📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ

ອຏ຺ຐກນິປາຕ-ຏີກາ

໑. ປຐມປຓ຺ຓາສກໍ

໑. ເມຕ຺ຕາວຄ຺ໂຄ

໑. ເມຕ຺ຕາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑. ອຏ຺ຐກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ວຑ຺ຒິຕາຍາຕິ ຠາວນາປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິພ຺ຣູຫິຕາຍ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຕາຍາຕິ ຠາວນາຍ ພຫຸລີກຣເຓນ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕິຕາຍ. ຍຸຕ຺ຕຍານສທິສກຕາຍາຕິ ຍຖາ ຍຸຕ຺ຕອາຊຎ຺ຎຍານໍ ເຉເກນ ສາຣຖິນາ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕາຣຫຕໍ ຄມິຕາຍ. ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາຍາຕິ ຠາວນາພຫຸລີກາເຣຫິ ປຕິ ປຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ອວິຊຫິຕາຍ. ສມນ຺ຕໂຕ ຈິຕາຍາຕິ ສພ຺ພຠາເຄນ ຠາວນານຸຣູປໍ ຈຍໍ ຄມິຕາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຈິຕາຍາ’’ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຣທ຺ຘາຍາຕິ ອຕິວິຍ ສມ຺ມເທວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຄຕາຍ.

ໂຍ ¶ ຈ ເມຕ຺ຕໍ ຠາວຍຕີຕິອາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ. ເມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຌານໍ.

ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ຠາວນາວເສນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ. ອສຸຠຠາວນາທໂຍ ວິຍ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ເອກເທສຄ຺ຄຫຓໍ ອກຕ຺ວາ ອນວເສສຜຣຓວເສນ ອໂນຘິໂສ ຜຣຓວເສນ ຈ, ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ປຄຸຓຠາວນາວເສນ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ. ຕນູ ສໍໂຍຊນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເມຕ຺ຕໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐິເມ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ສຸເຂເນວ ປຏິຆສໍໂຍຊນາທໂຍ ປຫີຍມານາ ຕນູ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອວໍ ກິເລສປ຺ປຫານຎ຺ຈ ນິພ຺ພານາຘິຄມຎ຺ຈ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕມານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຎ຺ເຎປິ ອານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກມ຺ປິ ເຈ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ເມຕ຺ຕາພເລນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕພ຺ຍາປາທຕາຍ ພ຺ຍາປາເທນ ອທູສິຕຈິຕ຺ໂຕ. ເມຕ຺ຕາຍຕີຕິ ຫິຕຜຣຓວເສນ ເມຕ຺ຕໍ ¶ ກໂຣຕິ. ກຸສລີຕິ ອຕິສເຍນ ກຸສລວາ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ, ປຏິຆາທິອນຕ຺ຖວິຄເມນ ເຂມີ. ສພ຺ເພ ຈ ປາເຓຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣໂກ. ມນສານຸກມ຺ປີຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອກສຕ຺ຕວິສຍາປິ ຕາວ ເມຕ຺ຕາ ມຫາກຸສລຣາສິ, ສພ຺ເພ ປນ ປາເຓ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ຫິຕຜຣເຓນ ມນສາ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ປຫຸກໍ ປຫຸໍ ອນປ຺ປກໍ ອປຣິຍນ຺ຕໍ ຈຕຸສຏ຺ຐິມຫາກປ຺ເປປິ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກປ຺ປພນ຺ຘໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອຸຬາຣໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຣິໂຍ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລວ ກໂຣຕິ ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ. ສຕ຺ຕຠຣິຕນ຺ຕິ ສຕ຺ເຕຫິ ອວິຣຬໍ, ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນີຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໒໐) ໂລກສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນກາຣຓານິ. ນິປ຺ຜນ຺ນສສ຺ສໂຕ ນວ ຠາເຄ ກສ຺ສກສ຺ສ ທຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎໍ ເອກຠາຄຄ຺ຄຫຓໍ ທສມຠາຄຄ຺ຄຫຓໍ. ເອວໍ ກສ຺ສກາ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ສສ຺ສານິ ສມ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສສມ຺ປາທເນ ເມຘາວິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕໂຕ ໂອຣຠາເຄ ກິຣ ຉຠາຄຄ຺ຄຫຓໍ ຊາຕໍ. ຉມາສິກນ຺ຕິ ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ມາສານໍ ປໂຫນກໍ. ປາເສຕີຕິ ປາສຄເຕ ວິຍ ກໂຣຕິ. ວາຈາຍ ປິຍໍ ວາຈາປິຍໍ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ວາຈາເປຍ຺ຍໍ. ສພ຺ພໂສ ຣຏ຺ຐສ຺ສ ອິທ຺ຘາທິຠາວໂຕ ເຂມໍ. ນິຣພ຺ພຸທໍ ໂຈຣິຍາຠາວໂຕ. ອິທ຺ຘຎ຺ຫິ ຣຏ຺ຐໍ ອໂຈຣິຍໍ. ‘‘ນິຣຄ຺ຄຬ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອປາຣຸຕຆຣຠາວໂຕ.

ອຸທ຺ຘໍມູລກໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຸມ຺ມູລໍ ກຕ຺ວາ. ທ຺ວີຫິ ປຣິຍຎ຺ເຎຫີຕິ ມຫາຍຎ຺ຎສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຈ຺ຉາ ຈ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ເພຫິ ທ຺ວີຫິ ປຣິວາຣຍຎ຺ເຎຫິ. ສຕ຺ຕ…ເປ… ຠີສນສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕນວຸຕາຘິການໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປສຸສຕານໍ ມາຣເຓນ ເຠຣວສ຺ສ ປາປຠີຣຸການໍ ຠຍາວຫສ຺ສ. ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ຉສຕານິ ¶ ນິຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປສູນໍ ມຊ຺ຌິເມ ຫນິ;

ອສ຺ສເມຘສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ສ, ອູນານິ ປສູຫິ ຕີຫີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໒໐; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໓໙);

ສມ຺ມນ຺ຕິ ຍຸຄຈ຺ຉິທ຺ເທ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພທຓ຺ຑກໍ. ປາສນ຺ຕີຕິ ຂິປນ຺ຕິ. ສໍຫາຣິເມຫີຕິ ສກເຏຫິ ວຫິຕພ຺ເພຫິ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ ເອໂກ ຣາຊາ ສມ຺ມາປາສໍ ຍຊນ຺ໂຕ ສຣສ຺ສຕິນທິຕີເຣ ປຖວິຍາ ວິວເຣ ທິນ຺ເນ ນິມຸຄ຺ໂຄເຍວ ອໂຫສິ. ອນ຺ຘພາລພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຄຕານຸຄຕິຄຕາ ‘‘ອຍໍ ຕສ຺ສ ສຄ຺ຄຄມນມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປາສໍ ຍຎ຺ຎໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິມຸຄ຺ໂຄກາສໂຕ ປຠຸຕີ’’ຕິ ¶ . ອຍູໂປ ອປ຺ປກທິວໂສ ຍາໂຄ, ສຍູໂປ ພຫຸທິວສໍ ສາເຘຍ຺ໂຍ ສຕ຺ຣຍາໂຄ. ມນ຺ຕປທາຠິສງ຺ຂຕານໍ ສປ຺ປິມຘູນໍ ‘‘ວາຊ’’ມິຕິ ສມຎ຺ຎາ. ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໂຄມຫິໍສາທິ ສຕ຺ຕຣສກທກ຺ຂິຓສ຺ສ. ສາຣຄພ຺ຠໂກຏ຺ຐາຄາຣາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຬາຕິ ນິຣຄ຺ຄໂຬ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ຍຎ຺ເຎ ອຕ຺ຕໂນ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ອນວເສສໂຕ ອນິຄູຫິຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາຕີຍຕິ.

ຈນ຺ທປ຺ປຠາຕິ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໒໗) ຈນ຺ທິມສ຺ເສວ ປຠາຍ. ຕາຣາຄຓາວ ສພ຺ເພຕິ ຍຖາ ສພ຺ເພປິ ຕາຣາຄຓາ ຈນ຺ທິມໂສຠາຍ ໂສຬສິມ຺ປິ ກລໍ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕ ອສ຺ສເມຘາທໂຍ ຍຎ຺ຎາ ເມຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ສຸຠາວິຕສ຺ສ ໂສຬສິມ຺ປິ ກລໍ ນານຸຠວນ຺ຕິ, ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ນາຄ຺ຆນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ອປເຣປິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິເກ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ອານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ນ ຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍຕິ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ. ນ ຫນ຺ຕີຕິ ເຕເນວ ເມຕ຺ຕາຠາວນານຸຠາເວນ ທູຣວິກ຺ຂມ຺ຠິຕພ຺ຍາປາທຕາຍ ນ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ຫິໍສຕິ, ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ນ ວິພາຘຕິ ວາ. ນ ຆາເຕຕີຕິ ປຣໍ ສມາທເປຕ຺ວາ ນ ສຕ຺ເຕ ມາຣາເປຕິ ນ ວິພາຘາເປຕິ ຈ. ນ ຊິນາຕີຕິ ສາຣມ຺ຠວິຄ຺ຄາຫິກກຖາທິວເສນ ນ ກຎ຺ຈິ ຊິນາຕິ ສາຣມ຺ຠສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ, ຊານິກຣຓວເສນ ວາ ອຏ຺ຏກຣຓາທິນາ ນ ກຎ຺ຈິ ຊິນາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ອຕ຺ຕນາ ປຣສ຺ສ ຊານິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ນ ຊາປເຍຕິ ປເຣຫິ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ປເຣສມ຺ປິ ຘນຊານິໍ ນ ກາຣາເປຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປເຣນ ປຣສ຺ສ ຊານິໍ ກາເຣຕີ’’ຕິ. ເມຕ຺ຕາຍ ວາ ອໍໂສ ອວິເຫຐນຏ຺ເຐນ ອວຍວຠູໂຕຕິ ເມຕ຺ຕໍໂສ.

ເມຕ຺ຕາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒-໔. ປຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໒-໔. ທຸຕິເຍ ¶ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍິກາຍາຕິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍເມວ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິຠູຕາຍາ’’ຕິ. ອຣິໂຍຕິ ນິທ຺ໂທໂສ ປຣິສຸທ຺ໂຘ. ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ນ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ມູຄພ຺ພຕຄຫຓໍ ວິຍ ອປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ອຣິໂຍ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຐມຊ຺ຌານາທີນິປິ ອຣິໂຍ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ¶ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຊານນ຺ຕິ ອິທໍ ກມ຺ມສາຘນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊານິຕພ຺ພກໍ ຊານາຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ວາ ເອກຈ຺ໂຈ ວິປຣີຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຊານນ຺ໂຕປິ ນ ຊານາຕິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ນ ປສ຺ສຕິ, ນ ເອວມຍໍ. ອຍໍ ປນ ຊານນ຺ໂຕ ຊານາຕິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປສ຺ສຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕິຍາທີນິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ.

ປຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຐມໂລກຘມ຺ມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕. ປຎ຺ຈເມ ໂລກສ຺ສ ຘມ຺ມາຕິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອວສ຺ສໍຠາວິຘມ຺ມາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕຫິ ມຸຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ’’ຕິອາທິ. ຆາສຈ຺ຉາທນາທີນໍ ລທ຺ຘິ ລາໂຠ, ຕານິ ເອວ ວາ ລທ຺ຘພ຺ພໂຕ ລາໂຠ, ຕທຠາໂວ ອລາໂຠ, ລາຠຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕພ຺ພິສໂຍ ອນຸໂຣໂຘ ຄຫິໂຕ, ອລາຠຄ຺ຄຫເຓນ ວິໂຣໂຘ. ຍສ຺ມາ ໂລຫິເຕ ສຕິ ຕທຸປຆາຕວເສນ ປຸພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸໂຣໂຘ ລທ຺ຘາວສໂຣ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລາເຠ ອາຄເຕ ອລາໂຠ ອາຄໂຕເຍວາ’’ຕິ. ເອສ ນໂຍ ຍສາທີສຸປິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປຐມໂລກຘມ຺ມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖-໘. ທຸຕິຍໂລກຘມ຺ມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໖-໘. ຉຏ຺ເຐ ອຘິກໍ ປຍສຕິ ປຍຸຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປຍາໂສ, ສວິເສສໍ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພກິຣິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຘິກປ຺ປໂຍໂຄ’’ຕິ. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐເມສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍໂລກຘມ຺ມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ນນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙. ນວເມ ¶ ທຸວິຘາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ຕາ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣຏ຺ຐປາໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຖຸລ຺ລໂກຏ຺ຐິເກ ¶ ອຄ຺ຄກຸລິກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໙໔) ເອວໍ ອາຄຕາ ອຸຈ຺ຈາກຸລປຸຕ຺ຕາ ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ຕາ. ‘‘ສທ຺ຘາເຍເຕ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໗໘) ເອວໍ ອາຄຕາ ປນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກຸເລ ປສຸຕາປິ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ຕາ ນາມ. ອິຘ ປນ ອຸຈ຺ຈາກຸລປ຺ປສຸຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກຸລປຸຕ຺ໂຕຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນນ຺ທໍ ສມ຺ມາ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຸໂຠຫິປິ ປນ ກາຣເຓຫິ ຕສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕຠາໂວເຍວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ນນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກາຣຓ຺ຑວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐. ທສເມ ປຏິຈຣຕີຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ຈຣຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຏິຈ຺ຉາທນຏ຺ໂຐ ເອວ ວາ ຈຣຕິ-ສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຉາເທຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎນາຎ຺ຎນ຺ຕິ ປນ ປຏິຈ຺ຉາທນາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ວຈນໍ ວາຕິ ຍໍ ໂຈທເກນ ຈຸທິຕກສ຺ສ ໂທສວິຠາວນໍ ກາຣຓໍ, ວຈນໍ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎເນວ ກາຣເຓນ, ວຈເນນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ກາຣເຓນາຕິ ໂຈທນາຍ ອມູລາຍ ອມູລິກຠາວທີປນິຍາ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ວາ. ວຈເນນາຕິ ຕທຕ຺ຖໂພຘເກນ ວຈເນນ. ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ໂຈທນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ວິກ຺ເຂປາປຊ຺ຊນໍ ອຎ຺ເຎນາຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓໍ. ພຫິທ຺ຘາ ກຖາປນາມນາ ນາມ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ໂຈທນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ໂຍ ຫິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ນາ, ກໍ ຠຓຖ, ກິໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວາ ວທຕິ, ‘‘ເອວຣູປໍ ກິຎ຺ຈິ ຕຍາ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ສຸຓາມີ’’ຕິ ໂສຕໍ ວາ ອຸປເນຕິ, ອຍໍ ອຎ຺ເຎນາຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ ນາມ. ໂຍ ປນ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນ ຕວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕຄມນໍ ປຸຈ຺ຉາມ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໂຕ ‘‘ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕມ຺ຫິ. ຣາຊຄຫໍ ວາ ຍາຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫໍ ວາ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີຕິ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເມ ສູກຣມໍສໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທຕິ, ອຍໍ ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມຕິ ນາມ ¶ . ສມຓກຈວໂຣຕິ ສມຓເວສຘາຣເຓນ ສມຓປ຺ປຕິຣູປກຕາຍ ສມຓານໍ ກຈວຣຠູຕໍ.

ກາຣຓ຺ຑວໍ ¶ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໓-໒໘໔) ນິທ຺ຘມຖາຕິ ວິປນ຺ນສີລຕາຍ ກຈວຣຠູຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກຈວຣມິວ ອນເປກ຺ຂາ ອປເນຖ. ກສມ຺ພຸໍ ອປກສ຺ສຖາຕິ ກສມ຺ພຸຠູຕຎ຺ຈ ນໍ ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ມຊ຺ຌຄຕໍ ປຠິນ຺ນປຄ຺ຆຣິຕກຸຏ຺ຐໍ ຈຓ຺ຑາລໍ ວິຍ ອປກຑ຺ຒຖ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ສງ຺ຆາຣາໂມ ນາມ ສີລວນ຺ຕານໍ ກໂຕ, ນ ທຸສ຺ສີລານໍ. ຍໂຕ ເອຕເທວ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕໂຕ ປລາເປ ວາເຫຖ, ອສ຺ສມເຓ ສມຓມານິເນ’’ຕິ. ຍຖາ ປລາປາ ອນ຺ໂຕສາຣຣຫິຕາ ອຕຓ຺ຑຸລາ ພຫິ ຖຸເສນ ວີຫີ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ປາປຠິກ຺ຂູ ອນ຺ໂຕ ສີລຣຫິຕາປິ ພຫິ ກາສາວາທິປຣິກ຺ຂາເຣນ ຠິກ຺ຂູ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປລາປາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ປລາເປ ວາເຫຖ ໂອປຸນຖ ວິຘມຖ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສ຺ສມເຓ ສມຓເວສມຕ຺ເຕນ ສມຓມານິເນ. ກປ຺ປຍວ຺ໂຫຕິ ກປ຺ເປຖ, ກໂຣຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຕິສ຺ສຕາຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ສາ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຖ, ປຣິນິພ຺ພານໍ ປາປຸຓິສ຺ສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາຣຓ຺ຑວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເມຕ຺ຕາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ມຫາວຄ຺ໂຄ

໑. ເວຣຎ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑) ເອຕ຺ຖ ເວຣຎ຺ຊາຕິ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ສໍ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ. ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລຕິ ເອຕ຺ຖ ນເຬຣຸ ນາມ ຍກ຺ໂຂ. ປຸຈິມນ຺ໂທຕິ ນິມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ. ມູລນ຺ຕິ ສມີປໍ. ອຍຎ຺ຫິ ມູລ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມູລານິ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ ອນ຺ຕມໂສ ອຸສີຣນາຬິມຕ຺ຕານິປີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໙໕) ມູລມູເລ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ໂລໂຠ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ປຣິ. ໓໒໓) ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫິ. ‘‘ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ນິວາເຕ ປຓ຺ຓານິ ປຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣຸກ຺ຂມູລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໔໙໔) ສມີເປ. ອິຘ ປນ ສມີເປ ¶ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ນເຬຣຸຍກ຺ເຂນ ອຘິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ປຸຈິມນ຺ທສ຺ສ ສມີເປຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂສ ກິຣ ປຸຈິມນ຺ໂທ ຣມຓີໂຍ ປາສາທິໂກ ອເນເກສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ວິຍ ກຸຣຸມາໂນ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ເນ ຐາເນ ອໂຫສິ. ອຖ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕິຣູເປ ຐາເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ¶ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສມີເປ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ວິຫາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ.

ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໒) ນາມ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນາສນາ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ນິສິນ຺ນາສນໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຊິຓ຺ເຓ…ເປ… ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐານກິຣິຍາເປກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຊິຓ຺ເຓ…ເປ… ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນກິຣິຍາເປກ຺ຂໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນມ຺ປິ ຫິ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອາຈຣິຍໍ ປນ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນກຣຓໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ ນາມາ’’ຕິ. ນາສນາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອິມິນາ ປນ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາຠາວສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຠາວເນ ນາມ ອຕ຺ເຖຕິ ປກຕິວິຠາວນສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ. ນ ອຠິວາເທຕິ ວາຕິ ນ ອຠິວາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໍ ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ມມ ອຠິວາທນາທີນິ ກາຕຸໍ ອຣຫຣູໂປ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຊານນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎາຓໍ. ໂອໂລເກນ຺ໂຕຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ໂຂ ອຄາຣໂວ ວິຫຣຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍໍ ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິສຸຕ຺ຕວເສເນວ (ອ. ນິ. ໔.໒໑) ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ. ນິປຈ຺ຈກາຣາຣຫນ຺ຕິ ປຓິປາຕາຣຫໍ. ສມ຺ປຕິຊາໂຕຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕ, ຊາຕສມນນ຺ຕຣເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸຕ຺ຕເຣນ ມຸໂຂຕິ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຠິມຸໂຂ. ‘‘ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກລໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ໂອໂລເກສິ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ –

‘‘ຘມ຺ມຕາ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄຈ຺ຉຕິ, ເສຕມ຺ຫິ ຉຕ຺ເຕ ອນຸຘາຣິຍມາເນ ສພ຺ພາ ທິສາ ວິໂລເກຕິ, ອາສຠິຎ຺ຈ ວາຈໍ ຠາສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑) –

ເອວໍ ¶ ປາຬິຍໍ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣຸປຣິ ຐິຕສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ພາທິສານຸໂລກນສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣໂຕ ປເຄວ ທິສາວິໂລກນສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ທິສໍ ໂອໂລເກສິ, ອເນການິ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສານິ ເອກງ຺ຄຓານິ ອເຫສຸໍ. ຕຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍມານາ, ‘‘ມຫາປຸຣິສ, ອິຘ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອວໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ, ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາ, ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣີຕິ ທສປິ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສທິສໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸຕ຺ຕຣທິສາ’’ຕິ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ¶ ອຄມາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂອໂລເກສິນ຺ຕິ ມມ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ໂລກວິວຣຓປາຏິຫາຣິເຍ ຊາເຕ ປຎ຺ຎາຍມານໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ມໍສຈກ຺ຂຸນາວ ໂອໂລເກສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຫາປຸຣິໂສຕິ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕກຸລປ຺ປເທສາທິວເສນ ມຫນ຺ຕປຸຣິໂສ. ອຄ຺ໂຄຕິ ຄຸເຓຫິ ສພ຺ພປ຺ປຘາໂນ. ເຊຏ຺ໂຐຕິ ຄຸຓວເສເນວ ສພ຺ເພສໍ ວຸທ຺ຘຕໂມ, ຄຸເຓຫິ ມຫລ຺ລກຕໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ຄຸຓວເສເນວ ສພ຺ເພສໍ ປສຕ຺ຖຕໂມ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປຈ຺ຉິມານິ ທ຺ເວ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ກຣຓວຈນໍ. ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣຕິ ອຘິກຕໂຣ. ປຕິມາເນສີຕິ ປູເຊສິ. ອາສຠິນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ. ມຍ຺ຫໍ ອຠິວາທນາທິຣໂຫ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ມຍ຺ຫໍ ອຠິວາທນາທິກິຣິຍາຍ ອຣໂຫ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ. ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາຍ ປເນຕ຺ຖ ສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາຄຕາຕິ ຕຖາຄຕໂຕ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ອຠິວາທນາທິສຠາວໍ. ປຣິປາກສິຖິລພນ຺ຘນນ຺ຕິ ປຣິປາເກນ ສິຖິລພນ຺ຘນໍ.

ຕໍ ວຈນນ຺ຕິ ‘‘ນາຫໍ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ‘‘ນາຫໍ ອຣສຣູໂປ, ມາທິສາ ວາ ອຣສຣູປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຖທ຺ໂຘ ຠເວຍ຺ຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕມຸທຸຠາວຊນນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ກຕໂມ ປນ ໂສຕິ ປຣິຍາຍາເປກ຺ໂຂ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ, ກຕໂມ ໂສ ປຣິຍາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ? ຊາຕິວເສນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິວເສນ. ອຸປປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ເທເວສຸ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ. ເສຏ຺ຐສມ຺ມຕານມ຺ປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ອເສຏ຺ຐສມ຺ມຕານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຠິນນ຺ທນ຺ຕານນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາວເສນ ປໂມທມານານໍ. ຣຊ຺ຊນ຺ຕານນ຺ຕິ ພລວຣາຄວເສນ ຣຊ຺ຊນ຺ຕານໍ. ຣູປປຣິໂຠເຄນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕຓ຺ຫາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂສມນສ຺ສເວທນາ ຣູປໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຫທຍຕປ຺ປນໂຕ ¶ ອມ຺ພຣສາທໂຍ ວິຍ ຣູປຣສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອາວິຎ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕິ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທິສາມຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸອາຣມ຺ມຓາທິກາຣຓສາມຄ຺ຄິຍໍ. ອນຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນວເສນ ກຖິເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອສປ຺ປາຍຠາວໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກໍເສນ຺ໂຕ.

ເອຕສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ກຣເຓ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ‘‘ຊຫິຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາຕິ ກຣເຓ ສາມິວຈນໍ, ຕຖາຄເຕນ ຊຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມູລນ຺ຕິ ຠວມູລໍ. ‘‘ຕາລວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ໂອຏ຺ຐມຸໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ມຊ຺ເຌປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ອ-ກາຣຎ຺ຈ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເນສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕນ຺ຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕາລສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ຕາລວຕ຺ຖຸ. ຍຖາ ອາຣາມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູຕປຸພ຺ໂພ ປເທໂສ ອາຣາມສ຺ສ ອຠາເວ ‘‘ອາຣາມວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຕາລສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາໂສ ສມູລໍ ອຸທ຺ຘຣິເຕ ຕາເລ ປເທສມຕ຺ເຕ ຐິເຕ ¶ ຕາລສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ຕາລວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເນສນ຺ຕິ ຣູປຣສາທີນໍ. ກຖໍ ປນ ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເນສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຣູປາທິປຣິໂຠເຄນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕຓ຺ຫາຍຸຕ຺ຕໂສມນສ຺ສເວທນາສງ຺ຂາຕຣູປຣສາທີນໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕສໍ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຠາເວນ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ກເຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພຕິ ປຸເຣ, ສຣາຄກາເລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຣູປຣສາທໂຍ ‘‘ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອເຕນ ປຫີນກິເລສານໍ ປຸນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ.

ອວິຣຸຬ຺ຫິຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ອວິຣຸຬ຺ຫິສຠາວຕາຍ. ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຕາໂລ ປຕ຺ຕຜລາທີນໍ ອວຕ຺ຖຸຠູໂຕ ຕາລາວຕ຺ຖູຕິ ອາຫ ‘‘ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍ ກຕາ’’ຕິ. ເອເຕນ ‘‘ຕາລາວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ອຍໍ ວິຄ຺ຄໂຫ ທສ຺ສິໂຕ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອວຕ຺ຖຸຠູໂຕ ຕາໂລ ວິຍ ກຕາຕິ ອວຕ຺ຖຸຕາລກຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມິນາ ປນຕ຺ເຖນ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ – ຣູປຣສາທິວຈເນນ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນກຸສລາກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ, ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ມຕ຺ຖກສທິສານໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊານໍ ມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ຕາລປຕ຺ຕສທິເສ ວິປາກກ຺ຂນ຺ເຘ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ຕາລາວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ຣູປຣສາທໂຍຕິ ¶ . ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ອຠິນນ຺ທນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ກຸສລໂສມນສ຺ສມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນຠາວໍ ກຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ຉາສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ເນສໍ ປຈ຺ຉາຠາໂວ ນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ.

ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສິ, ໂສ ປຣິຍາໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ຍໍ ວນ຺ທນາທິສາມຄ຺ຄິຣສາຠາວສງ຺ຂາຕໍ ກາຣຓໍ ອຣສຣູປຕາຍ ວເທສິ, ຕໍ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍໍ ວນ຺ທນາທິສາມຄ຺ຄິຣສາຠາວສງ຺ຂາຕປຣິຍາຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຣສຣູໂປ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ອາຫ, ‘‘ໂສ ປຣິຍາໂຍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວນ຺ທນາທີນິ ຠຄວາ ກໂຣຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ສພ຺ພປຣິຍາເຍສູຕິ ສພ຺ພວາເຣສຸ. ສນ຺ຘາຍຠາສິຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ນິພ຺ໂຠໂຄ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠຄວາ ຈ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ນິພ຺ໂຠຄຕາທິໍ ອຕ຺ຕນິ ອນຸຊານາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕມຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠໂຄຕິ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ປຣິໂຠໂຄ. ອປຣໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ.

ກຸລສມຸທາຈາຣກມ຺ມນ຺ຕິ ກຸລາຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ກມ຺ມໍ, ກຸລຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກິຣິຍນ຺ຕິ ອກຣຓຠາວໍ ¶ . ‘‘ອເນກວິຫິຕານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວຈເນປິ ປາຣິເສສຎາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ອກຸສລຘມ຺ມາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ, ເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິເກ ອກຸສລຘມ຺ເມ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເນກວິຫິຕາຕິ ອເນກປ຺ປກາຣາ.

ອຍໍ ໂລກຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ວຸຑ຺ຒານໍ ອຠິວາທນາທິກິຣິຍລກ຺ຂຓາ ໂລກປ຺ປເວຓີ. ອນາຄາມິພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອລງ຺ກາຣາທີສຸ ອນາຄາມິຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຈີວຣາທີສຸ ນິກນ຺ຕິວເສນ ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ເສວ ປຫານໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ສາ’’ຕິ. ຣູປາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ວຕ຺ຖຸກາມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຣາໂຄ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາໂຄ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂກຏ຺ຐາສວຈໂນ ເຫຕ຺ຖ ¶ ຄຸຓ-ສທ຺ໂທ ‘‘ວໂຍຄຸຓາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ຊຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໔) ວິຍ. ອກຸສລຈິຕ຺ຕທ຺ວຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ຕທ຺ວຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ. ໂມຫສ຺ສ ສພ຺ພາກຸສລສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພາກຸສລສມ຺ຠວສ຺ສາ’’ຕິ. ອວເສສານນ຺ຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທີນໍ.

ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ມຎ຺ເຎຕິ ອຫມຠິຊາໂຕ ຣູປວາ ປຎ຺ຎວາ ກຖໍ ນາມ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠິວາທນາທິໍ ກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ວິຍ, ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂມິ. ອກຸສລຘມ຺ເມ ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນ ເຕສໍ ສມງ຺ຄິຠາວມ຺ປິ ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ຊິຄຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ສມາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ສມາປຊ຺ຊນາ ສມງ຺ຄິຠາໂວຕິ. ມຓ຺ຑນຊາຕິໂກຕິ ມຓ຺ຑນກສຠາໂວ, ມຓ຺ຑນກສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຊຄຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນສີລຕໍ.

ໂລກເຊຏ຺ຐກກມ຺ມນ຺ຕິ ໂລກເຊຏ຺ຐການໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ, ໂລເກ ວາ ເສຏ຺ຐສມ຺ມຕໍ ກມ຺ມໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ. ປທາຠິຫິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປທຕ຺ໂຖ, ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິນຍໍ ວາ ອຣຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນຍນໍ ວິນໂຍ, ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຄ຺ຄຫໍ ອຣຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ປຐມໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ສກຕ຺ເຖ ອຣຫຕ຺ເຖ ຈ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈໂຍ ສທ຺ທລກ຺ຂຓໂຕ ທິສ຺ສຕິ, ນ ປນ ‘‘ວິນຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ. ຕສ຺ມາ ກຖເມຕ຺ຖ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. ວິຈິຕ຺ຣຕາ ເຈຕ຺ຖ ໂລກປ຺ປມາຓໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຕທ຺ຘິຕປ຺ປໂຍໂຄ ໂລກສ຺ສ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ ໂລກໂຕ ສິທ຺ຘາຕິ ວິຈິຕ຺ຣາ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ມາ ສທ຺ທມກາສີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ມາສທ຺ທິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວິນຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ເວນຍິໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກປຓປຸຣິໂສຕິ ຄຸຓວິຣຫິຕຕາຍ ທີນມນຸສ຺ໂສ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ອວິຈາເຣຕ຺ວາຕິ ຕິສ຺ສທຕ຺ຕາທິສທ຺ເທສຸ ¶ ວິຍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຍໍ ນາມ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈາຣໍ ອກຕ຺ວາ, ອນິປ຺ຜນ຺ນປາຏິປທິກວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ເທວໂລກຄພ຺ຠສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ຐເປຕ຺ວາ ຠຸມ຺ມເທເວ ເສສເທເວສຸ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ປຏິສນ຺ຘິເຍເວຕ຺ຖ ຄພ຺ຠສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເທວໂລກປຏິສນ຺ຘິປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ອຠິວາທນາທິສາມີຈິກມ຺ມສ຺ສ. ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ¶ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ມາຕິໂຕ ອປຣິສຸທ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ອກ຺ໂກສິຕຸກາມສ຺ສ ທາສິຍາ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ທາສິກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສນໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສນ຺ໂຕປິ ເອວມາຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄພ຺ຠໂຕຕິ ເທວໂລກປ຺ປຏິສນ຺ຘິໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຠພ຺ໂພ ເທວໂລກູປປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຫີໂນ ວາ ຄພ຺ໂຠ ອສ຺ສາຕິ ອປຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເທວໂລກຄພ຺ຠປຣິພາຫິຣຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ຫີນຄພ຺ຠປຏິລາຠຠາຄີ’’ຕິ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອາຍຕິມ຺ປິ ຫີນຄພ຺ຠປຏິລາຠຠາຄີ, ຕສ຺ມາ ຫີໂນ ວາ ຄພ຺ໂຠ ອສ຺ສາຕິ ອປຄພ຺ໂຠຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸນ ຕສ຺ເສວ ວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ‘‘ໂກຘວເສນ…ເປ… ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຫີໂນ ວາສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຄພ຺ຠວາໂສ ອໂຫສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ. ຄພ຺ຠ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິປຣິຍາໂຍ ‘‘ຄພ຺ເຠ ວສຕິ ມາຓໂວ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໕.໓໖໓) ວິຍ. ອຕ຺ຖິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕປຣິຍາໂຍ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຄພ຺ຠປາຕນໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໒໙) ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິປຣິຍາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຄພ຺ເຠ ເສຍ຺ຍາ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ. ອນຸຕ຺ຕເຣນ ມຄ຺ເຄນາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ. ກມ຺ມກິເລສານໍ ມຄ຺ເຄນ ວິຫຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ວິຫຕກາຣຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິຕຣາ ຕິສ຺ໂສປີຕິ ອຓ຺ຑຊສໍເສທຊໂອປປາຕິກາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍທິປິ ‘‘ອປຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ເອວ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ປສງ຺ຄໂຕ ປນ ລພ຺ຠມານໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ສຕ຺ຕປຣິຍາຍສ຺ສ ຄພ຺ຠ-ສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ວິຄ຺ຄຫນານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ວິກປ຺ເປ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍວເສເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ອາຍຕິໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ປຫີນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ເສຍ຺ຍາ ເອວ ປຫີນາ, ນ ປນ ຄພ຺ໂຠຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ‘‘ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອວຕ຺ວາ ປຸນພ຺ຠວຄ຺ຄຫຓໍ ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອປຸນພ຺ຠວຠູຕາຕິ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ຘມ຺ມຘາຕຸນ຺ຕິ ¶ ¶ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ເມ ອນວເສເສ ຘາເຣຕິ ຍາຖາວໂຕ ອຸປຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ມຘາຕຸ, ຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວໂຕ ອວພຸຊ຺ຌນສຠາໂວ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ, ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິລາຠເຫຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ຣຸຈິວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ເທສນາວິລາໂສ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາຍ ຜຣຓໍ. ຕາທິລກ຺ຂຓເມວ ປຸນ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ປຖວີ ສຸຈິອສຸຈິນິກ຺ເຂປຈ຺ເຉທນເຠທນາທີສຸ ນ ວິກມ຺ປຕິ, ອນຸໂຣຘວິໂຣຘໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ລາຠາລາຠາທີສຸ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘປ຺ປຫານໂຕ ອວິກມ຺ປິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອກຸປ຺ປຘມ຺ໂມ ນາມ ຜລສມາປຕ຺ຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປເຣສຸ ປນ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕສຸປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕາຍ ອກຸປ຺ປນສຠາວຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ຊຣາຍ ອນຸສຏນ຺ຕິ ຊຣາຍ ປລິເວຐິຕໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວຸທ຺ຘຕາຍ ອາສນ຺ນວຸຕ຺ຕິມຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ຠາວນວເສນ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຫນ຺ເຕນ ໂຂ ປນ ອຸສ຺ສາເຫນາ’’ຕິ ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຊາຕມຫຸສ຺ສາເຫນ. ອປ຺ປຏິສມໍ ປຸເຣຊາຕຠາວນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ປຸເຣຊາຕຠາວໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປຏິສໂມຕິ ອປ຺ປຏິສໂມ, ປຸເຣຊາຕຠາໂວ.

ປກ຺ເຂ ວິຘຸນນ຺ຕາຕິ ປຕ຺ເຕ ຈາເລນ຺ຕາ. ນິກ຺ຂມນ຺ຕານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສ ເຊຏ຺ໂຐ ອິຕິ ອສ຺ສ ວຈນີໂຍຕິ ໂຍ ປຐມຕຣໍ ອຓ຺ຑໂກສໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕໂກ, ໂສ ເຊຏ຺ໂຐຕິ ວຈນີໂຍ ອສ຺ສ, ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຏິປາເທນ຺ໂຕຕິ ສໍສນ຺ເທນ຺ໂຕ. ຕິຠູມປຣິຍາປນ຺ນາປິ ສຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາໂກສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຫີນາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເວຐິຕຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາໂກສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ເຐສຸ ສຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ອຓ຺ຑໂກສນ຺ຕິ ພີຊກປາລໍ. ໂລກສນ຺ນິວາເສຕິ ໂລໂກເຍວ ສງ຺ຄມ຺ມ ສມາຄມ຺ມ ນິວາສນຏ຺ເຐນ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ, ສຕ຺ຕນິກາໂຍ. ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕຕ຺ໂຖ, ສໍ-ສທ຺ໂທ ສາມນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາ ອວິປຣີເຕນາກາເຣນ ¶ ສຍເມວ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ພຸຊ຺ຌຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີຕິ ມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ໂພຘິ’’ນ຺ຕິ, ສມ຺ມາ ສຍເມວ ຈ ພຸຊ຺ຌນກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມາຕິ ວາ ປສຕ຺ຖວຈໂນ, ສໍ-ສທ຺ໂທ ສຸນ຺ທຣວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ ປສຕ຺ຖໍ ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ໂພຘິ’’ນ຺ຕິ.

ອສພ຺ພຄຸຓທາຍກຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ອທາຍກຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຄຸເຓ ນ ທທາຕີຕິ ຫິ ອສພ຺ພຄຸຓທາຍໂກ ¶ , ອສມຕ຺ຖສມາໂສຍໍ ຄມກຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ອສູຣິຍປສ຺ສານິ ມຸຂານີ’’ຕິ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍວໂຕ ສເຫວ ອຣຫຕ຺ຕຜເລນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ເທຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ຕີສຸ ວິຊ຺ຊາສຸ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓສ຺ສ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ກຖເມຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ເທຕີ’’ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ສຕິປິ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓສ຺ສ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນຠາເວ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກ ມຄ຺ເຄ ສຕິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສາວກປາຣມິຎາຓນ຺ຕິ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ປຏິລຠິຕພ຺ພເມວ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ. ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ຊານິໍ. ຊານນຎ຺ຈ ນ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິວິຊ຺ຌິ’’ນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂມກາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວໂຘປິ ນ ທູເຣ ຐິຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວໂຘ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ, ປາປຸຓິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາປຸຓນຎ຺ຈ ນ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ, ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ປຏິລຠິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນນ຺ຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປເມຍ຺ເຍນ ສມ຺ມເທວ ປຏິປາທນໍ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ເຖນ. ຍຖາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຓ຺ເຑສຸ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣຓໍ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປການໍ ອຓ຺ຑໂກສໂຕ ນິກ຺ຂມນສ຺ສ ມູລກາຣຓໍ, ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາກຣຓໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໂຕ ນິກ຺ຂມນສ຺ສ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຫິ ຕສ຺ສາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ…ເປ… ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາກຣຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສນ຺ຕາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຓ຺ຑສທິສຕາ ສນ຺ຕານສ຺ສ, ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສທິສຕາ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ໂຘເຍວ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂຂ ເອຕໍ, ວາເສຏ຺ຐ, ອຘິວຈນໍ ຘມ຺ມກາໂຍ ອິຕິປີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ຕນຸຠາໂວຕິ ພລວວິປສ຺ສນາວເສນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ຕນຸຠາໂວ, ປຏິຈ຺ຉາທນສາມຎ຺ເຎນ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຓ຺ຑໂກສສທິສຕາ. ມຸທຸຠູຕສ຺ສປິ ຂຣຠາວາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ¶ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ຖທ຺ຘຂຣຠາໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິກ຺ຂຂຣວິປ຺ປສນ຺ນສູຣຠາໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ສຸຂານຸປ຺ປເວໂສ ຕິກ຺ຂຕາ, ອນຸປວິສິຕ຺ວາປິ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ອນຕິກ຺ກມນໂຕ ອກຸຓ຺ຐຕາ ຂຣຠາໂວ. ຕິກ຺ໂຂປິ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ສໂຣ ລກ຺ຂໍ ປຕ຺ວາ ກຸຓ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ອິທໍ. ສຕິປິ ຂຣຠາເວ ສຸຂຸມປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ກິເລສສມຸທາຈາຣສງ຺ໂຂຠຣຫິຕຕາຍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ປສນ຺ນຠາໂວ, ສຕິປິ ປສນ຺ນຠາເວ ອນ຺ຕຣາ ອໂນສກ຺ກິຕ຺ວາ ກິເລສປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິຠວນໂຕ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ສູຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວມິເມຫິ ປກາເຣຫິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ປຣິຓາມກາໂລຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວາປຕ຺ຕິ. ຕທາ ຈ ສາ ມຄ຺ຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຘາເຣນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາໂລ’’ຕິ. ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕອນຸໂລມວິປສ຺ສນາວເສນ ມຄ຺ຄວິຊາຍນຕ຺ຖໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ. ອຠິຎ຺ຎາປກ຺ເຂຕິ ¶ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາປກ຺ເຂ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາຠິຎ຺ຎາ ຫິ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາລິຕາ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຉາຠິຎ຺ຎາປກ຺ເຂ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ໂສ ອປາໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເຊຏ຺ໂຐ ເສຏ຺ໂຐຕິ ວຸທ຺ຘຕມຕ຺ຕາ ເຊຏ຺ໂຐ, ສພ຺ພຄຸເຓຫິ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ປສຕ຺ຖຕໂມຕິ ເສຏ຺ໂຐ.

ອິທານິ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ເທສນາຍ ອນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຠຸຕີຕິ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ພຠາຄີຍວີຣິຍາຣມ຺ຠາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິນາຕິ ວິນຏ຺ຐສ຺ສຕິນາ, ສຕິວິຣຫິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຣທ຺ຘກາເຍນາຕິ ສທຣຖກາເຍນ. ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ໂພຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ມຓ຺ຑຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ ຐາເນ. ໂພຘີຕິ ຫິ ປຎ຺ຎາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ເອຕ຺ຖ ມຓ຺ຑາ ປສນ຺ນາ ຊາຕາຕິ ໂສ ປເທໂສ ‘‘ໂພຘິມຓ຺ໂຑ’’ຕິ ປຎ຺ຎາໂຕ. ປຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຣມ຺ຠໍ ສິຖິລໍ ອກຕ຺ວາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມສງ຺ຂາຕຸສ຺ສຫນຠາເວນ ຄຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອສິຖິລປ຺ປວຕ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ. ອສລ຺ລີນນ຺ຕິ ອສງ຺ກຸຈິຕໍ ໂກສຊ຺ຊວເສນ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປນ຺ນໍ. ອຸປຏ຺ຐິຕາຕິ ໂອຄາຫນສງ຺ຂາເຕນ ອປິລາປນຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂີຠາເວນາ’’ຕິ. ສມ຺ໂມສສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ນ ສມ຺ມຸຏ຺ຐາຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ. ກິຎ຺ຈາປິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ຈິຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສທ຺ຘໍ, ກາຍປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສເນວ ຈ ກາໂຍ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ¶ , ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ກາຍປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສເຫວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ວິນາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍຈິຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນາ’’ຕິ. ກາຍປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກາຍານໍ ປສ຺ສມ຺ຠນາວຫຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູປກາໂຍປິ ປສ຺ສທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ໂສ ຈ ໂຂຕິ ໂສ ຈ ໂຂ ກາໂຍ. ວິຄຕທຣໂຖຕິ ວິຄຕກິເລສທຣໂຖ. ນາມກາເຍ ຫິ ວິຄຕທຣເຖ ຣູປກາໂຍປິ ວູປສນ຺ຕທຣຖປຣິຬາໂຫ ໂຫຕິ. ສມ຺ມາ ອາຫິຕນ຺ຕິ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ວິຘາວນສງ຺ຂາຕໍ ວິກ຺ເຂປໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວາປາທເນນ ສມ຺ມເທວ ອາຫິຕໍ ຐປິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອເນກຄ຺ຄຠາໂວ ວິກ຺ເຂປວເສນ ຈຎ຺ຈລຕາ, ສາ ສຕິ ເອກຄ຺ຄຕາຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຄ຺ຄໍ ອຈລໍ ນິປ຺ຜນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ວີຣິຍສຕິປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘີນໍ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິທສ຺ສເນນ. ນນຸ ຈ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານມ຺ປິ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ສາ ປນ ນານນ຺ຕຣິກຠາເວນ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘາຕິ ນ ຄຫິຕາ. ອສຕິ ຫິ ສທ຺ຘາຍ ວີຣິຍາຣມ຺ຠາທີນໍ ອສມ຺ຠໂວເຍວ, ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄເຫ ຈ ເນສໍ ອສຕິ ຎາຍາຣມ຺ຠາທິຠາໂວ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ອສລ຺ລີນາສມ຺ໂມສຕາທໂຍ ວີຣິຍາທີນນ຺ຕິ ອສລ຺ລີນຕາທິຄ຺ຄຫເຓເນເວຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ¶ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຌານຠາວນາຍໍ ວາ ສມາຘິກິຈ຺ຈໍ ອຘິກໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມາຘິປຣິໂຍສານາວ ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາ ກຖິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຕີຕຠເວ ຂນ຺ຘາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘານິ ນາມໂຄຕ຺ຕານິ ຈ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍຕ຺ເວວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ວິທິຕໍ ກໂຣຕິ? ປຸພ຺ເພນິວາສ’’ນ຺ຕິ. ໂມໂຫ ປຏິຈ຺ຉາທກຏ຺ເຐນ ຕໂມ ວິຍ ຕໂມຕິ ອາຫ ‘‘ສ຺ເວວ ໂມໂຫ’’ຕິ. ໂອຠາສກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ກາຕພ຺ພໂຕ ກຣຓໍ. ໂອຠາໂສວ ກຣຓໍ ໂອຠາສກຣຓໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ໂອຠາສຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປສໍສາວຈນນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນປວຕ຺ຕິວິເສສານໍ ໂພຘນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາຕິ ເອເຕນ ວິຊານນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ຂາ ອວິຊ຺ຊາ. ປຏິປກ຺ຂຕາ ຈສ຺ສາ ປຫາຕພ຺ພຠາເວນ ວິຊ຺ຊາຍ ຈ ປຫາຍກຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ປທທ຺ວເຍຕິ ອິມິນາ ‘‘ຕໂມ ວິຫໂຕ ວິນຏ຺ໂຐ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ກິເລສານໍ ອາຕາປນປຣິຕາປນຏ຺ເຐນ ¶ ວີຣິຍໍ ອາຕາໂປຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍາຕາເປນ ອາຕາປິໂນ’’ຕິ, ວີຣິຍວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປສິຕຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິໍ ປຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຍຖາ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ກສ຺ສຈິ ມາທິສສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຘານານຸໂຍຄສ຺ສາຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ.

ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ນ ປຐມທຸຕິຍຎາຓທ຺ວຍາຘິຄມໍ ວິຍ ເກວລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ສຣູປໂຕ ຫິ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕເມວາຕິ.

ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຊາໂຕຕິ ອິມິນາ ປນ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ – ‘‘ອຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຐມວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕເຍວ ປຸເຣຊາຕສ຺ສ ສຫຊາຕສ຺ສ ວາ ອຠາວໂຕ ສພ຺ເພສໍ ວຸທ຺ໂຘ ມຫລ຺ລໂກ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຊາໂຕ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ອຕີຕໍສຎາຓນ຺ຕິ ອຕີຕາຣມ຺ມຓສຠາຄຕາຍ ຕພ຺ຠາວິຠາວໂຕ ຈ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ອຕີຕໍສຎາຓໍ ປກາເສຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕີຕໍສຎາຓນ຺ຕິ ອຕີຕກ຺ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸສງ຺ຂາເຕ ອຕີເຕ ໂກຏ຺ຐາເສ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວເສເນວ ອິຊ຺ຌນໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ປຣິຠຓ຺ຑຎາຓຕ຺ຕາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸມ຺ຫິເຍວ ຈ ຐິຕສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສິທ຺ຘິໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາຕິ ສປຣິຠຓ຺ເຑນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓນ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍໂສ ຈ ອນາຄຕໍໂສ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສໍ, ຕຕ຺ຖ ຎາຓໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສຎາຓໍ. ອາສວກ຺ຂຍຎາຓາຘິຄເມເນວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຍ ເສສາສາຘາຣຓຉຎາຓທສພລຎາຓອາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມາທີນມ຺ປິ ¶ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓານໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອິຊ຺ຌນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາສວກ຺ຂເຍນ ສກລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓ ປກາເສຕ຺ວາ’’ຕິ.

ປີຕິວິປ຺ຜາຣປຣິປຸຓ຺ຓຄຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ປີຕິຜຣເຓນ ປຣິປຸຓ຺ຓກາຍຈິຕ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘິ-ສທ຺ທໂຍຄໂຕ ຫິ ສາມິອຕ຺ເຖ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເວຣຎ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສີຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒. ທຸຕິເຍ ¶ ສນ຺ຖາຄາຣໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໒໔໓) ນາມ ເອກາ ມຫາສາລາວ. ອຸຍ຺ໂຍຄກາລາທີສຸ ຫິ ຣາຊາໂນ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ເອຕ຺ຕກາ ປຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ສນ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ມຣິຍາທໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຐານໍ ‘‘ສນ຺ຖາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຍ຺ໂຍຄຏ຺ຐານໂຕ ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ເຄເຫ ໂຄມຍປຣິຠຓ຺ຑາທິວເສນ ປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາວ ເອກໍ ທ຺ເວ ທິວເສ ເຕ ຣາຊາໂນ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖມ຺ຠນ຺ຕີຕິປິ ສນ຺ຖາຄາຣໍ. ເຕສໍ ຣາຊູນໍ ສຫ ອຕ຺ຖານຸສາສນໍ ອຄາຣນ຺ຕິປິ ສນ຺ຖາຄາຣໍ. ຄຓຣາຊາໂນ ຫິ ເຕ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກິຈ຺ຈໍ ເອກສ຺ສ ວເສນ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ສພ຺ເພສໍ ຉນ຺ໂທ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອນຸສາສນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຫ ອຕ຺ຖານຸສາສນໍ ອຄາຣ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ວາ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ກສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ວປິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຆຣາວາສກິຈ຺ຈານິ ສມ຺ມນ຺ຕຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ ຆຣາວາສໍ ສນ຺ຖຣນ຺ຕີຕິປິ ສນ຺ຖາຄາຣໍ.

ປຸຕ຺ຕທາຣຘນາທິອຸປກຣຓປຣິຈ຺ຈາໂຄ ປາຣມິໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາໂຄ ອຸປປາຣມິໂຍ. ອຕ຺ຕໂນວ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ. ຎາຕີນໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ. ໂລກສ຺ສ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ. ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓວເສນ ອນວຊ຺ຊກມ຺ມາຍຕນສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານປຣິຈຍວເສນ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິປຣິຈຍວເສນ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍຕີຣຓວເສນ ຈ ຎາຓຈາໂຣ ພຸທ຺ຘຈຣິຍາ. ອງ຺ຄນຍນຘນຣຊ຺ຊປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຊ຺ຊາຄວເສນ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ເຕນ. ສຕິປິ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານໍ ທານປາຣມິຠາເວ ປຣິຈ຺ຈາຄວິເສສສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຎ຺ຈມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ວິສຸໍ ນຍນປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓໍ. ປຣິຈ຺ຈາຄຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ¶ ຘນຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ວິສຸໍ ກຕໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາວ ສງ຺ເຂໂປ.

ສຕ຺ຕສຸ ອນຸປສ຺ສນາສູຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາ, ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຕິ ອິມາສຸ ສຕ຺ຕສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸ.

ອນຸວິຈ຺ຈກາຣນ຺ຕິ ¶ ອເວຈ຺ຈກຣຓໍ. ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ອນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ຐິຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປຄເຕ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໗໕-໗໖) ອນຸປຸພ຺ພໍ ກເຖຕພ຺ພກຖໍ. ກາ ປນ ສາຕິ? ທານາທິກຖາ. ຕຕ຺ຖ ທານກຖາ ຕາວ ປຈຸຣຊເນສຸປິ ປວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສຕ຺ຕສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສຸກຣຕ຺ຕາ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປາຍຠາວໂຕ ຈ ອາທິໂຕ ກຖິຕາ. ປຣິຈ຺ຈາຄສີໂລ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣິຄ຺ຄຫວຕ຺ຖູສຸ ນິສ຺ສງ຺ຄຠາວໂຕ ສຸເຂເນວ ສີລານິ ສມາທິຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ສີເລນ ທາຍກປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກວິສຸທ຺ຘິໂຕ ປຣານຸຄ຺ຄຫໍ ວຕ຺ວາ ປຣປີຬານິວຕ຺ຕິວຈນໂຕ ກິຣິຍາຘມ຺ມໍ ວຕ຺ວາ ອກິຣິຍາຘມ຺ມວຈນໂຕ, ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸວຈນໂຕ ຈ ທານກຖານນ຺ຕຣໍ ສີລກຖາ ກຖິຕາ. ‘‘ຕຎ຺ຈ ສີລໍ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ, ອຍໍ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຜລ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ອິເມຫິ ຈ ທານສີລມເຍຫິ ປຓີຕປຓີຕຕຣາທິເຠທຠິນ຺ເນຫິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຫິ ເອຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີສຸ ປຓີຕປຓີຕຕຣາທິເຠທຠິນ຺ນາ ອປຣິເມຍ຺ຍາ ທິພ຺ພໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ລທ຺ຘພ຺ພາ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສຄ຺ຄກຖາ. ‘‘ສ຺ວາຍໍ ສຄ຺ໂຄ ຣາຄາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ, ສພ຺ພຖານຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ມຄ຺ໂຄ, ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ກເຖນ຺ເຕນ ຕທຘິຄມູປາຍສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາປິ ປເຄວ ອິຕເຣ ສພ຺ເພປິ ກາມາ ນາມ ພຫ຺ວາທີນວາ ອນິຈ຺ຈາ ອທ຺ຘຸວາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາຕິ ກາມານໍ ອາທີນໂວ. ‘‘ຫີນາ ຄມ຺ມາ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ ອນຣິຍາ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕາ’’ຕິ ເຕສໍ ໂອກາໂຣ ລາມກຠາໂວ. ສພ຺ເພປິ ຠວາ ກິເລສານໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ສໍກິເລໂສ. ສພ຺ພໂສ ສໍກິເລສວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍໂສ ຈ ກເຖຕພ຺ໂພຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ມຄ຺ຄນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ອາທິ-ອຕ຺ເຖນ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຸຂານໍ ນິທານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ນິພ຺ພານຸປສໍຫິຕານຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຸຂານໍ ກາຣຓໍ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ໂລເກ ໂຠຄສຸຂໍ ນາມ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ທານາຘີນນ຺ຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປນ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຕສ຺ສປິ ທານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິເຍວ ¶ . ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ມູລນ຺ຕິ ຍາ ອິມາ ໂລເກ ປເທສຣຊ຺ຊສິຣິສ຺ສຣິຍສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປທາຕິ ເອວໍປເຠທາ ມານຸສິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຍາ ຈ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທິຄຕາ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຍາ ວາ ປນຎ຺ຎາປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ¶ , ຕາສໍ ສພ຺ພາສໍ ອິທໍ ມູລກາຣຓໍ. ໂຠຄານນ຺ຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ‘‘ໂຠໂຄ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ ປິຍມນາປິຍຣູປາທີນໍ ຕນ຺ນິສ຺ສຍານໍ ວາ ອຸປໂຠຄສຸຂານໍ ປຕິຏ຺ຐາ ນິຈ຺ຈລາຘິຏ຺ຐານຕາຍ. ວິສມຄຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຍສນປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ຕາຓນ຺ຕິ ຣກ຺ຂາ, ຕໂຕ ປຣິປາລນໂຕ. ເລຓນ຺ຕິ ພ຺ຍສເນຫິ ປຣິປາຕິຍມານສ຺ສ ໂອລີຍນປ຺ປເທໂສ. ຄຕີຕິ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ປຣາຍຓນ຺ຕິ ປຏິສຣຓໍ. ອວສ຺ສໂຍຕິ ວິນິປຕິຕຸໍ ອເທນ຺ໂຕ ນິສ຺ສໂຍ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ໂອລຸພ຺ຠາຣມ຺ມຓໍ.

ຣຕນມຍສີຫາສນສທິສນ຺ຕິ ສພ຺ພຣຕນມຍສຕ຺ຕງ຺ຄມຫາສີຫາສນສທິສໍ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ມຫຄ຺ຆໍ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ວິນິປຕິຕຸໍ ອປ຺ປທານຏ຺ໂຐ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ມຫາປຖວີສທິສໍ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ລຠາປນໂຕ. ຍຖາ ທຸພ຺ພລສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອາລມ຺ພນຣຊ຺ຊຸ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐໂຕ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ, ເອວໍ ທານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ຐິຕິຍາ ຈ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອາລມ຺ພນຏ຺ເຐນ ອາລມ຺ພນຣຊ຺ຊຸສທິສ’’ນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ທຸຄ຺ຄຕິທຸກ຺ຂຏ຺ຐານນິຕ຺ຖຣຓຏ຺ເຐນ. ສມສ຺ສາສນຏ຺ເຐນາຕິ ໂລຠມຈ຺ຉຣິຍາທິປຏິສຕ຺ຕຸປທ຺ທວໂຕ ສມສ຺ສາສນຏ຺ເຐນ. ຠຍປຣິຕ຺ຕາຓຏ຺ເຐນາຕິ ທາລິທ຺ທິຍຠຍໂຕ ປຣິປາລນຏ຺ເຐນ. ມຈ຺ເຉຣມລາທີຫີຕິ ມຈ຺ເຉຣໂລຠໂທສມທອິສ຺ສາມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທິຈິຕ຺ຕມເລຫິ. ອນຸປລິຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ. ເຕສນ຺ຕິ ມຈ຺ເຉຣມລາທີນໍ. ເຕສໍ ເອວ ທຸຣາສທຏ຺ເຐນ. ອສນ຺ຕາສນຏ຺ເຐນາຕິ ສນ຺ຕາສເຫຕຸອຠາເວນ. ໂຍ ຫິ ທາຍໂກ ທານປຕິ, ໂສ ສມ຺ປຕິປິ ນ ກຸໂຕຈິ ສນ຺ຕສຕິ, ປເຄວ ອາຍຕິໍ. ພລວນ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ມຫາພລວຕາຍ. ທາຍໂກ ຫິ ທານປຕິ ສມ຺ປຕິ ປກ຺ຂພເລນ ພລວາ ໂຫຕິ, ອາຍຕິໍ ປນ ກາຍພລາທີຫິປິ. ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ວຑ຺ຒິກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຠິສມ຺ມຕຠາເວນ. ວິປຕ຺ຕິຠວໂຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວູປນຍນໍ ເຂມນ຺ຕຠູມິສມ຺ປາປນໍ.

ອິທານິ ມຫາໂພຘິຈຣິຍຠາເວນປິ ທານຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທານໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ເຕນາຕິ ເອເຕນ ‘‘ທານຜລໍ ສມ຺ມເທວ ປສ຺ສນ຺ຕາ ມຫາປຸຣິສາ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂກ ນາມ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິໂກ ພາຫິເຣ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປເຄວ ສງ຺ຄໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ໂອວາທໍ ເທຕິ. ອິທານິ ຍາ ໂລກິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາ ສພ຺ພາ ທານໂຕເຍວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ¶ ສກ຺ກມາຣພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ເອວ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ ປນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຣຫິຕາຍ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາ ຕາສໍ ປຣໂຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອຕາ ໂລກິຍາ, ອິມາ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາວກປາຣມິຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາສຸປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ຐຕຣຸກ຺ກຏ຺ຐຕມຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກເມນ ຎາຓຕ຺ຕຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ປນ ທານສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ເອເຕເນວ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທານຎ຺ຈ ນາມ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍສຸ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ປູຊນຊ຺ຌາສເຍນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສ ປເຣສໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ, ຕສ຺ມາ ທາຍໂກ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ປເຣ ຫນ຺ຕິ, ປເຣສໍ ວາ ສນ຺ຕກໍ ຫຣຕີຕິ ອຏ຺ຐານເມຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທານໍ ເທນ຺ໂຕ ສີລໍ ສມາທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ສີລາລງ຺ກາຣສທິໂສ ອລງ຺ກາໂຣ ນຕ຺ຖິ ໂສຠາວິເສສາວຫຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ. ສີລປຸປ຺ຜສທິສໍ ປຸປ຺ຜໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສີລຄນ຺ຘສທິໂສ ຄນ຺ໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈນ຺ທນໍ ຕຄຣໍ ວາປີ’’ຕິອາທິກາ (ຘ. ປ. ໕໕) ຄາຖາ – ‘‘ຄນ຺ໂຘ ອິສີນໍ ຈິຣທິກ຺ຂິຕານໍ, ກາຍາ ຈຸໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ມາລຸເຕນາ’’ຕິອາທິກາ (ຊາ. ໒.໑໗.໕໕) ຊາຕກຄາຖາໂຍ ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ສີລຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ອາຠຣຓຎ຺ເຈວ ອລງ຺ກາໂຣ ຈ ຄນ຺ຘວິເລປນຎ຺ຈ ປຣສ຺ສ ທສ຺ສນີຍຠາວາວຫຎ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ສີລາລງ຺ກາເຣນ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອຍໍ ສຄ຺ໂຄ ລພ຺ຠຕີຕິ ອິທໍ ມຊ຺ຌິເມຫິ ອາຣທ຺ຘໍ ສີລໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຕເນວາຫ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ –

‘‘ຫີເນນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ;

ມຊ຺ຌິເມນ ຈ ເທວຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕເມນ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໘.໗໕);

ອິຏ຺ໂຐຕິ ສຸໂຂ. ກນ຺ໂຕຕິ ກມນີໂຍ. ມນາໂປຕິ ມນວຑ຺ຒນໂກ. ຕໍ ປນ ຕສ຺ສ ອິຏ຺ຐາທິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຈ຺ຈເມຕ຺ຖ ກີຬາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂທໂສຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິນາ ອປ຺ປສ຺ສາທາທິນາ ຈ ທູສິຕຠາໂວ, ຍໂຕ ເຕ ວິຎ຺ຎູນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຣາເຘນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອາທີນໍ ວາຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາທີນໂວ, ປຣມກປຓຕາ. ຕຖາ ຈ ກາມາ ຍຖາຕຖໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ລາມກຠາໂວຕິ ອເສຏ຺ເຐຫິ ເສວິຕພ຺ໂພ, ເສຏ຺ເຐຫິ ນ ເສວິຕພ຺ໂພ ນິຫີນຠາໂວ. ສໍກິລິສ຺ສນນ຺ຕິ ວິພາຘກຕາ ອຸປຕາປກຕາ ຈ.

ເນກ຺ຂມ຺ເມ ¶ ອານິສໍສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍຕ຺ຕກາ ກາເມສຸ ອາທີນວາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຕຕ຺ຕກາ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສາ. ອປິຈ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ອສມ຺ພາຘໍ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາເມຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ¶ ກາມສຎ຺ຎາຍ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມວິຕກ຺ເກຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມປຣິຬາເຫຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ພ຺ຍາປາທສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍເສ ປກາເສສິ. ປພ຺ພຊ຺ຊາຍໍ ຌານາທີສຸ ຈ ຄຸເຓ ວິຠາເວສິ ວຓ຺ເຓສິ. ກລ຺ລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມນິຍຈິຕ຺ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີນໍ ຈິຕ຺ຕໂທສານໍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ເທສນາຍ ຠາຊນຠາວູປຄເມນ ກມ຺ມກ຺ຂມຈິຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທໂຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຣຄຠູຕາ, ຕທາ ເຕ ວິຄຕາ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອໂຣຄຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິມານາທິກິເລສວິຄເມນ ມຸທຸຈິຕ຺ຕໍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິວິຄເມນ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຸຬາຣປີຕິປາໂມຊ຺ຊໂຍເຄນ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ. ຍທາ ຠຄວາ ອຎ຺ຎາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ກລ຺ລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທວິຄເມນ ອໂຣຄຈິຕ຺ຕໍ. ມຸທຸຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາທວິຄເມນ ເມຕ຺ຕາວເສນ ອກຐິນຈິຕ຺ຕໍ. ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຄເມນ ອວິກ຺ເຂປໂຕ ເຕນ ອປິຫິຕຈິຕ຺ຕໍ. ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຖິນມິທ຺ຘວິຄເມນ ສມ຺ປຄ຺ຄຫິຕວເສນ ອລີນຈິຕ຺ຕໍ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາວິຄເມນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຘິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ເສສປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເສຍ຺ຍຖາປີຕິອາທິນາ ອຸປມາວເສນ ສີຫສ຺ສ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຸປ຺ປາທນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ອປຄຕກາຬກນ຺ຕິ ວິຄຕກາຬກໍ. ສມ຺ມເທວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸເທວ. ຣຊນນ຺ຕິ ນີລປີຕໂລຫິຕາທິຣງ຺ຄຊາຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ປຠສ຺ສຣໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນຕິ ຕສ຺ສໍເຍວ ນິສຊ຺ຊາຍໍ. ເອເຕນສ຺ສ ລຫຸວິປສ຺ສກຕາ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎຕາ ສຸຂປ຺ປຏິປທຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ວິຣຊນ຺ຕິ ອປາຍຄມນີຍຣາຄຣຊາທີນໍ ວິຄເມນ ວິຣຊໍ. ອນວເສສທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາມລາປຄເມນ ວີຕມລໍ. ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສຣຊາຠາເວນ ວາ ວິຣຊໍ. ປຎ຺ຈວິຘທຸສ຺ສີລ຺ຍມລວິຄເມນ ວີຕມລໍ. ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ນນຸ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕນ຺ຕິ ອສມ຺ໂມຫປ຺ປຏິເວຘວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈວເສນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ – ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກມເລຫິ ກິລິຏ຺ຐຠາໂວ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣາຄາທິມເລຫິ ສໍກິລິຏ຺ຐຠາໂວ, ໂຘວນສິລາຕລໍ ວິຍ ອນຸປຸພ຺ພີກຖາ, ອຸທກໍ ວິຍ ສທ຺ຘາ, ອຸທເກນ ¶ ເຕເມຕ຺ວາ ອູສໂຄມຍຉາຣິກຂາເຣຫິ ກາຬເກ ສມ຺ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖສ຺ສ ໂຘວນປ຺ປໂຍໂຄ ວິຍ ສທ຺ຘາສິເນເຫນ ເຕເມຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ສຕິສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ ໂທເສ ສິຖິເລ ກຕ຺ວາ ສຸຕາທິວິຘິນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂສຘເນ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ. ເຕນ ປໂຍເຄນ ວຕ຺ເຖ ກາຬກາປຄໂມ ວິຍ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ, ຣງ຺ຄຊາຕໍ ວິຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ສຸທ຺ຘວຕ຺ຖສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາໂວ ວິຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ເຄນ ປຣິໂຍທປນນ຺ຕິ.

‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ ນາມ ຎາຓທສ຺ສນໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕິ ນາມ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຎ຺ຎາປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິທິຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປເນສາ ວິທິຕຘມ຺ມຕາ ຘມ຺ເມສຸ ເອກເທເສນປິ ໂຫຕີຕິ ນິປ຺ປເທສໂຕ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ‘‘ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນສ຺ສ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘໍເຍວ ທີເປຕິ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ເອກາຠິສມຍວເສນ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ນິປ຺ປເທເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອຄາຬ຺ຫໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ອຣິຍສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ເອເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ຕິຓ຺ຓາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ສປ຺ປຏິຠຍກນ຺ຕາຣສທິສາ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ຈ ຕິຓ຺ຓາ ນິຕ຺ຕິຓ຺ຓາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ວິຄຕາ ກຖໍກຖາຕິ ປວຕ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິກາ ວິຄຕາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ກຖໍກຖາ. ສາຣຊ຺ຊກຣານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂສຸ ສີລາທິຄຸເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເວສາຣຊ຺ຊໍ ວິສາຣທຠາວໍ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ປຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕນາ ເອວ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນ ປຣໍ ປຈ຺ເຈຕິ, ນ ຈສ຺ສ ປໂຣ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖີຕິ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ.

ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ມາຣຓວເສນ ກຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ມໍສໍ. ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນ ອຕີຕກາລິໂກ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈກຕ’’ນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ‘‘ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໔.໗໕) ວິຍ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສາຕິ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ລທ຺ຘພ຺ພກມ຺ມສ຺ສ. ກຣຓວເສນ ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ມໍສໍ ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມໍ ຍຖາ ພຸທ຺ຘິ ພຸທ຺ຘໍ. ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສີຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓-໔. ອສ຺ສາຊານີຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໓-໑໔. ຕຕິເຍ ¶ ສາເຐຍ຺ຍານີຕິ ສຐຕ຺ຕານິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕານິ ປນສ຺ສ ສາເຐຍ຺ຍາທີນິ ກາຍຈິຕ຺ຕຸຊຸກຕາປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສາ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ຐາເນ ຐາຕຸກາມສ຺ສ ສໂຕ ຍໍ ຐານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ສປ຺ປຏິຠຍໍ, ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເຖວ ສປ຺ປຏິຠຍຏ຺ຐາເນວ ຐສ຺ສາມີຕິ ນ ໂຫຕິ, ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາຍຠາວໂຕ ຐາຕຸກາມຏ຺ຐາເນເຍວ ນິຂາຕຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວິຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເທ ນິຈ຺ຈາເລຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ສໂຐ ນາມ, ອິມສ຺ສ ສາເຐຍ຺ຍສ຺ສ ປາກຏກຣຓໍ. ຕຖາ ຍສ຺ສ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ຐາເນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຂນ຺ຘຄຕໍ ປາເຕຕຸກາມສ຺ສ ສໂຕ ຍໍ ຐານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ສປ຺ປຏິຠຍໍ, ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເຖວ ປາເຕສ຺ສາມີຕິ ນ ໂຫຕິ, ປາເຕຕຸກາມຏ຺ຐາເນເຍວ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປາເຕຕິ, ອຍໍ ກູໂຏ ນາມ. ຍສ຺ສ ກາເລນ ວາມໂຕ, ກາເລນ ທກ຺ຂິຓໂຕ, ກາເລນ ອຸຊຸມຄ຺ເຄເນວ ຈ ຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ ສໂຕ ຍໍ ຐານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ສປ຺ປຏິຠຍໍ, ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເຖວ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ¶ ນ ໂຫຕິ, ຍທິຈ຺ຉກໍ ຄນ຺ຕຸກາມຏ຺ຐາເນເຍວ ກາເລນ ວາມໂຕ, ກາເລນ ທກ຺ຂິຓໂຕ, ກາເລນ ອຸຊຸມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ເລຓ຺ຑໍ ວາ ປສ຺ສາວໍ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸກາມສ຺ສ ອິທໍ ຐານໍ ສຸສມ຺ມຏ຺ຐໍ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສໍ ຣມຓີຍໍ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອວຣູປໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ຊິມ຺ໂຫ ນາມ. ຍສ຺ສ ປນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ຐາເນ ມຄ຺ຄາ ອຸກ຺ກມ຺ມ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຏິມຄ຺ຄໍ ອາໂຣຫິຕຸກາມສ຺ສ ສໂຕ ຍໍ ຐານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ສປ຺ປຏິຠຍໍ, ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ນ ໂຫຕິ, ປຏິມຄ຺ຄໍ ອາໂຣຫິຕຸກາມຏ຺ຐາເນເຍວ ມຄ຺ຄາ ອຸກ຺ກມ຺ມ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຏິມຄ຺ຄໍ ອາໂຣຫຕິ, ອຍໍ ວງ຺ໂກ ນາມ. ອິຕິ ອິມໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ກິຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນສ຺ສ ຕານິ ສາເຐຍ຺ຍານິ…ເປ… ອາວິກຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອສ຺ສາຊານີຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕-໘. ມລສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໕-໑໘. ປຎ຺ຈເມ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໔໑) ຍາ ກາຈິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ວາ ສິປ຺ປໍ ວາ ຍສ຺ມາ ອສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວິນສ຺ສຕິ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ວາ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອສຊ຺ຌາຍມລາ ມນ຺ຕາ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ຊິຓ຺ຓປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓາທີນິ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຆຣໍ ນາມ ວິນສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸຏ຺ຐານມລາ ຆຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຄິຫິສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ໂກສຊ຺ຊວເສນ ສຣີຣປ຺ປຊຄ຺ຄນໍ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣປ຺ປຏິຊຄ຺ຄນໍ ວາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາໂຍ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມລໍ ວຓ຺ຓສ຺ສ ໂກສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຄາໂວ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປມາທວເສນ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສ ວາ ກີຬນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຕາ ຄາໂວ ອຕິຕ຺ຖປກ຺ຂນ຺ທນາທີຫິ ວາ ວາຬມິຄໂຈຣາທິອຸປທ຺ທເວນ ວາ ປເຣສໍ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕາທີນິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຂາທນວເສນ ວາ ວິນາສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສຍມ຺ປິ ທຓ຺ຑໍ ວາ ປຣິຠາສໍ ວາ ປາປຸຓາຕິ, ປພ຺ພຊິຕໍ ວາ ປນ ຉທ຺ວາຣາທີນິ ອຣກ຺ຂນ຺ຕໍ ປມາທວເສນ ກິເລສາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສາສນາ ຈາເວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປມາໂທ ຣກ຺ຂໂຕ ມລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິສ຺ສ ວິນາສາວເຫນ ມລຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ມລໍ.

ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອຕິຈາໂຣ. ອຕິຈາຣິນິຎ຺ຫິ ອິຕ຺ຖິໍ ສາມິໂກປິ ເຄຫາ ນີຫຣຕິ, ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕມ຺ປິ ‘‘ຕ຺ວໍ ກຸລສ຺ສ ອງ຺ຄາຣຠູຕາ, ອກ຺ຂີຫິປິ ນ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ຕໍ ມາຕາປິຕໂຣປິ ນີຫຣນ຺ຕິ, ສາ ອນາຖາ ວິຈຣນ຺ຕີ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຕນສ຺ສາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ‘‘ມລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທທໂຕຕິ ທາຍກສ຺ສ. ຍສ຺ສ ຫິ ເຂຕ຺ຕກສນກາເລ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ເຂຕ຺ເຕ ສມ຺ປນ຺ເນ ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ¶ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາປິ ນິປ຺ຜນ຺ເນ ສສ຺ເສ ມຈ຺ເຉຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈາຄຈິຕ຺ຕໍ ນິວາເຣຕິ, ໂສ ມຈ຺ເຉຣວເສນ ຈາຄຈິຕ຺ເຕ ອວິຣຸຫນ຺ເຕ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິ, ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຕິສ຺ໂສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ນ ລຠຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຈ຺ເຉຣໍ ທທໂຕ ມລ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎສຸປິ ເອວຣູເປສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ປາປກາ ຘມ຺ມາຕິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ເຕ ປນ ອິຘໂລເກ ປຣໂລເກ ຈ ມລເມວ. ຕໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕມລໂຕ. ມລຕຣນ຺ຕິ ອຕິເຣກມລໍ. ຉຏ຺ຐາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ມລສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຫາຣາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໙. ນວເມ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໕; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໓໘໔) ອສຸຣາຕິ ເທວາ ວິຍ ນ ສຸຣນ຺ຕິ ນ ກີຬນ຺ຕິ ນ ວິໂຣຈນ຺ຕີຕິ ອສຸຣາ. ສຸຣາ ນາມ ເທວາ, ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂາຕິ ວາ ອສຸຣາ, ເວປຈິຕ຺ຕິປຫາຣາທາທໂຍ ¶ . ເຕສໍ ຠວນໍ ສິເນຣຸສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ປວິສນ຺ຕາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ສິເນຣຸປາເທ ມຓ຺ຑປາທີນິ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ກີຬນ຺ຕາ ອຠິຣມນ຺ຕິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ອຠິຣຕິ. ອິເມ ຄຸເຓ ທິສ຺ວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ໂລກິຍາ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ຫິມວາ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕສມຸທ຺ທທຫປພ຺ພຕາ ຕປ຺ປຠວາ ນທິໂຍຕິ ເອເຕສຸ ຍໍ ຍໍ ນ ມນຸສ຺ສໂຄຈຣໍ, ຕຕ຺ຖ ສຍໍ ສມ຺ມູຬ຺ຫາ ອຎ຺ເຎປິ ສມ຺ໂມຫຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມຫວິຘມນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຍໍ ຕາວ ຊມ຺ພຸທີໂປ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ທສສຫສ຺ສໂຍຊນປຣິມາໂຓ ອາຍາມໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ອຸທເກນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ຕທຸປໂຠຄິສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ. ສຸນ຺ທຣທສ຺ສນໍ ກູຏນ຺ຕິ ສຸທສ຺ສນກູຏໍ, ຍໍ ໂລເກ ‘‘ເຫມກູຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມູລຄນ຺ໂຘ ກາລານຸສາຣິຍາທິ. ສາຣຄນ຺ໂຘ ຈນ຺ທນາທິ. ເຜຄ຺ຄຸຄນ຺ໂຘ ສລລາທິ. ຕຈຄນ຺ໂຘ ລວງ຺ຄາທິ. ປປຏິກາຄນ຺ໂຘ ກປິຕ຺ຖາທິ. ຣສຄນ຺ໂຘ ສຊ຺ຊຸລສາທິ. ປຕ຺ຕຄນ຺ໂຘ ຕມາລຫິຣິເວຣາທິ. ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ ນາຄກຸສຸມາທິ. ຜລຄນ຺ໂຘ ຊາຕິຜລາທິ. ຄນ຺ຘຄນ຺ໂຘ ສພ຺ເພສໍ ຄນ຺ຘານໍ ຄນ຺ໂຘ. ‘‘ສພ຺ພານິ ປຸຖຸລໂຕ ປຎ຺ຎາສ ໂຍຊນານິ, ອາຍາມໂຕ ປນ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ວິຍ ທ຺ວິໂຍຊນສຕາເນວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ມໂນຫຣສິລາຕລານີຕິ ຣຕນມຍຕ຺ຕາ ມນຸຎ຺ຎໂສປານສິລາຕລານິ. ສຸປຏິຍຕ຺ຕານີຕິ ຕທຸປໂຠຄິສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓກມ຺ມຸນາວ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິຍຕ຺ຕານິ ສຸສຓ຺ຐິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປາທີນິ ອຸທກໍ ມລໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທຠາວໂຕ ຜລິກສທິສນິມ຺ມໂລທການິ. ຕິຣິຍໂຕ ທີຆໍ ອຸຄ຺ຄຕກູຏນ຺ຕິ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິ ¶ ອາຫ. ປຸຣິມານິ ນາມໂຄຕ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ນທີ ນິນ຺ນຄາຕິອາທິກໍ ໂຄຕ຺ຕໍ, ຄງ຺ຄາ ຍມຸນາຕິອາທິກໍ ນາມໍ.

ສວມານາຕິ ສນ຺ທມານາ. ປູຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຓ຺ຓຠາໂວ. ມສາຣຄລ຺ລໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕຜລິກ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ມຫຕໍ ຠູຕານນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ. ຕິມີ ຕິມິງ຺ຄລາ ຕິມິຕິມິງ຺ຄລາຕິ ຕິສ຺ໂສ ມຈ຺ຉຊາຕິໂຍ. ຕິມິໍ ຄິລນສມຕ຺ຖາ ຕິມິງ຺ຄລາ. ຕິມິຎ຺ຈ ຕິມິງ຺ຄລຎ຺ຈ ຄິລນສມຕ຺ຖາ ຕິມິຕິມິງ຺ຄລາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ມມ ¶ ສາວກາຕິ ໂສຕາປນ຺ນາທິເກ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ນ ສໍວສຕີຕິ ອຸໂປສຖກມ຺ມາທິວເສນ ສໍວາສໍ ນ ກໂຣຕິ. ອຸກ຺ຂິປຕີຕິ ອປເນຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສຕິ ກິເລເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈນຣໂສ. ສພ຺ພາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ ຍາວເທວ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິອຕ຺ຖາ.

ຣຕນານີຕິ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນານິ. ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ຫິ ຠາວິຍມານາ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ປເຄວ ອປຣຠາເຄ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔) –

ໂລກິຍຣຕນນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປນ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ນ ຕສ຺ສ ກລຠາຄມ຺ປິ ອຄ຺ຆຕິ. ອປິຈ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ’’. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໒໓; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐);

ຍທິ ຈ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາເວນ ຣຕນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍເຍວ ຠູຕໂຕ ຣຕນຠາໂວ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ໂສ ອານຸຠາໂວ, ຍໍ ສາວກາ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາ. ອາສນ຺ນກາຣຓຎ຺ຫິ ທານາທິອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ເອວໍ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິອຕ຺ເຖນ ຈ ຣຕນຠາໂວ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ¶ ສາຕິສໂຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຣິມານິ ຣຕນານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມເຓ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ສຕິເຍວ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປນ ກາຍາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ປຫານໂຕ ອສຸຠທຸກ຺ຂານິຈ຺ຈານຕ຺ຕຠາວຄ຺ຄຫຓໂຕ ຈ ເນສໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິຠາໂວ ວິຠຕ຺ໂຕ.

ສມ຺ມາ ປທຫນ຺ຕິ ເອເຕນ, ສຍໍ ວາ ສມ຺ມາ ປທຫຕິ, ປສຕ຺ຖໍ ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ປທຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສມ຺ມເທວ ປຘານຠາວກຣຓໂຕ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ¶ ວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕມ຺ປິ ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລານໍ ອນຸປ຺ປາທນປ຺ປຫານວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທນຏ຺ຐາປນວເສນ ຈ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ’’ຕິ.

ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ສມິຊ຺ຌຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘິ. ອິຕິ ປຐເມນ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທຕິ ອິທ຺ຘິປາໂທ, ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ ປຕິຏ຺ຐາ ອຘິຄມຸປາໂຍຕິ ອິທ຺ຘິປາໂທ. ເຕນ ຫິ ອຸປຣູປຣິວິເສສສງ຺ຂາຕໍ ອິທ຺ຘິໍ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອິທ຺ຘິປາໂທ ຍສ຺ມາ ຉນ຺ທາທິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຘິປຕິຘມ຺ເມ ຘຸເຣ ເຊຏ຺ຐເກ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ’’ຕິ.

ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ສທ຺ຘາທີນິ ປຎ຺ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ໂກສຊ຺ຊໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂເຓ, ປມາທໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂເຓ, ວິກ຺ເຂປໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂເຓ, ອຎ຺ຎາຓໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ທສ຺ສນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ຕານິເຍວ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີຫິ ອນຠິຠວນີຍໂຕ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຖິຣຠາເວນ ຈ ພລານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ໂພຘິຍາ, ໂພຘິສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ. ຍາ ຫິ ເອສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີ ຍາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕາຠິນິເວສາທີນໍ ອເນເກສໍ ອຸປທ຺ທວານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາຍ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາຍ ¶ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ອຣິຍສາວໂກ ພຸຊ຺ຌຕິ, ກິເລສນິທ຺ທາຍ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິສງ຺ຂາຕາຍ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາຕິປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຌານງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ. ໂຍເປສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຣິຍສາວໂກ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ໂພຘິສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ເສນງ຺ຄຣຖງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ ‘‘ພຸຊ຺ຌນກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໔໖໖; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໘໒; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໗). ‘‘ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໒.໑໗) ນເຍນປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຣິໂຍ ¶ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອຣິຍຠາວກຣຕ຺ຕາ, ອຣິຍຜລປ຺ປຏິລາຠກຣຕ຺ຕາ ຈ ອຣິໂຍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິເຍວ ວາ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ມາເຣນ຺ໂຕ ກິເລເສ ຄຈ຺ຉຕິ ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ວາ ມຄ຺ຄີຍຕິ, ສຍໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຕີຕິ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອວເມເຕສໍ ສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ອຕ຺ຖວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ໂສຕໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສ຺ສ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓາຍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ປຐມມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ, ໂຍ ອຏ຺ຐມໂກຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສກທາຄາມີຕິ ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອາຄມນສີໂລ ທຸຕິຍຜລຏ຺ໂຐ. ອນາຄາມີຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ກາມໂລກໍ ອນາຄມນສີໂລ ຕຕິຍຜລຏ຺ໂຐ. ໂຍ ປນ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ຘມ຺ມານຸສາຣີ ເອກພີຊີຕິເອວມາທິໂກ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລວິຠາໂຄ, ໂສ ເອເຕສໍເຍວ ປເຠໂທຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍສທິສເມວ.

ປຫາຣາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອຸໂປສຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໐. ທສເມ ຕທຫຸໂປສເຖຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໕; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໓໘໓) ຕສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖທິວສຠູເຕ ອຫນິ. ອຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ. ອຸທ຺ຘສ຺ຕໍ ອຣຸຓນ຺ຕິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ. ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ຍາຈິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໖) ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ວີຕິນາເມສິ ¶ ? ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອນຸທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ. ອທ຺ທສາຕິ ກຖໍ ອທ຺ທສ? ອຕ຺ຕໂນ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ຕສ຺ສໍ ປຣິສຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕານິ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຈິຕ຺ເຕ ທິຏ຺ເຐ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ໂຐ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ¶ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທຸສ຺ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍເຖວ ຫິ ອນາຄເຕ ສຕ຺ຕສຸ ທິວເສສຸ ປວຕ຺ຕໍ ປເຣສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓລາຠີ ຊານາຕິ, ເອວໍ ອຕີເຕປີຕິ. ມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິສິນ຺ນນ຺ຕິ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ໂນ ວິຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ນໍ. ທິຏ຺ໂຐສີຕິ ອຍໍ ນ ປກຕຕ຺ໂຕຕິ ຠຄວຕາ ທິຏ຺ໂຐ ອສິ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອວໍ ທິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ເຕ ຕວ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາໂສ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ສໍວາໂສ ຕວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາວຸໂສຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປທໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ອເນກວາຣໍ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ເຖໂຣ ສຍເມວ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ໂອຣມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອິທານິ ອິເມສໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ຠຄວຕາ ມຍາ ຈ ຍາຖາວໂຕ ທິຏ຺ໂຐ, ຍາວຕຕິຍໍ ‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາວຸໂສ’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທານິສ຺ສ ນິກ຺ກຑ຺ຒນກາໂລ, ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸໂປສຖນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີ’’ຕິ ຕໍ ພາຫາຍໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕຖາ ຄເຫຕ຺ວາ. ພຫິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາ ນິກ຺ຂາເມຕ຺ວາຕິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາ ທ຺ວາຣສາລາໂຕ ນິກ຺ຂາເມຕ຺ວາ. ພຫີຕິ ປນ ນິກ຺ຂາມິຕຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ. ອຖ ວາ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາຕິ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໂຕປິ ນິກ຺ຂາເມຕ຺ວາ, ນ ອນ຺ໂຕທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໂຕ ເອວ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ວິຫາຣໂຕ ພຫິກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສູຈິຆຏິກໍ ທຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄຬສູຈິຎ຺ຈ ອຸປຣິຆຏິກຎ຺ຈ ອາທຫິຕ຺ວາ, ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ກວາຏໍ ຖເກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວ ພາຫາຄຫຓາປິ ນາມາຕິ ອິມິນາ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ຘາ, ອານນ຺ທ, ປຣິສາ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອວ ຫິ ເຕນ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເອວໍ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ ຍາວ ພາຫາຄຫຓາປິ ນາມ ໂສ ໂມຆປຸຣິໂສ ອາຄເມສ຺ສຕິ, ອຈ຺ຉຣິຍມິທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຄຣຫນຈ຺ຉຣິຍເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຖ ຠຄວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທານິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອພ຺ພຸໂທ ຊາໂຕ, ອປຣິສຸທ຺ຘາ ປຸຄ຺ຄລາ ອຸໂປສຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ຈ ຕຖາຄຕາ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ. ອນຸທ຺ທິສນ຺ເຕ ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸໂປສໂຖ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊານິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ທານາຫນ຺ຕິ ອິທານິ ອຫໍ ອຸໂປສຖໍ ນ ¶ ກຣິສ຺ສາມິ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ນ-ກາເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ – ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ¶ . ເຕສຸ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິກໍ (ມຫາວ. ໑໓໔) ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຕໍ ສາວກາວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ພຸທ຺ຘາ, ຍໍ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ. ‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ…ເປ… ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ…ເປ… ອນຸປວາໂທ ອນຸປຆາໂຕ…ເປ… ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓-໑໘໕; ອຸທາ. ໓໖; ເນຕ຺ຕິ. ໓໐) ອິມາ ປນ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນາມ. ຕໍ ພຸທ຺ຘາວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ສາວກາ, ຉນ຺ນມ຺ປິ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ. ທີຆາຍຸກພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ຘຣມານກາເລ ອຍເມວ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ, ອປ຺ປາຍຸກພຸທ຺ຘານໍ ປນ ປຐມໂພຘິຍໍເຍວ. ຕໂຕ ປຣໍ ອິຕໂຣ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຠິກ຺ຂູເຍວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ພຸທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ວີສຕິວສ຺ສມຕ຺ຕໍ ອິມໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິມໍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ນ ອຸທ຺ທິສິ. ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອກາຣຓໍ. ອນວກາໂສຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍຖາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ‘‘ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ‘‘ອວກາໂສ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ.

ອຏ຺ຐິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ເທຕິ ໂກ ອນຸສນ຺ຘິ? ຍ຺ວາຍໍ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອນຸທ຺ເທໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ຕໍ ອປເຣຫິປິ ສຕ຺ຕຫິ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ເຕສໍ ອຸປມາຠາເວນ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຏ຺ຐ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ເມ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຏ຺ຐິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ເທ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຸໂປສຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຄຫປຕິວຄ຺ໂຄ

໑-໗. ປຐມອຸຄ຺ຄສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໒໑-໒໗. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐມທຸຕິເຍສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕິເຍ ‘‘ຫຕ຺ຖໂຄ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຫຕ຺ຖໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ຣາຊປຸຣິສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ¶ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ, ຍກ຺ຂສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ຠຄວໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ¶ , ຠຄວໂຕ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຸນ ຣາຊປຸຣິສານໍ ຫຕ຺ຖໍ ຄຕຕ຺ຕາ ນາມໂຕ ຫຕ຺ຖໂກ ອາຬວໂກຕິ ຊາໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຬວກຍກ຺ຂສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ຫຕ຺ເຖຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ຫຕ຺ຖໂກຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ຣາຊກຸມາໂຣ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຐມອຸຄ຺ຄສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ທຸຕິຍພລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໘. ອຏ຺ຐເມ ຂີຓາສວສ຺ສ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕາ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ກິຈ຺ຈໂຕ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ, ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຫວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ອິເມ ກາມາຕິ ທ຺ເວປິ ກາເມ ວທຕິ. ກິເລສວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຫິ ປຣິຬາໂຫ ວຕ຺ຖຸກາມສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ວຕ຺ຖຸກາມວິສໂຍ ວາຕິ ທ຺ເວປິ ສປຣິຬາຫຏ຺ເຐນ ອງ຺ຄາຣກາສຸ ວິຍາຕິ ‘‘ອງ຺ຄາຣກາສູປມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ລາມກຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ, ພ຺ຍນ຺ຕໍ ວິຄຕນ຺ຕໍ ຠູຕນ຺ຕິ ພ຺ຍນ຺ຕິຠູຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຕນ຺ຕຠູຕ’’ນ຺ຕິ, ນິຕ຺ຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍພລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໙. ນວເມ ຍສ຺ມາ ມຫິທ຺ຘິກເປຕາ ເທວາສຸຣານໍ ອາວາຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວິວາຫໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເປຕ຺ຕິວິສເຍເນວ ອສຸຣກາໂຍ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເປຕາສຸຣາ ປນ ເປຕາ ເອວາຕິ ເຕສໍ ເປເຕຫິ ສງ຺ຄໂຫ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘວ.

ອກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອນຸຣຸທ຺ຘມຫາວິຕກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໐. ທສເມ ¶ ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສາຕິ ນ ອິຈ຺ຉສ຺ສ. ອຠາວຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອປ຺ປສທ຺ໂທ ‘‘ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໑) ວິຍ. ປຈ຺ຈເຍສຸ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ປຈ຺ຈຍປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍສຸ ອິຈ຺ຉາຣຫິໂຕ. ອຘິຄມປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ຌານາທິອຘິຄມວິຠາວເນ ອິຈ຺ຉາຣຫິໂຕ ¶ . ປຣິຍຕ຺ຕິອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ພາຫຸສຈ຺ຈວິຠາວເນ ອິຈ຺ຉາຣຫິໂຕ. ຘຸຕງ຺ຄປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ຘຸຕງ຺ເຄສຸ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ຘຸຕງ຺ຄຠາວວິຠາວເນ ອິຈ຺ຉາຣຫິໂຕ. ສນ຺ຕຄຸຓນິຄຸຫເນນາຕິ ອຕ຺ຕນິ ສໍວິຊ຺ຊມານານໍ ຌານາທິຄຸຓານຎ຺ເຈວ ພາຫຸສຈ຺ຈຄຸຓສ຺ສ ຘຸຕງ຺ຄຄຸຓສ຺ສ ຈ ນິຄຸຫເນນ ຉາທເນນ. ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ໂນ ມຫິຈ຺ຉສ຺ສາຕິ ມຫຕິຍາ ອິຈ຺ຉາຍ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ໂນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ອນຸຘມ຺ມສ຺ສປິ ອນິປ຺ຜຊ຺ຊນໂຕ. ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ປກາເຣຫິ ວິວິຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວເກຫິ ວິວິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ຠາວນາຠິໂຍຄວເສນ ເອກີຠາໂວວ ກາຍວິເວໂກຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຠາວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ໂຍຄກມ຺ມໍ.

ສຕ຺ເຕຫິ ກິເລເສຫິ ຈ ສງ຺ຄຓນໍ ສໂມຘານໍ ສງ຺ຄຓິກາ, ສາ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອາຣາໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ສງ຺ຄຓິກາຣາໂມ, ຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ເຈວາ’’ຕິອາທິ. ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສາຕິ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍສ຺ສ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຸປຘິວິເວເກ ນິນ຺ນຕາວເສນ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ. ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍເຍວ ຫິ ສມາຘານໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຖາ ປຎ຺ຎາປິ. ກມ຺ມສ຺ສ-ກຕປຎ຺ຎາຍ ຫິ ຐິໂຕ ກມ຺ມວເສນ ຠເວສຸ ນານປ຺ປກາໂຣ ອນຕ຺ໂຖຕິ ຊານນ຺ໂຕ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ ຎາຓໍ ອຠິປຕ຺ເຖຕິ, ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຸສ຺ສາຫໍ ກໂຣຕິ. ມານາທໂຍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ສໍສາເຣ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕີຕິ ປປຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິປປຎ຺ຈຣຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອນຸຣຸທ຺ຘມຫາວິຕກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຄຫປຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ທານວຄ຺ໂຄ

໑-໔. ປຐມທານສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໓໑-໓໔. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ປຐເມ ອາສຊ຺ຊາຕິ ຍສ຺ສ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ອາຄມນເຫຕຸ ເຕນ ສມາຄມນິມິຕ຺ຕໍ. ຠຍາຕິ ຠຍເຫຕຸ. ນນຸ ຠຍໍ ນາມ ລທ຺ຘກາມຕາຣາຄາທໂຍ ວິຍ ເຈຕນາຍ ອວິສຸທ຺ຘິກຣໍ, ຕໍ ກສ຺ມາ ອິຘ ຄຫິຕນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ຕາທິສໍ ໂວຫາຣຠຍາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ອທາຍໂກ ອກາຣໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທາສິ ເມຕິ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ¶ ທີຍຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສ຺ສຕິ ເມຕິ ປຈ຺ຈຸປກາຣາສີສາຍ ຍໍ ທີຍຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສາຫຸ ທານນ຺ຕິ ທານໍ ນາເມຕໍ ປຓ຺ຑິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາຘຸສມາຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ເທຕິ. ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປໂສຠນຕ຺ຖໍ. ທານຎ຺ຫິ ທຕ຺ວາ ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປາໂມຊ຺ຊປີຕິໂສມນສ຺ສາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂລຠໂທສອິສ຺ສາມຈ຺ເຉຣາທໂຍປິ ວິທູຣີ ຠວນ຺ຕິ. ອິທານິ ທານໍ ອນຸກູລຘມ຺ມປຣິພ຺ຣູຫເນນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມວິທູຣີກຣເຓນ ຈ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປໂສຠນາຍ ຈ ປຣິກ຺ຂາຣາຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖຎ຺ຈ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທານຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸໍ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິ. ມຸທຸຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ລທ຺ຘາ ທາຍເກ ‘‘ອິມິນາ ມຍ຺ຫໍ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ’’ຕິ, ທາຕາປິ ລທ຺ຘຣິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ອທນ຺ຕທມນນ຺ຕິ ອທນ຺ຕາ ອນສ຺ສວາປິສ຺ສ ທາເນນ ທນ຺ຕາ ອສ຺ສວາ ໂຫນ຺ຕິ, ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອທານໍ ທນ຺ຕທູສກນ຺ຕິ ອທານໍ ປຸພ຺ເພ ທນ຺ຕານໍ ອສ຺ສວານມ຺ປິ ວິຆາຕຸປ຺ປາທເນນ ຈິຕ຺ຕໍ ທູເສຕິ. ອຸນ຺ນມນ຺ຕິ ທາຍກາ ປິຍໍວທາ ຈ ປເຣສໍ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣຏ຺ຐານຕາຍ. ນມນ຺ຕິປຏິຄ຺ຄາຫກາ ທາເນນ ປິຍວາຈາຍ ຈ ລທ຺ຘສງ຺ຄຫາສງ຺ຄາຫການໍ.

ຈິຕ຺ຕາລງ຺ກາຣທານເມວ ອຸຕ຺ຕມໍ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕາຍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ຄຸຓວິເສສປຈ຺ຈຍຕາຍ ຈ. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ປຐມທານສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ທານູປປຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ທານປຈ຺ຈຍາຕິ ທານກາຣຓາ, ທານມຍປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປປຕ຺ຕິໂຍຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ເທເວສຸ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຍ. ຐເປຕີຕິ ເອກວາຣເມວ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາ ອຸປຣິ ເຕເນວາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຐເປຕິ. ຕເທວ ຈສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ວຑ຺ເຒຕີຕິ ພ຺ຣູເຫຕິ ນ ຫາເປຕິ. ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິມຸຕ຺ຕໍ, ນິນ຺ນໍ ໂປຓໍ ປພ຺ຠາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ນາມ ປຓີຕໍ ມຊ຺ເຌປິ ຫີນມຊ຺ຌິມວິຠາຄສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິ ອຠາວິຕນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຸປຣິມຄ຺ຄຜລຕ຺ຖາຍ ອຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ. ສໍວຕ຺ຕຕິ ຕຖາປຓິຫິຕໍ ທານມຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຕ຺ຣຸປປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘກຣທຸສ຺ສີລ຺ຍາຠາວທສ຺ສນປຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ທານມຍສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ຕໍສໍວຕ຺ຕນຕາທສ຺ສນປຣນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄສ຺ສາຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກາມຣາຄສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ¶ ສິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປປຕ຺ຕິ, ນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວຣາຄສ຺ສ. ວີຕຣາຄຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ກາເມສຸ ວີຕຣາຄຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຍາຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິ ສິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ທານມຕ຺ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ທານໍ ຕຕ຺ຖ ກິມຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທານໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ທາເນນ ມຸທຸຈິຕ຺ໂຕຕິ ພທ຺ຘາຆາເຕ ເວຣິປຸຄ຺ຄເລປິ ອຕ຺ຕໂນ ທານສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ ມຸທຸຠູຕຈິຕ຺ໂຕ.

ທານູປປຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໖. ຉຏ຺ເຐ ປຸຊ຺ຊຠວຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸນນ຺ຕີຕິ ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ຕານິ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ກິຣິຍາ ຈາຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ, ຕາເຍວ ຈ ເຕສໍ ເຕສໍ ປິຍມນາປຕາທິອານິສໍສານໍ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ.

ອນຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູລສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫວເສນ, ປູຊາວເສນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ ທີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ທານໍ, ທານເມວ ທານມຍໍ. ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ ມຍ-ສທ຺ໂທ. ຈີວຣາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕), ອນ຺ນາທີສຸ ວາ ¶ ທສສຸ ທານວຕ຺ຖູສຸ, ຣູປາທີສຸ ວາ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຕໍ ຕໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຣິຈ຺ຈາຄກາເລ ປຈ຺ຉາ ໂສມນສ຺ສຈິຕ຺ເຕນ ອນຸສ຺ສຣເຓ ຈາຕິ ຕີສຸ ກາເລສຸ ປວຕ຺ຕເຈຕນາ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ນາມ.

ນິຈ຺ຈສີລອຸໂປສຖສີລາທິວເສນ ປຎ຺ຈ ອຏ຺ຐ ທສ ວາ ສີລານິ ສມາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສີລປູຣຓຕ຺ຖໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊນ຺ຕສ຺ສ, ມໂນຣຖໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊິໂຕ ວຕມ຺ຫິ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ, ສທ຺ຘາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕສ຺ສ, ປຎ຺ຎາຍ ຈີວຣາທິເກ ປຈ຺ຈເຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ, ສຕິຍາ ອາປາຖຄເຕສຸ ຣູປາທີສຸ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີນິ ສໍວຣນ຺ຕສ຺ສ, ວີຣິເຍນ ອາຊີວໍ ໂສເຘນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕເຈຕນາ ສີລຕິ, ສີເລຕີຕິ ວາ ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ນາມ.

ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໘) ວຸຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄນ ຈກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ, ໂສຕໍ…ເປ… ຆານໍ…ເປ… ຊິວ຺ຫໍ…ເປ… ກາຍໍ…ເປ… ຣູເປ…ເປ… ຘມ຺ເມ…ເປ… ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໍ ¶ …ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສໍ…ເປ… ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ…ເປ… ຊຣາມຣຓໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຍາ ເຈຕນາ, ຍາ ຈ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ສພ຺ພາສຸ ອຏ຺ຐຕ຺ຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕາ ຌານເຈຕນາ, ຍາ ຈ ອນວຊ຺ເຊສຸ ກມ຺ມາຍຕນສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐາເນສຸ ປຣິຈຍມນສິກາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ, ສພ຺ພາ ສາ ຠາເວຕິ ເອຕາຍາຕິ ຠາວນາມຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ຈາຕິ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ.

ເອກເມກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍກມ຺ມໍ ໂຫຕິ. ຕທຕ຺ຖໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕສ຺ສ ວຈີກມ຺ມໍ. ກາຍງ຺ຄໍ ວາຈງ຺ຄຎ຺ຈ ອໂຈເປຕ຺ວາ ມນສາ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ ມໂນກມ຺ມໍ. ອນ຺ນາທີນິ ເທນ຺ຕສ຺ສ ຈາປິ ‘‘ອນ຺ນທານາທີນິ ເທມີ’’ຕິ ວາ, ທານປາຣມິໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວາ ທານກາເລ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ເກວລໍ ‘‘ອນ຺ນທານາທີນິ ເທມີ’’ຕິ ທານກາເລ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ເອວໍ ‘‘ອິທໍ ທານມຍໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ທານປາຣມິໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທານກາເລປິ ທານສີເສເນວ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ທທນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕໍ ທານໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ¶ ກຸລວໍສເຫຕຸ ປເວຓິຈາຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕສີເສນ ວາ ເທນ຺ໂຕ ຈາຣິຕ຺ຕສີລຕ຺ຕາ ສີລມຍໍ. ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທທໂຕ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາຄວເສນ ວຕ຺ຕມານາປິ ທານເຈຕນາ ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ທທໂຕ ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ເຈຕນາຍ ຈ ຕຖາປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗-໘. ສປ຺ປຸຣິສທານສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໓໗-໓໘. ສຕ຺ຕເມ ວິເຈຍ຺ຍ ເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວ ວິຈິນນານິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວິຈິນນໍ, ທກ຺ຂິຓາວິຈິນນຎ຺ຈ. ເຕສຸ ວິປນ຺ນສີເລ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ປຎ຺ຈນວຸຕິ ປາສຓ຺ຑເຠເທ ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍ ປຫາຍ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ນານໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕານໍ ທານໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວິຈິນນໍ ນາມ. ລາມກລາມເກ ປຈ຺ຈເຍ ອປເນຕ຺ວາ ປຓີຕປຓີເຕ ວິຈິນິຕ຺ວາ ເຕສໍ ທານໍ ທກ຺ຂິຓາວິຈິນນໍ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ສປ຺ປຸຣິສທານສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙-໑໐. ອຠິສນ຺ທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໓໙-໔໐. ນວເມ ¶ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທາຕິ ປຸຎ຺ຎນທິໂຍ. ກຸສລາຠິສນ຺ທາຕິ ກຸສລານໍ ປວາຫາ. ສຸຂສ຺ສາຫາຣາຕິ ສຸຂປຈ຺ຈຍາ. ອຄ຺ຄານີຕິ ຎາຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄຎ຺ຎານິ. ຈິຣຣຕ຺ຕໍ ຎາຕຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎານິ. ອຣິຍານໍ ສາຘູນໍ ວໍສານີຕິ ຎາຕຕ຺ຕາ ວໍສຎ຺ຎານິ. ໂປຣາຓານໍ ອາທິປຸຣິສານໍ ເອຕານີຕິ ໂປຣາຓານິ. ສພ຺ພໂສ ເກນຈິປິ ປກາເຣນ ສາຘູຫິ ນ ກິຓ຺ຓານິ ນ ຂິຕ຺ຕານິ ຉຑ຺ຑິຕານີຕິ ອສໍກິຓ຺ຓານິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ເນສໍ ຍຖາ ອຕີເຕ, ເອວໍ ເອຕຣຫິ ອນາຄເຕ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ອສໍກິຓ຺ຓປຸພ຺ພານິ ນ ສໍກິຍນ຺ຕິ ນ ສໍກິຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ອປ຺ປຏິກຸຏ຺ຐານິ. ນ ຫິ ກທາຈິ ວິຎ຺ຎູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຫິໍສາທິປາປຘມ຺ມໍ ອນຸຊານນ຺ຕິ. ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຠຍໍ ເທຕີຕິ ສພ຺ເພສຸ ¶ ຠູເຕສຸ ນິຫິຕທຓ຺ຑຕ຺ຕາ ສກລສ຺ສປິ ສຕ຺ຕກາຍສ຺ສ ຠຍາຠາວໍ ເທຕິ. ອເວຣນ຺ຕິ ເວຣາຠາວໍ. ອພ຺ຍາພຊ຺ຌນ຺ຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂຕໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ປາຬິວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທສເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອຠິສນ຺ທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທານວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອຸໂປສຖວຄ຺ໂຄ

໑-໘. ສໍຂິຕ຺ຕູໂປສຖສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໔໑-໔໘. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐມາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຉຏ຺ເຐ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໖໕) ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄໍ, ປຎ຺ຈງ຺ຄເມວ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ, ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກສ຺ສ. ມຫຕີ ທທ຺ທຣີ ວີຓາວິເສໂສປິ ອາຕຕເມວາຕິ ‘‘ຈມ຺ມປຣິໂຍນທ຺ເຘສູ’’ຕິ ວິເສສນໍ ກຕໍ. ເອກຕລຕູຣິຍໍ ກຸມ຺ຠຖຸນທທ຺ທຣິກາທິ. ອຸຠຍຕລໍ ເຠຣິມຸທິງ຺ຄາທິ. ຈມ຺ມປຣິໂຍນທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິນິພທ຺ຘໍ ອາຕຕວິຕຕໍ. ສພ຺ພໂສ ປຣິໂຍນທ຺ຘໍ ນາມ ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓໍ ປຓວາທິ ຈ. ໂຄມຸຂີອາທີນມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວໍສາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຂາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ສມ຺ມາທີຕິ ສມ຺ມຕາຬກໍສຕາຬສິລາສລາກຕາຬາທິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຕາຬໍ ນາມ ທນ຺ຕມຍຕາຬໍ. ກໍສຕາຬໍ ໂລຫມຍໍ. ສິລາມຍໍ ອໂຍປຕ຺ເຕນ ຈ ວາທນຕາຬໍ ສິລາສລາກຕາຬໍ. ສຸມຸຈ຺ຉິຕສ຺ສາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິຍຕ຺ຕສ຺ສ. ປມາເຓຕິ ¶ ນາຕິທຬ຺ຫນາຕິສິຖິລສງ຺ຂາເຕ ມຊ຺ຌິເມ ມຸຈ຺ຉນາປມາເຓ. ເຉໂກຕິ ປຏຸ ປຏ຺ໂຐ. ໂສ ຈສ຺ສ ປຏຸຠາໂວ ມໂນຫໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ. ຣຎ຺ເຊຕຸນ຺ຕິ ຣາຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ. ຂມເຕວາຕິ ໂຣຈເຕວ. ນ ນິພ຺ພິນ຺ທຕີຕິ ນ ຕຊ຺ເຊຕິ, ໂສຕສຸຂຠາວໂຕ ປິຍາຍິຕພ຺ໂພວ ໂຫຕິ.

ຠຕ຺ຕາຣໍ ນາຕິມຎ຺ຎຕີຕິ ສາມິກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ມນສາປິ ນ ປຕ຺ເຖຕິ. ອຸຏ຺ຐາຫິກາຕິ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍສມ຺ປນ຺ນາ. ອນລສາຕິ ນິກ຺ໂກສຊ຺ຊາ. ສງ຺ຄຫິຕປຣິຊ຺ຊນາຕິ ສມ຺ມານນາທີຫິ ເຈວ ຉຓາທີສຸ ເປເສຕພ຺ພ-ປິຍຠຓ຺ຑາທິປຓ຺ຓາກາຣເປສນາທີຫິ ຈ ສງ຺ຄຫິຕປຣິຊນາ. ອິຘ ປຣິຊໂນ ນາມ ສາມິກສ຺ສ ເຈວ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຎາຕິຊໂນ. ສມ຺ຠຕນ຺ຕິ ກສິວຓິຊ຺ຊາທີນິ ກຕ຺ວາ ອາຠຕຘນໍ. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ສໍຂິຕ຺ຕູໂປສຖສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙-໑໐. ປຐມອິຘໂລກິກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໔໙-໕໐. ນວເມ ອິຘໂລກວິຊຍາຍາຕິ ອິຘໂລກວິຊິນນຕ຺ຖາຍ ອຠິຠວຕ຺ຖາຍ. ໂຍ ຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ອນຕ຺ຖໍ ປຣິວຊ຺ຊນວເສນ ອຠິຠວຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຕທຕ຺ຖໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ໂສ ອິຘໂລກວິຊຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກນິຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ສທຕ຺ຖສມ຺ປາທນໂຕ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍສ ໂລໂກ ອາຣທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ. (ປສໍສາວຫໂຕ ຕຍິທໍ ປສໍສາວຫນໍ ກິຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ອິຘໂລເກ ສທ຺ທານໍ ຈິຕ຺ຕໂຕສນວິທ຺ເຘຍ຺ຍຠາວາປາທເນນ ຈ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.) ສຸສໍວິຫິຕກມ຺ມນ຺ໂຕຕິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕປຈນກາລາທີນິ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສາຘຸກໍ ກຣເຓນ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍວິຫິຕກມ຺ມນ຺ໂຕ. ປຣໂລກວິຊຍາຍາຕິ ປຣໂລກສ຺ສ ວິຊິນນຕ຺ຖາຍ ອຠິຠວຕ຺ຖາຍ. ໂຍ ຫິ ສມ຺ປຣາຍິກໍ ອນຕ຺ຖໍ ປຣິວຊ຺ຊນວເສນ ອຠິຠວຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຕທຕ຺ຖໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ໂສ ປຣໂລກວິຊຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຐມອິຘໂລກິກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸໂປສຖວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມປຓ຺ຓາສກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໒. ທຸຕິຍປຓ຺ຓາສກໍ

(໖) ໑. ໂຄຕມີວຄ຺ໂຄ

໑-໓. ໂຄຕມີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໕໑-໕໓. ຉຏ຺ຐສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໔໐໒) ໂຄຕມີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ນາມກຣຓທິວເສ ປນສ຺ສາ ລທ຺ຘສກ຺ກາຣາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ຘີຕຣໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ມເຫສີ ຠວິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຸຠຍຖາປິ ມຫຕີເຍວສ຺ສາ ປຊາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ອຖສ຺ສາ ‘‘ມຫາປຊາປຕີ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຕ຺ຕປຊາຍ ເຈວ ຘີຕຸປຊາຍ ຈ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘນາມາ’’ຕິ.

‘‘ອຕ຺ຕທຓ຺ຑາ ຠຍໍ ຊາຕໍ, ຊນໍ ປສ຺ສຖ ເມຘຄໍ;

ສໍເວຄໍ ກິຕ຺ຕຍິສ຺ສາມິ, ຍຖາ ສໍວິຊິຕໍ ມຍາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໙໔໑; ມຫານິ. ໑໗໐) –

ອາທິນາ ອຕ຺ຕທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ຕໍຕໍປໂລຠນກິຣິຍາ ກາຍວາຈາຫິ ປຣກ຺ກມນ຺ຕິໂຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນ຺ຕູຕິ ສາສນໍ ເປເສນ຺ຕິ ນາມາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາສນໍ ເປເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ກຸຓາລທຫນ຺ຕິ ກຸຓາລທຫຕີຣໍ. ອນຠິຣຕິໍ ວິໂນເທຕ຺ວາຕິ ອິຕ຺ຖີນໍ ໂທສທສ຺ສນມຸເຂນ ກາມານໍ ໂວກາຣສໍກິເລສວິຠາວເນນ ອນຠິຣຕິໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ.

ອາປາທິກາຕິ ສໍວທ຺ຘກາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ຖປາເທສຸ ກິຈ຺ຈໍ ອສາເຘນ຺ເຕສຸ ຫຕ຺ເຖ ຈ ປາເທ ຈ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປສິກາຕິ ທິວສສ຺ສ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ນຫາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ປາເຍຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ໂປເສສິ. ຖຎ຺ຎໍ ປາເຍສີຕິ ນນ຺ທກຸມາໂຣ ກິຣ ໂພຘິສຕ຺ຕໂຕ ກຕິປາເຫເນວ ທຫໂຣ, ຕສ຺ມິໍ ຊາເຕ ມຫາປຊາປຕີ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ຘາຕີນໍ ທຕ຺ວາ ສຍໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຘາຕິກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ ອຕ຺ຕໂນ ຖຎ຺ຎໍ ປາເຍສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເຖໂຣ ເອວມາຫ. ທຫໂຣຕິ ຕຣຸໂຓ. ຍຸວາຕິ ໂຍພ຺ພຎ຺ເຎ ¶ ຐິໂຕ. ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກຕິ ອລງ຺ກາຣສຠາໂວ. ຕຕ຺ຖ ໂກຈິ ຕຣຸໂຓປິ ຍຸວາ ນ ໂຫຕິ ຍຖາ ອຕິຕຣຸໂຓ. ໂກຈິ ຍຸວາປິ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກ ນ ໂຫຕິ ຍຖາ ອຸປສນ຺ຕສຠາໂວ, ອາລສິຍພ຺ຍສນາທີຫິ ວາ ອຠິຠູໂຕ. ອິຘ ປນ ທຫໂຣ ¶ ເຈວ ຍຸວາ ຈ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ອຸປ຺ປລາທີນິ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກ ຈ ໂລກສມ຺ມຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕານິ.

ມາຕຸຄາມສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸເຍວ ວສ຺ສສເຕສຸ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ກາຣຓນິທສ຺ສນໍ. ປຏິສມ຺ຠິທາປເຠທປ຺ປຕ຺ຕຂີຓາສວວເສເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕຂີຓາສວຄ຺ຄຫເຓນ ຌານານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ຫິ ນິຊ຺ຌານການໍ ສພ຺ພປ຺ປກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວວເສນ ວສ຺ສສຫສ຺ສນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຂນ຺ຘກຠາຓການໍ ມເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໔໐໓) ອິມິນາວ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໖໑) ປນ ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ອຏ຺ຐາສິ, ຉຬຠິຎ຺ເຎຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ, ເຕວິຊ຺ເຊຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ, ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສເກຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ, ປາຕິໂມກ຺ເຂນ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ສາສນນ຺ຕຣຘານກຖາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໓໐) ‘‘ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ວສ຺ສສຫສ຺ສເມວ ປຏິສມ຺ຠິທາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ຕາປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຕາປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອນາຄາມິໂນ, ສກທາຄາມິໂນ, ໂສຕາປນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໖) ປນ ‘‘ປຐມໂພຘິຍຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ອຖ ກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິໍສຸ, ຉຬຠິຎ຺ຎາ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓິໍສຸ. ອິທານິ ກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອາສວກ຺ຂຍມຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອນາຄາມິຜລໍ, ຕມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ສກທາຄາມິຜລໍ, ຕມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລມ຺ປິ ປຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ເຈຕໍ ສພ຺ພໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປ຺ປຏິວິຣຸທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຠາຓການໍ ມຕເມວ ອາຈຣິເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອາຈຣິຍສ຺ເສວ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາຕິ.

ຕານິເຍວາຕິ ¶ ຕານິເຍວ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສານິ. ປຣິຍຕ຺ຕິມູລກໍ ສາສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ¶ ອສຕິ ປຏິເວໂຘ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ. ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ຫິ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ ອຘິຄໂມ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ອຍຎ຺ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ປຏິປຕ຺ຕິ ອຘິຄມສ຺ສ. ອິຕິ ປຏິປຕ຺ຕິໂຕປິ ປຣິຍຕ຺ຕິເຍວ ປມາຓໍ. ທຸຕິຍຕຕິເຍສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ໂຄຕມີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔-໕. ທີຆຊາຓຸສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໕໔-໕໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໖໕) ເອເກນ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ເອເກນ ໂກຏ຺ຐາເສນ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ວິນິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມນ຺ຕິ ທ຺ວີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ກສິວຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ ປໂຍເຊຍ຺ຍ. ນິຘາເປຍ຺ຍາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສໍ ນິເຘຕ຺ວາ ຐເປຍ຺ຍ, ນິທຫິຕ຺ວາ ຠູມິຄຕໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາປທາສຸ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ກຸລານຎ຺ຫິ ນ ສພ຺ພກາລໍ ເອກສທິສໍ ວຕ຺ຕຕິ, ກທາຈິ ຣາຊອຄ຺ຄິໂຈຣທຸພ຺ຠິກ຺ຂາທິວເສນ ອາປທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອາປທາສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາສຸ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອກໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ນິຘາເປຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມສຸ ປນ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ກຕຣໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸສລໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ‘‘ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສໍ. ຕໂຕ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຫິ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ກປຓທ຺ຘິການມ຺ປິ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ເປສກາຣນ຺ຫາປິຕາທີນມ຺ປິ ເວຕນໍ ທາຕພ຺ພໍ. ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ທານວເສນ ເຈວ, ອຘິວຕ຺ຖເທວຕາທີນໍ ເປຕພລິວເສນ, ນ຺ຫາປິຕາທີນໍ ເວຕນວເສນ ຈ ວິນິໂຍໂຄປິ ອຸປໂຍໂຄ ເອວ.

ອເປນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອເປນ຺ຕາ ວາ ເອເຕຫີຕິ ອປາຍາ, ອປາຍາ ເອວ ມຸຂານິ ທ຺ວາຣານີຕິ ອປາຍມຸຂານິ. ວິນາສທ຺ວາຣານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ທີຆຊາຓຸສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖-໘. ຠຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໕໖-໕໘. ຉຏ຺ເຐ ¶ ຄພ຺ຠວາໂສ ອິຘ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຄພ຺ໂຠ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຄພ຺ໂຠຕິ ຄພ຺ຠວາໂສ’’ຕິ. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ຠຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖-໑໐. ປຸຄ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໕໙-໖໐. ນວເມ ¶ ທານໍ ທທນ຺ຕານນ຺ຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທານໍ ເທນ຺ຕານໍ. ອຸປຘີ ວິປຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອເຕນ, ອຸປຘີສຸ ວາ ວິປຈ຺ຈຕິ, ອຸປຘໂຍ ວາ ວິປາກາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸປຘິວິປາກໍ. ສງ຺ເຆ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ ອຣິຍສງ຺ເຆ ທິນ຺ນໍ ວິປ຺ຜາຣຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ວິປຸລຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທສເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຸຄ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂຄຕມີວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໗) ໒. ຠູມິຈາລວຄ຺ໂຄ

໑-໕. ອິຈ຺ຉາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໖໑-໖໕. ສຕ຺ຕມສ຺ສ ປຐມາທີນິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ. ປຎ຺ຈເມ (ທີ.ນິ.ຏີ. ໒.໑໗໓) ອຠິຠວຕີຕິ ອຠິຠຸ, ປຣິກມ຺ມໍ, ຎາຓໍ ວາ. ອຠິຠຸ ອາຍຕນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠິຠາຍຕນໍ, ຌານໍ. ອຠິຠວິຕພ຺ພໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕໍ ອາຍຕນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠິຠາຍຕນໍ. ອຖ ວາ ອາຣມ຺ມຓາຠິຠວນໂຕ ອຠິຕຸ ຈ ຕໍ ອາຍຕນຎ຺ຈ ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນຠາວໂຕ ຈາຕິປິ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຊ຺ຌານໍ ອຠິຠາຍຕນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຠວນກາຣຓານີ’’ຕິອາທິ. ຕານິ ຫີຕິ ອຠິຠາຍຕນສຎ຺ຎິຕານິ ຌານານິ. ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຎາຓຸຕ຺ຕຣິຍຕາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ອຠິຠວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຎາຓຸຕ຺ຕຣິຍຕາຍ ອາຣມ຺ມຓານິ ອຠິຠວນ຺ຕິ. ຎາຓພເລເນວ ຫິ ອາຣມ຺ມຓາຠິຠວນໍ ວິຍ ປຏິປກ຺ຂາຠິຠໂວປີຕິ.

ປຣິກມ຺ມວເສນ ¶ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ, ນ ອປ຺ປນາວເສນ. ນ ຫິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ອປ຺ປນາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິສຍາ ສມ຺ຠວຕິ. ຕໍ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕປຣິກມ຺ມວເສນ ລທ຺ຘໍ ກສິຓນິມິຕ຺ຕໍ ອວິສຸທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ນ ພຫິທ຺ຘາປຣິກມ຺ມວເສນ ລທ຺ຘໍ ວິຍ ວິສຸທ຺ຘໍ.

ປຣິຕ຺ຕານີຕິ ¶ ຍຖາລທ຺ຘານິ ສຸປ຺ປສຣາວມຕ຺ຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອວຑ຺ຒິຕານີ’’ຕິ. ປຣິຕ຺ຕວເສເນວາຕິ ວຓ຺ຓວເສນ ອາໂຠເຄ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ປຣິຕ຺ຕວເສເນວ ອິທໍ ອຠິຠາຍຕນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ຕຕາ ເຫຕ຺ຖ ອຠິຠວນສ຺ສ ກາຣຓໍ. ວຓ຺ຓາໂຠເຄ ສຕິປິ ອສຕິປິ ອຠິຠາຍຕນຠາວນາ ນາມ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ເສວ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຓຸຕ຺ຕຣິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຠວນໍ ສມາປຊ຺ຊນຎ຺ຈ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາຘິຄມສມນນ຺ຕຣເມວ ອປ຺ປນາຌານຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນເວຕ຺ຖ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີ’’ຕິ. ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນາຕິ ຈ ອປ຺ປນາປຣິວາສາຠາວສ຺ສ ລກ຺ຂຓວຈນເມຕໍ. ໂຍ ‘‘ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕປິ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ອຠິຠາຍຕນຠາວນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ. ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີຕິ ຠາວນໍ ອປ຺ປນໍ ເນຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເກຈິ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ເຍ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊວນວາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານປກ຺ຂິກາ ເອວ, ຕທນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ຠວງ຺ຄປຣິວາເສນ ອຸປຈາຣາເສວນາຍ ຈ ວິນາ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິ, ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນວ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ປາຣິວາສິກກມ຺ເມນ ອປ຺ປນາວາໂຣ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນາປິ ມຫຄ຺ຄຕປ຺ປມາຓຊ຺ຌາເນສຸ ວິຍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາຘິຄມໂຕ ປຣໍ ກຕິປຍຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕາວສາເນ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ‘‘ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນເວຕ຺ຖ ອປ຺ປນໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນາ’’ຕິ ຈ ອຘິປ຺ປາຍິກມິທໍ ວຈນໍ, ນ ນີຕຕ຺ຖໍ. ອຘິປ຺ປາໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຕທາ ຕຖາຣູປສ຺ສ ອາໂຠຄສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ, ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອາໂຠໂຄ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ວເສນ ຌານກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ອຠິຠວນາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໔) ປນ ‘‘ອິມິນາ ປນສ຺ສ ປຸພ຺ພໂຠໂຄ ກຖິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ¶ ຕຖາ ອາໂຠຄາຠາເວ ກສ຺ມາ ‘‘ຌານສຎ຺ຎາຍປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຠວນ…ເປ… ອຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ວຑ຺ຒິຕປ຺ປມາຓານີຕິ ວິປຸລປ຺ປມາຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ເອກງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລາທິວເສນ ວຑ຺ຒິໍ ປາປິຕານີຕິ ຕຖາວຑ຺ຒນສ຺ເສເວຕ຺ຖ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫນ຺ຕານີ’’ຕິ. ຠຕ຺ຕວຑ຺ຒິຕກນ຺ຕິ ຠຸຎ຺ຊນຠາຊເນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ຠຕ຺ຕໍ, ເອກາສເນ ປຸຣິເສນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຠຕ຺ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປສຎ຺ຎີ, ນ ຣູປສຎ຺ຎີ ອຣູປສຎ຺ຎີ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ¶ ຌານໍ ວທຕິ. ຣູປສຎ຺ຎາຍ ອນຸປ຺ປາທນເມເວຕ຺ຖ ອລາຠິຕາ. ພຫິທ຺ຘາວ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ພຫິທ຺ຘາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໒໐໔-໒໐໙) ປນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ, ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ ເອວໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຠິຠາຍຕນານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ຍຖາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ຈຕູສຸປິ ອຠິຠາຍຕເນສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎິຕາວ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂຈທນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍໂຕ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວາ ອິຘ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປາເນວ ອຠິຠວິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ນິຍມໂຕວ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ຕຕ຺ຣາປິ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕານິ, ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’ຕິ ອິທໍ ປນ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາວິລາສມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ ສຫິຕານິ ຈ ສພ຺ພານິ ‘‘ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາ ‘‘ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ໂສ ປຣິຍາໂຍ ‘‘ປຣິຕ຺ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ, ຕານິ ເຈ ກທາຈິ ວຓ຺ຓວເສນ ອາຠຸຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍາ’’ຕິ. ປຣິຍາຍກຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວຓ຺ຓາໂຠຄຣຫິຕານິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາ ສຫິຕານິ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຠິຠວນວິເສໂສຕິ, ຕຖາ ອິຘ ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂານມ຺ປິ ອຠິຠວນປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິນາ ປຐມທຸຕິຍອຠິຠາຍຕເນສຸ ປຐມວິໂມກ຺ໂຂ, ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖອຠິຠາຍຕເນສຸ ທຸຕິຍວິໂມກ຺ໂຂ, ວຓ຺ຓາຠິຠາຍຕເນສຸ ຕຕິຍວິໂມກ຺ໂຂ ຈ ອຠິຠວນປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໒໐໔-໒໐໙, ໒໔໗-໒໔໙) ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາຠິຠາຍຕນານິ ¶ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິໂມກ຺ເຂ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຠິຠາຍຕນານິ ກຖິຕານິ. ສພ຺ພານິ ຈ ວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈານິ ຌານານິ ວິໂມກ຺ຂເທສນາຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕເທຕໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອາຄຕສ຺ສ ອຠິຠາຍຕນທ຺ວຍສ຺ສ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິຠາຍຕເນສຸ ອວຈນໂຕ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນຎ຺ຈ ສພ຺ພວິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈສາຘາຣຓວຈນຠາວໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ອຠິຘມ຺ເມ ກຕ຺ຖຈິປິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ເຕນ ຍໍ ອຎ຺ຎເຫຕຸກໍ, ຕໍ ເຕນ ເຫຕຸນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ເທສນາວິລາສເຫຕຸກໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎິຕາຍ ເອວ ອຠິຘມ຺ເມ ວຈນໍ, ນ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ມຄ຺ຄິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປານໍ ອນຠິຠວນີຍຕາ ຈ ເຕສໍ ພຫິທ຺ຘາຣູປານໍ ວິຍ ອວິຠູຕຕ຺ຕາ ເທສນາວິລາໂສ ¶ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວວຕ຺ຖານວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ວິຊ຺ຊມານປຣິຍາຍກຖາຠາວໂຕ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິ ເອເຕເນວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ນ ນີລາທິອຠິຠາຍຕນານິ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ເຈ? ຕໍ ນ. ນີລາທີສຸ ກຕາຘິກາຣານໍ ນີລາທິຠາວສ຺ເສວ ອຠິຠວນກາຣຓຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເຕສໍ ປຣິສຸທ຺ຘາປຣິສຸທ຺ຘວຓ຺ຓານໍ ປຣິຕ຺ຕຕາ ວາ ອປ຺ປມາຓຕາ ວາ ອຠິຠວນກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ນີລາທິຠາໂວ ເອວາຕິ. ເອເຕສຸ ຈ ປຣິຕ຺ຕາທິກສິຓຣູເປສຸ ຍໍ ຍໍ ຈຣິຕສ຺ສ ອິມານິ ອຠິຠາຍຕນານິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິເມສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນາຕິ ນີລວຓ຺ຓນີລນິທສ຺ສນນີລນິຠາສານໍ ສາຘາຣຓວເສນ. ວຓ຺ຓວເສນາຕິ ສຠາວວຓ຺ຓວເສນ. ນິທສ຺ສນວເສນາຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພຕາວເສນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ຄເຫຕພ຺ພຕາວເສນ. ໂອຠາສວເສນາຕິ ສປ຺ປຠາສຕາຍ ອວຠາສນວເສນ.

ອິຈ຺ຉາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ວິໂມກ຺ຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໖. ຉຏ຺ເຐ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໒໙) ເກນຏ຺ເຐນາຕິ ເກນ ສຠາເວນ. ສຠາໂວ ຫິ ຎາເຓນ ຍາຖາວໂຕ ອຣຓີຍໂຕ ຎາຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອວ ¶ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິກໍ ສວິເສສໍ ມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ. ເອເຕນ ສຕິປິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຠາເວ ເຍນ ຠາວນາວິເສເສນ ຕໍ ຌານໍ ສາຕິສຍໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ຠາວນາວິເສໂສ ທີປິໂຕ. ຠວຕິ ຫິ ສມານຊາຕິຍຸຕ຺ໂຕປິ ຠາວນາວິເສເສນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສ. ຍຖາ ຕໍ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕໂຕ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ, ຕຖາ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອວ ອນິຄ຺ຄຫິຕຠາເວນ ນິຣາສງ຺ກຕາຍ ອຠິຣຕິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນປິ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມເຓ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖຕິ ອຍໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຉິເມ ວິໂມກ຺ເຂ ນິໂຣເຘ ນຕ຺ຖິ. ເກວໂລ ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ໂຐ ເອວ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ສຍເມວ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ.

ຣູປີຕິ ເຍນາຍໍ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນນ ຣູເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕໍ ຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ ວິສິຏ຺ຐຣູປໍ ໂຫຕິ, ເຍນ ວິສິຏ຺ເຐນ ຣູເປນ ‘‘ຣູປີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ ຣູປີສທ຺ທສ຺ສ ອຕິສຍຕ຺ຖທີປນໂຕ, ຕເທວ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຣູປສ຺ສ ວເສນ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານໍ ອິຘ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຣູປິຠາວສາຘກນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຣູປຊ຺ຌານໍ ຣູປໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ຣູປານີຕິ ປເນຕ຺ຖ ປຸຣິມປທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນີລກສິຓາທີນິ ຣູປານີ’’ຕິ. ຣູເປ ກສິຓຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ ¶ , ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປສຎ຺ຎີ, ສຎ຺ຎາສີເສນ ຌານໍ ວທຕິ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ອຣູປສຎ຺ຎີ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ຣູປສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິ.

ອນ຺ໂຕ ອປ຺ປນາຍໍ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ອາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ພາໂຠຄວເສນ ຕຖາ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕຖາວຕ຺ຕພ຺ພຕາປຕ຺ຕິໂຈທນາ ອນວຏ຺ຐານາ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ສຸວິສຸທ຺ເຘສຸ ນີລາທີສຸ ວຓ຺ຓກສິເຓສຸ ຕຕ຺ຖ ກຕາຘິກາຣານໍ ອຠິຣຕິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ໂຐ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕຖາ ຕຕິໂຍ ວິໂມກ຺ໂຂ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ຠາວນາ ສຕ຺ເຕ ອປ຺ປຏິກູລໂຕ ທຫນ຺ຕິ, ເຕ ສຸຠໂຕ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑໒-໒໑໓) ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາ ‘‘ສຸຠວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຍິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພໂສຕິ ¶ ອນວເສສໂຕ. ນ ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ ເອກເທໂສປິ ຕຕ຺ຖ ອວສິສ຺ສຕິ. ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລ ນິໂຣຘິຕຕ຺ຕາ. ອຸຕ຺ຕໂມ ວິໂມກ຺ໂຂ ນາມ ອຣິເຍເຫວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ອຣິຍຜລປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈ.

ວິໂມກ຺ຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອນຣິຍໂວຫາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໗. ສຕ຺ຕເມ ອນຣິຍານໍ ລາມການໍ ໂວຫາໂຣ ອນຣິຍໂວຫາໂຣ. ທິຏ຺ຐວາທິຕາຕິ ທິຏ຺ຐໍ ມຍາຕິ ເອວໍ ວາທິຕາ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕໍຕໍສມຸຏ຺ຐາປກເຈຕນາວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາຫິ ເຈຕນາຫີ’’ຕິອາທິ.

ອນຣິຍໂວຫາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຣິສາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໙. ນວເມ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໗໒) ສມາຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ສມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ວາ ສມາຄໂມ, ປຣິສາ. ພິມ຺ພິສາຣປ຺ປມຸໂຂ ສມາຄໂມ ພິມ຺ພິສາຣສມາຄໂມ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ພິມ຺ພິສາຣ…ເປ… ສມາຄມສທິສໍ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຎ຺ເຎສຸ ຈກ຺ກວາເຬສຸປິ ລພ຺ຠເຕວ ສຕ຺ຖຸ ¶ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາທິອຸປສງ຺ກມນໍ. ອາທິໂຕ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ຠາສນໍ ອາລາໂປ, ກຖນປ຺ປຏິກຖນໍ ສລ຺ລາໂປ. ຘມ຺ມູປສໍຫິຕາ ປຸຈ຺ຉາປຏິປຸຈ຺ຉາ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ. ສຓ຺ຐານໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຖິຕໍ ສຓ຺ຐານປຣິຍາຍຕ຺ຕາ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິຣາຊວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໘) ວິຍ. ເຕສນ຺ຕິ ປທໍ ອຸຠຍປທາເປກ຺ຂໍ ‘‘ເຕສມ຺ປິ ລກ຺ຂຓສຓ຺ຐານໍ ວິຍ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣສຓ຺ຐານໍ ເຕສໍ ເກວລໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ ເອວາ’’ຕິ. ນາປິ ອາມຸຕ຺ຕມຓິກຸຓ຺ຑໂລ ຠຄວາ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຉິນ຺ນສ຺ສຣາຕິ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສຣາ. ຄຄ຺ຄຣສ຺ສຣາຕິ ຊຊ຺ຊຣິຕສ຺ສຣາ. ຠາສນ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຠາສາໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຠາສໍ. ວີມໍສາຕິ ຈິນ຺ຕນາ. ກິມຕ຺ຖໍ…ເປ… ເທເສຕີຕິ ອິທໍ ນນຸ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ກຖິເຕ ເຕສໍ ສາຕິສໂຍ ¶ ປສາໂທ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ? ເຍສໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຊານາເປຕ຺ວາວ ຘມ຺ເມ ກຖິເຕ ປສາໂທ ໂຫຕິ, ນ ຊານາເປຕ຺ວາ, ຕາທິເສ ສນ຺ຘາຍ ສຕ຺ຖາ ຕຖາ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ປໂຍຊນມາຫ ‘‘ວາສນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ສຸໂຕປີຕິ ເອວໍ ອວິຎ຺ຎາຕເທສໂກ ອວິຎ຺ຎາຕາຄມໂນປິ ສຸໂຕ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາເຍວ ອນາຄເຕ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ.

ປຣິສາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຠູມິຈາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໐. ທສເມ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໖໗; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໕.໘໒໒) ອຸເທນຍກ຺ຂສ຺ສ ເຈຕິຍຏ຺ຐາເນຕິ ອຸເທນສ຺ສ ນາມ ຍກ຺ຂສ຺ສ ອາຍຕນຠາເວນ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກເຕ ມຫາຊນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ຐາເນ. ກຕວິຫາໂຣຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕວິຫາໂຣ. ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປຸຣິມໂວຫາເຣນ ‘‘ອຸເທນໍ ເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຄຕມກາທີສຸປີຕິ ‘‘ໂຄຕມກໍ ເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ກຕວິຫາຣຠາວໍ ອຕິທິສຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕ຺ຕມ຺ພນ຺ຕິ ກິກິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຘີຕໂຣ ສຕ຺ຕ ກຸມາຣິໂຍ ສໍເວຄຊາຕາ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຘານໍ ປທຫິໍສຸ, ຕໍ ຐານໍ ‘‘ສຕ຺ຕມ຺ພໍ ເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ພຫຸປຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈ ພຫຸປາໂຣໂຫ ເອໂກ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ມິໍ ອຘິວຕ຺ຖໍ ເທວຕໍ ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ປຸຕ຺ເຕ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ຕທຸປາທາຍ ຕໍ ຐານໍ ‘‘ພຫຸປຸຕ຺ຕກໍ ເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ສາຣນ຺ທທສ຺ສ ນາມ ຍກ຺ຂສ຺ສ ວສິຕຏ຺ຐານໍ, ຈາປາລສ຺ສ ນາມ ຍກ຺ຂສ຺ສ ວສິຕຏ຺ຐານໍ, ອິຕິ ສພ຺ພາເນເວຕານິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໂຕ ປຸພ຺ພເທວຕາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍໂວຫາເຣນ ໂວຫຣິຕານິ, ຠຄວໂຕ ວິຫາເຣ ກເຕປິ ຕເຖວ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ. ຣມຓີຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ເວສາລິຍາ ຕາວ ຠູມິຠາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸລຠປິຓ຺ຑຕາຍ ຣມຓີຍຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິຫາຣານໍ ປນ ນຄຣໂຕ ນາຕິທູຣຕາຍ ນຈ຺ຈາສນ຺ນຕາຍ ຄມນາຄມນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນາກິຓ຺ຓວິຫາຣຏ຺ຐານຕາຍ ຉາຍຸທກສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປວິເວກປຕິຣູປຕາຍ ຈ ຣມຓີຍຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ວຑ຺ຒິຕາຕິ ¶ ຠາວນາປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິພ຺ຣູຫິຕາ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຕາຕິ ຠາວນາຍ ພຫຸລີກຣເຓນ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕິຕາ. ຍຸຕ຺ຕຍານໍ ວິຍ ກຕາຕິ ຍຖາ ¶ ຍຸຕ຺ຕມາຊຎ຺ຎຍານໍ ເຉເກນ ສາຣຖິນາ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕິຣຫຕໍ ຄມິຕາ. ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຕິ ສພ຺ພໂສ ອຸປກ຺ກິເລສວິໂສຘເນນ ອິທ຺ຘິວິສຍຕາຍ ປຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ສຸວິໂສຘິຕປຣິສ຺ສຍວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາ. ອຘິຏ຺ຐິຕາຕິ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາວໂຕ ສຸຠາວິຕຠາເວນ ຕໍຕໍອຘິຏ຺ຐານໂຍຄ຺ຍຕາຍ ຐປິຕາ. ສມນ຺ຕໂຕ ຈິຕາຕິ ສພ຺ພຠາເຄນ ຠາວນຸປຈຍໍ ຄມິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸວຑ຺ຒິຕາ’’ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຣທ຺ຘາຕິ ອິທ຺ຘິຠາວນາຍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ສໍເສວິຕາ.

ອນິຍເມນາຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີ’’ຕິ ອນິຍມວຈເນນ. ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ສຣູປທສ຺ສເນນ ນິຍເມຕ຺ວາ. ອາຍຸປ຺ປມາຓນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໔໐; ທີ. ນິ. ອຠິ. ຏີ. ໑.໔໐) ປຣມາຍຸປ຺ປມາຓໍ ວທຕິ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ປຣມາຍຸ ນາມ, ກຖໍ ວາ ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປ຺ປມາຓນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ໂຍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠວວິເສເສ ປຸຣິມສິທ຺ຘຠວປຕ຺ຖນູປນິສ຺ສຍວເສນ ສຣີຣາວຍວວຓ຺ຓສຓ຺ຐານປ຺ປມາຓາທິວິເສສາ ວິຍ ຕໍຕໍຄຕິນິກາຍາທີສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິຍຕປຣິຈ຺ເຉໂທ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກກາມາວຈຣເທວຣູປາວຈຣສຕ຺ຕານໍ ສຸກ຺ກໂສຓິຕອຸຕຸໂຠຊນາທິອຸຕຸອາທິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍູປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ວິປາກປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ຐິຕິກາລນິຍໂມ. ໂສ ຍຖາສກໍ ຂຓມຕ຺ຕາວຏ຺ຐາຍີນມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຫຊາຕານໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ຐປນາກາຣວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປວຕ຺ຕນການິ ຣູປາຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ເຕສໍ ຂຓຐິຕິຍາ ເອວ ກາຣຓຠາເວນ ອນຸປາລການິ, ອຖ ໂຂ ຍາວ ຠວງ຺ຄຸປຈ຺ເຉທາ ອນຸປພນ຺ຘສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉທເຫຕຸຠາເວນປິ, ຕສ຺ມາ ອາຍຸເຫຕຸກຕ຺ຕາ ກາຣຓູປຈາເຣນ ອາຍຸ, ອຸກ຺ກໍສປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ປຣມາຍູຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ເທວານໍ ເນຣຍິການໍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການຎ຺ຈ ນິຍຕປຣິຈ຺ເຉທໍ. ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການໍ ປນ ເອກນ຺ຕນິຍຕປຣິຈ຺ເຉທເມວ, ອວສິຏ຺ຐມນຸສ຺ສເປຕຕິຣຈ຺ຉານານໍ ປນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິສໍວຕ຺ຕນິກກມ຺ມພຫຸເລ ກາເລ ຕໍກມ຺ມສຫິຕສນ຺ຕານຊນິຕສຸກ຺ກໂສຓິຕປຈ຺ຈຍານໍ ຕໍມູລການຎ຺ຈ ຈນ຺ທສູຣິຍສມວິສມປຣິວຕ຺ຕນາທິຊນິຕອຸຕຸອາຫາຣາທິສມວິສມປຈ຺ຈຍານຎ຺ຈ ວເສນ ຈິຣາຈິຣກາລໂຕ ອນິຍຕປຣິຈ຺ເຉທໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຍຖາ ປຸຣິມສິທ຺ຘຠວປຕ຺ຖນາວເສນ ຕໍຕໍຄຕິນິກາຍາທີສຸ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວິເສສນິຍໂມ ສິທ຺ໂຘ ທສ຺ສນານຸສ຺ສວາທີຫິ, ຕຖາ ອາທິໂຕ ຄຫຓສິທ຺ຘິຍາ. ເອວໍ ຕາສຸ ຕາສຸ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສມປ຺ປມາຓຏ຺ຐິຕິກາລໍ ¶ ທສ຺ສນານຸສ຺ສເວຫິ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍປຣມຕໍ ອຊ຺ໂຌສາຍ ປວຕ຺ຕິຕຠວປຕ຺ຖນາວເສນ ອາທິໂຕ ປຣິຈ຺ເຉທນິຍໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ກມ຺ມໍ ຕາສຸ ຕາສຸ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ຍຖາ ຕໍຕໍອຸປປຕ຺ຕິນິຍຕວຓ຺ຓາທິນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ສມຕ຺ຖໍ, ເອວໍ ນິຍຕາຍຸປຣິຈ຺ເຉທາສຸ ອຸປປຕ຺ຕີສຸ ປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກເມນ ¶ ວິປາກນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ສມຕ຺ຖໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ມຫາສີວຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຈຣິມຠເວ ປຏິສນ຺ຘິທາຍິໂນ ກມ຺ມສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາຍຸກຕາສໍວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖຕໍ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ອາຍຸສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປຣິສ຺ສຍວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ ເອວາຕິ ອິມໍ ຠທ຺ທກປ຺ປເມວ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ອໂວຈ. ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທີຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ອິທ຺ຘິພເລນ ຊຣາຍ ນ ປຏິຆາໂຕ, ເອວໍ ເຕນ ມຣຓສ຺ສປິ ນ ປຏິຆາໂຕຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນເມວາຕິ. ‘‘ກ຺ວ ສໂຣ ຂິຕ຺ໂຕ, ກ຺ວ ຈ ນິປຕິໂຕ’’ຕິ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຏ຺ຐິເຕນປິ ເຖຣວາເທນ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ ສມຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ປນ ວຸຈ຺ຈຕິ…ເປ… ນິຍາມິຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂອຬາຣິເກ ນິມິຕ຺ເຕຕິ ຖູເລ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທເນ. ຖູລສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠຄວາ ກປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ສກລໍ ກປ຺ປໍ ອວຏ຺ຐານຍາຈນາຍ, ຍທິທໍ ‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຠາວິຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທຠາວນານຸຠາເວນ ກປ຺ປໍ ອວຏ຺ຐານສມຕ຺ຖຕາວິຠາວນໍ. ໂອຠາເສຕິ ປາກຏວຈເນ. ປາກຏວຈນຎ຺ເຫຕໍ, ຍທິທໍ ປຣິຍາຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍວິຠາວນໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ອຠິຠູຕຈິຕ຺ໂຕ. ໂສ ປນ ອຠິຠໂວ ມຫຕາ ອຸທໂກເຆນ ອປ຺ປກສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ວິຍ ອໂຫສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຎ຺ໂຎຕິ ເຖຣໂຕ, ອຣິເຍຫິ ວາ ອຎ຺ໂຎປິ ໂຍ ໂກຈິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ປຸຖຸຊ຺ຊນຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາໂສ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ເຖໂຣ ຠຄວຕາ ກຕນິມິຕ຺ໂຕຠາສໍ ສພ຺ພໂສ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມາໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ¶ ວິປລ຺ລາສາຕິ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ, ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ, ທຸກ຺ເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ, ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ. ເຕນາຕິ ຍທິປິ ອິຕເຣ ອຏ຺ຐ ວິປລ຺ລາສາ ປຫີນາ, ຕຖາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິປລ຺ລາສານໍ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ. ອສ຺ສາຕິ ເຖຣສ຺ສ. ມທ຺ທຕີຕິ ຜຸສນມຕ຺ເຕນ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ເຕນ ມທ຺ທິເຕ ສຕ຺ຕານໍ ມຣຓເມວ ສິຍາ. ກິໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກສ຺ມາ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ນນຸ ເອສ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິໍ ປວິຏ຺ໂຐຕິ? ສຈ຺ຈໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ນ ວິພາຘນາຘິປ຺ປາເຍນ. ວິພາຘນາຘິປ຺ປາເຍນ ປນ ອິຘ ‘‘ກິໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຫທຍມທ຺ທນສ຺ສ ອຘິກຕຕ຺ຕາ. ນິມິຕ຺ໂຕຠາສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຠຄວາ ກປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ສກລກປ຺ປໍ ອວຏ຺ຐານຍາຈນາຍ ¶ ‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຠາວິຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທຠາວນານຸຠາເວນ ກປ຺ປໍ ອວຏ຺ຐານສມຕ຺ຖຕາວເສນ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນໍ ນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ປນ ປຣິຍາຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍວິຠາວນໍ ໂອຠາໂສ. ຊານນ຺ໂຕເຍວາຕິ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕເຍວ. ອຕ຺ຕໂນ ອປຣາຘເຫຕຸໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ໂສໂກ ຕນຸໂກ ໂຫຕິ, ນ ພລວາຕິ ອາຫ ‘‘ໂທສາໂຣປເນນ ໂສກຕນຸກຣຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕກາເລ ປວຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຉາ ຊານາຕີຕິ? ນ ຊານາຕິ ສຠາເວນ, ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ປນ ຊານາຕິ.

ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທາຕິ ຍສ຺ມາ ທິວາວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ອິຘາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ, ອານນ຺ທ, ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ ຍຖາຣຸຈິຕຏ຺ຐານໍ ທິວາວິຫາຣາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສທານິ ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ອນຕ຺ເຖ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ຄຸຓມາຣເຓນ ມາເຣຕິ, ວິຣາຄວິພນ຺ຘເນນ ວາ ຊາຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ ມາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ມາເຣຕີຕິ ມາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິ ວິຍ ປາປຕາຍ ປາປິມາ. ກຓ຺ຫຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກຓ຺ໂຫ. ວິຣາຄາທິຄຸຓານໍ ອນ຺ຕກຣຓໂຕ ອນ຺ຕໂກ. ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖາວຫໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ນ ມຸຎ຺ຈຕີຕິ ນມຸຈິ. ອຕ຺ຕໂນ ມາຣປາເສນ ປມຕ຺ເຕ ພນ຺ຘຕິ, ປມຕ຺ຕາ ວາ ພນ຺ຘູ ເອຕສ຺ສາຕິ ປມຕ຺ຕພນ຺ຘຸ. ສຕ຺ຕມສຕ຺ຕາຫໂຕ ປຣໍ ສຕ຺ຕ ອຫານິ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິ ນ ປນ ປລ຺ລງ຺ກສຕ຺ຕາຫາທິ ວິຍ ນິຍຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຏ຺ຐມສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ນາມ ລພ຺ຠນໂຕ. ສຕ຺ຕມສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ຫິ ປຣໂຕ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ¶ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສກ຺ກສ຺ສ ຈ ເທວຣຎ຺ໂຎ ປຏິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມເທສນໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ສຕ຺ເຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ມມ ວິສຍໍ ສມຕິກ຺ກມາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕໂທມນສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຫນ຺ທ ທານາຫໍ ນໍ ອຸປາເຍນ ປຣິນິພ຺ພາເປສ຺ສາມິ, ເອວມສ຺ສ ມໂນຣໂຖ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ມມ ຈ ມໂນຣໂຖ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ‘‘ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ປຣິນິພ຺ພານໍ ຍາຈິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຊາຕິ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊນທິວສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຠຄວາ ຈສ຺ສ ອຕິພນ຺ຘນາຘິປ຺ປາຍໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ຕໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ອກາລຠາວເມວ ປກາເສນ຺ໂຕ ຍາຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຕາວາຫ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ມຄ຺ຄວເສນ ພ຺ຍຕ຺ຕາຕິ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວຘເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ພ຺ຍຕ຺ຕາ. ຕເຖວ ວິນີຕາຕິ ມຄ຺ຄວເສເນວ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທວິນເຍນ ວິນີຕາ. ຕຖາ ວິສາຣທາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມເນວ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິສາຣທາ, ສາຣຊ຺ຊກຣານໍ ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາທິປາປຘມ຺ມານໍ ວິຄເມນ ວິສາຣທຠາວໍ ປຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ສຸຕສ຺ສ ວເສນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ອິຘ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ສຸຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕປິຏກວເສນາ’’ຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ສມູໂຫ ເຕປິຏກໍ ¶ , ຕີຓິ ວາ ປິຏການິ ຕິປິຏກໍ, ຕິປິຏກເມວ ເຕປິຏກໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ຕເມວາຕິ ຍໍ ຕໍ ເຕປິຏກໍ ໂສຕພ຺ພຠາເວນ ‘‘ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເມວ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ. ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສໍ ວິຍ ອວິນສ຺ສນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸປ຺ປຄຸຓສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ຘາເຣນ຺ຕິ ຫທເຍ ຐເປນ຺ຕິ. ອິຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມວເສນ ພຫຸສ຺ສຸຕຘມ຺ມຘຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິເວຘຘມ຺ມວເສນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມສ຺ສ, ນວວິຘສ຺ສປິ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ. ອນຸຘມ຺ມຠູຕນ຺ຕິ ອຘິຄມາຍ ອນຸຣູປຘມ຺ມຠູຕໍ. ອນຸຈ຺ຉວິກປ຺ປຏິປທນ຺ຕິ ຈ ຕເມວ ວິປສ຺ສນາຘມ຺ມມາຫ, ຉພ຺ພິຘາ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ວາ. ອນຸຘມ຺ມນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປຏິປທາຍ ອນຸຣູປໍ ອຠິສລ຺ເລຂິຕໍ ອປ຺ປິຉຕາທິຘມ຺ມໍ. ຈຣຓສີລາຕິ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນສີລາ. ອນຸມຄ຺ຄຜລຘມ຺ໂມ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວາ ອນຸຘມ຺ມາ, ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ວິປສ຺ສນາ. ຕສ຺ສາ ຈຣຓສີລາ. ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍວາທນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວາທໍ. ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອາຈາຣສິກ຺ຂາປເນນ ອາຈຣິໂຍ, ຠຄວາ, ຕສ຺ສ ວາໂທ, ຈຕຸສຈ຺ຈເທສນາ.

ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ¶ ອາທິໂຕ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຸຄ຺ຄຫິຕນິຍາເມນ ປເຣ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທເສສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາເຈສ຺ສນ຺ຕິ, ປາຬິໍ ສມ຺ມາ ປໂພເຘສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຊານາເປສ຺ສນ຺ຕິ, ສງ຺ກາເສສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏ຺ຐເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປກາເຣຫິ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ປກາເສສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວິວຏໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ວິຠຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວິຠຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຸຕ຺ຕານີກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອນຸຕ຺ຕານໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ອຸຕ຺ຕານໍ ປາກຏໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ສຫຘມ຺ເມນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓປຣິຍາໂຍ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໒໐) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສເຫຕຸເກນ ສກາຣເຓນ ວຈເນນາ’’ຕິ. ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ສນິສ຺ສຣຓໍ. ຍຖາ ປຣວາທໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສກວາໂທ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ, ເອວໍ ເຫຕຸທາຫຣເຓຫິ ຍຖາຘິຄຕມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ນວວິຘໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ປໂພເຘສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຎ຺ຎເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທີຫິ ຉຫິ ປເທຫິ ຉ ອຕ຺ຖປທານິ ທສ຺ສິຕານິ, ອາທິໂຕ ປນ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ຉ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສໍວຓ຺ຓນານເຍນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ເນຕ຺ຕິຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາໂຣ) ‘‘ທ຺ວາທສ ປທານິ ສຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຈາ’’ຕິ.

ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ. ສກລໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອນວເສສໍ ສຕ຺ຖຸສາສນຠູຕໍ ເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ. ສມິທ຺ຘນ຺ຕິ ສມ຺ມເທວ ວຑ຺ຒິຕໍ. ຌານສ຺ສາທວເສນາຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສມຘິຄຕຊ຺ຌານສຸຂວເສນ. ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຬາຣປຓີຕຠາວູປຄເມນ ສພ຺ພໂສ ປຣິວຸທ຺ຘິມຸປຄຕໍ. ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລໍ ວິຍ ອຠິຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອຠິຎ຺ຎາສມ຺ປທາຫິ ສາສນາຠິວຸທ຺ຘິຍາ ¶ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ປຕິຏ຺ຐິຕວເສນາຕິ ປຕິຏ຺ຐານວເສນ, ປຕິຏ຺ຐປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວຘວເສນ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາຊນາຠິສມຍວເສນາ’’ຕິ. ປຸຖຸ ປຸຖຸລໍ ຠູຕໍ ຊາຕໍ, ປຸຖຸ ວາ ປຸຖຸຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຖຸຠູຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພາ…ເປ... ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ປກາສິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ມເທວ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຠາເວນ ປເວທິຕໍ.

ສຕິໍ ສູປຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຍໍ ກາຍາທິວິຠາໂຄ ອຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິໂຕ ທຸກ຺ຂຠາໂຣ ມຍາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ວຫິໂຕ, ອິທານິ ປນ ນ ວຫິຕພ຺ໂພ, ເອຕສ຺ສ ອວຫນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ຠາໂຣ ສມ຺ຠໂຕ, ສ຺ວາຍໍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປຏິວິທ຺ໂຘ. ຍໂຕ ອິເມ ກາຍາທໂຍ ອສຸຠາທິໂຕ ¶ ສຠາວາທິໂຕ ສມ຺ມເທວ ປຣິຎ຺ຎາຕາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສມ຺ມາສຕິໍ ຍຕາຕຖໍ ວິສເຍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ. ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂຠາຣສ຺ສ ວຫເນ ປໂຍຊນຠູຕໍ ອຕ຺ຕຫິຕໍ ຕາວ ໂພຘິມູເລ ເອວ ປຣິສມາປິຕໍ, ປຣຫິຕໍ ປນ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍວິນຍໍ ປຣິສມາປິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອິທານິ ມາສຕ຺ຕເຍເນວ ປຣິສມາປນໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ອຫມ຺ປິ ວິສາຂາປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີຕິ ເອວໍ ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສພ຺ພຠາເຄນ ນິຈ຺ຉຍໍ ກຕ຺ວາ. ອາຍຸສງ຺ຂາຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊີຕິ ອາຍຸໂນ ຊີວິຕສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂາຣກໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ນ ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ. ຕໍວິສ຺ສຊ຺ຊເນເນວ ເຕນ ອຠິສງ຺ຂຣິຍມານໍ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣໍ ‘‘ນ ປວຕ຺ເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ.

ຐານມຫນ຺ຕຕາຍປິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣມຫນ຺ຕຕາຍປິ ມຫນ຺ໂຕ ປຖວີກມ຺ໂປ. ຕຕ຺ຖ ຐານມຫນ຺ຕຕາຍ ຠູມິຈາລສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕທາ ກິຣ…ເປ… ກມ຺ປິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປນ ຊາຠິກ຺ເຂຕ຺ຕຠູຕາ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ເອວ, ນ ຍາ ກາຈິ. ຍາ ມຫາຠິນີຫາຣມຫາຠິຊາຕິອາທີສຸປິ ກມ຺ປິຕ຺ຖ, ຕທາປິ ຕຕ຺ຕິກາຍ ເອວ ກມ຺ປເນ ກິໍ ກາຣຓໍ? ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຠາເວນ ຕສ຺ເສວ ອາທິໂຕ ປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ, ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓໍ ຈສ຺ສ ຘມ຺ມຕາວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ຕາວຕ຺ຕກເມວ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ, ນິສ຺ສທ຺ທາ ໂຫຕິ ນິຣາກຸລາ…ເປ… ມຫາສມຸທ຺ໂທ ອາຠຸຊຕິ, ທສສຫສ຺ສີ ປກມ຺ປຕີ’’ຕິ (ພຸ. ວໍ. ໒.໘໔-໙໑) ຈ ອາທິ. ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຉປ຺ປກາຣປເວຘເນນ ອວີຕຣາເຄ ຠິໍເສຕີຕິ ຠິໍສໂນ, ໂສ ເອວ ຠິໍສນໂກຕິ ອາຫ ‘‘ຠຍຊນໂກ’’ຕິ. ເທວເຠຣິໂຍຕິ ເທວທຸນ຺ທຸຠິສທ຺ທສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕໍ. ນ ເຈຕ຺ຖ ກາຈິ ເຠຣີ ‘‘ທຸນ຺ທຸຠີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອຖ ໂຂ ອຸປ຺ປາຕຠາເວນ ລພ຺ຠມາໂນ ອາກາສຄໂຕ ນິຄ຺ໂຆສສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ເທໂວ’’ຕິອາທິ. ເທໂວຕິ ເມໂຆ. ຕສ຺ສ ຫິ ຄຊ຺ຊຠາເວນ ອາກາສສ຺ສ ວສ຺ສາຠາເວນ ສຸກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕສຎ຺ຎິເຕ ສທ຺ເທ ນິຈ຺ຉຣນ຺ເຕ ເທວທຸນ຺ທຸຠິສມຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ເທໂວ ສຸກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕໍ ຄຊ຺ຊີ’’ຕິ.

ປີຕິເວຄວິສ຺ສຏ຺ຐນ຺ຕິ ¶ ‘‘ເອວໍ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ວຫິໂຕ ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິໂຕ ທຸກ຺ຂຠາໂຣ, ອິທານິ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ນິກ຺ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕໂສມນສ຺ໂສ ຠຄວາ ສຠາເວເນວ ປີຕິເວຄວິສ຺ສຏ຺ຐໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ເອວໍ ¶ ປນ ອຸທາເນນ຺ເຕນ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຸລີຍຕີຕິ ຕຸລນ຺ຕິ ຕຸລ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຸລິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປານຸຠາວຕາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ປຣິໂຕ ຂຓ຺ຑິຕຠາເວນ ‘‘ປຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິປກ຺ຂວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ ວິປຸລຜລຕາຍ ຈ ນ ຕຸລໍ ນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ເຍຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸພ຺ເພ ອວິເສສໂຕ ມຫຄ຺ຄຕໍ ‘‘ອຕຸລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕານິ ກາຣຓານິ ຣູປາວຈຣໂຕ ອຣູປສ຺ສ ສາຕິສຍານິ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຣູປາວຈຣໍ ‘‘ອຕຸລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຕຣຎ຺ຈ ‘‘ຕຸລ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປວິປາກນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ກມ຺ເມສຸ ຍໍ ຕນຸວິປາກໍ ຫີນໍ, ຕໍ ຕຸລໍ. ພຫຸວິປາກນ຺ຕິ ຍໍ ມຫາວິປາກໍ ປຓີຕໍ, ຕໍ ອຕຸລໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ມຊ຺ຌິມໍ, ຕໍ ຫີນໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸປິ ຠາເຄສຸ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ຫີນຕ຺ຕິກວຓ຺ຓນາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໔) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວາ ອປ຺ປພຫຸວິປາກຕໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວເສນ ຕຸລາຕຸລຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມ຺ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ຠວເຫຕຸຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕຕິ ສສນ຺ຕານຘມ຺ເມສຸ ວິປສ຺ສນາວເສນ ໂຄຈຣາເສວນາຍ ຈ ນິຣໂຕ. ສວິປາກມ຺ປິ ສມານໍ ປວຕ຺ຕິວິປາກມຕ຺ຕທາຍິກມ຺ມໍ ສວິປາກຏ຺ເຐນ ສມ຺ຠວໍ, ນ ຈ ຕໍ ກາມາທິຠວາຠິສງ຺ຂາຣກນ຺ຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠວສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອສ຺ສຊີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອວສ຺ສຊິ. ກວຈໍ ວິຍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕສມ຺ຠວໍ ກິເລສຎ຺ຈ ອຠິນ຺ທີຕິ ກິເລສເຠທສຫຠາວິກມ຺ໂມສ຺ສຊ຺ຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕທຸຠຍສ຺ສ ກາຣຓມໂວຈ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ສມາຫິໂຕ’’ຕິ.

ປຐມວິກປ຺ເປ ອວສຊ຺ຊນເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຖ ອວສຊ຺ຊນາກາໂຣຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕີເຣນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອຸປ຺ປາໂທ ຠຍໍ, ອນຸປ຺ປາໂທ ເຂມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໐) ວີມໍສນ຺ໂຕ. ‘‘ຕຸເລນ຺ໂຕ ຕີເຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ຠວສງ຺ຂາຣສ຺ສ ອວສຊ຺ຊນາກາຣໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ເອວນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ອຸທານຄາຖາວຓ຺ຓນາຍໍ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຄມວເສນ ທສ຺ເສຕິ.

ຍນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໗໑) ກຣເຓ, ອຘິກຣເຓ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ສມເຍນ, ຍສ຺ມິໍ ວາ ສມເຍ’’ຕິ. ອຸກ຺ເຂປກວາຕາຕິ ອຸທກສນ຺ຘາຣກວາຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ¶ ເຂປກວາຕາ. ສຏ຺ຐິ…ເປ… ພຫລນ຺ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ວາຕສ຺ສ ອຸພ຺ເພຘປ຺ປມາຓເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ , ອາຍາມວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປ຺ປມາຓໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປ຺ປມາຓມ຺ປິ ອຸທກສນ຺ຘາຣກວາຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິເຍວ. ອາກາເສຕິ ປຸພ຺ເພ ວາເຕນ ປຕິຏ຺ຐິຕາກາເສ. ປຸນ ວາໂຕຕິ ອຸກ຺ເຂປກວາເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ວິຄເຕ ອຸທກສນ຺ຘາຣກວາໂຕ ປຸນ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາ ຕໍ ອຸທກໍ ນ ຠສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ຺ຕໍ ອາພນ຺ຘນວິຕານວເສນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໂຕ ອຸທກໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕໂຕ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຫຓໂຕ ເຕນ ວາເຕນ ອຸຏ຺ຐາປິຕໍ ອຸທກໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ອຸປຣິ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຫຕິເຍວາຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ໂຫຕິເຍວ. ພຫຸຠາເວນາຕິ ມຫາປຖວິຍາ ມຫນ຺ຕຠາເວນ. ສກລາ ຫິ ມຫາປຖວີ ຕທາ ໂອຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ຈ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ປນໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ອິຊ຺ຌນສ຺ສາຕິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສິຊ຺ຌນສ຺ສ ອນຸຠວິຕພ຺ພສ຺ສ ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິກສ຺ສ. ປຣິຕ຺ຕາຕິ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕາ ນາຕິສຸຠາວິຕາ. ຕຖາ ຈ ຠາວນາ ພລວຕີ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ພລາ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ຫິ ຠາວນາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປ຺ປມາຓາຕິ ປຄຸຓາ ສຸຠາວິຕາ. ສາ ຫິ ຖິຣາ ທຬ຺ຫຕຣາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພລວາ’’ຕິ. ‘‘ປຣິຕ຺ຕາ ປຖວີສຎ຺ຎາ, ອປ຺ປມາຓາ ອາໂປສຎ຺ຎາ’’ຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມຕໍ, ອາໂປສຎ຺ຎາຍ ປນ ສຸຠາວິຕາຍ ປຖວີກມ຺ໂປ ສຸເຂເນວ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສໍເວເຊນ຺ໂຕ ວາ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປມຕ຺ຕໍ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ, ວີມໍສນ຺ໂຕ ວາ ຕາວເທວ ສມຘິຄຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິພລໍ. ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໑) ຂຸຣຄ຺ເຄ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ເຍນ ປພ຺ພຊິຕທິວເສເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເວຊຍນ຺ໂຕ ປາສາໂທ ກມ຺ປິຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂກຈີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ກມ຺ເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຠິຎ຺ຎາພເລນ ເວຊຍນ຺ຕມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ປາເທນ ປຫຣິຕ຺ວາ ກມ຺ເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ສກ຺ກສ຺ສ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ປຸຕ຺ຕ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕ, ຕ຺ວໍ ປູຕິຄນ຺ເຘເນວ ສີເສນ ເວຊຍນ຺ຕໍ ກມ຺ເປຕຸໍ ອິຈ຺ຉສິ, ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ຕາຕ, ປາສາໂທ, ກຖໍ ກມ຺ເປຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ສາມເຓໂຣ ‘‘ອິມາ ເທວຕາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ເກຬິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຫໍ ໂຂ ປນ ອາຈຣິຍໍ ນາລຕ຺ຖໍ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ເມ ອາຈຣິໂຍ ສາມຸທ຺ທິກມຫານາຄຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຸທກເລຓໍ ມາເປຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໍ ¶ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໂຕ ນໍ ເຖໂຣ, ‘‘ຕາຕ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕ, ອສິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ຍຸທ຺ຘໍ ປວິຏ຺ໂຐສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນາສກ຺ຂິ, ຕາຕ, ເວຊຍນ຺ຕໍ ກມ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາຈຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ນາລຕ຺ຖນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ, ‘‘ຕາຕ, ຕຸມ຺ຫາທິເສ ອກມ຺ເປນ຺ເຕ ອຎ຺ໂຎ ໂກ ກມ຺ເປສ຺ສຕິ, ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ເຕ, ຕາຕ, ອຸທກປິຏ຺ເຐ ໂຄມຍຂຓ຺ຑໍ ປິລວນ຺ຕໍ, ຕາຕ, ກປລ຺ລປູວໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອນ຺ຕນ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂອປມ຺ເມນ ຊານາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕເກນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປາສາເທນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສໍ ອຸທກໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ¶ ເວຊຍນ຺ຕາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ເທວຘີຕໂຣ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອກວາຣໍ ລຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄໂຕ, ປຸນປິ ສາມເຓໂຣ ເອຕິ, ປຸນປິ ເອຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ‘‘ມາ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຖຍິຕ຺ຖ, ອິທານິ ເຕນ ອາຈຣິໂຍ ລທ຺ໂຘ ຂເຓນ ປາສາທໍ ກມ຺ເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສາມເຓໂຣປິ ປາທງ຺ຄຸຏ຺ເຐນ ປາສາທຖູປິກໍ ປຫຣິ, ປາສາໂທ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ໂອຓມຕິ. ເທວຕາ ‘‘ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ເທຫິ, ຕາຕ, ປາສາທສ຺ສ, ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ເທຫິ, ຕາຕ, ປາສາທສ຺ສາ’’ຕິ ວິຣວິໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ປາສາທໍ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ປາສາທມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ອຊ຺ເຊວາຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອຊ຺ຊ ປຕ຺ຕາສວກ຺ຂຍໍ;

ອຊ຺ຊ ກມ຺ເປມິ ປາສາທໍ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘສ຺ສຸຬາຣຕາ.

‘‘ອຊ຺ເຊວາຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອຊ຺ຊ ປຕ຺ຕາສວກ຺ຂຍໍ;

ອຊ຺ຊ ກມ຺ເປມິ ປາສາທໍ, ອໂຫ ຘມ຺ມສ຺ສຸຬາຣຕາ.

‘‘ອຊ຺ເຊວາຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອຊ຺ຊ ປຕ຺ຕາສວກ຺ຂຍໍ;

ອຊ຺ຊ ກມ຺ເປມິ ປາສາທໍ, ອໂຫ ສງ຺ຆສ຺ສຸຬາຣຕາ’’ຕິ.

‘‘ຘມ຺ມຕາ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຸສິຕກາຍາ ຈວິຕ຺ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘) ວຕ຺ວາ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ສງ຺ກມ຺ປິ ສມ຺ປກມ຺ປິ ສມ຺ປເວຘີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘), ຕຖາ ‘‘ຘມ຺ມຕາ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ ນິກ຺ຂມຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒) ວຕ຺ວາ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ສງ຺ກມ຺ປິ ສມ຺ປກມ຺ປິ ສມ຺ປເວຘີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒) ຈ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິຍໍ ອຠິຊາຕິຎ຺ຈ ຘມ຺ມຕາວເສນ ມຫາປທາເນ ປຖວີກມ຺ປສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕເຣສຸປິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ປຖວີກມ຺ໂປ ຘມ຺ມຕາວເສເນວາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທານິ ¶ ເນສໍ ປຖວີກມ຺ປານໍ ກາຣຓໂຕ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕິ ອິເມສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘາຕຸໂກເປນາຕິ ອຸກ຺ເຂປກວາຕສງ຺ຂາຕາຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ປໂກເປນ. ອິທ຺ຘານຸຠາເວນາຕິ ຎາຓິທ຺ຘິຍາ, ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິຍາ ວາ ສຠາເວນ, ເຕເຊນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຎ຺ຎເຕເຊນາຕິ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎພເລນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓເຕເຊນາຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ປຏິເວຘຎາຓານຸຠາເວນ. ສາຘຸກາຣທານວເສນາຕິ ຍຖາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓປ຺ປຏິເວຘຎາຓານຸຠາເວນ ອຠິຫຕາ ມຫາປຖວີ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ກມ຺ປິຕ຺ຖ, ເອວໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ເທສນາຎາຓານຸຠາເວນ ¶ ອຠິຫຕາ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິຕ຺ຖ, ຕໍ ປນສ຺ສາ ສາຘຸກາຣທານໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສາຘຸກາຣທານວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍນ ປນ ຠຄວາ ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓວິຈິຕ຺ຣຣູປກາໂຍ ສພ຺ພາກາຣປຣິສຸທ຺ຘສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິຄຸຓຣຕນສມິທ຺ຘິຘມ຺ມກາໂຍ ປຸຎ຺ຎມຫຕ຺ຕຖາມມຫຕ຺ຕອິທ຺ຘິມຫຕ຺ຕຍສມຫຕ຺ຕປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕານໍ ປຣມຸກ຺ກໍສຄໂຕ ອສໂມ ອສມສໂມ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສຎ຺ຎິຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ກປ຺ປໍ ວາ ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ ຐເປຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖປິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມປຣິຊິຄຸຈ຺ຉນາກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນ ຎາຓວິເສເສນ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມາໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊນວິຘິນາ ນິຣເປກ຺ໂຂ ໂອສ຺ສຊ຺ຊິ. ຕທນຸຠາວາຠິຫຕາ ມຫາປຖວີ ອາຍຸສງ຺ຂໂຣສ຺ສຊ຺ຊເນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ຕໍ ປນສ຺ສາ ກາຣຸຎ຺ຎສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຣຸຎ຺ຎຠາເວນາ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພານສມເຍ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊເນນ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສາຕິສຍໍ ຕິກ຺ຂໍ ສູຣໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕສິ. ‘‘ຍທຕ຺ຖຎ຺ຈ ມຍາ ເອວໍ ສຸຈິຣກາລໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ປຣມຸກ຺ກໍສຄໂຕ ຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ສມ຺ຠໂຕ, ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຈ ວິໂມກ຺ໂຂ ສມຘິຄໂຕ, ຕສ຺ສ ວຕ ເມ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕຜລຠູຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິຏ຺ຐາ ອນຸປາທິເສສປຣິນິພ຺ພານຘາຕຸ ອຊ຺ຊ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ອຕິວິຍ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປີຕິວິປ຺ຜາຣາທິຄຸຓວິປຸລຕຣານຸຠາໂວ ປເຣຫິ ອສາຘາຣຓຎາຓາຕິສໂຍ ອຸທປາທິ, ຍສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິພລສມຸປພ຺ຣູຫິຕສ຺ສ ຎາຓາຕິສຍສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວເມ ປິຓ຺ຑປາຕາ ສມສມຜລາ ສມສມວິປາກາ’’ຕິອາທິ ¶ (ອຸທາ. ໗໕), ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ສມຠິຫຕາ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ຕໍ ປນສ຺ສາ ຕສ຺ສໍ ເວລາຍໍ ອາໂຣທນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຏ຺ຐໂມ ອາໂຣທເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ສາຘຸກາຣທານວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕ ອຕ຺ໂຖ. ປຖວີເທວຕາຍ ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຸທ຺ທເທວຕາ ວິຍ ມຫາປຖວິຍາ ອຘິເທວຕາ ກິຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕາທິເສ ກາຣເຓ ສຕິ ຕສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕວເສນ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ສງ຺ກມ຺ປຕິ ສມ຺ປກມ຺ປຕິ ສມ຺ປເວຘຕິ. ຍຖາ ວາຕວລາຫກເທວຕານໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ວາຕາ ວາຍນ຺ຕິ, ສີຕຸຓ຺ຫອພ຺ຠວສ຺ສວລາຫກເທວຕານໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ສີຕາທໂຍ ຠວນ຺ຕິ, ຕຖາ ຫິ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິອຕ຺ຖໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂລກນາຖສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ມາຣພລໍ ວິຘມິຕຸໍ –

‘‘ອເຈຕນາຍໍ ¶ ປຖວີ, ອວິຎ຺ຎາຍ ສຸຂໍ ທຸຂໍ;

ສາປິ ທານພລາ ມຍ຺ຫໍ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໑.໑໒໔) –

ວຈນສມນນ຺ຕຣໍ ມຫາປຖວີ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສປຣິສໍ ມາຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕສິ. ເອຕນ຺ຕິ ສາຘຸກາຣທານາທິ. ຍທິປິ ນຕ຺ຖິ ອເຈຕນຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມຕາວເສນ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສິຍາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ຘມ຺ມຕາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມຠາໂວ, ໂສ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ຎາຓຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ອານຸຠາວສຠາໂວຕິ. ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ວິຈາຣິຕເມວ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ –

‘‘ອິເມ ຘມ຺ເມ ສມ຺ມສໂຕ, ສຠາວສຣສລກ຺ຂເຓ;

ຘມ຺ມເຕເຊນ ວສຸຘາ, ທສສຫສ຺ສີ ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໑໖໖) –

ອາທິວຈນຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

ອຍໍ ປນ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໙) ມຫາປຖວີ ອປເຣສຸປິ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ ມຫາຠິນິກ຺ຂມເນ ໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມເນ ປໍສຸກູລຄ຺ຄຫເຓ ປໍສຸກູລໂຘວເນ ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ເຕ ໂຄຕມກສຸຕ຺ເຕ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕເກ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໂພຘິມຓ຺ຑູປສງ຺ກມເນສຸ ວີຣິຍພເລນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ປໍສຸກູລຄ຺ຄຫເຓ ‘‘ທ຺ວິສຫສ຺ສທີປປຣິວາເຣ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາທີເປ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປໍສຸກູລໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ທຸກ຺ກຣໍ ຠຄວຕາ ¶ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອຈ຺ຉຣິຍເວຄາຠິຫຕາ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ປໍສຸກູລໂຘວນເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕເກສຸ ອກາລກມ຺ປເນນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ກາຬກາຣາມໂຄຕມກສຸຕ຺ເຕສຸ (ອ. ນິ. ໔.໒໔; ໓.໑໒໖) ‘‘ອຫໍ ສກ຺ຂີ ຠຄວາ’’ຕິ ສກ຺ຂິຠາເວນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ໑.໑໔໗) ປນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິຄເຕສຸ ວິຊເຏຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຍມາເນສຸ ສາຘຸກາຣທານວເສນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອເຕສຸເຍວ ຐາເນສຸ ປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ອຖ ໂຂ ຕີສຸ ສງ຺ຄເຫສຸປິ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອິມໍ ທີປໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຊຕິວເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕທິວເສປິ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ກລ຺ຍາຓິຍມຫາວິຫາເຣ ຈ ປິຓ຺ຑປາຕິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ປີຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ໂລຫປາສາທສ຺ສ ປາຈີນອມ຺ພລຏ຺ຐິກຏ຺ຐານໍ ນາມ ອໂຫສິ, ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ທີຆຠາຓກຕ຺ເຖຣາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠິໍສຸ. ເຕສໍ ສຊ຺ຌາຍປຣິໂຍສາເນປິ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕເມວ ກຕ຺ວາ ປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ.

ຍທິ ¶ ເອວໍ ‘‘ອຏ຺ຐິເມ, ອານນ຺ທ, ເຫຕູ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ຈຍາ ມຫໂຕ ຠູມິຈາລສ຺ສ ປາຕຸຠາວາຍາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ອຏ຺ເຐວ ເຫຕູ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ນິຍມເຫຕຸຠາວໂຕ. ອິເມເຍວ ຫິ ອຏ຺ຐ ເຫຕູ ນິຍມນ຺ຕິ, ນາຎ຺ເຎ. ເຕ ຫິ ກທາຈິ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ອນິຍມຠາວໂຕ ນ ຄຓິຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫ (ມິ. ປ. ໔.໑.໔) –

‘‘ອຏ຺ຐິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຫຕູ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ຈຍາ ມຫໂຕ ຠູມິຈາລສ຺ສ ປາຕຸຠາວາຍາຕິ. ຍໍ ເວສ຺ສນ຺ຕເຣນ ຣຎ຺ຎາ ມຫາທາເນ ທີຍມາເນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິຕາ, ຕຎ຺ຈ ປນ ອກາລິກໍ ກທາຈຸປ຺ປຕ຺ຕິກໍ ອຏ຺ຐຫິ ເຫຕູຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຄຓິຕໍ ອຏ຺ຐຫິ ເຫຕູຫິ.

‘‘ຍຖາ, ມຫາຣາຊ, ໂລເກ ຕໂຍເຍວ ເມຆາ ຄຓີຍນ຺ຕິ ວສ຺ສິໂກ, ເຫມນ຺ຕິໂກ, ປາວຸສໂກຕິ. ຍທິ ເຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ເມໂຆ ປວສ຺ສຕິ, ນ ໂສ ເມໂຆ ຄຓີຍຕິ ສມ຺ມເຕຫິ ເມເຆຫິ, ອກາລເມໂຆຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເວສ຺ສນ຺ຕເຣນ ຣຎ຺ຎາ ມຫາທາເນ ທີຍມາເນ ¶ ຍໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິຕາ, ອກາລິກໍ ເອຕໍ ກທາຈຸປ຺ປຕ຺ຕິກໍ ອຏ຺ຐຫິ ເຫຕູຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໍ ຄຓີຍຕິ ອຏ຺ຐຫິ ເຫຕູຫິ.

‘‘ຍຖາ ວາ ປນ, ມຫາຣາຊ, ຫິມວນ຺ຕາ ປພ຺ພຕາ ປຎ຺ຈ ນທິສຕານິ ສນ຺ທນ຺ຕິ, ເຕສໍ, ມຫາຣາຊ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ນທິສຕານໍ ທເສວ ນທິໂຍ ນທິຄຓນາຍ ຄຓີຍນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຄງ຺ຄາ, ຍມຸນາ, ອຈິຣວຕີ, ສຣຠູ, ມຫີ, ສິນ຺ຘຸ, ສຣສ຺ສຕີ, ເວຕ຺ຣວຕີ, ວີຕໍສາ, ຈນ຺ທຠາຄາຕິ. ອວເສສາ ນທິໂຍ ນທິຄຓນາຍ ອຄຓິຕາ. ກິໍກາຣຓາ? ນ ຕາ ນທິໂຍ ຘຸວສລິລາ, ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເວສ຺ສນ຺ຕເຣນ ຣຎ຺ຎາ ມຫາທາເນ ທີຍມາເນ ຍໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິຕາ, ອກາລິກໍ ເອຕໍ ກທາຈຸປ຺ປຕ຺ຕິກໍ ອຏ຺ຐຫິ ເຫຕູຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໍ ຄຓີຍຕິ ອຏ຺ຐຫິ ເຫຕູຫິ.

‘‘ຍຖາ ວາ ປນ, ມຫາຣາຊ, ຣຎ຺ໂຎ ສຕມ຺ປິ ທ຺ວິສຕມ຺ປິ ຕິສຕມ຺ປິ ອມຈ຺ຈາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຉເຍວ ຊນາ ອມຈ຺ຈຄຓນາຍ ຄຓີຍນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເສນາປຕິ, ປຸໂຣຫິໂຕ, ອກ຺ຂທສ຺ໂສ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຉຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໂກ, ຂຄ຺ຄຄ຺ຄາຫໂກ, ເອເຕເຍວ ອມຈ຺ຈຄຓນາຍ ຄຓີຍນ຺ຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣາຊຄຸເຓຫິ. ອວເສສາ ອຄຓິຕາ, ສພ຺ເພ ອມຈ຺ຈາຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເວສ຺ສນ຺ຕເຣນ ຣຎ຺ຎາ ມຫາທາເນ ທີຍມາເນ ¶ ຍໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິຕາ, ອກາລິກໍ ເອຕໍ ກທາຈຸປ຺ປຕ຺ຕິກໍ ອຏ຺ຐຫິ ເຫຕູຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໍ ຄຓີຍຕິ ອຏ຺ຐຫິ ເຫຕູຫີ’’ຕິ.

ຠູມິຈາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈາປາລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໘) ໓. ຍມກວຄ຺ໂຄ

໑-໑໐. ສທ຺ຘາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໗໑-໘໐. ອຏ຺ຐມສ຺ສ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ທສເມ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສີທຕີຕິ ກຸສີໂຕ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ¶ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ກຸສີໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ກຸສິຕຠາໂວ ອິຘ ກຸສິຕ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິນາປິ ຫິ ຠາວໂຊຕນສທ຺ທໍ ຠາວຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ປຏສ຺ສ ສຸກ຺ກ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸສີຕຠາວວຕ຺ຖູນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ໂກສຊ຺ຊກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກມ຺ມໍ ນາມ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ອີທິສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວຣວິຈາຣຓາທີ’’ຕິ. ວີຣິຍນ຺ຕິ ປຘານວີຣິຍໍ. ຕໍ ປນ ຈງ຺ກມນວເສນ ກຣເຓ ກາຍິກນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸວິຘມ຺ປີ’’ຕິ. ປຕ຺ຕິຍາຕິ ປາປຸຓນຕ຺ຖໍ. ໂອສີທນນ຺ຕິ ຠາວນານຸໂຍເຄ ສງ຺ໂກໂຈ. ມາເສຫິ ອາຈິຕໍ ນິຈິຕໍ ວິຍາຕິ ມາສາຈິຕໍ, ຕໍ ມຎ຺ເຎ. ຍສ຺ມາ ມາສາ ຕິນ຺ຕາ ວິເສເສນ ຄຣຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍຖາ ຕິນ຺ຕມາໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ ຄິລານຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເຕສນ຺ຕິ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນໍ. ອິມິນາວ ນເຍນາຕິ ອິມິນາ ກຸສີຕວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ‘‘ທຸວິຘມ຺ປິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕີ’’ຕິອາທິນາ. ອິທໍ ປຐມນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ, ຫນ຺ທາຫໍ, ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມີ’’ຕິ, ‘‘ເອວໍ ຠາວນາຍ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນໍ ປຐມໍ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຕຖາ ປຐມໍ ປວຕ຺ຕໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນຎ຺ຫິ ອຸປຣິ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ອນຸຣູປປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຫິຕານິ ¶ ຫິ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນານິ ຕມ຺ມູລການິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ອຏ຺ຐ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ສທ຺ຘາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍມກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໑-໖໒໖. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອິຕິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ອຏ຺ຐກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ

ນວກນິປາຕ-ຏີກາ

໑. ປຐມປຓ຺ຓາສກໍ

໑. ສມ຺ໂພຘິວຄ຺ໂຄ

໑-໒. ສມ຺ໂພຘິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑-໒. ນວກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ປຐມທຸຕິເຍສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໓. ເມຆິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓. ຕຕິເຍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໑) ເມຆິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ. ອຸປຏ຺ຐາໂກ ໂຫຕີຕິ ປຣິຈາຣໂກ ໂຫຕິ. ຠຄວໂຕ ຫິ ປຐມໂພຘິຍໍ ອຸປຏ຺ຐາກາ ອນິພທ຺ຘາ ອເຫສຸໍ. ເອກທາ ນາຄສມໂລ, ເອກທາ ນາຄິໂຕ, ເອກທາ ອຸປວາໂຓ, ເອກທາ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ, ເອກທາ ຈຸນ຺ໂທ ສມຓຸທ຺ເທໂສ ¶ , ເອກທາ ສາຄໂຕ, ເອກທາ ເມຆິໂຍ, ຕທາປິ ເມຆິຍຕ຺ເຖໂຣວ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ກິມິກາຬາຍາຕິ ກາຬກິມີນໍ ພຫຸລຕາຍ ‘‘ກິມິກາຬາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ນທິຍາ. ຊງ຺ຆາວິຫາຣນ຺ຕິ ຈິຣນິສຊ຺ຊາຍ ຊງ຺ຆາສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນກິລມຖວິໂນທນຕ຺ຖໍ ວິຈຣຓໍ. ປາສາທິກນ຺ຕິ ອວິຣຬຣຸກ຺ຂຕາຍ ສິນິທ຺ຘປຕ຺ຕຕາຍ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປສາທໍ ອາວຫຕີຕິ ປາສາທິກໍ. ສນ຺ທຈ຺ຉາຍຕາຍ ມນຸຎ຺ຎຠູມິຠາຄຕາຍ ຈ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐານໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊນນຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕໍ ຣເມຕີຕິ ຣມຓີຍໍ. ອລນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕໍ, ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ປຘານຕ຺ຖິກສ຺ສາຕິ ປຘາເນນ ຠາວນານຸໂຍເຄນ ອຕ຺ຖິກສ຺ສ. ຍສ຺ມາ ໂສ ປຘານກມ຺ເມ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຘານກມ຺ມິໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຘານກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິ. ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຫນ຺ຕິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ ອຫໍ. ເຖເຣນ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ຕໍ ຐານໍ ອນຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ຣຎ຺ຎາ ເອວ ສຕາ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ອໂຫສິ, ເຕນສ຺ສ ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕເຍວ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣິຕຸໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ.

ຍາວ ¶ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິປິ ຠິກ຺ຂຸ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ຍາວ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ອາຄເມຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ‘‘ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕຖາ ‘‘ທິສ຺ສຕູ’’ຕິປິ. ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາທີນໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ກິຈ຺ຈານໍ ກຕຕ຺ຕາ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ວາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ກິຈ຺ຈານໍ ກຕຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ປນ ມຄ຺ຄວເສນ ລພ຺ຠຠານໍ ເຠທໍ ອນຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖິ ກຕສ຺ສ ປຏິຈໂຍຕິ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕາເນ ນິປ຺ຜາທິຕສ຺ສ ສີລາທິຘມ຺ມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ຕທຕ຺ຖໍ ປຸນ ວຑ຺ຒນສງ຺ຂາໂຕ ປຏິຈໂຍ ອຕ຺ຖິ, ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕິວິຘນາຏກປຣິວາໂຣຕິ ມຫນ຺ຕິຕ຺ຖິໂຍ ມຊ຺ຌິມິຕ຺ຖິໂຍ ອຕິຕຣຸຓິຕ຺ຖິໂຍຕິ ເອວໍ ວຘູກຸມາຣິກກຎ຺ຎາວຕ຺ຖາຫິ ຕິວິຘາຫິ ນາຏກິຕ຺ຖີຫິ ປຣິວຸໂຕ. ອກຸສລວິຕກ຺ເກຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ກາມວິຕກ຺ກາທີຫິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາທີສຸ ໂລຠວເສນ ກາມວິຕກ຺ໂກ, ຂຣສ຺ສຣານໍ ປກ຺ຂິອາທີນໍ ສທ຺ທສ຺ສວເນນ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ, ເລຑ຺ຑຸອາທີຫິ ເຕສໍ ວິເຫຐນາຘິປ຺ປາເຍນ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ. ‘ອິເຘວາຫໍ ວເສຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສາເປກ຺ຂຕາວເສນ ວາ ກາມວິຕກ຺ໂກ, ວນຈຣເກ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທິສ຺ວາ ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕທຸພ຺ຠເນນ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ, ເຕສໍ ວິເຫຐນາຘິປ຺ປາເຍນ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິເຍວ ອຈ຺ຉຣິຍກາຣຓໍ. ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠຕິ ຄຣຫຓຈ຺ຉຣິຍໍ ນາມ ກິເຣຕໍ ¶ . ຍຖາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ວລິຍຄຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອໂວຈ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໑). ສມ຺ປຣິວາຣິຕາຕິ ໂວກິຓ຺ຓາ. ອຕ຺ຕນິ ຄຣຸມ຺ຫິ ຈ ເອກຕ຺ເຕປິ ພຫຸວຈນໍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອນ຺ວາສຕ຺ໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຄມນໍ ອນຸຊານິ? ‘‘ອນນຸຎ຺ຎາໂຕປິ ຈາຍໍ ມໍ ໂອຫາຍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສເຕວ, ປຣິຈາຣກາມຕາຍ ມຎ຺ເຎ ຠຄວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ຈສ຺ສ ສິຍາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ຕທສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ອນຸຊານິ.

ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ສປ຺ປາຍຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປຣິປກ຺ກາຍ, ເມຆິຍ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອປຣິປກ຺ກາຍາ’’ຕິ ປຣິປາກໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາຍ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ¶ ກິເລເສຫິ ເຈຕໂສ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ຫິ ຕທງ຺ຄວເສນ ເຈວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ຈ ເຈຕໂສ ວິມຸຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ອປຣຠາເຄ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ເຈວ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ຈ. ສາຍໍ ວິມຸຕ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກຖິຕາວ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອາສເຍ ປຣິປາຈິເຕ ໂສຘິເຕ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິຍາ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ປຣິປກ຺ກາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕທຠາເວ ອປຣິປກ຺ກາ.

ກຕເມ ປນ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ? ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ວິສຸທ຺ຘິກຣຓວເສນ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອສ຺ສທ຺ເຘ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ, ສທ຺ເຘ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ, ປສາທນີເຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອິເມຫິ ຕີຫາກາເຣຫິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ.

‘‘ກຸສີເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ, ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ, ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອິເມຫິ ຕີຫາກາເຣຫິ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ.

‘‘ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ, ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕີ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ, ສຕິປຏ຺ຐາເນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອິເມຫິ ຕີຫາກາເຣຫິ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ.

‘‘ອສມາຫິເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ, ສມາຫິເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ, ຌານວິໂມກ຺ເຂ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອິເມຫິ ຕີຫາກາເຣຫິ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ.

‘‘ທຸປ຺ປຎ຺ເຎ ¶ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ, ປຎ຺ຎວນ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ, ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອິເມຫິ ຕີຫາກາເຣຫິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ.

‘‘ອິຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ, ປຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ, ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອິເມຫິ ປນ຺ນຣສຫິ ອາກາເຣຫິ ອິມານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໘໕).

ອປເຣຫິປິ ¶ ປນ຺ນຣສຫິ ອາກາເຣຫິ ອິມານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ອປເຣປິ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ. ສທ຺ຘາປຎ຺ຈມານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ອນິຈ຺ເຈ, ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາ ທຸກ຺ເຂ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ປຫານສຎ຺ຎາ, ວິຣາຄສຎ຺ຎາຕິ ອິມາ ປຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ສຎ຺ຎາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສີລສໍວໂຣ, ອຠິສລ຺ເລຂຕາ, ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ, ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎາຕິ. ເຕສຸ ເວເນຍ຺ຍທມນກຸສໂລ ສຕ຺ຖາ ເວເນຍ຺ຍສ຺ສ ເມຆິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ອິຘ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາທໂຍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີເຍ ຘມ຺ເມ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ປຣິປກ຺ກາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕຕິ ກລ຺ຍາໂຓ ຠທ຺ໂທ ສຸນ຺ທໂຣ ມິຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ສ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ‘‘ອຆສ຺ສ ຕາຕາ ຫິຕສ຺ສ ວິຘາຕາ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ອຸປກາໂຣ ມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕວ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ກລ຺ຍາຓປຸຄ຺ຄເລເຫວ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ສຫ ອຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິນາ ເຕຫີຕິ ກລ຺ຍາຓສຫາໂຍ. ກລ຺ຍາຓປຸຄ຺ຄເລສຸ ເອວ ຈິຕ຺ເຕນ ເຈວ ກາເຍນ ຈ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ໂກ. ປທຕ຺ຕເຍນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ເຄ ອາທຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອຍໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ສ ອາທິຠາວໂຕ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ພຫຸກາຣຕາຍ ປຘານຠາວໂຕ ຈ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຐໂມ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ໂມ ອວິສຸທ຺ຘານໍ ສທ຺ຘາທີນໍ ວິສຸທ຺ຘິກຣຓວເສນ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຣິປກ຺ກາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ສ ພຫຸກາຣຕາ ປຘານຕາ ຈ ‘‘ອຸປຑ຺ຒມິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຍທິທໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕໍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກໍ ‘‘ມາ ເຫວໍ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕຸໍ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ‘‘ສກລເມວ ຫິທໍ, ອານນ຺ທ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຍທິທໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ ກລ຺ຍາຓສຫາຍຕາ’’ຕິ – ອາທິສຸຕ຺ຕປເທຫິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙; ໕.໒) ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຸນ ຈປຣນ຺ຕິ ປຸນ ຈ ອປຣໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ. ສີລວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກນຏ຺ເຐນ ສີລໍ? ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລໍ ¶ . ກິມິທໍ ສີລນໍ ນາມ? ສມາຘານໍ, ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ສຸສີລ຺ຍວເສນ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຸປຘາຣຓໍ, ຌານາທິກຸສລຘມ຺ມານໍ ປຕິຏ຺ຐານວເສນ ອາຘາຣຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ສີເລຕິ, ສີລຕີຕິ ວາ ສີລໍ. ອຍໍ ຕາວ ສທ຺ທລກ຺ຂຓນເຍນ ສີລຏ຺ໂຐ. ອປເຣ ¶ ປນ ‘‘ສິຣຏ຺ໂຐ ສີລຏ຺ໂຐ, ສີຕລຏ຺ໂຐ, ສີລຏ຺ໂຐ’’ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ຕຍິທໍ ປາຣິປູຣິໂຕ ອຕິສຍໂຕ ວາ ສີລໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສີລວາ, ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາ ຈ ສີລວາ ໂຫຕິ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທສີລໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂຍ ນໍ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕິ ອາປາຍິກາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ, ກາຍວາຈາຫິ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ສໍວໂຣ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ເຕນ ສໍວຸໂຕ ປິຫິຕກາຍວາໂຈຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ. ອິທມສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວປຣິທີປນໍ. ວິຫຣຕີຕິ ຕທນຸຣູປວິຫາຣສມງ຺ຄິຠາວປຣິທີປນໍ. ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ເຫຏ຺ຐາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສ຺ສ ອຸປຣິ ວິເສສານໍ ໂຍຄສ຺ສ ຈ ອຸປກາຣຘມ຺ມປຣິທີປນໍ. ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລໂຕ ອຈວນຘມ຺ມຕາປຣິທີປນໍ. ສມາທາຍາຕິ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອນວເສສໂຕ ອາທານປຣິທີປນໍ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ສິກ຺ຂາຍ ສມງ຺ຄິຠາວປຣິທີປນໍ. ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຘມ຺ມປຣິທີປນໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ກິເລສານໍ ພລວຠາວໂຕ ປາປກິຣິຍາຍ ສຸກຣຠາວໂຕ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປາເຍສຸ ປຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວາ ຠວາທີສຸ ກມ຺ມເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຆຏິຍນ຺ຕໍ ວິຍ ອນວຏ຺ຐາເນນ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຄມນສີໂລຕິ ປາຕີ. ມຣຓວເສນ ວາ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຕນສີໂລ ວາ ປາຕີ, ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວາ. ຕໍ ປາຕິນໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ວິໂມກ຺ເຂນ ສຕ຺ໂຕ ‘‘ວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ຕໂວທານາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໐), ‘‘ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘) ຈ.

ອຖ ວາ ອວິຊ຺ຊາທິເຫຕຸນາ ສໍສາເຣ ປຕຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປາຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນານໍ ສນ຺ຘາວຕໍ ສໍສຣຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສຕ຺ຕຍໂຕ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ.

ອຖ ¶ ¶ ວາ ປາເຕຕິ ວິນິປາເຕຕິ ທຸກ຺ເຂຕິ ປາຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ນີຍຕີ ໂລໂກ, ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິກສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໖໒). ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ປຕຕິ ວາ ເອເຕນ ອປາຍທຸກ຺ເຂ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈາຕິ ປາຕິ, ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຊເນຕິ ປຸຣິສໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໕໕). ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໙; ອິຕິວຸ. ໑໕, ໑໐໕) ຈ ອາທິ. ຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ.

ອຖ ວາ ປຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປາຕິ, ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຉສຸ ກຸພ຺ພຕິ ສນ຺ຖວ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໗໑). ຕໂຕ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນສງ຺ຂາຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ອຖ ວາ ປາໂຕ ວິນິປາໂຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຕີ, ສໍສາໂຣ. ຕໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ອຖ ວາ ສພ຺ພໂລກາຘິປຕິຠາວໂຕ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ສພ຺ພຄຸຓານໍ ວາ ມູລຠາວໂຕ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປຕິ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ໂມກ຺ໂຂ ຈາຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ອາທິເມຕໍ ມຸຂເມຕໍ ປມຸຂເມຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ອຖ ວາ ປ-ອິຕິ ປກາເຣ, ອຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ປກາເຣຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ອິທຎ຺ຫິ ສີລໍ ສຍໍ ຕທງ຺ຄວເສນ, ສມາຘິສຫິຕໍ ປຎ຺ຎາສຫິຕຎ຺ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ປຕິ ປຕິ ໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ວີຕິກ຺ກມໂທສໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ໂມກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຏິພິມ຺ພຠູໂຕຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ. ສີລສໍວໂຣ ຫິ ສູຣິຍສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ວິຍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸທຍຠູໂຕ ຕປ຺ປຏິຠາໂຄວ ຍຖາຣຫໍ ກິເລສນິພ຺ພາປນໂຕ. ປຕິໂມກ຺ໂຂເຍວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ອຖ ວາ ໂມກ຺ຂໍ ປຕິ ວຕ຺ຕຕິ, ໂມກ຺ຂາຠິມຸຂນ຺ຕິ ວາ ປຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຕິໂມກ຺ຂເມວ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວ ເອຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສໍວຣຕິ ¶ ປິທຫຕິ ເອເຕນາຕິ ສໍວໂຣ, ປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ສໍວໂຣຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕໂຕ ຕໂຕ ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕ ວິຣຕິໂຍ ເຈຕນາ ຈ, ເຕນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ¶ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ ອຸປຄໂຕ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑).

ວິຫຣຕີຕິ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ອິຣິຍຕິ ວຕ຺ຕຕິ. ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ເວຬຸທານາທິມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ກາຍປາຄພ຺ຠິຍາທີນຎ຺ຈ ອກຣເຓນ ສພ຺ພໂສ ອນາຈາຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸ ສາຣຸປ຺ປອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວສິຍາທິອໂຄຈຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕາທິອຕ຺ຖໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໂຄຈຣຈຣເຓນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ.

ອປິຈ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຣິ ສຄາຣໂວ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ສຄາຣໂວ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ປາສາທິເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕນ ອາໂລກິເຕນ ວິໂລກິເຕນ ສມິຎ຺ຊິເຕນ ປສາຣິເຕນ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣີ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣພຫຸໂລ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນ.

ໂຄຈໂຣ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ, ອາຣກ຺ຂໂຄຈໂຣ, ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣຕິ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ທສກຖາວຕ຺ຖຸຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອສ຺ສຸຕໍ ສຸຓາຕິ, ສຸຕໍ ປຣິໂຍທາເປຕິ, ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕິ, ທິຏ຺ຐິໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ສທ຺ຘາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ສີເລນ, ສຸເຕນ, ຈາເຄນ, ປຎ຺ຎາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ.

ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວີຖິໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຍຸຄມຕ຺ຕທສ຺ສີ ສໍວຸໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຫຕ຺ຖິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອສ຺ສໍ, ນ ຣຖໍ ¶ , ນ ປຕ຺ຕິໍ, ນ ອິຕ຺ຖິໍ, ນ ປຸຣິສໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອໂຘ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ທິສາວິທິສໍ ເປກ຺ຂມາໂນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອາຣກ຺ຂໂຄຈໂຣ.

ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປນິພນ຺ຘຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ໂກ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ໂຄຈໂຣ ສໂກ ເປຕ຺ຕິໂກ ວິສໂຍ, ຍທິທໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໒). ຕຕ຺ຖ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈຣສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕເຣສໍ ¶ ວເສເນຕ຺ຖ ໂຄຈໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິມາຍ ຈ ໂຄຈຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ.

ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ອຓຸປ຺ປມາເຓສຸ ອສ຺ສຕິຍາ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນເສຂິຍອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາທິເຠເທສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສນສີໂລ. ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ປຣມາຓຸມຕ຺ຕໍ ວຊ຺ຊໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘສິເນຣຸປພ຺ພຕຣາຊສທິສໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ, ໂຍປິ ສພ຺ພລຫຸກໍ ທຸພ຺ຠາສິຕມຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກສທິສໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ, ອຍມ຺ປິ ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີ ນາມ. ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພໍ ອນວເສສໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຕິ, ວຕ຺ຕຕິ ປູເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິສລ຺ເລຂິກາຕິ ອຕິວິຍ ກິເລສານໍ ສລ຺ເລຂນີຍາ, ເຕສໍ ຕນຸຠາວາຍ ປຫານາຍ ຍຸຕ຺ຕຣູປາ. ເຈໂຕວິວຣຓສປ຺ປາຍາຕິ ເຈຕໂສ ປຏິຈ຺ຉາທການໍ ນີວຣຓານໍ ທູຣີຠາວກຣເຓນ ເຈໂຕວິວຣຓສງ຺ຂາຕານໍ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ສປ຺ປາຍາ, ສມຖວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ວາ ວິວຣຓາຍ ປາກຏີກຣຓາຍ ວາ ສປ຺ປາຍາ ອຸປກາຣິກາຕິ ເຈໂຕວິວຣຓສປ຺ປາຍາ.

ອິທານິ ເຍນ ນິພ຺ພິທາທິອາວຫເຓນ ອຍໍ ກຖາ ອຠິສລ຺ເລຂິກາ ເຈໂຕວິວຣຓສປ຺ປາຍາ ຈ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາຕິ ເອກໍເສເນວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ. ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍາຕິ ຕສ຺ເສວ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ຈ ນິຣຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ຈ. ອຸປສມາຍາຕິ ສພ຺ພກິເລສວູປສມາຍ. ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ¶ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠິຊານນາຍ. ສມ຺ໂພຘາຍາຕິ ຈຕຸມຄ຺ຄສມ຺ໂພຘາຍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານາຍ. ເອເຕສຸ ຫິ ອາທິໂຕ ຕີຫິ ປເທຫິ ວິປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາ, ທ຺ວີຫິ ນິພ຺ພານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຖວິປສ຺ສນາ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສາໂນ ອຍໍ ສພ຺ໂພ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິໂນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ຕໍ ກຖໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ນິອິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ກຖາ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຠາວປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາ ວາ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຣິຈ຺ໂຉ, ປາປິຈ຺ໂຉ, ມຫິຈ຺ໂຉ, ອປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ອິຈ຺ຉາວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ. ເຕສຸ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາລທ຺ເຘນ ລາເຠນ ອຕິຕ຺ໂຕ ອຸປຣູປຣິ ລາຠໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຣິຈ຺ໂຉ ນາມ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ –

‘‘ຈຕຸພ຺ຠິ ¶ ອຏ຺ຐຊ຺ຌຄມາ, ອຏ຺ຐາຫິປິ ຈ ໂສຬສ;

ໂສຬສາຫິ ຈ ພາຕ຺ຕິໍສ, ອຕ຺ຣິຈ຺ຉໍ ຈກ຺ກມາສໂທ;

ອິຈ຺ຉາຫຕສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ຈກ຺ກໍ ຠມຕິ ມຕ຺ຖເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໕.໑໐໓) ຈ;

‘‘ອຕ຺ຣິຈ຺ຉໍ ອຕິໂລເຠນ, ອຕິໂລຠມເທນ ຈາ’’ຕິ. ຈ ວຸຕ຺ຕໍ;

ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກນິກາມຍມານາຍ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາໂຍ ປາປິຈ຺ໂຉ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອສ຺ສທ຺ໂຘ ສມາໂນ ‘ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ທຸສ຺ສີໂລ ສມາໂນ ‘ສີລວາຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິ (ວິຠ. ໘໕໑).

ສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາໂຍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ມຫິຈ຺ໂຉ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສທ຺ໂຘ ສມາໂນ ‘ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ສີລວາ ສມາໂນ ‘ສີລວາຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິ. ທຸຕ຺ຕປ຺ປິຍຕາຍ ຫິສ຺ສ ວິຊາຕມາຕາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມຸທ຺ໂທ ຈ, ມຫິຈ຺ໂຉ ຈາປິ ປຸຄ຺ຄໂລ;

ສກເຏນ ປຈ຺ຈເຍ ເທນ຺ຕຸ, ຕໂຍເປເຕ ອຕປ຺ປຍາ’’ຕິ.

ເອເຕ ປນ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທໂຍ ໂທເສ ອາຣກາ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສນ຺ຕຄຸຓນິຄຸຫນາຘິປ຺ປາໂຍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ. ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຄຸຓໍ ¶ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸກາມຕາຍ ສທ຺ໂຘ ສມາໂນ ‘‘ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ສີລວາ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ປວິວິຕ຺ໂຕ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ, ສມາຫິໂຕ, ປຎ຺ຎວາ ສມາໂນ ‘‘ປຎ຺ຎວາຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ສ຺ວາຍໍ ປຈ຺ຈຍປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ຘຸຕງ຺ຄປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ປຣິຍຕ຺ຕິອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ອຘິຄມປ຺ປິຈ຺ໂຉຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ປຈ຺ຈຍທາຍກໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຖາມຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສເຈປິ ຫິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ພຫຸ ໂຫຕິ, ທາຍໂກ ອປ຺ປໍ ທາຕຸກາໂມ, ທາຍກສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປເມວ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ເຈ ອປ຺ໂປ, ທາຍໂກ ພຫຸໍ ທາຕຸກາໂມ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປເມວ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມປິ ເຈ ພຫຸ, ທາຍໂກປິ ພຫຸໍ ທາຕຸກາໂມ, ອຕ຺ຕໂນ ຖາມໍ ຎຕ຺ວາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕເມວ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວຣູໂປ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ລາຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ລາຠໍ ຖາວຣໍ ກໂຣຕິ, ທາຍການໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕິ. ຘຸຕງ຺ຄສມາທານສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ນ ຊານາເປຕຸກາໂມ ຘຸຕງ຺ຄປ຺ປິຈ຺ໂຉ. ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາວໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ¶ . ໂຍ ປນ ໂສຕາປນ຺ນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ໂສຕາປນ຺ນາທິຠາວໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອຘິຄມປ຺ປິຈ຺ໂຉ. ເອວເມເຕສໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉານໍ ຍາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ, ຕສ຺ສາ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ທສ຺ສນາທິວິຘິນາ ອເນກາກາຣໂວກາຣານິສໍສວິຠາວນວເສນ ສປ຺ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທິເຠທສ຺ສ ອິຈ຺ຉາຈາຣສ຺ສ ອາທີນວວິຠາວນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ.

ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິກຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີຕິ ສເກນ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ເຘນ ຕຸຏ຺ຐິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ. ອຖ ວາ ວິສມໍ ປຈ຺ຈຍິຈ຺ຉໍ ປຫາຍ ສມໍ ຕຸຏ຺ຐິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ສນ຺ເຕນ ວາ ວິຊ຺ຊມາເນນ ຕຸຏ຺ຐິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ອຕີຕໍ ນານຸພທ຺ໂຘ ໂສ, ນປ຺ປຊປ຺ປມນາຄຕໍ;

ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ຍາເປນ຺ໂຕ, ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ສມ຺ມາ ວາ ຎາເຍນ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕວິຘິນາ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຕຸຏ຺ຐິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ອຕ຺ຖໂຕ ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ, ໂສ ທ຺ວາທສວິໂຘ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ, ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ, ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສຕິ ຕິວິໂຘ. ເອວໍ ປິຓ຺ຑປາຕາທີສຸ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ປເຠທວຓ຺ຓນາ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຈີວຣໍ ລຠຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ອສຸນ຺ທຣໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ປກຕິທຸພ຺ພໂລ ວາ ໂຫຕິ ອາພາຘຊຣາຠິຠູໂຕ ວາ, ຄຣຸຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ໂຕ ກິລມຕິ, ໂສ ສຠາເຄນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ປຓີຕປຈ຺ຈຍລາຠີ ໂຫຕິ, ໂສ ປຏ຺ຏຈີວຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຫຄ຺ຆຈີວຣໍ ພຫູນິ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເຖຣານໍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອນຸຣູປໍ, ອິທໍ ຄິລານານໍ ທຸພ຺ພລານໍ ອປ຺ປລາຠີນໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ເຕສໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສງ຺ກາຣກູຏາທິໂຕ ວາ ນນ຺ຕການິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໍ ກຕ຺ວາ ເຕສໍ ວາ ປຸຣາຓຈີວຣານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ອາພາຘິໂກ ໂຫຕິ, ລູຂໍ ປຓີຕໍ ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄາຬ຺ຫໍ ວາ ໂຣຄາພາຘໍ ປາປຸຓາຕິ, ໂສ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສປ຺ປາຍໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ¶ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ພຫຸໍ ປຓີຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ‘‘ອຍໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານໍ ອນຸຣູໂປ’’ຕິ ຈີວຣໍ ວິຍ ເຕສໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ວາ ເສສກໍ ອຕ຺ຕນາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກາຫາຣໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເສນາສນໍ ປາປຸຓາຕິ ມນາປໍ ວາ ອາມນາປໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຓສນ຺ຖາຣກມ຺ປິ, ໂສ ເຕເນວ ສນ຺ຕຸສ຺ສຕິ, ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ສຸນ຺ທຣຕຣໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ອາພາຘິໂກ ໂຫຕິ ທຸພ຺ພໂລ ວາ, ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ໂສ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ເສນາສນໍ ລຠຕິ, ຍຕ຺ຖສ຺ສ ວສໂຕ ອຜາສຸ ໂຫຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ສປ຺ປາຍເສນາສເນ ວສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ¶ ເສນາສເນ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ສຸນ຺ທຣໍ ເສນາສນໍ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ ‘‘ປຓີຕເສນາສນໍ ນາມ ປມາທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ, ມຫາປຸຎ຺ຎຕາຍ ວາ ເລຓມຓ຺ຑປກູຏາຄາຣາທີນິ ພຫູນິ ປຓີຕເສນາສນານິ ລຠຕິ, ໂສ ຕານິ ຈີວຣາທີນິ ວິຍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕາທີນໍ ທຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຕຸສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍໍ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ເຕເລນ ອຕ຺ຖິໂກ ຜາຓິຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ຍໍ ລຠຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ເຕເລນ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ພຫຸໍ ເຕລມຘຸຜາຓິຕາທິປຓີຕເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ, ໂສ ຕໍ ຈີວຣາທີນິ ວິຍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕາທີນໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຠຕເກນ ເຍນ ເກນຈິ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ, ເອກສ຺ມິໍ ຈຕຸມຘຸຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ສຈສ຺ສ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນປິ ໂຣໂຄ ວູປສມ຺ມຕິ, ອິທໍ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ນາມ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ປູຕິມຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຕຕ຺ຖ ເຕ ຍາວຊີວໍ ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໘) ວຈນໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຈຕຸມຘຸຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕເກນ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ໂສ ເອວໍປເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ສນ຺ໂຕໂສ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ທສ຺ສນາທິວິຘິນາ ອານິສໍສວິຠາວນວເສນ ¶ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທິເຠທສ຺ສ ອິຈ຺ຉາຈາຣສ຺ສ ອາທີນວວິຠາວນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິກຖາ. ອິໂຕ ປຣາສຸປິ ກຖາສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ວິເສສມຕ຺ຕເມວ ວກ຺ຂາມ.

ປວິເວກກຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍວິເວໂກ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ, ອຸປຘິວິເວໂກຕິ ຕໂຍ ວິເວກາ. ເຕສຸ ເອໂກ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອໂກ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອໂກ ນິສີທຕິ ¶ , ເອໂກ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ, ເອໂກ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ, ເອໂກ ປຏິກ຺ກມຕິ, ເອໂກ ອຠິກ຺ກມຕິ, ເອໂກ ຈງ຺ກມໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ເອໂກ ຈຣຕິ, ເອໂກ ວິຫຣຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍ ວິວິຕ຺ຕວາໂສ ກາຍວິເວໂກ ນາມ. ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປນ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ນາມ. ນິພ຺ພານໍ ອຸປຘິວິເວໂກ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ກາຍວິເວໂກ ຈ ວິເວກຏ຺ຐກາຍານໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານໍ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມໂວທານປ຺ປຕ຺ຕານໍ, ອຸປຘິວິເວໂກ ຈ ນິຣຸປຘີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວິສງ຺ຂາຣຄຕານ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໕໗). ວິເວໂກເຍວ ປວິເວໂກ, ປວິເວເກ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ກຖາ ປວິເວກກຖາ.

ອສໍສຄ຺ຄກຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ສວນສໍສຄ຺ໂຄ, ທສ຺ສນສໍສຄ຺ໂຄ, ສມຸລ຺ລປນສໍສຄ຺ໂຄ, ສມ຺ໂຠຄສໍສຄ຺ໂຄ, ກາຍສໍສຄ຺ໂຄຕິ ປຎ຺ຈ ສໍສຄ຺ຄາ. ເຕສຸ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ສຸຓາຕິ ‘‘ອມຸກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ອິຕ຺ຖີ ອຠິຣູປາ ທສ຺ສນີຍາ ປາສາທິກາ ປຣມາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ’’ຕິ, ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສໍສີທຕິ ວິສີທຕິ, ນ ສກ຺ໂກຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓສ຺ສວເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສສນ຺ຖໂວ ສວນສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ນ ເຫວ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ສຸຓາຕິ, ອປິຈ ໂຂ ສາມໍ ປສ຺ສຕິ ອິຕ຺ຖິໍ ອຠິຣູປໍ ທສ຺ສນີຍໍ ປາສາທິກໍ ປຣມາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕໍ, ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສໍສີທຕິ ວິສີທຕິ, ນ ສກ຺ໂກຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓທສ຺ສເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສສນ຺ຖໂວ ທສ຺ສນສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ທິສ຺ວາ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາລາປສລ຺ລາປວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກິເລສສນ຺ຖໂວ ສມຸລ຺ລປນສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ສຎ຺ຊຄ຺ຆນາທິປິ ເອເຕເນວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປນ ສນ຺ຕກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ທຕ຺ວາ ອທຕ຺ວາ ວາ ເຕນ ທິນ຺ນສ຺ສ ວນຠງ຺ຄິນິຍາທິໂນ ປຣິໂຠຄວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກິເລສສນ຺ຖໂວ ສມ຺ໂຠຄສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສສນ຺ຖໂວ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ.

ໂຍປິ ເຈສ ‘‘ຄິຫີຫິ ສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ ອນນຸໂລມິເກນ ສໍສຄ຺ເຄນ ສຫໂສກີ ສຫນນ຺ທີ ສຸຂິເຕສຸ ສຸຂິໂຕ ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ທຸກ຺ຂິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ອຕ຺ຕນາ ໂວ ໂຍຄໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໓; ມຫານິ. ໑໖໔) ເອວໍ ¶ ວຸຕ຺ໂຕ ອນນຸໂລມິໂກ ຄິຫິສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ, ໂຍ ຈ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິປິ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ສໍສຄ຺ໂຄ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຍ຺ວາຍໍ ¶ ສໍສາເຣ ຖິຣຕຣໍ ສໍເວຄສງ຺ຂາເຣສຸ ຕິພ຺ພໍ ຠຍສຎ຺ຎໍ ສຣີເຣ ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎໍ ສພ຺ພາກຸສເລສຸ ຊິຄຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກມລທເລ ຊລພິນ຺ທຸ ວິຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອລຄ຺ຄຠາໂວ, ອຍໍ ສພ຺ພສໍສຄ຺ຄປ຺ປຏິປກ຺ຂຕາຍ ອສໍສຄ຺ໂຄ, ຕປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ກຖາ ອສໍສຄ຺ຄກຖາ.

ວີຣິຍາຣມ຺ຠກຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ວີຣສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມນ຺ຕິ ວາ ວີຣິຍໍ, ວິຘິນາ ອີເຣຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ວີຣິຍໍ, ວີຣິຍຎ຺ຈ ຕໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອາຣຠນໍ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ. ສ຺ວາຍໍ ກາຍິໂກ, ເຈຕສິໂກ ຈາຕິ ທຸວິໂຘ, ອາຣມ຺ຠຘາຕຸ, ນິກ຺ກມຘາຕຸ, ປຣກ຺ກມຘາຕຸ, ຈາຕິ ຕິວິໂຘ, ສມ຺ມປ຺ປຘານວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ໂສ ສພ຺ໂພປິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຄມເນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສໍ ຐານໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ຐາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນິສຊ຺ຊໍ, ນິສຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສຍນໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຊປເທນ ທຓ຺ເຑນ ກຓ຺ຫສປ຺ປໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ຕິຂິເຓນ ອສິນາ ອມິຕ຺ຕໍ ຄີວາຍ ປຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ວີຣິຍພເລນ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ກຖາ ວີຣິຍາຣມ຺ຠກຖາ.

ສີລກຖາຕິອາທີສຸ ທຸວິຘໍ ສີລໍ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ມຄ຺ຄສີລໍ ຜລສີລຎ຺ຈ. ຕຖາ ສມາຘິປິ. ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠູຕາ ສຫ ອຸປຈາເຣນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ໂລກິໂຍ ສມາຘິ, ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ປເນຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ສມາຘິ ນາມ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາປິ. ໂລກິຍາ ສຸຕມຍາ, ຈິນ຺ຕາມຍາ, ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຈ. ວິເສສໂຕ ປເນຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຜລປຎ຺ຎາ ຈ. ວິມຸຕ຺ຕິ ອຣິຍຜລວິມຸຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ອປເຣ ປນ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕີນມ຺ປິ ວເສເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນມ຺ປິ ເອກູນວີສຕິວິຘໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ອິຕິ ອິເມສໍ ສີລາທີນໍ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ທສ຺ສນາທິວິຘິນາ ອເນກາກາຣໂວກາຣອານິສໍສວິຠາວນວເສນ ເຈວ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂານໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີນໍ ອາທີນວວິຠາວນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ, ຕປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ກຖາ ວາ ສີລາທິກຖາ ນາມ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ, ອປ຺ປິຈ຺ຉ ກຖຎ຺ຈ ປເຣສໍ ກຕ຺ຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໒; ອ. ນິ. ໑໐.໗໐) ‘‘ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ອິຕຣີຕເຣນ ຈີວເຣນ, ອິຕຣີຕຣຈີວຣສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໔; ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທໂສ ໑໒໘) ຈ ອາທິວຈນໂຕ ສຍຎ຺ຈ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕນ ປເຣສມ຺ປິ ຕທຕ຺ຖາຍ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ¶ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ ຕຖາຣູປີ ກຖາ. ຍາ ອິຘ ອຠິສລ຺ເລຂິກາທິຠາເວນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາທີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກາຣກສ຺ເສວ ຫິ ກຖາ ວິເສສໂຕ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘິນີ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຏິກງ຺ຂໍ…ເປ… ອກສິຣລາຠີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໓).

ເອວຣູປິຍາຕິ ອີທິສາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ. ນິກາມລາຠີຕິ ຍຖິຈ຺ຉິຕລາຠີ ຍຖາຣຸຈິລາຠີ, ສພ຺ພກາລໍ ອິມໍ ກຖໍ ໂສຕຸໍ ວິຈາເຣຕຸຎ຺ຈ ຍຖາສຸຂໍ ລຠນ຺ໂຕ. ອກິຈ຺ຉລາຠີຕິ ນິທຸກ຺ຂລາຠີ. ອກສິຣລາຠີຕິ ວິປຸລລາຠີ.

ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍຕິ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິໂຍ. ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍາຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຊຫນຕ຺ຖາຍ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ສລນາທິອຕ຺ເຖນ ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ຈ ກຸສລານໍ ສຫວິປສ຺ສນານໍ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ. ອຸປສມ຺ປທາຍາຕິ ສມ຺ປາທນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທນາຍ. ຖາມວາຕິ ອຸສ຺ໂສຬ຺ຫິສງ຺ຂາເຕນ ວີຣິຍຖາເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ທຬ຺ຫປຣກ຺ກໂມຕິ ຖິຣປຣກ຺ກໂມ ອສິຖິລວີຣິໂຍ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣຕິ ອໂນໂຣຫິຕຘຸໂຣ ອໂນສກ຺ກວີຣິໂຍ.

ປຎ຺ຎວາຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ປຎ຺ຎວາ. ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິຍາ. ອຣິຍາຍາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ກິເລເສຫິ ອາຣກາ ທູເຣ ຐິຕາຍ ນິທ຺ໂທສາຍ. ນິພ຺ເພຘິກາຍາຕິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາຍ. ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຄາມິນິຍາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຂປນໂຕ ‘‘ທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ນເຍນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ. ອິເມສຸ ຈ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສີລໍ ວີຣິຍໍ ປຎ຺ຎາ ຈ ໂຍຄິໂນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ອງ຺ຄໍ, ອິຕຣທ຺ວຍໍ ພາຫິຣໍ ອງ຺ຄໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສເຍເນວ ເສສໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອິຊ຺ຌຕິ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສເວຕ຺ຖ ພຫຸກາຣຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຏິກງ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເທສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ຕຕ຺ຖ ປາຏິກງ຺ຂນ຺ຕິ ເອກໍເສນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອວສ຺ສໍຠາວີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ¶ . ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ສີລວາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສີລວນ຺ຕຕາຍ ຠວນໍ ສີລສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສີລສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອຕໍ ຕສ຺ສ ປາຏິກງ຺ຂໍ, ອວສ຺ສໍຠາວີ ເອກໍເສເນວ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍຊນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເອວໍ ຠຄວາ ສເທວເກ ໂລເກ ອຸຕ຺ຕມກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຕໍ ¶ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ເມຆິຍສ຺ສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາທິນາ ສກລໍ ສາສນສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອາທຣຊາຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ເຍຫິ ກາມວິຕກ຺ກາທີຫິ ອຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ເຕສໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕຕ຺ຕາ ຈ ຠາວນານຍໍ ປກາເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ຈ ປນ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸນາ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣິ ຠາເວຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕນາຕິ ເອວໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ອາຣທ຺ຘຕຣຸຓວິປສ຺ສນສ຺ສ ຣາຄາທິປຣິສ຺ສຍາ ເຈ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ວິໂສຘນຕ຺ຖໍ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ຠາເວຕພ຺ພາ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພາ ຈ.

ອສຸຠາຕິ ເອກາທສສຸ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ຍຖາຣຫໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອສຸຠຠາວນາ. ຣາຄສ຺ສ ປຫານາຍາຕິ ກາມຣາຄສ຺ສ ປຊຫນຕ຺ຖາຍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ສາລິລາວໂກປມາຍ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ເອວໍຠູຕໍ ຠາວນາວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອສຸຠາ ຠາເວຕພ຺ພາ ຣາຄສ຺ສ ປຫານາຍາ’’ຕິ. ເມຕ຺ຕາຕິ ເມຕ຺ຕາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຫານາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ໂກປສ຺ສ ປຊຫນຕ຺ຖາຍ. ອານາປານສ຺ສຕີຕິ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ ອານາປານສ຺ສຕິ. ວິຕກ຺ກຸປຈ຺ເຉທາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ວິຕກ຺ການໍ ປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖາຍ. ອສ຺ມິມານສມຸຄ຺ຆາຕາຍາຕິ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ນວວິຘສ຺ສ ມານສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທນຕ຺ຖາຍ.

ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎິໂນຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ຕໂຕ ປຠງ຺ຄຸໂຕ ຕາວກາລິກໂຕ ນິຈ຺ຈປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ຈ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໗; ຈູຬນິ. ເຫມກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທໂສ ໕໖) ປວຕ຺ຕອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາວເສນ ¶ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎິໂນ. ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ອສາຣກໂຕ ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ປຣໂຕ ຣິຕ຺ຕໂຕ ຕຸຈ຺ຉໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ຈ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໙; ຈູຬນິ. ເຫມກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທໂສ ໕໖) ເອວໍ ປວຕ຺ຕອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ຈິຕ຺ເຕ ສຓ຺ຐຫຕິ ອຕິທຬ຺ຫໍ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂເຓ ຫິ ທິຏ຺ເຐ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ທິຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ. ຕີສຸ ລກ຺ຂເຓສຸ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ທິຏ຺ເຐ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ທິຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎິໂນ, ເມຆິຍ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ສຓ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ອນຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ສຸທິຏ຺ເຐ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມາໂນ ສຸປ຺ປຊໂຫວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອສ຺ມິມານສມຸຄ຺ຆາຕໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອປຈ຺ຈຍປຣິນິພ຺ພານໍ ປາປຸຓາຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ອສຸຠາທິຠາວນານໂຍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເມຆິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔-໕. ນນ຺ທກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໔-໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ອາຄມຍມາໂນຕິ ໂອໂລກຍມາໂນ, ພຸທ຺ໂຘ ສຫສາ ອປວິສິຕ຺ວາ ຍາວ ສາ ກຖາ ນິຏ຺ຐາຕິ, ຕາວ ອຏ຺ຐາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທມໂວຈາຕິ ອິທໍ ກຖາວສານໍ ອຸທິກ຺ຂມາໂນ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາທິວເສນ ສພ຺ພຘມ຺ມສນ຺ຕີຣຓໍ ອຘິປຎ຺ຎາວິປສ຺ສນາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຫວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສາ’’ຕິ. ມານສນ຺ຕິ ຣາໂຄປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອຣຫຕ຺ຕມ຺ປິ. ‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ ປາໂສ, ຍ຺ວາຍໍ ຈຣຕິ ມານໂສ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໑; ມຫາວ. ໓໓) ເອຕ຺ຖ ຣາໂຄ ມານສໍ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ມໂນ ມານສ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໖) ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ. ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ ເສໂຂ, ກາລໍ ກຍິຣາ ຊເນ ສຸຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙) ເອຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ອຣຫຕ຺ຕເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕມານສາຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕອຣຫຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ມານສໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ເອເຕຫີຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕມານສາ. ອິທານິ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາຍເມວ ມານສສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈມໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ນນ຺ທກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເສວນາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ຊີວິຕສມ຺ຠາຣາຕິ ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠາຣາ ປຈ຺ຈຍາ. ສມຸທາເນຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ມາ ຎາເຍນ ອນວຊ຺ຊອຸຎ຺ຉາຈຣິຍາທິນາ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘມາເນຕພ຺ພາ ປາປຸຓິຕພ຺ພາ. ເຕ ປນ ສມຸທານິຕາ ສມາຫຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຫຣິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ທຸກ຺ເຂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສຸລຠຸປ຺ປາທາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕນ ໂຄຈຣອສປ຺ປາຍາທິຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣຕ຺ຕິຠາຄໍ ວາ ທິວສຠາຄໍ ວາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕິໂກຏ຺ຐາເສ ວາ ທິວສໂກຏ຺ຐາເສ ວາ’’ຕິ. ຣຕ຺ຕິໍເຍວ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອນິປ຺ຜຊ຺ຊນໂຕ. ສງ຺ຂາປີຕິ ‘‘ຍທຕ຺ຖມຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ນ ເມຕໍ ອິຘ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ, ຈີວຣາທິ ປນ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕິ, ນາຫໍ ຕທຕ຺ຖໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ກິໍ ເມ ອິຘ ວາເສນາ’’ຕິ ປຏິສງ຺ຂາຍປິ. ເຕນາຫ ‘‘ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖສ຺ສ ຠາວນາປາຣິປູຣິອຄມນໍ ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນນ຺ຕຣວາເຣ ສງ຺ຂາປີຕິ ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ. ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ນານຸພນ຺ຘິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ນານຸພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ສ ເຍນ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ທູຣຏ຺ເຐນປິ ໂສ ຠວຕິ. ຕໍ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ອຸປໂຍຄວເສນ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖວເສນ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິປຣິຓາໂມຕິ. ອາປຸຈ຺ຉາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທິຕາຍ ນິໂຍຊນໍ. ເອວຣູໂປຕິ ຍໍ ¶ ນິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄຸເຓຫິ ວຸທ຺ຘິເຍວ ປາຏິກງ຺ຂາ, ປຈ຺ຈເຍຫິ ນ ປຣິສ຺ສໂຍ, ເອວຣູໂປ ທຓ຺ຑກມ຺ມາທີຫິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ເຈປິ, ນ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສເຈປີ’’ຕິອາທິນາ.

ເສວນາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗-໑໐. ສຸຕວາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໗-໑໐. ສຕ຺ຕເມ ອຠພ຺ໂພ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓນ຺ຕິອາທິ ເທສນາສີສເມວ, ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍປິ ປນ ອຠພ຺ພາວ, ປຸຖຸຊ຺ຊນຂີຓາສວານໍ ນິນ຺ທາປສໍສຕ຺ຖມ຺ປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ນາມ ຄາຣຍ຺ໂຫ ມາຕຸຆາຕາທີນິ ກໂຣຕິ, ຂີຓາສໂວ ປນ ປາສໍໂສ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກຆາຕາທີນິປິ ນ ກໂຣຕີຕິ. ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ຍຖາ ຄິຫິຠູໂຕ ສນ຺ນິຘິໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອວໍ ຕິລຕຓ຺ຑຸລສປ຺ປິນວນີຕາທີນິ ສນ຺ນິຘິໍ ¶ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຠພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸກາເມ ປນ ນິທຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ກິເລສກາມມ຺ປິ ນິທຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ຂີຓາສວສ຺ເສວ ວສນຏ຺ຐາເນ ຕິລຕຓ຺ຑຸລາທໂຍ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ? ນ ປນ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ນິເຘນ຺ຕິ, ອຜາສຸກປພ຺ພຊິຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ນິເຘນ຺ຕິ. ອນາຄາມິສ຺ສ ກຖນ຺ຕິ? ຕສ຺ສປິ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ສພ຺ພໂສວ ປຫີນາ, ຘມ຺ເມນ ປນ ລທ຺ຘໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ອກປ຺ປິຍກາມຄຸເຓ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ມຎ຺ຈປີຐອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທິສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ. ເສຍ຺ຍາຖາປິ ປຸພ຺ເພ ອຄາຣິຍຠູໂຕຕິ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ຄິຫິຠູໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຠພ຺ໂພ. ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ຕາ ຫິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຍາວຊີວໍ ຄິຫິພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຂີຓາສໂວ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາວ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ປຣິນິພ຺ພາຕິ ວາ ປພ຺ພຊຕິ ວາ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີສຸ ກາມາວຈຣເທເວສຸ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ກສ຺ມາ? ວິເວກຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວາ. ຠຸມ຺ມເທວຕ຺ຕຠາເວ ປນ ຐິໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາປິ ຕິຏ຺ຐຕິ ວິເວກຏ຺ຐານສມ຺ຠວາ. ອຏ຺ຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ສຸຕວາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມ຺ໂພຘິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສີຫນາທວຄ຺ໂຄ

໑. ສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑. ທຸຕິຍສ຺ສ ¶ ປຐເມ ອວາປຸເຣນ຺ຕິ ວິວຣນ຺ຕິ ທ຺ວາຣໍ ເອເຕນາຕິ ອວາປຸຣຓໍ. ຣຊໍ ຫຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຣໂຊຫຣຓໍ. ກໂຬປິຫຕ຺ໂຖຕິ ວິລີວມຍຠາຊນຫຕ຺ໂຖ, ‘‘ຈມ຺ມມຍຠາຊນຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຉິນ຺ນານິ ວິສາຓານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຉິນ຺ນວິສາໂຓ, ອຸສໂຠ ຈ ໂສ ຉິນ຺ນວິສາໂຓ ຈາຕິ ອຸສຠຉິນ຺ນວິສາໂຓ. ວິເສສນປໂຣຍໍ ສມາໂສ. ອຫິກຸຓເປນ ວາຕິອາທິ ອຕິເຊຄຸຈ຺ຉປ຺ປຏິກູລກຸຓປທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຓ຺ເຐ ອາສຕ຺ເຕນາຕິ ເກນຈິເທວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກນ ອາເນຕ຺ວາ ກຓ຺ເຐ ພທ຺ເຘນ, ໂອມຸກ຺ເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ໂຏ ອາຕຸໂຣ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘປີຬາຍ ປີຬິໂຕ. ອຈ຺ຈຍສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ວາ ອຘິວາສນໍ. ເອວຎ຺ຫິ ໂສ ກາຣເຓ ເທສິຍມາເນ ຕໂຕ ¶ ວິຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕູຕິ ຂມຕູ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສອຸປາທິເສສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໒. ທຸຕິເຍ ຠວສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຕາ ນາມ ອິຕ຺ຕຣກາລຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ.

ສອຸປາທິເສສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ໂກຏ຺ຐິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓. ຕຕິເຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕສ຺ມິໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ຜລໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ’’ຕິ. ຈຕຸປ຺ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຜລຕາຍ ສຎ຺ຎາຠວູປຄໍ ກມ຺ມໍ ພຫຸເວທນີຍໍ. ເອກກ຺ຂນ຺ຘຜລຕ຺ຕາ ອສຎ຺ຎາຠວູປຄໍ ກມ຺ມໍ ‘‘ອປ຺ປເວທນີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຣູປາວຈຣກມ຺ມໍ ພຫຸກາລໍ ເວທິຕພ຺ພຜລຕ຺ຕາ ພຫຸເວທນີຍໍ, ອິຕຣໍ ອປ຺ປເວທນີຍໍ. ຣູປາຣູປາວຈຣກມ຺ມໍ ວາ ພຫຸເວທນີຍໍ, ປຣິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ອປ຺ປເວທນີຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເວທນີຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ¶ ວິປາກຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖໍ, ນ ອາຣທ຺ຘວິປາກເມວ. ອເວທນີຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ອໂຫສິກມ຺ມາທິເຠທໍ.

ໂກຏ຺ຐິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສມິທ຺ຘິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສມິທ຺ຘີຕິ ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ອຕ຺ຕຠາໂວ ສມິທ຺ໂຘ ອຠິຣູໂປ ປາສາທິໂກ, ຕສ຺ມາ ສມິທ຺ຘີຕ຺ເວວ ສງ຺ຂາໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວສມິທ຺ຘຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຣູປຘາຕຸອາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສທ຺ທຘາຕຸອາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສມິທ຺ຘິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕-໙. ຄຓ຺ຑສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໕-໑໙. ປຎ຺ຈເມ ¶ ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠວສ຺ສາຕິ ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ມາຕາເປຕ຺ຕິເກນ ສຸກ຺ກໂສຓິເຕນ ສມ຺ຠູຕສ຺ສ. ອຸຈ຺ຉາທນຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຸຈ຺ຉາເທຕພ຺ພສຠາວສ຺ສ. ປຣິມທ຺ທນຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ປຣິມທ຺ທິຕພ຺ພສຠາວສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈຍອຸຈ຺ຉາທນປເທຫິ ວຑ຺ຒິ ກຖິຕາ, ອນິຈ຺ຈເຠທນວິທ຺ຘໍສນປເທຫິ ຫານິ. ປຸຣິເມຫິ ວາ ສມຸທໂຍ, ປຈ຺ຉິເມຫິ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມຕິ ເອວໍ ຈາຕຸມຫາຠູຕິກສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ວຑ຺ຒິປຣິຫານິນິພ຺ພຕ຺ຕິເຠທາ ທສ຺ສິຕາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ຉຏ຺ຐາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ຄຓ຺ຑສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ເວລາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໐. ທສເມ ສກຸຓ຺ຑກຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ສກຸຓ຺ຑກໍ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລຠຕ຺ຕໍ. ປຣິຕ຺ເຕຫິ ສກຸຓ຺ເຑຫິ ຕຓ຺ຑຸເລຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ວິປກ຺ກຠຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລເມວ ໂຫຕິ. ພິຬງ຺ຄໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຣນາຬໍ, ພິຬງ຺ຄໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ຕເທວ ກຎ຺ຊິຍໂຕ ຊາຕນ຺ຕິ ກຎ຺ຊິຍໍ, ຕໍ ທຸຕິຍໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ພິຬງ຺ຄທຸຕິຍໍ, ຕໍ ກຎ຺ຊິຍທຸຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສກ຺ກຣິຕ຺ວາຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ອສກ຺ກຣິຕ຺ວາ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອສກ຺ກຣຓໍ ອສມ຺ປນ຺ນກາໂຣ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອສກ຺ກຣຓໍ ອຄຣຸກຣຓໍ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອສກ຺ກໂຣນ຺ໂຕ ຫິ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລາທິໂທສສມນ຺ນາຄຕໍ ອາຫາຣໍ ເທຕິ, ນ ສມ຺ປນ຺ນໍ ກໂຣຕິ. ປຸຄ຺ຄລໍ ອສກ຺ກໂຣນ຺ໂຕ ນິສີທນຏ຺ຐານໍ ¶ ອສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ທາຣກໍ ເປເສຕ຺ວາ ເທຕິ. ອຈິຕ຺ຕີກຕ຺ວາຕິ ນ ຈິຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ, ນ ປູເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປູເຊນ຺ໂຕ ຫິ ປູເຊຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕິ, ນ ຕໂຕ ພຫິ ກໂຣຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕີກຣຓໍ ສມ຺ຠາວນກິຣິຍາ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອຈິຕ຺ຕີກຣຓໍ ອສມ຺ຠາວນກິຣິຍາ. ອປວິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐາທິຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ວິຍ ອວຂິຕ຺ຕກໍ. ໂຍ ຫິ ຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ໂຣຄິໂນ ສຣີເຣ ໂອທນາທີນິ ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວມ຺ມິເກ ໂຣຄໍ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ເທຕິ, ອຍໍ ອປວິທ຺ຘໍ ເທຕິ ນາມ. ອນາຄມນທິຏ຺ຐິໂກຕິ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມສ຺ສ ທານສ຺ສ ຜລໍ ມມ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສກຕທິຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ອາຄມນທິຏ຺ຐິໂກ. ອຍໍ ປນ ນ ຕາທິໂສຕິ ອນາຄມນທິຏ຺ຐິໂກ, ຜລໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຜລຎ຺ຈ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ.

ເວລາໂມຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ມາ-ສທ຺ໂທ ປຏິເສຘວຈໂນ. ຊາຕິໂຄຕ຺ຕຣູປໂຠຄາທິຄຸຓານໍ ເວລາ ມຣິຍາທາ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ເວລາໂມ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓານໍ ເວລາ ມຣິຍາທາ ອມຕິ ໂອສານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ເວລາໂມ, ເວລໍ ວາ ມຣິຍາທໍ ອມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ອຕິກ຺ກມຕີຕິ ເວລາໂມ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຕິໂຄຕ຺ຕ…ເປ… ເອວໍລທ຺ຘນາໂມ’’ຕິ. ທີຍຕີຕິ ທານໍ, ທານວຕ຺ຖຸ. ຕໍ ອຄ຺ຄີຍຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ທານຄ຺ຄໍ. ທານໍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ທານຄ຺ຄໍ, ເອວໍ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ, ປຣິເວສນຏ຺ຐານໍ. ທຸກູລສນ຺ທນານີຕິ ຣຊຕຠາຊນາທິນິສ຺ສິເຕ ທຸກູເລ ຂີຣສ຺ສ ສນ຺ທນໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຸກູລສນ຺ທນານິ. ກໍສູປຘາຣຓານີຕິ ຣຊຕມຍໂທຫຠາຊນານິ. ເຕນາຫ ‘‘ຣຊຕມຍຂີຣປຏິຈ຺ຉການີ’’ຕິ. ຣຊຕມຍານິ ຂີຣປຏິຈ຺ຉການິ ຂີຣປຏິຄ຺ຄຫຠາຊນານິ ເອເຕສນ຺ຕິ ຣຊຕມຍຂີຣປຏິຈ຺ຉການິ. ໂສເຘຍ຺ຍາຕິ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ວິໂສເຘຍ຺ຍ. ມຫປ຺ຜລຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ທກ຺ຂິຓາ ວິສຸຊ຺ຌຕິ ນາມ.

ມຄ຺ເຄນາຄຕໍ ອນິວຕ຺ຕນສຣຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນໍ ທີເປຕິ. ອປເຣຕິອາທິນາ ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຣຓໍ ນາມ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາຄມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ມຫປ຺ຜລຕຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທຎ຺ຈ – ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ຍຖາ ຄຫິຕໍ ສຣຓໍ ນ ຠິນ຺ທິສ຺ສສິ, ເອວາຫໍ ຕໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ຍທິປິ ໂກຈິ ຕິຓ຺ເຫນ ສຕ຺ເຖນ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ‘‘ເນວາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ນ ພຸທ຺ໂຘຕິ, ຘມ຺ມໍ ນ ຘມ຺ໂມຕິ, ສງ຺ຆໍ ນ ສງ຺ໂຆຕິ ວທາມີ’’ຕິ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ຄຫິຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ເຄນາຄຕນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີລໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອປເຣຕິອາທິນາ ປນ ໂລກິຍສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ເພສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕທານາທິນິຫິຕທຓ຺ຑຕາຍ ສກລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓາຘິຏ຺ຐານໂຕ ຈສ຺ສ ມຫປ຺ຜລມຫານິສໍສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸປສິງ຺ຆນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ຆາຍນມຕ຺ຕໍ. ຄທ຺ໂທຫນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາຐນ຺ຕເຣ ໂຄໂທຫນມຕ຺ຕໍ ກາລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຈ ນ ສກໂລ ໂຄໂທຫນກ຺ຂໂຓ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄາວິຍາ ເອກວາຣໍ ຖນອຎ຺ຉນມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຎ຺ຉນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາກຑ຺ຒນມຕ຺ຕໍ. ຄາວິຍາ ຖນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຂີຣພິນ຺ທຸທຸຫນກາລມຕ຺ຕມ຺ປິ ຄທ຺ທຸຫນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ຫິ ກາລໍ ໂຍ ວສນຄພ຺ຠປຣິເວຓວິຫາຣູປຈາຣປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ¶ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ຫິຕຜຣຓໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ອິທໍ ຕໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕທານາທິໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ.

ເວລາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສີຫນາທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສຕ຺ຕາວາສວຄ຺ໂຄ

໑. ຕິຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໑. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ອມມາຕິ ວຕ຺ຖາຠຣຓປານໂຠຊນາທີສຸປິ ມມຕ຺ຕວິຣຫິຕາ. ອປຣິຄ຺ຄຫາຕິ ອິຕ຺ຖິປຣິຄ຺ຄເຫນ ອປຣິຄ຺ຄຫາ. ເຕສໍ ກິຣ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຠຣິຍາ’’ຕິ ມມຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ມາຕຣໍ ວາ ຠຄິນິໍ ວາ ທິສ຺ວາ ຉນ຺ທຣາໂຄ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ປຸຕ຺ເຕ ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ເອວ ມາຕຸຖນໂຕ ຖຎ຺ຎໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເຕນ ສຎ຺ຎາເຓນ ເນສໍ ມາຕຣິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸສຎ຺ຎາ, ມາຕຸ ຈ ປຸຕ຺ເຕ ປຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາຕິ ເກຈິ.

ອປິເຈຕ຺ຖ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການໍ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວສິທ຺ໂຘ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ເຕສຸ ເຕສຸ ປເທເສສຸ ຆນນິຈິຕປຕ຺ຕສຎ຺ຉນ຺ນສາຂາປສາຂາ ກູຏາຄາຣສມາ ມໂນຣມາ ຣຸກ຺ຂາ ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ນິເວສນກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ສຸຂໍ ນິວສນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎປິ ຕຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂາ ສຸຊາຕາ ສພ຺ພທາປິ ປຸປ຺ຜິຕຄ຺ຄາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຊລາສຍາປິ ວິກສິຕກມລກຸວລຍປຸຓ຺ຑຣີກໂສຄນ຺ຘິກາທິປຸປ຺ຜສຎ຺ຉນ຺ນາ ສພ຺ພກາລໍ ປຣມສຸຄນ຺ຘໍ ສມນ຺ຕໂຕ ປວາຍນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສຣີຣມ຺ປິ ເຕສໍ ອຕິທີຆາທິໂທສຣຫິຕໍ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປນ຺ນໍ ຊຣາຍ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ ວລິຕປລິຕາທິໂທສວິຣຫິຕໍ ຍາວຕາຍຸກໍ ອປຣິກ຺ຂີຓຊວພລປຣກ຺ກມໂສຠເມວ ຫຸຕ຺ວາ ¶ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອນຸຏ຺ຐານຜລູປຊີວິຕາຍ ນ ຈ ເນສໍ ກສິວຓິຊ຺ຊາທິວເສນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິວເສນ ທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ເອວ ນ ທາສທາສິກມ຺ມກຣາທິປຣິຄ຺ຄໂຫ ອຕ຺ຖິ, ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ສີຕຸຓ຺ຫຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປວາຬາທິປຣິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ. ຍຖາ ນາເມຕ຺ຖ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ປຈ຺ຈູສເວລາຍໍ ສມສີຕຸຓ຺ໂຫ ອຸຕຸ ¶ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ສພ຺ພກາລໍ ຕຕ຺ຖ ສມສີຕຸຓ຺ໂຫວ ອຸຕຸ ໂຫຕິ, ນ ຈ ເນສໍ ໂກຈິ ອຸປຆາໂຕ ວິເຫສາ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອກຏ຺ຐປາກິເມວ ສາລິໍ ອກຓໍ ອຖຸສໍ ສຸທ຺ຘໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ຕຓ຺ຑຸລປ຺ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ເນສໍ ກຸຏ຺ຐໍ, ຄຓ຺ໂຑ, ກິລາໂສ, ໂສໂສ, ກາໂສ, ສາໂສ, ອປມາໂຣ, ຊໂຣຕິ ເອວມາທິໂກ ນ ໂກຈິ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ເຕ ຂຸຊ຺ຊາ ວາ ວາມນາ ວາ ກາຓາ ວາ ກຸຓີ ວາ ຂຎ຺ຊາ ວາ ປກ຺ຂຫຕາ ວາ ວິກລງ຺ຄາ ວາ ວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອິຕ຺ຖິໂຍປິ ຕຕ຺ຖ ນາຕິທີຆາ, ນາຕິຣສ຺ສາ, ນາຕິກິສາ, ນາຕິຖູລາ, ນາຕິກາຬາ, ນຈ຺ໂຈທາຕາ, ໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕຣູປາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ທີຆງ຺ຄຸລີ, ຕມ຺ພນຂາ, ອລມ຺ພຖນາ, ຕນຸມຊ຺ຌາ, ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທມຸຂີ, ວິສາລກ຺ຂີ, ມຸທຸຄຕ຺ຕາ, ສຫິໂຕຣູ, ໂອທາຕທນ຺ຕາ, ຄມ຺ຠີຣນາຠີ, ຕນຸຊງ຺ຆາ, ທີຆນີລເວລ຺ລິຕເກສີ, ປຸຖຸລສຸສ຺ໂສຓີ, ນາຕິໂລມາ, ນາໂລມາ, ສຸຠຄາ, ອຸຕຸສຸຂສມ຺ຜສ຺ສາ, ສຓ຺ຫາ, ສຂິລາ, ສຸຂສມ຺ຠາສາ, ນານາຠຣຓວິຠູສິຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ສພ຺ພທາປິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸຣິສາ ຈ ປຎ຺ຈວີສຕິວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ວິຍ. ນ ປຸຕ຺ຕທາເຣສຸ ຣຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ.

ສຕ຺ຕາຫິກເມວ ຈ ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ກາມຣຕິຍາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ວີຕຣາຄາ ວິຍ ຍຖາສກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ອິຘ ວິຍ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິມູລກໍ, ຄພ຺ຠປຣິຫຣຓມູລກໍ, ວິຊາຍນມູລກໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕິ. ຣຕ຺ຕກຎ຺ຈຸກໂຕ ກຎ຺ຈນປຏິມາ ວິຍ ທາຣກາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ອມກ຺ຂິຕາ ເອວ ເສມ຺ຫາທິນາ ສຸເຂເນວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ.

ມາຕາ ປນ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ເຕ ວິຈຣຓກປ຺ປເທເສ ຐເປຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂາ ຍຖາຣຸຈິ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ສຍິຕານໍ ເຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ ປຸຣິສາ ວາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວາ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ອຸປນາເມນ຺ຕິ. ເຕສໍ ກມ຺ມພເລນ ຕໂຕ ຂີຣໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ເຕ ທາຣກາ ຍາເປນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ວຑ຺ເຒນ຺ຕາ ກຕິປຍທິວເສເຫວ ລທ຺ຘພລາ ຫຸຕ຺ວາ ທາຣິກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທາຣກາ ປຸຣິເສ. ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ເອວ ຈ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນານາວິຣາຄວຓ຺ຓວິຈິຕ຺ຕານິ ຫິ ສຸຂຸມານິ ມຸທຸສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ ວຕ຺ຖານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂສຸ ໂອລມ຺ພນ຺ຕານິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ນານາວິຘຣສ຺ມິຊາລສມຸຊ຺ຊລວິວິຘວຓ຺ຓຣຕນວິນທ຺ຘານິ ¶ ອເນກວິຘມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມຠິຕ຺ຕິກມ຺ມວິຈິຕ຺ຕານິ ¶ ສີສູປຄຄີວູປຄຫຕ຺ຖູປຄກຏູປຄປາທູປຄານິ ໂສວຓ຺ຓມຍານິ ອາຠຣຓານິ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ໂອລມ຺ພນ຺ຕິ. ຕຖາ ວີຓາມຸທິງ຺ຄປຓວສມ຺ມຕາຬສງ຺ຂວໍສເວຕາຬປຣິວາທິນີວລ຺ລກີປຠຸຕິກາ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑາປິ ຕໂຕ ຕໂຕ ໂອລມ຺ພນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ພຫູ ຜລຣຸກ຺ຂາ ກຸມ຺ຠມຕ຺ຕານິ ຜລານິ ຜລນ຺ຕິ ມຘຸຣຣສານິ, ຍານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ຂຸປ຺ປິປາສາຫິ ນ ພາຘີຍນ຺ຕິ.

ນຊ຺ໂຊປິ ຕຕ຺ຖ ສຸວິສຸທ຺ຘຊລາ ສຸປ຺ປຕິຕ຺ຖາ ຣມຓີຍາ ອກທ຺ທມາ ວາລຸກຕລາ ນາຕິສີຕາ ນຈ຺ຈຸຓ຺ຫາ ສຸຣຠິຄນ຺ຘີຫິ ຊລຊປຸປ຺ເຜຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນາ ສພ຺ພກາລໍ ສຸຣຠີ ວາຍນ຺ຕິໂຍ ສນ຺ທນ຺ຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຏກິກາ ກກ຺ຂຬຄຈ຺ຉລຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອກຓ຺ຏກາ ປຸປ຺ຜຜລສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ຈນ຺ທນນາຄຣຸກ຺ຂາ ສຍເມວ ຣສໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ, ນຫາຍິຕຸກາມາ ຈ ນທິຕິຕ຺ເຖ ເອກຊ຺ຌໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ຐເປຕ຺ວາ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາ ອຸປຣິຏ຺ຐິມໍ ອຸປຣິຏ຺ຐິມໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ເຕສໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິທໍ ມມ, ອິທໍ ປຣສ຺ສາ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ນ ເຕສໍ ໂກຈິ ວິຄ຺ຄໂຫ ວາ ວິວາໂທ ວາ. ສຕ຺ຕາຫິກາ ເອວ ຈ ເນສໍ ກາມຣຕິກີຬາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ວີຕຣາຄາ ວິຍ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ຈ ຣຸກ຺ເຂ ສຍິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ສຍນໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ມເຕ ຈ ສຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ນ ໂຣທນ຺ຕິ ນ ໂສຈນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈ ມຓ຺ຑຍິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ຕາວເທວ ຈ ເນສໍ ຕຖາຣູປາ ສກຸຓາ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຕໍ ທີປນ຺ຕຣໍ ເນນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸສານໍ ວາ ອສຸຈິຏ຺ຐານໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ຕໂຕ ມຕາ ນິຣຍໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ວາ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ ວາ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຈສີລສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ເຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ວສ຺ສສຫສ຺ສເມວ ຈ ເນສໍ ສພ຺ພກາລໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ເຕສໍ ປຎ຺ຈສີລໍ ວິຍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘເມວາຕິ.

ຕິຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຓ຺ຫາມູລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໓. ຕຕິເຍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໑໐໓) ເອສນຕຓ຺ຫາຕິ ໂຠຄານໍ ປຣິເຍສນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ. ເອສິຕຕຓ຺ຫາຕິ ປຣິຍິຏ຺ເຐສຸ ໂຠເຄສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານຕຓ຺ຫາ. ປຣິຕສ຺ສນວເສນ ¶ ປຣິເຍສຕິ ເອຕາຍາຕິ ປຣິເຍສນາ, ອາສຍໂຕ ປໂຍຄໂຕ ຈ ປຣິເຍສນາ ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ສຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓປ຺ປຏິລາໂຠຕິ ສວຕ຺ຖຸການໍ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓານໍ ຄເວສນວເສນ ປຏິລາໂຠ. ຍໍ ປນ ອປຣິຍິຏ຺ຐໍເຍວ ລພ຺ຠຕິ, ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສນາຍ ລທ຺ຘເມວ ນາມ ຕຖາຣູປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ເພກຕຕ຺ຕາ ເອວ ລພ຺ຠນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຫິ ປຣິເຍສນາຍ ສຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ¶ ສຸຂໍ ວິເສສໂຕ ນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ສຸຂວິນິຈ຺ຉໂຍ. ສຸຂໍ ສຠາວໂຕ ສມຸທຍໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ ອາທີນວໂຕ ນິສ຺ສຣຓໂຕ ຈ ຍາຖາວໂຕ ຊານິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຎາຓໍວ ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍໍ. ຊຎ຺ຎາຕິ ຊາເນຍ຺ຍ. ‘‘ສຸຠໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠູຕາກາຣໍ ວິວິຘໍ ນິນ຺ນຠາເວນ ຈິໂນຕິ ອາໂຣເປຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສນາ ຕຓ຺ຫາ. ທິຏ຺ຐິຍາປິ ເອວເມວ ວິນິຈ຺ຉຍຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ວິຕກ຺ໂກເຍວ ອາຄໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕຕິ ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕໘). ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຉນ຺ໂທ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ວິຕກ຺ກນິທາໂນ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ວິຕກ຺ເກເນວ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ຕີຕິ ເອເຕນ ‘‘ວິນິຈ຺ຉິນຕິ ເອເຕນາຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍສທ຺ທສ຺ສ ກຣຓສາຘນມາຫ. ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິອາທິ ວິນິຈ຺ຉຍນາກາຣທສ຺ສນໍ.

ຉນ຺ທນຏ຺ເຐນ ຉນ຺ໂທ, ເອວໍ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄຕິ ຉນ຺ທຣາໂຄ. ສ຺ວາຍໍ ອນາເສວນຕາຍ ມນ຺ໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ພລຣາຄສ຺ສາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຊ຺ໂຌສານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຠິນິເວສນໍ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຫິ ຕຓ຺ຫາຄາໂຫ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສນ຺ນິສ຺ສໂຍວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຫໍ ມມນ຺ຕີ’’ຕິ. ພລວສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈ ເຕສໍ ຄາຫານໍ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓນ຺ຕິ ອຫໍ ມມນ຺ຕິ ພລວສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ອຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍຄ຺ຄາຫວຕ຺ຖຸໂນ ອຎ຺ຎາສາຘາຣຓໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐານໍ, ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ອຕ຺ຕນາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ຍສ຺ສ ວເສນ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວສ຺ສ ອສຫມາໂນ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ຘມ຺ໂມ ອສຫນຕາ. ເອວໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ປນ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ມຈ຺ຉຣິຍໂຍຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຈ຺ຉໂຣ ¶ , ຕສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ມຈ຺ຉໂຣ ຘມ຺ໂມ. ມຈ຺ຉຣິຍສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ອາທເຣນ ຣກ຺ຂຓໍ ອາຣກ຺ໂຂຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວາຣ…ເປ… ສຸຏ຺ຐຸ ຣກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ກໂຣຕີຕິ ກຣຓໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ. ອຘິກໍ ກຣຓນ຺ຕິ ອຘິກຣຓໍ, ວິເສສກາຣຓໍ. ວິເສສກາຣຓຎ຺ຈ ໂຠຄານໍ ອາຣກ຺ຂທຓ຺ຑາທານາທິອນຕ຺ຖສມ຺ຠວສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຣນິເສຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ມາຣຓາທິນາ ປເຣສໍ ວິພາຘນຕ຺ຖໍ. ອາທິຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອາທານໍ, ທຓ຺ຑສ຺ສ ອາທານໍ ທຓ຺ຑາທານໍ, ທຓ຺ຑໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຣວິເຫຐນຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ສຕ຺ຖາທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນ ກາເຍນ ກາຕພ຺ໂພ ກລໂຫ ກາຍກລໂຫ. ມມ຺ມຆຏ຺ຏນາທິວເສນ ວາຈາຍ ກາຕພ຺ໂພ ກລໂຫ ວາຈາກລໂຫ. ວິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ວິຣູປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ເອເຕນາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ວິຣຸທ຺ຘໍ ວທຕິ ເອເຕນາຕິ ວິວາໂທ. ‘‘ຕຸວໍ ຕຸວ’’ນ຺ຕິ ອຄາຣວວຈນສຫຈຣຓໂຕ ¶ ຕຸວໍຕຸວໍ. ສພ຺ເພປິ ເຕ ຕຖາປວຕ຺ຕໂທສສຫຄຕາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຕຓ຺ຫາມູລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔-໕. ສຕ຺ຕາວາສສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໒໔-໒໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕາ ອາວສນ຺ຕິ ເອເຕສູຕິ ສຕ຺ຕາວາສາ, ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິອາທິເຠທາ ສຕ຺ຕນິກາຍາ. ຍສ຺ມາ ເຕ ເຕ ສຕ຺ຕນິວາສາ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕາຍ ເອວ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ອາຘາໂຣ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ສມຸທາຍາຈາໂຣ ຫິ ອວຍວສ຺ສ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ອາວາສາ, ວສນຏ຺ຐານານີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘາວາສາປິ ສຕ຺ຕາວາໂສວ ‘‘ນ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາວາໂສ ສຸລຠຣູໂປ, ໂຍ ມຍາ ອນາວຸຕ຺ຖປຸພ຺ໂພ ອິມິນາ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸທ຺ຘາວາເສຫິ ເທເວຫີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໙໑) ວຈນໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ເຕ ກສ຺ມາ ອິຘ ນ ຄຫິຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເວຫປ຺ຜລາ ປນ ຈຕຸຕ຺ເຖເຍວ ສຕ຺ຕາວາເສ ຠຊນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສຕ຺ຕາວາສສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສິລາຍູປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ປມາຓມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈຕຸວີສຕງ຺ຄຸລິໂກ ຫຕ຺ໂຖ ກຸກ຺ກຸ, ‘‘ກກ຺ກູ’’ຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ອຏ຺ຐ ກຸກ຺ກູ ອຸປຣິ ເນມສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐ ຫຕ຺ຖາ ອາວາຏສ຺ສ ອຸປຣິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສິລາຍູປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ປຐມເວຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໗. ສຕ຺ຕເມ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒໔໑) ຍໂຕຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ. ອຍຎ຺ຫິ ໂຕ-ສທ຺ໂທ ທາ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ອິຘ ກາລວິສໂຍ, ຍທາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຍານິ ເວຣານີຕິ ຠີຍເຕ ຠຍໍ, ຠເຍນ ໂຍຄາ, ຠາຍິຕພ຺ເພນ ວາ ຠຍໍ ເອວ ເວຣປ຺ປສວຏ຺ເຐນ ເວຣນ຺ຕິ ຈ ລທ຺ຘນາມາ ເຈຕນາທໂຍ. ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ¶ ຫິ ຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຍຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕີຍນ຺ຕິ, ອຸຠເຍສຎ຺ຈ ເວຣາວຫາ, ຕໂຕ ເອວ ເຈເຕ ຠາຍິຕພ຺ພາ ເວຣສຎ຺ຊນກາ ນາມາຕິ. ໂສຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຊ຺ຊນໍ ປຏິປຕ຺ຕິ ອຘິຄໂມ ໂສຕາປຕ຺ຕິ. ຕທຕ຺ຖາຍ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຈ ອງ຺ຄານິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ຄານິ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໔໑) ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ຄໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິອຕ຺ຖາຍ ຈ ອງ຺ຄໍ ກາຣຓໍ, ຍໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄປ຺ປຏິລາຠໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂສຕາປຕ຺ຕິປ຺ປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ສປ຺ປຸຣິສສໍເສໂວ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໑) ເອວໍ ອາຄຕໍ. ປຏິລທ຺ຘຄຸຓສ຺ສ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ອງ຺ຄໍ, ຍໍ ‘‘ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ ອງ຺ຄີຍຕິ ຎາຍຕິ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ພຸທ຺ເຘ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທາທີນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິທມິຘາຘິປ຺ເປຕໍ.

ຂີຓນິຣໂຍຕິອາທີສຸ ອາຍຕິໍ ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຕາຍ ຂີໂຓ ນິຣໂຍ ມຍ຺ຫຕິ, ໂສ ອຫໍ ຂີຓນິຣໂຍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄໂສຕໍ ອາປນ຺ໂນ. ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມຕິ ນ ວິນິປາຕສຠາໂວ. ນິຍໂຕຕິ ປຐມມຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕນ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາເມນ ນິຍໂຕ. ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສງ຺ຂາໂຕ ສມ຺ໂພຘິ ປຣໍ ອຍນໍ ¶ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ໂສຫໍ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ, ສມ຺ໂພຘິໍ ອວສ຺ສໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາຓາຕິປາຕປຈ຺ຈຍາຕິ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓເຫຕຸ. ຠຍໍ ເວຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ເວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິໂຣໂຘ, ຕເທວ ຠາຍິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຈ ປເນຕໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ – ພາຫິຣໍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກນ຺ຕິ. ເອເກນ ຫິ ເອກສ຺ສ ປິຕາ ມາຣິໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕຕິ ‘‘ເອເຕນ ກິຣ ເມ ປິຕາ ມາຣິໂຕ, ອຫມ຺ປິ ຕໍເຍວ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິສິຕໍ ສຕ຺ຖໍ ອາທາຍ ຈຣຕິ. ຍາ ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ເວຣເຈຕນາ, ອິທໍ ພາຫິຣໍ ເວຣໍ ນາມ ຕສ຺ສ ເວຣສ຺ສ ມູລຠູຕໂຕ ເວຣກາຣກປຸຄ຺ຄລໂຕ ພຫິຠາວຕ຺ຕາ. ຍາ ປນ ອິຕຣສ຺ສ ‘‘ອຍໍ ກິຣ ມໍ ມາເຣສ຺ສາມີຕິ ຈຣຕິ, ອຫເມວ ນໍ ປຐມຕຣໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຈຕນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິທໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ເວຣໍ ນາມ. ອິທໍ ຕາວ ອຸຠຍມ຺ປິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກເມວ. ຍາ ປນ ຕໍ ນິຣເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ປຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຊລິຕໍ ອຍມຸຄ຺ຄຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນິຣຍປາລສ຺ສ ເຈຕນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິທມສ຺ສ ສມ຺ປຣາຍິກໍ ພາຫິຣໍ ເວຣໍ. ຍາ ຈສ຺ສ ‘‘ອຍໍ ນິທ຺ໂທສໍ ມໍ ປຫຣິສ຺ສາມີຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຫເມວ ນໍ ປຐມຕຣໍ ປຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຈຕນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິທມສ຺ສ ສມ຺ປຣາຍິກໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເວຣໍ. ຍໍ ປເນຕໍ ພາຫິຣໍ ເວຣໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ປຸຄ຺ຄລເວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ ‘‘ອິມິນາ ມມ ຠຓ຺ຑໍ ຫຏໍ, ມຍ຺ຫໍ ທາເຣສຸ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ອາປນ຺ນໍ, ມຸສາ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ຠຄ຺ໂຄ, ສຸຣາມທມຕ຺ເຕນ ອິທໍ ນາມ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເວຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນາຕິ ¶ ອຘິຄເຕນ ອຈລປ຺ປສາເທນ. ອຣິຍກນ຺ເຕຫີຕິ ປຎ຺ຈຫິ ສີເລຫິ. ຕານິ ຫິ ອຣິຍານໍ ກນ຺ຕານິ ປິຍານິ ຠວນ຺ຕິ, ຠວນ຺ຕຣຄຕາປິ ອຣິຍາ ຕານິ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຣິຍກນ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ອນຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຐມເວຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອາຆາຕວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໙. ນວເມ ¶ ວສຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຕາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຕ຺ຖຸ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຆາຕວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ. ໂກໂປ ນາມາຍໍ ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ເອກວາຣເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຖ ໂຂ ປຸນປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພນ຺ຘຕີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ໂຍ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອາຆາໂຕ ສວິສເຍ ພທ຺ໂຘ ວິຍ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ປຸນປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕີ’’ຕິ. ຕໍ ປນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ອຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປ຺ປາເທຕີ’’ຕິ.

ອາຆາຕວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອາຆາຕປຏິວິນຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໐. ທສເມ ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ. ປທຊ຺ຌາຫາເຣນ ຈ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ຕໍ ອນຕ຺ຖຈຣຓໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເກນ ກາຣເຓນ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ນິຣຕ຺ຖກຠາວໂຕ. ກມ຺ມສ຺ສກາ ຫິ ສຕ຺ຕາ. ເຕ ກສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ທຸກ຺ຂິຕາ ສຸຂິຕາ ວາ ຠວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເກວລໍ ຕສ຺ມິໍ ມຍ຺ຫໍ ອນຕ຺ຖຈຣຓໍ, ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ຕໍ ໂກປກາຣຓໍ ເອຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄເລ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຸຊ຺ຌິຕພ຺ພສ຺ສ ກຸຊ຺ຌນກສ຺ສ ຈ ອຠາວໂຕ. ສງ຺ຂາຣມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ, ຍທິທໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ຍໍ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ສງ຺ຂາຣາ ອິຕ຺ຕຣຂຓິກາ, ກສ຺ສ ໂກ ກຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາຠາ ນາມ ເກ ສິຍຸໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

ອາຆາຕປຏິວິນຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໑. ເອກາທສເມ ¶ ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘາຕິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອນຸກ຺ກເມນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນິໂຣຘາ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸປຏິປາຏິນິໂຣຘາ’’ຕິ.

ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕາວາສວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ມຫາວຄ຺ໂຄ

໑. ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໒. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ປຐເມ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ວິຫຣິຕພ຺ພາຕິ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ. ອນຸປຏິປາຏິຍາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ. ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຫາຣາຕິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມງ຺ຄິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣິຕພ຺ພວິຫາຣາ.

ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒-໓. ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໓໓-໓໔. ທຸຕິເຍ ຉາຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍ ກາມານໍ ປາຕພ຺ພໂຕ ຕາສໍ ວເສນ ວຕ຺ຕນໂຕ, ຕນ຺ນິນ຺ນຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສຸ ຉາຕນ຺ຕິ ນິຈ຺ຉາຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຈ຺ຉາຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕິເຍ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຄາວີອຸປມາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ປພ຺ພຕຈາຣິນີຕິ ປກຕິຍາ ປພ຺ພເຕ ພຫຸລຈາຣິນີ. ອເຂຕ຺ຕຎ຺ຎູຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໗໗) ອໂຄຈຣຎ຺ຎູ. ສມາຘິປຣິປນ຺ຕານໍ ວິໂສຘນານຠິຎ຺ຎຕາຍ ພາໂລ. ຌານສ຺ສ ປຄຸຓຠາວາປາທນເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສ຺ສ ອຠາເວນ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ. ອຸປຣິຌານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠາວານວໂພເຘນ ອເຂຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ສພ຺ພຖາປິ ສມາປຕ຺ຕິໂກສລ຺ລາຠາເວນ ອກຸສໂລ. ສມາຘິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອນາເສວນາຍ ພາໂລ. ອຠາວນາຍ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ. ອພຫຸລີກາເຣນ ອເຂຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ສມ຺ມເທວ ອນຘິຏ຺ຐານໂຕ ອກຸສໂລຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸຠໂຕ ຠຏ຺ໂຐຕິ ອຸຠຍໂຕ ຌານໂຕ ຠຏ຺ໂຐ. ໂສ ຫິ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕາຍ ສອຸສ຺ສາໂຫປິ ວິນາສໂຕ ອສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ຌານທ຺ວຍໂຕ ປຣິຫີໂນ.

ຄາວີອຸປມາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຌານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໖. ປຎ຺ຈເມ ¶ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ອິມິນາ ນິຈ຺ຈປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ເຕສໍ ອນິຈ຺ຈຕມາຫ. ຕໂຕ ເອວ ອຸທຍວຍວນ຺ຕໂຕ ວິປຣິຓາມໂຕ ຕາວກາລິກໂຕ ຈ ເຕ ອນິຈ຺ຈາຕິ ໂຊຕິຕໍ ໂຫຕິ. ຍຎ຺ຫິ ນິຈ຺ຈໍ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸທຍວຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ເວຘາ ວິປຣິຓຕໍ ອິຕ຺ຕຣກ຺ຂຓເມວ ຈ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂໂຕຕິ ນ ສຸຂໂຕ. ອິມິນາ ສຸຂປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂຕມາຫ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປຏິປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ ເຕ ທຸກ຺ຂາຕິ ໂຊຕິຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທຍວຍວນ຺ຕຕາຍ ຫິ ເຕ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປຏິປີຬນໂຕ ນິຣນ຺ຕຣທຸກ຺ຂຕາຍ ທຸກ຺ຂສ຺ເສວ ຈ ອຘິຏ຺ຐານຠູໂຕ. ປຈ຺ຈຍຍາປນີຍຕາຍ ໂຣຄມູລຕາຍ ຈ ໂຣຄໂຕ. ທຸກ຺ຂຕາສູລໂຍຄໂຕ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣໂຕ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ເຄຫິ ອຸທ຺ຘຸມາຕປກ຺ກຠິຊ຺ຊນໂຕ ຈ ຄຓ຺ຑໂຕ. ປີຬາຊນນໂຕ ອນ຺ໂຕຕຸທນໂຕ ທຸນ຺ນີຫຣຓໂຕ ຈ ສລ຺ລໂຕ. ອວຑ຺ຒິອາວຫນໂຕ ອຆວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ ອຆໂຕ. ອເສຣິຠາວຊນນໂຕ ອາພາຘປ຺ປຕິຏ຺ຐານຕາຍ ຈ ອາພາຘໂຕ. ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ອວິເຘຍ຺ຍຕາຍ ຈ ປຣໂຕ. ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣເຓຫິ ປລຸຊ຺ຊນີຍຕາຍ ປໂລກໂຕ. ສາມິນິວາສີກາຣກເວທກອຘິຏ຺ຐາຍກວິຣຫໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ. ອຕ຺ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ອນຕ຺ຕໂຕ. ຣູປາທິຘມ຺ມາປິ ຍຖາ ນ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ອນຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສຍມ຺ປິ ອຕ຺ຕາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຕາ. ເຕນ ອພ຺ຍາປາຣໂຕ ນິຣີຫໂຕ ຕຸຈ຺ຉໂຕ ອນຕ຺ຕາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍເມວ ສຸຂາວໂພຘນຕ຺ຖໍ ເອກາທສຫິ ປເທຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ສຫຊາຕຕາຍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ¶ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິສໍຫຣຕີຕິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄາທິກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ປຏິສໍຫຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂມເຈຕິ ອປເນຕີ’’ຕິ. ສວນວເສນາຕິ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ’’ຕິອາທິນາ ສວນວເສນ. ຖຸຕິວເສນາຕິ ຕເຖວ ໂຖມນາວເສນ ຄຸຓໂຕ ສໍກິຕ຺ຕນວເສນ. ປຣິຍຕ຺ຕິວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນວເສນ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນາຕິ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນວເສນ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສເນວ ອຸປສໍຫຣຕິ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ, ‘‘ເອຕໍ ສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ປນ ອວຘາຣຓນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ຍຖາ ວິປສ຺ສນາ ‘‘ເອຕໍ ສນ຺ຕໍ ເອຕໍ ປຓີຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ເອວໍ ມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ອຠິສເມນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມາເນ ສພ຺ເພປິ ວິເສເສ ¶ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ປນ ອາກາເຣນາ’’ຕິອາທິ.

ໂສ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕຕິ ໂສ ອທນ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ໂຍຄີ ຕຕ຺ຖ ຕາຍ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍາຣມ຺ມຓາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ຐິໂຕ. ສພ຺ພໂສຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕສມຖວິປສ຺ສນາສຸ. ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອນາຄາມີ ໂຫຕີຕິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄາວຫາສຸ ເອວ ສມຖວິປສ຺ສນາຍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຫາຍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາວຫາສຸ ນິກນ຺ຕິໍ ປຣິຍາທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອນາຄາມິຕາຍເມວ ສຓ຺ຐາຕິ.

ສມຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ສມຖວເສນ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຈາຕິ ສພ຺ພຖາປິ ຣູປສ຺ສ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອເນນາຕິ ໂຍຄິນາ. ຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ອິທໍ ໂຍ ປຐມໍ ປຎ຺ຈໂວກາຣເອກໂວກາຣປຣິຍາປນ຺ເນ ຘມ຺ເມ ສມ຺ມເທວ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຣູປຘມ຺ເມ ສມ຺ມສຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທານິ ອຣູປໍ ສມ຺ມສຕີ’’ຕິ.

ຌານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອານນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໗. ຉຏ຺ເຐ ໂອກາສໍ ອວສຣໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ໂອກາສາຘິຄໂມ, ມຄ຺ຄຜລສຸຂາຘິຄມາຍ ໂອກາສຠາວໂຕ ວາ ໂອກາໂສ, ຕສ຺ສ ອຘິຄໂມ ໂອກາສາຘິຄໂມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທີຆນິກາເຍເນວ (ທີ. ນິ. ໒.໒໘໘) ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄຕິ ຕໂຍ ໂອກາສາຘິຄມາ ອາຄຕາ. ຕຕ຺ຖ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໘) ປຐມໍ ຌານໍ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ປຐໂມ ໂອກາສາຘິຄໂມ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປນ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ທຸຕິໂຍ ໂອກາສາຘິຄໂມ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ສພ຺ພກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ຕຕິໂຍ ໂອກາສາຘິຄໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ ວກ຺ຂມານານິ ຕີຓິ ອຣູປຊ຺ຌານານິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂອກາສາຘິຄໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍເຍວ ຈ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ.

ສຕ຺ຕານໍ ¶ ວິສຸທ຺ຘິໍ ປາປນຕ຺ຖາຍາຕິ ຣາຄາທີຫິ ມເລຫິ ອຠິຊ຺ຌາວິສມໂລຠາທີຫິ ຈ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິປາປນຕ຺ຖາຍ ສມຕິກ຺ກມນຕ຺ຖາຍ. ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ອິຘ ‘‘ສມຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໍ ຄມນຕ຺ຖາຍາຕິ ກາຍິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ເຈຕສິກໂທມນສ຺ສສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຍ, ນິໂຣຘາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຍຕິ ນິຈ຺ຉເຍນ ກມຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ວາ ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຎາໂຍ, ສມຸຈ຺ເຉທຠາໂວ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ສຫວິປສ຺ສນກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍ. ປຣປຈ຺ຈເຍນ ວິນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຎ຺ຫິ ‘‘ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອສມ຺ຠິນ຺ນນ຺ຕິ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘໍ ອນຸປຫຕໍ.

ຣາຄານຸຄໂຕ ສມາຘິ ອຠິນໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິມຸຂາຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຍາ, ໂທສານຸຄໂຕ ປນ ອປນໂຕ ອປຄມນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ, ຕທຸຠຍປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ‘‘ນ ຈາຠິນໂຕ ນ ຈາປນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຄວເສນາ’’ຕິອາທິ. ນ ສສງ຺ຂາຣນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາຣິຕຄໂຕຕິ ໂລກິຍຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕານິ ວິຍ ນ ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານວເສນ ຈ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາເຣຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ກິຎ຺ຈຣຫິ ກິເລສານໍ ຉິນ຺ນນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຕຖາຠູຕໍ ຜລສມາຘິໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ສສງ຺ຂາເຣນ…ເປ… ຉິນ຺ນນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ.

ອານນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ໂລກາຍຕິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໘. ສຕ຺ຕເມ ໂລກາຍຕວາທກາຕິ ອາຍຕິໍ ຫິຕໍ ໂລໂກ ນ ຍຕຕິ ນ ວິຣຸຫຕິ ເອເຕນາຕິ ໂລກາຍຕໍ, ວິຕຓ຺ຑສຕ຺ຖໍ. ຕຎ຺ຫິ ຄນ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຕໍ ວທນ຺ຕີຕິ ໂລກາຍຕວາທກາ.

ທຬ຺ຫໍ ¶ ຖິຣໍ ຘນຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຬ຺ຫຘນ຺ວາ (ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໔໕-໔໖; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໐໗), ໂສ ເອວ ‘‘ທຬ຺ຫຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຏິສຕ຺ຕຸວິຘມນຕ຺ຖໍ ຘນຸໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຘນຸຄ຺ຄໂຫ. ໂສ ເອວ ອຸສຸໍ ສຣໍ ອສຕິ ຂິປຕີຕິ ອິສ຺ສາໂສ. ທ຺ວິສຫສ຺ສຖາມນ຺ຕິ ໂລຫາທິຠາຣໍ ວຫິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ທ຺ວິສຫສ຺ສຖາມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ວິສຫສ຺ສຖາມໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ທຓ຺ເຑຕິ ຘນຸທຓ຺ເຑ. ຍາວ ກຓ຺ຑປ຺ປມາຓາຕິ ທີຆໂຕ ຍຕ຺ຕກໍ ກຓ຺ຑສ຺ສ ປມາຓໍ, ຕຕ຺ຕເກ ¶ ຘນຸທຓ຺ເຑ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ອາໂຣປິເຕສຸເຍວ ຊິຍາທຓ຺ເຑສຸ ໂສ ເຈ ຠາໂຣ ປຖວິໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ອິທໍ ທ຺ວິສຫສ຺ສຖາມໍ ນາມ ຘນູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ໂປຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕຘນຸສິປ຺ໂປ. ກຕຫຕ຺ໂຖຕິ ຖິຣຕຣໍ ລກ຺ເຂສຸ ອວິຣຊ຺ຌນສຣກ຺ເຂໂປ. ອີທິໂສ ປນ ຕຕ຺ຖ ວສິຠູໂຕ ກຕຫຕ຺ໂຖ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຓ຺ຓວສິຠາໂວ’’ຕິ. ກຕໍ ຣາຊກຸລາທີສຸ ອຸເປຈ຺ຈ ອສນໍ ເອເຕນ ໂສ ກຕູປາສໂນຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຊກຸລາທີສຸ ທສ຺ສິຕສິປ຺ໂປ’’ຕິ. ເອວໍ ກຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອນ຺ໂຕສຸສິຣກຣຓາທິນາ ສລ຺ລຫຸກໍ ກຕໍ.

ໂລກາຍຕິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘-໙. ເທວາສຸຣສງ຺ຄາມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໓໙-໔໐. ອຏ຺ຐເມ ອຠິຍິໍສູຕິ ກທາ ອຠິຍິໍສຸ? ຍທາ ພລວນ຺ໂຕ ອເຫສຸໍ, ຕທາ. ຕຕ຺ຣາຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໔໗; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) – ສກ຺ໂກ ກິຣ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຈລຄາມເກ ມໂຆ ນາມ ມາຓໂວ ຫຸຕ຺ວາ ເຕຕ຺ຕິໍສ ປຸຣິເສ ຄເຫຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ ປູເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາລງ຺ກໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໍ ພລວກມ຺ມານຸຠາເວນ ສປຣິສໍ ເສສເທວຕາ ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຘິຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກເທວປຸຕ຺ຕາ ອາຄຕາ’’ຕິ ເນວາສິກາ ຄນ຺ຘປານໍ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ສກປຣິສາຍ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ ‘‘ມາຣິສາ ມາ ຄນ຺ຘປານໍ ປິວິຕ຺ຖ, ປິວນາກາຣມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ເນວາສິກເທວຕາ ສຸວຓ຺ຓສຣເກຫິ ອຸປນີຕໍ ຄນ຺ຘປານໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປິວິຕ຺ວາ ມຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸວຓ຺ຓປຖວິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ສຍິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ປຸຕ຺ຕຫຕາຍ ປຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ສິເນຣຸປາເທ ຂິປາເປສິ. ສກ຺ກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ຕທນຸວຕ຺ຕກາປິ ສພ຺ເພ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິໍສຸ. ເຕ ສິເນຣຸເວມຊ຺ຌກາເລ ສຎ຺ຎໍ ລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ສຸຣໍ ນ ປິວິມ຺ຫ, ສຸຣໍ ນ ປິວິມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສຸຣາ ນາມ ຊາຕາ. ອຖ ເນສໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ ສິເນຣຸສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ອສຸຣຠວນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ເຕສໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອນາຄມນຕ຺ຖາຍ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອນ຺ຕຣາ ¶ ¶ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຍຸຊ຺ຌປຸຣານໍ,

ປຎ຺ຈວິຘາ ຐປິຕາ ອຠິຣກ຺ຂາ;

ອຸຣຄ-ກໂຣຏິ-ປຍສ຺ສ ຈ ຫາຣີ,

ມທນຍຸຕາ ຈຕຸໂຣ ຈ ມຫຕ຺ຖາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໔໗; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ);

ທ຺ເວ ນຄຣານິ ຫິ ຍຸທ຺ເຘນ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຍຸຊ຺ຌປຸຣານິ ນາມ ຊາຕານິ ເທວນຄຣຎ຺ຈ ອສຸຣນຄຣຎ຺ຈ. ຍທາ ຫິ ອສຸຣາ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ເທເວຫິ ປລາຍິຕ຺ວາ ເທວນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ປິທຫິເຕ ອສຸຣານໍ ສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຍທາ ເທວາ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖາສຸເຣຫິ ປລາຍິຕ຺ວາ ອສຸຣນຄຣສ຺ສ ທ຺ວາເຣ ປິທຫິເຕ ສກ຺ການໍ ສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອິຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ນຄຣານິ ອຍຸຊ຺ຌປຸຣານິ ນາມ. ເຕສໍ ອນ຺ຕຣາ ເອເຕສຸ ອຸຣຄາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ສກ຺ເກນ ອາຣກ຺ຂາ ຐປິຕາ. ຕຕ຺ຖ ອຸຣຄສທ຺ເທນ ນາຄາ ຄຫິຕາ. ເຕ ຫິ ອຸທເກ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສິເນຣຸສ຺ສ ປຐມາລິນ຺ເທ ເອເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ກໂຣຏິສທ຺ເທນ ສຸປຓ຺ຓາ ຄຫິຕາ. ເຕສໍ ກິຣ ກໂຣຏິ ນາມ ປານໂຠຊນໍ, ເຕນ ຕໍ ນາມໍ ລຠິໍສຸ, ທຸຕິຍາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ປຍສ຺ສຫາຣິສທ຺ເທນ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑາ ຄຫິຕາ, ທານວຣກ຺ຂສາ ກິຣ ເຕ, ຕຕິຍາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ມທນຍຸຕສທ຺ເທນ ຍກ຺ຂາ ຄຫິຕາ. ວິສມຈາຣິໂນ ກິຣ ເຕ ຍຸຊ຺ຌໂສຓ຺ຑາ, ຈຕຸຕ຺ຖາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ຈຕຸໂຣ ຈ ມຫຕ຺ຕາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ວຸຕ຺ຕາ, ປຎ຺ຈມາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ, ຕສ຺ມາ ຍທິ ອສຸຣາ ກຸປິຕາວິລຈິຕ຺ຕາ ເທວປຸຣໍ ອຸປຍນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຌິຕຸໍ. ຍໍ ຄິຣິໂນ ປຐມໍ ປຣິຠຓ຺ຑໍ, ຕໍ ອຸຣຄາ ປຏິພາຫຍນ຺ຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸ ເສສາ.

ເຕ ປນ ອສຸຣາ ອາຍຸວຓ຺ຓຍສອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ຕາວຕິໍສສທິສາວ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕຣາ ອຕ຺ຕານໍ ອຊານິຕ຺ວາ ປາຏລິຍາ ປຸປ຺ຜິຕາຍ ‘‘ນ ອິທໍ ເທວນຄຣໍ, ຕຕ຺ຖ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ປຸປ຺ຜຕິ, ອິຘ ປນ ຈິຕ຺ຕປາຏລີ, ຊຣສກ຺ເກນາມ຺ຫາກໍ ສຸຣໍ ປາເຍຕ຺ວາ ວຎ຺ຈິຕາ, ເທວນຄຣຎ຺ຈ ໂນ ຄຫິຕໍ, ຄຈ຺ຉາມ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣເຖ ອາຣຸຍ຺ຫ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິຜລການິ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຸທ຺ຘສຊ຺ຊາ ຫຸຕ຺ວາ ອສຸຣເຠຣິໂຍ ວາເທນ຺ຕາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຸທກໍ ທ຺ວິຘາ ເຠຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕ ເທເວ ວຸຏ຺ເຐ ວມ຺ມິກມກ຺ຂິກາ ¶ ວມ຺ມິກໍ ວິຍ ສິເນຣຸໍ ອາຣຸຫິຕຸໍ ອາຣຠນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ປຐມໍ ນາເຄຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ຍຸທ຺ເຘ ນ ກສ຺ສຈິ ຉວິ ວາ ຈມ຺ມໍ ວາ ຉິຊ຺ຊຕິ, ນ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເກວລໍ ກຸມາຣການໍ ທາຣຸເມຓ຺ຑກຍຸທ຺ຘໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສນ຺ຕາສນມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ໂກຏິສຕາປິ ໂກຏິສຫສ຺ສາປິ ນາຄາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຕ ອສຸຣປຸຣໍເຍວ ປເວເສຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ອສຸຣາ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ນາຄາ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ ທຸຕິເຍ ອາລິນ຺ເທ ສຸປຓ຺ເຓຫິ ¶ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕວ ຫຸຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ສຸປຓ຺ຓາທີສຸປິ. ຍທາ ປນ ຕານິ ປຎ຺ຈປິ ຐານານິ ອສຸຣາ ມທ຺ທນ຺ຕິ, ຕທາ ເອກໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕານິປິ ຕານິ ປຎ຺ຈ ພລານິ ໂອສກ຺ກນ຺ຕິ. ອຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກ຺ກສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິກໍ ເວຊຍນ຺ຕຣຖໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ສຍໍ ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ເປເສຕິ. ຍທາ ເທວາ ປຸນ ອປຈ຺ຈາຄມນາຍ ອສຸເຣ ຊິນິໍສຸ, ຕທາ ສກ຺ໂກ ອສຸເຣ ປລາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ອາຣກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ເວທິຍປາເທ ວຊິຣຫຕ຺ຖາ ອິນ຺ທປຏິມາໂຍ ຐເປສິ. ອສຸຣາ ກາເລນ ກາລໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຏິມາໂຍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສກ຺ໂກ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ຕໂຕວ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ຍທາ ອສຸຣານໍ ຊໂຍ ອໂຫສິ, ເທວານໍ ປຣາຊໂຍ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຣາຊິຕາ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວາ ອປຍິໍສຸເຍວ ອຸຕ຺ຕເຣນາຠິມຸຂາ, ອຠິຍິໍສຸ ອສຸຣາ’’ຕິ.

ທກ຺ຂິຓາຠິມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕາຠິມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ. ອສຸຣາ ກິຣ ເທເວຫິ ປຣາຊິຕາ ປລາຍນ຺ຕາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕາຠິມຸຂໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬມຫາສມຸທ຺ທປິຏ຺ຐິຍໍ ຣຊຕປຏ຺ຏວຓ຺ເຓ ວາລິກາປຸລິເນ ຍຕ຺ຖ ປຓ຺ຓກຸຏິໂຍ ມາເປຕ຺ວາ ອິສໂຍ ວສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິສີນໍ ອສ຺ສມປເທນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ສກ຺ໂກ ອິເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ນາເສຕິ, ຄຓ຺ຫຖ ປຸຕ຺ຕຫຕາຍ ປຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ກຸປິຕາ ອສ຺ສມປເທ ປານີຍຆຏຈງ຺ກມນປຓ຺ຓສາລາທີນິ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ຕິ. ອິສໂຍ ອຣຎ຺ຎໂຕ ຜລາຜລໍ ອາທາຍ ອາຄຕາ ທິສ຺ວາ ປຸນ ທຸກ຺ເຂນ ປຏິປາກຕິກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕເຖວ ປຣາຊິຕາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິນາເສນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຣາຊິຕາ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສຸຣາ ອປຍິໍສຸເຍວ ທກ຺ຂິເຓນາຠິມຸຂາ’’ຕິ. ນວມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ເທວາສຸຣສງ຺ຄາມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຕປຸສ຺ສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໑. ທສເມ ¶ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ປວິສຕິ. ປສີທຕີຕິ ປສາທໍ ອຠິຣຸຈິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປຕິຏ຺ຐາຕິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖາປາຠຕນ຺ຕິ ກຖາຍ ມູລໍ. ມູລຎ຺ຫິ ‘‘ປາຠຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອປ຺ປເກນປິ ເມຘາວີ, ປາຠເຕນ ວິຈກ຺ຂໂຓ;

ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອຕ຺ຕານໍ, ອຓຸໍ ອຄ຺ຄິໍວ ສນ຺ຘມ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໔);

ເຕເນວາຫ ¶ ‘‘ກຖາປາຠຕນ຺ຕິ ກຖາມູລ’’ນ຺ຕິ. ວິຕກ຺ກຄ຺ຄຫເຓເນວ ຕໍສຫຈຣິໂຕ ວິຈາໂຣປິ ຄຫິໂຕ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕກ຺ເກສູຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣສູ’’ຕິ.

ຕປຸສ຺ສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສາມຎ຺ຎວຄ຺ໂຄ

໑-໑໐. ສມ຺ພາຘສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໔໒-໕໑. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐເມ ອຸທາຍີຕິ ຕໂຍ ເຖຣາ ອຸທາຍີ ນາມ ກາຬຸທາຍີ, ລາຬຸທາຍີ, ມຫາອຸທາຍີຕິ, ອິຘ ກາຬຸທາຍີ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທາຍີຕິ ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ. ສມ຺ພາເຘຕິ ສມ຺ປີຬິຕຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິນາ ສອຸປ຺ປີຬນຕາຍ ປຣມສມ຺ພາເຘ. ອຕິວິຍ ສງ຺ກຣຏ຺ຐານຠູໂຕ ຫິ ນີວຣຓສມ຺ພາໂຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂອກາໂສຕິ ຌານສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ນີວຣຓສມ຺ພາຘາຠາເວນ ຫິ ຌານໍ ອິຘ ‘‘ໂອກາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິລີນນິສໂຠຕິ ວາ ປຏິລີໂນ ຫຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ໂຐ, ປຏິລີນານໍ ວາ ເສຏ຺ໂຐຕິ ປຏິລີນນິສໂຠ. ປຏິລີນາ ນາມ ປຫີນມານາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ມານຸສ຺ສຍວເສນ ອຸຓ຺ຓຕາຠາວໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຏິລີໂນ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ອສ຺ມິມາໂນ ປຫີໂນ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູໂລ ຕາລາວຕ຺ຖຸກໂຕ ອນຠາວໍຄໂຕ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ໂມ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໘; ມຫານິ. ໘໗). ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສມ຺ພາຘສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ນວກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ

ທສກນິປາຕ-ຏີກາ

໑. ປຐມປຓ຺ຓາສກໍ

໑. ອານິສໍສວຄ຺ໂຄ

໑. ກິມຕ຺ຖິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑. ທສກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖານີຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣປ຺ປໂຍຊນານິ. ອວິປ຺ປຏິສາຣານິສໍສານີຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣຸທຍານິ. ເອເຕນ ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ ນາມ ສີລສ຺ສ ອຸທຍມຕ຺ຕໍ, ສໍວທ຺ຘິຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຉາຍາປຸປ຺ຜສທິສໍ, ອຎ຺ໂຎ ເອວ ປນາເນນ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ໂພ ສມາຘິອາທິຄຸໂຓຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍາວ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ, ຕາວ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໂຕ ປຣໍ ອຍຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ ວິຣຊ຺ຊຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ ວິຣຕ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ວິຍ ຠຣິຍາຍ ສງ຺ຂາຣໂຕ ເອເຕນາຕິ ວິຣາໂຄ.

ກິມຕ຺ຖິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒-໕. ເຈຕນາກຣຓີຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໒-໕. ທຸຕິເຍ ¶ ສໍສາຣມໂຫຆສ຺ສ ປຣຕີຣຠາວໂຕ ໂຍ ນໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ປາເຣຕິ ຄເມຕີຕິ ປາຣໍ, ນິພ຺ພານໍ. ຕພ຺ພິທູຣຕາຍ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ປາຣນ຺ຕິ ອປາຣໍ, ສໍສາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອຣິມຕີຣຠູຕາ ເຕຠູມກວຏ຺ຏາ’’ຕິອາທິ. ຕຕິຍາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ເຈຕນາກຣຓີຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສມາຘິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖. ຉຏ຺ເຐ ສນ຺ຕໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສາຕິອາທີສຸ ສນ຺ຕໍ ສນ຺ຕໍ ປຓີຕໍ ປຓີຕນ຺ຕິອາທີນິ ວທຕິ. ອິມິນາ ປນ ອາກາເຣນ ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ¶ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ຕຖາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສມາຘິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອານິສໍສວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ນາຖວຄ຺ໂຄ

໑-໔. ເສນາສນສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໑-໑໔. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ນາຕິທູຣນ຺ຕິ ໂຄຈຣຏ຺ຐານໂຕ ອຑ຺ຒຄາວຸຕໂຕ ໂອຣຠາຄຕາຍ ນາຕິທູຣໍ. ນາຈ຺ຈາສນ຺ນນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິເມນ ປມາເຓນ ໂຄຈຣຏ຺ຐານໂຕ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກຕາຍ ນ ອຕິອາສນ຺ນໍ. ຕາຍ ຈ ປນ ນາຕິທູຣນາຈ຺ຈາສນ຺ນຕາຍ ໂຄຈຣຏ຺ຐານປຏິປຣິສ຺ສຍາທິຣຫິຕມຄ຺ຄຕາຍ ຈ ຄມນສ຺ສ ຈ ອາຄມນສ຺ສ ຈ ຍຸຕ຺ຕຣູປຕ຺ຕາ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນໍ. ທິວສຠາເຄ ມຫາຊນສໍກິຓ຺ຓຕາຠາເວນ ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ. ອຠາວຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຣຕ຺ຕິຍໍ ມນຸສ຺ສສທ຺ທາຠາເວນ ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ. ສພ຺ພທາປິ ຊນສນ຺ນິປາຕນິຄ຺ໂຆສາຠາເວນ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສໍ.

ອປ຺ປກສິເຣນາຕິ ¶ ອກສິເຣນ ສຸເຂເນວ. ສີລາທິຄຸຓານໍ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຖຣາ. ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ ພຫຸ ສຸຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ. ຕມຸຄ຺ຄຫຘາຣເຓນ ສມ຺ມເທວ ຄຣູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອາຄມິຕຠາເວນ ຈ ອາຄໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ ອາຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອາຄຕາຄມາ. ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຘາຣເຓນ ຘມ຺ມຘຣາ. ວິນຍສ຺ສ ຘາຣເຓນ ວິນຍຘຣາ. ເຕສໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ມາຕິກາຍ ຘາຣເຓນ ມາຕິກາຘຣາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ປຣິປຎ຺ຫຕິ ວີມໍສຕິ ວິຈາເຣຕິ. ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຖໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉາປຣິປຎ຺ຫາກາຣທສ຺ສນໍ. ອວິວຏຎ຺ເຈວ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ປເທສນ຺ຕຣປາຬິທສ຺ສເນນ ອາຄມໂຕ ວິວຣນ຺ຕິ. ອນຸຕ຺ຕານີກຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕິວິຠາວເນນ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ກງ຺ຂາຐານິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສໍສຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຕາຍ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານຠູເຕສຸ ປາຬິປ຺ປເທເສສຸ ຍາຖາວໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປທາເນນ ກງ຺ຂໍ ປຏິວິໂນເທນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ນາຕິທູຣໍ ນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ, ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ, ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ, ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ ເອກໍ, ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສນ຺ຕິ ເອກໍ, ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ເອກໍ, ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ເຖຣາ…ເປ… ກງ຺ຂໍ ປຏິວິໂນເທນ຺ຕີຕິ ເອກໍ. ເອວໍ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ເສນາສນສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕-໖. ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໕-໑໖. ປຎ຺ຈເມ ກາຣາປກອປ຺ປມາໂທ ນາມ ‘‘ອິເມ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຫາຕພ຺ພາ, ອິເມ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ’’ຕິ ຕໍຕໍປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພວຊ຺ຊນສມ຺ປາເທຕພ຺ພສມ຺ປາທນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປມາໂທ. ເອສາຕິ ອປ຺ປມາໂທ. ໂລກິໂຍວ ນ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ. ອຍຎ຺ຈາຕິ ຈ ເອສາຕິ ຈ ອປ຺ປມາທເມວ ວທຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ຈາຕຸຠູມກຘມ຺ມານໍ. ປຏິລາຠກຕ຺ເຕນາຕິ ປຏິລາຠາປນກຕ຺ເຕນ.

ຊງ຺ຄລານນ຺ຕິ ຊງ຺ຄລຈາຣີນໍ. ຊງ຺ຄລ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຂຣຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປຖວີປຣິຍາໂຍ, ນ ອນຸປຏ຺ຐານວິທູຣເທສວາຈີ. ເຕນາຫ ‘‘ປຖວີຕລຈາຣີນ’’ນ຺ຕິ. ປທານໍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ‘‘ສປາທກປາຓານ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໂມຘານນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕຄຘຠາວໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອຘານໍ ປກ຺ເຂປ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປກ຺ເຂປ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ອຸປເນຕ຺ວາ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວສ຺ສິກາຍ ປຸປ຺ຜໍ ວສ຺ສິກໍ ຍຖາ ‘‘ອາມລກິຍາ ຜລໍ ອາມລກ’’ນ຺ຕິ. ມຫາຕລສ຺ມິນ຺ຕິ ອຸປຣິປາສາເທ. ຉຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗-໘. ປຐມນາຖສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໗-໑໘. ສຕ຺ຕເມ ¶ ເຍຫິ ສີລາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມສຣຓຕາຍ ຘມ຺ເມເນວ ນາຖຕິ ອາສີສຕິ ອຠິຠວຕີຕິ ນາໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ¶ ຕສ຺ສ ນາຖຠາວກຣາ ຘມ຺ມາ ນາຖກຣຓາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນາຖຠາວກຣາ ປຕິຏ຺ຐກຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐກຣາຕິ ຍສ຺ສ ນາຖຠາວກຣາ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐາວິຘາຍິໂນ. ອປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ ອນາໂຖ, ສປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ ສນາໂຖຕິ ປຕິຏ຺ຐຕ຺ໂຖ ນາຖ-ສທ຺ໂທ. ກລ຺ຍາຓຄຸຓໂຍຄໂຕ ກລ຺ຍາຓາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ອາຫ. ມິຊ຺ຊນລກ຺ຂຓາ ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມິຕ຺ໂຕ. ໂສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກລ຺ຍາໂຓ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕປເທນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສ ເຕນ ສພ຺ພກາລໍ ອວິຊຫິຕວາໂສຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກລ຺ຍາຓສຫາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕວສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕ ເອວ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ສຫ ອຍນໂຕຕິ ສຫ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອສໂມຘາເນ ຈິຕ຺ເຕນ, ສໂມຘາເນ ປນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຈວ ກາເຍນ ຈ ສມ຺ປວງ຺ໂກ. ສຸຂໍ ວໂຈ ເອຕສ຺ມິໍ ອນຸກູລຄາຫິມ຺ຫິ ອາທຣຄາຣວວຕິ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ສຸວໂຈ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸເຂນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ. ຂໂມຕິ ຂນ຺ໂຕ. ຕເມວສ຺ສ ຂມຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄາຬ຺ເຫນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາມໂຕຕິ ມິຈ຺ຉາ, ອໂຍນິໂສ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຏິປ຺ຜຣຕີຕິ ປຏາຓິກຠາເວນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ປທກ຺ຂິຓໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສມ຺ມາ, ໂຍນິໂສ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຸຈ຺ຈາວຈານີຕິ ວິປຸລຂຸທ຺ທການິ. ຕຕ຺ຣຸປຄມນິຍາຍາຕິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ມຫນ຺ເຕ ຂຸທ຺ທເກ ຈ ກມ຺ເມ ສາຘນວເສນ ອຸປາເຍນ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິປ຺ຜາທເນ ສມຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣຸປາຍາຍາຕິ ວາ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ກມ຺ເມ ສາເຘຕພ຺ເພ ອຸປາຍຠູຕາຍ.

ຘມ຺ເມ ອສ຺ສ ກາໂມຕິ ຘມ຺ມກາໂມຕິ ພ຺ຍຘິກຣຓານມ຺ປິ ພາຫິຣຕ຺ໂຖ ສມາໂສ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາເມຕພ຺ພໂຕ ວາ ປິຍາຍິຕພ຺ພໂຕ ກາໂມ, ຘມ຺ໂມ. ຘມ຺ໂມ ກາໂມ ອສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມກາໂມ. ຘມ຺ໂມຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປິຍາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສມຸທາຫຣຓໍ ກຖນໍ ສມຸທາຫາໂຣ, ປິໂຍ ສມຸທາຫາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ປິຍສມຸທາຫາໂຣ. ສຍຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ‘‘ສກ຺ກຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອນຸກຑ຺ຒຕິ. ເຕນ ສຍຎ຺ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເທເສຕຸກາໂມ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຠິຘມ຺ໂມ ສຕ຺ຕ ປກຣຓານິ ‘‘ອຘິໂກ ອຠິວິສິຏ຺ໂຐ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ວິນໂຍ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາ ¶ ວິນຍນໂຕ ກາຍວາຈານໍ. ອຠິວິນໂຍ ຂນ຺ຘກປຣິວາຣາ ວິເສສໂຕ ອາຠິສມາຈາຣິກຘມ຺ມກິຕ຺ຕນໂຕ. ອາຠິສມາຈາຣິກຘມ຺ມປາຣິປູຣິວເສເນວ ຫິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກຘມ຺ມປາຣິປູຣີ. ຘມ຺ໂມ ເອວ ປິຏກທ຺ວຍສ຺ສປິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມຠາວໂຕ. ມຄ຺ຄຜລານິ ອຠິຘມ຺ໂມ ‘‘ນິພ຺ພານຘມ຺ມສ຺ສ ¶ ອຠິມຸໂຂ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ກິເລສວູປສມກຣຓໍ ປຸພ຺ພຠາຄິຍາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິໂຕ ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາ ຈ. ອຸຬາຣປາໂມຊ຺ໂຊຕິ ພລວປາໂມຊ຺ໂຊ. ກາຣຓຕ຺ເຖຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ. ກຸສລຘມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ຫິສ຺ສ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ອຘິຄມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ວາ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ຠຸມ຺ມໍ ຍຖາ ‘‘ເຈຕໂສ ອວູປສເມ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຐມນາຖສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຐມອຣິຍາວາສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໙. ນວເມ ອຣິຍານໍ ເອວ ອາວາສາຕິ ອຣິຍາວາສາ ອນຣິຍານໍ ຕາທິສານໍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອຣິຍາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ຂີຓາສວາ ຄຫິຕາ. ເຕ ຈ ຍສ຺ມາ ເຕຫິ ສພ຺ພກາລໍ ອວິຊຫິຕວາສາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕ ອາວສິໍສຸ ອາວສນ຺ຕິ ອາວສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາວສິໍສູຕິ ນິສ຺ສາຍ ອາວສິໍສຸ. ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນຕາທໂຍ ຫິ ອຣິຍານໍ ອປສ຺ສຍາ. ເຕສຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫານປຈ຺ເຈກສຈ຺ຈປໂນທນເອສນາໂອສຏ຺ຐານິ, ‘‘ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕິ, ອຘິວາເສຕິ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ ວິໂນເທຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໒.໑໖໘; ອ. ນິ. ໑໐.໒໐) ວຸຕ຺ເຕສຸ ອປສ຺ເສເນສຸ ວິໂນທນຎ຺ຈ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈາເນວ, ອິຕເຣ ມຄ຺ເຄນ ຈ ສມິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ.

ປຐມອຣິຍາວາສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທຸຕິຍອຣິຍາວາສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໐. ທສເມ ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ກຸຣຸສຸ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ກຸຣຸຣຏ຺ຐໍ ກິຣ ຕທາ ຕນ຺ນິວາສິສຕ຺ຕານໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣວນ຺ຕຕາທິນາ ¶ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາຍ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕາພເລນ ວາ ຕທາ ອຸຕຸອາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕເມວ ອໂຫສິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕກຸຣຸວຕ຺ຕຘມ຺ມານຸຏ຺ຐານວາສນາຍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸ ວິຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸຕຸອາທິສມ຺ປນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາຕິສຍໍ ອຸຕຸສປ຺ປາຍາທິຍຸຕ຺ຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອຸປາສກາ ອຸປາສິກາໂຍ ອຸຕຸປຈ຺ຈຍາທິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຣຏ຺ຐສ຺ສ ສປ຺ປາຍອຸຕຸປຈ຺ຈຍເສວເນນ ນິຈ຺ຈໍ ກລ຺ລສຣີຣາ ກລ຺ລຈິຕ຺ຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ຈິຕ຺ຕສຣີຣກລ຺ລຕາຍ ອນຸຄ຺ຄຫິຕປຎ຺ຎາພລາ ຄມ຺ຠີຣກຖໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທນິສ຺ສິຕານໍ ¶ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎານຎ຺ຈ ກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສິໂນ ຠິກ຺ຂູ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາກາຣກາ’’ຕິອາທິ.

ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ ຍຸຕ຺ຕາ ເຈວ ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໖) ຊນປເທ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ປກຕິຍາວ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ທາສກມ຺ມກຣປຣິຊນາປິ ສຕິປຏ຺ຐານປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕເມວ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕິ. ອຸທກຕິຕ຺ຖສຸຕ຺ຕກນ຺ຕນຏ຺ຐານາທີສຸປິ ນິຣຕ຺ຖກກຖາ ນາມ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ. ສເຈ ກາຈິ ອິຕ຺ຖີ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ກຕຣໍ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນໍ ມນສິ ກໂຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ຄຣຫນ຺ຕິ ‘‘ຘີຣຕ຺ຖຸ ຕວ ຊີວິຕໍ, ຊີວມານາປິ ຕ຺ວໍ ມຕສທິສາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ມາ ທານິ ປຸນ ເອວມກາສີ’’ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິ. ຍາ ປນ ‘‘ອຫໍ ອສຸກໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ນາມ ມນສິ ກໂຣມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ສາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຕວ ຊີວິຕໍ ສຸຊີວິຕໍ, ຕ຺ວໍ ນາມ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ, ຕວຕ຺ຖາຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີຫິ ປສໍສນ຺ຕິ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສຊາຕິກາເຍວ ສຕິປຏ຺ຐານມນສິກາຣຍຸຕ຺ຕາ, ເຕ ນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາປິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ນຏໂກ ສຸວໂປຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາເປນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸນິອຸປສ຺ສຍໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວສິຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ສຸວໂປຕກໍ ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ຕໍ ສາມເຓຣິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິໍສຸ, ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ ຈສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕໍ ເອກທິວສໍ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ມຫາເຖຣີ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕາ’’ຕິ. ກິໍ, ອຍ຺ໂຍຕິ. ອຕ຺ຖິ ເຕ ໂກຈິ ຠາວນາມນສິກາໂຣຕິ? ນຕ຺ຖຍ຺ເຍຕິ. ອາວຸໂສ ¶ , ປພ຺ພຊິຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສນ຺ເຕນ ນາມ ວິສ຺ສຏ຺ຐອຕ຺ຕຠາເວນ ຠວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ໂກຈິເທວ ມນສິກາໂຣ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ຕ຺ວໍ ປນ ອຎ຺ຎໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ‘‘ອຏ຺ຐິ ອຏ຺ຐີ’’ຕິ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຫີຕິ. ໂສ ເຖຣິຍາ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐິ ອຏ຺ຐີ’’ຕິ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ຈຣຕິ.

ຕໍ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ໂຕຣຓຄ຺ເຄ ນິສີທິຕ຺ວາ ພາລາຕປໍ ຕປມານໍ ເອໂກ ສກຸໂຓ ນຂປຎ຺ຊເຣນ ອຄ຺ຄເຫສິ. ໂສ ‘‘ກິຣິ ກິຣີ’’ຕິ ສທ຺ທມກາສິ. ສາມເຓຣິໂຍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ສກຸເຓນ ຄຫິໂຕ, ໂມເຈມ ນ’’ນ຺ຕິ ເລຑ຺ຑຸອາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂມເຈສຸໍ. ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຐປິຕໍ ເຖຣີ ອາຫ, ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕ, ສກຸເຓນ ຄຫິຕກາເລ ກິໍ ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ. ອຍ຺ເຍ, ນ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ‘‘ອຏ຺ຐິປຸຎ຺ໂຊວ ອຏ຺ຐິປຸຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ກຕຣສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິປ຺ປກິຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ, ອຍ຺ເຍ, ອຏ຺ຐິປຸຎ຺ຊເມວ ຈິນ຺ເຕສິນ຺ຕິ. ສາຘຸ ສາຘຸ, ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕ ¶ , ອນາຄເຕ ຠວກ຺ຂຍສ຺ສ ເຕ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາປິ ສຕິປຏ຺ຐານມນສິກາຣຍຸຕ຺ຕາ.

ທີຆນິກາຍາທີສຸ ມຫານິທານາທີນີຕິ ທີຆນິກາເຍ ມຫານິທານໍ (ທີ. ນິ. ໒.໙໕ ອາທໂຍ) ສຕິປຏ຺ຐານໍ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒ ອາທໂຍ) ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໕ ອາທໂຍ) ສາໂຣປມໍ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໗ ອາທໂຍ) ຣຸກ຺ໂຂປມໍ ຣຏ຺ຐປາລໍ ມາຄຓ຺ຑິຍໍ ອາເນຎ຺ຊສປ຺ປາຍນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໖໖ ອາທໂຍ) ເອວມາທີນິ.

ຎາຓາທໂຍຕິ ຎາຓຎ຺ເຈວ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕຫິ ວິນາ ສມ຺ປຊານຕາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ມຫາຈິຕ຺ຕານີຕິ ອຏ຺ຐປິ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ‘‘ສຕຕວິຫາຣາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຣຫິຕກາເລປິ ປວຕ຺ຕິໂຊຕນໂຕ. ທສ ຈິຕ຺ຕານີຕິ ອຏ຺ຐ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ ຫສິຕຸປ຺ປາທໂວຏ຺ຐພ຺ພນຈິຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສ ຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອຣຊ຺ຊນາທຸສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕິ ເຕສມ຺ປິ ສາຘາຣຓາຕິ. ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວເສນ ອາຄຕານໍ ອິເມສໍ ສຕຕວິຫາຣານໍ ໂສມນສ຺ສໍ ກຖໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາເສວນວເສນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຂີຓາສໂວ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐປິ ອາຣມ຺ມເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວິຍ ພຫຸລໍ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນໂຕ. ກທາຈິ ປນ ຕຖາ ເຈໂຕຠິສງ຺ຂາຣາຠາເວ ຍໍ ຕໍ ສຠາວໂຕ ອິຏ຺ຐໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ¶ , ຕຕ຺ຖ ຍາຖາວສຠາວຄ຺ຄຫຓວເສນປິ ອຣຫໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕເຕວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸພ຺ພາເສວນວເສນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາເສວນວເສນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ອາຣກ຺ຂກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຈຣໂຕຕິອາທິນາ ນິຈ຺ຈສມາທານໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕໍ ວິກ຺ເຂປາຠາເວນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄຕາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄຕາ, ນ ສມິຕປາປາ. ໂຠວາທິໂນຕິ ຊາຕິມຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ວທຕິ. ປາເຏກ຺ກສຈ຺ຈານີຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ຄຫິຕານິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິຏ຺ຐານິ ທິຏ຺ຐິສຈ຺ຈາທີນິ. ຕານິປິ ຫິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທເມວາ’’ຕິອາທິ. ນີຫຏານີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໂຕ ນີຫຣິຕານິ ອປນີຕານິ. ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມໂຕ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫສ຺ສ. ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາວເວວຈນານີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ປຣິຈ຺ຈາຄຠາວສ຺ສ ອຘິວຈນານິ.

ນຕ຺ຖິ ເອຕາສໍ ວໂຍ ເວກລ຺ລນ຺ຕິ ອວຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອນູນາ’’ຕິ, ອນວເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສນາຕິ ¶ ກາເມສນາທໂຍ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ກຖິຕາ ຣາຄາທີນໍ ປຫີນຠາວທີປນໂຕ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຜລໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓມຸເຂນ ອຣິຍຜລໍ ກຖິຕໍ. ອຘິຄເຕ ຫິ ອຄ຺ຄຜເລ ສພ຺ພໂສ ຣາຄາທີນໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ປຊານາຕິ, ຕຎ຺ຈ ປຊານນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນ຺ຕິ.

ທຸຕິຍອຣິຍາວາສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນາຖວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ມຫາວຄ຺ໂຄ

໑. ສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໑. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ວິສມຏ຺ຐາເນສູຕິ ປປາຕາທີສຸ ວິສມຏ຺ຐາເນສຸ. ‘‘ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓານີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເຈຕານິ ສາວການມ຺ປິ ເອກຈ຺ຈານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ກາມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຍາທິສານິ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ຐານາຏ຺ຐານຎາຓາທີນິ, ນ ຕາທິສານິ ຕທຎ຺ເຎສໍ ກທາຈິປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓານີຕິ ¶ . ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ພລານີ’’ຕິ. ອິມເມວ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເລສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕທຠາວໂຕ ອາສຍານຸສຍຎາຓາທີສຸ ເອວ ອສາຘາຣຓສມຎ຺ຎາ ນິຣຸຬ຺ຫາ. ກາມໍ ຎາຓພລານໍ ຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາໂຣປິ ປນ ເນສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວ. ຎາຓສມ຺ຠາຣສ຺ສປິ ວາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣຠາວໂຕ ‘‘ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຄຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປກຕິຫຕ຺ຖິກຸລນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໒໒) ຄິຣິຈຣນທິຈຣວນຈຣາທິປ຺ປເຠທາ ໂຄຈຣິຍກາລາວກນາມາ ສພ຺ພາປິ ພເລນ ປາກຕິກາ ຫຕ຺ຖິຊາຕິ. ທສນ຺ນໍ ປຸຣິສານນ຺ຕິ ຖາມມຊ຺ຌິມານໍ ທສນ຺ນໍ ປຸຣິສານໍ. ເອກສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາຍພລນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອກສ຺ສາຕິ ຈ ຕຖາ ເຫຏ຺ຐາ ກຖາຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເທສນາໂສເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາຣາຍນສງ຺ຆາຕພລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນາຣາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຣສ຺ມິໂຍ. ຕາ ພຫູ ນານາວິຘາ ອິໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນາຣາຍນໍ, ວຊິຣໍ, ຕສ຺ມາ ນາຣາຍນສງ຺ຆາຕພລນ຺ຕິ ວຊິຣສງ຺ຆາຕພລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓພລໍ ປນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວ, ນ ກາຍພລໍ ວິຍ ອຏ຺ຐກຖາຣຸຬ຺ຫເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ¶ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໓) ອາຄຕານິ ເຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານິ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໗໖໐) ປນ ນິທານວຄ຺ເຄ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ອາຄຕານິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາຣີສຎ຺ຈ. ເຕສຕ຺ຕຕິ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໑) ສຸຕມຍາທີນິ ອາຄຕານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ສໍຍຸຕ຺ຕເກ. ອຎ຺ຎານິປີຕິ ເອເຕນ ຎາຓວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໗໕໑ ອາທໂຍ) ເອກກາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໐໖໓) ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ ຈ ‘‘ຕຍິທໍ ຕຖາຄໂຕ ປຊານາຕິ ‘ອິມານິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານິ ເອວໍ ຄຫິຕານີ’ຕິ’’ອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໓໖) ວຸຕ຺ຕານິ ອເນການິ ຎາຓປ຺ປເຠທານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍາຖາວປ຺ປຏິເວຘໂຕ ສຍຎ຺ຈ ອກມ຺ປິຍໍ ປຸຄ຺ຄລຎ຺ຈ ຕໍສມງ຺ຄິນໍ ເນຍ຺ເຍສຸ ອຘິພລໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຏ຺ເຐນ ຈາ’’ຕິ.

ອຸສຠສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ອາສຠໍ, ເສຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາປຏິຊານນວເສນ ອຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐ ວາ ປຣິສາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອາສຠາ, ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ. ອິທໍ ປນາຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ຐານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕເມວ ວທຕິ. ຕິຏ຺ຐມາໂນວາຕິ ອວທນ຺ໂຕປິ ຕິຏ຺ຐມາໂນວ ປຏິຊານາຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນຸຊານາຕິ.

ອຏ຺ຐສຸ ¶ ປຣິສາສູຕິ ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອເນກສຕໍ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສໍ…ເປ… ຕຕ຺ຣ ວຕ ມໍ ຠຍໍ ວາ ສາຣຊ຺ຊໍ ວາ ໂອກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕເມຕໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ນ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໑) ວຸຕ຺ຕາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ. ອຠີຕນາທໍ ນທຕີຕິ ປຣໂຕ ທສ຺ສິຕຎາຓໂຍເຄນ ທສພໂລຫນ຺ຕິ ອຠີຕນາທໍ ນທຕິ.

ປຏິເວຘນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ ປຏິເວໂຘຕິ ‘‘ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສປິ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ອວພຸຊ຺ຌນມຕ຺ເຕນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ເທສນາຎາຓປວຕ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ກສ຺ສ ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິຕຈກ຺ກສ຺ສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ຐານໍ ວິຍ.

ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ຠູມິຍໍ ປຸຣິໂສ ວິຍ, ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາ’’ຕິ. ຐານນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕລາໂຠ ຘຣມານຕາ ຈ, ນ ຄຕິນິວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາ’’ຕິ. ຍຕ຺ຖ ປເນຕໍ ທສພລຎາຓໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິຘມ຺ເມ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສມາທິຍນ຺ຕີຕິ ¶ ສມາທານານິ, ຕານິ ປນ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກຕານ’’ນ຺ຕິ. ກມ຺ມເມວ ວາ ກມ຺ມສມາທານນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມາທານສທ຺ທສ຺ສ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ມຸຕ຺ຕຄຕສທ຺ເທ ຄຕສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ. ຄຕີຕິ ນິຣຍາທິຄຕິໂຍ. ອຸປຘີຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ກາໂລຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປຈ຺ຈນາຣຫກາໂລ. ປໂຍໂຄຕິ ວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ກິຣິຍາ.

ອຄຕິຄາມິນິນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຄາມິນິໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຊານາມິ ນິພ຺ພານຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໓). ພຫູສຸປິ ມນຸສ຺ເສສຸ ເອກເມວ ປາຓໍ ຆາເຕນ຺ເຕສຸ ກາມໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຈຕນາ ຕສ຺ເສເວກສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓາ, ຕໍ ປນ ກມ຺ມໍ ເຕສໍ ນານາກາຣໍ. ເຕສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໑໑) ຫິ ເອໂກ ອາທເຣນ ຉນ຺ທຊາໂຕ ກໂຣຕິ, ເອໂກ ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວມ຺ປິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ປເຣຫິ ນິປ຺ປີຬິໂຕ ກໂຣຕິ, ເອໂກ ສມານຈ຺ຉນ຺ໂທ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິພາຫມາໂນ ວິຈຣຕິ. ເຕສຸ ເອໂກ ເຕເນວ ກມ຺ເມນ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ເອໂກ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ, ເອໂກ ¶ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ. ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ ເອສ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ, ເອສ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ’’ຕິ ຊານາຕິ. ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານມ຺ປິ ‘‘ເອສ ມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ອຸສ຺ສທນິຣເຍ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານມ຺ປິ ‘‘ເອສ ອປາທໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ທ຺ວິປາທໂກ, ເອສ ຈຕຸປ຺ປໂທ, ເອສ ພຫຸປ຺ປໂທ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານມ຺ປິ ‘‘ເອສ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ຂຸປ຺ປິປາສິໂກ, ເອສ ປຣທຕ຺ຕູປຊີວີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເຕສຸ ຈ ກມ຺ເມສຸ ‘‘ອິທໍ ກມ຺ມໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ອຎ຺ເຎນ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຸປຘິເວປກ຺ກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ.

ຕຖາ ສກລຄາມວາສິເກສຸ ເອກໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທທມາເນສຸ ກາມໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຈຕນາ ປິຓ຺ຑປາຕາຣມ຺ມຓາວ, ຕໍ ປນ ກມ຺ມໍ ເຕສໍ ນານາກາຣໍ. ເຕສຸ ຫິ ເອໂກ ອາທເຣນ ກໂຣຕີຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສໍ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ເກຈິ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເກຈິ ມນຸສ຺ສໂລເກ. ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ຊານາຕິ. ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ ເອສ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ເທວໂລເກ. ຕຕ຺ຖາປິ ເອສ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ, ເອສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ, ເອສ ເວສ຺ສກຸເລ, ເອສ ສຸທ຺ທກຸເລ, ເອສ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີສຸ, ເອສ ນິມ຺ມານຣຕີສຸ, ເອສ ຕຸສິເຕສຸ, ເອສ ຍາເມສຸ, ເອສ ຕາວຕິໍເສສຸ, ເອສ ຈາຕຸມຫາຣາຊິເກສຸ, ເອສ ຠຸມ຺ມເທເວສູ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຫີນປຓີຕສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓອປ຺ປປຣິວາຣມຫາປຣິວາຣຕາທິເຠທໍ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໍ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ຊານາຕິ.

ຕຖາ ¶ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ເຕສຸເຍວ ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ເອສ ກິຎ຺ຈິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ເອສ ມຫາຠູຕມຕ຺ຕເມວ ວວຕ຺ຖເປສ຺ສຕິ, ເອສ ຣູປປຣິຄ຺ຄເຫເຍວ ຐສ຺ສຕິ, ເອສ ອຣູປປຣິຄ຺ຄເຫເຍວ, ເອສ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄເຫເຍວ, ເອສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫເຍວ, ເອສ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍເມວ, ເອສ ປຐມຜເລເຍວ, ເອສ ທຸຕິຍຜເລເຍວ, ເອສ ຕຕິຍຜເລເຍວ, ເອສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸປິ ‘‘ອິມສ຺ສ ປຣິກມ຺ມມຕ຺ຕເມວ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕິ, ເອສ ອປ຺ປນໍ ເອວ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ເອສ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມສ຺ສ ເຈຕນາ’’ຕິອາທິ.

ກາມນໂຕ ¶ ກາເມຕພ຺ພໂຕ ກາມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໂຕ ຈ ຘາຕຸ ກາມຘາຕຸ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸຣູປຘາຕຸອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ວິລກ຺ຂຓຕາຍາຕິ ວິສທິສສຠາວຕາຍ. ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸໂລກນ຺ຕິ ອເນກຘາຕຸໍ ນານາຘາຕຸໍ ຂນ຺ຘໂລກໍ ອາຍຕນໂລກໍ ຘາຕຸໂລກໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອຍໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມ…ເປ… ອຍໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມ. ເຕສຸປິ ເອກວິເຘນ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອກາທສວິເຘນ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອກວິເຘນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ພຫຸວິເຘນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອກວິເຘນ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ, ພຫຸວິເຘນ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ຕາວ ຂນ຺ຘໂລກສ຺ສ, ‘‘ອິທໍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ນາມ…ເປ… ອິທໍ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ທສາຍຕນາ ກາມາວຈຣາ, ທ຺ເວ ຈາຕຸຠູມກາ’’ຕິອາທິນາ ອາຍຕນໂລກສ຺ສ, ‘‘ອຍໍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ນາມ…ເປ… ອຍໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ໂສຬສ ຘາຕຸໂຍ ກາມາວຈຣາ, ທ຺ເວ ຈາຕຸຠູມກາ’’ຕິອາທິນາ ຘາຕຸໂລກສ຺ສ ອເນກສຠາວໍ ນານາສຠາວຎ຺ຈ ປຊານາຕິ. ນ ເກວລໍ ອຸປາທິນ຺ນສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ເສວ, ອຖ ໂຂ ອນຸປາທິນ຺ນກສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສປິ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ເສໂຕ, ອິມສ຺ສ ກາໂຬ, ອິມສ຺ສ ມຏ຺ໂຐ, ອິມສ຺ສ ສກຓ຺ຏໂກ, ອິມສ຺ສ ພຫລຕ຺ຕໂຈ, ອິມສ຺ສ ຕນຸຕ຺ຕໂຈ, ອິມສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວເສນ ເອວຣູປໍ, ອິມສ຺ສ ປຸປ຺ຜໍ ນີລໍ ປີຕໍ ໂລຫິຕໍ ໂອທາຕໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ, ອິມສ຺ສ ຜລໍ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕໍ ທີຆໍ ວຏ຺ຏໍ ສຸສຓ຺ຐານໍ ທຸສ຺ສຓ຺ຐານໍ ມຏ຺ຐໍ ຜຣຸສໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ມຘຸຣໍ ຕິຕ຺ຕກໍ ກຏຸກໍ ອມ຺ພິລໍ ກສາວໍ, ອິມສ຺ສ ກຓ຺ຏໂກ ຕິຂິໂຓ ກຸຓ຺ໂຐ ອຸຊຸໂກ ກຸຏິໂລ ຕມ຺ໂພ ກາໂຬ ໂອທາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຊານາຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘານໍ ເອວ ຫິ ເອຕໍ ພລໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ.

ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕນ຺ຕິ ນານຊ຺ຌາສຍຕໍ. ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ ອຊ຺ຌາສຍສຠາໂວ. ໂສ ປນ ຫີນປຓີຕຕາສາມຎ຺ເຎນ ປາຬິຍໍ ທ຺ວິຘາວ ວຸຕ຺ໂຕປິ ຫີນປຓີຕາທິເຠເທນ ອເນກວິໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຫີນາທີຫິ ອຘິມຸຕ຺ຕີຫິ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຠາວ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ເຍ ສຕ຺ຕາ ຍໍຍໍອຘິມຸຕ຺ຕິກາ, ເຕ ¶ ເຕ ຕໍຕທຘິມຸຕ຺ຕິເກ ເອວ ເສວນ຺ຕິ ຠຊນ຺ຕິ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕິ ຘາຕຸສຠາຄໂຕ. ຍຖາ ຄູຖາທີນໍ ຘາຕູນໍ ສຠາໂວ ເອໂສ, ຍໍ ຄູຖາທີຫິ ເອວ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ ສເມນ຺ຕິ, ເອວໍ ຫີນຊ຺ຌາສຍາ ທຸສ຺ສີລາທີເຫວ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ ສເມນ຺ຕິ, ສມ຺ປນ຺ນສີລາທໂຍ ຈ ສມ຺ປນ຺ນສີລາທີເຫວ. ຕໍ ເນສໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕໍ ຠຄວາ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ.

ວຸທ຺ຘິໍ ¶ ຫານິຎ຺ຈາຕິ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຘິກຕໍ ອນຘິກຕຎ຺ຈ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທເສ (ວິຠ. ໘໑໔; ປຏິ. ມ. ໑໑໓) ‘‘ອາສຍໍ ຊານາຕິ, ອນຸສຍໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ອາສຍາທິຊານນໍ ກສ຺ມາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ? ອາສຍຊານນາທິນາ ເຍຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ປໂຣປເຣຫິ ສຕ຺ຕາ ກລ຺ຍາຓປາປາສຍາທິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຊານນສ຺ສ ວິຠາວນໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕອາສຍານຸສຍຎາຓານໍ ວິສຸໍ ອສາຘາຣຓຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາຓານໍ ວິສຸໍ ພລວຕາ ຈ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາສຍນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ນິວສນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ນິວາສຏ຺ຐານໍ, ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ວາ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ ວາ ອາສໂຍ, ອນຸສໂຍ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ຖາມຄໂຕ ກິເລໂສ. ຕໍ ປນ ຠຄວາ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ຊານນ຺ໂຕ ເຕສໍ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຎາຓານຎ຺ຈ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓປິ ຊານາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ກາມໍ ເສວນ຺ຕໍເຍວ ຠຄວາ ຊານາຕິ – ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາມຄຣຸໂກ ກາມາສໂຍ ກາມາຘິມຸຕ຺ໂຕ’ຕິ. ກາມໍ ເສວນ຺ຕໍເຍວ ຊານາຕິ – ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນກ຺ຂມ຺ມຄຣຸໂກ ເນກ຺ຂມ຺ມາສໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕ’ຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ເສວນ຺ຕໍເຍວ ຊານາຕິ. ພ຺ຍາປາທໍ, ອພ຺ຍາປາທໍ, ຖິນມິທ຺ຘໍ, ອາໂລກສຎ຺ຎໍ ເສວນ຺ຕໍເຍວ ຊານາຕິ – ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຖິນມິທ຺ຘຄຣຸໂກ ຖິນມິທ຺ຘາສໂຍ ຖິນມິທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ໂຕ’’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓).

ປຐມາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣານໍ ປຐມາທີນໍ ປຈ຺ຈນີກຊ຺ຌາປນຏ຺ເຐນ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາປນຏ຺ເຐນ ຈ ຌານານໍ. ຈຕຸກ຺ກນເຍນ ເຫຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ວິມຸຈ຺ຈນໂຕ ອາຣມ຺ມເຓ ຈ ອຘິມຸຈ຺ຈນໂຕ ວິໂມກ຺ຂາ ນາມ. ອຏ຺ຐໂມ ປນ ສພ຺ພໂສ ສຎ຺ຎາເວທຍິເຕຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປຄມວິໂມກ຺ໂຂ ນາມ. ຈຕຸກ຺ກນຍປຎ຺ຈກນເຍສຸ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາໂຣ ນາມ. ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສມາຘິ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ໂຕ. ນຍທ຺ວເຍປິ ອຸປຣິ ຕີສຸ ຌາເນສຸ ສມາຘິ ອວິຕກ຺ກອວິຈາໂຣ. ສມາປຕ຺ຕີສຸ ປຏິປາຏິຍາ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາຘີຕິປິ ນາມໍ, ສມາປຕ຺ຕີຕິປິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສພ຺ຠາວໂຕ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ຕທຠາວໂຕ ນ ສມາຘີຕິ ນາມໍ. ຫານຠາຄິຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ອປ຺ປຄຸເຓຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ກາມາທິອນຸປກ຺ຂນ຺ທນໍ ¶ . ວິເສສຠາຄິຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຄຸເຓຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ¶ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິປກ຺ຂນ຺ທນໍ. ອິຕິ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ກາມາທິທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິປກ຺ຂນ຺ທນານິ ຫານຠາຄິຍວິເສສຠາຄິຍາ ຘມ຺ມາຕິ ທສ຺ສິຕານິ. ເຕຫິ ປນ ຌານານໍ ຕໍສຠາວຕາ ຈ ຘມ຺ມສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ເຫຕຸຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ໂວທານນ຺ຕິ ປຄຸຓຕາສງ຺ຂາຕໍ ໂວທານໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິອຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນິໂຣຘໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປາຬິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕ ‘‘ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໗) ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ. ໂຍ ສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ສມາໂນ ເອວ ‘‘ນ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສມານໍ ເອວ ‘‘ນ ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ, ໂສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍເຍວ ສມານໍ ‘‘ວິປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນ ຕຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສກສກກິຈ຺ຈເມວ ຊານາຕີຕິ ຐານາຏ຺ຐານຊານນາທິສກສກເມວ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ຊານາຕິ, ຍຖາສກເມວ ວິສຍໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມ຺ປີຕິ ເຕຫິ ທສພລຎາເຓຫິ ຊານິຕພ຺ພມ຺ປິ. ກມ຺ມວິປາກນ຺ຕຣເມວາຕິ ກມ຺ມນ຺ຕຣສ຺ສ ວິປາກນ຺ຕຣເມວ ຊານາຕິ. ເຈຕນາເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ນິຣຍາທິນິພ຺ພານຄາມິນິປ຺ປຏິປທາຠູເຕ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທເມວາ’’ຕິ. ຘາຕຸນານຕ຺ຕຎ຺ຈ ຘາຕຸນານຕ຺ຕກາຣຓຎ຺ຈ ຘາຕຸນານຕ຺ຕກາຣຓນ຺ຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຎ຺ຫິ ຎາຓໍ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຊານາຕິ. ‘‘ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໑໒) ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ສຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທເມວາຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ສຈ຺ຈານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນເມວ. ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອຏ຺ຐມນວມພລານິ ວິຍ ຕໍສທິສໍ, ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓມິວ ວິກຸພ຺ພິຕຸໍ. ເອເຕນສ຺ສ ພລສທິສຕຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຌານາທິຎາຓໍ ວິຍ ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ວິກຸພ຺ພິຕຸຎ຺ຈ. ຍທິປິ ຫິ ຌານາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ສຕ຺ຕມພລນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ຌານາທີຫິ ວິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນຕ຺ຖີຕິ ຌານາທິສຫຄຕໍ ຎາຓໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຌານາທິກິຈ຺ຈໍ ວິຍ ນ ສພ຺ພໍ ພລກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຌານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ, ອິທ຺ຘິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພິຕຸຎ຺ຈ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກສ຺ສຈິ ພລສ຺ສ ຌານອິທ຺ຘິຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ¶ ກິຈ຺ຈວິເສສວເສນປິ ທສພລຎາຓສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຕກ຺ກຕ຺ຕິກຠູມນ຺ຕຣວເສນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິປາຏິຍາຕິອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິປາຏິຍາ.

ອນຸປທວຓ຺ຓນໍ ¶ ຎຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິເລສາວຣຓໍ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ກິເລສາວຣຓສ຺ສ ອຠາໂວ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓາຘິຄມສ຺ສ ຐານໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອຏ຺ຐານໍ. ອນຘິຄມສ຺ສ ປນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຏ຺ຐານໍ ຐານຎ຺ຈາຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂລກິຍ…ເປ… ທສ຺ສນໂຕ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຐິຕິ ອາສວກ຺ຂຍາຘິຄມສ຺ສ ຐານໍ ກິເລສາວຣຓາຠາວສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ. ສາ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ນ ໂຫຕິ, ອສຕິ ຈ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ຕສ຺ສາ ອຏ຺ຐິຕິຍາ ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ເນສໍ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕານໍ. ຘາຕຸເວມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕຕິ ກາມຘາຕຸອາທີນໍ ປວຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນໂຕ, ຍທຄ຺ເຄນ ຘາຕຸເວມຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຈຣິຍາທິວິເສສມ຺ປິ ຊານາຕິ. ຘາຕຸເວມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕຕິ ວາ ຘມ຺ມຘາຕຸເວມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕ. ສພ຺ພາປິ ຫິ ຈຣິຍາ ຘມ຺ມຘາຕຸປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວາຕິ. ປໂຍຄໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາປິ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕາທີນໍ ວິຍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂານຸຠາວໂຕ ປຕ຺ຕພ຺ເພນາຕິ ເອຕ຺ຖ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປຣສ຺ສ ຫທຍວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສຍໂລຫິຕວຓ຺ຓທສ຺ສນມຸເຂນ ຕທາ ປວຕ຺ຕມານຈິຕ຺ຕຊານນຕ຺ຖໍ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ນາມ ສາວການໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາທິກມ຺ມິການໍ, ຍໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອານຸຠາວໂຕ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ປຕ຺ຕພ຺ພຕາ ສິຍາ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ຍທິປິ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓາຘິຄມໂຕ ປເຄວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຘິຄໂມ, ຕຖາປິ ຕຖາປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍສິທ຺ຘິຍາ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ເສສາຠິຎ຺ຎາຕ຺ຕເຍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຘິຄເມນ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒-໔. ອຘິວຸຕ຺ຕິປທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໒໒-໒໔. ທຸຕິເຍ ອຘິວຈນປທານນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປທານໍ. ທາສາທີສຸ ສິຣິວຑ຺ຒກາທິສທ຺ທາ ວິຍ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິວຈນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອຘິສທ຺ໂທ ອຸປຣິຠາເຄ. ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຸປຣິ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ, ອຸປາທາຠູຕຣູປາທີນໍ ¶ ອຸປຣິ ປຎ຺ຎປິຍມານາ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິທີປກປທານີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ປທານິ ປທຏ຺ຐານານິ ອຘິວຈນປທານິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ເຍ’’ຕິອາທິ. ເຕສນ຺ຕິ ອຘິວຈນານໍ. ເຍຕິ ຂນ຺ຘາທໂຍ. ອຘິວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຘິວຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຘິກຎ຺ຫິ ສຠາວຘມ຺ເມສຸ ສສ຺ສຕາທິໍ, ປກຕິອາທິໍ, ທ຺ຣພ຺ຍາທິໍ, ຊີວາທິໍ, ກາຍາທິຎ຺ຈ, ອຠູຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອຊ຺ຌາໂຣເປຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ.

ອຘິວຸຕ຺ຕິປທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ກສິຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ສກລຏ຺ເຐນາຕິ ນິສ຺ເສສຏ຺ເຐນ. ອນວເສສຜຣຓວເສນ ເຈຕ຺ຖ ສກລຏ຺ໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອສຸຠນິມິຕ຺ຕາທີສຸ ວິຍ ເອກເທເສ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນວເສສໂຕ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທາຣມ຺ມຓານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຕໍ ກສິຓໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕນກຘມ຺ມານໍ. ເຂຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາເວນ. ຍຖາ ເຂຕ຺ຕໍ ສສ຺ສານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ຒນຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ເອວເມວ ຕໍ ຕ ຌານໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ. ໂຍຄິໂນ ວາ ສຸຂວິເສສານໍ ກາຣຓຠາເວນ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຕິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອວ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກສິຓໍ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ. ເຕນ ເຕນ ວາ ກາຣເຓນາຕິ ເຕນ ເຕນ ອຸປຣິອາທີສຸ ກສິຓວຑ຺ຒນກາຣເຓນ. ຍຖາ ກິນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາໂລກມິວ ຣູປທສ຺ສນກາໂມ’’ຕິ. ຍຖາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ອຸທ຺ຘໍ ເຈ ຣູປໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ອຸທ຺ຘໍ ອາໂລກໍ ປສາເຣຕິ. ອໂຘ ເຈ, ອໂຘ. ສມນ຺ຕໂຕ ເຈ ຣູປໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ສມນ຺ຕໂຕ ອາໂລກໍ ປສາເຣຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພກສິຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ສາຕິ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ເອເກກສ຺ສ. ອຎ຺ຎຠາວານຸປຄມນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຎ຺ຎກສິຓຠາວານຸປຄມນທີປນຕ຺ຖໍ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ກສິຓຠາວານຸປຄມນທີປນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ອຎ຺ເຎນ ປສາຣິຕກສິຓໍ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ປສາຣິຕກສິຓຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ເອວມ຺ປິ ເນສໍ ອຎ຺ຎກສິຓສມ຺ເຠທາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ອຎ຺ຎໍ ປຖວີອາທິ. ນ ຫິ ອຸທເກນ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ສສມ຺ຠາຣປຖວີ ອຕ຺ຖິ. ອຎ຺ຎກສິຓສມ຺ເຠໂທຕິ ອາໂປກສິຓາທິນາ ສງ຺ກໂຣ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ເສສກສິເຓສຸ.

ເອກເທເສ ¶ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນວເສສຜຣຓໍ ປມາຓສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ອປ຺ປມາຓໍ. ເຕເນວ ຫິ ເນສໍ ກສິຓສມຎ຺ຎາ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕສາ ຜຣນ຺ໂຕຕິ ຠາວນາຈິຕ຺ເຕນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຠາວນາຈິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ກສິຓໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ວາ ວິປຸລໍ ວາ ສກລເມວ ມນສິ ກໂຣຕິ, ນ ເອກເທສໍ. ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ປວຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓໍ ຜຣຓອປ຺ປມາຓວເສນ ວິຎ຺ຎາຓກສິຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກສິຓວເສນາຕິ ອຸຄ຺ຆາຏິຕກສິຓວເສນ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ອຸທ຺ຘໍອໂຘຕິຣິຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ຐານໍ ກສິຓໍ ປສາຣິຕໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອາກາສຠາວນາວເສນ ອາກາສໍ ໂຫຕີຕິ. ເອວໍ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ອາກາສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ສກລເມວ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາຄມນວເສນ ວິຎ຺ຎາຓກສິເຓປິ ອຸທ຺ຘໍອໂຘຕິຣິຍຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສວເສນ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕວິຎ຺ຎາເຓ ອຸທ຺ຘໍອໂຘຕິຣິຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ກສິຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກາຬີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຫິຕານຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຫທຍສ຺ສ ສນ຺ຕິນ຺ຕິ ປຣມຈິຕ຺ຕູປສມໍ. ກິເລສເສນນ຺ຕິ ກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕໍ ປຐມໍ ກິເລສເສນໍ. ສາ ຫິ ກິເລສເສນາ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕສຠາວາປິ ປຏິປຕ຺ຖຍມານາ ປິຍາຍິຕພ຺ພອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຣູປສຠາວໂຕ ປິຍຣູປສາຕຣູປາ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈວເສນ. ອຫໍ ເອໂກວ ຌາຍນ຺ໂຕຕິ ອຫໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ກິເລສສງ຺ຄຓິກາຍ ຈ ອຠາວໂຕ ເອໂກ ອສຫາໂຍ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ຌາຍນ຺ໂຕ. ອນຸພຸຊ຺ຌິນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ພຸຊ຺ຌິໍ ປຏິວິຊ຺ຌິໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ ເສນໍ ຊິນິຕ຺ວາ ອຫໍ ເອໂກວ ຌາຍນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຕ຺ຕິໍ ຫທຍສ຺ສ ສນ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ ອຣຫຕ຺ຕສຸຂໍ ປຏິວິຊ຺ຌິໍ, ຕສ຺ມາ ຊເນນ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວໍ ນ ກໂຣມິ, ເຕເນວ ຈ ເມ ກາຣເຓນ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ສກ຺ຂີ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ອຕ຺ຖາຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕສຸນ຺ຕິ ອິຕິສທ຺ທໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ໂຖຕິ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ.

ກາຬີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ປຐມມຫາປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໗. ສຕ຺ຕເມ ¶ ວຸຈ຺ເຈຖາຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ທຸຕິຍປເທປີຕິ ‘‘ອນຸສາສນິຍາ ວາ ອນຸສາສນິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ທຸຕິຍວາກ຺ເຍປິ. ເຕ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ. ນ ເຈວ ສມ຺ປາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນ ເຈວ ສມ຺ມເທວ ປກາເຣຫິ ຄເຫສ຺ສນ຺ຕິ ຎາເປສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ອວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຆາຕໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຎ຺ຎຖາ ອາຣາຘນໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ສປຈ຺ຈຍນາມຣູປານໍ ຍາຖາວໂຕ ອວໂພໂຘ ເອວ ອິໂຕ ພາຫິຣການໍ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ປເວທນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣາຘນນ຺ຕິ ຍາຖາວປເວທເນນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິໂຕສນໍ.

ເອໂກ ປຎ຺ໂຫຕິ ເອໂກ ປຎ຺ຫມຄ຺ໂຄ, ເອກໍ ປຎ຺ຫຄເວສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ອຸທ຺ເທໂສຕິ ເອກໍ ອຸທ຺ທິສນໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສໍຂິຕ຺ຕວຈນໍ. ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສນໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິວຣິຕ຺ວາ ກຖນໍ. ເຫຕຸນາຕິ ‘‘ອນ຺ຕວນ຺ຕໂຕ ອນຈ຺ຈນ຺ຕິກໂຕ ຕາວກາລິກໂຕ ນິຈ຺ຈປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ຍຖາ ອິເມ ສງ຺ຂາຣາ ເອຕຣຫິ, ເອວໍ ອຕີເຕ ອນາຄເຕ ຈ ອນິຈ຺ຈາ ສງ຺ຂຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຂຍຘມ຺ມາ ວຍຘມ຺ມາ ວິຣາຄຘມ຺ມາຕິ ອຕີຕານາຄເຕສຸ ນເຍນ.

ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ອນວເສສາ ສຕ຺ຕາ. ເຕ ປນ ຠວເຠທໂຕ ສງ຺ເຂເປເນວ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຠວາທີສູ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ພ຺ຍຘິກຣຓານມ຺ປິ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ອຸຣສິໂລໂມ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫາຣໂຕ ຐິຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ຐິຕິ, ອາຫາໂຣ ຐິຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ສມາສວິຄ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິກາ, ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອາຫາຣສທ຺ໂທ ‘‘ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໒) ວິຍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສາ ປນາຍໍ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສງ຺ຂາຣຘມ຺ໂມ. ເຕນາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໖). ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ກຖນ຺ຕິ? ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານເທສນາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອກຘມ຺ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ ສມ຺ມາ ວິຣຊ຺ຊມາໂນ ສມ຺ມາ ວິມຸຈ຺ຈມາໂນ ສມ຺ມາ ¶ ປຣິຍນ຺ຕທສ຺ສາວີ ສມ຺ມທຕ຺ຖໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕມສ຺ມິໍ ເອກຘມ຺ເມ? ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ. ຍ຺ວາຍໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອາຫາຣປຣິຍາເຍນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ອາຫາໂຣ ນາມ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ.

ໂຈທໂກ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ຍາຖາວໂຕ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌມາໂນ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ນີຕຕ຺ຖໂຕ ທຫນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ໂຈເທຕິ. ອາຈຣິໂຍ ອວິປຣີຕໍ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ‘‘ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຕສຎ຺ຫິ ຌານໍ ອາຫາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຌານນ຺ຕິ ເອກໂວກາຣຠວາວຫໍ ສຎ຺ຎາຍ ວິຣຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອນາຫາຣາ’’ຕິ ວຈນໍ ອສຎ຺ຎຠເວ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາຫາຣານໍ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຈ຺ຈຍາຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ອິທໍ ສາສເນ ເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ວິເສສໂຕ ອາຫາຣສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ເຕເຍວ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ອພ຺ຍາປິຕໂທສມາປນ຺ໂນ. ອຖ ສພ຺ໂພປິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ອາຫາໂຣຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອິມາຍ ອາຫາຣປາຬິຍາ ວິໂຣໂຘ ອາປນ຺ໂນຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ‘‘ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ກພຬີກາຣາຫາຣາທີນໍ ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປາຫຣຓາທິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອາຫາຣຠາໂວ. ຍຖາ ຫິ ກພຬີກາຣາຫາໂຣ ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປາຫຣເຓນ ຣູປກາຍໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ຜສ຺ສາທໂຍ ເວທນາທິອາຫຣເຓນ ນາມກາຍໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິປິ ຊນກຠາເວ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຠາໂວ ໂອຊາທີສຸ ສາຕິສໂຍ ລພ຺ຠມາໂນ ມຸຂ຺ໂຍ ອາຫາຣຏ຺ໂຐຕິ ເຕ ເອວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອາຫາຣລກ຺ຂຓາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ປຣິຍາເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ອາຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ສພ຺ໂພ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ¶ ອາຫຣຕີຕິ ອິມໍ ປຣິຍາຍໍ ລຠຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ເຕນ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ເຕເນວາຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍາຫາໂຣ. ນິປ຺ປຣິຍາຍາຫາໂຣປິ ຄຫິໂຕວ ໂຫຕີຕິ ຍາວຕາ ໂສປິ ປຈ຺ຈຍຠາເວເນວ ຊນໂກ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ຜລໍ ອາຫຣຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ¶ ປຣິຍາຍາຫາໂຣ, ນິປ຺ປຣິຍາຍາຫາໂຣຕິ ທ຺ວີສຸ ອາຫາເຣສຸ ອສຎ຺ຎຠເວ ຍທິປິ ນິປ຺ປຣິຍາຍາຫາໂຣ ນ ລພ຺ຠຕິ, ປຣິຍາຍາຫາໂຣ ປນ ລພ຺ຠເຕວ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ຫິ ພຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕິຕ຺ຖກຣມຕນິສ຺ສິຕານໍ ຌານຠາວນາຍ ອສິຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາສນິກາ ຕາທິສໍ ຌານໍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ອຸປປຕ຺ຕິວິເສເສ ວິມຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎິໂນ ສຎ຺ຎາວິຣາຄາວິຣາເຄສຸ ອາທີນວານິສໍສທສ຺ສິໂນວ ຫຸຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎສມາປຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອກ຺ຂຓຠູມິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ສາສນິກາ. ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກ຺ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ວາໂຍກສິເຓ ປຐມາທີນິ ຕີຓິ ຌານານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ຈິຓ຺ຓວສີ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາຘິຄມາຍ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໖໘-໗໓; ທີ. ນິ. ອຠິ. ຏີ. ໑.໖໘-໗໓) ປເນຕ຺ຖ ວາໂຍກສິເຓເຍວ ປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ, ຍເຖວ ຫິ ຣູປປຏິຠາຄຠູເຕສຸ ກສິຓວິເສເສສຸ ຣູປວິຠາວເນນ ຣູປວິຣາຄຠາວນາສງ຺ຂາໂຕ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ສຈ຺ຉິກຣີຍຕິ, ເອວໍ ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕວິຄ຺ຄຫຕາຍ ອຣູປປຏິຠາຄຠູເຕ ກສິຓວິເສເສ ອຣູປວິຠາວເນນ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາ ສງ຺ຂາໂຕ ຣູປສມາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ອຘິຄມີຍຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຎ຺ຎາ ໂຣໂຄ, ສຎ຺ຎາ ຄຓ຺ໂຑ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໔), ‘‘ຘິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຘິ ວເຕຕໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ນເຍນ ອຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ຕທຠາເວ ຈ ສນ຺ຕປຓີຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐາເນນ ຣູປສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາ. ຣູປວິຣາຄຠາວນາ ປນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຈາເຣນ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕຕ຺ຖາປິ ວິເສເສນ ປຐມາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິເຓປີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສາປິ ອຣູປປຏິຠາຄຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ? ອິຈ຺ຉິຕເມເວຕໍ, ເກສຎ຺ຈິ ອວຈນໍ ປເນຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ອຄ຺ຄຫິຕຠາເວນ. ຍຖາ ຫິ ຣູປວິຣາຄຠາວນາ ວິຣຊ຺ຊນີຍຘມ຺ມາຠາວມຕ຺ເຕນ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນາ, ວິຣຊ຺ຊນີຍຘມ຺ມປຣິຠາສຠູເຕ ຈ ວິສຍວິເສເສ ປາຕຸຠວຕິ, ເອວໍ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາປີຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ຕິຕ຺ຖິເຍເຫວ ປນ ຕສ຺ສາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ເຕສຎ຺ຈ ວິສຍປເຖ ສູປນິພນ຺ຘນສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ທິຏ຺ຐິວນ຺ເຕຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ຈຕຸຕ຺ເຖເຍວ ຠູຕກສິເຓ ອຣູປວິຣາຄຠາວນາປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈ ¶ ວຓ຺ຓກສິເຓສຸ ວິຍ ປຸຣິມຠູຕກສິຓຕ຺ຕເຍປິ ¶ ວຓ຺ຓປ຺ປຏິຈ຺ຉາຍາວ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຌານສ຺ສ ໂລກໂວຫາຣານຸໂຣເຘເນວ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໗) ປຖວີກສິຓສ຺ສ ອາທາສຈນ຺ທມຓ຺ຑລູປມວຈນຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປນ ຠູຕກສິຓໍ ຠູຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາຍເມວ ຌານສ຺ສ ໂຄຈຣຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕສ຺ເສວໍ ອຣູປປຏິຠາຄຕາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ວາໂຍກສິເຓເຍວ ປຣິກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຘີຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ຘິ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉາມິ. ຘິ ວເຕຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕໍ ວຕ ໂຫຕຸ. ວຕາຕິ ສມ຺ຠາວເນ. ເຕນ ຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ສມ຺ຠາເວນ຺ໂຕ ວທຕິ. ນາມາຕິ ຈ ສມ຺ຠາວເນ ເອວ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໍ ສມ຺ຠາເວຕິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠາວາຠາເວສຸ ອາທີນວານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂນ຺ຕິໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາໂວ ເອວ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູຕິ ອິມໍ ທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ ຕຕ຺ຖ ຈ ອຠິຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ຕຖາ ຠາວິຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ຐິຕິຠາຄິຍຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌານາ. ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ປພ຺ພຊິຕສ຺ເສວ ຕຖາ ຌານຠາວນາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລເກ’’ຕິ. ປຓິຫິໂຕ ອໂຫສີຕິ ມຣຓສ຺ສ ອາສນ຺ນກາເລ ຐປິໂຕ ອໂຫສິ. ຍທິ ຐານາທິນາ ອາກາເຣນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ ກມ຺ມພເລນ, ຍາວ ເຠທາ ເຕເນວາກາເຣນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນ ອິຣິຍາປເຖນາ’’ຕິອາທິ. ເອວຣູປານມ຺ປີຕິ ເອວໍ ອເຈຕນານມ຺ປິ. ປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ສເຈຕນານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຖໍ ປນ ອເຈຕນານໍ ເນສໍ ປຈ຺ຈຍາຫາຣສ຺ສ ອຸປກປ຺ປນນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ນ ເກວລມາຄໂມເຍວ, ອຍເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາກປ຺ປສຕານິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ເຍ ອຸຏ຺ຐານວີຣິເຍນ ທິວສໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ທຜລມຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິເທວ ລຠິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕິ, ເຕ ອຸຏ຺ຐານຜລູປຊີວິໂນ. ເຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎຜລເມວ ອຸປຊີວນ຺ຕິ, ເຕ ປຸຎ຺ຎຜລູປຊີວິໂນ. ເນຣຍິການໍ ປນ ເນວ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍວເສນ ຊີວິກກປ຺ປນໍ, ປຸຎ຺ຎຜລສ຺ສ ປນ ເລໂສປິ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍ ປນ ເນຣຍິກາ…ເປ… ຊີວີຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຫຣເຓນ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ ອາຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຜລສ຺ສາຕິ ¶ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກິໍ ປຎ຺ຈ ອາຫາຣາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂຈເທຕິ. ອາຈຣິໂຍ ນິປ຺ປຣິຍາຍາຫາເຣ ອຘິປ຺ເປເຕ ‘‘ສິຍາ ຕວ ໂຈທນາ ອວສຣາ, ສາ ປນ ເອຕ຺ຖ ອນວສຣາ’’ຕິ ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈ, ນ ປຎ຺ຈາຕິ ອິທໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣິຍາຍາຫາຣສ຺ເສວ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ປຈ຺ຈໂຍ ອາຫາໂຣ’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອາຫາໂຣຕິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສມຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ມຸຂ຺ຍາຫາຣວເສນປິ ¶ ເນຣຍິການໍ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກພຬີກາຣາຫາຣໍ…ເປ… ສາເຘຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ເນຣຍິກາ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທິໂນປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ໂນຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຂໂຬ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຍຕິ ຕໂຍ ອຣູປາຫາຣາ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອວເສສານນ຺ຕິ ອສຎ຺ຎສຕ຺ເຕຫິ ອວເສສານໍ ກາມຠວາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ. ປຈ຺ຈຍາຫາໂຣ ຫິ ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣໂຓຕິ.

ປຐມມຫາປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘-໙. ທຸຕິຍມຫາປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໒໘-໒໙. ອຏ຺ຐເມ ເອວໍນາມເກຕິ ກຊງ຺ຄລາຕິ ເອວໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ລທ຺ຘນາມເກ ມຊ຺ຌິມປ຺ປເທສສ຺ສ ມຣິຍາທຠູເຕ ນຄເຣ. ‘‘ນິຄເມ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ນິຈຸລວເນ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ນິຈຸລໍ ນາມ ເອກາ ຣຸກ຺ຂຊາຕິ, ‘‘ນີປຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເຕນ ສຎ຺ຉນ຺ໂນ ມຫາວນສຓ຺ໂຑ, ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຕຸນາ ນເຍນາຕິ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ນນຸ ຈ ‘‘ເອໂສ ເຈວ ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວຕາ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິອາທິປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ, ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ, ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ, ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ຉ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ສິຕຘມ຺ມາ ອຎ຺ໂຎເຍວຕ຺ໂຖ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ທສ຺ສິໂຕຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ນວເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍມຫາປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທຸຕິຍໂກສລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໐. ທສເມ ¶ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຸຍ຺ໂຍຘິກາ, ສຕ຺ຖປ຺ປຫາເຣຫິ ຍຸຊ຺ຌິຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌນໍ ວາ ອຸຍ຺ໂຍຘິໂກ, ສຕ຺ຖປ຺ປຫາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຸທ຺ຘໂຕ ນິວຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຸປສ຺ສຸຕິວເສນ ຍຸຊ຺ຌິຕພ຺ພາກາຣໍ ຎຕ຺ວາຕິ ເຊຕວເນ ກິຣ ທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຘນຸຄ຺ຄຫຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕິ ທ຺ເວ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣາ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ປຓ຺ຓສາລາຍ ວສນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຘນຸຄ຺ຄຫຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ນິສິນ຺ໂນ ທຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ມໂຫທໂຣ ໂກສໂລ ຠຸຕ຺ຕຠຕ຺ຕເມວ ປູຕິໍ ກໂຣຕິ, ຍຸທ຺ຘວິຈາຣຓໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ນ ຊານາຕິ, ປຣາຊິໂຕຕ຺ເວວ ວທາເປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ¶ ‘‘ກິໍ ປນ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍຸທ຺ໂຘ ນາມ ປທຸມພ຺ຍູໂຫ ຈກ຺ກພ຺ຍູໂຫ ສກຏພ຺ຍູໂຫຕິ ຕໂຍ ພ຺ຍູຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາເມນ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ທ຺ວີສຸ ປພ຺ພຕຠິຕ຺ຕີສຸ ມນຸສ຺ເສ ຐເປຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ທຸພ຺ພລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປພ຺ພຕນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ປວິຏ຺ຐມຄ຺ຄໍ ຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອຸໂຠສຸ ປພ຺ພຕຠິຕ຺ຕີສຸ ວຄ຺ຄິຕ຺ວາ ນທິຕ຺ວາ ຊາລປກ຺ຂິຕ຺ຕມຈ຺ຉໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ສຸຓາຖາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເປສິຕຈຣປຸຣິສາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ສງ຺ຄາມເຠຣິໍ ປຫຣາເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກຏພ຺ຍູຫໍ ກຕ຺ວາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ຊີວຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປສ຺ສຸຕິວເສ…ເປ... ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ.

ໂທຓປາກນ຺ຕິ ໂທຓຕຓ຺ຑຸລານໍ ປກ຺ກຠຕ຺ຕໍ. ໂທຓນ຺ຕິ ຈຕຸນາຬິການເມຕມຘິວຈນໍ. ມນຸຊສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕສ຺ສ. ຕນຸກສ຺ສາຕິ ຕນຸກາ ອປ຺ປິກາ ອສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ວິສຠາຄເວທນາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ສຓິກນ຺ຕິ ມນ຺ທໍ ມຸທຸກໍ, ອປຣິສ຺ສຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊີຣຕີຕິ ປຣິຠຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ປຈ຺ຈຕິ. ອາຍຸ ປາລຍນ຺ຕິ ນິໂຣໂຄ ອເວທໂນ ຊີວິຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ສຓິກໍ ຊີຣຕີຕິ ໂສ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣິມິຕາຫາຣຕາຍ ສຓິກໍ ຈິເຣນ ຊີຣຕິ ຊຣໍ ປາປຸຓາຕິ ຊີວິຕໍ ປາລຍນ຺ໂຕ.

ອິມໍ ໂອວາທໍ ອທາສີຕິ ເອກສ຺ມິໍ ກິຣ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໐໓ ປເສນທິໂກສລວຕ຺ຖຸ) ສມເຍ ຣາຊາ ຕຓ຺ຑຸລໂທຓສ຺ສ ໂອທນໍ ຕທຸປິເຍນ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ¶ ຠຕ຺ຕສມ຺ມທໍ ອວິໂນເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ນິທ຺ທາຍ ອຠິຠຸຍ຺ຍມາໂນປິ ລຫຸກໍ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ ‘‘ກິໍ, ມຫາຣາຊ, ອວິສ຺ສມິຕ຺ວາວ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ. ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຸຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເມ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຕິພຫຸໂຠຊີນໍ ເອຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ມິທ຺ຘີ ຍທາ ໂຫຕິ ມຫຄ຺ຆໂສ ຈ,

ນິທ຺ທາຍິຕາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕສາຍີ;

ມຫາວຣາໂຫວ ນິວາປປຸຏ຺ໂຐ,

ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄພ຺ຠມຸເປຕິ ມນ຺ໂທ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໒໕; ເນຕ຺ຕິ. ໒໖, ໙໐) –

ອິມາຍ ¶ ຄາຖາຍ ໂອວທິຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ໂຠຊນໍ ນາມ ມຕ຺ຕາຍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ມຕ຺ຕໂຠຊິໂນ ຫິ ສຸຂໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ປຸນ ໂອວທນ຺ໂຕ ‘‘ມນຸຊສ຺ສ ສທາ ສຕີມໂຕ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໔) ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

ຣາຊາ ປນ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ສມີເປ ຐິຕໍ ປນ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ສຸທສ຺ສນໍ ນາມ ມາຓວໍ ‘‘ອິມໍ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໍ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ, ‘‘ມາຓວ, ອິມໍ ຄາຖໍ ນໂຏ ວິຍ ປຕ຺ຕປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ມາ ອວຈ, ຣຎ຺ໂຎ ປາຕຣາສໍ ຠຸຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ປຐມປິຓ຺ຑາທີສຸປິ ອວຕ຺ວາ ອວສາເນ ປິຓ຺ເຑ ຄຫິເຕ ວເທຍ຺ຍາສິ, ຣາຊາ ສຸຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສຕິ. ອຖ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ເຖສຸ ໂຘເຕສຸ ປາຕິໍ ອປເນຕ຺ວາ ສິຕ຺ຖານິ ຄເຓຕ຺ວາ ຕທຸປິຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຎຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຕາວຕເກ ຕຓ຺ຑຸເລ ຫາເຣຍ຺ຍາສິ. ປາຕຣາເສ ຈ ວຕ຺ວາ ສາຍມາເສ ມາ ວເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍ ຣຎ຺ໂຎ ປາຕຣາສໍ ຠຸຕ຺ວາ ຄຕຕ຺ຕາ ສາຍມາເສ ຠຄວໂຕ ອນຸສິຏ຺ຐິນິຍາເມນ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ຣາຊາ ທສພລສ຺ສ ວຈນໍ ສຣິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ປາຕິຍໍເຍວ ຉຑ຺ເຑສິ. ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ເຖສຸ ໂຘເຕສຸ ປາຕິໍ ອປເນຕ຺ວາ ສິຕ຺ຖານິ ຄເຓຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຕຕ຺ຕເກ ຕຓ຺ຑຸເລ ຫຣິໍສຸ, ໂສປິ ມາຓໂວ ທິວເສ ທິວເສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ທສພລສ຺ສ ວິສ຺ສາສິໂກ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ຣາຊາ ກິຕ຺ຕກໍ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ? ໂສ ‘‘ນາຬິໂກທນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ປຸຣິສຠາໂຄ ເອສ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄາຖໍ ມາ ວທີຕິ. ຣາຊາ ຕເຖວ ສຓ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາຬິໂກທນປຣມຕາຍ ສຓ຺ຐາສີ’’ຕິ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ວຑ຺ຒິຕໍ ສີລໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວຑ຺ຒິຕສີໂລ. ອໂປຖຸຊ຺ຊນິເກຫິ ສີເລຫີຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລຫິ ສີລໍ ອຣິຍໍ ສຸທ຺ຘໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣິຍສີໂລ’’ຕິ. ຕເທກໍ ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ກຸສລໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸສລສີໂລ’’ຕິ.

ທຸຕິຍໂກສລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຸປາລິວຄ຺ໂຄ

໑. ອຸປາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໑. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ປຐເມ ອຕ຺ຖວເສຕິ ວຸທ຺ຘິວິເສເສ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸ ອຘິຄມນີເຍ ຫິຕວິເສເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ໂຖເຍວ ວາ ອຕ຺ຖວໂສ, ທສ ອຕ຺ເຖ ທສ ກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຜລໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວໂສ, ເຫຕູຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ເຍ ມມ ໂສຕພ຺ພໍ ສທ຺ທຫາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຍ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ອາທີນວນ຺ຕິ ຠທ຺ທາລິສຸຕ຺ເຕ ວິຍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ສຸຂວິຫາຣາຠາເວ ສຫຊີວມານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຫຊີວິຕາປິ ສຸຂວິຫາໂຣວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຂວິຫາໂຣ ນາມ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖວິຫາຣານໍ ຜາສຸຕາ.

ມງ຺ກຸຕນ຺ຕິ ນິຕ຺ເຕຊຕໍ. ຘມ຺ເມນາຕິອາທີສຸ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ເຈວ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ເຈວ ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປທາ ຈ.

ປິຍສີລານນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາກາມານໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ສີລໍ ປິຍໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆຏມານາ’’ຕິ. ສນ຺ທິທ຺ຘມນາຕິ ສໍສຍໍ ອາປຊ຺ຊມນາ ¶ . ອຸພ຺ພຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປີຬິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສງ຺ຆກມ຺ມານີຕິ ສຕິປິ ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ສງ຺ຆກມ຺ມຠາເວ ໂຄພລີພທ຺ທຎາເຍນ ອຸໂປສຖໍ ປວາຣຓຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາທິເສສສງ຺ຆກມ຺ມານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມຄ຺ຄານໍ ຠາໂວ ສາມຄ຺ຄີ.

‘‘ນາຫໍ, ຈຸນ຺ທ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍເຍວ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໒) ເອຕ຺ຖ ວິວາທມູລຠູຕາ ກິເລສາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາ.

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖) –

ເອຕ຺ຖ ¶ ເຕຠູມກໍ ກມ຺ມໍ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ອິຘ ປນ ປຣູປວາທວິປ຺ປຏິສາຣວຘພນ຺ຘາທໂຍ ເຈວ ອປາຍທຸກ຺ຂຠູຕາ ຈ ນານປ຺ປກາຣາ ອຸປທ຺ທວາ ອາສວາຕິ ອາຫ ‘‘ອສໍວເຣ ຐິເຕນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ຈ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ຕໂຕ ອສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິເສວນອທິນ຺ນາທານປາຓາຕິປາຕາທິເຫຕຸ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ປຣູປວາທາທໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ນານປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຍ ຈ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕເມວ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓາທິວເສນ ມຫາທຸກ຺ຂານຸຠວນປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ຠວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ. ສມ຺ມຸຂາ ຄຣຫນໍ ອກິຕ຺ຕິ, ປຣມ຺ມຸຂາ ຄຣຫນໍ ອຍໂສ. ອຖ ວາ ສມ຺ມຸຂາ ປຣມ຺ມຸຂາ ຄຣຫນໍ ອກິຕ຺ຕິ, ປຣິວາຣຫານິ ອຍໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຄມນມຄ຺ຄຖກນາຍາຕິ ອາຄມນທ຺ວາຣປິທຫນຕ຺ຖາຍ. ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ເປຈ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຣາເຍ ນຣກາທີສູ’’ຕິ.

ເມຖຸນາທີນິ ຣຊ຺ຊນຏ຺ຐານານິ. ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ທຸສ຺ສນຏ຺ຐານານິ.

ສໍວຣວິນໂຍຕິ ສີລສໍວໂຣ, ສຕິສໍວໂຣ, ຎາຓສໍວໂຣ, ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ ສໍວໂຣ. ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ວິເນຕພ຺ພານຎ຺ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ¶ . ປຫານວິນໂຍຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ ປຫານໍ ຍສ຺ມາ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານໍ, ວິນຍຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຫານວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຖວິນໂຍຕິ ສຕ຺ຕ ອຘິກຣຓສມຖາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທເມວ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ວິຊ຺ຊມານາຍ ເອວ ສິກ຺ຂາປທສມ຺ຠວໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ອຸປາລິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາລິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອກ຺ໂກສວຄ຺ໂຄ

໑-໘. ວິວາທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໔໑-໔໘. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ¶ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ. ຉຏ຺ເຐ ຂຓຠງ຺ຄຸຣຕາຍ ນ ນິຈ຺ຈາ ນ ຘຸວາຕິ ອນິຈ຺ຈາ. ຕໂຕ ເອວ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ນ ອິຈ຺ຈາ ນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາຕິປິ ອນິຈ຺ຈາ. ສ຺ວາຍໍ ເນສໍ ອນິຈ຺ຈຏ຺ໂຐ ອຸທຍວຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວິໂນ’’ຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິນສ຺ສກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຣຣຫິຕາຕິ ນິຈ຺ຈສາຣຘຸວສາຣອຕ຺ຕສາຣວິຣຫິຕາ. ມຸສາຕິ ວິສໍວາທນຏ຺ເຐນ ມຸສາ, ເອກໍເສນ ອສຸຠາທິສຠາວາ ເຕ ພາລານໍ ສຸຠາທິຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ສຸຠາທິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ສຕ຺ເຕ ວິສໍວາເທນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈສຸຠສຸຂາ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ນ ປສ຺ສນສຠາວາຕິ ຂຓປຠງ຺ຄຸຣຕາອິຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕາຍ ທິສ຺ສມານາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອທສ຺ສນປກຕິກາ. ເອເຕ ຫິ ເຂຕ຺ຕໍ ວິຍ ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ຈ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ວາປິ ກຕິປາເຫເນວ ສຸປິນເກ ທິຏ຺ຐາ ວິຍ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐມານິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ.

ວິວາທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙-໑໐. ສຣີຣຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໔໙-໕໐. ນວເມ ¶ ປຸນພ຺ຠວທານໍ ປຸນພ຺ຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ປຸນພ຺ຠໂວ ສີລມສ຺ສາຕິ ໂປໂນຠວິໂກ, ປຸນພ຺ຠວທາຍໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸນພ຺ຠວນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ’’ຕິ. ຠວສງ຺ຂຣຓກມ຺ມນ຺ຕິ ປຸນພ຺ຠວນິພ຺ພຕ຺ຕນກກມ຺ມໍ. ທສເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ສຣີຣຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອກ຺ໂກສວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມປຓ຺ຓາສກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໒. ທຸຕິຍປຓ຺ຓາສກໍ

(໖) ໑. ສຈິຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑-໑໐. ສຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໕໑-໖໐. ທຸຕິຍສ຺ສ ¶ ¶ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ. ທສເມ ປິຕ຺ຕໍ ສມຸຏ຺ຐານເມເຕສນ຺ຕິ ປິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ, ປິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາປິຕ຺ຕເຫຕຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສມ຺ຫສມຸຏ຺ຐານາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສນ຺ນິປາຕິກາຕິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປິຕ຺ຕາທີນໍ ໂກເປນ ສມຸຏ຺ຐິຕາ. ອຸຕຸປຣິຓາມຊາຕິ ວິສຠາຄອຸຕຸໂຕ ຊາຕາ. ຊງ຺ຄລເທສວາສີນຎ຺ຫິ ອນູປເທເສ ວສນ຺ຕານໍ ວິສຠາໂຄ ຈ ອຸຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອນູປເທສວາສີນຎ຺ຈ ຊງ຺ຄລເທເສຕິ ເອວໍ ປຣສມຸທ຺ທຕີຣາທິວເສນປິ ອຸຕຸວິສຠາຄຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວ. ຕໂຕ ຊາຕາຕິ ອຸຕຸປຣິຓາມຊາ. ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຈຣິຍານໍ ວິສຍານໍ ວິສມໍ ກາຍປຣິຫຣຓວເສນ ຊາຕາ ວິສມປຣິຫາຣຊາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕິຈິຣຏ຺ຐານນິສຊ຺ຊາທິນາ ວິສມປຣິຫາເຣນ ຊາຕາ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຫາຠາຣວຫນສຸຘາໂກຏ຺ຏນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ປຣສ຺ສ ອຸປກ຺ກມໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ໂອປກ຺ກມິກາ. ພາຫິຣໍ ປຈ຺ຈຍໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເກວລໍ ກມ຺ມວິປາກໂຕວ ຊາຕາ ກມ຺ມວິປາກຊາ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ ກາຣເຓຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສາຣີຣິກາ ເວທນາ ສກ຺ກາ ປຏິພາຫິຕຸໍ, ກມ຺ມວິປາກຊານໍ ປນ ສພ຺ພເຠສຊ຺ຊານິປິ ສພ຺ພປຣິຕ຺ຕານິປິ ນາລໍ ປຏິຆາຕາຍ.

ສຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຈິຕ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໗) ໒. ຍມກວຄ຺ໂຄ

໑-໗. ອວິຊ຺ຊາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໖໑-໖໗. ທຸຕິຍສ຺ສ ¶ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ. ສຕ຺ຕເມ ນຬກປານເກຕິ ເອວໍນາມເກ ນິຄເມ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໙ ອາທໂຍ) ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກປິໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ¶ ມຫາກາໂຍ ກປິຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ອເນກສຕວານຣສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ປພ຺ພຕປາເທ ວິຈຣິ, ປຎ຺ຎວາ ໂຂ ປນ ໂຫຕິ ມຫາປຎ຺ໂຎ. ໂສ ປຣິສໍ ເອວໍ ໂອວທຕິ, ‘‘ຕາຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ປພ຺ພຕປາເທ ວິສຜລານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂປກ຺ຂຣຓິກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸພ຺ເພ ຂາທິຕປຸພ຺ພາເນວ ຜລານິ ຂາທຖ, ປີຕປຸພ຺ພາເນວ ປານີຍານິ ປິວຖ, ເອຕ຺ຖ ໂວ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເຕ ອປີຕປຸພ຺ພໍ ທິສ຺ວາ ສຫສາວ ອປິວິຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ປຣິຘາວິຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ໂອໂລກຍມານາ ນິສີທິໍສຸ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ປານີຍໍ ນ ປິວຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກມາຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ສມນ຺ຕາ ປທໍ ປຣິເຍສມາໂນ ໂອຕິຓ຺ຓປທໍເຍວ ອທ຺ທສ, ນ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓປທໍ. ອທິສ຺ວາ ‘‘ສປຣິສ຺ສຍາ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ຕາວເທວ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕອມນຸສ຺ໂສ ອຸທກໍ ທ຺ເວຘາ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາສິ – ເສຕມຸໂຂ, ນີລກຸຈ຺ຉິ, ຣຕ຺ຕຫຕ຺ຖປາໂທ, ມຫາທາຐິໂກ, ວນ຺ຕທາໂຐ, ວິຣູໂປ, ພີຠຈ຺ໂຉ, ອຸທກຣກ຺ຂໂສ. ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ ປານີຍໍ ນ ປິວຖ, ມຘຸຣໍ ອຸທກໍ ປິວຖ, ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ເອຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຓາຖາ’’ຕິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຘິວຕ຺ໂຖ ອມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ? ອາມາຫນ຺ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ອິຘ ໂອຕິຓ຺ເຓ ລຠສີ’’ຕິ ອາຫ. ອາມ, ຕຸມ຺ເຫ ປນ ສພ຺ເພ ຂາທິສ຺ສາມີຕິ. ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ຍກ຺ຂາຕິ. ປານີຍໍ ປນ ປິວິສ຺ສຖາຕິ. ອາມ, ປິວິສ຺ສາມາຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເອກມ຺ປິ ວານຣໍ ນ ມຸຎ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕິ. ‘‘ປານີຍຎ຺ຈ ປິວິສ຺ສາມ, ນ ຈ ເຕ ວສໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນຬໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມິ. ສພ຺ໂພ ເອກຈ຺ຉິທ຺ໂທ ອໂຫສິ. ຕີເຣ ນິສີທິຕ຺ວາວ ປານີຍໍ ປິວິ. ເສສວານຣານມ຺ປິ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ນຬໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຘມິຕ຺ວາ ອທາສິ. ສພ຺ເພ ເຕ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ປານີຍໍ ປິວິໍສຸ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ທິສ຺ວາ ປທມນຸຕ຺ຕິຓ຺ຓໍ, ທິສ຺ວາໂນຕຣິຕໍ ປທໍ;

ນເຬນ ວາຣິໍ ປິສ຺ສາມ, ເນວ ມໍ ຕ຺ວໍ ວຘິສ຺ສສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໒໐);

ຕໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຊ຺ຊທິວສາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ນຬາ ເອກຈ຺ຉິທ຺ທາວ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ກປ຺ເປ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍປາຏິຫາຣິຍານິ ນາມ ຈນ຺ເທ ສສລກ຺ຂຓໍ (ຊາ. ໑.໔.໖໑ ອາທໂຍ), ວຏ຺ຏຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑.໓໕) ສຈ຺ຈກິຣິຍຏ຺ຐາເນ ອຄ຺ຄິຊາລສ຺ສ ອາຄມນຸປຈ຺ເຉໂທ, ຆຏີກາຣສ຺ສ ມາຕາປິຕູນໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ອໂນວສ຺ສນໍ (ມ. ນິ. ໒.໒໙໑), ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ນຬານໍ ເອກຈ຺ຉິທ຺ທຠາໂວຕິ. ອິຕິ ສາ ໂປກ຺ຂຣຓີ ນເຬນ ປານີຍສ຺ສ ປິວິຕຕ຺ຕາ ‘‘ນຬກປານກາ’’ຕິ ນາມໍ ລຠິ. ອປຣຠາເຄ ຕໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ນິສ຺ສາຍ ¶ ນິຄໂມ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ຕສ຺ສປິ ‘‘ນຬກປານ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ຕໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນຬກປາເນ’’ຕິ. ປລາສວເນຕິ ກິໍສຸກວເນ.

ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕນ຺ຕິ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາຍໍ ອິທໍ ອາເມຑິຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ຍໍ ທິສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປຣີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ຕໂຕ ວິໂລເກຕ຺ວາ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ອາຄິລາຍຕິ ໂກຏິສຫສ຺ສຫຕ຺ຖິນາຄານໍ ພລໍ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຈທກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຈຣິໂຍ ປນສ຺ສ ‘‘ເອສ ສງ຺ຂາຣານໍ ສຠາໂວ, ຍທິທໍ ອນິຈ຺ຈຕາ. ເຍ ປນ ອນິຈ຺ຈາ, ເຕ ເອກນ຺ເຕເນວ ອຸທຍວຍປ຺ປຏິປີຬິຕຕາຍ ທຸກ຺ຂາ ເອວ. ທຸກ຺ຂສຠາເວສຸ ເຕສຸ ສຕ຺ຖຸກາເຍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຏ຺ຐິວາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ໂສ ຈ ໂຂ ປຸພ຺ເພກຕກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ. ເອຕ຺ຖາຫ ‘‘ກິໍ ປນ ຕໍ ກມ຺ມໍ, ເຍນ ອປຣິມາຓກາລໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຈິຕວິປຸລປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາໂຣ ສຕ຺ຖາ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂວິປາກມນຸຠວຕີ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຍເມວ ຠຄວາ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ອຕີຕຊາຕິຍໍ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປາປຊນເສວີ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸໂລ ຈຣຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ນິພ຺ພຸທ຺ເຘ ວຕ຺ຕມາເນ ເອກໍ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ນິປ຺ປີເຬສິ. ເຕນ ກມ຺ເມນ ອິທານິ ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາປິ ທຸກ຺ຂມນຸຠວິ. ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວໍ ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາທີນມິຕ຺ຖີນໍ ຍານິ ຠຄວໂຕ ອພ຺ຠກ຺ຂານາທີນິ ທຸກ຺ຂານິ, ສພ຺ພານິ ປຸພ຺ເພກຕສ຺ສ ວິປາກາວເສສານິ, ຍານິ ກມ຺ມປິໂລຕິການີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໓໙.໖໔-໙໖) –

‘‘ອໂນຕຕ຺ຕສຣາສນ຺ເນ, ຣມຓີເຍ ສິລາຕເລ;

ນານາຣຕນປຊ຺ໂຊເຕ, ນານາຄນ຺ຘວນນ຺ຕເຣ.

‘‘ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ, ປເຣໂຕ ໂລກນາຍໂກ;

ອາສີໂນ ພ຺ຍາກຣີ ຕຕ຺ຖ, ປຸພ຺ພກມ຺ມານິ ອຕ຺ຕໂນ.

‘‘ສຸຓາຖ ¶ ຠິກ຺ຂໂວ ມຍ຺ຫໍ, ຍໍ ກມ຺ມໍ ປກຕໍ ມຍາ;

ປິໂລຕິກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ, ພຸທ຺ຘຕ຺ເຕປິ ວິປຈ຺ຈຕິ.

໑.

‘‘ມຸນາຬິ ນາມຫໍ ຘຸຕ຺ໂຕ, ປຸພ຺ເພ ອຎ຺ຎາສຸ ຊາຕິສຸ;

ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ສຸຣຠິໍ, ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂິໍ ອທູສກໍ.

‘‘ເຕນ ¶ ກມ຺ມວິປາເກນ, ນິຣເຍ ສໍສຣິໍ ຈິຣໍ;

ພຫູ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ທຸກ຺ຂໍ ເວເທສິ ເວທນໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ມາວເສເສນ, ອິຘ ປຈ຺ຉິມເກ ຠເວ;

ອພ຺ຠກ຺ຂານໍ ມຍາ ລທ຺ຘໍ, ສຸນ຺ທຣິກາຍ ກາຣຓາ.

໒.

‘‘ສພ຺ພາຠິຠຸສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ນນ຺ໂທ ນາມາສິ ສາວໂກ;

ຕໍ ອພ຺ຠກ຺ຂາຍ ນິຣເຍ, ຈິຣໍ ສໍສຣິຕໍ ມຍາ.

‘‘ທສ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ນິຣເຍ ສໍສຣິໍ ຈິຣໍ;

ມນຸສ຺ສຠາວໍ ລທ຺ຘາຫໍ, ອພ຺ຠກ຺ຂານໍ ພຫຸໍ ລຠິໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ມາວເສເສນ, ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາ ມມໍ;

ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂິ ອຠູເຕນ, ຊນກາຍສ຺ສ ອຄ຺ຄໂຕ.

໓.

‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຸຕວາ ອາສິໍ, ອຫໍ ສກ຺ກຕປູຊິໂຕ;

ມຫາວເນ ປຎ຺ຈສເຕ, ມນ຺ເຕ ວາເຈສິ ມາຓເວ.

‘‘ຕຕ຺ຖາຄໂຕ ອິສິ ຠີໂມ, ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ໂຎ ມຫິທ຺ຘິໂກ;

ຕຎ຺ຈາຫໍ ອາຄຕໍ ທິສ຺ວາ, ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂິໍ ອທູສກໍ.

‘‘ຕໂຕຫໍ ອວຈໍ ສິສ຺ເສ, ກາມໂຠຄີ ອຍໍ ອິສິ;

ມຍ຺ຫມ຺ປິ ຠາສມານສ຺ສ, ອນຸໂມທິໍສຸ ມາຓວາ.

‘‘ຕໂຕ ¶ ມາຓວກາ ສພ຺ເພ, ຠິກ຺ຂມານໍ ກຸເລ ກຸເລ;

ມຫາຊນສ຺ສ ອາຫໍສຸ, ກາມໂຠຄີ ອຍໍ ອິສິ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕາ ອິເມ;

ອພ຺ຠກ຺ຂານໍ ລຠຸໍ ສພ຺ເພ, ສຸນ຺ທຣິກາຍ ກາຣຓາ.

໔.

‘‘ເວມາຕຸຠາຕຣໍ ປຸພ຺ເພ, ຘນເຫຕຸ ຫນິໍ ອຫໍ;

ປກ຺ຂິປິໍ ຄິຣິທຸຄ຺ຄສ຺ມິໍ, ສິລາຍ ຈ ອປິໍສຍິໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ເທວທຕ຺ໂຕ ສິລໍ ຂິປິ;

ອງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ປິໍສຍີ ປາເທ, ມມ ປາສາຓສກ຺ຂຣາ.

໕.

‘‘ປຸເຣຫໍ ທາຣໂກ ຫຸຕ຺ວາ, ກີຬມາໂນ ມຫາປເຖ;

ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວານ, ມຄ຺ເຄ ສກລິກໍ ຂິປິໍ.

‘‘ເຕນ ¶ ກມ຺ມວິປາເກນ, ອິຘ ປຈ຺ຉິມເກ ຠເວ;

ວຘຕ຺ຖໍ ມໍ ເທວທຕ຺ໂຕ, ອຠິມາເຣ ປໂຍຊຍິ.

໖.

‘‘ຫຕ຺ຖາໂຣໂຫ ປຸເຣ ອາສິໍ, ປຈ຺ເຈກມຸນິມຸຕ຺ຕມໍ;

ປິຓ຺ຑາຍ ວິຈຣນ຺ຕໍ ຕໍ, ອາສາເທສິໍ ຄເຊນຫໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ຠນ຺ໂຕ ນາຬາຄິຣີ ຄໂຊ;

ຄິຣິພ຺ພເຊ ປຸຣວເຣ, ທາຣຸໂຓ ສມຸປາຄມິ.

໗.

‘‘ຣາຊາຫໍ ປຕ຺ຖິໂວ ອາສິໍ, ສຕ຺ຕິຍາ ປຸຣິສໍ ຫນິໍ;

ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິສໍ ຠຸສໍ.

‘‘ກມ຺ມຸໂນ ຕສ຺ສ ເສເສນ, ອິທານິ ສກລໍ ມມ;

ປາເທ ຉວິໍ ປກປ຺ເປສິ, ນ ຫິ ກມ຺ມໍ ວິນສ຺ສຕິ.

໘.

‘‘ອຫໍ ¶ ເກວຏ຺ຏຄາມສ຺ມິໍ, ອຫຸໍ ເກວຏ຺ຏທາຣໂກ;

ມຈ຺ຉເກ ຆາຕິເຕ ທິສ຺ວາ, ຊນຍິໍ ໂສມນສ຺ສກໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ສີສທຸກ຺ຂໍ ອຫູ ມມ;

ສພ຺ເພ ສກ຺ກາ ຈ ຫຎ຺ຎິໍສຸ, ຍທາ ຫນິ ວິຏຏູໂຠ.

໙.

‘‘ຜຸສ຺ສສ຺ສາຫໍ ປາວຈເນ, ສາວເກ ປຣິຠາສຍິໍ;

ຍວໍ ຂາທຖ ຠຸຎ຺ຊຖ, ມາ ຈ ຠຸຎ຺ຊຖ ສາລໂຍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ເຕມາສໍ ຂາທິຕໍ ຍວໍ;

ນິມນ຺ຕິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ, ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສິໍ ຕທາ.

໑໐.

‘‘ນິພ຺ພຸທ຺ເຘ ວຕ຺ຕມານມ຺ຫິ, ມລ຺ລປຸຕ຺ຕໍ ນິເຫຐຍິໍ;

ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ປິຏ຺ຐິທຸກ຺ຂໍ ອຫູ ມມ.

໑໑.

‘‘ຕິກິຈ຺ຉໂກ ອຫໍ ອາສິໍ, ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ວິເຣຈຍິໍ;

ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ໂຫຕິ ປກ຺ຂນ຺ທິກາ ມມ.

໑໒.

‘‘ອວຈາຫໍ ໂຊຕິປາໂລ, ສຸຄຕໍ ກສ຺ສປໍ ຕທາ;

ກຸໂຕ ນຸ ໂພຘິ ມຸຓ຺ຑສ຺ສ, ໂພຘິ ປຣມທຸລ຺ລຠາ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ອຈຣິໍ ທຸກ຺ກຣໍ ພຫຸໍ;

ຉພ຺ພສ຺ສານຸຣຸເວລາຍໍ, ຕໂຕ ໂພຘິມປາປຸຓິໍ.

‘‘ນາຫໍ ¶ ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນ, ປາປຸຓິໍ ໂພຘິມຸຕ຺ຕມໍ;

ກຸມ຺ມຄ຺ເຄນ ຄເວສິສ຺ສໍ, ປຸພ຺ພກມ຺ເມນ ວາຣິໂຕ.

‘‘ປຸຎ຺ຎປາປປຣິກ຺ຂີໂຓ, ສພ຺ພສນ຺ຕາປວຊ຺ຊິໂຕ;

ອໂສໂກ ອນຸປາຍາໂສ, ນິພ຺ພາຍິສ຺ສມນາສໂວ.

‘‘ເອວໍ ¶ ຊິໂນ ວິຍາກາສິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຄ຺ຄໂຕ;

ສພ຺ພາຠິຎ຺ຎາພລປ຺ປຕ຺ໂຕ, ອໂນຕຕ຺ເຕ ມຫາສເຣ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໓໙.໖໔-໙໖);

ອວິຊ຺ຊາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙-໑໐. ປຐມກຖາວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໖໙-໗໐. ນວເມ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.໑໗; ທີ. ນິ. ອຠິ. ຏີ. ໑.໑໗; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໒.໕.໑໐໘໐) ທຸຄ຺ຄຕິໂຕ ສໍສາຣໂຕ ຈ ນິຍ຺ຍາຕິ ເອເຕນາຕິ ນິຍ຺ຍານໍ, ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ, ໂມກ຺ຂມຄ຺ໂຄ ຈ. ຕໍ ນິຍ຺ຍານໍ ອຣຫຕິ, ນິຍ຺ຍາເນ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ນິຍ຺ຍານໍ ວາ ຜລຠູຕໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ນິຍ຺ຍານິກາ. ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສໂຕ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວາ ອີກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ຍກາຣສ຺ສ ຈ ກກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍານິກາ, ເຈຕນາຍ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ເວຣມຓິ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອນິຍ຺ຍານິກາ, ຕສ຺ສາ ຠາໂວ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ. ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕນ຺ຕິ ຕິໂຣກຣຓຠູຕໍ. ເຄຫສ຺ສິຕກຖາຕິ ເຄຫປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວຕິ ອນິຈ຺ຈຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວ.

ສຫ ອຕ຺ເຖນາຕິ ສາຕ຺ຖກໍ, ຫິຕປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຣາກຖາ’’ຕິປິ ປາໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຣາກຖນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ປນາ’’ຕິ. ສາ ປເນສາ ກຖາ ‘‘ເອວຣູປາ ນວສຸຣາ ປີຕາ ຣຕິຊນນີ ໂຫຕີ’’ຕິ ອສ຺ສາທວເສນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອາທີນວວເສນ ປນ ‘‘ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສໍວຕ຺ຕນິກາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອເນກວິຘໍ…ເປ… ອາທີນວວເສນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ວິສິຂາຕິ ຆຣສນ຺ນິເວໂສ. ວິສິຂາຄຫເຓນ ຈ ຕນ຺ນິວາສິໂນ ຄຫິຕາ ‘‘ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສູຣາ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ’’ຕິ ຈ. ກຸມ຺ຠຏ຺ຐານປ຺ປເທເສນ ກຸມ຺ຠທາສິໂຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸມ຺ຠທາສິກຖາ ວາ’’ຕິ.

ຣາຊກຖາທິປຸຣິມກຖາຍ ¶ , ໂລກກ຺ຂາຍິກາທິປຈ຺ຉິມກຖາຍ ວາ ວິນິມຸຕ຺ຕາ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມກຖາ ວິມຸຕ຺ຕາ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຐິຕິສໍຫາຣາທິວເສນ ໂລກໍ ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ໂລກກ຺ຂາຍິກາ. ອສຸເກນ ນາມາຕິ ປຊາປຕິນາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ, ອິສ຺ສເຣນ ວາ. ວິຕຓ຺ຑສລ຺ລາປກຖາຕິ ‘‘ອຏ຺ຐີນໍ ເສຕຕ຺ຕາ ເສໂຕຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ປຕ຺ຕານໍ ກາຬຕ຺ຕາ ກາໂຬຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວມາທິກາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ເສລປຸປ຺ຜລການິ ວິຍ ຊີວິທາວິຣປາຣຍຕ຺ຕິວິສາລາ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ໂຍ ໂກຈິ ຕິຣິຍາມານາ ກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ¶ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສາຄຣເທເວນາຕິ ສາຄຣປຸຕ຺ຕຣາຊູຫິ. ຂໂຕຕິ ເອຕໍ ເອກວຈນໍ ເຕຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ຂຕຕ຺ຕາ ‘‘ສາຄຣເທເວນ ຂຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫມຸທ຺ທາ ສມຸທ຺ໂທຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຠວຕິ ວທ຺ຘຕິ ເອເຕນາຕິ ຠໂວ. ຠວາຠວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິຕິຠວາຠວກຖາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠໂວຕິ ສສ຺ສຕໍ, ອຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉທໍ. ຠໂວຕິ ວຸທ຺ຘິ, ອຠໂວຕິ ຫານິ. ຠໂວຕິ ກາມສຸຂໍ, ອຠໂວຕິ ອຕ຺ຕກິລມໂຖຕິ ອິຕິ ອິມາຍ ຉພ຺ພິຘາຍ ອິຕິຠວາຠວກຖາຍ ສທ຺ຘິໍ ພາຕ຺ຕິໍສ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ອນາຄຕາປິ ອຣຎ຺ຎປພ຺ພຕນທີທີປກຖາ ອິຕິສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ພາຕ຺ຕິໍສ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ທສເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຐມກຖາວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍມກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໘) ໓. ອາກງ຺ຂວຄ຺ໂຄ

໑-໔. ອາກງ຺ຂສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໗໑-໗໔. ຕຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ສີລສ຺ສ ອນວເສສສມາທາເນນ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓສີລາ. ສມາທານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ສີລສມງ຺ຄິໂນ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ກິຣາຕິ (ອ. ນິ. ໒.໓໗) ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສູຈນຕ຺ໂຖ. ເຕເນຕ຺ຖ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນຠາວໍ ທີເປຕິ. ສມ຺ປນ຺ນສີລາຕິ ອນາມຏ຺ຐວິເສສໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ສີລສງ຺ເຂເປນ ຄຫິຕໍ. ຕຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ¶ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ. ເຊຏ຺ຐກສີລນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໑໒) ປຘານສີລໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທເສ. ອິຘ ນິທ຺ເທເສ ວິຍ ອຸທ຺ເທເສປິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສີລຄ຺ຄຫຓຎ຺ຫິ ປາຬິຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣວເສນ ອາຄຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣເຍວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອວຘາຣເຓນ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເອກເທເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ໂຕຄຘຕໍ ທີເປຕິ. ຕຖາ ຫິ ອໂນໂລກິໂຍໂລກເນ ອາຊີວເຫຕຸ ຉສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມ ຄິລານປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠເຄ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ວິຫິຕາຕິ. ຕີຓີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລາທີນິ. ສີລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ສີລປຣິຍາເຍນ ເຕສໍ ກຕ຺ຖຈິ ສຸຕ຺ເຕ ຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ກິໍ ອຕ຺ຖິ ຍຖາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣຕິ ¶ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕວ ອຸປຈາເຣນ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນນຸຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຉທ຺ວາຣຣກ຺ຂາມຕ຺ຕກເມວາຕິ ຕສ຺ສ ສລ຺ລຫຸກຠາວມາຫ ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານມຕ຺ເຕນ ປຏິປາກຕິກຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປ຺ປາທນເຫຕຸກາ ຫິ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອິທມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ປໂຍຊນໍ ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນາຕິ ອິມິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທີນິ ຕີຓິ ປຘານສ຺ສ ສີລສ຺ສ ປຣິວາຣວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣິຍາຍສີລານິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສ຺ເສວ ປຘານຠາວໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນ຺ວຍໂຕ ຈ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ເສສານີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທີນິ. ຕສ຺ເສ ວາຕິ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສວ. ສມ຺ປນ຺ນປາຕິໂມກ຺ຂາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ເວວຈນໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ…ເປ… ອາທິມາຫ. ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວາ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສີລໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘) ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເທສນາຍ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ສີລານິສໍສທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປໂຍຊນນິທ຺ເທໂສ. ‘‘ສີລານິສໍສທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຍໍ ສີລານິສໍສສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ, ຕໍ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ກາຣຓນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ? ເວເນຍ຺ຍານໍ ສີລານິສໍສສ຺ສ ອທສ຺ສນໂຕຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ໂນ ¶ ເອວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈປີ’’ຕິອາທິ. ສີລານິສໍສທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປນ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອານິສໍໂສຕິ ອຸທໂຍ. ‘‘ສີລວາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໖; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ມຫາວ. ໒໘໕) ປນ ວິປາກຜລມ຺ປິ ‘‘ອານິສໍໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກ ວິເສໂສຕິ ໂກ ຜລວິເສໂສ. ກາ ວຑ຺ຒີຕິ ໂກ ອພ຺ຠຸທໂຍ. ວິຊ຺ຊມາໂນປິ ຄຸໂຓ ຍາຖາວໂຕ ວິຠາວິໂຕ ເອວ ອຠິຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ນ ອວິຠາວິໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອກນ຺ຕໂຕ ອານິສໍສກິຕ຺ຕນໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ປິໂຍຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ໂພ. ປິຍສ຺ສ ນາມ ທສ຺ສນໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປິຍຈກ຺ຂູຫິ ສມ຺ປສ຺ສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ປີຕິສມຸຏ຺ຐານປ຺ປສນ຺ນໂສມ຺ມຣູປປຣິຄ຺ຄຫຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸ ‘‘ປິຍຈກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ. ມນວຑ຺ຒນໂກຕິ ປີຕິມນສ຺ສ ປຣິພ຺ຣູຫນໂຕ ອຸປຣູປຣິ ປີຕິຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປ຺ປາທນໂກ. ຄຣຸຏ຺ຐານິໂຍຕິ ຄຣຸກຣຓສ຺ສ ຐານຠູໂຕ. ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ພໍ ຊານາຕິ. ຍຖາ ວາ ອຎ຺ເຎ ອຊານນ຺ຕາປິ ຊານນ຺ຕາ ວິຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ເອວມຍໍ, ອຍໍ ປນ ຊານນ຺ໂຕ ເອວ ຊານາຕິ. ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ¶ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອວ ວາ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສມ຺ຠາວນີໂຍຕິ ເອວໍ ວິຎ຺ຎຸຕາຍ ປຓ຺ຑິຕຠາເວນ ສມ຺ຠາເວຕພ຺ໂພ. ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີຕິ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີ ເອວ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣປທາວຘາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ອິມິນາ ປເທນ ອຸປຣິສິກ຺ຂາທ຺ວຍໍ ອນິວຕ຺ຕິຕເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ຜເລນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາຘິຏ຺ຐານສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິກຕາຍ ຫິ ອິຘ ສີລສ຺ສ ປາຣິປູຣີ, ນ ເກວລໍ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວມຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ອຂຓ຺ຑານິ…ເປ… ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິສິກ຺ຂາທ຺ວຍໍ ສີລສ຺ສ ສມ຺ຠາຣຠາເວນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ສີລສ຺ເສເວຕ຺ຖ ປຘານຄ຺ຄຫຓໍ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ສີລານຸຣກ຺ຂກາ ຫິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຫາ. ອນູເນນາຕິ ອຂຓ຺ຑາທິຠາເວນ, ກສ຺ສຈິ ວາ ອຫາປເນນ ອຸປປນ຺ເນນ. ອາກາເຣນາຕິ ກຣເຓນ ສມ຺ປາທເນນ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ວາ ອຕ຺ຕໂນຕິ ວາ ເອກໍ ເອກຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເຈຕໍ, ‘‘ສມຖ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ‘‘ອນູ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປສຄ຺ເຄນ ໂຍເຄ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສມເຖ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສມເຖຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘາເນ. ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອວິຍຸຕ຺ໂຕ ປສຸໂຕ. ໂຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຌານຠາວນາຍ ອນນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕໍ ພຫິ ນີຫຣຕິ ນາມ. ໂຍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕໍ ວິນາເສຕິ ນາມ. ໂຍ ປນ ອີທິໂສ ອຫຸຕ຺ວາ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ໂສ ອນິຣາກຕຊ຺ຌາໂນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພຫິ ອນີຫຏຊ຺ຌາໂນ’’ຕິອາທິມາຫ. ນີຫຣຓວິນາສຕ຺ຖຎ຺ຫິ ອິທໍ ນິຣາກຣຓໍ ນາມ. ‘‘ຖມ຺ຠໍ ນິຣໍກຕ຺ວາ ນິວາຕວຸຕ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໓໒໘) ຈສ຺ສ ປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສຕ຺ຕວິຘາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາ, ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຕິ ອິມາ ສຕ຺ຕວິຘາ ອນຸປສ຺ສນາ. ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘກາຍວິເວກຕາຍ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ຍຖານຸສິຏ຺ຐປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂລກໍ ສາສນຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວິເສສາຘິຄມຏ຺ຐານຠູຕໍ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຎ຺ຈ ອຸປໂສຠຍມາໂນ ຄຸຓວິເສສາຘິຏ຺ຐານຠາວາປາທເນນ ວິຎ຺ຎູນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕໍ ພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຣູເຫຕາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ເອກຠູມກາທິປາສາເທ ກຸຣຸມາໂນປິ ປນ ເນວ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານໍ ພ຺ຣູເຫຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອຣຎ຺ຎຣຸກ຺ຂມູລາທິ ສພ຺ພໍ ປຘານານຸໂຍຄກ຺ຂມໍ ເສນາສນໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຍຖາ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕເທສນາ ປຐມໍ ຕຓ຺ຫາວເສນ ອາຣທ຺ຘາປິ ຕຓ຺ຫາປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ມານທິຏ຺ຐີນໍ ¶ ມານທິຏ຺ຐິໂຍ ໂອສຣິຕ຺ວາ ກເມນ ປປຎ຺ຈຕ຺ຕຍເທສນາ ຊາຕາ, ເອວມຍໍ ເທສນາ ປຐມໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວເສນ ອາຣທ຺ຘາປິ ສີລປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ສມຖວິປສ຺ສນາໂຍ ໂອສຣິຕ຺ວາ ກເມນ ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍເທສນາ ຊາຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມຖມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ອນິຣາກຕຊ຺ຌາໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ‘‘ວິປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ. ‘‘ພ຺ຣູເຫຕາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ສມຖວເສນ ສຸຎ຺ຎາຄາຣວຑ຺ຒເນ ¶ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຕິ ເອວໍ ທ຺ເວປິ ສິກ຺ຂາ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມຖມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ອນິຣາກຕຊ຺ຌາໂນ’’ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ສີລານຸຣກ຺ຂິກາ ເອວ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ກຖິຕາ, ‘‘ວິປສ຺ສນາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ສີລານຸຣກ຺ຂິໂກ ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄໂຫ.

ກຖໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ສີລມນຸຣກ຺ຂຕິ? ຍສ຺ສ ຫິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ພ຺ຍາຘິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວິຫຎ຺ຎຕິ, ໂສ ພ຺ຍາຘິວິຫໂຕ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ສີລໍ ວິນາເສຕ຺ວາປິ ພ຺ຍາຘິວູປສມໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ຕໍ ພ຺ຍາຘິທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ສມາປນ຺ນກ຺ຂເຓ ທຸກ຺ຂໍ ທູຣຄຕໍ ໂຫຕິ, ພລວຕຣໍ ສຸຂມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ສີລມນຸຣກ຺ຂຕິ. ກຖໍ ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄໂຫ ສີລມນຸຣກ຺ຂຕິ? ຍສ຺ສ ຫິ ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄໂຫ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ‘‘ມມ ຣູປໍ ມມ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຠາເວ ພລວມມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂສ ຕຖາຣູເປສຸ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂພ຺ຍາຘິຠຍາທີສຸ ສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ສີລໍ ນາເສຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂປເສຕາ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄໂຫ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາເວ ພລວມມຕ຺ຕໍ ວາ ສິເນໂຫ ວາ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ຕຖາຣູເປສຸ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂພ຺ຍາຘິຠຍາທີສຸ ສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ສເຈປິສ຺ສ ອນ຺ຕານິ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ສເຈປິ ອຸສ຺ສຸສ຺ສຕິ ວິສຸສ຺ສຕິ, ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິໂກ ວາ ໂຫຕິ ສຕຘາປິ ສຫສ຺ສຘາປິ, ເນວ ສີລໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂປເສຕາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄໂຫ ສີລໍ ອນຸຣກ຺ຂຕິ.

‘‘ພ຺ຣູເຫຕາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ຕສ຺ເສວ ອຸຠຍສ຺ສ ພ຺ຣູຫນາ ວຑ຺ຒນາ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາ ທສ຺ສິຕາ. ເອວໍ ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິໂຍ ຈສ຺ສໍ…ເປ… ຠາວນີໂຍ ຈາ’’ຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ເມ ອາກງ຺ຂນ຺ເຕນ ນຕ຺ຖຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສີລາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອີທິໂສ ຫິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ –

‘‘ສີລທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນໍ ¶ , ຘມ຺ມຏ຺ຐໍ ສຈ຺ຈເວທິນໍ;

ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມ ກຸພ຺ພານໍ, ຕໍ ຊໂນ ກຸຣຸເຕ ປິຍ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໑໗);

ຕສ຺ມາ ‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິໂຍ ຈສ຺ສໍ…ເປ… ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີ…ເປ… ສຸຎ຺ຎາຄາຣານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍລາຠາທິໍ ¶ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນປິ ອິທເມວ ກຣຓີຍໍ, ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ລາຠີ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ລາຠີ ອສ຺ສນ຺ຕິ ລາຠາສາຍ ສໍວຣສີລປຣິປູຣຓໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ. ກິມີທິສໍ ຠຄວາ ອນຸຊານາຕີຕິ? ນ ຠຄວາ ສຠາເວນ ອີທິສໍ ອນຸຊານາຕິ, ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ປນ ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສເຍນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຆາເສສນໍ ຉິນ຺ນກໂຖ, ນ ວາຈໍ ປຍຸຕ຺ຕໍ ຠເຓຕິ ຉິນ຺ນກໂຖ ມູໂຄ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ໂອຠາສປຣິກຖານິມິຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຍຸຕ຺ຕໍ ຆາເສສນໍ ວາຈໍ ນ ຠເຓ, ນ ກເຖຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວເສນາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ເຍສໍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣໂສ ສຠາວຠູໂຕ ອານິສໍໂສ ຣສານິສໍໂສ.

ປຈ຺ຈຍທານກາຣາຕິ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍທານວເສນ ປວຕ຺ຕກາຣາ. ມຫປ຺ຜລາ ມຫານິສໍສາຕິ ອຸຠຍເມຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ. ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຄຫປຕໂຍ, ອານິສໍສາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໒໘໕) ຫິ ອານິສໍສສທ຺ໂທ ຜລປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕິ. ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂລກິຍສຸຂໍ ຜລນ຺ຕິ ປສວນ຺ຕີຕິ ມຫປ຺ຜລາ, ມຫໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ມຫານິສໍສາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂລກິຍສຸເຂນ ຜລຠູເຕນາ’’ຕິອາທິ.

ເປຈ຺ຈຠວໍ ຄຕາຕິ ເປຕູປປຕ຺ຕິວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ອຸປຄຕາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ອິຘ ກຕກາລກິຣິຍາ ກາເລນ ກຕຊີວິຕຸປຈ຺ເຉທາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາລກຕາ’’ຕິ. ສສ຺ສຸສສຸຣາ ຈ ຕປ຺ປກ຺ຂິກາ ຈ ສສ຺ສຸສສຸຣປກ຺ຂິກາ. ເຕ ຎາຕິໂຍນິສມ຺ພນ຺ເຘນ ອາວາຫວິວາຫສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສມ຺ພທ຺ຘາ ຎາຕີ. ສາໂລຫິຕາຕິ ໂຍນິສມ຺ພນ຺ຘວເສນ. ເອກໂລຫິຕພທ຺ຘາຕິ ເອເກນ ສມາເນນ ໂລຫິຕສມ຺ພນ຺ເຘນ ສມ຺ພທ຺ຘາ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕໂກ. ກາລກໂຕ ປິຕາ ວາ ມາຕາ ວາ ເປຕໂຍນິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຘິກາຣໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫານິສໍສເມວ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ຕຖາສີລສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕາຕິ ¶ ມທ຺ທິຕາ. ນ ຈ ມໍ ອຣຕິ ສເຫຍ຺ຍາຕິ ມໍ ຈ ອຣຕິ ນ ອຠິຠເວຍ຺ຍ ນ ມທ຺ເທຍ຺ຍ ນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖເຣຍ຺ຍ. ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຊາຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ສີລາທິຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕ ຫິ ອຣຕິຎ຺ຈ ຣຕິຎ຺ຈ ສຫຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ, ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ອີທິສມຕ຺ຕານໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນປິ ສີລາທິຄຸຓຍຸຕ຺ເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ¶ ທສ຺ເສຕິ. ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ ຠາຍຕີຕິ ຠຍໍ, ອາຣມ຺ມຓໍ ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍໍ. ຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ຠຍໍ ເຠຣວຎ຺ຈ ສຫຕິ ອຠິຠວຕີຕິ ຠຍເຠຣວສໂຫ. ສີລາທິຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕ ຫິ ຠຍເຠຣວໍ ສຫຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ, ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ອຣິຍໂກຏິຍວາສີ ມຫາທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ.

ເຖໂຣ ກິຣ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາສາທິກໍ ອຣຎ຺ຎໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເຘວຊ຺ຊ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຣຸກ຺ຂເທວຕາຍ ທາຣກາ ເຖຣສ຺ສ ສີລເຕເຊນ ສກຠາເວນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ວິສ຺ສຣມກໍສຸ. ເທວຕາປິ ສກລຣຸກ຺ຂໍ ຈາເລສິ. ເຖໂຣ ອຈໂລວ ນິສີທິ. ສາ ເທວຕາ ຘູມາຍິ ປຊ຺ຊລິ. ເນວ ສກ຺ຂິ ເຖຣໍ ຈາເລຕຸໍ. ຕໂຕ ອຸປາສກວຓ຺ເຓນາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ’’ຕິ ອໂວຈ. ຕ຺ວໍ ເອເຕ ວິກາເຣ ອກາສີຕິ. ອາມ, ຠນ຺ເຕຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ສີລເຕເຊນ ທາຣກາ ສກຠາເວນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ວິສ຺ສຣມກໍສຸ, ສາຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ປລາເປຕຸໍ ເອວມກາສິ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ອາຫ ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ມາ ວສຖ, ມຍ຺ຫໍ ອຜາສຸກ’ນ຺ຕິ ປຏິກຈ຺ເຈວ ນາວຈາສິ, ອິທານິ ປນ ມາ ມໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຈ, ‘ອຣິຍໂກຏິຍມຫາທຕ຺ໂຕ ອມນຸສ຺ສຠເຍນ ຄໂຕ’ຕິ ວຈນໂຕ ລຊ຺ຊາມິ, ເຕນາຫໍ ອິເຘວ ວສິສ຺ສໍ, ຕ຺ວໍ ປນ ອຊ຺ເຊກທິວສໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສາຫີ’’ຕິ. ເອວໍ ສີລາທິຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕ ຠຍເຠຣວສໂຫ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອີທິສມຕ຺ຕານໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນປິ ສີລາທິຄຸຓຍຸຕ຺ເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ອາກງ຺ຂສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕-໑໐. ມິຄສາລາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໗໕-໘໐. ປຎ຺ຈເມ ອິມສ຺ສ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສີລວິຣຫິຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ສີລໍ ປຣິໂຘວຕີຕິ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວາປາທເນນ ສີລໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ປຎ຺ຎາຍ ¶ ສຸວິໂສຘິຕໍ ກໂຣຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສີລສໍວໂຣ ນຕ຺ຖິ, ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸຕາຍ ປນ ຈາຕຸປ຺ປທິກຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຎາຍ ສີລໍ ¶ ໂຘວິຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຍໍ ປຎ຺ຎາຍ ສີລໍ ໂຘວຕິ ນາມ ເສຍ຺ຍຖາປິ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ໂຕ.

ສີລວາ ປນ ປຎ຺ຎໍ ໂຘວຕິ. ຍສ຺ສ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໑໗) ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ສີລໍ ສຏ຺ຐິອສີຕິວສ຺ສານິ ອຂຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ໂສ ມຣຓກາເລປິ ສພ຺ພກິເລເສ ຆາເຕຕ຺ວາ ສີເລນ ປຎ຺ຎໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ກນ຺ທຣສາລປຣິເວເຓ ມຫາສຏ຺ຐິວສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ເຖເຣ ກິຣ ມຣຓມຎ຺ເຈ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ພລວເວທນາຍ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ເຕ ຕິສ຺ສມຫາຣາຊາ ‘‘ເຖຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິເວຓທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກສ຺ສ ສທ຺ໂທ ອຍ’’ນ຺ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ນິຕ຺ຖຸນນສທ຺ໂທຕິ. ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ສຏ຺ຐິວສ຺ເສນ ເວທນາປຣິຄ຺ຄຫມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກຕໍ, ອິທານິ ນ ຕໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ຄໂຕ. ຕໂຕ ອຸປຏ຺ຐາກທຫໂຣ ເຖຣໍ ອາຫ ‘‘ກິໍ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ລຊ຺ຊາເປຖ, ສທ຺ໂຘປິ ຣາຊາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ‘ນ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄໂຕ’’ຕິ. ກສ຺ມາ, ອາວຸໂສຕິ? ຕຸມ຺ຫາກໍ ນິຕ຺ຖຸນນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເມ ໂອກາສໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເວທນໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ທຫຣສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ ‘‘ຄຈ຺ຉາວຸໂສ, ອິທານິ ຣາຊານໍ ອມ຺ເຫ ວນ຺ທາເປຫີ’’ຕິ. ທຫໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ກິຣ ເຖຣໍ ວນ຺ທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສຸສຸມາຣປຕິເຕນ ເຖຣໍ ວນ຺ທນ຺ໂຕ ‘‘ນາຫໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ວນ຺ທາມິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິຍໍ ປນ ຐຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕສີລເມວ ວນ຺ທາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ສີເລນ ປຎ຺ຎໍ ໂຘວຕິ ນາມ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຉຏ຺ຐາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ມິຄສາລາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາກງ຺ຂວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໙) ໔. ເຖຣວຄ຺ໂຄ

໑-໘. ວາຫນສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໘໑-໘໘. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຐເມ ວິມຣິຍາທີກເຕນາຕິ ນິມ຺ມຣິຍາທີກເຕນ. ເຈຕສາຕິ ເອວໍວິເຘນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິຫຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ມຣິຍາທາ ກິເລສມຣິຍາທາ ຈ ອາຣມ຺ມຓມຣິຍາທາ ຈ. ສເຈ ຫິສ຺ສ ຣູປາທິເກ ອາຣພ຺ຠ ຣາຄາທໂຍ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ກິເລສມຣິຍາທາ ເຕນ ກຕາ ຠເວຍ຺ຍ. ເຕສຸ ປນສ຺ສ ເອໂກປິ ¶ ນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ກິເລສມຣິຍາທາ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນສ຺ສ ຣູປາທິຘມ຺ເມ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ເອກຈ຺ເຈ ອາປາຖໍ ນາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ເອວມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓມຣິຍາທາ ຠເວຍ຺ຍ. ເຕ ປນສ຺ສ ຘມ຺ເມ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປາຖໍ ອນາຄຕຘມ຺ໂມ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຣມ຺ມຓມຣິຍາທາປິ ນຕ຺ຖິ. ອິຘ ປນ ກິເລສມຣິຍາທາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກິເລສມຣິຍາທໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕິຍາທີສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ວາຫນສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙-໑໐. ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໘໙-໙໐. ນວເມ (ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑໘໑) ໂກກາລິກນາມກາ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ. ຕໂຕ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂກຍໍ ໂກກາລິໂກ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ຈ ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາ. ອຍໍ ກິຣາຕິອາທິ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ວິເວກວາສໍ ວສິຕຸກາມຕ຺ຕາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ຈ ມາ ໂນ ກສ຺ສຈິ…ເປ… ວສິໍສຸ. ອາຆາຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉາວິຆາຕນໂຕ. ເຖຣາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາທຍິໍສຸ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາຍ ອກຕຕ຺ຕາ ເຖເຣຫິ ຈ ອທາປິຕຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພປິ…ເປ… ມຎ຺ເຎຕິ ອິມິນາ ເຖຣານໍ ໂກຫຎ຺ເຎ ຐິຕຠາວໍ ອາສງ຺ກຕິ ອວເຓ ວຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ, ສຸປຣິສຸທ຺ເຘ ອາທາສຕເລ ຊລ຺ລໍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ.

ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ‘‘ປາປຠິກ຺ຂູ ຊາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ. ມຫາສາວຊ຺ຊທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ມາເຫວນ຺ຕິ ມາ ເອວມາຫ, ມາ ເອວໍ ຠຓິ. ສທ຺ຘາຍ ອໂຍ ອຸປ຺ປາໂທ ສທ຺ຘາໂຍ, ຕໍ ອາວຫຕີຕິ ສທ຺ຘາຍິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘາຍ ອາຄມກໂຣ’’ຕິ. ສທ຺ຘາຍິໂກຕິ ວາ ສທ຺ຘາຍ ອຍິຕພ຺ໂພ, ສທ຺ເຘຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສທ຺ຘາຕພ຺ພວຈໂນ ວາ’’ຕິ.

ປີຬກາ ນາມ ພາຫິຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐີນິ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ອິມາ ປນ ປຐມໍເຍວ ອຏ຺ຐີນິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐີນິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຕາຫິ ປິຬກາຫີ’’ຕິ. ຕຣຸຓເພລຸວມຕ຺ຕິໂຍຕິ ຕຣຸຓພິລ຺ລຜລມຕ຺ຕິໂຍ. ວິສຄິລິໂຕຕິ ຂິຕ຺ຕປຫຣໂຓ ¶ . ຕຎ຺ຈ ພຬິສໍ ວິສສມຎ຺ຎາ ໂລເກ. ອາຣກ຺ຂເທວຕານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກຕິ ສຸທ຺ຘາວາສໂລເກ. ວຣາໂກຕິ ອນຸຄ຺ຄຫວຈນເມຕໍ. ຫີນປຣິຍາໂຍຕິ ເກຈິ. ປິຍສີລາຕິ ອິມິນາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເປສລາຕິ ປທສິທ຺ຘີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກພຣກ຺ຂີນີຕິ ¶ ພ຺ຍາຘິພເລນ ປຣິຠິນ຺ນວຓ຺ຓຕາຍ ກພຣຠູຕານິ ອກ຺ຂີນິ. ຍຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອຎ຺ຎຖາ ກໂຣນ຺ເຕນ ຍຕ຺ຕກໍ ຕຍາ ອປຣທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອນາຄາມິໂນ ນາມ ປຫີນກາມຈ຺ຉນ຺ທພ຺ຍາປາທາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິກາມຈ຺ຉນ຺ທພ຺ຍາປາທວເສນ ອິຘາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍາວຎ຺ຈ ເຕ ອິທໍ ອປຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໂກ. ຄິລິຕວິໂສ ວິຍ ວິສໍ ຄິລິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ວິຍ. ກຸຐາຣິສທິສາ ມູລປຈ຺ຉິນ຺ທນຏ຺ເຐນ. ອຸຕ຺ຕມຕ຺ເຖຕິ ອຣຫຕ຺ເຕ. ຂີຓາສໂວຕິ ວທຕິ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ວິຍ ອເຈລໍ ໂກຣກ຺ຂຕ຺ຕິຍໍ. ໂຍ ອຄ຺ຄສາວໂກ ວິຍ ປສໍສິຕພ຺ໂພ ຂີຓາສໂວ, ຕໍ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ວິຈິນາຕີຕິ ອາຈິໂນຕິ ປສວຕິ. ປສໍສິຍນິນ຺ທາ ຕາວ ສມ຺ປນ຺ນຄຸຓປຣິຘໍສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ສາວຊ຺ຊຕາຍ ກຏຸກວິປາກາ, ນິນ຺ທິຍປ຺ປສໍສາ ປນ ກຖໍ ຕາຍ ສມວິປາກາຕິ? ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓສມາໂຣປເນນ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ປສໍສິເຍນ ຕສ຺ສ ສມຠາວກຣຓໂຕ ຈ. ໂລເກປິ ຫິ ອສູຣໍ ສູເຣນ ສມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄາຣຍ຺ໂຫ ໂຫຕິ, ປເຄວ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ເນນ ສມໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ.

ສເກນ ຘເນນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສາປເຕຍ຺ເຍນ. ອຍໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ອປຣາໂຘ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກຕ຺ຕາ ສປ຺ປຕິກາຣຕ຺ຕາ ຈ ຕສ຺ສ. ອຍໍ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ກລິ ກຕູປຈິຕສ຺ສ ສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຕິກາຣຕ຺ຕາ ຈ.

ນິຣພ຺ພຸໂທຕິ ຄຓນາວິເສໂສ ເອໂສຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣພ຺ພຸທຄຓນາຍາ’’ຕິ, ສຕສຫສ຺ສໍ ນິຣພ຺ພຸທານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍມຣິຍຄຣຫີ ນິຣຍໍ ອຸເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ປາກຕິກວເສນ ອຣິຍູປວາທິນາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຄ຺ຄສາວການໍ ປນ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ ຕໂຕປິ ອຕິວິຍ ມຫນ຺ຕຕຣເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຖ ¶ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕີຕິ ໂກ ອຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມາ, ກສ຺ມາ ຈ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈາຕິ? ອຍໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ສຫໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ອນາຄາມີ ຫຸຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ສຫມ຺ປຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ. ໂສ ປນາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ປທຸມນິຣຍໍ ກິຕ຺ເຕສ຺ສາມິ, ຕໂຕ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈສ຺ສຕິ, ອຖານຸສນ຺ຘິກຸສລາ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖາຍຸປ຺ປມາຓໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ, ຠຄວາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຣິຍູປວາເທ ອາທີນວໍ ປກາເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ.

ມຄຘຣຏ຺ເຐ ¶ ສໍໂວຫາຣໂຕ ມາຄຘໂກ ປຕ຺ໂຖ, ເຕນ. ປຈ຺ຈິຕພ຺ພຏ຺ຐານສ຺ສາຕິ ນິຣຍທຸກ຺ເຂນ ປຈ຺ຈິຕພ຺ພປ຺ປເທສສ຺ສ ເອຕໍ ອພ຺ພຸໂທຕິ ນາມໍ. ວສ຺ສຄຓນາຕິ ເອກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສຄຸຓິຕໍ ອພ຺ພຸທອາຍຸມ຺ຫິ ຕໂຕ ອປຣໍ ວີສຕິຄຸຓິຕໍ ນິຣພ຺ພຸທາທີສຸ ວສ຺ສຄຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຈ ຄຓນາ ອປຣິຈິຕານໍ ທຸກ຺ກຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຕໍ ສຸກຣໍ ສງ຺ຂາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຣິເທວນານຕ຺ເຕນ ກມ຺ມກາຣຓນານຕ຺ເຕນປິ ອິມານິ ນາມານິ ລທ຺ຘານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອປເຣ ‘‘ສີຕນຣກາ ເອເຕ’’ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອພພາທີສຸ ປທຸມປຣິໂຍສາເນສຸ ສພ຺ເພສຸ ນິຣເຍສຸ. ເອສ ນໂຍຕິ ເຫຏ຺ຐິມໂຕ ອຸປຣິມສ຺ສ ວີສຕິຄຸຓຕໍ ອຕິທິສຕິ. ທສເມ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຖຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑໐) ໕. ອຸປາລິວຄ຺ໂຄ

໑-໔. ກາມໂຠຄີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໙໑-໙໔. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຕປນໍ ສນ຺ຕປນໍ ກາຍສ຺ສ ເຂທນໍ ຕໂປ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕປສ຺ສີ, ຕໍ ຕປສ຺ສິໍ. ຍສ຺ມາ ຕຖາຠູໂຕ ຕປນິສ຺ສິໂຕ, ຕໂປ ວາ ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຕປນິສ຺ສິຕກ’’ນ຺ຕິ. ລູຂໍ ຜຣຸສໍ ສາຘຸສມ຺ມຕາຈາຣວິຣຫໂຕ ນ ປສາທນີຍໍ ອາຊີວຕິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ລູຂາຊີວີ, ຕໍ ລູຂາຊີວິໍ. ອຸປກ຺ໂກສຕີຕິ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑຕິ ¶ , ອຸປຫສນວເສນ ປຣິຠາສຕິ. ອຸປວທຕີຕິ ອວຎ຺ຎາປຸພ຺ພກໍ ອປວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຫີເຬຕິ ວມ຺ເຠຕີ’’ຕິ.

ກາມໂຠຄີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອຸຕ຺ຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໕. ປຎ຺ຈເມ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ຠວໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມໍ. ປາກາຣສ຺ສ ຖິຣຠາວໍ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ປາເປຕີຕິ ອຸທ຺ຘາປໍ, ປາກາຣມູລໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາກາຣທ຺ວາຣພນ຺ຘປຣິຂາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຓ຺ຑິຕໂທວາຣິກຏ຺ຐານິຍໍ ¶ ກຕ຺ວາ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ອາຫາ’’ຕິ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ຍສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍ ວເສນ ປຸຣິໂສ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ຕໍຕໍອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາສຸ ເຉກຠາໂວ ພ຺ຍຕ຺ຕຠາໂວ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ. ເມຘຕິ ສມ຺ໂມຫໍ ຫິໍສຕິ ວິຘມຕີຕິ ເມຘາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຘາວີ. ຐາເນ ຐາເນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກາ, ຐານໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນປຎ຺ຎາ. ອນຸປຣິຍາຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອນຸປຣິຍາໂຍ, ໂສ ເອວ ປໂຖຕິ ອນຸປຣິຍາຍປໂຖ, ປຣິໂຕ ປາກາຣສ຺ສ ອນຸສໍຍາຍນມຄ຺ໂຄ. ປາກາຣຠາຄາ ສນ຺ຘາຕພ຺ພາ ເອຕ຺ຖາຕິ ປາກາຣສນ຺ຘິ, ປາກາຣສ຺ສ ຜຸລ຺ລິຕປ຺ປເທໂສ. ໂສ ປນ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອິຏ຺ຐການໍ ວິຄເມນ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ອິຏ຺ຐການໍ ອປຄຕຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຉິນ຺ນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປ຺ປເທໂສ, ຉິທ຺ທຏ຺ຐານໍ ວາ. ຕຎ຺ຫິ ວິວຣນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຸຕ຺ຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖-໘. ໂກກນຸທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໙໖-໙໘. ຉຏ຺ເຐ ຂນ຺ຘາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐນ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ. ອວິຊ຺ຊາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອຸປນິສ຺ສຍາທິຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑໐໐໗). ຜສ຺ໂສປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ຍຖາ ¶ ຈາຫ ‘‘ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໑໘-໑໓໐) ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ປຏິສໍເວທິຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໔໔) ຈ. ສຎ຺ຎາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ (ສຸ. ນິ. ໘໘໐; ມຫານິ. ໑໐໙), ປຖວິໂຕ ສຎ຺ຎຕ຺ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒) ຈ ອາທິ. ວິຕກ຺ໂກປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຕກ຺ກຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐີສຸ ປກປ຺ປຍິຕ຺ວາ, ສຈ຺ຈໍ ມຸສາຕິ ທ຺ວຍຘມ຺ມມາຫູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໙໒; ມຫານິ. ໑໒໑), ‘‘ຕກ຺ກີ ໂຫຕິ ວີມໍສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໔) ຈ ອາທິ. ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ຕສ຺ເສວໍ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ຉນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙).

ຍາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ປທານໍ ສາຘາຣຓໍ ມູລປທໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ຄູຖຄຕໍ ວິຍ, ທິຏ຺ຐີສຸ ວາ ຄຕໍ ອິທໍ ທສ຺ສນໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐີສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາຕິປິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ຄຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄມນມຕ຺ຕເມວ ¶ , ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ວາ ນິຈ຺ໂຈ ວາ ໂກຈີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສາ ຈາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄມນຏ຺ເຐນ ຄຫນໍ. ທຸຣຕິກ຺ກມຏ຺ເຐນ ສປ຺ປຏິຠຍຏ຺ເຐນ ຈ ກນ຺ຕາໂຣ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣວາຬກນ຺ຕາຣາທໂຍ ວິຍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວິນິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ, ວິໂລມນຏ຺ເຐນ ວາ ວິສູກໍ. ກທາຈິ ສສ຺ສຕສ຺ສ, ກທາຈິ ອຸຈ຺ເຉທສ຺ສ ວາ ຄຫຓໂຕ ວິຣູປໍ ຜນ຺ທິຕນ຺ຕິ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕໍ. ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ສໍໂຍຊນໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອນ຺ໂຕ ຕຸທນຏ຺ເຐນ ທຸນ຺ນີຫຣຓີຍຏ຺ເຐນ ຈ ສລ຺ລນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິສລ຺ລໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ປີຬາກຣຓຏ຺ເຐນ ສມ຺ພາໂຘຕິ ທິຏ຺ຐິສມ຺ພາໂຘ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ໂມກ຺ຂາວຣຓຏ຺ເຐນ ປລິໂພໂຘຕິ ທິຏ຺ຐິປລິໂພໂຘ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຏ຺ເຐນ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິພນ຺ຘນໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ທຸຣຸຕ຺ຕຣຓຏ຺ເຐນ ປປາໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິປປາໂຕ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ຖາມຄຕຏ຺ເຐນ ອນຸສໂຍຕິ ທິຏ຺ຐານຸສໂຍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຕາເປຕີຕິ ທິຏ຺ຐິສນ຺ຕາໂປ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸທຫຕີຕິ ທິຏ຺ຐິປຣິຬາໂຫ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ກິເລສກາຍໍ ຄນ຺ເຖຕີຕິ ທິຏ຺ຐິຄນ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ຠຸສໍ ອາທິຍຕີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ອຠິນິວິສຕີຕິ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວໂສ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ‘‘ອິທໍ ປຣ’’ນ຺ຕິ ອາມສຕິ, ປຣໂຕ ວາ ອາມສຕີຕິ ທິຏ຺ຐິປຣາມາໂສ, ສມຸຏ຺ຐາຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ກາຣຓໍ. ສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ຠາໂວ ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ, ເຕນ ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ, ກາຣຓຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐເມສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ໂກກນຸທສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙-໑໐. ອຸປາລິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໙໙-໑໐໐. ນວເມ ¶ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ອຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ສມ຺ຠວິຕຸໍ ສາເຘຕຸໍ ທຸກ຺ຂານິ ທຸຣຠິສມ຺ຠວານິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ນິວາໂສເຍວ ທຸກ຺ໂຂຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ຠວິຕຸໍ ທຸກ຺ຂານິ ທຸສ຺ສຫານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານີຕິ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕານິ ວນສຓ຺ຑານິ. ວນປຕ຺ຖສທ຺ໂທ ຫິ ສຓ຺ຑຠູເຕ ຣຸກ຺ຂສມູເຫປິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຣຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓໍ. ປວິເວກນ຺ຕິ ປກາຣໂຕ, ປກາເຣຫິ ວາ ວິເວຈນໍ, ຣູປາທິປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ປກາຣໂຕ ຄມນາທິອິຣິຍາປຖປ຺ປກາເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍສ຺ສ ວິເວຈນໍ, ຄຈ຺ຉໂຕປິ ຕິຏ຺ຐໂຕປິ ນິສຊ຺ຊໂຕປິ ນິປຊ຺ຊໂຕປິ ເອກສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ວິເວເຈຕພ຺ພານໍ ວິເວຈນາກາຣສ຺ສ ຈ ເຠທໂຕ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາ ເຕ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປວິເວກ’’ນ຺ຕິ ເອກວຈເນນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຣໍ ປວິເວກນ຺ຕິ ວາ ປວິເວກໍ ກຕ຺ຕຸໍ ນ ສຸຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກີຠາເວຕິ ເອກຕ຺ຕຠາເວ. ທ຺ວຍໍທ຺ວຍາຣາໂມຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠາວາຠິຣໂຕ. ຫຣນ຺ຕິ ວິຍາຕິ ສໍຫຣນ຺ຕິ ວິຍ ວິຆາຕຸປ຺ປາທເນນ. ເຕນາຫ ‘‘ຆສນ຺ຕິ ວິຍາ’’ຕິ. ຠຍສນ຺ຕາສຸປ຺ປາທເນນ ຂາທິຕຸໍ ອາຄຕາ ຍກ຺ຂຣກ຺ຂສປິສາຈາທໂຍ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອີທິສສ຺ສາຕິ ອລທ຺ຘສມາຘິໂນ. ຕິຓປຓ຺ຓມິຄາທິສທ຺ເທຫີຕິ ວາເຕຣິຕານໍ ຕິຓປຓ຺ຓາທີນໍ ມິຄປກ຺ຂິອາທີນຎ຺ຈ ຠີສນເກຫິ ເຠຣເວຫິ ສທ຺ເທຫິ. ວິວິເຘຫິ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ຂາຓຸອາທີຫິ ¶ ຍກ຺ຂາທິອາກາເຣຫິ ອຸປຏ຺ຐິເຕຫິ ຠີສນເກຫິ. ຆເຏນ ກີຬາ ຆຏິກາຕິ ເອເກ. ທສມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຸປາລິສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາລິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍປຓ຺ຓາສກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໓. ຕຕິຍປຓ຺ຓາສກໍ

(໑໑) ໑. ສມຓສຎ຺ຎາວຄ຺ໂຄ

໑-໑໒. ສມຓສຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໐໑-໑໑໒. ຕຕິຍສ຺ສ ¶ ¶ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານານິ. ຉຏ຺ເຐ ນິຊ຺ຊຣກາຣຓານີຕິ ປຊຫນກາຣຓານິ. ອິມສ຺ມິໍ ມຄ຺ໂຄ ກຖີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຫຏ຺ຐາ…ເປ… ປຸນ ຄຫິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ວິປສ຺ສນາຍ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາປິ ນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ຄຫິຕາ, ເອວໍ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ວິປສ຺ສນາຍ ປຫີນາປິ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ອິຘ ປຸນ ຄຫິຕາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເອວໍ ສພ຺ພປເທສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ. ເອຕ຺ຖ ຈາຕິ ‘‘ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ຈ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປາຬິປເທ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ຈ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ສມ຺ມເທວ ວິມຸຈ຺ຈນໍ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຈ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ອຏ຺ຐ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິປິ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຸທ຺ຘຏານິ. ມຄ຺ຄວເສນ ຫິ ຜເລສຸ ຠາວນາປາຣິປູຣີ ນາມາຕິ. ອຠິນນ຺ທນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕິວິຍ ສິເນຫນຏ຺ເຐນ. ອິທຎ຺ຫິ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸກ຺ກໍສຄຕສາຕສຠາວໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ສິເນຫນ຺ຕໍ ເຕເມນ຺ຕໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ. ປວຕ຺ຕສນ຺ຕຕິອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ຊີວເນ ອຘິປຕິຠາເວນ. ເອວນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ. ສຕ຺ຕມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

ສມຓສຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຓສຎ຺ຎາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑໒) ໒. ປຈ຺ໂຈໂຣຫຓິວຄ຺ໂຄ

໑-໔. ປຐມອຘມ຺ມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໑໓-໖. ທຸຕິຍສ຺ສ ¶ ປຐມທຸຕິຍານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ. ຕຕິເຍ ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຕິ ເອວ. ນ ຫິ ປເທສຎາເຓ ¶ ຐິໂຕ ຊານິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ຫິ ອວິເສສຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ‘‘ຊານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນິຣວເສສໍ ເຎຍ຺ຍຊາຕໍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຕພ຺ພິສຍາຍ ຊານນກິຣິຍາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ກຣຓໍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປກຣຓວເສນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ຈ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ປສ຺ສິຕພ຺ພເມວ ປສ຺ສຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸຘມ຺ມຈກ຺ຂຸພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸສງ຺ຂາເຕຫິ ຎາຓຈກ຺ຂູຫິ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ ເອວ. ອຖ ວາ ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ສວິປລ຺ລາສາ ກາມຣູປປຣິຎ຺ຎາວາທິໂນ ຊານນ຺ຕາປິ ວິປລ຺ລາສວເສນ ຊານນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວາ. ຠຄວາ ປນ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ ຊານນ຺ໂຕ ຊານາຕິ ເອວ, ທິຏ຺ຐິທສ຺ສນສ຺ສ ອຠາວາ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ທສ຺ສນປຣິຓາຍກຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ຠູໂຕ. ຍຖາ ຫິ ຈກ຺ຂຸ ສຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຣິເຓຕິ ສາເຘຕິ, ເອວໍ ໂລກສ຺ສ ຍາຖາວທສ຺ສນສາຘນໂຕປິ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈປຣິຓາຍກຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ຠູໂຕ, ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸມຍຕ຺ຕາ ວາ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໍ ຠູໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ວາ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ.

ຎາຓສຠາໂວຕິ ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ຎາຓສຠາໂວ. ອວິປຣີຕສຠາວຏ຺ເຐນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ວາ ຫທເຍນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາຈາຍ ນິຈ຺ຉາຣິຕຘມ຺ມມໂຍຕິ ຘມ຺ມຠູໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ມສຠາໂວ’’ຕິ. ຘມ຺ມາ ວາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ເຕຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ສ ຈ ຕທຸປ຺ປາທນໂຕ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ຘມ຺ມຠູໂຕ. ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເສຏ຺ຐສຠາໂວ’’ຕິ. ອຖ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ສ ຈ ຕທຸປ຺ປາທນໂຕ, ຕຎ຺ຈ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ປຕ຺ໂຕຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວທຕີຕິ ວຕ຺ຕາ. ຈິຣໍ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ວທຕີຕິ ປວຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖໍ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ທຸກ຺ຂາທິອຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖາປິ ປີຬນາທິອຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ປຣມຕ຺ຖໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ປາປຍິຕາ ນິນ຺ເນຕາ. ອມຕາຘິຄມປຏິປຕ຺ຕິເທສນາຍ ອມຕສຈ຺ຉິກິຣິຍໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອມຕໍ ທທາຕີຕິ ອມຕສ຺ສ ທາຕາ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ຕທາຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ຘມ຺ມສາມີ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຐມອຘມ຺ມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕-໔໒. ສງ຺ຄາຣວສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໑໗-໑໕໔. ປຎ຺ຈເມ ¶ ¶ ອປ຺ປກາຕິ ໂຖກາ, ນ ພຫູ. ອຖາຍໍ ອິຕຣາ ປຊາຕິ ຍາ ປນາຍໍ ອວເສສາ ປຊາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຕີຣເມວ ອນຸຘາວຕິ, ອຍເມວ ພຫຸຕຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມທກ຺ຂາເຕຕິ ສມ຺ມາ ອກ຺ຂາເຕ ສຸກຖິເຕ. ຘມ຺ເມຕິ ຕວ ເທສນາຘມ຺ເມ. ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕິໂນຕິ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຏິປທໍ ປູເຣຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລສຈ຺ຉິກຣເຓນ ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕິໂນ. ມຈ຺ຈຸໂນ ຐານຠູຕນ຺ຕິ ກິເລສມາຣສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມຈ຺ຈຸໂນ ນິວາສຏ຺ຐານຠູຕໍ. ສຸທຸຕ຺ຕຣໍ ຕຣິຕ຺ວາ ປາຣເມສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເຍ ຊນາ ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕິໂນ, ເຕ ເອຕໍ ສຸທຸຕ຺ຕຣໍ ທຸຣຕິກ຺ກມໍ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ຕຣິຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານປາຣໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ.

ກຓ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ວິປ຺ປຫາຍາຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິເຠທໍ ອກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ຊຫິຕ຺ວາ. ສຸກ຺ກໍ ຠາເວຖາຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອຠິນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ກາຍສຸຈຣິຕາທິເຠທໍ ສຸກ຺ກໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຍ຺ຍ. ໂອກາ ອໂນກມາຄມ຺ມາຕິ ໂອກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາລໂຍ, ອໂນກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອນາລໂຍ. ອາລຍໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນາລຍສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ.

ຕຕ຺ຣາຠິຣຕິມິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອນາລຍສງ຺ຂາເຕ ວິເວເກ ນິພ຺ພາເນ ອິເມຫິ ສຕ຺ເຕຫິ ທຸຣຠິຣມໍ, ຕຕ຺ຣາຠິຣຕິມິຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ທຸວິເຘປິ ກາເມຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມ. ຈິຕ຺ຕກ຺ເລເສຫີຕິ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຍທເປຍ຺ຍ ໂວທາເປຍ຺ຍ, ປຣິໂສເຘຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ໂພຘິຍງ຺ເຄສູຕິ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ. ສມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຠາວິຕນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ນເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາວິຕໍ ວຑ຺ຒິຕໍ. ຊຸຕິມນ຺ໂຕຕິ ອານຸຠາວວນ຺ໂຕ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓຊຸຕິຍາ ຂນ຺ຘາທິເຠເທ ຘມ຺ເມ ໂຊເຕຕ຺ວາ ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ໂລເກ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘາທິໂລເກ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກິເລສວຏ຺ຏສ຺ສ ເຂປິຕຕ຺ຕາ ສອຸປາທິເສເສນ, ຈຣິມຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ຂນ຺ຘວຏ຺ຏສ຺ສ ເຂປິຕຕ຺ຕາ ອນຸປາທິເສເສນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ປຣິນິພ຺ພາເນຫິ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ, ອນຸປາທາໂນ ວິຍ ປທີໂປ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິໂຕ ປຣໍ ຍາວ ຕຕິໂຍ ປຓ຺ຓາສໂກ, ຕາວ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສງ຺ຄາຣວສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິຍປຓ຺ຓາສກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖປຓ຺ຓາສກໍ

໑໕໕-໑໖໖. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ¶ ປຐມວຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ໂຖເຍວ.

໑-໔໔. ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຈ຺ໂຈໂຣຫຓີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໖໗-໒໑໐. ທຸຕິເຍ ຈ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ. ທສເມ ປຈ຺ຉາຠູມິວາສິໂນຕິ ປຈ຺ຈນ຺ຕເທສວາສິໂນ. ເສວາລມາລິກາຕິ ປາໂຕວ ອຸທກໍ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ເສວາລຎ຺ເຈວ ອຸປ຺ປລາທີນິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸທກສຸທ຺ຘິກຠາວຊານນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ‘‘ໂລກສ຺ສ ຈ ອຸທເກນ ສຸທ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຊານນຕ຺ຖຎ຺ຈ ມາລໍ ກຕ຺ວາ ປິລນ຺ຘນກາ. ອຸທໂກໂຣຫກາຕິ ປາໂຕ ມຊ຺ຌນ຺ເຫ ສາຍນ຺ເຫ ຈ ອຸທກໂອໂຣຫຓກາ. ເຕນາຫ ‘‘ສາຍຕຕິຍກໍ ອຸທໂກໂຣຫຓານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອກາທສມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຓ຺ຓາສເກ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຈ຺ໂຈໂຣຫຓີສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຕ຺ຖປຓ຺ຓາສກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

(໒໑) ໑. ກຣຊກາຍວຄ຺ໂຄ

໑-໕໓໖. ປຐມນິຣຍສຄ຺ຄສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໒໑໑-໗໔໖. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ. ນວເມ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ກາມາວຈຣກມ຺ມໍ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມຎ຺ຈ ກຕູປຈິຕໍ ວິປາກທາເນ ລທ຺ຘາວສຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ເຕສຸ ກາມາວຈຣກມ຺ມໍ ອິຕຣໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມເມວ ¶ ປນ ອິຕຣໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ຄຣຸຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ມໂຫໂຆ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ອິໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຐມນິຣຍສຄ຺ຄສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ທສກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ

ເອກາທສກນິປາຕ-ຏີກາ

໑. ນິສ຺ສຍວຄ຺ໂຄ

໑-໑໐. ກິມຕ຺ຖິຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑-໑໐. ເອກາທສກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ທສເມ ຊນິຕສ຺ມິນ຺ຕິ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ, ຊເນ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ວາ ຊເນຕສ຺ມິໍ, ມນຸສ຺ເສສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍ ໂຄຕ຺ຕປຏິສາຣິໂນ’’ຕິ. ຊນິຕສ຺ມິໍ-ສທ຺ໂທ ເອວ ວາ ອິ-ກາຣສ຺ສ ເອ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຊເນຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຊນິຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຈ ຊນສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຊນິຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎຄ຺ຄຫເຓປິ ຍຕ຺ຖ ຈຕຸວຓ຺ຓສມຎ຺ຎາ, ຕຕ຺ເຖວ ມນຸສ຺ສໂລເກ. ຂຕ຺ຕິໂຍ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຍໍ ໂລກສມຎ຺ຎາປິ ມນຸສ຺ສໂລເກເຍວ, ນ ເທວກາເຍ ພ຺ຣຫ຺ມກາເຍ ວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ໂຄຕ຺ຕປຏິສາຣິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິສຣນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຫໍ ໂຄຕໂມ, ອຫໍ ກສ຺ສໂປ’’ຕິ ປຏິ ປຏິ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ ປຏິຊານນ຺ຕິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິມຕ຺ຖິຍສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິສ຺ສຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອນຸສ຺ສຕິວຄ຺ໂຄ

໑-໔. ປຐມມຫານາມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ

໑໑-໑໔. ທຸຕິຍສ຺ສ ¶ ປຐມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ. ຕຕິເຍ ກພຬີກາຣາຫາຣຠກ຺ຂານນ຺ຕິ ກພຬີກາຣາຫາຣູປຊີວີນໍ. ໂກ ປນ ເທວານໍ ອາຫາໂຣ, ກາ ອາຫາຣເວລາຕິ? ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກາມາວຈຣເທວານໍ ສຸຘາ ອາຫາໂຣ. ສາ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ອຸປຣິມານໍ ອຸປຣິມານໍ ປຓີຕຕມາ ໂຫຕິ, ຕໍ ຍຖາສກໍ ທິວສວເສເນວ ທິວເສ ທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ພິຬາຣປທປ຺ປມາຓໍ ສຸຘາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ຊິວ຺ຫາຍ ຐປິຕມຕ຺ໂຕ ຍາວ ເກສຄ຺ຄນຂຄ຺ຄາ ກາຍໍ ຜຣຕິ, ເຕສໍເຍວ ທິວສວເສນ ¶ ສຕ຺ຕ ທິວເສ ຍາປນສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອສມຍວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຫິ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ສມາປຊ຺ຊນສ຺ສ ສມໂຍປິ ອຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ອສມໂຍປິ, ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ເຂນ ປນ ວິມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ສມໂຍ ວາ ອສມໂຍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ສ ສທ຺ຘາ ພລວຕີ, ວິປສ຺ສນາ ຈ ອາຣທ຺ຘາ, ຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕສ຺ສ ນິສີທນ຺ຕສ຺ສ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຂາທນ຺ຕສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຈ ມຄ຺ຄຜລປ຺ປຏິເວໂຘ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕສ຺ສ ສມໂຍ ວາ ອສມໂຍ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ໂຂ ອສມຍວິມຸຕ຺ຕິ ນາມ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຐມມຫານາມສຸຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ເມຕ຺ຕາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໕. ປຎ຺ຈເມ ເສສຊນາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອລາຠິໂນ. ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕມານາຕິ ທກ຺ຂິເຓເນວ ປສ຺ເສນ ອສຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ປຣິວຕ຺ຕມານາ. ກາກຈ຺ຉມານາຕິ ຆຸຣຸຆຸຣຸປສ຺ສາສວເສນ ວິສ຺ສຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ. ສຸຂໍ ສຸປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຘາ ສຸປນາ ສຍເນ ປິຏ຺ຐິປ຺ປສາຣຓລກ຺ຂຓາ ກິຣິຍາມຍຈິຕ຺ເຕຫິ ອໂວກິຓ຺ຓຠວງ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ຈ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ສຸຂເມວ ສຸປຕິ. ຍສ຺ມາ ສຓິກໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ສໂມຘາຍ ປາສາທິເກນ ອາກາເຣນ ສຍຕິ, ນິທ຺ໂທກ຺ກມເນປິ ຌານໍ ສມາປນ຺ໂນ ວິຍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ອສຸປິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ນິທ຺ທາກາເລ ສຸຂໍ ອລຠິຕ຺ວາ ທຸກ຺ເຂນ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ປຏິພຸຊ຺ຌນກາເລ ສຣີຣເຂເທນ ນິຕ຺ຖຸນນໍ ¶ ວິຊມ຺ຠນໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິຕ຺ຖຸນນ຺ຕາ ວິຊມ຺ຠນ຺ຕາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ປນ ສຸເຂນ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຣີຣເຂທາຠາວໂຕ ນິຕ຺ຖຸນນາທິວິຣຫິໂຕວ ປຏິພຸຊ຺ຌຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ອປ຺ປຏິພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ສຸຂປ຺ປຏິໂພໂຘ ຈ ສຣີຣວິກາຣາຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂໍ ນິພ຺ພິກາຣ’’ນ຺ຕິ.

ຠທ຺ທກເມວ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອິທໍ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພວເສນ ເທວຕູປສໍຫາຣວເສນ ຈສ຺ສ ຠທ຺ທກເມວ ສຸປິນໍ ໂຫຕິ, ນ ປາປກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ຘາຕຸກ຺ໂຂຠເຫຕຸກມ຺ປິ ຈສ຺ສ ພຫຸລໍ ຠທ຺ທກເມວ ສິຍາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈິຕ຺ຕຊຣູປານຸຄຸຓຕາຍ ອຸຕຸອາຫາຣຊຣູປານໍ.

ອຸເຣ ¶ ອາມຸກ຺ກມຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ວິຍາຕິ ຄີວາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸເຣ ລມ຺ພິຕມຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ວິຍາຕິ ເກຫິຈິ ຕໍ ເອກາວລິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ອເນກຣຕນາວລິສມູຫຠູໂຕ ປນ ມຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ອໍສປ຺ປເທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ກຏິປ຺ປເທສສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາຄາ ປລມ຺ພນ຺ໂຕ ອຸເຣ ອາມຸກ຺ໂກເຍວ ນາມ ໂຫຕິ.

ວິສາຂຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໕໘) ໂສ ກິຣ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ກຸຏຸມ຺ພິໂຍ ອໂຫສິ. ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ວສມາໂນ ອສ຺ໂສສິ ‘‘ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີໂປ ກິຣ ເຈຕິຍມາລາລງ຺ກໂຕ ກາສາວປຊ຺ໂຊໂຕ, ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐາເນເຍເວຕ຺ຖ ສກ຺ກາ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວາ, ອຸຕຸສປ຺ປາຍໍ ເສນາສນສປ຺ປາຍໍ ປຸຄ຺ຄລສປ຺ປາຍໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ສພ຺ພເມຕ຺ຖ ສຸລຠ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພທ຺ເຘນ ເອກກຫາປເຓເນວ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ນາວໍ ອຸທິກ຺ຂມາໂນ ເອກໍ ມາສໍ ວສິ. ໂສ ໂວຫາຣກຸສລຕາຍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຠຓ຺ຑໍ ກິຓິຕ຺ວາ ອສຸກສ຺ມິໍ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ຘມ຺ມິກາຍ ວຓິຊ຺ຊາຍ ເຕເນວນ຺ຕຣມາເສນ ສຫສ຺ສໍ ອຠິສໍຫຣິ. ອິຕິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຫາວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈຕິ. ໂສ ປພ຺ພາຊນຕ຺ຖາຍ ສີມໍ ນີໂຕ ຕໍ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ໂອວຏ຺ຏິກນ຺ຕເຣນ ຠູມິຍໍ ປາເຕສິ. ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສກ, ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ສກ຺ກາ ວິຈາເຣຕຸໍ, ອິທາເນວ ນໍ ວິຈາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ວິສາຂສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ ອາຄຕາ ມາ ຣິຕ຺ຕຫຕ຺ຖາ ຄມິໍສູ’’ຕິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສີມາມາຬເກ ວິກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ໂສ ປຎ຺ຈວສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ເວມາຕິກາ ປຄຸຓາ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສປ຺ປາຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ສມປວຕ຺ຕວາສໍ ວສມາໂນ ຈຣິ. ເອວໍ ຈຣມາໂນ –

‘‘ວນນ຺ຕເຣ ¶ ຐິໂຕ ເຖໂຣ, ວິສາໂຂ ຄຊ຺ຊມານໂກ;

ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓເມສນ຺ໂຕ, ອິມມຕ຺ຖໍ ອຠາສຖ.

‘‘ຍາວຕາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ຍາວຕາ ອິຘ ມາຄໂຕ;

ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຂລິຕໍ ນຕ຺ຖິ, ອໂຫ ລາໂຠ ເຕ ມາຣິສາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໕໘);

ໂສ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທ຺ເວຘາປຖໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ນຸ ໂຂ ມຄ຺ໂຄ, ອຸທາຫຸ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສ ປພ຺ພເຕ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ¶ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວສິຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຈູເສ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ຈງ຺ກມສີເສ ມຓິລຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ໂສປານຜລເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ປໂຣທິ. ເຖໂຣ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອາຫ. ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຓິລິຍາຕິ. ກິສ຺ສ ໂຣທສີຕິ? ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄມນໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ. ມຍິ ອິຘ ວສນ຺ເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂກ ຄຸໂຓຕິ? ຕຸມ຺ເຫສຸ, ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ວສນ຺ເຕສຸ ອມນຸສ຺ສາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເມຕ຺ຕໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ, ເຕ ທານິ ຕຸມ຺ເຫສຸ ຄເຕສຸ ກລຫໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລມ຺ປິ ກຖຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ສເຈ ມຍິ ອິຘ ວສນ຺ເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂຫຕິ, ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ປຸນ ຕເຖວ ຄມນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ເທວຕາປິ ປຸນ ຕເຖວ ປໂຣທິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ເຖໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ. ເອວໍ ຘມຕ຺ຕາວິຫາຣີ ຠິກ຺ຂຸ ອມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ.

ພລວປິຍຈິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ອິມິນາ ພລວປິຍຈິຕ຺ຕຕາມຕ຺ເຕນປິ ສຕ຺ຖໍ ນ ກມຕິ, ປເຄວ ເມຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຂິປ຺ປເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ເກນຈິ ປຣິປນ຺ເຖນ ປຣິຫີນຊ຺ຌານສ຺ສ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕຠາວໂຕ ຂິປ຺ປເມວ ສມາຘິຍຕິ, ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາຍາ’’ຕິ ເກຈິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ອຘິຄຕຊ຺ຌານານມ຺ປິ ສຸຂສຸປນາທໂຍ ອານິສໍສາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ສຸຂໍ ສຸປນ຺ຕິ ມຸນໂຍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸສມາຫິຕາ;

ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສທາ ໂຄຕມສາວກາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໒໕໘); ຈ ອາທິ –

ຕຖາປິເມ ອານິສໍສາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣລາຠິໂນ ອນວເສສາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາທາທີນໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິສ຺ສຣຓໍ ເຫຕໍ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຍາປາທສ຺ສ, ຍທິທໍ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ¶ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໖; ອ. ນິ. ໖.໑໓). ພ຺ຍາປາທາທິວເສນ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂສຸປນາທໂຍຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠູເຕສຸ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣສຸ ສິທ຺ເຘສຸ ສຸຂສຸປນາທໂຍ ຫຕ຺ຖຄຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເມຕ຺ຕາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຏ຺ຐກນາຄຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ເພລຸວຄາມເກຕິ ເວສາລິຍາ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ອວິທູເຣ ເພລຸວຄາມໂກ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ໂຄຈຣຄາມໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຣປ຺ປຕ຺ຕກຸລຄຓນາຍາຕິ ມຫາສາຣມຫປ຺ປຕ຺ຕກຸລຄຓນາຍ. ທສເມ ຐາເນຕິ ອຎ຺ເຎ ອຎ຺ເຎຕິ ທສຄຓນຏ຺ຐາເນ. ອຏ຺ຐກນຄເຣ ຊາໂຕ ຠໂວຕິ ອຏ຺ຐກນາຄໂຣ. ກຸກ຺ກຸຏາຣາໂມຕິ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ກຸກ຺ກຸຏາຣາໂມ, ນ ໂກສມ຺ພິຍໍ.

ປກຕຕ຺ຖປ຺ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຕ-ສທ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຍນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາເວນ ຠຄວາ ປກໂຕ ອຘິຄໂຕ ສຸປາກໂຏ ຈ, ຕໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມນີຍປຏິປທາຍ ອຕ຺ຖຠາເວເນວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂສ…ເປ… ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ. ສຕິປິ ຎາຓທສ຺ສນສທ຺ທານໍ ອິຘ ປຎ຺ຎາເວວຈນຠາເວ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ເນສໍ ວິສຍວິເສເສ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອສາຘາຣຓຎາຓວິເສສວເສນ, ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍວເສນ, ວິຊ຺ຊາຠິຎ຺ຎານາວຣຓວເສນ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມໍສຈກ຺ຂຸວເສນ ປຏິເວຘເທສນາຎາຓວເສນ ຈ ຕທຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສໍ ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາສຍານຸສຍໍ ຊານຕາ ອາສຍານຸສຍຎາເຓນ, ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາເຓຫິ. ປຸພ຺ເພນິວາສາທີຫີຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສາສວກ຺ຂຍຎາເຓຫິ. ປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ເທສນາປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕາຕິ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ໂພຘເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລານຎ຺ຈ ອາສຍານຸສຍຈຣິຕາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິເຠທໍ ຘມ຺ມໍ ເທສນາປຎ຺ຎາຍ ຍາຖາວໂຕ ປສ຺ສຕາ. ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ, ປຎ຺ຈວິຘມາຣານໍ ວາ ສາສນສ຺ສ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ. ເຕສໍ ປນ ຫນນໍ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ອຠິຠວນໍ ອປ຺ປຏິຠານຕາກຣຓໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຓຎ຺ຈ. ເກສິວິນຍສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ຐານາຏ຺ຐານາທີນິ ຊານຕາ. ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕາ. ສວາສນານມາສວານໍ ຂີຓຕ຺ຕາ ອຣຫຕາ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິເຠເທ ຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິໂຕ ອວິປຣີຕາວໂພຘໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ.

ອຖ ວາ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຕາຍ ຊານຕາ. ກາຍກມ຺ມາທິວເສນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ¶ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິໂຕ ນິສມ຺ມກາຣິຕາຍ ປສ຺ສຕາ. ທວາທີນມ຺ປິ ອຠາວສາຘິກາຍ ປຫານສມ຺ປທາຍ ອຣຫຕາ. ຉນ຺ທາທີນໍ ¶ ອຫານິເຫຕຸຠູຕາຍ ອກ຺ຂຍປຏິຠານສາຘິກາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາຕິ ເອວໍ ທສພລອຏ຺ຐາຣສອາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມວເສນປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ອຠິສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຠິສມ຺ມຸຂຠາເວນ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ກຕໍ. ສ຺ວາສ຺ສ ກຕຠາໂວ ອຸປ຺ປາທເນນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຏິສງ຺ຂຣເຓນາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປາທິຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ເຈຕນາປຘານາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ເຈຕຍິຕໍ ກປ຺ປຍິຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖມາຫ. ອຠິສງ຺ຂຕໍ ອຠິສຎ຺ເຈຕຍິຕນ຺ຕິ ຈ ຌານສ຺ສ ປາຕຸຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ວິທ຺ຘໍສນຠາວໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ. ຍຎ຺ຫິ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວຕິ. ເຕນາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ຍໍ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມ ຐິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຖຘມ຺ເມ ຐິຕຕ຺ຕາ ສມາຫິໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ຕໍ ອນຸໂລມຎາຓໍ ປາເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ນາຘມ຺ເມ ຐິໂຕ. ສມຖວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ. ນນ຺ທນຏ຺ເຐນ ນນ຺ທີ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂຸມາ ອເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍາ ນິກນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ຄເຫຕພ຺ເພ ສຕິ. ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ກຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອນາຄາມິຜລໍ ອນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ສມຖວິປສ຺ສນາປິ ອນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາໂຄ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠວິສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ? ເຕສຸ ສມຖວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຉນ຺ທຣາຄມຕ຺ເຕນ ອນາຄາມິນາ ລທ຺ຘພ຺ພສ຺ສ ອລທ຺ຘອນາຄາມິຜເລນປິ ລທ຺ຘພ຺ພຕ຺ຕາ. ຕຖາ ສຕິ ເຕນ ອນາຄາມິຜລມ຺ປິ ລທ຺ຘພ຺ພເມວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນາຄາມິຜລໍ ປຏິລທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຠາວໂຕ ຣສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອວິປຣີໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເອວ ອຕ຺ຖຣໂສ.

ອຎ຺ຎາປິ ກາຈິ ສຸຄຕິໂຍຕິ ວິນິປາຕິເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຎ຺ຎາປິ ກາຈິ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍຕິ ອສຸຣກາຍມາຫ.

ອປ຺ປໍ ຍາຈິເຕນ ພຫຸໍ ເທນ຺ເຕນ ອຸຬາຣປຸຣິເສນ ວິຍ ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ‘‘ອຍມ຺ປິ ເອກຘມ຺ໂມ’’ຕິ ກຖິຕຕ຺ຕາ ເອກາທສປິ ຘມ຺ມາ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ເອກຘມ຺ໂມ ນາມ ຊາໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ວາກ຺ຍປຣິສມາປນຎາເຍນ. ປຸຈ຺ຉາວເສນາຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ເຕນ…ເປ… ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເອກຘມ຺ໂມ ສມ຺ມທກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ¶ ປວຕ຺ຕປຸຈ຺ຉາວເສນ. ອມຕຸປ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນາຕິ ອມຕຠາວສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ, ສພ຺ພານິປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ເອກຣສາປິ ອມຕາຘິຄມສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຜລຠູມິ ອນາຄາມິຜລຠູມີຕິ ທ຺ເວວ ຠູມິໂຍ ສຣູປໂຕ ອາຄຕາ, ນານນ຺ຕຣິຍຕາຍ ປນ ເຫຏ຺ຐິມາປິ ທ຺ເວ ຠູມິໂຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອາຄຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ. ປຎ຺ຈ ສຕານິ ອຄ຺ໂຆ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈສຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຏ຺ຐກນາຄຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ໂຄປາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໗. ສຕ຺ຕເມ ຕິສ຺ໂສ ກຖາຕິ ຕິສ຺ໂສ ອຏ຺ຐກຖາ, ຕິວິຘາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກກໍ ປທໍ ນາຬໍ ມູລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິຕາ ເອກນາຬິກາ. ເອເກກໍ ວາ ປທໍ ນາຬໍ ອຕ຺ຖນິຄ຺ຄມນມຄ຺ໂຄ ເອຕິສ຺ສາຕິ ເອກນາຬິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເກກສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖກຖນ’’ນ຺ຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອໍສາ ຠາຄາ ອຕ຺ຖສລ຺ລກ຺ຂຓູປາຍາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຈຕຸຣສ຺ສາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸກ຺ກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຖນ’’ນ຺ຕິ. ນິຍມໂຕ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ວຕ຺ໂຕ ສໍວຕ຺ໂຕ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ນິສິນ຺ນວຕ຺ຕິກາ, ຍຖາຣທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຣິໂຍສາປິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຓ຺ຑິຕໂຄປາລກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເອເກກສ຺ສປິ ປທສ຺ສ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ພຫູນໍ ປທານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ອຕ຺ຖໍ ອກເຖຕ຺ວາ ເອກເມກສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ອຍໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ. ຈຕຸກ຺ກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍທ຺ວຍໍ, ຕຖາ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂຕິ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ອຍໍ ເອທິເສສຸ ເອວ ສຸຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠຕິ. ປຣິໂຍສານຄມນນ຺ຕິ ເກຈິ ຕາວ ອາຫຸ ‘‘ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປມາ ຈ ນາມ ຍາວເທວ ອຸປເມຍ຺ຍສມ຺ປຏິປາທນຕ຺ຖາຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສໍກິເລສປກ຺ຂນິທ຺ເທໂສ ຈ ໂວທານປກ຺ຂວິຠາວນຕ຺ຖາຍາຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ຂມ຺ປິ ອຸປໂມປເມຍ຺ຍວິຠາເຄນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິໂຍສາປນໍ. ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ອຸປເມຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣິໂຍສານຄມນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ, ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ຈ ຕໍຕໍອຸປມູປເມຍ຺ຍຕ຺ຖານໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປຣິໂຍສາເປຕ຺ວາວ ກຖນໍ ປຣິໂຍສານຄມນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍນ຺ຕິ ນິສິນ຺ນວຕ຺ຕິກາ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂຄປາລກສຸຕ຺ເຕ. ສພ຺ພາຈຣິຍານໍ ອາຈິຓ຺ຓາຕິ ສພ຺ເພຫິປິ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ອາຈຣິຕາ ສໍວຓ຺ຓິຕາ, ຕຖາ ເຈວ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ.

ອງ຺ຄີຍນ຺ຕິ ¶ ອວຍວຠາເວນ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອງ຺ຄານິ, ໂກຏ຺ຐາສາ. ຕານິ ປເນຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສາວຊ຺ຊສຠາວານິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອງ຺ເຄຫີຕິ ອຄຸຓໂກຏ຺ຐາເສຫີ’’ຕິ. ໂຄມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ໂຄສມູຫໍ. ປຣິຫຣິຕຸນ຺ຕິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ. ຕໍ ປນ ປຣິຫຣຓໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ວຑ຺ຒິນ຺ຕິ ຄຸນ຺ນໍ ພຫຸຠາວໍ ພຫຸໂຄຣສຕາສງ຺ຂາຕໍ ປຣິວຸທ຺ຘິໍ. ‘‘ເອຕ຺ຕກມິທ’’ນ຺ຕິ ຣູປີຍຕີຕິ ¶ ຣູປໍ, ປຣິມາຓປຣິຈ຺ເຉໂທປິ ສຣີຣຣູປມ຺ປີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຓນໂຕ ວາ ວຓ຺ຓໂຕ ວາ’’ຕິ. ນ ປຣິເຍສຕິ ວິນຏ຺ຐຠາວສ຺ເສວ ອຊານນໂຕ. ນີລາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເສຕສພລາທິວຓ຺ຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຘນຸສຕ຺ຕິສູລາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິສ຺ສາສາຈຣິຍານໍ ຄາວີສຸ ກຕໍ ຘນຸລກ຺ຂຓໍ. ກຸມາຣຠຕ຺ຕິຄຓານໍ ຄາວີສຸ ກຕໍ ສຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ. ອິສ຺ສຣຠຕ຺ຕິຄຓານໍ ຄາວີສຸ ກຕໍ ສູລລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຣາມວາສຸເທວຄຓາທີນໍ ຄາວີສຸ ກຕໍ ຜຣສຸຈກ຺ກາທິລກ຺ຂຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ນີລມກ຺ຂິກາຕິ ປິງ຺ຄລມກ຺ຂິກາ, ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາ ເອວ ວາ. ສຏຕິ ຣຸຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ສາຏິກາ, ສໍວຑ຺ຒາ ສາຏິກາ ອາສາຏິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ຫາເຣຕາຕິ ອປເນຕາ.

ວາເກນາຕິ ວາກປຏ຺ເຏນ. ຈີຣເກນາຕິ ປິໂລຕິເກນ. ອນ຺ໂຕວສ຺ເສຕິ ວສ຺ສກາລສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ນິຄ຺ຄາຫນ຺ຕິ ສຸສຸມາຣາທິຄ຺ຄາຫຣຫິຕໍ. ປີຕນ຺ຕິ ປານີຍສ຺ສ ປີຕຠາວໍ. ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິປຣິສ຺ສເຍນ ສາສງ຺ໂກ ສປ຺ປຏິຠໂຍ.

ປຎ຺ຈ ອຫານິ ເອກສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈາຫິໂກ, ໂສ ເອວ ວາໂຣຕິ, ປຎ຺ຈາຫິກວາໂຣ. ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫິກວາໂຣປິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈິຓ຺ຓຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈຣິຕຏ຺ຐານໍ ໂຄຈຣຄ຺ຄຫິຕຏ຺ຐານໍ.

ປິຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປິຕຣາ ກາຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ, ປິຕຣາ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຣຸຈິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຄຸນ຺ນໍ ຣຸຈິອນຸຣູປໍ ໂຄຈຣຠູມິໍ ວາ ນທິປາຣໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂຄຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ກປ຺ປາສຏ຺ຐິກາທິມິສ຺ສໍ ໂຄຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ. ຠຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຍາຄຸປິ ສງ຺ຄຫິຕາ.

ທ຺ວີຫາກາເຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອາກາຣທ຺ວຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຓນໂຕ ວາ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາຕິ ‘‘ອຸປຈໂຍ ສນ຺ຕຕີ’’ຕິ ຊາຕິໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສາຍຕນານິ ປຎ຺ຈທສ ¶ ສຸຂຸມຣູປານີຕິ ເອວໍ ຣູປກຓ຺ຑປາຬິຍໍ (ຘ. ສ. ໖໖໖) ອາຄຕາ. ປຎ຺ຈວີສຕິ ຣູປໂກຏ຺ຐາສາຕິ ສລກ຺ຂຓໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣາຠາວໂຕ ຣູປຠາຄາ. ຣູປໂກຏ຺ຐາສາຕິ ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກລາປຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຣູປກລາປາ. ໂກຏ຺ຐາສາຕິ ຈ ອໍສາ ອວຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກຏ຺ຐນ຺ຕິ ວາ ສຣີຣໍ, ຕສ຺ສ ອໍສາ ເກສາທໂຍ ໂກຏ຺ຐາສາຕິ ອຎ຺ເຎປິ ອວຍວາ ໂກຏ຺ຐາສາ ວິຍ ໂກຏ຺ຐາສາ.

ເສຍ຺ຍຖາປີຕິອາທິ ¶ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ສລກ຺ຂຓໂຕ ຎາເຓນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ. ອຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນ ເວທນາທິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ອຣູປນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ. ຣູປາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຣູປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ, ຕໍ ຣູປໍ. ຕທຎ຺ຎໍ ອຣູປໍ. ອຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕາ ວາ ອຕ຺ຕນິຍໍ ວາຕິ ເອວໍ ຣູປາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊາທິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ສປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ອນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ໂຍ ກລາປສມ຺ມສນາທິກ຺ກເມນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ນ ວຑ຺ຒຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ, ໂສຕາຍຕນໍ, ຆານາຍຕນໍ, ຊິວ຺ຫາຍຕນໍ, ກາຍາຍຕນໍ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐວິຘໍ ກມ຺ມວເສນ; ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ຈິຕ຺ຕວເສນາຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານໍ. ສທ຺ທາຍຕນເມກໍ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕວເສນ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານໍ. ຣູປສ຺ສ ລຫຸຕາ, ມຸທຸຕາ, ກມ຺ມຎ຺ຎຕາຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາຣວເສນ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ. ຣູປາຍຕນໍ, ຄນ຺ຘາຍຕນໍ, ຣສາຍຕນໍ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນໍ, ອາກາສຘາຕຸ, ອາໂປຘາຕຸ, ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາຣກມ຺ມວເສນ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຸປຈໂຍ, ສນ຺ຕຕິ, ຊຣຕາ, ຣູປສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ ນ ກຸໂຕຈິ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ນ ຊານາຕິ. ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ຣູປໍ ອຊານນ຺ໂຕຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ຄຓນໂຕ ຣູປໍ ອຊານນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກມ຺ມລກ຺ຂໂຓຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕກມ຺ມໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂໂຓ, ພາໂລ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາລສ຺ສ ພາລລກ຺ຂຓານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ ໂຫຕິ, ທຸພ຺ຠາສິຕຠາສີ, ທຸກ຺ກຏກມ຺ມກາຣີ ¶ . ອິມານິ ໂຂ…ເປ… ລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໖; ອ. ນິ. ໓.໓). ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ສຸຈຣິຕກມ຺ມໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂໂຓ, ປຓ຺ຑິໂຕ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ສຸຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ ໂຫຕິ, ສຸຠາສິຕຠາສີ, ສຸກຕກມ຺ມກາຣີ. ອິມານິ ໂຂ…ເປ… ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໓; ອ. ນິ. ໓.໓). ເຕນາຫ ‘‘ກຸສລາກຸສລກມ຺ມໍ ປຓ຺ຑິຕພາລລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ.

ພາເລ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິເຕ ນ ເສວຕີຕິ ຍໍ ພາລປຸຄ຺ຄເລ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕເສວນໍ ອຕ຺ຖກາເມນ ກາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນ ກໂຣຕິ. ຕຖາຠູຕສ຺ສ ຈ ອຍມາທີນໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ພາເລ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອິທໍ ໂວ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕທນຸໂລມຎ຺ເຈ, ຕໍ ¶ ກປ຺ປິຍໍ. ຍໍ ‘‘ອິທໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕທນຸໂລມຎ຺ເຈ, ຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ຍໍ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕໍ, ຕໍ ກຸສລໍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໍ ອກຸສລໍ. ຕເທວ ສາວຊ຺ຊໍ, ກຸສລໍ ອນວຊ຺ຊໍ. ອາປຕ຺ຕິໂຕ ອາທິໂຕ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຣຸກໍ, ຕທຎ຺ຎໍ ລຫຸກໍ. ຘມ຺ມໂຕ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ຄຣຸກໍ, ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ ລຫຸກໍ. ສປ຺ປຏິກາຣໍ ສເຕກິຈ຺ຉໍ, ອປ຺ປຏິກາຣໍ ອເຕກິຈ຺ຉໍ. ຘມ຺ມຕານຸຄຕໍ ກາຣຓໍ, ອິຕຣໍ ອກາຣຓໍ. ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ, ຄຣຸກ-ລຫຸກໍ, ສເຕກິຈ຺ຉາເຕກິຈ຺ຉໍ ອຊານນ຺ໂຕ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ກຸສລາກຸສລໍ, ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ, ກາຣຓາກາຣຓໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘາທີສຸ ອກຸສລຕາຍ ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄຫມ຺ປິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຑ຺ຒນາ. ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ.

ໂຄວຓສທິເສ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ ອາສາຏິກາ ວິຍາຕິ ອາສາຏິກາຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸສລວິຕກ຺ກໍ ອາສາຏິກໍ ອຫາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ.

‘‘ຄຓ຺ໂຑຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໐໓; ອ. ນິ. ໘.໕໖; ໙.໑໕) ວຈນໂຕ ຉຫິ ວຓມຸເຂຫິ ວິສ຺ສນ຺ທມານຍູໂສ ຄຓ຺ໂຑ ວິຍ ປິໂລຕິກາຂຓ຺ເຑນ ຉທ຺ວາເຣຫິ ວິສ຺ສນ຺ທມານກິເລສາສຸຈິ ອຕ຺ຕຠາວວໂຓ ສຕິສໍວເຣນ ປິທຫິຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ປນ ເອວໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ໂສ ໂຄປາລໂກ ວຓໍ ນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ເອວໍ ສໍວຣໍ ນ ສມ຺ປາເທຕີ’’ຕິ.

ຍຖາ ¶ ຘູໂມ ອິນ຺ຘນໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ສຓ຺ໂຫ ສຸຂຸໂມ, ຕໍ ຕໍ ວິວຣໍ ອນຸປວິສ຺ສ ພ຺ຍາເປນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຑໍສມກສາທິປຣິສ຺ສຍໍ ວິໂນເທຕິ, ອຄ຺ຄິຊາລາສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຘມ຺ມເທສນາຎາຓສ຺ສ ອິນ຺ຘນຠູຕໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມຊາຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຓ຺ຫາ ສຸຂຸມາ ຕໍ ຕໍ ຂນ຺ຘນ຺ຕຣໍ ອາຍຕນນ຺ຕຣຎ຺ຈ ອນຸປວິສ຺ສ ພ຺ຍາເປຕິ, ສຕ຺ຕານໍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາທິປຣິສ຺ສຍໍ ວິໂນເທຕິ, ຎາຓຄ຺ຄິຊາລາສມຸຏ຺ຐາປນສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຘູໂມ ວິຍາຕິ ຘູໂມຕິ ອາຫ ‘‘ໂຄປາລໂກ ຘູມໍ ວິຍ ຘມ຺ມເທສນາຘູມໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ກາຕພ຺ພາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກາ ຘມ຺ມກຖາ ອຸປນິສິນ຺ນກກຖາ. ກຕສ຺ສ ທານາທິປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອນຸໂມທນກຖາ ອນຸໂມທນາ. ຕໂຕຕິ ຘມ຺ມກຖາທີນໍ ອກຣຓໂຕ. ‘‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຄຸຓວາຕິ ນ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ນນຸ ອຕ຺ຕໂນ ຊານາປນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມກຖາທິ ນ ກາຕພ຺ພເມວາຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນ ກາຕພ຺ພເມວ, ສຸທ຺ຘາສເຍນ ປນ ຘມ຺ເມ ກຖິເຕ ຕສ຺ສ ຄຸຓຊານນໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ນາຠາສມານໍ ¶ ຊານນ຺ຕິ, ມິສ຺ສໍ ພາເລຫິ ປຓ຺ຑິຕໍ;

ຠາສເຍ ໂຊຕເຍ ຘມ຺ມໍ, ປຄ຺ຄຓ຺ເຫ ອິສິນໍ ຘຊ’’ນ຺ຕິ.

ຕຣນ຺ຕິ ໂອຕຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕິຕ຺ຖໍ, ນທິຕຬາກາທີນໍ ນຫານປານາທິອຕ຺ຖໍ ໂອຕຣຓຏ຺ຐານໍ. ຍຖາ ປນ ຕໍ ອຸທເກນ ໂອຕິຓ຺ຓສຕ຺ຕານໍ ສຣີຣມລໍ ປວາເຫຕິ, ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕິ, ວິສຸທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເອວໍ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປໍ ໂອຕິຓ຺ຓສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ໂມທເກນ ຈິຕ຺ຕມລໍ ປວາເຫນ຺ຕິ, ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທນ຺ຕິ, ວິສຸທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຕິຕ຺ຖໍ ວິຍາຕິ ຕິຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຕ຺ຖຠູເຕ ພຫຸສ຺ສຸຕຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ກຖໍ ໂຣເປຕພ຺ພນ຺ຕິ, ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ກຖໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ໂຣເປຕພ຺ໂພ, ເກນ ປກາເຣນ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກ ຊາໂຕ. ‘‘ນິຣູເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ນິຣູເປຕພ຺ພໍ ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ ກຖເມຕ຺ຖ ນິຣູຬ຺ຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາຬິປ຺ປເທເສ. ປາຬິ ກິໍ ວທຕີຕິ ຠາວຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ໂຖ ກິໍ ທີເປຕີຕິ ຠາວຕ຺ຖໍ ວາ? ສງ຺ເກຕຕ຺ຖໍ ວາ. ນ ປຣິປຸຈ຺ຉຕີຕິ ວິມຕິຈ຺ເຉທນປຸຈ຺ຉາວເສນ ສພ຺ພໂສ ປຸຈ຺ຉໍ ນ ກໂຣຕິ. ນ ປຣິປຎ຺ຫຕີຕິ ປຣິ ປຣິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉໍ ນ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ນ ວິຠາເວຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຊານາເປຕີ’’ຕິ. ເຕຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕຠິກ຺ຂູ. ວິວຣຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠຊິຕ຺ວາ ¶ ກຖນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠາເຊຕ຺ວາ ນ ເທເສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອນຸຕ຺ຕານີກຕນ຺ຕິ ຎາເຓນ ອປາກຏີກຕໍ ຄຸຍ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ນ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສິເນຣຸປາທມູເລ ວາລິກໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ວິຍ ປຖວີສນ຺ຘາໂຣທກໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ອຸຕ຺ຕານໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ.

ເອວໍ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ‘‘ຕິຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ປຣິຍາຍໂຕ. ອິທານິ ຕເມວ ຘມ຺ມໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ‘‘ຕິຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ຕຣນ຺ຕິ ໂອຕຣນ຺ຕິ ເອເຕນ ນິພ຺ພານໍ ນາມ ຕຬາກນ຺ຕິ ‘‘ຕິຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ສຸເມຘຠູໂຕ –

‘‘ເອວໍ ກິເລສມລໂຘວໍ, ວິຊ຺ຊນ຺ເຕ ອມຕນ຺ຕເຬ;

ນ ຄເວສຕິ ຕໍ ຕຬາກໍ, ນ ໂທໂສ ອມຕນ຺ຕເຬ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໑໔) –

ຘມ຺ມສ຺ເສວ ນິພ຺ພານສ຺ໂສຕຣຓຕິຕ຺ຖຠູຕສ຺ສ ໂອຕຣຓາກາຣໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ມຕິຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປີຕາປີຕນ຺ຕິ ¶ ໂຄຄເຓ ປີຕໍ ອປີຕຎ຺ຈ ໂຄຣູປໍ ນ ຊານາຕິ, ນ ວິນ຺ທຕິ. ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ຫິ ‘‘ນ ລຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອານິສໍສໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອວິນ຺ທນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣຕິ ປທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍນ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຫິ ວິປ຺ປຏິເສໂຘ ວາ. ອຣິຍສທ຺ໂທ ວາ ນິທ຺ໂທສປຣິຍາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐງ຺ຄິກນ຺ຕິ ຈ ວິສຸໍ ເອກຊ຺ຌຎ຺ຈ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ອຸປາທາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອຏ຺ຐງ຺ຄຕາ ພາຫຸລ຺ລໂຕ ຈ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕງ຺ຄສ຺ສປິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນຕິອາທີສຸ ອວິເສເສນ ສຕິປຏ຺ຐານາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ ສຕິປຏ຺ຐານາ ໂລກິຍາ, ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຕິ ເອວໍ ‘‘ອິເມ ໂລກິຍາ, ອິເມ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ.

ອນວເສສໍ ທຸຫຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ມຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ທາຍເກ ສທ຺ຘາຫານິຍາ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍຫານິຍາ ອນວເສສໍ ທຸຫຕິ. ວາຈາຍ ອຠິຫາໂຣ ວາຈາຠິຫາໂຣ. ປຈ຺ຈຍານໍ ອຠິຫາໂຣ ປຈ຺ຈຍາຠິຫາໂຣ.

‘‘ອິເມ ¶ ອມ຺ເຫສຸ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ນວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ປິຕຸເປມສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐາປນໂຕ, ເຕນ ຈ ສິກ຺ຂາຄາຣວຕາຠາວທີປເນນ ສງ຺ຄຫສ຺ສ ອຠາຊນຠາວໍ, ເຕນ ເຖຣານໍ ເຕສຸ ອນຸຄ຺ຄຫາຠາວໍ. ນ ຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ສາສເນ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ອນນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນິຣຕ຺ຖກໍ ວາ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນວເກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ມກຖາພນ຺ຘນ຺ຕິ ປເວຓິອາຄຕໍ ປກິຓ຺ຓກຘມ຺ມກຖາມຄ຺ຄໍ. ສຈ຺ຈສຕ຺ຕປ຺ປຏິສນ຺ຘິປຈ຺ຈຍາກາຣປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຎ຺ຎຕາທີປນໍ ຄຸຬ຺ຫຄນ຺ຖໍ. ວຸຕ຺ຕວິປລ຺ລາສວເສນາຕິ ‘‘ນ ຣູປຎ຺ຎູ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິເສຘສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ອຄ຺ຄຫຓວເສນ. ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ‘‘ຣູປຎ຺ຎູ ໂຫຕີຕິ ຄຓນໂຕ ວາ ວຓ຺ຓໂຕ ວາ ຣູປໍ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຕສ຺ສ ໂຄຄໂຓປິ ນ ປຣິຫາຍຕິ, ປຎ຺ຈໂຄຣສປຣິໂຠຄໂຕປິ ນ ປຣິພາຫິໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປເທ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ໂຄປາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ¶ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ເອກາທສກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖທີປນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ມໂນຣຖປູຣຓິຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖປທວຓ຺ຓນາ.

ນິຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ¶ ສາຣນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣໍ. ເອກູນສຏ຺ຐິມຕ຺ໂຕຕິ ໂຖກໍ ອູນຠາວໂຕ ມຕ຺ຕສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ມູລຏ຺ຐກຖາສາຣນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣເມວ ອນຸນິຄມວເສນ ວທຕິ. ອຖ ວາ ມູລຏ຺ຐກຖາສາຣນ຺ຕິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ອຕ຺ຖສາຣໍ. ເຕເນທໍ ທສ຺ເສຕິ – ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ອຕ຺ຖສາຣໍ ອາທາຍ ອິມໍ ມໂນຣຖປູຣຓິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເສສມຫານິກາຍານມ຺ປິ ມູລຏ຺ຐກຖາສຸ ອິຘ ວິນິໂຍຄກ຺ຂມໍ ອຕ຺ຖສາຣໍ ອາທາຍ ເອວມກາສິນ຺ຕິ. ມຫາວິຫາຣາຘິວາສີນນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ‘‘ມຫາວິຫາຣາຘິວາສີນໍ ສມຍໍ ປກາສຍນ຺ຕີ, ມຫາວິຫາຣາຘິວາສີນໍ ມູລຏ຺ຐກຖາສາຣໍ ອາທາຍາ’’ຕິ. ເຕນາຕິ ປຸຎ຺ເຎນ. ໂຫຕຸ ສພ຺ໂພ ສຸຂີ ໂລໂກຕິ ກາມາວຈຣາທິວິຠາໂຄ ສພ຺ໂພ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຍຖາຣຫໍ ໂພຘິຕ຺ຕຍາຘິຄມວເສນ ສມ຺ປຕ຺ເຕນ ນິພ຺ພານສຸເຂນ ສຸຂີ ສຸຂິໂຕ ໂຫຕູຕິ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ສຸຂາຘິຄມາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎໍ ປຣິຓາເມຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມຕ຺ຕາວ, ສພ຺ພໂສ ວຓ຺ຓນາ ອຍໍ;

ວີສຕິຍາ ສຫສ຺ເສຫິ, ຄນ຺ເຖຫິ ປຣິມາຓໂຕ.

ໂປຣາຓານໍ ກຖາມຄ຺ຄ-ສາຣເມຕ຺ຖ ຍໂຕ ຐິຕໍ;

ຕສ຺ມາ ສາຣຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາ, ອິຕິ ນາເມນ ວິສ຺ສຸຕາ.

ອຊ຺ເຌສິໂຕ ນຣິນ຺ເທນ, ໂສຫໍ ປຣກ຺ກມພາຫຸນາ;

ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິກາເມນ, ສາສນຸຊ຺ໂຊຕກາຣິນາ.

ເຕເນວ ກາຣິເຕ ຣມ຺ເມ, ປາສາທສຕມຓ຺ຑິເຕ;

ນານາທຸມຄຓາກິຓ຺ເຓ, ຠາວນາຠິຣຕາລເຍ.

ສີຕລູທກສມ຺ປນ຺ເນ ¶ , ວສໍ ເຊຕວເນ ອິມໍ;

ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ, ອກາສິໍ ສາຘຸສມ຺ມຕໍ.

ຍໍ ສິທ຺ຘໍ ອິມິນາ ປຸຎ຺ຎໍ, ຍໍ ຈຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ມຍາ;

ເອເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ, ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຕສມ຺ຠເວ.

ຕາວຕິໍເສ ປໂມເທນ຺ໂຕ, ສີລາຈາຣຄຸເຓ ຣໂຕ;

ອລຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈກາເມສຸ, ປຕ຺ວານ ປຐມໍ ຜລໍ.

ອນ຺ຕິເມ ¶ ອຕ຺ຕຠາວມ຺ຫິ, ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍໍ ມຸນິປຸງ຺ຄວໍ;

ໂລກຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລໍ ນາຖໍ, ສພ຺ພສຕ຺ຕຫິເຕ ຣຕໍ.

ທິສ຺ວານ ຕສ຺ສ ຘີຣສ຺ສ, ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນໍ;

ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຜລໍ ອຄ຺ຄໍ, ໂສເຠຍ຺ຍໍ ຊິນສາສນໍ.

ສທາ ຣກ຺ຂນ຺ຕຸ ຣາຊາໂນ, ຘມ຺ເມເນວ ອິມໍ ປຊໍ;

ນິຣຕາ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມສຸ, ໂຊເຕນ຺ຕຸ ຊິນສາສນໍ.

ອິເມ ຈ ປາຓິໂນ ສພ຺ເພ, ສພ຺ພທາ ນິຣຸປທ຺ທວາ;

ນິຈ຺ຈໍ ກລ຺ຍາຓສງ຺ກປ຺ປາ, ປປ຺ໂປນ຺ຕຸ ອມຕໍ ປທນ຺ຕິ.

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏີກາ ສມຕ຺ຕາ.