ຊິໂຕ ເນວ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫິ, ນ ສຊ຺ຌາຍມກາສິ. ເຕນ ກມ຺ເມນາຍໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ທນ຺ໂຘ ຊາໂຕ, ຕສ຺ມາ ຄຫິຕຄຫິຕປທໍ ອຸປຣິອຸປຣິປທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນສ຺ສຕິ. ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘໍ ໂຈຬຂຓ຺ຑໍ ອທາສີຕິ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພເຫຕຸໍ ທິສ຺ວາ ຕທນຸຣູເປ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ສຸທ຺ຘໍ ໂຈຬຂຓ຺ຑໍ ອທາສິ. ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນລາຏໂຕ ເສເທ ມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ສາຏເກນ ນລາຏໍ ປຸຎ຺ຉິ, ສາຏໂກ ກິລິຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ອິມໍ ສຣີຣໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວຣູໂປ ປຣິສຸທ຺ຘສາຏໂກ ປກຕິໍ ຊຫິຕ຺ວາ ກິລິຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ, ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິ. ເຕນ ກາຣເຓນສ຺ສ ຣໂຊຫຣຓເມວ ປຈ຺ຈໂຍ ຊາໂຕ.

ໂລມານີຕິ ໂຈຬຂຓ຺ຑຕນ຺ຕຄຕອໍສຸເກ ວທຕິ. ‘‘ກິລິຏ຺ຐຘາຕຸການີ’’ຕິ ກິລິຏ຺ຐສຠາວານິ. ເອວໍຄຕິກເມວາຕິ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ຠວງ຺ຄວເສນ ປກຕິຍາ ປຓ຺ຑຣໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມວເສນ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ຊາຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສມາເນຕ຺ວາຕິ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ, ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພິຬາຣສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ພິຬາຣສ຺ສ ໂຄຈຣຕ຺ຖາຍ. ຊລປຖກມ຺ມິເກນາຕິ ສມຸທ຺ທກມ຺ມິເກນ. ຈາຣິນ຺ຕິ ຂາທິຕພ຺ພຕິຓໍ. ສຈ຺ຈກາຣນ຺ຕິ ສຈ຺ຈຠາວາວຫໍ ກາຣໍ, ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຄຫິເຕ ຠຓ຺ເຑ ອຎ຺ເຎສໍ ນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພລຎ຺ຊນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕິເຍນ ປຏິຫາເຣນາຕິ ຕຕິເຍນ ສາສເນນ. ປຕ຺ຕິກາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ສາມິໂນ ຫຸຕ຺ວາ.

ອປ຺ປເກນປີຕິ ໂຖເກນປິ ປຣິຕ຺ເຕນປິ. ເມຘາວີຕິ ປຎ຺ຎວາ. ປາຠເຕນາຕິ ຠຓ຺ຑມູເລນ. ວິຈກ຺ຂໂຓຕິ ໂວຫາຣກຸສໂລ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ຘນໍ ຍສຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ສຓ຺ຐເປຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ອຓຸໍ ອຄ຺ຄິໍວ ສນ຺ຘມໍ, ຍຖາ ປຓ຺ຑິໂຕ ປຸຣິໂສ ປຣິຕ຺ຕກໍ ອຄ຺ຄິໍ ອນຸກ຺ກເມນ ໂຄມຍຈຸຓ຺ຓາທີນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຂວາເຕນ ຘເມນ຺ໂຕ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ວຑ຺ເຒຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຖກມ຺ປິ ປາຠຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ນານາອຸປາເຍຫິ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ຘນຎ຺ຈ ຍສຎ຺ຈ ວຑ຺ເຒຕິ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຕາຍ ເອວ ວາ ປນ ຘນສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຕານໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ອຠິຎ຺ຎາຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຠູຕິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໑-໒໐໒. ຕຕິເຍ ຣຓາຕິ ຫິ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ‘‘ສຣຓາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໐໐ ທຸກມາຕິກາ) ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ‘‘ຣຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຣຓນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ຣຓາ. ເຍຫິ ອຠິຠູຕາ ສຕ຺ຕາ ນານປ຺ປກາເຣນ ກນ຺ທນ຺ຕິ ປຣິເທວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຣາຄາທໂຍ ‘‘ຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເທສິຕນິຍາມໂຕ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ເທສິຕາໂນກ຺ກມນໂຕ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ເທເສຕິ, ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາເມເນວ ອໂນທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ເມຕ຺ຕາຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂາຄຫເຓ ສຕິ. ຠິກ຺ຂາທາຍການໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິທໍ ຈູຬຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕສຸຕ຺ເຕນ (ອ. ນິ. ໑.໕໑ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ພໍ. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ກາລໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສໍ, ເຕນ ຈ ໂສ ອໂມຆໍ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑໍ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄໂຕເຍວ. ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ.

ຂທິຣວນິຍເຣວຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໓. ປຎ຺ຈເມ ວນສຠາຄນ຺ຕິ ສຠາຄໍ ວນໍ, ສຠາຄນ຺ຕິ ຈ ສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຫິ ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘຎ຺ຈ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ‘‘ສຠາຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸທກສຠາຄນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກລ຺ຍາຓກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂໂຓຕິ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມູປຈຍສ຺ສ ໂອກາໂສ. ຕິຓ຺ຓໍ ຠາຕິການນ຺ຕິ ອຸປຕິສ຺ໂສ, ຈຸນ຺ໂທ, ອຸປເສໂນຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເຊຏ຺ຐຠາຕິການໍ. ຕິສ຺ສນ຺ນຎ຺ຈ ຠຄິນີນນ຺ຕິ ຈາລາ, ອຸປຈາລາ, ສີສຸປຈາລາຕິ ອິເມສໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເຊຏ຺ຐຠຄິນີນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ສຍໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈາລາ, ອຸປຈາລາ, ສີສຸປຈາລາຕິ ຕິສ຺ໂສ ຠຄິນິໂຍ, ຈຸນ຺ໂທ ອຸປເສໂນຕິ ອິເມ ຠາຕໂຣ ປພ຺ພາເຊສິ, ເຣວຕກຸມາໂຣ ເອໂກວ ເຄເຫ ອວສິສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ…ເປ… ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ມຫລ຺ລກຕຣາຕິ ວຸທ຺ຘຕຣາ. ອິທຎ຺ຈ ກຸມາຣິກາຍ ຈິຣຊີວິຕໍ ອຠິກງ຺ຂມານາ ອາຫໍສຸ. ສາ ກິຣ ຕສ຺ສ ອຍ຺ຍິກາ ວີສຕິວສ຺ສສຕິກາ ຂຓ຺ຑທນ຺ຕາ ປລິຕເກສາ ວລິຕ຺ຕຈາ ຕິລກາຫຕຄຕ຺ຕາ ໂຄປານສິວງ຺ກາ ອໂຫສິ. ວິຘາວນິກນ຺ຕິ ວິຘາວນກີຬິກໍ. ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສວວເສນ ມນຸສ຺ສເທວໂມກ຺ຂສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ມນຸສ຺ສເທວພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ວາ. ສີວລິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ວີມໍສິສ຺ສາມາຕິ ‘‘ສີວລິນາ ກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກທານຏ຺ຐານມິທ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ສຠາຄຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມໍ ເທສໍ.

ຕໍ ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອຣຫນ຺ໂຕ ຄາມນ຺ເຕ ກາຍວິເວກໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ປນ ລຠນ຺ເຕວ. ເຕສຎ຺ຫິ ທິພ຺ພປ຺ປຏິຠາຄານິປິ ອາຣມ຺ມຓານິ ຈິຕ຺ຕໍ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຄາໂມ ວາ ໂຫຕຸ ອຣຎ຺ຎາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ‘ຍຕ຺ຖ ອຣຫນ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກໍ’, ໂສ ຠູມິປ຺ປເທໂສ ຣມຓີໂຍ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກງ຺ຂາເຣວຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໔. ຉຏ຺ເຐ ອກປ຺ປິໂຍ, ອາວຸໂສ, ຄຸໂຬຕິ ເອກທິວສໍ ເຖໂຣ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຄຸຬກຣຓໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຸເຬ ປິຏ຺ຐມ຺ປິ ຉາຣິກມ຺ປິ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ທິສ຺ວານ ‘‘ອກປ຺ປິໂຍ ຄຸໂຬ, ສາມິໂສ ນ ກປ຺ປຕິ ຄຸໂຬ ວິກາເລ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ອກປ຺ປິຍາ ມຸຄ຺ຄາຕິ ເອກທິວສໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວຈ຺ເຈ ມຸຄ຺ຄໍ ຊາຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອກປ຺ປິຍາ ມຸຄ຺ຄາ, ປກ຺ກາປິ ມຸຄ຺ຄາ ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ເສສເມຕ຺ຖ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ໂສຓໂກຬິວິສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໕. ສຕ຺ຕເມ ຫາເປຕພ຺ພເມວ ອໂຫສິ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕ຺ຕາ. ອຸທເກນ ສມຸປພ຺ຍູຬ຺ເຫຕິ ອຸທເກນ ຖລໍ ອຸສ຺ສາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣາສິກເຕ. ຫຣິຕູປລິຕ຺ຕາຍາຕິ ໂຄມຍປຣິຠຓ຺ຑກຕາຍ. ຕິວິເຘນ ອຸທເກນ ໂປເສນ຺ຕີຕິ ຂີໂຣທກໍ ຄນ຺ໂຘທກໍ ເກວໂລທກນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິວິເຘນ ອຸທເກນ ໂປເສນ຺ຕິ ປຣິປາເລນ຺ຕິ. ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາຕິ ປຣິໂສເຘຕ຺ວາ ຄຫິເຕ ຕຓ຺ຑຸເລຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເທໂວ ມຎ຺ເຎຕິ ເທໂວ ວິຍ. ວີໂຓວາເທນາຕິ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ໂສຓ, ຍທາ ເຕ ວີຓາຍ ຕນ຺ຕິໂຍ ອຈ຺ຈາຍຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອປິ ນຸ ເຕ ວີຓາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຣວຕີ ວາ ໂຫຕິ ກມ຺ມຎ຺ຎາ ວາຕິ? ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເອວເມວ ໂຂ, ໂສຓ, ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອຕິສິຖິລວີຣິຍໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວໍ, ໂສຓ, ວີຣິຍສມຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານຎ຺ຈ ສມຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໓) ເອວໍ ວີຓໍ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິເຕນ ວີໂຓປໂມວາເທນ. ວີຣິຍສມຖໂຍຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ວີຣິຍສ຺ສ ສມເຖນ ໂຍຊນຕ຺ຖາຍ.

ໂສຓກຸຏິກຓ຺ຓຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໖. ອຏ຺ຐເມ ກຸຏິກຓ຺ໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ‘‘ໂກຏິກຓ຺ໂຓ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ກຸຏິກຓ຺ໂຓ’’ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ. ກຸລຆເຣ ຠວາ ກຸລຆຣິກາ. ສາ ກິຣ ອວນ຺ຕິຣຏ຺ເຐ ກຸລຆເຣ ມຫາວິຠວສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຠຣິຍາ. ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ອິທໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຠາຓການໍ ມເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ສປຣິໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ຘມ຺ມເທສນໍ ອສ຺ໂສສິ, ນ ຈ ກຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ອຘິຄຎ຺ຉິ. ກສ຺ມາ? ໂສ ຫິ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ເຫມວຕໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ‘ອາຄໂຕ ນຸ ໂຂ ເມ ສຫາຍໂກ, ໂນ’ຕິ ທິສາທິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘ວຎ຺ຈິໂຕ ເມ ສຫາໂຍ, ໂຍ ເອວໍ ວິຈິຕ຺ຕປ຺ປຏິຠານໍ ຠຄວໂຕ ເທສນໍ ນ ສຸຓາຕີ’ຕິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍສ຺ມາ ປຏິສນ຺ຘິຊາຕິອຠິນິກ຺ຂມນໂພຘິປຣິນິພ຺ພາເນສ຺ເວວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ຫຸຕ຺ວາວ ປຏິວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິການິ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ປນ ຕານິ ສວິເສສານິ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຣຕຣໍ ຐຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕິໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ຫິມວນ຺ຕໍ ອກາລປຸປ຺ຜິຕໍ ທິສ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອຄ຺ຄພລກາຍາຕິ ສພ຺ພປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ພລກາຍາ. ເກນ ປຸປ຺ຜິຕຠາວໍ ຊານາສີຕິ ເກນ ກາຣເຓນ ຫິມວນ຺ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜິຕຠາວໍ ຊານາສີຕິ, ເຍນ ກາຣເຓນ ອິມໍ ອກາລປຸປ຺ຜປາຏິຫາຣິຍໍ ຊາຕໍ, ຕໍ ຊານາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຠາວນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ກສ຺ສ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕຠາວໍ. ສທ຺ເທ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫີຕິ ສທ຺ເທ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ຕໂຕຕິ ‘‘ອຫໍ ‘ເອຕໍ ອມຕຘມ຺ມໍ ຕມ຺ປິ ຊານາເປສ຺ສາມີ’ຕິ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕສ຺ມີ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສາຕາຄິໂຣ ເຫມວຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອາເນຕຸກາໂມ ‘‘ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິອາທິຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕໓) ອຊ຺ຊາຕິ ອຍໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິໂວ ປກ຺ຂຄຓນໂຕ ປນ຺ນຣໂສ, ອຸປວສິຕພ຺ພໂຕ ອຸໂປສໂຖ. ຕີສຸ ວາ ອຸໂປສເຖສຸ ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣໂສ ອຸໂປສໂຖ, ນ ຈາຕຸທ຺ທສິອຸໂປສໂຖ, ນ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສໂຖ. ທິວິ ຠວານິ ທິພ຺ພານິ, ທິພ຺ພານິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ທິພ຺ພານິ. ການິ ຕານິ? ຣູປານິ. ຕຎ຺ຫິ ຣຕ຺ຕິໍ ເທວານໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໂຕ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສຣີຣວຕ຺ຖາຠຣຓວິມານປ຺ປຠາຫິ ອພ຺ຠາທິອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫິຕາຍ ຈນ຺ທປ຺ປຠາຍ ຈ ສກລຊມ຺ພຸທີໂປ ອລງ຺ກໂຕ ອໂຫສີຕິ ອຕິວິຍ ອລງ຺ກໂຕ ຈ ປຣິວິສຸທ຺ຘິເທວສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຣີຣປ຺ປຠາຍ. ເຕນາຫ – ‘‘ທິພ຺ພາ ຣຕ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ.

ເອວໍ ຣຕ຺ຕິຄຸຓວຓ຺ຓນາປເທເສນປິ ສຫາຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາທໍ ຊເນນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໍ ກເຖຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອໂນມນາມໍ ສຕ຺ຖາຣໍ, ຫນ຺ທ ປສ຺ສາມ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອໂນເມຫິ ອລາມເກຫິ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູເຣຫິ ຄຸເຓຫິ ນາມໍ ອສ຺ສາຕິ ອໂນມນາໂມ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທໂສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ນເຍນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອໂນເມຫິ ຄຸເຓຫິ ນາມໍ. ‘‘ຠຄ຺ຄຣາໂຄຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄໂທໂສຕິ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໘໔) ນເຍນ ຠຄວາຕິ ອໂນເມຫິ ຄຸເຓຫິ ນາມໍ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ເຖຫິ ເທວມນຸສ຺ເສ ອນຸສາສຕິ ‘‘ອິມໍ ປຊຫຖ, ອິມໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຖາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາ. ຕໍ ອໂນມນາມໍ ສຕ຺ຖາຣໍ. ຫນ຺ທາຕິ ວຈສາຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ປສ຺ສາມາຕິ ເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ສຫ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນພຫຸວຈນໍ. ໂຄຕມນ຺ຕິ ໂຄຕມໂຄຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ສຕ຺ຖາ, ນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ມາ ວິມຕິໍ ອກາສິ, ເອກນ຺ຕພ຺ຍວສິໂຕ ຫຸຕ຺ວາວ ເອຫິ ປສ຺ສາມ ໂຄຕມນ຺ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຫມວໂຕ ‘‘ອຍໍ ສາຕາຄິໂຣ ‘ອໂນມນາມໍ ສຕ຺ຖາຣ’ນ຺ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປກາເສຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂນ ຈ ທຸລ຺ລຠາ ໂລເກ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸປຏິຎ຺ເຎຫິ ປູຣຓາທິສທິເສເຫວ ໂລໂກ ອຸປທ຺ທຸໂຕ. ໂສ ປນ ຍທິ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ອທ຺ຘາ ຕາທິລກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ເຕນ ເອວໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕາທິລກ຺ຂຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ມໂນ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກຈ຺ຈີຕິ ປຸຈ຺ຉາ. ມໂນຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ສຸປຓິຫິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິໂຕ ອຈໂລ ອສມ຺ປເວຘີ. ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ສພ຺ພຠູເຕສຸ. ຕາທິໂນຕິ ຕາທິລກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ. ປຸຈ຺ຉາ ເອວ ວາ ອຍໍ ‘‘ໂສ ຕວ ສຕ຺ຖາ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ຕາທີ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ. ອິຏ຺ເຐ ອນິຏ຺ເຐຈາຕິ ເອວຣູເປ ອາຣມ຺ມເຓ. ສງ຺ກປ຺ປາຕິ ວິຕກ຺ກາ. ວສີກຕາຕິ ວສໍ ຄມິຕາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ວທສິ, ຕສ຺ສ ເຕ ສຕ຺ຖຸໂນ ກຈ຺ຈິ ຕາທິລກ຺ຂຓໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ສໂຕ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ມໂນ ສຸປຓິຫິໂຕ, ອຸທາຫຸ ຍາວ ປຈ຺ຈຍໍ ນ ລຠຕິ, ຕາວ ສຸປຓິຫິໂຕ ວິຍ ຂາຍຕິ. ໂສ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ ກຈ຺ຈິ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ຕາທີ, ອຸທາຫຸ ໂນ, ເຍ ຈ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຣາຄໂທສວເສນ ສງ຺ກປ຺ປາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕ຺ຍາສ຺ສ ກຈ຺ຈິ ວສີກຕາ, ອຸທາຫຸ ກທາຈິ ເຕສມ຺ປິ ວເສນ ວຕ຺ຕຕີຕິ.

ຕີຓິ ວສ຺ສານີຕິ ໂສຓສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ. ຕທາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມຊ຺ຌິມເທເສເຍວ ວສິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ກຕິປຍາ ເອວ ອເຫສຸໍ. ເຕ ຈ ເອກສ຺ມິໍ ນິຄເມ ເອໂກ ທ຺ເວຕິ ເອວໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວສິໍສຸ, ເຖຣານຎ຺ຈ ກຕິປເຍ ຠິກ຺ຂູ ອາເນຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສຸ ອານີຍມາເນສຸ ປຸພ຺ພໍ ອານີຕາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ປກ຺ກມິໍສຸ, ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອາຄເມຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສຸ ອານີຍມາເນສຸ ອິຕເຣ ປກ຺ກມິໍສຸ, ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອານຍເນນ ສນ຺ນິປາໂຕ ຈິເຣເນວ ອໂຫສິ, ເຖໂຣ ຈ ຕທາ ເອກວິຫາຣີ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ຄຓໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕີຓິ ວສ຺ສານີຕິ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ສຕ຺ຖຸ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຓາປເນເນວ ‘‘ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສິຕຸກາໂມ ຠຄວາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຊານິຕ຺ວາ. ຠຄວາ ກິຣ ເຍນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ເສນາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຓາເປຕິ.

ອຊ຺ໂຌກາເສ ວີຕິນາເມຕ຺ວາຕິ ອຊ຺ໂຌກາເສ ນິສຊ຺ຊາຍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂສຓສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊເນນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສາວກສາຘາຣຓາ ສພ຺ພາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອນຸໂລມປ຺ປຏິໂລມໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ນິສຊ຺ຊາຍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ, ຕສ຺ມາ ອາຍສ຺ມາປິ ໂສໂຓ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ສພ຺ພາ ຕາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ນິສຊ຺ຊາຍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປາວິສີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປວິສິຕ຺ວາ ຈ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ຈີວຣຕິໂຣກຣຓິຍໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາທປສ຺ເສ ນິສຊ຺ຊາຍ ວີຕິນາເມສິ. ອຊ຺ເຌສີຕິ ອາຓາເປສິ. ປຏິຠາຕຸ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕຸນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸຍ຺ຫໍ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕຸໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸ, ຎາຓມຸຂໍ ອາຄຈ຺ຉຕຸ, ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠຓາຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄິຍານີຕິ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄຠູຕານິ ກາມສຸຕ຺ຕາທິໂສຬສສຸຕ຺ຕານິ (ມຫານິ. ໑). ສຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສມ຺ມາ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ. ສພ຺ເພ ວເຣ ຍາຈີຕິ ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນ ຄເຓນ ອຸປສມ຺ປທາ ຘຸວນ຺ຫານໍ ຈມ຺ມຕ຺ຖຣຓໍ ຄຓງ຺ຄຓູປາຫນໍ ຈີວຣວິປ຺ປວາໂສຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ວເຣ ຍາຈິ. ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕເມວາຕິ ອຸທານປາຬິຍໍ ອາຄຕສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ສີວລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໗. ນວເມ ສາກຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສາກຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສາກຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ. ຄຸຬທຘິນ຺ຕິ ປຕ຺ຖິນ຺ນໍ ຄຸຬສທິສໍ ກຐິນທຘິໍ. ອຕິອຎ຺ຉິຕຸນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ. ກຎ຺ຊິຍໍ ວາເຫຕ຺ວາຕິ ທຘິມຕ຺ຖຸໍ ປວາເຫຕ຺ວາ, ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທຘິໂຕ ກຎ຺ຊິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ນນ຺ຕິ ສຸປ຺ປວາສໍ. ພີຊປຈ຺ຉິໍ ຜຸສາເປນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍາວ ນ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ຍາວ ທາເນ ນ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ທາຕຸກາມາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠສີຕິ ປສວນິພນ຺ຘນໍ ມຫນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠສິ. ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາ ຕິພ຺ພາຫິ ຂຣາຫິ ທຸກ຺ຂເວທນາຫິ ຜຸຏ຺ຐາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ, ໂຍ ອິມສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫານາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ວຕ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ, ໂຍ ອິມສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ສຸສຸຂໍ ວຕ ນິພ຺ພານໍ, ຍຕ຺ຖິທໍ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ນ ສໍວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໘) ອິເມຫິ ຕີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຘິວາເສນ຺ຕີ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕຸກາມຕາຍ ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ. ປຸເຣ ມຣຓາຕິ ມຣຓໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ. ອິງ຺ຄິຕນ຺ຕິ ອາກາຣໍ. ຊີວິຕຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຊີວິຕສໍສເຍ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພກມ຺ມກ຺ຂໂມ ອໂຫສີຕິ ສຕ຺ຕວສ຺ສິເກຫິ ທາຣເກຫິ ກາຕພ຺ພໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ສພ຺ພສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຂໂມ ອໂຫສິ. ເຕເນວ ໂສ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທາເນ ທີຍມາເນ ຊາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມກຣຓໍ ອາທາຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸທກໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ອທາສິ.

ໂຍມນ຺ຕິອາທິຄາຖາຍ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ຣາຄປລິປຖຎ຺ເຈວ ກິເລສທຸຄ຺ຄຎ຺ຈ ສໍສາຣວຏ຺ຏຎ຺ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນກໂມຫຎ຺ຈ ອຕີໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂອເຆ ຕິຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ປາຣໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ທຸວິເຘນ ຌາເນນ ຌາຍີ, ຕຓ຺ຫາຍ ອຠາເວນ ອເນໂຊ, ກຖໍກຖາຍ ອຠາເວນ ອກຖໍກຖີ, ອຸປາທານານໍ ອຠາເວນ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ກິເລສນິພ຺ພາເນນ ນິພ຺ພຸໂຕ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ເພສໍເຍວ ປນ ເກສານໍ ໂອໂຣປນຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈ ອປຈ຺ຉາອປຸຣິມາ ອໂຫສີຕິ ອິມິນາ ເຖຣສ຺ສ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ອຣຫຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ. ເອກຈ຺ເຈ ປນ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ໂອວາເທ ທິນ຺ເນ ‘ຍໍ ມຍາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕມຫໍ ຊານິສ຺ສາມີ’ຕິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍເຍວ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວິຈິຕ຺ຕໍ ກຸຏິກໍ ທິສ຺ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ອຕ຺ຕນາ ອນຸຠູຕທຸກ຺ຂໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕທນຸສາເຣນ ອຕີຕານາຄເຕ ຎາຓໍ ເນນ຺ຕສ຺ສ ອາທິຕ຺ຕາ ວິຍ ຕໂຍ ຠວາ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກໍ ຄຕຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາຏິຍາ ສພ຺ເພປິ ອາສເວ ເຂເປນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີ’’ຕິ. ອຸຠຍຖາປິ ເຖຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ປກາສິຕາ, ເຖໂຣ ປນ ປຠິນ຺ນປ຺ປຏິສມ຺ຠິໂທ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ.

ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໘. ທສເມ ອາຫາຣກຣຓເວລນ຺ຕິ ໂຠຊນກິຈ຺ຈເວລໍ. ອຘິຄຈ຺ເຉ ປທໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ນິພ຺ພານໍ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ປຐມປາເທນ ປພ຺ພເຕ ຐິໂຕເຍວາຕິ ປຐເມນ ປາເທນ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ຐິໂຕເຍວ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ທຸຕິຍເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໓. ຕຕິຍເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ຣາຫຸລ-ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໐໙-໒໑໐. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐມທຸຕິເຍສຸ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາຕິ ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ. ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉເທ ກຕ຺ວາຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາຫາຣຕາຍ ເອເກກສ຺ມິໍ ທິວເສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉທານໍ ວເສນ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉເທ ກຕ຺ວາ.

ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ຕາປສານໍ. ລາພຸຠາຊນາທິປຣິກ຺ຂາຣໍ ສໍວິຘາຍາຕິ ລາພຸຠາຊນາທິຕາປສປຣິກ຺ຂາຣໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ. ສປຣິຬາຫກາຍຘາຕຸໂກຕິ ອຸສ຺ສນ຺ນປິຕ຺ຕຕາຍ ສປຣິຬາຫກາຍສຠາໂວ. ສຕສຫສ຺ສາຕິ ສຕສຫສ຺ສປຣິມາຓາ. ສຕສຫສ຺ສໍ ປຣິມາຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຕສຫສ຺ສາ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຍຖາ ‘‘ຣູປຠໂວ ຣູປ’’ນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິອຕ຺ເຖ ວາ ອກາຣປຈ຺ຈໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລຘມ຺ມສມຸທາຈາຣສງ຺ຂາໂຕ ອາມຄນ຺ໂຘ ກຸຓປຄນ຺ໂຘ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສນ຺ຕິ ນິຣາມຄນ຺ຘາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລສສມຸທາຈາຣຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິເລສສມຸທາຈາໂຣ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ອາມຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິໍກາຣຓາ? ອມນຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ກິເລສອສຸຈິມິສ຺ສຕ຺ຕາ, ສພ຺ຠິ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ປຣມທຸຄ຺ຄນ຺ຘຠາວວຫຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ເຍ ເຍ ອຸສ຺ສນ຺ນກິເລສາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ເຕ ອຕິທຸຄ຺ຄນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວ ນິກ຺ກິເລສານໍ ມຕສຣີຣມ຺ປິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ນ ໂຫຕິ. ທານຄ຺ຄປຣິວຫນເກຕິ ທານຄ຺ຄຘຸຣວຫນເກ. ມາປໂກຕິ ທິວເສ ທິວເສ ປຣິມິຕປຣິພ຺ພຍທານວເສນ ຘຎ຺ຎມາປໂກ.

ປາຬິຍນ຺ຕິ ວິນຍປາຬິຍໍ. ມິຄຊາຕກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖສີຕິ ອຕີເຕ ກິຣ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມິຄໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມິຄຄຓປຣິວຸໂຕ ອຣຎ຺ເຎ ວສຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄິນີ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕກໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ‘‘ຠາຕິກ ອິມໍ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ມິຄມາຍໍ ສິກ຺ຂາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕາຕ, ອສຸກເວລາຍໍ ນາມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ມາຕຸເລນ ວຸຕ຺ຕເວລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມິຄມາຍໍ ສິກ຺ຂິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ວເນ ວິຈຣນ຺ໂຕ ປາເສນ ພທ຺ໂຘ ພທ຺ຘຣວໍ ວິຣວິ. ມິຄຄໂຓ ປລາຍິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ປາເສນ ພທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕສ຺ສ ມາຕຸຍາ ອາໂຣເຈສິ. ສາ ຠາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠາຕິກ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ເຕ ມິຄມາຍໍ ສິກ຺ຂາປິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ມາ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ປາປກໍ ອາສງ຺ກິ, ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ເຕນ ມິຄມາຍາ, ອິທານິ ຕໍ ຫາສຍມາໂນ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ມິຄໍ ຕິປລ຺ລຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ມິຄນ຺ຕິ ຠາຄິເນຍ຺ຍມິຄໍ. ຕິປລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຍນໍ, ອຸໂຠຫິ ປສ຺ເສຫິ ອຸຊຸກເມວ ຈ ນິປນ຺ນກວເສນ ຕີຫາກາເຣຫິ ປລ຺ລຕ຺ຖໍ ອສ຺ສ, ຕີຓິ ວາ ປລ຺ລຕ຺ຖານິ ອສ຺ສາຕິ ຕິປລ຺ລຕ຺ໂຖ, ຕໍ ຕິປລ຺ລຕ຺ຖໍ. ອເນກມາຍນ຺ຕິ ພຫຸມາຍໍ ພຫຸວຎ຺ຈນໍ. ອຏ຺ຐກ຺ຂຸຣນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ປາເທ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວເສນ ອຏ຺ຐຫິ ຂຸເຣຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕາປປາຍິນ຺ຕິ ປຸຣິມຍາມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄມ຺ມ ປານີຍສ຺ສ ປິວນໂຕ ອຑ຺ຒຣຕ຺ເຕ ອາປໍ ປິວຕີຕິ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕາປປາຍີ. ‘‘ອຑ຺ຒຣຕ຺ເຕ ອາປປາຍິ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ມມ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ມິຄໍ ອຫໍ ສາຘຸກໍ ມິຄມາຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິໍ. ກຖໍ? ຍຖາ ເອເກນ ໂສເຕນ ຉມາຍໍ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຉຫິ ກລາຫິ ອຕິໂຠຕິ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຍຎ຺ຫິ ຕວ ປຸຕ຺ຕໍ ຕຖາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິໍ, ຍຖາ ເອກສ຺ມິໍ ອຸປຣິມນາສິກາໂສເຕ ວາຕໍ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ອລ຺ລີເນນ ເອເກນ ເຫຏ຺ຐິມນາສິກາໂສເຕນ ຕເຖວ ຉມາຍໍ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຉຫິ ກລາຫິ ລຸທ຺ທກໍ ອຕິໂຠຕິ, ຉຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕເມຫິ ຉຫິ? ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເທ ປສາເຣຕ຺ວາ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ເສຍ຺ຍາຍ, ຂຸເຣຫິ ຕິຓປໍສຸຂຓເນນ, ຊິວ຺ຫານິນ຺ນາມເນນ, ອຸທຣສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຕຠາວກຣເຓນ, ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ, ວາຕສ຺ສ ນິຣຸມ຺ຠເນນາຕິ. ອຖ ວາ ຕຖາ ນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິໍ, ຍຖາ ເອເກນ ໂສເຕນ ຉມາຍໍ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ. ຉຫີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຉຫິ ກາຣເຓຫິ. ກລາຫີຕິ ກລາຍິສ຺ສຕິ, ລຸທ຺ທກໍ ວຎ຺ເຈສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຠຕີຕິ ຠຄິນິໍ ອາລປຕິ. ຠາຄິເນຍ຺ໂຍຕິ ເອວໍ ຉຫິ ກາຣເຓຫິ ວຎ຺ຈກໍ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ນິທ຺ທິສຕິ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ມິຄມາຍໍ ສາຘຸກໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕຠາວໍ ວທນ຺ໂຕ ຠຄິນິໍ ສມສ຺ສາເສສິ. ໂສປິ ມິຄໂປຕໂກ ປາເສ ພທ຺ໂຘ ອນິພນ຺ຘິຕ຺ວາເຍວ ຠູມິຍໍ ມຫາຜາສຸກປສ຺ເສນ ປາເທ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ປາທານໍ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຂຸເຣຫິ ເອວ ປຫຣິຕ຺ວາ ປໍສຸຎ຺ຈ ຕິຓານິ ຈ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສີສໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຊິວ຺ຫໍ ນິນ຺ນາເມຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ເຂຬກິລິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ວາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອຸທຣໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ກຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐານາສິກາໂສເຕນ ວາຕໍ ສຎ຺ຈຣາເປນ຺ໂຕ ອຸປຣິມນາສິກາໂສເຕນ ວາຕໍ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ສກລສຣີຣໍ ຖທ຺ຘຠາວໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ມຕກາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ, ນີລມກ຺ຂິກາປິ ນໍ ສມ຺ປຣິວາເຣສຸໍ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ກາກາ ນິລີຍິໍສຸ. ລຸທ຺ໂທ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທເຣ ຫຕ຺ເຖນ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ປາໂຕວ ພທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ປູຕິໂກ ຊາໂຕ’’ຕິ ຕສ຺ສ ພນ຺ຘນຣຊ຺ຊຸໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ເຖວ ທານິ ນໍ ອຸກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ມໍສໍ ອາທາຍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຣາສງ຺ໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສາຂາປລາສໍ ຄເຫຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ມິຄໂປຕໂກປິ ອຸຏ຺ຐາຍ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ຐຕ຺ວາ ກາຍໍ ວິຘຸນິຕ຺ວາ ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ມຫາວາເຕນ ຉິນ຺ນວລາຫໂກ ວິຍ ເວເຄນ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຫຸໂລ ອິທາເນວ ສິກ຺ຂາກາໂມ, ປຸພ຺ເພປິ ສິກ຺ຂາກາໂມເຍວາ’’ຕິ ເອວໍ ມິຄຊາຕກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖສິ.

ອມ຺ພລຏ຺ຐິຍຣາຫຸໂລວາທໍ ເທເສສີຕິ ‘‘ປສ຺ສສິ ໂນ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ອິມໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຸທກາວເສສໍ ອຸທກາທາເນ ຐປິຕນ຺ຕິ? ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ. ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ ໂຂ, ຣາຫຸລ, ເຕສໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ເຍສໍ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ລຊ຺ຊາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ອມ຺ພລຏ຺ຐິຍຣາຫຸໂລວາທໍ (ມ. ນິ. ໒.໑໐໗ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ເຄຫສິຕໍ ວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາຍສ຺ມາ ກິຣ ຣາຫຸໂລ ຠຄວໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ປາທຕລໂຕ ຍາວ ອຸປຣິ ເກສນ຺ຕາ ຕຖາຄຕໍ ໂອໂລເກສິ, ໂສ ຠຄວໂຕ ພຸທ຺ຘເວສວິລາສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂສຠຕິ ຠຄວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓວິຈິຕ຺ຕສຣີໂຣ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາຍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓສຸວຓ຺ຓຈຸຓ຺ຓມຊ຺ຌຄໂຕ ວິຍ ວິຊ຺ຊຸລຕາປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ກນກປພ຺ພໂຕ ວິຍ ຍນ຺ຕສມາກຑ຺ຒິຕຣຕນວິຈິຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓອຄ຺ຆິກໍ ວິຍ ປໍສຸກູລຈີວຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນປິ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕກນກປພ຺ພໂຕ ວິຍ ປວາຬລຕາປຏິມຓ຺ຑິຕສຸວຓ຺ຓຆຏິກໍ ວິຍ ຈີນປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓປູຊິຕສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍໍ ວິຍ ລາຂາຣສານຸລິຕ຺ໂຕ ກນກຖູໂປ ວິຍ ຣຕ຺ຕວລາຫກນ຺ຕຣຄໂຕ ຕງ຺ຂຓມຸຄ຺ຄຕປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ອໂຫ ສມຕິໍສປາຣມິຕານຸຠາເວນ ສຊ຺ຊິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕໂຕ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ໂສຠາມິ, ສເຈ ຠຄວາ ຈຕູສຸ ມຫາທີເປສຸ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ອກຣິສ຺ສ, ມຍ຺ຫໍ ປຣິຓາຍກຏ຺ຐານນ຺ຕຣມທສ຺ສ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຕິວິຍ ຊມ຺ພຸທີປຕລໍ ອຕິໂສຠິສ຺ສາ’’ຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ເຄຫສິຕໍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຕ຺ຖຸ ເຈວ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເຄຫສິຕໍ ວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ຠຄວາປິ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓຈ຺ຉວິມໍສໂລຫິໂຕ ທານິ ຣາຫຸລສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຣຊນີເຍສຸ ຣູປາຣມ຺ມຓາທີສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປກ຺ຂນ຺ທນກາໂລ ຊາໂຕ, ນິປ຺ຜລຕາຍ ນຸ ໂຂ ຣາຫຸໂລ ວີຕິນາເມຕີ’’ຕິ. ອຖ ສຫາວຊ຺ຊເນເນວ ປສນ຺ເນ ອຸທເກ ມຈ຺ຉໍ ວິຍ ປຣິສຸທ຺ເຘ ອາທາສມຓ຺ຑເລ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວິຍ ຈ ຕສ຺ສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ ອທ຺ທສ, ທິສ຺ວາ ຈ ‘‘ອຍໍ ຣາຫຸໂລ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ຣໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘ອຫໍ ໂສຠາມິ, ມຍ຺ຫໍ ວຓ຺ຓາຍຕນໍ ປສນ຺ນ’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ເຄຫສິຕໍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຕິຕ຺ເຖ ປກ຺ຂນ຺ໂທ, ອຸປ຺ປຖໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ອໂຄຈເຣ ຈຣຕິ, ທິສາມູຬ຺ຫອທ຺ຘິໂກ ວິຍ ອຄນ຺ຕພ຺ພໍ ທິສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ໂຂ ປນສ຺ສ ກິເລໂສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຕ຺ຖມ຺ປິ ຍຖາຠູຕໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສິສ຺ສຕິ ປຣຕ຺ຖມ຺ປິ ອຸຠຍຕ຺ຖມ຺ປິ, ຕໂຕ ນິຣເຍປິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫາເປສ຺ສຕິ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍມ຺ປິ ເປຕ຺ຕິວິສເຍປິ ອສຸຣກາເຍປິ ສມ຺ພາເຘປິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ປຣິປາເຕສ຺ສຕິ. ຍຖາ ໂຂ ປນ ອເນກຣຕນປູຣາ ມຫານາວາ ຠິນ຺ນຜລກນ຺ຕເຣນ ອຸທກໍ ອາທິຍມານາ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ເວເຄນ ເວເຄນສ຺ສາ ວິວຣໍ ປິທຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວເມວ ອຍມ຺ປິ ນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ຍາວສ຺ສ ອຍໍ ກິເລໂສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສີລຣຕນາທີນິ ນ ວິນາເສຕິ, ຕາວເທວ ນໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອກາສິ. ຕໂຕ ຣາຫຸລໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ຣາຫຸລ, ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ໂອຬາຣິກໍ ວາ ສຸຂຸມໍ ວາ ຫີນໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ຍໍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ວາ, ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ. ຣູປເມວ ນຸ ໂຂ ຠຄວາ ຣູປເມວ ນຸ ໂຂ ສຸຄຕາຕິ. ຣູປມ຺ປິ ຣາຫຸລ, ເວທນາປິ ຣາຫຸລ, ສຎ຺ຎາປິ ຣາຫຸລ, ສງ຺ຂາຣາປິ ຣາຫຸລ, ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ຣາຫຸລາ’’ຕິ ມຫາຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໓ ອາທໂຍ) ອຠາສິ. ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣາຫຸລ…ເປ… ກເຖສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ປນ ຣາຫຸໂລວາໂທຕິ ຣາຫຸລສໍຍຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕຣາຫຸໂລວາທໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ, ຍມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເຖເຣນ ຍາຈິໂຕ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຫຸລ, ຈກ຺ຂຸ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາຕິ? ອນິຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ. ຍໍ ປນານິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂໍ ວາ ຕໍ ສຸຂໍ ວາຕິ? ທຸກ຺ຂໍ, ຠນ຺ເຕ. ຍໍ ປນານິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໍ, ກລ຺ລໍ ນຸ ຕໍ ສມນຸປສ຺ສິຕຸໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’’ຕິອາທິນາ ຣາຫຸໂລວາທໍ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໘໘ ອາທໂຍ) ອາຣຠິ. ເຖຣສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣເຍວ, ນ ປນ ມຫາຣາຫຸໂລວາໂທ ວິຍ ວິຕກ຺ກູປຈ຺ເຉທາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຎາຓປຣິປາກໍ ຎຕ຺ວາຕິອາທີສຸ ຠຄວໂຕ ກິຣ ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ປຣິປກ຺ກາ ໂຂ ຣາຫຸລສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ຍນ຺ນູນາຫໍ ຣາຫຸລໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ອາສວານໍ ຂເຍ ວິເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ? ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຄຓ຺ຫາຫິ, ຣາຫຸລ, ນິສີທນໍ, ເຍນ ອນ຺ຘວນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ ທິວາວິຫາຣາຍາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ນິສີທນໍ ອາທາຍ ຠຄວໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອເນການິ ເທວຕາສຫສ຺ສານິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ອາສວານໍ ຂເຍ ວິເນສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອນ຺ຘວນໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ອາຍສ຺ມາປິ ຣາຫຸໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອຖ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຫຸລ, ຈກ຺ຂຸ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາຕິ? ອນິຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ. ຍໍ ປນານິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂໍ ວາ ຕໍ ສຸຂໍ ວາຕິ? ທຸກ຺ຂໍ, ຠນ຺ເຕ. ຍໍ ປນານິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໍ, ກລ຺ລໍ ນຸ ຕໍ ສມນຸປສ຺ສິຕຸໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’’ຕິອາທິນາ ຣາຫຸໂລວາທໍ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໑) ອທາສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນ຺ຘວເນ ນິສິນ຺ໂນ ຈູຬຣາຫຸໂລວາທໍ ກເຖສີ’’ຕິ.

ໂກຏິສຕສຫສ຺ສເທວຕາຫີຕິ ອາຍສ຺ມຕາ ຣາຫຸເລນ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ປຖວິນ຺ຘຣຣາຊກາເລ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຖນໍ ຐປິຕເທວຕາເຍເວຕາ. ຕາສຸ ປນ ກາຈິ ຠູມຏ຺ຐເທວຕາ, ກາຈິ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຏ຺ຐກາ, ກາຈິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິເທວໂລເກ, ກາຈິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ສພ຺ພາ ເອກຏ຺ຐາເນ ອນ຺ຘວນສ຺ມິໍເຍວ ສນ຺ນິປຕິຕາ.

ອາຠິໂທສິກນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກໍ ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ປູຕິຠູຕໍ. ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ເສວ ຫິ ນາມສຎ຺ຎາ ເອສາ, ຍທິທໍ ອາຠິໂທສິໂກຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ໂຖ – ປູຕິຠາວໂທເສນ ອຠິຠູໂຕຕິ ອຠິໂທໂສ, ອຠິໂທໂສເຍວ ອາຠິໂທສິໂກ. ກຸມ຺ມາສນ຺ຕິ ຍວກຸມ຺ມາສໍ. ອຘິວາເສຕ຺ວາຕິ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ອຘິວາເສຫິ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປິຕຣາ ນິມນ຺ຕິໂຕ ສ຺ວາຕນາຍ ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຖໂຣ ປກຕິຍາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສປທານຈາຣິໂກ ສ຺ວາຕນາຍ ຠິກ຺ຂໍ ນາມ ນາຘິວາເສຕິ, ມາຕຸ ອນຸຄ຺ຄເຫນ ປນ ອຘິວາເສຕິ. ມາຕຸ ກິຣສ຺ສ ເຖຣໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ມຫາໂສໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂຣທເນເນວ ທຸກ຺ຂີ ວິຍ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ‘‘ສຈາຫໍ ຕໍ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມິ, ຫທຍມ຺ປິສ຺ສາ ຜເລຍ຺ຍາ’’ຕິ ອນຸຄ຺ຄເຫນ ອຘິວາເສສິ. ປຓ຺ຑິຕາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ມາຕາປິຕູນໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຘຸຕງ຺ຄສຸທ຺ຘິກາ ນ ຠວນ຺ຕິ.

ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕ ອິຕ຺ຖິຊເນຕິ ປິຕຣາ ອຸຍ຺ໂຍຊິເຕ ອິຕ຺ຖິຊເນ. ປິຕາ ກິຣສ຺ສ ທຸຕິຍທິວເສ ສກນິເວສເນ ມຫນ຺ຕໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປຸຎ຺ຊໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ກິລຎ຺ເຊຫິ ປຏິຈ຺ຉາທາເປຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາໂຍ ‘‘ເອຖ ຕຸມ຺ເຫ ວຘູ, ເຍນ ອລງ຺ກາເຣນ ອລງ຺ກຕາ ປຸພ຺ເພ ຣຏ຺ຐປາລສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປິຍາ ໂຫຖ ມນາປາ, ເຕນ ອລງ຺ກາເຣນ ອລງ຺ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສິນ຺ນໍ ‘‘ອິທໍ ເຕ, ຣຏ຺ຐປາລ, ມຕ຺ຕິກໍ ຘນໍ, ອຎ຺ຎໍ ເປຕ຺ຕິກໍ, ອຎ຺ຎໍ ປິຕາມຫໍ; ສກ຺ກາ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ໂຠເຄ ຈ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກາຕຸໍ? ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ຣຏ຺ຐປາລ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂຠເຄ ຈ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສຸ, ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກໂຣຫີ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ເທສິເຕ ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອານຍິໍ, ໂສ ‘‘ທານິ ເມ ຘມ຺ມກຖໍ ກາຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ, ອລໍ ເມ ວຈນໍ ນ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂອໂຣຘານໍ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂວ ສາມິໂກ, ຄຈ຺ຉຖ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວານ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວາຍມຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ຕີສຸ ວເຍສຸ ຐິຕາ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ເຖຣໍ ປຣິວາຣຍິໍສຸ. ຕາສຸ ອຍໍ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕ ອິຕ຺ຖິຊເນ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ’’ຕິ.

ຐິຕໂກວ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາຕິ –

‘‘ປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕກຕໍ ພິມ຺ພໍ, ອຣຸກາຍໍ ສມຸສ຺ສິຕໍ;

ອາຕຸຣໍ ພຫຸສງ຺ກປ຺ປໍ, ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ຘຸວໍ ຐິຕິ.

‘‘ປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕກຕໍ ຣູປໍ, ມຓິນາ ກຸຓ຺ຑເລນ ຈ;

ອຏ຺ຐິໍ ຕເຈນ ໂອນທ຺ຘໍ, ສຫ ວຕ຺ເຖຫິ ໂສຠຕິ.

‘‘ອລຕ຺ຕກກຕາ ປາທາ, ມຸຂໍ ຈຸຓ຺ຓກມກ຺ຂິຕໍ;

ອລໍ ພາລສ຺ສ ໂມຫາຍ, ໂນ ຈ ປາຣຄເວສິໂນ.

‘‘ອຏ຺ຐາປທກຕາ ເກສາ, ເນຕ຺ຕາ ອຎ຺ຊນມກ຺ຂິຕາ;

ອລໍ ພາລສ຺ສ ໂມຫາຍ, ໂນ ຈ ປາຣຄເວສິໂນ.

‘‘ອຎ຺ຊນີວຓ຺ຓວາ ຈິຕ຺ຕາ, ປູຕິກາໂຍ ອລງ຺ກໂຕ;

ອລໍ ພາລສ຺ສ ໂມຫາຍ, ໂນ ຈ ປາຣຄເວສິໂນ.

‘‘ໂອທຫິ ມິຄໂວ ປາສໍ, ນາສທາ ວາຄຸຣໍ ມິໂຄ;

ຠຸຕ຺ວາ ນິວາປໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ກນ຺ທນ຺ເຕ ມິຄພນ຺ຘເກ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໓໐໒; ເຖຣຄາ. ໗໖໙-໗໗໔) –

ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ.

ອາກາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ. ກສ຺ມາ ປນ ເຖໂຣ ອາກາເສນ ຄໂຕ? ປິຕາ ກິຣສ຺ສ ເສຏ຺ຐິ ສຕ຺ຕສຸ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກສຸ ອຄ຺ຄຬານິ ທາເປຕ຺ວາ ມລ຺ເລ ອາຓາເປສິ ‘‘ສເຈ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຫຕ຺ຖປາເທສຸ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ຫຣິຕ຺ວາ ຄິຫິເວສໍ ຄຓ຺ຫາເປຖາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ‘‘ເອເຕ ມາທິສໍ ມຫາຂີຓາສວໍ ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາເທ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສເວຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ເນສໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາກາເສນ ອຄມາສິ. ມິຄຈີຣນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ອຸຍ຺ຍານໍ. ຈຕຸປາຣິຊຸຎ຺ຎປຏິມຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ຊຣາປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ, ພ຺ຍາຘິປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ, ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ, ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ. ປາຣິຊຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ຈ ປຣິຫານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໑. ຕຕິເຍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ສລາກຄາຫກາ. ສຸນາປຣນ຺ຕຊນປທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕປິ ປຐມເມວ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຉພ຺ພສ຺ສນ຺ຕເຣຕິ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ເມຕ຺ຕີຕິ ມິຕ຺ຕຠາໂວ. ເຠທເກ ສຕີຕິ ເຠທກຣເຓ ສຕິ. ຄຸມ຺ພສຠາຄໂຕຕິ ຄຸມ຺ພສມີປໂຕ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອິຕ຺ຖີ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອິຕ຺ຖີ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ, ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິວຓ຺ຓໍ ມາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທີຆຣຕ຺ຕານຸຄໂຕຕິ ທີຆກາລໍ ອນຸພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ. ຫນ຺ທາວຸໂສຕິ ຄຓ຺ຫາວຸໂສ. ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຠູຕຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ໂກຓ຺ໂຑ ຊາໂຕຕິ ຘຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ.

ມາໂວຈ ຜຣຸສໍ ກຎ຺ຈີຕິ ກຎ຺ຈິ ເອກປຸຄ຺ຄລໍ ຜຣຸສໍ ມາ ອໂວຈ. ວຸຕ຺ຕາ ປຏິວເທຍ຺ຍຸ ຕນ຺ຕິ ຕຍາ ປເຣ ທຸສ຺ສີລາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ປຏິວເທຍ຺ຍຸໍ. ທຸກ຺ຂາ ຫິ ສາຣມ຺ຠກຖາຕິ ເອສາ ກາຣຓຸຕ຺ຕຣາ ຍຸຄຄ຺ຄາຫກຖາ ນາມ ທຸກ຺ຂາ. ປຏິທຓ຺ຑາ ຜຸເສຍ຺ຍຸ ຕນ຺ຕິ ກາຍທຓ຺ຑາທີຫິ ປຣໍ ປຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຕາທິສາວ ປຏິທຓ຺ຑາ ຕວ ມຕ຺ຖເກ ປເຕຍ຺ຍຸໍ.

ສເຈ ເນເຣສິ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສເຈ ອຕ຺ຕານໍ ນິຈ຺ຈລໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ. ກໍໂສ ອຸປຫໂຕ ຍຖາຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕລມຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ກໍສຕາລໍ ວິຍ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປາເທຫິ ທຓ຺ເຑນ ວາ ປຫຕມ຺ປິ ສທ຺ທໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອສ ປຕ຺ໂຕສິ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ສເຈ ເອວຣູໂປ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ອິມໍ ປຏິປທໍ ປູຣຍມາໂນ ເອໂສ ຕ຺ວໍ ອິທານິ ອປ຺ປຕ຺ໂຕປິ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ໂຕສິ ນາມ. ສາຣມ຺ໂຠ ເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ຕ຺ວໍ ທຸສ຺ສີໂລ, ອຫໍ ສຸສີໂລ’’ຕິ ເອວມາທິໂກ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓວາຈາລກ຺ຂໂຓ ສາຣມ຺ໂຠ ເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ນ ຠວິສ຺ສຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກ຺ກິເລເສນາຕິ ສໍກິເລສເຫຕຸນາ.

ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສມ຺ປນ຺ນປຏິຠານານນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓປຏິຠານານໍ. ຈຸຕິໍ ໂຍ ເວທິ…ເປ… ສພ຺ພໂສຕິ ໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິຎ຺ຈ ສພ຺ພາກາເຣນ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຊານາຕິ, ຕໍ ອຫໍ ອລຄ຺ຄນຕາຍ ອສຕ຺ຕໍ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຕຕ຺ຕາ ສຸຄຕໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ຄຕິນ຺ຕິ ຍສ຺ເສເຕ ເທວາທໂຍ ຄຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕມຫໍ ອາສວານໍ ຂີຓຕາຍ ຂີຓາສວໍ, ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣຫນ຺ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸປເສນວງ຺ຄນ຺ຕປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໓. ປຎ຺ຈເມ ສພ຺ພປາສາທິການນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປສາທໍ ຊເນນ຺ຕານໍ. ກິນ຺ຕາຍນ຺ຕິ ກິໍ ເຕ ອຍໍ. ອຕິລຫຸນ຺ຕິ ອຕິສີຆໍ. ຍສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ພຸທ຺ຘາ ‘‘ໂມຆປຸຣິໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ອຣິຏ຺ຐລາຬຸທາຍິອາທິເກ ວິຍ. ອຸປນິສ຺ສເຍ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຄ຺ເຄ ວາ ຜເລ ວາ ອສຕິ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິເຍວ ຘນິຍຕ຺ເຖຣາທິເກ ວິຍ. ອິມສ຺ສປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຠາວໂຕ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ອາຫ, ຕຸຈ຺ຉມນຸສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພາຫຸລ຺ລາຍາຕິ ປຣິສພາຫຸລ຺ລາຍ. ອເນກປຣິຍາເຍນາຕິ ອເນກກາຣເຓນ.

ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ຠຄວາ ກິຣ ຕໍ ອທ຺ຘມາສໍ ນ ກຎ຺ຈິ ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ຕໍ ອທ຺ທສ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຕນ຺ຕິວເສນ ຘມ຺ມເທສນາ ກຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ມຍິ ໂອກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີເນ ຠິກ຺ຂູ ອຘມ຺ມິກໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ອຸປເສໂນ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ອຫໍ ຕສ຺ສ ປສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ທສ຺ສນໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມິ. ຕໂຕ ມໍ ປສ຺ສິຕຸກາມາ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຫຎ຺ຈ ເຕຫິ ອຸຊ຺ຌິຕສນ຺ຖຕປຈ຺ຈຍາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເຖຣສ຺ສາຕິ ອຸປເສນຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ມນາປານິ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ປໍສຸກູລານີຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຕວ ອິມານິ ປໍສຸກູລານິ ມນາປານິ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ຂນ຺ຕິຍາ ຄຫິຕານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ນ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ມນາປານິ ປໍສຸກູລານີຕິ, ຠນ຺ເຕ, ນ ມຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ຂນ຺ຕິຍາ ຄຫິຕານິ, ຄລຄ຺ຄາເຫນ ວິຍ ມຕ຺ຖກຕາຬເນນ ວິຍ ຈ ຄາຫິໂຕ ມຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວາຕິ ວິນຍປາຬິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ທພ຺ພຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໔. ຉຏ຺ເຐ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິຫາເຣສູຕິ ຣາຊຄຫສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຐິເຕສຸ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິຫາເຣສຸ. ອຸປວິຊຎ຺ຎາຕິ ອາສນ຺ນປສູຕິກາລາ. ຣໂຫຄໂຕຕິ ຣຫສິ ຄໂຕ. ສງ຺ຆສ຺ສ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣເຓ ກາຍໍ ໂຍເຊຕຸກາໂມ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ອຕ຺ຕໂນ ກຕກິຈ຺ຈຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ສຣີຣໍ ຘາເຣມິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວາຕມຸເຂ ຐິຕປທີໂປ ວິຍ ອນິຈ຺ຈຕາມຸເຂ ຐິຕໍ ນຈິຣສ຺ເສວ ນິພ຺ພາຍນຘມ຺ມໍ ຍາວ ນ ນິພ຺ພາຍຕິ, ຕາວ ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ ‘‘ຕິໂຣຣຏ຺ເຐສຸ ພຫູ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາວ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ເຕ ‘ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມ ເຈວ ວນ຺ທິສ຺ສາມາ’ຕິ ຈ ທູຣໂຕປິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຍສໍ ເສນາສນໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ເຕ ສິລາປຕ຺ຕເກປິ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປນ຺ຕິ. ປໂຫມິ ໂຂ ປນາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ເຕສໍ ເຕສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອິຈ຺ຉາວເສນ ປາສາທວິຫາຣອຑ຺ຒໂຍຄາທີນິ ມຎ຺ຈປີຐຕ຺ຖຣຓານິ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ທາຕຸໍ? ປຸນທິວເສ ເຈຕ຺ຖ ເອກຈ຺ເຈ ອຕິວິຍ ກິລນ຺ຕຣູປາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ຄາຣເວນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕານິປິ ນ ອຸທ຺ທິສາເປນ຺ຕິ, ອຫໍ ໂຂ ປນ ເຕສໍ ຠຕ຺ຕານິປິ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ປໂຫມີ’’ຕິ. ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສນຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍໍ, ຠຕ຺ຕານິ ຈ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຠາຄສຠາຄານນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາທິຄຸຓວເສນ ສຠາຄານໍ, ນ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ. ເຖໂຣ ຫິ ຍາວຕິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ເອກໂຕ ເຕສໍ ອນຸຣູປເມວ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ເວນຍິກາຠິຘມ຺ມິກກມ຺ມຏ຺ຐານິກກາຍທຬ຺ຫິພຫຸເລສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຍເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ, ເຕສໍ ເອກຊ຺ຌໍ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິອາທິ.

ອງ຺ຄຸລິຍາ ຊລມານາຍາຕິ ເຕໂຊກສິຓຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ອງ຺ຄຸລິຊລນໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເຕເນວ ເຕໂຊຘາຕຸສມາປຕ຺ຕິຊນິເຕນ ອຄ຺ຄິຊາເລນ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຊລມານາຍ. ອຍໍ ມຎ຺ໂຈຕິອາທີສຸ ປນ ເຖເຣ ‘‘ອຍໍ ມຎ຺ໂຈ’’ຕິອາທິໍ ວທນ຺ເຕ ນິມ຺ມິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຍໍ ມຎ຺ໂຈ’’ຕິອາທິໍ ວທນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ນິມ຺ມິຕານໍ ຘມ຺ມຕາ.

‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຠາສມານສ຺ມິໍ, ສພ຺ເພ ຠາສນ຺ຕິ ນິມ຺ມິຕາ;

ເອກສ຺ມິໍ ຕຸຓ຺ຫິມາສິເນ, ສພ຺ເພ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວນ຺ຕິ ເຕ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໒໘໖);

ຍສ຺ມິໍ ປນ ວິຫາເຣ ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ນ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ປູເຣນ຺ຕິ, ເຕນ ນິມ຺ມິຕານໍ ອວຕ຺ຖຸກໍ ວຈນໍ ນ ໂຫຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປີຐາທີນໍ ສພ຺ຠາວໂຕ. ສພ຺ພວິຫາເຣສຸ ຈ ຄມນມຄ຺ເຄ ສມປ຺ປມາເຓ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ກຕິກສຓ຺ຐານາທີນໍ ປນ ນານປ຺ປກາຣຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ກຕິກວຕ຺ຕານິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຖາເປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕານຎ຺ຫິ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຠາສມານສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິຘມ຺ມຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຍ ວຓ຺ຓວຍສຣີຣາວຍວປຣິກ຺ຂາຣກິຣິຍາວິເສສາທີຫິ ນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອນິຍເມຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘິມຕາ ສທິສາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຠາສິຕຕຸຓ຺ຫີຠາວາທີສຸ ວາ ຍໍ ຍໍ ອິທ຺ຘິມາ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຕເທວ ກໂຣນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ນານປ຺ປກາເຣ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເກຈິ ປຐມວເຍ, ເກຈິ ມຊ຺ຌິມວເຍ, ເກຈິ ປຈ຺ຉິມວເຍ, ຕຖາ ທີຆເກເສ ອຸປຑ຺ຒມຸຓ຺ເຑ ມິສ຺ສກເກເສ ອຸປຑ຺ຒຣຕ຺ຕຈີວເຣ ປຓ຺ຑຸກຈີວເຣ, ປທຠາຓຘມ຺ມກຖາສຣຠຎ຺ຎປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນຣຊນປຈນຈີວຣສິພ຺ພນໂຘວນາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕ, ອປເຣປິ ວາ ນານປ຺ປກາເຣ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເຕນ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມວຍາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕປ຺ປກາຣາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຊນປທກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອນິສີທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ເວຬຸວນເມວ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕິ. ປາຬິຍນ຺ຕິ ວິນຍປາຬິຍໍ.

ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໕. ສຕ຺ຕເມ ປິຍານນ຺ຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ພານໍ. ມນາປານນ຺ຕິ ມນວຑ຺ຒນການໍ. ປິລິນ຺ໂທຕິ ປນສ຺ສ ໂຄຕ຺ຕໍ, ວຈ຺ໂຉຕິ ນາມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ປິລິນ຺ໂທຕິ ນາມໍ, ວຈ຺ໂຉຕິ ໂຄຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ເຖຣຄາຖາສໍວຓ຺ຓນາຍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປິລິນ຺ໂທຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ, ວຈ຺ໂຉຕິ ປນ ໂຄຕ຺ຕໍ. ເຕນ ໂສ ອປຣຠາເຄ ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາຕິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ.

ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຠາຓການໍ ກຖາມຄ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ອນຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວຕິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉຕິ ປຎ຺ຎາໂຕ ສໍສາເຣ ສໍເວຄພຫຸລຕາຍ ປຣິພ຺ພາຊກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈູຬຄນ຺ຘາຣໍ ນາມ ວິຊ຺ຊໍ ສາເຘຕ຺ວາ ອາກາສຈາຣີ ປຣຈິຕ຺ຕວິທູ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຣາຊຄເຫ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຏິວສຕິ. ອຖ ຍທາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຣາຊຄຫໍ ອຸປຄໂຕ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ຕສ຺ສ ສາ ວິຊ຺ຊາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຖກິຈ຺ຈໍ ນ ສາເຘຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຸຕໍ ໂຂ ປນ ເມຕໍ ‘ອາຈຣິຍປາຈຣິຍານໍ ຠາສມານານໍ ຍຕ຺ຖ ມຫາຄນ຺ຘາຣວິຊ຺ຊາ ຘຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈູຬຄນ຺ຘາຣວິຊ຺ຊາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’ຕິ. ສມຓສ຺ສ ປນ ໂຄຕມສ຺ສ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນາຍໍ ມມ ວິຊ຺ຊາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນິສ຺ສໍສຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ມຫາຄນ຺ຘາຣວິຊ຺ຊໍ ຊານາຕິ, ຍນ຺ນູນາຫໍ ຕໍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວິຊ຺ຊໍ ປຣິຍາປຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຫໍ, ມຫາສມຓ, ຕວ ສນ຺ຕິເກ ເອກໍ ວິຊ຺ຊໍ ປຣິຍາປຸຓິຕຸກາໂມ, ໂອກາສໍ ເມ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ຠຄວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ປພ຺ພຊາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ວິຊ຺ຊາຍ ປຣິກມ຺ມໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ປພ຺ພຊີຕິ. ປຣວມ຺ຠນວເສນາຕິ ປເຣສໍ ຄຣຫນວເສນ.

ອກກ຺ກສນ຺ຕິ ອຜຣຸສໍ. ວິຎ຺ຎາປນິນ຺ຕິ ອຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນິໍ. ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຠູຕຕ຺ຖໍ. ນາຠິສເຊຕິ ຍາຍ ຄິຣາຍ ອຎ຺ຎໍ ກຸຊ຺ຌາປນວເສນ ນ ລຄາເປຍ຺ຍ, ຂີຓາສໂວ ນາມ ເອວຣູປເມວ ຄິຣໍ ນ ຠາເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸວິຈິນິຕ຺ວາຕິ ອນຸວິຈາເຣຕ຺ວາ. ຈຓ຺ຑິກຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕນ຺ຕິ ສີຆຄຕິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ.

ພາຫິຍທາຣຸຈີຣິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໖. ອຏ຺ຐເມ ເອກຣຕ຺ຕິວາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ເທວຕານຸຠາເວນ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ‘‘ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ຄໂຕ ຈ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາເສ ກາຍາລສິຍວິໂມຈນຕ຺ຖາຍ ອພ຺ໂຠກາເສ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ເອຕຣຫິ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ກຸໂຕ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ສຸປ຺ປາຣກາ ອາຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ກທາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕສີຕິ? ຫິຍ຺ໂຍ ສາຍໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕມ຺ຫີຕິ. ທູຣໂຕ ອາຄໂຕ, ຕວ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂຖກໍ ວິສ຺ສມາຫິ, ອາຄຕກາເລ ສຕ຺ຖາຣໍ ທກ຺ຂິສ຺ສຕີຕິ. ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖຸ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍໍ ນ ຊານາມິ, ເອກຣຕ຺ເຕເນວມ຺ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນິສີທິຕ຺ວາ ວີສໂຍຊນສຕິກໍ ມຄ຺ຄໍ ອາຄໂຕ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາວ ວິສ຺ສມິສ຺ສາມີຕິ. ໂສ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຕຣມານຣູໂປ ສາວຕ຺ຖິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອໂນປມາຍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອຓຕສຣີໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍເມວ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ເທເສຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ, ເທເສຕຸ ເມ ສຸຄໂຕ ຘມ຺ມໍ, ຍໍ ມມສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວ, ພາຫິຍ, ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐມ຺ຫິ ປິຓ຺ຑາຍາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ພາຫິໂຍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ເຕນ ກພຬີກາຣາຫາໂຣ ນ ໂນ ລທ຺ຘປຸພ຺ໂພ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາ ມຍ຺ຫໍ ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍໍ ນ ຊານາມິ, ເທເສຖ ເມ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິເຍວ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ອິມສ຺ສ ມໍ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລສຣີຣໍ ປີຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏໍ ໂຫຕິ, ພລວປີຕິເວເຄນ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາປິ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ເອກຣຕ຺ເຕເນວ ວີສໂຍຊນສຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ທຣໂຖປິສ຺ສ ພລວາ, ໂສປິ ຕາວ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕູ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕິຍໍ ຍາຈິໂຕ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐິໂຕວ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ພາຫິຍ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອຸທາ. ໑໐) ນເຍນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ສໍຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣຆເຣຕິ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ.

ອປຣິປຸຓ຺ຓປຕ຺ຕຈີວຣຕາຍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕຕິ ໂສ ກິຣ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ສຍເມວ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ປຕ຺ເຕນ ວາ ຈີວເຣນ ວາ ສງ຺ຄຫໍ ນາກາສິ. ເຕນສ຺ສ ‘‘ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ນ ອທາສິ. ຕາວເທວ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໂຕ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເຕ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິປຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຣິເຍສາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐານໂຕ ໂຈຬຂຓ຺ຑານິ ສໍກຑ຺ຒຕິ.

ສຫສ຺ສມປີຕິ ປຣິຈ຺ເຉທວຈນໍ. ເອກສຫສ຺ສໍ ທ຺ເວສຫສ຺ສານີຕິ ເອວໍ ສຫສ຺ເສນ ເຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ຄາຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາ ຈ ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາ ອາກາສວຓ຺ຓປພ຺ພຕວຓ຺ຓາທີນິ ປກາສເກຫິ ອນິພ຺ພານທີປເກຫິ ອນຕ຺ຖເກຫິ ປເທຫິ ສໍຫິຕາ ຍາວ ພຫຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາວ ປາປິກາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍ ຄາຖາປທໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທໍ…ເປ… ຍຖາ ມຕາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໑) ເອວຣູປາ ເອກຄາຖາປິ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຸມາຣກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໗. ນວເມ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາໂນຕິ ສາວກໂພຘິຍາ ນິຍຕຕາຍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສ຺ສ ຈ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ວິນິປາຕໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາໂນ. ‘‘ເອກິສ຺ສາ ກຸລທາຣິກາຍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ສາ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາຕິ ກຸລທາຣິກາ. ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ວິເສສໍ ໂຊຕຍຕິ. ກຸລຆຣນ຺ຕິ ປຕິກຸລເຄຫໍ. ຄພ຺ຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄພ຺ຠສ຺ສ ສຓ຺ຐິຕຠາວວິຄ຺ຄຫໍ. ສຕິປິ ວິສາຂາຍ ສາວຕ຺ຖິວາສິກຸລປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ເຕ ຕສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ປຘານຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິສາຂຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອາຄຕາ, ວາສິຏ຺ໂຐປິ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ຠຄວຕາ ເອວໍ ຄຫິຕນາມຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ. ຍສ຺ມາ ຣາຊປຸຕ຺ຕາ ໂລເກ ‘‘ກຸມາຣາ’’ຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ຣຎ຺ໂຎ ກິຕ຺ຕິມປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ຣຎ຺ໂຎ…ເປ… ສຎ຺ຊານິໍສູ’’ຕິ.

ປຎ຺ຈທສ ປຎ຺ເຫ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຍໍ ວມ຺ມິໂກ ຣຕ຺ຕິໍ ຘູປາຍຕິ, ທິວາ ປຊ຺ຊລຕີ’’ຕິອາທິນາ ວມ຺ມິກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໙) ອາຄຕນເຍນ ປຎ຺ຈທສ ປຎ຺ເຫ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ. ປາຍາສິຣຎ຺ໂຎຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ປຣໂລໂກ, ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ, ນຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໑໐, ໔໑໒) ເອວໍລທ຺ຘິກສ຺ສ ປາຍາສິຣາຊສ຺ສ. ຣາຊາ ຫິ ຕທາ ອນຠິສິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປເສນທິນາ ໂກສເລນ ທິນ຺ນເສຕພ຺ຍນຄຣໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ໂຕ ອິມໍ ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫິ. ປຎ຺ຈທສຫິ ປຎ຺ເຫຫິ ປຏິມຓ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊຎ຺ຎ, ອິເມ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ອິມສ຺ມິໍ ວາ ໂລເກ ປຣສ຺ມິໍ ວາ ເທວາ ວາ ເຕ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທີຫິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໑໑) ປຎ຺ຈທສຫິ ປຎ຺ເຫຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ກຕ຺ວາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕຕິ ປາຍາສິສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໖ ອາທໂຍ).

ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໘. ທສມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຕຕິຍເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໔. ຈຕຸຕ຺ຖເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໑໙-໒໒໓. ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ຕສ຺ສ ຘຸຣປຕ຺ຕານິ ນວຸຕິຫຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເກສຣໍ ຕິໍສຫຕ຺ຖໍ, ກຓ຺ຓິກາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖາ, ປາເທນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ເອກາທສຫຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ. ຣຎ຺ໂຎ ເປເສສີຕິ ປຈ຺ຈນ຺ຕສ຺ສ ກຸປິຕຠາວໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເປເສສິ. ເຖຣຄາຖາສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໐໑໖ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ປນ ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕສ຺ສ ກຸປິຕຠາວໍ ຣຎ຺ໂຎ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ສຍເມວ ຕໍ ວູປສເມສິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘ວຣໍ ເຕ, ສຸມນ, ທມ຺ມິ, ຄຓ຺ຫາຫີ’ຕິ ອາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເມຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ມມ ເອວຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ອວຎ຺ຌນ຺ຕິ ອຕຸຈ຺ຉໍ. ອຎ຺ຎໍ ວເຣຫີຕິ ອຎ຺ຎໍ ປຕ຺ເຖຫິ, ອຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທກໍ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ອຸທກໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ຄເຕນາຕິ ຄມເນນ. ນ ອາມິສຈກ຺ຂຸກາຕິ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາຕໍ ອາມິສໍ ນ ໂອໂລເກນ຺ຕິ.

ວສນຏ຺ຐານສຠາເຄເຍວາຕິ ວສນຏ຺ຐານສມີເປເຍວ. ເອກນ຺ຕວລ຺ລໂຠຕິ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐາເນ ເອກນ຺ເຕນ ວລ຺ລໂຠ. ເອຕສ຺ເສວາຕິ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ. ທ຺ເວຊ຺ຌກຖາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທ຺ວິຘາຠູຕກຖາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອເນກນ຺ຕິກກຖາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນິພທ຺ຘາຕິ ອນິຍຕາ. ໂລຫິເຕນ ຄລນ຺ເຕນາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕກ຺ຂາເນ ກຣຓວຈນໍ, ຄລນ຺ເຕນ ໂລຫິເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ວາສຕ຺ໂຕຕິ ອນຸຄໂຕ. ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທາຕິ ຕຸຣິເຕ ອິທມາເມຑິຕວຈນໍ. ທຸວິເຘນ ອຸທເກນາຕິ ສີຕຸທເກນ ອຸຓ຺ຫຸທເກນ ຈ. ຕິວິເຘນ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນາຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິປ຺ປກາເຣນ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນ. ນວ ວາເຣ ອນຸປຣິຍາຍຕີຕິ ສຕ຺ຖຣິ ປກ຺ໂກສນ຺ເຕ ປຏິວຈນທານາຍ ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນຕ຺ຖໍ ນວກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸປຣິຍາຍຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອວຎ຺ຫິສ຺ສ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຸຣຸເວລກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໒໔. ທຸຕິເຍ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິນຍປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວ.

ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໒໕. ຕຕິເຍ ຄມນາກປ຺ປນ຺ຕິ ຄມນາກາຣໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ພາກຸລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໒໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ນິຣາພາຘານນ຺ຕິ ອາພາຘຣຫິຕານໍ. ຍຖາ ‘‘ທ຺ວາວີສຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ພາວີສຕິ ພາຕ຺ຕິໍສາ’’ຕິອາທີນິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວເມວໍ ທ຺ເວ ກຸລານິ ອສ຺ສາຕິ ທ຺ວິກຸໂລ, ທ຺ເວກຸໂລຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ພາກຸໂລຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ພາກຸໂລຕິ ທ຺ວີສຸ ກຸເລສຸ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘນາໂມ’’ຕິ. ອຸປໂຍເຄນາຕິ ອານຸຠາເວນ. ຜາສຸກກາເລຕິ ອໂຣຄກາເລ. ຄທ຺ທຸຫນມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ໂຄທຸຫນມຕ຺ຕມ຺ປິ ກາລໍ. ອິຘ ປນ ນ ສກໂລ ໂຄທຸຫນກ຺ຂໂຓ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ຄາວິໍ ຖເນ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຂີຣພິນ຺ທຸທຸຫນກາລມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອາໂຣຄ຺ຍສາລນ຺ຕິ ອາຕຸຣານໍ ອໂຣຄຠາວກຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕສາລໍ.

ນິມຸຊ຺ຊນຸມ຺ມຸຊ຺ຊນວເສນາຕິ ຊາຓຸປ຺ປມາເຓ ອຸທເກ ໂຖກໍເຍວ ນິມຸຊ຺ຊນຸມ຺ມຸຊ຺ຊນວເສນ. ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍີຕິ ມຈ຺ຉສ຺ສ ມຸຂສມີເປເຍວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍິ. ທາຣກສ຺ສ ເຕເຊນາຕິ ທາຣກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ. ມາຣິຍມານາວ ມຣນ຺ຕີຕິ ທຓ຺ຑາທີຫິ ໂປເຖຕ຺ວາ ມາຣິຍມານາວ ມຣນ຺ຕິ, ນ ຊາເລນ ພທ຺ຘຕາມຕ຺ເຕນ ອມາຣິຍມານາ. ນີຫຏມຕ຺ໂຕວ ມໂຕຕິ ນີຫຏກ຺ຂເຓເຍວ ມໂຕ. ເຕນສ຺ສ ມາຣຓຕ຺ຖໍ ອຸປກ຺ກໂມ ນ ກໂຕ, ເຍນ ອຸປກ຺ກເມນ ທາຣກສ຺ສ ອາພາໂຘ ສິຍາ. ຕນ຺ຕິ ມຈ຺ຉໍ. ສກລເມວາຕິ ອວິກລເມວ ປຣິປຸຓ຺ຓາວຍວເມວ. ນ ເກຬາຍຕີຕິ ນ ນນ຺ທຕິ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ນ ມຎ຺ຎຕິ. ປິຏ຺ຐິໂຕ ຜາເລນ຺ຕີຕິ ທາຣກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ປິຏ຺ຐິໂຕ ຜາເລນ຺ຕີ. ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິ’’ນ຺ຕິ ອຸຄ຺ໂຆສນວເສນ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ. ປກຕິໍ ອາຈິກ຺ຂີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕຠາວໍ ກເຖສິ. ກຸຈ຺ຉິຍາ ຘາຣິຕຕ຺ຕາ ອມາຕາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ຊນນີຠາວໂຕ ອມາຕາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ມຈ຺ຉໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາປີຕິ ມຈ຺ຉໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາປິ. ຕຖາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຈ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນາມາຕິ ອາຫ – ‘‘ວກ຺ກຍກນາທີນິ ພຫິ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ອມາຕາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ທິນ຺ນປຸຕ຺ຕຠາວໂຕ ນ ສກ຺ກາ.

ໂສຠິຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໒໗. ປຎ຺ຈມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອຸປາລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໒໘. ຉຏ຺ເຐ ຠາຣຸກຈ຺ຉກວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕໂຣ ກິຣ ຠາຣຸກຈ຺ຉເທສວາສີ ຠິກ຺ຂຸ ສຸປິນນ຺ເຕ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ‘‘ອສ຺ສມໂຓ ອຫໍ ວິພ຺ຠມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠາຣຸກຈ຺ຉໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ, ເອວມາຫ – ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ອາວຸໂສ, ສຸປິນນ຺ເຕນາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ສຸປິນນ຺ເຕ ອວິສຍຕ຺ຕາ ເອວໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວຕາ ອວິນິຈ຺ຉິຕປຸພ຺ພມ຺ປິ ອິມໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉິນິ. ຄຫປຕິໂນ ທ຺ເວ ທາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ ປຸຕ຺ໂຕ ຈ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ຈ. ອຖ ໂສ ຄຫປຕິ ຄິລາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຊ຺ຊຸກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິມໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂອກາສໍ ໂຍ ອິເມສໍ ທາຣການໍ ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປສນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຕສ຺ສ ຈ ຄຫປຕິໂນ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປສນ຺ໂນ. ອຖາຍສ຺ມາ ອຊ຺ຊຸໂກ ຕໍ ໂອກາສໍ ຕສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ເຕນ ສາປເຕຍ຺ເຍນ ກຸຏຸມ຺ພຎ຺ຈ ສຓ຺ຐເປສິ, ທານຎ຺ຈ ປຏ຺ຐເປສິ. ອຖ ຕສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ປິຕຸໂນ ທາຍຊ຺ໂຊ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ວາ’’ຕິ. ປຸຕ຺ໂຕ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ປິຕຸໂນ ທາຍຊ຺ໂຊຕິ. ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອຊ຺ຊຸໂກ ອມ຺ຫາກໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ເມຖຸນກສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂີຕິ. ອສ຺ສມໂຓ, ອາວຸໂສ, ໂສ ອຊ຺ຊຸໂກຕິ. ອຖາຍສ຺ມາ ອຊ຺ຊຸໂກ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເທຫິ ເມ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ວິນິຈ຺ຉຍ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ອຖາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ໂຍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ສາມິເກນ ‘ອິມໍ ໂອກາສໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂາ’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ກິໍ ໂສ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ນ, ຠນ຺ເຕ, ກິຎ຺ຈິ ອາປຊ຺ຊຕິ ອນ຺ຕມໂສ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຖມ຺ປີຕິ. ອຍໍ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມາ ອຊ຺ຊຸໂກ ສາມິເກນ ‘‘ອິມໍ ໂອກາສໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມໂຕ ອຊ຺ຊຸກສ຺ສາຕິ. ຠຄວາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສຸກຖິຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາລິນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສາຘຸກາຣມທາສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸມາຣກສ຺ສປວຕ຺ຖຸ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໑໗) ປນ ເຫຏ຺ຐາ ອາຄຕເມວ.

ຉນ຺ນໍ ຂຕ຺ຕິຍານນ຺ຕິ ຠທ຺ທິໂຍ ສກ຺ຍຣາຊາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ອານນ຺ໂທ ຠຄຸ ກິມິໂລ ເທວທຕ຺ໂຕຕິ ອິເມສໍ ຉນ຺ນໍ ຂຕ຺ຕິຍານໍ. ປສາຘໂກຕິ ມຓ຺ຑຍິຕາ. ປາຬິຍນ຺ຕິ ສງ຺ຆເຠທກ຺ຂນ຺ຘກປາຬິຍນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໓໐ ອາທໂຍ).

ນນ຺ທກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໒໙. ສຕ຺ຕເມ ເອກສໂມຘາເນຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສໂມຘາເນ, ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ນິປາເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ນນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໓໐. ອຏ຺ຐເມ ນ ຕໍ ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສນ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕີຕິ ສາຕ຺ຖກສປ຺ປາຍໂຄຈຣອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎສງ຺ຂາຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎານໍ ວເສນ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ທິສໍ ນ ໂອໂລເກຕິ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ‘‘ຍເມວາຫໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕໍ ນິສ຺ສາຍ ສາສເນ ອນຠິຣຕິອາທິວິປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕເມວ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ພລວຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ໂປ, ຕຕ຺ຖ ຈ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາວ ສພ຺ພທິສໍ ອາໂລເກຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ນນ຺ທສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ອາໂລເກຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໍ ເຈຕໂສ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ນນ຺ໂທ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ທິສໍ ອາໂລເກຕິ ‘ເອວໍ ເມ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ທິສໍ ອາໂລກຍໂຕ ນາຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສວິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ. ອິຕິຫ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊາໂນ ໂຫຕິ. ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ນນ຺ທສ຺ສ ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ, ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາ, ທກ຺ຂິຓາ ທິສາ, ອຸທ຺ຘໍ, ອໂຘ, ອນຸທິສາ ອນຸວິໂລເກຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໍ ເຈຕໂສ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ນນ຺ໂທ ອນຸທິສໍ ອນຸວິໂລເກຕິ ‘ເອວໍ ເມ ອນຸທິສໍ ອນຸວິໂລກຍໂຕ…ເປ… ສມ຺ປຊາໂນ ໂຫຕີ’’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໙).

ອຠິເສກເຄຫປເວສນອາວາຫມງ຺ຄເລສຸ ວຕ຺ຕມາເນສູຕິ ອິຘ ຕີຓິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຕໍ ທິວສເມວ ນນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ເກສວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ປຏ຺ຏພນ຺ໂຘ, ຆຣມງ຺ຄລໍ, ຉຕ຺ຕມງ຺ຄລໍ, ອາວາຫມງ຺ຄລນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ມງ຺ຄລານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸລມຣິຍາທວເສນ ເກໂສໂຣປນໍ ເກສວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຍຸວຣາຊປຏ຺ຏພນ຺ຘນໍ ປຏ຺ຏພນ຺ໂຘ. ອຠິນວຆຣປ຺ປເວສນມໂຫ ຆຣມງ຺ຄລໍ. ວິວາຫກຣຓມໂຫ ອາວາຫມງ຺ຄລໍ. ຍຸວຣາຊຉຕ຺ຕມໂຫ ຉຕ຺ຕມງ຺ຄລໍ.

ນນ຺ທກຸມາຣໍ ອຠິເສກມງ຺ຄລໍ ນ ຕຖາ ປີເຬສິ, ຍຖາ ຊນປທກລ຺ຍາຓິຍາ ວຸຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ຕເທວ ປນ ວຈນໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຄມນກາເລ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊນປທກລ຺ຍາຓີຕິ ຊນປທມ຺ຫິ ກລ຺ຍາຓີ ອຸຕ຺ຕມາ ຉ ສຣີຣໂທສຣຫິຕາ ປຎ຺ຈ ກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕາ. ສາ ຫິ ຍສ຺ມາ ນາຕິທີຆາ ນາຕິຣສ຺ສາ ນາຕິກິສາ ນາຕິຖູລາ ນາຕິກາຬີ ນາຈ຺ໂຈທາຕາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ມານຸສວຓ຺ຓໍ, ອສມ຺ປຕ຺ຕາ ທິພ຺ພວຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມາ ຉ ສຣີຣໂທສຣຫິຕາ. ຉວິກລ຺ຍາຓໍ ມໍສກລ຺ຍາຓໍ ນ຺ຫາຣຸກລ຺ຍາຓໍ ອຏ຺ຐິກລ຺ຍາຓໍ ວຍກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປນ ກລ຺ຍາເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕາ ນາມ. ຕສ຺ສາ ຫິ ອາຄນ຺ຕຸໂກຠາສກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຣີໂຣຠາເສເນວ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ຐາເນ ອາໂລກໍ ກໂຣຕິ, ປິຍງ຺ຄຸສາມາ ວາ ໂຫຕິ ສຸວຓ຺ຓສາມາ ວາ, ອຍມສ຺ສາ ຉວິກລ຺ຍາຓຕາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປນສ຺ສາ ຫຕ຺ຖປາທາ ມຸຂປຣິໂຍສານຎ຺ຈ ລາຂາຣສປຣິກມ຺ມກຕໍ ວິຍ ຣຕ຺ຕປວາຬຣຕ຺ຕກມ຺ພລສທິສໍ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສາ ມໍສກລ຺ຍາຓຕາ. ວີສຕິ ປນ ນຂປຕ຺ຕານິ ມໍສໂຕ ອມຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ລາຂາຣສປູຣິຕານິ ວິຍ, ມຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຂີຣຘາຣາສທິສານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຍມສ຺ສາ ນ຺ຫາຣຸກລ຺ຍາຓຕາ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ທນ຺ຕາ ສຸຜຸສິຕາ ສຸໂຘຕວຊິຣປນ຺ຕິ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕິ, ອຍມສ຺ສາ ອຏ຺ຐິກລ຺ຍາຓຕາ. ວີສໍວສ຺ສສຕິກາປິ ສມານາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ວິຍ ໂຫຕິ ນິປ຺ປລິເຕນ, ອຍມສ຺ສາ ວຍກລ຺ຍາຓຕາ. ອິຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກລ຺ຍາເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ຊນປທກລ຺ຍາຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຸວຏນ຺ຕິ ສີຆໍ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິວຕ຺ເຕສ຺ສຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິວຕ຺ເຕສ຺ສຕີຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕເມວາຕິ ໂສ ກິຣ ຕຖາຄເຕ ຄາຣວວເສນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ໂສປານສີເສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຐາເນ ນ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕໂຣ ‘‘ໂສປານປາທມູເລ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ນ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕໂຣ ‘‘ຣາຊງ຺ຄເຓ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ນ ຄຓ຺ຫິ. ເອວໍ ‘‘ອິຘ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕເມວ ສຕ຺ຖາ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ.

ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໓໑. ນວເມ ສຸຕວິຕ຺ຕໂກຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນປິໂຍ. ປຏິຫາຣກສ຺ສາຕິ ໂທວາຣິກສ຺ສ. ສຈ຺ຈກາເຣນາຕິ ສຈ຺ຈກິຣິຍາຍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຖຣີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສຍໍ ຄຕາຕິ ອິທໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຠາຓການໍ ກຖາມຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ) ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ເອວໍ ກິຣ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຍ ອາຄມນໍ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ເອກຈ຺ເຈ ວທນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕາ ອຸປາສິກາໂຍ ອາຫ – ‘ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສເຍ ປພ຺ພາເຊຖາ’ຕິ. ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣມານາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຫາຊເນນ ອຠິຫຏສກ຺ກາຣສມ຺ມານາ ປທສາວ ວີສໂຍຊນສຕິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສເຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສູ’’ຕິ.

ຘມ຺ມປີຕີຕິ ຘມ຺ມປາຍໂກ, ຘມ຺ມໍ ປິວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມ ຈ ນາເມສ ນ ສກ຺ກາ ຠາຊເນນ ຍາຄຸອາທີນິ ວິຍ ປາຕຸໍ, ນວວິຘໍ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ນາມກາເຍນ ຜຸສນ຺ໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທີຫິ ທຸກ຺ຂາທີນິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ປິວຕິ ນາມ. ສຸຂໍ ເສຕີຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມຕໍ, ຈຕູຫິປິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ສຸຂໍ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປ຺ປສນ຺ເນນາຕິ ອນາວິເລນ ນິຣຸປກ຺ກິເລເສນ. ອຣິຍປ຺ປເວທິເຕຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຣິເຍຫິ ປເວທິເຕ ສຕິປຏ຺ຐານາທິເຠເທ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ. ສທາ ຣມຕີຕິ ເອວຣູໂປ ຘມ຺ມປີຕິ ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສທາ ຣມຕິ ອຠິຣມຕິ. ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ເຖຣໍ ອາລປຕິ.

ສາຄຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໓໒. ທສເມ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍານໍ ວຈເນນາຕິ ໂກສມ຺ພິກາ ກິຣ ອຸປາສກາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍານໍ ທຸລ຺ລຠຎ຺ຈ ມນາປຎ຺ຈ, ກິໍ ປຏິຍາເທມາ’’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ໂກສມ຺ພິເກ ອຸປາສເກ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອຕ຺ຖາວຸໂສ ກາໂປຕິກາ, ນາມ ປສນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູນໍ ທຸລ຺ລຠາ ຈ ມນາປາ ຈ, ຕໍ ປຏິຍາເທຖາ’’ຕິ. ອຖ ໂກສມ຺ພິກາ ອຸປາສກາ ຆເຣ ຆເຣ ກາໂປຕິກໍ ປສນ຺ນໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຄຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ປິວຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ສາຄໂຕ ກາໂປຕິກໍ ປສນ຺ນໍ, ປິວຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ສາຄໂຕ ກາໂປຕິກໍ ປສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ອຖາຍສ຺ມາ ສາຄໂຕ ຆເຣ ຆເຣ ກາໂປຕິກໍ ປສນ຺ນໍ ປິວິຕ຺ວາ ນຄຣມ຺ຫາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ນຄຣທ຺ວາເຣ ປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍານໍ ວຈເນນ ສພ຺ພເຄເຫສຸ ກາໂປຕິກໍ ປສນ຺ນໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາໂປຕິກາ ນາມ ກໂປຕປາທສມານວຓ຺ຓາ ຣຕ຺ໂຕຠາສາ. ປສນ຺ນາຕິ ສຸຣາມຓ຺ຑສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວິນເຍ ສມຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໓໒໖ ອາທໂຍ) ອາຄຕໍ.

ຣາຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໓໓. ເອກາທສເມ ສຕ຺ຖາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ, ອາຓາເປສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຄວາ ກິຣ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຠິຕ຺ວາ ກິສໍ ລູຂໍ ທຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຘິກາຣໍ ສຣຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຘິກາຣໍ ສຣາມີ’’ຕິ. ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຘິກາຣໍ ສຣສີຕິ. ອິຘ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂໍ ທາເປສິ, ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຘິກາຣໍ ສຣາມີ’’ຕິ. ສາຘຸ ສາຘຸ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ. ກຕຎ຺ຎຸໂນ ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສປ຺ປຸຣິສາ ກຕເວທິໂນ, ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປພ຺ພາເຊຫິ ອຸປສມ຺ປາເທຫີຕິ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອາຄໂຕຕິ ອລີນຈິຕ຺ຕຊາຕກສ຺ສ (ຊາ. ໑.໒.໑໑-໑໒) ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.ອລີນຈິຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ) ອາຄໂຕ.

ນິຘີນນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕານໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິປູຣານໍ ນິຘິກຸມ຺ຠີນໍ. ປວຕ຺ຕາຣນ຺ຕິ ກິຈ຺ຉຊີວິເກ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ເສ ອນຸກມ຺ປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ເຕ ສຸເຂນ ຊີວນຸປາຍໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຘິຏ຺ຐານໍ ເນຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວາ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕາຣໍ ວິຍ. ວຊ຺ຊທສ຺ສິນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ວຊ຺ຊທສ຺ສິໂນ ‘‘ອິມິນາ ນໍ ອສາຣຸປ຺ເປນ ວາ ຂລິເຕນ ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣນ຺ຘຄເວສໂກ ຈ, ອນຎ຺ຎາຕໍ ຎາປນຕ຺ຖາຍ ຎາຕໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖາຍ ສີລາທີນມສ຺ສ ວຸທ຺ຘິກາມຕາຍ ຕໍ ຕໍ ວຊ຺ຊໍ ໂອໂລກເນນ ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິໂຕ ຈ. ອຍໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍຖາ ຫິ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ໂສ ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາປິ ໂປເຖຕ຺ວາປິ ນິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕ ໂກປໍ ນ ກໂຣຕິ, ປມຸທິໂຕວ ໂຫຕິ, ເອວເມວໍ ເອວຣູເປ ປຸຄ຺ຄເລ ອສາຣຸປ຺ປໍ ວາ ຂລິຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕ ໂກໂປ ນ ກາຕພ຺ໂພ, ຕຸຏ຺ເຐເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫນ຺ຕໍ ໂວ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ມຍ຺ຫໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ໂອວທນ຺ເຕຫິ, ປຸນປິ ມໍ ວເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ປວາເຣຕພ຺ພເມວ.

ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທິນ຺ຕິ ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ວາ ຂລິຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ມຸໂຂທກທານາທີຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ສເຈ ນໍ ວກ຺ຂາມິ, ນ ມໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ເມ ປຣິຫານິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທີ ນາມ ໂຫຕິ, ໂສ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກຈວຣໍ ອາກິຣຕິ. ໂຍ ປນ ຕຖາຣູປໍ ວຊ຺ຊໍ ທິສ຺ວາ ວຊ຺ຊານຸຣູປໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປຓາເມນ຺ໂຕ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຫາຣາ ນີຫຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາເປຕິ, ອຍໍ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທີ ນາມ ເສຍ຺ຍຖາປິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ນິຄ຺ຄຍ຺ຫ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫາຫໍ, ອານນ຺ທ, ວກ຺ຂາມິ, ປວຍ຺ຫ ປວຍ຺ຫ, ອານນ຺ທ, ວກ຺ຂາມິ, ໂຍ ສາໂຣ, ໂສ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໙໖). ເມຘາວິນ຺ຕິ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ຕາທິສນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ຠເຊຍ຺ຍ ປຍິຣຸປາເສຍ຺ຍ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ອາຈຣິຍໍ ຠຊມານສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ ນ ປາປິໂຍ, ວຑ຺ຒິເຍວ ໂຫຕິ, ໂນ ປຣິຫານີຕິ.

ໂມຆຣາຊຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໒໓໔. ທ຺ວາທສເມ ກຏ຺ຐວາຫນນຄເຣຕິ ກຏ຺ຐວາຫເນນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘນາມເກ ນຄເຣ. ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິວາສີ ເອໂກ ຣຸກ຺ຂວຑ຺ຒກີ ສເກ ອາຈຣິຍເກ ອທຸຕິໂຍ. ຕສ຺ສ ໂສຬສ ສິສ຺ສາ ເອກເມກສ຺ສ ສຫສ຺ສໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ. ເອວໍ ເຕ ສຕ຺ຕຣສາຘິກາ ໂສຬສ ສຫສ຺ສາ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິກາ ສພ຺ເພປິ ພາຣາຓສິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕາ ປພ຺ພຕສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ເຂ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນານາປາສາທວິກຕິໂຍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຸລ຺ລໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ພາຣາຓສິໍ ອາເນຕ຺ວາ ສເຈ ຣາຊາ ອຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ເອກຠູມກໍ ວາ ສຕ຺ຕຠູມກໍ ວາ ປາສາທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ. ໂນ ເຈ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ເອກທິວສໍ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ວຑ຺ຒກິກມ຺ເມນ ນິຈ຺ຈໍ ຊີວິຕຸໍ, ທຸກ຺ກຣຎ຺ຫິ ຊຣາກາເລ ເອຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາຕາ, ອຸທຸມ຺ພຣາທໂຍ ອປ຺ປສາຣຣຸກ຺ເຂ ອາເນຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ອານຍິໍສຸ. ໂສ ເຕຫິ ກຏ຺ຐສກຸຓໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວາເຕນ ຍນ຺ຕໍ ປູເຣສິ. ກຏ຺ຐສກຸໂຓ ສຸວຓ຺ຓຫໍສຣາຊາ ວິຍ ອາກາເສ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ວນສ຺ສ ອຸປຣິ ຈຣິຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສີນໍ ປຸຣໂຕ ໂອຣຸຫິ.

ອຖາຈຣິໂຍ ສິສ຺ເສ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ ອີທິສານິ ກຏ຺ຐວາຫນານິ ກຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣຊ຺ເຊ ຄເຫຕຸໍ, ຕຸມ຺ເຫປິ ຕາຕາ ເອຕານິ ກໂຣຖ, ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສາມ, ທຸກ຺ກຣໍ ວຑ຺ຒກິສິປ຺ເປນ ຊີວິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປຏິເວເທສຸໍ. ຕໂຕ ເນ ອາຈຣິໂຍ ອາຫ – ‘‘ກຕມໍ ຕາຕາ ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ? ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ອາຈຣິຍາຕິ. ອລໍ ຕາຕາ, ມາ ເອຕໍ ຣຸຈິຕ຺ຖ, ມຍຎ຺ຫິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ‘‘ວຑ຺ຒກິຣາຊາ, ວຑ຺ຒກິຍຸວຣາຊາ’’ຕິ ວຑ຺ຒກິວາທາ ນ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມ, ມຫນ຺ໂຕ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມາຕິ. ຕໂຕ ສປຸຕ຺ຕທາຣກາ ກຏ຺ຐວາຫນານິ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສຊ຺ຊາວຸຘາ ຫຸຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕາຠິມຸຂາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິມວຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສເນເຍວ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐໍສຸ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິໍສຸ. ໂສ ‘‘ກຏ຺ຐວາຫໂນ ຣາຊາ’’ຕິ ປາກໂຏ ອໂຫສິ, ຕໍ ນຄຣໍ ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຏ຺ຐວາຫນນຄຣ’’ນ຺ເຕວ ນາມໍ ລຠິ.

ຕປຈາຣນ຺ຕິ ຕປຈຣຓໍ. ປາສາຓເຈຕິເຍ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ນິສີທີຕິ ປາສາຓກເຈຕິຍນ຺ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາເຣ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ສກ຺ເກນ ມາປິເຕ ມຫາມຓ຺ຑເປ ນິສີທິ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ມຫໂຕ ປາສາຓສ຺ສ ອຸປຣິ ປຸພ຺ເພ ເທວຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ, ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປນ ຠຄວຕິ ວິຫາໂຣ ຊາໂຕ, ໂສ ເຕເນວ ປຸຣິມໂວຫາເຣນ ‘‘ປາສາຓເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເຕນ ປຸຈ຺ຉິເຕ ທຸຕິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ –

‘‘ມຸທ຺ຘໍ ມຸທ຺ຘາຘິປາຕຎ຺ຈ, ພາວຣີ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ;

ຕໍ ພ຺ຍາກໂຣຫິ ຠຄວາ, ກງ຺ຂໍ ວິນຍ ໂນ ອິເສ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໑) –

ເອວໍ ເຕນ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຠຄວຕາ ຈ –

‘‘ອວິຊ຺ຊາ ມຸທ຺ຘາຕິ ຊານາຫິ, ວິຊ຺ຊາ ມຸທ຺ຘາຘິປາຕິນີ;

ສທ຺ຘາສຕິສມາຘີຫິ, ຉນ຺ທວີຣິເຍນ ສໍຍຸຕາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໒) –

ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ທຸຕິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ.

ອຖສ຺ສ…ເປ… ປຎ຺ຫໍ ກເຖສີຕິ –

‘‘ກຖໍ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂນ຺ຕໍ, ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ນ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໑໒໔) –

ເຕນ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິເຕ –

‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂສ຺ສຸ, ໂມຆຣາຊ ສທາ ສໂຕ;

ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ ອູຫຈ຺ຈ, ເອວໍ ມຈ຺ຈຸຕໂຣ ສິຍາ;

ເອວໍ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂນ຺ຕໍ, ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ນ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໑໒໕) –

ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ.

ເສສຊນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ສນ຺ນິປຕິຕາ ເສສຊນາ. ນ ກຖີຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ໂສຕາປນ຺ນາ’’ຕິອາທິນາ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ປາຣາຍເນ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ປາຣາຍນວຄ຺ເຄ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຖຣປາຬິສໍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໕. ປຎ຺ຈມເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໓໕. ເຖຣິປາຬິສໍວຓ຺ຓນາຍ ປຐເມ ຍທິທໍ ມຫາໂຄຕມີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍທິທໍ ມຫາປຊາປຕິ ໂຄຕມີ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຄຕມີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ນາມກຣຓທິວເສ ປນສ຺ສາ ລທ຺ຘສກ຺ກາຣາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ຘີຕຣໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ມເຫສີ ຠວິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸຠຍຖາປິ ‘‘ມຫຕີເຍວສ຺ສາ ປຊາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ປຸຕ຺ຕປຊາຍ ເຈວ ຘີຕຸປຊາຍ ຈ ມຫນ຺ຕຕາຍ ‘‘ມຫາປຊາປຕີ’’ຕິ ໂວຫຣິໍສຸ. ຕທຸຠຍໍ ປນ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ‘‘ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຣຠິກ຺ຂນ຺ຕິ ວາເຣນ ທາຕພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂໍ. ນາມໍ ອກໍສູຕິ ໂຄຕ຺ຕໍເຍວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ມາຕຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ຈູຬມາຕຣໍ. ມາຕຸຠຄິນີ ຫິ ມາຕຸຈ຺ຉາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກລຫວິວາທສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນຕິ ‘‘ກຸໂຕປຫູຕາ ກລຫາ ວິວາທາ’’ຕິອາທິນາ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ອາຄຕສ຺ສ ກລຫວິວາທສຸຕ຺ຕສ຺ສ (ສຸ. ນິ. ໘໖໘ ອາທໂຍ) ປຣິໂຍສາເນ. ອິທຎ຺ຈ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຠາຓການໍ ກຖາມຄ຺ຄານຸສາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ‘ອຕ຺ຕທຓ຺ຑາຠຍໍ ຊາຕ’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຕທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕສ຺ສ (ສຸ. ນິ. ໙໔໑ ອາທໂຍ) ປຣິໂຍສາເນ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຫິຠິກ຺ຂຸປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ເອເຕ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ອຕ຺ຕທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຍ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໔໒ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈສຕາ ສາກິຍກຸມາຣາ ໂກຬິຍກຸມາຣາ ຈ ເອຫິຠິກ຺ຂຸປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພຊິຕາ. ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວາ ມຫາວນໍ ປາວິສີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເຂມາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໓໖. ທຸຕິເຍ ປຣປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ປເຣສໍ ທາສີ ຫຸຕ຺ວາ. ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊໂຣ ອໂຫສີຕິ ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊໂຣ ວິຍ ອໂຫສິ.

ມກ຺ກຏໂກວ ຊາລນ຺ຕິ ຍຖາ ນາມ ມກ຺ກຏໂກ ສຸຕ຺ຕຊາລໍ ກຕ຺ວາ ມຊ຺ຌຏ຺ຐາເນ ນາຠິມຓ຺ຑເລ ນິປນ຺ໂນ ປຣິຍນ຺ເຕ ປຕິຕໍ ປຏງ຺ຄໍ ວາ ມກ຺ຂິກໍ ວາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣສໍ ປິວິຕ຺ວາ ປຸນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ນິປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ເຍ ສຕ຺ຕາ ຣາຄຣຕ຺ຕາ ໂທສປທຸຏ຺ຐາ ໂມຫມູຬ຺ຫາ ສຍໍກຕໍ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ອນຸປຕນ຺ຕິ, ເຕ ຕໍ ສມຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວໍ ທຸຣຕິກ຺ກມໍ. ເອຕມ຺ປິ ເຉຕ຺ວານ ວຊນ຺ຕິ ຘີຣາຕິ ປຓ຺ຑິຕາ ເອຕໍ ພນ຺ຘນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂິໂນ ນິຣາລຍາ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍ ວຊນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໓໗. ຕຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ປຏາຈາຣາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໓໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຏິຫາຣສເຕນປີຕິ ທ຺ວາຣສເຕນປິ. ປຏິຫາຣສທ຺ໂທ ຫິ ທ຺ວາເຣ ໂທວາຣິເກ ຈ ທິສ຺ສຕິ. ກຸລສຠາຄນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫສມີປໍ.

ຕາຓາຍາຕິ ຕາຓຠາວາຍ ປຕິຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ. ພນ຺ຘວາຕິ ປຸຕ຺ເຕ ຈ ປິຕໂຣ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ຎາຕິສຸຫຊ຺ຊາ. ອນ຺ຕເກນາຘິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ມຣເຓນ ອຠິຠູຕສ຺ສ. ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ປຸຕ຺ຕາທໂຍ ອນ຺ນປານາທິທາເນນ ເຈວ ອຸປ຺ປນ຺ນກິຈ຺ຈນິຕ຺ຖຣເຓນ ຈ ຕາຓາ ຫຸຕ຺ວາປິ ມຣຓກາເລ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ມຣຓໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ຕາຓຕ຺ຖາຍ ເລຓຕ຺ຖາຍ ນ ສນ຺ຕິ ນາມ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ຎາຕີສຸ ຕາຓຕາ’’ຕິ.

ເອຕມຕ຺ຖວສນ຺ຕິ ເອຕໍ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຕາຓໍ ຠວິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຠາວສງ຺ຂາຕໍ ກາຣຓໍ ຊານິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິໂຕ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ ສໍວຸໂຕ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພານຄມນໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ສີຆໍ ໂສເຘຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມທິນ຺ນາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໓໙. ປຎ຺ຈເມ ປຣາຍຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ປເຣສໍ ທາສິຏ຺ຐາເນ. ສຸຊາຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ສາ ກິຣ ອຕ຺ຕໂນ ເກເສ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ສຸຊາຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນາມ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ເຖ ປສາຣິເຕຕິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖາວລມ຺ພນຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ພາຈິຓ຺ຓວເສນ ຫຕ຺ເຖ ປສາຣິເຕ. ໂສ ກິຣ ອນາຄາມີ ຫຸຕ຺ວາ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຍຖາ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສິຕໍ ກຸຣຸມາໂນ ຫສມາໂນ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສນ຺ຕມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ຘມ຺ມທິນ຺ນາ ສີຫປຎ຺ຊຣໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ວີຖິໍ ໂອໂລກຍມານາ ຕສ຺ສ ອາຄມນາກາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຸຣຸມານາ ໂສປານສີເສ ຐຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພນຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ອຸປາສໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖໍ ສມິຎ຺ເຊສິ. ສາ ‘‘ປາຕຣາສໂຠຊນກາເລ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຸປາສໂກ ປຸພ຺ເພ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ຕໍ ທິວສໍ ປນ ຕໍ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ເອກໂກວ ຠຸຎ຺ຊິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຠຸຎ຺ຊມາໂນປິ ອິມໍ ເທຖ, ອິມໍ ຫຣຖາຕິ ນ ພ຺ຍາຫຣີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິມໍ ເທຖາຕິ ອິມໍ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ເທຖ. ອິມໍ ຫຣຖາຕິ ອິມໍ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ອປຫຣຖ. ສນ຺ຖວວເສນາຕິ ກິເລສສນ຺ຖວວເສນ. ຈິຣກາລປຣິຠາວິຕາຍ ຆຏທີປຊາລາຍ ວິຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທິພ຺ພມານາຍ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມານາ ອາຫ – ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ…ເປ… ມຍ຺ຫໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາຖາ’’ຕິ.

ອຍໍ ຕາວ ເສຏ຺ຐິ ຆຣມຊ຺ເຌ ຐິໂຕວ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ອກາສີຕິ ສາ ກິຣ ‘‘ຘມ຺ມທິນ຺ເນ ຕຸຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ປນ ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ສນ຺ຖວວເສນ…ເປ… ກຸລຆຣໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປກຕິປຸຣິໂສ ເອວໍ ວຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອທ຺ຘາ ເອເຕນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ນາມ ປຏິວິທ຺ໂຘ’’ຕິ. ເຕນສ຺ສາ ອຍໍ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ຕາວ ເສຏ຺ຐິ ຆຣມຊ຺ເຌ ຐິໂຕວ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ອກາສີ’’ຕິ. ມຊ຺ຌິມນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໖໐) ປນ ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຍຖາປກຕິຍາ ອາລາປສລ຺ລາປມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣຖາຕິ ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘ອຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ນາມ ຄຣຸ ຠາຣິໂຍ ນ ປກາເສຕພ຺ໂພ; ສເຈ ໂຂ ປນາຫໍ ນ ກເຖສ຺ສາມິ, ອຍໍ ຫທຍໍ ຜາເລຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ກາລໍ ກເຣຍ຺ຍາ’ຕິ ຕສ຺ສາ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ກເຖສິ – ‘ຘມ຺ມທິນ຺ເນ ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ນາມ ອຘິຄໂຕ, ຕໍ ອຘິຄຕສ຺ສ ເອວຣູປາ ໂລກິຍກິຣິຍາ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາທິວເສນ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉີຕິ ‘‘ສກ຺ກາໂຍ ສກ຺ກາໂຍຕິ ອຍ຺ເຍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກຕໂມ ນຸ ໂຂ ອຍ຺ເຍ ສກ຺ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິນາ ຈູຬເວທລ຺ລສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໐ ອາທໂຍ) ອາຄຕນເຍນ ປຸຈ຺ຉິ. ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິເມ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ສກ຺ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໐ ອາທໂຍ) ຕຕ຺ເຖວ ອາຄຕນເຍນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສູຣຠາວນ຺ຕິ ຕິກ຺ຂຠາວໍ. ອນຘິຄຕອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸຄ຺ຄເຫນ ວິນາ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ໂຫ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸຄ຺ຄຫວເສນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ. ຕໍ ນິວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປນາຍ຺ເຍ ກິໍ ປຏິຠາໂຄ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ນິພ຺ພານໍ ປຏິຠາໂຄ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໖) ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນິພ຺ພານສ຺ສ, ປນາຍ຺ເຍ, ກິໍ ປຏິຠາໂຄ’’ຕິ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕນ຺ຕີ ‘‘ອຈ຺ຈສຣາວຸໂສ ວິສາຂາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຈສຣາຕິ ອປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຎ຺ຫໍ ອຕິກ຺ກາມິຕາ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາສກ຺ຂິ ປຎ຺ຫານໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ປຎ຺ຫານໍ ປຣິຈ຺ເຉທປ຺ປມາຓໍ ຄເຫຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ປຎ຺ຫານຎ຺ຫິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາສກ຺ຂິ ປຎ຺ຫານໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ. ອປ຺ປຏິຠາຄຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ປຏິຠາຄໍ ປຸຈ຺ຉິ. ນິພ຺ພານໍ ນາເມຕໍ ອປ຺ປຏິຠາຄໍ, ນ ສກ຺ກາ ນີລໍ ວາ ປີຕກໍ ວາຕິ ເກນຈິ ຘມ຺ເມນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິຠາຄໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ, ຕຎ຺ຈ ຕ຺ວໍ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຸຈ຺ຉສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພາໂນຄຘນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ນິພ຺ພານນ຺ໂຕຄຘໍ ນິພ຺ພານໍ ອນຸປ຺ປວິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານປຣາຍຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຣໍ ອຍນມສ຺ສ ປຣາຄຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານໍ ປຣິໂຍສານໍ ອວສານໍ ອສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສານໍ.

ປຸເຣຕິ ອຕີເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ. ປຈ຺ຉາຕິ ອນາຄເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ. ມຊ຺ເຌຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຂນ຺ເຘສຸ. ອກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ຕຓ຺ຫາຄາຫສງ຺ຂາຕໍ ກິຎ຺ຈນໍ ນຕ຺ຖິ, ຕມຫໍ ຣາຄກິຎ຺ຈນາທີຫິ ອກິຎ຺ຈນໍ ກສ຺ສຈິ ຄຫຓສ຺ສ ອຠາເວນ ອນາທານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຓ຺ຑິຕາຕິ ຘາຕຸອາຍຕນາທິກຸສລຕາສງ຺ຂາເຕນ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຫຕິ? ຍໂຕ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ຘາຕຸກຸສໂລ ຈ ໂຫຕິ ອາຍຕນກຸສໂລ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທກຸສໂລ ຈ ຐານາຏ຺ຐານກຸສໂລ ຈ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ມຫາປຎ຺ຎາຕິ ມຫນ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ ມຫນ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ມຫນ຺ຕາ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ ມຫນ຺ຕານິ ປຏິຠານານິ ປຣິຄ຺ຄຫເຓ ສມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອິມິສ຺ສາ ຫິ ເຖຣິຍາ ອເສກ຺ຂປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ປຏິສມ຺ຠິທາໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕຕາຍ ປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຕໍ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍາຕິ ຍຖາ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ພ຺ຍາກຕໍ, ອຫໍ ເອວເມວ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຖໍ.

ນນ຺ທາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໐. ຉຏ຺ເຐ ອຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄໍ ອປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎໍ ອຸປາຍໍ ອປສ຺ສນ຺ຕີ. ວິສ຺ສຕ຺ຖາຕິ ນິຣາສງ຺ກາ. ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ, ສຸຠາກາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມປເທ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາຕິ –

‘‘ອຏ຺ຐີນໍ ນຄຣໍ ກຕໍ, ມໍສໂລຫິຕເລປນໍ;

ຍຕ຺ຖ ຊຣາ ຈ ມຈ຺ຈຸ ຈ, ມາໂນ ມກ຺ໂຂ ຈ ໂອຫິໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໕໐) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍເຖວ ຫິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓາທີນໍ ໂອທຫນຕ຺ຖາຍ ກຏ຺ຐານິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ວລ຺ລີຫິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ວິລິມ຺ປິຕ຺ວາ ນຄຣສງ຺ຂາຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ເຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວມິທໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກມ຺ປິ ຕີຓິ ອຏ຺ຐິສຕານິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ນ຺ຫາຣຸວິນທ຺ຘໍ ມໍສໂລຫິຕເລປນໍ ຕຈປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ຊີຣຓລກ຺ຂຓາຍ ຊຣາຍ ມຣຓລກ຺ຂຓສ຺ສ ມຈ຺ຈຸໂນ ອາໂຣຄ຺ຍສມ຺ປທາທີນິ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນລກ຺ຂຓສ຺ສ ມານສ຺ສ ສຸກຕກາຣຓວິນາສນລກ຺ຂຓສ຺ສ ມກ຺ຂສ຺ສ ຈ ໂອທຫນຕ຺ຖາຍ ນຄຣໍ ກຕໍ. ເອວຣູໂປ ເອວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ກາຍິກເຈຕສິໂກ ອາພາໂຘ ໂອຫິໂຕ, ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ກິຎ຺ຈິ ຄຍ຺ຫູປຄໍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສີຕິ –

‘‘ຈຣໍ ວາ ຍທິ ວາ ຕິຏ຺ຐໍ, ນິສິນ຺ໂນ ອຸທ ວາ ສຍໍ;

ສມິຎ຺ເຊຕິ ປສາເຣຕິ, ເອສາ ກາຍສ຺ສ ອິຎ຺ຊນາ.

‘‘ອຏ຺ຐິນຫາຣຸສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ຕຈມໍສາວເລປໂນ;

ຉວິຍາ ກາໂຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ, ຍຖາຠູຕໍ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໙໕-໑໙໖) –

ອາທິນາ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ໂສຓາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໑. ສຕ຺ຕເມ ສພ຺ເພປິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຆຣາວາເສ ປຕິຏ຺ຐາເປສີຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ເພປິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຆຣາວາເສ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕາວ ມໍ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິໍ ເມ ວິສຸໍ ກຸຏຸມ຺ເພນາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍມ຺ປິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອທາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຫິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕໍ ‘‘ມາຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎມ຺ປິ ນ ກຣິໍສຸ. ຕຖາ ຫິ ນໍ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ‘‘ອໂຫ ອມ຺ຫາກໍ ອຍໍ ເຊຏ຺ເຐປຸຕ຺ໂຕ ເມຕິ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ທຕ຺ວາ ວິຍ ອິມເມວ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເສສປຸຕ຺ຕານໍ ຠຣິຍາໂຍປິ ເອວເມວໍ ວທິໍສຸ. ເຊຏ຺ຐຘີຕຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕາສໍ ເຄຫໍ ຄຕກາເລ ຕາປິ ນໍ ເອວເມວ ວທິໍສຸ. ສາ ອວມານປ຺ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເມ ອິເມສໍ ສນ຺ຕິເກ ວຸຕ຺ເຖນ, ຠິກ຺ຂຸນີ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ, ຕາ ນໍ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ອິມເມວ ວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພຫຸປຸຕ຺ຕິກໂສຓາ ເຕສໍ ອຕ຺ຕນິ ອຄາຣວຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘ຆຣາວາເສນ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊີ’’ຕິ ອາຫ.

ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍຕິ ຠິກ຺ຂຸວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ. ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ນວວິຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ. ໂສ ຫິ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ໂມ ນາມ ໂຍ ຫິ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ຊີວນໂຕ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ເອກາຫມ຺ປິ ເອກກ຺ຂຓມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ. ອາຄນ຺ຕຸກຊໂນຕິ ວິຫາຣຄຕໍ ຠິກ຺ຂຸນີຊນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ.

ພກຸລາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໒. ອຏ຺ຐມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ກຸຓ຺ຑລເກສາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໓. ນວເມ ຈຕຸກ຺ເກຕິ ວີຖິຈຕຸກ຺ເກ. ຈຕຸນ຺ນໍ ສມາຫາໂຣ ຈຕຸກ຺ກໍ. ຈາຣກໂຕຕິ ພນ຺ຘນາຄາຣໂຕ. ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ.

ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ຈິນ຺ຕເຍຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຕງ຺ຂຓມ຺ປິ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຎ຺ຎາຍ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖໍ ຈິນ຺ຕິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ສຫສ຺ສມປິ ເຈ ຄາຖາ, ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ທາຣຸຈີຣິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠຄວຕາ ຠາສິຕາ, ອິຘາປິ ຈ ສາເຍວ ຄາຖາ ທສ຺ສິຕາ. ເຖຣິຄາຖາສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນປິ ກຸຓ຺ຑລເກສິຕ຺ເຖຣິຍາ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຍເມວ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ກຸຓ຺ຑລເກສິຕ຺ເຖຣິຍາ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ –

‘‘ໂຍ ຈ ຄາຖາສຕໍ ຠາເສ, ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາ;

ເອກໍ ຘມ຺ມປທໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ມຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໒) –

ອຍໍ ຄາຖາ ອາຄຕາ. ຕໍຕໍຠາຓການໍ ກຖາມຄ຺ຄານຸສາເຣນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ອິຘ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ ສງ຺ກິຕພ຺ໂພ.

ຠທ຺ທາກາປິລານີເຖຣີ-ຠທ຺ທາກຈ຺ຈານາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໔-໒໔໕. ທສມໍ ເອກາທສມຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ກິສາໂຄຕມີເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໖. ທ຺ວາທສເມ ຕີຫິ ລູເຂຫີຕິ ວຕ຺ຖລູຂສຸຕ຺ຕລູຂຣຊນລູຂສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ລູເຂຫິ. ສິທ຺ຘຕ຺ຖກນ຺ຕິ ສາສປພີຊໍ.

ຕໍ ປຸຕ຺ຕປສຸສມ຺ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຣູປພລາທິສມ຺ປນ຺ເນ ປຸຕ຺ເຕ ຈ ປສູ ຈ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ຕາ ອຠິຣູປາ ພລສມ຺ປນ຺ນາ ປຓ຺ຑິຕາ ສພ຺ພກິຈ຺ຈສມຕ຺ຖາ, ມມ ໂຄໂຓ ອໂຣໂຄ ອຠິຣູໂປ ມຫາຠາຣວໂຫ, ມມ ຄາວີ ພຫຸຂີຣາ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ປສູຫິ ຈ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ ນຣໍ. ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທີສຸ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີສຸ ວາ ຍໍ ຍໍ ລທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ລຄ຺ຄນາຍ ສຕ຺ຕມານສໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມນ຺ຕິ ນິທ຺ທໍ ອຸປຄຕໍ ສຕ຺ຕກາຍໍ. ມໂຫໂຆວາຕິ ຍຖາ ເອວຣູປໍ ຄາມໍ ຄມ຺ຠີຣໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ມຫນ຺ໂຕ ມຫານທິໂອໂຆ ອນ຺ຕມໂສ ສຸນຂມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນຣໍ ມຈ຺ຈຸ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມຕໍ ປທນ຺ຕິ ມຣຓຣຫິຕໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ, ອມຕໍ ມຫານິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສິງ຺ຄາລກມາຕາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

໒໔໗. ເຕຣສມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

(ປຎ຺ຈມເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.)

ເຖຣິປາຬິສໍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໖. ຉຏ຺ຐເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ຕປຸສ຺ສ-ຠລ຺ລິກວຕ຺ຖຸ

໒໔໘. ອຸປາສກປາຬິສໍວຓ຺ຓນາຍ ປຐເມ ສພ຺ພປຐມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປຐມໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ. ອິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໂຕ ປຣໍ. ຄມນູປຈ຺ເຉທໍ ອກາສີຕິ ຄມນວິຈ຺ເຉທໍ ອກາສິ. ຍຖາ ເຕ ໂຄຓາ ຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ໂປຖິຍມານາປິ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຖາ ອກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສນ຺ຕິ ຕປຸສ຺ສຠລ຺ລິການໍ. ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ອາວິສິຕ຺ວາ. ຍກ຺ຂສ຺ສ ອາວຏ຺ໂຏ ຍກ຺ຂາວຏ຺ໂຏ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ອຕີຕພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ ໂອໂລເກສີຕິ ອຕີຕພຸທ຺ຘາ ເກນ ຠາຊເນນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສູຕິ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ ໂອໂລເກສິ. ທ຺ເວວາຈິເກ ສຣເຓ ປຕິຏ຺ຐາຍາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມວເສນ ທ຺ເວວາຈິເກ ສຣເຓ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ເຈຕິຍນ຺ຕິ ປູຊນີຍວຕ຺ຖຸໍ. ຊີວເກສຘາຕຸຍາຕິ ຊີວມານສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເກສຘາຕຸຍາ.

ອນາຖປິຓ຺ຑິກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

໒໔໙. ທຸຕິເຍ ເຕເນວ ຄຸເຓນາຕິ ເຕເນວ ທາຍກຠາວສງ຺ຂາເຕນ ຄຸເຓນ. ໂສ ຫິ ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘຕາຍ ວິຄຕມຈ຺ເຉຣຕາຍ ກຣຸຓາທິຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອນາຖານໍ ປິຓ຺ຑມທາສິ. ເຕນ ສພ຺ພກາລໍ ອຸປຏ຺ຐິໂຕ ອນາຖານໍ ປິຓ຺ໂຑ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ. ໂຍຊນິກວິຫາເຣ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ເອກເມກໍ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ‘‘ເອວຣູປໍ ທານໍ ປວຕ຺ເຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ທານໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເທວສິກໍ ປຎ຺ຈ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສລາກາຍ ຄາເຫຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ. ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອກທິວສໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕໍ. ຘຸຣເຄເຫ ຐເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ຘຸຣຠຕ຺ຕໍ. ອາຄນ຺ຕຸການໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ປຎ຺ຈ ອາສນສຕານິ ເຄເຫ ນິຈ຺ຈປຎ຺ຎຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປຎ຺ຈ ອາສນສຕານິ ນິຈ຺ຈປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ

໒໕໐. ຕຕິເຍ ມິຄາ ເອວ ມິຄຣູປານິ. ຠິກ຺ຂໍ ສມາທາເປຕ຺ວາຕິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຖ, ອິຘ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂາຄຫຓຕ຺ຖໍ ສມາທາເປຕ຺ວາ. ວິວຏ຺ຏໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຸປຈິຕໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍກຸສລໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ສຬາຍຕນວິຠຕ຺ຕິເມວ ເທເສສີຕິ ສຬາຍຕນວິຠາຄປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕເມວ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເຖເຣນາຕິ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຫິຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ເຊຏ຺ເຐນ ມຫາເຖເຣນ. ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ຄຫປຕິນາ ‘‘ຍາ ອິມາ, ຠນ຺ເຕ ເຖຣ, ອເນກວິຫິຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ວາ, ‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣ’ນ຺ຕິ ວາ, ‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ‘ໂຫຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ ຈ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ, ‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’ຕິ ວາ ຍານິ ຈິມານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ຄຓິຕານິ, ອິມາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ທິຏ຺ຐິໂຍ ກິສ຺ມິໍ ສຕິ ໂຫນ຺ຕິ, ກິສ຺ມິໍ ອສຕິ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໕) ປຎ຺ເຫ ປຸຏ຺ເຐ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ. ອິມໍ ກິຣ ປຎ຺ຫໍ ຍາວຕຕິຍໍ ປຸຏ຺ໂຐ ມຫາເຖໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອຖ ອິສິທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ເຖໂຣ ເນວ ອຕ຺ຕນາ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ອຊ຺ເຌສຕິ, ອຸປາສໂກ ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ວິເຫສຕິ, ອຫເມຕໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຜາສຸວິຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈ ອາສນໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຍາກໂຣມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ເອຕໍ ປຎ຺ຫ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໕) ອາຫ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຖໂຣ ‘‘ພ຺ຍາກໂຣຫິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ອິສິທຕ຺ຕ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ເອຕໍ ປຎ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອິສິທຕ຺ຕໍ ອຊ຺ເຌສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ’’ຕິ.

ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ‘‘ຍາ ອິມາ, ຄຫປຕິ, ອເນກວິຫິຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ, ‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’ຕິ ວາ…ເປ… ຍານິ ຈິມານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ຄຓິຕານິ, ອິມາ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ທິຏ຺ຐິໂຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ສຕິ ໂຫນ຺ຕິ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ອສຕິ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ຄິຫິສຫາຍກຠາເວ ຎາເຕຕິ ເຖຣສ຺ສ ຄິຫິສຫາຍກຠາເວ ຈິຕ຺ເຕນ ຄຫປຕິນາ ຎາເຕ. ຈິຕ຺ໂຕ ກິຣ, ຄຫປຕິ, ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫເວຍ຺ຍາກຣເຓ ຕຸຏ຺ໂຐ ‘‘ກຸໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອິສິທຕ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອວນ຺ຕິຍາ ໂຂ ອຫໍ, ຄຫປຕິ, ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ອວນ຺ຕິຍາ ອິສິທຕ຺ໂຕ ນາມ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ອທິຏ຺ຐສຫາໂຍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ທິຏ຺ໂຐ ໂສ ອາຍສ຺ມຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຈ ‘‘ເອວໍ, ຄຫປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂສ ອາຍສ຺ມາ ເອຕຣຫິ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ປຸນ ປຸຏ຺ໂຐ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອຖ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ‘‘ອຍ຺ໂຍ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ອິສິທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຄຫປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຄິຫິສຫາຍຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ.

ເຕໂຊສມາປຕ຺ຕິປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ກິຣ ທິວເສ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ‘‘ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕູ’’ຕິ ມຫາເຖຣໍ ຍາຈິ. ເຖໂຣ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ອາຬິນ຺ເທ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕິຓກລາປໍ ໂອກິຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຈ ຕຖາ ກເຕ ສຍໍ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຈ ຆຏິກໍ ທຕ຺ວາ ຕຖາຣູປໍ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂາເຣສິ, ຍຖາ ຕາຬຈ຺ຉິຄ຺ຄເຬນ ຈ ອຄ຺ຄຬນ຺ຕຣິກາຍ ຈ ອຈ຺ຈິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕິຓານິ ຌາເປຕິ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ນ ຌາເປຕິ. ອຖ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ສໍວິຄ຺ໂຄ ໂລມຫຏ຺ຐຊາໂຕ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ເຖຣໍ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຠິຣມຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ເຑ, ຣມຓີຍໍ ອມ຺ພາຏກວນໍ, ອຫໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກຣິສ຺ສາມິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ເຖໂຣ ‘‘ນ ທານິ ອິຘ ວສິຕຸໍ ສກ຺ກາ’’ຕິ ຕມ຺ຫາ ວິຫາຣາ ປກ຺ກາມິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕໂຊສມາປຕ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘ອິທານິ ອິຘ ວສິຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ຍຖາສຸຂໍ ປກ຺ກາມີ’’ຕິ. ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິນຍປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວ.

ສທ຺ໂຘຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສີເລນາຕິ ອຄາຣິຍສີລໍ ອນຄາຣິຍສີລນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ສີລໍ, ເຕສຸ ອິຘ ອຄາຣິຍໍ ສີລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໂສໂຠຄສມປ຺ປິໂຕຕິ ຍາທິໂສ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີນໍ ປຎ຺ຈອຸປາສກສຕປຣິວາຣສງ຺ຂາໂຕ ອຄາຣິໂຍ ຍໂສ, ຕາທິເສເນວ ຍເສນ, ໂຍ ຈ ຘນຘຎ຺ຎາທິໂກ ເຈວ ສຕ຺ຕວິຘອຣິຍຘນສງ຺ຂາໂຕ ຈາຕິ ທຸວິໂຘ ໂຠໂຄ, ເຕນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ຍໍ ປເທສນ຺ຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມາທີສຸ ທິສາສຸ ເອວຣູໂປ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຍໍ ຍໍ ປເທສໍ ຠຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເອວຣູເປນ ລາຠສກ຺ກາເຣນ ປູຊິໂຕວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຫຕ຺ຖກອາຬວກວຕ຺ຖຸ

໒໕໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸນາຕິ ທານປິຍວຈນອຕ຺ຖຈຣິຍາສມານຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາເຕນ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸນາ. ‘‘ສ຺ເວ ຠຕ຺ຕຈາຏິຍາ ສທ຺ຘິໍ ອາຬວກສ຺ສ ເປເສຕພ຺ໂພ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ – ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມິຄວຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອາຬວໂກ ຣາຊາ ວິວິຘນາຏກູປໂຠຄໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ໂຈຣປ຺ປຏິພາຫນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຏິຣາຊນິເສຘນຕ຺ຖຎ຺ຈ ພ຺ຍາຍາມກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຕ຺ຕເມ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມິຄວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ພລກາເຍນ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ຍສ຺ສ ປສ຺ເສນ ມິໂຄ ປລາຍຕິ, ຕສ຺ເສວ ໂສ ຠາໂຣ’’ຕິ ກຕກຕິກວຕ຺ໂຕ ມິຄວຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ເອກໍ ມິຄນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕຏ຺ຐາເນນ ປລາຕໍ ເອຓິມິຄໍ. ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ຕິໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ເອກໂກວ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ຊວສມ຺ປນ຺ໂນ ຫິ ຣາຊາ ຘນຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໂກວ ຕິໂຍຊນໍ ຕໍ ມິຄມນຸພນ຺ຘິ. ຆາເຕຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມາ ເອຓິມິຄາ ຕິໂຍຊນເວຄາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣິກ຺ຂິຓຊວໍ ຕໍ ມິຄໍ ອຸທກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຆາເຕຕ຺ວາ. ທ຺ວິຘາ ເຉຕ຺ວາ ຘນຸໂກຏິຍໍ ລເຄຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອນຕ຺ຖິໂກປິ ມໍເສນ ‘‘ນາສກ຺ຂິ ມິຄໍ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ອປວາທໂມຈນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ນໍ ຘນຸໂກຏິຍໍ ລເຄຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ສນ຺ທຈ຺ຉາຍນ຺ຕິ ຆນຈ຺ຉາຍໍ ພຫລປຕ຺ຕປລາສໍ.

ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາຕິ ອາຬວກໍ ຍກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ໂສ ຫິ ມຫາຣາຊູນໍ ສນ຺ຕິກາ ວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມເຍ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ປວິຏ຺ເຐ ປາຓິໂນ ຂາທນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ປຏິວສຕິ. ອາຬວກສ຺ສ ນິສີທນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທີຕິ ຍຕ຺ຖ ອຠິລກ຺ຂິເຕສຸ ມງ຺ຄລທິວສາທີສຸ ອາຬວໂກ ນິສີທິຕ຺ວາ ສິຣິໍ ອນຸໂຠຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ທິພ຺ພຣຕນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິ. ອຕ຺ຕໂນ ຄມເນ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕາຕິ ຕທາ ກິຣ ສາຕາຄິຣເຫມວຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເຊຕວເນເຍວ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຍກ຺ຂສມາຄມໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສປຣິວາຣາ ນານາຍາເນຫິ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາກາເສ ຈ ຍກ຺ຂານໍ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຖິ, ອາກາສຏ຺ຐານິ ວິມານານິ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາເນເນວ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ອາຬວກສ຺ສ ປນ ວິມານໍ ຠູມຏ຺ຐໍ ສຸຄຸຕ຺ຕໍ ປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສຸສໍວິຫິຕທ຺ວາຣຏ຺ຏາລກໂຄປຸຣໍ ອຸປຣິ ກໍສຊາລສຎ຺ຉນ຺ນມຎ຺ຊູສາສທິສໍ ຕິໂຍຊນໍ ອຸພ຺ເພເຘນ, ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ເຕ ຕໍ ປເທສມາຄມ຺ມ ຄນ຺ຕຸມສມຕ຺ຖາ ອເຫສຸໍ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ນິສິນ຺ໂນກາສສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄນ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ໂກຈິ ຄນ຺ຕຸມສມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ຄມເນ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊສຸໍ. ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ຍສ຺ມາ ອສ຺ສທ຺ຘສ຺ສ ສທ຺ຘາກຖາ ທຸກ຺ກຖາ ໂຫຕິ ທຸສ຺ສີລາທີນໍ ສີລກຖາທໂຍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຍກ຺ຂານໍ ສນ຺ຕິກາ ຠຄວໂຕ ປສໍສໍ ສຸຕ຺ວາ ເອວ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໂລຓສກ຺ຂຣາ ວິຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນໂກເປນ ປຏປຏາຍມານຫທໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ. ປພ຺ພຕກູຏນ຺ຕິ ເກລາສປພ຺ພຕກູຏໍ.

ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຬວກຍຸທ຺ຘໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂສ ກິຣ ມໂນສິລາຕເລ ວາມປາເທນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ ທານິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາ ສຕ຺ຖາ ມຫານຸຠາໂວ, ອຫໍ ວາ’’ຕິ ທກ຺ຂິຓປາເທນ ສຏ຺ຐິໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ເກລາສກູຏປພ຺ພຕໍ ອກ຺ກມິ, ຕໍ ອໂຍກູຏປ຺ປຫໂຕ ວິຍ ນິທ຺ຘນ຺ຕອຍປິຓ຺ໂຑ ປປຏິກາໂຍ ມຸຎ຺ຈິ. ໂສ ຕຕ຺ຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອາຬວໂກ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສສິ, ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ສທ຺ໂທ ຜຣິ. ຕິໂຍຊນສຫສ຺ສວິຕ຺ຖຕຫິມວາປິ ສມ຺ປກມ຺ປິ ຍກ຺ຂສ຺ສານຸຠາເວນ. ໂສ ວາຕມຓ຺ຑລໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ ‘‘ເອເຕເນວ ສມຓໍ ປລາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິເຠທາ ວາຕາ ສມຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒໂຍຊນໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນຕິໂຍຊນປ຺ປມາຓານິ ປພ຺ພຕກູຏານິ ປທາເລຕ຺ວາ ວນຄຈ຺ຉຣຸກ຺ຂາທີນິ ອຸມ຺ມູເລຕ຺ວາ ອາຬວິນຄຣໍ ປກ຺ຂນ຺ທາ ຊິຓ຺ຓຫຕ຺ຖິສາລາທີນິ ຈຸຓ຺ເຓນ຺ຕາ ຉທນິຏ຺ຐກາ ອາກາເສ ຠເມນ຺ຕາ. ຠຄວາ ‘‘ມາ ກສ຺ສຈິ ອຸປໂຣໂຘ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ເຕ ວາຕາ ທສພລໍ ປຕ຺ວາ ຈີວຣກຓ຺ຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈາເລຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ຕໂຕ ມຫາວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ ‘‘ອຸທເກນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສມຓໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ອຸປຣູປຣິ ສຕປຏລສຫສ຺ສປຏລາທິເຠທາ ວລາຫກາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປວສ຺ສິໍສຸ. ວຸຏ຺ຐິຘາຣາເວເຄນ ປຖວີ ຉິທ຺ທາ ອໂຫສິ. ວນຣຸກ຺ຂາທີນໍ ອຸປຣິ ມໂຫໂຆ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ຈີວເຣ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຕເມຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕໂຕ ປາສາຓວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ມຫນ຺ຕານິ ມຫນ຺ຕານິ ປພ຺ພຕກູຏານິ ຘູມາຍນ຺ຕານິ ປຊ຺ຊລນ຺ຕານິ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລໍ ປຕ຺ວາ ທິພ຺ພມາລາຄຸຬານິ ສມ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕໂຕ ປຫຣຓວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ເອກໂຕຘາຣາ ອຸຠໂຕຘາຣາ ອສິສຕ຺ຕິຂຸຣປ຺ປາທໂຍ ຘູມາຍນ຺ຕາ ປຊ຺ຊລນ຺ຕາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປາທມູເລ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ອເຫສຸໍ.

ຕໂຕ ອງ຺ຄາຣວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ກິໍສຸກວຓ຺ຓາ ອງ຺ຄາຣາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປາທມູເລ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກິຣິໍສຸ. ຕໂຕ ກຸກ຺ກຸຬວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ອຈ຺ຈຸຓ຺ໂຫ ກຸກ຺ກຸໂຬ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປາທມູເລ ຈນ຺ທນຈຸຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຕິ. ຕໂຕ ວາລິກວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ອຕິສຸຂຸມາ ວາລິກາ ຘູມາຍນ຺ຕາ ປຊ຺ຊລນ຺ຕາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປາທມູເລ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຕິໍສຸ. ຕໂຕ ກລລວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ຕໍ ຘູມາຍນ຺ຕໍ ປຊ຺ຊລນ຺ຕໍ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປາທມູເລ ທິພ຺ພຄນ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຕິ. ຕໂຕ ອນ຺ຘກາຣໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ ‘‘ຠິໍເສຕ຺ວາ ສມຓໍ ປລາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອນ຺ຘກາຣສທິສໍ ຫຸຕ຺ວາ ທສພລໍ ປຕ຺ວາ ສູຣິຍປ຺ປຠາວິຫຕມິວນ຺ຘກາຣໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ເອວໍ ຍກ຺ໂຂ ອິມາຫິ ນວຫິ ວາຕວສ຺ສປາສາຓປຫຣຓງ຺ຄາຣກຸກ຺ກຸຬວາລິກກລລນ຺ຘກາຣວຸຏ຺ຐີຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປລາເປຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ນານາວິຘປ຺ປຫຣຓຫຕ຺ຖອເນກປ຺ປກາຣຣູປຠູຕຄຓສມາກຸລາຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ສຍເມວ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຄໂຕ. ເຕ ຠູຕຄຓາ ອເນກປ຺ປກາຣວິກາເຣ ກຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ຫນຖາ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ອຸປຣິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຍ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ອປິຈ ໂຂ ນິທ຺ຘນ຺ຕໂລຫປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ມກ຺ຂິກາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອລ຺ລີຍິຕຸມສມຕ຺ຖາ ເອວ ອເຫສຸໍ.

ເອວໍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ອເນກປ຺ປກາຣວິຠິໍສາກາຣທສ຺ສເນນປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ຈາເລຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອາຬວໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ເກນຈິ ອເຊຍ຺ຍໍ ທຸສ຺ສາວຸຘໍ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ຫິ ໂສ ທຸຏ຺ໂຐ ອາກາເສ ຕໍ ທຸສ຺ສາວຸຘໍ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ, ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ເທໂວ ນ ວສ຺ເສຍ຺ຍ. ສເຈ ປຖວິຍໍ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ, ສພ຺ພຣຸກ຺ຂຕິຓາທີນິ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ທ຺ວາທສວສ຺ສນ຺ຕຣໍ ນ ປຸນ ຣຸເຫຍ຺ຍຸໍ. ສເຈ ສມຸທ຺ເທ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຕກປາເລ ອຸທກພິນ຺ທຸ ວິຍ ສພ຺ພໍ ສຸສ຺ເສຍ຺ຍ. ສເຈ ສິເນຣຸປພ຺ພເຕ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ, ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິກິເຣຍ຺ຍ. ໂສ ເອວໍມຫານຸຠາວໍ ທຸສ຺ສາວຸຘໍ ອຸຕ຺ຕຣິສາຏກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸເທວຕາ ເວເຄນ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ ‘‘ອຊ຺ຊ ຠຄວາ ອາຬວກໍ ທເມສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຍຸທ຺ຘທສ຺ສນກາມາປິ ເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ເອວໍ ສກລມ຺ປິ ອາກາສໍ ເທວຕາຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ. ອຖາຬວໂກ ຠຄວໂຕ ສມີເປ ອຸປຣູປຣິ ວິຈຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖາວຸຘໍ ມຸຎ຺ຈິ. ຕໍ ອສນິຈກ຺ກໍ ວິຍ ອາກາເສ ເຠຣວສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ຘູມາຍນ຺ຕໍ ປຊ຺ຊລນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຍກ຺ຂສ຺ສ ມານມທ຺ທນຕ຺ຖໍ ປາທປຸຎ຺ຉນໂຈຬໍ ຫຸຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຕິ. ອາຬວໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຉິນ຺ນວິສາໂຓ ວິຍ ອຸສໂຠ, ອຸທ຺ຘຏທາໂຐ ວິຍ ສປ຺ໂປ ນິຕ຺ເຕໂຊ ນິມ຺ມໂທ ນິປາຕິຕມານທ຺ຘໂຊ ອໂຫສິ. ເອວມິທໍ ອາຬວກຍຸທ຺ຘໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ອຏ຺ຐ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉີຕິ –

‘‘ກິໍ ສູຘ ວິຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ເສຏ຺ຐໍ,

ກິໍ ສຸ ສຸຈິຓ຺ຓໍ ສຸຂມາວຫາຕິ;

ກິໍ ສຸ ຫເວ ສາທຸຕຣໍ ຣສານໍ,

ກຖໍ ຊີວິໍ ຊີວິຕມາຫຸ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໓) –

ອາທິນາ ອຏ຺ຐ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີຕິ –

‘‘ສທ຺ຘີຘ ວິຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ເສຏ຺ຐໍ,

ຘມ຺ໂມ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ສຸຂມາວຫາຕິ;

ສຈ຺ຈໍ ຫເວ ສາທຸຕຣໍ ຣສານໍ,

ປຎ຺ຎາຊີວິໍ ຊີວິຕມາຫຸ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໔) –

ອາທິນາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ວິກ຺ກນ຺ທມານາຍາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຣິເທວມານາຍ.

ມຫານາມສກ຺ກວຕ຺ຖຸ

໒໕໒. ປຎ຺ຈເມ ສຕ຺ຖາ ຕໂຕ ປຣໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ນາທາສີຕິ ສໍວຈ຺ຉຣໂຕ ປຣໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍປ຺ປວາຣຓາສາທິຍນສ຺ສ ວາຣິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິຎ຺ຎໍ ນາທາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ຕຕິຍວາເຣປິ ມຫານາເມນ ສກ຺ເກນ ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆໍ ຍາວຊີວໍ ເຠສຊ຺ເຊນ ປວາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໓໐໔-໓໐໕) ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ມຫານາມ, ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ມຫານາມ, ສງ຺ຆໍ ຍາວຊີວໍ ເຠສຊ຺ເຊນ ປວາເຣຫີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທາສິເຍວ. ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ມຫານາມສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ ວິເຫຐິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ ‘‘ອຄິລາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຈາຕຸມາສປ຺ປຈ຺ຈຍປວາຣຓາ ສາທິຕພ຺ພາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຸນປ຺ປວາຣຓາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນິຈ຺ຈປ຺ປວາຣຓາຍ. ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ສາທິເຍຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ອນຸຊານິຕ຺ວາປິ ປຈ຺ຉາ ສິກ຺ຂາປທພນ຺ຘເນນ ວາຣິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິຎ຺ຎໍ ນາທາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸຄ຺ຄຄຫປຕ຺ຍາທິວຕ຺ຖຸ

໒໕໓-໒໕໖. ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມອຏ຺ຐມນວມານິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາເນວ.

ນກຸລປິຕຸຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ

໒໕໗. ທສເມ ສຸສຸມາຣຄິຣິນຄເຣຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ຕສ຺ສ ກິຣ ນຄຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸປຣິຄ຺ຄຫທິວເສ ອວິທູເຣ ອຸທກຣຫເທ ສຸສຸມາໂຣ ສທ຺ທມກາສິ, ຄິຣໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິ. ອຖ ນຄເຣ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ມາປິເຕ ຕເມວ ສຸສຸມາຣຄິຣກຣຓໍ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸສຸມາຣຄິຣີ’’ຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຸສຸມາຣສຓ຺ຐານຕ຺ຕາ ສຸສຸມາໂຣ ນາມ ເອໂກ ຄິຣິ, ໂສ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ສມີເປ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສຸສຸມາຣຄິຣິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຸສຸມາຣຄິຣີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຠສກຬາວເນຕິ ເຠສກຬານາມເກ ວເນ. ‘‘ເຠສກລາວເນ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ກຖໍ ປນ ຠຄວຕິ ເນສໍ ປຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐາສີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ທຫຣສ຺ເສວ ທຫຣາ ອານີຕາຕິ ເມ ທຫຣສ຺ເສວ ສໂຕ ທຫຣາ ອານີຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິຈຣິຕາຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຈຣນ຺ໂຕ.

(ຉຏ຺ຐເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.)

ອຸປາສກປາຬິສໍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

(໑໔) ໗. ສຕ຺ຕມເອຕທຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ສຸຊາຕາວຕ຺ຖຸ

໒໕໘. ອຸປາສິກາປາຬິສໍວຓ຺ຓນາຍ ປຐມໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ວິສາຂາວຕ຺ຖຸ

໒໕໙. ທຸຕິເຍ ມຫາ