ຕີກາ > ສຸຕ຺ຕປິຏກ (ຏີກາ) > ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ (ຏີກາ)

໑. ປຎ຺ຈກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ກາມໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຖິຣຠາໂວປິ ພລຏ຺ໂຐ ເອວ, ປຏິປກ຺ເຂຫິ ປນ ອກມ຺ປນີຍຕ຺ຕໍ ສາຕິສຍໍ ພລຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອສ຺ສທ຺ຘິເຍ ນ ກມ຺ປຕີ’’ຕິ.

ສໍຂິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒-໖. ທຸຕິເຍ ¶ ຫິຣີຍຕີຕິ ລຊ຺ຊຕິ ວິຣຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ມາ ຫິຣີ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອຸຕ຺ຣສຕິ. ປາປຸຕ຺ຣາສລກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.

ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິໂຍຕິ ¶ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປນ຺ນວີຣິໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອໂນສກ຺ກິຕມານໂສ’’ຕິ. ປຫານຕ຺ຖາຍາຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຖາຍ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ສມຘິຄໂມ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ.

ຄຕິອຕ຺ຖາ ຘາຕຸສທ຺ທາ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທຍຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ມິສ຺ສກນເຍນາຍໍ ເທສນາ ຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ຈ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ເຈວ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຈາ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນກິຣິຍໂຕ ສາ ຈ ໂຂ ປເທສິກາຕິ ນິປ຺ປເທສິກໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຄາມິນິຠາເວປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມ຺ມາຕິ ຍາຖາວໂຕ. ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາຍ ຫິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ເຂປິຕໍ ເຂປິຕເມວ, ນາສ຺ສ ປຸນ ເຂປນກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸປາເຍນ ຎາເຍນ ສາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸນາ ນເຍນາ’’ຕິ. ຕຕິຍາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ວິຕ຺ຖຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຕ຺ຕເມ ອສນ຺ຕິ ລູນນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ອສິຕໍ, ທາຕ຺ຕໍ. ວິວິຘາ ອາຠຎ຺ຊນ຺ຕິ ຠາຣໍ ໂອລມ຺ເພນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ພ຺ຍາຠງ຺ຄີ, ວິຘໍ. ກຸລປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິໂຘ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ໂຕ, ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣຏ຺ຐປາໂລ ນາມ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເກ ອຄ຺ຄກຸລິກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໙໔) ເອວໍ ອາຄໂຕ ອຸຈ຺ຈກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ໂຕ ນາມ. ‘‘ເຍ ເຕ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໔) ເອວໍ ອາຄຕາ ປນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກຸເລ ປສຸຕາປິ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນາ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ໂຕ ນາມ. ອິຘ ປນ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸລປຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ¶ ສທ຺ຘາຍາຕິ ອິມິນາ ອຘິຄມສທ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ. ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຫິ ສທ຺ຘາ – ອາຄມນີຍສທ຺ຘາ, ອຘິຄມສທ຺ຘາ, ປສາທສທ຺ຘາ, ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຄມນີຍສທ຺ຘາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອາຄມນີຍປ຺ປຏິປທາຍ ອາຄຕາ ຫິ ສທ຺ຘາ ສາຕິສຍາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປໂຣປເທເສນ ວິນາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໍ ອວິປຣີຕໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິມຸຈ຺ຈນໂຕ. ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໂຕ ອາຄຕສທ຺ຘາ ອຘິຄມສທ຺ຘາ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘາທີນໍ ວິຍ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປ຺ປສາໂທ ປສາທສທ຺ຘາ ມຫາກປ຺ປິນຣາຊາທີນໍ ວິຍ. ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ໂອກ຺ກນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ສທ຺ທຫນວເສນ ກປ຺ປນໍ ໂອກປ຺ປນໍ, ຕເທວ ສທ຺ຘາຕິ ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາ. ຕຕ຺ຖ ປສາທສທ຺ຘາ ປຣເນຍ຺ຍຣູປາ ໂຫຕິ, ສວນມຕ຺ເຕນປິ ປສີທນໂຕ. ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ຕີ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ.

໙. ນວເມ ອປ຺ປຕິສ຺ສໂຍຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ສໂວ ວ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ຄຣຸນາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ໂຕ ຄາຣວວເສນ ປຕິສ຺ສວນໍ, ປຕິສ຺ສໂວ, ປຕິສ຺ສວຠູຕໍ, ຕໍສຠາວຎ຺ຈ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄາຣວໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ມິໍ ປຕິສ຺ສໂວຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ສໂວ, ຄາຣວວິຣຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອເຊຏ຺ຐໂກ ອນີຈວຸຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ປຐມອຄາຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທສເມ ວຸທ຺ຘິນ຺ຕິອາທີສຸ ສີເລນ ວຸທ຺ຘິໍ, ມຄ຺ເຄນ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ, ນິພ຺ພາເນນ ເວປຸລ຺ລໍ. ສີລສມາຘີຫິ ວາ ວຸທ຺ຘິໍ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄຫິ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ, ຜລນິພ຺ພາເນຫິ ເວປຸລ຺ລໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສີລໍ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ວິເສສຠາຄິຍຕ຺ຕາ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ມຄ຺ຄຜລາວຫໍ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ, ໂສ ຕາທິເສນ ສີເລນ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ວຸທ຺ຘິໍ ¶ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສີເລນ ວຸທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ວິຣູຬ຺ຫມູໂລ ວິຍ ປາທໂປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສາສເນ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ອາປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ – ‘‘ມຄ຺ເຄນ ວິຣູຬ຺ຫິ’’ນ຺ຕິ. ໂຍ ສພ຺ພກິເລສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ, ໂສ ອຣຫາ ສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປາຣິປູຣິຍາ ສຕິ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພາເນນ ເວປຸລ຺ລ’’ນ຺ຕິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທຸຕິຍອຄາຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ອຠິຊານິຕ຺ວາຕິ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຊານິຕ຺ວາ. ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສາຕິ ‘‘ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ. ຕຖາວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ. ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ. ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ. ອຸສຠສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ອາສຠໍ, ເສຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາສຠໍ ຐານນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ປຣໂຕ ທສ຺ສິຕພລໂຍເຄນ ‘‘ທສພໂລຫ’’ນ຺ຕິ ອຠີຕນາທໍ ນທຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເສຏ຺ຐປຣິຍາໂຍ. ພ຺ຣຫ຺ມສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ເສຏ຺ຐຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ. ຈກ຺ກຎ຺ເຈຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ອນນຸສ຺ສຸຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ຕຕິເຍ ກາມໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຖິຣຠາໂວປິ ພລຏ຺ໂຐ ເອວ, ປຏິປກ຺ເຂຫິ ປນ ອກມ຺ປນີຍຕ຺ຕໍ ສາຕິສຍໍ ພລຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ເຈ ນ ກມ຺ປຕີ’’ຕິ.

ສໍຂິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ¶ ສຕິເນປກ຺ເກນາຕິ ສຕິຍາ ເນປກ຺ເກນ, ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ເນປກ຺ກໍ ນາມ ປຎ຺ຎາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ເນປກ຺ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສຕິ ອຎ຺ໂຎ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ນາມ ໂຫຕິ. ສຕິມາຕິ ຈ ອິມິນາ ສວິເສສາ ສຕິ ຄຫິຕາຕິ ປຣໂຕປິ ‘‘ຈິຣກຕມ຺ປິ ຈິຣຠາສິຕມ຺ປິ ສຣິຕາ ອນຸສ຺ສຣິຕາ’’ຕິ ສຕິກິຈ຺ຈເມວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ນ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ມາ ສຕິເນປກ຺ເກນາຕິ ສຕິຍາ ເນປກ຺ກຠາເວນາຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ລພ຺ຠເຕວ. ປຈ຺ຈຍວິເສສວເສນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມນິຣເປກ຺ໂຂ ສຕິຍາ ພລວຠາໂວ. ຕຖາ ຫິ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນປິ ສຊ຺ຌາຍນສມ຺ມສນານິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ.

ຈິຣກຕມ຺ປີຕິ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປເຣນ ວາ ກາເຍນ ຈິຣກຕໍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕາທິມຫາວຕ຺ຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓໍ. ຈິຣຠາສິຕມ຺ປີຕິ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປເຣນ ວາ ວາຈາຍ ຈິຣຠາສິຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸທ຺ທິສນອຸທ຺ທິສາປນຘມ຺ມາສາຣຓຘມ຺ມເທສນາອຸປນິສິນ຺ນກປຣິກຖາອນຸໂມທນີຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ. ສຣິຕາ ອນຸສ຺ສຣິຕາຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເຍນ ຈິຣກເຕ ກາໂຍ ນາມ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຈິຣຠາສິເຕ ວາຈາ ນາມ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຣູປໍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ອຣູປໍ. ອິຕິ ອິເມ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອວໍ ນິຣຸທ຺ຘາຕິ ສຣຕິ ເຈວ ອນຸສ຺ສຣຕິ ຈ, ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ຫິ ສຕິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕາຍ ສຕິຍາ ເອສ ສກິໍ ສຣເຓນ ສຣິຕາ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຣເຓນ ອນຸສ຺ສຣິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໕-໒໐. ປຎ຺ຈເມ ສວິສຍສ຺ມິໍເຍວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ເອວ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ກເຖຕຸນ຺ຕິ ໂລກິຍຘມ຺ເມ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ຈ ເຕນ ເຕນ ປວຕ຺ຕິວິເສເສນ ກເຖຕຸໍ. ຈຕູສຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ເຄສູຕິ ສປ຺ປຸຣິສສໍເສໂວ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກາຣເຓສຸ. ກາມຎ຺ຈ ເຕສຸ ສຕິອາທໂຍປິ ຘມ຺ມາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາວ ເຕຫິ ວິນາ ເຕສໍ ອສມ຺ຠວໂຕ ¶ , ຕຖາປິ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ຘາ ວິເສສໂຕ ກິຈ຺ຈກາຣີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສທ຺ໂຘ ເອວ ຫິ ສປ຺ປຸຣິເສ ປຍິຣຸປາສຕິ, ສທ຺ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ໂຍນິໂສ ຈ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ, ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ຈ ອນຸຘມ຺ມໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ສທ຺ຘາພລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສພເລສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຈຕູສຸ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນສູຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານຠາວນາຍ. ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສູຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ເຄສຸ ສທ຺ຘາ ວິຍ, ສມ຺ມປ຺ປຘານຠາວນາຍ ວີຣິຍໍ ວິຍ ຈ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ ຍສ຺ມາ ‘‘ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖) ວຈນໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກິຈ຺ຈໂຕ ສຕິ ອຘິກາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ເອວໍ ສມາຘິກມ຺ມິກສ຺ສ ສມາຘິ, ‘‘ອຣິຍສຈ຺ຈຠາວນາ ປຎ຺ຎາຠາວນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຘິກາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ. ອຘິຄມກ຺ຂເຓ ປນ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ວິຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພລານໍ ສທ຺ຘາທີນໍ ສມຕາວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອຕ຺ຖ ສທ຺ຘາພລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ.

ອິທານິ ສທ຺ຘາທີນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຕິເຣກກິຈ຺ຈຕໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ອຸປມາ ສໍສນ຺ທນໍ – ຣາຊປຎ຺ຈມສຫາຍາ ວິຍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈການິ ປຎ຺ຈ ພລານິ. ເນສໍ ກີຬນຕ຺ຖໍ ເອກຊ຺ຌໍ ວີຖິໂອຕຣຓໍ ວິຍ ພລານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ວິປສ຺ສນາວີຖິໂອຕຣຓໍ, ສຫາເຍສຸ ປຐມາທີນໍ ຍຖາສກໍ ເຄເຫວ ວິຈາຣຓາ ວິຍ ສທ຺ຘາທີນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄາທີນິ ປຕ຺ວາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ. ສຫາເຍສຸ ອິຕເຣສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ວິຍ ເສສພລານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕທນ຺ວຍຕາ, ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມສ຺ສ ພລສ຺ສ ກິຈ຺ຈານຸຄຕາ. ນ ຫິ ຕທາ ເຕສໍ ສສມ຺ຠາຣປຖວີອາທີສຸ ອາປາທີນໍ ວິຍ ກິຈ຺ຈໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘາທີນໍເຍວ ປນ ກິຈ຺ຈໍ ວິຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ປຸເຣຕຣໍ ຕຖາປຈ຺ຈເຍຫິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມິກສ຺ສ ຠາວນາ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຣາຊານໍ ນິທສ຺ສນໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉຏ຺ຐາທີນິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ.

ທຏ຺ຐພ຺ພສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໑-໒໒. ຕຕິຍສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ອາຠິສມາຈາຣິກນ຺ຕິ ອຠິສມາຈາເຣ ອຸຕ຺ຕມສມາຈາເຣ ຠວໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຕວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສີລ’’ນ຺ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ທຸຕິເຍ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຐມອຄາຣວສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓-໔. ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໒໓-໒໔. ຕຕິເຍ ນ ຈ ປຠາວນ຺ຕນ຺ຕິ ນ ຈ ປຠາສມ຺ປນ຺ນໍ. ປຠິຊ຺ຊນສຠາວນ຺ຕິ ຕາເປຕ຺ວາ ຕາຬກຊ຺ຊນປຠງ຺ຄຸຣໍ. ອວເສສໍ ໂລຫນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ສຊາຕິໂລຫໍ, ວິຊາຕິໂລຫໍ, ປິສາຈໂລຫໍ, ກິຕ຺ຕິມໂລຫນ຺ຕິ ເອວໍປເຠທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ໂລຫໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທາເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ນນຸ ໂລກິຍກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ສຸວິສຸທ຺ຘສ຺ສປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທາເນເນວ ອຸປກ຺ກິເລສຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຍສ຺ມິໍ ປນ ສນ຺ຕາເນ ນີວຣຓານິ ລທ຺ຘປ຺ປຕິຏ຺ຐານິ, ຕຕ຺ຖ ມຫຄ຺ຄຕກຸສລສ຺ສປິ ອສມ຺ຠໂວ, ປເຄວ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລສ຺ສ. ປຣິຕ຺ຕກຸສລໍ ປນ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນີວຣເຓຫິ ອຸປຫເຕ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂຫນ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘທີປກປລ຺ລິກວຏ຺ຏິເຕລາທິສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປທີໂປ ວິຍ. ອປິຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທາເນເນວ ເຕສໍ ອຸປກ຺ກິເລສຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍທຄ຺ເຄນ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາຣມ຺ມເຓ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໕. ປຎ຺ຈເມ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິອາທິນາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຠາຓການໍ ມເຕນ ອຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ອາຣທ຺ຘາ, ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປເນຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕໒) –

‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ ¶ ¶ ລທ຺ຘູປກາຣາ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ຜລກ຺ຂເຓ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ຜລໍ ອສ຺ສາຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຜລາ. ຕເທວ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ຜລໍ ອານິສໍໂສ ອສ຺ສາຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຜລານິສໍສາ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖຜລປຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ນາມ, ອວເສສາ ຘມ຺ມາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສີລານຸຄ຺ຄຫິຕາ’’ຕິອາທີສຸ ສີລນ຺ຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວນໍ. ສາກຈ຺ຉາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຂລນປກ຺ຂລນຈ຺ເຉທນກຖາ. ສມໂຖຕິ ວິປສ຺ສນາປາທິກາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ວິປສ຺ສນາຕິ ສຕ຺ຕວິຘາ ອນຸປສ຺ສນາ. ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລຎ຺ຫິ ປູເຣນ຺ຕສ຺ສ, ສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ, ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຂລນປກ຺ຂລນໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປາທິກາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ສຕ຺ຕວິຘໍ ອນຸປສ຺ສນໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຜລໍ ເທຕິ.

‘‘ຍຖາ ຫິ ມຘຸຣໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ອມ຺ພໂປຕກສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ອຸທກໂກຏ຺ຐກໍ ຖິຣໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘຕິ, ຆຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາເລນ ກາລໍ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈຕິ, ອຸທກສ຺ສ ອນິກ຺ຂມນຕ຺ຖໍ ມຣິຍາທໍ ຖິຣໍ ກໂຣຕິ. ຍາ ໂຫຕິ ສມີເປ ວລ຺ລິ ວາ ສຸກ຺ຂທຓ຺ຑໂກ ວາ ກິປິລ຺ລິກປຸໂຏ ວາ ມກ຺ກຏກຊາລໍ ວາ, ຕໍ ອປເນຕິ, ຂຓິຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາເລນ ກາລໍ ມູລານິ ປຣິຂຓຕິ, ເອວມສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ກາຣຓານິ ກໂຣໂຕ ໂສ ອມ຺ໂພ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຜລໍ ເທຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ໂກຏ຺ຐກພນ຺ຘນໍ ວິຍ ຫິ ສີລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ກາເລນ ກາລໍ ອຸທກສິຎ຺ຈນໍ ວິຍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ມຣິຍາທາຍ ຖິຣຠາວກຣຓໍ ວິຍ ສມໂຖ, ສມີເປ ວລ຺ລິອາທີນໍ ຫຣຓໍ ວິຍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຂລນປກ຺ຂລນຈ຺ເຉທນໍ, ກາເລນ ກາລໍ ຂຓິຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມູລຂຓນໍ ວິຍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ຠາວນາ, ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ອນຸຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມຘຸຣຜລທານກາໂລ ວິຍ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອນຸຄ຺ຄຫິຕາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຣຫຕ຺ຕຜລທານໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ລທ຺ຘູປກາຣາຕິ ຍຖາຣຫໍ ນິສ຺ສຍາທິວເສນ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍາ. ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸຄ຺ຄຫິຕຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐີສຸ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ¶ . ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຫິ ວິຘິ ປຏິເສໂຘ ວາ, ອຄ຺ຄຜລສມາຘິມ຺ຫິ ຕປ຺ປຣິກ຺ຂາຣຘມ຺ເມສຸເຍວ ຈ ເກວໂລ ເຈໂຕປຣິຍາໂຍ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ຜລກ຺ຂເຓຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ກາລນ຺ຕເຣ ຈາຕິ ທຸວິເຘປິ ຜລກ຺ຂເຓ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ສພ຺ພສໍກິເລເສຫິ ເຈໂຕວິມຸຈ຺ຈຕິ ເອຕາຍາຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ອຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ຜລຘມ຺ມາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ຜລໍ ອສ຺ສາຕິ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ¶ ຜລໍ ອານິສໍໂສ’’ຕິ. ສພ຺ພກິເລເສຫິ ເຈຕໂສ ວິມຸຈ຺ຈນສງ຺ຂາຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນສຎ຺ຎິຕໍ ປຫານໍ ຜລໍ ອານິສໍໂສ ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ອິຘ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ປຫານມຕ຺ຕໍ ຄຫິຕໍ, ປຸພ຺ເພ ປຫາຍກຘມ຺ມາ. ອຎ຺ຎຖາ ຜລຘມ຺ມາ ເອວ ອານິສໍໂສຕິ ຄຍ຺ຫມາເນ ປຸນວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຜລານິສໍສາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາ ສີລສຠາວຕ຺ຕາ ວິເສສໂຕ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປກາຣາ, ຕຖາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ຌານສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ອປ຺ປນາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ສມ຺ມາສຕິສມ຺ມາວາຍາມາ ປນ ສມາຘິປກ຺ຂິຍາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອວເສສາ ຘມ຺ມາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ສຸຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິອາໂຣຈນວເສນ ສຫ ກຖນໍ ສໍກຖາ, ສໍກຖາວ ສາກຈ຺ຉາ. ອິຘ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານປ຺ປຏິພທ຺ຘາຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ…ເປ… ກຖາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ເອກວາຣໍ ວິຘິຍາ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນໍ ຂລນໍ, ອເນກວາຣໍ ປກ຺ຂລນໍ, ຕທຸຠຍສ຺ສ ວິຈ຺ເຉທນີ ອປນຍນີ ກຖາ ຂລນປກ຺ຂລນຈ຺ເຉທນກຖາ. ປູເຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ປາເລນ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣູເຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ. ສຸຓນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ຍຖາອຸຄ຺ຄຫິຕກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຜາຕິໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຠາວນານຸໂຍຄກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ປຎ຺ຈສຸປິ ຐາເນສຸ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ຖໂຊຕໂນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈມານາ ອມ຺ພູປມາ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

ອຸທກໂກຏ຺ຐກນ຺ຕິ ຊລາວາຏໍ. ຖິຣໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘຕີຕິ ອສິຖິລໍ ທຬ຺ຫໍ ນາຕິມຫນ຺ຕໍ ນາຕິຂຸທ຺ທກໍ ກຕ຺ວາ ໂຍເຊຕິ. ຖິຣໍ ກໂຣຕີຕິ ອຸທກສິຎ຺ຈນກາເລ ຕໂຕ ຕໂຕ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ອນິກ຺ຂມນຕ຺ຖໍ ຊລາວາຏປາຬິໍ ຖິຣຕຣໍ ກໂຣຕິ. ສຸກ຺ຂທຓ຺ຑໂກຕິ ຕສ຺ເສວ ອມ຺ພຄຈ຺ຉສ຺ສ ສຸກ຺ຂໂກ ສາຂາສີສໂກ ¶ . ກິປິລ຺ລິກປຸໂຏຕິ ຕມ຺ພກິປິລ຺ລິກປຸໂຏ. ຂຓິຕ຺ຕິນ຺ຕິ ກຸທາລໍ. ໂກຏ຺ຐກພນ຺ຘນໍ ວິຍ ສີລໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວຑ຺ຒນູປາຍສ຺ສ ມູລຠາວໂຕ. ອຸທກສິຎ຺ຈນໍ ວິຍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ຠາວນາຍ ປຣິພ຺ຣູຫນໂຕ. ມຣິຍາທາຍ ຖິຣຠາວກຣຓໍ ວິຍ ສມໂຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ຠາວນາຘິຏ຺ຐານາຍ ສີລມຣິຍາທາຍ ທຬ຺ຫີຠາວາປາທນໂຕ. ສມາຫິຕສ຺ສ ຫິ ສີລໍ ຖິຣຕຣໍ ໂຫຕິ. ສມີເປ ວລ຺ລິອາທີນໍ ຫຣຓໍ ວິຍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຂລນປກ຺ຂລນຈ຺ເຉທນໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຠາວນາຍ ວິພນ຺ຘນາປນຍນໂຕ. ມູລຂຓນໍ ວິຍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ຠາວນາ ຕສ຺ສາ ວິພນ຺ຘສ຺ສ ມູລຠູຕານໍ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐີນໍ ປລິຂຓນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ຍຖາສຸເຕ ອຕ຺ເຖ ສາກຈ຺ຉາສມາປຊ຺ຊນໍ, ຕໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິໂສຘເນນ ສມຖນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ສມາຫິຕສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປາຣິປູຣິ, ປຣິປຸຓ຺ຓາ ¶ ວິປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ພ຺ຣູເຫຕີຕິ ເອວເມເຕສໍ ອງ຺ຄານໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ສມ຺ມຸຂາ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ອຍມານຸປຸພ຺ພີ ກຖິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນຸຄ຺ຄຫິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໖. ຉຏ຺ເຐ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ອາຍຕນານິ ກາຣຓານິ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນານີຕິ ອາຫ – ‘‘ວິມຸຈ຺ຈນກາຣຓານີ’’ຕິ. ປາຬິອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ອາຄຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິນາ ຕໍຕໍປາຬິອຕ຺ຖໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ຕສ຺ສ. ປາຬິໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕທຕ຺ຖໂພຘິນິໍ ປາຬິໍ ຍາຖາວໂຕ ອຸປຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ. ຕຣຸຓປີຕີຕິ ສຎ຺ຊາຕມຕ຺ຕາ ມຸທຸກາ ປີຕິ ຊາຍຕິ. ກຖໍ ຊາຍຕິ? ຍຖາເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຸປຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຕທນຸຈ຺ຉວິກເມວ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍວາຈາມໂນສມາຈາຣໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ໂສມນສ຺ສໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປໂມທລກ຺ຂຓໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕິ. ຕຸຏ຺ຐາກາຣຠູຕາ ພລວປີຕີຕິ ປຸຣິມຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປີຕິຍາ ວເສນ ລທ຺ຘາເສວນຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ຐາກາຣຠູຕາ ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖສ຺ສ ປສ຺ສມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາຍ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ພລປ຺ປຕ຺ຕາ ປີຕິ ຊາຍຕິ. ຍສ຺ມາ ນາມກາເຍ ປສ຺ສທ຺ເຘ ຣູປກາໂຍປິ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນາມກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸຂໍ ¶ ປຏິລຠຕີຕິ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສມາຘານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ເຈຕສິກໍ ນິຣາມິສສຸຂໍ ປຏິລຠຕິ ວິນ຺ທຕິ. ສມາຘິຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນ ໂຍ ໂກຈິ ສມາຘິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ອນຸຕ຺ຕຣສມາຘີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕ…ເປ… ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສໍ ເທສນາຍໍ ຕາທິສສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາຘິປຏິລາຠສ຺ສ ກາຣຓຠາວວິຠາວນໍ, ຍໍ ຕຖາ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຠາໂວ. ໂອສກ຺ກິຕຸນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕຸໍ. ສມາຘິເຍວ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານປາຬິຍາ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ສມາຘິ ເອວ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠາວນາສມາຘິສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິອາທິ.

ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໗. ສຕ຺ຕເມ ¶ ສພ຺ພໂສ ກິເລສທຸກ຺ຂທຣຖປຣິຬາຫານໍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ສາຕິສຍເມຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓ ສຸຂຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ’’ຕິ. ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ວເສນ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ລທ຺ຘາເສວນຕາຍ ສນ຺ຕປຓີຕຕຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິໂມ…ເປ… ສຸຂວິປາໂກ’’ຕິ. ກິເລສປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາຕິ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠເນນ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ. ‘‘ກິເລສປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠາວນ຺ຕິ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນຠາວໍ. ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ຠາວໍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ. ໂລກິຍສມາຘິສ຺ສ ປຈ຺ຈນີການິ ນີວຣຓປຐມຊ຺ຌານນິກນ຺ຕິອາທີນິ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ, ອຎ຺ເຎ ກິເລສາ ວາເຣຕພ຺ພາ. ອິມສ຺ສ ປນ ອຣຫຕ຺ຕສມາຘິສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘສພ຺ພກິເລສຕ຺ຕາ ນ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ວາເຣຕພ຺ພຎ຺ຈ ອຕ຺ຖີຕິ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຈ ອປ຺ປໂຍເຄນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປິຕຕ຺ຕາ ຈ ອປຣິຫານິວເສນ ວາ ອປ຺ປິຕຕ຺ຕາ ນ ສສງ຺ຂາຣນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາຣິຕຄໂຕ. ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານາຍປິ ສຕິຍາ ສຕິພຫຸລຕາຍ ສໂຕ ເອວ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນາຕິ ເອເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສຕິຍາ ສໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສເສສູຕິ ຎາເຓສຸ.

໒໘-໒໙. ອຏ຺ຐເມ ¶ ກໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸປ຺ຜສມ຺ຠວໍ ‘‘ຄພ຺ຠາສເຍ ກິຣີຍຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ກຣໂຕ ຊາໂຕ ກາໂຍ ກຣຊກາໂຍ, ຕທຸປນິສ຺ສໂຍ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປສມຸທາໂຍ. ກາມໍ ນາມກາໂຍປິ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ຕຖາລທ຺ຘູປກາໂຣ, ‘‘ອຠິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ປນ ຣູປກາໂຍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິມໍ ກຣຊກາຍ’’ນ຺ຕິ. ອຠິສນ຺ເທຕີຕິ ອຠິສນ຺ທນໍ ກໂຣຕິ. ຕໍ ປນ ອຠິສນ຺ທນໍ ຌານມເຍນ ປີຕິສຸເຂນ ກຣຊກາຍສ຺ສ ຕິນ຺ຕຠາວາປາທນໍ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ລູຂຠາວາປນຍນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕເມຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຍິທໍ ອຠິສນ຺ທນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕປີຕິສຸຂສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາຍສ຺ສ ປຣິປ຺ຜຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິສນ຺ເທຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສພ຺ພໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພາວາ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພາວໂຕ. ອວຍວາວຍວິສມ຺ພນ຺ເຘ ອວຍວິນິ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ອວຍວວິສໂຍ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາສວໂຕ’’ຕິ. ອຜຸຏໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ກມ຺ມຊຣູປໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕຊຣູປສ຺ສ ອຠິພ຺ຍາປນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນກສນ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ.

ເຉໂກຕິ ¶ ກຸສໂລ. ຕໍ ປນສ຺ສ ໂກສລ຺ລໍ ນຫານີຍຈຸຓ຺ຓານໍ ກຣເຓ ປິຓ຺ຑິກຣເຓ ຈ ສມຕ຺ຖຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິພໂລ’’ຕິອາທິ. ກໍສ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມຫຕິຍາ ກໍສປາຕິຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໖໑) ສຸວຓ຺ເຓ ອາຄໂຕ.‘‘ກໍໂສ ອຸປຫໂຕ ຍຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໓໔) ກິຕ຺ຕິມໂລເຫ. ກຕ຺ຖຈິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ເຕ ‘‘ອຸປກໍໂສ ນາມ ຣາຊາສິ, ມຫາກໍສສ຺ສ ອຕ຺ຣໂຊ’’ຕິອາທິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໐.໑໖໔ ຆຏປຓ຺ຑິຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ). ອິຘ ປນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂລເຫຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ໂລເຫນ ກຕຠາຊເນ’’ຕິ. ສ຺ເນຫານຸຄຕາຕິ ອຸທກສິເນເຫນ ອນຸປ຺ປວິສນວເສນ ຄຕາ ອຸປຄຕາ. ສ຺ເນຫປເຣຕາຕິ ອຸທກສິເນເຫນ ປຣິໂຕ ຄຕາ ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸຏາ. ຕໂຕ ເອວ ສນ຺ຕຣພາຫິຣາ ຜຸຏາ ສ຺ເນເຫນ. ເອເຕນ ສພ຺ພໂສ ອຸທເກນ ເຕມິຕຠາວມາຫ. ນ ຈ ປຄ຺ຆຣິຓີຕິ ເອເຕນ ຕິນ຺ຕສ຺ສປິ ຕສ຺ສ ຆນຖທ຺ຘຠາວໍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ພິນ຺ທຸພິນ຺ທູ’’ຕິອາທິ.

ຕາຫິ ຕາຫິ ອຸທກສິຣາຫິ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອຸພ຺ຠິທໍ, ອຸພ຺ຠິທໍ ອຸທກໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸພ຺ຠິໂທທໂກ. ອຸພ຺ຠິນ຺ນອຸທໂກຕິ ນທີຕີເຣ ຂຕກູປໂກ ວິຍ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊນກອຸທໂກ. ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນອຸທໂກຕິ ຘາຣາວເສນ ອຸຏ຺ຐຫນອຸທໂກ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸພ຺ຠິໂທທໂກວ ¶ ຣຫໂທ ຄຫິໂຕ, ນ ອິຕໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນອຸທກຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຘາຣານິປາຕພຸພ຺ພຸຬເກຫີຕິ ຘາຣານິປາເຕຫິ ຈ ອຸທກພຸພ຺ພຸເຬຫິ ຈ. ‘‘ເຜຓປຏເລຫິ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ສນ຺ນິສິນ຺ນເມວ ອປຣິກ຺ໂຂຠຕາຍ ນິຈ຺ຈລເມວ, ສຸປ຺ປສນ຺ນເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ອຠິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທິກໍ.

ອຸປ຺ປລານີຕິ ອຸປ຺ປລຄຈ຺ຉານິ. ເສຕຣຕ຺ຕນີເລສູຕິ ອຸປ຺ປເລສຸ, ເສຕຸປ຺ປລຣຕ຺ຕຸປ຺ປລນີລຸປ຺ປເລສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປ຺ປລໍ ອຸປ຺ປລເມວ ສາມຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓໂຕ. ສຕປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ-ສທ຺ໂທ ພຫຸປຣິຍາໂຍ ‘‘ສຕຄ຺ຆີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕນ ອເນກສຕປຕ຺ຕສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ໂລເກ ປນ ຣຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ເສຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາວ ອຄ຺ຄາ ຍາວ ຈ ມູລາ ອຸທເກນ ອຠິສນ຺ທນາທິສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸທການຸຄ຺ຄຕຄ຺ຄຫຓໍ. ອິຘ ອຸປ຺ປລາທີນິ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ, ອຸທກໍ ວິຍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ.

ຍສ຺ມາ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕມາຫ, ຕຎ຺ຈ ຣາຄາທິອຸປກ຺ກິເລສມລາປຄມໂຕ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ນິມ຺ມລໍ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ນິຣຸປກ຺ກິເລສຏ຺ເຐນ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ເອວ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ ປຣິໂຍທາຕຕາ ສຸຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ນິຆໍສເນນ ປຠສ຺ສຣຕາ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ປຠສ຺ສຣຏ຺ເຐນ ປຣິໂຍທາຕໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອິທນ຺ຕິ ໂອທາຕວຈນໍ. ອຸຕຸຜຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸຕຸໂນ ຜຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຸຕຸຜຣຓໍ ນ ໂຫຕິ ເສສນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕງ຺ຂຓ ¶ …ເປ… ພລວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ກຣຊກາໂຍຕິ ໂຍຄິໂນ ກຣຊກາໂຍ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ອຸຕຸຜຣຓສທິເສນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸເຂນ ຜຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ປຸຣິສສ຺ສ ສຣີຣໍ ວິຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ອຸຕຸຜຣຓຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຣິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ’’ຕິ ເຈໂຕຄຫເຓນ ຌານສຸຂໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕຸຜຣຓໍ ວິຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ສຸຂເມວ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສາຕລກ຺ຂຓສນ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ ປເນຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໒) ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ¶ ຕສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ສຣູປທສ຺ສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນິມິຕ຺ຕໍ. ສມຠຣິໂຕຕິ ສມປຸຓ຺ໂຓ.

ມຓ຺ຑຠູມີຕິ ປປາວຓ຺ຓຠູມິ. ຍຕ຺ຖ ສລິລສິຎ຺ຈເນນ ວິນາວ ສສ຺ສານິ ຐິຕານິ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຍຸເຄ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ ໂຍຄ຺ຄານິ, ເຕສໍ ອາຈຣິໂຍ ໂຍຄ຺ຄາຈຣິໂຍ. ເຕສໍ ສິກ຺ຂາປນໂຕ ຫຕ຺ຖິອາທໂຍປິ ‘‘ໂຍຄ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ອສ຺ສທມ຺ມສາຣຖີ’’ຕິ. ເຍນ ເຍນາຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ເຍນ ເຍນ ມຄ຺ເຄນ. ຍໍ ຍໍ ຄຕິນ຺ຕິ ຊວສມຊວາທິເຠທາສຸ ຄຕີສຸ ຍໍ ຍໍ ຄຕິໍ. ນວເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຎ຺ຈງ຺ຄິກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໐. ທສເມ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ໂຈ ປຕ຺ຖໂຏ ມຫນ຺ໂຕ ວິນິພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ສທ຺ໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາ. ວຈີໂຆໂສປິ ຫິ ພຫູຫິ ເອກຊ຺ຌໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ທໂຕ ຈ ທຸຣວໂພໂຘ ເກວລໍ ມຫານິຄ຺ໂຆໂສ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉຕິ. ມຈ຺ຉວິໂລເປຕິ ມຈ຺ຉານໍ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ວິຍ ຄຫເຓ, ມຈ຺ຉານໍ ວາ ວິລຸມ຺ປເນ. ເກວຏ຺ຏານຎ຺ຫິ ມຈ຺ຉປຈ຺ຉິຐປິຕຏ຺ຐາເນ ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ອຎ຺ຎໍ ເອກໍ ມຈ຺ຉໍ ເທຫິ, ເອກໍ ມຈ຺ຉຜາລໍ ເທຫີ’’ຕິ, ‘‘ເອຕສ຺ສ ເຕ ມຫາ ທິນ຺ໂນ, ມຍ຺ຫໍ ຂຸທ຺ທໂກ’’ຕິ ເອວໍ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທໍ ມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຊາເລ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ເກວຏ຺ຏາ ເຈວ ອຎ຺ເຎ ຈ ‘‘ປວິຏ຺ໂຐ ຄຫິໂຕ’’ຕິ ມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸຈິສຸຂນ຺ຕິ ກາຍາສຸຈິສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ກິເລສາສຸຈິສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ¶ ຈ ອສຸຈິສນ຺ນິສ຺ສິຕສຸຂໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂສ຺ສາຕິ ກາມໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ. ປວິເວກສຸຂສ຺ສາຕິ ຄຓສງ຺ຄຓິກໂຕ ກິເລສສງ຺ຄຓິກໂຕ ຈ ວິຄຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ. ອຸປສມສຸຂສ຺ສາຕິ ຣາຄາທິວູປສມາວຫສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ. ສມ຺ໂພຘສຸຂນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສມ຺ໂພຘສ຺ສ ນິຏ຺ຐປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ສຸຂໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປຎ຺ຈງ຺ຄິກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໑. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ປຐເມ ສຕກ຺ກກູຕິ ສຕສິຂໂຣ, ອເນກກູໂຏຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ຕສ຺ສ ມຫາເມຆຠາວທສ຺ສນໍ. ໂສ ຫິ ມຫາວສ຺ສໍ ວສ຺ສຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸຏ຺ຐິເຕນ ວລາຫກກູຏສເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ທສ຺ສນໍ ນາມ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ. ໂສ ຫິ ປຐມໍ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໂຕ ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິປິ ຕໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ປຐມຕຣໍ ປສ຺ສຕິ, ທິສ຺ວາ ປນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ອກຣຓໂຕ ນ ຕໍ ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາວຊ຺ຊນຏ຺ຐານິຍຎ຺ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕາສາມຎ຺ເຎນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິພ຺ພານປ຺ປຏິວິຊ຺ຌເນນ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ຠາວນໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ສນໍ, ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມທສ຺ສນໍ ຕທຠິສມໂຍຕິ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ສ ທສ຺ສນຠາວາປຕ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໓໒. ທຸຕິເຍ ‘‘ອຣິຍກນ຺ເຕຫິ ສີເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໑໗໙) ອຣິຍກນ຺ຕານີຕິ ປຎ຺ຈສີລານິ ອາຄຕານິ. ອຣິຍກນ຺ຕານິ ¶ ຫິ ປຎ຺ຈສີລານິ ອຣິຍານໍ ກນ຺ຕານິ ປິຍານິ, ຠວນ຺ຕຣຄຕາປິ ອຣິຍາ ຕານິ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ‘‘ຍາວຕາ, ຈຸນ຺ທ, ສີລານິ ອຣິຍກນ຺ຕານິ ສີລານິ, ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ…ເປ… ອຄ຺ເຄ ເຕ ປຣິປູຣກາຣິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄຜລານິ ສີລານິ ອຘິປ຺ເປຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍກນ຺ຕານິ ສີລານີຕິ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ສີລານີ’’ຕິ.

໓໓. ຕຕິເຍ ¶ ສພ຺ພປຐມໍ ອຸຏ຺ຐານສີລາຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ວິຠາຍນເວລາຍ ສາມິເກ ປຣິຊເນ ເສຍ຺ຍາຍ ອວຸຏ຺ຐິເຕ ສພ຺ພປຐມໍ ອຸຏ຺ຐານສີລາ. ສາມິກໍ ທິສ຺ວາ ນິສິນ຺ນາສນໂຕ ອຄ຺ຄິທຑ຺ຒາ ວິຍ ປຐມເມວ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ວາ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍິນິໂຍ. ກິໍກາຣນ຺ຕິ ກິໍກຣຓີຍໍ, ກິໍກຣຓຠາເວນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປຏິສ຺ສຸຓນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ ກິໍກາຣປ຺ປຏິສ຺ສາວິນິໂຍ. ມນາປໍເຍວ ກິຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ ສີເລນາຕິ ມນາປຈາຣິນິໂຍ. ປິຍເມວ ວທນ຺ຕິ ສີເລນາຕິ ປິຍວາທິນິໂຍ.

ຕຕ຺ຣຸປາຍາຍາຕິ ຕຕ຺ຣ ກມ຺ເມ ສາເຘຕພ຺ພອຸປາຍຠູຕາຍ ວີມໍສາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອຸຓ຺ຓາກປ຺ປາສສໍວິຘາເນ’’ຕິອາທິ. ອລໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ. ອລໍ ສໍວິຘາຕຸນ຺ຕິ ວິຈາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ. ເຕນາຫ ‘‘ອລໍ ກາຕຸໍ ອລໍ ສໍວິຘາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກາຕຸມ຺ປິ ປເຣຫິ ກາຣາເປຕຸມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໔-໕. ສີຫເສນາປຕິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໓໔-໓໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕິ ອສມ຺ປຣາຍິກຕາຍ ສາມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຍໍ ອນຸຠວິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກເນວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ທານໍ ນາມ ສາຘຸ ສຸນ຺ທຣໍ, ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກເນວ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍໍ ທານໍ ເທຕີຕິ ຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປຣສ຺ສ ເທຕິ. ຕສ຺ສ ປຕິ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຕພ຺ພິສຍໍ ໂລຠໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິຠວນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຘິປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ. ເຕນ ອນຘິຠວນີຍຕ຺ຕາ ນ ທາໂສ ນ ສຫາໂຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕທຸຠຍໍ ອນ຺ວຍໂຕ ¶ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍສ຺ສ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ. ສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ຕສ຺ສ ປິຍຠາວາວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ. ສາມີ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອຖ ວາ ໂຍ ທານສີລຕາຍ ທາຍໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ທາເນ ປວຕ຺ຕິເຠເທນ ທານທາໂສ, ທານສຫາໂຍ, ທານປຕີຕິ ຕິປ຺ປກາໂຣ ໂຫຕິ. ຕທສ຺ສ ຕິປ຺ປກາຣຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທານໍ, ອນ຺ນປານາທິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຍໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕຓ຺ຫາຘິປນ຺ນຕາຍ ຕສ຺ສ ວເສນ ວຕ຺ຕນໂຕ ທາໂສ ວິຍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເຣສໍ ທີຍຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ອນ຺ນປານສາມຎ຺ເຎນ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ທາໂສ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ ປເຣສໍ ທາຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ສມສມໍ ຐປນໂຕ. ປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ເທຕິ ສຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວເສ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕາປນໂຕ. ອປໂຣ ນໂຍ – ໂຍ ອຕ຺ຕນາ ປຓີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ນິຫີນໍ ເທຕິ, ໂສ ທານທາໂສ ນາມ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕນິຫີນຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ໂຍ ຍາທິສໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕາທິສເມວ ປເຣສໍ ເທຕິ, ໂສ ທານສຫາໂຍ ນາມ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຫີນາຘິກຠາວວິວຊ຺ຊເນນ ສທິສຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ໂຍ ອຕ຺ຕນາ ນິຫີນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ປຓີຕໍ ເທຕິ, ໂສ ທານປຕິ ນາມ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕເສຏ຺ຐຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ.

ນິຕ຺ເຕຊຠູໂຕ ເຕຊຫານິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ສຫ ພ຺ຍຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຫພ຺ໂຍ, ສຫປວຕ຺ຕນໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຫພ຺ຍຕາ, ສຫປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຠາວໍ ເອກີຠາວໍ ຄຕາ’’ຕິ. ອສິຕສ຺ສາຕິ ວາ ອພນ຺ຘສ຺ສ, ຕຓ຺ຫາພນ຺ຘເນນ ອພນ຺ຘສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສີຫເສນາປຕິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໖-໓໗. ຉຏ຺ເຐ ອາຣາມໂຕຕິ ຜລາຣາມໂຕ. ປຐມຸປ຺ປນ຺ນານີຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ສຸຊາຕານິ. ຠາສິຕຎ຺ຎູຕິ ຠິກ຺ຂູ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐິຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂໍ ເທຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ນາມ ອຣິຍາຍ ຍາຈນາຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຸທ຺ຘິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອສາ ອຣິຍານໍ ຍາຈນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຍ ‘‘ມຍໍ ປຈາມ, ອິເມ ນ ປຈນ຺ຕິ, ປຈມາເນ ປຕ຺ວາ ອລຠນ຺ຕາ ກຸຫິໍ ລຠິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ¶ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ສໍວິຠຊນ຺ຕິ, ເຕ ຠາສິຕຎ຺ຎູ ນາມ ຎຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກຣຓໂຕ. ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕກາເລຕິ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕກາເລ. ອປ຺ປຏິວານຈິຕ຺ໂຕຕິ ອນິວຕ຺ຕນຈິຕ຺ໂຕ. ສຕ຺ຕມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ກາລທານສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕີຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສຸຂີ ໂຫນ຺ຕຸ ອເວຣາ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ’’ຕິ ເອວໍ ຫິຕຜຣເຓນ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ອປິຈ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ເຄຫໍ ອຎ຺ເຎ ສີລວນ຺ເຕ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ປວິສນ຺ຕາປິ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນາມ. ນີຈວຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຓິປາຕສີລໍ. ໂກຘມານຖທ຺ຘຕາຍ ຣຫິຕນ຺ຕິ ໂກຘມານວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຍ ຖທ຺ຘຠາໂວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຕລກ຺ຂໂຓ, ເຕນ ວິຣຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຣຈ຺ເຈນາຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ໂສຣຈ຺ຈໍ? ໂຍ ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສຣຈ຺ຈໍ. ສພ຺ໂພປິ ສີລສໍວໂຣ ໂສຣຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອວມາຄເຕນ ສີລສໍວຣສງ຺ຂາເຕນ ໂສຣຕຠາເວນ. ສຂິລນ຺ຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ສາຂລ຺ຍໍ? ຍາ ສາ ວາຈາ ຖທ຺ຘກາ ກກ຺ກສາ ຜຣຸສາ ກຏຸກາ ອຠິສຊ຺ຊນີ ໂກຘສາມນ຺ຕາ ອສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິກາ, ຕຖາຣູປິໍ ວາຈໍ ປຫາຍ ຍາ ສາ ວາຈາ ເນລາ ກຓ຺ຓສຸຂາ ເປມນີຍາ ຫທຍງ຺ຄມາ ໂປຣີ ພຫຸຊນກນ຺ຕາ ພຫຸຊນມນາປາ, ຕຖາຣູປິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ ໂຫຕິ. ຍາ ຕຕ຺ຖ ສຓ຺ຫວາຈຕາ ສຂິລວາຈຕາ ອຜຣຸສວາຈຕາ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຂລ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໕໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ສມ຺ໂມທກມຸທຸຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຂິລນ຺ຕິ ສມ຺ໂມທກ’’ນ຺ຕິ.

໓໙-໔໐. ນວເມ ຠໂຕຕິ ໂປສິໂຕ. ຕໍ ປນ ຠຣຓໍ ຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸຂປຈ຺ຈຍູປຫຣເຓນ ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍາປຫຣເຓນ ຈ ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອມ຺ເຫຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖປາທວຑ຺ຒນາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຸເຂນ ສິງ຺ຆານິກາປນຍນນຫາປນມຓ຺ຑນາທິຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕກໍ ເຂຕ຺ຕາທິໍ ອວິນາເສຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕໍ ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ຐິຕິຍາ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕກໍ…ເປ… ກຸລວໍໂສ ຈິຣໍ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ ອວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ທາຍຊ຺ຊປ຺ປຏິລາຠສ຺ສ ໂຍຄ຺ຍຠາເວນ ວຕ຺ຕມາໂນເຍວ ¶ ທາຍສ຺ສ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ນ ອິຕໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ກຸລວໍສານຸຣູປາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ ¶ . ອຕ຺ຕນາ ທາຍຊ຺ຊາຣຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕານໍ ທາຍຊ຺ຊາຣຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວາເທ ອວຕ຺ຕມາເນ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ເນ ທາຣເກ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອປຸຕ຺ເຕ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ທາຍຊ຺ຊາຣຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ໂອວາເທ ວຕ຺ຕມາເນ ປນ ກຸລສນ຺ຕກສ຺ສ ສາມິເກ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ມຕທິວສໂຕ ຕຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ທສມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໑-໔໒. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍາຘິຄເຕຫີຕິ ວາ ອຸຏ຺ຐາເນນ ຈ ວີຣິເຍນ ຈ ອຘິຄເຕຫິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ວີຣິຍໍ. ວີຣິຍນ຺ຕິ ເຈຕສິກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວາ ໂຠຄຸປ຺ປາທເນ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ. ວີຣິຍໍ ຕຊ຺ໂຊ ອຸສ຺ສາໂຫ. ປີຓິຕນ຺ຕິ ຘາຕໍ ສຸຕິຕ຺ຕໍ. ຕຖາຠູໂຕ ປນ ຍສ຺ມາ ຖູລສຣີໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຖູລໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອາທິຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໓. ຕຕິເຍ ອປ຺ປມາທໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ‘‘ເອຕານິ ອາຍຸອາທີນິ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ອປ຺ປມາໂທ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອປ຺ປມາທເມວ ປສໍສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ. ຍສ຺ມາ ວາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສຸ ປຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປມາທໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຍຸອາທີນິ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ອປ຺ປມາໂທວ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສູ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ¶ ປຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປມາທໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສຸ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຸໂຠ ອຕ຺ເຖ ອຘິຄໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຍຸອາທີນິ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ອປ຺ປມາໂທວ ¶ ກາຕພ຺ໂພ. ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ປຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປມາທໍ ປສໍສນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖາຕິ? ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສຸ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຸໂຠ ອຕ຺ເຖ ອຘິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖປ຺ປຏິລາເຠນາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິຫິຕປ຺ປຏິລາເຠນ.

໔໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ມໂນມຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ເອກໍ ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ເທວກາຍ’’ນ຺ຕິ. ສຕິປິ ຫິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠິສງ຺ຂາຣມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວ ພາຫິຣປຈ຺ຈເຍຫິ ວິນາ ມນສາວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມໂນມຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣສຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກາມຠເວ ໂອປປາຕິກສຕ຺ຕານມ຺ປິ ມໂນມຍຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕຕ຺ຖ ພາຫິຣປຈ຺ຈເຍຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຕາສງ຺ກາຍ ເອວ ອຠາວໂຕ ‘‘ມນສາວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ອວຘາຣຓາສມ຺ຠວໂຕ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ວາຍໍ ໂລເກ ມໂນມຍໂວຫາໂຣ ຣູປາວຈຣສຕ຺ເຕສຸ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອນ຺ນມໂຍ, ປາຓມໂຍ, ມໂນມໂຍ, ອານນ຺ທມໂຍ, ວິຎ຺ຎາຓມໂຍ’’ຕິ ປຎ຺ຈຘາ ອຕ຺ຕານໍ ເວທວາທິໂນປິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຈ຺ເຉທວາທິໂນປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ທິພ຺ໂພ ຣູປີ ມໂນມໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໗). ຕີສຸ ວາ ກຸລສມ຺ປຕ຺ຕີສູຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຂຕ຺ຕິຍເວສ຺ສສງ຺ຂາເຕສຸ ສມ຺ປນ຺ນກຸເລສຸ. ຉສຸ ວາ ກາມສຄ຺ເຄສູຕິ ຉສຸ ກາມາວຈຣເທເວສຸ.

ມນາປທາຍີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕-໖. ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໔໕-໔໖. ປຎ຺ຈເມ ອສງ຺ເຂຍ຺ໂຍຕິ ອາຬ຺ຫກຄຓນາຍ ອສງ຺ເຂຍ຺ໂຍ. ໂຍຊນວເສນ ປນສ຺ສ ສງ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ ເຫຏ຺ຐາ ມຫາປຖວິຍາ ອຸປຣິ ອາກາເສນ ປຣິສມນ຺ຕໂຕ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພເຕນ ມຊ຺ເຌ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐິຕເກຫິ ທີປປພ຺ພຕປຣິຍນ຺ເຕຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຊານນ຺ເຕນ ໂຍຊນໂຕ ສງ຺ຂາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ກຕ຺ວາ. ມຫາສຣີຣມຈ຺ຉກຸມ຺ຠີລຍກ຺ຂຣກ຺ຂສມຫານາຄທານວາທີນໍ ສວິຎ຺ຎາຓການໍ ພລວາມຸຂປາຕາລາທີນໍ ¶ ອວິຎ຺ຎາຓການໍ ເຠຣວາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນ ພຫຸເຠຣວໍ ¶ . ປຸຖູຕິ ພຫູ. ສວນ຺ຕີຕິ ສນ຺ທມານາ. ອຸປຍນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຉຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໗-໔໘. ສຕ຺ຕເມ ສທ຺ຘາຕິ ມຄ຺ເຄນາຄຕາ ສທ຺ຘາ. ສີລຎ຺ຈ ຍສ຺ສ ກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ກລ຺ຍາຓສີລໍ ນາມ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ອຣິຍກນ຺ຕໍ ສີລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ເອກສີລມ຺ປິ ອກນ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ຠວນ຺ຕເຣປິ ອປ຺ປຫີນໍ ປຎ຺ຈສີລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຏ຺ຐມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໙. ນວເມ ປຕິຕກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ສມ຺ມຸຂາ ກິຎ຺ຈິ ໂອໂລເກຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ອໂຘມຸໂຂ. ນິປ຺ປຏິຠາໂນຕິ ສຫຘມ຺ມິກໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ອວິສຫນໂຕ ນິປ຺ປຏິຠາໂນ ປຏິຠານຣຫິໂຕ.

໕໐. ທສເມ ອຊ຺ໂຌມຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ອຘິມຕ຺ຕາຍ ຕຓ຺ຫາມຸຈ຺ຉາຍ ມຸຈ຺ຉິໂຕ, ມຸຈ຺ຉໍ ໂມຫໍ ປມາທໍ ອາປນ຺ໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິລິຕ຺ວາ…ເປ… ອຕິເຣກມຸຈ຺ຉາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ມຫຈ຺ຈາຕິ ມຫຕິຍາ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫຕາ ຣາຊານຸຠາເວນາ’’ຕິ.

ມຸຓ຺ຑຣາຊວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໑-໕໒. ທຸຕິຍສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ອາວຣນ຺ຕີຕິ ອາວຣຓາ, ນີວາຣຍນ຺ຕີຕິ ນີວຣຓາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາວຣນ຺ຕີຕິ ກຸສລຘມ຺ມຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາທິໂຕ ປຣິວາເຣນ຺ຕິ. ນີວາຣຍນ຺ຕີຕິ ນິຣວເສສໂຕ ວາຣຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ອາວຣຓວເສນາຕິ ອາທິໂຕ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິວາຣຓວເສນ. ນີວຣຓວເສນາຕິ ນິຣວເສສໂຕ ວາຣຓວເສນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈ ວາ ອຠິຎ຺ຎາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ປາຕນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕາສໍ ປຎ຺ຎານໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທານເມວ. ອິຕິ ມຫຄ຺ຄຕານຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎານໍ ເອກຈ຺ຈາຍ ຈ ປຣິຕ຺ຕປຎ຺ຎາຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ນີວຣຓຘມ຺ມາ ອິຕຣາສໍ ສມຕ຺ຖຕໍ ວິຫນນ຺ຕິເຍວາຕິ ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ຠາວນາມນສິກາເຣນ ວິນາ ປກຕິຍາ ມນຸສ຺ເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມຕິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວາວໂຫ ວາ ຘມ຺ໂມ ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ, ອນຸຬາຣໍ ປຣິຕ຺ຕກຸສລໍ. ຍໍ ອສຕິປິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ວຕ຺ຕຕິ, ຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຫີເນນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໘.໗໕). ອລໍ ອຣິຍາຍ ອຣິຍຠາວາຍາຕິ ອລມຣິໂຍ, ອຣິຍຠາວາຍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຎາຓທສ຺ສນເມວ ຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ, ອລມຣິໂຍ ຈ ໂສ ຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ ຈາຕິ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ.

ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປິ ວິປສ຺ສນາປິ ມຄ຺ໂຄປິ ຜລມ຺ປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ຎາຓທສ຺ສນໍ ອາຣາເຘຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໑໑) ຫິ ເອຕ຺ຖ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ຎາຓທສ຺ສນໍ ນາມ. ‘‘ຎາຓທສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕິ ອຠິນິນ຺ນາເມຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໔) ເອຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ‘‘ອຠພ຺ພາ ເຕ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໙໖) ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ໂຄ. ‘‘ອຍມຎ຺ໂຎ ¶ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ ອຘິຄໂຕ ຜາສຸວິຫາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໘) ເອຕ຺ຖ ¶ ຜລໍ. ‘‘ຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ທສ຺ສນໍ ອຸທປາທິ, ອກຸປ຺ປາ ເມ ວິມຸຕ຺ຕິ, ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໖; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ‘‘ຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ທສ຺ສນໍ ອຸທປາທິ ‘ສຕ຺ຕາຫກາລກໂຕ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໔; ໒.໓໔໐) ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ອິຘ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣູປາຍຕນໍ ຊານາຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ປສ຺ສຕິ ຈາຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ. ສມ຺ມສນູປຈາເຣ ຈ ຘມ຺ມລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍຎ຺ຈ ຕຖາ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ ຈາຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ, ວິປສ຺ສນາ. ນິພ຺ພານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ສຈ຺ຈານິ ອສມ຺ໂມຫປ຺ປຏິເວຘໂຕ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ ຈາຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ, ມຄ຺ໂຄ. ຜລໍ ປນ ນິພ຺ພານວເສເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ມຄ຺ຄາຘິຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ໂຊຕນຏ຺ເຐນ ຎາຓທສ຺ສນໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ອນາວຣຓຕາຍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸຕາຍ ຈ ຎາຓທສ຺ສນໍ. ພ຺ຍາທິຓ຺ຓກາໂລຕິ ປຣິຍາທິນ຺ນກາໂລ. ທຸຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອາວຣຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໓-໕໔. ຕຕິເຍ ປທຫຕີຕິ ປທຫໂນ, ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຠາວນານຸໂຍໂຄ ປທຫນຠາໂວ. ປຘານມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຘານິໂກ, ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຘານິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕສາວກໂພຘິສຕ຺ຕານມ຺ປິ ປຓິຘານໂຕ ປຠຸຕິ ອາຄຕສທ຺ຘາ ອາຄມນສທ຺ທາ ເອວ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ປນ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຄມໂຕ ສມຸທາຄຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈາປິ ອຘິຄມສທ຺ຘາ ນາມ, ຍາ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ອງ຺ຄຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຈລຠາເວນາຕິ ປຏິປກ຺ເຂນ ອນຘິຠວນີຍຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈລຠາເວນ. ໂອກປ຺ປນນ຺ຕິ ໂອກ຺ກນ຺ທິຕ຺ວາ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ, ປສາທຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປສາທນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປສີທນເມວ. ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທ຺ຘໍ. ຍຖາ ເຕນ ປຏິວິທ຺ເຘນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ອໂຫສິ, ຕຖາ ປຏິວິທ຺ຘໍ. ຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາຍ ສທ຺ຘາ ອຈລາ ອສມ຺ປເວຘິ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາຍ ¶ ເຕນ ປຏິເວເຘນ ສທ຺ຘາ ນ ຕຖາຕິ ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ໂນ ຘມ຺ເມ ປສນ຺ໂນ ສງ຺ເຆ ປສນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ. ປຘານວີຣິຍໍ ອິຊ຺ຌຕິ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ຊຣາມຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປທຫນໂຕ.

ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ¶ ອຠາວຕ຺ໂຖ ‘‘ອປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ…ເປ… ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອໂຣໂຄ’’ຕິ. ສມເວປາກິນິຍາຕິ ຍຖາຠຸຕ຺ຕມາຫາຣໍ ສມາກາເຣເນວ ປຈນສີລາຍ. ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕີ ຫິ ຄຫຓີ ໂຆຣຠາເວນ ປິຕ຺ຕວິກາຣາທິວເສນ ໂຣຄໍ ຊເນຕິ, ສິຖິລໍ ກຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕີ ມນ຺ທຠາເວນ ວາຕວິກາຣາທິວເສນ ເຕນາຫ ‘‘ນາຕິສີຕາຍ ນາຈ຺ຈຸຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ. ຄຫຓິເຕຊສ຺ສ ມນ຺ທປຏຸຕາວເສນ ສຕ຺ຕານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ສີຕຸຓ຺ຫສຫຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິສີຕລຄ຺ຄຫຓິໂກ’’ຕິອາທິ. ຍາຖາວໂຕ ອຈ຺ຈຍເທສນາ ອຕ຺ຕໂນ ອາວິກຣຓໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຄຸຓໍ ປກາເສຕາ’’ຕິ. ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ປຣິສຸທ຺ຘາຍາຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສາຍ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍາຕິ ຕທງ຺ຄວເສນ ສວິເສສໍ ປຊຫິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍ. ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຂຍຄາມິນິຍາຕິ ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ອິມສ຺ມິໍ ຎາເຓ ອນຘິຄເຕ ປວຕ຺ຕິຣຫໍ, ອຘິຄເຕ ນ ປວຕ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຖາເຫສ ໂຍຄາວຈໂຣ ‘‘ຈູຬໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຘານິຍງ຺ຄສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໕. ປຎ຺ຈເມ ວິສ຺ສາໂສຕິ ວິສຈ຺ຉາຍສນ຺ຕາໂນ ຠາໂວ. ໂອຕາໂຣຕິ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປເວໂສ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ໂອກາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ເຂເປຕ຺ວາຕິ ກຸສລວາຣໍ ເຂເປຕ຺ວາ.

ຆຏ຺ເຏຍ຺ຍາຕິ ອກ຺ກມນາທິວເສນ ພາເຘຍ຺ຍ. ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫີຕິ ຎາຕຕີຣຓປ຺ປຫານສງ຺ຂາຕາຫິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ. ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ກຸໂຕຈິ ຠຍນ຺ຕິ ອກຸໂຕຠຍາ, ນິພ຺ຠຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸນ຺ນໍ ໂອຆານໍ, ສໍສາຣມໂຫຆສ຺ເສວ ວາ ປາຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ມາຕາປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ມຘຸຣກຠາໂວ ນາມ ສຣີຣສ຺ສ ຖມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຄຣຸຠາວປຸພ຺ພກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຊາຕຄຣຸຠາໂວ’’ຕິ ¶ . ນ ປກ຺ຂາຍນ຺ຕີຕິ ນປ຺ປກາເສນ຺ຕິ, ນານາກາຣຓໂຕ ນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຈ ອນຸທິສາ ຈ ມຍ຺ຫໍ ນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຸປຊ຺ຌາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອຠິຓ຺ຫປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໗. ສຕ຺ຕເມ ຊຣາຘມ຺ໂມຕິ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອສມ຺ໂມສຘມ຺ໂມ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໗໖໓) ວິຍ ປກຕິປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ມາ ຊຣາປກຕິໂກ ຊິຓ຺ຓສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຊຣາສຠາໂວ’’ຕິອາທິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກມ຺ມຸນາ ທາຕພ຺ພໍ ອາທິຍຕີຕິ ກມ຺ມທາຍາໂທ, ອຕ຺ຕນາ ຍຖູປຈິຕກມ຺ມຜລຠາຄີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ທາຍຊ຺ຊໍ ກາຣຓູປຈາເຣນ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມໍ ມຍ຺ຫໍ ທາຍຊ຺ຊໍ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ ຍຖາ ‘‘ກຸສລານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕຸ, ເອວມິທໍ ປຸຎ຺ຎໍ ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໘໐). ໂຍນີຫິ ຜລໍ ສຠາວໂຕ ຠິນ຺ນມ຺ປິ ອຠິນ຺ນໍ ວິຍ ມິສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມໍ ມຍ຺ຫໍ ໂຍນິ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ມມຕ຺ຕວເສນ ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ພນ຺ຘູ, ຎາຕິ ສາໂລຫິໂຕ ຈ, ກມ຺ມໍ ປນ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘວາຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມໍ ມຍ຺ຫໍ ພນ຺ຘູ’’ຕິ. ປຕິຏ຺ຐາຕິ ອວສ຺ສໂຍ. ກມ຺ມສທິໂສ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ອວສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖິ.

ໂຍພ຺ພນໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນມໂທຕິ ‘‘ມຫລ຺ລກກາເລ ປຸຎ຺ຎໍ ກຣິສ຺ສາມ, ທຫຣມ຺ຫ ຕາວາ’’ຕິ ໂຍພ຺ພນໍ ອປສ຺ສາຍ ມານກຣຓໍ. ‘‘ອຫໍ ນິໂຣໂຄ ສຏ຺ຐິ ວາ ສຕ຺ຕຕິ ວາ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕານິ, ນ ເມ ຫຣີຕກຂຓ຺ຑມ຺ປິ ຂາທິຕພ຺ພໍ, ອິເມ ປນຎ຺ເຎ ‘ອສຸກໍ ໂນ ຐານໍ ຣຸຊ຺ຊຕິ, ເຠສຊ຺ຊໍ ຂາທາມາ’ຕິ ວິຈຣນ຺ຕິ, ໂກ ອຎ຺ໂຎ ມຍາ ສທິໂສ ນິໂຣໂຄ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ມານກຣຓໍ ອາໂຣຄ຺ຍມໂທ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ນາມ ປຠງ຺ຄຸຣໍ ທຸກ຺ຂານຸພນ຺ຘຎ຺ຈ, ຕທຸຠຍໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ປພນ຺ຘຏ຺ຐິຕິໍ ປຈ຺ຈຍສຸລຠຕຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຈິຣໍ ຊີວິໍ, ຈິຣໍ ຊີວາມິ, ຈິຣໍ ຊີວິສ຺ສາມິ, ສຸຂໍ ຊີວິໍ, ສຸຂໍ ຊີວາມິ, ສຸຂໍ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ມານກຣຓໍ ຊີວິຕມໂທ.

ອຸປຘິຣຫິຕນ຺ຕິ ¶ ກາມູປຘິຣຫິຕໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ອຸປຘີ – ກາມູປຘິ, ຂນ຺ຘູປຘິ, ກິເລສູປຘິ, ອຠິສງ຺ຂາຣູປຘີຕິ. ກາມາປິ ‘‘ຍໍ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ກາມານໍ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ‘‘ອຸປຘິຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຈນຕ຺ເຖນ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຂນ຺ຘາປິ ຂນ຺ຘມູລກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ¶ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ກິເລສາປິ ອປາຍທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ອຠິສງ຺ຂາຣາປິ ຠວທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຠິຓ຺ຫປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘-໑໐. ລິຈ຺ຉວິກຸມາຣກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໕໘-໖໐. ອຏ຺ຐເມ ສາປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘນໍ, ຕສ຺ສ ປຕີຕິ ສປຕິ, ຘນສາມິໂກ. ຕສ຺ສ ຫິຕາວຫຕ຺ຕາ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ທ຺ຣພ຺ຍໍ, ຘນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ຄາມກິຈ຺ຈໍ ເນຕີຕິ ຄາມນິໂຍ, ຄາມນິໂຍເຍວ ຄາມຓິໂກ.

ອນ຺ວາຍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນສີລາ ອນຸຊີວິໂນຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ຈ ເອຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອກໍ ມຫາກຸລໍ ນິສ຺ສາຍ ປຓ຺ຓາສມ຺ປິ ສຏ຺ຐິປິ ກຸລານິ ຊີວນ຺ຕິ, ເຕ ມນຸສ຺ເສ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ນວມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ລິຈ຺ຉວິກຸມາຣກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໑-໖໕. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ‘‘ມຫປ຺ຜລາ ມຫານິສໍສາ’’ຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຫປ຺ຜລາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປຎ຺ຈິເມ ຄຫປຕໂຍ ອານິສໍສາ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໗໖) ອານິສໍສ-ສທ຺ໂທ ຜລປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕິ ¶ . ມຫໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ມຫານິສໍສາ. ອມໂຕຄຘາຕິ ອມຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ ອມຕໍ ອນຸປ຺ປວິຏ຺ຐາ ນິພ຺ພານທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ປຣໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອມຕປຣິໂຍສານາ’’ຕິ. ອມຕໍ ປຣິໂຍສານໍ ອວສານໍ ເອຕາສນ຺ຕິ ¶ ອມຕປຣິໂຍສານາ. ມຣຓສຎ຺ຎາຕິ ມຣຓານຸປສ຺ສນາຎາເຓນ ສຎ຺ຎາ. ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎາຕິ ອາຫາຣໍ ຄມນາທິວເສນ ປຏິກູລໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິປິ ອສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໖-໗໐. ຉຏ຺ເຐ ສຫ ອາຊີວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສາຊີໂວ, ປຎ຺ຫສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ສາຊີໂວຕິ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນຎ຺ເຈວ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຠິສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ຈິຕໍ. ສຕ຺ຕມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສາຊີວສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑-໒. ປຐມເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຜລສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໗໑-໗໒. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ອວິຊ຺ຊາປລິຆນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຕິ ວຏ຺ຏມູລິກາ ອວິຊ຺ຊາ, ອຍໍ ປຈຸຣຊເນຫິ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂິປນຏ຺ເຐນ ນິພ຺ພານທ຺ວາຣປ຺ປເວສວິພນ຺ຘເນນ ຈ ‘‘ປລິໂຆ ວິຍາຕິ ປລິໂຆ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນສ ຕສ຺ສາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕປລິໂຆ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ກຣຓສີໂລ, ປຸນພ຺ຠວໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫຕີຕິ ໂປໂນຠວິກາ, ປຸນພ຺ຠວທາຍິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕິສໍສາໂຣຕິ ຊາຍນວເສນ ເຈວ ສໍສຣຓວເສນ ຈ ເອວໍລທ຺ຘນາມານໍ ປຸນພ຺ຠວກ຺ຂນ຺ຘານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ກມ຺ມາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ຊາຕິສໍສາໂຣຕິ ຫິ ຜລູປຈາເຣນ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓວເສນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຣິຂາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສນ຺ຕານສ຺ສ ¶ ປຣິກ຺ຂິປນໂຕ. ເຕເນສ ຕສ຺ສ ສໍກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວິກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິນາສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສໍກິຓ຺ຓປຣິໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຕິ ວຏ຺ຏມູລິກາ ຕຓ຺ຫາ. ອຍຎ຺ຫິ ຄມ຺ຠີຣານຸຄຕຏ຺ເຐນ ‘‘ເອສິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄຊນການິ ກາມຠເວ ອຸປປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍານິ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນາທີນິ. ເອຕານິ ຫິ ກວາຏໍ ວິຍ ນຄຣທ຺ວາຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຄ຺ຄຬາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕເນສ ເຕສໍ ນິຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ນິຣຄ຺ຄໂຬ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ປນ຺ໂນ ອປຈິໂຕ ມານທ຺ຘໂຊ ເອຕສ຺ສາຕິ ປນ຺ນທ຺ຘໂຊ. ປນ຺ນຠາໂຣຕິ ຂນ຺ຘຠາຣກິເລສຠາຣອຠິສງ຺ຂາຣຠາຣາ ໂອໂຣປິຕາ ອສ຺ສາຕິ ປນ຺ນຠາໂຣ. ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ຈ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ອສ຺ມິມາໂນຕິ ຣູເປ ອສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ເວທນາຍ, ສຎ຺ຎາຍ, ສງ຺ຂາເຣສຸ, ວິຎ຺ຎາເຓ ອສ຺ມິມາໂນ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ປຎ຺ຈປິ ຂນ຺ເຘ ອວິເສສໂຕ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອສ຺ມິມາໂນຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ນຄຣທ຺ວາຣສ຺ສ ປຣິສ຺ສຍປຏິພາຫນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ໂສຘນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອສິກາຖມ຺ເຠ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຐເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນຄຣທ຺ວາເຣ ອຸສ຺ສາປິເຕ ເອສິກາຖມ຺ເຠ’’ຕິ. ປາກາຣວິທ຺ຘໍສເນເນວ ປຣິຂາຠູມິສມກຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປາກາຣໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຂໍ ວິກິຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມາໂນ ກາໂຍ ຘມ຺ມສມູໂຫຕິ ສກ຺ກາໂຍ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກມ຺ມກາຣຓາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ເຘ ອາຄຕທຸກ຺ຂານິ. ອກ຺ຂິໂຣຄສີສໂຣຄາທໂຍ. ອຏ຺ຐນວຸຕິ ໂຣຄາ, ຣາຊຠຍາທີນິ ປຎ຺ຈວີສຕິມຫາຠຍານິ. ທຸຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຐມເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຜລສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓-໔. ປຐມຘມ຺ມວິຫາຣີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໗໓-໗໔. ຕຕິເຍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ. ເມຕ຺ຕາຍ ອຸປສໍຫຣຓວເສນ ຫິຕໍ ເອສນ຺ເຕນ. ກຣຸຓາຍ ວເສນ ອນຸກມ຺ປມາເນນ. ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຣິໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ, ຜຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຈ຺ຈາຕິ ປຣິໂຕ ກຕ຺ວາ, ສມນ຺ຕໂຕ ຜຣິຕ຺ວາ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິປິ ¶ ປາໂຐ. ມາ ປມຊ຺ຊິຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຌາຍຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສມຖວິປສ຺ສນານໍ ອນນຸຍຸຎ຺ຊເນນ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ປມາທກາຣເຓນ ມາ ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ຖ. ນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓໍ ວິຍ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຣຓມ຺ປິ ປມາໂທຕິ. ວິປຕ຺ຕິກາເລຕິ ສຕ຺ຕອສປ຺ປາຍາທິວິປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ເຕ ກາເລ. ສພ຺ເພປິ ສາສເນ ຄຸຓາ ອິເຘວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຌາຍຖ ມາ ປມາທຕ຺ຖ…ເປ… ອນຸສາສນີ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຐມຘມ຺ມວິຫາຣີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ຍຸຊ຺ຌນໍ ໂຍໂຘ, ໂສ ອາຊີໂວ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂຍຘາຊີວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຸທ຺ຘູປຊີວິໂນ’’ຕິ. ສນ຺ຖມ຺ຠິຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ພທ຺ໂຘ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ສມາຄເຕຕິ ສມ຺ປຕ຺ເຕ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕີຕິ ວິກາຣມາປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປກຕິຠາວໍ ຊຫຕີ’’ຕິ.

ຣຊຄ຺ຄສ຺ມິນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຣຊຄ຺ຄໍ ນາມາ’’ຕິ. ວິນິພ຺ເພເຐຕ຺ວາຕິ ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ. ໂມເຈຕ຺ວາຕິ ສຣີຣໂຕ ອປເນຕ຺ວາ.

ປຐມໂຍຘາຊີວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໖. ຉຏ຺ເຐ ຈມ຺ມນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈມ຺ມມຍໍ ຈມ຺ມມິຕິ ສິພ຺ພິຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ເກຏກຜລກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຘນຸກລາປໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ຘນຸຎ຺ເຈວ ຕູຓິຣຎ຺ຈ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ຘນຸທຓ຺ຑສ຺ສ ຊິຍາຍຕ຺ຕຠາວກຣຓາທິປິ ຫິ ຘນຸໂນ ສນ຺ນຍ຺ຫນໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຘນຸຎ຺ຈ ສຣກລາປຎ຺ຈ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍຸທ຺ຘສນ຺ນິເວເສນ ຐິຕນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເສນານໍ ພ຺ຍູຫນສໍວິຘານນເຍນ ກໂຕ ໂຍ ສນ຺ນິເວໂສ, ຕສ຺ສ ວເສນ ຐິຕໍ, ເສນາພ຺ຍູຫສໍວິຘານວເສນ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸສ຺ສາຫຎ຺ຈ ວາຍາມຎ຺ຈ ກໂຣຕີຕິ ຍຸຊ຺ຌນວເສນ ອຸສ຺ສາຫໍ ວາຍາມຎ຺ຈ ກໂຣຕິ. ປຣິຍາປາເທນ຺ຕີຕິ ມຣຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ອປຣໍ ປາເປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຍາປາທຍນ຺ຕີ’’ຕິ, ຊີວິຕໍ ປຣິຍາປາທຍນ຺ຕິ ມຣຓໍ ປຏິປຊ຺ຊາເປນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຣກ຺ຂິເຕເນວ ¶ ກາເຍນາຕິອາທີສຸ ຫຕ຺ຖປາເທ ກີຬາເປນ຺ໂຕ ຄີວໍ ວິປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ກາຍໍ ນ ຣກ຺ຂຕິ ນາມ. ນານປ຺ປກາຣໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວາຈໍ ນ ຣກ຺ຂຕິ ນາມ. ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ຣກ຺ຂຕິ ນາມ. ອນຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາຕິ ກາຍຄຕາຍ ສຕິຍາ ອນຸປຏ຺ຐິຕາຍ. ຣາເຄນ ອນຸຄໂຕຕິ ຣາເຄນ ອນຸປຫໂຕ. ຣາຄປເຣໂຕຕິ ວາ ຣາເຄນ ຜຸຏ຺ໂຐ ຜຸຏ຺ຐວິເສນ ວິຍ ສປ຺ເປນ.

ອນຸທຫນຏ຺ເຐນາຕິ ອນຸປາຍປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ມຫາຠິຕາປຏ຺ເຐນ. ອນວຕ຺ຖິຕສຠາວຕາຍ ອິຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ມຸຫຸຕ຺ຕຣມຓີຍຕາຍ ຕາວກາລິກຏ຺ເຐນ. ພ຺ຍຕ຺ເຕຫິ ອຠິຠວນີຍຕາຍ ¶ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປລິຠຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ. ເຉທນເຠທນາທິອຘິກຣຓຠາເວນ ອຸຄ຺ຆຏ຺ຏນສທິສຕາຍ ອຘິກຸຏ຺ຏນຏ຺ເຐນ. ອວເຓ ວຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິສນສຠາວຕາຍ ວິນິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກ ອນຕ຺ຖນິມິຕ຺ຕຕາຍ ສາສງ຺ກສປ຺ປຏິຠຍຏ຺ເຐນ.

ທຸຕິຍໂຍຘາຊີວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗-໘. ປຐມອນາຄຕຠຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໗໗-໗໘. ສຕ຺ຕເມ ວິເສສສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສສ຺ສ ປາປຸຓນຕ຺ຖໍ. ວີຣິຍນ຺ຕິ ປຘານວີຣິຍໍ. ຕໍ ປນ ຈງ຺ກມນວເສນ ກຣເຓ ‘‘ກາຍິກ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ທຸວິຘມ຺ປີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖກວາຕາຕິ ສນ຺ຘິພນ຺ຘນານິ ກຕ຺ຕຣິຍາ ຉິນ຺ທນ຺ຕາ ວິຍ ປວຕ຺ຕວາຕາ. ເຕນາຫ – ‘‘ສຕ຺ຖໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ກຕກມ຺ເມຫີຕິ ກຕໂຈຣກມ຺ເມຫິ. ເຕ ກິຣ ກຕກມ຺ມາ ຍໍ ເນສໍ ເທວຕໍ ອາຍາຈິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ອຸປກາຣຕ຺ຖາຍ ມນຸສ຺ເສ ມາເຣຕ຺ວາ ຄລໂລຫິຕານິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕ ‘‘ອຎ຺ເຎສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ມາຣິຍມາເນສຸ ໂກລາຫລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ປພ຺ພຊິຕໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ມາເຣນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຕກມ຺ເມຫີຕິ ອຏວິໂຕ ຄາມໍ ອາຄມນກາເລ ກມ຺ມນິປ຺ຜຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ປຸເຣຕຣໍ ພລິກມ຺ມໍ ກາຕຸກາເມຫິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂຈຣິກໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ກຕກມ຺ມາ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຐມອນາຄຕຠຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໙. ນວເມ ¶ ປາຬິຄມ຺ຠີຣາຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໒໒໙) ປາຬິວເສນ ຄມ຺ຠີຣາ ອຄາຘາ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ ສລ຺ລສຸຕ຺ຕສທິສາ. ສລ຺ລສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ (ສຸ. ນິ. ໕໗໙) ‘‘ອນິມິຕ຺ຕມນຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປາຬິວເສນ ຄມ຺ຠີຣໍ, ນ ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣໍ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕາ ຕາ ຄາຖາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ຫິ ຎາເຓນ ທຸກ຺ໂຂຄາຫນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຄມ຺ຠີຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸພ຺ພາປຣໍເປຕ຺ຖ ກາສຎ຺ຈິ ຄາຖານໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫເມວ, ຕສ຺ມາ ປາຬິວເສນ ຄມ຺ຠີຣໍ. ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣາຕິ ອຕ຺ຖວເສນ ຄມ຺ຠີຣາ ມຫາເວທລ຺ລສຸຕ຺ຕສທິສາ, ມຫາເວທລ຺ລສຸຕ຺ຕສ຺ສ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙ ອາທໂຍ) ອຕ຺ຖວເສນ ຄມ຺ຠີຣຕາ ປາກຏາເຍວ. ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ, ໂສ ອຕ຺ຖຠູໂຕ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ເຕນາຫ – ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມທີປກາ’’ຕິ. ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຘມ຺ມປ຺ປກາສກາ ¶ . ເຕນາຫ ‘‘ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນປຈ຺ຈຍາກາຣປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ລິງ຺ຄວຈນວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ເຈວ ວຬຎ຺ເຊຕພ຺ເພ ຈາ’’ຕິ. ກວິໂນ ກມ຺ມໍ ກວິຕາ. ຍສ຺ສ ປນ ຍໍ ກມ຺ມໍ, ຕໍ ເຕນ ກຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກວິຕາຕິ ກວີຫິ ກຕາ’’ຕິ. ກາເວຍ຺ຍນ຺ຕິ ກພ຺ຍໍ, ກພ຺ຍນ຺ຕິ ຈ ກວິນາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຣາຕິ ຈິຕ຺ຣາກາຣອກ຺ຂຣາ. ອິຕຣໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ສາສນໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ຐິຕາຕິ ນ ສາສນາວຈຣາ. ພາຫິຣກສາວເກຫີຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ອປ຺ປຎ຺ຎາຕານໍ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ສາວເກຫິ. ສຸສ຺ສູສິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອກ຺ຂຣຈິຕ຺ຕຕາຍ ເຈວ ສຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຕ຺ຕມນາ ຫຸຕ຺ວາ ສາມເຓຣທຫຣຠິກ຺ຂຸມາຕຸຄາມມຫາຄຫປຕິກາທໂຍ ‘‘ເອສ ຘມ຺ມກຖິໂກ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ໂສຕຸກາມາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ.

ຕຕິຍອນາຄຕຠຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຈຕຸຕ຺ຖອນາຄຕຠຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໐. ທສເມ ປຎ຺ຈວິເຘນ ສໍສຄ຺ເຄນາຕິ ‘‘ສວນສໍສຄ຺ໂຄ, ທສ຺ສນສໍສຄ຺ໂຄ, ສມຸລ຺ລາປສໍສຄ຺ໂຄ, ສມ຺ໂຠຄສໍສຄ຺ໂຄ, ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈວິເຘນ ສໍສຄ຺ເຄນ. ສໍສຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ສໍສຄ຺ໂຄ, ຣາໂຄ. ສວນເຫຕຸໂກ, ສວນວເສນ ວາ ປວຕ຺ໂຕ ສໍສຄ຺ໂຄ ສວນສໍສຄ຺ໂຄ. ເອສ ນໂຍ ¶ ເສເສສຸປິ. ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ປນ ກາຍປຣາມາໂສ. ເຕສຸ ປເຣຫິ ວາ ກຖິຍມານໍ ຣູປາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຕ຺ຕນາ ວາ ສິຕລປິຕຄີຕສທ຺ທໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຣາໂຄ ສວນສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ວິສຠາຄຣູປໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວີຖິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຣາໂຄ ທສ຺ສນສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອາລາປສລ຺ລາປວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຣາໂຄ ສມຸລ຺ລາປສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສນ຺ຕກໍ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄກຣຓວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຣາໂຄ ສມ຺ໂຠຄສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຣາໂຄ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ.

ອເນກວິຫິຕນ຺ຕິ ອນ຺ນສນ຺ນິຘິປານສນ຺ນິຘິວຕ຺ຖສນ຺ນິຘິຍານສນ຺ນິຘິສຍນສນ຺ນິຘິຄນ຺ຘສນ຺ນິຘິ- ອາມິສສນ຺ນິຘິວເສນ ອເນກປ຺ປກາຣໍ. ສນ຺ນິຘິກຕສ຺ສາຕິ ເອເຕນ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໐) ເອຕ຺ຖ ກາຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ວາ ‘‘ອາຈຍໍ ຄາມິໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸນາສິກໂລເປນ ‘‘ອາຈຍຄາມິໂນ’’ຕິ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ເອວໍ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣໍ ປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸນາສິກໂລເປນ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສນ຺ນິຘິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ສນ຺ນິຘິກຕສ຺ສ ¶ ປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒) ປນ ທຸວິຘາ ກຖາ ວິນຍວເສນ ສລ຺ເລຂວເສນ ຈ. ວິນຍວເສນ ຕາວ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ນໍ ອຊ຺ຊ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອປຣຊ຺ຊຸ ສນ຺ນິຘິກາຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ປນ ສາມເຓຣານໍ ທຕ຺ວາ ເຕຫິ ລທ຺ຘໍ ວາ ປາເປຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສລ຺ເລໂຂ ປນ ນ ໂຫຕິ. ປານສນ຺ນິຘິມ຺ຫິປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຕ຺ຖສນ຺ນິຘິມ຺ຫິ ອນຘິຏ຺ຐິຕາວິກປ຺ປິຕໍ ສນ຺ນິຘິ ຈ ໂຫຕິ, ສລ຺ເລຂຎ຺ຈ ໂກເປຕິ. ອຍໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍກຖາ. ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຕິຈີວຣສນ຺ຕຸຏ຺ເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຍສ຺ສ ປນ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ໂສ ອຸທ຺ເທສຕ຺ຖາຍ ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉຕ຺ຖາຍ ວາ ຄໂຕ, ອາຄຕມຕ຺ເຕ ທາຕພ຺ພໍ, ອທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຈີວເຣ ປນ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ, ສຕິຍາ ວາ ປຈ຺ຈາສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕກາລໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສູຈິສຸຕ຺ຕຈີວຣກາຣການໍ ອລາເຠ ຕໂຕປິ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຊິຓ຺ເຓ ປຸນ ອີທິສໍ ກຸໂຕ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປນ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສນ຺ນິຘິ ຈ ໂຫຕິ, ສລ຺ເລຂຎ຺ຈ ໂກເປຕິ.

ຍານສນ຺ນິຘິມ຺ຫິ ¶ ຍານໍ ນາມ ວຍ຺ຫໍ ຣໂຖ ສກຏໍ ສນ຺ທມານິກາ ປາຏງ຺ກີຕິ. ນ ປເນຕໍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຍານໍ, ອຸປາຫນໍ ປນ ຍານໍ. ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຫິ ເອໂກ ອຣຎ຺ຎວາສຕ຺ຖາຍ, ເອໂກ ໂຘຕປາທກຕ຺ຖາຍາຕິ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ທ຺ເວ ອຸປາຫນສງ຺ຆາຏກາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕຕິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຊິຓ຺ເຓ ອຎ຺ຎໍ ກຸໂຕ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສນ຺ນິຘິ ຈ ໂຫຕິ, ສລ຺ເລຂຎ຺ຈ ໂກເປຕິ. ສຍນສນ຺ນິຘິມ຺ຫິ ສຍນນ຺ຕິ ມຎ຺ໂຈ. ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອໂກ ສຍນຄພ຺ເຠ, ເອໂກ ທິວາຏ຺ຐາເນຕິ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ທ຺ເວ ມຎ຺ຈາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຄຓສ຺ສ ວາ ທາຕພ຺ໂພ, ອທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສນ຺ນິຘິ ເຈວ ໂຫຕິ, ສລ຺ເລໂຂ ຈ ກຸປ຺ປຕິ. ຄນ຺ຘສນ຺ນິຘິມ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຓ຺ຑຸກຈ຺ຉຸຉວິໂທສາທິອາພາເຘ ສຕິ ຄນ຺ຘາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຄນ຺ຘຕ຺ຖິເກນ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ໂຣເຄ ວູປສນ຺ເຕ ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ອາພາຘິການໍ ທາຕພ຺ພໍ, ທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິຆຣຘູປນາທີສຸ ວາ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຸນ ໂຣເຄ ສຕິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຄນ຺ຘສນ຺ນິຘິ ຈ ໂຫຕິ, ສລ຺ເລຂຎ຺ຈ ໂກເປຕິ.

ອາມິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ຕຖາຣູເປ ກາເລ ອຸປກາຣາຍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕິລຕຓ຺ຑຸລມຸຄ຺ຄມາສນາຬິເກຣໂລຓມຈ຺ຉສປ຺ປິເຕລກຸລາລຠາຊນາທີນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ໂສ ວສ຺ສກາເລ ກາລສ຺ເສວ ສາມເຓເຣຫິ ຍາຄຸໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສາມເຓຣ ອຸທກກທ຺ທເມ ທຸກ຺ຂໍ ຄາມໍ ປວິສິຕຸໍ, ຄຈ຺ຉ ອສຸກກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ນຠາວໍ ອາໂຣເຈຫິ, ອສຸກກຸລໂຕ ທຘິອາທີນິ ອາຫຣາ’’ຕິ ເປເສຕິ. ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ ¶ , ຄາມໍ ປວິສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ທຸປ຺ປເວໂສ, ອາວຸໂສ, ອິທານິ ຄາໂມ’’ຕິ ວທຕິ. ເຕ ‘‘ໂຫຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ມຍໍ ຠິກ຺ຂໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຖ ສາມເຓໂຣ ທຘິອາທີນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຸປເນຕິ, ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປຏ຺ຐາກາ ຠຕ຺ຕໍ ປຫິຓນ຺ຕິ, ຕໂຕປິ ມນາປມນາປໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໂຕປິ ມນາປມນາປໍ ຠຸຎ຺ຊຕິເຍວ. ເອວໍ ຈຕຸມາສມ຺ປິ ວີຕິນາເມຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠິກ຺ຂຸ ມຸຓ຺ຑກຸຏຸມ຺ພິກຊີວິກໍ ຊີວຕິ, ນ ສມຓຊີວິກນ຺ຕິ. ເອວຣູໂປ ອາມິສສນ຺ນິຘິ ນາມ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ປນ ວສນຏ຺ຐາເນ ເອກາ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິ ເອໂກ ຄຸຬປິຓ຺ໂຑ ¶ ກຸຑຸວມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ນິເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອກາເລ ສມ຺ປຕ຺ຕໂຈຣານໍ ອຕ຺ຖາຍ. ເຕ ຫິ ເອຕ຺ຕກໍ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາຣໍ ອລຠນ຺ຕາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ສເຈ ຫິ ເອຕ຺ຕກໍ ນຕ຺ຖິ, ອາຫຣາເປຕ຺ວາປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຜາສຸກກາເລ ຈ ຍເທຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕນາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ປນ ພຫຸໍ ຐເປນ຺ຕສ຺ສປິ ສນ຺ນິຘິ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ຈຕຸຕ຺ຖອນາຄຕຠຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໑-໘໒. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐມໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ທຸຕິເຍ ຄຸຓມກ຺ຂນາຍ ປວຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣກໍ ຄູເຖນ ປຫຣນ຺ຕໍ ຄູໂຖ ວິຍ ປຐມຕຣໍ ມກ຺ເຂຕີຕິ ມກ຺ໂຂ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມກ຺ຂີ. ປຬາສຕີຕິ ປຬາໂສ, ປຣສ຺ສ ຄຸເຓ ຑໍສິຕ຺ວາ ວິຍ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຬາສີ. ປຬາສີ ປຸຄ຺ຄໂລ ຫິ ທຸຕິຍສ຺ສ ຘຸຣໍ ນ ເທຕິ, ສມ຺ປສາເຣຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂເຓນ ປຬາເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ.

ຣຊນີຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໓. ຕຕິເຍ ¶ ຕີຫິ ກຸຫນວຕ຺ຖູຫີຕິ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນອິຣິຍາປຖສນ຺ນິສ຺ສິຕປຈ຺ຈຍປ຺ປຏິເສວນເຠທໂຕ ຕິປ຺ປເຠເທຫິ ກຸຫນວຕ຺ຖູຫິ. ຕິວິເຘນ ກຸຫນວຕ຺ຖຸນາ ໂລກໍ ກຸຫຍຕິ ວິມ຺ຫາປຍຕິ ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍປຸຣິໂສ’’ຕິ ອຕ຺ຕນິ ປເຣສໍ ວິມ຺ຫຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ກຸຫໂກ. ລາຠສກ຺ກາຣຕ຺ຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ລປຕິ ອຕ຺ຕານໍ ທາຍກໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາ ໂສ ກິຎ຺ຈິ ທທາຕິ, ເອວໍ ອຸກ຺ກາເຈຕ຺ວາ ກເຖຕີຕິ ລປໂກ. ນິມິຕ຺ຕໍ ສີລໍ ຕສ຺ສາຕິ ເນມິຕ຺ຕິໂກ, ນິມິຕ຺ເຕນ ວາ ຈຣຕິ, ນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ກໂຣຕີຕິ ເນມິຕ຺ຕິໂກ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ປເຣສໍ ປຈ຺ຈຍທານສຎ຺ຎຸປ຺ປາທກໍ ກາຍວຈີກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ¶ . ນິປ຺ເປໂສ ສີລມສ຺ສາຕິ ນິປ຺ເປສິໂກ. ນິປ຺ປິສຕີຕິ ວາ ນິປ຺ເປໂສ, ນິປ຺ເປໂສເຍວ ນິປ຺ເປສິໂກ. ນິປ຺ເປໂສຕິ ຈ ສຐປຸຣິໂສ ວິຍ ລາຠສກ຺ກາຣຕ຺ຖໍ ອກ຺ໂກສນຸປ຺ປຓ຺ຑນປຣປິຏ຺ຐິມໍສິກຕາທິ.

໖-໗. ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໘໖-໘໗. ຉຏ຺ເຐ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຸຈ຺ຈາວຈານີຕິ ອຸຈ຺ຈນີຈານິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫນ຺ຕຂຸທ຺ທການີ’’ຕິ. ກິໍກຣຓີຍານີຕິ ‘‘ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມານິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຈກມ຺ມານິ ນາມ ຈີວຣສ຺ສ ກຣຓໍ, ຣຊນໍ, ເຈຕິເຍ ສຸຘາກມ຺ມໍ, ອຸໂປສຖາຄາຣເຈຕິຍຆຣໂພຘິຆເຣສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ອວຈກມ຺ມໍ ນາມ ປາທໂຘວນມກ຺ຂນາທິ ຂຸທ຺ທກກມ຺ມໍ. ຕຕ຺ຣຸປາຍາສາຕິ ຕຕ຺ຣຸປຄມນິຍາ, ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ມຫນ຺ເຕ ຂຸທ຺ທເກ ຈ ກມ຺ເມ ສາຘນວເສນ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິປ຺ຜາທເນ ສມຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣຸປາຍາຍາຕິ ວາ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ກມ຺ເມ ສາເຘຕພ຺ເພ ອຸປາຍຠູຕາຍ. ອລໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ອລໍ ສໍວິຘາຕຸນ຺ຕິ ວິຈາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ສາສເນ ຖິຣຠາວໍ ອນິວຕ຺ຕິຠາວໍ ປຕ຺ໂຖ. ປພ຺ພຊິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ພຫູ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານາຕີຕິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ເຕນາຫ ‘‘ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ. ປາກໂຏຕິ ອຍຖາຠູຕຄຸເຓຫິ ເຈວ ຍຖາຠູຕຄຸເຓຫິ ຈ ສມຸຄ຺ຄໂຕ. ຍໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຍສສ຺ສີ, ຍສໍ ສິໂຕ ນິສ຺ສິໂຕ ວາ ຍສສ຺ສີ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສນິສ຺ສິໂຕ’’ຕິ. ອສຕໍ ອສາຘູນໍ ຘມ຺ມາ ອສທ຺ຘມ຺ມາ, ອສນ຺ຕາ ວາ ອສຸນ຺ທຣາ ຄາຣຍ຺ຫາ ລາມກາ ຘມ຺ມາຕິ ອສທ຺ຘມ຺ມາ. ວິປຣິຍາເຍນ ສທ຺ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໘໙. ນວເມ ¶ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ກມ຺ມໍ ອາຣາໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມາຣາໂມ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກມ຺ມາຣາມຕາ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈີວຣວິຈາຣຓໍ ຈີວຣກມ຺ມກຣຓໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນຘມ຺ມກຣຓອາຘາຣກປາທກຖລິກສມ຺ມຊ຺ຊນິອາທີນໍ ກຣຓນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ເອຕານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ສກລທິວສໍ ເອຕາເນວ ກໂຣຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍສ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ໂຍ ປນ ເອເຕສໍ ກຣຓເວລາຍເມວ ຕານິ ກໂຣຕິ, ອຸທ຺ເທສເວລາຍ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສຊ຺ຌາຍເວລາຍ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕເວລາຍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ມນສິກາຣເວລາຍ ມນສິກາຣໍ ກໂຣຕິ, ນ ໂສ ກມ຺ມາຣາໂມ ນາມ. ຠສ຺ສາຣາມຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ອິຕ຺ຖິວຓ຺ຓປຸຣິສວຓ຺ຓາທິວເສນ ອາລາປສລ຺ລາປໍ ກໂຣນ຺ໂຕເຍວ ທິວສຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວີຕິນາເມຕິ, ເອວຣູໂປ ຠສ຺ເສ ປຣິຍນ຺ຕກາຣີ ນ ໂຫຕິ, ອຍໍ ຠສ຺ສາຣາໂມ ນາມ. ໂຍ ປນ ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ທິວສມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ, ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ອຍໍ ອປ຺ປຠສ຺ໂສ ຠສ຺ເສ ປຣິຍນ຺ຕກາຣີເຍວ. ກສ຺ມາ? ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວຍໍ ກຣຓີຍໍ ຘມ຺ມີ ວາ ກຖາ, ອຣິໂຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໓; ອຸທາ. ໑໒, ໒໘, ໒໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ນິທ຺ທາຣາມຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ນິປນ຺ໂນປິ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູໂຕ ນິທ຺ທາຍຕິເຍວ, ອຍໍ ນິທ຺ທາຣາໂມ ນາມ. ຍສ຺ສ ປນ ກຣຊກາເຍ ເຄລຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ເຄ ໂອຕຣຕິ, ນາຍໍ ນິທ຺ທາຣາໂມ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປ຺ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗). ສງ຺ຄຓິກາຣາມຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ¶ ໂຍ ເອກສ຺ສ ທຸຕິໂຍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕຕິໂຍ, ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖຕິ ເອວໍ ສໍສຏ຺ໂຐວ ວິຫຣຕິ, ເອກໂກ ອສ຺ສາທໍ ນ ລຠຕິ, ອຍໍ ສງ຺ຄຓິກາຣາໂມ. ໂຍ ປນ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ເອກໂກວ ອສ຺ສາທໍ ລຠຕິ, ນາຍໍ ສງ຺ຄຓິກາຣາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສຂານໍ ປຏິລທ຺ຘຄຸຓສ຺ສ ປຣິຫານາສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ອຸປຣິຄຸເຓຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໙໐. ທສເມ ¶ ອຕິປາໂຕວາຕິ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ພລວປຈ຺ຈູເສ ໂກຏິສມ຺ມຸຎ຺ຊນິຍາ ໂຖກໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຍາຄຸຠິກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ປາໂຕວ ປວິສຕິ. ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ຄິຫິສໍສຄ຺ຄວເສນ ກາລໍ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ. ປາໂຕເຍວ ຫິ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ອາທາຍ ອາສນສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິວິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິປນ຺ໂນ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ໂຠຊນເວລາຍ ‘‘ປຓີຕຠິກ຺ຂໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປກຏ຺ເຐ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ອຸຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມກຣເຓນ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄິຫິສໍສຏ຺ໂຐ ກາລໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ມຊ຺ຌນ຺ເຫ ວີຕິວຕ຺ເຕ ປຏິກ຺ກມຕິ.

ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາຕິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາ ປາປິຈ຺ຉຕາຕິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ ເຕສຸ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ກຖາ. ຕີຫິ ວິເວເກຫີຕິ ກາຍວິເວໂກ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ, ອຸປຘິວິເວໂກຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ວິເວເກຫິ. ຕຕ຺ຖ ເອໂກ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອໂກ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອໂກ ນິສີທຕິ, ເອໂກ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ, ເອໂກ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ, ເອໂກ ປຏິກ຺ກມຕິ, ເອໂກ ຈງ຺ກມໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ເອໂກ ຈຣຕິ, ເອໂກ ວິຫຣຕີຕິ ອຍໍ ກາຍວິເວໂກ ນາມ. ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປນ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ນາມ. ນິພ຺ພານໍ ອຸປຘິວິເວໂກ ນາມ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ – ‘‘ກາຍວິເວໂກ ຈ ວິເວກຏ຺ຐກາຍານໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານໍ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມໂວທານປ຺ປຕ຺ຕານໍ, ອຸປຘິວິເວໂກ ຈ ນິຣຸປຘີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວິສງ຺ຂາຣຄຕານ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໕໗). ທຸວິຘໍ ວີຣິຍນ຺ຕິ ກາຍິກໍ, ເຈຕສິກຎ຺ຈ ວີຣິຍໍ. ສີລນ຺ຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ສມາຘິນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາປາທກາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ວິມຸຕ຺ຕິກຖາຕິ ວາ ອຣິຍຜລໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ທຸຕິຍເສຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑-໑໐. ປຐມສມ຺ປທາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໙໑-໑໐໐. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ທຸຕິເຍ ຈ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕິເຍ ອາຊານນໂຕ ອຎ຺ຎາ, ອຸປຣິມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ເອວ ຊານນໂຕ. ຕສ຺ສາ ປນ ຜລຠາວໂຕ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາ ຕໍສຫຄຕາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ຈ ອິຘ ‘‘ອຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎາຍ ພ຺ຍາກຣຓານິ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓານິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓານີຕິ ອຣຫຕ຺ຕພ຺ຍາກຣຓານີ’’ຕິ. ອຘິຄຕມາເນນາຕິ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎີ, ອນຘິຄເຕ ອຘິຄຕສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ອຘິຄຕໍ ມຍາຕິ ມາເນນ. ຈຕຸຕ຺ຖາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຐມສມ຺ປທາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໑-໔. ຕຕິຍສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ທຸຕິເຍ ປິຓ຺ຑປາຕາທິອຕ຺ຖາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ໂຄຈໂຣ, ເວສິຍາ ໂຄຈໂຣ ອສ຺ສາຕິ ເວສິຍາໂຄຈໂຣ, ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວສິຍາ ນາມ ຣູປູປຊີວິນິໂຍ, ຕາ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ນ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພາ ສມຓຠາວສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກຣຕ຺ຕາ, ປຣິສຸທ຺ຘາສຍສ຺ສປິ ຄຣຫາເຫຕຸໂຕ, ຕສ຺ມາ ທກ຺ຂິຓາທານວເສນ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ວິຘວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຕປຕິກາ, ປວຸຕ຺ຖປຕິກາ ວາ. ຖຸລ຺ລກຸມາຣິໂຍຕິ ມຫລ຺ລິກາ ອນິວິທ຺ຘາ ກຸມາຣິໂຍ. ປຓ຺ຑກາຕິ ນປຸໍສກາ. ເຕ ຫິ ອຸສ຺ສນ຺ນກິເລສາ ອວູປສນ຺ຕປຣິຬາຫາ ໂລກາມິສນິສ຺ສິຕກຖາພຫຸລາ, ຕສ຺ມາ ນ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພາ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ນາມ ອຸສ຺ສນ຺ນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ. ຕຖາ ຠິກ຺ຂູປິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ສນ຺ຖວວເສນ ອຸປສງ຺ກມເນ ກຕິປາເຫເນວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ນ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພາ, ຄິລານປຸຈ຺ຉນາທິວເສນ ອຸປສງ຺ກມເນ ສໂຕກາຣິນາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສາຣຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໕. ປຎ຺ຈເມ ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍກມ຺ມໍ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ. ເອສ ນໂຍ ເສສທ຺ວເຍປິ. ອາວີຕິ ປກາສນໍ. ປກາສຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ’’ຕິ. ຣໂຫຕິ ອປ຺ປກາສໍ. ອປ຺ປກາສຕາ ຈ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມ຺ມຸຂາ’’ຕິ. ອິມານິ ເມຕ຺ຕກາຍກມ຺ມາທີນິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ອາຄຕານິ ເຕສໍ ເສຏ຺ຐປຣິສຠາວໂຕ, ຄິຫີສຸປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິເຍວ. ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຫິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອາຠິສມາຈາຣິກປູຣຓໍ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ ¶ . ຄິຫີນໍ ເຈຕິຍວນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ¶ ໂພຘິວນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ສງ຺ຆນິມນ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ຄມນໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ເຐ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ປຕ຺ຕປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອາສນປຎ຺ຎາປນໍ ອນຸຄມນນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ຠິກ຺ຂູນໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອາຈາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປນໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານກຖນໍ ຘມ຺ມເທສນາ ເຕປິຏກມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ເມຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ນາມ. ຄິຫີນໍ ‘‘ເຈຕິຍວນ຺ທນາຍ ຄຈ຺ຉາມ, ໂພຘິວນ຺ທນາຍ ຄຈ຺ຉາມ, ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກຣິສ຺ສາມ, ທີປມາລໍ ປຸປ຺ຜປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສາມ, ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ ທສ຺ສາມ, ວສ຺ສາວາສິກໍ ທສ຺ສາມ, ອຊ຺ຊ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ທສ຺ສາມ, ສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຂາທນີຍາທີນິ ສໍວິທຫຖ, ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຖ, ປານີຍໍ ອຸປຏ຺ຐເປຖ, ສງ຺ຆໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາເນຖ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຖ, ຉນ຺ທຊາຕາ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣຖາ’’ຕິອາທິກຖນກາເລ ເມຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ນາມ. ຠິກ຺ຂູນໍ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ສຣີຣປ຺ປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຕ຺ຕາທີນິ ກຕ຺ວາ ວິວິຕ຺ຕເສນາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ສຸຂີ ໂຫນ຺ຕຸ ອເວຣາ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕນໍ ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ນາມ, ຄິຫີນໍ ‘‘ອຍ຺ຍາ ສຸຂີ ໂຫນ຺ຕຸ ອເວຣາ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕນໍ ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ນວການໍ ຈີວຣກມ຺ມາທີສຸ ສຫາຍຠາວຄມນໍ ສມ຺ມຸຂາ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ, ເຖຣານໍ ປນ ປາທໂຘວນສິຎ຺ຈນພີຊນທານາທິເຠທມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ສາມີຈິກມ຺ມໍ ສມ຺ມຸຂາ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ, ອຸຠເຍຫິປິ ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ ທາຣຸຠຓ຺ຑາທີນໍ ເຕສຸ ອວຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ ວິຍ ປຏິສາມນໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ‘‘ເທວຕ຺ເຖໂຣ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເອວໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫວຈນໍ ສມ຺ມຸຂາ ເມຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ນາມ, ວິຫາເຣ ອສນ຺ຕໍ ປນ ປຏິປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ກຸຫິໍ ອມ຺ຫາກໍ ເທວຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ອມ຺ຫາກໍ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ, ກທາ ນຸ ໂຂ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປິຍວຈນໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ເມຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ນາມ. ເມຕ຺ຕາສິເນຫສິນິທ຺ຘານິ ປນ ນຍນານິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ປສນ຺ເນນ ມຸເຂນ ໂອໂລກນໍ ສມ຺ມຸຂາ ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ນາມ, ‘‘ເທວຕ຺ເຖໂຣ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອໂຣໂຄ ໂຫຕຸ ອພ຺ຍາປຊ຺ໂຊ’’ຕິ ສມນ຺ນາຫຣຓໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ນາມ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເມຕ຺ຕາສິເນຫສິນິທ຺ຘານໍ ນຍນານໍ ອຸມ຺ມີລນໍ, ປສນ຺ເນນ ມຸເຂນ ໂອໂລກນຎ຺ຈ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມເມວ. ຍສ຺ສ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນຍນານໍ ເມຕ຺ຕາສິເນຫສິນິທ຺ຘຕາ, ມຸຂສ຺ສ ຈ ປສນ຺ນຕາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ນາມາ’’ຕິ. ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນປ຺ປໂຍຊນານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ.

ສມານສີລຕໍ ¶ ຄໂຕຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ທິສາຠາເຄສຸ ວິຫຣນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມານສີລຕໍ ຄໂຕ. ຍາຍນ຺ຕິ ຍາ ອຍໍ ມຍ຺ຫຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາ. ທິຏ຺ຐີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ອຣິຍາຕິ ນິທ຺ໂທສາ. ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຕິ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ສຍໍ ນິຍ຺ຍນ຺ຕີເຍວ ຫິ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄລໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິຍ຺ຍາເປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາ ສຕ຺ຖຸ ອນຸສິຏ຺ຐິ, ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ຕກ຺ກໂຣ ¶ , ຕສ຺ສ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາຕິ ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຕ຺ຖໍ. ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕຕິ ສມານທິຏ຺ຐິຠາວໍ ອຸປຄໂຕ.

ຜາສຸວິຫາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໖-໑໑໐. ຉຏ຺ເຐ ອຘິສີເລຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ສີລນິມິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປວທຕິ ນ ນິນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕນິ ກມ຺ເມ ຈ ອນຸ ອນຸ ເປກ຺ຂຕິ ສີເລນາຕິ ອຕ຺ຕານຸເປກ຺ຂີ. ສຕ຺ຕມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ອານນ຺ທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຜາສຸວິຫາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໑-໑໑໔. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ອສນ຺ຖເວສຸ ກຸເລສຸ ວິສ຺ສາໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ອສນ຺ຖວວິສ຺ສາສີ. ອນິສ຺ສໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕິ ສໍວິທຫຕິ ສີເລນາຕິ ອນິສ຺ສຣວິກປ຺ປີ. ວິສ຺ສຏ຺ຐານິ ວິສຸໍ ຂິຕ຺ຕານິ ເຠເທນ ອວຕ຺ຖິຕານິ ກຸລານິ ຆຏນຕ຺ຖາຍ ອຸປເສວຕິ ສີເລນາຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐຸປເສວີ. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ກຸລູປກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໕-໑໒໓. ປຎ຺ຈເມ ¶ ¶ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍາທີນິ ປຎ຺ຈ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວເສນ ອາຄຕານິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວເສນປິ ຕານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອາວາສມຈ຺ຉຣິເຍນ ຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຐປິໂຕ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກອາວາສໍ ນ ເທຕິ. ກຸລມຈ຺ຉຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ເຕຫິ ເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາເກ ກຸເລ ອຎ຺ເຎສໍ ປເວສມ຺ປິ ນິວາເຣຕິ. ລາຠມຈ຺ຉຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສງ຺ຆິກມ຺ປິ ລາຠໍ ມຈ຺ຉຣາຍນ຺ໂຕ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ນ ລຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ກໂຣຕິ ອຕ຺ຕນາ ວິສມນິສ຺ສິຕຕາຍ ພລວນິສ຺ສິຕຕາຍ ຈ. ວຓ຺ຓມຈ຺ຉຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ເຓຕິ, ປເຣສໍ ວຓ຺ເຓ ‘‘ກິໍ ວຓ຺ໂຓ ເອໂສ’’ຕິ ຕໍ ຕໍ ໂທສໍ ວທຕິ. ວຓ຺ໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ສຣີຣວຓ຺ໂຓປິ, ຄຸຓວຓ຺ໂຓປິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ – ‘‘ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ເອໂສ ມໍ ອຠິຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນ ເທຕິ. ໂຍ ປນ – ‘‘ອຍໍ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໍ ວິປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນາເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມນຸຄ຺ຄເຫນ ວາ – ‘‘ອຍໍ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໂຕ ອຸນ຺ນໂຬ ອວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລານຸຄ຺ຄເຫນ ວາ ນ ເທຕິ, ນ ຕໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ. ຘມ຺ໂມຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ປຏິເວຘຘມ຺ໂມ ຫິ ອຣິຍານໍເຍວ ໂຫຕິ, ເຕ ຈ ນໍ ນ ມຈ຺ຉຣາຍນ຺ຕິ ມຈ຺ຉຣິຍສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ອາວາສມຈ຺ຉຣິເຍນ ໂລຫເຄເຫ ປຈ຺ຈຕິ, ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ອາວາສສ຺ສ ສງ຺ກາຣໍ ສີເສນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຣຕິ. ກຸລມຈ຺ຉຣິເຍນ ອປ຺ປໂຠໂຄ ໂຫຕິ. ລາຠມຈ຺ຉຣິເຍນ ຄູຖນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ລາຠໍ ມຈ຺ຉຣາຍິຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລິກປຣິໂຠເຄນ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາ ມຫາອຊຄໂຣ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ວຓ຺ຓມຈ຺ຉຣິເຍນ ຠເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິເຍນ ກຸກ຺ກຸຬນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ຉຏ຺ຐາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ມຈ຺ຉຣິນີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນ຺ຘກວິນ຺ທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໔-໑໓໐. ຕຕິໂຍ ¶ ¶ ວຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ໂຖເຍວ.

໑. ປຐມຈກ຺ການຸວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ອຕ຺ຖຎ຺ຎູຕິ ຫິຕຎ຺ຎູ. ຫິຕປຣິຍາໂຍ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ປຣຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທໂສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວິຍ. ຍສ຺ມາ ເຈສ ປເຣສໍ ຫິຕໍ ຊານນ຺ໂຕ ເຕ ອຕ຺ຕນິ ຣຎ຺ເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຎ຺ຊິຕຸໍ ຊານາຕີ’’ຕິ. ທຓ຺ເຑຕິ ອປຣາຘານຸຣູເປ ທຓ຺ຑເນ. ພລມ຺ຫີຕິ ພລກາເຍ. ປຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ, ປຣຕ຺ໂຖ, ອຸຠຍຕ຺ໂຖ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ສມ຺ປຣາຍິໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈປ຺ປເຠເທ ອຕ຺ເຖ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ເມຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ, ກາມຣູປາຣູປໂລກຸຕ຺ຕຣເຠເທ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ເມ. ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ເອວ ປຣິເຍສນວິສ຺ສຊ຺ຊນມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາປິ ໂພຘິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄມຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸຕ຺ຕຣຕິ ອຕິກ຺ກມຕິ, ອຠິຠວຕີຕິ ວາ ອຸຕ຺ຕຣໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ອນຕິສຍໍ, ອປ຺ປຏິຠາຄໍ ວາ ອເນກາສຸ ເທວມນຸສ຺ສປຣິສາສຸ ອເນກສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຕສໍ ອຣິຍສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສມ຺ປາທນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ອປິຈ ສພ຺ພປຐມໍ ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎປ຺ປມຸຂາຍ ອຏ຺ຐາຣສປຣິສຄຓາຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏິຍາ ຈຕຸສຈ຺ຈສ຺ສ ປຏິເວຘວິຘາຍິນີ ຍາ ຘມ຺ມເທສນາ, ຕສ຺ສາ ສາຕິສຍາ ຘມ຺ມຈກ຺ກສມຎ຺ຎາ. ຕຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິຘມ຺ໂມ ເອວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວາ ອາຓາ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຈກ຺ກນ຺ຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຍຖາຫ ‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໒.໔໐-໔໑). ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ກສ຺ສ ¶ ອນຸຕ຺ຕຣຠາວໂຕ ອປ຺ປຏິເສຘນີຍໍ. ເກຫິ ປນ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສມເຓນ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສມເຓນາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄເຕນ. ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນາຕິ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ. ສາສນປຣມຕ຺ຖສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານຎ຺ຫິ ປຏິໂລມຈິຕ຺ຕໍເຍວ ນຕ຺ຖິ. ເທເວນາຕິ ກາມາວຈຣເທເວນ. ເກນຈີຕິ ເຍນ ¶ ເກນຈິ ອວສິຏ຺ຐປາຣິສຊ຺ເຊນ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ປຣິສານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ.

ປຐມຈກ຺ການຸວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍຈກ຺ການຸວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓໒. ທຸຕິເຍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສວິຘໍ, ທ຺ວາທສວິຘໍ ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຠາວາວຫໍ ວຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຊນສ຺ມິໍ ພລກາເຍ ຘມ຺ມິກາເຍວ ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ສໍວິຘານໍ, ຂຕ຺ຕິເຍສຸ, ອນຸຍນ຺ເຕສຸ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ, ເນຄມຊານປເທສຸ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ, ມິຄປກ຺ຂີສຸ, ອຘມ຺ມິກປຏິກ຺ເຂໂປ, ອຘນານໍ ຘນານຸປ຺ປທານໍ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນນ຺ຕິ ອິທໍ ທສວິຘໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕໍ. ອິທເມວ ຈ ຄຫປຕິເກ ປກ຺ຂິຊາເຕ ຈ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ຄຫຓວເສນ ທ຺ວາທສວິຘໍ. ປິຕຣາ ປວຕ຺ຕິຕເມວ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ທສວິຘໍ ວາ ທ຺ວາທສວິຘໍ ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ປາຕຸຠວຕິ, ໂສ ຕໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຣຕນມຍຕ຺ຕາ ປນ ສທິສຏ຺ເຐນ ຕເທເວຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ປິຕຣາ ປວຕ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວາ ໂສ ‘‘ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ, ຕ຺ວໍ ເທວ, ໂຫຫິ, ອຫມນຸສາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມາ ປິຕຣາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ອາຓາຈກ຺ກໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວສິທ຺ຘໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ, ຕໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມ, ເນຕຣນ຺ຕິ ປຐມນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ເສວ ອນຸວຕ຺ຕນໍ, ປຐມນໂຍ ຈ ຕໍສທິເສ ຕພ຺ໂພຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ທຸຕິຍນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ທຸຕິຍຈກ຺ການຸວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ‘‘ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ສຸຊາຕຕາ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ, ສຸຊາຕ-ສທ຺ໂທ ຈ ‘‘ສຸຊາໂຕ ຈາຣຸທສ຺ສໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໕໓; ເຖຣຄາ. ໘໑໘) ອາໂຣຫສມ຺ປຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍຕິ ¶ ຊາຕິວເສນ ¶ ສຸຊາຕຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂນຣສປຸຕ຺ຕວເສນປິ ໂລເກ ມາຕຸປິຕຸສມຎ຺ຎາ ທິສ຺ສຕິ, ອິຘ ປນ ສາ ໂອຣສປຸຕ຺ຕວເສນ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍສຸທ຺ຘຄ຺ຄຫຓິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຘາເຣຕີຕິ ຄຫຓີ, ຄພ຺ຠາສຍສຎ຺ຎິໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິປ຺ປເທໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍສຸທ຺ຘາຍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ຍຖາຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ວິປາຈນວເສນ ຄຓ຺ຫນໂຕ ອຉຑ຺ຑນໂຕ ຄຫຓີ, ເຕໂຊຘາຕຸ. ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕໂຣ. ປິຕູນໍ ປິຕໂຣ ປິຕາມຫາ. ເຕສໍ ຍຸໂຄ ປິຕາມຫຍຸໂຄ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ, ປິຕາມຫທ຺ວນ຺ທາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ປິຕາມຫຄ຺ຄຫເຓເນວ ມາຕາມໂຫປິ ຄຫິໂຕຕິ ໂສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິສຸໍ ນ ອຸທ຺ຘໂຕ. ຍຸຄ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ເອກເສສນເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຍຸໂຄ ຈ ຍຸໂຄ ຈ ຍຸໂຄ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສພ຺ເພປິ ປຸພ຺ພປຸຣິສາ ປິຕາມຫຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ’’ຕິ. ປຸຣິສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ມາຕິໂຕ’’ຕິ ປາຬິວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕກ຺ເຂໂປ. ອນວກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວິວາທາທີສຸ ນ ອວກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນ ຉຑ຺ຑິໂຕ. ຊາຕິວາເທນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸຠໂຕ…ເປ… ປິຕາມຫຍຸຄາ’’ຕິ ເອເຕນ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ໂຍນິໂທສາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສໍສຸທ຺ຘຄ຺ຄຫຓິກຠາວກິຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ກິຣິຍາປຣາຘາຠາໂວ. ກິຣິຍາປຣາເຘນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ເຂປໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອິມິນາ ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄາຠາໂວ. ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄຎ຺ຫິ ປຏິຈ຺ຈ ສຕ຺ຕາ ອກ຺ໂກສໍ ລຠນ຺ຕິ.

ອຑ຺ຒຕາ ນາມ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນຕາ, ສາ ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ວິຠເວນ ອຑ຺ໂຒ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ມຫທ຺ຘນຕາປີຕິ ຕໍ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫຕາ ອປຣິມາຓສງ຺ເຂນ ຘເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ວິເສສໂຕ ກາມາ ໂຠຄາ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓວເສນາ’’ຕິ. ໂກຏ຺ຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ອາວສນຏ຺ຐານໍ, ໂກຏ຺ຐຠູຕໍ ອຄາຣໍ ໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຘຎ຺ເຎນ ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓໂກຏ຺ຐາຄາໂຣ’’ຕິ. ເອວໍ ສາຣຄພ຺ຠໍ ໂກໂສ, ຘຎ຺ຎປຣິຏ຺ຐປນຏ຺ຐານຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາຄາຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອສິໂນ ຕິກ຺ຂຠາວປຣິຫາຣໂກ ¶ ປຏິຈ຺ຉໂທ ‘‘ໂກໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຣຎ຺ໂຎ ຕິກ຺ຂຠາວປຣິຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຣງ຺ຄິນີ ເສນາ ໂກໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂກໂສ ຫຕ຺ຖີ ອສ຺ສາ ຣຖາ ປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ວຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາຄາຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ສພ຺ພສ຺ສປິ ຠຓ຺ຑຏ຺ຐປນຏ຺ຐານສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິວິຘໍ ໂກຏ຺ຐາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍສ຺ສາ ¶ ປຎ຺ຎາຍ ວເສນ ປຸຣິໂສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ຕໍຕໍອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາສຸ ເຉກຠາໂວ ພ຺ຍຕ຺ຕຠາໂວ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ. ສມ຺ໂມຫໍ ຫິໍສຕິ ວິຘມຕີຕິ ເມຘາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຘາວີ. ຐາເນ ຐາເນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຐານໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນປຎ຺ຎາ. ວຑ຺ຒິອຕ຺ເຖຕິ ວຑ຺ຒິສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ.

ຍສ຺ສໍທິສໍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໕-໙. ປຎ຺ຈເມ ຫຕ຺ຖິສ຺ມິນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິສິປ຺ເປ. ຫຕ຺ຖີຕິ ຫິ ຫຕ຺ຖິວິສຍຕ຺ຕາ ຫຕ຺ຖິສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຈ ຫຕ຺ຖິສິປ຺ປໍ ຄຫິຕໍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຍຕີຕິ ວໂຍ, ໂສຠເນສຸ ກຕ຺ຖຈິ ອປກ຺ຂລນ຺ໂຕ ອວິຕ຺ຖາຍນ຺ໂຕ ຕານິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ວໂຍ ອວໂຍ, ຕານິ ອຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ທໂຕ ຈ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອວໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອນວໂຍ. ທ຺ເວ ປຏິເສຘາ ປກຕິໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນວໂຍຕິ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຉຏ຺ຐາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຕ຺ຖນາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔໐. ທສເມ ຕິພ຺ພານນ຺ຕິ ຕິກ຺ຂານໍ. ຂຣານນ຺ຕິ ກກ຺ກສານໍ. ກຏຸການນ຺ຕິ ທາຣຸຓານໍ. ອສາຕານນ຺ຕິ ນສາຕານໍ ອປ຺ປິຍານໍ. ນ ຕາສຸ ມໂນ ອປ຺ເປຕິ, ນ ຕາ ມນໍ ອປ຺ປາຍນ຺ຕິ ວຑ຺ເຒນ຺ຕີຕິ ອມນາປາ.

໑໔໑. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ທຕ຺ວາ ອວຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ຈຕຸປຈ຺ຈຍລາຠີ ໂຫຕິ, ໂສ ຈີວຣາທີນິ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອປ຺ປປຸຎ຺ຎໍ ອາປຸຈ຺ຉຕິ. ໂສປິ ຕສ຺ມິໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາປຸຈ຺ຉນ຺ເຕປິ ຄຓ຺ຫາຕິເຍວ. ອຖສ຺ສ ອິຕໂຣ ໂຖກໍ ກຸປິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມງ຺ກຸຠາວໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາໂມ ວທຕິ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຈີວຣາທີນິ ນ ລຠຕິ, ອມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ລຠຕີ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ອວຊານາຕິ ນາມ. ເອໂກ ປນ ເອເກນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ວສນ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຈິຕ຺ຕີກາຣໍ ນ ກໂຣຕິ, ອາສນນິສິນ຺ນຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຍມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສໍວາເສນ ອວຊານາຕິ ນາມ. ອາເຘຍ຺ຍມຸໂຂຕິ ອາທິໂຕ ເຘຍ຺ຍມຸໂຂ, ປຐມວຈນສ຺ມິໍເຍວ ຐປິຕມຸໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ນໂຍ – ເອໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ສາຣຸປ຺ປໍເຍວ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ອສາຣຸປ຺ໂປ ເອໂສ’’ຕິ ກເຖຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເອສ ນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຸນ ອຎ຺ເຎນ ສຠາເຄນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ສາຣຸປ຺ໂປ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອສຸເກນ ນາມ ‘‘ອສາຣຸປ຺ໂປ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ປຸຣິມຠິກ຺ຂຸໂນວ ກຖໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອປໂຣປິສ຺ສ ທຸສ຺ສີລໍ ‘‘ສີລວາ’’ຕິ ກເຖຕິ. ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ເຎນ ‘‘ອສາຣຸປ຺ໂປ ເອໂສ ຠິກ຺ຂຸ, ນາຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມໍເຍວ ກຖໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອປໂຣ ວຓ຺ຓມ຺ປິ ກຖິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອວຓ຺ຓມ຺ປິ ກຖິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິເຍວ. ອຍມ຺ປິ ອາເຘຍ຺ຍມຸໂຂເຍວ ນາມ ອາຘາຕພ຺ພມຸໂຂ, ຍໍ ຍໍ ສຸຓາຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐປິຕມຸໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂລໂລຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິຕ຺ຕຣກາລປ຺ປຕິຕຕ຺ຕາ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີຫິ ລຸລິຕຠາເວນ ໂລໂລ. ອິຕ຺ຕຣຠຕ຺ຕີຕິອາທີສຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠຊເນນ ສທ຺ຘາວ ຠຕ຺ຕິເປມໍ. ສທ຺ຘາເປມມ຺ປິ ເຄຫສ຺ສິຕເປມມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປສາໂທ ສທ຺ຘາປສາໂທ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂລໂລ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອິຕ຺ຕຣສທ຺ຘາທິຕາຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂລໂລ ນາມ ໂຫຕິ. ຫລິທ຺ທິຣາໂຄ ວິຍ, ຖຸສຣາສິມ຺ຫິ ໂກຏ຺ຏິຕຂານຸໂກ ວິຍ, ອສ຺ສປິຏ຺ຐິຍໍ ຐປິຕກຸມ຺ຠຓ຺ຑໍ ວິຍ ຈ ອນິພທ຺ຘຏ຺ຐາເນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ກຸປ຺ປຕິ. ມນ຺ໂທ ໂມມູໂຫຕິ ອຎ຺ຎາຓຠາເວນ ມນ຺ໂທ, ອວິສຍຕາຍ ໂມມູໂຫ, ມຫາມູຬ຺ໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອວຊານາຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔໒-໓. ທຸຕິເຍ ¶ ¶ ອາຣຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣມ຺ຠ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມກິຣິຍຫິໍສນວີຣິຍໂກປນາປຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກເມສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ສມ຺ໂຠຕິ, ສພ຺ພໍ ອາຣມ຺ຠປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໗໔໙) ກມ຺ເມ ອາຄໂຕ. ‘‘ມຫາຣມ຺ຠາ ມຫາຍຎ຺ຎາ, ນ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ມຫປ຺ຜລາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໐; ອ. ນິ. ໔.໓໙) ກິຣິຍາຍ. ‘‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປາຓໍ ອາຣຠນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໕໑) ຫິໍສເນ. ‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ຂມຖ, ຍຸຎ຺ຊຖ ພຸທ຺ຘສາສເນ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໕; ເນຕ຺ຕິ. ໒໙; ເປຏໂກ. ໓໘; ມິ. ປ. ໕.໑.໔) ວີຣິເຍ. ‘‘ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໕; ມ. ນິ. ໑.໒໙໓) ໂກປເນ. ‘‘ອາຣຠຕິ ຈ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໔໒; ປຸ. ປ. ໑໙໑) ອຍໍ ປນ ອາປຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກເມ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມວເສນ ອາຣຠຕິ ເຈວ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຈ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕີຕິ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ຍຖາສຠາວໂຕ ນ ຊານາຕິ. ຍຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອສ຺ສ, ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ເອຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອປຣິເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ປຕ຺ວາ ເຕ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ? ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ, ຜລປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ນິຣຸທ຺ຘາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອິຘ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈວເສນ ປນ ຜລເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອາຣຠຕີ ນ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຕີຕິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປເນສ ເທເສຕຸໍ ສຠາຄປຸຄ຺ຄລໍ ປຣິເຍສຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຕິ. ນ ອາຣຠຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຕີຕິ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ປນ ອໂກວິທຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ນ ອາຣຠຕິ ນ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ກຕໂຣ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ? ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ. ໂສ ຫິ ‘‘ກິໍ ເມ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ປຣິນິພ຺ພາເນນ, ອນາຄເຕ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິສຸທ຺ຘສີໂລປິ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ນ ປູເຣຕິ. ໂສ ຫິ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ອາຍສ຺ມາ ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ນາມ ຄຕິ ອນິພທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ຫິ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ລເຠຍ຺ຍາສິ, ອຣຫຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນໍ ຠາເວຫີ’’ຕິ ໂອວທິຕພ຺ໂພວ.

ສາຘູຕິ ¶ ອາຍາຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາວ ອປຣທ຺ຘໍ ວຕ ອາຍສ຺ມຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ມຍໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຍາຈາມ, ເທເສຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ ເທສນາຍ, ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ ວຸຏ຺ຐາເນນ, ອາວິກາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ ອາວິກິຣິຍາຍ ອາຣມ຺ຠເຊ ອາສເວ ປຫາຍ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ຐິຕຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ¶ ວິປ຺ປຏິສາຣເຊ ອາສເວ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎຎ຺ຈ ວຑ຺ເຒຕູຕິ. ອມຸນາ ປຎ຺ຈເມນ ປຸຄ຺ຄເລນາຕິ ເອເຕນ ປຎ຺ຈເມນ ຂີຓາສວປຸຄ຺ຄເລນ. ສມສໂມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸເຓຫິ ສມຠາເວເນວ ສໂມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ຂີຓາສເວນ ໂອວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອາຣຠຕິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔໔-໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຏິກູເລຕິ ອມນຸຎ຺ເຎ ອນິຏ຺ເຐ. ອປ຺ປຏິກູລສຎ຺ຎີຕິ ອິຏ຺ຐາກາເຣເນວ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ອິຏ຺ຐສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອສຸຠາຍ ວາ ຜຣຕິ, ອນິຈ຺ຈໂຕ ວາ ອຸປສໍຫຣຕິ ອຸປເນຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອນິຏ຺ຐສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອນິຏ຺ເຐ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິເຕ ອາຣມ຺ມເຓ. ເມຕ຺ຕາຍ ວາ ຜຣຕີຕິ ເມຕ຺ຕໍ ຫິເຕສິຕໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ວາ ຕຕ຺ຖ ຜຣຕິ. ຘາຕຸໂຕ ວາ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ຘມ຺ມສຠາວຈິນ຺ຕເນນ ຘາຕຸໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ຘາຕຸມນສິກາຣໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຕທຸຠຍໍ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ສຠາວໂຕ ອານຸຠາວໂຕ ຈ ອຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ປຏິກູລຠາວໍ ອປ຺ປຏິກູລຠາວຎ຺ຈາຕິ ຕໍ ອຸຠຍໍ ປຫາຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ສພ຺ພສ຺ມິໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣິຕຸກາໂມ ປນ ກິໍ ກໂຣຕີຕິ? ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ອາປາຖໍ ຄເຕສຸ ເນວ ໂສມນສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ນ ໂທມນສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອິຏ຺ເຐ ອຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອນິຏ຺ເຐ ອທຸສ຺ສນ຺ໂຕ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ອສມເປກ຺ຂເນນ ໂມຫໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຍ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫເຣຍ຺ຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວເສນ ປຎ຺ຈໂມ’’ຕິ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຉຬາຣມ຺ມຓາປາເຖ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນລກ຺ຂຓາຍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ວເສນ ປຎ຺ຈໂມ ວາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈມໍ ຉຏ຺ຐຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຕິກຓ຺ຑກີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗-໑໐. ອສປ຺ປຸຣິສທານສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໔໗-໑໕໐. ສຕ຺ຕເມ ¶ ອສກ຺ກຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນາທຣໍ ກຕ຺ວາ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອສກ຺ກຈ຺ຈກຣຓໍ ນາມ ອສມ຺ປນ຺ນໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ສກ຺ກຣິຕ຺ວາ ສຸຈິໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ, ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລາທິໂທສວິຣຫິຕໍ ¶ ສຸຈິສມ຺ປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ນ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈິຕ຺ຕີກຕ຺ວາຕິ ນ ຈິຕ຺ເຕ ກຕ຺ວາ, ນ ປູເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປູເຊນ຺ໂຕ ຫິ ປູເຊຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕິ, ນ ຕໂຕ ພຫິ ກໂຣຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິວິກຣຓໍ ສມ຺ຠາວນກິຣິຍາ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອຈິຕ຺ຕີກຣຓໍ ອສມ຺ຠາວນກິຣິຍາ. ອຄາຣເວນ ເທຕີຕິ ປຸຄ຺ຄເລ ອຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິສີທນຏ຺ຐາເນ ອສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ອາຘາຣກໍ ຐເປຕ຺ວາ ທານໍ ເທຕິ. ອສຫຕ຺ຖາຕິ ນ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖນ ເທຕິ, ທາສກມ຺ມກໂຣທີຫິ ທາເປຕິ. ອປວິທ຺ຘໍ ເທຕີຕິ ອນ຺ຕຣາ ອປວິທ຺ຘໍ ວິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເທຕີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອປວິທ຺ຘໍ ເທຕີຕິ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐາທິຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ວິຍ ອວກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມ ວິຍ ເທຕີ’’ຕິ. ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມສ຺ສ ທານສ຺ສ ຜລເມວ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທິຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ອາຄມນທິຏ຺ຐິໂກ, ອຍໍ ປນ ນ ຕາທິໂສຕິ ອນາຄມນທິຏ຺ຐິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ກຕສ຺ສ ນາມ ຜລໍ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐມາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອສປ຺ປຸຣິສທານສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕິກຓ຺ຑກີວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໕໑-໑໖໐. ປຐໂມ ¶ ວຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ໂຖເຍວ.

໑-໕. ປຐມອາຆາຕປຏິວິນຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໖໑-໑໖໕. ທຸຕິຍສ຺ສ ¶ ປຐເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ທຸຕິເຍ ອາຆາໂຕ ປຏິວິນຍຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕຫີຕິ ວາ ອາຆາຕປຏິວິນຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຆາໂຕ ເອເຕຫິ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ.

ນນ຺ຕກນ຺ຕິ ອນນ຺ຕກໍ, ອນ຺ຕວິຣຫິຕໍ ວຕ຺ຖຂຓ຺ຑໍ. ຍທິ ຫິ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ປິໂລຕິກາ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ.

ເສວາເລນາຕິ ພີຊກຓ຺ຓິກເກສຣາທິເຠເທນ ເສວາເລນ. ອຸທກປປ຺ປຏເກນາຕິ ນີລມຓ຺ຑູກປິຏ຺ຐິວຓ຺ເຓນ ອຸທກປິຏ຺ຐິໍ ຉາເທຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ອຸທກປິຏ຺ຐິເກນ. ຆມ຺ເມນ ອນຸຄໂຕຕິ ຆມ຺ເມນ ຜຸຏ຺ໂຐ ອຠິຠູໂຕ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນ຺ຕິ ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໍ.

ວິສຠາຄເວທນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກກເຈເນວ ອິຣິຍາປຖປວຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາພາຘຕິ ປີເຬຕີຕິ ອາພາໂຘ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາພາຘິໂກ. ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນ ທຸກ຺ຂິໂຕ ສຎ຺ຊາຕທຸກ຺ໂຂ. ພາຬ຺ຫຄິລາໂນຕິ ອຘິມຕ຺ຕຄິລາໂນ. ຄາມນ຺ຕນາຍກສ຺ສາຕິ ຄາມນ຺ຕສມ຺ປາປກສ຺ສ.

ປສນ຺ນຠາເວນ ¶ ອຸທກສ຺ສ ອຈ຺ຉຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ໂຉທກາຕິ ປສນ຺ໂນທກາ’’ຕິ. ສາທຸຣສຕາຍ ສາຕຕາຕິ ອາຫ ‘‘ມຘຸໂຣທກາ’’ຕິ. ຕນຸກເມວ ສລິລໍ ວິເສສໂຕ ສີຕລໍ, ນ ພຫລາຕິ ອາຫ ‘‘ຕນຸສີຕສລິລາ’’ຕິ. ເສຕກາຕິ ນິກ຺ກທ຺ທມາ. ສຈິກ຺ຂລ຺ລາທິວເສນ ຫິ ອຸທກສ຺ສ ວິວຓ຺ຓຕາ. ສຠາວໂຕ ປນ ຕໍ ເສຕວຓ຺ຓເມວ. ຕຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຐມອາຆາຕປຏິວິນຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ອມຣິສນຕ຺ເຖຕິ ອສຫນຕ຺ເຖ. ອນາຄຕວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ອນາຄຕສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ກໂຕ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ວຕ຺ຕມານກາລິໂກວ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ (ປາຓິນິ. ໓.໓.໑໔໕-໑໔໖) ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ອໂນກປ຺ປນາມຣິສນຕ຺ຖວເສນ ອຕ຺ຖິສທ຺ເທ ອຸປປເທ ວຕ຺ຕມານກາເລປິ ອນາຄຕວຈນໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

໑໖໗-໙. ສຕ຺ຕເມ ວຕ຺ຖຸສນ຺ທສ຺ສນາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສນໍ. ອາປຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນາຕິ ຍໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ໂສ ອາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສາ ທສ຺ສນໍ. ສໍວາສປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓາທິສໍວາສສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປນໍ ອກຣຓໍ. ສາມີຈິປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອຠິວາທນາທິສາມີຈິກິຣິຍາຍ ອກຣຓໍ. ໂຈທຍມາເນນາຕິ ໂຈເທນ຺ເຕນ. ຈຸທິຕກສ຺ສ ກາໂລຕິ ຈຸທິຕກສ຺ສ ໂຈເທຕພ຺ພກາໂລ. ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ໂຈເທຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລໍ. ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຍໍ ຈຸທິຕກລກ຺ຂເຓ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ. ອຍສໍ ອາໂຣເປຕີຕິ ‘‘ອິເມ ມໍ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕາ ອຍສໍ ພ຺ຍສນໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຍສໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອຏ຺ຐມນວມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ໂຈທນາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໐. ທສເມ ¶ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອິເມ ສຕ຺ເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ‘‘ປາສໍສຠາເວນ ອຸຕ຺ຕມຠາເວນ ຈ ເຕ ສຕ຺ເຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ມຎ຺ຎຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຊຏ຺ຐໂກ’’ຕິ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ທໂສຕິ ທສ຺ສເນ ອນ຺ຕຣາຍາຠາວວຈເນນ ເຎຍ຺ຍວິເສສປຣິຄ຺ຄາຫິກຠາເວນ ¶ ຈ ອນາວຣຓທສ຺ສາວິຕໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ.

໑໗໑-໑໗໖. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐມທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈເມ ອຸປາສກປຈ຺ຉິມໂກຕິ ອຸປາສກນິຫີໂນ. ‘‘ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິນາ ອິທໍ ນາມ ມງ຺ຄລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕໂກຕູຫລສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມງ຺ຄເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ມງ຺ຄລໍ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິເຠທໍ ມງ຺ຄລເມວ ປຕ຺ຖິຍາຍຕິ. ໂນ ກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ໂນ ປຕ຺ຖິຍາຍຕິ. ອິມມ຺ຫາ ສາສນາຕິ ອິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສາສນໂຕ. ພຫິທ຺ຘາຕິ ພາຫິຣກສມເຍ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສຕີຕິ ‘‘ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ສຎ຺ຎີ ຄເວສຕິ. ເອຕ຺ຖ ທກ຺ຂິຓປຣິເຍສນປຸພ຺ພກາເຣ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຉຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສາຣຊ຺ຊສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໗-໘. ສຕ຺ຕເມ ¶ ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາຕິ ອາວຸຘຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກາເຣຕ຺ວາ ວາ ກຕໍ ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ອາວຸຘຠຓ຺ຑໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍຕິ ອິທໍ ປນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ສູກຣມິຄາທໂຍ ໂປເສຕ຺ວາ ເຕສໍ ວິກ຺ກໂຍຕິ ສູກຣມິຄາທໂຍ ໂປເສຕ຺ວາ ເຕສໍ ມໍສໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິກ຺ກໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາ ປໂຣປຣາຘນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອກຣຓີຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ອຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕ, ມໍສວິສວຓິຊ຺ຊາ ວຘເຫຕຸໂຕ, ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາ ປມາທຏ຺ຐານໂຕ. ອຏ຺ຐມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ວຓິຊ຺ຊາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໙. ນວເມ ¶ ອາຠິເຈຕສິການນ຺ຕິ ອຠິເຈໂຕຕິ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ວາ, ອຠິເຈຕສິ ຊາຕານິ ອາຠິເຈຕສິການິ, ອຠິເຈໂຕ ສນ຺ນິສ຺ສິຕານີຕິ ວາ ອາຠິເຈຕສິການິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມຈິຕ຺ຕນິສ຺ສິຕານ’’ນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ສຸຂວິຫາຣານໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ສຸຂວິຫາຣານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕານິ ຫິ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ຌາຍິໂນ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂໍ ວິນ຺ທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ຈຕຸພ຺ພິຘເມຣຍນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜາສໂວ, ຜລາສໂວ, ຄຸຬາສໂວ, ມຘ຺ວາສໂວຕິ ເອວໍ ຈຕຸປ຺ປເຠທໍ ເມຣຍໍ. ປຎ຺ຈວິຘຎ຺ຈ ສຸຣນ຺ຕິ ປູວສຸຣາ, ປິຏ຺ຐສຸຣາ, ໂອທນສຸຣາ, ກິຓ຺ຓປກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈປ຺ປເຠທໍ ສຸຣໍ. ປຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ໂຖ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຸຎ຺ຎຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ປຸຎ຺ເຎນ ອຕ຺ຖິໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຎ຺ເຎນ ອຕ຺ຖິກສ຺ສາ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໘໐. ທສເມ ສຸກາຣຓນ຺ຕິ ໂພຘິປຣິປາຈນສ຺ສ ເອກນ຺ຕິກໍ ສຸນ຺ທຣໍ ກາຣຓໍ. ມນ຺ທຫສິຕນ຺ຕິ ອີສກໍ ¶ ຫສິຕໍ. ກຫໍ ກຫນ຺ຕິ ຫາສສທ຺ທສ຺ສ ອນຸກຣຓເມຕໍ. ຫຏ຺ຐປ຺ປຫຏ຺ຐາກາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫຏ຺ຐສ຺ສ ປຫຏ຺ຐາກາຣມຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຄຫິຕສງ຺ເກຕາ ‘‘ປຫຏ຺ໂຐ ຠຄວາ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ອິມິນາ ປສງ຺ເຄນ ຫາສສມຸຏ຺ຐານໍ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫສິຕຎ຺ຈ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນວເສນປິ ຫາໂສ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ປເຄວ ໂທມນສ຺ສວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕຣສຫິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ເກຈິ ໂກຘວເສນປິ ຫສນ຺ຕີຕິ? ນ, ເຕ ສມ຺ປິຍນ຺ຕິ ໂກຘວຕ຺ຖຸໍ ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຍໍ ທານິ ຍຖາກາມກາຣິຕໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕເຣນ ໂສມນສ຺ສຈິຕ຺ເຕເນວ ຫາສສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ເຕສູຕິ ¶ ປຎ຺ຈສຸ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕກິຣິຍຈິຕ຺ເຕສຸ. ພລວາຣມ຺ມເຓຕິ ອຸຬາຣຕເມ ອາຣມ຺ມເຓ ຍມກປາຏິຫາຣິຍສທິເສ. ທຸພ຺ພລາຣມ຺ມເຓຕິ ອນຸຬາຣອາຣມ຺ມເຓ.

‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ…ເປ… ອຸປ຺ປາເທຕີ’’ຕິ ອິທໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕຖາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສເຫຕຸກໂສມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ເຕຫິ ຠຄວໂຕ ສິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ມຏີກາຍໍ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໙໖໘) ປນ ‘‘ອຕີຕໍສາທີສຸ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓໍ ວຕ຺ວາ ‘ອິເມຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມໍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕີ’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫານິ. ໑໕໖; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ‘ຠຄວໂຕ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມິນາ ຫສິຕຸປ຺ປາທຈິຕ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕິຍມານມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສິຕກຣຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສອນາຄຕໍສສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານໍ ອນຸວຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເອວໍ ປນ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຠາເວ ສຕິ ນ ໂກຈິ ປາຬິອຏ຺ຐກຖານໍ ວິໂຣໂຘ. ຕຖາ ຫິ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕໖໘) ‘‘ເຕສໍ ຎາຓານໍ ຈິຓ຺ຓປຣິຍນ຺ເຕ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕໍ ເອວໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອາວຊ຺ຊນຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ ຕຖາຣູເປ ກາເລ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕສ຺ສປິ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຠາວສ຺ສ ນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນສ຺ສປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ຕໍ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑ ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ) ນ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ເຕ ຕໍສມຸຏ຺ຐານກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຍກມ຺ມາທິຠາວໍ ອາປຊ຺ຊນຠາໂວ ວິສ຺ສຊ຺ຊຕີຕິ.

ຫສິຕນ຺ຕິ ສິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປີ’’ຕິ. ສໂມສຣິຕາ ວິຊ຺ຊຸລຕາ. ສາ ຫິ ອິຕຣວິຊ຺ຊຸລຕາ ວິຍ ຂຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສີຆນິໂຣຘາ ຈ ນ ໂຫຕິ, ອປິຈ ໂຂ ທນ຺ຘນິໂຣຘາ, ນ ຈ ສພ຺ພກາລິກາ. ທີຘິຕິ ປາວກມຫາເມຆໂຕ ວາ ຈາຕຸທ຺ທີປິກມຫາເມຆໂຕ ວາ ¶ ນິຈ຺ຉຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທີປິກມຫາເມຆມຸຂໂຕ’’ຕິ. ອຍໍ ກິຣ ຕາສໍ ຣສ຺ມີນໍ ຘມ຺ມຕາ, ຍທິທໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີສໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ທາຐຄ຺ເຄສຸເຍວ ອນ຺ຕຣຘານໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໑໘໑. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ປຐເມ ອປ຺ປີຈ຺ຉຕໍເຍວ ນິສ຺ສາຍາຕິອາທີສຸ ‘‘ອິຕິ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິທໍ ເມ ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ສໍວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ‘‘ອິຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິທໍ ເມ ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ສໍວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ‘‘ອິຕິ ກິເລເສ ສລ຺ລິຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິທໍ ເມ ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄໍ ກິເລສສລ຺ລິຂນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕິສ຺ສຕີຕິ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕິ. ອຄ຺ໂຄຕິ ເຊຏ຺ຐໂກ. ເສສານິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ.

ຄວາ ຂີຣນ຺ຕິ ຄາວິໂຕ ຂີຣໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ຄາວິຍາ ທຘິ. ຂີຣມ຺ຫາ ທຘີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວເມວນ຺ຕິ ຍຖາ ເອເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂຄຣເສສຸ ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑ ອຄ຺ໂຄ, ເອວເມວໍ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອາຣຎ຺ຎິເກສຸ ໂຍ ອຍໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອຄ຺ໂຄ ເຈວ ເສຏ຺ໂຐ ຈ ໂມກ຺ໂຂ ຈ ປວໂຣ ຈ. ອິເມສຸ ອາຣຎ຺ຎິເກສຸ ຊາຕິອາຣຎ຺ຎິກາ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ອາຣຎ຺ຎິກນາມມຕ຺ເຕນ ອາຣຎ຺ຎິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປໍສຸກູລິກາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອາຣຎ຺ຎິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໑. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ¶ ປຐເມ ສມ຺ປິເຍເນວາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເປເມເນວ ກາເຍນ ຈ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ມິສ຺ສີຠູຕາ ສງ຺ຆຏ຺ຏິຕາ ສໍສຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ສໍວາສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ນ ອປ຺ປິເຍນ ນິຄ຺ຄເຫນ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸທຣໍ ອວທິຫຕິ ອຸປຈິໂນຕິ ປູເຣຕີຕິ ອຸທຣາວເທຫກໍ. ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ, ອຸທຣາວເທຫກໍ ກຕ຺ວາ ອຸທຣໍ ປູເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທຣໍ ອວທິຫິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

໑໙໒. ທຸຕິເຍ ¶ ປວຕ຺ຕາໂຣຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໒໘໕) ປາວຈນຠາເວນ ວຕ຺ຕາໂຣ. ຍສ຺ມາ ເຕ ເຕສໍ ມນ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕນກາ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕຍິຕາໂຣ’’ຕິ. ສຸທ຺ເທ ພຫິ ກຕ຺ວາ ຣໂຫຠາສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ມນ຺ຕາ ເອວ ຕໍຕໍອຕ຺ຖປ຺ປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ມນ຺ຕປທໍ. ອນຸປນີຕາສາຘາຣຓຕາຍ ຣຫສ຺ສຠາເວນ ວຕ຺ຕພ຺ພກິຣິຍາຍ ອຘິຄມູປາຍໍ. ສຊ຺ຌາຍິຕນ຺ຕິ ຄາຍນວເສນ ສຊ຺ຌາຍິຕໍ. ຕໍ ປນ ອຸທຕ຺ຕານຸທຕ຺ຕາທີນໍ ສຣານໍ ສມ຺ປທາວເສເນວ ອິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຣສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນາ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາວຈນຠາເວນ ອຎ຺ເຎສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸປພ຺ຍູຬ຺ຫນ຺ຕິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ສຎ຺ຎູຬ຺ຫໍ. ຣາສິກຕນ຺ຕິ ອິຣຸເວທຍຊຸເວທສາມເວທາທິວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຈ຺ເຈກໍ ມນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມາທິວເສນ, ອຊ຺ຌາຍານຸວາກາທິວເສນ ຈ ຣາສິກຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ມນ຺ຕານໍ ກຕ຺ຕູນໍ. ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກຕ຺ວາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິຠຓ຺ເຑນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທິໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສທິເສນ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ອຕີຕກປ຺ເປ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນວິຘິຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ. ປາວຈເນນ ສຫ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາຕິ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຍໍ ວຈນໍ ວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ, ເຕນ ສຫ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ. ນ ຫິ ເຕສໍ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ອປຣາປເຣຕິ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ອປຣາປເຣ ປຈ຺ຉິມາ ໂອກ຺ກາກຣາຊກາລາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ຄນ຺ຖິຕມນ຺ຕປເທສຸ ກິເລສສນ຺ນິສ຺ສິຕປທານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປເທ ປກ຺ຂິປນໍ ກຕ຺ວາ. ວິຣຸທ຺ເຘ ອກໍສູຕິ ¶ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕໍ ໒໘໖ ອາທໂຍ) ອາຄຕນເຍນ ສໍກິເລສຕ຺ຖທີປນໂຕ ປຈ຺ຈນີກຠູເຕ ອກໍສຸ.

ອຸສູນໍ ອສນກມ຺ມໍ ອິສ຺ສຕ຺ຖໍ, ຘນຸສິປ຺ເປນ ຊີວິກາ. ອິຘ ປນ ອິສ຺ສຕ຺ຖໍ ວິຍາຕິ ອິສ຺ສຕ຺ຖໍ, ສພ຺ພອາວຸຘຊີວິກາຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍຘາຊີວກມ຺ເມນາ’’ຕິ, ອາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານກມ຺ເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຊໂປຣິສໍ ນາມ ວິນາ ອາວຸເຘນ ໂປໂຣເຫຈ຺ຈາມຈ຺ຈກມ຺ມາທິຣາຊກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊຸປຏ຺ຐານໍ. ສິປ຺ປຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ຄຫິຕາວເສເສນ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສສິປ຺ປາທິນາ. ກຸມາຣຠາວໂຕ ປຠຸຕິ ຈຣເຓນ ໂກມາຣພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ.

ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ເທນ຺ຕີຕິ ທ຺ວາເຣ ຐິຕສ຺ເສວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕາ ‘‘ອິທໍ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຠຣິຍໍ ໂປສາປນຕ຺ຖາຍ ເທມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ¶ ເທນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ເຕ ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕ຺ວາປິ ທາຣໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ນ ຍາວຊີວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ. ເຕສຎ຺ຫີ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ ‘‘ໂຍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ໂສ ກຸລວໍສຈ຺ເຉທກໂຣ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຣ ອຠາຍິຕພ຺ພໍ ຠາຍນ຺ຕິ ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທໂກ, ກິກີ, ໂກນ຺ຕິນີ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ. ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທາ ກິຣ ມຫາປຖວິຍາ ຂຍນຠເຍນ ມຕ຺ຕໂຠຊນາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ພຫຸໍ ມຕ຺ຕິກໍ ຂາທນ຺ຕິ. ກິກີ ສກຸຓິກາ ອາກາສປຕນຠເຍນ ອຓ຺ຑສ຺ສ ອຸປຣິ ອຸຕ຺ຕານາ ເສຕິ. ໂກນ຺ຕິນີ ສກຸຓີ ປຖວີກມ຺ປນຠເຍນ ປາເທຫິ ຠູມິໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ອກ຺ກມຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ກຸລວໍສູປຈ຺ເຉທຠເຍນ ທາຣໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ. ອາຫຸ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາໂທ ກິກີ ເຈວ, ໂກນ຺ຕີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິໂກ;

ເອເຕ ອຠຍໍ ຠາຍນ຺ຕິ, ສມ຺ມູຬ຺ຫາ ຈຕຸໂຣ ຊນາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໓);

ໂທຓພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໓. ຕຕິເຍ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໕.໒໓໖) ປຐມຎ຺ເຎວາຕິ ປຸເຣຕຣໍເຍວ, ອສຊ຺ຌາຍກຕານໍ ¶ ມນ຺ຕານໍ ອປ຺ປຏິຠານໍ ປເຄວ ປຐມໍເຍວ ສິທ຺ຘໍ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຠິຠໂວ ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາມຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນາຕິ ກາມຣາຄຄ຺ຄຫິເຕນາ’’ຕິ. ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ ອປເນຕີຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ, ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນຎ຺ຈ ຕໍ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນນິສ຺ສຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຕ຺ຕນາ ອຣຓີໂຍ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ປຣຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໒) ພ຺ຍາປາທາທີນໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ພ຺ຍາປາທວາເຣ ຕທງ຺ຄນິສ຺ສຣຓໍ ນ ຄຫິຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ຄຫິຕໍ, ປຏິສງ຺ຂານວເສນ ຕສ຺ສ ວິໂນເທຕພ຺ພຕາຍ ຕທງ຺ຄນິສ຺ສຣຓມ຺ປິ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ອາໂລກສຎ຺ຎາ ອຸປຈາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ວາ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາ ¶ ວາ. ໂຍ ໂກຈິ ກສິຓຊ຺ຌານາທິເຠໂທ ສມໂຖ. ຘມ຺ມວວຕ຺ຖານໍ ອຸປຈາຣປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ກຸຘິໂຕຕິ ຕຕ຺ໂຕ. ອຸສ຺ສູຣກຊາໂຕຕິ ຕສ຺ເສວ ກຸຘິຕຠາວສ຺ສ ອຸສ຺ສູຣກໍ ອຈ຺ຈຸຓ຺ຫຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸສຸມກຊາໂຕ’’ຕິ. ຕິລພີຊກາທິເຠເທນາຕິ ຕິລພີຊກຓ຺ຓິກເກສຣາທິເຠເທນ ເສວາເລນ. ປຓເກນາຕິ ອຸທກປິຈ຺ຉິລ຺ເລນ. ອປ຺ປສນ຺ໂນ ອາກຸລຕາຍ. ອສນ຺ນິສິນ຺ໂນ ກລລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ອນາໂລກຏ຺ຐາເນຕິ ອາໂລກຣຫິເຕ ຐາເນ.

ສງ຺ຄາຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຓ຺ຑິໂຕ ມຎ຺ເຎຕິ ເອຕ຺ຖ ມຎ຺ເຎຕິ ອິທໍ ‘‘ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ນິປາຕປທໍ. ຕສ຺ສ ອິຕິ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຕິ ຠວໍ ປິງ຺ຄິຍານີ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຸນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອາຫ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠວໍ ປິງ຺ຄິຍານີ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ມຎ຺ຎຕິ ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ, ຍຖາ ເຕ ຂເມຍ຺ຍ, ຕຖາ ນໍ ກເຖຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຫໍ ໂກ ນາມ, ມມ ອວິສໂຍ ເອໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂກ ຈາຕິ ເຫຕຸນິສ຺ສກ຺ເກ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຸໂຕ ຈາ’’ຕິ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ເຍນ ກາຣເຓນ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ ¶ , ຕໍ ກາຣຓໍ ມຍິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພຸທ຺ໂຘເຍວ ຠເວຍ຺ຍ ອພຸທ຺ຘສ຺ສ ສພ຺ພຖາ ພຸທ຺ຘຎາຓານຸຠາວໍ ຊານິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ປເນຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອຣມຕ຺ຕກໍ ສີລມຕ຺ຕກໍ, ເຍນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍ (ທີ. ນິ. ໑.໗). ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ ທຸທ຺ທສາ ທຸຣນຸໂພຘາ…ເປ… ເຍຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຍຖາຠູຕໍ ວຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘) ຈ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ໂສປິ ນູນສ຺ສ ຕາທິໂສ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ.

ປສຕ຺ຖປ຺ປສຕ຺ໂຖຕິ ¶ ປສຕ຺ເຖຫິ ປາສໍເສຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓເຫວ ໂສ ປສຕ຺ໂຖ, ນ ຕສ຺ສ ກິຕ຺ຕິນາ, ປສໍສາສຠາເວເນວ ປາສໍໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຄຸຓານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ມຓິຣຕນນ຺ຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ມຓິຣຕນໍ.

ສເທວເກ ປາສໍສານມ຺ປິ ປາສໍໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປສຕ຺ເຖຫິ ວາ’’ຕິ ທຸຕິຍວິກປ຺ໂປ ຄຫິໂຕ. ອຣຓີຍໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເອວ ວສຕີຕິ ວໂສຕິ ອຕ຺ຖວໂສ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ອານິສໍສຠູຕໍ ຜລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຖານິສໍສ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ໂຖ ວາ ຜລໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວໂສ, ກາຣຓໍ.

ຂຸທ຺ທກມຘູຕິ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຫິ ກຕທຓ຺ຑກມຘຸ. ອເນຬກນ຺ຕິ ນິທ຺ໂທສໍ ອປຄຕມກ຺ຂິກຓ຺ຑກໍ.

ອຸທາຫຣີຍຕິ ອຸພ຺ເພຄປີຕິວເສນາຕິ ອຸທານໍ, ຕຖາ ວາ ອຸທາຫຣຓໍ ອຸທານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທາຫາຣໍ ອຸທາຫຣີ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ຕໍ ວຈນໍ ອຸທານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ກາຣຓປາລີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໕. ປຎ຺ຈເມ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກນ຺ຕິ ສຣີຣຄຕສ຺ສ ເຈວ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣຄຕສ຺ສ ຈາຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ນີລຠາວສ຺ສ ສງ຺ຄາຫກວຈນໍ. ຕສ຺ເສວາຕິ ນີລາທິສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖສ຺ເສວ. ວິຠາຄທສ຺ສນນ຺ຕິ ປເຠທທສ຺ສນໍ. ຍຖາ ເຕ ລິຈ຺ຉວິຣາຊາໂນ ອປີຕາທິວຓ຺ຓາ ເອວ ເກຈິ ເກຈິ ວິເລປນວເສນ ¶ ປີຕາທິວຓ຺ຓາ ຂາຍິໍສຸ, ເອວໍ ອນີລາທິວຓ຺ຓາ ເອວ ເກຈິ ວິເລປນວເສນ ນີລາທິວຓ຺ຓາ ຂາຍິໍສຸ. ເຕ ກິຣ ສຸວຓ຺ຓວິຈິຕ຺ເຕຫິ ມຓິໂອຠາເສຫິ ເອກນີລາ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕິ.

ໂກກນທນ຺ຕິ ວາ ປທຸມວິເສສນໍ ຍຖາ ‘‘ໂກກາສກ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ກິຣ ພຫຸປຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ອຕິວິຍ ສຸຄນ຺ຘຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ¶ ໂກກນທສງ຺ຂາຕໍ ປທຸມໍ ປາໂຕ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນເວລາຍ ຜຸລ຺ລໍ ວິກສິຕໍ ອວີຕຄນ຺ຘໍ ສິຍາ ວິໂຣຈມານໍ, ເອວໍ ສຣີຣຄນ຺ເຘນ ຄຸຓຄນ຺ເຘນ ຈ ສຸຄນ຺ຘໍ, ສຣທກາເລ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອາທິຈ຺ຈມິວ ອຕ຺ຕໂນ ເຕຊສາ ຕປນ຺ຕໍ, ອງ຺ເຄຫິ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕຊຸຕິຕາຍ ອງ຺ຄີຣສໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສາຕິ.

ປິງ຺ຄິຍານີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໖. ຉຏ຺ເຐ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠກຣຓປຈ຺ຈໂຍ ນາມ ວິສຠາຄເຠສຊ຺ຊເສນາສນາຫາຣາທິປຈ຺ຈໂຍ. ອຕ຺ຖກາມຕາຍ ວາ ອນຕ຺ຖກາມຕາຍ ວາຕິ ປສນ຺ນາ ອຕ຺ຖກາມຕາຍ, ກຸທ຺ຘາ ອນຕ຺ຖກາມຕາຍ. ອຕ຺ຖາຍ ວາ ອນຕ຺ຖາຍ ວາຕິ ສຠາວໂຕ ຠວິຕພ຺ພາຍ ອຕ຺ຖາຍ ວາ ອນຕ຺ຖາຍ ວາ. ອຸປສໍຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເທວານຸຠາເວນ ອຸປເນນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ວິຍ ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທາ ກິຣ ປຸເຣ ປຸຓ຺ຓມາຍ ສຕ຺ຕມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຄຕສຸຣາປານໍ ມາລາຄນ຺ຘາທິວິຠູຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬໍ ອນຸຠວມານາ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ໂຘທເກນ ນຫາຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣຠູສິຕາ ວຣໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ສິຣິຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສິຣິສຍເນ ນິປນ຺ນາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມມານາ ອິມໍ ສຸປິນໍ ອທ຺ທສ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຣ ນໍ ມຫາຣາຊາໂນ ສຍເນເນວ ສທ຺ຘິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອໂນຕຕ຺ຕທຫໍ ເນຕ຺ວາ ນຫາເປຕ຺ວາ ທິພ຺ພວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ທິພ຺ພຄນ຺ເຘຫິ ວິລິມ຺ເປຕ຺ວາ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ປິຬນ຺ເຘຕ຺ວາ ຕໂຕ ອວິທູເຣ ຣຊຕປພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ກນກວິມານໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ປາຈີນໂຕ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາເປສຸໍ. ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເສຕວຣວາຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ອວິທູເຣ ເອໂກ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຣຊຕປພ຺ພຕໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ກນກວິມານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ຜາເລຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິໍ ປວິຏ຺ຐສທິໂສ ອໂຫສິ. ອິມໍ ສຸປິນໍ ສນ຺ຘາຍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ວິຍ ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂກສລຣາຊາ ¶ ¶ ວິຍ ໂສຬສ ສຸປິເນຕິ –

‘‘ມຓ຺ຑູກິໂຍ ກຓ຺ຫສປ຺ເປ ຄິລນ຺ຕິ,

ຕສາ ວກາ ເອຬການໍ ຠຍາ ຫີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໗໗) –

ອິເມ ໂສຬສ ສຸປິເນ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ໂກສລຣາຊາ ວິຍ.

໑. ເອກທິວສໍ ກິຣ ໂກສລມຫາຣາຊາ ຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທູປຄໂຕ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ໂສຬສ ມຫາສຸປິເນ ປສ຺ສິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໗໖ ມຫາສຸປິນຊາຕກວຓ຺ຓນາ). ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຎ຺ຊນວຓ຺ຓາ ກາຬອຸສຠາ ‘‘ຍຸຊ຺ຌິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຸສຠຍຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຫາຊເນ ສນ຺ນິປຕິເຕ ຍຸຊ຺ຌນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນທິຕ຺ວາ ຄຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ປຏິກ຺ກນ຺ຕາ. ອິມໍ ປຐມໍ ສຸປິນໍ ອທ຺ທສ.

໒. ຂຸທ຺ທກາ ຣຸກ຺ຂາ ເຈວ ຄຈ຺ຉາ ຈ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕມ຺ປິ ຣຕນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາວ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ເຈວ ຜລນ຺ຕິ ຈ. ອິມໍ ທຸຕິຍໍ ອທ຺ທສ.

໓. ຄາວິໂຍ ຕທຫຸຊາຕານໍ ວຈ຺ຉານໍ ຂີຣໍ ປິວນ຺ຕິໂຍ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ຕຕິໂຍ ສຸປິໂນ.

໔. ຘຸຣວາເຫ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປນ຺ເນ ມຫາໂຄເຓ ຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ອໂຍເຊຕ຺ວາ ຕຣຸເຓ ໂຄທມ຺ເມ ຘຸເຣ ໂຍເຊນ຺ເຕ ອທ຺ທສ. ເຕ ຘຸຣໍ ວຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ສກຏານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສຸປິໂນ.

໕. ເອກໍ ອຸຠໂຕມຸຂໍ ອສ຺ສໍ ອທ຺ທສ. ຕສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຍວສໍ ເທນ຺ຕິ, ໂສ ທ຺ວີຫິປິ ມຸເຂຫິ ຂາທຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ສຸປິໂນ.

໖. ມຫາຊໂນ ¶ ¶ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ປສ຺ສາວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເອກສ຺ສ ຊຣສິງ຺ຄາລສ຺ສ ອຸປນາເມສິ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສາວໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ຉຏ຺ໂຐ ສຸປິໂນ.

໗. ເອໂກ ປຸຣິໂສ ຣຊ຺ຊຸໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິກ຺ຂິປຕິ. ເຕນ ນິສິນ຺ນປີຐສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ສຍິຕາ ຉາຕສິງ຺ຄາລີ ຕສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຕໍ ຂາທຕິ. ອິມໍ ສຕ຺ຕມໍ ສຸປິນໍ ອທ຺ທສ.

໘. ຣາຊທ຺ວາເຣ ພຫູຫິ ຕຸຈ຺ຉກຸມ຺ເຠຫິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ເອກໍ ມຫນ຺ຕໍ ປູຣິຕກຸມ຺ຠໍ ອທ຺ທສ. ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປນ ວຓ຺ຓາ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ຈຕູຫິ ອນຸທິສາຫິ ຈ ຆເຏຫິ ອຸທກໍ ອາເນຕ຺ວາ ປູຣິຕກຸມ຺ຠເມວ ປູເຣນ຺ຕິ, ປູຣິຕໍ ປູຣິຕໍ ອຸທກໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ປລາຍຕິ. ເຕປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕຕ຺ເຖວ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕິ, ຕຸຈ຺ຉກຸມ຺ເຠ ໂອໂລເກນ຺ຕາປິ ນຕ຺ຖິ. ອຍໍ ອຏ຺ຐໂມ ສຸປິໂນ.

໙. ເອກໍ ປຎ຺ຈປທຸມສຎ຺ຉນ຺ນໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ສພ຺ພໂຕຕິຕ຺ຖໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ອທ຺ທສ. ສມນ຺ຕໂຕ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປານີຍໍ ປິວນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ຄມ຺ຠີຣຏ຺ຐາເນ ອຸທກໍ ອາວິລໍ, ຕີຣປ຺ປເທເສ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທານໍ ອກ຺ກມນຏ຺ຐາເນ ອຈ຺ຉໍ ວິປ຺ປສນ຺ນມນາວິລໍ. ອຍໍ ນວໂມ ສຸປິໂນ.

໑໐. ເອກິສ຺ສາເຍວ ກຸມ຺ຠິຍາ ປຈ຺ຈມານໍ ໂອທນໍ ອປາກໍ ອທ຺ທສ. ‘‘ອປາກ’’ນ຺ຕິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວິຍ ຕີຫາກາເຣຫິ ປຈ຺ຈມານໍ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ອຕິກິລິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸໂລ, ເອກສ຺ມິໍ ສຸປກ຺ໂກຕິ. ອຍໍ ທສໂມ ສຸປິໂນ.

໑໑. ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຈນ຺ທນສາຣໍ ປູຕິຕກ຺ເກນ ວິກ຺ກິຓນ຺ເຕ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ເອກາທສໂມ ສຸປິໂນ.

໑໒. ຕຸຈ຺ຉລາພູນິ ອຸທເກ ສີທນ຺ຕານິ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ທ຺ວາທສໂມ ສຸປິໂນ.

໑໓. ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ ກູຏາຄາຣປ຺ປມາຓາ ຆນສິລາ ນາວາ ວິຍ ອຸທເກ ປ຺ລວມານາ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ເຕຣສໂມ ສຸປິໂນ.

໑໔. ຂຸທ຺ທກມຘຸກປຸປ຺ຜປ຺ປມາຓາ ມຓ຺ຑູກິໂຍ ມຫນ຺ເຕ ກຓ຺ຫສປ຺ເປ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປລນາເຬ ວິຍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຄິລນ຺ຕິໂຍ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ຈຸທ຺ທສໂມ ສຸປິໂນ.

໑໕. ທສຫິ ¶ ¶ ອສທ຺ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຄາມໂຄຈຣໍ ກາກໍ ກຎ຺ຈນວຓ຺ຓວຓ຺ຓຕາຍ ‘‘ສຸວຓ຺ຓາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ສຸວຓ຺ຓຣາຊຫໍເສ ປຣິວາເຣນ຺ເຕ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ປນ຺ນຣສໂມ ສຸປິໂນ.

໑໖. ປຸພ຺ເພ ທີປິໂນ ເອຬເກ ຂາທນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ເອຬເກ ທີປິໂນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຸຣມຸຣາຕິ ຂາທນ຺ເຕ ອທ຺ທສ. ອຖຎ຺ເຎ ຕສາ ວກາ ເອຬເກ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ຕສິຕາ ຕາສປ຺ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເອຬການໍ ຠຍາ ປລາຍິຕ຺ວາ ຄຸມ຺ພຄຫນານິ ປວິສິຕ຺ວາ ນິລີຍິໍສຸ. ອຍໍ ໂສຬສໂມ ສຸປິໂນ.

໑. ຕຕ຺ຖ ອຘມ຺ມິການໍ ຣາຊູນໍ, ອຘມ຺ມິການຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສານໍ ກາເລ ໂລເກ ວິປຣິວຕ຺ຕມາເນ ກຸສເລ ໂອສນ຺ເນ ອກຸສເລ ອຸສ຺ສນ຺ເນ ໂລກສ຺ສ ປຣິຫານກາເລ ເທໂວ ນ ສມ຺ມາ ວສິສ຺ສຕິ, ເມຆປາທາ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສສ຺ສານິ ມິລາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ວສ຺ສິຕຸກາມາ ວິຍ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ເມຆາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິກາຫິ ອາຕເປ ປຕ຺ຖຏານໍ ວີຫິອາທີນໍ ເຕມນຠເຍນ ອນ຺ໂຕປເວສິຕກາເລ ປຸຣິເສສຸ ກຸທາລປິຏເກ ອາທາຍ ອາຬິພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂນ຺ເຕສຸ ວສ຺ສນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ອຸສຠາ ວິຍ ອຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອວສ຺ສິຕ຺ວາວ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍໍ ປຐມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໒. ໂລກສ຺ສ ປຣິຫີນກາເລ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຕ຺ຕາຍຸກກາເລ ສຕ຺ຕາ ຕິພ຺ພຣາຄາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອສມ຺ປຕ຺ຕວຍາວ ກຸມາຣິໂຍ ປຸຣິສນ຺ຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕຸນິໂຍ ເຈວ ຄພ຺ຠິນິໂຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ວຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕິ. ຂຸທ຺ທກຣຸກ຺ຂານໍ ປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຫິ ຕາສໍ ອຸຕຸນິຠາໂວ, ຜລໍ ວິຍ ຈ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍໍ ທຸຕິຍສ຺ສ ວິປາໂກ.

໓. ມນຸສ຺ສານໍ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິກກມ຺ມສ຺ສ ນຏ຺ຐກາເລ ສຕ຺ຕາ ມາຕາປິຕູສຸ ວາ ສສ຺ສຸສສຸເຣສຸ ວາ ລຊ຺ຊໍ ອນຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສໍວິທຫນ຺ຕາວ ຆາສຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ມຫລ຺ລການໍ ທາຕຸກາມາ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ອທາຕຸກາມາ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ມຫລ຺ລກາ ອນາຖາ ຫຸຕ຺ວາ ອສຍໍວສີ ທາຣເກ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສນ຺ຕິ ຕທຫຸຊາຕານໍ ວຈ຺ຉການໍ ຂີຣໍ ປິວນ຺ຕິໂຍ ມຫາຄາວິໂຍ ວິຍ. ອຍໍ ຕຕິຍສ຺ສ ວິປາໂກ.

໔. ອຘມ຺ມິກຣາຊູນໍ ¶ ກາເລ ອຘມ຺ມິກຣາຊາໂນ ປຓ຺ຑິຕານໍ ປເວຓິກຸສລານໍ ກມ຺ມນິຕ຺ຖຣຓສມຕ຺ຖານໍ ມຫາມຕ຺ຕານໍ ຍສໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຘມ຺ມສຠາຍໍ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນປິ ປຓ຺ຑິເຕ ໂວຫາຣກຸສເລ ມຫລ຺ລເກ ອມຈ຺ເຈ ນ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕພ຺ພິປຣີຕານໍ ປນ ຕຣຸຓຕຣຸຓານໍ ຍສໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາຣູເປ ເອວ ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕ ຣາຊກມ຺ມານິ ເຈວ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຊານນ຺ຕາ ¶ ເນວ ຕໍ ຍສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ຣາຊກມ຺ມານິ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ. ເຕ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ກມ຺ມຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫລ຺ລກາປິ ປຓ຺ຑິຕາມຈ຺ຈາ ຍສໍ ອລຠນ຺ຕາ ກິຈ຺ຈານິ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາປິ ‘‘ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ເອເຕຫິ, ມຍໍ ພາຫິຣກາ ຊາຕາ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣິກາ ຕຣຸຓທາຣກາ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ກມ຺ມານິ ນ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ເຕສໍ ຣາຊູນໍ ຫານິເຍວ ຠວິສ຺ສຕິ, ຘຸຣໍ ວຫິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖານໍ ວຈ຺ຉທມ຺ມານໍ ຘຸເຣ ໂຍຊິຕກາໂລ ວິຍ ທູຣວາຫານຎ຺ຈ ມຫາໂຄຓານໍ ຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ອໂຍຊິຕກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ວິປາໂກ.

໕. ອຘມ຺ມິກຣາຊກາເລເຍວ ອຘມ຺ມິກພາລຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິເກ ໂລລມນຸສ຺ເສ ວິນິຈ຺ຉເຍ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ປາປປຸຎ຺ເຎສຸ ອນາທຣາ ພາລາ ສຠາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ເທນ຺ຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ລຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕິ ອສ຺ໂສ ວິຍ ທ຺ວີຫິ ມຸເຂຫິ ຍວສໍ. ອຍໍ ປຎ຺ຈມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໖. ອຘມ຺ມິກາເຍວ ວິຊາຕິຣາຊາໂນ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອາສງ຺ກາຍ ຍສໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ອກຸລີນານໍເຍວ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ມຫາກຸລານິ ທຸຄ຺ຄຕານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ລາມກກຸລານິ ອິສ຺ສຣານິ. ເຕ ຈ ກຸລີນປຸຣິສາ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ‘‘ອິເມ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອກຸລີນານໍ ຘີຕໂຣ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ອິຕິ ຕາສໍ ກຸລຘີຕານໍ ອກຸລີເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາໂສ ຊຣສິງ຺ຄາລສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ປສ຺ສາວກຣຓສທິໂສ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ວິປາໂກ.

໗. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປຸຣິສໂລລາ ສຸຣາໂລລາ ອລງ຺ກາຣໂລລາ ວິສິຂາໂລລາ ອາມິສໂລລາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລາ ທຸຣາຈາຣາ. ຕາ ສາມິເກຫິ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທີນິ ກມ຺ມານິ ກຕ຺ວາ ກິຈ຺ເຉນ ¶ ກສິເຣນ ສມ຺ຠຕໍ ຘນໍ ຊາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຸຣໍ ປິວນ຺ຕິໂຍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ຘາຣຍມານາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ອຈ຺ຈາຍິກມ຺ປິ ກິຈ຺ຈໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ເຄຫປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄນປິ ຉິທ຺ທຏ຺ຐາເນຫິປິ ຊາເຣ ອຸປຘາຣຍມານາ ສ຺ເວ ວປິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ພີຊມ຺ປິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕຂຊ຺ຊການິ ປຈິຕ຺ວາ ຂາທມານາ ວິລຸມ຺ປິສ຺ສນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາປີຐເກ ນິປນ຺ນຉາຕສິງ຺ຄາລີ ວິຍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຣຊ຺ຊຸໍ. ອຍໍ ສຕ຺ຕມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໘. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ໂລໂກ ປຣິຫາຍິສ຺ສຕິ, ຣຏ຺ຐໍ ນິໂຣຊໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຣາຊາໂນ ທຸຄ຺ຄຕາ ກປຓາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂຍ ອິສ຺ສໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕ ເອວໍທຸຄ຺ຄຕາ ສພ຺ເພ ຊານປເທ ອຕ຺ຕໂນວ ກມ຺ມໍ ກາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ມນຸສ຺ສາ ສເກ ກມ຺ມນ຺ເຕ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຣາຊູນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓານິ ວປນ຺ຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕາ ລາຍນ຺ຕາ ມທ຺ທນ຺ຕາ ¶ ປເວເສນ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉຸກ຺ເຂຕ຺ຕານິ ກໂຣນ຺ຕາ ຍນ຺ຕານິ ວາເຫນ຺ຕາ ຜາຓິຕາທີນິ ປຈນ຺ຕາ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ຜລາຣາເມ ຈ ກໂຣນ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ຜນ຺ນານິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາທີນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ໂກຏ຺ຐາຄາຣເມວ ປູເຣສ຺ສນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫສຸ ຕຸຈ຺ຉໂກຏ຺ເຐ ໂອໂລເກນ຺ຕາປິ ນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຸຈ຺ຉກຸມ຺ເຠ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ປູຣິຕກຸມ຺ຠປູຣຓສທິສເມວ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ອຏ຺ຐມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໙. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຉນ຺ທາທິວເສນ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ຘມ຺ເມນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ນາມ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ ລຎ຺ຊວິຕ຺ຕກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ຘນໂລລາ, ຣຏ຺ຐວາສິເກສຸ ເຕສໍ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາ ນາມ ນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ກກ຺ຂຬາ ຜຣຸສາ ອຸຈ຺ຉຸຍນ຺ເຕ ອຸຈ຺ຉຸຠຓ຺ຑິກາ ວິຍ ມນຸສ຺ເສ ປີເຬນ຺ຕາ ນານປ຺ປກາຣໍ ພລິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຘນໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ພລິປີຬິຕາ ກິຎ຺ຈິ ທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຄາມນິຄມາທໂຍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສ຺ສນ຺ຕິ. ມຊ຺ຌິມຊນປໂທ ສຸຎ຺ໂຎ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ຆນວາໂສ ເສຍ຺ຍຖາປິ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ມຊ຺ເຌ ອຸທກໍ ອາວິລໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ. ອຍໍ ນວມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໐. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສຸ ອຘມ຺ມິເກສຸ ຣາຊຍຸຕ຺ຕາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາປິ ເນຄມຊານປທາປີຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ¶ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພ ມນຸສ຺ສາ ອຘມ຺ມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ, ພລິປຏິຄ຺ຄາຫິກເທວຕາ, ຣຸກ຺ຂເທວຕາ, ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາຕິ ເອວໍ ເທວຕາປິ ອຘມ຺ມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຘມ຺ມິກຣາຊູນໍ ຣຊ຺ເຊ ວາຕາ ວິສມາ ຂຣາ ວາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ອາກາສຏ຺ຐກວິມານານິ ກມ຺ເປສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕສຸ ກມ຺ປິເຕສຸ ເທວຕາ ກຸປິຕາ ເທວໍ ວສ຺ສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ວສ຺ສມາໂນປິ ສກລຣຏ຺ເຐ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ວສ຺ສມາໂນປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກສິກມ຺ມສ຺ສ ວາ ວປ຺ປກມ຺ມສ຺ສ ວາ ອຸປກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຈ ຣຏ຺ເຐ, ເອວໍ ຊນປເທປິ ຄາເມປິ ເອກຕຬາກສເຣປິ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຕຬາກສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ອຸປຣິ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ຠາເຄ ສສ຺ສໍ ອຕິວສ຺ເສນ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ອວສ຺ສເນນ ມິລາຍິສ຺ສຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ສມ຺ມາ ວສ຺ສມາໂນ ສມ຺ປາເທສ຺ສຕິ. ເອວໍ ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຣຊ຺ເຊ ວຸຕ຺ຕສສ຺ສາ ວິປາໂກ. ຕິປ຺ປກາຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ເອກກຸມ຺ຠິຍາ ໂອທໂນ ວິຍ. ອຍໍ ທສມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໑. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕເຍວ ກາເລ ສາສເນ ປຣິຫາຍນ຺ເຕ ປຈ຺ຈຍໂລລາ ອລຊ຺ຊິກາ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕ ຠຄວຕາ ປຈ຺ຈຍໂລລຸປ຺ປໍ ນິມ຺ມເຖຕ຺ວາ ກຖິຕຘມ຺ມເທສນໍ ຈີວຣາທິຈຕຸປຈ຺ຈຍເຫຕຸ ປເຣສໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈເຍຫິ ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິຕ຺ຖຣຓປກ຺ເຂ ຐິຕາ ນິພ຺ພານາຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ເທເສຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ເກວລໍ ‘‘ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ມຘຸຣສທ຺ທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ¶ ມຫຄ຺ຆານິ ຈີວຣາທີນິ ທສ຺ສນ຺ຕິ’’ອິຈ຺ເຈວໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ. ອປເຣ ອນ຺ຕຣວີຖິຈຕຸກ຺ກຣາຊທ຺ວາຣາທີສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຫາປຓອຑ຺ຒກຫາປຓປາທມາສກຣູປາທີນິປິ ນິສ຺ສາຍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ. ອິຕິ ຠຄວຕາ ນິພ຺ພານຄ຺ຆນກໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ເຈວ ກຫາປຓາທິອຕ຺ຖາຍ ຈ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ເທເສນ຺ຕາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຈນ຺ທນສາຣໍ ປູຕິຕກ຺ເກນ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕາ ວິຍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍໍ ເອກາທສມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໒. ອຘມ຺ມິກຣາຊກາເລ ໂລເກ ວິປຣິວຕ຺ຕນ຺ເຕເຍວ ຣາຊາໂນ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ຍສໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ອກຸລີນານຎ຺ເຎວ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕ ອິສ຺ສຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິຕຣາ ທລິທ຺ທາ. ຣາຊສມ຺ມຸເຂປິ ຣາຊທ຺ວາເຣປິ ອມຈ຺ຈສມ຺ມຸເຂປິ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນປິ ຕຸຈ຺ຉລາພຸສທິສານໍ ອກຸລີນານໍເຍວ ກຖາ ໂອສີທິຕ຺ວາ ຐິຕາ ວິຍ ນິຈ຺ຈລາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ ຠວິສ຺ສຕິ. ສງ຺ຆສນ຺ນິປາເຕປິ ສງ຺ຆກມ຺ມຄຓກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ¶ ເຈວ ປຕ຺ຕຈີວຣປຣິເວຓາທິວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ທຸສ຺ສີລານໍ ປາປປຸຄ຺ຄລານໍເຍວ ກຖາ ນິຍ຺ຍານິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ຕຸຈ຺ຉລາພູນໍ ສີທນກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ທ຺ວາທສມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໓. ຕາທິເສເຍວ ກາເລ ອຘມ຺ມິກຣາຊາໂນ ອກຸລີນານໍ ຍສໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕ ອິສ຺ສຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຸລີນາ ທຸຄ຺ຄຕາ. ເຕສຸ ນ ເກຈິ ຄາຣວໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິຕເຣສຸເຍວ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ຣາຊສມ຺ມຸເຂ ວາ ອມຈ຺ຈສມ຺ມຸເຂ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍກຸສລານໍ ຆນສິລາສທິສານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ກຖາ ນ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ. ເຕສຸ ກເຖນ຺ເຕສຸ ‘‘ກິໍ ອິເມ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ອິຕເຣ ປຣິຫາສເມວ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸສນ຺ນິປາເຕປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣສຸ ຐາເນສຸ ເນວ ເປສເລ ຠິກ຺ຂູ ຄຣຸກາຕພ຺ເພ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ, ນາປິ ເນສໍ ກຖາ ປຣິໂຍຄາຫິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ, ສິລານໍ ປ຺ລວນກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ເຕຣສມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໔. ໂລເກ ປຣິຫາຍນ຺ເຕເຍວ ມນຸສ຺ສາ ຕິພ຺ພຣາຄາທິຊາຕິກາ ກິເລສານຸວຕ຺ຕກາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຣຸຓານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍານໍ ວເສ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຄເຫ ທາສກມ຺ມກາຣາທໂຍປິ ໂຄມຫິໍສາທໂຍປິ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຕາສໍເຍວ ອາຍຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ‘‘ອສຸກໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ວາ ປຣິຈ຺ຉທາທິຊາຕໍ ວາ ກຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ໂຫຕຸ, ກິໍ ຕຸຍ຺ຫິມິນາ ພ຺ຍາປາເຣນ, ຕ຺ວໍ ມຍ຺ຫໍ ຆເຣ ສນ຺ຕໍ ວາ ອສນ຺ຕໍ ວາ ຊານິຕຸກາໂມ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ທາສເຈຏເກ ວິຍ ວເສ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ມຘຸກປຸປ຺ຜປ຺ປມາຓານໍ ມຓ຺ຑູກີນໍ ອາສິວິເສ ກຓ຺ຫສປ຺ເປ ຄິລນກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ຈຸທ຺ທສມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໕. ທຸພ຺ພລຣາຊກາເລ ¶ ປນ ຣາຊາໂນ ຫຕ຺ຖິສິປ຺ປາທີສຸ ອກຸສລາ ຍຸທ຺ເຘສຸ ອວິສາຣທາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຊາຘິປຈ຺ຈໍ ອາສງ຺ກມານາ ສມານຊາຕິການໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາທມູລິກນຫາປນກປ຺ປກາທີນໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ຊາຕິໂຄຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຣາຊກຸເລ ປຕິຏ຺ຐໍ ອລຠມານາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ອິສ຺ສຣິເຍ ຐິເຕ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕຫີເນ ອກຸລີເນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ວິຈຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຸວຓ຺ຓຣາຊຫໍເສຫິ ກາກສ຺ສ ປຣິວາຣິຕກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ປນ຺ນຣສມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໖. ອຘມ຺ມິກຣາຊກາເລເຍວ ¶ ຈ ອກຸລີນາວ ຣາຊວລ຺ລຠາ ອິສ຺ສຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຸລີນາ ອປຎ຺ຎາຕາ ທຸຄ຺ຄຕາ. ເຕ ຣາຊານໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຖໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານາທີສຸ ພລວນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລານໍ ປເວຓິອາຄຕານິ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທີນິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕການີ’’ຕິ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕ ‘‘ນ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານາທີສຸ ວິວທນ຺ເຕ ເວຕ຺ຕລຕາທີຫິ ປຫຣາເປຕ຺ວາ ຄີວາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອປກຑ຺ຒາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ຊານາຖ, ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິວທຖ, ອິທານິ ໂວ ປຫຣາເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ກເຖຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທຈ຺ເຉທາທີນິ ກາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕ ເຕສໍ ຠເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕການິ ວຕ຺ຖູນິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ຕານິ, ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫານິ ປວິສິຕ຺ວາ ຠີຕາ ນິປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ. ປາປຠິກ຺ຂູປິ ເປສເລ ຠິກ຺ຂູ ຍຖາຣຸຈິ ວິເຫເຐສ຺ສນ຺ຕິ. ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ປຏິສຣຓໍ ອລຠມານາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຄຫນຏ຺ຐາເນສຸ ນິລີຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ຫີນຊຈ຺ເຈຫິ ເຈວ ປາປຠິກ຺ຂູຫິ ຈ ອຸປທ຺ທຸຕານໍ ຊາຕິມນ຺ຕກຸລປຸຕ຺ຕານຎ຺ເຈວ ເປສລຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ເອຬການໍ ຠເຍນ ຕສວການໍ ປລາຍນກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ໂສຬສມສ຺ສ ວິປາໂກ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠູເຕ ໂສຬສ ມຫາສຸປິເນ ປສ຺ສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂກສລຣາຊາ ວິຍ ໂສຬສ ສຸປິເນ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖນິມິຕ຺ຕໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມານຸຠາເວນ ປສ຺ສຕິ. ໂກສລຣາຊາ ວິຍ ໂລກສ຺ສ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖນິມິຕ຺ຕໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປນ ສພ຺ພສຕ຺ຕສາຘາຣຓກມ຺ມານຸຠາເວນ ປສ຺ສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຸທ຺ຘາ ຫິ ເທວຕາຕິ ມຫານາຄວິຫາເຣ ມຫາເຖຣສ຺ສ ກຸທ຺ຘາ ເທວຕາ ວິຍ. ໂຣຫເຓ ກິຣ ມຫານາຄວິຫາເຣ ມຫາເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອນປໂລເກຕ຺ວາວ ເອກໍ ນາຄຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທາເປສິ. ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ເຖຣສ຺ສ ກຸທ຺ຘາ ປຐມເມວ ນໍ ສຈ຺ຈສຸປິເນນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ອິໂຕ ເຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ຣາຊາ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸປິເນ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣ ຕໍ ກຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຣາໂຊໂຣຘານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຕາ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕາ ‘‘ເອວໍ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ທິວສໍ ຄຓາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາເຫ ວີຕິວຕ຺ເຕ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເທ ຉິນ຺ທາເປສິ. ເອກນ຺ຕໍ ສຈ຺ຈເມວ ໂຫຕີຕິ ຜລສ຺ສ ສຈ຺ຈຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ທສ຺ສນໍ ¶ ປນ ວິປລ຺ລຕ຺ຖເມວ ¶ . ເຕເນວ ປຫີນວິປລ຺ລາສາ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠູຕມ຺ປິ ສຸປິນໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ທ຺ວີຫິ ຕີຫິປິ ກາຣເຓຫິ ກທາຈິ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສໍສຄ຺ຄເຠທໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອເສຂາ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓານໍ ວິປລ຺ລາສາ ເອວ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕນ຺ຕິ ສຸປິນກາເລ ປວຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ກມ຺ມກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຄຕິນິມິຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫຕິ. ອີທິສານີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພປຣິກປ຺ປິຕຣູປາທິອາຣມ຺ມຓານິ ເຈວ ຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈ. ສພ຺ໂພຫາຣິກຈິຕ຺ເຕນາຕິ ປກຕິຈິຕ຺ເຕນ.

ທ຺ວີຫິ ອນ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ກຸສລາກຸສລສງ຺ຂາເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ອນ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ໂຕ. ອາວຊ຺ຊນຕທາຣມ຺ມຓກ຺ຂເຓຕິ ອິທໍ ຍາວ ຕທາຣມ຺ມຓຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕວາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸປິເນເນວ ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ເມ, ສຸຕໍ ວິຍ ເມຕິ ກຖນກາເລ ປນ ອພ຺ຍາກໂຕເຍວ ອາວຊ຺ຊນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ວທນ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ທຸຕິຍໂມຆວາເຣ ວິຍ ມໂນທ຺ວາເຣປິ ອາວຊ຺ຊນໍ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຊວນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕີຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ເມ, ສຸຕໍ ວິຍ ເມ’’ຕິ ກປ຺ປນາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸປິນນ຺ເຕປິ ຕທາຣມ຺ມຓວຈນໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ອຕີຕວເສນ ວາ ສຠາວຘມ຺ມາ ສຸປິນນ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຍທິປິ ສຸປິນນ຺ເຕ ວິຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ຣູປາທິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ສຸປິນນ຺ເຕ ອຸປຏ຺ຐິຕນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປວເສນ ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕ ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກຣຊກາຍສ຺ສ ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຫທຍວຕ຺ຖຸ ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕາປິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນາ ອສຸປ຺ປສນ຺ນວຏ຺ຏິນິສ຺ສິຕທີປປ຺ປຠາ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລຫທຍວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສຸປິນນ຺ຕເຈຕນາຕິ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຸປິນນ຺ຕເຈຕນາ. ສຸປິນຎ຺ຫິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ມໂນທ຺ວາຣິເກເນວ ຊວເນນ ປສ຺ສຕິ, ນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິເກນ. ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຈ ມໂນທ຺ວາຣິເກເນວ ປຏິພຸຊ຺ຌຕິ, ນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິເກນ. ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ມຫາວຏ຺ຏິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ທີເປ ຈກ຺ຂຸສມີປໍ ອຸປນີເຕ ປຐມໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິກໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ຠວງ຺ຄໍ ນ ອາວຏ຺ເຏຕິ, ມໂນທ຺ວາຣິກເມວ ອາວຏ຺ເຏຕິ. ອຖ ຊວນໍ ຊວິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ. ທຸຕິຍວາເຣ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິກອາວຊ຺ຊນໍ ຠວງ຺ຄໍ ອາວຏ຺ເຏຕິ ¶ , ຕໂຕ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ຊວນປຣິໂຍສານານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຠວງ຺ຄໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕິຍວາເຣ ມໂນທ຺ວາຣິກອາວຊ຺ຊເນນ ຠວງ຺ເຄ ອາວຏ຺ຏິເຕ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນໍ ຊວຕິ. ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ກິໍ ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອາໂລໂກ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕຖາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສ ກຓ຺ຓສມີເປ ຕູຣິເຍສຸ ປຄ຺ຄຫິເຕສຸ ¶ , ຆານສມີເປ ສຸຄນ຺ເຘສຸ ວາ ທຸຄ຺ຄນ຺ເຘສຸ ວາ ປຸປ຺ເຜສຸ ອຸປນີເຕສຸ, ມຸເຂ ສປ຺ປິມ຺ຫິ ວາ ຜາຓິເຕ ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ, ປິຏ຺ຐິຍໍ ປາຓິນາ ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ ປຐມໍ ໂສຕທ຺ວາຣິກາທີນິ ອາວຊ຺ຊນານິ ຠວງ຺ຄໍ ນ ອາວຏ຺ເຏນ຺ຕິ, ມໂນທ຺ວາຣິກເມວ ອາວຏ຺ເຏຕິ, ອຖ ຊວນໍ ຊວິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ. ທຸຕິຍວາເຣ ໂສຕທ຺ວາຣິກາທີນິ ອາວຊ຺ຊນານິ ຠວງ຺ຄໍ ອາວຏ຺ເຏນ຺ຕິ, ຕໂຕ ໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ຊວນປຣິໂຍສານານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຠວງ຺ຄໍ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຕິຍວາເຣ ມໂນທ຺ວາຣິກອາວຊ຺ຊເນນ ຠວງ຺ເຄ ອາວຏ຺ຏິເຕ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນໍ ຊວຕິ, ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຎຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສທ຺ໂທ, ສງ຺ຂສທ຺ໂທ ເຠຣິສທ຺ໂທ’’ຕິ ວາ ‘‘ກິໍ ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຄນ຺ໂຘ, ມູລຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ‘‘ກິໍ ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ມຸຂໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ສປ຺ປີຕິ ວາ ຜາຓິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເກນມ຺ຫິ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປຫໂຏ, ອຕິພທ຺ໂຘ ເມ ປຫາໂຣ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວເນເນວ ປຏິພຸຊ຺ຌຕິ, ນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິເກນ. ສຸປິນມ຺ປິ ເຕເນວ ປສ຺ສຕິ, ນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິເກນ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ມຫາສຸປິນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໗. ສຕ຺ຕເມ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອກາເລປີຕິ ຈິຕ຺ຕເວສາຂມາເສສຸປິ. ວສ຺ສວລາຫກເທວປຸຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕິຍາ ກີຬິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອກາເລປິ ເທໂວ ວສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ວສ຺ສວລາຫກເທວປຸຕ຺ໂຕ ວາກຣກຸຏກວາສິຂີຓາສວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ເຖໂຣ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ວສ຺ສວລາຫກເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຈິຕ຺ເຕນ ເທໂວ ວສ຺ສຕີຕິ. ອາມ, ຠນ຺ເຕຕິ. ປສ຺ສິຕຸກາມາ ມຍນ຺ຕິ. ເຕມິສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເມຆສີສໍ ວາ ຄຊ຺ຊິຕໍ ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ກຖໍ ເຕມິສ຺ສາມາຕິ. ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ເຕນ ເທໂວ ວສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສຖາຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ¶ ປາວິສິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ປວິສນ຺ເຕເຍວ ເອກໍ ຄີຕໍ ຄາຍິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ອຸກ຺ຂິປິ, ສມນ຺ຕາ ຕິໂຍຊນຏ຺ຐານໍ ເອກເມຆໍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ອທ຺ຘຕິນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິຏ຺ໂຐຕິ.

໑໙໘-໙. ອຏ຺ຐເມ ¶ ອງ຺ເຄຫີຕິ ກາຣເຓຫິ. ອງ຺ຄີຍນ຺ຕິ ເຫຕຸຠາເວນ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອງ຺ຄານິ, ກາຣຓານິ. ກາຣຓຕ຺ເຖ ຈ ອງ຺ຄ-ສທ຺ໂທ. ປຎ຺ຈຫີຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມນຸອາຄຕາ ປວຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕາ ຈ. ວາຈາຕິ ສມຸລ຺ລປນ-ວາຈາ. ຍາ ‘‘ວາຈາ ຄິຣາ ພ຺ຍປ຺ປໂຖ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໖໓໖) ຈ, ‘‘ເນລາ ກຓ຺ຓສຸຂາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໙) ຈ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຍາ ປນ ‘‘ວາຈາຍ ເຈ ກຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣ) ເອວໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ, ‘‘ຍາ ຈຕູຫິ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕຫິ ອາຣຕິ…ເປ… ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມ຺ມາວາຈາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໒໙໙) ເອວໍ ວິຣຕິ ຈ, ‘‘ຜຣຸສວາຈາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາເສວິຕາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິກາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໔໐) ເອວໍ ເຈຕນາ ຈ ວາຈາຕິ ອາຄຕາ, ນ ສາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ກສ຺ມາ? ອຠາສິຕພ຺ພໂຕ. ‘‘ສຸຠາສິຕາ ໂຫຕິ, ໂນ ທຸພ຺ຠາສິຕາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຠາສິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາສິຕາ. ເຕນສ຺ສາ ອຕ຺ຖາວຫຕໍ ທີເປຕິ. ອນວຊ຺ຊາຕິ ຣາຄາທິອວຊ຺ຊຣຫິຕາ. ອິມິນາສ຺ສ ກາຣຓສຸທ຺ຘິໍ ອຄຕິຄມນາທິປ຺ປວຕ຺ຕໂທສາຠາວຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ຣາຄໂທສາທິວິມຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຍໍ ຠາສໂຕ ອນຸໂຣຘວິວຊ຺ຊນໂຕ ອຄຕິຄມນໍ ທຸຣສມຸສ຺ສິຕເມວາຕິ. ອນນຸວຊ຺ຊາຕິ ອນຸວາທວິມຸຕ຺ຕາ. ອິມິນາສ຺ສາ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທີເປຕິ. ສຕິ ຫິ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອນນຸວຊ຺ຊຕາຕິ. ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕານໍ. ເຕນ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ ພາລາ ອປ຺ປມາຓາຕິ ທີເປຕິ.

ອິເມຫິ ໂຂຕິອາທີນິ ຕານິ ອງ຺ຄານິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕໍ ວາຈໍ ນິຄເມຕິ. ຍຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎ ປຏິຎ຺ຎາທີຫິ ອວຍເວຫິ, ນາມາທີຫິ ປເທຫິ, ລິງ຺ຄວຈນວິຠຕ຺ຕິກາລກາຣກສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕໍ ມຸສາວາທາທິວາຈມ຺ປິ ສຸຠາສິຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕໍ ປຏິເສເຘຕິ. ອວຍວາທິສມນ຺ນາຄຕາປິ ຫິ ຕຖາຣູປີ ¶ ວາຈາ ທຸພ຺ຠາສິຕາວ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ. ອິເມຫິ ປນ ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ສເຈປິ ມິລກ຺ຂຸຠາສາປຣິຍາປນ຺ນາ ຆຏເຈຏິກາຄີຕິກປຣິຍາປນ຺ນາປິ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ສຸຠາສິຕາວ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຫິຕສຸຂາວຫຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ມຄ຺ຄປສ຺ເສ ສສ຺ສໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ສີຫຬເຈຏິກາຍ ສີຫຬເກເນວ ຊາຕິຊຣາມຣຓຍຸຕ຺ຕໍ ຄີຕິກໍ ຄາຍນ຺ຕິຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສກຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ຕຖາ ຕິສ຺ໂສ ນາມ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປທຸມສ຺ສຣສມີເປນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປທຸມສ຺ສເຣ ປທຸມານິ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ –

ຊຣາຠິເວເຄນ ມທ຺ທີຍນ຺ຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໑໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໕໒ ສຸຠາສິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) –

ອິມໍ ຄີຕິໍ ຄາຍນ຺ຕິຍາ ເຈຏິກາຍ ສຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ.

ພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣປິ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຸຣິໂສ ສຕ຺ຕຫິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຏວິໂຕ ອາຄມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຸສເລນ ຕຓ຺ຑຸເລ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕິຍາ –

‘‘ຊຣາຍ ປຣິມທ຺ທິຕໍ ເອຕໍ, ມິລາຕຈມ຺ມນິສ຺ສິຕໍ;

ມຣເຓນ ຠິຊ຺ຊຕິ ເອຕໍ, ມຈ຺ຈຸສ຺ສ ຆາສມາມິສໍ.

‘‘ກິມີນໍ ອາລຍໍ ເອຕໍ, ນານາກຸຓເປນ ປູຣິຕໍ;

ອສຸຈິຠາຊນໍ ເອຕໍ, ຕທລິກ຺ຂນ຺ຘສມໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໑໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໕໒ ສຸຠາສິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) –

ອິມໍ ຄີຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ສຫ ປຸຕ຺ເຕຫິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ປຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ວາຈາ ສເຈປິ ມິລກ຺ຂຸຠາສາຍ ປຣິຍາປນ຺ນາ ຆຏເຈຏິກາຄີຕິກປຣິຍາປນ຺ນາ ວາຈາ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ສຸຠາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸຠາສິຕາ ເອວ ອນວຊ຺ຊາ ອນນຸວຊ຺ຊາ ຈ ວິຎ຺ຎູນໍ ອຕ຺ຖຕ຺ຖິການໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖປ຺ປຏິສຣຓານໍ, ໂນ ພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປຏິສຣຓານນ຺ຕິ. ນວມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ວາຈາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໐໐. ທສເມ ¶ ນິສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ນິສ຺ສຣຓີຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ກຕ຺ຕຣິ ເຫສ ອນີຍ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ນິຍ຺ຍານິຍາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິສ຺ສຏາ’’ຕິ. ກຸໂຕ ປນ ນິສ຺ສຏາ? ຍຖາສກໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ. ນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຘາຕຸໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎສຠາວາ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຘມ຺ມຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸວິເສໂສ ¶ . ຕາທິສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິເລສວເສນ ກາເມສຸ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ວີມໍສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມນິຍຕໍ ອິທານິ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາມວິຕກ຺ໂກປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກ຺ຂນ຺ທນໍ ນາມ ອນຸປ຺ປເວໂສ. ໂສ ປນ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ນປ຺ປວິສຕີ’’ຕິ. ປສີທນໍ ນາມ ອຠິຣຸຈິ. ສນ຺ຕິຏ຺ຐນໍ ປຕິຏ຺ຐານໍ. ວິມຸຈ຺ຈນໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນນ຺ຕິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວທຕິ ‘‘ປສາທໍ ນາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. ເອວໍຠູຕໍ ປນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ກຖໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ.

ຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເອກຕ຺ຕວເສນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ໂຄຈເຣ ຄຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມເຓ ເອວ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຫານຠາຄິຍຕ຺ຕາຕິ ຐິຕິຠາຄິຍຕ຺ຕາ. ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ວິມຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ກາຍສ຺ສ ຈ ວິຫນນໂຕ ວິຆາໂຕ. ທຸກ຺ຂໍ ປຣິທຫນໂຕ ປຣິຬາໂຫ. ກາມເວທນໍ ນ ເວທິຍຕິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ ຕໂຕຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ເກ ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ? ກາມາ. ເອວຎ຺ຈ ກາມານນ຺ຕິ ກຕ຺ຕຸສາມິວຈນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ກາມາ ຕໂຕ ນິສ຺ສຏາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຌານມ຺ປິ ກາມໂຕ ນິສ຺ສຏນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາເມຫິ ນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ກາມນິສ຺ສຣຓໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສປເທສູຕິ ເສສໂກຏ຺ຐາເສສຸ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສຕິ ວິເສສໍ ວທນ຺ເຕນ ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາຕິອາທິໂກ ອວິເສໂສຕິ ກຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕຕິຍວາເຣສຸ ສພ຺ພໂສ ອນາມຏ຺ໂຐ, ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ປນ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕນິສ຺ສຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ອຣູປຊ຺ຌານໍ ¶ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ຐິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຣູເປຫິ ນິສ຺ສຏໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ຣູປາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເປເສນ຺ຕສ຺ສ. ອິທມກ຺ຂາຕນ຺ຕິ ສມຖຍານິການໍ ວເສນ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາຣາ ຄຫິຕາ. ອິທໍ ປນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາເຣ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປຸນ ສກ຺ກາໂຍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ‘‘ອິທານິ ເມ ສກ຺ກາຍປ຺ປພນ຺ໂຘ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ.

ນິສ຺ສາຣຓີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໐໑-໔. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ¶ ¶ ປຐມທຸຕິຍານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ຕຕິເຍ ອຘິວາສນໍ ຂມນໍ, ປເຣສໍ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິວິໂຣຘາກຣເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາສນໍ ອຘິວາສນໍ, ຕເທວ ຂນ຺ຕີຕິ ອຘິວາສນກ຺ຂນ຺ຕິ. ສຸເຠ ຣໂຕຕິ ສູຣໂຕ, ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ປາປໂຕ ໂອຣໂຕ ວິຣໂຕ ໂສຣໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂສຣຈ຺ຈໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສຣຈ຺ເຈນາຕິ ສຸຈິສີລຕາຍາ’’ຕິ. ສາ ຫິ ໂສຠນກມ຺ມຣຕຕາ, ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ປາປໂຕ ໂອຣຕຠາໂວ ວິຣຕຕາ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ກິມິລສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໐໕. ປຎ຺ຈເມ ເຈໂຕຂິລາ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ໂກໂຘ ຈ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຂຣຠາໂວ ກກ຺ຂຬຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ປເຄວ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາວາ’’ຕິ. ຍຖາ ລກ຺ຂຓປາຣິປູຣິຍາ ຄຫິຕາຍ ສພ຺ພາ ສຕ຺ຖຸ ຣູປກາຍສິຣີ ຄຫິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສພ຺ພຘມ຺ມກາຍສິຣີ ຄຫິຕາ ເອວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕທຸຠຍວຕ຺ຖຸກເມວ ກງ຺ຂໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຣີເຣ ກງ຺ຂມາໂນ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິຈິນນ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມສຠາວໍ ວີມໍສນ຺ໂຕ. ກິຈ຺ຉຕີຕິ ກິລມຕິ. ວິນິຈ຺ເຉຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອາຕປຕິ ກິເລເສຕິ ອາຕປ຺ປໍ, ສມ຺ມາວາຍາໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອາຕປ຺ປາຍາຕິ ກິເລສສນ຺ຕາປນວີຣິຍກຣຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂຍຄາຍາຕິ ຠາວນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍຸຎ຺ຊນາຍ. ສຕຕກິຣິຍາຍາຕິ ຠາວນາຍ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປໂຍຄາຍ.

ປຏິເວຘຘມ຺ເມ ກງ຺ຂມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ກງ຺ຂາ ປວຕ຺ຕີຕິ? ນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ¶ , ອນຸສ຺ສຸຕາກາຣປຣິວິຕກ຺ກລທ຺ເຘ ປຣິກປ຺ປິຕຣູເປ ກງ຺ຂາ ¶ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາ…ເປ… ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ນຕ຺ຖີຕິ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຠາຄສິກ຺ຂາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິເສສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ເຈວ ສໍວາສນິມິຕ຺ຕໍ ຆຏນາເຫຕຸ ອຠິຓ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິກຕາຍ ຈ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສູຕິ ໂກປສ຺ສ ວິສໂຍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ໂກໂປ ນ ເຈໂຕຂິໂລຕິ ນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ເກຈິ. ຍທິ ເອວໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍປິ ອຍໍ ນໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາຣຸຕວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເຈໂຕຂິລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໐໖-໘. ຉຏ຺ເຐ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ວິນິພນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ເຈຕໂສວິນິພນ຺ຘາ. ຕໍ ປນ ວິນິພນ຺ຘນ຺ຕາ ມຸຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ວິນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ກາມຄິທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ວຕ຺ຖຸກາເມປິ ກິເລສກາເມປິ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸກາເມປິ ກິເລສກາເມປີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນາມກາເຍ, ອຕ຺ຕຠາເວ ວາ. ພຫິທ຺ຘາຣູເປຕິ ປເຣສໍ ກາເຍ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູເປ ຈ. ອຸທຣໍ ອວທິຫຕິ ອຸປຈິໂນຕິ ປູເຣຕີຕິ ອຸທຣາວເທຫກໍ. ເສຍ຺ຍສຸຂນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍາຍ ສຍນວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂໍ. ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ປຓິຘາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາວເສເນວ ປຓິທຫິຕ຺ວາ. ອິຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ໂລຠວິເສໂສ ເອວ ‘‘ເຈໂຕວິນິພນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐເມສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ວິນິພນ຺ຘສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໐໙-໒໑໐. ນວເມ ອາຍຕໂກ ນາມ ຄີຕສ຺ສໂຣ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຕໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອກ຺ຂຣານິ ວິນາເສຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອາຍຕເກນາ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ເມຫິ ສຸຕ຺ຕວຕ຺ຕໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຄາຖາວຕ຺ຕໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ອຕິທີຆໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຘມ຺ມຎ຺ຫິ ຠາສນ຺ເຕນ ຈຕຸຣສ຺ເສນ ວຕ຺ເຕນ ປຣິມຓ຺ຑລານິ ¶ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ທສ຺ເສຕພ຺ພານິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຣຠຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໔໙) ຈ ວຈນໂຕ ສເຣນ ຘມ຺ມໍ ຠຓິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສຣຠຎ຺ເຎ ກິຣ ຕຣງ຺ຄວຕ຺ຕໂຘຕກວຕ຺ຕຠາຄຄ຺ຄຫກວຕ຺ຕາທີນິ ¶ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ວຕ຺ຕານິ ອຕ຺ຖິ. ເຕສຸ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ກາຕຸໍ ລຠຕີຕິ. ທສເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຄີຕສ຺ສຣສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໑໑-໒. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສໂກຕິ ‘‘ພາໂລສິ, ມູຬ຺ໂຫສິ, ໂອຏ຺ໂຐສິ, ໂຄໂຓສິ, ຄທ຺ຣໂຠສີ’’ຕິອາທິນາ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສໂກ. ‘‘ໂຫຕຸ, ມຸຓ຺ຑກສມຓ, ອທຓ຺ໂຑ ອຫນ຺ຕິ ກໂຣສິ, ອິທານິ ເຕ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ປຣິຠາສໂກ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຠຍທສ຺ສເນນ ປຣິຠາສໂກ’’ຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ອປາຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປຣິປນ຺ຖຠາວໂຕ ປຣິປນ຺ໂຖ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣປຣິປນ຺ຖສ຺ສ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອປາຍມຄ຺ຄປຣິປນ຺ຖສ຺ສ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອກ຺ໂກສກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໑໓-໒໒໐. ຕຕິເຍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໔໙) ທຸສ຺ສີໂລຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸ-ສທ຺ໂທ ອຠາວຕ຺ໂຖ ‘‘ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙) ວິຍ, ນ ຄຣຫຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອສີໂລ ນິສ຺ສີໂລ’’ຕິ. ຠິນ຺ນສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ສມາທິນ຺ນສີໂລ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ສີລເຠທໍ ປຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕາວ ຠິນ຺ນສໍວໂຣ ໂຫຕຸ. ໂຍ ປນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອສມາທິນ຺ນສີໂລ ອາຈາຣຫີໂນ, ໂສ ກຖໍ ຠິນ຺ນສໍວໂຣ ນາມ ໂຫຕີຕິ ¶ ? ໂສປິ ສາຘຸສມາຈາຣສ຺ສ ປຣິຫຣຓີຍສ຺ສ ເຠທິຕຕ຺ຕາ ຠິນ຺ນສໍວໂຣ ເອວ ນາມ. ວິນຏ຺ຐສໍວໂຣ ສໍວຣຣຫິໂຕຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ຕໍ ສິປ຺ປຏ຺ຐານໍ. ມາຆາຕກາເລຕິ ‘‘ມາ ຆາເຕຖ ປາຓີນ’’ນ຺ຕິ ¶ ເອວໍ ມາຆາຕໂຆສນໍ ໂຆສິຕທິວເສ. ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ. ອຊ຺ຌາສເຍນ ມງ຺ກຸ ໂຫຕິເຍວ ວິປ຺ປຏິສາຣິຠາວໂຕ.

ຕສ຺ສາຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ກຕກາຣຓໍ. ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕໍ ມນໂສ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອິຘໂລກນ຺ຕິ ອຸມ຺ມີລນກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິວເສນ ອິຘໂລກໍ ປສ຺ສຕິ. ນິມີເລຕ຺ວາ ປຣໂລກນ຺ຕິ ນິມີລນກາເລ ຄຕິນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານວເສນ ປຣໂລກໍ ປສ຺ສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈມປທນ຺ຕິ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈໂມ ອາທີນວໂກຏ຺ຐາໂສ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອາທີນວກຖາຍ ວິປຣິຍາເຍນ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຕໍ ຕໍ ກສິວຓິຊ຺ຊາທິໍ ຍຖາກາລໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິອາທິນາ. ປາສໍສໍ ສີລມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສີລວາ. ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສມ຺ປນ຺ນສີໂລຕິ ເອວມາທິກໍ ປນ ອຕ຺ຖວຈນໍ ສຸກຣນ຺ຕິ ອນາມຏ຺ຐໍ. ຈຕຸຕ຺ຖາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໑-໑໐. ປຐມທີຆຈາຣິກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໒໒໑-໒໓໐. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐມາທີນິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ. ປຎ຺ຈເມ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອໂກ ເອກາຍ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໒໙໐) ວຸຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາສເນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຸຄາເມນ ຣໂຫ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາສເນ ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິ ຉປ຺ປຎ຺ຈວາຈາຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ¶ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິ ຉປ຺ປຎ຺ຈວາຈາຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ¶ ວິຎ຺ຎຸນາ ປຸຣິສວິຄ຺ຄເຫນາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ຉຏ຺ຐາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ປຐມທີຆຈາຣິກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທີຆຈາຣິກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓໑-໓໐໒. ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ອິຕິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ປຎ຺ຈກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.

໑. ຉກ຺ກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ນິສ຺ສຍໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສສມ຺ຠາຣກນິທ຺ເທໂສຍໍ ຍຖາ ‘‘ຘນຸນາ ວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ນິສ຺ສຍສີເສນ ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ ຕໍ ຣູປໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ທິສ຺ວາ’’ຕິ. ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕີຕິ ຊວນກ຺ຂເຓ ອິຏ຺ເຐ ອາຣມ຺ມເຓ ຣາຄໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕິ ເຄຫສ຺ສິຕເປມວເສນປິ ມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ຣາຄສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ນ ທຸມ຺ມໂນຕິ ອນິຏ຺ເຐ ອທຸສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ທຸມ຺ມໂນ. ປສາທຎ຺ຎຖຕ຺ຕວເສນປິ ອິຏ຺ເຐປິ ອນິຏ຺ເຐປິ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕປິ ອາຣມ຺ມເຓ ນ ສມໍ ສມ຺ມາ ອໂຍນິໂສ ຄຫຓໍ ອສມເປກ຺ຂນໍ. ອຍຎ຺ຈສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ¶ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຕິຍາ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສໂຕ. ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ປຊາໂນ. ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຣຫິຕກາເລປິ ປວຕ຺ຕິເຠທນໂຕ ‘‘ສຕຕວິຫາໂຣ ກຖິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕຕວິຫາໂຣຕິ ຂີຓາສວສ຺ສ ນິຈ຺ຈວິຫາໂຣ ສພ຺ພທາ ປວຕ຺ຕນກວິຫາໂຣ. ຐເປຕ຺ວາ ຫິ ສມາປຕ຺ຕິເວລໍ ຠວງ຺ຄເວລຎ຺ຈ ຂີຓາສວາ ອິມິນາວ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວິຫາເຣນ ວິຫຣນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸປິ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ກຖິຕາ. ‘‘ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕຫິ ວິນາ ສມ຺ປຊານຕາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສຕຕວິຫາຣຠາວໂຕ ອຏ຺ຐ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ‘‘ເນວ ສຸມໂນ ນ ທຸມ຺ມໂນ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຏ຺ຐ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ, ຫສິຕຸປ຺ປາໂທ, ໂວຏ຺ຐພ຺ພນຎ຺ຈາຕິ ທສ ຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຣາຄໂທສສຫຊາຕານໍ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຠາໂວ ເຕສມ຺ປິ ສາຘາຣໂຓຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວເສນ ອາຄຕານໍ ອິເມສໍ ສຕຕວິຫາຣານໍ ໂສມນສ຺ສໍ ກຖໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ເຈ? ອາເສວນໂຕ. ກິຎ຺ຈາປິ ¶ ຂີຓາສໂວ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐປິ ອາຣມ຺ມເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວິຍ ພຫຸລໍ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນໂຕ, ກທາຈິ ປນ ຕຖາ ເຈໂຕຠິສງ຺ຂາຣາຠາເວ ຍໍ ຕໍ ສຠາວໂຕ ອິຏ຺ຐໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕສ຺ສ ຍາຖາວສຠາວຄ຺ຄຫຓວເສນປິ ອຣຫໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພາເສວນວເສນ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕເຕວ.

ປຐມອາຫຸເນຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒-໗. ທຸຕິຍອາຫຸເນຍ຺ຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໒-໗. ທຸຕິເຍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໘໐) ອເນກວິຫິຕນ຺ຕິ ອເນກວິຘໍ ນານປ຺ປກາຣໍ. ອິທ຺ຘິວິຘນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາສໍ. ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີຕິ ປຈ຺ຈນຸຠວຕິ, ຜຸສຕິ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິສ຺ສ ອເນກວິຫິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ກຣຓໂຕ ປຸພ຺ເພວ ປກຕິຍາ ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ. ພຫຸຘາ ໂຫຕີຕິ ພຫູນໍ ສນ຺ຕິເກ ຈງ຺ກມິຕຸກາໂມ ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກາຕຸກາໂມ ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸກາໂມ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ໂຫຕິ. ອາວິຠາວໍ ຕິໂຣຠາວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາວິຠາວໍ ກໂຣຕິ, ຕິໂຣຠາວໍ ກໂຣຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ. ອິທເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໑) ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາວິຠາວນ຺ຕິ ເກນຈິ ອນາວຸຏໍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວິວຏໍ, ຕິໂຣຠາວນ຺ຕິ ເກນຈິ ອາວຸຏໍ ໂຫຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ປິຫິຕໍ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ຕິໂຣປາກາຣໍ ຕິໂຣປພ຺ພຕໍ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຄຈ຺ຉຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາກາເສຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏນ຺ຕິ ປຣກຸຏ຺ຏໍ, ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ປຣຠາຄນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸ. ກຸຏ຺ໂຏຕິ ຈ ເຄຫຠິຕ຺ຕິຍາ ¶ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປາກາໂຣຕິ ເຄຫວິຫາຣຄາມາທີນໍ ປຣິກ຺ເຂປປາກາໂຣ. ປພ຺ພໂຕຕິ ປໍສຸປພ຺ພໂຕ ວາ ປາສາຓປພ຺ພໂຕ ວາ. ອສຊ຺ຊມາໂນຕິ ອລຄ຺ຄມາໂນ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາກາເສ ວິຍ.

ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິມຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ສໍສີທນໍ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊຎ຺ຈ ນິມຸຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊໍ. ອຸທເກປິ ອຠິຊ຺ຊມາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ອຸທກໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ສໍສີທຕິ, ຕໍ ຠິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວິປຣີຕໍ ອຠິຊ຺ຊມານໍ. ປລ຺ລງ຺ເກນ ຄຈ຺ຉຕິ. ປກ຺ຂີ ¶ ສກຸໂຓຕິ ປກ຺ເຂຫິ ຍຸຕ຺ຕສກຸໂຓ. ອິເມປິ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ ເອວໍມຫິທ຺ຘິເກ ເອວໍມຫານຸຠາເວ ປາຓິນາ ປຣາມສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນສຫສ຺ສສ຺ສ ອຸປຣິ ຈຣເຓນ ມຫິທ຺ຘິກຕາ, ຕີສຸ ທີເປສຸ ເອກກ຺ຂເຓ ອາໂລກກຣເຓນ ມຫານຸຠາວຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ອຸປຣິຈຣຓອາໂລກກຣເຓຫິ ມຫິທ຺ຘິເກ ມຫານຸຠາເວ. ປຣາມສຕີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອກເທເສ ວາ ຉຸປຕິ. ປຣິມຊ຺ຊຕີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອາທາສຕລາ ວິຍ ປຣິມຊ຺ຊຕິ. ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາປີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມ຺ປິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ. ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ຕຕ຺ຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ກາເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕິ.

ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພາ. ເທວຕານຎ຺ຫິ ສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘາ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖາ ທິພ຺ພາ ປສາທໂສຕຘາຕຸ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ຈາປິ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວີຣິຍຠາວນາພເລນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຎາຓໂສຕຘາຕຸ ຕາທິສາເຍວາຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພາ. ອປິຈ ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພາ. ສວນຏ຺ເຐນ ນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຈ ໂສຕຘາຕຸ. ໂສຕຘາຕຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ໂສຕຘາຕຸ ວິຍາຕິປິ ໂສຕຘາຕຸ. ຕາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ. ວິສຸທ຺ຘາຍາຕິ ສຸທ຺ຘາຍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສາຍ. ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍາຕິ ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສທ຺ທສວເນ ມານຸສິກໍ ມໍສໂສຕຘາຕຸໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ວີຕິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐິຕາຍ. ອຸໂຠ ສທ຺ເທ ສຸຓາຕີຕິ ທ຺ເວ ສທ຺ເທ ສຸຓາຕິ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ທິພ຺ເພ ຈ ມານຸເສ ຈ, ເທວານຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ສທ຺ເທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ປເທສປຣິຍາທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ຈາຕິ ເຍ ສທ຺ທາ ທູເຣ ປຣຈກ຺ກວາເຬປິ, ເຍ ຈ ສນ຺ຕິເກ ອນ຺ຕມໂສ ສເທຫສນ຺ນິສ຺ສິຕປາຓກສທ຺ທາປິ, ເຕ ສຸຓາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ນິປ຺ປເທສປຣິຍາທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຣສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສສຕ຺ຕານໍ. ປຣປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ອິມິນາ ເອກຕ຺ຖເມວ. ເວເນຍ຺ຍວເສນ ປນ ເທສນາວິລາເສນ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນນານຕ຺ຕໍ ກຕໍ. ເຈຕສາ ເຈໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ປຣິຈ຺ຈາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ປຊານາຕີຕິ ສຣາຄາທິວເສນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ຊານາຕິ. ສຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ອຏ຺ຐໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕໍ ສຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອວເສສໍ ຈາຕຸຠູມກໍ ¶ ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕໍ ວີຕຣາຄໍ. ທ຺ເວ ¶ ໂທມນສ຺ສຈິຕ຺ຕານິ, ທ຺ເວ ວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈຈິຕ຺ຕານີຕິ ອິມານິ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈິຕ຺ຕານິ ອິມສ຺ມິໍ ທຸເກ ສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ເຖຣາ ຕານິປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ທຸວິຘໍ ປນ ໂທມນສ຺ສຈິຕ຺ຕໍ ສໂທສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຈາຕຸຠູມກໍ ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕໍ ວີຕໂທສໍ. ເສສານິ ທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ອິມສ຺ມິໍ ທຸເກ ສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ເຖຣາ ຕານິປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສໂມຫໍ ວີຕໂມຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກນເຍນ ວິຈິກິຈ຺ຉຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕທ຺ວຍເມວ ສໂມຫໍ. ໂມຫສ຺ສ ປນ ສພ຺ພາກຸສເລສຸ ສມ຺ຠວໂຕ ທ຺ວາທສວິຘມ຺ປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ສໂມຫໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອວເສສໍ ວີຕໂມຫໍ. ຖິນມິທ຺ຘານຸຄຕໍ ປນ ສໍຂິຕ຺ຕໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈານຸຄຕໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣໍ ມຫຄ຺ຄຕໍ, ອວເສສໍ ອມຫຄ຺ຄຕໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ເຕຠູມກໍ ສອຸຕ຺ຕຣໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ອຸປຈາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມາຫິຕໍ, ອຸຠຍມປ຺ປຕ຺ຕໍ ອສມາຫິຕໍ. ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ເອຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ວິມຸຕ຺ຕິມປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ ອວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອເນກວິຫິຕນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒) ອເນກວິຘໍ, ອເນເກຫິ ວາ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິຕໍ ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິ ສມນນ຺ຕຣາຕີຕຠວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕ຺ຖສນ຺ຕານໍ. ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິວເສນ, ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ…ເປ… ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິ ເອກມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິມູລໍ ຈຸຕິປຣິໂຍສານໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ. ເອສ ນໂຍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍຕິອາທີສຸປິ. ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິອາທີສຸ ປນ ປຣິຫາຍມາໂນ ກປ຺ໂປ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ໂປ, ວຑ຺ຒມາໂນ ວິວຏ຺ຏກປ຺ໂປຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສໍວຏ຺ເຏນ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ, ວິວຏ຺ເຏນ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຍານິ ຕານິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ສໍວຏ຺ໂຏ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ວິວຏ຺ໂຏ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໕໖) ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອມຸມ຺ຫິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອຫໍ ອມຸມ຺ຫິ ຠເວ ວາ ໂຍນິຍາ ວາ ຄຫິຍາ ວາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ວາ ສຕ຺ຕາວາເສ ວາ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອາສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິ ຕິສ຺ໂສ ວາ ຜຸສ຺ໂສ ວາ. ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ໂຄຕໂມ ວາ ກຈ຺ຈາຍໂນ ວາ ກສ຺ສໂປ ວາ. ອິທມສ຺ສ ອຕີຕຠເວ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໂຄຕ຺ຕານຸສ຺ສຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິລູຂປຓີຕຊີວິກຠາວໍ ¶ ສຸຂທຸກ຺ຂພຫຸລຕໍ ອປ຺ປາຍຸກທີຆາຍຸກຠາວໍ ວາ ອນຸສ຺ສຣິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ອນຸສ຺ສຣຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍວຓ຺ໂຓ…ເປ… ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິ ໂອທາໂຕ ວາ ສາໂມ ວາ. ເອວມາຫາໂຣຕິ ສາລິມໍໂສທນາຫາໂຣ ວາ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ວາ. ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ¶ ອເນນ ປກາເຣນ ກາຍິກເຈຕສິການໍ ສາມິສນິຣາມິສາທິປ຺ປເຠທານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຏິສໍເວທີ. ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ວສ຺ສສຕປຣິມາຓາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ ຈຕຸຣາສີຕິກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິ ໂສ ອຫໍ ຕໂຕ ຠວໂຕ ໂຍນິໂຕ ຄຫິໂຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຕ ສຕ຺ຕາວາສໂຕ ສຕ຺ຕນິກາຍໂຕ ວາ ຈຸໂຕ ປຸນອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຠເວ ໂຍນິຍາ ຄຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສຕ຺ຕາວາເສ ສກ຺ກນິກາເຍ ວາ ອຸທປາທິໍ. ຕຕ຺ຣາປາສິນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣາປິ ຠເວ ໂຍນິຍາ ຄຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສຕ຺ຕາວາເສ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ປຸນ ອໂຫສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອປິຈ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ. ໂສ ຕໂຕຕິ ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຘູປປນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອິຘູປປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣເມວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາປາສິນ຺ຕິ ເອວມາທິ ປນສ຺ສ ຕຕ຺ຣາປິ ອິມິສ຺ສາ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕເຣ ອຸປປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ນາມໂຄຕ຺ຕາທີນໍ ອນຸສ຺ສຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິຘູປປນ຺ໂນຕິ ສ຺ວາຫໍ ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໂຕ ຈຸໂຕ ອິຘ ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ. ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ສອຸທ຺ເທສໍ, ວຓ຺ຓາທິວເສນ ສາກາຣໍ. ນາມໂຄຕ຺ເຕນ ຫິ ສຕ຺ໂຕ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ກສ຺ສໂປ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ, ວຓ຺ຓາທີຫິ ‘‘ສາໂມ ໂອທາໂຕ’’ຕິ ນານຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ອິຕເຣ ອາກາຣາ.

ທິພ຺ເພນາຕິອາທີສຸ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ. ເທວຕານຎ຺ຫິ ສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘໍ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈາປິ ວີຣິຍຠາວນາພເລນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ຕາທິສເມວາຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ. ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ. ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາປິ ¶ ທິພ຺ພໍ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕຣູປທສ຺ສເນນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ. ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸມິວາຕິປິ ຈກ຺ຂຸ. ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ໂຍ ຫິ ຈຸຕິເມວ ປສ຺ສຕິ, ນ ອຸປປາຕໍ, ໂສ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ອຸປປາຕເມວ ປສ຺ສຕິ, ນ ຈຸຕິໍ, ໂສ ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ຕທຸຠຍໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ທຸວິຘມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຕິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸ ໂຫຕິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຈຕໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕາ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣູປທສ຺ສເນນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ, ມານຸສໍ ວາ ມໍສຈກ຺ຂຸໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ.

ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕີຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ສຕ຺ເຕ ໂອໂລເກຕິ. ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ວາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ເຍ ປນ ອາສນ຺ນຈຸຕິກາ ອິທານິ ຈວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ຈວມານາຕິ, ເຍ ຈ ຄຫິຕປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ ສມ຺ປຕິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ, ເຕ ອຸປປຊ຺ຊມານາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ເອວຣູເປ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຈ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫີເນຕິ ໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫີນານໍ ຊາຕິກຸລໂຠຄາທີນໍ ວເສນ ຫີຬິເຕ ອຸຎ຺ຎາເຕ. ປຓີເຕຕິ ອໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິປຣີເຕ. ສຸວຓ຺ເຓຕິ ອໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຏ຺ຐກນ຺ຕມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ. ທຸພ຺ພຓ຺ເຓຕິ ໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐາກນ຺ຕາມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ, ວິຣູປວິຣູເປຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຄເຕຕິ ສຸຄຕິຄເຕ, ອໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຑ຺ເຒ ມຫທ຺ຘເນ. ທຸຄ຺ຄເຕຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຄເຕ, ໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ທລິທ຺ເທ ອປ຺ປນ຺ນປາເນ.

ຍຖາກມ຺ມູປເຄຕິ ຍໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ, ເຕນ ເຕນ ອຸປຄເຕ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນາຕິອາທີສຸ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ ກິເລສປູຕິກຕ຺ຕາຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມງ຺ຄິຠູຕາ. ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາຕິ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ ອຣິຍານໍ ອນ຺ຕມໂສ ຄິຫິໂສຕາປນ຺ນານມ຺ປິ ອນຕ຺ຖກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ວາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ວາ ອຸປວາທກາ, ອກ຺ໂກສກາ ຄຣຫກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາຕິ ວິປຣີຕທສ຺ສນາ ¶ . ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ສມາທິນ຺ນນານາວິຘກມ຺ມາ, ເຍປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມູລເກສຸ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ເຎປິ ສມາທາເປນ຺ຕິ.

ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫຓາ. ອຖ ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສູປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ອປາຍນ຺ຕິ ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ນິຣຍເວວຈນເມວ. ນິຣໂຍ ຫິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂເຫຕຸຠູຕາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ ອຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ, ສຸຂານໍ ວາ ອາຍສ຺ສ ອຠາວາ ອປາໂຍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ, ໂທສພຫຸລຕາຍ ວາ ທຸຏ຺ເຐນ ກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຕີຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ. ວິວສາ ນິປຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏ຺ຏກາຣິໂນຕິ ວິນິປາໂຕ, ວິນສ຺ສນ຺ຕາ ວາ ເອຕ຺ຖ ປຕນ຺ຕິ ສມ຺ຠິຊ຺ຊມານງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາຕິ ວິນິປາໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂຕ ອໂຍຕິ ນິຣໂຍ.

ອຖ ວາ ອປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ທີເປຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ຫິ ອປາໂຍ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ ¶ , ນ ທຸຄ຺ຄຕິ ມເຫສກ຺ຂານໍ ນາຄຣາຊາທີນໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ທຸຄ຺ຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເປຕ຺ຕິວິສຍຎ຺ຈ. ໂສ ຫິ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຄຕິຠູຕຕ຺ຕາ, ນ ຕຸ ວິນິປາໂຕ ອສຸຣສທິສໍ ອວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ. ວິນິປາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອສຸຣກາຍໍ. ໂສ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສພ຺ພສມຸສ຺ສເຍຫິ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຣຍຄ຺ຄຫເຓນ ອວີຈິອາທິກມເນກປ຺ປກາຣໍ ນິຣຍເມວາຕິ. ອຸປປນ຺ນາຕິ ອຸປຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຕຕ຺ຖ ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສາຄຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ສຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ເທວຄຕິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ສຸນ຺ທຣາ ຄຕີຕິ ສຸຄຕິ. ຣູປາທີຫິ ວິສເຍຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ໂຄຕິ ສຄ຺ໂຄ. ໂສ ສພ຺ໂພປິ ລຸຊ຺ຊນປ຺ປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ສພ຺ພາກາເຣນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ທຸຕິຍອາຫຸເນຍ຺ຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ອຸຕ຺ຕຣານິ ວິສິຏ຺ຐານີຕິ ອນຸຕ຺ຕຣານິ, ອນຸຕ຺ຕຣານິ ເອວ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ ຍຖາ ‘‘ອນນ຺ຕເມວ ອນນ຺ຕຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕຣານີ’’ຕິ. ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ນາມ ຜລວິເສສາວຫຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສຕ຺ຕວິຘອຣິຍຘນລາໂຠຕິ ສຕ຺ຕວິຘສທ຺ຘາທິໂລກຸຕ຺ຕຣຘນລາໂຠ. ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍສ຺ສ ປູຣຓນ຺ຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທີນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ສິກ຺ຂານໍ ປູຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປູຣຓໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອເສກ຺ຂານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ສຕ຺ຕ ເສຂາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ປູເຣນ຺ຕິ ນາມ, ອຣຫາ ປຣິປຸຓ຺ຓສິກ຺ໂຂຕິ. ອິຕິ ອິມານິ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານິ ກຖິຕານິ.

ອນຸຕ຺ຕຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ນວເມ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ ເອວ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາທິຫິຕສຸຂານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ຐານານີຕິ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານິ. ພຸທ຺ຘຄຸຓາຣມ຺ມຓາ ສຕີຕິ ຍຖາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ຐານໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອາຣພ຺ເຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຕິ. ເອວໍ ອນຸສ຺ສຣໂຕ ¶ ຫິ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕໍ ປີຕິໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ອຸປຈາຣກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນາເມຕໍ ຄິຫີນມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ອຸປຈາຣກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາວຫໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣມ຺ປຣາຍ ສມ຺ມສນໍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວິເສສາວຫໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທສເມ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ພຸທ຺ຘາຄຸຓານຸສ຺ສຣຓສມເຍ. ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ຣາເຄນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕິປິ, ຣາເຄນ ວາ ສໍຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ¶ ອຣຎ຺ຎມິວ ໂຈເຣຫິ ເຕນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປຣິຍຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານຠາວໂຕປິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຣາຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ຣາເຄນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຸຊຸກເມວາຕິ ປເຄວ ກາຍວງ຺ກາທີນໍ ອປນີຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນຸຊຸຠາວກຣານໍ ມານາທີນໍ ອຠາວໂຕ, ຣາຄາທິປຣິຍຸຏ຺ຐານາຠາເວນ ວາ ໂອຓຕິອຸຓ຺ຓຕິວິຣຫໂຕ ອຸຊຸຠາວເມວ ຄຕໍ. ອຖ ວາ ອຸຊຸກເມວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ຖິນໍ ມິທ຺ຘໍ ໂອຕິຓ຺ຓຕາຍ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄມໂຕ ມຊ຺ຌິມສມຖນິມິຕ຺ຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸຊຸຠາວເມວ ຄຕໍ. ອຏ຺ຐກຖໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຠວຊາຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ. ອຕ຺ຖເວທນ຺ຕິ ວາ ເຫຕຸຜລໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕຸຏ຺ຐິມາຫ. ຘມ຺ມເວທນ຺ຕິ ເຫຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕຸຏ຺ຐິໍ. ‘‘ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຍທິທໍ ຠຄວໂຕ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕໍ, ໂສ ເຫຕຸ. ຎາປໂກ ເຈຕ຺ຖ ເຫຕຸ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ກາຣໂກ ສມ຺ປາປໂກ. ຕໂຕເນນ ຎາຍມາໂນ ອຣຫຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ຜລໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ເຫຕຸໂສ ຜລວິປາໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິອາທີສຸປິ ຫິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓຕາທໂຍ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິອາທໂຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸຠາເວນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາເຍວ. ຘມ຺ມູປສໍຫິຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸຜລສງ຺ຂາຕຄຸຓູປສໍຫິຕໍ.

ອາຫຸເນຍ຺ຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸຕິຍສ຺ສ ¶ ປຐເມ ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກາຕິ ອນຸສ຺ສຣຓາຣຫາ. ມິຊ຺ຊຕິ ສິນິຍ຺ຫຕິ ເອຕາຍາຕິ ເມຕ຺ຕາ, ມິຕ຺ຕຠາໂວ. ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ກາຍກມ຺ມໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ເມຕ຺ຕາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາຕພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສທ຺ວເຍປິ. ອິມານີຕິ ເມຕ຺ຕກາຍກມ຺ມາທີນິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ອາຄຕານິ ເຕສໍ ເສຏ຺ຐປຣິສຠາວໂຕ. ຍຖາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີສຸປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄິຫີສຸປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ຈຕຸປຣິສສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ¶ ສພ຺ພມ຺ປິ ອນວຊ຺ຊກາຍກມ຺ມໍ ອາຠິສມາຈາຣິກກມ຺ມນ຺ໂຕຄຘເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ເມຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ…ເປ… ກາຍກມ຺ມໍ ນາມາ’’ຕິ. ຠຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍມານາ ເຈຕິຍໂພຘີນໍ ວນ຺ທນາ ເມຕ຺ຕາສິທ຺ຘາຕິ ກຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ຄມນໍ ‘‘ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕິຍໂພຘິຠິກ຺ຂູສຸ ວຸຕ຺ຕາວເສສາປຈາຍນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕເມຕ຺ຕາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ກາຍິກໍ ກິຣິຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ເຕປິຏກມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກຖິຍມານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕປິຏກມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນອຕ຺ຖກຖນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍມານເມວ ເມຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ນາມ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໂຕ. ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານີຕິ ກາຍວຈີມໂນສຸຈຣິຕານິ. ຈິນ຺ຕນນ຺ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ຕນມຕ຺ຕມ຺ປິ ມໂນກມ຺ມໍ, ປເຄວ ປຏິປນ຺ນາ ຠາວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອາວີຕິ ປກາສໍ. ປກາສຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ’’ຕິ. ຣໂຫຕິ ອປ຺ປກາສໍ. ອປ຺ປກາສຕາ ຈ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມ຺ມຸຂາ’’ຕິ. ສຫາຍຠາວຄມນໍ ເຕສໍ ປຸຣໂຕ. ເຕສຸ ກໂຣນ຺ເຕສຸເຍວ ຫິ ສຫາຍຠາວຄມນໍ ສມ຺ມຸຂາ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຸຠເຍຫີຕິ ນວເກຫິ ເຖເຣຫິ ຈ. ປຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ເທໂວ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ຄຸເຓຫິ ຖິຣຠາວໂຊຕນໍ ‘‘ເທວຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ວຈນໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ວຈນໍ. ມມຕ຺ຕໂພຘນໍ ວຈນໍ ມມາຍນວຈນໍ. ເອກນ຺ຕປຣມ຺ມຸຂສ຺ສ ມໂນກມ຺ມສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕາ ນາມ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປນວເສນ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂລເກ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ປາກຏໍ ປຎ຺ຎາຕໍ. ຫຕ຺ຖວິກາຣາທີນິ ອນາມສິຕ຺ວາ ເອວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນຍນານິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມໍ ເມຕ຺ຕາສິເນຫສິນິທ຺ຘານໍ ນຍນານໍ ອຸມ຺ມີລນາ ປສນ຺ເນນ ມຸເຂນ ໂອໂລກນຎ຺ຈ ¶ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມເມວ, ຍສ຺ສ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນຍນານໍ ເມຕ຺ຕາສິເນຫສິນິທ຺ຘຕາ ມຸຂສ຺ສ ຈ ປສນ຺ນຕາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ນາມາ’’ຕິ.

ລາຠ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນ ‘‘ລາຠາ ວຕ, ໂຠ, ລທ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ໂສ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ມລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຕີຕກາລິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວຣາທໂຍ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ຘມ຺ມໂຕ ອາຄຕາຕິ ຘມ຺ມິກາ, ປຣິສຸທ຺ຘຄມນາ ປຈ຺ຈຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ມລທ຺ຘາ’’ຕິ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸຫນາທີ’’ຕິອາທິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ສມ຺ມາ ຄຍ຺ຫມານາ ຫິ ຘມ຺ມລທ຺ຘາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕປ຺ປຏິເສຘນຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຘມ຺ມລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທຍ຺ຍໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໂຠຄີ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວ ປຏິວິຠຕ຺ຕານິ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ເຕນ ວິຠຊນນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນປິ ວິຠຊນໍ ປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ນາມ, ປເຄວ ປໂຍຄໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈິຕ຺ເຕນ ວິຠຊນປຸພ຺ພກໍ ວາ ກາເຍນ ວິຠຊນນ຺ຕິ ມູລເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕນ ວິຠຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ປຏິວິຠາໂຄ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ລາຠໍ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ ວາ. ຕໍ ເນວ ຄິຫີນໍ ເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຊີວໂສຘນຕ຺ຖໍ. ນ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອສາຘາຣຓໂຠຄິຕາ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ…ເປ… ປສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ອາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາຘາຣຓພຸທ຺ຘິໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ສາຘາຣຓໂຠຄິຕາ ສຸກຣາ, ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ຈສ຺ສ ປູໂຣ ໂຫຕິ.

ອຖ ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ…ເປ… ປສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ລາຠສ຺ສ ຕີສຸ ກາເລສຸ ສາຘາຣຓໂຕ ຐປນໍ ທສ຺ສິຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ອິມິນາ ປຏິຄ຺ຄຫຓກາໂລ ທສ຺ສິໂຕ. ຄເຫຕ຺ວາ…ເປ… ປສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕກາໂລ. ຕທຸຠຍໍ ປນ ຕາທິເສນ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຖສິທ຺ໂຘ ປຸຣິມກາໂລ. ຕຍິທໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸພ຺ເພວສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂຫຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ມຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ ລາຠໍ ໂອສາຣຓລກ຺ຂຓໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສາຘາຣຓໂຠຄີ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໂຠຄີ ຈ ໂຫຕິ.

ອິມໍ ປນ ສາຣຓີຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ອິມໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕຘມໍ. ນ ຫິ…ເປ… ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສາຘາຣຓໂຠຄິຕາ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຣມ຺ໂຠປິ ຕາວ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ກຸໂຕ ປູຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລຕິ ອິມິນາ ລາຠສ຺ສ ຘມ຺ມິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ວຕ຺ຕໍ ອຂຓ຺ເຑນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໂຠຄິຕໍ ສາຘາຣຓໂຠຄິຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ສຕິ ປນ ຕທຸຠເຍ ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ປູຣິໂຕ ເອວ ¶ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປູເຣຕີ’’ຕິ. ໂອທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ອໂນທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ປິຕຸໂນ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ວາ ¶ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມເຍວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອວສ຺ສໍ ທາຕພ຺ພໍ. ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ປນສ຺ສ ນ ໂຫຕິ ປຏິຊຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ໂອທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປລິໂພຘຊຄ຺ຄນໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມຸຕ຺ຕປລິໂພຘສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ ອມຸຕ຺ຕປລິໂພຘສ຺ສ ປູເຣຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສາຣຓີຍຘມ຺ມໍ ປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ໂອທິສ຺ສກທານໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມິນາ ໂອທິສ຺ສກທານໍ ປນສ຺ສ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາຣິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄິລານາທີນຎ຺ຫິ ໂອທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທານໍ ອປ຺ປຏິວິຠາຄປກ຺ຂິກໍ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ພ຺ຍຕິເຣກປ຺ປຘາໂນ ຫິ ປຏິຠາໂຄ. ເຕນາຫ ‘‘ອວເສສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອທາຕຸມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ທາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ກຣຸຓາຍນວເສນ, ນ ວຕ຺ຕປຣິປູຣຓວເສນ, ຕສ຺ມາ ທຸສ຺ສີລສ຺ສປິ ອຕ຺ຖິກສ຺ສ ສຕິ ສມ຺ຠເວ ທາຕພ຺ພໍ. ທານຎ຺ຫິ ນາມ ນ ກສ຺ສຈິ ນິວາຣິຕໍ.

ສຸສິກ຺ຂິຕາຍາຕິ ສາຣຓີຍປູຣຓວິຘິມ຺ຫິ ສຸສິກ຺ຂິຕາຍ, ສຸກຸສລາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ໂກສລ຺ລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸສິກ຺ຂິຕາຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາທສຫິ ວສ຺ເສຫິ ປູເຣຫິ, ນ ຕໂຕ ໂອຣນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ທຸປ຺ປູຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ມຫປ຺ຜໂລ ມຫານິສໍໂສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກຫິປິ ຕາວຄຣຸຕເຣຫິ ຜລານິສໍເສຫິ ອນຸຄໂຕຕິ ຕໍສມງ຺ຄີ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິເສສລາຠີ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ວິຍ ໂລເກ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ທຸປ຺ປຊຫທານມຍສ຺ສ ສີລມຍສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມໍ ສຸທູເຣ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕໍ ກຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ເຘນ ເຈຕສາ ໂລເກ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ສິມມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິທານິສ຺ສ ສມ຺ປຣາຍິເກ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກ ຈ ອານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ປູຣິຕສາຣຓີຍຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເນວ ອິສ຺ສາ ນ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຫຕິ ຈິຣກາລຠາວນາຍ ວິຘຸຕຠາວໂຕ. ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄສີລຕາຍ ວິສ຺ສຸຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທທໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ຠຊນ຺ຕິ ນໍ ພຫູ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໕.໓໔). ສຸລຠປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ທານວເສນ ອຸຬາຣຊ຺ຌາສຍານໍ ປຈ຺ຈຍລາຠສ຺ສ ອິຘານິສໍສສຠາວໂຕ ທານສ຺ສ. ປຕ຺ຕຄຕມສ຺ສ ທິຍ຺ຍມານໍ ¶ ນ ຂີຍຕິ ປຕ຺ຕຄຕສ຺ເສວ ທ຺ວາທສວສ຺ສິກສ຺ສ ມຫາວຕ຺ຕສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປູຣິຕຕ຺ຕາ. ອຄ຺ຄຠຓ຺ຑໍ ລຠຕິ ເທວສິກໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ອຄ຺ຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຠເຍ ວາ…ເປ… ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກວິກປ຺ປໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ເຕນ ຈິຣກາລໍ ທານສ຺ສ ປູຣິຕຕາຍ ປສາຣິຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ¶ ເຕສຸ ອານິສໍເສສຸ ວິຠາເວຕພ຺ເພສຸ. ອິມານິ ຜລານິ ວຕ຺ຖູນິ ກາຣຓານິ. ມຫາຄິຣິຄາໂມ ນາມ ນາຄທີປປສ຺ເສ ເອໂກ ຄາໂມວ. ອລຠນ຺ຕາປີຕິ ອປ຺ປປຸຎ຺ຎຕາຍ ອລາຠິໂນ ສມານາປິ. ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄສຠາຄນ຺ຕິ ສຠາຄໍ ຕພ຺ຠາຄິຍໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄໍ ຊານນ຺ຕິ. ອນຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມຕ຺ຕາ ເຖຣານໍ ສໍສຍວິໂນທນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ປູຣິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ຫິ ທຸຕິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ເຖເຣນ ອຕ຺ຕາ ປກາສິໂຕ. ທຫຣກາເລ ເອວໍ ກິຣ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣໂກ ອໂຫສິ. ມນຸສ຺ສານໍ ປິຍຕາຍ ສຸລຠປຈ຺ຈຍຕາຍປິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸເມວ. ປຕ຺ຕຄຕາຂີຍນສ຺ສ ປນ ວິເສສໍ ວິຠາວນໂຕ ‘‘ອິທໍ ຕາວ…ເປ… ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄິຣິຠຓ຺ຑມຫາປູຊາຍາຕິ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ສກລລງ຺ກາທີເປ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ສມຸທ຺ເທ ຈ ນາວາສງ຺ຆາຏາທິເກ ຐເປຕ຺ວາ ທີປປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີຫິ ກຣິຍມານາຍ ມຫາປູຊາຍ. ຕສ຺ສາ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອວຎ຺ຌຠາວວິຠາວນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອເຕ ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ປຣິຍາເຍນປິ ເລເສນປິ. ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ‘‘ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣໂກ’’ຕິ ຍຖາຠູຕປເວທນໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ປລາຍິໍສຸ ໂຈຣຠເຍນ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ທຸຊ຺ຊີວິກາຍາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຫໍ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣິກາ, ມມ ປຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ເນນປິ ສພ຺ພາປິມາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຍາເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມາ ຕຸມ຺ເຫ ເຕສໍ ຄຕຠາວໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ວຏ຺ຏິສ຺ສຕີຕິ ກປ຺ປິສ຺ສຕິ. ເຖຣີ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣິກາ ອໂຫສິ, ເຖຣສ຺ສ ປນ ສີລເຕເຊເນວ ເທວຕາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊິ.

ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຂຓ຺ຑານິ. ຕໍ ປນ ເນສໍ ຂຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສີລານໍ ອຸທ຺ເທສກ຺ກເມນ ອາທິອນ຺ຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕສູ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ¶ ອນຸກ຺ກໂມ ອຕ຺ຖິ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສີລານໍ ສມາທານກ຺ກເມນປິ ອາທິອນ຺ຕາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ປຣິຍນ຺ເຕ ຉິນ຺ນສາຏໂກ ວິຍາຕິ ຕຕ຺ຣນ຺ເຕ ທສນ຺ເຕ ວາ ຉິນ຺ນວຕ຺ຖໍ ວິຍ. ວິສທິສຸທາຫຣຓຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ອຂຓ຺ຑານີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຘິກຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ເສສານມ຺ປິ ອຸທາຫຣຓານິ. ຂຓ຺ຑິກຕາ ຠິນ຺ນຕາ ຂຓ຺ຑໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຂຓ຺ຑໍ, ສີລໍ. ຉິທ຺ທນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເວມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນໍ ວິນິວິຊ຺ຌນວເສນ. ວິສຠາຄວຓ຺ເຓນ ຄາວີ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິສຠາຄວຓ຺ເຓນ ອຸປຑ຺ຒໍ ຕຕິຍຠາຄຄຕໍ ສມ຺ຠິນ຺ນວຓ຺ຓໍ ສພລໍ, ວິສຠາຄວຓ຺ເຓເຫວ ພິນ຺ທູຫິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາຫິ ວິມິສ຺ສໍ ກມ຺ມາສໍ. ອຍໍ ອິເມສໍ ວິເສໂສ. ສພລຣຫິຕານິ ອສພລານິ, ຕຖາ ອກມ຺ມາສານິ. ສີລສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ໂມຈນໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຠາວາປາທນໍ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ໂມຈນວຈເນນ ເຕສໍ ສີລານໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕມາຫ. ຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕຕິ ອິມິນາ ຠຸຊິສ຺ສກຣານິ ຠຸຊິສ຺ສານີຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຍໍ ¶ ນິທ຺ເທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ວາ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ ເສຣີ ສຍໍວສີ ຠຸຊິສ຺ໂສ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາປິ ຠຸຊິສ຺ສານິ. ອວິຎ຺ຎູນໍ ອປ຺ປມາຓຕາຍ ‘‘ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘຠາເວນ ວາ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎູຫິ ປສຕ຺ຖານີຕິ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານິ.

ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ເທໂວ ວາ ຠວິສ຺ສາມິ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາປຣາມາເສນ, ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ເທໂວ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິປຣາມາເສນ ຈ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ປຣາມຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ເຕ ສີເລສຸ ໂທໂສ’’ຕິ ຈຕູສຸ ວິປຕ຺ຕີສຸ ຍາຍ ກາຍຈິ ວິປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສເນນ ປຣາມຏ຺ຐຸໍ, ອນຸທ຺ຘໍເສຕຸໍ ໂຈເທຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລໍ ນາມ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິປາຣມ຺ປຣິເຍນ ຍາວເທວ ສມາຘິສມ຺ປາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການີ’’ຕິ. ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນປ຺ປໂຍຊນານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ.

ສມານຠາໂວ ສາມຎ຺ຎໍ, ປຣິປຸຓ຺ຓຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ວິຍ ເຠທາຠາວໂຕ ສີເລນ ສາມຎ຺ຎໍ ສີລສາມຎ຺ຎໍ, ຕໍ ຄໂຕ ອຸປຄໂຕຕິ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມານຠາວູປຄຕສີໂລ’’ຕິ, ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມານຠາວໍ ອຸປຄຕສີໂລ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ນານຕ຺ຕໍ ນ ສິຍາ, ຕໍ ປນ ນ ເອກນ຺ຕິກໍ, ອິທໍ ເອກນ຺ຕິກໍ ນິຍຕຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ¶ ມຄ຺ຄສີເລ ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສີລໍ ສນ຺ຘາຍ ຕໍ ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍາຍນ຺ຕິ ຍາ ອຍໍ ມຍ຺ຫຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາ. ທິຏ຺ຐີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ນິທ຺ໂທສາຕິ ນິທ຺ຘຸຕໂທສາ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄາທິປາປຘມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຕິ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ສຍໍ ນິຍ຺ຍນ຺ຕີເຍວ ຫິ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄລໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິຍ຺ຍາເປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາ ສຕ຺ຖຸ ອນຸສິຏ຺ຐິ, ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ຕກ຺ກໂຣ, ຕສ຺ສ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມານທິຏ຺ຐິຠາວນ຺ຕິ ສທິສທິຏ຺ຐິຠາວໍ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວເຘນ ອຠິນ຺ນທິຏ຺ຐິຠາວໍ.

ປຐມສາຣຓີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ທຸຕິເຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນນ຺ຕິ ສຫຘມ຺ມິການໍ. ປິຍໍ ປິຍາຍິຕພ຺ພກໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປິຍກຣຓາ. ຄຣຸໍ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຄຣຸກຣຓາ. ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖາຍາຕິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸວິເສສຠາວໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ¶ ສງ຺ຄຫຓາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອວິວທນຕ຺ຖາຍາຕິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ເອວ ນ ວິວທນຕ຺ຖາຍ. ສຕິ ຈ ອວິວທນເຫຕຸຠູຕສງ຺ຄຫກຕ຺ເຕ ເຕສໍ ວເສນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ສມຄ຺ຄຠາໂວ ເຠທາຠາໂວ ສິທ຺ໂຘເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ສາມຄ຺ຄິຍາ’’ຕິອາທິ.

ທຸຕິຍສາຣຓີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ຕຕິເຍ ວຑ຺ຒິຕາຕິ ຠາວນາປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິພ຺ຣູຫິຕາ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຕາຕິ ຠາວນາຍ ພຫຸລີກຣເຓນ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕິຕາ. ຍຸຕ຺ຕຍານສທິສາ ກຕາຕິ ຍຖາ ຍຸຕ຺ຕມາຊຎ຺ຎຍານໍ ເຉເກນ ສາຣຖິນາ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕິຣຫໍ ຄຫິຕາ. ວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ວາ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາ, ສພ຺ພໂສ ອຸປກ຺ກິເລສວິໂສຘເນນ ອິທ຺ຘິວິເສສຕາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ສຸວິໂສຘິຕປຣິສ຺ສຍວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຘິຏ຺ຐິຕາຕິ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາວໂຕ ¶ ສຸຠາວິຕຠາເວນ ຕໍຕໍອຘິຏ຺ຐານໂຍຄ຺ຍຕາຍ ຐປິຕາ. ສມນ຺ຕໂຕ ຈິຕາຕິ ສພ຺ພຠາເຄນ ຠາວນູປຈຍໍ ຄມິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຈິຕາ’ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຣທ຺ຘາຕິ ອິທ຺ຘິຠາວນາສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ຠາວິຕາ. ອຠູຕພ຺ຍາກຣຓໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ‘‘ເມຕ຺ຕາ ຫິ ໂຂ ເມ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ຠາວິຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓາຠິພ຺ຍາຫາຣໍ ພ຺ຍາຫຣຕິ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິສທ຺ທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ນິສ຺ສຏາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ພ຺ຍາປາໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທານິ ມມ ພ຺ຍາປາໂທ ນາມ ສພ຺ພໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ຎຕ຺ວາ.

ພລວວິປສ຺ສນາຕິ ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນ ຎາຓໍ, ອາທີນວານຸປສ຺ສເນ ຎາຓໍ ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ, ຠງ຺ຄຎາຓນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ອຘິວຈນໍ. ເຍສໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອຠາເວນ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນິມິຕ຺ຕຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣາຄສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຣາໂຄ ເອວ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ຣາຄນິມິຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂທສນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຣູປເວທນາທິສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິ. ເຕສໍເຍວ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທິ. ຕຍິທໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາ ຫິ…ເປ… ອນິມິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕິ ສີເລນາຕິ ນິມິຕ຺ຕານຸສາຣີ. ເຕນາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອນຸສຣຓສຠາວ’’ນ຺ຕິ.

ອສ຺ມິມາໂນຕິ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕວິສໂຍ ມາໂນ. ອຍໍ ນາມ ອຫມສ຺ມີຕິ ຣູປລກ຺ຂໂຓ ¶ ເວທນາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣລກ຺ຂໂຓ ອຍໍ ນາມ ອຕ຺ຕາ ອຫໍ ອສ຺ມີຕິ. ອສ຺ມິມາໂນ ສມຸຄ຺ຆາຕີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອສ຺ມິມານສມຸຄ຺ຆາໂຕ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ. ປຸນ ອສ຺ມິມາໂນ ນຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນໍ ກິຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສມຸຄ຺ຆາຕຕ຺ຕເມວ ວິຠາເວຕິ.

ນິສ຺ສາຣຓີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔-໑໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວາ ກມ຺ມໍ ອາຣາໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມາຣາໂມ. ກມ຺ເມ ຣໂຕ ນ ຄນ຺ຖຘຸເຣ ວິປສ຺ສນາຘຸເຣ ວາຕິ ກມ຺ມຣໂຕ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຕປ຺ປຣຠາເວນ ອນຸ ອນຸ ຍຸຕ຺ໂຕ ປສຸໂຕ. ອາລາປສລ຺ລາໂປຕິ ອິຕ຺ຖິວຓ຺ຓປຸຣິສວຓ຺ຓາທິວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ລປນໍ. ປຎ຺ຈເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຠທ຺ທກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ວິສຠາຄເວທນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກກເຈເນວ ຈຕຸອິຣິຍາປຖໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາພາຘຍຕີຕິ ອາພາໂຘ, ໂສ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາພາຘິໂກ. ຕໍສມຸຏ຺ຐານທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ຂິໂຕ. ອຘິມຕ຺ຕຄິລາໂນຕິ ຘາຕຸສງ຺ຂເຍນ ປຣິກ຺ຂີຓສຣີໂຣ.

ສປ຺ປຏິຠຍກນ຺ຕາຣສທິສາ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ຈ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຕິຓ຺ຓາ ອິມາຍາຕິ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ຉາ. ວິຄຕາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ປວຕ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິກາ ກຖໍກຖາ ອສ຺ສາຕິ ວິຄຕກຖໍກຖາ. ສາຣຊ຺ຊກຣານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ຣາຄວິກ຺ເຂເປສຸ ສີລາທິຄຸເຓສຸ ຈ ຕິຏ຺ຐກຕ຺ຕາ ເວສາຣຊ຺ຊໍ, ວິສາຣທຠາວໍ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ປຕ຺ຕາຕິ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕນາ ເອວ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນ ປຣໍ ປຈ຺ເຈຕິ, ນສ຺ສ ປໂຣ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖີຕິ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍາ.

ຄິລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ຄິລານຠາວໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຐິໂຕ. ຠາວປ຺ປຘາໂນ ຫິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ຄິລາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ອິທໍ ປນ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ.

ນກຸລປິຕຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗. ສຕ຺ຕເມ ¶ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິສລ຺ລານນ຺ຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິກອຸປາສກາທິສຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິສງ຺ຂາເຣຫິ ຈ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ ນິລີຍນໍ ວິເວຈນໍ. ກາຍຈິຕ຺ເຕຫິ ຕໂຕ ວິວິຕ຺ໂຕ ເອກີຠາໂວ ປວິເວໂກຕິ ອາຫ ‘‘ເອກີຠາວາຍາ’’ຕິອາທິ. ເອກີຠາວໂຕຕິ ຈ ອິມິນາ ກາຍວິເວກໂຕ ວຸຏ຺ຐານມາຫ. ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໂຕຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ຕວິເວກໂຕ. ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ຕໂຕ ທຸວິຘວິເວກໂຕ ຠວງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ສມາຄເມນ ອຸເປໂຕ.

໑໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ມຈ຺ຉຆາຕກນ຺ຕິ ມຈ຺ຉພນ຺ຘໍ ເກວຏ຺ຏໍ. ໂອຣພ຺ຠິກາທີສຸ ອຸຣພ຺ຠາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອຬກາ, ອຸຣພ຺ເຠ ຫນ຺ຕີຕິ ໂອຣພ຺ຠິໂກ. ສູກຣິກາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ມຈ຺ຉພນ຺ຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙. ນວເມ ເອວໍນາມເກ ຄາເມຕິ ນາຕິການາມກໍ ຄາມໍ ນິສ຺ສາຍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈູຬປິຕິມຫາປິຕິປຸຕ຺ຕານໍ ທ຺ເວ ຄາມາ, ເຕສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ. ຎາຕີນຎ຺ຫິ ນິວາສຏ຺ຐານຠູໂຕ ຄາໂມ ຎາຕິໂກ, ຎາຕິໂກເຍວ ນາຕິໂກ ຎ-ກາຣສ຺ສ ນ-ກາຣາເທໂສ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາ ນ ນາຍເຣ’’ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໔; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໐; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໓໔) ວິຍ. ໂສ ກິຣ ຄາໂມ ເຍສໍ ຕທາ ເຕສໍ ປຸພ຺ພປຸຣິເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕີນໍ ສາຘາຣຓຠາເວນ ນິວສິໂຕ, ເຕນ ຎາຕິໂກຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ອຖ ປຈ຺ຉາ ທ຺ວີຫິ ທາຍາເທຫິ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ. ຄິຎ຺ຊກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອິຏ຺ຐກາ, ຄິຎ຺ຊກາຫິເຍວ ກໂຕ ອາວສໂຖຕິ ຄິຎ຺ຊກາວສໂຖ. ໂສ ຫິ ອາວາໂສ ຍຖາ ສຸຘາປຣິກມ຺ເມນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ເອວ ຈິນິຕ຺ວາ ຉາເທຕ຺ວາ ກໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ປເທເສ ມຕ຺ຕິກາ ສກ຺ຂຣມຣຸມ຺ປວາລຸກາທີຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສາ ກຖິນາ ສຓ຺ຫສຸຂຸມາ, ຕາຍ ກຕານິ ກຸລາລຠາຊນານິປິ ສິລາມຍານິ ວິຍ ທຬ຺ຫານິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ອຸປາສກາ ຕາຍ ມຕ຺ຕິກາຍ ທີຆປຸຖູ ¶ ອິຏ຺ຐກາ ກາເຣຕ຺ວາ ຐເປຕ຺ວາ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວາຣວາຕປານກວາຏຕຸລາໂຍ ສພ຺ພໍ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣນ ວິນາ ຕາຫິ ອິຏ຺ຐກາຫິເຍວ ປາສາທໍ ກາເຣສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຏ຺ຐກາມເຍ ປາສາເທ’’ຕິ.

ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວນ຺ຕິ ເອກຣຕ຺ຕິທິວໍ. ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປ຺ປຏິເວຘາວຫໍ ສຕ຺ຖຸ ໂອວາທໍ. ພຫຸ ວຕ ເມ ກຕໍ ອສ຺ສາຕິ ພຫຸ ວຕ ມຍາ ອຕ຺ຕຫິຕໍ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ກຕໍ ຠເວຍ຺ຍ.

ຕທນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຕຕ຺ຕກໍ ເວລໍ. ເອກປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ເອກໍ ທິວສໍ ຍາປນປ຺ປໂຫນກໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ. ຍາວ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐວາໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມຕິ, ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕວາໂຕ ¶ ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິສຕີຕິ ເອກສ຺ເສວ ປເວສນິກ຺ຂໂມ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນາສິກາວາຕຠາວສາມຎ຺ເຎນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຐມມຣຓສ຺ສຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທຸຕິຍມຣຓສ຺ສຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໐. ທສເມ ນິກ຺ຂນ຺ເຕຕິ ວີຕິວຕ຺ເຕ. ປຕິຄຕາຍາຕິ ປຈ຺ຈາຄຕາຍ, ສມ຺ປຕ຺ຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິປນ຺ນາຍາ’’ຕິ. ໂສ ມມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ນ ເກວລໍ ກາລກິຣິຍາວ, ມມ ອຕິທຸລ຺ລຠໍ ຂຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນມນສິກາຣສ຺ສ ເຈວ ຊີວິຕສ຺ສ ຈ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອສ຺ສ, ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິວິໂຘ ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິອາທິ. ວິປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວິປຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ສຕ຺ຖເກນ ວິຍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ກນ຺ຕນກາຣກາ ກາເຍ ສນ຺ຘິພນ຺ຘນຈ຺ເຉທກວາຕາ ສຕ຺ຖກວາຕາ. ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທຕິ ນິຍ຺ຍານາວໂຫ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ໂທ. ປໂຍຄວີຣິຍນ຺ຕິ ຠາວນານຸໂຍຄວີຣິຍໍ. ນ ປຏິວາຕິ ນ ປຏິນິວຕ຺ຕຕີຕິ ອປ຺ປຏິວານີ, ອນ຺ຕຣາ ໂວສານານາປຊ຺ຊນວີຣິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸກ຺ກຓ຺ຐນາ ອປ຺ປຏິສງ຺ຆຣຓາ’’ຕິ.

ທຸຕິຍມຣຓສ຺ສຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໑-໒໒. ຕຕິຍສ຺ສ ¶ ປຐເມ ເກວລກປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລ-ສທ຺ໂທ ອນວເສສຕ຺ໂຖ, ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ສມນ຺ຕຠາວຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ເກວລກປ຺ປໍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນວເສສໍ ຜຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສປິ ໂອຠາສສ຺ສ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ເອກເທສຜຣຓມ຺ປິ ສິຍາ, ອຍໍ ປນ ສພ຺ພໂສວ ຜຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມນ຺ຕຕ຺ໂຖ ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ໂອຠາເສນ ຜຣິຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣສຣີຣສມຸຏ຺ຐິເຕນ ໂອຠາເສນ ຜຣິຕ຺ວາ, ຈນ຺ທິມາ ¶ ວິຍ ເອໂກຠາສໍ ເອກປຊ຺ໂຊຕໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມນຸຎ຺ໂຎຕິ ສມ຺ມເທວ ກຕມນຸຎ຺ໂຎ. ເຕນາຫ ‘‘ສມານຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ສມານຊ຺ຌາສໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂໍ ວໂຈ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ທຸພ຺ພໂຈ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ໂທວຈສ຺ສໍ, ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນາທຣິຍວເສນ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຕ຺ຖິຕາ ໂທວຈສ຺ສຕາ. ອຖ ວາ ໂທວຈສ຺ສເມວ ໂທວຈສ຺ສຕາ. ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ເຈຕນາປຘາໂນ ຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ຂນ຺ຘານໍ ອປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫິຕາກາເຣນ ປວຕ຺ຕານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາປາ ອສ຺ສທ຺ຘາທໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ ເອຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕາຕິ ປາປມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປມິຕ຺ຕຕາ. ສາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ໂທວຈສ຺ສຕາ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍາຍ ຫິ ເຈຕນາຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ປາປມິຕ຺ໂຕ ປາປສມ຺ປວງ຺ໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ສາ ເຈຕນາ ປາປມິຕ຺ຕຕາ. ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ວາ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ປາປມິຕ຺ຕຕາ. ທຸຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສາມກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓. ຕຕິເຍ ສມ຺ຠວຕິ ຊາຕິມຣຓໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ຠໂວ, ອຸປາທານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິຍາ ຈ ມຣຓສ຺ສ ຈ ສມ຺ຠເວ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ’’ຕິ. ອນຸປາທາຕິ ອນຸປາທາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຊາຕິມຣຓານິ ສມ຺ມາ ຂີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຊາຕິມຣຓສງ຺ຂໂຍ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິມຣຓານໍ ສງ຺ຂຍສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ’’ຕິ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂໍ ອຸປຈ຺ຈຄຸນ຺ຕິ ສກລມ຺ປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ຈຣິມຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂເລສສ຺ສປິ ອສມ຺ຠວໂຕ.

໒໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ສມາປຕ຺ຕິກຸສໂລ ໂຫຕີຕິ ສມາປຊ຺ຊນກຸສໂລ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ກຸສໂລ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄຕເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຐິຕິ-ສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ຐປນກຸສໂລຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຘິໍ ຐເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສຕ຺ຕຏ຺ຐອຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ¶ ຂຓໍ ຌານໍ ຐເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ອຘິຏ຺ຐານວສິຠາວສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທນາຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລນ. ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ວຸຏ຺ຐານວສິຠາວສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ. ກລ຺ລໍ ສຎ຺ຊາຕໍ ອສ຺ສາຕິ ກລ຺ລິຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ກລ຺ລິເຕ ກລ຺ລິຕຠາເວ ກຸສໂລ ກລ຺ລິຕກຸສໂລ. ຫາເສຕຸໍ ໂຕເສຕຸໍ ສມ຺ປຫໍເສຕຸໍ. ກລ຺ລໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ສມາຘານສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ທູຣີກຣເຓນ ສຫກາຣີກາຣຓານຎ຺ຈ ສມປ຺ປຘາເນນ ສມາປຊ຺ຊເນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມຕ຺ຖໍ ກາຕຸໍ. ສມາຘິສ຺ສ ໂຄຈຣກຸສໂລຕິ ສມາຘິສ຺ມິໍ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ຕສ຺ສ ໂຄຈເຣ ກມ຺ມຏ຺ຐານສຎ຺ຎິເຕ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຄຈເຣ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໂຍຄໂຕ ກຸສໂລ ເຉໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ສມາຘິສ຺ສ ອສປ຺ປາເຍ ອນຸປກາຣເກ ຘມ຺ເມ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ປຐມຊ຺ຌານາທິສມາຘິໍ ອຠິນີຫຣິຕຸນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິສມາຘິໍ ວິເສສຠາຄິຍຕາຍ ອຠິນີຫຣິຕຸໍ ອຸປເນຕຸໍ.

ຫິມວນ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໕. ປຎ຺ຈເມ ອນຸສ຺ສຕິກາຣຓານີຕິ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ ເອວ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາທິຫິຕສຸຂານໍ ເຫຕຸຠາວໂຕ ກາຣຓານິ. ນິກ຺ຂນ຺ຕນ຺ຕິ ນິສ຺ສຏໍ. ມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ. ວຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອເປຕໍ. ສພ຺ພເມຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຄຘມ຺ຫາຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓໂຕ. ອິທມ຺ປີຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິວເສນ ລທ຺ຘໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມາຫ. ອາຣມ຺ມຓໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈຍໍ ກຣິຕ຺ວາ, ປາທກໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໖. ຉຏ຺ເຐ ສມ຺ພາເຘຕິ ວາ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທີນໍ ສມ຺ປີເຬ ສງ຺ກເຣ ຆຣາວາເສ. ໂອກາສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄຜລສຸຂາຘິຄມາຍ ໂອກາສຠາວໂຕ ໂອກາສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ໂອກາສາຘິຄໂມຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ¶ ອຘິຄມາຍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂອກາໂສ. ວິສຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍາຕິ ຣາຄາທີຫິ ມເລຫິ ອຠິຊ຺ຌາວິສມໂລຠາທີຫິ ¶ ຈ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ. ສາ ປນາຍໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິ ສິຊ຺ຌມານາ ຍສ຺ມາ ໂສກາທີນໍ ອນຸປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສກປຣິເທວານໍ ສມຕິກ຺ກມາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂສຈນໍ ຎາຕິພ຺ຍສນາທິນິມິຕ຺ຕໍ ເຈຕໂສ ສນ຺ຕາໂປ ອນ຺ໂຕຕາໂປ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານໍ ໂສໂກ, ຎາຕິພ຺ຍສນາທິນິມິຕ຺ຕເມວ ໂສຈິກຕາ. ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໓-໓໕໔; ສໍ. ນິ. ໒.໖໓) ປຣິເທວນວເສນ ລປນໍ ປຣິເທໂວ. ສມຕິກ຺ກມນຕ຺ຖາຍາຕິ ປຫານາຍ. ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ອິຘ ສມຕິກ຺ກໂມ. ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຍາຕິ ກາຍິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ເຈຕສິກໂທມນສ຺ສສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຍ, ນິໂຣຘາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຍຕິ ນິຈ຺ຉເຍນ ກມຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ວາ ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ຎາໂຍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ອິຘ ປນ ສຫ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສຫວິປສ຺ສນກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄມນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ອປຈ຺ຈຍປຣິນິພ຺ພານສ຺ສາຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປຈ຺ຈຍວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ອສງ຺ຂຕໍ ອມຕຘາຕຸເມວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ມຫາກຈ຺ຈານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໗. ສຕ຺ຕເມ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ມນໂສ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ ວຑ຺ຒິໍ ອາວຫຕິ. ມໂນຠາວນີໂຍຕິ ວາ ມນສາ ຠາວິໂຕ ສມ຺ຠາວິໂຕ. ຍຎ຺ຈ ອາວຊ຺ຊໂຕ ມນສິ ກໂຣໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓໍ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ກມ຺ມສາຘໂນ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ ຠາວນີຍ-ສທ຺ໂທ. ‘‘ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເທວ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອາໂລກສຎ຺ຎໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸອາທີນໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕານໍ ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ອິຣິຍາປຖສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນຕາ, ອາໂລກສຎ຺ຎາມນສິກາໂຣ, ອພ຺ໂຠກາສວາໂສ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໑). ອນ຺ຕຣາຍສທ຺ທປຣິຍາໂຍ ອິຘ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອນນ຺ຕຣາເຍນາ’’ຕິ.

໒໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ¶ ມຓ຺ຑລສຓ຺ຐານມາຬສງ຺ເຂເປນ ກຕາ ໂຠຊນສາລາ ມຓ຺ຑລມາຬາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ໂຠຊນສາລາຍາ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ທຸຕິຍສມຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໙. ນວເມ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ’’ຕິ. ສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ນິກ຺ກິເລສຕາຍ ນິຣາມິເສນ ສຸເຂນ ວິຫາຣຕ຺ຖາຍ. ອາໂລກສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ສູຣິຍຈນ຺ທປຊ຺ໂຊຕມຓິອຸກ຺ກາວິຊ຺ຊຸອາທີນໍ ອາໂລໂກ ທິວາ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອຸປລທ຺ໂຘ, ຍຖາລທ຺ຘວເສເນວ ອາໂລກໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕິ. ຕຖາ ຈ ນໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຍຖາສ຺ສ ສຸຠາວິຕາໂລກກສິຓສ຺ສ ວິຍ ກສິຓາໂລໂກ ຍຖິຈ຺ຉກໍ ຍາວທິຈ຺ຉກຎ຺ຈ ໂສ ອາໂລໂກ ຣຕ຺ຕິຍໍ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ. ເຍນ ຕຕ຺ຖ ທິວາສຎ຺ຎໍ ຐເປຕິ, ທິວາຣິວ ວິຄຕຖິນມິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ທິວາ ຕຖາ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ທິວາຕິ ສຎ຺ຎໍ ຐເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມນສິ ກຕ຺ວາ ທິວາຣິວ ສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຍຖາເນນ ທິວາ…ເປ… ຕເຖວ ຕໍ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ຍຖາເນນ ທິວາ ອຸປລທ຺ໂຘ ສູຣິຍາໂລໂກ, ເອວໍ ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ທິວາ ທິຏ຺ຐາກາເຣເນວ ຕໍ ອາໂລກໍ ມນສິ ກໂຣຕິ. ຍຖາ ຈເນນ ຣຕ຺ຕິໍ…ເປ… ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ຍຖາ ຣຕ຺ຕິຍໍ ຈນ຺ທາໂລໂກ ອຸປລທ຺ໂຘ, ເອວໍ ທິວາປິ ຣຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ຐາກາເຣເນວ ຕໍ ອາໂລກໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕິ. ວິວເຏນາຕິ ຖິນມິທ຺ເຘນ ອປິຫິຕຕ຺ຕາ ວິວເຏນ. ອໂນນທ຺ເຘນາຕິ ອສຎ຺ຉາທິເຕນ. ສໂຫຠາສກນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາໂຓຠາສໍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ຣູປຄຕສ຺ສ ທິພ຺ພສ຺ສ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ອິຘ ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສງ຺ຂາຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ອຸທ຺ຘໍ ຊີວິຕປຣິຍາທານາຕິ ຊີວິຕກ຺ຂຍໂຕ ອຸປຣິ ມຣຓໂຕ ປຣໍ. ສມຸຄ຺ຄເຕນາຕິ ອຸຏ຺ຐິເຕນ. ຘຸມາຕຕ຺ຕາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຘຸມາຕຕ຺ຕາ ສູນຕ຺ຕາ ¶ . ເສຕຣຕ຺ເຕຫິ ວິປຣິຠິນ຺ນໍ ວິມິສ຺ສິຕໍ ນີລໍ, ປຸຣິມວຓ຺ຓວິປຣິຓາມຠູຕໍ ວາ ນີລໍ ວິນີລໍ, ວິນີລເມວ ວິນີລກນ຺ຕິ ກ-ກາເຣນ ປທວຑ຺ຒນມາຫ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣໂຕ ຍຖາ ‘‘ປີຕກໍ ໂລຫິຕກ’’ນ຺ຕິ. ປຏິກູລຕ຺ຕາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ວິນີລໍ ວິນີລກນ຺ຕິ ກຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ວາ ອຍໍ ກ-ກາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໖; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓). ປຣິຠິນ຺ນຏ຺ຐາເນຫິ ກາກຘງ຺ກາທີຫິ ¶ . ວິສ຺ສນ຺ທມານໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕິ ວິສ຺ສວນ຺ຕປຸພ຺ພໍ, ຕຫໍ ຕຫໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຠາວນ຺ຕິ ວິສ຺ສນ຺ທມານປຸພ຺ພຕໍ.

ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂຍ ‘‘ປສ຺ເສຍ຺ຍ ສຣີຣໍ ສີວຖິກາຍ ຉຑ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ. ອຸປສໍຫຣຕິ ສທິສຕໍ. ອຍມ຺ປິ ໂຂຕິອາທິ ອຸປສໍຫຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ. ອາຍູຕິ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓຄຕິກເມວ. ອຸສ຺ມາຕິ ກມ຺ມຊເຕໂຊ. ເອວໍປູຕິກສຠາໂວຕິ ເອວໍ ອຕິວິຍ ປູຕິສຠາໂວ ອາຍຸອາທິວິຄເມ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອທິໂສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍຠາວີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວເມວໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕາທິເຠໂທ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ. ເສສາວເສສມໍສໂລຫິຕຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ອກ຺ຂາທິຕຕ຺ຕາ ຕຫໍ ຕຫໍ ເສເສນ ອປ຺ປາວເສເສນ ມໍສໂລຫິເຕນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎນ ຫຕ຺ຖຏ຺ຐິກນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ຫຕ຺ຖຏ຺ຐິການໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາ ໂຊຕິຕາຕິ ອນວເສສໂຕ ເຕສໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕຸສຏ຺ຐິເຠທມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕໂຣວສ຺ສິການີຕິ ຕິໂຣວສ຺ສຄຕານິ. ຕານິ ປນ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ວີຕິວຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິກ຺ກນ຺ຕສໍວຈ຺ຉຣານີ’’ຕິ. ປຸຣາຓຕາຍ ຆນຠາວວິຄເມນ ວິຈຸຓ຺ຓຕາ ອິຘ ປູຕິຠາໂວ. ໂສ ຍຖາ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອພ຺ໂຠກາເສ’’ຕິອາທິມາຫ. ອເນກຘາຕູນນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທີນໍ, ກາມຘາຕຸອາທີນໍ ວາ. ສຕິຍາ ຈ ຎາຓສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕ ສມ຺ປຊານກາຣີ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໔; ໒.໓໗໖; ມ. ນິ. ໑.໑໐໙) ວຸຕ຺ຕາຍ ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິກາຍ ສຕິຍາ ເຈວ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາຓສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖາຍ.

໓໐. ທສເມ ¶ ນິຫີນນ຺ຕິ ລາມກໍ, ກິລິຏ຺ຐໍ ວາ. ຄາມວາສິການນ຺ຕິ ພາລານໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອິທນ຺ຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ເສວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຣິຍນ຺ຕິ ນ ນິທ຺ໂທສໍ. ນິທ຺ໂທສຏ຺ໂຐ ຫິ ອຣິຍຏ຺ໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ອຸຕ຺ຕມໍ ນ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ອຣິເຍຫິ ວາ ນ ເສວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນຣິຍໍ. ອນຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາທິວິວິຘວິປຸລານຕ຺ຖສຫິຕໍ. ຕາທິສຎ຺ຈ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ. ນ ວຏ຺ເຏ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານາຠາວໂຕ. ອສຕິ ປນ ວຏ຺ເຏ ນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາທີນໍ ອສມ຺ຠໂວເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ວິຣາຄາຍາ’’ຕິອາທິ.

ອນຸຕ຺ຕມໍ ¶ ອນຸຕ຺ຕຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖິສ຺ມິນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖິວິສຍຕ຺ຕາ ຫຕ຺ຖິສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຈ ຫຕ຺ຖິສິປ຺ປໍ ‘‘ຫຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖິສ຺ມິມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຫຕ຺ຖິສິປ຺ເປ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ປາຣິຈຣິເຍຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣິຈຣິຍາຍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອນຸຕ຺ຕຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນຸຕ຺ຕຣິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໑-໓໔. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ເສຂານໍ ປຏິລທ຺ຘຄຸຓສ຺ສ ປຣິຫານິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣູປຣິຄຸຓປຣິຫານາຍາ’’ຕິ, ອຸປຣູປຣິລທ຺ຘພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ປຣິຫານາຍ ອນຸປ຺ປາທາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໓໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ວິຊ຺ຊໍ ຠຊນ຺ຕິ, ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ຕາຍ ສຫ ເອກີຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ. ອຖ ວາ ວິຊ຺ຊາຠາເຄ ວິຊ຺ຊາໂກຏ຺ຐາເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊາສຠາຄຕາຍ ຕເທກເທເສ ວິຊ຺ຊາໂກຏ຺ຐາເສ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ, ມໂນມຍິທ຺ຘິ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ. ປຸຣິເມນ ອຕ຺ເຖນ ຕາຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ. ປຈ຺ຉິເມນ ອຕ຺ເຖນ ຕາສຸ ຍາ ກາຈິ ເອກາວ ວິຊ຺ຊາ ¶ ວິຊ຺ຊາ, ເສສາ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ. ເອວໍ ວິຊ຺ຊາປິ ວິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ‘‘ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາ’’ຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຘ ປນ ວິປສ຺ສນາຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາວ ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍາຕິ ອາຄຕາ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ເສສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຎາເຓຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຎາເຓ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາ, ເຕນ ສຫຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ວິຊ຺ຊາຠາຄິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໖. ຉຏ຺ເຐ ໂກຘໂນຕິ ກຸຊ຺ຌນສີໂລ. ຍສ຺ມາ ໂສ ອປ຺ປຫີນໂກຘຕາຍ ອຘິຄຕໂກໂຘ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂກເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປນາໂຫ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸປນາຫີ, ອຸປນຍ຺ຫນສີໂລຕິ ວາ ອຸປນາຫີ. ວິວາໂທ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຐມໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິວາໂທ’’ຕິ. ໂສ ປນ ຍຖາ ພຫູນໍ ອນຕ຺ຖາວໂຫ ໂຫຕິ, ຕໍ ນິທສ຺ສນມຸເຂນ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິສາຍາຕິ ປຣິສພ຺ຠນ຺ຕເຣ.

ຄຸຓມກ຺ຂນາຍ ປວຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣກໍ ຄູເຖນ ປຫຣນ຺ຕິໍ ຄູໂຖ ວິຍ ປຐມຕຣໍ ມກ຺ເຂຕີຕິ ມກ຺ໂຂ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມກ຺ຂີ. ປຬາສຕີຕິ ປຬາໂສ, ປຣສ຺ສ ຄຸເຓ ຑໍສິຕ຺ວາ ວິຍ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຬາສີ. ປຬາສີ ປຸຄ຺ຄໂລ ຫິ ທຸຕິຍສ຺ສ ຘຸຣໍ ນ ເທຕິ, ສມໍ ຫຣິຕ຺ວາ ອຕິວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂເຓນ ປຬາເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ອິສ຺ສຕີຕິ ອິສ຺ສຸກີ. ມຈ຺ຉຣາຍຕີຕິ ມຈ຺ຉຣໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ¶ ມຈ຺ຉຣີ. ສຐຍຕິ ນ ສມ຺ມາ ຠາສຕີຕິ ສໂຐ ອຎ຺ຎຖາ ສນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຖາ ປເວທນໂຕ. ມາຍາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີ ມາຍາວີ. ມິຈ຺ຉາ ປາປິກາ ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕາ ເອຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐີຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ກມ຺ມປຖປຣິຍາປນ຺ນາຍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິວຕ຺ຖຸກາຍ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນາຍ ອນິຍ຺ຍານິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິກວາທີ’’ຕິອາທິ.

ສໍ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິໍ, ສຍໍ ວາ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາຄຫິຕໍ ປຣາມສຕິ, ສຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອາມສຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐີປຣາມາສີ. ອາຘານໍ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຘານຄ຺ຄາຫີ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫີ, ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຖິຣຄ຺ຄາຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາວ ລທ຺ຘິໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕີຕິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີ, ທຸກ຺ເຂນ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ພຫຸມ຺ປິ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນ ສກ຺ກາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ¶ ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີ. ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິໍ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອປິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕາທິໂສ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ຍເທວ ຘມ຺ມໍ ວາ ອຘມ຺ມໍ ວາ ສຸຓາຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິເຍຫິ ກຖິຕໍ, ເອວໍ ອມ຺ເຫຫິ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ກຸມ຺ໂມວ ອງ຺ຄານິ ສເກ ກປາເລ ອນ຺ໂຕເຍວ ສໂມທຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ກຈ຺ຉໂປ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖປາທາທິເກ ອງ຺ເຄ ເກນຈິ ຆຏິເຕ ສພ຺ພານິ ອງ຺ຄານິ ອຕ຺ຕໂນ ກປາເລເຍວ ສໂມທຫຕິ, ນ ພຫິ ນີຫຣຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ‘‘ນ ສຸນ຺ທໂຣ ຕວ ຄາໂຫ, ຉຑ຺ເຑຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ອນ຺ໂຕເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ຫທເຍ ເອວ ຐເປຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ກຸມ຺ຠີລຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາ ສຸສຸມາຣາ ຄຫິຕໍ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ວິວາທມູລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໗. ສຕ຺ຕເມ ທກ຺ຂນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ທກ຺ຂິຓາ, ປຣິຈ຺ຈາຄມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສູປກຣຓຠູໂຕ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ຈ. ອິຘ ປນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທກ຺ຂິຓໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ. ອິໂຕ ອຸຏ຺ຐິເຕນາຕິ ອິໂຕ ເຂຕ຺ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ. ຣາໂຄ ວິນຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຣາຄວິນໂຍ, ຣາຄສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທິກາ ປຏິປທາ. ເຕນາຫ ‘‘ຣາຄວິນຍປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ.

‘‘ປຸພ຺ເພວ ທານາ ສຸມໂນ’’ຕິອາທິຄາຖາຍ ປຸພ຺ເພວ ທານາ ມຸຎ຺ຈເຈຕນາຍ ປຸພ຺ເພ ທານູປກຣຓສມ຺ຠຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸມໂນ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ນິທານໍ ອນຸຄາມິກທານໍ ¶ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສິໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ທທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາທເຍຕິ ທທນ຺ໂຕ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ‘‘ອສາຣໂຕ ຘນໂຕ ສາຣາທານໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຍ຺ຍ. ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ‘‘ປຓ຺ຑິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ ມຍາ ອນຸຏ຺ຐິຕໍ, ອໂຫ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ອຕ຺ຕມໂນ ປມຸທິໂຕ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ໂຫຕິ. ເອສາຕິ ຍາ ອຍໍ ປຸພ຺ພເຈຕນາ ມຸຎ຺ຈເຈຕນາ ອປຣເຈຕນາຕິ ອິມາສໍ ກມ຺ມຜລານໍ ສທ຺ຘານຸຄຕານໍ ໂສມນສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕານໍ ຕິວິຘານໍ ເຈຕນານໍ ປາຣິປູຣີ, ເອສາ.

ສີລສຎ຺ຎເມນາຕິ ກາຍິກວາຈສິກສໍວເຣນ. ຫຕ຺ຖປາເທຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ຫຕ຺ຖປາເທ. ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາຕິ ເຕສໍເຍວ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕນາວ ມຸໂຂທກໍ ທຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຉຬງ຺ຄທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໘-໔໑. ອຏ຺ຐເມ ¶ ກຸສລກິຣິຍາຍ ອາທິອາຣມ຺ຠຠາເວນ ປວຕ຺ຕວີຣິຍໍ ຐິຕສຠາວຕາຍ ສຠາວຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຘາຕູຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອາຣມ຺ຠຘາຕູຕິ ອາຣຠນວເສນ ປວຕ຺ຕວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ລທ຺ຘາເສວນໍ ວີຣິຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິປກ຺ເຂ ວິຘມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິກ຺ກມຘາຕູຕິ ໂກສຊ຺ຊໂຕ ນິກ຺ຂມນສຠາວໍ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ປຣກ຺ກມນສຠາໂວຕິ ອຘິມຕ຺ຕຕຣານໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ວິຘມນສມຕ຺ຖຕາຍ ປຏຸປຏຸຕຣຠາເວນ ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນສຠາໂວ. ນວມາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອຕ຺ຕກາຣີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໒. ທ຺ວາທສເມ ມາຫໍ ນາຄິຕ ຍເສນ ສມາຄມນ຺ຕິ ມາ ອຫໍ ຍເສນ ສມາຄມນໍ ປຕ຺ເຖມິ. ມາ ຈ ມຍາ ຍໂສຕິ ຍໂສ ຈ ມຍາ ມາ ສມາຄຈ຺ຉຕູຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ລາຠສກ຺ກາເຣນ ອນຕ຺ຖິກຕໍ ວິຠາເວຕິ. ປຎ຺ຈຫິ ວິມຸຕ຺ຕີຫີຕິ ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວິມຸຕ຺ຕີຫິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໓. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ປຣິສິຎ຺ຈິຕຸນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໗໒) ໂຍ ຈຸຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາທີຫິ ຄຕ຺ຕານິ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ມລ຺ລກມຸຏ຺ຐາທີຫິ ວາ ຆໍສນ຺ໂຕ ນຫາຍຕິ, ໂສ ‘‘ນຫາຍຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ປກຕິຍາວ ນຫາຍຕິ, ໂສ ‘‘ປຣິສິຎ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ¶ . ຠຄວໂຕ ຈ ສຣີເຣ ຕຖາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ນາມ ນຸປລິມ຺ປຕິ ອຈ຺ຉຉວິຠາວໂຕ, ອຸຕຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປນ ຠຄວາ ເກວລໍ ອຸທເກ ໂອຕຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຕ຺ຕານິ ປຣິສິຎ຺ຈິຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ປຸພ຺ພໂກຏ຺ຐໂກຕິ ປາຈີນໂກຏ຺ຐໂກ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ເຊຕວນວິຫາໂຣ ກທາຈິ ມຫາ, ກທາຈິ ຂຸທ຺ທໂກ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ໂຍຊນິໂກ ອໂຫສິ, ສິຂິສ຺ສ ຕິຄາວຸໂຕ, ເວສ຺ສຠຸສ຺ສ ອຑ຺ຒໂຍຊນິໂກ, ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຄາວຸຕປ຺ປມາໂຓ, ໂກຓາຄມນສ຺ສ ອຑ຺ຒຄາວຸຕປ຺ປມາໂຓ, ກສ຺ສປສ຺ສ ວີສຕິອຸສຠປ຺ປມາໂຓ, ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຏ຺ຐກຣີສປ຺ປມາໂຓ ຊາໂຕ. ຕມ຺ປິ ນຄຣໍ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ກທາຈິ ປາຈີນໂຕ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ທກ຺ຂິຓໂຕ, ກທາຈິ ປຈ຺ຉິມໂຕ, ກທາຈິ ອຸຕ຺ຕຣໂຕ. ເຊຕວນຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຎ຺ຈປາທານໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອຈລເມວ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ອຈລເຈຕິຍຏ຺ຐານານິ ນາມ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກຏ຺ຐານໍ, ອິສິປຕເນ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານໍ, ສງ຺ກສ຺ສນຄເຣ ເທໂວໂຣຫນກາເລ ໂສປານສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ, ມຎ຺ຈປາທຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ປຸພ຺ພໂກຏ຺ຐໂກ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ວີສຕິອຸສຠວິຫາຣກາເລ ປາຈີນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ອິທານິ ‘‘ປຸພ຺ພໂກຏ຺ຐໂກ’’ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ¶ ກາເລ ອຈິຣວຕີ ນຄຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສນ຺ທມານາ ປຸພ຺ພໂກຏ຺ຐກໍ ປຕ຺ວາ ອຸທເກນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ອຸທກຣຫທໍ ມາເປສິ ສມຕິຕ຺ຕິກໍ ອນຸປຸພ຺ພຄມ຺ຠີຣໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ຣຎ຺ໂຎ ນ຺ຫານຕິຕ຺ຖໍ, ເອກໍ ນາຄຣານໍ, ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ, ເອກໍ ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ເອວໍ ປາຏິເອກ຺ການິ ນ຺ຫານຕິຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ ຣມຓີຍານິວິປ຺ປກິຓ຺ຓຣຊຕປຏ຺ຏສທິສວາລຸການິ. ອິຕິ ຠຄວຕາ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ອຍໍ ເອວຣູໂປ ປຸພ຺ພໂກຏ຺ຐໂກ, ເຕນຸປສງ຺ກມິ ຄຕ຺ຕານິ ປຣິສິຎ຺ຈິຕຸໍ. ອຖາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຸທກສາຏິກໍ ອຸປນາເມສິ. ຠຄວາ ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ອປເນຕ຺ວາ ອຸທກສາຏິກໍ ນິວາເສສິ. ເຖໂຣ ທຸປຏ຺ເຏນ ສທ຺ຘິໍ ມຫາຈີວຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ອກາສິ. ຠຄວາ ອຸທກໍ ໂອຕຣິ, ສໂຫຕຣເຓເນວສ຺ສ ອຸທເກ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປາ ສພ຺ເພ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ອເຫສຸໍ, ຍນ຺ຕນາຬິກາຫິ ສຸວຓ຺ຓຣສຘາຣານິ ສິຎ຺ຈນກາໂລ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓປຏປ຺ປສາຣຓກາໂລ ວິຍ ຈ ອໂຫສິ. ອຖ ຠຄວໂຕ ນຫານວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຕ຺ຕິຓ຺ຓສ຺ສ ເຖໂຣ ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ອຸປນາເມສິ. ຠຄວາ ຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸລ຺ລຕາສທິສໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຫາຈີວຣໍ ອນ຺ຕນ຺ເຕນ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ປທຸມຄພ຺ຠສທິສໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນີຕໍ ທ຺ວີສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ພໂກຏ຺ຐເກ ຄຕ຺ຕານິ ປຣິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເອກຈີວໂຣ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ.

ເອວໍ ຐິຕສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ສຣີຣໍ ວິກສິຕປທຸມປຸປ຺ຜສທິສໍ ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກໍ, ຕາຣາມຣີຈິວິກສິຕຎ຺ຈ ຄຄນຕລໍ ສິຣິຍາ ອວຫສມານໍ ວິຍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ, ພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ເຂປວິລາສິນີ ¶ ຈສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສວຣລກ຺ຂຓມາລາ ຄນ຺ຖິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຈນ຺ທິມາ ວິຍ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ສູຣິຍາ ວິຍ, ປຏິປາຏິຍາ ຐປິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈກ຺ກວຕ຺ຕິທ຺ວຕ຺ຕິໍສເທວຣາຊທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວິຍ ຈ ອຕິວິຍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ຍສ຺ມາ ຈ ຠຄວໂຕ ສຣີຣໍ ສຸຘນ຺ຕຈາມີກຣສມານວຓ຺ຓໍ, ສຸປຣິໂສຘິຕປວາຬຣຸຈິຣໂຕຣຓໍ, ສຸວິສຸທ຺ຘນີລຣຕນາວລິສທິສເກສຕນຸຣຸຫໍ, ຕສ຺ມາ ຕຫໍ ຕຫໍ ວິນິຄ຺ຄຕສຸຊາຕຊາຕິຫິງ຺ຄຸລກຣສູປໂສຠິຕໍ ອຸປຣິ ສຕເມຆຣຕນາວລິສຸຈ຺ຉາທິຕໍ ຊງ຺ຄມມິວ ກນກຄິຣິສິຂຣໍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ທສພລສ຺ສ ສຣີຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ສມນ຺ຕໂຕ ອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓ ປເທເສ ອາຘາວນ຺ຕີ ວິຘາວນ຺ຕີ ຣຕນາວລິຣຕນທາມຣຕນຈຸຓ຺ຓວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ວິຍ ປສາຣິຕຣຕນຈິຕ຺ຕກຎ຺ຈນປຏ຺ຏມິວ ອາສິຎ຺ຈມານລາຂາຣສຘາຣາຈິຕ຺ຕມິວ ອຸກ຺ກາສຕນິປາຕສມາກຸລມິວ ນິຣນ຺ຕຣວິປ຺ປກິຓ຺ຓກຓິກາຣກິງ຺ກິຓິກປຸປ຺ຜມິວ ວາຍຸເວຄສມຸທ຺ຘຕຈິນປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓຣຎ຺ຊິຕມິວ ¶ ອິນ຺ທຘນຸວິຊ຺ຊຸລ຺ລຕາວິຕານສນ຺ຖຕມິວ ຈ ຄຄນຕລໍ, ຕໍ ຐານໍ ປວນຎ຺ຈ ສມ຺ມາ ຜຣນ຺ຕິ. ວຓ຺ຓຠູມິ ນາເມສາ. ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ພຸທ຺ຘານໍ ສຣີຣວຓ຺ຓໍ ວາ ຄຸຓວຓ຺ຓໍ ວາ ຈຸຓ຺ຓິຍປເທຫິ ວາ ຄາຖາຫິ ວາ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຸປມາໂຍ ຈ ກາຣຓານິ ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຏິພເລນ ຘມ຺ມກຖິເກນ ປູເຣຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວຣູເປສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸພ຺ພສທິສານິ ກຸຣຸມາໂນຕິ ນິຣຸທການິ ກຸຣຸມາໂນ, ສຸກ຺ຂາປຍມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສທເກ ຄຕ຺ເຕ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຈີວເຣ ກຓ຺ຓິການິ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ປຣິກ຺ຂາຣຠຓ຺ຑໍ ທຸສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ສຣີເຣ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ນ ອຸປລິມ຺ປຕິ, ປທຸມປຕ຺ເຕ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕອຸທກພິນ຺ທຸ ວິຍ ອຸທກໍ ວິນິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາຄາຣວຕາຍ ຠຄວາ ‘‘ປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຕໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ມຫາຈີວຣໍ ອຸໂຠສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ກາຍໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ.

ຕາຬິຕຎ຺ຈ ວາທິຕຎ຺ຈ ຕາຬິຕວາທິຕໍ, ຕູຣິຍານໍ ຕາຬິຕວາທິຕໍ ຕູຣິຍຕາຬິຕວາທິຕໍ. ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ຕູຣິຍຕາຬິຕວາທິຕຎ຺ຈາຕິ ມຫາຕູຣິຍຕາຬິຕວາທິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ວາ ເຠຣິມຸທິງ຺ຄປຓວາທິຕູຣິຍານໍ ຕາຬິຕໍ ວີຓາເວຬຸໂຄມຸຂິອາທີນໍ ວາທິຕຎ຺ຈ ຕູຣິຍຕາຬິຕວາທິຕນ຺ຕິ ວາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຠິຎ຺ຎາປາຣໍ ຄໂຕຕິ ອຠິຎ຺ຎາປາຣຄູ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອຠິຊານນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ອຠິຎ຺ຎາປາຣຄູ. ເຕສຸ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ປຣິຎ຺ຎາປາຣຄູ. ສພ຺ພກິເລເສ ປຊຫນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ປຫານປາຣຄູ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ເຄ ຠາເວນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ຠາວນາປາຣຄູ. ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປາຣຄູ. ສພ຺ພສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ສມາປຕ຺ຕິປາຣຄູ. ສຸພ຺ຣຫ຺ມເທວປຸຕ຺ຕາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສ ກິຣ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ນນ຺ທນກີຬິຕໍ ກຕ຺ວາ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກມູເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ຕໍ ປຎ຺ຈສຕາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ¶ , ປຎ຺ຈສຕາ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ຄາຍິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ປາເຕນ຺ຕິ. ຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕຣາ ເອກໂຕວຓ຺ຏິກມາລາວ ຄນ຺ເຖນ຺ຕິ. ອຖ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຬ຺ຫາ ອຸປຈ຺ເຉທກວເສນ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ຕິ. ອຖ ກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອິມາສໍ ເນວ ສທ຺ໂທ ສຸຍ຺ຍຕິ ¶ , ນ ປຸປ຺ຜານິ ປາເຕນ຺ຕິ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ຄຕາ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປິຍວຕ຺ຖຸກໂສເກນ ຣຸປ຺ປມາໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຕາ ຕາວ ຍຖາກມ຺ເມນ ຄຕາ, ມຍ຺ຫໍ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ກິຕ຺ຕໂກ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຍາປິ ອວເສສາຫິ ປຎ຺ຈສຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ທິສ຺ວາ ພລວຕເຣນ ໂສເກນ ສມປ຺ປິໂຕ. ‘‘ອິມໍ ມຍ຺ຫໍ ໂສກໍ ສເທວເກ ໂລເກ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຖາຄຕາ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ –

‘‘ນິຈ຺ຈໍ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕມິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸພ຺ພິຄ຺ຄມິທໍ ມໂນ;

ອນຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ກິຈ຺ເຉສຸ, ອໂຖ ອຸປ຺ປຕິເຕສຸ ຈ;

ສເຈ ອຕ຺ຖິ ອນຸຕ຺ຣສ຺ຕໍ, ຕໍ ເມ ອກ຺ຂາຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໙໘) –

‘‘ນາຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂພຊ຺ຌາ ຕປສາ, ນາຎ຺ຎຕ຺ຣິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາ;

ນາຎ຺ຎຕ຺ຣ ສພ຺ພນິສ຺ສຄ຺ຄາ, ໂສຕ຺ຖິໍ ປສ຺ສາມິ ປາຓິນ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໙໘) –

ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ວິຄຕໂສໂກ ປຎ຺ຈຫິ ອຈ຺ຉຣາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ນມສ຺ສມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕາ ສຸພ຺ຣຫ຺ມເທວປຸຕ຺ຕາທໂຍ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈນ຺ທສູຣິຍເທວປຸຕ຺ຕາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອຣີນໍ ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ.

ທສວິຘສໍໂຍຊນານີຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍເຠທໂຕ ທສວິຘສໍໂຍຊນານິ. ສພ຺ເພ ອຈ຺ຈຣຸຈີຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຣຸຈິ. ອຏ຺ຐມກນ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ຜລຏ຺ໂຐ ຄຫິໂຕ.

ໂສຣຈ຺ຈນ຺ຕິ ¶ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ໂສຣຈ຺ຈໍ? ໂຍ ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສຣຈ຺ຈໍ, ສພ຺ພາປິ ສີລສໍວໂຣ ໂສຣຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໔໙) ວຈນໂຕ ສຸຈິສີລໍ ‘‘ໂສຣຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຣູຓາຕິ ກຣຸຓາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣມາຫ. ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ວທຕິ.

ທຸວິເຘນ ¶ ຌາເນນາຕິ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານເຠທໂຕ ທຸວິເຘນ ຌານມເນນ. ປຎ຺ຈວິຘມິຈ຺ຉາຊີວວເສນາຕິ ກຸຫນາລປນາເນມິຕ຺ຕິກຕານິປ຺ເປສິກຕາລາເຠນລາຠໍນິຊິຄີສນຕາສງ຺ຂາຕ- ປຎ຺ຈວິຘມິຈ຺ຉາຊີວວເສນ. ນ ລິປ຺ປຕີຕິ ນ ອລ຺ລີຍຕິ ອນຸສຍໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ ວາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິອຠິນິເວສາຠາວໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໔. ທຸຕິເຍ ສມສມຄຕິຍາຕິ ກ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣວເສນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ສມຠາເວເນວ ສມຄຕິກາ’’ຕິ. ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕີຕຕ຺ເຖ ອນາຄຕວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຊາຕາ’’ຕິ. ປຸຣາຓສ຺ສ ຫິ ອິສິທຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສມຄຕິກໍ ສນ຺ຘາຍ ສາ ເອວມາຫ.

ອມ຺ມກາຕິ ມາຕຸຄາໂມ. ອຸປຈາຣວຈນຎ຺ເຫຕໍ. ອິຕ຺ຖີສຸ ຍທິທໍ ອມ຺ມກາ ມາຕຸຄາໂມ ຊນນີ ຊນິກາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຫຸຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາຍ ເອວ ສມນ຺ນາຄຕາ’’ຕິ.

ທິຏ຺ຐິຍາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ກາຣຓໂຕ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ຍາຖາວໂຕ ອວິທິຕໍ ໂຫຕິ. ສມເຍ ສມເຍ ກິເລເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈນກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອິຘ ສາມາຍິກໍ ມ-ກາເຣ ອກາຣສ຺ສ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ – ‘‘ສາມາຍິກມ຺ປິ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ນ ລຠຕີຕິ ກາລານຸກາລໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ນິສ຺ສາຍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ. ປມິຓນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣມ຺ຠຕ຺ໂຖ ປ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ຕຸເລຕຸໍ ອາຣຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ປຓີໂຕຕິ ວິສິຏ຺ໂຐ.

ຕທນ຺ຕຣນ຺ຕິ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ອນ຺ຕຣໍ ຕໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ¶ . ໂລຠສ຺ສ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພຫຸວຈນວເສນ ‘‘ໂລຠຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສີເລນ ວິເສສີ ອໂຫສິ ເມຖຸນຘມ຺ມວິຣຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ.

ມິຄສາລາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໕-໔໘. ຕຕິເຍ ¶ ທລິທ຺ໂທ ນາມ ທຸຄ຺ຄໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ທາລິທ຺ທິຍໍ. ນ ເອຕສ຺ສ ສກໍ ສາປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ອສ຺ສໂກ, ອສາປເຕຍ຺ໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ຣຫິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ໂມ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເກນຈິ ອກມ຺ປິຍຠາເວນ ໂອກປ຺ປນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸເຓ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ກປ຺ປນໍ ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາ ນາມ. ‘‘ອິທໍ ອກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ໂນ ສກໍ, ອິທໍ ປນ ກມ຺ມໍ ສກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ກມ຺ມສ຺ສກຕຊານນປຎ຺ຎາ ກມ຺ມສ຺ສກຕປຎ຺ຎາ. ຕິວິຘຎ຺ຫິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕມ຺ປິ ສກກມ຺ມໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂຕ. ສຸຈຣິຕໍ ສກກມ຺ມໍ ນາມ ອຕ຺ຖຊນນໂຕ. ອິຓາທານສ຺ມິນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນຕ຺ເຖ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິຓຄ຺ຄຫຓໍ ວທາມີ’’ຕິ.

ກຏຄ຺ຄາໂຫຕິ ກຕໍ ສພ຺ພໂສ ສິທ຺ຘເມວ ກຕ຺ວາ ຄຫຓໍ. ໂສ ປນ ວິຊຍລາໂຠ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຊຍຄ຺ຄາໂຫ’’ຕິ. ຫິຣິມໂນ ເອຕສ຺ສາຕິ ຫິຣິມໂນຕິ ອາຫ ‘‘ຫິຣິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓາຍ ຫິຣິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊຕິ ຠາຍຕິ ສີເລນາຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປີ, ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ນິຣາມິສໍ ສຸຂນ຺ຕິ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕກາມາມິສຕ຺ຕາ. ອຸເປກ຺ຂນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຸເປກ຺ຂໍ, ນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸເປກ຺ຂາເວທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຸເປກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍຕິ ປຄ຺ຄຫິຕປຣິປຸຓ຺ຓກາຍິກເຈຕສິກວີຣິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອຏ຺ຐອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸວເສນ ເອກໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ກາຍິກໍ ວີຣິຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕສງ຺ຄຓິກໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວເສນ ເອກໂກ ໂຫຕິ. ຄມເນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສສ຺ສ ຐານໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ຐາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສສ຺ສ ນິສຊ຺ຊໍ, ນິສຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສສ຺ສ ສຍນໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນເຍວ ກິເລເສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍໍ ເຈຕສິກໍ ວີຣິຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ. ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາເວນ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຈ ເອໂກ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທິ, ເອກຄ຺ຄຕາ. ຕສ຺ສ ໂຍຄໂຕ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ອິຘ ເອໂກທິ. ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ນິປາຕິ, ຕໍ ວາ ນິປຍຕິ ວິໂສເສຕີຕິ ນິປໂກ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ກາຍາທິເຠທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ສາຕິສຍາຍ ສຕິຍາ ສຣຕີຕິ ສໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ.

ອກຸປ຺ປາ ¶ ເມ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ມຍ຺ຫໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ ອກຸປ຺ປຕາຍ ອກຸປ຺ປາຣມ຺ມຓຕາຍ ຈ ອກຸປ຺ປາ. ສາ ຫິ ຣາຄາທີຫິ ນ ກຸປ຺ປຕີຕິ ອກຸປ຺ປຕາຍປິ ອກຸປ຺ປາ ¶ . ອກຸປ຺ປໍ ນິພ຺ພານມສ຺ສາ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອກຸປ຺ປາຣມ຺ມຓຕາຍປິ ອກຸປ຺ປາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອກຸປ຺ປາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຠວສໍໂຍຊນານນ຺ຕິ ກາມຣາຄປຏິຆມານທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສຠວຣາຄອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍ- ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕານໍ ທສນ຺ນໍ ສໍໂຍຊນານໍ. ອິມານິ ຫິ ສຕ຺ເຕ ຠເວສຸ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນ຺ຕິ ຠວາຠເວນ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠວສໍໂຍຊນານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຂີຓາສໂວ ອຸຕ຺ຕມອຓໂຓ ກິເລສອິຓານໍ ອຠາວໂຕ. ອຎ຺ເຎ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຍາວ ນ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຕາວ ສອິຓາ ນາມ ອເສຣິວິຫາຣຠາວໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

໔໙. ສຕ຺ຕເມ ວຸຕ຺ຖພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສຕິ ນິວຸຕ຺ຖພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ. ກຕກຣຓີໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍມາຫ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂສຬສວິຘໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຂນ຺ຘກິເລສອຠິສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕາ ຕໂຍ ໂອສີທາປນຏ຺ເຐນ ຠາຣາ ວິຍາຕິ ຠາຣາ. ເຕ ໂອຫິຕາ ໂອໂຣປິຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ປາຕິຕາ ເອເຕນາຕິ ໂອຫິຕຠາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ຂນ຺ຘຠາຣໍ…ເປ… ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ. ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ສທຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖ. ສທຕ຺ໂຖຕິ ຈ ສກຕ຺ຖມາຫ ກ-ກາຣສ຺ສ ທ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕູປນິພນ຺ຘຏ຺ເຐນ ສສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ອວິຊຫນຏ຺ເຐນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ເຖນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຕ຺ຕາ ‘‘ສກຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສທຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມາ ອຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຠູຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມາ ຍຖາຠູຕໍ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ໂຍ ຍຖາ ຊານິຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຊານິຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ’’ຕິອາທິ. ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຈ ທ຺ເວ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ສພ຺ພສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສໍກິເລສສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພານາຘິມຸຕ຺ຕິ ຈ. ນິພ຺ພາເນ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຕາຍ. ອຣຫາ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພານໍ ອຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພາເນ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໕໐. ອຏ຺ຐເມ ¶ ¶ ອຸປນິສີທຕິ ຜລໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ກາຣຓໍ ອຸປນິສາ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວຊານນສງ຺ຂາຕໍ ທສ຺ສນໍ. ເອເຕນ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາ ຫິ ພລວວິປສ຺ສນາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຕິ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ຎາຓໍ, ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ຎາຓໍ, ສມ຺ມສເນ ຎາຓໍ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ເຄ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຐິຕຎາຓນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ອຘິວຈນໍ. ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ເອຕາຍາຕິ ນິພ຺ພິທາ. ພລວວິປສ຺ສນາຕິ ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນ ຎາຓໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສເນ ຎາຓໍ ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ອຘິວຈນໍ. ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ປນ ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປກ຺ຂິກາ ເອວ. ‘‘ຍາວ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ, ຕາວ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໂຕ ພລວວິປສ຺ສນາ. ວິຣຊ຺ຊຕິ ອຣິໂຍ ສງ຺ຂາຣໂຕ ເອເຕນາຕິ ວິຣາໂຄ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ອຣຫຕ຺ຕຜລນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສ຺ສ ສີລຣກ຺ຂຓເຫຕຸຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສີລານຸຣກ຺ຂຓອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ກຖິໂຕ’’ຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໑. ນວເມ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ອາຄຕາຄມາຕິອາທິປາຬິປເທສຸ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ສີລາທິຄຸຓານໍ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຖຣາ. ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ ພຫຸ ສຸຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ. ວາຈຸຄ຺ຄຕຘາຣເຓນ ສມ຺ມເທວ ຄຣູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອາຄມິຕຠາເວນ ອາຄໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ ອາຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອາຄຕາຄມາ. ສຸຕ຺ຕາຕິຘມ຺ມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຘາຣເຓນ ຘມ຺ມຘຣາ. ວິນຍຘາຣເຓນ ວິນຍຘຣາ. ເຕສໍເຍວ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ມາຕິກາຍ ຘາຣເຓນ ມາຕິກາຘຣາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ. ຕໍ ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ປຣິປຎ຺ຫຕິ ວີມໍສຕິ ວິຈາເຣຕິ. ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຖໍ, ອິມສ຺ສ ກ຺ວຕ຺ໂຖຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉນປຎ຺ຫນາກາຣທສ຺ສນໍ. ອາວິວຏຎ຺ເຈວ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ປເທສນ຺ຕຣປາຬິທສ຺ສເນນ ອາຄມໂຕ ວິວຣນ຺ຕິ. ອນຸຕ຺ຕານີກຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕິວິຠາວເນນ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣນ຺ຕິ. ກງ຺ຂາຏ຺ຐານິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສໍສຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ¶ ເຫຕຸຍາ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານຠູເຕສຸ ປາຬິປເທສຸ ຍາຖາວໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍທາເນນ ກງ຺ຂໍ ປຏິວິໂນເທນ຺ຕິ.

໕໒. ທສເມ ¶ ໂຠເຄ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂຠຄາຘິປ຺ປາຍາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ເອເຕສໍ ມໂນ ອຸປວິຈຣຕີຕິ ປຎ຺ຎູປວິຈາຣາ. ປຖວິຍາ ທາຍຕ຺ຖາຍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິເວໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຖວີຠິນິເວສາ. ມນ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປຕິຏ຺ຐາ ເອເຕສນ຺ຕິ ມນ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປທານິປິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໕໓. ເອກາທສເມ ຊງ຺ຄລານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ນິປິຈ຺ຉໂລ ນ ອນູໂປ ນິຣຸທກຕາຍ ຖທ຺ຘລູໂຂ ຠູມິປ຺ປເທໂສ, ໂສ ‘‘ຊງ຺ຄໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕພ຺ພຫຸລຕາຍ ປນ ອິຘ ສພ຺ໂພ ຠູມິປ຺ປເທໂສ ຊງ຺ຄໂລ. ຕສ຺ມິໍ ຊງ຺ຄເລ ຊາຕາ ຠວາຕິ ວາ ຊງ຺ຄລາ, ເຕສໍ ຊງ຺ຄລານໍ. ເອວຎ຺ຫິ ນທິຈຣານມ຺ປິ ຫຕ຺ຖີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ ສໂມຘາຕພ຺ພານໍ ວິຍ ສໂມຘາຍການມ຺ປິ ອິຘ ຊງ຺ຄລຄ຺ຄຫເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ປຖວີຕລຈາຣີນນ຺ຕິ ອິມິນາ ຊລຈາຣິໂນ ຈ ນິວຕ຺ເຕຕິ ອທິສ຺ສມານປາທຕ຺ຕາ. ‘‘ປາຓານ’’ນ຺ຕິ ສາຘາຣຓວຈນມ຺ປິ ‘‘ປທຊາຕານີ’’ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ວິເສສນິວິຏ຺ຐເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສປາທກປາຓານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໙; ອ. ນິ. ໙.໑໑) ຄຕ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ອິຘ ຊາຕ-ສທ຺ໂທ ອນຕ຺ຖນ຺ຕໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ປທຊາຕານີຕິ ປທານີ’’ຕິ. ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມວໂຣຘໍ, ອນ຺ໂຕຄຘໍ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອຘານໍ ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ກູຏງ຺ຄມາຕິ ປາຣິມນ຺ເຕນ ກູຏໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ກູຏນິນ຺ນາຕິ ກູຏຈ຺ຉິທ຺ທມຄ຺ເຄ ປວິສນວເສນ ກູເຏ ນິນ຺ນາ. ກູຏສໂມສຣຓາຕິ ຉິທ຺ເທ ອນຸປວິສນວເສນ ຈ ອາຫຈ຺ຈ ອວຕ຺ຖາເນນ ຈ ກູເຏ ສໂມທຫິຕ຺ວາ ຐິຕາ. ວຓ຺ເຏ ¶ ປຕມາເນ ສພ຺ພານິ ຠູມິຍໍ ປຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຓ຺ຏານຸວຕ຺ຕການິ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໔. ທ຺ວາທສເມ ຊາຕິຠູມິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊນນໍ ຊາຕິ, ຊາຕິຍາ ຠູມິ ຊາຕິຠູມິ, ຊາຕຏ຺ຐານໍ. ຕໍ ໂຂ ປເນຕໍ ເນວ ໂກສລມຫາຣາຊາທີນໍ, ນ ຈງ຺ກິພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີນໍ, ນ ສກ຺ກສຸຍາມສນ຺ຕຸສິຕາທີນໍ ¶ , ນ ອສີຕິມຫາສາວການໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ສຕ຺ຕານໍ ‘‘ຊາຕິຠູມີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ຊາຕທິວເສ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ເອກທ຺ຘຊມາລາວິປ຺ປກິຓ຺ຓກຸສຸມວາສຈຸຓ຺ຓຄຓສຸຄນ຺ຘາ ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລມິວ ນນ຺ທນວນໍ ວິໂຣຈມານາ ປທຸມິນິປຓ຺ເຓ ອຸທກພິນ຺ທຸ ວິຍ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາທີນຎ຺ຈ ຣູປທສ຺ສນາທີນິ ອເນການິ ປາຏິຫາຣິຍານິ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕຏ຺ຐານໍ, ສາຕິສຍສ຺ສ ປນ ຊນກກປິລວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ‘‘ຊາຕິຠູມີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຊາຕິຠູມກາ ອຸປາສກາຕິ ຊາຕິຠູມິວາສິໂນ ອຸປາສກາ. ສນ຺ຕເນຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ຕເນຕ຺ວາ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐິຕມູລານິ ມູລສນ຺ຕານການິ. ຕານິ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ມູລານິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ມູລສນ຺ຕານການນ຺ຕິ ມູລານ’’ນ຺ຕິ.

ຊາຕທິວເສ ອາວຸຘານໍ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ, ຣຎ຺ໂຎ ອປຣິມິຕສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຕກາຍສ຺ສ ອນຕ຺ຖໂຕ ປຣິປາລນສມຕ຺ຖຕາຍ ຈ ‘‘ໂຊຕິປາໂລ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາເມນ ໂຊຕິປາໂລ’’ຕິ. ໂຄວິນ຺ໂທຕິ ໂຄວິນ຺ທິຍາຠິເສເກນ ອຠິສິຕ຺ໂຕ, ໂຄວິນ຺ທສ຺ສ ຐາເນ ຐປນາຠິເສເກນ ອຠິສິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ກິຣ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກຸລປຣມ຺ປຣາຄຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຐາເນນ ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ’’ຕິ. ຄວໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ວິນ຺ທຕິ ປຏິລຠຕີຕິ ໂຄວິນ຺ໂທ, ມຫນ຺ໂຕ ໂຄວິນ຺ໂທຕິ ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ. ໂຄຕິ ຫິ ປຎ຺ຎາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ ‘‘ຄຈ຺ຉຕິ ອຕ຺ເຖ ພຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ ຈ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕເຍວ. ໂສ ກິຣ ທິສມ຺ປຕິສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ໂຄວິນ຺ທພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸສ຺ສ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ອຈ຺ຈເຍນ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ເຣຓຸ, ສຫາຍາ ¶ ຈສ຺ສ ສຕ຺ຕຠູ, ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ, ເວສ຺ສຠູ, ຠຣໂຕ, ທ຺ເວ ຘຕຣຏ຺ຐາຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ຍຖາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ວິວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຕ຺ຖຘມ຺ເມ ອນຸສາສນ຺ເຕ ຊມ຺ພຸທີປຕເລ ສພ຺ເພສໍ ຣາຊາວ ຣຎ຺ຎໍ, ພ຺ຣຫ຺ມາວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ, ເທໂວວ ຄຫປຕິການໍ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ ອຸຕ຺ຕມຄາຣວຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຣຓຸອາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຣາຊູນໍ ປຸໂຣຫິໂຕ’’ຕິ. ອິເມວ ສຕ຺ຕ ຠາຣຘາຣາ ມຫາຣາຊາໂນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສຕ຺ຕຠູ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ຈ, ເວສ຺ສຠູ ຠຣໂຕ ສຫ;

ເຣຓຸ ທ຺ເວ ຈ ຘຕຣຏ຺ຐາ, ຕທາສຸໍ ສຕ຺ຕ ຠາຣຘາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໐໘);

ຣຎ຺ໂຎ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖານໍ ປຸໂຣ ວິຘານໂຕ ປຸເຣ ສໍວິຘານໂຕ ປຸໂຣຫິໂຕ. ໂກຘາມຄນ຺ເຘນາຕິ ໂກຘສງ຺ຂາເຕນ ປູຕິຄນ຺ເຘນ. ກຣຸຓາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຣຸຓນ຺ຕິ ສປຸພ຺ພຠາຄກຣຸຓຊ຺ຌານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຸຓາຍ ຈ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາເຄ ຈ ຐິຕາ’’ຕິ. ຍກາໂຣ ສນ຺ຘິວເສນ ອາຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຍເຕຕິ ເອເຕ’’ຕິ. ອຣຫຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕໂມຕິ ສກທາຄາມີ. ສກທາຄາມິໍ ¶ ອຸປາທາຍາຕິ ສກທາຄາມິຠາວໍ ປຏິຈ຺ຈ. ສກທາຄາມິສ຺ສ ຫິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສກທາຄາມິຠາວໍ ປຏິຈ຺ຈ ມຸທູນິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໕໕. ຉຏ຺ຐສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນຕິ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ຕໍ ອາສນໍ ປຐມເມວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ອຸທາຫຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ປຘານິກຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕເມຕໍ, ຍທິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາວ ນິສີທນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຘານິກຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ. ພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ເອໂກປິ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫຣຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຠຄວາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ມນສິ ກໂຣຕິ – ‘‘ອສຸໂກ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ, ອສກ຺ຂິ ນຸ ໂຂ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ, ໂນ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປສ຺ສຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອກຸສລວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ກຍມານໍ, ຕໂຕ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ມາທິສສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ອກຸສລວິຕກ຺ກາ ອຘິຠວິຕ຺ວາ ອນມຕຄ຺ເຄ ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂ ສໍສາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ເຖວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ອາກາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ອເຖວໍ ໂອວທິຍມານາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອມ຺ຫາກໍ ມນໍ ຊານິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສມີເປ ຐິຕໍເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ, ‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ນິສີທຖ ນິສີທຖາ’ຕິ ອາສນປຣິເຍສນໍ ນາມ ຠາໂຣ’’ຕິ. ເຕ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາວ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ປີຐໍ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ຕໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ມຎ຺ຈໍ ວາ ຜລກໍ ວາ ປາສາຓໍ ວາ ວາລິກາປຸຎ຺ຊໍ ວາ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຕໍ ອລຠມານາ ປຸຣາຓປຓ຺ຓານິປິ ສໍກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປໍສຸກູລໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ.

ສຕ຺ຕ ສຣາຕິ – ຉຊ຺ໂຊ, ອຸສໂຠ, ຄນ຺ຘາໂຣ, ມຊ຺ຌິໂມ, ປຎ຺ຈໂມ, ເຘວໂຕ, ນິສາໂທຕິ ເອເຕ ສຕ຺ຕ ສຣາ. ຕໂຍ ຄາມາຕິ – ຉຊ຺ຊຄາໂມ, ມຊ຺ຌິມຄາໂມ, ສາຘາຣຓຄາໂມຕິ ຕໂຍ ຄາມາ, ສມູຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນຸສ຺ສໂລເກ ວີຓາວາທນາ ເອເກກສ຺ສ ສຣສ຺ສ ວເສນ ຕໂຍ ຕໂຍ ມຸຈ຺ຉນາຕິ ກຕ຺ວາ ເອກວີສຕິ ມຸຈ຺ຉນາ. ເທວໂລເກ ວີຓາວາທນາ ປນ ສມປຎ຺ຎາສ ມຸຈ຺ຉນາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ¶ ເອເກກສ຺ສ ສຣສ຺ສ ວເສນ ສຕ຺ຕ ¶ ສຕ຺ຕ ມຸຈ຺ຉນາ, ອນ຺ຕຣສ຺ສ ສຣສ຺ສ ຈ ເອກາຕິ ສມປຎ຺ຎາສ ມຸຈ຺ຉນາ. ເຕເນວ ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໕) ‘‘ສມປຎ຺ຎາສ ມຸຈ຺ຉນາ ມຸຈ຺ເຉຕ຺ວາ’’ຕິ ປຎ຺ຈສິຂສ຺ສ ວີຓາວາທນໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐານາ ເອກູນປຎ຺ຎາສາຕິ ເອເກກສ຺ເສວ ສຣສ຺ສ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ຐານເຠທາ, ຍໂຕ ສຣສ຺ສ ມຓ຺ຑລຕາວວຕ຺ຖານໍ ໂຫຕິ. ເອກູນປຎ຺ຎາສຏ຺ຐານວິເສໂສ ຕິສ຺ໂສ ທຸເວ ຈຕສ຺ໂສ ຈຕສ຺ໂສ ຕິສ຺ໂສ ທຸເວ ຈຕສ຺ໂສຕິ ທ຺ວາວີສຕິ ສຸຕິເຠທາ ຈ ອິຈ຺ຉິຕາ.

ອຕິຄາຬ຺ຫໍ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ຖິນມິທ຺ຘຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕານໍ ວູປສມຕ຺ຖໍ ອຕິວິຍ ອາຣທ຺ຘໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ. ສພ຺ເພນ ວາ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິເຍນ ອຕ຺ເຖຕພ຺ພາ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ. ສມໂຖເຍວ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຂຍາ ຣາຄສ຺ສ ວີຕຣາຄຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ພາຫິຣໂກ ກາເມສຸ ວີຕຣາໂຄ ນ ຂຍາ ຣາຄສ຺ສ ວີຕຣາໂຄ ສພ຺ພໂສ ອວິປ຺ປຫີນຣາຄຕ຺ຕາ. ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຣາໂຄ ຫິ ໂສ. ອຣຫາ ປນ ຂຍາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂຍາ ຣາຄສ຺ສ ວີຕຣາຄຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ໂທສໂມເຫສຸປິ.

ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກໍ ນິກາມຍມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ ປາປຸຓີຍຕີຕິ ລາໂຠ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ສກ຺ກາໂຣ. ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ຫິ ປຓີຕປຓີຕາ ສຸນ຺ທຣສຸນ຺ທຣາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ກຕາ ‘‘ສກ຺ກາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍາ ຈ ປເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄາຣວກິຣິຍາ, ປຸປ຺ຜາທີຫິ ວາ ປູຊາ. ສິໂລໂກຕິ ວຓ຺ຓຠຓນໍ. ຕໍ ລາຠຎ຺ຈ, ສກ຺ກາຣຎ຺ຈ, ສິໂລກຎ຺ຈ, ນິກາມຍມາໂນ, ປວຕ຺ຕຍມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈຕຸປຈ຺ຈຍລາຠຎ຺ຈ…ເປ… ປຕ຺ຖຍມາໂນ’’ຕິ.

ຖູຓນ຺ຕິ ປສູນໍ ພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ນິຂາຕຕ຺ຖມ຺ຠສງ຺ຂາຕໍ ຖູຓໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໕໖. ທຸຕິເຍ ສມໂຘສີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອໂຘສິ. ສພ຺ພຠາເຄນ ປຣິຜນ຺ທນຈລນາກາເຣນ ອປຈິຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ວຕ຺ຕໍ ກິເຣຕໍ ພາຬ຺ຫຄິລາເນນປິ ວຸຑ຺ຒຕຣໍ ¶ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິຕາກາເຣນ ອປຈິຕິ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ. ເຕນ ປນ ‘‘ມາ ຈລິ ມາ ຈລີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕໍ ປນ ຈລນໍ ອຸຏ຺ຐານາກາຣທສ຺ສນໍ ໂຫຕີຕິ ¶ ອາຫ ‘‘ອຸຏ຺ຐານາກາຣໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ສນ຺ຕິມານິ ອາສນານີຕິ ປຐມເມວ ປຎ຺ຎຕ຺ຖາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ພຸທ຺ຘກາລສ຺ມິຎ຺ຫິ ເອກສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ – ‘‘ສເຈ ສຕ຺ຖາ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ອາສນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕເມວ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຜລກມຕ຺ຕມ຺ປິ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕເມວ. ຂມນີຍໍ ຍາປນີຍນ຺ຕິ ກຈ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ຂມິຕຸໍ, ອິຣິຍາປຖໍ ວາ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສີສເວທນາຕິ ກຸໂຕຈິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ອລຠມາເນຫິ ວາເຕຫິ ສມຸຏ຺ຐາປິຕາ ພລວຕິໂຍ ສີສເວທນາ ໂຫນ຺ຕິ.

໕໗. ຕຕິເຍ ອຠິຊາຕິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ, ນ ອຕ຺ຖວິເສສໂຊຕໂກຕິ ອາຫ ‘‘ຉ ຊາຕິໂຍ’’ຕິ. ອຠິຊາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອຸຣພ຺ເຠ ຫນນ຺ຕີຕິ ໂອຣພ຺ຠິກາ. ເອວໍ ສູກຣິກາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຣເທນ຺ຕິ ກຸຣຸຣກມ຺ມນ຺ຕຕາຍ ສປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ສຕ຺ເຕ ອສ຺ສູນິ ໂມເຈນ຺ຕີຕິ ຣຸທ຺ທາ, ເຕ ເອວ ລຸທ຺ທາ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອິມິນາ ອຎ຺ເຎປິ ເຍ ເກຈິ ມາຄວິກາ ເນສາທາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ປາປກມ຺ມປ຺ປສຸຕຕາຍ ‘‘ກຓ຺ຫາຠິຊາຕີ’’ຕິ ວທຕິ.

ຠິກ຺ຂູຕິ ຈ ພຸທ຺ຘສາສເນ ຠິກ຺ຂູ. ເຕ ກິຣ ສຈ຺ຉນ຺ທຣາເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ກຓ຺ຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕີຕິ ‘‘ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ວທຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ເຕ ປຓີເຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິເສວນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ. ຎາຍລທ຺ເຘປິ ປຈ຺ຈເຍ ຠຸຎ຺ຊມານາ ອາຊີວກສມຍສ຺ສ ວິໂລມຄ຺ຄາຫິຕາຍ ປຈ຺ຈເຍສຸ ກຓ຺ຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ ນາມາຕິ ວທຕີຕິ. ອຖ ວາ ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາ ເອວໍນາມກາ ເອເກ ປພ຺ພຊິຕາ, ເຍ ສວິເສສໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ກຓ຺ຏເກ ວຕ຺ຕນ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິມເມວ ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກຓ຺ຏກວຸຕ຺ຕິກາຕິ ສມຓາ ນາເມເຕ’’ຕິ.

ໂລຫິຕາຠິຊາຕິ ¶ ນາມ ນິຄຓ຺ຐາ ເອກສາຏກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕ ກິຣ ຐຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນນຫານປ຺ປຏິກ຺ເຂປາທິວຕສມາໂຍເຄນ ປຸຣິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ປຓ຺ຑຣຕຣາ.

ອເຈລກສາວກາຕິ ¶ ອາຊີວກສາວເກ ວທຕິ. ເຕ ກິຣ ອາຊີວກລທ຺ຘິຍາ ສຸວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍ ນິຄຓ຺ເຐຫິປິ ປຓ຺ຑຣຕຣາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຍທາຍເກ ນິຄຓ຺ເຐຫິປິ ເຊຏ຺ຐກຕເຣ ກໂຣຕິ.

ອາຊີວກາ ອາຊີວກິນິໂຍ ‘‘ສຸກ຺ກາຠິຊາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕ ກິຣ ປຸຣິເມຫິ ຈຕູຫິ ປຓ຺ຑຣຕຣາ. ນນ຺ທາທໂຍ ຫິ ຕຖາຣູປໍ ອາຊີວກປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຸກ຺ກໍສໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐິຕາ, ຕສ຺ມາ ນິຄຓ຺ເຐຫິ ອາຊີວກສາວເກຫິ ຈ ປຓ຺ຑຣຕຣາຕິ ‘‘ປຣມສຸກ຺ກາຠິຊາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ພິລໍ ໂອລຄ຺ເຄຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ມໍສຠາຄໍ ນ຺ຫາຣຸນາ ວາ ເກນຈິ ວາ ຄນ຺ຖິຕ຺ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ວາ ເກເສ ວາ ໂອລມ຺ພນວເສນ ພນ຺ເຘຍ຺ຍຸໍ. ອິມິນາ ສຕ຺ຖຘມ຺ມໍ ນາມ ທສ຺ເສຕິ. ສຕ຺ຖວາໂຫ ກິຣ ມຫາກນ຺ຕາຣໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຄເຓ ມເຕ ມໍສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ສຕ຺ຖິການໍ ‘‘ອິທໍ ຂາທິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ມູລໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ໂກຏ຺ຐາສໍ ໂອລມ຺ພຕິ. ໂຄຓມໍສໍ ນາມ ຂາທນ຺ຕາປິ ອຕ຺ຖິ, ອຂາທນ຺ຕາປິ ອຕ຺ຖິ, ຂາທນ຺ຕາປິ ມູລໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕາປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາປິ. ສຕ຺ຖວາໂຫ ເຍນ ມູເລນ ໂຄໂຓ ຄຫິໂຕ, ຕໍ ມູລໍ ສຕ຺ຖິເກຫິ ຘາຣຓຕ຺ຖໍ ສພ຺ເພສໍ ພລກ຺ກາເຣນ ໂກຏ຺ຐາສໍ ທຕ຺ວາ ມູລໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍໍ ສຕ຺ຖຘມ຺ໂມ.

ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິໂຍ ສມາໂນຕິ ກຓ຺ເຫ ນີຈກຸເລ ຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ກຓ຺ຫຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຓ຺ຫສຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ອຠິຊາຍຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອນ຺ໂຕຄຘເຫຕຸອຕ຺ຖໍ ປທໍ, ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ກຓ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິຊາຍຕີຕິ ກາຬກໍ ທສທຸສ຺ສີລ຺ຍຘມ຺ມໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ສຸກ຺ກໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິຊາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພປິ ປຸຎ຺ຎານໍ ອກຕຕ຺ຕາ ນີຈກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອິທານິ ປຸຎ຺ຎໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຕໍ ປຓ຺ຑຣຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ.

ອກຓ຺ຫໍ ອສຸກ຺ກໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ສເຈ ກຓ຺ຫໍ ຠເວຍ຺ຍ, ກຓ຺ຫວິປາກໍ ທເທຍ຺ຍ ຍຖາ ທສວິຘໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍຘມ຺ມໍ. ສເຈ ສຸກ຺ກໍ, ສຸກ຺ກວິປາກໍ ທເທຍ຺ຍ ຍຖາ ທານສີລາທິກຸສລກມ຺ມໍ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອປ຺ປທານໂຕ ‘‘ອກຓ຺ຫໍ ອສຸກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ‘‘ອຠິຊາຍຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ¶ . ຕຎ຺ຫິ ກິເລສນິພ຺ພານນ຺ເຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ນາມ ຍຖາ ‘‘ຣາຄາທີນໍ ຂຍນ຺ເຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ຣາຄກ຺ຂໂຍ, ໂທສກ຺ຂໂຍ, ໂມຫກ຺ຂໂຍ’’ຕິ. ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ວາ ກິເລສານໍ ນິພ຺ພາປນໂຕ ນິພ຺ພານໍ. ຕໍ ເອສ ອຠິຊາຍຕິ ປສວຕິ. ອິຘາປິ ຫິ ອນ຺ໂຕຄຘເຫຕຸ ອຕ຺ຖໍ ‘‘ຊາຍຕີ’’ຕິ ປທໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຊາຍຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປາປຸຓາຕີຫິ ອຕ຺ຖໍ ¶ ຄເຫຕ຺ວາວ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິໂຍ ສມາໂນຕິ ສຸກ຺ເກ ອຸຈ຺ຈກຸເລ ຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຉຬຠິຊາຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສໍວເຣນາຕິ ສໍວເຣນ ເຫຕຸຠູເຕນ ວາ. ອິຘາຕິ ອຍໍ ອິຘ-ສທ຺ໂທ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ອິນ຺ທິຍສໍວຣສໍວຸຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕສາສນປຣິທີປໂນ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕຖາຠາວປ຺ປຏິເສຘໂນ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘາຕິ ອິຘສ຺ມິໍ ສາສເນ’’ຕິ. ປຏິສງ຺ຂາຕິ ປຏິສງ຺ຂາຍ. ສງ຺ຂາ-ສທ຺ໂທ ຎາຓໂກຏ຺ຐາສປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄຓນາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໖໘) ຫິ ຎາເຓ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໒, ໒໐໔) ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໓໑໓-໑໓໑໕) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ນ ສຸກຣໍ ສງ຺ຂາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໘) ຄຓນາຍ. ອິຘ ປນ ຎາເຓ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຏິສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອາທີນວປຏິສງ຺ຂາຕິ ໂຍຊນາ. ສມ຺ປລິມຏ຺ຐນ຺ຕິ ຆໍສິຕໍ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສຕິ ຫຕ຺ຖປາທສິຕອາໂລກິຕວິໂລກິຕາທິປ຺ປກາຣຠາຄໂສ. ຕຎ຺ຫິ ອໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕ ກິເລສານໍ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ‘‘ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຠນິມິຕ຺ຕາທິກສ຺ສ ວາ ກິເລສວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາໂຫ. ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາເຍນາຕິ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາເຍ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໘; ມຫາວ. ໕໔) ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ນ ເອວມິທໍ, ອິທໍ ປນ ຈກ຺ຂຸເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ອາວາເຏ ນິຍຕຏ຺ຐິຕິໂກ ກຈ຺ຉໂປ ‘‘ອາວາຏກຈ຺ຉໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຕໍ ຐາໂນ ¶ ສໍວໂຣ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວໂຣ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວໂຣ ວາ ອສໍວໂຣ ວາ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ຈກ຺ຂຸປສາທໍ ນິສ຺ສາຍ ສຕິ ວາ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອປິຈ ຍທາ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ຠວງ຺ເຄ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ເຘ ກິຣິຍມໂນຘາຕຸ ອາວຊ຺ຊນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕໂຕ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ, ຕໂຕ ວິປາກມໂນຘາຕຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນກິຈ຺ຈໍ, ຕໂຕ ວິປາກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ສນ຺ຕີຣຓກິຈ຺ຈໍ, ຕໂຕ ກິຣິຍາເຫຕຸກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ¶ , ຕທນນ຺ຕຣໍ ຊວນໍ ຊວຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ເນວ ຠວງ຺ຄສມເຍ, ນ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣສມເຍ ຈ ສໍວໂຣ ວາ ອສໍວໂຣ ວາ ອຕ຺ຖິ. ຊວນກ຺ຂເຓ ປນ ສເຈ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ວາ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈໍ ວາ ອຎ຺ຎາຓໍ ວາ ອກ຺ຂນ຺ຕິ ວາ ໂກສຊ຺ຊໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອສໍວໂຣ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສີລາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສໍວໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວໂຣ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ເຫສ…ເປ… ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ນຄເຣ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອສໍວຸເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ໂຕຆຣທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຄພ຺ຠາທໂຍ ສຸສໍວຸຕາ, ຕຖາປິ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ສພ຺ພໍ ຠຓ຺ຑໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ ອໂຄປິຕເມວ ໂຫຕິ. ນຄຣທ຺ວາເຣນ ຫິ ປວິສິຕ຺ວາ ໂຈຣາ ຍທິຈ຺ຉກໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ເອວເມວໍ ຊວເນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ອສໍວເຣ ສຕິ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ອຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຠວງ຺ຄມ຺ປິ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິປິ. ຍຖາ ປນ ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ສໍວຸເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ໂຕຆຣາທໂຍ ອສໍວຸຕາ, ຕຖາປິ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ສພ຺ພໍ ຠຓ຺ຑໍ ສຸຣກ຺ຂິຕໍ ສຸໂຄປິຕເມວ ໂຫຕິ. ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ຫິ ປິຫິເຕສຸ ໂຈຣານໍ ປເວໂສ ນຕ຺ຖິ, ເອວເມວໍ ຊວເນ ສີລາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ສຸຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຠວງ຺ຄມ຺ປິ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິປິ, ຕສ຺ມາ ຊວນກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ສໍວເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສໍວຸໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸເປໂຕ’’ຕິ. ອຍເມເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທຣຕໂຣຕິ ອຸປຣິ ປາຬິຍໍ ສນ຺ທິສ຺ສນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ຍນ຺ຕິ ອາເທໂສຕິ ອິມິນາ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ສທ຺ຘິໍ ວຈນວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ, ນິປາຕປທໍ ວາ ເອຕໍ ປຸຖຸວຈນຕ຺ຖໍ. ວິຆາຕກຣາຕິ ຈິຕ຺ຕວິຆາຕກຣາ ¶ , ກາຍຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ວາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລສເຫຕຸກາ ທາຫານຸພນ຺ຘາ ວິປາກາ ເອວ ວິປາກປຣິຬາຫາ. ຍຖາ ປເນຕ຺ຖ ອາສວາ ອຎ຺ເຎ ຈ ວິຆາຕກຣາ ກິເລສປຣິຬາຫາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣສ຺ມິຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍວຣຓູປາໂຍ, ສໍວຣິຕພ຺ພໍ, ສໍວໂຣ, ຍໂຕ ໂສ ສໍວໂຣ, ຍຕ຺ຖ ສໍວໂຣ, ຍຖາ ສໍວໂຣ, ຍຎ຺ຈ ສໍວຣຜລນ຺ຕິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ’’ຕິ ຫິ ສໍວຣຓູປາໂຍ. ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ. ສໍວຣຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ສຕິ ສໍວໂຣ. ‘‘ອສໍວຸຕສ຺ສາ’’ຕິ ສໍວຣຓາວຘິ. ອສໍວຣໂຕ ຫິ ສໍວຣຓໍ. ສໍວຣິຕພ຺ພຄ຺ຄຫຓສິທ຺ໂຘ ອິຘ ສໍວຣວິສໂຍ. ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຫິ ສໍວຣຓໍ ຎາຓໍ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ສໍວຣຍຕີຕິ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘຍມຕ຺ໂຖ. ອາສວຕນ຺ນິມິຕ຺ຕກິເລສປຣິຬາຫາຠາໂວ ຜລໍ. ເອວໍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວາຕິ ມໂນທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ຈາຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ.

ປຏິສງ຺ຂາ ¶ ໂຍນິໂສ ຈີວຣນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເມວ ໂຍນິໂສ ປຏິສງ຺ຂາ. ອີທິສນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ. ຠວປຕ຺ຖນາຍ ອສ຺ສາທຍໂຕຕິ ຠວປຕ຺ຖນາມຸເຂນ ຠາວິຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອສ຺ສາເທນ຺ຕສ຺ສ. ຈີວຣນ຺ຕິ ນິວາສນາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິຈີວຣໍ. ປຏິເສວຕີຕິ ນິວາສນາທິວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ຍາວເທວາຕິ ປໂຍຊນປຣິມາຓນິຍມນໍ. ສີຕປ຺ປຏິຆາຕາທິເຍວ ຫິ ໂຍຄິໂນ ຈີວຣປ຺ປຏິເສວນປ຺ປໂຍຊນໍ. ສີຕສ຺ສາຕິ ສີຕຘາຕຸກ຺ໂຂຠໂຕ ວາ ອຸຕຸປຣິຓາມໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສີຕສ຺ສ. ປຏິຆາຕາຍາຕິ ປຏິຆາຕນຕ຺ຖໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ວິກາຣສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖໍ. ອຸຓ຺ຫສ຺ສາຕິ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຑໍສາທໂຍ ປາກຏາເຍວ. ປຸນ ຍາວເທວາຕິ ນິຍຕປ຺ປໂຍຊນປຣິມາຓນິຍມນໍ. ນິຍຕຎ຺ຫິ ປໂຍຊນໍ ຈີວຣໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ຫິຣິໂກປີນປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນໍ, ອິຕຣໍ ກທາຈິ. ຫິຣິໂກປີນນ຺ຕິ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐານໍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ອງ຺ເຄ ວິວເຏ ຫິຣີ ກຸປ຺ປຕິ ວິນສ຺ສຕິ, ຕໍ ຫິຣິຍາ ໂກປນໂຕ ຫິຣິໂກປີນໍ, ຕໍປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕິ.

ປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຫາຣໍ. ໂສ ຫິ ປິຓ຺ໂຑລ຺ເຍນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ເຕ ປຕນໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂາປິຓ຺ຑານໍ ປາໂຕ ສນ຺ນິປາໂຕຕິ ວາ ‘‘ປິຓ຺ຑປາໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເນວ ທວາຍາຕິ ນ ກີຬນາຍ. ນ ມທາຍາຕິ ນ ພລມທມານມທປຸຣິສມທຕ຺ຖໍ. ນ ມຓ຺ຑນາຍາຕິ ນ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ປີຓນຠາວຕ຺ຖໍ. ນ ວິຠູສນາຍາຕິ ນ ເຕສໍເຍວ ໂສຠຕ຺ຖໍ, ຉວິສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ອິມານິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂມຫໂທສສຓ຺ຐານວຓ຺ຓຣາຄູປນິສ຺ສຍປ຺ປຫານຕ຺ຖານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຸຣິມໍ ວາ ທ຺ວຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສໍກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິນິເສຘນຕ຺ຖໍ, ອິຕຣໍ ປຣສ຺ສປິ. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ກາຍສ຺ສາຕິ ຣູປກາຍສ຺ສ. ຐິຕິຍາ ຍາປນາຍາຕິ ປພນ຺ຘຏ຺ຐິຕຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປວຕ຺ຕິຍາ ອວິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຈິຣກາລຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕາປນຕ຺ຖໍ. ວິຫິໍສູປຣຕິຍາຕິ ຊິຆຈ຺ຉາທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປຣມຕ຺ຖໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານຸຄ຺ຄຫາຍາຕິ ສາສນມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ. ປຸຣາຓຎ຺ຈ ເວທນໍ ປຏິຫງ຺ຂາມີຕິ ປຸຣາຓໍ ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນໍ ປຏິຫນິສ຺ສາມິ. ນວຎ຺ຈ ເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີຕິ ນວໍ ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມິ. ຕສ຺ສາ ຫິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຕ຺ຖເມວ ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ເອຕ຺ຖ ອຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕຊິຆຈ຺ຉານິມິຕ຺ຕາ ເວທນາ. ສາ ຫິ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍປວຑ຺ຒນວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນກເວທນາປິ ຂຸທານິມິຕ຺ຕາວ ອງ຺ຄທາຫສູລາທິເວທນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕາ. ສາ ຫິ ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ວິຫິໍສານິມິຕ຺ຕຕາ ເຈຕາສໍ ວິຫິໍສາຍ ວິເສໂສ.

ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຍາປນາ ຈ ເມ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ‘‘ຍາປນາຍາ’’ຕິ ¶ ອິມິນາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຍາປນາ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ອວິຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕາ ຍາປນາຕິ ອຍເມຕາສໍ ວິເສໂສ. ອນວຊ຺ຊຕາ ຈ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຈາຕິ ອຍຸຕ຺ຕປຣິເຍສນປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄປຣິວຊ຺ຊເນນ ອນວຊ຺ຊຕາ, ປຣິມິຕປຣິໂຠເຄນ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ອສປ຺ປາຍາປຣິມິຕໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ອຣຕິຕນ຺ທີວິຊມ຺ຠິຕາວິຎ຺ຎຸຄຣຫາທິໂທສາຠາເວນ ວາ ອນວຊ຺ຊຕາ. ສປ຺ປາຍປຣິມິຕໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ກາຍພລສມ຺ຠເວນ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໂຠຊນປຣິວຊ຺ຊເນນ ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂປສ຺ສສຸຂມິທ຺ຘສຸຂາທີນໍ ອຠາວໂຕ ອນວຊ຺ຊຕາ. ຈຕຸປຎ຺ຈາໂລປມຕ຺ຕອູນໂຠຊເນນ ຈຕຸອິຣິຍາປຖໂຍຄ຺ຍຕາປາທນໂຕ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ອາໂລເປ, ອຠຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປິເວ;

ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໘໓; ມິ. ປ. ໖.໕.໑໐);

ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ຈ ປໂຍຊນປຣິຄ຺ຄໂຫ, ມຊ຺ຌິມາ ຈ ປຏິປທາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ຍາຕ຺ຣາ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ປໂຍຊນປຣິຄ຺ຄຫທີປນາ. ຍາຕ຺ຣາ ຫິ ນໍ ອາຫາຣູປໂຍຄໍ ປໂຍເຊຕິ. ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາຄເຫຕຸໂກ ຜາສຸວິຫາໂຣ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ ອນ຺ຕທ຺ວຍປຣິວຊ຺ຊນໂຕ.

ເສນາສນນ຺ຕິ ເສນຎ຺ຈ ອາສນຎ຺ຈ. ຍຕ຺ຖ ວິຫາຣາທິເກ ເສຕິ ນິປຊ຺ຊຕິ ອາສຕິ ນິສີທຕິ, ຕໍ ເສນາສນໍ. ອຸຕຸປຣິສ຺ສຍວິໂນທນປ຺ປຏິສລ຺ລານາຣາມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸຕຸເຍວ ປຣິສຫນຏ຺ເຐນ ປຣິສ຺ສໂຍ ສຣີຣາພາຘຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປກໂຣ, ຕສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖໍ, ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວູປສມນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຸຕຸ ຈ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິປາກຏປຣິສ຺ສໂຍ ຈ ຣາຄໂທສາທິປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິສ຺ສໂຍ ຈ ອຸຕຸປຣິສ຺ສໂຍ, ຕສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ເອກີຠາວຜາສຸກຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຈີວຣປ຺ປຏິເສວເນ ຫິຣີໂກປີນປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນໍ ວິຍ ຕໍ ນິຍຕປໂຍຊນນ຺ຕິ ປຸນ ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ໂຣຄສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຄິລານປຈ຺ຈໂຍ, ຕໂຕ ເອວ ຠິສກ຺ກສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸຕາຍ ເຠສຊ຺ຊໍ, ຊີວິຕສ຺ສ ປຣິວາຣສມ຺ຠາຣຠາເວຫິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຈາຕິ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຕໍ. ເວຍ຺ຍາພາຘິການນ຺ຕິ ເວຍ຺ຍາພາຘໂຕ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠໂຕ ຈ ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕກຸຏ຺ຐຄຓ຺ຑປີຬກາທິໂຣຄໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ. ເວທນານນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂເວທນານໍ. ອພ຺ຍາພຊ຺ຌປຣມຕາຍາຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂປຣມຠາວາຍ. ຍາວ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ສພ຺ພໍ ປຫີນໍ ໂຫຕິ, ຕາວ ປຏິເສວາມີຕິ ໂຍຊນາ. ເອວເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂເປເນວ ປາຬິວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນວເວທນຸປ຺ປາທໂຕປີຕິ ນ ເກວລໍ ອາຍຕິໍ ເອວ ວິປາກປຣິຬາຫາ ¶ , ອຖ ໂຂ ອຕິໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ອລໍສາຏກາທີນໍ ວິຍ ນວເວທນຸປ຺ປາທໂຕປິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ຈລນໍ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຈລຕິ ກມ຺ປຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ໂລມສນາຄຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ກເຖຕພ຺ພໍ. ເຖໂຣ ກິຣ ເຈຕິຍປພ຺ພເຕ ປິຍງ຺ຄຸຄຸຫາຍ ປຘານຆເຣ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣຏ຺ຐເກ ຫິມປາຕສມເຍ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕວ ອພ຺ໂຠກາເສ ວີຕິນາເມສິ. ຄິມ຺ຫສມເຍ ຈ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ພຫິຈງ຺ກເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣໂຕ ເສທາປິສ຺ສ ກຈ຺ເຉຫິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ອາຫ – ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ນິສີທຖ, ສີຕໂລ ໂອກາໂສ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຸຓ຺ຫຠເຍເນວມ຺ຫິ, ອາວຸໂສ, ອິຘ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ອວີຈິມຫານິຣຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ¶ ນິສີທິເຍວ. ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາໂປວ ເວທິຕພ຺ໂພ ສູຣິຍສນ຺ຕາປສ຺ສ ປຣໂຕ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ. ສູຣິຍສນ຺ຕາປວເສນ ປເນຕໍ ວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຍ ຈ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ປານີຍໍ ວາ ອລຠມາໂນປິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ເປຕ຺ຕິວິສຍູປປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ອເວຘນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິເຍວ. ຑໍສມກສວາຕາຕປສມ຺ຜສ຺ເສຫິ ຜຸຏ຺ໂຐ ເຈປິ ຕິຣຈ຺ຉານູປປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ອເວຘນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິເຍວ. ສຣີສປສມ຺ຜສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ໂຐ ຈາປິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິມຸເຂສຸ ອເນກວາຣໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕປຸພ຺ພຠາວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ອເວຘນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິເຍວ ປຘານິຍຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ອຍໍ ‘‘ຂໂມ ຊິຆຈ຺ຉາຍ…ເປ… ສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຖຣໍ ກິຣ ຂຓ຺ຑເຈລວິຫາເຣ ກຓິກາຣປຘານິຍຆເຣ ອຣິຍວໍສຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕຎ຺ເຎວ ໂຆຣວິໂສ ສປ຺ໂປ ຑໍສິ. ເຖໂຣ ຊານິຕ຺ວາປິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມໍເຍວ ສຸຓາຕິ, ວິສເວໂຄ ຖທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ອຸປສມ຺ປທມາຬໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ວິສຸທ຺ຘສີໂລມ຺ຫີ’’ຕິ ປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທສິ, ສຫ ປີຕຸປ຺ປາທາ ວິສໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຖວິໍ ປາວິສິ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ໂຍ ປນ ອກ຺ໂກສວເສນ ທຸຣຸຕ຺ເຕ ທຸຣຸຕ຺ຕຕ຺ຕາເຍວ ຈ ທຸຣາຄເຕ ອປິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸສຎ຺ຎິເຕ ວຈນປເຖ ສຸຕ຺ວາ ຂນ຺ຕິຄຸຓໍເຍວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ນ ເວຘຕິ ທີຆຠາຓກອຠຍຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ອຍໍ ‘‘ຂໂມ ທຸຣຸຕ຺ຕານໍ ທຸຣາຄຕານໍ ວຈນປຖານ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຖໂຣ ກິຣ ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຠາວນາຣາມຕາຍ ມຫາອຣິຍວໍສປ຺ປຏິປທໍ ກເຖສິ, ສພ຺ໂພ ມຫາຄາໂມ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເຖຣສ຺ສ ມຫາສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ມຫາເຖໂຣ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ທີຆຠາຓໂກ ¶ ‘ອຣິຍວໍສໍ ກເຖມີ’ຕິ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ໂກລາຫລໍ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທີຫິ ອກ຺ໂກສິ. ອຸໂຠປິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຄາວຸຕມຕ຺ຕໍ ເອກປເຖນ ອຄມໍສຸ. ສກລຄາວຸຕມ຺ປິ ໂສ ຕໍ ອກ຺ໂກສິເຍວ. ຕໂຕ ຍຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຫາຣານໍ ມຄ຺ໂຄ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ທີຆຠາຓກຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອສ຺ສຸຓນ຺ໂຕ ¶ ວິຍ ອຄມາສິ. ເຖໂຣປິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຕເມນໍ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ສກລຄາວຸຕໍ ປຣິຠາສນ຺ຕໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ອໂວຈຸຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ຂນ຺ຕິເຍວາວຸໂສ, ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ, ນ ອກ຺ຂນ຺ຕິ, ເອກປທຸທ຺ຘາເຣປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິໂຍຄໍ ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ.

ວຈນເມວ ຕທຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸກາມານຎ຺ຈ ປໂຖ ອຸປາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ວຈນເມວ ວຈນປໂຖ’’ຕິ. ອສຸຂຏ຺ເຐນ ວາ ຕິພ຺ພາ. ຍຎ຺ຫິ ນ ສຸຂໍ, ຕໍ ອນິຏ຺ຐໍ ຕິພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຘິວາສກຊາຕິໂກ ໂຫຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເວທນານໍ ອຘິວາສກສຠາໂວ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພເຕ ປຘານິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ຣຕ຺ຕິໍ ປຘາເນນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ອຸທຣວາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຕໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອາວຕ຺ຕຕິ ປຣິວຕ຺ຕຕິ. ຕເມນໍ ຈງ຺ກມນປສ຺ເສ ຐິໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕິຍຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ອຘິວາສນສີໂລ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈໂລ ສຍິ. ວາໂຕ ນາຠິໂຕ ຍາວ ຫທຍໍ ຜາເລສິ. ເຖໂຣ ເວທນໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ອນາຄາມີ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຸຓ຺ເຫນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ສີຕໍ ປຕ຺ຖຍໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຓ຺ຫາທິນິມິຕ຺ຕໍ ກາມາສວຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນຕ຺ຖິ ສຸຄຕິຠເວ ສີຕໍ ວາ ອຸຓ຺ຫໍ ວາຕິ ອນິຏ຺ຐໍ ສີຕໍ ວາ ອຸຓ຺ຫໍ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຕຄ຺ຄາເຫ ສຕິ ອຕ຺ຕນິຍຄ຺ຄາໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສີຕໍ ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ຄາໂຫ ທິຏ຺ຐາສໂວ’’ຕິ.

ອຫໍ ສມໂຓຕິ ‘‘ອຫໍ ສມໂຓ, ກິໍ ມມ ຊີວິເຕນ ວາ ມຣເຓນ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ຄາມປ຺ປເວສປ຺ປໂຍຊນາທິຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ປຏິກ຺ກມຕີຕິ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ສມີປຄມນໂຕ ອປກ຺ກມຕິ. ຐາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐານໍ, ກຓ຺ຏການໍ ຐານໍ ກຓ຺ຏກຏ຺ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ກຓ຺ຏການິ ສນ຺ຕິ, ຕໍ ໂອກາສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອມນຸສ຺ສທຸຏ຺ຐານີຕິ ອມນຸສ຺ສສຎ຺ຈາເຣນ ທູສິຕານິ, ສປຣິສ຺ສຍານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຍຕວຕ຺ຖຸຠູຕນ຺ຕິ ອນິຍຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ. ເວສິຍາທິເຠທໂຕຕິ ເວສິຍາວິຘວາຖຸລ຺ລກຸມາຣິກາປຓ຺ຑກປານາຄາຣຠິກ຺ຂຸນິເຠທໂຕ. ສມານນ຺ຕິ ສມໍ, ອວິສມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກາສິ ວາຕິ ຕາທິສໍ ອນາຈາຣໍ ອກາສິ ວາ. ສີລສໍວຣສງ຺ຂາເຕນາຕິ ກຖໍ ປຣິວຊ຺ຊນໍ ສີລໍ? ອນາສນປຣິວຊ຺ຊເນນ ຫິ ¶ ອນາຈາຣປຣິວຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາຈາຣາໂຄຈຣປຣິວຊ຺ຊນໍ ຈາຣິຕ຺ຕສີລຕາຍ ສີລສໍວໂຣ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘) ສີລສໍວຣວິຠຊເນ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ¶ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອນາຈາໂຣ, ອຕ຺ຖິ ອໂຄຈໂຣ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໑໓-໕໑໔) ອາຈາຣໂຄຈຣາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ຈຓ຺ຑໍ ຫຕ຺ຖິໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຫຕ຺ຖິອາທິປຣິວຊ຺ຊນມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ວຈນານຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອາຈາຣສີລເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິຕິປີຕິ ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາປິ, ໂລຠາທິສຫຄຕຕ຺ຕາປິ, ກຸສລປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕປີຕິອາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ອຍໍ ວິຕກ຺ໂກ ອກຸສໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ນເຍນ ສາວຊ຺ໂຊຕິອາທີສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອກຸສໂລຕິອາທິນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕິ, ທຸກ຺ຂວິປາໂກຕິ ອິມິນາ ສມ຺ປຣາຍິກໍ. ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອາທີນວວິຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ອນຘິວາສນໍ ນາມ ປຸນ ຕາທິສສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນໍ. ຕໍ ປນສ຺ສ ປຫານໍ ວິໂນທນໍ ພ຺ຍນ຺ຕິກຣຓໍ ອນຠາວຄມນນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປາຬິຍໍ – ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນຘິວາເສນ຺ໂຕ ກິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຫານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິກ຺ຂມ຺ຠນເມວ, ນ ສມຸຈ຺ເຉໂທຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິໂນເທຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ເຕສໍ ປາປວິຕກ຺ການໍ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຄຫຓໍ ວາ ກຕໍ ສິຍາ ອນວເສສຄ຺ຄຫຓໍ ວາ. ເຕສຸ ປຐມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ເຕ’’ຕິ, ສມ຺ປຕິຊາເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນວເສສຄ຺ຄຫຓໍ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາຍໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຎາຕິວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕໂຍ ສຸຂຊີວິໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ເຄຫສ຺ສິຕເປມວເສນ ຎາຕເກ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ໂກ. ຊນປທວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຊນປໂທ ສຸຠິກ຺ໂຂ ສມ຺ປນ຺ນສສ຺ໂສ ຣມຓີໂຍ’’ຕິອາທິນາ ເຄຫສ຺ສິຕເປມວເສນ ຊນປທໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ໂກ. ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານາທີຫິ ທຸກ຺ເຂ ນິຊ຺ຊິຓ຺ເຓ ສມ຺ປຣາເຍ ສຕ຺ຕາ ສຸຂີ ໂຫນ຺ຕິ ອມຣາຕິ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອມຣຕ຺ຖາຍ ວິຕກ຺ໂກ. ຕໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ອມຣາວິກ຺ເຂປທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ອມໂຣ ຈ ໂສ ວິຕກ຺ໂກ ຈາຕິ ¶ ອມຣາວິຕກ຺ໂກ. ປຣານຸທ຺ທຍຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປເຣສຸ ອຸປຏ຺ຐາກາທີສຸ ສຫນນ຺ທິຕາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອນຸທ຺ທຍຕາປຕິຣູປໂກ ເຄຫສ຺ສິຕເປມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ. ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຈີວຣາທິລາເຠນ ຈ ສກ຺ກາເຣນ ຈ ກິຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ຈ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມໍ ປເຣ ນ ອວຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ນ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ, ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ໂກ.

ກາມວິຕກ຺ໂກ ¶ ກາມສງ຺ກປ຺ປນສຠາວໂຕ ກາມາສວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ຈ ກາມນາກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ກາມວິຕກ຺ໂກ ປເນຕ຺ຖ ກາມາສໂວ’’ຕິ. ຕພ຺ພິເສໂສຕິ ກາມາສວວິເສໂສ ຠວສຠາວຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກາມວິຕກ຺ກາທິເກ ວິໂນເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໂຕ ນີຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ວິໂນທນໍ, ວີຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍສໍວຣສງ຺ຂາເຕນ ວິໂນທເນນາ’’ຕິ.

‘‘ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕີນໍ ອນຘິຄໂມ ຕໂຕ ຈ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂານຕິວຕ຺ຕິ ອຠາວນາຍ ອາທີນໂວ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາວາທິວເສນ ຈ ຠາວນາຍ ອານິສໍໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຖເມນ຺ໂຕຕິ ອາສວປຫານສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ຕາຍ ເອວ ທຸກ຺ກຣກິຣິຍາຍ ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ໂຕ. ສໍວເຣເນວ ປຫີນາຕິ ສໍວເຣນ ປຫີນາ ເອວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ອປ຺ປຫີເນສຸເຍວ ປຫີນສຎ຺ຎີ’’ຕິ.

໕໙. ປຎ຺ຈເມ ປຸຕ຺ຕສມ຺ພາຘສຍນນ຺ຕິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສມ຺ພາຘສຍນໍ. ເອຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕສີເສນ ທາຣປຣິຄ຺ຄຫໍ ປຸຕ຺ຕທາເຣສຸ ອຸປ຺ປິໂລ ວິຍ. ເຕນ ເຕສໍ ໂຣຄາທິເຫຕຸ ໂສກາຠິຠເວນ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍກິລິຏ຺ຐຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ກາມໂຠຄິນາຕິ ອິມິນາ ປນ ຣາຄາຠິຠວນ຺ຕິ. ອຸຠເຍນປິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ກາສິກຈນ຺ທນນ຺ຕິ ອຸຊ຺ຊລຈນ຺ທນໍ. ຕໍ ກິຣ ວຓ຺ຓວິເສສສມຸຊ຺ຊລໍ ໂຫຕິ ປຠສ຺ສຣໍ, ຕທຕ຺ຖເມວ ນໍ ສຓ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຓ຺ຫຈນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ ¶ , ກາສິກວຕ຺ຖຎ຺ຈ ຈນ຺ທນຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນນ຺ຕິ ວຓ຺ຓໂສຠຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸຄນ຺ຘຠາວຕ຺ຖຎ຺ຈ ມາລໍ, ສຸຄນ຺ຘຠາວຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຘໍ, ຉວິຣາຄກຣຓຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸຠຕ຺ຖຎ຺ຈ ວິເລປນໍ ຘາເຣນ຺ເຕນ. ຊາຕຣູປຣຊຕນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓຎ຺ເຈວ ອວສິຏ຺ຐຘນຎ຺ຈ ສາທິຍນ຺ເຕນ. ສພ຺ເພນປິ ກາເມສຸ ອຠິຄິທ຺ຘຠາວເມວ ປກາເສຕິ.

ທາຣຸກມ຺ມິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຫຕ຺ຖິສາຣິປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໐. ຉຏ຺ເຐ ຫຕ຺ຖິໍ ສາເຣຕີຕິ ຫຕ຺ຖິສາຣີ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ຫຕ຺ຖິສາຣິປຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຫຕ຺ຖິອາຈຣິຍສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕີຓິ ປິຏການິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຸຂຸເມສຸ ¶ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນາທີສຸ ອຕ຺ຖນ຺ຕເຣສຸ ກຸສໂລ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຠິຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕຕີຕິ ເຖເຣຫິ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ກຖາປພນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ອນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕໂນ ກຖໍ ປເວເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈຫິ ສໍສຄ຺ເຄຫີຕິ ສວນສໍສຄ຺ໂຄ, ທສ຺ສນສໍສຄ຺ໂຄ, ສມຸລ຺ລາປສໍສຄ຺ໂຄ, ສມ຺ໂຠຄສໍສຄ຺ໂຄ, ກາຍສໍສຄ຺ໂຄຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສໍສຄ຺ເຄຫິ. ກິຏ຺ຐຂາທໂກຕິ ກິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນສສ຺ສຎ຺ຫິ ກິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓູປຈາເຣນ. ສິປ຺ປິໂຍ ສຸຕ຺ຕິໂຍ. ສມ຺ພຸກາຕິ ສງ຺ຂມາຫ.

ຄິຫິຠາເວ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສີຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໒໒) ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກິຣ ສາສເນ ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມຄ຺ຄາ ເອກໂຕວ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເອໂກ ອນຠິຣໂຕ ຄິຫິຠາເວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຄິຫິຠາເວ ອາທີນວໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອວທິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອຠິຣມິຕ຺ວາ ປຸນ ເອກທິວສໍ ຕາທິເສ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ອາວຸໂສ, ເອວຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິມາຫໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປຕ຺ຕຈີວຣໂລເຠນ ຕສ຺ສ ຄິຫິຠາເວ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອາທີນວໍ ກເຖສິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ຄິຫິຠາວໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍເມວ ອຠິຣມິ. ເອວເມສ ຕທາ ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄິຫິຠາເວ ¶ ອານິສໍສກຖາຍ ກຖິຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ຉ ວາເຣ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມວາເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ອຠິຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖໍ ໂອປາເຕສິ. ອຖ ນໍ ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖໂຣ ອປສາເທສິ. ໂສ ມຫາສາວກສ຺ສ ກຖິເຕ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ຄິຫິ ຊາໂຕ. ໂປຏ຺ຐປາທສ຺ສ ປນາຍໍ ຄິຫິສຫາຍໂກ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ທ຺ວີຫຕີຫຈ຺ຈເຍນ ໂປຏ຺ຐປາທສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ອຖ ນໍ ໂສ ທິສ຺ວາ – ‘‘ສມ຺ມ, ກິໍ ຕຍາ ກຕໍ, ເອວຣູປສ຺ສ ນາມ ສຕ຺ຖຸ ສາສນາ ອປສກ຺ກນ຺ໂຕສິ, ເອຫິ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ທານິ ເຕ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕເມ ວາເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີ’’ຕິ.

ຫຕ຺ຖິສາຣິປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໑. ສຕ຺ຕເມ ມນ຺ຕາຕິ ຍ-ກາຣໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສ, ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕາຍ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຜສ຺ສວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ທ຺ວຍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ຜສ຺ສວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານໍ, ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ ¶ , ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈານຸກ຺ກເມນ ຜສ຺ສສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຜສ຺ສວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອໂກ ອນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ອນ຺ຕອພ຺ຠນ຺ຕຣມຣິຍາທລາມກອຠາວໂກຏ຺ຐາສປທປູຣຓສມີປາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອນ຺ຕປູໂຣ ອຸທຣປູໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໙໗) ຫິ ອນ຺ເຕ ອນ຺ຕສທ຺ໂທ. ‘‘ຈຣນ຺ຕິ ໂລເກ ປຣິວາຣຉນ຺ນາ ອນ຺ໂຕ ອສຸທ຺ຘາ, ພຫິ ໂສຠມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໒) ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຊີຣຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ສາ ຫຣິຕນ຺ຕໍ ວາ ປນ຺ຖນ຺ຕໍ ວາ ເສລນ຺ຕໍ ວາ ອຸທກນ຺ຕໍ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໔) ມຣິຍາທາຍໍ. ‘‘ອນ຺ຕມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊີວິການ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໐; ອິຕິວຸ. ໙໑) ລາມເກ. ‘‘ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໓; ສໍ. ນິ. ໒.໕໑) ອຠາເວ. ສພ຺ພປຈ຺ຈຍສງ຺ຂໂຍ ຫິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຠາໂວ ¶ ໂກຏີຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຕໂຍ ອນ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ອິງ຺ຆ ຕາວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ວາ ຄາຖາໂຍ ວາ ອຠິຘມ຺ມໍ ວາ ປຣິຍາປຸຓສ຺ສຸ, ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໔໒) ຈ ອາທີສຸ ປທປູຣເຓ. ‘‘ຄາມນ຺ຕໍ ວາ ໂອສໂຏ (ປາຣາ. ໔໐໙-໔໑໐; ຈູຬວ. ໓໔໓) ຄາມນ຺ຕເສນາສນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໑໐) ສມີເປ. ສ຺ວາຍມິຘ ໂກຏ຺ຐາເສ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຍເມໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສຕິ.

ສນ຺ໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມາໂນ ຘມ຺ມສມູໂຫຕິ ສກ຺ກາໂຍ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕຠູມກວຏ຺ຏ’’ນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໘. ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຎາຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໒. ອຏ຺ຐເມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວເສນ ອປາຍສໍວຕ຺ຕນິເຍນ ວາ ກມ຺ມຸນາ ອປາເຍສຸ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາປາຍິໂກ ເນຣຍິໂກຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອວີຈິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອາຍຸກປ຺ປສຎ຺ຎິຕໍ ອນ຺ຕຣກປ຺ປໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກປ຺ປຏ຺ໂຐ. ນິຣຍູປປຕ຺ຕິປຣິຫຣຓວເສນ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍຕິ ອເຕກິຈ຺ໂຉ. ອຂຓ຺ຑານີຕິ ເອກເທເສນປິ ອຂຓ຺ຑິຕານິ. ຠິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພີຊໍ ພີຊຕ຺ຖາຍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ. ອປູຕີນີຕິ ອຸທກເຕມເນນ ອປູຕິການິ. ປູຕິກຎ຺ຫິ ພີຊໍ ພີຊຕ຺ຖາຍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ. ອວາຕາຕປຫຕານີຕິ ວາເຕນ ຈ ອາຕເປນ ຈ ນ ຫຕານິ ນິໂຣຊຕໍ ນ ປາປິຕານິ. ນິໂຣຊຎ຺ຫິ ກສຏໍ ພີຊໍ ພີຊຕ຺ຖາຍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ. ‘‘ສາຣາທານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອາ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ‘‘ສາຣທານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາຣາທານີ’’ຕິ. ຕຓ຺ຑຸລສາຣສ຺ສ ອາທານໂຕ ¶ ສາຣາທານິ, ຄຫິຕສາຣານິ ປຕິຏ຺ຐິຕສາຣານິ. ນິສ຺ສຣຎ຺ຫິ ພີຊໍ ພີຊຕ຺ຖາຍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ. ສຸຂສຍິຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ໂກຏ຺ເຐ ປກ຺ຂິຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ສຸຂສຍິຕານິ ສຸຏ຺ຐຸ ສນ຺ນິຈິຕານິ. ມຓ຺ຑເຂຕ຺ເຕຕິ ອູສຂາຣາທິໂທເສຫິ ອວິທ຺ຘສ຺ເຕ ສາຣກ຺ເຂຕ຺ເຕ. ອຠິໂທຕິ ອຠິ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖນິປາຕປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິອຑ຺ຒຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຠິທາຕິ ວາ ອຠິໂທ. ‘‘ອຠິທໍ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວຈນໍ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ. ຕສ຺ມາ ອຠິໂທ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຠິນ຺ເນ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຓ຺ຓມາສິຍຎ຺ຫິ ຄຄນມຊ຺ຌສ຺ສ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ຈນ຺ເທ ຐິເຕ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມໂຍ ຠິນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ມຊ຺ເຌ ເອວ ປນ ຐິເຕ ອຠິນ຺ໂນ ນາມ.

ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘສຸນກ຺ຂຕ຺ຕາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໒໗ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘສກ຺ຍວຕ຺ຖຸ) ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ກິຣ ສາກິໂຍ ‘‘ມມ ຘີຕຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເວຣິຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ ຈາ’’ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ສຕ຺ຖຣິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ‘‘ນ ທານິ ນິມນ຺ຕິຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄມນມຄ຺ຄໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ສຸຣໍ ປິວນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຣິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸເຕ ຕໍ ຐານໍ ອາຄເຕ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉາຕິ ຕສ຺ສ ວເທຖ, ນາຍໍ ມຍາ ມຫລ຺ລກຕໂຣ, ນາສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ຕເຖວ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ມາຕຸລສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ມຄ຺ຄໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຕໂຕວ ນິວຕ຺ຕິ. ໂສປິ ຈຣປຸຣິສໍ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ນິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສິຕປາຕຸກມ຺ເມ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຫ – ‘‘ປສ຺ສສິ, ອານນ຺ທ, ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ປສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ. ຠາຣິຍໍ ເຕນ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ມາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ອເທນ຺ເຕນ, ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ປາສາທມູເລ ປຖວິຍາ ປວິສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິ.

ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕປິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໗) ປຸພ຺ເພ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ກເຖສິ. ໂສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເທວໂລເກ ນນ຺ທນວນຈິຕ຺ຕລຕາວນຜາຣຸສກວນມິສ຺ສກວເນສຸ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາເນ ເທວປຸຕ຺ເຕ ຈ ເທວຘີຕໂຣ ຈ ທິສ຺ວາ – ‘‘ເອເຕສໍ ເອວຣູປາຍ ອຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຐິຕານໍ ກິຣ ມຘຸໂຣ ນຸ ໂຂ ສທ຺ໂທ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສທ຺ທໍ ໂສຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ທສພລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸປຣິກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາ ປນສ຺ສ – ‘‘ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ນ ກເຖສິ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຍໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປຣິກມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕິ. ໂສ ຠຄວຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຐມໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິກມ຺ມໍ ¶ ປຸຈ຺ຉິໍ, ໂສ ມຍ຺ຫໍ ‘ສມ຺ປຊ຺ຊຕຸ ວາ ມາ ວາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕູ’ຕິ ກເຖສິ. ອຫໍ ປນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາເຣນ ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸປຣິກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິໍ, ຕໍ ເມ ນ ກເຖສິ. ອທ຺ຘາ ເອວໍ ¶ ໂຫຕິ ‘ອຍໍ ຣາຊປພ຺ພຊິໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ທິພ຺ພໂສຕຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ເຈໂຕປຣິຍກມ຺ມຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ມຍາ ສມສໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍວເສນ ມຍ຺ຫໍ ນ ກເຖຕີ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ວາປິ ນ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ວິຫາສິ. ທສພລໍ ປນ ອສຕາ ຕຸຈ຺ເຉນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອປາຍູປໂຄ ອໂຫສິ. ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ພ຺ຍາກາສິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ເອວມ຺ປິ ໂຂ, ຠຄ຺ຄວ, ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ລິຈ຺ຉວິປຸຕ຺ໂຕ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອປກ຺ກເມວ ອິມສ຺ມາ ຘມ຺ມວິນຍາ, ຍຖາ ຕໍ ອາປາຍິໂກ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໖). ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປເຣປິ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘສຸນກ຺ຂຕ຺ຕາທໂຍ ຠຄວຕາ ຎາຕາວາ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂກກາລິກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສຸສີໂມ ປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໗໐) ເອວໍນາມໂກ ເວທງ຺ເຄສຸ ກຸສໂລ ປຓ຺ຑິໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ປຣິຫີນລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກາ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ນ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕາທີນິ ອາຣພ຺ຠ ລາຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ, ກວິເສຏ຺ໂຐ ປເນສ ອຸຕ຺ຕມກວິຕາຍ ສາວການໍ ພນ຺ຘໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເທຕິ. ເຕ ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ອຸປນິສິນ຺ນກຖມ຺ປິ ອນຸໂມທນມ຺ປິ ສຣຠຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ເອວມາທີນິ ກເຖນ຺ຕິ. ເຕ ເຕສໍ ປສນ຺ນານໍ ລາຠໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕິ. ສເຈ ມຍໍ ຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕມາ ຊານາຕິ, ຕໂຕ ໂຖກໍ ຊາເນຍ຺ຍາມ, ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຍມ຺ປິ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ກເຖຍ຺ຍາມ. ຕໂຕ ເອເຕຫິ ລາຠິຕຣາ ຠເວຍ຺ຍາມ. ໂກ ນຸ ໂຂ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຂິປ຺ປເມວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສຸສິໂມ ປຏິພໂລ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ສຸສີມ, ສມເຓ ໂຄຕເມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣ, ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ວາເຈຍ຺ຍາສິ, ຕໍ ມຍໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ຄິຫີນໍ ຠາສິສ຺ສາມ, ເອວໍ ມຍມ຺ປິ ສກ຺ກຕາ ຠວິສ຺ສາມ ຄຣຸກຕາ ມານິຕາ ປູຊິຕາ ລາຠິໂນ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໗໐).

ອຖ ສຸສີໂມ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຕສໍ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຍນານນ຺ໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ເຖໂຣ ຈ ຕໍ ອາທາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ¶ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ຠຄວາ ປນ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕິຕ຺ຖິຍສມເຍ ‘ອຫໍ ປາຏິເອກ຺ໂກ ສຕ຺ຖາ’ຕິ ປຏິຊານມາໂນ ຈຣຕິ, ‘ອິເຘວ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ ອິຈ຺ຉາມີ’ຕິ ກິຣ ວທຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍິ ປສນ຺ໂນ, ອຸທາຫຸ ມຍ຺ຫໍ ວາ ມມ ສາວການໍ ຘມ຺ມກຖາຍ ປສນ຺ໂນ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອກຏ຺ຐາເນປິ ປສາທາຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມມ ສາສເນ ‘ຘມ຺ມໍ ເຖເນສ຺ສາມີ’ຕິ ປພ຺ພຊຕິ, ອິຕິສ຺ສ ອາຄມນໍ ¶ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ, ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ກີທິສາ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ‘ຘມ຺ມໍ ເຖເນສ຺ສາມີ’ຕິ ປພ຺ພຊຕິ, ກຕິປາເຫເນວ ປນ ຆເຏຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເຕນຫານນ຺ທ, ສຸສີມໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຠຄວຕາ ໂກ ຎາໂຕ? ສຸສີໂມ ປຣິພ຺ພາຊໂກ’’ຕິ.

ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ໂຕຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໔໑ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ) ໂສ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ກຸປິຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອາຄໂຕ. ອຖສ຺ສ ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ຣຊ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ເອກໍ ນຈ຺ຈຄີຕກຸສລໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອທາສິ. ໂສ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ສຸຣາມທມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປ຺ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘວຣຄໂຕ ນຫານຕິຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕໍ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ທິສ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘວຣຄໂຕວ ສີສໍ ຈາເລຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ສຕ຺ຖາ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສິຕປາຕຸກຣເຓ ເຫຕູ’’ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ສິຕກາຣຓໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປສ຺ສສິ, ອານນ຺ທ, ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕໍ, ອຊ຺ເຊວ ສພ຺ພາຠຣຓປ຺ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈາຕຸປ຺ປທິກຄາຖາວສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ໂກ ຎາໂຕ ຠຄວຕາຕິ? ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຎາຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໓. ນວເມ ປຣິຫາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ກາຣຓຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣິຍາໂຍຕິ ອິຘ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ພິຊ຺ຌນກາຣຓ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອນຸຊານາມິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ອຫຕານໍ ວຕ຺ຖານໍ ທິຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ປຏລຏ຺ໂຐ ຄຸຓຏ຺ໂຐ. ‘‘ອຈ຺ເຈນ຺ຕິ ກາລາ ຕຣຍນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິໂຍ, ວໂຍຄຸຓາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໔) ເອຕ຺ຖ ຣາສຏ຺ໂຐ ຄຸຓຏ຺ໂຐ. ‘‘ສຕຄຸຓາ ທກ຺ຂິຓາ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໙) ເອຕ຺ຖ ອານິສໍສຏ຺ໂຐ. ‘‘ອນ຺ຕໍ ອນ຺ຕຄຸຓໍ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐; ຂຸ. ປາ. ໓.ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາໂຣ), ກຍິຣາ ມາລາຄຸເຓ ພຫູ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໕໓) ເອຕ຺ຖ ພນ຺ຘນຏ຺ໂຐ ຄຸຓຏ຺ໂຐ. ອິຘາປິ ເອໂສວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ຄຸຓາ’’ຕິ. ກາມຣາຄສ຺ສ ສໍໂຍຊນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸປິ ພນ຺ຘນຏ຺ໂຐ ຣາສຏ຺ໂຐ ວາ ຄຸຓຏ຺ໂຐ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ວາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຕໍທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາເຓຫິ ຊານິຕພ຺ພາ. ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຠູຕາຕິ ¶ ສຠາເວເນວ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຊາຕິກາ, ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຠາວໍ ວາ ປຕ຺ຕາ. ກມນີຍາຕິ ກາເມຕພ຺ພາ. ມນວຑ຺ຒນກາຕິ ມໂນຫຣາ. ເອເຕນ ປຣິກປ຺ປນໂຕປິ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຠາວໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປິຍຊາຕິກາຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ພສຠາວາ. ກາມູປສຎ຺ຫິຕາຕິ ກາມຣາເຄນ ອຸເປຈ຺ຈ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍາ ສມ຺ພນ຺ຘາ ກາຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄຕິ ວາ ສຸຠາທິວເສນ ສງ຺ກປ຺ປິຕວຸຕ຺ຖມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນຣາໂຄ. ເອວເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸກາມໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກິເລສກາໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ເສວ ວເສນ ເຕສມ຺ປິ ກາມຠາວສິທ຺ຘິໂຕ, ກິເລສກາມສ຺ສປິ ອິຏ຺ຐເວທນາ ທິຏ຺ຐາທິສມ຺ປໂຍຄເຠເທນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ຈ ອຕ຺ຖິ ວິຈິຕ຺ຕກາຕິ ຕໂຕ ວິເສເສຕຸໍ ‘‘ຈິຕ຺ຣວິຈິຕ຺ຣາຣມ຺ມຓານີ’’ຕິ ອາຫ, ນານປ຺ປກາຣານິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອເຖຕ຺ຖ ຘີຣາ ວິນຍນ຺ຕິ ຉນ຺ທນ຺ຕິ ອຖ ເອເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນາ ປຓ຺ຑິຕາ ຉນ຺ທຣາຄໍ ວິນຍນ຺ຕິ.

ຕຊ຺ຊາຕິກນ຺ຕິ ຕໍສຠາວໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕສ຺ສ ກາມສ຺ສ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ຠາໂຄ ປຸຎ຺ຎຠາໂຄ, ປຸຎ຺ຎໂກຏ຺ຐາໂສ. ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຠໂວຕິ ປຸຎ຺ຎຠາຄິໂຍ. ອປຸຎ຺ຎຠາຄິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິປາໂກເຍວ ເວປກ຺ກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂວຫາຣວິປາກ’’ນ຺ຕິ.

ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກາຕິ ກຸສລາກຸສລສາຘາຣຓາ. ສໍວິທຫນເຈຕນາຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ສໍວິທຫນລກ຺ຂຓາ ເຈຕນາ. ອຸຣຕ຺ຕາຬິນ຺ຕິ ອຸຣໍ ຕາເຬຕ຺ວາ ¶ . ເອກປທນ຺ຕິ ເອກປທຈິຕໍ ມນ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກປທມນ຺ຕໍ ວາ’’ຕິອາທິ.

ນິພ຺ເພຘິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໔. ທສເມ ຕຖາຄຕພລານີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓານິ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ພລານິ. ນນຸ ເຈຕານິ ສາວການມ຺ປິ ເອກຈ຺ຈານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ກາມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຍາທິສານິ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ຐານາຏ຺ຐານຎາຓາທີນິ, ນ ຕາທິສານິ ຕທຎ຺ເຎສໍ ກທາຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓານິ. ອິມເມວ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ເລສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສາຘາຣຓຠາວໂຕ ອາສຍານຸສຍຎາຓາທີສຸ ເອວ ອສາຘາຣຓສມຎ຺ຎາ ນິຣຸຬ຺ຫາ. ຍຖາ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ພລານິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຄຕານິ, ຕຖາ ອາຄຕພລານີຕິ ວາ ຕຖາຄຕພລານິ. ອຸສຠສ຺ສ ອິທໍ ອາສຠໍ, ເສຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ. ປມຸຂນາທນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐນາທໍ ¶ . ປຏິເວຘຎາຓຎ຺ເຈວ ເທສນາຎາຓຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຍ ປຠາວິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍຜລາວຫໍ ປຏິເວຘຎາຓໍ. ກຣຸຓາຍ ປຠາວິຕໍ ສາວການໍ ອຣິຍຜລາວຫໍ ເທສນາຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຠິນິກ຺ຂມນໂຕ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ, ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ຕຸສິຕຠວນໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ, ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ທີປງ຺ກຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ, ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ເທສນາຎາຓມ຺ປິ ປວຕ຺ຕມານໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍາວ ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາ ປວຕ຺ຕມານໍ, ຜລກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ນາມ. ເຕສຸ ປຏິເວຘຎາຓໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ເທສນາຎາຓໍ ໂລກິຍໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປເນຕໍ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ, ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຎວ ໂອຣສຎາຓໍ.

ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ ປຊານາຕີຕິ ກາຣຓຎ຺ຈ ກາຣຓໂຕ ປຊານາຕິ. ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຜລໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ປວຕ຺ຕຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຐານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຄວາ ‘‘ເຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ເຍສໍ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ເຫຕູ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ, ຕໍ ຕໍ ຐານໍ, ເຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ເຍຍໍ ເຍຍໍ ຘມ຺ມານໍ ນ ເຫຕູ ນ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ, ຕໍ ຕໍ ອຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ໂຕ ຐານໂຕ ອຏ຺ຐານໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ.

ສມາທິຍນ຺ຕີຕິ ¶ ສມາທານານິ, ຕານິ ປນ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກຕານ’’ນ຺ຕິ. ກມ຺ມເມວ ວາ ກມ຺ມສມາທານນ຺ຕິ ເອເຕນ ‘‘ສມາທານ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທສ຺ສ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ມຸຕ຺ຕຄຕສທ຺ເທ ຄຕສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ. ຄຕີຕິ ນິຣຍາທິຄຕິໂຍ. ອຸປຘີຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ກາໂລຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປຈ຺ຈນາຣຫກາໂລ. ປໂຍໂຄຕິ ວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ກິຣິຍາ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານນ຺ຕິ ປຈ຺ຈນີກຊ຺ຌາປນຏ຺ເຐນ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານຏ຺ເຐນ ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານໍ. ຈຕຸກ຺ກນເຍນ ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານນ຺ຕິ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນໍ (ມ. ນິ. ໒.໒໔໘; ໓.໓໑໒; ຘ. ສ. ໒໔໘; ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໙) ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ສມາຘີນນ຺ຕິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມາຘີນໍ. ນວນ຺ນໍ ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິອາທີນໍ ນວນ຺ນໍ ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕີນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຏິປາຏິຍາ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາຘີຕິປິ ນາມໍ, ສມາປຕ຺ຕີຕິປິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສພ຺ຠາວໂຕ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ຕທຠາວໂຕ ນ ສມາຘີຕິ ນາມໍ. ຫານຠາຄິຍໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອປ຺ປຄຸເຓຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ກາມາທິປກ຺ຂນ຺ທນໍ. ວິເສສຠາຄິຍໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຄຸເຓຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິປກ຺ຂນ຺ທນໍ. ອິຕິ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ¶ ກາມາທິທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິປກ຺ຂນ຺ທນານິ ຫານຠາຄິຍວິເສສຠາຄິຍຘມ຺ມາຕິ ທສ຺ສິຕານິ. ເຕຫິ ປນ ຌານານໍ ຕໍສຠາວຕາ ຘມ຺ມສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ເຫຕຸຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ໂວທານນ຺ຕິ ປຄຸຓຕາສງ຺ຂາຕໍ ໂວທານໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ‘‘ນິໂຣຘໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປາຬິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕ ‘‘ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍໍ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໗) ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ.

໖໕-໖໗. ສຕ຺ຕມສ຺ສ ¶ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ. ຕຕິເຍ ອຠິສມາຈາເຣ ອຸຕ຺ຕມສມາຈາເຣ ຠວໍ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ, ວຕ຺ຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິວຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕມສມາຈາຣຠູຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເສຂປຓ຺ຓຕ຺ຕິສີລນ຺ຕິ ເສຂິຍວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສີລໍ.

ອນາຄາມິຜລສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔-໕. ສງ຺ຄຓິກາຣາມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໖໘-໖໙. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຄເຓນ ສງ຺ຄຓໍ ສໂມຘານໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາ, ສາ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອາຣາໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຣາໂມ. ສງ຺ຄຓິກາຕິ ວາ ສກປຣິສສໂມຘານໍ. ຄໂຓຕິ ນານາຊນສໂມຘານໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ປຎ຺ຈມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສງ຺ຄຓິກາຣາມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໐. ຉຏ຺ເຐ ¶ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິລທ຺ເຘນາຕິ ກິເລສປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ອລທ຺ເຘນາ’’ຕິ. ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ສນ຺ເຕນາຕິອາທີສຸ ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍ ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພກິເລສສນ຺ຕຕາຍ ຈ ສນ຺ເຕນ, ອຕປ຺ປນິຍຏ຺ເຐນ ປຓີເຕນ, ກິເລສປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ, ກິເລສປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠາວໍ ວາ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິລທ຺ເຘນ, ປສ຺ສທ຺ຘິກິເລເສນ ວາ ອຣຫຕາ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິລທ຺ເຘນ, ເອໂກທິຠາເວນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ເອໂກທິຠາວາຘິຄເຕນາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໗-໑໐. ສກ຺ຂິຠພ຺ພສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໗໑-໗໔. ສຕ຺ຕເມ ¶ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິເສເສຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພ ວິເສເສ. ສກ຺ຂິຠາວາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຕາຍ ຠພ຺ໂພ ສກ຺ຂິຠພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາ. ຕໍ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ. ສຕິ ສຕິອາຍຕເນຕິ ສຕິ ສຕິກາຣເຓ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓໍ? ອຠິຎ຺ຎາ ວາ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ວາ, ອວສາເນ ປນ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ ກາຣຓໍ, ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕາສງ຺ຂາຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘປຈ຺ຈນຸຠວນາທິ, ຕສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາ ກາຣຓໍ. ອຖ ອິທ຺ຘິວິຘປຈ຺ຈນຸຠວນາທິ ອຠິຎ຺ຎາ, ເອວໍ ສຕິ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ກາຣຓໍ. ອຣຫຕ຺ຕມ຺ປິ ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ຕທາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ. ອິທຎ຺ຈ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ສາຘາຣຓວເສນ ປນ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ກາຣຓໍ. ອຖ ວາ ສຕິ ອາຍຕເນຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສງ຺ຂາເຕ ກາຣເຓ ສຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຫານຠາຄິຍາທີສຸ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ລາຠິໍ ກາມສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ຫານຠາຄິໂຍ ສມາຘິ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຐິຕິຠາຄິໂຍ ສມາຘິ. ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ວິເສສຠາຄິໂຍ ສມາຘິ. ນິພ຺ພິທາສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ວິຣາຄູປສໍຫິຕາ, ນິພ຺ເພຘຠາຄິໂຍ ສມາຘີ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໙໙) ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ຫານຠາຄິຍາທິອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ລາຠິນ຺ຕິ ¶ ຍ຺ວາຍໍ ອປ຺ປຄຸຓສ຺ສ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ, ຕໍ. ກາມສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ກາມສຫຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ຕຸທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ກາມານຕີຕສ຺ສ ກາມານຸປກ຺ຂນ຺ທານໍ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ວເສນ ໂສ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ຫາຍຕິ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຫານຠາຄິໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາຕິ ຕທນຸຣູປສຠາໂວ. ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິທໍ ມິຈ຺ຉາສຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ຫິ ປຐມຊ຺ຌານານຸຣູປສຠາວາ ປຐມຊ຺ຌານໍ ສນ຺ຕໂຕ ປຓີຕໂຕ ທິສ຺ວາ ອສ຺ສາທຍມານາ ອຠິນນ຺ທມານາ ນິກນ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນິກນ຺ຕິວເສນ ໂສ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ເນວ ຫາຍຕິ ນ ວຑ຺ຒຕິ, ຐິຕິໂກຏ຺ຐາສິໂກ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ ‘‘ຐິຕິຠາຄິໂຍ ສມາຘີ’’ຕິ. ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາຕິ ອວິຕກ຺ກໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ສນ຺ຕໂຕ ປຓີຕໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາ. ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ປຄຸຓປຐມຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ໂຈເທນ຺ຕິ ຕຸທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານານຸປກ຺ຂນ຺ທານໍ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ວເສນ ໂສ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ວິເສສຠູຕສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປທຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ວິເສສຠາຄິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ນິພ຺ພິທາສຫຄຕາຕິ ຕເມວ ປຐມຊ຺ຌານລາຠິໍ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ນິພ຺ພິທາສງ຺ຂາເຕນ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ສຫຄຕາ. ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຫິ ຌານງ຺ເຄສຸ ປເຠເທນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິພ຺ພິທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍຕ຺ຖາຍ ໂຈເທນ຺ຕິ ຕຸທນ຺ຕິ. ວິຣາຄູປສໍຫິຕາຕິ ວິຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ນິພ຺ພາເນນ ອຸປສໍຫິຕາ. ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຫິ ສກ຺ກາ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ວິຣາຄໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກາຕຸນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ວິຣາຄູປສໍຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ວິຣາຄູປສໍຫິຕາ ເອວ ນາມ. ຕສ຺ສ ເຕສໍ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ວເສນ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ອຣິຍມຄ຺ຄປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ນິພ຺ເພຘຠາຄິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຫານໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ຫານຠາຄິຍາ, ຫານຠາໂຄ ວາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຫານຠາຄິຍາ, ປຣິຫານໂກຏ຺ຐາສິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ນເຍນ ຐິຕິຠາຄິໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສກ຺ຂິຠພ຺ພສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໕-໗໗. ອຏ຺ຐມສ຺ສ ¶ ປຐມາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕິເຍ ຕິວິຘໍ ກຸຫນວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປ຺ປຏິເສວນສາມນ຺ຕຊປ຺ປນອິຣິຍາປຖປ຺ປວຕ຺ຕນສງ຺ຂາຕໍ ຕິວິຘໍ ກຸຫນວຕ຺ຖຸໍ. ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ‘‘ມຫາກຸຏຸມ຺ພິໂກ ມຫານາວິໂກ ມຫາທານປຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ລປນໍ. ອວກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ‘‘ກິໍ ອິມສ຺ສ ຊີວິຕໍ, ພີຊໂຠຊໂນ ນາມາຍ’’ນ຺ຕິ ຫີເຬຕ຺ວາ ລປນໍ.

ທຸກ຺ຂສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາທີສຸ ຕສ຺ສ ກິເລສນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນວສ຺ສນນ຺ຕິ ‘‘ສຸຂໂສມນສ຺ສພຫຸໂລ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍິກສຸຂຎ຺ເຈວ ເຈຕສິກໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ ພຫຸລໍ ອສ຺ສາຕິ ສຸຂໂສມນສ຺ສພຫຸໂລ. ຍວຕິ ເຕນ ຜລໍ ມິສ຺ສິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ໂຍນິ, ເອກນ຺ຕິກໍ ກາຣຓໍ. ອສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອວິກລໍ ອນວເສສໍ.

ສຸຂໂສມນສ຺ສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໙. ປຎ຺ຈເມ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນ ກຸສລາ ວາ ອກຸສລາ ວາຕິ ອາຄມນໍ, ກຸສລາກຸສລານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສໂລຕິ ອາຄມນກຸສໂລ. ເອວໍ ຘມ຺ເມ ມນສິກໂຣໂຕ ກຸສລາ ວາ ອກຸສລາ ວາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ຊານນ຺ໂຕ. ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ກຸສລາ ວາ ອກຸສລາ ວາ ເອເຕນາຕິ ອປຄມນໍ. ເຕສໍ ເອວ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ, ຕຕ຺ຖ ກຸສໂລຕິ ອປຄມນກຸສໂລ. ເອວໍ ຘມ຺ເມ ມນສິກໂຣໂຕ ກຸສລາ ວາ ອກຸສລາ ວາ ຘມ຺ມາ ນາຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ¶ ຊານນ຺ໂຕ. ອຸປາຍກຸສໂລຕິ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຎ຺ຎາສມນ຺ນາຄໂຕ. ອິທຎ຺ຈ ອຈ຺ຈາຍິກກິຈ຺ເຈ ວາ ຠເຍ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສ ຕິກິຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຊານນວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໘໐-໘໑. ຉຏ຺ເຐ ສມ຺ປຕ຺ເຕຕິ ກິເລເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ. ສຕ຺ຕມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ມຫນ຺ຕຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘-໑໐. ທຸຕິຍນິຣຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໘໒-໘໔. ອຏ຺ຐເມ ¶ ກາຍປາຄພ຺ຠິຍາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວຈີປາຄພ຺ຠິຍໍ ມໂນປາຄພ຺ຠິຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນວມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ທຸຕິຍນິຣຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໕. ນວມສ຺ສ ປຐເມ ສີຕິຠາວນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ, ກິເລສວູປສມໍ ວາ. ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາທີຫິ ອຸທ຺ຘຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂໂຕ ຣກ຺ຂຓວເສນ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫິ ລີນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊປາຕໂຕ ຣກ຺ຂຓວເສນ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສມ຺ປຫໍເສຕີຕິ ສມປ຺ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ຕຖາປວຕ຺ຕິຍໍ ປຎ຺ຎາຍ ໂຕເສຕິ ອຸຕ຺ເຕເຊຕິ ວາ. ຍທາ ວາ ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕາຍ ¶ ອຸປສມສຸຂານຘິຄເມນ ວາ ນິຣສ຺ສາທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາວນາຍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ຕທາ ຊາຕິອາທີນິ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍເສຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ. ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕີຕິ ຍທາ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ອລີນໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ ອນິຣສ຺ສາທໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສມ຺ມເທວ ຠາວນາວີຕິໍ ໂອຕິຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ກິຎ຺ຈິ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກຕ຺ວາ ສມປ຺ປວຕ຺ເຕສຸ ອສ຺ເສສຸ ສາຣຖີ ວິຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ, ອຸເປກ຺ຂໂກວ ໂຫຕິ. ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິໂກຕິ ປຓີເຕ ອຸຕ຺ຕເມ ມຄ຺ຄຜເລ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາໂຣ.

ສີຕິຠາວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໖-໙໕. ທຸຕິເຍ ອຈ຺ຉນ຺ທິໂກຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ທຣຫິໂຕ. ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸກາ ມນຸສ຺ສາ ອຈ຺ຉນ຺ທິກຏ຺ຐານໍ ປວິຏ຺ຐາ. ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎຕິ ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຣິຫີໂນ ¶ . ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍປິ ຍສ຺ສ ຠວງ຺ຄໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ໂສປິ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ເອວ ນາມ. ອຠພ຺ໂພ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອຠພ຺ໂພ. ນ ກມ຺ມາວຣຓຕາຍາຕິອາທີສຸ ອຠພ຺ພວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈຕຸຕ຺ຖາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ອາວຣຓສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໖-໑໐໖. ທສມສ຺ສ ປຐມາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐເມ ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕາວາ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເມຕ຺ຕາວຕາ, ເມຕ຺ຕາປຏິປຕ຺ຕິ, ຕາຍ. ສາ ປນ ເມຕ຺ຕາວຕາ ເມຕ຺ຕາວເສນ ປາຣິຈຣິຍາຕິ ¶ ອາຫ ‘‘ເມຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕາຍ ປາຣິຈຣິຍາຍາ’’ຕິ. ປຣິຈຣນ຺ຕິ ວິປ຺ປກຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຕ຺ຕາ. ປຣິຈິຓ຺ຓສຕ຺ຖຸເກນ ສາວເກນ ນາມ ສຕ຺ຖຸໂນ ຍາວ ຘມ຺ເມນ ກາຕພ຺ພາ ປາຣິຈຣິຍາ, ຕາຍ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ. ນວມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ປາຕຸຠາວສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໗-໑໑໖. ເອກາທສມວຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ໂຖເຍວ.

ອິຕິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ຉກ຺ກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.

໑-໑໐. ສຕ຺ຕກນິປາຕສ຺ສ ¶ ປຐໂມ ວຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ໂຖ.

໑໔. ທຸຕິຍສ຺ສ ¶ ຈຕຸຕ຺ເຖ ອຸຠໂຕ ອຸຠຍຖາ, ອຸຠໂຕ ອຸໂຠຫິ ຠາເຄຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ເອກເທສສຣູເປກເສສນເຍນ. ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫີຕິ ກຣເຓ ນິສ຺ສກ຺ເກ ເຈຕໍ ພຫຸວຈນໍ ¶ . ອາວຸຕ຺ຕິອາທິວເສນ ອຍໍ ນິຍໂມ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຣູປສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ. ເອເຕນ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ, ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ຕິປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖຣວາໂທ, ‘‘ນາມກາຍໂຕ ຣູປກາຍໂຕ ຈ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ຕິປິຏກມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣວາໂທ, ‘‘ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ ເອກວາຣໍ, ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ເຂນ ເອກວາຣໍ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖຣວາໂທ ຈາຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເຖຣວາທານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມວາເທ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຕິຍວາເທ ອຸຠໂຕ ຠາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ, ຕຕິຍວາເທ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ທ຺ເວ ວາເຣ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສຕິ. ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທເນຫິ ວາ ກາຍໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຫິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມ຺ປິ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ວິຍ ທຸວງ຺ຄິກໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ປທຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ ຣູປກາຍໂຕ ¶ ອວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຫິ ກິເລສກາຍໂຕວ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ນ ຣູປກາຍໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປ…ເປ… ປຎ຺ຈວິໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຣູປສມາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕອນາຄາມິໂນຕິ ຠູຕປຸພ຺ພຄຕິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອນາຄາມີ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິເກ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິອນ຺ເຕ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ວຕ຺ວາ –

‘‘ຍໂຕ ຈ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອິເມ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ –

ຍທິປິ ມຫານິທາເນ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓໐) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕເສຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອິຘ ປນ ສພ຺ພອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ປຎ຺ຈວິໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປາຬິ ປເນຕ຺ຖ…ເປ… ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂລາຠິໂນ ວເສນ ອາຄຕາ’’ຕິ ອາຫ. ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ປນ ກີຏາຄິຣິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໒) –

‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ, ເຕ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ ¶ , ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ –

ອຣູປສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາ, ເສຏ຺ໂຐ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓູປປຕ຺ຕິໂຕ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຫິ ປຎ຺ຈສຸ ປຸຣິມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມາປຕ຺ຕິສີສໍ ນິໂຣຘໍ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຣິຍາເຍນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາ ນາມ. ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ອນາຄາມີ ຕໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕເສຏ຺ໂຐ ນາມ.

ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລຕິອາທິ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິປາຬິ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອສາຘາຣຓໂຕ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພວຈນໍ. ອິຘາຕິ ອິຘສ຺ມິໍ ສາສເນ. ເອກຈ຺ໂຈຕິ ເອໂກ. ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ¶ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນາມກາຍໂຕ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ, ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ. ທິສ຺ວາຕິ ທສ຺ສນເຫຕຸ. ນ ຫິ ອາສເວ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ທສ຺ສນກາຣຓາ ປນ ປຣິກ຺ຂີຓາ ທິສ຺ວາ ປຣິກ຺ຂີຓາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ທສ຺ສນາຍຕ຺ຕປຣິກ຺ຂຍຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ທສ຺ສນໍ ອາສວານໍ ຂຍສ຺ສ ປຸຣິມກິຣິຍາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ນ ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕນ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາເຕນ ສາຕິສເຍນ ສມາຘິນາຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ. ໂຍ ອຣິໂຍ ອນຘິຄຕອຏ຺ຐວິໂມກ຺ໂຂ ສພ຺ພໂສ ອາສເວຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຘິຄເຕປິ ຫິ ຣູປຊ຺ຌານວິໂມກ຺ເຂ ນ ໂສ ສາຕິສຍສມາຘິນິສ຺ສິໂຕຕິ ນ ຕສ຺ສ ວເສນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕຕາ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ອຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ປນ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ສຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ຫິ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ເຂກເທເສນ ຕໍນາມທານສມຕ຺ເຖນ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂລາຠີຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຸທາເຍ ຫິ ປວຕ຺ໂຕ ໂວຫາໂຣ ອວຍເວປິ ທິສ຺ສຕິ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕິສໂຍ’’ຕິ ອນວເສສໂຕ ອາສວານໍ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂປຏິກ຺ເຂປວເສເນວ ນ ເອກເທສຠູຕຣູປຊ຺ຌານປ຺ປຏິກ຺ເຂປວເສນ. ເອວຎ຺ຫິ ອຣູປຊ຺ຌາເນກເທສາຠາເວປິ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂປຏິກ຺ເຂໂປ ນ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌາເນສຸ ຫິ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ສຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕິ.

ຜຸຏ຺ຐນ຺ຕໍ ສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ຜຸຏ຺ຐານໍ ອນ຺ໂຕ ຜຸຏ຺ຐນ຺ໂຕ, ຜຸຏ຺ຐານໍ ອຣູປຊ຺ຌານານໍ ອນນ຺ຕໂຣ ກາໂລຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຕໍ ຜຸຏ຺ຐານນ຺ຕຣກາລເມວ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກໂຕ ¶ ສຈ຺ຉິກຣຓູປາເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຠາວນປຸໍສກໍ ວາ ເອຕໍ ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ໂຍ ຫິ ອຣູປຊ຺ຌາເນນ ຣູປກາຍໂຕ ນາມກາເຍກເທສໂຕ ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ນິໂຣຘສງ຺ຂາໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ອາໂລຈິໂຕ ປກາສິໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ນ ປນ ກາເຍນ ສຈ຺ຉິກໂຕ. ນິໂຣຘໍ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈສຸ ອາສເວສຸ ເຂປິເຕສຸ ເຕນ ໂສ ສຈ຺ຉິກໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ນິໂຣຘໍ ຍຖາອາໂລຈິຕໍ ນາມກາເຍນ ສຈ຺ຉິ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ກາຍສກ຺ຂີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ¶ ຕຸ ‘‘ວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອກຈ຺ຈານໍ ອາສວານໍ ອປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຌານຜສ຺ສໍ ປຐມໍ ຜຸສຕິ, ປຈ຺ຉາ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີນໍ ເອເກກໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ກາຍສກ຺ຂິຠາວໍ ປຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ, ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕອນາຄາມິໂນ ຈ ວເສນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ປຎ຺ຈວິໂຘ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຠິຘມ຺ມຏີກາຍໍ (ປຸ. ປ. ມູລຏີ. ໒໔) ‘‘ກາຍສກ຺ຂິມ຺ຫິປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ອາສວາຕິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ອາສວາ.

ທິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ເອເຕນ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນສງ຺ຂາຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຕ຺ຕຕໍ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ປຐມຜລຏ຺ຐໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສປິ ກາຍສກ຺ຂີ ວິຍ ຉພ຺ພິໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ ຈຕູຫິ ອຣູປຊ຺ຌາເນຫິ ວຸຏ຺ຐາຍ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈາຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍາຖາວໂຕ ປຊານາຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຓ຺ຫາ ທຸກ຺ຂໍ ຊເນຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ຕໂຕ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ສມຸເທຕິ, ຕສ຺ມາ ນໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອິທໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ສມຸທໂຍ ຈ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ອຣິໂຍ ປນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ຕໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ຕໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນານາກ຺ຂເຓ ສຈ຺ຈວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ. ອິທານິ ຕໍ ເອກກ຺ຂເຓ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕາຕິ ຕຖາຄເຕນ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ປຏິວິທ຺ຘາ ວິທິຕາ ປາກຏາ ກຕາ. ຘມ຺ມາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມາ. ໂວທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສຸທິຏ຺ຐາ. ໂວຈຣິຕາຕິ ສຸຈຣິຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ຈຣາປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍນ຺ຕິ ອຍໍ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ.

ສທ຺ຘາຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ທຫນວເສນ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ເອເຕນ ສພ຺ພຖາ ອວິມຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ສທ຺ຘາມຕ຺ເຕນ ວິມຸຕ຺ຕຠາວໍ ¶ ທສ຺ເສຕິ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ເນສໍ ກິເລສປ຺ປຫາເນ ນານຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ? ນຕ຺ຖິ. ອຖ ກສ຺ມາ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ? ອາຄມນີຍນານຕ຺ເຕນ. ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫິ ອາຄມນມ຺ຫິ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ໂຕ ອປ຺ປທຸກ຺ເຂນ ອກສິເຣນ ອກິລມນ຺ໂຕວ ສກ຺ໂກຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸໍ, ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ປນ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສທ຺ທຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ເອກໍສໂຕ ອຍໍ ປຏິປທາ ກິເລສກ຺ຂຍໍ ອາວຫຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຠາສິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ສທ຺ທຫນ຺ຕສ຺ສ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາປຫານວເສນ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສໍ ປສ຺ສໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈກ຺ຂຕາປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທ຺ທຫນ຺ຕສ຺ສ ວິຍາ’’ຕິ. ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ຄຠາວນາຕິ ວຈເນນ ອາຄມນີຍນານຕ຺ເຕນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎານານຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ. ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ປຸ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒໘) ‘‘ເນສໍ ກິເລສປ຺ປຫາເນ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ປຎ຺ຎາຍ ນານຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອາຄມນີຍນານຕ຺ເຕເນວ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຣມ຺ມຓໍ ຍາຖາວໂຕ ຘາເຣຕິ ອວຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ, ປຎ຺ຎາ. ຕໍ ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ຘມ຺ມານຸສາຣີ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາປຘານໍ. ‘‘ສທ຺ຘໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຕິທິສຕິ. ປຎ຺ຎໍ ວາເຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາວາຫີ, ປຎ຺ຎໍ ສາຕິສຍໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ. ປຎ຺ຎາ ວາ ປຸຄ຺ຄລໍ ວາເຫຕິ ນິພ຺ພານາຠິມຸຂໍ ຄເມຕີຕິ ປຎ຺ຎາວາຫີ. ສທ຺ຘາວາຫີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາ ນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາທິກຖາຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາທີສຸ ອາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພກຖາ. ຕສ຺ມາຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໗໓, ໘໘໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໒.໗໗໓) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ເອກນ຺ຕກາຬເກຫີຕິ ນຕ຺ຖິກວາທອເຫຕຸກວາທອກິຣິຍວາທສງ຺ຂາເຕຫິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຘມ຺ເມຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ¶ ເອກວາຣໍ ນິມຸຄ຺ໂຄ ນິມຸຄ຺ໂຄເຍວ ໂສ ໂຫຕິ. ເອຕສ຺ສ ຫິ ປຸນ ຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ ມກ຺ຂລິໂຄສາລາທໂຍ ວິຍ. ເຫຏ຺ຐາ ເຫຏ຺ຐາ ນຣກຄ຺ຄີນໍເຍວ ອາຫາໂຣ. ສາຘຸ ສທ຺ຘາ ກຸສເລສູຕິ ກຸສລຘມ຺ເມສຸ ສທ຺ຘາ ນາມ ສາຫຸ ລທ຺ຘກາຕິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕາວຕ຺ຕເກເນວ ກຸສເລນ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊຕິ ນາມ. ສາຘຸ ຫິຣີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈງ຺ກວາເຣຕິ ຣຊການໍ ຂາຣປຣິສ຺ສາວເນ, ສຸຣາປຣິສ຺ສາວເນ ວາ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ‘‘ເອວໍ ສາຘຸ ສທ຺ຘາ’’ຕິ ອິເມສໍ ສທ຺ຘາທີນໍ ວເສນ ເອກວາຣໍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຣິຫານິຍາ ປຸນ ນິມຸຊ຺ຊຕິເຍວ ເທວທຕ຺ຕາທໂຍ ວິຍ. ເທວທຕ຺ໂຕ ຫິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາປິ ປຸນ ພຸທ຺ຘານໍ ປຏິປກ຺ຂຕາຍ ເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ປຣິຫີໂນ ຣຸຫິຣຸປ຺ປາທກມ຺ມໍ ສງ຺ຆເຠທກມ຺ມຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ທຸຕິຍຈິຕ຺ຕວາເຣນ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕມນນ຺ຕຣາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ໂກກາລິໂກ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອຸປວທິຕ຺ວາ ປທຸມນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ເນວ ຫາຍຕິ ໂນ ວຑ຺ຒຕີຕິ ອປ຺ປໂຫນກກາເລປິ ນ ຫາຍຕິ, ປໂຫນກກາເລປິ ນ ວຑ຺ຒຕິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປເນຕໍ ອຄາຣິເກນປິ ອນຄາຣິເກນປິ ທີເປຕພ຺ພໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ອຄາຣິໂກ ອປ຺ປໂຫນກກາເລ ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕໍ ວສ຺ສິກໍ ວາ ອຸປນິພນ຺ຘາເປສິ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ປໂຫນກກາເລປິ ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕາທິມຕ຺ຕເມວ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອນຄາຣິໂກປິ ອາທິມ຺ຫິ ອປ຺ປໂຫນກກາເລ ອຸທ຺ເທສໍ ຘຸຕງ຺ຄໍ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເມຘາວີ ພລວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປໂຫນກກາເລ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເອວໍ ອິມາຍ ສທ຺ຘາທີນໍ ຐິຕິຍາ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕຣຕີຕິ ສກທາຄາມິປຸຄ຺ຄໂລ ກິເລສຕນຸຕາຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພທິສາຠິມຸໂຂ ຕຣຕິ ນາມ.

ປຏິຄາຘປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອນາຄາມິປຸຄ຺ຄລໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອິເມ ປນ ສຕ຺ຕ ປຸຄ຺ຄລາ ອຸທໂກປເມນ ທີປິຕາ. ສຕ຺ຕ ກິຣ ຊງ຺ຆວາຓິຊາ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກໍ ປຸຓ຺ຓນທິໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕສຸ ປຐມໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ອຸທກຠີຣຸໂກ ປຸຣິໂສ ໂອຕິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນເຍວ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ອວສ຺ສໍວ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠຕ຺ຕໍ ຊາໂຕ. ທຸຕິໂຍ ໂອຕິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ¶ ສກິໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຸນ ນິມຸຄ຺ໂຄ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ອນ຺ໂຕເຍວ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠຕ຺ຕໍ ຊາໂຕ. ຕຕິໂຍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິໂຕ ມຊ຺ເຌ ນທິຍາ ຐຕ຺ວາ ເນວ ໂອຣໂຕ ອາຄນ຺ຕຸໍ, ນ ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ຂິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ອຸຏ຺ຐາຍ ຐິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣຓຕິຕ຺ຖໍ ໂອໂລເກສິ. ປຎ຺ຈໂມ ອຸຕ຺ຕຣຓຕິຕ຺ຖໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຕຣຕິ. ຉຏ຺ໂຐ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປາຣິມຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຏິປ຺ປມາເຓ ອຸທເກ ຐິໂຕ. ສຕ຺ຕໂມ ປາຣິມຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ນ຺ຫຕ຺ວາ ວຣວຕ຺ຖາທີນິ ນິວາເສຕ຺ວາ ສຸຣຠິວິເລປນໍ ວິລິມ຺ປິຕ຺ວາ ນີລຸປ຺ປລມາລາທີນິ ປິລນ຺ຘິຕ຺ວາ ນານາລງ຺ກາຣປ຺ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ມຫານຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປາສາທມາຣຸຫິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຊງ຺ຆວາຓິຊາ ວິຍ ອິເມ ສຕ຺ຕ ປຸຄ຺ຄລາ, ນທີ ວິຍ ວຏ຺ຏໍ, ປຐມສ຺ສ ອຸທກຠີຣຸກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ໂອຕິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນເຍວ ນິມຸຊ຺ຊນໍ ວິຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ວຏ຺ເຏ ນິມຸຊ຺ຊນໍ, ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິມຸຊ຺ຊນປຸຣິໂສ ວິຍ ສທ຺ຘາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຖເກນ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕາສໍ ຫານິຍາ ນິມຸຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ, ມຊ຺ເຌ ນທິຍາ ຐຕ຺ວາ ວິຍ ສທ຺ຘາທີນໍ ຐິຕິຍາ ຐິຕິປຸຄ຺ຄໂລ, ອຸຕ຺ຕຣຓຕິຕ຺ຖໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ວິຍ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ປຕຣນ຺ຕປຸຣິໂສ ວິຍ ກິເລສກາມາວຏ຺ຏຕາຍ ປຕຣນ຺ໂຕ ສກທາຄາມີ, ຕຣິຕ຺ວາ ກຏິມຕ຺ເຕ ອຸທເກ ຐິຕປຸຣິໂສ ວິຍ ອນາວຏ຺ຏຘມ຺ມຕ຺ຕາ ອນາຄາມີ, ນ຺ຫຕ຺ວາ ປາຣິມຕີຣໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຖເລ ຐິຕປຸຣິໂສ ວິຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂອເຆ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານຖເລ ຐິໂຕ ຂີຓາສວພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ຖເລ ຐິຕປຸຣິສສ຺ສ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອຸຕ຺ຕມໂຠຊນຠຸຎ຺ຊນໍ ວິຍ ຂີຓາສວສ຺ສ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ວີຕິນາມນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸທກູປມາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖-໙. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໖-໑໙. ຉຏ຺ເຐ ‘‘ອິຘ ສມສີສີ ກຖິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອວໍ ສມສີສິຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂຣຄວເສນ ສມສີສີ ໂຣຄສມສີສີ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເອກປ຺ປຫາເຣເນວາຕິ ເອກເວລາຍເມວ. ໂຍ ຈກ຺ຂຸໂຣຄາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສຕິ ‘‘ອິໂຕ ອນຸຏ຺ຐິໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ອຖສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຣຄໂຕ ວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ເອກກາລເມວ ໂຫຕິ ¶ , ອຍໍ ໂຣຄສມສີສີ ນາມ. ອິຣິຍາປຖສ຺ສ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອິຣິຍາປຖນ຺ຕຣສມາໂຍໂຄ. ໂຍ ຐານາທີສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ‘‘ອວິໂກເປຕ຺ວາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ອຖສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ອິຣິຍາປຖວິໂກປນຎ຺ຈ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອິຣິຍາປຖສມສີສີ ນາມ. ຊີວິຕສມສີສີ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປລິໂພຘສີສໍ ມາໂນ, ປຣາມາສສີສໍ ທິຏ຺ຐິ, ວິກ຺ເຂປສີສໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ກິເລສສີສໍ ອວິຊ຺ຊາ, ອຘິໂມກ຺ຂສີສໍ ສທ຺ຘາ, ປຄ຺ຄຫສີສໍ ວີຣິຍໍ, ອຸປຏ຺ຐານສີສໍ ສຕິ, ອວິກ຺ເຂປສີສໍ ສມາຘິ, ທສ຺ສນສີສໍ ປຎ຺ຎາ, ປວຕ຺ຕສີສໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈຸຕິສີສໍ ວິໂມກ຺ໂຂ, ສງ຺ຂາຣສີສໍ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໓) ວຸຕ຺ເຕສຸ ສຕ຺ຕຣສສຸ ສີເສສຸ ປວຕ຺ຕສີສໍ ກິເລສສີສນ຺ຕິ ທ຺ເວ ສີສານິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕານິ – ‘‘ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ອາສວປຣິຍາທານຎ຺ຈ ໂຫຕິ ຊີວິຕປຣິຍາທານຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ເຕສຸ ກິເລສສີສໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ປຣິຍາທິຍຕິ, ປວຕ຺ຕສີສໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາປຣິຍາທາຍກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຣິຍາທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິຍາທາຍກໍ ອວິຊ຺ຊໍ ປຣິຍາທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ¶ . ອຎ຺ຎໍ ອວິຊ຺ຊາປຣິຍາທາຍກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ຊີວິຕນ຺ທ຺ຣິຍປຣິຍາທາຍກໍ. ຍສ຺ສ ເຈຕໍ ສີສທ຺ວຍໍ ສມໍ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ຊີວິຕສມສີສີ ນາມ.

ກຖໍ ປນິທໍ ສມໍ ໂຫຕີຕິ? ວາຣສມຕາຍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ວາເຣ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ, ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈ, ອນາຄາມິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ເອກູນວີສຕິເມ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍໂຕ ອິມາຍ ວາຣສມຕາຍ ອິທໍ ອຸຠຍສີສປຣິຍາທານມ຺ປິ ສມໍ ໂຫຕີຕິ ອິມາຍ ວາຣສມຕາຍ. ວາຣສມວຸຕ຺ຕິທາຍເກນ ຫິ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອນນ຺ຕຣໍ ວິຍ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວາຣາ ຈ ກິເລສປຣິຍາທານສ຺ເສວ ວາຣາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ‘‘ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໗໘; ສໍ. ນິ. ໓.໑໒, ໑໔) ວຈນໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຣິສມາປເນນ ກິເລສປຣິຍາທານໍ ສມ຺ປາປິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອິມາຍ ວາຣວຸຕ຺ຕິຍາ ສມຕາຍ ກິເລສປຣິຍາທານຊີວິຕປຣິຍາທານານໍ ສມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ…ເປ... ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອາຍຸໂນ ເວມຊ຺ຌໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາວ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີຕິ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍີ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ປຎ຺ຈສຸ ສຸທ຺ຘາວາເສສູ’’ຕິອາທິ ¶ . ເວມຊ຺ເຌຕິ ອວິຫາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ອາຍຸໂນ ເວມຊ຺ເຌ. ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອຸປຫຈ຺ຈ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີຕິ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ເຖວາ’’ຕິອາທິ. ອສງ຺ຂາເຣນ ອປ຺ປໂຍເຄນ ອນຸສ຺ສາເຫນ ອກິລມນ຺ໂຕ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍຕາຍ ສຸເຂເນວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີຕິ ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ເຕສໍເຍວາ’’ຕິອາທິ. ເຕສໍເຍວ ປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ອປ຺ປໂຍເຄນາຕິ ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປໂຍເຄນ ວິນາ ອປ຺ປກສິເຣນ. ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ກິລມນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີຕິ ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ. ອຸທ຺ຘໍວາຫິຠາເວນ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ວຏ຺ຏໂສຕຎ຺ຈາຕິ, ອຸທ຺ຘໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ມຄ຺ຄໂສຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍໂຠໂຕ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອກນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ອວິຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເທວໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ອຍຎ຺ຫິ ອວິເຫສຸ ກປ຺ປສຫສ຺ສໍ ວສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ອຕປ຺ປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ທ຺ເວ ກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ວສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ວສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ອຏ຺ຐ ກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ວສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ¶ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອວິຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທຸຕິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວາ ເທວໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ກາມຠວໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ເຐສຸ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕູສຸ ເທວໂລເກສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີຕິ.

ເອເຕ ປນ ອວິເຫສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອປ຺ປຕ຺ວາວ ປຣິນິພ຺ພາຍນວເສນ ຕໂຍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ, ເອໂກ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ, ເອໂກ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ, ອສງ຺ຂາຣສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິວິຠາເຄນ ທສ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ອຕປ຺ປສຸທສ຺ສສຸທສ຺ສີສູຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທສກາຕິ ຈຕ຺ຕາຣີສໍ. ອກນິຏ຺ເຐ ປນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ, ເອໂກ ¶ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ອສງ຺ຂາຣສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິວິຠາເຄນ ອຏ຺ຐາຕິ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາຣີສໍ ອນາຄາມິໂນ. ສຕ຺ຕມາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໐. ທສເມ ນິທ຺ທສວຕ຺ຖູນີຕິ ອາທິສທ຺ທໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ນິທ຺ທສາທິວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ. ນຕ຺ຖິ ອິທານິ ອິມສ຺ສ ທສາຕິ ນິທ຺ທໂສ. ປຎ຺ໂຫຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ປຸນ ທສວສ຺ໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ກິຣາ’’ຕິ ກິຣສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ນິທ຺ທໂສຕິ ເຈຕໍ ວຈນມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ນິພ຺ພີສາທິຠາວສ຺ສ ວິຍ ນິນ຺ນວາທິຠາວສ຺ສ ຈ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາເມ ວິຈຣນ຺ໂຕຕິ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ. ນ ອິທໍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອຘິວຈນໍ ເຕສຸ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ, ສາສເນປິ ເສຂສ຺ສປິ ນ ອິທໍ ອຘິວຈນໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ຍສ຺ສ ປເນຕໍ ອຘິວຈນໍ ເຍນ ຈ ກາຣເຓນ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ເສຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຠາໂວ ຫິສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ກາຣຓໍ. ປຣມ຺ປຣາຍ ອິຕຣານິ ຍານິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິໍ.

ສິກ຺ຂາຍ ສມ຺ມເທວ ອາທານໍ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ. ຕໍ ປນສ຺ສາ ປາຣິປູຣິຍາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍປູຣເຓ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາຍ ວາ ສມ຺ມເທວ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣກ຺ຂຓໍ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ. ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ປູຣເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ອຣກ຺ຂເຓ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວໂຕ, ຣກ຺ຂເຓ ¶ ຈ ປຣິປູຣຓໂຕ. ພລວຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ທຬ຺ຫຈ຺ຉນ຺ໂທ. ອາຍຕິນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣານາຄຕທິວສາທິກາໂລ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ອນາຄຕຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ປຸນທິວສາທີສຸປີ’’ຕິ. ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິພທ຺ຘຠຕ຺ຕິຕາ ອວິຄຕເປມຕາ. ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສມ຺ມເທວ ນິຊ຺ຌານໍ ຘມ຺ມນິສາມນາຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາເຍຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາວິນເຍຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓານຸຠາວສິທ຺ເຘ ຕຓ຺ຫາວິກ຺ຂມ຺ຠເນ. ເອກີຠາເວຕິ ຄຓສງ຺ຄຓິກາກິເລສສງ຺ຄຓິກາວິຄມສິທ຺ເຘ ວິເວກວາເສ. ວີຣິຍາຣມ຺ເຠຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ¶ . ຕໍ ປນ ສພ຺ພໂສ ວີຣິຍສ຺ສ ປຣິພ຺ຣູຫນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍິກເຈຕສິກສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ປູຣເຓ’’ຕິ. ສຕິຍຎ຺ເຈວ ນິປກຠາເວ ຈາຕິ ສໂຕກາຣິຕາຍ ເຈວ ສມ຺ປຊານກາຣິຕາຍ ຈ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລເນວ ຫິ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ອິຊ຺ຌຕິ. ທິຏ຺ຐິປຏິເວເຘຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຏິວິຊ຺ຌເນ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄທສ຺ສເນ’’ຕິ.

ນິທ຺ທສວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໑. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ເທວາຍຕນຠາເວນ ຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕີກາຣຏ຺ຐານຕາຍ ຈ ເຈຕິຍໍ ອໂຫສິ. ຍາວກີວນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໓໔) ເອກເມເວຕໍ ປທໍ ອນິຍມໂຕ ປຣິມາຓວາຈີ. ກາໂລ ເຈຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕກໍ ກາລ’’ນ຺ຕິ. ອຠິຓ຺ຫໍ ສນ຺ນິປາຕາຕິ ນິຈ຺ຈສນ຺ນິປາຕາ. ຕໍ ປນ ນິຈ຺ຈສນ຺ນິປາຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິວສສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ນິປາຕພຫຸລາຕິ ປຈຸຣສນ຺ນິປາຕາ. ໂວສານນ຺ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ. ‘‘ວຸທ຺ຘິເຍວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິຓ຺ຫໍ ອສນ຺ນິປຕນ຺ຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາກຸລາຕິ ຂຸຠິຕາ ນ ປສນ຺ນາ. ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ວຄ຺ຄພນ຺ຘໂຕ ວິຠຊ຺ຊ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຫຸຕ຺ວາ.

ສນ຺ນິປາຕເຠຣິຍາຕິ ສນ຺ນິປາຕາໂຣຈນເຠຣິຍາ. ອທ຺ຘຠຸຕ຺ຕາ ວາຕິ ສາມິຠຸຕ຺ຕາ ວາ. ໂອສີທມາເນຕິ ຫາຍມາເນ.

ສຸງ຺ກນ຺ຕິ ¶ ຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ປພ຺ພຕຂຓ຺ຑນາທິຕິຕ຺ຖຄາມທ຺ວາຣາທີສຸ ຣາຊປຸຣິສານໍ ທາຕພ຺ພຠາຄໍ. ພລິນ຺ຕິ ນິປ຺ຜນ຺ນສສ຺ສາທິໂຕ ຉຠາຄໍ ສຕ຺ຕຠາຄນ຺ຕິອາທິນາ ລທ຺ຘພ຺ພກຣໍ. ທຓ຺ຑນ຺ຕິ ທສວີສຕິກຫາປຓາທິກໍ ອປຣາຘານຸຣູປໍ ຄເຫຕພ຺ພຘນທຓ຺ຑໍ. ວຊ຺ຊິຘມ຺ມນ຺ຕິ ວຊ຺ຊິຣາຊຘມ຺ມໍ. ອິທານິ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕປຎ຺ຎາປນາທີສຸ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປ ຈ ອາທີນວານິສໍເສ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຣິຈຣິຍກ຺ຂມາຕິ ອຸປຏ຺ຐານກ຺ຂມາ. ໂປຣາຓໍ ວຊ຺ຊິຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ກິຣ ວຊ຺ຊິຣາຊາໂນ ‘‘ອຍໍ ໂຈໂຣ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ທສ຺ສິເຕ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ນໍ ໂຈຣ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍມຫາມຕ຺ຕານໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ສເຈ ອໂຈໂຣ ໂຫຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ສເຈ ໂຈໂຣ, ອຕ຺ຕນາ ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ວາ ໂວຫາຣິການໍ ເທນ຺ຕິ, ເຕປິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ອໂຈໂຣ ເຈ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ໂຈໂຣ ເຈ, ສຸຕ຺ຕຘຣານໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕປິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ອໂຈໂຣ ເຈ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ໂຈໂຣ ເຈ, ອຏ຺ຏກຸລິການໍ ເທນ຺ຕິ, ເຕປິ ຕເຖວ ກຕ຺ວາ ເສນາປຕິສ຺ສ, ເສນາປຕິ ອຸປຣາຊສ຺ສ, ອຸປຣາຊາ ຣຎ຺ໂຎ. ຣາຊາ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ສເຈ ອໂຈໂຣ ໂຫຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ສເຈ ປນ ໂຈໂຣ ໂຫຕິ, ປເວຓິປຓ຺ຓກໍ ວາຈາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຍນ ອິທໍ ນາມ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ອຍໍ ນາມທຓ຺ໂຑ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ກິຣິຍໍ ເຕນ ສມາເນຕ຺ວາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ທຓ຺ຑໍ ກໂຣຕິ. ອິຕິ ເອຕໍ ໂປຣາຓໍ ວຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ມນຸສ຺ສາ ນ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ປຣມ຺ປຣາຄເຕສຸ ອຏ຺ຏກຸເລສຸ ຊາຕາ ອຄຕິຄມນວິຣຕາ ອຏ຺ຏມຫລ຺ລກປຸຣິສາ ອຏ຺ຏກຸລິກາ.

ສກ຺ກາຣນ຺ຕິ ອຸປກາຣໍ. ຄຣຸຠາວໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິເມ ອມ຺ຫາກໍ ຄຣຸໂນ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄຣຸຠາວໍ ປຏິ ປຏິ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ມາເນສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາເນສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ສມ຺ມານນໍ ເຕສຸ ເນສໍ ອຕ຺ຕມນຕາປຸພ຺ພກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມເນນ ປິຍາຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ປຓິປາຕໍ. ທສ຺ເສນ຺ຕີຕິ ຄຣຸຈິຕ຺ຕຠາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ສນ຺ຘາເນຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ຆເຏຕຸໍ.

ປສຍ຺ຫກາຣສ຺ສາຕິ ພລກ຺ກາຣສ຺ສ. ກາມໍ ວຸທ຺ຘິຍາ ປູຊນີຍຕາຍ ‘‘ວຸທ຺ຘິຫານິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ວຸຕ຺ຕານຸກ຺ກເມເນວ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ປາຬິຍໍ ວາ ຍສ຺ມາ ‘‘ວຸທ຺ຘິເຍວ ປາຏິກງ຺ຂາ, ໂນ ປຣິຫານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທນຸກ຺ກເມນ ‘‘ວຸທ຺ຘິຫານິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ອລທ຺ໂຘກາເສ ປາປກມ຺ເມ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກ ວາ ອນວສໂຣວ ເທວໂສປສຄ຺ໂຄ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ລທ຺ໂຘກາເສ ສິຍາ ເທວໂຕປສຄ຺ຄສ຺ສ ອວສໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ…ເປ… ວຑ຺ເຒນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອເຕເນວ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພລກາຍສ຺ສ ທິຄຸຓຕິຄຸຓຕາທສ຺ສນໍ ປຏິຠຍຠາວທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ເທວຕານໍ ສງ຺ຄາມສີເສ ສຫາຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອນິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ¶ ¶ ອນິຏ຺ຐໍ. ອາວຣຓໂຕຕິ ນິເສຘນໂຕ. ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕາ ຘມ຺ມິຍາຕິ ອິຘ ‘‘ຘມ຺ມິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ມິຄສູກຣາທິຆາຕາຍ ສຸນຂາທີນໍ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວນຈຣຓໍ ວາໂຊ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ເຕ ວາ ວາເຊນ຺ຕີຕິ ວາຊິກາ, ມິຄວຘຈາຣິໂນ.

ສາຣນ຺ທທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໒. ທຸຕິເຍ ອຠິຍາຕຸກາໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອຠິຠວນຕ຺ໂຖ ‘‘ອນຠິວິທິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຠວນຕ຺ຖາຍ ຍາຕຸກາໂມ’’ຕິ. ວຊ຺ຊິຣາຊາໂນຕິ ‘‘ວຊ຺ເຊຕພ຺ພາ ອິເມ’’ຕິ ອາທິໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ອຸປາທາຍ ວຊ຺ຊີຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຣາຊາໂນ, ວຊ຺ຊິຣຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ຣາຊາໂນ ວຊ຺ຊິຣາຊາໂນ. ຣຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ວຊ຺ຊິສມຎ຺ຎາ ຕນ຺ນິວາສິຣາຊກຸມາຣວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຣາຊິທ຺ຘິຍາຕິ ຣາຊຠາວານຸຄເຕນ ປຠາເວນ. ໂສ ປນ ປຠາໂວ ເນສໍ ຄຓຣາຊານໍ ມິໂຖ ສາມຄ຺ຄິຍາ ໂລເກ ປາກໂຏ. ຈິຣຏ຺ຐາຍີ ຈ ອໂຫສີຕິ ‘‘ສມຄ຺ຄຠາວໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸ ອນຸ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອນຸຠາໂວ, ອນຸຠາໂວ ເອວ ອານຸຠາໂວ, ປຕາໂປ. ໂສ ປນ ເນສໍ ປຕາໂປ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິວາຫນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ຈ ສຸຠິກ຺ຂິຕຠາເວນ ໂລເກ ປາກໂຏ ຊາໂຕຕິ ‘‘ເອເຕນ…ເປ… ກເຖຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຬຈ຺ຉິຄ຺ຄເຬນາຕິ ກຸຎ຺ຈິກາຉິທ຺ເທນ. ອສນນ຺ຕິ ສຣໍ. ອຕິປາຕຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິ. ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂນ຺ຕິ ໂປງ຺ຂສ຺ສ ອນຸໂປງ຺ຂໍ, ປຸຣິມສຣສ຺ສ ໂປງ຺ຂປທານຸຄຕໂປງ຺ຂໍ ອິຕຣໍ ສຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຣາຘິຕນ຺ຕິ ອວິຣຊ຺ຌິຕໍ. ອຸຈ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີຕິ ອຸມ຺ມູລນວເສນ ກຸລສນ຺ຕຕິໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມິ. ອຍນໍ ວຑ຺ຒນໍ ອໂຍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ອນໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອວຑ຺ຒິ’’ນ຺ຕິ. ຎາຕີນໍ ພ຺ຍສນໍ ວິນາໂສ ຎາຕິພ຺ຍສນໍ.

ຄງ຺ຄາຍາຕິ ຄງ຺ຄາສມີເປ. ປຏ຺ຏນຄາມນ຺ຕິ ສກຏປຏ຺ຏນຄາມໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏ຺ຏເນ. ພລວາຆາຕຊາໂຕຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂກໂຘ. ເມຕິ ມຍ຺ຫໍ. ຄເຕນາຕິ ຄມເນນ. ສີຕໍ ວາ ອຸຓ຺ຫໍ ວາ ນຕ຺ຖິ ຕາຍ ເວລາຍ. ອຠິມຸຂໍ ຍຸທ຺ເຘນາຕິ ອຠິມຸຂໍ ອຸຊຸກເມວ ສງ຺ຄາມກຣເຓນ. ອຸປລາປນໍ ສາມໍ ທານຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠໂທປິ ອິຘ ອຸປາໂຍ ເອວາຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມິຖຸເຠທາ’’ຕິ. ຍຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ອນຸປາຍຕາ ປເຄວ ປກາສິຕາ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຸປລາປນາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມິຖຸເຠທາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ. ກຖາຍ ນຍໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຍາວກີວຎ຺ຈ ¶ …ເປ… ປຣິຫານີ’’ຕິ ອິມາຍ ຠຄວໂຕ ກຖາຍ ອຸປາຍໍ ລຠິຕ຺ວາ. ອນຸກມ຺ປາຍາຕິ ວຊ຺ຊິຣາເຊສຸ ອນຸຄ຺ຄເຫນ.

ຣາຊາປິ ຕເມວ ເປເສຕ຺ວາ ສພ຺ເພ…ເປ… ປາເປສີຕິ ຣາຊາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕໍ ‘‘ກິໍ, ອາຈຣິຍ, ຠຄວາ ອວຈາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ຍຖາ ໂຠ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວຈນໍ ນ ສກ຺ກາ ວຊ຺ຊີ ເກນຈິ ຄເຫຕຸໍ, ອປິຈ ອຸປລາປນາຍ ວາ ມິຖຸເຠເທນ ວາ ສກ຺ກາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ອຸປລາປນາຍ ອມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທໂຍ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຠເທເນວ ເຕ ຄເຫສ຺ສາມິ, ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕນ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ຕຸມ຺ເຫ ວຊ຺ຊີ ອາຣພ຺ຠ ປຣິສຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຖ, ຕໂຕ ອຫໍ ‘‘ກິໍ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ເຕຫິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ກສິວຓິຊ຺ຊາທີນິ ກຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕຸ ເອເຕ ຣາຊາໂນ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກມິສ຺ສາມິ. ຕໂຕ ຕຸມ຺ເຫ ‘‘ກິໍ ນຸ, ໂຠ, ເອສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວຊ຺ຊີ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕໍ ກຖໍ ປຏິພາຫຕີ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍາຖ. ທິວສຠາເຄ ຈາຫໍ ເຕສໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສສ຺ສາມິ, ຕມ຺ປິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫປິ ມມ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ພນ຺ຘນຕາຬນາທີນິ ອກຕ຺ວາວ ເກວລໍ ຂຸຣມຸຓ຺ຑໍ ມໍ ກຕ຺ວາ ນຄຣາ ນີຫຣາເປຖ, ອຖາຫໍ ‘‘ມຍາ ເຕ ນຄເຣ ປາກາໂຣ ປຣິຂາ ຈ ກາຣິຕາ, ອຫໍ ຖິຣທຸພ຺ພລຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານຄມ຺ຠີຣຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຊານາມິ, ນ ຈິຣສ຺ສໍ ທານິ ຕໍ ອຸຊຸໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວກ຺ຂາມິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ‘‘ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍາຖາຕິ. ຣາຊາ ສພ຺ພໍ ອກາສິ.

ລິຈ຺ຉວີ ຕສ຺ສ ນິກ຺ຂມນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສໂຐ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ມາ ຕສ຺ສ ຄງ຺ຄໍ ອຸຕ຺ຕາເຣຕຸໍ ອທຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕຕ຺ຣ ເອກຈ຺ເຈຫິ ‘‘ອມ຺ເຫ ອາຣພ຺ຠ ກຖິຕຕ຺ຕາ ກິຣ ໂສ ເອວໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ຠເຓ ເອຕູ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ລິຈ຺ຉວີ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິມາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ລິຈ຺ຉວິໂນ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ນາມ ເອວໍ ຄຣຸໍ ທຓ຺ຑໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ ຕຕ຺ຣ ຐານນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ວິນິຈ຺ຉຍມຫາມຈ຺ໂຈຫມສ຺ມີຕິ. ຕເທວ ເຕ ຐານນ຺ຕຣໍ ໂຫຕູຕິ. ໂສ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກໂຣຕິ. ຣາຊກຸມາຣາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ໂສ ປຕິຏ຺ຐິຕຄຸໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ເອກໍ ລິຈ຺ຉວິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ທາຣກາ ¶ ກສນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາມ, ກສນ຺ຕິ. ທ຺ເວ ໂຄເຓ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ. ອາມ, ທ຺ເວ ໂຄເຓ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ຕມຎ຺ໂຎ ‘‘ກິໍ ອາຈຣິໂຍ ອາຫາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເມໂສ ຍຖາຠູຕໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຠິຊ຺ຊິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອປຣມ຺ປິ ເອກທິວສໍ ເອກໍ ລິຈ຺ຉວິໍ ເອກມນ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຠຸຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ. ຕມ຺ປິ ອຎ຺ໂຎ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ຕເຖວ ຠິຊ຺ຊິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອປຣມ຺ປິ ທິວສໍ ເອກໍ ລິຈ຺ຉວິໍ ເອກມນ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ອຕິທຸຄ຺ຄໂຕສິ ກິຣາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂກ ເອວມາຫາຕິ ¶ . ອສຸໂກ ນາມ ລິຈ຺ຉວີຕິ. ອປຣມ຺ປິ ເອກມນ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິຣ ຠີຣຸຊາຕິໂກ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂກ ເອວມາຫາຕິ? ອສຸໂກ ນາມ ລິຈ຺ຉວີຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ເຎນ ອກຖິຕເມວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກເຖນ຺ໂຕ ຕີຫິ ສໍວຈ຺ຉເຣຫິ ເຕ ຣາຊາໂນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາ ທ຺ເວ ເອກມຄ຺ເຄນ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ວາ ສນ຺ນິປາຕເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ. ລິຈ຺ຉວິໂນ ‘‘ອິສ຺ສຣາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕຸ, ສູຣາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອຍໍ ທານິ ກາໂລ, ສີຆໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ເປເສຕິ. ຣາຊາ ສຸຕ຺ວາວ ພລເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ເວສາລິກາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຄງ຺ຄໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສຸໍ. ເຕ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ສູຣຣາຊາໂນ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ນ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ‘‘ນຄຣປ຺ປເວສນໍ ນ ທສ຺ສາມ, ທ຺ວາຣານິ ປິທຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສຸໍ. ເອໂກປິ ນ ສນ຺ນິປຕິ. ຍຖາວິວເຏຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ປວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປຕ຺ວາ ຄໂຕ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຣາຊາປິ ຕເມວ ເປເສຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປສີ’’ຕິ.

ວສ຺ສກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓. ຕຕິເຍ ອປຣິຫານາຍ ຫິຕາຕິ ອປຣິຫານິຍາ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໓໖), ນ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວາ ອປຣິຫານິຍາ. ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘາປິ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຕຕິອາທິ ທິສາສຸ ອາຄຕສາສເນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວຸຕ຺ຕກຖນໍ. ວິຫາຣສີມາ ອາກຸລາ ຍສ຺ມາ ¶ , ຕສ຺ມາ ອຸໂປສຖປວາຣຓາ ຐິຕາ. ໂອລີຍມານໂກຕິ ປາຬິໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ວິນສ຺ສມານໂກ. ອຸກ຺ຂິປາເປນ຺ຕາຕິ ປຄຸຓຠາວກຣເຓນ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຈ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຠິກ຺ຂູ ວິຍ (ປາຣາ. ໕໖໕) ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພຕິ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕາ. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ວິຍ (ຈູຬວ. ໔໔໖) ທສວຕ຺ຖຸທີປເນນ. ຕຖາ ອກໂຣນ຺ຕາຕິ ນວໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ວາ ອມທ຺ທນ຺ຕາ ຘມ຺ມວິນຍໂຕ ສາສນໍ ທີເປນ຺ຕາ ຂຸທ຺ທກມ຺ປິ ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ອສມູຫນນ຺ຕາ. ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ວິຍ ຈາຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ, ສນ຺ຕາມ຺ຫາກໍ ສິກ຺ຂາປທານິ ຄິຫິຄຕານິ. ຄິຫິໂນປິ ຊານນ຺ຕິ ‘ອິທໍ ໂວ ສມຓານໍ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິການໍ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ. ສເຈປິ ຫິ ມຍໍ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ສມູຫນິສ຺ສາມ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ‘ຘູມກາລິກໍ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຍາວິເມສໍ ສຕ຺ຖາ ອຏ຺ຐາສິ, ຕາວິເມ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ສິກ຺ຂິໍສຸ. ຍໂຕ ອິເມສໍ ສຕ຺ຖາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ນ ທານິເມ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ¶ ສິກ຺ຂນ຺ຕີ’ຕິ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ສມາທາຍ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມໍ (ຈູຬວ. ໔໔໒) ຕນ຺ຕິໍ ຐເປນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ວິຍ ຈ.

ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ສາສເນ ຖິຣຠາວໍ ອນິວຕ຺ຕິຕຠາວໍ ອຸປຄຕາ. ເຖຣກາຣເກຫີຕິ ເຖຣຠາວສາຘເກຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ. ພຫູ ຣຕ຺ຕິໂຍຕິ ປພ຺ພຊິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ພຫູ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕິ. ສີລາທິຄຸເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນເມວ ສາສເນ ປຣິຓາຍກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂອວາທໍ ນ ເທນ຺ຕິ ອຠາຊນຠາວໂຕ. ປເວຓິກຖນ຺ຕິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠຕໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິທີປນໍ ຘມ຺ມກຖໍ. ສາຣຠູຕໍ ຘມ຺ມປຣິຍາຍນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລສມ຺ປາປເນນ ສາສເນ ສາຣຠູຕໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໂກສລ຺ລອນຸຕ຺ຕຣສີຕິຠາວ- (ອ. ນິ. ໖.໘໕) ອຘິຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິຘມ຺ມຕນ຺ຕິໍ. ອາທິກໍ ໂອວາທນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ເອວໍ ເຕ ອາໂລເກຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ວິໂລເກຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ສມິຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ປສາເຣຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ສງ຺ຆາຏິປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ໂອວາທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ປຸນພ຺ຠວທານໍ ປຸນພ຺ຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ອິຕເຣຕິ ເຍ ນ ປຈ຺ຈຍວສິກາ ນ ອາມິສຈກ຺ຂຸກາ, ເຕ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ວສໍ.

ອາຣຎ຺ຎເກສູຕິ ¶ ອຣຎ຺ຎຠາເຄສຸ ອຣຎ຺ຎປຣິຍາປນ຺ເນສຸ. ນນຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິປິ ຕຓ຺ຫາ ສາວຊ຺ຊາ ເອວາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຄາມນ຺ຕເສນາສເນສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ‘‘ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐາປຍໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປິຫາທໂຍ ປິຍ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສເນສຸ ສາລຍຕາ ເສວິຕພ຺ພປກ຺ຂິກາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຕ຺ຕນາວາຕິ ສຍເມວ. ເຕນ ປເຣຫິ ອນຸສ຺ສາຫິຕານໍ ສຣເສເນວ ອນາຄຕານໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄມນໍ, ອາຄຕານຎ຺ຈ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິມິນາວ ນີຫາເຣນາຕິ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ອຄ຺ຄຫິຕຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ. ຄຫິຕສຊ຺ຌາຍກຣຓນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ອຕ຺ຖຈິນ຺ຕນໍ. ຈິນ຺ຕຣຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ສຊ຺ຌາຍສທ຺ໂທ. ເອນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນິສີທນ຺ຕິ ອາສນປຎ຺ຎາປນາທິນາ.

ປຐມສຕ຺ຕກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔-໖. ທຸຕິຍສຕ຺ຕກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໒໔-໒໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ກໂຣນ຺ໂຕເຍວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕເຍວ. ອຕິຣຈ຺ຉານກຖາຠາເວປິ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕປ຺ປຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວຘາຣຓວຈນໍ. ປຣິຍນ຺ຕກາຣີຕິ ສປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕາ. ‘‘ປຣິຍນ຺ຕວຕິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໙, ໑໙໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຠສ຺ໂສວາຕິ ປຣິມິຕກໂຖເຍວ ເອກນ຺ເຕນ ກເຖຕພ຺ພສ຺ເສວ ກຖນໂຕ. ສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ ອຣິໂຍ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ. ນິທ຺ທາຍຕິເຍວາຕິ ນິທ຺ໂທກ຺ກມເນ ອນາທີນວທສ຺ສີ ນິທ຺ທາຍຕິເຍວ, ອິຣິຍາປຖປຣິວຕ຺ຕນາທິນາ ນ ນໍ ວິໂນເທຕິ. ເອວໍ ສໍສຏ຺ໂຐວາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ສໍສຏ຺ໂຐ ເອວ ວິຫຣຕິ. ທຸສ຺ສີລາ ປາປິຈ຺ຉາ ນາມາຕິ ສຍໍ ນິສ຺ສີລາ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປາປາ ລາມກາ ອິຈ຺ຉາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປາປິຈ຺ຉາ. ປາປປຸຄ຺ຄເລຫິ ມິຕ຺ຕິກຣຓໂຕ ປາປມິຕ຺ຕາ. ເຕຫິ ສທາ ສຫປວຕ຺ຕເນນ ປາປສຫາຍາ. ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນຕາທິນາ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ປາປສມ຺ປວງ຺ກາ. ປຎ຺ຈມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິເຍວ.

ທຸຕິຍສຕ຺ຕກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໗-໓໑. ສຕ຺ຕເມ ¶ ອນິຈ຺ຈາຕິ ອນຸປສ຺ສຕິ ເອຕາຍາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ຕຖາປວຕ຺ຕວິປສ຺ສນາ ປນ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕນາ ສຫຄຕສຎ຺ຎາຍ ຠາວິຕາຍ ຠາວິຕາ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ສຫຄຕສຎ຺ຎາ’’ຕິ. ອິມາ ສຕ຺ຕ ໂລກິຍວິປສ຺ສນາປິ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ເອຕໍ ສນ຺ຕໍ ເອຕໍ ປຓີຕໍ ຍທິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ’’ຕິ ອາຄຕວເສນ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ວິຣາຄສຎ຺ຎາ, ຕາ ວຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາປິ ສິຍຸໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອຏ຺ຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຊ຺ຊິສຕ຺ຕກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໖. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ປຎ຺ຈເມ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຍ຺ຫໍ ຕສ຺ສ ອາວິກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຍ຺ຫໍ ນິຄ຺ຄຸຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກຖໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອກເຖຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ອາຈິກ຺ຂຕິ. ຕສ຺ສ ຄຸຍ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎສໍ ນາຈິກ຺ຂຕີຕິ ເຕນ ກຖິຕຄຸຍ຺ຫໍ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນາວິກໂຣນ຺ໂຕ ຉາເທຕິ.

ປຐມມິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖-໑໑. ທຸຕິຍມິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໓໗-໔໒. ຉຏ຺ເຐ ປິໂຍ ຈ ໂຫຕິ ມນາໂປ ຈາຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ສິຕໍ. ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ຫິ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນ ຈ ໂຫຕິ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຈາຄສມ຺ປນ຺ໂນ ວີຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນ ສຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ທຫຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສມ຺ໂພຘິໍ ກມ຺ມຎ຺ຈ ກມ຺ມຜລຎ຺ຈ, ເຕນ ສມ຺ໂພຘິຍາ ເຫຕຸຠູຕໍ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕສຸຂໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ ¶ . ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ ໂຈທໂກ ປາປຄຣຫີ ວຕ຺ຕາ ວຈນກ຺ຂໂມ. ສຸຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ຄມ຺ຠີຣານໍ ກຖານໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຈາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ. ວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ. ສຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕີ ໂຫຕິ. ສມາຘິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສມາຫິຕຈິໂຕ. ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິປຣີຕໍ ປຊານາຕິ. ໂສ ສຕິຍາ ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເນສມາໂນ ປຎ຺ຎາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕາຫິຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ສມາຘິນາ ຕຕ຺ຖ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວີຣິເຍນ ສຕ຺ເຕ ອຫິເຕ ນິເສເຘຕ຺ວາ ຫິເຕ ນິໂຍເຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປິໂຍ…ເປ… ນິໂຍເຊຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຕມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ທຸຕິຍມິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໔. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ¶ ປຐເມ ຍສ຺ມາ ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໒໗) ຕສ຺ມາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມນຸສ຺ສາຕິ ຍຖາ ມນຸສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິເສໂສ ໂຫຕິເຍວ ສຕິປິ ພາຫິຣສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອເຠເທ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ນານຕ຺ຕໍ ກາເຍ ເອເຕສໍ, ນານຕ຺ໂຕ ວາ ກາໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ນານຕ຺ຕກາຍາ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເນສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ. ນານຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປາໂຕ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວິນິປາຕິກາ ສຕິປິ ເທວຠາເວ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ອປາເຍສຸ ວາ ຄໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິປາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິນິປາຕິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປິຍງ຺ກຣມາຕາທີນໍ ວິຍາຕິ ປິຍງ຺ກຣມາຕາ ກິຣ ຍກ຺ຂິນີ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຊ຺ຌາຍໂຕ ສຸຕ຺ວາ –

‘‘ມາ ¶ ສທ຺ທມກຣີ ປິຍງ຺ກຣ, ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມປທານິ ຠາສຕິ;

ອປິ ຘມ຺ມປທໍ ວິຊານິຍ, ປຏິປຊ຺ເຊມ ຫິຕາຍ ໂນ ສິຍາ.

‘‘ປາເຓສຸ ຈ ສໍຍມາມເສ, ສມ຺ປຊານມຸສາ ນ ຠຓາມເສ;

ສິກ຺ເຂມ ສຸສີລ຺ຍມຕ຺ຕໂນ, ອປິ ມຸຈ຺ເຈມ ປິສາຈໂຍນິຍາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໐) –

ເອວໍ ປຸຕ຺ຕກໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາ. ອຸຕ຺ຕຣມາຕາ ປນ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາວ ໂສຕາປນ຺ນາ ຊາຕາ.

ພ຺ຣຫ຺ມກາເຍ ປຐມຊ຺ຌານນິພ຺ພຕ຺ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມສມູເຫ, ພ຺ຣຫ຺ມນິກາເຍ ວາ ຠວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຣິສາຍ ຠວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາ ຕສ຺ສ ປຣິຈາຣກຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕາ. ອາຍຸວຓ຺ຓາທີຫິ ມຫນ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນຕິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາໂນ. ສຕິປິ ເຕສໍ ຕິວິຘານມ຺ປິ ປຐເມນ ຌາເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວ ຌານສ຺ສ ປນ ປວຕ຺ຕິເຠເທນ ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ເຕນາຕິ ຫີເນນ. ສາ ຈສ຺ສ ຫີນຕາ ຉນ຺ທາທີນໍ ຫີນຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕໍ ວາ ຫີນໍ. ກປ຺ປສ຺ສາຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປສ຺ສ ¶ . ຫີນປຓີຕານໍ ມຊ຺ເຌ ຠວຕ຺ຕາ ມຊ຺ຌິມໍ. ສາ ຈສ຺ສ ມຊ຺ຌິມຕາ ຉນ຺ທາທີນໍ ມຊ຺ຌິມຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຏິລຠິຕ຺ວາ ນາຕິສຸຠາວິຕໍ ວາ ມຊ຺ຌິມໍ. ອຸປຑ຺ຒກປ຺ໂປຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒກປ຺ໂປ. ວິປ຺ຜາຣິກຕໂຣຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ເຊຫິ ປມາຓໂຕ ວິປຸລຕໂຣ ສຠາວໂຕ ອຸຬາຣຕໂຣ ຈ ໂຫຕິ. ສຠາເວນປິ ຫິ ອຸຬາຣຕໂມວ. ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອປ຺ປມາຓໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ປຣິຕ຺ຕາຠາທີນໍ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາທີນຎ຺ຈ ກາເຍ ສຕິປິ ສຠາວເວມຕ຺ເຕ ເອກຕ຺ຕວເສເນວ ວວຕ຺ຖປີຍຕີຕິ ‘‘ເອກຕ຺ຕກາຍາ’’ຕ຺ເວວ ເຕ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຓີເຕນາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ເຐນ. ສາ ຈສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕາ ຉນ຺ທາທີນໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸຠາວິຕໍ ວາ, ສມ຺ມເທວ, ວສິຠາວໍ ປາປິຕໍ ປຓີຕໍ ‘‘ປຘານຠາວໍ ນີຕ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ອິຘາປິ ກປ຺ໂປ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ ປຣິປຸຓ຺ຓມຫາກປ຺ປສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ເຕຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕິວິຘາປິ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ. ສຎ຺ຎາຍ ເອກຕ຺ຕາຕິ ຕິເຫຕຸກຠາເວນ ເອກສຠາວຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕສ຺ສາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມວເສນ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ເຠໂທ ອຕ຺ຖິ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ຄຫິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ທຓ຺ຑອຸກ຺ກາຍາຕິ ¶ ທຓ຺ຑທີປິກາຍ. ສຣຕິ ຘາວຕິ, ວິສ຺ສຣຕິ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຘາວຕິ. ທ຺ເວ ກປ຺ປາຕິ ທ຺ເວ ມຫາກປ຺ປາ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ອາຠສ຺ສຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ສພ຺ເພປິ ເຕ ປຣິຕ຺ຕາຠາອປ຺ປມາຓາຠາປິ ຄຫິຕາ.

ສຸນ຺ທຣາ ປຠາ ສຸຠາ, ຕາຍ ກິຓ຺ຓາ ສຸຠາກິຓ຺ຓາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ. ຠາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕິມ-ຓ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຠກິຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ນິຈ຺ຈລາຍ ເອກຄ຺ຆນາຍ ປຠາຍ ສຸໂຠຕິ ປຣິຍາຍວຈນນ຺ຕິ ‘‘ສຸເຠນ ໂອກິຓ຺ຓາ ວິກິຓ຺ຓາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖາປິ ອນ຺ຕິມ-ຓ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣກຣຓໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວ. ນ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຠາ ຄຈ຺ຉຕິ ເອກຄ຺ຆນຕ຺ຕາ. ຈຕຸຕ຺ຖວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິເມວ ຠຊນ຺ຕິ ກາຍສ຺ສ ສຎ຺ຎາຍ ຈ ເອກຣູປຕ຺ຕາ. ວິປຸລສນ຺ຕສຸຂາຍຸວຓ຺ຓາທິຜລຕ຺ຕາ ເວຫປ຺ຜລາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍໍ.

ວິວຏ຺ຏປກ຺ເຂ ຐິຕາ ອປຸນຣາວຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ນ ສພ຺ພກາລິກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ອສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຬສກປ຺ປສຫສ຺ສຈ຺ຈເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມານໍ ປຣິນິພ຺ພາຍນໂຕ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ເຎ ໂລເກ ສຸຎ຺ຎໍ ຕໍ ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸທ຺ຘາວາສາ ນ ສພ຺ພກາລິກາ. ຂນ຺ຘາວາຣຏ຺ຐານສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘາວາສຠູມິໂຍ. ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສຸທ຺ຘາວາສານໍ ສຕ຺ຕາວາສຠາວທີປເນເນວ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຠາໂວປິ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸທ຺ຘາວາສາປິ ສຕ຺ຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ຈຕຸຕ຺ຖວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ, ນວສຸ ສຕ຺ຕາວາເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖສຕ຺ຕາວາສຎ຺ຈ ຠຊນ຺ຕິ.

ສຸຂຸມຕ຺ຕາຕິ ¶ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ ເນວ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ນ ສພ຺ພໂສ ອວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕີຕິ ນາວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິປ຺ຜຸຕວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈວນ຺ຕີສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໕. ທຸຕິເຍ ສມາຘິປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໂຍ ປຣິກ຺ຂາຣາ. ‘‘ຣໂຖ ສີລປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຌານກ຺ໂຂ ຈກ຺ກວີຣິໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔) ຫິ ເອຕ຺ຖ ອລງ຺ກາໂຣ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ¶ ນາມ. ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ນຄຣປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ສຸປຣິກ຺ຂຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໗) ເອຕ຺ຖ ປຣິວາໂຣ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ນາມ. ‘‘ຄິລານປຈ຺ຈຍ…ເປ… ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙໑-໑໙໒) ເອຕ຺ຖ ສມ຺ຠາໂຣ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ນາມ. ໂສ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄສມາຘິສ຺ສ ສມ຺ຠາຣາ’’ຕິ. ປຣິວາຣປຣິກ຺ຂາໂຣປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ປຣິວາໂຣ ຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐາທໂຍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ສມ຺ມາສມາຘິສ຺ສ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປຣິກຣຓໂຕ ອຠິສງ຺ຂຣຓໂຕ. ປຣິກ຺ຂຕາຕິ ປຣິວາຣິຕາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣິໂຍ ສມ຺ມາສມາຘີຕິ ອຍໍ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ປຣິວຸໂຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ວິຍ ສຕ຺ຕຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປຣິວຸໂຕ ອຣິໂຍ ສມ຺ມາສມາຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸເປຈ຺ຈ ນິສ຺ສີຍຕີຕິ ອຸປນິສາ, ສຫ ອຸປນິສາຍາຕິ ສອຸປນິໂສ, ສອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ສປຣິວາໂຣເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຫກາຣິກາຣຓຠູໂຕ ຫິ ຘມ຺ມສມູໂຫ ອິຘ ‘‘ອຸປນິໂສ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ສມາຘິປຣິກ຺ຂາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໖. ຕຕິເຍ ອນຸຑຫນຏ຺ເຐນາຕິ ກາມໍ ອາຫຸເນຍ຺ຍຄ຺ຄິອາທໂຍ ຕໂຍ ອຄ຺ຄີ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິປິ ອິຈ຺ຉິຕາ ສນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ເຕຫິ ອິຈ຺ຉິຕມຕ຺ຕາວ, ນ ສຕ຺ຕານໍ ຕາທິສາ ອຕ຺ຖສາຘກາ. ເຍ ປນ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖສາຘກາ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຫຸນໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາເນຕ຺ວາ ຫຸນນໍ ປູຊນໍ ‘‘ອາຫຸນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາຫຸນໍ ອຣຫນ຺ຕີ ມາຕາປິຕໂຣ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອາຫຸເນຍ຺ຍາຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕູນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໖). ຍທຄ຺ເຄນ ຈ ເຕ ປຸຕ຺ຕານໍ ພຫູປກາຣຕາຍ ¶ ອາຫຸເນຍ຺ຍາຕິ, ເຕສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ເນສໍ ຫິຕສຸຂາວຫາ, ຕທຄ຺ເຄນ ເຕສຸ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສຸ…ເປ… ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.

ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕) ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກວຕ຺ຖຸນາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກ ຫິ ມາຕຣາ, ‘‘ຕາຕ, ອຊ຺ຊ ອຸໂປສຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສຸໂຓຫິ, ສຫສ຺ສໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຘນໂລເຠນ ອຸໂປສຖໍ ສມາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຐານໍ ອກຸໂຕຠຍ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິປນ຺ໂນ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ຆຣໍ ¶ ອຄມາສິ. ມາຕາ ປາໂຕວ ຍາຄຸໍ ປຈິຕ຺ວາ ອຸປນາເມສິ. ໂສ ສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ປິວິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ຘນໍ ສໍຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ນາວາຍ ສມຸທ຺ທໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ, ‘‘ຕາຕ, ອິມສ຺ມິໍ ກຸເລ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ອຕ຺ຖິ, ອລໍ ຄມເນນາ’’ຕິ ນິວາເຣຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ເອວ. ສາ ປຸຣໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ປຸຣໂຕ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ປາເທນ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຕິຕໍ ອນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສິ.

ມາຕາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ມາທິສາຍ ມາຕຣິ ເອວຣູປໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຄຕສ຺ສ ເຕ ຄຕຏ຺ຐາເນ ສຸຂໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ນາມ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ນາວໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຄຈ຺ຉໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ນາວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອທ຺ຘາ ເອຕ຺ຖ ປາປປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຖິ, ສລາກໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສລາກາ ທີຍມານາ ຕສ຺ເສວ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປາປຸຓິ. ເຕ ຕສ຺ສ ອຸຬຸມ຺ປໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ສມຸທ຺ເທ ປກ຺ຂິປິໍສຸ. ໂສ ເອກໍ ທີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິມານເປຕີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ຕາຫິ ‘‘ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ມາ ອຄມາສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ຕທ຺ທິຄຸຓໍ ຕທ຺ທິຄຸຓໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຂຸຣຈກ຺ກຘຣໍ ເອກໍ ອທ຺ທສ. ຕໍ ຈກ຺ກໍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕໍ ອາຫ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ອິທໍ ຕຍາ ປິຬນ຺ຘິຕໍ ປທຸມໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີ’’ຕິ. ນ ອິທໍ, ສາມິ, ປທຸມໍ, ຂຸຣຈກ຺ກໍ ເອຕນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ວຎ຺ເຈສິ ມໍ ຕ຺ວໍ, ກິໍ ມຍາ ປທຸມໍ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂລຫິຕຈນ຺ທນໍ ວິລິມ຺ປິຕ຺ວາ ປິຬນ຺ຘນໍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ມຍ຺ຫໍ ນ ທາຕຸກາໂມ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍມ຺ປິ ມຍາ ກຕສທິສໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຜລໍ ອນຸຠວິຕຸກາໂມ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ຄຓ຺ຫ, ເຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຈກ຺ກໍ ຂິປິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຈຕຸພ຺ຠິ ອຏ຺ຐຊ຺ຌຄມາ, ອຏ຺ຐາຫິ ປິຈ ໂສຬສ;

ໂສຬສາຫິ ຈ ພາຕ຺ຕິໍສ, ອຕ຺ຣິຈ຺ຉໍ ຈກ຺ກມາສໂທ;

ອິຈ຺ຉາຫຕສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ຈກ຺ກໍ ຠມຕິ ມຕ຺ຖເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໐໔; ໑.໕.໑໐໓);

ໂສຕິ ¶ ເຄຫສາມິໂກ ຠຕ຺ຕາ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ອນຸຑຫນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕາຍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ຠຣິຍາ ອຕິຈາຣໍ ຈຣຕິ. ໂສ ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ສຈາຫໍ ເອວຣູປໍ ກໂຣມິ, ອຍໍ ເມ ສຸນໂຂ ວິລຸປ຺ປມາໂນ ¶ ຂາທຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກາລກຕາ ກຓ຺ຓມຸຓ຺ຑກທເຫ ເວມານິກເປຕີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ທິວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຕທາ ພາຣາຓສິຣາຊາ ມິຄວໍ ຈຣນ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ກຓ຺ຓມຸຓ຺ຑກທຫໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວຕິ. ສາ ຕໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວຕິ. ໂສ ຎຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຐິໂຕ ກຓ຺ຓມຸຓ຺ຑກທຫໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕໍ ‘‘ປຏປຏ’’ນ຺ຕິ ຂາທມານໍ ເອກໍ ສຸນຂໍ ທິສ຺ວາ ອສິນາ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ທິ, ທ຺ເວ ອເຫສຸໍ. ປຸນ ຉິນ຺ເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ປຸນ ຉິນ຺ເນ ອຏ຺ຐ, ປຸນ ຉິນ຺ເນ ໂສຬສ ອເຫສຸໍ. ສາ ‘‘ກິໍ ກໂຣສິ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ເອວໍ ອກຕ຺ວາ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ຠູມິຍໍ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ປາເທນ ຆໍສາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ສຸນຂາ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ. ມຸຏ຺ຐິໂຍໂຄ ກິຣາຍໍ ຕສ຺ສ ສຸນຂນ຺ຕຣຘານສ຺ສ, ຍທິທໍ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ຠູມິຍໍ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ປາເທນ ຆໍສນໍ, ຕໍ ທິວສໍ ຕສ຺ສາ ກມ຺ມໍ ຂີຓໍ. ຣາຊາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ສາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ສາມິ, ກມ຺ມໍ ຂີຓໍ, ມາ ອຄມາສີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ອສ຺ສຸຕ຺ວາວ ຄໂຕ.

ທກ຺ຂິຓາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ທີຍມານາ ທກ຺ຂນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຫິຕສຸຂານີຕິ, ຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ.

ປຐມອຄ຺ຄິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔-໕. ທຸຕິຍອຄ຺ຄິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໔໗-໔໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຍຎ຺ຎວາຏໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ມຫາຍຎ຺ຎໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສວິຎ຺ຎາຓການິ ອວິຎ຺ຎາຓການິ ຈ ຍຎ຺ຎູປກຣຓານິ ສຊ຺ຊິຕານີຕິ ອາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ມຫາຍຎ຺ໂຎ ອຸປກ຺ຂໂຏ’’ຕິ. ຕໍ ອຸປກຣຓໍ ເຕສໍ ຕຖາສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປກ຺ຂໂຏຕິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ວຈ຺ຉຕຣສຕານີຕິ ຍຸວຠາວປ຺ປຕ຺ຕານິ ນາຕິພລວວຈ຺ຉສຕານິ. ເຕ ປນ ວຈ຺ຉາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ທມ຺ມາ, ພລີພທ຺ທາ ວາ. ອຸຣພ຺ຠາຕິ ຕຣຸຓເມຓ຺ຑກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຸປນີຕານີຕິ ຐປນຕ຺ຖາຍ ອຸປນີຕານິ. ວິຫິໍສຏ຺ເຐນາຕິ ຫິໍສນຏ຺ເຐນ. ອຸປວາຍຕູຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣີຣທຣຖໍ ນິພ຺ພາເປນ຺ໂຕ ສຓ຺ຫສີຕລາ ວາໂຕ ວາຍຕຸ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ປຎ຺ຈເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍອຄ຺ຄິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໙. ຉຏ຺ເຐ ¶ ¶ ນ຺ຫາຣຸວິເລຂນນ຺ຕິ ຈມ຺ມໍ ລິຂນ຺ຕານໍ ຈມ຺ມໍ ລິຂິຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕກສຏໍ. ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ອຫໍກຣຓໍ ອຫງ຺ກາໂຣ. ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ມມໍກຣຓໍ ມມງ຺ກາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ອຫງ຺ກາຣທິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕິສ຺ໂສ ວິຘາຕິ ເສຍ຺ຍສທິສຫີນວເສນ ຕໂຍ ມານາ. ‘‘ເອກວິເຘນ ຣູປສງ຺ຄໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໕໘໔) ໂກຏ຺ຐາໂສ ‘‘ວິຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ກຖໍວິຘໍ ສີລວນ຺ຕໍ ວທນ຺ຕິ, ກຖໍວິຘໍ ປຎ຺ຎວນ຺ຕໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໙໕) ປກາໂຣ. ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຘາ. ກຕມາ ຕິສ຺ໂສ? ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ວິຘາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໒໐) ເອຕ຺ຖ ມາໂນ ‘‘ວິຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘາປິ ມາໂນວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ມາໂນ ຫິ ວິທຫນໂຕ ຫີນາທິວເສນ ຕິວິຘາ. ເຕນາກາເຣນ ທຫນໂຕ ອຸປທຫນໂຕ ‘‘ວິຘາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ທຸຕິຍສຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໐-໕໑. ສຕ຺ຕເມ ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ. ເອກຈ຺ໂຈຕິ ເອໂກ. ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ເຕນ ສມໂຓ ວາ, ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ. ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ເມຖຸນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເຫວ ໂຂ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸຈ຺ຉາທນໍ ອຸພ຺ພຏ຺ຏນໍ. ສມ຺ພາຫນໍ ປຣິມທ຺ທນໍ. ສາທິຍຕີຕິ ອຘິວາເສຕິ. ຕທສ຺ສາເທຕີຕິ ອຸຈ຺ຉາທນາທິໍ ອຠິຣມຕິ. ນິກາເມຕີຕິ ອິຈ຺ຉຕິ. ວິຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ຐິໍ. ອິທມ຺ປິ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສາທິຍນາທິໍ ຂຓ຺ຑາທິຠາວວເສນ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິ-ສທ຺ໂທ ວກ຺ຂມານໍ ອຸປາທາຍ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ໂຂ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍເທຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ຎສ຺ສ ອສຕິປິ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິຍໍ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸຈ຺ຉາທນນຫາປນສມ຺ພາຫນສາທິຍນາທິ. ອິທມ຺ປິ ເອກໍເສນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຂຓ຺ຑາທິຠາວາປາທນໂຕ ຂຓ຺ຑມ຺ປິ ຉິທ຺ທມ຺ປິ ສພລມ຺ປິ ກມ຺ມາສມ຺ປີຕິ. ເອວໍ ປນ ຂຓ຺ຑາທິຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ໂສ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ, ນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ເມຖຸນສໍໂຍເຄນ, ນ ¶ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ຈສ຺ສ ນ ຊາຕິອາທີຫິ ປຣິມຸຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ສຎ຺ຊຄ຺ຆຕີຕິ ກິເລສວເສນ ມຫາຫສິຕໍ ຫສຕິ. ສໍກີຬຕີຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄວເສນ ກີຬຕິ. ສໍເກລາຍຕີຕິ ສພ຺ພໂສ ມາຕຸຄາມໍ ເກລາຍນ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ຈກ຺ຂຸນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈກ຺ຂຸນາ. ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ¶ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈກ຺ຂຸໍ. ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຸເປຈ຺ຈ ນິຊ຺ຌາຍຕິ ໂອໂລເກຕິ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏນ຺ຕິ ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ປຣໂຕ. ຕຖາ ຕິໂຣປາກາຣໍ, ‘‘ມຕ຺ຕິກາມຍາ ຠິຕ຺ຕິ ກຸຏ຺ຏໍ, ອິຏ຺ຐກາມຍາ ປາກາໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍາ ກາຈິ ວາ ຠິຕ຺ຕິ ໂປຣິສກາ ທິຍຑ຺ຒຣຕນປ຺ປມາຓາ ກຸຏ຺ຏໍ, ຕໂຕ ອຘິໂກ ປາກາໂຣ. ອສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ຎສ຺ສ. ປຸພ຺ເພຕິ ວຕສມາທານໂຕ ປຸພ຺ເພ. ກາມຄຸເຓຫີຕິ ກາມໂກຏ຺ຐາເສຫິ. ສມປ຺ປິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິຕໍ ສຫິຕໍ. ສມງ຺ຄິຠູຕນ຺ຕິ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ປຣິຈາຣຍມານນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕໍ, ອຸປຏ຺ຐຫິຍມານໍ ວາ. ປຓິຘາຍາຕິ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ. ສີເລນາຕິອາທີສຸ ຍມນິຍມາທິສມາທານວເສນ ສີລໍ, ອວີຕິກ຺ກມວເສນ ວຕໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ວາ ສີລໍ, ທຸກ຺ກຣຈຣິຍວເສນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ວຕໍ. ຕໍຕໍອກິຈ຺ຈສມ຺ມຕໂຕ ວາ ນິວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ສີລໍ, ຕໍຕໍສມາທານວໂຕ ເວສໂຠຊນກິຈ຺ຈກຣຓາທິວິເສສປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ວຕໍ. ສພ຺ພຖາປິ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍາ ຕໂປ. ເມຖຸນາ ວິຣຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ປາຬິວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ເມຖຸນສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໒. ນວເມ ‘‘ສາຫຸ ທານ’’ນ຺ຕິ ທານໍ ເທຕີຕິ ‘‘ທານໍ ນາມ ສາຘຸ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ທານໍ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທານຎ຺ຫິ ທຕ຺ວາ ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປາໂມຊ຺ຊປີຕິໂສມນສ຺ສາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂລຠໂທສອິສ຺ສາມຈ຺ເຉຣາທໂຍ ວິທູຣີຠວນ຺ຕິ. ອິທານິ ທານໍ ອນຸກູລຘມ຺ມປຣິພ຺ຣູຫເນນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມວິທູຣີກຣເຓນ ຈ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປໂສຠນາຍ ຈ ປຣິກ຺ຂາຣາຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອລງ຺ກາຣຠູຕຎ຺ເຈວ ປຣິວາຣຠູຕຎ຺ຈ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຌານານາຄາມີ ນາມ ໂຫຕິ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ¶ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປນ຺ນານໍ ອຣິຍານໍ ເຫຏ຺ຐາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ອິມໍ ເປຈ຺ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ສາເປກ຺ຂສ຺ສ ທານໍ ປຣໂລກຜລາສາຍ ສາຕິສຍາຍ ຈ ປຸພ຺ພາຈາຣວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ອນຸຠວຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫຸຕ຺ຕຣໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ຕຓ຺ຫຸຕ຺ຕຣິຍທານ’’ນ຺ຕິ. ທານໍ ນາມ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປສຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄຣຸໍ ຈິຕ຺ຕີກາຣໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຈິຕ຺ຕີກາຣທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພເກຫິ ປິຕຸປິຕາມເຫຫິ ທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ ກຕປຸພ຺ພໍ ຊຫາເປຕຸໍ ນາມ ນານຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຠາວສຠາຄວເສນ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໂຕ ‘‘ຕຕິຍໍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຫໍ ປຈາມິ, ນ ອິເມ ປຈນ຺ຕິ, ນາຣຫາມິ ປຈນ຺ໂຕ ອປຈນ຺ຕານໍ ທານໍ ອທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ເທນ຺ໂຕ ນິຣວເສສໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖໍ ນິຣວເສສທານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍຖາ ເຕສໍ ປຸພ຺ພການໍ ອິສີນໍ ຕານິ ມຫາຍຎ຺ຎການິ ອເຫສຸໍ, ເອວໍ ເມ ອຍໍ ທານປຣິໂຠໂຄ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນ ທານໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣເຫສຸ ທາຕພ຺ພໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈມໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິມໍ ເມ ທານໍ ທທໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທຕີ’’ຕິອາທິນາ ¶ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ທານໍ ໂສມນສ຺ສພາຫຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂສມນສ຺ສຸປຈາຣໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉຏ຺ຐໍ ໂສມນສ຺ສຸປວິຈາຣທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທານມຫປ຺ຜລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໓. ທສເມ ‘‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ…ເປ… ນິກ຺ຂມີ’’ຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຠາຓການໍ ມເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຠຄວາ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ເຊຕວນໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຈາຣິກໍ ນິກ຺ຂມິ. ເຕເນວ ຈ ອກາເລ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ໂກສລຣາຊາທໂຍ ວາເຣຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ປວາເຣຕ຺ວາ ຫິ ຈຣຓໍ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ປຸຓ຺ຓາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ມມ ນິວຕ຺ຕນປຈ຺ຈຍາ ຕ຺ວໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ປຸຓ຺ຓາປິ…ເປ… ປພ຺ພຊີຕິ ເອຕ຺ຖ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ປຸຓ຺ຓາຍ ຠຄວາ ນິວຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິ. ອຖສ຺ສາ ສຕ຺ຖາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອິມໍ ໂອຠາສຄາຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ –

‘‘ປຸຓ຺ເຓ ¶ ປູຣສ຺ສຸ ສທ຺ຘມ຺ມໍ, ຈນ຺ໂທ ປນ຺ນຣໂສ ຍຖາ;

ປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ປຎ຺ຎາຍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. (ເຖຣີຄາ. ໓);

ສາ ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ສາວິກາ ອໂຫສິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ນນ຺ທມາຕາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໔-໕໕. ຉຏ຺ຐວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ປຐມໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ທຸຕິເຍ ອຕີເຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ‘‘ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິໍ ໂມໂຫ ອວິຊ຺ຊາ, ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາ, ນິກນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ, ອຸປຄມນໍ ອຸປາທານໍ, ເຈຕນາ ຠໂວ’’ຕິ ເອວມາຄຕໍ ສປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຎ຺ຈວິຘໍ ກມ຺ມວຏ຺ຏມາຫ. ເອຕຣຫິ ເມ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນ ສິຍາຕິ ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປສຬາຍຕນຜສ຺ສເວທນາສຫິຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຎ຺ຈວິຘໍ ວິປາກວຏ຺ຏມາຫ. ຍໍ ອຕ຺ຖິກນ຺ຕິ ຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປຊຫາມີຕິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ຕໂຕ ເອວ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນວເສນ ປຊຫາມິ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ. ຫຣິຕນ຺ຕນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໓) ຫຣິຕເມວ. ອນ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ປທວຑ຺ຒນໍ ກຕໍ ຍຖາ ‘‘ວນນ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ອລ຺ລຕິຓາທີນິ ອາຄມ຺ມ ນິພ຺ພາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຖນ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາມຄ຺ຄໍ. ເສລນ຺ຕນ຺ຕິ ປພ຺ພຕໍ. ອຸທກນ຺ຕນ຺ຕິ ອຸທກໍ. ຣມຓີຍໍ ວາ ຠູມິຠາຄນ຺ຕິ ຕິຓຄຸມ຺ພາທິຣຫິຕໍ ວິວິຕ຺ຕໍ ອພ຺ໂຠກາສຠູມິຠາຄໍ. ອນາຫາຣາຕິ ອປຈ຺ຈຍາ ນິຣຸປາທານາ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອພ຺ຍາກຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໖. ຕຕິເຍ ¶ ວິວິຕ຺ຕານິ ຕາທິສານິ ປນ ປຣິຍນ຺ຕານິ ອຕິທູຣານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕິມປຣິຍນ຺ຕິມານີ’’ຕິ. ອນ຺ເຕ ຠວານິ ອນ຺ຕິມານິ, ອນ຺ຕິມານິເຍວ ປຣິຍນ຺ຕິມານິ. ອຸຠເຍນປິ ອຕິທູຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມນ຺ນາຫາເຣ ຐປຍມາໂນຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສມາກາເຣນ ວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕໍ ປຏິປາເທນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິ, ສຕິປິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕາວິຣເຫ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທິວິຣຫໂຕ ‘‘ອນິມິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ພລວວິປສ຺ສນາສມາຘິ’’ນ຺ຕິ.

ຕິສ຺ສພ຺ຣຫ຺ມາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔-໗. ສີຫເສນາປຕິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໕໗-໖໐. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ອຣິໂຍ ກທຣິໂຍ. ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິຍສທິສໍ ຫິ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສພ຺ພນິຫີນໍ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພກຸສລານໍ ອາທິຠູຕສ຺ສ ນິເສຘນໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ປຎ຺ຈມາທີນິ ຈ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສີຫເສນາປຕິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໑. ອຏ຺ຐເມ ອາໂລກສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກເຣຍ຺ຍາສີຕິ ທິວາ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ວາ ສູຣິຍປຊ຺ໂຊຕຈນ຺ທມຓິອາທີນໍ ອາໂລກໍ ‘‘ອາໂລໂກ’’ຕິ ມນສິ ກເຣຍ຺ຍາສິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສູຣິຍຈນ຺ທາໂລກາທິໍ ທິວາ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອຸປລທ຺ຘໍ ຍຖາລທ຺ຘວເສເນວ ມນສິ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຍ຺ຍາສິ. ຍຖາ ເຕ ສຸຠາວິຕາໂລກກສິຓສ຺ສ ວິຍ ກສິຓາໂລໂກ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຍາວທິຈ຺ຉກຎ຺ຈ ໂສ ອາໂລໂກ ຣຕ຺ຕິຍໍ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ເຍນ ຕຕ຺ຖ ທິວາສຎ຺ຎໍ ຐເປຍ຺ຍາສິ, ທິວາ ວິຍ ວິຄຕຖິນມິທ຺ໂຘວ ຠເວຍ຺ຍາສີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ທິວາ ຕຖາ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ອິຕິ ວິວເຏນ ເຈຕສາຕິ ເອວໍ ອປິຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຖິນມິທ຺ຘປິຘາເນນ ອປິຫິຕຕ຺ຕາ. ອປຣິໂຍນທ຺ເຘນາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອໂນນທ຺ເຘນ ອສຎ຺ຉາທິເຕນ. ສໂຫຠາສນ຺ຕິ ສຎາໂຓຠາສໍ. ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນອາໂລໂກປິ ວາ ໂຫຕຸ ກສິຓາໂລໂກປິ ¶ ວາ ປຣິກມ຺ມາໂລໂກປິ ວາ, ອຸປກ຺ກິເລສາໂລໂກ ວິຍ ສພ຺ໂພຍໍ ອາໂລໂກ ຎາຓສມຸຏ຺ຐາໂນວາຕິ. ເຍສໍ ອກຣເຓ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຫາຊານິໂຍ ໂຫຕິ, ຕານິ ອວສ຺ສໍ ກາຕພ຺ພານິ. ຍານິ ອກາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ສຕິ ສມວາເຍ ກາຕພ຺ພໂຕ ຕານິ ກຣຓີຍານີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕຣານິ ກຣຓີຍານີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພານິ ກມ຺ມານິ ກຣຓໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ກຣຓີຍານິ. ອິຕຣານິ ກິຈ຺ຈານີຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ວິຄ຺ຄາຫິກກຖາຕິ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຊານາສິ, ອຫໍ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຊານາມິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຊານິສ຺ສສິ, ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ໂນ ຕ຺ວມສິ, ອຫມສ຺ມິ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ, ສຫິຕໍ ເມ, ອສຫິຕໍ ເຕ, ປຸເຣວຈນີຍໍ ປຈ຺ຉາ ອວຈ, ປຈ຺ຉາວຈນີຍໍ ປຸເຣ ອວຈ, ອຘິຈິຓ຺ຓໍ ເຕ ວິປຣາວຕ຺ຕໍ, ອາໂຣປິໂຕ ເຕ ວາໂທ, ນິຄ຺ຄຫິໂຕ ຕ຺ວມສິ. ຈຣ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂາຍ, ນິພ຺ເພເຐຫິ ວາ ສເຈ ປໂຫສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘; ມ. ນິ. ໓.໔໑) ເອວໍປວຕ຺ຕາ ກຖາ. ຕຕ຺ຖ ສຫິຕໍ ເມຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໘) ມຍ຺ຫໍ ວຈນໍ ສຫິຕໍ ສິລິຏ຺ຐໍ, ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫິຕນ຺ຕິ ວາ ປຸພ຺ພາປຣາວິຣຸທ຺ຘໍ. ອສຫິຕໍ ເຕຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ ວຈນໍ ¶ ອສຫິຕໍ ອສິລິຏ຺ຐໍ. ອຘິຈິຓ຺ຓໍ ເຕ ວິປຣາວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທີຆຣຕ຺ຕາຈິຓ຺ຓວເສນ ສຸປ຺ປຄຸຓໍ, ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ເອກວຈເນເນວ ວິປຣາວຕ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ນ ກິຎ຺ຈິ ຊານາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາໂຣປິໂຕ ເຕ ວາໂທຕິ ມຍາ ຕວ ວາເທ ໂທໂສ ອາໂຣປິໂຕ. ຈຣ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂາຍາຕິ ໂທສໂມຈນຕ຺ຖໍ ຈຣ ວິຈຣ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ເພເຐຫິ ວາ ສເຈ ປໂຫສີຕິ ອຖ ສຍໍ ປໂຫສິ, ອິທານິ ເອວ ນິພ຺ເພເຐຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຓ຺ຫາ ສພ຺ພໂສ ຂີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂໂຍ, ຕສ຺ມິໍ. ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂເຍຕິ ຈ ອິທໍ ວິສເຍ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ສພ຺ພສໍກິເລເສຫິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ. ອປຣຠາເຄ ປຏິປທາ ນາມ ອຣິຍສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ. ສາ ສາສນຈາຣິໂຄຈຣາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທໍ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ເທເສຖາຕິ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາຍ ຂຍວຍສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕໍ ອຕີຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕາ, ໂສ ເອວ ອປຣິຫາຍນສຠາວຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕາ ນິຏ຺ຐາ ອສ຺ສາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິຏ຺ຐາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕນິຏ຺ໂຐ ສຕຕນິຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນ ຫິ ປຏິວິທ຺ຘສ຺ສ ¶ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ສນ຺ນໍ ກຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ເຂໂມ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໂຍຄກ຺ເຂມີ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ວຸສິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຈ ອປຣິຫາຍນສຠາວຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິຍປຣິໂຍສານໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິໂຍສານຎ຺ຈ.

ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ສກ຺ກາຍສພ຺ພຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອິຘ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາວິສຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ອາຍຕນຘາຕຸໂຍປິ ຕຄ຺ຄຕິກາ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ນາລໍ ອຠິນິເວສາຍາ’’ຕິ. ນ ຍຸຕ຺ຕາ ອຠິນິເວສາຍ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຊ຺ໂຌສານາຍ. ‘‘ອລເມວ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕຸໍ ອລໍ ວິຣຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໗໒; ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔, ໑໒໘, ໑໓໔, ໑໔໓) ວິຍ ອລໍ-ສທ຺ໂທ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຠວນ຺ຕິ. ຍທິປິ ‘‘ຕຕິຍາ ຈຕຸຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ວິສຸທ຺ຘິທ຺ວຍໍ ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສ ປນ ສປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນຠາວໂຕ ສຕິ ຈ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນາມຣູປສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ທຸກ຺ຂໍ, ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ອນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ສຸປາກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ອຠິຊານາຕີ’’ຕິ. ຕເຖວ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ອິມິນາ ອນິຈ຺ຈາທິຠາເວນ ນາລໍ ອຠິນິເວສາຍາຕິ ນາມຣູປສ຺ສ ອຸປສໍຫຣຕິ, ນ ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎານໍ ສມ຺ຠາຣຘມ຺ມານໍ. ປຸຣິມາຍ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ສລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓປຣຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ. ທຸຕິຍາຍ ສຣູປໂຕ ຕສ຺ສາ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍາໂຣປນວເສນ ສມ຺ມສນຠາວໂຕ. ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕາຍ ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕຕາຍ ຈ ¶ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ. ຣູປປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ໂອຬາຣິກຠາວໂຕ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕິ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຈ ເວທນາຍ ອາສນ຺ນຠາວໂຕ, ວິເສສໂຕ ສຸຂສາຣາຄິຕາຍ, ຠວສ຺ສາທຄຘິຕມານສຕາຍ ຈ ເຖຣສ຺ສ ເວທນາວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ.

ຂຍວິຣາໂຄຕິ ຂຍສງ຺ຂາໂຕ ວິຣາໂຄ ສງ຺ຂາຣານໍ ປລຸຊ຺ຊນາ. ຍໍ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພໂສ ສງ຺ຂາເຣຫິ ວິຣຊ຺ຊນາ ໂຫຕິ, ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສິມ຺ຫິປີຕິ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສິປເທປິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຕິທິສິຕ຺ວາ ຕໍ ¶ ເອກເທເສນ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ນິໂຣໂຘປິ ຫິ…ເປ… ທຸວິໂຘເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ຂນ຺ຘານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກິເລສປ຺ປຫານວເສນາຕິ ເຍນາກາເຣນ ວິປສ຺ສນາ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ເຕນາກາເຣນ ຕໍນິມິຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ເຘ ຈ ປຊຫຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາ ຫິ…ເປ… ໂວສ຺ສຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓານໍ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສ຺ສຄ຺ຄາຠາໂວ ສິທ຺ໂຘວ ໂຫຕິ. ປຣິຈ຺ຈຊເນນ ປກ຺ຂນ຺ທເນນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິປິ ວາ ກາຣເຓຫິ. ໂສຕິ ມຄ຺ໂຄ. ສພ຺ເພສໍ ຂນ຺ຘານໍ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘສໍກິເລສປ຺ປຫາເນນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ວາ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ມຄ຺ໂຄ ຈ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລເສ ຂນ຺ເຘ ຈ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາກ຺ກມໍ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານຎ຺ຈ ວເສນ ປກ຺ຂນ຺ທນປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ຄາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕທຸຠຍສມງ຺ຄີຕິ ວິປສ຺ສນາສມງ຺ຄີ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄີ ຈ. ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໒) ຫິ ຍຖາ ວິປສ຺ສນາຍ ກິເລສານໍ ປຣິຈ຺ຈາຄປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ອາຍຕິໍ ເຕຫິ ກິເລເສຫິ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພກ຺ຂນ຺ຘານມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ປນ ມຄ຺ເຄ ລພ຺ຠມານາຍ ເອກນ຺ຕກາຣຓຠູຕາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຄ຺ເຄ ປນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຎາຍາຄຕເມວ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕວ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕທຸຠຍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິອາທິ. ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ໂລເກ ອຸປາທິຍຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມຸປາທານວເສນ ອຸປາທິຍນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາວເສນ ນ ອຸປາທິຍຕີ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາວເສນ ວາ ອສຕິ ອຸປາທິຍເນ ທິຏ຺ຐິວເສນ ອຸປາທິຍນໍ ອນວກາສເມວາຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫາວເສນ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປຣາມສຕີຕິ ນາທິຍຕິ. ທິຏ຺ຐິປຣາມາສວເສນ ວາ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນ ປຣາມສຕິ. ສໍຂິຕ຺ເຕເນວ ກເຖສີຕິ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ປປຎ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ກເຖສິ.

ປຈລາຍມານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໒. ນວເມ ¶ ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎານນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໖໒) ເອຕ຺ຖ ມາຕິ ປຏິເສເຘ ນິປາໂຕ. ປຸຎ຺ຎ-ສທ຺ໂທ ‘‘ກຸສລານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕຸ ເອວມິທໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິອາທີສຸ ¶ (ທີ. ນິ. ໓.໘໐) ປຸຎ຺ຎຜເລ ອາຄໂຕ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາຄໂຕຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ປຸຎ຺ຎຎ຺ເຈ ສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໑) ກາມຣູປາວຈຣສຸຈຣິເຕສຸ. ‘‘ປຸຎ຺ຎູປຄໍ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໑) ສຸຄຕິວິເສສຠູເຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ. ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ, ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ, ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທີສຸ (ອິຕິວຸ. ໖໐; ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ອ. ນິ. ໘.໓໖) ກຸສລເຈຕນາຍໍ. ອິຘ ປນ ເຕຠູມກກຸສລຘມ຺ເມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠາຍິຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ຠຍໍ ຎາຓຠຍໍ, ສາຣຊ຺ຊຠຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຍປິ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວາ ທີຆາຍຸກາ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ສຸຂພຫຸລາ ອຸຈ຺ເຈສຸ ວິມາເນສຸ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ, ເຕປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຍໍ ສໍເວຄໍ ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໓) ອາຄຕໍ ຎາຓຠຍໍ. ‘‘ອຫຸເທວ ຠຍໍ, ອຫຸ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ, ອຫຸ ໂລມຫໍໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑໘) ອາຄຕໍ ສາຣຊ຺ຊຠຍໍ. ອິຘາປິ ສາຣຊ຺ຊຠຍເມວ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ທີຆຣຕ຺ຕໍ ກາຍວຈີສໍຍໂມ ວຕ຺ຕປ຺ປຏິວຕ຺ຕປູຣຓໍ ເອກາສນໍ ເອກເສຍ຺ຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທໂມ ຘຸຕຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄໂຫ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄວເສນ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠຕິ ເອວມາທີນິ ຍານິ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພານິ ປຸຎ຺ຎານິ, ເຕຫິ ມາ ຠາຍິຕ຺ຖ, ມາ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ຖ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂສ຺ສ ອຸປໂຣຘຠເຍນ ສມ຺ປຣາຍິກນິພ຺ພານສຸຂທາຍເກຫິ ປຸຎ຺ເຎຫິ ມາ ຠາຍິຕ຺ຖາຕິ. ນິສ຺ສກ຺ເກ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ.

ອິທານິ ຕໂຕ ອຠາຍິຕພ຺ພຠາເວ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂສ຺ເສຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສຸໂຂ ພຸທ຺ຘານມຸປ຺ປາໂທ, ສຸຂາ ວິຣາຄຕາ ໂລເກ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໙໔) ສຸຂມູເລ ອາຄໂຕ. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ມຫາລິ, ຣູປໍ ສຸຂໍ ສຸຂານຸປຕິຕໍ ສຸຂາວກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໐) ສຸຂາຣມ຺ມເຓ. ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ສຸກຣໍ ອກ຺ຂາເນນ ປາປຸຓິຕຸໍ ຍາວ ສຸຂາ ສຄ຺ຄາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໕) ສຸຂປຈ຺ຈຍຏ຺ຐາເນ. ‘‘ສຸໂຂ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໑໘) ສຸຂເຫຕຸມ຺ຫິ. ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໘໒) ອພ຺ຍາປຊ຺ເຊ. ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໒໑໕; ຘ. ປ. ໒໐໓, ໒໐໔) ນິພ຺ພາເນ. ‘‘ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໒; ມ. ນິ. ໑.໒໗໑; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) ສຸຂເວທນາຍໍ. ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ¶ ສນ຺ຕໍ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໓; ອິຕິວຸ. ໕໓) ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຍໍ. ‘‘ທ຺ເວປິ ¶ ມຍາ, ອານນ຺ທ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ປຣິຍາເຍນ ສຸຂາ ເວທນາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໘໙) ອິຏ຺ຐສຸເຂສຸ. ‘‘ສຸໂຂ ວິປາໂກ ປຸຎ຺ຎານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ເປຏໂກ. ໒໓) ອິຏ຺ຐວິປາເກ. ອິຘາປິ ອິຏ຺ຐວິປາເກ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຏ຺ຐສ຺ສາຕິອາທີສຸ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໂຕ ເຈວ ອນິຏ຺ຐປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ອິຏ຺ຐສ຺ສ. ກມນີຍໂຕ ມນສ຺ມິຎ຺ຈ ກມນໂຕ ປວິສນໂຕ ກນ຺ຕສ຺ສ. ປິຍາຍິຕພ຺ພໂຕ ສນ຺ຕປ຺ປນໂຕ ຈ ປິຍສ຺ສ. ມນນີຍໂຕ ມນສ຺ສ ວຑ຺ຒນໂຕ ຈ ມນາປສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິທໍ ປຸຎ຺ຎານີຕິ ປຸຎ຺ຎານີຕິ ຍທິທໍ ວຈນໍ, ເອຕໍ ສຸຂສ຺ສ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ ອຘິວຈນໍ ນາມໍ. ສຸຂສ຺ເສຕໍ ຍທິທໍ ປຸຎ຺ຎານີຕິ ຜເລນ ກາຣຓສ຺ສ ອເຠໂທປຈາຣໍ ວທຕິ. ເຕນ ກຕູປຈິຕານໍ ປຸຎ຺ຎານໍ ອວສ຺ສໍຠາວິຜລໍ ສຸຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍໍ ນິໂຍເຊຕິ, ອາທຣຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

ອິທານິ ອຕ຺ຕນາ ສຸເນຕ຺ຕກາເລ ກເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈນຸຠູຕໍ ຠວນ຺ຕຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ອຸຬາຣຕຣໍ ປຸຎ຺ຎວິປາກໍ ອຸທາຫຣິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຊານາມີຕິ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຊານາມິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ພຸຊ຺ຌາມິ. ທີຆຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຣກາລໍ. ປຸຎ຺ຎານນ຺ຕິ ທານາທີນໍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ. ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານີຕິ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ. ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມິຊ຺ຊຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ, ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຕ຺ເຕ ຠວາ, ມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ເອສາ ປວຕ຺ຕີຕິປິ ເມຕ຺ຕາ. ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ປນ ຫິຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ, ຫິຕູປສໍຫາຣຣສາ, ອາຆາຕວິນຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ສຕ຺ຕານໍ ມນາປຠາວທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາ. ພ຺ຍາປາທູປສໂມ ເອຕິສ຺ສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ສິເນຫສມ຺ຠໂວ ວິປຕ຺ຕິ. ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕ຺ວາຕິ ເມຕ຺ຕາສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕສີເສນ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເມຕ຺ຕາສມາຘິໍ ເມຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຈວ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຈ.

ສຕ຺ຕ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິ ສຕ຺ຕ ມຫາກປ຺ເປ. ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິໂນປິ ຄຫິຕາ. ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ກາມໂລກໍ. ສໍວຏ຺ຏມາເນ ສຸທນ຺ຕິ ສໍວຏ຺ຏມາເນ, ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ວິປຊ຺ຊມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວຣສໍວຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຸທ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ກປ຺ເປຕິ ກາເລ. ກປ຺ປສີເສນ ຫິ ກາໂລ ວຸຕ຺ໂຕ, ກາເລ ຂີຍມາເນ ສພ຺ໂພປິ ຂີຍເຕວ. ຍຖາຫ – ‘‘ກາໂລ ¶ ຆສຕິ ຠູຕານິ, ສພ຺ພາເນວ ສຫຕ຺ຕນາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໒.໑໙໐). ‘‘ອາຠສ຺ສຣູປໂຄ ໂຫມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕໂຊສໍວຏ຺ຏວເສເນຕ຺ຖ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຠສ຺ສຣູປໂຄຕິ ຕຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຸປຄຈ຺ຉາມີຕິ ອາຠສ຺ສຣູປໂຄ ໂຫມິ. ວິວຏ຺ຏມາເນຕິ ສຓ຺ຐຫມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຎ຺ຎໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານໍ ອຸປປຊ຺ຊາມີຕິ ກສ຺ສຈິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຸຎ຺ຎໍ ຍໍ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິສງ຺ຂາຕໍ ¶ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານໍ ອາທິໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸປປຊ຺ຊາມິ ອຸເປມິ.

ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ກາມາວຈຣສຕ຺ເຕຫິ ວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຕຖາ ຕຖາ ພ຺ຣູຫິຕຄຸຓຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມາ. ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິເຕຫິ ມຫນ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ, ຕໂຕ ເອວ ເຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ອຠິຠູ. ເຕຫິ ນ ເກນຈິປິ ຄຸເຓນ ອຠິຠູໂຕຕິ ອນຠິຠູໂຕ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກໍສວຈເນ ນິປາໂຕ. ທສ຺ສນໂຕ ທໂສ, ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ທສ຺ສນສມຕ຺ໂຖ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາພເລນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ມມ ວເສ ວຕ຺ເຕມີຕິ ວສວຕ຺ຕີ ໂຫມີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕທາ ກິຣ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີປິ ສມາໂນ ຕຖາ ສຕ຺ຕຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣມິປູຣຓຎ຺ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕາສຸ ເອວ ທ຺ວີສຸ ຌານຠູມີສຸ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ອປຣາປຣໍ ສໍສຣິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ…ເປ… ວສວຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ຣູປາວຈຣປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກມຫນ຺ຕຕໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກາມາວຈຣປຸຎ຺ຎສ຺ສປິ ວິປາກໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຉຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ໂກ ອໂຫສິນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຉຕ຺ຕິໍສວາເຣ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ຕາວຕິໍສເທວຣາຊາ ອໂຫສິໍ. ຣາຊາ ອໂຫສິນ຺ຕິອາທີສຸ ຈຕູຫິ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ເມຫິ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຈ ໂລກໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຣາຊາ. ຈກ຺ກຣຕນໍ ວຕ຺ເຕຕິ, ຈຕູຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກຫິ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕຫິ ຈ ປຣໍ ວຕ຺ເຕຕິ, ປຣຫິຕາຍ ຈ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ການໍ ວຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ‘‘ຣາຊາ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎໍ, ‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ’’ຕິ ວິເສສໍ. ຘມ຺ເມນ ຈຣຕີຕິ ຘມ຺ມິໂກ, ຎາເຍນ ສເມນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ເມເນວ ຣຊ຺ຊໍ ລຠິຕ຺ວາ ຣາຊາ ຊາໂຕຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ, ທສວິເຘ ກຸສລຘມ຺ເມ ອຄຣຫິເຕ ຈ ຣາຊຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມິໂກ. ເຕນ ຈ ຘມ຺ເມນ ສກລໍ ¶ ໂລກໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ປຣຫິຕຘມ຺ມກຣເຓນ ວາ ຘມ຺ມິໂກ, ອຕ຺ຕຫິຕຘມ຺ມກຣເຓນ ຘມ຺ມຣາຊາ. ຍສ຺ມາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອຘມ຺ເມນ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ເມນ ລທ຺ຘຣຊ຺ຊຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຣາຊາ’’ຕິ.

ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສມຸທ຺ທປຣິໂຍສານຕາຍ ຈາຕຸຣນ຺ຕາ ນາມ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທີເປ ມຫາປຖວີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມ…ເປ… ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ວິຊິຕາວີຕິ ວິເຊຕພ຺ພສ຺ສ ວິຊິຕວາ, ກາມໂກຘາທິກສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສ຺ສ ປຏິຣາຊຠູຕສ຺ສ ພາຫິຣສ຺ສ ຈ ອຣິຄຓສ຺ສ ວິຊຍີ ວິຊິນິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ເກນຈິ ຍຸທ຺ຘໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍຸທ຺ເຘນ ປນ ສາເຘຕພ຺ພສ຺ສ ວິຊຍສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ‘‘ວິຊິຕສງ຺ຄາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊນປໂທ ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອສ຺ມິໍ ຣາຊິນິ ຖາວຣິຍໍ ¶ ເກນຈິ ອສໍຫາຣິຍໍ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ, ຊນປເທ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມິກາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຖາວຣິຍໍ ຖິຣຠາວໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຈຓ຺ຑສ຺ສ ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ພລິທຓ຺ຑາທີຫິ ໂລກໍ ປີຬຍໂຕ ມນຸສ຺ສາ ມຊ຺ຌິມຊນປທໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປພ຺ພຕສມຸທ຺ທຕີຣກນ຺ທຣາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ວາສໍ ກປ຺ເປນ຺ຕິ. ອຕິມຸທຸກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ໂຈເຣຫິ ສາຫສິກຘນວິໂລປປີຬິຕາ ມນຸສ຺ສາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຫາຍ ຊນປທມຊ຺ເຌ ວາສໍ ກປ຺ເປນ຺ຕິ. ອິຕິ ເອວຣູເປ ຣາຊິນິ ຊນປໂທ ຖິຣຠາວໍ ນ ປາປຸຓາຕິ.

ສຕ຺ຕຣຕນສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ຈກ຺ກຣຕນາທີຫິ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ສມຸເປໂຕ. ເຕສຸ ຫິ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຈກ຺ກຣຕເນນ ອຊິຕໍ ຊິນາຕິ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຕເນຫິ ວິຊິເຕ ສຸເຂເນວ ອນຸວິຈຣຕິ, ປຣິຓາຍກຣຕເນນ ວິຊິຕມນຸຣກ຺ຂຕິ, ອວເສເສຫິ ອຸປໂຠຄສຸຂມນຸຠວຕິ. ປຐເມນ ຈສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫສຕ຺ຕິໂຍໂຄ, ປຈ຺ຉິເມນ ມນ຺ຕສຕ຺ຕິໂຍໂຄ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຄຫປຕິຣຕເນຫິ ປຠຸສຕ຺ຕິໂຍໂຄ ສຸປຣິປຸຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ອິຕ຺ຖິມຓິຣຕເນຫິ ອຸປໂຠຄສຸຂມນຸຠວຕິ, ເສເສຫິ ອິສ຺ສຣິຍສຸຂໍ. ວິເສສໂຕ ຈສ຺ສ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ອໂທສກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ມຊ຺ຌິມານິ ອໂລຠກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນ, ປຈ຺ຉິມເມກໍ ອໂມຫກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນາຕິ.

ສູຣາຕິ ສຕ຺ຕິວນ຺ໂຕ, ນິພ຺ຠຍາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຠີຣຸໂນ’’ຕິ. ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຣຓໍ. ເຍນ ກາຣເຓນ ‘‘ວີຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ວີຣງ຺ຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຍາວ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕາ ຈກ຺ກສ຺ສ ວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ສີມໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທຓ຺ເຑນາຕິ ອິມິນາ ຘນທຓ຺ຑສ຺ສ ສຣີຣທຓ຺ຑສ຺ສ ຈ ອກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຕ຺ເຖນາຕິ ອິມິນາ ¶ ປນ ເສນາຍ ຍຸຊ຺ຌນສ຺ສາຕິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ທຓ຺ເຑນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເຍ ກຕາປຣາເຘ ສຕ຺ເຕ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕ ຘນທຓ຺ເຑນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ຕິ. ເຍ ເຉຊ຺ຊເຠຊ຺ຊໍ ອນຸສາສນ຺ຕິ, ເຕ ສຕ຺ຖທຓ຺ເຑນ. ອຫໍ ປນ ທຸວິຘມ຺ປິ ທຓ຺ຑໍ ປຫາຍ ອທຓ຺ເຑນ ອຊ຺ຌາວສິໍ. ເຍ ເອກໂຕຘາຣາທິນາ ສຕ຺ເຖນ ປຣໍ ວິເຫເຐນ຺ຕິ, ເຕ ສຕ຺ເຖນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ຕິ ນາມ. ອຫໍ ປນ ສຕ຺ເຖນ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕໍ ກສ຺ສຈິ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຘມ຺ເມເນວ ‘‘ເອຫິ ໂຂ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ເອວໍ ປຏິຣາຊູຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕາຄມໂນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຖວິໍ ອຠິຊິນິຕ຺ວາ ອຊ຺ຌາວສິໍ, ອຠິວິຊິນິຕ຺ວາ ສາມີ ຫຸຕ຺ວາ ວສິນ຺ຕິ.

ອິຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານໍ ວິປາກມຫນ຺ຕຕໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ຄາຖາພນ຺ຘເນນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປສ຺ສ, ປຸຎ຺ຎານໍ ວິປາກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສຸເຂສິໂນຕິ ອາລປນວຈນເມຕໍ, ເຕນ ສຸຂປຣິເຍສເກ ສຕ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ປສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ປສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນພ຺ຍຕ຺ຕໂຍ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມນຸສ຺ສານໍ ອຸເຣ ສຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕຘນຫຣຓາທິນາ ວາ ¶ ສາຫສກາຣິຕາຍ ສາຫສິກາ, ເຕສໍ ກມ຺ມໍ ສາຫສິກກມ຺ມໍ. ປຖວິຍາ ອິສ຺ສໂຣ ປຖພ຺ໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຖວິສາມິໂກ’’ຕິ.

໖໓. ທສເມ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຈໍ ປຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ມຫນ຺ຕໍ ອວິນິພ຺ໂຠຄໍ ວິນິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວທນ຺ຕິ. ວຈີໂຆໂສປິ ຫິ ພຫູຫິ ເອກຊ຺ຌໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ສທ຺ທໂຕ ຈ ທຸຣວໂພໂຘ ເກວລໍ ມຫານິຄ຺ໂຆໂສ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉຕິ. ມຈ຺ຉວິໂລເປຕິ ມຈ຺ເຉ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ວິຍ ຄຫເຓ, ມຈ຺ຉານໍ ວາ ວິລຸມ຺ປເນ. ເກວຏ຺ຏານຎ຺ຫິ ມຈ຺ຉປຈ຺ຉິຏ຺ຐປິຕຏ຺ຐາເນ ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ອຎ຺ຎໍ ເອກໍ ມຈ຺ຉໍ ເທຫິ, ເອກໍ ມຈ຺ຉຜາລໍ ເທຫິ, ເອຕສ຺ສ ເຕ ມຫາ ທິນ຺ໂນ, ມຍ຺ຫໍ ຂຸທ຺ທໂກ’’ຕິ ເອວໍ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເກວຏ຺ຏານໍ ມຈ຺ຉປຈ຺ຉິໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐາເນ’’ຕິ. ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຊາເລ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ເກວຏ຺ຏາ ເຈວ ອຎ຺ເຎ ຈ ‘‘ປວິຏ຺ໂຐ ນ ປວິຏ຺ໂຐ ¶ , ຄຫິໂຕ ນ ຄຫິໂຕ’’ຕິ ມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊາເລ ວາ…ເປ… ມຫາສທ຺ໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາທປຣິກມ຺ມາທິກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ. ຂຣາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ວາຈາຍ ຈ ກກ຺ຂຬາ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໖໔. ເອກາທສເມ ສປຕ຺ຕກຣຓາຕິ ວາ ສປຕ຺ເຕຫິ ກາຕພ຺ພາ. ໂກຘນນ຺ຕິ ກຸຊ຺ຌນສີລໍ. ໂກຘໂນຍນ຺ຕິ ກຸຊ຺ຌໂນ ອຍໍ. ອຍນ຺ຕິ ຈ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ໂກຘປເຣໂຕຕິ ໂກເຘນ ອນຸຄໂຕ, ປຣາຠິຠູໂຕ ວາ. ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓວ ໂຫຕີຕິ ປກຕິຍາ ວຓ຺ຓວາປິ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ໂຕປິ ມຸຂວິກາຣາທິວເສນ ວິຣູໂປ ເອວ ໂຫຕິ. ເອຕຣຫິ ອາຍຕິຎ຺ຈາຕິ ໂກຘາຠິຠູຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕມິທໍ ຜລນ຺ຕິ ທີເປຕຸໍ ‘‘ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ໂກຘາຠິຠູໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຍສຠາວນ຺ຕິ ອກິຕ຺ຕິມຠາວໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ອນຕ຺ຖໍ ຊເນຕີຕິ ອນຕ຺ຖຊນໂນ. ອນ຺ຕຣໂຕຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ, ຈິຕ຺ຕໂຕ ວາ. ຕໍ ຊໂນ ນາວພຸຊ຺ຌຕີຕິ ໂກຘສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕຣໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕເຍວ ຊາຕໍ ອນຕ຺ຖຊນນຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປນາທິຠຍໍ ຠຍເຫຕຸໍ ອຍໍ ພາລມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ. ຍນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ຫິ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ໂກໂຘ ສຫເຕ ນຣໍ, ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍນ຺ຕິ ວາ ກາຣຓວຈນໍ, ຍສ຺ມາ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນຣໍ ສຫເຕ ອຠິຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍທາ ກຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍໍ-ຕໍ-ສທ຺ທານໍ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ. ອຖ ວາ ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ. ສຫເຕຕິ ຍເທຕໍ ໂກຘສ຺ສ ສຫນໍ ອຠິຠວນໍ, ເອຕໍ ອນ຺ຘຕມໍ ຠວນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍໍ ນຣໍ ໂກໂຘ ສຫເຕ ອຠິຠວຕິ, ຕສ຺ສ ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ຈ ກຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ກຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ.

ຠູນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຸທ຺ຘິ, ຕສ຺ສ ຫນນໍ ຆາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠູນຫຈ຺ຈານິ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕວຸທ຺ຘີນີ’’ຕິ. ທມ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ປຎ຺ຎາວີຣິເຍນ ¶ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຕເຣນ ທເມນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອເນກຕ຺ໂຖ ຫິ ທມ-ສທ຺ໂທ. ‘‘ສຈ຺ເຈນ ທນ຺ໂຕ ທມສາ ອຸເປໂຕ, ເວທນ຺ຕຄູ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໕; ສຸ. ນິ. ໔໖໗) ເອຕ຺ຖ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ທໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ທເມຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ຍທິ ສຈ຺ຈາ ທມາ ຈາຄາ, ຂນ຺ຕ຺ຍາ ຠິຍ຺ໂຍຘ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໑) ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ທໂມ ‘‘ສໍກິເລສໍ ທເມຕິ ປຊຫຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ທາເນນ ທເມນ ສໍຍເມນ ສຈ຺ຈວຊ຺ເຊນ ອຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຕ຺ຖິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄໂມ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໖໕) ເອຕ຺ຖ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ທໂມ ‘‘ອຸປວສນວເສນ ກາຍກມ຺ມາທີນິ ທເມຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ປຸຓ຺ຓ, ອິມິນາ ທມູປສເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຸນາປຣນ຺ຕສ຺ມິໍ ຊນປທນ຺ຕເຣ ວິຫຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໖; ສໍ. ນິ. ໔.໘໘) ເອຕ຺ຖ ອຘິວາສນກ຺ຂນ຺ຕິ ທໂມ ‘‘ໂກຘູປນາຫມກ຺ຂາທິເກ ທເມຕິ ວິໂນເທຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ນ ມານກາມສ຺ສ ທໂມ ອິຘຕ຺ຖິ, ນ ໂມນມຕ຺ຖິ ອສມາຫິຕສ຺ສາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໙) ເອຕ຺ຖ ອຠິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິໂກ ສມາຘິປກ຺ຂິໂກ ຘມ຺ໂມ ທໂມ ‘‘ທມ຺ມຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ອິຘາປິ ‘‘ຕໍ ທເມນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ເທ, ປຎ຺ຎາວີຣິເຍນ ທິຏ຺ຐິຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ທມ-ສທ຺ເທນ ປຎ຺ຎາວີຣິຍທິຏ຺ຐິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ.

໑-໒. ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໖໕-໖໖. ສຕ຺ຕມສ຺ສ ¶ ປຐມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ທຸຕິເຍ ຕໂຍ ສໍວຏ຺ຏາຕິ ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ, ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ, ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏຕິ ຕໂຍ ສໍວຏ຺ຏາ. ຕິສ຺ໂສ ສໍວຏ຺ຏສີມາຕິ ອາຠສ຺ສຣາ, ສຸຠກິຓ຺ຫາ, ເວຫປ຺ຜລາຕິ ຕິສ຺ໂສ ສໍວຏ຺ຏສີມາ. ຍທາ ຫິ ກປ຺ໂປ ເຕເຊນ ສໍວຏ຺ຏຕິ ວິນສ຺ສຕິ, ຕທາ ອາຠສ຺ສຣໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ. ຍທາ ອາເປນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ຕທາ ສຸຠກິຓ຺ຫໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທເກນ ວິລີຍຕິ. ຍທາ ວາຍຸນາ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ຕທາ ເວຫປ຺ຜລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວາຍຸນາ ວິທ຺ຘໍສຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ສທາປິ ເອກໍ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ. ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ¶ ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄຫຓາທີສຸ ກມ຺ປຕິ. ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂກຏິສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ, ຍຕ຺ຖ ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑ ອາທໂຍ; ສຸ. ນິ. ໒໒໔ ອາທໂຍ) ຂນ຺ຘປຣິຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໔.໖໗; ຈູຬວ. ໒໕໑) ຘຊຄ຺ຄປຣິຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙). ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໕ ອາທໂຍ), ໂມຣປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ (ຊາ. ໑.໒.໑໗-໑໘) ອິເມສໍ ປຣິຕ຺ຕານໍ ອານຸຠາໂວ ວຕ຺ຕຕິ. ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນນ຺ຕມປຣິມາຓໍ, ຍໍ ‘‘ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ເອກໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ. ວິນສ຺ສນ຺ຕຎ຺ຈ ເອກໂຕວ ວິນສ຺ສຕິ, ສຓ຺ຐຫນ຺ຕມ຺ປິ ເອກໂຕວ ສຓ຺ຐຫຕິ.

ຕີຓິ ສໍວຏ຺ຏມູລານີຕິ ຣາຄໂທສໂມຫສງ຺ຂາຕານິ ຕີຓິ ສໍວຏ຺ຏກາຣຓານິ. ຣາຄາທີສຸ ຫິ ອກຸສລມູເລສຸ ອຸສ຺ສນ຺ເນສຸ ໂລໂກ ວິນສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ຣາເຄ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຄ຺ຄິນາ ວິນສ຺ສຕິ, ໂທເສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຸທເກນ, ໂມເຫ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ວາເຕນ. ເກຈິ ປນ ‘‘ໂທເສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຄ຺ຄິນາ, ຣາເຄ ອຸທເກນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕີຓິ ໂກລາຫລານີຕິ ກປ຺ປໂກລາຫລໍ, ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂກລາຫລນ຺ຕິ ຕີຓິ ໂກລາຫລານິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ກປ຺ປຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ເທວຕາຫິ ອຸຄ຺ໂຆສິຕສທ຺ໂທ ກປ຺ປໂກລາຫລໍ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ອິໂຕ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ໂລໂກ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເມຕ຺ຕໍ, ມາຣິສາ, ຠາເວຖ ກຣຸຓໍ ມຸທິຕໍ ອຸເປກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສປເຖ ເທວຕາ ໂຆສນ຺ຕິໂຍ ຈຣນ຺ຕິ. ‘‘ວສ຺ສສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ¶ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ອິໂຕ ວສ຺ສສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ຆຣຕເນນ ປຣິວາຣິໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ວິຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເທວຕາ ອຸຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ. ‘‘ວສ຺ສສຕມຕ຺ຖເກ ປນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂກລາຫລໍ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ອິໂຕ ວສ຺ສສຕມຕ຺ຖເກ ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ ຈາຕຸທ຺ທີປິສ຺ສໂຣ ສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ເວຫາສງ຺ຄໂມ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເທວຕາ ອຸຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ.

ອຈິຣຏ຺ເຐນ ນ ຘຸວາຕິ ອຸທກພຸພ຺ພຸຬາທໂຍ ວິຍ ນ ຈິຣຏ຺ຐາຍິຕາຍ ຘຸວຠາວຣຫິຕາ. ອສ຺ສາສຣຫິຕາຕິ ສຸປິນເກ ປີຕປານີຍໍ ວິຍ ອນຸລິຕ຺ຕຈນ຺ທນໍ ວິຍ ຈ ອສ຺ສາສວິຣຫິຕາ.

ອຸປກປ຺ປນເມໂຆຕິ ¶ ກປ຺ປວິນາສກເມຆໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ກປ຺ໂປ ອຄ຺ຄິນາ ນສ຺ສຕິ, ອາທິໂຕວ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ເອກມຫາວສ຺ສໍ ວສ຺ສຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ຐາ ສພ຺ພພີຊານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວປນ຺ຕິ. ສສ຺ເສສຸ ປນ ໂຄຂາຍິຕກມຕ຺ເຕສຸ ຊາເຕສຸ ຄທ຺ຣຠຣວໍ ຣວນ຺ໂຕ ເອກພິນ຺ທຸມ຺ປິ ນ ວສ຺ສຕິ, ຕທາ ປຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປຈ຺ຉິນ຺ນເມວ ວສ຺ສໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕທາ ນິກ຺ຂນ຺ຕພີຊໍ..ເປ… ເອກພິນ຺ທຸມ຺ປິ ເທໂວ ນ ວສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ເທວຕາຫິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມນຸສ຺ສາ ຈ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຈ ສໍເວຄຊາຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸທຸຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາທີນິ ປຸຎ຺ຎານີ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອວີຈິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຸຈ຺ໂຉ ໂຫຕີຕິ.

ປຎ຺ຈ ພີຊຊາຕານີຕິ ມູລພີຊໍ ຂນ຺ຘພີຊໍ ຜຬຸພີຊໍ ອຄ຺ຄພີຊໍ ພີຊພີຊນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ພີຊານິ ຊາຕານິ. ຕຕ຺ຖ ມູລພີຊນ຺ຕິ ວຈາ, ວຈຕ຺ຕໍ, ຫລິທ຺ທໍ, ສິງ຺ຄິເວຣນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ຂນ຺ຘພີຊນ຺ຕິ ອສ຺ສຕ຺ໂຖ, ນິຄ຺ໂຣໂຘຕິ ເອວມາທິ. ຜຬຸພີຊນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸ, ເວຬຸ, ນໂຬຕິ ເອວມາທິ. ອຄ຺ຄພີຊນ຺ຕິ ອຊ຺ຊຸກໍ, ຜຓິຊ຺ຊກນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ພີຊພີຊນ຺ຕິ ວີຫິອາທິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓຎ຺ເຈວ ມຸຄ຺ຄມາສາທິອປຣຓ຺ຓຎ຺ຈ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ວິສທິສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສກາຣຓຠາວໂຕ ຣຸຫນສມຕ຺ເຖ ສາຣຜເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ພີຊ-ສທ຺ໂທ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ມູລາທີສຸປິ ເກສຸຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມູລາທິໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ເອເກນ ພີຊ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພີຊພີຊ’’ນ຺ຕິ ‘‘ຣູປຣູປໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໔໙) ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໒໗) ຍຖາ. ຍຖາ ຜລປາກປຣິຍນ຺ຕາ ໂອສຘິຣຸກ຺ຂາ ເວຬຸກທລິອາທໂຍ.

ຍໍ ກທາຈີຕິອາທີສຸ ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ກທາຈີຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ. ກຣຫຈີຕິ ຕສ຺ເສວ ¶ ເວວຈນໍ. ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນຕິ ທີຆສ຺ສ ກາລສ຺ສ. ອຈ຺ຈເຍນາຕິ ອຕິກ຺ກເມນ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໗. ຕຕິເຍ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ຠວໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມໍ. ‘‘ຣໂຖ ສີລປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຌານກ຺ໂຂ ຈກ຺ກວີຣິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໔) ວິຍ ອລງ຺ກາຣວຈໂນ ປຣິກ຺ຂາຣສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ນຄຣາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຕ’’ນ຺ຕິ. ປຣິວາຣວຈໂນປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ ‘‘ສຕ຺ຕ ສມາຘິປຣິກ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທີສຸ ¶ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໐) ວິຍ. ເນມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຖມ຺ຠາທີຫິ ອນຸປຕຠູມິປ຺ປເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຄມ຺ຠີຣອາວາຏາ’’ຕິ, ຄມ຺ຠີຣໍ ຠູມິໍ ອນຸປ຺ປວິຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຏ຺ຐຸ ສນ຺ນິສີທາປິຕາຕິ ຠູມິໍ ນິຂນິຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ຐປິຕາ.

ອນຸປຣິຍາເຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອນຸປຣິຍາໂຍ, ໂສເຍວ ປໂຖຕິ ອນຸປຣິຍາຍປໂຖ, ປຣິໂຕ ປາກາຣສ຺ສ ອນຸຍາຍມຄ຺ໂຄ.

ຫຕ຺ຖິໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ ອາໂຣຫາປຍນ຺ຕິ ຈາຕິ ຫຕ຺ຖາໂຣຫາ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໖໓). ເຍນ ຫິ ປໂຍເຄນ ປຸຣິໂສ ຫຕ຺ຖິໂນ ອາໂຣຫນໂຍຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ຕໍ ປໂຍຄໍ ວິຘາຍນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ເປເຕສໍ ຄຫຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍາ ນາມ ເຍ ຫຕ຺ຖິໂນ ຫຕ຺ຖາໂຣຫການຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປກາ. ຫຕ຺ຖິເວຊ຺ຊາ ນາມ ຫຕ຺ຖິຠິສກ຺ກາ. ຫຕ຺ຖິພນ຺ຘາ ນາມ ຫຕ຺ຖີນໍ ປາທຣກ຺ຂກາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຫຕ຺ຖີນໍ ຍວປທາຍກາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອສ຺ສາໂຣຫາ ຣຖິກາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຣເຖ ນິຍຸຕ຺ຕາ ຣຖິກາ. ຣຖຣກ຺ຂາ ນາມ ຣຖສ຺ສ ອາຓິຣກ຺ຂກາ. ຘນຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິ ຈາຕິ ຘນຸຄ຺ຄຫາ, ອິສ຺ສາສາ ຘນຸສິປ຺ປສ຺ສ ສິກ຺ຂາປກາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ຘນຸອາຈຣິຍາ ອິສ຺ສາສາ’’ຕິ. ເຈເລນ ເຈລປຏາກາຍ ຍຸທ຺ເຘ ອກນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຈລກາຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍ ຍຸທ຺ເຘ ຊຍທ຺ຘຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ຕຖາ ຐິເຕ ເສນິເກ ພ຺ຣູຫກຣຓວເສນ ຕໂຕ ຕໂຕ ຈລຍນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈາເລນ຺ຕີຕິ ຈລກາ. ສກຸຓຄ຺ຆິອາທໂຍ ວິຍ ມໍສປິຓ຺ຑໍ ປຣເສນາສມູຫໍ ສາຫສິກມຫາໂຍຘຕາຍ ເຉຕ຺ວາ ເຉຕ຺ວາ ທຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປິຓ຺ຑທາຍກາ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປິຓ຺ເຑ ທຍນ຺ຕິ ຊນສມ຺ມທ຺ເທ ອຸປ຺ປຕນ຺ຕາ ວິຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປິຓ຺ຑທາຍກາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸຄ຺ຄຕຸຄ຺ຄຕາຕິ ຖາມຊວປຣກ຺ກມາທິວເສນ ອຕິວິຍ ອຸຄ຺ຄຕາ, ອຸທຄ຺ຄາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ¶ ວີຣສູຣຠາເວນ ອສຊ຺ຊມານາ ປຣເສນໍ ອນຸປວິສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖາມຊວພລປຣກ຺ກມາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫານາຄາ ວິຍ ມຫານາຄາ. ເອກສູຣາຕິ ເອກາກິສູຣາ ອຕ຺ຕໂນ ສູຣຠາເວເນວ ເອກາກິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌນກາ. ສຊາລິກາຕິ ສວມ຺ມິກາ. ສຣປຣິຕ຺ຕາຓນ຺ຕິ ຈມ຺ມປຣິສິພ຺ພິຕໍ ເຂຏກໍ, ຈມ຺ມມຍໍ ວາ ຜລກໍ. ຆຣທາສໂຍຘາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທາສໂຍຘາ.

ສມ຺ປກ຺ຂນ຺ທນລກ຺ຂຓາຕິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໂນ ເອວເມຕນ຺ຕິ ສມ຺ປກ຺ຂນ຺ທນລກ຺ຂຓາ. ສມ຺ປສາທນລກ຺ຂຓາຕິ ປສີທິຕພ຺ເພ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປສີທນລກ຺ຂຓາ. ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາຕິ ¶ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ. ປສາທນີເຍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປສີທນໍ ປສາທສທ຺ຘາ. ອຍໍ ອນຸຘມ຺ໂມຕິ ອຍໍ ນວນ຺ນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ອນຸໂລມຘມ຺ໂມ. ນິພ຺ພິທາພຫຸໂລຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນາພຫຸໂລ. ສທ຺ຘາ ພນ຺ຘຕິ ປາເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ສທ຺ຘາ ນາມາຍໍ ສຕ຺ຕສ຺ສ ມຣຓວເສນ ມຫາປຖໍ ສໍວຊໂຕ ມຫາກນ຺ຕາຣໍ ປຏິປຊ຺ຊໂຕ ມຫາວິທຸຄ຺ຄໍ ປກ຺ຂນ຺ທໂຕ ປາເຖຍ຺ຍປຸຏໍ ພນ຺ຘຕິ, ສມ຺ພລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ທານໍ ເທຕິ, ສີລໍ ຣກ຺ຂຕິ, ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທ຺ຘາ ພນ຺ຘຕິ ປາເຖຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ສິຣີຕິ ອິສ຺ສຣິຍໍ. ອິສ຺ສຣິເຍ ຫິ ອຠິມຸຂີຠູເຕ ຖລໂຕປິ ຊລໂຕປິ ໂຠຄາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິເຍວ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິຣີ ໂຠຄານມາສໂຍ’’ຕິ. ສທ຺ຘາ ທຸຕິຍາ ປຸຣິສສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ເທວໂລເກ, ມນຸສ຺ສໂລເກ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ, ສຫາຍກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ຠຕ຺ຕປຸຏາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທຸຕິຍິກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອເນກສຣສຕາຕິ ອເນກສຠາວຕາ, ອເນກກິຈ຺ຈຕາ ວາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໖໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິຘມ຺ມໍ ຊານາຕີຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຎູ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິນາ ຠາສິຕສ຺ສ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທຕ຺ຖສ຺ສ ໂພຘກສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖກຸສລຕາວເສນ ອຕ຺ຖໍ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ຖຎ຺ຎູ. ‘‘ເອຕ຺ຕໂກມ຺ຫິ ສີເລນ ສມາຘິນາ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓຊານນວເສນ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄປຣິເຍສນວິສ຺ສຊ຺ຊເນສຸ ມຕ຺ຕໍ ຊານາຕີຕິ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ນິທ຺ເທເສ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ເອວ ປຣິໂຠຄາທິມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ປໂພຘິຕາ ໂຫຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາວ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ອຍໍ ກາໂລ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ, ອຍໍ ກາໂລ ປຣິປຸຈ຺ຉາຍ, ອຍໍ ກາໂລ ໂຍຄສ຺ສ ອຘິຄມາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ກາລໍ ຊານາຕີຕິ ກາລຎ຺ຎູ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ກາໂລ, ທສ ປຣິປຸຈ຺ຉາຍ, ອິທໍ ອຕິສມ຺ພາຘໍ, ອຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ຕາວຕາ ກາເລນ ຕີເຣຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ¶ ທສ ວສ຺ສານິ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ກາໂລ, ວີສຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉາຍ, ຕໂຕ ປຣໍ ໂຍເຄ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາທິກໍ ¶ ອຏ຺ຐວິຘໍ ປຣິສໍ ຊານາຕີຕິ ປຣິສຎ຺ຎູ. ຠິກ຺ຂຸປຣິສາທິກໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ, ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາທິກໍ ມນຸສ຺ສປຣິສໍເຍວ ປຸນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐວິຘໍ ວທນ຺ຕິ ອປເຣ. ນິທ຺ເທເສ ປນສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາທິຈຕຸພ຺ພິຘປຣິສຄ຺ຄຫຓໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອິມໍ ເມ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ເສວິຕພ຺ໂພ, ວິປຣິຍາຍໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອເສວິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລໍ ຊານາຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລປໂຣປຣຎ຺ຎູ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ປໂຣປຣໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິຫີນຕໍ ຊານາຕິ ນາມ. ນິທ຺ເທເສປິສ຺ສ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ ວິຠາວນເມວ ສມຓກຖາກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຘມ຺ມຎ຺ຎູສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕-໖. ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໖໙-໗໐. ປຎ຺ຈເມ ປຕິຕປລາໂສຕິ ປຕິຕປຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ປຐມໍ ປຓ຺ຑຸປລາສຕໍ, ທຸຕິຍໍ ປນ຺ນປລາສຕຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ຕຕິຍໍ ຊາລກຊາຕຕາ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຂາຣກຊາຕຕາ ຈ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໔) ອິມເມວ ປາຬິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ປຐມໍ ປຓ຺ຑຸປລາສຕໍ, ທຸຕິຍໍ ປນ຺ນປລາສຕຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ຕຕິຍໍ ຂາຣກຊາຕຕາ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຊາລກຊາຕຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕເກ ປຸປ຺ຜມາເນ ເອກໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຑຸປລາສຠາວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ໂກວິຬາໂຣ, ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕມນາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວາ ຕາວຕິໍສາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຫນ຺ຕິ ‘ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ທານິ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ, ໂກວິຬາໂຣ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ປນ຺ນປລາໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ, ໂກວິຬາໂຣ, ປນ຺ນປລາໂສ ໂຫຕິ, ຊາລກຊາໂຕ ໂຫຕິ, ຂາຣກຊາໂຕ ໂຫຕິ, ກຸຏຸມລກຊາໂຕ ໂຫຕິ, ໂກຣກຊາໂຕ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕມນາ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ເທວາ ຕາວຕິໍສາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຫນ຺ຕິ ‘ໂກຣກຊາໂຕ ທານິ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ໂກວິຬາໂຣ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ໂລ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ.

ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສິນິຍມ຺ປິ ¶ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໒໙໔) ເອຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ – ປນ຺ນປລາໂສຕິ ປຕິຕປຕ຺ໂຕ. ຂາຣກຊາໂຕຕິ ຊາຕຂຸທ຺ທກມກຸໂຬ. ເຍ ຫິ ນີລປຕ຺ຕກາ ອຕິວິຍ ຂຸທ຺ທກາ ມກຸຬາ, ເຕ ‘‘ຂາຣກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຊາລກຊາໂຕຕິ ເຕຫິເຍວ ຂຸທ຺ທກມກຸເຬຫິ ຊາຕຊາລໂກ ສພ຺ພໂສ ຊາໂລ ວິຍ ຊາໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຊາລກຊາໂຕຕິ ເອກຊາໂລ ວິຍ ຊາໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ກິຣ ຂາຣກຄ຺ຄຫຓກາເລ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປລ຺ລວິໂກ ໂຫຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ປລ຺ລວາ ປຠສ຺ສຣປວາຬວຓ຺ຓສມຸຊ຺ຊລາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ໂສ ສພ຺ພໂສ ສມຸຊ຺ຊລນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ. ກຸຏຸມລຊາໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕມຫາມກຸໂຬ. ໂກຣກຊາໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕສູຈິເຠໂທ ສມ຺ປຕິວິກສມານາວຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ໂລຕິ ສພ຺ພໂສ ຜຸລ຺ລິຕວິກສິໂຕຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອນຸກ຺ກໂມ ທີຆຠາຓການໍ ວຬຎ຺ຊນານຸກ຺ກເມນ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ເອຕ຺ຖ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວິໂຣໂຘ ອາສງ຺ກິຕພ຺ໂພ.

ກນ຺ຕນກວາໂຕຕິ ເທວານໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ປຸປ຺ຜານໍ ຉິນ຺ທນກວາໂຕ. ກນ຺ຕຕີຕິ ຉິນ຺ທຕິ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນກວາໂຕຕິ ຉິນ຺ນານໍ ຉິນ຺ນານໍ ປຸປ຺ຜານໍ ສມ຺ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫກວາໂຕ. ຈິນນ຺ໂຕຕິ ນານາວິຘຠຕ຺ຕິສນ຺ນິເວສວເສນ ນິຈິນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎຕຣເທວຕານນ຺ຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ອປຎ຺ຎາຕເທວຕານໍ. ເຣຓຸວຏ຺ຏີຕິ ເຣຓຸສງ຺ຆາໂຕ. ກຓ຺ຓິກໍ ອາຫຈ຺ຈາຕິ ສຸຘມ຺ມາຍ ກູຏໍ ອາຫນ຺ຕ຺ວາ.

ອນຸຜຣຓານຸຠາໂວຕິ ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອນຸຜຣຓສງ຺ຂາໂຕ ອານຸຠາໂວ. ປພ຺ພຊ຺ຊານິສ຺ສິຕໍ ໂຫຕີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລມ຺ປິ ທສ຺ສິຕເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຐມຊ຺ຌານສນ຺ນິສ຺ສິຕນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຘ ປນ ອຸຠຍໂຕ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເຫຏ຺ຐາ ສີລໂຕ ອຸປຣິ ອຣຫຕ຺ຕໂຕ ຈ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ເອຕໍ ‘‘ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ປພ຺ພຊ຺ຊານິສ຺ສິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໑. ສຕ຺ຕເມ ¶ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອສາຘິກາ ‘‘ຠາວນໍ ອນນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖຕິ ‘‘ອປິ ນາມ ເອວໍ ສິຍາ’’ຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ໂລເກ ສິລິຏ຺ຐວຈນໍ ໂຫຕີຕິ ເອກເມວ ສງ຺ຂໍ ອວຕ຺ວາ ອປຣາຍ ສງ຺ຂາຍ ສທ຺ຘິໍ ວຈນໍ ໂລເກ ສິລິຏ຺ຐວຈນໍ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ທ຺ເວ ວາ ¶ ຕີຓິ ວາ ອຸທກຜຸສິຕານີ’’ຕິ. ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານີຕິ ປາທາທີຫິ ອຕ຺ຕນາ ເນສໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປຆາຕໍ ອກໂຣນ຺ຕິຍາ ພຫິວາຕາທິປຣິສ຺ສຍປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ສມ຺ມເທວ ອຸປຣິ ສຍິຕານິ. ອຸປຣິອຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອຘິ-ສທ຺ໂທ. ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິຍາຕິ ເຕສໍ ອລ຺ລສິເນຫປຣິຍາທານຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍຸສ຺ມາວເສນ ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸສ຺ມີກຕານີ’’ຕິ. ສມ຺ມາ ປຣິຠາວິຕານີຕິ ສມ຺ມເທວ ສພ຺ພໂສ ກຸກ຺ກຸຏວາສນາຍ ວາສິຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸກ຺ກຸຏຄນ຺ຘໍ ຄາຫາປິຕານີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມ຺ມາປຣິເສທນໍ ກຸກ຺ກຸຏຄນ຺ຘປຣິຠາວນຎ຺ຈ ສມ຺ມາອຘິສຍນສມ຺ມາປຣິເສທນນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອານຸຠາວນິປ຺ຜາທິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມ຺ມາອຘິສຍເນເນວ ຫິ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ອິຊ຺ຌຕິ. ນ ຫິ ສມ຺ມາອຘິສຍນໂຕ ວິສຸໍ ສມ຺ມາປຣິເສທນສ຺ສ ສມ຺ມາປຣິຠາວນສ຺ສ ຈ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ. ເຕນ ປນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອິຕເຣສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອິຊ຺ຌນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນາຕິ ສມ຺ມາອຘິສຍນາທິຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ເອວໍ ອໂຫ ວຕ ເມ’’ຕິອາທິນາ ນ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ກາຣຓສ຺ສ ປນ ສມ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ຠພ຺ພາວ ເຕ ອຠິນິພ຺ຠິຊ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ກສ຺ມາ ຠພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕ ຫິ ຍສ຺ມາ ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ສຍມ຺ປີຕິ ອຓ຺ຑານິ. ປຣິຓາມນ຺ຕິ ປຣິປາກໍ ພຫິນິກ຺ຂມນໂຍຄ຺ຍຕໍ. ຍຖາ ກປາລສ຺ສ ຕນຸຕາ ອາໂລກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍມານສ຺ສ ກາຣຓໍ, ຕຖາ ກປາລສ຺ສ ຕນຸຕາຍ ນຂສິຂາມຸຂຕຸຓ຺ຑການໍ ຂຣຕາຍ ຈ ອລ຺ລສິເນຫປຣິຍາທານໍ ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິ ອາໂລກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍມານໂຕ ສຍຎ຺ຈ ປຣິປາກຄຕຕ຺ຕາ.

ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນນ຺ຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປເມຍ຺ເຍນ ສມ຺ມເທວ ປຏິປາທນໍ. ຕນ຺ຕິ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນໍ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ເຖນ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ສຫ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ສມ຺ປາທເນນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມວເສນ ຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຎາຓສ຺ສ ຫິ ສຠາວໂຕ ສຕິເນປກ຺ກໂຕ ຈ ຕິກ຺ຂຠາໂວ, ສມາຘິວເສນ ຂຣຠາໂວ, ສທ຺ຘາວເສນ ວິປ຺ປສນ຺ນຠາໂວ. ປຣິຓາມກາໂລຕິ ພລວວິປສ຺ສນາກາໂລ. ວຑ຺ຒິກາໂລຕິ ¶ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາກາໂລ. ອນຸໂລມຏ຺ຐານິຍາ ຫິ ວິປສ຺ສນາ ຄຫິຕຄພ຺ຠາ ນາມ ຕທາ ມຄ຺ຄຄພ຺ຠສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຊ຺ຊາຕິກນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນານຸໂຍຄສ຺ສ ອນຸຣູປໍ. ສຕ຺ຖາປິ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປຫຣຕິ, ເທສນາປິ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕານຄຕໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປຫຣຕິ, ຍຖາຐາເນ ຐາຕຸໍ ນ ເທຕິ.

ໂອລມ຺ພກສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ໂອລມ຺ພກສຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ. ‘‘ປລ’’ນ຺ຕິ ຫິ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມໍ. ຈາເຣຕ຺ວາ ທາຣຸໂນ ເຫຏ຺ຐາ ໂທສຊານນຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ. ຄຓ຺ຑໍ ຫຣຕີຕິ ປລຄຓ຺ໂຑຕິ ເອເຕນ ‘‘ປເລນ ຄຓ຺ຑຫາໂຣ ປລຄຓ຺ໂຑຕິ ປຈ຺ຉິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄຫຓຏ຺ຐາເນຕິ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ¶ . ສມ຺ມເທວ ຂິປີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນີຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ປພ຺ພຊ຺ຊາວ ສງ຺ເຂໂປ ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ເຂໂປ. ເຕນ ວິປສ຺ສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ອາສວານໍ ປຣິກ຺ຂໂຍ ອິຘ ວິປສ຺ສນານິສໍໂສຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ເຫມນ຺ຕິເກນ ກາຣຓຠູເຕນ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ກຣຓວຈນໍ, ເຫມນ຺ຕິເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຜລານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປູຕິການິ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. ມຫາສມຸທ຺ໂທ ວິຍ ສາສນໍ ອຄາຘຄມ຺ຠີຣຠາວໂຕ. ນາວາ ວິຍ ໂຍຄາວຈໂຣ ມໂຫຆຸຕ຺ຕຣໂຕ. ປຣິຍາຍນໍ ວິຍາຕິ ປຣິໂຕ ອປຣາປຣໍ ຍາຍນໍ ວິຍ. ຂຊ຺ຊມານານນ຺ຕິ ຂາທນ຺ເຕນ ວິຍ ອຸທເກນ ເຂປິຍມານພນ຺ຘນານໍ. ຕນຸຠາໂວຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປວຕ຺ຕິຍາ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ທຸພ຺ພລຠາໂວ. ວິປສ຺ສນາຎາຓປີຕິປາໂມຊ຺ເຊຫີຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓສມຸຏ຺ຐິເຕຫິ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊຫິ. ໂອກ຺ຂາຍມາເນຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ວີຖິປ຺ປຏິປາຏິຍາ ໂອກ຺ຂາຍມາເນ, ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ວາ ໂອກ຺ຂາຍມາເນ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ປກ຺ຂາຍມາເນ. ທຸພ຺ພລຕາ ທີປິຕາ ‘‘ອປ຺ປກສິເຣເນວ ສໍໂຍຊນານິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ, ປູຕິການິ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

໘-໙. ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໗໒-໗໓. ອຏ຺ຐເມ ປສ຺ສຖ ນູຕິ ອປິ ປສ຺ສຖ. ມຫນ຺ຕນ຺ຕິ ວິປຸລໍ. ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິສມູຫໍ. ອາທິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປທິຕ຺ຕໍ. ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປຊ຺ຊລິຕໍ ອຈ຺ຈິວິປ຺ຜຸລິງ຺ຄານິ ¶ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕໍ. ສໂຊຕິຠູຕນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາຫິ ຊາລາຫິ ເອກປ຺ປຠາສມຸທຍຠູຕໍ. ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖາຕິ ຕໍ ອິທານິ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຖໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖາຕິ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຍເທຕ຺ຖ ສຕ຺ຖາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາລິງ຺ຄນໍ ກຎ຺ຎາລິງ຺ຄນຎ຺ຈ ອາເນສິ, ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອາໂຣຈຍາມີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ທຸສ຺ສີລສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສີລສ຺ສ ສີລວິຣຫິຕສ຺ສ. ປາປຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ທຸສ຺ສີລຕ຺ຕາ ເອວ ຫີນຊ຺ຌາສຍຕາຍ ລາມກສຠາວສ຺ສ. ອສຸຈິສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາຣສ຺ສາຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ອສຸຈິ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາຣສ຺ສ. ທຸສ຺ສີໂລ ຫິ ກິຎ຺ຈິເທວ ອສາຣຸປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອສຸເກນ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປເຣສໍ ອາສງ຺ກາ ໂຫຕິ. ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ມນ຺ຕຍນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຂ ອິເມ ມຍາ ກຕກມ຺ມໍ ຊານິຕ຺ວາ ມນ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣ ¶ . ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສ. ອສ຺ສມຓສ຺ສາຕິ ນ ສມຓສ຺ສ. ສລາກຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ‘‘ອຫມ຺ປິ ສມໂຓ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິຎ຺ຎາຍ ສມຓປຏິຎ຺ຎສ຺ສ. ອເສຏ຺ຐຈາຣິຕາຍ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິສ຺ສ. ອຸໂປສຖາທີສຸ ‘‘ອຫມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິຎ຺ຎາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ຎສ຺ສ. ປູຕິນາ ກມ຺ເມນ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕປູຕິກສ຺ສ. ຉທ຺ວາເຣຫິ ຣາຄາທິກິເລສານຸສ຺ສວເນນ ຕິນ຺ຕຕ຺ຕາ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສ. ສຎ຺ຊາຕຣາຄາທິກຈວຣຕ຺ຕາ ສີລວນ຺ເຕຫິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ກສມ຺ພຸຊາຕສ຺ສ.

ວາລຣຊ຺ຊຸຍາຕິ ວາເລຫິ ກຕຣຊ຺ຊຸຍາ. ສາ ຫິ ຂຣຕຣາ ໂຫຕິ. ຆໍເສຍ຺ຍາຕິ ມຖນວເສນ ຆໍເສຍ຺ຍ. ເຕລໂຘຕາຍາຕິ ເຕເລນ ນິສິຕາຍ. ປຈ຺ໂຈຣສ຺ມິນ຺ຕິ ປຕິອຸຣສ຺ມິໍ, ອຠິມຸເຂ ອຸຣມຊ຺ເຌຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອໂຍສງ຺ກຸນາຕິ ສຓ຺ຑາເສນ. ເຜຓຸທ຺ເທຫກນ຺ຕິ ເຜຓໍ ອຸທ຺ເທເຫຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທເຫຕ຺ວາ, ອເນກວາຣໍ ເຜຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ປາຬິວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນວມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໔. ທສເມ ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຕຣໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປໍ ໂຖກ’’ນ຺ຕິ. ປພນ຺ຘານຸປຈ຺ເຉທສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອິຘ ຊີວິຕສ຺ສ ຣໂສ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ¶ ‘‘ສຣສປຣິຕ຺ຕຕາຍປີ’’ຕິ. ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍປິ ຫິ ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຣໍ ຊີວຕິ, ໂສ ວສ຺ສສຕໍ ອປ຺ປໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຣິຕ຺ຕໍ ຂຓປຣິຕ຺ຕຕາຍປິ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ ອຕິປຣິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕກ຺ຂໂຓ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ໂຕເຍວ. ຍຖາ ນາມ ຣຖຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕມານມ຺ປິ ເອເກເນວ ເນມິປ຺ປເທເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕິຏ຺ຐມານມ຺ປິ ເອເກເນວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວເມວໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ນິຣຸທ຺ຘມຕ຺ເຕ ສຕ຺ໂຕ ນິຣຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ອຕີເຕ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຊີວິຕ຺ຖ ນ ຊີວຕິ ນ ຊີວິສ຺ສຕິ. ອນາຄເຕ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ນ ຊີວິຕ຺ຖ ນ ຊີວຕິ ຊີວິສ຺ສຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ນ ຊີວິຕ຺ຖ ຊີວຕິ ນ ຊີວິສ຺ສຕິ.

‘‘ຊີວິຕໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ຈ, ສຸຂທຸກ຺ຂາ ຈ ເກວລາ;

ເອກຈິຕ຺ຕສມາຍຸຕ຺ຕາ, ລຫຸໂສ ວຕ຺ຕເຕ ຂໂຓ.

‘‘ເຍ ¶ ນິຣຸທ຺ຘາ ມຣນ຺ຕສ຺ສ, ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ ວາ ອິຘ;

ສພ຺ເພປິ ສທິສາ ຂນ຺ຘາ, ຄຕາ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ.

‘‘ອນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ນ ຊາໂຕ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ຊີວຕິ;

ຈິຕ຺ຕຠງ຺ຄາ ມໂຕ ໂລໂກ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ. (ມຫານິ. ໑໐);

ລຫຸສນ຺ຕິ ລຫຸກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ລຫຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ລຫຸສ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຕ຺ຕໍ ລຫຸສນ຺ຕິ ອຸຠຍໍ ປເນຕໍ ອປ຺ປກສ຺ສ ເວວຈນໍ. ຍຎ຺ຫິ ອປ຺ປກໍ, ຕໍ ປຣິຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ລຫຸກຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ອິຘ ປນ ອາຍຸໂນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຣສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມນ຺ຕາຍນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມນ຺ຕາຍ ໂພທ຺ຘພ຺ພໍ, ປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ມນ຺ຕາຍນ຺ຕິ ວາ ມນ຺ເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ມນ຺ເຕຕພ຺ພໍ ມນ຺ຕາຍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຊານິຕພ຺ພໍ ຊີວິຕສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕຠາໂວ ພຫຸທຸກ຺ຂາທິຠາໂວ. ຊານິຕ຺ວາ ຈ ປນ ສພ຺ພປລິໂພເຘ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ, ຈຣິຕພ຺ພໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຍສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິ ຊາຕສ຺ສ ອມຣຓໍ, ອປ຺ປໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ ວສ຺ສສຕໂຕ ອຸປຣິ ອປ຺ປໍ ອຎ຺ຎໍ ວສ຺ສສຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ວີສໍ ວາ ຕິໍສໍ ວາ ຈຕ຺ຕາລີສໍ ວາ ປຓ຺ຓາສໍ ວາ ສຏ຺ຐິ ວາ ວສ຺ສານິ ຊີວຕິ, ເອວໍທີຆາຍຸໂກ ປນ ອຕິທຸລ຺ລໂຠ. ‘‘ອສຸໂກ ຫິ ເອວໍ ຈິຣໍ ຊີວຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິສາຂາ ອຸປາສິກາ ວີສສຕໍ ຊີວຕິ, ຕຖາ ໂປກ຺ຂຣສາຕິພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ພາວຣິຍພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣຕິ ¶ . ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ປນ ວສ຺ສສຕຎ຺ເຈວ ປຓ຺ຓາສຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ. ພາກຸລຕ຺ເຖໂຣ ວສ຺ສສຕຎ຺ເຈວ ສຏ຺ຐິ ຈ ວສ຺ສານິ, ອຍໍ ສພ຺ພທີຆາຍຸໂກ, ໂສປິ ທ຺ເວ ວສ຺ສສຕານິ ນ ຊີວິ.

໗໕-໘໒. ອຏ຺ຐມສ຺ສ ¶ ປຐມໍ ທຸຕິຍຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ຕຕິເຍ ວິນຍລກ຺ຂເຓ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ລຊ຺ຊິຠາເວນ ວິນຍລກ຺ຂເຓ ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ອລຊ຺ຊີ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ຫິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕປິ ສມາໂນ ລາຠຄຣຸກຕາຍ ຕນ຺ຕິໍ ວິສໍວາເທຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປຕ຺ວາ ສາສເນ ມຫນ຺ຕໍ ອຸປທ຺ທວໍ ກໂຣຕິ, ສງ຺ຆເຠທມ຺ປິ ສງ຺ຆຣາຊິມ຺ປິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ລຊ຺ຊີ ປນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ຕນ຺ຕິໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ຘມ຺ມເມວ ວິນຍເມວ ຈ ທີເປຕິ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ເອວໍ ໂຍ ລຊ຺ຊີ, ໂສ ວິນຍໍ ອຊຫນ຺ໂຕ ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕວ ລຊ຺ຊິຠາເວນ ວິນຍລກ຺ຂເຓ ຐິໂຕ ໂຫຕິ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.

ອສໍຫີໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍຫີໂຣ ນາມ ໂຍ ປາຬິຍໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ອຸປຣິໂຕ ວາ ປທປຏິປາຏິຍາ ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ວິຕ຺ຖຸນຕິ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຍໍ ຍໍ ປເຣນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕໍ ອນຸຊານາຕິ, ສກວາທໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຣວາທໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ປາຬິຍໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວາ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນ ວາ ປທປຏິປາຏິຍາ ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ນ ວິຕ຺ຖຸນຕິ ນ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ເອເກກໂລມໍ ສຓ຺ຑາເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ເອວໍ ມຍໍ ວທາມ, ເອວໍ ໂນ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຍມ຺ຫິ ປາຬິ ຈ ປາຬິວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສາ ວິຍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອສໍຫີໂຣ. ຍສ຺ມາ ປນ ເອວຣູໂປ ຍໍ ຍໍ ປເຣນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕໍ ນານຸຊານາຕິ, ອຕ຺ຕນາ ສຸວິນິຈ຺ຉິນິຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ອວິປຣີຕມຕ຺ຖໍ ນ ¶ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ສກ຺ໂກຕິ ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖາທີນິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ.

ປຐມວິນຍຘຣສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໓. ນວເມ ວິເວກຏ຺ໂຐຕິ ວິວິຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ທູຣີຠູໂຕ’’ຕິ. ສຕິອວິປ຺ປວາເສ ຐິໂຕຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ¶ ສຕິໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ເປສິຕຕ຺ໂຕຕິ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ນິພ຺ພານໍ ເປສິຕຈິຕ຺ໂຕ ຕນ຺ນິນ຺ໂນ ຕປ຺ໂປໂຓ ຕປ຺ປພ຺ຠາໂຣ.

ສຕ຺ຖຸສາສນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໔. ທສເມ ອຘິກຣີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຘິກຣຓານິ. ເກ ອຘິກຣີຍນ຺ຕິ? ສມຖາ. ກຖໍ ອຘິກຣີຍນ຺ຕິ? ສມນວເສນ. ຕສ຺ມາ ເຕ ເຕສໍ ສມນວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິກຣຓານິ ສເມນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປນານນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐິຕານໍ ອຸຏ຺ຐິຕານໍ. ສມຖຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມນຕ຺ຖໍ. ທີຆນິກາເຍ ສງ຺ຄີຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໓໑) ວິຕ຺ຖາຣໂຕເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍ – ອຘິກຣເຓສຸ ຕາວ ຘມ຺ໂມຕິ ວາ ອຘມ຺ໂມຕິ ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ວິວທນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຍ ວິວາໂທ, ອິທໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ນາມ. ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ອາຈາຣທິຏ຺ຐິອາຊີວວິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ອນຸວທນ຺ຕານໍ ໂຍ ອນຸວາໂທ ອຸປວທນາ ເຈວ ໂຈທນາ ຈ, ອິທໍ ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ ນາມ. ມາຕິກາຍໍ ອາຄຕາ ປຎ຺ຈ, ວິຠງ຺ເຄ ທ຺ເວຕິ ສຕ຺ຕປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ, ອິທໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ນາມ. ຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອປໂລກນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ກຣຓໍ, ອິທໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ທ຺ວີຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມຕິ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາຍ ຈ. ສມ຺ມຸຂາວິນເຍເນວ ສມ຺ມມານໍ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ¶ ວາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວູປສເມຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວາ, ຍຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາຕິຕໍ, ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຆນ ວາ, ສງ຺ເຆ ວູປສເມຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕ ຕຕ຺ເຖວ ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ສມ຺ມຕປຸຄ຺ຄເລຫິ ວາ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ ສມ຺ມຕິ. ເອວໍ ສມ຺ມມາເນ ຈ ປເນຕສ຺ມິໍ ຍາ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂໂຕ ຘມ຺ມສມ຺ມຸຂໂຕ ວິນຍສມ຺ມຸຂຕາ ປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາ, ອຍໍ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກາຣກສງ຺ຆສ຺ສ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິວເສນ ສມ຺ມຸຂິຠາໂວ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ. ສເມຕພ຺ພສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ຠູຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສມ຺ມຸຂຕາ. ຍຖາ ຕໍ ສເມຕພ຺ພໍ, ຕເຖວສ຺ສ ສມນໍ ວິນຍສມ຺ມຸຂຕາ. ໂຍ ຈ ວິວທຕິ, ເຍນ ຈ ວິວທຕິ, ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ ປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາ. ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ວູປສເມ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ ປຣິຫາຍຕິ. ເອວໍ ຕາວ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍເນວ ສມ຺ມຕິ.

ສເຈ ປເນວມ຺ປິ ນ ສມ຺ມຕິ, ອຖ ນໍ ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ສມ຺ມຕາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ນ ມຍໍ ສກ຺ໂກມ ວູປສເມຕຸ’’ນ຺ຕິ ¶ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ. ຕໂຕ ສງ຺ໂຆ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສລາກຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ນຕິ, ເຕນ ຄຸຬ຺ຫກວິວຏກສກຓ຺ຓຊປ຺ປເກສຸ ຕີສຸ ສລາກຄ຺ຄາຫເກສຸ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ສລາກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິຕາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມວາທີນໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ຍຖາ ເຕ ຘມ຺ມວາທິໂນ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ວູປສນ຺ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາຍ ຈ ວູປສນ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ. ຍໍ ປນ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓໍ, ອຍໍ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ນາມ. ເອວໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ທ຺ວີຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມຕິ.

ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ ຈຕູຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມຕິ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈ ສຕິວິນເຍນ ຈ ອມູຬ຺ຫວິນເຍນ ຈ ຕສ຺ສປາປິຍສິກາຍ ຈ. ສມ຺ມຸຂາວິນເຍເນວ ສມ຺ມມານໍ ໂຍ ຈ ອນຸວທຕິ, ຍຎ຺ຈ ອນຸວທຕິ, ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສເຈ ກາຈິ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ອຸໂຠ ຂມາເປຕ຺ວາ, ສເຈ ອຕ຺ຖິ ອຍໍ ນາເມຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ ວູປສມ຺ມຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນຍລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຍທາ ປນ ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອມູລິກາຍ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸທ຺ຘໍສິຕສ຺ສ ສຕິວິນຍໍ ຍາຈມານສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ສຕິວິນຍໍ ເທຕິ, ຕທາ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈ ສຕິວິນເຍນ ຈ ວູປສນ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິນ຺ເນ ປນ ສຕິວິນເຍ ປຸນ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ກສ຺ສຈິ ອນຸວາໂທ ນ ຣຸຫຕິ. ຍທາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຸມ຺ມາທວເສນ ກເຕ ອສ຺ສາມຓເກ ອຊ຺ຌາຈາເຣ ‘‘ສຣຕາຍສ຺ມາ ເອວຣູປິໍ ອາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ໂຈທິຍມາໂນ ‘‘ອຸມ຺ມຕ຺ຕເກນ ¶ ເມ, ອາວຸໂສ, ເອຕໍ ກຕໍ, ນາຫໍ ຕໍ ສຣາມີ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕປິ ຠິກ຺ຂູຫິ ໂຈທິຍມາໂນວ ປຸນ ອໂຈທນຕ຺ຖາຍ ອມູຬ຺ຫວິນຍໍ ຍາຈຕິ, ສງ຺ໂຆ ຈສ຺ສ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອມູຬ຺ຫວິນຍໍ ເທຕິ. ຕທາ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈ ອມູຬ຺ຫວິນເຍນ ຈ ວູປສນ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິນ຺ເນ ປນ ອມູຬ຺ຫວິນເຍ ປຸນ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ກສ຺ສຈິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອນຸວາໂທ ນ ຣຸຫຕິ. ຍທາ ປນ ປາຣາຊິເກນ ວາ ປາຣາຊິກສາມນ຺ເຕນ ວາ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣໂຕ ປາປຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ປາປິຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ‘‘ສຈາຍໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນມູໂລ ຠວິສ຺ສຕິ, ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອສາຣຓໍ ລຠິສ຺ສຕິ. ສເຈ ຉິນ຺ນມູໂລ, ອຍເມວສ຺ສ ນາສນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ສງ຺ໂຆ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ຕສ຺ສປາປິຍສິກໍ ກໂຣຕິ, ຕທາ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈ ຕສ຺ສປາປິຍສິກາຍ ຈ ວູປສນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ເອວໍ ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ ຈຕູຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມຕິ.

ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ຕີຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມຕິ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣເຓນ ຈ ຕິຓວຕ຺ຖາຣເກນ ຈ. ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍເນວ ວູປສໂມ ນຕ຺ຖິ. ຍທາ ປນ ເອກສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ¶ ສນ຺ຕິເກ ສງ຺ຆຄຓມຊ຺ເຌສຸ ວາ ຠິກ຺ຂຸ ລຫຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕິ, ຕທາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣເຓນ ຈ ວູປສມ຺ມຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍ ຕາວ ໂຍ ຈ ເທເສຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ເທເສຕິ, ເຕສໍ ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ ປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂໂຕ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈ ຄຓສ຺ສ ຈ ເທສນາກາເລ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂໂຕ ປຣິຫາຍຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ຈ ‘‘ປສ຺ສສີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອາມ, ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ປຏິຎ຺ຎາຕາຍ ‘‘ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ກຣຓໍ, ຕໍ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ ນາມ. ສງ຺ຆາທິເສເສ ປຣິວາສາທິຍາຈນາ ປຏິຎ຺ຎາ, ປຣິວາສາທີນໍ ທານໍ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ ນາມ.

ທ຺ເວປກ຺ຂຊາຕາ ປນ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ຠິກ຺ຂູ ພຫຸໍ ອສ຺ສາມຓກໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ‘‘ສເຈ ມຍໍ ອິມາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກາເຣສ຺ສາມ, ສິຍາປິ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕາຍ ວາຬຕ຺ຕາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣາປເນ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ຍທາ ຠິກ຺ຂູ ຕິຓວຕ຺ຖາຣກກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈ ຕິຓວຕ຺ຖາຣເກນ ຈ ສມ຺ມຕິ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ຍຕ຺ຕກາ ຫຕ຺ຖປາສູປຄຕາ ‘‘ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ ເອວໍ ທິຏ຺ຐາວິກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ກຏໍ ກມ຺ມໍ ປຸນ ກາຕພ຺ພໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ¶ ນ ອຸກ຺ໂກເຏນ຺ຕິ, ນິທ຺ທມ຺ປິ ໂອກ຺ກນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ຐເປຕ຺ວາ ຖຸລ຺ລວຊ຺ຊຎ຺ຈ ຄິຫິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ຕີຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມຕິ.

ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ເອເກນ ສມເຖນ ສມ຺ມຕິ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍເນວ. ອິຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິກຣຓານິ ຍຖານຸຣູປໍ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຘິກຣຓານໍ ສມຖາຍ ວູປສມາຍ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ທາຕພ຺ໂພ…ເປ… ຕິຓວຕ຺ຖາຣໂກ’’ຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຘິກຣຓສມຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຕ຺ຕກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ ສມຕ຺ຕາ.