ຕີກາ > ສຸຕ຺ຕປິຏກ (ຏີກາ) > ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ (ຏີກາ)

໑. ທຸກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ປຫາຣສາຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຓ຺ຑປ຺ປຫາຣສ຺ສ ສຸຂສິທ຺ຘິ-ອຕ຺ຖໍ. ກຎ຺ຊິໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ກຎ຺ຊິຍໍ, ອາຣນາລໍ, ຍໍ ພິລງ຺ຄນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຍຕ຺ຖ ສິຎ຺ຈຕິ, ສາ ກຎ຺ຊິຍອຸກ຺ຂລິກາ ພິລງ຺ຄຖາລິກາ, ຕໍສທິສໍ ກາຣຓໍ ພິລງ຺ຄຖາລິກໍ. ສີສກຏາຫໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາຕິ ອໂຍຄຸຬປ຺ປເວສປ຺ປມາຓໍ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ. ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ວິຍ ມຸຓ຺ຑກຣຓໍ ກມ຺ມກາຣຓໍ. ຣາຫຸມຸຂກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ຣາຫຸມຸຂຄຕສູຣິຍສທິສກມ຺ມກາຣຓໍ.

ໂຊຕິມາລິກນ຺ຕິ ¶ ໂຊຕິມາລວນ຺ຕໍ ກມ຺ມກາຣຓໍ. ຫຕ຺ຖປຊ຺ໂຊຕິກນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖສ຺ສ ປຊ຺ໂຊຕນກມ຺ມກາຣຓໍ. ເອຣກວຕ຺ຕກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ເອຣກວຕ຺ຕສທິເສ ສຣີຣໂຕ ຈມ຺ມວຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປາຏນກມ຺ມກາຣຓໍ. ຈີຣກວາສິກກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ສຣີຣໂຕ ອຸປ຺ປາຏິຕວຕ຺ຕຈີຣເກຫິ ນິວາສາປນກມ຺ມກາຣຓໍ. ຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຍຖາ ຄີວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວທ຺ເຘ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ກຏິຍໍ ຐເປນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂຄປ຺ຜກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາປິ ກຏິຍເມວ ຐເປນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ¶ ‘‘ກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ຐເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຓຍ຺ຍກກມ຺ມກາຣຓນ຺ຕິ ເອຓິມິຄສທິສກມ຺ມກາຣຓໍ. ອຍວລຍານິ ທຕ຺ວາຕິ ອຍວລຍານິ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ອຍສູລານິ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕີຕິ ກປ຺ປຣຊຓ຺ຓຸກໂກຏີສຸ ອຍສູລານິ ປເວເສນ຺ຕິ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຕຖາກຕກມ຺ມກາຣຓໍ ສຕ຺ຕໍ.

ພຬິສມໍສິກນ຺ຕິ ພລິເສຫິ ມໍສຸປ຺ປາຏນກມ຺ມກາຣຓໍ. ກຫາປຓິກນ຺ຕິ ກຫາປຓມຕ຺ຕໂສ ຉິນ຺ທນກມ຺ມກາຣຓໍ. ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕີຕິ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ຂາຣາປຕຈ຺ຉິກນ຺ຕິ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຂາຣາປສິຎ຺ຈນກມ຺ມກາຣຓໍ. ປລິຆປຣິວຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ປລິຆສ຺ສ ວິຍ ປຣິວຕ຺ຕນກມ຺ມກາຣຓໍ. ເອກາພທ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ຕິ ອຍສູລສ຺ສ ໂກຏ຺ຏເນນ. ປລາລປີຐກນ຺ຕິ ປລາລປີຐສ຺ສ ວິຍ ສຣີຣສ຺ສ ສໍເວລ຺ລນກມ຺ມກາຣຓໍ. ກາຣຓິກາຕິ ຆາຕນກາຣກາ. ປລາລວຏ຺ຏິໍ ວິຍ ກຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ປລາລປີຐໍ ກໂຣນ຺ຕາ ປລາລໍ ວຏ຺ຏິໍ ກຕ຺ວາ ສໍເວລ຺ລນວເສນ ປຸນ ເວເຐນ຺ຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉາຕກສຸນເຂຫີຕິ ຂຸທ຺ທເກຫິ ໂກເລຍ຺ຍກສຸນເຂຫິ. ເຕ ຫິ ພລວນ຺ຕາ ຊວໂຍຄາ ສູຣາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກນ຺ຕິ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ.

ຍາຫນ຺ຕິ ຍໍ ອຫໍ. ຍນ຺ຕິ ຈ ກາຣຓວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ຉິນ຺ນມູລເກຕິ ຕຓ຺ຫາມູລສ຺ສ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ສຎ຺ຉິນ຺ນມູລເກ.

໒. ທຸຕິເຍ ອຸຠໂຕພ຺ຍູຬ຺ຫສງ຺ຄາມປ຺ປເວສນສທິສນ຺ຕິ ຍຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ອຸຠໂຕຣາສິກຕຈຕຸຣງ຺ຄິນິເສນາມຊ຺ຌປ຺ປເວສນສທິສໍ. ທານຎ຺ຈ ຍຸທ຺ຘຎ຺ຈ ສມານມາຫູຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ປນີທມຸຠຍໍ ສມານໍ? ຊີວິຕວິນາສຠີຣຸໂກ ຫິ ຍຸຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ໂຠຄກ຺ຂຍຠີຣຸໂກ ທານໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ຊີວິຕຎ຺ຈ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຍຸຊ຺ຌິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫິ ວທນ຺ໂຕ ນ ຍຸຊ຺ຌຕິ, ຊີວິເຕ ປນ ອາລຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖປາທາທິຈ຺ເຉໂທ ວາ ໂຫຕຸ ມຣຓໍ ວາ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາເມຕໍ ອິສ຺ສຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອຸສ຺ສຫນ຺ໂຕວ ຍຸຊ຺ຌຕິ ¶ . ‘‘ໂຠເຄ ຈ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ທານຎ຺ຈ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕປິ ນ ທທາຕິ, ໂຠເຄສຸ ປນ ອາລຍໍ ປິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ມຫາທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສຫນ຺ໂຕວ ເທຕິ. ເອວໍ ¶ ທານຎ຺ຈ ຍຸທ຺ຘຎ຺ຈ ສມໍ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ອປ຺ປາປິ ສນ຺ຕາ ພຫຸເກ ຊິນນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ຍຸທ຺ເຘ ອປ຺ປກາປິ ວີຣປຸຣິສາ ພຫຸເກ ຠີຣຸປຸຣິເສ ຊິນນ຺ຕິ, ເອວໍ ສທ຺ຘາທິສມ຺ປນ຺ໂນ ອປ຺ປກມ຺ປິ ທານໍ ທທນ຺ໂຕ ພຫຸວິຘໍ ໂລຠໂທສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທິເຠທໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໍ ອຠິຠວຕິ, ພຫຸຎ຺ຈ ທານວິປາກໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ເອວມ຺ປິ ທານຎ຺ຈ ຍຸທ຺ຘຎ຺ຈ ສມານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ສທ຺ທຫາໂນ ທທາຕິ, ເຕເນວ ໂສ ໂຫຕິ ສຸຂີ ປຣຕ຺ຖາ’’ຕິ.

ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິ ອຄາຣິຍໍ, ຕໍ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອນຄາຣິຍໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາຣສ຺ສ…ເປ… ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປຘີ – ກາມຸປຘິ, ຂນ຺ຘຸປຘິ, ກິເລສຸປຘິ, ອຠິສງ຺ຂາຣຸປຘີຕິ. ກາມາປິ ຫິ ‘‘ຍໍ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ກາມານໍ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໓໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ, ຕທສ຺ສາທນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອຸປຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຈນຕ຺ເຖນ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຂນ຺ຘາປິ ຂນ຺ຘມູລກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ກິເລສາປິ ອປາຍທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ອຠິສງ຺ຂາຣາປິ ຠວທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສໍ ອຸປຘີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ປຫານໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄໍ, ນິພ຺ພານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ຂນ຺ຘູປຘິ…ເປ… ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ.

໓. ຕຕິເຍ ຕປນີຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ອນີຍ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ຕປນ຺ຕີຕິ ຕປນີຍາ’’ຕິ. ຕປນ຺ຕີຕິ ວິພາເຘນ຺ຕິ, ວິເຫເຐນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕປນໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ, ທິຏ຺ເຐ ເຈວ ຘມ຺ເມ ອຠິສມ຺ປຣາຍຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທເນນ ເຈວ ອນຸພລປ຺ປທາເນນ ຈ ຫິຕາຕິ ຕປນີຍາ. ອຖ ວາ ຕປນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ຕປນໍ, ອນຸຕາໂປ, ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ຫິຕາຕິ ຕປນີຍາ. ອນຸໂສຈຕີຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ກຕາກຕໍ ອນຸຄມ຺ມ ໂສຈຕິ. ໂສຈນຎ຺ຫິ ກຕຕ຺ຕາ ຈ ໂຫຕິ ອກຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ເຈວ ປາຬິຍໍ ວິຠຕ຺ຕໍ. ນນ຺ທຍກ຺ຂາທີນໍ ວຕ຺ຖູນິ ປາກຏານີຕິ ຕານິ ¶ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ¶ ທ຺ເວຠາຕິກວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕ ກິຣາ’’ຕິ ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ທ຺ເວ ຠາຕໂຣ. ປຸນ ກິໍ ມຄ຺ຄສີຕິ ປຸນ ກິໍ ອິຈ຺ຉສິ.

໕. ປຎ຺ຈເມ ອິມຎ຺ຫິ ຘມ຺ມທ຺ວຍນ຺ຕິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ, ປຘານສ຺ມິໍ ອໂນສກ຺ກນສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມທ຺ວຍໍ. ອິມິນາຕິ ‘‘ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ວຈເນນ. ອິມໍ ທີເປຕີຕິ ‘‘ຍາວ ໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕາວາຫໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວກ຺ຂມານຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ປຘານສ຺ມິນ຺ຕິ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠ. ອິມມຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ປຘານສ຺ມິຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ວີຣິຍປ຺ປວາເຫ ວຕ຺ຕມາເນ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ປຏິຄມນໍ ນິວຕ຺ຕນໍ ປຏິວານໍ, ຕທສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຏິວານີ, ນ ປຏິວານີ ອປ຺ປຏິວານີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອປ຺ປຏິວານິຕາ, ອໂນສກ຺ກນາຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປຏິວານິຕາຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ກມນາ ອໂນສກ຺ກນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອໂນສກ຺ກນາຕິ ອປ຺ປຏິນິວຕ຺ຕິ.

ອາຄມນີຍປຏິປທາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິ. ສາ ຫິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອຕາຍ, ອາຄຈ຺ຉຕິ ວາ ວິເສສາຘິຄໂມ ເອຕາຍາຕິ ອາຄມນີຍາ, ສາ ເອວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຏິປທາຕິ ອາຄມນີຍປຏິປທາ. ອປ຺ປຏິວານປຘານນ຺ຕິ ໂອສກ຺ກນາຣຫິຕປ຺ປຘານໍ, ອນ຺ຕຣາ ອໂນສກ຺ກິຕ຺ວາ ກຕວີຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸປຎ຺ຎາຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຉຏ຺ເຐ ສໍໂຍຊນານໍ ຫິຕາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນາຕິ ສໍໂຍຊນິຍາ, ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ. ເຕນາຫ ‘‘ທສນ຺ນໍ ສໍໂຍຊນານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສໍໂຍຊນິເຍ ຘມ຺ເມ ອສ຺ສາທໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ ສີເລນາຕິ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິຕາ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສິຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນວເສນາຕິ ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນວເສນ. ຊນນໍ ຊາຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ປາຕຸຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິຍາຕິ ຂນ຺ຘນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ອປຣາປຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂນ຺ຘປຣິປາໂກ ¶ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນານໍ ຂນ຺ຘານໍ ປຸຣາຓຠາໂວ. ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉທວເສນ ¶ ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທ ອິຘ ມຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຣເຓນາຕິ ຂນ຺ຘເຠທໂຕ’’ຕິ. ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂປ. ປຣິເທໂວ ນາມ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ວາຈາວິປ຺ປລາໂປ. ໂສ ຈ ໂສກສມຸຏ຺ຐາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ຕນ຺ນິສ຺ສິຕລາລປ຺ປິຕລກ຺ຂເຓຫິ ປຣິເທເວຫີ’’ຕິ. ລາລປ຺ປິຕໍ ວາຈາວິປ຺ປລາໂປ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທເຍວ.

ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິຘ ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍປຏິປີຬນທຸກ຺ເຂຫີ’’ຕິ. ມໂນວິຆາຕໂທມນສ຺ເສຫີຕິ ມນໂສ ວິຆາຕກເຣຫິ ໂທມນສ຺ເສຫິ. ພ຺ຍາປາທສມ຺ປໂຍເຄນ ມນໂສ ວິຫນນຣສຎ຺ຫິ ໂທມນສ຺ສໍ. ຠຸໂສ ອາຍາໂສ ອຸປາຍາໂສ ຍຖາ ‘‘ຠຸສມາທານໍ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕເຈໂຕທຸກ຺ຂປ຺ປຠາວິໂຕ ໂທໂສເຍວ. ກາຍຈິຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ອາຍາສນວເສນ ໂທສສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ ອຸປາຍາໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ໂນ. ຕໍ ຈຸທ຺ທສຫິ ອກຸສລເຈຕສິເກຫິ ອຎ຺ໂຎ ເອໂກ ເຈຕສິກຘມ຺ໂມຕິ ເອເກ. ຍໍ ວິສາໂທຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

໗. ສຕ຺ຕເມ ຍຖາ ‘‘ກຓ຺ຫາ ຄາວີ’’ຕິອາທີສຸ ກາຬວຓ຺ເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ ‘‘ກຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ເອວໍ ກາຬວຓ຺ຓຕາຍ ຘມ຺ມາ ‘‘ກຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ອປ຺ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓໂຕ ວາ ‘‘ກຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ກາຬວຓ຺ຓຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຓ຺ຫຕາຍາຕິ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິຕາຍ. ກຓ຺ຫາຠິຊາຕີຕິ ຈ ອປາຍາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ໂທຠຄ຺ຄິຍໍ. ສຣເສນາຕິ ສຠາເວນ. ນ ຫິຣີຍຕິ ນ ລຊ຺ຊຕີຕິ ອຫິຣິໂກ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມຸທາໂຍ ວາ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຫິຣິກ຺ກນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ກ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ອຫິຣິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຫິຣິກນ຺ຕິ ອຫິຣິກຠາໂວ’’ຕິ. ນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອໂນຕ຺ຕາປີ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມຸທາໂຍ ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອໂນຕ຺ຕາປິຠາໂວ’’ຕິ.

໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ‘‘ສຸກ຺ກໍ ວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນ ວຓ຺ຓສຸກ຺ກຕາຍ ຘມ຺ມານໍ ສຸກ຺ກຕາ, ອຖ ໂຂ ¶ ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓໂຕ ຈາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ວຓ຺ຓສຸກ຺ກຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຸກ຺ກຕາຍາຕິ ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິຕາຍ. ຫິຣີ ປາປຘມ຺ເມ ຄູຖໍ ວິຍ ປສ຺ສນ຺ຕີ ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປາປໂຕ ຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ’’ຕິ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ເຕ ອຸຓ຺ຫໍ ວິຍ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ຕໂຕ ຠາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠາຍນລກ຺ຂຓໍ ໂອຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິປ຺ປໂຍຄີ ປາປໂຕ ວິມຸຂຠູຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ເນສໍ ອິທໍ ນານາກຣຓໍ – ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ຫິຣີ, ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ອຕ຺ຕາຘິປຕິ ຫິຣີ, ໂລກາຘິປຕິ ໂອຕປ຺ປໍ. ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ, ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຫິຣິໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ຊາຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ, ວຍໍ, ສູຣຠາວໍ, ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ກຖໍ? ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ນ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນານໍ ກມ຺ມໍ, ຫີນຊຈ຺ຈານໍ ເກວຏ຺ຏາທີນໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວ ຊາຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ທຫເຣຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ວເຍ ຐິຕສ຺ສ ອິທໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ທຸພ຺ພລຊາຕິການໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ສູຣຠາວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສູຣຠາວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ອນ຺ຘພາລານໍ ກມ຺ມໍ, ນ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ມາທິສສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ອິທໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຫິຣິໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ຈ ຫິຣິໍ ນິສ຺ສາຍ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ.

ກຖໍ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ? ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ປາປກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຈຕູສຸ ປຣິສາສຸ ຄຣຫປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສສິ, ຕໂຕ ຕໍ ສີລວນ຺ໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ວິວຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ນິສ຺ສາຍ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.

ກຖໍ ¶ ອຕ຺ຕາຘິປຕິ ຫິຣີ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິປຕິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມາທິສສ຺ສ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ຘຸຕຘຣສ຺ສ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຕາຘິປຕິ ຫິຣີ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ໂສ ອຕ຺ຕານໍເຍວ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕິ, ສາວຊ຺ຊໍ ປຊຫຕິ, ອນວຊ຺ຊໍ ຠາເວຕິ, ສຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໐).

ກຖໍ ¶ ໂລກາຘິປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ໂລກໍ ອຘິປຕິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ປາປກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ຕາວ ຕໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫິທ຺ຘິກາ ມຫານຸຠາວາ ໂລເກ ຈ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເທວຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ ເຕ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປາປໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ມຫາ ໂຂ ປນາຍໍ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ, ມຫນ຺ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ສນ຺ຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸໂນ. ເຕ ທູຣໂຕປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາສນ຺ນາປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຈຕສາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕປິ ມໍ ເອວໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ໂວກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣຕິ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ. ສນ຺ຕິ ເທວຕາ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕິນິໂຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນິໂຍ, ຕາ ທູຣໂຕປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາສນ຺ນາປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຈຕສາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕິ, ຕາປິ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ໂວກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣຕິ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ…ເປ… ໂສ ໂລກໍເຍວ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ ອກຸສລໍ…ເປ… ປຣິຫຣຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ໂລກາຘິປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.

ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ລຊ຺ຊາຕິ ລຊ຺ຊນາກາໂຣ, ເຕນ ສຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ. ຠຍນ຺ຕິ ອປາຍຠຍໍ, ເຕນ ສຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ຕທຸຠຍໍ ປາປປຣິວຊ຺ຊເນ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ທ຺ວີສຸ ອໂຍຄຸເຬສຸ ເອໂກ ສີຕໂລ ຠເວຍ຺ຍ ຄູຖມກ຺ຂິໂຕ, ເອໂກ ອຸຓ຺ໂຫ ອາທິຕ຺ໂຕ. ເຕສຸ ຍຖາ ສີຕລໍ ຄູຖມກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິໂກ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິຕຣໍ ຑາຫຠເຍນ. ເອວໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ລຊ຺ຊາຍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ, ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ອປາຍຠຍຠີໂຕ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ, ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.

ກຖໍ ¶ ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ? ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ຊາຕິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສຕ຺ຖຸມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ທາຍຊ຺ຊມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ເອວໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ຕຕ຺ຖ ຄາຣເວນ ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓໍ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕານຸວາທຠຍໍ, ປຣານຸວາທຠຍໍ, ທຓ຺ຑຠຍໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຠຍນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ວຊ຺ຊໂຕ ຠາຍນ຺ໂຕ ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທິຕາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກຏຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ເນສໍ ກທາຈິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິປ຺ປໂຍໂຄ. ນ ຫິ ລຊ຺ຊນໍ ນິພ຺ຠຍໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໙. ນວເມ ¶ ໂລກນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລກໍ. ສນ຺ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ອາຈາຣສນ຺ຘາຣຓວເສນ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຐເປນ຺ຕີຕິ ມຣິຍາທາຍໍ ຐເປນ຺ຕິ. ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈາຣສນ຺ຘາຣເຓນ ມຣິຍາທາຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣວເສນ ນ ປຎ຺ຎາເຍຖາຕິ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕ ກຣຓວເສນ ນ ປຎ຺ຎາເຍຖ, ອຍມາຈາໂຣ ນ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ. ມາຕຸຈ຺ຉາຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ມາຕຸລານີຕິ ວາ ອາຈຣິຍຠຣິຍາຕິ ວາ ຄຣູນໍ ທາຣາຕິ ວາຕິ ອິເມ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ມາຕຸ ຠຄິນີ ມາຕຸຈ຺ຉາ. ມາຕຸລຠຣິຍາ ມາຕຸລານີ. ຄຣູນໍ ທາຣາ ມຫາປິຕຸຈູຬປິຕຸເຊຏ຺ຐຠາຕຸອາທີນໍ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍານໍ ຠຣິຍາ. ຍຖາ ອເຊຬກາຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ອເຊຬກາທໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຣຫິຕາ ມາຕາຕິ ສຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ຠິນ຺ນມຣິຍາທາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ເຠເທນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວມຍໍ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຍທິ ໂລກປາລຘມ຺ມາ ນ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ເຠເທນ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນິເມ ໂລກປາລກຘມ຺ມາ ໂລກໍ ປາເລນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ເຠໂທຕິ.

໑໐. ທສເມ ¶ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ອນນຸຎ຺ຎາຕາ, ອວິຫິຕາ ວາ. ວສ຺ເສຕິ ວສ຺ສາຣຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ອຸຕຸວສ຺ເສຕິ ເຫມນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ. ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຊີວໍ ວິເຫເຐນ຺ຕາຕິ ຣຸກ຺ຂລຕາທີສຸ ຊີວສຎ຺ຎິຕາຍ ເອວມາຫໍສຸ. ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຈ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ ມຎ຺ຎມານາ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຆາຕໍ ອາປາເທນ຺ຕາຕິ ວິນາສໍ ອາປາເທນ຺ຕາ. ສໍກສາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ນິພທ຺ຘວາສໍ ວສິສ຺ສນ຺ຕິ. ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາຍ ອາສາຬ຺ຫິຍາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຣຊ຺ຊຸ ຄຕາຍ ອສ຺ສາຕິ ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາ, ຕສ຺ສາ ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ, ອປຣສ຺ມິໍ ທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມາສຄຕາຍ ອາສາຬ຺ຫິຍາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ມາໂສ ຄຕາຍ ອສ຺ສາຕິ ມາສຄຕາ, ຕສ຺ສາ ມາສຄຕາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ, ມາເສ ປຣິປຸຓ຺ເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມໂຕ ປຣາຍ ປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວສ຺ສູປນາຍິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກມ຺ມກາຣຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ປຐເມ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາເນ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ປຏິສງ຺ຂານພລໍ, ອຸປປຣິກ຺ຂນປຎ຺ຎາເຍຕໍ ນາມໍ. ວີຣິຍສີເສນ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ພລໍ ຠາວນາພລໍ. ວີຣິຍຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ຫິ ກຸສລຠາວນາ ພລວຕີ ຖິຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ພລວຕີ ກຸສລຠາວນາ ພລວນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສີເສນ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ຠາວນາພລໍ? ຍາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາເສວນາ ຠາວນາ ພຫຸລີກມ຺ມໍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠາວນາພລໍ. ສຕ຺ຕປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຠາວນາພລ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໖໑).

ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນາຕິ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ປນີຍຏ຺ເຐນ. ທຸຣຠິຠວນຏ຺ເຐນາຕິ ທຸຣຠິຠວນີຍຏ຺ເຐນ. ອນຊ຺ໂຌມທ຺ທນຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິຠວິຕ຺ວາ ອນວມທ຺ທນຏ຺ເຐນ. ເອຕານີຕິ ¶ ເອຕານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ທ຺ເວປິ ພລານິ. ເອຕທຄ຺ຄໍ ນາຄຕນ຺ຕິ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ພລານໍ ຍທິທໍ ຠາວນາພລ’’ນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ເອຕທຄ຺ຄໍ ນາຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒. ທຸຕິເຍ ວິເວກໍ ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ວິເວກນິສ຺ສິຕໍ, ຍຖາ ວາ ວິເວກວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຌານໍ ‘‘ວິເວກຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ວິເວກວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ‘‘ວິເວກນິສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິສ຺ສຍຏ຺ໂຐ ຈ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ມຄ຺ຄຜລານໍ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອສຕິປິ ວາ ປຸພ຺ພາປຣຠາເວ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເຍນ ສມຸປ຺ປາທນໍ ວິຍ ອວິນາຠາວິຘມ຺ມພ຺ຍາປາຣາ ນິສ຺ສຍນຠາວນາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ. ‘‘ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກນິສ຺ສິຕສ຺ສ ອວຈນໍ ‘‘ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິນາ ອິຘ ຠາເວຕພ຺ພານໍ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠາວິຕໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຫິ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ ພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ເຕສໍ ກິຈ຺ຈໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວໂກ. ອຊ຺ຌາສຍໂຕຕິ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕອຊ຺ຌາສຍໂຕ. ຍທິປິ ຫິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ປນ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ນິພ຺ພາເນ ນິນ຺ນຕາຍ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ ອຸຓ຺ຫາຠິຠູຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສີຕນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາ ວິຍ.

‘‘ປຎ຺ຈວິຘວິເວກນິສ຺ສິຕມ຺ປີຕິ ເອເກ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິເວກຕ຺ຕຍໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິເວກທ຺ວຍໍ ¶ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຌານກ຺ຂເຓ ຕາວ ກິຈ຺ຈໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວກນິສ຺ສິຕໍ, ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ຠາເວຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ເອວາຫໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນຊ຺ຌາສຍຕາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເຫຏ຺ຐາ ກສິຓຊ຺ຌານຄ຺ຄຫເຓນ ອາຣຸປ຺ປານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອເຕສໍ ຌານານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ເຕສໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປຫານວິນໂຍ ວິຍ ວິຣາຄນິໂຣຘາປິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕວິເວເກນ ອຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພິສິຏ຺ຐາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອສ ນໂຍ ວິຣາຄນິສ຺ສິຕນ຺ຕິອາທີສູ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິເວກຕ຺ຖາ ເອວ ຫິ ວິຣາຄາທໂຍ’’ຕິ.

ໂວສ຺ສຄ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ປຣິຈ຺ຈາຄຕ຺ໂຖ ປກ຺ຂນ຺ທນຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ສ ທຸວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂວສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ປຫານໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາເວນ ນິໂຣຘນປກ຺ຂນ຺ທນມ຺ປິ ຈ ¶ . ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄວເສນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປຫານໍ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ, ຕຖາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ວິສ຺ສຏ຺ຐສຠາວຕາ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ອຍໍ ມິສ຺ສກວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປກາເຣນາຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານປ຺ປກາເຣນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕທາຣມ຺ມຓປ຺ປກາເຣນ ຈ. ປຸພ຺ເພ ໂວສ຺ສຄ຺ຄວຈນສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສກເລນ ວຈເນນາ’’ຕິ. ປຣິຓມນ຺ຕນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄຕນ຺ນິນ຺ນປ຺ປກາເຣນ ປຣິຓມນ຺ຕໍ. ປຣິຓຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທຕທາຣມ຺ມຓປ຺ປກາເຣນ ປຣິຓຕໍ. ປຣິຓາໂມ ນາມ ອິຘ ປຣິປາໂກຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຣິປກ຺ກຎ຺ຈາ’’ຕິ. ປຣິປາໂກ ຈ ອາເສວນລາເຠນ ລທ຺ຘສາມຕ຺ຖິຍສ຺ສ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ນິພ຺ພານໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕຸໍ ຕິກ຺ຂວິສທຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍຕິ ຍ຺ວາຍໍ ນໂຍ ‘‘ວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ເສເສສຸ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ລພ຺ຠມານມຕ຺ຖໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສງ຺ຂເຕຫີຕິ ສພ຺ເພຫິ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມຫິ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ. ວິເວກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ວິເວກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂຕິ ຕເທວ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ.

໑໓. ຕຕິເຍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕ຺ຖາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສມາຘານຕ຺ຖາຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ສຸຂວິຫາຣາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສີເສນ ຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວານໍ ວເສນ ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ທິວສໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອິຈ຺ເຈວ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ¶ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ວິປສ຺ສນາປາທກຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ ປນ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນາ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາປາທກຕ຺ຖາຍ ຠາເວນ຺ຕິ.

ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໘; ມ. ນິ. ໑.໑໔໗; ສໍ. ນິ. ໒.໗໐; ໕.໘໓໔, ໘໔໒) ວຸຕ຺ຕນຍາ ¶ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຕ຺ຖາຍ ຠາເວນ຺ຕິ. ເຍ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ອຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ສຸຂໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕ ນິໂຣຘປາທກຕ຺ຖາຍ ຠາເວນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິຫີນຊ຺ຌານາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕ ຠວວິເສສຕ຺ຖາຍ ຠາເວນ຺ຕິ.

ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ຠວວິເສສຕ຺ຖຕາ ວິຍ ວິປສ຺ສນາປາທກຕ຺ຖຕາປິ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານສາຘາຣຓາຕິ ເຕສໍ ວເສນ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີ’’ຕິ ວຈນໍ, ອຠິຎ຺ຎາປາທກຕ຺ຖຕາ ປນ ນິໂຣຘປາທກຕ຺ຖຕາ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ເສວ ຌານສ຺ສ ອາເວຓິກາ, ສາ ກຖໍ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານສາຘາຣຓາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ປຣມ຺ປຣາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ປທຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານມ຺ປິ ຫິ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາຣຓກາຣຓນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ຕິເຓຫິ ຠຕ຺ຕໍ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ.

໑໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສສກສ຺ສ ອຸປ຺ປຕນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ປຖວິຊິຄຸຈ຺ຉນສສກສ຺ສ ອຸປ຺ປຕນໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຕ຺ຖສລ຺ລາປິກາ ອຸປມາ – ປຖວີ ກິຣ ສສກໍ ອາຫ – ‘‘ເຫ ສສກາ’’ຕິ. ສສໂກ ອາຫ – ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ມເມວ ອຸປຣິ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມໍ ນ ຊານາສີຕິ? ສຸຏ຺ຐຸ ຕຍາ ອຫໍ ທິຏ຺ໂຐ, ມຍາ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ອງ຺ຄຸລຄ຺ເຄຫິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ວິສ຺ສຏ຺ຐອຸທກໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ, ກຣີສໍ ກຏກຜລມຕ຺ຕໍ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີຫິ ປນ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ມຫນ຺ຕໍ, ປສ຺ສາໂວປິ ເນສໍ ຆຏມຕ຺ໂຕ, ອຸຈ຺ຈາໂຣປິ ປຈ຺ຉິມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອລໍ ມຍ຺ຫໍ ຕຍາຕິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຕິໂຕ. ຕໂຕ ນໍ ປຖວີ ອາຫ – ‘‘ອໂຫ ທູຣໍ ຄໂຕປິ ນນຸ ມຍ຺ຫໍເຍວ ອຸປຣິ ປຕິໂຕສີ’’ຕິ? ໂສ ປຸນ ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຕິໂຕ. ເອວໍ ວສ຺ສສຫສ຺ສມ຺ປິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ປຕມາໂນ ສສໂກ ເນວ ປຖວິຍາ ອນ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ນ ໂກຏິນ຺ຕິ ນ ປຸພ຺ພໂກຏິໍ. ອິຕເຣສນ຺ຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸເນຍ຺ຍປທປຣມານໍ.

໑໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ສມເຖຫິ ອຘິກຣີຍຕິ ວູປສມ຺ມຕີຕິ ອຘິກຣຓໍ, ອຏ຺ຐາຣສ ເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິວາໂທເຍວ ວິວາທາຘິກຣຓໍ. ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນຸວທນ຺ຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໒໑໕) ຈຕສ຺ໂສ ¶ ວິປຕ຺ຕິໂຍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອນຸວາໂທເຍວ ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ. ປຎ຺ຈປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ. ‘‘ສຕ຺ຕປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໑໕) ວຈນໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ. ‘‘ຍາ ສງ຺ຆສ຺ສ ກິຈ຺ຈຍຕາ ກຣຓີຍຕາ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໑໕) ເອວມາຄຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໖. ຉຏ຺ເຐ ອປາກຏນາໂມຕິ ‘‘ເສໂລ, ກູຏທນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອນຠິຎ຺ຎາໂຕ. ເຍນ ວາ ກາຣເຓນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ອິທໍ ກຣຓວຈນໍ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ກິຣິຍາກາຣຓໍ, ນ ກຣຓໍ ວິຍ ກິຣິຍຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ນານປ຺ປກາຣຄຸຓວິເສສາຘິຄມຕ຺ຖາ ອິຘ ອຸປສງ຺ກມນກິຣິຍາຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ອຊ຺ເຌເນນ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຫຕຸອຕ຺ຖເມເວຕໍ ກຣຓວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ກຣຓຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ອຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນ ວາ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ອວິຠາຄໂຕ ສຕຕໍ ປວຕ຺ຕິຕນິຣຕິສຍສາທຸວິປຸລາມຕຣສສທ຺ຘມ຺ມຜລຕາຍ ສາທຸຜລນິຈ຺ຈຜລິຕມຫາຣຸກ຺ເຂນ ຠຄວາ ອຸປມິໂຕ. ສາທຸຜລູປໂຠຄາຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາທຸຜລຕາ ຄຫິຕາຕິ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອຸປສງ຺ກນ຺ໂຕ. ສມ຺ປຕ຺ຕກາມຕາຍ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍຕໍປເທສາຕິກ຺ກມເນນ ອຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກນ຺ໂຕຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ອຸປຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕຕິ ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ ‘‘ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຸປຄຕຏ຺ຐານໂຕ.

ຍຖາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ຠຄວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສິ ປຸພ຺ພຠາສິຕາຍ, ເອວໍ ໂສປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕທນຸກຣເຓນ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສີຕິ ໂຍຊນາ. ຕໍ ປນ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມທຕໍ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີໂຕທກໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມທິຕນ຺ຕິ ສໍສນ຺ທິຕໍ. ເອກີຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ໂມທນກິຣິຍາຍ ສມານຕໍ. ຂມນີຍນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣໍ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ສຠາວໂຕ ທຸສ຺ສຫໍ, ກຈ຺ຈິ ຂມິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ¶ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຍາປນີຍນ຺ຕິ ອາຫາຣາທິປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິກໍ ຈິຣປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາຍ ຍາປນາຍ ກຈ຺ຈິ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ສີສໂຣຄາທິອາພາຘາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາພາຘໍ. ທຸກ຺ຂຊີວິກາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ. ຕໍຕໍກິຈ຺ຈກຣເຓ ອຸຏ຺ຐານສຸຂຕາຍ ກຈ຺ຈິ ລຫຸຏ຺ຐານໍ. ຕທນຸຣູປພລໂຍຄໂຕ ກຈ຺ຈິ ພລໍ ¶ . ສຸຂວິຫາຣສມ຺ຠເວນ ກຈ຺ຈິ ຜາສຸວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກຈ຺ຈິ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພລປ຺ປຕ຺ຕາ ປີຕິ ປີຕິເຍວ. ຕຣຸຓປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ. ສມ຺ໂມທໍ ຊເນຕິ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ໂມທນີກໍ, ຕເທວ ສມ຺ໂມທນີຍໍ. ສມ຺ໂມທິຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ໂມທນີຍນ຺ຕິ ອິມໍ ປນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ. ‘‘ສຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕຕິ ອາປາຖຄຕມຘຸຣຕໍ ອາຫ, ອນຸສ຺ສຣິຍມານສຸຂໂຕຕິ ວິມທ຺ທຣມຓີຍຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາເວນ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ວຈນຈາຕຸຣິຍມາຫ. ອຕ຺ຖປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕໍ. ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ.

ອຕິທູຣອຈ຺ຈາສນ຺ນປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນາຕິທູຣໍ ນຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ນາມ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ປນ ອວກໍສໂຕ ອຸຠິນ຺ນໍ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖາສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາຕິ ຄີວໍ ປຣິວຏ຺ຏນວເສນ ປສາເຣຕ຺ວາ.

ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕໍ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕູ’’ຕິອາທິປຸຈ຺ຉາວຈນໍ ອໂວຈ. ເຕເນວ ‘‘ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທຸວິຘາ ຫິ ປຸຈ຺ຉາຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ອຄາຣິໂກ, ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ ອຄາຣິກປຸຈ຺ຉາ. ອຄາຣິກໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອນຄາຣິໂກ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄໂຕ, ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ ອນຄາຣິກປຸຈ຺ຉາ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ຊນໂກ ເຫຕຸ, ປຄ຺ຄາຫໂກ ປຈ຺ຈໂຍ. ອສາຘາຣໂຓ ເຫຕຸ, ສາຘາຣໂຓ ປຈ຺ຈໂຍ. ສຠາໂຄ ເຫຕຸ, ອສຠາໂຄ ປຈ຺ຈໂຍ. ປຸພ຺ພກາລິໂກ ເຫຕຸ, ສຫປວຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຠູຕາ ເຫຕຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ ປຈ຺ຈໂຍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໘໖) ວິຍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສທ຺ທາ ສມານຕ຺ຖາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ກາຣຓເວວຈນເມວາ’’ຕິ ອາຫ. ວິສມຈຣິຍາຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ¶ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ວິຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂເຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ ອຸປຣິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ຕຕໂຣ ມໂນຣໂມ, ຕາທິໂສ ຈ ສຸນ຺ທໂຣ ຠທ຺ທໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທເຣ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂກຕິ ເທວນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີສຸ ໂກ ກຕໂມ? ເມຕິ ມມ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອິມາຍ ເອວຣູປາຍ ເທວິທ຺ຘິຍາ. ຍສສາຕິ ອິມິນາ ເອທິເສນ ປຣິວາເຣນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈ. ຊລນ຺ຕິ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ເຕນ ກມນີເຍນ ອຠິຣູເປນ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ຉວິວຓ຺ເຓນ ¶ ສຣີຣວຓ຺ຓນິຠາຍ. ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາຕິ ທສ ທິສາ ປຠາເສນ຺ໂຕ, ຈນ຺ໂທ ວິຍ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກາໂລກໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຣູເປຕິ ອຸຬາຣຣູເປ ສມ຺ປນ຺ນຣູເປ.

‘‘ໂຈໂຣ, ໂຈໂຣ; ສປ຺ໂປ, ສປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຠເຍ ອາເມຑິຕໍ. ‘‘ວິຊ຺ຌ, ວິຊ຺ຌ; ປຫຣ, ປຫຣາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກເຘ. ‘‘ສາຘຸ, ສາຘູ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓໒໗.ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໗; ໓.໓໕; ໕.໑໐໘໕) ປສໍສາຍໍ. ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຄຈ຺ຉ; ລຸນາຫິ, ລຸນາຫີ’’ຕິອາທີສຸ ຕຸຣິເຕ. ‘‘ອາຄຈ຺ຉ, ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກຕູຫເລ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ, ພຸທ຺ໂຘຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ພຸ. ວໍ. ໒.໔໔) ອຈ຺ຉເຣ. ‘‘ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ, ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ຫາເສ. ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໓; ສໍ. ນິ. ໒.໖໓) ໂສເກ. ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐; ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ຈູຬວ. ໓໓໒) ປສາເທ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຕ. ເຕນ ຄຣຫາອສມ຺ມານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາໂປ, ປາໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຄຣຫາຍໍ. ‘‘ອຠິຣູປກ, ອຠິຣູປກາ’’ຕິອາທີສຸ ອສມ຺ມາເນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນຍິທໍ ອາເມຑິຕວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖທ຺ວຍວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສນາຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂທສນາສນໂຕຕິ ຣາຄາທິກິເລສວິຘມນໂຕ. ຄຸຓາຘິຄມນໂຕຕິ ສີລາທິຄຸຓານໍ ສມ຺ປາປນໂຕ. ເຍ ຄຸເຓ ເທສນາ ອຘິຄເມຕິ, ເຕສຸ ປຘານຠູເຕ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘາຊນນໂຕ ປຎ຺ຎາຊນນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘາປມຸຂາ ຫິ ໂລກິຍາ ຄຸຓາ, ປຎ຺ຎາປມຸຂາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ¶ .

ສີລາທິອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໂຕ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ. ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສທ຺ທປ຺ປໂຍຄຕາຍ ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ, ສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາເວນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຖຕາຍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໂຕ. ສິນິທ຺ຘມຸທຸມຘຸຣສທ຺ທປ຺ປໂຍຄຕາຍ ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ, ວິປຸລວິສຸທ຺ຘເປມນີຍຕ຺ຖຕາຍ ຫທຍງ຺ຄມໂຕ. ມານາຕິມານວິຘມເນນ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕ, ຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠນິມ຺ມທ຺ທເນນ ອປຣວມ຺ຠນໂຕ. ຫິຕາຘິປ຺ປາຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປເຣສໍ ຣາຄປຣິຬາຫາທິວູປສມເນນ ກຣຸຓາສີຕລໂຕ, ກິເລສນ຺ຘກາຣວິຘມເນນ ປຎ຺ຎາວທາຕໂຕ. ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸຕາຍ ອາປາຖຣມຓີຍໂຕ, ປຸພ຺ພາປຣາວິຣຸທ຺ຘສຸວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖຕາຍ ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ. ອາປາຖຣມຓີຍຕາຍ ເອວໍ ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ, ວິມທ຺ທກ຺ຂມຕາຍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຕຕາຍ ຈ ວີມໍສິຍມານຫິຕໂຕ ¶ . ເອວມາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສໍສາຣຈກ຺ກນິວຕ຺ຕນໂຕ, ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ມິຈ຺ຉາວາທວິຄມນໂຕ, ສມ຺ມາວາທປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ, ອກຸສລມູລສມຸທ຺ຘຣຓໂຕ, ກຸສລມູລສໍໂຣປນໂຕ, ອປາຍທ຺ວາຣປິຘານໂຕ, ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂທ຺ວາຣວິວຣຓໂຕ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມນໂຕ, ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕນໂຕຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອໂຘມຸຂຏ຺ຐປິຕນ຺ຕິ ເກນຈິ ອໂຘມຸຂໍ ຐປິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕນ຺ຕິ ສຠາເວເນວ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ. ອຸປຣິມຸຂນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍມຸຂໍ. ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍາຕິ ວິວຏໍ ກເຣຍ຺ຍ. ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ວາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີນິ ອວຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ນິສ຺ສນ຺ເທຫໍ ເອສ ມຄ຺ໂຄ, ເອວໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີຕິ ກາຬປກ຺ເຂ ຈາຕຸທ຺ທສີ.

ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ອາເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອນາຘາຣຠູຕໍ ຠາຊນໍ ອາຘາຣຠາວາປາທນວເສນ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕຕາຍ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸຂໍ, ອໂຘມຸຂຐປິຕຕາຍ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປທທ຺ວຍໍ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ນ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ. ກາມໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍປິ ປຏິຈ຺ຉາທກາ ນີວຣຓຠາວໂຕ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປນ ສວິເສສໍ ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ສຕ຺ເຕ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສນວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐). ສພ຺ໂພ ອປາຍຄາມິມຄ຺ໂຄ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ ‘‘ກຸຈ຺ຉິໂຕ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ໂຄ. ເຕເນວ ຫິ ຕທຸຠຍປ຺ປຏິປກ຺ຂຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາວິກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປິອາທິສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປທີໂປ ¶ ນ ຕຖາ ອຸຊ຺ຊໂລ, ຍຖາ ເຕລສນ຺ນິສ຺ສໂຍຕິ ເຕລປຊ຺ໂຊຕຄ຺ຄຫຓໍ. ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ເອເຕຫິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕຸກ຺ກຸຊ຺ຊນປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນວິວຣຓາທິອຸປໂມປມິຕພ຺ພາກາເຣຫິ.

ປສນ຺ນກາຣນ຺ຕິ ປສນ຺ເນຫິ ກາຕພ຺ພໍ ສກ຺ກາຣໍ. ສຣຓນ຺ຕິ ປຏິສຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ. ປຣາຍຓຠາໂວ ຈ ອນຕ຺ຖນິເສຘເນນ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປາທເນນ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຆສ຺ສ, ຕາຕາ, ຫິຕສ຺ສ ຈ ວິຘາຕາ’’ຕິ. ອຆສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ປາປໂຕຕິ ປນ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ. ນິສ຺ສກ຺ເກ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນາຍໍ ຄມິ-ສທ຺ໂທ ນີ-ສທ຺ທາທໂຍ ວິຍ ທ຺ວິກມ຺ມໂກ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ອຊໍ ຄາມໍ ເນຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຕສ຺ສ ຈາຍມຕ຺ໂຖ – ຄມນຎ຺ຈ ຕທຘິປ຺ປາເຍນ ຠຊນໍ ຊານນໍ ວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠຊາມີຕິອາທີສຸ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ຠຊນໍ ວາ ສຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ອຸປສງ຺ກມນໍ. ເສວນໍ ສນ຺ຕິກາວຈຣຕາ. ປຍິຣຸປາສນໍ ວຕ຺ຕປ຺ປຏິວຕ຺ຕກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ¶ ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ອນຎ຺ຎສຣຓຕໍເຍວ ທີເປຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກຖໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍສໍ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘຕິ ປທທ຺ວເຍນປິ ຜລຏ຺ຐາ ເອວ ທສ຺ສິຕາ, ນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາຕິ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ ຈ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ເອວ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນ ອິຕເຣ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີ’’ຕິ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມເນນ ຫິ ອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ. ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ. ເຕນ ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ສຸຕ຺ຕປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ວາ ອິມິນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ, ນິພ຺ພານໍ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍາຕິ ອຸຠຍເມວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ອຣິຍຜລານໍ ‘‘ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ອວູປສນ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ມຄ຺ເຄນ ¶ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານໍ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານກິຈ຺ຈຕາຍ ນິຍ຺ຍານານຸຄຸຓຕາຍ ນິຍ຺ຍານປຣິໂຍສານຕາຍ ຈ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມສມຘິຄມເຫຕຸຕາຍາຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕິ ເອວ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປາຐາຣຸຬ຺ໂຫ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ກາມຣາໂຄ ຠວຣາໂຄຕິ ເອວມາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ຣາໂຄ ວິຣຊ຺ຊຕິ ປຫີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ເອຊາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂສກສ຺ສ ຈ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ອເນຊມໂສກນ຺ຕິ ຜລໍ ກຖິຕໍ. ອປ຺ປຏິກູລນ຺ຕິ ອວິໂຣຘທີປນໂຕ ເກນຈິ ອວິຣຸທ຺ຘໍ, ອິຏ຺ຐໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຄຸຓຣູເປນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ປກຏ຺ຐຄຸຓວິຠາວນໂຕ ວາ ປຄຸຓໍ. ສພ຺ພຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ກຖິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນາຕິ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໗; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ¶ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ, ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ ອຈ຺ຉິທ຺ທານິ ອສພລານິ ອກມ຺ມາສານິ ຠຸຊິສ຺ສານິ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານິ ອປຣາມຏ຺ຐານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປຫິ ສີເລຫິ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒; ປຣິ. ໒໗໔) ຈ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ສີລານຎ຺ຈ ສໍຫຕຠາເວນ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຫໂຕຕິ ຆຏິໂຕ, ສເມໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓສາມຄ຺ຄິຍາ ສໍຫຕາ ເອວ. ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລ ຘມ຺ມທສາ ເຕຕິ ເຕ ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ອຏ຺ເຐວ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂທສ຺ສາວິຕາຍ ຘມ຺ມທສາ. ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ສຣຓນ຺ຕິ ຄມເນນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄມເນນ ຈ ຕີຓິ ສຣຓຄມນານິ. ປຏິເວເທສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫທຍຄຕໍ ວາຈາຍ ປເວເທສິ.

ສຣຓຄມນສ຺ສ ວິສຍປ຺ປເຠທຜລສໍກິເລສເຠທານໍ ວິຍ ກຕ຺ຕຸວິຠາວນາ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາຍ ໂຫຕີຕິ ສຣຓຄມເນສຸ ອຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ‘‘ສຣຓໍ, ສຣຓຄມນໍ, ໂຍ ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທ, ສຣຓຄມນຜລໍ, ສໍກິເລໂສ, ເຠໂທຕິ ອຍໍ ວິຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ວິນາ ສຣຓຄມນສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ໂວທານໍ ນ ຄຫິຕໍ, ນນຸ ໂວທານວິຠາວນາປິ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາຍ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍ ປນ ສໍກິເລສຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຖໂຕ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ນ ຄຫິຕໍ. ຍານິ ຫິ ເນສໍ ສໍກິເລສກາຣຓານິ ອຎ຺ຎາຓາທີນິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸປ຺ປາທເນນ, ອຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ປຫາເນນ ໂວທານໍ ໂຫຕີຕິ.

ຫິໍສຕ຺ຖສ຺ສ ຘາຕຸສທ຺ທສ຺ສ ວເສເນຕໍ ປທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປນ ຫິໍສນໍ ເກສໍ, ກຖໍ, ກສ຺ສ ວາຕິ ໂຈທນໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ສຣຓຄຕານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠຍນ຺ຕິ ວຏ຺ຏຠຍໍ. ສນ຺ຕາສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສໍ. ເຕເນວ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸຄ຺ຄຕິປຣິກິເລສນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ. ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ປຣໂຕ ຜລກຖາຍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ສຣຓນ຺ຕິ ປທໍ. ເອວໍ ອວິເສສໂຕ ສຣຓສທ຺ທສ຺ສ ປທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫິເຕ ປວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫຣຖາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໖໔, ໖໙) ອຕ຺ເຖ ນິໂຍຊເນນ. ອຫິຕາ ນິວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ໂຂ ປາປໂກ ວິປາໂກ ອຠິສມ຺ປຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາທີນວທສ຺ສນາທິມຸເຂນ ອນຕ຺ຖໂຕ ນິວຕ຺ຕເນນ. ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ຫິຕາຫິເຕສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ພ຺ຍສນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ວິນາເສຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ຠວກນ຺ຕາຣາ ອຸຕ຺ຕາຣເຓນ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ. ອິຕໂຣ ອສ຺ສາສທາເນນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກາຣານນ຺ຕິ ທານວເສນ ປູຊາວເສນ ຈ ອຸປນີຕານໍ ສກ຺ກາຣານໍ. ວິປຸລຜລປ຺ປຏິລາຠກຣເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕິ ສງ຺ໂຆ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນາຕິ ອິມິນາປິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນ.

‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ¶ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສາໂທ ຕປ຺ປສາໂທ, ຕເທວ ຣຕ຺ຕນຕ຺ຕຍໍ ຄຣຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຄ຺ຄຣຸ, ຕພ຺ຠາໂວ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ, ຕປ຺ປສາໂທ ຈ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ ຈ ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາ. ຕາຫິ ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາຫິ. ວິຘຸຕທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສມ຺ໂມຫອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິຕາຍ ວິຫຕກິເລໂສ. ຕເທວ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ປຣາຍຓໍ ຄຕິ ຕາຓໍ ເລຓນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ¶ ສຣຓຄມນໍ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ. ຕໍສມງ຺ຄີຕິ ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເອວໍ ອຸເປຕີຕິ ເອວໍ ຠຊຕິ ເສວຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ, ເອວໍ ວາ ຊານາຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິຍສຣຓຄມນມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ປສາທປ຺ປຘານໍ. ຄຣຸຕາຄຫເຓນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ອຣິຍາ ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓາຠິຎ຺ຎຕາຍ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ປິຍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປສາເທນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວິຫຕກິເລໂສ, ຕຄ຺ຄຣຸຕາຍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ອຄາຣວກຣຓເຫຕູນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ. ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ ປເນຕ຺ຖ ຕຄ຺ຄຕິກຕາຕິ ຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ວກ຺ຂມານໍ ສຣຓຄມນໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວິເສເສນ ວາ ປສາທຄຣຸຕາ ໂຊຕິຕາຕິ ປສາທຄ຺ຄຫເຓນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສ຺ສ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ, ຕຖາ ຄຣຸຕາຄຫເຓນາຕິ ອຸຠເຍນປິ ອຸຠຍໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ໂຍຊນາ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຄໂມ ເອວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ, ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມາໂນເຍວ ສຣຓຄມນຕ຺ຕໍ ສາເຘຕິ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ປນ ສາວກໂຄຈຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ, ຕຖາ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕຎ຺ຈ ສເຫວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ໂລກິຍໍ ວິຍ ປຏິປາຏິຍາ ອສມ຺ໂມຫປ຺ປຏິເວເຘນ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນ ສຣຓຄມນໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ປນ ອຘິຄຕເມວ ໂຫຕິ ເອກຈ຺ຈານໍ ເຕວິຊ຺ຊາທີນໍ ໂລກິຍວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຍາ’’ຕິ, ເຕສໍ ໂລກິຍເມວ ສຣຓຄມນໍ ສິຍາ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ຕຎ຺ຈ ອຍຸຕ຺ຕໍ ທຸວິຘສ຺ສປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ.

ຕນ຺ຕິ ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ. ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ. ສທ຺ຘາມູລິກາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ, ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ, ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ໂລກິຍາວໂພຘວເສເນວ ສມ຺ມາ ຎາເຍນ ທສ຺ສນໂຕ. ສທ຺ຘາມູລິກາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ເອເຕນ ສທ຺ຘູປນິສ຺ສຍາ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຎາ ໂລກິຍສຣຓຄມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ¶ ‘‘ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸຊຸ ກຣີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ ¶ , ທິຏ຺ຐິ ວາ ອຸຊຸ ກຣີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ, ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ຕປ຺ປຘານຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠຕິ ອິມິນາ ມາຕາທີຫິ ອຸສ຺ສາຫິຕທາຣກາທີນໍ ວິຍ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນໍ ທສ຺ເສຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ອິມິນາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນໍ.

ຕຍິທໍ ໂລກິຍໍ ສຣຓຄມນໍ. ອຕ຺ຕາ ສນ຺ນິຍ຺ຍາຕີຍຕິ ອປ຺ປີຍຕິ ປຣິຈ຺ຈຊີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມໍ. ຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ປຣາຍຓໍ ປຏິສຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕປ຺ປຣາຍໂຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມເມວ. ສຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ສິສ຺ສຠາວໍ ອນ຺ເຕວາສິກຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ. ສຣຓຄມນາຘິປ຺ປາເຍເນວ ປຓິປຕຕິ ເອເຕນາຕິ ປຓິປາໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈຊນນ຺ຕິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ພຸທ຺ຘາທີນໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີສຸປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຕທຎ຺ຎນິວຕ຺ຕນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີນິ ເອເກນ ປກາເຣນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອປເຣຫິປິ ປກາເຣຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເຕນ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣຫິປິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ກຕເມວ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຬວກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສາຕາຄິຣິເຫມວຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນນຸ ເຈເຕ ອາຬວກາທໂຍ ມຄ຺ເຄເນວ ອາຄຕສຣຓຄມນາ, ກຖໍ ເຕສໍ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາສຣຓຄມນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ມຄ຺ເຄນາຄຕສຣຓຄມເນຫິປິ ‘‘ໂສ ອຫໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ…ເປ… ສຸຘມ຺ມຕໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໔). ເຕ ມຍໍ ວິຈຣິສ຺ສາມ, ຄາມາ ຄາມໍ ນຄາ ນຄໍ…ເປ… ສຸຘມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໘໒) ຈ ເຕຫິ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣສ຺ສ ປເວທິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂສ ປເນສ ຎາຕິ…ເປ… ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຕິວເສນ, ຠຍວເສນ, ອາຈຣິຍວເສນ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວເສນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ‘‘ວເສນາ’’ຕິ ປທໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຎາຕິວເສນາຕິ ຎາຕິຠາວວເສນ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ¶ . ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາເຕນາຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາເຫຕຸເກນ ປຓິປຕເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕເຣຫີຕິ ຎາຕິຠາວາທິວສປ຺ປວຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ປຓິປາເຕຫິ. ອິຕເຣຫີຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວນ຺ທຕີຕິ ປຓິປາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓວຈນໍ ¶ . ເອວຣູປນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຫິ ນິຍ຺ຍານິກໍ ວາ ອນິຍ຺ຍານິກໍ ວາ ອນຸສາສນິໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາຕເມວ ກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທຕິ ສຣຓຄມນວິຠາໂຄ.

ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເອວ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຣຓຄມນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ວິປາກຜລ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍຕິ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໙໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນໍ.

ນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປຄມນາທິວເສນາຕິ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ. ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຫຕຸປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ. ອນວກາໂສຕິ ປຈ຺ຈຍປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຸຠເຍນປິ ກາຣຓເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຈຕຸຠູມເກສຸ ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາເຣສຸ ເອກສງ຺ຂາຣມ຺ປິ. ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ນິຈ຺ໂຈຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໗໖, ໗໙) ເອວໍ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິວເສນ ສຸຂໂຕ ຄາຫໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ປຣິຬາຫວູປສມນຕ຺ຖໍ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິປຣິຕາສິໂຕ ວິຍ ໂຈກ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸກ຺ກາຣຠູມິໍ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ຕວາເຣ ກສິຓາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມສຸປິ ຐາເນສຸ ຈຕຸຠູມກວເສເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ ເຕຠູມກວເສເນວ ວາ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຄາຫວເສນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໂຕ ຕໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ຄາຫໍ ວິນິເວເຐຕິ.

ມາຕຣນ຺ຕິອາທີສຸ ຊນິກາ ມາຕາ, ຊນໂກ ປິຕາ, ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຂີຓາສໂວ ອຣຫາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກິໍ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ຎໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ? ເອຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐານໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ປນ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຣິຍຠາວສ຺ສ ຈ ຜລທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ຊີວມານກສຣີເຣ ¶ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ. ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ສມານສໍວາສກໍ ສມານສີມາຍໍ ຐິຕໍ ສງ຺ຆໍ ‘‘ກມ຺ເມນ ອຸທ຺ເທເສນ ໂວຫຣນ຺ໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນນ ສລາກຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໕໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ. ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຕິຕ຺ຖກຣໍ ‘‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນ ເຕ ¶ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍນ຺ຕິ ເຕ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ອປາຍໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ເທວກາຍໍ ປນ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທສຫິ ຐາເນຫີຕິ ທສຫິ ກາຣເຓຫິ. ອຘິຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຘິຠວນ຺ຕິ.

ເວລາມສຸຕ຺ຕາທິວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຣີສສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓານໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສສງ຺ຂານໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຣູປິຍປາຕິກໍສປາຕີນໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣູປິຍສຸວຓ຺ຓຫິຣຎ຺ຎປູຣານໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ອສ຺ສສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຣຖສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ເຘນຸສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປລ຺ລງ຺ກສຫສ຺ສານໍ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ວຕ຺ຖໂກຏິສຫສ຺ສານໍ, ອປຣິມາຓສ຺ສ ຈ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທິເຠທສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕເວລາມມຫາທານໂຕ ເອກສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ. ຕໂຕ ສຕໍ ໂສຕາປນ຺ນານໍ ທິນ຺ນທານໂຕ ເອກສ຺ສ ສກທາຄາມິໂນ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອຣຫໂຕ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ຕໂຕ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຫາຣກຣຓໍ, ຕໂຕ ສຣຓຄມນໍ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ຕສ຺ສ ເວລາມສຸຕ຺ຕສ຺ສ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ວເສນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໍ, ຄຫປຕິ, ເວລາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທານໍ ອທາສິ ມຫາທານໍ, ໂຍ ເອກໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໙.໒໐). ເວລາມສຸຕ຺ຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຎ຺ຎາຓໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ຄຸຓານໍ ອຊານນໍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມໂຫ, ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ສໍສໂຍ. ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ຕສ຺ສ ຄຸຓານໍ ອຄຸຓຠາວປຣິກປ຺ປເນນ ວິປຣີຕຄ຺ຄາໂຫ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນາທຣາຄາຣວາທີນໍ ¶ ສງ຺ຄໂຫ. ນ ມຫາຊຸຕິກນ຺ຕິ ນ ອຸຊ຺ຊລໍ, ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ອປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ມຫາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິ ອນຸຬາຣໍ. ສາວຊ຺ໂຊຕິ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາທິວເສນ ສໂທໂສ. ໂລກິຍໍ ສຣຓຄມນໍ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ ວິຍ ອຄ຺ຄຫິຕກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘເຠເທນ ເຠໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອນວຊ຺ໂຊ ກາລກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ໂສຕິ ອນວຊ຺ໂຊ ສຣຓຄມນເຠໂທ. ສຕິປິ ອນວຊ຺ຊຕ຺ເຕ ອິຏ຺ຐຜໂລປິ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຜໂລ’’ຕິ. ກສ຺ມາ? ອວິປາກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິ.

ໂກ ອຸປາສໂກຕິ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກິໍລກ຺ຂໂຓ ອຸປາສໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຫຕຸປຸຈ຺ຉາ. ເຕນ ເກນ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ອຸປາສກສທ຺ໂທ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ ¶ . ເຕນາຫ ‘‘ກສ຺ມາ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ສທ຺ທສ຺ສ ອຠິເຘຍ຺ໂຍ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຕພ຺ຠາວກາຣຓໍ. ກິມສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ກີທິສໍ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ສີລໍ, ກິຕ຺ຕເກນ ສີເລນາຍໍ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ອາຊີໂວຕິ ໂກ ອສ຺ສ ສມ຺ມາອາຊີໂວ? ໂສ ປນ ມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊເນນ ໂຫຕີຕິ ໂສປິ ວິຠຊີຍຕີຕິ. ກາ ວິປຕ຺ຕີຕິ ກາ ສີລສ຺ສ, ອາຊີວສ຺ສ ວາ ວິປຕ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຫິ ວິຘິ ວາ ປຏິເສໂຘ ວາຕິ. ກາ ສມ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂຍ ໂກຈີຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ. ເຕນ ສຣຓຄມນເມເວຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ນ ຊາຕິອາທິວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປາສນໂຕຕິ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ອາທຣຄາຣວພຫຸມານາທິໂຍເຄນ ປຍິຣຸປາສນໂຕ. ເວຣມຓິໂຍຕິ ເວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ມຓນໂຕ ຫນນໂຕ ວິນາສນໂຕ ເວຣມຓິໂຍ, ປຎ຺ຈ ວິຣຕິໂຍ ວິຣຕິປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາຕິ ນ ສມ຺ມາວຓິຊ຺ຊາ ອຍຸຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ອສາຣຸປ຺ປວຓິຊ຺ຊາ. ປຫາຍາຕິ ອກຣເຓເນວ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຘມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປເຕນ. ເຕນ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຘມ຺ມິກໍ ຊີວິກໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສເມນາຕິ ອວິສເມນ. ເຕນ ກາຍວິສມາທິທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຍສມາທິນາ ສຸຈຣິເຕນ ອາຊີວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາຕິ ອາຍຸຘຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກາເຣຕ຺ວາ ວາ ຍຖາກຕໍ ¶ ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາຕິ ມນຸສ຺ສວິກ຺ກໂຍ. ມໍສວຓິຊ຺ຊາຕິ ສູນກາຣາທໂຍ ວິຍ ມິຄສູກຣາທິເກ ໂປເສຕ຺ວາ ມໍສໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິກ຺ກໂຍ. ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ວິສວຓິຊ຺ຊາຕິ ວິສໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາ ປໂຣປໂຣຘນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອກຣຓີຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ອຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕ, ມໍສວິສວຓິຊ຺ຊາ ວຘເຫຕຸໂຕ, ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາ ປມາທຏ຺ຐານໂຕ.

ຕສ຺ເສວາຕິ ປຎ຺ຈເວຣມຓິລກ຺ຂຓສ຺ສ ສີລສ຺ສ ເຈວ ປຎ຺ຈມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາລກ຺ຂຓສ຺ສ ອາຊີວສ຺ສ ຈ. ວິປຕ຺ຕີຕິ ເຠໂທ ປໂກໂປ ຈ. ຍາຍາຕິ ຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ຈຓ຺ຑາໂລຕິ ອຸປາສກຈຓ຺ຑາໂລ. ມລນ຺ຕິ ອຸປາສກມລໍ. ປຏິກຸຏ຺ໂຐຕິ ອຸປາສກນິຫີໂນ. ພຸທ຺ຘາທີສຸ ກມ຺ມກມ຺ມຜເລສຸ ຈ ສທ຺ຘາວິປຣິຍາໂຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ໂຂ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລວິປຕ຺ຕິອາຊີວວິປຕ຺ຕິວເສນ ທຸສ຺ສີໂລ. ‘‘ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິນາ ອິທໍ ນາມ ມງ຺ຄລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ – ເອວໍ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕໂກຕູຫລສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມງ຺ຄເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ. ມງ຺ຄລໍ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິເຠທໍ ມງ຺ຄລເມວ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ໂນ ກມ຺ມນ຺ຕິ ¶ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ໂນ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາຕິ ອິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສາສນໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ພາຫິຣກສມເຍ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສຕີຕິ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ທກ຺ຂິຓາຣຫສຎ຺ຎີ ຄເວສຕິ. ປຸພ຺ພກາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ທານມານນາທິກໍ ກຸສລກິຣິຍໍ ປຐມຕຣໍ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຣິເຍສນປຸພ຺ພກາເຣ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປຣິສານໍ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ອຸປາສໂກວ ຣຕນໍ ອຸປາສກຣຕນໍ. ຄຸຓໂສຠາກິຕ຺ຕິສທ຺ທສຸຄນ຺ຘຕາຫິ ອຸປາສໂກວ ປທຸມໍ ອຸປາສກປທຸມໍ. ຕຖາ ອຸປາສກປຸຓ຺ຑຣີໂກ.

ອາທິມ຺ຫີຕິ ອາທິອຕ຺ເຖ. ໂກຏິຍນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕໂກຏິຍໍ. ວິຫາຣຄ຺ເຄນາຕິ ໂອວຣກໂກຏ຺ຐາເສນ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ນາມ ຜລໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີນາ ຕໍ ຕໍ ວສນຏ຺ຐານໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຊຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຊ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ.

ປາເຓຫິ ¶ ອຸເປຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ອາປາຓໂກຏິກຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຊີວິເຕນປິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ປຏິປູເຊນ຺ໂຕ ສຣຓຄມນໍ ຣກ຺ຂາມີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອຫຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປາເຓຫິ ອຸເປຕນ຺ຕິ ຫິ ຍາວ ເມ ປາຓາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ສຣຓໍ ອຸເປຕໍ. ອຸເປນ຺ໂຕ ຈ ນ ວາຈາມຕ຺ເຕນ ນ ເອກວາຣໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ປາຓານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນປິ ຍາວຊີວໍ ອຸເປຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໗-໑໙. ສຕ຺ຕເມ ຊາຓຸສ຺ໂສຓີຕິ ເນຕໍ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕູຫິ ກຕໍ ນາມໍ, ອປິຈ ໂຂ ຐານນ຺ຕຣປ຺ປຏິລາຠລທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຊາຓຸສ຺ໂສຓີຕິ ຐານນ຺ຕຣໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ເອກໍ ຐານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ເອກໍ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐານໍ. ອຸຓ຺ຫີສອາທິກກຸຘຠຓ຺ເຑຫິ ສທ຺ຘິໍ ລທ຺ຘໍ ຕຖາ ຈສ຺ສ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິເກ ຈ ລທ຺ຘຊາຓຸສ຺ໂສຓິສກ຺ກາຣຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຏ຺ຐມນວເມສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໒໐-໒໑. ທສເມ ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປທປຈ຺ຈາຠຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ຐປິຕໍ. ປຊ຺ຊຕິ ຎາຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ປທໍ, ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕິ ປກາເສຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ປທເມວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ…ເປ… ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ປທສມຸທາຍພ຺ຍຕິເຣເກນ ວິສຸໍ ປາຬິ ນາມ ¶ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠຍເມຕໍ ປາຬິຍາວ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ປກຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ວຈນປ຺ປພນ຺ຘານໍ ອາຬິເຍວ ປາຬີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ເອກາທສມຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໒໒-໒໔. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐມທຸຕິຍຕຕິຍານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໒໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຎ຺ຎໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂພເຘຕພ຺ໂພ, ຎາເປຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໗. ຉຏ຺ເຐ ໂນ ເຈປິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕ ສເຈປິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນເມວາຕິ ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫິຕພ຺ພຠາວໂຕ ¶ ປຏິຈ຺ຉາທນາຣຫຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນເມວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອວີຈິອາທໂຍ ປເທສວິເສສາ ຕຕ຺ຖູປປນ຺ນາ ສຕ຺ຕາ ຈ ນິຣຍຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣໂຍຕິ ສໂຫກາສກາ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ນາມ ວິສຸໍ ປເທສວິເສໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ຂນ຺ຘາວ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ.

໓໑. ທສເມ ອຕ຺ໂຖ ຜລໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວໂສ, ເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖວເສຕິ ກາຣຓານີ’’ຕິ. ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານີຕິ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕານິ ວນປຕ຺ຖານິ. ວນປຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ຫິ ສຓ຺ຑຠູເຕ ຣຸກ຺ຂສມູເຫປິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຣຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓໍ. ວນີຍຕິ ວິເວກກາເມຫິ ຠຊີຍຕິ, ວນຸເຕ ວາ ເຕ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວສນຕ຺ຖາຍ ຍາຈນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວນໍ, ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເວກກາມາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕວິເສສາຘິຄເມນາຕິ ປຕ຺ຖໍ, ວເນສຸ ປຕ຺ຖໍ ຄຫນຏ຺ຐາເນ ເສນາສນໍ ວນປຕ຺ຖໍ. ກິຎ຺ຈາປີຕິ ອນຸຊານນສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ກິໍ ອນຸຊານາຕິ? ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຣຎ຺ຎຠາວໍ ຄາມໂຕ ພຫິ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທິ. ກິໍ ສມ຺ຠາເວຕິ? ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄນິປ຺ຜາທກຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄນິປ຺ຜາທກໍ, ຕໍ ວິເສສໂຕ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ຕໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ຕໂຕ ພຫິ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ວາ ຍຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຕີຓິ ອິນ຺ທຂີລານິ, ¶ ຕຕ຺ຖ ພຫິທ຺ຘາ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຍຕ຺ຖ ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕທຣຫຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄາມນ຺ຕນ຺ຕິ ຄາມສມີປໍ. ອນຸປຈາຣຏ຺ຐານນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈກິຈ຺ຈວເສນ ນ ອຸປຈຣິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ນ ກສີຍຕິ ນ ວປີຍຕີ’’ຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣນ຺ຕິ ເອເຕນ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ວິເວກາຠິຣຕິໍ ປກາເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ນາມ ອຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ສຸຂວິຫາໂຣ ນາມ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖວິຫາຣານໍ ຜາສຸຕາ. ເອກກສ຺ສ ຫິ ອຣຎ຺ເຎ ອນ຺ຕມໂສ ອຸຈ຺ຈາຣວສ຺ສາວກິຈ຺ຈໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພ ອິຣິຍາປຖາ ຜາສຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ສຸຂວິຫາຣໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປຈ຺ຉິມຎ຺ຈ ຊນຕໍ ອນຸກມ຺ປມາໂນຕິ ກຖໍ ອຣຎ຺ຎວາເສນ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ອນຸກມ຺ປິຕາ ໂຫຕິ? ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕາ ຫິ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອຣຎ຺ຎວາສໍ ¶ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠຄວາປິ ນາມ ອຣຎ຺ຎເສນາສນານິ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ຍສ຺ສ ເນວຕ຺ຖິ ປຣິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ນ ປຫາຕພ຺ພໍ ນ ຠາເວຕພ຺ພໍ ນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພເມວ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຂິປ຺ປເມວ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ອນຸກມ຺ປິຕາ ໂຫຕິ. ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິເມ ມມ ສາວເກ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ’’ຕິ.

໓໒. ເອກາທສເມ ວິຊ຺ຊໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ, ວິຊ຺ຊາຠາເຄ ວິຊ຺ຊາໂກຏ຺ຐາເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິປິ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ. ປທໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສມູລໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສູຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ. ຣາຄສ຺ສ ຂຍວິຣາເຄນາຕິ ຣາຄສ຺ສ ຂຍສງ຺ຂາເຕນ ວິຣາເຄນ, ຣາຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໓. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ປຐເມ ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ຠູມິ, ອສປ຺ປຸຣິສານໍ ຠູມິ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິ. ສປ຺ປຸຣິສຠູມິຍມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກຕໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອກຕຎ຺ຎູ, ອສມຕ຺ຖສມາໂສຍໍ ຄມກຕ຺ຕາ ‘‘ອສູຣິຍປສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຕໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ. ອກຕເວທີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ນ ຊານາຕີຕິ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ຌຄຓມຊ຺ຌາທີສຸ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ນ ຊານາຕິ, ນ ປກາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ໂຖມນາວເສນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຎາຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໓໔. ທຸຕິເຍ ວສ຺ສສຕປຣິມາຓມາຍຸ ອສ຺ສາຕິ ວສ຺ສສຕາຍຸໂກ, ວສ຺ສສຕາຍຸກຕຎ຺ຈ ວສ຺ສສຕາຍຸກກາເລ ຊາຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ວສ຺ສສຕາຍຸກກາເລ ຊາໂຕ’’ຕິ. ວສ຺ສສຕໍ ຊີວຕິ ສີເລນາຕິ ວສ຺ສສຕຊີວີ. ວສ຺ສສຕນ຺ຕິ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສກລໍ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນ຺ໂຕ’’ຕິ. ມາຕາປິຕູນໍ ມາຕາວ ພຫູປກາຣຕຣາຕິ ຕສ຺ສາເຍວ ປຘານຠາເວນ ປຏິກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ທກ຺ຂິຓໍ ອໍສກູຏໍ ວທນ຺ຕິ. ຫທຍໂລຫິຕໍ ປາເຍຕ຺ວາຕິ ຂີຣໍ ສນ຺ຘາຍ ¶ ວທຕິ. ໂລຫິຕຎ຺ຫິ ຂີຣຠາເວນ ປຣິຓາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕ຺ຍາສ຺ສາຕິ ເຕ ອສ຺ສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໓໕. ຕຕິເຍ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິ, ຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິຣຊ຺ຌນປຎ຺ຫນ຺ຕິ ຍໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກເຖສິ, ອວິປຣີຕໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາທິສໍ ປຎ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠໂຕໂກຏິກໍ ປຎ຺ຫນ຺ຕິ ອຸໂຠຫິ ໂກຏີຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ. ‘‘ກິໍວາທີ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ຫິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ກິຣິຍວາທິມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອກິຣິຍວາທິມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ‘‘ກິຣິຍວາທິມ຺ຫີ’’ຕິ ເອກາ ໂກຏິ, ‘‘ອກິຣິຍວາທິມ຺ຫີ’’ຕິ ທຸຕິຍາຕິ ໂກຏິທ຺ວຍຍຸຕ຺ໂຕ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ. ອຸຄ຺ຄິລິຕຸນ຺ຕິ ທ຺ເວ ໂກຏິໂຍ ໂມເຈຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ພຫິ ນີຫຣິຕຸໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອປເນຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ທ຺ເວ ໂກຏິໂຍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ຫິ ຕໍ ພຫິ ນີຫຣຕິ ນາມ. ນິຄ຺ຄິລິຕຸນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ໂທສໍ ທຕ຺ວາ ຫາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປເວເສຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂທສໍ ທຕ຺ວາ ຫາເຣນ຺ໂຕ ຫິ ຄິລິຕ຺ວາ ວິຍ ອທສ຺ສນໍ ຄເມນ຺ໂຕ ປເວເສຕິ ນາມ. ກິໍລທ຺ຘິໂກຕິ ກິໍທ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ທິຏ຺ຐິ. ໂກ ວາໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ກິໍວາທີ. ກິມກ຺ຂາຍີຕິ ກິມຠິຘາຍີ, ກີທິສີ ຘມ຺ມກຖາ. ເຕນາຫ ‘‘ກິໍ ນາມ…ເປ… ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໓໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ. ອາຫຸນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທານໍ, ຕໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ອາຫຸເນຍ຺ຍາ.

໓໗. ປຎ຺ຈເມ ກຖມຍໍ ມິຄາຣມາຕາ ນາມ ຊາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ພປຐມໍ ຊາຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອຍ຺ຍກເສຏ຺ຐິໂນວ ສມານນາມກຕ຺ຕາຕິ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິນາ ເອວ ສທິສນາມກຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ສພ຺ພເຊຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ອຍ຺ຍກສ຺ສ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິສ຺ເສວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອນິພທ຺ຘວາໂສ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ວິຫາເຣ ນິພທ຺ຘວາໂສ ອຫຸຕ຺ວາ. ຘຸວປຣິໂຠຄານີຕິ ນິຍຕປຣິໂຠຄານິ. ນນຸ ຠຄວາ ກທາຈິ ຈາຣິກມ຺ປິ ປກ຺ກມຕິ, ກຖໍ ຕານິ ເສນາສນານິ ຘຸວປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕຸວສ຺ສໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕຸວສ຺ສນ຺ຕິ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ເຫ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ມຄ຺ຄໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ເຖຣສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ຐເປຕ຺ວາ. ອຸຓ຺ຫວລາຫກາຕິ ອຸຓ຺ຫອຸຕຸໂນ ¶ ປຈ຺ຈຍຠູຕເມຆມາລາສມຸຏ຺ຐາປກາ ເທວປຸຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ກິຣ ຕຖາຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສມກາລເມວ ຍຖິຈ຺ຉິຕໍ ຐານໍ ອຸຓ຺ຫໍ ຜຣມານາ, ວລາຫກມາລາ ນາຕິພຫລາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ນຠໍ ຉາເທນ຺ຕີ ວິຘາວຕິ. ເອສ ນໂຍ ສີຕວລາຫກວສ຺ສວລາຫກາສຸ. ອພ຺ຠວລາຫກາ ປນ ເທວຕາ ສີຕຸຓ຺ຫວສ຺ເສຫິ ວິນາ ເກວລໍ ອພ຺ຠປຏລສ຺ເສວ ສມຸຏ຺ຐາປກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກວລໍ ວາ ວາຕສ຺ເສວ, ເຕເນວ ເທວຕາ ວາຕວລາຫກາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ວສ຺ສາເນ ຈ ສິສິເຣ ຈ ອພ຺ຠໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ ປາກຕິກເມວ. ຍໍ ປນ ອພ຺ຠມ຺ຫິເຍວ ອຕິອພ຺ຠໍ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ຈນ຺ທສູຣິເຍ ຉາເທຕ຺ວາ ເອກນ຺ຘກາຣໍ ກໂຣຕິ, ຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕເວສາຂມາເສສຸ ອພ຺ຠໍ, ຕໍ ເທວຕານຸຠາເວນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຈ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຸຕຸມ຺ຫິ ອຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິຓາທິປກຕິວາໂຕ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ. ວາເຕປິ ວນຣຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘາທິປ຺ປທາລໂນ ອຕິວາໂຕ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ອຍຎ຺ເຈວ, ໂຍ ຈ ອຎ຺ໂຎປິ ອກາລວາໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ເທວຕານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຍໍ ຄິມ຺ຫາເນ ອຸຓ຺ຫໍ, ຕໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານິກໍ ປາກຕິເມວ. ຍໍ ປນ ອຸຓ຺ເຫປິ ອຕິອຸຓ຺ຫໍ ສີຕກາເລ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸຓ຺ຫໍ, ຕໍ ເທວຕານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ຍໍ ວສ຺ສາເນ ຈ ເຫມນ຺ເຕ ຈ ສີຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານເມວ. ຍໍ ປນ ສີເຕປິ ອຕິສີຕໍ, ຄິມ຺ເຫ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສີຕໍ, ຕໍ ເທວຕານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ຍໍ ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວສ຺ສໍ, ຕໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານເມວ, ຍໍ ປນ ວສ຺ເສເຍວ ອຕິວສ຺ສໍ, ຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕເວສາຂມາເສສຸ ວສ຺ສໍ, ຕໍ ເທວຕານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ວສ຺ສວລາຫກເທວປຸຕ຺ໂຕ ຕຄຣກູຏວາສິຂີຓາສວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ເຖໂຣ – ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ວສ຺ສວລາຫໂກ ເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ¶ . ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຈິຕ຺ເຕນ ເທໂວ ວສ຺ສຕີຕິ? ອາມ, ຠນ຺ເຕຕິ. ປສ຺ສິຕຸກາມາ ມຍນ຺ຕິ. ເຕມິສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເມຆສີສໍ ວາ ຄຊ຺ຊິຕໍ ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ກຖໍ ເຕມິສ຺ສາມາຕິ? ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ເຕນ ເທໂວ ວສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສຖາຕິ. ສາຘຸ ເທວປຸຕ຺ຕາຕິ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ປາວິສິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ປວິສນ຺ເຕເຍວ ເອກໍ ຄີຕໍ ຄາຍິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ອຸກ຺ຂິປິ, ສມນ຺ຕາ ຕິໂຍຊນຏ຺ຐານໍ ເອກເມຆໍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ອຑ຺ຒຕິນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິຏ຺ໂຐຕິ.

ກາມໍ ¶ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາປິ ເທວຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາວ, ຕາ ປນ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕທຎ຺ເຎ ປຐມຠູມິເກ ກາມາວຈຣເທເວ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ’’ຕິ ອາຫ. ຘຕຣຏ຺ຐວິຣູຬ຺ຫກວິຣູປກ຺ຂກຸເວຣສງ຺ຂາຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ເອເຕສນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ, ເຕ ສິເນຣຸສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ເວມຊ຺ເຌ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປພ຺ພຕຏ຺ຐກາປິ ອຕ຺ຖິ ອາກາສຏ຺ຐກາປິ. ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ. ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ ມໂນປໂທສິກາ ຈນ຺ທິມາ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ສູຣິໂຍ ເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອເຕ ສພ຺ເພປິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວໂລກຏ຺ຐາ ເອວ.

ຕາວຕິໍສາຕິ ຕາວຕິໍສານໍ ເທວານໍ ນາມໍ, ເຕປິ ອຕ຺ຖິ ປພ຺ພຕຏ຺ຐກາ, ອຕ຺ຖິ ອາກາສຏ຺ຐກາ, ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຍາມາທີນໍ. ເອກເທວໂລເກປິ ຫິ ເທວານໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ມເຆນ ມາຓເວນ ສທ຺ຘິໍ ມຈລຄາເມ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເຕຕ຺ຕິໍສ ສຫປຸຎ຺ຎກາຣິໂນ ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຕໍ ສຫຈາຣິຕໍ ຐານໍ ເຕຕ຺ຕິໍສໍ, ຕເທວ ຕາວຕິໍສໍ, ຕໍ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕາວຕິໍສາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເສສຈກ຺ກວາເຬສຸປິ ຉກາມາວຈຣເທວໂລກາ ອຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ສຫສ຺ສໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ສຫສ຺ສໍ ຕາວຕິໍສານ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑). ຕສ຺ມາ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິເຍເວສາ ຕສ຺ສ ເທວໂລກສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ທຸກ຺ຂໂຕ ຍາຕາ ອປຍາຕາຕິ ຍາມາ. ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຸສໍ ອິຕາ ຄຕາຕິ ຕຸສິຕາ. ນິມ຺ມາເນ ຣຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ນິມ຺ມານຣຕິໂນ. ວສວຕ຺ຕີ ເທວຕາຕິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິໂນ ເທວາ. ປຣນິມ຺ມິເຕສຸ ໂຠເຄສຸ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິໂນ.

ພ຺ຣູຫິໂຕ ປຣິວຸທ຺ໂຘ ເຕຫິ ເຕຫິ ຌານາທີຫິ ວິສິຏ຺ເຐຫິ ຄຸເຓຫີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາ. ວຓ຺ຓວນ຺ຕຕາຍ ເຈວ ທີຆາຍຸກຕາຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທີຫິ ມຫນ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ. ຕສ຺ສ ປຣິສາຍໍ ຠວາ ປຣິຈາຣິກາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາ. ຕສ຺ເສວ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕາ. ອາຠສ຺ສເຣຫິ ປຣິຕ຺ຕາ ອາຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕາຠາ. ອປ຺ປມາຓາ ອາຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓາຠາ. ທີປິກາຍ ອຈ຺ຈິ ວິຍ ເອເຕສໍ ສຣີຣໂຕ ອາຠາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕນ຺ຕີ ວິຍ ສຣຕິ ວິສ຺ສຣຕີຕິ ອາຠສ຺ສຣາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປຠາຍ ອາຠາສນສີລາ ວາ ອາຠສ຺ສຣາ. ສຸຠາຕິ ໂສຠນາ ປຠາ. ສຸຠາຕິ ຫິ ¶ ເອກຄ຺ຆນາ ນິຈ຺ຈລາ ສຣີຣາຠາ ວຸຈ຺ຈຕິ ¶ , ສາ ປຣິຕ຺ຕາ ສຸຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາ. ອປ຺ປມາຓາ ສຸຠາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓສຸຠາ. ສຸເຠນ ໂອກິຓ຺ຓາ ວິກິຓ຺ຓາ, ສຸເຠນ ສຣີຣປ຺ປຠາວຓ຺ເຓນ ເອກຄ຺ຆນາ ສຸວຓ຺ຓມຎ຺ຊູສາຍ ຐປິຕສມ຺ປຊ຺ຊລິຕກຎ຺ຈນປິຓ຺ຑສສ຺ສິຣິກາຕິ ສຸຠກິຓ຺ຓາ. ຕຕ຺ຖ ໂສຠນາຍ ປຠາຍ ກິຓ຺ຓາ ສຸຠາກິຓ຺ຓາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕິມ ຓ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຠກິຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປຸລຜລາ ເວຫປ຺ຜລາ. ວິປຸລຜລາຕິ ຈ ວິປຸລສນ຺ຕສຸຂວຓ຺ຓາທິຜລາ. ອປ຺ປເກນ ກາເລນ ອຕ຺ຕໂນ ຐານໍ ນ ວິຊຫນ຺ຕີຕິ ອວິຫາ. ເກນຈິ ນ ຕປນີຍາຕິ ອຕປ຺ປາ. ອກິຈ຺ເຉນ ສຸເຂນ ປສ຺ສິຕພ຺ພາ ມນຸຎ຺ຎຣູປຕາຍາຕິ ສຸທສ຺ສາ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘທສ຺ສນຕາຍ ສມ຺ມາ ປສ຺ສນ຺ຕິ ສີເລນາຕິ ສຸທສ຺ສີ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ໂຍຄໂຕ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ກນິຏ຺ຐາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອກນິຏ຺ຐາ.

ກາຍສກ຺ຂີຫີຕິ ນາມກາເຍນ ເທສນາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນວເສນ ສກ຺ຂິຠູເຕຫິ. ຫລາຫລນ຺ຕິ ໂກລາຫລໍ. ມຫຄ຺ຄຕຈິຕ຺ເຕນາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທເກນ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ເຕນ.

ນນຸ ຈ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມຠໂວ, ພຫິທ຺ຘາຕິ ຣູປາຣູປຠໂວ’’ຕິ ຈ ອຍຸຕ຺ຕເມຕໍ? ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຠເວ ສຕ຺ຕາ ພຫຸຕຣໍ ກາລໍ ວສນ຺ຕິ, ໂສ ເນສໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ອປ຺ປຕຣໍ ກາລໍ ວສນ຺ຕິ, ໂສ ເນສໍ ພຫິທ຺ຘາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາຣູປຠເວ ຈ ສຕ຺ຕາ ຈິຣຕຣໍ ວສນ຺ຕິ, ອປ຺ປຕຣໍ ກາມຠເວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມຠໂວ, ພຫິທ຺ຘາຕິ ຣູປາຣູປຠໂວ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ຈຕຸຕ຺ຖເມວ ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິສງ຺ຂາຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປໍ. ອິຕເຣສູຕິ ສໍວຏ຺ຏສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິວິວຏ຺ຏສງ຺ຂາເຕສຸ ຕີສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ເປສຸ. ອາລໂຍຕິ ສງ຺ໂຄ. ປຕ຺ຖນາຕິ ‘‘ກຖໍ ນາມ ຕຕ຺ຣູປປນ຺ນາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຠິປຕ຺ຖນາ. ອຠິລາໂສຕິ ຕຕ຺ຣູປປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາ. ຕສ຺ມາຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຄເມຕິ.

ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ກສ຺ສຈິປິ ກິເລສສ຺ສ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ເກນຈິປິ ປກາເຣນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນມຕ຺ເຕນປິ ອວິມຸຕ຺ໂຕ ກາມຠໂວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊນໍ, ເຕນ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊໂນ. ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ພຫິທ຺ຘາສໍໂຍຊໂນຕິ.

ຉນ຺ທຣາຄວເສເນວ ¶ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊນໍ ພຫິທ຺ຘາສໍໂຍຊນຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນວເສນປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂອຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຘາຕຸ, ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຕໍ ໂອຣໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມຸນາ ¶ ວິປາກໍ ສຕ຺ເຕນ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ສໍໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ສໍໂຍຊນານິ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສກາມຣາຄປຏິຆາ. ອຸທ຺ຘໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣູປາຣູປຘາຕຸ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນຕໍ ອຸທ຺ຘໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍານິ, ສໍໂຍຊນານິ. ຣູປຣາຄາຣູປຣາຄມານຸທ຺ຘຈ຺ຈາວິຊ຺ຊາ. ອຖ ວາ ໂອຣມ຺ຠາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຘາຕຸ ຣູປາຣູປຠວໂຕ ເຫຏ຺ຐາຠູຕຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ໂອຣມ຺ຠາຄສ຺ສ ຫິຕານີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ຍຖາ ‘‘ວຈ຺ຉາໂຍໂຄ ທຸຫໂກ’’ຕິ. ອຸທ຺ຘມ຺ຠາໂຄ ນາມ ມຫຄ຺ຄຕຠາໂວ, ຕສ຺ສ ຫິຕານິ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍານິ. ປາເທສຸ ພທ຺ຘປາສາໂຓ ວິຍ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ເຫຏ຺ຐາ ອາກຑ຺ຒມານາກາຣານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຫຕ຺ເຖຫິ ຄຫິຕຣຸກ຺ຂສາຂາ ວິຍ ປຎ຺ຈຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ອຸປຣິ ອາກຑ຺ຒມານາກາຣານິ. ເຍສຎ຺ຫິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທີນິ ອປ຺ປຫີນານິ, ເຕ ຠວຄ຺ເຄປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ ເອຕານິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ກາມຠເວເຍວ ປາເຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອຕານິ ປຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ວາເຣນ຺ຕິ, ຄຕໍ ປຸນ ອາເນນ຺ຕິ. ຣູປຣາຄາທີນິ ປຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນ ວາເຣນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕຸໍ ປນ ນ ເທນ຺ຕິ.

ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊເນສຸ ລທ຺ຘປຈ຺ຈເຍສຸ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ອຄຓນູປຄານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ລພ຺ຠມານານມ຺ປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ວເສນ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ອຣິຍານໍ ໂຍຄວເສນ ວິຠຊິຕຸກາໂມ ‘‘ອຸຠຍມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕມຫາຊນສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ທ຺ເວຘາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ກາມສຸຄຕິຣູປາຣູປຠວວເສນ ທ຺ວີຫິ ປກາເຣຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ.

ວຈ຺ຉກສາໂລປມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທເນ ປນ ກສ຺ສຈິ ກິເລສສ຺ສ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ, ກຖຎ຺ຈິປິ ອວິມຸຕ຺ໂຕ ກາມຠໂວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ, ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ເຐນ ອນ຺ໂຕ ນາມ. ຣູປາຣູປຠໂວ ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ພຫິ ນາມ. ຕຖາ ຫິ ຍສ຺ສ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ອປ຺ປຫີນານິ, ໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ສ ຕານິ ປຫີນານິ, ໂສ ພຫິທ຺ຘາສໍໂຍຊໂນ. ຕສ຺ມາ ອນ຺ໂຕ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນພນ຺ຘນຕາຍ ພຫິ ຈ ປວຕ຺ຕມານຠວງ຺ຄສນ຺ຕານຕາຍ ອນ຺ໂຕພທ຺ໂຘ ພຫິສຍິໂຕ ¶ ນາມ. ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕຠວງ຺ຄສນ຺ຕານວເສນ ຫິ ສຍິຕໂວຫາໂຣ. ກາມໍ ເນສໍ ພຫິພນ຺ຘນມ຺ປິ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ອນ຺ໂຕພນ຺ຘນສ຺ສ ປນ ມູລຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍໂຍຊນໍ ປນ ເຕສໍ ກາມາວຈຣູປນິພທ຺ຘເມວາ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສຕ຺ຕເຍປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ກິຣາຕິ ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສໍສູຈນຕ຺ໂຖ. ເຕເນຕ຺ຖ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນຠາວໍ ທີເປຕິ. ‘‘ສີລວາ’’ຕິ ອນາມຏ຺ຐວິເສສສາມຎ຺ຎໂຕ ສີລສງ຺ເຂເປນ ຄຫິຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລສຸ. ເຊຏ຺ຐກສີລນ຺ຕິ ປຘານສີລໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທເສສຸ, ນິທ຺ເທເສ ວິຍ ອຸທ຺ເທເສປິ ¶ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣວ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສີລວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສີລຄ຺ຄຫຓຎ຺ຫິ ປາຬິຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣວເສເນວ ອາຄຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣເຍວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອວຘາຣເຓນ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເອກເທເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ໂຕຄຘຠາວໍ ທີເປຕິ. ຕຖາ ຫິ ອໂນໂລກິໂຍໂລກເນ ອາຊີວເຫຕຸ ຈ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມ ຄິລານປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠເຄ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ວິຫິຕາຕິ. ຕີຓີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລາທີນິ. ສີລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ສີລປຣິຍາເຍນ ເຕສໍ ກຕ຺ຖຈິ ສຸຕ຺ເຕ ຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ກິໍ ອຕ຺ຖິ ຍຖາ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ’’ຕິ? ອາຈຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕາຍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຸປຈາເຣນ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນນຸຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຉທ຺ວາຣຣກ຺ຂາມຕ຺ຕກເມວາຕິ ຕສ຺ສ ສລ຺ລຫຸກຠາວມາຫ ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານຠາວມຕ຺ເຕນ ປຏິປາກຕິກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອິຕຣທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປ຺ປາທນເຫຕຸກາ ຫິ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອິທມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ປໂຍຊນໍ ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນາຕິ ອິມິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທີນິ ຕີຓິ ປຘານສ຺ສ ສີລສ຺ສ ປຣິປາລນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣິຍາຍສີລານິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສ຺ເສວ ປຘານຠາວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂສ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ເສສານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທີນິ.

ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕຕິ ¶ ໂຍ ຫິ ນໍ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕິ ອາປາຍິກາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ສິກ຺ຂາປທສີເລນ ປິຫິຕກາຍວຈີທ຺ວາໂຣ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ເອວໍຠູໂຕ ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕີໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ກິເລສານໍ ພລວຠາວໂຕ, ປາປກິຣິຍາຍ ຈ ສຸກຣຠາວໂຕ, ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປາເຍສຸ ປຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວາ ຠວາທີສຸ ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຆຏິຍນ຺ຕໍ ວິຍ ອນວຏ຺ຐາເນນ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຄມນໂຕ ຄມນສີໂລຕິ ປາຕີ, ມຣຓວເສນ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປາຕນສີໂລ ວາ ປາຕີ, ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວາ. ຕໍ ປາຕິໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ວິໂມກ຺ເຂນ ສຕ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ຕໂວທານາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ, ‘‘ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘) ຈ.

ອຖ ວາ ອວິຊ຺ຊາທິນາ ເຫຕຸນາ ສໍສາເຣ ປຕຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປາຕິ, ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນານໍ ສນ຺ຘາວຕໍ ສໍສຣຕ’’ນ຺ຕິ ¶ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສຕ຺ຕຍໂຕ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ‘‘ກຓ຺ເຐກາໂຬ’’ຕິອາທີນໍ ວິຍສ຺ສ ສມາສສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ປາເຕຕິ ວິນິປາເຕຕິ ທຸກ຺ເຂຕິ ປາຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ນີຍເຕ ໂລໂກ, ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິກສ຺ສຕີ’’ຕິ; (ສໍ. ນິ. ໑.໖໒);

ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປຕຕິ ວາ ເອເຕນ ອປາຍທຸກ຺ເຂ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈາຕິ ປາຕິ, ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ຕຓ຺ຫາ ຊເນຫິ ປຸຣິສໍ, (ສໍ. ນິ. ໑.໕໖-໕໗) ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໕, ໑໐໕; ອ. ນິ. ໔.໙) ຈ ອາທິ;

ຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ¶ ວາ ປຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປາຕິ, ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຉສຸ ກຸພ຺ພຕິ ສນ຺ຖວ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໐; ສຸ. ນິ. ໑໗໑);

ຕໂຕ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນສງ຺ຂາຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ວາ ປາໂຕ ວິນິປາໂຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຕີ, ສໍສາໂຣ. ຕໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ວາ ສພ຺ພໂລກາຘິປຕິຠາວໂຕ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ‘‘ປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ສພ຺ພຄຸຓານໍ ວາ ມູລຠາວໂຕ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປຕິ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ໂມກ຺ໂຂ ຈາຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ອາທິເມຕໍ ມຸຂເມຕໍ ປມຸຂເມຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ອຖ ¶ ວາ ປ-ອິຕິ ປກາເຣ, ອຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ປກາເຣຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ອິທຎ຺ຫິ ສີລໍ ສຍໍ ຕທງ຺ຄວເສນ, ສມາຘິສຫິຕໍ ປຎ຺ຎາສຫິຕຎ຺ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ, ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປຕິ ປຕິ ໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ວີຕິກ຺ກມໂທສໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ໂມກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ໂມກ຺ໂຂ ວາ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຕິພິມ຺ພຠູໂຕຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ. ສີລສໍວໂຣ ຫິ ສູຣິຍສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ວິຍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸທຍຠູໂຕ ຕປ຺ປຏິຠາໂຄ ວິຍ ຍຖາຣຫໍ ກິເລສນິພ຺ພາປນໂຕ ປຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຕິໂມກ຺ຂໍເຍວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ.

ອຖ ວາ ໂມກ຺ຂໍ ປຕິ ວຕ຺ຕຕິ, ໂມກ຺ຂາຠິມຸຂນ຺ຕິ ວາ ປຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຕິໂມກ຺ຂເມວ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ກາຍິກວາຈສິກອວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາເຕນ ອາຈາເຣນ, ນເວສິຍາທິໂຄຈຣຕາທິສງ຺ຂາເຕນ ໂຄຈເຣນ ສມ຺ປນ຺ໂນ, ສມ຺ປນ຺ນອາຈາຣໂຄຈໂຣຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປມຕ຺ຕເກສູຕິ ປຣິຕ຺ຕເກສຸ ອນາປຕ຺ຕິຄມນີເຍສຸ. ‘‘ທຸກ຺ກຏທຸພ຺ຠາສິຕມຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ອປເຣ. ວຊ຺ເຊສູຕິ ຄາຣຍ຺ເຫສຸ. ເຕ ປນ ເອກນ຺ຕໂຕ ອກຸສລສຠາວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລຘມ຺ເມສູ’’ຕິ. ຠຍທສ຺ສີຕິ ຠຍໂຕ ທສ຺ສນສີໂລ, ປຣມາຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຊ຺ຊໍ ສິເນຣຸປ຺ປມາຓໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຠາຍນສີໂລ. ສມ຺ມາ ອາທິຍິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ມເທວ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສພ຺ພໂສວ ອາທິຍິຕ຺ວາ. ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ສມຸທາຍໂຕ ອວຍວນິທ຺ຘາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ, ສິກ຺ຂາປທເມວ ຫິ ສມາທາຕພ຺ພໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຎ຺ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາເສສຸ ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສພ຺ພຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິປເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິເຠທໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປູເຣຕພ຺ພໍ ສີລໍ, ຕໍ ປນ ທ຺ວາຣວເສນ ທຸວິຘເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍິກໍ ວາ ວາຈສິກໍ ວາ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ ສິກ຺ຂາຠາເຄສຸ ກສ຺ສຈິ ວິສຸໍ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວຆຏນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ. ອາຄາມີ ໂຫຕີຕິ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອາຄມນສີໂລ ໂຫຕິ. ອາຄນ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິມິນາ ອງ຺ເຄນາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ.

ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານມຸເຂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວສີ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານິກຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ນິຄເມນ຺ໂຕ ‘‘ປຐເມນ ອງ຺ເຄນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ສຸຂຸມຠາໂວ ອິຘ ສຸຂມຕ຺ຕຠາວມາປນ຺ເນນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພາປິ ຫິ ຕາ’’ຕິອາທິ. ຕນ຺ຕິວເສນາຕິ ເກວລໍ ຕນ຺ຕິຏ຺ຐປນວເສນ, ນ ປນ ເຖຣສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ວາ ຜລສ຺ສ ວາ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ, ນາປິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ໂຍຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໘. ຉຏ຺ເຐ ມຫາກຈ຺ຈາໂນຕິ ຄິຫິກາເລ ອຸຊ຺ເຊນິຣຎ຺ໂຎ ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ອຠິຣູໂປ ທສ຺ສນີໂຍ ປາສາທິໂກ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ຈ. ວຣຓາ ນາມ ຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ ຠວຕ຺ຕາ ນຄຣມ຺ປິ ວຣຓສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຣຓາ ນາມ ເອກໍ ນຄຣ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ວນ຺ທປທສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ອຠິສມ຺ພນ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ¶ ເຫຕຸສທ຺ທໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຣາຄາຠິນິເວສເຫຕູ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຫຕຸສທ຺ເທນ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາມຣາເຄນ ອຠິນິວິຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ກາມຣາຄາຠິນິເວສເຫຕູຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ຕຖາ ວິນິພທ຺ຘຕ຺ຕາຕິອາທີຫິ ກາມຣາຄວິນິພທ຺ຘເຫຕູຕິອາທີນໍ. ຕໂຕ ມຸໂຂຕິ ຕທຠິມຸໂຂ. ມານນ຺ຕິ ອາຬ຺ຫກາທິມານຠຓ຺ຑໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໓໙. ສຕ຺ຕເມ ມຘຸຣາຍນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣມຘຸຣາຍໍ. ຄຸນ຺ທາວເນຕິ ກຓ຺ຫຄຸນ຺ທາວເນ, ກາຬປິປ຺ປລິວເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊຣາຊິຓ຺ເຓຕິ ຊຣາຍ ຊິຓ຺ເຓ, ນ ພ຺ຍາຘິອາທີນໍ ວເສນ ຊິຓ຺ຓສທິເສ ນາປິ ອກາລິເກນ ຊຣາຍ ອຠິຠູເຕ. ວໂຍວຸທ຺ເຘຕິ ຊິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ເອວ ຈສ຺ສ ວໂຍວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸທ຺ເຘນ ສີລາທິວຸທ຺ຘິຍາ. ຊາຕິມຫລ຺ລເກຕິ ຊາຕິຍາ ມຫນ຺ຕຕາຍ ຈິຣຣຕ຺ຕຕາຍ ມຫລ຺ລເກ, ນ ໂຠຄປຣິວາຣາທີຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອທ຺ຘຄເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອທ຺ຘ-ສທ຺ໂທ ທີຆກາລວາຈີຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆກາລທ຺ຘານໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ’’ຕິ. ວໂຍຕິ ປຸຣິມປທໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິມວຍ’’ນ຺ຕິ, ວສ຺ສສຕສ຺ສ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສສງ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຉິມວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠວຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຠູມິ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິ. ປຣິປກ຺ໂກຕິ ປຣິຓໂຕ, ວຸທ຺ຘິຠາວໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມຆຊິຓ຺ໂຓຕິ ອນ຺ໂຕ ຖິຣກຣຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠາເວນ ຕຸຈ຺ຉຊິຓ຺ໂຓ ນາມ. ພາລທາຣໂກປິ ທຫໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຸວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິກ຺ກນ຺ຕປຐມວຍາ ເອວ ສຕ຺ຕາ ສຠາເວນ ປລິຕສິຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຐມວເຍ ຐິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸສຸກາຬເກໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠທ຺ເຣນາຕິ ລທ຺ຘເກນ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ທຫໂຣປິ ສມາໂນ ກາໂຓ ວາ ໂຫຕິ ກຸຓິອາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ໂສ ນ ຠທ຺ເຣນ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ອຠິຣູໂປ ໂຫຕິ ທສ຺ສນີໂຍ ປາສາທິໂກ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ຍໍ ຍເທວ ອລງ຺ກາຣປຣິຫາຣໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ເຕນ ອລງ຺ກໂຕ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ຈຣຕິ, ອຍໍ ຠທ຺ເຣນ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຍນ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິອາທິ.

ຍມ຺ຫິ ¶ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ຈາຕິ ຍມ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄເລ ໂສຬສຫາກາເຣຫິ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສຈ຺ຈໍ, ຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕຕ຺ຕາ ນວວິຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ຈ ອຕ຺ຖິ. ອຫິໍສາຕິ ¶ ເທສນາມຕ຺ຕເມຕໍ, ຍມ຺ຫິ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘາປິ ອປ຺ປມຎ຺ຎາຠາວນາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຍໂມ ທໂມຕິ ສີລຎ຺ເຈວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ຈ. ວນ຺ຕມໂລຕິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ນີຫຏມໂລ. ຘີໂຣຕິ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ໂນ. ເຖໂຣຕິ ໂສ ອິເມຫິ ຖິຣຠາວກາຣເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໐. ອຏ຺ຐເມ ‘‘ໂຈຣາ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຍຫິ ກາຣເຓຫິ ເຕ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປກ຺ຂສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິວາສຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນຕາ ຄິຣິທຸຄ຺ຄາທິສພ຺ຠາວໂຕ. ອຕິຍາຕຸນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ຍາຕຸໍ, ຄນ຺ຕຸໍ ປວິສິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ອນ຺ໂຕປວິສນໍ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ພຫິຄຕສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ນິຍ຺ຍາຕຸນ຺ຕິ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ. ຕຎ຺ຈ ພຫິນິກ຺ຂມນໍ ພຫິທ຺ຘາກຣຓີເຍ ສຕິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຈຣາ ຊນປທໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ອນຸສຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ອນຸສຎ຺ຈຣິຕຸໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໑. ນວເມ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕາຘິກຣຓເຫຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິ-ສທ຺ໂທ ອນຕ຺ຖໂກຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກຣຓເຫຕູ’’ຕິ. ນ ອາຣາຘໂກຕິ ນ ສມ຺ປາທໂກ ນ ປຣິປູຣໂກ. ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຎາໂຍ, ໂສ ເອວ ຕໍສມງ຺ຄິນໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປາຕໂຕ ຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມຕິ ຎາໂຍ ຘມ຺ໂມ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂສ ປເນຕ຺ຖ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຫວິປສ຺ສນກໍ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ອາຣາຘນໍ ນາມ ສໍສິທ຺ຘິ, ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ສມ຺ປາທເນນ ປຣິປູຣເຓນ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ປາເທຕຸໍ ປູເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ.

໔໒. ທສເມ ທຸຄ຺ຄຫິເຕຫີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ທຸຏ຺ຐຸ ຄຫິເຕຫິ, ອູນາຘິກວິປຣີຕປທປຈ຺ຈາຠຏ຺ຐາທິວເສນ ວິໂລເມຕ຺ວາ ຄຫິເຕຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ຄຫິເຕຫີຕິ ອິທໍ ປນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຸຄ຺ຄຫສ຺ສ ອູນາຘິກາທິວເສນປິ ສມ຺ຠວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ທຸຄ຺ຄຫິຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍເຍວ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ຕີ’’ຕິ.

໔໓. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ¶ ປຐເມ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ, ກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ, ອວຊ຺ເຊ ວຊ຺ຊສຎ຺ຎິຕາຍ, ວຊ຺ເຊ ອວຊ຺ຊສຎ຺ຎິຕາຍ ¶ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປ຺ປກຕິກາ. ເຍ ຫິ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸໂນ ສໍກິເລສໂວທານິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນ ກຸສລາ ສກິຎ຺ຈນກາຣິໂນ ວິປ຺ປຏິສາຣພຫຸລາ, ເຕສໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍຠາວໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສາຣາຠາເວນ ຕຸຈ຺ຉຕ຺ຕາ ນໂຬ ວິຍາຕິ ນໂຬ, ມາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອຸນ຺ນຬາຕິ ອຸຄ຺ຄຕນຬາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຏ຺ຐິຕຕຸຈ຺ຉມານາ’’ຕິ. ມາໂນ ຫິ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຕິ ສທິໂສຕິ ຈ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິເສສໂຕ ຕຸຈ຺ໂຉ. ຈາປລ຺ເລນາຕິ ຈປລຠາເວນ, ຕຓ຺ຫາໂລລຸປ຺ເປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຂຂຣາຕິ ມຸເຂນ ຜຣຸສາ, ຜຣຸສວາທິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິກິຓ຺ຓວາຈາຕິ ວິສ຺ສຏວຈນາ ສມ຺ຜປ຺ປລາປິຕາຍ ອປຣິຍນ຺ຕວຈນາ. ເຕນາຫ ‘‘ອສໍຍຕວຈນາ’’ຕິອາທິ. ວິສ຺ສຏ຺ຐສຕິໂນຕິ ສຕິວິຣຫິຕາ. ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ສຕິຍາ ສຕິກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ສມ຺ປຊານນ຺ຕີຕິ ອສມ຺ປຊານາ, ຕໍໂຍຄນິວຕ຺ຕິຍໍ ຈາຍໍ ອກາໂຣ ‘‘ອເຫຕຸກາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໒), ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໗໖) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນິປ຺ປຎ຺ຎາ’’ຕິ, ປຎ຺ຎາຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ອຸພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ. ສມາຘິວິຣເຫນ ລທ຺ໂຘກາເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ເຕສໍ ສມາຘິວິຣຫານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ປຣິພ຺ຠມຕິ ວນມກ຺ກໂຏ ວິຍ ວນສາຂາສຸ. ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຕິ ສໍວຣາຠາເວນ ຄິຫິກາເລ ວິຍ ວິວຏອິນ຺ທ຺ຣິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ປກຕິຍາ ຐິເຕຫີ’’ຕິອາທິ. ວິວເຏຫີຕິ ອສໍວຸເຕຫິ.

໔໔. ທຸຕິເຍ ຠຓ຺ຑນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກລຫສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ກລຫສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕາ ປຣິຠາສາ ຕໍສທິສີ ຈ ອນິຏ຺ຐກິຣິຍາ ຠຓ຺ຑນໍ ນາມ. ກລຫຊາຕາຕິ ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ໂຕ ກລໂຫ ຊາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ກລຫຊາຕາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິຣຸທ຺ຘວາທນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ວິຣຸທ຺ຘວາທຠູຕໍ ວິວາທໍ. ມຸຂສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາຍ ວາຈາ ອິຘ ‘‘ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ຠາສິຕາ ວາຈາ ມຸຂສຕ຺ຕິໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຫິ ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກກມ຺ມໍ ນາມ. ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເອກໂຕ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກຸທ຺ເທໂສ ນາມ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມ ¶ . ປາຬິຍໍ ຂີໂຣທກີຠູຕາຕິ ຍຖາ ຂີຣຎ຺ຈ ¶ ອຸທກຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສນ຺ທຕິ, ວິສຸໍ ນ ໂຫຕິ, ເອກຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຸເປຕິ. ສຕິປິ ຫິ ອຸຠເຍສໍ ກລາປານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຠເທ ປຈຸຣຊເນຫິ ປນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕໍ ຂີໂຣທກໍ ສໂມທິຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສໍສຏ຺ຐໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ສາມຄ຺ຄິວເສນ ເອກຕ຺ຕູປຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ວິຍາຕິ ຂີໂຣທກີຠູຕາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເມຕ຺ຕາຈກ຺ຂູຫີຕິ ເມຕ຺ຕາຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ໂອໂລກນຈກ຺ຂູຫິ. ຕານິ ຫິ ປິຍຠາວທີປນໂຕ ‘‘ປິຍຈກ຺ຂູນີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

໔໕. ຕຕິເຍ ອຄ຺ຄວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕມປຣິຍາໂຍ, ເຕນ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ວິສິຏ຺ຐາຍ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຄຫຓໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄ຺ຄວຕີຕິ ອຸຕ຺ຕມປຸຄ຺ຄລວຕີ’’ຕິອາທິ. ອວິຄຕຕຓ຺ຫຕາຍ ຕໍ ຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣຊາຕໍ ພຫຸໍ ລນ຺ຕິ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ພຫຸລາ, ພຫຸລາ ເອວ ພາຫຸລິກາ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘; ມ. ນິ. ໑.໒໔໖). ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍພຫຸຠາວາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຈີວຣາທິພາຫຸລ຺ລາຍ ປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາຍ ອາທຣຄາຣວາຠາວໂຕ ສິຖິລໍ ອທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ສາຖລິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຖິລນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ສິຖິລສທ຺ເທນ ວາ ສມານຕ຺ຖສ຺ສ ສາຖລສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ສາຖລິກາຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ອໂຘຄມນຏ຺ເຐນ, ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຘິວິເວເກຕິ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄຕາຍ ອຸປຘິວິວິຕ຺ເຕ. ໂອໂຣປິຕຘຸຣາຕິ ອຸຊ຺ຌິຕຸສ຺ສາຫາ. ທຸວິຘມ຺ປິ ວີຣິຍນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ວີຣິຍໍ.

໔໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຄ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕກເມວ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ອຄ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທຸກ຺ຂໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຖາສຠາວໂຕ ນປ຺ປຊານນ຺ຕີຕິ ສຣສລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວເຘນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ນປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ອສມ຺ໂມຫປຏິເວໂຘ ຈ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕກ຺ຂໂຍຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕກ຺ຂຍນິມິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ. ອສມຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຄມ຺ມ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ອສມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໔໗. ປຎ຺ຈເມ ¶ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາເຕນ ‘‘ປຣິສາກສໂຏ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກສຏປຣິສາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ກສຏປຣິສາ’’ຕິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ປຣິສາກສໂຏ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິສາມຓ຺ໂຑຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໘. ຉຏ຺ເຐ ¶ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ອຄາຘາ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫາ. ປາຬິວເສນາຕິ ອິມິນາ ໂຍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາຍ ວິສໂຍ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ, ຕມາຫ. ຘມ຺ມປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ຫິ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ປາຬິຍາ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫຕາຍ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ. ‘‘ປາຬິວເສນ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສລ຺ລສຸຕ຺ຕສທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕມນຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໕໗໙) ປາຬິວເສນ ຄມ຺ຠີຣຕາຍ ລພ຺ຠນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕາ ຄາຖາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ຫິ ຎາເຓນ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຄມ຺ຠີຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸພ຺ພາປຣມ຺ເປຕ຺ຖ ກາສຎ຺ຈິ ຄາຖານໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫເມວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ປາຬິວເສນ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ‘‘ອຕ຺ຖວເສນ ຄມ຺ຠີຣາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫາເວທລ຺ລສຸຕ຺ຕສ຺ສ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙ ອາທໂຍ) ອຕ຺ຖວເສນ ຄມ຺ຠີຣຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ. ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ, ນວວິໂຘ ອປ຺ປມາຓຘມ຺ໂມ. ໂສ ອຕ຺ຖຠູໂຕ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣອຕ຺ຖທີປກາ’’ຕິ.

ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕເມວາຕິ ສຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ສຸຎ຺ຎໍ ເກວລໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕເມວ. ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວຈນວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ຈ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ເພ ຈາ’’ຕິ. ກວິໂນ ກມ຺ມໍ ກວິຕາ. ຍໍ ປນສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ຕໍ ເຕນ ກຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກວິຕາຕິ ກວີຫິ ກຕາ’’ຕິ. ອິຕຣນ຺ຕິ ກາເວຍ຺ຍາຕິ ປທໍ, ກາພ຺ຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາພ຺ຍນ຺ຕິ ຈ ກວິນາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ວິຈິຕ຺ຣອກ຺ຂຣາຕິ ວິຈິຕ຺ຕາກາຣກ຺ຂຣາ ວິຎ຺ຎາປນີຍາ. ສາສນໂຕ ພຫິຠູຕາຕິ ນ ສາສນາວຈຣາ. ເຕສໍ ສາວເກຫີຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວກາຕິ ອປຎ຺ຎາຕານໍ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ສາວເກຫິ. ນ ເຈວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຏິປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຍ ວາເຈນ຺ຕິ, ເຍ ຈ ສຸຓນ຺ຕິ, ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖາທິໍ ນປ຺ປຏິປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເກວລໍ ວາຈນສວນມຕ຺ເຕເນວ ປຣິຕຸຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ຈາຣິກໍ ນ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ ອສຸກສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຕ຺ຖາທິໍ ຊານນ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ຈາຣິກໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕາທິສສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘໂຕ. ກຖໍ ໂຣເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເກນ ປກາເຣນ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ໂຖ ນາມ ສຠາວໂຕ ອນຸສນ຺ຘິໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ¶ ປຸພ຺ພາປຣໂຕ ອາທິປຣິໂຍສານໂຕ ຈ ຎາໂຕ ສມ຺ມາຎາໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ. ອນຸຕ຺ຕານີກຕນ຺ຕິ ອກ຺ຂຣສນ຺ນິເວສາທິນາ ອນຸຕ຺ຕານີກຕໍ. ກງ຺ຂາຍາຕິ ສໍສຍສ຺ສ.

໔໙. ສຕ຺ຕເມ ກິເລເສຫີ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ອາມິສໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ. ຕເທວ ຄຣຸ ຄຣຸກາຕພ຺ພໍ ເອເຕສໍ, ນ ຘມ຺ໂມຕິ ອາມິສຄຣູ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ລາມກໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕປຣິສາ’’ຕິ. ອຸຠໂຕ ຠາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ. ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ທ຺ເວ ວາເຣ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສມຖສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສໂວ’’ຕິ ¶ . ກາເຍນາຕິ ນາມກາເຍນ. ຌານຜສ຺ສໍ ຜຸສິຕ຺ວາຕິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕໍ ຌານຜສ຺ສໍ ອຘິຄມວເສນ ຜຸສິຕ຺ວາ. ປຈ຺ຉາ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ຍຖາ ອາໂລຈິຕໍ ນາມກາເຍນ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ກາຍສກ຺ຂີ. ນ ຕຸ ວິມຸຕ຺ໂຕ ເອກຈ຺ຈານໍ ອາສວານໍ ອປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອນນ຺ຕໂຣ ກາໂລ ທິຏ຺ຐນ຺ໂຕ, ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມຜລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຍາວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເມ ທ຺ເວປິ ຉສຸ ຐາເນສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ.

ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອເຕນ ສພ຺ພຖາ ອວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາມຕ຺ເຕນ ວິມຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສເນນ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເສກ຺ຂຠາວເມວ ວິຠາເວຕິ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ສທ຺ຘາຍ ອວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉສຸ ຐາເນສູຕິ ປຐມຜລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉສຸ ຐາເນສຸ. ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ປຐມມຄ຺ຄປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ສທ຺ຘໍ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸໂຠປິ ເຫເຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐາເຍວ. ອິມໍ ກສ຺ມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ເອກນ຺ຕປາສໍເສສຸ ອຣິເຍສຸ ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ອິມໍ ເອກນ຺ຕນິນ຺ທິຕໍ ລາມກໍ ທຸສ຺ສີລໍ ກສ຺ມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສຸ ສພ຺ພຕາ ສທິເສສຸ ລພ຺ຠມາໂນປິ ວິເສໂສ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ວິສຠາເຄ ປນ ສຕິ ເອວ ປຎ຺ຎາຍຕິ ປຏຠາເວນ ວິຍ ຈິຕ຺ຕປຏສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຈ຺ເຈສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຄນ຺ຖິຕາຕິ ອວພທ຺ຘາ. ມຸຈ຺ຉິຕາຕິ ມຸຈ຺ຉໍ ສມ຺ໂມຫໍ ອາປນ຺ນາ. ຉນ຺ທຣາຄອປກຑ຺ຒນາຍາຕິ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ອປນຍນຕ຺ຖໍ. ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ຎາຍາຕິ ຕໂຕ ນິສ຺ສຣຓາວຫາຍ ປຎ຺ຎາຍ ວິຣຫິຕາ.

ປຎ຺ຎາຘຸເຣນາຕິ ¶ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວເສນ. ອຠິນິວິຏ຺ໂຐຕິ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ. ຘມ຺ມານຸສາຣີ ນາມ ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ຘມ຺ເມນ ອຣິຍມຄ຺ຄໂສຕສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓໂຕ. ກາຍສກ຺ຂີ ນາມ ນາມກາເຍນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓໂຕ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທານໍ ວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ. ອຣູປຊ຺ຌາເນຫິ ຣູປກາຍໂຕ, ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ເສສກາຍໂຕຕິ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນຎ຺ເຈຕໍ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວາ ປຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນສງ຺ຂາຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ນິໂຣຘສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຌານຜສ຺ສຣຫິຕາຍ ສາຕິສຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໕໐. ອຏ຺ຐເມ ນ ສມາຕິ ວິສມາ. ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ວິສມຕ຺ຕາ ຕໂຕ ເອວ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂລນໍ ສຸລຠນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສປກ຺ຂລນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ນິປ຺ປກ຺ຂລນຏ຺ເຐນາຕິ ປກ຺ຂລນາຠາເວນ. ອຸທ຺ຘມ຺ມານີຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອເປຕານິ. ອຸພ຺ພິນຍານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໕໑. ນວເມ ¶ ອຘມ຺ມິກາຕິ ອຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ນິທ຺ຘມ຺ມາ’’ຕິ, ຘມ຺ມຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໒. ທສເມ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ນ ເຈວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ຕີຕິ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ຍຖາ ວູປສມ຺ມຕິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອິຕຣີຕເຣ ນ ສມ຺ມາ ຊານາເປນ຺ຕິ. ສຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປາເຕ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກຣເຓນ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເຕ ປນ ສຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ນ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ນ ເປກ຺ຂາເປນ຺ຕີຕິ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ເປກ຺ຂາເປນ຺ຕິ. ອສຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕປກ຺ຂສ຺ສ ພລໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎຕ຺ຕິພລາ. ນ ຕຖາ ມນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສິອາຘານຄ຺ຄາຫິທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄິຠາເວນ ຕຖາ ນ ມນ຺ເຕນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຖາມສາ’’ຕິອາທິ. ອຸຕ຺ຕານຕ຺ໂຖເຍວ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ.

໕໓. ທຸຕິຍປຓ຺ຓາສກສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ເມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ນ ກຣຸຓາ, ອນຸກມ຺ປາຄຫເຓນ ປນ ກຣຸຓາຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິນາ ສທ຺ຘິໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂລການຸກມ຺ປາຍາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ໂລການຸກມ຺ປາ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາຘີນາຕິ. ທ຺ເວຕິ ມນຸສ຺ສເທວສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ທ຺ເວ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ຕາ ທ຺ເວ, ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ຕິສ຺ໂສ.

໕໔. ທຸຕິເຍ ພຫຸໂສ ໂລເກ ນ ຈິຓ຺ຓາ ນ ປວຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາຕິ ອາຈິຓ຺ຓມນຸສ຺ສາ. ກທາຈິເທວ ຫິ ເນສໍ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອຠູຕປຸພ຺ພາ ຠູຕາຕິ ອພ຺ຠຸຕມນຸສ຺ສາ.

໕໕. ຕຕິເຍ ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ອນຸຕາປໍ ກໂຣຕິ ຕສ຺ສ ເອກພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕຠາວໂຕ.

໕໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຖູປສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ຘາຕຸໂຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຖູປກຣຓສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕາ.

໕໗. ປຎ຺ຈເມ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນາຕິ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ. ພຸທ຺ຘາຕິ ພຸທ຺ຘວນ຺ໂຕ.

໕໘. ຉຏ຺ເຐ ປຫີນຕ຺ຕາ ນ ຠາຍຕີຕິ ອຕ຺ຕສິເນຫາຠາວໂຕ ນ ຠາຍຕິ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ປຏິຆສ຺ສ ຕເທກຏ຺ຐສມ຺ໂມຫສ຺ສ ຈ ວເສນ ຠາຍນໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສມ຺ປິ ປຫີນຕ຺ຕາ ນ ຠາຍຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ໂສຕາປນ຺ນາທີນໍ ອຠເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ພລວຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຫໍກາຣສມ຺ໂມຫນຕາທີນມ຺ປິ ພລວຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໕໙. ສຕ຺ຕເມ ອສ຺ສາຊານີໂຍຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ອຸສຠາຊານີໂຍຕິ ປນ ປາໂຐຕິ.

໖໑. ນວເມ ຕຕ຺ຖາຕິ ອນ຺ຕຣາປເຓ. ເອໂກຕິ ທ຺ວີສຸ ກິນ຺ນເຣສຸ ເອໂກ. ອມ຺ພິລິກາຜລຎ຺ຈ ອທ຺ທສາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອມ຺ພິລິກາຜລນ຺ຕິ ຕິນ຺ຕິຓີຜລນ຺ຕິ ¶ ວທນ຺ຕິ, ຈຕຸຣມ຺ພິລນ຺ຕິ ອປເຣ. ທ຺ເວ ອຕ຺ເຖຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ເວ ອຕ຺ເຖ.

໖໒. ທສເມ ¶ ຍຖາອາຣທ຺ເຘ ກິຈ຺ເຈ ວຕ຺ຕມາເນ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ປຏິຄມນໍ ປຏິວານໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປຏິວານນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິວາໂນ. ຕຕ຺ຖ ອສໍໂກຈປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິອາທິ.

໖໓. ເອກາທສເມ ສນ຺ນິວາສນ຺ຕິ ສຫວາສໍ. ຍຖາ ອສປ຺ປຸຣິສາ ສຫ ວສນ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຄາຣເວນ ອນາທຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ສຄາຣວປ຺ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນປຣມິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໖໔. ທ຺ວາທສເມ ທ຺ວີສຸປິ ປກ຺ເຂສູຕິ ວິວາທາປນ຺ນານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທ຺ວີສຸປິ ປກ຺ເຂສຸ. ສໍສຣມານາຕິ ປວຕ຺ຕມານາ. ທິຏ຺ຐິປຬາໂສຕິ ທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປຬາໂສ ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ. ອາຆາເຕນ຺ໂຕຕິ ອາຫນນ຺ໂຕ ພາເຘນ຺ໂຕ. ອນຠິຣາຘນວເສນາຕິ ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຠິຣາຘນວເສນ. ສພ຺ພມ຺ເປຕນ຺ຕິ ວຈີສໍສາໂຣຕິ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສາຍ ຈ ຈິຕ຺ເຕຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໖໕. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ສພ຺ພກາມນິປ຺ຜຕ຺ຕິມູລກໍ ສຸຂນ຺ຕິ ອນວເສສອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄວຕ຺ຖຸນິປ຺ຜຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ກາມສຸຂໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາມູລກໍ ສຸຂນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາເຫຕຸກໍ ປວິເວກສຸຂໍ.

໖໖. ທຸຕິເຍ ກາເມຕິ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ, ສພ຺ເພປິ ວາ ເຕຠູມເກ ຘມ຺ເມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ກມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑). ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຆຣພນ຺ຘນໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ. ນິພ຺ພານເມວ ວາ –

‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ປຐມໍ ຌານໍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ;

ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໙) –

໖໗. ຕຕິເຍ ¶ ¶ ອຸປຘີ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ສຸຂໍ ອຸປຘິສຸຂໍ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຣຸປຘິສຸຂໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂໍ.

໖໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ວຏ຺ຏປຣິຍາປນ຺ນໍ ສຸຂໍ ວຏ຺ຏສຸຂໍ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ສຸຂໍ ວິວຏ຺ຏສຸຂໍ.

໖໙. ປຎ຺ຈເມ ສໍກິເລສນ຺ຕິ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວຏ຺ຏຄາມິສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ວິວຏ຺ຏສຸຂນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຜລສຫຄຕໍ ສຸຂໍ.

໗໐. ຉຏ຺ເຐ ອຣິຍານເມວ ສຸຂໍ ອຣິຍສຸຂໍ, ອຣິຍຎ຺ຈ ຕໍ ສຸຂຎ຺ຈາຕິປິ ອຣິຍສຸຂໍ. ອນຣິຍານເມວ ສຸຂໍ ອນຣິຍສຸຂໍ. ອນຣິຍຎ຺ຈ ຕໍ ສຸຂຎ຺ຈາຕິປິ ອນຣິຍສຸຂໍ.

໗໒. ອຏ຺ຐເມ ສຫ ປີຕິຍາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສປ຺ປີຕິກໍ, ປີຕິສຫຄຕໍ ສຸຂໍ. ສຠາວໂຕ ວິຣາຄໂຕ ຈ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປີຕີຕິ ນິປ຺ປີຕິກໍ ສຸຂໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຌານສຸຂເມວ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຕຖາ ຈ ‘‘ໂລກິຍສປ຺ປີຕິກສຸຂໂຕ ໂລກິຍນິປ຺ປີຕິກສຸຂໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກິຍນິປ຺ປີຕິກມ຺ປິ ຫິ ອຄ຺ຄໍ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ຠູມນ຺ຕຣໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໗໓. ນວເມ ສາຕສຠາວເມວ ສຸຂໍ ສາຕສຸຂໍ, ນ ອຸເປກ຺ຂາສຸຂໍ ວິຍ ອສາຕສຠາວໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຍວິຎ຺ຎາຓສຫຄຕມ຺ປິ ສາຕສຸຂເມວ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຕີສຸ ຌາເນສຸ ສຸຂ’’ນ຺ເຕວ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໔. ທສເມ ສມາຘິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ສມາຘິສຸຂໍ. ນ ສມາຘິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ອສມາຘິສຸຂໍ.

໗໕. ເອກາທສເມ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາ ເອສາຕິ ‘‘ສປ຺ປີຕິກໍ ຌານທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໗. ເຕຣສເມ ຣູປຊ຺ຌານໍ ຣູປໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ຍທສ຺ສ ປຏິໂຍຄີ, ເຕນ ສມານໂຍຄກ຺ຂມທສ຺ສນປຣໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ຣູປໍ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອຣູປໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໗໘-໗໙. ຕຕິຍສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ນິມີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ອວເສສປຈ຺ຈເຍຫິ ປກ຺ຂິປີຍຕິ ວິຍາຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສນິມິຕ຺ຕາຕິ ສກາຣຓາ’’ຕິ. ທຸຕິຍາທີສູຕິ ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕາທີສຸ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ນິທານາທິປທານມ຺ປິ ກາຣຓປຣິຍາຍເມວ ທີເປຕິ. ນິທທາຕິ ຜລນ຺ຕິ ນິທານໍ, ຫິໂນຕິ ຜລໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ເອເຕນາຕິ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂໂຣຕິ ຜລນ຺ຕິ ສງ຺ຂາໂຣ, ປຏິຈ຺ຈ ເອຕສ຺ມາ ຜລໍ ເອຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍ, ຣຸປ຺ປຕິ ນິຣຸປ຺ປຕິ ຜລໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ນິທານາທິປທານມ຺ປິ ເຫຕຸປຣິຍາຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໘໔. ສຕ຺ຕເມ ປຈ຺ຈຍຠູຕາຍາຕິ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠູຕາຍ.

໘໗. ທສເມ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກໂຕຕິ ສງ຺ຂໂຕ, ສງ຺ຂໂຕ ຘມ຺ໂມ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕາຣມ຺ມຓາ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ນ ໂຫນ຺ຕິ ນາມ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ນາເຫສຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ເທສນາ ເທສິຕາ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ‘‘ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ສນິມິຕ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໘. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ຜລສມາຘີຕິ ຈຕູສຸປິ ອຣິຍຜເລສຸ ສມາຘິ. ຕຖາ ຜລປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໘໙. ທຸຕິເຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປຄ຺ຄາໂຫ. ນ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ ອວິກ຺ເຂໂປ.

໙໐. ຕຕິເຍ ນມນຏ຺ເຐນ ນາມໍ. ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນ ຣູປໍ. ສມ຺ມສນຈາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ມ-ໂກຏ຺ຐາສປຣິຈ຺ເຉທຎາຓໍ ນາມ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ.

໙໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ວິຊານນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ. ວິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ ວິມຸຕ຺ຕິ.

໙໒. ປຎ຺ຈເມ ¶ ຠໂວ ນາມ ສສ຺ສຕໍ ສທາ ຠາວໂຕ, ສສ຺ສຕວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນທິຏ຺ຐິ ຠວທິຏ຺ຐິ. ວິຠໂວ ນາມ ອຸຈ຺ເຉໂທ ວິນາສນຏ຺ເຐນ, ວິຠວວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນທິຏ຺ຐິ ວິຠວທິຏ຺ຐິ. ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ.

໙໕. ອຏ຺ຐເມ ທຸກ຺ຂໍ ວໂຈ ເອຕສ຺ມິໍ ວິປ຺ປຏິກູລຄາຫິມ຺ຫິ ວິປຈ຺ຈນີກສາເຕ ອນາທເຣ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ທຸພ຺ພໂຈ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ໂທວຈສ຺ສໍ, ຕສ຺ສ ທຸພ຺ພຈສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນາທຣິຍວເສນ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂທວຈສ຺ສຕາ. ຕສ຺ສ ຠາໂວຕິ ຈ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂທວຈສ຺ສສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາໂວ, ອຕ຺ຖໂຕ ໂທວຈສ຺ສເມວ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນສາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ໂທວຈສ຺ສຕາ? ສຫຘມ຺ມິເກ ວຸຈ຺ຈມາເນ ໂທວຈສ຺ສາຍ’’ນ຺ຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕາ. ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ຂນ຺ຘານໍ ເອເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປາປໂຍຄໂຕ ປາປາ ອສ຺ສທ຺ຘາທໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ ເອຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕາຕິ ປາປມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປມິຕ຺ຕຕາ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນສາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ປາປມິຕ຺ຕຕາ? ເຍ ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ ອສ຺ສທ຺ຘາ ທຸສ຺ສີລາ ອປ຺ປສ຺ສຸຕາ ມຈ຺ຉຣິໂນ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ. ຍາ ເຕສໍ ເສວນາ ນິເສວນາ ສໍເສວນາ ຠຊນາ ສມ຺ຠຊນາ ຠຕ຺ຕິ ສມ຺ຠຕ຺ຕິ ຕໍສມ຺ປວງ຺ກຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໓໓) ເອວໍ ອາຄຕາ. ສາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ໂທວຈສ຺ສຕາ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍາຍ ຫິ ເຈຕນາຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ປາປສມ຺ປວງ຺ໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ສາ ເຈຕນາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ວາ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ປາປມິຕ຺ຕຕາ.

໙໖. ນວເມ ສຸຂໍ ວໂຈ ເອຕສ຺ມິໍ ປທກ຺ຂິຓຄາຫິມ຺ຫິ ອນຸໂລມສາເຕ ສາທເຣ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ສຸພ຺ພໂຈຕິອາທິນາ, ກລ຺ຍາຓາ ສທ຺ຘາທໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ ເອຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕາຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໙໗. ທສເມ ປຖວີຘາຕຸອາທໂຍ ສຸຂຘາຕຸກາມຘາຕຸອາທໂຍ ຈ ເອຕາສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ເອຕາສຸ ໂກສລ຺ເລ ທສ຺ສິເຕ ຕາສຸປິ ໂກສລ຺ລໍ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘາຕູຕິ ຊານນນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ສຠາວປຣິຈ຺ເຉທິກາ ສວນຘາຣຓສມ຺ມສນປ຺ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຘາຕູນໍ ສວນຘາຣຓປຎ຺ຎາ ສຸຕມຍາ, ອິຕຣາ ຠາວນາມຍາ. ຕຕ຺ຖາປິ ສມ຺ມສນປຎ຺ຎາ ໂລກິຍາ ¶ . ວິປສ຺ສນາ ຫິ ສາ, ອິຕຣາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ລກ຺ຂຓາທິວເສນ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຈ ມນສິກຣຓໍ ມນສິກາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໍ ມນສິກາຣກຸສລຕາ. ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍເຍວ ¶ ຘາຕູນໍ ສມ຺ມສນປ຺ປຏິເວຘປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ ມນສິກາຣກຸສລຕາ, ສາ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ຕິຘາ ຠິນ຺ນາ. ຕຖາ ຫິ ສມ຺ມສນປຎ຺ຎາ ຕສ຺ສາ ອາທິ, ປຏິເວຘປຎ຺ຎາ ມຊ຺ເຌ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ.

໙໘. ເອກາທສເມ ອາປຕ຺ຕິໂຍວ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ. ຕາ ປນ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຫເຓນ ປຎ຺ຈ, ຕາສໍ ຄຫເຓນ ສຕ຺ຕ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນຎ຺ຈ ສຕ຺ຕນ຺ນຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ. ຊານນນ຺ຕິ ‘‘ອິມາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ເອຕ຺ຕກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ເອວຎ຺ຈ ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຊານນໍ. ເອວໍ ຕິປ຺ປກາເຣນ ຊານນປຎ຺ຎາ ຫິ ອາປຕ຺ຕິກຸສລຕາ ນາມ. ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາປນປ຺ປໂຍຄຕາຍ ກມ຺ມຠູຕາ ວາຈາ ກມ຺ມວາຈາ, ຕຖາຠູຕາ ອນຸສ຺ສາວນວາຈາ. ‘‘ອິມາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອິໂຕ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ໂຫນ຺ຕຎ຺ຈ ປຐເມ, ຕຕິເຍ ວາ ອນຸສ຺ສາວເນ ຍ຺ຍ-ກາຣໍ ປຕ຺ເຕ, ‘ສໍວຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ວາ ປເທ ປຣິໂຍສິເຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉທຊານນປຎ຺ຎາ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາ. ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈ ຍຖາປນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຍຖາ ຕຖາ ອນນ຺ຕຣາຍຕາປາທນໍ. ເອວໍ ວຸຏ຺ຐານຄ຺ຄຫເຓເນວ ເທສນາຍປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ.

໙໙. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ອນາຄຕໍ ຠາຣໍ ວຫຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຠາຣໍ ວຫຕິ. ອເຖໂຣວ ສມາໂນ ເຖເຣຫິ ວຫິຕພ຺ພໍ ພີຊນຄ຺ຄາຫຘມ຺ມຊ຺ເຌສນາທິຠາຣໍ ວຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໕໙-໑໖໐) ປນ ຍສ຺ມາ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິນວວິຘໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອາຓຕ຺ເຕເນວ ກາຕພ຺ພໍ, ປາຕິໂມກ຺ຂຎ຺ຈ ອາຓຕ຺ເຕເນວ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິນາ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນາຄຕໍ ຠາຣໍ ວຫຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນີ ປທີໂປ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ –

‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນີ ¶ ¶ ປທີໂປ ຈ, ອຸທກໍ ອາສເນນ ຈ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ‘ປຸພ຺ພກຣຓ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິອຸຕຸກ຺ຂານໍ, ຠິກ຺ຂຸຄຓນາ ຈ ໂອວາໂທ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ‘ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ ໑໖໘) –

ເອວໍ ທ຺ວີຫິ ນາເມຫິ ນວວິຘໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕໍ ອກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຖເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນວໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ເຖເຣນ ອາຓຕ຺ເຕນ ອຄິລາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ, ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ, ປທີໂປ ກາຕພ຺ໂພ, ອກໂຣນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ເຖເຣນປິ ປຕິຣູປໍ ຎຕ຺ວາ ອາຓາເປຕພ຺ພໍ, ອາຓາເປນ຺ເຕນປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ສທາ ກາລເມວ ເອໂກ ວາ ຠາຣນິຕ຺ຖຣຓໂກ ວາ ສຣຠາຓກຘມ຺ມກຖິກາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນ ອຸໂປສຖາຄາຣສມ຺ມຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ອາຓາເປຕພ຺ໂພ, ອວເສສາ ປນ ວາເຣນ ອາຓາເປຕພ຺ພາ. ສເຈ ອາຓຕ຺ໂຕ ສມ຺ມຊ຺ຊນິໍ ຕາວກາລິກມ຺ປິ ນ ລຠຕິ, ສາຂາຠງ຺ຄໍ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕມ຺ປິ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ. ປທີປກຣເຓປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາຓາເປຕພ຺ໂພ, ອາຓາເປນ຺ເຕນ ຈ ‘‘ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ໂອກາເສ ເຕລໍ ວາ ກປລ຺ລິກາ ວາ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສເຈ ເຕລາທີນິ ນຕ຺ຖິ, ປຣິເຍສິຕພ຺ພານິ. ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ. ອປິ ຈ ກປາເລ ອຄ຺ຄິ ຊາເລຕພ຺ໂພ. ອາສນປຎ຺ຎາປນາຓຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາຓາເປຕພ຺ໂພ, ອາຓຕ຺ເຕນ ຈ ສເຈ ອຸໂປສຖາຄາເຣ ອາສນານິ ນຕ຺ຖິ, ສງ຺ຆິກາວາສໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຸນ ອາຫຣິຕພ຺ພານິ, ອາສເນສຸ ອສຕິ ກຏສາຣເກປິ ຕຏ຺ຏິກາໂຍປິ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕາສຸປິ ອສຕິ ສາຂາຠງ຺ຄານິ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພານິ. ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ.

ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສງ຺ເຆ ພຫິ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ອາຄເຕນ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ອເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ໂທ ທາຕພ຺ໂພ. ໂຍປິ ຄິລາໂນ ວາ ກິຈ຺ຈປ຺ປສຸໂຕ ວາ, ເຕນ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ໂທ ທາຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ທາຕພ຺ໂພ? ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ¶ ສນ຺ຕິເກ ‘‘ຉນ຺ທໍ ທມ຺ມິ, ຉນ຺ທໍ ເມ ຫຣ, ຉນ຺ທໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ອຸຠເຍນ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ຉນ຺ໂທ. ອກຕູໂປສເຖນ ປນ ຄິລາເນນ ວາ ກິຈ຺ຈປ຺ປສຸເຕນ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ¶ ທາຕພ຺ພາ. ກຖໍ ທາຕພ຺ພາ? ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິເກ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທມ຺ມິ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ຫຣ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ອຸຠເຍນ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ທິນ຺ນາ ໂຫຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິ. ຕໍ ປນ ເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ໂທປິ ທາຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທຫຸໂປສເຖ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ທມ຺ປິ ທາຕຸໍ, ສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປາຣິສຸທ຺ຘິທານໍ ສງ຺ຆສ຺ສປິ ອຕ຺ຕໂນປິ ອຸໂປສຖກຣຓໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ນ ອວເສສໍ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ. ຉນ຺ທທານໍ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ອຸໂປສຖກຣຓຎ຺ຈ ເສສກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ສມ຺ປາເທຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ອຸໂປສໂຖ ອກໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ໂທປິ ທາຕພ຺ໂພ.

ອຸຕຸກ຺ຂານນ຺ຕິ ‘‘ເຫມນ຺ຕາທີນໍ ອຸຕູນໍ ເອຕ຺ຕກໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ອວສິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸຕູນໍ ອາຈິກ຺ຂນໍ. ຠິກ຺ຂຸຄຓນາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ສນ຺ນິປຕິຕາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄຓນາ. ອິທມ຺ປິ ອຸຠຍໍ ກຕ຺ວາວ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ໂອວາໂທຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນວາໂທ. ນ ຫິ ຠິກ຺ຂູນີຫິ ຍາຈິຕໍ ໂອວາທໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຫິ ‘‘ສ຺ເວ ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸໂປສໂຖ ຈາຕຸທ຺ທໂສ, ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນ ອຸໂປສຖທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ, ອຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທຕິ, ໂອວາທູປສງ຺ກມນຎ຺ຈ ຍາຈຕິ, ລຠຕຸ ກິຣ, ອຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ໂອວາທູປສງ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ໂອວາທໍ ຍາຈນ຺ຕິ. ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ພາລຄິລານຄມິເຍ ອຎ຺ໂຎ ສເຈປິ ອາຣຎ຺ຎໂກ ໂຫຕິ, ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ເຍນ ໂສ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທຕິ, ໂອວາທູປສງ຺ກມນຎ຺ຈ ຍາຈຕິ, ລຠຕຸ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ໂອວາທູປສງ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ’’ຕິ. ສເຈ ໂຫຕິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ຕໂຕ ເຕນ ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໂກ ຠິກ຺ຂຸ ¶ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ອຸປສງ຺ກມຕູ’’ຕິ. ສເຈ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ເຕນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ – ‘‘ໂກ ອາຍສ຺ມາ ອຸສ຺ສຫຕິ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ໂກຈິ ອຸສ຺ສຫຕິ, ໂສປິ ຈ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ໂອວາທປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ອຸປສງ຺ກມຕູ’’ຕິ. ສເຈ ປນ ນ ໂກຈິ ອຸສ຺ສຫຕິ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ປາສາທິເກນ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ສມ຺ປາເທຕູ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສກລໍ ສາສນໍ ອາໂຣຈິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປາຏິປເທ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂມ຺ປິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຊ຺ຌິຏ຺ເຐນ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນາຓຕ຺ເຕນ ນ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເຖຣາເຘຍ຺ຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ ¶ , ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຍ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ປຏິພໂລ, ຕສ຺ສາເຘຍ຺ຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ນວກຕໂຣ ວາ ເຖເຣນ ອາຓຕ຺ໂຕ. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໑໐໙. ເອກາທສເມ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີຕິ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ. ສູກຣມໍສໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອຈ຺ຉມໍສ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ, ‘‘ສູກຣມໍສ’’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ອຈ຺ຉມໍສ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ, ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ມິຄມໍສໍ ‘‘ທີປິມໍສ’’ນ຺ຕິ, ກາເລ ສນ຺ເຕເຍວ ‘‘ກາໂລ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ອປ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ປວາຣິໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ, ປຕ຺ເຕ ຣຊສ຺ມິໍ ອປຕິເຕເຍວ ‘‘ປຕິຕ’’ນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຈ຺ຉມໍເສ ອກເຕເຍວ ‘‘ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພໍ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ. ອຈ຺ຉມໍສໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ສູກຣມໍສ’’ນ຺ຕິ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ, ‘‘ອຈ຺ຉມໍສ’’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ສູກຣມໍສ’’ນ຺ຕິ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ, ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ທີປິມໍສໍ ມິຄມໍສນ຺ຕິ…ເປ… ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຈ຺ຉມໍເສ ກເຕ ‘‘ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕ’’ນ຺ຕິ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສງ຺ຆໂຠຄສ຺ສ ອປຏ຺ຐປນໍ ອວິຈາຣຓໍ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພໍ ນາມ, ຕໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ປຏ຺ຐປນໍ ວິຈາຣຓໍ, ຕໍ ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ¶ ສງ຺ຆໂຠຄສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕຸປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຕຬາກາທິກສ຺ສ, ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຘຎ຺ຎຫິຣຎ຺ຎາທິກສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ໂຠຄສ຺ສ. ອປຏ຺ຐປນນ຺ຕິ ອສໍວິທຫນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິຈາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ເສວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສງ຺ຆໂຠຄສ຺ສ.

໑໑໙. ຕຕິຍປຓ຺ຓາສກສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ທຸກ຺ເຂນ ປຊຫິຕພ຺ພາຕິ ທຸປ຺ປຊຫາ. ທຸຈ຺ຈຊາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາສານໍ ທຸຈ຺ຈຊຠາໂວ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ປຐມໍ ຕາວ ລາຠາສາຍ ທຸຈ຺ຈຊຠາວໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ລາຠາສາຍາ’’ຕິອາທິນາ. ອຸຠໂຕພ຺ຍູຬ຺ຫນ຺ຕິ ຍຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ອຸຠໂຕ ສນ຺ນິປຕິຕໍ. ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອນຸປ຺ປວິສນ຺ຕິ. ຊີວິຕາສາຍ ທຸປ຺ປຊຫຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ຊີວິຕາສາຍ ທຸຈ຺ຈຊຠາວໍ ວິຠາເວຕິ.

໑໒໐. ທຸຕິເຍ ທຸລ຺ລຠາຕິ ນ ສຸລຠາ. ອິຓໍ ເທມີຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣຕີຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຸພ຺ພກາຣີຕິ ປຐມໍ ອຸປກາຣສ຺ສ ກາຣໂກ. ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທີຕິ ເຕນ ກຕໍ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກາຣໂກ. ເຕສຸ ປຸພ຺ພກາຣີ ‘ອິຓໍ ເທມີ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉາ ກາຣໂກ ‘ອິຓໍ ຊີຣາເປມີ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຄ຺ຄລປຓ຺ຓຕ຺ຕິສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ປຸ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໘໓) ປນ –

‘‘ປຸພ຺ພກາຣີຕິ ປຐມເມວ ກາຣໂກ. ກຕເວທີຕິ ກຕໍ ເວເທຕິ, ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ເຕ ອຄາຣິຍານຄາຣິເຍຫິ ທີເປຕພ຺ພາ. ອຄາຣິເກສຸ ຫິ ມາຕາປິຕໂຣ ປຸພ຺ພກາຣິໂນ ນາມ, ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ປນ ມາຕາປິຕໂຣ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕາ ອຠິວາທນາທີນິ ເຕສໍ ກຸຣຸມານາ ກຕເວທິໂນ ນາມ. ອນຄາຣິເຍສຸ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ປຸພ຺ພກາຣິໂນ ນາມ, ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕາ ອຠິວາທນາທີນິ ຈ ເຕສໍ ກຸຣຸມານາ ກຕເວທິໂນ ນາມ. ເຕສໍ ອາວິຠາວຕ຺ຖາຍ ອຸປຊ຺ຌາຍໂປສກໂສຓຕ຺ເຖຣາທີນໍ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕພ຺ພານິ.

‘‘ອປໂຣ ນໂຍ – ປເຣນ ອກເຕເຍວ ອຸປກາເຣ ອຕ຺ຕນິ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາຣໂກ ປຸພ຺ພກາຣີ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ມາຕາປິຕໂຣ ເຈວ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ຈ. ໂສ ທຸລ຺ລໂຠ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາຠິຠູຕຕ຺ຕາ. ປເຣນ ກຕສ຺ສ ອຸປກາຣສ຺ສ ອນຸຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ¶ ອຕ຺ຕນິ ¶ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ອຸປກາຣໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ເວທິຍນ຺ໂຕ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມາຕາປິຕຸອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ. ໂສປິ ທຸລ຺ລໂຠ ສຕ຺ຕານໍ ອວິຊ຺ຊາຠິຠູຕຕ຺ຕາ. ອປິຈ ອກາຣຓວຈ຺ຉໂລ ປຸພ຺ພກາຣີ, ສກາຣຓວຈ຺ຉໂລ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ. ‘ກຣິສ຺ສຕິ ເມ’ຕິ ເອວມາທິກາຣຓນິຣເປກ຺ຂກິຣິໂຍ ປຸພ຺ພກາຣີ, ‘ກຣິສ຺ສຕິ ເມ’ຕິ ເອວມາທິກາຣຓສາເປກ຺ຂກິຣິໂຍ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ. ຕໂມໂຊຕິປຣາຍໂຓ ປຸພ຺ພກາຣີ, ໂຊຕິໂຊຕິປຣາຍໂຓ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ. ເທເສຕາ ປຸພ຺ພກາຣີ, ປຏິປຊ຺ຊິຕາ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ. ສເທວເກ ໂລເກ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຸພ຺ພກາຣີ, ອຣິຍສາວໂກ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ກາຣເຓນ ວິນາ ປວຕ຺ຕຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ອກາຣຓວຈ຺ຉໂລ. ອນາຄຕມ຺ຫິ ປໂຍຊນໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ‘‘ກຣິສ຺ສຕິ ເມ’’ຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ເຕນ ປຐມໍ ຄຫິຕໍ ຕາທິສໍ ກຕໍ ອຸປາທາຍ ກຕຎ຺ຎູ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປຸພ຺ພກາຣີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກຣິສ຺ສຕິ ເມຕິ ເອວມາທິກາຣຓສາເປກ຺ຂກິຣິໂຍ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂມໂຊຕິປຣາຍໂຓ ປຸຎ຺ຎຜລານິ ອນຸປຊີວນ຺ໂຕ ເອວ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ປຸພ຺ພກາຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸຎ຺ຎຜລໍ ອຸປຊີວນ຺ໂຕ ຫິ ກຕຎ຺ຎຸປກ຺ເຂ ຕິຏ຺ຐຕິ.

໑໒໑. ຕຕິເຍ ຕິຕ຺ໂຕຕິ ສຸຫິໂຕ ປຣິໂຍສິໂຕ ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕາຍ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ໂກ. ຄຸຓປາຣິປູຣິຍາ ຫິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຍາວທຕ຺ໂຖ ອິຘ ຕິຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕປ຺ເປຕາຕິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຕິຕ຺ຕິກໂຣ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຈ ຕຖາຄຕສາວໂກ ຈ ຂີຓາສໂວ ຕິຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມຫິ ສຍໍ ຕິຕ຺ໂຕ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ຕປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ຘມ຺ມກຖາຍ ອຠິສມໂຍ ນ ໂຫຕິ, ສາວການໍ ປນ ຘມ຺ມກຖາຍ ອປຣິມາຓານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອຠິສມໂຍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ເຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ວຈນໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິ, ໂສຕຸໍ ນິສິນ຺ນປຣິສາປິ – ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ນ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕີກາຣໍ ກໂຣຕິ. ອິຕິ ໂສ ຈິຕ຺ຕີກາໂຣ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘວ ຕປ຺ເປຕາ ນາມ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ນາມ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ເທຖາ’’ຕິ ຣຎ຺ຎາ ອາຓຕ຺ເຕ ¶ ກິຎ຺ຈາປິ ອາເນຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ຣາຊາວ ຕຕ຺ຖ ທາຍໂກ. ເຍຫິປິ ລທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ເຕ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ອມ຺ຫາກໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ທິນ຺ນໍ, ອິສ຺ສຣິຍວິຠໂວ ທິນ຺ໂນ’’ຕ຺ເວວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ‘‘ຣາຊປຸຣິເສຫີ’’ຕິ ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໒໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ທຸຕ຺ຕປ຺ປຍາຕິ ອຕປ຺ປຍາ, ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ຕປ຺ເປຕຸໍ. ໂຍ ຫິ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ວາ ຎາຕິກຸລໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ວສມາໂນ ຈີວເຣ ຊິຓ຺ເຓ ເຕຫິ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ¶ . ປຸນປ຺ປຸນໍ ທິນ຺ນມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປເຕວ. ໂຍ ຈ ເຕເນວ ນເຍນ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ປຣສ຺ສ ເທຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ລທ຺ຘມ຺ປິ ຕເຖວ ກໂຣຕິ. ອິເມ ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ສກເຏຫິປິ ປຈ຺ຈເຍ ອຸປເນນ຺ເຕນ ຕປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ທຸຕ຺ຕປ຺ປຍາ.

໑໒໓. ປຎ຺ຈເມ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອກຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ນ ເທຕິ, ອຕິເຣເກ ປນ ສຕິ ນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ປຣສ຺ສ ເທຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ພໍເຍວ ປເຣສໍ ນ ເທຕີ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລາ ວາ ຎາຕິກຸລາ ວາ ຊິຓ຺ຓຈີວໂຣ ສາຏກໍ ລຠິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອຄ຺ຄຬໍ ທຕ຺ວາ ປາຣຸປນ຺ໂຕປິ ປຸນປິ ທິຍ຺ຍມາເນ ສຫສາ ນປ຺ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ຈ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ປເຣສໍ ນ ເທຕິ. ອິເມ ທ຺ເວປິ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ຕປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ສຸຕປ຺ປຍາ’’ຕິ.

໑໒໔-໑໒໗. ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ອາສາທຸປ຺ປຊຫວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໑. ສທ຺ໂຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນຫິ ສທິສຠາວໍ ປຕ຺ເຖຕິ, ໂສ ເຍຫິ ຄຸເຓຫິ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕາ, ເຕ ຄຸເຓ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິກງ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຍາທິໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິ. ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາ ປຕ຺ເຖຍ຺ຍາຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານານໍ ເຍ ປຎ຺ຎາທໂຍ ຄຸຓາ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາ ປຕ຺ເຖຍ຺ຍ. ອຄ຺ຄສາວກຄຸຓປຣມາ ຫິ ສາວກຄຸຓມຣິຍາທາ. ເຕສໍ ສາວກຄຸຓານໍ ¶ ຍທິທໍ ອຄ຺ຄສາວກຄຸຓາ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ສາວກຄຸຓາ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໓໕. ປຎ຺ຈເມ ຍສ຺ສ ຄຸຓາ ຂຕາ ອຸປຫຕາ ຈ, ໂສ ຂໂຕ ອຸປຫໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸຓານໍ ຂຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຂຕຕ຺ຕາຕິ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອຸປຫຕຕ຺ຕາຕິ ນຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຉິນ຺ນຄຸຓໍ ນຏ຺ຐຄຸຓນ຺ຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອປຸຎ຺ຎສ຺ສ ປສໂວ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ປຏິລາໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ປສວຕີຕິ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນນຸປວິສິຕ຺ວາຕິ ຎາເຓນ ອໂນຄາເຫຕ຺ວາ. ເສສເມຕ຺ຖ ຉຏ຺ຐາທີນິ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາເນວ.

໑໔໒. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ທີຍຕີຕິ ທານໍ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທີຍຕິ ອເນນາຕິ ວາ ທານໍ, ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຍໍ ທຸວິໂຘປິ ອຕ຺ໂຖ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທິຍ຺ຍນກວເສນ ທານານີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ທິຍ຺ຍນກວເສນາຕິ ທາຕພ຺ພວເສນ. ອມຕປຕ຺ຕິປຏິປທນ຺ຕິ ອມຕປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ສມ຺ມາປຏິປທໍ.

໑໔໓-໑໕໑. ທຸຕິຍາທີນິ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາເນວ.

໑໕໒. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ອາມິສສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອລາເຠນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ຉິທ຺ທສ຺ສ ວິວຣສ຺ສ ເຠທສ຺ສ ສນ຺ຖຣຓໍ ປິທຫນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສນ຺ຖາໂຣ. ອຍຎ຺ຫິ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ອລພ຺ຠມາເນນ ອາມິເສນ ຘມ຺ເມນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ຉິທ຺ໂທ. ຕສ຺ສ ຕໍ ຉິທ຺ທໍ ຍຖາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ¶ , ເອວໍ ປີຐສ຺ສ ວິຍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓນ ອາມິເສນ ຘມ຺ເມນ ຈ ສນ຺ຖຣຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສນ຺ຖາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາມິເສນ ສງ຺ຄໂຫ ອາມິສສນ຺ຖາໂຣ ນາມ. ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ມາຕາປິຕູນໍ ຠິກ຺ຂຸຄຕິກສ຺ສ ¶ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ໂຈຣານຎ຺ຈ ອຄ຺ຄໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາມສິຕ຺ວາ ທິນ຺ເນຫິ ຣາຊາໂນ ຈ ໂຈຣາ ຈ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຊີວິຕກ຺ຂຍມ຺ປິ ປາເປນ຺ຕິ. ອນາມສິຕ຺ວາ ທິນ຺ເນນ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂຈຣນາຄວຕ຺ຖຸອາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕພ຺ພານິ. ຕານິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ໑໘໕) ວິຕ຺ຖາຣິຕານິ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸທ຺ເທສທານໍ ປາຬິວຓ຺ຓນາ ຘມ຺ມກຖາກຖນນ຺ຕິ ເອວໍ ຘມ຺ເມນ ສງ຺ຄໂຫ ຘມ຺ມສນ຺ຖາໂຣ ນາມ.

໑໕໓-໑໖໓. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໑໖໔. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ‘‘ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣິກມ຺ມໍ ປວຕ຺ຕໍ, ອິໂຕ ປຣໍ ຠວງ຺ຄໍ ມຊ຺ເຌ ສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສຫ ປຣິກມ຺ເມນ ອປ຺ປນາປຣິຈ຺ເຉທປ຺ປຊານນາ ປຎ຺ຎາ ສມາປຕ຺ຕິກຸສລຕາ. ວຸຏ຺ຐາເນ ກຸສລຠາໂວ ວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາ. ປເຄວ ວຸຏ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໑໖໕. ທຸຕິເຍ ອຸຊຸໂນ ຠາໂວ ອຊ຺ຊວໍ, ອຊິມ຺ຫຕາ ອກຸຏິລຕາ ອວງ຺ກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຘມ຺ເມປິ (ຘ. ສ. ໑໓໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອຊ຺ຊໂວ? ຍາ ອຊ຺ຊວຕາ ອຊິມ຺ຫຕາ ອກຸຏິລຕາ ອວງ຺ກຕາ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຊ຺ຊໂວ’’ຕິ. ອນຊ຺ຊວຎ຺ຈ ອຊ຺ຊວປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຄມຸຕ຺ຕວງ຺ກຕາ, ຈນ຺ທເລຂາວງ຺ກຕາ, ນງ຺ຄລໂກຏິວງ຺ກຕາຕິ ຫິ ຕໂຍ ອນຊ຺ຊວາ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມວເຍ ມຊ຺ຌິມ-ປຈ຺ຉິມວເຍ ຈ ເອກວີສຕິຍາ ອເນສນາສຸ ຉສຸ ຈ ອໂຄຈເຣສຸ ຈຣຕິ, ອຍໍ ໂຄມຸຕ຺ຕວງ຺ກຕາ ນາມ, ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວງ຺ກຠາວໂຕ. ເອໂກ ປຐມວເຍ ປຈ຺ຉິມວເຍ ຈ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ປູເຣຕິ, ລຊ຺ຊີ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມ ໂຫຕິ, ມຊ຺ຌິມວເຍ ປຸຣິມສທິໂສ, ອຍໍ ຈນ຺ທເລຂາວງ຺ກຕາ ນາມ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຊ຺ຌຏ຺ຐາເນ ¶ ວງ຺ກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ເອໂກ ປຐມວເຍປິ ມຊ຺ຌິມວເຍປິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ປູເຣຕິ, ລຊ຺ຊີ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຉິມວເຍ ປຸຣິມສທິໂສ, ອຍໍ ນງ຺ຄລໂກຏິວງ຺ກຕາ ນາມ, ປຣິໂຍສາເນ ວງ຺ກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ເອໂກ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ວງ຺ກຕໍ ປຫາຍ ຕີສຸ ວເຍສຸ ¶ ເປສໂລ ລຊ຺ຊີ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ໂຍ ໂສ ອຸຊຸຠາໂວ, ອິທໍ ອຊ຺ຊວໍ ນາມ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຊຸຠາວສິທ຺ຘິໂຕ.

ມທ຺ທວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ລຊ຺ຊວ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ລຊ຺ຊໂວ? ໂຍ ຫິຣີຍຕິ ຫິຣີຍິຕພ຺ເພນ ຫິຣີຍຕິ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ລຊ຺ຊໂວ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ລຊ຺ຊິຠາໂວ ລຊ຺ຊວໍ ນາມ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ນິພ຺ພຈນໍ – ລຊ຺ຊຕີຕິ ລຊ຺ໂຊ, ຫິຣິມາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ລຊ຺ຊວໍ, ຫິຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຊ຺ຊາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ລຊ຺ຊີ ຍຖາ ‘‘ມາລີ ມາຍີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ລຊ຺ຊິຠາໂວ, ສາ ເອວ ລຊ຺ຊາ.

໑໖໖. ຕຕິເຍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິວາສນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຂມນໍ. ຕຎ຺ຫິ ປເຣສໍ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິວິໂຣຘາກຣເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາສນໂຕ ‘‘ອຘິວາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຘິວາສນລກ຺ຂຓາ ຂນ຺ຕິ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ. ສຸຈິສີລຕາ ໂສຣຈ຺ຈໍ. ສາ ຫິ ໂສຠນກມ຺ມຣຕຕາ. ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ປາປໂຕ ໂອຣຕຠາໂວ ວິຣຕຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຣຕຠາໂວ’’ຕິ. ເຕເນວ ອຠິຘມ຺ເມປິ (ຘ. ສ. ໑໓໔໙) –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ໂສຣຈ຺ຈໍ? ໂຍ ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ ວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສຣຈ຺ຈໍ, ສພ຺ໂພປິ ສີລສໍວໂຣ ໂສຣຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ – ອາຄໂຕ.

໑໖໗. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຂິໂລ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຓ຺ຫວາໂຈ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສາຂລ຺ຍໍ, ສຓ຺ຫວາຈຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຓ຺ຫວາຈາວເສນ ສມ຺ໂມທມານຠາໂວ’’ຕິ. ສຓ຺ຫວາຈາວເສນ ຫິ ສມ຺ໂມທມານສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຠາໂວ ນາມ ສຓ຺ຫວາຈຕາ. ເຕເນວ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໑໓໕໐) –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ສາຂລ຺ຍໍ? ຍາ ສາ ວາຈາ ອຓ຺ຑກາ ກກ຺ກສາ ປຣກຏຸກາ ປຣາຠິສຊ຺ຊນີ ໂກຘສາມນ຺ຕາ ອສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິກາ, ຕຖາຣູປິໍ ¶ ວາຈໍ ປຫາຍ ຍາ ສາ ວາຈາ ເນລາ ກຓ຺ຓສຸຂາ ເປມນີຍາ ຫທຍງ຺ຄມາ ໂປຣີ ພຫຸຊນກນ຺ຕາ ພຫຸຊນມນາປາ, ຕຖາຣູປິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ ໂຫຕິ, ຍາ ຕຕ຺ຖ ສຓ຺ຫວາຈຕາ ສຂິລວາຈຕາ ອຜຣຸສວາຈຕາ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຂລ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຓ຺ຑກາຕິ ສໂທເສ ສວເຓ ຣຸກ຺ເຂ ນິຍ຺ຍາສປິຓ຺ໂຑ, ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕາທີນິ ວາ ອຸຏ຺ຐິຕານິ ອຓ຺ຑການີຕິ ¶ ວທນ຺ຕິ, ເຜຄ຺ຄຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປນ ກຸຖິຕສ຺ສ ອຓ຺ຑານິ ວິຍ ອຸຏ຺ຐິຕາ ຈຸຓ຺ຓປິຓ຺ຑິໂຍ ວາ ຄຓ຺ຐິໂຍ ວາ ອຓ຺ຑກາ. ອິຘ ປນ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນກກ຺ກສາທິສຠາວໂຕ ກຓ຺ຏກປ຺ປຏິຠາເຄນ ວາຈາ ອຓ຺ຑກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປທຸມນາຬໍ ວິຍ ໂສຕໍ ຆໍສຍມານາ ປວິສນ຺ຕີ ກກ຺ກສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ໂກເຘນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕາ ໂກຘສາມນ຺ຕາ. ປຸເຣ ສໍວທ຺ຘນາຣີ ໂປຣີ. ສາ ວິຍ ສຸກຸມາຣາ ມຸທຸກາ ວາຈາ ໂປຣີ ວິຍາຕິ ໂປຣີ. ສຓ຺ຫວາຈຕາຕິອາທິນາ ຕໍ ວາຈໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໖໘. ປຎ຺ຈເມ ‘‘ອວິຫິໍສາຕິ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາໂຄ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ, ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ສງ຺ຄີຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໔) ປນ ‘‘ອວິຫິໍສາຕິ ກຣຸຓາປິ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາໂຄປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ເມປິ (ວິຠ. ໑໘໒) ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອວິຫິໍສາ? ຍາ ສຕ຺ເຕສຸ ກຣຸຓາ ກຣຸຓາຍນາ ກຣຸຓາຍິຕຕ຺ຕໍ ກຣຸຓາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຫິໍສາ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ຍາ ກາຈິ ກຣຸຓາ ‘‘ກຣຸຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ກຣຸຓາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ປນ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາວ.

ສຸຈິສທ຺ທໂຕ ຠາເວ ຍກາຣໍ ອິກາຣສ຺ສ ຈ ອຸກາຣາເທສໍ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຈພ຺ຍໍ ສຸຈິຠາໂວ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂສຈພ຺ຍນ຺ຕິ ສີລວເສນ ສຸຈິຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ ສງ຺ຄີຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໔) ປນ ‘‘ໂສເຈຍ຺ຍນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ຈ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄສ຺ສ ຈ ວເສນ ສຸຈິຠາໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ອຠິຘມ຺ເມປິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ໂສຈພ຺ຍໍ? ຍາ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຍນາ ເມຕ຺ຕາຍິຕຕ຺ຕໍ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສຈພ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ‘‘ເມຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ຍາ ກາຈິ ເມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ປນ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາວ.

໑໖໙-໑໗໑. ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມອຏ຺ຐມານິ ¶ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ.

໑໗໒. ນວເມ ກາມໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຖິຣຠາໂວປິ ພລຏ຺ໂຐ ເອວ, ປຏິປກ຺ເຂຫິ ປນ ອກມ຺ປນີຍຕໍ ສາຕິສຍໍ ພລຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ເຈ ອກມ຺ປເນນາ’’ຕິອາທິ.

໑໗໓. ທສເມ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມສມນໂຕ ສມໂຖ, ສມາຘີຕິ ອາຫ ‘‘ສມໂຖຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈາທິນາ ວິວິເຘນາກາເຣນ ທສ຺ສນໂຕ ປສ຺ສນໂຕ ວິປສ຺ສນາ, ປຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄາຫກຎາຓ’’ນ຺ຕິ.

໑໗໔. ເອກາທສເມ ¶ ທຸສ຺ສີລ຺ຍນ຺ຕິ ສມາທິນ຺ນສ຺ສ ສີລສ຺ສ ເຠທກໂຣ ວີຕິກ຺ກໂມ. ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ທູສິກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕີຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ.

໑໗໕. ທ຺ວາທສເມ ສີລສມ຺ປທາຕິ ສພ຺ພຠາຄໂຕ ຕສ຺ສ ອນູນຕາປຕ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາໂວ ສີລສມ຺ປທາ. ປຣິປູຣຓຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ສມ຺ປທາສທ຺ໂທ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສີລຕາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປທາຕິ ອຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິອາທິສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປາຣິປູຣິຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມສ຺ສກຕາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນ ກມ຺ມສ຺ສກຕາ’’ຕິ.

໑໗໖. ເຕຣສເມ ສີລວິສຸທ຺ຘີຕິ ວິສຸທ຺ຘິໍ ປາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ສີລໍ, ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິອາທິອຸປຣິວິສຸທ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ວິສຸທ຺ຘສີລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸວິສຸທ຺ຘເມວ ຫິ ສີລໍ ຕສ຺ສາ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສີລວິສຸທ຺ຘີຫິ ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປກໍ ສີລ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປກນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິອາທິອຸປຣິວິສຸທ຺ຘິຍາ ສມ຺ປາປກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໑໓໗໒) ປນາຍໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ສີລວິສຸທ຺ຘິ? ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ ວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສີລວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ເອວໍ ວິຠຕ຺ຕາ.

ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ວິສຸທ຺ຘິໍ ປາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ທສ຺ສນຎາຓໍ ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ, ປຣມຕ຺ຖວິສຸທ຺ຘິໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປາເປຕຸໍ ອຸປເນຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓາທິ ສມ຺ມາທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປິກາ…ເປ… ປຎ຺ຈວິຘາປິ ວາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປິກາຕິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຍາ ທສ຺ສນນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕາຍ ¶ ປຣມຕ຺ຖວິສຸທ຺ຘິຍາ ຈ ສມ຺ປາປິກາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໑໓໗໓) ປນາຍໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ? ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓໍ, ສຈ຺ຈານຸໂລມິກໍ ຎາຓໍ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓໍ, ຜລສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອິທໍ ອກຸສລກມ຺ມໍ ໂນ ສກໍ, ອິທໍ ປນ ກມ຺ມໍ ສກນ຺ຕິ ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ກມ຺ມສ຺ສກຕຊານນຎາຓໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓໍ. ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ກຕມ຺ປິ ປເຣນ ກຕມ຺ປິ ໂນ ສກກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂຕ, ສຸຈຣິຕໍ ສກກມ຺ມໍ ນາມ ອຕ຺ຖຊນນໂຕ. ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປນ ວຈີສຈ຺ຈຎ຺ຈ ອນຸໂລເມຕິ, ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈຎ຺ຈ ນ ວິໂລເມຕີຕິ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຫິ ລກ຺ຂຓານິ ປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ອາຣມ຺ຠກາເລ ¶ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ວຈີສຈ຺ຈຎ຺ຈ ອນຸໂລເມຕິ, ຕເຖວ ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ນ ວິໂລເມຕິ ນ ວິຣາເຘຕິ ເອກນ຺ເຕເນວ ສມ຺ປາປນໂຕ.

໑໗໗. ຈຸທ຺ທສເມ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ວີຣິຍໍ. ເຕເນວ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໔) ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ ກຖິຕໍ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ຎາຓຠູຕໍ ທສ຺ສນໍ. ເຕນ ທສ຺ສນມຄ຺ຄໍ ວທຕິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ວີຣິຍນ຺ຕິ ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວີຣິຍມາຫ. ອປິຈ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ສພ຺ພາປິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ວີຣິຍໍ. ເຕເນວ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອປິຈ ປຸຣິມປເທນ ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓໍ, ປຈ຺ຉິມປເທນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຖ ວາ ທິຏ຺ຐີວິສຸທ຺ຘີຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓາທິສງ຺ຂາຕາ ສພ຺ພາປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ໂຍ ເຈຕສິໂກ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ…ເປ… ສມ຺ມາວາຍາໂມຕິ. ອຍເມວ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ຫິ ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ໂຂ ປນາຕິ ຍາ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ…ເປ… ອໂມໂຫ ຘມ຺ມວິຈໂຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ໂຍ ເຈຕສິໂກ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ…ເປ… ສມ຺ມາວາຍາໂມ’’ຕິ ເອວມຍໍ ທຸໂກ ວິຠຕ຺ໂຕ. ເຕເນວ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໗໔) ‘‘ຍາ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາຕິອາທີຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓາທີເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ວິຠຕ຺ຕານິ. ‘ໂຍ ເຈຕສິໂກ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ’ຕິອາທີຫິ ¶ ປເທຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ວີຣິຍໍ ຄຫິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ ໂລກິຍຏ຺ຐາເນ ໂລກິຍໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐາເນ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຘາປິ ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປິກາ ຈຕຸມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ປຎ຺ຈວິຘາປິ ວາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປິກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວີຣິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ‘‘ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວີຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວທຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕໍຕໍຠາຓການໍ ມຕເຠເທນາຍໍ ວຓ຺ຓນາເຠໂທຕິ ນ ອຏ຺ຐກຖາວຈນານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣໂຘ ສງ຺ກິຕພ຺ໂພ. ອຖ ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຈ ປຘານນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ວີຣິຍໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸຣູປຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ. ຍຖາທິຏ຺ຐິສ຺ສາຕິ ອນຸຣູປທິຏ຺ຐິສ຺ສ ກລ຺ຍາຓທິຏ຺ຐິສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປ຺ປກາຣທິຏ຺ຐິສ຺ສ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພປຘານານຸຣູປທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຍຖາທິຏ຺ຐິປ຺ປວຕ຺ຕກິຣິຍສ຺ສ ວາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

໑໗໘. ປນ຺ນຣສເມ ¶ ສມຕ຺ຕໍ ຕຸສ຺ສນໍ ຕິຕ຺ຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິສ຺ສ ຠາໂວ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ. ຍາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕາ, ຕສ຺ສາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕາຍ ຫິ ສມງ຺ຄິຠູໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສີລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຌານໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠຕິ, ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ໂວສານໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ‘‘ອລເມຕ຺ຕາວຕາ ກຕເມຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຠາໂວ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕໍ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອປ຺ປຏິວານິຕາ ຈ ປຘານສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ.

໑໗໙. ໂສຬສເມ ມຸຏ຺ຐາ ນຏ຺ຐາ ສຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິຠາໂວ’’ຕິ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິຠາໂວຕິ ຈ ສຕິປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ຘມ຺ໂມ, ນ ສຕິຍາ ອຠາວມຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ? ຍໍ ອຎ຺ຎາຓໍ ອທສ຺ສນໍ…ເປ… ອວິຊ຺ຊາລງ຺ຆີ ໂມໂຫ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໕໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາເຍວ. ຕຖາ ຫິ ວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ໂຂ ອວິຊ຺ຊາ ວິຊ຺ຊາຍ ປຫາຕພ຺ພໂຕ, ເອວໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ¶ . ຍສ຺ມາ ປນ ສມ຺ປຊຎ຺ຎປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ສຕິ ຕສ຺ສ ວເສນ ຎາຓສ຺ສ ອຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎາຓຠາໂວ’’ຕິ.

໑໘໐. ສຕ຺ຕຣສເມ ອປິລາປນລກ຺ຂຓາ ສຕີຕິ ອຸທເກ ລາພຸ ວິຍ ເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ປິລວິຕ຺ວາ ວິຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ໂອຄາຫຕິ, ຕໍ ປິລາປນໍ. ນ ປິລາປນໍ ອປິລາປນໍ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ສຠາໂວ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອປິລາປນລກ຺ຂຓາ.

ສມາປຕ຺ຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໑. ອິໂຕ ປເຣສຸ ໂກຘວຄ຺ຄາທີສຸ ອຸປນນ຺ຘນລກ຺ຂໂຓຕິ ກຸຊ຺ຌນວເສນ ‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມໍ ອວຘິ ¶ ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໓, ໔) ຈິຕ຺ຕປຣິໂຍນນ຺ຘນລກ຺ຂໂຓ. ປຸພ຺ພກາລິກໍ ໂກຘໍ ອຸປນຍ຺ຫຕິ ພນ຺ຘຕິ, ກຸຊ຺ຌນາກາຣໍ ປພນ຺ຘຕິ ຆເຏຕິ. ອາຆາຕວຕ຺ຖຸນາ ຈິຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອປຣກາໂລ ໂກໂຘ ອຸປນາໂຫ. ສຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ກາຣຓໍ ອຸປກາໂຣ ສຸກຕກາຣຓໍ, ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກາຣິຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ຄຸຓສ຺ສ ມກ຺ຂນໍ ອຸທກປຸຎ຺ຉນິຍາ ວິຍ ສຣີຣານຸຄຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປຸຎ຺ຉນໍ ວິນາສນໍ ລກ຺ຂຓເມຕສ຺ສາຕິ ສຸກຕກຣຓມກ຺ຂນລກ຺ຂໂຓ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ປເຣສໍ ຄຸຓານໍ ມກ຺ຂນຏ຺ເຐນ ມກ຺ໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພຫຸສ຺ສຸເຕປິ ປຸຄ຺ຄເລ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິໍສຸ, ‘‘ອີທິສສ຺ສ ຈ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ອນິຍຕາ ຄຫິຕາ, ຕວ ຈ ມມ ຈ ໂກ ວິເສໂສ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຍຸຄຄ຺ຄາຫີ ປລາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂໂຓ ປລາໂສ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ ນາມ ສມຘຸຣຄ຺ຄາໂຫ, ອສມມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສມໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນໍ. ປລາສຕີຕິ ປລາໂສ, ປເຣສໍ ຄຸເຓ ຑໍສິຕ຺ວາ ທນ຺ເຕຫິ ວິຍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ສເມ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸສູຍນລກ຺ຂຓາຕິ ປເຣສໍ ສກ຺ກາຣາທີນິ ຂິຍ຺ຍນລກ຺ຂຓາ. ມຈ຺ເຉຣສ຺ສ ຠາໂວ ມຈ຺ຉຣິຍໍ. ຕຎ຺ຈ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈມຈ຺ເຉຣຠາໂວ ມຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉຣາຍນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ¶ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາເວ ອສຫນລກ຺ຂຓໍ. ກຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາຕິ ກຕປາປປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາ. ເກຣາຏິກຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ສາເຐຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເກຣາຏິກລກ຺ຂຓໍ ສາເຐຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຕໂນ ປເວທນປຸຄ຺ຄໂລ ເກຣາຏິໂກ ເນກຕິກວາຓິໂຊຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຣາຏິໂກ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອານນ຺ທມຈ຺ໂຉ ວິຍ ໂຫຕິ.

໑໘໗. ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍຕິ ຍຖາ ອາຠຕໍ ກຎ຺ຈິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຸນາ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນິຣເຍ ຐປິໂຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໙໑-໒໐໐. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຑ຺ຒິ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂວຑ຺ຒິກາ. ເຍ ຫິ ທຸກ຺ຂໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຑ຺ຒິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂວຑ຺ຒິກາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໒໐໑. ອຕ຺ຖວເສຕິ ¶ ວຸທ຺ຘິວິເສເສ ອານິສໍສວິເສເສ. ເຕສໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ກາຣຓານິ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ. ອຕ຺ໂຖເຍວ ວາ ອຕ຺ຖວໂສ, ທ຺ເວ ອຕ຺ເຖ ທ຺ເວ ກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຜລໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວໂສ, ກາຣຓນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາ ‘‘ອນຠິຊ຺ຌາ ຘມ຺ມປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຠິຊ຺ຌາ ເອໂກ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ເອວມິຘາປິ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສ ສິກ຺ຂາຍ ເອໂກ ປເທໂສຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສ ຐປິໂຕ’’ຕິ.

ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ ນາມ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຠາໂວ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ເທວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຠາວາຍາ’’ຕິອາທິ. ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາຕິ ທຸມ຺ມງ຺ກູ ນາມ ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄລາ. ເຍ ມງ຺ກຸຕໍ ອາປາທິຍມານາປິ ທຸກ຺ເຂນ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວາ ກຕ຺ວາ ວາ ¶ ນ ລຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ. ເຕ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ອສຕິ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐໍ, ກິໍ ສຸຕໍ, ກິໍ ອມ຺ເຫຫິ ກຕໍ, ກຕຣສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກຕມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສງ຺ຆໍ ວິເຫເຐສ຺ສນ຺ຕິ, ສິກ຺ຂາປເທ ປນ ສຕິ ເຕສໍ ສງ຺ໂຆ ສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ.

ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາຕິ ເປສລານໍ ປິຍສີລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖາຍ. ປິຍສີລາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ເວລໍ ມຣິຍາທໍ ອຊານນ຺ຕາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆຏມານາ ກິລມນ຺ຕິ, ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປນ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ເວລໍ ມຣິຍາທຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆເຏນ຺ຕາ ນ ກິລມນ຺ຕິ, ນ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ເຕສໍ ສິກ຺ຂາປທປ຺ປຎ຺ຎາປນາ ຜາສຸວິຫາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ໂຍ ວາ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄໂຫ, ສ຺ເວວ ເອເຕສໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາມຄ຺ຄີ ນ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂູ ອເນກຄ຺ຄາ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ທຸສ຺ສີເລສຸ ປນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ຜາສຸ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ‘‘ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ນ ¶ ໂວ ອຫໍ, ຈຸນ຺ທ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍເຍວ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໒) ເອຕ຺ຖ ວິວາທມູລຠູຕາ ກິເລສາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາ.

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖) –

ເອຕ຺ຖ ເຕຠູມກໍ ກມ຺ມໍ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ອິຘ ປນ ປຣູປວາທວິປ຺ປຏິສາຣວຘພນ຺ຘນາທໂຍ ເຈວ ອປາຍທຸກ຺ຂຠູຕາ ຈ ນານປ຺ປກາຣາ ອຸປທ຺ທວາ ອາສວາຕິ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວີຕິກ຺ກມປຈ຺ຈຍາ ປຏິລທ຺ຘພ຺ພານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ, ຕໂຕ ອສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິເສວນອທິນ຺ນາທານປາຓາຕິປາຕາທິເຫຕຸ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ປຣູປວາທາທໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ນານປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຍ ຈ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕເມວ ¶ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓາທິວເສນ ມຫາທຸກ຺ຂານຸຠວນປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ຠວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ. ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ເປຈ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ, ຕຕ຺ຖ ຠວາ ສມ຺ປຣາຍິກາ.

ອກຸສລເວຣານນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປຎ຺ຈທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ. ຕານິ ເວຣກາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ເວຣານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ເວຣານິ. ເຕ ເອວ ວາ ທຸກ຺ຂຘມ຺ມາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ວຘພນ຺ຘນາທໂຍ. ເຕສໍ ປກ຺ຂຸປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖາຍາຕິ ເຕສໍ ປາປິຈ຺ຉານໍ ປກ຺ຂຸປຈ຺ເຉທາຍ ຄຓໂຠຊນສທິສໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ໂລກິຍປຣິກ຺ຂກຊນານໍ. ເຕ ຫິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ວາ – ‘‘ຍານິ ວຕ ໂລເກ ມຫາຊນສ຺ສ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນຏ຺ຐານານິ, ເຕຫິ ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ອາຣກາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຣໍ ວຕ ກໂຣນ຺ຕິ, ຠາຣິຍໍ ວຕ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ປສາທໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິນຍປິຏເກ ໂປຕ຺ຖກໍ ທິສ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຕເວທິພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຍ. ອຸປຣູປຣິປສາທຠາວາຍາຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປສາທຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ເຍປິ ຫິ ສາສເນ ປສນ຺ນາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ, ເຕປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ວາ ຎຕ຺ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຠິກ຺ຂູ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ, ອຍ຺ຍາ, ທຸກ຺ກຣກາຣິໂນ, ເຍ ຍາວຊີວໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວິນຍສໍວຣໍ ອນຸປາເລນ຺ຕີ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປສີທນ຺ຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ¶ ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ, ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ, ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມຕິ ຕິວິຘສ຺ສປິ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຖ ປິຏກຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ ນາມ. ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ, ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ, ທ຺ເວອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ, ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາຕິ ອຍໍ ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ ນາມ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ອຍໍ ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມ ນາມ. ໂສ ສພ຺ໂພ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ວິຠງ຺ຄຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊມານາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິໂກ ໂຫຕິ.

ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສປິ ¶ ວິນຍສ຺ສາຕິ ຕທງ຺ຄວິນຍາທິວເສນ ປຎ຺ຈປ຺ປກາຣສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙) ປນ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ສໍວຣວິນໂຍ ຈ ປຫານວິນໂຍ ຈ ສມຖວິນໂຍ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍ ຈາຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ວິນໂຍ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ສຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສໍວຣວິນໂຍຕິ ສີລສໍວໂຣ, ສຕິສໍວໂຣ, ຎາຓສໍວໂຣ, ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ວິເນຕພ຺ພານຎ຺ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຫານວິນໂຍຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ປຫານໍ ຍສ຺ມາ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານໍ, ວິນຍນຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕສ຺ມາ ປຫານວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຖວິນໂຍຕິ ສຕ຺ຕ ອຘິກຣຓສມຖາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທເມວ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ວິຊ຺ຊມານາຍ ເອວ ສິກ຺ຂາປທສມ຺ຠວໂຕ ສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ.

໒໐໒-໒໓໐. ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຈາຕິ ນິທານປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສານິຍຕວິຕ຺ຖາຣຸທ຺ເທສວເສນ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸທ຺ເທສາ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອນິຍຕຸທ຺ເທສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ.

ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາຕິ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕອຸປສມ຺ປທາ. ຠຄວາ ຫິ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທິສ຺ວາ ຣຕ຺ຕປໍສຸກູລນ຺ຕຣໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ, ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ສເຫວ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ຣຸຫຕິ, ຠຓ຺ຑຸ ກາສາວວສໂນ ໂຫຕິ – ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເອກໍ ອໍເສ ຐເປຕ຺ວາ ວາມອໍສກູເຏ ອາສຕ຺ຕນີລຸປ຺ປລວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ.

‘‘ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ¶ ປຕ຺ໂຕ ຈ, ວາສິ ສູຈິ ຈ ພນ຺ຘນໍ;

ປຣິສ຺ສາວເນນ ອຏ຺ເຐເຕ, ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໙໔; ໒.໓໔໙; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໑໙໘; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໔໕ ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໒໗.ອວິທູເຣນິທານກຖາ; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໖) –

ເອວໍ ¶ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ສຣີເຣ ປຏິມຸກ຺ເກຫິເຍວ ວສ຺ສສຕິກຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘາຈຣິຍໂກ ພຸທ຺ຘຸປຊ຺ຌາຍໂກ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ວນ຺ທມາໂນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາຈໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ. ໂອວາທູປສມ຺ປທາຕິ ໂອວາທປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓອຸປສມ຺ປທາ. ສາ ຈ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ຕິພ຺ພໍ ເມ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ, ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ ເຖເຣສຸ ນເວສຸ ມຊ຺ຌິເມສູ’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມິ ກຸສລູປສໍຫິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ສາຕສຫຄຕາ ຈ ເມ ກາຍຄຕາສຕິ ນ ວິຊຫິສ຺ສຕີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ອິມິນາ ໂອວາທປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ ນາມ ໂສປາກສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ. ຠຄວາ ກິຣ ປຸພ຺ພາຣາເມ ອນຸຈງ຺ກມນ຺ຕໍ ໂສປາກສາມເຓຣໍ ‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາຕິ ວາ, ໂສປາກ, ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ວາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ນານຕ຺ຖາ ນານາພ຺ຍຎ຺ຊນາ, ອຸທາຫຸ ເອກຕ຺ຖາ ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ ທສ ອສຸຠນິສ຺ສິເຕ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ພ຺ຍາກາສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກຕິວສ຺ໂສສິ, ຕ຺ວໍ ໂສປາກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຕວສ຺ໂສຫໍ ຠຄວາຕິ. ໂສປາກ, ຕ຺ວໍ ມມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ເຫ ພ຺ຍາກາສີຕິ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານິ. ອຍໍ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ.

ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕຣຫິ ອຸປສມ຺ປທາ. ຄຣຸຘມ຺ມູປສມ຺ປທາຕິ ຄຣຸຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອຸປສມ຺ປທາ. ສາ ຈ ມຫາປຊາປຕິຍາ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ¶ . ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໂຕ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໂຕ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກມ຺ເມຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາ. ທູເຕນ ອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ອຑ຺ຒກາສິຍາ ຄຓິກາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ອຸປສມ຺ປທາ.

ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ¶ ນວ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕມານິ ນວ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ? ໂອສາຣຓໍ, ນິສ຺ສາຣຓໍ, ອຸໂປສໂຖ, ປວາຣຓາ, ສມ຺ມຸຕິ, ທານໍ, ປຏິຄ຺ຄຫໍ, ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒນໍ, ກມ຺ມລກ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ນວມນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ນວ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ, ອນຸສິຏ຺ໂຐ ໂສ ມຍາ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາຄຈ຺ຉາຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໖) ເອວໍ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ໂອສາຣຓາ ໂອສາຣຓາ ນາມ.

‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມກຖິໂກ, ອິມສ຺ສ ເນວ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ໂນ ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ໂຄ, ໂສ ອຕ຺ຖໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຏິພາຫຕິ. ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ອິມໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ເອວໍ ອຸພ຺ພາຫິກວິນິຈ຺ຉເຍ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສ຺ສາຣຓາ ນິສ຺ສາຣຓາ ນາມ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມວເສນ ຐປິຕາ ຎຕ຺ຕິ ອຸໂປສໂຖ ນາມ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາ ປນ຺ນຣສີ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ປວາຣຓາກມ຺ມວເສນ ຐປິຕາ ຎຕ຺ຕິ ປວາຣຓາ ນາມ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອນຸສາເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອນຸສາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອນ຺ຕຣາຍິເກ ຘມ຺ເມ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອນ຺ຕຣາຍິເກ ຘມ຺ເມ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ວິນຍໍ ປຸຏ຺ໂຐ ¶ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ວິນຍໍ ປຸຏ຺ໂຐ ¶ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ປຣໍ ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ຐປິຕາ ຎຕ຺ຕິ ສມ຺ມຸຕິ ນາມ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອິທໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິ, ‘‘ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣປຕ຺ຕາທີນໍ ທານໍ ທານໍ ນາມ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຣຕິ ວິວຣຕິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ ເທເສຕິ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາປຕິໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ປສ຺ສສີ’’ຕິ? ອາມ ປສ຺ສາມີຕິ. ‘‘ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ນາມ.

‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອາວາສິກາ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິທານິ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາມ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາມ, ອາຄເມ ກາເລ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ, ເຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ກລຫກາຣກາ ສງ຺ເຆ ອຘິກຣຓກາຣກາ ຕໍ ກາລໍ ອນຸວເສຍ຺ຍຸໍ, ອາວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ປຏິພເລນ ອາວາສິກາ ຠິກ຺ຂູ ຎາເປຕພ຺ພາ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອາວາສິກາ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິທານິ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາມ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາມ, ອາຄເມ ຊຸຓ຺ເຫ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ເອວໍ ກຕາ ປວາຣຓາ ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒນາ ນາມ.

ສພ຺ເພເຫວ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປຕິຕພ຺ພໍ, ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອມ຺ຫາກໍ ຠຓ຺ຑນຊາຕານໍ ກລຫຊາຕານໍ ວິວາທາປນ຺ນານໍ ວິຫຣຕໍ ພຫຸ ອສ຺ສາມຓກໍ ອຊ຺ຌາຈິຓ຺ຓໍ ຠາສິຕປຣິກ຺ກນ຺ຕໍ. ສເຈ ມຍໍ ອິມາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກາເຣສ຺ສາມ, ສິຍາປິ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕາຍ ວາຬຕ຺ຕາຍ ເຠທາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ອຘິກຣຓໍ ຕິຓວຕ຺ຖາຣເກນ ວູປສເມຍ຺ຍ ຐເປຕ຺ວາ ຖຸລ຺ລວຊ຺ຊໍ, ຐເປຕ຺ວາ ຄິຫິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິຓວຕ຺ຖາຣກສມເຖ ກຕາ ສພ຺ພປຐມາ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກຎຕ຺ຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ນາມ.

ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍໍ ¶ ກມ຺ມໍ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕມານິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ? ໂອສາຣຓໍ ¶ , ນິສ຺ສາຣຓໍ, ສມ຺ມຸຕິ, ທານໍ, ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ເທສນໍ, ກມ຺ມລກ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ສຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຑ຺ຒສ຺ສ ລິຈ຺ຉວິໂນ ປຕ຺ຕນິກ຺ກຸຊ຺ຊນວເສນ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕາ ນິສ຺ສາຣຓາ, ຕສ຺ເສວ ປຕອຸກ຺ກຸຊ຺ຊນວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ໂອສາຣຓາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສີມາສມ຺ມຸຕິ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິ ສນ຺ຖຕສມ຺ມຸຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກຠຓ຺ຑາຄາຣິກ- ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກ-ຈີວຣຠາຊກ-ຍາຄຸຠາຊກ-ຜລຠາຊກ-ຂຊ຺ຊຠາຊກ-ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກ- ສາຏິຍຄ຺ຄາຫາປກ-ປຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາປກ-ອາຣາມິກເປສກ-ສາມເຓຣເປສກສມ຺ມຸຕີຕິ ເອຕາສໍ ສມ຺ມຸຕີນໍ ວເສນ ສມ຺ມຸຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຐິນຈີວຣທານມຕກຈີວຣທານວເສນ ທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຐິນຸທ຺ຘາຣຓວເສນ ອຸທ຺ຘາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຸຏິວຕ຺ຖຸວິຫາຣວຕ຺ຖຸເທສນາວເສນ ເທສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍາ ປນ ຕິຓວຕ຺ຖາຣກສມເຖ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກຎຕ຺ຕິຎ຺ຈ ເອເກກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອເກກໍ ຎຕ຺ຕິຎ຺ຈາຕິ ຕິສ຺ໂສປິ ຎຕ຺ຕິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ປຸນ ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອກາ, ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອກາຕິ ທ຺ເວປິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາສໍ ວເສນ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມໍ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕມານິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ? ໂອສາຣຓໍ, ນິສ຺ສາຣຓໍ, ສມ຺ມຸຕິ, ທານໍ, ນິຄ຺ຄຫໍ, ສມນຸຠາສນໍ, ກມ຺ມລກ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ສຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ວເສນ ນິສ຺ສາຣຓາ, ເຕສໍເຍວ ຈ ກມ຺ມານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ໂອສາຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠິກ຺ຂຸໂນວາທກສມ຺ມຸຕິວເສນ ສມ຺ມຸຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣິວາສທານມານຕ຺ຕທານວເສນ ທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມູລາຍປຏິກສ຺ສນກມ຺ມວເສນ ນິຄ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕກາ, ອຏ຺ຐ ຍາວຕຕິຍກາ, ອຣິຏ຺ໂຐ, ຈຓ຺ຑກາຬີ ຈ ອິເມເຕ ຍາວຕຕິຍກາຕິ ອິມາສໍ ເອກາທສນ຺ນໍ ສມນຸຠາສນານໍ ວເສນ ສມນຸຠາສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມອພ຺ຠານກມ຺ມວເສນ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຘມ຺ມສມ຺ມຸຂຕາຕິອາທີສຸ ເຍນ ຘມ຺ເມນ, ເຍນ ວິນເຍນ, ເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ຘມ຺ມສມ຺ມຸຂຕາ, ວິນຍສມ຺ມຸຂຕາ, ສຕ຺ຖຸສາສນສມ຺ມຸຂຕາ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ເຈວ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ນາມ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ເຈວ ອນຸສາວນສມ຺ປທາ ຈ. ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕ ອາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ¶ ຉນ຺ໂທ ອາຫໂຏ ໂຫຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕາ ນປ຺ປຏິກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ອຍໍ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ. ຍສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ ປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອິຕິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ທຸກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.

໑. ຕິກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ຠຍນ຺ຕິ ຠີຕິ ເຈຕໂສ ພ຺ຍໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ’’ຕິ. ອຸປທ຺ທໂວຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ. ຕສ຺ສ ປນ ວິກ຺ເຂປກາຣຓຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອເນກຄ຺ຄຕາກາໂຣ’’ຕິ. ອຸປສຄ຺ໂຄຕິ ອຸປສຊ຺ຊນໍ, ເທວໂຕປປີຬາທິນາ ອປ຺ປຏິກາຣວິຆາຕາປຕ຺ຕິ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ປຏິກາຣາຠາເວນ ວິຫຎ຺ຎມານສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖສ຺ສ ໂອສີທນກາຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄນາກາໂຣ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ທິວເສ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສູຕິ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸໍ ນິຍມິຕທິວເສ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ. ທ຺ວາເຣ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາຕິ ພຫິ ອນິກ຺ຂມນຕ຺ຖາຍ ທ຺ວາເຣ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ.

ນເຬຫິ ¶ ຉນ຺ນປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຕິ ນເຬຫິ ຕິຓຈ຺ຉທນສງ຺ເຂເປນ ອຸປຣິ ຉາເທຕ຺ວາ ເຕຫິເຍວ ທາຣຸກຸຏິກນິຍາເມນ ປຣິໂຕປິ ຉາທິຕາ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ຕິເຓຫິ ຉນ຺ນຕໍ ເສສສມ຺ຠາຣານໍ ຣຸກ຺ຂມຍຕຎ຺ຈ ອຕິທິສຕິ.

ວິຘວປຸຕ຺ເຕຕິ ອນ຺ຕຠາໂວປລກ຺ຂຓໍ. ເຕ ຫິ ນິປ຺ປິຕິກາ ອວິນີຕາ ອສໍຍຕາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣິໂນ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໒. ທຸຕິເຍ ລກ຺ຂີຍຕິ ພາໂລ ອຍນ຺ຕິ ຎາຍຕິ ເອເຕນາຕິ ລກ຺ຂຓໍ, ກມ຺ມໍ ລກ຺ຂຓເມຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍທ຺ວາຣາທິປວຕ຺ຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອປທີຍນ຺ຕິ ໂທສາ ເອເຕນ ຣກ຺ຂີຍນ຺ຕິ, ລູຍນ຺ຕິ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ ວາຕິ ອປທານໍ, ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ, ມິຈ຺ຉາ ວາ ປວຕ຺ຕປ຺ປໂຍໂຄ. ເຕນ ໂສຠຕີຕິ ອປທານໂສຠນີ ¶ . ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕໂນ ຈຣິເຕເນວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈຣິຍາຍ ເອວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໓-໔. ຕຕິເຍ ເອເຕຫີຕິ ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາທີຫິ. ເອເຕນ ລກ຺ຂຓສທ຺ທສ຺ສ ສຣຓຕ຺ຖຕມາຫ. ຕາເນວາຕິ ລກ຺ຂຓານິ ເອວ. ອສ຺ສາຕິ ພາລສ຺ສ. ພາໂລ ອຍນ຺ຕິ ນິມີຍຕິ ສຎ຺ຊານີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ພາລນິມິຕ຺ຕານິ. ອປທານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວິຂ຺ຍາຕໍ ກມ຺ມໍ, ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາທີນິ ຈ ພາເລ ວິຂ຺ຍາຕານິ ອສາຘາຣຓຠາເວນ. ຕສ຺ມາ ‘‘ພາລສ຺ສ ອປທານານີ’’ຕິ. ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ທຸຏ຺ຐໍ ທູສິຕໍ ຈິນ຺ຕິຕໍ ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕໍ, ຕໍ ຈິນ຺ເຕຕີຕິ ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ. ໂລຠາທີຫິ ທຸຏ຺ຐໍ ຠາສິຕໍ ມຸສາວາທາທິໍ ຠາສຕີຕິ ທຸພ຺ຠາສິຕຠາສີ. ເຕສໍເຍວ ວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມໍ ປາຓາຕິປາຕາທິໍ ກໂຣຕີຕິ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມກາຣີ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນາຕິ ‘‘ພາໂລ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນສ຺ສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ອຍນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ລກ຺ຂີຍຕີ’’ຕິອາທິນາ ອນຸສ຺ສຣເຓນ. ມໂນສຸຈຣິຕາທີນໍ ວເສນາຕິ ‘‘ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ອນຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທສມ຺ມາທສ຺ສນວເສນ ¶ ສຸຈິນ຺ຕິຕເມວ ຈິນ຺ເຕຕີ’’ຕິອາທິນາ ມໂນສຸຈຣິຕາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຈຣິຕານໍ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຈິນ຺ຕີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕-໑໐. ປຎ຺ຈເມ ກຕິ ນຸ ໂຂ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານີຕິອາທິ ຉກ຺ເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ເອວໍ ຈິນ຺ຕິຕນ຺ຕິ ອໂຍນິໂສ ຈິນ຺ຕິຕໍ. ອປຎ຺ຫເມວ ປຎ຺ຫນ຺ຕິ ກເຖສີຕິ ອປຎ຺ຫເມວ ປຎ຺ໂຫ ອຍນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ທສວິຘໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິໍ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາຕິ –

‘‘ສິຖິລໍ ¶ ຘນິຕຎ຺ຈ ທີຆຣສ຺ສໍ, ຄຣຸກໍ ລຫຸກຎ຺ຈ ນິຄ຺ຄຫີຕໍ;

ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວວຕ຺ຖິຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໙໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໑; ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໕; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໒) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ທສວິຘໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິໍ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ.

ຕຕ຺ຖ ຐານກຣຓານິ ສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອກ຺ຂຣໍ ສິຖິລໍ, ຕານິເຍວ ຘນິຕານິ ອສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອກ຺ຂຣໍ ຘນິຕໍ. ທ຺ວິມຕ຺ຕກາລໍ ທີຆໍ, ເອກມຕ຺ຕກາລໍ ຣສ຺ສໍ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ທີຆເມວ, ຍໍ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ສໍໂຍຄປຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ລຫຸກນ຺ຕິ ຣສ຺ສເມວ, ຍໍ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ວິສໍໂຍຄປຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຄ຺ຄຫີຕນ຺ຕິ ຍໍ ກຣຓານິ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອວິວເຏນ ມຸເຂນ ສານຸນາສິກໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສມ຺ພນ຺ຘນ຺ຕິ ຍໍ ປຣປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວວຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ຍໍ ປຣປເທນ ອສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີ ອສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ກຣຓານິ ອນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິວເຏນ ມຸເຂນ ສານຸນາສິກໍ ອກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທຕິ ເອວໍ ສິຖິລາທິວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປາທກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທສປ຺ປກາເຣນ ປເຠໂທ. ສພ຺ພານິ ຫິ ອກ຺ຂຣານິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ.

‘‘ອຏ຺ຐານໍ ¶ ໂຂ ເອຕໍ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ປຎ຺ຈເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ‘‘ກຕິ ນຸ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານີ’’ຕິອາທິ ປນ ຉກ຺ເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຉຏ຺ຐາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອໂຍນິໂສສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ຎາໂຕເຍວ ປຎ຺ຎາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຎາໂຕ ປຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ. ກສ຺ສ ອນນຸໂລມິເກຕິ ອາຫ ‘‘ສາສນສ຺ສາ’’ຕິ, ສາສນສ຺ສ ອນນຸໂລມິເກ ອປ຺ປຕິຣູເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ອນນຸໂລມິກສທ຺ທສ຺ສ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອນນຸໂລມິກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ¶ . ສາສນສ຺ສາຕິ ວາ ສາສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາສນໍ ນ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອນນຸໂລມິກນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຠາຄວິສຠາຄນ຺ຕິ ລິງ຺ຄໂຕ ສຠາຄວິສຠາຄໍ. ‘‘ວິຍປຸຄ຺ຄເລ’’ຕິ ອາຫາຕິ ລິງ຺ຄສຠາເຄຫິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ອາຫ. ອຸມ຺ມາທໍ ປາປຸຓີຕິ ໂສ ກິຣ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປິຫິຕທ຺ວາຣຄພ຺ເຠ ສຍນປິຏ຺ເຐ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ເມຕ຺ຕາມຸເຂນ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຣາເຄນ ອນ຺ຘີກໂຕ ຠຣິຍາຍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ທ຺ວາຣໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາປິ ນິກ຺ຂມິຕຸກາມຕາຍ ຠິຕ຺ຕິໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຠິຕ຺ຕິຍຸທ຺ຘມກາສິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໑໒. ທຸຕິເຍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລມ຺ປິ ປພ຺ພຊ຺ຊານິສ຺ສິຕເມວາຕິ ອິມິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄຕສມນນ຺ຕຣເມວ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລມ຺ປິ ສມາທິນ຺ນເມວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຄ຺ຄສນ຺ນິສ຺ສິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ¶ ມຄ຺ຄາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກສິຓປຣິກມ຺ມາທີນິ ມຄ຺ຄສນ຺ນິສ຺ສິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ມຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຕສມ຺ປິ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເຕຫິ ວິນາ ມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອສມ຺ໂມຫປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ສິຂາປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ຜລຘມ຺ເມສຸປິ ສາຕິສໂຍ ອສມ຺ໂມໂຫຕິ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາມໍ ຊານິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຊານນາ ປນສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓໍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂກິຣິຍາຕິ ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນາວ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຖາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ປຏິລາໂຠຕິ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິລຠິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໑໓. ຕຕິເຍ ສນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທີຆໍ ສນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຊນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໐) ກິລນ຺ຕຠາເວ ອາຄໂຕ. ‘‘ອຍຎ຺ຈ ວິຕກ຺ໂກ, ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ¶ ສນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ ສມິຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໕໗໖) ນິຣຸທ຺ຘຠາເວ. ‘‘ອຘິຄໂຕ ໂຂ ມ຺ຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ, ຄມ຺ຠີໂຣ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘ ສນ຺ໂຕ ປຓີໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗-໘) ສນ຺ຕຎາຓໂຄຈຣຕາຍໍ. ‘‘ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ສທາ ສຕິມໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໗) ກິເລສວູປສເມ. ‘‘ສນ຺ໂຕ ຫເວ ສພ຺ຠິ ປເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໕໑) ສາຘູສຸ. ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາໂຈຣາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໙໕) ອຕ຺ຖິຠາເວ. ອິຘາປິ ອຕ຺ຖິຠາເວເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ໂລກສງ຺ເກຕວເສນ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິຠາໂວ ເຫຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລສມ຺ພນ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລກສມຎ຺ຎາວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປຣມຕ຺ຖວເສນ. ອຕ຺ຖີຕິ ເຈຕໍ ນິປາຕປທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໑໐) ວິຍ.

ສໍວິຊ຺ຊມານາຕິ ອຸປລພ຺ຠມານາ. ຍຎ຺ຫິ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍວິຊ຺ຊມານາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອນາໂສຕິ ປຕ຺ຖນາຣຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຕ຺ຖໂນ’’ຕິ. ອາສໍສຕິ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອາສໍໂສ. ເວຓຸເວຕ຺ຕາທິວິລີເວຫິ ສຸປ຺ປາທິຠາຊນກາຣກາ ວິລີວກາຣກາ. ມິຄມຈ຺ຉາທີນໍ ນິສາທນໂຕ ເນສາທາ, ມາຄວິກມຈ຺ຉພນ຺ຘາທໂຍ. ຣເຖສຸ ຈມ຺ເມນ ນຫນກຣຓໂຕ ຣຖກາຣາ ¶ , ຘມ຺ມກາຣາ. ປຸອິຕິ ກຣີສສ຺ສ ນາມໍ, ຕໍ ກຸເສນ຺ຕິ ອປເນນ຺ຕີຕິ ປຸກ຺ກຸສາ, ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຑ຺ຑກາ.

ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓຕິ ວິຣູໂປ. ໂອໂກຏິມໂກຕິ ອາໂຣຫາຠາເວນ ເຫຏ຺ຐິມໂກ, ຣສ຺ສກາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ລກຸຓ຺ຑໂກ’’ຕິ. ລກຸ ວິຍ ຆຏິກາ ວິຍ ເຑຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຫິ ລກຸຓ຺ຑໂກ, ຣສ຺ໂສ. ກຓຕິ ນິມີລຕີຕິ ກາໂຓ. ຕໍ ປນສ຺ສ ນິມີລນໍ ເອເກນ ອກ຺ຂິນາ ທ຺ວີຫິປິ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກກ຺ຂິກາໂຓ ວາ ອຸຠຍກ຺ຂິກາໂຓ ວາ’’ຕິ. ກຸຓນໍ ກຸໂຓ, ຫຕ຺ຖເວກລ຺ລໍ. ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຸຓີ. ຂຎ຺ໂຊ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາທວິກໂລ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍສງ຺ຂາໂຕ ສຣີຣສ຺ສ ປກ຺ໂຂ ປເທໂສ ຫໂຕ ອສ຺ສາຕິ ປກ຺ຂຫໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປີຐສປ຺ປີ’’ຕິ. ປທີເປ ປທີປເນ ເອຕພ຺ພໍ ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ປທີເປຍ຺ຍໍ, ເຕລາທິອຸປກຣຓໍ.

ອາສໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ຣຊ຺ຊາຠິເສເກ ກນິຏ຺ໂຐ ປຕ຺ຖນໍ ນ ກໂຣຕິ ເຊຏ຺ເຐ ສຕິ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ອນຘິກາຣຕ຺ຕາ. ອຠິເສກໍ ອຣຫຕີຕິ ອຠິເສກາຣໂຫ, ນ ອຠິເສກາຣໂຫ ກາຓກຸຓິອາທິໂທສສມນ຺ນາຄໂຕ.

ສີລສ຺ສ ¶ ທຸຏ຺ຐຸ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຠາວຕ຺ໂຖ ອິຘ ທຸ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ນິສ຺ສີໂລ’’ຕິ. ‘‘ປາປໍ ປາເປນ ສຸກຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໔໘; ຈູຬວ. ໓໔໓) ວິຍ ປາປ-ສທ຺ໂທ ນິຫີນປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ລາມກຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ທຸສ຺ສີໂລ. ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິຍາ ປາປຘມ຺ໂມ. ກາຍວາຈາສໍວຣເຠເທນ ວາ ທຸສ຺ສີໂລ, ມໂນສໍວຣເຠເທນ, ສຕິສໍວຣາທິເຠເທນ ວາ ປາປຘມ຺ໂມ. ອສຸທ຺ຘປ຺ປໂຍຄຕາຍ ທຸສ຺ສີໂລ, ອສຸທ຺ຘາສຍຕາຍ ປາປຘມ຺ໂມ. ກຸສລສີລວິຣເຫນ ທຸສ຺ສີໂລ, ອກຸສລສີລສມນ຺ນາຄເມນ ປາປຘມ຺ໂມ. ອສຸຈີຫີຕິ ອປຣິສຸທ຺ເຘຫິ. ສງ຺ກາຫິ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ມຎ຺ເຎ ອິທໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປເຣຫິ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈິເທວາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕນາເຍວ ວາ ສງ຺ກາຫິ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣຕິ ເອເຕນປິ ກມ຺ມສາຘນຕໍເຍວ ສງ຺ກສ຺ສຣສທ຺ທສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສງ຺ກາຍ ປເຣສໍ ສມາຈາຣກິຣິຍໍ ສຣຕິ ອາສງ຺ກຕິ ວິຘາວຕີຕິປິ ສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕສ຺ສ ຫິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊເນ ກເຖນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ມມ ໂທສໍ ມຎ຺ເຎ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ສມາຈາຣໍ ສງ຺ກາຍ ສຣຕິ ຘາວຕິ.

ເອວໍປຏິຎ຺ໂຎຕິ ສລາກຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ‘‘ກິຕ຺ຕກາ ວິຫາເຣ ສມຓາ’’ຕິ ຄຓນາຍ ອາຣທ຺ຘາຍ ‘‘ອຫມ຺ປິ ສມໂຓ, ອຫມ຺ປິ ສມໂຓ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ສລາກຄ຺ຄຫຓາທີນິ ກໂຣຕີຕິ ສມໂຓ ອຫນ຺ຕິ ¶ ເອວໍສມຓປ຺ປຏິຎ຺ໂຎ. ສຸມ຺ຠກປຕ຺ຕຘເຣຕິ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ຕຘເຣ. ປູຕິນາ ກມ຺ເມນາຕິ ສໍກິລິຏ຺ຐກມ຺ເມນ, ນິຄ຺ຄຸຓຕາຍ ວາ ຄຸຓສາຣວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕປູຕິ. ກສມ຺ພຸກຈວໂຣ ຊາໂຕ ສຎ຺ຊາໂຕ ອສ຺ສາຕິ ກສມ຺ພຸຊາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຊາຕຣາຄາທິກຈວໂຣ’’ຕິ. ອຖ ວາ ກສມ຺ພຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕິນ຺ຕກຸຓປກສຏໍ ອຸທກໍ, ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ສາສເນ ທຸສ຺ສີໂລ ນາມ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ຕິນ຺ຕກຸຓປອຸທກສທິໂສ, ຕສ຺ມາ ກສມ຺ພຸ ວິຍ ຊາໂຕຕິ ກສມ຺ພຸຊາໂຕ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມອຸປນິສ຺ສຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘຸໍ, ຕສ຺ສາ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາສີລສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣິຕາຍາຕິ ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣິຕາຍ.

໑໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫີຕິ ທານປິຍວຈນອຕ຺ຖຈຣິຍາສມານຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫກາຣເຓຫິ. ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ອາຓາຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວາ ອິຘ ຣຕນຈກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຈກ຺ກສທ຺ໂທ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ, ລກ຺ຂເຓ, ຣຖງ຺ເຄ, ອິຣິຍາປເຖ, ທາເນ, ຣຕນຘມ຺ມຂຸຣຈກ຺ກາທີສຸ ຈ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ປາທຕເລສຸ ຈກ຺ການິ ຊາຕານີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕; ໓.໒໐໔) ເອຕ຺ຖ ລກ຺ຂເຓ. ‘‘ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑) ເອຕ຺ຖ ຣຖງ຺ເຄ. ‘‘ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໙) ເອຕ຺ຖ ອິຣິຍາປເຖ. ‘‘ທທໍ ຠຸຎ຺ຊ ມາ ຈ ປມາໂທ, ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຍ ສພ຺ພປາຓິນ’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໑.໗.໑໔໙) ເອຕ຺ຖ ທາເນ. ‘‘ທິພ຺ພໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປາຕຸຣໂຫສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໓) ເອຕ຺ຖ ຣຕນຈກ຺ເກ. ‘‘ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໕໖໒) ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ. ‘‘ອິຈ຺ຉາຫຕສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ຈກ຺ກໍ ຠມຕິ ມຕ຺ຖເກ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໕.໑໐໓) ເອຕ຺ຖ ຂຸຣຈກ຺ເກ. ‘‘ຂຸຣປຣິຍນ຺ເຕນ ຈກ຺ເກນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໖) ເອຕ຺ຖ ປຫຣຓຈກ຺ເກ. ‘‘ອສນິວິຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໖໑) ເອຕ຺ຖ ອສນິມຓ຺ຑເລ. ອິຘ ປນາຍໍ ຣຕນຈກ຺ເກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນາຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ນາມ ໂຫຕິ? ເອກງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈກ຺ກຣຕນໍ ອາກາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ສພ຺ພຈກ຺ກວຕ຺ຕີນຎ຺ຫິ ນິສິນ຺ນາສນໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈກ຺ກຣຕນສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑສທິສປນາຬິໍ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ຄາຣໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທເກນ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຠິວິຊິນາຕຸ ¶ ຠວໍ ຈກ຺ກຣຕນ’’ນ຺ຕິ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິສມກາລເມວ, ໂສ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ນາມ ໂຫຕິ.

ຘມ຺ໂມຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ໂມ, ທສວິຘໍ ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕໍ. ທສວິເຘ ວາ ກຸສລຘມ຺ເມ ອຄຣຫິເຕ ວາ ຣາຊຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມິໂກ. ເຕນ ຈ ຘມ຺ເມນ ສກລໂລກໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ຘມ຺ເມນ ວາ ລທ຺ຘຣຊ຺ຊຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຣາຊາ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕີຫິ ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອຘມ຺ເມນ. ທສວິເຘນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ເຕນາຕິ ທສປ຺ປເຠເທນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນໍ ວຕ຺ເຕນ.

ກິໍ ¶ ປນ ຕໍ ທສວິຘໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

‘‘ກຕມໍ ປນ ຕໍ, ເທວ, ອຣິຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ຘມ຺ມໍເຍວ ນິສ຺ສາຍ ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກໂຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ມາເນນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ປູເຊນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ອປຈາຍມາໂນ ຘມ຺ມທ຺ຘໂຊ ຘມ຺ມເກຕຸ ຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ໂຍ ຘມ຺ມິກໍ ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິໍ ສໍວິທຫສ຺ສຸ ອນ຺ໂຕຊນສ຺ມິໍ ພລກາຍສ຺ມິໍ ຂຕ຺ຕິເຍສຸ ອນຸຍນ຺ເຕສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເນຄມຊານປເທສຸ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ມິຄປກ຺ຂີສຸ. ມາ ຈ ເຕ, ຕາຕ, ວິຊິເຕ ອຘມ຺ມກາໂຣ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ. ເຍ ຈ ເຕ, ຕາຕ, ວິຊິເຕ ອຘນາ ອສ຺ສຸ, ເຕສຎ຺ຈ ຘນມນຸປ຺ປເທຍ຺ຍາສິ. ເຍ ຈ ເຕ, ຕາຕ, ວິຊິເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ມທປ຺ປມາທາ ປຏິວິຣຕາ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ເຈ ນິວິຏ຺ຐາ ເອກມຕ຺ຕານໍ ທເມນ຺ຕິ, ເອກມຕ຺ຕານໍ ສເມນ຺ຕິ, ເອກມຕ຺ຕານໍ ປຣິນິພ຺ພາເປນ຺ຕິ. ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສິ – ‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຸສລໍ ກິໍ ອກຸສລໍ, ກິໍ ສາວຊ຺ຊໍ ກິໍ ອນວຊ຺ຊໍ, ກິໍ ເສວິຕພ຺ພໍ ກິໍ ນ ເສວິຕພ຺ພໍ, ກິໍ ເມ ກຣິຍມານໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ອສ຺ສ, ກິໍ ວາ ປນ ເມ ກຣິຍມານໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ອສ຺ສາ’ຕິ. ເຕສໍ ສຸຕ຺ວາ ຍໍ ອກຸສລໍ, ຕໍ ອຠິນິວຊ຺ເຊຍ຺ຍາສິ, ຍໍ ກຸສລໍ, ຕໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍາສິ. ອິທໍ ໂຂ, ຕາຕ, ຕໍ ອຣິຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ –

ເອວໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໘໔) ອາຄຕນເຍນ ອນ຺ໂຕຊນສ຺ມິໍ ພລກາເຍ ເອກໍ, ຂຕ຺ຕິເຍສຸ ເອກໍ, ອນຸຍນ຺ເຕສຸ ເອກໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເອກໍ, ເນຄມຊານປເທສຸ ເອກໍ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ເອກໍ, ມິຄປກ຺ຂີສຸ ເອກໍ, ອຘມ຺ມກາຣປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ ເອກໍ, ອຘນານໍ ຘນານຸປ຺ປທານໍ ເອກໍ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນໍ ເອກນ຺ຕິ ເອວເມວໍ ຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕໍ ທສວິຘໍ ໂຫຕິ. ຄຫປຕິເກ ປນ ປກ຺ຂິຊາເຕ ຈ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວາທສວິຘໍ ໂຫຕິ.

ອຎ຺ຎຖາ ¶ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ອເທນ຺ໂຕ ໂສ ຘມ຺ໂມ ອຘິຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕທຘິຏ຺ຐານໍ. ເຕນ ຕທຘິຏ຺ຐາເນນ ເຈຕສາ. ສກ຺ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອາທຣກິຣິຍາວເສນ ກໂຣນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸກຣຓວເສນ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ¶ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຄາຣວຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ. ຘມ຺ມາຘິປຕິຠູຕາຄຕຠາເວນາຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ເຊຏ຺ຐກຠາເວນ ປຸຣິມຕຣໍ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສມຸປຈິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຘມ຺ມວເສເນວ ຈ ສພ຺ພກິຣິຍານໍ ກຣເຓນາຕິ ເອເຕນ ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອສ຺ສາຕິ ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ. ປຣໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ອຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ຖໂຕ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ. ເຕເນວ ປຣຣກ຺ຂສາຘເນນ ຂນ຺ຕິອາທິຄຸເຓນ ອຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ເອວ ຣກ຺ຂຕິ. ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ. ນິວາສນປາຣຸປນເຄຫາທີນິ ສີຕຸຓ຺ຫາທິປ຺ປຏິພາຫເນນ ອາວຣຓໍ.

ອນ຺ໂຕຊນສ຺ມິນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠູເຕ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິຊເນ. ສີລສໍວເຣ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ຣກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕິ. ວຕ຺ຖຄນ຺ຘມາລາທີນິ ຈສ຺ສ ທທມາໂນຕິ ອິມິນາ ອາວຣຓໍ, ອິຕເຣນ ຄຸຕ຺ຕິໍ. ສມ຺ປທາເນນປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ສີລສໍວເຣສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນາທີນໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ເອສ ນໂຍ ປເຣສຸປິ ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫເຓ. ນິຄໂມ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ເນຄມາ. ເອວໍ ຊານປທາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ນິຄມວາສິໂນ’’ຕິອາທິນາ.

ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ສໍວິທຫນໍ ຐປນໍ ນາມ ຕທຸປເທໂສເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກເຖຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອເຕສູຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ສມຓາທີສຸ. ປຏິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ຂີຓານໍ ກິເລສານໍ ປຸນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໕. ປຎ຺ຈເມ ອິສໂຍ ປຕນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອິສິປຕນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສງ຺ຂາຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ພູປກຣຓານິ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພານິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຉທນຕຈ຺ຉນາທິສາຘນານິ ອຸປກຣຓານິ ຣຎ຺ຎາ ອາຓຕ຺ຕທິວເສເຍວ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ນານາ ກຣີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ນານາກຣຓໍ, ນານາຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເນສນ຺ຕິ ສຣໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ນ ເອສ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ເຖສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເອສ’’ນ຺ຕິ. ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ, ຕສ຺ສ ຄຕິ ເວຄສາ ປວຕ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປໂຍຄສ຺ສ ຄມນ’’ນ຺ຕິ.

ສຄຓ຺ຑາຕິ ¶ ¶ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກຄຓ຺ຑາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຓ຺ຓໂຕຓຕຏ຺ຐານຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສກສາວາຕິ ສກສຏາ. ເຕນາຫ ‘‘ປູຕິສາເຣນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ຄຸຓປຕເນນ ປຕິຕາຕິ ຍຖາ ຕໍ ຈກ຺ກໍ ນາຠິອຣເນມີນໍ ສໂທສຕາຍ ນ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ເອວເມກຈ຺ເຈ ປຸຄ຺ຄລາ ກາຍວງ຺ກາທິວເສນ ສໂທສຕາຍ ຄຸຓປຕເນນ ປຕິຕາ ສກຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຜຣຸສວາຈາທໂຍປິ ອປາຍຄມນີຍາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄເນວ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໑໖. ຉຏ຺ເຐ ວິຣຊ຺ຌນກິຣິຍາ ນາມ ປຈ຺ຉາ ສມາທາຕພ຺ພຕາຍ ອປຓ຺ຓກປ຺ປໂຍຄສມາທານາ ວິຍ ໂຫຕິ, ອວິຣຊ຺ຌນກິຣິຍາ ປນ ປຈ຺ຉາ ອສມາທາຕພ຺ພຕາຍ ອນູນາຕິ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ ອປຓ຺ຓໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອປຓ຺ຓກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອປຓ຺ຓກປຏິປທນ຺ຕິ ອວິຣທ຺ຘປຏິປທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ສາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘເນນ ເອກໍສິກາ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍານາວຫາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຍຸຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ອສາຣາປຄຕາ ອວິຣຸທ຺ຘຕາຍ ອປຈ຺ຈນີກາ ອນຸໂລມິກາ ອນຸຘມ຺ມຠູຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກໍສປຏິປທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນ ຕກ຺ກຄ຺ຄາເຫນ ວາ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ວາຕິ ຕກ຺ກຄ຺ຄາເຫນ ວາ ປຏິປນ຺ໂນ ນ ໂຫຕິ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ວາ ອປຓ຺ຓກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ຕກ຺ກຄ຺ຄາເຫນ ວາຕິ ອາຈຣິຍໍ ອລຠິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຄຕິ, ນິພ຺ພານໍ ວາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຕກ຺ກຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕນ. ນຍຄ຺ຄາເຫນາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອທິສ຺ວາ ນຍໂຕ ອນຸມານໂຕ ຄຫເຓນ. ເອວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕກ຺ກມຕ຺ເຕນ, ນຍຄ຺ຄາເຫນ ວາ ປຏິປນ຺ໂນ. ປຓ຺ຑິຕສຕ຺ຖວາໂຫ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ນ ປຣິຫາຍຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິຫານຎ຺ຈ ອປຣິຫານຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑.໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ອປຓ຺ຓກໍ ຐານໍ ອວິຣທ຺ຘກາຣຓໍ ນິຍ຺ຍານິກກາຣຓໍ ເອເກ ໂພຘິສຕ຺ຕປ຺ປມຸຂາ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເຍ ປນ ເຕ ພາລສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ຕປ຺ປມຸຂາ ຕກ຺ກິກາ ອາຫຸ, ເຕ ທຸຕິຍໍ ສາປຣາຘໍ ¶ ອເນກໍສິກໍ ຐານໍ ອນິຍ຺ຍານິກໍ ກາຣຓໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເຕ ກຓ຺ຫປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ກປຏິປທາ ອປຣິຫານິປຏິປທາ, ກຓ຺ຫປຏິປທາ ປຣິຫານິປຏິປທາ, ຕສ຺ມາ ເຍ ສຸກ຺ກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ, ເຕ ອປຣິຫີນາ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ ປຕ຺ຕາ. ເຍ ປນ ກຓ຺ຫປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ, ເຕ ປຣິຫີນາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປນ຺ນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ອິທມາຫ ‘‘ເອຕທຎ຺ຎາຍ ເມຘາວີ, ຕໍ ຄຓ຺ເຫ ຍທປຓ຺ຓກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ເອຕທຎ຺ຎາຍ ເມຘາວີຕິ ເມຘາຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຸຕ຺ຕມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເອຕໍ ອປຓ຺ຓກໍ ຐານໍ ທຸຕິຍຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວີສຸ ອຕກ຺ກຄ຺ຄາຫຕກ຺ກຄ຺ຄາຫສງ຺ຂາເຕສຸ ຐາເນສຸ ຄຸຓໂທສໍ ວຸທ຺ຘິຫານິໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຄຓ຺ເຫ ຍທປຓ຺ຓກນ຺ຕິ ຍໍ ອປຓ຺ຓກໍ ເອກໍສິກໍ ສຸກ຺ກປຏິປທາອປຣິຫານິຍປຏິປທາສງ຺ຂາຕໍ ນິຍ຺ຍານິກກາຣຓໍ, ຕເທວ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ກສ຺ມາ? ເອກໍສິກາທິຠາວໂຕເຍວ. ອິຕຣໍ ປນ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ກສ຺ມາ? ອເນກໍສິກາທິຠາວໂຕເຍວ.

ຍວນ຺ຕິ ຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອມິສ຺ສິຕາປິ ສມານຊາຕິຕາຍ ມິສ຺ສິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍນິ. ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຓ຺ຑາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານວິສິຏ຺ໂຐ ຂນ຺ຘານໍ ຠາຄໂສ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາໂສ ໂຍນິ ນາມາ’’ຕິ. ກາຣຓໍ ໂຍນິ ນາມ, ໂຍນີຕິ ຕໍ ຕໍ ຜລໍ ອນຸປຈິຕຎາຓສມ຺ຠາເຣຫິ ທຸຣວຄາຘເຠທຕາຍ ມິສ຺ສິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ. ຍໂຕ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ໂສ ເອວາຍນ຺ຕິ ພາລານໍ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ. ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ ໂຍນິ ນາມ ຍວນ຺ຕິ ຕາຍ ສຕ຺ຕາ ໂຍນິສມ຺ພນ຺ເຘນ ມິສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ປຄ຺ຄຫິຕາ ອນຸຏ຺ຐາເນນ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາເສວນາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓາ.

‘‘ຈກ຺ຂຸໂຕປີ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ປນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິວີຖີສຸ ຕທນຸຄຕມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖີສຸ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ກຸສລາທີນໍ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ກາມາສວາທໂຍ ເອວ ປນ ວຓໂຕ ຍູສໍ ວິຍ ປຄ຺ຆຣນກອສຸຈິຠາເວນ ສນ຺ທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ‘‘ອາສວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຄ຺ຆຣນກອສຸຈິມ຺ຫິ ອາສວສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໂຕ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ຫິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຘມ຺ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໂຕ ປຣໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນນຸ ຕໂຕ ປຣໍ ຠວງ຺ຄາທີນິປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ເຕສມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ອາລມ຺ພິເຕສຸ ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ¶ ສາສວຠາເວນ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຣຕາຠາວໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຄຕ຺ຣຠຸວຈເນນ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂວທານຜລສມາປຕ຺ຕິປຸເຣຈາຣິກປຣິກມ຺ມານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຐມມຄ຺ຄປຸເຣຈາຣິກເມວ ວາ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ອວຘິນິທສ຺ສນຠາເວນ ຄຫິຕໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ມຄ຺ຄຜລສມານຕາຍ ອຎ຺ເຎສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ສມາປຕ຺ຕິວີຖີຍໍ ນິໂຣຘານນ຺ຕຣຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ຜເລສຸ ນິພ຺ພາເນ ຈ ອາສວານໍ ປວຕ຺ຕິ ນິວາຣິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສວນ຺ຕີຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຘິອຕ຺ໂຖ ອາ-ກາໂຣ, ອວຘິ ຈ ມຣິຍາທາຠິວິຘິເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມຣິຍາທໍ ກິຣິຍໍ ພຫິ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອາປາຏລີປຸຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ໂຐ ເທໂວ’’ຕິ. ອຠິວິຘິ ປນ ກິຣິຍໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອາຠວຄ຺ຄໍ ຠຄວໂຕ ຍໂສ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ອຠິວິຘິອຕ຺ໂຖ ຈາຍມາ-ກາໂຣ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ໂຕກຣຓຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ມທິຣາທໂຍຕິ ¶ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສິນ຺ຘວກາທມ຺ພຣິກາໂປຕິກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈິຣປາຣິວາສິຍຏ຺ໂຐ ຈິຣປຣິວຸຏ຺ຐຕາ ປຸຣາຓຠາໂວ. ອວິຊ຺ຊາ ນາໂຫສີຕິອາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ຠວຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໒) ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ອວິຊ຺ຊາສວຠວາສວານໍ ຈິຣປຣິວຸຏ຺ຐຕາຍ ທສ຺ສິຕາຍ ຕພ຺ຠາວຠາວິໂນ ກາມາສວສ຺ສ ຈິຣປຣິວຸຏ຺ຐຕາ ທສ຺ສິຕາວ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ໂອກາສຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ມານາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທິຄ຺ຄາຫວເສນ ອຠິພ຺ຍາປນໍ ມທກຣຓວເສນ ອາສວສທິສຕາ ຈ ເອເຕສໍເຍວ, ນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ເອເຕສ຺ເວວ ອາສວສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຍຕໍ ອນາທິກາລິກຕ຺ຕາ. ປສວນ຺ຕີຕິ ຜລນ຺ຕິ. ນ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ອາສເວຫິ ວິນາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ປຸຣິມານິ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຍສຸ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປ຺ປເທເສສຸ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ກິເລເສສຸເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ປຈ຺ຉິມໍ ກມ຺ເມປີຕິ ປຈ຺ຉິມໍ ‘‘ອາຍຕໍ ວາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສວນ຺ຕິ ປສວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນິພ຺ພຈນໍ ກມ຺ເມປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ທຸກ຺ຂປ຺ປສວນສ຺ສ ກິເລສກມ຺ມສາຘາຣຓຕ຺ຕາ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາ ຂນ຺ຘາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ຠວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ. ວິວາທມູລຠູຕາຕິ ວິວາທສ຺ສ ມູລກາຣຓຠູຕາ ໂກຘູປນາຫມກ຺ຂປລາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍມາຍາສາເຐຍ຺ຍຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠມານາຕິມານາ. ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສາຕິ ¶ ເຍນ ກມ຺ມກິເລສປ຺ປກາເຣນ ອາສເວນ ເທເວສຸ ອຸປປຕ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອສ຺ສ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ ອາກາສຈາຣີ ອສ຺ສນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ວິປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພວິນິມຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາ ເທວຕາ ເທວຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ. ນໂຬ ວຸຈ຺ຈຕິ ມູລໍ, ຕສ຺ມາ ວິນຬີກຕາຕິ ວິຄຕນຬາ ວິຄຕມູລາ ກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ອກຸສລກມ຺ມໂຕ ອວເສສາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຏິຆາຕາຍາຕິ ປຏິເສຘນາຍ. ປຣູປວາທ…ເປ… ອຸປທ຺ທວາຕິ ອິທໍ ຍທິ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ, ຕໂຕ ອສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິເສວນອທິນ຺ນາທານປາຓາຕິປາຕາທິເຫຕຸ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ປຣູປວາທາທໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ນານປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຍ ຈ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕເມວ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓາທິວເສນ ມຫາທຸກ຺ຂານຸຠວາທິປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕ ¶ ປເນເຕຕິ ເອເຕ ກາມຣາຄາທິກິເລສເຕຠູມກກມ຺ມປຣູປວາທາທິອຸປ຺ປທ຺ທວປ຺ປກາຣາ ອາສວາ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍາທິປາຬິປ຺ປເທເສ. ຍຖາຕິ ເຍນ ທຸວິຘາທິປ຺ປກາເຣນ ອວເສເສສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ຕິຘາ ອາຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິຣຍໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ນິຣຍຄາມິນິຍາ. ຉກ຺ກນິປາເຕຕິ ຉກ຺ກນິປາເຕ ອາຫຸເນຍ຺ຍສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໖.໕໘). ຕຕ຺ຖ ຫິ ອາສວາ ຉຘາ ອາຄຕາ.

ສຣສເຠໂທຕິ ຂຓິກນິໂຣໂຘ. ຂີຓາກາໂຣຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ຂີຓຕາ. ອາສວາ ຂີຍນ຺ຕິ ປຫີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອາສວກ຺ຂໂຍ, ມຄ຺ໂຄ. ອາສວານໍ ຂຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອາສວກ຺ຂໂຍ, ຜລໍ. ອາສວກ຺ຂເຍນ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອາສວາ ຂີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສວກ຺ຂໂຍ, ນິພ຺ພານໍ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໕໗-໕໖໐) ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ, ຕໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຖາຕິ ອິມິນາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາຣິຕຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອາວຣນ຺ຕິ ນິວາເຣນ຺ຕີຕິ ອາວຣຓີຍາ. ປຸຣິມປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນາຕິ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນໂຕ ປຸພ຺ເພ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປວຕ຺ຕິວເສນ. ຐເປຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກິຎ຺ຈິ ຐເປນ຺ໂຕ ວິຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎວເສນ ຐເປຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ຌານສມາປນ຺ໂນ ວິຍ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນເນວ ກາເລນ ¶ ປພຸຊ຺ຌມາໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຐປິຕຏ຺ຐາເນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕເຍວ ປພຸຊ຺ຌຕິ ນາມ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມາ…ເປ… ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມູລກມ຺ມຏ຺ຐາເນຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫຣິຍມານກມ຺ມຏ຺ຐາເນ. ປຣິຄ຺ຄຫກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນາຕິ ສຍນໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫມານກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣວເສນ. ໂສ ປນ ຘາຕຸມນສິກາຣວເສນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗. ສຕ຺ຕເມ ພ຺ຍາພາຘນໍ ທຸກ຺ຂາປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍາຕິ ອຕ຺ຕທຸກ຺ຂາຍາ’’ຕິ. ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາປິ ກາຍສຸຈຣິຕາທິສງ຺ຄໂຫ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອວາຣິຕາເນວາ’’ຕິ.

ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ອິຕີຕິ ປທສນ຺ຘິພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຕິ ປຸຣິມປທານໍ ປຈ຺ຉິມປເທຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ສຫິຕຕາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ວາກ຺ຍານໍ ສິລິຏ຺ຐຕາຍ ທີປເນ ນິປາໂຕ.

໑໙. ນວເມ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາຕິ ອາສນທ຺ວາຣຎ຺ເຈວ ຠຓ຺ຑປສິພ຺ພເກ ຈ ວິວຣິຕ຺ວາ. ນາຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ຕໍຕໍກຍວິກ຺ກເຍ ອຕ຺ຕນາ ໂວໂຍຄໍ ນາປຊ຺ຊຕິ. ທິວາກາເລຕິ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມເຍ. ອສ຺ສາມິໂກ ໂຫຕິ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ລທ຺ຘພ຺ພລາຠສ຺ສ ອລຠນໂຕ. ອປຕິວາຕາພາຘໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ຉາຍຸທກສມ຺ປນ຺ນໍ ທິວາຏ຺ຐານໍ. ວິປສ຺ສນາປິ ວຏ຺ຏຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມິໂກເຍວ. ເຕນປິ ຫິ ນວຘາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕໍ ອາປາເທນ຺ເຕນ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ວິປສ຺ສນານິມິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓາຍ.

ປຐມປາປຓິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໐. ທສເມ ¶ ວິສິຏ຺ຐຘຸໂຣຕິ ວິສິຏ຺ຐຘຸຣສມ຺ປຄ຺ຄາໂຫ ວີຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນ. ຎາຓວີຣິຍາຍຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມຘຸໂຣ’’ຕິອາທິ. ວິກ຺ກາຍິກຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ວິກ຺ກເຍຕພ຺ພຠຓ຺ຑໍ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘເນນາຕິ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕຘນວເສນ. ວຬຎ຺ຊນກວເສນາຕິ ທິວເສ ທິວເສ ທານູປໂຠຄວເສນ ວຬຎ຺ຊິຕພ຺ພຘນວເສນ. ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄຠຓ຺ເຑນາຕິ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄູປກຣເຓນ. ນິປຕນ຺ຕີຕິ ນິປາເຕນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຘນຄ຺ຄເຫນ ນິປາຕວຸຕ຺ຕິເກ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິມນ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຎາຓຖາເມນາຕິ ຎາຓສ຺ສ ຖິຣຠາເວນ. ຎາຓປຣກ຺ກເມນາຕິ ຎາຓສຫິເຕນ ວີຣິເຍນ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖເຠທຎ຺ຫິ ເຍນ ສຸເຕນ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ສຸຕໍ ນາມ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກນິກາຍ…ເປ… ພຫຸສ຺ສຸຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອາຄໂຕຕິ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ສ຺ວາຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຄຸໂຓ ປວຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ອາຄຕາ ກຸສລາທິກ຺ຂນ຺ຘາທິເຠທຠິນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກປິ ໂອຕຣນ຺ຕີຕິ ‘‘ຘມ຺ມຘຣາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກຘຣາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອາຠິຘມ຺ມິກຠາເວນ ¶ ວິນາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກຎ຺ຎຸຕາ ສມ຺ຠວຕິ. ທ຺ເວມາຕິກາຘຣາຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນິມາຕິກາວເສນ ທ຺ເວມາຕິກາຘຣາຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ວິນຍາຠິຘມ຺ມມາຕິກາຘຣາ’’ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປຣິປຸຈ຺ຉຕີຕິ ສພ຺ພຠາເຄນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ກາຣຓາກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວິຈາເຣຕິ.

ນ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ເທສນານຸກ຺ກເມນ ອຕ຺ໂຖ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ເທສນາກ຺ກໂມ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ອຎ຺ໂຎ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ. ເຫຏ຺ຐິເມນ ວາ ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕສຸ ຕີສຸ ຠາເຄສຸ ກຕ຺ຖຈິ ເຫຏ຺ຐິມນເຍນ ເທສນາຍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ສີເລນ, ກຕ຺ຖຈິ ອຸປຣິເມນ ຠາເຄນ ປຎ຺ຎາຍ, ກຕ຺ຖຈິ ທ຺ວີຫິປິ ຠາເຄຫິ ສີລປຎ຺ຎາວເສນ. ອິຘ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ອຸປຣິເມນ ຠາເຄນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍສ຺ມາ ວາ ຠຄວາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ປຐມໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປເວເທຕ຺ວາ ‘‘ຕຍິທໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອິມາຍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວີຣິຍາຣມ຺ຠໍ ປເວເທຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ອິມິນາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ¶ ຠວຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປເວເທຕິ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕນິທສ຺ສນານຸຣູປນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍປາປຓິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໑. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິ ກາຍສກ຺ຂິອາທີສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ອຕິວິຍ ສຸນ຺ທຣຕຣປຓີຕຕຣຠາເວນ ເຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຣຸຈິອຸປ຺ປາທໂກ ກຕໂມຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘຸຣໍ ອໂຫສິ ສທ຺ຘາຘຸຣໍ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເສສານີ’’ຕິອາທິ. ປຏິວິທ຺ຘມຄ຺ໂຄວາຕິ ຕີຫິປິ ເຖເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິວິທ຺ຘອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ເອວ ກຖິໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ¶ ສຸກຣໍ ເອກໍເສນ ພ຺ຍາກາຕຸໍ ‘‘ອຍໍ…ເປ… ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ. ຠຸມ຺ມນ຺ຕເຣເນວ ກເຖສິ ‘‘ຕີສຸປິ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ໂຐວ ປຓີຕຕໂຣ’’ຕິ.

໒໒. ທຸຕິເຍ ຫິຕານີຕິ ຠພ຺ຍານິ. ວຸທ຺ຘິກຣານີຕິ ອາໂຣຄ຺ຍາທິວຸທ຺ຘິກຣານິ. ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐານກິຣິຍາຍ ອນຸຣູປໍ. ວາຕາປມາຣໂຣເຄນາຕິ ວາຕໂຣເຄນ ຈ ອປມາຣໂຣເຄນ ຈ, ວາຕນິທາເນນ ວາ ອປມາຣໂຣເຄນ. ນິຏ຺ຐປ຺ປຕ຺ຕຄິລາໂນຕິ ‘‘ອິມິນາ ໂຣເຄນ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ປຕ຺ໂຕ ຄິລາໂນ. ຂິປິຕກໍ ນາມ ວມຖຸໂຣໂຄ. ກຈ຺ຉູຕິ ຖຸລ຺ລກຈ຺ຉຸອາພາໂຘ. ຕິຓປຸປ຺ຜກຊໂຣ ວິສມວາຕສມ຺ຜສ຺ສຊໂຣໂຄ. ເຍສນ຺ຕິ ເຍສໍ ໂຣຄານໍ. ປຏິຊຄ຺ຄເນນາຕິ ປຏິກາຣມຕ຺ເຕນ. ຜາສຸກນ຺ຕິ ພ຺ຍາຘິວູປສມເນນ ສຣີຣສ຺ສ ຜາສຸຠາໂວ. ພ຺ຍາຘິນິທານສມຸຏ຺ຐານຊານເນນ ປຓ຺ຑິໂຕ, ປຏິກາຣກິຣິຍາຍ ຍຸຕ຺ຕກາຣິຕາຍ ທກ຺ໂຂ, ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນລໂສ.

ປທປຣໂມ ¶ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຖິໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນສ຺ສ ອໂຍຄ຺ຄຠາວໂຕ. ອລຠນ຺ໂຕວ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສວນາຍ ໂອກ຺ກມຕິ ນິຍາມໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ. ຍນ຺ຕິ, ຍໂຕ. ໂອວາທໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ອາຠິສມາຈາຣິກວຕ຺ຕໍ ໂອວາທມຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕໂກປິ ຫິ ຕສ຺ສ ຫິຕາວໂຫຕິ. ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕວາຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸນິສ຺ສິໂຕວ ໂຫຕິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ເທເສຕພ຺ໂພວ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນສ຺ສ ໂຍຄ຺ຄຠາວໂຕ.

໒໓. ຕຕິເຍ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ອາພາຘນໂຕ ພ຺ຍາພາໂຘວ ພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ, ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂໍ. ສຫ ພ຺ຍາພຊ຺ເຌນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ເຈຕນາຣາສິນ຺ຕິ ປຸພ຺ພເຈຕນາທິຣາສິໍ. ເຈຕນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ຣາສິໍ ກໂຣຕິ ປິຓ຺ຑໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ສທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ນິຣນ຺ຕຣທຸກ຺ຂໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສາພາຘໍ ນິຣສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖີຕິ ອຸຊຸກໍ ທຸກ຺ຂເວທນາ ¶ ນຕ຺ຖີຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຏ຺ຐສຠາວຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຈ ທຸກ຺ຂປກ຺ຂິກາວ ສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນ ຫິ ອກຸສລວິປາກາ ອິຏ຺ຐາ ນາມ ອຕ຺ຖີ, ກຸສລວິປາກາ ປນ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປາວສຣາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ນິຣຍສ຺ສ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ຖ ພລວຕາຍ ສາ ອພ຺ໂພຫາຣິກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ ອາຫໂຏ ວິເສໂສ ວິຍ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ຍຖາ ອໂຍປິຓ຺ຑິໂຣຫິໂນ ວິຍ ຣູປານນ຺ຕິ. ປຏິຠາຄອຸປມາຕິ ປຏິພິມ຺ພອຸປມາ.

ເຕ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເຫຏ຺ຐິມພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ໂວມິສ຺ສກສຸຂທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວິມິສ຺ສກສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປີຕິມິສ຺ສກຠາວໂຕ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ປາປກມ຺ມໍ. ກມ຺ມສີເສນ ຜລໍ ວທຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຄຕໍ, ‘‘ອພ຺ຍາພຊ຺ຌາ ຜສ຺ສາ ຜຸສນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ວຈເນນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຜສ຺ສາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສການິ ກຖິຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ອວສ຺ສຍໍ ຄໂຕຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິມຸຕ຺ຕິຍາ ອວສ຺ສໂຍ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ສຣຓຄມນກ຺ກເມນ ອຸປຄໂຕ ໂຫຕິ. ສຕນ຺ຕິກນ຺ຕິ ສປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ. ອຄ຺ຄຫິຕສຣຓປຸພ຺ພສ຺ສາຕິ ອຄ຺ຄຫິຕປຸພ຺ພສຣຓສ຺ສ. ອກຕາຠິນິເວສສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ນ ກໂຕ ສຣຓຄມນາຠິນິເວໂສ ເຍນາຕິ ອກຕາຠິນິເວໂສ, ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມໍ ປຸພ຺ເພປິ ສຣຓທາຍໂກ ອາຈຣິໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ປພ຺ພຊ຺ຊາທາຍໂກປິ ສຣຓທາຍໂກວ. ປຸພ຺ເພ ປນ ອຸປາສກຠາວາປາທກວເສນ ສຣຓທາຍໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິທໍ ປນ ຄຫິຕປພ຺ພຊ຺ຊສ຺ສ ສຣຓຄມນໍ. ປພ຺ພຊາ ຫິ ສວິເສສໍ ສຣຓຄມນນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາທາຍໂກ ປຸນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເຕຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາທາຍກາທໂຍ. ທຸວິເຘນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ໂລກິຍຘມ຺ມສມ຺ປາປໂກ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສມ຺ປາປໂກຕິ ທ຺ວິປ຺ປກາເຣນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ກຕາຠິນິເວສອກຕາຠິນິເວສວເສນ ວາ. ອຸປຣີຕິ ປຐມມຄ຺ຄໂຕ ອຸປຣິ. ເນວ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອາຈຣິເຍນ ກຕສ຺ສ ອຸປກາຣສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຕິກາຣໍ ນາມ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

໒໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ອຣຸອິຕິ ປຸຣາຓໍ ທຸຏ຺ຐວຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣຕິ ອຣຸກູປມໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຣຸກູປມຈິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອສຫນໂຕ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຕ຺ຕຣກາໂລຠາເສນາຕິ ປຣິຕ຺ຕເມວ ກາໂລ ຎາໂຓຠາສວິຣເຫນ. ລຄຕີຕິ ໂກຘາສງ຺ຄວເສນ ກຸປ຺ປນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສມ຺ມຸຂາ, ‘‘ກິໍ ວທສີ’’ຕິອາທິນາ ປຣມ຺ມຸຂາ ຈ ອຸປນຍ຺ຫນວເສນ ລຄຕິ, ນ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຄວເສນ. ກຸປ຺ປຕີຕິ ກຸຊ຺ຌຕິ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕີຕິ ວິປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຖທ຺ຘຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອີສກມ຺ປິ ມຸທຸຕ຺ຕາຠາວໂຕ. ທຸຏ຺ຐາຣຸໂກຕິ ມໍສໂລຫິຕານໍ ທຸຏ຺ຐຠາເວນ ປກຕິຠາວໍ ຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ທຸຏ຺ຐວໂຓ. ‘‘ທຸຏ຺ຐາຣຸຕາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ຕາກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ.

ຕສ຺ສາຕິ ທຸຏ຺ຐາຣຸກສ຺ສ. ສວນນ຺ຕິ ອສຸຈິວິສນ຺ທນໍ. ອຸທ຺ຘຸມາຕສ຺ສ ວິຍາຕິ ໂກເຘນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຘຸມາຕກສ຺ສ ວິຍ ໂກຘູປາຍາສສ຺ສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ. ຈຓ຺ຑິກຕສ຺ສາຕິ ¶ ກຸປິຕສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ຌາປິ ກິເລສາ ເຕຫິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາທິຕຕ຺ຕາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ, ຕຖາປິ ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຫີນາປິ ກິເລສາ ອຕ຺ເຖວາຕິ ກຕ຺ວາ ເຕສໍ ຎາຓານໍ ວິຊ຺ຊູປມຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເຕຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນານໍ ກິເລສານໍ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວຊິຣູປມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໖. ຉຏ຺ເຐ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພຕິ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ. ອລ຺ລີຍິຕພ຺ໂພຕິ ຉາຍາຍ ວິຍ ວິນາ ຠາວນາຍ ນິລ຺ລີຍິຕພ຺ໂພ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປາສິຕພ຺ໂພຕິ ອຠິຓ຺ຫໂສ ອຸປນິສີທິຕພ຺ໂພ. ອນຸທ຺ທຍາຕິ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາໂຄ. ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ເອຕສ຺ສ ສີເລນ ອຠິວຸທ຺ຘິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປກາຣຕ຺ຖໍ ອຸປເສວນາທິ ວຏ຺ຏຕິ.

ນ ປຏິຫຎ຺ຎິສ຺ສຕີຕິ ‘‘ອເປຫິ, ກິໍ ເອເຕນາ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ປິຍສີລຕ຺ຕາ ນ ປຏິຫຎ຺ຎິສ຺ສຕິ. ຜາສຸ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທ຺ວີສຸ ຫິ ສີລວນ຺ເຕສຸ ເອເກນ ສີລສ຺ສ ວຓ຺ເຓ ກຖິເຕ ອິຕໂຣ ອນຸໂມທຕິ. ເຕນ ເຕສໍ ກຖາ ຜາສຸ ເຈວ ໂຫຕິ ປວຕ຺ຕິນີ ຈ. ເອກສ຺ມິໍ ປນ ທຸສ຺ສີເລ ສຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ສີລກຖາ ທຸກ຺ກຖາ, ເນວ ສີລກຖາ ໂຫຕິ, ນ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ນ ປວຕ຺ຕິນີ. ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ຫິ ສີລກຖາ ອຜາສຸ ຠວິສ຺ສຕິ. ສີລກຖາຍ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມາຘິປຎ຺ຎາກຖາສຸປິ ອຕິທິສຕິ ¶ ‘‘ສມາຘິປຎ຺ຎາກຖາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ທ຺ເວ ຫິ ສມາຘິລາຠິໂນ ສມາຘິກຖໍ ສປ຺ປຎ຺ຎາ ຈ ປຎ຺ຎາກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິໍ ວາ ທິວສໍ ວາ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຍ ອນຸຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ປຎ຺ຎາຍ ໂສເຘຕພ຺ເພ ວຑ຺ເຒຕພ຺ເພ ຈ ອຘິກສີລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎາຍ ອນຸຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຈ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສີລສ຺ສ ອສປ຺ປາຍານຸປກາຣຘມ຺ເມ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂເສວເນນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີລສ຺ສ ອສປ຺ປາເຍ’’ຕິອາທິ. ສີລສ຺ສ ອສປ຺ປາຍານຸປກາຣຘມ຺ມາ ນາມ ອນາຈາຣາໂຄຈຣາທໂຍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອຸປກາຣຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ¶ ຐາເນຕິ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາສປທຏ຺ຐາເນ. ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນາມາຕິ ອຠິນ຺ນໍ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນາມ. ຂາຣປຣິສ຺ສາວເນຕິ ຣຊການໍ ອູສຂາຣາທິຂາຣປຣິສ຺ສາວນປເຏ. ຫາຍຕີຕິ ສີລາທິນາ ປຣິຫາຍຕິ. ເສຏ຺ຐໍ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປຸຄ຺ຄລໍ.

ເສວິຕພ຺ພສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໗. ສຕ຺ຕເມ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ນ’’ນ຺ຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສາ’’ຕິ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ລາມກຠາເວນ ກເຖຕພ຺ພສທ຺ໂທ. ຄູຖກູໂປ ວິຍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ຄູຖສທິສຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕິ. ວຈນນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐວຈນໍ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ຄູຖກູໂປ ວິຍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສຸຈິມິຕ຺ໂຕຕິ ສີລາຈາຣສຸທ຺ຘິຍາ ສຸຈິມິຕ຺ໂຕ. ສຫ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສຫາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຄາມິໂນ’’ຕິ.

ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ພສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໘. ອຏ຺ຐເມ ຄູຖຠາຓີຕິ ຄູຖສທິສວຈນຕ຺ຕາ ຄູຖຠາຓີ. ຍຖາ ຫິ ຄູຖໍ ນາມ ມຫາຊນສ຺ສ ອນິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ອິມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວຈນໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອນິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ທຸຄ຺ຄນ຺ຘກຖນ຺ຕິ ກິເລສາສຸຈິສໍກິລິຏ຺ຐຕາຍ ຄູຖໍ ວິຍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘວາຍນກຖໍ. ປຸປ຺ຜຠາຓີຕິ ສຸປຸປ຺ຜສທິສວຈນຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜຠາຓີ ¶ . ຍຖາ ຫິ ຜຸລ຺ລານິ ວສ຺ສິການິ ວາ ອຘິມຸຕ຺ຕິການິ ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ອິຏ຺ຐານິ ກນ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມວ ອິມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວຈນໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ ກນ຺ຕໍ. ປຸປ຺ຜານິ ວິຍາຕິ ຈມ຺ປກສຸມນາທິສຸຄນ຺ຘປຸປ຺ຜານິ ວິຍ. ສຸຄນ຺ຘກຖນ຺ຕິ ສຸຈິຄນ຺ຘວາຍນກຖໍ ກິເລສທຸຄ຺ຄນ຺ຘາຠາວໂຕ. ມຘຸຠາຓີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຸທຸຠາຓີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຫິ ມຘຸຣວຈໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ¶ ຈຕຸມຘຸຣໍ ນາມ ມຘຸຣໍ ປຓີຕໍ, ເອວເມວ ອິມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວຈນໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ມຘຸຣໍ ໂຫຕິ. ມຘຸຣກຖນ຺ຕິ ກຓ຺ຓສຸຂຕາຍ ເປມນີຍຕາຍ ຈ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ມຘຸຣສຠາວກຖໍ. ອຕ຺ຕເຫຕຸ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຫຕ຺ຖປາທາທິຈ຺ເຉທນຫຣຓເຫຕຸ. ປຣເຫຕຸ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ເນລງ຺ໂຄຕິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສີລານເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗) ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສີລໍ ວິຍາ’’ຕິ. ປູເຣຕິ ຄຸຓານໍ ປາຣິປູຣິຍໍ. ສຸກຸມາຣາຕິ ອຜຣຸສຕາຍ ມຸທຸກາ ໂກມລາ. ປຸຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣ-ສທ຺ໂທ ຕນ຺ນິວາສິວາຈໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ນຄຣວາສີນ’’ນ຺ຕິ. ມນໍ ອປ຺ປາຍຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ມນາປາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕວຸທ຺ຘິກຣາ’’ຕິ.

ຄູຖຠາຓີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໙. ນວເມ ອນ຺ໂຘຕິອາທີສຸ ປາຬິປເທສຸ ປຐໂມ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໂຠຄສໍຫຣຓປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໂນ ຈ ສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖສາຘນປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໂນ ຈ ອຠາວາ ‘‘ອນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ທຸຕິໂຍປິ, ຕຕິໂຍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຠາວາ ‘‘ທ຺ວິຈກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູຕິ ອາຍໂກສລ຺ລຠູຕາ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ. ເຕນາຫ ‘‘ຜາຕິໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຘມຸຕ຺ຕເມຕິ ອຘເມ ເຈວ ອຸຕ຺ຕເມ ຈ. ປຏິປກ຺ຂວເສນາຕິ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາວເສນ. ສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາຄາຕິ ສຸກ຺ກຘມ຺ເມຫິ ປຫາຍເກຫິ ສປ຺ປຏິຠາຄາຕິ ຊາເນຍ຺ຍ. ກຓ຺ຫສປ຺ປຏິຠາຄາຕິ ກຓ຺ຫຘມ຺ເມຫິ ປຫາຕພ຺ເພຫິ ສປ຺ປຏິຠາຄາຕິ ຊາເນຍ຺ຍ.

ຕຖາຊາຕິກາຕິ ຍາທິເສຫິ ສປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຊນສຎາຕິມິຕ຺ຕພນ຺ຘວຄ຺ຄໍ ອຕ຺ຕານໍ ສຸເຂຕິ ປີເຓຕິ, ຕາທິສາ ໂຠຄາປິ ນ ສນ຺ຕິ. ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ນ ກໂຣຕີຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓກປຓທ຺ຘິກຍາຈການໍ ສນ຺ຕປ຺ປນວເສນ ປຸຎ຺ຎານິ ນ ກໂຣຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອຸຠຍສ຺ມິໍ ໂລເກ, ອຸຠຍສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ເຖຕິ ວິຄ຺ຄໂຫຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘໂລເກ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸຠເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ¶ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ຍສ຺ມິໍເຍວ ¶ ຐາເນ. ນ ໂສຈຕີຕິ ໂສກເຫຕູນໍ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ນ ໂສຈຕິ.

໓໐. ທສເມ ອວກຸຊ຺ຊປຎ຺ໂຎຕິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊປຎ຺ໂຎ. ເຕນາຫ ‘‘ອໂຘມຸຂປຎ຺ໂຎ’’ຕິ. ປຸພ຺ພປຏ຺ຐປນາຕິ ປຐມາຣມ຺ໂຠ. ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຖາປຣິໂຍສານໍ. ອປ຺ປນາຕິ ເທສນາຍ ນິຏ຺ຐາປນໍ. ອເນເກ ວາ ອນຸສນ຺ຘິໂຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມາຘິ ວາຕິອາທີສຸ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສາສນນ຺ຕິ ຕທຕ຺ໂຖປາທກສມາຘິ ຕສ຺ສ ອາທີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕທາສນ຺ນຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ, ຕສ຺ສ ມູລຠາເວນ ເອກເທສຕ຺ຕາ ມຄ຺ໂຄ.

ສາສນສ຺ສ ປາຣິປູຣິສຸທ຺ຘິໂຍ ນາມ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາເມເນວ ສິທ຺ຘາ, ຕາ ປເນຕ຺ຖ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນູນໍ ກຕ຺ວາ ເທເສນ຺ຕີ’’ຕິ, ‘‘ນິຄ຺ຄຓ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ເທເສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິຊ຺ຊຏນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ອນາກຸລໍ. ນິຄ຺ຄຓ຺ຐິນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານຣຫິຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ.

ອາກິຓ຺ຓານີຕິ ອາກິຣິຕ຺ວາ ສໍກິຣິຕ຺ວາ ຐປິຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປກ຺ຂິຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ອຸຈ຺ຉງ຺ໂຄ ວິຍ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄປຎ຺ໂຎ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄສທິສປຎ຺ຎຕາຍ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄປຎ຺ໂຎ. ເອວໍ ປຎ຺ຎາ ວິຍ ປຸຄ຺ຄໂລປິ ອຸຈ຺ຉງ຺ໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມານໍ ອຈິຣຏ຺ຐານໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄສທິສາ ປຎ຺ຎາ, ເອວໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊກຸມ຺ຠສທິສາ ປຎ຺ຎາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ສໍວິທຫນປຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ເອວໍ ກເຕ ອິທໍ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຕໍຕໍອຕ຺ຖກິຈ຺ຈໍ ສໍວິຘາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ວິຈາຣຓປຎ຺ຎາຍ ຣຫິໂຕ. ເສຍ຺ໂຍຕິ ເສຏ຺ໂຐ ປາສໍໂສ. ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິອາທິກໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິໍ.

ອວກຸຊ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໑. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ສພ຺ຣຫ຺ມການີຕິ ສເສຏ຺ຐການິ. ເຍສນ຺ຕິ ເຍສໍ ກຸລານໍ. ປຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປຸຕ຺ເຕຫິ. ປູຊິຕສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ອິທໍ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ເຕນາຕິ ອາຫາຣາທິນາ. ປຏິຊຄ຺ຄິຕາ ໂຄປິຕາຕິ ຍຖາກາລໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພສ຺ສ ທາເນນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ກຣເຓນ ປຏິຊຄ຺ຄິຕາ ເຈວ ອຸປ຺ປນ຺ນານຕ຺ຖປ຺ປຫຣເຓນ ໂຄປິຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ. ພ຺ຣຫ຺ມາທິຠາວສາຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຕສໍ ຄຸຓານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ໂລເກ ພ຺ຣຫ຺ມາ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອາຈຣິໂຍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ມາຕາປິຕູນໍ ປຸຕ຺ຕກໍ ປຏິລຠນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນວເສນ ເນສໍ ພ຺ຣຫ຺ມາທິຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ພຫຸກາຣາ’’ຕິ, ວຕ຺ວາ ຕໍ ເຕສໍ ພຫຸກາຣຕໍ ນານາກາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາປາທກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ປຸຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕສ຺ສ ອາປາທກາ, ສຣີຣສ຺ສ ໂປສກາ, ອາຈາຣສມາຈາຣານໍ ສິກ຺ຂາປກາ ສກລສ຺ສປິ ອິມສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ທສ຺ເສຕາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຕ຺ຕານໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ຕາວ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ຕຸ, ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ກຖນ຺ຕິ? ຕມ຺ປິ ທສ຺ເສຕພ຺ພເມວ ວຊ຺ຊນີຍຠາວຊານາປນຕ຺ຖໍ.

ອວິຊຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕາສໍ ຠາວນາຍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອວິຊຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຠາວນາ. ໂລຠນີຍວຍສ຺ມິໍ ປຐມໂຍພ຺ພເນ ອຕິວິຍ ມຸທຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຕວິຫຕຄ຺ຄຫຓໍ. ປາຏິເຍກ຺ກນ຺ຕິ ວິສຸໍ. ອິມິນາ ກາຣເຓນາຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປຸຕ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕິເຕຫິ ອຕິກ຺ກເມນ ເມຕ຺ຕາທິສມຸປ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ກາຣເຓນ.

ຖຣຸສິປ຺ປນ຺ຕິ ອສິສຕ຺ຕິກຸນ຺ຕກລາປາທິອາຍຸຘສິປ຺ປໍ. ມຸທ຺ທາຄຓນາຕິ ອງ຺ຄຸລິສໍໂກຈນາທິນາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ຄຓນາ. ອາທິສທ຺ເທນ ປາຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ປຈ຺ຉາຈຣິຍາ ນາມ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຫິຕຄຫຏ຺ຐວຕ຺ຕສ຺ເສວ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຍຖາສກໍ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍາທີນໍ ສິປ຺ປຄ຺ຄາຫາປນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພປຐມໍ ອາຈຣິຍາ ນາມາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອານີຍ ຫຸຕໍ ອາຫຸຕໍ. ປກາເຣຫິ ຫຸຕໍ ປາຫຸຕໍ. ອຠິສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ.

ນໂມ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ສາຍໍ ປາຕໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸຕ຺ຕມປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ນມກ຺ກາຣໍ ກເຣຍ຺ຍ. ຕາຍ ນໍ ປາຣິຈຣິຍາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ອຖ ວາ ປາຣິຈຣິຍາຍາຕິ ¶ ຠຣຓກິຈ຺ຈກຣຓກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐານາປນາທິນາ ປຎ຺ຈວິຘອຸປຏ຺ຐາເນນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຎ຺ຈຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ເຕນ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ມາຕາປິຕໂຣ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາຕພ຺ພາ – ‘ຠໂຕ ເນສໍ ຠຣິສ຺ສາມິ, ກິຈ຺ຈໍ ເນສໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ກຸລວໍສໍ ຐເປສ຺ສາມິ, ທາຍຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາມິ, ອຖ ວາ ປນ ເປຕານໍ ກາລກຕານໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອນຸປ຺ປທສ຺ສາມີ’ຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ເຕນ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ມາຕາປິຕໂຣ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕິ, ປາປາ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ກລ຺ຍາເຓ ນິເວເສນ຺ຕິ, ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ, ປຕິຣູເປນ ທາເຣນ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ, ສມເຍ ທາຍຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເທນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໗).

ອປິຈ ໂຍ ມາຕາປິຕໂຣ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຠິປ຺ປສນ຺ເນ ກຕ຺ວາ ສີເລສຸ ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວາ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ອຍໍ ມາຕາປິຕູປຏ຺ຐາການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສາ ປນາຍໍ ປາຣິຈຣິຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂາວຫາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເຘວ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ເປຈ຺ຈ ສຄ຺ເຄ ປໂມທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສໍສນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ ເປຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ ສຄ຺ຄສໍວຕ຺ຕນິຍໍ ປຏິປທໍ ປູເຣຕີ’’ຕິ ອິເຘວ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ. ອາໂມທຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂມທປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ປໂມທຕິ ນານປ຺ປກາຣໂມທສມ຺ປວຕ຺ຕິຍາ.

ສພ຺ຣຫ຺ມກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໒. ທຸຕິເຍ ຕຖາຊາຕິໂກຕິ ຕຖາສຠາໂວ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາລາໂຠຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ອຘິຄໂມ. ຣູປເມວ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາວໂຕ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສສ຺ສຕາທິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຄ຺ຄລນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລາຠິນິເວສນນິມິຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຄວາ ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ອໂວຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິປ຺ປຏິລາຠໍ ສນ຺ຘາຍ. ໂສ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຕໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ຈ ປສ຺ສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຘານນ຺ທາ’’ຕິອາທິ.

ນິພ຺ພານໍ ¶ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ¶ . ທິວສມ຺ປີຕິອາທິນາ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ຕປຓີຕາທິຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐວິເຘຕິ ‘‘ສນ຺ຕໍ ປຓີຕໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂໂຍ ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐວິເຘ ອາໂຠຄສຎ຺ຎິເຕ ສມນ຺ນາຫາເຣ. ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ…ເປ… ລພ຺ຠນ຺ເຕວາຕິ ‘‘ອິຘານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຄເຕ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕປ຺ປເທເສ ເອໂກປິ ອາໂຠຄສມນ຺ນາຫາໂຣ ເຈປິ ສພ຺ເພ ອຏ຺ຐປິ ອາໂຠຄສມນ຺ນາຫາຣາ ລພ຺ຠນ຺ເຕວ ສມນ຺ນາຫຣຕໍ ອຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ.

ຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓສຫິເຕນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາ. ປຣານິ ຈ ໂອປຣານິ ຈ ຈກ຺ຂາທີນິ ອາຍຕນານິ. ສນ຺ຕຕາຍາຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຕາຍ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິຘູມວິຣຫິໂຕຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິ ເອວ ສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນ ຘູໂມ, ເຕນ ວິຣຫິໂຕ. ອນີໂຆຕິ ອປາໂປ. ຊາຕິຊຣາຄຫເຓເນວ ພ຺ຍາຘິມຣຓມ຺ປິ ຄຫິຕເມວາຕິ ຕພ຺ຠາວຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໓. ຕຕິເຍ, ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມຍາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ຕາທິເສນປິ ນ ສຸກຣໍ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍເນວ ວທນ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ຎາຓໍ ສພ຺ພມຕິກ຺ກມໍ. ອຎ຺ຎາຕາໂຣ ຈ ທຸລ຺ລຠາຕິ ຫິ ອິມິນາ ສາມຎ຺ຎວຈເນນ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣມ຺ປິ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເຕນປິ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາຍ ທຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສມ຺ມາຕິ ເຫຕຸນາ ກາຣເຓນ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປາເຍນາ’’ຕິອາທິ. ມານາຠິສມຍາຕິ ມານສ຺ສ ທສ຺ສນາຠິສມຍາ. ປຫານາຠິສມໂຍຕິ ຈ ທສ຺ສນາຠິສມໂຍຕິ ຈ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ກິຈ຺ຈວເສນ ມານໍ ປສ຺ສຕິ, ອສມ຺ໂມຫປ຺ປຏິເວຘວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ທສ຺ສນາຠິສມໂຍ. ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ປນ ປຫານາຠິສມໂຍ ຈ. ທສ຺ສນາຠິສມເຍນ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍເມວ ປຫີຍຕິ. ທິຏ຺ຐວິເສນ ທິຏ຺ຐສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ ວິຍ ອຍມສ຺ສ ປຫານາຠິສມໂຍ ¶ . ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປຫານາຠິສມຍສ຺ສ ທສ຺ສນາຠິສມຍນານນ຺ຕຣິຍກຕ຺ຕາ ‘‘ປຫານາຠິສມເຍນ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຫານາຠິສມເຍ ຫິ ຄຫິເຕ ທສ຺ສນາຠິສມໂຍ ຄຫິໂຕວ ໂຫຕິ.

ອນ຺ຕມກາສິ ¶ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ມານສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ເຍ ອິເມ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຊີຣຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘), ຫຣິຕນ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕອນ຺ຕິມມຣິຍາທນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ອນ຺ຕມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊີວິການ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໐; ອິຕິວຸ. ໙໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລາມກນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ສກ຺ກາໂຍ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສປຈ຺ຈຍສງ຺ຂຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສນ຺ໂຕ ຈາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນ຺ຕາ, ເຕສຸ ສພ຺ພສ຺ເສວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອທຸໍ ຈຕຸຕ຺ຖໂກຏິສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕມກາສິ, ປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຣິວຏຸມໍ ອກາສິ, ອນ຺ຕິມສມຸທຍມຕ຺ຕາວເສສໍ ທຸກ຺ຂມກາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕມກາສີ’’ຕິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ປຫານ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ນິພ຺ພານໍ ອາຄຕໍ? ອິຘ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນິທ຺ເທເສນາຍໍ ວຓ຺ຓນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິທ຺ເທເສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕານິ ປທານິ ອາຄຕານີຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ປຫານໍ ວູປສມໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ຈູຬນິ. ໗໕ ອຸທຍມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທໂສ) ປທານິ ອາຄຕານິ.

ຘມ຺ມຕກ຺ກປຸເຣຊວນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ມິໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວິໂມກ຺ເຂ ຐຕ຺ວາ ຌານງ຺ຄານິ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຘິຄຕໍ ອຣຫຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂໍ ວທຕິ. ອຣຫຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ຫິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ມຕກ຺ໂກ ປຸເຣຊໂວ ໂຫຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປິຓ຺ຑກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ອາຍູຫນວເສນ ຣາສິກຣຓຕ຺ຖາຍ. ອຠິນ຺ນານີຕິ ເອກເທເສນປິ ອຂຓ຺ຑິຕານິ. ຠິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ພີຊໍ ພີຊກິຈ຺ຈາຍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ. ອປູຕີນີຕິ ອຸທກເຕມເນນ ປູຕິຠາວໍ ນ ອຸປຄຕານິ. ປູຕິພີຊຎ຺ຫິ ພີຊຕ຺ຖາຍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປູຕິຠາເວນ ອພີຊຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ນ ວາເຕນ ນ ຈ ອາຕເປນ ຫຕານີຕິ ¶ ວາເຕນ ຈ ອາຕເປນ ຈ ນ ຫຕານິ, ນິໂຣຊຕໍ ນ ປາປິຕານິ. ນິໂຣຊຎ຺ຫິ ກສຏພີຊໍ ພີຊຕ຺ຖາຍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ. ສາຣາທານີຕິ ຕຓ຺ຑຸລສາຣສ຺ສ ອາທານໂຕ ສາຣາທານິ. ນິສ຺ສາຣຎ຺ຫິ ພີຊໍ ພີຊຕ຺ຖາຍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຫິຕສາຣານີ’’ຕິ, ປຕິຏ຺ຐິຕສາຣານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ນິຈຍຠາເວນ ສຸຂໍ ສຍິຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ໂກຏ຺ຐປກ຺ຂິຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ສຸຂສຍິຕານິ.

ກມ຺ມວິຠຕ຺ຕີຕິ ¶ ກມ຺ມວິຠາໂຄ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພຜລໍ ກມ຺ມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ. ປຈ຺ຈຸປນ຺ນຠວໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ເວທິຕພ຺ພຜລໍ ກມ຺ມໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍໍ. ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມານນ຺ຕຣຠວໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາເຍ ອຕ຺ຕຠາວປຣິວຕ຺ເຕ ເວທິຕພ຺ພຜລໍ ກມ຺ມໍ. ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອນຠິຠູຕຕາຍ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ປຏິລທ຺ຘວິເສສຕາຍ ຈ ພລວຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ຕາທິສສ຺ສ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວເສນ ສາຕິສຍາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ປຐມຊວນເຈຕນາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຜລທາຍິນີ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ສາ ຫິ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ພລວຕີ ຊວນສນ຺ຕາເນ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປກາຣານຸປກາຣວສປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາເສວນາລາເຠນ ອປ຺ປວິປາກຕາຍ ຈ ປຐມຊວນເຈຕນາ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕສນ຺ຕານຸປຣມາເປກ຺ຂໍ ໂອກາສລາຠາເປກ຺ຂຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອິເຘວ ປຸປ຺ຜມຕ຺ຕໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕິວິປາກມຕ຺ຕໍ ຜລໍ ເທຕິ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກທານໍ ນາມ ອຸປຘິປ຺ປໂຍຄາທິປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍເນວ ໂຫຕີຕິ ຕທຠາວໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ. ອໂຫສິກມ຺ມນ຺ຕິ ອໂຫສິ ເອວ ກມ຺ມໍ, ນ ຕສ຺ສ ວິປາໂກ ອໂຫສິ ອຕ຺ຖິ ຠວິສ຺ສຕິ ຈາຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ.

ອຕ຺ຖສາຘິກາຕິ ທານາທິປາຓາຕິປາຕາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິກາ. ກາ ປນ ສາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕມຊວນເຈຕນາ’’ຕິ. ສາ ຫິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິລທ຺ຘວິເສສາ ປຸຣິມຊວນເຈຕນາຫິ ລທ຺ຘາເສວນາ ຈ ສມານາ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກທາຍິນີ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ປຸຣິມອຸປມາຍເຍວາຕິ ມິຄລຸທ຺ທໂກປມາຍເຍວ.

ສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອິມິນາ ອສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ອໂຫສິກມ຺ມປກ຺ເຂ ຕິຏ຺ຐຕິ ວິປຈ຺ຈໂນກາສສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ທີເປຕິ. ຍໍ ຄຣຸກນ຺ຕິ ¶ ຍໍ ອກຸສລໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ກຸສລຎ຺ຈ ມຫານຸຠາວໍ ກມ຺ມໍ. ກຸສລໍ ວາ ຫິ ໂຫຕຸ ອກຸສລໍ ວາ, ຍໍ ຄຣຸກໍ ມາຕຸຆາຕາທິກມ຺ມໍ ວາ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມໍ ວາ, ຕເທວ ປຐມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸສລາກຸສເລສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ພຫຸລນ຺ຕິ ຍໍ ພຫຸລໍ ອຠິຓ຺ຫໂສ ກຕໍ ສມາເສວິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸສລາກຸສເລສຸ ປນ ຍໍ ພຫຸລໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ຍທາສນ຺ນໍ ນາມ ມຣຓກາເລ ອນຸສ຺ສຣິຕໍ ກມ຺ມໍ, ອາສນ຺ນກາເລ ກເຕ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ກຸສລາກຸສເລສຸ ອາສນ຺ນມຣເຓ’’ຕິອາທິ. ອນຸສ຺ສຣິຕຸນ຺ຕິ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຠາເວນ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ.

ເຕສໍ ອຠາເວຕິ ເຕສໍ ຍໍຄຣຸກາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ກມ຺ມານໍ ອຠາເວ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິປາກໍ ເທຕີຕິ ປຏິສນ຺ຘິຊນກວເສນ ວິປາກໍ ເທຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຊນກວເສນ ຫິ ຄຣຸກາທິກມ຺ມຈຕຸກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຄຣຸກໍ ສພ຺ພປຐມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ, ຄຣຸເກ ອສຕິ ພຫຸລີກຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ຍທາສນ຺ນໍ ¶ , ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ‘‘ກຏຕ຺ຕາ ວາ ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ກຕກມ຺ມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ພຫຸລາສນ຺ນປຸພ຺ພກເຕສຸ ຈ ພລາພລໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ປາປໂຕ ປາປນ຺ຕຣໍ ກລ຺ຍາຓຎ຺ຈ, ກລ຺ຍາຓໂຕ ກລ຺ຍາຓນ຺ຕຣໍ ປາປຎ຺ຈ ພຫຸລີກຕໍ. ຕໂຕ ມຫໂຕວ ປຸພ຺ພກຕາທິ ອປ຺ປຎ຺ຈ ພຫຸລານຸສ຺ສຣເຓນ ວິປ຺ປຏິສາຣາທິຊນນໂຕ, ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ອາຣທ຺ຘວິປາກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມເສສສ຺ສ ວາ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ອປຣິກ຺ຂີຓຕາຍ ສນ຺ຕຕິຍາ ປຣິຓາມວິເສສໂຕຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ອາຍູຫິຕຜລໍ ປຐມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ມຫານາຣທກສ຺ສປຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໑໕໓ ອາທໂຍ) ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ ເສນາປຕິ ອລາໂຕ, ພີຊໂກ ທາໂສ, ຣາຊກຎ຺ຎາ ຣຸຈາ ຈ ເອຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຕຕ຺ຣານນ຺ທ, ຍ຺ວາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິຘ ປາຓາຕິປາຕີ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ປຸພ຺ເພ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ປາປກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ, ປຈ຺ຉາ ວາສ຺ສ ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕິ ປາປກມ຺ມໍ ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ, ມຣຓກາເລ ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ, ເຕນ ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ –

ອາທິ ¶ . ສພ຺ພໍ ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໓) ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ກິໍ ພຫຸນາ. ຍໍ ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫາກມ຺ມວິຠງ຺ຄຎາຓໍ, ຕສ຺ເສວາຍໍ ວິສໂຍ, ຍທິທໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ເຕນ ເຕນ ກາຣເຓນ ປຸພ຺ພາປຣວິປາກຕາ ສມຕ຺ຖີຍຕິ.

ອິທານິ ຊນກາທິກມ຺ມຈຕຸກ຺ກໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ຊນກໍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປວຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນຕີຕິ ປວຕ຺ຕິວິປາກໍ ນ ຊເນຕິ. ປຐມນເຍ ຊນກກມ຺ມສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິວິປາກມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍກຕ຺ຕມ຺ປິ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິທານາທິວເສນ ວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ຊນກໍ. ສຸຂທຸກ຺ຂສນ຺ຕານສ຺ສ ນາມຣູປປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ວາ ຈິຣຕຣໍ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ, ອທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ອຸປປີຬກໍ ສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປພນ຺ເຘ ປວຕ຺ຕມາເນ ສຓິກໍ ສຓິກໍ ຫາເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປີເຬຕິ ພາເຘຕິ, ອທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ.

ວາຕກາຬໂກ ມຫລ຺ລໂກ ໂຈເຣ ຆາເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ໂສ ກິຣ ມຫລ຺ລກກາເລ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ປຫຣນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ເສ ກິລເມຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວມາຫໍສຸ. ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ໂອຣໂຕ ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ¶ . ຕຣຸຓວຈ຺ຉາຍ ຄາວິຍາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປິໂຕຕິ ເອກາ ກິຣ ຍກ຺ຂິນີ ເຘນຸເວເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸເຣ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຄເຣ ຠໂວ ນາຄຣິໂຍ.

ຆາເຕຕ຺ວາຕິ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ນາມ ຕສ຺ສ ວິປາກປ຺ປຏິພາຫນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ວິປຈ຺ຈນາຍ ກໂຕກາສໍ ກມ຺ມໍ ວິປກ຺ກມ຺ເມວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປນ ກມ຺ເມນ ກເຕ ໂອກາເສ ຕໍ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອຸປປີຬກໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກໍ ເທຕິ. ອຸປຆາຕກໍ ປນ ທຸພ຺ພລກມ຺ມໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ກິຎ຺ຈິ ພຫ຺ວາພາຘຕາທິປຈ຺ຈຍູປສນ຺ນິປາເຕນ ວິປາກສ຺ສ ວິພາຘກໍ ອຸປປີຬກໍ, ຕຖາ ວິປາກສ຺ເສວ ອຸປຈ຺ເຉທກໍ. ອຸປຆາຕກກມ຺ມໍ ປນ ອຸປຆາເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສກຣເຓນ ວິປຈ຺ຈເນ ¶ ສຕິ ຊນກເມວ ສິຍາ. ຊນກາທິຠາໂວ ນາມ ວິປາກໍ ປຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ນ ກມ຺ມໍ ປຕີຕິ ວິປາກສ຺ເສວ ອຸປຆາຕກຕາ ຍຸຕ຺ຕາ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ກເຕ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປວຕ຺ເຕ ຈ ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕໍ ຊນກໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ກເຕ ອຎ຺ເຎນ ຊນິຕສ຺ສ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ອນິຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ຜລສ຺ສ ວິພາຘກວິຈ຺ເຉທກປຈ຺ຈຍານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປພ຺ຣູຫນປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຊນກສາມຕ຺ຖິຍານຸຣູປໍ ປຣິສຸທ຺ຘິຈິຣຕຣປ຺ປພນ຺ຘາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ. ຊນເກນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ກຸສລຜລໍ ວາ ອກຸສລຜລໍ ວາ ເຍນ ປຈ຺ຈນີກຠູເຕນ ໂຣຄຘາຕຸວິສມຕາທິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ວິພາຘຍຕິ, ຕໍ ອຸປປີຬກໍ. ເຍນ ປນ ກມ຺ມຸນາ ຊນກສາມຕ຺ຖິຍວເສນ ຈິຣຕຣປ຺ປພນ຺ຘາຣຫມ຺ປິ ສມານໍ ຜລໍ ວິຈ຺ເຉທກປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຫຎ຺ຎຕິ ວິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອຸປຆາຕກນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສາໂຣ.

ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ທຸຕິຍສ຺ສ ກຸສລຠາວໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕມາຄຕສ຺ສ ອປ຺ປາພາຘທີຆາຍຸກຕາສໍວຕ຺ຕນວເສນ, ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອກຸສລຠາວໍ ພຫ຺ວາພາຘອປ຺ປາຍຸກຕາສໍວຕ຺ຕນວເສນ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ຈູຬກມ຺ມວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໙໐) –

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ກມ຺ມານິ – ອຸປປີຬກໍ, ອຸປຈ຺ເຉທກໍ, ຊນກໍ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກນ຺ຕິ. ພລວກມ຺ເມນ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕ ອຸປປີຬກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ ‘ສຈາຫໍ ປຐມຕຣໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ນ ເຕ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຸໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ຈຕູສຸເຍວ ຕໍ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຍ຺ຍໍ. ໂຫຕຸ, ຕ຺ວໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິພ຺ພຕ຺ຕ, ອຫໍ ອຸປປີຬກກມ຺ມໍ ນາມ ຕໍ ປີເຬຕ຺ວາ ¶ ນິໂຣຊໍ ນິຍູສໍ ກສຏໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ຕາທິສໍ ກໂຣຕິ. ກິໍ ກໂຣຕິ? ປຣິສ຺ສຍໍ ອຸປເນຕິ, ໂຠເຄ ວິນາເສຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ທາຣກສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາຕຸ ອສ຺ສາໂທ ວາ ສຸຂໍ ວາ ນ ໂຫຕິ, ມາຕາປິຕູນໍ ປີຬາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ປຣິສ຺ສຍໍ ອຸປເນຕິ. ທາຣກສ຺ສ ປນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຄເຫ ໂຠຄາ ອຸທກໍ ປຕ຺ວາ ໂລຓໍ ວິຍ ຣາຊາທີນໍ ວເສນ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ກຸມ຺ຠໂທຫນເຘນຸໂຍ ¶ ຂີຣໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ສູຣຕາ ໂຄຓາ ຈຓ຺ຑາ ໂຫນ຺ຕິ, ກາຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ຂຎ຺ຊາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂຄມຓ຺ຑເລ ໂຣໂຄ ປຕຕິ, ທາສາທໂຍ ວຈນໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ວາປິຕໍ ສສ຺ສໍ ນ ຊາຍຕິ, ເຄຫຄຕໍ ເຄເຫ, ອຣຎ຺ຎຄຕໍ ອຣຎ຺ເຎ ນສ຺ສຕິ, ອນຸປຸພ຺ເພນ ຆາສຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕໍ ທຸລ຺ລຠໍ ໂຫຕິ, ຄພ຺ຠປຣິຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ວິຊາຕກາເລ ມາຕຸ ຖຎ຺ຎໍ ຉິຊ຺ຊຕິ, ທາຣໂກ ປຣິຫາຣໍ ອລຠນ຺ໂຕ ປີຬິໂຕ ນິໂຣໂຊ ນິຍູໂສ ກສໂຏ ໂຫຕິ. ອິທໍ ອຸປປີຬກກມ຺ມໍ ນາມ.

‘‘ທີຆາຍຸກກມ຺ເມນ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທກກມ຺ມໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຍຸໍ ຉິນ຺ທຕິ. ຍຖາ ຫິ ປຸຣິໂສ ອຏ຺ຐຸສຠຄມນໍ ກຕ຺ວາ ສຣໍ ຂິເປຍ຺ຍ, ຕມຎ຺ໂຎ ຘນຸໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ມຸຄ຺ຄເຣນ ປຫຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປາເຕຍ຺ຍ, ເອວໍ ທີຆາຍຸກກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທກກມ຺ມໍ ອາຍຸໍ ຉິນ຺ທຕິ. ກິໍ ກໂຣຕິ? ໂຈຣານໍ ອຏວິໍ ປເວເສຕິ, ວາຬມຈ຺ໂຉທກໍ ໂອຕາເຣຕິ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ປນ ສປຣິສ຺ສຍຐານໍ ອຸປເນຕິ. ອິທໍ ອຸປຈ຺ເຉທກກມ຺ມໍ ນາມ. ‘ອຸປຆາຕກ’ນ຺ຕິປິ ເອຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ປຏິສນ຺ຘິນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ປນ ກມ຺ມໍ ຊນກກມ຺ມໍ ນາມ. ອປ຺ປໂຠຄກຸລາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ໂຠຄສມ຺ປທາທິກຣເຓນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກກມ຺ມໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກກມ຺ມໍ ນາມ.

‘‘ປຣິຕ຺ຕກມ຺ເມນປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ເອຕໍ ປວຕ຺ເຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິກມ຺ມໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ ‘ສຈາຫໍ ປຐມຕຣໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ນ ເຕ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຸໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ເທວໂລເກເຍວ ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຍ຺ຍໍ, ໂຫຕຸ, ຕ຺ວໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິພ຺ພຕ຺ຕ, ອຫໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກກມ຺ມໍ ນາມ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໍ ກໂຣຕິ. ກິໍ ກໂຣຕິ? ປຣິສ຺ສຍໍ ນາເສຕິ, ໂຠເຄ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ທາຣກສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາຕາປິຕູນໍ ສຸຂເມວ ສາຕເມວ ໂຫຕິ. ເຍປິ ປກຕິຍາ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສປຣິສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ¶ . ເອວໍ ປຣິສ຺ສຍໍ ນາເສຕິ. ທາຣກສ຺ສ ປນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຄເຫ ໂຠຄານໍ ປມາຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ປຸຣໂຕປິ ປຈ຺ຉໂຕປິ ເຄຫໍ ປຣິວຏ຺ຏມານາ ປວິສນ຺ຕິ. ມາຕາປິຕໂຣ ¶ ປເຣຫິ ຐປິຕຘນສ຺ສປິ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຘນຸໂຍ ພຫຸຂີຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂຄຓາ ສຸຂສີລາ ໂຫນ຺ຕິ, ວປ຺ປຏ຺ຐາເນ ສສ຺ສານິ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວຑ຺ຒິຍາ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ຕາວກາລິກໍ ວາ ທິນ຺ນໍ ຘນໍ ອໂຈທິຕາ ສຍເມວ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ທາສາທໂຍ ສຸພ຺ພຈາ ໂຫນ຺ຕິ, ກມ຺ມນ຺ຕາ ນ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ທາຣໂກ ຄພ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ໂກມາຣິກເວຊ຺ຊາ ສນ຺ນິຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຄຫປຕິກຸເລ ຊາໂຕ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ອມຈ຺ຈກຸລາທີສຸ ຊາໂຕ ເສນາປຕິຏ຺ຐານາທີນິ ລຠຕິ. ເອວໍ ໂຠເຄ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ໂສ ອປຣິສ຺ສໂຍ ສໂຠໂຄ ຈິຣໍ ຊີວຕິ. ອິທໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກກມ຺ມໍ ນາມ. ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ອກຸສລາເນວ, ຊນກໍ ກຸສລມ຺ປິ ອກຸສລມ຺ປິ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ກຸສລເມວາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ວິພາຘູປຆາຕາ ນາມ ກຸສລວິປາກມ຺ຫິ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ທ຺ເວ ອກຸສລາເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວທຕ຺ຕາທີນໍ ປນ ນາຄາທີນໍ ອິໂຕ ອນຸປ຺ປທິນ຺ນຍາປນກເປຕານຎ຺ຈ ນຣກາທີສຸ ອກຸສລວິປາກູປຕ຺ຖມ຺ຠນູປປີຬນູປຆາຕການິ ສນ຺ຕີຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ກຸສລາກຸສລຠາໂວ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍາ ພຫູສຸ ອານນ຺ຕຣິເຍສຸ ກເຕສຸ ເອເກນ ຄຫິຕປ຺ປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ອິຕເຣສໍ ຕສ຺ສ ອນຸພລປ຺ປທາຍິຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາປິ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕິ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ເອກາທສ ກມ຺ມານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາປນ຺ນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ເຖກຈ຺ຈານິ ປາປການິ ກມ຺ມສມາທານານີ’’ຕິອາທິນາ ວິຠງ຺ຄປາຬິໍ (ວິຠ. ໘໑໐) ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິພາຬ຺ຫານີຕິ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິພາຫິຕານິ ນິວາຣິຕານິ ປຏິເສຘິຕານິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ປນ຺ນຄຕິ ເທວໂລໂກ ຈ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຈ. ຄຕິວິປຕ຺ຕີຕິ ວິປນ຺ນຄຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ. ອຸປຘິສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາວສມິທ຺ຘິ. ອຸປຘິວິປຕ຺ຕີຕິ ຫີນອຕ຺ຕຠາວຕາ. ກາລສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສຸຣາຊສຸມນຸສ຺ສກາລສງ຺ຂາໂຕ ສມ຺ປນ຺ນກາໂລ. ກາລວິປຕ຺ຕີຕິ ທຸຣາຊທຸມ຺ມນຸສ຺ສກາລສງ຺ຂາໂຕ ວິປນ຺ນກາໂລ. ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາປໂຍໂຄ. ປໂຍຄວິປຕ຺ຕີຕິ ມິຈ຺ຉາປໂຍໂຄ.

ອິທານິ ¶ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານຸຠວນາຣເຫ ກມ຺ເມ ວິຊ຺ຊມາເນເຍວາຕິ ອິມິນາ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານຸຠວນນິມ຺ມິຕ຺ຕກສ຺ສ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຕໍ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານຸຠວນນິມິຕ຺ຕໍ ¶ ພຫຸປາປກມ຺ມໍ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຄຕິວິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ວິປຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ປນ ໂສ ເອເກນ ກລ຺ຍາຓກມ຺ເມນ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ເທເວສຸ ວາ ມນຸສ຺ເສສຸ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕາທິເສ ຐາເນ ອກຸສລສ຺ສ ວາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ເອກນ຺ຕໍ ກຸສລສ຺ເສວາຕິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິພາຬ຺ຫໍ ນ ວິປຈ຺ຈຕິ. ປຕິພາຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ພາຘິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕຠາວສມິທ຺ຘິຍນ຺ຕິ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ກິລິຏ຺ຐກມ຺ມສ຺ສາຕິ ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑອສ຺ສພນ຺ຘກໂຄປາລກາທິກມ຺ມສ຺ສ. ປລາຍິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກາເລຕິ ຫຕ຺ຖິອາທິປຈ຺ຈຕ຺ຖິກສມາຄມກາເລ. ລຎ຺ຊໍ ເທຕີຕິ ເອວໍ ເມ ພາຘຕໍ ປເຣສໍ ວເສ ນ ໂຫຕີຕິ ເທຕິ. ໂຈຣິກຍຸຕ຺ຕກາເລຕິ ປກ຺ຂພລາທີນໍ ລພ຺ຠມານກາເລ. ອນ຺ຕຣກປ຺ເປຕິ ປຣິໂຍສານປ຺ປຕ຺ເຕ ອນ຺ຕຣກປ຺ເປ.

ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ໂສຬສ ກມ຺ມານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປຣິຍາເຍນ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໓໔-໒໓໕) ທ຺ວາທສ ກມ຺ມານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຣານິປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕີຕຠເວສຸ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອຕີຕຠເວສຸເຍວ ວິປກ຺ກວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ອໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ກມ຺ມໍ ອຕີເຕ ອາຍູຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວິປາກວາຣນ຺ຕິ ວິປຈ຺ຈນາວສຣໍ ວິປາກວາຣໍ. ‘‘ວິປາກວາຣໍ ລຠຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິໍ ຊເນສີ’’ຕິອາທິນາ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຊເນສີຕິ ອິມິນາ ຈ ປຏິສນ຺ຘິທາຍກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍິຕາປິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ປວຕ຺ຕິວິປາກສ຺ເສວ ປນ ທາຍກໍ ຣູປຊນກສີເສນ ວທຕິ. ຕສ຺ເສວ ອຕີຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອຕີຕຠເວສຸເຍວ ອວິປກ຺ກວິປາກຎ຺ຈ, ອຕີເຕເຍວ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນາໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ວິປາກວາຣໍ ນ ລຠີ’’ຕິອາທິ.

ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປຈ຺ຈມານໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ອຕີເຕ ອາຍູຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ¶ ອຕິກ຺ກນ຺ຕວິປາກກາລສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອວິປຈ຺ຈມານວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອລທ຺ຘວິປາກວາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາຣຫສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກສ຺ສ ອນາຄຕຠເວ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປນ ອຕີເຕ ອາຍູຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕວິປາກກາລສ຺ສ ຈ ອນາຄຕຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພສ຺ສ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພວິປາກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ອນາຄເຕ ວິປາກວາຣໍ ນ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ຕາວ ອຕີຕກມ຺ມໍ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕວິປາກາວິປາກວເສນ ຉຘາ ທສ຺ສິຕໍ.

ອິທານິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ກຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍສ຺ສ ອິເຘວ ວິປຈ຺ຈມານໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປນ ເອຕຣຫິ ອາຍູຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍໍ ປນ ເອຕຣຫິ ວິປາກວາຣໍ ນ ລຠຕີຕິອາທິນາ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອິຘ ອວິປຈ຺ຈມານຎ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ອິຘ ອວິປຈ຺ຈມານຎ຺ຈ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ຈ ອນາຄຕຠເວ ວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ເອຕຣຫິ ອາຍູຫິຕໍ ອນາຄເຕ ວິປາກວາຣໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອນາຄຕຠເວ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ອນາຄຕຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພສ຺ສ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ວິປາກວາຣໍ ນ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ.

ເອວຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕວິປາກາວິປາກວເສນ ຈຕຸຘາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນາຄຕຠເວ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນາຄເຕ ວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປນານາຄເຕ ອາຍູຫິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ເສວ ອນາຄຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ອນາຄຕຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພສ຺ສ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ວິປາກວາຣໍ ນ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ ¶ . ເອວໍ ອນາຄຕກມ຺ມໍ ອນາຄຕວິປາກາວິປາກວເສນ ທ຺ວິຘາ ທສ຺ສິຕໍ. ເອວນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕທ຺ວາທສກມ຺ມານິ ນິຄເມຕິ.

ອິທານິ ສພ຺ເພສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທສຸ ກມ຺ເມສຸ ຍານິ ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ວິຠຕ຺ຕານິ ໂສຬສ ກມ຺ມານິ, ຍານິ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປຣິຍາເຍນ ວິຠຕ຺ຕານິ ທ຺ວາທສ ກມ຺ມານິ, ຕານິ ສພ຺ພານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກປຣິຍາເຍນ ວິຠຕ຺ເຕສຸ ເອກາທສວິເຘສຸເຍວ ກມ຺ເມສຸ ອນ຺ໂຕຄຘານິ, ຕານິ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍອປຣປຣິຍາຍເວທນີເຍສຸ ຕີສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ອິມານິ ເຈວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຐານາ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕທ຺ວາທສໂສຬສປ຺ປເຠທສງ຺ຂາຕຏ຺ຐານໂຕ ປຣິຫາເປຕ຺ວາ, ຕໍ ຕໍ ປເຠທໍ ຫິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກາທສ ກມ຺ມານິເຍວ ¶ ຠວນ຺ຕີຕິ ຕໍສຠາວານໍເຍວ ກມ຺ມານໍ ທ຺ວາທສຘາ ໂສຬສຘາ ຈ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວມາຫ. ຍສ຺ມາ ເອກາທສຘາ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມານິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍານິ ວາ ສິຍຸໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍານິ ວາ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍານິ ວາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕີຓິເຍວ ກມ຺ມານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ເຕສໍ ສງ຺ກມນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາທີນໍ ສງ຺ກມນໍ ນຕ຺ຖິ, ສງ຺ກມນໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍາທິຠາວາປຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາທິຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍເມວ ຫິ ປຐມຊວນເຈຕນາ, ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍເມວ ສຕ຺ຕມຊວນເຈຕນາ, ມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຈ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍເມວາຕິ ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຄໂຫ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາທິສຠາເວເຍວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຕເນວ ຠຄວຕາ – ‘‘ທິຏ຺ເຐ ວາ ຘມ຺ເມ, ອຸປປຊ຺ຊ ວາ, ອປເຣ ວາ ປຣິຍາເຍ’’ຕິ ຕໂຍ ວິກປ຺ປາ ທສ຺ສິຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທິຏ຺ເຐ ວາ ຘມ຺ເມ’’ຕິ ສຕ຺ຖາ ນ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອສຕິ ນິຍາເມ ນ ວເທຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ສງ຺ກມນໍ ນຕ຺ຖິ, ນິຍຕສຠາວາ ຫິ ຕານິ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ທິຏ຺ເຐ ວາ ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິມໂວຈ.

ສຸກ຺ກປກ຺ເຂຕິ ‘‘ອໂລໂຠ ນິທານໍ ກມ຺ມານໍ ສມຸທຍາຍາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄເຕ ກຸສລປກ຺ເຂ. ນິຣຸທ຺ເຘຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ນິຣຸທ຺ເຘ. ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕນ຺ຕິ ຍຖາ ຕາເລ ຉິນ຺ເນ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ກິຎ຺ຈິ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກມ຺ເມ ປຫີເນ ກິຎ຺ຈິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາລວຕ຺ຖູຕິ ວາ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຕາໂລ ວຸຕ຺ໂຕ ປຕ຺ຕຜລມກຸລສູຈິອາທີນໍ ອຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ໂສ ອວິຣຸຬ຺ຫິຘມ຺ໂມ. ເອວໍ ປຫີນກມ຺ໂມ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ. ເຕນາຫ ¶ ‘‘ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍາ’’ຕິ. ອນຸອຠາວໍ ກຕໍ ປຈ຺ຉໂຕ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຕກາໂລ ວິຍາຕິ ພີຊານໍ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ກຕກາໂລ ວິຍ. ຉິນ຺ນມູລການນ຺ຕິ ກິເລສມູລສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຉິນ຺ນມູລການໍ. ກິເລສາ ຫິ ຂນ຺ຘານໍ ມູລານິ.

ເວທນີຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ນຕ຺ຖີຕິ ອຎ຺ຎໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ. ສຸຄຕິສຎ຺ຎິຕາປິ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂໂຕ ອນປຄຕຕ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ’’ຕິ, ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂລໂຠ ເອຕສ຺ສ ກາຣຓຠູໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ໂລຠໍ, ໂລຠນິມິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ. ຕຖາ ໂທສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລຠໂທສສີເສນ ໂລຠຊຎ຺ຈ ໂທສຊຎ຺ຈ ກມ຺ມເມວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວຏ຺ຏຎ຺ຈ ວິວຏ຺ຏຎ຺ຈ.

໓໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ອາຬວິຍນ຺ຕິ ອາຬວິຣຏ຺ເຐ, ນ ອາຬວິນຄເຣ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຬວິຍນ຺ຕິ ອາຬວິຣຏ຺ເຐ’’ຕິ. ອຖາຕິ ອວິຈ຺ເຉທຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ນິສຊ຺ຊາຍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຫຕ຺ຖໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ຄຕຕ຺ຕາຕິ ອາຬວກສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ, ຕໂຕ ຣາຊປຸຣິສານໍ ຫຕ຺ຖໍ ຄຕຕ຺ຕາ.

ມາຆສ຺ສາຕິ ມາຆມາສສ຺ສ. ເອວໍ ຜຄ຺ຄຸນສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຂຸຣນ຺ຕເຣຫິ ກທ຺ທໂມ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກທ຺ທໂມ ຂຸຣນ຺ຕເຣຫິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ວາຍນ຺ໂຕ ວາໂຕ ເວຣມ຺ໂຠຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເວຣມ຺ຠວາຕສທິສຕ຺ຕາ.

ປຎ຺ຈທ຺ວາຣກາຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓກາຍໍ. ໂຂຠຍມານາຕິ ກິເລສໂຂຠວເສນ ໂຂຠຍມານາ ຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ໂຂຠໍ ກໂຣນ຺ຕາ. ເຈຕສິກາຕິ ມໂນທ຺ວາຣິກຈິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ມໂນທ຺ວາຣໍ ໂຂຠຍມານາ’’ຕິ. ໂສ ຣາໂຄຕິ ຕໍສທິໂສ ຣາໂຄ. ຠວຕິ ຫິ ຕໍສທິເສ ຕພ຺ໂພຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ສາ ເອວ ຕິຕ຺ຕິຣິກາ, ຕານິ ເອວ ໂອສຘານີ’’ຕິ. ຍາທິໂສ ຫິ ເອກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣາໂຄ, ຕາທິໂສ ເອວ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຣາຄຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຖາຣູໂປ ¶ ຣາໂຄ’’ຕິອາທິ. ອິຈ຺ຉິຕາລາເຠນ ຣຊນີເຍສຸ ວາ ນິຣຸທ຺ເຘສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂທສປຣິຬາຫານໍ ສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນ ລິມ຺ປຕິ ອນຸປລິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສີຕິຠູໂຕ ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາຫຕ຺ຕາ. ອາສຕ຺ຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາໂຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາສຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ. ທຣຖນ຺ຕິ ປຣິຬາຫຊາຕໍ. ເຈຕໂສຕິ ສາມິວຈນໍ.

໓໖. ຉຏ຺ເຐ ເທວທູຕານີຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເທວທູຕາ’’ຕິ, ອຸຠຍລິງ຺ຄໍ ວາ ເອຕໍ ປທໍ, ຕສ຺ມາ ນປຸໍສກລິງ຺ຄວເສນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ ກຕໍ. ເທໂວຕິ ມຈ຺ຈູຕິ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕາປນໂຕ ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ‘‘ເທໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ເທໂວ ປກຕິສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ, ເອວໍ ມຈ຺ຈຸ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ເທໂວ ¶ ວິຍາຕິ ເທໂວ. ‘‘ຕສ຺ສ ທູຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິສ຺ສ ທູເຕ ເຕສໍ ທູຕຠາວຎ຺ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຊິຓ຺ຓພ຺ຍາຘິມຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ໂຈທນຕ຺ເຖນ ເທວສ຺ສ ທູຕາ ວິຍາຕິ ເທວທູຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຫໍ ອສຸກໍ ປມທ຺ທິຕຸໍ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ຕຸວໍ ຕສ຺ສ ເກເສ ຄເຫຕ຺ວາ ມາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ ມຈ຺ຈຸເທວສ຺ສ ອາຓາກຣາ ທູຕາ ວິຍາຕິ ຫິ ທູຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ອິທານິ ສທ຺ຘາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເທວາ ວິຍ ທູຕາຕິ ເທວທູຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເທວາ ວິຍ ທູຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ທິພ຺ພານຸຠາວໍ ອາວິກຕ຺ວາ ຐິຕາຍາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວຕາຍ ພ຺ຍາກຣຓສທິສເມວ ໂຫຕິ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ວິສຸທ຺ຘິເທວານນ຺ຕິ ຂີຓາສວພ຺ຣຫ຺ມານໍ. ເຕ ຫິ ຈຣິມຠເວ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຊິຓ຺ຓາທິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕິມຠວິກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິເທເວຫິ ອຸປຏ຺ຐາປິຕຠາວໍ ອຸປາທາຍ ຕທຎ຺ເຎສມ຺ປິ ເຕຫິ ອນຸປຏ຺ຐາປິຕານມ຺ປິ ຕຖາ ໂວຫຣິຕພ຺ພຕາ ປຣິຍາຍສິທ຺ຘາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ທິສ຺ວາວາຕິ ¶ ວິສຸທ຺ຘິເທເວຫິ ທສ຺ສິເຕ ທິສ຺ວາວ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ເຕ ວິສຸທ຺ຘິເທວານໍ ທູຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເກວລໍ ເທວທູເຕ ເອວ ສຣູປໂຕ ອທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເທວານໍ ທູຕານໍ ທສ຺ສນູປາຍຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເທວທູຕາ…ເປ… ສມນຸຍຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ເທວທູຕາ…ເປ… ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເທວທູຕານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນຏ຺ຐານູປຄສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ເອກຈ຺ເຈ ເຖຣາຕິ ອນ຺ຘກາທິເກ ວິຎ຺ຎາຓວາທິໂນ ຈ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເນຣຍິເກ ນິຣເຍ ປາເລນ຺ຕິ ຕໂຕ ນິຄ຺ຄນ຺ຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນິຣຍປາລາ. ອຖ ວາ ນິຣຍປາລຕາຍ ເນຣຍິການໍ ນິຣຍທຸກ຺ເຂນ ປຣິໂຍນທ຺ຘາຍ ອລໍ ສມຕ຺ຖາຕິ ນິຣຍປາລາ. ຕນ຺ຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ນິຣຍປາລາ’’ຕິ ວຈນໍ. ປຏິເສຘິຕເມວາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນິຣເຍສຸ ນິຣຍປາລາ ອຕ຺ຖິ ຈ ກາຣຓິກາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຠິຘມ຺ເມ (ກຖາ. ໘໖໖) ປຏິເສຘິຕເມວ. ຍທິ ນິຣຍປາລາ ນາມ ນ ສິຍຸໍ, ກມ຺ມກາຣຓາປິ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ສຕິ ຫິ ກາຣຓິເກ ກມ຺ມກາຣຓາຍ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກິໍ ປເນເຕ ນິຣຍປາລາ ເນຣຍິກາ, ອຸທາຫຸ ອເນຣຍິກາ’’ຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ເນຣຍິກາ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິເຍນ ກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ສຍມ຺ປິ ນິຣຍທຸກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈນຸຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຕຖາ ສຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ເນຣຍິການໍ ຆາຕນາຍ ອສມຕ຺ຖາ ສິຍຸໍ, ‘‘ອິເມ ເນຣຍິກາ ອິເມ ນິຣຍປາລາ’’ຕິ ວວຕ຺ຖານຎ຺ຈ ນ ສິຍາ. ເຍ ຈ ເຍ ຆາເຕນ຺ຕິ, ເຕຫິ ສມານຣູປພລປ຺ປມາເຓຫິ ອິຕເຣສໍ ຠຍສນ຺ຕາສາ ນ ສິຍຸໍ. ອຖ ອເນຣຍິກາ, ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ສມ຺ຠໂວຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອເນຣຍິກາ ນິຣຍປາລາ ອນິຣຍຄຕິສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ. ນິຣຍູປປຕ຺ຕິສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມໂຕ ¶ ຫິ ອຎ຺ເຎເນວ ກມ຺ມຸນາ ເຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣກ຺ຂສຊາຕິກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖິວາທິໂນ –

‘‘ໂກຘາ ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ຕາ, ປາປາຠິຣຸຈິໂນ ຕຖາ;

ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ຈ ນນ຺ທນ຺ຕິ, ຊາຍນ຺ຕິ ຍມຣກ຺ຂສາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍເທເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍາຕນາທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທຍ຺ຍຸໍ, ອຖ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຆາເຕຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕຍິທໍ ອສາຣໍ ນິຣຍປາລານໍ ເນຣຍິກຠາວສ຺ເສວ ¶ ອຠາວໂຕ. ຍທິປິ ອເນຣຍິກາ ນິຣຍປາລາ, ອໂຍມຍາຍ ປນ ອາທິຕ຺ຕາຍ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕາຍ ສໂຊຕິຠູຕາຍ ນິຣຍຠູມິຍາ ປຣິກ຺ກມມານາ ກຖໍ ທາຫທຸກ຺ຂໍ ນານຸຠວນ຺ຕີຕິ? ກມ຺ມານຸຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທໂຍ ເນຣຍິເກ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕາ ອິທ຺ຘິພເລນ ນິຣຍຠູມິໍ ອຸປຄຕາ ທາຫທຸກ຺ເຂນ ນ ພາຘີຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທ຺ຘິວິສຍສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວໂຕຕິ ເຈ? ອິທມ຺ປິ ຕໍສມານໍ ກມ຺ມວິປາກສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວໂຕ. ຕຖາຣູເປນ ຫິ ກມ຺ມຸນາ ເຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຍຖາ ນິຣຍທຸກ຺ເຂນ ອພາຘິຕາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ເນຣຍິເກ ຆາເຕນ຺ຕິ, ນ ເຈຕ຺ຕເກນ ພາຫິຣວິສຍາຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕາຍ ປຈ຺ເຈກໍ ທ຺ວາຣປຸຣິເສສຸປິ ວິຠຕ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທ຺ວາຣສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈ ອິຏ຺ຐໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອນິຏ຺ຐໍ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ອນິຏ຺ຐໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍເທເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວເສນ ເຕຊສາ ປຣູປຕາປນ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕທປາຫຕໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອເນຣຍິການໍ ເຕສໍ ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠໂວ’’ຕິ ນິຣເຍ ເນຣຍິການໍ ຍາຕນາສພ຺ຠາວຠາວໂຕ. ເນຣຍິກສຕ຺ຕຍາຕນາໂຍຄ຺ຄຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ຕາທິສນິກນ຺ຕິ ວິນາມິຕໍ ນິຣຍຏ຺ຐາເນ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ເຕ ຫິ ເນຣຍິເກຫິ ອຘິກຕຣພລາໂຣຫປຣິຓາຫາ ອຕິວິຍ ຠຍານກທສ຺ສນາ ກຸຣູຣຕຣປໂຍຄາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ເນຣຍິການໍ ວິພາຘກກາກສຸນຂາທີນມ຺ປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ກຖມຎ຺ຎຄຕິເກຫິ ອຎ຺ຎຄຕິກພາຘນນ຺ຕິ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຕຖາ ທສ຺ສນໂຕ. ຍໍ ປເນເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອສຕ຺ຕສຠາວາ ເອວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ ນິຣເຍ ສຸນຂາທໂຍ ຈາ’’ຕິ, ຕມ຺ເປເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຕຖາ ອທສ຺ສນໂຕ. ນ ຫິ ກາຈິ ອຕ຺ຖິ ຕາທິສີ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຍາ ອສຕ຺ຕສຠາວາ, ສມ຺ປຕິສຕ຺ເຕຫິ ອປ຺ປໂຍຊິຕາ ຈ ອຕ຺ຖກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕີ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ. ເປຕານໍ ປານີຍນິວາຣການໍ ທຓ຺ຑາທິຫຕ຺ຖານຎ຺ຈ ປຸຣິສານໍ ສພ຺ຠາເວ ອສຕ຺ຕຠາເວ ຈ ວິເສສກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕາທິສານໍ ¶ ສພ຺ຠາເວ ກິໍ ປາປການໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສຸປິໂນປຆາໂຕປິ ອຕ຺ຖກິຈ຺ຈສມຕ຺ຖຕາຍ ອປ຺ປມາຓໍ ທສ຺ສນາທິມຕ຺ເຕນປິ ¶ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສຸປິເນ ອາຫາຣູປໂຠຄາທິນາ ນ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ອິທ຺ຘິນິມ຺ມານຣູປໍ ປເນຕ຺ຖ ລທ຺ຘປຣິຫາຣໍ ອິທ຺ຘິວິສຍສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວໂຕ. ອິຘາປິ ກມ຺ມວິປາກສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຠາວໂຕຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ອສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເນຣຍິການໍ ກມ຺ມວິປາໂກ ນິຣຍປາລາຕິ ສິທ຺ຘເມຕ຺ຕໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຬິໂຕ ຈ ເຕສໍ ສຕ຺ຕຠາໂວ ເອວ ສິທ຺ໂຘ. ສກ຺ກາ ຫິ ວຕ຺ຕຸໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ນິຣຍປາລສຎ຺ຎິຕາ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ສາຠິສນ຺ຘິກປຣູປຆາຕິ ອຕ຺ຖກິຈ຺ຈສພ຺ຠາວໂຕ ໂອຊາຫາຣາທິ ຣກ຺ຂສສນ຺ຕຕິ ວິຍ. ອຠິສນ຺ຘິປຸພ຺ພກຕາ ເຈຕ຺ຖ ນ ສກ຺ກາ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ຕຖາ ຕຖາ ອຠິສນ຺ຘິຍາ ຆາຕນໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ນ ສງ຺ຆາຕປພ຺ພເຕຫິ ອເນກນ຺ຕິກຕາ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຠູຕວິເສສາ ເອວ ເຕ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວິເສສວນ຺ໂຕ ເຠຣວາກາຣາ ນຣກປາລາຕິ ສມຎ຺ຎໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕທສິທ຺ຘໍ ອຸຊຸກເມວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາ’’ຕິ ວາທສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ.

ອປິຈ ຍຖາ ອຣິຍວິນເຍ ນຣກປາລານໍ ຠູຕມຕ຺ຕຕາ ອສິທ຺ຘາ, ຕຖາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕວາທິໂນປິ ຠູຕມຕ຺ຕຕາ ອສິທ຺ຘາ ສພ຺ພໂສ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖິຠາວສ຺ເສວ ອປ຺ປຏິຊານນໂຕ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ຠູຕານິ ນາມ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສນ຺ຕິ. ຍທິ ປຣມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນິ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ? ຕິຏ຺ຐເຕສາ ອນວຏ຺ຐິຕຕກ຺ການໍ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາສານໍ ວາທວີມໍສາ. ເອວໍ ອຕ຺ເຖວ ນິຣເຍ ນິຣຍປາລາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສຕິ ຈ ເນສໍ ສພ຺ຠາເວ ອສຕິປິ ພາຫິເຣ ວິສເຍ ນຣເກ ວິຍ ເທສາທິນິຍໂມ ໂຫຕີຕິ ວາໂທ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ສຕິ ເອວ ປນ ພາຫິເຣ ວິສເຍ ເທສາທິນິຍໂມຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເທວທູຕສຣາປນວເສນ ສຕ຺ເຕ ຍຖູປຈິເຕ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມ ຍເມຕິ ນິຍເມຕີຕິ ຍໂມ. ຕສ຺ສ ຍມສ຺ສ ເວມານິກເປຕານໍ ຣາຊຠາວໂຕ ຣຎ຺ໂຎ. ເຕນາຫ ‘‘ຍມຣາຊາ ນາມ ເວມານິກເປຕຣາຊາ’’ຕິ. ກມ຺ມວິປາກນ຺ຕິ ອກຸສລກມ຺ມວິປາກໍ. ເວມານິກເປຕາ ຫິ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກວເສນ ມິສ຺ສກໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວິນິປາຕິກເທວຕາ ວິຍ ສຸກ຺ເກນ ກມ຺ມຸນາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ມຄ຺ຄຜລຠາຄິໂນປິ ໂຫນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕິຍໍ ປນ ກມ຺ມານຸຣູປໍ ກທາຈິ ປຸຎ຺ຎຜລໍ, ກທາຈິ ອປຸຎ຺ຎຜລໍ ປຈ຺ຈນຸຠວນ຺ຕິ. ເຍສໍ ປນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ມຄ຺ຄາຘິຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸຎ຺ຎຜລເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປຸຎ຺ຎຜລໍ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ກຏຸກໍ ນ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕານໍ ¶ ວິຍ ມຸທຸກເມວ ໂຫຕີຕິ ອປເຣ. ຘມ຺ມິໂກ ຣາຊາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມິກຠາໂວ ຘມ຺ມເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍໂຕ ຘມ຺ມຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທ຺ວາເຣສູຕິ ອວີຈິມຫານຣກສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ. ຂີຓາສວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນາມ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ.

ອນຸໂຍຄວຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ອນຸໂຍເຄ ກເຕ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ. ອາໂຣເປນ຺ໂຕຕິ ກາຣາເປນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ປຸຈ຺ຉໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຏິວຈນໍ ທາເປນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປຣສ຺ສ ຫິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕທຸປຄໍ ປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉຕິ ນາມ. ລທ຺ຘິນ຺ຕິ ຄາຫໍ. ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕຕິ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈກາລໍ ກາຣາເປນ຺ໂຕ. ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ສມນຸຠາສຕີຕິ ຍຖານຸຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ກເຖຕິ.

ຊິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຊຣາປຕ຺ຕິຍາ ຊິຓ຺ຓໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຓ຺ຑຸໂຣຄາທິນາ ອຠິຠູຕກາຍຕາຍ ຊິຓ຺ຓສທິໂສ ໂຫຕິ, ອຍໍ ນ ຕຖາ ຊຣາປຕ຺ຕິຍາ ຊິຓ຺ໂຓຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂຄປານສີ ວິຍ ວງ຺ກນ຺ຕິ ວງ຺ກໂຄປານສີ ວິຍ ວງ຺ກໍ. ນ ຫິ ວງ຺ກຠາວສ຺ສ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວງ຺ກໂຄປານສີ ຄຍ຺ຫຕິ. ຠຄ຺ຄນ຺ຕິ ຠຄ຺ຄສຣີຣໍ ກຏິຍໍ ຠຄ຺ຄກາຍຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາປິສ຺ສ ວງ຺ກຠາວເມວ ທີເປຕີ’’ຕິ. ທຓ຺ຑປຏິສຣຓນ຺ຕິ ຐານຄມເນສຸ ທຓ຺ໂຑ ປຏິສຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຓ຺ຑປຏິສຣຓໍ ເຕນ ວິນາ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທຓ຺ຑທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ຊຣາຕຸຣນ຺ຕິ ຊຣາຍ ປຕ຺ຖຕສໍກິລນ຺ຕກາຍໍ. ສພ຺ພໂສ ກິມິຫຕໍ ວິຍ ມຫາຂລ຺ລາຏໍ ສີສມສ຺ສາຕິ ມຫາຂລ຺ລາຏສີສໍ. ສຎ຺ຊາຕວລິນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຊາຕວລິກໍ. ຊຣາຘມ຺ໂມຕິ ຊຣາປກຕິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ຊຣາສຠາໂວ’’ຕິ. ສຠາໂວ ຈ ນາມ ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອຸຓ຺ຫຕາ ວິຍ ນ ກທາຈິ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣິມຸຕ຺ໂຕ ຊຣາຍາ’’ຕິອາທິ.

ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ, ວາຈາຍ ອວທນ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຣຸໂຓ ອໂຫສິໍ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອູຣູນໍ ພລໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອູຣຸພລີ. ເຕນ ທູເຣປິ ຄມນາຄມນລງ຺ຆນາທິສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ພາຫຸພລີຕິ ປນ ອິມິນາ ຫຕ຺ເຖຫິ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສມຕ຺ຖຕໍ, ຊວຄ຺ຄຫເຓນ ເວຄສາ ປວຕ຺ຕິສມຕ຺ຖຕໍ. ອນ຺ຕຣຫິຕາຕິ ນຏ຺ຐາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນ ໂຂ ປນາຫນ຺ຕິອາທິ ຊຣາຍ ເທວທູຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕເນສ ເທວທູໂຕ ນາມ ຊາໂຕ’’ຕິ. ອາພາຘສ຺ສ ¶ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອາພາຘິກໍ. ວິວິຘໍ ທຸກ຺ຂໍ ອາທຫຕີຕິ ພ຺ຍາຘິ, ວິເສເສນ ວາ ອາຘິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາຘິ, ພ຺ຍາຘິ ສໍຊາໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຍາຘິຕໍ. ເອສ ນໂຍ ທຸກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ.

ທຸຕິຍໍ ເທວທູຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພ຺ຍາຘິນາ ອຠິຫໂຕຕິ ພ຺ຍາຘິນາ ພາຘິໂຕ, ອຸປທ຺ທຸໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິປຣິຠິນ຺ນວຓ຺ໂຓຕິ ວິປຣິຠິນ຺ນນີລວຓ຺ໂຓ. ຕຎ຺ຫິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຄຫິຕປຸພ຺ພກໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑຸວຓ຺ຓໍ, ມໍສຸສ຺ສທຏ຺ຐາເນ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ນີລສາຏກປາຣຸຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປຣິຠິນ຺ນນີລວຓ຺ໂຓ’’ຕິ.

‘‘ໂກ ¶ ລຠຕິ, ໂກ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ນິຣຍຸປຄສ຺ເສວ ວເສນາຍໍ ວິຈາຣຓາຕິ ‘‘ເຍນ ຕາວ ພຫຸ ປາປໍ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ພຫຸ ປາປໍ ກຕນ຺ຕິ ພຫຸໂສ ປາປໍ ກຕໍ. ເຕນ ປາປສ຺ສ ພຫຸລີກຣຓມາຫ. ພຫູຕິ ວາ ມຫນ຺ຕໍ. ມຫຕ຺ໂຖປິ ຫິ ພຫຸສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ພຫຸ ວຕ ກຕໍ ອສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ, ຄຣຸກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຄຣຸກໍ ພຫຸລໍ ວາ ປາປໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິເຍວ, ນ ຍມປຸຣິເສຫິ ຍມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ນີຍຕີຕິ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປມາຓປຣິຕ຺ຕຕາຍ ກາລປຣິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ປຣິຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຄຣູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ອພຫຸລນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕ຺ຕພ຺ພເມວ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ທຓ຺ຑເມວ ກໂຣນ຺ຕິ. ອນຸວິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ. ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຏ຺ຏກຣຓຏ຺ຐານໍ. ປຣິຕ຺ຕປາປກມ຺ມາຕິ ທຸພ຺ພລປາປກມ຺ມາ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍາຕິ ປເຣຫິ ອສາຣິຍມາເນປິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ສຣນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕ ກຕູປຈິຕສ຺ສ ຈ ໂອກາສາຣຫກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍປິ ສຣນ຺ຕິ. ສາຣິຍມານາປີຕິ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຕຍາ ກຕໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປເຣຫິ ສາຣິຍມານາປິ.

ອາກາສເຈຕິຍນ຺ຕິ ຄິຣິສິຂເຣ ອພ຺ໂຠກາເສ ວິວຏງ຺ຄເຓ ກຕເຈຕິຍໍ. ຣຕ຺ຕປເຏນາຕິ ຣຕ຺ຕວຓ຺ເຓນ ປເຏນ ປູເຊສິ ປຏາກໍ ກຕ຺ວາ. ອຄ຺ຄິຊາລສທ຺ທນ຺ຕິ ປຏປຏາຍນ຺ຕໍ ນຣເກ ອຄ຺ຄິຊາລສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາວ. ອຕ຺ຕນາ ປູຊິຕປຏໍ ອນຸສ຺ສຣີຕິ ຕທາ ປຏາກາຍ ວາຕປ຺ປຫາຣສທ຺ເທ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຍາ ຕທາ ອາກາສເຈຕິເຍ ປູຊິຕຣຕ຺ຕປຏສທ຺ໂທ ວິຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ປູຊິຕປຏໍ ອນຸສ຺ສຣິ.

ສຸມນປຸປ຺ຜກຸມ຺ເຠນາຕິ ¶ ກຸມ຺ຠປຣິມາເຓນ ສຸມນປຸປ຺ຜຣາສິນາ. ‘‘ທສາຘິກໍ ນາຬິສຫສ຺ສກຸມ຺ຠ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ, ‘‘ປຎ຺ຈອມ຺ພຓ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ຕີຫິປິ ນ ສຣຕິ ພລວໂຕ ປາປກມ຺ເມນ ພ຺ຍາໂມຫິໂຕ. ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ‘‘ກມ຺ມາຣໂຫ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ປຏິກາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.

ເອກປກ຺ຂຈ຺ຉທນມຕ຺ຕາຫີຕິ ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາຓສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ເອກຈ຺ຉທນປ຺ປມາເຓຫິ. ສຸຕ຺ຕາຫຕໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ກາຬສຸຕ຺ຕໍ ປາເຕຕ຺ວາ. ຍຖາ ຣໂຖ ສພ຺ພໂສ ປຊ຺ຊລິໂຕ ໂຫຕິ ອໂຍມໂຍ, ເອວໍ ຍຸຄາທໂຍປິສ຺ສ ປຊ຺ຊລິຕາ ສໂຊຕິຠູຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘິໍ…ເປ… ຣເຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ’’ຕິ. ມຫາກູຏາຄາຣປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ສຕ຺ຕຠູມກມຫາກູຏາຄາຣປ຺ປມາຓໍ.

ວິຠຕ຺ໂຕຕິ ສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣເຓນ ປາປກມ຺ມຸນາ ວິຠຕ຺ໂຕ. ຫີນໍ ກາຍນ຺ຕິ ຫີນໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ, ຫີນໍ ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ. ອຸປາທາເນຕິ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ອຸປາທາເນ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓ’’ຕິ ¶ . ສມ຺ຠວຕິ ຊຣາມຣຓໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ຠໂວ, ອຸປາທານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິຍາ ຈ ມຣຓສ຺ສ ຉ ກາຣຓຠູເຕ’’ຕິ. ອນຸປາທາຕິ ອນຸປາທາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ຈຣິມຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ກິເລສານມ຺ປິ ອສມ຺ຠວໂຕ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ.

໓໗. ສຕ຺ຕເມ ອມາ ສຫ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກິຈ຺ເຈຕິ ອມຈ຺ຈາ, ສຫິຕາ. ປຣິສຕິ ຠວາຕິ ປາຣິສຊ຺ຊາ, ປຣິວາຣຏ຺ຐານິຍາ ປຣິສາປຣິຍາປນ຺ນາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຈາຣິກເທວຕາ’’ຕິ. ຕາຕາຕິ ອາລປນໍ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ກຈ຺ຈິ ພຫູ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ. ອຏ຺ຐ ວາເຣຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອຑ຺ຒມາເສ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕຖາ ອິຕຣສ຺ມິນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐ ວາເຣ. ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ອຘິຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ປຏິຊາຄໂຣນ຺ຕີຕິ ປຏິ ປຏິ ຊາຄໂຣນ຺ຕິ. ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຊາຄໂຣນ຺ຕິ ນາມ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈປ຺ປສຸຕຕ຺ຕາ, ອິຕເຣ ປນ ສຸປນ຺ຕິ ນາມ ສຫິຕປຣຫິຕວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຈາຕຸທ຺ທສິອຸໂປສຖສ຺ສ ອນຸຄມນໍ ວິຍ ປນ຺ນຣສິອຸໂປສຖສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ນ ລພ຺ຠຕິ ທິວສາຠາວໂຕ.

ຕໂຕຕິ ¶ ຕໂຕ ຕໂຕ. ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາຕິ ຕາ ຕາ ຄາມນິຄມຣາຊຘານິໂຍ ອຸປນິສ຺ສາຍ. ອຘິວຕ຺ຖາຕິ ອາຣາມວນຣຸກ຺ຂາທີສຸ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ. ເຕຕິ ເຕ ເທວາ. ສນ຺ຘາຍ ກເຖຕີຕິ ຠຄວາ ກເຖຕິ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິຈ຺ຈໍ ນິພທ຺ຘໍ ອຸໂປສໂຖ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສໍວຈ຺ຉເຣ ປຏິ ປຏິ ຫຣິຕພ຺ພໂຕ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ປາຏິຫາຣິຍປກ຺ໂຂ ນາມ. ຄຸຓງ຺ເຄຫີຕິ ອຸໂປສຖງ຺ເຄຫິ.

ວຸຕ຺ຖວາໂສຕິ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ. ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ປຣິຎ຺ຎາຕາທິກິຈ຺ຈໍ. ໂອຕາເຣຕ຺ວາຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ. ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນຕິ ສພ຺ພໂສ ຂີຓຠວພນ຺ຘໂນ. ກາຣເຓນ ຊານິຕ຺ວາຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຊານິຕ຺ວາ.

ຊານນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອຣຫນ຺ຕານໍ ອນຸກຣຓປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ເອສາ, ຍທິທໍ ສມ຺ມເທວ ອຸໂປສຖານຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມສ຺ສ ຄຸຓໍ ຊານນ຺ໂຕ. ເອວຣູເປນາຕິ ຍາທິໂສ ຠຄວໂຕ ອຸໂປສຖຠາໂວ ວິຫິໂຕ, ເອວຣູເປນ ¶ ອຣຫນ຺ຕານຸກຣເຓນ ອຸໂປສຖກມ຺ເມນ. ສກ຺ກາ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຂີຓາສວສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິຕຸໍ. ອຏ຺ຐມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ ສຕ຺ຕເມ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ.

ຈຕຸມຫາຣາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໙. ນວເມ ນິທ຺ທຸກ຺ໂຂຕິ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂວິຣຫິໂຕ. ສທຸກ຺ເຂ ຫິ ສວິຆາເຕ ສຸຂຸມາລຕ຺ຕາ ອນວສຣາ, ຕສ຺ມາ ສຸຂິໂຕ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕາຍ ສຸຂຸມາໂລ ນາມ. ຍາວສ຺ສ ສຸຂຸມາລຕ຺ຕາ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມສຸຂຸມາໂລ’’ຕິ. ອຕິວິຍ ສຸຂຸມາໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕມຕີຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ. ສພ຺ພທາ ສຸຂຸມາໂລຕິ ອາຫ ‘‘ສຕຕນິທ຺ທຸກ຺ໂຂ’’ຕິ. ຈຣິຍກາເລຕິ ໂພຘິຈຣິຍາຍ ຈຣຓກາເລ. ເຕນາຕິ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ປທຸມນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕໍ ກມລໍ. ປຸຓ຺ຑຣີກນ຺ຕິ ເສຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕຣາຕິ ອິຕຣໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ. ‘‘ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິກໍ ໂປກ຺ຂຣຓີນໍ ¶ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ກຸທ຺ທາລກມ຺ມກາເຣຕິ ຂຓເກ. ໂປກ຺ຂຣຓິຏ຺ຐານານີຕິ ໂປກ຺ຂຣຓິຂຓນໂຍຄ຺ຄຏ຺ຐານານິ. ຄຓ຺ຫາເປສີຕິ ຂຓາເປສິ. ໂປກ຺ຂຣຓິສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຕາທິເສ ຊລາສເຍ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ປງ຺ກຊາທິສທ຺ທາ ວິຍ. ໂສປານພາຫຸການໍ ມຕ຺ຖກຏ຺ຐານໍ ອຸຓ຺ຫີສນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຸທກເສຈນນາຬິກາຕິ ອຸທກຈ຺ຉຏາວິສ຺ສຊ຺ຊນນາຬິຍນ຺ຕານິ. ປຎ຺ຈວິຘາຕິ ວຓ຺ຓວເສນ ຊາຕິວເສນ ຈ.

ໂຂ ປນສ຺ສາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ກາສິກ-ສທ຺ໂທ ອຕິວິຍ ສຓ຺ເຫ ສຸຂຸເມ ມຫຄ຺ຆວຕ຺ເຖ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຕຖາຊາຕິເກ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອກາສິກໍ ຈນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ. ເຫມນ຺ເຕ ວາໂສ ເຫມນ຺ຕໍ, ເຫມນ຺ຕໍ ອຣຫຕີຕິ ເຫມນ຺ຕິໂກ, ປາສາໂທ. ‘‘ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເທວ ເນສໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຫມນ຺ຕິໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຊາລານີຕິ ສຊາລວາຕປານານິ, ອຸທກຍນ຺ຕານີຕິ ອຸທກຘາຣາວິສ຺ສນ຺ທນກຍນ຺ຕານິ. ປາສາທມຕ຺ຖເກຕິ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິອາກາສຕເລ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ປໂຍຊິຕຍນ຺ເຕ ສຸກ຺ຂມຫິໍສຈມ຺ມໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ຍນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ຍຖາປໂຍຊິຕໍ ຍນ຺ຕໍ ປາສາຓາໂຣປນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປຸນ ເຕສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ຕສ຺ມິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ຉທນປິຏ຺ເຐ ພທ຺ຘສຸກ຺ຂມຫິໍສຈມ຺ເມ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ.

ສຫສ຺ສຖາມນ຺ຕິ ປຸຣິສສຫສ຺ສພລໍ, ປຸຣິສສຫສ຺ເສນ ວຫິຕພ຺ພຠາຣວຫໍ. ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນວາຕິ ຣຕນມຍປລ຺ລງ຺ເກ ຍຖານິສິນ຺ໂນ ເອວ. ອຸປ຺ປຕນາກາຣປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ວິຍ. ຊິຍໍ ໂປເຖນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຊິຍາຆາຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ຊິຍປ຺ປຫາຣສທ຺ໂທຕິ ຊິຍາຆາຕສທ຺ໂທ. ຍນ຺ເຕ ພທ຺ຘນ຺ຕິ ຍນ຺ຕພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ¶ ຐປິຕໍ. ສທ຺ທນ຺ຕເຣຕິ ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສທ຺ທສວນຏ຺ຐາເນ. ຄາວຸຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠາໂຄ ໂກໂສຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ທ຺ວິສຫສ຺ສທຓ຺ຑປ຺ປມາຓຏ຺ຐານໍ.

ສພ຺ພຏ຺ຐານານີຕິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຕານິ ຕານິ ສພ຺ພານິ ວສນຏ຺ຐານານິ. ສິຂາພທ຺ໂຘຕິ ປຸຣິສສຠາວສ຺ເສວ ວິເສສໂຕ ທສ຺ສນເມຕໍ. ນ ອຸປ຺ປິລາວິຕຠາວຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປ຺ປິລາວິຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ນ ກເຖສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຫິ ໂພຘິມູເລເຍວ ເສຕຸຆາໂຕ. ເຕເນວາຕິ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓສ຺ສ ¶ ທີປນໂຕ ເອວ. ອຕ຺ຕານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊຣາປຕ຺ຕິໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຏ຺ຏີຍຕິ. ນ ປເນສ ມຄ຺ເຄນ ປຫີໂນ ຕທາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ສິກ຺ຂໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຍຖາສມາທິນ຺ນສິກ຺ຂໍ ປຫາຍ.

ອວິປຣີຕພ຺ຍາຘິອາທິສຠາວາວາຕິ ເອກນ຺ເຕນ ພ຺ຍາຘິອາທິສຠາວາ ເອວ. ເອວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉາວິຫາເຣນາຕິ ເອວໍ ສກລສ຺ເສວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊິຄຸຈ຺ຉນວິຫາເຣນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣສ຺ສ ຊິຄຸຈ຺ຉນໍ. ປຣໍ ອຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນຕິ ກຣຸຓາຍເນນ ເອວໍ ປຣໍ ອຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ອຠິໂຠສ຺ມີຕິ ອຠິຠວິຕາ ອສ຺ມິ. ອຸສ຺ສາໂຫ ອຫູຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ວີຣິຍເມວ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍຎ຺ຈ ອໂຫສິ, ເຍນ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣາຍໂຓ ຊາໂຕ.

ສຸຂຸມາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໐. ທສເມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອຘິປຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຊຏ຺ຐກໍ ນ ກາຣກໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິປຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕາ ເອວ ອຘິປຕິ, ຕໂຕ ອາຄຕໍ ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂລກນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລກໍ. ໂສ ຈ ໂຂ ອິທ຺ຘິວິຘາທິຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອຘິປຕິຠາວສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນວວິຘໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ຠໂວຕິ ເອວໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠໂວ, ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ອຠິວຸທ຺ຘີຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຕໍຕໍສມ຺ປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຈ ອຠິວຸທ຺ຘິຍາ ເຫຕຸ. ຊາຕິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ກຕູປຈິຕຕ຺ຕາ ຊາຕິ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐາ. ຊຣາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ ເຫຕຸສິທ຺ຘິຍາ ຜລສິທ຺ຘິໂຕ.

ອສລ຺ລີນນ຺ຕິ ນ ສງ຺ໂກຈປ຺ປຕ຺ຕໍ. ອຸປຏ຺ຐິຕາຕິ ກາຍາທິສຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ອຸປຏ຺ຐິຕາ. ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ ສມ຺ໂມສາຠາວໂຕ. ອສາຣທ຺ໂຘຕິ ສາຣມ຺ຠສ຺ສ ສາຣມ຺ຠເຫຕູນຎ຺ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ອສາຣທ຺ໂຘ. ເອກຄ຺ຄໍ ¶ ອເນກຄ຺ຄຠາວສ຺ສ ທູຣສມຸສ຺ສາປິຕຕ຺ຕາ. ນິມ຺ມລໍ ກຕ຺ວາຕິ ຣາຄາທິມລານໍ ອປນຍເນນ ມລຣຫິຕໍ ກຕ຺ວາ. ໂຄປາຍຕີຕິ ສໍກິເລສານຕ຺ຖໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ອຍນ຺ຕິ ເອວໍປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ. ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣຕິ ອສຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ກິເລສສ຺ສປິ ອຠາວໂຕ.

ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ¶ ມຎ຺ຎສີຕິ ອສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຎສິ. ຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ຕມ຺ມໂຍ, ຕຓ຺ຫາວສິໂກ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕມ຺ມຍຕາ, ຕສ຺ສາ ຕມ຺ມຍຕາຍ ອຠາເວນ. ນ ຫາຍຕິ ປຎ຺ຎາທິຄຸຓເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ.

ອາຘິປເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໑. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ສມ຺ມຸໂຂ ຠວຕິ ເຍນ ໂສ ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ, ປຸຣໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕາ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມຸຂີຠາວາ. ປຸຎ຺ຎກມ຺ມນ຺ຕິ ທານສງ຺ຂາຕໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ. ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ສຸລຠາ ພາຫິຣຕ຺ຕາ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍນ ລພ຺ຠນໂຕ. ສທ຺ຘາ ປນ ທຸລ຺ລຠາ ປຈຸຣຊນສ຺ສ ອນວຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ສມ຺ມຸຂີຠາວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໒. ທຸຕິເຍ ມຈ຺ຉຣິຍເມວ ມລໍ ມຈ຺ຉຣິຍມລໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມລີນສຠາວາປາທນໂຕ ວິຄຕໍ ມຈ຺ຉຣິຍມລໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຄຕມຈ຺ຉຣິຍມລໍ. ເຄຘາຠາເວນ ໂກຈິ ກິຎ຺ຈິ ເທນ຺ໂຕປິ ຕຕ຺ຖ ອາສຕ຺ຕິໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ອຍໍ ປນ ນ ຕາທິໂສຕິ ອາຫ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐຈາໂຄ’’ຕິ. ມລີນຫຕ຺ໂຖວ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ¶ ອຠາວໂຕ. ໂຘຕຫຕ຺ໂຖວ ໂຘຕຫຕ຺ເຖນ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ສຸທ຺ເຘ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອິຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມເຫສິນາ’’ຕິ. ຍາຈິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ ຍາຈການໍ ມໂນຣຖປູຣຓໂຕ. ຍາຈໂຍໂຄ ປໂຍຄາສເຫຫິ ຍາຈເກຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຕໍສມງ຺ຄີ ເອວ ຕຕ຺ຖ ຣໂຕ ນາມ, ນ ຈິຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ທານໍ…ເປ… ຣໂຕ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ.

‘‘ອຸຈ຺ຈາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຍໍ ມໍ ອຸຈ຺ຈໂຕ ວທຕີຕິ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ປຸນ ‘‘ນາຕິອຸຈ຺ຈາ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ອາຫ, ສຣີເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເມຈກວຓ຺ຓສ຺ສາຕິ ນີໂລຠາສສ຺ສ. ປຸຈ຺ຉີຕິ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ. ຠູມິຍໍ ເລຂໍ ລິຂນ຺ໂຕ ອຈ຺ຉີຕິ ປຐມໍ ¶ ມຎ຺ເຈ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຠູມິຍໍ ເລຂໍ ລິຂນ຺ໂຕ ອຈ຺ຉິ ‘‘ອຂີຓາສໂວຕິ ມຎ຺ຎນາ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຣາຊາ ຂີຓາສວສ຺ສ ນາມ…ເປ… ນິວຕ຺ຕິ. ຘຊປຄ຺ຄຫິຕາວາຕິ ປຄ຺ຄຫິຕຘຊາວ. ສິລາເຈຕິຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຖູປາຣາມສ຺ສ ຈ ມຫາເຈຕິຍສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສິລາຍ ກຕເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ. ເຈຕິຍໍ…ເປ… ອຏ຺ຐາສິ ສາວກສ຺ສ ຕໍ ກູຏາຄາຣນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ.

ປຈ຺ຉາຠາເຄນາຕິ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສນ. ໂຄນໂສຕິ ມຓ຺ຑລສປ຺ໂປ. ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ຕຣາຍ ພຫູນໍ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄປ຺ປຏິລາຠນ຺ຕຣາໂຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ຕຣາຍໍ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ວິສໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ວິປສ຺ສນາເຕເຊນ ວິສເວຄໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ. ຄາຖາສຫສ຺ສນ຺ຕິ ຄາຖາສຫສ຺ສວນ຺ຕໍ. ປຏ຺ຐານຄາຖາຍາຕິ ປຏ຺ຐາປນຄາຖາຍ, ອາທິຄາຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏ຺ຐານ…ເປ… ອວສານຄາຖໍ ເອວ ວວຕ຺ຖເປສິ, ນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕໍ ກິລນ຺ຕກາຍຕ຺ຕາ. ສຣຠາຓໍ ສາຍນ຺ຫຘມ຺ມກຖາ. ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມກຖນທິວເສ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອກິລມນຕ຺ຖໍ ສທ຺ຘາ ອຸປາສກາ ສິນິທ຺ຘໂຠຊນໍ ມຘຸປານກຎ຺ຈ ເທນ຺ຕິ ສຣສ຺ສ ມຘຸຣຠາວາຍ ສປ຺ປິມຘຸກເຕລາທິຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣິຍວໍສໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ. ຈຕູຫິ ທາຐາຫິ ຑໍສິຕ຺ວາຕິ ທຬ຺ຫທຏ຺ຐຠາວທສ຺ສນໍ. ຈຣິສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ມາເນສ຺ສາມິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຓິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມ຺ມເຖຕ຺ວາຕິ ນິມ຺ມທ຺ທິຕ຺ວາ, ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໓. ຕຕິເຍ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຜລໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ວໂສຕິ ອຕ຺ຖວໂສ. ເຫຕຸ, ອຕ຺ໂຖ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຍ ອຕ຺ເຖ ຕີຓິ ກາຣຓານີ’’ຕິ. ຘມ຺ມເທສນາ ນາມ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ¶ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ປກາສນາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖໍ ຎາເຓນ ປຏິສໍເວທີຕິ ປາຬິປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣຓຎາເຓນ ປຏິ ປຏິ ສໍເວທນສີໂລ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອເຕນ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາພ຺ຍາປາຣມາຫ. ປາຬິຘມ຺ມໍ ປຏິສໍເວທີຕິ ປາຬິຄຕິໍ ປາຬິໍ ປທວິວຣຓໍ ປຏິ ປຏິ ສໍເວທນສີໂລ. ເອເຕນ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາພ຺ຍາປາຣມາຫ.

໔໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ປວຕ຺ຕິນີຕິ ຍາວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນິຄມນາ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕິນີ. ປຏິຆາຕາຠາເວນ ອປ຺ປຏິຫຕາ. ນິຍ຺ຍານິກາ ສປ຺ປາຏິຫີຣກາ.

ກຖາປວຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໕. ປຎ຺ຈເມ ປຓ຺ຑິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕານີຕິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຐມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ. ກຖິຕານີຕິ ເສຍ຺ຍໂສ ກຖິຕານິ. ມຫາປຸຣິເສຫີຕິ ພຸທ຺ຘໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ. ກຣຸຓາຕິ ກຣຸຓາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ຕສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ. ທໂມຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ‘‘ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ທມນ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕທມນນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕທມນໍ. ປຸຓ຺ໂຓວາເທ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໖) ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ໂຂ, ຕ຺ວໍ ປຸຓ຺ຓ, ອິມິນາ ທມູປສເມນາ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ທໂມຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຂນ຺ຕິປິ. ອາຬວເກ ອາຬວກສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໐) ‘‘ສຈ຺ຈາ ທມາ ຈາຄາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ທໂມ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຣກ຺ຂນໍ ໂຄປນໍ ປຏິຊຄ຺ຄນນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສກຕູປທ຺ທວໂຕ ຣກ຺ຂນໍ, ພ຺ຍາຘິອາທິອນຕ຺ຖໂຕ ໂຄປນໍ, ຆາສຈ຺ຉາທນາທີຫິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣເຓນ ປຏິຊຄ຺ຄນໍ. ສນ຺ໂຕ ນາມ ສພ຺ພກິເລສທຣຖປຣິຬາຫູປສເມນ ອຸປສນ຺ຕກາຍວຈີສມາຈາຣຕາຍ ຈ. ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ສນ຺ຕານນ຺ຕິ ມຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາທີຫິ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ສນ຺ຕານໍ.

ອິຘ ອິເມສໍເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ຐານານໍ ກຣເຓນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຐານານໍ ກຣເຓນ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ. ເອຕານິ…ເປ… ກາຣຓານີຕິ ມາຕຸປຏ຺ຐານໍ ປິຕຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕານິ ທ຺ເວ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ¶ ກາຣຓານິ. ອຸຕ຺ຕມກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຫິ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐາກາ ‘‘ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ມາຕາປິຕຸ…ເປ… ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອນຸປທ຺ທວຠາເວນ ເຂມໍ.

໔໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວນ຺ຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠາວນາມຍສ຺ສປິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສປິ ສມ຺ຠໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສີລວນ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໗. ສຕ຺ຕເມ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕໍ ສງ຺ຂຕໍ. ນິມິຕ຺ຕານີຕິ ສຎ຺ຊານນສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕານິ. ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປາໂທ, ອຕ຺ຕລາໂຠ. ວໂຍຕິ ຠງ຺ໂຄ. ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຐິຕິກ຺ຂຓປຕ຺ຕສ຺ສ. ສາ ປນສ຺ສ ອວຕ຺ຖາ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຠິນ຺ນາຕິ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຊຣາຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ເອວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ສຕິ ອຸປ຺ປາທຠງ຺ຄາ ສມານກ຺ຂຓາ ສິຍຸໍ, ນ ຈ ຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຠິນ຺ນາ ຠງ຺ຄາຠິມຸຂາວຕ຺ຖາ ຊຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍ ປນ ‘‘ສງ຺ຂາຣານໍ ຐິຕິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ມິຈ຺ຉາ. ຍຖາ ຫິ ຕສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຠິນ຺ນາ ຠງ຺ຄາວຕ຺ຖາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ຠງ຺ຄາຠິມຸຂາ ຘມ຺ມາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ສາ ຈ ຐິຕິກ຺ຂໂຓ. ນ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ.

ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄຜລານິ ປນາ’’ຕິອາທິ. ລກ຺ຂຓກຖາ ຫິ ຍາວເທວ ສມ຺ມສນຕ຺ຖາ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປາໂທ, ນ ຐານຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ. ກສ຺ມາ? ອຸປ຺ປາທອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ອຸປ຺ປາທສງ຺ຂາເຕນ ວິກາເຣນ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ເອວໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓນປິ ອຸປ຺ປາໂທ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍປິ ກາລສ຺ສ ໂລກສມຎ຺ຎາວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ລກ຺ຂຓໍ ນ ສງ຺ຂຕໍ, ສງ຺ຂຕໍ ນ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເນສໍ ເຠທທສ຺ສນໍ. ອວຕ຺ຖາວໂຕ ຫິ ອວຕ຺ຖາ ຠິນ຺ນາວາຕິ ¶ . ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທວເຍຫິ ຕາວ ສງ຺ຂຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕຸ, ຊຣາຍ ປນ ຕໍ ກຖໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ນ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ສຠາວເຠເທນາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ. ສງ຺ຂຕໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຕພ຺ພນ຺ຕໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ¶ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ ເອວໍ ເຕສໍ ອຠາເວນ ນິພ຺ພານເມຕນ຺ຕິ ລກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສຎ຺ຊານິຕພ຺ພໂຕ. ອິທານິ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ອຸປມາຫິ ວິຠາເວຕິ.

ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໘. ອຏ຺ຐເມ ອສງ຺ຂຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນ ສງ຺ຂຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈເຍຫີ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ອຸປ຺ປາທາທີນໍ ຠາເວນ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມຊາຕໍ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ເຕສໍ ອຠາເວນ ນິພ຺ພານໍ ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ອສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໙. ນວເມ ອິຘ ສາລ-ສທ຺ໂທ ຣຸກ຺ຂສາມຎ຺ຎປຣິຍາໂຍ, ນ ຣຸກ຺ຂວິເສສປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາສາລາຕິ ມຫາຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ກຸລເຊຏ຺ຐກນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐຠູຕໍ ສາມິຠູຕໍ. ສິລາມໂຍ ນ ປໍສຸມໂຍ ມິສ຺ສໂກ ຈ. ຄາມໍ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ອຄາມກຏ຺ຐາເນ’’ຕິ. ມຫນ຺ໂຕ ປພ຺ພໂຕ ເສໂລຕິ ໂຍຊນາ.

ປພ຺ພຕຣາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໐. ທສເມ ສຣີຣສມ຺ຠວານນ຺ຕິ ສຣີເຣ ສມ຺ຠູຕານໍ. ທຸກ຺ຂານນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐານໍ. ພຫລານນ຺ຕິ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອວິຣຬານໍ. ຕາປນວເສນາຕິ ທຸກ຺ຂາປນວເສນ. ຕິພ຺ພານນ຺ຕິ ກຸຣູຣານໍ. ຕາສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອຘິວາສນາຍ ປຫາຕພ຺ພທຸກ຺ຂເວທນານໍ ປຊຫນໍ ນາມ ຂມນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຂມນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ¶ . ອາຓາເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ອາຕປ຺ປໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາຓໍ ວິຘາຍ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ ກຖິຕາ ສສມ຺ຠາຣານໍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ກຖິຕຕ຺ຕາ.

ອາຕປ຺ປກຣຓີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໑. ເອກາທສເມ ¶ ມຫາພລວໂຈໂຣ ມຫາໂຈໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ມຫນ຺ໂຕ ພລວໂຈໂຣ’’ຕິ. ພລວໂຈໂຣຕິ ຈ ມຫາຖາມຕາຍ ມຫາປຣິວາຣຕາຍ ມຫາໂຈຣິຍກມ຺ມສມຕ຺ຖຕາຍ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫຕໍ ຄາມນິຄມານໍ ວິລຸປ຺ປນໍ ມຫາວິໂລໂປ. ຕໍ ຕໍ ກາຣຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຕໍ ອກຣຓເມວ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາຍ ກຖາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ອຕ຺ຖໍ ກຖຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ກຖຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ຫຣນ຺ຕາຕິ ອປເນນ຺ຕາ ປຣິຫຣນ຺ຕາ. ທສວຕ຺ຖຸກາຍາຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໖໙) ອາທິທສວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສິຕາຍ. ອນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕທິຏ຺ຐິຍາຕິ ຕເມວ ສສ຺ສຕາທິອນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຐິຕທິຏ຺ຐິຍາ.

໑. ປຐມທ຺ເວພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໒. ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ຊຣາຊິຓ຺ຓາຕິ ຊຣາວເສນ ຊິຓ຺ຓາ, ນ ພ຺ຍາຘິອາທີນໍ ວເສນ ຊິຓ຺ຓສທິສຕ຺ຕາ ຊິຓ຺ຓາ. ວໂຍວຸທ຺ຘາຕິ ວຍໂສ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸທ຺ຘາ, ນ ສີລາທິວຸທ຺ຘິຍາ. ຊາຕິມຫລ຺ລກາຕິ ຊາຕິຍາ ມຫນ຺ຕຕາຍ ຈິຣຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ຊາຕິມຫລ຺ລກາ. ຕໂຍ ອທ຺ເຘ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ປຐໂມ, ມຊ຺ຌິໂມ, ປຈ຺ຉິໂມຕິ ຕໂຍ ອທ຺ເຘ ອຕີຕາ. ຕຕິຍໍ ວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຕໂຕ ເອວ ປຈ຺ຉິມໍ ວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ອກຕຠຍປຣິຕ຺ຕາຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຍປຣິຕ຺ຕາຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຠຍໂຕ ປຣິຕ຺ຕາຍກໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕໍ ອກຕໍ ເອເຕຫີຕິ ອກຕຠຍປຣິຕ຺ຕາຓາ. ປຕິຏ຺ຐາກມ຺ມນ຺ຕິ ສຸຄຕິສງ຺ຂາຕປ຺ປຕິຏ຺ຐາວຫໍ ກມ຺ມໍ. ອຸປສໍຫຣີຍຕີຕິ ສມ຺ປາປີຍຕິ. ‘‘ອຸປນີຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ເກນ ອຸປນີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ຊາຕິຍາ ຊຣໍ ອຸປນີຍຕີ’’ຕິອາທິ. ອຍນ຺ຕິ ໂລໂກ. ຊາໂຕ ນ ຊາຕຠາເວເນວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຖ ໂຂ ຕໂຕ ປຣໍ ຊຣໍ ປາປີຍຕິ, ຊຣາຍ ພ຺ຍາຘິໍ ປາປີຍຕິ. ເອວໍ ປຣໂຕ ປຣໍ ທຸກ຺ຂເມວ ອຸປນີຍຕິ.

ຕາຍນຏ຺ເຐນາຕິ ຣກ຺ຂນຏ຺ເຐນ. ນິລີຍນຏ຺ເຐນາຕິ ນິລີນຏ຺ຐານຠາເວນ. ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ປຕິຏ຺ຐານຠາເວນ. ອວສ຺ສຍນຏ຺ເຐນາຕິ ອວສ຺ສຍິຕພ຺ພຠາເວນ. ອຸຕ຺ຕມຄຕິວເສນາຕິ ປຣມຄຕິຠາເວນ.

ປຐມທ຺ເວພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍທ຺ເວພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໓. ທຸຕິເຍ ຠຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ປເຣສໍ ຠາຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຠາຊນໍ, ຠຓ຺ຑກໍ.

ທຸຕິຍທ຺ເວພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓-໔. ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໕໔-໕໕. ຕຕິເຍ ¶ ¶ ເຍສໍ ຣາຄາທີນໍ ອປ຺ປຫາເນນ ປຸຣິສສ຺ສ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາທີນໍ ສມ຺ຠໂວ, ປຫາເນນ ອສມ຺ຠໂວຕິ ເອວໍ ຣາຄາທີນໍ ປຫາຍໂກ ອຣິຍຘມ຺ໂມ ມຫານຸຠາວຕາຍ ມຫານິສໍສຕາຍ ຈ ສາມໍ ປສ຺ສິຕພ຺ໂພຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸ ປເທສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໔໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໖. ປຎ຺ຈເມ ນ ກາລນ຺ຕເຣ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍທາ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ, ຕທາ ເອວ ລທ຺ຘພ຺ພຕ຺ຕາ ນ ກາລນ຺ຕເຣ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ. ມຄ຺ຄຎາເຓນ ອຸປເນຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຸປເນຍ຺ຍໍ. ອຸປເນຍ຺ຍເມວ ໂອປເນຍ຺ຍິກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ນິພ຺ພຸຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໗. ຉຏ຺ເຐ ອາຈຣິຍປາຈຣິຍານນ຺ຕິ ອາຈຣິຍານມ຺ປິ ອາຈຣິຍານໍ. ນິຣນ຺ຕຣຜຸໂຏ ເນຣຍິກສຕ຺ເຕຫິ ນິຣຍຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ກາຣການໍ ພຫຸຠາວາ. ອຸຠຍມ຺ເປຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ. ຆນນິວາສຕນ຺ຕິ ຄາມານໍ ຆນສນ຺ນິວາສຕໍ. ເອກນ຺ເຕເນວ ອຘມ຺ໂມຕິ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣເຫຕຸກຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຖເຫຕຸຕາຍ ຈ ນິຍເມເນວ ອຘມ຺ໂມ. ນ ອຘມ຺ມຣາໂຄຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ປຣປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ຣາໂຄ ວິຍ ນ ມຫາສາວຊ຺ໂຊຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ສກສກປຣິກ຺ຂາຣວິສໂຍ ຣາໂຄ ວິສມໂລໂຠ ວິຍ ນ ເອກນ຺ຕໂຕ ອປາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຊນໂກ. ປຣປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ອຘມ຺ມຣາຄຕາ. ໂລຠສ຺ສ ສມກາໂລ ນາມ ນຕ຺ຖິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ວິຍ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ເອສາຕິ ເອໂສ ປາປຘມ຺ໂມ. ສມໂລໂຠ ວິສມລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕໍສມຸຏ຺ຐາໂນ ປໂຍໂຄ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣຕິ ¶ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອວຕ຺ຖຸປຏິເສວນສງ຺ຂາເຕນາຕິ ຍໍ ໂລກິຍສາຘຸສມນຸຎ຺ຎາຕໍ ຣາຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐານໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຏິເສວນສງ຺ຂາເຕນ.

ວິວິຘສສ຺ສານນ຺ຕິ ¶ ສາລິວີຫິອາທິນານປ຺ປກາຣສສ຺ສານໍ. ທຸສ຺ສສ຺ສນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍທູເສນ ທູສິຕໍ ສສ຺ສໍ. ສມ຺ປຊ຺ຊມາເນຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນໂຕ ປເຄວ ຄພ຺ຠປຣິວຸທ຺ຘິກາເລ. ປາຓກາຕິ ສລຠາທິປາຓກາ. ປຕນ຺ຕີຕິ ສສ຺ສານໍ ມຕ຺ຖເກ ປຕນ຺ຕິ. ສລາກາມຕ຺ຕເມວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ຄເຫຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕຕິ ວາຬອມນຸສ຺ສາ. ລທ຺ໂຘກາສາຕິ ຍກ຺ຂາຘິປຕີຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ລທ຺ໂຘກາສາ.

໕໘. ສຕ຺ຕເມ ມຫາວິປາກນ຺ຕິ ອຸຬາຣຜລໍ ພຫຸວິປາກໍ. ຘມ຺ໂມ ນາມ ກຖິຕກຖາ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ທຫຕິ ວິທຫຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ອນຸຘມ຺ໂມ ນາມ ປຏິກຖນໍ ‘‘ຕໍ ອນຸຄໂຕ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ສຫ ຘມ຺ເມນາຕິ ສຫຘມ຺ໂມ, ໂສ ເອວ ສຫຘມ຺ມິໂກ. ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສກາຣໂຓ’’ຕິ. ວາທສ຺ສາຕິ ວຈນສ຺ສ. ອນຸປາໂຕ ອນຸປຈ຺ຉາ ປວຕ຺ຕິ.

ປຣິປນ຺ເຖ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປາຣິປນ຺ຖິໂກ. ປນ຺ເຖ ຐຕ຺ວາ ປເຣສໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ຉິນ຺ທນໂຕ ປນ຺ຖທູຫນໂຈໂຣ. ຍທິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ, ກຖໍ ຕໍ ອເສກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອເສກ຺ຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິຕຣານີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນິ. ສຍມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອເສກ຺ຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ.

ນິພ຺ພິເສວໂນຕິ ວິເສວນຣຫິໂຕ ວິຄຕວິໂລມຠາໂວ. ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ຊາຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ຍາຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ຊາຕິໂຍ, ຊາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກຸລຊາເຕ’’ຕິ.

ເກວລີຕິ ເກວລວາ, ປາຣິປູຣິມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ເອຕໍ ເກວລີຕິ ປທໍ. ອຠິຎ຺ຎາປາຣນ຺ຕິ ອຠິຊານສ຺ສ ປາຣໍ. ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄຕຕ຺ຕາ ປາຣຄູ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ເຂຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍສວເນນາຕິ ¶ ‘‘ອິເມຫິ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ນາ ສເທວເກ ໂລເກ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ, ຕທຎ຺ໂຎ ນ ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເຂຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍສວເນນ ຣຫິຕາ.

ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໙. ອຏ຺ຐເມ ¶ ທຸຣາສທາຕິ ທຸຣຸປສງ຺ກມນາ. ຄຣຫາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີຕິ ມຍິ ເອວໍ ກເຖນ຺ເຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສ຺ສຕິ, ເອວໍ ເມ ວຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ອຍໍ ຄຣຫາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີຕິ. ປຓ຺ຑິຕາຕິ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຘີຣາຕິ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນາ. ພ຺ຍຕ຺ຕາຕິ ປຣວາທມທ຺ທນສມຕ຺ເຖນ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ພຫຸສ຺ສຸຕາຕິ ພາຫຸສຈ຺ຈວນ຺ໂຕ. ວາທິໂນຕິ ວາທິມຄ຺ຄກຸສລາ. ສມ຺ມຕາຕິ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ສາຘຸສມ຺ມຕາ. ປຓ຺ຑິຕາທິອາກາຣປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕວິຊ຺ຊານໍ ປຓ຺ຑິຕາກາຣາທິອາກາຣປຣິຈ຺ເຉທໍ. ອາກາຣສທ຺ໂທ ກາຣຓປຣິຍາໂຍ, ປຣິຈ຺ເຉທສທ຺ໂທ ປຣິມາຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ.

ຍຖາຕິ ເຍນາກາເຣນ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາຕິ ກາຣຓວຈນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ທ຺ວີຫິປິ ປກ຺ເຂຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ປກ຺ເຂ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສໍ ປກ຺ຂານໍ ວເສນສ຺ສ ສຸຊາຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ມາຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊນກຊນິກາຠາເວນ ວິນາປິ ໂລເກ ມາຕາປິຕຸສມຎ຺ຎາ ທິສ຺ສຕິ, ອິຘ ປນ ສາ ໂອຣສປຸຕ຺ຕວເສເນວ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຘາເຣຕີຕິ ຄຫຓີ, ຄພ຺ຠາສຍສຎ຺ຎິໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິປ຺ປເທໂສ. ຍຖາຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ວິປາຈນວເສນ ຄຓ຺ຫນໂຕ ອຉຑ຺ຑນໂຕ ຄຫຓີ, ກມ຺ມຊເຕໂຊຘາຕຸ.

ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕໂຣ, ປິຕູນໍ ປິຕໂຣ ປິຕາມຫາ, ເຕສໍ ຍຸໂຄ ປິຕາມຫຍຸໂຄ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ປິຕາມຫທ຺ວນ຺ທາ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ທ຺ວນ຺ທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຍຸຄນ຺ຕິ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຸຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖກຖາ ທສ຺ສິຕາ ‘‘ປິຕາມໂຫເຍວ ¶ ປິຕາມຫຍຸຄ’’ນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພປຸຣິສາຕິ ປຸຣິສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ມາຕິໂຕ’’ຕິ ປາຬິວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອກ຺ເຂໂປ. ອນວກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘຖາລິປາກາທີສຸ ອນວກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນ ຉຑ຺ຑິໂຕ. ຊາຕິວາເທນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸຠໂຕ…ເປ… ປິຕາມຫຍຸຄາ’’ຕິ ເອເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂຍນິໂທສາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິກຕາກິຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ກິຣິຍາປຣາຘາຠາໂວ. ສໍສຸທ຺ຘຊາຕິກາປິ ຫິ ສຕ຺ຕາ ກິຣິຍາປຣາເຘນ ເຂປໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອິມິນາ ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄາຠາໂວ. ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄຎ຺ຫິ ປຏິຈ຺ຈ ສຕ຺ຕາ ສຸທ຺ຘຊາຕິກາ ກິຣິຍາປຣາຘຣຫິຕາປິ ອກ຺ໂກສໍ ລຠນ຺ຕິ.

ຕນ຺ຕິ ¶ ຄຣຫາວຈນໍ. ມນ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕີຕິ ເວເທ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ປຣິຍາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນ຺ເຕ ຘາເຣຕີຕິ ຍຖາອຘີເຕ ມນ຺ເຕ ອສມ຺ມຸຏ຺ເຐ ກຕ຺ວາ ຫທເຍ ຐເປຕິ.

ໂອຏ຺ຐປຫຕກຣຓວເສນາຕິ ອຕ຺ຖາວຘາຣຓວເສນ. ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນີຍວາຈກຠາເວນ ອຕ຺ຖໍ ສທ຺ທຎ຺ຈ ຂຓ຺ຑຕິ ຠິນ຺ທຕິ ວິຠຊ຺ຊ ທສ຺ເສຕີຕິ ນິຂຓ຺ຑຸ, ໂສ ເອວ ອິຘ ຂ-ກາຣສ຺ສ ຆ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິຆຓ຺ຑູ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິຏຕິ ຄເມຕິ ກິຣິຍາທິວິຠາຄໍ, ຕໍ ວາ ອນວເສສປຣິຍາທານໂຕ ຄເມນ຺ໂຕ ປູເຣຕີຕິ ເກຏຸຠໍ. ເວວຈນປ຺ປກາສກນ຺ຕິ ປຣິຍາຍສທ຺ທທີປກໍ, ເອເກກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກປຣິຍາຍວຈນວິຠາວກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອເນເກສມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກສທ຺ທວຈນີຍຕາວິຠາວນວເສນປິ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຈີເຠທາທິລກ຺ຂຓາ ກິຣິຍາ ກປ຺ປີຍຕິ ວິກປ຺ປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກິຣິຍາກປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ວຓ຺ຓປທສມ຺ພນ຺ຘປທຕ຺ຖາທິວິຠາຄໂຕ ພຫຸກປ຺ໂປຕິ ອາຫ ‘‘ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ມູລກິຣິຍາກປ຺ປຄນ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ມຫາວິສໂຍ ສຕສຫສ຺ສປຣິມາໂຓ ນມາຈຣິຍາທິປ຺ປກຣຓໍ. ຐານກຣຓາທິວິຠາຄໂຕ ນິພ຺ພຈນວິຠາຄໂຕ ຈ ອກ຺ຂຣາ ປເຠທີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠທາ, ສິກ຺ຂານິຣຸຕ຺ຕິໂຍ. ເອເຕສນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ເວທານໍ.

ປທນ຺ຕິ ¶ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ, ປຎ຺ຈວິຘໍ ວາ ປທໍ, ຕໍ ປທໍ ກາຍຕີຕິ ປທໂກ, ເຕເຍວ ວາ ເວເທ ປທໂສ ກາຍຕີຕິ ປທໂກ. ຕທວເສສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ວາກ຺ຍໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສທ຺ທພ຺ຍາກຣຓໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍາກຣຓມາຫ. ຕໍ ຕໍ ສທ຺ທໍ ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ພ຺ຍາຈິກ຺ຂຕິ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາກຣຓໍ, ສທ຺ທສຕ຺ຖໍ. ອາຍຕິໍ ຫິຕໍ ເຕນ ໂລໂກ ນ ຍຕຕິ ນ ອີຫຕີຕິ ໂລກາຍຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຄນ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ.

ອສີຕິ ມຫາສາວກາຕິ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ, ວປ຺ໂປ, ຠທ຺ທິໂຍ, ມຫານາໂມ, ອສ຺ສຊິ, ນາຬໂກ, ຍໂສ, ວິມໂລ, ສຸພາຫຸ, ປຸຓ຺ຓຊິ, ຄວມ຺ປຕິ, ອຸຣຸເວລກສ຺ສໂປ, ນທີກສ຺ສໂປ, ຄຍາກສ຺ສໂປ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ, ມຫາກສ຺ສໂປ, ມຫາກຈ຺ຈາໂນ, ມຫາໂກຏ຺ຐິໂກ, ມຫາກປ຺ປິໂນ, ມຫາຈຸນ຺ໂທ, ອນຸຣຸທ຺ໂຘ, ກງ຺ຂາເຣວໂຕ, ອານນ຺ໂທ, ນນ຺ທໂກ, ຠຄຸ, ນນ຺ທິໂຍ, ກິມິໂລ, ຠທ຺ທິໂຍ, ຣາຫຸໂລ, ສີວລິ, ອຸປາລິ, ທພ຺ໂພ, ອຸປເສໂນ, ຂທິຣວນິຍເຣວໂຕ, ປຸຓ຺ໂຓ ມນ຺ຕານິປຸຕ຺ໂຕ, ປຸຓ຺ໂຓ ສຸນາປຣນ຺ຕໂກ, ໂສໂຓ ກຸຏິກຓ຺ໂຓ, ໂສໂຓ ໂກຬິວິໂສ, ຣາໂຘ, ສຸຠູຕິ, ອງ຺ຄຸລິມາໂລ, ວກ຺ກລິ, ກາຬຸທາຍີ, ມຫາອຸທາຍີ, ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ, ໂສຠິໂຕ, ກຸມາຣກສ຺ສໂປ, ຣຏ຺ຐປາໂລ, ວງ຺ຄີໂສ, ສຠິໂຍ, ເສໂລ, ອຸປວາໂຓ, ເມຆິໂຍ, ສາຄໂຕ, ນາຄິໂຕ, ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິໂຍ, ປິຓ຺ໂຑໂລ ຠາຣທ຺ວາໂຊ, ມຫາປນ຺ຖໂກ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ, ພາກຸໂລ, ກຸຓ຺ຑຘາໂນ, ທາຣຸຈີຣິໂຍ, ຍໂສໂຊ, ອຊິໂຕ ¶ , ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ, ປຸຓ຺ຓໂກ, ເມຕ຺ຕຄຸ, ໂຘຕໂກ, ອຸປສີໂວ, ນນ຺ໂທ, ເຫມໂກ, ໂຕເທຍ຺ໂຍ, ກປ຺ໂປ, ຊຕຸກຓ຺ຓີ, ຠທ຺ຣາວຸໂຘ, ອຸທໂຍ, ໂປສໂລ, ໂມຆຣາຊາ, ປິງ຺ຄິໂຍຕິ ເອເຕ ອສີຕິ ມຫາສາວກາ ນາມ.

ກສ຺ມາ ປເນເຕ ເອວ ເຖຣາ ‘‘ມຫາສາວກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ? ອຠິນີຫາຣສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາປິ ມຫາສາວເກສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ເຕ ຫິ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາວເກສຸ ອຄ຺ຄຘມ຺ມາຘິຄເມນ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐິຕາປິ ອຠິນີຫາຣມຫນ຺ຕຕາສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ມຫາສາວກາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ປນ ປກຕິສາວເກຫິ ສາຕິສຍໍ ມຫາຠິນີຫາຣາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຕປຓິຘານາ, ຕໂຕ ເອວ ສາຕິສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕີສຸ ວສິໂນ ປຠິນ຺ນປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈ. ກາມໍ ສພ຺ເພປິ ອຣຫນ຺ໂຕ ສີລວິສຸທ຺ຘິອາທິເກ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ¶ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຍຖາຠູຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອນວເສສໂຕ ກິເລເສ ເຂເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ຍຖາ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕໂຕ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ, ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕໂຕ ຈ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາວິເສສສິທ຺ໂຘ ມຄ຺ຄຠາວນາວິເສໂສ, ເອວໍ ອຠິນີຫາຣມຫນ຺ຕຕ຺ຕປຸພ຺ພໂຍຄມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ຫິ ສສນ຺ຕາເນ ສາຕິສຍສ຺ສ ຄຸຓວິເສສສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ ສີລາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ມຫນ຺ຕາ ສາວກາຕິ ມຫາສາວກາ. ເຕສຸເຍວ ປນ ເຍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ ປາໂມກ຺ຂຠາເວນ ຘຸຣຠູຕານໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ສາຕິສຍໍ ກິຈ຺ຈານຸຠາວນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕາຍ ຕຊ຺ຊາຠິນີຫາຣາຠິນີຫຏາຍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຈິຣກາລສມ຺ຠາວິຕາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຎ຺ຎາຍ ສມາຘິສ຺ມິຎ຺ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສວິເສສໍ ສພ຺ພຄຸເຓຫິ ອຄ຺ຄຠາເວ ຐິຕາ, ເຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ. ອິຕເຣ ອຏ຺ຐສຕ຺ຕຕິ ເຖຣາ ສາວກປາຣມິຍາ ມຕ຺ຖເກ ສພ຺ພສາວການໍ ອຄ຺ຄຠາເວນ ອຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາສາວກາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປກຕິສາວກາ ປນ ອຠິນີຫາຣມຫນ຺ຕຕ຺ຕາຠາວໂຕ ປຸພ຺ພໂຍຄມຫນ຺ຕຕ຺ຕາຠາວໂຕ ຈ ‘‘ສຕ຺ຖຸສາວກາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ອຄ຺ຄສາວກາ ວິຍ ມຫາສາວກາ ວິຍ ຈ ນ ປຣິມິຕາ, ອຖ ໂຂ ອເນກສຕາ ອເນກສຫສ຺ສາ.

ວຍຕີຕິ ວໂຍ, ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ກຕ຺ຖຈິ ອປຣິກິລມນ຺ໂຕ ອວິຕ຺ຖາຍນ຺ໂຕ ເຕ ຄນ຺ເຖ ສນ຺ຕາເນຕິ ປເຓຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ປຏິເສຘາ ປກຕິໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວໂຍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອວຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວໂຍ ນາມ…ເປ… ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ຕຕິຍວິຊ຺ຊາຘິຄມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໗໐) ສາຕິສຍໍ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ, ຕຖາ ¶ ອິຘ ອວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໔ ອາທໂຍ) ວິຍ ສງ຺ເຂປໂຕ ຈ ວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຊ຺ຊານ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຊ຺ຊາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກສ຺ສ ໂມຫກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນປິ ວິຊ຺ຊາ. ໂມໂຫ ປຏິຈ຺ຉາທກຏ຺ເຐນ ຕໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕໂມ ວິຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ກາຕພ຺ພໂຕ ກຣຓໍ, ໂອຠາໂສວ ກຣຓໍ ໂອຠາສກຣຓໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ໂອຠາສຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອຕ຺ໂຖຕິ ¶ ອຍເມວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ໂຖ. ປສໍສາວຈນນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂຖມນາວຈນໍ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນປວຕ຺ຕິວິເສສານໍ ໂພຘນໂຕ. ໂຍຊນາຕິ ປສໍສາວເສນ ວຸຕ຺ຕປທານໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ຈ ໂຍຊນາ. ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ຂາ ອວິຊ຺ຊາ, ປຏິປກ຺ຂຕາ ຈສ຺ສາ ປຫາຕພ຺ພຠາເວນ ວິຊ຺ຊາຍ ຈ ປຫາຍກຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ປທທ຺ວເຍຕິ ‘‘ຕໂມ ວິຫໂຕ, ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍປິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຍຊນໍ ອຕິທິສຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ເອວໍ ອຘິຄຕວິຊ຺ຊສ຺ສ ຕໂມ ວິຫໂຕ ວິທ຺ຘສ຺ໂຕ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຎາຓາໂລໂກ ປາຕຸຠູໂຕຕິ. ເປສິຕຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ປຐມວິຊ຺ຊາຘິຄມາຍ ເປສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ວິປສ຺ສນາປາທກນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ຌານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕມາຫ. ວິປສ຺ສນາ ຕິວິຘາ ວິປສ຺ສກປຸຄ຺ຄລເຠເທນ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓສໍວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ສຍມ຺ຠຸຎາຓຠູຕາ, ອິຕເຣສໍ ສຸຕມຍຎາຓສໍວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ປໂຣປເທສສມ຺ຠູຕາ. ສາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອວເສສຣູປາຣູປຊ຺ຌານານໍ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ອເນກຘາ ອຣູປມຸຂວເສນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄຫມຸຂານໍ ອຎ຺ຎຕຣມຸຂວເສນ ຈ ອເນກຘາວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໖) ນານານຍໂຕ ວິຠາວິຕາ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ປເຠທຄມນໂຕ ນານານຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕໍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຕຣໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ມຫາວຊິຣຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິວິຠາເຄນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສປ຺ປເຠທສ຺ສ ປາທກຠາເວນ ສມາປຊ຺ຊິຍມານາ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ເທວສິກໍ ສຕ຺ຖຸ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສ຺ວາຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໔໔) ທສ຺ສິໂຕ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ. ອິຘ ປນ ສາວການໍ ວິປສ຺ສນາຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິປສ຺ສນາປາທກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາມໍ ¶ ¶ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຎາຓານິປິ ອາສວານໍ ເຂປນຎາຓານິ ເອວ, ອນວເສສໂຕ ປນ ເຕສໍ ເຂປນໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາເຓເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ອາສວວິນາສນໂຕຕິ ອາສວານໍ ນິສ຺ເສສໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ. ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣ ເຈຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຂເຍ’’ຕິ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ, ນ ວິສເຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອຠິນີຫຣຕີຕິ ອຠິມຸຂໍ ນີຫຣຕິ, ຍຖາ ມຄ຺ຄາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ສວນໍ ຕທຠິມຸຂໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ຕທາ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍຕິ ຕສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາຕິ ສຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ອສມ຺ໂມຫປຏິເວໂຘຕິ ຈ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ສຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ສມຸເທຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ. ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຄມ຺ມ. ປຕ຺ວາຕິ ຈ ຕທຸຠຍວໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ວາຕິ ວາ ປາປຸຓນເຫຕຸ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕ ວາ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານໍ. ຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສ຺ສ. ສມ຺ປາປກນ຺ຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາວເສນ ສມ຺ມເທວ ປາປກໍ.

ກິເລສວເສນາຕິ ອາສວສງ຺ຂາຕກິເລສວເສນ. ຍສ຺ມາ ອາສວານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາໂຍ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ເສສສຈ຺ຈານຎ຺ຈ ຕໍສມຸທຍາທິປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍາຍໂຕ’’ຕິ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈານີຕິ ໂຍຊນາ. ອາສວານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິນາ ອາສວວິມຸຕ຺ຕິສີເສເນວ ສພ຺ພກິເລສວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ມິສ຺ສກມຄ຺ໂຄ ອິຘ ກຖິໂຕຕິ ‘‘ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ກເຖສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ອິມິນາ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມິນາ ປຫານາຠິສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຊານໂຕ ¶ ປສ຺ສໂຕຕິ ວາ ເຫຕຸນິທ຺ເທໂສ. ຍໍ ຊານນເຫຕຸ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ສມານກາລິການມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ຠວາສວຄ຺ຄຫເຓເນວ ເອຕ຺ຖ ຠວຣາຄສ຺ສ ວິຍ ຠວທິຏ຺ຐິຍາປິ ສມວໂຣໂຘຕິ ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີຫິ ປເທຫິ. ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ. ຠູມິນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກຕມາ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ໂຈທນາ ກຕາ, ຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຕາວສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາ ມຄ຺ຄຠາວນາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນ ອນາຄຕາ ອສ຺ສ ຊາຕິ ຂີຓາຕິ ໂຍຊນາ. ນ ອນາຄຕາຕິ ຈ ອນາຄຕຠາວສາມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເລເສນ ໂຈເທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ’’ຕິ. ອນາຄຕວິເສໂສ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ເຂປເນ ວາຍາໂມ ລພ຺ຠເຕວ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສູຕິ ຠວຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນວເສສໂຕ ຊາຕິຍາ ຂີຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຊາຕິໍ. ໂສຕິ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນາມ ອິຘ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕມານາຍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍານຸຄຸຓາ ປວຕ຺ຕິ, ອິຕເຣສຸ ຈ ສຈ຺ເຈສຸ ເນສໍ ປຫານາຠິສມຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິ ປາກຏາ ເອວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍວເສນາ’’ຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຕ຺ຕເສຂໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິເມ ປກາຣາ ອິຕ຺ຖໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ປນ ປກາຣາ ອຣິຍມຄ຺ຄພ຺ຍາປາຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາທໂຍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍໂສຬສວິຘກິຈ຺ຈຠາວາຍາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ມຄ຺ຄານຸຠາເວນ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ປຣິຎ຺ຎາທີສຸ ຈ ປຫານເມວ ປຘານໍ ຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິເລສກ຺ຂຍາຍ ວາ’’ຕິ. ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສມ຺ປທານວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖຠາວໂຕ’’ຕິ ¶ . ອປຣນ຺ຕິ ອນາຄຕໍ. ອິເມ ປນ ຈຣິມກຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ເອເຕນ ເຕສໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປຣິຎ຺ຎາມູລກາ ຫິ ປຕິຏ຺ຐາ. ຍຖາຫ ‘‘ກພຬີກາເຣ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຫາເຣ ອຕ຺ຖິ ຣາໂຄ, ອຕ຺ຖິ ນນ຺ທີ, ອຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາ, ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໔; ກຖາ. ໒໙໖; ມຫານິ. ໗). ເຕເນວາຫ – ‘‘ຉິນ຺ນມູລກາ ຣຸກ຺ຂາ ວິຍາ’’ຕິອາທິ.

ຍສ຺ສາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ສີລໍ ກທາຈິ ວຑ຺ຒຕິ, ກທາຈິ ຫາຍຕິ. ເສກ຺ຂາປິ ປນ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນວ, ອເສກ຺ເຂສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ວສິປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຜລສມາຘິນາ ສມ຺ມເທວ ສມາຫິຕໍ. ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຜລຘິຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ມຈ຺ຈຸໍ ຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປຸນພ຺ຠວາຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ເພ ປາປຘມ຺ເມ ປຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພສ຺ສປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘສາວກາຕິ ສາວກພຸທ຺ຘາ ນມສ຺ສນ຺ຕິ, ¶ ປເຄວ ອິຕຣາ ປຊາ. ອິຕຣາ ຫິ ປຊາ ສາວເກປິ ນມສ຺ສນ຺ຕິ. ອິຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ຐາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວເສນ ຄາຖານໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ສາວກສ຺ສປິ ວເສນ ອຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາວໂກປິ ໂຄຕໂມ ມຸຂນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຕ຺ເຕນ ສມ຺ພນ຺ເຘນ, ຍໂຕ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍສາວກາ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ.

ນິວຸສ຺ສຕີຕິ ນິວາໂສ, ນິວຸຕ຺ໂຖ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘປຣມ຺ປຣ’’ນ຺ຕິ. ອເວຕິ, ອເວທີຕິ ປາຐທ຺ວເຍນປິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິໍເຍວ ທສ຺ເສຕິ. ເອກຕ຺ຕກາຍເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ເວຫປ຺ຜລາປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ‘‘ຉ ກາມາວຈເຣ, ນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣ ປນ ອປຈຸຣຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ເອກຈ຺ຈານໍ ອວິສຍຠາວໂຕ ຈ ອວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຊາຕິ ຂີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຊາຕິກ຺ຂໂຍ, ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຍກາຣໂລເປນ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ. ກິຈ຺ຈໂວສາເນນາຕິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ໂສຬສວິຘສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນນ. ໂວສິໂຕຕິ ປຣິໂຍສິໂຕ, ນິຏ຺ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມເນຍ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ກາຍໂມເນຍ຺ຍາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ລປິຕໍ ¶ ລປຕີຕິ ລປິຕລາປໂນ. ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ວິຊ຺ຊານໍ ປຏິລທ຺ຘຠາວໍ ທີເປຕິ.

໖໐. ນວເມ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ເສຕໍ ນາມນ຺ຕິ ຍາຄໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ທາຕພ຺ພເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ປາຬິຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມຕກຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຕເກ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ, ປິຕຸປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຣປຸຣິສານນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐປຸຣິສານໍ, ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພເມຕໍ ທານນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠທໍ ຍຎ຺ຎສທ຺ຘາທິທານໍ.

ຊາຓຸສ຺ໂສຓິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໑. ທສເມ ຊິຓ຺ຓານໍ ຫຕ຺ຖິສາລາທີນໍ ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ປຸນ ປາກຕິກກຣຓໍ ຊິຓ຺ຓປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ¶ , ຕສ຺ສ ກາຣໂກ ຊິຓ຺ຓປຏິສງ຺ຂຣຓກາຣໂກ. ພາຫິຣສມເຍຕິ ສຕ຺ຖຸສາສນໂຕ ພາຫິເຣ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສມເຍ. ສພ຺ພຈຕຸກ຺ເກນາຕິອາທີສຸ ສພ຺ເພສຸ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທາທິເຠເທສຸ ປາເຓສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເຓ ວຘິຕ຺ວາ ຍຊິຕພ຺ພໍ ຍຎ຺ຎໍ ສພ຺ພຈຕຸກ຺ກໍ ນາມ. ເສເສສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສ ວາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ວາ ຕສ຺ມາ ວາ’’ຕິ. ເອວມສ຺ສາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຍ’’ນ຺ຕິ.

ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕຕິ ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອຄຘໍ ມູລໍ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍຄຘໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ເຈຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຕ຺ຕມໍ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍຠາເວນ.

ອປ຺ເປຫິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາທີຫິ ອຕ຺ໂຖ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຏ຺ຐາ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ພຫູ’’ຕິອາທິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ສໍ ປຏິປທາຍໍ ¶ . ອປ຺ໂປ ສມາຣມ຺ໂຠ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປ຺ປສມາຣມ຺ໂຠ. ປາສໍສາຕິ ປສໍສາຣຫາ. ເອຕໍ ເຍວ ກຖາເປສ຺ສາມີຕິ ເອເຕເນວ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ກຖາເປສ຺ສາມິ.

ໂສປ຺ເປນາຕິ ນິທ຺ທາຍ. ປມາເທນາຕິ ຊາຄຣິຍາທີສຸ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນໂຕ ສຕິວິປ຺ປວາສລກ຺ຂເຓນ ປມາເທນ. ປຈ຺ຈນີກປຏິຫຣຓວເສນາຕິ ປຏິປກ຺ຂາປນຍນວເສນ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວໂຕ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ປຏີ’’ຕິ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐສ຺ມິໍ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໙໘໕; ຈູຬນິ. ວຕ຺ຖຸຄາຖາ ໔) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສນ ກຕກິຈ຺ເຈນ ຈ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກ຺ກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຫາຣິຍານິ ຠວນ຺ຕິ, ປຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ປຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອເກກໍ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ.

ອາຄຕນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ອາຄຕາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເອໂກ ຣາຊາຕິ ທກ຺ຂິຓມຘຸຣາຘິປຕິ ¶ ເອໂກ ປຓ຺ຑຸຣາຊາ. ເອວມ຺ປິ ເຕ ມໂນຕິ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ຕວ ມໂນ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ປກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ໂສມນສ຺ສິໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວໍ ຕວ ມໂນ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ມນໂສ ໂສມນສ຺ສິຕຕາທິມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ນ ປນ ເຍນ ໂສ ໂສມນສ຺ສິໂຕ ວາ ໂທມນສ຺ສິໂຕ ວາ, ຕໍທສ຺ສນໍ. ໂສມນສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕເທກຏ຺ຐາ ຣາຄາທໂຍ ສທ຺ຘາທໂຍ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂທມນສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ໂທສາທໂຍ. ທຸຕິຍນ຺ຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ປິ ເຕ ມໂນ’’ຕິ ປທໍ. ອິຕິປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ‘‘ອຕ຺ຖີຕິ ¶ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕; ໓.໙໐) ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ຈິນ຺ຕຍມານ’’ນ຺ຕິ. ປິ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ.

ກເຖນ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ກເຖນ຺ຕານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ວິຕກ຺ກິຕສ຺ສ ວເສນ. ອຏ຺ຏກາຣເກນາຕິ ວິນິຈ຺ຉຍກາຣເກນ.

ນ ອຣິຍານນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຫິ ເຕນ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນປິ ນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕິເຍວ. ເຫຏ຺ຐິໂມ ອຸປຣິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕີຕິອາທີນິປິ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍປິ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕເມວ ມຄ຺ຄຜລໍ ປເຣຫິ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ສມ຺ມາ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ຊານິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຕນາ ອນຘິຄຕໍ. ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຘິຄຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອເຕສຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍທິ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຜລໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປຣິມາປິ ເຫຏ຺ຐິມໍ ຜລໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍາຕິ ກສ຺ສຈິ ອາສງ຺ກາ ສິຍາ, ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ອຸປຣິໂມ ເຫຏ຺ຐິມໍ ນ ສມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ອຸປຣິໂມຕິ ສກທາຄາມິອາທິອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ. ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທິໍ. ນ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ສຕິປິ ອຘິຄຕຕ຺ເຕ ນ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ກາຣຓມາຫ ‘‘ເຕສຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ, ເຕສໍ ສກທາຄາມິອາທີນໍ ເຫຏ຺ຐິມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ເຕສຸ ເຕສຸເຍວ ເຫຏ຺ຐິເມສຸ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຸປຣິເມສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ເຫຏ຺ຐິມໍ ຜລຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຣິມສ຺ສ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວູປຄມເນນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ອຸປຣິໂມ ອຣິໂຍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ຕໍ ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ເຫຕຸ ພ຺ຍຠິຈາຣິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ໂລກິຍຊ຺ຌາເນສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວູປຄມນໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ ວິເສສາຠາວໂຕ, ອິຘ ປນ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕກມ຺ມກິເລສນິໂຣຘເນນ ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ¶ ວິຍ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນາທີຫິ ສກທາຄາມິອາທີນໍ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວູປຄມນໍ ອຕ຺ຖິ. ຍໂຕ ເຫຏ຺ຐິມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ຜລຘມ຺ມາ ອຸປຣູປຣິມຄ຺ຄຘມ຺ເມຫິ ນິວຕ຺ຕິຕາ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ວິຍ ອຠິຠູຕາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍເຍວ ອາປນ຺ນາ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ອປິຈ ¶ ກຸສລກິຣິຍປ຺ປວຕ຺ຕິ ນາມ ອຎ຺ຎາ, ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິ ຈ ອຎ຺ຎາຕິ ອນນ຺ຕຣຜລຕ຺ຕາ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລານໍ ເຫຏ຺ຐິມໂຕ ອຸປຣິໂມ ຠວນ຺ຕຣຄໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕໍຕໍຜລວເສເນວ ຫິ ອຣິຍານໍ ໂສຕາປນ຺ນາທິນາມລາໂຠ. ເຕ ສເຈ ອຎ຺ຎຜລສມງ຺ຄິໂນປິ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສຕາປນ຺ນາທິນາມມ຺ປິ ເຕສໍ ອວວຕ຺ຖິຕໍ ສິຍາ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວາ ອຣິຍສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ຜລໍ ສທິສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ນ ອຸປຣິມສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຜລສມງ຺ຄິຕາຍ ເລໂສປິ ສມ຺ຠວຕິ, ກຸໂຕ ຕສ຺ສາ ສມາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອຸປຣິມໍ ສກທາຄາມິຜລາທິໍ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ອນຘິຄຕໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຜລໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ປວຕ຺ເຕນ຺ຕາຕິ ປວຕ຺ຕກາ ຫຸຕ຺ວາ, ປວຕ຺ຕນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐາຍ ອນຸສາສນິຍາ ວິຘິວເສນ ປຏິເສຘວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕິຕາກາຣປຣາມສນໍ. ສາ ຈ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກາ ນາມ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ການຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ອານິສໍສສ຺ສ ອາທີນວສ຺ສ ຈ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎເມວ, ນ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິໂຍຄິນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ເອວ-ກາຣຄ຺ຄຫຓໍ. ອິຘາປິ ເອວສທ຺ທຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ-ຄຫເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓຣາຄນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕທຎ຺ຎຣາຄສ຺ສ ໂທສາທີນຎ຺ຈ ປຫານສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຫານສ຺ສ ຈ ຕທຎ຺ຎຣາຄາທິເຂປສ຺ສ ອຸປາຍຠາວໂຕ. ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸຏ຺ຐໂລຫິຕວິໂມຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພທຸຏ຺ຐມໍສເຂປນູປາຍຕາ ວິຍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມເມວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ປຏິກ຺ເຂປຠາວໂຕ ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມນິວຕ຺ຕນປຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ອຘິຄມູປາຍານິສໍສຠູຕານໍ ຕທຎ຺ເຎສໍ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ນານນ຺ຕຣິຍຠາວໂຕ.

ຈິນ຺ຕາມຓິກວິຊ຺ຊາສຣິກ຺ຂກຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຈິນ຺ຕາມຓີ’’ຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມາ ໂລເກ ເອກາ ວິຊ຺ຊາ ອຕ຺ຖິ, ຍາຍ ປເຣສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຊານນ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ຕສ຺ສາ ກິຣ ວິຊ຺ຊາຍ ສາຘໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕາທິເສ ເທສກາເລ ມນ຺ຕໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຫຕ຺ຖາທິວິເສສສຎ຺ຊານນມຸເຂນ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ອນຸມິນນ຺ໂຕ ກເຖຕີ’’ຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ‘‘ວາຈໍ ນິຈ຺ຉຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອກ຺ຂຣສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິທຎ຺ຈ ¶ ¶ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ.

ສງ຺ຄາຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໒. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ຕິຕ຺ຖໍ ນາມ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຕຣນ຺ຕິ ອຸປ຺ປິລວນ຺ຕິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕິຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປາຣຄມນສງ຺ຂາຕຎ຺ຫິ ຕຣຓໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ເຖວ ອປຣາປຣໍ ນິມຸຊ຺ຊນຸມ຺ມຸຊ຺ຊນວເສນ ປິລວນເມວ ເຕສໍ ຕຣຓໍ ນາມ. ອຸປ຺ປາທກາຕິ ປູຣຓກສ຺ສປາທໂຍ. ຕິຕ຺ເຖ ຊາຕາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕສງ຺ຂາຕໍ ຕິຕ຺ຖໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຕິຕ຺ຖິກາ, ຕິຕ຺ຖິກາ ເອວ ຕິຕ຺ຖິຍາ. ມໂນຣເມຕິ ສາທຸຜລຠຣິຕຕາຍ ອຠຍທິສຕາຍ ຈ ມໂນຣເມ. ອິເມສຸເຍວ ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນສຸ.

ໂຍ ຍຖາ ຊານາຕິ, ຕສ຺ສ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມິນາ ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຄ຺ຄລ-ສທ຺ໂທ ຈ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ປກຕີນໍ ສາຘາຣໂຓ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິສຄ຺ຄຫເຓນ ຕໂຕ ວິເສສນໍ ຍຖາ ‘‘ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ’’ຕິ. ປຏິສໍວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ເກວລໍ ຊານນວເສນ ວິທິຕໍ ກໂຣຕິ. ອນຸຠວຕິ ວາຕິ ວິປາກລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕໍ ອນຸຠວຕິ. ປຸພ຺ເພກຕເຫຕູຕິ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓໍ ປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພກຕກມ຺ມປຈ຺ຈເຍເນວາ’’ຕິ. ອິມິນາຕິ ‘‘ສພ຺ພໍ ຕໍ ປຸພ຺ເພກຕເຫຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ. ກມ຺ມເວທນນ຺ຕິ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມສຫຊໍ ເວທນໍ. ກິຣິຍເວທນນ຺ຕິ ‘‘ເນວ ກຸສລາກຸສລາ ນ ຈ ກມ຺ມວິປາກາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣິຍຈິຕ຺ຕສຫຊໍ ເວທນໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເຕ ກມ຺ມກິຣິຍເວທນາ ເອວ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ສາສເນ ໂລເກ ຈ ປາກເຏ ວາຕາພາຘາທິໂຣເຄ ຈ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ວາ ອິເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາຕິ ປິຕ຺ຕວິກາຣາຘິກສມ຺ຠູຕາ ¶ . ອນນ຺ຕຣທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສນ຺ນິປາຕິກາຕິ ປິຕ຺ຕາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ¶ ວິກາຣານໍ ສນ຺ນິປາຕໂຕ ຊາຕາ. ອຸຕຸປຣິຓາມຊາຕິ ສີຕາທິອຸຕຸໂນ ວິປຣິຓາມໂຕ ວິສມປຣິວຸຕ຺ຕິໂຕ ຊາຕາ. ວິສມປຣິຫາຣຊາຕິ ອສປ຺ປາຍາຫາຣໂຍຄປຏິເສວນວເສນ ກາຍສ຺ສ ວິສມໍ ປຣິຫຣຓໂຕ ຊາຕາ. ໂອປກ຺ກມິກາຕິ ອຸປກ຺ກມໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ກມ຺ມວິປາກຊາຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກຠູຕກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ຊາຕາ. ວິໂຣຘິປຈ຺ຈຍສມຸຏ຺ຐານາ ຘາຕູນໍ ວິກາຣາວຕ຺ຖາ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ວາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອາພາຘນຏ຺ເຐນ ອາພາໂຘ, ໂສ ເອວ ຣຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂຣໂຄ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ຍາປ຺ຍລກ຺ຂໂຓ, ໂສ ໂຣໂຄ, ອິຕໂຣ ອາພາໂຘ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ເນສໍ ຕໍຕໍຘາຕູນໍ ວິສມໍ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ນ ຕຖາ ອິຕຣານິ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈ ປໂກປາວຕ຺ຖາ ຘາຕຸໂຍ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ນ ຕຖາ ປຣປຈ຺ຈຍາວຕ຺ຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐມໍເຍວ ກມ຺ມວິປາກຊໍ ອາພາຘໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ພໍ ຕໍ ປຸພ຺ເພກຕເຫຕູ’’ຕິ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາເຫນ. ‘‘ປຸພ຺ເພ’’ຕິ ປຸຣາຕນສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍມ຺ປິ ເຕ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອນຸຊານນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕນາ ກຕມູລເກນາຕິ ສາຫຕ຺ຖິກກມ຺ມເຫຕຸ. ອາຓຕ຺ຕິມູລເກນາຕິ ປຣສ຺ສ ອາຓາປນວເສນ ກຕກມ຺ມເຫຕຸ. ອິມາຕິ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ. ສພ຺ເພ ປຏິພາຫນ຺ຕີຕິ ສພ຺ເພ ໂຣເຄ ປຏິເສເຘນ຺ຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຕສໍ ເອເກນ ອິສ຺ສເຣເນວ ນິມ຺ມິຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ຠາວີຠາວາສມ຺ຠວໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສພ຺ພໍ ປຏິພາຫນ຺ຕີຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຏິເສຘນໂຕ ສພ຺ພໍ ນິເສເຘນ຺ຕິ.

ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເວທານໍ ອສາຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ເທສໍ ກຕ຺ວາ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ມາຕິກໍ. ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ໂທສທສ຺ສນວເສເນວ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ລທ຺ຘິປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິຍາ ປຏິຊານາປນຕ຺ຖໍ. ລທ຺ຘິໂຕ ລທ຺ຘິໍ ສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ມູລລທ຺ຘິໂຕ ອຎ຺ຎລທ຺ຘິໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຏິຊານນ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພກຕເຫຕຸເຍວ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ກມ຺ມເວທນມ຺ປິ ວິປາກເວທນໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ຫິ ພ຺ຍາມູຬ຺ຫຈິຕ຺ຕາ ກມ຺ມນ຺ຕຣວິປາກນ຺ຕຣາທີນິ ອາໂລເຬນ຺ຕິ, ອສງ຺ກຣໂຕ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ອກຸສລກມ຺ເມ, ເອວໍ ກຸສລກມ຺ເມປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ປາຓາຕິປາຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ປຸພ຺ເພກຕເຫຕຸ ເອວ ປາຓາຕິປາຕິໂນ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອິທານິ ສຍໍກຕກາຣຓາ, ເອວໍ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມຓມ຺ປິ ປຸພ຺ເພກຕເຫຕຸ ເອວາຕິ ວິຈາຣິຍມາໂນ ປຸພ຺ເພກຕວາໂທ ອກິຣິຍວາໂທ ເອວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ ¶ ນ ຕຓ຺ຫາຉນ຺ໂທ. ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ກາຕຸມິຈ຺ຉາ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາໂຣຕິ ເຕນ ເຕນ ປຸຣິເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນ ໂຫຕິ ປຸພ຺ເພກຕເຫຕຸ ເອວ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ອຸຠຍມ຺ປິ ຕໍ ເອສ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓໍ ສຸຈຣິຕປູຣຓໍ, ອກຕ຺ຕພ຺ພອກຣຓໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕວິຣຕີຕິ ອິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ເອສ ¶ ນ ລຠຕິ. ສມຓາປິ ຫິ ປຸພ຺ເພກຕກາຣຓາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ເພກຕກາຣຓາເຍວ ສມຓາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອິທານິ ສໍວຣສມາທານາທິນາ. ອສ຺ສມຓາປິ ປຸພ຺ເພກຕກາຣຓາເຍວາຕິ ປຸພ຺ເພກຕກາຣຓາເຍວ ອສ຺ສມຓາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສໍວຣເຠເທນ.

ຍຖາ ປຸພ຺ເພກຕວາເທ ຉນ຺ທວາຍາມານໍ ອສມ຺ຠວໂຕ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣານໍ ອຠາໂວ, ເອວໍ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານວາເທປິ ອິສ຺ສເຣເນວ ສພ຺ພສ຺ສ ນິມ຺ມິຕຠາວານຸຊານນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ເພກຕວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ອເຫຕຸກວາເທປີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ອເຫຕຸກວາເທປີ’’ຕິ.

ອິເມສນ຺ຕິອາທິນາ ອິເມສໍ ຕິຕ຺ຖາຍຕນານໍ ຕຸຈ຺ຉາສາຣຕາຍ ຖຸສໂກຏ຺ຏເນນ ກຸຓ຺ຑກມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອລາໂຠ ວິຍ ປຣມຕ຺ຖເລສສ຺ສປິ ອຠາໂວ, ຕຖາ ຂຊ຺ໂຊປນໂກຠາສໂຕ ເຕຊໂສ ຜຸລິງ຺ຄມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອຠາໂວ ວິຍ ອນ຺ຘເວຓິກສ຺ສປິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອປ຺ປຏິລາໂຠ ວິຍ ສທ຺ທມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມິຈ຺ຉາຠາເຄນ ວິປລ຺ລຕ຺ຖຕາຍ ທທ຺ທຣຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໒.໔໓-໔໓) ສສກສທິສຕາ ຈ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕິ. ສາຣຠາວນ຺ຕິ ສີລສາຣາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຣສພ຺ຠາວໍ. ນິຍ຺ຍານິກຠາວນ຺ຕິ ເອກນ຺ເຕເນວ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍານາວຫຠາວໍ. ອນິຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ນ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ອສໍກິລິຏ຺ໂຐຕິ ສໍກິເລສວິຣຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນິກ຺ກິເລໂສ’’ຕິອາທິ. ອນຸປວຊ຺ໂຊຕິ ຘມ຺ມໂຕ ນ ອຸປວທິຕພ຺ໂພ. ອປ຺ປຏິກຸຏ຺ໂຐ ນາມ ອປ຺ປຏິເສຘນໍ ວາ ສິຍາ ອນກ຺ໂກສນໍ ວາຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປ຺ປຏິພາຫິໂຕ ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອາຫ.

ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ‘‘ອຍໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ຘຏສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ. ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ຍຖາປຏິປາຏິຍາຕິ ມາຕິກາຍ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕປ຺ປຏິປາຏິຍາ. ຘາຕຸໂຍຕິ ສຠາວຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຘາຕຸໂຍ. ຕາ ປນ ຍສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກປ຺ປນາປຣິກປ຺ປິຕອຕ຺ຕສຸຠສຸຂສສ຺ສຕາທິປກຕິອາທິຘຸວາທິຊີວາທິກາຍາທິກາ ວິຍ ¶ ນ ອິຈ຺ຉາສຠາວາ ທິຏ຺ຐິອາທິຣຫິເຕຫິ ວິມຸຈ຺ຈມານອຸທຸມ຺ພຣປຸປ຺ຜາທິໂລກໂວຫາຣວຕ຺ຖູນິ ວິຍ ຈ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ສຈ຺ຈປຣມຕ຺ຖຠູຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຠາວາ’’ຕິ, ສຈ຺ຈສຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຫິ ຘາຕຸໂຍ. ນິຊ຺ຊີວນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວປ຺ປກາສໂກຕິ ພາຫິຣປຣິກປ຺ປິຕຊີວາຠາວປ຺ປກາສໂກ ໂລກິຍມຫາຊນສໍກປ຺ປິຕສຕ຺ຕາຠາວປ຺ປກາສໂກ ຈ. ອາກຣຏ຺ເຐນາຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານຠາເວນ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານມ຺ປິ ຫິ ອາກໂຣ ອາຍຕນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ກມ຺ໂພໂຊ ອສ຺ສານໍ ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິ. ມໂນປວິຈາຣາຕິ ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸເປຈ຺ຈ ມນໂສ ວິວິຘຈຣຓາກາໂຣ. ເກຫິ ກຕ຺ຖາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣປາເທຫີ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐາຣສສຸ ຐາເນສູຕິ ຉ ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍານິ ¶ , ຉ ໂທມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍານິ, ຉ ອຸເປກ຺ຂາຏ຺ຐານິຍານີຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ຐາເນສຸ.

ປຕິຏ຺ຐາຘາຕູຕິ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍສ຺ສ ເຈວ ສພ຺ພູປາທາຣູປານຎ຺ຈ ປຕິຏ຺ຐາສຠາວາ ຘາຕຸ. ອິມິນາ ນເຍນ ອາພນ຺ຘນຘາຕູຕິອາທີສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິຈ ກກ຺ຂຬຠາວສິທ຺ໂຘ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ອາຘາຣຠາໂວ ປຕິຏ຺ຐາຠາໂວ. ທ຺ຣວຠາວສິທ຺ຘໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ອາພນ຺ຘນໍ. ອຸຓ຺ຫຠາວສິທ຺ຘໍ ມຸທຸຕາປກ຺ກຕາວຫໍ ປຣິປາຈນໍ. ຖທ຺ຘຠາວາວຫໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕນໍ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ. ຣູປວິວິຕ຺ໂຕ ຣູປປຣິຍນ຺ໂຕ ອາກາໂສຕິ ເຍສໍ ໂສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕຫິ ໂສ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກາສຘາຕູຕິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຘາຕູ’’ຕິ. ສຎ຺ຊານນວິຘຸຣາ ອາຣມ຺ມຓູປລທ຺ຘິ ວິຊານນຘາຕຸ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕປິ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ສງ຺ເຂປນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວິຕ຺ຖາຣສ຺ສ. ສງ຺ເຂປໂຕ ກເຖຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນວເສສປຣິຍາທານາຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຸຠຍຖາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ.

ອນິປ຺ຜນ຺ນາປິ ອາກາສຘາຕຸ ຠູຕານິ ອຸປາທາຍ ຄເຫຕພ຺ພຕາມຕ຺ເຕນ ‘‘ອຸປາທາຣູປ’’ນ຺ເຕວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທິຏ຺ຐາເນວາຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພານິ ອຸປາທາຣູປຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ. ເຕນ ສຫຊາຕາ ເວທນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມຸທາເຍ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣສ຺ສ ອວຍເວປິ ທິສ຺ສນໂຕ ຍຖາ ‘‘ວຕ຺ເຖກເທເສ ທຑ຺ເຒ ວຕ຺ຖໍ ທຑ຺ຒ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຜສ຺ໂສ ຈ ເຈຕນາ ຈ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫາຠູມກຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຕປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ. ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ນາມໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນໂຕ ນາມາຘີນຄ຺ຄຫຓໂຕ ຈ. ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ຣູປໍ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ. ວິຠາເຄນ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສ. ເອກາສີຕິ ¶ ຈິຕ຺ຕານິ ‘‘ສມ຺ມສນຈາໂຣຍ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ອນຸກ຺ກເມນ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນຕິ ເອວໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິຍໍ ຐິໂຕ ອຸປຣິເມນ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ວິສຸທ຺ຘີນໍ ສມ຺ປາທນວເສນ ວິສຸທ຺ຘິຠາວນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ໂຕ.

ຜສ຺ສາຍຕນນ຺ຕິ ຜສ຺ສສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ສຸວຓ຺ຓາທີນນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓມຓິວຊິຣາທີນໍ. ອາກິຓ຺ຓໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາກໂຣ. ຍຖາ ຈກ຺ຂຸ ວິປາກຜສ຺ສສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ນ ຕຖາ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓານີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ເສສວາເຣສຸປິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ວິປາກຜສ຺ເສສຸ ທ຺ວິປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສຫຄຕຜສ຺ເສ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ທ຺ວາວີສຕິ ວິປາກຜສ຺ສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທິຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ ເຕນ ສມານໂຍຄກ຺ຂມຕ຺ຕາ. ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ ຕາວາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປກຖໍ ອາຣຠິຕ຺ວາປິ ວິຕ຺ຖາຣກຖາເປຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ¶ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ກາຣຓຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸປວິຈຣຕີຕິ ອຸເປຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕຕິ. ສຠາວໂຕ ສງ຺ກປ຺ປໂຕ ຈ ໂສມນສ຺ສາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸກາ ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍາທິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐໍ ວາ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ທິຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ ຕທວິນາຠາວໂຕ.

ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍຠາວກຣານີ’’ຕິອາທິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໓໑) ປກາສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ອິຘ ປກາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຂາວໂພຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເທສິຍມານາຍ ວຏ຺ຏກຖາຍ ສຸເຂນ ອວໂພຘນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ທ຺ວາທສປທນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາທີຫິ ປເທຫິ ທ຺ວາທສປທໍ. ປຈ຺ຈຍວຏ຺ຏນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປ຺ປພນ຺ຘໍ. ກເຖຕຸກາໂມ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍາກາຣມຸເຂນ ສຈ຺ຈານິ ທສ຺ເສຕຸກາມຕາຍ. ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິມຸເຂນ ວິປາກວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຄພ຺ຠສ຺ສາວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ. ຕສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິວເສເນວ ວຏ຺ຏໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິວຏ຺ຏສ຺ມິນ຺ຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ. ທສ຺ສິເຕຕິ ເທສນາວເສນ ທສ຺ສິເຕ. ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ໂຍນິໂຍ ອິຕຣາຫິ ໂອຬາຣິກຕາຍ ¶ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຕຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄພ຺ຠາວກ຺ກນ຺ຕິ…ເປ… ອວໂພເຘຕຸມ຺ປີ’’ຕິ.

ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ສາຘາຣຓໍ ປຈ຺ຈຍຠາວມຕ຺ຕໍ, ນ ເຕຫິ ຠາຄໂສ ນິປ຺ຜາທິຍມານໍ ປຈ຺ຈຍວິເສສໍ ‘‘ກຸໂຕ ປເນຕໍ ຉນ຺ນໍ ຘາຕູນ’’ນ຺ຕິ ອວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ນ ມາຕຸ ນ ປິຕຸ ຕາສໍ ຘາຕູນໍ ອິມສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ພາຫິຣຠາວໂຕ. ຄພ຺ຠສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄພ຺ຠຕິ ອຕ຺ຕຠາວຠາເວນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ຄພ຺ໂຠ, ກລລາທິອວຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ໂຘ. ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ຄພ຺ໂຠຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ມຎ຺ຈນິສ຺ສິຕາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ຄພ຺ໂຠຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຄພ຺ເຠ ວສຕິ ມາຓໂວ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໕.໓໖໓). ຄພ຺ໂຠ ວິຍາຕິ ວາ ຄພ຺ໂຠ. ຍຖາ ຫິ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ໂອວຣໂກ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ສຕ຺ຕານໍ ຍາວ ອຠິຊາຕິ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ເຖເນວ ຄພ຺ໂຠຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຄພ຺ໂຠ ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິ.

ນິຣຕິອຕ຺ເຖນ ນິຣໂຍ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ຄພ຺ໂຠ ຈາຕິ ນິຣຍຄພ຺ໂຠ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ເທວມນຸຊາທໂຍ ວິຍ ອຸທ຺ຘໍ ທີຆາ ອຫຸຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຈິຕາ ທີຆາຕິ ຕິຣຈ຺ຉານາ. ເຕ ເອວ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາສຠາເວນ ໂຍນິ ຈ ໂສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄພ຺ໂຠ ຈາຕິ ¶ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຄພ຺ໂຠ. ປກຏ຺ຐໂຕ ສຸຂໂຕ ອເປຕໍ ອປຄໂມ ເປຕຠາໂວ, ຕໍ ປຕ຺ຕານໍ ວິສໂຍຕິ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ, ເປຕໂຍນິ. ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ສູຣຠາວາທິຄຸເຓຫິ ອຸປຈິຕມານສຕາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄຸຓຈິຕ຺ຕຕາຍ ມນຸສ຺ສາ. ທິພ຺ພນ຺ຕິ ກາມຄຸຓາທີຫິ ກີຬນ຺ຕິ ລຬນ຺ຕິ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ເທວາ. ຄພ຺ຠສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ. ນານປ຺ປກາໂຣຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຕທນນ຺ຕຣເຠເທນ ຈ ນານປ຺ປກາຣໂກ. ມນຸສ຺ສຄພ຺ໂຠ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສຸປາກຏຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ. ໂອກ຺ກນ຺ຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິຍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ກຕ຺ວາ. ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ປາຕຸຠາໂວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສໂກ ຈ.

ສນ຺ນິປາໂຕ ນາມ ອເວກລ຺ລຊາຕິຫີນເວກລ຺ເລຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘ ມາຕາປິຕໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕໂລເກ. ສນ຺ນິປຕິຕາຕິ ¶ ສໂມຘານຠາວໂຕ ສນ຺ນິປຕິຕາ ສມາຄຕາ ສໍສິລິຏ຺ຐາ. ອຸຕຸນີຕິ ອຸຕຸມຕີ ສຎ຺ຊາຕປຸປ຺ຜາ. ອິທຎ຺ຈ ອຸຕຸສມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂລກສມຎ຺ຎາກຣຊສ຺ສ ລຄ຺ຄນທິວສມຕ຺ຕໍ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຫິ ຍສ຺ມິໍ ຄພ຺ຠາສຫສຎ຺ຎິເຕ ໂອກາເສ ທາຣໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖ ມຫຕີ ໂລຫິຕປີຬກາ ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຫິຕປຸພ຺ພາ ເອວ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຄ຺ຆຣຕິ, ວຕ຺ຖຸ ສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ປຄ຺ຆຣິຕໂລຫິຕຕ຺ຕາ ອນາມຍຕ຺ຕາ ຈ. ວິສຸທ຺ເຘ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ມາຕາປິຕູສຸ ເອກວາຣໍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ຍາວ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ສຸທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖຸ ນຫານໂຕ ປຣມ຺ປິ ກຕິປຍານິ ທິວສານິ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐຫນຕາຍ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ໂລຫິຕເລສສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫເວຓິຄ຺ຄາຫາທິນາ ອງ຺ຄປຣາມສເນນປິ ທາຣໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິເຍວ. ອິຕ຺ຖິສນ຺ຕາເນປິ ຫິ ສຕ຺ຕປິ ຘາຕູ ລພ຺ຠນ຺ເຕວ. ຕຖາ ຫິ ປາຣິກາຍ ນາຠິປຣາມສເນນ ສາມສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ, ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ນາຠິປຣາມສເນນ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໕.ມາຕງ຺ຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕) ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອໂຫສິ. ຄນ຺ຘນໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຄຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕູປຏ຺ຐາເນນ ສູຈນໂຕ ທີປນໂຕ ຄນ຺ໂຘຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ຠວຄາມິກມ຺ມຸນາ ອພ຺ພຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກສຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕີຕິ ນ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ນິປາຕໍ ໂອໂລກຍມາໂນ ສມີເປ ຐິໂຕ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຍນ຺ຕຍນ຺ຕິໂຕ ປນ ເອໂກ ສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂກ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕທາ ຫິ ຕຕ຺ຣູປຄສຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິອາວຫນ຺ຕກມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ເປລ຺ລກຍນ຺ເຕນ ຕຖຕ຺ຖາຍ ເປລ຺ລິໂຕ ອຸປນີໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ.

ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕໂຍ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິຍາ ເອວ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘມ຺ປິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ມນຸສ຺ສຄພ຺ຠສ຺ສ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຍາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຓ຺ຫາຍ ¶ ສມຸທຍສຈ຺ຈຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ເສວ ປຠາວິກາຕິ ຕສ຺ເສວ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປາທິກາ. ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ຕຓ຺ຫາປິ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ…ເປ… ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ. ອວິເສເສນ ຫິ ເຕຠູມກວຏ຺ຏໍ ອິຘ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຖ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣໂຘ ຕພ຺ຠາວິກາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣເຘນ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ…ເປ… ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ. ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣໂຘຕິ ຈ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣຘນິມິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ປາຬິຍາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິສທ຺ຘິມຄ຺ເຄ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ອວິຊ຺ຊາຍ ຕ຺ເວວາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ຕຸ ເອວ. ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສງ຺ຂາເຣ ວິຣຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ວິຣາໂຄ, ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ວິຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ມຄ຺ເຄນ ອເສສນິໂຣຘາ ອເສເສຕ຺ວາ ນິໂຣຘາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສກລສ຺ສາຕິ ອນວເສສສ຺ສ. ເກວລສ຺ສາຕິ ວາ ສຸທ຺ຘສ຺ສ, ປຣປຣິກປ຺ປິຕສຕ຺ຕຊີວາທິວິຣຫິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຓາກາໂຣປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ນິຣຸຊ຺ຌນໍ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ. ອຣຫຕ຺ຕມ຺ປິ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິໂຣຘນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ນິພ຺ພານມ຺ປິ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິໂຣໂຘຕິ ກຕ຺ວາ. ຂີຓາກາຣທສ຺ສນວເສນາຕິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌນາກາຣທສ຺ສນວເສນ. ນິພ຺ພານເມວ ສນ຺ຘາຍ, ນ ປນ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຠາວຘມ຺ມານໍ ນິຄ຺ຄໂຫ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອູນາຘິກຠາວປ຺ປກາສເນນ ອຕ຺ຕສຠາວວິຠາວເນເນວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ຕິຕ຺ຖາຍຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໓. ທຸຕິເຍ ປຣິຕ຺ຕາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາເວນາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຠຍໂຕ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາເວນ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ມາຕາປຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຕາຍິຕຸໍ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອມາຕາປຸຕ຺ຕານິ, ຕານິເຍວ ອມາຕາປຸຕ຺ຕິການິ. ເຕນາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຍນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ. ມາຕາປິ ປຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ປຣິຕ຺ຕາຕຸໍ ນ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ¶ . ປຸຕ຺ໂຕປິ ມາຕຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສເຍວ ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠຍໍ. ອິມິນາ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຠຍາທິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຏວິຄ຺ຄຫເຓນ ອຏວິວາສິໂນ ¶ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ໂພ ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຏວີຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຏວິວາສິໂນ ໂຈຣາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເອເຕຕິ ອຏວິວາສິໂນ ໂຈຣາ. ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຏວິສງ຺ໂກໂປ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐານຄມນາທິອິຣິຍາປຖຈກ຺ກສມງ຺ຄິໂນ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກສມາຣຸຬ຺ຫາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອິຣິຍາປໂຖເຍວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກໍ.

ປຣິຍາຍນ຺ຕີຕິ ປຣິໂຕ ເຕນ ເຕນ ທິສາຠາເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ມາຕຸເປເມນ ຄນ຺ຕຸໍ ອວິສຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ມາຕຣມ຺ປິ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕານໍເຍວ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິລີນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ເຂເມ ປເທເສ ນິສິນ຺ນໍ. ກຸລ຺ເລ ວາຕິອາທີສຸ ກູລໍ ປຣຕີຣໍ ວຫຕິ ປາເປຕີຫິ ກຸລ຺ໂລ, ຕຣຓຕ຺ຖາຍ ເວຬຸນຬາທີຫິ ກລາປໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ໂຘ. ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ພທ຺ໂຘ ປນ ອຸຬຸມ຺ໂປ, ຈາຏິອາທິ ມຕ຺ຕິກາຠາຊນໍ. ວຸຍ຺ຫມານນ຺ຕິ ອຸທໂກເຆນ ອໂຘໂສຕໍ ນີຍມານໍ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ຕີຓິ ຠຍານິ ສມາຕາປຸຕ຺ຕິການິເຍວ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ວເສນ ອມາຕາປຸຕ຺ຕິການິ ທສ຺ສິຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປຣິຍາຍໂຕ ອມາຕາປຸຕ຺ຕິການິ ຠຍານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ.

໖໔. ຕຕິເຍ ເອວໍນາມເກ ຊນປເທຕິ ຍຕ຺ຖ ນາມຄ຺ຄຫເຓນ ໂກສລສທ຺ທສ຺ສ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ທຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂກສລາ ນາມ ຊານປທິໂນ ຣາຊກຸມາຣາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ເອໂກປິ ຊນປໂທ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ເທນ ‘‘ໂກສລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຍຸຕ຺ເຕ ວິຍ ສລິງ຺ຄວຈນານິ (ປາຓິນິ ໑.໒.໕໑) ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ຣຸຬ຺ຫີ ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ກຸຣູສຸ ວິຫຣຕິ, ອງ຺ເຄສຸ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ. ຕພ຺ພິເສສເນ ປນ ຊນປທສທ຺ເທ ຊາຕິສທ຺ເທ ເອກວຈນເມວ ¶ ຍຖາ ‘‘ໂກສເລສຸ ຊນປເທ’’ຕິ. ຈາຣິກນ຺ຕິ ຈຣຓໍ. ຈຣຓໍ ວາ ຈາໂຣ, ໂສ ເອວ ຈາຣິກາ. ຕຍິທໍ ມຄ຺ຄຄມນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຈຸຓ຺ຓິກຄມນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອທ຺ຘານຄມນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈາຣິກາ ຈ ນາເມສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທູເຣປີຕິ ທູເຣປິ ນາຕິທູເຣປິ. ສຫສາ ຄມນນ຺ຕິ ສີຆຄມນໍ. ມຫາກສ຺ສປປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຬວກາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຄມນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠຄວາ ຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຕິຄາວຸຕມຄ຺ຄມຄມາສິ. ອາຬວກສ຺ສຕ຺ຖາຍ ¶ ຕິໍສໂຍຊນໍ, ຕຖາ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ, ປຸກ຺ກຸສາຕິສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນໍ, ມຫາກປ຺ປິນສ຺ສ ວີສໂຍຊນສຕໍ, ຘນິຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຕ ໂຍຊນສຕານິ, ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ວນວາສິສ຺ສ ຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ຕິຄາວຸຕາຘິກໍ ວີສໂຍຊນສຕໍ ອຄມາສິ. ອິມໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອິມໍ ອຕຸຣິຕຈາຣິກໍ ສນ຺ຘາຍ.

ອຸປລຠິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສວນວເສນ ອຸປລຠິໍສູຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣ…ເປ… ຊານິໍສູ’’ຕິ ອາຫ. ສພ຺ພມ຺ປິ ວາກ຺ຍໍ ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ວາ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນາຕິ ປນ ອິມິນາ ອິຏ຺ຐຕ຺ຖໂຕວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ໂຂ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອສ຺ໂສສີຕິ ປທໍ ໂຂ-ສທ຺ເທ ຄຫິເຕ ເຕນ ຜຸລ຺ລິຕມຓ຺ຑິຕວິຠູສິຕໍ ວິຍ ໂຫນ຺ຕໍ ປູຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນ ຈ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປທານິ ສໍສິລິຏ຺ຐານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ມິໍ ອຄ຺ຄຫິເຕຕິ ອາຫ ‘‘ປທປູຣເຓນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ມຕ຺ຕສທ຺ໂທ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ. ເຕນສ຺ສ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣທີປນຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ, ເອວສທ຺ເທນ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ເອກນ຺ຕິກຕາ.

ສມິຕປາປຕ຺ຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອນວເສສໂຕ ສວາສນໍ ສມິຕປາປຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ພາຫິຣກວີຕຣາຄເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປາປສມນໂຕ ຠຄວໂຕ ປາປສມນໍ ວິເສສິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນສ຺ສ ຍຖາຠູຕຄຸຓາຘິຄຕເມຕໍ ນາມໍ ຍທິທໍ ສມໂຓຕິ ທີເປຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ ອິຘ ອນຸສ຺ສວຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຂລູຕິ ອນຸສ຺ສວຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ອາລປນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຍາລາປວຈນມຕ຺ຕໍ. ປິຍສມຸທາຫາຣາ ເຫເຕ ‘‘ໂຠ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ເທວານໍ ປິຍາ’’ຕິ ວາ. ໂຄຕ຺ຕວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ໂຄຕໂມຕິ ຫິ ປວຕ຺ຕມານໍ ວຈນໍ ພຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ຕາຍຕິ ເອກໍສິກວິສຍຕາຍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕນ ອຕ຺ເຖນ ¶ ວິນາ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາ ອຠິຘານໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຠູເຕນ, ຕສ຺ມາ ໂສ ໂຄຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ຕານິ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂກ ປນ ໂສຕິ? ອຎ຺ຎກຸລປຣມ຺ປຣາສາຘາຣຓໍ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອາທິປຸຣິສສມຸທາຄຕໍ ຕໍກຸລປຣິຍາປນ຺ນສາຘາຣຓໍ ສາມຎ຺ຎຣູປນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມໂຓຕິ ອິມິນາ ປຣິກ຺ຂກຊເນຫິ ຠຄວໂຕ ພຫຸມຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສມິຕປາປຕາກິຕ຺ຕນໂຕ. ໂຄຕໂມຕິ ອິມິນາ ໂລກິຍຊເນຫິ ອຸຈ຺ຈາກຸລສມ຺ຠູຕຕາ ທີປິຕາ ເຕນ ອຸທິໂຕທິຕວິປຸລຂຕ຺ຕິຍກຸລວິຠາວນໂຕ. ສພ຺ພຂຕ຺ຕິຍານຎ຺ຫິ ອາທິຠູຕມຫາສມ຺ມຕມຫາຣາຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສມ຺ຠິນ຺ນໍ ອຸຬາຣຕມໍ ສກ຺ຍຣາຊກຸລໍ.

ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນາຕິ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎາທິນາ ເກນຈິປິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ປຣິຫານິຍາ ອນຠິຠູໂຕ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ. ຕຖາ ຫິ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ ໂລກນາຖສ຺ສ ອຠິຊາຕິຍໍ, ອຖ ໂຂ ວຑ຺ຒິເຍວ. ອຠິນິກ຺ຂມເນ ຈ ຕໂຕປິ ສມິທ຺ຘຕມຠາໂວ ໂລເກ ¶ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕຕິ. ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ຠຄວໂຕ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາວທີປນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຠາວສິທ຺ຘິໂຕ.

ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖຕິ ອິຕ຺ຖໍ ເອວໍປກາໂຣ ຠູໂຕ ຊາໂຕຕິ ເອວໍ ກຖນຕ຺ເຖ. ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ‘‘ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕໂກ, ເຕນ ໂຍຄໂຕ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກລ຺ຍາຓຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ກລ຺ຍາເຓຫິ ຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ຕພ຺ພິສຍຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ກິຕ຺ຕິ, ສາ ເອວ ສທ຺ທນີຍໂຕ ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ກິຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ອຠິຕ຺ຖວນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ຖຸຕິໂຆໂສ. ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄໂຕ.

ໂສ ຠຄວາຕິ ໂຍ ໂສ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເທວານໍ ອຕິເທໂວ ¶ ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ ໂລກນາໂຖ ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ສເທວເກ ໂລເກ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ປຕ຺ຖຏກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ, ໂສ ຠຄວາ. ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ສຕ຺ຖຸ ນາມກິຕ຺ຕນໍ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໘໔). ປຣໂຕ ປນ ຠຄວາຕິ ຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ. ຍຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານິເກນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ນວສຸ ຐາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ອິຕິ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອນຸສ຺ສຣິຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓສໍກິຕ຺ຕເນນປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິປິ ອຣຫໍ ອິຕິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິຕິເປຕໍ ຠູຕໍ ອິຕິເປຕໍ ຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໖) ວິຍ ອິຘ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຕ຺ໂຖ, ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຈ ເຕສໍ ຄຸຓານໍ ພຫຸຠາໂວ ທີປິໂຕ, ຕານິ ຈ ສໍກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ວິຎ຺ຎຸນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠູຕາເນວ ກຕ຺ວາ ສໍກິຕ຺ເຕຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ນິຣູເປຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ໂຍ ກິຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ສ ຠຄວຕິ ອຕິວິຍ ອຠິປ຺ປສາໂທ ໂຫຕິ.

ອາຣກຕ຺ຕາຕິ ສຸວິທູຣຕ຺ຕາ. ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ. ອຣານນ຺ຕິ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອຣານໍ. ຫຕຕ຺ຕາຕິ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຍາທີນນ຺ຕິ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍານຎ຺ເຈວ ປູຊາວິເສສານຎ຺ຈ. ຕໂຕຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໕-໑໒໗). ຍຖາ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ, ເອວໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາໂຕປິ ເນສໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອິມໍ ¶ ໂລກນ຺ຕິ ນຍິທໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສມ຺ມຸຂມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອນວເສສໍ ປຣິຍາທາຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ປຊາຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປາຣິເສສນເຍນ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສເທວກນ຺ຕິ ຈ ອວຍເວນ ວິຄ຺ຄໂຫ ສມຸທາໂຍ ສມາສຕ຺ໂຖ. ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິນເຍນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂສ ຊາໂຕ ຕນ຺ນິວາສີ ຈ. ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ອປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ສມິຕພາຫິຕປາປານຎ຺ຈ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓວຈເນນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ກາມໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິວິເສສນານໍ ວເສນ ສຕ຺ຕວິສໂຍ ໂລກສທ຺ໂທຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຕຸລ຺ຍໂຍຄວິສຍຕ຺ຕາ ¶ ເຕສໍ, ‘‘ສໂລມໂກ ສປກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ອຕຸລ຺ຍໂຍເຄປິ ອຍໍ ສມາໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພ຺ຍຠິຈາຣທສ຺ສນໂຕ ປຊາຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ.

ອຣູປິໂນ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອາເນຎ຺ຊວິຫາເຣນ ວິຫຣນ຺ຕາ ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເທວາຕິ ອິມໍ ນິພ຺ພຈນໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣໂລໂກ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປຄານໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໑໗). ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ ຄຫິໂຕ ຕສ຺ສ ສວິເສສໍ ມາຣສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນໂຕ. ສພ຺ຣຫ຺ມກຄ຺ຄຫເຓນ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ຄຫິໂຕ ອຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຈຕຸປຣິສວເສນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຈຕຸປຣິສວເສນ. ອິຕຣາ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ສມາຣກາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ເອວາຕິ. ອວເສສສຕ຺ຕໂລໂກ ນາຄຄຣຸຬາທິເຠໂທ. ຕີຫາກາເຣຫີຕິ ເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມສຫິຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ. ຕີສຸ ປເທສູຕິ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ. ເຕນ ເຕນາກາເຣນາຕິ ສເທວກຕ຺ຕາທິນາ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ. ເຕຘາຕຸກເມວ ປຣິຍາທິນ຺ນນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ ອາຫູຕິ ໂຍຊນາ.

ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຍກາຣໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ອຠິຊານິຕ຺ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍ ອຘິເກນ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນຸມານາທິປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອນຸມານອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິອາທິປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ ຫິ ສພ຺ພປຈ຺ຈກ຺ຂາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ.

ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂນ຺ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ. ເຕນ ວິມິສ຺ສາປິ ກທາຈິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຫິຕ຺ວາປີ’’ຕິ ປິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຣິສາ ສາຘຸກາຣໍ ວາ ເທຕິ, ຍຖາສຸຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຂຓໍ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ¶ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ວາ, ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ວາ ວເສນ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມສ຺ສ ກລ຺ຍາຓຕາ ຈ ນິຍ຺ຍານິກຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ ອນວຊ຺ຊຠາເວເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ອນວຊ຺ຊເມວ ກຕ຺ວາ’’ຕິ.

ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ¶ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາຕິ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ເທສນາຍ ຕາວ ຈາຕຸປ຺ປທິກຄາຖາຍປີ’’ຕິອາທິ. ນິທານນິຄມານິປິ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາຍ ອນຸວິຘານໂຕ ຕທນ຺ໂຕຄຘານິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິທານໍ ອາທິ, ອິທມໂວຈາຕິ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ.

ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຍຖາປຣາຘາທິສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ ຕທງ຺ຄວິນຍາທິວເສນ ວິນຍນໍ ສາສນນ຺ຕິ ຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາ’’ຕິອາທິ. ກຸສລານນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ສີລສມຖວິປສ຺ສນານໍ ສີລທິຏ຺ຐີນຎ຺ຈ ອາທິຠາໂວ ຕໍມູລິກຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິຄເມນ ມຊ຺ຌິມາປຏິປທາຠາໂວ ວິຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາຣພ຺ຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕີນໍ ເວມຊ຺ຌຕາປິ ມຊ຺ຌຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ມຊ຺ຌິມໍ ນາມາ’’ຕິ. ຜລໍ ປຣິໂຍສານໍ ນາມ ສອຸປາທິເສສຕາວເສນ. ນິພ຺ພານໍ ປຣິໂຍສານໍ ນາມ ອນຸປາທິເສສຕາວເສນ. ອິທານິ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສາສນສ຺ສ ປຣິໂຍສານຕໍ ອາຄເມນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ…ເປ… ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ກຖາວຘິສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ ຄາຖາວເສນ ສຸຕ຺ຕວເສນ ຈ ວວຕ຺ຖິໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ, ໂສ ອິຘ ເທສນາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ໂຖ ວິເສສໂຕ ສີລາທິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສີລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ສີລຄ຺ຄຫເຓນ ສສມ຺ຠາຣໍ ສີລໍ ຄຫິຕໍ, ຕຖາ ມຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ສສມ຺ຠາໂຣ ມຄ຺ໂຄຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເຕນາຕິ ສີລາທິທສ຺ສເນນ. ອຕ຺ຖວເສນ ຫິ ອິຘ ເທສນາຍ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກຖິກສຓ຺ຐິຕີຕິ ກຖິກສ຺ສ ສຓ຺ຐານໍ ກຖນວເສນ ສມວຏ຺ຐານໍ.

ນ ໂສ ສາຕ຺ຖໍ ເທເສຕິ ນິຍ຺ຍານຕ຺ຖວິຣຫໂຕ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ. ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນາທິຍຸຕ຺ຕາ ວາຕິ ສິຖິລາທິເຠເທສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເອກປ຺ປກາເຣເນວ ທ຺ວິປ຺ປກາເຣເນວ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຍຸຕ຺ຕາ ທມິຬຠາສາ ວິຍ. ວິວຏກຣຓຕາຍ ໂອຏ຺ເຐ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໂຕ ສພ຺ພນິໂຣຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ກິຣາຕຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພສ຺ເສວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຍຸຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພວິສ຺ສຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາ ¶ ວາ ຍວນຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພສ຺ເສວ ສານຸສາຣຕາຍ ¶ ສພ຺ພນິຄ຺ຄຫິຕພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ປາຣສິກາທິມິລກ຺ຂຠາສາ ວິຍ. ສພ຺ພາເປສາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນກເທສວເສເນວ ປວຕ຺ຕິຍາ ອປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອພ຺ຍຎ຺ຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຐານກຣຓານິ ສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອກ຺ຂຣໍ ປຎ຺ຈສຸ ວຄ຺ເຄສຸ ປຐມຕຕິຍນ຺ຕິ ເອວມາທິ ສິຖິລໍ. ຕານິ ອສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອກ຺ຂຣໍ ວຄ຺ເຄສຸ ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອວມາທິ ຘນິຕໍ. ທ຺ວິມຕ຺ຕກາລໍ ທີຆໍ. ເອກມຕ຺ຕກາລໍ ຣສ຺ສໍ. ຕເທວ ລຫຸກໍ ລຫຸກເມວ. ສໍໂຍຄປຣໍ ທີຆຎ຺ຈ ຄຣຸກໍ. ຐານກຣຓານິ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ນິຄ຺ຄຫິຕໍ. ປເຣນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ. ຕຖາ ນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວວຕ຺ຖິຕໍ. ຐານກຣຓານິ ວິສ຺ສຏ຺ຐານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ. ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທຕິ ເອວໍ ສິຖິລາທິວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປາທກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທສປ຺ປກາເຣນ ປເຠໂທ. ສພ຺ພານິ ຫິ ອກ຺ຂຣານິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ.

ອມກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອມິເລຈ຺ເຉຕ຺ວາ, ອວິນາເສຕ຺ວາ, ອຫາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ຍມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸໍ ເອກຄາຖໍ ເອກວາກ຺ຍມ຺ປິ ເທເສຕິ, ຕມຕ຺ຖໍ ຕາຍ ເທສນາຍ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ ເອວ ເທເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ. ອິຘ ເກວລສທ຺ໂທ ອນວເສສວາຈໂກ, ນ ອໂວມິສ຺ສຕາທິວາຈໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສກລາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓໍ. ຕໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອູນໍ ວາ ອຘິກໍ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອນູນາຘິກວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທຕ຺ຖໍ ເທສິຕໍ, ຕສ຺ສ ສາຘກຕ຺ຕາ ອນູນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕພ຺ພິຘຸຣສ຺ສ ປນ ອສາຘກຕ຺ຕາ ອນຘິກຕາ. ສກລນ຺ຕິ ສພ຺ພຠາຄວນ຺ຕໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓເມວາຕິ ສພ຺ພໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກເທສນາປິ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອປຣິສຸທ຺ຘາ ເທສນາ ນາມ ໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສຕ຺ຕາ. ໂລກາມິສໍ ຈີວຣາທໂຍ ປຈ຺ຈຍາ, ຕຕ຺ຖ ອຄຘິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ໂຂ. ຫິຕຜຣເຓນາຕິ ຫິຕູປສໍຫຣເຓນ. ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ມຸທຸຫທໂຍຕິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ກຣຸຓາຍ ວາ ມຸທຸຫທໂຍ. ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິເຕນາຕິ ສກລສໍກິເລສໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ຈ ອຸທ຺ຘຣຓາກາຣາວຏ຺ຐິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ, ກຣຸຓາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ¶ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສກລໍ ສາສນໍ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານາຘິກຣຓານິ ສພ຺ພປທານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ…ເປ… ປກາເສຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ.

ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຠທ຺ທກໍ. ຠທ຺ທກຕາ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຫິຕສຸຂາວຫຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖາວຫໍ ສຸຂາວຫ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາວຫນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖສໍຫິຕຫິຕາວຫໍ. ສຸຂາວຫນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕິວິຘສຸຂາວຫໍ. ຕຖານຸຣູປານນ຺ຕິ ຕາທິສານໍ. ຍາທິເສຫິ ປນ ຄຸເຓຫິ ຠຄວາ ¶ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕຫິ ຈຕຸປ຺ປມາຓິກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສພ຺ພຖາປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປສາທນີໂຍ ເຕສໍ ຍຖາຠູຕສຠາວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາຣູໂປ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕ…ເປ… ອຣຫຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມປ຺ປມາຓລູຂປ຺ປມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຠຄວໂຕ ປສາທາວຫຕາ ທສ຺ສິຕາ, ອິຕເຣນ ອິຕເຣສໍ. ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກສິຍວຕ຺ຖຸ ກເຖຕພ຺ພໍ. ອຸຠໂຕປກ຺ຂິກາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຸຠຍປກ຺ຂິກາ. ເກຣາຏິກາຕິ ສຐາ.

ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ ຍາວຎ຺ຈິທນ຺ຕິ ນິປາຕສມຸທາໂຍ ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປມາຓປຣິຈ຺ເຉທໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປມາຓປຣິຈ຺ເຉທວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ອຘິມຕ຺ຕວິປ຺ປສນ຺ນານີຕິ ອຘິກປ຺ປມາເຓນ ວິປ຺ປສນ຺ນານິ. ວິປ຺ປສນ຺ນານີຕິ ຈ ປກຕິອາກາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິປ຺ປສນ຺ນານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ມໂນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ກຖໍ ເຕນ ເຕສໍ ວິປ຺ປສນ຺ນຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ເຕສນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ. ເອວມ຺ປິ ມນິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສສ຺ສ ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ກຖໍ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວິປ຺ປສນ຺ນຕາ ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນຍຄ຺ຄາຫປຎ຺ຎາ ເຫສາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ມເນ ວິປ຺ປສນ຺ເນເຍວ ໂຫຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕຣູປສມ຺ປທາຫິ ເອວ ຈກ຺ຂາທີນໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສສ຺ສ ປສນ຺ນຕາສມ຺ຠວໂຕ.

ຊມ຺ໂພນທສຸວຓ຺ຓໍ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຣຕ຺ຕວຓ຺ຓສ຺ສາ’’ຕິ. ຊມ຺ໂພນທສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ຆຏິກາຕິ ຊມ຺ໂພນທສຸວຓ຺ຓປິຓ຺ຑໍ. ອິມິນາ ເນກ຺ຂນ຺ຕິ ເນກ຺ຂປ຺ປມາຓຊມ຺ໂພນທສຸວຓ຺ເຓນ ກຕໍ ອກຕຠຓ຺ຑໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເນກ຺ຂນ຺ຕິ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຸວຓ຺ເຓນ ກຕປິລນ຺ຘນໍ ກຕຠຓ຺ຑໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຆຏ຺ຏນມຊ຺ຊນກ຺ຂມໍ ໂຫຕີຕິ. ສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຈ ປຎ຺ຈຘຣຓສ຺ສ ¶ ສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈວີສຕິຘຣຓຫິຣຎ຺ຎວິຈິຕໍ ອາຠຣຓໍ ອິຘ ເນກ຺ຂນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຊມ຺ໂພນທນ຺ຕິ ມຫາຊມ຺ພຸສາຂາຍ ປວຕ຺ຕນທິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ຕໍ ກິຣ ຣຕນໍ ຣຕ຺ຕໍ. ສຸວຓ຺ຓາກາເຣ ມຫາຊມ຺ພຸຜລຣເສ ວາ ປຖວິຍໍ ປວິຏ຺ເຐ ສຸວຓ຺ຓງ຺ກຸຣາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕນ ສຸວຓ຺ເຓນ ກຕປິລນ຺ຘນນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸປຣິກມ຺ມກຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ກຕປຣິກມ຺ມໍ. ສມ຺ປຫຏ຺ຐນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ປຫຏ຺ຐໍ ຆຏ຺ຏນາທິວເສນ ສຸກຕປຣິກມ຺ມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸວຓ຺ຓກາຣ…ເປ… ສຸປຣິມຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ວາຬຣູປານີຕິ ອາຫຣິມານິ ວາຬຣູປານິ. ‘‘ອກປ຺ປິຍຣູປາກຸໂລ ອກປ຺ປິຍມຎ຺ໂຈ ປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ສາຣສມາເສ. ຣຕນຈິຕ຺ຣນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາທິວເສນ ຣຕນຈິຕ຺ຣໍ. ຣຸກ຺ຂຕູລລຕາຕູລໂປຏກິຕູລານໍ ວເສນ ຕິຓ຺ຓໍ ຕູລານໍ. ອຸທ຺ທໂລມິຍໍ ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣິໂນ ຈ. ຕຖາ ເອກນ຺ຕໂລມິຍໍ. ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍນ຺ຕິ ໂກເສຍ຺ຍກສຏມຍໍ. ອຊິນຈມ຺ເມຫີຕິ ¶ ອຊິນມິຄຈມ຺ເມຫິ. ຕານິ ກິຣ ຈມ຺ມານິ ສຸຂຸມຕຣານິ. ຕສ຺ມາ ທຸປຏ຺ຏຕິປຏ຺ຏານິ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊິນປ຺ປເວຓີ’’ຕິອາທິ.

ນິກາມລາຠີຕິ ຍຖິຈ຺ຉິຕລາຠີ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕລາຠີ’’ຕິ. ວິປຸລລາຠີຕິ ອຸຬາຣລາຠີ. ກສິຣນ຺ຕິ ຫິ ປຣິຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອກສິຣໍ ອຸຬາຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫນ຺ຕລາຠີ’’ຕິອາທິ.

ລທ຺ຘາ ຈ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ສພ຺ພຖາ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ກສ຺ສຈິ ອາສງ຺ກາ ສິຍາ, ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວິນເຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕) ປນ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກໍ ສພ຺ພາເນວ ໂຄນກາທີນິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຣຕນສິພ຺ພນຣຫິຕາປີ ຕູລິກາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ວຈນໂຕຕິ ເອເຕນ ວິນເຍ (ຈູຬວ. ໒໙໗) ວຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອເກນ ວິຘາເນນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ວິຘານໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ຠຄວຕາ ‘‘ລທ຺ຘາ ຈ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ປຏິເສໂຘ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອກປ຺ປິຍໍ ປນ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທິ.

ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິ-ສທ຺ໂທ ສມນ຺ຕໂຕຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ວາມູຣຸໍ ທກ຺ຂິຓູຣຸຎ຺ຈ ສມໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂຠ ປາເທ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ເຘ ກຕ຺ວາ ¶ ນິສຊ຺ຊາ ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສນ’’ນ຺ຕິ. ອູຣູນໍ ພນ຺ຘນວເສນ ນິສຊ຺ຊາ. ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ຈ ຍຖາ ປລ຺ລງ຺ກວເສນ ນິສຊ຺ຊາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸໂຠ ປາເທ ອາຠຸເຊ ສມິຎ຺ຊິເຕ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາທານໍ ຕຖາ ສມ຺ພນ຺ຘຕາກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາຕິ ອຸປຣິມໍ ສຣີຣໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ປຏິປາເທຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຈມ຺ມມໍສນ຺ຫາຣູນິ ນ ປຓມນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຍາ ເຕສໍ ປຓມນປຈ຺ຈຍາ ຂເຓ ຂເຓ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕາສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ປຣິປຕຕິ, ວຸທ຺ຘິໍ ຜາຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ’’ຕິອາທິ. ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຸປຣິມໍ ກາຍໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ຫິ ອນຸຊຸກຏ຺ຐປນໍ ນິສຊ຺ຊາວຈເນເນວ ໂພຘິຕນ຺ຕິ. ອຸຊຸໍ ກາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິມກາຍວິສໂຍ.

ປຣິມຸຂນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ປຣິ-ສທ຺ໂທ ອຠິສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂ’’ນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ‘‘ວນນ຺ຕຎ຺ເຎວ ປວິສາມີ’’ຕິອາທິນາ ຠາວນານຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເອວໍ ‘‘ນິສີທາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິໂຍ ສນ຺ໂຕ ອິຣິຍາປໂຖ ທສ຺ສິໂຕ, ‘‘ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາໂວ, ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາໂຍ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕາສມ຺ໂມສໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສມ຺ໂມສໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ, ປຣມສຕິເນປກ຺ກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ ‘‘ປຣິຓາຍິກາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖.໒໐) ວິຍ. ມຸຂນ຺ຕິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໙-໒໑໐) ວິຍ. ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນຏ຺ໂຐ ຫິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ທິພ຺ພຠາວາວຫຕ຺ຕາ ທິພ຺ພວິຫາຣາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕທາສນ຺ນປ຺ປວຕ຺ຕຈງ຺ກໂມປິ ຕທຸປຈາຣໂຕ ທິພ຺ໂພ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ຣູປຊ຺ຌານານີ’’ຕິອາທິ. ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທຎ຺ຈ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ຈງ຺ກມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອວຸຏ຺ຐິເຕນ ສກ຺ກາ ຈງ຺ກມິຕຸໍ. ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສປິ ຈງ຺ກໂມຕິ ອິທໍ ປນ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວີສຸ ວິຫາເຣສູຕິ ¶ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ, ອຣິຍວິຫາເຣ ຈ. ເມຕ຺ຕາຌານາທໂຍ ຫິຕູປສໍຫາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ວິຫາຣາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ. ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ປນ ອຣິຍານໍ ວິຫາຣາຕິ ອຣິຍວິຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສປິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອິຘ ປນ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິເຍວ ອາຄຕາ.

ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ກຖິຕາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສມ຺ຠວໂຕ. ຈງ຺ກມາທໂຍຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສປິ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສປິ ຈງ຺ກມຏ຺ຐານນິສຊ຺ຊາທໂຍ. ອຣິຍຈງ຺ກມາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ ນ ປນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເວນາຄປຸຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຄິຊ຺ຌາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ຄິຊ຺ຌໍ, ກູຏໍ. ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ. ຄິຊ຺ໂຌ ວິຍາຕິ ວາ ຄິຊ຺ຌໍ, ກູຏໍ. ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ, ປພ຺ພໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ຄິຊ຺ຌກູເຏ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິຊ຺ຌາ ¶ ວາ’’ຕິອາທິ. ອຈິຣປກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ເທສນ຺ຕຣປກ຺ກມນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ສາສນປກ຺ກມນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ, ເຕເນວ ຫິ ‘‘ອິມສ຺ສາ ຘມ຺ມວິນຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລພ຺ຠຕີຕິ ລາໂຠ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ໂພ ທາຕພ຺ໂພຕິ ສກ຺ກາໂຣ. ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ຫິ ປຓີຕປຓີຕາ ສຸນ຺ທຣສຸນ຺ທຣາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ກຕາ ສກ຺ກາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສກ຺ກາໂຣຕິ ວາ ສຸນ຺ທຣກາໂຣ, ປເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄາຣວກິຣິຍາ ປຸປ຺ຜາທີຫິ ວາ ປູຊາ. ລາໂຠ ຈ ສກ຺ກາໂຣ ຈ ລາຠສກ຺ກາຣາ, ເຕ ນຏ຺ຐາ ປຫີນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ນຏ຺ຐລາຠສກ຺ກາຣາ.

ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ຕທາ ກິຣ ຠຄວໂຕ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ຍຖາ ຕໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອສງ຺ເຂຍ຺ເຍ ປູຣິຕທານປາຣມິສຎ຺ຈຍສ຺ສ. ສພ຺ພທິສາສຸ ຫິ ຍມກມຫາເມໂຆ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມໂຫໂຆ ວິຍ ສພ຺ພປາຣມິໂຍ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕາ ວິຍ ລາຠສກ຺ກາຣມໂຫຆໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຍິໍສຸ. ຕໂຕ ຕໂຕ ອນ຺ນປານຍານວຕ຺ຖມາລາຄນ຺ຘວິເລປນາທິຫຕ຺ຖາ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ¶ , ກຫໍ ຠຄວາ, ກຫໍ ເທວເທໂວ ນຣາສໂຠ ປຸຣິສສີໂຫ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ສກຏສເຕຫິປິ ປຈ຺ຈເຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ອລຠມານາ ສມນ຺ຕາ ຄາວຸຕປ຺ປມາຓມ຺ປິ ສກຏຘຸເຣນ ສກຏຘຸຣໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຈວ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕິ ຈ ອນ຺ຘກວິນ຺ທພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຍ. ຍຖາ ຈ ຠຄວໂຕ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສປິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໓໘).

‘‘ຍາວຕາ ໂຂ ປນ, ຈຸນ຺ທ, ເອຕຣຫິ ສງ຺ໂຆ ວາ ຄໂຓ ວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ນາຫໍ, ຈຸນ຺ທ, ອຎ຺ຎໍ ເອກໍ ສງ຺ຆມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເອວໍລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ຍຖຣິວາຍໍ, ຈຸນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໗໖).

ສ຺ວາຍໍ ຠຄວໂຕ ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫານທີນໍ ອຸທກໍ ວິຍ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອໂຫສິ, ຠຄວໂຕ ປນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ຘມ຺ມສ຺ສປິ ¶ ອຸປ຺ປນ຺ໂນເຍວ. ຘມ຺ມຘຣານຎ຺ຫິ ກໂຕ ສກ຺ກາໂຣ ຘມ຺ມສ຺ສ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິ.

ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກໂຕຕິ ສກ຺ກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ສ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ສກ຺ກຕ຺ວາ ສຸອຠິສງ຺ຂເຕ ປຓີຕປຓີເຕ ອຸປເນຕິ, ໂສ ສກ຺ກໂຕ. ຄຣຸກໂຕຕິ ຄຣຸຠາວເຫຕູນໍ ອຸຕ຺ຕມຄຸຓານໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ຄຣຸກາເຣນ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ເສຫິ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸກໂຕ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຄຣຸຠາວໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເຍ ເທນ຺ຕິ, ໂສ ຄຣຸກໂຕ. ມານິໂຕຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມານິໂຕ ມເນນ ປິຍາຍິໂຕ. ຕາຍ ຫິ ວິຎ຺ຎູນໍ ມນາປຕາ. ປູຊິໂຕຕິ ມານນາທິປູຊາຍ ເຈວ ຈຕຸປຈ຺ຈຍປູຊາຍ ຈ ປູຊິໂຕ. ຍສ຺ສ ຫິ ສພ຺ພເມຕໍ ປູຊນຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ປູຊິໂຕ. ອປຈິໂຕຕິ ນີຈວຸຕ຺ຕິກຣເຓນ ອປຈິໂຕ. ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຫິ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ໂອຕຣນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄໍ ເທນ຺ຕິ, ອໍສກູຏໂຕ ສາຏກໍ ອປເນນ຺ຕິ. ອາສນໂຕ ¶ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ວນ຺ທນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ໂສ ເຕຫິ ອປຈິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ອວຓ຺ຓໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ອວຓ຺ຓໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສໍກິຕ຺ຕນວເສນ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ. ອາວຏ຺ຏນິມາຍນ຺ຕິ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຄຫຓມາຍໍ. ອາວຏ຺ເຏຕິ ປຸຣິມາກາຣໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕິ ເອຕາຍາຕິ ອາວຏ຺ຏນີ, ມາຍາ, ຕໍ ອາວຏ຺ຏນິມາຍໍ ໂອສາເຣຕ຺ວາ ປຣິຊປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອນ຺ຕິມໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຖທ຺ຘກາເຍນ ຜຣຸສວາຈາຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ອວຓ຺ຓກຖນໍ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ ວິສສິຎ຺ຈນສທິສາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎາໂຕຕິ ອາຎາໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາໂຕ’’ຕິອາທິ.

ກາຍງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຍເມວ ອງ຺ຄໍ, ກາຍສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄໍ, ສີສາທິ. ວາຈງ຺ຄນ຺ຕິ ‘‘ໂຫຕຸ, ສາຘູ’’ຕິ ເອວມາທິວາຈາຍ ອວຍວໍ. ເອກເກນາຕິ ອສຫາເຍນ. ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ‘‘ຈຣິຍໍ ຈຣຓກາເລ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ. ຍໂຕ ຍໂຕ ຄຣຸ ຘຸຣນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຘຸຣໍ ຄຣຸ ຠາຣິກໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎ ພລິພທ຺ທາ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຍໂຕ ຄມ຺ຠີຣວຕ຺ຕນີຕິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຕນີ, ທຸມ຺ມຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ນາມໍ, ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຸທກຈິກ຺ຂລ຺ລມຫນ຺ຕຕາຍ ວາ ວິສມຈ຺ຉິນ຺ນຕຏຠາເວນ ວາ ມຄ຺ໂຄ ຄມ຺ຠີໂຣ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທາສ຺ສຸ ກຓ຺ຫໍ ຍຸຎ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ອສ຺ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕທາ ກຓ຺ຫໍ ຍຸຎ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທາ ຘຸຣຎ຺ຈ ຄຣຸ ໂຫຕິ ມຄ຺ໂຄ ຈ ຄມ຺ຠີໂຣ, ຕທາ ອຎ຺ເຎ ພລິພທ຺ເທ ອປເນຕ຺ວາ ກຓ຺ຫເມວ ຍຸຎ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ຺ວາສ຺ສຸ ຕໍ ວຫເຕ ຘຸຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖປິ ອສ຺ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕເມວ, ໂສ ຕໍ ຘຸຣໍ ວຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຄຫເວຕນນ຺ຕິ ¶ ເຄເຫ ນິວຸຏ຺ຐຠາວເຫຕຸ ທາຕພ຺ພໍ. ກາຬໂກ ນາມ ນາເມນາຕິ ອຎ຺ຊນວຓ຺ໂຓ ກິເຣສ, ເຕນສ຺ສ ‘‘ກາຬໂກ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ກາຬກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫາຕິ ກາຬໂກ ກິຣ ເອກທິວສໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ມາຕາ ທຸຄ຺ຄຕາ ມໍ ປຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ທຸກ຺ເຂນ ໂປເສຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍ ທຸຄ຺ຄຕຠາວໂຕ ໂມເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຕິໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອຖ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ຄາມໂຄຣູເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ສມີເປ ຈຣຕິ. ສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕປິ ໂຄສຸຕ຺ຕວິຕ຺ຕໂກ, ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອເຕສໍ ຄຸນ຺ນໍ ອນ຺ຕເຣ ສກຏານິ ອຸຕ຺ຕາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ¶ ອຸສຠາຊານີໂຍ’’ຕິ ອຸປຘາຣຍມາໂນ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອາຊານີໂຍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ມຍ຺ຫໍ ສກຏານິ ອຸຕ຺ຕາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ເຕນ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ໂສ ອຎ຺ເຎສໍ…ເປ… ເຄຫເມວ ອຄມາສີຕິ ຕທາ ກິຣ ຄາມທາຣກາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ກາຬກສ຺ສ ຄເລ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ເຕ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທູຣໂຕວ ປລາເປນ຺ໂຕ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຍນ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ສາຍນ຺ຫກາເລ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍໂຄ ສມ຺ຠວຕິ. ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕຫິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິກອຸປາສກອຸປາສິກາທິສຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິສງ຺ຂາເຣຫິ ຈ ປຏິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ ນິລີຍນໍ ວິເວຈນໍ ກາຍຈິຕ຺ເຕຫິ ຕໂຕ ວິວິຕ຺ຕຕາຍ ປຏິສລ຺ລານໍ ກາຍວິເວໂກ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ຈ. ໂຍ ຕໂຕ ທຸວິຘວິເວກໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ຠວງ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ສມາຄເມນ ຈ ອເປໂຕ. ໂສ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ປຏິສລ຺ລານານໍ ອຸຕ຺ຕມໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍສກ຺ຂິໂນ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ນາມກາເຍນ ເທສນາສມ຺ປຏິຈ຺ຉນວເສນ ສກ຺ຂິຠູຕາ ຠວິສ຺ສາມ. ນນຸ ຈ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທີ’’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕ ກສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ວິຄ຺ຄາຫິກກຖນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄາຫສໍວຕ຺ຕນິກໍ ສາຣມ຺ຠກຖໍ. ອາຍາເຈຍ຺ຍາສີຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ຍາເຈຍ຺ຍາສິ. ປຕ຺ເຖຍ຺ຍາສີຕິ ມນສາ ອາສີເສຍ຺ຍາສິ. ປິເຫຍ຺ຍາສີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ນິຕ຺ເຕຊຕໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ເຕຊຫານິຍາ ນິຕ຺ເຕຊຠາວໍ ອາປນ຺ໂນ, ນິຕ຺ເຕຊຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ເອວ ຠິກ຺ຂຸອາທໂຍປິ ສມ຺ມຸຂາ ໂອໂລເກຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ປຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ໂຘ, ປຕິຕກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອນຕຄີໂວ’’ຕິ. ທສ຺ສິຕຘມ຺ເມສູຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ. ວຈນມຕ຺ຕເມວ ຫິ ເຕສໍ, ນ ປນ ທສ຺ສນໍ ຕາທິສສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຠຄວໂຕ ເອວ ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ປຣສ຺ສ ວຈນວເສນ ທສ຺ສິຕຘມ຺ເມສຸ. ປຏິຈຣິສ຺ສຕີຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນວເສ ຈຣິສ຺ສຕິ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ໂຖ ¶ ເອວ ວາ ຈຣຕິ-ສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຉາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎນ ¶ ວາ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ປນ ປຏິຈ຺ຉາທນາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ວາ ວຈເນນາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ວຈນນ຺ຕິ ຍໍ ສມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ປຣສ຺ສ ໂທສວິຠາວນໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎເນວ ວຈເນນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ໂຈທເກນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວິຍ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກໍ ຠຓຖ, ກິໍ ຠຓຖາ’’ຕິອາທິວຈເນນ ອຎ຺ຎໍ ອາຄນ຺ຕຸກກຖໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນ ຕວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕຄມນໍ ປຸຈ຺ຉາມ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕມ຺ຫິ. ຣາຊຄຫໍ ວາ ຍາຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓເຄຫໍ ວາ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ເມ ສູກຣມໍສໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ສມນຸຍຸຎ຺ຊເກນ ວຸຕ຺ຕວຈນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອາຄນ຺ຕຸກກຖໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ອປນາເມສ຺ສຕິ, ວິກ຺ເຂປໍ ຄມຍິສ຺ສຕິ. ອປ຺ປຕີຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເຕນ ອຕຸຏ຺ຐາ ອໂສມນສ຺ສິກາຕິ ອປຈ຺ຈໂຍ, ໂທມນສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເນວ ອຕ຺ຕໂນ, ນ ປເຣສໍ ຫິຕໍ ອຠິຣາຘຍຕີຕິ ອນຠິຣທ຺ຘິ, ໂທມນສ຺ສເມວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອປຈ຺ຈເຍນ ໂທມນສ຺ສໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຍສ຺ສ ໂຂ ປນ ເຕ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ວາ ຜລສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ຫິ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ເທສີຍຕິ. ນ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນ ປວຕ຺ເຕຕິ. ນນ຺ຕິ ນໍ ຘມ຺ມໍ. ອິທານິ ‘‘ຍສ຺ສ ໂຂ ປນ ເຕ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ປນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຕິ ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍຠູຕານໍ ຂນ຺ຘາທີນໍ ອຸຄ຺ຄຫສວນຘາຣຓປຣິຈຍໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມາສທ຺ໂທ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ສມ຺ມາ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາ’’ຕິ. ໂຍ ຫິ ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ເສວ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍ ໂຫຕີຕິ. ໂຍ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕກ຺ກໂຣ, ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມສ຺ເສວ ນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ‘‘ໂສ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ນ ນິຍ຺ຍາຕິ ນ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ຍທິ ຕິຣຈ຺ຉານສີຫສ຺ສ ນາໂທ ສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉານເອກຈ຺ຈມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສນາທໂຕ ເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເສຏ຺ຐນາໂທ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຕຖາຄຕສີຫສ຺ສ ນາໂທຕິ ¶ ອາຫ ‘‘ສີຫນາທນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐນາທ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານສີຫນາທສ຺ສ ເສຏ຺ຐນາທຕາ ນິພ຺ຠຍຕາຍ ອປ຺ປຏິສຕ຺ຕຸຕາຍ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕຖາຄຕສີຫນາທສ຺ເສວ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາຕິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຠີຕນາທໍ ອປ຺ປຏິນາທ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໙; ອ. ນິ. ໑.໒໖໘-໒໗໑) ຫິ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠູຕຕາຍ ¶ ອຍໍ ນາໂທ ເສຏ຺ຐນາໂທ ນາມ ໂຫຕິ ອຸຕ຺ຕມນາໂທ. ຠູຕຕ຺ໂຖ ຫິ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖຕິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ປນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຎ຺ຎໂຕ ຠຍໍ ວາ ອາສງ຺ກາ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຠີຕນາໂທ ນາມ ໂຫຕິ. ອຠູຕຎ຺ຫິ ວທໂຕ ກຸໂຕຈິ ຠຍໍ ວາ ອາສງ຺ກາ ວາ ສິຍາ, ເອວໍ ປນ ວທນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂກຈິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຍໍ ນາໂທ ອປ຺ປຏິນາໂທ ນາມ ໂຫຕິ.

ສມນ຺ຕໂຕ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ໂຕທນໍ ວິຊ຺ຌນໍ ສນ຺ນິໂຕທກໍ, ສມ຺ມາ ວາ ນິຕຸທນ຺ຕິ ປີເຬນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສນ຺ນິໂຕທກໍ. ວາຈາຍາຕິ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ກຣຓວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວຈນປໂຕເທນາ’’ຕິ. ສຎ຺ຊມ຺ຠຣິມກໍສູຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ສມ຺ຠຣິຕໍ ອກໍສຸ, ສພ຺ເພ ປຣິພ຺ພາຊກາ ວາຈາໂຕທເນຫິ ຕຸທິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ຠຣິຕໍ…ເປ… ວິຊ຺ຌິໍສູ’’ຕິ. ສິງ຺ຄາລກໍເຍວາຕິ ສິງ຺ຄາລເມວ, ‘‘ເສຄາລກໍເຍວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ເສວາຕິ ສິງ຺ຄາລຣວສ຺ເສວ. ອຖ ວາ ເຠຣຓ຺ຑກໍເຍວາຕິ ເຠທຓ຺ຑສກຸຓິສທິສໍເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຠທຓ຺ຑໍ ນາມ ເອໂກ ປກ຺ຂີ ທ຺ວິມຸໂຂ, ຕສ຺ສ ກິຣ ສທ຺ໂທ ອຕິວິຍ ວິຣູໂປ ອມນາໂປ. ເຕນາຫ ‘‘ອປິຈ ຠິນ຺ນສ຺ສຣໍ ອມນາປສທ຺ທໍ ນທຕີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໖໖. ປຎ຺ຈເມ ເກສມຸຕ຺ຕໍ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ເກສມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເກສມຸຕ຺ຕນິຄມວາສິໂນ’’ຕິ. ອຏ຺ຐວິຘປານການີຕິ ອມ຺ພປານາທິອຏ຺ຐວິຘານິ ປານານິ.

‘‘ມາ ອນຸສ຺ສເວນາ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ເອໂກ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ອນຸສ຺ສໂວ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ຈິຣກາລກຕາຍ ອນຸສ຺ສຸຕິຍາ ລພ຺ຠມານໍ ກຖມິທໍ ¶ ອຎ຺ຎຖາ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຠູຕເມຕນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສເວນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ຄຫຓໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ອນຸສ຺ສເວນາ’’ຕິ ອາຫ. ອນຸ ອນຸ ສວນໍ ອນຸສ຺ສໂວ. ອປໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປິຕຸປິຕາມຫາທິວຸທ຺ຘານໍ ອຸປເທສປຣມ຺ປຣາຍ ອິທມາຠຕໍ, ເອວໍ ປຣມ຺ປຣາຠຕກຖໍ ນາມ ນ ອຎ຺ຎຖາ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຠູຕເມຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ປຣມ຺ປຣາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອໂກ ເກນຈິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ‘‘ເອວໍ ກິຣ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ນິເສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ອິຕິກິຣາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ປິຏກໍ ຄນ຺ໂຖ ສມ຺ປທີຍຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປິຏກສມ຺ປທານໍ, ຄນ຺ຖສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໂກ. ເຕນ ປິຏກອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນກຠາເວນ ເອກຈ຺ໂຈ ຕາທິສໍ ຄນ຺ຖໍ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ເຕນ ຕໍ ສເມນ຺ຕໍ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠູຕເມຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍສ ປຏິກ຺ເຂໂປ ‘‘ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາ’’ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸຄ຺ຄຫຄນ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສເມຕນ຺ຕິ ສໍຄຕໍ.

ໂກຈິ ¶ ກຎ຺ຈິ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ‘‘ເອວເມວ ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ສງ຺ກປ຺ປວເສນ ‘‘ຠູຕມິທ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາ ຕກ຺ກເຫຕູ’’ຕິ. ອຎ຺ໂຎ ‘‘ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ຠູຕມິທ’’ນ຺ຕິ ເກວລໍ ອນຸມານໂຕ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ນຍເຫຕູ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ສຈິ ‘‘ເອວເມຕໍ ສິຍາ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ເອກໍ ກາຣຓໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ໂສ ‘‘ອຕ຺ເຖຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກປ຺ປິຕາກາເຣນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ເກນາ’’ຕິ ອາຫ. ອປຣສ຺ສ ຈິນ຺ຕຍໂຕ ຍຖາປຣິກປ຺ປິຕໍ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວເມຕໍ ນ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ເອກາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍາ ຍສ຺ສ ຕໍ ກາຣຓໍ ນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ນິຣູເປຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຂມຕິ. ໂສ ‘‘ອຕ຺ເຖຕ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມາ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ’’ຕິ.

ອກຸສລເວຣສ຺ສາຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປຎ຺ຈວິຘໍ ເວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ໂກໂຘ ນາມ ເຈຕໂສ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂກຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາເວນາ’’ຕິ. ກິເລສສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິພາເຘນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາທິກິເລສສ຺ສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ເກສມຸຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໗. ຉຏ຺ເຐ ¶ ປາໂຕ ອສິຕພ຺ພໂຠຊນໍ ປາຕຣາສໍ, ຠຸຕ຺ຕໍ ປາຕຣາສໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາສາ. ທາສາ ນາມ ອນ຺ໂຕຊາຕາ ວາ ຘນກ຺ກີຕາ ວາ ກຣມຣານີຕາ ວາ ສຍໍ ວາ ທາສພ຺ຍໍ ອຸປຄຕາ. ຠຕ຺ຕເວຕນຠຕາ ກມ຺ມກາຣາ ນາມ.

ນິຈ຺ຉາໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຉາຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາ ຊິຆຈ຺ຉາເຫຕຸຕາຍ, ສາ ອສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ນິຈ຺ຉາໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ’’ຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສນ຺ຕາປກຣານໍ ກິເລສານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ທຣຖປຣິຬາຫຊນເນນ ສນ຺ຕາປນກິເລສານໍ. ອນ຺ໂຕຕາປນກິເລສານໍ ອຠາວາ ສີໂຕ ສີຕໂລ ຠູໂຕ ຊາໂຕຕິ ສີຕິຠູໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສີຕລີຠູໂຕ’’ຕິ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສຸຂານິ ວາ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໖໘. ສຕ຺ຕເມ ¶ ກຖາວຕ຺ຖູນີຕິ ກຖາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ. ຍສ຺ມາ ເຕຫິ ວິນາ ກຖາ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຖາກາຣຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕຕິ ສຕຕິ ສຕຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອທ຺ຘາ, ກາໂລຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີຕມທ຺ຘານໍ ນາມ ກາໂລປິ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກາໂລ ຕສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອວຕ຺ຖາວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ເຕເນວ ໂວຫາເຣນ ອຕີໂຕຕິອາທິນາ ໂວຫຣີຍຕິ, ອຕີຕາທິເຠໂທ ຈ ນາມາຍໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຘມ຺ມານໍເຍວ ໂຫຕິ, ນ ກາລສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘາປິ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອິຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ອຕິທິສຕິ ‘‘ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ອຕີຕມທ຺ຘານນ຺ຕິອາທີສຸ ຈ ທ຺ເວ ປຣິຍາຍາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາໂຍ, ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາໂຍ ຈ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ຈຸຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ສຫ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີຕິ ຕທນ຺ຕຣໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ ນາມ. ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ຕີສຸ ຂເຓສຸ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ອຸປ຺ປາທໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ ¶ ນາມ, ຂຓຕ຺ຕຍໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ ນາມ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍເນວ ອຕີຕາທິວິສຍໍ ກຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕີເຕ ກສ຺ສໂປ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເອກໍເສເນວ ພ຺ຍາກາຕພ຺ໂພ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພຕິ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີໂຍ. ‘‘ຈກ຺ຂຸ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ເຫ ອຸຕ຺ຕຣປທາວຘາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກໍເສເນວ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈຕາຍ ເລສສ຺ສປິ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ, ປຸຣິມປທາວຘາຣເຓ ປນ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍຕາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ນາມ ຈກ຺ຂູຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຈກ຺ຂຸໂສເຕ ວິເສສຕ຺ຖສາມຎ຺ຎຕ຺ຖານໍ ອສາຘາຣຓຠາວໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຕສໍ ສທິສໂຈທນາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມຸເຂເນວ ພ຺ຍາກຣຓີຍາ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ອນຸຎ຺ຎາຕວເສນ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຈກ຺ຂຸ, ຕຖາ ໂສຕໍ…ເປ… ອຍໍ ປຏິປຸຈ຺ຉາພ຺ຍາກຣຓີໂຍ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິ. ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ຊີວສຣີຣານໍ ອນຎ຺ຎຕາປຎ຺ເຫ ຍສ຺ສ ເຍນ ອນຎ຺ຎຕາ ໂຈທິຕາ, ໂສ ເອວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຸປລພ຺ຠຕີຕິ ຈ ຌານຕ຺ຕຍສ຺ສ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາກິຕ຺ຕນສທິໂສຕິ ອພ຺ຍາກາຕພ຺ພຕາຍ ຐປນີໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຣູໂປ ຫິ ປຎ຺ໂຫ ຕິຘາ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຕ຺ຕາ ພ຺ຍາກຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ໂພ.

ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຓາກາຣເຓ’’ຕິ. ຍຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນາຕິ ອນຸຣູເປນ ກາຣເຓນ. ປໂຫຕີຕິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ສສ຺ສຕວາທິຠາວເມວ ທີເປຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິເຕ ອຸຈ຺ເຉທວາເທ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນປິ ສສ຺ສຕວາທິຠາວເມວ ¶ ທີເປຕິ. ປຸຄ຺ຄລວາທິມ຺ຫີຕິ ອິມິນາ ວຈ຺ຉກຸຕ຺ຕິຍວາທິໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ປຏິປທາ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນການໍ ວຕ຺ຕໍ.

ປຏິຈຣຕີຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ຈຣຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຈຣຕິສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຉາເທຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎນ຺ຕິ ປນ ປຏິຈ຺ຉາທນາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ວຈເນນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎນ ວຈເນນາຕິ ຍໍ ໂຈທເກນ ຈຸທິຕກສ຺ສ ໂທສວິຠາວນໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ວຈເນນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ໂຍ ຫິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກໍ ຠຓຖ, ກິໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ‘‘ເອວຣູປໍ ກິຎ຺ຈິ ຕຍາ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ສຸຓາມີ’’ຕິ ໂສຕໍ ວາ ອຸປເນຕິ, ອຍໍ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ ນາມ. ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ໂຈທນໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ວິກ຺ເຂປາປຊ຺ຊນໍ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ¶ ປຏິຈຣຓໍ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖາປນາມນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກກຖໍ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອປນາເມຕີຕິ ວິກ຺ເຂເປຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ພຫິທ຺ຘາກຖາຍ ອປນາມເນ.

ອຸປນິສີທຕິ ຜລໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ກາຣຓໍ ອຸປນິສາ, ອຸເປຈ຺ຈ ນິສ຺ສຍຕີຕິ ວາ ອຸປນິສາ, ສຫ ອຸປນິສາຍາຕິ ສອຸປນິໂສຕິ ອາຫ ‘‘ສອຸປນິສ຺ສໂຍ ສປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ.

ໂອຫິຕໂສໂຕຕິ ອນຎ຺ຎວິຫິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ອປນາມິຕໂສໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຕທຕ຺ຖໍ ຐປິຕໂສໂຕ. ກຸສລຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ.

ກຖາວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໙. ອຏ຺ຐເມ ຠຄວາ ມູລໍ ກາຣຓໍ ເອເຕສໍ ຍາຖາວໂຕ ອຘິຄມາຍາຕິ ຠຄວໍມູລກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ມຍໍ ອິເມ ຘມ຺ເມ ອາຊານາມ ປຏິວິຊ຺ຌາມາ’’ຕິ. ອມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມາຕິ ເຕຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພານຎ຺ຫິ ຍາຖາວໂຕ ອຘິຄມຎ຺ຎາຓານິ ອຘິຄຈ຺ຉນກສມ຺ພນ຺ຘີນິ, ຕານິ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘມູລການິ ອນຎ຺ຎວິສຍຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິ. ອິເມ ຘມ຺ມາຕິ ອິເມ ຎາຓຘມ຺ມາ. ອາຊານາມາຕິ ອຠິມຸຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານາມ. ປຏິວິຊ຺ຌາມາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ອຘິຄຈ຺ຉາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ເນຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ¶ ຠຄວໍເນຕ຺ຕິກາ. ເນຕາຕິ ເສວິຕພ຺ພຘມ຺ເມ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕານໍ ປາເປຕາ. ວິເນຕາຕິ ອເສວິຕພ຺ພຘມ຺ເມ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕານໂຕ ອປເນຕາ. ຕທງ຺ຄວິນຍາທິວເສນ ວາ ວິເນຕາ. ອຖ ວາ ຍຖາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວິເສສໂຕ ເນຕາ. ອນຸເນຕາຕິ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ເສວິຕພ຺ພາ, ອິເມ ນ ເສວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອຸຠຍສມ຺ປາປນາປນຍນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາເປຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາສຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ.

ປຏິສຣນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຏິສຣຓໍ, ຠຄວາ ປຏິສຣຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຄວໍປຏິສຣຓາ. ອາປາຖໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຫິ ຠຄວາ ປຏິສຣຓໍ ສໂມສຣຓຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸຠູມກຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ປຏິສຣຕິ ສຠາວສມ຺ປຏິເວຘວເສນ ປຈ຺ເຈກໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ວາ ປຏິສຣຓໍ, ຠຄວາ ປຏິສຣຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຄວໍປຏິສຣຓາ. ປຏິສຣຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ວາ ປຏິສຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ປຏິວິຊ຺ຌນວເສນ ຠຄວາ ປຏິສຣຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຄວໍປຏິສຣຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ. ປຏິເວຘວເສນາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຕາວເສນ. ອສຕິປິ ມຸເຂ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜສ຺ໂສ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອຫໍ ຠຄວາ ກິນ຺ນາໂມ’’ຕິ. ຜສ຺ໂສ ຎາຓສ຺ສ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ‘‘ອຫໍ ກິນ຺ນາໂມ’’ຕິ ນາມໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ, ຠຄວາ ຈສ຺ສ ນາມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ.

ປຏິຠາຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ສາມິວຈນວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິ. ປຏິຠາຕູຕິ ຈ ຠາໂຄ ໂຫຕຸ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເອສ ຠາໂຄ, ຍທິທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສນາ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຠາໂຄ ສວນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຫິ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ສເມຕິ. ເກຈິ ປນ ປຏິຠາຕູຕິ ປທສ຺ສ ທິສ຺ສຕູຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຎາເຓນ ທິສ຺ສຕຸ, ເທສີຍຕູຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຏ຺ຐາຕູຕິ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕຸ. ປາຬິຍໍ ໂກ ອຘິປ຺ປຍາໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກ ອຘິກປ຺ປໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂລກວຊ຺ຊວເສນາຕິ ໂລກິຍຊເນຫິ ປກຕິຍາ ຄຣຫິຕພ຺ພວຊ຺ຊວເສນ. ວິປາກວຊ຺ຊວເສນາຕິ ວິປາກສ຺ສ ອປາຍສໍວຕ຺ຕນິກວຊ຺ຊວເສນ. ກຖນ຺ຕິອາທິນາ ອຸຠຍວຊ຺ຊວເສນປິ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕາຍ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໐. ນວເມ ລຸພ຺ຠຕີຕິ ໂລໂຠ. ທຸສ຺ສຕີຕິ ໂທໂສ. ມຸຍ຺ຫຕີຕິ ໂມໂຫ. ໂລຠາທີນິ ປເນຕານິ ¶ ອສຫຊາຕານໍ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ເກສຎ຺ຈິ ອກຸສລານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ, ສຫຊາຕານໍ ອທິນ຺ນາທານາທີນໍ ເກສຎ຺ຈິ ¶ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທກຏ຺ເຐນ, ສຍຎ຺ຈ ອກຸສລານີຕິ ສາວຊ຺ຊທຸກ຺ຂວິປາກຏ຺ເຐນາຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລານໍ ມູລານິ, ອກຸສລານິ ຈ ຕານິ ມູລານີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຣຕ຺ໂຕ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຣາເຄນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປາຓມ຺ປິ ຫນຕີ’’ຕິອາທິ. ຍທປີຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລໂຠ’’ຕິ. ຕທປີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ໂສປິ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິ. ວິນາປິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອກຸສລມູລໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຍທປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂທໂສ, ຕທປິ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ. ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຍູຫຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ຕຎ຺ຈ ອາຍູຫນໍ ປຈ຺ຈຍສມວາຍສິທ຺ຘິໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ຣາສິກຣຓໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ ຣາສິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ວເຘນາ’’ຕິອາທີສຸ ວເຘນາຕິ ມາຣເຓນ ວາ ໂປຖເນນ ວາ. ວຘສທ຺ໂທ ຫິ ຫິໍສນຕ຺ໂຖ ວິເຫຐນຕ຺ໂຖ ຈ ໂຫຕິ. ພນ຺ຘເນນາຕິ ອທ຺ທຸພນ຺ຘນາທິນາ. ຊານິຍາຕິ ຘນຊານິຍາ, ‘‘ສຕໍ ຄຓ຺ຫຖ, ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຕທຓ຺ເຑນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຫາຍາຕິ ປຎ຺ຈສິຂມຸຓ຺ຑກກຣຓໍ, ໂຄມຍສິຎ຺ຈນໍ, ຄີວາຍ ກຸຣຓ຺ຑກພນ຺ຘນນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ກຕ຺ວາ ຄຣຫປາປເນນ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈສິຂມຸຓ຺ຑກກຣຓໍ ນາມ ກາກປກ຺ຂກຣຓໍ. ໂຄມຍສິຎ຺ຈນໍ ສີເສນ ກໂຓທກາວເສຈນໍ. ກຸຣຓ຺ຑກພນ຺ຘນໍ ຄທ຺ທຸລພນ຺ຘນໍ.

ກາລສ຺ມິໍ ນ ວທຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕກາເລ ນ ວທຕິ, ວຕ຺ຕພ຺ພກາລສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ອຍຸຕ຺ຕກາເລ ວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອຠູຕວາທີຕິ ຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຠູຕໍ ນ ວທຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໍ ນ ວທຕີຕິ ກາຣຓໍ ນ ວທຕິ, ອກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ ນິປ຺ຜລໍ ວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໍ ນ ວທຕີຕິ ສຠາວໍ ນ ວທຕິ, ອສຠາວໍ ວຕ຺ຕາ ອຍຖາວາທີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍໍ ນ ວທຕີຕິ ສໍວຣວິນຍໍ ນ ວທຕິ, ນ ສໍວຣວິນຍປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນ ສໍວຣວິນຍາວຫສ຺ສ ວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຠູຕຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕຣໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອຠູຕນ຺ຕິ ອສນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຕຖາກາຣໍ.

ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໂຕ ເອຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອໂຍ, ວຑ຺ຒິ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ອນໂຍ, ອວຑ຺ຒີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຍໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອວຑ຺ຒິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ມາລຸວາສິປາຏິກາ ນາມ ທີຆສຓ຺ຐານໍ ມາລຸວາປກ຺ກໍ ¶ , ມາລຸວາຜລໂປຏ຺ຐລິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ຜລິຕາຍາຕິ ອາຕເປນ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ຠິນ຺ນາຍ. ວຏຣຸກ຺ຂາທີນໍ ມູເລຕິ ວຏຣຸກ຺ຂາທີນໍ ສມີເປ. ສກຠາເວນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ກສ຺ມາ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ? ຠວນວິນາສຠຍາ. ຣຸກ຺ຂມູເລ ປຕິຕມາລຸວາພີຊໂຕ ຫິ ລຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫຕິ. ສາ ມຫາປຕ຺ຕາ ເຈວ ພຫຸປຕ຺ຕາ ຈ ມຫາໂກລິຣປຕ຺ຕສຓ຺ຐາເນຫິ ຕໂຕ ຈ ມຫນ຺ຕຕເຣຫິ ສາຂາວິຏປນ຺ຕເຣຫິ ປຕ຺ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອຖ ນໍ ຣຸກ຺ຂໍ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິນນ຺ຘມານາ ສພ຺ພວິຏປານິ ສຎ຺ຉາເທຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ຠາຣໍ ຊເນຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສາ ວາເຕ ວາຍນ຺ເຕ ເທເວ ວາ ວສ຺ສນ຺ເຕ ໂອຆນເຫຏ຺ຐາຄຕາ ໂອລມ຺ພນເຫຕຸຠູຕໍ ຆນຠາວໍ ຊເນຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສພ຺ພສາຂໍ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຠູມິຍໍ ນິປາເຕຕິ. ຕໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐິຕວິມານໍ ຠິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕິ. ອິຕິ ຕາ ເທວຕາໂຍ ຠວນວິນາສຠຍາ ສກຠາເວນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ສາຂຏ຺ຐກວິມານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສາຂາສຸ ຠິຊ຺ຊມານາສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພສາຂາສຸ ຠິນ຺ນາສຸ ສພ຺ພໍ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຣຸກ຺ຂຏ຺ຐກວິມານໍ ປນ ຍາວ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລມຕ຺ຕມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາວ ນ ນສ຺ສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປລຸຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອກຸສລມູລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໑. ທສເມ ຕທຫູຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ອຫນີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອຫຸ ອຸໂປສເຖ’’ຕິ. ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ, ອຸໂປສຖທິວໂສ. ອຸປວສນ຺ຕີຕິ ຈ ສີເລນ ວາ ອນສເນນ ວາ ຂີຣສາຍນາທິວິຘິນາ ວາ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸໂປສຖທິວເສ ຫິ ສາສນິກາ ສີເລນ, ພາຫິຣກາ ສພ຺ພໂສ ອາຫາຣສ຺ສ ອຠຸຎ຺ຊເນນ ຂີຣສາຍນມຘຸສາຍນາທິວິຘິນາ ວາ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ໂສ ປເນສ ອຸໂປສຖທິວໂສ ອຏ຺ຐມິຈາຕຸທ຺ທສິປນ຺ນຣສິເຠເທນ ຕິວິໂຘ, ຕສ຺ມາ ເສສທ຺ວຍນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ປນ຺ນຣສິກອຸໂປສຖທິວເສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ເຖຕິ ວຈສາຍຕ຺ເຖ. ທິວສທ຺ໂທ ທິວາສທ຺ໂທ ວິຍ ທິວສປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ສ ວິເສສນຠາເວນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ທິວາສທ຺ໂທ ສວິເສເສນ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິວສສ຺ສ ທິວາ ¶ , ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ວິປາກຜເລນາຕິ ສທິສຜເລນ. ນ ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕິ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕທຸສ຺ສີລ຺ເຍນ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ວິປາການິສໍເສນາຕິ ອຸທ຺ຣຍຜເລນ. ວິປາໂກຠາເສນາຕິ ປຏິປກ຺ຂວິຄມຊນິເຕນ ສຠາວສງ຺ຂາເຕນ ວິປາໂກຠາເສນ. ນ ມຫາໂອຠາໂສ ອປຣິສຸທ຺ຘຠາວໂຕ. ວິປາກວິປ຺ຜາຣສ຺ສາຕິ ວິປາກເວປຸລ຺ລສ຺ສ.

ນາຫໍ ¶ ກ຺ວຈນີຕິອາທິວຈນສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິທໍ ຕສ຺ສ ມຸສາວາທສ຺ມິໍ ວທາມີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປນ ອຣິຍທສ຺ສນເມວາຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ມຸສາວາໂທ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ ‘ນາຫໍ ກ຺ວຈນິ, ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈນຕສ຺ມິໍ, ນ ຈ ມມ ກ຺ວຈນິ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈນຕຕ຺ຖີ’’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໗໐).

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາ ກຖິຕາ. ກຖໍ? ອຣິໂຍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໖໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໗໐) ຫິ ນາຫໍ ກ຺ວຈນີຕິ ກ຺ວຈິ ອຕ຺ຕານໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈນຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕານໍ ກສ຺ສຈິ ປຣສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຠາເວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ຠາຕິຏ຺ຐາເນ ຠາຕຣໍ, ສຫາຍຏ຺ຐາເນ ສຫາຍໍ, ປຣິກ຺ຂາຣຏ຺ຐາເນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ມຎ຺ຎິຕ຺ວາ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ມມ ກ຺ວຈນີຕິ ເອຕ຺ຖ ມມ-ສທ຺ທໍ ຕາວ ຐເປຕ຺ວາ ກ຺ວຈນິ ປຣສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕານໍ ກ຺ວຈິ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ມມ-ສທ຺ທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ມມ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈນຕຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂສ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ‘‘ມມ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈນຠາເວນ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ປສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຠາຕິກຏ຺ຐາເນ ຠາຕຣໍ, ສຫາຍຏ຺ຐາເນ ສຫາຍໍ, ປຣິກ຺ຂາຣຏ຺ຐາເນ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ຐາເນ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ອິມິນາ ກິຎ຺ຈນຠາເວນ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມຍໍ ຍສ຺ມາ ເນວ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ປຣສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຠາເວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ. ນ ກຕ຺ຖຈິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຎ຺ຈນຠາເວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ສຸຎ຺ຎຕາ ຈຕຸໂກຏິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິການໍ ຍາຖາວທສ຺ສນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ¶ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑) ວິຍ ມິຈ຺ຉາຄາຫວເສນ ‘‘ນາຫໍ ກ຺ວຈນີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ໂຕ ເຈຕ຺ຖ ມຸສາວາທສມ຺ຠໂວ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ຐາເນ, ກາເລ ວາ. ອຖ ‘‘ນິປ຺ຜໂລ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ມຫປ຺ຜໂລ’’ຕິ ສທ຺ເທນ ຫິ ມຫປ຺ຜລາຠາໂວວ ໂຊຕິໂຕ, ນ ປນ ສພ຺ພຖາ ຜລາຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສາວເສສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເສສປເທສຸປີຕິ ‘‘ນ ມຫານິສໍໂສ’’ຕິອາທີສຸປິ.

‘‘ອຖ ¶ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ຠຄວໂຕ ອຏ຺ຐ ຍຖາຠຸຈ຺ເຈ ວຓ຺ເຓ ປຍິຣຸທາຫາສິ – ‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ໂຠນ຺ໂຕ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ, ຍາວຎ຺ຈ ໂສ ຠຄວາ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ເອວໍ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນໍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອິມິນາປງ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ເນວ ອຕີຕໍເສ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ນ ປເນຕຣຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເຕນ ຠຄວຕາ’’ຕິ –

ອາທິນາ ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໒໙໖) ວິຕ຺ຖາຣິເຕຫິ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີຫິ ພຸທ຺ຘານຸຠາວທີປເກຫິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ. ອຖ ‘‘ນວຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຫິ…ເປ… ສພ຺ເພ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ອວິເສສໂຕ ສພ຺ເພປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທີປິຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ທີປິຕຄຸເຓ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຣຫນ຺ຕິອາທີຫິ ປາຏິເຍກ຺ກຄຸຓາວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອຣຫນ຺ຕິອາທີຫິ ເອເກເກຫິ ປເທຫິ ເອເກເກ ຄຸຓາວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຫຕນ຺ຕິກນ຺ຕິ ປາຬິຘມ຺ມສຫິຕໍ. ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ‘‘ກິລິຏ຺ຐສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເຍ ປສາຘນໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬມານາ ນ ໂສຠນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ¶ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ນາມ ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸສ຺ສຣຓເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣຕີ’’ຕິ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ຄາຫາປິຕໍ ອຸສຸມນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ອຸທ຺ຘນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເສທນວເສນ ຄາຫາປິຕໍ ອຸສຸມໍ. ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ‘‘ກິລິຏ຺ຐສ຺ມິຎ຺ຫິ ວຕ຺ເຖ ປສາຘນໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬມານາ ນ ໂສຠນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ປຫີນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ…ເປ… ວິຣຕາວາຕິ ເອເຕນ ປຫານເຫຕຸກາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ວິຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣຎາເຓນ ຫິ ປາຓາຕິປາຕທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ອຣຫນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໂຕ ປຏິວິຣຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານວິຣຕີນໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຫານວິຣມຓານໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມກາລຕາ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ສມ຺ມາວາຈາທີນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວ ອເປກ຺ຂິເຕ ສຫຊາຕານມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ຄຫຓໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາເວເນວ ໂຫຕີຕິ, ຄຫຓປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ¶ ປຫາຍກຘມ຺ເມສຸ ປຫານກິຣິຍາຍ ປຸຣິມກາລໂວຫາໂຣ, ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາສຸ ຈ ວິຣຕີສຸ ວິຣມຓກິຣິຍາຍ ອປຣກາລໂວຫາໂຣ ຈ ໂຫຕີຕິ ປຫານໍ ວາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ, ວິຣຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ປາໂຓ ອຕິປາຕີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ, ປາຓຆາຕເຫຕຸຠູໂຕ ຘມ຺ມສມູໂຫ. ໂກ ປນ ໂສ? ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປໂທສໂມຫວິຫິໍສາທໂຍ ກິເລສາ. ເຕ ຫິ ອຣຫນ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຫາຍ ສມຸຄ຺ຆາເຕຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕທຸສ຺ສີລ຺ຍໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປຏິວິຣຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ກິເລເສສຸ ປຫີເນສຸ ກິເລສນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິຣຕາວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ຕສ຺ສາ ວິຣຕິຍາ ກາລາທິວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຫິ ອຎ຺ເຎ ສມາທິນ຺ນວິຣຕິກາປິ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ລາຠຊີວິຕາທິເຫຕຸ ສມາທານໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ອຣຫນ຺ໂຕ, ອຣຫນ຺ໂຕ ປນ ສພ຺ພໂສ ປຫີນປາຓາຕິປາຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣຕາ ເອວາຕິ.

ທຓ຺ຑນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣວິເຫຐນສ຺ສ ຈ ປຣິວຊ຺ຊນຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ທຓ຺ຑສຕ຺ຖານໍ ນິກ຺ເຂປວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣູປຆາຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ລຊ຺ຊີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕລຊ຺ຊາຍ ¶ ໂອຕ຺ຕປ຺ປມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນປາປຸຕ຺ຕາສຣຫິຕໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ວາ ອຣຫນ຺ຕານໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕາ ຘີນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕາຘິປຕິຠູຕາ ລຊ຺ຊາວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ໂລກາຘິປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ‘‘ທຍໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປນ຺ນາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ ກຣຸຓາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ທຍາ-ສທ຺ໂທ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິຘ ເມຕ຺ຕາຍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ວຸຕ຺ໂຕ. ມິຊ຺ຊຕິ ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ, ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ເມຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ, ເມຕ຺ຕາອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສາ ວິຣຕິຍາ ປວຕ຺ຕວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປາຓຠູເຕຕິ ປາຓຊາເຕ. ອນຸກມ຺ປກາຕິ ກຣຸຓາຍນກາ, ຍສ຺ມາ ປນ ເມຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕາຍ ເອວ ທຍາປນ຺ນຕາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕຫິ ລຊ຺ຊາເມຕ຺ຕາກຣຸຓາຘມ຺ເມຫິ ສມງ຺ຄິຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ.

ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອາທານນ຺ຕິ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອາທານໍ. ເຖໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຈໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ, ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ລຊ຺ຊີ ທຍາປນ຺ໂນ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິກາຣວເສນ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ລຊ຺ຊາທໂຍ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປຫານສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍາ, ເອວໍ ອທິນ຺ນາທານປ຺ປຫານສ຺ສປີຕິ ¶ , ຕສ຺ມາ ສາປິ ປາຬິ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ອຖ ວາ ສຸຈິຠູເຕນາຕິ ເອເຕນ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ, ອຫິຣິກາທີນຎ຺ຈ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ລຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອເສຏ຺ຐຈຣິຍນ຺ຕິ ອເສຏ຺ຐານໍ ຫີນານໍ, ອເສຏ຺ຐໍ ວາ ລາມກໍ ຈຣິຍໍ, ນິຫີນວຸຕ຺ຕິໍ ເມຖຸນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ອາຈາຣນ຺ຕິ ເມຖຸນວິຣຕິມາຫ. ອາຣາຈາຣີ ເມຖຸນາຕິ ເອເຕນ – ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ນ ເຫວ ໂຂ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອປິຈ ໂຂ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນນ຺ຫາປນສມ຺ພາຫນໍ ສາທິຍຕິ, ໂສ ຕໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ຕໍ ນິກາເມຕິ, ເຕນ ຈ ວິຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໕໐) ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວິຘເມຖຸນສໍໂຍຄາປິ ປຏິວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ສຈ຺ຈໂຕ ¶ ເຖຕໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໙) ວິຍ ເຖຕ-ສທ຺ໂທ ຖິຣປຣິຍາໂຍ, ຖິຣຠາໂວ ຈ ສຈ຺ຈວາທິຕາຍ ຐິຕກຖຕ຺ຕາ ກຖາວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຐິຕກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນ ຐິຕກໂຖຕິ ຍຖາ ຫລິທ຺ທິຣາຄາທໂຍ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວຕາຍ ນ ຐິຕາ, ເອວໍ ນ ຐິຕາ ກຖາ ຍສ຺ສ ໂສ ນ ຐິຕກໂຖຕິ ຫລິທ຺ທິຣາຄາທໂຍ ຍຖາ ກຖາຍ ອຸປມາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ປາສາຓເລຂາ ວິຍາ’’ຕິອາທີສຸປິ. ສທ຺ຘາ ອຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສທ຺ຘາຍາ, ສທ຺ຘາຍາ ເອວ ສທ຺ຘາຍິກາ ຍຖາ ເວນຍິກາ. ສທ຺ຘາຍ ວາ ອຍິຕພ຺ພາ ສທ຺ຘາຍິກາ, ສທ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ວິສໍວາທນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອກໍ ຠຕ຺ຕໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ເອກຠຕ຺ຕິກາ, ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ເອກວາຣເມວ ຠຸຎ຺ຊນກາ. ຕຍິທໍ ຣຕ຺ຕິໂຠຊເນນປິ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕູປຣຕາ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ສາຍນ຺ຫໂຠຊເນນປິ ສິຍຸໍ ເອກຠຕ຺ຕິກາຕິ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຣຕາ ວິກາລໂຠຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ ອຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຣິຍານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓ ໂຠຊນສ຺ສ ກາໂລ ນາມ, ຕທຎ຺ໂຎ ວິກາໂລ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ທຸຕິຍປເທນ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປຣຓ຺ໂຫ ‘‘ວິກາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ສງ຺ເຂປໂຕ ‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓) ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ສຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ນຈ຺ຈາທີນໍ ທສ຺ສນໍ ນ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາສນສ຺ສ ອນນຸໂລມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ປໂຍຊິຍມານໍ ປເຣຫິ ປໂຍຊາປີຍມານຎ຺ຈ ນຈ຺ຈໍ ນຈ຺ຈຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ປາຬິຍໍ ເອເກເນວ ນຈ຺ຈສທ຺ເທນ ຄຫິຕໍ, ຕຖາ ຄີຕວາທິຕສທ຺ທາ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ນຈ຺ຈນນຈ຺ຈາປນາທິວເສນາ’’ຕິ ¶ . ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄາຍນຄາຍາປນວາທນວາທາປນານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ທສ຺ສເນນ ເຈຕ຺ຖ ສວນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ວິຣູເປກເສສນເຍນ. ອາໂລຈນສຠາວຕາຍ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ສວນກິຣິຍາຍປິ ທສ຺ສນສງ຺ເຂປສພ຺ຠາວໂຕ ທສ຺ສນາອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິສູກຠູຕສ຺ສ ຄີຕສ຺ສ ສວນໍ ກທາຈິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສູກຠູຕໍ ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ຄີຕໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຄີຕູປສໍຫິໂຕ ຘມ຺ໂມ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ຍໍ ¶ ກິຎ຺ຈີຕິ ຄນ຺ຖິຕໍ ວາ ອຄນ຺ຖິຕໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜໍ. ຄນ຺ຘຊາຕນ຺ຕິ ຄນ຺ຘຊາຕິຍໍ. ຕສ຺ສາປິ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຘູປິຕສ຺ສປິ ອຘູປິຕສ຺ສປິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວິເລປນາທິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຈ຺ຈາຕິ ອຸຈ຺ຈສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ ເອກໍ ສທ຺ທນ຺ຕຣໍ. ເສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຍນໍ. ອຸຈ຺ຈາສຍນໍ ມຫາສຍນຎ຺ຈ ສມຓສາຣຸປ຺ປຣຫິຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ, ອາສນ຺ທາທິອາສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຍເນນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຘາເຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຕທາຘາຣກິຣິຍາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕທຸປໂຠຄຠູຕນິສຊ຺ຊານິປຊ຺ຊເນຫິ ວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຖ ວາ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສຍນາສນມຫາສຍນາສນາ’’ຕິ, ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອກເສສນເຍນ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑) ອາສນກິຣິຍາປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ວາ ສຍນກິຣິຍາຍ ສຍນຄ຺ຄຫເຓເນວ ອາສນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ກີວາ’’ຕິ ອຍໍ ນິປາໂຕ. ‘‘ກິຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກີວມຫປ຺ຜໂລຕິ ກິຕ຺ຕກໍ ມຫປ຺ຜໂລ’’ຕິ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ກີວມຫານິສໍໂສ’’ຕິອາທີສຸ. ຣຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຣຕນປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປຫູຕຣຕ຺ຕຣຕນານນ຺ຕິ ປຫູເຕນ ຣຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕນ ຣຕເນນ ສມນ຺ນາຄຕານ’’ນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ປຫູຕສຕ຺ຕຣຕນານ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ເຠຣິຕລສທິສໍ ກຕ຺ວາຕິ ເຠຣິຕລໍ ວິຍ ສມໍ ກຕ຺ວາ. ຕໂຕ ເອກໍ ຠາຄໍ ນ ອຄ຺ຆຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ຕໂຕ ໂສຬສຠາຄໂຕ ເອກໍ ຠາຄໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ. ຕໂຕ ພຫຸຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊສິຣິໂຕ ພຫຸຕຣໍ ໂຫຕິ.

ຈາຕຸມຫາຣາຊີການນ຺ຕິອາທີສຸ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ນາມ ສິເນຣຸປພ຺ພຕສ຺ສ ເວມຊ຺ເຌ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ພຫູ ປພ຺ພຕຏ຺ຐາປິ ອາກາສຏ຺ຐາປິ, ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ, ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ, ມໂນປໂທສິກາ, ສີຕວລາຫກາ, ອຸຓ຺ຫວລາຫກາ, ຈນ຺ທິມາ, ເທວປຸຕ຺ໂຕ, ສູຣິໂຍ, ເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອເຕ ສພ຺ເພ ¶ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວໂລກຏ຺ຐກາ ເອວ. ເຕຕ຺ຕິໍສ ຊນາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ຕາວຕິໍສາ. ອປິຈ ຕາວຕິໍສາຕິ ເຕສໍ ເທວານໍ ນາມເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕປິ ອຕ຺ຖິ ປພ຺ພຕຏ຺ຐກາ, ອຕ຺ຖິ ອາກາສຏ຺ຐກາ, ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຍາມາທີນໍ. ເອກເທວໂລເກປິ ¶ ຫິ ເທວານໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພສຸຂໍ ຍາຕາ ປຍາຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຍາມາ. ຕຸຏ຺ຐາ ປຫຏ຺ຐາຕິ ຕຸສິຕາ. ປກຕິປຏິຍຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ອຕິເຣເກນ ຣມິຕຸກາມກາເລ ຍຖາຣຸຈິເຕ ໂຠເຄ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຣມນ຺ຕີຕິ ນິມ຺ມານຣຕິ. ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ປເຣຫິ ນິມ຺ມິເຕສຸ ໂຠເຄສຸ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ.

ຕຕ຺ຖ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ເທວານໍ ມນຸສ຺ສຄຓນາຍ ນວຸຕິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ. ຕາວຕິໍສານໍ ເທວານໍ ຕິສ຺ໂສ ຈ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ ສຏ຺ຐິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ. ຍາມານໍ ເທວານໍ ຈຸທ຺ທສ ຈ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ. ຕຸສິຕານໍ ເທວານໍ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ຈ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ ສຏ຺ຐິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ. ນິມ຺ມານຣຕີນໍ ເທວານໍ ທ຺ເວ ຈ ວສ຺ສໂກຏິສຕານິ ຕິສ຺ໂສ ຈ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ. ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີນໍ ເທວານໍ ນວ ຈ ວສ຺ສໂກຏິສຕານິ ເອກວີສ ໂກຏິໂຍ ຈ ສຏ຺ຐິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ.

ມຸຏ຺ຐິຫຕ຺ຖປາທເກຕິ ປາທຕລໂຕ ຍາວ ອຏນິຍາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ໂຕ, ຕາວ ມຸຏ຺ຐິຣຕນປ຺ປມາຓປາທເກ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ເຖນ, ຍສ຺ສິທານິ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ໂຖຕິ ສມຎ຺ຎາ. ສີລສມາທານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣນ ວາ ວີຕິນາເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ປນ ອຸປວສນ຺ເຕນ…ເປ… ວິຈາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ວາຈໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ສມາທາຕພ຺ພານີຕິ ‘‘ອິມຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ອິມຎ຺ຈ ທິວສ’’ນ຺ຕິ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຸໂປສຖງ຺ຄວເສນ ອຏ຺ຐ ສິກ຺ຂາປທານິ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ເຈກໍ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍາມິ…ເປ… ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາ ເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ ເອວໍ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາປາຬິ ສມາທາຕພ຺ພານິ. ປາຬິໍ ອຊານນ຺ເຕນ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຠາສາຍ ປຈ຺ເຈກໍ ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ເອກໂຕ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ວາ ສມາທາຕພ຺ພານິ, ອຎ຺ຎໍ ອລຠນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານິ. ອຸປາສກສີລຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ສມາທິຍນ຺ເຕນປິ ສມາທິນ຺ນໍ ປຣສນ຺ຕິເກ ສມາທິຍນ຺ເຕນປິ, ເອກຊ຺ຌໍ ສມາທິນ຺ນມ຺ປິ ສມາທິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ສມາທິນ຺ນມ຺ປິ. ຕໍ ປນ ເອກຊ຺ຌໍ ສມາທິຍໂຕ ເອກາເຍວ ວິຣຕິ ເອກາ ເຈຕນາ ໂຫຕິ. ສາ ປນ ສພ຺ພວິຣຕິເຈຕນານໍ ກິຈ຺ຈກາຣີຕິ ເຕນປິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ສມາທິນ຺ນາເນວ. ປຈ຺ເຈກໍ ສມາທິຍໂຕ ປນ ນານາວິຣຕິເຈຕນາໂຍ ຍຖາສກໍ ກິຈ຺ຈວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ¶ , ສພ຺ພສມາທາເນ ປນ ¶ ວຈີເຠໂທ ກາຕພ຺ໂພເຍວ. ປຣູປໂຣຘປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ປຣວິຫິໍສາສໍຍຸຕ຺ຕາ.

ນນຸ ຈ ‘‘ມຓິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເວຬຸຣິຍມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕເມວ, ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ເວຬຸຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເວຬຸຣິຍນ຺ຕິ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ‘‘ມຓິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ ‘‘ເວຬຸຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຊາຕິມຓິຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອກວສ຺ສິກເວຬຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຊາຕິໂຕ ເອກວສ຺ສາຕິກ຺ກນ຺ຕເວຬຸວຓ຺ຓໍ. ລທ຺ຘກນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ. ຈນ຺ທປ຺ປຠາ ຕາຣຄຓາວ ສພ຺ເພຕິ ຍຖາ ຈນ຺ທປ຺ປຠາຍ ກລໍ ສພ຺ເພ ຕາຣາຄຓາ ນານຸຠວນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຈນ຺ທປ຺ປຠາຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໗໒. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ ນ ນຄ຺ຄປຣິພ຺ພາຊໂກ. ພາຫິຣກສມຍໍ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຫຣນ຺ໂຕຕິ ພາຫິຣການໍ ສມຍໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ອາປນ຺ໂນ.

ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວິພນ຺ຘນໂຕ ອນ຺ຘໍ ກໂຣຕີຕິ ອນ຺ຘກຣໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. ອຈກ຺ຂຸກຣໂຓຕິ ອສມຕ຺ຖສມາໂສຍໍ ‘‘ອສູຣິຍປສ຺ສານິ ມຸຂານີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຈກ຺ຂຸກຣໂຓ’’ຕິ. ປຎ຺ຎານິໂຣຘິໂກຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ໂລກິຍປຎ຺ຎໍ ປນ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂິປຕີຕິ ປຎ຺ຎານິໂຣຘິໂກຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປາທອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຫານິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຫິ ປຎ຺ຎໍ ນິໂຣເຘຕີຕິ ປຎ຺ຎານິໂຣຘິໂກ. ວິຫນຕິ ວິພາຘຕີຕິ ວິຆາໂຕ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສາ’’ຕິ. ກິເລສນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອິມິນາ ອສງ຺ຂຕນິພ຺ພານເມວ ວທຕິ. ອສງ຺ຂຕຎ຺ຫິ ນິພ຺ພານໍ ນາມ, ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ¶ ກາຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອນິພ຺ພານສໍວຕ຺ຕນິໂກ. ໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສໂກ ກຖິໂຕ ປຸພ຺ພຠາຄິຍສ຺ສປິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ.

໗໓. ທຸຕິເຍ ¶ ນ ອຎ຺ຎາຕຸກາໂມຕິ ນ ອາຊານິຕຸກາໂມເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ປນ ອາຄໂຕ’’ຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຣຓາປເທໂສຕິ ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໗໔. ຕຕິເຍ ຄິລານສ຺ສ ຠາໂວ ເຄລຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄິລານຠາວໂຕ’’ຕິ. ທີເປຕີຕິ ເທສນາກ຺ກເມເນວ ປຎ຺ຎາເປຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ເສຂສີລສມາຘິປຎ຺ຎາໂຍ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອເສຂສີລາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ.

ມຫານາມສກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉນ຺ເນນາຕິ ຫໍສວຏ຺ຏກປຣິຈ຺ຉນ຺ເນນ, ຫໍສມຓ຺ຑລາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປຣິເສສນ຺ຕິ ອປຣິເສສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ອປຣິເສສຘມ຺ມຊານນໂຕ ວາ ອປຣິເສສສງ຺ຂາຕໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຕຕນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈໍ. ສມິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕຕໍ ສມິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພກາລໍ ນິຣນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ນິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ສຕຕ-ສທ຺ເທນ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຊຕິຕາ ສິຍາຕິ ‘‘ສມິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພກາລໍ ນິຣນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປນຕ຺ຖາຍາຕິ ¶ ຣາຄາທີຫິ ມເລຫິ ອຠິຊ຺ຌາວິສມໂລຠາທີຫິ ຈ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິປາປນຕ຺ຖາຍ. ສມຕິກ຺ກມນຕ຺ຖາຍາຕິ ໂສກສ຺ສ ຈ ປຣິເທວສ຺ສ ຈ ປຫານຕ຺ຖາຍ. ອຕ຺ຖໍ ຄມນຕ຺ຖາຍາຕິ ກາຍິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ເຈຕສິກໂທມນສ຺ສສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນາຍ, ນິໂຣຘາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຍຕິ ນິຈ຺ຉເຍນ ກມຕິ ນິພ຺ພານໍ. ຕໍ ວາ ¶ ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ຎາໂຍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄມນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ອປຈ຺ຈຍນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ປຈ຺ຈຍຣຫິຕຕ຺ຕາ ອປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາວານວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ອມຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຜຸສິຕ຺ວາ ຜຸສິຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ວາ ປຕ຺ວາ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໗໖. ປຎ຺ຈເມ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ສຫຠາວຏ຺ເຐນ ອມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອມຈ຺ຈາ. ‘‘ອຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ເອວໍ ຊານນ຺ຕິ, ຎາຍນ຺ຕິ ວາຕິ ຎາຕີ. ສສ຺ສຸສສຸຣປກ຺ຂິກາຕິ ສສ຺ສຸສສຸຣາ ຈ ຕປ຺ປກ຺ຂິໂກ ຈ ສສ຺ສຸສສຸຣປກ຺ຂິກາ. ໂລຫິເຕນ ສມ຺ພທ຺ຘາຕິ ສາໂລຫິຕາ. ປິຕຸປກ຺ຂິກາ ວາ ຎາຕີ, ມາຕຸປກ຺ຂິກາ ສາໂລຫິຕາ. ມາຕຸປິຕຸປກ຺ຂິກາ ວາ ຎາຕີ, ສສ຺ສຸສສຸຣປກ຺ຂິກາ ສາໂລຫິຕາ. ອເວຈ຺ຈ ຣຕນສ຺ສ ຄຸເຓ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ ປສາໂທ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາໂທ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ມຄ຺ເຄນາຄຕຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອກມ຺ປນີໂຍ ຈ ອປ຺ປຘໍສິໂຍ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈລປ຺ປສາໂທ’’ຕິ. ຠາວຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຠາວສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ.

ວີສຕິຍາ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ເກສາທິມຕ຺ຖລຸງ຺ຄປຣິຍນ຺ເຕສຸ. ທ຺ວາທສສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ປິຕ຺ຕາທິມຸຕ຺ຕປຣິຍນ຺ເຕສຸ. ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ‘‘ເຍນ ຈ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ, ເຍນ ຈ ຊີຣີຍຕິ, ເຍນ ຈ ປຣິທຍ຺ຫຕິ, ເຍນ ຈ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕໍ ສມ຺ມາ ປຣິຓາມໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ຉສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ‘‘ອຸທ຺ຘງ຺ຄມາ ວາຕາ, ອໂຘຄມາ ວາຕາ, ກຸຈ຺ຉິສຍາ ວາຕາ, ໂກຏ຺ຐາສຍາ ວາຕາ, ອງ຺ຄມງ຺ຄານຸສາຣິໂນ ວາຕາ, ອສ຺ສາໂສ ປສ຺ສາໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ວິຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ເສສຠູຕຕ຺ຕຍສນ຺ຖມ຺ຠິຕຕາປາທນໍ, ‘‘ອຸປກີຬນ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໗໗-໗໘. ຉຏ຺ເຐ ¶ ¶ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ກມ຺ມສຫຊາຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ສຕ຺ຕເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຐມຠວສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໙. ອຏ຺ຐເມ ທຸກ຺ກຣກາຣິການຸໂຍໂຄຕິ ທຸກ຺ກຣກິຣິຍາຍ ອນຸໂຍໂຄ. ອຸປຏ຺ຐາເນນ ສາຣນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐານາກາເຣນ ສາຣໍ. ‘‘ອິທໍ ວຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣໍ ວິຠາເວຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຖາຣາ ປຸຈ຺ຉິເຕ ປຎ຺ເຫ.

ສີລພ຺ພຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໐. ນວເມ ມູເລ, ມູລສ຺ສ ວາ ຄນ຺ໂຘ ມູລຄນ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ມູລວຕ຺ຖຸໂກ ຄນ຺ໂຘ’’ຕິ. ມູລໍ ວຕ຺ຖຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ມູລວຕ຺ຖຸໂກ. ອິທານິ ມູລໍ ຄນ຺ຘໂຍຄໂຕ ຄນ຺ໂຘຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນໍ ວາ ມູລເມວ ມູລຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ຉິໂມເຍເວຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ຫິ ຄນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິມາຫ. ວສ຺ສິກປຸປ຺ຜາທີນນ຺ຕິ ສຸມນປຸປ຺ຜາທີນໍ.

ຄນ຺ຘຊາຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໑. ທສເມ ອຣຸຓວຕິສຸຕ຺ຕນ຺ຕອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາ ອໂຫສິ ອຣຸຓວາ ນາມ. ຣຎ຺ໂຎ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຸຓວໂຕ ອຣຸຓວຕີ ນາມ ຣາຊຘານີ ອໂຫສິ. ອຣຸຓວຕິໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊຘານິໍ ສິຂີ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫາສິ. ສິຂິສ຺ສ ¶ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິຠູສມ຺ຠວໍ ນາມ ສາວກຍຸຄໍ ອໂຫສິ ອຄ຺ຄໍ ຠທ຺ທຍຸຄໍ. ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິຂີ ຠຄວາ ອຣຫໍ ¶ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຠິຠຸໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຣຫ຺ມສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໕) ອາຄຕສ຺ສ ອຣຸຓວຕິສຸຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ອຕິປ຺ປໂຄຕິ ອຕິວິຍ ປໂຄ, ອຕິວິຍ ປາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ຕາວ ກຸເລສຸ ຠຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ອວຌາຍນ຺ຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ, ລາມກໂຕ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ. ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ນາຄວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ, ສຸປຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໓) ນເຍນ ອາຄຕໍ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ກຕ຺ວາ. ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸນ຺ຕິ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສໍ. ຄາຖາທ຺ວຍໍ ອຠາສີຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ‘‘ກຖໍ ເທສິຕາ ໂຂ ຘມ຺ມເທສນາ ສພ຺ເພສໍ ປິຍາ ມນາປາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ເພປິ ປາສຓ຺ຑາ ສພ຺ເພ ເທວມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມເຍ ປຸຣິສກາຣໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ວີຣິຍສ຺ສ ອວຓ຺ຓວາທີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ວີຣິຍປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທເສສ຺ສາມິ. ເອວມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ ສພ຺ເພສໍ ປິຍາ ຠວິສ຺ສຕິ ມນາປາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ວິຈິນິຕ຺ວາ ‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໖) ອິທໍ ຄາຖາທ຺ວຍໍ ອຠາສິ.

ກິໍ ອາໂລໂກ ອຍນ຺ຕິ ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ອາໂລໂກຕິ. ວິຈິນນ຺ຕານນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ. ສພ຺ເພຕິ ໂລກຘາຕຸຍໍ ສພ຺ເພ ເທວາ ຈ ມນຸສ຺ສາ ຈ. ໂອສຏາຍ ປຣິສາຍາຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ສໂມສຏາຍ ປຣິມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ປຣິສາຍ. ອຕ຺ໂຖປິ ເນສໍ ປາກໂຏ ອໂຫສີຕິ ນ ເກວລໍ ເຕ ສທ຺ທເມວ ອສ຺ໂສສຸໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ໂຖປິ ເຕສໍ ປກຕິສວນູປຈາເຣ ວິຍ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ເຕນ ສຫສ຺ສໍ ໂລກຘາຕຸໍ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຣິຫຣນ຺ຕີຕິ ສິເນຣຸໍ ທກ຺ຂິຓໂຕ ກຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ວິໂຣຈມານາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊຸຕິຍາ ທິພ຺ພມານາ, ໂສຠມານາ ວາ. ຕາວ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກຕິ ຍຕ຺ຕໂກ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍຫິ ໂອຠາສິຍມາໂນ ໂລກຘາຕຸສງ຺ຂາໂຕ ເອເກໂກ ໂລໂກ, ຕຕ຺ຕເກນ ປມາເຓນ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກ, ອິມິນາ ຈກ຺ກວາເຬນ ສທ຺ຘິໍ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປເນສາ ອານີຕາຕິ ເອສາ ຈູຬນິກາ ໂລກຘາຕຸ ¶ ກສ຺ມາ ຠຄວຕາ ອານີຕາ, ເທສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຊ຺ຌິມິກາຍ ໂລກຘາຕຸຍາ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທ຺ວິສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ປຣິມາຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ສຫສ຺ສີ ທ຺ວິສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ, ສາ ຈກ຺ກວາຬຄຓນາຍ ທສສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິມາຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬານິ ສຫສ຺ສຠາເຄນ ຄເຓຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ກມ຺ປນເທວຕູປສງ຺ກມນາທິນາ ຊາຕຈກ຺ກວາເຬນ ສຫ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ຐານໍ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຕກາຍ ເອວ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຠາໂວ ¶ ຘມ຺ມຕາວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ‘‘ປຣິຄ຺ຄຫວເສນາ’’ຕິ ເກຈິ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ເອວໍ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຕນ຺ນິວາສີນໍເຍວ ຈ ເທວຕານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍເຍວ ຄຫຓໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ມຫາຠິນີຫາຣາທິກາເລປິ ຕສ຺ສ ປກມ຺ປນສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ.

ສຫສ຺ສໍ ສຫສ຺ສຘາ ກຕ຺ວາ ຄຓິຕໍ ມຊ຺ຌິມິກນ຺ຕິອາທິນາ ມຊ຺ຌິມິກາຍ ໂລກຘາຕຸຍາ ສຫສ຺ສໍ ຕິສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ, ສາເຍວ ຈ ມຫາສຫສ຺ສິໂລກຘາຕູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຣເສເນວ ອາຓາປວຕ຺ຕນໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ຍໍ ເອກຊ຺ຌໍ ສໍວຏ຺ຏຕິ ວິວຏ຺ຏຕິ ຈ. ອາຓາ ຜຣຕີຕິ ຕນ຺ນິວາສິເທວຕານໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ ວຕ຺ຕຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວເນວ, ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ຈ ປນ ‘‘ຍາວຕາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑) ວຈນໂຕ ພຸທ຺ຘານໍ ອວິສໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕສ຺ສ ປມາຓປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ວິສໂມຕິ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນາທີນໍ ວິສມຠາວໂຕ ວິສໂມ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສູຣິໂຍ ອຸຄ຺ຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈູຬນິກາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໒-໘໖. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ສມ຺ມາ ອາທານໍ ຄຫຓໍ ສມາທານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມາທານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ອຘິກໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ສີລນ຺ຕິ ອຘິສີລໍ. ໂລກິຍສີລສ຺ສ ¶ ອຘິສີລຠາໂວ ປຣິຍາເຍນາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເມວ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ໂລກິຍສີລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕຕິ ອາເສວິຕພ຺ພໂຕ. ປຎ຺ຈປິ ທສປິ ວາ ສີລານິ ສີລໍ ນາມ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ອຘິສີລໍ ນາມ ອນວເສສກາຍິກເຈຕສິກສໍວຣຠາວໂຕ ມຄ຺ຄສີລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຈ. ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈິຕ຺ຕໍ, ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄສມາຘິສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓໍ ປຎ຺ຎາ, ວິປສ຺ສນາ ອຘິປຎ຺ຎາ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ອປິຈ ນິພ຺ພານໍ ¶ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ສມາທິນ຺ນໍ ປຎ຺ຈສີລໍ ທສສີລມ຺ປິ ອຘິສີລເມວ ນິພ຺ພານາຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ສມາປນ຺ນາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍປິ ອຘິຈິຕ຺ຕເມວ.

‘‘ກລ຺ຍາຓກາຣີ ກລ຺ຍາຓໍ, ປາປກາຣີ ຈ ປາປກໍ;

ອນຸໂຠຕິ ທ຺ວຍເມຕໍ, ອນຸພນ຺ຘຎ຺ຫິ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ອຕີເຕ ອນາຄເຕ ຈ ວຏ຺ຏມູລກທຸກ຺ຂສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸຕາຍ ວິມຸຕ຺ຕິອາກງ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ກມ຺ມສ຺ສກຕປຎ຺ຎາປິ ອຘິປຎ຺ຎາຕິ ວທນ຺ຕິ. ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໘໗. ຉຏ຺ເຐ ສມຕ຺ຕກາຣີຕິ ອນູເນນ ປຣິປູເຣນ ອາກາເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສິກ຺ຂາປທານໍ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກຕ຺ຕໍ ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ຂຸທ຺ທກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣມຫານິກາຍວຬຎ຺ຊນກອາຈຣິຍາຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍໍ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ອາຈຣິຍາ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຠາຓກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາປຊ຺ຊຕິ ໂລກວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທານໍ ວີຕິກ຺ກມສາຘກສ຺ສ ກິເລສຄຫນສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຕ຺ຕາ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມໍ ວາ ອຊານໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ. ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຣູປິຍປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິເຍນ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິຠູຕານິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານິ, ຕານິ ເອວ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍການິ ຍຖາ ‘‘ວິນໂຍ ເອວ ເວນຍິໂກ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາສີລສິກ຺ຂາປທານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ສນ຺ຘາຍ ¶ ວທຕິ. ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ອນວເສສໂຕ ສວນໂຕ ປຄ຺ຆຣຓໂຕ ໂສໂຕ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຕສງ຺ຂາເຕນ ມຄ຺ເຄນາ’’ຕິ. ວິນິປາເຕຕິ ວິຣູປໍ ສທຸກ຺ຂໍ ສອຸປາຍາສໍ ນິປາເຕຕີຕິ ວິນິປາໂຕ, ອປາຍທຸກ຺ເຂ ຂິປນໂກ. ຘມ຺ໂມຕິ ສຠາໂວ. ນາສ຺ສ ວິນິປາໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ, ນ ອຕ຺ຕານໍ ອປາເຍສຸ ວິນິປາຕນສຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ເຍ ຘມ຺ມາ ອປາຍຄມນີຍາ, ເຕສໍ ປຫີນຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມຕິ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອປຕນສຠາໂວ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອປຕນສຠາໂວຕິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນສຠາໂວ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄນິຍາເມນ ¶ ນິຍໂຕຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອວສ຺ສໍຠາວີຠາວໂຕ ນິຍໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ. ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ສຕ຺ຕມຠວໂຕ ອຸປຣິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຘມ຺ມຕາຍ ວາ ນິຍໂຕ. ສມ຺ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ສມ຺ໂພຘິ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂສ ປນ ປຐມມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອວສິຏ຺ໂຐ ຈ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຠາເວນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕາ ສມ຺ໂພຘິ ປຣໍ ອຍນໍ ປຣາ ຄຕິ ອສ຺ສາຕິ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ.

ຕນຸຠາວາຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານມນ຺ທຕາຍ ຈ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕນຸຠາເວນ. ຕນຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ເວທິຕພ຺ພໍ ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິຍຸຏ຺ຐານມນ຺ທຕາຍ ຈ. ສກທາຄາມິສ຺ສ ຫິ ວຏ຺ຏານຸສາຣິມຫາຊນສ຺ສ ວິຍ ກິເລສາ ອຠິຓ຺ຫໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິຣຬາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຣຬວາປິເຕ ເຂຕ຺ເຕ ອງ຺ກຸຣາ ວິຍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາປິ ຈ ວຏ຺ຏານຸສາຣິມຫາຊນສ຺ເສວ ມທ຺ທນ຺ຕາ ຜຣນ຺ຕາ ຉາເທນ຺ຕາ ອນ຺ຘກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ມນ຺ທມນ຺ທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕນຸກາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອພ຺ຠປຏລມິວ ມກ຺ຂິກາປຕ຺ຕມິວ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ເຖຣາ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ສກທາຄາມິສ຺ສ ກິເລສາ ກິຎ຺ຈາປິ ຈິເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ພຫລາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ຈ ຘີຕໂຣ ຈ ທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕໍ ປນ ອປ຺ປມາຓໍ. ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ຫິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປຣາມສນມຕ຺ເຕນປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ທ຺ວີຫິເຍວ ກາຣເຓຫິສ຺ສ ກິເລສານໍ ຕນຸຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິຍຸຏ຺ຐານມນ຺ທຕາຍ ຈາຕິ.

ເຫຏ຺ຐາຠາຄິຍານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາຕິ ມຫຄ຺ຄຕຠູມິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ, ກາມຠູມິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ເຫຏ຺ຐາຠາຄສ຺ສ ຫິຕາຕິ ເຫຏ຺ຐາຠາຄິຍາ, ເຕສໍ ເຫຏ຺ຐາຠາຄິຍານໍ, ເຫຏ຺ຐາຠາຄສ຺ສ ກາມຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຄຫິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ ພນ຺ຘນ຺ຕິ ຂນ຺ຘຄຕິຠວາທີຫິ ¶ ຂນ຺ຘຄຕິຠວາທໂຍ, ກມ຺ມໍ ວາ ຜເລນາຕິ ສໍໂຍຊນານີຕິ ອາຫ ‘‘ສໍໂຍຊນານນ຺ຕິ ພນ຺ຘນານ’’ນ຺ຕິ. ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄາທິກສ຺ສ ຫິ ເອຕຣຫິ ຂນ຺ຘາທີນໍ ອາຍຕິໍ ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄາທິກສ຺ສ ປນ ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ກຕານມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ອສມຕ຺ຖຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ຣາຄາທີນໍ ອນ຺ວຍໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ສໍໂຍຊນຏ຺ໂຐ ສິທ຺ໂຘ. ປຣິກ຺ຂເຍນາຕິ ສມຸຈ຺ເຉເທນ.

ໂອປປາຕິໂກຕິ ອຸປປາຕິກໂຍນິໂກ ອຸປປຕເນ ສາຘຸກາຣີ. ເສສໂຍນິປຏິກ຺ເຂປວຈນເມຕໍ. ເຕນ ຄພ຺ຠວາສທຸກ຺ຂາຠາວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ອິມິນາ ເສສທຸກ຺ຂາຠາວໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕາ ຈສ຺ສ ກາມໂລເກ ຂນ຺ຘພີຊສ຺ສ ອປຸນາຄມນວເສເນວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຣິເຍວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກເຍວ. ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມຕິ ຕໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ນ ອາວຕ຺ຕນຘມ຺ໂມ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍນິຄຕິວເສນ ອນາຄມນຘມ຺ໂມ’’ຕິ.

ປເທສໍ ¶ ປເທສກາຣີ ອາຣາເຘຕີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ປາຣິປູຣິຍາ ເອກເທສຠູຕໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ປເທໂສ, ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປເທສໍ ເອກເທສຠູຕໍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ຜລຕ຺ຕຍເມວ ອາຣາເຘຕິ, ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປເທສກາຣີ ປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ. ປຣິປູຣໍ ປຣິປູຣກາຣີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີຫິ ຈ ປຣິໂຕ ປູຣເຓນ ປຣິປູຣສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ປຣິປູຣໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອາຣາເຘຕິ, ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິປູຣກາຣີ ນາມ ອຣຫາ’’ຕິອາທິ.

ປຐມສິກ຺ຂາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗-໑໐. ທຸຕິຍສິກ຺ຂາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໘໘-໙໑. ສຕ຺ຕເມ ກຸລາ ກຸລໍ ຄມນໂກຕິ ກຸລໂຕ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ຠເວຕິ ເທວມນຸສ຺ສວເສນ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ຠເວ. ມິສ຺ສກຠວວເສນ ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທສນາມຕ຺ຕເມວ ເຈຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ’’ຕິ. ຍາວ ຉຏ຺ຐຠວາ ສໍສຣນ຺ໂຕປິ ໂກລໍໂກໂລວ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ທ຺ເວ ວາ ຠເວ…ເປ… ເອວເມຕ຺ຖ ວິກປ຺ໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຸຬາຣກຸລວຈໂນ ວາ ເອຕ຺ຖ ກຸລສທ຺ໂທ, ກຸລໂຕ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ¶ ໂກລໍໂກໂລ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ນີຈກຸເລ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຫາໂຠຄກຸເລສຸ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກວໂລ ຫິ ກຸລສທ຺ໂທ ມຫາກຸລເມວ ວທຕິ ‘‘ກຸລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເອກພີຊີຕິ ເອຕ຺ຖ ຂນ຺ຘພີຊໍ ນາມ ກຖິຕໍ, ຂນ຺ຘພີຊນ຺ຕິ ຈ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ເອກໍ ຂນ຺ຘພີຊໍ ອຕ຺ຖິ, ເອກໍ ຠວຄ຺ຄຫຓໍ, ໂສ ເອກພີຊີ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກສ຺ເສວ ຠວສ຺ສ ພີຊໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກພີຊີ’’ຕິ. ‘‘ມານຸສກໍ ຠວ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ເທສນາມຕ຺ຕເມວ, ‘‘ເທວຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີ’’ຕິປິ ປນ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

ອຸທ຺ຘໍວາຫິຠາເວນ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ວຏ຺ຏໂສຕໍ ວາຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ, ອຸທ຺ຘໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ມຄ຺ຄໂສຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອກນິຏ຺ຐຠວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ອວິຫາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ. ສປ຺ປໂຍເຄນາຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓາຠິສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາເຕນ ປໂຍເຄນ ສຫ, ມຫຕາ ວິປສ຺ສນາປໂຍເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຫຈ຺ຈາຕິ ເອຕສ຺ສ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເວມຊ຺ຌາຕິກ຺ກໂມ ກາລກິຣິຍາປຄມນຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ໂຕ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ປນ ກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸເກສຸ ອວິເຫສູ’’ຕິອາທິ. ໂສ ຕິວິໂຘ ໂຫຕີຕິ ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂມຊ຺ຌມຸທຸຠາເວນ ຕິວິໂຘ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸເກສູ’’ຕິອາທິ.

ສທ຺ຘາຘຸເຣນ ¶ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສເຈ ສທ຺ຘາຍ ສກ຺ກາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ, ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມິ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສທ຺ຘາຘຸຣວເສນ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ປຎ຺ຎາຘຸເຣນ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐຕິ ‘‘ສເຈ ປຎ຺ຎາຍ ສກ຺ກາ, ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມິ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຎາຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐ. ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ອຏ຺ຐວິຘຕ຺ຕໍ ໂກລໍໂກລສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣເມສຸ ອຕິທິສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ໂກລໍໂກລາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມາ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຏ຺ຐ ໂກລໍໂກລາ, ອຏ຺ຐ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣມາ ຠວູປປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕຠາວຄ຺ຄຫຓໍ ອສ຺ສ, ຕໂຕ ປຣໍ ອຏ຺ຐມໍ ຠວໍ ນາທິຍຕີຕິ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ. ຠຄວຕາ ຄຫິຕນາມວເສເນວ ເຈຕານິ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕານໍ ເຕສໍ ນາມານິ ຊາຕານິ ກຸມາຣານໍ ມາຕາປິຕູຫິ ຄຫິຕນາມານິ ວິຍ. ເອຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ຐານໍ ຄໂຕ ¶ ເອກພີຊີ ນາມ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ໂກລໍໂກໂລ, ເອຕ຺ຕກໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ ຠຄວຕາ ເອເຕສໍ ນາມໍ ຄຫິຕໍ. ນິຍມໂຕ ປນ ອຍໍ ເອກພີຊີ, ອຍໍ ໂກລໍໂກໂລ, ອຍໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ ນຕ຺ຖິ. ໂກ ປນ ເນສໍ ເອຕໍ ປເຠທໍ ນິຍເມຕີຕິ? ເກຈິ ຕາວ ເຖຣາ ‘‘ປຸພ຺ພເຫຕຸ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເກຈິ ປຐມມຄ຺ໂຄ, ເກຈິ ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ, ເກຈິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິປສ຺ສນາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ພເຫຕຸ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ວາເທ ປຐມມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ‘‘ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ນິຣຸປນິສ຺ສຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຈນໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ປຐມມຄ຺ໂຄ ນິຍເມຫີ’’ຕິ ວາເທ ອຸປຣິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ນິຣຕ຺ຖກຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ນິຍເມນ຺ຕີ’’ຕິ ວາເທ ປຐມມຄ຺ເຄ ອນຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິປສ຺ສນາ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ວາໂທ ປນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ຫິ ອຸປຣິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິປສ຺ສນາ ພລວຕີ ໂຫຕິ, ເອກພີຊີ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ມນ຺ທຕຣາຍ ໂກລໍໂກໂລ, ຕໂຕ ມນ຺ທຕຣາຍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ.

ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ໂສຕາປນ຺ໂນ ວຏ຺ຏຊ຺ຌາສໂຍ ໂຫຕິ ວຏ຺ຏາຠິຣໂຕ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍເຍວ ຈຣຕິ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ເສຏ຺ຐິ, ວິສາຂາ ອຸປາສິກາ, ຈູຬຣຖມຫາຣຖາ ເທວປຸຕ຺ຕາ, ອເນກວຓ຺ໂຓ ເທວປຸຕ຺ໂຕ, ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ, ນາຄທຕ຺ໂຕ ເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ອິເມ ຫິ ເອຕ຺ຕກາ ຊນາ ວຏ຺ຏຊ຺ຌາສຍາ ວຏ຺ຏາຠິຣຕາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉ ເທວໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ເຐ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິເມ ອິຘ ນ ຄຫິຕາ. ນ ເກວລຎ຺ຈິເມວ, ໂຍປິ ມນຸສ຺ເສສຸເຍວ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ໂຍປິ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເທເວສຸເຍວ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປຣາປຣໍ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ອິເມປິ ອິຘ ນ ຄຫິຕາ, ກາເລນ ເທເວ, ກາເລນ ມນຸສ຺ເສ ສໍສຣິຕ຺ວາ ¶ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕວ ອິຘ ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ’’ຕິ ອິທໍ ອິຘຏ຺ຐກໂວກິຓ຺ຓຠວູປປຕ຺ຕິກສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ນາມໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໓໔) ວຈນໂຕ ປຎ຺ຈສຸ ສກທາຄາມີສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອໂກວ ຄຫິໂຕ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ອິຘ ສກທາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອິເຘວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ອິຘ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ ¶ , ເອກຈ຺ໂຈ ເທວໂລເກ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ເທວໂລເກ ປຕ຺ວາ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອິຘ ນ ຄຫິຕາ. ໂຍ ປນ ອິຘ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ຍາວຕາຍຸກໍ ວສິຕ຺ວາ ປຸນ ອິຘູປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ເອໂກວ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທານິ ຕສ຺ສ ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕີສຸ ປນ ວິໂມກ຺ເຂສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມສ຺ສ ປນ ສກທາຄາມິໂນ ເອກພີຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ກິໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ? ເອກພີຊິສ຺ສ ເອກາວ ປຏິສນ຺ຘິ, ສກທາຄາມິສ຺ສ ທ຺ເວ ປຏິສນ຺ຘິໂຍ, ອິທໍ ເຕສໍ ນານາກຣຓໍ. ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ຕຂີຓາສໂວ ປຏິປທາວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອນິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂຫີຕິ ເອວໍ ທ຺ວາທສ ອຣຫນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ປນ ສກທາຄາມິໂນ, ຕເຖວ ອຣຫນ຺ໂຕ ທ຺ວາທສ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຏ຺ຐມນວມທສມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ທຸຕິຍສິກ຺ຂາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໒. ເອກາທສເມ ວິຫາຣປຏິພທ຺ຘນວກມ຺ມາທິຠາຣໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຠາຣຫາໂຣ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນເວ ອາວາເສ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ປຸຣາເຓ ປຏິຊຄ຺ຄຕີ’’ຕິ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາ, ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ, ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວາ ປທານິ, ສິກ຺ຂາເຍວ ປທານິ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາສງ຺ຂາເຕຫິ ປເທຫີ’’ຕິ. ທສ຺ເສຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສຕິ, ຫຕ຺ຖາມລກໍ ວິຍ ປາກເຏ ວິຠູເຕ ກຕ຺ວາ ວິຠາເວຕິ. ຄຓ຺ຫາເປຕີຕິ ເຕ ຘມ຺ເມ ມນສາ ອນຸປກ຺ຂິເຕ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ເຘ ກາເຣນ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ສມຸສ຺ສາເຫຕີຕິ ສມາຘິມ຺ຫິ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ປຏິລທ຺ຘຄຸເຓຫີຕິ ຕາຍ ເທສນາຍ ຕນ຺ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາເຣນ ຈ ເຕສໍ ປຏິວິທ຺ຘຄຸເຓຫິ. ໂວທາເປຕີຕິ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິກິເລສມລາປຄມເນນ ປຠສ຺ສຣໍ ກໂຣຕິ. ສຓ຺ຫໍ ສຓ຺ຫໍ ກເຖຕີຕິ ອຕິວິຍ ສຸຂຸມໍ ກຕ຺ວາ ກເຖຕິ.

ອຈ຺ຈຍນໍ ¶ ສາຘຸມຣິຍາທໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມນໍ ອຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣາໂຘ’’ຕິ. ອຈ຺ເຈຕິ ອຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ອຈ຺ຈໂຍ, ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂກ ອກຸສລຘມ຺ໂມ. ໂສ ເອວ ອປຣຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ອປຣາໂຘ. ໂສ ຫິ ອປຣຊ຺ຌນ຺ຕໍ ປຸຣິສໍ ອຘິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິກ຺ກມ຺ມ ¶ ອຘິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູຕິ ອຘິວາສນວເສນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕູຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂມຕູ’’ຕິ. ສເທວເກນ ໂລເກນ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຣິໂຍ, ຕຖາຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ’’ຕິ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ກາມໍ ‘‘ວຸທ຺ຘິ ເຫສາ’’ຕິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານວເສນ ວາກ຺ຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕຖາປິ ເທສນໍ ປນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫາຕິ ໂຍຊນາ.

໙໓. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ອຕິປາຕິການີຕິ ສີຆໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພານິ. ກຣຓີຍານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອວສ຺ສເກ ອນີຍສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອວສ຺ສກິຈ຺ຈານີ’’ຕິ. ນິກ຺ຂນ຺ຕເສຕງ຺ກຸຣານີຕິ ພີຊໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕເສຕງ຺ກຸຣານິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຈ຺ຈາຍິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໔. ທຸຕິເຍ ສາເຓຫິ ວາເກຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕານິ ສາຓານິ. ມິສ຺ສສາຓານິ ມສາຓານິ ນ ຠງ຺ຄານິ. ເອຣກຕິຓາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອກ຺ກມກຈິກທລິວາກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ເອຣກາທີຫິ ກຕານິ ຫິ ຉວານິ ລາມການິ ທຸສ຺ສານີຕິ ‘‘ຉວທຸສ຺ສານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕິ. ກຸຓ຺ຑກນ຺ຕິ ຕນຸຕຣໍ ¶ ຕຓ຺ຑຸລປ຺ປກຣຓໍ. ປຎ຺ຈ ທຸສ຺ສີລ຺ຍານີຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ປຎ຺ຈ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາຕິ ກາມາສວາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ. ສີລຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ສີເລນ, ສີລສ຺ສ ວາ ອຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ.

໙໕. ຕຕິເຍ ¶ ວິທ຺ເຘຕິ ທູຣີຠູເຕ. ທູຣຠາໂວ ຈ ອາກາສສ຺ສ ວລາຫກວິຄເມນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວລາຫກວິຄເມນ ທູຣີຠູເຕ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຠໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສກ຺ກມາໂນຕິ ອາກາສໍ ອຠິລງ຺ຆນ຺ໂຕ. ອິມິນາ ຕຣຸຓສູຣິຍຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ນາຕິທູໂຣທິເຕ ຫິ ອາທິຈ຺ເຈ ຕຣຸຓສູຣິຍສມຎ຺ຎາ. ທຸວິຘເມວສ຺ສ ສໍໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍວເສນ ທຸວິຘມ຺ປິ ສໍໂຍຊນໍ ອສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານລາຠິໂນ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານເມວ ເຫຕ຺ຖ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕຣມ຺ປີ’’ຕິອາທິ, ອິຕຣໍ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນໍ ປຸນ ອິມໍ ໂລກໍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອາເນຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຌານລາຠິໂນ ຫິ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປນ຺ນາ ເຫຏ຺ຐາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາປິ ເວຫປ຺ຜລໍ ອກນິຏ຺ຐໍ ຠວຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຕ຺ວາ ນ ປຸນຎ຺ຎຕ຺ຖ ຊາຍນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຌານານາຄາມີ ນາມ ກຖິໂຕ’’ຕິ. ຌານວເສນ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ນ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຌານານາຄາມີ.

໙໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຍພາຫຸລ຺ລິກາຕິ ຈີວຣາທິພາຫຸລ຺ລາຍ ປຏິປນ຺ນາ. ອວີຕຕຓ຺ຫຕາຍ ຫິ ຕໍ ຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣຊາຕໍ ພຫຸໍ ລນ຺ຕິ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ພຫຸລາ, ເຕ ເອວ ພາຫຸລິກາ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໖; ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘). ເຕ ປຈ຺ຈຍພາຫຸລ຺ລາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈີວຣາທິພາຫຸລ຺ລາຍ ປຏິປນ຺ນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ສິກ຺ຂາຍ ອຄາຣວຠາວໂຕ ສິຖິລໍ ອຄາຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ສາຖລິກາ. ສິຖິລນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ສິຖິລສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖສ຺ສ ສຖລສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ສາຖລິກາຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ອໂຘຄມນຏ຺ເຐນ, ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຠາເວນາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣາຕິ ໂອໂຣປິຕຘຸຣາ ອຸຊ຺ຊິຕຸສ຺ສາຫາ. ອຸປຘິວິເວໂກ ນິພ຺ພານໍ. ທຸວິຘມ຺ປິ ວີຣິຍນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ວີຣິຍໍ.

ຠຓ຺ຑນໍ ¶ ຊາຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ. ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາຕວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວິເສສນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິປາຕວເສເນວ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຊາຕຠຓ຺ຑນາ’’ຕິ ອາຫ. ກລໂຫ ຊາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ກລຫຊາຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກລຫສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ກລຫສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕາ ປຏິຠາຄາ ຕໍສທິສີ ຈ ອນິຏ຺ຐກິຣິຍາ. ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນາຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ປລປນອຈ຺ຉິນ຺ທນາທິວເສນ. ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ວິຣຸທ຺ຘວາທຠູຕໍ ວິວາທໍ ອາປນ຺ນາຕິ ວິວາທປນ຺ນາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຣຸທ຺ຘວາທໍ ອາປນ຺ນາ’’ຕິ. ມຸຂສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາຍ ວາຈາ ອິຘ ‘‘ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຜຣຸສາ ວາຈາ ມຸຂສຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ.

ສຕິປິ ອຸຠເຍສໍ ກລາປານໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຠເທ ປຈຸຣຊເນຫິ ປນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນານຕ຺ຕໍ ຂີໂຣທກສມ຺ໂມທິຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມຕໍ ສໍສຏ຺ຐໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂີໂຣທກໍ ວິຍ ຠູຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ຂີຣຎ຺ຈ ອຸທກຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສນ຺ທຕິ, ວິສຸໍ ນ ໂຫຕິ, ເອກຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຸເປຕິ, ເອວໍ ສາມຄ຺ຄິວເສນ ເອກຕ຺ຕູປຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ໂອໂລກນໍ ຈກ຺ຂູນິ ວິຍ ຈກ຺ຂູນິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປສນ຺ເຕຫິ ເມຕ຺ຕຈກ຺ຂູຫີ’’ຕິ. ປິຍຠາວທີປການິ ຫິ ຈກ຺ຂູນິ ປິຍຈກ຺ຂູນິ. ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີຕິ ປໂມທປຈ຺ຈຍພລວປີຕິມາຫ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຂຸທ຺ທິກາທິເຠເທນ ປຎ຺ຈປ຺ປກາຣາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປີຕິມນສ຺ສາຕິ ຕາຍ ປີຕິຍາ ປີຓິຕມນສ຺ສ, ປສ຺ສທ຺ຘິອາວເຫຫິ ອຸຬາເຣຫິ ປີຕິເວເຄຫິ ຕິນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຄຕທຣໂຖຕິ ກິເລສປຣິຬາຫານໍ ທູຣີຠາເວນ ວູປສນ຺ຕທຣໂຖ.

ເກນ ອຸທເກນ ທາຣິໂຕ ປພ຺ພຕປ຺ປເທໂສຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກນ຺ທໂຣ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອຸທກສ຺ສ ຍຖານິນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ນທິນິພ຺ພຕ຺ຕນຠາເວນ ‘‘ນທິກຸຎ຺ໂຊ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາວຏ຺ຏາ ນທິໂຍ ປທຣາ. ອຏ຺ຐ ມາເສຕິ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ຫອຸຕຸວເສນ ອຏ຺ຐ ມາເສ. ຂຸທ຺ທກາ ອຸທກວາຫິນິໂຍ ສາຂາ ວິຍາຕິ ສາຂາ. ຂຸທ຺ທກໂສພ຺ຠາ ກຸສຸພ຺ຠາ ໂອກາຣສ຺ສ ອຸກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຍຕ຺ຖ ອຸປຣິ ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທສໂຕ ອຸທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຈວ ສນ຺ທຕິ ຈ, ເຕ ¶ ກຸສຸພ຺ຠາ ຂຸທ຺ທກອາວາຏາ. ຂຸທ຺ທກນທິໂຍຕິ ປພ຺ພຕປາທາທິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຂຸທ຺ທກາ ນທິໂຍ.

໕-໗. ປຐມອາຊານີຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໙໗-໙໙. ປຎ຺ຈເມ ¶ ອນຸຈ຺ຉວິໂກຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຍຄ຺ໂຄ. ຫຕ຺ຖປາທາທິອງ຺ຄສມຕາຍາຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທິອວຍວສມຕາຍ, ຣຎ຺ໂຎ ວາ ເສນາຍ ອງ຺ຄຠູຕຕ຺ຕາ ຣຎ຺ໂຎ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາເນຕ຺ວາ ຫຸນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫຸນໍ, ອາຫຸຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫຸຕິສງ຺ຂາຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕ’’ນ຺ຕິ. ທູຣໂຕປິ ອາເນຕ຺ວາ ສີລວນ຺ເຕສຸ ທາຕພ຺ພສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ອາເນຕ຺ວາ ຫຸນິຕພ຺ພານຎ຺ຫິ ຈີວຣາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ ອາຫຸນນ຺ຕິ. ຕໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣຓໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ.

ປາຫຸນກຠຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ທິສວິທິສໂຕ ອາຄຕານໍ ປິຍມນາປານໍ ຎາຕິມິຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖາຍ ສກ຺ກາເຣ ປຏິຍຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຕຖາຣູເປ ປາຫຸນເກ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສງ຺ໂຆວ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສງ຺ຆສທິໂສ ຫິ ປາຫຸນໂກ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາ ເຫສ ເອກສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣ ວີຕິວຕ຺ເຕ ທິສ຺ສຕິ, ກທາຈິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍປິ ກປ຺ເປ ວີຕິວຕ຺ເຕ. ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓຎ຺ຈ ປິຍມນາປຕາທິກເຣຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເອວໍ ປາຫຸນມສ຺ສ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປາຫຸນຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ‘‘ຎາຕິມິຕ຺ຕາ ວິປ຺ປວຸຏ຺ຐາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນວຏ຺ຐິຕາ ຈ ເຕສຸ ປິຍມນາປຕາ, ນ ເອວມຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆວ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍ’’ຕິ.

ທກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ທກ຺ຂິຓາ, ປຣໂລກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ທານໍ. ຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫຕິ, ທກ຺ຂິຓາຍ ວາ ຫິໂຕ ຍສ຺ມາ ມຫປ຺ຜລກຣຓຕາຍ ວິໂສເຘຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ.

ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິເກຫິ ອຎ຺ຊລິ ກຣຓີໂຍ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ. ອຸໂຠ ເຫຕ຺ຖ ສິຣສິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໂລເກນ ກຍິຣມານໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ອຣຫຕີຕິ ¶ ວາ ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຊລິປຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ.

ຍທິປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣໍ ວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຫິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ສມມ຺ປິສ຺ສ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສທິສ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຂິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຂິປນ຺ຕິ ວປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພີຊານີຕິ ວາ ເຂຕ຺ຕໍ, ເກທາຣາທິ, ເຂຕ຺ຕໍ ວິຍ ເຂຕ຺ຕໍ, ປຸຎ຺ຎານໍ ເຂຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ¶ ສາລີນໍ ວາ ຍວານໍ ວາ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ສາລິກ຺ເຂຕໍ ຍວກ຺ເຂຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສງ຺ໂຆ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານໍ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ. ສງ຺ຆໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ໂລກສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຫິຕສຸຂສໍວຕ຺ຕນິການິ ປຸຎ຺ຎານິ ວິຣຸຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຐມອາຊານີຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໐. ອຏ຺ຐເມ ນໂວຕິ ນວວາຍິໂມ. ເຕນາຫ ‘‘ກຣຓໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ວາກມຍວຕ຺ຖນ຺ຕິ ສາຓາທິວາກສາຏກໍ. ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓຕິ ວິວຓ຺ໂຓ. ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ຂຣສມ຺ຜສ຺ໂສ. ອປ຺ປໍ ອຄ຺ຆຕີຕິ ອປ຺ປຄ຺ໂຆ. ອຕິພຫຸໍ ອຄ຺ຆນ຺ໂຕ ກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ ໂຫຕິ. ປຣິໂຠຄມຊ຺ຌິໂມຕິ ປຣິໂຠຄກາລວເສນ ມຊ຺ຌິໂມ. ໂສ ຫິ ນວຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຊິຓ຺ຓຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ມຊ຺ເຌ ປຣິໂຠຄກາເລປິ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ ຈ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ໂສ ຈ ອປ຺ປຄ຺ໂຆເຍວ ໂຫຕິ. ອຕິພຫຸໍ ອຄ຺ຆນ຺ໂຕ ອຑ຺ຒໍ ອຄ຺ຆຕິ, ຊິຓ຺ຓກາເລ ປນ ອຑ຺ຒມາສກໍ ວາ ກາກຓິກໍ ວາ ອຄ຺ຆຕິ. ອຸກ຺ຂລິປຣິປຸຎ຺ຉນນ຺ຕິ ກາຬຸກ຺ຂລິປຣິປຸຎ຺ຉນໍ. ນໂວຕິປິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ປຎ຺ຈວສ຺ສກາລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຊາຕິຍາ ສຏ຺ຐິວສ຺ໂສປິ ນໂວເຍວ. ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາຍາຕິ ສຣີຣວຓ຺ເຓນປິ ຄຸຓວຓ຺ເຓນປິ ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາຍ. ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ຫິ ປຣິສມຊ຺ເຌ ນິຕ຺ເຕຊຕາຍ ສຣີຣວຓ຺ໂຓປິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຄຸຓວຓ຺ເຓນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສຣີຣວຓ຺ເຓນ ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາປິ ຄຸຓວຓ຺ຓສ຺ສ ອຠາເວນ ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍ ໂຂ ປນສ຺ສາຕິ ເຍ ໂຂ ປນ ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກາ ວາ ຎາຕິມິຕ຺ຕາທໂຍ ວາ ເອຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເສວນ຺ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຉ ສຕ຺ຖາເຣ ເສວນ຺ຕານໍ ¶ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິການໍ ວິຍ. ເທວທຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕານໍ ໂກກາລິກາທີນໍ ວິຍ ຈ ຕໍ ເສວນໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ໂຫຕິ. ມຊ຺ຌິໂມຕິ ປຎ຺ຈວສ຺ສກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ນວວສ຺ສກາລາ ມຊ຺ຌິໂມ ນາມ. ເຖໂຣຕິ ທສວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຖໂຣ ນາມ. ເອວມາຫໍສູຕິ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ ພາລສ຺ສ ຠຓິເຕນ ໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາຣູປນ຺ຕິ ຕຖາຊາຕິກໍ ຕຖາສຠາວໍ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ.

ຕີຫິ ກປ຺ປາສອໍສູຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ກຕວຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕໂຍ ກປ຺ປາສອໍສູ ຄເຫຕ຺ວາ ກນ຺ຕິຕສຸຕ຺ເຕນ ວາຍິຕໍ ສຸຂຸມວຕ຺ຖໍ, ຕໍ ນວວາຍິມໍ ອນຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ປຣິໂຠຄມຊ຺ຌິມໍ ວີສມ຺ປິ ຕິໍສມ຺ປິ ສຫສ຺ສານິ ອຄ຺ຆຕິ, ຊິຓ຺ຓກາເລ, ອຏ຺ຐປິ ທສປິ ສຫສ຺ສານິ ອຄ຺ຆຕິ.

ເຕສໍ ¶ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາທໂຍ ເສວນ຺ຕາ ວິຍ ຕໍ ເສວນໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຎ຺ຫິ ເອກໍ ນິສ຺ສາຍ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ມຸຈ຺ຈນກສຕ຺ຕານໍ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖເຣ ອວເສເສ ຈ ອສີຕິ ມຫາສາວເກ ນິສ຺ສາຍ ສຄ຺ຄຄຕສຕ຺ຕານໍ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຍາວຊ຺ຊກາລາ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ປຏິປນ຺ນສຕ຺ຕານມ຺ປິ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິເຍວ. ອາເຘຍ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕສ຺ສ ມຫາເຖຣສ຺ສ ຕໍ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ວຈນໍ ຍຖາ ຄນ຺ຘກຣຓ຺ຑເກ ກາສິກວຕ຺ຖໍ ອາຘາຕພ຺ພຕໍ ຐເປຕພ຺ພຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ເຄ ສິຣສ຺ມິໍ ຫທເຍ ຈ ອາຘາຕພ຺ພຕໍ ຐເປຕພ຺ພຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

໑໐໑. ນວເມ ຍຖາ ຍຖາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ເຍນ ເຍນ ປກາເຣນ ປາຓຆາຕາທິປາປກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ວິປາກໍ ປຏິສໍເວທິຍເຕວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ກມ຺ມສິທ຺ຘິຍໍ ຕພ຺ພິປາກສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຫິ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘນາຕິ ກມ຺ມວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປຊ຺ຊເນນ.

‘‘ອຍມ຺ປິ ¶ ໂຂ ກາໂຍ ເອວໍຘມ຺ໂມ ເອວໍຠາວີ ເອວໍອນຕີໂຕ’’ຕິອາທິນາ ກາຍສ຺ສ ອສຸຠານິຈ຺ຈາທິອາກາຣອນຸປສ຺ສນາ ກາຍຠາວນາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາຍ ຕາຍ ຠາວນາຍາ’’ຕິ. ຣາຄາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂທສໂມຫານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ຣາໂຄ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ປມາຓກຣໂຓ, ໂທໂສ ປມາຓກຣໂຓ, ໂມໂຫ ປມາຓກຣໂຓ, ເຕ ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຫີນາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຖາ ຫິ ປພ຺ພຕປາເທ ປູຕິປຓ຺ຓສ຺ສ ອຸທກໍ ນາມ ໂຫຕິ, ກາຬວຓ຺ຓໍ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ ພ຺ຍາມສຕໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ວິຍ ຂາຍຕິ, ຍຏ຺ຐິໍ ວາ ຣຊ຺ຊຸໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ມິນນ຺ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິປາໂທທ຺ຘຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຍາວ ຣາຄາທໂຍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສຎ຺ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ໂສຕາປນ຺ໂນ ວິຍ ສກທາຄາມີ ວິຍ ອນາຄາມີ ວິຍ ຈ ຂາຍຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ຣາຄາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທາ ຣຕ຺ໂຕ ທຸຏ຺ໂຐ ມູຬ຺ໂຫຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອິຕິ ¶ ເຕ ຣາຄາທໂຍ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປມາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປມາຓກຣຓາ ນາມ ວຸຕ຺ຕາ.

ຊາເປຕຸນ຺ຕິ ຊິນຘນໍ ກາຕຸໍ. ໂສຕິ ຣາຊາ, ມຫາມຕ຺ໂຕ ວາ. ອສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ໂລຓກປລ຺ລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໒. ທສເມ ອນີຫຕໂທສນ຺ຕິ ອນປນີຕຖູລກາຬກໍ. ອນປນີຕກສາວນ຺ຕິ ອນປຄຕສຸຂຸມກາຬກໍ. ປຫຏມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫຏມຕ຺ຕໍ.

ທສກຸສລກມ຺ມປຖວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວ, ວິປສ຺ສນາປາທກອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕໂຕ ອຘິກໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຏິພ຺ຣູຫນວເສນ ອນຸ ອນຸ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປ຺ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ¶ ນິສີທນໍ ອາທາຍ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ ວນສຓ຺ເຑ ວາ ປພ຺ຠາເຣ ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ວາ ປາເທຫິ ວາ ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໂຕ ຕິຓປຓ຺ຓານິ ອປເນນ຺ໂຕປິ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕເຍວ. ນິສີທິຕ຺ວາ ປນ ຫຕ຺ຖປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຠາວນາຍ ອປ຺ປນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາຍປິ ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ໂຕເຍວ ຕທຕ຺ເຖນປິ ຕໍສທ຺ທໂວຫາຣໂຕ. ຈິຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຘມ຺ມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສມ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ. ປຓ຺ຑິຕຊາຕິໂກຕິ ປຓ຺ຑິຕສຠາໂວ.

ກາເມ ອາຣພ຺ຠາຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມ ອາຣພ຺ຠ. ກາມຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ວາ ກາເມນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ກາມວິຕກ຺ໂກ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາປາໂທ, ໂທໂສ. ວິຫິໍສນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ເຕ, ວິຫິໍສນໍ ວາ ເຕສໍ ເອຕນ຺ຕິ ວິຫິໍສາ, ປເຣສໍ ວິເຫຐນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຸຓາປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປາປຘມ຺ມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຎາຕເກ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິຕກ຺ໂກຕິ ຎາຕເກ ອາຣພ຺ຠ ເຄຫສ຺ສິຕເປມວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິຕກ຺ໂກ. ຊນປທມາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິຕກ຺ໂກຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອໂຫ ວຕ ມໍ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມໍ ປເຣ ນ ອວຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ນ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ, ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ¶ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ໂກ. ທສວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສວິຕກ຺ກາຕິ ໂອຠາສາທິທສວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລເສ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ກາ.

ອວສິຏ຺ຐາ ຘມ຺ມວິຕກ຺ກາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອວສິຏ຺ຐຘມ຺ມວິຕກ຺ໂກ, ວິປສ຺ສນາສມາຘິ. ນ ເອກຄ຺ຄຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕ ນ ເອກຄ຺ຄຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ເອກໍ ອຸເທຕີຕິ ຫິ ເອໂກທິ, ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄໍ ເສຏ຺ຐໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ໂຐປິ ຫິ ໂລເກ ເອໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສມາຘານວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເອໂກທິສ຺ສ ຠາໂວ ເອໂກທິຠາໂວ, ເອກຄ຺ຄຕາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ນິພ຺ພານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ນິພ຺ພານໂຄຈເຣເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ນິສີທຕີຕິ ສມາຘິປຏິປກ຺ເຂ ກິເລເສ ສນ຺ນິສີເທນ຺ໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ນິສີທຕິ. ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ອພ຺ຍຄ຺ຄຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ສມ຺ມາ ອາຘິຍຕີຕິ ຍຖາ ອາຣມ຺ມເຓ ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມາ ສມ຺ມເທວ ອາຘິຍຕິ.

ອຠິຎ຺ຎາ ¶ ສຈ຺ຉິກຣຓີຍສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍ ສຈ຺ຉິກຣຓີຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ ຍ-ກາຣໂລເປນ ປນ ປຸນ ກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກາຕພ຺ພສ຺ສາ’’ຕິ. ອຠິຎ຺ຎາຍ ອິທ຺ຘິວິຘາທິຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍໍ ອິທ຺ຘິວິຘປຈ຺ຈນຸຠວນາທິກໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ສກ຺ຂີ, ສກ຺ຂິໂນ ຠພ຺ພຕາ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາ, ສກ຺ຂິຠວນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສກ຺ຂີ ຈ ໂສ ຠພ຺ໂພ ຈາຕິ ສກ຺ຂິຠພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ອິທ຺ຘິວິຘາທີນໍ ຠພ຺ໂພ ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ຂີຕິ ສກ຺ຂິຠພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາ, ຕໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານາທິເຠເທຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ຎາປາທາ ຈ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານານິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມຊ຺ຌິມນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໙໘) –

‘‘ສຕິ ສຕິອາຍຕເນຕິ ສຕິ ສຕິກາຣເຓ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓໍ? ອຠິຎ຺ຎາ ວາ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ວາ, ອວສາເນ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ ກາຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ວາຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາສງ຺ຂາຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘປຈ຺ຈນຸຠວນາທິ, ຕສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາ ກາຣຓໍ ¶ . ອຖ ອິທ຺ຘິວິຘປຈ຺ຈນຸຠວນາທິ ອຠິຎ຺ຎາ, ເອວໍ ສຕິ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ກາຣຓໍ. ອວສາເນ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ວາ ກາຣຓໍ. ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ຕທາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສາມິ, ຍທຣິຍາ ເອຕຣຫິ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕; ໓.໓໐໗) ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ. ອິທຎ຺ຈ ສາຘາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ສາຘາຣຓວເສນ ປນ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ກາຣຓໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລວເສນ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາຕິອາທິ ເຈຕ຺ຖ ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ປໍສຸໂຘວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໓. ເອກາທສເມ ¶ ເຍຫິ ຜລໍ ນິມີຍຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ປກ຺ຂິປມານໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕານິ ນິມິຕ຺ຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕີຓິ ກາຣຓານີ’’ຕິ. ກາເລນ ກາລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເລນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ກາລນ຺ຕິ ຈ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາເລ ກາເລ’’ຕິ. ມນສິ ກາຕພ຺ພາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ກາຕພ຺ພາ, ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປລກ຺ຂິຕສມາຘານາກາໂຣ ສມາຘິເຍວ ອິຘ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຄ຺ຄຕາ ຫິ ອິຘ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຐານໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຐານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວຈນເສໂສ. ຕໍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ສໍວຕ຺ຕນສ຺ສ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວາ ມນສິກຣຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເອຕສ຺ສ ຐານໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. ຎາຓຊວນ຺ຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ປຎ຺ຎາຊວໍ.

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸວຓ຺ຓຕາປນໂຍຄ຺ຄອງ຺ຄາຣຠາຊນໍ ອິຘ ‘‘ອຸກ຺ກາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອງ຺ຄາຣກປລ຺ລ’’ນ຺ຕິ. ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ຕປ຺ປຕິ, ເອວໍ ປຏິຍາທິເຍຍ຺ຍ. ອາລິມ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ອາທິເຍຍ຺ຍ, ຊເລຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄາເຣ…ເປ… ຄາຫາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ. ມູສາຍ ວາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ຕຕ຺ຕເກ ວາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ອຸປຘາເຣຕີຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ.

ນິມິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂລຓກປລ຺ລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑-໓. ປຸພ຺ເພວສມ຺ໂພຘສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໐໔-໑໐໖. ຕຕິຍສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸພ຺ເພວາຕິ ສມ຺ໂພໂຘ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓໍ ‘‘ສາມໍ ສມ຺ມາ ພຸຊ຺ຌິ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອປຣຠາເຄເຍວາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ອຸທກໂຕ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕໍ ປຣິປາກຄຕໍ ປທຸມໍ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ເສນ ອວສ຺ສໍ ພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ພຸຊ຺ຌນກປທຸມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ພ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອວສ຺ສໍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ໂຕຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ເສວ…ເປ… ອາຣຠນ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ’’ຕິ. ຍາ ວາ ເອສາ ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕາ ໂພຘິ, ‘‘ຕໍ ໂພຘິໍ ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ໂພຘິຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອາສຕ຺ໂຕຕິປິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ໂພຘິຍາ ວາ ສຕ຺ຕສ຺ເສວ ລຄ຺ຄສ຺ເສວ ສໂຕ’’ຕິ.

ອຖ ວາ ໂພຘີຕິ ຎາຓໍ ‘‘ພຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ໂພຘິມາ ສຕ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ, ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ‘‘ຎາຓສຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ຎາຓວາ ປຎ຺ຎວາ ປຓ຺ຑິໂຕ ສຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ປາທມູເລ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຓ຺ຑິໂຕວ ໂສ ສຕ຺ໂຕ, ນ ອນ຺ຘພາໂລຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຄຸຓວໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນນາມວເສນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ. ອສ຺ສາທີຍຕີຕິ ອສ຺ສາໂທ, ສຸຂໍ. ຕຎ຺ຈ ສາຕາກາຣລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສາໂທຕິ ມຘຸຣາກາໂຣ’’ຕິ. ຉນ຺ທຣາໂຄ ວິນີຍຕິ ເຈວ ປຫີຍຕິ ຈ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ຉນ຺ທຣາຄວິນໂຍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອາຄມ຺ມາຕິ ອິທໍ ໂຍ ຊໂນ ຣາຄໍ ວິເນຕິ ປຊຫຕິ ຈ, ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍຕຕິຍານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຸພ຺ເພວສມ຺ໂພຘສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔-໙. ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໐໗-໑໑໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ¶ ສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖໍ, ອຣິຍຜລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຣິຍຜລ’’ນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕຣໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ສາມຎ຺ຎເມວ ວາ ອຣຓີຍໂຕ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາມຎ຺ຎຕ຺ເຖນ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ’’ຕິ. ປຎ຺ຈມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໓. ທສເມ ວິວຏ຺ຏຄາມິກມ຺ມານນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍກມ຺ມານໍ. ຕທຠິນິວຕ຺ເຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ປຈ຺ຈາມສນສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ ປຣາມາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ອຠິນິວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ, ຕໍ ວິປາກໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ນ ເກວລໍ ວິປາກສ຺ເສວ ປຣາມາໂສ ຕໍ-ສທ຺ເທນ, ອຖ ໂຂ ຉນ຺ທຣາຄຏ຺ຐານິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຕພ຺ພິປາກສ຺ສ ຈ ປຣາມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຍທາ ວາ ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເຕ ເຈວ ຘມ຺ເມຕິ ເຕ ຉນ຺ທຣາຄຏ຺ຐານິເຍ ຘມ຺ເມ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ກິເລເສ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິຠູຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີຕິ.

ທຸຕິຍນິທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໔. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສີລຕາຍ ອປາຍູປຄາ ອາປາຍິກາຕິ ອາຫ ‘‘ອປາຍໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາປາຍິກາ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ສຸນິວຕ຺ເຖ ສຸປາຣຸເຕ ສຸມ຺ຠກປຕ຺ຕຘເຣ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ¶ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຕາທິເສນ ອາກາເຣນ ¶ ຕຖາປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ອຫໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຣູປໂກ’’ຕິ. ‘‘ອຫມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄາທີນິ ປວິສນ຺ໂຕ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິເຍວ, ຕຖາ ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ວາ…ເປ… ເອວໍປຏິຎ຺ໂຎ’’ຕິ. ອກ຺ໂກສຕີຕິ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສິ, ສມຓປຏິຎ຺ໂຎສີ’’ຕິອາທິນາ ອກ຺ໂກສຕິ. ປຣິຠາສຕີຕິ ‘‘ໂສ ຕ຺ວໍ ‘ໂຫຕຸ, ມຸຓ຺ຑກສມໂຓ ອຫ’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎສິ, ອິທານິ ເຕ ອສ຺ສມຓຠາວໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ວທນ຺ໂຕ ປຣິຠາສຕິ.

ກິເລສກາໂມປິ ອສ຺ສາທິຍມາໂນ ວຕ຺ຖຸກາມນ຺ໂຕຄໂຘເຍວ, ກິເລສກາມວເສນ ຈ ເຕສໍ ອສ຺ສາທນໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ກິເລສກາເມນ ວຕ຺ຖຸກາເມ ເສວນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ກິເລສກາເມນາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ນຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ວິສຍປຣິໂຠເຄ ນຕ຺ຖິ ອາທີນໂວ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນກຕໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ປຣິໂຠຄຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ປາ-ສທ຺ໂທ, ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ຈ ຕພ຺ພ-ສທ຺ໂທ, ຍຖາຣຸຈິ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິວິຕພ຺ພຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກຕ຺ຕຸວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາປາຍິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໕. ທຸຕິເຍ ປເຣນ ກຕສ຺ສ ອຸປກາຣສ຺ສ ອນຸຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ອຸປກາຣໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ເວທິຍນ຺ໂຕ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ມຍ຺ຫໍ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໑໑໖. ຕຕິເຍ ສຸເຂນ ເມຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ສຸເຂນ ປມາຓໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ເອວເມວ ‘‘ອຸທ຺ຘໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອຄຸຓງ຺ເຄຫິ ¶ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ສຸເຂນ ປມາຓໍ ຄຍ຺ຫຕີຕິ, ສຸເຂນ ເມຕພ຺ໂພ. ທຸກ຺ເຂນ ເມຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ມຫາສມຸທ຺ທສ຺ສ ທຸກ຺ເຂນ ປມາຓໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ເອວເມວ ‘‘ອນຸທ຺ຘໂຕ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິເຕຫິ ຄຸຓງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ທຸກ຺ເຂນ ປມາຓໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ‘‘ອນາຄາມີ ¶ ນຸ ໂຂ ຂີຓາສໂວ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕເນສ ທຸກ຺ເຂນ ເມຕພ຺ໂພ. ປເມຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ຍຖາ ອາກາສສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ປມາຓໍ ຄເຫຕຸໍ, ເອວໍ ຂີຓາສວສ຺ສ, ເຕເນສ ປເມຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ.

ສາຣາຠາເວນ ຕຸຈ຺ຉຕ຺ຕາ ນໂຬ ວິຍ ນໂຬ, ມາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອຸນ຺ນໂຬຕິ ອຸຄ຺ຄຕນໂຬ’’ຕິ, ອຸຏ຺ຐິຕຕຸຈ຺ຉມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຸຈ຺ຉມານໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ມໂນ ຫິ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຕິ ສທິໂສຕິ ຈ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິເສສໂຕ ຕຸຈ຺ໂຉ. ຈາປລ຺ເລນາຕິ ຈປລຠາເວນ, ຕຓ຺ຫາໂລລຸປ຺ເປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຂໂຣຕິ ມຸເຂນ ຜຣຸໂສ, ຜຣຸສວາໂຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກິຓ຺ຓວາໂຈຕິ ວິສຏວຈໂນ ສມ຺ຜປ຺ປລາປິຕາຍ ອປຣິຍນ຺ຕວຈໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ອສຎ຺ຎຕວຈໂນ’’ຕິ, ທິວສມ຺ປິ ນິຣຕ຺ຖກວຈນໍ ປລາປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຣຫິໂຕຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາສມາຘິຣຫິໂຕ ຈຓ຺ຑໂສເຕ ພທ຺ຘນາວາ ວິຍ ອນວຏ຺ຐິຕກິຣິໂຍ. ຠນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ປຓ຺ຓາຣຸຬ຺ຫວາລມິຄສທິໂສ. ວິວຏິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ສໍວຣາຠາເວນ ຄິຫິກາເລ ວິຍ ອສໍວຸຕຈກ຺ຂາທິອິນ຺ທ຺ຣິໂຍ.

ອປ຺ປເມຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໗. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຫ ພ຺ຍຍຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຫພ຺ໂຍ, ສຫປວຕ຺ຕນໂກ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຫພ຺ຍຕາ, ສຫປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຠາວໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ຍາວຕກໍ ເຕສໍ ເທວານໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ເຂເປຕ຺ວາ ນິຣຍມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ອຣູປຠວໂຕ ຈຸຕສ຺ສ ອປາຍູປປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ວິຍ ທິສ຺ສຕີຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ສນ຺ຘາຍຠາສິຕມິທໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ທີເປຕິ ‘‘ນິຣຍາທີຫິ ອວິປ຺ປມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໂຕ ພລວຕຣໍ ອກຸສລໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ອິມິນາ ຕໂຕ ຈວນ຺ຕານໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານເມວ ປຏິສນ຺ຘິຊນກໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ອຘິກໍ ¶ ປຍສຕິ ປຍຸຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປຍາໂສ, ສວິເສສໍ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພກິຣິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຘິກປ຺ປໂຍໂຄ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອາເນຎ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໘. ປຎ຺ຈເມ ¶ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສີເສນ ທານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທິນ຺ນສ຺ສ ຜລາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕີ’’ຕິ. ທິນ຺ນໍ ປນ ອນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸໍ ກຖໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ຍິຏ຺ຐໍ ຫຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ມຫາຍາໂຄຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ມຫາທານໍ. ປເຫຓກສກ຺ກາໂຣຕິ ປາຫຸນການໍ ກາຕພ຺ພສກ຺ກາໂຣ. ຜລນ຺ຕິ ອານິສໍສຜລໍ ນິສ຺ສນ຺ທຜລຎ຺ຈ. ວິປາໂກຕິ ສທິສຜລໍ. ປຣໂລເກ ຐິຕສ຺ສ ອຍໍ ໂລໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ປຣໂລເກ ຐິຕສ຺ສ ກມ຺ມຸນາ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ອຍໍ ໂລໂກ ນ ໂຫຕິ. ອິຘໂລເກ ຐິຕສ຺ສປິ ປຣໂລໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ອິຘໂລເກ ຐິຕສ຺ສ ກມ຺ມຸນາ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ປຣໂລໂກ ນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຠວໂຍນິຄຕິອາທີສຸ ຐິຕາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທ຺ວຍວິນາເສນ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ.

ຜລາຠາວວເສນາຕິ ມາຕາປິຕູສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕີນໍ ຜລສ຺ສ ອຠາວວເສນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາ’’ຕິ ວທຕິ, ນ ມາຕາປິຕູນໍ, ນາປິ ເຕສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕີນໍ ອຠາວວເສນ ເຕສໍ ໂລກປຈ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ພຸຬກສ຺ສ ວິຍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ນາມ ເກວໂລ, ນ ຈ ຂນປຸພ຺ພໂກຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈວິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ສຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ວທຕີ’’ຕິ. ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕີຕິ ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕິ, ເຕ ນຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘານໍ ອຠາວໍ ທີເປຕິ.

ວິປຕ຺ຕິສມ຺ປທາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໙-໑໒໐. ຉຏ຺ເຐ ¶ ຉຫິ ຕເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປາສໂກຕິ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ຈຕ຺ຕາຣິ ຕລານິ, ທ຺ວີສຸ ໂກຏີສຸ ທ຺ເວ ຕລານີຕິ ເອວໍ ຉຫິ ຕເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປາສກກີຬາປສຸຕານໍ ມຓິສທິໂສ ປາສກວິເສໂສ. ສຕ຺ຕມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອປຓ຺ຓກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໑. ອຏ຺ຐເມ ¶ ສຸຈິຠາໂວຕິ ກິເລສາສຸຈິວິຄເມນ ສຸທ຺ຘຠາໂວ ອສໍກິລິຏ຺ຐຠາໂວ, ອຕ຺ຖໂຕ ກາຍສຸຈຣິຕາທີນິ.

ປຐມໂສເຈຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໒. ນວເມ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫີນສພ຺ພກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕຕາຍ ກາເຍ, ກາເຍນ ວາ ສຸຈິ ກາຍສຸຈິ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຍທ຺ວາເຣ’’ຕິອາທິ. ໂສເຈຍ຺ຍສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລສຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ໂສເຈຍ຺ຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸເປຕໍ. ນິນ຺ຫາຕາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສລິເລນ ວິກ຺ຂາລິຕາ ປາປາ ເອເຕນາຕິ ນິນ຺ຫາຕປາປໂກ, ຂີຓາສໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ຂີຓາສໂວວ ກຖິໂຕ’’ຕິ.

ທຸຕິຍໂສເຈຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໓. ທສເມ ມຸນິໂນ ຠາວາ ໂມເນຍ຺ຍານິ, ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອຸຠຍຫິຕມຸນນໂຕ ມຸນິ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕ ມຸນິຠາວກຣາ ໂມເນຍ຺ຍາ ປຏິປທາ ຘມ຺ມາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ. ມຸນິໂນ ວາ ເອຕານິ ໂມເນຍ຺ຍານິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ກາເຍນ ອກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ກຣຓໍ ¶ , ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໗; ຂຸ. ປາ. ໓.ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣ) ກາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຊານນໍ, ກາຍສ຺ສ ຈ ສມຸທຍໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ ອສ຺ສາທໂຕ ອາທີນວໂຕ ນິສ຺ສຣຓໂຕ ຈ ຍາຖາວໂຕ ປຣິຊານນຕາ, ຕຖາ ປຣິຊານນວເສນ ປນ ປວຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ຈ ກາເຍ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ປຊຫນໍ, ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ນິໂຣເຘຕ຺ວາ ປຕ຺ຕພ຺ພສມາປຕ຺ຕິ ວາ, ສພ຺ເພ ເອເຕ ກາຍມຸເຂນ ປວຕ຺ຕາ ໂມເນຍ຺ຍປ຺ປຏິປທາ ຘມ຺ມາ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ ນາມ. ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕມໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ? ຕິວິຘກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ປຫານໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ຕິວິຘກາຍສຸຈຣິຕມ຺ປິ ກາຍໂມເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໔) ປາຬິ ອາຄຕາ. ອິຘາປິ ເຕເນວ ປາຬິນເຍນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິວິຘກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕປ຺ປຫານໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອິທານິ ¶ ‘‘ກຕມໍ ວຈີໂມເນຍ຺ຍໍ? ຈຕຸພ຺ພິຘວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ປຫານໍ ວຈີໂມເນຍ຺ຍໍ, ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ວາຈາຣມ຺ມເຓ ຎາຓໍ, ວາຈາປຣິຎ຺ຎາ, ປຣິຎ຺ຎາສຫຄໂຕ ມຄ຺ໂຄ, ວາຈາຍ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ປຫານໍ, ວຈີສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ ວຈີໂມເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຕິທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ວຈີໂມເນຍ຺ເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂຈປນວາຈຎ຺ເຈວ ສທ຺ທວາຈຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ວາຈາຣມ຺ມເຓ ຎາຓໍ. ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ສມຸທຍາທິໂຕ ປຣິຊານນໍ ວາຈາປຣິຎ຺ຎາ.

‘‘ກຕມໍ ມໂນໂມເນຍ຺ຍໍ? ຕິວິຘມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ປຫານໍ ມໂນໂມເນຍ຺ຍໍ, ຕິວິຘໍ ມໂນສຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ມນາຣມ຺ມເຓ ຎາຓໍ, ມນປຣິຎ຺ຎາ, ປຣິຎ຺ຎາສຫຄໂຕ ມຄ຺ໂຄ, ມນສ຺ມິໍ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ປຫານໍ, ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ມໂນໂມເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ອາຄຕນເຍນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ມໂນໂມເນຍ຺ເຍປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເອກາສີຕິວິຘໍ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ ມນາຣມ຺ມເຓ ຎາຓໍ. ຕສ຺ສ ສມຸທຍາທິໂຕ ປຣິຊານນໍ ມນປຣິຎ຺ຎາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ໂມເນຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໔-໑໒໕. ຕຕິຍສ຺ສ ¶ ປຐເມ ຕຓ຺ຫາເຄເຘນ ຄຖິໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາພນ຺ຘເນນ ພທ຺ໂຘ. ຕຓ຺ຫາມຸຈ຺ຉນາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ວເສນ ມຸຈ຺ຉາປຕ຺ຕິຍາ. ມຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ມຸຈ຺ຉໍ ໂມຫໍ ປມາທໍ ອາປນ຺ໂນ. ອຊ຺ໂຌປນ຺ໂນຕິ ອຘິໂອປນ຺ໂນ. ຕຓ຺ຫາຍ ອຘິຠວິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວິຍ ຐິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ໂຌປນ຺ໂນຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອນາທີນວທສ຺ສາວີຕິ ຄຖິຕາທິຠາເວນ ປຣິໂຠເຄ ອາທີນວມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ປສ຺ສຕິ. ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອາຫາຣປຣິໂຠເຄຕິ ຕຕ຺ຖ ປໂຍຊນປຣິຈ຺ເຉທິກາ ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ໒.໒໔; ໓.໗໕; ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໐; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ໘.໙) ປວຕ຺ຕາ ¶ ອາຫາຣປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄນິສ຺ສຣຓຠູຕາ ປຎ຺ຎາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ທຸຕິເຍ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ກຸສິນາຣສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໖. ຕຕິເຍ ສມ຺ພຫຸລາຕິ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຈສຕາ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ອປຣຠາເຄ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສມານາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມານໍ ອຸປ຺ປາເທສຸໍ – ‘‘ຍໍ ຍໍ ຠຄວາ ກເຖຕິ, ຕໍ ຕໍ ມຍໍ ຂິປ຺ປເມວ ຊານາມ. ຠຄວາ ຫິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນິ ຕີຓິ ລິງ຺ຄານິ, ນາມາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ, ປຐມາທໂຍ ສຕ຺ຕ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕິ, ເອວໍ ກຖິເຕ ຈ ອມ຺ຫາກໍ ຄຓ຺ຐິປທໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ເຕ ຠຄວຕິ ອຄາຣວາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐານມ຺ປິ ຘມ຺ມສ຺ສວນມ຺ປິ ອຠິຓ຺ຫໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປພ຺ພຊິຕາ…ເປ… ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ມຸຂປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂເນວ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຸຂປຏິຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເນວ ¶ ອາຄຕຏ຺ຐານໍ ນ ຄຕຏ຺ຐານໍ ອທ຺ທສໍສຸ. ກສ຺ມາ? ອຎ຺ຎາຓໂຕ. ເຕ ກິຣ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານິໍສຸ. ເຕສຎ຺ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ວິຈິຕ຺ຣນຍໍ ເທສນາວິລາສຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຆນປຸຖຸເລນ ທຸສ຺ສປຏ຺ເຏນ ມຸຂໍ ພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຐປິຕມນຸຎ຺ຎໂຠຊນໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ນນຸ ຈ ຠຄວາ ອຕ຺ຕນາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ປເຣ ຎາເປຕຸໍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ໂສ ກສ຺ມາ ຍຖາ ເຕ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕຖາ ເທເສຕີຕິ? ເຕສໍ ມານຠຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ຠຄວາ ຫິ ‘‘ອຠພ຺ພາ ອິເມ ອິມໍ ມານຂິລໍ ອນຸປຫຈ຺ຈ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ສຈ຺ຉິກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຸຕປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເທສນາກຸສໂລ ມານຠຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໑) ອຠາສິ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ¶ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກຖາ ນິຍ຺ຍາຕີ’’ຕິ ມຸຂສມ຺ປຕ຺ຕເມວ ກເຖຕີຕິ ຈິນ຺ຕຍິໍສູຕິ ອິທໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຠາຓການໍ ວຬຎ຺ຊນກຕນ຺ຕິນີຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ເອວໍ ມານຠຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ເທສິຕຎ຺ຈ ປນ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຕໍເຍວ ກິຣ ປຖວິໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ, ເສໂຂປິ ອຣຫາປິ ຕຖາຄໂຕປິ ອຠິຊານາຕິ, ກິ ນາມິທໍ ກຖໍ ນາມິທ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຍໍ ຠຄວຕາ ກຖິຕໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຂິປ຺ປເມວ ຊານາມ, ອິທານິ ປນິມສ຺ສ ມູລປຣິຍາຍສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ວາ ໂກຏິໍ ວາ ນ ຊານາມ ນ ປສ຺ສາມ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ອປ຺ປເມຍ຺ຍາ ອຕຸລາ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຕທາຐາ ວິຍ ສປ຺ປາ ນິມ຺ມທາ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘູປຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສວນຎ຺ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຄມໍສຸ. ເຕນ ສມເຍນ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ອານຸຠາໂວ, ເຕ ນາມພ຺ຣາຫ຺ມຓປພ຺ພຊິຕາ ຕຖາ ມານມທມຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ມູລປຣິຍາຍເທສນາຍ ນິຫຕມານາ ກຕາ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ອຫໍ ເອວໍ ອິເມ ມານປຄ຺ຄຫິຕສີເສ ຈຣນ຺ເຕ ນິຫຕມາເນ ອກາສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພາຣາຓສິຍໍ ປຏິວສຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ສນິຆຓ຺ຏຸເກຏຸຠານໍ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທານໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ ປທໂກ ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ ໂລກາຍຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ອນວໂຍ, ໂສ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ມາຓວກສຕານິ ມນ຺ເຕ ວາເຈຕິ. ປຓ຺ຑິຕມາຓວກາ ພຫຸຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ລຫຸຎ຺ຈ, ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ຊາຕກໍ ກເຖສິ.

ຕໍ ¶ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ມຍໍ ມາເນເນວ ອຸປຫຕາ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ນິຫຕມານາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານປຣາຍຓາ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ຠຄວາ ເອກໍ ສມຍໍ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເວສາລິໍ ປຕ຺ວາ ໂຄຕມເກ ເຈຕິເຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈສຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຎາຓປຣິປາກໍ ວິທິຕ຺ວາ ອິທໍ ໂຄຕມກສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ອິທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ກຸສລາທິເຠທໍ ຂນ຺ຘາທິເຠທຎ຺ຈ ເທເສຕພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ, ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຈ ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິເຠທໍ, ຕສ຺ສ ຈ ເນສໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ຍາຖາວໂຕ ອຠິຊານິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາທສາຍຕນານີຕິອາທິ ປເນຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສປ຺ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສກາຣຓໍ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສເຍນ ວາ ປຸຈ຺ຉາຍ ວາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສນິມິຕ຺ຕໍ ເຫຕູທາຫຣຓສຫິຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຄາທີນໍ ປຏິຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ, ຕເທວ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ສຫ ປາຏິຫາຣິເຍນາຕິ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ. ຣາຄາທິປ຺ປຏິເສຘນວເສເນວ ຫິ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈນີກປຏິຫຣເຓນ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍເມວ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຍຖາຣຫໍ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິປາຏິຫາຣິຍສຫິຕ’’ນ຺ຕິ ¶ ວທນ຺ຕິ ອນຸສາສນິປາຏິຫາຣິຍຣຫິຕາ ເທສນາ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ໂຄຕມກເຈຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໗. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອາຬາຣກາລາມກາເລຕິ ອາຬາຣກາລາມານໍ ຘຣມານກາເລ. ປຣິຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຫານປຣິຎ຺ຎໍ. ສາ ຫິ ສມຕິກ຺ກໂມ, ນ ອິຕຣາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາ ນາມ ສມຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐໂມ ສຕ຺ຖາ ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ທຸຕິໂຍ ອຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິລາຠີ, ຕຕິໂຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ (ປຸ. ປ. ໑໓໐) –

‘‘ຍ຺ວາຍໍ ¶ ສຕ຺ຖາ ກາມານໍ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ນ ຣູປານໍ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ນ ເວທນານໍ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິຍາ ລາຠີ ສຕ຺ຖາ ເຕນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍ຺ວາຍໍ ສຕ຺ຖາ ກາມານຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ຣູປານຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ນ ເວທນານໍ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ອຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິຍາ ລາຠີ ສຕ຺ຖາ ເຕນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍ຺ວາຍໍ ສຕ຺ຖາ ກາມານຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ຣູປານຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ເວທນານຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ສຕ຺ຖາ ເຕນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕິຕ຺ຖິຍາ ສມຍໍ ຊານນ຺ຕາ ກາມານໍ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍຸໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວທມານາ. ຣູປານໍ ປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍຸໍ ອຣູປຣາຄໍ ວທມານາ. ເວທນາປຣິຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍຸໍ ອສຎ຺ຎາຣາຄໍ ວທມານາ. ເຕ ປນ ‘‘ອິທໍ ນາມ ປຐມຊ຺ຌານໍ, ອຍໍ ຣູປຠໂວ, ອຍໍ ອສຎ຺ຎາຠໂວ’’ຕິປິ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຕ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາປິ ເກວລໍ ‘‘ປຎ຺ຎາເປມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາຄໂຕ ປນ ກາມານໍ ປຣິຎ຺ຎໍ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ຣູປເວທນານໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ. ເອວເມຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຊນາ ພາຫິຣກາ, ເອໂກ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຕໂຍ ສຕ຺ຖາໂຣ ນາມ.

ຠຣຓ຺ຑຸກາລາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໘. ປຎ຺ຈເມ ¶ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ວິຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂເຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ຕຕໂຣ. ຕາທິໂສ ຈ ສຸນ຺ທໂຣ ຠທ຺ທໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທເຣ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂກຕິ ເທວນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີສຸ ໂກ ກຕໂມ? ເມຕິ ມມ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອິມາຍ ເອວຣູປາຍ ເທວິທ຺ຘິຍາ. ຍສສາຕິ ອິມິນາ ເອທິເສນ ປຣິວາເຣນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ. ຊລນ຺ຕິ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ເຕນ ກມນີເຍນ ອຠິຣູເປນ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ຉວິວຓ຺ເຓນ ສຣີຣວຓ຺ຓນິຠາຍ. ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາຕິ ທສ ທິສາ ປຠາເສນ຺ໂຕ, ຈນ຺ໂທ ວິຍ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກາໂລກໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຣູເປຕິ ອຸຬາຣຣູເປ ສມ຺ປນ຺ນຣູເປ. ອພ຺ຠນຸໂມທເນຕິ ສມ຺ປຫໍສເນ ¶ . ອິຘ ປນາຕິ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ. ເຕນາຕິ ສຸນ຺ທຣປຣິຍາຍຕ຺ຕາ. ຂເຍ ວາ ອິຘ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ປຣິກ຺ຂີຓາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຣູປາຍຕນາທີສູຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ອກ຺ຂຣາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓຕິ ສຸວຓ຺ຓຈ຺ຉວີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຉວິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຎ຺ຈນສນ຺ນິຠຕ຺ຕໂຈ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໕໖). ສຎ຺ຎູຬ຺ຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕາ, ຄນ຺ຖິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຓ຺ຓາຕິ ຄຸຓວຓ຺ຓາຕິ ອາຫ ‘‘ຖຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ, ໂຖມນາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸລວຄ຺ເຄຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິກຸລໂກຏ຺ຐາເສ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຈ຺ໂຉ ວິປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ວຓ຺ຓິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວຓ຺ໂຓ, ຉວິ. ວຓ຺ຓນຏ຺ເຐນ ອຠິຕ຺ຖວຏ຺ເຐນ ວຓ຺ໂຓ, ຖຸຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພໂຕ ຐເປຕພ຺ພໂຕ ວຓ຺ໂຓ, ຂຕ຺ຕິຍາທິກຸລວຄ຺ໂຄ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ຎາປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຎາປກກາຣຓໍ. ວຓ຺ຓນໂຕ ຖູລຣສ຺ສາທິຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ວຓ຺ໂຓ, ສຓ຺ຐານໍ. ມຫນ຺ຕໍ ຂຸທ຺ທກໍ ມຊ຺ຌິມນ຺ຕິ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພໂຕ ປມິຕພ຺ພໂຕ ວຓ຺ໂຓ, ປມາຓໍ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສີຍຕີຕິ ວຓ຺ໂຓ, ຣູປາຍຕນນ຺ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວຓ຺ຓສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂສຕິ ວຓ຺ຓສທ຺ໂທ. ຉວິຍາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຣູປາຍຕເນ ຄຍ຺ຫມານສ຺ສປິ ຉວິມຸເຂເນວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ຉວິຄຕາ ປນ ວຓ຺ຓຘາຕຸ ເອວ ‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ອປເຣ.

ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ເອກເທສມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ ນິຣວເສສໂຕວ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອນວເສສຕາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເກວລກປ຺ປາຕິ ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ນິປາໂຕ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ, ‘‘ເກວລໍ’’ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ເກວລສທ຺ໂທ ຈ ພຫຸລວາຈີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ຍຕາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ¶ ‘‘ອີສກໍ ອສມຕ຺ຕໍ ເກວລໍ ເກວລກປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນວເສສຕ຺ໂຖ ເອຕ຺ຖ ເກວລສທ຺ໂທ ສິຍາ, ອນຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ປນ ກປ຺ປສທ຺ເທນ ປທວຑ຺ຒນໍ ກຕໍ ‘‘ເກວລາ ເອວ ເກວລກປ຺ປາ’’ຕິ. ຕຖາ ວາ ກປ຺ປນີຍຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເກວລກປ຺ປາ. ອພ຺ຍາມິສ຺ສຕາ ວິຊາຕິເຍນ ອສງ຺ກໂຣ ສຸທ຺ຘຕາ. ອນຕິເຣກຕາ ຕໍປຣມຕາ ວິເສສາຠາໂວ. ເກວລກປ຺ປນ຺ຕິ ເກວລໍ ¶ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກວລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຘິຄຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເກວລີ, ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣໂຘ ຂີຓາສໂວ.

ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ປນາຍໍ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂອກປ຺ປນິຍປເທ ລພ຺ຠມານໍ ໂອກປ຺ປສທ຺ທມຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ກປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ໂອກປ຺ປນິຍປທໍ ອນິທສ຺ສນເມວ ສິຍາ. ສມຓກປ຺ເປຫີຕິ ວິນຍສິທ຺ເຘຫິ ສມຓໂວຫາເຣຫິ. ນິຈ຺ຈກປ຺ປນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈກາລໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ນາມໍ. ນາມຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ, ຍທິທໍ ກປ຺ໂປຕິ. ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູຕິ ກຕ຺ຕຣິຍາ ເຉທິຕເກສມສ຺ສຸ. ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປຕິ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ທ຺ວງ຺ຄຸລຕາວິກປ຺ໂປ. ເລໂສຕິ ອປເທໂສ. ອນວເສສໍ ຜຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ໂອຠາສສ຺ສ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ເອກເທສຜຣຓມ຺ປິ ສິຍາ, ອຍໍ ປນ ສພ຺ພສ຺ເສວ ຜຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມນ຺ຕຕ຺ໂຖ ກປ຺ປສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອນວເສສໍ ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ.

ອາຠາຍ ຜຣິຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຖມາລາລງ຺ກາຣສຣີຣສມຸຏ຺ຐິຕາຍ ອາຠາຍ ຜຣິຕ຺ວາ. ເທວຕານຎ຺ຫິ ສຣີໂຣຠາສໍ ທ຺ວາທສໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ຐານໍ. ຕໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປິ ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຖາ ວຕ຺ຖາຠຣຓາທິສມຸຏ຺ຐິຕາ ປຠາ.

໑໒໙. ຉຏ຺ເຐ ຄາວີນໍ ກຍວິກ຺ກຍວເສນ ໂຍໂຄ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄໂຍໂຄ, ກຍວິກ຺ກຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄາວີຫິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ໂຄໂຍໂຄ, ຄາວີນໍ ວິກ຺ກຍຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ຊາໂຕ ປິລກ຺ຂຣຸກ຺ໂຂ ໂຄໂຍຄປິລກ຺ໂຂ, ຕສ຺ມິໍ. ສມີປຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຄາວີນໍ ວິກ຺ກຍຏ຺ຐາເນ ອຸຏ຺ຐິຕປິລກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ. ຣິຕ຺ໂຕ ອສ຺ສາໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ຣິຕ຺ຕສ຺ສາໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ຌານສຸຂາຠາເວນ ຣິຕ຺ຕສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໓໑. ອຏ຺ຐເມ ¶ ¶ ອິທໍ ເຕ ມານສ຺ມິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມານສ຺ມິນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອິທນ຺ຕິ ຈ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ເຕ ນວວິເຘນ ວຑ຺ຒິຕມາໂນ’’ຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ທຸຕິຍອນຸຣຸທ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໒. ນວເມ ອສາຘາຣຓສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອສາຘາຣຓໍ ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ສາຘາຣຓສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ສາຘາຣຓໍ ອຸຠໂຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ.

ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໓. ທສເມ ຖິຣຏ຺ຐານໂຕຕິ ຖິຣຏ຺ຐານໂຕວ. ປາສາເຓ ເລຂສທິສາ ປຣາປຣາຘນິພ຺ພຕ຺ຕາ ໂກຘເລຂາ ຍສ຺ສ ໂສ ປາສາຓເລຂູປມສມນ຺ນາຄໂຕ ປາສາຓເລຂູປໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ອິຕເຣປິ. ອນຸເສຕີຕິ ອປ຺ປຫີນຕາຍ ອນຸເສຕິ. ນ ຂິປ຺ປໍ ລຸຊ຺ຊຕີຕິ ນ ອນ຺ຕຣາ ນສ຺ສຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນເນວ ນສ຺ສນໂຕ. ເອວເມວນ຺ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂກໂຘ ນ ອນ຺ຕຣາ ປຸນທິວເສ ວາ ອປຣທິວເສ ວາ ນິຏ຺ຐາຕິ, ອທ຺ຘນິໂຍ ປນ ໂຫຕິ, ມຣເຓເນວ ນິຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກກ຺ຂເຬນາຕິ ອຕິກກ຺ຂເຬນ ຘມ຺ມຈ຺ເຉທເກນ ຖທ຺ຘວຈເນນ. ສໍສນ຺ທຕີຕິ ເອກີຠວຕິ. ສມ຺ໂມທຕີຕິ ນິຣນ຺ຕໂຣ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຖ ວາ ສນ຺ຘິຍຕີຕິ ຐານຄມນາທີສຸ ກາຍກິຣິຍາສຸ ກາເຍນ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕິລຕຓ຺ຑຸລາ ວິຍ ມິສ຺ສີຠາວໍ ອຸເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍສນ຺ທຕີຕິ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍາສຸ ຈິຕ຺ເຕນ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຂີໂຣທກໍ ວິຍ ເອກີຠາວໍ ອຸເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ໂມທຕີຕິ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີສຸ ວຈີກິຣິຍາສຸ ¶ ວາຈາຍ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ວິປ຺ປວາສາຄໂຕປິ ປິຍສຫາຍໂກ ວິຍ ປິຍຕຣຠາວໍ ອຸເປຕີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາທີໂຕວ ເອກກິຣິຍາຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສນ຺ຘິຍຕິ, ຍາວ ມຊ຺ຌາ ປວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ສໍສນ຺ທຕິ, ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ອນິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ສມ຺ໂມທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໓໔. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ຍຸຊ຺ຌນໍ ໂຍໂຘ, ໂສ ອາຊີໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂຍຘາຊີໂວ. ຍຸທ຺ຘມຸປຊີວຕີຕິ ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ໂຍຘາຊີໂວຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຸທ຺ຘໍ ອຸປຊີວຕີຕິ ໂຍຘາຊີໂວ’’ຕິ. ສຫ…ເປ… ປສ຺ສຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມສນວເສນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຠິສມຍວເສນ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ເຂນ ຎາເຓນ ປສ຺ສຕິ.

ໂຍຘາຊີວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໕. ທຸຕິເຍ ອປ຺ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິນີຕາຕິ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ອປ຺ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເກວລໍ ຘມ຺ມເທສນາວເສເນວ ວິນີຕປຣິສາ. ທຸພ຺ພິນີຕປຣິສາຕິ ທຸກ຺ເຂນ ວິນີຕປຣິສາ. ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິນີຕາຕິ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓວເສນ ວິນີຕາ. ສຸວິນີຕປຣິສາຕິ ສຸເຂນ ວິນີຕປຣິສາ. ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓວເສນ ວິນຍນຎ຺ຫິ ນ ທຸກ຺ກຣໍ ໂຫຕິ.

໑໓໗. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ¶ ອຸປ຺ປາທາ ວາ ຕຖາຄຕານນ຺ຕິ ຕຖາຄຕານໍ ອຸປ຺ປາເທປິ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລານໍ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາໂວ ນ ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທາຍຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ຕຖາຄຕານໍ ອຸປ຺ປາເທປິ ອນຸປ຺ປາເທປິ ໂຫຕິເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຐິຕາວ ສາ ຘາຕູຕິ ຐິໂຕ ເອວ ໂສ ອນິຈ຺ຈສຠາໂວ ພ຺ຍຠິຈາຣາຠາວໂຕ ນ ກທາຈິ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ ນ ໂຫຕິ. ກາມໍ ອສງ຺ຂຕາ ວິຍ ຘາຕຸ ນ ນິຈ຺ໂຈ ໂສ ສຠາໂວ, ຕຖາປິ ສພ຺ພກາລິໂກເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຐິຕາວ ສາ ຘາຕູຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອສາ ຘາຕຸ ເອສ ສຠາໂວ ຕຖາຄຕານໍ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌິຍມາໂນ ນ ຕຖາຄເຕຫິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພກາລໍ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ, ຐິຕາວ ສາ ຘາຕຸ, ເກວລໍ ປນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ປເວທນໂຕ ຈ ຕຖາຄໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສາມີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອປຸພ຺ພສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐິຕາວ ສາ ຘາຕູ’’ຕິ.

ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຎາເຓນ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ. ອຠິສເມຕີຕິ ຎາເຓນ ອຠິສມາຄຈ຺ຉຕິ. ອາຈິກ຺ຂຕີຕິ ກເຖຕິ. ເທເສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຎາເປຕີຕິ ຊານາເປຕິ. ປຏ຺ຐເປຕີຕິ ຎາຓມຸເຂ ຐເປຕິ. ວິວຣຕີຕິ ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ວິຠຊຕີຕິ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຕີຕິ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ.

ອຖ ວາ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓນ ອຠິມຸຂໍ ພຸຊ຺ຌຕິ, ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ຕໂຕ ເອວ ອຠິສເມຕິ ອຠິມຸຂໍ ສມາຄຈ຺ຉຕິ. ອາທິໂຕ ກເຖນ຺ໂຕ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ອຸທ຺ທິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເມວ ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ໂຕ ເທເສຕິ. ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສນວເສນ ປກາເຣຫິ ຎາເປນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາເປຕິ. ປກາເຣຫິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐເປຕິ. ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປຏິນິທສ຺ສນວເສນ ວິວຣຕິ ວິຠຊຕິ. ວິວຏໍ ວິຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ເຫຕູທາຫຣຓທສ຺ສເນຫິ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຕິ.

ອຸປ຺ປາທາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໘-໑໔໓. ປຎ຺ຈເມ ¶ ¶ ຕນ຺ຕາວຸຕານໍ ວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຍານິ ການິຈີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານາຘິກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ສາມິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ວາຍິຕານນ຺ຕິ ວີຕານໍ. ລາມໂກຕິ ນິຫີໂນ, ມກ຺ຂລິ ໂມຆປຸຣິໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ມກ຺ຂລີຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ຕໍ ກິຣ ສກທ຺ທມາຍ ຠູມິຍາ ເຕລຆຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ‘‘ຕາຕ, ມາ ຂລີ’’ຕິ ສາມິໂກ ອາຫ. ໂສ ປມາເທນ ຂລິຕ຺ວາ ປຕິຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຠເຍນ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ສາມິໂກ ອຸປຘາວິຕ຺ວາ ນໍ ທຸສ຺ສກຓ຺ເຓ ອຄ຺ຄເຫສິ, ສາຏກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອເຈລໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປລາຍິ. ໂສ ປຓ຺ເຓນ ວາ ຕິເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸມ຺ປິ ອຊານນ຺ໂຕ ຊາຕຣູເປເນວ ເອກໍ ຄາມໍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ອຣຫາ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ນຕ຺ຖິ ອິມິນາ ສທິໂສ’’ຕິ ປູວຠຕ຺ຕາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສາຏກໍ ອນິວຕ຺ຖຠາເວນ ອິທໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາຏກໍ ລຠິຕ຺ວາປິ ນ ນິວາເສສິ, ຕເທວ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຎ຺ເຎປິ ອຎ຺ເຎປີຕິ ປຎ຺ຈສຕາ ມນຸສ຺ສາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມກ຺ຂລິ ໂມຆປຸຣິໂສ’’ຕິ. ຉຏ຺ຐາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ ເອວ.

ເກສກມ຺ພລສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑-໑໓. ປຐມໂມຣນິວາປສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໔໔-໑໔໖. ເອກາທສເມ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາຍ ຂຍວຍສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕໍ ອຕີຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕາ, ເອວໍ ອປຣິຫາຍນສຠາວຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕາ ນິຏ຺ຐາ ອສ຺ສາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິຏ຺ໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕນິຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ປຏິວິທ຺ຘສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ກຸປ຺ປນໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຘຸວນິຏ຺ໂຐຕິ ສຕຕນິຏ຺ໂຐ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ເຂໂມ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໂຍຄກ຺ເຂມີ, ນິຈ຺ຈໂຍຄກ຺ເຂມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ວຸສິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອວິຫາຍນສຠາວຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ນິຈ຺ຈພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິໂຍສານຎ຺ຈ ¶ . ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຣິໂຍສານມສ຺ສາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຣິໂຍສາໂນ. ທ຺ວາທສມເຕຣສມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຐມໂມຣນິວາປສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔໗-໑໕໖. ມງ຺ຄລວຄ຺ໂຄ ¶ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ໂຖເຍວ.

໑໕໗-໑໖໓. ອິໂຕ ປເຣສຸ ປນ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ‘‘ຄາຬ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ກກ຺ຂຬາ’’ຕິ ອາຫ. ກກ຺ຂຬຈາໂຣ ຈສ຺ສາ ນ ລູຂສຠາໂວ. ອຖ ໂຂ ຕຓ຺ຫາວເສນ ຖິຣຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂລຠວເສນ ຖິຣຄ຺ຄຫຓາ’’ຕິ. ອຄາຬ຺ຫາ ປຏິປທາຕິ ວາ ກາມານໍ ໂອຄາຫນໍ ປຏິປຕ຺ຕິ, ກາມສຸຂານຸໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຊ຺ຌາມາ ປຏິປທາຕິ ກາຍສ຺ສ ນິຊ຺ຌາປນວເສນ ເຂປນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຈ຺ເຈໂລຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐເຈໂລ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເຈໂລ. ນຄ຺ຄິຍວຕສມາທາເນນ ນຄ຺ໂຄ. ຐິຕໂກວ ອຸຈ຺ຈາຣໍ ກໂຣຕີຕິອາທິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ວມິຕ຺ວາ ມຸຂວິກ຺ຂາລນາທິອາຈາຣສ຺ສປິ ເຕນ ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຊິວ຺ຫາຍ ຫຕ຺ຖໍ ອປເລຂຕິ ອວເລຂຕິ ອຸທເກນ ອໂຘວນໂຕ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ເອຫິ, ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປຄມນສງ຺ຂາໂຕ ວິຘິ ເອຫິຠທນ຺ໂຕ, ຕໍ ຈຣຕີຕິ ເອຫິຠທນ຺ຕິໂກ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນ ເອຫິຠທນ຺ຕິໂກ. ນ ກໂຣຕິ ‘‘ສມເຓນ ນາມ ປຣສ຺ສ ວຈນກເຣນ ນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ.

ປຸເຣຕຣນ຺ຕິ ຕໍ ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣໍ. ຕໍ ກິຣ ໂສ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ຍທິຈ຺ຉກາ ເອວ ຠິກ຺ຂາ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ ມມ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ພຫູ ຂຸທ຺ທກາ ປາຓາ ສງ຺ຆາຕໍ ອາປາທິຕາຕິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນິມນ຺ຕນໍ ນ ສາທິຍຕິ ເອວໍ ເຕສໍ ວຈນໍ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ກຸມ຺ຠິ ອາທີສຸປິ ໂສ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎີຕິ ອາຫ ‘‘ກຸມ຺ຠິ-ກໂຬປິໂຍ’’ຕິອາທິ. ກພຬນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກພຬນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ. ຄາມສຠາຄາທິວເສນ ສງ຺ຄມ຺ມ ກິຕ຺ເຕນ຺ຕິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສງ຺ກິຕ຺ຕິ, ຍຖາສໍຫຕຕຓ຺ຑຸລາທິສຎ຺ຈໂຍ. ມານຸສການີຕິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ມນຸສ຺ສາ.

ສຸຣາປານເມວາຕິ ¶ ¶ ມຊ຺ຊລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕາຍ ສຸຣາຍ ປານເມວ. ສຸຣາຄຫເຓເນເວຕ຺ຖ ເມຣຍມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ເອກາຄາຣເມວ ອຸຎ຺ຉຕີຕິ ເອກາຄາຣິໂກ. ເອກາໂລເປເນວ ວຕ຺ຕຕີຕິ ເອກາໂລປິໂກ. ທີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ທຕ຺ຕິ, ທ຺ວຕ຺ຕິອາໂລປມຕ຺ຕຄ຺ຄາຫິ ຂຸທ຺ທກໍ ຠິກ຺ຂາທານຠາຊນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຂຸທ຺ທກປາຕີ’’ຕິ. ອຠຸຎ຺ຊນວເສນ ເອໂກ ອໂຫ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກາຫິໂກ, ອາຫາໂຣ, ຕໍ ເອກາຫິກໍ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກທິວສໍ ລງ຺ຆໂກ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກາທິວສນ຺ຕຣິກ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ວາຫິກນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອກາຫໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກາຫໍ ຠຸຎ຺ຊນໍ ເອກາຫວາໂຣ, ຕໍ ເອກາຫິກເມວ ອຕ຺ຖໂຕ. ທ຺ວີຫໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ວີຫໍ ຠຸຎ຺ຊນໍ ທ຺ວີຫວາໂຣ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ປນ ປຣິຍາຍຠຕ຺ຕໂຠຊນິໂກ ທ຺ວີຫໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກາຫເມວ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ມິຈ຺ຉາວາຍາມວເສເນວ ອຸກ຺ກຸຏິກວຕານຸໂຍໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອຸກ຺ກຸຏິກວີຣິຍມນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິລມຖານຸໂຍຄໍ, ສຣີຣທຸກ຺ຂກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣີຣປຣິຍາໂຍ ຫິ ອິຘ ອຕ຺ຕສທ຺ໂທ ‘‘ອຕ຺ຕນ຺ຕໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໔໑໓) ວິຍ. ທ຺ເວ ອນ຺ເຕຕິ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ, ອຸໂຠ ລາມກປຏິປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາມກມ຺ປິ ຫິ ອນ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອນ຺ຕມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊີວິການໍ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໐; ອິຕິວຸ. ໖໑), ໂກຏ຺ຐໂກ ອນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ. ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຍ ອຸປ຺ປຖຠາເວນ ອມນີຍາ ຄນ຺ຕພ຺ພາ ຎາຕພ຺ພາຕິ ອນ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ລາມກາ.

໑໖໔-໑໘໔. ສມນຸຎ຺ໂຎຕິ ສມ຺ມເທວ ກຕານຸຎ຺ໂຎ. ເຕນາຫ ‘‘ສມານຊ຺ຌາສໂຍ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອິຕິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ຕິກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.

໑-໒. ຈຕຸກ຺ກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ອນຸໂພໂຘ ປຸພ຺ພຠາຄິຍໍ ຎາຓໍ, ປຏິເວໂຘ ອນຸໂພເຘນ ອຠິສມໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອນຸໂພຘປຸພ຺ພໂກ ປຏິເວໂຘ ອນຸໂພເຘນ ວິນາ ນ ໂຫຕິ. ອນຸໂພໂຘ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ປຏິເວຘສມ຺ພທ຺ໂຘ, ຕທຸຠຍາຠາວເຫຕຸກຎ຺ຈ ວຏ຺ເຏ ສໍສຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນນຸໂພຘາ…ເປ… ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈາ’’ຕິ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຠວໂຕ ຠວນ຺ຕຣູປຄມນໍ ສນ຺ຘາວນໍ, ອປຣາປຣໍ ຈວນູປປຊ຺ຊນວເສນ ສຎ຺ຈຣຓໍ ສໍສຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠວໂຕ’’ຕິອາທິ. ສນ຺ຘາວິຕສໍສຣິຕປທານໍ ກມ຺ມສາຘນຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມຍາ ຈ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈາ’’ຕິ ປຐມວິກປ຺ເປ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປນ ຠາວສາຘນຕໍ ຫທເຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມມຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈາ’’ຕິ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ທີຆຣຊ຺ຊຸນາ ພທ຺ຘສກຸຓໍ ວິຍ ຣຊ຺ຊຸຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ ເທສນ຺ຕຣໍ ຕຓ຺ຫາຣຊ຺ຊຸນາ ພທ຺ຘໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ ຠວນ຺ຕຣໍ ເນຕິ ເອຕາຍາຕິ ຠວເນຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠວຣຊ຺ຊູ’’ຕິອາທີ.

ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກໂຣຕິ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ສກສນ຺ຕາເນ ປຣສນ຺ຕາເນ ຈ ວິນາສກໂຣ ອຠາວກໂຣ. ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸຘມ຺ມຈກ຺ຂຸທິພ຺ພຈກ຺ຂຸມໍສຈກ຺ຂຸສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມາ. ສວາສນານໍ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ສາຕິສຍໍ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ. ທຸຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອນຸພຸທ຺ຘສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓-໔. ຕຕິເຍ ¶ ກລິນ຺ຕິ ອປຣາຘໍ. ວິຈິນາຕີຕິ ອາຈິໂນຕິ ປສວຕິ. ເຕນ ຈ ກລິນາ ສຸຂໍ ນ ປຏິລຠຕີຕິ ເຕນ ອປຣາເຘນ ສຸຂໍ ນ ວິນ຺ທຕິ. ນິນ຺ທິຍປ຺ປສໍສາຍ ຫິ ປສໍສິຍນິນ຺ທາຍ ຈ ສມໂກວ ວິປາໂກ. ປສໍສິຍນິນ຺ທາຕິ ຈ ສມ຺ປນ຺ນຄຸຓປຣິຘໍສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ກຏຸກຕຣວິປາກາ. ນິນ຺ທິຍປ຺ປສໍສາ ປນ ກຖໍ ຕາຍ ສມວິປາກາຕິ ເຈ? ຕສ຺ມິໍ ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓສມາໂຣປເນນ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ປສໍສິເຍນ ຕສ຺ສ ສພ຺ຠາວກຣຓໂຕ ຈ. ໂລເກປິ ຫິ ອສູຣໍ ສູເຣນ ສມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄາຣຍ຺ໂຫ ໂຫຕິ, ປເຄວ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ເນນ ສມໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ. ສເກນ ຘເນນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສາປເຕຍ຺ເຍນ. ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກວ ກລີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກຕ຺ຕາ ສປ຺ປຏິກາຣຕ຺ຕາ ຈ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ອປຣາໂຘ. ອຍໍ…ເປ… ມຫນ຺ຕຕໂຣ ກລິ ກຕູປຈິຕຕ຺ຕາ ສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິກາຣຕ຺ຕາ ຈ.

ນິຣພ຺ພຸໂທຕິ ຄຓນາວິເສໂສ ເອໂສຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣພ຺ພຸທຄຓນາຍາ’’ຕິ, ສຕສຫສ຺ສໍ ນິຣພ຺ພຸທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣພ຺ພຸທປຣິມາຓໍ ປນ ວສ຺ສຄຓນາຍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍເຖວ ຫິ ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສານໍ ໂກຏິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສານໍ ໂກຏິໂຍ ປໂກຏິ ນາມ ໂຫຕິ, ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສານໍ ປໂກຏິໂຍ ໂກຏິປໂກຏິ, ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສໂກຏິປໂກຏິໂຍ ນຫຸຕໍ, ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສນຫຸຕານິ ນິນ຺ນຫຸຕໍ, ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສນິນ຺ນຫຸຕານິ ເອກໍ ອພ຺ພຸທໍ, ຕໂຕ ວີສຕິຄຸຓິຕໍ ນິຣພ຺ພຸທໍ. ຍໍ ອຣິເຍ ຄຣຫນ຺ໂຕ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ອຣິເຍ ຄຣຫນ຺ໂຕ ຍໍ ນິຣພ຺ພຸທສງ຺ຂາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ນິຣພ຺ພຸໂທຕິ ຈ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ນິຣໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອວີຈິມ຺ຫິເຍວ ປນ ນິຣພ຺ພຸທຄຓນາຍ ປຈ຺ຈິຕພ຺ພຏ຺ຐານສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຐມຂຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ອນຸໂສຕໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສໍສາຣໂສຕສ຺ສ ອນຸກູລຠາເວນ ຄຈ຺ຉຕິ. ປຈ຺ຈນີກປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ສໍສາຣໂສຕສ຺ສ ປຏິກູລວເສນ ປວຕ຺ຕນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາທິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ¶ . ຐິຕສຠາໂວຕິ ອຈລປ຺ປສາທາທິສມນ຺ນາຄເມນ ຐິຕສຠາໂວ. ອນາຄາມີ ຫິ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍຫິ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາເທຫິ ອກມ຺ປນິຍຈິຕ຺ຕຕາຍ ຕມ຺ຫາ ໂລກາ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາຍ ຈ ຐິຕສຠາໂວ ນາມ. ໂອຆໍ ຕຣິຕ຺ວາຕິ ກາໂມຆາທິຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂອຆໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ປຣຕີຣໍ ຄໂຕຕິ ນິພ຺ພານປາຣໍ ຄໂຕ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ພາຫິຕປາປຕາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ ຂີຓາສໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ເສຏ຺ໂຐ ນິທ຺ໂທໂສ’’ຕິ. ປຎ຺ຈເວຣກມ຺ມນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປຎ຺ຈທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ສຫາປິ ທຸກ຺ເຂນ ສຫາປິ ໂທມນສ຺ເສນາຕິ ກິເລສປຣິຍຸຏ຺ຐາເນ ສຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ເສນ ສທ຺ຘິມ຺ປິ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ສິກ຺ຂານໍ ເອກາຍປິ ອນູນໍ. ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ. ອິມິນາ ວາເຣນ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິໂນ ກຖິຕາ. ກິໍ ປນ ເຕ ຣຸທນ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕີຕິ? ອາມ, ກິເລສໂຣທເນນ ໂຣທນ຺ຕາ ຈຣນ຺ຕິ ນາມ, ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂຸ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິໂຕ.

ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຜລສມາຘິໍ. ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຜລຎາຓໍ. ຉຫາກາເຣຫິ ປາຣຄໂຕຕິ ອຠິຎ຺ຎາປາຣຄູ, ປຣິຎ຺ຎາປາຣຄູ, ຠາວນາປາຣຄູ, ປຫານປາຣຄູ, ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປາຣຄູ, ສມາປຕ຺ຕິປາຣຄູຕິ ເອວໍ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ປາຣໍ ປຣິໂຍສານໍ ຄໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໖. ຉຏ຺ເຐ ອປ຺ປກໍ ສຸຕໍ ໂຫຕີຕິ ນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສເນ ກິຎ຺ຈິເທວ ສຸຕໍ ໂຫຕິ. ຕເທວ ນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄນິທ຺ເທສກ຺ຂນ຺ຘກປຣິວາຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຖໍ ປນາຍໍ ວິຠາໂຄ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ສຄາຖກຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ. ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທານາທິວິເສສສຎ຺ຎາຣຫິຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ. ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑ ອາທໂຍ; ສຸ. ນິ. ໒໖໑ ອາທໂຍ) ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ ຄາຖາຠາວໂຕ ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ ¶ . ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ ສຄາຖກຕ຺ຕາ ສຄາຖາວຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ. ຕຖາ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ;

ສນິມິຕ຺ຕາ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ສຫຕາຎ຺ເຎນ ນາຎ຺ຎໂຕ’’. (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ສງ຺ຄຫວາຣວຓ຺ຓນາ; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ)

ສພ຺ພສ຺ສປິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎວິຘິ. ເຕເນວາຫ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ເນຕ຺ຕິຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາໂຣ) ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ (ປາຈິ. ໖໕໕, ໑໒໔໒) ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ເອວມາທິ ຈ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ. ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ ສນິມິຕ຺ຕາ ຕເທກເທເສສຸ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ ວິເສສວິຘໂຍ ເຕນ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ສສິໂລກໍ ສຄາຖກໍ ວາ ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ຖໍ ‘‘ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄາຖາວິຣເຫ ປນ ສຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ‘‘ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຍາກຣຓເມວ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຄາຖກາທີນມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎານໍ ອໂນກາສຠາວໂຕ, ‘‘ຄາຖາວິຣເຫ ສຕີ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມປທາທີສຸ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ສຄາຖກຕ຺ເຕປິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາຍຸຕ຺ເຕສຸ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທີວຈນສມ຺ພນ຺ເຘສຸ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ຄາຖາອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕກອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ສຕິປິ ຄາຖາພນ຺ຘຠາເວ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ຈຣິຍານຸຠາວປ຺ປກາສເກສຸ ຊາຕກສຎ຺ຎາ, ສຕິປິ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາເວ ສຄາຖກຕ຺ເຕ ຈ ເກສຸຈິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເວທສ຺ສ ລຠາປນໂຕ ເວທລ຺ລສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ສຄາຖກຕ຺ຕາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິເສສວິຘໂຍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໂຕ ປເຣ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິນິມິຕ຺ຕຣຫິຕໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ວິເສສສຎ຺ຎາປຣິຫາເຣນ ສາມຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ນນຸ ຈ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ¶ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາວາຕິ? ນ ຕທວຕ຺ຖາ ໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ໂສຘິຕຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ຄາຖາວິຣເຫ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຄາຖາຠາວໂຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ’’ຕິ, ຕໍ ນ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຫິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ. ນ ຫິ ຕານິ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທໂຍ ວິຍ ຄາຖາຠາເວນ ປຎ຺ຎາຕານິ, ອຖ ໂຂ ສຸຕ຺ຕຠາເວເນວ, ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນາມກ’’ນ຺ຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ¶ ກຕໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຄາຖກຕ຺ຕາ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕທປິ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ. ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ຫິ ສຄາຖກໍ. ສຫຠາໂວ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ເຎນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຄາຖາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ສຸຕ຺ຕປ຺ປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ‘‘ສຫ ຄາຖາຫີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ. ຍທປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕທປິ ນ, ອຎ຺ຎໂຕ. ອຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ຕາ ຄາຖາ ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອໂຕ ນ ຕາຫິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີນໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄຠາໂວຕິ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ກຣາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ອມ຺ເຫຫິ ປກາສິໂຕ, ອິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ຕໂຕເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ນ ອຕ຺ຖມຎ຺ຎາຍ ຘມ຺ມມຎ຺ຎາຍ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຎ຺ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ຊານິຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປຘມ຺ມໍ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ ນ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ອຕ຺ຖມຎ຺ຎາຍ ຘມ຺ມມຎ຺ຎາຍາຕິ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ຊານິຕ຺ວາ…ເປ… ນ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອປ຺ປສ຺ສຸຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຕ຺ຕເມ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນາຕິ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວຘາທິປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ. ວິນຍໍ ອຸເປຕາຕິ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ກິເລສານໍ ວິນຍໍ ອຸເປຕາ. ເວສາຣຊ຺ເຊນາຕິ ¶ ສາຣຊ຺ຊກຣານໍ ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທິປາປຘມ຺ມານໍ ວິຄມນໂຕ ເວສາຣຊ຺ເຊນ, ສາຣຊ຺ຊຣຫິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕປິຏກວເສນ ພຫຸ ສຸຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ. ຕເມວ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ຘາເຣນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສໍ ວິຍ ວິນສ຺ສນ຺ຕໍ ອກຕ຺ວາ ສຸປ຺ປຄຸຓສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ຫທເຍ ຐເປນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມຘຣາ. ເອທິສາ ຈ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຘາຣຠູຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕຘມ຺ມານໍ ອາຘາຣຠູຕາ’’ຕິ.

໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ພ຺ຍາໂມຫວເສນ ສຣຓປຣິເຍສນໍ ສາຣຊ຺ຊນໍ ສາຣໂທ, ພ຺ຍາໂມຫຠຍໍ. ວິຄໂຕ ສາຣໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິສາຣໂທ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເວສາຣຊ຺ຊໍ. ຕໍ ປນ ຎາຓສມ຺ປທໍ, ປຫານສມ຺ປທໍ, ເທສນາວິເສສສມ຺ປທໍ ເຂມຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕູສຸ ຐາເນສູ’’ຕິອາທິ. ອຸສຠສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ອາສຠໍ, ເສຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕປຏິຊານນວເສນ ອຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐ ວາ ປຣິສາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອາສຠາ, ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ. ອິທໍ ປນາຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ຐານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕເມວ ວທຕິ. ຕິຏ຺ຐມາໂນວາຕິ ອວທນ຺ໂຕປິ ຕິຏ຺ຐມາໂນວ ປຏິຊານາຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນຸຊານາຕິ.

ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສູຕິ ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອເນກສຕໍ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສໍ ອຸປສງ຺ກມິຕາ…ເປ… ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິສໍ ຄຫປຕິປຣິສໍ, ສມຓປຣິສໍ, ຈາຕຸມຫາຣາຊິກປຣິສໍ, ຕາວຕິໍສປຣິສໍ, ມາຣປຣິສໍ, ພ຺ຣຫ຺ມປຣິສໍ ອຸປສງ຺ກມິຕາ, ຕຕ຺ຣປິ ມຍາ ສນ຺ນິສິນ຺ນປຸພ຺ພຎ຺ເຈວ ສລ຺ລປິຕປຸພ຺ພຎ຺ຈ ສາກຈ຺ຉາ ຈ ສມາປຊ຺ຊິຕປຸພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣ ວຕ ມໍ ‘ຠຍໍ ວາ ສາຣຊ຺ຊໍ ວາ ໂອກ຺ກມິສ຺ສຕີ’ຕິ ນິມິຕ຺ຕເມຕໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ນ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປຣິສາສຸ. ອຠີຕນາທໍ ນທຕີຕິ ປຣໂຕ ທສ຺ສິຕຎາຓໂຍເຄນ ວິສາຣໂທ ອຫນ຺ຕິ ອຠີຕນາທໍ ນທຕິ. ສີຫນາທສຸຕ຺ເຕນາຕິ ຂນ຺ຘວຄ຺ເຄ ອາຄເຕນ ສີຫນາທສຸຕ຺ເຕນ.

‘‘ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ສຸຕ຺ຕເສເສນ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາທິຜລສມ຺ປຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ປຸຣິມສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາທິອຸປນິສ຺ສຍາ ປຈ຺ຉິມສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາທິສມ຺ປຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິ ¶ ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຕ຺ຖ ຈ ຈກ຺ກສທ຺ທສ຺ສ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິຈກ຺ກສຓ຺ຐານາ ອສນິ ເອວ ອສນິວິຈກ຺ກໍ. ອຸຣຈກ຺ກາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຓາສມູຫາທີສຸປິ ຈກ຺ກສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສງ຺ຆເຠທໍ ກຣິສ຺ສາມ ຈກ຺ກເຠທ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໔໐໙; ຈູຬວ. ໓໔໓) ຫິ ອາຓາ ‘‘ຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ເທວຈກ຺ກໍ ອສຸຣຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສມູໂຫຕິ.

ປຏິເວຘນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ ປຏິເວໂຘຕິ ‘‘ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສປິ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ພຸຊ຺ຌນມຕ຺ເຕນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິ…ເປ… ຜລກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ເທສນາຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ກສ຺ສ ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທສ຺ສິຕຘມ຺ເມສູຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ. ວຈນມຕ຺ຕເມວ ຫິ ເຕສໍ, ນ ປນ ທສ຺ສນໍ ຕາທິສສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຠຄວໂຕ ເອວ ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຣສ຺ສ ວຈນວເສນ ທສ຺ສິຕຘມ຺ເມສຸ. ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໑໘-໗໒໑) ວິຍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຘມ຺ເມນາຕິ ສເຫຕຸນາ’’ຕິ. ເຫຕູຕິ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິສາຘນເຫຕຸ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ກາຣໂກ, ສມ຺ປາປໂກ ວາ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນາຍ ກາຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຈທໂກ ໂຈທນໍ ກໂຣຕີຕິ ກາຣຓໍ, ຘມ຺ໂມ ໂຈທນໍ ກໂຣຕິ ເອເຕນາຕິ ກາຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລປີ’’ຕິອາທິ. ເຂມນ຺ຕິ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິພາຫິຍຠາເວນ ອນຸປທ຺ທຸຕໍ.

ອນ຺ຕຣາໂຍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖິ, ອນ຺ຕຣາເຍ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ. ເອວໍຠູຕາ ປນ ເຕ ຍສ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍກຣາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ’’ຕິ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກເມ ນາຕິສາວຊ຺ຊາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາຕິອາທິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ອິຕເຣສມ຺ປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ຕພ຺ຠາເວ ພ຺ຍຠິຈາຣາຠາວໂຕ. ອິຘ ປນ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຈິ. ໔໑໗) ວິຍ. ຍສ຺ມາ ຕໍຂຓມ຺ປິ ກາມານໍ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ວິຣໂຕ ໂຫຕິ ເຈ, ວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ກາເມສຸ ອາສຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຖຸນ…ເປ…ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ນ ເກວລໍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ເສວ, ອຖ ໂຂ ¶ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຖຸນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ມຸສ຺ສເຕວາປິ ສາສນ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໒໐).

ຕສ຺ມິໍ ອນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມຕິ ຕສ຺ມິໍ ປເຣຫິ ປຣິກປ຺ປິຕອນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ກມ຺ມສໍໂຍເຄ ຠຸມ຺ມໍ.

ອຸປນິພທ຺ຘາຕິ ວິຣຈິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິສງ຺ຂຕາ’’ຕິ. ປຸຖຸຠາວນ຺ຕິ ພຫຸຠາວໍ. ປຸຖູຫິ ວາ ສິຕາຕິ ພຫູຫິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສິຕາ ອຸປນິພທ຺ຘາ.

ເວສາຣຊ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ນວເມ ຠວຕິ ເອເຕນ ອາໂຣຄ຺ຍນ຺ຕິ ຠໂວ, ຄິລານປຈ຺ຈໂຍ. ປຣິວຸທ຺ໂຘ ຠໂວ ອຠໂວ. ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍມກາໂຣ ຍຖາ ‘‘ສໍວຣາສໍວໂຣ, ຜລາຜລ’’ນ຺ຕິ ຈ. ສປ຺ປິນວນີຕາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ¶ ເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນໍ ຄຫຓໍ. ສປ຺ປິນວນີຕາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພສ຺ສປິ ຄິລານປຈ຺ຈຍສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠວາຠໂວຕິ ວາ ຂຸທ຺ທໂກ ເຈວ ມຫນ຺ໂຕ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສູ’’ຕິອາທິ. ຠໂວຕິ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຠໂວຕິ ວິປຕ຺ຕິ. ຠໂວຕິ ວຸທ຺ຘິ, ອຠໂວຕິ ຫານິ. ຕໍນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠວາຠວເຫຕຸ ວາ’’ຕິ.

ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍຕິ ຕຓ຺ຫາສຫາໂຍ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ນິຣຸທກກນ຺ຕາເຣ ມຣີຈິກາຍ ອຸທກສຎ຺ຎາ ວິຍ ປິປາສາຠິຠູຕໍ ຕສິຕໍ ສຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສທສ຺ສນວເສນ ສຫາຍກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຠວາທີສຸ ອນິພ຺ພິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຠມາເປຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ປປາຕກໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຘຸຄ຺ຄຓ຺ຫນກລຸທ຺ທກາ ວິຍ ອເນກາທີນວາກຸເລສຸ ຠເວສຸ ອານິສໍສເມວ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ອນຕ຺ຖຊາເລ ສາ ປຣິພ຺ຠມາເປຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ທຸຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ອຎ຺ເຎປິ ກິເລສາທໂຍ ຠວນິພ຺ພຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ນ ປນ ຕຖາ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ຍຖາ ຕຓ຺ຫາ. ຕຖາ ຫິ ສາ ກຸສເລຫິ ວິນາ ¶ ອກຸສເລຫິ, ກາມາວຈຣາທິກຸສເລຫິ ຈ ວິນາ ຣູປາວຈຣາທິກຸສເລຫິ ຠວນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ. ຍໂຕ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖຠາໂວ ຈ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ຈ ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາໂວ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາໂວ, ສໍສາໂຣ, ຕໍ ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖຠາໂວ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ຕໂຕ ອວສິຏ຺ຐສຕ຺ຕາວາສາ. ອິຕ຺ຖຠາໂວ ວາ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ອນາຄຕຕ຺ຕຠາໂວ. ເອວຣູໂປ ວາ ອຎ຺ໂຎປິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອິຕ຺ຖຠາໂວ, ນ ເອວຣູໂປ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖຠາໂວ ນາມ ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ’’ຕິອາທິ. ສໍສຣຓໍ ສໍສາໂຣ.

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ’’. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໑໙; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕ ອປສາທນາວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໖໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໑໙໙; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖ ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທໂສ; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໔);

ເຕນາຫ ‘‘ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນານໍ ປຏິປາຏິ’’ນ຺ຕິ, ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນານໍ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ອປຣາປຣປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວມາທີນວໍ ¶ ຎຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕມາທີນວໍ ຎຕ຺ວາຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ເອຕໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ສມຸທຍໍ ຕຓ຺ຫໍ ອາທີນວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ເອວມາທີນວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ເອຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສໍສາຣານຕິວຕ຺ຕນອາທີນວໍ ໂທສໍ ຎຕ຺ວາ. ນິຄ຺ຄຫໂຓຕິ ຈຕຸຣູປາທານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ຄຫຓສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ນິຄ຺ຄຫໂຓ, ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພາເນນ ສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ອປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທສເມ ໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມໍ ວິປາເກນ ຠວາທິໍ, ຠວນ຺ຕຣາທີຫິ ທຸກ຺ເຂນ ສຕ຺ຕໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ ຆເຏນ຺ຕີຕິ ໂຍຄາ. ກາມນຏ຺ເຐນ ກາໂມ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ໂຍໂຄ ຈາຕິ ກາມໂຍໂຄ. ຠວໂຍໂຄ ນາມ ຠວຣາໂຄຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປາຣູປຠເວສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ¶ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວສຸ ຣາໂຄ, ທຸຕິໂຍ ກມ຺ມຠເວສຸ, ຕຕິໂຍ ຠວທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຍຖາ ຣຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ເອວໍ ຍຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂຍໂຄຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາ ເຫສາຕິ, ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາທີນໍ.

ສມຸທຍນ຺ຕິ ທ຺ເວ ສມຸທຍາ ຂຓິກສມຸທໂຍ ປຈ຺ຈຍສມຸທໂຍ ຈ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂໂຓ ຂຓິກສມຸທໂຍ, ປຈ຺ຈໂຍວ ປຈ຺ຈຍສມຸທໂຍ. ສມຸທຍເຕ ສມຸທຍນໍ ສມຸທໂຍ, ສມຸເທຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມຸທໂຍຕິ ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສມຸທຍານໍ ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕປິ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຍສມຸທຍໍ ປຊານນ຺ໂຕປິ ຠິກ຺ຂຸ ຂຓິກສມຸທຍໍ ປຊານາຕິ, ຂຓິກສມຸທຍໍ ປຊານນ຺ໂຕປິ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍໍ ປຊານາຕິ. ປຈ຺ຈຍໂຕ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍໍ ປສ຺ສໂຕ ຂຓໂຕ ຈ ເນສໍ ອຸທຍທສ຺ສນໍ ສຸຂໍ ໂຫຕິ, ຂຓໂຕ ຈ ເນສໍ ອຸທຍໍ ປສ຺ສໂຕ ປເຄວ ປຈ຺ຈຍານໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍໂຕ ທສ຺ສນໍ ສຸເຂນ ອິຊ຺ຌຕິ. ອິຘ ປນ ຂຓິກສມຸທຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສມຸທຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມປິ ທຸວິໂຘ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕ຺ຖງ຺ຄໂມ, ເຠທຕ຺ຖງ຺ຄໂມຕິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິໂຣໂຘ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເກຈິ. ເຠທຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ຂຓິກນິໂຣໂຘ. ຕທຸຠຍໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ປສ຺ສໂຕ ອຎ຺ຎຕຣທສ຺ສເນນ ອິຕຣທສ຺ສນມ຺ປິ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ພຠາເຄເຍວ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສນາທິກາເລ ເຠທຕ຺ຖງ຺ຄມໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ອນຸສ຺ສວາທິໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕ຺ຖງ຺ຄມໍ ປສ຺ສຕິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕ຺ຖງ຺ຄມໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອິຕຣມ຺ປິ ປສ຺ສຕິ. ອິຘ ປນ ເຠທຕ຺ຖງ຺ຄມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖງ຺ຄມນ຺ຕິ ເຠທ’’ນ຺ຕິ. ກາມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຠທຄ຺ຄຫເຓເນວ ¶ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ກາມານໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຕາ ວິຠາວິຕາ, ເອວໍ ກາມວຕ຺ຖຸໂນປີຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ອນິຈ຺ຈຕາ ທຸກ຺ຂຕາ ອນຕ຺ຕຕາ ຈ ວິຠາວິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຘຸຣຠາວນ຺ຕິ ອິມິນາ ກາມສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ກາມານໍ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອມຘຸຣຠາວນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ກາມເຫຕຸກໍ ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຜສ຺ສາຍຕນານນ຺ຕິ ຉທ຺ວາຣິກສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ກາຣຓຠູຕານໍ ຈກ຺ຂາທິອາຍຕນານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈກ຺ຂາທີນໍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິກາຣຓານ’’ນ຺ຕິ. ປຸນພ຺ຠວກຣຓໍ ¶ ປຸໂນຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ມໂນ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ ຈ ປຸຣິມປທສ຺ສ ໂອກາຣນ຺ຕຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຸໂນຠໂວ ສີລເມເຕສນ຺ຕິ ໂປໂນຠວິກາ. ອຖ ວາ ສີລຕ຺ເຖນ ອິກສທ຺ເທນ ຄມິຕຕ຺ຖຕ຺ຕາ ກິຣິຍາວາຈກສທ຺ທສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຍຖາ ອປູປຠກ຺ຂນສີໂລ ອາປູປິໂກ. ອຖ ວາ ປຸນພ຺ຠວໍ ເທນ຺ຕິ, ປຸນພ຺ຠວາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນພ຺ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ໂປໂນຠວິກາ. ‘‘ຕທ຺ຘິຕາ’’ຕິ ຫິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທສາ ວິຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ຕທ຺ຘິຕານໍ ອຠິຘານລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ປຸນພ຺ຠວໍ ເທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸປິ ອຕ຺ເຖສຸ ໂປໂນຠວິກສທ຺ທສິທ຺ຘິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ວິສໍໂຍເຊນ຺ຕິ ປຏິປນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກາມໂຍຄາທິໂຕ ວິໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ວິສໍໂຍຄາ, ອສຸຠຊ຺ຌານາທີນິ ວິສໍໂຍຊນກາຣຓານິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສໍໂຍຄາຕິ ວິສໍໂຍຊນກາຣຓານີ’’ຕິອາທິ.

໑໑. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ຈຣໂຕຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວາ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ກາມວິຕກ຺ໂກ ວາຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ອວີຕຣາຄຕາຍ ຕາທິເສ ປຈ຺ຈເຍ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈ ¶ , ຍທິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ ວາ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ ວາຕິ ອາຆາຕວິນເຍ ວິເສເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອທມິຕຕ຺ຕາ ອາຆາຕນິມິຕ຺ເຕ ພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວິຕກ຺ໂກ, ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຕິ ປຣຫິໍສນວເສນ ວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໍ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຘິວາເສຕີຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາມວິຕກ຺ກາທິໍ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ‘‘ອິຕິປາຍໍ ວິຕກ຺ໂກ ປາປໂກ, ອິຕິປິ ອກຸສໂລ, ອິຕິປິ ສາວຊ຺ໂຊ, ໂສ ຈ ໂຂ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ອຠາວໂຕ ອຘິວາເສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາເສຕິ. ອຘິວາເສນ຺ໂຕເຍວ ຈ ນປ຺ປຊຫຕິ ຕທງ຺ຄາທິປ຺ປຫານວເສນ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ¶ ນ ວິໂນເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ນ ນຸທຕິ ນ ນີຫຣຕິ. ຕຖາ ອວິໂນທນໂຕ ນ ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ ນ ວິຄຕນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ຍຖາ ເຕສໍ ອນ຺ໂຕປິ ນາວສິສ຺ສຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຠງ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ, ເອວໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ປນ ຕຖາ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຠູໂຕ ປນ ນ ອນຠາວໍ ຄເມຕິ ອນຸ ອນຸ ອຠາວໍ ນ ຄເມຕິ. ນ ປຊຫຕິ ເຈ, ນ ວິໂນເທຕິ ເຈຕິ ອິຕິອາທິນາ ເຈ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍຠູໂຕຕິ ເອວໍ ກາມວິຕກ຺ກາທີຫິ ປາປວິຕກ຺ເກຫິ ສມງ຺ຄິຠູໂຕ. ອນາຕາປີຕິ ກິເລສານໍ ອາຕາປຍິກສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ອຠາເວນ ອນາຕາປີ. ປາປຸຕ຺ຣາສລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂອຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ອຠາເວນ ອໂນຕ຺ຕາປີ. ສຕຕໍ ສມິຕໍ ສພ຺ພກາລໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ. ກຸສີໂຕ ຫີນວີຣິໂຍຕິ ກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຫາປຍິຕ຺ວາ ອກຸສລປກ຺ເຂ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສີທນໂຕ ໂກສຊ຺ຊສມນ຺ນາຄເມນ ຈ ກຸສີໂຕ, ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍາຠາເວນ ຫີນວີຣິໂຍ ວີຣິຍວິຣຫິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຖີຍຕິ. ຐິຕສ຺ສາຕິ ຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐໂຕ. ສຍນອິຣິຍາປຖສ຺ສ ວິເສສໂຕ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ຍຖາ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊາຄຣສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ຕຎ຺ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ນາຘິວາເສຕີຕິ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສປິ ວິຫຣໂຕ ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ ຈິຣກາລຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ວາ ກາມວິຕກ຺ກາທິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນ ວາເສຕິ, ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນ ວາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຘິວາເສນ຺ໂຕ ກິໍ ກໂຣຕິ? ປຊຫຕິ ຉຑ຺ເຑຕິ. ກິໍ ກຈວຣໍ ວິຍ ປິຏເກນາຕິ? ນ, ອປິຈ ໂຂ ຕໍ ວິໂນເທຕິ ນຸທຕິ ນີຫຣຕິ. ກິໍ ພລິພທ຺ທໍ ວິຍ ປໂຕເທນາຕິ? ນ, ອຖ ໂຂ ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ ວິຄຕນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ຍຖາ ເຕສໍ ອນ຺ໂຕປິ ນາວສິສ຺ສຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຠງ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ, ຕຖາ ເຕ ກໂຣຕິ. ກຖໍ ປນ ເຕ ຕຖາ ກໂຣຕິ? ອນຠາວໍ ຄເມຕິ ອນຸ ອນຸ ອຠາວໍ ຄເມຕິ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫາເນນ ຍຖາ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເນ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍຠູໂຕຕິອາທີສຸ ¶ ເອວໍ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ອນຘິວາເສນ ສຸວິສຸທ຺ຘາສໂຍ ສມາໂນ ຕາຍ ຈ ອາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕາຍ ຈ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ¶ ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ກິເລສານໍ ອາຕາປນລກ຺ຂເຓນ ວີຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອາຕາປີ. ສພ຺ພໂສ ປາປຸຕ຺ຣາເສນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ໂອຕ຺ຕາປີ ສຕຕໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ. ສມິຕໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສມຖວິປສ຺ສນານຸໂຍຄວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານສິທ຺ຘິຍາ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ປຫິຕຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພານໍ ປຕິ ເປສິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຖີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄາຖາສຸ ເຄຫນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຄຫວາສີຫິ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຄຫວາສິສຠາວຕ຺ຕາ ເຄຫຘມ຺ມຕ຺ຕາ ວາ ເຄຫໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຕ຺ຖຸກາໂມ. ອຖ ວາ ເຄຫປ຺ປຏິພທ຺ຘຠາວໂຕ, ກິເລສກາມານໍ ນິວາສຏ຺ຐານຠາວໂຕ ວາ ເຄຫາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ກາມວິຕກ຺ກາທິ ເຄຫນິສ຺ສິຕໍ ນາມ. ກຸມ຺ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນຕິ ຍສ຺ມາ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປຖຠາວໂຕ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ຕເທກຏ຺ຐຘມ຺ມາ ຈ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ກາມວິຕກ຺ກາທິພຫຸໂລ ກຸມ຺ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ. ໂມຫເນຍ຺ເຍສຸ ມຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ໂມຫສໍວຕ຺ຕນິເຍສຸ ຣູປາທີສຸ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ສມ຺ມຕ຺ໂຕ ອຊ຺ໂຌປນ຺ໂນ. ສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ. ຜຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ຜຸສິຕຸໍ ປຕ຺ຕຸໍ ປາໂປ ໂສ ຕາທິໂສ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຠພ຺ໂພ, ນ ກທາຈິ ຕໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຕກ຺ກໍ ສມຍິຕ຺ວານາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກໍ ປຏິສງ຺ຂານຠາວນາພເລນ ວູປສເມຕ຺ວາ. ວິຕກ຺ກູປສເມ ຣໂຕຕິ ນວນ຺ນມ຺ປິ ມຫາວິຕກ຺ການໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປສມຠູເຕ ອຣຫຕ຺ເຕ, ນິພ຺ພາເນ ເອວ ວາ ອຊ຺ຌາສເຍນ ຣໂຕ ອຠິຣໂຕ. ຠພ຺ໂພ ໂສຕິ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສມຖວິປສ຺ສນາພເລນ ສພ຺ພວິຕກ຺ເກ ຍຖາຣຫໍ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ວູປສເມຕ຺ວາ ຐິໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ໂພຘິໍ ຜຸຏ຺ຐຸໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ຠພ຺ໂພ ອຣຫາ. ເອວເມຕ຺ຖ ປາຬິວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໒. ທຸຕິເຍ ສມ຺ປນ຺ນສີລາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິວິຘໍ ສມ຺ປນ຺ນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓສມງ຺ຄິມຘຸຣວເສນ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ສມ຺ປນ຺ນໍ ¶ ສາລິເກທາຣໍ, ສຸວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ໂກສິຍ;

ປຏິເວເທມິ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ເມ, ນ ເນ ວາເຣຕຸມຸສ຺ສເຫ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໔.໑) –

ອິທໍ ¶ ປຣິປຸຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ ອຸປາຄໂຕ ສມຸປາຄໂຕ ອຸປປນ຺ໂນ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ອິທໍ ສມງ຺ຄິສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ‘‘ອິມິສ຺ສາ, ຠນ຺ເຕ, ມຫາປຖວິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ສມ຺ປນ຺ນໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຂຸທ຺ທມຘຸໍ ອນີລກໍ, ເອວມສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໑໗) ອິທໍ ມຘຸຣສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ອິຘ ປຣິປຸຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓສີລາ’’ຕິ ອາຫ. ສມງ຺ຄິສມ຺ປນ຺ນວເສນປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ປນ຺ນສີລາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓສີລາ ຫຸຕ຺ວາຕິປິ ສີລສມງ຺ຄິໂນ ຫຸຕ຺ວາຕິປິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສີລສ຺ສ ອນວເສສສມາທາເນນ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓສີລາ, ສມາທານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ສີລສມງ຺ຄິໂນ. ສມາທານວໂຕ ຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິໂຣຘິຘມ຺ມານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສີລສມງ຺ຄິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ເຈຕນາທີນໍ ປນ ສີລນລກ຺ຂຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂເຓນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສີລາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ເຂຕ຺ຕໂທສວິຄເມນ ເຂຕ຺ຕປາຣິປູຣີ ວິຍ ສີລໂທສວິຄເມນ ສີລປາຣິປູຣີ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ເຂຕ຺ຕໍ ພີຊຂຓ຺ຑໍ, ວປ຺ປຂຓ຺ຑໍ, ອຸທກຂຓ຺ຑໍ, ອູສຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ຈຕຸໂທສສມນ຺ນາຄຕໍ ອປຣິປູຣໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ພີຊຂຓ຺ຑໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ພີຊານິ ຂຓ຺ຑານິ ວາ ປູຕີນິ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ຍຕ຺ຖ ປຕນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ສສ຺ສໍ ນ ອຸຏ຺ເຐຕິ, ເຂຕ຺ຕໍ ຂຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ອປຣິປູຣໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວປ຺ປຂຓ຺ຑໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ອກຸສໂລ ພີຊານິ ວປນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ນິປາເຕຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສສ຺ສໍ ນ ອຸຏ຺ເຐຕິ, ເຂຕ຺ຕໍ ຂຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ. ອຸທກຂຓ຺ຑໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸທກໍ ອຕິພຫຸໍ ວາ ໂຫຕິ, ນ ວາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ສສ຺ສານິ ນ ອຸຏ຺ເຐນ຺ຕິ, ເຂຕ຺ຕໍ ຂຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ. ອູສຂຓ຺ຑໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ກສ຺ສໂກ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປເທເສ ນງ຺ຄເລນ ຠູມິໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ວາເຣ ກສນ຺ໂຕ ອຕິຄມ຺ຠີຣໍ ກໂຣຕິ, ຕໂຕ ອູສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ສສ຺ສໍ ນ ອຸຏ຺ເຐຕິ, ເຂຕ຺ຕໍ ຂຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ຕາທິສຎ຺ຈ ເຂຕ຺ຕໍ ນ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ນ ມຫານິສໍສໍ. ຕຕ຺ຣາປິ ພຫຸມ຺ປິ ວປິຕ຺ວາ ອປ຺ປໍ ລຠຕິ. ອິເມສໍ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂທສານໍ ວິຄມາ ເຂຕ຺ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕາທິສຎ຺ຈ ເຂຕ຺ຕໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສໍ. ເອວເມວ ຂຓ຺ຑໍ, ຉິທ຺ທໍ, ສພລໍ, ກມ຺ມາສນ຺ຕິ ຈຕຸໂທສສມນ຺ນາຄຕໍ ສີລໍ ອປຣິປູຣໍ ໂຫຕິ, ຕາທິສຎ຺ຈ ¶ ສີລໍ ນ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ນ ມຫານິສໍສໍ. ອິເມສໍ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂທສານໍ ວິຄມາ ສີລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕາທິສຎ຺ຈ ສີລໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສໍ.

‘‘ສີລສມງ຺ຄິໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ປນຕ຺ເຖນ ສີເລນ ສມງ຺ຄິຠູຕາ ສໂມຘານຄຕາ ສມນ຺ນາຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຖາຕິ ອິທເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ສມ຺ປນ຺ນສີລຕາ ໂຫຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອາທີນວທສ຺ສເນນ, ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອານິສໍສທສ຺ສເນນ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔) ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ¶ . ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ກິຣ ຠຄວາ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸຕາ’ຕິ ອິມິນາ ຕຕ຺ຖ ເຊຏ຺ຐກສີລໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ທິວາວິຫາຣວາສີ ສຸມຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ອນ຺ເຕວາສິໂກ ປນສ຺ສ ເຕປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣເຍວ ຫິ ສີລໍ, ອິຕຣານິ ປນ ຕີຓິ ສີລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອນນຸຊານນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ນາມ ຉທ຺ວາຣຣກ຺ຂາມຕ຺ຕກເມວ, ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕກໍ, ປຈ຺ຈຍນິສ຺ສິຕໍ ປຏິລທ຺ຘປຈ຺ຈເຍ ອິທມຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນມຕ຺ຕກໍ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣວ ສີລໍ. ຍສ຺ສ ໂສ ຠິນ຺ໂນ, ອຍໍ ຉິນ຺ນສີໂສ ວິຍ ປຸຣິໂສ ຫຕ຺ຖປາເທ, ເສສານິ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ສ ປນ ໂສ ອໂຣໂຄ, ອຍໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນສີໂສ ວິຍ ປຸຣິໂສ ຊີວິຕໍ, ເສສານິ ປຸນ ປາກຕິການິ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ມາ ‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ’ຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘ສມ຺ປນ຺ນປາຕິໂມກ຺ຂາ’ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸຕາ’ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ.

ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລນ ສໍວຸຕາຕິ ໂຍ ນໍ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕິ ອາປາຍິກາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ສິກ຺ຂາປທສີເລນ ປິຫິຕກາຍວຈີທ຺ວາຣາ. ເອວໍຠູຕາ ຈ ເຕນ ອຸເປຕາ ສມນ຺ນາຄຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ອາຈາເຣນ ຈ ໂຄຈເຣນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນາຕິ ກາຍິກວາຈສິກອວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາເຕນ ອາຈາເຣນ, ນ-ເວສິຍໂຄຈຣຕາທິສງ຺ຂາເຕນ ໂຄຈເຣນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນາ, ສມ຺ປນ຺ນອາຈາຣໂຄຈຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຓຸປ຺ປມາເຓສູຕິ ອຕິປຣິຕ຺ຕເກສຸ ອນາປຕ຺ຕິຄມນີເຍສຸ. ທຸກ຺ກຏທຸພ຺ຠາສິຕມຕ຺ເຕສູຕິ ອປເຣ. ໂທເສສູຕິ ¶ ຄາຣຍ຺ເຫສຸ ອກຸສລຘມ຺ເມສຸ. ຠຍໂຕ ທສ຺ສນສີລາຕິ ປຣມາຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຊ຺ຊໍ ສິເນຣຸປ຺ປມາຓໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຠາຍນສີລາ. ສພ຺ພສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາເສສູຕິ ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສພ຺ພຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິປເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິເຠເທສຸ. ຕໍ ຕໍ ສມາທາຕພ຺ພໍ ສມາທາຍາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາເສສຸ ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິເຠເທສຸ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປູຣິຕພ຺ພໍ ກາຍິກໍ ວາຈສິກໍ ວາ ສີລໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສມ຺ມາ ອາທາຍ, ສມ຺ມເທວ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສພ຺ພໂສ ຈ ອາທິຍິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸທຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈວີສຕິ ລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕີຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍຕິ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ. ຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ…ເປ… ກມ຺ມສມຸທຍາ…ເປ… ອາຫາຣສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍຕິ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ. ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມານິ ¶ ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕິ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍຕິ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ. ຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ…ເປ… ກມ຺ມສມຸທຍາ…ເປ… ຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍຕິ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ. ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອຸທຍລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕິ.

ວຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈວີສຕິ ລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕີຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣໂຘຕິ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຏ຺ເຐນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ. ຕຓ຺ຫານິໂຣຘາ…ເປ… ກມ຺ມນິໂຣຘາ…ເປ… ອາຫາຣນິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣໂຘຕິ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຏ຺ເຐນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ. ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ. ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕິ. ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ…ເປ… ຕຓ຺ຫານິໂຣຘາ…ເປ… ຜສ຺ສນິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘຕິ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຏ຺ເຐນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ. ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕີ. ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕິ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈວີສຕິ ວຍລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕິ. ເປສິຕຕ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຕິ ເປສິຕຈິຕ຺ໂຕ. ກຖຍນ຺ຕີຕິ ຕຖາວິຘໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ.

ຍຕໍ ¶ ຈເຣຕິ ວາຍມມາໂນ ຈເຣຍ຺ຍ, ຈງ຺ກມນາທິວເສນ ຄມນໍ ກປ຺ເປນ຺ໂຕປິ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໓໒) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຘານວີຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ຍຖາ ອກຸສລຘມ຺ມາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ກຸສລຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄມນໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຍຕເມນໍ ປສາຣເຍຕິ ເອຕໍ ປສາເຣຕພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖປາທາທິໍ ຍຕໍ ຍຕມາໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວີຣິຍສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ປສາເຣຍ຺ຍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຘານໍ ນ ຊເຫຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທານິ ຍຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຍຕໍ ຍຕນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸປຣິ. ຕິຣິຍນ຺ຕິ ປຣິໂຕ, ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາທິວເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ທິສາຠາເຄສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປາຈີນນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ. ຍາວຕາ ຊຄໂຕ ຄຕີຕິ ຍຕ຺ຕກາ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເຠທສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອນວເສສຕາ ສມ຺ມສນຎາຓສ຺ສ ວິສຍໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ສມເວກ຺ຂິຕາຕິ ສມາ ເຫຕຸນາ ຎາເຍນ ອເວກ຺ຂິຕາ, ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ¶ ວິປສ຺ສິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎານໍ. ຂນ຺ຘານນ຺ຕິ ຣູປາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ. ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ອຸທຍຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຸປຣິ ຕິຣິຍໍ ອໂຘຕິ ຕິຘາ ສງ຺ຄຫິເຕ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈາທິສມ຺ມສນາຘິຄເຕນ ອຸທຍພ຺ພຍຎາເຓນ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ອຸທຍໍ, ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ວຍໍ ສມເວກ຺ຂິຕາ ສມນຸປສ຺ສິຕາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ.

ເຈໂຕສມຖສາມີຈິນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສໍກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວູປສມນໂຕ ເຈໂຕສມຖສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໍ. ສິກ຺ຂມານນ຺ຕິ ປຏິປຊ຺ຊມານໍ ຠາເວນ຺ຕໍ ຎາຓປຣມ຺ປຣາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕໍ. ສທາຕິ ສພ຺ພກາລໍ ຣຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ທິວາ ຈ. ສຕນ຺ຕິ ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎສມນ຺ນາຄຕາຍ ສຕິຍາ ສໂຕກາຣີ. ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ຄາຖາວຓ຺ຓນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໑໓. ຕຕິເຍ ¶ ອຸຕ຺ຕມວີຣິຍານີຕິ ເສຏ຺ຐວີຣິຍານິ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນໂຕ. ມາໂຣ ຘິຍ຺ຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ, ກິເລສມາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ, ຕໍ ເຕຠູມກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕຠູມກວຏ຺ຏສງ຺ຂາຕໍ ມາຣເຘຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຊາຕິມຣຓໂຕ ຊາຕໍ ຠຍໍ ຊາຕິມຣຓຠຍໍ, ຊາຕິມຣຓເມວ ວາ ຠຍເຫຕຸໂຕ ຠຍນ຺ຕິ ຊາຕິມຣຓຠຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຕິຎ຺ຈ ມຣຓຎ຺ຈ…ເປ… ຠຍສ຺ສາ’’ຕິ ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສໍວຣາທີນໍ ສາຘນວເສນ ປທຫຕິ ເອເຕຫີຕິ ປຘານານິ. ສໍວຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນວີຣິຍນ຺ຕິ ຍຖາ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາເນ ຈກ຺ຂາທີນໍ ປິທຫເນ ອນລສສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນວີຣິຍໍ. ປຊຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິໂນເທນ຺ຕສ຺ສ. ອຸປ຺ປນ຺ນວີຣິຍນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ປຫານສ຺ສ ສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວີຣິຍໍ. ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນວີຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມາຘິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມາຘິ ເອວ. ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນສມາຘິ ຫິ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສມາຘິສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສມາຘິນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປຘິວິເວກຕ຺ຕາຕິ ¶ ຂນ຺ຘູປຘິອາທິອຸປຘີຫິ ວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ. ຕໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ເຄນ ອຘິຄມເຫຕຸ. ຣາຄາທໂຍ ວິຣຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນາຕິ ວິຣາໂຄ. ເອວໍ ນິໂຣໂຘປິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ອິຘ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄມິສ຺ສກວເສນ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຣມ຺ມຓວເສນ ວາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພວເສນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພວເສນາຕິ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາວເສນ. ໂວສ຺ສຄ຺ຄປຣິຓາມິນ຺ຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄວເສນ ປຣິຓາມິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນວເສນ ຈ ປຣິຓາມນສີລໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວ ໂວສ຺ສຄ຺ຄາ’’ຕິອາທິ. ຂນ຺ຘານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ ນາມ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກິເລສປ຺ປຫານວເສນາຕິ ເຍນາກາເຣນ ວິປສ຺ສນາ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ເຕເນວາກາເຣນ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ເຘ ຈ ປຊຫຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາ…ເປ… ປຣິຈ຺ຈຊຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວໍ ປາປຸຓນ຺ຕີ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາເວນ ເອກໍສໂຕ ນິພ຺ພານໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຈ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລເສ ¶ ຂນ຺ເຘ ຈ ຣາຄໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາກ຺ກມໍ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ປກ຺ຂນ຺ທນປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ຄາ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂວສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍາຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ຈ. ປຣິຓມຕີຕິ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ. ຕໍ ປນ ປຣິຓາມນໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາຠາວຎ຺ຈ ມຄ຺ຄຠາວຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທີສຸ ເສສສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໂກຏ຺ຐາເສສຸ.

ຠທ຺ທກນ຺ຕິ ອຠທ຺ທການໍ ນີວຣຓາທິປາປຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ຣາຄວິຄມເນນ ເອກນ຺ຕຫິຕຕ຺ຕາ ທຸລ຺ລຠຕ຺ຕາ ຈ ຠທ຺ທກໍ ສຸນ຺ທຣໍ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ເອວໍ ທຸລ຺ລຠໍ ຣາຄສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕໍ ອຕ຺ຖິ. ອນຸຣກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຣກ຺ຂນາ ນາມ ອຘິຄຕສມາຘິໂຕ ຍຖາ ປຣິຫານິ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຏິປຕ຺ຕິສາສນ-ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວິຄມເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຘີ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐິກສຎ຺ຎາທິກາຕິ ອຏ຺ຐິກຊ຺ຌານາທິກາ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ຫິ ຌານໍ ວທຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໕. ປຎ຺ຈເມ ອຕ຺ຕຠາໂວ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຕຠາວິໂນ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕຠາວີນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວວນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ຍາວ ຉຕ຺ຕິໍສາຍ ອິນ຺ທານໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ຕາວ ປຓີເຕ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊີຕິ ມນ຺ຘາຕຸຣາຊາ ກິຣ ເອກທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາຍກຣຕນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ມນຸສ຺ສໂລກໂຕ ຣມຓີຍຕຣໍ ຐານ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ເທວ ເອວໍ ຠຓສິ, ກິໍ ນ ປສ຺ສສິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ອານຸຠາວໍ, ນນຸ ເອເຕສໍ ຐານໍ ອິໂຕ ຣມຓີຍຕຣນ຺ຕິ? ຣາຊາ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ¶ ມຫາຣາຊາໂນ ‘‘ມນ຺ຘາຕຸມຫາຣາຊາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຕາວມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫາຣາຊາ ນ ສກ຺ກາ ຍຸທ຺ເຘນ ປຏິພາຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ ສກຣຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເຕສຸໍ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິໂຕ ຣມຓີຍຕຣໍ ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຕາວຕິໍສຠວນໍ ກຖຍິໍສຸ. ‘‘ຕາວຕິໍສຠວນໍ, ເທວ, ຣມຓີຍໍ, ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ¶ ປາຣິຈາຣິກາ ໂທວາຣິກຠູມິຍໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ. ຕສ຺ສິມານິ ອຸປໂຠຄຏ຺ຐານານິ – ໂຍຊນສຫສ຺ສຸພ຺ເພໂຘ ເວຊຍນ຺ຕປາສາໂທ, ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕຸພ຺ເພຘາ ສຸຘມ຺ມເທວສຠາ, ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິໂກ ເວຊຍນ຺ຕຣໂຖ, ຕຖາ ເອຣາວໂຓ ຫຕ຺ຖີ, ທິພ຺ພຣຸກ຺ຂສຫສ຺ສປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ນນ຺ທນວນໍ, ຈິຕ຺ຕລຕາວນໍ, ຜາຣຸສກວນໍ, ໂຍຊນສຕຸພ຺ເພໂຘ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ໂກວິຬາໂຣ, ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ສຏ຺ຐິໂຍຊນາຍາມາ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນວິຕ຺ຖາຣາ ປຎ຺ຈທສໂຍຊນຸພ຺ເພຘາ ຊຍສຸມນປຸປ຺ຜວຓ຺ຓາ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາ, ຍສ຺ສາ ມຸທຸຕາຍ ສກ຺ກສ຺ສ ນິສີທໂຕ ອຸປຑ຺ຒກາໂຍ ອນຸປ຺ປວິສຕີ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຈກ຺ກຣຕນໍ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣິ. ຕໍ ອາກາເສ ອຸຏ຺ຐຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ. ອຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເທວໂລການໍ ເວມຊ຺ຌໂຕ ຈກ຺ກຣຕນໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຖວິຍາ ອາສນ຺ເນ ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຓາຍກຣຕນປ຺ປມຸຂາຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ. ຣາຊາ ເອກໂກວ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຕາວຕິໍສຠວນໍ ອຄມາສິ. ສກ຺ໂກ ‘‘ມນ຺ຘາຕາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ວາຄຕໍ, ມຫາຣາຊ, ສກໍ, ເຕ ມຫາຣາຊ, ອນຸສາສ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ນາຏເກຫິ ຣຊ຺ຊໍ ທ຺ເວ ຠາເຄ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ຠາຄມທາສິ. ຣຎ຺ໂຎ ຕາວຕິໍສຠວເນ ປຕິຏ຺ຐິຕມຕ຺ຕສ຺ເສວ ມນຸສ຺ສຄນ຺ຘສຣີຣນິສ຺ສນ຺ທາທິມນຸສ຺ສຠາໂວ ວິຄຈ຺ຉິ, ເທວໂລເກ ປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍິໂນ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກໂຕກາສຕ຺ຕາ ສພ຺ພທາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກຕາມາລາມິລາຍນາທິເທວຠາໂວ ປາຕຸຣໂຫສິ. ຕສ຺ສ ສກ຺ເກນ ສທ຺ຘິໍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອກ຺ຂິນິມິສນມຕ຺ເຕນ ນານຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕາ ເທວາ ສກ຺ກສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ຈ ນານຕ຺ເຕ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາໂນ ຕທາ ມນຸສ຺ສານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາຍຸກຕາຍ ຍາວ ຉຕ຺ຕິໍສ ສກ຺ກາ ອຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈຸຕາ, ຕາວ ສກ຺ກຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເມ ອິມິນາ ອຸປຑ຺ຒຣຊ຺ເຊນາ’’ຕິ ອຕິຕ຺ໂຕ ກາເມຫິ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຍ຺ຍາເນ ປຕິໂຕ ມນຸສ຺ສໂລເກ ອຸຕຸກກ຺ຂຬຕາຍ ວາຕາຕເປນ ຜຸສິຕຄຕ຺ໂຕ ກາລມກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເທວໂລເກ ປນ ຍາວ ຉຕ຺ຕິໍສາຍ ອິນ຺ທານໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ຕາວ ປຓີເຕ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊີ’’ຕິ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ¶ ສຸຂຸມລກ຺ຂຓປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນການີຕິ ອນິຈ຺ຈາທິສຸຂຸມລກ຺ຂຓານໍ ປຏິວິຊ຺ຌນການິ. ສຸຂຸມລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄາຫກຎາເຓນາຕິ ສຸຂຸມລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄາຫເກນ ຎາເຓນ. ປຣໂຕ ຊານິຕ຺ວາຕິ ອວສວຕ຺ຕເນນ ອຎ຺ຎໂຕ ຊານິຕ຺ວາ. ສງ຺ຂາຣາ ຫິ ‘‘ມາ ຠິຊ຺ຊິໍສູ’’ຕິ ອິຈ຺ຉິຕາປິ ຠິຊ຺ຊນ຺ເຕວ, ຕສ຺ມາ ເຕ ອວສວຕ຺ຕິຕາຍ ປເຣ ນາມ. ສາ ຈ ເນສໍ ປຣຕາ ອນິຈ຺ຈທສ຺ສເນ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມິນາ ຫິ ປເທນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ກຖິຕາ’’ຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ໂສຂຸມ຺ມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗-໒໐. ສຕ຺ຕເມ ຉນ຺ທາຄຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຘິວເສນ ສຣໂລໂປຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ເທນ ອຄຕິ’’ນ຺ຕິ. ຉນ຺ທາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ເທນາ’’ຕິ, ເປເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉນ຺ທສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາປຣິຍາໂຍ, ອກຸສລຈ຺ຉນ຺ທປຣິຍາໂຍ ວາ. ເສເສສູຕິ ‘‘ໂທສາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຍ ‘‘ອຍໍ ເມ ມິຕ຺ໂຕຕິ ວາ, ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ວາ, ຎາຕໂກຕິ ວາ, ລຎ຺ຈໍ ວາ ປນ ເມ ເທຕີ’’ຕິ ຉນ຺ທວເສນ ອສ຺ສາມິກໍ ສາມິກໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ຉນ຺ເທນ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຕິ ນາມ. ໂຍ ‘‘ອຍໍ ເມ ເວຣີ’’ຕິ ຈິຣກາລານຸພທ຺ຘເວຣວເສນ ວາ, ຕງ຺ຂຓຸປ຺ປນ຺ນໂກຘວເສນ ວາ ສາມິກໍ ອສ຺ສາມິກໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ໂທເສນ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຕິ ນາມ. ໂຍ ປນ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ອສ຺ສາມິກໍ ສາມິກໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ໂມເຫນ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຕິ ນາມ. ໂຍ ປນ ‘‘ອຍໍ ຣາຊວລ຺ລໂຠຕິ ວາ ວິສເມ ໂຈຣາທິເກ ວິສມານິ ວາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕເນນ ວິສມນິສ຺ສິໂຕ ວາ, ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ເມ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠີໂຕ ອສ຺ສາມິກໍ ສາມິກໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ຠເຍນ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຕິ ນາມ.

ໂຍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ຠາເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ເມ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ວາ ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ເປມວເສນ ອຕິເຣກໍ ເທຕິ, ‘‘ອຍໍ ເມ ເວຣີ’’ຕິ ໂທສວເສນ ອູນກໍ ເທຕິ ¶ , ໂຍ ມຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ ທິນ຺ນາທິນ຺ນໍ ອຊານມາໂນ ກສ຺ສຈິ ອູນໍ, ກສ຺ສຈິ ອຘິກໍ ເທຕິ, ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອທີຍມາເນ ມຍ຺ຫໍ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ¶ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ສີໂຕ ກສ຺ສຈິ ອຕິເຣກໍ ເທຕິ, ໂສ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຍຖານຸກ຺ກເມນ ຉນ຺ທາຄຕິອາທີນິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຕິ ນາມ.

ນິຫີຍຕິ ຕສ຺ສ ຍໂສຕິ ຕສ຺ສ ອຄຕິຄາມິໂນ ກິຕ຺ຕິຍໂສປິ ປຣິວາຣຍໂສປິ ນິຫີຍຕິ ປຣິຫາຍຕິ. ຍສ຺ສຕິ ເຕນ ກິຕ຺ຕີຍຕີຕິ ຫິ ຍໂສ, ກິຕ຺ຕິ ຖຸຕິໂຆໂສ. ຍສ຺ສຕິ ເຕນ ປຸເຣຈຣານຸຈຣຠາເວນ ປຣິວາຣຍຕີຕິ ຍໂສ, ປຣິວາໂຣ. ອຏ຺ຐມນວມທສມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໒໑. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ມຫາເວລາ ວິຍ ມຫາເວລາ, ວິປຸລວາລິກປຸຎ຺ຊຕາຍ ມຫນ຺ໂຕ ເວລາຕໂຏ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາວາລິກຣາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຸຣຸ, ມຣຸ, ສິກຕາ, ວາລຸກາ, ວຓ຺ຓຸ, ວາລິກາຕິ ອິເມ ສທ຺ທາ ສມານຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຣູຕິ ວາລິກາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ນຊ຺ຊາຕິ ນທຕິ ສທ຺ທາຍຕີຕິ ນທີ, ຕສ຺ສາ ນຊ຺ຊາ, ນທິຍາ ນິນ຺ນຄາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນຣຎ຺ຊຣາຍາຕິ ‘‘ເນລຎ຺ຊລາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ລ-ກາຣສ຺ສ ຣ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເນຣຎ຺ຊຣາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທ຺ທມເສວາລປຓກາທິໂທສຣຫິຕສລິລາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ‘‘ນີລໍ-ຊລາຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເນຣຎ຺ຊຣາຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາມເມວ ວາ ເອຕໍ ຕສ຺ສາ ນທິຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາ ນທິຍາ ຕີເຣ ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ ວິຫາສິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຊປາລນິຄ຺ໂຣເຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣໂຘ ນາມ ຊາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ເວເທ ສຊ຺ຌາຍິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປຍຸຕ຺ຕານິ ນິເວສນານິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ວສິໍສຸ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣໂຘຕິ ນາມໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ¶ . ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ນ ຊປນ຺ຕີຕິ ອຊປາ, ມນ຺ຕານໍ ອນຊ຺ຌາຍກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊປາລນ຺ຕິ ອາທິຍນ຺ຕິ ນິວາສໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຊປາໂລຕິ. ອປເຣ ¶ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມເຍ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐ ອເຊ ອຕ຺ຕໂນ ຉາຍາຍ ປາເລຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ‘ອຊປາໂລ’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ນາມເມຕໍ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ.

ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ປຐມໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອນຸນາສິກໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມເມວາ’’ຕິ. ປຐມນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ມາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມໍ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣເຘ ວິຫຣາມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ວິຕກ຺ໂກຕິ ອຍໍ ‘‘ກິນ຺ນຸ ຂ຺ວາຫໍ…ເປ… ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວິຕກ຺ໂກ. ຫຕ຺ຖີ ຈ ວານໂຣ ຈ ຕິຕ຺ຕິໂຣ ຈ ຫຕ຺ຖິວານຣຕິຕ຺ຕິຣາ.

ເຍ ວຸທ຺ຘມປຈາຍນ຺ຕີຕິ ຊາຕິວຸທ຺ໂຘ, ວໂຍວຸທ຺ໂຘ, ຄຸຓວຸທ຺ໂຘຕິ ຕໂຍ ວຸທ຺ຘາ. ເຕສຸ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ຊາຕິວຸທ຺ໂຘ ນາມ, ວເຍ ຐິໂຕ ວໂຍວຸທ຺ໂຘ ນາມ, ຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ຄຸຓວຸທ຺ໂຘ ນາມ. ເຕສຸ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ວໂຍວຸທ຺ໂຘ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວຸທ຺ໂຘຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອປຈາຍນ຺ຕີຕິ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິກາກມ຺ເມນ ປູເຊນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທາຕິ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍນຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທາ ກຸສລາ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ປາສໍສາຕິ ປສໍສາຣຫາ. ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ສຸຄ຺ຄຕີຕິ ສມ຺ປເຣຕພ຺ເພ ອິມໍ ໂລກໍ ຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ເພ ປຣໂລເກປິ ເຕສໍ ສຸຄຕິເຍວ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຂຕ຺ຕິຍາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ເວສ຺ສາ ວາ ສຸທ຺ທາ ວາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ວາ, ເຍ ເກຈິ ສຕ຺ຕາ ເຊຏ຺ຐາປຈິຕິກມ຺ເມນ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ນານໍ ວໂຍວຸທ຺ຘານໍ ອປຈິຕິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຕຠາເວ ເຊຏ຺ຐາປຈິຕິກາຣກາຕິ ປສໍສໍ ວຓ຺ຓນໍ ໂຖມນໍ ລຠນ຺ຕິ, ກາຍສ຺ສ ຈ ເຠທາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ.

ອຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ປຣສ຺ມິໍ. ອຕ຺ຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ໂຎ, ປໂຣ. ໂສ ປເນຕ຺ຖ ນ ໂຍ ໂກຈິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ຄຣຸຏ຺ຐານິໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຎ຺ຈິ ຄຣຸຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຕິສ຺ສຕິ ຄຣຸໂນ ອາຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕີຕິ ປຕິສ຺ໂສ, ນ ປຕິສ຺ໂສ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ປຕິສ຺ສຍຣຫິໂຕ, ຄຣຸປສ຺ສຍຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສເທວເກຕິ ¶ ອວຍເວນ ວິຄ຺ຄໂຫ ສມຸທາໂຍ ສມາສຕ຺ໂຖ. ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປາຣິເສສຎາເຍນ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ມາໂຣ ຊາໂຕ ຕນ຺ນິວາສີ ຈ ໂຫຕິ. ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍເນວ. ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຊາຍາຕິ ສາສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ອສມິຕາພາຫິຕປາປານຎ຺ຈ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ¶ ເຕເນວ ວຈເນນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ກາມໍ ‘‘ສເທວເກ’’ຕິອາທິວິເສສນານໍ ວເສນ ສຕ຺ຕວິສໂຍ ໂລກສທ຺ໂທຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຕຸລ຺ຍໂຍຄວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ, ‘‘ສໂລມໂກ ສປກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ອຕຸລ຺ຍໂຍເຄ ອຍໍ ສມາໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພ຺ຍຠິຈາຣທສ຺ສນໂຕ ປຊາຄຫຓນ຺ຕິ ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓໍ.

ເທວຠາວສາມຎ຺ເຎນ ມາຣພ຺ຣຫ຺ເມສຸ ຄຫິເຕສຸປິ ອິຕເຣຫິ ເຕສໍ ລພ຺ຠມານວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມາໂຣ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມານມ຺ປິ ວິຈກ຺ຂຸກມ຺ມາຍ ປໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ເພສ’’ນ຺ຕິ. ອຸປຣີຕິ ອຸປຣິຠາເຄ. ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ທສສຫສ຺ສິພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ທສຫິ ອງ຺ຄຸລີຫີ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ທີຆນິກາຍາທໂຍ ວິຍ ພາຫິຣການມ຺ປິ ຄນ຺ຖນິກາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກນິກາຍາທິວເສນາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານານິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຍຖາສກໍ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ປຊາຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຊາ, ສຕ຺ຕນິກາໂຍ, ຕສ຺ສາ ປຊາຍ. ສເທວມນຸສ຺ສາຍາຕິ ວາ ອິມິນາ ສມ຺ມຸຕິເທວຄ຺ຄຫຓໍ ຕທວສິຏ຺ຐມນຸສ຺ສໂລກຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ‘‘ໂລກີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຜລານີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ປຊາວເສນ ‘‘ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ ປຊາຕາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ສີລສມ຺ປນ຺ນຕຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິປຸຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນໍ ສາລິເກທາຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໔.໑) ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຘິກຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓຎ຺ຫິ ອຘິກຕຣນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອຣຫຕິ. ກາຣຓນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕິໍ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ. ວຑ຺ຒິນ຺ຕິ ອຕິວຑ຺ຒິນິມິຕ຺ຕໍ.

ອິມິນາ ¶ ວຈເນນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ. ນ ເກວລໍ ອິມິນາວ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣມ຺ປິ ອາເນຕ຺ວາ ປຏິພາຫິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ມຍ຺ຫໍ ອາຈຣິໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂລກິຍຘມ຺ມານມ຺ປິ ຍາທິໂສ ໂລກນາຖສ຺ສ ອຘິຄໂມ, ນ ຕາທິໂສ ອຘິຄໂມ ປຣູປເທໂສ ອຕ຺ຖິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ປນສ຺ສ ເລໂສປິ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ເມ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ມຍ຺ຫໍ ສີລາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ປຏິນິຘິຠູໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສຣນ຺ຕິ ກຣເຓ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ, ສຣນ຺ຕິ ວາ ສຣຓເຫຕຸ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍໂຕຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ໂຕສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ກາເລ’’ຕິ. ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕີຕິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ, ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຫູ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕິ, ຈິຣປພ຺ພຊິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ¶ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫນ຺ຕໍ. ຠາວປ຺ປຘາໂນ ເອສ ນິທ຺ເທໂສ. ‘‘ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເຖຣນວມຊ຺ຌິມານໍ ວເສນ ວິປຸລຠາໂວ ເວປຸລ຺ລມຫນ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຌານາຠິຎ຺ຎາທິວເສນ ວິປຸລຠາໂວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມຫນ຺ຕໍ. ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ປຈ຺ຈຍລາຠສ຺ສ ວິປຸລຠາໂວ ລາຠຄ຺ຄມຫນ຺ຕໍ. ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ມຫນ຺ເຕນາຕິ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ມຫນ຺ຕຠາເວນ. ມຫາປຊາປຕິຍາ ທຸສ຺ສຍຸຄທານກາເລຕິ ຠຄວໂຕ ສງ຺ເຆ ຄາຣວສ຺ສ ປາກຏກາລທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຠຄວາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ສງ຺ເຆ ຄາຣວຣຫິໂຕ ວິຫາສິ.

ປຐມອຸຣຸເວລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໒. ທຸຕິເຍ ຫຸຫຸງ຺ກຊາຕິເກນາຕິ ໂສ ກິຣ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິໂກ ມານວເສນ ໂກຘວເສນ ຈ ‘‘ຫຸຫຸ’’ນ຺ຕິ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຫຸຫຸງ຺ກຊາຕິໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຫຸຫຸກ຺ກຊາຕິໂກ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊຣາຊິຓ຺ຓາຕິ ຊຣາຍ ຂຓ຺ຑທນ຺ຕປລິຕເກສາທິຠາວໍ ອາປາທິຕາ. ວໂຍວຸທ຺ຘາຕິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ວຸທ຺ຘິມຣິຍາທປ຺ປຕ຺ຕາ. ຊາຕິມຫລ຺ລກາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ມຫລ຺ລກຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ມຫຕ຺ຕໍ ລນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ¶ ມຫລ຺ລກາ, ຊາຕິຍາ ມຫລ຺ລກາ, ນ ວິຠວາທິນາຕິ ຊາຕິມຫລ຺ລກາ. ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ປຈ຺ຉິມວຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉິມວໂຍ ນາມ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ຕຕິໂຍ ຠາໂຄ. ຊິຓ຺ຓາຕິ ວາ ໂປຣາຓາ, ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕກຸລນ຺ວຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸທ຺ຘາຕິ ສີລາຈາຣາທິຄຸຓວຸທ຺ຘິຍຸຕ຺ຕາ. ມຫລ຺ລກາຕິ ວິຠວມຫນ຺ຕຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ. ມຫທ຺ຘນາຕິ ມຫາໂຠຄາ. ອທ຺ຘຄຕາຕິ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວຕຈຣິຍາທິມຣິຍາທໍ ອວີຕິກ຺ກມ຺ມ ຈຣມານາ. ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຊາຕິວຸທ຺ຘຠາວໍ ອນ຺ຕິມວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ສຸຕໍ ເນຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕໍ ໂນ ເອຕນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ໂນຕິ ຈ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ.

ອກາເລຕິ ອຍຸຕ຺ຕກາເລ. ອສຠາວໍ ວທຕີຕິ ຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ວທຕິ. ອນຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ອກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ ວທຕິ. ອກາຣຓນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຈ ນິປ຺ຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜລຎ຺ຫິ ກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ. ອກາຣຓນິສ຺ສິຕຕາ ຈ ຕທວິນາຠາວໂຕ ອກາຣເຓ ນິສ຺ສິຕໍ, ນິປ຺ຜລໍ ສມ຺ຜນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອວິນຍໍ ວທຕີຕິ ນ ສໍວຣວິນຍປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ວທຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນ ສໍວຣວິນຍາວຫໍ ວທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຫທເຍ ນິເຘຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອຫິຕສໍຫິຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປເວເສຕ຺ວາ ນິເຘຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ກເຖຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕກາເລນາຕິ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ເຕນ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ¶ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ຉາ ຈ ຕສ຺ສ ອກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ ອຍຸຕ຺ຕກາເລ ວຕ຺ຕາ. ອປເທສຣຫິຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕາປເທສຣຫິຕໍ. ສາປເທສໍ ສກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ນ ກເຖຕີຕິ ‘‘ຠຄວຕາ ອສຸເກ ສຸຕ຺ເຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສາປເທສໍ ກາຣຓສຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ນ ກເຖຕິ.

ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉທຣຫິຕໍ, ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຊາຕກໍ ວາ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນຸໂຍຄໍ ອຸປມໍ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຊາຕກໍ ວາ ນິກ຺ຂິປິຕໍ, ຕສ຺ສ ສຣີຣຠູຕໍ ກຖໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ພາຫິຣກຖໍເຍວ ກເຖຕິ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ກເຖຕິ ຊາຕກໍ ນຸ ໂຂ, ນາສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ວາ ໂກຏິໍ ວາ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ວຏຣຸກ຺ຂສາຂານໍ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ປາໂຣຫາ ໂອຕຣນ຺ຕິ, ໂອຕິຓ຺ໂຓ-ຕິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ວຑ຺ຒນ຺ຕິເຍວ, ເອວໍ ອຑ຺ຒໂຍຊນມ຺ປິ ໂຍຊນມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕິເຍວ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປນ ມູລຣຸກ຺ໂຂ ວິນສ຺ສຕິ, ອນຸຊາຕປາໂຣຫມູລານິເຍວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ນິຄ຺ໂຣຘຘມ຺ມກຖິໂກ ນາມ ໂຫຕິ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ກຕ຺ວາ ປສ຺ເສເນວ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍ ປນ ພຫຸມ຺ປິ ¶ ຠຓນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕທຕ຺ຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອນຸໂຍຄູປມາວຕ຺ຖຸວເສນ ຕທຸປໂຍຄີນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊານາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາຣູປສ຺ສ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ພຫຸມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຫິຕາວຫໍ.

ປກຏ຺ຐານໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ສີລາທິອຕ຺ຖານໍ ໂພຘນໂຕ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິວເສນ ຈ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ປກຏ຺ຐານໍ ວຈນປ຺ປພນ຺ຘານໍ ອາຬີຕິ ປາຬິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ປຸຣິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຈ຺ຉິເມນ ອຕ຺ເຖນ ອນຸສນ຺ຘານໍ ອນຸສນ຺ຘິ, ອຕ຺ຖມຸເຂນ ປນ ປາຬິປ຺ປເທສານມ຺ປິ ອນຸສນ຺ຘິ ໂຫຕິເຍວ. ສ຺ວາຍໍ ອນຸສນ຺ຘິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິອຊ຺ຌາສຍານຸສນ຺ຘິຍຖານຸສນ຺ຘິອາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ, ຕໍຕໍເທສນານໍ ປນ ປຸພ຺ພາປຣປາຬິວເສນ ອນຸສນ຺ຘິວເສນ ປຸພ຺ພາປຣວເສນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ ອຕ຺ຖໂສ ຈ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຄຫິຕໍ, ປຣິຍາປຸຓນວເສນ ເຈວ ປຣິປຸຈ຺ຉາວເສນ ຈ ຫທເຍນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ໂສຕພ຺ພໂຕ ສຸຕໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ຕໍ ຘາເຣຕີຕິ ສຸຕຘໂຣ. ໂຍ ຫິ ສຸຕຘໂຣ, ສຸຕໍ ຕສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ອໂຣຄິກໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕສ຺ສ ອາຘາຣຠູໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອກໍ ປທໍ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ອວິນຏ຺ຐໍ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ນິຈີຍຕີຕິ ສນ຺ນິຈໂຍ, ສຸຕໍ ສນ຺ນິຈໂຍ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ. ອຊ຺ໂຌສາຍາຕິ ອນຸປ຺ປວິສິຕ຺ວາ. ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ນ ສມ຺ມຸສ຺ສຕິ.

ປຄຸຓາຕິ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ. ນິຈ຺ຈລິກນ຺ຕິ ອວິປຣິວຕ຺ຕໍ. ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ. ສມນຸຄ຺ຄາຫິຕ຺ວາຕິ ¶ ປຣິປຸຈ຺ຉາວເສນ ອຕ຺ຖໍ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ. ປພນ຺ຘສ຺ສ ວິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕ ຄງ຺ຄາໂສຕສທິສໍ. ‘‘ຠວງ຺ຄໂສຕສທິສ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອກິຕ຺ຕິມໍ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ເຕກເທສສ຺ສ ສຸຕ຺ຕມຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວຈສາ ປຣິຈໂຍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕ, ວຄ຺ຄາທິວເສນ ປນ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕທສກ…ເປ… ສຊ຺ຌາຍິຕາ’’ຕິ, ‘‘ທສສຸຕ຺ຕານິ ຄຕານິ, ທສວຄ຺ຄານິ ຄຕານີ’’ຕິອາທິນາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວາຈາຍ ສຊ຺ຌາຍິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນສາ ອນຸ ອນຸ ເປກ຺ຂິຕາ ຠາຄໂສ ນິຊ຺ຌາຍິຕາ ຈິນ຺ຕິຕາ ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາ. ຣູປຄຕໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຣູປຄຕໍ ວິຍ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວິຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິທ຺ຘາ.

ອຘິກໍ ¶ ເຈໂຕຕິ ອຠິເຈໂຕ, ອຸປຈາຣຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປນ ອຘິກຕາ ປາກຕິກກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕຫິ ສຸນ຺ທຣຕາຍ, ສາ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສຸທ຺ຘິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມາຘິມາຫ. ໂສປິ ອຸປຈາຣສມາຘິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ, ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ, ອປີຕິຊໍ ກາຍສຸຂໍ, ສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຊໍ ຎາຓສຸຂນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ຌານສຸຂໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕໍ ອຸປາທາຍ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂໍ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ. ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ອິມິນາ ເຕສຸ ຌາເນສຸ ສມາປຊ຺ຊນວສີຠາວມາຫ. ນິກາມລາຠີຕິ ປນ ວຈນໂຕ ອາວຊ຺ຊນາຘິຏ຺ຐານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສິໂຍປິ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸເຂເນວ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ເຕສໍ ຌານານໍ ສຸຂປ຺ປຏິປທຕໍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ.

ວິປຸລານນ຺ຕິ ເວປຸລ຺ລໍ ປາປິຕານໍ ຌານານໍ. ວິປຸລຕາ ນາມ ສຸຠາວິຕຠາເວນ ຈິຣຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ສາ ຈ ປຣິຈ຺ເຉທານຸຣູປາວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ‘‘ວິປຸລານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ປຣິຈ຺ເຉທກາລຎ຺ຫິ ອປ຺ປຕ຺ວາວ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອກສິຣລາຠີ ນ ໂຫຕິ ຍາວທິຈ຺ຉິຕໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສມາປຊ຺ຊນາທິວສີຠາເວ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອກຈ຺ໂຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ລາຠີເຍວ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຕິ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ. ປາຣິປນ຺ຖິເກຕິ ວສີຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ. ຌານາຘິຄມສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມາ ປເຄວ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ຌານາຘິຄໂມ ເອວ ນ ສິຍາ. ກິຈ຺ເຉນ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕີຕິ ກິຈ຺ເຉນ ວິໂສເຘຕິ. ກາມາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ວິຍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ສມາຘິປາຣິປນ຺ຖິການໍ ທູຣສມຸສ຺ສາຣຓໍ ອິຘ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ວິໂສຘນຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນາຬິກຍນ຺ຕນ຺ຕິ ກາລມານນາຬິກຍນ຺ຕມາຫ.

ອຏ຺ຐປິຕສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ¶ ນ ສມ຺ມາປຓິຫິຕສງ຺ກປ຺ໂປ. ອຠິຎ຺ຎາປາຣຄູຕິ ສພ຺ເພສໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ປາຣໍ ຄໂຕ, ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຎ຺ຎາປາຣຄູຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ປຣິຎ຺ຎາຍ ປາຣໍ ຄໂຕ, ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ປຣິຊານິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວນາປາຣຄູຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ຠາວນາຍ ປາຣໍ ຄໂຕ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ເຄ ຠາເວຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫານປາຣຄູຕິ ສພ຺ພກິເລສານໍ ປຫາເນນ ປາຣໍ ຄໂຕ, ສພ຺ພກິເລເສ ປຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປາຣຄູຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປາຣໍ ຄໂຕ, ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາປຕ຺ຕິປາຣຄູຕິ ສພ຺ພສມາປຕ຺ຕີນໍ ສມາປຊ຺ຊເນນ ປາຣໍ ຄໂຕ, ສພ຺ພາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ເກວລີຕິ ຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ເກວລໍ ສກລຠາໂວ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ສກລຈຕຸມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສກລພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ’’ຕິ, ປຣິປຸຓ຺ຓມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ທຸຕິຍອຸຣຸເວລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓. ຕຕິເຍ ໂລໂກຕິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ. ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຣິຍສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ, ອິຘ ປນ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລໂກຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວິສໍສຏ຺ໂຐ ນ ປຏິພທ຺ໂຘ, ສພ຺ເພສໍ ສໍໂຍຊນານໍ ສມ຺ມເທວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຕໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກສມຸທໂຍຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ຕຓ຺ຫາ, ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ປນ ອຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ. ໂລກນິໂຣໂຘຕິ ນິພ຺ພານໍ. ສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ກໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາຕິ ສີລາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສງ຺ຄໂຫ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ. ໂສ ຫິ ໂລກນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ຕທຕ຺ຖໍ ອຣິເຍຫິ ປຏິປຊ຺ຊີຍຕິ ຈາຕິ ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕຖານິ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຍາຖາວໂຕ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຕຖານິ ນາມ. ຍຖາຫ –

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖເມຕໍ ອວິຕຖເມຕໍ ອນຎ຺ຎຖເມຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໐; ປຏິ. ມ. ໒.໘) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ອປິຈ ¶ ຕຖາຍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຄໂຕຕິ ຈ ອວຄໂຕ ອຕີໂຕ ປຕ຺ໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ¶ ສກລໂລກໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ອວິປຣີຕາຍ ຄໂຕ ອວຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ໂລໂກ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຕຖໍ ອວິປຣີຕໍ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ. ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ຕຖາຄຕຠາວທີປນວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຕິ ຠຄວາ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຕຖາຄຕຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐາທິອຠິສມ຺ໂພຘວເສນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຈຕູຫິ ສຈ຺ເຈຫິ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ກເຖຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຖາຄຕສທ຺ທພຸທ຺ຘສທ຺ທານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນິນ຺ນານາກຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ເຈວ ຫິ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໂຕ. ເຕນ ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ຍໍ ທິສ຺ສຕິ, ຍໍ ທກ຺ຂຕິ, ຍໍ ສມວາເຍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ທິຏ຺ຐນ຺ເຕວ ຄຫິຕໍ ກາລວິເສສສ຺ສ ອນາມຏ຺ຐຠາວໂຕ ຍຖາ ‘‘ທຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸຕນ຺ຕິ ສທ຺ທາຍຕນໍ ໂສຕພ຺ພໂຕ. ມຸຕນ຺ຕິ ສນິສ຺ສເຍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍ ນິສ຺ສຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ. ວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວິຊານິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ປນ ທິຏ຺ຐາທິວິນິມຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ຂາທິ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ຕຖາ ປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖຄຕໍ, ອຘິຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ. ປຣິເຍສິຕນ຺ຕິ ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຍິຏ຺ຐໍ. ຕໍ ປນ ປຕ຺ຕໍ ວາ ສິຍາ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ປຣິເຍສິຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ. ທ຺ວເຍນປິ ທ຺ວິປ຺ປກາຣມ຺ປິ ປຕ຺ຕໍ ທ຺ວິປ຺ປກາຣມ຺ປິ ປຣິເຍສິຕໍ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸສຎ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ເຕ ປນ ອປາເປຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕເນວ ອນຸ ອນຸ ສຎ຺ຈຣິຕໍ, ວິປຣິຕກ຺ກິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປີຕກນ຺ຕິອາທີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ໂລຫິຕໂອທາຕາທິສພ຺ພໍ ຣູປາຣມ຺ມຓຠາຄໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸມໂນຕິ ຣາຄວເສນ ໂລຠວເສນ ສທ຺ຘາທິວເສນ ວາ ສຸມໂນ. ທຸມ຺ມໂນຕິ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກວເສນ ວາ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກວເສນ ວາ ທຸມ຺ມໂນ. ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕຕິ ອຎ຺ຎາຓວເສນ, ຎາຓວເສນ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ສງ຺ຂສທ຺ໂທ, ປຓວສທ຺ໂທ, ປຕ຺ຕຄນ຺ໂຘ, ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ, ປຸປ຺ຜຣໂສ, ຜລຣໂສ, ອຸປາທິນ຺ນໍ, ອນຸປາທິນ຺ນໍ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທນາ ¶ ກຸສລກມ຺ມໍ ອກຸສລກມ຺ມນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຎາເຓນ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ອວິທິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາເຓນ ອສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ. ໂລເກນ ຄຕນ຺ຕິ ໂລເກນ ຎາຕໍ. ຕເຖວ ຄຕຕ຺ຕາຕິ ຕເຖວ ຎາຕຕ຺ຕາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ¶ , ຄຕສທ຺ເທນ ເອກຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຕິອຕ຺ໂຖ ຫິ ຘາຕໂວ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ຖາ ຠວນ຺ຕີຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ.

ຍຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕິໍ ຕຖາຄໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຍສ຺ສຎ຺ຈ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍ ຣຕ຺ຕິຍໍ ຕຖາອາຄຕຕ຺ຕາທິອຕ຺ເຖນ ຕຖາຄໂຕ ຠຄວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ ມຕ຺ຖກໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ຍຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີຕິ ຍສ຺ສຎ຺ຈ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍ ຣຕ຺ຕິຍໍເຍວ ກຸສິນາຣາຍໍ ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ. ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣຕິ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສອຸປາທິເສສອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕູນໍ ມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສປຣິມາຓກາເລ ປຐມໂພຘິຍມ຺ປິ ມຊ຺ຌິມໂພຘິຍມ຺ປິ ປຈ຺ຉິມໂພຘິຍມ຺ປິ ຍໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິປ຺ປເຠທໍ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ ນິທສ຺ສນວເສນ, ລປຕິ ອຸທ຺ທິສນວເສນ, ນິທ຺ທິສຕິ ປຣິນິທ຺ທິສນວເສນ. ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ເທສິຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິນວງ຺ຄໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອນູນໍ ອນຘິກໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຣາຄມທນິມ຺ມທນໍ ໂທສມທນິມ຺ມທນໍ ໂມຫມທນິມ຺ມທນໍ, ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອວກ຺ຂລິຕໍ, ເອກມຸທ຺ທິກາຍ ລຎ຺ຉິຕໍ ວິຍ ເອກາຍ ນາຬິຍາ ມິຕໍ ວິຍ ເອກຕຸລາຍ ຕຸລິຕໍ ວິຍ ຈ ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຠາສິຕໍ, ເອກນ຺ເຕເນວ ຕສ຺ສ ສາຘນໂຕ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ, ຕສ຺ມາ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ ອນຎ຺ຎຖໍ. ເອເຕນ ຕຖາວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄທອຕ຺ໂຖ ອຍໍ ຄຕສທ຺ໂທ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ຕຖໍ ຄທຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອາຄທນໍ ອາຄໂທ, ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ອວິປຣີໂຕ ອາຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍຖາວາທີຕິ ເຍ ຘມ຺ເມ ຠຄວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ສາວຊ຺ຊາ ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕາ ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ປເຣສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ວທຕິ, ເຕ ຘມ຺ເມ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຍໍ ປຫາສິ. ເຍ ປນ ¶ ຘມ຺ເມ ຠຄວາ – ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ ອນວຊ຺ຊາ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖາ ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວທຕິ, ເຕ ຘມ຺ເມ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຍໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວາທີ ຠຄວາ ຕຖາກາຣີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ສມ຺ມເທວ ສີລາທິປຣິປູຣຓວເສນ ສມ຺ມາປຏິປທາຍໍ ຍຖາກາຣີ ຠຄວາ, ຕເຖວ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປເຣສໍ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ຕຖາວາທີ. ຠຄວໂຕ ຫິ ວາຈາຍ ກາໂຍ ອນຸໂລເມຕິ, ກາຍສ຺ສປິ ວາຈາ, ຕສ຺ມາ ¶ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ ຈ ໂຫຕິ. ເອວໍຠູຕສ຺ສ ຈ ຍຖາ ວາຈາ, ກາໂຍປິ ຕຖາ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຈ ກາໂຍ, ວາຈາປິ ຕຖາ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິຠູ ອນຠິຠູໂຕຕິ ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄໍ, ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິນິຣຍໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ຠຄວາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ ສີເລນປິ ສມາຘິນາປິ ປຎ຺ຎາຍປິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາປິ, ນ ຕສ຺ສ ຕຸລາ ວາ ປມາຓໍ ວາ ອຕ຺ຖິ. ອສໂມ ອສມສໂມ ອປ຺ປຏິໂມ ອປ຺ປຏິຠາໂຄ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ອຕຸໂລ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຘມ຺ມຣາຊາ ເທວເທໂວ ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ, ຕໂຕ ເອວ ອຍໍ ນ ເກນຈິ ອຠິຠູໂຕ. ທກ຺ຂຕີຕິ ສພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ. ວິເສສວຈນິຈ຺ຉາຍປິ ອຠາວໂຕ ອນວເສສວິສໂຍ ທສສທ຺ໂທ. ເຕນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເນຍ຺ຍໍ ນາມ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ປສ຺ສຕີຕິ ທີເປຕິ. ອວິປຣີຕໍ ອາສຍາທິອວໂພເຘນ ຫິຕູປສໍຫາຣາທິນາ ຈ ສຕ຺ເຕ, ຠາວຎ຺ຎຕ຺ຖຕ຺ຕູປນຍວເສນ ສງ຺ຂາເຣ, ສພ຺ພາກາເຣນ ສຸຈິຓ຺ຓວສິຕາຍ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ວສວຕ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ໂຍຄານໍ ປຫາເນນ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິອຸປເຍຫິ ວິຣຫິໂຕຕິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ໂລເກ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາເຕຫິ ອຸປເຍຫິ ວິຣຫິໂຕ.

ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ຕພ຺ພິສຍກິເລສປ຺ປຫາເນນ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ຄນ຺ເຖ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ສພ຺ເພ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖາທິເກ ສກສນ຺ຕານໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາເສນ ເຕສໍ ປໂມຈໂນຕິ ສພ຺ພຄນ຺ຖປ຺ປໂມຈໂນ. ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ປຣມາ ສນ຺ຕີຕິ ອສ຺ສ ອເນນ ຂີຓາສເວນ ພຸທ຺ເຘນ ¶ ປຣມາ ສນ຺ຕິ ຎາຓຜຸສເນນ ຜຸຏ຺ຐາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຜຸຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ນິພ຺ພາເນ ກຸໂຕຈິ ຠຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກຸໂຕຈິ ຠຍກາຣຓໂຕ ນິພ຺ພາເນ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ ອສງ຺ຂຕຠາເວນ ສພ຺ພໂສ ເຂມຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ເຂມຎ຺ຈ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ເຂມຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໗໙-໔໐໘). ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ກຸໂຕຈິ ຠຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ນິພ຺ພານໍ ອກຸໂຕຠຍນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ກຸໂຕຈິ ຠຍໍ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ອຘິຄເຕຕິ ອກຸໂຕຠຍໍ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ນິພ຺ພຈນຎ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອນີໂຆ ນິທ຺ທຸກ຺ໂຂ. ສພ຺ພກມ຺ມກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ເພສໍ ກມ຺ມານໍ ຂຍໍ ປຣິໂຍສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ອຸປຘີ ສມ຺ມເທວ ຂີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸປຘິສງ຺ຂໂຍ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຘິສງ຺ຂຍສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ’’ຕິ. ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ປວຕ຺ຕຍີຕິ ເຕປຣິວຏ຺ຏໍ ທ຺ວາທສາກາຣໍ ປວຕ຺ເຕສິ ¶ . ມຫນ຺ເຕຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫນ຺ຕໍ. ວີຕສາຣທນ຺ຕິ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊໂຍເຄນ ວີຕສາຣທໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໒໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ພາຬ຺ຫໍ ໂຂ ເນ ປສໍສສີຕິ ເນ ສມເຓ ພາຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ປສໍສສິ ວຓ຺ຓຍສິ. ກີທິສໍ ສີລໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ກິໍສີລາ. ໂກ ສມາຈາໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ກິໍສມາຈາຣາ. ຄຸຓມຄ຺ຄສຓ຺ຐິຕາຕິ ຄຸຓຄ຺ຄສຓ຺ຐິຕາ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ອຄ຺ຄຄຸເຓ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ສນ຺ຕມານສາ, ‘‘ສນ຺ຕໍ ເຕສໍ ຄຕໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ເອກກິຍາຕິ ເອກກາ, ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ເອກກາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອທຸຕິຍາ’’ຕິ. ຕາທິສາ ສມຓາ ມມາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ –

‘‘ກາຍກມ຺ມໍ ສຸຈິ ເນສໍ, ວາຈາກມ຺ມໍ ອນາວິລໍ;

ມໂນກມ຺ມໍ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມ.

‘‘ວິມລາ ¶ ສງ຺ຂມຸຕ຺ຕາຠາ, ສຸທ຺ຘາ ອນ຺ຕຣພາຫິຣາ;

ປຸຓ຺ຓາ ສຸທ຺ເຘຫິ ຘມ຺ເມຫິ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມ.

‘‘ລາເຠນ ອຸນ຺ນໂຕ ໂລໂກ, ອລາເຠນ ຈ ໂອນໂຕ;

ລາຠາລາເຠນ ເອກຏ຺ຐາ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມ.

‘‘ຍເສນ ອຸນ຺ນໂຕ ໂລໂກ, ອຍເສນ ຈ ໂອນໂຕ;

ຍສາຍເສນ ເອກຏ຺ຐາ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມ.

‘‘ປສໍສາຍຸນ຺ນໂຕ ໂລໂກ, ນິນ຺ທາຍປິ ຈ ໂອນໂຕ;

ສມາ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມ.

‘‘ສຸເຂນ ¶ ອຸນ຺ນໂຕ ໂລໂກ, ທຸກ຺ເຂນປິ ຈ ໂອນໂຕ;

ອກມ຺ປາ ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໐໓ ຈູຬສຸຠທ຺ທາວຕ຺ຖຸ) –

‘‘ທູເຣ ສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິຄາຖາຍ ອຍມຕ຺ໂຖ. ສນ຺ໂຕຕິ ຣາຄາທີນໍ ສນ຺ຕຕາຍ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ສນ຺ໂຕ ນາມ, ອິຘ ປນ ປຸພ຺ພພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາຣາ ອຸສ຺ສນ຺ນກຸສລມູລາ ຠາວິຕຠາວນາ ສຕ຺ຕາ ສນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປກາສນ຺ຕີຕິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຓປຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ. ຫິມວນ຺ໂຕວາຕິ ຍຖາ ຕິໂຍຊນສຫສ຺ສວິຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕຸພ຺ເພໂຘ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ກູຏສຫສ຺ເສຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຫິມວນ຺ຕປພ຺ພໂຕ ທູເຣ ຐິຕານມ຺ປິ ອຠິມຸເຂ ຐິໂຕ ວິຍ ປກາສຕິ, ເອວໍ ປກາສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສນ຺ເຕຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ລາຠຄຣຸກາ, ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓປຣໂລກາ, ອາມິສຈກ຺ຂຸກາ, ຊີວິກຕ຺ຖາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ພາລປຸຄ຺ຄລາ ອສນ຺ໂຕ ນາມ. ເຕ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘານໍ ທກ຺ຂິຓສ຺ສ ຊາຓຸມຓ຺ຑລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ນາປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ຣຕ຺ຕິໍ ຂິຕ຺ຕາ ຍຖາ ສຣາຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ອນ຺ຘກາເຣ ຂິຕ຺ຕາ ສຣາ ວິຍ ຕຖາຣູປສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕສ຺ສ ປຸພ຺ພເຫຕຸໂນ ອຠາເວນ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພ຺ຣຫ຺ມເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐເທຍ຺ຍໍ, ຍຖາ ທິນ຺ນໍ ນ ປຸນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທິຏ຺ຐໍ ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ມໍສຈກ຺ຂຸນາປິ ທິຏ຺ຐໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາປິ ທິຏ຺ຐໍ, ຣູປາຍຕນສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວເຍນ ກຕທສ຺ສນກິຣິຍາສມາປນໍ, ຍໍ ¶ ຈກ຺ຂຸທ຺ວຍໍ ປສ຺ສຕິ ອປສ຺ສິ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ, ສມວາເຍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ກາລວິເສສວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ ‘‘ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ເຕວ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ທຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ຣູປາຍຕນ’’ນ຺ຕິ. ເອວຣູປານິ ຫິ ວຈນານີຕິ ‘‘ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີນິ.

ລາເຠປິ ຕາທີ, ອລາເຠປິ ຕາທີຕິ ຍຖາ ອລາຠກາເລ ລາຠສ຺ສ ລທ຺ຘກາເລປິ ຕເຖວາຕິ ຕາທິໂສ. ຍເສປີຕິ ຍເສ ສຕິປິ ມຫາປຣິວາຣກາເລປິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ນຍິທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ-ອິຕິ ປຏິເສເຘ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ‘‘ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ‘‘ນ ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຍ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອິທໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເອກມິທາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍໍ ວິຫຣາມິ ສຸຠຄວເນ ສາລຣາຊມູເລ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໙໑; ມ. ນິ. ໑.໕໐໑) ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ສີລມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໗) ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອາຄໂຕ.

‘‘ອິທຎ຺ຫິ ຕໍ ເຊຕວນໍ, ອິສິສງ຺ຆນິເສວິຕໍ;

ອາວຸຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຣາເຊນ, ປີຕິສຎ຺ຊນນໍ ມມາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໓໘໗-໓໘໘; ສໍ. ນິ. ໑.໔໘, ໑໐໑) –

ອາທີສຸ ວກ຺ຂມາເນ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ. ອິຘາປິ ວກ຺ຂມາເນເຍວ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

‘‘ກິໍ ເຕ ວຕໍ ກິໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ,

‘‘ຕໍ ¶ ເມ ວຕໍ ຕໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ,

ອິທຎ຺ຈ ເມ ວີຣ ມຫາວິມານ’’ນ຺ຕິ. –

ອິມສ຺ມິໍ ¶ ປຸຓ຺ຓກຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໕໙໕) ທາເນ ອາຄໂຕ.

‘‘ເກນ ປາຓິ ກາມທໂທ, ເກນ ປາຓິ ມຘຸສ຺ສໂວ;

ເກນ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ປຸຎ຺ຎໍ ປາຓິມ຺ຫິ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. –

ອິມສ຺ມິໍ ອງ຺ກຸຣເປຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ເປ. ວ. ໒໗໕, ໒໗໗) ເວຍ຺ຍາວຈ຺ເຈ.

‘‘ເອວໍ ໂຂ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຕ຺ຕິຣິຍໍ ນາມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕເກ (ຈູຬວ. ໓໑໑) ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທສີເລ.

‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ເມ, ປຎ຺ຈສິຂ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເນວ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ…ເປ… ຍາວເທວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒໙) ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ.

‘‘ປເຣ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍເມຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສລ຺ເລຂສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໘໓) ເມຖຸນວິຣຕິຍໍ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕາຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມ,

ຕສ຺ມາ ຫິ ອມ຺ຫໍ ທຫຣາ ນ ມີຍເຣ’’ຕິ. –

ອິມສ຺ມິໍ ມຫາຘມ຺ມປາລຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໐.໙໗) ສທາຣສນ຺ໂຕເສ.

‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕາ, ຕປສ຺ສີ ສຸທໍ ໂຫມີ’’ຕິ ໂລມຫໍສສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໕) ວີຣິເຍ.

‘‘ຫີເນນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ;

ມຊ຺ຌິເມນ ຈ ເທວຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕເມນ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. –

ນິມິຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໒໒.໔໒໙) ອຕ຺ຕທມນວເສນ ກເຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກ ອຸໂປສເຖ.

‘‘ອິທໍ ¶ ¶ ໂຂ ປນ ເມ, ປຎ຺ຈສິຂ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ…ເປ… ອຍເມວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ເຕເຍວ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒໙) ອຣິຍມຄ຺ເຄ.

‘‘ຕຍິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ ປຸຖຸຠູຕໍ ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕ’’ນ຺ຕິ ປາສາທິກສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໑໗໔) ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິເຕ ສກລສ຺ມິໍ ສາສເນ. ອິຘາປິ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ສາສເນ ຈ ວຕ຺ຕຕິ.

ວຸສ຺ສຕີຕິ ວຸສີຍຕິ, ຈຣີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນກຸຫນຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ອໂຫ ອຍ຺ໂຍ ສີລວາ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’’ຕິອາທິນາ ຊນສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ວິມ຺ຫາປນຕ຺ຖໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກຸຫນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປາປິຈ຺ຉສ຺ສ ອິຈ຺ຉາປກຕສ຺ສ ສໂຕ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນອິຣິຍາປຖນິສ຺ສິຕປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສງ຺ຂາເຕນ ຕິວິເຘນ ກຸຫນວຕ຺ຖຸນາ ກຸຫກຠາເວນ ຊນສ຺ສ ວິມ຺ຫາປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຘາປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕີຫິ ກຸຫນວຕ຺ຖູຫິ ຊນສ຺ສ ກຸຫນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ, ຊນສ຺ສ ວິມ຺ຫາປນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນລາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ນາມ ອຍ຺ຍສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕຫິ ‘‘ເກນຕ຺ໂຖ, ກິໍ ອາຫຣີຍຕູ’’ຕິ ວທາປນຕ຺ຖໍ. ‘‘ຊນລປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ປາປິຈ຺ຉສ຺ສ ສໂຕ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖໍ ປຣິກໂຖຠາສາທິວເສນ ລປນຠາເວນ ອຸປລາປກຠາເວນ ຊນສ຺ສ ລປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຊນລປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ນ ຊນສ຺ສ ອຸປລາປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ນ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລການິສໍສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ‘ລາຠີ ອສ຺ສໍ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານ’ນ຺ຕິ, ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໕) ສີລານິສໍສຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ ຈຕຸປຈ຺ຈຍລາໂຠ ຈ. ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ສກ຺ກຈ຺ຈທານສງ຺ຂາໂຕ ອາທຣພຫຸມານຄຣຸກຣຓສງ຺ຂາໂຕ ຈ ສກ຺ກາໂຣ, ໂຍ ຈ ‘‘ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ສຸຕຘໂຣ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນກຖຸຕິໂຆສສງ຺ຂາໂຕ ສິໂລໂກ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວສນ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອານິສໍໂສ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລການິສໍສຕ຺ຖນ຺ຕິ ປາປິຈ຺ຉສ຺ເສວ ສໂຕ ລາຠາທິຄຣຸຕາຍ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອານິສໍສສ຺ສ ອຸທຍສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

ນ ¶ ອິຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູຕິ ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາເສ ສຕິ ‘‘ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ¶ ມໍ ໂລໂກ ຊານາຕຸ ສມ຺ຠາເວຕູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕຄຸຓວເສນ ສມ຺ຠາວນຕ຺ຖມ຺ປິ ນ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປາປິຈ຺ຉສ຺ສ ສໂຕ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘ອິຕິ ເອວໍຄຸໂຓຕິ ມໍ ໂລໂກ ຊານາຕູ’ຕິ ນ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ປເນຕ຺ຖ ປຸຣິໂມ ປຸຣິໂມເຍວ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ.

ອຖ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ອຖາຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ. ເຕນ ກຸຫນາທິໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖໍເຍວ ອິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ຕໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສໍວຣຕ຺ຖໍ ປຫານຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິໂຘ ສໍວໂຣ – ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ສຕິສໍວໂຣ, ຎາຓສໍວໂຣ, ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ. ‘‘ອິຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໑໑) ນເຍນ ອາຄໂຕ ອຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ສີລສໍວໂຣຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໙໕; ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ໓.໑໖) ອາຄໂຕ ອຍໍ ສຕິສໍວໂຣ.

‘‘ຍານິ ໂສຕານິ ໂລກສ຺ມິໍ, ສຕິ ເຕສໍ ນິວາຣຓໍ;

ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມິ, ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທໂສ ໔; ເນຕ຺ຕິ. ໔.໑໑, ໔໕) –

ອາຄໂຕ ອຍໍ ຎາຓສໍວໂຣ. ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ນເຍນ ອາຄໂຕ ອຍໍ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ.

‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ນເຍນ ອາຄໂຕ ອຍໍ ວີຣິຍສໍວໂຣ.

ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປຊຫນວເສນ ວຕ຺ຕປ຺ປຏິວຕ຺ຕານໍ ປູຣຓວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ເຈວ ວິຣຕິ ຈ. ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ໂພ ກາຍວຈີສໍຍໂມ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກໂມ ສີລສໍວໂຣ. ສຕິ ເອວ ສຕິສໍວໂຣ, ສຕິປ຺ປຘານາ ວາ ກຸສລາ ຂນ຺ຘາ. ຎາຓເມວ ຎາຓສໍວໂຣ. ອຘິວາສນວເສນ ອໂທໂສ, ອໂທສປ຺ປຘານາ ວາ ¶ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ກຸສລາ ຂນ຺ຘາ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ປຎ຺ຎາຕິ ເອເກ. ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ອຠິຠວນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວີຣິຍເມວ ວີຣິຍສໍວໂຣ. ເຕສຸ ປຐໂມ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີສຸ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ທຸຕິໂຍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈສ຺ສ ¶ , ຕຕິໂຍ ອຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາ, ປຎ຺ຈໂມ ໂກສຊ຺ຊສ຺ສ ສໍວຣຓໂຕ ປິທຫນໂຕ ສໍວໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວເມຕສ຺ສ ສໍວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ສໍວຣຕ຺ຖໍ ສໍວຣນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕີຫິ ປຫາເນຫີຕິ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ປຫາເນຫິ. ປຎ຺ຈວິຘປ຺ປຫານມ຺ປິ ອິຘ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ປຎ຺ຈວິຘຎ຺ຫິ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວເສນ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ທີປາໂລເກເນວ ຕມສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ອໂລຠາທີຫິ ໂລຠາທິກສ຺ສ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທາທິວິປສ຺ສນາຎາເຓຫິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ປຫານໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຣິຈ຺ຈາເຄນ ໂລຠາທິມລສ຺ສ, ສີເລນ ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ, ສທ຺ຘາທີຫິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິກສ຺ສ, ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ, ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ອເຫຕຸວິສມເຫຕຸທິຏ຺ຐີນໍ, ຕສ຺ເສວ ອປຣຠາເຄນ ກງ຺ຂາວິຕຣເຓນ ກຖໍກຖີຠາວສ຺ສ, ກລາປສມ຺ມສເນນ ອຫໍມມາຕິ ຄາຫສ຺ສ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາເນນ ອມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍ, ອຸທຍທສ຺ສເນນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ, ວຍທສ຺ສເນນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ, ຠຍທສ຺ສເນນ ສຠເຍ ອຠຍສຎ຺ຎາຍ, ອາທີນວທສ຺ສເນນ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎາຍ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສເນນ ອຠິຣຕິສຎ຺ຎາຍ, ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາເຓນ ອມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຍ, ອຸເປກ຺ຂາຎາເຓນ ອນຸເປກ຺ຂາຍ, ອນຸໂລເມນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍໍ ນິພ຺ພາເນ ຈ ປຏິໂລມຠາວສ຺ສ, ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ປຫານໍ, ເອຕໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ນາມ.

ຍໍ ປນ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ປວຕ຺ຕິຠາວນິວາຣຓໂຕ ຆຏປ຺ປຫາເຣເນວ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ເສວາລສ຺ສ, ເຕສໍ ເຕສໍ ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ, ເອຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫານາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໒໗໗; ວິຠ. ໖໒໘) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍສ຺ສ ກິເລສຄຫຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ເອຕໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ຜລກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຖໍ ກິເລສານໍ, ເອຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ປຫີນສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ເອຕໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານໍ ນາມ ¶ . ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສປິ ຕຖາ ຕຖາ ຣາຄາທິກິເລສານໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ສມຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ວາ ປຫານສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ, ປຫານສາຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ສໍວເຣນ ກິເລສານໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ປເວສນິວາຣຓໍ ປຫາເນນ ຈ ປເວສນິວາຣຓເມວ ສມຸຄ຺ຆາໂຕ ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠເຍນປິ ປນ ຍຖາຣຫໍ ອຸຠຍໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສີລາທິຘມ຺ມາ ເອວ ຫິ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວຣໍ, ປຊຫນໂຕ ປຫານນ຺ຕິ.

ອນີຕິຫນ຺ຕິ ¶ ອີຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ສມ຺ປຣາຍິກາ ຈ. ອີຕິໂຍ ຫນ຺ຕີຕິ ອີຕິຫໍ, ອນຸ ອີຕິຫນ຺ຕິ ອນີຕິຫໍ, ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ. ອຖ ວາ ອີຕີຫິ ອນຕ຺ເຖຫິ ສທ຺ຘິໍ ຫນນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອີຕິຫາ, ຕຓ຺ຫາທິອຸປກ຺ກິເລສາ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອີຕິຫາຕິ ອນີຕິຫໍ. ອີຕິຫາ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ຕິຕ຺ຖິຍສມຍາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອິທໍ ອນີຕິຫໍ. ‘‘ອນິຕິຫ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ອິຕິຫາຍ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ເມສຸ ອເນກໍສຄ຺ຄາຫຠາວໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອິຕິຫໍ ນາມ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິຕຕ຺ຕາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ນິກ຺ກງ຺ຂຠາວສາຘນໂຕ ຈ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິຫນ຺ຕິ ອນິຕິຫໍ, ອປຣປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ, ‘‘ອຕກ຺ກາວຈໂຣ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗-໘) ຈ. ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ປນ ‘‘ອນີຕິຫ’’ນ຺ຕິ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ປຐນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິມໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕິຫປຣິວຊ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ໂອຄຘໍ ປຕິຏ຺ຐໍ ປາຣໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນິພ຺ພາໂນຄຘຄາມີ, ວິມຸຕ຺ຕິຣສຕ຺ຕາ ເອກນ຺ເຕເນວ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ນິພ຺ພາໂນຄຘຄາມິນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ນິພ຺ພາໂນຄໂຘຕິ ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຕນ ວິນາ ນິພ຺ພານາວຄາຫຓສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ນິພ຺ພານໍ ອນາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ຕຎ຺ເຈຕໍ ເອກນ຺ຕສມ຺ປາທເນນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນິພ຺ພາໂນຄຘຄາມີ. ອຖ ວາ ນິພ຺ພາໂນຄຘຄາມິນນ຺ຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄາມິນໍ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຫິ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ເອວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ອິມເມວ ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄາມິນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕິ ໂຍ ໂສ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂສ ຠຄວາ ອເທສຍິ ເທເສສິ ¶ . ມຫນ຺ເຕຫີຕິ ມຫາອາຕຸເມຫິ ອຸຬາຣຊ຺ຌາສເຍຫິ. ມຫນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ມຫນ຺ເຕ ວາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິເກ ເອສນ຺ຕິ ຄເວສນ຺ຕີຕິ ມເຫສິໂນ, ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ. ເຕຫິ ອນຸຍາໂຕ ປຏິປນ຺ໂນ.

ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕນ຺ຕິ ຍຖາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາເວນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ມຍາ ເທສິຕໍ, ເອວໍ ເຍ ເອຕໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຕທຕ຺ຖໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ມຍ຺ຫໍ ສາສນກາຣິໂນ ໂອວາທປ຺ປຏິກຣາ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ກຸຫກາຕິ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນາທິນາ ກຸຫນວຕ຺ຖຸນາ ກຸຫກາ, ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ໂກຫຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ປເຣສໍ ວິທ຺ຘໍສກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖທ຺ຘາຕິ ‘‘ໂກຘໂນ ໂຫຕິ ອຸປາຍາສພຫຸໂລ, ອປ຺ປມ຺ປິ ວຸຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ອຠິສຊ຺ຊຕິ ກຸປ຺ປຕິ ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ປຕິຕ຺ຖີຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໒໕, ໒໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ໂກເຘນ ຈ, ‘‘ທຸພ຺ພໂຈ ໂຫຕິ ໂທວຈສ຺ສກຣເຓຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອກ຺ຂໂມ ອປ຺ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ ອນຸສາສນິ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໑; ປາຣາ. ໔໒໖). ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ໂທວຈສ຺ເສນ ຈ, ‘‘ຊາຕິມໂທ, ໂຄຕ຺ຕມໂທ, ລາຠມໂທ, ອາໂຣຄ຺ຍມໂທ, ໂຍພ຺ພນມໂທ, ຊີວິຕມໂທ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໓໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຊາຕິມທາທິເຠເທນ ມາເນນ ຈ ຄຣຸກາຕພ຺ເພສຸ ຄຣູສຸປິ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ອກຕ຺ວາ ອໂຍສລາກໍ ຄິລິຕ຺ວາ ຐິຕາ ວິຍ ອໂນນຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຓກາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂກເຘນ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ອຸປລາປກາຕິ ມິຈ຺ຉາຊີວວເສນ ກຸລສງ຺ຄຓ຺ຫກາ. ລປາຕິ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖໍ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາວເສນ ນິປ຺ເປສິກຕາວເສນ ລປກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິງ຺ຄນ຺ຕິ ສິງ຺ຄາຣໍ. ຕຎ຺ຫິ ກຸສລສ຺ສ ວິຊ຺ຌນໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ອາເສວິຕຕາຍ ສີເສ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສຸນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ວິສາຓໍ ວິຍ ຖິຣຕ຺ຕາ ຈ ສິງ຺ຄໍ ວິຍາຕິ ສິງ຺ຄໍ, ນາຄຣິກຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກິເລສສິງ຺ຄສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສິງ຺ຄາຣຠາໂວ ສິງ຺ຄາຣຕາ, ສິງ຺ຄາຣກຣຓກອາກາໂຣ ວາ. ຈາຕຸຣຠາໂວ ຈາຕຸຣຕາ. ຕຖາ ¶ ຈາຕຸຣິຍໍ. ປຣິກ຺ຂຕຠາໂວ ປຣິກ຺ຂຕຕາ, ປຣິຂຓິຕ຺ວາ ຐປິຕສ຺ເສວ ທຬ຺ຫສິງ຺ຄາຣສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ອິຕຣໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ເອວໍ ສພ຺ເພຫິ ວາເຣຫິ ກິເລສສິງ຺ຄາຣຕາວ ກຖິຕາ.

ອຸຄ຺ຄຕນຬາຕິ ນຬສທິສໍ ຕຸຈ຺ຉມານໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິຈຣຓກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຸຈ຺ຉມານໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ເຕ ກຸຫນາທິໂຍຄໂຕ ນ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກາ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຄຕາຕິ ຍທິປິ ເຕ ມມ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕາ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປນ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ອປຄຕາ ເອວ ອິມສ຺ມາ ຘມ຺ມວິນຍາ, ອິໂຕ ເຕ ສຸວິທູເຣ ຐິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

ສຕຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ອສຕຎ຺ຈ ຣາຊາ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໑.໔໑໔);

ສພ຺ພຕ຺ຖ ¶ ປຕ຺ຖຏຕາຍ ເວປຸລ຺ລໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຏຠາເວນ ສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປາຣິປູຣິຍາ ເວປຸລ຺ລໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ.

໒໗. ສຕ຺ຕເມ ນິທ຺ໂທສານີຕິ ອວຊ຺ຊຣຫິຕານິ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໂຕ ກາຍມຓ຺ຑນາທິກິເລສວຕ຺ຖຸຠາວາຠາວໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສຸລຠຕາຍ ປຣິເຍສນທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ອປ຺ປຕາຍ ປຣິຫຣຓທຸກ຺ຂສ຺ສປິ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ອນວຊ຺ຊຕາຍ ອຄຣຫິຕພ຺ພຕາຍ ຠິກ຺ຂຸສາຣຸປ຺ປຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຕາຍ ວາ ປຣິຕ຺ຕາສສ຺ສ ອວຕ຺ຖຸຕາ, ສຸລຠຕາຍ ເຄຘາທີນໍ ອວຕ຺ຖຸຕາ, ອນວຊ຺ຊຕາຍ ອາທີນວທສ຺ສນນິສ຺ສຣຓປຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖິຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຕາຍ ວາ ລາເຠນ ນ ໂສມນສ຺ສໍ ຊນຍນ຺ຕິ, ອລາເຠນ ນ ໂທມນສ຺ສໍ ຊນຍນ຺ຕິ, ອນວຊ຺ຊຕາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣນິມິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂໍ ນ ຊນຍນ຺ຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ.

ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ¶ ສງ຺ກາຣກູຏາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປໍສູນໍ ອຸປຣິ ຐິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ປໍສຸກູລໍ ວິຍາຕິ ປໍສຸກູລໍ, ປໍສຸ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ອຸລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມໍ ຣຖິກາທີສຸ ປຕິຕນນ຺ຕການິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ຣຸກ຺ຂມູລນ຺ຕິ ວິເວການຸຣູປໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣຸກ຺ຂສມີປໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂຄມຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ໂຄມຸຕ຺ຕປຣິຠາວິຕຫຣີຕກຂຓ຺ຑໍ ປູຕິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປູຕິຠາເວນ ອາປຓາທິໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຠສຊ຺ຊໍ ປູຕິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ.

ຍໂຕ ໂຂຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ຍໍ ໂຂຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕກິຣິຍໍ ປຣາມສຕິ. ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ. ອິທມສ຺ສາຫນ຺ຕິ ຍ຺ວາຍໍ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຈເຍນ ອປ຺ເປນ ສຸລເຠນ ສນ຺ໂຕໂສ, ອິທໍ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສີລສໍວຣາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເອກໍ ສາມຎ຺ຎງ຺ຄໍ ສມຓຠາວກາຣຓນ຺ຕິ ອຫໍ ວທາມິ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ຫິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ສມຖວິປສ຺ສນາ ຈ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສາມຎ຺ຎໍ ນາມ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ສງ຺ເຂປໂຕ ທ຺ເວ ອງ຺ຄາ ພາຫິຣໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ພາຫິຣໍ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນຎ຺ຈ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ປນ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ. ເຕສຸ ຍສ຺ມາ ຍຖາຣຫໍ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠູຕາ ຕສ຺ສ ມູລຠູຕາ ເຈເຕ ຘມ຺ມາ, ຍທິທໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ປວິວິຕ຺ຕຕາ ອສໍສຏ຺ຐຕາ ¶ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາຕິ ເອວມາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທມສ຺ສາຫໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສາມຎ຺ຎງ຺ຄນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ.

ເສນາສນມາຣພ຺ຠາຕິ ວິຫາຣາທິໍ ມຎ຺ຈປີຐາທິຎ຺ຈ ເສນາສນໍ ນິສ຺ສາຍ. ຈີວຣໍ ປານໂຠຊນນ຺ຕິ ນິວາສນາທິຈີວຣໍ ອມ຺ພປານກາທິປານໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິຆາໂຕຕິ ວິຆາຕຠາໂວ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ‘‘ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ອາວາເສ ປຈ຺ຈຍາ ສຸລຠາ’’ຕິ ລຠິຕພ຺ພຏ຺ຐານຄມເນນ ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓາຕິ, ນ ຕຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວິວາທາປຊ຺ຊເນນ ວາ ນວກມ຺ມກຣຓາທິວເສນ ວາ ເສນາສນາທີນິ ປຣິເຍສນ຺ຕານໍ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐານໍ ອິຈ຺ຉິຕາລາຠາທິນາ ໂຍ ວິຆາໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ນ ໂຫຕິ. ທິສາ ນປ຺ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈາຕຸທ຺ທິສຠາເວນ ທິສາ ນ ປຏິຫນຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທິໂສ ອປ຺ປຏິໂຆ ຈ ໂຫຕິ, ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນ ອິຕຣີຕເຣນາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໔໒).

ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ¶ ອນຸໂລມາຕິ ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ, ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ເສວ ວາ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ. ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ. ອຘິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕຄຕາຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕາ. ນ ປຣິພາຫິຣາຕິ ນ ພາຫິຣາ ກຕາ.

ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໘. ອຏ຺ຐເມ ວໍສ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປິຏ຺ຐິວໍສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສີທຕີ’’ຕິອາທີສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂຄປານສີນໍ ສນ຺ຘານຏ຺ຐາເນ ຐເປຕພ຺ພທຓ຺ຑເກ ອາຄໂຕ.

ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ ກຏ຺ຐເກ. ‘‘ເຠຣິສທ຺ໂທ ມຸທິງ຺ຄສທ຺ໂທ ວໍສຕາລສທ຺ໂທ’’ຕິອາທີສຸ ຕູຣິຍວິເສເສ, ເວຓູຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ¶ . ‘‘ຠິນ຺ເນນ ປິຏ຺ຐິວໍເສນ ມໂຕ ຫຕ຺ຖີ’’ຕິອາທີສຸ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ປິຏ຺ຐິເວມຊ຺ເຌ ປເທເສ. ‘‘ກຸລວໍສໍ ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ ກຸລນ຺ວເຍ. ‘‘ວໍສານຸຣກ຺ຂໂກ ປເວຓີປາລໂກ’’ຕິອາທີສຸ ຄຸຓານຸປຸພ຺ພິຍໍ ຄຸຓານໍ ປພນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ. ອິຘ ປນ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຠາວນາຣາມຕາສງ຺ຂາຕຄຸຓານໍ ປພນ຺ເຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ປນ ວໍສສ຺ສ ກຸລນ຺ວຍໍ ຄຸຓນ຺ວຍຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂຕ຺ຕິຍວໍໂສຕິ ຂຕ຺ຕິຍກຸລວໍໂສ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ສມຓວໍໂສ ປນ ສມຓຕນ຺ຕິ ສມຓປເວຓີ. ມູລຄນ຺ຘາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ສາຣຄນ຺ຘາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ, ເອວເມຕ຺ຖ ໂຄຣສາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ທຸຕິເຍນ ປນ ອາທິ-ສເທນ ກາສິກວຕ຺ຖສປ຺ປິມຓ຺ຑາທີນໍ.

ອຣິຍ-ສທ຺ໂທ ອມິລກ຺ເຂສຸປິ ມນຸສ຺ເສສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຍສໍ ນິວສນຏ຺ຐານໍ ອຣິຍໍ ອາຍຕນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ຍາວຕາ, ອານນ຺ທ, ອຣິຍໍ ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ¶ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໒; ອຸທາ. ໗໖). ໂລກິຍສາຘຸຊເນສຸປິ ‘‘ເຍ ຫິ ໂວ ອຣິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣາ, ເຕສໍ ອຫໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໕). ອິຘ ປນ ເຍ ‘‘ອາຣກາ ກິເລເສຫີ’’ຕິອາທິນາ ລທ຺ຘນິພ຺ພຈນາ ປຏິວິທ຺ຘອຣິຍສຈ຺ຈາ, ເຕ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກ ປນ ເຕ ອຣິຍາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຣິຍາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ມຫາປຓິຘານກປ຺ປໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວາຍໍ ກປ຺ໂປ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ. ເຕ ຕາວ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ພຸທ຺ຘສາວເກ ຈ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນວເສສໂຕ ອຣິເຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍາວ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ຕາວ ສຕ຺ຖາ ຘຣຕິ ເອວ ນາມາຕິ ອິມເມວ ຠຄວນ຺ຕໍ. ເຍ ເຈຕຣຫິ ພຸທ຺ຘສາວກາ, ເຕ ຈ ສນ຺ຘາຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຄ຺ຄຫຓໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ເຕ ເຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ເຈ, ອຕີຕານາຄຕຄ຺ຄຫຓໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ.

ອິທານິ ຍຖາ ຠຄວາ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສສ຺ສາມິ, ຍທິທໍ ຉ ຉກ຺ການີ’’ຕິ ຉຉກ຺ກເທສນາຍ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐) ອຏ຺ຐຫິ ປເທຫິ ວຓ຺ຓໍ ອຠາສິ. ເອວໍ ມຫາອຣິຍວໍສເທສນາຍ ອຣິຍານໍ ວໍສໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍວໍສາ ອຄ຺ຄຎ຺ຎາ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎາ ວໍສຎ຺ຎາ ໂປຣາຓາ, ອສໍກິຓ຺ຓາ ອສໍກິຓ຺ຓປຸພ຺ພາ ນ ສໍກີຍນ຺ຕິ ນ ສໍກີຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ອປ຺ປຏິກຸຏ຺ຐາ ສມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ ເຍຫິ ນວຫິ ປເທຫິ ວຓ຺ຓໍ ອຠາສິ, ຕານິ ຕາວ ອາເນຕ຺ວາ ໂຖມນາວເສເນວ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ‘‘ເຕ ໂຂ ປເນເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຄ຺ຄາຕິ ຊານິຕພ຺ພາ ສພ຺ພວໍເສຫິ ເສຏ຺ຐຠາວໂຕ ເສຏ຺ຐຠາວສາຘນໂຕ ຈ.

ຣຕ຺ຕຎ຺ຎາ ຈິຣຣຕ຺ຕາຕິ ຊານິຕພ຺ພາ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ເຕຫິ ຈ ຕຖາ ອນຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ວໍສາຕິ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ¶ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ ວໍສາຕິ ຊານິຕພ຺ພາ. ໂປຣາຓາຕິ ປຸຣາຕນາ. ນ ອຘຸນປ຺ປຕ຺ຕິກາຕິ ນ ອຘຸນາຕນາ. ອວິກິຓ຺ຓາຕິ ນ ຂິຕ຺ຕາ ນ ຉຑ຺ຑິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອນປນີຕາ’’ຕິ. ນ ອປນີຕປຸພ຺ພາຕິ ນ ຉຑ຺ຑິຕປຸພ຺ພາ, ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ສິກ຺ຂານໍ ປຣິປູຣຓູປາຍຠາວໂຕ ນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕປຸພ຺ພາ. ຕໂຕ ເອວ ອິທານິປິ ນ ອປນີຍນ຺ຕິ, ອນາຄເຕປິ ນ ອປນີຍິສ຺ສນ຺ຕິເຍວ. ຘມ຺ມສຠາວສ຺ສ ວິຊານເນນ ວິຎ຺ຎູ. ສມິຕປາປາ ສມຓາ ເຈວ ¶ ພາຫິຕປາປາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ. ເຕຫິ ອປ຺ປຏິກຸຏ຺ຐາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ເຍ ຫິ ນ ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພາ, ເຕ ອນິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ອຄຣຫິຕພ຺ພາ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພຕາຍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຘິປ຺ເປຕສນ຺ໂຕສເມວ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສວເສນ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຌານວິປສ຺ສນາທິວເສນປິ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐຕາ ໂຫຕີຕິ. ອິຕຣີຕເຣນາຕິ ອິຕເຣນ ອິຕເຣນ. ອິຕຣສທ຺ໂທ ອນິຍມວຈໂນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຍໍ-ກິຎ຺ຈິສທ຺ເທຫິ ສມານຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນ ເກນຈີ’’ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອນິຍມວາຈິຕາຍ ເອວ ຍຖາ ຖູລາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣວຈໂນ, ເອວໍ ຍຖາລທ຺ຘາທີນມ຺ປິ ອຎ຺ຎຕຣວຈໂນຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍປກ຺ຂສ຺ເສວ ອິຘ ອິຈ຺ຉິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ນນຸ ຈ ຍຖາລທ຺ຘາທໂຍປິ ຖູລາທໂຍ ເອວ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖິ ວິເສໂສ. ໂຍ ຫິ ຍຖາລທ຺ເຘສຸ ຖູລາທີສຸ ສນ຺ໂຕໂສ, ໂສ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສວ, ນ ອິຕໂຣ. ນ ຫິ ໂສ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍພລສາຣຸປ຺ປຠາວສນ຺ນິສ຺ສໂຍປິ. ຖູລທຸກາທໂຍ ຕໂຍປິ ຈີວເຣ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ມຊ຺ຌິໂມ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສາຘາຣໂຓ, ປຈ຺ຉິໂມ ປນ ຈີວເຣ ເສນາສເນ ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິເມ ຕໂຍ ສນ຺ໂຕເສຕິ ອິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ຫິ ປຣໂຕ ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ ປິຓ຺ຑປາເຕ ເອວ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈີວເຣ ວີສຕິ, ປິຓ຺ຑປາເຕ ປນ຺ນຣສ, ເສນາສເນ ປນ຺ນຣສາຕິ ສມປຎ຺ຎາສ ສນ຺ໂຕສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ຍຖາຣຫໍ ອິເມສຸ ເອວ ຕີສຸ ສນ຺ໂຕເສສຸ ສງ຺ຄຫໍ ສໂມສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ.

ຈີວຣໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຈີວຣໍ ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຊາຕິໂຕ ຈີວຣໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ຈີວຣເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈີວຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ. ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ປໍສຸກູລຈີວຣໍ, ປໍສຸກູລລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈີວຣສນ຺ໂຕໂສຕິ ຈີວເຣ ລພ຺ຠມາໂນ ສພ຺ໂພ ສນ຺ໂຕໂສ ຊານິຕພ຺ໂພ. ຈີວຣປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ຘຸຕງ຺ຄານິ ຊານິຕພ຺ພານິ, ຍານິ ໂຄເປນ຺ໂຕ ຈີວຣສນ຺ໂຕເສນ ສມ຺ມເທວ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ. ໂຂມກປ຺ປາສິກໂກເສຍ຺ຍກມ຺ພລສາຓຠງ຺ຄານິ ໂຂມາທີນິ. ຕຕ຺ຖ ໂຂມໍ ນາມ ໂຂມສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ ໂຂມປຏ຺ຏຈີວຣໍ. ຕຖາ ເສສານິປິ. ສາຓນ຺ຕິ ສາຓວາກສຸຕ຺ເຕຫິ ກຕຈີວຣໍ. ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ປນ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທີນິ ສພ຺ພານິ, ເອກຈ຺ຈານິ ວາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ຠງ຺ຄມ຺ປິ ວາກມຍເມວາຕິ ເກຈິ. ຉາຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຍທິ ເອວໍ ອິໂຕ ອຎ຺ຎາ ¶ ວຕ຺ຖຊາຕິ ນຕ຺ຖີຕິ? ໂນ ນຕ຺ຖິ. ສາ ປນ ¶ ເອເຕສໍ ອນຸໂລມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸກູລາທີນີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ, ໂສມາຣປຏ຺ຏໍ, ຈີນປຏ຺ຏໍ, ອິທ຺ຘິຊໍ, ເທວທິນ຺ນນ຺ຕິ ເຕສໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ທຸກູລໍ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວາກມຍຕ຺ຕາ. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓເທເສ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ. ‘‘ໂກເສຍ຺ຍວິເສໂສ’’ຕິ ຫິ ອຠິຘານໂກເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສມາຣເທເສ ຈີນເທເສ ຈ ຊາຕວຕ຺ຖານິ ໂສມາຣຈີນປຏ຺ຏານິ. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓາທີນິ ຕີຓິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິຊໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈີວຣໍ, ຕໍ ໂຂມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ເອວ ອນຸໂລມໍ. ເທວຕາຫິ ທິນ຺ນຈີວຣໍ ເທວທິນ຺ນໍ, ຕໍ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຊາລິນິຍາ ເທວກຎ຺ຎາຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ນວຕ຺ຖສທິສໍ, ຕມ຺ປິ ໂຂມາທີນໍເຍວ ອນຸໂລມໍ ໂຫຕິ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາວໂຕ.

ອິມານີຕິ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓວຈນໍ, ອິມານິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘາທີນໍ ປຣິໂຠຄໂຍຄ຺ຄຕາຍ ກປ຺ປິຍຈີວຣານິ. ອິທານິ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕານິ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸສຈີຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສຕິເຓຫິ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ຕາທິເສຫິ ຕິເຓຫິ ກຕຈີວຣໍ ກຸສຈີຣໍ. ອກ຺ກວາກາທີຫິ ວາເກຫິ ກຕຈີວຣໍ ວາກຈີຣໍ. ຈຕຸກ຺ໂກເຓຫິ ຕິໂກເຓຫິ ວາ ຜລເກຫິ ກຕຈີວຣໍ ຜລກຈີຣໍ. ມນຸສ຺ສານໍ ເກເສຫິ ກຕກມ຺ພລໍ ເກສກມ຺ພລໍ. ຈາມຣິວາລອສ຺ສວາລາທີຫິ ກຕໍ ວາລກມ຺ພລໍ. ມກຈິຕນ຺ຕູຫິ ວາຍິໂຕ ໂປຕ຺ຖໂກ. ຈມ຺ມນ຺ຕິ ມິຄຈມ຺ມາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈມ຺ມໍ. ອຸລູກປກ຺ເຂຫິ ຄນ຺ຖິຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ ອຸລູກປກ຺ຂໍ. ຠຸຊປຕ຺ຕຕຈາທິມຍໍ ຣຸກ຺ຂທຸສ຺ສໍ. ຕິຣີຏກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂຸມຕຣາຫິ ລຕາຫິ ລຕາວາເກຫິ ວາ ວາຍິຕໍ ລຕາທຸສ຺ສໍ. ເອຣກວາເກຫິ ກຕໍ ເອຣກທຸສ຺ສໍ. ຕຖາ ກທລິທຸສ຺ສໍ. ສຸຂຸເມຫິ ເວຬຸວິລີເວຫິ ກຕໍ ເວຬຸທຸສ຺ສໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວກ຺ກລາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ອກປ຺ປິຍຈີວຣານິ ຕິຕ຺ຖິຍທ຺ຘຊຠາວໂຕ.

ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມາຕິການໍ ວເສນາຕິ ‘‘ສີມາຍ ເທຕິ, ກຕິກາຍ ເທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໗໙) ອາຄຕານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຈີວຣຸປ຺ປຕ຺ຕິມາຕິການໍ ວເສນ. ຈີວຣານໍ ປຏິລາຠກ຺ເຂຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ອຏ຺ຐິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕິກາ’’ຕິອາທິນາ ມາຕິກາ ຐປິຕາ. ມາຕິກາຕິ ຫິ ມາຕໂຣ ຈີວຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຊນິກາຕິ.

ໂສສານິກນ຺ຕິ ¶ ສຸສາເນ ປຕິຕໍ. ປາປຓິກນ຺ຕິ ອາປຓທ຺ວາເຣ ປຕິຕໍ. ຣຖິຍນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິເກຫິ ວາຕປານນ຺ຕເຣນ ຣຖິກາຍ ຉຑ຺ຑິຕໂຈຬກໍ. ສງ຺ກາຣກູຏກນ຺ຕິ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ຑິຕໂຈຬກໍ. ສິນານນ຺ຕິ ນຫານໂຈຬກໍ, ຍໍ ຠູຕເວຊ຺ເຊຫິ ສສີສໍ ນຫາຍິຕ຺ວາ ກາລກຓ຺ຓິໂຈຬນ຺ຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕິຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖໂຈຬໍ, ສິນານຕິຕ຺ເຖ ຉຑ຺ຑິຕປິໂລຕິກາ. ອຄ຺ຄິທຑ຺ຒນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒປ຺ປເທສໍ. ຕຎ຺ຫິ ມນຸສ຺ສາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ. ໂຄຂາຍິຕາທີນິ ປາກຏາເນວ. ຕານິປິ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ. ຘຊໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາຕິ ¶ ນາວໍ ອາໂຣຫນ຺ເຕຫິ ວາ ຍຸທ຺ຘໍ ປວິສນ຺ເຕຫິ ວາ ຘຊຍຏ຺ຐິໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ພທ຺ຘໍ ວາເຕນ ອານີຕໍ ເຕຫິ ຉຑ຺ຑິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສາທກຠິກ຺ຂຸນາຕິ ຄຫປຕິຈີວຣສ຺ສ ສາທິຍນຠິກ຺ຂຸນາ. ເອກມາສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈີວຣມາສສຎ຺ຎິຕໍ ເອກມາສມຕ຺ຕໍ ວິຕກ຺ເກຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສພ຺ພສ຺ສປິ ຫິ ຕຓ຺ຫານິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາ ສາສເນ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ. ປໍສຸກູລິໂກ ອທ຺ຘມາເສເນວ ກໂຣຕິ ອປຣປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິລາຠສ຺ສ, ອິຕຣສ຺ສ ປນ ປຣປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ມາສມຕ຺ຕໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ອິທໍ ມາສຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ…ເປ… ວິຕກ຺ກສນ຺ໂຕໂສ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕສ຺ສ ປຣິມິຕກາລິກຕ຺ຕາ. ມຫາເຖຣໍ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຄຣຸຄາຣເວນ ‘‘ຄາມທ຺ວາຣໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄມິສ຺ສາມິ’’ອິຈ຺ເຈວາຫ. ເຖໂຣປິ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປາວຸໂສ, ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອວສໂຣ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉມາໂນ ຄາມໍ ປາວິສິ. ອຸຈ຺ຈາຣປລິພຸທ຺ໂຘຕິ ອຸຈ຺ຈາເຣນ ປີຬິໂຕ. ຕທາ ຠຄວໂຕ ທຸກ຺ກຣກິຣິຍານຸສ຺ສຣຓມຸເຂນ ຕຖາຄເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປີຕິໂສມນສ຺ສເວຄສ຺ສ ພລວຠາເວນ ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍເຍວ…ເປ… ຕີຓິ ຜລານິ ປຕ຺ໂຕ.

ກຕ຺ຖ ລຠິສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ຕນາປິ ລາຠາສາປຸພ຺ພິກາຕິ ຕຖາ ‘‘ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸນ຺ທຣໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ມນາປໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິເອວມາທິຈິນ຺ຕນາຍ ກາ ນາມ ກຖາ, ກຖໍ ປນ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວ ຄມນ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຈີວຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ກິຎ຺ຈິປິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອເປສໂລ ອປ຺ປຕິຣູປາຍປິ ປຣິເຍສນາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເປສລໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫຣິຍມານນ຺ຕິ ສຸສານາທີສຸ ປຕິຕໍ ວຕ຺ຖໍ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ປໍສຸກູລປຣິເຍສນໍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເກນຈິ ປຸຣິເສນ ຕໂຕ ອານີຍມານໍ. ເອວໍ ລທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປີຕິ ເອວໍ ປຏິລາຠສນ຺ໂຕສໍ ອໂກເປຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປິ. ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກມຕ຺ເຕເນວາຕິ ¶ ຍຖາລທ຺ຘານໍ ປໍສຸກູລານໍ ເອກປຏ຺ຏທຸປຏ຺ຏານໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກປ຺ປມາເຓເນວ. ອວຘາຣເຓນ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈາສໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຄາເມ ຠິກ຺ຂາຍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ເຕນ ສປທານຈາຣິນາ ວິຍ ທ຺ວາຣປ຺ປຏິປາຏິຍາ ຈຣຓໍ ໂລລຸປ຺ປວິວຊ຺ຊນໍ ນາມ ໂລລຸປ຺ປສ຺ສ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕຕ຺ຕາ.

ຍາເປຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ. ໂຘວນຸປເຄນາຕິ ໂຘວນໂຍຄ຺ເຄນ. ປຓ຺ຓານີຕິ ອມ຺ພຊມ຺ພາທິປຓ຺ຓານິ. ອໂກເປຕ຺ວາຕິ ສນ຺ໂຕສໍ ອໂກເປຕ຺ວາ. ປໂຫນກນີຫາເຣເນວາຕິ ອນ຺ຕຣວາສກາທີສຸ ຍໍ ກາຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ປໂຫນກນິຍາເມເນວ ຍຖາລທ຺ຘໍ ຖູລສຸຂຸມາທິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຣຓໍ. ຕິມຓ຺ຑລປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ນິວາສນໍ ເຈ ນາຠິມຓ຺ຑລໍ, ຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ, ອິຕຣຎ຺ເຈ ຄລວາຏມຓ຺ຑລໍ ¶ , ຊາຓຸມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ຕິມຓ຺ຑລປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ກຣຓໍ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕປຣິມາຓໍເຍວ ໂຫຕິ. ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ນ ວິຈາເຣຕ຺ວາ.

ກຸສິພນ຺ຘນກາເລຕິ ມຓ຺ຑລານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສິພ຺ພນກາເລ. ສຕ຺ຕ ວາເຣຕິ ສຕ຺ຕ ສິພ຺ພນວາເຣ. ກປ຺ປພິນ຺ທຸອປເທເສນ ກສ຺ສຈິ ວິກາຣສ຺ສ ອກຣຓໍ ກປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ສີຕປ຺ປຏິຆາຕນາທິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ມຸຂ຺ຍເມວ ຈີວຣປຣິໂຠເຄ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫິຣິໂກປີນປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຍາວເທວ ຫິຣິໂກປີນປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ມຫານິ. ໒໐໖). ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕາວຕາ ສນ຺ໂຕໂສ ກຸປ຺ປຕິ ສມ຺ຠາຣານໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ອລາຠໂຕ. ສາຣຓີຍຘມ຺ເມ ຐຕ຺ວາຕິ ສີລວນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສາຘາຣຓໂຠຄິຠາເວ ຐຕ຺ວາ. ອິຕີຕິອາທິນາ ປຐມສ຺ເສວ ອຣິຍວໍສສ຺ສ ປໍສຸກູລິກງ຺ຄເຕຈີວຣິກງ຺ຄານໍ ເຕສຎ຺ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປກາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກາ ຈາ’’ຕິ ທີເປຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸ.

ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ວຓ຺ຓວາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ໂກຏິກໍ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ໂຖເຍວ ປກ຺ໂຂ ວຓ຺ຓິຕໂຖມິໂຕຕິ ຕຖາ ເທສນາ ກຕາ. ເອໂກ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ນ ກເຖຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ນາຬໂກ. ເອໂກ ນ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸປນນ຺ໂທ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ. ເອໂກ ເນວ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ນ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ລາຬຸທາຍິ ¶ . ເອໂກ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ເຈວ ໂຫຕິ, ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ຈ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ມຫາກສ຺ສໂປ.

ອເນສນນ຺ຕິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ເອສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ, ສາສເນ ຐິຕານໍ ອປ຺ປຕິຣູປໍ ອໂຍຄ຺ຄໍ. ໂກຫຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຈີວຣຸປ຺ປາທນນິມິຕ຺ຕໍ ປເຣສໍ ກຸຫນໍ ວິມ຺ຫາປນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອຸຕ຺ຕສຕີຕິ ຕຓ຺ຫາສນ຺ຕາເສນ ອຸປຣູປຣິ ຕສຕິ. ປຣິຕສ຺ສຕີຕິ ປຣິໂຕ ຕສ຺ສຕິ. ຍຖາ ສພ຺ເພ ກາຍວຈິປ຺ປໂຍຄາ ຕທຕ຺ຖາ ເອວ ຊາຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຠາເຄຫິ ຕສຕິ. ຄຘິຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄິທ຺ໂຘ, ໂສ ເຈຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາລກ຺ຂໂຓ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຄຘິຕໍ ເອຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຄຘິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຕໂລຠຄິທ຺ໂຘ’’ຕິ. ມຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາວເສນ ມຸຍ຺ຫນໍ. ຕສ຺ສ ສມຸສ຺ສຍສ຺ສ ອຘິຄຕໍ ອນາປນ຺ໂນ ອນຸປຄໂຕ. ອໂນຕ຺ຖໂຕ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຕ. ອປຣິໂຍນທ຺ໂຘຕິ ຕຓ຺ຫຈ຺ຉທເນນ ອຈ຺ຉາທິໂຕ. ອາທີນວໍ ປສ຺ສມາໂນຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຈ ໂທສໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ຄຘິຕປຣິໂຠຄໂຕ ນິສ຺ສຣຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ ¶ , ອິທມຏ຺ຐິກຕາ. ຕໍ ປຊານາຕີຕິ ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາວເທວ…ເປ… ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ເນວຕ຺ຕານຸກ຺ກໍເສຕີຕິ ອຕ຺ຕານໍ ເນວ ອຸກ຺ກໍເສຕິ ນ ອຸກ຺ຂິປຕິ ນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂຕ ທຫຕິ. ອຫນ຺ຕິອາທິ ອຸກ຺ກໍສນາກາຣທສ຺ສນໍ. ນ ວມ຺ເຠຕິ ນ ຫີເຬຕິ ນ ນິຫີນໂຕ ທຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຈີວຣສນ຺ໂຕເສຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ວີສຕິວິເຘ ຈີວຣສນ຺ໂຕເສ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສນ຺ໂຕສຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈີວຣເຫຕຸ ອເນສນາປຊ຺ຊນາທິປິ ຄຫິຕເມວ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຕສ຺ສ ຠາວໂຕ, ອສຕິ ຈ ອຠາວໂຕ. ວຓ຺ຓວາທິຕາອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນປຣວມ຺ຠນານິ ປນ ຄຫິຕານິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ວຓ຺ຓວາທາທີສຸ ວາ’’ຕິ ວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທກ຺ໂຂຕິອາທິ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ວເສນສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສນ຺ໂຕສາທີ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕໍທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ທກ຺ໂຂຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ສມຸຏ຺ຐາປນປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນລໂສຕິ ອິມິນາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນວີຣິຍໍ, ສມ຺ປຊາໂນຕິ ອິມິນາ ປາຣິຫາຣິຍປຎ຺ຎໍ, ປຏິສ຺ສໂຕຕິ ອິມິນາ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມສວຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປິຓ຺ຑປາໂຕ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ປເຠທໂຕ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ຊານິຕພ຺ໂພ. ປິຓ຺ຑປາຕກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ປິຓ຺ຑປາຕສນ຺ໂຕໂສ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ¶ ປິຓ຺ຑປາຕສນ຺ໂຕສປ຺ປເຠໂທ ຊານິຕພ຺ໂພ. ອິຘ ເຠສຊ຺ຊມ຺ປິ ປິຓ຺ຑປາຕຄຕິກເມວ. ອາຫຣິຕພ຺ພໂຕ ຫິ ສປ຺ປິອາທີນມ຺ປິ ຄຫຓໍ ກຕໍ.

ປິຓ຺ຑປາຕກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ເຂຕ຺ຕໍ ວິຍ ເຂຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນາຕິ ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ສງ຺ຆໂຕ ວາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸທ຺ທິສ຺ສວເສນ ວາ. ຕຕ຺ຖ ສກລສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ. ກຕິປເຍ ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທເສນ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ. ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນໍ. ສລາກາຍ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ. ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອກທິວສໍ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກໍ. ອຸໂປສເຖ ອຸໂປສເຖ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖິກໍ. ປາຏິປທທິວເສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ປາຏິປທິກໍ. ອາຄນ຺ຕຸການໍ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ. ຘຸຣເຄເຫ ເອວ ຐເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ຘຸຣຠຕ຺ຕໍ. ກຸຏິໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ກຸຏິຠຕ຺ຕໍ. ຄາມວາສິອາທີຫິ ວາເຣນ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ວາຣຠຕ຺ຕໍ. ວິຫາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣຠຕ຺ຕໍ. ເສສານິ ປາກຏາເນວ.

ວິຕກ຺ເກຕິ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຊ຺ຊ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສ຺ເວ ກຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອສຸກຄາເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ກາມເມຕໍ ປຏິວຈນທານໍ, ເຍນ ປນ ຈິຕ຺ເຕນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວິຕກ຺ກມາຬເກ ຐຕ຺ວາ ¶ ວິຕກ຺ກິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຕໂຕ ປຣໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ອຣິຍວໍສາ ຈຸໂຕ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອຣິຍວໍສິການໍ ວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ເອກຈາຣິກສ຺ເສວ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ອຣິຍວໍສິໂກ ເອກວາຣເມວ ວິຕກ຺ເກຕຸໍ ລຠຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ປຣິພາຫິໂຣຕິ ອຣິຍວໍສິກຠາວໂຕ ພຫິຠູໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ວິຕກ຺ກສນ຺ໂຕໂສ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣນ ນ ກຸປ຺ປຕິ ວິສຸຊ຺ຌຕິ ຈ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຄເຫຕພ຺ພເມວາຕິ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ. ຍາປນມຕ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປິຓ຺ຑປາຕປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓ. ອປ຺ປນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນປ຺ປມາຓໂຕປິ ອປ຺ປໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ທາຍກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນຕ຺ຖໍ. ປມາເຓເນວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປມາເຓເນວ ອປ຺ປໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ມິຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມກ຺ເຂຕີຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕິ ອປເນຕິ. ວິນິປາເຕຕິ ວິນາເສຕິ ອຏ຺ຐານວິນິໂຍເຄນ. ສາສນນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອນຸສິຏ຺ຐິໍ ນ ກໂຣຕິ ນ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ສປທານຈາຣິນາ ວິຍ ¶ ທ຺ວາຣປຏິປາຏິຍາ ຈຣຓໍ ໂລລຸປ຺ປວິວຊ຺ຊນສນ຺ໂຕໂສຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາຣປຏິປາຏິຍາ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຫຣາເປຕ຺ວາຕິ ອຘິກໍ ອປເນຕ຺ວາ. ອາຫາຣເຄຘໂຕ ນິສ຺ສຣຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ຊິຆຈ຺ຉາຍ ປຏິວິໂນທນຕ຺ຖໍ ກຕາ, ກາຍສ຺ສ ຐິຕິອາທິປໂຍຊນໍ ປນ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ອາຄຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຊິຆຈ຺ຉາຍ…ເປ… ສນ຺ໂຕໂສ ນາມາ’’ຕິ. ນິທຫິຕ຺ວາ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ຕທຫຸປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕຣຕ຺ຖ ປນ ສິກ຺ຂາປເທເນວ ວາຣິຕໍ. ສາຣຓີຍຘມ຺ເມ ຐິເຕນາຕິ ສີລວນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສາຘາຣຓໂຠຄິຠາເວ ຐິເຕນ.

ເສນາສເນນາຕິ ສຍເນນ ອາສເນນ ຈ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຫິ ມຎ຺ຈາທິເກ ວິຫາຣາທິເກ ຈ ເສຕິ, ຕໍ ເສນໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປີຐາທິເກ ອາສຕິ, ຕໍ ອາສນໍ. ຕທຸຠຍໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຎ຺ໂຈ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ໂຈ ມສາຣກາທິ. ຕຖາ ປີຐໍ. ມຎ຺ຈຠິສິ, ປີຐຠິສີຕິ ທຸວິໂຘ ຠິສິ. ວິຫາໂຣ ປາກາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສກໂລ ອາວາໂສ, ‘‘ທີຆມຸຂປາສາໂທ’’ຕິ ເກຈິ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ທີຆປາສາໂທ, ‘‘ເອກປສ຺ສຈ຺ຉາທນກເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ປາສາໂທຕິ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ, ‘‘ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ’’ຕິ ເກຈິ. ຫມ຺ມິຍນ຺ຕິ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ຄຸຫາຕິ ເກວລາ ປພ຺ພຕຄຸຫາ. ເລຓໍ ທ຺ວາຣພນ຺ຘໍ. ອຏ຺ໂຏ ພຫລຠິຕ຺ຕິກເຄຫໍ, ຍສ຺ສ ໂຄປານສິໂຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກາຫິ ເອວ ຉທນໍ ໂຫຕິ, ‘‘ອຏ຺ຏລາກາເຣນ ກຣີຍຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ມາໂຬ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ອເນກໂກໂຓ ປຏິສ຺ສຍວິເສໂສ, ‘‘ວຏ຺ຏາກາເຣນ ກຕເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ.

ປິຓ຺ຑປາເຕ ¶ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ສາທໂກ ຠິກ຺ຂຸ ‘ອຫໍ ກຕ຺ຖ ວສິສ຺ສາມີ’ຕິ ວິຕກ຺ເກຕີ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຣຫໍ ປິຓ຺ຑປາເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ອຣິຍວໍສາ ຈຸໂຕ ໂຫຕິ ປຣິພາຫິໂຣ, ເສນາສນໍ ກຸຫິໍ ລຠິສ຺ສາມີຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສເນວ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ຄິລານປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ ນ ຄຫິໂຕຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄິລານປຈ຺ຈໂຍ ປນ ປິຓ຺ຑປາເຕ ເອວ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອາຫ, ອາຫຣິຕພ຺ພຕາສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖາປິ ປິຓ຺ຑປາເຕ ວິຍ ວິຕກ຺ກສນ຺ໂຕສາທໂຍປິ ¶ ປນ຺ນຣສ ສນ຺ໂຕສາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ? ໂນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ວາທເສວ ຘຸຕງ຺ຄານິ ວິນິໂຍຄໍ ຄຕານິ, ເອກໍ ປນ ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄໍ ນ ກຕ຺ຖຈິ ວິນິຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄໍ ຠາວນາຣາມອຣິຍວໍສໍ ຠຊຕີ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຣຸຬ຺ໂຫ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ປຖວິໍ ປຕ຺ຖຣມາໂນ ວິຍາຕິອາທິ ອຣິຍວໍສເທສນາຍ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນໍ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ. ຍສ຺ມາ ນຍສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ໂຫຕິ, ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ເທສນາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ ອຍຎ຺ຈ ຠາວນາຣາມອຣິຍວໍສກຖາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຫສ຺ສນຍປຏິມຓ຺ຑິຕໍ…ເປ… ເທສນໍ ອາຣຠີ’’ຕິ.

ປຏິປກ຺ຂວິຘມນໂຕ ອຠິມຸຂຠາເວນ ຣມຓໍ ອາຣມຓໍ ອາຣາໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ພ຺ຍຘິກຣຓານມ຺ປິ ປທານໍ ວເສນ ຠວຕິ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ຍຖາ ‘‘ອຸຣສິໂລໂມ ກຓ຺ເຐກາໂຬ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ຠາວນາຍ ອາຣາໂມ ອສ຺ສາຕິ ຠາວນາຣາໂມ’’ຕິ. ອຠິຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວາ ອາຣາໂມ, ຠາວນາ ອາຣາໂມ ອສ຺ສາຕິ ຠາວນາຣາໂມຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ສມາສໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠາເວນ຺ໂຕ ຣມຕີຕິ ເອເຕນ ຠາວນາຣາມສທ຺ທານໍ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕໍ ກມ຺ມຘາຣຍສມາສຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຊຫນ຺ໂຕ ຣມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຫານາຣາໂມຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ກາມໍ ‘‘ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄໍ ຠາວນາຣາມອຣິຍວໍສໍ ຠຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠາວນານຸໂຍຄສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຕ຺ຕາ, ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄວເສນ ປນ ເນສຊ຺ຊິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອກຈ຺ຈາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິຠາໂວຕິ ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ເຕຣສນ຺ນໍ ຘຸຕງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ວິນຍໍ ປຕ຺ວາ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ສລ຺ເລຂສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ປຏິປຕ຺ຕິ ນາມ ວິນເຍ ຐິຕສ຺ເສວາຕິ ອາຫ ¶ ‘‘ເຕຣສນ຺ນໍ…ເປ… ກຖິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກາມໍ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏເກສຸປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສີລກຖາ ອາຫຏາເຍວ, ເຍຫິ ປນ ຄຸເຓຫິ ສີລສ຺ສ ໂວທານໍ ໂຫຕິ, ເຕສຸ ກຖິເຕສຸ ຍຖາ ສີລກຖາພາຫຸລ຺ລໍ ວິນຍປິຏກໍ ກຖິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຠາວນາກຖາພາຫຸລ຺ລໍ ສຸຕ຺ຕປິຏກໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກຎ຺ຈ ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອຣິຍວໍເສນ ກຖິເຕນ ກຖິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠາວນາຣາເມນ ອວເສສໍ ປິຏກທ຺ວຍໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂສ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ¶ ຣມຕີ’’ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມປທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາ ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ຍຖາສກໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂມເນນ ເນກ຺ຂມ຺ມສຎ຺ຎິຕານໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຕ຺ຕາ ໂສ ປາໂຐ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຬີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເນກ຺ຂມປາຬິຍາ ກເຖຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມາ, ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ. ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນາຕິ ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕນ຺ຕຘມ຺ເມນ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໐ ອາທໂຍ) ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂສຕິ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ. ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ກາເມຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາວໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສຎ຺ຎິຕໍ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາຣໍ, ໂສ ‘‘ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໐໘) ອາຄໂຕ. ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອພ຺ຍາປາທ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສອຸປາຍານຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ມຫາວິປສ຺ສນານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານຎ຺ຈ ວເສເນຕ຺ຖ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຍາປາທນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາ. ອາໂລກສຎ຺ຎນ຺ຕິ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ມນສິກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐິຕອາໂລກສຎ຺ຊານນໍ. ອວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ສມາຘິໍ. ຘມ຺ມວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວນິຈ຺ຉຍໍ, ‘‘ສປຈ຺ຈຍນາມວວຕ຺ຖານ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ‘‘ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ຠາວນາຣາມຕໍ ປຫານາຣາມຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຫ ອຸປາເຍນ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕີຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຈ ມຫາວິປສ຺ສນາຫິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫຓກງ຺ຂາວິຕຣຓານຎ຺ຫິ ວິພນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ທູຣີກຣເຓນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ຐິຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕຖາ ຌານສມາປຕ຺ຕີສຸ ອນຠິຣຕິນິມິຕ຺ເຕນ ປາໂມຊ຺ເຊນ ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິຍາ ວິໂນທິຕາຍ ຌານາທີນໍ ສມຘິຄໂມຕິ ສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນໍ ອຣຕິວິໂນທນອວິຊ຺ຊາປທາລນອຸປາໂຍ. ອຸປ຺ປຏິປາຏິນິທ຺ເທໂສ ປນ ນີວຣຓສຠາວາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຏ຺ຐານີວຣເຓສຸ ສງ຺ຄຫທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣເຍວ ທຸກ຺ຂໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣເຍວ ສຸຂໍ ປຫີຍຕິ, ອຕິສຍປ຺ປຫານໍ ປນ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສຸຂທຸກ຺ເຂ’’ຕິ.

ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ¶ , ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາເຍຕໍ ນາມໍ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມສຸ ນິຈ຺ຈາ ສສ຺ສຕາຕິ ປວຕ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎໍ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນນ຺ຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ອນຸປສ຺ສນໍ. ນນ຺ທິນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫໍ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສນນ຺ຕິ ວິຣຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ອນຸປສ຺ສນໍ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນໍ. ‘‘ເຕ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ, ອາຍຕິໍ ສມຸທຍວເສນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ນິໂຣເຘຕິ ໂນ ສມຸເທຕີ’’ຕິ. ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມຕາ ຫິ ອຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕາຕິ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ. ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຫິ ອຍໍ. ອາທານນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓໍ. ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນ ເອກຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ຆນສຎ຺ຎາ. ອາຍູຫນໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ. ອວຕ຺ຖາວິເສສາປຕ຺ຕິ ວິປຣິຓາໂມ. ຘຸວສຎ຺ຎນ຺ຕິ ຖິຣຠາວຄ຺ຄຫຓໍ.

ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມູຫຆນວເສນ, ສກິຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ສວິຄ຺ຄຫຕໍ. ປຓິຘິນ຺ຕິ ຣາຄາທິປຓິຘິໍ. ສາ ປນຕ຺ຖໂຕ ຕຓ຺ຫາວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິນ຺ນຕາ. ອຠິນິເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ. ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາທິວເສນ ສພ຺ພຘມ຺ມຕີຣຓໍ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ. ສາຣາທານາຠິນິເວສນ຺ຕິ ອສາເຣ ສາຣນ຺ຕິ ຄຫຓວິປລ຺ລາສໍ. ‘‘ອິສ຺ສຣກຸຕ຺ຕາທິວເສນ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອຠິນິເວໂສ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ປວຕ຺ຕສໍສຍາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາເຣສຸ ຕາຓເລຓຠາວຄ຺ຄຫຓໍ ອາລຍາຠິນິເວໂສ. ‘‘ອາລຍຣຕາ ອາລຍສມ຺ມຸທິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໔, ໖໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໗, ໘) ຈ ວຈນໂຕ ອາລໂຍ ຕຓ຺ຫາ, ສາເຍວ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຣູປາທີສຸ ຈ ອຠິນິເວສວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາລຍາຠິນິເວໂສຕິ ເກຈິ. ເອວໍ ຐິຕາ ເຕ ສງ຺ຂາຣາ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊີຍນ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ວຏ຺ຏໂຕ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິວຏ຺ຏໍ ນິພ຺ພານໍ, ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາເຕນ ອນຸປສ຺ສເນນ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິວຏ຺ຏານຸປສ຺ສນາ ໂຄຕ຺ຣຠຸ. ສໍໂຍຄາຠິນິເວສນ຺ຕິ ສໍຍຸຊ຺ຊນວເສນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິເວສນໍ. ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫຊາເຕກຏ຺ເຐ ປຫາເນກຏ຺ເຐ ຈ. ໂອຬາຣິເກຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ກິເລເສ ¶ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ທສ຺ສນປ຺ປຫາຕພ຺ພາປິ ທຸຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິປິ ໂອຬາຣິກາຕິ. ອຓຸສຫຄເຕຕິ ອຓຸຠູເຕ. ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພກິເລເສຕິ ອວສິຏ຺ຐສພ຺ພກິເລເສ. ນ ຫິ ປຐມາທິມຄ຺ເຄຫິປິ ປຫີນາ ກິເລສາ ປຸນ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ.

ເອວນ຺ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໑, ໙໕) ເນກ຺ຂມ຺ມປາຬິຍາ ໂຍຊນໍ ນິຄເມຕ຺ວາ ທີຆນິກາເຍຕິອາທິນາ ທສຸຕ຺ຕຣປຣິຍາເຍນ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໐ ອາທໂຍ) ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ ¶ . ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ຣມຕິ, ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ຣມຕີຕິ ຈ ນຍິທໍ ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໐ ອາທໂຍ) ອາຄຕນິຍາເມນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ຠາເວຕພ຺ໂພ, ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ປຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເທສນາ ອາຄຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໑, ໙໕) ເນກ຺ຂມ຺ມປາຬິຍໍ ອາຄຕນີຫາເຣເນວ ‘‘ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ຣມຕິ, ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ຣມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສສວາເຣສຸປິ.

ເອວນ຺ຕິອາທິນາ ທສຸຕ຺ຕຣປຣິຍາເຍນ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໐ ອາທໂຍ) ໂຍຊນໍ ນິຄເມຕ຺ວາ ອິທານິ ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໕ ອາທໂຍ) ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສເນວ ສໍຂິປິຕ຺ວາ ໂຍຊນາ ກຕາ, ເອກວີສຕິຍາ ປນ ຐານານໍ ວເສນປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອິທານິ ອຠິຘມ຺ມນິທ຺ເທສປຣິຍາເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິຘມ຺ເມ ນິທ຺ເທສປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໙໘; ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໖໙໘) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຘິກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປນ຺ຕເສນາສເນສຸ ຈ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາທິຎ຺ຈ, ອນນຸໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣິຍວໍສປູຣໂກ ຘີໂຣ ສີລວາ ຠິກ຺ຂຸ ອຣິຍວໍສປຣິປູຣຓສ຺ສ ເຠທໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສມາຫິໂຕ ວິປສ຺ສໂກ ຈ ປຈ຺ຈຍຆາເຕນ ອຣຕິຍາ ຣຕິຍາ ຈ ສຫິຕາ ອຠິຠວິຕາ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣຕິຣຕິສໂຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘີໂຣ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຣິຍວໍສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໙. ນວເມ ¶ ຌານາທິເຠໂທ ຘມ຺ໂມ ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ຘມ຺ມປທໍ, ອນຠິຊ຺ຌາວ ຘມ຺ມປທໍ ອນຠິຊ຺ຌາຘມ຺ມປທໍ, ອນຠິຊ຺ຌາປຘາໂນ ວາ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາໂສ ອນຠິຊ຺ຌາຘມ຺ມປທໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອນຠິຊ຺ຌາຘມ຺ມປທໍ ນາມ ອໂລໂຠ ວາ ອໂລຠສີເສນ ອຘິຄຕຊ຺ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ວາ. ອພ຺ຍາປາໂທ ຘມ຺ມປທໍ ນາມ ເມຕ຺ຕາ ວາ ເມຕ຺ຕາສີເສນ ອຘິຄຕຊ຺ຌານາທີນິ ວາ. ສມ຺ມາສຕິຘມ຺ມປທໍ ນາມ ສູປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ວາ ສຕິສີເສນ ອຘິຄຕຊ຺ຌານາທີນິ ວາ. ສມ຺ມາສມາຘິຘມ຺ມປທໍ ນາມ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິ ວາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິສີເສນ ອຘິຄຕຊ຺ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ວາ. ທສອສຸຠວເສນ ວາ ອຘິຄຕຊ຺ຌານາທີນິ ອນຠິຊ຺ຊາ ຘມ຺ມປທໍ. ຈຕຸພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ¶ ອຘິຄຕານິ ອພ຺ຍາປາໂທ ຘມ຺ມປທໍ. ທສານຸສ຺ສຕິ ອາຫາເຣປຏິກູລສຎ຺ຎາວເສນ ອຘິຄຕານິ ສມ຺ມາສຕິຘມ຺ມປທໍ. ທສກສິຓອານາປານວເສນ ອຘິຄຕານິ ສມ຺ມາສມາຘິຘມ຺ມປທໍ. ອນຠິຊ຺ຌາລູຕິ ອນຠິຊ຺ຌາຍນສີໂລ. ອຠິປຸພ຺ໂພ ເຌສທ຺ໂທ ອຠິຊ຺ຌາຍນຏ຺ໂຐ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ປກຕິຠາວໍ ອວິຊຫນ຺ເຕນາຕິ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວໍ ສຠາວສງ຺ຂາຕອນວຊ຺ຊສງ຺ຂາຕໍ ປກຕິຠາວໍ ອວິຊຫນ຺ເຕນ. ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນວຊ຺ຊຠາໂວ ຊຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ.

໓໐. ທສເມ ອຠິຎ຺ຎາຕາຕິ ເອທິໂສ ຈ ເອທິໂສ ຈາຕິ ອຠິລກ຺ຂຓວເສນ ຎາຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາຕາ ປາກຏາ’’ຕິ. ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິສລ຺ລານນ຺ຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິກອຸປາສກາທິສຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິສງ຺ຂາເຣຫິ ຈ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ ສລ຺ລີນໍ ນິລີຍນໍ, ເອກີຠາໂວ ປວິເວໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕ, ໂສ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ຠຄວາ ປນ ຍສ຺ມາ ປຏິສລ຺ລານາ ອຸຕ຺ຕມໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາສິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸກາເມສູຕິ ຣູປາທີສຸ ກິເລສກາມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູເຕສຸ ກາເມສຸ. ພຫລຣາຄນ຺ຕິ ຖິຣມູລທຸມ຺ໂມຈນີຍຕາຫິ ອຊ຺ໂຌສາເນນ ພຫລຠູຕໍ ກິເລສກາມໍ ¶ . ສກາຣຓາຕິ ເຍຫິ ກາຣເຓຫິ ປເຣສໍ ວາເທ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ, ເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ສກາຣຓາ. ນ ຫິ ລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ເຕນ ເຫຕຸນາ ວິນາ ປຣວາເທສຸ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສກ຺ກາ.

ເອວມາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕຸ ນຕ຺ຖິ ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘) ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາທິວາທິໂນ ເອວໍ ເຫຕຸປ຺ປຏິກ຺ເຂປວາທິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິ ວິປາກໍ ປຏິພາຫຕິ, ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິ ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫຕິ, ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິ ອຸຠຍໍ ປຏິພາຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕນ ວິປາໂກ ປຏິພາຫິໂຕ ໂຫຕິ, ວິປາກໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕນປິ ກມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕໍ. ອິຕິ ສພ຺ເພເປເຕ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຠຍປຏິພາຫກາ ອເຫຕຸວາທາ ເຈວ ອກິຣິຍວາທາ ຈ ນຕ຺ຖິກວາທາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ.

ໂອກ຺ກນ຺ຕນິຍມາຕິ ໂອຄາຬ຺ຫມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍມາ. ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິທີປກໍ ຄນ຺ຖໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຐຕິ. ວີມໍສຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຈາເຣຕິ. ຕສ຺ສາຕິອາທິ ວີມໍສນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ມິໍ ¶ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ຍຖາປຣິກປ຺ປິຕເຫຕຸປຈ຺ຈຍາຠາວາທິເກ ນຕ຺ຖິ ເຫຕູຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ລທ຺ຘິຍາ ອາຣມ຺ມເຓ. ມິຈ຺ຉາສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຫຕູ’’ຕິອາທິວເສນ ອນຸສ຺ສວູປລທ຺ເຘ ອຕ຺ເຖ ຕທາກາຣປຣິວິຕກ຺ກເນຫິ ສວິຄ຺ຄເຫ ວິຍ ສຣູປໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ຈິຣກາລປຣິຈເຍນ ເອວເມຕນ຺ຕິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂມຠາວູປຄມເນນ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຕຖາຄຫິເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕເຖວ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ເກນ ສມານີຍມານາ ມິຈ຺ຉາວາຍາໂມປຕ຺ຖມ຺ຠິຕາ ອຕໍສຠາວໍ ຕໍສຠາວນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ມິຈ຺ຉາສຕີຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຕໍລທ຺ຘິສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈຍລາເຠນ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອວຏ຺ຐິຕຕາຍ ອເນກຄ຺ຄຕໍ ປຫາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອປ຺ປິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາສມາຘິນາ. ໂສປິ ຫິ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ລທ຺ຘຠາວນາພໂລ ກທາຈິ ສມາຘານປຏິຣູປກິຈ຺ຈກໂຣ ໂຫຕິເຍວ ປຫຣຓວິຊ຺ຌນາທີສຸ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຊວນານິ ຊວນ຺ຕີຕິ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຕນາກາເຣນ ປຸພ຺ພຠາຄິເຍສຸ ຊວນວາເຣສຸ ປວຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ພປຈ຺ຉິເມ ຊວນວາເຣ ສຕ຺ຕ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ. ປຐມຊວເນ ສເຕກິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ, ຕຖາ ທຸຕິຍາທີສູຕິ ຘມ຺ມສຠາວທສ຺ສນເມຕໍ, ນ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຕສໍ ສເຕກິຈ຺ຉຠາວາປາທນໍ ເກນຈິ ¶ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຕີສຸ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນສຸ. ໂກຈິ ເອກໍ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກມຕີຕິ ຍສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຠິນິເວໂສ ອາເສວນາ ປວຕ຺ຕາ, ໂສ ເອກໍເຍວ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຍສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸປິ ວາ ອຠິນິເວໂສ ອາເສວນາ ປວຕ຺ຕາ, ໂສ ທ຺ເວ ຕີຓິ ໂອກ຺ກມຕິ. ເອເຕນ ຍາ ປຸພ຺ເພ ອຸຠຍປຏິພາຫິກຕາມຸເຂນ ປວຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິກາ, ສາ ປຸພ຺ພຠາຄິຍາ, ມິຈ຺ຉານິຍາໂມກ຺ກນ຺ຕິຍາ ປນ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈຍສມຸທາຄມທິຏ຺ຐິໂຕ ຠິນ຺ນາຣມ຺ມຓານໍ ວິຍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠິກິຓ຺ຓາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕປິ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ໂອກ຺ກນ຺ເຕສຸປິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກວ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ທິຏ຺ຐີນໍ ສມານຜລຕໍ ສມານພລຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາ ຕິສ຺ໂສປິ ເຈຕນາ ເອກສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຸພລປ຺ປທາຍິກາ ໂຫນ຺ຕິ.

ກິໍ ປເນສ ເອຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິຍໂຕ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປີຕິ? ເອຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ນິຍໂຕ. ອກຸສລຎ຺ຫິ ນາເມຕໍ ອພລໍ, ນ ກຸສລໍ ວິຍ ມຫາພລໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມ ວິຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕິໂກ ສິຍາ, ອາເສວນວເສນ ປນ ຠວນ຺ຕເຣປິ ຕໍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ໂຣເຈຕິເຍວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ວຏ຺ຏຂາຓຸໂກ ນາເມສ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສກິໍ ນິມຸຄ຺ໂຄ ນິມຸຄ຺ໂຄ ເອວ ພາໂລ’’ຕິ ວິຍ ວຏ຺ຏຂາຓຸໂຊຕນາ, ຍາທິເສຫິ ປນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຍໍ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ປຸນ ກທາຈິ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາໂມ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຕ ສີສຸກ຺ເຂປນມສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ. ເອທິສາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ອເຕກິຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສທິສາ.

ອຕ຺ຕໂນ ¶ ນິນ຺ທາຠເຍນາຕິ ‘‘ສມ຺ມາ ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ນາມ ເຕ ຄຣຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ປເຣຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພນິນ຺ທາຠເຍນ. ຆຏ຺ຏນຠເຍນາຕິ ຕຖາ ປເຣສໍ ອປສາທນຠເຍນ. ສຫຘມ຺ເມນ ປເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ກາຕພ຺ພນິຄ຺ຄໂຫ ອຸປາຣມ຺ໂຠ, ຕໂຕ ປຣິຕ຺ຕາໂສ ອຸປາຣມ຺ຠຠຍໍ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປວາທຠຍໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປວາທຠເຍນາ’’ຕິ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ອຠິຊ຺ຌາ ວິນຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອຠິຊ຺ຌາວິນໂຍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຊ຺ຌາວິນໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ປຣິພ຺ພາຊກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໑. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ປຐເມ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈກ຺ການີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈກ຺ກໍ ນາມ ທາຣຸຈກ຺ກໍ, ຣຕນຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ປນິທໍ, ສມ຺ມ, ຣຖກາຣຈກ຺ກໍ ຉຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຉາຣຕ຺ຕູເນຫີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໕) ອິທໍ ທາຣຸຈກ຺ກໍ. ‘‘ປິຕຣາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຈກ຺ກໍ ອນຸວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໕) ອິທໍ ຣຕນຈກ຺ກໍ. ‘‘ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໕໖໒; ພຸ. ວໍ. ໒໗.໑໗; ຊາ. ໑.໑.໑໐໔; ໑.໕.໑໐໐, ໑໐໓) ອິທໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ‘‘ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໙, ໑໐໙) ອິທໍ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກໍ. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ອິທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກໍ. ອິຘາປິ ເອຕເທວ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ການິ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ອນຸຈ຺ຉວິເກ ເທເສຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູປເທເສ. ເສວນໍ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມນໍ. ຠຊນໍ ຠຕ຺ຕິວເສນ ປຍິຣຸປາສນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາ ຐປນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ໂຍນິໂສ ຐປນໍ. ສທ຺ຘາທີສຸ ນິເວສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ອິທເມວ ເຈຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ອິທເມວ ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກໍ ເອວ ເອເຕສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກສຸ ປມາຓຠູຕໍ ອິຕເຣສໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ¶ . ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ໂສ ເອວ ຈ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ຐເປຕິ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ຕທຠາວໂຕ.

໓໒. ທຸຕິເຍ ຕສ຺ສ ທານເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຕ຺ຕຈີວຣາທິ, ຄິຫິໂນ ຄິຫິປຣິກ຺ຂາຣໍ ວຕ຺ຖາວຸຘຍານສຍນາທິ ທາຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ອຸປກາຣໍ. ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ນາເສຕິ ມກ຺ຂິຠາເວ ຐຕ຺ວາ. ເຕເລນ ວິຍ ມກ຺ເຂຕີຕິ ສຕໂຘຕເຕເລນ ມກ຺ເຂຕິ ວິຍ. ອຕ຺ຖວຑ຺ຒນກຖາຕິ ຫິຕາວຫກຖາ. ກຖາຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ປເຣສໍ ຫິຕາວໂຫ ກາຍປ຺ປໂຍໂຄປິ ¶ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວຈິປ຺ປໂຍຄວເສເນວ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ສມານຕ຺ຕຕາຕິ ສທິສຠາໂວ, ສມານຏ຺ຐາເນ ຐປນໍ, ຕໍ ປນສ຺ສ ສມານຏ຺ຐປນໍ ອຕ຺ຕສທິສຕາກຣຓມຸເຂນ ເອກສມ຺ໂຠຄຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ເຕນ ທຸກ຺ເຂນ ອຕ຺ຕນາ ເອກສມ຺ໂຠຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສມານສຸຂທຸກ຺ຂຠາໂວ’’ຕິ. ສາ ຈ ສມານສຸຂທຸກ຺ຂຕາ ເອກໂຕ ນິສຊ຺ຊາທິນາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກາສເນ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຊາຕິຍາ ຫີໂນ ໂຠເຄນ ອຘິໂກ ທຸສ຺ສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກປຣິໂຠໂຄ ກາຕຸໍ ຊາຕິຍາ ຫີນຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ຕຖາ ອກຣິຍມາເນ ຈ ໂສ ກຸຊ຺ຌຕິ ໂຠເຄນ ອຘິກຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ໂສ ທຸສ຺ສງ຺ຄໂຫ. ໂຠເຄນ ຫີໂນ ຊາຕິຍາ ອຘິໂກປິ ທຸສ຺ສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕິ. ໂສ ຫິ ‘‘ອຫໍ ຊາຕິມາ’’ຕິ ໂຠຄສມ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ຘິ ເອກປຣິໂຠຄໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອກຣິຍມາເນ ກຸຊ຺ຌຕິ. ອຸໂຠຫິປິ ຫີໂນ ສຸສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ໂສ ອິຕເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອກປຣິໂຠຄໍ ອິຈ຺ຉຕິ ຊາຕິຍາ ຫີນຠາວໂຕ, ນ ອກຣິຍມາໂນ ກຸຊ຺ຌຕິ ໂຠເຄນ ຫີນຠາວໂຕ. ອຸໂຠຫິ ສທິໂສປິ ສຸສງ຺ຄໂຫເຍວ. ສທິສຠາເວເນວ ອິຕເຣນ ສຫ ເອກປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈາສີສາຍ, ອກຣເຓ ຈ ຕສ຺ສ ກຸຊ຺ຌນສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຠິກ຺ຂຸ ທຸສ຺ສີໂລ ທຸສ຺ສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກປຣິໂຠຄໍ ກາຕຸໍ, ອກຣິຍມາເນ ຈ ກຸຊ຺ຌຕິ. ສີລວາ ປນ ສຸສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕິ. ສີລວາ ຫິ ອທີຍມາເນປິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ອາມິເສ ອກຣິຍມາເນປິ ສງ຺ຄເຫ ນ ກຸຊ຺ຌຕິ, ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄໍ ອກໂຣນ຺ຕມ຺ປິ ນ ປາປເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ປສ຺ສຕິ ເປສລຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ປຣິໂຠໂຄປິ ອເນນ ສທ຺ຘິໍ ສຸກໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄິຫິ ເຈ, ອຸໂຠຫິ ສທິໂສ. ປພ຺ພຊິໂຕ ເຈ, ສີລວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ¶ . ເອວໍ ສມານຕ຺ຕຕາຍ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ໂສ ສເຈ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ຊາຕິຍາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ສີເລນ ສທິໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາຍໍ ສມານຕ຺ຕຕາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໓໓. ຕຕິເຍ ¶ ສີໂຫຕິ ປຣິສ຺ສຍສຫນໂຕ ປຏິປກ຺ຂຫນນໂຕ ຈ ‘‘ສີໂຫ’’ຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ມິຄາຘິປຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ສມາເນປິ ສີຫຊາຕິຠາເວ ວຓ຺ຓວິເສສາທິສິທ຺ເຘນ ວິເສເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສີຫາ. ເຕ ອິທານິ ນາມໂຕ ວຓ຺ຓໂຕ ອາຫາຣໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕສີຫໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕິຓສີໂຫ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕິຓຠກ຺ໂຂ ສີໂຫ ຕິຓສີໂຫ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຍຖາ ‘‘ສາກປຕ຺ຖິໂວ’’ຕິ (ປາຓິນິ ໒.໑.໖໐). ກາຬວຓ຺ຓຕາຍ ກາຬສີໂຫ. ຕຖາ ປຓ຺ຑຸສີໂຫ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຬຄາວິສທິໂສ, ປຓ຺ຑຸປລາສວຓ຺ຓຄາວິສທິໂສ’’ຕິ ຈ. ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສ຺ສ ວິຍ ເກສໂຣ ເກສຣກໂລໂມ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເກສຣີ. ລາຂາປຣິກມ຺ມກເຕຫິ ວິຍ ປາທປຣິຍນ຺ເຕຫີຕິ ຈ ໂຍຊນາ.

ກມ຺ມານຸຠາວສິທ຺ຘອຘິປຈ຺ຈມເຫສກ຺ຂຕາຫິ ສພ຺ພມິຄຄຓສ຺ສ ຣາຊາ. ສຸວຓ຺ຓຄຸຫໂຕ ວາຕິອາທິ ‘‘ສີຫສ຺ສ ວິຫາໂຣ ກິຣິຍາ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພຠາເຄຫິ ສມເມວ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ປຸຣໂຕ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ. ອຠິຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຠິມຸຂໍ ຫຣິຕ຺ວາ. ສງ຺ຆາຕນ຺ຕິ ວິນາສໍ. ວີສຕິຍຏ຺ຐິກໍ ຐານໍ ອຸສຠໍ.

ສມສີໂຫຕິ ສມຊາຕິໂກ ສມປ຺ປຠາໂວ ຈ ສີໂຫ. ສມາໂນສ຺ມີຕິ ເທສນາມຕ຺ຕໍ, ສມປ຺ປຠາວຕາຍ ເອວ ນ ຠາຍຕິ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິພລວຕາຍາຕິ ‘‘ເກ ອຎ຺ເຎ ອມ຺ເຫຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາ, ອຖ ໂຂ ມຍເມວ ມຫາພລາ’’ຕິ ເອວໍ ພລາຕິມານນິມິຕ຺ຕາຍ ອຫໍກາຣເຫຕຸຠູຕາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ພລວຠາເວນ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ນິຣຫໍກາຣຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ສມຸຄ຺ຆາຕຕ຺ຕາ ນ ຠາຍຕິ.

ຕຖາ ¶ ຕຖາຕິ ສີຫສທິສຕາທິນາ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ອຕ຺ຕານໍ ກເຖສີຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີໂຫຕິ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຕມຫາຠິນີຫາຣສ຺ສ ໂລກນາຖສ຺ສ ໂພຘິຍາ ນິຍຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕຠາວີ ພຸທ຺ຘຠາໂວຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕີສຸ ປາສາເທສຸ ນິວາສກາໂລ ¶ , ມຄຘຣຎ຺ໂຎ ປຏິຎ຺ຎາທານກາໂລ, ປາຍາສສ຺ສ ປຣິຠຸຕ຺ຕກາໂລ’’ຕິອາທິນາ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸຣິມາວຕ຺ຖາປິ ສີຫສທິສາ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ. ຠາວິນິ ຠູຕູປຈາໂຣປິ ຫິ ໂລກໂວຫາໂຣ. ວິຊ຺ຊາຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ທ຺ວິວິຊ຺ຊໍ ອິຕຣວິຊ຺ຊມ຺ປິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສມ຺ມສນໂຕ ຕໍ ປຸເຣຕຣສິທ຺ຘໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ໂສເຘຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ປວຕ຺ຕຎາຓສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຍມກຎາຓມນ຺ຖເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ. ເອກາທສເມ ທິວເສຕິ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໂຕ ປຣໍ ເອກາທສເມ ທິວເສ. ອຈລປລ຺ລງ຺ເກຕິ ອິສິປຕເນ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ນິສິນ຺ນປລ຺ລງ຺ເກ. ຕມ຺ປິ ຫິ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ນິສຊ຺ຊາຕິ ກຕ຺ວາ ວຊິຣາສນໍ ວິຍ ອຈລປລ຺ລງ຺ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ປເທຕິ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຕາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ສທ຺ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ. ຘມ຺ມໂຆໂສ…ເປ… ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ປຏິຈ຺ຉາເທສິ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ຐິຕາ ສຸຓນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາເນນ. ໂສຬສຫາກາເຣຫີຕິ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາ, ສມຸທຍປ຺ປຫານໍ, ນິໂຣຘສຈ຺ຉິກິຣິຍາ, ມຄ຺ຄຠາວນາຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ມຄ຺ເຄ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຕ຺ວາ ໂສຬສຫິ ອາກາເຣຫິ.

ປຐເມນ ນເຍນ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸຣິມຕຣາວຕ຺ຖາປິ ອວສ຺ສໍຠາວິຕາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີຫສທິສຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາວຕ຺ຖາສຸ ເອວ ສີຫສທິສຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ‘‘ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໗໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒ ນິທານກຖາ; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໔; ປຏິ. ມ. ໑.໓໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ຕຖາຄຕສາຘເກຫິ ກາຣເຓຫິ. ຍທິປິ ຠຄວາ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນມຕ຺ເຕວ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນ ຊາໂຕ, ຕຖາປິ ຕາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ນິສິນ຺ໂນວ ປນຸຊ຺ຊ ສພ຺ພໍ ປຣິສ຺ສຍໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ¶ ‘‘ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍາວ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ກາ ວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ອປຣິຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓາ ວາ’’ຕິ ອາຫ.

ອິຕິ ¶ ສກ຺ກາໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ໂທ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ສກ຺ກາໂຍ ສຣູປໂຕ ປຣິມາຓໂຕ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຈ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ສກ຺ກາໂຍ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຍໍ ສກ຺ກາໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ເອຕ຺ຕໂກ ສກ຺ກາໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ເຕ ປຣິມາຓໂຕ ທສ຺ສິຕາ. ຕສ຺ສ ຈ ປຣິມາຓສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ ສກ຺ກາໂຍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາວໂຕຕິ ສລກ຺ຂຓໂຕ. ສຣສໂຕຕິ ສກິຈ຺ຈໂຕ. ປຣິຍນ຺ຕໂຕຕິ ປຣິມາຓປຣິຍນ຺ຕໂຕ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ຍຕ຺ຕເກ ຐາເນ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ. ປຣິວຏຸມໂຕຕິ ປຣິໂຍສານປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ. ສພ຺ເພປິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວິຠາເຄນ. ອຍໍ ສກ຺ກາຍສ຺ສ ສມຸທໂຍ ນາມາຕິ ອຍໍ ອາຫາຣາທິສກ຺ກາຍສ຺ສ ສມຸທໂຍ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມຕິ ນິໂຣໂຘ. ‘‘ອາຫາຣສມຸທຍາ ອາຫາຣນິໂຣຘາ’’ຕິ ຈ ອສາຘາຣຓເມວ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເສເສສຸ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ປຓ຺ຓາສລກ຺ຂຓປຏິມຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ປຓ຺ຓາສອຸທຍວຍລກ຺ຂຓວິຠູສິຕໍ ສມຸທຍຕ຺ຖງ຺ຄມຄ຺ຄຫຓໂຕ. ຂີຓາສວຕ຺ຕາຕິ ອນວເສສໍ ສາວເສສຎ຺ຈ ອາສວານໍ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ. ອນາຄາມີນມ຺ປິ ຫິ ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຎ຺ຈ ນ ໂຫຕີຕິ. ຎາຓສໍເວໂຄ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານປຎ຺ຎາ. ອິຕຣາສໍ ປນ ເທວຕານນ຺ຕິ ອຂີຓາສວເທເວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ໂຠຕິ ຘມ຺ມາລປນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຠາວກຖນມຕ຺ຕໍ.

ຈກ຺ກນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ອາຓາຈກ຺ກໍ. ຕໍ ປນ ຘມ຺ມໂຕ ອາຄຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍສາວການໍ ປຏິເວຘຘມ຺ມໂຕ ອາຄຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ອິຕເຣສໍ ເທສນາຘມ຺ມໂຕ ອາຄຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ທຸວິເຘປິ ຎາຓໍ ປຘານນ຺ຕິ ຎາຓສີເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິເວຘຎາຓມ຺ປິ ເທສນາຎາຓມ຺ປີ’’ຕິ. ອິທານິ ຕໍ ຎາຓໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິເວຘຎາຓໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຠຄວາ ຕານິ ສຏ຺ຐິ ນຍສຫສ຺ສານິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສຏ຺ຐິ ນຍສຫສ຺ສານິ ເຕນ ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ສິທ຺ຘານີຕິ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຏ຺ຐິຍາ ຈ ນຍສຫສ຺ເສຫິ ປຏິວິຊ຺ຌີ’’ຕິ ອາຫ. ຕິປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວໍ ຕິປຣິວຏ຺ຏໍ, ຕໍເຍວ ທ຺ວາທສາກາຣໍ. ຕນ຺ຕິ ເທສນາຎາຓໍ. ເອສ ຠຄວາ. ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ປຏິນິຘິຠູຕປຸຄ຺ຄລຣຫິໂຕ. ເອກສທິສສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພິກາຣສ຺ສ.

໓໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ¶ ອຄ຺ເຄສຸ ປສາທາຕິ ເສຏ຺ເຐສຸ ປສາທາ. ອຄ຺ຄາ ວາ ປສາທາຕິ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ປສາທາ. ເສຏ຺ຐວຈໂນ ເຫຕ຺ຖ ອຄ຺ຄສທ຺ໂທ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຄ຺ຄສທ຺ເທນ ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຕ຺ຕຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕສຸ ຠຄວາ ຕາວ ອສທິສຏ຺ເຐນ, ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ, ອສມສມຏ຺ເຐນ ຈ ອຄ຺ໂຄ. ໂສ ຫິ ມຫາຠິນີຫາຣໍ ທສນ຺ນໍ ປາຣມີນໍ ປວິຈຍຎ຺ຈ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຄຸເຓຫິ ເຈວ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຫິ ຈ ປໂຍຊເນຫິ ຈ ເສສຊເນຫິ ອສທິໂສຕິ ອສທິສຏ຺ເຐນປິ ອຄ຺ໂຄ. ເຍ ຈສ຺ສ ເຕ ຄຸຓາ ມຫາກຣຸຓາທໂຍ, ເຕຫິ ເສສສຕ຺ຕານໍ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນປິ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຕາຍ ອຄ຺ໂຄ. ເຍ ປນ ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສມາ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຍເມວ ຣູປກາຍຄຸເຓຫິ ເຈວ ຘມ຺ມກາຍຄຸເຓຫິ ຈ ສໂມຕິ ອສມສມຏ຺ເຐນປິ ອຄ຺ໂຄ. ຕຖາ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາວໂຕ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ສຠາວໂຕ ພຫຸຊນຫິຕສຸຂາວຫໂຕ ອທຸຕິຍອສຫາຍາທິຠາວໂຕ ຈ ຠຄວາ ໂລເກ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕຸຠາໂວ ທຸລ຺ລໂຠ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕມສ຺ສ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ? ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ມຸທ຺ຘສ຺ສ. ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ. ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫຸຊນ…ເປ… ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອທຸຕິໂຍ ອສຫາໂຍ ອປ຺ປຏິໂມ ອປ຺ປຏິຠາໂຄ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ອສໂມ ອສມສໂມ ທ຺ວິປທານໍ ອຄ຺ໂຄ. ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໑-໑໗໓).

ຘມ຺ມສງ຺ຆາ ອຎ຺ຎຘມ຺ມສງ຺ເຆຫິ ອສທິສຏ຺ເຐນ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓຕາຍ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາວາທິນາ ຈ ອຄ຺ຄາ. ຕຖາ ຫິ ເຕສໍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທິສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທິຄຸຓວິເສເສຫິ ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມສງ຺ຆສທິສາ ອປ຺ປຕຣໍ ນິຫີນາ ວາ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ເສຏ຺ຐາ. ສຍເມວ ເຕຫິ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓຕາຍ ເສຏ຺ຐາ. ຕຖາ ທຸລ຺ລຠຸປ຺ປາທອຈ຺ຉຣິຍຠາວພຫຸຊນຫິຕສຸຂາວຫອທຸຕິຍາສຫາຍາທິສຠາວາ ຈ ເຕ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ຠຄວາ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາໂວ, ຕທຄ຺ເຄນ ¶ ຘມ຺ມສງ຺ຆາປີຕິ. ອຈ຺ຉຣິຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ອຄ຺ເຄສຸ ເສຏ຺ເຐສຸ ອຸຕ຺ຕເມສຸ ປວເຣສຸ ຄຸຓວິສິຏ຺ເຐສຸ ປສາທາຕິ ອຄ຺ຄປ຺ປສທາ.

ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອຄ຺ເຄສຸ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຄ຺ຄຠູຕາ ປສາທາ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທາ. ເຍ ປນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອາຄຕາ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທາ, ເຕ ເອກນ຺ເຕເນວ ອຄ຺ຄຠູຕາ ປສາທາຕິ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທາ. ຍຖາຫ – ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ ພຸທ຺ເຘ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ¶ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໓໗-໑໐໓໘). ອຄ຺ຄວິປາກຕ຺ຕາປິ ເຈເຕ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທາ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ອຄ຺ເຄ ໂຂ ປນ ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐).

ອປທາ ວາຕິອາທີສຸ ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ນ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ກາມາສໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ກາມາສໂວ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໗) ເອຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ‘‘ຠູຕານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຐິຕິຍາ ສມ຺ຠເວສີນໍ ວາ ອນຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠູຕານຎ຺ຈ ສມ຺ຠເວສີນຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ‘‘ອຄ຺ຄິໂຕ ວາ ອຸທກໂຕ ວາ ມິຖຸເຠທໂຕ ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໒) ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິໂຕ ຈ ອຸທກໂຕ ຈ ມິຖຸເຠທໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ‘‘ອປທາ ວາ…ເປ… ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ເອຕ຺ຖາປິ ອປທາ ຈ ທ຺ວິປທາ ຈາຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນວເສນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ນ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຣູປິໂນຕິ ຣູປວນ຺ໂຕ. ນ ຣູປິໂນຕິ ອຣູປິໂນ. ສຎ຺ຎິໂນຕິ ສຎ຺ຎວນ຺ໂຕ. ນ ສຎ຺ຎິໂນຕິ ອສຎ຺ຎິໂນ. ‘‘ອປທາ ວາ’’ຕິອາທິສພ຺ພປເທຫິ ກາມຠໂວ, ຣູປຠໂວ, ອຣູປຠໂວ, ເອກໂວກາຣຠໂວ, ຈຕຸໂວກາຣຠໂວ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວ, ສຎ຺ຎິຠໂວ, ອສຎ຺ຎິຠໂວ, ເນວສຎ຺ຎິນາສຎ຺ຎິຠໂວຕິ ນວວິເຘປິ ຠເວ ສຕ຺ເຕປິ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຣູປິຄ຺ຄຫເຓນ ກາມຠໂວ, ຣູປຠໂວ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວ, ເອກໂວກາຣຠໂວ ຈ ທສ຺ສິໂຕ, ອຣູປິຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປຠໂວ, ຈຕຸໂວກາຣຠໂວ ຈ ທສ຺ສິໂຕ, ສຎ຺ຎິຠວາທໂຍ ປນ ສຣູເປເນວ ທສ຺ສິຕາ. ອປທາທິຄ຺ຄຫເຓນ ກາມຠວປຎ຺ຈໂວກາຣຠວສຎ຺ຎິຠວານໍ ເອກເທໂສວ ທສ຺ສິໂຕ.

ກສ຺ມາ ¶ ປເນຕ຺ຖ ຍຖາ ອທຸຕິຍສຸຕ຺ເຕ ‘‘ທ຺ວິປທານໍ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ທ຺ວິປທາ ເອວ ຄຫິຕາ, ເອວໍ ທ຺ວິປທຄ຺ຄຫຓເມວ ອກຕ຺ວາ ອປທາທິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອທຸຕິຍສຸຕ຺ເຕ ຕາວ ເສຏ຺ຐຕຣວເສນ ທ຺ວິປທຄ຺ຄຫຓເມວ ກຕໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ໂລເກ ເສຏ຺ໂຐ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອປທຈຕຸປ຺ປທພຫຸປເທສຸ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທ຺ວິປເທສຸເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຕເຣສຸ ທ຺ວິປເທສຸ? ມນຸສ຺ເສສຸ ເຈວ ເທເວສຸ ຈ. ມນຸສ຺ເສສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ສກລໂລກໍ ວເສ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເທເວສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ວເສ ວຕ຺ຕນໂກ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ວາ ອາຣາມິໂກ ວາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕິ ຕໂຕປິ ເສຏ຺ຐຕຣວເສເນສ ທ຺ວິປທານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎິນາສຎ຺ຎິໂນ ວາ, ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ ¶ . ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ອຄ຺ໂຄ ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ປທວິຠາໂຄ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຄຸເຓຫິ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິ.

ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີຕິ ອຄ຺ເຄ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນານໍ ໂຍ ປສາໂທ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕມໂກຏິຠູໂຕ ວາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວິປາໂກປິ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕມໂກຏິຠູໂຕ ອຸຬາຣຕໂມ ປຓີຕຕໂມ ໂຫຕິ. ໂສ ປນ ປສາໂທ ທຸວິໂຘ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທໂຕ. ເຕສຸ ໂລກິຍສ຺ສ ຕາວ –

ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໙໐; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ;

ວຣເມວ ຫິ ສາ ປີຕິ, ກສິເຓນປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໙໐);

‘‘ສຕໍ ຫຕ຺ຖີ ສຕໍ ອສ຺ສາ, ສຕໍ ອສ຺ສຕຣີຣຖາ;

ສຕໍ ກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານິ, ອາມຸກ຺ກມຓິກຸຓ຺ຑລາ;

ເອກສ຺ສ ປທວີຕິຫາຣສ຺ສ, ກລໍ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ ໂສຬສິໍ’’. (ຈູຬວ. ໓໐໕);

‘‘ສາຘຸ ¶ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນເຫຕຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ເອວມິເຘກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ອຎ຺ເຎ ເທເວ ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຘິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ທິພ຺ເພນ ອາຍຸນາ, ທິພ຺ເພນ ວຓ຺ເຓນ, ທິພ຺ເພນ ສຸເຂນ, ທິພ຺ເພນ ຍເສນ, ທິພ຺ເພນ ອາຘິປເຕຍ຺ເຍນ, ທິພ຺ເພຫິ ຣູເປຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ສທ຺ເທຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ຄນ຺ເຘຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ຣເສຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑) –

ເອວມາທີນໍ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ວເສນ ປສາທຜລວິເສສໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອປາຍທຸກ຺ຂວິນິວຕ຺ຕເນນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສຸ ສຸຂວິເສສທາຍໂກວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ¶ ປນ ສາມຎ຺ຎຜລວິປາກທາຍໂກ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂວິນິວຕ຺ຕໂກ. ສພ຺ໂພປິ ຈາຍໍ ປສາໂທ ປຣມ຺ປຣາຍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ວິນິວຕ຺ເຕຕິເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ…ເປ… ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕິ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕິ…ເປ… ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ.

ຘມ຺ມາຕິ ສຠາວຘມ຺ມາ. ສງ຺ຂຕາຕິ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕາຕິ ສງ຺ຂຕາ, ສປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ. ເຫຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຈ ນ ເກຫິຈິ ກຕາ ສງ຺ຂຕາຕິ ອສງ຺ຂຕາ, ອປຈ຺ຈໂຍ ນິພ຺ພານໍ. ສງ຺ຂຕານໍ ປຣິໂຍສິຕຠາເວນ ‘‘ອສງ຺ຂຕາ’’ຕິ ປຸຖຸວຈນໍ. ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີຕິ ເຕສໍ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ໂຍ ວິຣາຄສງ຺ຂາໂຕ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ໂມ, ໂສ ສຠາເວເນວ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາວໂຕ ສນ຺ຕຕຣປຓີຕຕຣຠາວໂຕ ຄມ຺ຠີຣາທິຠາວໂຕ ມທນິມ຺ມທນາທິຠາວໂຕ ອຄ຺ຄໍ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປວຣນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ໂຍ ອຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມທນິມ຺ມທໂນຕິອາທີນິ ສພ຺ພານິ ນິພ຺ພານເວວຈນານິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ວິຣາໂຄຕິອາທີນິ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ນາມານີ’’ຕິ. ຣາຄມທາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມານມທປຸຣິສມທາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ¶ . ສພ຺ພາ ປິປາສາຕິ ກາມປິປາສາທິກາ ສພ຺ພາ ປິປາສາ. ສພ຺ເພ ອາລຍາ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ກາມາລຍາທິກາ ສພ຺ເພປິ ອາລຍາ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຍນ຺ຕິ. ວຏ຺ຏານີຕິ ກມ຺ມວຏ຺ຏວິປາກວຏ຺ຏານິ. ຕຓ຺ຫາຕິ ອຏ຺ຐສຕປ຺ປເຠທາ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ.

ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ –

‘‘ເຍ ເກຈິ ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ…ເປ…’’. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ ນິ. ໑.໓໗);

‘‘ຘມ຺ໂມຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ…ເປ…’’. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໙໐);

‘‘ສາຘຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓຄມນເຫຕຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ເອວມິເຘກຈ຺ເຈ…ເປ… ທິພ຺ເພຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑) –

ເອວມາທີນໍ ¶ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ວເສນ ຘມ຺ເມ ປສາທສ຺ສ ຜລວິເສສໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສງ຺ຆາ ວາ ຄຓາ ວາຕິ ຊນສມູຫສງ຺ຂາຕາ ຍາວຕາ ໂລເກ ສງ຺ຆາ ວາ ຄຓາ ວາ. ຕຖາຄຕສາວກສງ຺ໂຆຕິ ອຏ຺ຐອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສາວກສງ຺ໂຆ. ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິອາທິຄຸຓວິເສເສນ ເຕສໍ ສງ຺ຆານໍ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ ປວໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິທນ຺ຕິ ຍານິ ອິມານິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິສຍຸຄານິ ຍຸຄຬວເສນ, ປຐມມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ປຐມຜລຏ຺ໂຐຕິ ອິທເມກໍ ຍຸຄຬໍ, ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ຈຕຸຕ຺ຖຜລຏ຺ໂຐຕິ ອິທເມກໍ ຍຸຄຬນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິສຍຸຄານິ. ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາຕິ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລວເສນ ເອໂກ ປຐມມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ, ເອໂກ ປຐມຜລຏ຺ໂຐຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິໂສຕິ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວາ ເອກຕ຺ຖານິ ເອຕານິ ປທານິ, ເວເນຍ຺ຍວເສນ ປເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆຕິ ຍານິມານິ ຍຸຄຬວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຍຸຄານິ ປາຏິເຍກ຺ກໂຕ ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ, ເອສ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ. ອາຫຸເນຍ຺ໂຍຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ອິຘາປິ –

‘‘ເຍ ເກຈິ ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ…ເປ…’’. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);

‘‘ສງ຺ໂຆຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ…ເປ…’’. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໙໐);

‘‘ສາຘຸ ¶ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓຄມນເຫຕຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ…ເປ… ທິພ຺ເພຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑) –

ອາທີນໍ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ວເສນ ສງ຺ເຆ ປສາທສ຺ສ ຜລວິເສສໂຍໂຄ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄວິປາກຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອນຸຕ຺ຕຣິຍປຏິລາໂຠ ສຕ຺ຕມຠວາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສມຸຈ຺ເຉໂທ ອນຸຕ຺ຕຣສຸຂາຘິຄໂມຕິ ເອວມາທິອຸຬາຣຜລນິປ຺ຜາທນວເສນ ອຄ຺ຄວິປາກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຄາຖາສຸ ອຄ຺ຄໂຕຕິ ອຄ຺ເຄ ຣຕນຕ຺ຕເຍ, ອຄ຺ຄຠາວໂຕ ວາ ປສນ຺ນານໍ. ອຄ຺ຄໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຄ຺ຄສຠາວໍ ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິໍ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ອຸຕ຺ຕມສຠາວໍ, ທສພລາທິສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທິສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທິຄຸຓສຠາວໍ ວາ. ວິຊານຕນ຺ຕິ ວິຊານນ຺ຕານໍ. ເອວໍ ສາຘາຣຓໂຕ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອສາຘາຣຓໂຕ ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ¶ ‘‘ອຄ຺ເຄ ພຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປສນ຺ນານນ຺ຕິ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ຈ ອິຕຣປ຺ປສາເທນ ຈ ປສນ຺ນານໍ ອຘິມຸຕ຺ຕານໍ. ວິຣາຄູປສເມຕິ ວິຣາເຄ ອຸປສເມ ຈ, ສພ຺ພສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາຄເຫຕຸຠູເຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕອຸປສມເຫຕຸຠູເຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸເຂຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຠາເວນ ສງ຺ຂາຣູປສມສຸຂຠາເວນ ສຸເຂ.

ອຄ຺ຄສ຺ມິໍ ທານໍ ທທຕນ຺ຕິ ອຄ຺ເຄ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ທານໍ ທທນ຺ຕານໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕານໍ. ຕຕ຺ຖ ຘຣມານໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ປູເຊນ຺ຕາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕາ, ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຘາຕຸເຈຕິຍາທິເກ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ປູເຊນ຺ຕາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕາ ພຸທ຺ເຘ ທານໍ ທທນ຺ຕິ ນາມ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ປູເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ ຘມ຺ມຘເຣ ປຸຄ຺ຄເລ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ປູເຊນ຺ຕາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຘມ຺ເມ ທານໍ ທທນ຺ຕິ ນາມ. ຕຖາ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ປູເຊນ຺ຕາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕາ ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ສງ຺ເຆ ທານໍ ທທນ຺ຕິ ນາມ. ອຄ຺ຄໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ ອຸຬາຣໍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ອຸຬາຣຎ຺ຈ ປູຊາສກ຺ກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕານໍ ທິວເສ ທິວເສ ອຄ຺ຄໍ ອຸຬາຣໍ ກຸສລໍ ອຸປຈີຍຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຄ຺ຄວິປາກຕາຍ ອຄ຺ຄຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຄ຺ຄໍ ອາຍູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຍູຕິ ທິພ຺ພໍ ວາ ມານຸສໍ ວາ ອຄ຺ຄໍ ອຸຬາຣໍ ປຣມໍ ອາຍຸ ປວຑ຺ຒຕິ ອຸປຣູປຣິ ¶ ພ຺ຣູຫຕິ. ວຓ຺ໂຓຕິ ຣູປສມ຺ປທາ. ຍໂສຕິ ປຣິວາຣສມ຺ປທາ. ກິຕ຺ຕີຕິ ຖຸຕິໂຆໂສ. ສຸຂນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ. ພລນ຺ຕິ ກາຍພລຎ຺ເຈວ ຎາຓພລຎ຺ຈ.

ອຄ຺ຄສ຺ສ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ທານໍ ທາຕາ. ອຖ ວາ ອຄ຺ຄສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ທານໍ ອຸຬາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຕ຺ເຕຕາ. ອຄ຺ຄຘມ຺ມສມາຫິໂຕຕິ ອຄ຺ເຄນ ປສາທຘມ຺ເມນ ທານາທິຘມ຺ເມນ ຈ ສໍຫິໂຕ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຈລປ຺ປສາທຍຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວາ ວິປາກຠູເຕຫິ ພຫຸຊນສ຺ສ ປິຍມນາປຕາທິຘມ຺ເມຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ປໂມທຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຠາວໍ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ອຘິຄໂຕ, ອຄ຺ຄຠາວໍ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄຜລໍ ອຘິຄໂຕ ປໂມທຕິ ອຠິຣມຕິ ປຣິຕຸສ຺ສຕີຕິ.

ອຄ຺ຄປສາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ອຣິເຍ ຎາເຍຕິ ສໍກິເລສໂຕ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິເຍ ນິທ຺ໂທເສ ປຣິສຸທ຺ເຘ ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມຠາວໂຕ ຎາເຍ ກາຣເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຍຕິ ນິຈ຺ຉເຍນ ກມຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ວາ ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ເອເຕນາຕີ ຎາໂຍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂສ ເອວ ຈ ສມ຺ປາປກເຫຕຸຠາວໂຕ ກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຫວິປສ຺ສນເກ ມຄ຺ເຄ’’ຕິ. ຄາຖາສຸ ‘‘ຎາຍໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ວສ຺ສກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໖. ຉຏ຺ເຐ ອຸກ຺ກາຫິ ຘາຣິຍມານາຫີຕິ ທີປິກາຫິ ຘາຣິຍມານາຫິ, ທຓ຺ຑທີປິກາສຸ ຊາເລຕ຺ວາ ຘາຣິຍມານາສຸ ມາປິຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຫິ ນຄຣໍ ‘‘ມງ຺ຄລທິວເສ ສຸຂເຓ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ມາ ອຕິກ຺ກມີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ອຸກ຺ກາສຸ ຘາຣິຍມານາສຸ ມາປິຕໍ. ອຸກ຺ກາສຸ ຐາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ, ອຸກ຺ກາສຸ ວິຊ຺ໂຊຕຍນ຺ຕີສຸ ¶ ຐິຕາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ມູລວິຠູຊາທິປກ຺ເຂເປນ (ປາຓິນິ ໓.໒.໕) ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ວາ ອຸກ຺ກາສຸ ຐິຕາສຸ ຐິຕາ ອາສີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຠູມິຠາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສາ ນຄຣີ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄຸຓໂຍຄໂຕ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຕິ ນາມໍ ລຠຕີ’’ຕິ. ເສຕພ຺ຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ນາມໍ. ຕໍ ປນ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ຊາຕນຄຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີເຕ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຊາຕນຄຣ’’ນ຺ຕິ.

ວິຊ຺ຊນ຺ຕຣິກາຍາຕິ ວິຊ຺ຊຸນິຈ຺ຉຣຓກ຺ຂເຓ. ອນ຺ຕຣໂຕຕິ ຫທເຍ. ອນ຺ຕຣາຕິ ອາຣມ຺ຠນິພ຺ພຕ຺ຕີນໍ ເວມຊ຺ເຌ. ອນ຺ຕຣິກາຍາຕິ ອນ຺ຕຣາເຬ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕທນ຺ຕຣໍ ໂກ ຊາເນຍ຺ຍ (ອ. ນິ. ໖.໔໔; ໑໐.໗໕), ເອເຕສໍ ອນ຺ຕຣາ ກປ຺ປາ ຄຓນໂຕ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ (ພຸ. ວໍ. ໒໘.໓), ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປປາເຕຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໔໒໖) ຈ ອາທີສຸ ວິຍ ກາຣຓເວມຊ຺ເຌສຸ ວຕ຺ຕມານາ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທາ ເອວ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ນ ປນ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓວິວເຣສຸ ວຕ຺ຕມານາ ອນ຺ຕຣອນ຺ຕຣິກສທ຺ທາ. ອນ຺ຕຣາສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອຍມຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ເຍສຸ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕສຸ ອນ຺ຕຣສທ຺ໂທປິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມາໂນ ອນ຺ຕຣສທ຺ໂທ ອຸທາຫໂຏ. ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທ ເອວ ວາ ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ’’ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທ ເອວ ປນ ອິກສທ຺ເທນ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຕຣິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຸທາຫຣໂຓທາຫຣິຕພ຺ພານໍ ວິໂຣຘາຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອໂຍຊິຍມາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ສາມິວຈນສ຺ສ ປສງ຺ເຄ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໂຍເຄນ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣາສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ.

ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ມຫາກລຫໍ ວູປສເມຕ຺ວາຕິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ຘາຕູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຸສິນາຣນຄຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິເຕຫິ ເສສຣາຊູຫິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຘາຕຸໂຍ ວາ ເທນ຺ຕຸ ຍຸທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ໂກສິນາຣເກຫິ ມລ຺ເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຕໍ ວິວາທໍ ວູປສເມຕ຺ວາ. ໂສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຕສໍ ວິວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕ ຣາຊາໂນ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕຏ຺ຐາເນ ວິວາທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ໂຂ ປເນຕໍ ປຕິຣູປໍ, ອລໍ ອິມິນາ ກລເຫນ, ວູປສເມສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸນ຺ນເຕ ປເທເສ ຐຕ຺ວາ ທ຺ເວຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ໂທຓຄຊ຺ຊິຕໍ ນາມ ¶ ອໂວຈ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຠາຓວາເຣ ຕາວ ເອກປທມ຺ປິ ເຕ ນ ຊານິໍສຸ. ທຸຕິຍຠາຓວາຣປຣິໂຍສາເນ ຈ ‘‘ອາຈຣິຍສ຺ສ ວິຍ ໂຠ ສທ຺ໂທ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ວິຍ ໂຠ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ສພ຺ເພ ນິຣວາ ອເຫສຸໍ. ຊມ຺ພຸທີປຕເລ ກິຣ ກຸລຆເຣ ຊາໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕສ຺ສ ນ-ອນ຺ເຕວາສິໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ນິຣເວ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕ ວິທິຕ຺ວາ ປຸນ –

ວິຕ຺ຖາຣິກາ ໂຫນ຺ຕຸ ທິສາສຸ ຖູປາ,

ພຫູ ຊນາ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປສນ຺ນາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໒໓໗) –

ອິມໍ ຄາຖາທ຺ວຍໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ກລຫໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ອຏ຺ຐຘາ ຠາເຊຕ຺ວາ ອທາສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ມຫາກລຫໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຠາເຊສ຺ສຕີ’’ຕິ. ລກ຺ຂຓຈກ຺ການີຕິ ທ຺ວີສຸ ປາທຕເລສຸ ທ຺ເວ ລກ຺ຂຓຈກ຺ການິ.

ອາສເວນາຕິ ¶ ກມ຺ມກິເລສກາຣເຓນ ອາສເວນ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ເຕຠູມກຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ, ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ‘‘ອາສວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເທວູປປຕ຺ຕີຕິ ເທເວສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພຕາຍ ວິນິມຸຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ເທວາ ເທວຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ. ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ ອາກາສຈາຣີ. ອຫນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາເມນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໓໗. ສຕ຺ຕເມ ນິພ຺ພານສນ຺ຕິເກເຍວ ຈຣຕີຕິ ກິເລສນິພ຺ພານສ຺ສ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕິເກເຍວ ຈຣຕິ ‘‘ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຘິຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ¶ . ຄາຖາຍ ອປ຺ປມາທຣໂຕຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຍ ອປ຺ປມຊ຺ຊເນ ຣໂຕ ອຠິຣໂຕ, ອປ຺ປມາເທເນວ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາທໍ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ນິຣຍູປປຕ຺ຕິອາທິຠຍເຫຕຸໂຕ ປມາທໍ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ອຠພ຺ໂພ ປຣິຫານາຍາຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ວາ ປຣິຫານາຍ ອຠພ຺ໂພ. ສມຖວິປສ຺ສນາໂຕ ຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕໂຕ ນ ປຣິຫາຍຕິ, ອິຕຣານິ ຈ ອປ຺ປຕ຺ຕານິ ປາປຸຓາຕີຕິ.

ອປຣິຫານິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໘. ອຏ຺ຐເມ ອນ຺ຕວາ ໂລໂກຕິ ເອກປສ຺ເສນ ວຑ຺ຒິຕໍ ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຄາເຫນ ວາ ຕກ຺ເກນ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິ. ລາຠີ ຫິ ຌານຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິຕໂຣ ຕກ຺ກມຕ຺ເຕນ. ອນນ຺ຕວາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ວຑ຺ຒິຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຄາເຫນ ວາ ຕກ຺ເກນ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິ. ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ຊີໂວ ສຣີຣຎ຺ຈ ເອກເມວ ວຕ຺ຖູຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິ. ວິສ຺ສຏ຺ຐານີຕິ ສກປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ນິສ຺ສຏ຺ຐານິ. ວນ຺ຕານີຕິ ອິທໍ ປຸນ ອນາທິຍນຠາວທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ເກຈິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນຍິທເມວນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວນ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຍໍ ເຍນ ວນ຺ຕໍ, ນ ໂສ ຕໍ ປຸນ ອາທີຍຕິ. ວນ຺ຕມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ສສນ຺ຕຕິລຄ຺ຄໍ ສິຍາ, ນຍິທເມວນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຉິນ຺ນພນ຺ຘນານິ ກຕານີ’’ຕິ, ສນ຺ຕຕິໂຕ ວິນິໂມຈນວເສນ ຉິນ຺ນພນ຺ຘນານິ ກຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ມຸຕ຺ຕພນ຺ຘນໍ ວິຍ ຜລໍ ກຸຫິຎ຺ຈິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ເອວມິທນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຫີນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ກິຎ຺ຈິ ທຸນ຺ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຸນ ¶ ອາທາຍ ສມ຺ມເທວ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວິປສ຺ສນາຍ ນິສ຺ສຏ຺ຐານິ ອາທິນ຺ນສທິສານິ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນານິ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍຖາ ນ ປຸນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕານີ’’ຕິ.

ກາເມສນາຕິ ກາມານໍ ເອສນາ, ກາມສງ຺ຂາຕາ ວາ ເອສນາ ກາເມສນາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ກາເມສນາ? ໂຍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ກາມຣາໂຄ ກາມນນ຺ທີ ກາມປິປາສາ ກາມມຸຈ຺ຉາ ກາມຊ຺ໂຌສານໍ, ອຍໍ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເມສນາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ກາມຣາໂຄ ‘‘ກາເມສນາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກາເມສນາ…ເປ… ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຫີນາ’’ຕິ. ຠວານໍ ເອສນາ ຠເວສນາ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຠເວສນາ? ໂຍ ຠເວສຸ ຠວຈ຺ຉນ຺ໂທ…ເປ… ຠວຊ຺ໂຌສານໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠເວສນາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠເວສນຣາໂຄ ຣູປາຣູປຠວປຕ຺ຖນາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຠເວສນາ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ປຫີຍຕີ’’ຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ເອສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ. ສາ ຈ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ, ທິຏ຺ຐິຄຕິກສມ຺ມຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈ ຄເວສນວເສນ ທ຺ວິປ຺ປກາຣາຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອສິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ. ທິຏ຺ຐິຄຕິກສມ຺ມຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ເອສນາປິ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ? ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ, ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ, ອນ຺ຕວາ ໂລໂກຕິ ວາ, ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກຕິ ວາ, ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ວາ, ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ວາ, ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ຍາ ເອວຣູປາ ທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາຣໍ ທິຏ຺ຐິວິສູກາຍິກໍ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕໍ ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນໍ ຄາໂຫ ປຕິຏ຺ຐາໂຫ ອຠິນິເວໂສ ປຣາມາໂສ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ ມິຈ຺ຉາປໂຖ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາໂຫ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໙).

ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສມ຺ມຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ເອສນາ ທິຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄເນວ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຣາຄທິຏ຺ຐິໂຍ ເອສນາຕິ ¶ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຣາຄທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ເອສນາ, ຕເທກຏ຺ຐໍ ກມ຺ມມ຺ປິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ກາເມສນາ? ກາມຣາໂຄ ຕເທກຏ຺ຐໍ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ມໂນກມ຺ມໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເມສນາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຠເວສນາ? ຠວຣາໂຄ ຕເທກຏ຺ຐໍ ອກຸສລໍ ¶ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ມໂນກມ຺ມໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠເວສນາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ? ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ທິຏ຺ຐິ ຕເທກຏ຺ຐໍ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ມໂນກມ຺ມໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໙).

ນວວິຘມາໂນຕິ ‘‘ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໐໘; ຘ. ສ. ໑໑໒໑; ວິຠ. ໘໖໖; ມຫານິ. ໒໑) ອາຄໂຕ ນວວິຘມາໂນ.

‘‘ກາເມສນາ’’ຕິອາທິຄາຖາຍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ສຫາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຍ ສທ຺ຘິໍ. ວິຠຕ຺ຕິໂລເປນ ຫິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ກາເມສນາ ຠເວສນາຕິ ຕິສ຺ໂສ ເອສນາ’’ຕິ. ຕາສຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕິສຈ຺ຈປຣາມາໂສ, ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ສມຸສ຺ສຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອິຕິ ເອວໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຣາມາໂສ ອິຕິສຈ຺ຈປຣາມາໂສ. ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ສພ຺ພານຕ຺ຖເຫຕຸຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐). ຕາ ເອວ ຈ ອຸປຣູປຣິ ວຸທ຺ຘິຍາ ມານໂລຠາທິກິເລສສມຸສ຺ສຍເນນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສມຸສ຺ສຍເນນ ຈ ສມຸສ຺ສຍາ, ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິສມານາ ສພ຺ພານຕ຺ຖເຫຕຸກາ ກິເລສທຸກ຺ຂູປຈຍໂຕ ເຫຕຸຠູຕາ ຈ ທິຏ຺ຐິໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສພ຺ພຣາຄວິຣຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ເພຫິ ກາມຠວຣາເຄຫິ ວິຣຕ຺ຕສ຺ສ. ຕໂຕ ເອວ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂຍສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂຍວິມຸຕ຺ຕິໂນ ອຣຫໂຕ. ເອສນາ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາຕິ ກາເມສນາ, ຠເວສນາ ສພ຺ພໂສ ນິສ຺ສຏ຺ຐາ ປຫີນາ. ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ສມູຫຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາສງ຺ຂາຕາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ຈ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕາ. ເອວມ຺ປິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໓໙. ນວເມ ¶ ¶ ອນຸກຸລຍຎ຺ຎນ຺ຕິ ອນຸກຸລໍ ກຸລານຸກ຺ກມໍ ອຸປາທາຍ ທາຕພ຺ພທານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ…ເປ… ກຸລານຸກຸລວເສນ ຍຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ວໍສປຣມ຺ປຣາຍ ປຈ຺ຉາ ທຸຄ຺ຄຕປຸຣິເສຫິ ປທາຕພ຺ພທານໍ. ເອວຣູປໍ ກຸລໍ ສີລວນ຺ເຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິພທ຺ຘທານໍ, ຕສ຺ມິໍ ກຸເລ ທລິທ຺ທານິປິ ນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຆເຣ ປຎ຺ຈ ສລາກຠຕ຺ຕສຕານິ ທີຍິໍສຸ. ທນ຺ຕມຍສລາການໍ ປຎ຺ຈສຕານິ ອເຫສຸໍ. ອຖ ຕໍ ກຸລໍ ອນຸກ຺ກເມນ ທາລິທ຺ທິເຍນ ອຠິຠູຕໍ. ເອກາ ຕສ຺ມິໍ ກຸເລ ທາຣິກາ ເອກສລາກໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ສາປິ ປຈ຺ຉາ ສາຕວາຫນໍ ຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂລໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ລທ຺ຘຘຎ຺ເຎນ ຕໍ ສລາກໍ ອທາສິ. ເອໂກ ເຖໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸນ ປຎ຺ຈປິ ສລາກສຕານິ ປວຕ຺ເຕສິ.

ອສ຺ສເມຘນ຺ຕິອາທີສຸ ໂປຣາຓກຣາຊກາເລ ກິຣ ສສ຺ສເມຘໍ, ປຸຣິສເມຘໍ, ສມ຺ມາປາສໍ, ວາຈາເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ ອເຫສຸໍ, ເຍຫິ ຣາຊາໂນ ໂລກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ຜນ຺ນສສ຺ສໂຕ ທສມຠາຄຄ຺ຄຫຓໍ ສສ຺ສເມຘໍ ນາມ, ສສ຺ສສມ຺ປາທເນ ເມຘາວິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາໂຍຘານໍ ຉມາສິກຠຕ຺ຕເວຕນານຸປ຺ປທານໍ ປຸຣິສເມຘໍ ນາມ, ປຸຣິສສງ຺ຄຓ຺ຫເນ ເມຘາວິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທລິທ຺ທມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ເຖ ເລຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ວິນາ ວຑ຺ຒິຍາ ສຫສ຺ສທ຺ວິສຫສ຺ສມຕ຺ຕຘນານຸປ຺ປທານໍ ສມ຺ມາປາສໍ ນາມ. ຕຎ຺ຫິ ສມ຺ມາ ມນຸສ຺ເສ ປາເສຕິ ຫທເຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຍ ຐເປຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາປາສນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຕາຕ, ມາຕຸລາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສຓ຺ຫວາຈາຠຓນໍ ວາຈາເປຍ຺ຍໍ ນາມ, ເປຍ຺ຍວຊ຺ຊໍ ປິຍວຈນຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຈຕູຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ຜີຕຎ຺ຈ ປຫູຕອນ຺ນປານໍ ເຂມໍ ນິຣພ຺ພຸທໍ, ມນຸສ຺ສາ ມຸທາ ໂມທນາ ອຸເຣ ປຸຕ຺ເຕ ນຈ຺ເຈນ຺ຕາ ອປາຣຸຕຆຣທ຺ວາຣາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ອິທໍ ຆຣທ຺ວາເຣສຸ ອຄ຺ຄຬານໍ ອຠາວໂຕ ນິຣຄ຺ຄຬນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ໂປຣາຓິກາ ປເວຓີ. ອປຣຠາເຄ ປນ ໂອກ຺ກາກຣາຊກາເລ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ ອິມຎ຺ຈ ຣຏ຺ຐສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ອຸມ຺ມູລໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສເມຘໍ ປຸຣິສເມຘນ຺ຕິອາທິເກ ປຎ຺ຈ ຍຎ຺ເຎ ນາມ ອກໍສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິຍສຸຕ຺ເຕ –

‘‘ເຕສໍ ¶ ອາສິ ວິປລ຺ລາໂສ, ທິສ຺ວານ ອຓຸໂຕ ອຓຸໍ…ເປ…;

ເຕ ຕຕ຺ຖ ມນ຺ເຕ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ, ໂອກ຺ກາກໍ ຕທຸປາຄມຸ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໓໐໑-໓໐໔);

ອິທານິ ¶ ເຕຫິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐປິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສເມຘ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເມຘນ຺ຕີຕິ ວເຘນ຺ຕິ. ທ຺ວີຫິ ປຣິຍຎ຺ເຎຫີຕິ ມຫາຍຎ຺ຎສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຈ຺ຉາ ຈ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ເພຫິ ທ຺ວີຫິ ປຣິວາຣຍຎ຺ເຎຫິ. ສຕ຺ຕນວຸຕິປຎ຺ຈປສຸສຕຆາຕຠິໍສນສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕນວຸຕາຘິການໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປສຸສຕານໍ ມາຣເຓນ ເຠຣວສ຺ສ ປາປຠີຣຸການໍ ຠຍາວຫສ຺ສ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ຉສຕານິ ນິຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປສູນໍ ມຊ຺ຌິເມ ຫນິ;

ອສ຺ສເມຘສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ສ, ອູນານິ ປສູຫິ ຕີຫີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໒໐);

ສມ຺ມນ຺ຕິ ຍຸຄຈ຺ຉິທ຺ເທ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພທຓ຺ຑກໍ. ປາສນ຺ຕີຕິ ຂິປນ຺ຕິ. ສໍຫາຣິເມຫີຕິ ສກເຏຫິ ວຫິຕພ຺ເພຫິ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ ເອໂກ ຣາຊາ ສມ຺ມາປາສໍ ຍຊນ຺ໂຕ ສຣສ຺ສຕິນທິຕີເຣ ປຖວິຍາ ວິວເຣ ທິນ຺ເນ ນິມຸຄ຺ໂຄເຍວ ອໂຫສິ, ອນ຺ຘພາລພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຄຕານຸຄຕິຄຕາ ‘‘ອຍໍ ຕສ຺ສ ສຄ຺ຄຄມນມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປາສຍຎ຺ຎໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິມຸຄ຺ໂຄກາສໂຕ ປຠຸຕີ’’ຕິ. ອຍູໂປ ອປ຺ປກທິວໂສ ຍາໂຄ, ສຍູໂປ ພຫຸທິວສໍ ເນຍ຺ໂຍ ສຕ຺ຣຍາໂຄຕິ. ມນ຺ຕປທາຠິສງ຺ຂຕານໍ ສປ຺ປິມຘູນໍ ວາຊມິຕິ ສມຎ຺ຎາ. ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໂຄມຫິໍສາທິ ສຕ຺ຕຣສກທກ຺ຂິຓສ຺ສ. ສາຣຄພ຺ຠໂກຏ຺ຐາຄາຣາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຬນ຺ຕິ ນິຣຄ຺ຄໂຬ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ຍຎ຺ເຎ ອຕ຺ຕໂນ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ອນວເສສໂຕ ອນິຄູຫິຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາຕີຍຕິ.

ມຫາຣມ຺ຠາຕິ ພຫຸປສຸຆາຕກມ຺ມາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ວິວິຘາ ຍຕ຺ຖ ຫຎ຺ຎເຣ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາກິຈ຺ຈາ ມຫາກຣຓີຍາ’’ຕິ ປຐໂມ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸຕິໂຍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ‘‘ມຫາຣມ຺ຠາຕິ ປປຎ຺ຈວເສນ ອເຊຬກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ ອາຣທ຺ໂຘ. ນິຣາຣມ຺ຠາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນນຸ ຈ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ຜລໍ ນຸປລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ນິປ຺ຜລຠາວໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ມຫປ຺ຜລາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣວເສສຕ຺ເຖ’’ຕິອາທິ. ອນຸຄຕໍ ກຸລນ຺ຕິ ອນຸກຸລໍ, ກຸລານຸຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທິໍ ປຸພ຺ພປຸຣິເສຫິ ປຏ຺ຐປິຕໍ ອປຣາປຣໍ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ ¶ ທທນ຺ຕິ, ເຕ ອນຸກຸລໍ ຍຊນ຺ຕິ ນາມ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຍ ອຎ຺ເຎ ອນຸກຸລໍ ຍຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ.

໔໐. ທສເມ ¶ ປາຓສມາຣມ຺ຠຣຫິຕນ຺ຕິ ປາຓຆາຕຣຫິຕໍ. ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ສຸຂໍ ໂລກໍ, ປຓ຺ຑິໂຕ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິພ຺ຍາປາທວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌໍ ນິທ຺ທຸກ຺ຂໍ. ປຣປີຬາຠາເວ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ຌານສມາປຕ຺ຕິວເສນ ສຸຂພຫຸລຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ເອກນ຺ຕສຸຂໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຌານປຸຎ຺ເຎນ, ອິຕຣປຸຎ຺ເຎນ ປນ ຕທຎ຺ຎສມ຺ປຕ຺ຕິຠວສງ຺ຂາຕໍ ສຸຂໍ ໂລກໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ ອຸເປຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໑. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣາຍາຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖາຍ, ນິກ຺ກິເລສຕາຍ ນິຣາມິເສນ ສຸເຂນ ວິຫຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລສມາປຕ຺ຕິຊ຺ຌານານິ ຂີຓາສວສ຺ສ ອາສວກ຺ຂຍາຘິຄມໂຕ ອປຣຠາເຄ ອຘິຄຕຣູປາຣູປຊ຺ຌານານິ ຈ ກຖິຕານິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓທສ຺ສນປ຺ປຏິລາຠາຍາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓປ຺ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓຎ຺ຫິ ຣູປຄຕສ຺ສ ທິພ຺ພສ຺ສ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ອິຘ ‘‘ຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອາໂລກສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ທິວາ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ວາ ສູຣິຍທີປຈນ຺ທມຓິອຸກ຺ກາວິຊ຺ຊຸລຕາທີນໍ ອາໂລໂກ ທິວາ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອຸປລທ຺ໂຘ, ຍຖາລທ຺ຘວເສເນວ ອາໂລກໍ ມນສິ ກໂຣຕິ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕິ, ຕຖາ ຈ ນໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຍຖາສ຺ສ ສຸຠາວິຕາໂລກກສິຓສ຺ສ ວິຍ ກສິຓາໂລໂກ ຍຖິຈ຺ຉກໍ ຍາວທິຈ຺ຉກຎ຺ຈ ໂສ ອາໂລໂກ ຣຕ຺ຕິຍໍ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ ¶ , ເຍນ ຕຕ຺ຖ ທິວາສຎ຺ຎໍ ຐເປຕິ, ທິວາ ວິຍ ວິຄຕຖິນມິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ທິວາ ຕຖາ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ.

ຍຖາ ທິວາ ອາໂລກສຎ຺ຎາ ມນສິ ກຕາ, ຕເຖວ ນໍ ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ຍຖາ ທິວາ ທິຏ຺ໂຐ ອາໂລໂກ, ຕເຖວ ຕໍ ຣຕ຺ຕິໍ ມນສິ ກໂຣຕິ. ທຸຕິຍປເທຕິ ‘‘ຍຖາ ຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາ ທິວາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ¶ ວາກ຺ເຍ. ເອສ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ຣຕ຺ຕິຍໍ ຈນ຺ທາໂລກາທິ ອາໂລໂກ ທິຏ຺ໂຐ, ເອວເມວ ຣຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ຐາກາເຣເນວ ທິວາ ຕໍ ອາໂລກໍ ມນສິ ກໂຣຕິ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ອິຕິ ວິວເຏນ ເຈຕສາຕິ ເອວໍ ອປິຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ, ຖິນມິທ຺ຘາປິຘາເນນ ອປິຫິຕຈິຕ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປຣິໂຍນທ຺ເຘນາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອນທ຺ເຘນ ອສຎ຺ຉາທິເຕນ. ກິຎ຺ຈາປີຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ອາໂລກສທິສໍ ກຕໍ ‘‘ຍຖາ ທິວາ ຕຖາ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ.

ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິກສ຺ສາຕິ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໔; ໒.໓໗໖; ມ. ນິ. ໑.໑໐໙) ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິກສ຺ສ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓຕາຍາຕິ ວຕ຺ຖຸໂນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈ ຍາຖາວໂຕ ວິທິຕຠາເວນ. ຍຖາ ຫິ ສປ຺ປໍ ປຣິເຍສນ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ອາສເຍ ວິທິເຕ ໂສປິ ວິທິໂຕ ຄຫິໂຕ ເອວ ຈ ໂຫຕິ ມນ຺ຕາຄທພເລນ ຕສ຺ສ ຄຫຓສ຺ສ ສຸກຣຕ຺ຕາ, ເອວໍ ເວທນາຍ ອາສຍຠູເຕ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ຈ ວິທິເຕ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສປິ ເວທນາ ວິທິຕາ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫຕິ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ຕສ຺ສາ ຄຫຓສ຺ສ ສຸກຣຕ຺ຕາ. ປເຄວ ປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓປິ ຐິຕິກ຺ຂເຓປິ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ເວທນາ ວິທິຕາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ຕາ ເວທນາ ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເວທນາ ເອວ, ອິຘ ວຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາທໂຍປິ ອວຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາທໂຍປິ ວິທິຕາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເຈວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຈ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ, ຍທິທໍ ປາຬິຍໍ ເວທນາສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກຄ຺ຄຫຓໍ. ເຕນ ອນວເສສໂຕ ສພ຺ພຘມ຺ມານມ຺ປິ ອຸປ຺ປາທາທິໂຕ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອປິຈ ເວທນາຍ ອຸປ຺ປາໂທ ວິທິໂຕ ໂຫຕິ, ອຸປຏ຺ຐານໍ ວິທິຕໍ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ວິທິໂຕ ໂຫຕິ. ກຖໍ ເວທນາຍ ອຸປ຺ປາໂທ ວິທິໂຕ ໂຫຕິ ¶ ? ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍ, ຕຓ຺ຫາສມຸທຍາ ກມ຺ມສມຸທໂຍ, ຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ເວທນາຍ ອຸປ຺ປາໂທ ວິທິໂຕ ໂຫຕິ. ກຖໍ ເວທນາຍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ວິທິຕໍ ໂຫຕິ? ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ຂຍຕຸປຏ຺ຐານໍ ວິທິຕໍ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ຂໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານໍ ວິທິຕໍ ໂຫຕິ, ອນຕ຺ຕໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ສຸຎ຺ຎຕຸປຏ຺ຐານໍ ວິທິຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ເວທນາຍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ວິທິຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ຂຍໂຕ ຠຍໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ຊານາຕິ. ກຖໍ ເວທນາຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ວິທິໂຕ ໂຫຕິ? ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘ…ເປ… ເອວໍ ເວທນາຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ວິທິໂຕ ໂຫຕິ. ອິມິນາປິ ນເຍເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຕິ ຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ໂທ ອນວເສສໂຕ ຣູປສ຺ສ ສຣູປນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖຕິ ຕສ຺ສ ອິທໍ ຣູປນ຺ຕິ ¶ ເອເຕນ ສາຘາຣຓໂຕ ສຣູປນິທສ຺ສນມາຫ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປນ຺ຕິ ເອເຕນ ອນວເສສໂຕ, ນ ອິໂຕ ປຣໍ ຣູປໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວໍ. ອິຕິ ເວທນາຕິອາທີສຸປິ ອຍໍ ເວທນາ, ເອຕ຺ຕກາ ເວທນາ, ອິໂຕ ປຣໍ ເວທນາ ນຕ຺ຖິ. ອຍໍ ສຎ຺ຎາ…ເປ… ອິເມ ສງ຺ຂາຣາ…ເປ… ອິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ອິໂຕ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ເວທນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ.

ຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາ ປໂຣປຣານິ. ປໂຣປຣານີຕິ ປຣານິ ຈ ໂອປຣານິ ຈ. ອຸຕ຺ຕມາຘມານີຕິ ປຣຕ຺ຕຠາວສກຕ຺ຕຠາວາທີນິ ອຸຕ຺ຕມາຘມານິ. ຈລິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕໍ. ອນີໂຆຕິ ຣາຄາທິອີຆຣຫິໂຕ. ອຕາຣິ ໂສຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ອຣຫາ ຊາຕິຊຣໍ ອຕຣິ.

ສມາຘິຠາວນາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒-໔. ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໔໒-໔໔. ທຸຕິເຍ ເອເຕສໍ ປຎ຺ຫານນ຺ຕິ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຎ຺ຫານໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ພ຺ຍາກຣຓໍ ຊານາຕີຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ເຐ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອກໍເສເນວ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນິຈ຺ຈາ ນາມ ຈກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ເຐ ປນ ‘‘ນ ເກວລໍ ຈກ຺ຂຸເມວ, ໂສຕມ຺ປິ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍຖາ ¶ ຈກ຺ຂຸໍ ຕຖາ ໂສຕໍ, ຍຖາ ໂສຕໍ ຕຖາ ຈກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ເຐ ‘‘ເກນຏ຺ເຐນ ປຸຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມາ’’ຕິ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປຸຏ຺ເຐນ ປນ ‘‘ອພ຺ຍາກຕເມຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິ ຐເປຕພ຺ໂພ, ເອສ ປຎ຺ໂຫ ນ ພ຺ຍາກາຕພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖສມາຄເມນາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິລາເຠນ ລທ຺ຘພ຺ເພນ. ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມໂຍ ເອວ ອຠິສມໂຍ, ອຠິມຸຂຠາເວນ ວາ ສມໂຍ ອຠິສມໂຍຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໕-໔໖. ປຎ຺ຈເມ ¶ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໐໗) ເອໂກກາເສຕິ ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ປຣິຍນ຺ຕສຎ຺ຎິເຕ ເອກສ຺ມິໍ ໂອກາເສ. ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິທໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ‘‘ໂສ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວິສິຏ຺ຐວິສຍເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ນ ຊາຍຕິ, ນ ມີຍຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນ ຈວຕິ, ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ອປຣາປຣໍ…ເປ… ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ປທຄມເນນາຕິ ປທສາ ຄມເນນ. ສຕ຺ຖາ ສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ອຸປຣິ ສພ຺ພານິ ປກາເສຕຸກາໂມ. ສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ຫິ ອນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານໍ.

ທຬ຺ຫໍ ຖິຣໍ ຘນຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຬ຺ຫຘນ຺ວາ, ໂສ ເອວ ‘‘ທຬ຺ຫຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ທຬ຺ຫຘນູ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕມປ຺ປມາຓໍ ນາມ ສຫສ຺ສຖາມຘນຸ. ຘນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນສິປ຺ປຈິຕ຺ຕກຕາຍ ຘນຸຄ຺ຄໂຫ, ນ ຘນຸຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕນາຕິ ອາຫ ‘‘ຘນຸຄ຺ຄໂຫຕິ ຘນຸອາຈຣິໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຘນຸຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສິກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຘນຸສິກ຺ຂາຍ ສິກ຺ຂິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສິກ຺ຂາ ຈ ເອຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ສິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ຘນຸສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ. ອຸສຠປ຺ປມາເຓຕິ ວີສຕິ ຍຏ຺ຐິໂຍ ອຸສຠໍ, ຕສ຺ມິໍ ອຸສຠປ຺ປມາເຓ ປເທເສ. ວາລຄ຺ຄນ຺ຕິ ວາລໂກຏິໍ. ກຕຫຕ຺ໂຖຕິ ປຣິຈິຕຫຕ຺ໂຖ. ກຕສຣກ຺ເຂໂປຕິ ຖິຣລກ຺ເຂ ຈ ຈລລກ຺ເຂ ຈ ປເຣສໍ ທສ຺ສນວເສນ ¶ ສຣກ຺ເຂປສ຺ສ ກຕາປີ. ເຕນາຫ ‘‘ທສ຺ສິຕສິປ຺ໂປ’’ຕິ, ‘‘ກຕໂຍຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເກຈິ. ອສນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອສນໍ, ກຓ຺ໂຑ. ຕາລຈ຺ຉາທິນ຺ຕິ ຕາລຈ຺ຉາຍໍ. ສາ ປນ ຣຕນມຕ຺ຕາ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລາ.

ປຸຣຕ຺ຖິມາ ສມຸທ຺ທາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ສມຸທ຺ທາ. ສມຸທ຺ທສີເສນ ປຸຣຕ຺ຖິມຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິໍ ວທຕິ. ປຈ຺ຉິມສມຸທ຺ໂທຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິປ຺ປປຎ຺ຈຕນ຺ຕິ ອທນ຺ຕກາຣິຕໍ. ສມ຺ປຕ຺ເຕຕິ ຕາທິເສນ ຊເວນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ. ອໂນຕຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຖາ ‘‘ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຕທາຕິ ຍທາ ໂສ ໂລກນ຺ຕຄເວສໂກ ອໂຫສິ, ຕທາ. ທີຆາຍຸກກາໂລຕິ ອເນກວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກກາໂລ. ຈກ຺ກວາຬໂລກສ຺ສາຕິ ສາມຎ຺ຎວເສນ ເອກວຈນໍ, ຈກ຺ກວາຬໂລການນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ນິພ຺ພຕ຺ຕິປຸພ຺ພປຣິຈຍສິທ຺ຘາຍ ນິກນ຺ຕິຍາ.

ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກຕິ ນ ຣູປຘມ຺ມມຕ຺ຕເກ, ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘສມຸທາເຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມິຕປາໂປຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສໍກິເລສຘມ຺ໂມ. ຉຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ໂຣຫິຕສ຺ສສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໗. ສຕ຺ຕເມ ¶ ສຸວິທູຣວິທູຣ-ສທ຺ທານໍ ສມານຕ຺ຖານໍເຍວ ເອກຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ອິຘ ນິທ຺ເທໂສ ທູຣາສນ຺ນຠາວສ຺ສ ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ທູຣຠາວສ຺ສ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ອນາສນ຺ນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ອນາສນ຺ນານິ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສຸວິທູຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໘. ອຏ຺ຐເມ ວາກ຺ກຣຓຈາຕຸຣິຍໂຕ ວຈນຄຸຓເຫຕູນໍ ປູຣິຍາ ໂປຣີ, ໂປຣິຍໍ ຠວາຕິ ໂປຣີ, ຕາຍ ໂປຣິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓວາຈາຍາ’’ຕິ, ອກ຺ຂຣປທປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ວາຈາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປລິພຸທ຺ຘາຍາຕິ ປິຕ຺ຕາທີຫິ ¶ ນ ວິພທ຺ຘາຍ ອນນຸພຸນ຺ຘິຕາຍ. ອເນລຄລາຍາຕິ ອເນລາຍ ອຄລາຍ ນິທ຺ໂທສາຍ ອຄຬິຕປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ ຈ. ເຖຣສ຺ສ ຫິ ກຖຍໂຕ ປທໍ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວາ ນ ປຣິຫາຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອເນລຄລາຍາຕິ ນິທ຺ໂທສາຍ ເຈວ ອຄຬິຕາຍ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ໂທສາຍາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ວິຄຕໂທສາຍ. ອປຕິຕປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍາຕິ ອວິຣຫິຕປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ. ອຖ ວາ ອເນລຄລາຍາຕິ ນ ເອລໍ ໂທສໍ ຄລຕີຕິ ອເນລຄລາ. ອວິຈ຺ຉິນ຺ນວາຈາຍ ອເນລຄລາຍ ຍຖາ ທນ຺ຘມນຸສ຺ສາ ມຸເຂນ ເຂຬໍ ຄຬນ຺ເຕນ ວາຈໍ ຠາສນ຺ຕິ, ນ ເອວຣູປາຍ. ອຖ ໂຂ ນິທ຺ໂທສາຍ ວິສທວາຈາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວຏ຺ຏປ຺ປກາສິນີ ວາຈາ ນ ກທາຈິ ວິວຏ຺ຏມຸຕ຺ຕາຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ວິວຏ຺ຏປຣິຍາປນ຺ນາຍາ’’ຕິ, ວິວຏ຺ຏໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວຏ຺ຏປ຺ປກາສິນີ ຫິ ວາຈາ ວິວຏ຺ຏໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ອາປາເທນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕິ. ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ສພ຺ພຘມ຺ເມຫິ ສມຸສ຺ສິຕຏ຺ເຐນ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ຈ ຘໂຊ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໔໙. ນວເມ ອນິຈ຺ຈາທີນິ ວຕ຺ຖູນິ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ວິປຣີຕໂຕ ອສນ຺ຕີຕິ ວິປລ຺ລາສາ ¶ , ສຎ຺ຎາຍ ວິປລ຺ລາໂສ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ. ອິຕເຣສຸປິ ຕີສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວເມເຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສຎ຺ຎາທີນໍ ວເສນ ທ຺ວາທສ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອຏ຺ຐ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສາ ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄນ ຕນຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ທຸກ຺ເຂ ສຸຂນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ວິປລ຺ລາສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໐. ທສເມ ¶ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຠາວກຣເຓນາຕິ ມລີນຠາວກຣເຓນ. ປຎ຺ຈວິຘາຍ ສຸຣາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ຈ ເມຣຍສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປູວສຸຣາ, ປິຏ຺ຐສຸຣາ, ໂອທນສຸຣາ, ກິຓ຺ຓປກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຈ ສຸຣາ. ປຸປ຺ຜາສໂວ, ຜລາສໂວ, ມຘ຺ວາສໂວ, ຄຸຬາສໂວຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ, ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ເມຣຍໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ປູເວ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຊ຺ຊໍ ອຸທກໍ ທຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກຕາ ປູວສຸຣາ. ເອວໍ ເສສສຸຣາປິ. ກິຓ຺ຓາຕິ ປນ ຕສ຺ສາ ສຸຣາຍ ພີຊໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຍ ສຸຣາ ‘‘ໂມທກາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕາ ກິຓ຺ຓປກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ຘາຕກິອາສວາທິນານາສມ຺ຠາເຣຫິ ສໍໂຍຊິຕາ ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ຕາ.ມຘຸກຕາລນາຬິເກຣາທິປຸປ຺ຜຣໂສ ຈິຣປຣິວາສິໂຕ ປຸປ຺ຜາສໂວ. ປນສາທິຜລຣໂສ ຜລາສໂວ. ມຸທ຺ທິກາຣໂສ ມຘ຺ວາສໂວ. ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ຄຸຬາສໂວ.

ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂຣຫິຕສ຺ສວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ປຐມປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໑. ທຸຕິຍສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທາຕິ ວາ ປຸຎ຺ຎນທິໂຍ. ອວິຈ຺ເຉເທນ ນິຈ຺ຈໍ ປວຕ຺ຕິຍມານານິ ຫິ ປຸຎ຺ຎານິ ອຠິສນ຺ທນຏ຺ເຐນ ‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອປຣິມິຕນ຺ຕິ ອາຬ຺ຫກຄຓນາຍ ອປຣິມິຕໍ, ໂຍຊນວເສນ ປນສ຺ສ ປຣິມາຓໍ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ມຫາປຖວິຍາ ອຸປຣິ ອາກາເສນ ປຣໂຕ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພເຕນ ມຊ຺ເຌ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐິເຕຫິ ທີປປພ຺ພຕປຣິຍນ຺ເຕຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ໂຍຊນໂຕ ສກ຺ກາ ປມາຓໍ ກາຕຸໍ. ເຠຣວາຣມ຺ມເຓຫີຕິ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓເກຫິ ເຠຣວາຣມ຺ມເຓຫິ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ມຫາສຣີຣມຈ຺ຉກຸມ຺ຠີລຍກ຺ຂຣກ຺ຂສມຫານາຄທານວາທີນໍ ສວິຎ຺ຎາຓການໍ ວຬວາມຸຂປາຕາລາທີນໍ ອວິຎ຺ຎາຓການຎ຺ຈ ເຠຣວາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນ ‘‘ພຫຸເຠຣວ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຐມປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໒. ທຸຕິເຍ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ສທ຺ຘາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ເຄນາຄຕາ ສທ຺ຘາ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ທຸຕິຍປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໓-໕໔. ຕຕິເຍ ຍຖາກມ຺ມໍ ຕາ ຕາ ຄຕິໂຍ ອຣນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຣິຍາ, ສຕ຺ຕາ. ອິເມ ປນ ກຸຈ຺ຉິຕາ ອຣິຍາຕິ ກທຣິຍາ. ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິໂນ, ຖທ຺ເຘນ ມຈ຺ຉເຣນ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິຍສທິສຎ຺ຫິ ¶ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ¶ ສພ຺ພທາ ນິຫີນໍ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ອາທິຠູຕສ຺ສ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ມູລຠູຕສ຺ສ ທານສ຺ສ ນິເສຘນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກທຣິຍາຕິ ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິໂນ’’ຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ຠິກ຺ຂູ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາປິ ນ ວນ຺ທຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄໂຕ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຘຸຣປ຺ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣຕິ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ນາຄຈ຺ຉຖ, ສມ຺ປນ຺ໂນ ປເທໂສ, ປຏິພລາຫໍ ອຍ຺ຍານໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີຫິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ສທ຺ໂຘ ອຍໍ ອຸປາສໂກ’’ຕິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອເຖໂກ ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຆຣໍ ວາ ປວິສຕິ. ສເຈປິ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຫຕ຺ເຖນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ເທຖ, ອຫໍ ເອເກນ ກມ຺ເມນ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປກ຺ກມຕິ. ເຖໂຣ ສກລຄາມໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉປຕ຺ໂຕວ ນິກ຺ຂມຕິ. ອິທໍ ຕາວ ມຸທຸມຈ຺ຉຣິຍໍ ນາມ. ເຍນ ອທາຍໂກປິ ທາຍໂກ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອິຘ ປນ ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິຍໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂູສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ເຐສຸ ‘‘ເຖຣາ ຐິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ປາທາ ຣຸຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ສິລາຖມ຺ໂຠ ວິຍ ຂາຓຸໂກ ວິຍ ຈ ຖທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສາມີຈິມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ, ກຸໂຕ ທານໍ. ອຍມິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິໂນຕິ ຖທ຺ເຘນ ມຈ຺ຉເຣນ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ມຈ຺ຉຣໍ ມຈ຺ເຉຣໍ ມຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ.

ປຣິຠາສກາຕິ ຠິກ຺ຂູ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐິເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ກສິຕ຺ວາ ອາຄຕາ ວປິຕ຺ວາ ລາຍິຕ຺ວາ, ມຍໍ ອຕ຺ຕໂນປິ ນ ລຠາມ, ກຸໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ສີຆໍ ນິກ຺ຂມຖາ’’ຕິອາທີຫິ ສນ຺ຕຊ຺ຊກາ. ຍາຈການໍ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຠິກ຺ຂູ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐິຕາ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂໍ ເທຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ນາມ ອຣິຍາຍ ຍາຈນາຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອສາ ອຣິຍານ ຍາຈນາ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໔.໕.໙). ຕຕ຺ຣ ເຍ ‘‘ມຍໍ ປຈາມ, ອິເມ ນ ປຈນ຺ຕິ, ປຈມາເນ ປຕ຺ວາ ອລຠນ຺ຕາ ກຸຫິໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ສໍວິຠຊນ຺ຕິ, ເຕ ວທຎ຺ຎູ ຍາຈການໍ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕິ ນາມ ຎຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຐມສໍວາສສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໕-໕໖. ປຎ຺ຈເມ ¶ ¶ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖນ຺ຕິ ນກຸລມາຕາ ນກຸລປິຕາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ. ນກຸລສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ປິຕາ ນກຸລປິຕາ. ນກຸລມາຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຉຏ຺ເຐ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ສມຊີວີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗-໑໐. ສຸປ຺ປວາສາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໕໗-໖໐. ສຕ຺ຕເມ ອາຍຸຠາຄປຏິລາຠິນີ ໂຫຕີຕິ ອາຍຸໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປຏິລາຠິນີ ໂຫຕິ. ຕິວິຘໂລກນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣຠາຊນສງ຺ຂາຕໍ ຕິວິຘໍ ໂລກໍ. ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ. ໂລກວິທູນນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ເຘຫິ ປສຕ຺ຖາ’’ຕິ. ອຏ຺ຐມນວມທສມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສຸປ຺ປວາສາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໑-໖໔. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ເຍ ອນິຏ຺ຐາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອິຏ຺ຐາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອນິຏ຺ຐປຏິກ຺ເຂເປນ ອິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ອິຏ຺ຐາຕິ ຈ ປຣິຍິຏ຺ຐາ ວາ ໂຫຕຸ ມາ ວາ, ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄເວສິຕມ຺ປິ ຫິ ອິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ. ມເນຕິ ມນສ຺ມິໍ. ກນ຺ຕາຕິ ວາ ກມນີຍາ, ກາເມຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນໍ ອປ຺ປາຍນ຺ຕີຕິ ອິຏ຺ຐຠາເວນ ມນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ. ກມ຺ມສາຘໂນ ອິຘ ໂຠຄ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ໂຠຄາຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ມູປຆາຕໍ ກຕ຺ວາ ກຸສລຘມ຺ມໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ. ອຸປນິຊ຺ຌາຍີຍນ຺ຕີຕິ ¶ ອຸປຊ຺ຌາຍາຕິ ¶ ອາຫ ‘‘ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ອຸປນິຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ, ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ເຕຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄມ຺ມ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕາ ນາຕິທຬ຺ຫມິຕ຺ຕາ ສນ຺ທິຏ຺ຐາ, ສຸຏ຺ຐຸ ຠຕ຺ຕາ ສິເນຫວນ຺ໂຕ ທຬ຺ຫມິຕ຺ຕາ ສມ຺ຠຕ຺ຕາ.

ວິສມໂລຠນ຺ຕິ ພລວໂລຠໍ. ສຸຂິຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕສຸຂໍ. ປີຓິຕນ຺ຕິ ຘາຕໍ ສຸຫິຕໍ. ຕຖາຠູໂຕ ປນ ຍສ຺ມາ ພລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພລສມ຺ປນ຺ນໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂສຠເນ ກາຍິກວາຈສິກກມ຺ເມ ຣໂຕຕິ ສູຣໂຕ ອຸກາຣສ຺ສ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂສຣຈ຺ຈໍ, ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ສຸສີລຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ເຈ ນິວິຏ຺ຐາຕິ ອຘິວາສນກ຺ຂນ຺ຕິຍຎ຺ຈ ສຸສີລຕາຍ ຈ ນິວິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ເອກມຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອກໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຄາທີນຎ຺ຫິ ປຸພ຺ພຠາຄິຍໍ ທມນາທິ ປຈ຺ເຈກໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິຍ ເອກຊ຺ຌໍ ປຏິສງ຺ຂານມຸເຂນ ປຊຫນໂຕ. ເອກມຕ຺ຕານນ຺ຕິ ວາ ວິເວກວເສນ ເອກໍ ເອກາກິນໍ ອຕ຺ຕານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກໍ ອຕ຺ຕໂນວ ອຕ຺ຕຠາວ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸປຣູປຣິຠູມີສູຕິ ຉກາມສຄ຺ຄສງ຺ຂາຕາສຸ ອຸປຣູປຣິກາມຠູມີສຸ. ກມ຺ມສ຺ສ ຜລໍ ອຄ຺ຄໍ ນາມ. ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຈຄາມີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘມຄ຺ຄມສ຺ສາ’’ຕິ. ສຸວຄ຺ເຄ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ສຸວຄ຺ຄປ຺ປໂຍຊນາຕິ ວາ ໂສວຄ຺ຄິກາ. ທສນ຺ນໍ ວິເສສານນ຺ຕິ ທິພ຺ພອາຍຸວຓ຺ຓຍສສຸຂອາຘິປເຕຍ຺ຍານຎ຺ເຈວ ອິຏ຺ຐຣູປາທີນຎ຺ຈ ຜລວິເສສານໍ. ວຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ສໂກ ອຕ຺ຕຠາວວຓ຺ໂຓ ຄຫິໂຕ, ຣູປຄ຺ຄຫເຓນ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ. ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຕ຺ຕກມ຺ມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໕. ປຎ຺ຈເມ ປມິໂນຕິ ອຸຬາຣຕາທິວິເສສໍ ເອເຕນາຕິ ປມາຓໍ, ຣຸປກາໂຍ ປມາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຣູປປ຺ປມາໂຓ. ຕໂຕ ເອວ ຣູເປ ປສນ຺ໂນຕິ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ. ໂຆໂສຕິ ເຈຕ຺ຖ ຖຸຕິໂຆໂສ. ລູຂນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍລູຂຕາ. ຘມ຺ມາຕິ ສີລາທໂຍ ຄຸຓຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອິເມສໍ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນານາກຣຓໍ ປາຬິຍໍເຍວ ອາຄຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ກຕໂມ ¶ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຣູປປ຺ປມາໂຓ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອາໂຣຫໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ¶ ປຣິຓາຫໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ສຓ຺ຐານໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປາຣິປູຣິໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປມາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປສາທໍ ຊເນຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ຣູປປ຺ປມາໂຓ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ.

‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂຆສປ຺ປມາໂຓ ໂຆສປ຺ປສນ຺ໂນ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣວຓ຺ຓນາຍ ປຣໂຖມນາຍ ປຣປສໍສນາຍ ປຣວຓ຺ຓຫາຣິກາຍ ຕຕ຺ຖ ປມາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປສາທໍ ຊເນຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂຆສປ຺ປມາໂຓ ໂຆສປ຺ປສນ຺ໂນ.

‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ລູຂປ຺ປມາໂຓ ລູຂປ຺ປສນ຺ໂນ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈີວຣລູຂໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕລູຂໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ເສນາສນລູຂໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ວິວິຘໍ ວາ ທຸກ຺ກຣກາຣິກໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປມາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປສາທໍ ຊເນຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ລູຂປ຺ປມາໂຓ ລູຂປ຺ປສນ຺ໂນ.

‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຘມ຺ມປ຺ປມາໂຓ ຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ໂນ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ສີລໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ສມາຘິໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປມາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປສາທໍ ຊເນຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ຘມ຺ມປ຺ປມາໂຓ ຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໑໗໑-໑໗໒).

ຕຕ຺ຖ ອາໂຣຫນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈຕໍ. ສາ ຈ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຣິຓາຫນ຺ຕິ ນາຕິກິສຖູລຕາວເສນ ປີຓຕໍ. ສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ສຸສຓ຺ຐິຕຕໍ ທີຆຣສ຺ສວຏ຺ຏາທິຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ຕຖາຠາວໍ. ປາຣິປູຣິນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ສຣີຣາວຍວານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ ອວິກລຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປມາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣູເປ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປມາຓຠາວໍ ອຸປາທາຍ. ປສາທໍ ຊເນຕີຕິ ອຘິໂມກ຺ຂໍ ຊເນຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

ປຣວຓ຺ຓນາຍາຕິ ‘‘ອສຸໂກ ເອທິໂສ ຈ ເອທິໂສ ຈາ’’ຕິ ປຣສ຺ສ ຄຸຓວຈເນນ. ປຣໂຖມນາຍາຕິ ປຣມ຺ມຸຂາ ປຣສ຺ສ ສິລາຆຸປ຺ປາທເກນ ອຠິຕ຺ຖວເນນ ປເຣນ ຖຸຕິວເສນ, ຄາຖາທິອຸປນິພນ຺ຘເນນ ວຸຕ຺ຕາຍ ໂຖມນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣປສໍສນາຍາຕິ ປຣມ຺ມຸຂາ ປຣສ຺ສ ຄຸຓສໍກິຕ຺ຕເນນ. ປຣວຓ຺ຓຫາຣິກາຍາຕິ ¶ ປຣມ຺ປຣວຓ຺ຓຫາຣິກາຍ ປຣມ຺ປຣາຍ ປຣສ຺ສ ກິຕ຺ຕນສທ຺ທສ຺ສ ອຸປສໍຫາເຣນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຖຸຕິໂຆເສ.

ຈີວຣລູຂນ຺ຕິ ຖູລຊິຓ຺ຓພຫຸຕຸນ຺ນກຕາທິຈີວຣສ຺ສ ລູຂຠາວໍ. ປຕ຺ຕລູຂນ຺ຕິ ອເນກຄນ຺ຖິກາຫຏຕາທິປຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ລູຂຠາວໍ. ວິວິຘໍ ວາ ທຸກ຺ກຣກາຣິກນ຺ຕິ ຘຸຕງ຺ຄາທິວເສນ ປວຕ຺ຕນານາວິຘໍ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍໍ. ສີລໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ສີລປາຣິປູຣິວເສນ ວິສຸທ຺ຘໍ ກາຍວຈີສຸຈຣິຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ, ຌານາທິອຘິຄມສຸທ຺ຘິສມາຘິໍ ວາ ວິປສ຺ສນາຠິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ປຎ຺ຎໍ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວເມຕສ຺ມິໍ ຈຕຸປ຺ປມາເຓ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ພຸທ຺ເຘສຸ ອປ຺ປສນ຺ນາ ມນ຺ທາ, ປສນ຺ນາ ພຫຸກາ. ຣູປປ຺ປມາຓສ຺ສ ຫິ ພຸທ຺ຘຣູປໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປສາທາວຫໍ ຣູປໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂຆສປ຺ປມາຓສ຺ສ ພຸທ຺ຘານໍ ກິຕ຺ຕິໂຆສໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປສາທາວໂຫ ໂຆໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ລູຂປ຺ປມາຓສ຺ສ ກາສິການິ ວຕ຺ຖານິ ມຫາຣຫານິ ກຎ຺ຈນຠາຊນານິ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ອນຸຈ຺ຉວິເກ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ເຕ ປາສາທວເຣ ປຫາຍ ປໍສຸກູລຈີວຣເສລມຍປຕ຺ຕຣຸກ຺ຂມູລາທິເສນາສນເສວິໂນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ລູຂໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປສາທາວຫໍ ອຎ຺ຎໍ ລູຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຘມ຺ມປ຺ປມາຓສ຺ສ ສເທວເກ ໂລເກ ອສາຘາຣຓສີລາທິຄຸຓສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສີລາທິຄຸຓໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປສາທາວໂຫ ອຎ຺ໂຎ ສີລາທິຄຸໂຓ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອິຕິ ຠຄວາ ອິມໍ ຈຕຸປ຺ປມາຓິກໍ ໂລກສນ຺ນິວາສໍ ມຸຏ຺ຐິນາ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຍ ຐິໂຕຕິ.

ປມາຓິໍສູຕິ ປມາຓໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ນ ຊານາຕີຕິ ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕມານໍ ສີລາທິຄຸຓໍ ນ ຊານາຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໖໗. ສຕ຺ຕເມ ທຏ຺ຐວິສາເນວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ທິຏ຺ຐວິສາທໂຍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ກຏ຺ຐມຸຂາທໂຍ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສີວິສາ ທຏ຺ຐວິໂສ, ທິຏ຺ຐວິໂສ, ຜຸຏ຺ຐວິໂສ, ວາຕວິໂສຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິສເວຄວິກາຣວເສນ ¶ ໂສຬສ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ທຏ຺ຐວິສານໍເຍວ ອິຘ ຄຫຓໍ, ນ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໖໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕຕິ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຣິປາກຄຕຕ຺ຕາ ວິຊາຍນກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ. ໂປຕກນ຺ຕິ ອສ຺ສຕຣິຍາ ປຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຜລໍ ເວ ກທລິໍ ຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິຄາຖາຍ ກຸກ຺ກຸຊເກເນວ ປຕ຺ຕວຏ຺ຏິປສວສ຺ສ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິ ກທລິຍາ ປຣາຠວາຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜລໍ ເວ ກທລິໍ ຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ກຸກ຺ກຸຊກໍ ນາມ ກທລິຍາ ປຸປ຺ຜນາຬໍ. ຕຖາ ຜລປາກປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ໂອສຘີນໍ ‘‘ຜລໍ ເວຬຸໍ ນຬ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ກທລິເວຬຸນເຬ ວິນາເສຕິ, ຄພ຺ໂຠ ຈ ອສ຺ສຕຣິໍ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຠູໂຕ ສກ຺ກາໂຣ ອສປ຺ປຸຣິສໍ ວິນາເສຕີຕິ.

ເທວທຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໙. ນວເມ ປທຫຕິ ເອເຕຫີຕິ ປຘານານິ. ອຸຕ຺ຕມວີຣິຍານິ ເສຏ຺ຐວີຣິຍານິ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນໂຕ. ກິເລສານໍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິ ຍຖາ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາເນນ ກິເລສານໍ ສໍວຣຓຕ຺ຖາຍ. ປຊຫນຕ຺ຖາຍາຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິໂນທນຕ຺ຖາຍ. ປຘານນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ປຊຫນສ຺ສ ສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວີຣິຍໍ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ພ຺ຣູຫນຕ຺ຖາຍາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສງ຺ຂາຕານໍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ວຑ຺ຒນຕ຺ຖາຍ. ປຘານນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ວຑ຺ຒນສ຺ສ ສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວີຣິຍໍ.

໗໐. ທສເມ ວິສມນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກເມຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສມາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ອສມເຍນາຕິ ອກາເລ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເຫຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ປກຏ຺ຐໍ ¶ ປຘານໍ ອຎ຺ຊສໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຎ຺ຊສາ, ອຎ຺ຊສໍ ປຄຕາ ປຏິປນ຺ນາຕິ ວາ ປຎ຺ຊສາ, ປກຕິມຄ຺ຄຄາມິໂນ. ນ ປຎ຺ຊສາ ອປຎ຺ຊສາ, ອມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ມຄ຺ຄໂຕ ອປຄຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຄ຺ຄໂຕ ອປຄຕາ’’ຕິອາທິ.

ຄາຖາສຸ ປນ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຄຸນ຺ນໍ ເຈ ຕຣມານານນ຺ຕິ ຄາວີສຸ ມໂຫຆໍ ຕຣນ຺ຕີສຸ. ຊິມ຺ຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ ປຸງ຺ຄໂວຕິ ຍທິ ຍູຖປຕິ ອຸສໂຠ ກຸຏິລໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ສພ຺ພາ ຕາ ຊິມ຺ຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ¶ ສພ຺ພາ ຕາ ຄາວິໂຍ ກຸຏິລເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ເນຕ຺ເຕ ຊິມ຺ຫໍ ຄເຕ ສຕິ ຕສ຺ສ ກຸຏິລຄຕຕ຺ຕາ. ໂສ ຫິ ຕາສໍ ປຈ຺ຈຍິໂກ ອຸປທ຺ທວຫໂຣ ຈ. ເອວເມວນ຺ຕິ ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວເມວ ໂຍ ມນຸສ຺ເສສຸ ປຘານສມ຺ມໂຕ, ຍທິ ໂສ ອຘມ຺ມຈາຣີ ສິຍາ, ເຍ ຕສ຺ສ ອນຸຊີວິໂນ, ສພ຺ເພປິ ອຘມ຺ມິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ສາມິສມ຺ປທາ ຫິ ປກຕິສມ຺ປທໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ຍສ຺ມາ ເອຕເທວໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໍ ຣຏ຺ຐໍ ທຸກ຺ຂໍ ເສຕິ, ຣາຊາ ເຈ ໂຫຕິ ອຘມ຺ມິໂກ.

ອຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຕ຺ຕກມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໑-໗໒. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ຍວຕິ ເຕນ ຜລໍ ມິສ຺ສິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ໂຍນິ, ເອກນ຺ຕິກໍ ກາຣຓໍ. ອສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອວິກລໍ ອນວເສສໍ. ອາສເວ ເຂເປຕີຕິ ອາສວກ຺ຂໂຍ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ. ອິຘ ປນ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ທຸຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຘານສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໓-໗໕. ຕຕິເຍ ¶ ປຎ຺ຫຕ຺ຖາຍ ອຠິນີໂຕຕິ ປຎ຺ຫກຣຓຕ຺ຖາຍ ອຠິມຸຂໍ ນີໂຕ. ອລມ຺ພິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອລມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ, ວິປລມ຺ພໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຊານາຕີຕິ ອວຎ຺ຎໍ ກໂຣຕິ, ນິນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ສປ຺ປຸຣິສສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ນຄຣໍ ປວິສິຕຸກາມາ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອຸເປຈ຺ຈ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປວຕ຺ຕນໍ. ຍເຖວ ຫິ ກລມ຺ພນທິຕີຣໂຕ ຣາຊມາຕຸວິຫາຣທ຺ວາເຣນ ຖູປາຣາມໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຫິຣຎ຺ຎວຕິກາຍ ປາຣິມຕີຣໂຕ ສາລວນໍ ອຸຍ຺ຍານໍ, ຍຖາ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ຖູປາຣາໂມ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍ, ເອວໍ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ກຸສິນາຣາຍ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຖູປາຣາມໂຕ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສນມຄ຺ໂຄ ປາຈີນມຸໂຂ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ສາລປນ຺ຕິ ປາຈີນມຸຂາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນ຺ຕເຣຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສາລຣຸກ຺ຂານໍ ເວມຊ຺ເຌ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຎ຺ຎາປິຍມານສ຺ສ ມຎ຺ຈສ຺ສ ເອກາ ສາລປນ຺ຕິ ສີສຠາເຄ ໂຫຕິ, ເອກາ ປາທຠາເຄ. ຕຕ຺ຣປິ ເອໂກ ຕຣຸຓສາໂລ ສີສຠາຄສ຺ສ ອາສນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອໂກ ປາທຠາຄສ຺ສ. ອປິຈ ຍມກສາລາ ນາມ ມູລຂນ຺ຘວິຏປປຕ຺ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕສາລາຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ທ຺ເວຬ຺ຫກນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາຄາໂຫ, ອເນກໍສຄ຺ຄາໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຕີຕິ ສໍສຍາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ຉິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາ’’ຕິ. ຕໍ ໂວ ວທາມີຕິ ຕໍ ສໍສຍວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ໂວ ຕຸມ຺ເຫ ວທາມີຕິ. ນິກ຺ກງ຺ຂຠາວປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິກ຺ກງ຺ຂຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຍາ ຍາຖາວໂຕ ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ.

ກຸສິນາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໗. ສຕ຺ຕເມ ¶ ໂລກຈິນ຺ຕາຕິ ໂລກສນ຺ນິເວສປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ວີມໍສາ. ເຕນາຫ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ’’ຕິອາທິ. ນາຬິເກຣາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອວຸຕ຺ຕານໍ ໂອສຘິຕິຓວນປ຺ປຕິອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ເອວຣູປາ ໂລກຈິນ຺ຕາຕິ ເອທິສາ ວຸຕ຺ຕສທິສາ ອຎ຺ຎາປິ ສາ ໂລກຈິນ຺ຕາ.

ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ທານສງ຺ຂາຕາຍ ທກ຺ຂິຓາຍາຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສງ຺ຂາຕາຍ ທກ຺ຂິຓາຍ. ວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ມຫາຊຸຕິກຕາ. ສາ ປນ ມຫປ຺ຜລຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ມຫປ຺ຜລຠາເວນາ’’ຕິ. ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ນ ກິລິສ຺ສຕິ, ອມລິນາ ມຫາຊຸຕິກາ ມຫາວິປ຺ຜາຣາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຈິຘມ຺ໂມຕິ ຣາຄາທິອສຸຈິວິຘມເນນ ສຸຈິສຠາໂວ. ລາມກຘມ຺ໂມຕິ ຫີນສຠາໂວ ປາປກິຣິຍາຍ. ອກຸສລຘມ຺ມາ ຫິ ເອກນ຺ຕນິຫີນາ. ຊູຊໂກ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທານໍ ທານປາຣມິຍາ ມຕ຺ຖກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ມຫາປຖວິກມ຺ປນສມຕ຺ຖໍ ຊາຕໍ. ສ຺ວາຍໍ ທາຍກຄຸໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ເວສ຺ສນ຺ຕຣມຫາຣາຊາ ກເຖຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ. ອຸທ຺ຘຣຕີຕິ ພຫຸລໍ ປາປກມ຺ມວເສນ ລທ຺ຘພ຺ພວິນິປາຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ກິຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເປຕທກ຺ຂິຓນ຺ຕິ ເປເຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທາຕພ຺ພທກ຺ຂິຓໍ. ປາປິຕກາເລເຍວາຕິ ‘‘ອິທໍ ທານໍ ອສຸກສ຺ສ ເປຕສ຺ສ ໂຫຕູ’’ຕິ ຕໍອຸທ຺ທິສນວເສນ ປຕ຺ຕິຍາ ປາປິຕກາເລເຍວ. ອສ຺ສາຕິ ເປຕສ຺ສ. ປາປຸຓີຕິ ຜລສມ຺ປຕ຺ຕິລຠາປນວເສນ ປາປຸຓິ. ອຍຎ຺ຫິ ເປເຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທາເນ ຘມ຺ມຕາ. ຕທາ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ປຣິຈ຺ຈາຄວເສນ ອຕິວິຍ ທານຊ຺ຌາສຍຕໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸກ຺ກໍສຄຕຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອສທິສທານໍ ກເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

໗໙-໘໐. ນວເມ ¶ ຕໍສທິສາຕິ ຍາທິສາ ວຓິຊ຺ຊາ ປຍຸຕ຺ຕາ ອຍຖາຘິປ຺ປາຍາ ອຎ຺ຎາ ວາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາທິສາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຉທໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິນາສໍ ປາປຸຓາຕິ. ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ປຣາ ວິສິຏ຺ຐາຕິ ປຣາຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ອຘິກຕຣຜລາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຈີວຣາທິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ວເທຍ຺ຍາສີຕິ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍເຫຕຸ ມໍ ວເທຍ຺ຍາສິ ປຕ຺ເຖຍ຺ຍາສິ. ອຖ ວາ ຍທາ ຈີວຣາທິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ມໍ ຍາເຈຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ທສມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ວຓິຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໑-໘໖. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ປຎ຺ຈເມ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໓໒) ‘‘ນີເຈ ກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາໂຕ’’ຕິອາທິເກນ ອປ຺ປກາສຠາເວນ ຕມຕີຕິ ຕໂມ, ເຕນ ຕເມນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຕໂມ ປຸຄ຺ຄໂລ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕໍໂຍຄໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕພ຺ໂພຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ມຈ຺ເຉຣໂຍຄໂຕ ມຈ຺ຉໂຣ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໂມຕິ ອປ຺ປກາສຠາເວນ ຕໂມ ຕມຠູໂຕ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຍ ຊາໂຕ, ອນ຺ຘກາຣຕ຺ຕໍ ວາ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຕມເມວ ປຣມ຺ປຣໂຕ ອຍນໍ ຄຕິ ນິຏ຺ຐາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕມປຣາຍໂຓ. ອຸຠເຍນປິ ຕມຄ຺ຄຫເຓນ ຂນ຺ຘຕໂມ ກຖິໂຕ, ນ ອນ຺ຘກາຣຕໂມ. ຂນ຺ຘຕໂມຕິ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິຣຫິຕາ ຂນ຺ຘປວຕ຺ຕິເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ອຸຈ຺ເຈ ກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາໂຕ’’ຕິອາທິເກນ ປກາສຠາເວນ ໂຊເຕຕີຕິ ໂຊຕິ, ເຕນ ໂຊຕິນາຍຸຕ຺ໂຕຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣ ທ຺ເວຕິ ໂຊຕິຕມປຣາຍໂຓ, ໂຊຕິໂຊຕິປຣາຍໂຓຕິ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄເລ.

ເວຓຸເວຕ຺ຕາທິວິລີເວຫິ ເປຬຠາຊນາທິກາຣກາ ວິລີວກາຣກາ. ມິຄມຈ຺ຉາທີນໍ ນິສາທນໂຕ ເນສາທາ, ມາຄວິກມຈ຺ຉພນ຺ຘາທໂຍ. ຣເຖສຸ ຈມ຺ເມນ ¶ ນຫຓກຣຓໂຕ ຣຖກາຣາ, ຈມ຺ມກາຣາ. ປຸອິຕິ ກຣີສສ຺ສ ນາມໍ, ຕໍ ກຸເສນ຺ຕິ ອປເນນ຺ຕີຕິ ປຸກ຺ກຸສາ, ປຸປ຺ຜຉຑ຺ຑກາ. ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓຕິ ວິຣູໂປ. ໂອໂກຏິມໂກຕິ ອາໂຣຫາຠາເວນ ເຫຏ຺ຐິມໂກ, ຣສ຺ສກາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ລກຸຓ຺ຑໂກ’’ຕິ. ລກຸ ວິຍ ຆຏິກາ ວິຍ ເຑຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ລກຸຓ຺ຑໂກ, ຣສ຺ໂສ. ກຓຕິ ນິມີລຕີຕິ ກາໂຓ. ຕໍ ປນສ຺ສ ນິມີລນໍ ເອເກນ ອກ຺ຂິນາ ທ຺ວີຫິປິ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຈ຺ຉິກາໂຓ ວາ ອຸຠຍຈ຺ຉິກາໂຓ ວາ’’ຕິ. ກຸຓນໍ ກຸໂຓ, ຫຕ຺ຖເວກລ຺ລໍ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຸຓີ. ຂຎ຺ໂຊ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາທວິກໂລ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍສງ຺ຂາໂຕ ສຣີຣສ຺ສ ປກ຺ໂຂ ປເທໂສ ຫໂຕ ອສ຺ສາຕິ ປກ຺ຂຫໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປີຐສປ຺ປີ’’ຕິ. ປທີເປ ປທີປເນ ເອຕພ຺ພໍ ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ປທີເປຍ຺ຍໍ, ເຕລກປາລາທິອຸປກຣຓໍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຄມນວິປຕ຺ຕີຕິ ອາຄມນຏ຺ຐານວເສນ ວິປຕ຺ຕິ ‘‘ອາຄໂມ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍວິປຕ຺ຕີຕິ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍວເສນ ວິປຣາວຕ຺ຕິ. ຈຓ຺ຑາລາທິສຠາວາ ຫິສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈໂຍ. ປວຕ຺ຕປຈ຺ຈຍວິປຕ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ເຕ ສຸຂປຈ຺ຈຍວິປຕ຺ຕິ. ຕາທິເສ ນິຫີນກຸເລ ອຸປ຺ປນ຺ໂນປິ ໂກຈິ ວິຠວສມ຺ປນ຺ໂນ ສິຍາ, ອຍໍ ປນ ທຸຄ຺ຄໂຕ ທຸຣູໂປ. ອາຊີວຸປາຍວິປຕ຺ຕີຕິ ¶ ອາຊີວນຸປາຍວເສນ ວິປຕ຺ຕິ. ສຸເຂນ ຫິ ຊີວິກໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ອຸປາຍຠູຕາ ຫຕ຺ຖິສິປ຺ປາທໂຍ ອິມສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ປຸປ຺ຜຉຑ຺ຑນສິລາໂກຏ຺ຏນາທິກມ຺ມໍ ປນ ກຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກສິຣວຸຕ຺ຕິເກ’’ຕິ. ອຕ຺ຕຠາວວິປຕ຺ຕີຕິ ອຸປຘິວິປຕ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂກາຣຓສມາໂຍໂຄຕິ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍສໂມຘານໍ. ສຸຂກາຣຓວິປຕ຺ຕີຕິ ສຸຂປຈ຺ຈຍປຣິຫານິ. ອຸປໂຠຄວິປຕ຺ຕີຕິ ອຸປໂຠຄສຸຂສ຺ສ ວິນາໂສ ອນຸປລທ຺ຘິ. ໂຊຕິ ເຈວ ໂຊຕິປຣາຍຓຠາໂວ ຈ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ. ຉຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປາຓາຕິປາຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໗. ສຕ຺ຕເມ ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ນິຈ຺ຈລສມໂຓຕິ ຖິຣສມໂຓ. ອຠິສິຎ຺ຈິຕພ຺ໂພຕິ ອຠິເສໂກຕິ ກມ຺ມສາຘໂນ ¶ ອຠິເສກສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິເສກໍ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ພາກຸລຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາຕິ ເຖໂຣ ຫິ ມຫາຍສສ຺ສີ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ນຕ຺ຕຸປນຕ຺ຕກາ ສຸຂຸມສາຏເກຫິ ຈີວຣານິ ກາເຣຕ຺ວາ ຣຊາເປຕ຺ວາ ສມຸຄ຺ເຄ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຫິຓນ຺ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ນຫານກາເລ ນຫານໂກຏ຺ຐເກ ຐເປນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຕານິ ນິວາເສຕິ ເຈວ ປາຣຸປຕິ ຈ. ເຕເນເວຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຂທິຣວນມຄ຺ເຄ ສີວລິຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາຕິ ສຕ຺ຖຣິ ກິຣ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ເນ ເທວຕາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອເກກໂຍຊເນ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໂຍຊນໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ທິພ຺ພານິ ຍາຄຸອາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ໂຍ ສີວລິຕ຺ເຖໂຣ ກຫໍ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຫຏໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທາເປສິ. ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ສປຣິວາໂຣ ຕິໍສໂຍຊນິກໍ ກນ຺ຕາຣໍ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎຜລໍ ອນຸຠວມາໂນວ ອຄມາສິ. ເຕເນເວຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຏ຺ຐກນາຄຣສຸຕ຺ເຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາຕິ ອຏ຺ຐກນາຄຣໂກ ກິຣ ຄຫປຕິ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປສີທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕຄ຺ຆນກໍ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາຕິ ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ສປ຺ປິອາທີນິ ພຫູນິ ¶ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຠິຫຣິໍສຸ. ປກຕິຍາປິ ຈ ອາຍສ຺ມາ ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ ລາຠີ ໂຫຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຠສຊ຺ຊານໍ, ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ປຣິສາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາ’’ຕິ.

ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ສນ຺ນິປາເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ຕານີຕິ ປິຕ຺ຕາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ວິສມານໍ ສນ຺ນິປາເຕນ ຊາຕານິ. ອຕິສີຕາທິຠາເວນ ອຸຕູນໍ ປຣິຓາໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິສີຕອຕິອຸຓ຺ຫອຸຕຸໂຕ ຊາຕານີ’’ຕິ. ປຸຣິມອຸຕຸໂຕ ວິສທິໂສ ອຸຕຸ ອຸຕຸປຣິຓາໂມ, ຕໂຕ ຊາຕານິ ອຸຕຸປຣິຓາມຊານິ, ວິສຠາຄອຸຕຸໂຕ ຊາຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊງ຺ຄລເທສວາສີນຎ຺ຫິ ອນູປເທເສ ວສນ຺ຕານໍ ວິສຠາໂຄວ ອຸຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອນູປເທສວາສີນຎ຺ຈ ຊງ຺ຄລເທເສຕິ. ເອວໍ ມລຍສມຸທ຺ທຕີຣາທິວເສນປິ ອຸຕຸວິສຠາຄຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວ. ຕໂຕ ຊາຕານິ ອຸຕຸປຣິຓາມຊານິ ນາມ.

ອຕ຺ຕໂນ ¶ ປກຕິຈຣິຍານໍ ວິສມໍ ກາຍສ຺ສ ປຣິຫຣຓວເສນ ວິສມປຣິຫາຣຊານິ. ຕານິ ປນ ອຈ຺ຈາສນອຕິຏ຺ຐານາທິນາ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ຈາສນອຕິຏ຺ຐານາທິກາ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຫາຠາຣວຫຓສຸຘາໂກຏ຺ຏນອເທສກາລຈຣຓາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຣສ຺ສ ອຸປກ຺ກມໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ໂອປກ຺ກມິການິ, ອຍໍ ໂຈໂຣຕິ ວາ ປາຣທາຣິໂກຕິ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸກກປ຺ປຣມຸຄ຺ຄຣາທີຫິ ນິປ຺ໂປຖນອຸປກ຺ກມໍ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວຘພນ຺ຘນາທິອຸປກ຺ກເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ເກວລນ຺ຕິ ພາຫິຣໍ ປຈ຺ຈຍໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເກວລໍ, ເຕນ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພກຕກມ຺ມວິປາກວເສເນວ ຊາຕານີ’’ຕິ.

໘໘-໙໐. ອຏ຺ຐເມ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຈຕູຫິ ວາເຕຫິ ອິນ຺ທຂີໂລ ວິຍ ປຣປ຺ປວາເທຫິ ອກມ຺ປິໂຍ ອຈລສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສາສເນ ລທ຺ຘປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ ສມຓມຈໂລ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ສາສເນ ລທ຺ຘປ຺ປຕິຏ຺ຐຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຖທ຺ຘຠາວກຣານໍ ກິເລສານໍ ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາວກຣານໍ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍກິເລສານໍ ສພ຺ພໂສ ອຠາວາ ສມຓສຸຂຸມາໂລ ນາມ ສຸຂຸມາລຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ນວມທສມານິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາເນວ.

ສໍໂຍຊນສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໑-໙໒. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ¶ ປຐມທຸຕິຍານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ອສຸຣສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໓. ຕຕິເຍ ¶ ອປ຺ປຏິວານີຕິ ຠາວປ຺ປຘາໂນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອນິວຕ຺ຕນຕາ’’ຕິ. ‘‘ອປ຺ປຏິວານິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອປ຺ປຏິວານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວີຣິຍປ຺ປວາເຫ ວຕ຺ຕມາເນ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ປຏິຄມນໍ ນິວຕ຺ຕນໍ ປຏິວານໍ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຏິວານີ, ນ ປຏິວານີ ອປ຺ປຏິວານີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອປ຺ປຏິວານິຕາ, ອນິວຕ຺ຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຏິວານີຕິ ວາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສເນວາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ອນ຺ຕຣາເຍວ ປຏິຄມນໍ ນິວຕ຺ຕນໍ ປຏິວານີ, ນ ປຏິວານີ ອປ຺ປຏິວານີ, ອນິວຕ຺ຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍສມາຘິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຓ຺ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ມເທວ ຐເປຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ປນ ຐປິຕໍ ສຓ຺ຐປິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສນ຺ນິສາເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິສາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມາຘິປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ກິເລເສ ສນ຺ນິສີທາເປນ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕ ສນ຺ນິສີທາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອໂກທິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອພ຺ຍຄ຺ຄຠາວາປາທເນນ ເອກຄ຺ຄໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສມາທຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ອາຣມ຺ມເຓ ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມາ ສມ຺ມເທວ ອາທຫິຕພ຺ພໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ອາໂຣເປຕພ຺ພໍ ສມາຫິຕໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕິຍສມາຘິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໕-໙໖. ປຎ຺ຈເມ ¶ ຉວາລາຕນ຺ຕິ ຉວານໍ ທຑ຺ຒຏ຺ຐາເນ ອລາຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຸສາເນ ອລາຕ’’ນ຺ຕິ. ມຊ຺ຌຏ຺ຐາເນ ຄູຖມກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ປມາເຓນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ອາທິຕ຺ຕໍ ມຊ຺ເຌ ຄູຖມກ຺ຂິຕໍ. ກຏ຺ຐຕ຺ຖນ຺ຕິ ກຏ຺ເຐນ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຉຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຉວາລາຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗-໑໐. ຂິປ຺ປນິສນ຺ຕິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໙໗-໑໐໐. ສຕ຺ຕເມ ¶ ຂິປ຺ປນິສນ຺ຕີຕິ ຂິປ຺ປປຎ຺ໂຎ. ເຕນາຫ ‘‘ຂິປ຺ປນິສາມໂນ’’ຕິອາທິ. ອນຸຣູປຘມ຺ມນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຘິຄມສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກສຠາວໍ. ກລ຺ຍາຓາ ສຸນ຺ທຣາ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາຈາ ອສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓວາໂຈ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸນ຺ທຣວຈໂນ’’ຕິ. ກລ຺ຍາຓໍ ມຘຸຣໍ ວາກ຺ກຣຓໍ ອຸທາຫາຣໂຆໂສ ອສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣໂຓ. ຄຸຓປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ປູເຣ ປຸຓ຺ຓຠາເວ ຠວາຕິ ໂປຣີ, ຕາຍ ໂປຣິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຸຓປຣິປຸຓ຺ຓາຍາ’’ຕິ. ປຸເຣ ຠວຕ຺ຕາ ໂປຣິຍາ ນາຄຣິກິຕ຺ຖິຍາ ສຸຂຸມາລຕ຺ຕເນນ ສທິສາຕິ ໂປຣີ, ຕາຍ ໂປຣິຍາ. ‘‘ສຸຂຸມາລຕ຺ຕເນນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ມຸທຸສຓ຺ຫຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປລິພຸທ຺ຘາຍາຕິ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີຫິ ນ ປລິເວຐິຕາຍ. ອໂທສາຍາຕິ ສນ຺ທິທ຺ຘວິລມ຺ພິຕາທິໂທສຣຫິຕາຍ ອຄຬິຕປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍາຕິ ອປຕິຕປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ ອວິຣຫິຕປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ. ອຸຠຍເມຕໍ ອເນລຄລາຍາຕິ ອິມສ຺ເສວ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ອເນລຄລາຍາຕິ ຫິ ອເນລາຍ ເຈວ ອຄລາຍ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍາຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຠາສິຕຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນສຕ຺ຖາຍ. ອຏ຺ຐມນວມທສມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ຂິປ຺ປນິສນ຺ຕິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໑-໒. ຕຕິຍປຓ຺ຓາສກສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ຄຊ຺ຊິຕາຕິ ຖນິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຄຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂນວສ຺ສນຠາໂວ ນາມ ປາປໂກ. ມນຸສ຺ສາ ຫິ ຍທາ ເທໂວ ຄຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ‘‘ສຸວຸຏ຺ຐິຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພີຊານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວປນ຺ຕິ. ອຖ ເທເວ ອວສ຺ສນ຺ເຕ ເຂຕ຺ເຕ ພີຊານິ ເຂຕ຺ເຕເຍວ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ເຄເຫ ພີຊານິ ເຄເຫເຍວ ນສ຺ສນ຺ຕີຕິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ໂຫຕິ. ໂນຄຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວສ຺ສນຠາໂວປິ ປາປໂກ. ມນຸສ຺ສາ ຫິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ‘‘ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິນ຺ນຏ຺ຐາເນສຸເຍວ ວປ຺ປໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຖ ເທໂວ ວສ຺ສິຕ຺ວາ ສພ຺ພພີຊານິ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປາເປຕິ, ທຸພ຺ຠິກ຺ຂເມວ ໂຫຕິ. ຄຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວສ຺ສນຠາໂວ ປນ ຠທ຺ທໂກ. ຕທາ ຫິ ສຸຠິກ຺ຂໍ ໂຫຕິ. ໂນຄຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂນວສ຺ສນຠາໂວ ເອກນ຺ຕປາປໂກວ. ຠາສິຕາ ໂຫຕິ ໂນ ກຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອິທານິ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣສ຺ສາມິ, ວາສຘຸຣໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ກເຖຕິເຍວ, ນ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕິ.

ກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ໂນ ຠາສິຕາຕິ ‘‘ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣສ຺ສາມິ, ວາສຘຸຣໍ ວາ’’ຕິ ນ ຠາສຕິ, ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປນ ກາເລ ສມຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ອິຕເຣປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ສພ຺ພໍ ປເນຕໍ ປຈ຺ຈຍທາຍເກເຫວ ກຖິຕໍ. ເອໂກ ຫິ ‘‘ອສຸກທິວເສ ນາມ ທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕິ, ສມ຺ປຕ຺ເຕ ກາເລ ໂນ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຸຎ຺ເຎນ ປຣິຫາຍຕິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປນ ລາເຠນ ປຣິຫາຍຕິ. ອປໂຣ ສງ຺ຆໍ ອນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ລຠິ, ສພ຺ເພ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນິມນ຺ຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍມ຺ປິ ປຸຎ຺ເຎນ ປຣິຫາຍຕິ, ສງ຺ໂຆປິ ລາເຠນ ປຣິຫາຍຕິ. ອປໂຣ ປຐມໍ ສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ທານໍ ເທຕິ, ອຍໍ ກິຈ຺ຈກາຣີ ໂຫຕິ. ອປໂຣ ເນວ ສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕິ, ນ ທານໍ ເທຕິ, ອຍໍ ປາປປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ວລາຫກສຸຕ຺ຕທ຺ວຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໓. ຕຕິເຍ ¶ ¶ ຣິຕ຺ຕໂກຕິ ອນ຺ໂຕ ຣິຕ຺ໂຕ. ປິຫິຕມຸໂຂຕິ ປິທຫິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ. ອປາຣຸຕມຸໂຂຕິ ວິວຣິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ, ອຸປມິຕປຸຄ຺ຄເລສຸ ປເນຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄຸຓສາຣວິຣຫິໂຕ ຈ ຕຸຈ຺ໂຉ, ພາຫິຣໂສຠນຕາຍ ປິຫິໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໑໐໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອຸທກຣຫໂທ ຊຓ຺ຓຸກມຕ຺ເຕປິ ອຸທເກ ສຕິ ປຓ຺ຓຣສສມ຺ຠິນ຺ນວຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວາ ພຫລຕ຺ຕາ ວາ ອຸທກສ຺ສ ອປຎ຺ຎາຍມານຕໂລ ອຸຕ຺ຕາໂນ ຄມ຺ຠີໂຣຠາໂສ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣາຓປຓ຺ຓຣສ…ເປ… ຄມ຺ຠີໂຣຠາໂສ ນາມາ’’ຕິ. ຕິໂປຣິສຈຕຸໂປຣິເສ ປນ ອຸທເກ ສຕິ ອຈ຺ຉຕ຺ຕາ ອຸທກສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍມານຕໂລ ຄມ຺ຠີໂຣ ອຸຕ຺ຕາໂນຠາໂສ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ຉວິປ຺ປສນ຺ນມຓິວຓ຺ຓອຸທໂກ ອຸຕ຺ຕາໂນຠາໂສ ນາມາ’’ຕິ. ອຸຠຍກາຣຓສມ຺ຠວໂຕ ປນ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸຄ຺ຄເລປິ ກິເລສຸສ຺ສທຠາວໂຕ ຄຸຓຄມ຺ຠີຣຕາຍ ຈ ອຠາວໂຕ ຄຸຓຄມ຺ຠີຣານໍ ສທິເສຫິ ອຠິກ຺ກມນາທີຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕາໂນ ຄມ຺ຠີໂຣຠາໂສ ນາມ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸທກຣຫທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໕-໖. ປຎ຺ຈເມ ອາມກໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕ ອາມໍ ຫຸຕ຺ວາ. ປກ຺ກໍ ອາມວຓ຺ຓີຕິ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ກໍ ພຫິ ອາມສທິສໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອມ຺ເພ ອປກ຺ກຠາໂວ ອາມຕາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຸຄ຺ຄເລປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຕາ. ຍຖາ ຈ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ກສທິສຕາ ປກ຺ກວຓ຺ຓິຕາ, ເອວໍ ປຸຄ຺ຄເລປິ ອຣິຍານໍ ອຠິກ຺ກມນາທິສທິສຕາ ປກ຺ກວຓ຺ຓິຕາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ເສສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຉຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອມ຺ພສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໗. ສຕ຺ຕເມ ¶ ¶ ອາວາຏໍ ຂນຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາສຍໍ ພິລກູປໍ ຂນຕິ. ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ວສຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ອວສິຕ຺ວາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ຐາເນ ວສຕິ, ເອວໍ ພິຬາຣາທິອມິຕ຺ຕວສໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວສິຕາ ໂນ ຄາຘໍ ກຕ຺ຕາຕິ ສຍໍ ນ ຂນຕິ, ປເຣນ ກເຕ ພິເລ ວສຕິ, ເອວໍ ຊີວິຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ຕຕິຍາ ທ຺ເວປິ ກໂຣນ຺ຕີ ຊີວິຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖີ ທ຺ເວປິ ອກໂຣນ຺ຕີ ອມິຕ຺ຕວສໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອິມາຍ ປນ ອຸປມາຍ ອຸປມິເຕສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຐໂມ ຍຖາ ສາ ມູສິກາ ຄາຘໍ ຂນຕິ, ເອວໍ ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາ ປນ ສາ ຕຕ຺ຖ ນ ວສຕິ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ຐາເນ ວສນ຺ຕີ ອມິຕ຺ຕວສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ອຍມ຺ປິ ປຣິຍຕ຺ຕິວເສນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ໂລກາມິສຏ຺ຐາເນສຸ ວິຈຣນ຺ໂຕ ມຈ຺ຈຸມາຣກິເລສມາຣເທວປຸຕ຺ຕມາຣສງ຺ຂາຕານໍ ວສໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ທຸຕິໂຍ ຍຖາ ມູສິກາ ຄາຘໍ ນ ຂນຕິ, ເອວໍ ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາ ປນ ປເຣນ ຂນິເຕ ພິເລ ວສນ຺ຕີ ຊີວິຕໍ ຣກ຺ຂຕິ, ເອວໍ ປຣສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ ວສໍ ອຕິກ຺ກມຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ເຖສຸປິ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໐໘. ອຏ຺ຐເມ ພລີພທ຺ໂທ ຕາວ ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຄຓໍ ຆຏ຺ເຏຕິ ອຸພ຺ເພເຊຕິ, ປຣໂຄເຓ ປນ ສູຣໂຕ ສຸຂສີໂລ ໂຫຕິ, ອຍໍ ສຄວຈຓ຺ໂຑ ໂນ ປຣຄວຈຓ຺ໂຑ ນາມ. ປຸຄ຺ຄໂລປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຜຣຸເສ ສມຸທາຈຣນ຺ໂຕ, ປຣປຣິສາຍ ປນ ໂສຣຈ຺ຈໍ ນິວາຕວຸຕ຺ຕິຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສຄວຈຓ຺ໂຑ ນາມາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ເສສາປິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ພລີພທ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໙. ນວເມ ຣຸກ຺ໂຂ ຕາວ ເຜຄ຺ຄຸ ສາຣປຣິວາໂຣຕິ ວນເຊຏ຺ຐກຣຸກ຺ໂຂ ສຍໍ ເຜຄ຺ຄຸ ໂຫຕິ, ປຣິວາຣຣຸກ຺ຂາ ¶ ປນສ຺ສ ສາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ¶ ເສສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປນ ສີລສາຣວິຣຫິຕໂຕ ເຜຄ຺ຄຸຕາ, ສີລາຈາຣສມນ຺ນາຄເມນ ຈ ສາຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໑໐. ທສເມ ຍສ຺ສ ວິສໍ ປຊ຺ຊລິຕຕິຓຸກ຺ກາຍ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ສີຆໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຂນ຺ຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ມຓິສປ຺ປາທີນໍ ວິສໍ ວິຍ, ມນ຺ຕໍ ປນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຓ຺ຓວາຕໍ ທຕ຺ວາ ທຓ຺ຑເກນ ປຫຏມຕ຺ເຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ທຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ອາຄຕວິໂສ ນ ໂຆຣວິໂສ ນາມ. ຍສ຺ສ ປນ ວິສໍ ສຓິກໍ ອຠິຣຸຫຕິ, ອາຣຸຬ຺ຫາຣຸຬ຺ຫຏ຺ຐາເນ ປນ ອາສິຕ຺ຕອຸທກໍ ວິຍ ໂຫຕິ ອຸທກສປ຺ປາທີນໍ ວິຍ, ທ຺ວາທສວສ຺ສຈ຺ຈເຍນປິ ກຓ຺ຓວິທ຺ຘຂນ຺ຘປິຏ຺ຐິກາທີສຸ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ມນ຺ຕປຣິວຕ຺ຕນາທີສຸ ຈ ກຣິຍມາເນສຸ ສີຆໍ ນ ໂອຕຣຕິ, ອຍໍ ໂຆຣວິໂສ ນ ອາຄຕວິໂສ ນາມ. ຍສ຺ສ ປນ ວິສໍ ສີຆໍ ອຠິຣຸຫຕິ, ນ ສີຆໍ ໂອຕຣຕິ ອເນຬກສປ຺ປາທີນໍ ວິສໍ ວິຍ, ອຍໍ ອາຄຕວິໂສ ຈ ໂຆຣວິໂສ ຈ. ອເນຬກສປ຺ໂປ ນາມ ມຫາອາສີວິໂສ. ຍສ຺ສ ວິສໍ ມນ຺ທໍ ໂຫຕິ, ໂອຫາຣິຍມານມ຺ປິ ສຸເຂເນວ ໂອຕຣຕິ ນີລສປ຺ປຘມນິສປ຺ປາທີນໍ ວິສໍ ວິຍ, ອຍໍ ເນວ ອາຄຕວິໂສ ນ ໂຆຣວິໂສ. ນີລສປ຺ໂປ ນາມ ສາຂວຓ຺ໂຓ ຣຸກ຺ຂຄ຺ຄາທີສຸ ວິຈຣຓສປ຺ໂປ.

ອາສີວິສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໑-໑໑໗. ທຸຕິຍສ຺ສ ¶ ປຐເມ ອສ຺ສທມ຺ເມຕິ ທມ຺ມນໂຍຄ຺ເຄ ອສ຺ເສ. ສາເຣຕີຕິ ສິກ຺ຂາເປຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ເກສິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໘-໑໒໐. ອຏ຺ຐເມ ¶ ສທ຺ຘສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ, ຍສ຺ສ ປາໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕາທີນິ ສພ຺ພວຕ຺ຕານິ ກຕາເນວ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ທສ຺ສນີຍານີຕິ ທສ຺ສນາຣຫານິ. ສໍເວໂຄ ນາມ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປໍ ຎາຓໍ. ອຠິຊາຕິຏ຺ຐານາທີນິປິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕູນິ ຠວນ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສໍເວຄຊນການີ’’ຕິ. ຐານານີຕິ ກາຣຓານິ, ປເທສຏ຺ຐານານິ ວາ. ນວມທສມານິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ.

ສໍເວຊນີຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໑. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸວທນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸວທນ຺ຕສ຺ສ ປາປກມ຺ມິໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠຍໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກມ຺ມກາຣເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠຍນ຺ຕິ ອຄາຣິການໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ , ອນຄາຣິການໍ ປນ ວິນຍທຓ຺ຑໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠຍມ຺ປິ ທຓ຺ຑຠຍນ຺ເຕວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຕ຺ຕານຸວາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໒. ທຸຕິເຍ ໂກຘູປາຍາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂກໂຘ, ສ຺ເວວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຈ ອຕິປ຺ປມທ຺ທນມຖນຸປ຺ປາທເນຫິ ທຬ຺ຫອາຍາສຏ຺ເຐນ ອຸປາຍາໂສ. ອເນກວາຣໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສມເວຕໍ ສຕ຺ຕໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອູມິສທິສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍຖາ ຫິ ພາຫິຣໍ ອຸທກໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ອູມີສຸ ໂອສີທິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ເອວໍ ¶ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ໂກຘູປາຍາເສ ໂອສີທິຕ຺ວາ ວິພ຺ຠມຕິ, ຕສ຺ມາ ໂກຘູປາຍາໂສ ‘‘ອູມິຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂອທຣິກຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ຍຖາ ຫິ ພາຫິຣໍ ອຸທກໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ກຸມ຺ຠີເລນ ຂາທິໂຕ ມຣຕິ, ເອວໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ໂອທຣິກຕ຺ເຕນ ໂອທຣິກຠາເວນ ອາມິສເຄເຘນ ມິຈ຺ຉາຊີເວນ ຊີວິກກປ຺ປເນນ ນາສິຕສີລາທິຄຸຓຕາຍ ຂາທິຕຘມ຺ມສຣີໂຣ ວິພ຺ຠມຕິ, ຕສ຺ມາ ໂອທຣິກຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸມ຺ຠີລຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາຕິ ກາຍຄຕໍ ສຕິໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ອສໍວຸເຕຫີຕິ ອປິຫິເຕຫິ. ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ກາມຄຸຓານໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ຍຖາ ຫິ ພາຫິຣໍ ອຸທກໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ອາວຏ຺ເຏ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ເອວໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາວຏ຺ເຏ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິພ຺ຠມຕິ. ກາມຣາຄາຠິຠູໂຕ ຫິ ສຕ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈ ເອຕ຺ໂຕ, ເອຕ຺ໂຕ ຈ ອິໂຕຕິ ເອວໍ ມນາປິຍຣູປາທິວິສຍສງ຺ຂາເຕ ອາວຏ຺ເຏ ອຕ຺ຕານໍ ສໍສາເຣຕ຺ວາ ຍຖາ ຕໂຕ ພຫິຠູເຕ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເອວໍ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ພ຺ຍສນາປາທເນນ ກາມຄຸຓານໍ ອາວຏ຺ຏສທິສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອນຸທ຺ຘໍເສຕີຕິ ກິລເມຕິ ວິໂລລຕິ. ຣາຄານຸທ຺ຘໍສິເຕນາຕິ ຣາເຄນ ອນຸທ຺ຘໍສິເຕນ. ມາຕຸຄາມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ພາຫິຣໍ ອຸທກໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ຈຓ຺ຑມຈ຺ຉໍ ອາຄມ຺ມ ລທ຺ຘປ຺ປຫາໂຣ ມຣຕິ, ເອວໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ມາຕຸຄາມໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນກາມຣາໂຄ ວິພ຺ຠມຕິ, ຕສ຺ມາ ມາຕຸຄາໂມ ‘‘ສຸສຸກາຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ມາຕຸຄາໂມ ຫິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣຣຫິຕໍ ອຘີຣປຸຣິສໍ ອິຕ຺ຖິກຸຕ຺ຕຠູເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຫາສຠາວວິລາເສຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘີຣຊາຕິກມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ¶ ຣູປາທີຫິ ສມ຺ປໂລຠນວເສນ ອນວເສສໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣຘມ຺ເມ ສີລາທິເກ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປຕິ.

ອິມານິ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຠຍານິ ຠາຍິຕ຺ວາ ຍຖາ ອຸທກໍ ອໂນໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ອຸທກໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸທກປິປາສາວິນຍນໍ ສຣີຣສຸທ຺ຘິປຣິຬາຫູປສໂມ ກາຍອຸຕຸຄ຺ຄາຫາປນນ຺ຕິ, ເອວມາທິ ອານິສໍໂສ ນຕ຺ຖິ, ເອວເມວໍ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຠຍານິ ຠາຍິຕ຺ວາ ສາສເນ ອປພ຺ພຊນ຺ຕສ຺ສປິ ອິມໍ ສາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂູປສໂມ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ສີລານິສໍສາທິວເສນ ອເນກວິໂຘ ອານິສໍໂສ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ປນ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຠຍານິ ອຠາຍິຕ຺ວາ ¶ ອຸທກໍ ໂອໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ອານິສໍໂສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອິມານິ ອຠາຍິຕ຺ວາ ສາສເນ ປພ຺ພຊນ຺ຕສ຺ສປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ອານິສໍໂສ ໂຫຕິ. ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຠຍານິ ຠາຍິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອໂນຕຣນ຺ໂຕ ໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣຕີຣໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຠາຍິຕ຺ວາ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວເມວໍ ຠາຍິຕ຺ວາ ສາສເນ ອປພ຺ພຊນ຺ໂຕປິ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານປາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຠາຍິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ.

໑໒໓. ຕຕິເຍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິການໍ ເທວານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ກາໂຍ ສມູໂຫຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາໂຍ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຄຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ. ເອຕາຍ ຈ ສພ຺ພສ຺ສປິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍສ຺ສ ສມຎ຺ຎາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອາຠສ຺ສຣານໍ ເທວານນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິກາທີນໍ ອຸປຣິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ໂຄພລີພທ຺ທຎ຺ຎາເຍນ ຕທວສິຏ຺ຐານໍ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິການໍ ເທວານ’’ນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິການໍເຍວ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຫ ພ຺ຍຍຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຫພ຺ໂຍ, ສຫວຕ຺ຕນໂກ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຫພ຺ຍຕາ, ສຫປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ກປ຺ໂປ ອາຍຸປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິປິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທີນໍ ອາຍຸໂນ ອນ຺ຕຣໍ ອຕ຺ຖິ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຕ຺ຖິ ຫີນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ທ຺ເວ ກປ຺ປາ ອາຍຸປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຫີນຊ຺ຌາເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ວເສນ ອຍໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕິວິຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ກປ຺ປາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ກປ຺ປາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ກປ຺ໂປ ທ຺ເວ ກປ຺ປາ’ຕິ ¶ , ກມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກປ຺ໂປຕິ ຈ ຄຸຓສ຺ສປິ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕ ກປ຺ໂປ, ຕໂຕ ເອເກນ ຄຸເຓນ, ເອກສ຺ມິໍ ວາເຣ ຄຓນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ກປ຺ປາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອກວາຣຄຓນາຍ ກປ຺ປສ຺ສ ທ຺ວິຄຸຓິຕຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ມຫາກປ຺ປາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍນາຕິ ທຸຕິຍວາຣຄຓນາຍ. ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ທຸຕິຍວາຣຄຓນາຍ ທ຺ວີສຸ ກປ຺ເປສຸ ທ຺ວິຄຸຓິເຕສຸ ¶ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາກປ຺ປາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸນ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກປ຺ປາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທ຺ເວ ວາເຣ ຄຸເຓຕ຺ວາ ເຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກປ຺ປາ ທສ຺ສິຕາ, ປຸນ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກປ຺ປາ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ທ຺ເວ ວາເຣ ຄຸເຓຕ຺ວາ ເຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກປ຺ປາ ທສ຺ສິຕາ, ເຕສຸ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄຸຓິເຕສຸ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ກປ຺ປາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ຕຖາ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອກສ຺ມິໍ ວາເຣ ຄຸຓິຕາ ອຏ຺ຐ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸນ ເຕ ອຏ຺ຐ ທຸຕິຍວາເຣ ຄຸຓິຕາ ໂສຬສ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸນ ເຕ ໂສຬສ ຕຕິຍວາເຣ ຄຸຓິຕາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸນ ເຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ຄຸຓິຕາ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ຄຸເຓຫິ ຄຸຓິຕາ ເອເກນ ຄຸເຓນ ອຏ຺ຐ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ອຸໂປສຖສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໓.໗໑) –

‘‘ຍານິ ມານຸສການິ ປຎ຺ຎາສ ວສ຺ສານິ, ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ເທວານໍ ເອໂສ ເອໂກ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິໂວ’’ຕິ –

ອາທິນາ ກາມາວຈຣເທວານເມວ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ທສ຺ສິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາເຍວ –

‘‘ຕໂຍເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ຕໂຍ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ…ເປ… ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປຄານໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປຄານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວານໍ ວີສຕິ ກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ອາຍຸປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໑໗) –

ອາທິນາ ອຣູປາວຈຣານໍເຍວ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຣູປາວຈຣານເມວ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ທສ຺ສິຕໍ. ວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໑໐໒໒) ປນ ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ກິຕ຺ຕກໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ວສ຺ສສຕໍ ອປ຺ປໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິອາທິນາ ເທວມນຸສ຺ສານຎ຺ເຈວ ຣູປາຣູປາວຈຣສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ທສ຺ສິຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ມນຸສ຺ສານໍ ເທວານຎ຺ຈ ອາຍຸໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທມາເນນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ຠຸມ຺ມເທເວສຸ ¶ ຈ ອາຍຸ ນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ຕໍ ກສ຺ມາຕິ? ນິຣເຍ ຕາວ ກມ຺ມເມວ ປມາຓໍ. ຍາວ ກມ຺ມໍ ນ ຂີຍຕິ, ຕາວ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ເສສອປາເຍສຸ. ຠຸມ຺ມເທວານມ຺ປິ ກມ຺ມເມວ ປມາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຫິ ເກຈິ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເກຈິ ອຑ຺ຒມາສໍ, ກປ຺ປໍ ຕິຏ຺ຐມານາປິ ອຕ຺ຖິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສສຸ ຄິຫິຠາເວ ຐິຕາເຍວ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ສກທາຄາມິຜລໍ ອນາຄາມິຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ເຕສຸ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຍາວຊີວໍ ¶ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຂີຓາສວາ ປນ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ ວາ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ວາ. ກສ຺ມາ? ອຣຫຕ຺ຕໍ ນາມ ເສຏ຺ຐຄຸຓໍ, ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ຫີນໍ, ຕໍ ຫີນຕາຍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄຸຓໍ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ປຣິນິພ຺ພາຕຸກາມາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ ວາ. ຠຸມ຺ມເທວາ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາປິ ຍາວຊີວໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຉສຸ ກາມາວຈເຣສຸ ເທເວສຸ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິໂນ ຍາວຊີວໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອນາຄາມິນາ ຣູປຠວໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຂີຓາສເວນ ປຣິນິພ຺ພາຕຸໍ. ກສ຺ມາ? ນິລີຍໂນກາສສ຺ສ ອຠາວາ. ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈເຣສຸ ສພ຺ເພປິ ຍາວຊີວໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຣູປາວຈເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິໂນ ນ ປຸນ ອິຘາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ. ເອເຕ ຫິ ຌານອນາຄາມິໂນ ນາມ.

ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີນໍ ປນ ກິໍ ນິຍເມຕິ? ປຄຸຓຊ຺ຌານໍ. ຍເທວສ຺ສ ປຄຸຓໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ສພ຺ເພສຸ ປຄຸເຓສຸ ກິໍ ນິຍເມຕິ? ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ. ເອກໍເສເນວ ຫິ ໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕເນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ນວສຸ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕອຣິຍສາວການໍ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິປິ ອຸປຣູປປຕ຺ຕິປິ, ນ ເຫຏ຺ຐູປປຕ຺ຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປນ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິປິ ໂຫຕິ, ອຸປຣູປປຕ຺ຕິປິ, ເຫຏ຺ຐູປປຕ຺ຕິປິ. ປຎ຺ຈສຸ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ຈຕູສຸ ຈ ອຣູເປສຸ ອຣິຍສາວການໍ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິປິ ໂຫຕິ ອຸປຣູປປຕ຺ຕິປິ. ປຐມຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອນາຄາມີ ນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕ ປຣິນິພ຺ພາຕິ. ເວຫປ຺ຜລໍ, ອກນິຏ຺ຐໍ, ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນນ຺ຕິ ອິເມ ຕໂຍ ເທວໂລກາ ເສຏ຺ຐຠວາ ນາມ. ອິເມສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕອນາຄາມິໂນ ເນວ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ອໂຘ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຐມນານາກຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔-໖. ທຸຕິຍນານາກຣຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໒໔-໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ເຕ ຘມ຺ເມຕິ ເຕ ‘‘ຣູປຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕ ຣູປາທໂຍ ຘມ຺ເມ. ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ອິມິນາ ນິຈ຺ຈປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ເຕສໍ ອນິຈ຺ຈຕມາຫ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ອຸທຍວຍວນ຺ຕໂຕ ວິປຣິຓາມໂຕ ຕາວກາລິກໂຕ ຈ ເຕ ອນິຈ຺ຈາຕິ ໂຊຕິຕໍ ໂຫຕິ. ຍຎ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸທຍວຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ¶ . ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈ ຕເທວ ວິປຣີຕໍ, ອິຕ຺ຕຣກ຺ຂຓເມວ ຈ ໂຫຕີຕິ. ທຸກ຺ຂໂຕຕິ ອິມິນາ ສຸຂປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ເຕສໍ ¶ ທຸກ຺ຂຕມາຫ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປຏິປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ ເຕ ທຸກ຺ຂາຕິ ໂຊຕິຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທຍວຍວນ຺ຕຕາຍ ຫິ ເຕ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປຏິປີຬນໂຕ ນິຣນ຺ຕຣທຸກ຺ຂຕາຍ ທຸກ຺ຂສ຺ເສວ ຈ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕາ. ປຈ຺ຈຍຍາປນີຍຕາຍ ໂຣຄມູລຕາຍ ຈ ໂຣຄໂຕ. ທຸກ຺ຂຕາສູລໂຍຄໂຕ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓໂຕ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ເຄຫິ ອຸທ຺ຘຸມາຕປຣິປກ຺ກປຠິນ຺ນໂຕ ຈ ຄຓ຺ຑໂຕ. ປີຬາຊນນໂຕ, ອນ຺ໂຕຕຸທນໂຕ, ທຸນ຺ນີຫຣຓໂຕ ຈ ສລ຺ລໂຕ. ອວຑ຺ຒິອາວຫນໂຕ ອຆວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ ອຆໂຕ. ອເສຣິຠາວຊນນໂຕ ອາພາຘປທຏ຺ຐານຕາຍ ຈ ອາພາຘໂຕ. ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ອວິເຘຍ຺ຍຕາຍ ຈ ປຣໂຕ. ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣເຓຫິ ປລຸຊ຺ຊນີຍຕາຍ ປໂລກໂຕ. ສາມິນິວາສິກາຣກເວທກອຘິຏ຺ຐາຍກວິຣຫໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ. ອຕ຺ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ອນຕ຺ຕໂຕ. ຣູປາທິຘມ຺ມາ ຫິ ນ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ອນຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສຍມ຺ປິ ອຕ຺ຕາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຕາ. ເຕນ ອພ຺ຍາປາຣໂຕ ນິຣີຫໂຕ ຕຸຈ຺ຉໂຕ ອນຕ຺ຕາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍເມວ ສຸຂາວໂພຘນຕ຺ຖໍ ເອກາທສຫິ ປເທຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ທຸຕິຍນານາກຣຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ປຐມຕຖາຄຕອຈ຺ຉຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໗. ສຕ຺ຕເມ ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມາເນ ວິຍ ໂວຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຕ຺ຖຣໂຓ ສມຸຊ຺ຊລຠາເວນ ອຸຬາໂຣ. ເທວານຸຠາວນ຺ຕິ ເທວານໍ ປຠານຸຠາວໍ. ເທວານຎ຺ຫິ ປຠໍ ໂສ ໂອຠາໂສ ອຘິຠວຕິ, ນ ເທເວ. ເຕນາຫ ‘‘ເທວານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທິນາ ເກນຈິ ນ ຫຎ຺ຎຕີຕິ ອຆາ, ອສມ຺ພາຘາ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈວິວຣາ’’ຕິ. ອສໍວຸຕາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ເກນຈິ ອປິຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາປິ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກສ຺ສ ປິຘາຍິກາ ສນ຺ຘາຣິກາ ປຖວີ ນຕ຺ຖິ ອສໍວຸຕາ ໂລກນ຺ຕຣິກາ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ເທວວິມານານໍ ອຠາວໂຕ ອສໍວຸຕາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນ຺ຘກາໂຣ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຘກາຣາ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ຊາຍຕິ ອາໂລກສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ນ ຈກ຺ຂຸໂນ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເຕໂນຠາເສນ ¶ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊມ຺ພຸທີເປ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍ ປຸພ຺ພວິເທຫວາສີນໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມວເສນ ອຸປຑ຺ຒໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອປຣໂຄຍານວາສີນໍ ອຸຄ຺ຄມນວເສນ. ເອວໍ ເສສທີເປສຸປີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຕີສຸ ທີເປສຸ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ທ຺ວີສຸ ເອວ ທີເປສຸ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ເອເກກາຍ ທິສາຍ ນວນວໂຍຊນສຕສຫສ຺ສານິ ອນ຺ຘກາຣວິຘມນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຠາຍ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີຕິ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ປຠາຍ ໂອຠາສິຕຸໍ ນາຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ຕິ. ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພຕມຕ຺ຖກສມປ຺ປມາເຓ ອາກາເສ ວິຈຣຓໂຕ ‘‘ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕສ຺ສ ເວມຊ຺ເຌນ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພ຺ຍາວຏາຕິ ຂາທນຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕາ. ວິປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ວິວຏ຺ຏິຕ຺ວາ. ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ມຸຈ຺ຉາປວຕ຺ຕິຍາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ, ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄເຉທນວເສນ ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາເຣຕິ ອາຕປສນ຺ຕປາຠາເວນ ອຕິສີຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ ສິຍາ. ນ ຫິ ຕໍ ກປ຺ປສຓ຺ຐານອຸທກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິກຣມຫາເມຆວຸຏ຺ຐໍ ປຖວິສນ຺ຘາຣກໍ ກປ຺ປວິນາສກອຸທກໍ ວິຍ ຂາຣໍ ຠວິຕຸມຣຫຕິ, ຕຖາ ສຕິ ປຖວີປິ ວິລີເຍຍ຺ຍ, ເຕສໍ ວາ ປາປກມ຺ມຜເລນ ເປຕານໍ ປກຕິອຸທກສ຺ສ ປຸພ຺ພເຂຬຠາວາປຕ຺ຕິ ວິຍ ຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ຂາຣຠາວາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາເຣ ອຸທເກ’’ຕິ.

ປຐມຕຖາຄຕອຈ຺ຉຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ທຸຕິຍຕຖາຄຕອຈ຺ຉຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒໘. ອຏ຺ຐເມ ອາລີຍນ຺ຕິ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເສວີຍນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ອາຣມນ຺ຕີຕິ ຣຕິໍ ວິນ຺ທນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕິ ລຬນ຺ຕິ. ອາລີຍນ຺ຕິ ວາ ອລ຺ລີຍນ຺ຕາ ອຠິຣມຓວເສນ ເສວນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ, ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ. ເຕຫິ ອາລເຍຫິ ຣມນ຺ຕີຕິ ອາລຍາຣາມາ. ຍເຖວ ຫິ ສຸສຊ຺ຊິຕໍ ປຸປ຺ຜຜລຠຣິຕຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ປນ຺ນອຸຍ຺ຍານໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຣາຊາ ຕາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຣມຕິ, ສມ຺ມຸທິໂຕ ອາໂມທິຕປ຺ປໂມທິໂຕ ໂຫຕິ, ນ ອຸກ຺ກຓ຺ເຐຕິ, ສາຍມ຺ປິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ເອວມິເມຫິ ກາມາລຍຕຓ຺ຫາລເຍຫິ ສຕ຺ຕາ ຣມນ຺ຕິ, ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ປມຸທິຕາ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ວສນ຺ຕິ. ເຕນ ເຕສໍ ຠຄວາ ທຸວິຘມ຺ປິ ອາລຍໍ ອຸຍ຺ຍານຠູມິໍ ວິຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາລຍາຣາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ທຸຕິຍຕຖາຄຕອຈ຺ຉຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙-໑໐. ອານນ຺ທອຈ຺ຉຣິຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໒໙-໑໓໐. ນວເມ ¶ ປຏິສນ຺ຖາຣຘມ຺ມນ຺ຕິ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປຄຕານໍ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ¶ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ເຈວ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິວເສນ ຈ ຍຖາກາລໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິເຍວ, ອຸປາສກອຸປາສິການໍ ປນ ອຸປນິສິນ຺ນກກຖາວເສນ. ທສມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອານນ຺ທອຈ຺ຉຣິຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໑. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ອຸປປຕ຺ຕິປ຺ປຏິລາຠໍ ສໍວຕ຺ຕນິການີຕິ ອຸປປຕ຺ຕິປຏິລາຠິຍານິ. ຠວປຏິລາຠິຍານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຍຫີຕິ ເຍຫິ ສໍໂຍຊເນຫິ ເຫຕຸຠູເຕຫິ, ກຣຓຠູເຕຫິ ວາ. ນນຸ ຈ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສປິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ອປ຺ປຫີນານິ, ກສ຺ມາ ປນ ສກທາຄາມີເຍວ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສກທາຄາມິສ຺ສາຕິ ອິທໍ ອປ຺ປຫີນສໍໂຍຊເນສຸ ອຣິເຍສຸ ອຸຕ຺ຕມໂກຏິຍາ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຫີນສໍໂຍຊເນສູຕິ ອປ຺ປຫີນໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊເນສຸ. ອຸຕ຺ຕມໂກຏິຍາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ຄຫິຕໍ. ສກທາຄາມິໂຕ ປຣຎ຺ຫິ ອປ຺ປຫີນໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊໂນ ອຣິໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນນຸ ຈ ສກທາຄາມິສ຺ສ ປຫີນານິປິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ອຕ຺ຖິ ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສສໍໂຍຊນານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ອປ຺ປຫີນານີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຣມ຺ຠາຄິເຍສຸ ຈ ອປ຺ປຫີນໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທສໍໂຍຊນານິ ສກທາຄາມິສ຺ສ ອປ຺ປຫີນານິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ອປ຺ປຫີນານິ ອຸປາທາຍ ‘‘ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ອປ຺ປຫີນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ເພສໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໓໒. ທຸຕິເຍ ¶ ¶ ປຏິຠານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຎາຓມ຺ປິ ຎາຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐິຕວຈນມ຺ປິ, ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິຠານມສ຺ສາຕິ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຏິຠາໂນ. ປຸຈ຺ຉານນ຺ຕຣເມວ ສີຆໍ ພ຺ຍາກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ໂນມຸຕ຺ຕປ຺ປຏິຠານມສ຺ສາຕິ ໂນມຸຕ຺ຕປ຺ປຏິຠາໂນ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປຐໂມ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕເມວ ເປກ຺ຂຕິ ຕິປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ໂສ ປນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕກາຣຓເມວ ກເຖຕິ. ທຸຕິໂຍ ປຸຈ຺ຉານນ຺ຕຣເມວ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ວຈເນນ ປຏິພາຫຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາປິ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ນ ປກ຺ເຂຕິ ຈຕຸນິກາຍິກປິຓ຺ຑຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ໂສ ປນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຎ຺ຫປຣິໂຍສານມ຺ປິ ນາຄເມຕິ, ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ກເຖຕິເຍວ, ວຈນຕ຺ຖໍ ປນສ຺ສ ວີມໍສິຍມານໍ ກຕ຺ຖຈິ ນ ລຄຕິ. ຕຕິໂຍ ປຸຈ຺ຉາສມກາລເມວ ຍຸຕ຺ຕໍ ເປກ຺ຂຕິ, ຕໍຂຓໍເຍວ ຈ ນໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ ຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ໂສ ປນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສີຆເມວ ກເຖຕິ, ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕກາຣໂຓ ຈ ໂຫຕິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ເນວ ຍຸຕ຺ຕໍ ເປກ຺ຂຕິ, ນ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕິພ຺ພນ຺ຘກາຣນິມຸຄ຺ໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ ລາຬຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ.

໓-໔. ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໓໓-໔. ຕຕິເຍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຆຏນໍ ນາມ ຎາຓຸຄ຺ຆຏນໍ, ຎາເຓນ ອຸຄ຺ຆຏິຕມຕ຺ເຕເຍວ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫ ອຸທາຫຏເວລາຍາຕິ ອຸທາຫາເຣ ອຸທາຫຏມຕ຺ເຕເຍວ. ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕີຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ອຠິສມໂຍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໓໕໕) ນເຍນ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ມາຕິກາຍ ຐປິຍມານາຍ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິປຎ຺ຈິຕໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ຊານາຕີຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ເຖ ຠາຊິຍມາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ¶ . ອຸທ຺ເທສາທີຫິ ເນຕພ຺ໂພຕິ ເນຍ຺ໂຍ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນປທເມວ ປຣມໍ ອສ຺ສາຕິ ປທປຣໂມ. ນ ຕາຍ ຊາຕິຍາ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕີຕິ ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໕-໘. ປຎ຺ຈເມ ¶ ສາວຊ຺ໂຊຕິ ສໂທໂສ. ສາວຊ຺ເຊນ ກາຍກມ຺ເມນາຕິ ສໂທເສນ ປາຓາຕິປາຕາທິນາ ກາຍກມ຺ເມນ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕີຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ອາຍູຫນກມ຺ມສ຺ສ ສໂທສຕ຺ຕາ ຄູຖກຸຓປາທິຠຣິໂຕ ປເທໂສ ວິຍ ‘‘ສາວຊ຺ໂຊ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາວຊ຺ເຊນ ພຫຸລນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ສາວຊ຺ຊເມວ ກາຍກມ຺ມໍ ພຫຸລໍ ໂຫຕິ, ອປ຺ປໍ ອນວຊ຺ຊໍ. ໂສ ‘‘ສາວຊ຺ເຊນ ພຫຸລໍ ກາຍກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອປ຺ປໍ ອນວຊ຺ເຊນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂກ ປນ ເອວຣູໂປ ໂຫຕີຕິ? ໂຍ ຄາມຘມ຺ມຕາຍ ວາ ນິຄມຘມ຺ມຕາຍ ວາ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸໂປສຖໍ ສມາທິຍຕິ, ສີລານິ ປູເຣຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕີຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ອາຍູຫນກມ຺ເມສຸ ສາວຊ຺ຊສ຺ເສວ ພຫຸລຕາຍ ອນວຊ຺ຊສ຺ສ ອປ຺ປຕາຍ ‘‘ວຊ຺ຊພຫຸໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘານິ ປຸປ຺ຜານິ ຣາສິກຕານສ຺ສຸ, ເຕສໍ ອຸປຣິ ຕຫໍ ຕຫໍ ອຘິມຸຕ຺ຕກວສ຺ສິກປາຏລານິ ປຕິຕານິ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ເອວຣູໂປ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ອຘິມຸຕ຺ຕກວສ຺ສິກປາຏລານິ ຣາສິກຕານສ຺ສຸ, ເຕສໍ ອຸປຣິ ຕຫໍ ຕຫໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘານິ ພທຣປຸປ຺ຜາທີນິ ປຕິຕານິ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ເອວຣູໂປ ຕຕິໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປນ ຕີຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ອາຍູຫນກມ຺ມສ຺ສ ນິທ຺ໂທສຕ຺ຕາ ຈ ຈຕຸມຘຸຣຠຣິຕສຸວຓ຺ຓວາຕິ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຉຏ຺ຐາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສາວຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໙-໑໔໐. ນວເມ ¶ ອປ຺ປຎ຺ຈ ຠາສຕີຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ໂຖກເມວ ກເຖຕິ. ອສຫິຕຎ຺ຈາຕິ ກເຖນ຺ໂຕ ຈ ປນ ນ ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕໍ ກາລຍຸຕ຺ຕໍ ກເຖຕິ. ປຣິສາ ຈສ຺ສ ນ ກຸສລາ ໂຫຕີຕິ ໂສຕຸໍ ນິສິນ຺ນປຣິສາ ຈສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓາກາຣຓໍ ສິລິຏ຺ຐາສິລິຏ຺ຐໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຣູໂປຕິ ອຍໍ ເອວໍຊາຕິໂກ ພາລຘມ຺ມກຖິໂກ ເອວໍຊາຕິກາຍ ພາລປຣິສາຍ ຘມ຺ມກຖິໂກຕ຺ເວວ ນາມໍ ລຠຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ເວເຍວ ຊນາ ສຠາວຘມ຺ມກຖິກາ, ນ ອິຕເຣ. ອິຕເຣ ປນ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ທສມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຘມ຺ມກຖິກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔໑-໑໔໖. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ¶ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ອາຠາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔໗-໑໕໐. ສຕ຺ຕເມ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານສຠາວສ຺ສ ກາລສ຺ສ ຠາວນາທິໂຍໂຄ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາລາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ກາລສຫຈຣິຕາ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອິຘ ກາລ-ສທ຺ເທນ ຄຫິຕາ ອປຣສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອຏ຺ຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ທຸຕິຍກາລສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໕໑-໑໕໕. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ¶ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານາເນວ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໕໖-໑໕໘. ຉຏ຺ເຐ ສໍວຏ຺ຏນໍ ວິນສ຺ສນໍ ສໍວຏ຺ໂຏ, ສໍວຏ຺ຏໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຕຖາ ຐາຍີ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ວິວຏ຺ຏນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ, ວຑ຺ຒນໍ ວາ ວິວຏ຺ໂຏ. ‘‘ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ, ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ, ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏຕິ ເອວໍ ສໍວຏ຺ຏສີມານຸກ຺ກເມນ ສໍວຏ຺ເຏສຸ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ, ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ, ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏຕິ ວຈນໍ ສໍວຏ຺ຏມຫາຠູຕເທສນານຸປຸພ຺ພິຍາ’’ຕິ ເກຈິ. ‘‘ຠາວີສໍວຏ຺ຏານຸປຸພ຺ພິຍາ’’ຕິ ອປເຣ. ອາເປນ ສໍວຏ຺ໂຏ ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ. ສໍວຏ຺ຏສີມາຕິ ສໍວຏ຺ຏນມຣິຍາທາ. ສໍວຏ຺ຏຕີຕິ ວິນສ຺ສຕິ. ສທາຕິ ສພ຺ພກາລໍ, ຕີສຸປິ ສໍວຏ຺ຏກາເລສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ.

ຕຕ຺ຖ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ກມ຺ປຕິ. ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ, ຍຕ຺ຖ ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑ ອາທໂຍ; ສຸ. ນິ. ໒໒໔ ອາທໂຍ) ຂນ຺ຘປຣິຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໔.໖໗; ຈູຬວ. ໒໕໑) ຘຊຄ຺ຄປຣິຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໗-໒໗໘) ໂມຣປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ (ຊາ. ໑.໒.໑໗-໑໘) ອິເມສໍ ປຣິຕ຺ຕານໍ ອານຸຠາໂວ ວຕ຺ຕຕິ. ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນນ຺ຕາປຣິມາຓໍ, ຍໍ ‘‘ຍາວຕາ ວາ ປນາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ອາກງ຺ຂຕິ, ຕໍ ຕໍ ຊານາຕິ. ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ເອກໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ ¶ , ຕສ຺ມິໍ ປນ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ, ວິນສ຺ສນ຺ຕຎ຺ຈ ເອກໂຕວ ວິນສ຺ສຕິ, ສຓ຺ຐຫນ຺ຕຎ຺ຈ ¶ ເອກໂຕວ ສຓ຺ຐຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໔໐໔) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ກປ຺ປສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໕໙. ນວເມ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕຓ຺ຫໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫມ຺ປິ ອາສວານໍ ຂຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອນຸຕ຺ຕເຣ ວິໂມກ຺ເຂ ປິຫໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕຓ຺ຫໍ ນິສ຺ສາຍ. ກຖໍ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ອາຣພ຺ຠ ອາສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຕຕ຺ຖ ປິຫາ ປວຕ຺ຕຕິ ອວິສຍຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈ ອນຘິຄຕຠາວໂຕ. ອນຸສ຺ສວູປລທ຺ເຘ ປນ ອນຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ເຂ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປິຫໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ປິຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ນາມ. ນາກຑ຺ຒຕີຕິ ກມ຺ມປຖຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ນ ເທຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຠິກ຺ຂຸນີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໐. ທສເມ ວຬຎ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ເຈວ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຘາເຣນ຺ຕິ ຈ. ອວິຄຕຕຓ຺ຫຕາຍ ຕໍ ຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣຊາຕໍ ພຫຸມ຺ປິ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ພຫຸລາ, ເຕ ເອວ ພາຫຸລິກາ ຍຖາ ‘‘ເວນຍິໂກ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໖; ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໘). ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍພຫຸລຠາວາ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຈຍພາຫຸລ຺ລາຍ ປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ. ສິຖິລໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ສາຖລິກາ, ສິກ຺ຂາຍ ອາທຣຄາຣວາຠາເວນ ສິຖິລໍ ອທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິຖິລນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ສິຖິລ-ສທ຺ເທນ ວາ ສມານຕ຺ຖສ຺ສ ສາຖລສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ສາຖລິກາຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວຄມນໂຕຕິ ອໂຘຄມນໂຕ, ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພີຣິຍາຕິ ອຸຊ຺ຌິຕຸສ຺ສາຫາ ຕທຘິຄມາຍ ອາຣມ຺ຠມ຺ປິ ອກຸຣຸມານາ.

ສຸຄຕວິນຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໑. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ¶ ¶ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຕິອາທີສຸ ປາຬິຍາ ອາຄຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ທຸກ຺ຂປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາ? ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ສມາຘິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ທນ຺ຘໍ ຕໍ ຐານໍ ອຠິຊານນ຺ຕສ຺ສ ຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ…ເປ… ອໂມໂຫ ຘມ຺ມວິຈໂຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທຸກ຺ຂປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ທຸກ຺ຂປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາ? ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ສມາຘິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ຂິປ຺ປໍ ຕໍ ຐານໍ ອຠິຊານນ຺ຕສ຺ສ ຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທຸກ຺ຂປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ສຸຂປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາ? ອກິຈ຺ເຉນ ອກສິເຣນ ສມາຘິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ທນ຺ຘໍ ຕໍ ຐານໍ ອຠິຊານນ຺ຕສ຺ສ ຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຂປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ສຸຂປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາ? ອກິຈ຺ເຉນ ອກສິເຣນ ສມາຘິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ຂິປ຺ປໍ ຕໍ ຐານໍ ອຠິຊານນ຺ຕສ຺ສ ຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຂປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໐໑) – ອຍເມຕ຺ຖ ປາຬິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ສມາຘິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອາຄມນກາເລ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ທຸກ຺ເຂນ ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ. ທນ຺ຘໍ ຕໍ ຐານໍ ອຠິຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕສຸ ກິເລເສສຸ ວິປສ຺ສນາປຣິວາເສ ຈິຣໍ ວສິຕ຺ວາ ຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິສງ຺ຂາຕໍ ຐານໍ ທນ຺ຘໍ ສຓິກໍ ອຠິຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ, ປາປຸຓນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍາ ເອສາ ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຏິປທາຍ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ, ວິປສ຺ສນາປຣິວາສປຎ຺ຎາຍ ຈ ທນ຺ຘຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄກາເລ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ປຎ຺ຎາ ອາຄມນວເສນ ‘‘ທຸກ຺ຂປຏິປທາ ¶ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປຣິ ຕີສຸ ປເທສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສໍຂິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໒. ທຸຕິເຍ ¶ ອກຕາຠິນິເວໂສຕິ ອກຕາຘິກາໂຣ. ຣູປານໍ ລກ຺ຂຓາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ. ຕີສຸ ອທ຺ຘາສຸ ກິລມຕີຕິ ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ອປຣນ຺ເຕ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ຕີສຸ ປເທເສສຸ ກິລມຕິ. ປຎ຺ຈສຸ ຎາເຓສູຕິ ຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຎາເຓສຸ. ນວສຸ ວິປສ຺ສນາຎາເຓສູຕິ ອຸທຍພ຺ພຍາທິນວວິປສ຺ສນາຎາເຓສຸ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ວິຕ຺ຖາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໓. ຕຕິເຍ ‘‘ຍຖາ ເອຕໍ, ຕຖາ ອິທ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ເອເຕນ –

‘‘ຍຖາ ອິທໍ ຕຖາ ເອຕໍ, ຍຖາ ເອຕໍ ຕຖາ ອິທໍ;

ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈ ພຫິທ຺ຘາ ຈ, ກາເຍ ຉນ຺ທໍ ວິຣາຊເຍ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໒໐໕); –

ອິມໍ ເທສນານຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ອິທໍ ສວິຎ຺ຎາຓກາສຸຠໍ ອາຍຸອຸສ຺ມາວິຎ຺ຎາຓານໍ ອນປຄມາ ຈຣຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ນິສີທຕິ ສຍຕິ, ຕຖາ ເອຕໍ ເອຕຣຫິ ສຸສາເນ ສຍິຕໍ ອວິຎ຺ຎາຓກມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອນປຄມາ ອໂຫສິ. ຍຖາ ຈ ເອຕໍ ເອຕຣຫິ ມຕສຣີຣໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອປຄມາ ນ ຈຣຕິ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ ນ ນິສີທຕິ ນ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ, ຕຖາ ອິທໍ ສວິຎ຺ຎາຓກມ຺ປິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອປຄມາ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຈ ອິທໍ ສວິຎ຺ຎາຓກໍ ເນຕຣຫິ ສຸສາເນ ມຕໍ ເສຕິ ນ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິຠາວມຸປຄຕໍ, ຕຖາ ເອຕໍ ເອຕຣຫິ ມຕສຣີຣມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ອໂຫສິ. ຍຖາ ປເນຕໍ ¶ ເອຕຣຫິ ອວິຎ຺ຎາຓກາສຸຠໍ ມຕກສຸສາເນ ເສຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິຠາວຎ຺ຈ ອຸປຄຕໍ, ຕຖາ ອິທໍ ສວິຎ຺ຎາຓກມ຺ປິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອິທໍ ຕຖາ ເອຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ມຕສຣີຣສ຺ສ ສມານຠາວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ພາຫິເຣ ໂທສໍ ປຊຫຕິ. ຍຖາ ເອຕໍ ຕຖາ ອິທນ຺ຕິ ມຕສຣີເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ສມານຠາວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກ ຣາຄໍ ປຊຫຕິ. ເຍນາກາເຣນ ອຸຠຍໍ ສມໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ສມ຺ປຊານນ຺ໂຕ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂມຫໍ ປຊຫຕິ.

ພຫິທ຺ຘາ ທິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ສຸສານາທີສຸ ທິຏ຺ຐານໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິທສນ຺ນໍ ອສຸຠານໍ. ‘‘ນວນ຺ນໍ ປາຏິກຸລ຺ຍານໍ ວເສນາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອນ຺ຕິມຊີວິກາຠາວໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ອລາຠລາເຠສຸ ປຣິຕສ຺ສນເຄຘາທິສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ¶ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມທຊນນໂຕ ກິມິກຸລສໍວທ຺ຘນໂຕຕິ ເອວມາທີຫິປິ ອາກາເຣຫິ ອາຫາເຣປຏິກູລຕາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອນ຺ຕມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊີວິການໍ ຍທິທໍ ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍໍ ອຕິປາໂປຍໍ ໂລກສ຺ມິໍ ຍທິທໍ ປິຓ຺ໂຑລ຺ໂຍ ວິຈຣຕິ ປຕ຺ຕປາຓີຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໐; ອິຕິວຸ. ໙໑). ອລທ຺ຘາ ຈ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຕສ຺ສຕິ, ລທ຺ຘາ ຈ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຄຘິໂຕ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ອຊ຺ໂຌປນ຺ໂນ ອນາທີນວທສ຺ສາວີ ອນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໒໔). ຠຸຕ຺ໂຕ ຈ ອາຫາໂຣ ກສ຺ສຈິ ກທາຈິ ມຣຓໍ ວາ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ອາວຫຕີ’’ຕິ.

ກຏຸກີຏກາທໂຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກຸລປ຺ປເຠທາ ກິມິໂຍ ນໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອນ຺ຕິມຊີວິກາຠາໂວ ຕາວ ຈິຕ຺ຕສໍກິເລສວິໂສຘນຕ຺ຖໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວສນໂຕ ປເຄວ ມນສິ ກາຕພ຺ໂພ ‘‘ມາຫໍ ຉວາລາຕສທິໂສ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ອລາຠລາເຠສຸ ປຣິຕສ຺ສນເຄຘາທິສມຸປ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣຓໍ ປເຄວ ອນຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ປຏິສງ຺ຂານວໂຕ ຕທຠາວໂຕ. ຠຕ຺ຕສມ຺ມໂທ ອເນກນ຺ຕິໂກ ປຣິໂຠເຄ ອນ຺ໂຕຄໂຘວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິມິກຸລສໍວທ຺ຘນໍ ປນ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ສງ຺ຄຫິຕເມວ ວາ ‘‘ນວນ຺ນໍ ປາຏິກຸລ຺ຍານໍ ວເສນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຍມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ. ອິມິນາ ວາ ນເຍນ ອິຕເຣສມ຺ເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍຖາສມ຺ຠວເມຕ຺ຖ ປຏິກູລຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ເອວຎ຺ຈ ¶ ກຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໙໔-໒໙໕) ທສຫິ ອາກາເຣຫິ ປຏິກູລຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຄມນໂຕ, ປຣິເຍສນໂຕ, ປຣິໂຠຄໂຕ, ອາສຍໂຕ, ນິຘານໂຕ, ອປຣິປກ຺ກໂຕ, ປຣິປກ຺ກໂຕ, ຜລໂຕ, ນິສ຺ສນ຺ທໂຕ, ສມ຺ມກ຺ຂນໂຕຕິ. ເອວໍ ທສນ຺ນໍ ວເສນ ປາຏິກຸລ຺ຍວຈເນນປິ ອິຘ ‘‘ນວນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ສມ຺ມກ຺ຂນສ຺ສ ປຣິໂຠຄາທີສຸ ລພ຺ຠມານຠາວາ ວິສຸໍ ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນ ວທນ຺ຕິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໐໔) ປນ ສມ຺ມກ຺ຂນໍ ປຣິໂຠຄາທີສຸ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ນິສ຺ສນ຺ທວເສນ ວິເສສໂຕ ປຏິກູລນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຐປິຕາ.

ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕສຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ຕີສຸ ຠເວສຸ ອຣຸຈ຺ຈນວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ ເຫສາ ສຎ຺ຎາສີເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໖໔-໑໖໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ປຘານກຣຓກາເລ ສີຕາທີນິ ນກ຺ຂມຕິ ນ ສຫຕີຕິ ອກ຺ຂມາ. ຂມຕິ ສຫຕິ ອຠິຠວຕີຕິ ຂມາ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍທມນໍ ທມາ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໔; ໖.໕໘) ນເຍນ ວິຕກ຺ກສມນໍ ສມາຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລວິຕກ຺ການໍ ວູປສມນປຏິປທາ’’ຕິ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກິເລສານໍ ສມນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຏິປທາ ສມາ. ປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຐມຂມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗-໘. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໖໗-໑໖໘. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐເມສຸ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສາຕິອາທິນາ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ສຸຂປຏິປທທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎຠາໂວ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ ທຸກ຺ຂປຏິປທຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ເຫຏ຺ຐິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ສຸຂປຏິປທທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎຠາໂວ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ສຸຂປຏິປທຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໐໑) ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ¶ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ສຸຂປຏິປທຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາວ ອເຫສຸໍ, ຕຖາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ປຐມມຄ຺ໂຄ ສຸຂປຏິປທຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ, ອຸປຣິ ຕໂຍ ທຸກ຺ຂປຏິປທທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ. ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗໖) ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ສຸຂປຏິປທຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາວ ອເຫສຸໍ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ປຐມມຄ຺ໂຄ ສຸຂປຏິປທຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ ອຸປຣິ ຕໂຍ ທຸກ຺ຂປຏິປທຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນານຸໂລເມຕິ. ອິມາຍ ປາຬິຍາ ອິມາຍ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ວີມໍສິຕພ຺ພເມຕໍ. ຕໍຕໍຠາຓການໍ ວາ ມເຕນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໙. ນວເມ ສສງ຺ຂາເຣນ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ອຘິມຕ຺ຕປໂຍຄໍ ກຕ຺ວາວ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານຘມ຺ໂມຕິ ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ. ອສງ຺ຂາເຣນ ອປ຺ປໂຍເຄນ ອຘິມຕ຺ຕປໂຍຄໍ ອກຕ຺ວາວ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານຘມ຺ໂມຕິ ¶ ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ. ຘມ຺ມານຸສາຣີ ປຸຄ຺ຄໂລ ຫິ ອາຄມນມ຺ຫິ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ໂຕ ອປ຺ປທຸກ຺ເຂນ ອກສິເຣນ ອກິລມນ຺ໂຕວ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ສທ຺ຘານຸສາຣີ ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມານຸສາຣິສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ກິເລສຈ຺ເຉທກໍ ຎາຓໍ ອທນ຺ຘໍ ຕິຂິຓໍ ສູຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ວຫຕິ. ຍຖາ ນາມ ຕິຂິເຓນ ອສິນາ ກທລິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ມຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ອຕິສີຆໍ ວຫຕິ, ສທ຺ໂທ ນ ສຸຍ຺ຍຕິ, ພລວວາຍາມກິຈ຺ຈໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວຣູປາ ຘມ຺ມານຸສາຣິໂນ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘານຸສາຣິໂນ ປນ ປຸພ຺ພຠາຄກ຺ຂເຓ ກິເລສຈ຺ເຉທກໍ ຎາຓໍ ທນ຺ຘໍ ອຕິຂິຓໍ ອສູຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ວຫຕິ. ຍຖາ ນາມ ກຸຓ຺ເຐນ ອສິນາ ກທລິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ນ ມຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ອຕິສີຆໍ ນ ວຫຕິ, ສທ຺ໂທ ສຸຍ຺ຍຕິ, ພລວວາຍາມກິຈ຺ຈໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ເອວຣູປາ ສທ຺ຘານຸສາຣິໂນ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເນສໍ ກິເລສກ຺ຂເຍ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ອນວເສສາວ ກິເລສາ ຂີຍນ຺ຕິ.

ສສງ຺ຂາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໐. ທສເມ ¶ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ວິປສ຺ສນໍ ຠາເວຕີຕິ ອິທໍ ສມຖຍານິກສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ປຐມໍ ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ວາ ອປ຺ປນາສມາຘິໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຍໍ ສມໂຖ. ໂສ ຕຎ຺ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ອນິຈ຺ຈາທີຫິ ວິປສ຺ສຕິ, ອຍໍ ວິປສ຺ສນາ, ອິຕິ ປຐມໍ ສມໂຖ, ປຈ຺ຉາ ວິປສ຺ສນາ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ວິປສ຺ສນໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ສມຖໍ ຠາເວຕີຕິ ອິທໍ ປນ ວິປສ຺ສນາຍານິກສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສມຖໍ ອສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈາທີຫິ ວິປສ຺ສຕິ. ປຐໂມ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ໂລກິຍມຄ຺ຄວເສເນວ ວາ ອິມິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ມຄ຺ໂຄ ສຎ຺ຊາຍຕິ, ປຸພ຺ພຠາຄິໂຍ ໂລກິຍມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອາເສວຕິ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາວເສນ. ຠາເວຕິ ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ. ພຫຸລີກໂຣຕິ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາວເສນ. ອາເສວຕິ ວາ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານາທິຎາຓວເສນ. ຠາເວຕິ ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາທິຎາຓວເສນ. ພຫຸລີກໂຣຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາວເສນ. ສໍໂຍຊນານິ ປຫີຍນ຺ຕິ. ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີ ໂຫນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາຏິຍາ ປຫີຍນ຺ຕິ ພ຺ຍນ຺ຕີ ໂຫນ຺ຕິ.

ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕມານສນ຺ຕິ ໂອຠາສາທີສຸ ອຣິຍຘມ຺ໂມຕິ ປວຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ວິກ຺ເຂໂປ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ¶ , ເຕນ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ວິປສ຺ສນາວີຖິໂຕ ອຸຄ຺ຄມເນນ ວິຣູປໍ ຄຫິຕໍ ປວຕ຺ຕິຍມານໍ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕມານສໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕມານສໍ ໂຫຕິ, ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ, ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂອຠາໂສ ຘມ຺ໂມຕິ ໂອຠາສໍ ອາວຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ວິກ຺ເຂໂປ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ເຕນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ວິຄ຺ຄຫິຕມານໂສ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ. ທຸກ຺ຂໂຕ…ເປ… ອນຕ຺ຕໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ. ຕຖາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ…ເປ… ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂໍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ປຄ຺ຄໂຫ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຸເປກ຺ຂາ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນິກນ຺ຕິ ຘມ຺ໂມຕິ ນິກນ຺ຕິໍ ອາວຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ວິກ຺ເຂໂປ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ເຕນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ວິຄ຺ຄຫິຕມານໂສ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຍຖາຠູຕໍ ¶ ນປ຺ປຊານາຕິ. ທຸກ຺ຂໂຕ…ເປ… ອນຕ຺ຕໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໖). ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຍຸຄນທ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໑. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ກາຍສຎ຺ເຈຕນາເຫຕູຕິ ກາຍກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ, ກາຍິກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຏຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສສສຎ຺ເຈຕນາທ຺ວເຍປິ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕເຈຕນາ ປວຕ຺ຕິວິປາກໍ ເທຕິເຍວາຕິ ‘‘ວີສຕິວິຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ວຈີສຎ຺ເຈຕນາ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມາວຈຣກຸສລາກຸສລວເສນ ວີສຕິ ເຈຕນາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອິທໍ ຕຖາ-ສທ຺ເທນ ອຸປສໍຫຣຕິ. ອປິເຈຕ຺ຖ ນວ ມຫຄ຺ຄຕເຈຕນາປິ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ນວຫິ ຣູປາຣູປກຸສລເຈຕນາຫິ ສທ຺ຘິໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ເອກູນຕິໍສາຕິ ຕີສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ເອກູນສຕ຺ຕຕິ ເຈຕນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາວາຕິ ອິທໍ ຕາປິ ເຈຕນາ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຫິ ເອກູນສຕ຺ຕຕິ ¶ ເຈຕນາ ກຸສລາປິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ປເຄວ ອິຕຣາ ອປ຺ປຫີນາວິຊ຺ຊສ຺ເສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ປຫີນາວິຊ຺ຊສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ.

ຍສ຺ມາ ຍໍ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ເຈຕນາເຠທໍ ກາຍສງ຺ຂາຣຎ຺ເຈວ ວຈີສງ຺ຂາຣຎ຺ຈ ມໂນສງ຺ຂາຣຎ຺ຈ ປເຣຫິ ອນຸສ຺ສາຫິໂຕ ສາມມ຺ປິ ອສງ຺ຂາຣິກຈິຕ຺ເຕນ ກໂຣຕິ, ປເຣຫິ ກາຣິຍມາໂນ ສສງ຺ຂາຣິກຈິຕ຺ເຕນປິ ກໂຣຕິ, ‘‘ອິທໍ ນາມ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ຕສ຺ສ ເອວຣູໂປ ນາມ ວິປາໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ກມ຺ມໍ ວິປາກຎ຺ຈ ຊານນ຺ໂຕປິ ກໂຣຕິ, ມາຕາປິຕູສຸ ເຈຕິຍວນ຺ທນາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ອນຸກໂຣນ຺ໂຕ ທາຣໂກ ວິຍ ເກວລໍ ກມ຺ມຎ຺ເຎວ ວິຊ຺ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອິມສ຺ສ ປນ ກມ຺ມສ຺ສ ອຍໍ ວິປາໂກ’’ຕິ ວິປາກໍ ອຊານນ຺ໂຕປິ ກໂຣຕິ ¶ , ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາມໍ ວາ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປເຣຫິ ອນາຓຕ຺ໂຕຕິ ສຣເສເນວ ວຕ຺ຕມາໂນ. ຊານນ຺ໂຕຕິ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ ຊານນ຺ໂຕ.

ນນຸ ຈ ຂີຓາສໂວ ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທຕິ, ຘມ຺ມໍ ຠຓຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ກຖມສ຺ສ ກາຍກມ຺ມາທໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ອວິປາກຕ຺ຕາ. ຂີຓາສເວນ ຫິ ກຕກມ຺ມໍ ເນວ ກຸສລໍ ໂຫຕິ ນາກຸສລໍ, ອວິປາກໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິຣິຍາມຕ຺ເຕ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເຕນສ຺ສ ເຕ ກາຍາທໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສ ກາເຍນ ກຣຓກມ຺ມໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິອາທິ. ຕນ຺ຕິ ກຸສລາກຸສລໍ.

ຂິຑ຺ຑາຍ ປທຸສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິໂນ, ຂິຑ຺ຑາປໂທສິໂນ ເອວ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ. ຂິຑ຺ຑາປໂທໂສ ວາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ. ເຕ ກິຣ ປຸຎ຺ຎວິເສສາຘິຄເຕນ ມຫນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິວິຠເວນ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬນ຺ຕາ ຕາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫນ຺ຕຕາຍ ‘‘ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ’’ຕິປິ ນ ຊານນ຺ຕິ. ອຖ ເອກາຫາຣາຕິກ຺ກມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຂາທນ຺ຕາປິ ປິວນ຺ຕາປິ ຈວນ຺ຕິເຍວ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ກມ຺ມຊເຕຊສ຺ສ ພລວຕາຍ ກຣຊກາຍສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ. ມນຸສ຺ສານຎ຺ຫິ ກມ຺ມຊເຕໂຊ ມນ຺ໂທ, ກຣຊກາໂຍ ພລວາ. ເຕສໍ ເຕຊສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ ກາຍສ຺ສ ພລວຕາຍ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກອຈ຺ຉຍາຄຸອາທີຫິ ສກ຺ກາ ກຣຊກາຍໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕຸໍ. ເທວານໍ ປນ ເຕໂຊ ພລວາ ໂຫຕິ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຬາຣຄຣຸສິນິທ຺ຘສຸຘາຫາຣຊີຣຓໂຕ ຈ. ກຣຊໍ ມນ຺ທໍ ມຸທຸສຸຂຸມາລຠາວໂຕ. ເຕ ເອກໍ ອາຫາຣເວລໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາວ ສຓ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຍຖາ ນາມ ຄິມ຺ຫານໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຕຕ຺ຕປາສາເຓ ຐປິຕໍ ປທຸມໍ ວາ ອຸປ຺ປລໍ ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຆຏສເຕນປິ ສິຎ຺ຈິຍມານໍ ປາກຕິກໍ ນ ໂຫຕິ ວິນສ຺ສຕິເຍວ, ເອວເມວ ປຈ຺ຉາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຂາທນ຺ຕາປິ ປິວນ຺ຕາປິ ຈວນ຺ຕິເຍວ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ກຕເມ ປນ ເຕ ເທວາຕິ? ‘‘ອິເມ ນາມາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຈາຣຓາ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ອາຫາຣູປຈ຺ເຉເທນ ອາຕເປ ຂິຕ຺ຕມາລາ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຍ ເກຈິ ກພຬີກາຣາຫາຣູປຊີວິໂນ ເທວາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ເອວໍ ຈວນ຺ຕີຕິ ¶ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ ປນາຫຸ ‘‘ນິມ຺ມານຣຕິປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິໂນ ເຕ ເທວາ, ຂິຑ຺ຑາຍ ປທຸສ຺ສນມຕ຺ເຕເນວ ເຫເຕ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ໂກ ປເນຕ຺ຖ ເທວານໍ ອາຫາໂຣ, ກາ ອາຫາຣເວລາຕິ? ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກາມາວຈຣເທວານໍ ສຸຘາ ອາຫາໂຣ, ສາ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ¶ ອຸປຣິມານໍ ອຸປຣິມານໍ ປຓີຕຕມາ ໂຫຕິ. ຕໍ ຍຖາສກໍ ທິວສວເສເນວ ທິວເສ ທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ພທຣປ຺ປມາຓໍ ສຸຘາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ໂສ ຊິວ຺ຫາຍໍ ຐປິຕມຕ຺ໂຕເຍວ ຍາວ ເກສຄ຺ຄນຂຄ຺ຄາ ກາຍໍ ຜຣຕິ, ເຕສໍເຍວ ທິວສວເສນ ສຕ຺ຕທິວສໍ ຍາປນສມຕ຺ໂຖວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິສ຺ສາປກຕຕ຺ຕາ ປທຸຏ຺ເຐນ ມນສາ ປທຸສ຺ສນ຺ຕີຕິ ມໂນປໂທສິກາ. ອຸສູຍວເສນ ວາ ມນໂສ ປໂທໂສ ມໂນປໂທໂສ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖິ ວິນາສເຫຕຸຠູໂຕຕິ ມໂນປໂທສິກາ. ອກ຺ກຸທ຺ໂຘ ຣກ຺ຂຕີຕິ ກຸທ຺ຘສ຺ສ ໂສ ໂກໂຘ ອິຕຣສ຺ມິໍ ອກ຺ກຸຊ຺ຌນ຺ເຕ ອນຸປາທາໂນ ເອກວາຣເມວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນາເສວໂນ ຈາເວຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຸທກນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ນິພ຺ພາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອກ຺ກຸທ຺ໂຘ ຕໍ ຈວນໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ອຸໂຠສຸ ປນ ກຸທ຺ເຘສຸ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ຫິ ປຣິວຑ຺ຒນວເສນ ຕິຂິຓສມຸທາຈາໂຣ ນິສ຺ສຍທຫນຣໂສ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິທຫນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມາລໍ ກຣຊກາຍໍ ວິນາເສຕິ, ຕໂຕ ສກໂລປິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸໂຠສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຈາຫ ຠຄວາ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ຫິ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ກິລນ຺ຕກາຍ…ເປ… ຈວນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໗).

ກຕເມ ເຕນ ເທວາ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕນາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຕເມ ນາມ ເຕ ເທວາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ. ກຣຓຕ຺ເຖເຍວ ວາ ເອຕໍ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເຕນ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວນາ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໗໒. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ເຖ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ອຕ຺ໂຖຕິ ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ເຫຕຸຜລໍ. ຕຎ຺ຫິ ເຫຕຸວເສນ ອຣຓີຍໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຠທໂຕ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນິພ຺ພານໍ, ຠາສິຕຕ຺ໂຖ, ວິປາໂກ, ກິຣິຍາຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ¶ , ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ¶ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຈສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອາຈິກ຺ຂາມີຕິອາທີສຸ ອາທິໂຕ ກເຖນ຺ໂຕ ອາຈິກ຺ຂຕິ ນາມ, ອຸທ຺ທິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເມວ ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ໂຕ ເທເສຕິ. ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ທິສນວເສນ ປກາເຣຫິ ຎາເປນ຺ໂຕ ຎາເປຕິ. ປກາເຣຫິ ເອວ ຕມຕ຺ຖໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐເປຕິ. ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປຏິນິທ຺ທິສນວເສນ ວິວຣຕິ. ວິວຏໍ ວິຠຊຕິ. ວິຠຕ຺ຕອຕ຺ຖໍ ເຫຕູທາຫຣຓທສ຺ສເນຫິ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ.

ຕິສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ ນາມ ຘມ຺ມປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ຎາຓໍ. ຘມ຺ໂມຕິ ຈ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂສ ຫິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ຕໍ ວິທຫຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ ເຈວ ປາເປຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຠທໂຕ ປນ ໂຍ ໂກຈິ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ເຫຕຸ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຠາສິຕໍ, ກຸສລໍ, ອກຸສລນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ນິຣຸຕ຺ຕິປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຕ຺ເຖ ຈ ຘມ຺ເມ ຈ ຍາ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ, ຕໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຕິ.

ເອວມຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓາ ນາມ ຊາຕາ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາຣມ຺ມຓາ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ. ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫິ ‘‘ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ‘‘ຜສ຺ສາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຜສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ອຍໍ ອສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເວທນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຎ຺ຎໍ ປເນສ ນາມາຂ຺ຍາຕອຸປສຄ຺ຄພ຺ຍຎ຺ຊນສທ຺ທໍ ຊານາຕິ ນ ຊານາຕີຕິ? ຍທຄ຺ເຄນ ສທ຺ທໍ ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ, ອຍໍ ອສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຕມ຺ປິ ຊານິສ຺ສຕີຕິ. ຕໍ ປນ ‘‘ນຍິທໍ ປຏິສມ຺ຠິທາກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ ກຖິຕໍ –

ຕິສ຺ສທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສຸວຓ຺ຓສລາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສສຸ ຠາສາສຸ ກຕຣຠາສາຍ ກເຖມີ’’ຕິ ປວາເຣສິ. ຕໍ ປນ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຄ຺ຄເຫ ຐຕ຺ວາ ປວາຣິຕໍ, ນ ປຏິສມ຺ຠິທາຍ ຐິເຕນ. ໂສ ຫິ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ¶ ຕໍ ຕໍ ຠາສໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວໍ ປວາເຣສິ. ‘‘ຠາສໍ ນາມ ສຕ຺ຕາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປເນຕ຺ຖ ອິທໍ ກຖິຕໍ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ທຫຣກາເລ ກຸມາຣເກ ມຎ຺ເຈ ວາ ປີເຐ ວາ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ກຖຍມານາ ຕານິ ຕານິ ກິຈ຺ຈານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ທາຣກາ ເຕສໍ ຕໍ ຕໍ ຠາສໍ ວວຕ຺ຖາເປນ຺ຕິ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ¶ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ສພ຺ພມ຺ປິ ຠາສໍ ຊານນ຺ຕິ. ມາຕາ ທມິຬີ, ປິຕາ ອນ຺ຘໂກ. ເຕສໍ ຊາໂຕ ທາຣໂກ ສເຈ ມາຕຸກຖໍ ປຐມໍ ສຸຓາຕິ, ທມິຬຠາສໍ ຠາສິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປິຕຸກຖໍ ປຐມໍ ສຸຓາຕິ, ອນ຺ຘກຠາສໍ ຠາສິສ຺ສຕິ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປນ ກຖໍ ອສ຺ສຸຓນ຺ໂຕ ມາຄຘຠາສໍ ຠາສິສ຺ສຕິ. ໂຍປິ ອຄາມເກ ມຫາອຣຎ຺ເຎ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ໂຎ ກເຖນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ວຈນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ, ມາຄຘຠາສເມວ ຠາສິສ຺ສຕິ. ນິຣເຍ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ, ເປຕ຺ຕິວິສເຍ, ມນຸສ຺ສໂລເກ, ເທວໂລເກຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມາຄຘຠາສາວ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ເສສາ ໂອຏ຺ຏກິຣາຕອນ຺ຘກໂຍນກທມິຬຠາສາທິກາ ອຏ຺ຐາຣສ ຠາສາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ກາລນ຺ຕເຣນ ອຎ຺ຎຖາ ໂຫນ຺ຕິ ຈ ນສ຺ສນ຺ຕິ ຈ.

ອຍເມເວກາ ຍຖາຠຸຈ຺ຈພ຺ຣຫ຺ມໂວຫາຣອຣິຍໂວຫາຣສງ຺ຂາຕາ ມາຄຘຠາສາ ນ ປຣິວຕ຺ຕຕິ. ສາ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ກທາຈິ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີປິ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສພ຺ພທາ ສພ຺ພຖາວ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ກປ຺ປວິນາເສປິ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘປິ ຫິ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຕນ຺ຕິໍ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ ມາຄຘຠາສາຍ ເອວ ອາໂຣເປສິ. ກສ຺ມາ? ເອວຎ຺ຫິ ອາຫຣິຕຸໍ ສຸຂໍ ໂຫຕິ. ມາຄຘຠາສາຍ ຫິ ຕນ຺ຕິໍ ອາຣຸຬ຺ຫສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕານໍ ໂສຕປຖາຄມນເມວ ປປຎ຺ໂຈ. ເຕນ ສງ຺ຆຏິຕມຕ຺ເຕເນວ ນຍສເຕນ ນຍສຫສ຺ເສນ ອຕ຺ໂຖ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອຎ຺ຎາຍ ຠາສາຍ ຕນ຺ຕິໍ ອາຣຸຬ຺ຫກໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ພຫຸມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຣິຍສາວໂກ ໂນປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ປຏິຠານປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ປຏິຠາເນ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ອຕ຺ຖຘມ຺ມາທິວິສເຍສຸ ຫິ ຕີສຸ ຎາເຓສຸ ‘‘ອິມານິ ຎາຓານິ ອິທມຕ຺ຖໂຊຕການີ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໒໕-໗໓໑) ເອວໍ ປວຕ຺ຕຎາຓສ຺ເສຕໍ ¶ ອຘິວຈນໍ. ອິມາ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ປເຠທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຕເມສຸ ທ຺ວີສຸ? ເສກ຺ຂຠູມິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠູມິຍຎ຺ຈ, ຕຕ຺ຖ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣສ຺ສາຕິ ອສີຕິຍາປິ ມຫາເຖຣານໍ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ປເຠທຄຕາ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ, ຘມ຺ມິກສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ, ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ, ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາຍ ອຸປາສິກາຍາຕິ ເອວມາທີນໍ ປຏິສມ຺ຠິທາ ເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ປເຠທຄຕາຕິ ອິມາສຸ ທ຺ວີສຸ ຠູມີສຸ ປເຠທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປເຠໂທ ນາມ ມຄ຺ເຄຫິ ອຘິຄຕານໍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ປເຠທຄມນໍ.

ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ອຘິຄເມນ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ, ສວເນນ ¶ , ປຣິປຸຈ຺ຉາຍ, ປຸພ຺ພໂຍເຄນ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຄໂມ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ. ສວນໍ ນາມ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣິປຸຈ຺ຉາ ນາມ ອຏ຺ຐກຖາ. ອຸຄ຺ຄຫິຕປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພໂຍໂຄ ນາມ ປຸພ຺ພໂຍຄາວຈຣຕາ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓນເຍນ ປຣິຫຏກມ຺ມຏ຺ຐານຕາ. ປຸພ຺ພໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອເຕສຸ ປນ ປຣິຍຕ຺ຕິ, ສວນໍ, ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ປເຠທສ຺ເສວ ພລວກາຣຓານິ, ປຸພ຺ພໂຍໂຄ ອຘິຄມສ຺ສ ພລວປຈ຺ຈໂຍ. ປເຠທສ຺ສ ໂຫຕິ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ, ນ ປນ ຍຖາ ອຘິຄມສ຺ສ ພລວປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປເຠທສ຺ສ. ປຣິຍຕ຺ຕິສວນປຣິປຸຈ຺ຉາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ໂຫນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ, ປຸພ຺ພໂຍເຄນ ປນ ປຸພ຺ເພ ເຈວ ເອຕຣຫິ ຈ ສງ຺ຂາຣສມ຺ມສນໍ ວິນາ ປຏິສມ຺ຠິທາຘິຄໂມ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອິເມ ປນ ທ຺ເວປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ວິຠຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓-໔. ມຫາໂກຏ຺ຐິກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໗໓-໔. ຕຕິເຍ ¶ ຜສ຺ສາຍຕນານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກຣຏ຺ໂຐ ອາຍຕນສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ຜສ຺ສາກຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓາຍຕນໍ, ຣຊຕາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອາກໂຣປິ ‘‘ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ສຎ຺ຊາຕິສໂມສຣຓາທິວເສນປິ ອາຍຕນຏ຺ໂຐ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ມາ-ອິຕິ ປຏິເສເຘ ນິປາໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ຉນ຺ນໍ ຜສ຺ສາຍຕນານໍ ອເສສໍ ວິຣາຄນິໂຣຘາ ອຕ຺ຖຎ຺ຎໍ ວຈນໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ສນ຺ຘາຍາຫາຕິ ອາຫ ‘‘ມາ ຠຓີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຎ຺ຈຜສ຺ສາຍຕນານິ ນິຣຸທ຺ຘານີຕິ ຈກ຺ຂາທີນຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຉຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ມນາຍຕນສ຺ສ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ມຫາໂກຏ຺ຐິກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໕-໖. ປຎ຺ຈເມ ວິຊ຺ຊາຍາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິອາສວກ຺ຂຍຎາຓສງ຺ຂາຕາຍ ຕິວິຘາຍ ວິຊ຺ຊາຍ, ອຏ຺ຐວິຘາຍ ວາ. ອຏ຺ຐວິຘາປິ ຫິ ວິຊ຺ຊາ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ມໂນມຍິທ຺ຘິຍາ ຈ ສຫ ອຠິຎ຺ຎາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ປນ຺ນຣສຘມ຺ມເຠເທນ ຈຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ສີລສໍວໂຣ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ¶ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ສທ຺ຘາ, ຫິຣີ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ພາຫຸສຈ຺ຈໍ, ວີຣິຍໍ, ສຕິ, ປຎ຺ຎາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານີຕິ ເອວໍ ປນ຺ນຣສເຠເທນ ຈຣຓຘມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອິເມເຍວ ຫິ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ ຍສ຺ມາ ເອເຕຫິ ຈຣຕິ ອຣິຍສາວໂກ ຄຈ຺ຉຕິ ອມຕໍ ທິສໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຉຏ຺ເຐ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອຸປວາຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໗. ສຕ຺ຕເມ ປຖວີຘາຕຸເຣເວສາຕິ ທຸວິຘາເປສາ ຖທ຺ຘຏ຺ເຐນ, ກກ຺ຂຬຏ຺ເຐນ, ຜຣຸສຏ຺ເຐນ ເອກລກ຺ຂຓາ ປຖວີຘາຕຸ ເອວາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ພາຫິຣາຍ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາ? ພາຫິຣາຍ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອເຈຕນາຠາໂວ ປາກໂຏ, ນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍ, ຕສ຺ມາ ພາຫິຣາຍ ສທ຺ຘິໍ ¶ ເອກສທິສາ ອເຈຕນາເຍວາຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂປຣິຄ຺ຄາຫາ ໂຫຕິ, ຍຖາ ກິໍ? ທນ຺ເຕນ ໂຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊິໂຕ ອທນ຺ໂຕ ກຕິປາຫເມວ ວິສຸກາຍຕິ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ອຖ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ທມຖໍ ອຸເປຕິ, ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ພາຫິຣາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກສທິສາຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ກຕິປາຫເມວ ອເຈຕນຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ອຖ ນ ຈິເຣເນວສ຺ສາ ອເຈຕນຠາໂວ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ຘາຕຸມຕ຺ຕຕາຍ ທສ຺ສນໂຕ. ເນຕໍ ມມ…ເປ… ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ‘‘ນ ເອຕໍ ມມ, ນ ເອໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາຠູຕນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໍ. ຕຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາວໍ, ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ເນວ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ປຣສ຺ສ ກິຎ຺ຈນຠາເວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຎ຺ຈນຠາເວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາ ນາມ ກຖິຕາ’’ຕິ.

໑໗໘. ອຏ຺ຐເມ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍ ເຈວ ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍ ຈ ກມນີຍໍ ມໂນຫຣໍ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຣູປາຣູປາວຈຣໍ ຈິຕ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ເລປມກ຺ຂິເຕນາຕິ ລາຂາມກ຺ຂິເຕນ. ປາຣິປນ຺ຖິເກ ອໂສເຘຕ຺ວາຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປາຣິປນ຺ຖິເກ ¶ ອໂສເຘຕ຺ວາ. ໂຍ ຫິ ກາມາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ກາຍປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘໍ ອກຕ຺ວາ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸມນສິກາຣາທິວເສນ ຖິນມິທ຺ຘໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ສມຖນິມິຕ຺ຕມນສິກາຣາທິວເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນ ສມູຫຕໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎປິ ສມາຘິປຣິປນ຺ເຖ ຘມ຺ເມ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ໂສເຘຕ຺ວາ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ອໂສຘິຕໍ ອາສຍໍ ປວິຏ຺ຐຠມໂຣ ວິຍ ອສຸທ຺ຘໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ປວິຏ຺ຐຣາຊາ ວິຍ ຈ ຂິປ຺ປເມວ ນິກ຺ຂມຕິ. ໂຍ ປນ ສມາຘິປຣິປນ຺ເຖ ຘມ຺ເມ ສຸຏ຺ຐຸ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ສຸວິໂສຘິຕໍ ອາສຍໍ ປວິຏ຺ຐຠມໂຣ ວິຍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ປວິຏ຺ຐຣາຊາ ວິຍ ຈ ສກລມ຺ປິ ທິວສຠາຄໍ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍເຍວ ໂຫຕິ.

ອາຍມຸຂານີຕິ ¶ ນທິຕຬາກກນ຺ທຣປທຣາທິໂຕ ອາຄມນມຄ຺ຄາ. ເຕ ຈ ກນ຺ທຣາເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ປວິສນກນ຺ທຣາ’’ຕິ. ອປາຍມຸຂານີຕິ ອປຄມນມຄ຺ຄາ. ອເປນ຺ຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ຫິ ອປາຍາ, ເຕ ເອວ ມຸຂານີຕິ ອປາຍມຸຂານິ. ຕານິ ຈ ອຸທກນິກ຺ຂມນຈ຺ຉິທ຺ທານີຕິ ອາຫ ‘‘ອປວາຫນຈ຺ຉິທ຺ທານີ’’ຕິ, ອປາຍສງ຺ຂາຕານິ ອຸທກນິກ຺ຂມນຈ຺ຉິທ຺ທານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຊມ຺ພາລີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໙. ນວເມ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ –

‘‘ກຕມາ ຫານຠາຄິນີ ປຎ຺ຎາ? ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠິໍ ກາມສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ຫານຠາຄິນີ ປຎ຺ຎາ, ຕທນຸຘມ຺ມຕາ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ຐິຕິຠາຄິນີ ປຎ຺ຎາ. ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ວິເສສຠາຄິນີ ປຎ຺ຎາ. ນິພ຺ພິທາສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ວິຣາຄູປສຎ຺ຫິຕາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິນີ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໙໙) –

ອາທິນາ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠິນ຺ຕິ ຍ຺ວາຍໍ ອປ຺ປຄຸຓສ຺ສ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ, ຕໍ. ກາມສຫຄຕາ ¶ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ກາມສຫຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ຕຸທນ຺ຕິ ໂຈເທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ກາມານຸປກ຺ຂນ຺ທານໍ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ວເສນ ສາ ປຐມຊ຺ຌານປຎ຺ຎາ ຫາຍຕິ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຫານຠາຄິນີ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາຕິ ຕທນຸຣູປສຠາວາ. ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິທໍ ມິຈ຺ຉາສຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສມ຺ມາສຕິໍ. ຍສ຺ສ ຫິ ປຐມຊ຺ຌານານຸຣູປສຠາວາ ປຐມຊ຺ຌານໍ ສນ຺ຕໂຕ ປຓີຕໂຕ ທິສ຺ວາ ອສ຺ສາທຍມານາ ອຠິນນ຺ທມານາ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ນິກນ຺ຕິວເສນ ປຐມຊ຺ຌານປຎ຺ຎາ ເນວ ຫາຍຕິ ນ ວຑ຺ຒຕິ, ຐິຕິໂກຏ຺ຐາສິກາ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐິຕິຠາຄິນີ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ. ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາຕິ ອວິຕກ຺ກໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ¶ ສນ຺ຕໂຕ ປຓີຕໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ປຄຸຓໂຕ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ຕຸທນ຺ຕິ ໂຈເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານານຸປກ຺ຂນ຺ທານໍ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ວເສນ ສາ ປຐມຊ຺ຌານປຎ຺ຎາ ວິເສສຠູຕສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປທຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ວິເສສຠາຄິນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ນິພ຺ພິທາສຫຄຕາຕິ ຕໍເຍວ ປຐມຊ຺ຌານລາຠິໍ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ນິພ຺ພິທາສງ຺ຂາເຕນ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ສຫຄຕາ. ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຫິ ຌານງ຺ຄເຠເທ ວຕ຺ຕນ຺ເຕ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິພ຺ພິທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍຕ຺ຖາຍ ຕຸທນ຺ຕິ ໂຈເທນ຺ຕິ. ວິຣາຄູປສຎ຺ຫິຕາຕິ ວິຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ນິພ຺ພາເນນ ອຸປສໍຫິຕາ. ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຫິ ສກ຺ກາ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ວິຣາຄໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກາຕຸນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ວິຣາຄູປສໍຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາມນສິກາຣາປິ ວິຣາຄູປສໍຫິຕາ ເອວ ນາມ. ຕສ຺ສ ເຕສໍ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ວເສນ ສາ ປຐມຊ຺ຌານປຎ຺ຎາ ອຣິຍມຄ຺ຄປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ນິພ຺ເພຘຠາຄິນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໐. ທສເມ ມຫາໂອກາເສຕິ ມຫນ຺ເຕ ໂອກາເສ ມຫນ຺ຕານິ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ຐານານິ. ເຍສຸ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ ຘມ຺ໂມ ນິຈ຺ຉີຍຕິ ອສນ຺ເທຫໂຕ. ການິ ປນ ຕານິ? ອາຄມນວິສິຏ຺ຐານິ ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓາທີນິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອປທິສີຍນ຺ຕີຕິ ອປເທສາ, ມຫນ຺ຕາ ອປເທສາ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາປເທສາ. ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເມຕໍ, ອາວຸໂສ, ຠຄວໂຕ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເກນຈິ ອາຠຕສ຺ສ ຘມ຺ໂມຕິ ວິນິຈ຺ຉຍເນ ກາຣຓໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ຕສ຺ສ ຍຖາຠຕສ຺ສ ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓາທິ ເອວ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ¶ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ? ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ປທາໂຍ ສຕ຺ຖາ ສາວໂກ ຈ. ເຕສຸ ສາວກາ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລວເສນ ຕິວິຘາ. ເອວມິມມ຺ຫາ ມຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ອປທິສິຕພ຺ພານໍ ເຠເທນ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເຕນາຫ ¶ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເມຕໍ, ອາວຸໂສ, ຠຄວໂຕ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ຕິຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໑໘) ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ ພຸທ຺ຘາປເທໂສ, ສງ຺ຆາປເທໂສ, ຄຓາປເທໂສ, ປຸຄ຺ຄລາປເທໂສ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’’ຕິ. ພຸທ຺ໂຘ ອປເທໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາປເທໂສ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາທໂຍ…ເປ… ມຫາກາຣຓານີ’’ຕິ.

ເນວ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຄນ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ນາມ ສວນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ໂສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ປທພ຺ຍຎ຺ຊນານີຕິ ປທານິ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ, ອຕ຺ຖປທານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕຫີຕິ ປທານິ, ອກ຺ຂຣາທີນິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ. ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປທານິ, ສງ຺ກາສນາທີນິ ອຕ຺ຖປທານິ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປທສງ຺ຂາຕານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທາເນວ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ເກຈິ. ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ. ເຕຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ, ອຕ຺ຖປທານີຕິ ອຸຠຍສງ຺ຄຫໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ເຕນາຠຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ. ປາຬິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເກວໂລ ປາຬິຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອນຸສນ຺ຘິ ກຖິໂຕຕິ ຍຖາຣທ຺ຘເທສນາຍ ອຸປຣິເທສນາຍ ຈ ອນຸສນ຺ຘານໍ ກຖິຕໍ, ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກຖິໂຕ. ປຸພ຺ພາປຣໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນ ປຣໍ ອວິຣຸຊ຺ຌນຎ຺ເຈວ ວິເສສຏ຺ຐານຎ຺ຈ ກຖິຕໍ ປກາສິຕໍ. ເອວໍ ປາຬິຘມ຺ມາທີນິ ສມ຺ມເທວ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ສາຘຸກໍ ອຸຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພານີຕິ ຎາເຓນ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຕາເຣຕພ຺ພານິ. ຕໍ ປນ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຕຣຓໍ ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣຓໍ ອນຸປ຺ປເວສນໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຕຣິຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ ສນ຺ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິນເຍ ສໍສນ຺ເທຕພ຺ພານີ’’ຕິ.

‘‘ກິໍ ປນ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ໂກ ວາ ວິນໂຍ’’ຕິ ວິຈາຣຓາຍໍ ອາຈຣິຍານໍ ມຕິເຠທມຸເຂນ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນໂຍຕິ ວິຠງ຺ຄປາຐມາຫ. ໂສ ຫິ ມາຕິກາສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ສູຈນໂຕ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ ວິສິຏ຺ຐນຍຕ຺ຕາ ຈ ວິນໂຍ, ຂນ຺ຘກປາໂຐ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ວິນຍປິຏກມ຺ປິ ນ ປຣິຍາທິຍຕິ ປຣິວາຣປາຬິຍາ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏການິ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖສູຈນາທິອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ເອວມ຺ປີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏການິ ສຸຕ຺ຕໍ, ວິນຍປິຏກໍ ວິນໂຍຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕວິນຍວິຠາເຄ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ. ນ ຕາວ ປຣິຍາທິຍນ຺ຕີຕິ ນ ຕາວ ອນວເສສໂຕ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ¶ . ກສ຺ມາຕິ ເຈຕິ ອາຫ ‘‘ອສຸຕ຺ຕນາມກຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມໍ ນາມໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕໍ ຊາຕກາທິພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕີຓິ ປິຏການິ ¶ ນ ປຣິຍາທິຍນ຺ຕີຕິ. ສຸຕ຺ຕນິປາຕອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕການິ ທີຆນິກາຍາທໂຍ ວິຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອສງ຺ຄີຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍເນຕ຺ຖ ຊາຕກາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕານິປິ ຄຫິຕານິ. ພຸທ຺ຘວໍສຈຣິຍາປິຏການໍ ປເນຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພໍ, ກິໍ ວາ ເອເຕນ ມຄ຺ຄເນນ. ສພ຺ໂພປາຍໍ ວຓ຺ຓນານໂຍ ເຖຣວາທທສ຺ສນມຸເຂນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ.

ກິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອສຸຕ຺ຕນາມກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ນຕ຺ຖິເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິນໂຍ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ນາຍມຕ຺ໂຖ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ. ວິເນຕິ ເອເຕນ ກິເລເສຕິ ວິນໂຍ, ກິເລສວິນຍນູປາໂຍ, ໂສ ເອວ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິນໂຍ ປນ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ.

ຘມ຺ເມຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມ. ສຣາຄາຍາຕິ ສຣາຄຠາວາຍ ກາມຣາຄຠວຣາຄປຣິພ຺ຣູຫນາຍ. ສໍໂຍຄາຍາຕິ ຠວສໍໂຍຊນາຍ. ສອຸປາທານາຍາຕິ ຈຕຸຣູປາທານູປສໍຫິຕຕາຍ. ມຫິຈ຺ຉຕາຍາຕິ ມຫິຈ຺ຉຠາວາຍ. ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐຠາວາຍ. ໂກສຊ຺ຊາຍາຕິ ກຸສີຕຠາວາຍ. ສງ຺ຄຓິກາຍາຕິ ກິເລສສງ຺ຄຓິກວິຫາຣາຍ. ອາຈຍາຍາຕິ ຕິວິຘວຏ຺ຏາຈຍາຍ. ວິຣາຄາຍາຕິ ສກລວຏ຺ຏໂຕ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ວິສໍໂຍຄາຍາຕິ ກາມຣາຄາທີຫິ ວິສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ອນຸປາທານາຍາຕິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓາຍ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍາຕິ ປຈ຺ຈຍປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິວເສນ ສພ຺ພໂສ ອິຈ຺ຉາຍ ອປຄມາຍ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາຕິ ທ຺ວາທສວິຘສນ຺ຕຸຏ຺ຐຠາວາຍ. ວີຣິຍາຣມ຺ຠາຍາຕິ ກາຍິກສ຺ສ ເຈວ ເຈຕສິກສ຺ສ ຈ ວີຣິຍສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖາຍ. ວິເວກາຍາຕິ ປວິວິຕ຺ຕຠາວາຍ ກາມວິເວກາທິຕທງ຺ຄວິເວກາທິວິເວກສິທ຺ຘິຍາ. ອປຈຍາຍາຕິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອປຈຍນາຍ, ນິພ຺ພານາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ໂຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓປຣິປຸຈ຺ຉາມນສິກາຣວເສນ ໂຍນິໂສ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສຣາຄາທິຠາວປຣິວຊ຺ຊນສ຺ສ ກາຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຣາຄາທິຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ເອກໍສໂຕ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອໂສ ວິນໂຍ ສມ຺ມເທວ ອປາຍາທີສຸ ອປຕນວເສນ ຘາຣຓໂຕ ກິເລສານໍ ວິນຍນໂຕ ຈ. ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂອວາທານຸຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ເອຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຈ ຊາເນຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕຸສຈ຺ຈຕ຺ຖສູຈນໍ ¶ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ເຕຕິ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ’’ຕິ. ເຕປິຏກຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ຣາຄາທິວິນຍກາຣຓໍ ຍຖາ ເຕນ ສຸຕ຺ຕປເທນ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິນເຍຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຣາຄາທິວິນຍກາຣເຓ’’ຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເຕປິຏກພຸທ຺ຘວຈນປຣິຍາປນ຺ນຕາວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕປ຺ປຏິປາຏິຍາ ກຕ຺ຖຈິ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ຉລ຺ລິໍ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອໂຣຄສ຺ສ ມຫໂຕ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕິຏ຺ຐໂຕ ອຸປກ຺ກເມນ ຉລ຺ລິກາຍ ສກລິກາຍ ປປຏິກາຍ ວາ ອຸຏ຺ຐາປນໍ ວິຍ ອໂຣຄສ຺ສ ສາສນຘມ຺ມສ຺ສ ຕິຏ຺ຐໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ເຕນ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນໍ ¶ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຉລ຺ລິສທິສໍ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘຕາທິໂທສໍ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຣິທີເປຕ຺ວາ. ຕາທິສານິ ປນ ເອກໍສໂຕ ຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣາທິປຣິຍາປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣ…ເປ… ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຣາຄາທິວິນເຍຕິ ຣາຄາທິວິນຍນຕ຺ເຖນ ອຕທາກາຣຕາຍ ອປຎ຺ຎາຍມານານິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພານິ ຈຊິຕພ຺ພານິ ນ ຄເຫຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພວາເຣສຸ.

ມຫາປເທສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຎ຺ເຈຕນິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໑-໑໘໓. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໑໘໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ໂສຈຕີຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສເກນ ໂສຈຕິ, ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເປນ ອນ຺ໂຕ ນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິລມຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ໂສກສ຺ສ ວເສນ ກາເຍ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນທຸກ຺ເຂນ ກິລມຕິ. ປຣິເທວຕີຕິ ໂສກຸທ຺ເທຫກວເສນ ຕໍ ຕໍ ວິປ຺ປລປນ຺ໂຕ ວາຈາຍ ປຣິເທວຕິ. ອຸຣຕ຺ຕາຬິນ຺ຕິ ອຸຣຕ຺ຕາຬໍ, ອຸຣໍ ຕາເຬຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຣໍ ຕາເຬຕ຺ວາ’’ຕິ. ກງ຺ຂາວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອກເມວິທໍ ປຎ຺ຈມໍ ນີວຣຓໍ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິທ’’ນ຺ຕິ ¶ ອາຣມ຺ມຓໍ ກງ຺ຂນໂຕ ກງ຺ຂາ, ‘‘ອິທເມວ ວຣ’’ນ຺ຕິ ນິຈ຺ເຉຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ຘມ຺ມສຠາວໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ກິຈ຺ຉຕິ, ວິຄຕາ ຈິກິຈ຺ຉາ’’ຕິ ວາ ກຕ຺ວາ.

໑໘໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຘິກາເຣ. ກ຺ວຈີຕິ ກຕ຺ຖຈິ ຐາເນ, ກາເລ, ຘມ຺ເມ ວາ. ອຖ ວາ ກ຺ວຈີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ວາ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສກຕ຺ຕານໍ ‘‘ອຍໍ ໂຂ, ໂຠ ພ຺ຣຫ຺ມາ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ…ເປ… ວສີ ປິຕາ ຠູຕຠພ຺ຍານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໒) ປເຣຫິ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈນຠູຕໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກສ຺ສຈີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣສ຺ສາຕິ ປຣຊາຕິ ປໂຣ ປຸຣິໂສຕິ ວາ ເອວໍ ຄຫິຕສ຺ສ. ນ ຈ ມມ ກ຺ວຈນີຕິ ເອຕ຺ຖ ມມ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມມ-ສທ຺ທໍ ຕາວ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຣສ຺ສ ຈາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ປໂຣ ປຸຣິໂສ ນາມ ອຕ຺ຖິ ມມຕ຺ຖາຍ ຐິໂຕ. ຕສ຺ສ ວເສນ ມຍ຺ຫໍ ສພ຺ພໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ເອກຈ຺ຈທິຏ຺ຐິຄຕິກປຣິກປ຺ປິຕວເສນ ປຣໍ ອຕ຺ຕານໍ ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ກິຎ຺ຈນຠູຕໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຈ ກ຺ວຈນີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນາຫໍ ກ຺ວຈນີຕິ ສກອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ຠາວໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈນຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສກອຕ຺ຕໂນ ເອວ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຕນິຍຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ນ ຈ ມມາຕິ ເອຕໍ ທ຺ວຍໍ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຖິ-ປທໍ ປຈ຺ເຈກໍ. ນ ຈ ກ຺ວຈນິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຠາວໍ ປສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ມມ ກິຎ຺ຈນຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຕນິຍຕໍ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ຂນ຺ຘານໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສຸຎ຺ຎຕາ-ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ຊຕາ-ຈຕຸໂກຏິກສຸຎ຺ຎຕາປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນນ ນິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓສຈ຺ຈສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ອາກຑ຺ຒີຍຕີຕິ ຈິຕ຺ຕວສິໂກ ໂລໂກ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປກຑ຺ຒີຍຕິ. ເຕສໍເຍເວຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຍ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍເຍວ ຄຫຓໍ. ນ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ຘາ ປຫີນກິເລສາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ສຫ ສີເລນາຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕສີເລນ ສທ຺ຘິໍ. ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທນ຺ຕິ ຘຸຕງ຺ຄມາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ, ຕາວ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ສມຖວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ມາປຏິປທໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຸມ຺ມຄ຺ຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໗. ສຕ຺ຕເມ ¶ ວສ຺ສກາໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຄຘມຫາມຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວສ຺ສກາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນາມໍ. ມຫຕິຍາ ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ມຫາມຕ຺ໂຕ. ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍາຕິ ຈ ອິສ຺ສຣິຍປ຺ປມາເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິສ຺ສຣິເຍນ ເຈວ ວິຕ຺ຕູປກຣເຓນ ຈາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຸປໂຠຄູປກຣຓານິປິ ຫິ ໂລເກ ‘‘ມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມຄຘຣຎ຺ໂຎ, ມຄຘຣຏ຺ເຐ ວາ ມຫາມຕ຺ໂຕຕິ ມຄຘມຫາມຕ຺ໂຕ. ຕຸທິສຎ຺ຎິໂຕ ຄາໂມ ນິວາໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂຕເທຍ຺ໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຸທິຄາມວາສິກສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຸທິຄາມວາສິຕາ ຈສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຘິປຕິຠາເວນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ໂສ ຫິ ຕໍ ຄາມໍ ໂສຓທຓ຺ໂຑ ວິຍ, ຈມ຺ປໍ ກູຏທນ຺ໂຕ ວິຍ, ຂາຓຸມຕໍ ອຘິປຕິຠາເວນ ອຊ຺ຌາວສຕິ. ມຫທ຺ຘໂນ ໂຫຕິ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠໂວ. ປຣິສຕີຕິ ປຣິສາຍໍ, ຊນສມູເຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ. ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິກ຺ກມນຕ຺ໂຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປສນ຺ໂນ’’ຕິ, ປສາທນີຍໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອປ຺ປສາທນີຍຏ຺ຐາເນ ປສນ຺ໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຖທສາ, ອລໍ ສມຕ຺ຖາ ປຏິພລາ ອຕ຺ຖທສາ ອລມຕ຺ຖທສາ, ອລມຕ຺ຖທເສ ອຕິສຍນ຺ຕີຕິ ອລມຕ຺ຖທສຕຣາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ເຖ ປສ຺ສິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເນວ ສປ຺ປຸຣິສໍ ນ ອສປ຺ປຸຣິສໍ ຊານາຕິ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມານໍ ອສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມານຎ຺ຈ ¶ ຍາຖາວໂຕ ອຊານນໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ວສ຺ສກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໘. ອຏ຺ຐເມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວເສນ ນິຣຍໍ ອຣຫຕິ, ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິເຍນ ວາ ກມ຺ມຸນາ ນິຣເຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເນຣຍິໂກ. ອວີຈິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອາຍຸກປ຺ປສຎ຺ຎິຕໍ ອນ຺ຕຣກປ຺ປໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກປ຺ປຏ຺ໂຐ. ນິຣຍູປປຕ຺ຕິໍ ປຣິຫຣຓວເສນ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍຕິ ອເຕກິຈ຺ໂຉ. ອປຣິຍາທິນ຺ນາວາຕິ ອປຣິກ຺ຂີຓາເຍວ. ສເຈ ຫິ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກາຍານຸປສ຺ສນໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຎ຺ໂຎ ເວທນານຸປສ຺ສນໍ…ເປ… ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນໍ. ‘‘ອິມິນາ ປຸຏ຺ເຐ ອຫໍ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອໂກ ເອກໍ ນ ໂອໂລເກຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເຕສໍ ວາໂຣ ປຎ຺ຎາຍຕິ ເອວ, ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ວາໂຣ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ ຉາຍໍ ອຕິກ຺ກມນໂຕ ປຸເຣຕຣໍເຍວ ຠຄວາ ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ກາຍານຸປສ຺ສນໍ, ນວວິເຘນ ເວທນານຸປສ຺ສນໍ, ໂສຬສວິເຘນ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນໍ, ປຎ຺ຈວິເຘນ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນໍ ກເຖຕິ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ວາ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ສເຈ ຫິ ອຎ຺ເຎ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນສຸ, ອຎ຺ເຎ ອິທ຺ຘິປາເທສຸ, ອຎ຺ເຎ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ¶ , ອຎ຺ເຎ ປຎ຺ຈພເລສຸ, ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ, ອຎ຺ເຎ ອຏ຺ຐມຄ຺ຄງ຺ເຄສຸ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ກເຖຍ຺ຍ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ວາ ເອເຕ ອຏ຺ຐ. ສເຈ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕຕິໍສ ຊນາ ໂພຘິປກ຺ຂິເຍສຸ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ຕາວເທວ ກເຖຍ຺ຍ. ກສ຺ມາ? ຍາວຕາ ຫິ ໂລກິຍມຫາຊເນ ເອກໍ ປທໍ ກເຖນ຺ເຕ ຕາວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຏ຺ຐ ປທານິ ກເຖຕິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣ ປນ ເອກໍ ປທໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ຠຄວາ ໂສຬສ ປທານິ ກເຖຕິ. ກສ຺ມາ? ຠຄວໂຕ ຫິ ຊິວ຺ຫາ ມຸທຸ, ທນ຺ຕາວຣຓໍ ສຸຜຸສິຕໍ, ວຈນໍ ອຄຬິຕໍ, ຠວງ຺ຄປຣິວາໂສ ລຫຸໂກ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອປຣິຍາທິນ຺ນາວສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ, ອປຣິຍາທິນ຺ນໍ ຘມ຺ມປທພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມເທສນາຕິ ຕນ຺ຕິຏ຺ຐປນາ. ຘມ຺ມປທພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬິ. ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ປທໍ. ວາກ຺ຍຎ຺ຈ ປເທເນວ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ອກ຺ຂຣໍ. ຕຎ຺ຫິ ປທວາກ຺ຍໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມານໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕິ ປກາເສຕິ. ເອເຕນ ອປຣາປເຣຫິ ປທພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ¶ ຕຖາຄຕສ຺ສ ນ ກທາຈິ ເຕສໍ ປຣິຍາທານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄຸຓຘໍສີຕິ ຄຸຓຘໍສນສີໂລ. ປຄພ຺ໂພຕິ ວາຈາປາຄພ຺ພິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ.

໑໘໙. ນວເມ ນາມກາເຍນາຕິ ສຫຊາຕນາມກາເຍນ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສຈ຺ຉິກຣຓີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໐. ທສເມ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕນ຺ຕິ ອາເມຑິຕວຈນໍ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ອນຸວິໂລເກຕີ’’ຕິ. ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸ-ສທ຺ໂທປິ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວຈນເມວາຕິ ອນຸ ອນຸ ວິໂລເກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຎ຺ຈປສາທປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕານິ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕໂຕ ວິໂລເກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອລນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ, ໂອປາຍິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ອລເມວ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໗໒; ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔-໑໒໖) ວິຍ. ປຸຏພນ຺ຘເນນ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອສິຕພ຺ພໍ ¶ ປຸໂຏສໍ ສມ຺ພລໍ ອ-ກາຣສ຺ສ ໂອ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ປາເຖຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໑. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ໂສຕານຸຄຕານນ຺ຕິ ປສາທໂສຕໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຕານໍ, ປຄຸຓານໍ ວາຈຸຄ຺ຄຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍຠູຕາ ຈ ປສາທໂສຕໍ ໂອທຫິຕ຺ວາ ¶ ຎາຓໂສເຕນ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖປິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປສາທໂສຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ອຸຄ຺ຄຫິຕປຸພ຺ພວຈນໍ ຕໍ ຕໍ ປຄຸຓໍ ນິຈ຺ຉຣິຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖປິຕໍ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ອສຸກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຊາຕກໍ ວາ ກເຖຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ສມນຸຄ຺ຄາຫິຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ປຄຸຓໍ ຠວງ຺ຄໂສຕສທິສໍ ໂຫຕິ ‘‘ອສຸກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຊາຕກໍ ວາ ກເຖຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕເມວ ກເຖຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຎາຓໂສເຕນ ວວຕ຺ຖປິຕານ’’ນ຺ຕິ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນິ ຕີຓິ ລິງ຺ຄານິ. ນາມາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ. ປຐມາທໂຍ ສຕ຺ຕ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ.

ວຬຎ຺ເຊຕີຕິ ປາຬິໍ ອນຸສນ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພາປຣວເສນ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຘາເຣຕິ. ວຈສາ ປຣິຈິຕາຕິ ສຸຕ຺ຕທສກວຄ຺ຄທສກປຓ຺ຓາສທສກວເສນ ວາຈາຍ ສຊ຺ຌາຍິຕາ, ‘‘ທສສຸຕ຺ຕານິ ຄຕານິ, ທສວຄ຺ຄານິ ຄຕານີ’’ຕິອາທິນາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວາຈາຍ ສຊ຺ຌາຍິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຄ຺ຄາທິວເສນ ຫິ ອິຘ ວຈສາ ປຣິຈໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ປນ ສຸຕ຺ເຕກເທສສ຺ສ ສຸຕ຺ຕມຕ຺ຕສ຺ສ ວຈສາ ປຣິຈໂຍ. ມນສາ ອນຸ ອນຸ ເປກ຺ຂິຕາ ຠາຄໂສ ນິຊ຺ຌາຍິຕາ ວິທິຕາ ມນຸສານຸເປກ຺ຂິຕາ. ຍສ຺ສ ວາຈາຍ ສຊ຺ຌາຍິຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ມນສາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ມຫາທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ຣູປຄຕໍ ວິຍ ວິຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິທ຺ຘາ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ໂສຕານຸຄຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໒. ທຸຕິເຍ ¶ ສໍວາເສນາຕິ ສຫວາເສນ. ສີລໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ສຸສີໂລ ວາ ທຸສ຺ສີໂລ ວາ’’ຕິ ສຫ ວສນ຺ເຕນ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕນ ຊານິຕພ຺ໂພ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ, ນ ອິຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຕຎ຺ຈ ສີລໍ ທີເຆນ ກາເລນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອິຕ຺ຕເຣນ. ທ຺ວີຫຕີຫຎ຺ຫິ ສໍຍຕາກາໂຣ ຈ ສໍວຸຕິນ຺ທ຺ຣິຍາກາໂຣ ຈ ນ ສກ຺ກາ ທສ຺ເສຕຸໍ. ມນສິ ກໂຣຕາຕິ ຕມ຺ປິ ‘‘ສີລມສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ມນສິກໂຣນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕເນວ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ, ນ ອິຕເຣນ. ປຎ຺ຎວຕາຕິ ຕມ຺ປິ ສປ຺ປຎ຺ເຎເນວ ປຓ຺ຑິເຕນ. ພາໂລ ຫິ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕປິ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ສໍໂວຫາເຣນາຕິ ¶ ອປຣາປຣໍ ກຖເນນ.

‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ມນຸສ຺ເສສຸ, ໂວຫາຣໍ ອຸປຊີວຕິ;

ເອວໍ ວາເສຏ຺ຐ ຊານາຫິ, ວາຓິໂຊ ໂສ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໔໕໗; ສຸ. ນິ. ໖໑໙) –

ເອຕ຺ຖ ຫິ ພ຺ຍວຫາໂຣ ນາມ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍໂວຫາຣາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນຣິຍໂວຫາຣາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໓) ເອຕ຺ຖ ເຈຕນາ. ‘‘ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໑໓-໑໓໑໕; ມຫານິ. ໗໓) ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ໂວຫາຣມຕ຺ເຕນ ໂສ ໂວຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕) ເອຕ຺ຖ ກຖາໂວຫາໂຣ. ອິຘາປິ ເອໂສວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ສມ຺ມຸຂາກຖາ ປຣມ຺ມຸຂາກຖາຍ ນ ສເມຕິ ປຣມ຺ມຸຂາກຖາ ສມ຺ມຸຂາກຖາຍ. ຕຖາ ປຸຣິມກຖາ ປຈ຺ຉິມກຖາຍ, ປຈ຺ຉິມກຖາ ຈ ປຸຣິມກຖາຍ. ໂສ ກຖເນເນວ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ ‘‘ອສຸຈິ ເອໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. ສຸຈິສີລສ຺ສ ປນ ປຸຣິມໍ ປຈ຺ຉິເມນ, ປຈ຺ຉິມຎ຺ຈ ປຸຣິເມນ ສເມຕິ. ສມ຺ມຸຂາກຖິຕໍ ປຣມ຺ມຸຂາກຖິເຕນ ສເມຕິ, ປຣມ຺ມຸຂາກຖິຕຎ຺ຈ ສມ຺ມຸຂາກຖິເຕນ, ຕສ຺ມາ ກຖເນນ ສກ຺ກາ ສຸຈິຠາໂວ ຊານິຕຸນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ.

ຖາໂມຕິ ຎາຓຖາໂມ. ຍສ຺ສ ຫິ ຎາຓຖາໂມ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ອຸປທ຺ທເວສຸ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຄຫຓໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອທ຺ວາຣກຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວິຍ ຈຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາປທາສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ສາກຈ຺ຉາຍາຕິ ສໍກຖາຍ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎສ຺ສ ຫິ ກຖາ ອຸທເກ ເຄຓ຺ຑຸ ວິຍ ອຸປ຺ປິລວຕິ. ປຎ຺ຎວໂຕ ¶ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຠານໍ ອນນ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທກວິປ຺ຜນ຺ທິເຕເນວ ຫິ ມຈ຺ໂຉ ຂຸທ຺ທໂກ ວາ ມຫນ຺ໂຕ ວາຕິ ຎາຍຕິ.

ຎາຕິວິນາໂສຕິ ໂຈຣໂຣຄຠຍາທີຫິ ຎາຕີນໍ ວິນາໂສ. ໂຠຄານໍ ພ຺ຍສນໍ ໂຠຄພ຺ຍສນໍ, ຣາຊໂຈຣາທິວເສນ ໂຠຄວິນາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ປຎ຺ຫຸມ຺ມຄ຺ໂຄຕິ ປຎ຺ຫຄເວສນໍ, ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວີມໍສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕປ຺ປກນ຺ຕິ ອຕິຕ຺ຕິກຣຏ຺ເຐນ ອຕປ຺ປກໍ ສາທຸຣສໂຠຊນໍ ວິຍ. ສຓ຺ຫນ຺ຕິ ສຸຂຸມສຠາວໍ.

໑໙໓. ຕຕິເຍ ¶ ກຣຓສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣໍ ກິຣິຍໍ ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍລກ຺ຂໂຓ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໑໙໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ປຘານຠູຕານິ ວາ ອງ຺ຄານິ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄານິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສາມຸຄິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໕. ປຎ຺ຈເມ ປິຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອກຸສລສ຺ສ ປເວສນທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ. ກາເຍນ ສໍວຣິຕພ຺ພຎ຺ຫິ ອປິຫິເຕນ ທ຺ວາເຣນ ປວຕ຺ຕນກໍ ປາປຘມ຺ມໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ກາເຍນ ສໍວຸໂຕ ນາມ. ຂຍວິຣາເຄນາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂຍສງ຺ຂາເຕນ ວິຣຊ຺ຊເນນ, ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ວິຊ຺ຊາ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ? ອຸຠຍເມຕໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຫານາຠິສມຍຠາວນາຠິສມຍານໍ ອຠິນ຺ນກາລຕ຺ຕາ ປທີປຸຊ຺ຊລເນນ ¶ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຍ ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາເທນ ອວິຊ຺ຊາ ນິຣຸທ຺ຘາວ ໂຫຕິ, ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວາ ເຫຕຸຜລຕ຺ຕມຸປຈາຣວເສນ. ຍຖາ ຫິ ປທີປຸຊ຺ຊລນເຫຕຸໂກ ອນ຺ຘກາຣວິຄໂມ, ເອວໍ ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາທເຫຕຸໂກ ອວິຊ຺ຊານິໂຣໂຘ. ເຫຕຸຜລຘມ຺ມາ ຈ ສມານກາລາປິ ປຸພ຺ພາປຣກາລາ ວິຍ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໔; ໒.໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗) ປຈ຺ຈຍາທານຸປ຺ປຊ຺ຊນກິຣິຍາ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຈ ວິຫນນໂຕ ວິຆາໂຕ, ທຸກ຺ຂໍ. ປຣິທຫນໂຕ ປຣິຬາໂຫ.

ນິຈ຺ຈວິຫາຣາຕິ ສພ຺ພທາ ປວຕ຺ຕນກວິຫາຣາ. ຐເປຕ຺ວາ ຫິ ສມາປຕ຺ຕິເວລໍ ຠວງ຺ຄເວລຎ຺ຈ ຂີຓາສວາ ອິມິນາ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວິຫາເຣນ ສພ຺ພກາລໍ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ. ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ¶ ຫິ ນິສ຺ສຍໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສສມ຺ຠາຣກຖາ ເຫສາ ຍຖາ ‘‘ຘນຸນາ ວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ນິສ຺ສຍສີເສນ ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣາຄວເສນ ນ ໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ໂຫຕີຕິ ເຄຫສິຕເປມວເສນປິ ຊວນກ຺ຂເຓ ໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ນ ໂຫຕິ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ, ນ ໂທມນສ຺ສຊາໂຕ ປສາທຎ຺ຎຖຕ຺ຕວເສນປິ. ອຸເປກ຺ຂໂກ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ອສມເປກ຺ຂເນນ ໂມຫໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຎາຓຸເປກ຺ຂາວເສເນວ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ. ຂີຓາສໂວ ຫິ ອິຏ຺ເຐປິ ອນິຏ຺ເຐປິ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕປິ ອາຣມ຺ມເຓ ໂຍ ອສມເປກ຺ຂເນນ ສມສມາ ອໂຍນິໂສຄຫເຓ ອຂີຓາສວານໍ ໂມໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ມຄ຺ເຄເນວ ຕສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕຕ຺ຕາ ຎາຓຸເປກ຺ຂາວເສເນວ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ, ອຍຎ຺ຈສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປຕ຺ຕິຍາ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎປຣິຄ຺ຄຫິຕາຍາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ກຖິຕາ. ‘‘ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕຫິ ວິນາ ສມ຺ປຊານຕາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ສຕຕວິຫາຣາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຏ຺ຐປິ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຣຫິຕກາເລປິ ປວຕ຺ຕິໂຊຕນໂຕ. ‘‘ອຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອທຸສ຺ສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຫສິຕຸປ຺ປາທໂວຏ຺ຐພ຺ພເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສ ຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອຣຊ຺ຊນາທຸສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕິ ຫິ ເຕສມ຺ປິ ສາຘາຣຓາຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວເສນ ອິເມສໍ ສຕຕວິຫາຣານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ໂສມນສ຺ສໍ ກຖໍ ລພ຺ຠຕີຕິ? ອາເສວນໂຕຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຂີຓາສໂວ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐປິ ອາຣມ຺ມເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕ ວິຍ ພຫຸລໍ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສຸທ຺ຘປ຺ປກຕິຠາວາວິຊຫນໂຕ, ກທາຈິ ປນ ຕຖາ ເຈໂຕຠິສງ຺ຂາຣຠາເວ ຍໍ ຕໍ ສຠາວໂຕ ອິຏ຺ຐໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ¶ , ຕສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ສຠາວຄ຺ຄຫຓວເສນປິ ອຣຫໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕເຕວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸພ຺ພາເສວນວເສນ.

ກາໂຍຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໕໑) ປຎ຺ຈທ຺ວາຣກາໂຍ, ໂສ ອນ຺ໂຕ ອວສານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ກາຍນ຺ຕິກາ, ຕໍ ກາຍນ຺ຕິກໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຍາວ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣກາໂຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຊີວິຕນ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມໂນທ຺ວາຣິກເວທນາໂຕ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຐມໍ ¶ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໂຕ ເອວ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘມຕ຺ຖໍ ສຣູເປເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມໂນທ຺ວາຣິກເວທນາ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕເມວ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ສາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍາວ ເຕຕ຺ຕິໍສວສ຺ສານິ ປຐມວໂຍ. ປຎ຺ຎາສວສ຺ສກາເລຕິ ປຐມວຍໂຕ ຍາວ ປຎ຺ຎາສວສ຺ສກາລາ, ຕາວ. ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ ວຑ຺ຒິຫານິໂຍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຣູເປເນວ ຐິຕາ ໂຫຕິ. ມນ຺ທາຕິ ມຸທຸກາ ອຕິຂິຓາ. ຕທາຕິ ອສີຕິນວຸຕິວສ຺ສກາເລ ວທນ຺ເຕປິ ຕຖາຈິຣປຣິຈິເຕປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຄ຺ຄາຕິ ເຕໂຊຠຄ຺ເຄນ ຠຄ຺ຄາ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ. ຫທຍໂກຏິໍເຍວາຕິ ຈກ຺ຂາທິວຕ຺ຖູສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາທິອນ຺ຕໂກຏິຠູຕໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍເຍວ. ຕາວາຕິ ຍາວ ເວທນາ ວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ.

ວາປິຍາຕິ ມຫາຕຬາເກນ. ປຎ຺ຈອຸທກມຄ຺ຄສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ອຸທກສ຺ສ ປວິສນນິກ຺ຂມນມຄ຺ເຄຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ຕໂຕ ວິສ຺ສນ຺ທມານໍ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ປຐມໍ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ອິມໍ ເວທນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອິມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປຣິໂຍສານປ຺ປຕ຺ຕໍ ມໂນທ຺ວາຣິກເວທນໍ ສນ຺ຘາຍ.

ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ວິນາສນໂຕ. ປຣໂຕ ອຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ປຣໂລກວເສນ ອຄນ຺ຕ຺ວາ. ເວທນານໍ ສີຕິຠາໂວ ນາມ ສງ຺ຂາຣທຣຖປຣິຬາຫາຠາໂວ. ໂສ ປນາຍໍ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິວເສເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປວຕ຺ຕນຘມ຺ມານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຕ຺ຕຠາວໍ ນາເສຕຸກາມສ຺ສ ທຬ຺ຫໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສໍເວຄຎາຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກຸທາໂລ ວິຍ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ. ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຊ຺ຌານສມາຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປິຏກໍ ວິຍ ສມາຘີ’’ຕິ. ຕນ຺ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພວິປສ຺ສນາຣມ຺ຠຎາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຂນິຕ຺ຕິ ວິຍ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໙໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ກາຍທຬ຺ຫິພຫຸລຕໍ ຕປຕີຕິ ຕໂປ, ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວີຣິຍໍ. ເຕນ ກາຍທຬ຺ຫິພຫຸລຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປາປສ຺ສ ຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ວິຣຊ຺ຊນໍ ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ກຣກາຣິກສງ຺ຂາເຕນາ’’ຕິອາທິ. ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉວາທາຕິອາທີສຸ ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉໍ ວທນ຺ຕິ, ມນສາປິ ຕເມວ ສາຣໂຕ ¶ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ກາເຍນປິ ຕເມວ ອລ຺ລີນາ ນານປ຺ປກາຣໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣາຕິ ອປຣິສຸທ຺ເຘນ ປາຓາຕິປາຕາທິນາ ກາຍສມາຈາເຣນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອປຣິສຸທ຺ຘວຈີສມາຈາຣາຕິ ອປຣິສຸທ຺ເຘນ ມຸສາວາທາທິນາ ວຈີສມາຈາເຣນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອປຣິສຸທ຺ຘມໂນສມາຈາຣາຕິ ອປຣິສຸທ຺ເຘນ ອຠິຊ຺ຌາທິນາ ມໂນສມາຈາເຣນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ກາມໍ ອກຸສລກາຍສມາຈາຣວຈີສມາຈາຣປ຺ປວຕ຺ຕິກາເລປິ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິເຍວ, ຕທາ ປນ ເຕ ເຈຕນາປກ຺ຂິກາ ວາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ ວາຕິ, ມໂນສມາຈາຣວາເຣ ເອວ ອຠິຊ຺ຌາທິວເສນ ໂຍຊນາ ກຕາ. ອຖ ວາ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕານໍ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ວຈີສມາຈາຣາທິຠາວາຠາໂວ ວິຍ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕານມ຺ປິ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ກາຍສມາຈາຣາທິຠາໂວ ອສິທ຺ໂຘ, ມໂນສມາຈາຣຠາໂວ ເອວ ປນ ສິທ຺ໂຘຕິ ກຕ຺ວາ ມໂນສມາຈາຣວາເຣ ເອວ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ອຸທ຺ຘຏາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ທ຺ວາເຣ ຈຣນ຺ຕິ ກມ຺ມານິ, ນ ທ຺ວາຣາ ທ຺ວາຣຈາຣິໂນ;

ຕສ຺ມາ ທ຺ວາເຣຫິ ກມ຺ມານິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວວຕ຺ຖິຕາ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ກາມາວຈຣກຸສລທ຺ວາຣກຖາ);

ອປຣິສຸທ຺ຘາຊີວາຕິ ອປຣິສຸທ຺ເຘນ ເວຊ຺ຊກມ຺ມທູຕກມ຺ມວຑ຺ຒິໂຍຄາທິນາ ເອກວີສຕິອເນສນາເຠເທນ ອາຊີເວນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອິທຎ຺ຈ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕານໍເຍວ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເຍປິ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ພາຫິຣກວເສນ ຄຫຏ຺ຐວເສນ ຈ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຄຫຏ຺ຐານມ຺ປິ ຫິ ຊາຕິຘມ຺ມກຸລຘມ຺ມເທສຘມ຺ມວິໂລມນວເສນ ອຎ຺ຎຖາປິ ມິຈ຺ຉາຊີໂວ ລພ຺ຠເຕວ.

ຎາຓທສ຺ສນາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຜລຎາຓມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓມ຺ປິ ວິປສ຺ສນາຎາຓມ຺ປິ. ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖໍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໗) ຫິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ‘‘ຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍມຎ຺ໂຎ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ ອຘິຄໂຕ ຜາສຸວິຫາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໘) ເອຕ຺ຖ ຜລຎາຓໍ. ‘‘ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓໍ ¶ ອຸທປາທິ ສຕ຺ຕາຫກາລກໂຕ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໐) ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ‘‘ຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ທສ຺ສນໍ ອຸທປາທິ, ອກຸປ຺ປາ ເມ ວິມຸຕ຺ຕິ, ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໖; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ‘‘ຎາຓທສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໔-໒໓໕) ເອຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ອິຘ ປນ ຎາຓທສ຺ສນາຍາຕິ ¶ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ‘‘ຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕາຍ ທສ຺ສນາຍາ’’ຕິ. ອວິຣາຘິຕໍ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ອວິຣາຘິຕໍ ກຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໑໙໗. ສຕ຺ຕເມ ອປ຺ເປສກ຺ຂາຕິ ອປ຺ປານຸຠາວາ. ສາ ປນ ອປ຺ເປສກ຺ຂຕາ ອາຘິປເຕຍ຺ຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຠາເວນ ປາກຏາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປ຺ປປຣິວາຣາ’’ຕິ ອາຫ. ອິສ຺ສຣາຕິ ອາຘິປເຕຍ຺ຍສໍວຕ຺ຕນກມ຺ມພເລນ ອີສນສີລາ. ສາ ປນສ຺ສາ ອິສ຺ສຣຕາ ວິຠວສມ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ປາກຏາ ຊາຕາຕິ ອຑ຺ຒຕາປຣິຍາຍຠາເວນ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອຑ຺ຒາຕິ ອິສ຺ສຣາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫນ຺ຕໍ ຘນເມຕິສ຺ສາ ຠູມິຄຕຎ຺ເຈວ ວຬຎ຺ຊນກຎ຺ຈາຕິ ມຫທ຺ຘນາ. ອິຘ ປນ ວຬຎ຺ຊນເກເນວ ຘເນນ ມຫທ຺ຘນຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຬຎ຺ຊນກຘເນນ ມຫທ຺ຘນາ’’ຕິ ອາຫ. ອີສຕີຕິ ອີສາ, ອຠິຠູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫຕີ ອີສາ ມເຫສາ, ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕມເຫສຕາຍ ປນ ປເຣຫິ ມເຫໂສຕິ ອກ຺ຂາຕພ຺ພຕາຍ ມເຫສກ຺ຂາ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ມເຫສກ຺ຂາຠາໂວ ອາຘິປເຕຍ຺ຍປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຫາປຣິວາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຓ຺ຐານປາຣິປູຣິຍາ ອຘິກໍ ຣູປມສ຺ສາຕິ ອຠິຣູປາ. ສຓ຺ຐານປາຣິປູຣິຍາຕິ ຈ ຫຕ຺ຖປາທາທິສຣີຣາວຍວານໍ ສຸສຓ຺ຐິຕຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຍວປາຣິປູຣິຍາ ຫິ ສມຸທາຍປາຣິປູຣິສິທ຺ຘິ. ຣູປນ຺ຕິ ຈ ສຣີຣໍ ‘‘ຣູປວນ຺ເຕວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ທສ຺ສນຍຸຕ຺ຕາຕິ ສຸຣູປຠາເວນ ປສ຺ສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕາ, ທິສ຺ສມານາ ຈກ຺ຂູນິ ປິຍາຍຕີຕິ ອຎ຺ຎກິຈ຺ຈວິກ຺ເຂປໍ ຫິຕ຺ວາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິສ຺ສມານາວ ໂສມນສ຺ສວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕີຕິ ປາສາທິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ທສ຺ສເນນ ປາສາທິກາ’’ຕິ. ໂປກ຺ຂຣຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸນ຺ທຣຠາໂວ, ວຓ຺ຓສ຺ສ ໂປກ຺ຂຣຕາ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາ, ຕາຍ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປຣາຓາ ປນ ໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ສຣີຣໍ ວທນ຺ຕິ ¶ , ວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ຓເມວ. ເຕສໍ ມເຕນ ວຓ຺ຓຎ຺ຈ ໂປກ຺ຂຣຎ຺ຈ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣານິ, ເຕສໍ ຠາໂວ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາ ¶ . ອິຕິ ປຣມາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ອຸຕ຺ຕມປຣິສຸທ຺ເຘນ ວຓ຺ເຓນ ເຈວ ສຣີຣສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ວຓ຺ເຓນ ເຈວ ສຣີຣສຓ຺ຐາເນນ ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ເຓນາຕິ ວຓ຺ຓຘາຕຸຍາ. ສຣີຣໍ ນາມ ສນ຺ນິເວສວິສິຏ຺ໂຐ ກຣຈຣຓຄີວາສີສາທິອວຍວສມຸທາໂຍ, ໂສ ຈ ສຓ຺ຐານມຸເຂນ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຣີຣສຓ຺ຐາເນນາ’’ຕິ.

ອຠິສຊ຺ຊຕີຕິ ກຸຊ຺ຌນວເສເນວ ກຸຏິລກຓ຺ຏໂກ ວິຍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມຸຏ຺ຐາເນ ມກຣທນ຺ໂຕ ວິຍ ລຄຕິ. ຍຎ຺ຫິ ໂກຘສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປນາຫສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ກຸຊ຺ຌນວເສນ ອຠິສຊ຺ຊນໍ, ຕໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ລຸພ຺ຠນວເສນ. ກຸປ຺ປຕີຕິອາທີສຸ ປຸພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂກໂປ, ຕໂຕ ພລວຕໂຣ ພ຺ຍາປາໂທ ລທ຺ຘາເສວນຕາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນໂຕ. ສາຕິສຍໍ ລທ຺ຘາເສວນຕາຍ ຕໂຕ ພ຺ຍາປາທໂຕປິ ພລວຕຣາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຠາເວນ ຖາມປ຺ປຕ຺ຕິ ປຕິຕ຺ຖິຍນາ. ອນ຺ນໍ ປານນ຺ຕິອາທີສຸ ອທີຍໂຕ ອນ຺ນໍ, ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍຎ຺ຈ. ປາຕພ຺ຍໂຕ ປານໍ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ປານໍ. ວສິຕພ຺ພໂຕ ອຈ຺ຉາເທຕພ຺ພໂຕ ວຕ຺ຖໍ, ນິວາສນປາວຸຣຓໍ. ຍນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ຍານໍ, ຉຕ຺ຕຸປາຫນວຍ຺ຫສິວິກາທິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຄມນປຈ຺ຈຍໍ. ຉຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ວສ຺ສາຕປທຸກ຺ຂນິວາຣເຓນ ມຄ຺ຄຄມນສາຘນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມາລນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສຸມນມາລາທິປຸປ຺ຜໍ. ຄນ຺ຘນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຈນ຺ທນາທິວິເລປນໍ.

ມລ຺ລິກາເທວີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໘. ອຏ຺ຐເມ ອາຫິໂຕ ອຫໍມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຠາໂວ. ອິຘ ປນ ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາ, ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ. ປຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ. ທິຏ຺ເຐຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູເຕ. ຘມ຺ເມຕິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ເມ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຕ຺ຕາ ຠວຕິ, ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາທິຏ຺ຐິ ຠວຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາວສມຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ’’ຕິ. ຉາຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາ ຊິຆຈ຺ຉາເຫຕຸຕາຍ. ອນ຺ໂຕ ຕາປນກິເລສານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ທຣຖປຣິຬາຫຊນເນນ ສນ຺ຕາປນກິເລສານໍ.

ປເຣສໍ ¶ ຫນນຆາຕນາທິນາ ໂຣທາປນໂຕ ລຸທ຺ໂທ. ຕຖາ ວິຆາຕກຠາເວນ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ວິທາລນໂຕ ທາຣຸໂຓ. ຖທ຺ຘຫທໂຍ ກກ຺ຂໂຬ. ພນ຺ຘນາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ພນ຺ຘນາຄາຣິໂກ.

ຂຕ຺ຕິຍາຠິເສເກນາຕິ ¶ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ກາຕພ຺ພອຠິເສເກນ. ສນ຺ຖາຄາຣນ຺ຕິ ສນ຺ຖາຣວເສນ ກຕໍ ອຄາຣໍ ຍຎ຺ຎາຄາຣໍ. ສປ຺ປິເຕເລນາຕິ ສປ຺ປິມິສ຺ເສນ ເຕເລນ. ຍມກສ຺ເນເຫນ ຫິ ເອສາ ຕທາ ກາຍໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊຕິ. ວຈ຺ຉຠາວໍ ຕຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ວຈ຺ຉຕໂຣ. ປຣິກ຺ເຂປກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ນວມາລາຫິ ສທ຺ຘິໍ ທພ຺ເຠຫິ ເວທິຍາ ປຣິກ຺ຂິປນຕ຺ຖາຍ. ຍຎ຺ຎຠູມິຍນ຺ຕິ ອວເສສຍຎ຺ຎຏ຺ຐາເນ.

ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕມານສ຺ເສວ ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ມານຊາຕິກສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຫຕມານຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ພຫຸຠາວໂຕ. ໂຠຄາໂຣຄ຺ຍາທິວຕ຺ຖຸກາ ມທາ ສຸປ຺ປຫິຍາ ໂຫນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອວຏ຺ຐານໂຕ, ນ ຕຖາ ກຸລວິຊ຺ຊາມທາຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລານໍ ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ຊາຕິວິຊ຺ຊາ ນິສ຺ສາຍ ມານຊປ຺ປນໍ ທຸປ຺ປຊຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ…ເປ… ມານໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິຊາຕິຕາຍາຕິ ນິຫີນຊາຕິຕາຍ. ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ສີລວເສນ ຫິ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ປຕິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ວາ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວເຘນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ ສຸຊາຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ທຸຊ຺ຊາຕາ.

ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຣາຄາທີນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປຫານທີປນໂຕ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ສພ຺ພໂສ ວິສຸທ຺ຘໍ. ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕີຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສທ຺ຘາວເສນ ສທ຺ທຫຕິ. ວິຎ຺ຎຸຊາຕິການຎ຺ຫິ ຘມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓປຸພ຺ພິກາ ສທ຺ຘາສິທ຺ຘິ ຘມ຺ມປ຺ປມາຓຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ນຠາວໂຕ. ຊາຍມ຺ປຕິກາຕິ ຆຣຓິປຕິກາ. ກາມໍ ‘‘ຊາຍມ຺ປຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຆຣສາມິກຆຣສາມິນິວເສນ ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ຄຫຓໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຍສ຺ສ ປນ ປຸຣິສສ຺ສ ອເນກາ ປຊາປຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອກາຍປິ ສໍວາໂສ ສມ຺ພາໂຘຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄາທິນາ ສກິຎ຺ຈນຏ຺ເຐນ, ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸອາທິນາ ສປລິໂພຘຏ຺ເຐນ ຣາຄຣຊາທີນໍ ອາຄມນປຖຕາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານຕາ ເອວາຕິ ທ຺ເວປິ ວຓ຺ຓນາ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ. ອລຄ຺ຄນຏ຺ເຐນາຕິ ອສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘຠາເວນ. ເອວໍ ອກຸສລກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕີນໍ ຐານຠາເວນ ຆຣາວາສປພ຺ພຊ຺ຊານໍ ສມ຺ພາຘພ຺ໂຠກາສຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ¶ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາເຍວ ອຏ຺ຐານຏ຺ຐານຠາເວນ ເຕສໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ເຂປກຖາຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ອກຕ຺ວາ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ເອກມ຺ປິ ທິວສນ຺ຕິ ເອກທິວສມຕ຺ຕມ຺ປິ. ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາຕິ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຊ຺ຊເນນ ອຂຓ຺ຑິຕໍ ກຕ຺ວາ. ກິເລສມເລນ ອມລິນນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິວເສນ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ. ປຣິທຫິຕ຺ວາຕິ ນິວາເສຕ຺ວາ ເຈວ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ. ອຄາຣວາໂສ ອຄາຣໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒິອາວຫໍ ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ.

ໂຠຄກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ¶ ໂຠຄຣາສິ ໂຠຄສມຸທາໂຍ. ອາພນ຺ຘນຏ຺ເຐນາຕິ ປຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ເປມວເສນ ສປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ. ອມ຺ຫາກເມເຕຕິ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ຎາຕີ, ປິຕາມຫປິຕຸປຸຕ຺ຕາທິວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຣິວຏ຺ໂຏ. ສາມຎ຺ຎວາຈີປິ ສິກ຺ຂາ-ສທ຺ໂທ ອາຊີວສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ອຸປຣິວຸຈ຺ຈມານວິເສສາເປກ຺ຂາຍ ຈ ວິເສສນິວິຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຘິສີລສງ຺ຂາຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສິກ຺ຂາ, ສຫ ອາຊີວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສາຊີໂວ. ສິກ຺ຂນຠາເວນາຕິ ສິກ຺ຂາຍ ສາຊີເວ ຈ ສິກ຺ຂນຠາເວນ. ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕຕິ ສີລສໍວຣໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ. ສາຊີວຎ຺ຈ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ‘‘ນາມກາໂຍ, ປທກາໂຍ, ນິຣຸຕ຺ຕິກາໂຍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນກາໂຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໙) ວຸຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຠຄວໂຕ ຈ ວຈນໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທເມວ ຈ ‘‘ສິກ຺ຂນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ສາຊີວານໍ ອວີຕິກ຺ກໂມ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕໂຕ ຫິ ຍາວ ມຄ຺ຄາ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣີ ໂຫຕີຕິ.

ອນຸປ຺ປທາຕາຕິ ອນຸພລປ຺ປທາຕາ, ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ວາ ປທາຕາ. ກສ຺ສ ປນ ອນຸວຕ຺ຕນໍ ປທານຎ຺ຈາຕິ? ‘‘ສຫິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສນ຺ຘານສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ຘານານຸປ຺ປທາຕາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ສນ຺ຘານສ຺ສ ປທານໍ ອາຘານໍ ອາຣກ຺ຂນໍ ວາ ທຬ຺ຫກຣຓໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ຊເນ ສມຄ຺ເຄ ທິສ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຣາໂມ, ຣມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາ-ກາເຣນ ວິນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຄ຺ຄຣາໂມຕິປິ ປາຬິ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

‘‘ເນລງ຺ໂຄ ເສຕປຈ຺ຉາໂທ, ເອກາໂຣ ວຕ຺ຕຕີ ຣໂຖ;

ອນີຆໍ ປສ຺ສ ອາຍນ຺ຕໍ, ຉິນ຺ນໂສຕໍ ອພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗; ອຸທາ. ໖໕; ເປຏໂກ. ໒໕) –

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ. ສີລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ເນລງ຺ຄນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ, ເນລງ຺ຄນ຺ຕິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສີລານເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໗). ສຸກຸມາຣາຕິ ອປ຺ຜຣຸສຕາຍ ມຸທຸກາ. ປຸຣສ຺ສ ເອສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣ-ສທ຺ໂທ ຕນ຺ນິວາສິວາຈໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ‘‘ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນຄຣວາສີນ’’ນ຺ຕິ. ມນໍ ອປ຺ປາຍຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ມນາໂປ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕວຸຑ຺ຒິກຣາ’’ຕິ.

ກາລວາທີຕິອາທິ ¶ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ປຏິວິຣຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຖສໍຫິຕາປິ ຫິ ວາຈາ ອຍຸຕ຺ຕກາລປ຺ປໂຍເຄນ ອຕ຺ຖາວຫາ ນ ສິຍາຕິ ອນຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນວາຈໍ ອນຸໂລເມຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ຜປ຺ປລາປໍ ປຊຫນ຺ເຕນ ອກາລວາທິຕາ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາລວາທີ’’ຕິ. ກາເລນ ວທນ຺ເຕນປິ ອຸຠຍານຕ຺ຖສາຘນໂຕ ອຠູຕໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠູຕວາທີ’’ຕິ. ຠູຕຎ຺ຈ ວທນ຺ເຕນ ຍໍ ອິຘໂລກປຣໂລກຫິຕສມ຺ປາທກໍ, ຕເທວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນປິ ໂລກິຍຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕເມວ ອວຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຘມ຺ມວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອຕ຺ໂຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິນຍວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນຎ຺ຫິ ສໍວຣວິນຍານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນຎ຺ຈ ປຫານວິນຍານໍ ວເສນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານາຘິຄມນເຫຕຸຠາວໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ເອວໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ໂຕວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເທສນາໂກສລ຺ເລ ສຕິ ໂສຠຕິ, ກິຈ຺ຈກໂຣ ຈ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຘານວຕິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕໍ ເທສນາໂກສລ຺ລໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກາເລນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ຫິ ໂອຕິຓ຺ຓວາຈາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເອກໍສາທິພ຺ຍາກຣຓວິຠາຄໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຐປນາເຫຕູທາຫຣຓສນ຺ທສ຺ສນາທິໍ ຕໍຕໍກາລານຸຣູປໍ ວິຠາເວນ຺ຕິຍາ ປຣິມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປາຍ ວິປຸລຕຣຄມ຺ຠີໂຣທາຣປຣມຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣສງ຺ຄາຫິກາຍ ກຖາຍ ຎາຓພລານຸຣູປໍ ປເຣ ຍາຖາວໂຕ ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ‘‘ເທສນາກຸສໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ¶ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ມູລສິກ຺ຂາປທານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຠິຊ຺ຌາທິປ຺ປຫານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣຊາຄຣິຍານຸໂຍເຄຫິ ວິຠາເວຕຸໍ ຕມ຺ປິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອາຈາຣສີລສ຺ເສວ ວິຠຊນວເສນ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ພີຊານໍ ຄາໂມ ສມູໂຫ ພີຊຄາໂມ. ຠູຕານໍ ຊາຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉລຕາທີນໍ ສມູໂຫ ຠູຕຄາໂມ. ນນຸ ຈ ຣຸກ຺ຂາທໂຍ ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາຍ ນ ຊີວາ, ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາ ຈ ປຣິປ຺ຜນ຺ທາຠາວໂຕ ຉິນ຺ເນ ວິຣຸຫນໂຕ ວິສທິສຊາຕິຠາວໂຕ ຈຕຸໂຍນິອປຣິຍາປນ຺ນໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ວຸທ຺ຘິ ປນ ປວາຬສິລາລວຓານມ຺ປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ນ ເຕສໍ ຊີວຠາເວ ກາຣຓໍ, ວິສຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ເນສໍ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕໍ ສຸປນໍ ວິຍ ຈິຎ຺ຈາທີນໍ, ຕຖາ ໂທຫຬາທໂຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣຕິ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ? ສມຓສາຣຸປ຺ປໂຕ ຕນ຺ນິວາສິສຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓໂຕ ຈ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຊີວສຎ຺ຎິໂນ ຫິ ໂມຆປຸຣິສ ມນຸສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໘໙).

ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ, ມູລໍ ພີຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ມູລພີຊໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຜຬຸພີຊນ຺ຕິ ປພ຺ພພີຊໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ສທິສຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສກາຣຓຠາວໂຕ ວິຣຸຫນສມຕ຺ເຖ ¶ ສາຣຜເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ພີຊ-ສທ຺ໂທ ຕທຕ຺ຖສໍສິທ຺ຘິຍາ ມູລາທີສຸປິ ເກສຸຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມູລາທິໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ເອເກນ ພີຊ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພີຊພີຊ’’ນ຺ຕິ ‘‘ຣູປຣູປໍ, ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໒໗) ຈ ຍຖາ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ພີຊຄາມຠູຕຄາມໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ພີຊຄາໂມ ເອວ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫາ ‘‘ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ, ມູລໍ ພີຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິປິ ມູລພີຊ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມນ ພີຊຄາໂມ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ທຸຕິເຍນ ຠູຕຄາໂມ. ທຸວິໂຘເປສ ມູລພີຊຎ຺ຈ ມູລພີຊຎ຺ຈ ມູລພີຊນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ນີລຕິຓຣຸກ຺ຂາທິກສ຺ສາຕິ ອລ຺ລຕິຓສ຺ສ ເຈວ ອລ຺ລຣຸກ຺ຂາທິກສ຺ສ ຈ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອສຘິຄຈ຺ຉລຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

ເອກໍ ຠຕ຺ຕໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກຠຕ຺ຕິໂກ. ໂສ ປນ ຣຕ຺ຕິໂຠຊເນນປິ ສິຍາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອປຣຓ຺ຫໂຠຊີປິ ສິຍາ ເອກຠຕ຺ຕິໂກຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຣໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ ອຍໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓ ໂຠຊນສ຺ສ ກາໂລ ນາມ, ຕທຎ຺ໂຎ ວິກາໂລ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ທຸຕິຍປເທນ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ໂຠຊນໍ ວິກາລໂຠຊນໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທາຣຸມາສໂກຕິ ເຍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ເອວໍປກາເຣ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ເຎຫິ ຄາຫາປເນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍເນ ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ເນວ ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ອຸຄ຺ຄຫາເປຕິ, ນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສາທິຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຕິວິຘໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ກາເຍນ, ວາຈາຍ, ມນສາຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ວາຈາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຄ຺ຄຫາປນໍ, ມນສາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສາທິຍນນ຺ຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ອາມກຘຎ຺ຎປຏິຄ຺ຄຫຓາຕິອາທີສຸປິ. ນີວາຣາທິອຸປຘຎ຺ຎສ຺ສ ສາລິອາທິມູລຘຎ຺ຎນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕວິຘສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈ ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຈ຺ຉວສໍ, ມຈ຺ຉວສໍ, ສຸສຸກາວສໍ, ສູກຣວສໍ, ຄທ຺ຣຠວສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ນາມ. ຕສ຺ສ ປນ ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວຏ຺ຏຕິ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ.

ສາຣຸປ຺ເປນ ວຎ຺ຈນໍ ຣູປກູຏໍ, ປຕິຣູເປນ ວຎ຺ຈນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອງ຺ເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣາວຍເວນ ວຎ຺ຈນໍ ¶ ອງ຺ຄກູຏໍ. ຄຓ຺ຫນວເສນ ວຎ຺ຈນໍ ຄຫຓກູຏໍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ວຎ຺ຈນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກູຏໍ. ອກ຺ກມຕີຕິ ນິປ຺ປີເຬຕິ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ອກ຺ກມຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຫທຍນ຺ຕິ ນາຬິອາທິມານຠາຊນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ. ເຕລາທີນໍ ນາຬິອາທີຫິ ມິນນກາເລ ອຸສ຺ສາປິຕາ ສິຂາເຍວ ສິຂາເຠໂທ, ຕສ຺ສາ ຫາປນໍ. ເກຈີຕິ ສາຣສມາສາຈຣິຍາ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ ຈ.

ວໂຘຕິ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປຫາຣກສາຕາຬນາທີຫິ ຫິໍສນໍ, ວິເຫຐນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເຫຐນຕ຺ໂຖປິ ຫິ ວຘ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ໂຣທຕີ’’ຕິອາທີສຸ. ຍຖາ ຫິ ອປຏິຄ຺ຄຫຠາວສາມຎ຺ເຎ ສຕິປິ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸວິເສສຠາວສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຕ຺ຖິກຸມາຣິທາສິທາສາທໂຍ ວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ປຣສ຺ສຫຣຓຠາວໂຕ ອທິນ຺ນາທານຠາວສາມຎ຺ເຎ ສຕິປິ ¶ ຕຸລາກູຏາທໂຍ ອທິນ຺ນາທານວິເສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ເອວໍ ປາຓາຕິປາຕປຣິຍາຍສ຺ສ ວຘສ຺ສ ປຸນ ຄຫເຓ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສຍໍກາໂຣ, ອິຘ ປຣໍກາໂຣຕິ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ກາຍວຈິປ຺ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ຉປ຺ປໂຍຄາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໐) ວຈນໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ວໂຘຕິ ມາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ໂປຖນເມວ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຈ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ມາຣຓສທ຺ທສ຺ສ ວິຫິໍສເນປິ ທິສ຺ສນໂຕ.

ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ກາຍກຸຈ຺ຉິປຣິຫຣຓມຕ຺ຕໂຊຕນາຍໍ ອວິເສສໂຕ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປຣິກ຺ຂາຣານໍ ຕປ຺ປໂຍຊນຕາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕ ສພ຺ເພປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອເຕປີຕິ ນວປຣິກ຺ຂາຣິກາທໂຍປິ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ ຈ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ ຈ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຕເກນ ມຫິຈ຺ຉຕາ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສຸຂໍ ວິຫຣຕິ, ຕໂຕ ເອວ ສຸຂວິຫາຣຏ຺ຐານຠູຕາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ. ຕຕ຺ຖ ຈາຍໍ ສຕ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ວາ ຠເຍນ ນປ຺ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ອປ຺ປຏິໂຆ. ທ຺ວາທສວິຘສ຺ສ ສນ຺ໂຕສສ຺ສ ວເສນ ສນ຺ຕຸສ຺ສນໂຕ ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນ. ອິຕຣີຕເຣນາຕິ ອຸຈ຺ຈາວເຈນ ປຣິສ຺ສຍານໍ ພາຫິຣານໍ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທີນໍ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣານຎ຺ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ກາຍຈິຕ຺ຕູປທ຺ທວານໍ ອຠິຠວນໂຕ ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫິຕາ. ພນ຺ຘນຠາວກຣຠຍາຠາເວນ ອຈ຺ຉມ຺ຠິ. ເອໂກ ອສຫາໂຍ. ຕໂຕ ເອວ ຂຄ຺ຄມິຄສິງ຺ຄສທິສຕາຍ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຉິນ຺ນປກ຺ໂຂ, ອສຎ຺ຊາຕປກ຺ໂຂ ວາ ສກຸໂຓ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ປກ຺ຂິ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ສກຸໂຓ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປກ຺ຂຍຸຕ຺ໂຕ ສກຸໂຓ’’ຕິ. ຍສ຺ສ ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິໂຠໂຄ ກິຎ຺ຈິ ຐເປຕພ຺ພໍ ສາເປກ຺ຂາຐປນຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ, ຕາທິໂສ ອຍໍ ຠິກ຺ຂູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ¶ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຣິຍນ຺ຕິ ອເປນ຺ຕິ ຕໂຕ ໂທສາ, ເຕຫິ ວາ ອາຣກາຕິ ອຣິໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິເຍນາຕິ ນິທ຺ໂທເສນາ’’ຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ. ນິທ຺ໂທສສຸຂນ຺ຕິ ນິຣາມິສສຸຂໍ ກິເລສວຊ຺ຊຣຫິຕຕ຺ຕາ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສີລສໍວເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ເສວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ຕທຘິຏ຺ຐານໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ປຣິປາລກຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ອິມິນາ ອຣິເຍນ ¶ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິປເທສຸ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ສຸຠນິມິຕ຺ຕາທິກໍ ວາ ກິເລສວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕເຍວ ສຓ຺ຐາຕິ. ນານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີຕິ ກິເລສານໍ ອນຸ ອນຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປາກຏຠາວກຣຓໂຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິລທ຺ຘໂວຫາຣໍ ຫຕ຺ຖປາທສິຕຫສິຕກຖິຕວິໂລກິຕາທິເຠທໍ ອາກາຣໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຠູຕໍ, ຕເທວ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຕ຺ວາຘິກຣຓເມນນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ຍໍກາຣຓາ ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາສໍວຣສ຺ສ ເຫຕຸ ເອຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສຕິກວາເຏນ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອສໍວຸຕໍ ອປິຫິຕຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕໍ ເອເຕ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວສ຺ສເວຍ຺ຍຸໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ເຘຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ສ ສໍວຣາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ສຕິກວາເຏນ ປິທຫນຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕເຍວ ຈ ‘‘ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສເຕນ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວມິທໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ຣູປາທີສຸ ກິເລສານຸພນ຺ຘນິມິຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫປຣິວຊ຺ຊນລກ຺ຂຓໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣໍ ສີລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໓) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິເລເສຫິ ອນວສິຕ຺ຕສຸຂນ຺ຕິອາທີສຸ ຣູປາທີສຸ ນິມິຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫປຣິວຊ຺ຊນລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສ຺ສ ກິເລເສຫິ ອນວສິຕ຺ຕສຸຂຕາ ອວິກິຓ຺ຓສຸຂຕາ ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຠິກ຺ກມນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ໂຕ, ປຸຣໂຕ ຄມນໍ. ປຏິກ຺ກມນໍ ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ, ປຈ຺ຈາຄມນໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ລພ຺ຠຕິ. ຄມເນ ຕາວ ປຸຣໂຕ ກາຍໍ ອຠິຫຣນ຺ໂຕ ອຠິກ຺ກມຕິ ນາມ, ປຏິນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ກມຕິ ນາມ. ຐາເນປິ ຐິຕໂກວ ກາຍໍ ປຸຣໂຕ ໂອຓມນ຺ໂຕ ອຠິກ຺ກມຕິ ນາມ, ປຈ຺ຉໂຕ ອປນາເມນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ກມຕິ ນາມ. ນິສຊ຺ຊາຍປິ ນິສິນ຺ນໂກວ ອາສນສ຺ສ ປຸຣິມອງ຺ຄາຠິມຸໂຂ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອຠິກ຺ກມຕິ ນາມ, ປຈ຺ຉິມໍ ອງ຺ຄປ຺ປເທສໍ ປຈ຺ຈາສໍສຣນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ກມຕິ ນາມ. ນິປຊ຺ຊາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິອາທີສຸ ສມນ຺ຕໂຕ ປກາເຣຫິ, ປກຏ຺ຐໍ ວາ ສວິເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ, ສມ຺ປຊານສ຺ສ ຠາໂວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕຖາປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ. ຘມ຺ມໂຕ ວຑ຺ຒິສງ຺ຂາເຕນ ສຫ ອຕ຺ເຖນ ¶ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສາຕ຺ຖກໍ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທິສາຕ຺ຖກສ຺ສ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ສປ຺ປາຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣາວຫສ຺ສ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ¶ ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຄຈເຣ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ປວຕ຺ເຕສຸ ອວິຊຫິຕກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ໂຄຈເຣ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນເມວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕຕ຺ຖ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໔; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໙) ອຠິກ຺ກມນຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຈິຕ຺ຕວເສເນວ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິນ຺ນຸ ເມ ເອຕ຺ຖ ຄເຕນ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖປຣິຄ຺ຄຫຓໍ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ໂຖຕິ ເຈຕິຍທສ຺ສນໂພຘິທສ຺ສນສງ຺ຆທສ຺ສນເຖຣທສ຺ສນອສຸຠທສ຺ສນາທິວເສນ ຘມ຺ມໂຕ ວຑ຺ຒິ. ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ທິສ຺ວາປິ ຫິ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ, ສງ຺ຆທສ຺ສເນນ ສງ຺ຆາຣມ຺ມຓໍ ປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕເທວ ຂຍວຍໂຕ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຖເຣ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອສຸຠໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕເທວ ຂຍວຍໂຕ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເຕສໍ ທສ຺ສນໍ ‘‘ສາຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາມິສໂຕປິ ວຑ຺ຒິ ອຕ຺ໂຖເຍວ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ຄມເນ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເຈຕິຍທສ຺ສນໍ ຕາວ ສາຕ຺ຖໍ. ສເຈ ປນ ເຈຕິຍສ຺ສ ມຫາປູຊາຍ ທສທ຺ວາທສໂຍຊນນ຺ຕເຣ ປຣິສາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ວິຠວານຸຣູປໍ ອິຕ຺ຖິໂຍປິ ປຸຣິສາປິ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມຣູປການິ ວິຍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈສ຺ສ ອິຏ຺ເຐ ອາຣມ຺ມເຓ ໂລໂຠ, ອນິຏ຺ເຐ ປຏິໂຆ, ອສມເປກ຺ຂເນ ໂມໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກາຍສໍສຄ຺ຄາປຕ຺ຕິໍ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຊີວິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານໍ ວາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຕໍ ຐານໍ ອສປ຺ປາຍໍ ໂຫຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣອນ຺ຕຣາຍາຠາເວ ສປ຺ປາຍໍ. ໂພຘິທສ຺ສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສງ຺ຆທສ຺ສນມ຺ປິ ສາຕ຺ຖໍ. ສເຈ ປນ ອນ຺ໂຕຄາເມ ມຫາມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເນວ ຊນສນ຺ນິປາໂຕ ເຈວ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຈ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຕໍ ຐານໍ ອສປ຺ປາຍໍ, ອນ຺ຕຣາຍາຠາເວ ສປ຺ປາຍໍ. ມຫາປຣິສາປຣິວາຣານໍ ເຖຣານໍ ທສ຺ສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອສຸຠທສ຺ສນມ຺ປິ ສາຕ຺ຖໍ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມເຫຕຸຠາວໂຕ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐຕ຺ຖາຍ ສາມເຓຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕທຫຣຠິກ຺ຂຸໂນ ວຕ຺ຖຸເປຕ຺ຖ ກເຖຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສາຕ຺ຖມ຺ປິ ປເນຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕຸຄາມາສຸຠໍ ອສປ຺ປາຍໍ, ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈ ປຸຣິສາສຸຠໍ. ສຠາຄເມວ ສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ເອວໍ ສປ຺ປາຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນາມ.

ເອວໍ ¶ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສາຕ຺ຖກສປ຺ປາຍສ຺ສ ປນ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ໂຄຈຣໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຄຈເຣ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄມນໍ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນາມ.

ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ¶ ປນ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕໍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ອຠິກ຺ກມນ຺ໂຕ ວາ ປຏິກ຺ກມນ຺ໂຕ ວາ ຍຖາ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນາ ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ‘‘ອຕ຺ຕາ ອຠິກ຺ກມຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຠິກ຺ກໂມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອຫໍ ອຠິກ຺ກມາມິ, ມຍາ ອຠິກ຺ກໂມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ວາ ສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິກ຺ກມາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ວາໂຍຘາຕຸ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຊນຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິຕິ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສນ ອຍໍ ກາຍສມ຺ມໂຕ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາໂຏ ອຠິກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ອຠິກ຺ກມໂຕ ເອເກກປທຸທ຺ຘຣເຓ ປຖວີຘາຕຸ, ອາໂປຘາຕູຕິ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ໂອມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ມນ຺ທາ, ອິຕຣາ ທ຺ເວ ອຘິມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ພລວຕິໂຍ. ຕຖາ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣເຓສຸ. ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ ເຕໂຊຘາຕຸ, ວາໂຍຘາຕູຕິ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ໂອມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ມນ຺ທາ, ອິຕຣາ ທ຺ເວ ອຘິມຕ຺ຕາ ພລວຕິໂຍ. ຕຖາ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນສນ຺ນິຣຸມ຺ຠເນສຸ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຣເຓ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ອຕິຫຣຓໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕຖາ ອຕິຫຣເຓ ປວຕ຺ຕາ ວີຕິຫຣຓໍ, ວີຕິຫຣເຓ ປວຕ຺ຕາ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ໂວສ຺ສຊ຺ຊເນ ປວຕ຺ຕາ ສນ຺ນິກ຺ເຂປນໍ, ສນ຺ນິກ຺ເຂປເນ ປວຕ຺ຕາ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠນໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປພ຺ພປພ຺ພໍ ສນ຺ນິສນ຺ຘິ ໂອຘິໂອຘິ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຕກປາເລ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຕິລໍ ວິຍ ປຏປຏາຍນ຺ຕາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ເອໂກ ອຠິກ຺ກມຕິ, ກສ຺ສ ວາ ເອກສ຺ສ ອຠິກ຺ກມນໍ? ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ ຘາຕູນໍເຍວ ຄມນໍ, ຘາຕູນໍ ຐານໍ, ຘາຕູນໍ ນິສຊ຺ຊນໍ, ຘາຕູນໍ ສຍນໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ໂກຏ຺ຐາເສ ສທ຺ຘິໍ ຣູເປນ –

‘‘ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ;

ອວີຈິມນຸສມ຺ພນ຺ໂຘ, ນທີໂສໂຕວ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໑໔; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໙; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໓໖໘);

ເອວໍ ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ນາມາຕິ. ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປາຣິປູຣິໍ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ສີລສໍວໂຣ, ສນ຺ໂຕໂສ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣຎ຺ຎວາສສ຺ສ ສມ຺ຠາຣາ ¶ . ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຣຎ຺ເຎ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ວິຍ ວນຈຣການໍ ວິຍ ຈ ນິວາສມຕ຺ຕເມວ, ນ ອຣຎ຺ຎວາສານຸຈ຺ຉວິກາ ກາຈິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອປວາທວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ, ອາຣຎ຺ຎເກຫິ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕຫິ ວນຈຣກວິສຠາຄຊເນຫິ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ວຕ຺ຖພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຠຣວສທ຺ທໍ ສາເວນ຺ຕິ, ຕາວຕາ ອປລາຍນ຺ຕານໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ສີສໍ…ເປ… ກໂຣນ຺ຕິ. ກາຬກສທິສຕ຺ຕາ ກາຬກໍ, ວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ຖຸລ຺ລວຊ຺ຊໍ. ຕິລກສທິສຕ຺ຕາ ຕິລກໍ, ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກສງ຺ຂາຕໍ ອຓຸມຕ຺ຕວຊ຺ຊໍ. ຕນ຺ຕິ ປີຕິໍ. ວິຠູຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ຂຍໂຕ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ.

ວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ຊນວິວິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ຊນສທ຺ທນິຄ຺ໂຆສາຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພໍ ສທ຺ທກຓ຺ຏກຕ຺ຕາ ຌານສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອຕເທວາຕິ ນິສ຺ສທ຺ທຕໍເຍວ. ວິຫາໂຣ ປາກາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສກໂລ ອາວາໂສ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ທີຆປາສາໂທ, ‘‘ຄຣຸຬສຓ຺ຐານປາສາໂທ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປາສາໂທ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ອຏ຺ໂຏ ປຏິຣາຊູນໍ ປຏິພາຫນໂຍຄ຺ໂຄ ຈຕຸປ຺ປຎ຺ຈຠູມໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ອເນກໂກຓວນ຺ໂຕ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ອປໂຣ ນໂຍ – ວິຫາໂຣ ນາມ ທີຆມຸຂປາສາໂທ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ເອກປສ຺ສຈ຺ຉທນກເສນາສນໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ເອກປສ຺ເສ ຠິຕ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈຕຣາ ໂຫຕິ, ອິຕຣປສ຺ເສ ນີຈາ. ເອເຕນ ຕໍ ເອກປສ຺ສຈ຺ຉທນກໍ ໂຫຕິ. ປາສາໂທ ນາມ ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນໍ ຈນ຺ທິກງ຺ຄຓຍຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຫາ ນາມ ເກວລາ ປພ຺ພຕຄຸຫາ. ເລຓໍ ທ຺ວາຣພທ຺ຘໍ ປພ຺ຠາຣໍ. ມຓ຺ຑໂປຕິ ສາຂາມຓ຺ຑໂປ. ອາວສຖຠູຕໍ ເສນາສນໍ ວິຫຣິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວິຫາຣເສນາສນໍ. ມສາຣກາທິ ມຎ຺ຈປີຐໍ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພຠິສິ ອຸປຘານຎ຺ຈ ມຎ຺ຈປີຐສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ມຎ຺ຈປີຐເສນາສນໍ. ຈິມິລິກາທິ ຠູມິຍໍ ສນ຺ຖຣິຕພ຺ພຕາຍ ສນ຺ຖຕເສນາສນໍ. ອຠິສງ຺ຂຕາຠາວໂຕ ເກວລໍ ສຍນສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາຍ ຈ ໂອກາສຠູຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລາທິ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ໂອກາສເສນາສນໍ. ເສນາສນຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕເມວາຕິ ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເສນາສນຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕເມວ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຠາວໂຕ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວເສນ ອາຄຕນ຺ຕິ ອິທໍ ວິນເຍ ຕຖາ ອາຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ , ອຠິຘມ຺ເມປິ (ວິຠ. ໕໒໙) ປນ ‘‘ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂິລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຍໍ ນ ຄາມປ຺ປເທສນ຺ໂຕຄຘໍ, ຕໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍວເສນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘຸຕງ຺ຄນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑) ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣຸກ຺ຂມູລນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສມີປໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍາວຕາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ນິວາເຕ ປຓ຺ຓານິ ປຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣຸກ຺ຂມູລ’’ນ຺ຕິ. ເສລ-ສທ຺ໂທ ອວິເສສໂຕ ປພ຺ພຕປຣິຍາໂຍຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປພ຺ພຕນ຺ຕິ ເສລ’’ນ຺ຕິ, ນ ສິລາມຍເມວ. ປໍສຸມຍາທິໂກ ຫິ ຕິວິໂຘປິ ປພ຺ພໂຕ ເອວາຕິ. ວິວຣນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປພ຺ພຕານໍ ມິໂຖ ອາສນ຺ນຕເຣ ຐິຕານໍ ໂອວຣກາທິສທິສໍ ວິວຣໍ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ວາ ປພ຺ພເຕ. ອຸມງ຺ຄສທິສນ຺ຕິ ສຸທຸງ຺ຄາສທິສໍ. ມນຸສ຺ສານໍ ອນຸປຈາຣຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປກຕິສຎ຺ຈາຣວເສນ ມນຸສ຺ເສຫິ ນ ສຎ຺ຈຣິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ວນສຓ຺ຑານເມຕໍ ເສນາສນານໍ ອຘິວຈນໍ. ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠິໍສນການເມຕໍ. ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ສໂລມຫໍສານເມຕໍ. ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕານເມຕໍ. ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ນ ມນຸສ຺ສູປຈາຣານເມຕໍ ເສນາສນານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໓໑) ອິມໍ ປາຬິປ຺ປເທສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ເກນຈິ ຉທເນນ ອນ຺ຕມໂສ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍປິ ນ ຉາທິຕໍ. ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ປພ຺ຠາຣເລຓສທິເສຕິ ປພ຺ຠາຣສທິເສ, ເລຓສທິເສ ວາ.

ປິຓ຺ຑປາຕປຣິເຍສນໍ ¶ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຕິ ອາຫ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕປຣິເຍສນໂຕ ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ. ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິ-ສທ຺ໂທ ສມນ຺ຕໂຕຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ, ຕສ຺ມາ ວາໂມຣຸໍ ທກ຺ຂິໂຓຣຸຎ຺ຈ ສມໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂຠ ປາເທ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ເຘ ກຕ຺ວາ ນິສຊ຺ຊາ ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສນ’’ນ຺ຕິ. ອູຣູນໍ ພນ຺ຘນວເສນ ນິສຊ຺ຊາ ປລ຺ລງ຺ກໍ. ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ຈ ຍຖາ ປລ຺ລງ຺ກວເສນ ນິສຊ຺ຊາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸໂຠ ປາເທ ອາຠຸຊິເຕ ສມິຎ຺ຊິເຕ ກຕ຺ວາ. ຕໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາທານໍ ຕຖາສມ຺ພນ຺ຘຕາກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ອນຸຊຸກໍ ຐປນໍ ນິສຊ຺ຊາວຈເນເນວ ໂພຘິຕນ຺ຕິ ອຸຊຸໍ ກາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິມກາຍວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິມສຣີຣໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ອຸຊຸກໍ ຐປນໍ ສຣູປໂຕ ປໂຍຊນໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປຓມນ຺ຕີຕິ ນ ໂອຓມນ຺ຕິ. ນ ປຣິປຕຕີຕິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ ວີຖິໍ ນ ລງ຺ເຆຕິ, ຕໂຕ ¶ ເອວ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸທ຺ຘິໍ ຜາຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ປຣິມຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິ-ສທ຺ໂທ ອຠິ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂ’’ນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມີປຕ຺ໂຖ ວາ ປຣິ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຸຂສມີເປ ວາ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ຠຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ຠາວນານຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເອວໍ ນິສີທຕີຕິ ອິມິນາ ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິໂຍ ສນ຺ໂຕ ອິຣິຍາປໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາໂວ. ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາໂຍ.

ປຣີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ ‘‘ປຣິຓາຍິກາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖, ໒໐) ວິຍ. ມຸຂນ຺ຕິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນຏ຺ໂຐ ຫິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານໍ ສຕິນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕາສມ຺ໂມສໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສມ຺ໂມສໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ, ປຣມສຕິເນປກ຺ກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິຊ຺ຌາຍຕິ ຄິຊ຺ຌຕິ ອຠິກງ຺ຂຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຠິຊ຺ຌາ, ໂລໂຠ. ລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນາຕິ ຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ, ຂເຓ ຂເຓ ຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ອນຸປ຺ປາທນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໍ ປຏິປກ຺ເຂນ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ຈ ປຫີນສທິສຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຌານສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ຕຖາປິ ນຍິທໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສຠາວໂຕ ວິຄຕາຠິຊ຺ຌໍ, ອຖ ໂຂ ຠາວນາວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສທິເສນາ’’ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ຍຖາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ສຠາເວນ ວິຄຕາຠິຊ຺ຌໍ ອພ຺ຍາປນ຺ນຎ຺ຈ ນ ຠາວນາຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ, ນ ເອວມິທໍ. ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາວນາຍ ປຣິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາປນ຺ນໍ ວິຄຕຖິນມິທ຺ຘໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ຉຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມປກຕິນ຺ຕິ ປຣິສຸທ຺ຘປຓ຺ຑຣສຠາວໍ. ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ອກລ຺ຍຕາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໒; ວິຠ. ໕໔໖) ຖິນສ຺ສ, ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໓; ວິຠ. ໕໔໖) ຈ ມິທ຺ຘສ຺ສ ອຠິຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຖິນໍ ຈິຕ຺ຕເຄລຎ຺ຎໍ, ມິທ຺ຘໍ ເຈຕສິກເຄລຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສຕິປິ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອວິປ຺ປໂຍເຄ ຈິຕ຺ຕກາຍລຫຸຕາທີນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕໍຕໍວິເສສສ຺ສ ຍາ ເຕສໍ ອກລ຺ຍຕາທີນໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕາ, ອຍເມເຕສໍ ສຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາໂລກສຎ຺ຎີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິສຍຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐອຕ຺ຖິອຕ຺ຖາວໂພຘໂກຍມີກາໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ…ເປ… ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ອິທໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎມາຫ.

ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ¶ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຊຫິຕ຺ວາ. ກຖມິທໍ ກຖມິທນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ກຖໍກຖາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຖໍກຖີ, ນ ກຖໍກຖີຕິ ອກຖໍກຖີ, ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ໂຉ. ລກ຺ຂຓາທິເຠທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຈ຺ຈຍປຣິຫານປ຺ປຫາຍກາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕປິ ຫິ ປເຠທໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ. ອຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຕນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ປາຕນຎ຺ຈ ຕາສໍ ປຎ຺ຎານໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທານເມວ. ອິຕິ ມຫຄ຺ຄຕານຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎານໍ ເອກຈ຺ຈາຍ ຈ ປຣິຕ຺ຕປຎ຺ຎາຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ນີວຣຓຘມ຺ມາ ອິຕຣາຍ ຈ ສມຕ຺ຖຕໍ ວິຫນນ຺ຕິເຍວາຕິ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອປ຺ເປນ຺ໂຕຕິ ນິຄເມນ຺ໂຕ.

ອຕ຺ຕນ຺ຕປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໙-໒໐໐. ນວເມ ຕໂຍ ຠເວ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ອຸປາທາຍ ອຏ຺ຐາຣສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສຠູຕໍ ຊາລເມຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຊາລິນີ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໂຍ ວາ ຠເວ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ, ອາຣມ຺ມເຓ ວາ. ອປິຈາຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທສນເຍນ ວິສຕ຺ຕິກາປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນິທ຺ເທສປາຬິຍາ ເອກເທສໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວິສມູລາ’’ຕິອາທິນາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ນິທ຺ເທສປາຬິ (ມຫານິ. ໓; ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທໂສ ໒໒, ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ ໑໒໔) –

‘‘ວິສຕ຺ຕິກາຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ວິສຕ຺ຕິກາ? ວິສຕາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສຏາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສາລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສກ຺ກຕີຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສໍຫຣຕີຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສໍວາທິກາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສມູລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ, ວິສຜລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ ¶ . ວິສປຣິໂຠຄາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສາລາ ວາ ປນ ສາ ຕຓ຺ຫາ ຣູເປ ສທ຺ເທ ຄນ຺ເຘ ຣເສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ກຸເລ ຄເຓ ອາວາເສ ລາເຠ ຍເສ ປສໍສາຍ ສຸເຂ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາເຣ ກາມຘາຕຸຍາ ຣູປຘາຕຸຍາ ອຣູປຘາຕຸຍາ ກາມຠເວ ຣູປຠເວ ອຣູປຠເວ ສຎ຺ຎິຠເວ ອສຎ຺ຎິຠເວ ເນວສຎ຺ຎິນາສຎ຺ຎິຠເວ ¶ ເອກໂວກາຣຠເວ ຈຕຸໂວກາຣຠເວ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ອຕີເຕ ອນາຄເຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຕພ຺ເພສຸ ວິສຏາ ວິຕ຺ຖຕາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ (ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໓; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑ ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) ວິສຕາຕິ ວິຕ຺ຖຕາ ຣູປາທີສຸ ເຕຠູມກຘມ຺ມພ຺ຍາປນວເສນ. ວິສຏາຕິ ປຸຣິມວຈນເມວ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຏ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສາລາຕິ ວິປຸລາ. ວິສກ຺ກຕີຕິ ປຣິສຫຕິ. ຣຕ຺ໂຕ ຫິ ຣາຄວຕ຺ຖຸນາ ປເຣນ ຕາຬິຍມາໂນປິ ສຫຕິ, ວິປ຺ຜນ຺ທນໍ ວາ ‘‘ວິສກ຺ກນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິສໍຫຣຕີຕິ ຕຖາ ຕຖາ ກາເມສຸ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິມຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຫຣຕິ ສໍຂິປຕິ. ວິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ຫຣຕິ ອຸປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຈາທິໍ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິສໍວາທິກາ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ວິສມູລາ, ວິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂາທິຠູຕາ ເວທນາ ມູລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວິສມູລາ. ທຸກ຺ຂສມຸທຍຕ຺ຕາ ວິສໍ ຜລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວິສຜລາ. ຕຓ຺ຫາຍ ຣູປາທິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ໂຫຕິ, ນ ອມຕສ຺ສາຕິ ສາ ວິສປຣິໂຠຄາ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຘາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ວິສຏາ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕນ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໙໕ ອປສາທນາວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໖໐) ວຕ຺ຖວິນນຕ຺ຖໍ ຕນ຺ຕວາເຍຫິ ທຓ຺ຑເກ ອາສຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປສາຣິຕສຸຕ຺ຕວຏ຺ຏິ ‘‘ຕນີຍຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ປນ ສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕານາກຸລຕາຍ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ອາກຸລເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕນ຺ຕໍ ວິຍ ອາກຸລຊາໂຕ’’ຕິ. ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາເນຕຸນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ສມໍ ກຕ຺ວາ ອາເນຕຸໍ, ອວິສມໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕເມວ ວາ ອາກຸລໍ ຕນ຺ຕາກຸລໍ, ຕນ຺ຕາກຸລໍ ວິຍ ຊາໂຕ ຠູໂຕຕິ ຕນ຺ຕາກຸລກຊາໂຕ. ວິນນໂຕ ຄຸລາຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ຕນ຺ຕວາຍສ຺ສ ຄຸຓ຺ຐິກໍ ນາມ ອາກຸລຠາເວນ ອຄ຺ຄໂຕ ວາ ມູລໂຕ ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ ຂລິພທ຺ຘຕນ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸລາຄຸຓ຺ຐິກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເປສກາຣກຎ຺ຊິຍສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ສກຸຓິກາຕິ ປຏປທສກຸຓິກາ. ສາ ຫິ ຣຸກ຺ຂສາຂາສຸ ໂອລມ຺ພນກຸຏວາ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຫິ ¶ ¶ ສາ ກຸຏວໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ຕິຓຫີຣາທິເກ ອາເນຕ຺ວາ ຕຖາ ວິນຕິ, ຍຖາ ເຕ ເປສກາຣກຎ຺ຊິຍສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຄ຺ເຄນ ວາ ອຄ຺ຄໍ, ມູເລນ ວາ ມູລໍ ສມາເນຕຸໍ ວິເວເຈຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ‘‘ຄຸລາຄຸຓ຺ຐິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກຎ຺ຊິຍສຸຕ຺ຕໍ ກຸລາວກຎ຺ຈ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ເອວເມວ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ກາມໍ ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊຕິຓານິ ຍຖາຊາຕານິປິ ທີຆຠາເວນ ປຕິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐາເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາກຸລພ຺ຍາກຸລານິ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕານິ ປນ ນ ຕຖາ ທຸພ຺ພິເວຈິຍານິ ຍຖາ ຣຊ຺ຊຸຠູຕານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຕານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອປາຍາຕິ ອວຑ຺ຒິກາ, ສຸເຂນ, ສຸຂເຫຕຸນາ ວາ ວິຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິຠາວໂຕຕິ ອາປາຍິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕຕິ ອພ຺ຠຸທຍໂຕ. ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາຕິ ວິຣູປໍ ນິປາຕຕ຺ຕາ, ຍຖາ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ສຸຂສມຸສ຺ສໂຍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນິປຕິຕຕ຺ຕາ. ອິຕໂຣຕິ ສໍສາໂຣ. ນນຸ ‘‘ອປາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕປິ ສໍສາໂຣ ເອວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ນິຣຍາທີນໍ ປນ ອຘິມຕ຺ຕທຸກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອປາຍາທິຄ຺ຄຫຓໍ. ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນາຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏີຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ອປຣາປຣປ຺ປວຕ຺ຕິ. ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາຕິ ອວິຈ຺ເຉເທນ ວຕ຺ຕມານາ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຕໍ ‘‘ອປາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອປາຍທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂຎ຺ຈ. ມຫາສມຸທ຺ເທ ວາຕກ຺ຂິຕ຺ຕາ ນາວາ ວິຍາຕິ ອິທໍ ປຣິພ຺ຠມນຏ຺ຐານສ຺ສ ມຫນ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປຣິພ຺ຠມນສ຺ສ ອນວຏ຺ຐິຕຕາທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຸປມາ. ຍນ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕໂຄໂຓ ວິຍາຕິ ອິທໍ ປນ ອວສີຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ທຸປ຺ປໂມກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສມູຫຄ຺ຄາໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐີນໍ ສາຘາຣຓຄ຺ຄາໂຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ເອວໍ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ປນ ວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ສມູຫຄ຺ຄາໂຫຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິເສສໍ ອກຕ຺ວາຕິ ຈ ອນຸປນິຘານໍ ສມໂຕ ອສມໂຕ ຈ ອຸປນິຘານນ຺ຕິ ອິມໍ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຖນ຺ຕິ ຫິ ອນຸປນິຘານໍ ກຖິຕໍ. ເອວໍ ອຎ຺ຎຖາຕິ ປນ ສມໂຕ ອສມໂຕ ຈ ອຸປນິຘານໍ. ອຎ຺ຎໍ ອາກາຣນ຺ຕິ ປຣສນ຺ຕານຄຕໍ ອາກາຣໍ.

ອຕ຺ຖີຕິ ¶ ສທາ ສໍວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີທຕີຕິ ນສ຺ສຕິ. ສໍສຍປຣິວິຕກ຺ກວເສນາຕິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສິຍໍ, ນ ສິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ກວເສນ. ປຕ຺ຖນາກປ຺ປນວເສນາຕິ ‘‘ອປິ ນາມ ສາຘຸ ປນາຫໍ ສິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຕ຺ຖນາຍ ກປ຺ປນວເສນ. ສຸທ຺ຘສີສາຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐີນໍ ¶ ສາຘາຣຓາ ສີສາ. ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ເອວໍ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ອນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸທ຺ຘສີສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິສີເສຫິ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫິຕາຍ ຕທວິນາຠາວິນີ ຕຓ຺ຫາ ທສ຺ສິຕາ, ຈຕູຫິ ສີເສຫິ ທ຺ວາທສຫິ ຈ ສີສມູລເກຫິ ມານທິຏ຺ຐີຫິ ອຍເມວ ຕຓ຺ຫາ ທສ຺ສິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວເມເຕ…ເປ… ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ມານທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫປິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ຍໂຕ ‘‘ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິວເສນ ສມູຫຄ຺ຄາໂຫ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ກຖໍ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີຕິ ອິທໍ ວຈນໍ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ທິຏ຺ຐິມາເນສຸປິ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີຕິ ວຈນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິປ຺ປໂຍຄີນໍ ທິຏ຺ຐິມານານໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອວິປ຺ປໂຍຄານໍ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຘານຕາຍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທສມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຕຓ຺ຫາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໐໑-໒໑໐. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ອສປ຺ປຸຣິໂສຕິ ລາມກປຸຣິໂສ. ປາຓໍ ອຕິປາເຕຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕີ. ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍຕີຕິ ອທິນ຺ນາທາຍີ. ກາເມສຸ ມິຈ຺ຉາ ຈຣຕີຕິ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣີ. ມຸສາ ວທຕີຕິ ມຸສາວາທີ. ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາເທ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐາຍີ. ປາຓາຕິປາເຕ ສມາທເປຕີຕິ ຍຖາ ປາຓໍ ອຕິປາເຕຕິ, ຕຖາ ນໍ ຕຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມາ ສຍໍກເຕນ ຈ ທຸສ຺ສີລ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຍຎ຺ຈ ສມາທປິເຕນ ກຕໍ, ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒສ຺ສ ທາຍາໂທ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອສປ຺ປຸຣິເສນ ອສປ຺ປຸຣິສຕໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສປ຺ປຸຣິໂສຕິ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິໂສ. ສປ຺ປຸຣິເສນ ສປ຺ປຸຣິສຕໂຣຕິ ອຕ຺ຕນາ ຈ ກເຕນ ສຸສີລ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຍຎ຺ຈ ສມາທປິໂຕ ກໂຣຕິ, ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒສ຺ສ ທາຍາທຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິເສນ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສຕໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປເຣນ ກຕໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ສຸສີລ຺ຍໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕນາ ຈ ວຈິປ຺ປໂຍເຄນ ກຕນ຺ຕິ ອາຓາປນວເສນ ປສຸຕປາປສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ທາຍາໂທ ‘‘ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒສ຺ສ ທາຍາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສິກ຺ຂາປທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສປ຺ປຸຣິສວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໑໑-໒໒໐. ທຸຕິໂຍ ປຣິສາວຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ໂຖເຍວ.

໒໒໑-໒໓໑. ຕຕິຍສ຺ສ ¶ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ຈິນ຺ຕາກວີຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຖຸອນຸສນ຺ຘິອຸຠຍເມວ ຈິເຣນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກຣຓວເສນ ຈິນ຺ຕາກວິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິຎ຺ຈິ ສຸຕ຺ວາ ສຸເຕນ ອສ຺ສຸຕໍ ອນຸສນ຺ເຘຕ຺ວາ ກຣຓວເສນ ສຸຕກວິ, ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂິປນວິຕ຺ຖາຣຓາທິວເສນ ອຕ຺ຖກວິ ¶ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປເຣນ ກຕໍ ກພ຺ພໍ ນາຏກໍ ວາ ທິສ຺ວາ ຕໍສທິສເມວ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປ຺ປຏິຠາເນນ ກຣຓວເສນ ປຏິຠານກວິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທຸຈ຺ຈຣິຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓໒. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ກາຬກນ຺ຕິ ມລີນໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປຠສ຺ສຣຠາວກຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕເມວ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທສອກຸສລກມ຺ມປຖ’’ນ຺ຕິ. ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ວາ ກຓ຺ຫໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຓ຺ຫວິປາກ’’ນ຺ຕິ. ອປາຍູປປຕ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ໂທຠຄ຺ຄິຍໍ ກຓ຺ຫວິປາໂກ, ຍໍ ຕສ຺ສ ຕມຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕ. ປຓ຺ຑຣກນ຺ຕິ ໂອທາຕໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸໂຕ ວາ ສຸກ຺ກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸກ຺ກວິປາກ’’ນ຺ຕິ. ສຄ຺ຄູປປຕ຺ຕິ ມນຸສ຺ສໂສຠຄ຺ຄິຍຎ຺ຈ ສຸກ຺ກວິປາໂກ, ຍໍ ຕສ຺ສ ໂຊຕິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ປນ ‘‘ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິສ຺ສກກມ຺ມນ຺ຕິ ກາເລນ ກຓ຺ຫໍ ກາເລນ ສຸກ຺ກນ຺ຕິ ເອວໍ ມິສ຺ສກວເສນ ກຕກມ຺ມໍ. ສຸຂທຸກ຺ຂວິປາກນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມິສ຺ສກກມ຺ມໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມສ຺ສ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສມຎ຺ຎາ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸຕາຍາຕິ ອປຈຍຄາມິຕາຍ ຕທຸຠຍວິທ຺ຘໍສກສ຺ສ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣກມ຺ມສ຺ສ ອິຘ ສຸກ຺ກປຣິຍາໂຍປິ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠຍ…ເປ… ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠຍວິປາກສ຺ສາຕິ ¶ ຍຖາຘິຄຕສ຺ສ ອຸຠຍວິປາກສ຺ສ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວປຣິຍາປນ຺ໂນ ຫິ ວິປາໂກ ອິຘ ສຸກ຺ກໍ ສຸກ຺ກວິປາໂກຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຣິຍຜລວິປາໂກ.

ສໍຂິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓໓. ທຸຕິເຍ ¶ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ສທຸກ຺ຂໍ, ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ເພນ ທຸກ຺ເຂນ ສທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທຸກ຺ຂສໍວຕ຺ຕນິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາຍສງ຺ຂາຣາທີສຸ ກາຍທ຺ວາເຣ ຄຫຓາທິວເສນ ໂຈປນປ຺ປຕ຺ຕາ ທ຺ວາທສ ອກຸສລເຈຕນາ ອພ຺ຍາພຊ຺ຌກາຍສງ຺ຂາໂຣ ນາມ. ວຈີທ຺ວາເຣ ຫນຸສໍໂຈປນວເສນ ວຈີເຠທປ຺ປວຕ຺ຕິກາ ຕາເຍວ ທ຺ວາທສ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ ນາມ. ອຸຠຍໂຈປນໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ຣໂຫ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ມໂນທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕາ ມໂນສງ຺ຂາໂຣ ນາມ. ອິຕິ ຕີສຸປິ ທ຺ວາເຣສຸ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິເຠທາ ອກຸສລາ ເຈຕນາວ ສງ຺ຂາຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ອາຍູຫຕິ, ຕໍ ປນ ອາຍູຫນໍ ປຈ຺ຈຍສມວາຍສິທ຺ຘິໂຕ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑນໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ສທຸກ຺ຂໍ ໂລກນ຺ຕິ ອປາຍໂລກມາຫ. ວິປາກຜສ຺ສາຕິ ຜສ຺ສສີເສນ ຕຕ຺ຖ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕມາຫ. ເວມານິກເປຕາຕິ ອິທໍ ພາຫຸລ຺ລໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕເຣສມ຺ປິ ວິນິປາຕິການໍ ກາເລນ ສຸຂໍ, ກາເລນ ທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ປຫານາຍາຕິ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນາຍ. ຍາ ເຈຕນາຕິ ຍາ ອປຈຍຄາມິນິເຈຕນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ວິວຏ຺ຏຄາມິນີ ມຄ຺ຄເຈຕນາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ວິຕ຺ຖາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓໔-໒໔໐. ຕຕິເຍ ປຸຣິມານິ, ຠນ຺ເຕ, ທິວສານິ ປຸຣິມຕຣານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິຍ຺ໂຍ ທິວສໍ ປຸຣິມໍ ນາມ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຸຣິມຕຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີຕານນ຺ຕຣທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ. ອິຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຸຣິມປຸຣິມຕຣຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍເທຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣິມຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຍໍ ຍໍ ໂອຣໍ, ຕໍ ຕໍ ປຸຣິມໍ. ຍໍ ຍໍ ປຣໍ, ຕໍ ຕໍ ປຸຣິມຕຣໍ ໂອຣປາຣຠາວສ຺ສ ວິຍ ປຸຣິມຕຣຠາວສ຺ສ ຈ ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຈຕຸຕ຺ຖາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ໂສຓກາຍນສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໔໑-໒. ທສເມ ¶ ¶ ເສສປເທສຸປີຕິ ‘‘ອິຘ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ ເສສປເທສຸປິ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ມ. ນິ. ໑.໒໗໑, ໒໘໗, ໒໙໗; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໓) ເອຕ຺ຖ ກໂຕ ນິຍໂມ ‘‘ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກໂຕເຍວ ໂຫຕິ ສາວຘາຣຓອຕ຺ຖສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຕິຍາທໂຍປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສາມຎ຺ຎຜລາຘິຄມວເສນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສມຓຠາໂວຕິ ເຕສໍ ວເສເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມຓາ ເທສິຕາ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ຐາເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຜລຏ຺ຐກສມຓາວ ອຘິປ຺ເປຕາ ສມິຕປາປສມຓຄ຺ຄຫຓໂຕ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ມຫາປຣິນິພ຺ພາເນ ວິຍ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ຕທຕ຺ຖາຍ ປຏິປນ຺ນາປິ ນ ຄຫິຕາຕິ? ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ມຄ຺ຄາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນາປິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ມຄ຺ຄຜລານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ຎາຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປເທສວຕ຺ຕີ, ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສມໂຓປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ນິຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕເມວ ຕໍຕໍສມຓຠາວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຜລຏ຺ຐກສມຓາວ ຄຫິຕາ, ມຄ຺ຄຏ຺ຐໂຕ ຜລຏ຺ໂຐ ສວິເສສໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ທ຺ວີສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ເທສນາເຠເທເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ຣິຕ຺ຕາຕິ ວິວິຕ຺ຕາ. ຕຸຈ຺ຉາຕິ ນິສ຺ສາຣາ ປຏິປນ຺ນກສາຣາຠາວໂຕ.

ປວທນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ປວາທາ. ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ນານາທິຏ຺ຐິທີປກສມຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາຕິ ລາຠິວເສນ ຕໂຍ, ຕກ຺ກິວເສນ ເອໂກຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓລາຠີ ຕິຕ຺ຖິໂຍ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ມຊ຺ຌປຎ຺ໂຎ ທສ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ປານິ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ຈຕ຺ຕາລີສ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ປານິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ໂສ ເອວໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ອຠິວທຕິ, ຕກ຺ກີ ປນ ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ວີມໍສານຸຈຣິຕໍ ສຍໍປຏິຠານໍ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ອຠິວທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລາຠິວເສນ ຕໂຍ, ຕກ຺ກິວເສນ ເອໂກຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິ.

ສຕ຺ເຕສຸ ¶ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຈ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ. ໂສ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກຂິຑ຺ຑາປໂທສິກມໂນປໂທສິກຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອິຘາຄຕານໍ ຕກ຺ກິໂນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖ ໂວສານນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ, ມຣິຍາທາ. ຕປ຺ປຏິເສເຘນ ¶ ອນນ຺ໂຕ. ອນ຺ໂຕ ຈ ອນນ຺ໂຕ ຈ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສເສນ ວາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ອຸທາ. ໑) ວິຍ. ອນ຺ຕານນ຺ຕສຫຈຣິໂຕ ວາໂທ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອນ຺ຕານນ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ວາ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ. ‘‘ອນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອນນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ເນວນ຺ຕວາ ນານນ຺ຕວາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ອວຑ຺ຒິຕກສິຓສ຺ສ ຕໍ ກສິຓໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຈ ໂລໂກຕິ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ປຐໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຕິໂຍ ວຑ຺ຒິຕກສິຓສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຕິໂຍ ຕິຣິຍໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘມໂຘ ອວຑ຺ຒິຕກສິຓສ຺ສ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຕກ຺ກິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຸຣິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາທານໍ ອນ຺ຕຎ຺ຈ ອນນ຺ຕຎ຺ຈ ອນ຺ຕານນ຺ຕຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປນ ຕທຸຠຍນິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ກຖມນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕທຸຠຍປ຺ປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ເອວ. ອນ຺ຕານນ຺ຕິກປ຺ປຏິເສຘວາໂທປິ ຫິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວິສໂຍ ເອວ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ນ ມຣຕີຕິ ອມຣາ. ກາ ສາ? ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໖໒) ນເຍນ ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈ. ວິວິໂຘ ເຂໂປຕິ ວິກ຺ເຂໂປ, ອມຣາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ, ວາຈາຍ ວາ ວິກ຺ເຂໂປຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ. ອຖ ວາ ອມຣາ ນາມ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ສາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນາທິວເສນ ອຸທເກ ສນ຺ຘາວມານາ ຄາຫໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວໍ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສນ຺ຘາວຕິ, ຄາຫໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ສ຺ວາຍໍ ວາໂທ ມຸສາວາທານຸໂຍຄຉນ຺ທຣາຄຠຍໂມຫຠາວເຫຕຸກຕາຍ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ’’ຕິ.

ອຘິຈ຺ຈ ¶ ຍຖິຈ຺ຉກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ກສ຺ສຈິ ພຸທ຺ຘິປຸພ຺ພໍ ວາ ວິນາ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ຕໂລກສຎ຺ຎິຕານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຘິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕິອາກາຣາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ສນໍ ຕທາກາຣສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕທາກາຣສຫຈຣິຕຕາຍ ຈ ‘‘ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕິ’’, ‘‘ກຸນ຺ຕາ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ. ຕໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ. ລາຠິວເສນ ຕກ຺ກິວເສນ ຈ ‘‘ທ຺ເວ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຎ຺ຎີຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ສຎ຺ຎິວາໂທ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຎິວາທາ. ຣູປິຈຕຸກ຺ກໍ ເອກນ຺ຕສຸຂຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ໂສຬສ ສຎ຺ຎິວາທາ. ອິເມສຸເຍວ ປຸຣິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ¶ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ອຏ຺ຐ ສຎ຺ຎິວາທາ, ອຏ຺ຐ ເນວສຎ຺ຎິນາສຎ຺ຎິວາທາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ, ອິຘ ອສຎ຺ຎີຕິ ຈ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຕິ ຈ.

ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາຕິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ກາມາວຈຣເທວຕ຺ຕຠາເວ ຣູປາວຈຣຕ຺ຕຠາເວ ຈຕຸພ຺ພິຘາຣູປຕ຺ຕຠາເວ ຈ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທປຎ຺ຎາປນວເສນ ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ.

ປຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓອຸປໂຠຄວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຣູປຊ຺ຌານສຸຂປຣິໂຠຄວເສນ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນິພ຺ພູຕິປຎ຺ຎາປນວາທາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ທຸກ຺ຂວູປສມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວທນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ.

ຎາຍຕິ ກມຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ຎາໂຍ, ໂສ ເອວ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກເຫຕຸຕາຍ ຘມ຺ໂມຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ. ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສມໂຓປິ ນຕ຺ຖີຕິອາທີສຸ ກສ຺ມາ ປເນເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ? ອກ຺ເຂຕ຺ຕຕາຍ. ຍຖາ ຫິ ນ ອາຣຄ຺ເຄ ສາສໂປ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ອຄ຺ຄິ ຊລຕິ, ນ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ພີຊານິ ວິຣຸຫນ຺ຕິ, ເອວເມວໍ ພາຫິເຣສຸ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນສຸ ນ ອິເມ ສມຓາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສາສເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ສຸກ຺ເຂຕ຺ຕຕາຍ. ສາ ປນ ເນສໍ ອກ຺ເຂຕ຺ຕຕາ ສຸກ຺ເຂຕ຺ຕຕາ ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຠາວໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ໂຂ, ສຸຠທ຺ທ, ຘມ຺ມວິນເຍ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ສມໂຓປິ ຕຕ຺ຖ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ທຸຕິໂຍປິ ຕຕ຺ຖ ¶ ສມໂຓ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕຕິໂຍປິ ຕຕ຺ຖ ສມໂຓ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຈຕຸຕ຺ໂຖປິ ຕຕ຺ຖ ສມໂຓ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂຂ, ສຸຠທ຺ທ, ຘມ຺ມວິນເຍ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ສມໂຓປິ ຕຕ຺ຖ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ທຸຕິໂຍປິ ຕຕ຺ຖ… ຕຕິໂຍປິ ຕຕ຺ຖ… ຈຕຸຕ຺ໂຖປິ ຕຕ຺ຖ ສມໂຓ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ໂຂ, ສຸຠທ຺ທ, ຘມ຺ມວິນເຍ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ອິເຘວ, ສຸຠທ຺ທ, ສມໂຓ, ອິຘ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ, ອິຘ ຕຕິໂຍ ສມໂຓ, ອິຘ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສມໂຓ, ສຸຎ຺ຎາ ປຣປ຺ປວາທາ ສມເຓຠິ ອຎ຺ເຎຫີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔).

ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ອຠາໂວ ຠາໂວ ຈ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ ສີລສ຺ສ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຍ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ອຠາວໂຕ ຠາວໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ທຸຣກ຺ຂາຕສ຺ວາກ຺ຂາຕຠາວເຫຕຸກໍ ¶ . ໂສ ຈ ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິຕຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ອກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ສາສນໍ ເຂຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສຸຣຕ຺ຕຫຕ຺ຖປາໂທ ຠາສຸຣເກສຣຠາໂຣ ສີໂຫ ມິຄຣາຊາ ນ ສຸສາເນ ວາ ສງ຺ກາຣກູເຏ ວາ ປຏິວສຕິ, ຕິໂຍຊນສຫສ຺ສວິຕ຺ຖຕໍ ປນ ຫິມວນ຺ຕໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ມຓິຄຸຫາຍເມວ ວສຕິ, ຍຖາ ຈ ຉທ຺ທນ຺ໂຕ ນາຄຣາຊາ ນ ໂຄຈຣິຍຫຕ຺ຖິກຸລາທີສຸ ນວສຸ ກຸເລສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ຈ ວລາຫໂກ ອສ຺ສຣາຊາ ນ ຄທ຺ຣຠກຸເລ ວາ ໂຆຏກກຸເລ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສິນ຺ຘຸຕີເຣ ປນ ສິນ຺ຘວກຸເລເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ຈ ສພ຺ພກາມທທໍ ມໂນຫຣໍ ມຓິຣຕນໍ ນ ສງ຺ກາຣກູເຏ ວາ ປໍສຸປພ຺ພຕາທີສຸ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວິປຸລປພ຺ພຕພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ຈ ຕິມິຣປິງ຺ຄໂລ ມຈ຺ຉຣາຊາ ນ ຂຸທ຺ທກໂປກ຺ຂຣຓີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສຄມ຺ຠີເຣ ມຫາສມຸທ຺ເທເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ຈ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິໂກ ສຸປຓ຺ຓຣາຊາ ນ ຄາມທ຺ວາເຣ ເອຣຓ຺ຑວນາທີສຸ ປຏິວສຕິ, ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປນ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ສິມ຺ພລິທຫວເນເຍວ ປຏິວສຕິ, ຍຖາ ຈ ຘຕຣຏ຺ໂຐ ສຸວຓ຺ຓຫໍໂສ ນ ຄາມທ຺ວາເຣ ອາວາຏກາທີສຸ ປຏິວສຕິ, ນວຸຕິຫໍສສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕກູເຏເຍວ ປຏິວສຕິ, ຍຖາ ຈ ຈຕຸທ຺ທີປິສ຺ສໂຣ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ນ ນີຈກຸເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອສມ຺ຠິນ຺ນຊາຕິຍຂຕ຺ຕິຍກຸເລເຍວ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວໍ ອິເມສຸ ສມເຓສຸ ເອກສມໂຓປິ ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຣິຍມຄ຺ຄປຣິກ຺ຂເຕ ປນ ພຸທ຺ຘສາສເນເຍວ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ…ເປ… ສຸຎ຺ຎາ ປຣປ຺ປວາທາ ສມເຓຠິ ອຎ຺ເຎຫີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙-໑໔໐; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑). ເອກາທສເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໒໔໓. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ວິວາທາຘິກຣຓາທີສູຕິ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓນ຺ຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ວາ ອຘມ຺ໂມຕິ ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ວິວທນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຍ ວິວາໂທ, ອິທໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ນາມ. ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ອາຈາຣທິຏ຺ຐິອາຊີວວິປຕ຺ຕິຍາ ¶ ວາ ອນຸວທນ຺ຕານໍ ໂຍ ອນຸວາໂທ ອຸປວທນາ ເຈວ ໂຈທນາ ຈ, ອິທໍ ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ ນາມ. ມາຕິກາຍ ອາຄຕາ ປຎ຺ຈ, ວິຠງ຺ເຄ ທ຺ເວຕິ ສຕ຺ຕປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ, ອິທໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ນາມ. ສງ຺ຆສ຺ສ ອປໂລກນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ກຣຓໍ, ອິທໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ນາມ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສງ຺ຆເຠທກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໔໔-໕. ທຸຕິເຍ ຠສ຺ສຕິ ນິຣຕ຺ຖກຠາເວນ ຂິປີຍຕີຕິ ຠສ຺ມໍ, ຉາຣິກາ. ຕສ຺ສ ປຸຏໍ ຠຓ຺ຑິກາ ຠສ຺ມປຸຏໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠສ຺ມປຸຏນ຺ຕິ ຉາຣິກາຠຓ຺ຑິກ’’ນ຺ຕິ. ຕຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອາປຕ຺ຕິຠຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໔໖-໙. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ເປຕາຕິ ເປຈ຺ຈຠາວໍ ຄຕາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ອິຘ ກຕກາລກິຣິຍາ ກາເລນ ກຕຊີວິຕຸຈ຺ເຉທາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາລກຕາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ, ມຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ເປຈ຺ຈຠວໍ ຄຕາ, ເປຕູປປຕ຺ຕິວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ອຸປຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ວາ ເປຕວິສເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເປຕາ ນາມາ’’ຕິ. ເອເກນ ປສ຺ເສນ ສຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

ເຕຊຸສ຺ສທຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ສີຫສ຺ສ ອຠີຣຸກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠີຣຸກາ ເສສມິຄາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສນ຺ຕາສປຸພ຺ພກໍ ຍຖາ ຕຖາ ສຍນ຺ຕິ, ສີໂຫ ປນ ອຠີຣຸໂກ ສຠາວໂຕ ສໂຕກາຣີ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາວ ສຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວ ປຸຣິມປາເທ’’ຕິອາທິ. ທກ຺ຂິເຓ ປຸຣິມປາເທ ວາມສ຺ສ ປຸຣິມປາທສ຺ສ ຐປນວເສນ ທ຺ເວ ປຸຣິມປາເທ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ. ປຈ຺ຉິມປາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອິຘາປິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຐິໂຕກາສສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອຠີຣຸກວເສເນວ. ສີສໍ ປນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສີຫກິຣິຍາ ອນຸຕ຺ຣສ຺ຕປ຺ປພຸຊ຺ຌນາ ວິຍ ອຠີຣຸຠາວສິທ຺ຘຘມ຺ມຕາວເສເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສີຫວິຊມ຺ຠນໍ ອຕິເວລໍ ເອກາກາເຣ ຐປິຕານໍ ສຣີຣາວຍວານໍ ຄມນາທິກິຣິຍາສຸ ໂຍຄ຺ຍຠາວາປາທນຕ຺ຖໍ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີຫນາທນທນໍ ອປ຺ເປສກ຺ຂມິຄຣາເຊຫິ ປຣິຕ຺ຕາສປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ.

ອຍໍ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາຕິ ອິມິນາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເສຍ຺ຍາ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສຕິ ອພ຺ຍາວຏຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຍ຺ຍາ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ເສຍ຺ຍາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເສຍ຺ຍາ. ກິໍ ປນ ຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນ຺ຕິ? ອານາປານຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຐຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຠຄວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ ຊາໂຕຕິ. ຕຍິທໍ ປທຏ຺ຐານໍ ນາມ ນ ເສຍ຺ຍາ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມນນ຺ຕຣາ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີ’’ຕິ ມຫາປຣິນິພ຺ພາເນ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໙) ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ໂລກິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ ເອວ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາຕິ ເກຈິ. ເອວໍ ສຕິ ປຣິນິພ຺ພານກາລິກາວ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ຠຄວາ ໂລກິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນພຫຸໂລ ວິຫາສິ. ອຄ຺ຄຜລວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ¶ ປເນຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທູປຄມລກ຺ຂຓາ ເສຍ຺ຍາ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕວເສນ ໂຫຕິ, ສາ ປນ ເນສໍ ປຐມຊາຕິສມນ຺ວຍາ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິກາ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ອຣິຍຊາຕິສມນ຺ວຍໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິກໍ ອຄ຺ຄຜລຠູຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ຕຖາຄຕເສຍ຺ຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ເສຍ຺ຍາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໕໐-໒໕໓. ອຏ຺ຐເມ ອນຣິຍານນ຺ຕິ ອສາຘູນໍ ນິຫີນານໍ. ໂວຫາຣາຕິ ສໍໂວຫາຣາ ອຠິລາປາ ວາ, ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ມຍາ’’ຕິ ເອວໍວາທິຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕໍຕໍສມຸຏ຺ຐາປກເຈຕນາວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນວມາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຐມໂວຫາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕິຠຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໕໔-໒໕໖. ຉຏ຺ຐສ຺ສ ¶ ປຐເມ ປຈ຺ຈນີກສມນໂຕ ສມໂຖ, ສມາຘີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈາທິນາ ວິວິເຘນາກາເຣນ ທສ຺ສນໂຕ ວິປສ຺ສນາ, ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄາຫກຎາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຫວິປສ຺ສນາຎາຓ’’ນ຺ຕິ.

ທຸຕິເຍ ອນຣິເຍຫິ ປຣິເຍສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອນຣິຍານໍ ປຣິເຍສນາຕິ ອນຣິຍປຣິເຍສນາ. ສຍໍ ລາມກຕາຍ ອນຣິຍານໍ ປຣິເຍສນາຕິ ວາ ອນຣິຍປຣິເຍສນາ. ຊຣາສຠາວນ຺ຕິ ຊີຣຓປກຕິກໍ. ຕຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຠິຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔-໑໐. ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໒໕໗-໒໖໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ອປສາເທຕີຕິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸສ຺ສາເທຕີຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອປສາທນາກາຣໍ ອຸສ຺ສາທນາກາຣຎ຺ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ປຎ຺ຈມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານາເນວ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມາລຸກ຺ຍປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ຈຕຸກ຺ກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ ສມຕ຺ຕາ.