📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ

ທຸກນິປາຕ-ຏີກາ

໑. ປຐມປຓ຺ຓາສກໍ

໑. ກມ຺ມກາຣຓວຄ຺ໂຄ

໑. ວຊ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑. ທຸກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ປຫາຣສາຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຓ຺ຑປ຺ປຫາຣສ຺ສ ສຸຂສິທ຺ຘິ-ອຕ຺ຖໍ. ກຎ຺ຊິໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ກຎ຺ຊິຍໍ, ອາຣນາລໍ, ຍໍ ພິລງ຺ຄນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຍຕ຺ຖ ສິຎ຺ຈຕິ, ສາ ກຎ຺ຊິຍອຸກ຺ຂລິກາ ພິລງ຺ຄຖາລິກາ, ຕໍສທິສໍ ກາຣຓໍ ພິລງ຺ຄຖາລິກໍ. ສີສກຏາຫໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາຕິ ອໂຍຄຸຬປ຺ປເວສປ຺ປມາຓໍ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ. ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ວິຍ ມຸຓ຺ຑກຣຓໍ ກມ຺ມກາຣຓໍ. ຣາຫຸມຸຂກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ຣາຫຸມຸຂຄຕສູຣິຍສທິສກມ຺ມກາຣຓໍ.

ໂຊຕິມາລິກນ຺ຕິ ¶ ໂຊຕິມາລວນ຺ຕໍ ກມ຺ມກາຣຓໍ. ຫຕ຺ຖປຊ຺ໂຊຕິກນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖສ຺ສ ປຊ຺ໂຊຕນກມ຺ມກາຣຓໍ. ເອຣກວຕ຺ຕກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ເອຣກວຕ຺ຕສທິເສ ສຣີຣໂຕ ຈມ຺ມວຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປາຏນກມ຺ມກາຣຓໍ. ຈີຣກວາສິກກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ສຣີຣໂຕ ອຸປ຺ປາຏິຕວຕ຺ຕຈີຣເກຫິ ນິວາສາປນກມ຺ມກາຣຓໍ. ຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຍຖາ ຄີວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວທ຺ເຘ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ກຏິຍໍ ຐເປນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂຄປ຺ຜກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາປິ ກຏິຍເມວ ຐເປນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ¶ ‘‘ກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ຐເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຓຍ຺ຍກກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ເອຓິມິຄສທິສກມ຺ມກາຣຓໍ. ອຍວລຍານິ ທຕ຺ວາຕິ ອຍວລຍານິ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ອຍສູລານິ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕີຕິ ກປ຺ປຣຊຓ຺ຓຸກໂກຏີສຸ ອຍສູລານິ ປເວເສນ຺ຕິ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຕຖາກຕກມ຺ມກາຣຓໍ ສຕ຺ຕໍ.

ພຬິສມໍສິກນ຺ຕິ ພລິເສຫິ ມໍສຸປ຺ປາຏນກມ຺ມກາຣຓໍ. ກຫາປຓິກນ຺ຕິ ກຫາປຓມຕ຺ຕໂສ ຉິນ຺ທນກມ຺ມກາຣຓໍ. ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕີຕິ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ຂາຣາປຕຈ຺ຉິກນ຺ຕິ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຂາຣາປສິຎ຺ຈນກມ຺ມກາຣຓໍ. ປລິຆປຣິວຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ປລິຆສ຺ສ ວິຍ ປຣິວຕ຺ຕນກມ຺ມກາຣຓໍ. ເອກາພທ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ຕິ ອຍສູລສ຺ສ ໂກຏ຺ຏເນນ. ປລາລປີຐກນ຺ຕິ ປລາລປີຐສ຺ສ ວິຍ ສຣີຣສ຺ສ ສໍເວລ຺ລນກມ຺ມກາຣຓໍ. ກາຣຓິກາຕິ ຆາຕນກາຣກາ. ປລາລວຏ຺ຏິໍ ວິຍ ກຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ປລາລປີຐໍ ກໂຣນ຺ຕາ ປລາລໍ ວຏ຺ຏິໍ ກຕ຺ວາ ສໍເວລ຺ລນວເສນ ປຸນ ເວເຐນ຺ຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉາຕກສຸນເຂຫີຕິ ຂຸທ຺ທເກຫິ ໂກເລຍ຺ຍກສຸນເຂຫິ. ເຕ ຫິ ພລວນ຺ຕາ ຊວໂຍຄາ ສູຣາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກນ຺ຕິ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ.

ຍາຫນ຺ຕິ ຍໍ ອຫໍ. ຍນ຺ຕິ ຈ ກາຣຓວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ຉິນ຺ນມູລເກຕິ ຕຓ຺ຫາມູລສ຺ສ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ສຎ຺ຉິນ຺ນມູລເກ.

ວຊ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ປຘານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒. ທຸຕິເຍ ອຸຠໂຕພ຺ຍູຬ຺ຫສງ຺ຄາມປ຺ປເວສນສທິສນ຺ຕິ ຍຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ອຸຠໂຕຣາສິກຕຈຕຸຣງ຺ຄິນິເສນາມຊ຺ຌປ຺ປເວສນສທິສໍ. ທານຎ຺ຈ ຍຸທ຺ຘຎ຺ຈ ສມານມາຫູຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ປນີທມຸຠຍໍ ສມານໍ? ຊີວິຕວິນາສຠີຣຸໂກ ຫິ ຍຸຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ໂຠຄກ຺ຂຍຠີຣຸໂກ ທານໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ຊີວິຕຎ຺ຈ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຍຸຊ຺ຌິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫິ ວທນ຺ໂຕ ນ ຍຸຊ຺ຌຕິ, ຊີວິເຕ ປນ ອາລຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖປາທາທິຈ຺ເຉໂທ ວາ ໂຫຕຸ ມຣຓໍ ວາ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາເມຕໍ ອິສ຺ສຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອຸສ຺ສຫນ຺ໂຕວ ຍຸຊ຺ຌຕິ ¶ . ‘‘ໂຠເຄ ຈ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ທານຎ຺ຈ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕປິ ນ ທທາຕິ, ໂຠເຄສຸ ປນ ອາລຍໍ ປິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ມຫາທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສຫນ຺ໂຕວ ເທຕິ. ເອວໍ ¶ ທານຎ຺ຈ ຍຸທ຺ຘຎ຺ຈ ສມໍ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ອປ຺ປາປິ ສນ຺ຕາ ພຫຸເກ ຊິນນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ຍຸທ຺ເຘ ອປ຺ປກາປິ ວີຣປຸຣິສາ ພຫຸເກ ຠີຣຸປຸຣິເສ ຊິນນ຺ຕິ, ເອວໍ ສທ຺ຘາທິສມ຺ປນ຺ໂນ ອປ຺ປກມ຺ປິ ທານໍ ທທນ຺ໂຕ ພຫຸວິຘໍ ໂລຠໂທສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທິເຠທໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໍ ອຠິຠວຕິ, ພຫຸຎ຺ຈ ທານວິປາກໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ເອວມ຺ປິ ທານຎ຺ຈ ຍຸທ຺ຘຎ຺ຈ ສມານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ສທ຺ທຫາໂນ ທທາຕິ, ເຕເນວ ໂສ ໂຫຕິ ສຸຂີ ປຣຕ຺ຖາ’’ຕິ.

ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິ ອຄາຣິຍໍ, ຕໍ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອນຄາຣິຍໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາຣສ຺ສ…ເປ… ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປຘີ – ກາມຸປຘິ, ຂນ຺ຘຸປຘິ, ກິເລສຸປຘິ, ອຠິສງ຺ຂາຣຸປຘີຕິ. ກາມາປິ ຫິ ‘‘ຍໍ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ກາມານໍ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໓໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ, ຕທສ຺ສາທນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອຸປຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຈນຕ຺ເຖນ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຂນ຺ຘາປິ ຂນ຺ຘມູລກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ກິເລສາປິ ອປາຍທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ອຠິສງ຺ຂາຣາປິ ຠວທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສໍ ອຸປຘີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ປຫານໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄໍ, ນິພ຺ພານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ຂນ຺ຘູປຘິ…ເປ… ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ.

ປຘານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕປນີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓. ຕຕິເຍ ຕປນີຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ອນີຍ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ຕປນ຺ຕີຕິ ຕປນີຍາ’’ຕິ. ຕປນ຺ຕີຕິ ວິພາເຘນ຺ຕິ, ວິເຫເຐນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕປນໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ, ທິຏ຺ເຐ ເຈວ ຘມ຺ເມ ອຠິສມ຺ປຣາຍຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທເນນ ເຈວ ອນຸພລປ຺ປທາເນນ ຈ ຫິຕາຕິ ຕປນີຍາ. ອຖ ວາ ຕປນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ຕປນໍ, ອນຸຕາໂປ, ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ຫິຕາຕິ ຕປນີຍາ. ອນຸໂສຈຕີຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ກຕາກຕໍ ອນຸຄມ຺ມ ໂສຈຕິ. ໂສຈນຎ຺ຫິ ກຕຕ຺ຕາ ຈ ໂຫຕິ ອກຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ເຈວ ປາຬິຍໍ ວິຠຕ຺ຕໍ. ນນ຺ທຍກ຺ຂາທີນໍ ວຕ຺ຖູນິ ປາກຏານີຕິ ຕານິ ¶ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ¶ ທ຺ເວຠາຕິກວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕ ກິຣາ’’ຕິ ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ທ຺ເວ ຠາຕໂຣ. ປຸນ ກິໍ ມຄ຺ຄສີຕິ ປຸນ ກິໍ ອິຈ຺ຉສິ.

ຕປນີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອຸປຎ຺ຎາຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕. ປຎ຺ຈເມ ອິມຎ຺ຫິ ຘມ຺ມທ຺ວຍນ຺ຕິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ, ປຘານສ຺ມິໍ ອໂນສກ຺ກນສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມທ຺ວຍໍ. ອິມິນາຕິ ‘‘ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ວຈເນນ. ອິມໍ ທີເປຕີຕິ ‘‘ຍາວ ໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕາວາຫໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວກ຺ຂມານຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ປຘານສ຺ມິນ຺ຕິ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠ. ອິມມຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ປຘານສ຺ມິຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ວີຣິຍປ຺ປວາເຫ ວຕ຺ຕມາເນ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ປຏິຄມນໍ ນິວຕ຺ຕນໍ ປຏິວານໍ, ຕທສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຏິວານີ, ນ ປຏິວານີ ອປ຺ປຏິວານີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອປ຺ປຏິວານິຕາ, ອໂນສກ຺ກນາຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປຏິວານິຕາຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ກມນາ ອໂນສກ຺ກນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອໂນສກ຺ກນາຕິ ອປ຺ປຏິນິວຕ຺ຕິ.

ອາຄມນີຍປຏິປທາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິ. ສາ ຫິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອຕາຍ, ອາຄຈ຺ຉຕິ ວາ ວິເສສາຘິຄໂມ ເອຕາຍາຕິ ອາຄມນີຍາ, ສາ ເອວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຏິປທາຕິ ອາຄມນີຍປຏິປທາ. ອປ຺ປຏິວານປຘານນ຺ຕິ ໂອສກ຺ກນາຣຫິຕປ຺ປຘານໍ, ອນ຺ຕຣາ ອໂນສກ຺ກິຕ຺ວາ ກຕວີຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸປຎ຺ຎາຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສໍໂຍຊນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖. ຉຏ຺ເຐ ສໍໂຍຊນານໍ ຫິຕາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນາຕິ ສໍໂຍຊນິຍາ, ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ. ເຕນາຫ ‘‘ທສນ຺ນໍ ສໍໂຍຊນານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສໍໂຍຊນິເຍ ຘມ຺ເມ ອສ຺ສາທໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ ສີເລນາຕິ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິຕາ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສິຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນວເສນາຕິ ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນວເສນ. ຊນນໍ ຊາຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ປາຕຸຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິຍາຕິ ຂນ຺ຘນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ອປຣາປຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂນ຺ຘປຣິປາໂກ ¶ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຂນ຺ຘານໍ ປຸຣາຓຠາໂວ. ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉທວເສນ ¶ ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທ ອິຘ ມຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຣເຓນາຕິ ຂນ຺ຘເຠທໂຕ’’ຕິ. ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂປ. ປຣິເທໂວ ນາມ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ວາຈາວິປ຺ປລາໂປ. ໂສ ຈ ໂສກສມຸຏ຺ຐາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ຕນ຺ນິສ຺ສິຕລາລປ຺ປິຕລກ຺ຂເຓຫິ ປຣິເທເວຫີ’’ຕິ. ລາລປ຺ປິຕໍ ວາຈາວິປ຺ປລາໂປ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທເຍວ.

ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິຘ ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍປຏິປີຬນທຸກ຺ເຂຫີ’’ຕິ. ມໂນວິຆາຕໂທມນສ຺ເສຫີຕິ ມນໂສ ວິຆາຕກເຣຫິ ໂທມນສ຺ເສຫິ. ພ຺ຍາປາທສມ຺ປໂຍເຄນ ມນໂສ ວິຫນນຣສຎ຺ຫິ ໂທມນສ຺ສໍ. ຠຸໂສ ອາຍາໂສ ອຸປາຍາໂສ ຍຖາ ‘‘ຠຸສມາທານໍ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕເຈໂຕທຸກ຺ຂປ຺ປຠາວິໂຕ ໂທໂສເຍວ. ກາຍຈິຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ອາຍາສນວເສນ ໂທສສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ ອຸປາຍາໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ໂນ. ຕໍ ຈຸທ຺ທສຫິ ອກຸສລເຈຕສິເກຫິ ອຎ຺ໂຎ ເອໂກ ເຈຕສິກຘມ຺ໂມຕິ ເອເກ. ຍໍ ວິສາໂທຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ສໍໂຍຊນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ກຓ຺ຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗. ສຕ຺ຕເມ ຍຖາ ‘‘ກຓ຺ຫາ ຄາວີ’’ຕິອາທີສຸ ກາຬວຓ຺ເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ ‘‘ກຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ເອວໍ ກາຬວຓ຺ຓຕາຍ ຘມ຺ມາ ‘‘ກຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ອປ຺ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓໂຕ ວາ ‘‘ກຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ກາຬວຓ຺ຓຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຓ຺ຫຕາຍາຕິ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິຕາຍ. ກຓ຺ຫາຠິຊາຕີຕິ ຈ ອປາຍາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ໂທຠຄ຺ຄິຍໍ. ສຣເສນາຕິ ສຠາເວນ. ນ ຫິຣີຍຕິ ນ ລຊ຺ຊຕີຕິ ອຫິຣິໂກ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມຸທາໂຍ ວາ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຫິຣິກ຺ກນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ກ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ອຫິຣິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຫິຣິກນ຺ຕິ ອຫິຣິກຠາໂວ’’ຕິ. ນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອໂນຕ຺ຕາປີ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມຸທາໂຍ ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອໂນຕ຺ຕາປິຠາໂວ’’ຕິ.

ກຓ຺ຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສຸກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ‘‘ສຸກ຺ກໍ ວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນ ວຓ຺ຓສຸກ຺ກຕາຍ ຘມ຺ມານໍ ສຸກ຺ກຕາ, ອຖ ໂຂ ¶ ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓໂຕ ຈາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ວຓ຺ຓສຸກ຺ກຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຸກ຺ກຕາຍາຕິ ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິຕາຍ. ຫິຣີ ປາປຘມ຺ເມ ຄູຖໍ ວິຍ ປສ຺ສນ຺ຕີ ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປາປໂຕ ຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ’’ຕິ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ເຕ ອຸຓ຺ຫໍ ວິຍ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ຕໂຕ ຠາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠາຍນລກ຺ຂຓໍ ໂອຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິປ຺ປໂຍຄີ ປາປໂຕ ວິມຸຂຠູຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ເນສໍ ອິທໍ ນານາກຣຓໍ – ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ຫິຣີ, ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ອຕ຺ຕາຘິປຕິ ຫິຣີ, ໂລກາຘິປຕິ ໂອຕປ຺ປໍ. ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ, ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຫິຣິໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ຊາຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ, ວຍໍ, ສູຣຠາວໍ, ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ກຖໍ? ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ນ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນານໍ ກມ຺ມໍ, ຫີນຊຈ຺ຈານໍ ເກວຏ຺ຏາທີນໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວ ຊາຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ທຫເຣຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ວເຍ ຐິຕສ຺ສ ອິທໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ທຸພ຺ພລຊາຕິການໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ສູຣຠາວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສູຣຠາວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ອນ຺ຘພາລານໍ ກມ຺ມໍ, ນ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ມາທິສສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ອິທໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຫິຣິໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ຈ ຫິຣິໍ ນິສ຺ສາຍ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ.

ກຖໍ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ? ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ປາປກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຈຕູສຸ ປຣິສາສຸ ຄຣຫປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສສິ, ຕໂຕ ຕໍ ສີລວນ຺ໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ວິວຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ນິສ຺ສາຍ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.

ກຖໍ ¶ ອຕ຺ຕາຘິປຕິ ຫິຣີ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິປຕິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມາທິສສ຺ສ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ຘຸຕຘຣສ຺ສ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຕາຘິປຕິ ຫິຣີ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ໂສ ອຕ຺ຕານໍເຍວ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕິ, ສາວຊ຺ຊໍ ປຊຫຕິ, ອນວຊ຺ຊໍ ຠາເວຕິ, ສຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໐).

ກຖໍ ¶ ໂລກາຘິປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ໂລກໍ ອຘິປຕິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ປາປກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ຕາວ ຕໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫິທ຺ຘິກາ ມຫານຸຠາວາ ໂລເກ ຈ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເທວຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ ເຕ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປາປໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ມຫາ ໂຂ ປນາຍໍ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ, ມຫນ຺ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ສນ຺ຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸໂນ. ເຕ ທູຣໂຕປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາສນ຺ນາປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຈຕສາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕປິ ມໍ ເອວໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ໂວກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣຕິ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ. ສນ຺ຕິ ເທວຕາ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕິນິໂຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນິໂຍ, ຕາ ທູຣໂຕປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາສນ຺ນາປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຈຕສາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕິ, ຕາປິ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ໂວກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣຕິ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ…ເປ… ໂສ ໂລກໍເຍວ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ ອກຸສລໍ…ເປ… ປຣິຫຣຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ໂລກາຘິປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.

ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ລຊ຺ຊາຕິ ລຊ຺ຊນາກາໂຣ, ເຕນ ສຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ. ຠຍນ຺ຕິ ອປາຍຠຍໍ, ເຕນ ສຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ຕທຸຠຍໍ ປາປປຣິວຊ຺ຊເນ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ທ຺ວີສຸ ອໂຍຄຸເຬສຸ ເອໂກ ສີຕໂລ ຠເວຍ຺ຍ ຄູຖມກ຺ຂິໂຕ, ເອໂກ ອຸຓ຺ໂຫ ອາທິຕ຺ໂຕ. ເຕສຸ ຍຖາ ສີຕລໍ ຄູຖມກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິໂກ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິຕຣໍ ຑາຫຠເຍນ. ເອວໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ລຊ຺ຊາຍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ, ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ອປາຍຠຍຠີໂຕ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ, ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.

ກຖໍ ¶ ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ? ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ຊາຕິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສຕ຺ຖຸມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ທາຍຊ຺ຊມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ເອວໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ຕຕ຺ຖ ຄາຣເວນ ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓໍ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕານຸວາທຠຍໍ, ປຣານຸວາທຠຍໍ, ທຓ຺ຑຠຍໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຠຍນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ວຊ຺ຊໂຕ ຠາຍນ຺ໂຕ ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທິຕາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກຏຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ເນສໍ ກທາຈິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິປ຺ປໂຍໂຄ. ນ ຫິ ລຊ຺ຊນໍ ນິພ຺ຠຍໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສຸກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຈຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙. ນວເມ ¶ ໂລກນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລກໍ. ສນ຺ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ອາຈາຣສນ຺ຘາຣຓວເສນ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຐເປນ຺ຕີຕິ ມຣິຍາທາຍໍ ຐເປນ຺ຕິ. ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈາຣສນ຺ຘາຣເຓນ ມຣິຍາທາຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣວເສນ ນ ປຎ຺ຎາເຍຖາຕິ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕ ກຣຓວເສນ ນ ປຎ຺ຎາເຍຖ, ອຍມາຈາໂຣ ນ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ. ມາຕຸຈ຺ຉາຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ມາຕຸລານີຕິ ວາ ອາຈຣິຍຠຣິຍາຕິ ວາ ຄຣູນໍ ທາຣາຕິ ວາຕິ ອິເມ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ມາຕຸ ຠຄິນີ ມາຕຸຈ຺ຉາ. ມາຕຸລຠຣິຍາ ມາຕຸລານີ. ຄຣູນໍ ທາຣາ ມຫາປິຕຸຈູຬປິຕຸເຊຏ຺ຐຠາຕຸອາທີນໍ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍານໍ ຠຣິຍາ. ຍຖາ ອເຊຬກາຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ອເຊຬກາທໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຣຫິຕາ ມາຕາຕິ ສຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ຠິນ຺ນມຣິຍາທາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ເຠເທນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວມຍໍ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຍທິ ໂລກປາລຘມ຺ມາ ນ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ເຠເທນ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນິເມ ໂລກປາລກຘມ຺ມາ ໂລກໍ ປາເລນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ເຠໂທຕິ.

ຈຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ວສ຺ສູປນາຍິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐. ທສເມ ¶ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ອນນຸຎ຺ຎາຕາ, ອວິຫິຕາ ວາ. ວສ຺ເສຕິ ວສ຺ສາຣຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ອຸຕຸວສ຺ເສຕິ ເຫມນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ. ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຊີວໍ ວິເຫເຐນ຺ຕາຕິ ຣຸກ຺ຂລຕາທີສຸ ຊີວສຎ຺ຎິຕາຍ ເອວມາຫໍສຸ. ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຈ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ ມຎ຺ຎມານາ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຆາຕໍ ອາປາເທນ຺ຕາຕິ ວິນາສໍ ອາປາເທນ຺ຕາ. ສໍກສາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ນິພທ຺ຘວາສໍ ວສິສ຺ສນ຺ຕິ. ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາຍ ອາສາຬ຺ຫິຍາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຣຊ຺ຊຸ ຄຕາຍ ອສ຺ສາຕິ ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາ, ຕສ຺ສາ ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ, ອປຣສ຺ມິໍ ທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມາສຄຕາຍ ອາສາຬ຺ຫິຍາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ມາໂສ ຄຕາຍ ອສ຺ສາຕິ ມາສຄຕາ, ຕສ຺ສາ ມາສຄຕາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ, ມາເສ ປຣິປຸຓ຺ເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມໂຕ ປຣາຍ ປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວສ຺ສູປນາຍິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກມ຺ມກາຣຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຘິກຣຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໑. ທຸຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ປຐເມ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາເນ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ປຏິສງ຺ຂານພລໍ, ອຸປປຣິກ຺ຂນປຎ຺ຎາເຍຕໍ ນາມໍ. ວີຣິຍສີເສນ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ພລໍ ຠາວນາພລໍ. ວີຣິຍຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ຫິ ກຸສລຠາວນາ ພລວຕີ ຖິຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ພລວຕີ ກຸສລຠາວນາ ພລວນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສີເສນ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ຠາວນາພລໍ? ຍາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາເສວນາ ຠາວນາ ພຫຸລີກມ຺ມໍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠາວນາພລໍ. ສຕ຺ຕປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຠາວນາພລ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໖໑).

ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນາຕິ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ປນີຍຏ຺ເຐນ. ທຸຣຠິຠວນຏ຺ເຐນາຕິ ທຸຣຠິຠວນີຍຏ຺ເຐນ. ອນຊ຺ໂຌມທ຺ທນຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິຠວິຕ຺ວາ ອນວມທ຺ທນຏ຺ເຐນ. ເອຕານີຕິ ¶ ເອຕານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ທ຺ເວປິ ພລານິ. ເອຕທຄ຺ຄໍ ນາຄຕນ຺ຕິ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ພລານໍ ຍທິທໍ ຠາວນາພລ’’ນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ເອຕທຄ຺ຄໍ ນາຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒. ທຸຕິເຍ ວິເວກໍ ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ວິເວກນິສ຺ສິຕໍ, ຍຖາ ວາ ວິເວກວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຌານໍ ‘‘ວິເວກຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ວິເວກວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ‘‘ວິເວກນິສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິສ຺ສຍຏ຺ໂຐ ຈ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ມຄ຺ຄຜລານໍ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອສຕິປິ ວາ ປຸພ຺ພາປຣຠາເວ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເຍນ ສມຸປ຺ປາທນໍ ວິຍ ອວິນາຠາວິຘມ຺ມພ຺ຍາປາຣາ ນິສ຺ສຍນຠາວນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ. ‘‘ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກນິສ຺ສິຕສ຺ສ ອວຈນໍ ‘‘ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິນາ ອິຘ ຠາເວຕພ຺ພານໍ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠາວິຕໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຫິ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ ພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ເຕສໍ ກິຈ຺ຈໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວໂກ. ອຊ຺ຌາສຍໂຕຕິ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕອຊ຺ຌາສຍໂຕ. ຍທິປິ ຫິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ປນ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ນິພ຺ພາເນ ນິນ຺ນຕາຍ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ ອຸຓ຺ຫາຠິຠູຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສີຕນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ ວິຍ.

‘‘ປຎ຺ຈວິຘວິເວກນິສ຺ສິຕມ຺ປີຕິ ເອເກ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິເວກຕ຺ຕຍໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິເວກທ຺ວຍໍ ¶ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຌານກ຺ຂເຓ ຕາວ ກິຈ຺ຈໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວກນິສ຺ສິຕໍ, ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ຠາເວຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ເອວາຫໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນຊ຺ຌາສຍຕາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເຫຏ຺ຐາ ກສິຓຊ຺ຌານຄ຺ຄຫເຓນ ອາຣຸປ຺ປານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອເຕສໍ ຌານານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ເຕສໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປຫານວິນໂຍ ວິຍ ວິຣາຄນິໂຣຘາປິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕວິເວເກນ ອຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພິສິຏ຺ຐາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອສ ນໂຍ ວິຣາຄນິສ຺ສິຕນ຺ຕິອາທີສູ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິເວກຕ຺ຖາ ເອວ ຫິ ວິຣາຄາທໂຍ’’ຕິ.

ໂວສ຺ສຄ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ປຣິຈ຺ຈາຄຕ຺ໂຖ ປກ຺ຂນ຺ທນຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ສ ທຸວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂວສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ປຫານໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາເວນ ນິໂຣຘນປກ຺ຂນ຺ທນມ຺ປິ ຈ ¶ . ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄວເສນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປຫານໍ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ, ຕຖາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ວິສ຺ສຏ຺ຐສຠາວຕາ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ອຍໍ ມິສ຺ສກວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປກາເຣນາຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານປ຺ປກາເຣນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕທາຣມ຺ມຓປ຺ປກາເຣນ ຈ. ປຸພ຺ເພ ໂວສ຺ສຄ຺ຄວຈນສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສກເລນ ວຈເນນາ’’ຕິ. ປຣິຓມນ຺ຕນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄຕນ຺ນິນ຺ນປ຺ປກາເຣນ ປຣິຓມນ຺ຕໍ. ປຣິຓຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທຕທາຣມ຺ມຓປ຺ປກາເຣນ ປຣິຓຕໍ. ປຣິຓາໂມ ນາມ ອິຘ ປຣິປາໂກຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຣິປກ຺ກຎ຺ຈາ’’ຕິ. ປຣິປາໂກ ຈ ອາເສວນລາເຠນ ລທ຺ຘສາມຕ຺ຖິຍສ຺ສ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ນິພ຺ພານໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕຸໍ ຕິກ຺ຂວິສທຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍຕິ ຍ຺ວາຍໍ ນໂຍ ‘‘ວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ເສເສສຸ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ລພ຺ຠມານມຕ຺ຖໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສງ຺ຂເຕຫີຕິ ສພ຺ເພຫິ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມຫິ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ. ວິເວກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ວິເວກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂຕິ ຕເທວ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ.

໑໓. ຕຕິເຍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕ຺ຖາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສມາຘານຕ຺ຖາຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ສຸຂວິຫາຣາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສີເສນ ຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວານໍ ວເສນ ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ທິວສໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອິຈ຺ເຈວ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ¶ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ວິປສ຺ສນາປາທກຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ ປນ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນາ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາປາທກຕ຺ຖາຍ ຠາເວນ຺ຕິ.

ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໘; ມ. ນິ. ໑.໑໔໗; ສໍ. ນິ. ໒.໗໐; ໕.໘໓໔, ໘໔໒) ວຸຕ຺ຕນຍາ ¶ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຕ຺ຖາຍ ຠາເວນ຺ຕິ. ເຍ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ອຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ສຸຂໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕ ນິໂຣຘປາທກຕ຺ຖາຍ ຠາເວນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິຫີນຊ຺ຌານາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕ ຠວວິເສສຕ຺ຖາຍ ຠາເວນ຺ຕິ.

ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ຠວວິເສສຕ຺ຖຕາ ວິຍ ວິປສ຺ສນາປາທກຕ຺ຖຕາປິ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານສາຘາຣຓາຕິ ເຕສໍ ວເສນ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີ’’ຕິ ວຈນໍ, ອຠິຎ຺ຎາປາທກຕ຺ຖຕາ ປນ ນິໂຣຘປາທກຕ຺ຖຕາ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ເສວ ຌານສ຺ສ ອາເວຓິກາ, ສາ ກຖໍ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານສາຘາຣຓາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ປຣມ຺ປຣາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ປທຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານມ຺ປິ ຫິ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາຣຓກາຣຓນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ຕິເຓຫິ ຠຕ຺ຕໍ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ.

໑໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສສກສ຺ສ ອຸປ຺ປຕນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ປຖວິຊິຄຸຈ຺ຉນສສກສ຺ສ ອຸປ຺ປຕນໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຕ຺ຖສລ຺ລາປິກາ ອຸປມາ – ປຖວີ ກິຣ ສສກໍ ອາຫ – ‘‘ເຫ ສສກາ’’ຕິ. ສສໂກ ອາຫ – ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ມເມວ ອຸປຣິ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມໍ ນ ຊານາສີຕິ? ສຸຏ຺ຐຸ ຕຍາ ອຫໍ ທິຏ຺ໂຐ, ມຍາ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ອງ຺ຄຸລຄ຺ເຄຫິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ວິສ຺ສຏ຺ຐອຸທກໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ, ກຣີສໍ ກຏກຜລມຕ຺ຕໍ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີຫິ ປນ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ມຫນ຺ຕໍ, ປສ຺ສາໂວປິ ເນສໍ ຆຏມຕ຺ໂຕ, ອຸຈ຺ຈາໂຣປິ ປຈ຺ຉິມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອລໍ ມຍ຺ຫໍ ຕຍາຕິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຕິໂຕ. ຕໂຕ ນໍ ປຖວີ ອາຫ – ‘‘ອໂຫ ທູຣໍ ຄໂຕປິ ນນຸ ມຍ຺ຫໍເຍວ ອຸປຣິ ປຕິໂຕສີ’’ຕິ? ໂສ ປຸນ ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຕິໂຕ. ເອວໍ ວສ຺ສສຫສ຺ສມ຺ປິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ປຕມາໂນ ສສໂກ ເນວ ປຖວິຍາ ອນ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ນ ໂກຏິນ຺ຕິ ນ ປຸພ຺ພໂກຏິໍ. ອິຕເຣສນ຺ຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸເນຍ຺ຍປທປຣມານໍ.

໑໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ສມເຖຫິ ອຘິກຣີຍຕິ ວູປສມ຺ມຕີຕິ ອຘິກຣຓໍ, ອຏ຺ຐາຣສ ເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິວາໂທເຍວ ວິວາທາຘິກຣຓໍ. ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນຸວທນ຺ຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໒໑໕) ຈຕສ຺ໂສ ¶ ວິປຕ຺ຕິໂຍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອນຸວາໂທເຍວ ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ. ປຎ຺ຈປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ. ‘‘ສຕ຺ຕປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໑໕) ວຈນໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ. ‘‘ຍາ ສງ຺ຆສ຺ສ ກິຈ຺ຈຍຕາ ກຣຓີຍຕາ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໑໕) ເອວມາຄຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໖. ຉຏ຺ເຐ ອປາກຏນາໂມຕິ ‘‘ເສໂລ, ກູຏທນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອນຠິຎ຺ຎາໂຕ. ເຍນ ວາ ກາຣເຓນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ອິທໍ ກຣຓວຈນໍ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ກິຣິຍາກາຣຓໍ, ນ ກຣຓໍ ວິຍ ກິຣິຍຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ນານປ຺ປກາຣຄຸຓວິເສສາຘິຄມຕ຺ຖາ ອິຘ ອຸປສງ຺ກມນກິຣິຍາຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ອຊ຺ເຌເນນ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຫຕຸອຕ຺ຖເມເວຕໍ ກຣຓວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ກຣຓຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ອຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນ ວາ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ອວິຠາຄໂຕ ສຕຕໍ ປວຕ຺ຕິຕນິຣຕິສຍສາທຸວິປຸລາມຕຣສສທ຺ຘມ຺ມຜລຕາຍ ສາທຸຜລນິຈ຺ຈຜລິຕມຫາຣຸກ຺ເຂນ ຠຄວາ ອຸປມິໂຕ. ສາທຸຜລູປໂຠຄາຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາທຸຜລຕາ ຄຫິຕາຕິ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອຸປສງ຺ກນ຺ໂຕ. ສມ຺ປຕ຺ຕກາມຕາຍ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍຕໍປເທສາຕິກ຺ກມເນນ ອຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກນ຺ໂຕຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ອຸປຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕຕິ ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ ‘‘ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຸປຄຕຏ຺ຐານໂຕ.

ຍຖາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ຠຄວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສິ ປຸພ຺ພຠາສິຕາຍ, ເອວໍ ໂສປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕທນຸກຣເຓນ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສີຕິ ໂຍຊນາ. ຕໍ ປນ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມທຕໍ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີໂຕທກໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມທິຕນ຺ຕິ ສໍສນ຺ທິຕໍ. ເອກີຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ໂມທນກິຣິຍາຍ ສມານຕໍ. ຂມນີຍນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣໍ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ສຠາວໂຕ ທຸສ຺ສຫໍ, ກຈ຺ຈິ ຂມິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ¶ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຍາປນີຍນ຺ຕິ ອາຫາຣາທິປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິກໍ ຈິຣປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາຍ ຍາປນາຍ ກຈ຺ຈິ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ສີສໂຣຄາທິອາພາຘາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາພາຘໍ. ທຸກ຺ຂຊີວິກາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ. ຕໍຕໍກິຈ຺ຈກຣເຓ ອຸຏ຺ຐານສຸຂຕາຍ ກຈ຺ຈິ ລຫຸຏ຺ຐານໍ. ຕທນຸຣູປພລໂຍຄໂຕ ກຈ຺ຈິ ພລໍ ¶ . ສຸຂວິຫາຣສມ຺ຠເວນ ກຈ຺ຈິ ຜາສຸວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກຈ຺ຈິ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພລປ຺ປຕ຺ຕາ ປີຕິ ປີຕິເຍວ. ຕຣຸຓປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ. ສມ຺ໂມທໍ ຊເນຕິ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ໂມທນີກໍ, ຕເທວ ສມ຺ໂມທນີຍໍ. ສມ຺ໂມທິຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ໂມທນີຍນ຺ຕິ ອິມໍ ປນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ. ‘‘ສຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕຕິ ອາປາຖຄຕມຘຸຣຕໍ ອາຫ, ອນຸສ຺ສຣິຍມານສຸຂໂຕຕິ ວິມທ຺ທຣມຓີຍຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາເວນ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ວຈນຈາຕຸຣິຍມາຫ. ອຕ຺ຖປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕໍ. ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ.

ອຕິທູຣອຈ຺ຈາສນ຺ນປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນາຕິທູຣໍ ນຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ນາມ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ປນ ອວກໍສໂຕ ອຸຠິນ຺ນໍ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖາສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາຕິ ຄີວໍ ປຣິວຏ຺ຏນວເສນ ປສາເຣຕ຺ວາ.

ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕໍ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕູ’’ຕິອາທິປຸຈ຺ຉາວຈນໍ ອໂວຈ. ເຕເນວ ‘‘ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທຸວິຘາ ຫິ ປຸຈ຺ຉາຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ອຄາຣິໂກ, ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ ອຄາຣິກປຸຈ຺ຉາ. ອຄາຣິກໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອນຄາຣິໂກ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄໂຕ, ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ ອນຄາຣິກປຸຈ຺ຉາ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ຊນໂກ ເຫຕຸ, ປຄ຺ຄາຫໂກ ປຈ຺ຈໂຍ. ອສາຘາຣໂຓ ເຫຕຸ, ສາຘາຣໂຓ ປຈ຺ຈໂຍ. ສຠາໂຄ ເຫຕຸ, ອສຠາໂຄ ປຈ຺ຈໂຍ. ປຸພ຺ພກາລິໂກ ເຫຕຸ, ສຫປວຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຠູຕາ ເຫຕຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ ປຈ຺ຈໂຍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໘໖) ວິຍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສທ຺ທາ ສມານຕ຺ຖາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ກາຣຓເວວຈນເມວາ’’ຕິ ອາຫ. ວິສມຈຣິຍາຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ¶ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ວິຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂເຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ ອຸປຣິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ຕຕໂຣ ມໂນຣໂມ, ຕາທິໂສ ຈ ສຸນ຺ທໂຣ ຠທ຺ທໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທເຣ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂກຕິ ເທວນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີສຸ ໂກ ກຕໂມ? ເມຕິ ມມ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອິມາຍ ເອວຣູປາຍ ເທວິທ຺ຘິຍາ. ຍສສາຕິ ອິມິນາ ເອທິເສນ ປຣິວາເຣນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈ. ຊລນ຺ຕິ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ເຕນ ກມນີເຍນ ອຠິຣູເປນ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ຉວິວຓ຺ເຓນ ¶ ສຣີຣວຓ຺ຓນິຠາຍ. ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາຕິ ທສ ທິສາ ປຠາເສນ຺ໂຕ, ຈນ຺ໂທ ວິຍ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກາໂລກໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຣູເປຕິ ອຸຬາຣຣູເປ ສມ຺ປນ຺ນຣູເປ.

‘‘ໂຈໂຣ, ໂຈໂຣ; ສປ຺ໂປ, ສປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຠເຍ ອາເມຑິຕໍ. ‘‘ວິຊ຺ຌ, ວິຊ຺ຌ; ປຫຣ, ປຫຣາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກເຘ. ‘‘ສາຘຸ, ສາຘູ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓໒໗.ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໗; ໓.໓໕; ໕.໑໐໘໕) ປສໍສາຍໍ. ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຄຈ຺ຉ; ລຸນາຫິ, ລຸນາຫີ’’ຕິອາທີສຸ ຕຸຣິເຕ. ‘‘ອາຄຈ຺ຉ, ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກຕູຫເລ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ, ພຸທ຺ໂຘຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ພຸ. ວໍ. ໒.໔໔) ອຈ຺ຉເຣ. ‘‘ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ, ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ຫາເສ. ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໓; ສໍ. ນິ. ໒.໖໓) ໂສເກ. ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐; ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ຈູຬວ. ໓໓໒) ປສາເທ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຕ. ເຕນ ຄຣຫາອສມ຺ມານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາໂປ, ປາໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຄຣຫາຍໍ. ‘‘ອຠິຣູປກ, ອຠິຣູປກາ’’ຕິອາທີສຸ ອສມ຺ມາເນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນຍິທໍ ອາເມຑິຕວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖທ຺ວຍວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສນາຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂທສນາສນໂຕຕິ ຣາຄາທິກິເລສວິຘມນໂຕ. ຄຸຓາຘິຄມນໂຕຕິ ສີລາທິຄຸຓານໍ ສມ຺ປາປນໂຕ. ເຍ ຄຸເຓ ເທສນາ ອຘິຄເມຕິ, ເຕສຸ ປຘານຠູເຕ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘາຊນນໂຕ ປຎ຺ຎາຊນນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘາປມຸຂາ ຫິ ໂລກິຍາ ຄຸຓາ, ປຎ຺ຎາປມຸຂາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ¶ .

ສີລາທິອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໂຕ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ. ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສທ຺ທປ຺ປໂຍຄຕາຍ ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ, ສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາເວນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຖຕາຍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໂຕ. ສິນິທ຺ຘມຸທຸມຘຸຣສທ຺ທປ຺ປໂຍຄຕາຍ ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ, ວິປຸລວິສຸທ຺ຘເປມນີຍຕ຺ຖຕາຍ ຫທຍງ຺ຄມໂຕ. ມານາຕິມານວິຘມເນນ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕ, ຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠນິມ຺ມທ຺ທເນນ ອປຣວມ຺ຠນໂຕ. ຫິຕາຘິປ຺ປາຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປເຣສໍ ຣາຄປຣິຬາຫາທິວູປສມເນນ ກຣຸຓາສີຕລໂຕ, ກິເລສນ຺ຘກາຣວິຘມເນນ ປຎ຺ຎາວທາຕໂຕ. ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸຕາຍ ອາປາຖຣມຓີຍໂຕ, ປຸພ຺ພາປຣາວິຣຸທ຺ຘສຸວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖຕາຍ ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ. ອາປາຖຣມຓີຍຕາຍ ເອວໍ ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ, ວິມທ຺ທກ຺ຂມຕາຍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຕຕາຍ ຈ ວີມໍສິຍມານຫິຕໂຕ ¶ . ເອວມາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສໍສາຣຈກ຺ກນິວຕ຺ຕນໂຕ, ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ມິຈ຺ຉາວາທວິຄມນໂຕ, ສມ຺ມາວາທປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ, ອກຸສລມູລສມຸທ຺ຘຣຓໂຕ, ກຸສລມູລສໍໂຣປນໂຕ, ອປາຍທ຺ວາຣປິຘານໂຕ, ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂທ຺ວາຣວິວຣຓໂຕ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມນໂຕ, ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕນໂຕຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອໂຘມຸຂຏ຺ຐປິຕນ຺ຕິ ເກນຈິ ອໂຘມຸຂໍ ຐປິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕນ຺ຕິ ສຠາເວເນວ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ. ອຸປຣິມຸຂນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍມຸຂໍ. ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍາຕິ ວິວຏໍ ກເຣຍ຺ຍ. ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ວາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີນິ ອວຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ນິສ຺ສນ຺ເທຫໍ ເອສ ມຄ຺ໂຄ, ເອວໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີຕິ ກາຬປກ຺ເຂ ຈາຕຸທ຺ທສີ.

ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ອາເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອນາຘາຣຠູຕໍ ຠາຊນໍ ອາຘາຣຠາວາປາທນວເສນ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕຕາຍ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸຂໍ, ອໂຘມຸຂຐປິຕຕາຍ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປທທ຺ວຍໍ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ນ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ. ກາມໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍປິ ປຏິຈ຺ຉາທກາ ນີວຣຓຠາວໂຕ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປນ ສວິເສສໍ ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ສຕ຺ເຕ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສນວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐). ສພ຺ໂພ ອປາຍຄາມິມຄ຺ໂຄ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ ‘‘ກຸຈ຺ຉິໂຕ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ໂຄ. ເຕເນວ ຫິ ຕທຸຠຍປ຺ປຏິປກ຺ຂຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາວິກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປິອາທິສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປທີໂປ ¶ ນ ຕຖາ ອຸຊ຺ຊໂລ, ຍຖາ ເຕລສນ຺ນິສ຺ສໂຍຕິ ເຕລປຊ຺ໂຊຕຄ຺ຄຫຓໍ. ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ເອເຕຫິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕຸກ຺ກຸຊ຺ຊນປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນວິວຣຓາທິອຸປໂມປມິຕພ຺ພາກາເຣຫິ.

ປສນ຺ນກາຣນ຺ຕິ ປສນ຺ເນຫິ ກາຕພ຺ພໍ ສກ຺ກາຣໍ. ສຣຓນ຺ຕິ ປຏິສຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ. ປຣາຍຓຠາໂວ ຈ ອນຕ຺ຖນິເສຘເນນ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປາທເນນ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຆສ຺ສ, ຕາຕາ, ຫິຕສ຺ສ ຈ ວິຘາຕາ’’ຕິ. ອຆສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ປາປໂຕຕິ ປນ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ. ນິສ຺ສກ຺ເກ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນາຍໍ ຄມິ-ສທ຺ໂທ ນີ-ສທ຺ທາທໂຍ ວິຍ ທ຺ວິກມ຺ມໂກ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ອຊໍ ຄາມໍ ເນຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຕສ຺ສ ຈາຍມຕ຺ໂຖ – ຄມນຎ຺ຈ ຕທຘິປ຺ປາເຍນ ຠຊນໍ ຊານນໍ ວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠຊາມີຕິອາທີສຸ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ຠຊນໍ ວາ ສຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ອຸປສງ຺ກມນໍ. ເສວນໍ ສນ຺ຕິກາວຈຣຕາ. ປຍິຣຸປາສນໍ ວຕ຺ຕປ຺ປຏິວຕ຺ຕກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ¶ ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ອນຎ຺ຎສຣຓຕໍເຍວ ທີເປຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກຖໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍສໍ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘຕິ ປທທ຺ວເຍນປິ ຜລຏ຺ຐາ ເອວ ທສ຺ສິຕາ, ນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາຕິ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ ຈ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ເອວ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນ ອິຕເຣ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີ’’ຕິ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມເນນ ຫິ ອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ. ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ. ເຕນ ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ສຸຕ຺ຕປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ວາ ອິມິນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ, ນິພ຺ພານໍ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍາຕິ ອຸຠຍເມວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ອຣິຍຜລານໍ ‘‘ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ອວູປສນ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ມຄ຺ເຄນ ¶ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານໍ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານກິຈ຺ຈຕາຍ ນິຍ຺ຍານານຸຄຸຓຕາຍ ນິຍ຺ຍານປຣິໂຍສານຕາຍ ຈ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມສມຘິຄມເຫຕຸຕາຍາຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕິ ເອວ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປາຐາຣຸຬ຺ໂຫ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ກາມຣາໂຄ ຠວຣາໂຄຕິ ເອວມາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ຣາໂຄ ວິຣຊ຺ຊຕິ ປຫີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ເອຊາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂສກສ຺ສ ຈ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ອເນຊມໂສກນ຺ຕິ ຜລໍ ກຖິຕໍ. ອປ຺ປຏິກູລນ຺ຕິ ອວິໂຣຘທີປນໂຕ ເກນຈິ ອວິຣຸທ຺ຘໍ, ອິຏ຺ຐໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຄຸຓຣູເປນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ປກຏ຺ຐຄຸຓວິຠາວນໂຕ ວາ ປຄຸຓໍ. ສພ຺ພຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ກຖິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນາຕິ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໗; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ¶ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ, ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ ອຈ຺ຉິທ຺ທານິ ອສພລານິ ອກມ຺ມາສານິ ຠຸຊິສ຺ສານິ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານິ ອປຣາມຏ຺ຐານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປຫິ ສີເລຫິ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒; ປຣິ. ໒໗໔) ຈ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ສີລານຎ຺ຈ ສໍຫຕຠາເວນ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຫໂຕຕິ ຆຏິໂຕ, ສເມໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓສາມຄ຺ຄິຍາ ສໍຫຕາ ເອວ. ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລ ຘມ຺ມທສາ ເຕຕິ ເຕ ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ອຏ຺ເຐວ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂທສ຺ສາວິຕາຍ ຘມ຺ມທສາ. ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ສຣຓນ຺ຕິ ຄມເນນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄມເນນ ຈ ຕີຓິ ສຣຓຄມນານິ. ປຏິເວເທສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫທຍຄຕໍ ວາຈາຍ ປເວເທສິ.

ສຣຓຄມນສ຺ສ ວິສຍປ຺ປເຠທຜລສໍກິເລສເຠທານໍ ວິຍ ກຕ຺ຕຸວິຠາວນາ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາຍ ໂຫຕີຕິ ສຣຓຄມເນສຸ ອຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ‘‘ສຣຓໍ, ສຣຓຄມນໍ, ໂຍ ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທ, ສຣຓຄມນຜລໍ, ສໍກິເລໂສ, ເຠໂທຕິ ອຍໍ ວິຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ວິນາ ສຣຓຄມນສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ໂວທານໍ ນ ຄຫິຕໍ, ນນຸ ໂວທານວິຠາວນາປິ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາຍ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍ ປນ ສໍກິເລສຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຖໂຕ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ນ ຄຫິຕໍ. ຍານິ ຫິ ເນສໍ ສໍກິເລສກາຣຓານິ ອຎ຺ຎາຓາທີນິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸປ຺ປາທເນນ, ອຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ປຫາເນນ ໂວທານໍ ໂຫຕີຕິ.

ຫິໍສຕ຺ຖສ຺ສ ຘາຕຸສທ຺ທສ຺ສ ວເສເນຕໍ ປທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປນ ຫິໍສນໍ ເກສໍ, ກຖໍ, ກສ຺ສ ວາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ສຣຓຄຕານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠຍນ຺ຕິ ວຏ຺ຏຠຍໍ. ສນ຺ຕາສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສໍ. ເຕເນວ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸຄ຺ຄຕິປຣິກິເລສນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ. ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ປຣໂຕ ຜລກຖາຍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ສຣຓນ຺ຕິ ປທໍ. ເອວໍ ອວິເສສໂຕ ສຣຓສທ຺ທສ຺ສ ປທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫິເຕ ປວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫຣຖາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໖໔, ໖໙) ອຕ຺ເຖ ນິໂຍຊເນນ. ອຫິຕາ ນິວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ໂຂ ປາປໂກ ວິປາໂກ ອຠິສມ຺ປຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາທີນວທສ຺ສນາທິມຸເຂນ ອນຕ຺ຖໂຕ ນິວຕ຺ຕເນນ. ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ຫິຕາຫິເຕສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ພ຺ຍສນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ວິນາເສຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ຠວກນ຺ຕາຣາ ອຸຕ຺ຕາຣເຓນ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ. ອິຕໂຣ ອສ຺ສາສທາເນນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກາຣານນ຺ຕິ ທານວເສນ ປູຊາວເສນ ຈ ອຸປນີຕານໍ ສກ຺ກາຣານໍ. ວິປຸລຜລປ຺ປຏິລາຠກຣເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕິ ສງ຺ໂຆ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນາຕິ ອິມິນາປິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນ.

‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ¶ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສາໂທ ຕປ຺ປສາໂທ, ຕເທວ ຣຕ຺ຕນຕ຺ຕຍໍ ຄຣຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຄ຺ຄຣຸ, ຕພ຺ຠາໂວ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ, ຕປ຺ປສາໂທ ຈ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ ຈ ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາ. ຕາຫິ ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາຫິ. ວິຘຸຕທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສມ຺ໂມຫອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິຕາຍ ວິຫຕກິເລໂສ. ຕເທວ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ປຣາຍຓໍ ຄຕິ ຕາຓໍ ເລຓນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ¶ ສຣຓຄມນໍ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ. ຕໍສມງ຺ຄີຕິ ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເອວໍ ອຸເປຕີຕິ ເອວໍ ຠຊຕິ ເສວຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ, ເອວໍ ວາ ຊານາຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິຍສຣຓຄມນມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ປສາທປ຺ປຘານໍ. ຄຣຸຕາຄຫເຓນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ອຣິຍາ ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓາຠິຎ຺ຎຕາຍ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ປິຍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປສາເທນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວິຫຕກິເລໂສ, ຕຄ຺ຄຣຸຕາຍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ອຄາຣວກຣຓເຫຕູນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ. ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ ປເນຕ຺ຖ ຕຄ຺ຄຕິກຕາຕິ ຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ວກ຺ຂມານໍ ສຣຓຄມນໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວິເສເສນ ວາ ປສາທຄຣຸຕາ ໂຊຕິຕາຕິ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສ຺ສ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ, ຕຖາ ຄຣຸຕາຄຫເຓນາຕິ ອຸຠເຍນປິ ອຸຠຍໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ໂຍຊນາ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຄໂມ ເອວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ, ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມາໂນເຍວ ສຣຓຄມນຕ຺ຕໍ ສາເຘຕິ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ປນ ສາວກໂຄຈຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ, ຕຖາ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕຎ຺ຈ ສເຫວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ໂລກິຍໍ ວິຍ ປຏິປາຏິຍາ ອສມ຺ໂມຫປ຺ປຏິເວເຘນ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນ ສຣຓຄມນໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ປນ ອຘິຄຕເມວ ໂຫຕິ ເອກຈ຺ຈານໍ ເຕວິຊ຺ຊາທີນໍ ໂລກິຍວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຍາ’’ຕິ, ເຕສໍ ໂລກິຍເມວ ສຣຓຄມນໍ ສິຍາ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ຕຎ຺ຈ ອຍຸຕ຺ຕໍ ທຸວິຘສ຺ສປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ.

ຕນ຺ຕິ ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ. ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ. ສທ຺ຘາມູລິກາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ, ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ, ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ໂລກິຍາວໂພຘວເສເນວ ສມ຺ມາ ຎາເຍນ ທສ຺ສນໂຕ. ສທ຺ຘາມູລິກາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ເອເຕນ ສທ຺ຘູປນິສ຺ສຍາ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຎາ ໂລກິຍສຣຓຄມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ¶ ‘‘ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸຊຸ ກຣີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ ¶ , ທິຏ຺ຐິ ວາ ອຸຊຸ ກຣີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ, ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຕປ຺ປຘານຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠຕິ ອິມິນາ ມາຕາທີຫິ ອຸສ຺ສາຫິຕທາຣກາທີນໍ ວິຍ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນໍ ທສ຺ເສຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ອິມິນາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນໍ.

ຕຍິທໍ ໂລກິຍໍ ສຣຓຄມນໍ. ອຕ຺ຕາ ສນ຺ນິຍ຺ຍາຕີຍຕິ ອປ຺ປີຍຕິ ປຣິຈ຺ຈຊີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ. ຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ປຣາຍຓໍ ປຏິສຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕປ຺ປຣາຍໂຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມເມວ. ສຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ສິສ຺ສຠາວໍ ອນ຺ເຕວາສິກຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ. ສຣຓຄມນາຘິປ຺ປາເຍເນວ ປຓິປຕຕິ ເອເຕນາຕິ ປຓິປາໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈຊນນ຺ຕິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ພຸທ຺ຘາທີນໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີສຸປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຕທຎ຺ຎນິວຕ຺ຕນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີນິ ເອເກນ ປກາເຣນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອປເຣຫິປິ ປກາເຣຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເຕນ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣຫິປິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ກຕເມວ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຬວກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສາຕາຄິຣິເຫມວຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນນຸ ເຈເຕ ອາຬວກາທໂຍ ມຄ຺ເຄເນວ ອາຄຕສຣຓຄມນາ, ກຖໍ ເຕສໍ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາສຣຓຄມນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ມຄ຺ເຄນາຄຕສຣຓຄມເນຫິປິ ‘‘ໂສ ອຫໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ…ເປ… ສຸຘມ຺ມຕໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໔). ເຕ ມຍໍ ວິຈຣິສ຺ສາມ, ຄາມາ ຄາມໍ ນຄາ ນຄໍ…ເປ… ສຸຘມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໘໒) ຈ ເຕຫິ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣສ຺ສ ປເວທິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂສ ປເນສ ຎາຕິ…ເປ… ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຕິວເສນ, ຠຍວເສນ, ອາຈຣິຍວເສນ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວເສນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ‘‘ວເສນາ’’ຕິ ປທໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຎາຕິວເສນາຕິ ຎາຕິຠາວວເສນ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ¶ . ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາເຕນາຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາເຫຕຸເກນ ປຓິປຕເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕເຣຫີຕິ ຎາຕິຠາວາທິວສປ຺ປວຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ປຓິປາເຕຫິ. ອິຕເຣຫີຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວນ຺ທຕີຕິ ປຓິປາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓວຈນໍ ¶ . ເອວຣູປນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຫິ ນິຍ຺ຍານິກໍ ວາ ອນິຍ຺ຍານິກໍ ວາ ອນຸສາສນິໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາຕເມວ ກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທຕິ ສຣຓຄມນວິຠາໂຄ.

ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເອວ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຣຓຄມນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ວິປາກຜລ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍຕິ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໙໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນໍ.

ນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປຄມນາທິວເສນາຕິ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ. ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຫຕຸປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ. ອນວກາໂສຕິ ປຈ຺ຈຍປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຸຠເຍນປິ ກາຣຓເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຈຕຸຠູມເກສຸ ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາເຣສຸ ເອກສງ຺ຂາຣມ຺ປິ. ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ນິຈ຺ໂຈຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໗໖, ໗໙) ເອວໍ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວເສນ ສຸຂໂຕ ຄາຫໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ປຣິຬາຫວູປສມນຕ຺ຖໍ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິປຣິຕາສິໂຕ ວິຍ ໂຈກ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸກ຺ກາຣຠູມິໍ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ຕວາເຣ ກສິຓາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມສຸປິ ຐາເນສຸ ຈຕຸຠູມກວເສເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ ເຕຠູມກວເສເນວ ວາ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຄາຫວເສນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໂຕ ຕໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ຄາຫໍ ວິນິເວເຐຕິ.

ມາຕຣນ຺ຕິອາທີສຸ ຊນິກາ ມາຕາ, ຊນໂກ ປິຕາ, ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຂີຓາສໂວ ອຣຫາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກິໍ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ຎໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ? ເອຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐານໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ປນ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຣິຍຠາວສ຺ສ ຈ ຜລທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ຊີວມານກສຣີເຣ ¶ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ. ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ສມານສໍວາສກໍ ສມານສີມາຍໍ ຐິຕໍ ສງ຺ຆໍ ‘‘ກມ຺ເມນ ອຸທ຺ເທເສນ ໂວຫຣນ຺ໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນນ ສລາກຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໕໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ. ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຕິຕ຺ຖກຣໍ ‘‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນ ເຕ ¶ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍນ຺ຕິ ເຕ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ອປາຍໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ເທວກາຍໍ ປນ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທສຫິ ຐາເນຫີຕິ ທສຫິ ກາຣເຓຫິ. ອຘິຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຘິຠວນ຺ຕິ.

ເວລາມສຸຕ຺ຕາທິວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຣີສສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓານໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສສງ຺ຂານໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຣູປິຍປາຕິກໍສປາຕີນໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣູປິຍສຸວຓ຺ຓຫິຣຎ຺ຎປູຣານໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ອສ຺ສສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຣຖສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ເຘນຸສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປລ຺ລງ຺ກສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ວຕ຺ຖໂກຏິສຫສ຺ສານໍ, ອປຣິມາຓສ຺ສ ຈ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທິເຠທສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕເວລາມມຫາທານໂຕ ເອກສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ. ຕໂຕ ສຕໍ ໂສຕາປນ຺ນານໍ ທິນ຺ນທານໂຕ ເອກສ຺ສ ສກທາຄາມິໂນ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອຣຫໂຕ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ຕໂຕ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຫາຣກຣຓໍ, ຕໂຕ ສຣຓຄມນໍ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ຕສ຺ສ ເວລາມສຸຕ຺ຕສ຺ສ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ວເສນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໍ, ຄຫປຕິ, ເວລາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທານໍ ອທາສິ ມຫາທານໍ, ໂຍ ເອກໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໙.໒໐). ເວລາມສຸຕ຺ຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຎ຺ຎາຓໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ຄຸຓານໍ ອຊານນໍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມໂຫ, ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ສໍສໂຍ. ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ຕສ຺ສ ຄຸຓານໍ ອຄຸຓຠາວປຣິກປ຺ປເນນ ວິປຣີຕຄ຺ຄາໂຫ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນາທຣາຄາຣວາທີນໍ ¶ ສງ຺ຄໂຫ. ນ ມຫາຊຸຕິກນ຺ຕິ ນ ອຸຊ຺ຊລໍ, ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ອປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ມຫາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິ ອນຸຬາຣໍ. ສາວຊ຺ໂຊຕິ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາທິວເສນ ສໂທໂສ. ໂລກິຍໍ ສຣຓຄມນໍ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ ວິຍ ອຄ຺ຄຫິຕກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘເຠເທນ ເຠໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອນວຊ຺ໂຊ ກາລກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ໂສຕິ ອນວຊ຺ໂຊ ສຣຓຄມນເຠໂທ. ສຕິປິ ອນວຊ຺ຊຕ຺ເຕ ອິຏ຺ຐຜໂລປິ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຜໂລ’’ຕິ. ກສ຺ມາ? ອວິປາກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິ.

ໂກ ອຸປາສໂກຕິ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກິໍລກ຺ຂໂຓ ອຸປາສໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຫຕຸປຸຈ຺ຉາ. ເຕນ ເກນ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ອຸປາສກສທ຺ໂທ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ ¶ . ເຕນາຫ ‘‘ກສ຺ມາ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ສທ຺ທສ຺ສ ອຠິເຘຍ຺ໂຍ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຕພ຺ຠາວກາຣຓໍ. ກິມສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ກີທິສໍ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ສີລໍ, ກິຕ຺ຕເກນ ສີເລນາຍໍ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ອາຊີໂວຕິ ໂກ ອສ຺ສ ສມ຺ມາອາຊີໂວ? ໂສ ປນ ມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊເນນ ໂຫຕີຕິ ໂສປິ ວິຠຊີຍຕີຕິ. ກາ ວິປຕ຺ຕີຕິ ກາ ສີລສ຺ສ, ອາຊີວສ຺ສ ວາ ວິປຕ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຫິ ວິຘິ ວາ ປຏິເສໂຘ ວາຕິ. ກາ ສມ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂຍ ໂກຈີຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ. ເຕນ ສຣຓຄມນເມເວຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ນ ຊາຕິອາທິວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປາສນໂຕຕິ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ອາທຣຄາຣວພຫຸມານາທິໂຍເຄນ ປຍິຣຸປາສນໂຕ. ເວຣມຓິໂຍຕິ ເວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ມຓນໂຕ ຫນນໂຕ ວິນາສນໂຕ ເວຣມຓິໂຍ, ປຎ຺ຈ ວິຣຕິໂຍ ວິຣຕິປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາຕິ ນ ສມ຺ມາວຓິຊ຺ຊາ ອຍຸຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ອສາຣຸປ຺ປວຓິຊ຺ຊາ. ປຫາຍາຕິ ອກຣເຓເນວ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຘມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປເຕນ. ເຕນ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຘມ຺ມິກໍ ຊີວິກໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສເມນາຕິ ອວິສເມນ. ເຕນ ກາຍວິສມາທິທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຍສມາທິນາ ສຸຈຣິເຕນ ອາຊີວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາຕິ ອາຍຸຘຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກາເຣຕ຺ວາ ວາ ຍຖາກຕໍ ¶ ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາຕິ ມນຸສ຺ສວິກ຺ກໂຍ. ມໍສວຓິຊ຺ຊາຕິ ສູນກາຣາທໂຍ ວິຍ ມິຄສູກຣາທິເກ ໂປເສຕ຺ວາ ມໍສໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິກ຺ກໂຍ. ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ວິສວຓິຊ຺ຊາຕິ ວິສໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາ ປໂຣປໂຣຘນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອກຣຓີຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ອຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕ, ມໍສວິສວຓິຊ຺ຊາ ວຘເຫຕຸໂຕ, ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາ ປມາທຏ຺ຐານໂຕ.

ຕສ຺ເສວາຕິ ປຎ຺ຈເວຣມຓິລກ຺ຂຓສ຺ສ ສີລສ຺ສ ເຈວ ປຎ຺ຈມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາລກ຺ຂຓສ຺ສ ອາຊີວສ຺ສ ຈ. ວິປຕ຺ຕີຕິ ເຠໂທ ປໂກໂປ ຈ. ຍາຍາຕິ ຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ຈຓ຺ຑາໂລຕິ ອຸປາສກຈຓ຺ຑາໂລ. ມລນ຺ຕິ ອຸປາສກມລໍ. ປຏິກຸຏ຺ໂຐຕິ ອຸປາສກນິຫີໂນ. ພຸທ຺ຘາທີສຸ ກມ຺ມກມ຺ມຜເລສຸ ຈ ສທ຺ຘາວິປຣິຍາໂຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ໂຂ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລວິປຕ຺ຕິອາຊີວວິປຕ຺ຕິວເສນ ທຸສ຺ສີໂລ. ‘‘ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິນາ ອິທໍ ນາມ ມງ຺ຄລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ – ເອວໍ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕໂກຕູຫລສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມງ຺ຄເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ. ມງ຺ຄລໍ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິເຠທໍ ມງ຺ຄລເມວ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ໂນ ກມ຺ມນ຺ຕິ ¶ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ໂນ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາຕິ ອິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສາສນໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ພາຫິຣກສມເຍ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສຕີຕິ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ທກ຺ຂິຓາຣຫສຎ຺ຎີ ຄເວສຕິ. ປຸພ຺ພກາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ທານມານນາທິກໍ ກຸສລກິຣິຍໍ ປຐມຕຣໍ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຣິເຍສນປຸພ຺ພກາເຣ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປຣິສານໍ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ອຸປາສໂກວ ຣຕນໍ ອຸປາສກຣຕນໍ. ຄຸຓໂສຠາກິຕ຺ຕິສທ຺ທສຸຄນ຺ຘຕາຫິ ອຸປາສໂກວ ປທຸມໍ ອຸປາສກປທຸມໍ. ຕຖາ ອຸປາສກປຸຓ຺ຑຣີໂກ.

ອາທິມ຺ຫີຕິ ອາທິອຕ຺ເຖ. ໂກຏິຍນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕໂກຏິຍໍ. ວິຫາຣຄ຺ເຄນາຕິ ໂອວຣກໂກຏ຺ຐາເສນ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ນາມ ຜລໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີນາ ຕໍ ຕໍ ວສນຏ຺ຐານໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຊຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຊ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ.

ປາເຓຫິ ¶ ອຸເປຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ອາປາຓໂກຏິກຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຊີວິເຕນປິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ປຏິປູເຊນ຺ໂຕ ສຣຓຄມນໍ ຣກ຺ຂາມີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອຫຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປາເຓຫິ ອຸເປຕນ຺ຕິ ຫິ ຍາວ ເມ ປາຓາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ສຣຓໍ ອຸເປຕໍ. ອຸເປນ຺ໂຕ ຈ ນ ວາຈາມຕ຺ເຕນ ນ ເອກວາຣໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ປາຓານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນປິ ຍາວຊີວໍ ອຸເປຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໗-໑໙. ສຕ຺ຕເມ ຊາຓຸສ຺ໂສຓີຕິ ເນຕໍ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕູຫິ ກຕໍ ນາມໍ, ອປິຈ ໂຂ ຐານນ຺ຕຣປ຺ປຏິລາຠລທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຊາຓຸສ຺ໂສຓີຕິ ຐານນ຺ຕຣໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ເອກໍ ຐານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ເອກໍ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐານໍ. ອຸຓ຺ຫີສອາທິກກຸຘຠຓ຺ເຑຫິ ສທ຺ຘິໍ ລທ຺ຘໍ ຕຖາ ຈສ຺ສ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິເກ ຈ ລທ຺ຘຊາຓຸສ຺ໂສຓິສກ຺ກາຣຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຏ຺ຐມນວເມສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໒໐-໒໑. ທສເມ ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປທປຈ຺ຈາຠຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ຐປິຕໍ. ປຊ຺ຊຕິ ຎາຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ປທໍ, ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕິ ປກາເສຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ປທເມວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ…ເປ… ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ປທສມຸທາຍພ຺ຍຕິເຣເກນ ວິສຸໍ ປາຬິ ນາມ ¶ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠຍເມຕໍ ປາຬິຍາວ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ປກຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ວຈນປ຺ປພນ຺ຘານໍ ອາຬິເຍວ ປາຬີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ເອກາທສມຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອຘິກຣຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ພາລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໒໒-໒໔. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐມທຸຕິຍຕຕິຍານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໒໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຎ຺ຎໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂພເຘຕພ຺ໂພ, ຎາເປຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໗. ຉຏ຺ເຐ ໂນ ເຈປິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕ ສເຈປິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນເມວາຕິ ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫິຕພ຺ພຠາວໂຕ ¶ ປຏິຈ຺ຉາທນາຣຫຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນເມວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອວີຈິອາທໂຍ ປເທສວິເສສາ ຕຕ຺ຖູປປນ຺ນາ ສຕ຺ຕາ ຈ ນິຣຍຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣໂຍຕິ ສໂຫກາສກາ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ນາມ ວິສຸໍ ປເທສວິເສໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ຂນ຺ຘາວ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ.

໓໑. ທສເມ ອຕ຺ໂຖ ຜລໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວໂສ, ເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖວເສຕິ ກາຣຓານີ’’ຕິ. ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານີຕິ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕານິ ວນປຕ຺ຖານິ. ວນປຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ຫິ ສຓ຺ຑຠູເຕ ຣຸກ຺ຂສມູເຫປິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຣຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓໍ. ວນີຍຕິ ວິເວກກາເມຫິ ຠຊີຍຕິ, ວນຸເຕ ວາ ເຕ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວສນຕ຺ຖາຍ ຍາຈນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວນໍ, ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເວກກາມາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕວິເສສາຘິຄເມນາຕິ ປຕ຺ຖໍ, ວເນສຸ ປຕ຺ຖໍ ຄຫນຏ຺ຐາເນ ເສນາສນໍ ວນປຕ຺ຖໍ. ກິຎ຺ຈາປີຕິ ອນຸຊານນສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ກິໍ ອນຸຊານາຕິ? ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຣຎ຺ຎຠາວໍ ຄາມໂຕ ພຫິ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທິ. ກິໍ ສມ຺ຠາເວຕິ? ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄນິປ຺ຜາທກຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄນິປ຺ຜາທກໍ, ຕໍ ວິເສສໂຕ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ຕໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ຕໂຕ ພຫິ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ວາ ຍຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຕີຓິ ອິນ຺ທຂີລານິ, ¶ ຕຕ຺ຖ ພຫິທ຺ຘາ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຍຕ຺ຖ ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕທຣຫຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄາມນ຺ຕນ຺ຕິ ຄາມສມີປໍ. ອນຸປຈາຣຏ຺ຐານນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈກິຈ຺ຈວເສນ ນ ອຸປຈຣິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ນ ກສີຍຕິ ນ ວປີຍຕີ’’ຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣນ຺ຕິ ເອເຕນ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ວິເວກາຠິຣຕິໍ ປກາເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ນາມ ອຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ສຸຂວິຫາໂຣ ນາມ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖວິຫາຣານໍ ຜາສຸຕາ. ເອກກສ຺ສ ຫິ ອຣຎ຺ເຎ ອນ຺ຕມໂສ ອຸຈ຺ຈາຣວສ຺ສາວກິຈ຺ຈໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພ ອິຣິຍາປຖາ ຜາສຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ສຸຂວິຫາຣໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປຈ຺ຉິມຎ຺ຈ ຊນຕໍ ອນຸກມ຺ປມາໂນຕິ ກຖໍ ອຣຎ຺ຎວາເສນ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ອນຸກມ຺ປິຕາ ໂຫຕິ? ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕາ ຫິ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອຣຎ຺ຎວາສໍ ¶ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠຄວາປິ ນາມ ອຣຎ຺ຎເສນາສນານິ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ຍສ຺ສ ເນວຕ຺ຖິ ປຣິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ນ ປຫາຕພ຺ພໍ ນ ຠາເວຕພ຺ພໍ ນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພເມວ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຂິປ຺ປເມວ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ອນຸກມ຺ປິຕາ ໂຫຕິ. ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິເມ ມມ ສາວເກ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ’’ຕິ.

໓໒. ເອກາທສເມ ວິຊ຺ຊໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ, ວິຊ຺ຊາຠາເຄ ວິຊ຺ຊາໂກຏ຺ຐາເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິປິ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ. ປທໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສມູລໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສູຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ. ຣາຄສ຺ສ ຂຍວິຣາເຄນາຕິ ຣາຄສ຺ສ ຂຍສງ຺ຂາເຕນ ວິຣາເຄນ, ຣາຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ພາລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສມຈິຕ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໓໓. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ປຐເມ ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ຠູມິ, ອສປ຺ປຸຣິສານໍ ຠູມິ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິ. ສປ຺ປຸຣິສຠູມິຍມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກຕໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອກຕຎ຺ຎູ, ອສມຕ຺ຖສມາໂສຍໍ ຄມກຕ຺ຕາ ‘‘ອສູຣິຍປສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຕໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ. ອກຕເວທີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ນ ຊານາຕີຕິ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ຌຄຓມຊ຺ຌາທີສຸ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ນ ຊານາຕິ, ນ ປກາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ໂຖມນາວເສນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຎາຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໓໔. ທຸຕິເຍ ວສ຺ສສຕປຣິມາຓມາຍຸ ອສ຺ສາຕິ ວສ຺ສສຕາຍຸໂກ, ວສ຺ສສຕາຍຸກຕຎ຺ຈ ວສ຺ສສຕາຍຸກກາເລ ຊາຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ວສ຺ສສຕາຍຸກກາເລ ຊາໂຕ’’ຕິ. ວສ຺ສສຕໍ ຊີວຕິ ສີເລນາຕິ ວສ຺ສສຕຊີວີ. ວສ຺ສສຕນ຺ຕິ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສກລໍ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນ຺ໂຕ’’ຕິ. ມາຕາປິຕູນໍ ມາຕາວ ພຫູປກາຣຕຣາຕິ ຕສ຺ສາເຍວ ປຘານຠາເວນ ປຏິກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ທກ຺ຂິຓໍ ອໍສກູຏໍ ວທນ຺ຕິ. ຫທຍໂລຫິຕໍ ປາເຍຕ຺ວາຕິ ຂີຣໍ ສນ຺ຘາຍ ¶ ວທຕິ. ໂລຫິຕຎ຺ຫິ ຂີຣຠາເວນ ປຣິຓາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕ຺ຍາສ຺ສາຕິ ເຕ ອສ຺ສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໓໕. ຕຕິເຍ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິ, ຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິຣຊ຺ຌນປຎ຺ຫນ຺ຕິ ຍໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກເຖສິ, ອວິປຣີຕໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາທິສໍ ປຎ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠໂຕໂກຏິກໍ ປຎ຺ຫນ຺ຕິ ອຸໂຠຫິ ໂກຏີຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ. ‘‘ກິໍວາທີ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ຫິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ກິຣິຍວາທິມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອກິຣິຍວາທິມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ‘‘ກິຣິຍວາທິມ຺ຫີ’’ຕິ ເອກາ ໂກຏິ, ‘‘ອກິຣິຍວາທິມ຺ຫີ’’ຕິ ທຸຕິຍາຕິ ໂກຏິທ຺ວຍຍຸຕ຺ໂຕ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ. ອຸຄ຺ຄິລິຕຸນ຺ຕິ ທ຺ເວ ໂກຏິໂຍ ໂມເຈຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ພຫິ ນີຫຣິຕຸໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອປເນຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ທ຺ເວ ໂກຏິໂຍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ຫິ ຕໍ ພຫິ ນີຫຣຕິ ນາມ. ນິຄ຺ຄິລິຕຸນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ໂທສໍ ທຕ຺ວາ ຫາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປເວເສຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂທສໍ ທຕ຺ວາ ຫາເຣນ຺ໂຕ ຫິ ຄິລິຕ຺ວາ ວິຍ ອທສ຺ສນໍ ຄເມນ຺ໂຕ ປເວເສຕິ ນາມ. ກິໍລທ຺ຘິໂກຕິ ກິໍທ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ທິຏ຺ຐິ. ໂກ ວາໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ກິໍວາທີ. ກິມກ຺ຂາຍີຕິ ກິມຠິຘາຍີ, ກີທິສີ ຘມ຺ມກຖາ. ເຕນາຫ ‘‘ກິໍ ນາມ…ເປ… ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໓໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ. ອາຫຸນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທານໍ, ຕໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ອາຫຸເນຍ຺ຍາ.

໓໗. ປຎ຺ຈເມ ກຖມຍໍ ມິຄາຣມາຕາ ນາມ ຊາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ພປຐມໍ ຊາຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອຍ຺ຍກເສຏ຺ຐິໂນວ ສມານນາມກຕ຺ຕາຕິ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິນາ ເອວ ສທິສນາມກຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ສພ຺ພເຊຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ອຍ຺ຍກສ຺ສ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິສ຺ເສວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອນິພທ຺ຘວາໂສ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ວິຫາເຣ ນິພທ຺ຘວາໂສ ອຫຸຕ຺ວາ. ຘຸວປຣິໂຠຄານີຕິ ນິຍຕປຣິໂຠຄານິ. ນນຸ ຠຄວາ ກທາຈິ ຈາຣິກມ຺ປິ ປກ຺ກມຕິ, ກຖໍ ຕານິ ເສນາສນານິ ຘຸວປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕຸວສ຺ສໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕຸວສ຺ສນ຺ຕິ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ເຫ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ມຄ຺ຄໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ເຖຣສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ຐເປຕ຺ວາ. ອຸຓ຺ຫວລາຫກາຕິ ອຸຓ຺ຫອຸຕຸໂນ ¶ ປຈ຺ຈຍຠູຕເມຆມາລາສມຸຏ຺ຐາປກາ ເທວປຸຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ກິຣ ຕຖາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສມກາລເມວ ຍຖິຈ຺ຉິຕໍ ຐານໍ ອຸຓ຺ຫໍ ຜຣມານາ, ວລາຫກມາລາ ນາຕິພຫລາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ນຠໍ ຉາເທນ຺ຕີ ວິຘາວຕິ. ເອສ ນໂຍ ສີຕວລາຫກວສ຺ສວລາຫກາສຸ. ອພ຺ຠວລາຫກາ ປນ ເທວຕາ ສີຕຸຓ຺ຫວສ຺ເສຫິ ວິນາ ເກວລໍ ອພ຺ຠປຏລສ຺ເສວ ສມຸຏ຺ຐາປກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກວລໍ ວາ ວາຕສ຺ເສວ, ເຕເນວ ເທວຕາ ວາຕວລາຫກາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ວສ຺ສາເນ ຈ ສິສິເຣ ຈ ອພ຺ຠໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ ປາກຕິກເມວ. ຍໍ ປນ ອພ຺ຠມ຺ຫິເຍວ ອຕິອພ຺ຠໍ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ຈນ຺ທສູຣິເຍ ຉາເທຕ຺ວາ ເອກນ຺ຘກາຣໍ ກໂຣຕິ, ຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕເວສາຂມາເສສຸ ອພ຺ຠໍ, ຕໍ ເທວຕານຸຠາເວນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຈ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຸຕຸມ຺ຫິ ອຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິຓາທິປກຕິວາໂຕ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ. ວາເຕປິ ວນຣຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘາທິປ຺ປທາລໂນ ອຕິວາໂຕ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ອຍຎ຺ເຈວ, ໂຍ ຈ ອຎ຺ໂຎປິ ອກາລວາໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ເທວຕານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຍໍ ຄິມ຺ຫາເນ ອຸຓ຺ຫໍ, ຕໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານິກໍ ປາກຕິເມວ. ຍໍ ປນ ອຸຓ຺ເຫປິ ອຕິອຸຓ຺ຫໍ ສີຕກາເລ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸຓ຺ຫໍ, ຕໍ ເທວຕານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ຍໍ ວສ຺ສາເນ ຈ ເຫມນ຺ເຕ ຈ ສີຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານເມວ. ຍໍ ປນ ສີເຕປິ ອຕິສີຕໍ, ຄິມ຺ເຫ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສີຕໍ, ຕໍ ເທວຕານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ຍໍ ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວສ຺ສໍ, ຕໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານເມວ, ຍໍ ປນ ວສ຺ເສເຍວ ອຕິວສ຺ສໍ, ຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕເວສາຂມາເສສຸ ວສ຺ສໍ, ຕໍ ເທວຕານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ວສ຺ສວລາຫກເທວປຸຕ຺ໂຕ ຕຄຣກູຏວາສິຂີຓາສວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ເຖໂຣ – ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ວສ຺ສວລາຫໂກ ເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ¶ . ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຈິຕ຺ເຕນ ເທໂວ ວສ຺ສຕີຕິ? ອາມ, ຠນ຺ເຕຕິ. ປສ຺ສິຕຸກາມາ ມຍນ຺ຕິ. ເຕມິສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເມຆສີສໍ ວາ ຄຊ຺ຊິຕໍ ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ກຖໍ ເຕມິສ຺ສາມາຕິ? ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ເຕນ ເທໂວ ວສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສຖາຕິ. ສາຘຸ ເທວປຸຕ຺ຕາຕິ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ປາວິສິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ປວິສນ຺ເຕເຍວ ເອກໍ ຄີຕໍ ຄາຍິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ອຸກ຺ຂິປິ, ສມນ຺ຕາ ຕິໂຍຊນຏ຺ຐານໍ ເອກເມຆໍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ອຑ຺ຒຕິນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິຏ຺ໂຐຕິ.

ກາມໍ ¶ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາປິ ເທວຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາວ, ຕາ ປນ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕທຎ຺ເຎ ປຐມຠູມິເກ ກາມາວຈຣເທເວ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ’’ຕິ ອາຫ. ຘຕຣຏ຺ຐວິຣູຬ຺ຫກວິຣູປກ຺ຂກຸເວຣສງ຺ຂາຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ເອເຕສນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ, ເຕ ສິເນຣຸສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ເວມຊ຺ເຌ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປພ຺ພຕຏ຺ຐກາປິ ອຕ຺ຖິ ອາກາສຏ຺ຐກາປິ. ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ. ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ ມໂນປໂທສິກາ ຈນ຺ທິມາ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ສູຣິໂຍ ເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອເຕ ສພ຺ເພປິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວໂລກຏ຺ຐາ ເອວ.

ຕາວຕິໍສາຕິ ຕາວຕິໍສານໍ ເທວານໍ ນາມໍ, ເຕປິ ອຕ຺ຖິ ປພ຺ພຕຏ຺ຐກາ, ອຕ຺ຖິ ອາກາສຏ຺ຐກາ, ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຍາມາທີນໍ. ເອກເທວໂລເກປິ ຫິ ເທວານໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ມເຆນ ມາຓເວນ ສທ຺ຘິໍ ມຈລຄາເມ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເຕຕ຺ຕິໍສ ສຫປຸຎ຺ຎກາຣິໂນ ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຕໍ ສຫຈາຣິຕໍ ຐານໍ ເຕຕ຺ຕິໍສໍ, ຕເທວ ຕາວຕິໍສໍ, ຕໍ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕາວຕິໍສາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເສສຈກ຺ກວາເຬສຸປິ ຉກາມາວຈຣເທວໂລກາ ອຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ສຫສ຺ສໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ສຫສ຺ສໍ ຕາວຕິໍສານ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑). ຕສ຺ມາ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິເຍເວສາ ຕສ຺ສ ເທວໂລກສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ທຸກ຺ຂໂຕ ຍາຕາ ອປຍາຕາຕິ ຍາມາ. ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຸສໍ ອິຕາ ຄຕາຕິ ຕຸສິຕາ. ນິມ຺ມາເນ ຣຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ນິມ຺ມານຣຕິໂນ. ວສວຕ຺ຕີ ເທວຕາຕິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິໂນ ເທວາ. ປຣນິມ຺ມິເຕສຸ ໂຠເຄສຸ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິໂນ.

ພ຺ຣູຫິໂຕ ປຣິວຸທ຺ໂຘ ເຕຫິ ເຕຫິ ຌານາທີຫິ ວິສິຏ຺ເຐຫິ ຄຸເຓຫີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາ. ວຓ຺ຓວນ຺ຕຕາຍ ເຈວ ທີຆາຍຸກຕາຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທີຫິ ມຫນ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ. ຕສ຺ສ ປຣິສາຍໍ ຠວາ ປຣິຈາຣິກາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາ. ຕສ຺ເສວ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕາ. ອາຠສ຺ສເຣຫິ ປຣິຕ຺ຕາ ອາຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕາຠາ. ອປ຺ປມາຓາ ອາຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓາຠາ. ທີປິກາຍ ອຈ຺ຈິ ວິຍ ເອເຕສໍ ສຣີຣໂຕ ອາຠາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕນ຺ຕີ ວິຍ ສຣຕິ ວິສ຺ສຣຕີຕິ ອາຠສ຺ສຣາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປຠາຍ ອາຠາສນສີລາ ວາ ອາຠສ຺ສຣາ. ສຸຠາຕິ ໂສຠນາ ປຠາ. ສຸຠາຕິ ຫິ ¶ ເອກຄ຺ຆນາ ນິຈ຺ຈລາ ສຣີຣາຠາ ວຸຈ຺ຈຕິ ¶ , ສາ ປຣິຕ຺ຕາ ສຸຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາ. ອປ຺ປມາຓາ ສຸຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓສຸຠາ. ສຸເຠນ ໂອກິຓ຺ຓາ ວິກິຓ຺ຓາ, ສຸເຠນ ສຣີຣປ຺ປຠາວຓ຺ເຓນ ເອກຄ຺ຆນາ ສຸວຓ຺ຓມຎ຺ຊູສາຍ ຐປິຕສມ຺ປຊ຺ຊລິຕກຎ຺ຈນປິຓ຺ຑສສ຺ສິຣິກາຕິ ສຸຠກິຓ຺ຓາ. ຕຕ຺ຖ ໂສຠນາຍ ປຠາຍ ກິຓ຺ຓາ ສຸຠາກິຓ຺ຓາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕິມ ຓ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຠກິຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປຸລຜລາ ເວຫປ຺ຜລາ. ວິປຸລຜລາຕິ ຈ ວິປຸລສນ຺ຕສຸຂວຓ຺ຓາທິຜລາ. ອປ຺ປເກນ ກາເລນ ອຕ຺ຕໂນ ຐານໍ ນ ວິຊຫນ຺ຕີຕິ ອວິຫາ. ເກນຈິ ນ ຕປນີຍາຕິ ອຕປ຺ປາ. ອກິຈ຺ເຉນ ສຸເຂນ ປສ຺ສິຕພ຺ພາ ມນຸຎ຺ຎຣູປຕາຍາຕິ ສຸທສ຺ສາ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘທສ຺ສນຕາຍ ສມ຺ມາ ປສ຺ສນ຺ຕິ ສີເລນາຕິ ສຸທສ຺ສີ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ໂຍຄໂຕ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ກນິຏ຺ຐາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອກນິຏ຺ຐາ.

ກາຍສກ຺ຂີຫີຕິ ນາມກາເຍນ ເທສນາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນວເສນ ສກ຺ຂິຠູເຕຫິ. ຫລາຫລນ຺ຕິ ໂກລາຫລໍ. ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ເຕນາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທເກນ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ເຕນ.

ນນຸ ຈ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມຠໂວ, ພຫິທ຺ຘາຕິ ຣູປາຣູປຠໂວ’’ຕິ ຈ ອຍຸຕ຺ຕເມຕໍ? ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຠເວ ສຕ຺ຕາ ພຫຸຕຣໍ ກາລໍ ວສນ຺ຕິ, ໂສ ເນສໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ອປ຺ປຕຣໍ ກາລໍ ວສນ຺ຕິ, ໂສ ເນສໍ ພຫິທ຺ຘາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາຣູປຠເວ ຈ ສຕ຺ຕາ ຈິຣຕຣໍ ວສນ຺ຕິ, ອປ຺ປຕຣໍ ກາມຠເວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມຠໂວ, ພຫິທ຺ຘາຕິ ຣູປາຣູປຠໂວ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ຈຕຸຕ຺ຖເມວ ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິສງ຺ຂາຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປໍ. ອິຕເຣສູຕິ ສໍວຏ຺ຏສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິວິວຏ຺ຏສງ຺ຂາເຕສຸ ຕີສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ເປສຸ. ອາລໂຍຕິ ສງ຺ໂຄ. ປຕ຺ຖນາຕິ ‘‘ກຖໍ ນາມ ຕຕ຺ຣູປປນ຺ນາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຠິປຕ຺ຖນາ. ອຠິລາໂສຕິ ຕຕ຺ຣູປປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາ. ຕສ຺ມາຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຄເມຕິ.

ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ກສ຺ສຈິປິ ກິເລສສ຺ສ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ເກນຈິປິ ປກາເຣນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນມຕ຺ເຕນປິ ອວິມຸຕ຺ໂຕ ກາມຠໂວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊນໍ, ເຕນ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊໂນ. ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ພຫິທ຺ຘາສໍໂຍຊໂນຕິ.

ຉນ຺ທຣາຄວເສເນວ ¶ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊນໍ ພຫິທ຺ຘາສໍໂຍຊນຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນວເສນປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂອຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຘາຕຸ, ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຕໍ ໂອຣໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມຸນາ ¶ ວິປາກໍ ສຕ຺ເຕນ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ສໍໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ສໍໂຍຊນານິ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສກາມຣາຄປຏິຆາ. ອຸທ຺ຘໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣູປາຣູປຘາຕຸ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນຕໍ ອຸທ຺ຘໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍານິ, ສໍໂຍຊນານິ. ຣູປຣາຄາຣູປຣາຄມານຸທ຺ຘຈ຺ຈາວິຊ຺ຊາ. ອຖ ວາ ໂອຣມ຺ຠາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຘາຕຸ ຣູປາຣູປຠວໂຕ ເຫຏ຺ຐາຠູຕຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ໂອຣມ຺ຠາຄສ຺ສ ຫິຕານີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ຍຖາ ‘‘ວຈ຺ຉາໂຍໂຄ ທຸຫໂກ’’ຕິ. ອຸທ຺ຘມ຺ຠາໂຄ ນາມ ມຫຄ຺ຄຕຠາໂວ, ຕສ຺ສ ຫິຕານິ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍານິ. ປາເທສຸ ພທ຺ຘປາສາໂຓ ວິຍ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ເຫຏ຺ຐາ ອາກຑ຺ຒມານາກາຣານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຫຕ຺ເຖຫິ ຄຫິຕຣຸກ຺ຂສາຂາ ວິຍ ປຎ຺ຈຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ອຸປຣິ ອາກຑ຺ຒມານາກາຣານິ. ເຍສຎ຺ຫິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທີນິ ອປ຺ປຫີນານິ, ເຕ ຠວຄ຺ເຄປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ ເອຕານິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ກາມຠເວເຍວ ປາເຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອຕານິ ປຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ວາເຣນ຺ຕິ, ຄຕໍ ປຸນ ອາເນນ຺ຕິ. ຣູປຣາຄາທີນິ ປຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນ ວາເຣນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕຸໍ ປນ ນ ເທນ຺ຕິ.

ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊເນສຸ ລທ຺ຘປຈ຺ຈເຍສຸ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ອຄຓນູປຄານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ລພ຺ຠມານານມ຺ປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ວເສນ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ອຣິຍານໍ ໂຍຄວເສນ ວິຠຊິຕຸກາໂມ ‘‘ອຸຠຍມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕມຫາຊນສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ທ຺ເວຘາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ກາມສຸຄຕິຣູປາຣູປຠວວເສນ ທ຺ວີຫິ ປກາເຣຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ.

ວຈ຺ຉກສາໂລປມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທເນ ປນ ກສ຺ສຈິ ກິເລສສ຺ສ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ, ກຖຎ຺ຈິປິ ອວິມຸຕ຺ໂຕ ກາມຠໂວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ, ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ເຐນ ອນ຺ໂຕ ນາມ. ຣູປາຣູປຠໂວ ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ພຫິ ນາມ. ຕຖາ ຫິ ຍສ຺ສ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ອປ຺ປຫີນານິ, ໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ສ ຕານິ ປຫີນານິ, ໂສ ພຫິທ຺ຘາສໍໂຍຊໂນ. ຕສ຺ມາ ອນ຺ໂຕ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນພນ຺ຘນຕາຍ ພຫິ ຈ ປວຕ຺ຕມານຠວງ຺ຄສນ຺ຕານຕາຍ ອນ຺ໂຕພທ຺ໂຘ ພຫິສຍິໂຕ ¶ ນາມ. ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕຠວງ຺ຄສນ຺ຕານວເສນ ຫິ ສຍິຕໂວຫາໂຣ. ກາມໍ ເນສໍ ພຫິພນ຺ຘນມ຺ປິ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ອນ຺ໂຕພນ຺ຘນສ຺ສ ປນ ມູລຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍໂຍຊນໍ ປນ ເຕສໍ ກາມາວຈຣູປນິພທ຺ຘເມວາ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສຕ຺ຕເຍປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ກິຣາຕິ ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສໍສູຈນຕ຺ໂຖ. ເຕເນຕ຺ຖ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນຠາວໍ ທີເປຕິ. ‘‘ສີລວາ’’ຕິ ອນາມຏ຺ຐວິເສສສາມຎ຺ຎໂຕ ສີລສງ຺ເຂເປນ ຄຫິຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລສຸ. ເຊຏ຺ຐກສີລນ຺ຕິ ປຘານສີລໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທເສສຸ, ນິທ຺ເທເສ ວິຍ ອຸທ຺ເທເສປິ ¶ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣວ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສີລວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສີລຄ຺ຄຫຓຎ຺ຫິ ປາຬິຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣວເສເນວ ອາຄຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣເຍວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອວຘາຣເຓນ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເອກເທເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ໂຕຄຘຠາວໍ ທີເປຕິ. ຕຖາ ຫິ ອໂນໂລກິໂຍໂລກເນ ອາຊີວເຫຕຸ ຈ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມ ຄິລານປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠເຄ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ວິຫິຕາຕິ. ຕີຓີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລາທີນິ. ສີລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ສີລປຣິຍາເຍນ ເຕສໍ ກຕ຺ຖຈິ ສຸຕ຺ເຕ ຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ກິໍ ອຕ຺ຖິ ຍຖາ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ’’ຕິ? ອາຈຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕາຍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຸປຈາເຣນ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນນຸຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຉທ຺ວາຣຣກ຺ຂາມຕ຺ຕກເມວາຕິ ຕສ຺ສ ສລ຺ລຫຸກຠາວມາຫ ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານຠາວມຕ຺ເຕນ ປຏິປາກຕິກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອິຕຣທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປ຺ປາທນເຫຕຸກາ ຫິ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອິທມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ປໂຍຊນໍ ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນາຕິ ອິມິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທີນິ ຕີຓິ ປຘານສ຺ສ ສີລສ຺ສ ປຣິປາລນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣິຍາຍສີລານິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສ຺ເສວ ປຘານຠາວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂສ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ເສສານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທີນິ.

ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕຕິ ¶ ໂຍ ຫິ ນໍ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕິ ອາປາຍິກາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ສິກ຺ຂາປທສີເລນ ປິຫິຕກາຍວຈີທ຺ວາໂຣ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ເອວໍຠູໂຕ ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕີໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ກິເລສານໍ ພລວຠາວໂຕ, ປາປກິຣິຍາຍ ຈ ສຸກຣຠາວໂຕ, ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປາເຍສຸ ປຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວາ ຠວາທີສຸ ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຆຏິຍນ຺ຕໍ ວິຍ ອນວຏ຺ຐາເນນ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຄມນໂຕ ຄມນສີໂລຕິ ປາຕີ, ມຣຓວເສນ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປາຕນສີໂລ ວາ ປາຕີ, ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວາ. ຕໍ ປາຕິໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ວິໂມກ຺ເຂນ ສຕ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ຕໂວທານາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ, ‘‘ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘) ຈ.

ອຖ ວາ ອວິຊ຺ຊາທິນາ ເຫຕຸນາ ສໍສາເຣ ປຕຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປາຕິ, ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນານໍ ສນ຺ຘາວຕໍ ສໍສຣຕ’’ນ຺ຕິ ¶ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສຕ຺ຕຍໂຕ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ‘‘ກຓ຺ເຐກາໂຬ’’ຕິອາທີນໍ ວິຍສ຺ສ ສມາສສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ປາເຕຕິ ວິນິປາເຕຕິ ທຸກ຺ເຂຕິ ປາຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ນີຍເຕ ໂລໂກ, ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິກສ຺ສຕີ’’ຕິ; (ສໍ. ນິ. ໑.໖໒);

ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປຕຕິ ວາ ເອເຕນ ອປາຍທຸກ຺ເຂ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈາຕິ ປາຕິ, ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ຕຓ຺ຫາ ຊເນຫິ ປຸຣິສໍ, (ສໍ. ນິ. ໑.໕໖-໕໗) ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໕, ໑໐໕; ອ. ນິ. ໔.໙) ຈ ອາທິ;

ຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ¶ ວາ ປຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປາຕິ, ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຉສຸ ກຸພ຺ພຕິ ສນ຺ຖວ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໐; ສຸ. ນິ. ໑໗໑);

ຕໂຕ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນສງ຺ຂາຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ວາ ປາໂຕ ວິນິປາໂຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຕີ, ສໍສາໂຣ. ຕໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ວາ ສພ຺ພໂລກາຘິປຕິຠາວໂຕ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ‘‘ປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ສພ຺ພຄຸຓານໍ ວາ ມູລຠາວໂຕ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປຕິ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ໂມກ຺ໂຂ ຈາຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ອາທິເມຕໍ ມຸຂເມຕໍ ປມຸຂເມຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ອຖ ¶ ວາ ປ-ອິຕິ ປກາເຣ, ອຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ປກາເຣຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ອິທຎ຺ຫິ ສີລໍ ສຍໍ ຕທງ຺ຄວເສນ, ສມາຘິສຫິຕໍ ປຎ຺ຎາສຫິຕຎ຺ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ, ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປຕິ ປຕິ ໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ວີຕິກ຺ກມໂທສໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ໂມກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ໂມກ຺ໂຂ ວາ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຕິພິມ຺ພຠູໂຕຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ. ສີລສໍວໂຣ ຫິ ສູຣິຍສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ວິຍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸທຍຠູໂຕ ຕປ຺ປຏິຠາໂຄ ວິຍ ຍຖາຣຫໍ ກິເລສນິພ຺ພາປນໂຕ ປຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຕິໂມກ຺ຂໍເຍວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ.

ອຖ ວາ ໂມກ຺ຂໍ ປຕິ ວຕ຺ຕຕິ, ໂມກ຺ຂາຠິມຸຂນ຺ຕິ ວາ ປຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຕິໂມກ຺ຂເມວ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ກາຍິກວາຈສິກອວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາເຕນ ອາຈາເຣນ, ນເວສິຍາທິໂຄຈຣຕາທິສງ຺ຂາເຕນ ໂຄຈເຣນ ສມ຺ປນ຺ໂນ, ສມ຺ປນ຺ນອາຈາຣໂຄຈໂຣຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປມຕ຺ຕເກສູຕິ ປຣິຕ຺ຕເກສຸ ອນາປຕ຺ຕິຄມນີເຍສຸ. ‘‘ທຸກ຺ກຏທຸພ຺ຠາສິຕມຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ອປເຣ. ວຊ຺ເຊສູຕິ ຄາຣຍ຺ເຫສຸ. ເຕ ປນ ເອກນ຺ຕໂຕ ອກຸສລສຠາວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລຘມ຺ເມສູ’’ຕິ. ຠຍທສ຺ສີຕິ ຠຍໂຕ ທສ຺ສນສີໂລ, ປຣມາຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຊ຺ຊໍ ສິເນຣຸປ຺ປມາຓໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຠາຍນສີໂລ. ສມ຺ມາ ອາທິຍິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ມເທວ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສພ຺ພໂສວ ອາທິຍິຕ຺ວາ. ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ສມຸທາຍໂຕ ອວຍວນິທ຺ຘາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ, ສິກ຺ຂາປທເມວ ຫິ ສມາທາຕພ຺ພໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຎ຺ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາເສສຸ ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສພ຺ພຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິປເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິເຠທໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປູເຣຕພ຺ພໍ ສີລໍ, ຕໍ ປນ ທ຺ວາຣວເສນ ທຸວິຘເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍິກໍ ວາ ວາຈສິກໍ ວາ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ ສິກ຺ຂາຠາເຄສຸ ກສ຺ສຈິ ວິສຸໍ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວຆຏນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ. ອາຄາມີ ໂຫຕີຕິ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອາຄມນສີໂລ ໂຫຕິ. ອາຄນ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິມິນາ ອງ຺ເຄນາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ.

ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານມຸເຂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວສີ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານິກຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ນິຄເມນ຺ໂຕ ‘‘ປຐເມນ ອງ຺ເຄນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ສຸຂຸມຠາໂວ ອິຘ ສຸຂມຕ຺ຕຠາວມາປນ຺ເນນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພາປິ ຫິ ຕາ’’ຕິອາທິ. ຕນ຺ຕິວເສນາຕິ ເກວລໍ ຕນ຺ຕິຏ຺ຐປນວເສນ, ນ ປນ ເຖຣສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ວາ ຜລສ຺ສ ວາ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ, ນາປິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ໂຍຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໘. ຉຏ຺ເຐ ມຫາກຈ຺ຈາໂນຕິ ຄິຫິກາເລ ອຸຊ຺ເຊນິຣຎ຺ໂຎ ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ອຠິຣູໂປ ທສ຺ສນີໂຍ ປາສາທິໂກ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ຈ. ວຣຓາ ນາມ ຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ ຠວຕ຺ຕາ ນຄຣມ຺ປິ ວຣຓສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຣຓາ ນາມ ເອກໍ ນຄຣ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ວນ຺ທປທສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ອຠິສມ຺ພນ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ¶ ເຫຕຸສທ຺ທໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຣາຄາຠິນິເວສເຫຕູ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຫຕຸສທ຺ເທນ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາມຣາເຄນ ອຠິນິວິຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ກາມຣາຄາຠິນິເວສເຫຕູຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ຕຖາ ວິນິພທ຺ຘຕ຺ຕາຕິອາທີຫິ ກາມຣາຄວິນິພທ຺ຘເຫຕູຕິອາທີນໍ. ຕໂຕ ມຸໂຂຕິ ຕທຠິມຸໂຂ. ມານນ຺ຕິ ອາຬ຺ຫກາທິມານຠຓ຺ຑໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໓໙. ສຕ຺ຕເມ ມຘຸຣາຍນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣມຘຸຣາຍໍ. ຄຸນ຺ທາວເນຕິ ກຓ຺ຫຄຸນ຺ທາວເນ, ກາຬປິປ຺ປລິວເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊຣາຊິຓ຺ເຓຕິ ຊຣາຍ ຊິຓ຺ເຓ, ນ ພ຺ຍາຘິອາທີນໍ ວເສນ ຊິຓ຺ຓສທິເສ ນາປິ ອກາລິເກນ ຊຣາຍ ອຠິຠູເຕ. ວໂຍວຸທ຺ເຘຕິ ຊິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ເອວ ຈສ຺ສ ວໂຍວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸທ຺ເຘນ ສີລາທິວຸທ຺ຘິຍາ. ຊາຕິມຫລ຺ລເກຕິ ຊາຕິຍາ ມຫນ຺ຕຕາຍ ຈິຣຣຕ຺ຕຕາຍ ມຫລ຺ລເກ, ນ ໂຠຄປຣິວາຣາທີຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອທ຺ຘຄເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອທ຺ຘ-ສທ຺ໂທ ທີຆກາລວາຈີຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆກາລທ຺ຘານໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ’’ຕິ. ວໂຍຕິ ປຸຣິມປທໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິມວຍ’’ນ຺ຕິ, ວສ຺ສສຕສ຺ສ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຉິມວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠວຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຠູມິ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິ. ປຣິປກ຺ໂກຕິ ປຣິຓໂຕ, ວຸທ຺ຘິຠາວໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມຆຊິຓ຺ໂຓຕິ ອນ຺ໂຕ ຖິຣກຣຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠາເວນ ຕຸຈ຺ຉຊິຓ຺ໂຓ ນາມ. ພາລທາຣໂກປິ ທຫໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຸວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິກ຺ກນ຺ຕປຐມວຍາ ເອວ ສຕ຺ຕາ ສຠາເວນ ປລິຕສິຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຐມວເຍ ຐິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸສຸກາຬເກໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠທ຺ເຣນາຕິ ລທ຺ຘເກນ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ທຫໂຣປິ ສມາໂນ ກາໂຓ ວາ ໂຫຕິ ກຸຓິອາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ໂສ ນ ຠທ຺ເຣນ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ອຠິຣູໂປ ໂຫຕິ ທສ຺ສນີໂຍ ປາສາທິໂກ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ຍໍ ຍເທວ ອລງ຺ກາຣປຣິຫາຣໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ເຕນ ອລງ຺ກໂຕ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ຈຣຕິ, ອຍໍ ຠທ຺ເຣນ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຍນ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິອາທິ.

ຍມ຺ຫິ ¶ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ຈາຕິ ຍມ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄເລ ໂສຬສຫາກາເຣຫິ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສຈ຺ຈໍ, ຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕຕ຺ຕາ ນວວິຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ຈ ອຕ຺ຖິ. ອຫິໍສາຕິ ¶ ເທສນາມຕ຺ຕເມຕໍ, ຍມ຺ຫິ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘາປິ ອປ຺ປມຎ຺ຎາຠາວນາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຍໂມ ທໂມຕິ ສີລຎ຺ເຈວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ຈ. ວນ຺ຕມໂລຕິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ນີຫຏມໂລ. ຘີໂຣຕິ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ໂນ. ເຖໂຣຕິ ໂສ ອິເມຫິ ຖິຣຠາວກາຣເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໐. ອຏ຺ຐເມ ‘‘ໂຈຣາ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຍຫິ ກາຣເຓຫິ ເຕ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປກ຺ຂສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິວາສຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນຕາ ຄິຣິທຸຄ຺ຄາທິສພ຺ຠາວໂຕ. ອຕິຍາຕຸນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ຍາຕຸໍ, ຄນ຺ຕຸໍ ປວິສິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ອນ຺ໂຕປວິສນໍ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ພຫິຄຕສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ນິຍ຺ຍາຕຸນ຺ຕິ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ. ຕຎ຺ຈ ພຫິນິກ຺ຂມນໍ ພຫິທ຺ຘາກຣຓີເຍ ສຕິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຈຣາ ຊນປທໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ອນຸສຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ອນຸສຎ຺ຈຣິຕຸໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໑. ນວເມ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕາຘິກຣຓເຫຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ອນຕ຺ຖໂກຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກຣຓເຫຕູ’’ຕິ. ນ ອາຣາຘໂກຕິ ນ ສມ຺ປາທໂກ ນ ປຣິປູຣໂກ. ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຎາໂຍ, ໂສ ເອວ ຕໍສມງ຺ຄິນໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປາຕໂຕ ຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມຕິ ຎາໂຍ ຘມ຺ໂມ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂສ ປເນຕ຺ຖ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຫວິປສ຺ສນກໍ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ອາຣາຘນໍ ນາມ ສໍສິທ຺ຘິ, ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ສມ຺ປາທເນນ ປຣິປູຣເຓນ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ປາເທຕຸໍ ປູເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ.

໔໒. ທສເມ ທຸຄ຺ຄຫິເຕຫີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ທຸຏ຺ຐຸ ຄຫິເຕຫິ, ອູນາຘິກວິປຣີຕປທປຈ຺ຈາຠຏ຺ຐາທິວເສນ ວິໂລເມຕ຺ວາ ຄຫິເຕຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ຄຫິເຕຫີຕິ ອິທໍ ປນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຸຄ຺ຄຫສ຺ສ ອູນາຘິກາທິວເສນປິ ສມ຺ຠວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ທຸຄ຺ຄຫິຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍເຍວ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ຕີ’’ຕິ.

ສມຈິຕ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຣິສວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໓. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ¶ ປຐເມ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ, ກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ, ອວຊ຺ເຊ ວຊ຺ຊສຎ຺ຎິຕາຍ, ວຊ຺ເຊ ອວຊ຺ຊສຎ຺ຎິຕາຍ ¶ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປ຺ປກຕິກາ. ເຍ ຫິ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸໂນ ສໍກິເລສໂວທານິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນ ກຸສລາ ສກິຎ຺ຈນກາຣິໂນ ວິປ຺ປຏິສາຣພຫຸລາ, ເຕສໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍຠາວໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສາຣາຠາເວນ ຕຸຈ຺ຉຕ຺ຕາ ນໂຬ ວິຍາຕິ ນໂຬ, ມາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອຸນ຺ນຬາຕິ ອຸຄ຺ຄຕນຬາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຏ຺ຐິຕຕຸຈ຺ຉມານາ’’ຕິ. ມາໂນ ຫິ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຕິ ສທິໂສຕິ ຈ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິເສສໂຕ ຕຸຈ຺ໂຉ. ຈາປລ຺ເລນາຕິ ຈປລຠາເວນ, ຕຓ຺ຫາໂລລຸປ຺ເປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຂຂຣາຕິ ມຸເຂນ ຜຣຸສາ, ຜຣຸສວາທິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິກິຓ຺ຓວາຈາຕິ ວິສ຺ສຏວຈນາ ສມ຺ຜປ຺ປລາປິຕາຍ ອປຣິຍນ຺ຕວຈນາ. ເຕນາຫ ‘‘ອສໍຍຕວຈນາ’’ຕິອາທິ. ວິສ຺ສຏ຺ຐສຕິໂນຕິ ສຕິວິຣຫິຕາ. ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ສຕິຍາ ສຕິກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ສມ຺ປຊານນ຺ຕີຕິ ອສມ຺ປຊານາ, ຕໍໂຍຄນິວຕ຺ຕິຍໍ ຈາຍໍ ອກາໂຣ ‘‘ອເຫຕຸກາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໒), ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໗໖) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປຎ຺ຎາ’’ຕິ, ປຎ຺ຎາຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ອຸພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ. ສມາຘິວິຣເຫນ ລທ຺ໂຘກາເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ເຕສໍ ສມາຘິວິຣຫານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ປຣິພ຺ຠມຕິ ວນມກ຺ກໂຏ ວິຍ ວນສາຂາສຸ. ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຕິ ສໍວຣາຠາເວນ ຄິຫິກາເລ ວິຍ ວິວຏອິນ຺ທ຺ຣິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ປກຕິຍາ ຐິເຕຫີ’’ຕິອາທິ. ວິວເຏຫີຕິ ອສໍວຸເຕຫິ.

໔໔. ທຸຕິເຍ ຠຓ຺ຑນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກລຫສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ກລຫສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕາ ປຣິຠາສາ ຕໍສທິສີ ຈ ອນິຏ຺ຐກິຣິຍາ ຠຓ຺ຑນໍ ນາມ. ກລຫຊາຕາຕິ ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ໂຕ ກລໂຫ ຊາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ກລຫຊາຕາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິຣຸທ຺ຘວາທນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ວິຣຸທ຺ຘວາທຠູຕໍ ວິວາທໍ. ມຸຂສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາຍ ວາຈາ ອິຘ ‘‘ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ຠາສິຕາ ວາຈາ ມຸຂສຕ຺ຕິໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຫິ ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກກມ຺ມໍ ນາມ. ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເອກໂຕ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກຸທ຺ເທໂສ ນາມ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມ ¶ . ປາຬິຍໍ ຂີໂຣທກີຠູຕາຕິ ຍຖາ ຂີຣຎ຺ຈ ¶ ອຸທກຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສນ຺ທຕິ, ວິສຸໍ ນ ໂຫຕິ, ເອກຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຸເປຕິ. ສຕິປິ ຫິ ອຸຠເຍສໍ ກລາປານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຠເທ ປຈຸຣຊເນຫິ ປນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕໍ ຂີໂຣທກໍ ສໂມທິຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສໍສຏ຺ຐໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ສາມຄ຺ຄິວເສນ ເອກຕ຺ຕູປຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ວິຍາຕິ ຂີໂຣທກີຠູຕາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເມຕ຺ຕາຈກ຺ຂູຫີຕິ ເມຕ຺ຕາຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ໂອໂລກນຈກ຺ຂູຫິ. ຕານິ ຫິ ປິຍຠາວທີປນໂຕ ‘‘ປິຍຈກ຺ຂູນີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

໔໕. ຕຕິເຍ ອຄ຺ຄວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕມປຣິຍາໂຍ, ເຕນ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ວິສິຏ຺ຐາຍ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຄຫຓໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄ຺ຄວຕີຕິ ອຸຕ຺ຕມປຸຄ຺ຄລວຕີ’’ຕິອາທິ. ອວິຄຕຕຓ຺ຫຕາຍ ຕໍ ຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣຊາຕໍ ພຫຸໍ ລນ຺ຕິ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ພຫຸລາ, ພຫຸລາ ເອວ ພາຫຸລິກາ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘; ມ. ນິ. ໑.໒໔໖). ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍພຫຸຠາວາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຈີວຣາທິພາຫຸລ຺ລາຍ ປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາຍ ອາທຣຄາຣວາຠາວໂຕ ສິຖິລໍ ອທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ສາຖລິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຖິລນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ສິຖິລສທ຺ເທນ ວາ ສມານຕ຺ຖສ຺ສ ສາຖລສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ສາຖລິກາຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ອໂຘຄມນຏ຺ເຐນ, ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຘິວິເວເກຕິ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄຕາຍ ອຸປຘິວິວິຕ຺ເຕ. ໂອໂຣປິຕຘຸຣາຕິ ອຸຊ຺ຌິຕຸສ຺ສາຫາ. ທຸວິຘມ຺ປິ ວີຣິຍນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ວີຣິຍໍ.

໔໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຄ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕກເມວ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ອຄ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທຸກ຺ຂໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຖາສຠາວໂຕ ນປ຺ປຊານນ຺ຕີຕິ ສຣສລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວເຘນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ນປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ອສມ຺ໂມຫປຏິເວໂຘ ຈ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕກ຺ຂໂຍຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕກ຺ຂຍນິມິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ. ອສມຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຄມ຺ມ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ອສມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໔໗. ປຎ຺ຈເມ ¶ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາເຕນ ‘‘ປຣິສາກສໂຏ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກສຏປຣິສາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ກສຏປຣິສາ’’ຕິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ປຣິສາກສໂຏ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິສາມຓ຺ໂຑຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໘. ຉຏ຺ເຐ ¶ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ອຄາຘາ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫາ. ປາຬິວເສນາຕິ ອິມິນາ ໂຍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາຍ ວິສໂຍ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ, ຕມາຫ. ຘມ຺ມປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ຫິ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ປາຬິຍາ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫຕາຍ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ. ‘‘ປາຬິວເສນ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສລ຺ລສຸຕ຺ຕສທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕມນຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໕໗໙) ປາຬິວເສນ ຄມ຺ຠີຣຕາຍ ລພ຺ຠນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕາ ຄາຖາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ຫິ ຎາເຓນ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຄມ຺ຠີຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸພ຺ພາປຣມ຺ເປຕ຺ຖ ກາສຎ຺ຈິ ຄາຖານໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫເມວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ປາຬິວເສນ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ‘‘ອຕ຺ຖວເສນ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫາເວທລ຺ລສຸຕ຺ຕສ຺ສ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙ ອາທໂຍ) ອຕ຺ຖວເສນ ຄມ຺ຠີຣຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ. ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ, ນວວິໂຘ ອປ຺ປມາຓຘມ຺ໂມ. ໂສ ອຕ຺ຖຠູໂຕ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣອຕ຺ຖທີປກາ’’ຕິ.

ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕເມວາຕິ ສຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ສຸຎ຺ຎໍ ເກວລໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕເມວ. ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວຈນວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ຈ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ເພ ຈາ’’ຕິ. ກວິໂນ ກມ຺ມໍ ກວິຕາ. ຍໍ ປນສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ຕໍ ເຕນ ກຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກວິຕາຕິ ກວີຫິ ກຕາ’’ຕິ. ອິຕຣນ຺ຕິ ກາເວຍ຺ຍາຕິ ປທໍ, ກາພ຺ຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາພ຺ຍນ຺ຕິ ຈ ກວິນາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ວິຈິຕ຺ຣອກ຺ຂຣາຕິ ວິຈິຕ຺ຕາກາຣກ຺ຂຣາ ວິຎ຺ຎາປນີຍາ. ສາສນໂຕ ພຫິຠູຕາຕິ ນ ສາສນາວຈຣາ. ເຕສໍ ສາວເກຫີຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວກາຕິ ອປຎ຺ຎາຕານໍ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ສາວເກຫິ. ນ ເຈວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຏິປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຍ ວາເຈນ຺ຕິ, ເຍ ຈ ສຸຓນ຺ຕິ, ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖາທິໍ ນປ຺ປຏິປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເກວລໍ ວາຈນສວນມຕ຺ເຕເນວ ປຣິຕຸຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ຈາຣິກໍ ນ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ ອສຸກສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຕ຺ຖາທິໍ ຊານນ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ຈາຣິກໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕາທິສສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘໂຕ. ກຖໍ ໂຣເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເກນ ປກາເຣນ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ໂຖ ນາມ ສຠາວໂຕ ອນຸສນ຺ຘິໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ¶ ປຸພ຺ພາປຣໂຕ ອາທິປຣິໂຍສານໂຕ ຈ ຎາໂຕ ສມ຺ມາຎາໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ. ອນຸຕ຺ຕານີກຕນ຺ຕິ ອກ຺ຂຣສນ຺ນິເວສາທິນາ ອນຸຕ຺ຕານີກຕໍ. ກງ຺ຂາຍາຕິ ສໍສຍສ຺ສ.

໔໙. ສຕ຺ຕເມ ກິເລເສຫີ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ອາມິສໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ. ຕເທວ ຄຣຸ ຄຣຸກາຕພ຺ພໍ ເອເຕສໍ, ນ ຘມ຺ໂມຕິ ອາມິສຄຣູ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ລາມກໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕປຣິສາ’’ຕິ. ອຸຠໂຕ ຠາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ. ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ທ຺ເວ ວາເຣ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສມຖສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສໂວ’’ຕິ ¶ . ກາເຍນາຕິ ນາມກາເຍນ. ຌານຜສ຺ສໍ ຜຸສິຕ຺ວາຕິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕໍ ຌານຜສ຺ສໍ ອຘິຄມວເສນ ຜຸສິຕ຺ວາ. ປຈ຺ຉາ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ຍຖາ ອາໂລຈິຕໍ ນາມກາເຍນ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ກາຍສກ຺ຂີ. ນ ຕຸ ວິມຸຕ຺ໂຕ ເອກຈ຺ຈານໍ ອາສວານໍ ອປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອນນ຺ຕໂຣ ກາໂລ ທິຏ຺ຐນ຺ໂຕ, ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມຜລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຍາວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເມ ທ຺ເວປິ ຉສຸ ຐາເນສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ.

ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອເຕນ ສພ຺ພຖາ ອວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາມຕ຺ເຕນ ວິມຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສເນນ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເສກ຺ຂຠາວເມວ ວິຠາເວຕິ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ສທ຺ຘາຍ ອວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉສຸ ຐາເນສູຕິ ປຐມຜລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉສຸ ຐາເນສຸ. ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ປຐມມຄ຺ຄປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ສທ຺ຘໍ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸໂຠປິ ເຫເຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐາເຍວ. ອິມໍ ກສ຺ມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ເອກນ຺ຕປາສໍເສສຸ ອຣິເຍສຸ ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ອິມໍ ເອກນ຺ຕນິນ຺ທິຕໍ ລາມກໍ ທຸສ຺ສີລໍ ກສ຺ມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສຸ ສພ຺ພຕາ ສທິເສສຸ ລພ຺ຠມາໂນປິ ວິເສໂສ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ວິສຠາເຄ ປນ ສຕິ ເອວ ປຎ຺ຎາຍຕິ ປຏຠາເວນ ວິຍ ຈິຕ຺ຕປຏສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຈ຺ເຈສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຄນ຺ຖິຕາຕິ ອວພທ຺ຘາ. ມຸຈ຺ຉິຕາຕິ ມຸຈ຺ຉໍ ສມ຺ໂມຫໍ ອາປນ຺ນາ. ຉນ຺ທຣາຄອປກຑ຺ຒນາຍາຕິ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ອປນຍນຕ຺ຖໍ. ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ຎາຍາຕິ ຕໂຕ ນິສ຺ສຣຓາວຫາຍ ປຎ຺ຎາຍ ວິຣຫິຕາ.

ປຎ຺ຎາຘຸເຣນາຕິ ¶ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວເສນ. ອຠິນິວິຏ຺ໂຐຕິ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ. ຘມ຺ມານຸສາຣີ ນາມ ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ຘມ຺ເມນ ອຣິຍມຄ຺ຄໂສຕສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓໂຕ. ກາຍສກ຺ຂີ ນາມ ນາມກາເຍນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓໂຕ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທານໍ ວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ. ອຣູປຊ຺ຌາເນຫິ ຣູປກາຍໂຕ, ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ເສສກາຍໂຕຕິ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນຎ຺ເຈຕໍ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວາ ປຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນສງ຺ຂາຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ນິໂຣຘສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຌານຜສ຺ສຣຫິຕາຍ ສາຕິສຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໕໐. ອຏ຺ຐເມ ນ ສມາຕິ ວິສມາ. ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ວິສມຕ຺ຕາ ຕໂຕ ເອວ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂລນໍ ສຸລຠນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສປກ຺ຂລນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ນິປ຺ປກ຺ຂລນຏ຺ເຐນາຕິ ປກ຺ຂລນາຠາເວນ. ອຸທ຺ຘມ຺ມານີຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອເປຕານິ. ອຸພ຺ພິນຍານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໕໑. ນວເມ ¶ ອຘມ຺ມິກາຕິ ອຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ນິທ຺ຘມ຺ມາ’’ຕິ, ຘມ຺ມຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໒. ທສເມ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ນ ເຈວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ຕີຕິ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ຍຖາ ວູປສມ຺ມຕິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອິຕຣີຕເຣ ນ ສມ຺ມາ ຊານາເປນ຺ຕິ. ສຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປາເຕ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກຣເຓນ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເຕ ປນ ສຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ນ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ນ ເປກ຺ຂາເປນ຺ຕີຕິ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ເປກ຺ຂາເປນ຺ຕິ. ອສຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕປກ຺ຂສ຺ສ ພລໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎຕ຺ຕິພລາ. ນ ຕຖາ ມນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສິອາຘານຄ຺ຄາຫິທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄິຠາເວນ ຕຖາ ນ ມນ຺ເຕນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຖາມສາ’’ຕິອາທິ. ອຸຕ຺ຕານຕ຺ໂຖເຍວ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ.

ປຣິສວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມປຓ຺ຓາສກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໒. ທຸຕິຍປຓ຺ຓາສກໍ

(໖) ໑. ປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໕໓. ທຸຕິຍປຓ຺ຓາສກສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ເມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ນ ກຣຸຓາ, ອນຸກມ຺ປາຄຫເຓນ ປນ ກຣຸຓາຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິນາ ສທ຺ຘິໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂລການຸກມ຺ປາຍາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ໂລການຸກມ຺ປາ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາຘີນາຕິ. ທ຺ເວຕິ ມນຸສ຺ສເທວສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ທ຺ເວ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ຕາ ທ຺ເວ, ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ຕິສ຺ໂສ.

໕໔. ທຸຕິເຍ ພຫຸໂສ ໂລເກ ນ ຈິຓ຺ຓາ ນ ປວຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາຕິ ອາຈິຓ຺ຓມນຸສ຺ສາ. ກທາຈິເທວ ຫິ ເນສໍ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອຠູຕປຸພ຺ພາ ຠູຕາຕິ ອພ຺ຠຸຕມນຸສ຺ສາ.

໕໕. ຕຕິເຍ ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ອນຸຕາປໍ ກໂຣຕິ ຕສ຺ສ ເອກພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕຠາວໂຕ.

໕໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຖູປສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ຘາຕຸໂຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຖູປກຣຓສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕາ.

໕໗. ປຎ຺ຈເມ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນາຕິ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ. ພຸທ຺ຘາຕິ ພຸທ຺ຘວນ຺ໂຕ.

໕໘. ຉຏ຺ເຐ ປຫີນຕ຺ຕາ ນ ຠາຍຕີຕິ ອຕ຺ຕສິເນຫາຠາວໂຕ ນ ຠາຍຕິ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ປຏິຆສ຺ສ ຕເທກຏ຺ຐສມ຺ໂມຫສ຺ສ ຈ ວເສນ ຠາຍນໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສມ຺ປິ ປຫີນຕ຺ຕາ ນ ຠາຍຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ໂສຕາປນ຺ນາທີນໍ ອຠເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ພລວຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຫໍກາຣສມ຺ໂມຫນຕາທີນມ຺ປິ ພລວຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໕໙. ສຕ຺ຕເມ ອສ຺ສາຊານີໂຍຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ອຸສຠາຊານີໂຍຕິ ປນ ປາໂຐຕິ.

໖໑. ນວເມ ຕຕ຺ຖາຕິ ອນ຺ຕຣາປເຓ. ເອໂກຕິ ທ຺ວີສຸ ກິນ຺ນເຣສຸ ເອໂກ. ອມ຺ພິລິກາຜລຎ຺ຈ ອທ຺ທສາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອມ຺ພິລິກາຜລນ຺ຕິ ຕິນ຺ຕິຓີຜລນ຺ຕິ ¶ ວທນ຺ຕິ, ຈຕຸຣມ຺ພິລນ຺ຕິ ອປເຣ. ທ຺ເວ ອຕ຺ເຖຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ເວ ອຕ຺ເຖ.

໖໒. ທສເມ ¶ ຍຖາອາຣທ຺ເຘ ກິຈ຺ເຈ ວຕ຺ຕມາເນ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ປຏິຄມນໍ ປຏິວານໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປຏິວານນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິວາໂນ. ຕຕ຺ຖ ອສໍໂກຈປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິອາທິ.

໖໓. ເອກາທສເມ ສນ຺ນິວາສນ຺ຕິ ສຫວາສໍ. ຍຖາ ອສປ຺ປຸຣິສາ ສຫ ວສນ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຄາຣເວນ ອນາທຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ສຄາຣວປ຺ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນປຣມິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໖໔. ທ຺ວາທສເມ ທ຺ວີສຸປິ ປກ຺ເຂສູຕິ ວິວາທາປນ຺ນານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທ຺ວີສຸປິ ປກ຺ເຂສຸ. ສໍສຣມານາຕິ ປວຕ຺ຕມານາ. ທິຏ຺ຐິປຬາໂສຕິ ທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປຬາໂສ ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ. ອາຆາເຕນ຺ໂຕຕິ ອາຫນນ຺ໂຕ ພາເຘນ຺ໂຕ. ອນຠິຣາຘນວເສນາຕິ ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຠິຣາຘນວເສນ. ສພ຺ພມ຺ເປຕນ຺ຕິ ວຈີສໍສາໂຣຕິ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສາຍ ຈ ຈິຕ຺ເຕຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໗) ໒. ສຸຂວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໕. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ສພ຺ພກາມນິປ຺ຜຕ຺ຕິມູລກໍ ສຸຂນ຺ຕິ ອນວເສສອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄວຕ຺ຖຸນິປ຺ຜຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ກາມສຸຂໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາມູລກໍ ສຸຂນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາເຫຕຸກໍ ປວິເວກສຸຂໍ.

໖໖. ທຸຕິເຍ ກາເມຕິ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ, ສພ຺ເພປິ ວາ ເຕຠູມເກ ຘມ຺ເມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ກມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑). ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຆຣພນ຺ຘນໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ. ນິພ຺ພານເມວ ວາ –

‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ປຐມໍ ຌານໍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ;

ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໙) –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໗. ຕຕິເຍ ¶ ¶ ອຸປຘີ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ສຸຂໍ ອຸປຘິສຸຂໍ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຣຸປຘິສຸຂໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂໍ.

໖໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ວຏ຺ຏປຣິຍາປນ຺ນໍ ສຸຂໍ ວຏ຺ຏສຸຂໍ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ສຸຂໍ ວິວຏ຺ຏສຸຂໍ.

໖໙. ປຎ຺ຈເມ ສໍກິເລສນ຺ຕິ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວຏ຺ຏຄາມິສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ວິວຏ຺ຏສຸຂນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຜລສຫຄຕໍ ສຸຂໍ.

໗໐. ຉຏ຺ເຐ ອຣິຍານເມວ ສຸຂໍ ອຣິຍສຸຂໍ, ອຣິຍຎ຺ຈ ຕໍ ສຸຂຎ຺ຈາຕິປິ ອຣິຍສຸຂໍ. ອນຣິຍານເມວ ສຸຂໍ ອນຣິຍສຸຂໍ. ອນຣິຍຎ຺ຈ ຕໍ ສຸຂຎ຺ຈາຕິປິ ອນຣິຍສຸຂໍ.

໗໑. ສຕ຺ຕເມ ຕນ຺ຕິ ເຈຕສິກສຸຂໍ.

໗໒. ອຏ຺ຐເມ ສຫ ປີຕິຍາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສປ຺ປີຕິກໍ, ປີຕິສຫຄຕໍ ສຸຂໍ. ສຠາວໂຕ ວິຣາຄໂຕ ຈ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປີຕີຕິ ນິປ຺ປີຕິກໍ ສຸຂໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຌານສຸຂເມວ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຕຖາ ຈ ‘‘ໂລກິຍສປ຺ປີຕິກສຸຂໂຕ ໂລກິຍນິປ຺ປີຕິກສຸຂໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກິຍນິປ຺ປີຕິກມ຺ປິ ຫິ ອຄ຺ຄໍ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ຠູມນ຺ຕຣໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໗໓. ນວເມ ສາຕສຠາວເມວ ສຸຂໍ ສາຕສຸຂໍ, ນ ອຸເປກ຺ຂາສຸຂໍ ວິຍ ອສາຕສຠາວໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຍວິຎ຺ຎາຓສຫຄຕມ຺ປິ ສາຕສຸຂເມວ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຕີສຸ ຌາເນສຸ ສຸຂ’’ນ຺ເຕວ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໔. ທສເມ ສມາຘິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ສມາຘິສຸຂໍ. ນ ສມາຘິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ອສມາຘິສຸຂໍ.

໗໕. ເອກາທສເມ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາ ເອສາຕິ ‘‘ສປ຺ປີຕິກໍ ຌານທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໗. ເຕຣສເມ ຣູປຊ຺ຌານໍ ຣູປໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ຍທສ຺ສ ປຏິໂຍຄີ, ເຕນ ສມານໂຍຄກ຺ຂມທສ຺ສນປຣໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ຣູປໍ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອຣູປໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຸຂວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໘) ໓. ສນິມິຕ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໗໘-໗໙. ຕຕິຍສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ນິມີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ອວເສສປຈ຺ຈເຍຫິ ປກ຺ຂິປີຍຕິ ວິຍາຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສນິມິຕ຺ຕາຕິ ສກາຣຓາ’’ຕິ. ທຸຕິຍາທີສູຕິ ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ນິທານາທິປທານມ຺ປິ ກາຣຓປຣິຍາຍເມວ ທີເປຕິ. ນິທທາຕິ ຜລນ຺ຕິ ນິທານໍ, ຫິໂນຕິ ຜລໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ເອເຕນາຕິ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂໂຣຕິ ຜລນ຺ຕິ ສງ຺ຂາໂຣ, ປຏິຈ຺ຈ ເອຕສ຺ມາ ຜລໍ ເອຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍ, ຣຸປ຺ປຕິ ນິຣຸປ຺ປຕິ ຜລໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ນິທານາທິປທານມ຺ປິ ເຫຕຸປຣິຍາຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໘໔. ສຕ຺ຕເມ ປຈ຺ຈຍຠູຕາຍາຕິ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠູຕາຍ.

໘໗. ທສເມ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກໂຕຕິ ສງ຺ຂໂຕ, ສງ຺ຂໂຕ ຘມ຺ໂມ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕາຣມ຺ມຓາ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ນ ໂຫນ຺ຕິ ນາມ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ນາເຫສຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ເທສນາ ເທສິຕາ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ‘‘ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ສນິມິຕ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໙) ໔. ຘມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໘໘. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ຜລສມາຘີຕິ ຈຕູສຸປິ ອຣິຍຜເລສຸ ສມາຘິ. ຕຖາ ຜລປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໘໙. ທຸຕິເຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປຄ຺ຄາໂຫ. ນ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ ອວິກ຺ເຂໂປ.

໙໐. ຕຕິເຍ ນມນຏ຺ເຐນ ນາມໍ. ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນ ຣູປໍ. ສມ຺ມສນຈາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ມ-ໂກຏ຺ຐາສປຣິຈ຺ເຉທຎາຓໍ ນາມ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ.

໙໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ວິຊານນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ. ວິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ ວິມຸຕ຺ຕິ.

໙໒. ປຎ຺ຈເມ ¶ ຠໂວ ນາມ ສສ຺ສຕໍ ສທາ ຠາວໂຕ, ສສ຺ສຕວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນທິຏ຺ຐິ ຠວທິຏ຺ຐິ. ວິຠໂວ ນາມ ອຸຈ຺ເຉໂທ ວິນາສນຏ຺ເຐນ, ວິຠວວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນທິຏ຺ຐິ ວິຠວທິຏ຺ຐິ. ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ.

໙໕. ອຏ຺ຐເມ ທຸກ຺ຂໍ ວໂຈ ເອຕສ຺ມິໍ ວິປ຺ປຏິກູລຄາຫິມ຺ຫິ ວິປຈ຺ຈນີກສາເຕ ອນາທເຣ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ທຸພ຺ພໂຈ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ໂທວຈສ຺ສໍ, ຕສ຺ສ ທຸພ຺ພຈສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນາທຣິຍວເສນ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂທວຈສ຺ສຕາ. ຕສ຺ສ ຠາໂວຕິ ຈ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂທວຈສ຺ສສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາໂວ, ອຕ຺ຖໂຕ ໂທວຈສ຺ສເມວ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນສາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ໂທວຈສ຺ສຕາ? ສຫຘມ຺ມິເກ ວຸຈ຺ຈມາເນ ໂທວຈສ຺ສາຍ’’ນ຺ຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕາ. ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ຂນ຺ຘານໍ ເອເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປາປໂຍຄໂຕ ປາປາ ອສ຺ສທ຺ຘາທໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ ເອຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕາຕິ ປາປມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປມິຕ຺ຕຕາ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນສາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ປາປມິຕ຺ຕຕາ? ເຍ ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ ອສ຺ສທ຺ຘາ ທຸສ຺ສີລາ ອປ຺ປສ຺ສຸຕາ ມຈ຺ຉຣິໂນ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ. ຍາ ເຕສໍ ເສວນາ ນິເສວນາ ສໍເສວນາ ຠຊນາ ສມ຺ຠຊນາ ຠຕ຺ຕິ ສມ຺ຠຕ຺ຕິ ຕໍສມ຺ປວງ຺ກຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໓໓) ເອວໍ ອາຄຕາ. ສາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ໂທວຈສ຺ສຕາ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍາຍ ຫິ ເຈຕນາຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ປາປສມ຺ປວງ຺ໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ສາ ເຈຕນາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ວາ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ປາປມິຕ຺ຕຕາ.

໙໖. ນວເມ ສຸຂໍ ວໂຈ ເອຕສ຺ມິໍ ປທກ຺ຂິຓຄາຫິມ຺ຫິ ອນຸໂລມສາເຕ ສາທເຣ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ສຸພ຺ພໂຈຕິອາທິນາ, ກລ຺ຍາຓາ ສທ຺ຘາທໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ ເອຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕາຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໙໗. ທສເມ ປຖວີຘາຕຸອາທໂຍ ສຸຂຘາຕຸກາມຘາຕຸອາທໂຍ ຈ ເອຕາສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ເອຕາສຸ ໂກສລ຺ເລ ທສ຺ສິເຕ ຕາສຸປິ ໂກສລ຺ລໍ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘາຕູຕິ ຊານນນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ສຠາວປຣິຈ຺ເຉທິກາ ສວນຘາຣຓສມ຺ມສນປ຺ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຘາຕູນໍ ສວນຘາຣຓປຎ຺ຎາ ສຸຕມຍາ, ອິຕຣາ ຠາວນາມຍາ. ຕຕ຺ຖາປິ ສມ຺ມສນປຎ຺ຎາ ໂລກິຍາ ¶ . ວິປສ຺ສນາ ຫິ ສາ, ອິຕຣາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ລກ຺ຂຓາທິວເສນ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຈ ມນສິກຣຓໍ ມນສິກາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໍ ມນສິກາຣກຸສລຕາ. ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍເຍວ ¶ ຘາຕູນໍ ສມ຺ມສນປ຺ປຏິເວຘປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ ມນສິກາຣກຸສລຕາ, ສາ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ຕິຘາ ຠິນ຺ນາ. ຕຖາ ຫິ ສມ຺ມສນປຎ຺ຎາ ຕສ຺ສາ ອາທິ, ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ມຊ຺ເຌ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ.

໙໘. ເອກາທສເມ ອາປຕ຺ຕິໂຍວ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ. ຕາ ປນ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຫເຓນ ປຎ຺ຈ, ຕາສໍ ຄຫເຓນ ສຕ຺ຕ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນຎ຺ຈ ສຕ຺ຕນ຺ນຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ. ຊານນນ຺ຕິ ‘‘ອິມາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ເອຕ຺ຕກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ເອວຎ຺ຈ ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຊານນໍ. ເອວໍ ຕິປ຺ປກາເຣນ ຊານນປຎ຺ຎາ ຫິ ອາປຕ຺ຕິກຸສລຕາ ນາມ. ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາປນປ຺ປໂຍຄຕາຍ ກມ຺ມຠູຕາ ວາຈາ ກມ຺ມວາຈາ, ຕຖາຠູຕາ ອນຸສ຺ສາວນວາຈາ. ‘‘ອິມາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອິໂຕ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ໂຫນ຺ຕຎ຺ຈ ປຐເມ, ຕຕິເຍ ວາ ອນຸສ຺ສາວເນ ຍ຺ຍ-ກາຣໍ ປຕ຺ເຕ, ‘ສໍວຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ວາ ປເທ ປຣິໂຍສິເຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉທຊານນປຎ຺ຎາ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາ. ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈ ຍຖາປນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຍຖາ ຕຖາ ອນນ຺ຕຣາຍຕາປາທນໍ. ເອວໍ ວຸຏ຺ຐານຄ຺ຄຫເຓເນວ ເທສນາຍປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ.

ຘມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑໐) ໕. ພາລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໙໙. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ອນາຄຕໍ ຠາຣໍ ວຫຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຠາຣໍ ວຫຕິ. ອເຖໂຣວ ສມາໂນ ເຖເຣຫິ ວຫິຕພ຺ພໍ ພີຊນຄ຺ຄາຫຘມ຺ມຊ຺ເຌສນາທິຠາຣໍ ວຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໕໙-໑໖໐) ປນ ຍສ຺ມາ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິນວວິຘໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອາຓຕ຺ເຕເນວ ກາຕພ຺ພໍ, ປາຕິໂມກ຺ຂຎ຺ຈ ອາຓຕ຺ເຕເນວ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິນາ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນາຄຕໍ ຠາຣໍ ວຫຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນີ ປທີໂປ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ –

‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນີ ¶ ¶ ປທີໂປ ຈ, ອຸທກໍ ອາສເນນ ຈ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ‘ປຸພ຺ພກຣຓ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິອຸຕຸກ຺ຂານໍ, ຠິກ຺ຂຸຄຓນາ ຈ ໂອວາໂທ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ‘ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ ໑໖໘) –

ເອວໍ ທ຺ວີຫິ ນາເມຫິ ນວວິຘໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕໍ ອກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຖເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນວໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ເຖເຣນ ອາຓຕ຺ເຕນ ອຄິລາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ, ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ, ປທີໂປ ກາຕພ຺ໂພ, ອກໂຣນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ເຖເຣນປິ ປຕິຣູປໍ ຎຕ຺ວາ ອາຓາເປຕພ຺ພໍ, ອາຓາເປນ຺ເຕນປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ສທາ ກາລເມວ ເອໂກ ວາ ຠາຣນິຕ຺ຖຣຓໂກ ວາ ສຣຠາຓກຘມ຺ມກຖິກາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນ ອຸໂປສຖາຄາຣສມ຺ມຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ອາຓາເປຕພ຺ໂພ, ອວເສສາ ປນ ວາເຣນ ອາຓາເປຕພ຺ພາ. ສເຈ ອາຓຕ຺ໂຕ ສມ຺ມຊ຺ຊນິໍ ຕາວກາລິກມ຺ປິ ນ ລຠຕິ, ສາຂາຠງ຺ຄໍ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕມ຺ປິ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ. ປທີປກຣເຓປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາຓາເປຕພ຺ໂພ, ອາຓາເປນ຺ເຕນ ຈ ‘‘ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ໂອກາເສ ເຕລໍ ວາ ກປລ຺ລິກາ ວາ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສເຈ ເຕລາທີນິ ນຕ຺ຖິ, ປຣິເຍສິຕພ຺ພານິ. ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ. ອປິ ຈ ກປາເລ ອຄ຺ຄິ ຊາເລຕພ຺ໂພ. ອາສນປຎ຺ຎາປນາຓຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາຓາເປຕພ຺ໂພ, ອາຓຕ຺ເຕນ ຈ ສເຈ ອຸໂປສຖາຄາເຣ ອາສນານິ ນຕ຺ຖິ, ສງ຺ຆິກາວາສໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຸນ ອາຫຣິຕພ຺ພານິ, ອາສເນສຸ ອສຕິ ກຏສາຣເກປິ ຕຏ຺ຏິກາໂຍປິ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕາສຸປິ ອສຕິ ສາຂາຠງ຺ຄານິ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພານິ. ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ.

ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສງ຺ເຆ ພຫິ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ອາຄເຕນ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ອເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ໂທ ທາຕພ຺ໂພ. ໂຍປິ ຄິລາໂນ ວາ ກິຈ຺ຈປ຺ປສຸໂຕ ວາ, ເຕນ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ໂທ ທາຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ທາຕພ຺ໂພ? ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ¶ ສນ຺ຕິເກ ‘‘ຉນ຺ທໍ ທມ຺ມິ, ຉນ຺ທໍ ເມ ຫຣ, ຉນ຺ທໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ອຸຠເຍນ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ຉນ຺ໂທ. ອກຕູໂປສເຖນ ປນ ຄິລາເນນ ວາ ກິຈ຺ຈປ຺ປສຸເຕນ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ¶ ທາຕພ຺ພາ. ກຖໍ ທາຕພ຺ພາ? ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິເກ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທມ຺ມິ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ຫຣ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ອຸຠເຍນ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ທິນ຺ນາ ໂຫຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິ. ຕໍ ປນ ເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ໂທປິ ທາຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທຫຸໂປສເຖ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ທມ຺ປິ ທາຕຸໍ, ສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປາຣິສຸທ຺ຘິທານໍ ສງ຺ຆສ຺ສປິ ອຕ຺ຕໂນປິ ອຸໂປສຖກຣຓໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ນ ອວເສສໍ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ. ຉນ຺ທທານໍ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ອຸໂປສຖກຣຓຎ຺ຈ ເສສກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ສມ຺ປາເທຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ອຸໂປສໂຖ ອກໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ໂທປິ ທາຕພ຺ໂພ.

ອຸຕຸກ຺ຂານນ຺ຕິ ‘‘ເຫມນ຺ຕາທີນໍ ອຸຕູນໍ ເອຕ຺ຕກໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ອວສິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸຕູນໍ ອາຈິກ຺ຂນໍ. ຠິກ຺ຂຸຄຓນາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ສນ຺ນິປຕິຕາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄຓນາ. ອິທມ຺ປິ ອຸຠຍໍ ກຕ຺ວາວ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ໂອວາໂທຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນວາໂທ. ນ ຫິ ຠິກ຺ຂູນີຫິ ຍາຈິຕໍ ໂອວາທໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຫິ ‘‘ສ຺ເວ ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸໂປສໂຖ ຈາຕຸທ຺ທໂສ, ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນ ອຸໂປສຖທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ, ອຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທຕິ, ໂອວາທູປສງ຺ກມນຎ຺ຈ ຍາຈຕິ, ລຠຕຸ ກິຣ, ອຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ໂອວາທູປສງ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ໂອວາທໍ ຍາຈນ຺ຕິ. ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ພາລຄິລານຄມິເຍ ອຎ຺ໂຎ ສເຈປິ ອາຣຎ຺ຎໂກ ໂຫຕິ, ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ເຍນ ໂສ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທຕິ, ໂອວາທູປສງ຺ກມນຎ຺ຈ ຍາຈຕິ, ລຠຕຸ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ໂອວາທູປສງ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ’’ຕິ. ສເຈ ໂຫຕິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ຕໂຕ ເຕນ ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໂກ ຠິກ຺ຂຸ ¶ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ອຸປສງ຺ກມຕູ’’ຕິ. ສເຈ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ເຕນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ – ‘‘ໂກ ອາຍສ຺ມາ ອຸສ຺ສຫຕິ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ໂກຈິ ອຸສ຺ສຫຕິ, ໂສປິ ຈ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ໂອວາທປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ອຸປສງ຺ກມຕູ’’ຕິ. ສເຈ ປນ ນ ໂກຈິ ອຸສ຺ສຫຕິ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ປາສາທິເກນ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ສມ຺ປາເທຕູ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສກລໍ ສາສນໍ ອາໂຣຈິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປາຏິປເທ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂມ຺ປິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຊ຺ຌິຏ຺ເຐນ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນາຓຕ຺ເຕນ ນ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເຖຣາເຘຍ຺ຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ ¶ , ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຍ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ປຏິພໂລ, ຕສ຺ສາເຘຍ຺ຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ນວກຕໂຣ ວາ ເຖເຣນ ອາຓຕ຺ໂຕ. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໑໐໙. ເອກາທສເມ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີຕິ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ. ສູກຣມໍສໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອຈ຺ຉມໍສ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ, ‘‘ສູກຣມໍສ’’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ອຈ຺ຉມໍສ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ, ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ມິຄມໍສໍ ‘‘ທີປິມໍສ’’ນ຺ຕິ, ກາເລ ສນ຺ເຕເຍວ ‘‘ກາໂລ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ອປ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ປວາຣິໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ, ປຕ຺ເຕ ຣຊສ຺ມິໍ ອປຕິເຕເຍວ ‘‘ປຕິຕ’’ນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຈ຺ຉມໍເສ ອກເຕເຍວ ‘‘ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພໍ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ. ອຈ຺ຉມໍສໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ສູກຣມໍສ’’ນ຺ຕິ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ, ‘‘ອຈ຺ຉມໍສ’’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ສູກຣມໍສ’’ນ຺ຕິ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ, ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ທີປິມໍສໍ ມິຄມໍສນ຺ຕິ…ເປ… ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຈ຺ຉມໍເສ ກເຕ ‘‘ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕ’’ນ຺ຕິ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສງ຺ຆໂຠຄສ຺ສ ອປຏ຺ຐປນໍ ອວິຈາຣຓໍ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພໍ ນາມ, ຕໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ປຏ຺ຐປນໍ ວິຈາຣຓໍ, ຕໍ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ¶ ສງ຺ຆໂຠຄສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕຸປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຕຬາກາທິກສ຺ສ, ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຘຎ຺ຎຫິຣຎ຺ຎາທິກສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ໂຠຄສ຺ສ. ອປຏ຺ຐປນນ຺ຕິ ອສໍວິທຫນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິຈາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ເສວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສງ຺ຆໂຠຄສ຺ສ.

ພາລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍປຓ຺ຓາສກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໓. ຕຕິຍປຓ຺ຓາສກໍ

(໑໑) ໑. ອາສາທຸປ຺ປຊຫວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ຕຕິຍປຓ຺ຓາສກສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ທຸກ຺ເຂນ ປຊຫິຕພ຺ພາຕິ ທຸປ຺ປຊຫາ. ທຸຈ຺ຈຊາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາສານໍ ທຸຈ຺ຈຊຠາໂວ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ປຐມໍ ຕາວ ລາຠາສາຍ ທຸຈ຺ຈຊຠາວໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ລາຠາສາຍາ’’ຕິອາທິນາ. ອຸຠໂຕພ຺ຍູຬ຺ຫນ຺ຕິ ຍຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ອຸຠໂຕ ສນ຺ນິປຕິຕໍ. ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອນຸປ຺ປວິສນ຺ຕິ. ຊີວິຕາສາຍ ທຸປ຺ປຊຫຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ຊີວິຕາສາຍ ທຸຈ຺ຈຊຠາວໍ ວິຠາເວຕິ.

໑໒໐. ທຸຕິເຍ ທຸລ຺ລຠາຕິ ນ ສຸລຠາ. ອິຓໍ ເທມີຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣຕີຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຸພ຺ພກາຣີຕິ ປຐມໍ ອຸປກາຣສ຺ສ ກາຣໂກ. ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທີຕິ ເຕນ ກຕໍ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກາຣໂກ. ເຕສຸ ປຸພ຺ພກາຣີ ‘ອິຓໍ ເທມີ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉາ ກາຣໂກ ‘ອິຓໍ ຊີຣາເປມີ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຄ຺ຄລປຓ຺ຓຕ຺ຕິສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ປຸ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໘໓) ປນ –

‘‘ປຸພ຺ພກາຣີຕິ ປຐມເມວ ກາຣໂກ. ກຕເວທີຕິ ກຕໍ ເວເທຕິ, ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ເຕ ອຄາຣິຍານຄາຣິເຍຫິ ທີເປຕພ຺ພາ. ອຄາຣິເກສຸ ຫິ ມາຕາປິຕໂຣ ປຸພ຺ພກາຣິໂນ ນາມ, ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ປນ ມາຕາປິຕໂຣ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕາ ອຠິວາທນາທີນິ ເຕສໍ ກຸຣຸມານາ ກຕເວທິໂນ ນາມ. ອນຄາຣິເຍສຸ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ປຸພ຺ພກາຣິໂນ ນາມ, ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕາ ອຠິວາທນາທີນິ ຈ ເຕສໍ ກຸຣຸມານາ ກຕເວທິໂນ ນາມ. ເຕສໍ ອາວິຠາວຕ຺ຖາຍ ອຸປຊ຺ຌາຍໂປສກໂສຓຕ຺ເຖຣາທີນໍ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕພ຺ພານິ.

‘‘ອປໂຣ ນໂຍ – ປເຣນ ອກເຕເຍວ ອຸປກາເຣ ອຕ຺ຕນິ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາຣໂກ ປຸພ຺ພກາຣີ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ມາຕາປິຕໂຣ ເຈວ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ຈ. ໂສ ທຸລ຺ລໂຠ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາຠິຠູຕຕ຺ຕາ. ປເຣນ ກຕສ຺ສ ອຸປກາຣສ຺ສ ອນຸຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ¶ ອຕ຺ຕນິ ¶ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ອຸປກາຣໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ເວທິຍນ຺ໂຕ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມາຕາປິຕຸອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ. ໂສປິ ທຸລ຺ລໂຠ ສຕ຺ຕານໍ ອວິຊ຺ຊາຠິຠູຕຕ຺ຕາ. ອປິຈ ອກາຣຓວຈ຺ຉໂລ ປຸພ຺ພກາຣີ, ສກາຣຓວຈ຺ຉໂລ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ. ‘ກຣິສ຺ສຕິ ເມ’ຕິ ເອວມາທິກາຣຓນິຣເປກ຺ຂກິຣິໂຍ ປຸພ຺ພກາຣີ, ‘ກຣິສ຺ສຕິ ເມ’ຕິ ເອວມາທິກາຣຓສາເປກ຺ຂກິຣິໂຍ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ. ຕໂມໂຊຕິປຣາຍໂຓ ປຸພ຺ພກາຣີ, ໂຊຕິໂຊຕິປຣາຍໂຓ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ. ເທເສຕາ ປຸພ຺ພກາຣີ, ປຏິປຊ຺ຊິຕາ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ. ສເທວເກ ໂລເກ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຸພ຺ພກາຣີ, ອຣິຍສາວໂກ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ກາຣເຓນ ວິນາ ປວຕ຺ຕຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ອກາຣຓວຈ຺ຉໂລ. ອນາຄຕມ຺ຫິ ປໂຍຊນໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ‘‘ກຣິສ຺ສຕິ ເມ’’ຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ເຕນ ປຐມໍ ຄຫິຕໍ ຕາທິສໍ ກຕໍ ອຸປາທາຍ ກຕຎ຺ຎູ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປຸພ຺ພກາຣີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກຣິສ຺ສຕິ ເມຕິ ເອວມາທິກາຣຓສາເປກ຺ຂກິຣິໂຍ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂມໂຊຕິປຣາຍໂຓ ປຸຎ຺ຎຜລານິ ອນຸປຊີວນ຺ໂຕ ເອວ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ປຸພ຺ພກາຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸຎ຺ຎຜລໍ ອຸປຊີວນ຺ໂຕ ຫິ ກຕຎ຺ຎຸປກ຺ເຂ ຕິຏ຺ຐຕິ.

໑໒໑. ຕຕິເຍ ຕິຕ຺ໂຕຕິ ສຸຫິໂຕ ປຣິໂຍສິໂຕ ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕາຍ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ໂກ. ຄຸຓປາຣິປູຣິຍາ ຫິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຍາວທຕ຺ໂຖ ອິຘ ຕິຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕປ຺ເປຕາຕິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຕິຕ຺ຕິກໂຣ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຈ ຕຖາຄຕສາວໂກ ຈ ຂີຓາສໂວ ຕິຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມຫິ ສຍໍ ຕິຕ຺ໂຕ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ຕປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ຘມ຺ມກຖາຍ ອຠິສມໂຍ ນ ໂຫຕິ, ສາວການໍ ປນ ຘມ຺ມກຖາຍ ອປຣິມາຓານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອຠິສມໂຍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ເຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ວຈນໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິ, ໂສຕຸໍ ນິສິນ຺ນປຣິສາປິ – ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ນ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕີກາຣໍ ກໂຣຕິ. ອິຕິ ໂສ ຈິຕ຺ຕີກາໂຣ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘວ ຕປ຺ເປຕາ ນາມ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ນາມ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ເທຖາ’’ຕິ ຣຎ຺ຎາ ອາຓຕ຺ເຕ ¶ ກິຎ຺ຈາປິ ອາເນຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ຣາຊາວ ຕຕ຺ຖ ທາຍໂກ. ເຍຫິປິ ລທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ເຕ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ອມ຺ຫາກໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ທິນ຺ນໍ, ອິສ຺ສຣິຍວິຠໂວ ທິນ຺ໂນ’’ຕ຺ເວວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ‘‘ຣາຊປຸຣິເສຫີ’’ຕິ ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໒໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ທຸຕ຺ຕປ຺ປຍາຕິ ອຕປ຺ປຍາ, ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ຕປ຺ເປຕຸໍ. ໂຍ ຫິ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ວາ ຎາຕິກຸລໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ວສມາໂນ ຈີວເຣ ຊິຓ຺ເຓ ເຕຫິ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ¶ . ປຸນປ຺ປຸນໍ ທິນ຺ນມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປເຕວ. ໂຍ ຈ ເຕເນວ ນເຍນ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ປຣສ຺ສ ເທຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ລທ຺ຘມ຺ປິ ຕເຖວ ກໂຣຕິ. ອິເມ ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ສກເຏຫິປິ ປຈ຺ຈເຍ ອຸປເນນ຺ເຕນ ຕປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ທຸຕ຺ຕປ຺ປຍາ.

໑໒໓. ປຎ຺ຈເມ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອກຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ນ ເທຕິ, ອຕິເຣເກ ປນ ສຕິ ນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ປຣສ຺ສ ເທຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ພໍເຍວ ປເຣສໍ ນ ເທຕີ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລາ ວາ ຎາຕິກຸລາ ວາ ຊິຓ຺ຓຈີວໂຣ ສາຏກໍ ລຠິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອຄ຺ຄຬໍ ທຕ຺ວາ ປາຣຸປນ຺ໂຕປິ ປຸນປິ ທິຍ຺ຍມາເນ ສຫສາ ນປ຺ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ຈ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ປເຣສໍ ນ ເທຕິ. ອິເມ ທ຺ເວປິ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ຕປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ສຸຕປ຺ປຍາ’’ຕິ.

໑໒໔-໑໒໗. ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ອາສາທຸປ຺ປຊຫວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑໒) ໒. ອາຍາຈນວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ສທ຺ໂຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນຫິ ສທິສຠາວໍ ປຕ຺ເຖຕິ, ໂສ ເຍຫິ ຄຸເຓຫິ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕາ, ເຕ ຄຸເຓ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິກງ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຍາທິໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິ. ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາ ປຕ຺ເຖຍ຺ຍາຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານານໍ ເຍ ປຎ຺ຎາທໂຍ ຄຸຓາ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາ ປຕ຺ເຖຍ຺ຍ. ອຄ຺ຄສາວກຄຸຓປຣມາ ຫິ ສາວກຄຸຓມຣິຍາທາ. ເຕສໍ ສາວກຄຸຓານໍ ¶ ຍທິທໍ ອຄ຺ຄສາວກຄຸຓາ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ສາວກຄຸຓາ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໓໕. ປຎ຺ຈເມ ຍສ຺ສ ຄຸຓາ ຂຕາ ອຸປຫຕາ ຈ, ໂສ ຂໂຕ ອຸປຫໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸຓານໍ ຂຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຂຕຕ຺ຕາຕິ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອຸປຫຕຕ຺ຕາຕິ ນຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຉິນ຺ນຄຸຓໍ ນຏ຺ຐຄຸຓນ຺ຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອປຸຎ຺ຎສ຺ສ ປສໂວ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ປຏິລາໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ປສວຕີຕິ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນນຸປວິສິຕ຺ວາຕິ ຎາເຓນ ອໂນຄາເຫຕ຺ວາ. ເສສເມຕ຺ຖ ຉຏ຺ຐາທີນິ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາເນວ.

ອາຍາຈນວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑໓) ໓. ທານວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໔໒. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ທີຍຕີຕິ ທານໍ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທີຍຕິ ອເນນາຕິ ວາ ທານໍ, ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຍໍ ທຸວິໂຘປິ ອຕ຺ໂຖ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທິຍ຺ຍນກວເສນ ທານານີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ທິຍ຺ຍນກວເສນາຕິ ທາຕພ຺ພວເສນ. ອມຕປຕ຺ຕິປຏິປທນ຺ຕິ ອມຕປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ສມ຺ມາປຏິປທໍ.

໑໔໓-໑໕໑. ທຸຕິຍາທີນິ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາເນວ.

ທານວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑໔) ໔. ສນ຺ຖາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໕໒. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ອາມິສສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອລາເຠນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ຉິທ຺ທສ຺ສ ວິວຣສ຺ສ ເຠທສ຺ສ ສນ຺ຖຣຓໍ ປິທຫນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສນ຺ຖາໂຣ. ອຍຎ຺ຫິ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ອລພ຺ຠມາເນນ ອາມິເສນ ຘມ຺ເມນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ຉິທ຺ໂທ. ຕສ຺ສ ຕໍ ຉິທ຺ທໍ ຍຖາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ¶ , ເອວໍ ປີຐສ຺ສ ວິຍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓນ ອາມິເສນ ຘມ຺ເມນ ຈ ສນ຺ຖຣຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສນ຺ຖາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາມິເສນ ສງ຺ຄໂຫ ອາມິສສນ຺ຖາໂຣ ນາມ. ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ມາຕາປິຕູນໍ ຠິກ຺ຂຸຄຕິກສ຺ສ ¶ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ໂຈຣານຎ຺ຈ ອຄ຺ຄໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາມສິຕ຺ວາ ທິນ຺ເນຫິ ຣາຊາໂນ ຈ ໂຈຣາ ຈ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຊີວິຕກ຺ຂຍມ຺ປິ ປາເປນ຺ຕິ. ອນາມສິຕ຺ວາ ທິນ຺ເນນ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂຈຣນາຄວຕ຺ຖຸອາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕພ຺ພານິ. ຕານິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ໑໘໕) ວິຕ຺ຖາຣິຕານິ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸທ຺ເທສທານໍ ປາຬິວຓ຺ຓນາ ຘມ຺ມກຖາກຖນນ຺ຕິ ເອວໍ ຘມ຺ເມນ ສງ຺ຄໂຫ ຘມ຺ມສນ຺ຖາໂຣ ນາມ.

໑໕໓-໑໖໓. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສນ຺ຖາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑໕) ໕. ສມາປຕ຺ຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໖໔. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ‘‘ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣິກມ຺ມໍ ປວຕ຺ຕໍ, ອິໂຕ ປຣໍ ຠວງ຺ຄໍ ມຊ຺ເຌ ສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສຫ ປຣິກມ຺ເມນ ອປ຺ປນາປຣິຈ຺ເຉທປ຺ປຊານນາ ປຎ຺ຎາ ສມາປຕ຺ຕິກຸສລຕາ. ວຸຏ຺ຐາເນ ກຸສລຠາໂວ ວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາ. ປເຄວ ວຸຏ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໑໖໕. ທຸຕິເຍ ອຸຊຸໂນ ຠາໂວ ອຊ຺ຊວໍ, ອຊິມ຺ຫຕາ ອກຸຏິລຕາ ອວງ຺ກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຘມ຺ເມປິ (ຘ. ສ. ໑໓໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອຊ຺ຊໂວ? ຍາ ອຊ຺ຊວຕາ ອຊິມ຺ຫຕາ ອກຸຏິລຕາ ອວງ຺ກຕາ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຊ຺ຊໂວ’’ຕິ. ອນຊ຺ຊວຎ຺ຈ ອຊ຺ຊວປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຄມຸຕ຺ຕວງ຺ກຕາ, ຈນ຺ທເລຂາວງ຺ກຕາ, ນງ຺ຄລໂກຏິວງ຺ກຕາຕິ ຫິ ຕໂຍ ອນຊ຺ຊວາ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມວເຍ ມຊ຺ຌິມ-ປຈ຺ຉິມວເຍ ຈ ເອກວີສຕິຍາ ອເນສນາສຸ ຉສຸ ຈ ອໂຄຈເຣສຸ ຈຣຕິ, ອຍໍ ໂຄມຸຕ຺ຕວງ຺ກຕາ ນາມ, ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວງ຺ກຠາວໂຕ. ເອໂກ ປຐມວເຍ ປຈ຺ຉິມວເຍ ຈ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ປູເຣຕິ, ລຊ຺ຊີ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມ ໂຫຕິ, ມຊ຺ຌິມວເຍ ປຸຣິມສທິໂສ, ອຍໍ ຈນ຺ທເລຂາວງ຺ກຕາ ນາມ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຊ຺ຌຏ຺ຐາເນ ¶ ວງ຺ກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ເອໂກ ປຐມວເຍປິ ມຊ຺ຌິມວເຍປິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ປູເຣຕິ, ລຊ຺ຊີ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຉິມວເຍ ປຸຣິມສທິໂສ, ອຍໍ ນງ຺ຄລໂກຏິວງ຺ກຕາ ນາມ, ປຣິໂຍສາເນ ວງ຺ກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ເອໂກ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ວງ຺ກຕໍ ປຫາຍ ຕີສຸ ວເຍສຸ ¶ ເປສໂລ ລຊ຺ຊີ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ໂຍ ໂສ ອຸຊຸຠາໂວ, ອິທໍ ອຊ຺ຊວໍ ນາມ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຊຸຠາວສິທ຺ຘິໂຕ.

ມທ຺ທວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ລຊ຺ຊວ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ລຊ຺ຊໂວ? ໂຍ ຫິຣີຍຕິ ຫິຣີຍິຕພ຺ເພນ ຫິຣີຍຕິ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ລຊ຺ຊໂວ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ລຊ຺ຊິຠາໂວ ລຊ຺ຊວໍ ນາມ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ນິພ຺ພຈນໍ – ລຊ຺ຊຕີຕິ ລຊ຺ໂຊ, ຫິຣິມາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ລຊ຺ຊວໍ, ຫິຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຊ຺ຊາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ລຊ຺ຊີ ຍຖາ ‘‘ມາລີ ມາຍີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ລຊ຺ຊິຠາໂວ, ສາ ເອວ ລຊ຺ຊາ.

໑໖໖. ຕຕິເຍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິວາສນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຂມນໍ. ຕຎ຺ຫິ ປເຣສໍ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິວິໂຣຘາກຣເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາສນໂຕ ‘‘ອຘິວາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຘິວາສນລກ຺ຂຓາ ຂນ຺ຕິ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ. ສຸຈິສີລຕາ ໂສຣຈ຺ຈໍ. ສາ ຫິ ໂສຠນກມ຺ມຣຕຕາ. ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ປາປໂຕ ໂອຣຕຠາໂວ ວິຣຕຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຣຕຠາໂວ’’ຕິ. ເຕເນວ ອຠິຘມ຺ເມປິ (ຘ. ສ. ໑໓໔໙) –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ໂສຣຈ຺ຈໍ? ໂຍ ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ ວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສຣຈ຺ຈໍ, ສພ຺ໂພປິ ສີລສໍວໂຣ ໂສຣຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ – ອາຄໂຕ.

໑໖໗. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຂິໂລ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຓ຺ຫວາໂຈ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສາຂລ຺ຍໍ, ສຓ຺ຫວາຈຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຓ຺ຫວາຈາວເສນ ສມ຺ໂມທມານຠາໂວ’’ຕິ. ສຓ຺ຫວາຈາວເສນ ຫິ ສມ຺ໂມທມານສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຠາໂວ ນາມ ສຓ຺ຫວາຈຕາ. ເຕເນວ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໑໓໕໐) –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ສາຂລ຺ຍໍ? ຍາ ສາ ວາຈາ ອຓ຺ຑກາ ກກ຺ກສາ ປຣກຏຸກາ ປຣາຠິສຊ຺ຊນີ ໂກຘສາມນ຺ຕາ ອສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິກາ, ຕຖາຣູປິໍ ¶ ວາຈໍ ປຫາຍ ຍາ ສາ ວາຈາ ເນລາ ກຓ຺ຓສຸຂາ ເປມນີຍາ ຫທຍງ຺ຄມາ ໂປຣີ ພຫຸຊນກນ຺ຕາ ພຫຸຊນມນາປາ, ຕຖາຣູປິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ ໂຫຕິ, ຍາ ຕຕ຺ຖ ສຓ຺ຫວາຈຕາ ສຂິລວາຈຕາ ອຜຣຸສວາຈຕາ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຂລ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຓ຺ຑກາຕິ ສໂທເສ ສວເຓ ຣຸກ຺ເຂ ນິຍ຺ຍາສປິຓ຺ໂຑ, ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕາທີນິ ວາ ອຸຏ຺ຐິຕານິ ອຓ຺ຑການີຕິ ¶ ວທນ຺ຕິ, ເຜຄ຺ຄຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປນ ກຸຖິຕສ຺ສ ອຓ຺ຑານິ ວິຍ ອຸຏ຺ຐິຕາ ຈຸຓ຺ຓປິຓ຺ຑິໂຍ ວາ ຄຓ຺ຐິໂຍ ວາ ອຓ຺ຑກາ. ອິຘ ປນ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນກກ຺ກສາທິສຠາວໂຕ ກຓ຺ຏກປ຺ປຏິຠາເຄນ ວາຈາ ອຓ຺ຑກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປທຸມນາຬໍ ວິຍ ໂສຕໍ ຆໍສຍມານາ ປວິສນ຺ຕີ ກກ຺ກສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ໂກເຘນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕາ ໂກຘສາມນ຺ຕາ. ປຸເຣ ສໍວທ຺ຘນາຣີ ໂປຣີ. ສາ ວິຍ ສຸກຸມາຣາ ມຸທຸກາ ວາຈາ ໂປຣີ ວິຍາຕິ ໂປຣີ. ສຓ຺ຫວາຈຕາຕິອາທິນາ ຕໍ ວາຈໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໖໘. ປຎ຺ຈເມ ‘‘ອວິຫິໍສາຕິ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາໂຄ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ, ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ສງ຺ຄີຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໔) ປນ ‘‘ອວິຫິໍສາຕິ ກຣຸຓາປິ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາໂຄປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ເມປິ (ວິຠ. ໑໘໒) ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອວິຫິໍສາ? ຍາ ສຕ຺ເຕສຸ ກຣຸຓາ ກຣຸຓາຍນາ ກຣຸຓາຍິຕຕ຺ຕໍ ກຣຸຓາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຫິໍສາ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ຍາ ກາຈິ ກຣຸຓາ ‘‘ກຣຸຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ກຣຸຓາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ປນ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາວ.

ສຸຈິສທ຺ທໂຕ ຠາເວ ຍກາຣໍ ອິກາຣສ຺ສ ຈ ອຸກາຣາເທສໍ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຈພ຺ຍໍ ສຸຈິຠາໂວ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂສຈພ຺ຍນ຺ຕິ ສີລວເສນ ສຸຈິຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ສງ຺ຄີຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໔) ປນ ‘‘ໂສເຈຍ຺ຍນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ຈ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄສ຺ສ ຈ ວເສນ ສຸຈິຠາໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ອຠິຘມ຺ເມປິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ໂສຈພ຺ຍໍ? ຍາ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຍນາ ເມຕ຺ຕາຍິຕຕ຺ຕໍ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສຈພ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ‘‘ເມຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ຍາ ກາຈິ ເມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ປນ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາວ.

໑໖໙-໑໗໑. ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມອຏ຺ຐມານິ ¶ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ.

໑໗໒. ນວເມ ກາມໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຖິຣຠາໂວປິ ພລຏ຺ໂຐ ເອວ, ປຏິປກ຺ເຂຫິ ປນ ອກມ຺ປນີຍຕໍ ສາຕິສຍໍ ພລຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ເຈ ອກມ຺ປເນນາ’’ຕິອາທິ.

໑໗໓. ທສເມ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມສມນໂຕ ສມໂຖ, ສມາຘີຕິ ອາຫ ‘‘ສມໂຖຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈາທິນາ ວິວິເຘນາກາເຣນ ທສ຺ສນໂຕ ປສ຺ສນໂຕ ວິປສ຺ສນາ, ປຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄາຫກຎາຓ’’ນ຺ຕິ.

໑໗໔. ເອກາທສເມ ¶ ທຸສ຺ສີລ຺ຍນ຺ຕິ ສມາທິນ຺ນສ຺ສ ສີລສ຺ສ ເຠທກໂຣ ວີຕິກ຺ກໂມ. ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ທູສິກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕີຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ.

໑໗໕. ທ຺ວາທສເມ ສີລສມ຺ປທາຕິ ສພ຺ພຠາຄໂຕ ຕສ຺ສ ອນູນຕາປຕ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາໂວ ສີລສມ຺ປທາ. ປຣິປູຣຓຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ສມ຺ປທາສທ຺ໂທ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສີລຕາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປທາຕິ ອຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິອາທິສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປາຣິປູຣິຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມສ຺ສກຕາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນ ກມ຺ມສ຺ສກຕາ’’ຕິ.

໑໗໖. ເຕຣສເມ ສີລວິສຸທ຺ຘີຕິ ວິສຸທ຺ຘິໍ ປາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ສີລໍ, ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິອາທິອຸປຣິວິສຸທ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ວິສຸທ຺ຘສີລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸວິສຸທ຺ຘເມວ ຫິ ສີລໍ ຕສ຺ສາ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສີລວິສຸທ຺ຘີຫິ ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປກໍ ສີລ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປກນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິອາທິອຸປຣິວິສຸທ຺ຘິຍາ ສມ຺ປາປກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໑໓໗໒) ປນາຍໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ສີລວິສຸທ຺ຘິ? ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ ວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສີລວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ເອວໍ ວິຠຕ຺ຕາ.

ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ວິສຸທ຺ຘິໍ ປາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ທສ຺ສນຎາຓໍ ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ, ປຣມຕ຺ຖວິສຸທ຺ຘິໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປາເປຕຸໍ ອຸປເນຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓາທິ ສມ຺ມາທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປິກາ…ເປ… ປຎ຺ຈວິຘາປິ ວາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປິກາຕິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຍາ ທສ຺ສນນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕາຍ ¶ ປຣມຕ຺ຖວິສຸທ຺ຘິຍາ ຈ ສມ຺ປາປິກາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໑໓໗໓) ປນາຍໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ? ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓໍ, ສຈ຺ຈານຸໂລມິກໍ ຎາຓໍ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓໍ, ຜລສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອິທໍ ອກຸສລກມ຺ມໍ ໂນ ສກໍ, ອິທໍ ປນ ກມ຺ມໍ ສກນ຺ຕິ ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ກມ຺ມສ຺ສກຕຊານນຎາຓໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓໍ. ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ກຕມ຺ປິ ປເຣນ ກຕມ຺ປິ ໂນ ສກກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂຕ, ສຸຈຣິຕໍ ສກກມ຺ມໍ ນາມ ອຕ຺ຖຊນນໂຕ. ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປນ ວຈີສຈ຺ຈຎ຺ຈ ອນຸໂລເມຕິ, ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈຎ຺ຈ ນ ວິໂລເມຕີຕິ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຫິ ລກ຺ຂຓານິ ປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ອາຣມ຺ຠກາເລ ¶ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ວຈີສຈ຺ຈຎ຺ຈ ອນຸໂລເມຕິ, ຕເຖວ ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ນ ວິໂລເມຕິ ນ ວິຣາເຘຕິ ເອກນ຺ເຕເນວ ສມ຺ປາປນໂຕ.

໑໗໗. ຈຸທ຺ທສເມ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ວີຣິຍໍ. ເຕເນວ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໔) ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ ກຖິຕໍ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ຎາຓຠູຕໍ ທສ຺ສນໍ. ເຕນ ທສ຺ສນມຄ຺ຄໍ ວທຕິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ວີຣິຍນ຺ຕິ ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວີຣິຍມາຫ. ອປິຈ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ສພ຺ພາປິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ວີຣິຍໍ. ເຕເນວ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອປິຈ ປຸຣິມປເທນ ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓໍ, ປຈ຺ຉິມປເທນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຖ ວາ ທິຏ຺ຐີວິສຸທ຺ຘີຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓາທິສງ຺ຂາຕາ ສພ຺ພາປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ໂຍ ເຈຕສິໂກ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ…ເປ… ສມ຺ມາວາຍາໂມຕິ. ອຍເມວ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ຫິ ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ໂຂ ປນາຕິ ຍາ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ…ເປ… ອໂມໂຫ ຘມ຺ມວິຈໂຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ໂຍ ເຈຕສິໂກ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ…ເປ… ສມ຺ມາວາຍາໂມ’’ຕິ ເອວມຍໍ ທຸໂກ ວິຠຕ຺ໂຕ. ເຕເນວ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໗໔) ‘‘ຍາ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາຕິອາທີຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓາທີເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ວິຠຕ຺ຕານິ. ‘ໂຍ ເຈຕສິໂກ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ’ຕິອາທີຫິ ¶ ປເທຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ວີຣິຍໍ ຄຫິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ ໂລກິຍຏ຺ຐາເນ ໂລກິຍໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐາເນ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຘາປິ ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປິກາ ຈຕຸມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ປຎ຺ຈວິຘາປິ ວາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປິກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວີຣິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ‘‘ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວີຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວທຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕໍຕໍຠາຓການໍ ມຕເຠເທນາຍໍ ວຓ຺ຓນາເຠໂທຕິ ນ ອຏ຺ຐກຖາວຈນານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣໂຘ ສງ຺ກິຕພ຺ໂພ. ອຖ ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ວີຣິຍໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸຣູປຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສາຕິ ອນຸຣູປທິຏ຺ຐິສ຺ສ ກລ຺ຍາຓທິຏ຺ຐິສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປ຺ປກາຣທິຏ຺ຐິສ຺ສ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພປຘານານຸຣູປທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຍຖາທິຏ຺ຐິປ຺ປວຕ຺ຕກິຣິຍສ຺ສ ວາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

໑໗໘. ປນ຺ນຣສເມ ¶ ສມຕ຺ຕໍ ຕຸສ຺ສນໍ ຕິຕ຺ຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິສ຺ສ ຠາໂວ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ. ຍາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕາ, ຕສ຺ສາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕາຍ ຫິ ສມງ຺ຄິຠູໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສີລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຌານໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠຕິ, ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ໂວສານໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ‘‘ອລເມຕ຺ຕາວຕາ ກຕເມຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຠາໂວ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕໍ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອປ຺ປຏິວານິຕາ ຈ ປຘານສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ.

໑໗໙. ໂສຬສເມ ມຸຏ຺ຐາ ນຏ຺ຐາ ສຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິຠາໂວ’’ຕິ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິຠາໂວຕິ ຈ ສຕິປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ຘມ຺ໂມ, ນ ສຕິຍາ ອຠາວມຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ? ຍໍ ອຎ຺ຎາຓໍ ອທສ຺ສນໍ…ເປ… ອວິຊ຺ຊາລງ຺ຆີ ໂມໂຫ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໕໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາເຍວ. ຕຖາ ຫິ ວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ໂຂ ອວິຊ຺ຊາ ວິຊ຺ຊາຍ ປຫາຕພ຺ພໂຕ, ເອວໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ¶ . ຍສ຺ມາ ປນ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ສຕິ ຕສ຺ສ ວເສນ ຎາຓສ຺ສ ອຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎາຓຠາໂວ’’ຕິ.

໑໘໐. ສຕ຺ຕຣສເມ ອປິລາປນລກ຺ຂຓາ ສຕີຕິ ອຸທເກ ລາພຸ ວິຍ ເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ປິລວິຕ຺ວາ ວິຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ໂອຄາຫຕິ, ຕໍ ປິລາປນໍ. ນ ປິລາປນໍ ອປິລາປນໍ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ສຠາໂວ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອປິລາປນລກ຺ຂຓາ.

ສມາປຕ຺ຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິຍປຓ຺ຓາສກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໑. ໂກຘເປຍ຺ຍາລໍ

໑໘໑. ອິໂຕ ປເຣສຸ ໂກຘວຄ຺ຄາທີສຸ ອຸປນນ຺ຘນລກ຺ຂໂຓຕິ ກຸຊ຺ຌນວເສນ ‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມໍ ອວຘິ ¶ ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໓, ໔) ຈິຕ຺ຕປຣິໂຍນນ຺ຘນລກ຺ຂໂຓ. ປຸພ຺ພກາລິກໍ ໂກຘໍ ອຸປນຍ຺ຫຕິ ພນ຺ຘຕິ, ກຸຊ຺ຌນາກາຣໍ ປພນ຺ຘຕິ ຆເຏຕິ. ອາຆາຕວຕ຺ຖຸນາ ຈິຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອປຣກາໂລ ໂກໂຘ ອຸປນາໂຫ. ສຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ກາຣຓໍ ອຸປກາໂຣ ສຸກຕກາຣຓໍ, ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກາຣິຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ຄຸຓສ຺ສ ມກ຺ຂນໍ ອຸທກປຸຎ຺ຉນິຍາ ວິຍ ສຣີຣານຸຄຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປຸຎ຺ຉນໍ ວິນາສນໍ ລກ຺ຂຓເມຕສ຺ສາຕິ ສຸກຕກຣຓມກ຺ຂນລກ຺ຂໂຓ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ປເຣສໍ ຄຸຓານໍ ມກ຺ຂນຏ຺ເຐນ ມກ຺ໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພຫຸສ຺ສຸເຕປິ ປຸຄ຺ຄເລ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິໍສຸ, ‘‘ອີທິສສ຺ສ ຈ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ອນິຍຕາ ຄຫິຕາ, ຕວ ຈ ມມ ຈ ໂກ ວິເສໂສ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຍຸຄຄ຺ຄາຫີ ປລາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂໂຓ ປລາໂສ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ ນາມ ສມຘຸຣຄ຺ຄາໂຫ, ອສມມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສມໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນໍ. ປລາສຕີຕິ ປລາໂສ, ປເຣສໍ ຄຸເຓ ຑໍສິຕ຺ວາ ທນ຺ເຕຫິ ວິຍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ສເມ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸສູຍນລກ຺ຂຓາຕິ ປເຣສໍ ສກ຺ກາຣາທີນິ ຂິຍ຺ຍນລກ຺ຂຓາ. ມຈ຺ເຉຣສ຺ສ ຠາໂວ ມຈ຺ຉຣິຍໍ. ຕຎ຺ຈ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈມຈ຺ເຉຣຠາໂວ ມຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉຣາຍນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ¶ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາເວ ອສຫນລກ຺ຂຓໍ. ກຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາຕິ ກຕປາປປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາ. ເກຣາຏິກຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ສາເຐຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເກຣາຏິກລກ຺ຂຓໍ ສາເຐຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຕໂນ ປເວທນປຸຄ຺ຄໂລ ເກຣາຏິໂກ ເນກຕິກວາຓິໂຊຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຣາຏິໂກ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອານນ຺ທມຈ຺ໂຉ ວິຍ ໂຫຕິ.

໑໘໗. ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍຕິ ຍຖາ ອາຠຕໍ ກຎ຺ຈິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຸນາ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນິຣເຍ ຐປິໂຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒. ອກຸສລເປຍ຺ຍາລໍ

໑໙໑-໒໐໐. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຑ຺ຒິ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂວຑ຺ຒິກາ. ເຍ ຫິ ທຸກ຺ຂໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຑ຺ຒິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂວຑ຺ຒິກາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໓. ວິນຍເປຍ຺ຍາລໍ

໒໐໑. ອຕ຺ຖວເສຕິ ¶ ວຸທ຺ຘິວິເສເສ ອານິສໍສວິເສເສ. ເຕສໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ກາຣຓານິ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ. ອຕ຺ໂຖເຍວ ວາ ອຕ຺ຖວໂສ, ທ຺ເວ ອຕ຺ເຖ ທ຺ເວ ກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຜລໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວໂສ, ກາຣຓນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາ ‘‘ອນຠິຊ຺ຌາ ຘມ຺ມປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຠິຊ຺ຌາ ເອໂກ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ເອວມິຘາປິ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສ ສິກ຺ຂາຍ ເອໂກ ປເທໂສຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສ ຐປິໂຕ’’ຕິ.

ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ ນາມ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຠາໂວ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ເທວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຠາວາຍາ’’ຕິອາທິ. ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາຕິ ທຸມ຺ມງ຺ກູ ນາມ ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄລາ. ເຍ ມງ຺ກຸຕໍ ອາປາທິຍມານາປິ ທຸກ຺ເຂນ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວາ ກຕ຺ວາ ວາ ¶ ນ ລຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ. ເຕ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ອສຕິ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐໍ, ກິໍ ສຸຕໍ, ກິໍ ອມ຺ເຫຫິ ກຕໍ, ກຕຣສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກຕມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສງ຺ຆໍ ວິເຫເຐສ຺ສນ຺ຕິ, ສິກ຺ຂາປເທ ປນ ສຕິ ເຕສໍ ສງ຺ໂຆ ສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ.

ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາຕິ ເປສລານໍ ປິຍສີລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖາຍ. ປິຍສີລາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ເວລໍ ມຣິຍາທໍ ອຊານນ຺ຕາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆຏມານາ ກິລມນ຺ຕິ, ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປນ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ເວລໍ ມຣິຍາທຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆເຏນ຺ຕາ ນ ກິລມນ຺ຕິ, ນ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ເຕສໍ ສິກ຺ຂາປທປ຺ປຎ຺ຎາປນາ ຜາສຸວິຫາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ໂຍ ວາ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄໂຫ, ສ຺ເວວ ເອເຕສໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາມຄ຺ຄີ ນ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂູ ອເນກຄ຺ຄາ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ທຸສ຺ສີເລສຸ ປນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ຜາສຸ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ‘‘ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ນ ¶ ໂວ ອຫໍ, ຈຸນ຺ທ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍເຍວ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໒) ເອຕ຺ຖ ວິວາທມູລຠູຕາ ກິເລສາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາ.

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖) –

ເອຕ຺ຖ ເຕຠູມກໍ ກມ຺ມໍ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ອິຘ ປນ ປຣູປວາທວິປ຺ປຏິສາຣວຘພນ຺ຘນາທໂຍ ເຈວ ອປາຍທຸກ຺ຂຠູຕາ ຈ ນານປ຺ປກາຣາ ອຸປທ຺ທວາ ອາສວາຕິ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວີຕິກ຺ກມປຈ຺ຈຍາ ປຏິລທ຺ຘພ຺ພານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ, ຕໂຕ ອສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິເສວນອທິນ຺ນາທານປາຓາຕິປາຕາທິເຫຕຸ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ປຣູປວາທາທໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ນານປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຍ ຈ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕເມວ ¶ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓາທິວເສນ ມຫາທຸກ຺ຂານຸຠວນປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ຠວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ. ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ເປຈ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ, ຕຕ຺ຖ ຠວາ ສມ຺ປຣາຍິກາ.

ອກຸສລເວຣານນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປຎ຺ຈທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ. ຕານິ ເວຣກາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ເວຣານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ເວຣານິ. ເຕ ເອວ ວາ ທຸກ຺ຂຘມ຺ມາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ວຘພນ຺ຘນາທໂຍ. ເຕສໍ ປກ຺ຂຸປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖາຍາຕິ ເຕສໍ ປາປິຈ຺ຉານໍ ປກ຺ຂຸປຈ຺ເຉທາຍ ຄຓໂຠຊນສທິສໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ໂລກິຍປຣິກ຺ຂກຊນານໍ. ເຕ ຫິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ວາ – ‘‘ຍານິ ວຕ ໂລເກ ມຫາຊນສ຺ສ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນຏ຺ຐານານິ, ເຕຫິ ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ອາຣກາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຣໍ ວຕ ກໂຣນ຺ຕິ, ຠາຣິຍໍ ວຕ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ປສາທໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິນຍປິຏເກ ໂປຕ຺ຖກໍ ທິສ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຕເວທິພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຍ. ອຸປຣູປຣິປສາທຠາວາຍາຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປສາທຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ເຍປິ ຫິ ສາສເນ ປສນ຺ນາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ, ເຕປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ວາ ຎຕ຺ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຠິກ຺ຂູ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ, ອຍ຺ຍາ, ທຸກ຺ກຣກາຣິໂນ, ເຍ ຍາວຊີວໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວິນຍສໍວຣໍ ອນຸປາເລນ຺ຕີ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປສີທນ຺ຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ¶ ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ, ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ, ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມຕິ ຕິວິຘສ຺ສປິ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຖ ປິຏກຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ ນາມ. ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ, ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ, ທ຺ເວອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ, ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາຕິ ອຍໍ ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ ນາມ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ອຍໍ ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມ ນາມ. ໂສ ສພ຺ໂພ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ວິຠງ຺ຄຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊມານາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິໂກ ໂຫຕິ.

ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສປິ ¶ ວິນຍສ຺ສາຕິ ຕທງ຺ຄວິນຍາທິວເສນ ປຎ຺ຈປ຺ປກາຣສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙) ປນ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ສໍວຣວິນໂຍ ຈ ປຫານວິນໂຍ ຈ ສມຖວິນໂຍ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍ ຈາຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ວິນໂຍ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ສຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສໍວຣວິນໂຍຕິ ສີລສໍວໂຣ, ສຕິສໍວໂຣ, ຎາຓສໍວໂຣ, ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ວິເນຕພ຺ພານຎ຺ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຫານວິນໂຍຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ປຫານໍ ຍສ຺ມາ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານໍ, ວິນຍນຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕສ຺ມາ ປຫານວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຖວິນໂຍຕິ ສຕ຺ຕ ອຘິກຣຓສມຖາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທເມວ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ວິຊ຺ຊມານາຍ ເອວ ສິກ຺ຂາປທສມ຺ຠວໂຕ ສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ.

໒໐໒-໒໓໐. ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຈາຕິ ນິທານປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສານິຍຕວິຕ຺ຖາຣຸທ຺ເທສວເສນ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸທ຺ເທສາ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອນິຍຕຸທ຺ເທສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ.

ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາຕິ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕອຸປສມ຺ປທາ. ຠຄວາ ຫິ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທິສ຺ວາ ຣຕ຺ຕປໍສຸກູລນ຺ຕຣໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ, ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ສເຫວ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ຣຸຫຕິ, ຠຓ຺ຑຸ ກາສາວວສໂນ ໂຫຕິ – ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເອກໍ ອໍເສ ຐເປຕ຺ວາ ວາມອໍສກູເຏ ອາສຕ຺ຕນີລຸປ຺ປລວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ.

‘‘ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ¶ ປຕ຺ໂຕ ຈ, ວາສິ ສູຈິ ຈ ພນ຺ຘນໍ;

ປຣິສ຺ສາວເນນ ອຏ຺ເຐເຕ, ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໙໔; ໒.໓໔໙; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໑໙໘; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໔໕ ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒໗.ອວິທູເຣນິທານກຖາ; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໖) –

ເອວໍ ¶ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ສຣີເຣ ປຏິມຸກ຺ເກຫິເຍວ ວສ຺ສສຕິກຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘາຈຣິຍໂກ ພຸທ຺ຘຸປຊ຺ຌາຍໂກ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ວນ຺ທມາໂນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາຈໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ. ໂອວາທູປສມ຺ປທາຕິ ໂອວາທປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓອຸປສມ຺ປທາ. ສາ ຈ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ຕິພ຺ພໍ ເມ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ, ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ ເຖເຣສຸ ນເວສຸ ມຊ຺ຌິເມສູ’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມິ ກຸສລູປສໍຫິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ສາຕສຫຄຕາ ຈ ເມ ກາຍຄຕາສຕິ ນ ວິຊຫິສ຺ສຕີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ອິມິນາ ໂອວາທປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ ນາມ ໂສປາກສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ. ຠຄວາ ກິຣ ປຸພ຺ພາຣາເມ ອນຸຈງ຺ກມນ຺ຕໍ ໂສປາກສາມເຓຣໍ ‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາຕິ ວາ, ໂສປາກ, ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ວາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ນານຕ຺ຖາ ນານາພ຺ຍຎ຺ຊນາ, ອຸທາຫຸ ເອກຕ຺ຖາ ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ ທສ ອສຸຠນິສ຺ສິເຕ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ພ຺ຍາກາສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກຕິວສ຺ໂສສິ, ຕ຺ວໍ ໂສປາກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຕວສ຺ໂສຫໍ ຠຄວາຕິ. ໂສປາກ, ຕ຺ວໍ ມມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ເຫ ພ຺ຍາກາສີຕິ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານິ. ອຍໍ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ.

ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕຣຫິ ອຸປສມ຺ປທາ. ຄຣຸຘມ຺ມູປສມ຺ປທາຕິ ຄຣຸຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອຸປສມ຺ປທາ. ສາ ຈ ມຫາປຊາປຕິຍາ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ¶ . ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໂຕ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໂຕ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກມ຺ເມຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາ. ທູເຕນ ອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ອຑ຺ຒກາສິຍາ ຄຓິກາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ອຸປສມ຺ປທາ.

ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ¶ ນວ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕມານິ ນວ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ? ໂອສາຣຓໍ, ນິສ຺ສາຣຓໍ, ອຸໂປສໂຖ, ປວາຣຓາ, ສມ຺ມຸຕິ, ທານໍ, ປຏິຄ຺ຄຫໍ, ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒນໍ, ກມ຺ມລກ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ນວມນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ນວ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ, ອນຸສິຏ຺ໂຐ ໂສ ມຍາ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາຄຈ຺ຉາຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໖) ເອວໍ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ໂອສາຣຓາ ໂອສາຣຓາ ນາມ.

‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມກຖິໂກ, ອິມສ຺ສ ເນວ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ໂນ ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ໂຄ, ໂສ ອຕ຺ຖໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຏິພາຫຕິ. ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ອິມໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ເອວໍ ອຸພ຺ພາຫິກວິນິຈ຺ຉເຍ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສ຺ສາຣຓາ ນິສ຺ສາຣຓາ ນາມ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມວເສນ ຐປິຕາ ຎຕ຺ຕິ ອຸໂປສໂຖ ນາມ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາ ປນ຺ນຣສີ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ປວາຣຓາກມ຺ມວເສນ ຐປິຕາ ຎຕ຺ຕິ ປວາຣຓາ ນາມ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອນຸສາເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອນຸສາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອນ຺ຕຣາຍິເກ ຘມ຺ເມ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອນ຺ຕຣາຍິເກ ຘມ຺ເມ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ວິນຍໍ ປຸຏ຺ໂຐ ¶ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ວິນຍໍ ປຸຏ຺ໂຐ ¶ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ປຣໍ ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ຐປິຕາ ຎຕ຺ຕິ ສມ຺ມຸຕິ ນາມ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອິທໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິ, ‘‘ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣປຕ຺ຕາທີນໍ ທານໍ ທານໍ ນາມ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຣຕິ ວິວຣຕິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ ເທເສຕິ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາປຕິໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ປສ຺ສສີ’’ຕິ? ອາມ ປສ຺ສາມີຕິ. ‘‘ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ນາມ.

‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອາວາສິກາ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິທານິ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາມ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາມ, ອາຄເມ ກາເລ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ, ເຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ກລຫກາຣກາ ສງ຺ເຆ ອຘິກຣຓກາຣກາ ຕໍ ກາລໍ ອນຸວເສຍ຺ຍຸໍ, ອາວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ປຏິພເລນ ອາວາສິກາ ຠິກ຺ຂູ ຎາເປຕພ຺ພາ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອາວາສິກາ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິທານິ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາມ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາມ, ອາຄເມ ຊຸຓ຺ເຫ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ເອວໍ ກຕາ ປວາຣຓາ ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒນາ ນາມ.

ສພ຺ເພເຫວ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປຕິຕພ຺ພໍ, ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອມ຺ຫາກໍ ຠຓ຺ຑນຊາຕານໍ ກລຫຊາຕານໍ ວິວາທາປນ຺ນານໍ ວິຫຣຕໍ ພຫຸ ອສ຺ສາມຓກໍ ອຊ຺ຌາຈິຓ຺ຓໍ ຠາສິຕປຣິກ຺ກນ຺ຕໍ. ສເຈ ມຍໍ ອິມາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກາເຣສ຺ສາມ, ສິຍາປິ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕາຍ ວາຬຕ຺ຕາຍ ເຠທາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ອຘິກຣຓໍ ຕິຓວຕ຺ຖາຣເກນ ວູປສເມຍ຺ຍ ຐເປຕ຺ວາ ຖຸລ຺ລວຊ຺ຊໍ, ຐເປຕ຺ວາ ຄິຫິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິຓວຕ຺ຖາຣກສມເຖ ກຕາ ສພ຺ພປຐມາ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກຎຕ຺ຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ນາມ.

ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍໍ ¶ ກມ຺ມໍ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕມານິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ? ໂອສາຣຓໍ ¶ , ນິສ຺ສາຣຓໍ, ສມ຺ມຸຕິ, ທານໍ, ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ເທສນໍ, ກມ຺ມລກ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ສຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຑ຺ຒສ຺ສ ລິຈ຺ຉວິໂນ ປຕ຺ຕນິກ຺ກຸຊ຺ຊນວເສນ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕາ ນິສ຺ສາຣຓາ, ຕສ຺ເສວ ປຕອຸກ຺ກຸຊ຺ຊນວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ໂອສາຣຓາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສີມາສມ຺ມຸຕິ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິ ສນ຺ຖຕສມ຺ມຸຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກຠຓ຺ຑາຄາຣິກ- ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກ-ຈີວຣຠາຊກ-ຍາຄຸຠາຊກ-ຜລຠາຊກ-ຂຊ຺ຊຠາຊກ-ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກ- ສາຏິຍຄ຺ຄາຫາປກ-ປຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາປກ-ອາຣາມິກເປສກ-ສາມເຓຣເປສກສມ຺ມຸຕີຕິ ເອຕາສໍ ສມ຺ມຸຕີນໍ ວເສນ ສມ຺ມຸຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຐິນຈີວຣທານມຕກຈີວຣທານວເສນ ທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຐິນຸທ຺ຘາຣຓວເສນ ອຸທ຺ຘາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຸຏິວຕ຺ຖຸວິຫາຣວຕ຺ຖຸເທສນາວເສນ ເທສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍາ ປນ ຕິຓວຕ຺ຖາຣກສມເຖ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກຎຕ຺ຕິຎ຺ຈ ເອເກກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອເກກໍ ຎຕ຺ຕິຎ຺ຈາຕິ ຕິສ຺ໂສປິ ຎຕ຺ຕິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ປຸນ ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອກາ, ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອກາຕິ ທ຺ເວປິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາສໍ ວເສນ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມໍ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕມານິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ? ໂອສາຣຓໍ, ນິສ຺ສາຣຓໍ, ສມ຺ມຸຕິ, ທານໍ, ນິຄ຺ຄຫໍ, ສມນຸຠາສນໍ, ກມ຺ມລກ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ສຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ວເສນ ນິສ຺ສາຣຓາ, ເຕສໍເຍວ ຈ ກມ຺ມານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ໂອສາຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠິກ຺ຂຸໂນວາທກສມ຺ມຸຕິວເສນ ສມ຺ມຸຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣິວາສທານມານຕ຺ຕທານວເສນ ທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມູລາຍປຏິກສ຺ສນກມ຺ມວເສນ ນິຄ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕກາ, ອຏ຺ຐ ຍາວຕຕິຍກາ, ອຣິຏ຺ໂຐ, ຈຓ຺ຑກາຬີ ຈ ອິເມເຕ ຍາວຕຕິຍກາຕິ ອິມາສໍ ເອກາທສນ຺ນໍ ສມນຸຠາສນານໍ ວເສນ ສມນຸຠາສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມອພ຺ຠານກມ຺ມວເສນ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຘມ຺ມສມ຺ມຸຂຕາຕິອາທີສຸ ເຍນ ຘມ຺ເມນ, ເຍນ ວິນເຍນ, ເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ຘມ຺ມສມ຺ມຸຂຕາ, ວິນຍສມ຺ມຸຂຕາ, ສຕ຺ຖຸສາສນສມ຺ມຸຂຕາ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ເຈວ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ນາມ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ເຈວ ອນຸສາວນສມ຺ປທາ ຈ. ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕ ອາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ¶ ຉນ຺ໂທ ອາຫໂຏ ໂຫຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕາ ນປ຺ປຏິກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ອຍໍ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ. ຍສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ ປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອິຕິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ທຸກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ

ຕິກນິປາຕ-ຏີກາ

໑. ປຐມປຓ຺ຓາສກໍ

໑. ພາລວຄ຺ໂຄ

໑. ຠຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑. ຕິກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ຠຍນ຺ຕິ ຠີຕິ ເຈຕໂສ ພ຺ຍໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ’’ຕິ. ອຸປທ຺ທໂວຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ. ຕສ຺ສ ປນ ວິກ຺ເຂປກາຣຓຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອເນກຄ຺ຄຕາກາໂຣ’’ຕິ. ອຸປສຄ຺ໂຄຕິ ອຸປສຊ຺ຊນໍ, ເທວໂຕປປີຬາທິນາ ອປ຺ປຏິກາຣວິຆາຕາປຕ຺ຕິ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ປຏິກາຣາຠາເວນ ວິຫຎ຺ຎມານສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖສ຺ສ ໂອສີທນກາຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄນາກາໂຣ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ທິວເສ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສູຕິ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸໍ ນິຍມິຕທິວເສ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ. ທ຺ວາເຣ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາຕິ ພຫິ ອນິກ຺ຂມນຕ຺ຖາຍ ທ຺ວາເຣ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ.

ນເຬຫິ ¶ ຉນ຺ນປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຕິ ນເຬຫິ ຕິຓຈ຺ຉທນສງ຺ເຂເປນ ອຸປຣິ ຉາເທຕ຺ວາ ເຕຫິເຍວ ທາຣຸກຸຏິກນິຍາເມນ ປຣິໂຕປິ ຉາທິຕາ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ຕິເຓຫິ ຉນ຺ນຕໍ ເສສສມ຺ຠາຣານໍ ຣຸກ຺ຂມຍຕຎ຺ຈ ອຕິທິສຕິ.

ວິຘວປຸຕ຺ເຕຕິ ອນ຺ຕຠາໂວປລກ຺ຂຓໍ. ເຕ ຫິ ນິປ຺ປິຕິກາ ອວິນີຕາ ອສໍຍຕາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣິໂນ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຠຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒. ທຸຕິເຍ ລກ຺ຂີຍຕິ ພາໂລ ອຍນ຺ຕິ ຎາຍຕິ ເອເຕນາຕິ ລກ຺ຂຓໍ, ກມ຺ມໍ ລກ຺ຂຓເມຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍທ຺ວາຣາທິປວຕ຺ຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອປທີຍນ຺ຕິ ໂທສາ ເອເຕນ ຣກ຺ຂີຍນ຺ຕິ, ລູຍນ຺ຕິ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ ວາຕິ ອປທານໍ, ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ, ມິຈ຺ຉາ ວາ ປວຕ຺ຕປ຺ປໂຍໂຄ. ເຕນ ໂສຠຕີຕິ ອປທານໂສຠນີ ¶ . ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕໂນ ຈຣິເຕເນວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈຣິຍາຍ ເອວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓-໔. ຈິນ຺ຕີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໓-໔. ຕຕິເຍ ເອເຕຫີຕິ ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາທີຫິ. ເອເຕນ ລກ຺ຂຓສທ຺ທສ຺ສ ສຣຓຕ຺ຖຕມາຫ. ຕາເນວາຕິ ລກ຺ຂຓານິ ເອວ. ອສ຺ສາຕິ ພາລສ຺ສ. ພາໂລ ອຍນ຺ຕິ ນິມີຍຕິ ສຎ຺ຊານີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ພາລນິມິຕ຺ຕານິ. ອປທານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວິຂ຺ຍາຕໍ ກມ຺ມໍ, ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາທີນິ ຈ ພາເລ ວິຂ຺ຍາຕານິ ອສາຘາຣຓຠາເວນ. ຕສ຺ມາ ‘‘ພາລສ຺ສ ອປທານານີ’’ຕິ. ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ທຸຏ຺ຐໍ ທູສິຕໍ ຈິນ຺ຕິຕໍ ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕໍ, ຕໍ ຈິນ຺ເຕຕີຕິ ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ. ໂລຠາທີຫິ ທຸຏ຺ຐໍ ຠາສິຕໍ ມຸສາວາທາທິໍ ຠາສຕີຕິ ທຸພ຺ຠາສິຕຠາສີ. ເຕສໍເຍວ ວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມໍ ປາຓາຕິປາຕາທິໍ ກໂຣຕີຕິ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມກາຣີ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນາຕິ ‘‘ພາໂລ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນສ຺ສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ອຍນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ລກ຺ຂີຍຕີ’’ຕິອາທິນາ ອນຸສ຺ສຣເຓນ. ມໂນສຸຈຣິຕາທີນໍ ວເສນາຕິ ‘‘ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ອນຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທສມ຺ມາທສ຺ສນວເສນ ¶ ສຸຈິນ຺ຕິຕເມວ ຈິນ຺ເຕຕີ’’ຕິອາທິນາ ມໂນສຸຈຣິຕາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຈຣິຕານໍ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຈິນ຺ຕີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕-໑໐. ອໂຍນິໂສສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໕-໑໐. ປຎ຺ຈເມ ກຕິ ນຸ ໂຂ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານີຕິອາທິ ຉກ຺ເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ເອວໍ ຈິນ຺ຕິຕນ຺ຕິ ອໂຍນິໂສ ຈິນ຺ຕິຕໍ. ອປຎ຺ຫເມວ ປຎ຺ຫນ຺ຕິ ກເຖສີຕິ ອປຎ຺ຫເມວ ປຎ຺ໂຫ ອຍນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ທສວິຘໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິໍ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາຕິ –

‘‘ສິຖິລໍ ¶ ຘນິຕຎ຺ຈ ທີຆຣສ຺ສໍ, ຄຣຸກໍ ລຫຸກຎ຺ຈ ນິຄ຺ຄຫີຕໍ;

ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວວຕ຺ຖິຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໙໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໑; ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໕; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໒) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ທສວິຘໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິໍ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ.

ຕຕ຺ຖ ຐານກຣຓານິ ສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອກ຺ຂຣໍ ສິຖິລໍ, ຕານິເຍວ ຘນິຕານິ ອສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອກ຺ຂຣໍ ຘນິຕໍ. ທ຺ວິມຕ຺ຕກາລໍ ທີຆໍ, ເອກມຕ຺ຕກາລໍ ຣສ຺ສໍ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ທີຆເມວ, ຍໍ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ສໍໂຍຄປຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ລຫຸກນ຺ຕິ ຣສ຺ສເມວ, ຍໍ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ວິສໍໂຍຄປຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຄ຺ຄຫີຕນ຺ຕິ ຍໍ ກຣຓານິ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອວິວເຏນ ມຸເຂນ ສານຸນາສິກໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສມ຺ພນ຺ຘນ຺ຕິ ຍໍ ປຣປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວວຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ຍໍ ປຣປເທນ ອສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີ ອສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ກຣຓານິ ອນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິວເຏນ ມຸເຂນ ສານຸນາສິກໍ ອກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທຕິ ເອວໍ ສິຖິລາທິວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປາທກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທສປ຺ປກາເຣນ ປເຠໂທ. ສພ຺ພານິ ຫິ ອກ຺ຂຣານິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ.

‘‘ອຏ຺ຐານໍ ¶ ໂຂ ເອຕໍ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ປຎ຺ຈເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ‘‘ກຕິ ນຸ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານີ’’ຕິອາທິ ປນ ຉກ຺ເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຉຏ຺ຐາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອໂຍນິໂສສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພາລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຣຖກາຣວຄ຺ໂຄ

໑. ຎາຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ຎາໂຕເຍວ ປຎ຺ຎາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຎາໂຕ ປຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ. ກສ຺ສ ອນນຸໂລມິເກຕິ ອາຫ ‘‘ສາສນສ຺ສາ’’ຕິ, ສາສນສ຺ສ ອນນຸໂລມິເກ ອປ຺ປຕິຣູເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ອນນຸໂລມິກສທ຺ທສ຺ສ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອນນຸໂລມິກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ¶ . ສາສນສ຺ສາຕິ ວາ ສາສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາສນໍ ນ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອນນຸໂລມິກນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຠາຄວິສຠາຄນ຺ຕິ ລິງ຺ຄໂຕ ສຠາຄວິສຠາຄໍ. ‘‘ວິຍປຸຄ຺ຄເລ’’ຕິ ອາຫາຕິ ລິງ຺ຄສຠາເຄຫິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ອາຫ. ອຸມ຺ມາທໍ ປາປຸຓີຕິ ໂສ ກິຣ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປິຫິຕທ຺ວາຣຄພ຺ເຠ ສຍນປິຏ຺ເຐ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ເມຕ຺ຕາມຸເຂນ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຣາເຄນ ອນ຺ຘີກໂຕ ຠຣິຍາຍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ທ຺ວາຣໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາປິ ນິກ຺ຂມິຕຸກາມຕາຍ ຠິຕ຺ຕິໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຠິຕ຺ຕິຍຸທ຺ຘມກາສິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຎາຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສາຣຓີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒. ທຸຕິເຍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລມ຺ປິ ປພ຺ພຊ຺ຊານິສ຺ສິຕເມວາຕິ ອິມິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄຕສມນນ຺ຕຣເມວ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລມ຺ປິ ສມາທິນ຺ນເມວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຄ຺ຄສນ຺ນິສ຺ສິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ¶ ມຄ຺ຄາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກສິຓປຣິກມ຺ມາທີນິ ມຄ຺ຄສນ຺ນິສ຺ສິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ມຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຕສມ຺ປິ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເຕຫິ ວິນາ ມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອສມ຺ໂມຫປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ສິຂາປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ຜລຘມ຺ເມສຸປິ ສາຕິສໂຍ ອສມ຺ໂມໂຫຕິ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາມໍ ຊານິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຊານນາ ປນສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓໍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂກິຣິຍາຕິ ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນາວ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຖາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ປຏິລາໂຠຕິ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິລຠິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ສາຣຓີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອາສໍສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓. ຕຕິເຍ ສນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທີຆໍ ສນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຊນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໐) ກິລນ຺ຕຠາເວ ອາຄໂຕ. ‘‘ອຍຎ຺ຈ ວິຕກ຺ໂກ, ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ¶ ສນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ ສມິຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໕໗໖) ນິຣຸທ຺ຘຠາເວ. ‘‘ອຘິຄໂຕ ໂຂ ມ຺ຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ, ຄມ຺ຠີໂຣ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ ສນ຺ໂຕ ປຓີໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗-໘) ສນ຺ຕຎາຓໂຄຈຣຕາຍໍ. ‘‘ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ສທາ ສຕິມໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໗) ກິເລສວູປສເມ. ‘‘ສນ຺ໂຕ ຫເວ ສພ຺ຠິ ປເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໕໑) ສາຘູສຸ. ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາໂຈຣາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໙໕) ອຕ຺ຖິຠາເວ. ອິຘາປິ ອຕ຺ຖິຠາເວເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ໂລກສງ຺ເກຕວເສນ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິຠາໂວ ເຫຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລສມ຺ພນ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລກສມຎ຺ຎາວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປຣມຕ຺ຖວເສນ. ອຕ຺ຖີຕິ ເຈຕໍ ນິປາຕປທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໑໐) ວິຍ.

ສໍວິຊ຺ຊມານາຕິ ອຸປລພ຺ຠມານາ. ຍຎ຺ຫິ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍວິຊ຺ຊມານາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອນາໂສຕິ ປຕ຺ຖນາຣຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຕ຺ຖໂນ’’ຕິ. ອາສໍສຕິ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອາສໍໂສ. ເວຓຸເວຕ຺ຕາທິວິລີເວຫິ ສຸປ຺ປາທິຠາຊນກາຣກາ ວິລີວກາຣກາ. ມິຄມຈ຺ຉາທີນໍ ນິສາທນໂຕ ເນສາທາ, ມາຄວິກມຈ຺ຉພນ຺ຘາທໂຍ. ຣເຖສຸ ຈມ຺ເມນ ນຫນກຣຓໂຕ ຣຖກາຣາ ¶ , ຘມ຺ມກາຣາ. ປຸອິຕິ ກຣີສສ຺ສ ນາມໍ, ຕໍ ກຸເສນ຺ຕິ ອປເນນ຺ຕີຕິ ປຸກ຺ກຸສາ, ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຑ຺ຑກາ.

ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓຕິ ວິຣູໂປ. ໂອໂກຏິມໂກຕິ ອາໂຣຫາຠາເວນ ເຫຏ຺ຐິມໂກ, ຣສ຺ສກາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ລກຸຓ຺ຑໂກ’’ຕິ. ລກຸ ວິຍ ຆຏິກາ ວິຍ ເຑຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຫິ ລກຸຓ຺ຑໂກ, ຣສ຺ໂສ. ກຓຕິ ນິມີລຕີຕິ ກາໂຓ. ຕໍ ປນສ຺ສ ນິມີລນໍ ເອເກນ ອກ຺ຂິນາ ທ຺ວີຫິປິ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກກ຺ຂິກາໂຓ ວາ ອຸຠຍກ຺ຂິກາໂຓ ວາ’’ຕິ. ກຸຓນໍ ກຸໂຓ, ຫຕ຺ຖເວກລ຺ລໍ. ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຸຓີ. ຂຎ຺ໂຊ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາທວິກໂລ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍສງ຺ຂາໂຕ ສຣີຣສ຺ສ ປກ຺ໂຂ ປເທໂສ ຫໂຕ ອສ຺ສາຕິ ປກ຺ຂຫໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປີຐສປ຺ປີ’’ຕິ. ປທີເປ ປທີປເນ ເອຕພ຺ພໍ ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ປທີເປຍ຺ຍໍ, ເຕລາທິອຸປກຣຓໍ.

ອາສໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ຣຊ຺ຊາຠິເສເກ ກນິຏ຺ໂຐ ປຕ຺ຖນໍ ນ ກໂຣຕິ ເຊຏ຺ເຐ ສຕິ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ອນຘິກາຣຕ຺ຕາ. ອຠິເສກໍ ອຣຫຕີຕິ ອຠິເສກາຣໂຫ, ນ ອຠິເສກາຣໂຫ ກາຓກຸຓິອາທິໂທສສມນ຺ນາຄໂຕ.

ສີລສ຺ສ ¶ ທຸຏ຺ຐຸ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຠາວຕ຺ໂຖ ອິຘ ທຸ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ນິສ຺ສີໂລ’’ຕິ. ‘‘ປາປໍ ປາເປນ ສຸກຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໔໘; ຈູຬວ. ໓໔໓) ວິຍ ປາປ-ສທ຺ໂທ ນິຫີນປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ລາມກຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ທຸສ຺ສີໂລ. ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິຍາ ປາປຘມ຺ໂມ. ກາຍວາຈາສໍວຣເຠເທນ ວາ ທຸສ຺ສີໂລ, ມໂນສໍວຣເຠເທນ, ສຕິສໍວຣາທິເຠເທນ ວາ ປາປຘມ຺ໂມ. ອສຸທ຺ຘປ຺ປໂຍຄຕາຍ ທຸສ຺ສີໂລ, ອສຸທ຺ຘາສຍຕາຍ ປາປຘມ຺ໂມ. ກຸສລສີລວິຣເຫນ ທຸສ຺ສີໂລ, ອກຸສລສີລສມນ຺ນາຄເມນ ປາປຘມ຺ໂມ. ອສຸຈີຫີຕິ ອປຣິສຸທ຺ເຘຫິ. ສງ຺ກາຫິ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ມຎ຺ເຎ ອິທໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປເຣຫິ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈິເທວາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕນາເຍວ ວາ ສງ຺ກາຫິ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣຕິ ເອເຕນປິ ກມ຺ມສາຘນຕໍເຍວ ສງ຺ກສ຺ສຣສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສງ຺ກາຍ ປເຣສໍ ສມາຈາຣກິຣິຍໍ ສຣຕິ ອາສງ຺ກຕິ ວິຘາວຕີຕິປິ ສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕສ຺ສ ຫິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊເນ ກເຖນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ມມ ໂທສໍ ມຎ຺ເຎ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ສມາຈາຣໍ ສງ຺ກາຍ ສຣຕິ ຘາວຕິ.

ເອວໍປຏິຎ຺ໂຎຕິ ສລາກຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ‘‘ກິຕ຺ຕກາ ວິຫາເຣ ສມຓາ’’ຕິ ຄຓນາຍ ອາຣທ຺ຘາຍ ‘‘ອຫມ຺ປິ ສມໂຓ, ອຫມ຺ປິ ສມໂຓ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ສລາກຄ຺ຄຫຓາທີນິ ກໂຣຕີຕິ ສມໂຓ ອຫນ຺ຕິ ¶ ເອວໍສມຓປ຺ປຏິຎ຺ໂຎ. ສຸມ຺ຠກປຕ຺ຕຘເຣຕິ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ຕຘເຣ. ປູຕິນາ ກມ຺ເມນາຕິ ສໍກິລິຏ຺ຐກມ຺ເມນ, ນິຄ຺ຄຸຓຕາຍ ວາ ຄຸຓສາຣວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕປູຕິ. ກສມ຺ພຸກຈວໂຣ ຊາໂຕ ສຎ຺ຊາໂຕ ອສ຺ສາຕິ ກສມ຺ພຸຊາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຊາຕຣາຄາທິກຈວໂຣ’’ຕິ. ອຖ ວາ ກສມ຺ພຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕິນ຺ຕກຸຓປກສຏໍ ອຸທກໍ, ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ສາສເນ ທຸສ຺ສີໂລ ນາມ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ຕິນ຺ຕກຸຓປອຸທກສທິໂສ, ຕສ຺ມາ ກສມ຺ພຸ ວິຍ ຊາໂຕຕິ ກສມ຺ພຸຊາໂຕ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມອຸປນິສ຺ສຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘຸໍ, ຕສ຺ສາ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາສີລສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣິຕາຍາຕິ ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣິຕາຍ.

ອາສໍສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫີຕິ ທານປິຍວຈນອຕ຺ຖຈຣິຍາສມານຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫກາຣເຓຫິ. ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ອາຓາຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວາ ອິຘ ຣຕນຈກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຈກ຺ກສທ຺ໂທ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ, ລກ຺ຂເຓ, ຣຖງ຺ເຄ, ອິຣິຍາປເຖ, ທາເນ, ຣຕນຘມ຺ມຂຸຣຈກ຺ກາທີສຸ ຈ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ປາທຕເລສຸ ຈກ຺ການິ ຊາຕານີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕; ໓.໒໐໔) ເອຕ຺ຖ ລກ຺ຂເຓ. ‘‘ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑) ເອຕ຺ຖ ຣຖງ຺ເຄ. ‘‘ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໙) ເອຕ຺ຖ ອິຣິຍາປເຖ. ‘‘ທທໍ ຠຸຎ຺ຊ ມາ ຈ ປມາໂທ, ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຍ ສພ຺ພປາຓິນ’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໑.໗.໑໔໙) ເອຕ຺ຖ ທາເນ. ‘‘ທິພ຺ພໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປາຕຸຣໂຫສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໓) ເອຕ຺ຖ ຣຕນຈກ຺ເກ. ‘‘ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໕໖໒) ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ. ‘‘ອິຈ຺ຉາຫຕສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ຈກ຺ກໍ ຠມຕິ ມຕ຺ຖເກ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໕.໑໐໓) ເອຕ຺ຖ ຂຸຣຈກ຺ເກ. ‘‘ຂຸຣປຣິຍນ຺ເຕນ ຈກ຺ເກນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໖) ເອຕ຺ຖ ປຫຣຓຈກ຺ເກ. ‘‘ອສນິວິຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໖໑) ເອຕ຺ຖ ອສນິມຓ຺ຑເລ. ອິຘ ປນາຍໍ ຣຕນຈກ຺ເກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນາຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ນາມ ໂຫຕິ? ເອກງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈກ຺ກຣຕນໍ ອາກາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ສພ຺ພຈກ຺ກວຕ຺ຕີນຎ຺ຫິ ນິສິນ຺ນາສນໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈກ຺ກຣຕນສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑສທິສປນາຬິໍ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ຄາຣໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທເກນ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຠິວິຊິນາຕຸ ¶ ຠວໍ ຈກ຺ກຣຕນ’’ນ຺ຕິ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິສມກາລເມວ, ໂສ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ນາມ ໂຫຕິ.

ຘມ຺ໂມຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ໂມ, ທສວິຘໍ ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕໍ. ທສວິເຘ ວາ ກຸສລຘມ຺ເມ ອຄຣຫິເຕ ວາ ຣາຊຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມິໂກ. ເຕນ ຈ ຘມ຺ເມນ ສກລໂລກໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ຘມ຺ເມນ ວາ ລທ຺ຘຣຊ຺ຊຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຣາຊາ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕີຫິ ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອຘມ຺ເມນ. ທສວິເຘນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ເຕນາຕິ ທສປ຺ປເຠເທນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນໍ ວຕ຺ເຕນ.

ກິໍ ¶ ປນ ຕໍ ທສວິຘໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

‘‘ກຕມໍ ປນ ຕໍ, ເທວ, ອຣິຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ຘມ຺ມໍເຍວ ນິສ຺ສາຍ ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກໂຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ມາເນນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ປູເຊນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ອປຈາຍມາໂນ ຘມ຺ມທ຺ຘໂຊ ຘມ຺ມເກຕຸ ຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ໂຍ ຘມ຺ມິກໍ ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິໍ ສໍວິທຫສ຺ສຸ ອນ຺ໂຕຊນສ຺ມິໍ ພລກາຍສ຺ມິໍ ຂຕ຺ຕິເຍສຸ ອນຸຍນ຺ເຕສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເນຄມຊານປເທສຸ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ມິຄປກ຺ຂີສຸ. ມາ ຈ ເຕ, ຕາຕ, ວິຊິເຕ ອຘມ຺ມກາໂຣ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ. ເຍ ຈ ເຕ, ຕາຕ, ວິຊິເຕ ອຘນາ ອສ຺ສຸ, ເຕສຎ຺ຈ ຘນມນຸປ຺ປເທຍ຺ຍາສິ. ເຍ ຈ ເຕ, ຕາຕ, ວິຊິເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ມທປ຺ປມາທາ ປຏິວິຣຕາ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ເຈ ນິວິຏ຺ຐາ ເອກມຕ຺ຕານໍ ທເມນ຺ຕິ, ເອກມຕ຺ຕານໍ ສເມນ຺ຕິ, ເອກມຕ຺ຕານໍ ປຣິນິພ຺ພາເປນ຺ຕິ. ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສິ – ‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຸສລໍ ກິໍ ອກຸສລໍ, ກິໍ ສາວຊ຺ຊໍ ກິໍ ອນວຊ຺ຊໍ, ກິໍ ເສວິຕພ຺ພໍ ກິໍ ນ ເສວິຕພ຺ພໍ, ກິໍ ເມ ກຣິຍມານໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ອສ຺ສ, ກິໍ ວາ ປນ ເມ ກຣິຍມານໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ອສ຺ສາ’ຕິ. ເຕສໍ ສຸຕ຺ວາ ຍໍ ອກຸສລໍ, ຕໍ ອຠິນິວຊ຺ເຊຍ຺ຍາສິ, ຍໍ ກຸສລໍ, ຕໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍາສິ. ອິທໍ ໂຂ, ຕາຕ, ຕໍ ອຣິຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ –

ເອວໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໘໔) ອາຄຕນເຍນ ອນ຺ໂຕຊນສ຺ມິໍ ພລກາເຍ ເອກໍ, ຂຕ຺ຕິເຍສຸ ເອກໍ, ອນຸຍນ຺ເຕສຸ ເອກໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເອກໍ, ເນຄມຊານປເທສຸ ເອກໍ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ເອກໍ, ມິຄປກ຺ຂີສຸ ເອກໍ, ອຘມ຺ມກາຣປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ ເອກໍ, ອຘນານໍ ຘນານຸປ຺ປທານໍ ເອກໍ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນໍ ເອກນ຺ຕິ ເອວເມວໍ ຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕໍ ທສວິຘໍ ໂຫຕິ. ຄຫປຕິເກ ປນ ປກ຺ຂິຊາເຕ ຈ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວາທສວິຘໍ ໂຫຕິ.

ອຎ຺ຎຖາ ¶ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ອເທນ຺ໂຕ ໂສ ຘມ຺ໂມ ອຘິຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕທຘິຏ຺ຐານໍ. ເຕນ ຕທຘິຏ຺ຐາເນນ ເຈຕສາ. ສກ຺ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອາທຣກິຣິຍາວເສນ ກໂຣນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸກຣຓວເສນ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ¶ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຄາຣວຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ. ຘມ຺ມາຘິປຕິຠູຕາຄຕຠາເວນາຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ເຊຏ຺ຐກຠາເວນ ປຸຣິມຕຣໍ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສມຸປຈິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຘມ຺ມວເສເນວ ຈ ສພ຺ພກິຣິຍານໍ ກຣເຓນາຕິ ເອເຕນ ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອສ຺ສາຕິ ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ. ປຣໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ອຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ຖໂຕ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ. ເຕເນວ ປຣຣກ຺ຂສາຘເນນ ຂນ຺ຕິອາທິຄຸເຓນ ອຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ເອວ ຣກ຺ຂຕິ. ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ. ນິວາສນປາຣຸປນເຄຫາທີນິ ສີຕຸຓ຺ຫາທິປ຺ປຏິພາຫເນນ ອາວຣຓໍ.

ອນ຺ໂຕຊນສ຺ມິນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠູເຕ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິຊເນ. ສີລສໍວເຣ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ຣກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕິ. ວຕ຺ຖຄນ຺ຘມາລາທີນິ ຈສ຺ສ ທທມາໂນຕິ ອິມິນາ ອາວຣຓໍ, ອິຕເຣນ ຄຸຕ຺ຕິໍ. ສມ຺ປທາເນນປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ສີລສໍວເຣສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນາທີນໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ເອສ ນໂຍ ປເຣສຸປິ ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓ. ນິຄໂມ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ເນຄມາ. ເອວໍ ຊານປທາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ນິຄມວາສິໂນ’’ຕິອາທິນາ.

ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ສໍວິທຫນໍ ຐປນໍ ນາມ ຕທຸປເທໂສເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກເຖຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອເຕສູຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ສມຓາທີສຸ. ປຏິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ຂີຓານໍ ກິເລສານໍ ປຸນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສເຈຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໕. ປຎ຺ຈເມ ອິສໂຍ ປຕນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອິສິປຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສງ຺ຂາຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ພູປກຣຓານິ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພານິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຉທນຕຈ຺ຉນາທິສາຘນານິ ອຸປກຣຓານິ ຣຎ຺ຎາ ອາຓຕ຺ຕທິວເສເຍວ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ນານາ ກຣີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ນານາກຣຓໍ, ນານາຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເນສນ຺ຕິ ສຣໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ນ ເອສ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ເຖສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເອສ’’ນ຺ຕິ. ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ, ຕສ຺ສ ຄຕິ ເວຄສາ ປວຕ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປໂຍຄສ຺ສ ຄມນ’’ນ຺ຕິ.

ສຄຓ຺ຑາຕິ ¶ ¶ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກຄຓ຺ຑາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຓ຺ຓໂຕຓຕຏ຺ຐານຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສກສາວາຕິ ສກສຏາ. ເຕນາຫ ‘‘ປູຕິສາເຣນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ຄຸຓປຕເນນ ປຕິຕາຕິ ຍຖາ ຕໍ ຈກ຺ກໍ ນາຠິອຣເນມີນໍ ສໂທສຕາຍ ນ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ເອວເມກຈ຺ເຈ ປຸຄ຺ຄລາ ກາຍວງ຺ກາທິວເສນ ສໂທສຕາຍ ຄຸຓປຕເນນ ປຕິຕາ ສກຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຜຣຸສວາຈາທໂຍປິ ອປາຍຄມນີຍາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄເນວ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ສເຈຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອປຓ຺ຓກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໖. ຉຏ຺ເຐ ວິຣຊ຺ຌນກິຣິຍາ ນາມ ປຈ຺ຉາ ສມາທາຕພ຺ພຕາຍ ອປຓ຺ຓກປ຺ປໂຍຄສມາທານາ ວິຍ ໂຫຕິ, ອວິຣຊ຺ຌນກິຣິຍາ ປນ ປຈ຺ຉາ ອສມາທາຕພ຺ພຕາຍ ອນູນາຕິ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ ອປຓ຺ຓໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອປຓ຺ຓກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອປຓ຺ຓກປຏິປທນ຺ຕິ ອວິຣທ຺ຘປຏິປທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ສາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘເນນ ເອກໍສິກາ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍານາວຫາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຍຸຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ອສາຣາປຄຕາ ອວິຣຸທ຺ຘຕາຍ ອປຈ຺ຈນີກາ ອນຸໂລມິກາ ອນຸຘມ຺ມຠູຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກໍສປຏິປທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນ ຕກ຺ກຄ຺ຄາເຫນ ວາ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ວາຕິ ຕກ຺ກຄ຺ຄາເຫນ ວາ ປຏິປນ຺ໂນ ນ ໂຫຕິ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ວາ ອປຓ຺ຓກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ຕກ຺ກຄ຺ຄາເຫນ ວາຕິ ອາຈຣິຍໍ ອລຠິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຄຕິ, ນິພ຺ພານໍ ວາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຕກ຺ກຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕນ. ນຍຄ຺ຄາເຫນາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອທິສ຺ວາ ນຍໂຕ ອນຸມານໂຕ ຄຫເຓນ. ເອວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕກ຺ກມຕ຺ເຕນ, ນຍຄ຺ຄາເຫນ ວາ ປຏິປນ຺ໂນ. ປຓ຺ຑິຕສຕ຺ຖວາໂຫ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ນ ປຣິຫາຍຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິຫານຎ຺ຈ ອປຣິຫານຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑.໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ອປຓ຺ຓກໍ ຐານໍ ອວິຣທ຺ຘກາຣຓໍ ນິຍ຺ຍານິກກາຣຓໍ ເອເກ ໂພຘິສຕ຺ຕປ຺ປມຸຂາ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເຍ ປນ ເຕ ພາລສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ຕປ຺ປມຸຂາ ຕກ຺ກິກາ ອາຫຸ, ເຕ ທຸຕິຍໍ ສາປຣາຘໍ ¶ ອເນກໍສິກໍ ຐານໍ ອນິຍ຺ຍານິກໍ ກາຣຓໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເຕ ກຓ຺ຫປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ກປຏິປທາ ອປຣິຫານິປຏິປທາ, ກຓ຺ຫປຏິປທາ ປຣິຫານິປຏິປທາ, ຕສ຺ມາ ເຍ ສຸກ຺ກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ, ເຕ ອປຣິຫີນາ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ ປຕ຺ຕາ. ເຍ ປນ ກຓ຺ຫປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ, ເຕ ປຣິຫີນາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປນ຺ນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ອິທມາຫ ‘‘ເອຕທຎ຺ຎາຍ ເມຘາວີ, ຕໍ ຄຓ຺ເຫ ຍທປຓ຺ຓກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ເອຕທຎ຺ຎາຍ ເມຘາວີຕິ ເມຘາຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຸຕ຺ຕມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເອຕໍ ອປຓ຺ຓກໍ ຐານໍ ທຸຕິຍຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວີສຸ ອຕກ຺ກຄ຺ຄາຫຕກ຺ກຄ຺ຄາຫສງ຺ຂາເຕສຸ ຐາເນສຸ ຄຸຓໂທສໍ ວຸທ຺ຘິຫານິໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຄຓ຺ເຫ ຍທປຓ຺ຓກນ຺ຕິ ຍໍ ອປຓ຺ຓກໍ ເອກໍສິກໍ ສຸກ຺ກປຏິປທາອປຣິຫານິຍປຏິປທາສງ຺ຂາຕໍ ນິຍ຺ຍານິກກາຣຓໍ, ຕເທວ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ກສ຺ມາ? ເອກໍສິກາທິຠາວໂຕເຍວ. ອິຕຣໍ ປນ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ກສ຺ມາ? ອເນກໍສິກາທິຠາວໂຕເຍວ.

ຍວນ຺ຕິ ຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອມິສ຺ສິຕາປິ ສມານຊາຕິຕາຍ ມິສ຺ສິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍນິ. ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຓ຺ຑາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານວິສິຏ຺ໂຐ ຂນ຺ຘານໍ ຠາຄໂສ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາໂສ ໂຍນິ ນາມາ’’ຕິ. ກາຣຓໍ ໂຍນິ ນາມ, ໂຍນີຕິ ຕໍ ຕໍ ຜລໍ ອນຸປຈິຕຎາຓສມ຺ຠາເຣຫິ ທຸຣວຄາຘເຠທຕາຍ ມິສ຺ສິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ. ຍໂຕ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ໂສ ເອວາຍນ຺ຕິ ພາລານໍ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ. ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ ໂຍນິ ນາມ ຍວນ຺ຕິ ຕາຍ ສຕ຺ຕາ ໂຍນິສມ຺ພນ຺ເຘນ ມິສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ປຄ຺ຄຫິຕາ ອນຸຏ຺ຐາເນນ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາເສວນາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓາ.

‘‘ຈກ຺ຂຸໂຕປີ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ປນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິວີຖີສຸ ຕທນຸຄຕມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖີສຸ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ກຸສລາທີນໍ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ກາມາສວາທໂຍ ເອວ ປນ ວຓໂຕ ຍູສໍ ວິຍ ປຄ຺ຆຣນກອສຸຈິຠາເວນ ສນ຺ທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ‘‘ອາສວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຄ຺ຆຣນກອສຸຈິມ຺ຫິ ອາສວສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໂຕ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ຫິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຘມ຺ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໂຕ ປຣໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນນຸ ຕໂຕ ປຣໍ ຠວງ຺ຄາທີນິປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ເຕສມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ອາລມ຺ພິເຕສຸ ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ¶ ສາສວຠາເວນ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຣຕາຠາວໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຄຕ຺ຣຠຸວຈເນນ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂວທານຜລສມາປຕ຺ຕິປຸເຣຈາຣິກປຣິກມ຺ມານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຐມມຄ຺ຄປຸເຣຈາຣິກເມວ ວາ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ອວຘິນິທສ຺ສນຠາເວນ ຄຫິຕໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ມຄ຺ຄຜລສມານຕາຍ ອຎ຺ເຎສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ສມາປຕ຺ຕິວີຖີຍໍ ນິໂຣຘານນ຺ຕຣຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ຜເລສຸ ນິພ຺ພາເນ ຈ ອາສວານໍ ປວຕ຺ຕິ ນິວາຣິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສວນ຺ຕີຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຘິອຕ຺ໂຖ ອາ-ກາໂຣ, ອວຘິ ຈ ມຣິຍາທາຠິວິຘິເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມຣິຍາທໍ ກິຣິຍໍ ພຫິ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອາປາຏລີປຸຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ໂຐ ເທໂວ’’ຕິ. ອຠິວິຘິ ປນ ກິຣິຍໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອາຠວຄ຺ຄໍ ຠຄວໂຕ ຍໂສ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ອຠິວິຘິອຕ຺ໂຖ ຈາຍມາ-ກາໂຣ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ໂຕກຣຓຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ມທິຣາທໂຍຕິ ¶ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສິນ຺ຘວກາທມ຺ພຣິກາໂປຕິກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈິຣປາຣິວາສິຍຏ຺ໂຐ ຈິຣປຣິວຸຏ຺ຐຕາ ປຸຣາຓຠາໂວ. ອວິຊ຺ຊາ ນາໂຫສີຕິອາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ຠວຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໒) ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ອວິຊ຺ຊາສວຠວາສວານໍ ຈິຣປຣິວຸຏ຺ຐຕາຍ ທສ຺ສິຕາຍ ຕພ຺ຠາວຠາວິໂນ ກາມາສວສ຺ສ ຈິຣປຣິວຸຏ຺ຐຕາ ທສ຺ສິຕາວ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ໂອກາສຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ມານາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທິຄ຺ຄາຫວເສນ ອຠິພ຺ຍາປນໍ ມທກຣຓວເສນ ອາສວສທິສຕາ ຈ ເອເຕສໍເຍວ, ນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ເອເຕສ຺ເວວ ອາສວສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຍຕໍ ອນາທິກາລິກຕ຺ຕາ. ປສວນ຺ຕີຕິ ຜລນ຺ຕິ. ນ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ອາສເວຫິ ວິນາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ປຸຣິມານິ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຍສຸ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປ຺ປເທເສສຸ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ກິເລເສສຸເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ປຈ຺ຉິມໍ ກມ຺ເມປີຕິ ປຈ຺ຉິມໍ ‘‘ອາຍຕໍ ວາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສວນ຺ຕິ ປສວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນິພ຺ພຈນໍ ກມ຺ເມປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ທຸກ຺ຂປ຺ປສວນສ຺ສ ກິເລສກມ຺ມສາຘາຣຓຕ຺ຕາ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາ ຂນ຺ຘາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ຠວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ. ວິວາທມູລຠູຕາຕິ ວິວາທສ຺ສ ມູລກາຣຓຠູຕາ ໂກຘູປນາຫມກ຺ຂປລາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍມາຍາສາເຐຍ຺ຍຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠມານາຕິມານາ. ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສາຕິ ¶ ເຍນ ກມ຺ມກິເລສປ຺ປກາເຣນ ອາສເວນ ເທເວສຸ ອຸປປຕ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອສ຺ສ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ ອາກາສຈາຣີ ອສ຺ສນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ວິປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພວິນິມຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາ ເທວຕາ ເທວຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ. ນໂຬ ວຸຈ຺ຈຕິ ມູລໍ, ຕສ຺ມາ ວິນຬີກຕາຕິ ວິຄຕນຬາ ວິຄຕມູລາ ກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ອກຸສລກມ຺ມໂຕ ອວເສສາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຏິຆາຕາຍາຕິ ປຏິເສຘນາຍ. ປຣູປວາທ…ເປ… ອຸປທ຺ທວາຕິ ອິທໍ ຍທິ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ, ຕໂຕ ອສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິເສວນອທິນ຺ນາທານປາຓາຕິປາຕາທິເຫຕຸ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ປຣູປວາທາທໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ນານປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຍ ຈ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕເມວ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓາທິວເສນ ມຫາທຸກ຺ຂານຸຠວາທິປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕ ¶ ປເນເຕຕິ ເອເຕ ກາມຣາຄາທິກິເລສເຕຠູມກກມ຺ມປຣູປວາທາທິອຸປ຺ປທ຺ທວປ຺ປກາຣາ ອາສວາ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍາທິປາຬິປ຺ປເທເສ. ຍຖາຕິ ເຍນ ທຸວິຘາທິປ຺ປກາເຣນ ອວເສເສສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ຕິຘາ ອາຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິຣຍໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ນິຣຍຄາມິນິຍາ. ຉກ຺ກນິປາເຕຕິ ຉກ຺ກນິປາເຕ ອາຫຸເນຍ຺ຍສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໖.໕໘). ຕຕ຺ຖ ຫິ ອາສວາ ຉຘາ ອາຄຕາ.

ສຣສເຠໂທຕິ ຂຓິກນິໂຣໂຘ. ຂີຓາກາໂຣຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ຂີຓຕາ. ອາສວາ ຂີຍນ຺ຕິ ປຫີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອາສວກ຺ຂໂຍ, ມຄ຺ໂຄ. ອາສວານໍ ຂຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອາສວກ຺ຂໂຍ, ຜລໍ. ອາສວກ຺ຂເຍນ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອາສວາ ຂີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສວກ຺ຂໂຍ, ນິພ຺ພານໍ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໕໗-໕໖໐) ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ, ຕໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຖາຕິ ອິມິນາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາຣິຕຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອາວຣນ຺ຕິ ນິວາເຣນ຺ຕີຕິ ອາວຣຓີຍາ. ປຸຣິມປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນາຕິ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນໂຕ ປຸພ຺ເພ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປວຕ຺ຕິວເສນ. ຐເປຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກິຎ຺ຈິ ຐເປນ຺ໂຕ ວິຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສນ ຐເປຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ຌານສມາປນ຺ໂນ ວິຍ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນເນວ ກາເລນ ¶ ປພຸຊ຺ຌມາໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຐປິຕຏ຺ຐາເນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ປພຸຊ຺ຌຕິ ນາມ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມາ…ເປ… ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມູລກມ຺ມຏ຺ຐາເນຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫຣິຍມານກມ຺ມຏ຺ຐາເນ. ປຣິຄ຺ຄຫກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນາຕິ ສຍນໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫມານກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣວເສນ. ໂສ ປນ ຘາຕຸມນສິກາຣວເສນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປຓ຺ຓກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໗. ສຕ຺ຕເມ ພ຺ຍາພາຘນໍ ທຸກ຺ຂາປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍາຕິ ອຕ຺ຕທຸກ຺ຂາຍາ’’ຕິ. ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາປິ ກາຍສຸຈຣິຕາທິສງ຺ຄໂຫ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອວາຣິຕາເນວາ’’ຕິ.

ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ເທວໂລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ອິຕີຕິ ປທສນ຺ຘິພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຕິ ປຸຣິມປທານໍ ປຈ຺ຉິມປເທຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ສຫິຕຕາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ວາກ຺ຍານໍ ສິລິຏ຺ຐຕາຍ ທີປເນ ນິປາໂຕ.

ເທວໂລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຐມປາປຓິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໙. ນວເມ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາຕິ ອາສນທ຺ວາຣຎ຺ເຈວ ຠຓ຺ຑປສິພ຺ພເກ ຈ ວິວຣິຕ຺ວາ. ນາຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ຕໍຕໍກຍວິກ຺ກເຍ ອຕ຺ຕນາ ໂວໂຍຄໍ ນາປຊ຺ຊຕິ. ທິວາກາເລຕິ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມເຍ. ອສ຺ສາມິໂກ ໂຫຕິ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ລທ຺ຘພ຺ພລາຠສ຺ສ ອລຠນໂຕ. ອປຕິວາຕາພາຘໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ຉາຍຸທກສມ຺ປນ຺ນໍ ທິວາຏ຺ຐານໍ. ວິປສ຺ສນາປິ ວຏ຺ຏຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມິໂກເຍວ. ເຕນປິ ຫິ ນວຘາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕໍ ອາປາເທນ຺ເຕນ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ວິປສ຺ສນານິມິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓາຍ.

ປຐມປາປຓິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທຸຕິຍປາປຓິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໐. ທສເມ ¶ ວິສິຏ຺ຐຘຸໂຣຕິ ວິສິຏ຺ຐຘຸຣສມ຺ປຄ຺ຄາໂຫ ວີຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນ. ຎາຓວີຣິຍາຍຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມຘຸໂຣ’’ຕິອາທິ. ວິກ຺ກາຍິກຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ວິກ຺ກເຍຕພ຺ພຠຓ຺ຑໍ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘເນນາຕິ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕຘນວເສນ. ວຬຎ຺ຊນກວເສນາຕິ ທິວເສ ທິວເສ ທານູປໂຠຄວເສນ ວຬຎ຺ຊິຕພ຺ພຘນວເສນ. ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄຠຓ຺ເຑນາຕິ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄູປກຣເຓນ. ນິປຕນ຺ຕີຕິ ນິປາເຕນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຘນຄ຺ຄເຫນ ນິປາຕວຸຕ຺ຕິເກ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິມນ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຎາຓຖາເມນາຕິ ຎາຓສ຺ສ ຖິຣຠາເວນ. ຎາຓປຣກ຺ກເມນາຕິ ຎາຓສຫິເຕນ ວີຣິເຍນ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖເຠທຎ຺ຫິ ເຍນ ສຸເຕນ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ສຸຕໍ ນາມ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກນິກາຍ…ເປ… ພຫຸສ຺ສຸຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອາຄໂຕຕິ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ສ຺ວາຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຄຸໂຓ ປວຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕາ ກຸສລາທິກ຺ຂນ຺ຘາທິເຠທຠິນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກປິ ໂອຕຣນ຺ຕີຕິ ‘‘ຘມ຺ມຘຣາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກຘຣາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອາຠິຘມ຺ມິກຠາເວນ ¶ ວິນາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກຎ຺ຎຸຕາ ສມ຺ຠວຕິ. ທ຺ເວມາຕິກາຘຣາຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນິມາຕິກາວເສນ ທ຺ເວມາຕິກາຘຣາຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ວິນຍາຠິຘມ຺ມມາຕິກາຘຣາ’’ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປຣິປຸຈ຺ຉຕີຕິ ສພ຺ພຠາເຄນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ກາຣຓາກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວິຈາເຣຕິ.

ນ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ເທສນານຸກ຺ກເມນ ອຕ຺ໂຖ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ເທສນາກ຺ກໂມ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ອຎ຺ໂຎ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ. ເຫຏ຺ຐິເມນ ວາ ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕສຸ ຕີສຸ ຠາເຄສຸ ກຕ຺ຖຈິ ເຫຏ຺ຐິມນເຍນ ເທສນາຍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ສີເລນ, ກຕ຺ຖຈິ ອຸປຣິເມນ ຠາເຄນ ປຎ຺ຎາຍ, ກຕ຺ຖຈິ ທ຺ວີຫິປິ ຠາເຄຫິ ສີລປຎ຺ຎາວເສນ. ອິຘ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ອຸປຣິເມນ ຠາເຄນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍສ຺ມາ ວາ ຠຄວາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ປຐມໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປເວເທຕ຺ວາ ‘‘ຕຍິທໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອິມາຍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວີຣິຍາຣມ຺ຠໍ ປເວເທຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ອິມິນາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ¶ ຠວຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປເວເທຕິ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕນິທສ຺ສນານຸຣູປນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍປາປຓິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣຖກາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຸຄ຺ຄລວຄ຺ໂຄ

໑. ສມິທ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໑. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິ ກາຍສກ຺ຂິອາທີສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ອຕິວິຍ ສຸນ຺ທຣຕຣປຓີຕຕຣຠາເວນ ເຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຣຸຈິອຸປ຺ປາທໂກ ກຕໂມຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘຸຣໍ ອໂຫສິ ສທ຺ຘາຘຸຣໍ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເສສານີ’’ຕິອາທິ. ປຏິວິທ຺ຘມຄ຺ໂຄວາຕິ ຕີຫິປິ ເຖເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິວິທ຺ຘອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ເອວ ກຖິໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ¶ ສຸກຣໍ ເອກໍເສນ ພ຺ຍາກາຕຸໍ ‘‘ອຍໍ…ເປ… ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ. ຠຸມ຺ມນ຺ຕເຣເນວ ກເຖສິ ‘‘ຕີສຸປິ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ໂຐວ ປຓີຕຕໂຣ’’ຕິ.

ສມິທ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຄິລານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໒. ທຸຕິເຍ ຫິຕານີຕິ ຠພ຺ຍານິ. ວຸທ຺ຘິກຣານີຕິ ອາໂຣຄ຺ຍາທິວຸທ຺ຘິກຣານິ. ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐານກິຣິຍາຍ ອນຸຣູປໍ. ວາຕາປມາຣໂຣເຄນາຕິ ວາຕໂຣເຄນ ຈ ອປມາຣໂຣເຄນ ຈ, ວາຕນິທາເນນ ວາ ອປມາຣໂຣເຄນ. ນິຏ຺ຐປ຺ປຕ຺ຕຄິລາໂນຕິ ‘‘ອິມິນາ ໂຣເຄນ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ປຕ຺ໂຕ ຄິລາໂນ. ຂິປິຕກໍ ນາມ ວມຖຸໂຣໂຄ. ກຈ຺ຉູຕິ ຖຸລ຺ລກຈ຺ຉຸອາພາໂຘ. ຕິຓປຸປ຺ຜກຊໂຣ ວິສມວາຕສມ຺ຜສ຺ສຊໂຣໂຄ. ເຍສນ຺ຕິ ເຍສໍ ໂຣຄານໍ. ປຏິຊຄ຺ຄເນນາຕິ ປຏິກາຣມຕ຺ເຕນ. ຜາສຸກນ຺ຕິ ພ຺ຍາຘິວູປສມເນນ ສຣີຣສ຺ສ ຜາສຸຠາໂວ. ພ຺ຍາຘິນິທານສມຸຏ຺ຐານຊານເນນ ປຓ຺ຑິໂຕ, ປຏິກາຣກິຣິຍາຍ ຍຸຕ຺ຕກາຣິຕາຍ ທກ຺ໂຂ, ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນລໂສ.

ປທປຣໂມ ¶ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຖິໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນສ຺ສ ອໂຍຄ຺ຄຠາວໂຕ. ອລຠນ຺ໂຕວ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສວນາຍ ໂອກ຺ກມຕິ ນິຍາມໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ. ຍນ຺ຕິ, ຍໂຕ. ໂອວາທໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ອາຠິສມາຈາຣິກວຕ຺ຕໍ ໂອວາທມຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕໂກປິ ຫິ ຕສ຺ສ ຫິຕາວໂຫຕິ. ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕວາຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸນິສ຺ສິໂຕວ ໂຫຕິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ເທເສຕພ຺ໂພວ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນສ຺ສ ໂຍຄ຺ຄຠາວໂຕ.

ຄິລານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສງ຺ຂາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໓. ຕຕິເຍ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ອາພາຘນໂຕ ພ຺ຍາພາໂຘວ ພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ, ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂໍ. ສຫ ພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ເຈຕນາຣາສິນ຺ຕິ ປຸພ຺ພເຈຕນາທິຣາສິໍ. ເຈຕນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ຣາສິໍ ກໂຣຕິ ປິຓ຺ຑໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ສທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ນິຣນ຺ຕຣທຸກ຺ຂໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສາພາຘໍ ນິຣສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖີຕິ ອຸຊຸກໍ ທຸກ຺ຂເວທນາ ¶ ນຕ຺ຖີຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຏ຺ຐສຠາວຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຈ ທຸກ຺ຂປກ຺ຂິກາວ ສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນ ຫິ ອກຸສລວິປາກາ ອິຏ຺ຐາ ນາມ ອຕ຺ຖີ, ກຸສລວິປາກາ ປນ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປາວສຣາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ນິຣຍສ຺ສ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ຖ ພລວຕາຍ ສາ ອພ຺ໂພຫາຣິກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ ອາຫໂຏ ວິເສໂສ ວິຍ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ຍຖາ ອໂຍປິຓ຺ຑິໂຣຫິໂນ ວິຍ ຣູປານນ຺ຕິ. ປຏິຠາຄອຸປມາຕິ ປຏິພິມ຺ພອຸປມາ.

ເຕ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເຫຏ຺ຐິມພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ໂວມິສ຺ສກສຸຂທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວິມິສ຺ສກສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປີຕິມິສ຺ສກຠາວໂຕ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ປາປກມ຺ມໍ. ກມ຺ມສີເສນ ຜລໍ ວທຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຄຕໍ, ‘‘ອພ຺ຍາພຊ຺ຌາ ຜສ຺ສາ ຜຸສນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ວຈເນນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຜສ຺ສາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສການິ ກຖິຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ຂາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ພຫຸກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ອວສ຺ສຍໍ ຄໂຕຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິມຸຕ຺ຕິຍາ ອວສ຺ສໂຍ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ສຣຓຄມນກ຺ກເມນ ອຸປຄໂຕ ໂຫຕິ. ສຕນ຺ຕິກນ຺ຕິ ສປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ. ອຄ຺ຄຫິຕສຣຓປຸພ຺ພສ຺ສາຕິ ອຄ຺ຄຫິຕປຸພ຺ພສຣຓສ຺ສ. ອກຕາຠິນິເວສສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ນ ກໂຕ ສຣຓຄມນາຠິນິເວໂສ ເຍນາຕິ ອກຕາຠິນິເວໂສ, ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມໍ ປຸພ຺ເພປິ ສຣຓທາຍໂກ ອາຈຣິໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ປພ຺ພຊ຺ຊາທາຍໂກປິ ສຣຓທາຍໂກວ. ປຸພ຺ເພ ປນ ອຸປາສກຠາວາປາທກວເສນ ສຣຓທາຍໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິທໍ ປນ ຄຫິຕປພ຺ພຊ຺ຊສ຺ສ ສຣຓຄມນໍ. ປພ຺ພຊາ ຫິ ສວິເສສໍ ສຣຓຄມນນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາທາຍໂກ ປຸນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເຕຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາທາຍກາທໂຍ. ທຸວິເຘນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ໂລກິຍຘມ຺ມສມ຺ປາປໂກ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສມ຺ປາປໂກຕິ ທ຺ວິປ຺ປກາເຣນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ກຕາຠິນິເວສອກຕາຠິນິເວສວເສນ ວາ. ອຸປຣີຕິ ປຐມມຄ຺ຄໂຕ ອຸປຣິ. ເນວ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອາຈຣິເຍນ ກຕສ຺ສ ອຸປກາຣສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຕິກາຣໍ ນາມ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ພຫຸກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ວຊິຣູປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ອຣຸອິຕິ ປຸຣາຓໍ ທຸຏ຺ຐວຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣຕິ ອຣຸກູປມໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຣຸກູປມຈິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອສຫນໂຕ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຕ຺ຕຣກາໂລຠາເສນາຕິ ປຣິຕ຺ຕເມວ ກາໂລ ຎາໂຓຠາສວິຣເຫນ. ລຄຕີຕິ ໂກຘາສງ຺ຄວເສນ ກຸປ຺ປນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສມ຺ມຸຂາ, ‘‘ກິໍ ວທສີ’’ຕິອາທິນາ ປຣມ຺ມຸຂາ ຈ ອຸປນຍ຺ຫນວເສນ ລຄຕິ, ນ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຄວເສນ. ກຸປ຺ປຕີຕິ ກຸຊ຺ຌຕິ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕີຕິ ວິປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຖທ຺ຘຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອີສກມ຺ປິ ມຸທຸຕ຺ຕາຠາວໂຕ. ທຸຏ຺ຐາຣຸໂກຕິ ມໍສໂລຫິຕານໍ ທຸຏ຺ຐຠາເວນ ປກຕິຠາວໍ ຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ທຸຏ຺ຐວໂຓ. ‘‘ທຸຏ຺ຐາຣຸຕາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ຕາກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ.

ຕສ຺ສາຕິ ທຸຏ຺ຐາຣຸກສ຺ສ. ສວນນ຺ຕິ ອສຸຈິວິສນ຺ທນໍ. ອຸທ຺ຘຸມາຕສ຺ສ ວິຍາຕິ ໂກເຘນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຘຸມາຕກສ຺ສ ວິຍ ໂກຘູປາຍາສສ຺ສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ. ຈຓ຺ຑິກຕສ຺ສາຕິ ¶ ກຸປິຕສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ຌາປິ ກິເລສາ ເຕຫິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາທິຕຕ຺ຕາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ, ຕຖາປິ ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຫີນາປິ ກິເລສາ ອຕ຺ເຖວາຕິ ກຕ຺ວາ ເຕສໍ ຎາຓານໍ ວິຊ຺ຊູປມຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເຕຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນານໍ ກິເລສານໍ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວຊິຣູປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເສວິຕພ຺ພສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໖. ຉຏ຺ເຐ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພຕິ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ. ອລ຺ລີຍິຕພ຺ໂພຕິ ຉາຍາຍ ວິຍ ວິນາ ຠາວນາຍ ນິລ຺ລີຍິຕພ຺ໂພ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປາສິຕພ຺ໂພຕິ ອຠິຓ຺ຫໂສ ອຸປນິສີທິຕພ຺ໂພ. ອນຸທ຺ທຍາຕິ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາໂຄ. ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ເອຕສ຺ສ ສີເລນ ອຠິວຸທ຺ຘິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປກາຣຕ຺ຖໍ ອຸປເສວນາທິ ວຏ຺ຏຕິ.

ນ ປຏິຫຎ຺ຎິສ຺ສຕີຕິ ‘‘ອເປຫິ, ກິໍ ເອເຕນາ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ປິຍສີລຕ຺ຕາ ນ ປຏິຫຎ຺ຎິສ຺ສຕິ. ຜາສຸ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທ຺ວີສຸ ຫິ ສີລວນ຺ເຕສຸ ເອເກນ ສີລສ຺ສ ວຓ຺ເຓ ກຖິເຕ ອິຕໂຣ ອນຸໂມທຕິ. ເຕນ ເຕສໍ ກຖາ ຜາສຸ ເຈວ ໂຫຕິ ປວຕ຺ຕິນີ ຈ. ເອກສ຺ມິໍ ປນ ທຸສ຺ສີເລ ສຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ສີລກຖາ ທຸກ຺ກຖາ, ເນວ ສີລກຖາ ໂຫຕິ, ນ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ນ ປວຕ຺ຕິນີ. ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ຫິ ສີລກຖາ ອຜາສຸ ຠວິສ຺ສຕິ. ສີລກຖາຍ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມາຘິປຎ຺ຎາກຖາສຸປິ ອຕິທິສຕິ ¶ ‘‘ສມາຘິປຎ຺ຎາກຖາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ທ຺ເວ ຫິ ສມາຘິລາຠິໂນ ສມາຘິກຖໍ ສປ຺ປຎ຺ຎາ ຈ ປຎ຺ຎາກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິໍ ວາ ທິວສໍ ວາ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຍ ອນຸຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ປຎ຺ຎາຍ ໂສເຘຕພ຺ເພ ວຑ຺ເຒຕພ຺ເພ ຈ ອຘິກສີລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎາຍ ອນຸຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຈ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສີລສ຺ສ ອສປ຺ປາຍານຸປກາຣຘມ຺ເມ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂເສວເນນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີລສ຺ສ ອສປ຺ປາເຍ’’ຕິອາທິ. ສີລສ຺ສ ອສປ຺ປາຍານຸປກາຣຘມ຺ມາ ນາມ ອນາຈາຣາໂຄຈຣາທໂຍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອຸປກາຣຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ¶ ຐາເນຕິ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາສປທຏ຺ຐາເນ. ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນາມາຕິ ອຠິນ຺ນໍ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນາມ. ຂາຣປຣິສ຺ສາວເນຕິ ຣຊການໍ ອູສຂາຣາທິຂາຣປຣິສ຺ສາວນປເຏ. ຫາຍຕີຕິ ສີລາທິນາ ປຣິຫາຍຕິ. ເສຏ຺ຐໍ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປຸຄ຺ຄລໍ.

ເສວິຕພ຺ພສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ພສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໗. ສຕ຺ຕເມ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ນ’’ນ຺ຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສາ’’ຕິ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ລາມກຠາເວນ ກເຖຕພ຺ພສທ຺ໂທ. ຄູຖກູໂປ ວິຍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ຄູຖສທິສຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕິ. ວຈນນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐວຈນໍ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ຄູຖກູໂປ ວິຍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສຸຈິມິຕ຺ໂຕຕິ ສີລາຈາຣສຸທ຺ຘິຍາ ສຸຈິມິຕ຺ໂຕ. ສຫ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສຫາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຄາມິໂນ’’ຕິ.

ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ພສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຄູຖຠາຓີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໘. ອຏ຺ຐເມ ຄູຖຠາຓີຕິ ຄູຖສທິສວຈນຕ຺ຕາ ຄູຖຠາຓີ. ຍຖາ ຫິ ຄູຖໍ ນາມ ມຫາຊນສ຺ສ ອນິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ອິມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວຈນໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອນິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ທຸຄ຺ຄນ຺ຘກຖນ຺ຕິ ກິເລສາສຸຈິສໍກິລິຏ຺ຐຕາຍ ຄູຖໍ ວິຍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘວາຍນກຖໍ. ປຸປ຺ຜຠາຓີຕິ ສຸປຸປ຺ຜສທິສວຈນຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜຠາຓີ ¶ . ຍຖາ ຫິ ຜຸລ຺ລານິ ວສ຺ສິການິ ວາ ອຘິມຸຕ຺ຕິການິ ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ອິຏ຺ຐານິ ກນ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມວ ອິມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວຈນໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ ກນ຺ຕໍ. ປຸປ຺ຜານິ ວິຍາຕິ ຈມ຺ປກສຸມນາທິສຸຄນ຺ຘປຸປ຺ຜານິ ວິຍ. ສຸຄນ຺ຘກຖນ຺ຕິ ສຸຈິຄນ຺ຘວາຍນກຖໍ ກິເລສທຸຄ຺ຄນ຺ຘາຠາວໂຕ. ມຘຸຠາຓີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຸທຸຠາຓີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຫິ ມຘຸຣວຈໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ¶ ຈຕຸມຘຸຣໍ ນາມ ມຘຸຣໍ ປຓີຕໍ, ເອວເມວ ອິມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວຈນໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ມຘຸຣໍ ໂຫຕິ. ມຘຸຣກຖນ຺ຕິ ກຓ຺ຓສຸຂຕາຍ ເປມນີຍຕາຍ ຈ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ມຘຸຣສຠາວກຖໍ. ອຕ຺ຕເຫຕຸ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຫຕ຺ຖປາທາທິຈ຺ເຉທນຫຣຓເຫຕຸ. ປຣເຫຕຸ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ເນລງ຺ໂຄຕິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສີລານເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗) ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສີລໍ ວິຍາ’’ຕິ. ປູເຣຕິ ຄຸຓານໍ ປາຣິປູຣິຍໍ. ສຸກຸມາຣາຕິ ອຜຣຸສຕາຍ ມຸທຸກາ ໂກມລາ. ປຸຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣ-ສທ຺ໂທ ຕນ຺ນິວາສິວາຈໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ນຄຣວາສີນ’’ນ຺ຕິ. ມນໍ ອປ຺ປາຍຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ມນາປາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕວຸທ຺ຘິກຣາ’’ຕິ.

ຄູຖຠາຓີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອນ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໙. ນວເມ ອນ຺ໂຘຕິອາທີສຸ ປາຬິປເທສຸ ປຐໂມ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໂຠຄສໍຫຣຓປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໂນ ຈ ສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖສາຘນປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໂນ ຈ ອຠາວາ ‘‘ອນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ທຸຕິໂຍປິ, ຕຕິໂຍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຠາວາ ‘‘ທ຺ວິຈກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູຕິ ອາຍໂກສລ຺ລຠູຕາ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ. ເຕນາຫ ‘‘ຜາຕິໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຘມຸຕ຺ຕເມຕິ ອຘເມ ເຈວ ອຸຕ຺ຕເມ ຈ. ປຏິປກ຺ຂວເສນາຕິ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາວເສນ. ສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາຄາຕິ ສຸກ຺ກຘມ຺ເມຫິ ປຫາຍເກຫິ ສປ຺ປຏິຠາຄາຕິ ຊາເນຍ຺ຍ. ກຓ຺ຫສປ຺ປຏິຠາຄາຕິ ກຓ຺ຫຘມ຺ເມຫິ ປຫາຕພ຺ເພຫິ ສປ຺ປຏິຠາຄາຕິ ຊາເນຍ຺ຍ.

ຕຖາຊາຕິກາຕິ ຍາທິເສຫິ ສປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຊນສຎາຕິມິຕ຺ຕພນ຺ຘວຄ຺ຄໍ ອຕ຺ຕານໍ ສຸເຂຕິ ປີເຓຕິ, ຕາທິສາ ໂຠຄາປິ ນ ສນ຺ຕິ. ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ນ ກໂຣຕີຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓກປຓທ຺ຘິກຍາຈການໍ ສນ຺ຕປ຺ປນວເສນ ປຸຎ຺ຎານິ ນ ກໂຣຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອຸຠຍສ຺ມິໍ ໂລເກ, ອຸຠຍສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ເຖຕິ ວິຄ຺ຄໂຫຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘໂລເກ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸຠເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ¶ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ຍສ຺ມິໍເຍວ ¶ ຐາເນ. ນ ໂສຈຕີຕິ ໂສກເຫຕູນໍ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ນ ໂສຈຕິ.

ອນ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອວກຸຊ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໐. ທສເມ ອວກຸຊ຺ຊປຎ຺ໂຎຕິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊປຎ຺ໂຎ. ເຕນາຫ ‘‘ອໂຘມຸຂປຎ຺ໂຎ’’ຕິ. ປຸພ຺ພປຏ຺ຐປນາຕິ ປຐມາຣມ຺ໂຠ. ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຖາປຣິໂຍສານໍ. ອປ຺ປນາຕິ ເທສນາຍ ນິຏ຺ຐາປນໍ. ອເນເກ ວາ ອນຸສນ຺ຘິໂຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມາຘິ ວາຕິອາທີສຸ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສາສນນ຺ຕິ ຕທຕ຺ໂຖປາທກສມາຘິ ຕສ຺ສ ອາທີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕທາສນ຺ນຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ, ຕສ຺ສ ມູລຠາເວນ ເອກເທສຕ຺ຕາ ມຄ຺ໂຄ.

ສາສນສ຺ສ ປາຣິປູຣິສຸທ຺ຘິໂຍ ນາມ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາເມເນວ ສິທ຺ຘາ, ຕາ ປເນຕ຺ຖ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນູນໍ ກຕ຺ວາ ເທເສນ຺ຕີ’’ຕິ, ‘‘ນິຄ຺ຄຓ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ເທເສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິຊ຺ຊຏນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ອນາກຸລໍ. ນິຄ຺ຄຓ຺ຐິນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານຣຫິຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ.

ອາກິຓ຺ຓານີຕິ ອາກິຣິຕ຺ວາ ສໍກິຣິຕ຺ວາ ຐປິຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປກ຺ຂິຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ອຸຈ຺ຉງ຺ໂຄ ວິຍ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄປຎ຺ໂຎ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄສທິສປຎ຺ຎຕາຍ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄປຎ຺ໂຎ. ເອວໍ ປຎ຺ຎາ ວິຍ ປຸຄ຺ຄໂລປິ ອຸຈ຺ຉງ຺ໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມານໍ ອຈິຣຏ຺ຐານໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄສທິສາ ປຎ຺ຎາ, ເອວໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊກຸມ຺ຠສທິສາ ປຎ຺ຎາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ສໍວິທຫນປຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ເອວໍ ກເຕ ອິທໍ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຕໍຕໍອຕ຺ຖກິຈ຺ຈໍ ສໍວິຘາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ວິຈາຣຓປຎ຺ຎາຍ ຣຫິໂຕ. ເສຍ຺ໂຍຕິ ເສຏ຺ໂຐ ປາສໍໂສ. ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິອາທິກໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິໍ.

ອວກຸຊ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸຄ຺ຄລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ເທວທູຕວຄ຺ໂຄ

໑. ສພ຺ຣຫ຺ມກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໑. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ສພ຺ຣຫ຺ມການີຕິ ສເສຏ຺ຐການິ. ເຍສນ຺ຕິ ເຍສໍ ກຸລານໍ. ປຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປຸຕ຺ເຕຫິ. ປູຊິຕສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ອິທໍ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ເຕນາຕິ ອາຫາຣາທິນາ. ປຏິຊຄ຺ຄິຕາ ໂຄປິຕາຕິ ຍຖາກາລໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພສ຺ສ ທາເນນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ກຣເຓນ ປຏິຊຄ຺ຄິຕາ ເຈວ ອຸປ຺ປນ຺ນານຕ຺ຖປ຺ປຫຣເຓນ ໂຄປິຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ. ພ຺ຣຫ຺ມາທິຠາວສາຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຕສໍ ຄຸຓານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ໂລເກ ພ຺ຣຫ຺ມາ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອາຈຣິໂຍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ມາຕາປິຕູນໍ ປຸຕ຺ຕກໍ ປຏິລຠນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນວເສນ ເນສໍ ພ຺ຣຫ຺ມາທິຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ພຫຸກາຣາ’’ຕິ, ວຕ຺ວາ ຕໍ ເຕສໍ ພຫຸກາຣຕໍ ນານາກາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາປາທກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ປຸຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕສ຺ສ ອາປາທກາ, ສຣີຣສ຺ສ ໂປສກາ, ອາຈາຣສມາຈາຣານໍ ສິກ຺ຂາປກາ ສກລສ຺ສປິ ອິມສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ທສ຺ເສຕາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຕ຺ຕານໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ຕາວ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ຕຸ, ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ກຖນ຺ຕິ? ຕມ຺ປິ ທສ຺ເສຕພ຺ພເມວ ວຊ຺ຊນີຍຠາວຊານາປນຕ຺ຖໍ.

ອວິຊຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕາສໍ ຠາວນາຍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອວິຊຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຠາວນາ. ໂລຠນີຍວຍສ຺ມິໍ ປຐມໂຍພ຺ພເນ ອຕິວິຍ ມຸທຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຕວິຫຕຄ຺ຄຫຓໍ. ປາຏິເຍກ຺ກນ຺ຕິ ວິສຸໍ. ອິມິນາ ກາຣເຓນາຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປຸຕ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕິເຕຫິ ອຕິກ຺ກເມນ ເມຕ຺ຕາທິສມຸປ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ກາຣເຓນ.

ຖຣຸສິປ຺ປນ຺ຕິ ອສິສຕ຺ຕິກຸນ຺ຕກລາປາທິອາຍຸຘສິປ຺ປໍ. ມຸທ຺ທາຄຓນາຕິ ອງ຺ຄຸລິສໍໂກຈນາທິນາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ຄຓນາ. ອາທິສທ຺ເທນ ປາຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ປຈ຺ຉາຈຣິຍາ ນາມ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຫິຕຄຫຏ຺ຐວຕ຺ຕສ຺ເສວ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຍຖາສກໍ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍາທີນໍ ສິປ຺ປຄ຺ຄາຫາປນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພປຐມໍ ອາຈຣິຍາ ນາມາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອານີຍ ຫຸຕໍ ອາຫຸຕໍ. ປກາເຣຫິ ຫຸຕໍ ປາຫຸຕໍ. ອຠິສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ.

ນໂມ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ສາຍໍ ປາຕໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸຕ຺ຕມປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ນມກ຺ກາຣໍ ກເຣຍ຺ຍ. ຕາຍ ນໍ ປາຣິຈຣິຍາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ອຖ ວາ ປາຣິຈຣິຍາຍາຕິ ¶ ຠຣຓກິຈ຺ຈກຣຓກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐານາປນາທິນາ ປຎ຺ຈວິຘອຸປຏ຺ຐາເນນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຎ຺ຈຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ເຕນ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ມາຕາປິຕໂຣ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາຕພ຺ພາ – ‘ຠໂຕ ເນສໍ ຠຣິສ຺ສາມິ, ກິຈ຺ຈໍ ເນສໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ກຸລວໍສໍ ຐເປສ຺ສາມິ, ທາຍຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາມິ, ອຖ ວາ ປນ ເປຕານໍ ກາລກຕານໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອນຸປ຺ປທສ຺ສາມີ’ຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ເຕນ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ມາຕາປິຕໂຣ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕິ, ປາປາ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ກລ຺ຍາເຓ ນິເວເສນ຺ຕິ, ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ, ປຕິຣູເປນ ທາເຣນ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ, ສມເຍ ທາຍຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເທນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໗).

ອປິຈ ໂຍ ມາຕາປິຕໂຣ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຠິປ຺ປສນ຺ເນ ກຕ຺ວາ ສີເລສຸ ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວາ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ອຍໍ ມາຕາປິຕູປຏ຺ຐາການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສາ ປນາຍໍ ປາຣິຈຣິຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂາວຫາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເຘວ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ເປຈ຺ຈ ສຄ຺ເຄ ປໂມທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສໍສນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ ເປຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ ສຄ຺ຄສໍວຕ຺ຕນິຍໍ ປຏິປທໍ ປູເຣຕີ’’ຕິ ອິເຘວ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ. ອາໂມທຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂມທປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ປໂມທຕິ ນານປ຺ປກາຣໂມທສມ຺ປວຕ຺ຕິຍາ.

ສພ຺ຣຫ຺ມກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອານນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໒. ທຸຕິເຍ ຕຖາຊາຕິໂກຕິ ຕຖາສຠາໂວ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາລາໂຠຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ອຘິຄໂມ. ຣູປເມວ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາວໂຕ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສສ຺ສຕາທິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຄ຺ຄລນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລາຠິນິເວສນນິມິຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຄວາ ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ອໂວຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິປ຺ປຏິລາຠໍ ສນ຺ຘາຍ. ໂສ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຕໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ຈ ປສ຺ສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຘານນ຺ທາ’’ຕິອາທິ.

ນິພ຺ພານໍ ¶ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ¶ . ທິວສມ຺ປີຕິອາທິນາ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ຕປຓີຕາທິຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐວິເຘຕິ ‘‘ສນ຺ຕໍ ປຓີຕໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂໂຍ ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐວິເຘ ອາໂຠຄສຎ຺ຎິເຕ ສມນ຺ນາຫາເຣ. ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ…ເປ… ລພ຺ຠນ຺ເຕວາຕິ ‘‘ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຄເຕ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕປ຺ປເທເສ ເອໂກປິ ອາໂຠຄສມນ຺ນາຫາໂຣ ເຈປິ ສພ຺ເພ ອຏ຺ຐປິ ອາໂຠຄສມນ຺ນາຫາຣາ ລພ຺ຠນ຺ເຕວ ສມນ຺ນາຫຣຕໍ ອຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ.

ຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓສຫິເຕນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາ. ປຣານິ ຈ ໂອປຣານິ ຈ ຈກ຺ຂາທີນິ ອາຍຕນານິ. ສນ຺ຕຕາຍາຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຕາຍ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິຘູມວິຣຫິໂຕຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິ ເອວ ສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນ ຘູໂມ, ເຕນ ວິຣຫິໂຕ. ອນີໂຆຕິ ອປາໂປ. ຊາຕິຊຣາຄຫເຓເນວ ພ຺ຍາຘິມຣຓມ຺ປິ ຄຫິຕເມວາຕິ ຕພ຺ຠາວຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອານນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສາຣິປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໓. ຕຕິເຍ, ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມຍາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ຕາທິເສນປິ ນ ສຸກຣໍ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍເນວ ວທນ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ຎາຓໍ ສພ຺ພມຕິກ຺ກມໍ. ອຎ຺ຎາຕາໂຣ ຈ ທຸລ຺ລຠາຕິ ຫິ ອິມິນາ ສາມຎ຺ຎວຈເນນ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣມ຺ປິ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເຕນປິ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາຍ ທຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສມ຺ມາຕິ ເຫຕຸນາ ກາຣເຓນ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປາເຍນາ’’ຕິອາທິ. ມານາຠິສມຍາຕິ ມານສ຺ສ ທສ຺ສນາຠິສມຍາ. ປຫານາຠິສມໂຍຕິ ຈ ທສ຺ສນາຠິສມໂຍຕິ ຈ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ກິຈ຺ຈວເສນ ມານໍ ປສ຺ສຕິ, ອສມ຺ໂມຫປ຺ປຏິເວຘວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ທສ຺ສນາຠິສມໂຍ. ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ປນ ປຫານາຠິສມໂຍ ຈ. ທສ຺ສນາຠິສມເຍນ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍເມວ ປຫີຍຕິ. ທິຏ຺ຐວິເສນ ທິຏ຺ຐສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ ວິຍ ອຍມສ຺ສ ປຫານາຠິສມໂຍ ¶ . ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປຫານາຠິສມຍສ຺ສ ທສ຺ສນາຠິສມຍນານນ຺ຕຣິຍກຕ຺ຕາ ‘‘ປຫານາຠິສມເຍນ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຫານາຠິສມເຍ ຫິ ຄຫິເຕ ທສ຺ສນາຠິສມໂຍ ຄຫິໂຕວ ໂຫຕິ.

ອນ຺ຕມກາສິ ¶ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ມານສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ເຍ ອິເມ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຊີຣຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘), ຫຣິຕນ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕອນ຺ຕິມມຣິຍາທນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ອນ຺ຕມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊີວິການ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໐; ອິຕິວຸ. ໙໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລາມກນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ສກ຺ກາໂຍ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສປຈ຺ຈຍສງ຺ຂຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສນ຺ໂຕ ຈາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນ຺ຕາ, ເຕສຸ ສພ຺ພສ຺ເສວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອທຸໍ ຈຕຸຕ຺ຖໂກຏິສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕມກາສິ, ປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຣິວຏຸມໍ ອກາສິ, ອນ຺ຕິມສມຸທຍມຕ຺ຕາວເສສໍ ທຸກ຺ຂມກາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕມກາສີ’’ຕິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ປຫານ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ນິພ຺ພານໍ ອາຄຕໍ? ອິຘ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນິທ຺ເທເສນາຍໍ ວຓ຺ຓນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິທ຺ເທເສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕານິ ປທານິ ອາຄຕານີຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ປຫານໍ ວູປສມໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ຈູຬນິ. ໗໕ ອຸທຍມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທໂສ) ປທານິ ອາຄຕານິ.

ຘມ຺ມຕກ຺ກປຸເຣຊວນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ມິໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວິໂມກ຺ເຂ ຐຕ຺ວາ ຌານງ຺ຄານິ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຘິຄຕໍ ອຣຫຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂໍ ວທຕິ. ອຣຫຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ຫິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ມຕກ຺ໂກ ປຸເຣຊໂວ ໂຫຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ນິທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປິຓ຺ຑກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ອາຍູຫນວເສນ ຣາສິກຣຓຕ຺ຖາຍ. ອຠິນ຺ນານີຕິ ເອກເທເສນປິ ອຂຓ຺ຑິຕານິ. ຠິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ພີຊໍ ພີຊກິຈ຺ຈາຍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ. ອປູຕີນີຕິ ອຸທກເຕມເນນ ປູຕິຠາວໍ ນ ອຸປຄຕານິ. ປູຕິພີຊຎ຺ຫິ ພີຊຕ຺ຖາຍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປູຕິຠາເວນ ອພີຊຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ນ ວາເຕນ ນ ຈ ອາຕເປນ ຫຕານີຕິ ¶ ວາເຕນ ຈ ອາຕເປນ ຈ ນ ຫຕານິ, ນິໂຣຊຕໍ ນ ປາປິຕານິ. ນິໂຣຊຎ຺ຫິ ກສຏພີຊໍ ພີຊຕ຺ຖາຍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ. ສາຣາທານີຕິ ຕຓ຺ຑຸລສາຣສ຺ສ ອາທານໂຕ ສາຣາທານິ. ນິສ຺ສາຣຎ຺ຫິ ພີຊໍ ພີຊຕ຺ຖາຍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຫິຕສາຣານີ’’ຕິ, ປຕິຏ຺ຐິຕສາຣານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ນິຈຍຠາເວນ ສຸຂໍ ສຍິຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ໂກຏ຺ຐປກ຺ຂິຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ສຸຂສຍິຕານິ.

ກມ຺ມວິຠຕ຺ຕີຕິ ¶ ກມ຺ມວິຠາໂຄ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພຜລໍ ກມ຺ມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ. ປຈ຺ຈຸປນ຺ນຠວໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ເວທິຕພ຺ພຜລໍ ກມ຺ມໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍໍ. ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມານນ຺ຕຣຠວໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາເຍ ອຕ຺ຕຠາວປຣິວຕ຺ເຕ ເວທິຕພ຺ພຜລໍ ກມ຺ມໍ. ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອນຠິຠູຕຕາຍ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ປຏິລທ຺ຘວິເສສຕາຍ ຈ ພລວຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ຕາທິສສ຺ສ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວເສນ ສາຕິສຍາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ປຐມຊວນເຈຕນາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຜລທາຍິນີ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ສາ ຫິ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ພລວຕີ ຊວນສນ຺ຕາເນ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປກາຣານຸປກາຣວສປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາເສວນາລາເຠນ ອປ຺ປວິປາກຕາຍ ຈ ປຐມຊວນເຈຕນາ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕສນ຺ຕານຸປຣມາເປກ຺ຂໍ ໂອກາສລາຠາເປກ຺ຂຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອິເຘວ ປຸປ຺ຜມຕ຺ຕໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕິວິປາກມຕ຺ຕໍ ຜລໍ ເທຕິ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກທານໍ ນາມ ອຸປຘິປ຺ປໂຍຄາທິປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍເນວ ໂຫຕີຕິ ຕທຠາວໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ. ອໂຫສິກມ຺ມນ຺ຕິ ອໂຫສິ ເອວ ກມ຺ມໍ, ນ ຕສ຺ສ ວິປາໂກ ອໂຫສິ ອຕ຺ຖິ ຠວິສ຺ສຕິ ຈາຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ.

ອຕ຺ຖສາຘິກາຕິ ທານາທິປາຓາຕິປາຕາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິກາ. ກາ ປນ ສາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕມຊວນເຈຕນາ’’ຕິ. ສາ ຫິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິລທ຺ຘວິເສສາ ປຸຣິມຊວນເຈຕນາຫິ ລທ຺ຘາເສວນາ ຈ ສມານາ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກທາຍິນີ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ປຸຣິມອຸປມາຍເຍວາຕິ ມິຄລຸທ຺ທໂກປມາຍເຍວ.

ສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອິມິນາ ອສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ອໂຫສິກມ຺ມປກ຺ເຂ ຕິຏ຺ຐຕິ ວິປຈ຺ຈໂນກາສສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ທີເປຕິ. ຍໍ ຄຣຸກນ຺ຕິ ¶ ຍໍ ອກຸສລໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ກຸສລຎ຺ຈ ມຫານຸຠາວໍ ກມ຺ມໍ. ກຸສລໍ ວາ ຫິ ໂຫຕຸ ອກຸສລໍ ວາ, ຍໍ ຄຣຸກໍ ມາຕຸຆາຕາທິກມ຺ມໍ ວາ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມໍ ວາ, ຕເທວ ປຐມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸສລາກຸສເລສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ພຫຸລນ຺ຕິ ຍໍ ພຫຸລໍ ອຠິຓ຺ຫໂສ ກຕໍ ສມາເສວິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸສລາກຸສເລສຸ ປນ ຍໍ ພຫຸລໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ຍທາສນ຺ນໍ ນາມ ມຣຓກາເລ ອນຸສ຺ສຣິຕໍ ກມ຺ມໍ, ອາສນ຺ນກາເລ ກເຕ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ກຸສລາກຸສເລສຸ ອາສນ຺ນມຣເຓ’’ຕິອາທິ. ອນຸສ຺ສຣິຕຸນ຺ຕິ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຠາເວນ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ.

ເຕສໍ ອຠາເວຕິ ເຕສໍ ຍໍຄຣຸກາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ກມ຺ມານໍ ອຠາເວ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິປາກໍ ເທຕີຕິ ປຏິສນ຺ຘິຊນກວເສນ ວິປາກໍ ເທຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຊນກວເສນ ຫິ ຄຣຸກາທິກມ຺ມຈຕຸກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຄຣຸກໍ ສພ຺ພປຐມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ, ຄຣຸເກ ອສຕິ ພຫຸລີກຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ຍທາສນ຺ນໍ ¶ , ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ‘‘ກຏຕ຺ຕາ ວາ ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ກຕກມ຺ມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ພຫຸລາສນ຺ນປຸພ຺ພກເຕສຸ ຈ ພລາພລໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ປາປໂຕ ປາປນ຺ຕຣໍ ກລ຺ຍາຓຎ຺ຈ, ກລ຺ຍາຓໂຕ ກລ຺ຍາຓນ຺ຕຣໍ ປາປຎ຺ຈ ພຫຸລີກຕໍ. ຕໂຕ ມຫໂຕວ ປຸພ຺ພກຕາທິ ອປ຺ປຎ຺ຈ ພຫຸລານຸສ຺ສຣເຓນ ວິປ຺ປຏິສາຣາທິຊນນໂຕ, ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ອາຣທ຺ຘວິປາກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມເສສສ຺ສ ວາ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ອປຣິກ຺ຂີຓຕາຍ ສນ຺ຕຕິຍາ ປຣິຓາມວິເສສໂຕຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ອາຍູຫິຕຜລໍ ປຐມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ມຫານາຣທກສ຺ສປຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໑໕໓ ອາທໂຍ) ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ ເສນາປຕິ ອລາໂຕ, ພີຊໂກ ທາໂສ, ຣາຊກຎ຺ຎາ ຣຸຈາ ຈ ເອຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຕຕ຺ຣານນ຺ທ, ຍ຺ວາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິຘ ປາຓາຕິປາຕີ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ປຸພ຺ເພ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ປາປກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ, ປຈ຺ຉາ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ປາປກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ, ມຣຓກາເລ ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ, ເຕນ ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ –

ອາທິ ¶ . ສພ຺ພໍ ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໓) ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ກິໍ ພຫຸນາ. ຍໍ ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄຎາຓໍ, ຕສ຺ເສວາຍໍ ວິສໂຍ, ຍທິທໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ເຕນ ເຕນ ກາຣເຓນ ປຸພ຺ພາປຣວິປາກຕາ ສມຕ຺ຖີຍຕິ.

ອິທານິ ຊນກາທິກມ຺ມຈຕຸກ຺ກໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ຊນກໍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປວຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນຕີຕິ ປວຕ຺ຕິວິປາກໍ ນ ຊເນຕິ. ປຐມນເຍ ຊນກກມ຺ມສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິວິປາກມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍກຕ຺ຕມ຺ປິ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິທານາທິວເສນ ວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ຊນກໍ. ສຸຂທຸກ຺ຂສນ຺ຕານສ຺ສ ນາມຣູປປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ວາ ຈິຣຕຣໍ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ, ອທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ອຸປປີຬກໍ ສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປພນ຺ເຘ ປວຕ຺ຕມາເນ ສຓິກໍ ສຓິກໍ ຫາເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປີເຬຕິ ພາເຘຕິ, ອທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ.

ວາຕກາຬໂກ ມຫລ຺ລໂກ ໂຈເຣ ຆາເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ໂສ ກິຣ ມຫລ຺ລກກາເລ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ປຫຣນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ເສ ກິລເມຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວມາຫໍສຸ. ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ໂອຣໂຕ ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ¶ . ຕຣຸຓວຈ຺ຉາຍ ຄາວິຍາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປິໂຕຕິ ເອກາ ກິຣ ຍກ຺ຂິນີ ເຘນຸເວເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸເຣ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຄເຣ ຠໂວ ນາຄຣິໂຍ.

ຆາເຕຕ຺ວາຕິ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ນາມ ຕສ຺ສ ວິປາກປ຺ປຏິພາຫນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ວິປຈ຺ຈນາຍ ກໂຕກາສໍ ກມ຺ມໍ ວິປກ຺ກມ຺ເມວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປນ ກມ຺ເມນ ກເຕ ໂອກາເສ ຕໍ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອຸປປີຬກໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກໍ ເທຕິ. ອຸປຆາຕກໍ ປນ ທຸພ຺ພລກມ຺ມໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ກິຎ຺ຈິ ພຫ຺ວາພາຘຕາທິປຈ຺ຈຍູປສນ຺ນິປາເຕນ ວິປາກສ຺ສ ວິພາຘກໍ ອຸປປີຬກໍ, ຕຖາ ວິປາກສ຺ເສວ ອຸປຈ຺ເຉທກໍ. ອຸປຆາຕກກມ຺ມໍ ປນ ອຸປຆາເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສກຣເຓນ ວິປຈ຺ຈເນ ¶ ສຕິ ຊນກເມວ ສິຍາ. ຊນກາທິຠາໂວ ນາມ ວິປາກໍ ປຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ນ ກມ຺ມໍ ປຕີຕິ ວິປາກສ຺ເສວ ອຸປຆາຕກຕາ ຍຸຕ຺ຕາ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ກເຕ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປວຕ຺ເຕ ຈ ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕໍ ຊນກໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ກເຕ ອຎ຺ເຎນ ຊນິຕສ຺ສ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ອນິຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ຜລສ຺ສ ວິພາຘກວິຈ຺ເຉທກປຈ຺ຈຍານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປພ຺ຣູຫນປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຊນກສາມຕ຺ຖິຍານຸຣູປໍ ປຣິສຸທ຺ຘິຈິຣຕຣປ຺ປພນ຺ຘາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ. ຊນເກນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ກຸສລຜລໍ ວາ ອກຸສລຜລໍ ວາ ເຍນ ປຈ຺ຈນີກຠູເຕນ ໂຣຄຘາຕຸວິສມຕາທິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ວິພາຘຍຕິ, ຕໍ ອຸປປີຬກໍ. ເຍນ ປນ ກມ຺ມຸນາ ຊນກສາມຕ຺ຖິຍວເສນ ຈິຣຕຣປ຺ປພນ຺ຘາຣຫມ຺ປິ ສມານໍ ຜລໍ ວິຈ຺ເຉທກປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຫຎ຺ຎຕິ ວິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອຸປຆາຕກນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສາໂຣ.

ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ທຸຕິຍສ຺ສ ກຸສລຠາວໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕມາຄຕສ຺ສ ອປ຺ປາພາຘທີຆາຍຸກຕາສໍວຕ຺ຕນວເສນ, ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອກຸສລຠາວໍ ພຫ຺ວາພາຘອປ຺ປາຍຸກຕາສໍວຕ຺ຕນວເສນ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ຈູຬກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໙໐) –

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ກມ຺ມານິ – ອຸປປີຬກໍ, ອຸປຈ຺ເຉທກໍ, ຊນກໍ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກນ຺ຕິ. ພລວກມ຺ເມນ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕ ອຸປປີຬກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ ‘ສຈາຫໍ ປຐມຕຣໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ນ ເຕ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຸໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ຈຕູສຸເຍວ ຕໍ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຍ຺ຍໍ. ໂຫຕຸ, ຕ຺ວໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິພ຺ພຕ຺ຕ, ອຫໍ ອຸປປີຬກກມ຺ມໍ ນາມ ຕໍ ປີເຬຕ຺ວາ ¶ ນິໂຣຊໍ ນິຍູສໍ ກສຏໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ຕາທິສໍ ກໂຣຕິ. ກິໍ ກໂຣຕິ? ປຣິສ຺ສຍໍ ອຸປເນຕິ, ໂຠເຄ ວິນາເສຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ທາຣກສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາຕຸ ອສ຺ສາໂທ ວາ ສຸຂໍ ວາ ນ ໂຫຕິ, ມາຕາປິຕູນໍ ປີຬາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ປຣິສ຺ສຍໍ ອຸປເນຕິ. ທາຣກສ຺ສ ປນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຄເຫ ໂຠຄາ ອຸທກໍ ປຕ຺ວາ ໂລຓໍ ວິຍ ຣາຊາທີນໍ ວເສນ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ກຸມ຺ຠໂທຫນເຘນຸໂຍ ¶ ຂີຣໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ສູຣຕາ ໂຄຓາ ຈຓ຺ຑາ ໂຫນ຺ຕິ, ກາຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ຂຎ຺ຊາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂຄມຓ຺ຑເລ ໂຣໂຄ ປຕຕິ, ທາສາທໂຍ ວຈນໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ວາປິຕໍ ສສ຺ສໍ ນ ຊາຍຕິ, ເຄຫຄຕໍ ເຄເຫ, ອຣຎ຺ຎຄຕໍ ອຣຎ຺ເຎ ນສ຺ສຕິ, ອນຸປຸພ຺ເພນ ຆາສຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕໍ ທຸລ຺ລຠໍ ໂຫຕິ, ຄພ຺ຠປຣິຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ວິຊາຕກາເລ ມາຕຸ ຖຎ຺ຎໍ ຉິຊ຺ຊຕິ, ທາຣໂກ ປຣິຫາຣໍ ອລຠນ຺ໂຕ ປີຬິໂຕ ນິໂຣໂຊ ນິຍູໂສ ກສໂຏ ໂຫຕິ. ອິທໍ ອຸປປີຬກກມ຺ມໍ ນາມ.

‘‘ທີຆາຍຸກກມ຺ເມນ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທກກມ຺ມໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຍຸໍ ຉິນ຺ທຕິ. ຍຖາ ຫິ ປຸຣິໂສ ອຏ຺ຐຸສຠຄມນໍ ກຕ຺ວາ ສຣໍ ຂິເປຍ຺ຍ, ຕມຎ຺ໂຎ ຘນຸໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ມຸຄ຺ຄເຣນ ປຫຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປາເຕຍ຺ຍ, ເອວໍ ທີຆາຍຸກກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທກກມ຺ມໍ ອາຍຸໍ ຉິນ຺ທຕິ. ກິໍ ກໂຣຕິ? ໂຈຣານໍ ອຏວິໍ ປເວເສຕິ, ວາຬມຈ຺ໂຉທກໍ ໂອຕາເຣຕິ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ປນ ສປຣິສ຺ສຍຐານໍ ອຸປເນຕິ. ອິທໍ ອຸປຈ຺ເຉທກກມ຺ມໍ ນາມ. ‘ອຸປຆາຕກ’ນ຺ຕິປິ ເອຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ປຏິສນ຺ຘິນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ປນ ກມ຺ມໍ ຊນກກມ຺ມໍ ນາມ. ອປ຺ປໂຠຄກຸລາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ໂຠຄສມ຺ປທາທິກຣເຓນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກກມ຺ມໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກກມ຺ມໍ ນາມ.

‘‘ປຣິຕ຺ຕກມ຺ເມນປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ເອຕໍ ປວຕ຺ເຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິກມ຺ມໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ ‘ສຈາຫໍ ປຐມຕຣໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ນ ເຕ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຸໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ເທວໂລເກເຍວ ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຍ຺ຍໍ, ໂຫຕຸ, ຕ຺ວໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິພ຺ພຕ຺ຕ, ອຫໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກກມ຺ມໍ ນາມ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໍ ກໂຣຕິ. ກິໍ ກໂຣຕິ? ປຣິສ຺ສຍໍ ນາເສຕິ, ໂຠເຄ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ທາຣກສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາຕາປິຕູນໍ ສຸຂເມວ ສາຕເມວ ໂຫຕິ. ເຍປິ ປກຕິຍາ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສປຣິສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ¶ . ເອວໍ ປຣິສ຺ສຍໍ ນາເສຕິ. ທາຣກສ຺ສ ປນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຄເຫ ໂຠຄານໍ ປມາຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ປຸຣໂຕປິ ປຈ຺ຉໂຕປິ ເຄຫໍ ປຣິວຏ຺ຏມານາ ປວິສນ຺ຕິ. ມາຕາປິຕໂຣ ¶ ປເຣຫິ ຐປິຕຘນສ຺ສປິ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຘນຸໂຍ ພຫຸຂີຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂຄຓາ ສຸຂສີລາ ໂຫນ຺ຕິ, ວປ຺ປຏ຺ຐາເນ ສສ຺ສານິ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວຑ຺ຒິຍາ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ຕາວກາລິກໍ ວາ ທິນ຺ນໍ ຘນໍ ອໂຈທິຕາ ສຍເມວ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ທາສາທໂຍ ສຸພ຺ພຈາ ໂຫນ຺ຕິ, ກມ຺ມນ຺ຕາ ນ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ທາຣໂກ ຄພ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ໂກມາຣິກເວຊ຺ຊາ ສນ຺ນິຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຄຫປຕິກຸເລ ຊາໂຕ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ອມຈ຺ຈກຸລາທີສຸ ຊາໂຕ ເສນາປຕິຏ຺ຐານາທີນິ ລຠຕິ. ເອວໍ ໂຠເຄ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ໂສ ອປຣິສ຺ສໂຍ ສໂຠໂຄ ຈິຣໍ ຊີວຕິ. ອິທໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກກມ຺ມໍ ນາມ. ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ອກຸສລາເນວ, ຊນກໍ ກຸສລມ຺ປິ ອກຸສລມ຺ປິ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ກຸສລເມວາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ວິພາຘູປຆາຕາ ນາມ ກຸສລວິປາກມ຺ຫິ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ທ຺ເວ ອກຸສລາເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວທຕ຺ຕາທີນໍ ປນ ນາຄາທີນໍ ອິໂຕ ອນຸປ຺ປທິນ຺ນຍາປນກເປຕານຎ຺ຈ ນຣກາທີສຸ ອກຸສລວິປາກູປຕ຺ຖມ຺ຠນູປປີຬນູປຆາຕການິ ສນ຺ຕີຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ກຸສລາກຸສລຠາໂວ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍາ ພຫູສຸ ອານນ຺ຕຣິເຍສຸ ກເຕສຸ ເອເກນ ຄຫິຕປ຺ປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ອິຕເຣສໍ ຕສ຺ສ ອນຸພລປ຺ປທາຍິຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາປິ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕິ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ເອກາທສ ກມ຺ມານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາປນ຺ນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ເຖກຈ຺ຈານິ ປາປການິ ກມ຺ມສມາທານານີ’’ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ຄປາຬິໍ (ວິຠ. ໘໑໐) ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິພາຬ຺ຫານີຕິ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິພາຫິຕານິ ນິວາຣິຕານິ ປຏິເສຘິຕານິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ປນ຺ນຄຕິ ເທວໂລໂກ ຈ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຈ. ຄຕິວິປຕ຺ຕີຕິ ວິປນ຺ນຄຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ. ອຸປຘິສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາວສມິທ຺ຘິ. ອຸປຘິວິປຕ຺ຕີຕິ ຫີນອຕ຺ຕຠາວຕາ. ກາລສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສຸຣາຊສຸມນຸສ຺ສກາລສງ຺ຂາໂຕ ສມ຺ປນ຺ນກາໂລ. ກາລວິປຕ຺ຕີຕິ ທຸຣາຊທຸມ຺ມນຸສ຺ສກາລສງ຺ຂາໂຕ ວິປນ຺ນກາໂລ. ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາປໂຍໂຄ. ປໂຍຄວິປຕ຺ຕີຕິ ມິຈ຺ຉາປໂຍໂຄ.

ອິທານິ ¶ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານຸຠວນາຣເຫ ກມ຺ເມ ວິຊ຺ຊມາເນເຍວາຕິ ອິມິນາ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານຸຠວນນິມ຺ມິຕ຺ຕກສ຺ສ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຕໍ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານຸຠວນນິມິຕ຺ຕໍ ¶ ພຫຸປາປກມ຺ມໍ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຄຕິວິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ວິປຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ປນ ໂສ ເອເກນ ກລ຺ຍາຓກມ຺ເມນ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ເທເວສຸ ວາ ມນຸສ຺ເສສຸ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕາທິເສ ຐາເນ ອກຸສລສ຺ສ ວາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ເອກນ຺ຕໍ ກຸສລສ຺ເສວາຕິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິພາຬ຺ຫໍ ນ ວິປຈ຺ຈຕິ. ປຕິພາຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ພາຘິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕຠາວສມິທ຺ຘິຍນ຺ຕິ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ກິລິຏ຺ຐກມ຺ມສ຺ສາຕິ ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑອສ຺ສພນ຺ຘກໂຄປາລກາທິກມ຺ມສ຺ສ. ປລາຍິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກາເລຕິ ຫຕ຺ຖິອາທິປຈ຺ຈຕ຺ຖິກສມາຄມກາເລ. ລຎ຺ຊໍ ເທຕີຕິ ເອວໍ ເມ ພາຘຕໍ ປເຣສໍ ວເສ ນ ໂຫຕີຕິ ເທຕິ. ໂຈຣິກຍຸຕ຺ຕກາເລຕິ ປກ຺ຂພລາທີນໍ ລພ຺ຠມານກາເລ. ອນ຺ຕຣກປ຺ເປຕິ ປຣິໂຍສານປ຺ປຕ຺ເຕ ອນ຺ຕຣກປ຺ເປ.

ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ໂສຬສ ກມ຺ມານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປຣິຍາເຍນ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໓໔-໒໓໕) ທ຺ວາທສ ກມ຺ມານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຣານິປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕີຕຠເວສຸ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອຕີຕຠເວສຸເຍວ ວິປກ຺ກວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ອໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ກມ຺ມໍ ອຕີເຕ ອາຍູຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວິປາກວາຣນ຺ຕິ ວິປຈ຺ຈນາວສຣໍ ວິປາກວາຣໍ. ‘‘ວິປາກວາຣໍ ລຠຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິໍ ຊເນສີ’’ຕິອາທິນາ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຊເນສີຕິ ອິມິນາ ຈ ປຏິສນ຺ຘິທາຍກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍິຕາປິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ປວຕ຺ຕິວິປາກສ຺ເສວ ປນ ທາຍກໍ ຣູປຊນກສີເສນ ວທຕິ. ຕສ຺ເສວ ອຕີຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອຕີຕຠເວສຸເຍວ ອວິປກ຺ກວິປາກຎ຺ຈ, ອຕີເຕເຍວ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນາໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ວິປາກວາຣໍ ນ ລຠີ’’ຕິອາທິ.

ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປຈ຺ຈມານໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ອຕີເຕ ອາຍູຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ¶ ອຕິກ຺ກນ຺ຕວິປາກກາລສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອວິປຈ຺ຈມານວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອລທ຺ຘວິປາກວາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາຣຫສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກສ຺ສ ອນາຄຕຠເວ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປນ ອຕີເຕ ອາຍູຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕວິປາກກາລສ຺ສ ຈ ອນາຄຕຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພສ຺ສ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພວິປາກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ອນາຄເຕ ວິປາກວາຣໍ ນ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ຕາວ ອຕີຕກມ຺ມໍ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕວິປາກາວິປາກວເສນ ຉຘາ ທສ຺ສິຕໍ.

ອິທານິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ກຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍສ຺ສ ອິເຘວ ວິປຈ຺ຈມານໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປນ ເອຕຣຫິ ອາຍູຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍໍ ປນ ເອຕຣຫິ ວິປາກວາຣໍ ນ ລຠຕີຕິອາທິນາ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອິຘ ອວິປຈ຺ຈມານຎ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ອິຘ ອວິປຈ຺ຈມານຎ຺ຈ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ຈ ອນາຄຕຠເວ ວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ເອຕຣຫິ ອາຍູຫິຕໍ ອນາຄເຕ ວິປາກວາຣໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອນາຄຕຠເວ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ອນາຄຕຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພສ຺ສ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ວິປາກວາຣໍ ນ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ.

ເອວຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕວິປາກາວິປາກວເສນ ຈຕຸຘາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນາຄຕຠເວ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນາຄເຕ ວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປນານາຄເຕ ອາຍູຫິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ເສວ ອນາຄຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ອນາຄຕຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພສ຺ສ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ວິປາກວາຣໍ ນ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ ¶ . ເອວໍ ອນາຄຕກມ຺ມໍ ອນາຄຕວິປາກາວິປາກວເສນ ທ຺ວິຘາ ທສ຺ສິຕໍ. ເອວນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕທ຺ວາທສກມ຺ມານິ ນິຄເມຕິ.

ອິທານິ ສພ຺ເພສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທສຸ ກມ຺ເມສຸ ຍານິ ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ວິຠຕ຺ຕານິ ໂສຬສ ກມ຺ມານິ, ຍານິ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປຣິຍາເຍນ ວິຠຕ຺ຕານິ ທ຺ວາທສ ກມ຺ມານິ, ຕານິ ສພ຺ພານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາເຍນ ວິຠຕ຺ເຕສຸ ເອກາທສວິເຘສຸເຍວ ກມ຺ເມສຸ ອນ຺ໂຕຄຘານິ, ຕານິ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍອປຣປຣິຍາຍເວທນີເຍສຸ ຕີສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ອິມານິ ເຈວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຐານາ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕທ຺ວາທສໂສຬສປ຺ປເຠທສງ຺ຂາຕຏ຺ຐານໂຕ ປຣິຫາເປຕ຺ວາ, ຕໍ ຕໍ ປເຠທໍ ຫິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກາທສ ກມ຺ມານິເຍວ ¶ ຠວນ຺ຕີຕິ ຕໍສຠາວານໍເຍວ ກມ຺ມານໍ ທ຺ວາທສຘາ ໂສຬສຘາ ຈ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວມາຫ. ຍສ຺ມາ ເອກາທສຘາ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມານິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍານິ ວາ ສິຍຸໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍານິ ວາ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍານິ ວາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕີຓິເຍວ ກມ຺ມານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ເຕສໍ ສງ຺ກມນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາທີນໍ ສງ຺ກມນໍ ນຕ຺ຖິ, ສງ຺ກມນໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍາທິຠາວາປຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາທິຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍເມວ ຫິ ປຐມຊວນເຈຕນາ, ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍເມວ ສຕ຺ຕມຊວນເຈຕນາ, ມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຈ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍເມວາຕິ ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຄໂຫ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາທິສຠາເວເຍວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຕເນວ ຠຄວຕາ – ‘‘ທິຏ຺ເຐ ວາ ຘມ຺ເມ, ອຸປປຊ຺ຊ ວາ, ອປເຣ ວາ ປຣິຍາເຍ’’ຕິ ຕໂຍ ວິກປ຺ປາ ທສ຺ສິຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທິຏ຺ເຐ ວາ ຘມ຺ເມ’’ຕິ ສຕ຺ຖາ ນ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອສຕິ ນິຍາເມ ນ ວເທຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ສງ຺ກມນໍ ນຕ຺ຖິ, ນິຍຕສຠາວາ ຫິ ຕານິ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ທິຏ຺ເຐ ວາ ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິມໂວຈ.

ສຸກ຺ກປກ຺ເຂຕິ ‘‘ອໂລໂຠ ນິທານໍ ກມ຺ມານໍ ສມຸທຍາຍາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄເຕ ກຸສລປກ຺ເຂ. ນິຣຸທ຺ເຘຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ນິຣຸທ຺ເຘ. ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕນ຺ຕິ ຍຖາ ຕາເລ ຉິນ຺ເນ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ກິຎ຺ຈິ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກມ຺ເມ ປຫີເນ ກິຎ຺ຈິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາລວຕ຺ຖູຕິ ວາ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຕາໂລ ວຸຕ຺ໂຕ ປຕ຺ຕຜລມກຸລສູຈິອາທີນໍ ອຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ໂສ ອວິຣຸຬ຺ຫິຘມ຺ໂມ. ເອວໍ ປຫີນກມ຺ໂມ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ. ເຕນາຫ ¶ ‘‘ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍາ’’ຕິ. ອນຸອຠາວໍ ກຕໍ ປຈ຺ຉໂຕ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຕກາໂລ ວິຍາຕິ ພີຊານໍ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ກຕກາໂລ ວິຍ. ຉິນ຺ນມູລການນ຺ຕິ ກິເລສມູລສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຉິນ຺ນມູລການໍ. ກິເລສາ ຫິ ຂນ຺ຘານໍ ມູລານິ.

ເວທນີຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ນຕ຺ຖີຕິ ອຎ຺ຎໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ. ສຸຄຕິສຎ຺ຎິຕາປິ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂໂຕ ອນປຄຕຕ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ’’ຕິ, ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂລໂຠ ເອຕສ຺ສ ກາຣຓຠູໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ໂລຠໍ, ໂລຠນິມິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ. ຕຖາ ໂທສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລຠໂທສສີເສນ ໂລຠຊຎ຺ຈ ໂທສຊຎ຺ຈ ກມ຺ມເມວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວຏ຺ຏຎ຺ຈ ວິວຏ຺ຏຎ຺ຈ.

ນິທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຫຕ຺ຖກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ອາຬວິຍນ຺ຕິ ອາຬວິຣຏ຺ເຐ, ນ ອາຬວິນຄເຣ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຬວິຍນ຺ຕິ ອາຬວິຣຏ຺ເຐ’’ຕິ. ອຖາຕິ ອວິຈ຺ເຉທຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ນິສຊ຺ຊາຍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຫຕ຺ຖໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ຄຕຕ຺ຕາຕິ ອາຬວກສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ, ຕໂຕ ຣາຊປຸຣິສານໍ ຫຕ຺ຖໍ ຄຕຕ຺ຕາ.

ມາຆສ຺ສາຕິ ມາຆມາສສ຺ສ. ເອວໍ ຜຄ຺ຄຸນສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຂຸຣນ຺ຕເຣຫິ ກທ຺ທໂມ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກທ຺ທໂມ ຂຸຣນ຺ຕເຣຫິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ວາຍນ຺ໂຕ ວາໂຕ ເວຣມ຺ໂຠຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເວຣມ຺ຠວາຕສທິສຕ຺ຕາ.

ປຎ຺ຈທ຺ວາຣກາຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓກາຍໍ. ໂຂຠຍມານາຕິ ກິເລສໂຂຠວເສນ ໂຂຠຍມານາ ຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ໂຂຠໍ ກໂຣນ຺ຕາ. ເຈຕສິກາຕິ ມໂນທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ມໂນທ຺ວາຣໍ ໂຂຠຍມານາ’’ຕິ. ໂສ ຣາໂຄຕິ ຕໍສທິໂສ ຣາໂຄ. ຠວຕິ ຫິ ຕໍສທິເສ ຕພ຺ໂພຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ສາ ເອວ ຕິຕ຺ຕິຣິກາ, ຕານິ ເອວ ໂອສຘານີ’’ຕິ. ຍາທິໂສ ຫິ ເອກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣາໂຄ, ຕາທິໂສ ເອວ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຣາຄຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຖາຣູໂປ ¶ ຣາໂຄ’’ຕິອາທິ. ອິຈ຺ຉິຕາລາເຠນ ຣຊນີເຍສຸ ວາ ນິຣຸທ຺ເຘສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂທສປຣິຬາຫານໍ ສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນ ລິມ຺ປຕິ ອນຸປລິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສີຕິຠູໂຕ ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫຕ຺ຕາ. ອາສຕ຺ຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາໂຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາສຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ. ທຣຖນ຺ຕິ ປຣິຬາຫຊາຕໍ. ເຈຕໂສຕິ ສາມິວຈນໍ.

ຫຕ຺ຖກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເທວທູຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໖. ຉຏ຺ເຐ ເທວທູຕານີຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເທວທູຕາ’’ຕິ, ອຸຠຍລິງ຺ຄໍ ວາ ເອຕໍ ປທໍ, ຕສ຺ມາ ນປຸໍສກລິງ຺ຄວເສນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ ກຕໍ. ເທໂວຕິ ມຈ຺ຈູຕິ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕາປນໂຕ ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ‘‘ເທໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ເທໂວ ປກຕິສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ, ເອວໍ ມຈ຺ຈຸ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ເທໂວ ¶ ວິຍາຕິ ເທໂວ. ‘‘ຕສ຺ສ ທູຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິສ຺ສ ທູເຕ ເຕສໍ ທູຕຠາວຎ຺ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຊິຓ຺ຓພ຺ຍາຘິມຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ໂຈທນຕ຺ເຖນ ເທວສ຺ສ ທູຕາ ວິຍາຕິ ເທວທູຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຫໍ ອສຸກໍ ປມທ຺ທິຕຸໍ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ຕຸວໍ ຕສ຺ສ ເກເສ ຄເຫຕ຺ວາ ມາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ ມຈ຺ຈຸເທວສ຺ສ ອາຓາກຣາ ທູຕາ ວິຍາຕິ ຫິ ທູຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ອິທານິ ສທ຺ຘາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເທວາ ວິຍ ທູຕາຕິ ເທວທູຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເທວາ ວິຍ ທູຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ທິພ຺ພານຸຠາວໍ ອາວິກຕ຺ວາ ຐິຕາຍາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວຕາຍ ພ຺ຍາກຣຓສທິສເມວ ໂຫຕິ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ວິສຸທ຺ຘິເທວານນ຺ຕິ ຂີຓາສວພ຺ຣຫ຺ມານໍ. ເຕ ຫິ ຈຣິມຠເວ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຊິຓ຺ຓາທິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕິມຠວິກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິເທເວຫິ ອຸປຏ຺ຐາປິຕຠາວໍ ອຸປາທາຍ ຕທຎ຺ເຎສມ຺ປິ ເຕຫິ ອນຸປຏ຺ຐາປິຕານມ຺ປິ ຕຖາ ໂວຫຣິຕພ຺ພຕາ ປຣິຍາຍສິທ຺ຘາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ທິສ຺ວາວາຕິ ¶ ວິສຸທ຺ຘິເທເວຫິ ທສ຺ສິເຕ ທິສ຺ວາວ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ເຕ ວິສຸທ຺ຘິເທວານໍ ທູຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເກວລໍ ເທວທູເຕ ເອວ ສຣູປໂຕ ອທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເທວານໍ ທູຕານໍ ທສ຺ສນູປາຍຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເທວທູຕາ…ເປ… ສມນຸຍຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ເທວທູຕາ…ເປ… ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເທວທູຕານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນຏ຺ຐານູປຄສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ເອກຈ຺ເຈ ເຖຣາຕິ ອນ຺ຘກາທິເກ ວິຎ຺ຎາຓວາທິໂນ ຈ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເນຣຍິເກ ນິຣເຍ ປາເລນ຺ຕິ ຕໂຕ ນິຄ຺ຄນ຺ຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນິຣຍປາລາ. ອຖ ວາ ນິຣຍປາລຕາຍ ເນຣຍິການໍ ນິຣຍທຸກ຺ເຂນ ປຣິໂຍນທ຺ຘາຍ ອລໍ ສມຕ຺ຖາຕິ ນິຣຍປາລາ. ຕນ຺ຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ນິຣຍປາລາ’’ຕິ ວຈນໍ. ປຏິເສຘິຕເມວາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນິຣເຍສຸ ນິຣຍປາລາ ອຕ຺ຖິ ຈ ກາຣຓິກາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຠິຘມ຺ເມ (ກຖາ. ໘໖໖) ປຏິເສຘິຕເມວ. ຍທິ ນິຣຍປາລາ ນາມ ນ ສິຍຸໍ, ກມ຺ມກາຣຓາປິ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ສຕິ ຫິ ກາຣຓິເກ ກມ຺ມກາຣຓາຍ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກິໍ ປເນເຕ ນິຣຍປາລາ ເນຣຍິກາ, ອຸທາຫຸ ອເນຣຍິກາ’’ຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ເນຣຍິກາ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິເຍນ ກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ສຍມ຺ປິ ນິຣຍທຸກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈນຸຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຕຖາ ສຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ເນຣຍິການໍ ຆາຕນາຍ ອສມຕ຺ຖາ ສິຍຸໍ, ‘‘ອິເມ ເນຣຍິກາ ອິເມ ນິຣຍປາລາ’’ຕິ ວວຕ຺ຖານຎ຺ຈ ນ ສິຍາ. ເຍ ຈ ເຍ ຆາເຕນ຺ຕິ, ເຕຫິ ສມານຣູປພລປ຺ປມາເຓຫິ ອິຕເຣສໍ ຠຍສນ຺ຕາສາ ນ ສິຍຸໍ. ອຖ ອເນຣຍິກາ, ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ສມ຺ຠໂວຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອເນຣຍິກາ ນິຣຍປາລາ ອນິຣຍຄຕິສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ. ນິຣຍູປປຕ຺ຕິສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມໂຕ ¶ ຫິ ອຎ຺ເຎເນວ ກມ຺ມຸນາ ເຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣກ຺ຂສຊາຕິກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖິວາທິໂນ –

‘‘ໂກຘາ ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ຕາ, ປາປາຠິຣຸຈິໂນ ຕຖາ;

ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ຈ ນນ຺ທນ຺ຕິ, ຊາຍນ຺ຕິ ຍມຣກ຺ຂສາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍເທເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍາຕນາທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທຍ຺ຍຸໍ, ອຖ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຆາເຕຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕຍິທໍ ອສາຣໍ ນິຣຍປາລານໍ ເນຣຍິກຠາວສ຺ເສວ ¶ ອຠາວໂຕ. ຍທິປິ ອເນຣຍິກາ ນິຣຍປາລາ, ອໂຍມຍາຍ ປນ ອາທິຕ຺ຕາຍ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕາຍ ສໂຊຕິຠູຕາຍ ນິຣຍຠູມິຍາ ປຣິກ຺ກມມານາ ກຖໍ ທາຫທຸກ຺ຂໍ ນານຸຠວນ຺ຕີຕິ? ກມ຺ມານຸຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທໂຍ ເນຣຍິເກ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕາ ອິທ຺ຘິພເລນ ນິຣຍຠູມິໍ ອຸປຄຕາ ທາຫທຸກ຺ເຂນ ນ ພາຘີຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທ຺ຘິວິສຍສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວໂຕຕິ ເຈ? ອິທມ຺ປິ ຕໍສມານໍ ກມ຺ມວິປາກສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວໂຕ. ຕຖາຣູເປນ ຫິ ກມ຺ມຸນາ ເຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຍຖາ ນິຣຍທຸກ຺ເຂນ ອພາຘິຕາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ເນຣຍິເກ ຆາເຕນ຺ຕິ, ນ ເຈຕ຺ຕເກນ ພາຫິຣວິສຍາຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕາຍ ປຈ຺ເຈກໍ ທ຺ວາຣປຸຣິເສສຸປິ ວິຠຕ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທ຺ວາຣສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈ ອິຏ຺ຐໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອນິຏ຺ຐໍ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ອນິຏ຺ຐໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍເທເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວເສນ ເຕຊສາ ປຣູປຕາປນ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕທປາຫຕໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອເນຣຍິການໍ ເຕສໍ ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠໂວ’’ຕິ ນິຣເຍ ເນຣຍິການໍ ຍາຕນາສພ຺ຠາວຠາວໂຕ. ເນຣຍິກສຕ຺ຕຍາຕນາໂຍຄ຺ຄຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ຕາທິສນິກນ຺ຕິ ວິນາມິຕໍ ນິຣຍຏ຺ຐາເນ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ເຕ ຫິ ເນຣຍິເກຫິ ອຘິກຕຣພລາໂຣຫປຣິຓາຫາ ອຕິວິຍ ຠຍານກທສ຺ສນາ ກຸຣູຣຕຣປໂຍຄາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ເນຣຍິການໍ ວິພາຘກກາກສຸນຂາທີນມ຺ປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ກຖມຎ຺ຎຄຕິເກຫິ ອຎ຺ຎຄຕິກພາຘນນ຺ຕິ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຕຖາ ທສ຺ສນໂຕ. ຍໍ ປເນເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອສຕ຺ຕສຠາວາ ເອວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ ນິຣເຍ ສຸນຂາທໂຍ ຈາ’’ຕິ, ຕມ຺ເປເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຕຖາ ອທສ຺ສນໂຕ. ນ ຫິ ກາຈິ ອຕ຺ຖິ ຕາທິສີ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຍາ ອສຕ຺ຕສຠາວາ, ສມ຺ປຕິສຕ຺ເຕຫິ ອປ຺ປໂຍຊິຕາ ຈ ອຕ຺ຖກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕີ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ. ເປຕານໍ ປານີຍນິວາຣການໍ ທຓ຺ຑາທິຫຕ຺ຖານຎ຺ຈ ປຸຣິສານໍ ສພ຺ຠາເວ ອສຕ຺ຕຠາເວ ຈ ວິເສສກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕາທິສານໍ ¶ ສພ຺ຠາເວ ກິໍ ປາປການໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສຸປິໂນປຆາໂຕປິ ອຕ຺ຖກິຈ຺ຈສມຕ຺ຖຕາຍ ອປ຺ປມາຓໍ ທສ຺ສນາທິມຕ຺ເຕນປິ ¶ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສຸປິເນ ອາຫາຣູປໂຠຄາທິນາ ນ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ອິທ຺ຘິນິມ຺ມານຣູປໍ ປເນຕ຺ຖ ລທ຺ຘປຣິຫາຣໍ ອິທ຺ຘິວິສຍສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວໂຕ. ອິຘາປິ ກມ຺ມວິປາກສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວໂຕຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ອສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເນຣຍິການໍ ກມ຺ມວິປາໂກ ນິຣຍປາລາຕິ ສິທ຺ຘເມຕ຺ຕໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຬິໂຕ ຈ ເຕສໍ ສຕ຺ຕຠາໂວ ເອວ ສິທ຺ໂຘ. ສກ຺ກາ ຫິ ວຕ຺ຕຸໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ນິຣຍປາລສຎ຺ຎິຕາ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ສາຠິສນ຺ຘິກປຣູປຆາຕິ ອຕ຺ຖກິຈ຺ຈສພ຺ຠາວໂຕ ໂອຊາຫາຣາທິ ຣກ຺ຂສສນ຺ຕຕິ ວິຍ. ອຠິສນ຺ຘິປຸພ຺ພກຕາ ເຈຕ຺ຖ ນ ສກ຺ກາ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ຕຖາ ຕຖາ ອຠິສນ຺ຘິຍາ ຆາຕນໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ນ ສງ຺ຆາຕປພ຺ພເຕຫິ ອເນກນ຺ຕິກຕາ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຠູຕວິເສສາ ເອວ ເຕ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວິເສສວນ຺ໂຕ ເຠຣວາກາຣາ ນຣກປາລາຕິ ສມຎ຺ຎໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕທສິທ຺ຘໍ ອຸຊຸກເມວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ’’ຕິ ວາທສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ.

ອປິຈ ຍຖາ ອຣິຍວິນເຍ ນຣກປາລານໍ ຠູຕມຕ຺ຕຕາ ອສິທ຺ຘາ, ຕຖາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕວາທິໂນປິ ຠູຕມຕ຺ຕຕາ ອສິທ຺ຘາ ສພ຺ພໂສ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖິຠາວສ຺ເສວ ອປ຺ປຏິຊານນໂຕ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ຠູຕານິ ນາມ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສນ຺ຕິ. ຍທິ ປຣມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນິ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ? ຕິຏ຺ຐເຕສາ ອນວຏ຺ຐິຕຕກ຺ການໍ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາສານໍ ວາທວີມໍສາ. ເອວໍ ອຕ຺ເຖວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສຕິ ຈ ເນສໍ ສພ຺ຠາເວ ອສຕິປິ ພາຫິເຣ ວິສເຍ ນຣເກ ວິຍ ເທສາທິນິຍໂມ ໂຫຕີຕິ ວາໂທ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ສຕິ ເອວ ປນ ພາຫິເຣ ວິສເຍ ເທສາທິນິຍໂມຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເທວທູຕສຣາປນວເສນ ສຕ຺ເຕ ຍຖູປຈິເຕ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມ ຍເມຕິ ນິຍເມຕີຕິ ຍໂມ. ຕສ຺ສ ຍມສ຺ສ ເວມານິກເປຕານໍ ຣາຊຠາວໂຕ ຣຎ຺ໂຎ. ເຕນາຫ ‘‘ຍມຣາຊາ ນາມ ເວມານິກເປຕຣາຊາ’’ຕິ. ກມ຺ມວິປາກນ຺ຕິ ອກຸສລກມ຺ມວິປາກໍ. ເວມານິກເປຕາ ຫິ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກວເສນ ມິສ຺ສກໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວິນິປາຕິກເທວຕາ ວິຍ ສຸກ຺ເກນ ກມ຺ມຸນາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ມຄ຺ຄຜລຠາຄິໂນປິ ໂຫນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕິຍໍ ປນ ກມ຺ມານຸຣູປໍ ກທາຈິ ປຸຎ຺ຎຜລໍ, ກທາຈິ ອປຸຎ຺ຎຜລໍ ປຈ຺ຈນຸຠວນ຺ຕິ. ເຍສໍ ປນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ມຄ຺ຄາຘິຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸຎ຺ຎຜລເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປຸຎ຺ຎຜລໍ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ກຏຸກໍ ນ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕານໍ ¶ ວິຍ ມຸທຸກເມວ ໂຫຕີຕິ ອປເຣ. ຘມ຺ມິໂກ ຣາຊາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມິກຠາໂວ ຘມ຺ມເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍໂຕ ຘມ຺ມຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທ຺ວາເຣສູຕິ ອວີຈິມຫານຣກສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ. ຂີຓາສວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນາມ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ.

ອນຸໂຍຄວຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ອນຸໂຍເຄ ກເຕ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ. ອາໂຣເປນ຺ໂຕຕິ ກາຣາເປນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ປຸຈ຺ຉໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຏິວຈນໍ ທາເປນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປຣສ຺ສ ຫິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕທຸປຄໍ ປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉຕິ ນາມ. ລທ຺ຘິນ຺ຕິ ຄາຫໍ. ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕຕິ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈກາລໍ ກາຣາເປນ຺ໂຕ. ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ສມນຸຠາສຕີຕິ ຍຖານຸຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ກເຖຕິ.

ຊິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຊຣາປຕ຺ຕິຍາ ຊິຓ຺ຓໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຓ຺ຑຸໂຣຄາທິນາ ອຠິຠູຕກາຍຕາຍ ຊິຓ຺ຓສທິໂສ ໂຫຕິ, ອຍໍ ນ ຕຖາ ຊຣາປຕ຺ຕິຍາ ຊິຓ຺ໂຓຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂຄປານສີ ວິຍ ວງ຺ກນ຺ຕິ ວງ຺ກໂຄປານສີ ວິຍ ວງ຺ກໍ. ນ ຫິ ວງ຺ກຠາວສ຺ສ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວງ຺ກໂຄປານສີ ຄຍ຺ຫຕິ. ຠຄ຺ຄນ຺ຕິ ຠຄ຺ຄສຣີຣໍ ກຏິຍໍ ຠຄ຺ຄກາຍຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາປິສ຺ສ ວງ຺ກຠາວເມວ ທີເປຕີ’’ຕິ. ທຓ຺ຑປຏິສຣຓນ຺ຕິ ຐານຄມເນສຸ ທຓ຺ໂຑ ປຏິສຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຓ຺ຑປຏິສຣຓໍ ເຕນ ວິນາ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທຓ຺ຑທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ຊຣາຕຸຣນ຺ຕິ ຊຣາຍ ປຕ຺ຖຕສໍກິລນ຺ຕກາຍໍ. ສພ຺ພໂສ ກິມິຫຕໍ ວິຍ ມຫາຂລ຺ລາຏໍ ສີສມສ຺ສາຕິ ມຫາຂລ຺ລາຏສີສໍ. ສຎ຺ຊາຕວລິນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຊາຕວລິກໍ. ຊຣາຘມ຺ໂມຕິ ຊຣາປກຕິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ຊຣາສຠາໂວ’’ຕິ. ສຠາໂວ ຈ ນາມ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອຸຓ຺ຫຕາ ວິຍ ນ ກທາຈິ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣິມຸຕ຺ໂຕ ຊຣາຍາ’’ຕິອາທິ.

ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ, ວາຈາຍ ອວທນ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຣຸໂຓ ອໂຫສິໍ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອູຣູນໍ ພລໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອູຣຸພລີ. ເຕນ ທູເຣປິ ຄມນາຄມນລງ຺ຆນາທິສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ພາຫຸພລີຕິ ປນ ອິມິນາ ຫຕ຺ເຖຫິ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສມຕ຺ຖຕໍ, ຊວຄ຺ຄຫເຓນ ເວຄສາ ປວຕ຺ຕິສມຕ຺ຖຕໍ. ອນ຺ຕຣຫິຕາຕິ ນຏ຺ຐາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນ ໂຂ ປນາຫນ຺ຕິອາທິ ຊຣາຍ ເທວທູຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕເນສ ເທວທູໂຕ ນາມ ຊາໂຕ’’ຕິ. ອາພາຘສ຺ສ ¶ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອາພາຘິກໍ. ວິວິຘໍ ທຸກ຺ຂໍ ອາທຫຕີຕິ ພ຺ຍາຘິ, ວິເສເສນ ວາ ອາຘິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາຘິ, ພ຺ຍາຘິ ສໍຊາໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຍາຘິຕໍ. ເອສ ນໂຍ ທຸກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ.

ທຸຕິຍໍ ເທວທູຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພ຺ຍາຘິນາ ອຠິຫໂຕຕິ ພ຺ຍາຘິນາ ພາຘິໂຕ, ອຸປທ຺ທຸໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິປຣິຠິນ຺ນວຓ຺ໂຓຕິ ວິປຣິຠິນ຺ນນີລວຓ຺ໂຓ. ຕຎ຺ຫິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຄຫິຕປຸພ຺ພກໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑຸວຓ຺ຓໍ, ມໍສຸສ຺ສທຏ຺ຐາເນ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ນີລສາຏກປາຣຸຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປຣິຠິນ຺ນນີລວຓ຺ໂຓ’’ຕິ.

‘‘ໂກ ¶ ລຠຕິ, ໂກ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ນິຣຍຸປຄສ຺ເສວ ວເສນາຍໍ ວິຈາຣຓາຕິ ‘‘ເຍນ ຕາວ ພຫຸ ປາປໍ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ພຫຸ ປາປໍ ກຕນ຺ຕິ ພຫຸໂສ ປາປໍ ກຕໍ. ເຕນ ປາປສ຺ສ ພຫຸລີກຣຓມາຫ. ພຫູຕິ ວາ ມຫນ຺ຕໍ. ມຫຕ຺ໂຖປິ ຫິ ພຫຸສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ພຫຸ ວຕ ກຕໍ ອສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ, ຄຣຸກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຄຣຸກໍ ພຫຸລໍ ວາ ປາປໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິເຍວ, ນ ຍມປຸຣິເສຫິ ຍມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ນີຍຕີຕິ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປມາຓປຣິຕ຺ຕຕາຍ ກາລປຣິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ປຣິຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຄຣູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ອພຫຸລນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕ຺ຕພ຺ພເມວ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ທຓ຺ຑເມວ ກໂຣນ຺ຕິ. ອນຸວິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ. ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຏ຺ຏກຣຓຏ຺ຐານໍ. ປຣິຕ຺ຕປາປກມ຺ມາຕິ ທຸພ຺ພລປາປກມ຺ມາ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍາຕິ ປເຣຫິ ອສາຣິຍມາເນປິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ສຣນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕ ກຕູປຈິຕສ຺ສ ຈ ໂອກາສາຣຫກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍປິ ສຣນ຺ຕິ. ສາຣິຍມານາປີຕິ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຕຍາ ກຕໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປເຣຫິ ສາຣິຍມານາປິ.

ອາກາສເຈຕິຍນ຺ຕິ ຄິຣິສິຂເຣ ອພ຺ໂຠກາເສ ວິວຏງ຺ຄເຓ ກຕເຈຕິຍໍ. ຣຕ຺ຕປເຏນາຕິ ຣຕ຺ຕວຓ຺ເຓນ ປເຏນ ປູເຊສິ ປຏາກໍ ກຕ຺ວາ. ອຄ຺ຄິຊາລສທ຺ທນ຺ຕິ ປຏປຏາຍນ຺ຕໍ ນຣເກ ອຄ຺ຄິຊາລສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາວ. ອຕ຺ຕນາ ປູຊິຕປຏໍ ອນຸສ຺ສຣີຕິ ຕທາ ປຏາກາຍ ວາຕປ຺ປຫາຣສທ຺ເທ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຍາ ຕທາ ອາກາສເຈຕິເຍ ປູຊິຕຣຕ຺ຕປຏສທ຺ໂທ ວິຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ປູຊິຕປຏໍ ອນຸສ຺ສຣິ.

ສຸມນປຸປ຺ຜກຸມ຺ເຠນາຕິ ¶ ກຸມ຺ຠປຣິມາເຓນ ສຸມນປຸປ຺ຜຣາສິນາ. ‘‘ທສາຘິກໍ ນາຬິສຫສ຺ສກຸມ຺ຠ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ, ‘‘ປຎ຺ຈອມ຺ພຓ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ຕີຫິປິ ນ ສຣຕິ ພລວໂຕ ປາປກມ຺ເມນ ພ຺ຍາໂມຫິໂຕ. ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ‘‘ກມ຺ມາຣໂຫ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ປຏິກາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.

ເອກປກ຺ຂຈ຺ຉທນມຕ຺ຕາຫີຕິ ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາຓສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ເອກຈ຺ຉທນປ຺ປມາເຓຫິ. ສຸຕ຺ຕາຫຕໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ກາຬສຸຕ຺ຕໍ ປາເຕຕ຺ວາ. ຍຖາ ຣໂຖ ສພ຺ພໂສ ປຊ຺ຊລິໂຕ ໂຫຕິ ອໂຍມໂຍ, ເອວໍ ຍຸຄາທໂຍປິສ຺ສ ປຊ຺ຊລິຕາ ສໂຊຕິຠູຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘິໍ…ເປ… ຣເຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ’’ຕິ. ມຫາກູຏາຄາຣປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ສຕ຺ຕຠູມກມຫາກູຏາຄາຣປ຺ປມາຓໍ.

ວິຠຕ຺ໂຕຕິ ສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣເຓນ ປາປກມ຺ມຸນາ ວິຠຕ຺ໂຕ. ຫີນໍ ກາຍນ຺ຕິ ຫີນໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ, ຫີນໍ ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ. ອຸປາທາເນຕິ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ອຸປາທາເນ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓ’’ຕິ ¶ . ສມ຺ຠວຕິ ຊຣາມຣຓໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ຠໂວ, ອຸປາທານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິຍາ ຈ ມຣຓສ຺ສ ຉ ກາຣຓຠູເຕ’’ຕິ. ອນຸປາທາຕິ ອນຸປາທາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ຈຣິມຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ກິເລສານມ຺ປິ ອສມ຺ຠວໂຕ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ.

ເທວທູຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຈຕຸມຫາຣາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໗. ສຕ຺ຕເມ ອມາ ສຫ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກິຈ຺ເຈຕິ ອມຈ຺ຈາ, ສຫິຕາ. ປຣິສຕິ ຠວາຕິ ປາຣິສຊ຺ຊາ, ປຣິວາຣຏ຺ຐານິຍາ ປຣິສາປຣິຍາປນ຺ນາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຈາຣິກເທວຕາ’’ຕິ. ຕາຕາຕິ ອາລປນໍ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ກຈ຺ຈິ ພຫູ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ. ອຏ຺ຐ ວາເຣຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອຑ຺ຒມາເສ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕຖາ ອິຕຣສ຺ມິນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐ ວາເຣ. ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ອຘິຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ປຏິຊາຄໂຣນ຺ຕີຕິ ປຏິ ປຏິ ຊາຄໂຣນ຺ຕິ. ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຊາຄໂຣນ຺ຕິ ນາມ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈປ຺ປສຸຕຕ຺ຕາ, ອິຕເຣ ປນ ສຸປນ຺ຕິ ນາມ ສຫິຕປຣຫິຕວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຈາຕຸທ຺ທສິອຸໂປສຖສ຺ສ ອນຸຄມນໍ ວິຍ ປນ຺ນຣສິອຸໂປສຖສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ນ ລພ຺ຠຕິ ທິວສາຠາວໂຕ.

ຕໂຕຕິ ¶ ຕໂຕ ຕໂຕ. ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາຕິ ຕາ ຕາ ຄາມນິຄມຣາຊຘານິໂຍ ອຸປນິສ຺ສາຍ. ອຘິວຕ຺ຖາຕິ ອາຣາມວນຣຸກ຺ຂາທີສຸ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ. ເຕຕິ ເຕ ເທວາ. ສນ຺ຘາຍ ກເຖຕີຕິ ຠຄວາ ກເຖຕິ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິຈ຺ຈໍ ນິພທ຺ຘໍ ອຸໂປສໂຖ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສໍວຈ຺ຉເຣ ປຏິ ປຏິ ຫຣິຕພ຺ພໂຕ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ປາຏິຫາຣິຍປກ຺ໂຂ ນາມ. ຄຸຓງ຺ເຄຫີຕິ ອຸໂປສຖງ຺ເຄຫິ.

ວຸຕ຺ຖວາໂສຕິ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ. ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ປຣິຎ຺ຎາຕາທິກິຈ຺ຈໍ. ໂອຕາເຣຕ຺ວາຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ. ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນຕິ ສພ຺ພໂສ ຂີຓຠວພນ຺ຘໂນ. ກາຣເຓນ ຊານິຕ຺ວາຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຊານິຕ຺ວາ.

ຊານນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອຣຫນ຺ຕານໍ ອນຸກຣຓປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ເອສາ, ຍທິທໍ ສມ຺ມເທວ ອຸໂປສຖານຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມສ຺ສ ຄຸຓໍ ຊານນ຺ໂຕ. ເອວຣູເປນາຕິ ຍາທິໂສ ຠຄວໂຕ ອຸໂປສຖຠາໂວ ວິຫິໂຕ, ເອວຣູເປນ ¶ ອຣຫນ຺ຕານຸກຣເຓນ ອຸໂປສຖກມ຺ເມນ. ສກ຺ກາ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຂີຓາສວສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິຕຸໍ. ອຏ຺ຐມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ ສຕ຺ຕເມ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ.

ຈຕຸມຫາຣາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ສຸຂຸມາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໙. ນວເມ ນິທ຺ທຸກ຺ໂຂຕິ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂວິຣຫິໂຕ. ສທຸກ຺ເຂ ຫິ ສວິຆາເຕ ສຸຂຸມາລຕ຺ຕາ ອນວສຣາ, ຕສ຺ມາ ສຸຂິໂຕ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາຍ ສຸຂຸມາໂລ ນາມ. ຍາວສ຺ສ ສຸຂຸມາລຕ຺ຕາ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມສຸຂຸມາໂລ’’ຕິ. ອຕິວິຍ ສຸຂຸມາໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕມຕີຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ. ສພ຺ພທາ ສຸຂຸມາໂລຕິ ອາຫ ‘‘ສຕຕນິທ຺ທຸກ຺ໂຂ’’ຕິ. ຈຣິຍກາເລຕິ ໂພຘິຈຣິຍາຍ ຈຣຓກາເລ. ເຕນາຕິ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ປທຸມນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕໍ ກມລໍ. ປຸຓ຺ຑຣີກນ຺ຕິ ເສຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕຣາຕິ ອິຕຣໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ. ‘‘ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິກໍ ໂປກ຺ຂຣຓີນໍ ¶ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ກຸທ຺ທາລກມ຺ມກາເຣຕິ ຂຓເກ. ໂປກ຺ຂຣຓິຏ຺ຐານານີຕິ ໂປກ຺ຂຣຓິຂຓນໂຍຄ຺ຄຏ຺ຐານານິ. ຄຓ຺ຫາເປສີຕິ ຂຓາເປສິ. ໂປກ຺ຂຣຓິສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຕາທິເສ ຊລາສເຍ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ປງ຺ກຊາທິສທ຺ທາ ວິຍ. ໂສປານພາຫຸການໍ ມຕ຺ຖກຏ຺ຐານໍ ອຸຓ຺ຫີສນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຸທກເສຈນນາຬິກາຕິ ອຸທກຈ຺ຉຏາວິສ຺ສຊ຺ຊນນາຬິຍນ຺ຕານິ. ປຎ຺ຈວິຘາຕິ ວຓ຺ຓວເສນ ຊາຕິວເສນ ຈ.

ໂຂ ປນສ຺ສາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ກາສິກ-ສທ຺ໂທ ອຕິວິຍ ສຓ຺ເຫ ສຸຂຸເມ ມຫຄ຺ຆວຕ຺ເຖ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຕຖາຊາຕິເກ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອກາສິກໍ ຈນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ. ເຫມນ຺ເຕ ວາໂສ ເຫມນ຺ຕໍ, ເຫມນ຺ຕໍ ອຣຫຕີຕິ ເຫມນ຺ຕິໂກ, ປາສາໂທ. ‘‘ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເທວ ເນສໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຫມນ຺ຕິໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຊາລານີຕິ ສຊາລວາຕປານານິ, ອຸທກຍນ຺ຕານີຕິ ອຸທກຘາຣາວິສ຺ສນ຺ທນກຍນ຺ຕານິ. ປາສາທມຕ຺ຖເກຕິ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິອາກາສຕເລ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ປໂຍຊິຕຍນ຺ເຕ ສຸກ຺ຂມຫິໍສຈມ຺ມໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ຍນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ຍຖາປໂຍຊິຕໍ ຍນ຺ຕໍ ປາສາຓາໂຣປນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປຸນ ເຕສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ຕສ຺ມິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ຉທນປິຏ຺ເຐ ພທ຺ຘສຸກ຺ຂມຫິໍສຈມ຺ເມ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ.

ສຫສ຺ສຖາມນ຺ຕິ ປຸຣິສສຫສ຺ສພລໍ, ປຸຣິສສຫສ຺ເສນ ວຫິຕພ຺ພຠາຣວຫໍ. ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນວາຕິ ຣຕນມຍປລ຺ລງ຺ເກ ຍຖານິສິນ຺ໂນ ເອວ. ອຸປ຺ປຕນາກາຣປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ວິຍ. ຊິຍໍ ໂປເຖນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຊິຍາຆາຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ຊິຍປ຺ປຫາຣສທ຺ໂທຕິ ຊິຍາຆາຕສທ຺ໂທ. ຍນ຺ເຕ ພທ຺ຘນ຺ຕິ ຍນ຺ຕພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ¶ ຐປິຕໍ. ສທ຺ທນ຺ຕເຣຕິ ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສທ຺ທສວນຏ຺ຐາເນ. ຄາວຸຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠາໂຄ ໂກໂສຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ທ຺ວິສຫສ຺ສທຓ຺ຑປ຺ປມາຓຏ຺ຐານໍ.

ສພ຺ພຏ຺ຐານານີຕິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຕານິ ຕານິ ສພ຺ພານິ ວສນຏ຺ຐານານິ. ສິຂາພທ຺ໂຘຕິ ປຸຣິສສຠາວສ຺ເສວ ວິເສສໂຕ ທສ຺ສນເມຕໍ. ນ ອຸປ຺ປິລາວິຕຠາວຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປ຺ປິລາວິຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ນ ກເຖສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຫິ ໂພຘິມູເລເຍວ ເສຕຸຆາໂຕ. ເຕເນວາຕິ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓສ຺ສ ¶ ທີປນໂຕ ເອວ. ອຕ຺ຕານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊຣາປຕ຺ຕິໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຏ຺ຏີຍຕິ. ນ ປເນສ ມຄ຺ເຄນ ປຫີໂນ ຕທາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ສິກ຺ຂໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຍຖາສມາທິນ຺ນສິກ຺ຂໍ ປຫາຍ.

ອວິປຣີຕພ຺ຍາຘິອາທິສຠາວາວາຕິ ເອກນ຺ເຕນ ພ຺ຍາຘິອາທິສຠາວາ ເອວ. ເອວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉາວິຫາເຣນາຕິ ເອວໍ ສກລສ຺ເສວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊິຄຸຈ຺ຉນວິຫາເຣນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣສ຺ສ ຊິຄຸຈ຺ຉນໍ. ປຣໍ ອຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນຕິ ກຣຸຓາຍເນນ ເອວໍ ປຣໍ ອຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ອຠິໂຠສ຺ມີຕິ ອຠິຠວິຕາ ອສ຺ມິ. ອຸສ຺ສາໂຫ ອຫູຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ວີຣິຍເມວ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍຎ຺ຈ ອໂຫສິ, ເຍນ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣາຍໂຓ ຊາໂຕ.

ສຸຂຸມາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອາຘິປເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໐. ທສເມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອຘິປຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຊຏ຺ຐກໍ ນ ກາຣກໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິປຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕາ ເອວ ອຘິປຕິ, ຕໂຕ ອາຄຕໍ ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂລກນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລກໍ. ໂສ ຈ ໂຂ ອິທ຺ຘິວິຘາທິຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອຘິປຕິຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນວວິຘໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ຠໂວຕິ ເອວໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠໂວ, ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ອຠິວຸທ຺ຘີຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຕໍຕໍສມ຺ປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຈ ອຠິວຸທ຺ຘິຍາ ເຫຕຸ. ຊາຕິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ກຕູປຈິຕຕ຺ຕາ ຊາຕິ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐາ. ຊຣາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ ເຫຕຸສິທ຺ຘິຍາ ຜລສິທ຺ຘິໂຕ.

ອສລ຺ລີນນ຺ຕິ ນ ສງ຺ໂກຈປ຺ປຕ຺ຕໍ. ອຸປຏ຺ຐິຕາຕິ ກາຍາທິສຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ອຸປຏ຺ຐິຕາ. ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ ສມ຺ໂມສາຠາວໂຕ. ອສາຣທ຺ໂຘຕິ ສາຣມ຺ຠສ຺ສ ສາຣມ຺ຠເຫຕູນຎ຺ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ອສາຣທ຺ໂຘ. ເອກຄ຺ຄໍ ¶ ອເນກຄ຺ຄຠາວສ຺ສ ທູຣສມຸສ຺ສາປິຕຕ຺ຕາ. ນິມ຺ມລໍ ກຕ຺ວາຕິ ຣາຄາທິມລານໍ ອປນຍເນນ ມລຣຫິຕໍ ກຕ຺ວາ. ໂຄປາຍຕີຕິ ສໍກິເລສານຕ຺ຖໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ອຍນ຺ຕິ ເອວໍປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ. ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣຕິ ອສຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ກິເລສສ຺ສປິ ອຠາວໂຕ.

ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ¶ ມຎ຺ຎສີຕິ ອສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຎສິ. ຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ຕມ຺ມໂຍ, ຕຓ຺ຫາວສິໂກ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕມ຺ມຍຕາ, ຕສ຺ສາ ຕມ຺ມຍຕາຍ ອຠາເວນ. ນ ຫາຍຕິ ປຎ຺ຎາທິຄຸຓເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ.

ອາຘິປເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເທວທູຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈູຬວຄ຺ໂຄ

໑. ສມ຺ມຸຂີຠາວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໑. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ສມ຺ມຸໂຂ ຠວຕິ ເຍນ ໂສ ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ, ປຸຣໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕາ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມຸຂີຠາວາ. ປຸຎ຺ຎກມ຺ມນ຺ຕິ ທານສງ຺ຂາຕໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ. ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ສຸລຠາ ພາຫິຣຕ຺ຕາ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍນ ລພ຺ຠນໂຕ. ສທ຺ຘາ ປນ ທຸລ຺ລຠາ ປຈຸຣຊນສ຺ສ ອນວຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ສມ຺ມຸຂີຠາວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຕິຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໒. ທຸຕິເຍ ມຈ຺ຉຣິຍເມວ ມລໍ ມຈ຺ຉຣິຍມລໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມລີນສຠາວາປາທນໂຕ ວິຄຕໍ ມຈ຺ຉຣິຍມລໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຄຕມຈ຺ຉຣິຍມລໍ. ເຄຘາຠາເວນ ໂກຈິ ກິຎ຺ຈິ ເທນ຺ໂຕປິ ຕຕ຺ຖ ອາສຕ຺ຕິໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ອຍໍ ປນ ນ ຕາທິໂສຕິ ອາຫ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐຈາໂຄ’’ຕິ. ມລີນຫຕ຺ໂຖວ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ¶ ອຠາວໂຕ. ໂຘຕຫຕ຺ໂຖວ ໂຘຕຫຕ຺ເຖນ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ສຸທ຺ເຘ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອິຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມເຫສິນາ’’ຕິ. ຍາຈິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ ຍາຈການໍ ມໂນຣຖປູຣຓໂຕ. ຍາຈໂຍໂຄ ປໂຍຄາສເຫຫິ ຍາຈເກຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຕໍສມງ຺ຄີ ເອວ ຕຕ຺ຖ ຣໂຕ ນາມ, ນ ຈິຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ທານໍ…ເປ… ຣໂຕ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ.

‘‘ອຸຈ຺ຈາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຍໍ ມໍ ອຸຈ຺ຈໂຕ ວທຕີຕິ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ປຸນ ‘‘ນາຕິອຸຈ຺ຈາ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ອາຫ, ສຣີເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເມຈກວຓ຺ຓສ຺ສາຕິ ນີໂລຠາສສ຺ສ. ປຸຈ຺ຉີຕິ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ. ຠູມິຍໍ ເລຂໍ ລິຂນ຺ໂຕ ອຈ຺ຉີຕິ ປຐມໍ ¶ ມຎ຺ເຈ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຠູມິຍໍ ເລຂໍ ລິຂນ຺ໂຕ ອຈ຺ຉິ ‘‘ອຂີຓາສໂວຕິ ມຎ຺ຎນາ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຣາຊາ ຂີຓາສວສ຺ສ ນາມ…ເປ… ນິວຕ຺ຕິ. ຘຊປຄ຺ຄຫິຕາວາຕິ ປຄ຺ຄຫິຕຘຊາວ. ສິລາເຈຕິຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຖູປາຣາມສ຺ສ ຈ ມຫາເຈຕິຍສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສິລາຍ ກຕເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ. ເຈຕິຍໍ…ເປ… ອຏ຺ຐາສິ ສາວກສ຺ສ ຕໍ ກູຏາຄາຣນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ.

ປຈ຺ຉາຠາເຄນາຕິ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສນ. ໂຄນໂສຕິ ມຓ຺ຑລສປ຺ໂປ. ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ຕຣາຍ ພຫູນໍ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄປ຺ປຏິລາຠນ຺ຕຣາໂຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ຕຣາຍໍ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ວິສໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ວິປສ຺ສນາເຕເຊນ ວິສເວຄໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ. ຄາຖາສຫສ຺ສນ຺ຕິ ຄາຖາສຫສ຺ສວນ຺ຕໍ. ປຏ຺ຐານຄາຖາຍາຕິ ປຏ຺ຐາປນຄາຖາຍ, ອາທິຄາຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏ຺ຐານ…ເປ… ອວສານຄາຖໍ ເອວ ວວຕ຺ຖເປສິ, ນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕໍ ກິລນ຺ຕກາຍຕ຺ຕາ. ສຣຠາຓໍ ສາຍນ຺ຫຘມ຺ມກຖາ. ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມກຖນທິວເສ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອກິລມນຕ຺ຖໍ ສທ຺ຘາ ອຸປາສກາ ສິນິທ຺ຘໂຠຊນໍ ມຘຸປານກຎ຺ຈ ເທນ຺ຕິ ສຣສ຺ສ ມຘຸຣຠາວາຍ ສປ຺ປິມຘຸກເຕລາທິຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣິຍວໍສໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ. ຈຕູຫິ ທາຐາຫິ ຑໍສິຕ຺ວາຕິ ທຬ຺ຫທຏ຺ຐຠາວທສ຺ສນໍ. ຈຣິສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ມາເນສ຺ສາມິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຓິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມ຺ມເຖຕ຺ວາຕິ ນິມ຺ມທ຺ທິຕ຺ວາ, ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕິຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຕ຺ຖວສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໓. ຕຕິເຍ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຜລໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ວໂສຕິ ອຕ຺ຖວໂສ. ເຫຕຸ, ອຕ຺ໂຖ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຍ ອຕ຺ເຖ ຕີຓິ ກາຣຓານີ’’ຕິ. ຘມ຺ມເທສນາ ນາມ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ¶ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ປກາສນາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖໍ ຎາເຓນ ປຏິສໍເວທີຕິ ປາຬິປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣຓຎາເຓນ ປຏິ ປຏິ ສໍເວທນສີໂລ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອເຕນ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາພ຺ຍາປາຣມາຫ. ປາຬິຘມ຺ມໍ ປຏິສໍເວທີຕິ ປາຬິຄຕິໍ ປາຬິໍ ປທວິວຣຓໍ ປຏິ ປຏິ ສໍເວທນສີໂລ. ເອເຕນ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາພ຺ຍາປາຣມາຫ.

ອຕ຺ຖວສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ກຖາປວຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ປວຕ຺ຕິນີຕິ ຍາວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນິຄມນາ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕິນີ. ປຏິຆາຕາຠາເວນ ອປ຺ປຏິຫຕາ. ນິຍ຺ຍານິກາ ສປ຺ປາຏິຫີຣກາ.

ກຖາປວຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຓ຺ຑິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໕. ປຎ຺ຈເມ ປຓ຺ຑິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕານີຕິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຐມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ. ກຖິຕານີຕິ ເສຍ຺ຍໂສ ກຖິຕານິ. ມຫາປຸຣິເສຫີຕິ ພຸທ຺ຘໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ. ກຣຸຓາຕິ ກຣຸຓາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ຕສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ. ທໂມຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ‘‘ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ທມນ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕທມນນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕທມນໍ. ປຸຓ຺ໂຓວາເທ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໖) ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ໂຂ, ຕ຺ວໍ ປຸຓ຺ຓ, ອິມິນາ ທມູປສເມນາ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ທໂມຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຂນ຺ຕິປິ. ອາຬວເກ ອາຬວກສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໐) ‘‘ສຈ຺ຈາ ທມາ ຈາຄາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ທໂມ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຣກ຺ຂນໍ ໂຄປນໍ ປຏິຊຄ຺ຄນນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສກຕູປທ຺ທວໂຕ ຣກ຺ຂນໍ, ພ຺ຍາຘິອາທິອນຕ຺ຖໂຕ ໂຄປນໍ, ຆາສຈ຺ຉາທນາທີຫິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣເຓນ ປຏິຊຄ຺ຄນໍ. ສນ຺ໂຕ ນາມ ສພ຺ພກິເລສທຣຖປຣິຬາຫູປສເມນ ອຸປສນ຺ຕກາຍວຈີສມາຈາຣຕາຍ ຈ. ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ສນ຺ຕານນ຺ຕິ ມຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາທີຫິ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ສນ຺ຕານໍ.

ອິຘ ອິເມສໍເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ຐານານໍ ກຣເຓນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຐານານໍ ກຣເຓນ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ. ເອຕານິ…ເປ… ກາຣຓານີຕິ ມາຕຸປຏ຺ຐານໍ ປິຕຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕານິ ທ຺ເວ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ¶ ກາຣຓານິ. ອຸຕ຺ຕມກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຫິ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐາກາ ‘‘ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ມາຕາປິຕຸ…ເປ… ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອນຸປທ຺ທວຠາເວນ ເຂມໍ.

ປຓ຺ຑິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສີລວນ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວນ຺ຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠາວນາມຍສ຺ສປິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສປິ ສມ຺ຠໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສີລວນ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໗. ສຕ຺ຕເມ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕໍ ສງ຺ຂຕໍ. ນິມິຕ຺ຕານີຕິ ສຎ຺ຊານນສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕານິ. ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປາໂທ, ອຕ຺ຕລາໂຠ. ວໂຍຕິ ຠງ຺ໂຄ. ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຐິຕິກ຺ຂຓປຕ຺ຕສ຺ສ. ສາ ປນສ຺ສ ອວຕ຺ຖາ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຠິນ຺ນາຕິ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຊຣາຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ເອວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ສຕິ ອຸປ຺ປາທຠງ຺ຄາ ສມານກ຺ຂຓາ ສິຍຸໍ, ນ ຈ ຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຠິນ຺ນາ ຠງ຺ຄາຠິມຸຂາວຕ຺ຖາ ຊຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍ ປນ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ຐິຕິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ມິຈ຺ຉາ. ຍຖາ ຫິ ຕສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຠິນ຺ນາ ຠງ຺ຄາວຕ຺ຖາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ຠງ຺ຄາຠິມຸຂາ ຘມ຺ມາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ສາ ຈ ຐິຕິກ຺ຂໂຓ. ນ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ.

ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄຜລານິ ປນາ’’ຕິອາທິ. ລກ຺ຂຓກຖາ ຫິ ຍາວເທວ ສມ຺ມສນຕ຺ຖາ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປາໂທ, ນ ຐານຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ. ກສ຺ມາ? ອຸປ຺ປາທອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ອຸປ຺ປາທສງ຺ຂາເຕນ ວິກາເຣນ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ເອວໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓນປິ ອຸປ຺ປາໂທ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍປິ ກາລສ຺ສ ໂລກສມຎ຺ຎາວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ລກ຺ຂຓໍ ນ ສງ຺ຂຕໍ, ສງ຺ຂຕໍ ນ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເນສໍ ເຠທທສ຺ສນໍ. ອວຕ຺ຖາວໂຕ ຫິ ອວຕ຺ຖາ ຠິນ຺ນາວາຕິ ¶ . ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທວເຍຫິ ຕາວ ສງ຺ຂຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕຸ, ຊຣາຍ ປນ ຕໍ ກຖໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ນ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ສຠາວເຠເທນາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ. ສງ຺ຂຕໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຕພ຺ພນ຺ຕໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ¶ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ ເອວໍ ເຕສໍ ອຠາເວນ ນິພ຺ພານເມຕນ຺ຕິ ລກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສຎ຺ຊານິຕພ຺ພໂຕ. ອິທານິ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ອຸປມາຫິ ວິຠາເວຕິ.

ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໘. ອຏ຺ຐເມ ອສງ຺ຂຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນ ສງ຺ຂຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈເຍຫີ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ອຸປ຺ປາທາທີນໍ ຠາເວນ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມຊາຕໍ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ເຕສໍ ອຠາເວນ ນິພ຺ພານໍ ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ອສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປພ຺ພຕຣາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໙. ນວເມ ອິຘ ສາລ-ສທ຺ໂທ ຣຸກ຺ຂສາມຎ຺ຎປຣິຍາໂຍ, ນ ຣຸກ຺ຂວິເສສປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາສາລາຕິ ມຫາຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ກຸລເຊຏ຺ຐກນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐຠູຕໍ ສາມິຠູຕໍ. ສິລາມໂຍ ນ ປໍສຸມໂຍ ມິສ຺ສໂກ ຈ. ຄາມໍ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ອຄາມກຏ຺ຐາເນ’’ຕິ. ມຫນ຺ໂຕ ປພ຺ພໂຕ ເສໂລຕິ ໂຍຊນາ.

ປພ຺ພຕຣາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອາຕປ຺ປກຣຓີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໐. ທສເມ ສຣີຣສມ຺ຠວານນ຺ຕິ ສຣີເຣ ສມ຺ຠູຕານໍ. ທຸກ຺ຂານນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐານໍ. ພຫລານນ຺ຕິ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອວິຣຬານໍ. ຕາປນວເສນາຕິ ທຸກ຺ຂາປນວເສນ. ຕິພ຺ພານນ຺ຕິ ກຸຣູຣານໍ. ຕາສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອຘິວາສນາຍ ປຫາຕພ຺ພທຸກ຺ຂເວທນານໍ ປຊຫນໍ ນາມ ຂມນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຂມນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ¶ . ອາຓາເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ອາຕປ຺ປໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາຓໍ ວິຘາຍ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ ກຖິຕາ ສສມ຺ຠາຣານໍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ກຖິຕຕ຺ຕາ.

ອາຕປ຺ປກຣຓີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ມຫາໂຈຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໑. ເອກາທສເມ ¶ ມຫາພລວໂຈໂຣ ມຫາໂຈໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ມຫນ຺ໂຕ ພລວໂຈໂຣ’’ຕິ. ພລວໂຈໂຣຕິ ຈ ມຫາຖາມຕາຍ ມຫາປຣິວາຣຕາຍ ມຫາໂຈຣິຍກມ຺ມສມຕ຺ຖຕາຍ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫຕໍ ຄາມນິຄມານໍ ວິລຸປ຺ປນໍ ມຫາວິໂລໂປ. ຕໍ ຕໍ ກາຣຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຕໍ ອກຣຓເມວ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາຍ ກຖາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ອຕ຺ຖໍ ກຖຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ກຖຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ຫຣນ຺ຕາຕິ ອປເນນ຺ຕາ ປຣິຫຣນ຺ຕາ. ທສວຕ຺ຖຸກາຍາຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໖໙) ອາທິທສວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສິຕາຍ. ອນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕທິຏ຺ຐິຍາຕິ ຕເມວ ສສ຺ສຕາທິອນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຐິຕທິຏ຺ຐິຍາ.

ມຫາໂຈຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈູຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມປຓ຺ຓາສກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໒. ທຸຕິຍປຓ຺ຓາສກໍ

(໖) ໑. ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມທ຺ເວພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໒. ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ຊຣາຊິຓ຺ຓາຕິ ຊຣາວເສນ ຊິຓ຺ຓາ, ນ ພ຺ຍາຘິອາທີນໍ ວເສນ ຊິຓ຺ຓສທິສຕ຺ຕາ ຊິຓ຺ຓາ. ວໂຍວຸທ຺ຘາຕິ ວຍໂສ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸທ຺ຘາ, ນ ສີລາທິວຸທ຺ຘິຍາ. ຊາຕິມຫລ຺ລກາຕິ ຊາຕິຍາ ມຫນ຺ຕຕາຍ ຈິຣຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ຊາຕິມຫລ຺ລກາ. ຕໂຍ ອທ຺ເຘ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ປຐໂມ, ມຊ຺ຌິໂມ, ປຈ຺ຉິໂມຕິ ຕໂຍ ອທ຺ເຘ ອຕີຕາ. ຕຕິຍໍ ວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຕໂຕ ເອວ ປຈ຺ຉິມໍ ວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ອກຕຠຍປຣິຕ຺ຕາຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຍປຣິຕ຺ຕາຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຠຍໂຕ ປຣິຕ຺ຕາຍກໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕໍ ອກຕໍ ເອເຕຫີຕິ ອກຕຠຍປຣິຕ຺ຕາຓາ. ປຕິຏ຺ຐາກມ຺ມນ຺ຕິ ສຸຄຕິສງ຺ຂາຕປ຺ປຕິຏ຺ຐາວຫໍ ກມ຺ມໍ. ອຸປສໍຫຣີຍຕີຕິ ສມ຺ປາປີຍຕິ. ‘‘ອຸປນີຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ເກນ ອຸປນີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ຊາຕິຍາ ຊຣໍ ອຸປນີຍຕີ’’ຕິອາທິ. ອຍນ຺ຕິ ໂລໂກ. ຊາໂຕ ນ ຊາຕຠາເວເນວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຖ ໂຂ ຕໂຕ ປຣໍ ຊຣໍ ປາປີຍຕິ, ຊຣາຍ ພ຺ຍາຘິໍ ປາປີຍຕິ. ເອວໍ ປຣໂຕ ປຣໍ ທຸກ຺ຂເມວ ອຸປນີຍຕິ.

ຕາຍນຏ຺ເຐນາຕິ ຣກ຺ຂນຏ຺ເຐນ. ນິລີຍນຏ຺ເຐນາຕິ ນິລີນຏ຺ຐານຠາເວນ. ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ປຕິຏ຺ຐານຠາເວນ. ອວສ຺ສຍນຏ຺ເຐນາຕິ ອວສ຺ສຍິຕພ຺ພຠາເວນ. ອຸຕ຺ຕມຄຕິວເສນາຕິ ປຣມຄຕິຠາເວນ.

ປຐມທ຺ເວພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍທ຺ເວພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໓. ທຸຕິເຍ ຠຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ປເຣສໍ ຠາຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຠາຊນໍ, ຠຓ຺ຑກໍ.

ທຸຕິຍທ຺ເວພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓-໔. ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໕໔-໕໕. ຕຕິເຍ ¶ ¶ ເຍສໍ ຣາຄາທີນໍ ອປ຺ປຫາເນນ ປຸຣິສສ຺ສ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາທີນໍ ສມ຺ຠໂວ, ປຫາເນນ ອສມ຺ຠໂວຕິ ເອວໍ ຣາຄາທີນໍ ປຫາຍໂກ ອຣິຍຘມ຺ໂມ ມຫານຸຠາວຕາຍ ມຫານິສໍສຕາຍ ຈ ສາມໍ ປສ຺ສິຕພ຺ໂພຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸ ປເທສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໔໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ນິພ຺ພຸຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໖. ປຎ຺ຈເມ ນ ກາລນ຺ຕເຣ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍທາ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ, ຕທາ ເອວ ລທ຺ຘພ຺ພຕ຺ຕາ ນ ກາລນ຺ຕເຣ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ. ມຄ຺ຄຎາເຓນ ອຸປເນຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຸປເນຍ຺ຍໍ. ອຸປເນຍ຺ຍເມວ ໂອປເນຍ຺ຍິກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ນິພ຺ພຸຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປໂລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໗. ຉຏ຺ເຐ ອາຈຣິຍປາຈຣິຍານນ຺ຕິ ອາຈຣິຍານມ຺ປິ ອາຈຣິຍານໍ. ນິຣນ຺ຕຣຜຸໂຏ ເນຣຍິກສຕ຺ເຕຫິ ນິຣຍຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ກາຣການໍ ພຫຸຠາວາ. ອຸຠຍມ຺ເປຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ. ຆນນິວາສຕນ຺ຕິ ຄາມານໍ ຆນສນ຺ນິວາສຕໍ. ເອກນ຺ເຕເນວ ອຘມ຺ໂມຕິ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣເຫຕຸກຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຖເຫຕຸຕາຍ ຈ ນິຍເມເນວ ອຘມ຺ໂມ. ນ ອຘມ຺ມຣາໂຄຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ປຣປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ຣາໂຄ ວິຍ ນ ມຫາສາວຊ຺ໂຊຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ສກສກປຣິກ຺ຂາຣວິສໂຍ ຣາໂຄ ວິສມໂລໂຠ ວິຍ ນ ເອກນ຺ຕໂຕ ອປາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຊນໂກ. ປຣປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ອຘມ຺ມຣາຄຕາ. ໂລຠສ຺ສ ສມກາໂລ ນາມ ນຕ຺ຖິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ວິຍ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ເອສາຕິ ເອໂສ ປາປຘມ຺ໂມ. ສມໂລໂຠ ວິສມລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕໍສມຸຏ຺ຐາໂນ ປໂຍໂຄ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣຕິ ¶ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອວຕ຺ຖຸປຏິເສວນສງ຺ຂາເຕນາຕິ ຍໍ ໂລກິຍສາຘຸສມນຸຎ຺ຎາຕໍ ຣາຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐານໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຏິເສວນສງ຺ຂາເຕນ.

ວິວິຘສສ຺ສານນ຺ຕິ ¶ ສາລິວີຫິອາທິນານປ຺ປກາຣສສ຺ສານໍ. ທຸສ຺ສສ຺ສນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍທູເສນ ທູສິຕໍ ສສ຺ສໍ. ສມ຺ປຊ຺ຊມາເນຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນໂຕ ປເຄວ ຄພ຺ຠປຣິວຸທ຺ຘິກາເລ. ປາຓກາຕິ ສລຠາທິປາຓກາ. ປຕນ຺ຕີຕິ ສສ຺ສານໍ ມຕ຺ຖເກ ປຕນ຺ຕິ. ສລາກາມຕ຺ຕເມວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ຄເຫຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕຕິ ວາຬອມນຸສ຺ສາ. ລທ຺ໂຘກາສາຕິ ຍກ຺ຂາຘິປຕີຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ລທ຺ໂຘກາສາ.

ປໂລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໘. ສຕ຺ຕເມ ມຫາວິປາກນ຺ຕິ ອຸຬາຣຜລໍ ພຫຸວິປາກໍ. ຘມ຺ໂມ ນາມ ກຖິຕກຖາ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ທຫຕິ ວິທຫຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ອນຸຘມ຺ໂມ ນາມ ປຏິກຖນໍ ‘‘ຕໍ ອນຸຄໂຕ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ສຫ ຘມ຺ເມນາຕິ ສຫຘມ຺ໂມ, ໂສ ເອວ ສຫຘມ຺ມິໂກ. ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສກາຣໂຓ’’ຕິ. ວາທສ຺ສາຕິ ວຈນສ຺ສ. ອນຸປາໂຕ ອນຸປຈ຺ຉາ ປວຕ຺ຕິ.

ປຣິປນ຺ເຖ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປາຣິປນ຺ຖິໂກ. ປນ຺ເຖ ຐຕ຺ວາ ປເຣສໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ຉິນ຺ທນໂຕ ປນ຺ຖທູຫນໂຈໂຣ. ຍທິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ, ກຖໍ ຕໍ ອເສກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອເສກ຺ຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິຕຣານີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນິ. ສຍມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອເສກ຺ຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ.

ນິພ຺ພິເສວໂນຕິ ວິເສວນຣຫິໂຕ ວິຄຕວິໂລມຠາໂວ. ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ຊາຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ຍາຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊາຕິໂຍ, ຊາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກຸລຊາເຕ’’ຕິ.

ເກວລີຕິ ເກວລວາ, ປາຣິປູຣິມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ເອຕໍ ເກວລີຕິ ປທໍ. ອຠິຎ຺ຎາປາຣນ຺ຕິ ອຠິຊານສ຺ສ ປາຣໍ. ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄຕຕ຺ຕາ ປາຣຄູ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ເຂຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍສວເນນາຕິ ¶ ‘‘ອິເມຫິ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ນາ ສເທວເກ ໂລເກ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ, ຕທຎ຺ໂຎ ນ ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເຂຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍສວເນນ ຣຫິຕາ.

ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຕິກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໙. ອຏ຺ຐເມ ¶ ທຸຣາສທາຕິ ທຸຣຸປສງ຺ກມນາ. ຄຣຫາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີຕິ ມຍິ ເອວໍ ກເຖນ຺ເຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສ຺ສຕິ, ເອວໍ ເມ ວຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ອຍໍ ຄຣຫາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີຕິ. ປຓ຺ຑິຕາຕິ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຘີຣາຕິ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນາ. ພ຺ຍຕ຺ຕາຕິ ປຣວາທມທ຺ທນສມຕ຺ເຖນ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ພຫຸສ຺ສຸຕາຕິ ພາຫຸສຈ຺ຈວນ຺ໂຕ. ວາທິໂນຕິ ວາທິມຄ຺ຄກຸສລາ. ສມ຺ມຕາຕິ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ສາຘຸສມ຺ມຕາ. ປຓ຺ຑິຕາທິອາກາຣປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕວິຊ຺ຊານໍ ປຓ຺ຑິຕາກາຣາທິອາກາຣປຣິຈ຺ເຉທໍ. ອາກາຣສທ຺ໂທ ກາຣຓປຣິຍາໂຍ, ປຣິຈ຺ເຉທສທ຺ໂທ ປຣິມາຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ.

ຍຖາຕິ ເຍນາກາເຣນ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາຕິ ກາຣຓວຈນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ທ຺ວີຫິປິ ປກ຺ເຂຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ປກ຺ເຂ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສໍ ປກ຺ຂານໍ ວເສນສ຺ສ ສຸຊາຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ມາຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊນກຊນິກາຠາເວນ ວິນາປິ ໂລເກ ມາຕາປິຕຸສມຎ຺ຎາ ທິສ຺ສຕິ, ອິຘ ປນ ສາ ໂອຣສປຸຕ຺ຕວເສເນວ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຘາເຣຕີຕິ ຄຫຓີ, ຄພ຺ຠາສຍສຎ຺ຎິໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິປ຺ປເທໂສ. ຍຖາຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ວິປາຈນວເສນ ຄຓ຺ຫນໂຕ ອຉຑ຺ຑນໂຕ ຄຫຓີ, ກມ຺ມຊເຕໂຊຘາຕຸ.

ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕໂຣ, ປິຕູນໍ ປິຕໂຣ ປິຕາມຫາ, ເຕສໍ ຍຸໂຄ ປິຕາມຫຍຸໂຄ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ປິຕາມຫທ຺ວນ຺ທາ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ທ຺ວນ຺ທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຍຸຄນ຺ຕິ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຸຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖກຖາ ທສ຺ສິຕາ ‘‘ປິຕາມໂຫເຍວ ¶ ປິຕາມຫຍຸຄ’’ນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພປຸຣິສາຕິ ປຸຣິສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ມາຕິໂຕ’’ຕິ ປາຬິວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອກ຺ເຂໂປ. ອນວກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘຖາລິປາກາທີສຸ ອນວກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນ ຉຑ຺ຑິໂຕ. ຊາຕິວາເທນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸຠໂຕ…ເປ… ປິຕາມຫຍຸຄາ’’ຕິ ເອເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂຍນິໂທສາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິກຕາກິຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ກິຣິຍາປຣາຘາຠາໂວ. ສໍສຸທ຺ຘຊາຕິກາປິ ຫິ ສຕ຺ຕາ ກິຣິຍາປຣາເຘນ ເຂປໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອິມິນາ ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄາຠາໂວ. ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄຎ຺ຫິ ປຏິຈ຺ຈ ສຕ຺ຕາ ສຸທ຺ຘຊາຕິກາ ກິຣິຍາປຣາຘຣຫິຕາປິ ອກ຺ໂກສໍ ລຠນ຺ຕິ.

ຕນ຺ຕິ ¶ ຄຣຫາວຈນໍ. ມນ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕີຕິ ເວເທ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ປຣິຍາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນ຺ເຕ ຘາເຣຕີຕິ ຍຖາອຘີເຕ ມນ຺ເຕ ອສມ຺ມຸຏ຺ເຐ ກຕ຺ວາ ຫທເຍ ຐເປຕິ.

ໂອຏ຺ຐປຫຕກຣຓວເສນາຕິ ອຕ຺ຖາວຘາຣຓວເສນ. ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນີຍວາຈກຠາເວນ ອຕ຺ຖໍ ສທ຺ທຎ຺ຈ ຂຓ຺ຑຕິ ຠິນ຺ທຕິ ວິຠຊ຺ຊ ທສ຺ເສຕີຕິ ນິຂຓ຺ຑຸ, ໂສ ເອວ ອິຘ ຂ-ກາຣສ຺ສ ຆ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິຆຓ຺ຑູ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິຏຕິ ຄເມຕິ ກິຣິຍາທິວິຠາຄໍ, ຕໍ ວາ ອນວເສສປຣິຍາທານໂຕ ຄເມນ຺ໂຕ ປູເຣຕີຕິ ເກຏຸຠໍ. ເວວຈນປ຺ປກາສກນ຺ຕິ ປຣິຍາຍສທ຺ທທີປກໍ, ເອເກກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກປຣິຍາຍວຈນວິຠາວກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອເນເກສມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກສທ຺ທວຈນີຍຕາວິຠາວນວເສນປິ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຈີເຠທາທິລກ຺ຂຓາ ກິຣິຍາ ກປ຺ປີຍຕິ ວິກປ຺ປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກິຣິຍາກປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ວຓ຺ຓປທສມ຺ພນ຺ຘປທຕ຺ຖາທິວິຠາຄໂຕ ພຫຸກປ຺ໂປຕິ ອາຫ ‘‘ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ມູລກິຣິຍາກປ຺ປຄນ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ມຫາວິສໂຍ ສຕສຫສ຺ສປຣິມາໂຓ ນມາຈຣິຍາທິປ຺ປກຣຓໍ. ຐານກຣຓາທິວິຠາຄໂຕ ນິພ຺ພຈນວິຠາຄໂຕ ຈ ອກ຺ຂຣາ ປເຠທີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠທາ, ສິກ຺ຂານິຣຸຕ຺ຕິໂຍ. ເອເຕສນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ເວທານໍ.

ປທນ຺ຕິ ¶ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ, ປຎ຺ຈວິຘໍ ວາ ປທໍ, ຕໍ ປທໍ ກາຍຕີຕິ ປທໂກ, ເຕເຍວ ວາ ເວເທ ປທໂສ ກາຍຕີຕິ ປທໂກ. ຕທວເສສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ວາກ຺ຍໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສທ຺ທພ຺ຍາກຣຓໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍາກຣຓມາຫ. ຕໍ ຕໍ ສທ຺ທໍ ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ພ຺ຍາຈິກ຺ຂຕິ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາກຣຓໍ, ສທ຺ທສຕ຺ຖໍ. ອາຍຕິໍ ຫິຕໍ ເຕນ ໂລໂກ ນ ຍຕຕິ ນ ອີຫຕີຕິ ໂລກາຍຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຄນ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ.

ອສີຕິ ມຫາສາວກາຕິ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ, ວປ຺ໂປ, ຠທ຺ທິໂຍ, ມຫານາໂມ, ອສ຺ສຊິ, ນາຬໂກ, ຍໂສ, ວິມໂລ, ສຸພາຫຸ, ປຸຓ຺ຓຊິ, ຄວມ຺ປຕິ, ອຸຣຸເວລກສ຺ສໂປ, ນທີກສ຺ສໂປ, ຄຍາກສ຺ສໂປ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ, ມຫາກສ຺ສໂປ, ມຫາກຈ຺ຈາໂນ, ມຫາໂກຏ຺ຐິໂກ, ມຫາກປ຺ປິໂນ, ມຫາຈຸນ຺ໂທ, ອນຸຣຸທ຺ໂຘ, ກງ຺ຂາເຣວໂຕ, ອານນ຺ໂທ, ນນ຺ທໂກ, ຠຄຸ, ນນ຺ທິໂຍ, ກິມິໂລ, ຠທ຺ທິໂຍ, ຣາຫຸໂລ, ສີວລິ, ອຸປາລິ, ທພ຺ໂພ, ອຸປເສໂນ, ຂທິຣວນິຍເຣວໂຕ, ປຸຓ຺ໂຓ ມນ຺ຕານິປຸຕ຺ໂຕ, ປຸຓ຺ໂຓ ສຸນາປຣນ຺ຕໂກ, ໂສໂຓ ກຸຏິກຓ຺ໂຓ, ໂສໂຓ ໂກຬິວິໂສ, ຣາໂຘ, ສຸຠູຕິ, ອງ຺ຄຸລິມາໂລ, ວກ຺ກລິ, ກາຬຸທາຍີ, ມຫາອຸທາຍີ, ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ, ໂສຠິໂຕ, ກຸມາຣກສ຺ສໂປ, ຣຏ຺ຐປາໂລ, ວງ຺ຄີໂສ, ສຠິໂຍ, ເສໂລ, ອຸປວາໂຓ, ເມຆິໂຍ, ສາຄໂຕ, ນາຄິໂຕ, ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິໂຍ, ປິຓ຺ໂຑໂລ ຠາຣທ຺ວາໂຊ, ມຫາປນ຺ຖໂກ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ, ພາກຸໂລ, ກຸຓ຺ຑຘາໂນ, ທາຣຸຈີຣິໂຍ, ຍໂສໂຊ, ອຊິໂຕ ¶ , ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ, ປຸຓ຺ຓໂກ, ເມຕ຺ຕຄຸ, ໂຘຕໂກ, ອຸປສີໂວ, ນນ຺ໂທ, ເຫມໂກ, ໂຕເທຍ຺ໂຍ, ກປ຺ໂປ, ຊຕຸກຓ຺ຓີ, ຠທ຺ຣາວຸໂຘ, ອຸທໂຍ, ໂປສໂລ, ໂມຆຣາຊາ, ປິງ຺ຄິໂຍຕິ ເອເຕ ອສີຕິ ມຫາສາວກາ ນາມ.

ກສ຺ມາ ປເນເຕ ເອວ ເຖຣາ ‘‘ມຫາສາວກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ? ອຠິນີຫາຣສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາປິ ມຫາສາວເກສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ເຕ ຫິ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາວເກສຸ ອຄ຺ຄຘມ຺ມາຘິຄເມນ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐິຕາປິ ອຠິນີຫາຣມຫນ຺ຕຕາສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ມຫາສາວກາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ປນ ປກຕິສາວເກຫິ ສາຕິສຍໍ ມຫາຠິນີຫາຣາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຕປຓິຘານາ, ຕໂຕ ເອວ ສາຕິສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕີສຸ ວສິໂນ ປຠິນ຺ນປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈ. ກາມໍ ສພ຺ເພປິ ອຣຫນ຺ໂຕ ສີລວິສຸທ຺ຘິອາທິເກ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ¶ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຍຖາຠູຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອນວເສສໂຕ ກິເລເສ ເຂເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ຍຖາ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕໂຕ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ, ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕໂຕ ຈ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາວິເສສສິທ຺ໂຘ ມຄ຺ຄຠາວນາວິເສໂສ, ເອວໍ ອຠິນີຫາຣມຫນ຺ຕຕ຺ຕປຸພ຺ພໂຍຄມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ຫິ ສສນ຺ຕາເນ ສາຕິສຍສ຺ສ ຄຸຓວິເສສສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ ສີລາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ມຫນ຺ຕາ ສາວກາຕິ ມຫາສາວກາ. ເຕສຸເຍວ ປນ ເຍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ ປາໂມກ຺ຂຠາເວນ ຘຸຣຠູຕານໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ສາຕິສຍໍ ກິຈ຺ຈານຸຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕາຍ ຕຊ຺ຊາຠິນີຫາຣາຠິນີຫຏາຍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຈິຣກາລສມ຺ຠາວິຕາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຎ຺ຎາຍ ສມາຘິສ຺ມິຎ຺ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວິເສສໍ ສພ຺ພຄຸເຓຫິ ອຄ຺ຄຠາເວ ຐິຕາ, ເຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ. ອິຕເຣ ອຏ຺ຐສຕ຺ຕຕິ ເຖຣາ ສາວກປາຣມິຍາ ມຕ຺ຖເກ ສພ຺ພສາວການໍ ອຄ຺ຄຠາເວນ ອຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາສາວກາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປກຕິສາວກາ ປນ ອຠິນີຫາຣມຫນ຺ຕຕ຺ຕາຠາວໂຕ ປຸພ຺ພໂຍຄມຫນ຺ຕຕ຺ຕາຠາວໂຕ ຈ ‘‘ສຕ຺ຖຸສາວກາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ອຄ຺ຄສາວກາ ວິຍ ມຫາສາວກາ ວິຍ ຈ ນ ປຣິມິຕາ, ອຖ ໂຂ ອເນກສຕາ ອເນກສຫສ຺ສາ.

ວຍຕີຕິ ວໂຍ, ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ກຕ຺ຖຈິ ອປຣິກິລມນ຺ໂຕ ອວິຕ຺ຖາຍນ຺ໂຕ ເຕ ຄນ຺ເຖ ສນ຺ຕາເນຕິ ປເຓຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ປຏິເສຘາ ປກຕິໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວໂຍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອວຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວໂຍ ນາມ…ເປ… ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ຕຕິຍວິຊ຺ຊາຘິຄມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໗໐) ສາຕິສຍໍ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ, ຕຖາ ¶ ອິຘ ອວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໔ ອາທໂຍ) ວິຍ ສງ຺ເຂປໂຕ ຈ ວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຊ຺ຊານ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຊ຺ຊາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກສ຺ສ ໂມຫກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນປິ ວິຊ຺ຊາ. ໂມໂຫ ປຏິຈ຺ຉາທກຏ຺ເຐນ ຕໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕໂມ ວິຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ກາຕພ຺ພໂຕ ກຣຓໍ, ໂອຠາໂສວ ກຣຓໍ ໂອຠາສກຣຓໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ໂອຠາສຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອຕ຺ໂຖຕິ ¶ ອຍເມວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ. ປສໍສາວຈນນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂຖມນາວຈນໍ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນປວຕ຺ຕິວິເສສານໍ ໂພຘນໂຕ. ໂຍຊນາຕິ ປສໍສາວເສນ ວຸຕ຺ຕປທານໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ຈ ໂຍຊນາ. ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ຂາ ອວິຊ຺ຊາ, ປຏິປກ຺ຂຕາ ຈສ຺ສາ ປຫາຕພ຺ພຠາເວນ ວິຊ຺ຊາຍ ຈ ປຫາຍກຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ປທທ຺ວເຍຕິ ‘‘ຕໂມ ວິຫໂຕ, ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍປິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຍຊນໍ ອຕິທິສຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ເອວໍ ອຘິຄຕວິຊ຺ຊສ຺ສ ຕໂມ ວິຫໂຕ ວິທ຺ຘສ຺ໂຕ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຎາຓາໂລໂກ ປາຕຸຠູໂຕຕິ. ເປສິຕຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ປຐມວິຊ຺ຊາຘິຄມາຍ ເປສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ວິປສ຺ສນາປາທກນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ຌານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕມາຫ. ວິປສ຺ສນາ ຕິວິຘາ ວິປສ຺ສກປຸຄ຺ຄລເຠເທນ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓສໍວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ສຍມ຺ຠຸຎາຓຠູຕາ, ອິຕເຣສໍ ສຸຕມຍຎາຓສໍວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ປໂຣປເທສສມ຺ຠູຕາ. ສາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອວເສສຣູປາຣູປຊ຺ຌານານໍ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ອເນກຘາ ອຣູປມຸຂວເສນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄຫມຸຂານໍ ອຎ຺ຎຕຣມຸຂວເສນ ຈ ອເນກຘາວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໖) ນານານຍໂຕ ວິຠາວິຕາ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ປເຠທຄມນໂຕ ນານານຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕໍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຕຣໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ມຫາວຊິຣຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິວິຠາເຄນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສປ຺ປເຠທສ຺ສ ປາທກຠາເວນ ສມາປຊ຺ຊິຍມານາ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ເທວສິກໍ ສຕ຺ຖຸ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສ຺ວາຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໔໔) ທສ຺ສິໂຕ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ. ອິຘ ປນ ສາວການໍ ວິປສ຺ສນາຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິປສ຺ສນາປາທກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາມໍ ¶ ¶ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຎາຓານິປິ ອາສວານໍ ເຂປນຎາຓານິ ເອວ, ອນວເສສໂຕ ປນ ເຕສໍ ເຂປນໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາເຓເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ອາສວວິນາສນໂຕຕິ ອາສວານໍ ນິສ຺ເສສໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ. ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣ ເຈຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຂເຍ’’ຕິ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ, ນ ວິສເຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອຠິນີຫຣຕີຕິ ອຠິມຸຂໍ ນີຫຣຕິ, ຍຖາ ມຄ຺ຄາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ສວນໍ ຕທຠິມຸຂໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ຕທາ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍຕິ ຕສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາຕິ ສຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ອສມ຺ໂມຫປຏິເວໂຘຕິ ຈ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ສຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ສມຸເທຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ. ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຄມ຺ມ. ປຕ຺ວາຕິ ຈ ຕທຸຠຍວໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ວາຕິ ວາ ປາປຸຓນເຫຕຸ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕ ວາ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານໍ. ຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສ຺ສ. ສມ຺ປາປກນ຺ຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາວເສນ ສມ຺ມເທວ ປາປກໍ.

ກິເລສວເສນາຕິ ອາສວສງ຺ຂາຕກິເລສວເສນ. ຍສ຺ມາ ອາສວານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາໂຍ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ເສສສຈ຺ຈານຎ຺ຈ ຕໍສມຸທຍາທິປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍາຍໂຕ’’ຕິ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈານີຕິ ໂຍຊນາ. ອາສວານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິນາ ອາສວວິມຸຕ຺ຕິສີເສເນວ ສພ຺ພກິເລສວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ມິສ຺ສກມຄ຺ໂຄ ອິຘ ກຖິໂຕຕິ ‘‘ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ກເຖສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ອິມິນາ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມິນາ ປຫານາຠິສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຊານໂຕ ¶ ປສ຺ສໂຕຕິ ວາ ເຫຕຸນິທ຺ເທໂສ. ຍໍ ຊານນເຫຕຸ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ສມານກາລິການມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ຠວາສວຄ຺ຄຫເຓເນວ ເອຕ຺ຖ ຠວຣາຄສ຺ສ ວິຍ ຠວທິຏ຺ຐິຍາປິ ສມວໂຣໂຘຕິ ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີຫິ ປເທຫິ. ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ. ຠູມິນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກຕມາ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ໂຈທນາ ກຕາ, ຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຕາວສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາ ມຄ຺ຄຠາວນາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນ ອນາຄຕາ ອສ຺ສ ຊາຕິ ຂີຓາຕິ ໂຍຊນາ. ນ ອນາຄຕາຕິ ຈ ອນາຄຕຠາວສາມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເລເສນ ໂຈເທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ’’ຕິ. ອນາຄຕວິເສໂສ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ເຂປເນ ວາຍາໂມ ລພ຺ຠເຕວ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສູຕິ ຠວຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນວເສສໂຕ ຊາຕິຍາ ຂີຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຊາຕິໍ. ໂສຕິ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນາມ ອິຘ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕມານາຍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍານຸຄຸຓາ ປວຕ຺ຕິ, ອິຕເຣສຸ ຈ ສຈ຺ເຈສຸ ເນສໍ ປຫານາຠິສມຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິ ປາກຏາ ເອວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍວເສນາ’’ຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຕ຺ຕເສຂໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິເມ ປກາຣາ ອິຕ຺ຖໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ປນ ປກາຣາ ອຣິຍມຄ຺ຄພ຺ຍາປາຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາທໂຍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍໂສຬສວິຘກິຈ຺ຈຠາວາຍາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ມຄ຺ຄານຸຠາເວນ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ປຣິຎ຺ຎາທີສຸ ຈ ປຫານເມວ ປຘານໍ ຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິເລສກ຺ຂຍາຍ ວາ’’ຕິ. ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສມ຺ປທານວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖຠາວໂຕ’’ຕິ ¶ . ອປຣນ຺ຕິ ອນາຄຕໍ. ອິເມ ປນ ຈຣິມກຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ເອເຕນ ເຕສໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປຣິຎ຺ຎາມູລກາ ຫິ ປຕິຏ຺ຐາ. ຍຖາຫ ‘‘ກພຬີກາເຣ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຫາເຣ ອຕ຺ຖິ ຣາໂຄ, ອຕ຺ຖິ ນນ຺ທີ, ອຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາ, ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໔; ກຖາ. ໒໙໖; ມຫານິ. ໗). ເຕເນວາຫ – ‘‘ຉິນ຺ນມູລກາ ຣຸກ຺ຂາ ວິຍາ’’ຕິອາທິ.

ຍສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ສີລໍ ກທາຈິ ວຑ຺ຒຕິ, ກທາຈິ ຫາຍຕິ. ເສກ຺ຂາປິ ປນ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນວ, ອເສກ຺ເຂສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ວສິປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຜລສມາຘິນາ ສມ຺ມເທວ ສມາຫິຕໍ. ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຜລຘິຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ມຈ຺ຈຸໍ ຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປຸນພ຺ຠວາຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ເພ ປາປຘມ຺ເມ ປຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພສ຺ສປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘສາວກາຕິ ສາວກພຸທ຺ຘາ ນມສ຺ສນ຺ຕິ, ¶ ປເຄວ ອິຕຣາ ປຊາ. ອິຕຣາ ຫິ ປຊາ ສາວເກປິ ນມສ຺ສນ຺ຕິ. ອິຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ຐາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວເສນ ຄາຖານໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ສາວກສ຺ສປິ ວເສນ ອຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາວໂກປິ ໂຄຕໂມ ມຸຂນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຕ຺ເຕນ ສມ຺ພນ຺ເຘນ, ຍໂຕ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍສາວກາ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ.

ນິວຸສ຺ສຕີຕິ ນິວາໂສ, ນິວຸຕ຺ໂຖ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘປຣມ຺ປຣ’’ນ຺ຕິ. ອເວຕິ, ອເວທີຕິ ປາຐທ຺ວເຍນປິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິໍເຍວ ທສ຺ເສຕິ. ເອກຕ຺ຕກາຍເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ເວຫປ຺ຜລາປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ‘‘ຉ ກາມາວຈເຣ, ນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣ ປນ ອປຈຸຣຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ເອກຈ຺ຈານໍ ອວິສຍຠາວໂຕ ຈ ອວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຊາຕິ ຂີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຊາຕິກ຺ຂໂຍ, ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຍກາຣໂລເປນ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ. ກິຈ຺ຈໂວສາເນນາຕິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ໂສຬສວິຘສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນນ. ໂວສິໂຕຕິ ປຣິໂຍສິໂຕ, ນິຏ຺ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມເນຍ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ກາຍໂມເນຍ຺ຍາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ລປິຕໍ ¶ ລປຕີຕິ ລປິຕລາປໂນ. ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ວິຊ຺ຊານໍ ປຏິລທ຺ຘຠາວໍ ທີເປຕິ.

ຕິກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຊາຓຸສ຺ໂສຓິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໐. ນວເມ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ເສຕໍ ນາມນ຺ຕິ ຍາຄໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ທາຕພ຺ພເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ປາຬິຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມຕກຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຕເກ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ, ປິຕຸປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຣປຸຣິສານນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐປຸຣິສານໍ, ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພເມຕໍ ທານນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠທໍ ຍຎ຺ຎສທ຺ຘາທິທານໍ.

ຊາຓຸສ຺ໂສຓິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສງ຺ຄາຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໑. ທສເມ ຊິຓ຺ຓານໍ ຫຕ຺ຖິສາລາທີນໍ ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ປຸນ ປາກຕິກກຣຓໍ ຊິຓ຺ຓປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ¶ , ຕສ຺ສ ກາຣໂກ ຊິຓ຺ຓປຏິສງ຺ຂຣຓກາຣໂກ. ພາຫິຣສມເຍຕິ ສຕ຺ຖຸສາສນໂຕ ພາຫິເຣ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສມເຍ. ສພ຺ພຈຕຸກ຺ເກນາຕິອາທີສຸ ສພ຺ເພສຸ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທາທິເຠເທສຸ ປາເຓສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເຓ ວຘິຕ຺ວາ ຍຊິຕພ຺ພໍ ຍຎ຺ຎໍ ສພ຺ພຈຕຸກ຺ກໍ ນາມ. ເສເສສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສ ວາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ວາ ຕສ຺ມາ ວາ’’ຕິ. ເອວມສ຺ສາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຍ’’ນ຺ຕິ.

ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕຕິ ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອຄຘໍ ມູລໍ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍຄຘໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ເຈຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຕ຺ຕມໍ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍຠາເວນ.

ອປ຺ເປຫິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາທີຫິ ອຕ຺ໂຖ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຏ຺ຐາ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ພຫູ’’ຕິອາທິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ສໍ ປຏິປທາຍໍ ¶ . ອປ຺ໂປ ສມາຣມ຺ໂຠ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປ຺ປສມາຣມ຺ໂຠ. ປາສໍສາຕິ ປສໍສາຣຫາ. ເອຕໍ ເຍວ ກຖາເປສ຺ສາມີຕິ ເອເຕເນວ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ກຖາເປສ຺ສາມິ.

ໂສປ຺ເປນາຕິ ນິທ຺ທາຍ. ປມາເທນາຕິ ຊາຄຣິຍາທີສຸ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນໂຕ ສຕິວິປ຺ປວາສລກ຺ຂເຓນ ປມາເທນ. ປຈ຺ຈນີກປຏິຫຣຓວເສນາຕິ ປຏິປກ຺ຂາປນຍນວເສນ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວໂຕ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ປຏີ’’ຕິ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐສ຺ມິໍ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໙໘໕; ຈູຬນິ. ວຕ຺ຖຸຄາຖາ ໔) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສນ ກຕກິຈ຺ເຈນ ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກ຺ກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຫາຣິຍານິ ຠວນ຺ຕິ, ປຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ປຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອເກກໍ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ.

ອາຄຕນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ອາຄຕາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເອໂກ ຣາຊາຕິ ທກ຺ຂິຓມຘຸຣາຘິປຕິ ¶ ເອໂກ ປຓ຺ຑຸຣາຊາ. ເອວມ຺ປິ ເຕ ມໂນຕິ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ຕວ ມໂນ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ປກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ໂສມນສ຺ສິໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວໍ ຕວ ມໂນ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ມນໂສ ໂສມນສ຺ສິຕຕາທິມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ນ ປນ ເຍນ ໂສ ໂສມນສ຺ສິໂຕ ວາ ໂທມນສ຺ສິໂຕ ວາ, ຕໍທສ຺ສນໍ. ໂສມນສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕເທກຏ຺ຐາ ຣາຄາທໂຍ ສທ຺ຘາທໂຍ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂທມນສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ໂທສາທໂຍ. ທຸຕິຍນ຺ຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ປິ ເຕ ມໂນ’’ຕິ ປທໍ. ອິຕິປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ‘‘ອຕ຺ຖີຕິ ¶ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕; ໓.໙໐) ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ຈິນ຺ຕຍມານ’’ນ຺ຕິ. ປິ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ.

ກເຖນ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ກເຖນ຺ຕານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ວິຕກ຺ກິຕສ຺ສ ວເສນ. ອຏ຺ຏກາຣເກນາຕິ ວິນິຈ຺ຉຍກາຣເກນ.

ນ ອຣິຍານນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຫິ ເຕນ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນປິ ນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕິເຍວ. ເຫຏ຺ຐິໂມ ອຸປຣິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕີຕິອາທີນິປິ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍປິ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕເມວ ມຄ຺ຄຜລໍ ປເຣຫິ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ສມ຺ມາ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ຊານິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຕນາ ອນຘິຄຕໍ. ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຘິຄຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອເຕສຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍທິ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຜລໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປຣິມາປິ ເຫຏ຺ຐິມໍ ຜລໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍາຕິ ກສ຺ສຈິ ອາສງ຺ກາ ສິຍາ, ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ອຸປຣິໂມ ເຫຏ຺ຐິມໍ ນ ສມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ອຸປຣິໂມຕິ ສກທາຄາມິອາທິອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ. ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທິໍ. ນ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ສຕິປິ ອຘິຄຕຕ຺ເຕ ນ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ກາຣຓມາຫ ‘‘ເຕສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ, ເຕສໍ ສກທາຄາມິອາທີນໍ ເຫຏ຺ຐິມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ເຕສຸ ເຕສຸເຍວ ເຫຏ຺ຐິເມສຸ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຸປຣິເມສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ເຫຏ຺ຐິມໍ ຜລຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຣິມສ຺ສ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວູປຄມເນນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ອຸປຣິໂມ ອຣິໂຍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ຕໍ ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ເຫຕຸ ພ຺ຍຠິຈາຣິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ໂລກິຍຊ຺ຌາເນສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວູປຄມນໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ ວິເສສາຠາວໂຕ, ອິຘ ປນ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕກມ຺ມກິເລສນິໂຣຘເນນ ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ¶ ວິຍ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນາທີຫິ ສກທາຄາມິອາທີນໍ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວູປຄມນໍ ອຕ຺ຖິ. ຍໂຕ ເຫຏ຺ຐິມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ຜລຘມ຺ມາ ອຸປຣູປຣິມຄ຺ຄຘມ຺ເມຫິ ນິວຕ຺ຕິຕາ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ວິຍ ອຠິຠູຕາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍເຍວ ອາປນ຺ນາ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ອປິຈ ¶ ກຸສລກິຣິຍປ຺ປວຕ຺ຕິ ນາມ ອຎ຺ຎາ, ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິ ຈ ອຎ຺ຎາຕິ ອນນ຺ຕຣຜລຕ຺ຕາ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລານໍ ເຫຏ຺ຐິມໂຕ ອຸປຣິໂມ ຠວນ຺ຕຣຄໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕໍຕໍຜລວເສເນວ ຫິ ອຣິຍານໍ ໂສຕາປນ຺ນາທິນາມລາໂຠ. ເຕ ສເຈ ອຎ຺ຎຜລສມງ຺ຄິໂນປິ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສຕາປນ຺ນາທິນາມມ຺ປິ ເຕສໍ ອວວຕ຺ຖິຕໍ ສິຍາ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວາ ອຣິຍສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ຜລໍ ສທິສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ນ ອຸປຣິມສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຜລສມງ຺ຄິຕາຍ ເລໂສປິ ສມ຺ຠວຕິ, ກຸໂຕ ຕສ຺ສາ ສມາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອຸປຣິມໍ ສກທາຄາມິຜລາທິໍ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ອນຘິຄຕໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຜລໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ປວຕ຺ເຕນ຺ຕາຕິ ປວຕ຺ຕກາ ຫຸຕ຺ວາ, ປວຕ຺ຕນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐາຍ ອນຸສາສນິຍາ ວິຘິວເສນ ປຏິເສຘວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕິຕາກາຣປຣາມສນໍ. ສາ ຈ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກາ ນາມ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ການຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ອານິສໍສສ຺ສ ອາທີນວສ຺ສ ຈ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎເມວ, ນ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິໂຍຄິນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ເອວ-ກາຣຄ຺ຄຫຓໍ. ອິຘາປິ ເອວສທ຺ທຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ-ຄຫເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓຣາຄນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕທຎ຺ຎຣາຄສ຺ສ ໂທສາທີນຎ຺ຈ ປຫານສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຫານສ຺ສ ຈ ຕທຎ຺ຎຣາຄາທິເຂປສ຺ສ ອຸປາຍຠາວໂຕ. ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸຏ຺ຐໂລຫິຕວິໂມຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພທຸຏ຺ຐມໍສເຂປນູປາຍຕາ ວິຍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມເມວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ປຏິກ຺ເຂປຠາວໂຕ ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມນິວຕ຺ຕນປຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ອຘິຄມູປາຍານິສໍສຠູຕານໍ ຕທຎ຺ເຎສໍ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ນານນ຺ຕຣິຍຠາວໂຕ.

ຈິນ຺ຕາມຓິກວິຊ຺ຊາສຣິກ຺ຂກຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຈິນ຺ຕາມຓີ’’ຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມາ ໂລເກ ເອກາ ວິຊ຺ຊາ ອຕ຺ຖິ, ຍາຍ ປເຣສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຊານນ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ຕສ຺ສາ ກິຣ ວິຊ຺ຊາຍ ສາຘໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕາທິເສ ເທສກາເລ ມນ຺ຕໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຫຕ຺ຖາທິວິເສສສຎ຺ຊານນມຸເຂນ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ອນຸມິນນ຺ໂຕ ກເຖຕີ’’ຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ‘‘ວາຈໍ ນິຈ຺ຉຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອກ຺ຂຣສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິທຎ຺ຈ ¶ ¶ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ.

ສງ຺ຄາຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໗) ໒. ມຫາວຄ຺ໂຄ

໑. ຕິຕ຺ຖາຍຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໒. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ຕິຕ຺ຖໍ ນາມ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຕຣນ຺ຕິ ອຸປ຺ປິລວນ຺ຕິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕິຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປາຣຄມນສງ຺ຂາຕຎ຺ຫິ ຕຣຓໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ເຖວ ອປຣາປຣໍ ນິມຸຊ຺ຊນຸມ຺ມຸຊ຺ຊນວເສນ ປິລວນເມວ ເຕສໍ ຕຣຓໍ ນາມ. ອຸປ຺ປາທກາຕິ ປູຣຓກສ຺ສປາທໂຍ. ຕິຕ຺ເຖ ຊາຕາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕສງ຺ຂາຕໍ ຕິຕ຺ຖໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຕິຕ຺ຖິກາ, ຕິຕ຺ຖິກາ ເອວ ຕິຕ຺ຖິຍາ. ມໂນຣເມຕິ ສາທຸຜລຠຣິຕຕາຍ ອຠຍທິສຕາຍ ຈ ມໂນຣເມ. ອິເມສຸເຍວ ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນສຸ.

ໂຍ ຍຖາ ຊານາຕິ, ຕສ຺ສ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມິນາ ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຄ຺ຄລ-ສທ຺ໂທ ຈ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ປກຕີນໍ ສາຘາຣໂຓ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິສຄ຺ຄຫເຓນ ຕໂຕ ວິເສສນໍ ຍຖາ ‘‘ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ’’ຕິ. ປຏິສໍວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ເກວລໍ ຊານນວເສນ ວິທິຕໍ ກໂຣຕິ. ອນຸຠວຕິ ວາຕິ ວິປາກລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕໍ ອນຸຠວຕິ. ປຸພ຺ເພກຕເຫຕູຕິ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓໍ ປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພກຕກມ຺ມປຈ຺ຈເຍເນວາ’’ຕິ. ອິມິນາຕິ ‘‘ສພ຺ພໍ ຕໍ ປຸພ຺ເພກຕເຫຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ. ກມ຺ມເວທນນ຺ຕິ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມສຫຊໍ ເວທນໍ. ກິຣິຍເວທນນ຺ຕິ ‘‘ເນວ ກຸສລາກຸສລາ ນ ຈ ກມ຺ມວິປາກາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣິຍຈິຕ຺ຕສຫຊໍ ເວທນໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເຕ ກມ຺ມກິຣິຍເວທນາ ເອວ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ສາສເນ ໂລເກ ຈ ປາກເຏ ວາຕາພາຘາທິໂຣເຄ ຈ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ວາ ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາຕິ ປິຕ຺ຕວິກາຣາຘິກສມ຺ຠູຕາ ¶ . ອນນ຺ຕຣທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສນ຺ນິປາຕິກາຕິ ປິຕ຺ຕາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ¶ ວິກາຣານໍ ສນ຺ນິປາຕໂຕ ຊາຕາ. ອຸຕຸປຣິຓາມຊາຕິ ສີຕາທິອຸຕຸໂນ ວິປຣິຓາມໂຕ ວິສມປຣິວຸຕ຺ຕິໂຕ ຊາຕາ. ວິສມປຣິຫາຣຊາຕິ ອສປ຺ປາຍາຫາຣໂຍຄປຏິເສວນວເສນ ກາຍສ຺ສ ວິສມໍ ປຣິຫຣຓໂຕ ຊາຕາ. ໂອປກ຺ກມິກາຕິ ອຸປກ຺ກມໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ກມ຺ມວິປາກຊາຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກຠູຕກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ຊາຕາ. ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສມຸຏ຺ຐານາ ຘາຕູນໍ ວິກາຣາວຕ຺ຖາ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ວາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອາພາຘນຏ຺ເຐນ ອາພາໂຘ, ໂສ ເອວ ຣຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂຣໂຄ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ຍາປ຺ຍລກ຺ຂໂຓ, ໂສ ໂຣໂຄ, ອິຕໂຣ ອາພາໂຘ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ເນສໍ ຕໍຕໍຘາຕູນໍ ວິສມໍ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ນ ຕຖາ ອິຕຣານິ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ປໂກປາວຕ຺ຖາ ຘາຕຸໂຍ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ນ ຕຖາ ປຣປຈ຺ຈຍາວຕ຺ຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐມໍເຍວ ກມ຺ມວິປາກຊໍ ອາພາຘໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ພໍ ຕໍ ປຸພ຺ເພກຕເຫຕູ’’ຕິ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາເຫນ. ‘‘ປຸພ຺ເພ’’ຕິ ປຸຣາຕນສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍມ຺ປິ ເຕ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອນຸຊານນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕນາ ກຕມູລເກນາຕິ ສາຫຕ຺ຖິກກມ຺ມເຫຕຸ. ອາຓຕ຺ຕິມູລເກນາຕິ ປຣສ຺ສ ອາຓາປນວເສນ ກຕກມ຺ມເຫຕຸ. ອິມາຕິ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ. ສພ຺ເພ ປຏິພາຫນ຺ຕີຕິ ສພ຺ເພ ໂຣເຄ ປຏິເສເຘນ຺ຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຕສໍ ເອເກນ ອິສ຺ສເຣເນວ ນິມ຺ມິຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ຠາວີຠາວາສມ຺ຠວໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສພ຺ພໍ ປຏິພາຫນ຺ຕີຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຏິເສຘນໂຕ ສພ຺ພໍ ນິເສເຘນ຺ຕິ.

ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເວທານໍ ອສາຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ເທສໍ ກຕ຺ວາ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ມາຕິກໍ. ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ໂທສທສ຺ສນວເສເນວ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ລທ຺ຘິປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິຍາ ປຏິຊານາປນຕ຺ຖໍ. ລທ຺ຘິໂຕ ລທ຺ຘິໍ ສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ມູລລທ຺ຘິໂຕ ອຎ຺ຎລທ຺ຘິໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຏິຊານນ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພກຕເຫຕຸເຍວ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ກມ຺ມເວທນມ຺ປິ ວິປາກເວທນໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ຫິ ພ຺ຍາມູຬ຺ຫຈິຕ຺ຕາ ກມ຺ມນ຺ຕຣວິປາກນ຺ຕຣາທີນິ ອາໂລເຬນ຺ຕິ, ອສງ຺ກຣໂຕ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ອກຸສລກມ຺ເມ, ເອວໍ ກຸສລກມ຺ເມປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ປາຓາຕິປາຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ປຸພ຺ເພກຕເຫຕຸ ເອວ ປາຓາຕິປາຕິໂນ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອິທານິ ສຍໍກຕກາຣຓາ, ເອວໍ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມຓມ຺ປິ ປຸພ຺ເພກຕເຫຕຸ ເອວາຕິ ວິຈາຣິຍມາໂນ ປຸພ຺ເພກຕວາໂທ ອກິຣິຍວາໂທ ເອວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ ¶ ນ ຕຓ຺ຫາຉນ຺ໂທ. ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ກາຕຸມິຈ຺ຉາ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາໂຣຕິ ເຕນ ເຕນ ປຸຣິເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນ ໂຫຕິ ປຸພ຺ເພກຕເຫຕຸ ເອວ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ອຸຠຍມ຺ປິ ຕໍ ເອສ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓໍ ສຸຈຣິຕປູຣຓໍ, ອກຕ຺ຕພ຺ພອກຣຓໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕວິຣຕີຕິ ອິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ເອສ ¶ ນ ລຠຕິ. ສມຓາປິ ຫິ ປຸພ຺ເພກຕກາຣຓາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ເພກຕກາຣຓາເຍວ ສມຓາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອິທານິ ສໍວຣສມາທານາທິນາ. ອສ຺ສມຓາປິ ປຸພ຺ເພກຕກາຣຓາເຍວາຕິ ປຸພ຺ເພກຕກາຣຓາເຍວ ອສ຺ສມຓາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສໍວຣເຠເທນ.

ຍຖາ ປຸພ຺ເພກຕວາເທ ຉນ຺ທວາຍາມານໍ ອສມ຺ຠວໂຕ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣານໍ ອຠາໂວ, ເອວໍ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານວາເທປິ ອິສ຺ສເຣເນວ ສພ຺ພສ຺ສ ນິມ຺ມິຕຠາວານຸຊານນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ເພກຕວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ອເຫຕຸກວາເທປີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ອເຫຕຸກວາເທປີ’’ຕິ.

ອິເມສນ຺ຕິອາທິນາ ອິເມສໍ ຕິຕ຺ຖາຍຕນານໍ ຕຸຈ຺ຉາສາຣຕາຍ ຖຸສໂກຏ຺ຏເນນ ກຸຓ຺ຑກມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອລາໂຠ ວິຍ ປຣມຕ຺ຖເລສສ຺ສປິ ອຠາໂວ, ຕຖາ ຂຊ຺ໂຊປນໂກຠາສໂຕ ເຕຊໂສ ຜຸລິງ຺ຄມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອຠາໂວ ວິຍ ອນ຺ຘເວຓິກສ຺ສປິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອປ຺ປຏິລາໂຠ ວິຍ ສທ຺ທມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມິຈ຺ຉາຠາເຄນ ວິປລ຺ລຕ຺ຖຕາຍ ທທ຺ທຣຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໒.໔໓-໔໓) ສສກສທິສຕາ ຈ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕິ. ສາຣຠາວນ຺ຕິ ສີລສາຣາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຣສພ຺ຠາວໍ. ນິຍ຺ຍານິກຠາວນ຺ຕິ ເອກນ຺ເຕເນວ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍານາວຫຠາວໍ. ອນິຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ນ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ອສໍກິລິຏ຺ໂຐຕິ ສໍກິເລສວິຣຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນິກ຺ກິເລໂສ’’ຕິອາທິ. ອນຸປວຊ຺ໂຊຕິ ຘມ຺ມໂຕ ນ ອຸປວທິຕພ຺ໂພ. ອປ຺ປຏິກຸຏ຺ໂຐ ນາມ ອປ຺ປຏິເສຘນໍ ວາ ສິຍາ ອນກ຺ໂກສນໍ ວາຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປ຺ປຏິພາຫິໂຕ ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອາຫ.

ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ‘‘ອຍໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ຘຏສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ. ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ຍຖາປຏິປາຏິຍາຕິ ມາຕິກາຍ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕປ຺ປຏິປາຏິຍາ. ຘາຕຸໂຍຕິ ສຠາວຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຘາຕຸໂຍ. ຕາ ປນ ຍສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກປ຺ປນາປຣິກປ຺ປິຕອຕ຺ຕສຸຠສຸຂສສ຺ສຕາທິປກຕິອາທິຘຸວາທິຊີວາທິກາຍາທິກາ ວິຍ ¶ ນ ອິຈ຺ຉາສຠາວາ ທິຏ຺ຐິອາທິຣຫິເຕຫິ ວິມຸຈ຺ຈມານອຸທຸມ຺ພຣປຸປ຺ຜາທິໂລກໂວຫາຣວຕ຺ຖູນິ ວິຍ ຈ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ສຈ຺ຈປຣມຕ຺ຖຠູຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຠາວາ’’ຕິ, ສຈ຺ຈສຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຫິ ຘາຕຸໂຍ. ນິຊ຺ຊີວນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວປ຺ປກາສໂກຕິ ພາຫິຣປຣິກປ຺ປິຕຊີວາຠາວປ຺ປກາສໂກ ໂລກິຍມຫາຊນສໍກປ຺ປິຕສຕ຺ຕາຠາວປ຺ປກາສໂກ ຈ. ອາກຣຏ຺ເຐນາຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານຠາເວນ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານມ຺ປິ ຫິ ອາກໂຣ ອາຍຕນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ກມ຺ໂພໂຊ ອສ຺ສານໍ ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິ. ມໂນປວິຈາຣາຕິ ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸເປຈ຺ຈ ມນໂສ ວິວິຘຈຣຓາກາໂຣ. ເກຫິ ກຕ຺ຖາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣປາເທຫີ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐາຣສສຸ ຐາເນສູຕິ ຉ ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍານິ ¶ , ຉ ໂທມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍານິ, ຉ ອຸເປກ຺ຂາຏ຺ຐານິຍານີຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ຐາເນສຸ.

ປຕິຏ຺ຐາຘາຕູຕິ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍສ຺ສ ເຈວ ສພ຺ພູປາທາຣູປານຎ຺ຈ ປຕິຏ຺ຐາສຠາວາ ຘາຕຸ. ອິມິນາ ນເຍນ ອາພນ຺ຘນຘາຕູຕິອາທີສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິຈ ກກ຺ຂຬຠາວສິທ຺ໂຘ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ອາຘາຣຠາໂວ ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວ. ທ຺ຣວຠາວສິທ຺ຘໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ອາພນ຺ຘນໍ. ອຸຓ຺ຫຠາວສິທ຺ຘໍ ມຸທຸຕາປກ຺ກຕາວຫໍ ປຣິປາຈນໍ. ຖທ຺ຘຠາວາວຫໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕນໍ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ. ຣູປວິວິຕ຺ໂຕ ຣູປປຣິຍນ຺ໂຕ ອາກາໂສຕິ ເຍສໍ ໂສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ໂສ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກາສຘາຕູຕິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຘາຕູ’’ຕິ. ສຎ຺ຊານນວິຘຸຣາ ອາຣມ຺ມຓູປລທ຺ຘິ ວິຊານນຘາຕຸ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕປິ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ສງ຺ເຂປນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວິຕ຺ຖາຣສ຺ສ. ສງ຺ເຂປໂຕ ກເຖຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນວເສສປຣິຍາທານາຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຸຠຍຖາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ.

ອນິປ຺ຜນ຺ນາປິ ອາກາສຘາຕຸ ຠູຕານິ ອຸປາທາຍ ຄເຫຕພ຺ພຕາມຕ຺ເຕນ ‘‘ອຸປາທາຣູປ’’ນ຺ເຕວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທິຏ຺ຐາເນວາຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພານິ ອຸປາທາຣູປຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ. ເຕນ ສຫຊາຕາ ເວທນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມຸທາເຍ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣສ຺ສ ອວຍເວປິ ທິສ຺ສນໂຕ ຍຖາ ‘‘ວຕ຺ເຖກເທເສ ທຑ຺ເຒ ວຕ຺ຖໍ ທຑ຺ຒ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຜສ຺ໂສ ຈ ເຈຕນາ ຈ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫາຠູມກຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຕປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ. ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ນາມໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນໂຕ ນາມາຘີນຄ຺ຄຫຓໂຕ ຈ. ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ຣູປໍ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ. ວິຠາເຄນ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສ. ເອກາສີຕິ ¶ ຈິຕ຺ຕານິ ‘‘ສມ຺ມສນຈາໂຣຍ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ອນຸກ຺ກເມນ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນຕິ ເອວໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິຍໍ ຐິໂຕ ອຸປຣິເມນ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ວິສຸທ຺ຘີນໍ ສມ຺ປາທນວເສນ ວິສຸທ຺ຘິຠາວນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ໂຕ.

ຜສ຺ສາຍຕນນ຺ຕິ ຜສ຺ສສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ສຸວຓ຺ຓາທີນນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓມຓິວຊິຣາທີນໍ. ອາກິຓ຺ຓໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາກໂຣ. ຍຖາ ຈກ຺ຂຸ ວິປາກຜສ຺ສສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ນ ຕຖາ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓານີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ເສສວາເຣສຸປິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ວິປາກຜສ຺ເສສຸ ທ຺ວິປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສຫຄຕຜສ຺ເສ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ທ຺ວາວີສຕິ ວິປາກຜສ຺ສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທິຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ ເຕນ ສມານໂຍຄກ຺ຂມຕ຺ຕາ. ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ ຕາວາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປກຖໍ ອາຣຠິຕ຺ວາປິ ວິຕ຺ຖາຣກຖາເປຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ¶ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ກາຣຓຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸປວິຈຣຕີຕິ ອຸເປຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕຕິ. ສຠາວໂຕ ສງ຺ກປ຺ປໂຕ ຈ ໂສມນສ຺ສາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸກາ ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍາທິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐໍ ວາ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ທິຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ ຕທວິນາຠາວໂຕ.

ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍຠາວກຣານີ’’ຕິອາທິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໓໑) ປກາສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ອິຘ ປກາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຂາວໂພຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເທສິຍມານາຍ ວຏ຺ຏກຖາຍ ສຸເຂນ ອວໂພຘນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ທ຺ວາທສປທນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາທີຫິ ປເທຫິ ທ຺ວາທສປທໍ. ປຈ຺ຈຍວຏ຺ຏນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປ຺ປພນ຺ຘໍ. ກເຖຕຸກາໂມ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍາກາຣມຸເຂນ ສຈ຺ຈານິ ທສ຺ເສຕຸກາມຕາຍ. ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິມຸເຂນ ວິປາກວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຄພ຺ຠສ຺ສາວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ. ຕສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິວເສເນວ ວຏ຺ຏໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິວຏ຺ຏສ຺ມິນ຺ຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ. ທສ຺ສິເຕຕິ ເທສນາວເສນ ທສ຺ສິເຕ. ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ໂຍນິໂຍ ອິຕຣາຫິ ໂອຬາຣິກຕາຍ ¶ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຕຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິ…ເປ… ອວໂພເຘຕຸມ຺ປີ’’ຕິ.

ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ສາຘາຣຓໍ ປຈ຺ຈຍຠາວມຕ຺ຕໍ, ນ ເຕຫິ ຠາຄໂສ ນິປ຺ຜາທິຍມານໍ ປຈ຺ຈຍວິເສສໍ ‘‘ກຸໂຕ ປເນຕໍ ຉນ຺ນໍ ຘາຕູນ’’ນ຺ຕິ ອວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ນ ມາຕຸ ນ ປິຕຸ ຕາສໍ ຘາຕູນໍ ອິມສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ພາຫິຣຠາວໂຕ. ຄພ຺ຠສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄພ຺ຠຕິ ອຕ຺ຕຠາວຠາເວນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ຄພ຺ໂຠ, ກລລາທິອວຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ໂຘ. ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ຄພ຺ໂຠຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ມຎ຺ຈນິສ຺ສິຕາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ຄພ຺ໂຠຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຄພ຺ເຠ ວສຕິ ມາຓໂວ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໕.໓໖໓). ຄພ຺ໂຠ ວິຍາຕິ ວາ ຄພ຺ໂຠ. ຍຖາ ຫິ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ໂອວຣໂກ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ສຕ຺ຕານໍ ຍາວ ອຠິຊາຕິ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ເຖເນວ ຄພ຺ໂຠຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຄພ຺ໂຠ ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິ.

ນິຣຕິອຕ຺ເຖນ ນິຣໂຍ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ຄພ຺ໂຠ ຈາຕິ ນິຣຍຄພ຺ໂຠ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ເທວມນຸຊາທໂຍ ວິຍ ອຸທ຺ຘໍ ທີຆາ ອຫຸຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຈິຕາ ທີຆາຕິ ຕິຣຈ຺ຉານາ. ເຕ ເອວ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາສຠາເວນ ໂຍນິ ຈ ໂສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄພ຺ໂຠ ຈາຕິ ¶ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຄພ຺ໂຠ. ປກຏ຺ຐໂຕ ສຸຂໂຕ ອເປຕໍ ອປຄໂມ ເປຕຠາໂວ, ຕໍ ປຕ຺ຕານໍ ວິສໂຍຕິ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ, ເປຕໂຍນິ. ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ສູຣຠາວາທິຄຸເຓຫິ ອຸປຈິຕມານສຕາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄຸຓຈິຕ຺ຕຕາຍ ມນຸສ຺ສາ. ທິພ຺ພນ຺ຕິ ກາມຄຸຓາທີຫິ ກີຬນ຺ຕິ ລຬນ຺ຕິ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ເທວາ. ຄພ຺ຠສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ. ນານປ຺ປກາໂຣຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຕທນນ຺ຕຣເຠເທນ ຈ ນານປ຺ປກາຣໂກ. ມນຸສ຺ສຄພ຺ໂຠ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສຸປາກຏຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ. ໂອກ຺ກນ຺ຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິຍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ກຕ຺ວາ. ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ປາຕຸຠາໂວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສໂກ ຈ.

ສນ຺ນິປາໂຕ ນາມ ອເວກລ຺ລຊາຕິຫີນເວກລ຺ເລຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘ ມາຕາປິຕໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕໂລເກ. ສນ຺ນິປຕິຕາຕິ ¶ ສໂມຘານຠາວໂຕ ສນ຺ນິປຕິຕາ ສມາຄຕາ ສໍສິລິຏ຺ຐາ. ອຸຕຸນີຕິ ອຸຕຸມຕີ ສຎ຺ຊາຕປຸປ຺ຜາ. ອິທຎ຺ຈ ອຸຕຸສມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂລກສມຎ຺ຎາກຣຊສ຺ສ ລຄ຺ຄນທິວສມຕ຺ຕໍ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຫິ ຍສ຺ມິໍ ຄພ຺ຠາສຫສຎ຺ຎິເຕ ໂອກາເສ ທາຣໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖ ມຫຕີ ໂລຫິຕປີຬກາ ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຫິຕປຸພ຺ພາ ເອວ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຄ຺ຆຣຕິ, ວຕ຺ຖຸ ສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ປຄ຺ຆຣິຕໂລຫິຕຕ຺ຕາ ອນາມຍຕ຺ຕາ ຈ. ວິສຸທ຺ເຘ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ມາຕາປິຕູສຸ ເອກວາຣໍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ຍາວ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ສຸທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖຸ ນຫານໂຕ ປຣມ຺ປິ ກຕິປຍານິ ທິວສານິ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐຫນຕາຍ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ໂລຫິຕເລສສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫເວຓິຄ຺ຄາຫາທິນາ ອງ຺ຄປຣາມສເນນປິ ທາຣໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິເຍວ. ອິຕ຺ຖິສນ຺ຕາເນປິ ຫິ ສຕ຺ຕປິ ຘາຕູ ລພ຺ຠນ຺ເຕວ. ຕຖາ ຫິ ປາຣິກາຍ ນາຠິປຣາມສເນນ ສາມສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ, ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ນາຠິປຣາມສເນນ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໕.ມາຕງ຺ຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕) ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອໂຫສິ. ຄນ຺ຘນໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຄຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕູປຏ຺ຐາເນນ ສູຈນໂຕ ທີປນໂຕ ຄນ຺ໂຘຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ຠວຄາມິກມ຺ມຸນາ ອພ຺ພຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກສຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕີຕິ ນ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ນິປາຕໍ ໂອໂລກຍມາໂນ ສມີເປ ຐິໂຕ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຍນ຺ຕຍນ຺ຕິໂຕ ປນ ເອໂກ ສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂກ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕທາ ຫິ ຕຕ຺ຣູປຄສຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິອາວຫນ຺ຕກມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ເປລ຺ລກຍນ຺ເຕນ ຕຖຕ຺ຖາຍ ເປລ຺ລິໂຕ ອຸປນີໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ.

ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕໂຍ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິຍາ ເອວ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘມ຺ປິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ມນຸສ຺ສຄພ຺ຠສ຺ສ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຍາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຓ຺ຫາຍ ¶ ສມຸທຍສຈ຺ຈຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ເສວ ປຠາວິກາຕິ ຕສ຺ເສວ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປາທິກາ. ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາປິ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ…ເປ… ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ. ອວິເສເສນ ຫິ ເຕຠູມກວຏ຺ຏໍ ອິຘ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຖ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣໂຘ ຕພ຺ຠາວິກາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣເຘນ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ…ເປ… ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ. ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣໂຘຕິ ຈ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣຘນິມິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ປາຬິຍາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິສທ຺ຘິມຄ຺ເຄ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ອວິຊ຺ຊາຍ ຕ຺ເວວາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ຕຸ ເອວ. ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສງ຺ຂາເຣ ວິຣຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ວິຣາໂຄ, ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ວິຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ມຄ຺ເຄນ ອເສສນິໂຣຘາ ອເສເສຕ຺ວາ ນິໂຣຘາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສກລສ຺ສາຕິ ອນວເສສສ຺ສ. ເກວລສ຺ສາຕິ ວາ ສຸທ຺ຘສ຺ສ, ປຣປຣິກປ຺ປິຕສຕ຺ຕຊີວາທິວິຣຫິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຓາກາໂຣປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ນິຣຸຊ຺ຌນໍ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ. ອຣຫຕ຺ຕມ຺ປິ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິໂຣຘນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ນິພ຺ພານມ຺ປິ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິໂຣໂຘຕິ ກຕ຺ວາ. ຂີຓາກາຣທສ຺ສນວເສນາຕິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌນາກາຣທສ຺ສນວເສນ. ນິພ຺ພານເມວ ສນ຺ຘາຍ, ນ ປນ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຠາວຘມ຺ມານໍ ນິຄ຺ຄໂຫ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອູນາຘິກຠາວປ຺ປກາສເນນ ອຕ຺ຕສຠາວວິຠາວເນເນວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ຕິຕ຺ຖາຍຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຠຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໓. ທຸຕິເຍ ປຣິຕ຺ຕາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາເວນາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຠຍໂຕ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາເວນ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ມາຕາປຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຕາຍິຕຸໍ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອມາຕາປຸຕ຺ຕານິ, ຕານິເຍວ ອມາຕາປຸຕ຺ຕິການິ. ເຕນາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຍນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ. ມາຕາປິ ປຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ປຣິຕ຺ຕາຕຸໍ ນ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ¶ . ປຸຕ຺ໂຕປິ ມາຕຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສເຍວ ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠຍໍ. ອິມິນາ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຠຍາທິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຏວິຄ຺ຄຫເຓນ ອຏວິວາສິໂນ ¶ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ໂພ ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຏວີຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຏວິວາສິໂນ ໂຈຣາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເອເຕຕິ ອຏວິວາສິໂນ ໂຈຣາ. ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຏວິສງ຺ໂກໂປ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐານຄມນາທິອິຣິຍາປຖຈກ຺ກສມງ຺ຄິໂນ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກສມາຣຸຬ຺ຫາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອິຣິຍາປໂຖເຍວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກໍ.

ປຣິຍາຍນ຺ຕີຕິ ປຣິໂຕ ເຕນ ເຕນ ທິສາຠາເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ມາຕຸເປເມນ ຄນ຺ຕຸໍ ອວິສຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ມາຕຣມ຺ປິ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕານໍເຍວ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິລີນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ເຂເມ ປເທເສ ນິສິນ຺ນໍ. ກຸລ຺ເລ ວາຕິອາທີສຸ ກູລໍ ປຣຕີຣໍ ວຫຕິ ປາເປຕີຫິ ກຸລ຺ໂລ, ຕຣຓຕ຺ຖາຍ ເວຬຸນຬາທີຫິ ກລາປໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ໂຘ. ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ພທ຺ໂຘ ປນ ອຸຬຸມ຺ໂປ, ຈາຏິອາທິ ມຕ຺ຕິກາຠາຊນໍ. ວຸຍ຺ຫມານນ຺ຕິ ອຸທໂກເຆນ ອໂຘໂສຕໍ ນີຍມານໍ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ຕີຓິ ຠຍານິ ສມາຕາປຸຕ຺ຕິການິເຍວ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ວເສນ ອມາຕາປຸຕ຺ຕິການິ ທສ຺ສິຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປຣິຍາຍໂຕ ອມາຕາປຸຕ຺ຕິການິ ຠຍານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ.

ຠຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເວນາຄປຸຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໔. ຕຕິເຍ ເອວໍນາມເກ ຊນປເທຕິ ຍຕ຺ຖ ນາມຄ຺ຄຫເຓນ ໂກສລສທ຺ທສ຺ສ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ທຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂກສລາ ນາມ ຊານປທິໂນ ຣາຊກຸມາຣາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ເອໂກປິ ຊນປໂທ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ເທນ ‘‘ໂກສລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຍຸຕ຺ເຕ ວິຍ ສລິງ຺ຄວຈນານິ (ປາຓິນິ ໑.໒.໕໑) ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ຣຸຬ຺ຫີ ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ກຸຣູສຸ ວິຫຣຕິ, ອງ຺ເຄສຸ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ. ຕພ຺ພິເສສເນ ປນ ຊນປທສທ຺ເທ ຊາຕິສທ຺ເທ ເອກວຈນເມວ ¶ ຍຖາ ‘‘ໂກສເລສຸ ຊນປເທ’’ຕິ. ຈາຣິກນ຺ຕິ ຈຣຓໍ. ຈຣຓໍ ວາ ຈາໂຣ, ໂສ ເອວ ຈາຣິກາ. ຕຍິທໍ ມຄ຺ຄຄມນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຈຸຓ຺ຓິກຄມນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອທ຺ຘານຄມນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈາຣິກາ ຈ ນາເມສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທູເຣປີຕິ ທູເຣປິ ນາຕິທູເຣປິ. ສຫສາ ຄມນນ຺ຕິ ສີຆຄມນໍ. ມຫາກສ຺ສປປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຬວກາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຄມນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠຄວາ ຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຕິຄາວຸຕມຄ຺ຄມຄມາສິ. ອາຬວກສ຺ສຕ຺ຖາຍ ¶ ຕິໍສໂຍຊນໍ, ຕຖາ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ, ປຸກ຺ກຸສາຕິສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນໍ, ມຫາກປ຺ປິນສ຺ສ ວີສໂຍຊນສຕໍ, ຘນິຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຕ ໂຍຊນສຕານິ, ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ວນວາສິສ຺ສ ຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ຕິຄາວຸຕາຘິກໍ ວີສໂຍຊນສຕໍ ອຄມາສິ. ອິມໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອິມໍ ອຕຸຣິຕຈາຣິກໍ ສນ຺ຘາຍ.

ອຸປລຠິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສວນວເສນ ອຸປລຠິໍສູຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣ…ເປ… ຊານິໍສູ’’ຕິ ອາຫ. ສພ຺ພມ຺ປິ ວາກ຺ຍໍ ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ວາ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນາຕິ ປນ ອິມິນາ ອິຏ຺ຐຕ຺ຖໂຕວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ໂຂ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອສ຺ໂສສີຕິ ປທໍ ໂຂ-ສທ຺ເທ ຄຫິເຕ ເຕນ ຜຸລ຺ລິຕມຓ຺ຑິຕວິຠູສິຕໍ ວິຍ ໂຫນ຺ຕໍ ປູຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນ ຈ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປທານິ ສໍສິລິຏ຺ຐານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ມິໍ ອຄ຺ຄຫິເຕຕິ ອາຫ ‘‘ປທປູຣເຓນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ມຕ຺ຕສທ຺ໂທ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ. ເຕນສ຺ສ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣທີປນຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ, ເອວສທ຺ເທນ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ເອກນ຺ຕິກຕາ.

ສມິຕປາປຕ຺ຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອນວເສສໂຕ ສວາສນໍ ສມິຕປາປຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ພາຫິຣກວີຕຣາຄເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປາປສມນໂຕ ຠຄວໂຕ ປາປສມນໍ ວິເສສິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນສ຺ສ ຍຖາຠູຕຄຸຓາຘິຄຕເມຕໍ ນາມໍ ຍທິທໍ ສມໂຓຕິ ທີເປຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ ອິຘ ອນຸສ຺ສວຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຂລູຕິ ອນຸສ຺ສວຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ອາລປນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຍາລາປວຈນມຕ຺ຕໍ. ປິຍສມຸທາຫາຣາ ເຫເຕ ‘‘ໂຠ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ເທວານໍ ປິຍາ’’ຕິ ວາ. ໂຄຕ຺ຕວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ໂຄຕໂມຕິ ຫິ ປວຕ຺ຕມານໍ ວຈນໍ ພຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ຕາຍຕິ ເອກໍສິກວິສຍຕາຍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕນ ອຕ຺ເຖນ ¶ ວິນາ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາ ອຠິຘານໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຠູເຕນ, ຕສ຺ມາ ໂສ ໂຄຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ຕານິ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂກ ປນ ໂສຕິ? ອຎ຺ຎກຸລປຣມ຺ປຣາສາຘາຣຓໍ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອາທິປຸຣິສສມຸທາຄຕໍ ຕໍກຸລປຣິຍາປນ຺ນສາຘາຣຓໍ ສາມຎ຺ຎຣູປນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມໂຓຕິ ອິມິນາ ປຣິກ຺ຂກຊເນຫິ ຠຄວໂຕ ພຫຸມຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສມິຕປາປຕາກິຕ຺ຕນໂຕ. ໂຄຕໂມຕິ ອິມິນາ ໂລກິຍຊເນຫິ ອຸຈ຺ຈາກຸລສມ຺ຠູຕຕາ ທີປິຕາ ເຕນ ອຸທິໂຕທິຕວິປຸລຂຕ຺ຕິຍກຸລວິຠາວນໂຕ. ສພ຺ພຂຕ຺ຕິຍານຎ຺ຫິ ອາທິຠູຕມຫາສມ຺ມຕມຫາຣາຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສມ຺ຠິນ຺ນໍ ອຸຬາຣຕມໍ ສກ຺ຍຣາຊກຸລໍ.

ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນາຕິ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎາທິນາ ເກນຈິປິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ປຣິຫານິຍາ ອນຠິຠູໂຕ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ. ຕຖາ ຫິ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ ໂລກນາຖສ຺ສ ອຠິຊາຕິຍໍ, ອຖ ໂຂ ວຑ຺ຒິເຍວ. ອຠິນິກ຺ຂມເນ ຈ ຕໂຕປິ ສມິທ຺ຘຕມຠາໂວ ໂລເກ ¶ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕຕິ. ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ຠຄວໂຕ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາວທີປນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຠາວສິທ຺ຘິໂຕ.

ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖຕິ ອິຕ຺ຖໍ ເອວໍປກາໂຣ ຠູໂຕ ຊາໂຕຕິ ເອວໍ ກຖນຕ຺ເຖ. ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ‘‘ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕໂກ, ເຕນ ໂຍຄໂຕ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກລ຺ຍາຓຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ກລ຺ຍາເຓຫິ ຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ຕພ຺ພິສຍຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ກິຕ຺ຕິ, ສາ ເອວ ສທ຺ທນີຍໂຕ ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ກິຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ອຠິຕ຺ຖວນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ຖຸຕິໂຆໂສ. ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄໂຕ.

ໂສ ຠຄວາຕິ ໂຍ ໂສ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເທວານໍ ອຕິເທໂວ ¶ ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ ໂລກນາໂຖ ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ສເທວເກ ໂລເກ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປຕ຺ຖຏກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ, ໂສ ຠຄວາ. ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ສຕ຺ຖຸ ນາມກິຕ຺ຕນໍ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໘໔). ປຣໂຕ ປນ ຠຄວາຕິ ຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ. ຍຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານິເກນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ນວສຸ ຐາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ອິຕິ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອນຸສ຺ສຣິຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓສໍກິຕ຺ຕເນນປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິປິ ອຣຫໍ ອິຕິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິຕິເປຕໍ ຠູຕໍ ອິຕິເປຕໍ ຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໖) ວິຍ ອິຘ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຕ຺ໂຖ, ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຈ ເຕສໍ ຄຸຓານໍ ພຫຸຠາໂວ ທີປິໂຕ, ຕານິ ຈ ສໍກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ວິຎ຺ຎຸນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠູຕາເນວ ກຕ຺ວາ ສໍກິຕ຺ເຕຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ນິຣູເປຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ໂຍ ກິຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ສ ຠຄວຕິ ອຕິວິຍ ອຠິປ຺ປສາໂທ ໂຫຕິ.

ອາຣກຕ຺ຕາຕິ ສຸວິທູຣຕ຺ຕາ. ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ. ອຣານນ຺ຕິ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອຣານໍ. ຫຕຕ຺ຕາຕິ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຍາທີນນ຺ຕິ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍານຎ຺ເຈວ ປູຊາວິເສສານຎ຺ຈ. ຕໂຕຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໕-໑໒໗). ຍຖາ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ, ເອວໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາໂຕປິ ເນສໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອິມໍ ¶ ໂລກນ຺ຕິ ນຍິທໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສມ຺ມຸຂມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອນວເສສໍ ປຣິຍາທາຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ປຊາຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປາຣິເສສນເຍນ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສເທວກນ຺ຕິ ຈ ອວຍເວນ ວິຄ຺ຄໂຫ ສມຸທາໂຍ ສມາສຕ຺ໂຖ. ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິນເຍນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂສ ຊາໂຕ ຕນ຺ນິວາສີ ຈ. ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ອປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ສມິຕພາຫິຕປາປານຎ຺ຈ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓວຈເນນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ກາມໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິວິເສສນານໍ ວເສນ ສຕ຺ຕວິສໂຍ ໂລກສທ຺ໂທຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຕຸລ຺ຍໂຍຄວິສຍຕ຺ຕາ ¶ ເຕສໍ, ‘‘ສໂລມໂກ ສປກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ອຕຸລ຺ຍໂຍເຄປິ ອຍໍ ສມາໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພ຺ຍຠິຈາຣທສ຺ສນໂຕ ປຊາຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ.

ອຣູປິໂນ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອາເນຎ຺ຊວິຫາເຣນ ວິຫຣນ຺ຕາ ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເທວາຕິ ອິມໍ ນິພ຺ພຈນໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣໂລໂກ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປຄານໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໑໗). ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ ຄຫິໂຕ ຕສ຺ສ ສວິເສສໍ ມາຣສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນໂຕ. ສພ຺ຣຫ຺ມກຄ຺ຄຫເຓນ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ຄຫິໂຕ ອຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຈຕຸປຣິສວເສນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຈຕຸປຣິສວເສນ. ອິຕຣາ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ສມາຣກາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ເອວາຕິ. ອວເສສສຕ຺ຕໂລໂກ ນາຄຄຣຸຬາທິເຠໂທ. ຕີຫາກາເຣຫີຕິ ເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມສຫິຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ. ຕີສຸ ປເທສູຕິ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ. ເຕນ ເຕນາກາເຣນາຕິ ສເທວກຕ຺ຕາທິນາ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ. ເຕຘາຕຸກເມວ ປຣິຍາທິນ຺ນນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ ອາຫູຕິ ໂຍຊນາ.

ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຍກາຣໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ອຠິຊານິຕ຺ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍ ອຘິເກນ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນຸມານາທິປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອນຸມານອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິອາທິປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ ຫິ ສພ຺ພປຈ຺ຈກ຺ຂາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ.

ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂນ຺ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ. ເຕນ ວິມິສ຺ສາປິ ກທາຈິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຫິຕ຺ວາປີ’’ຕິ ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຣິສາ ສາຘຸກາຣໍ ວາ ເທຕິ, ຍຖາສຸຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຂຓໍ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ¶ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ວາ, ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ວາ ວເສນ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມສ຺ສ ກລ຺ຍາຓຕາ ຈ ນິຍ຺ຍານິກຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ ອນວຊ຺ຊຠາເວເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ອນວຊ຺ຊເມວ ກຕ຺ວາ’’ຕິ.

ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ¶ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາຕິ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາຍ ຕາວ ຈາຕຸປ຺ປທິກຄາຖາຍປີ’’ຕິອາທິ. ນິທານນິຄມານິປິ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາຍ ອນຸວິຘານໂຕ ຕທນ຺ໂຕຄຘານິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິທານໍ ອາທິ, ອິທມໂວຈາຕິ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ.

ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຍຖາປຣາຘາທິສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ ຕທງ຺ຄວິນຍາທິວເສນ ວິນຍນໍ ສາສນນ຺ຕິ ຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາ’’ຕິອາທິ. ກຸສລານນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ສີລສມຖວິປສ຺ສນານໍ ສີລທິຏ຺ຐີນຎ຺ຈ ອາທິຠາໂວ ຕໍມູລິກຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິຄເມນ ມຊ຺ຌິມາປຏິປທາຠາໂວ ວິຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາຣພ຺ຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕີນໍ ເວມຊ຺ຌຕາປິ ມຊ຺ຌຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ມຊ຺ຌິມໍ ນາມາ’’ຕິ. ຜລໍ ປຣິໂຍສານໍ ນາມ ສອຸປາທິເສສຕາວເສນ. ນິພ຺ພານໍ ປຣິໂຍສານໍ ນາມ ອນຸປາທິເສສຕາວເສນ. ອິທານິ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສາສນສ຺ສ ປຣິໂຍສານຕໍ ອາຄເມນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ…ເປ… ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ກຖາວຘິສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ ຄາຖາວເສນ ສຸຕ຺ຕວເສນ ຈ ວວຕ຺ຖິໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ, ໂສ ອິຘ ເທສນາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ໂຖ ວິເສສໂຕ ສີລາທິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສີລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ສສມ຺ຠາຣໍ ສີລໍ ຄຫິຕໍ, ຕຖາ ມຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ສສມ຺ຠາໂຣ ມຄ຺ໂຄຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເຕນາຕິ ສີລາທິທສ຺ສເນນ. ອຕ຺ຖວເສນ ຫິ ອິຘ ເທສນາຍ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກຖິກສຓ຺ຐິຕີຕິ ກຖິກສ຺ສ ສຓ຺ຐານໍ ກຖນວເສນ ສມວຏ຺ຐານໍ.

ນ ໂສ ສາຕ຺ຖໍ ເທເສຕິ ນິຍ຺ຍານຕ຺ຖວິຣຫໂຕ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ. ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນາທິຍຸຕ຺ຕາ ວາຕິ ສິຖິລາທິເຠເທສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເອກປ຺ປກາເຣເນວ ທ຺ວິປ຺ປກາເຣເນວ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຍຸຕ຺ຕາ ທມິຬຠາສາ ວິຍ. ວິວຏກຣຓຕາຍ ໂອຏ຺ເຐ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໂຕ ສພ຺ພນິໂຣຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ກິຣາຕຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພສ຺ເສວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຍຸຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພວິສ຺ສຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາ ¶ ວາ ຍວນຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພສ຺ເສວ ສານຸສາຣຕາຍ ¶ ສພ຺ພນິຄ຺ຄຫິຕພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ປາຣສິກາທິມິລກ຺ຂຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພາເປສາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນກເທສວເສເນວ ປວຕ຺ຕິຍາ ອປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອພ຺ຍຎ຺ຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຐານກຣຓານິ ສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອກ຺ຂຣໍ ປຎ຺ຈສຸ ວຄ຺ເຄສຸ ປຐມຕຕິຍນ຺ຕິ ເອວມາທິ ສິຖິລໍ. ຕານິ ອສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອກ຺ຂຣໍ ວຄ຺ເຄສຸ ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອວມາທິ ຘນິຕໍ. ທ຺ວິມຕ຺ຕກາລໍ ທີຆໍ. ເອກມຕ຺ຕກາລໍ ຣສ຺ສໍ. ຕເທວ ລຫຸກໍ ລຫຸກເມວ. ສໍໂຍຄປຣໍ ທີຆຎ຺ຈ ຄຣຸກໍ. ຐານກຣຓານິ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ນິຄ຺ຄຫິຕໍ. ປເຣນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ. ຕຖາ ນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວວຕ຺ຖິຕໍ. ຐານກຣຓານິ ວິສ຺ສຏ຺ຐານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ. ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທຕິ ເອວໍ ສິຖິລາທິວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປາທກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທສປ຺ປກາເຣນ ປເຠໂທ. ສພ຺ພານິ ຫິ ອກ຺ຂຣານິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ.

ອມກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອມິເລຈ຺ເຉຕ຺ວາ, ອວິນາເສຕ຺ວາ, ອຫາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ຍມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸໍ ເອກຄາຖໍ ເອກວາກ຺ຍມ຺ປິ ເທເສຕິ, ຕມຕ຺ຖໍ ຕາຍ ເທສນາຍ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ ເອວ ເທເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ. ອິຘ ເກວລສທ຺ໂທ ອນວເສສວາຈໂກ, ນ ອໂວມິສ຺ສຕາທິວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສກລາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓໍ. ຕໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອູນໍ ວາ ອຘິກໍ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອນູນາຘິກວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທຕ຺ຖໍ ເທສິຕໍ, ຕສ຺ສ ສາຘກຕ຺ຕາ ອນູນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕພ຺ພິຘຸຣສ຺ສ ປນ ອສາຘກຕ຺ຕາ ອນຘິກຕາ. ສກລນ຺ຕິ ສພ຺ພຠາຄວນ຺ຕໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓເມວາຕິ ສພ຺ພໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກເທສນາປິ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອປຣິສຸທ຺ຘາ ເທສນາ ນາມ ໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສຕ຺ຕາ. ໂລກາມິສໍ ຈີວຣາທໂຍ ປຈ຺ຈຍາ, ຕຕ຺ຖ ອຄຘິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ໂຂ. ຫິຕຜຣເຓນາຕິ ຫິຕູປສໍຫຣເຓນ. ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ມຸທຸຫທໂຍຕິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ກຣຸຓາຍ ວາ ມຸທຸຫທໂຍ. ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິເຕນາຕິ ສກລສໍກິເລສໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ຈ ອຸທ຺ຘຣຓາກາຣາວຏ຺ຐິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ, ກຣຸຓາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ¶ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສກລໍ ສາສນໍ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານາຘິກຣຓານິ ສພ຺ພປທານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ…ເປ… ປກາເສຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ.

ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຠທ຺ທກໍ. ຠທ຺ທກຕາ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຫິຕສຸຂາວຫຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖາວຫໍ ສຸຂາວຫ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາວຫນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖສໍຫິຕຫິຕາວຫໍ. ສຸຂາວຫນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕິວິຘສຸຂາວຫໍ. ຕຖານຸຣູປານນ຺ຕິ ຕາທິສານໍ. ຍາທິເສຫິ ປນ ຄຸເຓຫິ ຠຄວາ ¶ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕຫິ ຈຕຸປ຺ປມາຓິກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສພ຺ພຖາປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປສາທນີໂຍ ເຕສໍ ຍຖາຠູຕສຠາວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາຣູໂປ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕ…ເປ… ອຣຫຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມປ຺ປມາຓລູຂປ຺ປມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຠຄວໂຕ ປສາທາວຫຕາ ທສ຺ສິຕາ, ອິຕເຣນ ອິຕເຣສໍ. ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກສິຍວຕ຺ຖຸ ກເຖຕພ຺ພໍ. ອຸຠໂຕປກ຺ຂິກາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຸຠຍປກ຺ຂິກາ. ເກຣາຏິກາຕິ ສຐາ.

ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ ຍາວຎ຺ຈິທນ຺ຕິ ນິປາຕສມຸທາໂຍ ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປມາຓປຣິຈ຺ເຉທໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປມາຓປຣິຈ຺ເຉທວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ອຘິມຕ຺ຕວິປ຺ປສນ຺ນານີຕິ ອຘິກປ຺ປມາເຓນ ວິປ຺ປສນ຺ນານິ. ວິປ຺ປສນ຺ນານີຕິ ຈ ປກຕິອາກາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິປ຺ປສນ຺ນານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ມໂນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ກຖໍ ເຕນ ເຕສໍ ວິປ຺ປສນ຺ນຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ເຕສນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ. ເອວມ຺ປິ ມນິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສສ຺ສ ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ກຖໍ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວິປ຺ປສນ຺ນຕາ ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນຍຄ຺ຄາຫປຎ຺ຎາ ເຫສາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ມເນ ວິປ຺ປສນ຺ເນເຍວ ໂຫຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕຣູປສມ຺ປທາຫິ ເອວ ຈກ຺ຂາທີນໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສສ຺ສ ປສນ຺ນຕາສມ຺ຠວໂຕ.

ຊມ຺ໂພນທສຸວຓ຺ຓໍ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຣຕ຺ຕວຓ຺ຓສ຺ສາ’’ຕິ. ຊມ຺ໂພນທສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ຆຏິກາຕິ ຊມ຺ໂພນທສຸວຓ຺ຓປິຓ຺ຑໍ. ອິມິນາ ເນກ຺ຂນ຺ຕິ ເນກ຺ຂປ຺ປມາຓຊມ຺ໂພນທສຸວຓ຺ເຓນ ກຕໍ ອກຕຠຓ຺ຑໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເນກ຺ຂນ຺ຕິ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຸວຓ຺ເຓນ ກຕປິລນ຺ຘນໍ ກຕຠຓ຺ຑໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຆຏ຺ຏນມຊ຺ຊນກ຺ຂມໍ ໂຫຕີຕິ. ສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຈ ປຎ຺ຈຘຣຓສ຺ສ ¶ ສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈວີສຕິຘຣຓຫິຣຎ຺ຎວິຈິຕໍ ອາຠຣຓໍ ອິຘ ເນກ຺ຂນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຊມ຺ໂພນທນ຺ຕິ ມຫາຊມ຺ພຸສາຂາຍ ປວຕ຺ຕນທິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ຕໍ ກິຣ ຣຕນໍ ຣຕ຺ຕໍ. ສຸວຓ຺ຓາກາເຣ ມຫາຊມ຺ພຸຜລຣເສ ວາ ປຖວິຍໍ ປວິຏ຺ເຐ ສຸວຓ຺ຓງ຺ກຸຣາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕນ ສຸວຓ຺ເຓນ ກຕປິລນ຺ຘນນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸປຣິກມ຺ມກຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ກຕປຣິກມ຺ມໍ. ສມ຺ປຫຏ຺ຐນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ປຫຏ຺ຐໍ ຆຏ຺ຏນາທິວເສນ ສຸກຕປຣິກມ຺ມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸວຓ຺ຓກາຣ…ເປ… ສຸປຣິມຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ວາຬຣູປານີຕິ ອາຫຣິມານິ ວາຬຣູປານິ. ‘‘ອກປ຺ປິຍຣູປາກຸໂລ ອກປ຺ປິຍມຎ຺ໂຈ ປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ສາຣສມາເສ. ຣຕນຈິຕ຺ຣນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາທິວເສນ ຣຕນຈິຕ຺ຣໍ. ຣຸກ຺ຂຕູລລຕາຕູລໂປຏກິຕູລານໍ ວເສນ ຕິຓ຺ຓໍ ຕູລານໍ. ອຸທ຺ທໂລມິຍໍ ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣິໂນ ຈ. ຕຖາ ເອກນ຺ຕໂລມິຍໍ. ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍນ຺ຕິ ໂກເສຍ຺ຍກສຏມຍໍ. ອຊິນຈມ຺ເມຫີຕິ ¶ ອຊິນມິຄຈມ຺ເມຫິ. ຕານິ ກິຣ ຈມ຺ມານິ ສຸຂຸມຕຣານິ. ຕສ຺ມາ ທຸປຏ຺ຏຕິປຏ຺ຏານິ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊິນປ຺ປເວຓີ’’ຕິອາທິ.

ນິກາມລາຠີຕິ ຍຖິຈ຺ຉິຕລາຠີ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕລາຠີ’’ຕິ. ວິປຸລລາຠີຕິ ອຸຬາຣລາຠີ. ກສິຣນ຺ຕິ ຫິ ປຣິຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອກສິຣໍ ອຸຬາຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫນ຺ຕລາຠີ’’ຕິອາທິ.

ລທ຺ຘາ ຈ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ສພ຺ພຖາ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ກສ຺ສຈິ ອາສງ຺ກາ ສິຍາ, ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວິນເຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕) ປນ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກໍ ສພ຺ພາເນວ ໂຄນກາທີນິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຣຕນສິພ຺ພນຣຫິຕາປີ ຕູລິກາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ວຈນໂຕຕິ ເອເຕນ ວິນເຍ (ຈູຬວ. ໒໙໗) ວຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອເກນ ວິຘາເນນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ວິຘານໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ຠຄວຕາ ‘‘ລທ຺ຘາ ຈ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ປຏິເສໂຘ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອກປ຺ປິຍໍ ປນ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທິ.

ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິ-ສທ຺ໂທ ສມນ຺ຕໂຕຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ວາມູຣຸໍ ທກ຺ຂິຓູຣຸຎ຺ຈ ສມໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂຠ ປາເທ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ເຘ ກຕ຺ວາ ¶ ນິສຊ຺ຊາ ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສນ’’ນ຺ຕິ. ອູຣູນໍ ພນ຺ຘນວເສນ ນິສຊ຺ຊາ. ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ຈ ຍຖາ ປລ຺ລງ຺ກວເສນ ນິສຊ຺ຊາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸໂຠ ປາເທ ອາຠຸເຊ ສມິຎ຺ຊິເຕ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາທານໍ ຕຖາ ສມ຺ພນ຺ຘຕາກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາຕິ ອຸປຣິມໍ ສຣີຣໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ປຏິປາເທຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຈມ຺ມມໍສນ຺ຫາຣູນິ ນ ປຓມນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຍາ ເຕສໍ ປຓມນປຈ຺ຈຍາ ຂເຓ ຂເຓ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕາສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ປຣິປຕຕິ, ວຸທ຺ຘິໍ ຜາຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ’’ຕິອາທິ. ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຸປຣິມໍ ກາຍໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ຫິ ອນຸຊຸກຏ຺ຐປນໍ ນິສຊ຺ຊາວຈເນເນວ ໂພຘິຕນ຺ຕິ. ອຸຊຸໍ ກາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິມກາຍວິສໂຍ.

ປຣິມຸຂນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ປຣິ-ສທ຺ໂທ ອຠິສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂ’’ນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ‘‘ວນນ຺ຕຎ຺ເຎວ ປວິສາມີ’’ຕິອາທິນາ ຠາວນານຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເອວໍ ‘‘ນິສີທາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິໂຍ ສນ຺ໂຕ ອິຣິຍາປໂຖ ທສ຺ສິໂຕ, ‘‘ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາໂວ, ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາໂຍ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕາສມ຺ໂມສໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສມ຺ໂມສໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ, ປຣມສຕິເນປກ຺ກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ ‘‘ປຣິຓາຍິກາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖.໒໐) ວິຍ. ມຸຂນ຺ຕິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໙-໒໑໐) ວິຍ. ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນຏ຺ໂຐ ຫິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ທິພ຺ພຠາວາວຫຕ຺ຕາ ທິພ຺ພວິຫາຣາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕທາສນ຺ນປ຺ປວຕ຺ຕຈງ຺ກໂມປິ ຕທຸປຈາຣໂຕ ທິພ຺ໂພ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ຣູປຊ຺ຌານານີ’’ຕິອາທິ. ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທຎ຺ຈ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ຈງ຺ກມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອວຸຏ຺ຐິເຕນ ສກ຺ກາ ຈງ຺ກມິຕຸໍ. ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສປິ ຈງ຺ກໂມຕິ ອິທໍ ປນ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວີສຸ ວິຫາເຣສູຕິ ¶ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ, ອຣິຍວິຫາເຣ ຈ. ເມຕ຺ຕາຌານາທໂຍ ຫິຕູປສໍຫາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ວິຫາຣາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ. ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ປນ ອຣິຍານໍ ວິຫາຣາຕິ ອຣິຍວິຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສປິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອິຘ ປນ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິເຍວ ອາຄຕາ.

ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ກຖິຕາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສມ຺ຠວໂຕ. ຈງ຺ກມາທໂຍຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສປິ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສປິ ຈງ຺ກມຏ຺ຐານນິສຊ຺ຊາທໂຍ. ອຣິຍຈງ຺ກມາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ ນ ປນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເວນາຄປຸຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສຣຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຄິຊ຺ຌາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ຄິຊ຺ຌໍ, ກູຏໍ. ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ. ຄິຊ຺ໂຌ ວິຍາຕິ ວາ ຄິຊ຺ຌໍ, ກູຏໍ. ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ, ປພ຺ພໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ຄິຊ຺ຌກູເຏ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິຊ຺ຌາ ¶ ວາ’’ຕິອາທິ. ອຈິຣປກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ເທສນ຺ຕຣປກ຺ກມນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ສາສນປກ຺ກມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ, ເຕເນວ ຫິ ‘‘ອິມສ຺ສາ ຘມ຺ມວິນຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລພ຺ຠຕີຕິ ລາໂຠ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ໂພ ທາຕພ຺ໂພຕິ ສກ຺ກາໂຣ. ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ຫິ ປຓີຕປຓີຕາ ສຸນ຺ທຣສຸນ຺ທຣາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ກຕາ ສກ຺ກາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສກ຺ກາໂຣຕິ ວາ ສຸນ຺ທຣກາໂຣ, ປເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄາຣວກິຣິຍາ ປຸປ຺ຜາທີຫິ ວາ ປູຊາ. ລາໂຠ ຈ ສກ຺ກາໂຣ ຈ ລາຠສກ຺ກາຣາ, ເຕ ນຏ຺ຐາ ປຫີນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ນຏ຺ຐລາຠສກ຺ກາຣາ.

ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ຕທາ ກິຣ ຠຄວໂຕ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ຍຖາ ຕໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອສງ຺ເຂຍ຺ເຍ ປູຣິຕທານປາຣມິສຎ຺ຈຍສ຺ສ. ສພ຺ພທິສາສຸ ຫິ ຍມກມຫາເມໂຆ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມໂຫໂຆ ວິຍ ສພ຺ພປາຣມິໂຍ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕາ ວິຍ ລາຠສກ຺ກາຣມໂຫຆໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຍິໍສຸ. ຕໂຕ ຕໂຕ ອນ຺ນປານຍານວຕ຺ຖມາລາຄນ຺ຘວິເລປນາທິຫຕ຺ຖາ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ¶ , ກຫໍ ຠຄວາ, ກຫໍ ເທວເທໂວ ນຣາສໂຠ ປຸຣິສສີໂຫ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ສກຏສເຕຫິປິ ປຈ຺ຈເຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ອລຠມານາ ສມນ຺ຕາ ຄາວຸຕປ຺ປມາຓມ຺ປິ ສກຏຘຸເຣນ ສກຏຘຸຣໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຈວ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕິ ຈ ອນ຺ຘກວິນ຺ທພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຍ. ຍຖາ ຈ ຠຄວໂຕ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສປິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໓໘).

ຕຖາ –

‘‘ຍາວຕາ ໂຂ ປນ, ຈຸນ຺ທ, ເອຕຣຫິ ສງ຺ໂຆ ວາ ຄໂຓ ວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ນາຫໍ, ຈຸນ຺ທ, ອຎ຺ຎໍ ເອກໍ ສງ຺ຆມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເອວໍລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ຍຖຣິວາຍໍ, ຈຸນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໗໖).

ສ຺ວາຍໍ ຠຄວໂຕ ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫານທີນໍ ອຸທກໍ ວິຍ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອໂຫສິ, ຠຄວໂຕ ປນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ຘມ຺ມສ຺ສປິ ¶ ອຸປ຺ປນ຺ໂນເຍວ. ຘມ຺ມຘຣານຎ຺ຫິ ກໂຕ ສກ຺ກາໂຣ ຘມ຺ມສ຺ສ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິ.

ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກໂຕຕິ ສກ຺ກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ສ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ສກ຺ກຕ຺ວາ ສຸອຠິສງ຺ຂເຕ ປຓີຕປຓີເຕ ອຸປເນຕິ, ໂສ ສກ຺ກໂຕ. ຄຣຸກໂຕຕິ ຄຣຸຠາວເຫຕູນໍ ອຸຕ຺ຕມຄຸຓານໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ຄຣຸກາເຣນ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ເສຫິ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸກໂຕ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຄຣຸຠາວໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເຍ ເທນ຺ຕິ, ໂສ ຄຣຸກໂຕ. ມານິໂຕຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມານິໂຕ ມເນນ ປິຍາຍິໂຕ. ຕາຍ ຫິ ວິຎ຺ຎູນໍ ມນາປຕາ. ປູຊິໂຕຕິ ມານນາທິປູຊາຍ ເຈວ ຈຕຸປຈ຺ຈຍປູຊາຍ ຈ ປູຊິໂຕ. ຍສ຺ສ ຫິ ສພ຺ພເມຕໍ ປູຊນຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ປູຊິໂຕ. ອປຈິໂຕຕິ ນີຈວຸຕ຺ຕິກຣເຓນ ອປຈິໂຕ. ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຫິ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ໂອຕຣນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄໍ ເທນ຺ຕິ, ອໍສກູຏໂຕ ສາຏກໍ ອປເນນ຺ຕິ. ອາສນໂຕ ¶ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ວນ຺ທນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ໂສ ເຕຫິ ອປຈິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ອວຓ຺ຓໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ອວຓ຺ຓໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສໍກິຕ຺ຕນວເສນ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ. ອາວຏ຺ຏນິມາຍນ຺ຕິ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຄຫຓມາຍໍ. ອາວຏ຺ເຏຕິ ປຸຣິມາກາຣໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕິ ເອຕາຍາຕິ ອາວຏ຺ຏນີ, ມາຍາ, ຕໍ ອາວຏ຺ຏນິມາຍໍ ໂອສາເຣຕ຺ວາ ປຣິຊປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອນ຺ຕິມໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຖທ຺ຘກາເຍນ ຜຣຸສວາຈາຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ອວຓ຺ຓກຖນໍ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ ວິສສິຎ຺ຈນສທິສາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎາໂຕຕິ ອາຎາໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາໂຕ’’ຕິອາທິ.

ກາຍງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຍເມວ ອງ຺ຄໍ, ກາຍສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄໍ, ສີສາທິ. ວາຈງ຺ຄນ຺ຕິ ‘‘ໂຫຕຸ, ສາຘູ’’ຕິ ເອວມາທິວາຈາຍ ອວຍວໍ. ເອກເກນາຕິ ອສຫາເຍນ. ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ‘‘ຈຣິຍໍ ຈຣຓກາເລ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ. ຍໂຕ ຍໂຕ ຄຣຸ ຘຸຣນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຘຸຣໍ ຄຣຸ ຠາຣິກໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎ ພລິພທ຺ທາ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຍໂຕ ຄມ຺ຠີຣວຕ຺ຕນີຕິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຕນີ, ທຸມ຺ມຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ນາມໍ, ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຸທກຈິກ຺ຂລ຺ລມຫນ຺ຕຕາຍ ວາ ວິສມຈ຺ຉິນ຺ນຕຏຠາເວນ ວາ ມຄ຺ໂຄ ຄມ຺ຠີໂຣ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທາສ຺ສຸ ກຓ຺ຫໍ ຍຸຎ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ອສ຺ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕທາ ກຓ຺ຫໍ ຍຸຎ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທາ ຘຸຣຎ຺ຈ ຄຣຸ ໂຫຕິ ມຄ຺ໂຄ ຈ ຄມ຺ຠີໂຣ, ຕທາ ອຎ຺ເຎ ພລິພທ຺ເທ ອປເນຕ຺ວາ ກຓ຺ຫເມວ ຍຸຎ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ຺ວາສ຺ສຸ ຕໍ ວຫເຕ ຘຸຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖປິ ອສ຺ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕເມວ, ໂສ ຕໍ ຘຸຣໍ ວຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຄຫເວຕນນ຺ຕິ ¶ ເຄເຫ ນິວຸຏ຺ຐຠາວເຫຕຸ ທາຕພ຺ພໍ. ກາຬໂກ ນາມ ນາເມນາຕິ ອຎ຺ຊນວຓ຺ໂຓ ກິເຣສ, ເຕນສ຺ສ ‘‘ກາຬໂກ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ກາຬກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫາຕິ ກາຬໂກ ກິຣ ເອກທິວສໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ມາຕາ ທຸຄ຺ຄຕາ ມໍ ປຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ທຸກ຺ເຂນ ໂປເສຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍ ທຸຄ຺ຄຕຠາວໂຕ ໂມເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຕິໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອຖ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ຄາມໂຄຣູເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ສມີເປ ຈຣຕິ. ສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕປິ ໂຄສຸຕ຺ຕວິຕ຺ຕໂກ, ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອເຕສໍ ຄຸນ຺ນໍ ອນ຺ຕເຣ ສກຏານິ ອຸຕ຺ຕາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ¶ ອຸສຠາຊານີໂຍ’’ຕິ ອຸປຘາຣຍມາໂນ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອາຊານີໂຍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ມຍ຺ຫໍ ສກຏານິ ອຸຕ຺ຕາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ເຕນ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ໂສ ອຎ຺ເຎສໍ…ເປ… ເຄຫເມວ ອຄມາສີຕິ ຕທາ ກິຣ ຄາມທາຣກາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ກາຬກສ຺ສ ຄເລ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ເຕ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທູຣໂຕວ ປລາເປນ຺ໂຕ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຍນ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ສາຍນ຺ຫກາເລ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍໂຄ ສມ຺ຠວຕິ. ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕຫິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິກອຸປາສກອຸປາສິກາທິສຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິສງ຺ຂາເຣຫິ ຈ ປຏິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ ນິລີຍນໍ ວິເວຈນໍ ກາຍຈິຕ຺ເຕຫິ ຕໂຕ ວິວິຕ຺ຕຕາຍ ປຏິສລ຺ລານໍ ກາຍວິເວໂກ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ຈ. ໂຍ ຕໂຕ ທຸວິຘວິເວກໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ຠວງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ສມາຄເມນ ຈ ອເປໂຕ. ໂສ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ປຏິສລ຺ລານານໍ ອຸຕ຺ຕມໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍສກ຺ຂິໂນ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ນາມກາເຍນ ເທສນາສມ຺ປຏິຈ຺ຉນວເສນ ສກ຺ຂິຠູຕາ ຠວິສ຺ສາມ. ນນຸ ຈ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທີ’’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕ ກສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ວິຄ຺ຄາຫິກກຖນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄາຫສໍວຕ຺ຕນິກໍ ສາຣມ຺ຠກຖໍ. ອາຍາເຈຍ຺ຍາສີຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ຍາເຈຍ຺ຍາສິ. ປຕ຺ເຖຍ຺ຍາສີຕິ ມນສາ ອາສີເສຍ຺ຍາສິ. ປິເຫຍ຺ຍາສີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ນິຕ຺ເຕຊຕໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ເຕຊຫານິຍາ ນິຕ຺ເຕຊຠາວໍ ອາປນ຺ໂນ, ນິຕ຺ເຕຊຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ເອວ ຠິກ຺ຂຸອາທໂຍປິ ສມ຺ມຸຂາ ໂອໂລເກຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ປຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ໂຘ, ປຕິຕກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອນຕຄີໂວ’’ຕິ. ທສ຺ສິຕຘມ຺ເມສູຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ. ວຈນມຕ຺ຕເມວ ຫິ ເຕສໍ, ນ ປນ ທສ຺ສນໍ ຕາທິສສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຠຄວໂຕ ເອວ ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ປຣສ຺ສ ວຈນວເສນ ທສ຺ສິຕຘມ຺ເມສຸ. ປຏິຈຣິສ຺ສຕີຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນວເສ ຈຣິສ຺ສຕິ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ໂຖ ¶ ເອວ ວາ ຈຣຕິ-ສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຉາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎນ ¶ ວາ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ປນ ປຏິຈ຺ຉາທນາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ວາ ວຈເນນາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ວຈນນ຺ຕິ ຍໍ ສມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ປຣສ຺ສ ໂທສວິຠາວນໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎເນວ ວຈເນນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ໂຈທເກນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວິຍ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກໍ ຠຓຖ, ກິໍ ຠຓຖາ’’ຕິອາທິວຈເນນ ອຎ຺ຎໍ ອາຄນ຺ຕຸກກຖໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນ ຕວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕຄມນໍ ປຸຈ຺ຉາມ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕມ຺ຫິ. ຣາຊຄຫໍ ວາ ຍາຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓເຄຫໍ ວາ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ເມ ສູກຣມໍສໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ສມນຸຍຸຎ຺ຊເກນ ວຸຕ຺ຕວຈນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອາຄນ຺ຕຸກກຖໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ອປນາເມສ຺ສຕິ, ວິກ຺ເຂປໍ ຄມຍິສ຺ສຕິ. ອປ຺ປຕີຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເຕນ ອຕຸຏ຺ຐາ ອໂສມນສ຺ສິກາຕິ ອປຈ຺ຈໂຍ, ໂທມນສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເນວ ອຕ຺ຕໂນ, ນ ປເຣສໍ ຫິຕໍ ອຠິຣາຘຍຕີຕິ ອນຠິຣທ຺ຘິ, ໂທມນສ຺ສເມວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອປຈ຺ຈເຍນ ໂທມນສ຺ສໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຍສ຺ສ ໂຂ ປນ ເຕ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ວາ ຜລສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ຫິ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ເທສີຍຕິ. ນ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນ ປວຕ຺ເຕຕິ. ນນ຺ຕິ ນໍ ຘມ຺ມໍ. ອິທານິ ‘‘ຍສ຺ສ ໂຂ ປນ ເຕ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ປນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຕິ ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍຠູຕານໍ ຂນ຺ຘາທີນໍ ອຸຄ຺ຄຫສວນຘາຣຓປຣິຈຍໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມາສທ຺ໂທ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ສມ຺ມາ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາ’’ຕິ. ໂຍ ຫິ ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ເສວ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍ ໂຫຕີຕິ. ໂຍ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕກ຺ກໂຣ, ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມສ຺ເສວ ນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ‘‘ໂສ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ນ ນິຍ຺ຍາຕິ ນ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ຍທິ ຕິຣຈ຺ຉານສີຫສ຺ສ ນາໂທ ສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉານເອກຈ຺ຈມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສນາທໂຕ ເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເສຏ຺ຐນາໂທ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຕຖາຄຕສີຫສ຺ສ ນາໂທຕິ ¶ ອາຫ ‘‘ສີຫນາທນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐນາທ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານສີຫນາທສ຺ສ ເສຏ຺ຐນາທຕາ ນິພ຺ຠຍຕາຍ ອປ຺ປຏິສຕ຺ຕຸຕາຍ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕຖາຄຕສີຫນາທສ຺ເສວ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາຕິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຠີຕນາທໍ ອປ຺ປຏິນາທ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໙; ອ. ນິ. ໑.໒໖໘-໒໗໑) ຫິ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠູຕຕາຍ ¶ ອຍໍ ນາໂທ ເສຏ຺ຐນາໂທ ນາມ ໂຫຕິ ອຸຕ຺ຕມນາໂທ. ຠູຕຕ຺ໂຖ ຫິ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖຕິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ປນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຎ຺ຎໂຕ ຠຍໍ ວາ ອາສງ຺ກາ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຠີຕນາໂທ ນາມ ໂຫຕິ. ອຠູຕຎ຺ຫິ ວທໂຕ ກຸໂຕຈິ ຠຍໍ ວາ ອາສງ຺ກາ ວາ ສິຍາ, ເອວໍ ປນ ວທນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂກຈິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຍໍ ນາໂທ ອປ຺ປຏິນາໂທ ນາມ ໂຫຕິ.

ສມນ຺ຕໂຕ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ໂຕທນໍ ວິຊ຺ຌນໍ ສນ຺ນິໂຕທກໍ, ສມ຺ມາ ວາ ນິຕຸທນ຺ຕິ ປີເຬນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສນ຺ນິໂຕທກໍ. ວາຈາຍາຕິ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ກຣຓວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວຈນປໂຕເທນາ’’ຕິ. ສຎ຺ຊມ຺ຠຣິມກໍສູຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ສມ຺ຠຣິຕໍ ອກໍສຸ, ສພ຺ເພ ປຣິພ຺ພາຊກາ ວາຈາໂຕທເນຫິ ຕຸທິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ຠຣິຕໍ…ເປ… ວິຊ຺ຌິໍສູ’’ຕິ. ສິງ຺ຄາລກໍເຍວາຕິ ສິງ຺ຄາລເມວ, ‘‘ເສຄາລກໍເຍວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ເສວາຕິ ສິງ຺ຄາລຣວສ຺ເສວ. ອຖ ວາ ເຠຣຓ຺ຑກໍເຍວາຕິ ເຠທຓ຺ຑສກຸຓິສທິສໍເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຠທຓ຺ຑໍ ນາມ ເອໂກ ປກ຺ຂີ ທ຺ວິມຸໂຂ, ຕສ຺ສ ກິຣ ສທ຺ໂທ ອຕິວິຍ ວິຣູໂປ ອມນາໂປ. ເຕນາຫ ‘‘ອປິຈ ຠິນ຺ນສ຺ສຣໍ ອມນາປສທ຺ທໍ ນທຕີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສຣຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ເກສມຸຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໖. ປຎ຺ຈເມ ເກສມຸຕ຺ຕໍ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ເກສມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເກສມຸຕ຺ຕນິຄມວາສິໂນ’’ຕິ. ອຏ຺ຐວິຘປານການີຕິ ອມ຺ພປານາທິອຏ຺ຐວິຘານິ ປານານິ.

‘‘ມາ ອນຸສ຺ສເວນາ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ເອໂກ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ອນຸສ຺ສໂວ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ຈິຣກາລກຕາຍ ອນຸສ຺ສຸຕິຍາ ລພ຺ຠມານໍ ກຖມິທໍ ¶ ອຎ຺ຎຖາ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຠູຕເມຕນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສເວນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ຄຫຓໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ອນຸສ຺ສເວນາ’’ຕິ ອາຫ. ອນຸ ອນຸ ສວນໍ ອນຸສ຺ສໂວ. ອປໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປິຕຸປິຕາມຫາທິວຸທ຺ຘານໍ ອຸປເທສປຣມ຺ປຣາຍ ອິທມາຠຕໍ, ເອວໍ ປຣມ຺ປຣາຠຕກຖໍ ນາມ ນ ອຎ຺ຎຖາ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຠູຕເມຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ປຣມ຺ປຣາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອໂກ ເກນຈິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ‘‘ເອວໍ ກິຣ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ນິເສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ອິຕິກິຣາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ປິຏກໍ ຄນ຺ໂຖ ສມ຺ປທີຍຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປິຏກສມ຺ປທານໍ, ຄນ຺ຖສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໂກ. ເຕນ ປິຏກອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນກຠາເວນ ເອກຈ຺ໂຈ ຕາທິສໍ ຄນ຺ຖໍ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ເຕນ ຕໍ ສເມນ຺ຕໍ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠູຕເມຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍສ ປຏິກ຺ເຂໂປ ‘‘ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາ’’ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸຄ຺ຄຫຄນ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສເມຕນ຺ຕິ ສໍຄຕໍ.

ໂກຈິ ¶ ກຎ຺ຈິ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ‘‘ເອວເມວ ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ສງ຺ກປ຺ປວເສນ ‘‘ຠູຕມິທ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາ ຕກ຺ກເຫຕູ’’ຕິ. ອຎ຺ໂຎ ‘‘ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ຠູຕມິທ’’ນ຺ຕິ ເກວລໍ ອນຸມານໂຕ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ນຍເຫຕູ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ສຈິ ‘‘ເອວເມຕໍ ສິຍາ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ເອກໍ ກາຣຓໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ໂສ ‘‘ອຕ຺ເຖຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກປ຺ປິຕາກາເຣນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ເກນາ’’ຕິ ອາຫ. ອປຣສ຺ສ ຈິນ຺ຕຍໂຕ ຍຖາປຣິກປ຺ປິຕໍ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວເມຕໍ ນ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ເອກາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍາ ຍສ຺ສ ຕໍ ກາຣຓໍ ນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ນິຣູເປຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຂມຕິ. ໂສ ‘‘ອຕ຺ເຖຕ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມາ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ’’ຕິ.

ອກຸສລເວຣສ຺ສາຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປຎ຺ຈວິຘໍ ເວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ໂກໂຘ ນາມ ເຈຕໂສ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂກຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາເວນາ’’ຕິ. ກິເລສສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິພາເຘນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາທິກິເລສສ຺ສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ເກສມຸຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສາຬ຺ຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໗. ຉຏ຺ເຐ ¶ ປາໂຕ ອສິຕພ຺ພໂຠຊນໍ ປາຕຣາສໍ, ຠຸຕ຺ຕໍ ປາຕຣາສໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາສາ. ທາສາ ນາມ ອນ຺ໂຕຊາຕາ ວາ ຘນກ຺ກີຕາ ວາ ກຣມຣານີຕາ ວາ ສຍໍ ວາ ທາສພ຺ຍໍ ອຸປຄຕາ. ຠຕ຺ຕເວຕນຠຕາ ກມ຺ມກາຣາ ນາມ.

ນິຈ຺ຉາໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຉາຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາ ຊິຆຈ຺ຉາເຫຕຸຕາຍ, ສາ ອສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ນິຈ຺ຉາໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ’’ຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສນ຺ຕາປກຣານໍ ກິເລສານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ທຣຖປຣິຬາຫຊນເນນ ສນ຺ຕາປນກິເລສານໍ. ອນ຺ໂຕຕາປນກິເລສານໍ ອຠາວາ ສີໂຕ ສີຕໂລ ຠູໂຕ ຊາໂຕຕິ ສີຕິຠູໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສີຕລີຠູໂຕ’’ຕິ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສຸຂານິ ວາ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສາຬ຺ຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ກຖາວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໘. ສຕ຺ຕເມ ¶ ກຖາວຕ຺ຖູນີຕິ ກຖາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ. ຍສ຺ມາ ເຕຫິ ວິນາ ກຖາ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຖາກາຣຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕຕິ ສຕຕິ ສຕຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອທ຺ຘາ, ກາໂລຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີຕມທ຺ຘານໍ ນາມ ກາໂລປິ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກາໂລ ຕສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອວຕ຺ຖາວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ເຕເນວ ໂວຫາເຣນ ອຕີໂຕຕິອາທິນາ ໂວຫຣີຍຕິ, ອຕີຕາທິເຠໂທ ຈ ນາມາຍໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຘມ຺ມານໍເຍວ ໂຫຕິ, ນ ກາລສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘາປິ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອິຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ອຕິທິສຕິ ‘‘ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ອຕີຕມທ຺ຘານນ຺ຕິອາທີສຸ ຈ ທ຺ເວ ປຣິຍາຍາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາໂຍ, ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາໂຍ ຈ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ຈຸຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ສຫ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີຕິ ຕທນ຺ຕຣໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ ນາມ. ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ຕີສຸ ຂເຓສຸ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ອຸປ຺ປາທໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ ¶ ນາມ, ຂຓຕ຺ຕຍໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ ນາມ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍເນວ ອຕີຕາທິວິສຍໍ ກຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕີເຕ ກສ຺ສໂປ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເອກໍເສເນວ ພ຺ຍາກາຕພ຺ໂພ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພຕິ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີໂຍ. ‘‘ຈກ຺ຂຸ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ເຫ ອຸຕ຺ຕຣປທາວຘາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກໍເສເນວ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈຕາຍ ເລສສ຺ສປິ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ, ປຸຣິມປທາວຘາຣເຓ ປນ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍຕາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ນາມ ຈກ຺ຂູຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຈກ຺ຂຸໂສເຕ ວິເສສຕ຺ຖສາມຎ຺ຎຕ຺ຖານໍ ອສາຘາຣຓຠາວໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຕສໍ ສທິສໂຈທນາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມຸເຂເນວ ພ຺ຍາກຣຓີຍາ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ອນຸຎ຺ຎາຕວເສນ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຈກ຺ຂຸ, ຕຖາ ໂສຕໍ…ເປ… ອຍໍ ປຏິປຸຈ຺ຉາພ຺ຍາກຣຓີໂຍ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິ. ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ຊີວສຣີຣານໍ ອນຎ຺ຎຕາປຎ຺ເຫ ຍສ຺ສ ເຍນ ອນຎ຺ຎຕາ ໂຈທິຕາ, ໂສ ເອວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຸປລພ຺ຠຕີຕິ ຈ ຌານຕ຺ຕຍສ຺ສ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາກິຕ຺ຕນສທິໂສຕິ ອພ຺ຍາກາຕພ຺ພຕາຍ ຐປນີໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຣູໂປ ຫິ ປຎ຺ໂຫ ຕິຘາ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຕ຺ຕາ ພ຺ຍາກຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ໂພ.

ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຓາກາຣເຓ’’ຕິ. ຍຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນາຕິ ອນຸຣູເປນ ກາຣເຓນ. ປໂຫຕີຕິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ສສ຺ສຕວາທິຠາວເມວ ທີເປຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິເຕ ອຸຈ຺ເຉທວາເທ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນປິ ສສ຺ສຕວາທິຠາວເມວ ¶ ທີເປຕິ. ປຸຄ຺ຄລວາທິມ຺ຫີຕິ ອິມິນາ ວຈ຺ຉກຸຕ຺ຕິຍວາທິໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ປຏິປທາ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນການໍ ວຕ຺ຕໍ.

ປຏິຈຣຕີຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ຈຣຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຈຣຕິສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຉາເທຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎນ຺ຕິ ປນ ປຏິຈ຺ຉາທນາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ວຈເນນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎນ ວຈເນນາຕິ ຍໍ ໂຈທເກນ ຈຸທິຕກສ຺ສ ໂທສວິຠາວນໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ວຈເນນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ໂຍ ຫິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກໍ ຠຓຖ, ກິໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ‘‘ເອວຣູປໍ ກິຎ຺ຈິ ຕຍາ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ສຸຓາມີ’’ຕິ ໂສຕໍ ວາ ອຸປເນຕິ, ອຍໍ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ ນາມ. ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ໂຈທນໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ວິກ຺ເຂປາປຊ຺ຊນໍ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ¶ ປຏິຈຣຓໍ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖາປນາມນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກກຖໍ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອປນາເມຕີຕິ ວິກ຺ເຂເປຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ພຫິທ຺ຘາກຖາຍ ອປນາມເນ.

ອຸປນິສີທຕິ ຜລໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ກາຣຓໍ ອຸປນິສາ, ອຸເປຈ຺ຈ ນິສ຺ສຍຕີຕິ ວາ ອຸປນິສາ, ສຫ ອຸປນິສາຍາຕິ ສອຸປນິໂສຕິ ອາຫ ‘‘ສອຸປນິສ຺ສໂຍ ສປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ.

ໂອຫິຕໂສໂຕຕິ ອນຎ຺ຎວິຫິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ອປນາມິຕໂສໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຕທຕ຺ຖໍ ຐປິຕໂສໂຕ. ກຸສລຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ.

ກຖາວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໙. ອຏ຺ຐເມ ຠຄວາ ມູລໍ ກາຣຓໍ ເອເຕສໍ ຍາຖາວໂຕ ອຘິຄມາຍາຕິ ຠຄວໍມູລກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ມຍໍ ອິເມ ຘມ຺ເມ ອາຊານາມ ປຏິວິຊ຺ຌາມາ’’ຕິ. ອມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມາຕິ ເຕຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພານຎ຺ຫິ ຍາຖາວໂຕ ອຘິຄມຎ຺ຎາຓານິ ອຘິຄຈ຺ຉນກສມ຺ພນ຺ຘີນິ, ຕານິ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘມູລການິ ອນຎ຺ຎວິສຍຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິ. ອິເມ ຘມ຺ມາຕິ ອິເມ ຎາຓຘມ຺ມາ. ອາຊານາມາຕິ ອຠິມຸຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານາມ. ປຏິວິຊ຺ຌາມາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ອຘິຄຈ຺ຉາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ເນຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ¶ ຠຄວໍເນຕ຺ຕິກາ. ເນຕາຕິ ເສວິຕພ຺ພຘມ຺ເມ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕານໍ ປາເປຕາ. ວິເນຕາຕິ ອເສວິຕພ຺ພຘມ຺ເມ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕານໂຕ ອປເນຕາ. ຕທງ຺ຄວິນຍາທິວເສນ ວາ ວິເນຕາ. ອຖ ວາ ຍຖາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວິເສສໂຕ ເນຕາ. ອນຸເນຕາຕິ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ເສວິຕພ຺ພາ, ອິເມ ນ ເສວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອຸຠຍສມ຺ປາປນາປນຍນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາເປຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາສຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ.

ປຏິສຣນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຏິສຣຓໍ, ຠຄວາ ປຏິສຣຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຄວໍປຏິສຣຓາ. ອາປາຖໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຫິ ຠຄວາ ປຏິສຣຓໍ ສໂມສຣຓຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸຠູມກຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ປຏິສຣຕິ ສຠາວສມ຺ປຏິເວຘວເສນ ປຈ຺ເຈກໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ວາ ປຏິສຣຓໍ, ຠຄວາ ປຏິສຣຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຄວໍປຏິສຣຓາ. ປຏິສຣຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ວາ ປຏິສຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ຠຄວາ ປຏິສຣຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຄວໍປຏິສຣຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ. ປຏິເວຘວເສນາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕາວເສນ. ອສຕິປິ ມຸເຂ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜສ຺ໂສ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອຫໍ ຠຄວາ ກິນ຺ນາໂມ’’ຕິ. ຜສ຺ໂສ ຎາຓສ຺ສ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ‘‘ອຫໍ ກິນ຺ນາໂມ’’ຕິ ນາມໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ, ຠຄວາ ຈສ຺ສ ນາມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ.

ປຏິຠາຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ສາມິວຈນວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິ. ປຏິຠາຕູຕິ ຈ ຠາໂຄ ໂຫຕຸ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເອສ ຠາໂຄ, ຍທິທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສນາ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຠາໂຄ ສວນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຫິ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ສເມຕິ. ເກຈິ ປນ ປຏິຠາຕູຕິ ປທສ຺ສ ທິສ຺ສຕູຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຎາເຓນ ທິສ຺ສຕຸ, ເທສີຍຕູຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຏ຺ຐາຕູຕິ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕຸ. ປາຬິຍໍ ໂກ ອຘິປ຺ປຍາໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກ ອຘິກປ຺ປໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂລກວຊ຺ຊວເສນາຕິ ໂລກິຍຊເນຫິ ປກຕິຍາ ຄຣຫິຕພ຺ພວຊ຺ຊວເສນ. ວິປາກວຊ຺ຊວເສນາຕິ ວິປາກສ຺ສ ອປາຍສໍວຕ຺ຕນິກວຊ຺ຊວເສນ. ກຖນ຺ຕິອາທິນາ ອຸຠຍວຊ຺ຊວເສນປິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕາຍ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອກຸສລມູລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໐. ນວເມ ລຸພ຺ຠຕີຕິ ໂລໂຠ. ທຸສ຺ສຕີຕິ ໂທໂສ. ມຸຍ຺ຫຕີຕິ ໂມໂຫ. ໂລຠາທີນິ ປເນຕານິ ¶ ອສຫຊາຕານໍ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ເກສຎ຺ຈິ ອກຸສລານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ, ສຫຊາຕານໍ ອທິນ຺ນາທານາທີນໍ ເກສຎ຺ຈິ ¶ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທກຏ຺ເຐນ, ສຍຎ຺ຈ ອກຸສລານີຕິ ສາວຊ຺ຊທຸກ຺ຂວິປາກຏ຺ເຐນາຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລານໍ ມູລານິ, ອກຸສລານິ ຈ ຕານິ ມູລານີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຣຕ຺ໂຕ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຣາເຄນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປາຓມ຺ປິ ຫນຕີ’’ຕິອາທິ. ຍທປີຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລໂຠ’’ຕິ. ຕທປີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ໂສປິ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິ. ວິນາປິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອກຸສລມູລໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຍທປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂທໂສ, ຕທປິ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ. ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຍູຫຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ຕຎ຺ຈ ອາຍູຫນໍ ປຈ຺ຈຍສມວາຍສິທ຺ຘິໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ຣາສິກຣຓໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ ຣາສິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ວເຘນາ’’ຕິອາທີສຸ ວເຘນາຕິ ມາຣເຓນ ວາ ໂປຖເນນ ວາ. ວຘສທ຺ໂທ ຫິ ຫິໍສນຕ຺ໂຖ ວິເຫຐນຕ຺ໂຖ ຈ ໂຫຕິ. ພນ຺ຘເນນາຕິ ອທ຺ທຸພນ຺ຘນາທິນາ. ຊານິຍາຕິ ຘນຊານິຍາ, ‘‘ສຕໍ ຄຓ຺ຫຖ, ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຕທຓ຺ເຑນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຫາຍາຕິ ປຎ຺ຈສິຂມຸຓ຺ຑກກຣຓໍ, ໂຄມຍສິຎ຺ຈນໍ, ຄີວາຍ ກຸຣຓ຺ຑກພນ຺ຘນນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ກຕ຺ວາ ຄຣຫປາປເນນ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈສິຂມຸຓ຺ຑກກຣຓໍ ນາມ ກາກປກ຺ຂກຣຓໍ. ໂຄມຍສິຎ຺ຈນໍ ສີເສນ ກໂຓທກາວເສຈນໍ. ກຸຣຓ຺ຑກພນ຺ຘນໍ ຄທ຺ທຸລພນ຺ຘນໍ.

ກາລສ຺ມິໍ ນ ວທຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕກາເລ ນ ວທຕິ, ວຕ຺ຕພ຺ພກາລສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ອຍຸຕ຺ຕກາເລ ວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອຠູຕວາທີຕິ ຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຠູຕໍ ນ ວທຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໍ ນ ວທຕີຕິ ກາຣຓໍ ນ ວທຕິ, ອກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ ນິປ຺ຜລໍ ວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໍ ນ ວທຕີຕິ ສຠາວໍ ນ ວທຕິ, ອສຠາວໍ ວຕ຺ຕາ ອຍຖາວາທີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍໍ ນ ວທຕີຕິ ສໍວຣວິນຍໍ ນ ວທຕິ, ນ ສໍວຣວິນຍປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນ ສໍວຣວິນຍາວຫສ຺ສ ວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຠູຕຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕຣໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອຠູຕນ຺ຕິ ອສນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຕຖາກາຣໍ.

ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໂຕ ເອຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອໂຍ, ວຑ຺ຒິ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອນໂຍ, ອວຑ຺ຒີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຍໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອວຑ຺ຒິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ມາລຸວາສິປາຏິກາ ນາມ ທີຆສຓ຺ຐານໍ ມາລຸວາປກ຺ກໍ ¶ , ມາລຸວາຜລໂປຏ຺ຐລິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ຜລິຕາຍາຕິ ອາຕເປນ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ຠິນ຺ນາຍ. ວຏຣຸກ຺ຂາທີນໍ ມູເລຕິ ວຏຣຸກ຺ຂາທີນໍ ສມີເປ. ສກຠາເວນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ກສ຺ມາ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ? ຠວນວິນາສຠຍາ. ຣຸກ຺ຂມູເລ ປຕິຕມາລຸວາພີຊໂຕ ຫິ ລຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫຕິ. ສາ ມຫາປຕ຺ຕາ ເຈວ ພຫຸປຕ຺ຕາ ຈ ມຫາໂກລິຣປຕ຺ຕສຓ຺ຐາເນຫິ ຕໂຕ ຈ ມຫນ຺ຕຕເຣຫິ ສາຂາວິຏປນ຺ຕເຣຫິ ປຕ຺ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອຖ ນໍ ຣຸກ຺ຂໍ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິນນ຺ຘມານາ ສພ຺ພວິຏປານິ ສຎ຺ຉາເທຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ຠາຣໍ ຊເນຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສາ ວາເຕ ວາຍນ຺ເຕ ເທເວ ວາ ວສ຺ສນ຺ເຕ ໂອຆນເຫຏ຺ຐາຄຕາ ໂອລມ຺ພນເຫຕຸຠູຕໍ ຆນຠາວໍ ຊເນຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສພ຺ພສາຂໍ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຠູມິຍໍ ນິປາເຕຕິ. ຕໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐິຕວິມານໍ ຠິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕິ. ອິຕິ ຕາ ເທວຕາໂຍ ຠວນວິນາສຠຍາ ສກຠາເວນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ສາຂຏ຺ຐກວິມານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສາຂາສຸ ຠິຊ຺ຊມານາສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພສາຂາສຸ ຠິນ຺ນາສຸ ສພ຺ພໍ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຣຸກ຺ຂຏ຺ຐກວິມານໍ ປນ ຍາວ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລມຕ຺ຕມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາວ ນ ນສ຺ສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປລຸຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອກຸສລມູລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອຸໂປສຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໑. ທສເມ ຕທຫູຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ອຫນີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອຫຸ ອຸໂປສເຖ’’ຕິ. ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ, ອຸໂປສຖທິວໂສ. ອຸປວສນ຺ຕີຕິ ຈ ສີເລນ ວາ ອນສເນນ ວາ ຂີຣສາຍນາທິວິຘິນາ ວາ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸໂປສຖທິວເສ ຫິ ສາສນິກາ ສີເລນ, ພາຫິຣກາ ສພ຺ພໂສ ອາຫາຣສ຺ສ ອຠຸຎ຺ຊເນນ ຂີຣສາຍນມຘຸສາຍນາທິວິຘິນາ ວາ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ໂສ ປເນສ ອຸໂປສຖທິວໂສ ອຏ຺ຐມິຈາຕຸທ຺ທສິປນ຺ນຣສິເຠເທນ ຕິວິໂຘ, ຕສ຺ມາ ເສສທ຺ວຍນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ປນ຺ນຣສິກອຸໂປສຖທິວເສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ເຖຕິ ວຈສາຍຕ຺ເຖ. ທິວສທ຺ໂທ ທິວາສທ຺ໂທ ວິຍ ທິວສປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ສ ວິເສສນຠາເວນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ທິວາສທ຺ໂທ ສວິເສເສນ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິວສສ຺ສ ທິວາ ¶ , ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ວິປາກຜເລນາຕິ ສທິສຜເລນ. ນ ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕິ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕທຸສ຺ສີລ຺ເຍນ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ວິປາການິສໍເສນາຕິ ອຸທ຺ຣຍຜເລນ. ວິປາໂກຠາເສນາຕິ ປຏິປກ຺ຂວິຄມຊນິເຕນ ສຠາວສງ຺ຂາເຕນ ວິປາໂກຠາເສນ. ນ ມຫາໂອຠາໂສ ອປຣິສຸທ຺ຘຠາວໂຕ. ວິປາກວິປ຺ຜາຣສ຺ສາຕິ ວິປາກເວປຸລ຺ລສ຺ສ.

ນາຫໍ ¶ ກ຺ວຈນີຕິອາທິວຈນສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິທໍ ຕສ຺ສ ມຸສາວາທສ຺ມິໍ ວທາມີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປນ ອຣິຍທສ຺ສນເມວາຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ມຸສາວາໂທ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ ‘ນາຫໍ ກ຺ວຈນິ, ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈນຕສ຺ມິໍ, ນ ຈ ມມ ກ຺ວຈນິ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈນຕຕ຺ຖີ’’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໗໐).

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາ ກຖິຕາ. ກຖໍ? ອຣິໂຍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໖໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໗໐) ຫິ ນາຫໍ ກ຺ວຈນີຕິ ກ຺ວຈິ ອຕ຺ຕານໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈນຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕານໍ ກສ຺ສຈິ ປຣສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຠາເວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ຠາຕິຏ຺ຐາເນ ຠາຕຣໍ, ສຫາຍຏ຺ຐາເນ ສຫາຍໍ, ປຣິກ຺ຂາຣຏ຺ຐາເນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ມຎ຺ຎິຕ຺ວາ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ມມ ກ຺ວຈນີຕິ ເອຕ຺ຖ ມມ-ສທ຺ທໍ ຕາວ ຐເປຕ຺ວາ ກ຺ວຈນິ ປຣສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕານໍ ກ຺ວຈິ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ມມ-ສທ຺ທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ມມ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈນຕຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂສ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ‘‘ມມ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈນຠາເວນ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ປສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຠາຕິກຏ຺ຐາເນ ຠາຕຣໍ, ສຫາຍຏ຺ຐາເນ ສຫາຍໍ, ປຣິກ຺ຂາຣຏ຺ຐາເນ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ຐາເນ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ອິມິນາ ກິຎ຺ຈນຠາເວນ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມຍໍ ຍສ຺ມາ ເນວ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ປຣສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຠາເວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ. ນ ກຕ຺ຖຈິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຎ຺ຈນຠາເວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ສຸຎ຺ຎຕາ ຈຕຸໂກຏິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິການໍ ຍາຖາວທສ຺ສນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ¶ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑) ວິຍ ມິຈ຺ຉາຄາຫວເສນ ‘‘ນາຫໍ ກ຺ວຈນີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ໂຕ ເຈຕ຺ຖ ມຸສາວາທສມ຺ຠໂວ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ຐາເນ, ກາເລ ວາ. ອຖ ‘‘ນິປ຺ຜໂລ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ມຫປ຺ຜໂລ’’ຕິ ສທ຺ເທນ ຫິ ມຫປ຺ຜລາຠາໂວວ ໂຊຕິໂຕ, ນ ປນ ສພ຺ພຖາ ຜລາຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສາວເສສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເສສປເທສຸປີຕິ ‘‘ນ ມຫານິສໍໂສ’’ຕິອາທີສຸປິ.

ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫີຕິ –

‘‘ອຖ ¶ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ຠຄວໂຕ ອຏ຺ຐ ຍຖາຠຸຈ຺ເຈ ວຓ຺ເຓ ປຍິຣຸທາຫາສິ – ‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ໂຠນ຺ໂຕ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ, ຍາວຎ຺ຈ ໂສ ຠຄວາ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ເອວໍ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນໍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອິມິນາປງ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ເນວ ອຕີຕໍເສ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ນ ປເນຕຣຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເຕນ ຠຄວຕາ’’ຕິ –

ອາທິນາ ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໒໙໖) ວິຕ຺ຖາຣິເຕຫິ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີຫິ ພຸທ຺ຘານຸຠາວທີປເກຫິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ. ອຖ ‘‘ນວຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຫິ…ເປ… ສພ຺ເພ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ອວິເສສໂຕ ສພ຺ເພປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທີປິຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ທີປິຕຄຸເຓ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຣຫນ຺ຕິອາທີຫິ ປາຏິເຍກ຺ກຄຸຓາວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອຣຫນ຺ຕິອາທີຫິ ເອເກເກຫິ ປເທຫິ ເອເກເກ ຄຸຓາວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຫຕນ຺ຕິກນ຺ຕິ ປາຬິຘມ຺ມສຫິຕໍ. ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ‘‘ກິລິຏ຺ຐສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເຍ ປສາຘນໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬມານາ ນ ໂສຠນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ¶ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ນາມ ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸສ຺ສຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣຕີ’’ຕິ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ຄາຫາປິຕໍ ອຸສຸມນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ອຸທ຺ຘນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເສທນວເສນ ຄາຫາປິຕໍ ອຸສຸມໍ. ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ‘‘ກິລິຏ຺ຐສ຺ມິຎ຺ຫິ ວຕ຺ເຖ ປສາຘນໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬມານາ ນ ໂສຠນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ປຫີນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ…ເປ… ວິຣຕາວາຕິ ເອເຕນ ປຫານເຫຕຸກາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ວິຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣຎາເຓນ ຫິ ປາຓາຕິປາຕທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ອຣຫນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໂຕ ປຏິວິຣຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານວິຣຕີນໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຫານວິຣມຓານໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມກາລຕາ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ສມ຺ມາວາຈາທີນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວ ອເປກ຺ຂິເຕ ສຫຊາຕານມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ຄຫຓໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາເວເນວ ໂຫຕີຕິ, ຄຫຓປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ¶ ປຫາຍກຘມ຺ເມສຸ ປຫານກິຣິຍາຍ ປຸຣິມກາລໂວຫາໂຣ, ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາສຸ ຈ ວິຣຕີສຸ ວິຣມຓກິຣິຍາຍ ອປຣກາລໂວຫາໂຣ ຈ ໂຫຕີຕິ ປຫານໍ ວາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ, ວິຣຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ປາໂຓ ອຕິປາຕີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ, ປາຓຆາຕເຫຕຸຠູໂຕ ຘມ຺ມສມູໂຫ. ໂກ ປນ ໂສ? ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປໂທສໂມຫວິຫິໍສາທໂຍ ກິເລສາ. ເຕ ຫິ ອຣຫນ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຫາຍ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕທຸສ຺ສີລ຺ຍໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປຏິວິຣຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ກິເລເສສຸ ປຫີເນສຸ ກິເລສນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິຣຕາວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ຕສ຺ສາ ວິຣຕິຍາ ກາລາທິວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຫິ ອຎ຺ເຎ ສມາທິນ຺ນວິຣຕິກາປິ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ລາຠຊີວິຕາທິເຫຕຸ ສມາທານໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ອຣຫນ຺ໂຕ, ອຣຫນ຺ໂຕ ປນ ສພ຺ພໂສ ປຫີນປາຓາຕິປາຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣຕາ ເອວາຕິ.

ທຓ຺ຑນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣວິເຫຐນສ຺ສ ຈ ປຣິວຊ຺ຊນຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ທຓ຺ຑສຕ຺ຖານໍ ນິກ຺ເຂປວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣູປຆາຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ລຊ຺ຊີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕລຊ຺ຊາຍ ¶ ໂອຕ຺ຕປ຺ປມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນປາປຸຕ຺ຕາສຣຫິຕໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ວາ ອຣຫນ຺ຕານໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕາ ຘີນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕາຘິປຕິຠູຕາ ລຊ຺ຊາວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ໂລກາຘິປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ‘‘ທຍໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປນ຺ນາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ ກຣຸຓາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິຘ ເມຕ຺ຕາຍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ວຸຕ຺ໂຕ. ມິຊ຺ຊຕິ ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ, ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ເມຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ, ເມຕ຺ຕາອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສາ ວິຣຕິຍາ ປວຕ຺ຕວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປາຓຠູເຕຕິ ປາຓຊາເຕ. ອນຸກມ຺ປກາຕິ ກຣຸຓາຍນກາ, ຍສ຺ມາ ປນ ເມຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕາຍ ເອວ ທຍາປນ຺ນຕາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕຫິ ລຊ຺ຊາເມຕ຺ຕາກຣຸຓາຘມ຺ເມຫິ ສມງ຺ຄິຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ.

ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອາທານນ຺ຕິ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອາທານໍ. ເຖໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຈໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ, ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ລຊ຺ຊີ ທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິກາຣວເສນ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ລຊ຺ຊາທໂຍ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍາ, ເອວໍ ອທິນ຺ນາທານປ຺ປຫານສ຺ສປີຕິ ¶ , ຕສ຺ມາ ສາປິ ປາຬິ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ອຖ ວາ ສຸຈິຠູເຕນາຕິ ເອເຕນ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ, ອຫິຣິກາທີນຎ຺ຈ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ລຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອເສຏ຺ຐຈຣິຍນ຺ຕິ ອເສຏ຺ຐານໍ ຫີນານໍ, ອເສຏ຺ຐໍ ວາ ລາມກໍ ຈຣິຍໍ, ນິຫີນວຸຕ຺ຕິໍ ເມຖຸນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ອາຈາຣນ຺ຕິ ເມຖຸນວິຣຕິມາຫ. ອາຣາຈາຣີ ເມຖຸນາຕິ ເອເຕນ – ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ນ ເຫວ ໂຂ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອປິຈ ໂຂ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນນ຺ຫາປນສມ຺ພາຫນໍ ສາທິຍຕິ, ໂສ ຕໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ຕໍ ນິກາເມຕິ, ເຕນ ຈ ວິຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໕໐) ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວິຘເມຖຸນສໍໂຍຄາປິ ປຏິວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ສຈ຺ຈໂຕ ¶ ເຖຕໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໙) ວິຍ ເຖຕ-ສທ຺ໂທ ຖິຣປຣິຍາໂຍ, ຖິຣຠາໂວ ຈ ສຈ຺ຈວາທິຕາຍ ຐິຕກຖຕ຺ຕາ ກຖາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຐິຕກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນ ຐິຕກໂຖຕິ ຍຖາ ຫລິທ຺ທິຣາຄາທໂຍ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວຕາຍ ນ ຐິຕາ, ເອວໍ ນ ຐິຕາ ກຖາ ຍສ຺ສ ໂສ ນ ຐິຕກໂຖຕິ ຫລິທ຺ທິຣາຄາທໂຍ ຍຖາ ກຖາຍ ອຸປມາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ປາສາຓເລຂາ ວິຍາ’’ຕິອາທີສຸປິ. ສທ຺ຘາ ອຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສທ຺ຘາຍາ, ສທ຺ຘາຍາ ເອວ ສທ຺ຘາຍິກາ ຍຖາ ເວນຍິກາ. ສທ຺ຘາຍ ວາ ອຍິຕພ຺ພາ ສທ຺ຘາຍິກາ, ສທ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ວິສໍວາທນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອກໍ ຠຕ຺ຕໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ເອກຠຕ຺ຕິກາ, ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ເອກວາຣເມວ ຠຸຎ຺ຊນກາ. ຕຍິທໍ ຣຕ຺ຕິໂຠຊເນນປິ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕູປຣຕາ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ສາຍນ຺ຫໂຠຊເນນປິ ສິຍຸໍ ເອກຠຕ຺ຕິກາຕິ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຣຕາ ວິກາລໂຠຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ ອຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຣິຍານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓ ໂຠຊນສ຺ສ ກາໂລ ນາມ, ຕທຎ຺ໂຎ ວິກາໂລ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ທຸຕິຍປເທນ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປຣຓ຺ໂຫ ‘‘ວິກາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ສງ຺ເຂປໂຕ ‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓) ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ສຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ນຈ຺ຈາທີນໍ ທສ຺ສນໍ ນ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາສນສ຺ສ ອນນຸໂລມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ປໂຍຊິຍມານໍ ປເຣຫິ ປໂຍຊາປີຍມານຎ຺ຈ ນຈ຺ຈໍ ນຈ຺ຈຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ປາຬິຍໍ ເອເກເນວ ນຈ຺ຈສທ຺ເທນ ຄຫິຕໍ, ຕຖາ ຄີຕວາທິຕສທ຺ທາ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ນຈ຺ຈນນຈ຺ຈາປນາທິວເສນາ’’ຕິ ¶ . ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄາຍນຄາຍາປນວາທນວາທາປນານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ທສ຺ສເນນ ເຈຕ຺ຖ ສວນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ວິຣູເປກເສສນເຍນ. ອາໂລຈນສຠາວຕາຍ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ສວນກິຣິຍາຍປິ ທສ຺ສນສງ຺ເຂປສພ຺ຠາວໂຕ ທສ຺ສນາອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິສູກຠູຕສ຺ສ ຄີຕສ຺ສ ສວນໍ ກທາຈິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສູກຠູຕໍ ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ຄີຕໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຄີຕູປສໍຫິໂຕ ຘມ຺ໂມ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ຍໍ ¶ ກິຎ຺ຈີຕິ ຄນ຺ຖິຕໍ ວາ ອຄນ຺ຖິຕໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜໍ. ຄນ຺ຘຊາຕນ຺ຕິ ຄນ຺ຘຊາຕິຍໍ. ຕສ຺ສາປິ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຘູປິຕສ຺ສປິ ອຘູປິຕສ຺ສປິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວິເລປນາທິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຈ຺ຈາຕິ ອຸຈ຺ຈສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ ເອກໍ ສທ຺ທນ຺ຕຣໍ. ເສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຍນໍ. ອຸຈ຺ຈາສຍນໍ ມຫາສຍນຎ຺ຈ ສມຓສາຣຸປ຺ປຣຫິຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ, ອາສນ຺ທາທິອາສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຍເນນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຘາເຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຕທາຘາຣກິຣິຍາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕທຸປໂຠຄຠູຕນິສຊ຺ຊານິປຊ຺ຊເນຫິ ວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຖ ວາ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສຍນາສນມຫາສຍນາສນາ’’ຕິ, ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອກເສສນເຍນ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑) ອາສນກິຣິຍາປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ວາ ສຍນກິຣິຍາຍ ສຍນຄ຺ຄຫເຓເນວ ອາສນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ກີວາ’’ຕິ ອຍໍ ນິປາໂຕ. ‘‘ກິຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກີວມຫປ຺ຜໂລຕິ ກິຕ຺ຕກໍ ມຫປ຺ຜໂລ’’ຕິ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ກີວມຫານິສໍໂສ’’ຕິອາທີສຸ. ຣຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຣຕນປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປຫູຕຣຕ຺ຕຣຕນານນ຺ຕິ ປຫູເຕນ ຣຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕນ ຣຕເນນ ສມນ຺ນາຄຕານ’’ນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ປຫູຕສຕ຺ຕຣຕນານ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ເຠຣິຕລສທິສໍ ກຕ຺ວາຕິ ເຠຣິຕລໍ ວິຍ ສມໍ ກຕ຺ວາ. ຕໂຕ ເອກໍ ຠາຄໍ ນ ອຄ຺ຆຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ຕໂຕ ໂສຬສຠາຄໂຕ ເອກໍ ຠາຄໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ. ຕໂຕ ພຫຸຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊສິຣິໂຕ ພຫຸຕຣໍ ໂຫຕິ.

ຈາຕຸມຫາຣາຊີການນ຺ຕິອາທີສຸ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ນາມ ສິເນຣຸປພ຺ພຕສ຺ສ ເວມຊ຺ເຌ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ພຫູ ປພ຺ພຕຏ຺ຐາປິ ອາກາສຏ຺ຐາປິ, ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ, ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ, ມໂນປໂທສິກາ, ສີຕວລາຫກາ, ອຸຓ຺ຫວລາຫກາ, ຈນ຺ທິມາ, ເທວປຸຕ຺ໂຕ, ສູຣິໂຍ, ເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອເຕ ສພ຺ເພ ¶ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວໂລກຏ຺ຐກາ ເອວ. ເຕຕ຺ຕິໍສ ຊນາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ຕາວຕິໍສາ. ອປິຈ ຕາວຕິໍສາຕິ ເຕສໍ ເທວານໍ ນາມເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕປິ ອຕ຺ຖິ ປພ຺ພຕຏ຺ຐກາ, ອຕ຺ຖິ ອາກາສຏ຺ຐກາ, ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຍາມາທີນໍ. ເອກເທວໂລເກປິ ¶ ຫິ ເທວານໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພສຸຂໍ ຍາຕາ ປຍາຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຍາມາ. ຕຸຏ຺ຐາ ປຫຏ຺ຐາຕິ ຕຸສິຕາ. ປກຕິປຏິຍຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ອຕິເຣເກນ ຣມິຕຸກາມກາເລ ຍຖາຣຸຈິເຕ ໂຠເຄ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຣມນ຺ຕີຕິ ນິມ຺ມານຣຕິ. ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ປເຣຫິ ນິມ຺ມິເຕສຸ ໂຠເຄສຸ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ.

ຕຕ຺ຖ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ເທວານໍ ມນຸສ຺ສຄຓນາຍ ນວຸຕິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ. ຕາວຕິໍສານໍ ເທວານໍ ຕິສ຺ໂສ ຈ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ ສຏ຺ຐິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ. ຍາມານໍ ເທວານໍ ຈຸທ຺ທສ ຈ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ. ຕຸສິຕານໍ ເທວານໍ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ຈ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ ສຏ຺ຐິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ. ນິມ຺ມານຣຕີນໍ ເທວານໍ ທ຺ເວ ຈ ວສ຺ສໂກຏິສຕານິ ຕິສ຺ໂສ ຈ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ. ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີນໍ ເທວານໍ ນວ ຈ ວສ຺ສໂກຏິສຕານິ ເອກວີສ ໂກຏິໂຍ ຈ ສຏ຺ຐິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ.

ມຸຏ຺ຐິຫຕ຺ຖປາທເກຕິ ປາທຕລໂຕ ຍາວ ອຏນິຍາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ໂຕ, ຕາວ ມຸຏ຺ຐິຣຕນປ຺ປມາຓປາທເກ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ເຖນ, ຍສ຺ສິທານິ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ໂຖຕິ ສມຎ຺ຎາ. ສີລສມາທານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣນ ວາ ວີຕິນາເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ປນ ອຸປວສນ຺ເຕນ…ເປ… ວິຈາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ວາຈໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ສມາທາຕພ຺ພານີຕິ ‘‘ອິມຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ອິມຎ຺ຈ ທິວສ’’ນ຺ຕິ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຸໂປສຖງ຺ຄວເສນ ອຏ຺ຐ ສິກ຺ຂາປທານິ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ເຈກໍ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍາມິ…ເປ… ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາ ເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ ເອວໍ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາປາຬິ ສມາທາຕພ຺ພານິ. ປາຬິໍ ອຊານນ຺ເຕນ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຠາສາຍ ປຈ຺ເຈກໍ ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ເອກໂຕ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ວາ ສມາທາຕພ຺ພານິ, ອຎ຺ຎໍ ອລຠນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານິ. ອຸປາສກສີລຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ສມາທິຍນ຺ເຕນປິ ສມາທິນ຺ນໍ ປຣສນ຺ຕິເກ ສມາທິຍນ຺ເຕນປິ, ເອກຊ຺ຌໍ ສມາທິນ຺ນມ຺ປິ ສມາທິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ສມາທິນ຺ນມ຺ປິ. ຕໍ ປນ ເອກຊ຺ຌໍ ສມາທິຍໂຕ ເອກາເຍວ ວິຣຕິ ເອກາ ເຈຕນາ ໂຫຕິ. ສາ ປນ ສພ຺ພວິຣຕິເຈຕນານໍ ກິຈ຺ຈກາຣີຕິ ເຕນປິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ສມາທິນ຺ນາເນວ. ປຈ຺ເຈກໍ ສມາທິຍໂຕ ປນ ນານາວິຣຕິເຈຕນາໂຍ ຍຖາສກໍ ກິຈ຺ຈວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ¶ , ສພ຺ພສມາທາເນ ປນ ¶ ວຈີເຠໂທ ກາຕພ຺ໂພເຍວ. ປຣູປໂຣຘປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ປຣວິຫິໍສາສໍຍຸຕ຺ຕາ.

ນນຸ ຈ ‘‘ມຓິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເວຬຸຣິຍມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕເມວ, ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ເວຬຸຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເວຬຸຣິຍນ຺ຕິ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ‘‘ມຓິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ ‘‘ເວຬຸຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຊາຕິມຓິຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອກວສ຺ສິກເວຬຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຊາຕິໂຕ ເອກວສ຺ສາຕິກ຺ກນ຺ຕເວຬຸວຓ຺ຓໍ. ລທ຺ຘກນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ. ຈນ຺ທປ຺ປຠາ ຕາຣຄຓາວ ສພ຺ເພຕິ ຍຖາ ຈນ຺ທປ຺ປຠາຍ ກລໍ ສພ຺ເພ ຕາຣາຄຓາ ນານຸຠວນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຈນ຺ທປ຺ປຠາຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຸໂປສຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໘) ໓. ອານນ຺ທວຄ຺ໂຄ

໑. ຉນ຺ນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໒. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ ນ ນຄ຺ຄປຣິພ຺ພາຊໂກ. ພາຫິຣກສມຍໍ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຫຣນ຺ໂຕຕິ ພາຫິຣການໍ ສມຍໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ອາປນ຺ໂນ.

ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວິພນ຺ຘນໂຕ ອນ຺ຘໍ ກໂຣຕີຕິ ອນ຺ຘກຣໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. ອຈກ຺ຂຸກຣໂຓຕິ ອສມຕ຺ຖສມາໂສຍໍ ‘‘ອສູຣິຍປສ຺ສານິ ມຸຂານີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຈກ຺ຂຸກຣໂຓ’’ຕິ. ປຎ຺ຎານິໂຣຘິໂກຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ໂລກິຍປຎ຺ຎໍ ປນ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂິປຕີຕິ ປຎ຺ຎານິໂຣຘິໂກຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປາທອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຫານິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຫິ ປຎ຺ຎໍ ນິໂຣເຘຕີຕິ ປຎ຺ຎານິໂຣຘິໂກ. ວິຫນຕິ ວິພາຘຕີຕິ ວິຆາໂຕ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສາ’’ຕິ. ກິເລສນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອິມິນາ ອສງ຺ຂຕນິພ຺ພານເມວ ວທຕິ. ອສງ຺ຂຕຎ຺ຫິ ນິພ຺ພານໍ ນາມ, ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ¶ ກາຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອນິພ຺ພານສໍວຕ຺ຕນິໂກ. ໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສໂກ ກຖິໂຕ ປຸພ຺ພຠາຄິຍສ຺ສປິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ.

ຉນ຺ນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອາຊີວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໓. ທຸຕິເຍ ¶ ນ ອຎ຺ຎາຕຸກາໂມຕິ ນ ອາຊານິຕຸກາໂມເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ປນ ອາຄໂຕ’’ຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຣຓາປເທໂສຕິ ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອາຊີວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ມຫານາມສກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໔. ຕຕິເຍ ຄິລານສ຺ສ ຠາໂວ ເຄລຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄິລານຠາວໂຕ’’ຕິ. ທີເປຕີຕິ ເທສນາກ຺ກເມເນວ ປຎ຺ຎາເປຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ເສຂສີລສມາຘິປຎ຺ຎາໂຍ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອເສຂສີລາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ.

ມຫານາມສກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ນິຄຓ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉນ຺ເນນາຕິ ຫໍສວຏ຺ຏກປຣິຈ຺ຉນ຺ເນນ, ຫໍສມຓ຺ຑລາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປຣິເສສນ຺ຕິ ອປຣິເສສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ອປຣິເສສຘມ຺ມຊານນໂຕ ວາ ອປຣິເສສສງ຺ຂາຕໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຕຕນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈໍ. ສມິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕຕໍ ສມິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພກາລໍ ນິຣນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ນິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ສຕຕ-ສທ຺ເທນ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຊຕິຕາ ສິຍາຕິ ‘‘ສມິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພກາລໍ ນິຣນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປນຕ຺ຖາຍາຕິ ¶ ຣາຄາທີຫິ ມເລຫິ ອຠິຊ຺ຌາວິສມໂລຠາທີຫິ ຈ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິປາປນຕ຺ຖາຍ. ສມຕິກ຺ກມນຕ຺ຖາຍາຕິ ໂສກສ຺ສ ຈ ປຣິເທວສ຺ສ ຈ ປຫານຕ຺ຖາຍ. ອຕ຺ຖໍ ຄມນຕ຺ຖາຍາຕິ ກາຍິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ເຈຕສິກໂທມນສ຺ສສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນາຍ, ນິໂຣຘາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຍຕິ ນິຈ຺ຉເຍນ ກມຕິ ນິພ຺ພານໍ. ຕໍ ວາ ¶ ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ຎາໂຍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄມນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ອປຈ຺ຈຍນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ປຈ຺ຈຍຣຫິຕຕ຺ຕາ ອປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາວານວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ອມຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຜຸສິຕ຺ວາ ຜຸສິຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ວາ ປຕ຺ວາ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ນິຄຓ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ນິເວສກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໖. ປຎ຺ຈເມ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ສຫຠາວຏ຺ເຐນ ອມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອມຈ຺ຈາ. ‘‘ອຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ເອວໍ ຊານນ຺ຕິ, ຎາຍນ຺ຕິ ວາຕິ ຎາຕີ. ສສ຺ສຸສສຸຣປກ຺ຂິກາຕິ ສສ຺ສຸສສຸຣາ ຈ ຕປ຺ປກ຺ຂິໂກ ຈ ສສ຺ສຸສສຸຣປກ຺ຂິກາ. ໂລຫິເຕນ ສມ຺ພທ຺ຘາຕິ ສາໂລຫິຕາ. ປິຕຸປກ຺ຂິກາ ວາ ຎາຕີ, ມາຕຸປກ຺ຂິກາ ສາໂລຫິຕາ. ມາຕຸປິຕຸປກ຺ຂິກາ ວາ ຎາຕີ, ສສ຺ສຸສສຸຣປກ຺ຂິກາ ສາໂລຫິຕາ. ອເວຈ຺ຈ ຣຕນສ຺ສ ຄຸເຓ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ ປສາໂທ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາໂທ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ມຄ຺ເຄນາຄຕຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອກມ຺ປນີໂຍ ຈ ອປ຺ປຘໍສິໂຍ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈລປ຺ປສາໂທ’’ຕິ. ຠາວຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຠາວສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ.

ວີສຕິຍາ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ເກສາທິມຕ຺ຖລຸງ຺ຄປຣິຍນ຺ເຕສຸ. ທ຺ວາທສສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ປິຕ຺ຕາທິມຸຕ຺ຕປຣິຍນ຺ເຕສຸ. ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ‘‘ເຍນ ຈ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ, ເຍນ ຈ ຊີຣີຍຕິ, ເຍນ ຈ ປຣິທຍ຺ຫຕິ, ເຍນ ຈ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕໍ ສມ຺ມາ ປຣິຓາມໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ຉສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ‘‘ອຸທ຺ຘງ຺ຄມາ ວາຕາ, ອໂຘຄມາ ວາຕາ, ກຸຈ຺ຉິສຍາ ວາຕາ, ໂກຏ຺ຐາສຍາ ວາຕາ, ອງ຺ຄມງ຺ຄານຸສາຣິໂນ ວາຕາ, ອສ຺ສາໂສ ປສ຺ສາໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍສນ຺ຖມ຺ຠິຕຕາປາທນໍ, ‘‘ອຸປກີຬນ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ນິເວສກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖-໗. ປຐມຠວສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໗໗-໗໘. ຉຏ຺ເຐ ¶ ¶ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ກມ຺ມສຫຊາຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ສຕ຺ຕເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຐມຠວສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສີລພ຺ພຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໙. ອຏ຺ຐເມ ທຸກ຺ກຣກາຣິການຸໂຍໂຄຕິ ທຸກ຺ກຣກິຣິຍາຍ ອນຸໂຍໂຄ. ອຸປຏ຺ຐາເນນ ສາຣນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐານາກາເຣນ ສາຣໍ. ‘‘ອິທໍ ວຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣໍ ວິຠາເວຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຖາຣາ ປຸຈ຺ຉິເຕ ປຎ຺ເຫ.

ສີລພ຺ພຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຄນ຺ຘຊາຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໐. ນວເມ ມູເລ, ມູລສ຺ສ ວາ ຄນ຺ໂຘ ມູລຄນ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ມູລວຕ຺ຖຸໂກ ຄນ຺ໂຘ’’ຕິ. ມູລໍ ວຕ຺ຖຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ມູລວຕ຺ຖຸໂກ. ອິທານິ ມູລໍ ຄນ຺ຘໂຍຄໂຕ ຄນ຺ໂຘຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນໍ ວາ ມູລເມວ ມູລຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ຉິໂມເຍເວຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ຫິ ຄນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິມາຫ. ວສ຺ສິກປຸປ຺ຜາທີນນ຺ຕິ ສຸມນປຸປ຺ຜາທີນໍ.

ຄນ຺ຘຊາຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຈູຬນິກາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໑. ທສເມ ອຣຸຓວຕິສຸຕ຺ຕນ຺ຕອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາ ອໂຫສິ ອຣຸຓວາ ນາມ. ຣຎ຺ໂຎ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຸຓວໂຕ ອຣຸຓວຕີ ນາມ ຣາຊຘານີ ອໂຫສິ. ອຣຸຓວຕິໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊຘານິໍ ສິຂີ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫາສິ. ສິຂິສ຺ສ ¶ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິຠູສມ຺ຠວໍ ນາມ ສາວກຍຸຄໍ ອໂຫສິ ອຄ຺ຄໍ ຠທ຺ທຍຸຄໍ. ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິຂີ ຠຄວາ ອຣຫໍ ¶ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຠິຠຸໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຣຫ຺ມສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໕) ອາຄຕສ຺ສ ອຣຸຓວຕິສຸຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ອຕິປ຺ປໂຄຕິ ອຕິວິຍ ປໂຄ, ອຕິວິຍ ປາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ຕາວ ກຸເລສຸ ຠຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ອວຌາຍນ຺ຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ, ລາມກໂຕ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ. ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ນາຄວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ, ສຸປຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໓) ນເຍນ ອາຄຕໍ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ກຕ຺ວາ. ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸນ຺ຕິ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສໍ. ຄາຖາທ຺ວຍໍ ອຠາສີຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ‘‘ກຖໍ ເທສິຕາ ໂຂ ຘມ຺ມເທສນາ ສພ຺ເພສໍ ປິຍາ ມນາປາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ເພປິ ປາສຓ຺ຑາ ສພ຺ເພ ເທວມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມເຍ ປຸຣິສກາຣໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ວີຣິຍສ຺ສ ອວຓ຺ຓວາທີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ວີຣິຍປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທເສສ຺ສາມິ. ເອວມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ ສພ຺ເພສໍ ປິຍາ ຠວິສ຺ສຕິ ມນາປາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ວິຈິນິຕ຺ວາ ‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໖) ອິທໍ ຄາຖາທ຺ວຍໍ ອຠາສິ.

ກິໍ ອາໂລໂກ ອຍນ຺ຕິ ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ອາໂລໂກຕິ. ວິຈິນນ຺ຕານນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ. ສພ຺ເພຕິ ໂລກຘາຕຸຍໍ ສພ຺ເພ ເທວາ ຈ ມນຸສ຺ສາ ຈ. ໂອສຏາຍ ປຣິສາຍາຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ສໂມສຏາຍ ປຣິມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ປຣິສາຍ. ອຕ຺ໂຖປິ ເນສໍ ປາກໂຏ ອໂຫສີຕິ ນ ເກວລໍ ເຕ ສທ຺ທເມວ ອສ຺ໂສສຸໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ໂຖປິ ເຕສໍ ປກຕິສວນູປຈາເຣ ວິຍ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ເຕນ ສຫສ຺ສໍ ໂລກຘາຕຸໍ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຣິຫຣນ຺ຕີຕິ ສິເນຣຸໍ ທກ຺ຂິຓໂຕ ກຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ວິໂຣຈມານາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊຸຕິຍາ ທິພ຺ພມານາ, ໂສຠມານາ ວາ. ຕາວ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກຕິ ຍຕ຺ຕໂກ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍຫິ ໂອຠາສິຍມາໂນ ໂລກຘາຕຸສງ຺ຂາໂຕ ເອເກໂກ ໂລໂກ, ຕຕ຺ຕເກນ ປມາເຓນ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກ, ອິມິນາ ຈກ຺ກວາເຬນ ສທ຺ຘິໍ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປເນສາ ອານີຕາຕິ ເອສາ ຈູຬນິກາ ໂລກຘາຕຸ ¶ ກສ຺ມາ ຠຄວຕາ ອານີຕາ, ເທສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຊ຺ຌິມິກາຍ ໂລກຘາຕຸຍາ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທ຺ວິສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ປຣິມາຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ສຫສ຺ສີ ທ຺ວິສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ, ສາ ຈກ຺ກວາຬຄຓນາຍ ທສສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິມາຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬານິ ສຫສ຺ສຠາເຄນ ຄເຓຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ກມ຺ປນເທວຕູປສງ຺ກມນາທິນາ ຊາຕຈກ຺ກວາເຬນ ສຫ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ຐານໍ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຕກາຍ ເອວ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຠາໂວ ¶ ຘມ຺ມຕາວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ‘‘ປຣິຄ຺ຄຫວເສນາ’’ຕິ ເກຈິ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ເອວໍ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຕນ຺ນິວາສີນໍເຍວ ຈ ເທວຕານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍເຍວ ຄຫຓໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ມຫາຠິນີຫາຣາທິກາເລປິ ຕສ຺ສ ປກມ຺ປນສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ.

ສຫສ຺ສໍ ສຫສ຺ສຘາ ກຕ຺ວາ ຄຓິຕໍ ມຊ຺ຌິມິກນ຺ຕິອາທິນາ ມຊ຺ຌິມິກາຍ ໂລກຘາຕຸຍາ ສຫສ຺ສໍ ຕິສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ, ສາເຍວ ຈ ມຫາສຫສ຺ສິໂລກຘາຕູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຣເສເນວ ອາຓາປວຕ຺ຕນໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ຍໍ ເອກຊ຺ຌໍ ສໍວຏ຺ຏຕິ ວິວຏ຺ຏຕິ ຈ. ອາຓາ ຜຣຕີຕິ ຕນ຺ນິວາສິເທວຕານໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ ວຕ຺ຕຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວເນວ, ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ຈ ປນ ‘‘ຍາວຕາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑) ວຈນໂຕ ພຸທ຺ຘານໍ ອວິສໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕສ຺ສ ປມາຓປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ວິສໂມຕິ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນາທີນໍ ວິສມຠາວໂຕ ວິສໂມ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສູຣິໂຍ ອຸຄ຺ຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈູຬນິກາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອານນ຺ທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໙) ໔. ສມຓວຄ຺ໂຄ

໑-໕. ສມຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໘໒-໘໖. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ສມ຺ມາ ອາທານໍ ຄຫຓໍ ສມາທານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມາທານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ອຘິກໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ສີລນ຺ຕິ ອຘິສີລໍ. ໂລກິຍສີລສ຺ສ ¶ ອຘິສີລຠາໂວ ປຣິຍາເຍນາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເມວ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ໂລກິຍສີລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕຕິ ອາເສວິຕພ຺ພໂຕ. ປຎ຺ຈປິ ທສປິ ວາ ສີລານິ ສີລໍ ນາມ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ອຘິສີລໍ ນາມ ອນວເສສກາຍິກເຈຕສິກສໍວຣຠາວໂຕ ມຄ຺ຄສີລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຈ. ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈິຕ຺ຕໍ, ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄສມາຘິສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓໍ ປຎ຺ຎາ, ວິປສ຺ສນາ ອຘິປຎ຺ຎາ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ອປິຈ ນິພ຺ພານໍ ¶ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ສມາທິນ຺ນໍ ປຎ຺ຈສີລໍ ທສສີລມ຺ປິ ອຘິສີລເມວ ນິພ຺ພານາຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ສມາປນ຺ນາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍປິ ອຘິຈິຕ຺ຕເມວ.

‘‘ກລ຺ຍາຓກາຣີ ກລ຺ຍາຓໍ, ປາປກາຣີ ຈ ປາປກໍ;

ອນຸໂຠຕິ ທ຺ວຍເມຕໍ, ອນຸພນ຺ຘຎ຺ຫິ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ອຕີເຕ ອນາຄເຕ ຈ ວຏ຺ຏມູລກທຸກ຺ຂສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸຕາຍ ວິມຸຕ຺ຕິອາກງ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ກມ຺ມສ຺ສກຕປຎ຺ຎາປິ ອຘິປຎ຺ຎາຕິ ວທນ຺ຕິ. ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສມຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປຐມສິກ຺ຂາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໗. ຉຏ຺ເຐ ສມຕ຺ຕກາຣີຕິ ອນູເນນ ປຣິປູເຣນ ອາກາເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສິກ຺ຂາປທານໍ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກຕ຺ຕໍ ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ຂຸທ຺ທກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣມຫານິກາຍວຬຎ຺ຊນກອາຈຣິຍາຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍໍ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ອາຈຣິຍາ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຠາຓກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາປຊ຺ຊຕິ ໂລກວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທານໍ ວີຕິກ຺ກມສາຘກສ຺ສ ກິເລສຄຫນສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຕ຺ຕາ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມໍ ວາ ອຊານໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ. ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຣູປິຍປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິເຍນ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິຠູຕານິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານິ, ຕານິ ເອວ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍການິ ຍຖາ ‘‘ວິນໂຍ ເອວ ເວນຍິໂກ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາສີລສິກ຺ຂາປທານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ສນ຺ຘາຍ ¶ ວທຕິ. ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ອນວເສສໂຕ ສວນໂຕ ປຄ຺ຆຣຓໂຕ ໂສໂຕ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຕສງ຺ຂາເຕນ ມຄ຺ເຄນາ’’ຕິ. ວິນິປາເຕຕິ ວິຣູປໍ ສທຸກ຺ຂໍ ສອຸປາຍາສໍ ນິປາເຕຕີຕິ ວິນິປາໂຕ, ອປາຍທຸກ຺ເຂ ຂິປນໂກ. ຘມ຺ໂມຕິ ສຠາໂວ. ນາສ຺ສ ວິນິປາໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ, ນ ອຕ຺ຕານໍ ອປາເຍສຸ ວິນິປາຕນສຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ເຍ ຘມ຺ມາ ອປາຍຄມນີຍາ, ເຕສໍ ປຫີນຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມຕິ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອປຕນສຠາໂວ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອປຕນສຠາໂວຕິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນສຠາໂວ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄນິຍາເມນ ¶ ນິຍໂຕຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອວສ຺ສໍຠາວີຠາວໂຕ ນິຍໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ. ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ສຕ຺ຕມຠວໂຕ ອຸປຣິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຘມ຺ມຕາຍ ວາ ນິຍໂຕ. ສມ຺ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ສມ຺ໂພຘິ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂສ ປນ ປຐມມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອວສິຏ຺ໂຐ ຈ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຠາເວນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕາ ສມ຺ໂພຘິ ປຣໍ ອຍນໍ ປຣາ ຄຕິ ອສ຺ສາຕິ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ.

ຕນຸຠາວາຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານມນ຺ທຕາຍ ຈ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕນຸຠາເວນ. ຕນຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ເວທິຕພ຺ພໍ ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິຍຸຏ຺ຐານມນ຺ທຕາຍ ຈ. ສກທາຄາມິສ຺ສ ຫິ ວຏ຺ຏານຸສາຣິມຫາຊນສ຺ສ ວິຍ ກິເລສາ ອຠິຓ຺ຫໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິຣຬາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຣຬວາປິເຕ ເຂຕ຺ເຕ ອງ຺ກຸຣາ ວິຍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາປິ ຈ ວຏ຺ຏານຸສາຣິມຫາຊນສ຺ເສວ ມທ຺ທນ຺ຕາ ຜຣນ຺ຕາ ຉາເທນ຺ຕາ ອນ຺ຘກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ມນ຺ທມນ຺ທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕນຸກາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອພ຺ຠປຏລມິວ ມກ຺ຂິກາປຕ຺ຕມິວ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ເຖຣາ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ສກທາຄາມິສ຺ສ ກິເລສາ ກິຎ຺ຈາປິ ຈິເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ພຫລາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ຈ ຘີຕໂຣ ຈ ທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕໍ ປນ ອປ຺ປມາຓໍ. ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ຫິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປຣາມສນມຕ຺ເຕນປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ທ຺ວີຫິເຍວ ກາຣເຓຫິສ຺ສ ກິເລສານໍ ຕນຸຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິຍຸຏ຺ຐານມນ຺ທຕາຍ ຈາຕິ.

ເຫຏ຺ຐາຠາຄິຍານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາຕິ ມຫຄ຺ຄຕຠູມິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ, ກາມຠູມິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ເຫຏ຺ຐາຠາຄສ຺ສ ຫິຕາຕິ ເຫຏ຺ຐາຠາຄິຍາ, ເຕສໍ ເຫຏ຺ຐາຠາຄິຍານໍ, ເຫຏ຺ຐາຠາຄສ຺ສ ກາມຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຄຫິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ ພນ຺ຘນ຺ຕິ ຂນ຺ຘຄຕິຠວາທີຫິ ¶ ຂນ຺ຘຄຕິຠວາທໂຍ, ກມ຺ມໍ ວາ ຜເລນາຕິ ສໍໂຍຊນານີຕິ ອາຫ ‘‘ສໍໂຍຊນານນ຺ຕິ ພນ຺ຘນານ’’ນ຺ຕິ. ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄາທິກສ຺ສ ຫິ ເອຕຣຫິ ຂນ຺ຘາທີນໍ ອາຍຕິໍ ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄາທິກສ຺ສ ປນ ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ກຕານມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ອສມຕ຺ຖຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ຣາຄາທີນໍ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ສໍໂຍຊນຏ຺ໂຐ ສິທ຺ໂຘ. ປຣິກ຺ຂເຍນາຕິ ສມຸຈ຺ເຉເທນ.

ໂອປປາຕິໂກຕິ ອຸປປາຕິກໂຍນິໂກ ອຸປປຕເນ ສາຘຸກາຣີ. ເສສໂຍນິປຏິກ຺ເຂປວຈນເມຕໍ. ເຕນ ຄພ຺ຠວາສທຸກ຺ຂາຠາວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ອິມິນາ ເສສທຸກ຺ຂາຠາວໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕາ ຈສ຺ສ ກາມໂລເກ ຂນ຺ຘພີຊສ຺ສ ອປຸນາຄມນວເສເນວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຣິເຍວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກເຍວ. ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມຕິ ຕໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ນ ອາວຕ຺ຕນຘມ຺ໂມ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍນິຄຕິວເສນ ອນາຄມນຘມ຺ໂມ’’ຕິ.

ປເທສໍ ¶ ປເທສກາຣີ ອາຣາເຘຕີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ປາຣິປູຣິຍາ ເອກເທສຠູຕໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ປເທໂສ, ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປເທສໍ ເອກເທສຠູຕໍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ຜລຕ຺ຕຍເມວ ອາຣາເຘຕິ, ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປເທສກາຣີ ປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ. ປຣິປູຣໍ ປຣິປູຣກາຣີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີຫິ ຈ ປຣິໂຕ ປູຣເຓນ ປຣິປູຣສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ປຣິປູຣໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອາຣາເຘຕິ, ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິປູຣກາຣີ ນາມ ອຣຫາ’’ຕິອາທິ.

ປຐມສິກ຺ຂາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗-໑໐. ທຸຕິຍສິກ຺ຂາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໘໘-໙໑. ສຕ຺ຕເມ ກຸລາ ກຸລໍ ຄມນໂກຕິ ກຸລໂຕ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ຠເວຕິ ເທວມນຸສ຺ສວເສນ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ຠເວ. ມິສ຺ສກຠວວເສນ ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທສນາມຕ຺ຕເມວ ເຈຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ’’ຕິ. ຍາວ ຉຏ຺ຐຠວາ ສໍສຣນ຺ໂຕປິ ໂກລໍໂກໂລວ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ທ຺ເວ ວາ ຠເວ…ເປ… ເອວເມຕ຺ຖ ວິກປ຺ໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຸຬາຣກຸລວຈໂນ ວາ ເອຕ຺ຖ ກຸລສທ຺ໂທ, ກຸລໂຕ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ¶ ໂກລໍໂກໂລ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ນີຈກຸເລ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຫາໂຠຄກຸເລສຸ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກວໂລ ຫິ ກຸລສທ຺ໂທ ມຫາກຸລເມວ ວທຕິ ‘‘ກຸລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເອກພີຊີຕິ ເອຕ຺ຖ ຂນ຺ຘພີຊໍ ນາມ ກຖິຕໍ, ຂນ຺ຘພີຊນ຺ຕິ ຈ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ເອກໍ ຂນ຺ຘພີຊໍ ອຕ຺ຖິ, ເອກໍ ຠວຄ຺ຄຫຓໍ, ໂສ ເອກພີຊີ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກສ຺ເສວ ຠວສ຺ສ ພີຊໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກພີຊີ’’ຕິ. ‘‘ມານຸສກໍ ຠວ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ເທສນາມຕ຺ຕເມວ, ‘‘ເທວຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີ’’ຕິປິ ປນ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

ອຸທ຺ຘໍວາຫິຠາເວນ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ວຏ຺ຏໂສຕໍ ວາຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ, ອຸທ຺ຘໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ມຄ຺ຄໂສຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອກນິຏ຺ຐຠວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ອວິຫາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ. ສປ຺ປໂຍເຄນາຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓາຠິສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາເຕນ ປໂຍເຄນ ສຫ, ມຫຕາ ວິປສ຺ສນາປໂຍເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຫຈ຺ຈາຕິ ເອຕສ຺ສ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເວມຊ຺ຌາຕິກ຺ກໂມ ກາລກິຣິຍາປຄມນຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ໂຕ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ປນ ກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸເກສຸ ອວິເຫສູ’’ຕິອາທິ. ໂສ ຕິວິໂຘ ໂຫຕີຕິ ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂມຊ຺ຌມຸທຸຠາເວນ ຕິວິໂຘ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸເກສູ’’ຕິອາທິ.

ສທ຺ຘາຘຸເຣນ ¶ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສເຈ ສທ຺ຘາຍ ສກ຺ກາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ, ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມິ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສທ຺ຘາຘຸຣວເສນ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ປຎ຺ຎາຘຸເຣນ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐຕິ ‘‘ສເຈ ປຎ຺ຎາຍ ສກ຺ກາ, ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມິ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຎາຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐ. ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ອຏ຺ຐວິຘຕ຺ຕໍ ໂກລໍໂກລສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣເມສຸ ອຕິທິສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ໂກລໍໂກລາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມາ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຏ຺ຐ ໂກລໍໂກລາ, ອຏ຺ຐ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣມາ ຠວູປປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕຠາວຄ຺ຄຫຓໍ ອສ຺ສ, ຕໂຕ ປຣໍ ອຏ຺ຐມໍ ຠວໍ ນາທິຍຕີຕິ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ. ຠຄວຕາ ຄຫິຕນາມວເສເນວ ເຈຕານິ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕານໍ ເຕສໍ ນາມານິ ຊາຕານິ ກຸມາຣານໍ ມາຕາປິຕູຫິ ຄຫິຕນາມານິ ວິຍ. ເອຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ຐານໍ ຄໂຕ ¶ ເອກພີຊີ ນາມ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ໂກລໍໂກໂລ, ເອຕ຺ຕກໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ ຠຄວຕາ ເອເຕສໍ ນາມໍ ຄຫິຕໍ. ນິຍມໂຕ ປນ ອຍໍ ເອກພີຊີ, ອຍໍ ໂກລໍໂກໂລ, ອຍໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ ນຕ຺ຖິ. ໂກ ປນ ເນສໍ ເອຕໍ ປເຠທໍ ນິຍເມຕີຕິ? ເກຈິ ຕາວ ເຖຣາ ‘‘ປຸພ຺ພເຫຕຸ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເກຈິ ປຐມມຄ຺ໂຄ, ເກຈິ ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ, ເກຈິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິປສ຺ສນາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ພເຫຕຸ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ວາເທ ປຐມມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ‘‘ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ນິຣຸປນິສ຺ສຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຈນໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ປຐມມຄ຺ໂຄ ນິຍເມຫີ’’ຕິ ວາເທ ອຸປຣິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ນິຣຕ຺ຖກຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ນິຍເມນ຺ຕີ’’ຕິ ວາເທ ປຐມມຄ຺ເຄ ອນຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິປສ຺ສນາ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ວາໂທ ປນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ຫິ ອຸປຣິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິປສ຺ສນາ ພລວຕີ ໂຫຕິ, ເອກພີຊີ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ມນ຺ທຕຣາຍ ໂກລໍໂກໂລ, ຕໂຕ ມນ຺ທຕຣາຍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ.

ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ໂສຕາປນ຺ໂນ ວຏ຺ຏຊ຺ຌາສໂຍ ໂຫຕິ ວຏ຺ຏາຠິຣໂຕ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍເຍວ ຈຣຕິ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ເສຏ຺ຐິ, ວິສາຂາ ອຸປາສິກາ, ຈູຬຣຖມຫາຣຖາ ເທວປຸຕ຺ຕາ, ອເນກວຓ຺ໂຓ ເທວປຸຕ຺ໂຕ, ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ, ນາຄທຕ຺ໂຕ ເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ອິເມ ຫິ ເອຕ຺ຕກາ ຊນາ ວຏ຺ຏຊ຺ຌາສຍາ ວຏ຺ຏາຠິຣຕາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉ ເທວໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ເຐ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິເມ ອິຘ ນ ຄຫິຕາ. ນ ເກວລຎ຺ຈິເມວ, ໂຍປິ ມນຸສ຺ເສສຸເຍວ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ໂຍປິ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເທເວສຸເຍວ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປຣາປຣໍ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ອິເມປິ ອິຘ ນ ຄຫິຕາ, ກາເລນ ເທເວ, ກາເລນ ມນຸສ຺ເສ ສໍສຣິຕ຺ວາ ¶ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕວ ອິຘ ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ’’ຕິ ອິທໍ ອິຘຏ຺ຐກໂວກິຓ຺ຓຠວູປປຕ຺ຕິກສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ນາມໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໓໔) ວຈນໂຕ ປຎ຺ຈສຸ ສກທາຄາມີສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອໂກວ ຄຫິໂຕ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ອິຘ ສກທາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອິເຘວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ອິຘ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ ¶ , ເອກຈ຺ໂຈ ເທວໂລເກ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ເທວໂລເກ ປຕ຺ວາ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອິຘ ນ ຄຫິຕາ. ໂຍ ປນ ອິຘ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ຍາວຕາຍຸກໍ ວສິຕ຺ວາ ປຸນ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ເອໂກວ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທານິ ຕສ຺ສ ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕີສຸ ປນ ວິໂມກ຺ເຂສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມສ຺ສ ປນ ສກທາຄາມິໂນ ເອກພີຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ກິໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ? ເອກພີຊິສ຺ສ ເອກາວ ປຏິສນ຺ຘິ, ສກທາຄາມິສ຺ສ ທ຺ເວ ປຏິສນ຺ຘິໂຍ, ອິທໍ ເຕສໍ ນານາກຣຓໍ. ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ຕຂີຓາສໂວ ປຏິປທາວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອນິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂຫີຕິ ເອວໍ ທ຺ວາທສ ອຣຫນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ປນ ສກທາຄາມິໂນ, ຕເຖວ ອຣຫນ຺ໂຕ ທ຺ວາທສ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຏ຺ຐມນວມທສມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ທຸຕິຍສິກ຺ຂາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ສງ຺ກວາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໒. ເອກາທສເມ ວິຫາຣປຏິພທ຺ຘນວກມ຺ມາທິຠາຣໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຠາຣຫາໂຣ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນເວ ອາວາເສ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ປຸຣາເຓ ປຏິຊຄ຺ຄຕີ’’ຕິ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາ, ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ, ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວາ ປທານິ, ສິກ຺ຂາເຍວ ປທານິ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາສງ຺ຂາເຕຫິ ປເທຫີ’’ຕິ. ທສ຺ເສຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສຕິ, ຫຕ຺ຖາມລກໍ ວິຍ ປາກເຏ ວິຠູເຕ ກຕ຺ວາ ວິຠາເວຕິ. ຄຓ຺ຫາເປຕີຕິ ເຕ ຘມ຺ເມ ມນສາ ອນຸປກ຺ຂິເຕ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ເຘ ກາເຣນ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ສມຸສ຺ສາເຫຕີຕິ ສມາຘິມ຺ຫິ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ປຏິລທ຺ຘຄຸເຓຫີຕິ ຕາຍ ເທສນາຍ ຕນ຺ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາເຣນ ຈ ເຕສໍ ປຏິວິທ຺ຘຄຸເຓຫິ. ໂວທາເປຕີຕິ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິກິເລສມລາປຄມເນນ ປຠສ຺ສຣໍ ກໂຣຕິ. ສຓ຺ຫໍ ສຓ຺ຫໍ ກເຖຕີຕິ ອຕິວິຍ ສຸຂຸມໍ ກຕ຺ວາ ກເຖຕິ.

ອຈ຺ຈຍນໍ ¶ ສາຘຸມຣິຍາທໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມນໍ ອຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣາໂຘ’’ຕິ. ອຈ຺ເຈຕິ ອຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ອຈ຺ຈໂຍ, ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂກ ອກຸສລຘມ຺ໂມ. ໂສ ເອວ ອປຣຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ອປຣາໂຘ. ໂສ ຫິ ອປຣຊ຺ຌນ຺ຕໍ ປຸຣິສໍ ອຘິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິກ຺ກມ຺ມ ¶ ອຘິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູຕິ ອຘິວາສນວເສນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕູຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂມຕູ’’ຕິ. ສເທວເກນ ໂລເກນ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຣິໂຍ, ຕຖາຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ’’ຕິ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ກາມໍ ‘‘ວຸທ຺ຘິ ເຫສາ’’ຕິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານວເສນ ວາກ຺ຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕຖາປິ ເທສນໍ ປນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫາຕິ ໂຍຊນາ.

ສງ຺ກວາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑໐) ໕. ໂລຓກປລ຺ລວຄ຺ໂຄ

໑. ອຈ຺ຈາຍິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໓. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ອຕິປາຕິການີຕິ ສີຆໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພານິ. ກຣຓີຍານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອວສ຺ສເກ ອນີຍສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອວສ຺ສກິຈ຺ຈານີ’’ຕິ. ນິກ຺ຂນ຺ຕເສຕງ຺ກຸຣານີຕິ ພີຊໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕເສຕງ຺ກຸຣານິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຈ຺ຈາຍິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ປວິເວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໔. ທຸຕິເຍ ສາເຓຫິ ວາເກຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕານິ ສາຓານິ. ມິສ຺ສສາຓານິ ມສາຓານິ ນ ຠງ຺ຄານິ. ເອຣກຕິຓາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອກ຺ກມກຈິກທລິວາກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ເອຣກາທີຫິ ກຕານິ ຫິ ຉວານິ ລາມການິ ທຸສ຺ສານີຕິ ‘‘ຉວທຸສ຺ສານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕິ. ກຸຓ຺ຑກນ຺ຕິ ຕນຸຕຣໍ ¶ ຕຓ຺ຑຸລປ຺ປກຣຓໍ. ປຎ຺ຈ ທຸສ຺ສີລ຺ຍານີຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ປຎ຺ຈ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາຕິ ກາມາສວາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ. ສີລຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ສີເລນ, ສີລສ຺ສ ວາ ອຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ.

ປວິເວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສຣທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໕. ຕຕິເຍ ¶ ວິທ຺ເຘຕິ ທູຣີຠູເຕ. ທູຣຠາໂວ ຈ ອາກາສສ຺ສ ວລາຫກວິຄເມນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວລາຫກວິຄເມນ ທູຣີຠູເຕ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຠໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສກ຺ກມາໂນຕິ ອາກາສໍ ອຠິລງ຺ຆນ຺ໂຕ. ອິມິນາ ຕຣຸຓສູຣິຍຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ນາຕິທູໂຣທິເຕ ຫິ ອາທິຈ຺ເຈ ຕຣຸຓສູຣິຍສມຎ຺ຎາ. ທຸວິຘເມວສ຺ສ ສໍໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍວເສນ ທຸວິຘມ຺ປິ ສໍໂຍຊນໍ ອສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານລາຠິໂນ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານເມວ ເຫຕ຺ຖ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕຣມ຺ປີ’’ຕິອາທິ, ອິຕຣໍ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນໍ ປຸນ ອິມໍ ໂລກໍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອາເນຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຌານລາຠິໂນ ຫິ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປນ຺ນາ ເຫຏ຺ຐາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາປິ ເວຫປ຺ຜລໍ ອກນິຏ຺ຐໍ ຠວຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຕ຺ວາ ນ ປຸນຎ຺ຎຕ຺ຖ ຊາຍນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຌານານາຄາມີ ນາມ ກຖິໂຕ’’ຕິ. ຌານວເສນ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ນ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຌານານາຄາມີ.

ສຣທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຣິສາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຍພາຫຸລ຺ລິກາຕິ ຈີວຣາທິພາຫຸລ຺ລາຍ ປຏິປນ຺ນາ. ອວີຕຕຓ຺ຫຕາຍ ຫິ ຕໍ ຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣຊາຕໍ ພຫຸໍ ລນ຺ຕິ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ພຫຸລາ, ເຕ ເອວ ພາຫຸລິກາ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໖; ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘). ເຕ ປຈ຺ຈຍພາຫຸລ຺ລາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈີວຣາທິພາຫຸລ຺ລາຍ ປຏິປນ຺ນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ສິກ຺ຂາຍ ອຄາຣວຠາວໂຕ ສິຖິລໍ ອຄາຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ສາຖລິກາ. ສິຖິລນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ສິຖິລສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖສ຺ສ ສຖລສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ສາຖລິກາຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ອໂຘຄມນຏ຺ເຐນ, ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຠາເວນາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣາຕິ ໂອໂຣປິຕຘຸຣາ ອຸຊ຺ຊິຕຸສ຺ສາຫາ. ອຸປຘິວິເວໂກ ນິພ຺ພານໍ. ທຸວິຘມ຺ປິ ວີຣິຍນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ວີຣິຍໍ.

ຠຓ຺ຑນໍ ¶ ຊາຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ. ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາຕວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວິເສສນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິປາຕວເສເນວ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຊາຕຠຓ຺ຑນາ’’ຕິ ອາຫ. ກລໂຫ ຊາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ກລຫຊາຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກລຫສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ກລຫສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕາ ປຏິຠາຄາ ຕໍສທິສີ ຈ ອນິຏ຺ຐກິຣິຍາ. ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນາຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ປລປນອຈ຺ຉິນ຺ທນາທິວເສນ. ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ວິຣຸທ຺ຘວາທຠູຕໍ ວິວາທໍ ອາປນ຺ນາຕິ ວິວາທປນ຺ນາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຣຸທ຺ຘວາທໍ ອາປນ຺ນາ’’ຕິ. ມຸຂສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາຍ ວາຈາ ອິຘ ‘‘ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຜຣຸສາ ວາຈາ ມຸຂສຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ.

ສຕິປິ ອຸຠເຍສໍ ກລາປານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຠເທ ປຈຸຣຊເນຫິ ປນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕໍ ຂີໂຣທກສມ຺ໂມທິຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມຕໍ ສໍສຏ຺ຐໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂີໂຣທກໍ ວິຍ ຠູຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ຂີຣຎ຺ຈ ອຸທກຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສນ຺ທຕິ, ວິສຸໍ ນ ໂຫຕິ, ເອກຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຸເປຕິ, ເອວໍ ສາມຄ຺ຄິວເສນ ເອກຕ຺ຕູປຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ໂອໂລກນໍ ຈກ຺ຂູນິ ວິຍ ຈກ຺ຂູນິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປສນ຺ເຕຫິ ເມຕ຺ຕຈກ຺ຂູຫີ’’ຕິ. ປິຍຠາວທີປການິ ຫິ ຈກ຺ຂູນິ ປິຍຈກ຺ຂູນິ. ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີຕິ ປໂມທປຈ຺ຈຍພລວປີຕິມາຫ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຂຸທ຺ທິກາທິເຠເທນ ປຎ຺ຈປ຺ປກາຣາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປີຕິມນສ຺ສາຕິ ຕາຍ ປີຕິຍາ ປີຓິຕມນສ຺ສ, ປສ຺ສທ຺ຘິອາວເຫຫິ ອຸຬາເຣຫິ ປີຕິເວເຄຫິ ຕິນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຄຕທຣໂຖຕິ ກິເລສປຣິຬາຫານໍ ທູຣີຠາເວນ ວູປສນ຺ຕທຣໂຖ.

ເກນ ອຸທເກນ ທາຣິໂຕ ປພ຺ພຕປ຺ປເທໂສຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກນ຺ທໂຣ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອຸທກສ຺ສ ຍຖານິນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ນທິນິພ຺ພຕ຺ຕນຠາເວນ ‘‘ນທິກຸຎ຺ໂຊ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາວຏ຺ຏາ ນທິໂຍ ປທຣາ. ອຏ຺ຐ ມາເສຕິ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ຫອຸຕຸວເສນ ອຏ຺ຐ ມາເສ. ຂຸທ຺ທກາ ອຸທກວາຫິນິໂຍ ສາຂາ ວິຍາຕິ ສາຂາ. ຂຸທ຺ທກໂສພ຺ຠາ ກຸສຸພ຺ຠາ ໂອກາຣສ຺ສ ອຸກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຍຕ຺ຖ ອຸປຣິ ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທສໂຕ ອຸທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຈວ ສນ຺ທຕິ ຈ, ເຕ ¶ ກຸສຸພ຺ຠາ ຂຸທ຺ທກອາວາຏາ. ຂຸທ຺ທກນທິໂຍຕິ ປພ຺ພຕປາທາທິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຂຸທ຺ທກາ ນທິໂຍ.

ປຣິສາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕-໗. ປຐມອາຊານີຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໙໗-໙໙. ປຎ຺ຈເມ ¶ ອນຸຈ຺ຉວິໂກຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຍຄ຺ໂຄ. ຫຕ຺ຖປາທາທິອງ຺ຄສມຕາຍາຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທິອວຍວສມຕາຍ, ຣຎ຺ໂຎ ວາ ເສນາຍ ອງ຺ຄຠູຕຕ຺ຕາ ຣຎ຺ໂຎ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາເນຕ຺ວາ ຫຸນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫຸນໍ, ອາຫຸຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫຸຕິສງ຺ຂາຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕ’’ນ຺ຕິ. ທູຣໂຕປິ ອາເນຕ຺ວາ ສີລວນ຺ເຕສຸ ທາຕພ຺ພສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ອາເນຕ຺ວາ ຫຸນິຕພ຺ພານຎ຺ຫິ ຈີວຣາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ ອາຫຸນນ຺ຕິ. ຕໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣຓໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ.

ປາຫຸນກຠຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ທິສວິທິສໂຕ ອາຄຕານໍ ປິຍມນາປານໍ ຎາຕິມິຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖາຍ ສກ຺ກາເຣ ປຏິຍຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຕຖາຣູເປ ປາຫຸນເກ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສງ຺ໂຆວ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສງ຺ຆສທິໂສ ຫິ ປາຫຸນໂກ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາ ເຫສ ເອກສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣ ວີຕິວຕ຺ເຕ ທິສ຺ສຕິ, ກທາຈິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍປິ ກປ຺ເປ ວີຕິວຕ຺ເຕ. ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓຎ຺ຈ ປິຍມນາປຕາທິກເຣຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເອວໍ ປາຫຸນມສ຺ສ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປາຫຸນຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ‘‘ຎາຕິມິຕ຺ຕາ ວິປ຺ປວຸຏ຺ຐາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນວຏ຺ຐິຕາ ຈ ເຕສຸ ປິຍມນາປຕາ, ນ ເອວມຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆວ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍ’’ຕິ.

ທກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ທກ຺ຂິຓາ, ປຣໂລກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ທານໍ. ຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫຕິ, ທກ຺ຂິຓາຍ ວາ ຫິໂຕ ຍສ຺ມາ ມຫປ຺ຜລກຣຓຕາຍ ວິໂສເຘຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ.

ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິເກຫິ ອຎ຺ຊລິ ກຣຓີໂຍ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ. ອຸໂຠ ເຫຕ຺ຖ ສິຣສິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໂລເກນ ກຍິຣມານໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ອຣຫຕີຕິ ¶ ວາ ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຊລິປຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ.

ຍທິປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣໍ ວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຫິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ສມມ຺ປິສ຺ສ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສທິສ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຂິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຂິປນ຺ຕິ ວປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພີຊານີຕິ ວາ ເຂຕ຺ຕໍ, ເກທາຣາທິ, ເຂຕ຺ຕໍ ວິຍ ເຂຕ຺ຕໍ, ປຸຎ຺ຎານໍ ເຂຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ¶ ສາລີນໍ ວາ ຍວານໍ ວາ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ສາລິກ຺ເຂຕໍ ຍວກ຺ເຂຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສງ຺ໂຆ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານໍ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ. ສງ຺ຆໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ໂລກສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຫິຕສຸຂສໍວຕ຺ຕນິການິ ປຸຎ຺ຎານິ ວິຣຸຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຐມອາຊານີຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ໂປຕ຺ຖກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໐. ອຏ຺ຐເມ ນໂວຕິ ນວວາຍິໂມ. ເຕນາຫ ‘‘ກຣຓໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ວາກມຍວຕ຺ຖນ຺ຕິ ສາຓາທິວາກສາຏກໍ. ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓຕິ ວິວຓ຺ໂຓ. ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ຂຣສມ຺ຜສ຺ໂສ. ອປ຺ປໍ ອຄ຺ຆຕີຕິ ອປ຺ປຄ຺ໂຆ. ອຕິພຫຸໍ ອຄ຺ຆນ຺ໂຕ ກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ ໂຫຕິ. ປຣິໂຠຄມຊ຺ຌິໂມຕິ ປຣິໂຠຄກາລວເສນ ມຊ຺ຌິໂມ. ໂສ ຫິ ນວຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຊິຓ຺ຓຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ມຊ຺ເຌ ປຣິໂຠຄກາເລປິ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ ຈ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ໂສ ຈ ອປ຺ປຄ຺ໂຆເຍວ ໂຫຕິ. ອຕິພຫຸໍ ອຄ຺ຆນ຺ໂຕ ອຑ຺ຒໍ ອຄ຺ຆຕິ, ຊິຓ຺ຓກາເລ ປນ ອຑ຺ຒມາສກໍ ວາ ກາກຓິກໍ ວາ ອຄ຺ຆຕິ. ອຸກ຺ຂລິປຣິປຸຎ຺ຉນນ຺ຕິ ກາຬຸກ຺ຂລິປຣິປຸຎ຺ຉນໍ. ນໂວຕິປິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ປຎ຺ຈວສ຺ສກາລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຊາຕິຍາ ສຏ຺ຐິວສ຺ໂສປິ ນໂວເຍວ. ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາຍາຕິ ສຣີຣວຓ຺ເຓນປິ ຄຸຓວຓ຺ເຓນປິ ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາຍ. ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ຫິ ປຣິສມຊ຺ເຌ ນິຕ຺ເຕຊຕາຍ ສຣີຣວຓ຺ໂຓປິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຄຸຓວຓ຺ເຓນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສຣີຣວຓ຺ເຓນ ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາປິ ຄຸຓວຓ຺ຓສ຺ສ ອຠາເວນ ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍ ໂຂ ປນສ຺ສາຕິ ເຍ ໂຂ ປນ ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກາ ວາ ຎາຕິມິຕ຺ຕາທໂຍ ວາ ເອຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເສວນ຺ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຉ ສຕ຺ຖາເຣ ເສວນ຺ຕານໍ ¶ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິການໍ ວິຍ. ເທວທຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕານໍ ໂກກາລິກາທີນໍ ວິຍ ຈ ຕໍ ເສວນໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ໂຫຕິ. ມຊ຺ຌິໂມຕິ ປຎ຺ຈວສ຺ສກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ນວວສ຺ສກາລາ ມຊ຺ຌິໂມ ນາມ. ເຖໂຣຕິ ທສວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຖໂຣ ນາມ. ເອວມາຫໍສູຕິ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ ພາລສ຺ສ ຠຓິເຕນ ໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາຣູປນ຺ຕິ ຕຖາຊາຕິກໍ ຕຖາສຠາວໍ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ.

ຕີຫິ ກປ຺ປາສອໍສູຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ກຕວຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕໂຍ ກປ຺ປາສອໍສູ ຄເຫຕ຺ວາ ກນ຺ຕິຕສຸຕ຺ເຕນ ວາຍິຕໍ ສຸຂຸມວຕ຺ຖໍ, ຕໍ ນວວາຍິມໍ ອນຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ປຣິໂຠຄມຊ຺ຌິມໍ ວີສມ຺ປິ ຕິໍສມ຺ປິ ສຫສ຺ສານິ ອຄ຺ຆຕິ, ຊິຓ຺ຓກາເລ, ອຏ຺ຐປິ ທສປິ ສຫສ຺ສານິ ອຄ຺ຆຕິ.

ເຕສໍ ¶ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາທໂຍ ເສວນ຺ຕາ ວິຍ ຕໍ ເສວນໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຎ຺ຫິ ເອກໍ ນິສ຺ສາຍ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ມຸຈ຺ຈນກສຕ຺ຕານໍ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖເຣ ອວເສເສ ຈ ອສີຕິ ມຫາສາວເກ ນິສ຺ສາຍ ສຄ຺ຄຄຕສຕ຺ຕານໍ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຍາວຊ຺ຊກາລາ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ປຏິປນ຺ນສຕ຺ຕານມ຺ປິ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິເຍວ. ອາເຘຍ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕສ຺ສ ມຫາເຖຣສ຺ສ ຕໍ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ວຈນໍ ຍຖາ ຄນ຺ຘກຣຓ຺ຑເກ ກາສິກວຕ຺ຖໍ ອາຘາຕພ຺ພຕໍ ຐເປຕພ຺ພຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ເຄ ສິຣສ຺ມິໍ ຫທເຍ ຈ ອາຘາຕພ຺ພຕໍ ຐເປຕພ຺ພຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ໂປຕ຺ຖກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ໂລຓກປລ຺ລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໑. ນວເມ ຍຖາ ຍຖາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ເຍນ ເຍນ ປກາເຣນ ປາຓຆາຕາທິປາປກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ວິປາກໍ ປຏິສໍເວທິຍເຕວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ກມ຺ມສິທ຺ຘິຍໍ ຕພ຺ພິປາກສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຫິ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘນາຕິ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປຊ຺ຊເນນ.

‘‘ອຍມ຺ປິ ¶ ໂຂ ກາໂຍ ເອວໍຘມ຺ໂມ ເອວໍຠາວີ ເອວໍອນຕີໂຕ’’ຕິອາທິນາ ກາຍສ຺ສ ອສຸຠານິຈ຺ຈາທິອາກາຣອນຸປສ຺ສນາ ກາຍຠາວນາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາຍ ຕາຍ ຠາວນາຍາ’’ຕິ. ຣາຄາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂທສໂມຫານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ຣາໂຄ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ປມາຓກຣໂຓ, ໂທໂສ ປມາຓກຣໂຓ, ໂມໂຫ ປມາຓກຣໂຓ, ເຕ ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຫີນາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຖາ ຫິ ປພ຺ພຕປາເທ ປູຕິປຓ຺ຓສ຺ສ ອຸທກໍ ນາມ ໂຫຕິ, ກາຬວຓ຺ຓໍ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ ພ຺ຍາມສຕໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ວິຍ ຂາຍຕິ, ຍຏ຺ຐິໍ ວາ ຣຊ຺ຊຸໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ມິນນ຺ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິປາໂທທ຺ຘຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຍາວ ຣາຄາທໂຍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສຎ຺ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ໂສຕາປນ຺ໂນ ວິຍ ສກທາຄາມີ ວິຍ ອນາຄາມີ ວິຍ ຈ ຂາຍຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ຣາຄາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທາ ຣຕ຺ໂຕ ທຸຏ຺ໂຐ ມູຬ຺ໂຫຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອິຕິ ¶ ເຕ ຣາຄາທໂຍ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປມາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປມາຓກຣຓາ ນາມ ວຸຕ຺ຕາ.

ຊາເປຕຸນ຺ຕິ ຊິນຘນໍ ກາຕຸໍ. ໂສຕິ ຣາຊາ, ມຫາມຕ຺ໂຕ ວາ. ອສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ໂລຓກປລ຺ລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປໍສຸໂຘວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໒. ທສເມ ອນີຫຕໂທສນ຺ຕິ ອນປນີຕຖູລກາຬກໍ. ອນປນີຕກສາວນ຺ຕິ ອນປຄຕສຸຂຸມກາຬກໍ. ປຫຏມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫຏມຕ຺ຕໍ.

ທສກຸສລກມ຺ມປຖວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວ, ວິປສ຺ສນາປາທກອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕໂຕ ອຘິກໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຏິພ຺ຣູຫນວເສນ ອນຸ ອນຸ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປ຺ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ¶ ນິສີທນໍ ອາທາຍ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ ວນສຓ຺ເຑ ວາ ປພ຺ຠາເຣ ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ວາ ປາເທຫິ ວາ ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໂຕ ຕິຓປຓ຺ຓານິ ອປເນນ຺ໂຕປິ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕເຍວ. ນິສີທິຕ຺ວາ ປນ ຫຕ຺ຖປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຠາວນາຍ ອປ຺ປນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາຍປິ ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ໂຕເຍວ ຕທຕ຺ເຖນປິ ຕໍສທ຺ທໂວຫາຣໂຕ. ຈິຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຘມ຺ມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສມ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ. ປຓ຺ຑິຕຊາຕິໂກຕິ ປຓ຺ຑິຕສຠາໂວ.

ກາເມ ອາຣພ຺ຠາຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມ ອາຣພ຺ຠ. ກາມຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ວາ ກາເມນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ກາມວິຕກ຺ໂກ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາປາໂທ, ໂທໂສ. ວິຫິໍສນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ເຕ, ວິຫິໍສນໍ ວາ ເຕສໍ ເອຕນ຺ຕິ ວິຫິໍສາ, ປເຣສໍ ວິເຫຐນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຸຓາປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປາປຘມ຺ມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຎາຕເກ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິຕກ຺ໂກຕິ ຎາຕເກ ອາຣພ຺ຠ ເຄຫສ຺ສິຕເປມວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິຕກ຺ໂກ. ຊນປທມາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິຕກ຺ໂກຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອໂຫ ວຕ ມໍ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມໍ ປເຣ ນ ອວຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ນ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ, ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ¶ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ໂກ. ທສວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສວິຕກ຺ກາຕິ ໂອຠາສາທິທສວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລເສ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ກາ.

ອວສິຏ຺ຐາ ຘມ຺ມວິຕກ຺ກາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອວສິຏ຺ຐຘມ຺ມວິຕກ຺ໂກ, ວິປສ຺ສນາສມາຘິ. ນ ເອກຄ຺ຄຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕ ນ ເອກຄ຺ຄຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ເອກໍ ອຸເທຕີຕິ ຫິ ເອໂກທິ, ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄໍ ເສຏ຺ຐໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ໂຐປິ ຫິ ໂລເກ ເອໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສມາຘານວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເອໂກທິສ຺ສ ຠາໂວ ເອໂກທິຠາໂວ, ເອກຄ຺ຄຕາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ນິພ຺ພານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ນິພ຺ພານໂຄຈເຣເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິສີທຕີຕິ ສມາຘິປຏິປກ຺ເຂ ກິເລເສ ສນ຺ນິສີເທນ຺ໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ນິສີທຕິ. ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ອພ຺ຍຄ຺ຄຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ສມ຺ມາ ອາຘິຍຕີຕິ ຍຖາ ອາຣມ຺ມເຓ ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມາ ສມ຺ມເທວ ອາຘິຍຕິ.

ອຠິຎ຺ຎາ ¶ ສຈ຺ຉິກຣຓີຍສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍ ສຈ຺ຉິກຣຓີຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ ຍ-ກາຣໂລເປນ ປນ ປຸນ ກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກາຕພ຺ພສ຺ສາ’’ຕິ. ອຠິຎ຺ຎາຍ ອິທ຺ຘິວິຘາທິຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍໍ ອິທ຺ຘິວິຘປຈ຺ຈນຸຠວນາທິກໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ສກ຺ຂີ, ສກ຺ຂິໂນ ຠພ຺ພຕາ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາ, ສກ຺ຂິຠວນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສກ຺ຂີ ຈ ໂສ ຠພ຺ໂພ ຈາຕິ ສກ຺ຂິຠພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ອິທ຺ຘິວິຘາທີນໍ ຠພ຺ໂພ ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ຂີຕິ ສກ຺ຂິຠພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາ, ຕໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານາທິເຠເທຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ຎາປາທາ ຈ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານານິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມຊ຺ຌິມນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໙໘) –

‘‘ສຕິ ສຕິອາຍຕເນຕິ ສຕິ ສຕິກາຣເຓ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓໍ? ອຠິຎ຺ຎາ ວາ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ວາ, ອວສາເນ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ ກາຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ວາຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາສງ຺ຂາຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘປຈ຺ຈນຸຠວນາທິ, ຕສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາ ກາຣຓໍ ¶ . ອຖ ອິທ຺ຘິວິຘປຈ຺ຈນຸຠວນາທິ ອຠິຎ຺ຎາ, ເອວໍ ສຕິ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ກາຣຓໍ. ອວສາເນ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ວາ ກາຣຓໍ. ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ຕທາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສາມິ, ຍທຣິຍາ ເອຕຣຫິ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕; ໓.໓໐໗) ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ. ອິທຎ຺ຈ ສາຘາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ສາຘາຣຓວເສນ ປນ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ກາຣຓໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລວເສນ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາຕິອາທິ ເຈຕ຺ຖ ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ປໍສຸໂຘວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ນິມິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ເອກາທສເມ ¶ ເຍຫິ ຜລໍ ນິມີຍຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ປກ຺ຂິປມານໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕານິ ນິມິຕ຺ຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕີຓິ ກາຣຓານີ’’ຕິ. ກາເລນ ກາລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເລນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ກາລນ຺ຕິ ຈ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາເລ ກາເລ’’ຕິ. ມນສິ ກາຕພ຺ພາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ກາຕພ຺ພາ, ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປລກ຺ຂິຕສມາຘານາກາໂຣ ສມາຘິເຍວ ອິຘ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຄ຺ຄຕາ ຫິ ອິຘ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຐານໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຐານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວຈນເສໂສ. ຕໍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ສໍວຕ຺ຕນສ຺ສ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວາ ມນສິກຣຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເອຕສ຺ສ ຐານໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. ຎາຓຊວນ຺ຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ປຎ຺ຎາຊວໍ.

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸວຓ຺ຓຕາປນໂຍຄ຺ຄອງ຺ຄາຣຠາຊນໍ ອິຘ ‘‘ອຸກ຺ກາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອງ຺ຄາຣກປລ຺ລ’’ນ຺ຕິ. ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ຕປ຺ປຕິ, ເອວໍ ປຏິຍາທິເຍຍ຺ຍ. ອາລິມ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ອາທິເຍຍ຺ຍ, ຊເລຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄາເຣ…ເປ… ຄາຫາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ. ມູສາຍ ວາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ຕຕ຺ຕເກ ວາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ອຸປຘາເຣຕີຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ.

ນິມິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂລຓກປລ຺ລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍປຓ຺ຓາສກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໓. ຕຕິຍປຓ຺ຓາສກໍ

(໑໑) ໑. ສມ຺ໂພຘວຄ຺ໂຄ

໑-໓. ປຸພ຺ເພວສມ຺ໂພຘສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໐໔-໑໐໖. ຕຕິຍສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸພ຺ເພວາຕິ ສມ຺ໂພໂຘ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓໍ ‘‘ສາມໍ ສມ຺ມາ ພຸຊ຺ຌິ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອປຣຠາເຄເຍວາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ອຸທກໂຕ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕໍ ປຣິປາກຄຕໍ ປທຸມໍ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ເສນ ອວສ຺ສໍ ພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ພຸຊ຺ຌນກປທຸມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ພ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອວສ຺ສໍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ໂຕຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ເສວ…ເປ… ອາຣຠນ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ’’ຕິ. ຍາ ວາ ເອສາ ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕາ ໂພຘິ, ‘‘ຕໍ ໂພຘິໍ ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ໂພຘິຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອາສຕ຺ໂຕຕິປິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ໂພຘິຍາ ວາ ສຕ຺ຕສ຺ເສວ ລຄ຺ຄສ຺ເສວ ສໂຕ’’ຕິ.

ອຖ ວາ ໂພຘີຕິ ຎາຓໍ ‘‘ພຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ໂພຘິມາ ສຕ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ, ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ຎາຓສຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ຎາຓວາ ປຎ຺ຎວາ ປຓ຺ຑິໂຕ ສຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ປາທມູເລ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຓ຺ຑິໂຕວ ໂສ ສຕ຺ໂຕ, ນ ອນ຺ຘພາໂລຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຄຸຓວໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນນາມວເສນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ. ອສ຺ສາທີຍຕີຕິ ອສ຺ສາໂທ, ສຸຂໍ. ຕຎ຺ຈ ສາຕາກາຣລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສາໂທຕິ ມຘຸຣາກາໂຣ’’ຕິ. ຉນ຺ທຣາໂຄ ວິນີຍຕິ ເຈວ ປຫີຍຕິ ຈ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ຉນ຺ທຣາຄວິນໂຍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອາຄມ຺ມາຕິ ອິທໍ ໂຍ ຊໂນ ຣາຄໍ ວິເນຕິ ປຊຫຕິ ຈ, ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍຕຕິຍານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຸພ຺ເພວສມ຺ໂພຘສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔-໙. ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໐໗-໑໑໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ¶ ສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖໍ, ອຣິຍຜລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຣິຍຜລ’’ນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕຣໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ສາມຎ຺ຎເມວ ວາ ອຣຓີຍໂຕ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາມຎ຺ຎຕ຺ເຖນ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ’’ຕິ. ປຎ຺ຈມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທຸຕິຍນິທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໓. ທສເມ ວິວຏ຺ຏຄາມິກມ຺ມານນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍກມ຺ມານໍ. ຕທຠິນິວຕ຺ເຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ປຈ຺ຈາມສນສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ ປຣາມາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ອຠິນິວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ, ຕໍ ວິປາກໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ນ ເກວລໍ ວິປາກສ຺ເສວ ປຣາມາໂສ ຕໍ-ສທ຺ເທນ, ອຖ ໂຂ ຉນ຺ທຣາຄຏ຺ຐານິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຕພ຺ພິປາກສ຺ສ ຈ ປຣາມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຍທາ ວາ ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເຕ ເຈວ ຘມ຺ເມຕິ ເຕ ຉນ຺ທຣາຄຏ຺ຐານິເຍ ຘມ຺ເມ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ກິເລເສ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິຠູຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີຕິ.

ທຸຕິຍນິທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມ຺ໂພຘວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑໒) ໒. ອາປາຍິກວຄ຺ໂຄ

໑. ອາປາຍິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໔. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສີລຕາຍ ອປາຍູປຄາ ອາປາຍິກາຕິ ອາຫ ‘‘ອປາຍໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາປາຍິກາ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ສຸນິວຕ຺ເຖ ສຸປາຣຸເຕ ສຸມ຺ຠກປຕ຺ຕຘເຣ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ¶ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຕາທິເສນ ອາກາເຣນ ¶ ຕຖາປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ອຫໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຣູປໂກ’’ຕິ. ‘‘ອຫມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄາທີນິ ປວິສນ຺ໂຕ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິເຍວ, ຕຖາ ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ວາ…ເປ… ເອວໍປຏິຎ຺ໂຎ’’ຕິ. ອກ຺ໂກສຕີຕິ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສິ, ສມຓປຏິຎ຺ໂຎສີ’’ຕິອາທິນາ ອກ຺ໂກສຕິ. ປຣິຠາສຕີຕິ ‘‘ໂສ ຕ຺ວໍ ‘ໂຫຕຸ, ມຸຓ຺ຑກສມໂຓ ອຫ’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎສິ, ອິທານິ ເຕ ອສ຺ສມຓຠາວໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ວທນ຺ໂຕ ປຣິຠາສຕິ.

ກິເລສກາໂມປິ ອສ຺ສາທິຍມາໂນ ວຕ຺ຖຸກາມນ຺ໂຕຄໂຘເຍວ, ກິເລສກາມວເສນ ຈ ເຕສໍ ອສ຺ສາທນໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ກິເລສກາເມນ ວຕ຺ຖຸກາເມ ເສວນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ກິເລສກາເມນາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ນຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ວິສຍປຣິໂຠເຄ ນຕ຺ຖິ ອາທີນໂວ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນກຕໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ປຣິໂຠຄຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ປາ-ສທ຺ໂທ, ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ຈ ຕພ຺ພ-ສທ຺ໂທ, ຍຖາຣຸຈິ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິວິຕພ຺ພຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກຕ຺ຕຸວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາປາຍິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸລ຺ລຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໕. ທຸຕິເຍ ປເຣນ ກຕສ຺ສ ອຸປກາຣສ຺ສ ອນຸຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ອຸປກາຣໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ເວທິຍນ຺ໂຕ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ມຍ຺ຫໍ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ທຸລ຺ລຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອປ຺ປເມຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໖. ຕຕິເຍ ສຸເຂນ ເມຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ສຸເຂນ ປມາຓໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ເອວເມວ ‘‘ອຸທ຺ຘໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອຄຸຓງ຺ເຄຫິ ¶ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ສຸເຂນ ປມາຓໍ ຄຍ຺ຫຕີຕິ, ສຸເຂນ ເມຕພ຺ໂພ. ທຸກ຺ເຂນ ເມຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ມຫາສມຸທ຺ທສ຺ສ ທຸກ຺ເຂນ ປມາຓໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ເອວເມວ ‘‘ອນຸທ຺ຘໂຕ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິເຕຫິ ຄຸຓງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ທຸກ຺ເຂນ ປມາຓໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ‘‘ອນາຄາມີ ¶ ນຸ ໂຂ ຂີຓາສໂວ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕເນສ ທຸກ຺ເຂນ ເມຕພ຺ໂພ. ປເມຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ຍຖາ ອາກາສສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ປມາຓໍ ຄເຫຕຸໍ, ເອວໍ ຂີຓາສວສ຺ສ, ເຕເນສ ປເມຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ.

ສາຣາຠາເວນ ຕຸຈ຺ຉຕ຺ຕາ ນໂຬ ວິຍ ນໂຬ, ມາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອຸນ຺ນໂຬຕິ ອຸຄ຺ຄຕນໂຬ’’ຕິ, ອຸຏ຺ຐິຕຕຸຈ຺ຉມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຸຈ຺ຉມານໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ມໂນ ຫິ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຕິ ສທິໂສຕິ ຈ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິເສສໂຕ ຕຸຈ຺ໂຉ. ຈາປລ຺ເລນາຕິ ຈປລຠາເວນ, ຕຓ຺ຫາໂລລຸປ຺ເປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຂໂຣຕິ ມຸເຂນ ຜຣຸໂສ, ຜຣຸສວາໂຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກິຓ຺ຓວາໂຈຕິ ວິສຏວຈໂນ ສມ຺ຜປ຺ປລາປິຕາຍ ອປຣິຍນ຺ຕວຈໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ອສຎ຺ຎຕວຈໂນ’’ຕິ, ທິວສມ຺ປິ ນິຣຕ຺ຖກວຈນໍ ປລາປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຣຫິໂຕຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາສມາຘິຣຫິໂຕ ຈຓ຺ຑໂສເຕ ພທ຺ຘນາວາ ວິຍ ອນວຏ຺ຐິຕກິຣິໂຍ. ຠນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ປຓ຺ຓາຣຸຬ຺ຫວາລມິຄສທິໂສ. ວິວຏິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ສໍວຣາຠາເວນ ຄິຫິກາເລ ວິຍ ອສໍວຸຕຈກ຺ຂາທິອິນ຺ທ຺ຣິໂຍ.

ອປ຺ປເມຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອາເນຎ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໗. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຫ ພ຺ຍຍຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຫພ຺ໂຍ, ສຫປວຕ຺ຕນໂກ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຫພ຺ຍຕາ, ສຫປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຠາວໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ຍາວຕກໍ ເຕສໍ ເທວານໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ເຂເປຕ຺ວາ ນິຣຍມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ອຣູປຠວໂຕ ຈຸຕສ຺ສ ອປາຍູປປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ວິຍ ທິສ຺ສຕີຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ສນ຺ຘາຍຠາສິຕມິທໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ທີເປຕິ ‘‘ນິຣຍາທີຫິ ອວິປ຺ປມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໂຕ ພລວຕຣໍ ອກຸສລໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ອິມິນາ ຕໂຕ ຈວນ຺ຕານໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານເມວ ປຏິສນ຺ຘິຊນກໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ອຘິກໍ ¶ ປຍສຕິ ປຍຸຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປຍາໂສ, ສວິເສສໍ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພກິຣິ