📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ຂຸທ຺ທກປາຐ-ອຏ຺ຐກຖາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ;

ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ;

ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີຕິ.

ອຍໍ ສຣຓຄມນນິທ຺ເທໂສ ຂຸທ຺ທການໍ ອາທິ.

ອິມສ຺ສ ທານິ ອຕ຺ຖໍ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກຏ຺ຐກຖາຍ ວິວຣິຕຸໍ ວິຠຊິຕຸໍ ອຸຕ຺ຕານີກາຕຸໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

ອຸຕ຺ຕມໍ ວນ຺ທເນຍ຺ຍານໍ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ;

ຂຸທ຺ທການໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເກສຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ຂຸທ຺ທການໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ, ກິຎ຺ຈາປິ ອຕິທຸກ຺ກຣາ;

ວຓ຺ຓນາ ມາທິເສເນສາ, ອໂພຘນ຺ເຕນ ສາສນໍ.

ອຊ຺ຊາປິ ຕຸ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ປຸພ຺ພາຈຣິຍນິຈ຺ຉໂຍ;

ຕເຖວ ຈ ຐິຕໍ ຍສ຺ມາ, ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ.

ຕສ຺ມາຫໍ ກາຕຸມິຈ຺ຉາມິ, ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໍ ອິມໍ;

ສາສນຎ຺ເຈວ ນິສ຺ສາຍ, ໂປຣາຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍໍ.

ສທ຺ຘມ຺ມພຫຸມາເນນ, ນາຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນກມ຺ຍຕາ;

ນາຎ຺ເຎສໍ ວມ຺ຠນຕ຺ຖາຍ, ຕໍ ສຸຓາຖ ສມາຫິຕາຕິ.

ຂຸທ຺ທກວວຕ຺ຖານໍ

ຕຕ຺ຖ ‘‘ຂຸທ຺ທການໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເກສຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຂຸທ຺ທການິ ຕາວ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ຂຸທ຺ທການິ ນາມ ຂຸທ຺ທກນິກາຍສ຺ສ ເອກເທໂສ, ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ ນາມ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ນິກາຍານໍ ເອກເທໂສ. ປຎ຺ຈ ນິກາຍາ ນາມ –

ທີຆມຊ຺ຌິມສໍຍຸຕ຺ຕ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣິກຂຸທ຺ທກາ;

ນິກາຍາ ປຎ຺ຈ ຄມ຺ຠີຣາ, ຘມ຺ມໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈິເມ.

ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕາທີນິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ ທີຆນິກາໂຍ. ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທີນິ ທິຍຑ຺ຒສຕໍ ທ຺ເວ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ. ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕາທີນິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ. ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານສຸຕ຺ຕາທີນິ ນວ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ປຎ຺ຈ ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕານິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ. ຂຸທ຺ທກປາໂຐ, ຘມ຺ມປທໍ, ອຸທານໍ, ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ, ສຸຕ຺ຕນິປາໂຕ, ວິມານວຕ຺ຖຸ, ເປຕວຕ຺ຖຸ, ເຖຣຄາຖາ, ເຖຣີຄາຖາ, ຊາຕກໍ, ນິທ຺ເທໂສ, ປຏິສມ຺ຠິທາ, ອປທານໍ, ພຸທ຺ຘວໍໂສ, ຈຣິຍາປິຏກໍ, ວິນຍາຠິຘມ຺ມປິຏການິ, ຐເປຕ຺ວາ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິກາເຍ ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ.

ກສ຺ມາ ປເນສ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ພຫູນໍ ຂຸທ຺ທການໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານໍ ສມູຫໂຕ ນິວາສໂຕ ຈ. ສມູຫນິວາສາ ຫິ ‘‘ນິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກນິກາຍມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ປາຓາ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໐). ໂປຓິກນິກາໂຍ, ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສາຘການິ ສາສນໂຕ ໂລກໂຕ ຈ. ອຍມສ຺ສ ຂຸທ຺ທກນິກາຍສ຺ສ ເອກເທໂສ. ອິມານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ນານິ ອຕ຺ຖໂຕ ວິວຣິຕຸໍ ວິຠຊິຕຸໍ ອຸຕ຺ຕານີກາຕຸຎ຺ຈ ອຘິປ຺ເປຕານິ ຂຸທ຺ທການິ, ເຕສມ຺ປິ ຂຸທ຺ທການໍ ສຣຓສິກ຺ຂາປທທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກຸມາຣປຎ຺ຫມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕ- ຣຕນສຸຕ຺ຕຕິໂຣກຸຏ຺ຏນິຘິກຓ຺ຑເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານໍ ວເສນ ນວປ຺ປເຠໂທ ຂຸທ຺ທກປາໂຐ ອາທິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິຕວເສນ ນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕວເສນ. ຠຄວຕາ ຫິ ວຸຕ຺ຕວເສນ –

‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ, ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ອນິພ຺ພິສໍ;

ຄຫກາຣໍ ຄເວສນ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂາ ຊາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ.

‘‘ຄຫກາຣກ ທິຏ຺ໂຐສິ, ປຸນ ເຄຫໍ ນ ກາຫສິ;

ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາ ຠຄ຺ຄາ, ຄຫກູຏໍ ວິສງ຺ຂຕໍ;

ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍມຊ຺ຌຄາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໕໓-໑໕໔) –

ອິທໍ ຄາຖາທ຺ວຍໍ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອາທິ. ຕຎ຺ຈ ມນສາວ ວຸຕ຺ຕວເສນ, ນ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວເສນ. ວຈີເຠທໍ ປນ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວເສນ –

‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ,

ອາຕາປິໂນ ຌາຍໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ;

ອຖສ຺ສ ກງ຺ຂາ ວປຍນ຺ຕິ ສພ຺ພາ,

ຍໂຕ ປຊານາຕິ ສເຫຕຸຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. (ອຸທາ. ໑; ມຫາວ. ໑) –

ອຍໍ ຄາຖາ ອາທິ. ຕສ຺ມາ ຍ຺ວາຍໍ ນວປ຺ປເຠໂທ ຂຸທ຺ທກປາໂຐ ອິເມສໍ ຂຸທ຺ທການໍ ອາທິ, ຕສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໍ ອາຣຠິສ຺ສາມິ.

ນິທານໂສຘນໍ

ຕສ຺ສ ຈາຍມາທິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ຕສ຺ສາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ມາຕິກາ –

‘‘ເກນ ກຕ຺ຖ ກທາ ກສ຺ມາ, ຠາສິຕໍ ສຣຓຕ຺ຕຍໍ;

ກສ຺ມາ ຈິຘາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕ, ມວຸຕ຺ຕມປິ ອາທິໂຕ.

‘‘ນິທານໂສຘນໍ ກຕ຺ວາ, ເອວເມຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຣໍ;

ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນໍ, ຄມກຎ຺ຈ ວິຠາວເຍ.

‘‘ເຠທາເຠທໍ ຜລຎ຺ຈາປິ, ຄມນີຍຎ຺ຈ ທີປເຍ;

ຘມ຺ມໍ ສຣຓມິຈ຺ຈາທິ, ທ຺ວເຍເປສ ນໂຍ ມໂຕ.

‘‘ອນຸປຸພ຺ພວວຕ຺ຖາເນ, ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິທ຺ທິເສ;

ສຣຓຕ຺ຕຍເມຕຎ຺ຈ, ອຸປມາຫິ ປກາສເຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ອິທໍ ສຣຓຕ຺ຕຍໍ ເກນ ຠາສິຕໍ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕໍ, ກທາ ຠາສິຕໍ, ກສ຺ມາ ຠາສິຕໍ ອວຸຕ຺ຕມປິຈາທິໂຕ ຕຖາຄເຕນ ກສ຺ມາ ອິຘາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຫາ.

ເຕສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ເກນ ຠາສິຕນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ນ ສາວເກຫິ, ນ ອິສີຫິ, ນ ເທວຕາຫິ. ກຕ຺ຖາຕິ ພາຣາຓສິຍໍ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ. ກທາຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ຍເສ ສທ຺ຘິໍ ສຫາຍເກຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ເອກສຏ຺ຐິຍາ ອຣຫນ຺ເຕສຸ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ໂລເກ ຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ. ກສ຺ມາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຍຖາຫ –

‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ປຐມໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາທາເປຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທາເປຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ‘ເອວໍ ວເທຫີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໔).

ກສ຺ມາ ຈິຘາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຕີຫິ ປິຏເກຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣເປນ຺ເຕຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ຍສ຺ມາ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ເທວມນຸສ຺ສາ ອຸປາສກຠາເວນ ວາ ປພ຺ພຊິຕຠາເວນ ວາ ສາສນໍ ໂອຕຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສາສໂນຕາຣສ຺ສ ມຄ຺ຄຠູຕຕ຺ຕາ ອິຘ ຂຸທ຺ທກປາເຐ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພໍ.

ກຕໍ ນິທານໂສຘນໍ.

໑. ສຣຓຕ຺ຕຍວຓ຺ຓນາ

ພຸທ຺ຘວິຠາວນາ

ອິທານິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນໍ, ຄມກຎ຺ຈ ວິຠາວເຍ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓນິມິຕ຺ຕານຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ຂາຘິຄມປຣິຠາວິຕໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານມຸປາທາຍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ວາ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘິມຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ສຕ຺ຕວິເສໂສ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໑).

ອຍໍ ຕາວ ອຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ຘວິຠາວນາ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປນ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ພຸທ຺ໂຘ? ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພທສ຺ສາວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ອນຎ຺ຎເນຍ຺ຍຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ວິກສິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຂີຓາສວສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘ, ນິຣຸປກ຺ກິເລສສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕຣາໂຄຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕໂທໂສຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕໂມໂຫຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕນິກ຺ກິເລໂສຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄໂຕຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອໂກ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ອພຸທ຺ຘິວິຫຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘິປຏິລາຠາ ພຸທ຺ໂຘ. ພຸທ຺ໂຘຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕໍ, ນ ປິຕຣາ ກຕໍ, ນ ຠາຕຣາ ກຕໍ, ນ ຠຄິນິຍາ ກຕໍ, ນ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ເຈຫິ ກຕໍ, ນ ຎາຕິສາໂລຫິເຕຫິ ກຕໍ, ນ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ກຕໍ, ນ ເທວຕາຫິ ກຕໍ, ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒).

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ໂລເກ ອວຄນ຺ຕາ ອວຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາ ປຓ຺ຓໂສສາ ວາຕາ ປຓ຺ຓສຸສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມພຸຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພທສ຺ສາວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມໂພຘນສມຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຎ຺ຎເນຍ຺ຍຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຎ຺ເຎນ ອໂພຘິໂຕ ສຍເມວ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິກສິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນານາຄຸຓວິກສນໂຕ ປທຸມມິວ ວິກສນຏ຺ເຐນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຂີຓາສວສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອວມາທີຫິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ໂກຈກຣຘມ຺ມປຫານໂຕ ນິທ຺ທາກ຺ຂຍວິພຸທ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ ວິຍ ສພ຺ພກິເລສນິທ຺ທາກ຺ຂຍວິພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄໂຕຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ຘິຍຕ຺ຖານໍ ຄມນຕ຺ຖປຣິຍາຍໂຕ ຍຖາ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕປິ ປຸຣິໂສ ຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄຕຕ຺ຕາປິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອໂກ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນ ປເຣຫິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘ, ກິນ຺ຕຸ ສຍເມວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອພຸທ຺ຘິວິຫຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘິປຏິລາຠາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ຘິ ພຸທ຺ຘໍ ໂພໂຘຕິ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ນີລຣຕ຺ຕຄຸຓໂຍຄໂຕ ‘‘ນີໂລ ປໂຏ, ຣຕ຺ໂຕ ປໂຏ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘິຄຸຓໂຍຄໂຕ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຎາເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເນຕໍ ນາມນ຺ຕິ ເອວມາທິ ອຕ຺ຖມນຸຄຕາ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ໂພຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວຣູເປນ ນເຍນ ສພ຺ເພສໍ ປທານໍ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ສາຘນສມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕປິ ພຸທ຺ຘວິຠາວນາ.

ສຣຓຄມນຄມກວິຠາວນາ

ອິທານິ ສຣຓຄມນາທີສຸ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓໍ, ສຣຓຄຕານໍ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ທຸກ຺ຂໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ປຣິກ຺ກິເລສໍ ຫິໍສຕິ ວິຘມຕິ ນີຫຣຕິ ນິໂຣເຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຫິເຕ ປວຕ຺ຕເນນ ອຫິຕາ ຈ ນິວຕ຺ຕເນນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ຠວກນ຺ຕາຣາ ອຸຕ຺ຕຣເຓນ ອສ຺ສາສທາເນນ ຈ ຘມ຺ໂມ, ອປ຺ປການມ຺ປິ ກາຣານໍ ວິປຸລຜລປຏິລາຠກຣເຓນ ສງ຺ໂຆ. ຕສ຺ມາ ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນ ຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ. ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາຫິ ວິຫຕວິທ຺ຘໍສິຕກິເລໂສ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສຣຓຄມນໍ. ຕໍສມງ຺ຄີ ສຕ຺ໂຕ ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ‘‘ເອສ ເມ ສຣຓໍ, ເອສ ເມ ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ ເອວເມຕໍ ອຸເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸເປນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ເອເຕ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ອຸປາສເກ ໂນ ຠຄວາ ຘາເຣຕູ’’ຕິ ຕປຸສ຺ສຠລ຺ລິກາທໂຍ ວິຍ ສມາທາເນນ ວາ, ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ ວິຍ ສິສ຺ສຠາວູປຄມເນນ ວາ, ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ ‘ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ. ນໂມ ຕສ຺ສ…ເປ… ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໘໘) ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸອາທໂຍ ວິຍ ຕປ຺ໂປຓຕ຺ເຕນ ວາ, ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄິໂນ ວິຍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕເນນ ວາ, ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ວິຍ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນ ວາຕິ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ວິສຍໂຕ ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ ອຸເປຕິ.

ອຍໍ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຄມກສ຺ສ ຈ ວິຠາວນາ.

ເຠທາເຠທຜລທີປນາ

ອິທານິ ‘‘ເຠທາເຠທໍ ຜລຎ຺ຈາປິ, ຄມນີຍຎ຺ຈ ທີປເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຠທາທີນໍ ອຍໍ ທີປນາ, ເອວໍ ສຣຓຄຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທຸວິໂຘ ສຣຓຄມນເຠໂທ – ສາວຊ຺ໂຊ ຈ ອນວຊ຺ໂຊ ຈ. ອນວຊ຺ໂຊ ກາລກິຣິຍາຍ, ສາວຊ຺ໂຊ ອຎ຺ຎສຕ຺ຖຣິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວິປຣີຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ໂສ ທຸວິໂຘປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານເມວ. ພຸທ຺ຘຄຸເຓສຸ ອຎ຺ຎາຓສໍສຍມິຈ຺ຉາຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອນາທຣາທິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ເຕສໍ ສຣຓໍ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ປນ ອຠິນ຺ນສຣຓາ ເຈວ ອສໍກິລິຏ຺ຐສຣຓາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໗໖; ມ. ນິ. ໓.໑໒໘; ວິຠ. ໘໐໙). ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຕຸ ຍາວເທວ ສຣຓເຠທໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕາວເທວ ອຠິນ຺ນສຣຓາ. ສາວຊ຺ໂຊວ ເນສໍ ສຣຓເຠໂທ, ສໍກິເລໂສ ຈ ອນິຏ຺ຐຜລໂທ ໂຫຕິ. ອນວຊ຺ໂຊ ອວິປາກຕ຺ຕາ ອຜໂລ, ອເຠໂທ ປນ ຜລໂຕ ອິຏ຺ຐເມວ ຜລໍ ເທຕິ.

ຍຖາຫ –

‘‘ເຍເກຈິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ, ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິໍ;

ປຫາຍ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);

ຕຕ຺ຣ ຈ ເຍ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນ ສຣຓໍ ຄຕາ, ເຕ ອປາຍໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ອິຕເຣ ປນ ສຣຓຄມເນນ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ຄາຖາຍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ຕາວ ເຠທາເຠທຜລທີປນາ.

ຄມນີຍທີປນາ

ຄມນີຍທີປນາຍໍ ໂຈທໂກ ອາຫ – ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອສ ພຸທ຺ຘໍ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສຣຓໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ຈ ເອກສ຺ສ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ. ກສ຺ມາ? ຄມນກິຣິຍາຍ ກມ຺ມທ຺ວຍາຠາວໂຕ. ນ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ອຊໍ ຄາມໍ ເນຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕໍ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ຄຈ຺ຉເຕວ ປຸພ຺ພໍ ທິສໍ, ຄຈ຺ຉຕິ ປຈ຺ຉິມໍ ທິສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙; ໓.໘໗) ວິຍ ສາຕ຺ຖກເມວາຕິ ເຈ? ນ, ພຸທ຺ຘສຣຓານໍ ສມານາຘິກຣຓຠາວສ຺ສານຘິປ຺ເປຕໂຕ. ເອເຕສຎ຺ຫິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວ ອຘິປ຺ເປເຕ ປຏິຫຕຈິຕ຺ໂຕປິ ພຸທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ສິຍາ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວິເສສິຕໍ ສຣຓໍ, ຕເມເວສ ຄໂຕຕິ. ‘‘ເອຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເອຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑໙໒) ວຈນໂຕ ສມານາຘິກຣຓຕ຺ຕເມວາຕິ ເຈ? ນ, ຕຕ຺ເຖວ ຕພ຺ຠາວໂຕ. ຕຕ຺ເຖວ ຫິ ຄາຖາປເທ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓຄຕານໍ ຠຍຫຣຓຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ສຣຓຠາເວ ອພ຺ຍຠິຈຣຓໂຕ ‘‘ເຂມມຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ສມານາຘິກຣຓຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຕຸ ຄມິສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ສຣຓຄມນສ຺ສ ອປ຺ປສິທ຺ຘິໂຕ ອນຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອສາຘກເມຕໍ. ‘‘ເອຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄມິສມ຺ພນ຺ເຘປິ ສຣຓຄມນປສິທ຺ຘິໂຕ ສມານາຘິກຣຓຕ຺ຕເມວາຕິ ເຈ? ນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໂທສປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວ ສຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆສຣຓໍ ປຏິຫຕຈິຕ຺ໂຕປິ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໂທສປ຺ປສງ຺ໂຄ ເອວ ສິຍາ, ນ ຈ ໂນ ໂທເສນ ອຕ຺ຖິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອສາຘກເມຕໍ. ຍຖາ ‘‘ມມຎ຺ຫິ, ອານນ຺ທ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຊາຕິຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາ ຊາຕິຍາ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙) ເອຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ປຣິມຸຈ຺ຈມານາ ສຕ຺ຕາ ‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວມິຘາປິ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆສ຺ສ ສຣຓສ຺ສານຸຠາເວນ ມຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ເອຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຄມນີຍຕ຺ຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ສຣຓສ຺ສ, ນ ອຸຠເຍສໍ, ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ຄມກສ຺ສ ຄມນີຍໍ, ຕໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ເອຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕີຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ –

ພຸທ຺ໂຘເຍເວຕ຺ຖ ຄມນີໂຍ, ຄມນາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕຸ ຕໍ ສຣຓວຈນໍ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມິ. ເອສ ເມ ສຣຓໍ, ເອສ ເມ ປຣາຍຓໍ, ອຆສ຺ສ, ຕາຕາ, ຫິຕສ຺ສ ຈ ວິຘາຕາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ເອຕໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຠຊາມິ ເສວາມິ ປຍິຣຸປາສາມິ, ເອວໍ ວາ ຊານາມິ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ. ເຍສຎ຺ຫິ ຘາຕູນໍ ຄຕິອຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘິປິ ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖຕິ. ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອປ຺ປໂຍຄາ ອຍຸຕ຺ຕມິຕິ ເຈ? ຕໍ ນ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ຍທິ ເຈຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໂຕ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໍ ຣູປນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໕, ໘໕) ວິຍ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ນ ຈ ປຍຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຍຸຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈ ນ, ກສ຺ມາ? ຕທຕ຺ຖສມ຺ຠວາ. ‘‘ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໙໐) ວິຍ ອິຘາປິ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຖສມ຺ຠວາ ອິຕິ-ສທ຺ທາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສາເປຕ຺ຖ ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ເອວໍຊາຕິເກສຸ, ຕສ຺ມາ ອໂທໂສ ເອວ ໂສຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໓໔) ສຣຓສ຺ເສວ ຄມນີຍໂຕ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄມນາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕຸ ສຣຓວຈນ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕມິຕິ ເຈ. ຕໍ ນາຍຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຕທຕ຺ຖສມ຺ຠວາ ເອວ. ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ຍໂຕ ປຸພ຺ພສທິສເມວ ອປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕປິ ປຍຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕຣຖາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໂທສປ຺ປສງ຺ໂຄ ເອວ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຍໍ ຄມນີຍທີປນາ.

ຘມ຺ມສງ຺ຆສຣຓວິຠາວນາ

ອິທານິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມໍ ສຣຓມິຈ຺ຈາທິ, ທ຺ວເຍເປສ ນໂຍ ມໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ປທທ຺ວເຍ ເອໂສວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຆານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ວິຠາວນມຕ຺ຕເມວ ອສທິສໍ, ເສສໍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ຍໂຕ ຍເທເວຕ຺ຖ ອສທິສໍ, ຕໍ ວຸຈ຺ຈເຕ – ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ຘມ຺ໂມຕິ ເອເກ. ຠາວິຕມຄ຺ຄານໍ ສຈ຺ຉິກຕນິພ຺ພານານຎ຺ຈ ອປາເຍສຸ ອປຕນຠາເວນ ຘາຣຓໂຕ ປຣມສ຺ສາສວິຘານໂຕ ຈ ມຄ຺ຄວິຣາຄາ ເອວ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຘມ຺ໂມຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ສາຘກໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ ເອວມາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐).

ຈຕຸພ຺ພິຘອຣິຍມຄ຺ຄສມງ຺ຄີນໍ ຈຕຸສາມຎ຺ຎຜລສມຘິວາສິຕຂນ຺ຘສນ຺ຕານານຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລານໍ ສມູໂຫ ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນ ສໍຫຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອານນ຺ທ, ເຍ ໂວ ມຍາ ຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ຎາ ເທສິຕາ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ, ປສ຺ສສິ ໂນ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ອິເມສຸ ຘມ຺ເມສຸ ທ຺ເວປິ ຠິກ຺ຂູ ນານາວາເທ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໓).

ອຍຎ຺ຫິ ປຣມຕ຺ຖສງ຺ໂຆ ສຣຓນ຺ຕິ ຄມນີໂຍ. ສຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔, ໑໘໑) ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕໍ ປນ ສຣຓໍ ຄຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸເຂ ວາ ສງ຺ເຆ ສມ຺ມຸຕິສງ຺ເຆ ວາ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິເຠເທ ເອກປຸຄ຺ຄເລປິ ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິເຕ ວນ຺ທນາທິກິຣິຍາຍ ສຣຓຄມນໍ ເນວ ຠິຊ຺ຊຕິ ນ ສໍກິລິສ຺ສຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ວຸຕ຺ຕາວເສສນ຺ຕຸ ອິມສ຺ສ ທຸຕິຍສ຺ສ ຈ ສຣຓຄມນສ຺ສ ເຠທາເຠທາທິວິຘານໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ຕາວ ‘‘ຘມ຺ມໍ ສຣຓມິຈ຺ຈາທິ, ທ຺ວເຍເປສ ນໂຍ ມໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາ.

ອນຸປຸພ຺ພວວຕ຺ຖານກາຣຓນິທ຺ເທໂສ

ອິທານິ ອນຸປຸພ຺ພວວຕ຺ຖາເນ, ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິທ຺ທິເສຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເຕສຸ ຈ ຕີສຸ ສຣຓວຈເນສຸ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ປຐມໍ ພຸທ຺ໂຘ, ຕປ຺ປຠວໂຕ ຕທຸປເທສິຕໂຕ ຈ ອນນ຺ຕຣໍ ຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຘາຣກໂຕ ຕທາເສວນໂຕ ຈ ອນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ. ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ວາ ຫິເຕ ນິໂຍຊໂກຕິ ກຕ຺ວາ ປຐມໍ ພຸທ຺ໂຘ, ຕປ຺ປຠວໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຕາ ອນນ຺ຕຣໍ ຘມ຺ໂມ, ຫິຕາຘິຄມາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ອຘິຄຕຫິໂຕ ຈາຕິ ກຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ ສຣຓຠາເວນ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປກາສິໂຕຕິ ເອວໍ ອນຸປຸພ຺ພວວຕ຺ຖາເນ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິທ຺ທິເສ.

ອຸປມາປກາສນາ

ອິທານິ ຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຣຓຕ຺ຕຍເມຕຎ຺ຈ, ອຸປມາຫິ ປກາສເຍ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອຕ຺ຖ ປນ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຈນ຺ທກິຣຓນິກໂຣ ວິຍ ເຕນ ເທສິໂຕ ຘມ຺ໂມ, ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທກິຣຓສມຸປ຺ປາທິຕປີຓິໂຕ ໂລໂກ ວິຍ ສງ຺ໂຆ. ພາລສູຣິໂຍ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ຣສ຺ມິຊາລມິວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຘມ຺ໂມ, ເຕນ ວິຫຕນ຺ຘກາໂຣ ໂລໂກ ວິຍ ສງ຺ໂຆ. ວນທາຫກປຸຣິໂສ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ວນທຫນຄ຺ຄິ ວິຍ ກິເລສວນທຫໂນ ຘມ຺ໂມ, ທຑ຺ຒວນຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຕຠູໂຕ ວິຍ ຠູມິຠາໂຄ ທຑ຺ຒກິເລສຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠູໂຕ ສງ຺ໂຆ. ມຫາເມໂຆ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ສລິລວຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ວຸຏ຺ຐິນິປາຕູປສມິຕເຣຓຸ ວິຍ ຊນປໂທ ອຸປສມິຕກິເລສເຣຓຸ ສງ຺ໂຆ. ສຸສາຣຖິ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ອສ຺ສາຊານີຍວິນຍູປາໂຍ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ສຸວິນີຕສ຺ສາຊານີຍສມູໂຫ ວິຍ ສງ຺ໂຆ. ສພ຺ພທິຏ຺ຐິສລ຺ລຸທ຺ຘຣຓໂຕ ສລ຺ລກຕ຺ໂຕ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ສລ຺ລຸທ຺ຘຣຓູປາໂຍ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ສມຸທ຺ຘຏສລ຺ໂລ ວິຍ ຊໂນ ສມຸທ຺ຘຏທິຏ຺ຐິສລ຺ໂລ ສງ຺ໂຆ. ໂມຫປຏລສມຸປ຺ປາຏນໂຕ ວາ ສາລາກິໂຍ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ປຏລສມຸປ຺ປາຏນຸປາໂຍ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ສມຸປ຺ປາຏິຕປຏໂລ ວິປ຺ປສນ຺ນໂລຈໂນ ວິຍ ຊໂນ ສມຸປ຺ປາຏິຕໂມຫປຏໂລ ວິປ຺ປສນ຺ນຎາຓໂລຈໂນ ສງ຺ໂຆ. ສານຸສຍກິເລສພ຺ຍາຘິຫຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ ວາ ກຸສໂລ ເວຊ຺ໂຊ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ສມ຺ມາ ປຍຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊມິວ ຘມ຺ໂມ, ເຠສຊ຺ຊປໂຍເຄນ ສມຸປສນ຺ຕພ຺ຍາຘິ ວິຍ ຊນສມຸທາໂຍ ສມຸປສນ຺ຕກິເລສພ຺ຍາຘານຸສໂຍ ສງ຺ໂຆ.

ອຖ ວາ ສຸເທສໂກ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ສຸມຄ຺ໂຄ ວິຍ ເຂມນ຺ຕຠູມິ ວິຍ ຈ ຘມ຺ໂມ, ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ເຂມນ຺ຕຠູມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ສງ຺ໂຆ. ສຸນາວິໂກ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ນາວາ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ປາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂກ ວິຍ ຊໂນ ສງ຺ໂຆ. ຫິມວາ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຕປ຺ປຠໂວສຘມິວ ຘມ຺ໂມ, ໂອສຘູປໂຠເຄນ ນິຣາມໂຍ ວິຍ ຊໂນ ສງ຺ໂຆ. ຘນໂທ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຘນໍ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ລທ຺ຘຘໂນ ວິຍ ຊໂນ ສມ຺ມາລທ຺ຘອຣິຍຘໂນ ສງ຺ໂຆ. ນິຘິທສ຺ສນໂກ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ນິຘິ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ນິຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ຊໂນ ສງ຺ໂຆ.

ອປິຈ ອຠຍໂທ ວິຍ ວີຣປຸຣິໂສ ພຸທ຺ໂຘ, ອຠຍມິວ ຘມ຺ໂມ, ສມ຺ປຕ຺ຕາຠໂຍ ວິຍ ຊໂນ ອຈ຺ຈນ຺ຕສພ຺ພຠໂຍ ສງ຺ໂຆ. ອສ຺ສາສໂກ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ອສ຺ສາໂສ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ອສ຺ສຕ຺ຖຊໂນ ວິຍ ສງ຺ໂຆ. ສຸມິຕ຺ໂຕ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຫິຕູປເທໂສ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ຫິຕູປໂຍເຄນ ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖ ວິຍ ຊໂນ ສງ຺ໂຆ. ຘນາກໂຣ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຘນສາໂຣ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ຘນສາຣູປໂຠໂຄ ວິຍ ຊໂນ ສງ຺ໂຆ. ຣາຊກຸມາຣນ຺ຫາປໂກ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ສີສນ຺ຫານສລິລໍ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ສຸນ຺ຫາຕຣາຊກຸມາຣວຄ຺ໂຄ ວິຍ ສທ຺ຘມ຺ມສລິລສຸນ຺ຫາໂຕ ສງ຺ໂຆ. ອລງ຺ກາຣກາຣໂກ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ອລງ຺ກາໂຣ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ອລງ຺ກຕຣາຊປຸຕ຺ຕຄໂຓ ວິຍ ສທ຺ຘມ຺ມາລງ຺ກໂຕ ສງ຺ໂຆ. ຈນ຺ທນຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຕປ຺ປຠວຄນ຺ໂຘ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ຈນ຺ທນຸປໂຠເຄນ ສນ຺ຕປຣິຬາໂຫ ວິຍ ຊໂນ ສທ຺ຘມ຺ມູປໂຠເຄນ ສນ຺ຕປຣິຬາໂຫ ສງ຺ໂຆ. ທາຍຊ຺ຊສມ຺ປທານໂກ ວິຍ ປິຕາ ພຸທ຺ໂຘ, ທາຍຊ຺ຊໍ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ທາຍຊ຺ຊຫໂຣ ປຸຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ ວິຍ ສທ຺ຘມ຺ມທາຍຊ຺ຊຫໂຣ ສງ຺ໂຆ. ວິກສິຕປທຸມໍ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຕປ຺ປຠວມຘຸ ວິຍ ຘມ຺ໂມ, ຕທຸປໂຠຄີຠມຣຄໂຓ ວິຍ ສງ຺ໂຆ. ເອວໍ ສຣຓຕ຺ຕຍເມຕຎ຺ຈ, ອຸປມາຫິ ປກາສເຍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍາ ປຸພ຺ເພ ‘‘ເກນ ກຕ຺ຖ ກທາ ກສ຺ມາ, ຠາສິຕໍ ສຣຓຕ຺ຕຍ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ຈຕູຫິ ຄາຖາຫິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ມາຕິກາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ປກາສິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຣຓຕ຺ຕຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສິກ຺ຂາປທປາຐມາຕິກາ

ເອວໍ ສຣຓຄມເນຫິ ສາສໂນຕາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສາສນໍ ໂອຕິຓ຺ເຓນ ອຸປາສເກນ ວາ ປພ຺ພຊິເຕນ ວາ ເຍສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ປຐມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປາຐສ຺ສ ອິທານິ ວຓ຺ຓນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ມາຕິກາ –

‘‘ເຍນ ຍຕ຺ຖ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ວຸຕ຺ຕາເນຕານິ ຕໍ ນຍໍ;

ວຕ຺ວາ ກຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖານໍ, ສາຘາຣຓວິເສສໂຕ.

‘‘ປກຕິຍາ ຈ ຍໍ ວຊ຺ຊໍ, ວຊ຺ຊໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ຈ ຍໍ;

ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍ ກຕ຺ວາ, ປທານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖໂຕ.

‘‘ສາຘາຣຓານໍ ສພ຺ເພສໍ, ສາຘາຣຓວິຠາວນໍ;

ອຖ ປຎ຺ຈສຸ ປຸພ຺ເພສຸ, ວິເສສຕ຺ຖປ຺ປກາສໂຕ.

‘‘ປາຓາຕິປາຕປຠຸຕິ-ເຫກຕານານຕາທິໂຕ;

ອາຣມ຺ມຓາທານເຠທາ, ມຫາສາວຊ຺ຊໂຕ ຕຖາ.

‘‘ປໂຍຄງ຺ຄສມຸຏ຺ຐານາ, ເວທນາມູລກມ຺ມໂຕ;

ວິຣມໂຕ ຈ ຜລໂຕ, ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

‘‘ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ຕໂຕ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິເມສ຺ວປິ ປຎ຺ຈສຸ;

ອາເວຓິກຎ຺ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເຎຍ຺ຍາ ຫີນາທິຕາປິ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອຕານິ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓີຕິອາທີນິ ທສ ສິກ຺ຂາປທານິ ຠຄວຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ສາວກາທີຫິ. ຕານິ ຈ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ກປິລວຕ຺ຖຸໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕນ ສາມເຓຣານໍ ສິກ຺ຂາປທວວຕ຺ຖາປນຕ຺ຖໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ …ເປ… ອຖ ໂຂ ສາມເຓຣານໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ກຕິ ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ສິກ຺ຂາປທານິ, ກຕ຺ຖ ຈ ອມ຺ເຫຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’’ນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາມເຓຣານໍ ທສ ສິກ຺ຂາປທານິ, ເຕສຸ ຈ ສາມເຓເຣຫິ ສິກ຺ຂິຕຸໍ, ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓີ…ເປ… ຊາຕຣູປຣຊຕປຏິຄ຺ຄຫຓາ ເວຣມຓີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໐໕).

ຕາເນຕານິ ‘‘ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໓; ມ. ນິ. ໒.໒໔; ວິຠ. ໕໐໘) ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ສຣຓຄມເນສຸ ຈ ທສ຺ສິຕປາຐານຸສາເຣນ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ ເອວໍ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອວໍ ຕາວ ‘‘ເຍນ ຍຕ຺ຖ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ວຸຕ຺ຕາເນຕານິ ຕໍ ນຍໍ ວຕ຺ວາ’’ຕິ ໂສ ນໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສາຘາຣຓວິເສສວວຕ຺ຖານໍ

ເອຕ຺ຖ ຈ ອາທິໂຕ ທ຺ເວ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມານິ ອຸປາສການໍ ສາມເຓຣານຎ຺ຈ ສາຘາຣຓານິ ນິຈ຺ຈສີລວເສນ. ອຸໂປສຖສີລວເສນ ປນ ອຸປາສການໍ ສຕ຺ຕມຏ຺ຐມໍ ເຈກໍ ອງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມວຊ຺ຊານິ ສພ຺ພານິປິ ສາມເຓເຣຫິ ສາຘາຣຓານິ, ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ສາມເຓຣານເມວ ວິເສສຠູຕນ຺ຕິ ເອວໍ ສາຘາຣຓວິເສສໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ກາຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມານິ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ເອກນ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປກຕິວຊ຺ຊໂຕ ເວຣມຓິຍາ, ເສສານິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໂຕຕິ ເອວໍ ປກຕິຍາ ຈ ຍໍ ວຊ຺ຊໍ, ວຊ຺ຊໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ຈ ຍໍ, ຕໍ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພໍ.

ສາຘາຣຓວິຠາວນາ

ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ ເອຕານິ ສພ຺ພສາຘາຣຓານິ ປທານິ, ຕສ຺ມາ ເອເຕສໍ ປທານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອຍໍ ສາຘາຣຓວິຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ –

ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຕາວ ເວຣໍ ມຓຕີຕິ ເວຣມຓີ, ເວຣໍ ປຊຫຕິ, ວິໂນເທຕິ, ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ, ອນຠາວໍ ຄເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຣມຕິ ວາ ເອຕາຍ ກຣຓຠູຕາຍ ເວຣມ຺ຫາ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ, ວິກາຣສ຺ສ ເວກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເວຣມຓີ. ເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທໍ ວິຣມຓິສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສິກ຺ຂາ, ປຊ຺ຊເຕ ອເນນາຕິ ປທໍ. ສິກ຺ຂາຍ ປທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ, ສິກ຺ຂາຍ ອຘິຄມູປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ມູລໍ ນິສ຺ສໂຍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເວຣມຓີ ເອວ ສິກ຺ຂາປທໍ ເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທໍ, ວິຣມຓິສິກ຺ຂາປທໍ ວາ ທຸຕິເຍນ ນເຍນ. ສມ຺ມາ ອາທິຍາມິ ສມາທິຍາມິ, ອວີຕິກ຺ກມນາຘິປ຺ປາເຍນ ອຂຓ຺ຑກາຣິຕາຍ ອຈ຺ຉິທ຺ທກາຣິຕາຍ ອສພລກາຣິຕາຍ ຈ ອາທິຍາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເວຣມຓີຕິ ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິຣຕິ, ສາ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປາຓາຕິປາຕາ ອາຣຕິ ວິຣຕິ ປຏິວິຣຕິ ເວຣມຓີ ອກິຣິຍາ ອກຣຓໍ ອນຊ຺ຌາປຕ຺ຕິ ເວລາອນຕິກ຺ກໂມ ເສຕຸຆາໂຕ’’ຕິ ເອວມາທິນາ (ວິຠ. ໗໐໔) ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕາ. ກາມຎ຺ເຈສາ ເວຣມຓີ ນາມ ໂລກຸຕ຺ຕຣາປິ ອຕ຺ຖິ, ອິຘ ປນ ສມາທິຍາມີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມາທານວເສນ ປວຕ຺ຕາຣຫາ, ຕສ຺ມາ ສາ ນ ໂຫຕີຕິ ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ສິກ຺ຂາຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິສີລໍ ໂລກິກາ ວິປສ຺ສນາ ຣູປາຣູປຌານານິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຈ ສິກ຺ຂາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂາ.

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ…ເປ… ປຎ຺ຈມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂາ.

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຣູປປຕ຺ຕິຍາ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສຫຄຕໍ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂາ.

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕິ ນິຍ຺ຍານິກໍ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໒-໗໑໓).

ເອຕາສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຍາຍ ກາຍຈິ ສິກ຺ຂາຍ ປທໍ ອຘິຄມູປາໂຍ, ອຖ ວາ ມູລໍ ນິສ຺ສໂຍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ສີລໍ ນິສ຺ສາຍ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຠາເວນ຺ໂຕ ພຫຸລີກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວມາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໒). ເອວເມຕ຺ຖ ສາຘາຣຓານໍ ປທານໍ ສາຘາຣຓາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ວິຠາວນາ ກາຕພ຺ພາ.

ປຸຣິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ປຎ຺ຈສຸ ປຸພ຺ເພສຸ, ວິເສສຕ຺ຖປ຺ປກາສໂຕ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ, ຕຕ຺ເຖຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ປາຓາຕິປາໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ ປາໂຓຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິ, ຕໍ ວາ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ສຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ປາເຓ ປາຓສຎ຺ຎິໂນ ຕສ຺ສ ປາຓສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ວຘກເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ. ອທິນ຺ນາທານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອທິນ຺ນນ຺ຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຍຕ຺ຖ ປໂຣ ຍຖາກາມກາຣິຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອທຓ຺ຑາຣໂຫ ອນຸປວຊ຺ໂຊ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິໂນ ຕທາທາຍກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ເອວ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ອທິນ຺ນາທານໍ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ, ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິເມຖຸນປ຺ປຏິເສວນາ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ອສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິເສວນຏ຺ຐານວີຕິກ຺ກມເຈຕນາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ມຸສາວາໂທຕິ ເອຕ຺ຖ ມຸສາຕິ ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂກ ວຈີປໂຍໂຄ ກາຍປໂຍໂຄ ວາ, ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍນ ປນສ຺ສ ປຣວິສໍວາທກກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານເມວ ອຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ. ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສຸຣາຕິ ປຎ຺ຈ ສຸຣາ – ປິຏ຺ຐສຸຣາ, ປູວສຸຣາ, ໂອທນສຸຣາ, ກິຓ຺ຓປກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ. ເມຣຍມ຺ປິ ປຸປ຺ຜາສໂວ, ຜລາສໂວ, ຄຸຬາສໂວ, ມຘ຺ວາສໂວ, ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ. ມຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕທຸຠຍເມວ ມທນິຍຏ຺ເຐນ ມຊ຺ຊໍ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ ມທນິຍໍ, ເຍນ ປີເຕນ ມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ປມຕ຺ໂຕ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຊ຺ຊໍ. ປມາທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍາຍ ເຈຕນາຍ ຕໍ ປິວຕິ ອຊ຺ໂຌຫຣຕິ, ສາ ເຈຕນາ ມທປ຺ປມາທເຫຕຸໂຕ ປມາທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍໂຕ ອຊ຺ໂຌຫຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊານໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓເຈຕນາ ‘‘ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປຠຸຕີຫິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ເອກຕານານຕາທິວິນິຈ຺ຉຍໍ

ເອກຕານານຕາທິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຫ – ກິໍ ປນ ວຊ຺ຌວຘກປ຺ປໂຍຄເຈຕນາທີນໍ ເອກຕາຍ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ອທິນ຺ນາທານາທິໂນ ເອກຕ຺ຕໍ, ນານຕາຍ ນານຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ໂນຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ? ຍທິ ຕາວ ເອກຕາຍ ເອກຕ຺ຕໍ, ອຖ ຍທາ ເອກໍ ວຊ຺ຌໍ ພຫູ ວຘກາ ວເຘນ຺ຕິ, ເອໂກ ວາ ວຘໂກ ພຫຸເກ ວຊ຺ເຌ ວເຘຕິ, ເອເກນ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກາທິນາ ປໂຍເຄນ ພຫູ ວຊ຺ຌາ ວຘີຍນ຺ຕິ, ເອກາ ວາ ເຈຕນາ ພຫູນໍ ວຊ຺ຌານໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ຕທາ ເອເກນ ປາຓາຕິປາເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ນານຕາຍ ນານຕ຺ຕໍ. ອຖ ຍທາ ເອໂກ ວຘໂກ ເອກສ຺ສຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ພຫູ ວຊ຺ເຌ ວເຘຕິ, ພຫູ ວາ ວຘກາ ເທວທຕ຺ຕຍຎ຺ຎທຕ຺ຕໂສມທຕ຺ຕາທີນໍ ພຫູນມຕ຺ຖາຍ ພຫູ ປໂຍເຄ ກໂຣນ຺ຕາ ເອກເມວ ເທວທຕ຺ຕໍ ຍຎ຺ຎທຕ຺ຕໍ ໂສມທຕ຺ຕໍ ວາ ວເຘນ຺ຕິ, ພຫູຫິ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກາທີຫິ ປໂຍເຄຫິ ເອໂກ ວຊ຺ໂຌ ວຘີຍຕິ. ພຫູ ວາ ເຈຕນາ ເອກສ຺ເສວ ວຊ຺ຌສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ຕທາ ພຫູຫິ ປາຓາຕິປາເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຈຕມຍຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ເນວ ເອເຕສໍ ວຊ຺ຌາທີນໍ ເອກຕາຍ ເອກຕ຺ຕໍ, ນານຕາຍ ນານຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎເຖວ ຕຸ ເອກຕ຺ຕໍ ນານຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ, ເອວໍ ເສສານມ຺ປີຕິ.

ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕຕ຺ຖ ຕາວ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ນ ວຊ຺ຌວຘກາທີນໍ ປຈ຺ເຈກເມກຕາຍ ເອກຕາ, ນານຕາຍ ນານຕາ, ກິນ຺ຕຸ ວຊ຺ຌວຘກາທີນໍ ຍຸຄນນ຺ຘເມກຕາຍ ເອກຕາ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຕຸ ເຕສໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວາ ນານຕາຍ ນານຕາ. ຕຖາ ຫິ ພຫູສຸ ວຘເກສຸ ພຫູຫິ ສຣກ຺ເຂປາທີຫິ ເອເກນ ວາ ໂອປາຕຂຓນາທິນາ ປໂຍເຄນ ພຫູ ວຊ຺ເຌ ວເຘນ຺ເຕສຸປິ ພຫູ ປາຓາຕິປາຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ວຘເກ ເອເກນ, ພຫູຫິ ວາ ປໂຍເຄຫິ ຕປ຺ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາຍ ຈ ເອກາຍ, ພຫູຫິ ວາ ເຈຕນາຫິ ພຫູ ວຊ຺ເຌ ວເຘນ຺ເຕປິ ພຫູ ປາຓາຕິປາຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ພຫູສຸ ຈ ວຘເກສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຫິ ພຫູຫິ, ເອເກນ ວາ ປໂຍເຄນ ເອກໍ ວຊ຺ຌໍ ວເຘນ຺ເຕສຸປິ ພຫູ ປາຓາຕິປາຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸປີຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ເອກຕານານຕາທິໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ ເຈຕ຺ຖ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມໂຓ. ອທິນ຺ນາທານອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານານິ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ຣູປາຍຕນາທິອຎ຺ຎຕຣສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓານິ. ມຸສາວາໂທ ຍສ຺ສ ມຸສາ ຠຓຕິ, ຕມາຣຠິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມ຺ປິ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ເອເກ. ອທິນ຺ນາທານຎ຺ຈ ຍທາ ສຕ຺ໂຕ ຫຣິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕທາ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣວເສເນວ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນາຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອາທານໂຕຕິ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທາທີນິ ເຈຕານິ ສາມເຓເຣນ ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕິເກ ສມາທິນ຺ນາເນວ ສມາທິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸປາສເກນ ປນ ອຕ຺ຕນາ ສມາທິຍນ຺ເຕນາປິ ສມາທິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສມາທິຍນ຺ເຕນາປິ. ເອກຊ຺ຌໍ ສມາທິນ຺ນານິປິ ສມາທິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຈ຺ເຈກໍ ສມາທິນ຺ນານິປິ. ກິນ຺ຕຸ ນານໍ ເອກຊ຺ຌໍ ສມາທິຍໂຕ ເອກາເຍວ ວິຣຕິ, ເອກາວ ເຈຕນາ ໂຫຕິ, ກິຈ຺ຈວເສນ ປເນຕາສໍ ປຎ຺ຈວິຘຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ປຈ຺ເຈກໍ ສມາທິຍໂຕ ປນ ປຎ຺ເຈວ ວິຣຕິໂຍ, ປຎ຺ຈ ຈ ເຈຕນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວເມຕ຺ຖ ອາທານໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ເຠທໂຕຕິ ສາມເຓຣານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອກສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ ສພ຺ພານິປິ ຠິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ປາຣາຊິກຏ຺ຐານິຍານິ ຫິ ຕານິ ເຕສໍ, ຍໍ ຕໍ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕເນວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ຄຫຏ຺ຐານໍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ ເອກເມວ ຠິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ເຕສໍ ຕໍສມາທາເນເນວ ປຸນ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕ຺ຕໍ ສີລສ຺ສ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອປເຣ ປນາຫຸ – ‘‘ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສມາທິນ຺ເນສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ ເອກເມວ ຠິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ‘ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ສີລໍ ສມາທິຍາມີ’ຕິ ເອວໍ ປນ ເອກໂຕ ສມາທິນ຺ເນສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ ເສສານິປິ ສພ຺ພານິ ຠິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ສມາທິນ຺ນສ຺ສ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ, ຍໍ ຕໍ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ເຕເນວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ’’ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ເຠທໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ມຫາສາວຊ຺ຊໂຕຕິ ຄຸຓວິຣຫິເຕສຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາທີສຸ ປາເຓສຸ ຂຸທ຺ທເກ ປາເຓ ປາຓາຕິປາໂຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາສຣີເຣ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ກສ຺ມາ? ປໂຍຄມຫນ຺ຕຕາຍ. ປໂຍຄສມຕ຺ເຕປິ ວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາຍ. ຄຸຓວນ຺ເຕສຸ ປນ ມນຸສ຺ສາທີສຸ ອປ຺ປຄຸເຓ ປາຓາຕິປາໂຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາຄຸເຓ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ສຣີຣຄຸຓານນ຺ຕຸ ສມຠາເວ ສຕິ ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊຕາ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານເມວ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ນ ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ. ກສ຺ມາ? ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ສາປິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຠາວສໍວຕ຺ຕເນນ ອຣິຍຘມ຺ມນ຺ຕຣາຍກຣຓໂຕຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ມຫາສາວຊ຺ຊໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປໂຍຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອາຓຕ຺ຕິໂກ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ, ຖາວໂຣ, ວິຊ຺ຊາມໂຍ, ອິທ຺ຘິມໂຍຕິ ຉປ຺ປໂຍຄາ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ປຫຣຓໍ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ປໂຍໂຄ, ໂສ ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸທ຺ທິສ຺ສເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ທິສ຺ສເກ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຫຣຕິ, ຕສ຺ເສວ ມຣເຓນ ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ. ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ມຣຕູ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸທ຺ທິສ຺ສເກ ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ມຣເຓນ. ອຸຠຍຖາປິ ຈ ປຫຣິຕມຕ຺ເຕ ວາ ມຣຕຸ, ປຈ຺ຉາ ວາ ເຕເນວ ໂຣເຄນ, ປຫຣິຕກ຺ຂເຓ ເອວ ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ. ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ຈ ປຫາຣໍ ທຕ຺ວາ ເຕນ ອມຕສ຺ສ ປຸນ ອຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ ປຈ຺ຉາປິ ຍທິ ປຐມປຫາເຣເນວ ມຣຕິ, ຕທາ ເອວ ກມ຺ມຸນາ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອຖ ທຸຕິຍປຫາເຣນ, ນຕ຺ຖິ ປາຓາຕິປາໂຕ. ອຸຠເຍຫິ ມເຕປິ ປຐມປຫາເຣເນວ ກມ຺ມຸນາ ພທ຺ໂຘ, ອຸຠເຍຫິປິ ອມເຕ ເນວຕ຺ຖິ ປາຓາຕິປາໂຕ. ເອສ ນໂຍ ພຫຸເກຫິປິ ເອກສ຺ສ ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ. ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ຍສ຺ສ ປຫາເຣນ ມຣຕິ, ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ.

ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປນ ອາຓາປນໍ ອາຓຕ຺ຕິໂກ ປໂຍໂຄ. ຕຕ຺ຖປິ ສາຫຕ຺ຖິເກ ປໂຍເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ໂພ. ຉພ຺ພິໂຘ ເຈຕ຺ຖ ນິຍໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ –

‘‘ວຕ຺ຖຸ ກາໂລ ຈ ໂອກາໂສ, ອາວຸຘໍ ອິຣິຍາປໂຖ;

ກິຣິຍາວິເສໂສຕິ ອິເມ, ຉ ອາຓຕ຺ຕິນິຍາມກາ’’ຕິ. (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໔);

ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖູຕິ ມາເຣຕພ຺ໂພ ປາໂຓ. ກາໂລຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສາຍນ຺ຫາທິກາໂລ ຈ, ໂຍພ຺ພນຖາວຣິຍາທິກາໂລ ຈ. ໂອກາໂສຕິ ຄາໂມ ວາ ນິຄໂມ ວາ ວນໍ ວາ ຣຈ຺ຉາ ວາ ສິງ຺ຆາຏກໍ ວາຕິ ເອວມາທິ. ອາວຸຘນ຺ຕິ ອສິ ວາ ອຸສຸ ວາ ສຕ຺ຕິ ວາຕິ ເອວມາທິ. ອິຣິຍາປໂຖຕິ ມາເຣຕພ຺ພສ຺ສ ມາຣກສ຺ສ ຈ ຐານໍ ວາ ນິສຊ຺ຊາ ວາຕິ ເອວມາທິ.

ກິຣິຍາວິເສໂສຕິ ວິຊ຺ຌນໍ ວາ ເຉທນໍ ວາ ເຠທນໍ ວາ ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑິກໍ ວາຕິ ເອວມາທິ. ຍທິ ຫິ ວຕ຺ຖຸໍ ວິສໍວາເທຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ອຖ ວຕ຺ຖຸໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ມາເຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ມາຣຓກ຺ຂເຓຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ກາລາທີສຸປິ.

ມາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕຸ ກາເຍນ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ປຫຣຓນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ປໂຍໂຄ. ໂສປິ ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸທ຺ທິສ຺ສເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ ເອວ, ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ເຈຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມາຣຓຕ຺ຖເມວ ໂອປາຕຂຓນໍ, ອປສ຺ເສນອຸປນິກ຺ຂິປນໍ, ເຠສຊ຺ຊວິສຍນ຺ຕາທິປ຺ປໂຍຊນໍ ວາ ຖາວໂຣ ປໂຍໂຄ. ໂສປິ ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸທ຺ທິສ຺ສເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ, ຍໂຕ ຕຕ຺ຖປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍນ຺ຕຸ ວິເສໂສ – ມູລຏ຺ເຐນ ໂອປາຕາທີສຸ ປເຣສໍ ມູເລນ ວາ ມຸຘາ ວາ ທິນ຺ເນສຸປິ ຍທິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ໂກຈິ ມຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ຍທິປິ ຈ ເຕນ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຕຕ຺ຖ ໂອປາເຕ ວິນາເສຕ຺ວາ ຠູມິສເມ ກເຕປິ ປໍສຸໂຘວກາ ວາ ປໍສຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ, ມູລຂຓກາ ວາ ມູລານິ ຂຓນ຺ຕາ ອາວາຏໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເທເວ ວາ ວສ຺ສນ຺ເຕ ກທ຺ທໂມ ຊາຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ໂກຈິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວາ ລຄ຺ຄິຕ຺ວາ ວາ ມຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ຍທິ ປນ ເຍນ ລທ຺ຘໍ, ໂສ ອຎ຺ໂຎ ວາ ຕໍ ວິຕ຺ຖຏຕຣໍ ຄມ຺ຠີຣຕຣໍ ວາ ກໂຣຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາວ ໂກຈິ ມຣຕິ, ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ຍຖາ ຕຸ ມູລານິ ມູເລຫິ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຕຕ຺ຣ ຖເລ ກເຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ອປສ຺ເສນາທີສຸປິ ຍາວ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິ, ຕາວ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມາຣຓຕ຺ຖໍ ປນ ວິຊ຺ຊາປຣິຊປ຺ປນໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍ ປໂຍໂຄ. ທາຐາວຸຘາທີນໍ ທາຐາໂກຏນາທິມິວ ມາຣຓຕ຺ຖໍ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິວິກາຣກຣຓໍ ອິທ຺ຘິມໂຍ ປໂຍໂຄຕິ. ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ຕຸ ເຖຍ຺ຍປສຍ຺ຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິກປ຺ປກຸສາວຫາຣວສປ຺ປວຕ຺ຕາ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກາທໂຍ ປໂຍຄາ, ເຕສມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ເອວ ປໂຍໂຄ ລພ຺ຠຕີຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ປໂຍຄໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອງ຺ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ຠວນ຺ຕິ – ປາໂຓ ຈ ໂຫຕິ, ປາຓສຎ຺ຎີ ຈ, ວຘກຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ວາຍມຕິ, ເຕນ ຈ ມຣຕີຕິ. ອທິນ຺ນາທານສ຺ສາປິ ປຎ຺ເຈວ – ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎີ ຈ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ວາຍມຕິ, ເຕນ ຈ ອາທາຕພ຺ພໍ ອາທານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ ຠວນ຺ຕິ – ອຊ຺ຌາຈຣິຍວຕ຺ຖຸ ຈ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ເສວນປຈ຺ຈຍາ ປໂຍຄຎ຺ຈ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ສາທິຍຕິ ຈາຕິ, ຕຖາ ປເຣສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ. ຕຕ຺ຖ ມຸສາວາທສ຺ສ ຕາວ ມຸສາ ຈ ໂຫຕິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸ, ວິສໍວາທນຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຊ຺ໂຊ ຈ ວາຍາໂມ, ປຣວິສໍວາທນຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາປຍມານາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານສ຺ສ ປນ ສຸຣາທີນຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕິ ມທນີຍປາຕຸກມ຺ຍຕາຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຊ຺ຊຎ຺ຈ ວາຍາມໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປີເຕ ຈ ປວິສຕີຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານີຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ອງ຺ຄໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສມຸຏ຺ຐານໂຕຕິ ປາຓາຕິປາຕອທິນ຺ນາທານມຸສາວາທາ ເຈຕ຺ຖ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ, ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈາຕິ ຕິສມຸຏ຺ຐານາ ໂຫນ຺ຕິ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ກາຍຈິຕ຺ຕວເສນ ເອກສມຸຏ຺ຐານເມວ. ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານໍ ກາຍໂຕ ຈ, ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ຈາຕິ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ເວທນາໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຓາຕິປາໂຕ ທຸກ຺ຂເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕວ. ອທິນ຺ນາທານໍ ຕີສຸ ເວທນາສຸ ອຎ຺ຎຕຣເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ມຸສາວາໂທ. ອິຕຣານິ ທ຺ເວ ສຸຂາຍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ວາ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານີຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ເວທນາໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ມູລໂຕຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ ເຈຕ຺ຖ ໂທສໂມຫມູໂລ. ອທິນ຺ນາທານມຸສາວາທາ ໂລຠໂມຫມູລາ ວາ ໂທສໂມຫມູລາ ວາ. ອິຕຣານິ ທ຺ເວ ໂລຠໂມຫມູລານີຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ມູລໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ກມ຺ມໂຕຕິ ປາຓາຕິປາຕອທິນ຺ນາທານອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານິ ເຈຕ຺ຖ ກາຍກມ຺ມເມວ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕາເນວ ຈ, ມຸສາວາໂທ ວຈີກມ຺ມເມວ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊໂກ, ໂສ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ໂຕ. ອິຕໂຣ ກມ຺ມເມວ. ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານໍ ກາຍກມ຺ມເມວາຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ກມ຺ມໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ວິຣມໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຫ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ວິຣມນ຺ໂຕ ກຸໂຕ ວິຣມຕີ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສມາທານວເສນ ຕາວ ວິຣມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປເຣສໍ ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລໂຕ ວິຣມຕິ. ກິມາຣຠິຕ຺ວາ? ຍໂຕ ວິຣມຕິ, ຕເທວ. ສມ຺ປຕ຺ຕວເສນາປິ ວິຣມນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາກຸສລໂຕວ. ກິມາຣຠິຕ຺ວາ? ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ວຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາເນວ. ເກຈິ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊສງ຺ຂາເຕ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣຠິຕ຺ວາ ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານາ ວິຣມຕິ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ຍໍ ປນ ອວຫຣິຕພ຺ພໍ ຠຎ຺ຊິຕພ຺ພຎ຺ຈ, ຕໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອທິນ຺ນາທານາ ມຸສາວາທາ ຈ, ສຕ຺ເຕເຍວາຣຠິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາ’’ຕິ. ຕທຎ຺ເຎ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຍຎ຺ຈ ປຊຫຕິ, ຕໍ ນ ຊາເນຍ຺ຍາ’ຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິກາ ຫຸຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຉມານາ ຍເທວ ປຊຫຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລເມວາຣຠິຕ຺ວາ ວິຣມຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕທຍຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຠາວໂຕ ພຫິທ຺ຘາຠາວໂຕ ຈ. ສິກ຺ຂາປທານຎ຺ຫິ ວິຠງ຺ຄປາເຐ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ກຕິ ກຸສລາ…ເປ… ກຕິ ອຣຓາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ກຸສລາເຍວ, ສິຍາ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໖) ເອວໍ ປວຕ຺ຕມາເນ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ຈ ‘‘ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຍຎ຺ຈ ປຊຫຕິ, ຕໍ ນ ຊາເນຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ, ຍຎ຺ຈ ປຊຫຕິ, ຕໍ ນ ຊານາຕີຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອາຣຠິຕ຺ວານ ອມຕໍ, ຊຫນ຺ໂຕ ສພ຺ພປາປເກ;

ນິທສ຺ສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຠເວ, ມຄ຺ຄຏ຺ໂຐຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ.

ເອວເມຕ຺ຖ ວິຣມໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຜລໂຕຕິ ສພ຺ເພ ເອວ ເຈເຕ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ທຸຄ຺ຄຕິຜລນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຸຄຕິຍຎ຺ຈ ອນິຏ຺ຐາກນ຺ຕາມນາປວິປາກນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ປຣາເຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ເອວ ຈ ອເວສາຣຊ຺ຊາທິຜລນິພ຺ພຕ຺ຕກາ. ອປິຈ ‘‘ໂຍ ສພ຺ພລຫຸໂສ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ວິປາໂກ ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ສ ອປ຺ປາຍຸກສໍວຕ຺ຕນິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໔໐) ເອວມາທິນາ ນເຍເນຕ຺ຖ ຜລໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ປາຓາຕິປາຕາທິເວຣມຓີນມ຺ປິ ສມຸຏ຺ຐານເວທນາມູລກມ຺ມຜລໂຕ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ວິຎ຺ຎາປນາ – ສພ຺ພາ ເອວ ເຈຕາ ເວຣມຓິໂຍ ຈຕູຫິ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ກາຍໂຕ, ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ, ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈາຕິ. ສພ຺ພາ ເອວ ຈ ສຸຂເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາ, ອໂລຠາໂທສມູລາ ວາ ອໂລຠາໂທສາໂມຫມູລາ ວາ. ຈຕສ຺ໂສປິ ເຈຕ຺ຖ ກາຍກມ຺ມໍ, ມຸສາວາທາເວຣມຓີ ວຈີກມ຺ມໍ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈ ຈິຕ຺ຕໂຕວ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ສພ຺ພາປິ ມໂນກມ຺ມໍ.

ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິຍາ ເຈຕ຺ຖ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນຕາ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປຕ຺ຕິຕາ ຊວສມ຺ປຕ຺ຕິຕາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາ ຈາຣຸຕາ ມຸທຸຕາ ສຸຈິຕາ ສູຣຕາ ມຫພ຺ພລຕາ ວິສ຺ສຕ຺ຖວຈນຕາ ໂລກປິຍຕາ ເນລຕາ ອເຠຊ຺ຊປຣິສຕາ ອຈ຺ຉມ຺ຠິຕາ ທຸປ຺ປຘໍສິຕາ ປຣູປກ຺ກເມນ ອມຣຓຕາ ອນນ຺ຕປຣິວາຣຕາ ສຸຣູປຕາ ສຸສຓ຺ຐານຕາ ອປ຺ປາພາຘຕາ ອໂສກິຕາ ປິເຍຫິ ມນາເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວິປ຺ປໂຍຄຕາ ທີຆາຍຸກຕາຕິ ເອວມາທີນິ ຜລານິ.

ອທິນ຺ນາທານາ ເວຣມຓິຍາ ມຫທ຺ຘນຕາ ປຫູຕຘນຘຎ຺ຎຕາ ອນນ຺ຕໂຠຄຕາ ອນຸປ຺ປນ຺ນໂຠຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນໂຠຄຖາວຣຕາ ອິຈ຺ຉິຕານໍ ໂຠຄານໍ ຂິປ຺ປປ຺ປຏິລາຠິຕາ ຣາຊໂຈຣຸທກຄ຺ຄິອປ຺ປິຍທາຍາເທຫິ ອສາຘາຣຓໂຠຄຕາ ອສາຘາຣຓຘນປ຺ປຏິລາຠິຕາ ໂລກຸຕ຺ຕມຕາ ນຕ຺ຖິກຠາວສ຺ສ ອຊານນຕາ ສຸຂວິຫາຣິຕາຕິ ເອວມາທີນິ.

ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ເວຣມຓິຍາ ວິຄຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຕາ ສພ຺ພຊນປິຍຕາ ອນ຺ນປານວຕ຺ຖສຍນາທີນໍ ລາຠິຕາ ສຸຂສຍນຕາ ສຸຂປ຺ປຏິພຸຊ຺ຌນຕາ ອປາຍຠຍວິນິມຸຕ຺ຕຕາ ອິຕ຺ຖິຠາວປ຺ປຏິລາຠສ຺ສ ວາ ນປຸໍສກຠາວປ຺ປຏິລາຠສ຺ສ ວາ ອຠພ຺ພຕາ ອກ຺ໂກຘນຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຕາ ອປຕິຕກ຺ຂນ຺ຘຕາ ອນໂຘມຸຂຕາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປິຍຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓລກ຺ຂຓຕາ ນິຣາສງ຺ກຕາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາ ສຸຂວິຫາຣິຕາ ອກຸໂຕຠຍຕາ ປິຍວິປ຺ປໂຍຄາຠາວຕາຕິ ເອວມາທີນິ.

ມຸສາວາທາ ເວຣມຓິຍາ ວິປ຺ປສນ຺ນິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ ວິສ຺ສຏ຺ຐມຘຸຣຠາຓິຕາ ສມສິຕສຸທ຺ຘທນ຺ຕຕາ ນາຕິຖູລຕາ ນາຕິກິສຕາ ນາຕິຣສ຺ສຕາ ນາຕິທີຆຕາ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສຕາ ອຸປ຺ປລຄນ຺ຘມຸຂຕາ ສຸສ຺ສູສກປຣິຊນຕາ ອາເທຍ຺ຍວຈນຕາ ກມລຸປ຺ປລສທິສມຸທຸໂລຫິຕຕນຸຊິວ຺ຫຕາ ອນຸທ຺ຘຕຕາ ອຈປລຕາຕິ ເອວມາທີນິ.

ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານາ ເວຣມຓິຍາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສພ຺ພກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ຂິປ຺ປໍ ປຏິຊານນຕາ ສທາ ອຸປຏ຺ຐິຕສຕິຕາ ອນຸມ຺ມຕ຺ຕກຕາ ຎາຓວນ຺ຕຕາ ອນລສຕາ ອຊຬຕາ ອເນລມູຄຕາ ອມຕ຺ຕຕາ ອປ຺ປມຕ຺ຕຕາ ອສມ຺ໂມຫຕາ ອຈ຺ຉມ຺ຠິຕາ ອສາຣມ຺ຠິຕາ ອນຸສ຺ສງ຺ກິຕາ ສຈ຺ຈວາທິຕາ ອປິສຸຓາຜຣຸສາສມ຺ຜປລາປວາທິຕາ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວມຕນ຺ທິຕຕາ ກຕຎ຺ຎຸຕາ ກຕເວທິຕາ ອມຈ຺ຉຣິຕາ ຈາຄວນ຺ຕຕາ ສີລວນ຺ຕຕາ ອຸຊຸຕາ ອກ຺ໂກຘນຕາ ຫິຣິມນຕາ ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕາ ອຸຊຸທິຏ຺ຐິກຕາ ມຫາປຎ຺ຎຕາ ເມຘາວິຕາ ປຓ຺ຑິຕຕາ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖກຸສລຕາຕິ ເອວມາທີນິ ຜລານິ. ເອວເມຕ຺ຖ ປາຓາຕິປາຕາທິເວຣມຓີນໍ ສມຸຏ຺ຐານເວທນາມູລກມ຺ມຜລໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປຈ຺ຉິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ຕໂຕ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິເມສ຺ວປິ ປຎ຺ຈສຸ;

ອາເວຓິກຎ຺ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເຎຍ຺ຍາ ຫີນາທິຕາປິ ຈາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ເອຕິສ຺ສາ ປຸຣິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາຍ ຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຕໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິເມສ຺ວປິ ປຎ຺ຈສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ຍເຖວ ຫິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທສຸ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານໍ ຣູປາຍຕນາທິອຎ຺ຎຕຣສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ, ຕຖາ ອິຘ ວິກາລໂຠຊນໍ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ເພສໍ ອາຣມ຺ມຓເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາທານໂຕ ຈ ຍຖາ ປຸຣິມານິ ສາມເຓເຣນ ວາ ອຸປາສເກນ ວາ ສມາທິຍນ຺ເຕນ ສມາທິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເອຕານິປິ. ອງ຺ຄໂຕປິ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ອງ຺ຄເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວມິຘາປິ ວິກາລໂຠຊນສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ – ວິກາໂລ, ຍາວກາລິກໍ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ, ອນຸມ຺ມຕ຺ຕກຕາຕິ. ເອເຕນານຸສາເຣນ ເສສານມ຺ປິ ອງ຺ຄວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານໍ ກາຍໂຕ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ຈາຕິ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານໍ, ເອວມິຘ ວິກາລໂຠຊນໍ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ເພສໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ຕຕ຺ຖ ເວທນາໂຕ ອທິນ຺ນາທານໍ ຕີສຸ ເວທນາສຸ ອຎ຺ຎຕຣເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອິຘ ວິກາລໂຠຊນໍ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ເພສໍ ເວທນາສມ຺ປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ໂລຠໂມຫມູລໍ, ເອວມິຘ ວິກາລໂຠຊນໍ. ອປຣານິ ຈ ທ຺ເວ ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ເພສໍ ມູລເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ຕຕ຺ຖ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ກາຍກມ຺ມໍ, ເອວມິຘາປິ ວິກາລໂຠຊນາທີນິ. ຊາຕຣູປຣຊຕປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ກາຍກມ຺ມໍ ວາ ສິຍາ ວຈີກມ຺ມໍ ວາ ກາຍທ຺ວາຣາທີຫິ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວປຣິຍາເຍນ, ນ ກມ຺ມປຖວເສນ. ວິຣມໂຕຕິ ຍຖາ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຣມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປເຣສໍ ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລໂຕ ວິຣມຕິ, ເອວມິຘາປິ ວິກາລໂຠຊນາທິອກຸສລໂຕ, ກຸສລໂຕປິ ວາ ເອກໂຕ. ຍຖາ ຈ ປຸຣິມາ ປຎ຺ຈ ເວຣມຓິໂຍ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ ກາຍໂຕ, ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ, ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈາຕິ, ສພ຺ພາ ສຸຂເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາ, ອໂລຠາໂທສມູລາ ວາ ອໂລຠາໂທສາໂມຫມູລາ ວາ, ສພ຺ພາ ຈ ນານປ຺ປກາຣອິຏ຺ຐຜລນິພ຺ພຕ຺ຕກາ, ຕຖາ ອິຘາປີຕິ.

‘‘ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ຕໂຕ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິເມສ຺ວປິ ປຎ຺ຈສຸ;

ອາເວຓິກຎ຺ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເຎຍ຺ຍາ ຫີນາທິຕາປິ ຈາ’’ຕິ. –

ເອຕ຺ຖ ປນ ວິກາລໂຠຊນນ຺ຕິ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກວີຕິກ຺ກເມ ໂຠຊນໍ. ເອຕຎ຺ຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕກາເລ ວີຕິກ຺ກນ຺ເຕ ໂຠຊນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິກາລໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ. ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນຈ຺ຈໍ ນາມ ຍໍກິຎ຺ຈິ ນຈ຺ຈໍ, ຄີຕນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຄີຕໍ, ວາທິຕນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວາທິຕໍ. ວິສູກທສ຺ສນນ຺ຕິ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍໂຕ ກຸສລປກ຺ຂຠິນ຺ທເນນ ວິສູການໍ ທສ຺ສນໍ, ວິສູກຠູຕໍ ວາ ທສ຺ສນໍ ວິສູກທສ຺ສນໍ. ນຈ຺ຈາ ຈ ຄີຕາ ຈ ວາທິຕາ ຈ ວິສູກທສ຺ສນາ ຈ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ. ວິສູກທສ຺ສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ຍຖາ ວາ ປເນເກ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍານິ ໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕ ເອວຣູປໍ ວິສູກທສ຺ສນມນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ນຈ຺ຈໍ ຄີຕໍ ວາທິຕໍ ເປກ຺ຂໍ ອກ຺ຂານໍ ປາຓິສ຺ສຣໍ ເວຕາລໍ ກຸມ຺ຠຖູຓໍ ໂສຠນກໍ ຈຓ຺ຑາລໍ ວໍສໍ ໂຘວນໍ ຫຕ຺ຖິຍຸທ຺ຘໍ ອສ຺ສຍຸທ຺ຘໍ ມຫິໍສຍຸທ຺ຘໍ ອຸສຠຍຸທ຺ຘໍ ອຊຍຸທ຺ຘໍ ເມຓ຺ຑຍຸທ຺ຘໍ ກຸກ຺ກຸຏຍຸທ຺ຘໍ ວຏ຺ຏກຍຸທ຺ຘໍ ທຓ຺ຑຍຸທ຺ຘໍ ມຸຏ຺ຐິຍຸທ຺ຘໍ ນິພ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຸຍ຺ໂຍຘິກໍ ພລຄ຺ຄໍ ເສນາພ຺ຍູຫໍ ອນີກທສ຺ສນໍ ອິຕິ ວາ, ອິຕິ ເອວຣູປາ ວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໒).

ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕານິ ເອວ ວິສູການິ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູການິ, ເຕສໍ ທສ຺ສນໍ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ມາ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ. ‘‘ທສ຺ສນສວນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຍຖາ ‘‘ໂສ ຈ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ວິປຣີຕທສ຺ສໂນ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ອ. ນິ. ໑.໓໐໘) ອຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕມ຺ປິ ວິສຍຄ຺ຄຫຓໍ ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສວນມ຺ປິ ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສ຺ສນກມ຺ຍຕາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປສ຺ສໂຕ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕິ. ຐິຕນິສິນ຺ນສຍໂນກາເສ ປນ ອາຄຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອາປາຖຄຕໍ ປສ຺ສໂຕ ສິຍາ ສໍກິເລໂສ, ນ ວີຕິກ຺ກໂມ. ຘມ຺ມູປສໍຫິຕມ຺ປິ ເຈຕ຺ຖ ຄີຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຄີຕູປສໍຫິໂຕ ປນ ຘມ຺ໂມ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມາລາທີນິ ຘາຣຓາທີຫິ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ມາລາຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜຊາຕໍ. ວິເລປນນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິເລປນຕ຺ຖໍ ປິສິຕ຺ວາ ປຏິຍຕ຺ຕໍ. ອວເສສໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວາສຈຸຓ຺ຓຘູປນາທິກໍ ຄນ຺ຘຊາຕໍ ຄນ຺ໂຘ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ມຓ຺ຑນວິຠູສນຕ຺ຖໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖນ຺ຕຸ ວຏ຺ຏຕິ, ປູຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຠິຫຏໍ ສາທິຍໂຕ ນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຈ຺ຈາສຍນນ຺ຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫາສຍນນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍສຍນໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຖຣຓຎ຺ຈ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສາທິຍໂຕ ນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ວຏ຺ຏຕິ. ຊາຕຣູປນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ຣຊຕນ຺ຕິ ກຫາປໂຓ, ໂລຫມາສກທາຣຸມາສກຊຕຸມາສກາທິ ຍໍ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ. ຕສ຺ສ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ສາທິຍນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ນາມ, ໂສ ນ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອວໍ ອາເວຓິກໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ທສປິ ເຈຕານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ຫີເນນ ຉນ຺ເທນ ຈິຕ຺ຕວີຣິຍວີມໍສາຫິ ວາ ສມາທິນ຺ນານິ ຫີນານິ, ມຊ຺ຌິເມຫິ ມຊ຺ຌິມານິ, ປຓີເຕຫິ ປຓີຕານິ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມາເນຫິ ວາ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐານິ ຫີນານິ, ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐານິ ມຊ຺ຌິມານິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຍ ອນຸຄ຺ຄຫິຕານິ ປຓີຕານິ. ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ວາ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ສມາທິນ຺ນານິ ຫີນານິ, ສສງ຺ຂາຣິກຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ມຊ຺ຌິມານິ, ອສງ຺ຂາຣິເກນ ປຓີຕານີຕິ ເອວໍ ເຎຍ຺ຍາ ຫີນາທິຕາປິ ຈາຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍາ ປຸພ຺ເພ ‘‘ເຍນ ຍຕ຺ຖ ຍທາ ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທີຫິ ຉຫິ ຄາຖາຫິ ສິກ຺ຂາປທປາຐສ຺ສ ວຓ຺ຓນຕ຺ຖໍ ມາຕິກາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ປກາສິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣວຓ຺ຓນາ

ປທສມ຺ພນ຺ຘວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ຍທິທໍ ເອວໍ ທສຫິ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ປຣິສຸທ຺ຘປໂຍຄສ຺ສ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາສຍປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຖໍ ຈິຕ຺ຕຠາວນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ ອປ຺ປວຕ຺ຕປຸພ຺ພໍ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອວິສຍຠູຕໍ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ –

‘‘ເອກຘມ຺ໂມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠາວິໂຕ ພຫຸລີກໂຕ ມຫໂຕ ສໍເວຄາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ມຫໂຕ ອຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ມຫໂຕ ໂຍຄກ຺ເຂມາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ມຫໂຕ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຎາຓທສ຺ສນປ຺ປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ກຕໂມ ເອກຘມ຺ໂມ? ກາຍຄຕາ ສຕິ. ອມຕໍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍ ກາຍຄຕາສຕິໍ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ອມຕໍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍ ກາຍຄຕາສຕິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ອມຕໍ ເຕສໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຫີນໍ ອປຣິຫີນໍ, ວິຣທ຺ຘໍ ອາຣທ຺ຘໍ, ເຍສໍ ກາຍຄຕາ ສຕິ ອາຣທ຺ຘາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໑.໕໖໔-໕໗໐) –

ເອວໍ ຠຄວຕາ ອເນກາກາເຣນ ປສໍສິຕ຺ວາ –

‘‘ກຖໍ ຠາວິຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍຄຕາສຕິ ກຖໍ ພຫຸລີກຕາ ມຫພ຺ພລາ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສາ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໔) –

ອາທິນາ ນເຍນ ອານາປານປພ຺ພໍ ອິຣິຍາປຖປພ຺ພໍ ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎປພ຺ພໍ ປຏິກູລມນສິກາຣປພ຺ພໍ ຘາຕຸມນສິກາຣປພ຺ພໍ ນວ ສິວຖິກປພ຺ພານີຕິ ອິເມສໍ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ປພ຺ພານໍ ວເສນ ກາຍຄຕາສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ສ ຠາວນານິທ຺ເທໂສ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອິຣິຍາປຖປພ຺ພໍ ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ຎປພ຺ພໍ ຘາຕຸມນສິກາຣປພ຺ພນ຺ຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ວິປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ນວ ສິວຖິກປພ຺ພານິ ວິປສ຺ສນາຎາເຓສຸເຍວ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຍາປິ ເຈຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີສຸ ສມາຘິຠາວນາ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ສາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອສຸຠຠາວນານິທ຺ເທເສ ປກາສິຕາ ເອວ. ອານາປານປພ຺ພໍ ປນ ປຏິກູລມນສິກາຣປພ຺ພຎ຺ເຈຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ສມາຘິວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕສຸ ອານາປານປພ຺ພໍ ອານາປານສ຺ສຕິວເສນ ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍເຍວ. ຍໍ ປເນຕໍ –

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອິມເມວ ກາຍໍ ອຸທ຺ຘໍ ປາທຕລາ ອໂຘ ເກສມຕ຺ຖກາ ຕຈປຣິຍນ຺ຕໍ ປູຣໍ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ອສຸຈິໂນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ ‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ, ໂລມາ…ເປ… ມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໔).

ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ເຊນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເທສິຕໍ ກາຍຄຕາສຕິໂກຏ຺ຐາສຠາວນາປຣິຍາຍໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ –

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິນ຺ຕິ ຍ຺ວາຍໍ ອຸທ຺ຘໍ ປາທຕລາ ອໂຘ ເກສມຕ຺ຖກາ ຕຈປຣິຍນ຺ໂຕ ປູໂຣ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ອສຸຈິໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ. ກາເຍຕິ ສຣີເຣ. ສຣີຣຎ຺ຫິ ອສຸຈິສຎ຺ຈຍໂຕ, ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ເກສາທີນຎ຺ເຈວ ຈກ຺ຂຸໂຣຄາທີນຎ຺ຈ ໂຣຄສຕານໍ ອາຍຠູຕໂຕ ກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກສາ…ເປ… ມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເຕ ເກສາທໂຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ ອຕ຺ຖິ ໂລມາ’’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນ ກິໍ ກຖິຕໍ ໂຫຕິ? ອິມສ຺ມິໍ ປາທຕລາ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິ, ເກສມຕ຺ຖກາ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ, ຕຈໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິໂຕຕິ ເອຕ຺ຕເກ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສພ຺ພາກາເຣນາປິ ວິຈິນນ຺ໂຕ ນ ໂກຈິ ກິຎ຺ຈິ ມຸຕ຺ຕໍ ວາ ມຓິໍ ວາ ເວຬຸຣິຍໍ ວາ ອຄຣຸໍ ວາ ຈນ຺ທນໍ ວາ ກຸງ຺ກຸມໍ ວາ ກປ຺ປູຣໍ ວາ ວາສຈຸຓ຺ຓາທິໍ ວາ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ສຸຈິຠາວໍ ປສ຺ສຕິ, ອຖ ໂຂ ປຣມທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉໍ ອສ຺ສິຣິກທສ຺ສນໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ເກສໂລມາທິເຠທໍ ອສຸຈິເມວ ປສ຺ສຕີຕິ.

ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປທສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ວຓ຺ຓນາ.

ອສຸຠຠາວນາ

ອສຸຠຠາວນາວເສນ ປນສ຺ສ ເອວໍ ວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ເອວເມຕສ຺ມິໍ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທາທິເຠເທ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ປໂຍຄສຸທ຺ເຘນ ອາທິກມ຺ມິເກນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມນຕ຺ຖໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸກາເມນ ປຐມໍ ຕາວສ຺ສ ອາວາສກຸລລາຠຄຓກມ຺ມທ຺ຘານຎາຕິຄນ຺ຖໂຣຄອິທ຺ຘິປລິໂພເຘນ ກິຕ຺ຕິປລິໂພເຘນ ວາ ສຫ ທສ ປລິໂພຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖາເນນ ອາວາສກຸລລາຠຄຓຎາຕິກິຕ຺ຕີສຸ ສງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ, ກມ຺ມທ຺ຘານຄນ຺ເຖສຸ ອພ຺ຍາປາເຣນ, ໂຣຄສ຺ສ ຕິກິຈ຺ຉາຍາຕິ ເອວໍ ເຕ ທສ ປລິໂພຘາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ, ອຖາເນນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນປລິໂພເຘນ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນເນກ຺ຂມ຺ມາຠິລາເສນ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິຕໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກມ຺ປິ ວິນຍາຈາຣໍ ອປ຺ປຊຫນ຺ເຕນ ອາຄມາຘິຄມສມນ຺ນາຄໂຕ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານທາຍໂກ ອາຈຣິໂຍ ວິນຍານຸຣູເປນ ວິຘິນາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ໂພ, ວຕ຺ຕສມ຺ປທາຍ ຈ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາໂຍ ນິເວເທຕພ຺ໂພ. ເຕນ ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິເຠທໍ ຎຕ຺ວາ ຍທິ ເອຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນຸຣູປໍ, ອຖ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອຕ຺ຕນາ ວສຕິ, ຍທິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ໂສປິ ວສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ສງ຺ເຂປໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອຖ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຫາຕພ຺ພປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາທິກຖນວເສນ ສປຸເຣກ຺ຂາຣໍ ຣາຄຈຣິຕານຸກຸລາທິກຖນວເສນ ສປ຺ປເຠທໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖຕພ຺ພໍ. ເຕນ ຕໍ ສປຸເຣກ຺ຂາຣໍ ສປ຺ປເຠທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຍານິ ຕານິ –

‘‘ມຫາວາສໍ ນວາວາສໍ, ຊຣາວາສຎ຺ຈ ປນ຺ຖນິໍ;

ໂສຓ຺ຑິໍ ປຓ຺ຓຎ຺ຈ ປຸປ຺ຜຎ຺ຈ, ຜລໍ ປຕ຺ຖິຕເມວ ຈ.

‘‘ນຄຣໍ ທາຣຸນາ ເຂຕ຺ຕໍ, ວິສຠາເຄນ ປຏ຺ຏນໍ;

ປຈ຺ຈນ຺ຕສີມາສປ຺ປາຍໍ, ຍຕ຺ຖ ມິຕ຺ໂຕ ນ ລພ຺ຠຕິ.

‘‘ອຏ຺ຐາຣເສຕານິ ຐານານິ, ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ອາຣກາ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ມຄ຺ຄໍ ສປ຺ປຏິຠຍໍ ຍຖາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໒) –

ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສ ເສນາສນານິ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ຍໍ ຕໍ –

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນໍ ນາຕິທູຣໍ ໂຫຕິ, ນຈ຺ຈາສນ຺ນໍ, ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນໍ, ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ, ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສໍ ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສໍ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປກສິເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ອາຄຕາຄມາ ຘມ຺ມຘຣາ ວິນຍຘຣາ ມາຕິກາຘຣາ, ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ ປຣິປຎ຺ຫຕິ ‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຖໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’ຕິ? ຕສ຺ສ, ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອວິວຏຎ຺ເຈວ ວິວຣນ຺ຕິ, ອນຸຕ຺ຕານີກຕຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອເນກວິຫິເຕສຸ ຈ ກງ຺ຂາຐານິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກງ຺ຂໍ ປຏິວິໂນເທນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໑). –

ເອວໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ເສນາສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຣູປໍ ເສນາສນໍ ອຸປຄມ຺ມ ກຕສພ຺ພກິຈ຺ເຈນ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາຍ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາຍ ຈ ອນຸສ຺ສຣເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ຍໍ ຕໍ –

‘‘ວຈສາ ມນສາ ເຈວ, ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ທິສາ;

ໂອກາສໂຕ ປຣິຈ຺ເຉທາ, ສຕ຺ຕຘຸຄ຺ຄຫຓໍ ວິທູ’’ຕິ. –

ເອວໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລໍ; ອນຸປຸພ຺ພໂຕ, ນາຕິສີຆໂຕ, ນາຕິສຓິກໂຕ, ວິກ຺ເຂປປ຺ປຏິພາຫນໂຕ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກມໂຕ, ອນຸປຸພ຺ພມຸຎ຺ຈນໂຕ, ອປ຺ປນາໂຕ, ຕໂຍ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຕິ ເອວໍ ທສວິຘໍ ມນສິກາຣໂກສລ຺ລຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ເຕນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣຠາວນາ ອາຣຠິຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ອາຣຠໂຕ ສພ຺ພາກາເຣນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂນ ອຎ຺ຎຖາ.

ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕວ ຕຈປຎ຺ຈກໍ ຕາວ ຄເຫຕ຺ວາ ອປິ ເຕປິຏເກນ ‘‘ເກສາ ໂລມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອນຸໂລມໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ປຄຸຓີຠູເຕ ‘‘ຕໂຈ ທນ຺ຕາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ປຏິໂລມໂຕ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ປຄຸຓີຠູເຕ ຕທຸຠຍນເຍເນວ ອນຸໂລມປ຺ປຏິໂລມໂຕ ພຫິ ວິສຏວິຕກ຺ກວິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ປາຬິປຄຸຓີຠາວຕ຺ຖຎ຺ຈ ວຈສາ ໂກຏ຺ຐາສສຠາວປຣິຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ມນສາ ຈ ອທ຺ຘມາສໍ ຠາເວຕພ຺ພໍ. ວຈສາ ຫິສ຺ສ ຠາວນາ ພຫິ ວິສຏວິຕກ຺ເກ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມນສາ ຠາວນາຍ ປາຬິປຄຸຓຕາຍ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ມນສາ ຠາວນາ ອສຸຠວຓ຺ຓລກ຺ຂຓານໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ, ອຖ ເຕເນວ ນເຍນ ວກ຺ກປຎ຺ຈກໍ ອທ຺ຘມາສໍ, ຕໂຕ ຕທຸຠຍມທ຺ຘມາສໍ, ຕໂຕ ປປ຺ຜາສປຎ຺ຈກມທ຺ຘມາສໍ, ຕໂຕ ຕໍ ປຎ຺ຈກຕ຺ຕຍມ຺ປິ ອທ຺ຘມາສໍ, ອຖ ອນ຺ເຕ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ປຖວີຘາຕຸອາກາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠາວນຕ຺ຖໍ ອິຘ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄປຎ຺ຈກໍ ອທ຺ຘມາສໍ, ຕໂຕ ປຎ຺ຈກຈຕຸກ຺ກມ຺ປິ ອທ຺ຘມາສໍ, ອຖ ເມທຉກ຺ກມທ຺ຘມາສໍ, ຕໂຕ ເມທຉກ຺ເກນ ສຫ ປຎ຺ຈກຈຕຸກ຺ກມ຺ປິ ອທ຺ຘມາສໍ, ອຖ ມຸຕ຺ຕຉກ຺ກມທ຺ຘມາສໍ, ຕໂຕ ສພ຺ພເມວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣມທ຺ຘມາສນ຺ຕິ ເອວໍ ຉ ມາເສ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານທິໂສກາສປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ວວຕ຺ຖເປນ຺ເຕນ ຠາເວຕພ຺ພໍ. ເອຕໍ ມຊ຺ຌິມປຎ຺ຎໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນ຺ທປຎ຺ເຎນ ຕຸ ຍາວຊີວໍ ຠາເວຕພ຺ພໍ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ນ ຈິເຣເນວ ຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກຖໍ ປນາຍມິມໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕີ’’ຕິ? ອຍຎ຺ຫິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ຕຈປຎ຺ຈກາທິວິຠາຄໂຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ເກສາ ຕາວ ວຓ຺ຓໂຕ ກາຬກາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ຍາທິສກາ ວາເນນ ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ທີຆວຏ຺ຏລິກາ ຕຸລາທຓ຺ຑມິວາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ທິສໂຕ ປນ ຍສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ນາຠິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປຣິມາ ທິສາ ອໂຘ ເຫຏ຺ຐິມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ໂອກາສໂຕ ນລາຏນ຺ຕກຓ຺ຓຈູຬິກຄລວາຏກປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ສີສຈມ຺ເມ ຊາຕາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ຊາຕານິ ກຸຓ຺ຐຕິຓານິ ນ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ຊາຕານີ’’ຕິ; ນປິ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖໂກ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ກຸຓ຺ຐຕິຓານິ ຊາຕານີ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ເກສາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ສີສຈມ຺ເມ ຊາຕາ’’ຕິ, ນປິ ສີສຈມ຺ມໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ເກສາ ຊາຕາ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ອເຈຕນາ ອພ຺ຍາກຕາ ສຸຎ຺ຎາ ປຣມທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉປ຺ປຏິກູລາ, ນ ສຕ຺ໂຕ ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ທຸວິໂຘ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ສຠາຄວິສຠາຄວເສນ. ຕຕ຺ຖ ເກສາ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐິຕຈມ຺ມຕເລນ ຕຕ຺ຖ ວີຫຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ມູລຕເລນ ຈ ອຸປຣິ ອາກາເສນ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ເອວໍ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉທໂຕ, ເກສາ ນ ອວເສສເອກຕິໍສາກາຣາ. ອວເສສາ ເອກຕິໍສາ ນ ເກສາຕິ ເອວໍ ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຈ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ເອວໍ ຕາວ ເກເສ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ອວເສເສສຸ ໂລມາ ວຓ຺ຓໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນີລວຓ຺ຓາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ຍາທິສກາ ວາເນນ ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອຓຕຈາປສຓ຺ຐານາ, ອຸປຣິ ວງ຺ກຕາລຫີຣສຓ຺ຐານາ ວາ, ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາຕາ, ໂອກາສໂຕ ຫຕ຺ຖຕລປາທຕເລ ຐເປຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອວເສສສຣີຣຈມ຺ເມ ຊາຕາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ປຸຣາຓຄາມຏ຺ຐາເນ ຊາຕານິ ທພ຺ພຕິຓານິ ນ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ປຸຣາຓຄາມຏ຺ຐາເນ ຊາຕານີ’’ຕິ, ນ ຈ ປຸຣາຓຄາມຏ຺ຐານໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ທພ຺ພຕິຓານິ ຊາຕານີ’’ຕິ, ເອວເມວ ນ ໂລມາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ສຣີຣຈມ຺ເມ ຊາຕາ’’ຕິ, ນປິ ສຣີຣຈມ຺ມໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ໂລມາ ຊາຕາ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ອເຈຕນາ ອພ຺ຍາກຕາ ສຸຎ຺ຎາ ປຣມທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉປຏິກູລາ, ນ ສຕ຺ໂຕ ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐິຕຈມ຺ມຕເລນ ຕຕ຺ຖ ລິກ຺ຂາມຕ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ມູເລນ ຈ ອຸປຣິ ອາກາເສນ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມເຕສໍ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ໂລເມ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ນຂາ ຍສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓາ, ຕສ຺ສ ວີສຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ວຓ຺ຓໂຕ ມໍສວິນິມຸຕ຺ໂຕກາເສ ເສຕາ, ມໍສສມ຺ພນ຺ເຘ ຕມ຺ພວຓ຺ຓາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ຍຖາສກປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສສຓ຺ຐານາ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມຘຸກຜລຏ຺ຐິກສຓ຺ຐານາ, ມຈ຺ຉສກລິກສຓ຺ຐານາ ວາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາຕາ, ໂອກາສໂຕ ອງ຺ຄຸລີນໍ ອຄ຺ເຄສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ນາມ ຄາມທາຣເກຫິ ທຓ຺ຑກຄ຺ເຄສຸ ມຘຸກຜລຏ຺ຐິກາ ຐປິຕາ ນ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ທຓ຺ຑກຄ຺ເຄສຸ ຐປິຕາ’’ຕິ, ນປິ ທຓ຺ຑກາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອມ຺ເຫສຸ ມຘຸກຜລຏ຺ຐິກາ ຐປິຕາ’’ຕິ; ເອວເມວ ນຂາ ນ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ອງ຺ຄຸລີນໍ ອຄ຺ເຄສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ, ນປິ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ເຄສຸ ນຂາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ອເຈຕນາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ມູເລ ຈ ອງ຺ຄຸລິມໍເສນ, ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕຕເລນ ວາ ອຸປຣິ ອຄ຺ເຄ ຈ ອາກາເສນ, ອຸຠໂຕປສ຺ເສສຸ ອງ຺ຄຸລີນໍ ອຸຠໂຕໂກຏິຈມ຺ເມນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມເຕສໍ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ນເຂ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ທນ຺ຕາ ຍສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓາ, ຕສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ວຓ຺ຓໂຕ ເສຕວຓ຺ຓາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຍສ຺ສ ສມສຓ຺ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຂຣປຕ຺ຕຈ຺ຉິນ຺ນສງ຺ຂປຏລມິວ ສມຄນ຺ຖິຕເສຕກຸສຸມມກຸຬມາລາ ວິຍ ຈ ຂາຍນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ວິສມສຓ຺ຐິຕາ, ຕສ຺ສ ຊິຓ຺ຓອາສນສາລາປີຐກປຏິປາຏິ ວິຍ ນານາສຓ຺ຐານາຕິ ສຓ຺ຐານໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ອຸຠຍທນ຺ຕປນ຺ຕິປຣິໂຍສາເນສຸ ເຫຏ຺ຐໂຕ ອຸປຣິໂຕ ຈ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ທນ຺ຕາ ຈຕຸໂກຏິກາ ຈຕຸມູລິກາ ອາສນ຺ທິກສຓ຺ຐານາ, ເຕສໍ ໂອຣໂຕ ເຕເນວ ກເມນ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐາ ອຏ຺ຐ ທນ຺ຕາ ຕິໂກຏິກາ ຕິມູລິກາ ສິງ຺ຆາຏກສຓ຺ຐານາ. ເຕສມ຺ປິ ໂອຣໂຕ ເຕເນວ ກເມນ ເຫຏ຺ຐໂຕ ອຸປຣິໂຕ ຈ ເອກເມກໍ ກຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທນ຺ຕາ ທ຺ວິໂກຏິກາ ທ຺ວິມູລິກາ ຍານກູປຕ຺ຖມ຺ຠິນີສຓ຺ຐານາ. ເຕສມ຺ປິ ໂອຣໂຕ ເຕເນວ ກເມນ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທາຐາທນ຺ຕາ ເອກໂກຏິກາ ເອກມູລິກາ ມລ຺ລິກາມກຸຬສຓ຺ຐານາ. ຕໂຕ ອຸຠຍທນ຺ຕປນ຺ຕິເວມຊ຺ເຌ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປຣິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ທນ຺ຕາ ເອກໂກຏິກາ ເອກມູລິກາ ຕຸມ຺ພພີຊສຓ຺ຐານາ. ທິສໂຕ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕາ. ໂອກາສໂຕ ອຸປຣິມາ ອຸປຣິມຫນຸກຏ຺ຐິເກ ອໂຘໂກຏິກາ, ເຫຏ຺ຐິມາ ເຫຏ຺ຐິມຫນຸກຏ຺ຐິເກ ອຸທ຺ຘໍໂກຏິກາ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ນວກມ຺ມິກປຸຣິເສນ ເຫຏ຺ຐາ ສິລາຕເລ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາ ອຸປຣິມຕເລ ປເວສິຕາ ຖມ຺ຠາ ນ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ເຫຏ຺ຐາສິລາຕເລ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາ, ອຸປຣິມຕເລ ປເວສິຕາ’’ຕິ, ນ ເຫຏ຺ຐາສິລາຕລໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ຖມ຺ຠາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາ’’ຕິ, ນ ອຸປຣິມຕລໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ຖມ຺ຠາ ປວິຏ຺ຐາ’’ຕິ; ເອວເມວ ທນ຺ຕາ ນ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ເຫຏ຺ຐາຫນຸກຏ຺ຐິເກ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ອຸປຣິມຫນຸກຏ຺ຐິເກ ປວິຏ຺ຐາ’’ຕິ, ນາປິ ເຫຏ຺ຐາຫນຸກຏ຺ຐິກໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ທນ຺ຕາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ, ນ ອຸປຣິມຫນຸກຏ຺ຐິກໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ທນ຺ຕາ ປວິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຫນຸກຏ຺ຐິກູເປນ ຫນຸກຏ຺ຐິກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ມູລຕເລນ ຈ ອຸປຣິ ອາກາເສນ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມເຕສໍ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ທນ຺ເຕ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ອນ຺ໂຕສຣີເຣ ນານາກຸຓປສຎ຺ຈຍປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໍ ຕໂຈ ວຓ຺ຓໂຕ ເສໂຕຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ໂສ ຫິ ຍທິປິ ຉວິຣາຄຣຎ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ກາຬໂກທາຕາທິວຓ຺ຓວເສນ ນານາວຓ຺ໂຓ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ສຠາຄວຓ຺ເຓນ ເສໂຕ ເອວ. ໂສ ປນສ຺ສ ເສຕຠາໂວ ອຄ຺ຄິຊາລາຠິຆາຕປຫຣຓປຫາຣາທີຫິ ວິທ຺ຘໍສິຕາຍ ຉວິຍາ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ສງ຺ເຂເປນ ກຎ຺ຈຸກສຓ຺ຐາໂນ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ນານາສຓ຺ຐາໂນຕິ. ຕຖາ ຫິ ປາທງ຺ຄຸລິຕ຺ຕໂຈ ໂກສກາຣກໂກສສຓ຺ຐາໂນ, ປິຏ຺ຐິປາທຕ຺ຕໂຈ ປຸຏພທ຺ຘູປາຫນສຓ຺ຐາໂນ, ຊງ຺ຆຕ຺ຕໂຈ ຠຕ຺ຕປຸຏກຕາລປຓ຺ຓສຓ຺ຐາໂນ, ອູຣຸຕ຺ຕໂຈ ຕຓ຺ຑຸລຠຣິຕທີຆຕ຺ຖວິກສຓ຺ຐາໂນ, ອານິສທຕ຺ຕໂຈ ອຸທກປູຣິຕປຏປຣິສ຺ສາວນສຓ຺ຐາໂນ, ປິຏ຺ຐິຕ຺ຕໂຈ ຜລໂກນທ຺ຘຈມ຺ມສຓ຺ຐາໂນ, ກຸຈ຺ຉິຕ຺ຕໂຈ ວີຓາໂທຓິໂກນທ຺ຘຈມ຺ມສຓ຺ຐາໂນ, ອຸຣຕ຺ຕໂຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈຕຸຣສ຺ສສຓ຺ຐາໂນ, ທ຺ວິພາຫຸຕ຺ຕໂຈ ຕູຓີໂຣນທ຺ຘຈມ຺ມສຓ຺ຐາໂນ, ປິຏ຺ຐິຫຕ຺ຖຕ຺ຕໂຈ ຂຸຣໂກສສຓ຺ຐາໂນ ຜຓກຕ຺ຖວິກສຓ຺ຐາໂນ ວາ, ຫຕ຺ຖງ຺ຄຸລິຕ຺ຕໂຈ ກຸຎ຺ຈິກາໂກສສຓ຺ຐາໂນ, ຄີວຕ຺ຕໂຈ ຄລກຎ຺ຈຸກສຓ຺ຐາໂນ, ມຸຂຕ຺ຕໂຈ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທກິມິກຸລາວກສຓ຺ຐາໂນ, ສີສຕ຺ຕໂຈ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກສຓ຺ຐາໂນຕິ.

ຕຈປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເກນ ຈ ໂຍຄາວຈເຣນ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຈສ຺ສ ມໍສສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣນ ຈິຕ຺ຕໍ ເປເສນ຺ເຕນ ປຐມໍ ຕາວ ມຸຂຕ຺ຕໂຈ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ສີສຕ຺ຕໂຈ, ອຖ ພຫິຄີວຕ຺ຕໂຈ, ຕໂຕ ອນຸໂລເມນ ປຏິໂລເມນ ຈ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖຕ຺ຕໂຈ. ອຖ ເຕເນວ ກເມນ ວາມຫຕ຺ຖຕ຺ຕໂຈ, ຕໂຕ ປິຏ຺ຐິຕ຺ຕໂຈ, ອຖ ອານິສທຕ຺ຕໂຈ, ຕໂຕ ອນຸໂລເມນ ປຏິໂລເມນ ຈ ທກ຺ຂິຓປາທຕ຺ຕໂຈ, ອຖ ວາມປາທຕ຺ຕໂຈ, ຕໂຕ ວຕ຺ຖິອຸທຣຫທຍອພ຺ຠນ຺ຕຣຄີວຕ຺ຕໂຈ, ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐິມຫນຸກຕ຺ຕໂຈ, ອຖ ອຘໂຣຏ຺ຐຕ຺ຕໂຈ. ເອວໍ ຍາວ ປຸນ ອຸປຣິ ໂອຏ຺ຐຕ຺ຕໂຈຕິ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາໂຕ. ໂອກາສໂຕ ສກລສຣີຣໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອລ຺ລຈມ຺ມປຣິໂຍນທ຺ຘາຍ ເປຬາຍ ນ ອລ຺ລຈມ຺ມໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍາ ເປຬາ ປຣິໂຍນທ຺ຘາ’’ຕິ, ນປິ ເປຬາ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອລ຺ລຈມ຺ເມນ ປຣິໂຍນທ຺ຘາ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ຕໂຈ ຊານາຕິ ‘‘ມຍາ ອິທໍ ຈາຕຸມຫາຠູຕິກໍ ສຣີຣໍ ໂອນທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ອິທໍ ຈາຕຸມຫາຠູຕິກໍ ສຣີຣໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ຕເຈນ ໂອນທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ເກວລໍ ຕຸ –

‘‘ອລ຺ລຈມ຺ມປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ, ນວທ຺ວາໂຣ ມຫາວໂຓ;

ສມນ຺ຕໂຕ ປຄ຺ຆຣຕິ, ອສຸຈິປູຕິຄນ຺ຘິໂຍ’’ຕິ.

ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ມໍເສນ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕຕເລນ ວາ ອຸປຣິ ຉວິຍາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ຕຈໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ນວເປສິສຕປ຺ປເຠທໍ ມໍສໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຣຕ຺ຕໍ ປາລິຠທ຺ທກປຸປ຺ຜສນ຺ນິຠນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ນານາສຓ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຊງ຺ຆມໍສໍ ຕາລປຕ຺ຕປຸຏຠຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ, ອວິກສິຕເກຕກີມກຸຬສຓ຺ຐານນ຺ຕິປິ ເກຈິ. ອູຣຸມໍສໍ ສຸຘາປິສນນິສທໂປຕກສຓ຺ຐານໍ, ອານິສທມໍສໍ ອຸທ຺ຘນໂກຏິສຓ຺ຐານໍ, ປິຏ຺ຐິມໍສໍ ຕາລຄຸຬປຏລສຓ຺ຐານໍ, ຜາສຸກທ຺ວຍມໍສໍ ວໍສມຍໂກຏ຺ຐກຸຈ຺ຉິປເທສມ຺ຫິ ຕນຸມຕ຺ຕິກາເລປສຓ຺ຐານໍ, ຖນມໍສໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອວກ຺ຂິຕ຺ຕທ຺ຘມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑສຓ຺ຐານໍ, ທ຺ເວພາຫຸມໍສໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐສີສປາເທ ເຉຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕມຫາມູສິກສຓ຺ຐານໍ, ມໍສສູນກສຓ຺ຐານນ຺ຕິປິ ເອເກ. ຄຓ຺ຑມໍສໍ ຄຓ຺ຑປ຺ປເທເສ ຐປິຕກຣຎ຺ຊພີຊສຓ຺ຐານໍ, ມຓ຺ຑູກສຓ຺ຐານນ຺ຕິປິ ເອເກ. ຊິວ຺ຫາມໍສໍ ນຸຫີປຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ, ນາສາມໍສໍ ໂອມຸຂນິກ຺ຂິຕ຺ຕປຓ຺ຓໂກສສຓ຺ຐານໍ, ໐.ອກ຺ຂິກູປມໍສໍ ອທ຺ຘປກ຺ກອຸທຸມ຺ພຣສຓ຺ຐານໍ, ສີສມໍສໍ ປຕ຺ຕປຈນກຏາຫຕນຸເລປສຓ຺ຐານນ຺ຕິ. ມໍສປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເກນ ຈ ໂຍຄາວຈເຣນ ເອຕາເນວ ໂອຬາຣິກມໍສານິ ສຓ຺ຐານໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພານິ. ເອວຎ຺ຫິ ວວຕ຺ຖາປຍໂຕ ສຸຂຸມານິ ມໍສານິ ຎາຓສ຺ສ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ສາຘິການິ ຕີຓິ ອຏ຺ຐິສຕານິ ອນຸລິມ຺ປິຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຖູລມຕ຺ຕິການຸລິຕ຺ຕາຍ ຠິຕ຺ຕິຍາ ນ ຖູລມຕ຺ຕິກາ ຊານາຕິ ‘‘ມຍາ ຠິຕ຺ຕິ ອນຸລິຕ຺ຕາ’’ຕິ, ນປິ ຠິຕ຺ຕິ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ຖູລມຕ຺ຕິກາຍ ອນຸລິຕ຺ຕາ’’ຕິ, ເອວເມວໍ ນ ນວເປສິສຕປ຺ປເຠທໍ ມໍສໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍາ ອຏ຺ຐິສຕຕ຺ຕຍໍ ອນຸລິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ອຏ຺ຐິສຕຕ຺ຕຍໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ນວເປສິສຕປ຺ປເຠເທນ ມໍເສນ ອນຸລິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ເກວລໍ ຕຸ –

‘‘ນວເປສິສຕາ ມໍສາ, ອນຸລິຕ຺ຕາ ກເຬວຣໍ;

ນານາກິມິກຸລາກິຓ຺ຓໍ, ມີຬ຺ຫຏ຺ຐານໍວ ປູຕິກ’’ນ຺ຕິ.

ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາເຏນ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕຕເລນ ວາ ອຸປຣິ ຕເຈນ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ມໍສໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ນວສຕປ຺ປເຠທາ ນ຺ຫາຣູ ວຓ຺ຓໂຕ ເສຕາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ມຘຸວຓ຺ຓາຕິປິ ເອເກ. ສຓ຺ຐານໂຕ ນານາສຓ຺ຐານາຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕາ ມຫນ຺ຕາ ນ຺ຫາຣູ ກນ຺ທລມກຸຬສຓ຺ຐານາ, ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣາ ສູກຣວາຄຸຣຣຊ຺ຊຸສຓ຺ຐານາ, ຕໂຕ ອຓຸກຕຣາ ປູຕິລຕາສຓ຺ຐານາ, ຕໂຕ ອຓຸກຕຣາ ສີຫຬມຫາວີຓາຕນ຺ຕິສຓ຺ຐານາ, ຕໂຕ ອຓຸກຕຣາ ຖູລສຸຕ຺ຕກສຓ຺ຐານາ, ຫຕ຺ຖປິຏ຺ຐິປາທປິຏ຺ຐີສຸ ນ຺ຫາຣູ ສກຸຓປາທສຓ຺ຐານາ, ສີເສ ນ຺ຫາຣູ ຄາມທາຣການໍ ສີເສ ຐປິຕວິຣຬຕຣທຸກູລສຓ຺ຐານາ, ປິຏ຺ຐິຍາ ນ຺ຫາຣູ ເຕເມຕ຺ວາ ອາຕເປ ປສາຣິຕມຈ຺ຉຊາລສຓ຺ຐານາ, ອວເສສາ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ຕໍຕໍອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານຸຄຕາ ນ຺ຫາຣູ ສຣີເຣ ປຏິມຸກ຺ກຊາລກຎ຺ຈຸກສຓ຺ຐານາຕິ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາຕາ. ເຕສຸ ຈ ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓຈູຬິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ກຓ຺ຑຣນາມກາ ມຫານ຺ຫາຣູ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ວິນນ຺ຘມານາ ວາມປສ຺ສໍ ຄຕາ, ວາມກຓ຺ຓຈູຬິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ວິນນ຺ຘມານາ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ຄຕາ, ທກ຺ຂິຓຄລວາຏກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ວິນນ຺ຘມານາ ວາມປສ຺ສໍ ຄຕາ, ວາມຄລວາຏກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ວິນນ຺ຘມານາ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ຄຕາ, ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ວິນນ຺ຘມານາ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈາຕິ ທສ ກຓ຺ຑຣນາມກາ ເອວ ມຫານ຺ຫາຣູ ອາຣຸຬ຺ຫາ. ຕຖາ ວາມຫຕ຺ຖໍ, ທກ຺ຂິຓປາທໍ, ວາມປາທຎ຺ຈາຕິ ເອວເມເຕ ສຏ຺ຐິ ມຫານ຺ຫາຣູ ສຣີຣຘາຣກາ ສຣີຣນິຍາມກາຕິປິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ໂອກາສໂຕ ສກລສຣີເຣ ອຏ຺ຐິຈມ຺ມານໍ ອຏ຺ຐິມໍສານຎ຺ຈ ອນ຺ຕເຣ ອຏ຺ຐີນິ ອາພນ຺ຘມານາ ຐິຕາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວລ຺ລິສນ຺ຕານພທ຺ເຘສຸ ກຸຏ຺ຏທາຣູສຸ ນ ວລ຺ລິສນ຺ຕານາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ກຸຏ຺ຏທາຣູນິ ອາພທ຺ຘານີ’’ຕິ, ນປິ ກຸຏ຺ຏທາຣູນິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ວລ຺ລິສນ຺ຕາເນຫິ ອາພທ຺ຘານີ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ນ຺ຫາຣູ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ຕີຓິ ອຏ຺ຐິສຕານິ ອາພທ຺ຘານີ’’ຕິ, ນປິ ຕີຓິ ອຏ຺ຐິສຕານິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ນ຺ຫາຣູຫິ ອາພທ຺ຘານີ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ເກວລໍ ຕຸ –

‘‘ນວນ຺ຫາຣຸສຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ;

ພນ຺ຘນ຺ຕິ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏໍ, ອຄາຣມິວ ວລ຺ລິໂຍ’’ຕິ.

ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຕີຫິ ອຏ຺ຐິສເຕຫິ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕຕເລຫິ ວາ ອຸປຣິ ຕຈມໍເສຫິ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມເຕສໍ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ນ຺ຫາຣູ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສທນ຺ຕຏ຺ຐິການໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເສສານິ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ຫຕ຺ຖຏ຺ຐິການິ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ປາທຏ຺ຐິການິ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ມຸທຸກຏ຺ຐິການິ ມໍສນິສ຺ສິຕານິ ທ຺ເວ ປຓ຺ຫິກຏ຺ຐີນິ ເອເກກສ຺ມິໍ ປາເທ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐິການິ ທ຺ເວ ຊງ຺ຆຏ຺ຐິການິ ເອກໍ ຊຓ຺ຓຸກຏ຺ຐິ ເອກໍ ອູຣຸຏ຺ຐິ ທ຺ເວ ກຏິຏ຺ຐີນິ ອຏ຺ຐາຣສ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກຏ຺ຐີນິ ຈຕຸວີສຕິ ຜາສຸກຏ຺ຐີນິ ຈຸທ຺ທສ ອຸຣຏ຺ຐີນິ ເອກໍ ຫທຍຏ຺ຐິ ທ຺ເວ ອກ຺ຂກຏ຺ຐີນິ ທ຺ເວ ປິຏ຺ຐິພາຫຏ຺ຐີນິ ທ຺ເວ ພາຫຏ຺ຐີນິ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄພາຫຏ຺ຐີນິ ສຕ຺ຕ ຄີວຏ຺ຐີນິ ທ຺ເວ ຫນຸກຏ຺ຐີນິ ເອກໍ ນາສິກຏ຺ຐິ ທ຺ເວ ອກ຺ຂິຏ຺ຐີນິ ທ຺ເວ ກຓ຺ຓຏ຺ຐີນິ ເອກໍ ນລາຏຏ຺ຐິ ເອກໍ ມຸທ຺ຘຏ຺ຐິ ນວ ສີສກປາລຏ຺ຐີນີຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທານິ ອຏ຺ຐີນິ ສພ຺ພາເນວ ວຓ຺ຓໂຕ ເສຕານີຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ສຓ຺ຐານໂຕ ນານາສຓ຺ຐານານິ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄປາທງ຺ຄຸລິຍຏ຺ຐີນິ ກຕກພີຊສຓ຺ຐານານິ, ຕທນນ຺ຕຣານິ ອງ຺ຄຸລີນໍ ມຊ຺ຌປພ຺ພຏ຺ຐີນິ ອປຣິປຸຓ຺ຓປນສຏ຺ຐິສຓ຺ຐານານິ, ມູລປພ຺ພຏ຺ຐີນິ ປຓວສຓ຺ຐານານິ, ໂມຣສກລິສຓ຺ຐານານີຕິປິ ເອເກ. ປິຏ຺ຐິປາທຏ຺ຐີນິ ໂກຏ຺ຏິຕກນ຺ທລກນ຺ທຣາສິສຓ຺ຐານານິ ປຓ຺ຫິກຏ຺ຐີນິ ເອກຏ຺ຐິຕາລຜລພີຊສຓ຺ຐານານິ, ໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐີນິ ເອກໂຕພທ຺ຘກີຬາໂຄຬກສຓ຺ຐານານິ, ຊງ຺ຆຏ຺ຐິເກສຸ ຂຸທ຺ທກໍ ຘນຸທຓ຺ຑສຓ຺ຐານໍ, ມຫນ຺ຕໍ ຂຸປ຺ປິປາສາມິລາຕຘມນິປິຏ຺ຐິສຓ຺ຐານໍ, ຊງ຺ຆຏ຺ຐິກສ຺ສ ໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐິເກສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອປນີຕຕຈຂຊ຺ຊູຣີກຬີຣສຓ຺ຐານໍ, ຊງ຺ຆຏ຺ຐິກສ຺ສ ຊຓ຺ຓຸກຏ຺ຐິເກ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ມຸທິງ຺ຄມຕ຺ຖກສຓ຺ຐານໍ ຊຓ຺ຓຸກຏ຺ຐິ ເອກປສ຺ສໂຕ ຆຏ຺ຏິຕເຜຓສຓ຺ຐານໍ, ອູຣຸຏ຺ຐີນິ ທຸຕ຺ຕຈ຺ຉິຕວາສິຜຣສຸທຓ຺ຑສຓ຺ຐານານິ, ອູຣຸຏ຺ຐິກສ຺ສ ກຏຏ຺ຐິເກ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ສຸວຓ຺ຓກາຣານໍ ອຄ຺ຄິຊາລນກສລາກາພຸນ຺ທິສຓ຺ຐານໍ, ຕປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາໂສ ອຄ຺ຄຈ຺ຉິນ຺ນປຸນ຺ນາຄຜລສຓ຺ຐາໂນ, ກຏິຏ຺ຐີນິ ທ຺ເວປິ ເອກາພທ຺ຘານິ ຫຸຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠກາເຣຫິ ກຕຈຸລ຺ລິສຓ຺ຐານານິ, ຕາປສຠິສິກາສຓ຺ຐານານີຕິປິ ເອເກ. ອານິສທຏ຺ຐີນິ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຐປິຕສປ຺ປຜຓສຓ຺ຐານານິ, ສຕ຺ຕຏ຺ຐຏ຺ຐາເນສຸ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທານິ ອຏ຺ຐາຣສ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກຏ຺ຐີນິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ອຸປຣູປຣິ ຐປິຕສີສກປຏ຺ຏເວຐກສຓ຺ຐານານິ, ພາຫິຣໂຕ ວຏ຺ຏນາວລິສຓ຺ຐານານິ, ເຕສໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກກຈທນ຺ຕສທິສານິ ທ຺ເວ ຕີຓິ ກຓ຺ຏການິ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕຸວີສຕິຍາ ຜາສຸກຏ຺ຐີສຸ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ປຣິປຸຓ຺ຓສີຫຬທາຕ຺ຕສຓ຺ຐານານິ, ອປຣິປຸຓ຺ຓານິ ອປຣິປຸຓ຺ຓສີຫຬທາຕ຺ຕສຓ຺ຐານານິ, ສພ຺ພາເນວ ໂອທາຕກຸກ຺ກຸຏສ຺ສ ປສາຣິຕປກ຺ຂທ຺ວຍສຓ຺ຐານານີຕິປິ ເອເກ. ຈຸທ຺ທສ ອຸຣຏ຺ຐີນິ ຊິຓ຺ຓສນ຺ທມານິກຜລກປນ຺ຕິສຓ຺ຐານານິ, ຫທຍຏ຺ຐິ ທພ຺ພິຜຓສຓ຺ຐານໍ, ອກ຺ຂກຏ຺ຐີນິ ຂຸທ຺ທກໂລຫວາສິທຓ຺ຑສຓ຺ຐານານິ, ເຕສໍ ເຫຏ຺ຐາ ອຏ຺ຐິ ອທ຺ຘຈນ຺ທສຓ຺ຐານໍ, ປິຏ຺ຐິພາຫຏ຺ຐີນິ ຜຣສຸຜຓສຓ຺ຐານານິ, ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉິນ຺ນສີຫຬກຸທາລສຓ຺ຐານານີຕິປິ ເອເກ. ພາຫຏ຺ຐີນິ ອາທາສທຓ຺ຑສຓ຺ຐານານິ, ມຫາວາສິທຓ຺ຑສຓ຺ຐານານີຕິປິ ເອເກ. ອຄ຺ຄພາຫຏ຺ຐີນິ ຍມກຕາລກນ຺ທສຓ຺ຐານານິ, ມຓິພນ຺ຘຏ຺ຐີນິ ເອກໂຕ ອລ຺ລິຍາເປຕ຺ວາ ຐປິຕສີສກປຏ຺ຏເວຐກສຓ຺ຐານານິ, ປິຏ຺ຐິຫຕ຺ຖຏ຺ຐີນິ ໂກຏ຺ຏິຕກນ຺ທລກນ຺ທຣາສິສຓ຺ຐານານິ, ຫຕ຺ຖງ຺ຄຸລິມູລປພ຺ພຏ຺ຐີນິ ປຓວສຓ຺ຐານານິ, ມຊ຺ຌປພ຺ພຏ຺ຐີນິ ອປຣິປຸຓ຺ຓປນສຏ຺ຐິສຓ຺ຐານານິ, ອຄ຺ຄປພ຺ພຏ຺ຐີນິ ກຕກພີຊສຓ຺ຐານານິ, ສຕ຺ຕ ຄີວຏ຺ຐີນິ ທຓ຺ເຑ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຐປິຕວໍສກຬີຣຂຓ຺ຑສຓ຺ຐານານິ, ເຫຏ຺ຐິມຫນຸກຏ຺ຐິ ກມ຺ມາຣານໍ ອໂຍກູຏໂຍຕ຺ຕກສຓ຺ຐານໍ, ອຸປຣິມຫນຸກຏ຺ຐິ ອວເລຂນສຕ຺ຖກສຓ຺ຐານໍ, ອກ຺ຂິນາສກູປຏ຺ຐີນິ ອປນີຕມິຎ຺ຊຕຣຸຓຕາລຏ຺ຐິສຓ຺ຐານານິ, ນລາຏຏ຺ຐິ ອໂຘມຸຂຐປິຕຠິນ຺ນສງ຺ຂກປາລສຓ຺ຐານໍ, ກຓ຺ຓຈູຬິກຏ຺ຐີນິ ນ຺ຫາປິຕຂຸຣໂກສສຓ຺ຐານານິ, ນລາຏກຓ຺ຓຈູຬິການໍ ອຸປຣິ ປຏ຺ຏພນ຺ຘໂນກາເສ ອຏ຺ຐິພຫລຆຏປຸຓ຺ຓປຏປິໂລຕິກຂຓ຺ຑສຓ຺ຐານໍ, ມຸທ຺ຘນຏ຺ຐິ ມຸຂຈ຺ຉິນ຺ນວງ຺ກນາຬິເກຣສຓ຺ຐານໍ, ສີສຏ຺ຐີນິ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ຐປິຕຊຊ຺ຊຣາລາພຸກຏາຫສຓ຺ຐານານີຕິ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາຕານິ.

ໂອກາສໂຕ ອວິເສເສນ ສກລສຣີເຣ ຐິຕານິ, ວິເສເສນ ຕຸ ສີສຏ຺ຐີນິ ຄີວຏ຺ຐິເກສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕານິ, ຄີວຏ຺ຐີນິ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກຏ຺ຐີສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕານິ, ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກຏ຺ຐີນິ ກຏິຏ຺ຐີສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕານິ, ກຏິຏ຺ຐີນິ ອູຣຸຏ຺ຐິເກສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕານິ, ອຸຣຸຏ຺ຐີນິ ຊຓ຺ຓຸກຏ຺ຐິເກສຸ, ຊຓ຺ຓຸກຏ຺ຐີນິ ຊງ຺ຆຏ຺ຐິເກສຸ, ຊງ຺ຆຏ຺ຐີນິ ໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐິເກສຸ, ໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐີນິ ປິຏ຺ຐິປາທຏ຺ຐິເກສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕານິ, ປິຏ຺ຐິປາທຏ຺ຐິການິ ຈ ໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐີນິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕານິ, ໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐີນິ ຊງ຺ຆຏ຺ຐີນິ…ເປ… ຄີວຏ຺ຐີນິ ສີສຏ຺ຐີນິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕານີຕິ ເອເຕນານຸສາເຣນ ອວເສສານິປິ ອຏ຺ຐີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອິຏ຺ຐກໂຄປານສິຈຍາທີສຸ ນ ອຸປຣິມາ ອິຏ຺ຐກາທໂຍ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ເຫຏ຺ຐິເມສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ, ນປິ ເຫຏ຺ຐິມາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ອຸປຣິມານິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ສີສຏ຺ຐິການິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ຄີວຏ຺ຐິເກສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕານີ’’ຕິ…ເປ… ນ ໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐິການິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ປິຏ຺ຐິປາທຏ຺ຐິເກສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕານີ’’ຕິ, ນປິ ປິຏ຺ຐິປາທຏ຺ຐິການິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ໂຄປ຺ຜກຏ຺ຐີນິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕານີ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ເກວລໍ ຕຸ ອິມານິ ສາຘິການິ ຕີຓິ ອຏ຺ຐິສຕານິ ນວຫິ ນ຺ຫາຣຸສເຕຫິ ນວຫິ ຈ ມໍສເປສິສເຕຫິ ອາພທ຺ຘານຸລິຕ຺ຕານິ, ເອກຆນຈມ຺ມປຣິໂຍນທ຺ຘານິ, ສຕ຺ຕຣສຫຣຓີສຫສ຺ສານຸຄຕສິເນຫສິເນຫິຕານິ, ນວນວຸຕິໂລມກູປສຫສ຺ສປຣິສ຺ສວມານເສທຊລ຺ລິການິ ອສີຕິກິມິກຸລານິ, ກາໂຍຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕານິ, ຍໍ ສຠາວໂຕ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ນ ກິຎ຺ຈິ ຄຍ຺ຫູປຄໍ ປສ຺ສຕິ, ເກວລໍ ຕຸ ນ຺ຫາຣຸສມ຺ພນ຺ຘໍ ນານາກຸຓປສງ຺ກິຓ຺ຓໍ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏເມວ ປສ຺ສຕິ. ຍໍ ທິສ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຠາວໍ ອຸເປຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຏິປາຏິຍຏ຺ຐີນິ ຐິຕານິ ໂກຏິຍາ,

ອເນກສນ຺ຘິຍມິໂຕ ນ ເກຫິຈິ;

ພທ຺ໂຘ ນຫາຣູຫິ ຊຣາຍ ໂຈທິໂຕ,

ອເຈຕໂນ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປໂມ.

‘‘ກຸຓປໍ ກຸຓເປ ຊາຕໍ, ອສຸຈິມ຺ຫິ ຈ ປູຕິນິ;

ທຸຄ຺ຄນ຺ເຘ ຈາປິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ, ເຠທນມ຺ຫິ ຈ ວຍຘມ຺ມໍ.

‘‘ອຏ຺ຐິປຸເຏ ອຏ຺ຐິປຸໂຏ, ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປູຕິນິ ປູຕິກາຍມ຺ຫິ;

ຕມ຺ຫິ ຈ ວິເນຖ ຉນ຺ທໍ, ເຫສ຺ສຖ ປຸຕ຺ຕາ ທສພລສ຺ສາ’’ຕິ ຈ.

ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ເຊນ ອຸປຣິໂຕ ມໍເສນ ອຄ຺ເຄ ມູເລ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນານີຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມເຕສໍ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐີນິ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທານໍ ອຏ຺ຐີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕໍ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ວຓ຺ຓໂຕ ເສຕນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສສຓ຺ຐານນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕານໍ ອຏ຺ຐີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕໍ ເສເທຕ຺ວາ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕສຸ ວໍສນຬກປພ຺ເພສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມຫາເວຕ຺ຕງ຺ກຸຣສຓ຺ຐານໍ, ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕໍ ເສເທຕ຺ວາ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທເກສຸ ວໍສນຬກປພ຺ເພສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຕນຸເວຕ຺ຕງ຺ກຸຣສຓ຺ຐານນ຺ຕິ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ອຏ຺ຐີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ເວຬຸນຬກາທີນໍ ອນ຺ໂຕຄຕານິ ທຘິຜາຓິຕານິ ນ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ເວຬຸນຬກາທີນໍ ອນ຺ໂຕຄຕານີ’’ຕິ, ນປິ ເວຬຸນຬກາທໂຍ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ທຘິຜາຓິຕານິ ອມ຺ຫາກໍ ອນ຺ໂຕຄຕານີ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອຏ຺ຐີນໍ ອນ຺ໂຕຄຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ອຏ຺ຐີນິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອມ຺ຫາກໍ ອນ຺ໂຕຄຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອຏ຺ຐີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕເລຫິ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊຠາເຄນ ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທ຺ວິໂຄຬກປ຺ປເຠທໍ ວກ຺ກໍ ວຓ຺ຓໂຕ ມນ຺ທຣຕ຺ຕໍ ປາຬິຠທ຺ທກຏ຺ຐິວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ຄາມທາຣການໍ ສຸຕ຺ຕາວຸຕກີຬາໂຄຬກສຓ຺ຐານໍ, ເອກວຓ຺ຏສຫກາຣທ຺ວຍສຓ຺ຐານນ຺ຕິປິ ເອເກ. ທິສໂຕ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ຄລວາຏກາ ວິນິກ຺ຂນ຺ເຕນ ເອກມູເລນ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ເນນ ຖູລນ຺ຫາຣຸນາ ວິນິພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ຫທຍມໍສໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວຓ຺ຏູປນິພທ຺ຘໍ ສຫກາຣທ຺ວຍໍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ວຓ຺ເຏນ ອຸປນິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ວຓ຺ຏໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍາ ສຫກາຣທ຺ວຍໍ ອຸປນິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ; ເອວເມວ ນ ວກ຺ກໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ຖູລນ຺ຫາຣຸນາ ອຸປນິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ຖູລນ຺ຫາຣຸ ຊານາຕິ ‘‘ມຍາ ວກ຺ກໍ ອຸປນິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ວກ຺ກໍ ວກ຺ກຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ວກ຺ກໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຫທຍໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຣຕ຺ຕໍ ຣຕ຺ຕປທຸມປຕ຺ຕປິຏ຺ຐິວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ພາຫິຣປຕ຺ຕານິ ອປເນຕ຺ວາ ອໂຘມຸຂຐປິຕປທຸມມກຸຬສຓ຺ຐານໍ, ຕຎ຺ຈ ອຄ຺ຄຈ຺ຉິນ຺ນປຸນ຺ນາຄຜລມິວ ວິວເຏກປສ຺ສໍ ພຫິ ມຏ຺ຐໍ ອນ຺ໂຕ ໂກສາຕກີຜລສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສທິສໍ. ປຎ຺ຎາພຫຸລານໍ ໂຖກໍ ວິກສິຕໍ, ມນ຺ທປຎ຺ຎານໍ ມກຸຬິຕເມວ. ຍໍ ຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ມໂນຘາຕຸ ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ອວເສສມໍສປິຓ຺ຑສງ຺ຂາຕຫທຍພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອທ຺ຘປສຕມຕ຺ຕໍ ໂລຫິຕໍ ສຓ຺ຐາຕິ, ຕໍ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕໍ, ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ກາຬກໍ, ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ມໍສໂຘວໂນທກສທິສໍ, ວິຕກ຺ກຈຣິຕສ຺ສ ກຸລຕ຺ຖຍູສວຓ຺ຓໍ, ສທ຺ຘາຈຣິຕສ຺ສ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ, ປຎ຺ຎາຈຣິຕສ຺ສ ອຈ຺ຉໍ ວິປ຺ປສນ຺ນມນາວິລໍ, ນິທ຺ໂຘຕຊາຕິມຓິ ວິຍ ຊຸຕິມນ຺ຕໍ ຂາຍຕິ. ທິສໂຕ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຖນານໍ ມຊ຺ເຌ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາຕປານກວາຏການໍ ມຊ຺ເຌ ຐິໂຕ ອຄ຺ຄຬຕ຺ຖມ຺ຠໂກ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາຕປານກວາຏການໍ ມຊ຺ເຌ ຐິໂຕ’’ຕິ, ນປິ ວາຕປານກວາຏການິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ມຊ຺ເຌ ອຄ຺ຄຬຕ຺ຖມ຺ຠໂກ ຐິໂຕ’’ຕິ; ເອວເມວໍ ນ ຫທຍໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຖນານໍ ມຊ຺ເຌ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ຖນານິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ຫທຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ມຊ຺ເຌ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຫທຍໍ ຫທຍຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ຫທຍໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍກນສຎ຺ຎິຕໍ ຍມກມໍສປິຓ຺ຑໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຣຕ຺ຕໍ ຣຕ຺ຕກຸມຸທພາຫິຣປຕ຺ຕປິຏ຺ຐິວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ເອກມູລໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຄ຺ເຄ ຍມກໍ ໂກວິຬາຣປຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ, ຕຎ຺ຈ ທນ຺ຘານໍ ເອກໍເຍວ ໂຫຕິ ມຫນ຺ຕໍ, ປຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ຂຸທ຺ທການີຕິ. ທິສໂຕ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຖນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ປິຐຣກປສ຺ເສ ລຄ຺ຄາ ມໍສເປສິ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ປິຐຣກປສ຺ເສ ລຄ຺ຄາ’’ຕິ, ນປິ ປິຐຣກປສ຺ສໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ມໍສເປສິ ລຄ຺ຄາ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ຍກນໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຖນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ຖນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ຊານາຕິ ‘‘ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຍກນໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປນ ຍກນໍ ຍກນຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ຍກນໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາປຏິຈ຺ຉນ຺ນເຠທໂຕ ທຸວິຘໍ ກິໂລມກໍ ວຓ຺ຓໂຕ ເສຕໍ ທຸກູລປິໂລຕິກວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສສຓ຺ຐານໍ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກິໂລມກໍ ຫທຍຎ຺ຈ ວກ຺ກຎ຺ຈ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ, ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກິໂລມກໍ ສກລສຣີເຣ ຈມ຺ມສ຺ສ ເຫຏ຺ຐໂຕ ມໍສໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ປິໂລຕິກາຍ ປລິເວຐິເຕ ມໍເສ ນ ປິໂລຕິກາ ຊານາຕິ ‘‘ມຍາ ມໍສໍ ປລິເວຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ມໍສໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ປິໂລຕິກາຍ ປລິເວຐິຕ’’ນ຺ຕິ; ເອວເມວ ນ ກິໂລມກໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍາ ຫທຍວກ຺ການິ ສກລສຣີເຣ ຈ ຈມ຺ມສ຺ສ ເຫຏ຺ຐໂຕ ມໍສໍ ປລິເວຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ນປິ ຫທຍວກ຺ການິ ສກລສຣີເຣ ຈ ມໍສໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ກິໂລມເກນ ປລິເວຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ມໍເສນ ອຸປຣິ ຈມ຺ເມນ ຕິຣິຍໍ ກິໂລມກຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ກິໂລມກໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປິຫກໍ ວຓ຺ຓໂຕ ນີລໍ ມີລາຕນິຄ຺ຄຸຓ຺ຑີປຸປ຺ຜວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓໍ ອພນ຺ຘນໍ ກາຬວຈ຺ຉກຊິວ຺ຫາສຓ຺ຐານໍ. ທິສໂຕ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ຫທຍສ຺ສ ວາມປສ຺ເສ ອຸທຣປຏລສ຺ສ ມຕ຺ຖກປສ຺ສໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ, ຍມ຺ຫິ ປຫຣຓປຫາເຣນ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕກ຺ຂໂຍ ໂຫຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ໂກຏ຺ຐກມຕ຺ຖກປສ຺ສໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕາ ນ ໂຄມຍປິຓ຺ຑິ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ໂກຏ຺ຐກມຕ຺ຖກປສ຺ສໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕາ’’ຕິ, ນປິ ໂກຏ຺ຐກມຕ຺ຖກປສ຺ສໍ ຊານາຕິ ‘‘ໂຄມຍປິຓ຺ຑິ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕາ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ປິຫກໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອຸທຣປຏລສ຺ສ ມຕ຺ຖກປສ຺ສໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ອຸທຣປຏລສ຺ສ ມຕ຺ຖກປສ຺ສໍ ຊານາຕິ ‘‘ປິຫກໍ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປິຫກໍ ປິຫກຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ປິຫກໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມໍສຂຓ຺ຑປ຺ປເຠທໍ ປປ຺ຜາສໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຣຕ຺ຕໍ ນາຕິປຣິປກ຺ກອຸທຸມ຺ພຣວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ວິສມຈ຺ຉິນ຺ນປູວສຓ຺ຐານໍ, ຉທນິຏ຺ຐກຂຓ຺ຑປຸຎ຺ຊສຓ຺ຐານນ຺ຕິປິ ເອເກ. ຕເທຕໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອສິຕປີຕາທີນໍ ອຠາເວ ອຸຄ຺ຄເຕນ ກມ຺ມຊເຕຊຸສ຺ມນາ ອພ຺ຠາຫຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາທິຕປລາລປິຓ຺ຑມິວ ນິຣສໍ ນິໂຣຊໍ ໂຫຕິ. ທິສໂຕ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຖນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຫທຍຎ຺ຈ ຍກນຎ຺ຈ ອຸປຣິ ຉາເທຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພນ຺ຕໍ ຐິຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຊິຓ຺ຓໂກຏ຺ຐພ຺ຠນ຺ຕເຣ ລມ຺ພມາໂນ ສກຸຓກຸລາວໂກ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ຊິຓ຺ຓໂກຏ຺ຐພ຺ຠນ຺ຕເຣ ລມ຺ພມາໂນ ຐິໂຕ’’ຕິ, ນປິ ຊິຓ຺ຓໂກຏ຺ຐພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຊານາຕິ ‘‘ສກຸຓກຸລາວໂກ ມຍິ ລມ຺ພມາໂນ ຐິໂຕ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ປປ຺ຜາສໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຖນານໍ ອນ຺ຕເຣ ລມ຺ພມານໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຖນານໍ ອນ຺ຕຣໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ປປ຺ຜາສໍ ລມ຺ພມານໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປປ຺ຜາສໍ ປປ຺ຜາສຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ປປ຺ຜາສໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ອນ຺ໂຕສຣີເຣ ປຸຣິສສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຫຕ຺ຖໍ, ອິຕ຺ຖິຍາ ອຏ຺ຐວີສຕິຫຕ຺ຖໍ, ເອກວີສຕິຍາ ຐາເນສຸ ໂອຠຄ຺ຄໍ ອນ຺ຕໍ ວຓ຺ຓໂຕ ເສຕໍ ສກ຺ຂຣສຸຘາວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂລຫິຕໂທຓິຍໍ ສໍເວລ຺ເລຕ຺ວາ ຐປິຕຘມ຺ມນິສຓ຺ຐານໍ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ອຸປຣິ ຄລວາຏເກ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ກຣີສມຄ຺ເຄ ວິນິພນ຺ຘຕ຺ຕາ ຄລວາຏກກຣີສມຄ຺ຄປຣິຍນ຺ເຕ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ໂລຫິຕໂທຓິຍໍ ຐປິຕໍ ຉິນ຺ນສີສໍ ຘມ຺ມນິກເຬວຣໍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ໂລຫິຕໂທຓິຍໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ໂລຫິຕໂທຓິ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ຉິນ຺ນສີສໍ ຘມ຺ມນິກເຬວຣໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ; ເອວເມວ ນ ອນ຺ຕໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ອນ຺ຕໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອນ຺ຕໍ ອນ຺ຕຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ອນ຺ຕໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ອນ຺ໂຕສຣີເຣ ອນ຺ຕນ຺ຕເຣ ອນ຺ຕຄຸຓໍ ວຓ຺ຓໂຕ ເສຕໍ ທກສີຕລິກມູລວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ທກສີຕລິກມູລສຓ຺ຐານເມວາຕິ, ໂຄມຸຕ຺ຕສຓ຺ຐານນ຺ຕິປິ ເອເກ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ກຸທາລຜຣສຸກມ຺ມາທີນິ ກໂຣນ຺ຕານໍ ຍນ຺ຕາກຑ຺ຒນກາເລ ຍນ຺ຕສຸຕ຺ຕກມິວ ຍນ຺ຕຜລການິ ອນ຺ຕໂຠເຄ ເອກໂຕ ອຄ຺ຄຬນ຺ເຕ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປາທປຸຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸມຓ຺ຑລກສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ຕໍ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕຣຊ຺ຊຸກາ ວິຍ ເອກວີສຕິຍາ ອນ຺ຕໂຠຄານໍ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ປາທປຸຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸມຓ຺ຑລກໍ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕຣຊ຺ຊຸກາ ນ ຊານາຕິ ‘‘ມຍາ ປາທປຸຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸມຓ຺ຑລກໍ ສິພ຺ພິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ປາທປຸຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸມຓ຺ຑລກໍ ຊານາຕິ ‘‘ຣຊ຺ຊຸກາ ມໍ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ, ເອວເມວ ອນ຺ຕຄຸຓໍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອນ຺ຕໍ ເອກວີສຕິໂຠຄພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ອນ຺ຕໍ ຊານາຕິ ‘‘ອນ຺ຕຄຸຓໍ ມໍ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອນ຺ຕຄຸຓໍ ອນ຺ຕຄຸຓຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ອນ຺ຕຄຸຓໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ອນ຺ໂຕສຣີເຣ ອຸທຣິຍໍ ວຓ຺ຓໂຕ ອຊ຺ໂຌຫຏາຫາຣວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ປຣິສ຺ສາວເນ ສິຖິລພທ຺ຘຕຓ຺ຑຸລສຓ຺ຐານໍ. ທິສໂຕ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ອຸທເຣ ຐິຕນ຺ຕິ. ອຸທຣໍ ນາມ ອຸຠໂຕ ນິປ຺ປີຬິຍມານສ຺ສ ອລ຺ລສາຏກສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ສຎ຺ຊາຕໂຜຏກສທິສໍ ອນ຺ຕປຏລໍ, ພຫິ ມຏ຺ຐໍ, ອນ຺ໂຕ ມໍສກສມ຺ພຸປລິເວຐິຕໍ, ກິລິຏ຺ຐປາວາຣປຸປ຺ຜສທິສໍ, ກຸຖິຕປນສຜລສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສທິສນ຺ຕິປິ ເອເກ. ຕຕ຺ຖ ຕກ຺ໂກລກາ ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທກາຕາລຫີຣກາສູຈິມຸຂກາປຏຕນ຺ຕຸສຸຕ຺ຕກາຕິ ເອວມາທິທ຺ວຕ຺ຕິໍສກຸລປ຺ປເຠທາ ກິມໂຍ ອາກຸລພ຺ຍາກຸລາ ສຓ຺ຑສຓ຺ຑຈາຣິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ນິວສນ຺ຕິ, ເຍ ປານໂຠຊນາທິມ຺ຫິ ອວິຊ຺ຊມາເນ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ວິຣວນ຺ຕາ ຫທຍມໍສໍ ອຠິຕຸທນ຺ຕິ ປານໂຠຊນາທີນິ ອຊ຺ໂຌຫຣຓເວລາຍຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘໍມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ໂຌຫເຏ ທ຺ເວ ຕໂຍ ອາໂລເປ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕາ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕິ. ຍໍ ເອເຕສໍ ກິມີນໍ ປສູຕິຆຣໍ ວຈ຺ຈກຸຏິ ຄິລານສາລາ ສຸສານຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຍຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຈຓ຺ຑາລຄາມທ຺ວາເຣ ຈນ຺ທນິກາຍ ສຣທສມເຍ ຖູລຜຸສິຕເກ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ອຸທເກນ ອາວູຬ຺ຫໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສຈມ຺ມຏ຺ຐິນ຺ຫາຣຸຂຓ຺ຑເຂຬສິງ຺ຆາຓິກາໂລຫິຕປ຺ປຠຸຕິນານາກຸຓປຊາຕໍ ນິປຕິຕ຺ວາ ກທ຺ທໂມທກາລຸຬິຕໍ ສຎ຺ຊາຕກິມິກຸລາກຸລໍ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ວີຫຕີຫຈ຺ຈເຍນ ສູຣິຍາຕປສນ຺ຕາປເວຄກຸຖິຕໍ ອຸປຣິ ເຜຓປຸປ຺ຜຸຬເກ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕໍ ອຠິນີລວຓ຺ຓໍ ປຣມທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ວາ ທຏ຺ຐຸໍ ວາ ອນຣຫຣູປຕໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປເຄວ ຆາຍິຕຸໍ ວາ ສາຍິຕຸໍ ວາ; ເອວເມວ ນານປ຺ປກາຣປານໂຠຊນາທິ ທນ຺ຕມຸສລສໍຈຸຓ຺ຓິຕໍ ຊິວ຺ຫາຫຕ຺ຖສມ຺ປຣິວຕ຺ຕິຕໍ ເຂຬລາລາປລິພຸທ຺ຘໍ ຕງ຺ຂຓວິຄຕວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສາທິສມ຺ປທໍ ໂກລິຍຂລິສຸວານວມຖຸສທິສໍ ນິປຕິຕ຺ວາ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫວາຕປລິເວຐິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທຣຄ຺ຄິສນ຺ຕາປເວຄກຸຖິຕໍ ກິມິກຸລາກຸລໍ ອຸປຣູປຣິ ເຜຓປຸປ຺ຜຸຬການິ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕໍ ປຣມກສມ຺ພຸທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉຠາວມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍໍ ສຸຕ຺ວາປິ ປານໂຠຊນາທີສຸ ອມນຸຎ຺ຎຕາ ສຓ຺ຐາຕິ, ປເຄວ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ. ຍຕ຺ຖ ຈ ປຕິຕໍ ປານໂຠຊນາທິ ປຎ຺ຈຘາ ວິເວກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອກໍ ຠາຄໍ ປາຓກາ ຂາທນ຺ຕິ, ເອກໍ ຠາຄໍ ອຸທຣຄ຺ຄິ ຌາເປຕິ, ເອໂກ ຠາໂຄ ມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອໂກ ຠາໂຄ ກຣີສໍ ໂຫຕິ, ເອໂກ ຠາໂຄ ຣສຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂສຓິຕມໍສາທີນິ ອຸປພ຺ຣູຫຍຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉາຍ ສຸວານໂທຓິຍາ ຐິໂຕ ສຸວານວມຖຸ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ສຸວານໂທຓິຍາ ຐິໂຕ’’ຕິ; ນປິ ສຸວານໂທຓິ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ສຸວານວມຖຸ ຐິໂຕ’’ຕິ. ເອວເມວ ນ ອຸທຣິຍໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ປຣມທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ເຉ ອຸທເຣ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ; ນປິ ອຸທຣໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ອຸທຣິຍໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອຸທຣິຍໍ ອຸທຣິຍຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ອຸທຣິຍໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ອນ຺ໂຕສຣີເຣ ກຣີສໍ ວຓ຺ຓໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຊ຺ໂຌຫຏາຫາຣວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອກາສສຓ຺ຐານໍ, ທິສໂຕ ເຫຏ຺ຐິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕໍ, ໂອກາສໂຕ ປກ຺ກາສເຍ ຐິຕນ຺ຕິ. ປກ຺ກາສໂຍ ນາມ ເຫຏ຺ຐາ ນາຠິປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກມູລານໍ ອນ຺ຕເຣ ອນ຺ຕາວສາເນ ອຸພ຺ເພເຘນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ໂຕ ວໍສນຬກພ຺ຠນ຺ຕຣສທິໂສ ປເທໂສ, ຍຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອຸປຣິຠູມິຠາເຄ ປຕິຕໍ ວສ຺ໂສທກໍ ໂອຄຬິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຠາຄໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວເມວ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອາມາສເຍ ປຕິຕໍ ປານໂຠຊນາທິກໍ ອຸທຣຄ຺ຄິນາ ເຜຓຸທ຺ເທຫກໍ ປກ຺ກໍ ປກ຺ກໍ ສຓ຺ຫກຣຓິຍາ ປິຏ຺ຐມິວ ສຓ຺ຫຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນ຺ຕພິເລນ ໂອຄຬິຕ຺ວາ ໂອມທ຺ທິຕ຺ວາ ວໍສນຬເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕປຓ຺ຑຸມຕ຺ຕິກາ ວິຍ ສນ຺ນິຈິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວໍສນຬເກ ໂອມທ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕປຓ຺ຑຸມຕ຺ຕິກາ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ວໍສນຬເກ ຐິຕາ’’ຕິ, ນປິ ວໍສນຬໂກ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ປຓ຺ຑຸມຕ຺ຕິກາ ຐິຕາ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ກຣີສໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ປກ຺ກາສເຍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ປກ຺ກາສໂຍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ກຣີສໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ກຣີສໍ ກຣີສຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ກຣີສໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ສີສກຏາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ວຓ຺ຓໂຕ ເສຕໍ ອຫິຉຕ຺ຕກປິຓ຺ຑິວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ປກ຺ກຸຖິຕທຸທ຺ຘວຓ຺ຓນ຺ຕິປິ ເອເກ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອກາສສຓ຺ຐານໍ. ທິສໂຕ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ສີສກຏາຫສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສິພ຺ພິນິມຄ຺ເຄ ນິສ຺ສາຍ ສໂມຘາຍ ຐປິຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປິຏ຺ຐປິຓ຺ຑິກາ ວິຍ ສໂມຫິຕໍ ຈຕຸມຕ຺ຖລຸງ຺ຄປິຓ຺ຑປ຺ປເຠທໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ປຸຣາຓລາພຸກຏາເຫ ປກ຺ຂິຕ຺ຕປິຏ຺ຐປິຓ຺ຑິ ປກ຺ກຸຖິຕທຸທ຺ຘໍ ວາ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ປຸຣາຓລາພຸກຏາເຫ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ປຸຣາຓລາພຸກຏາຫໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ປິຏ຺ຐປິຓ຺ຑິ ປກ຺ກຸຖິຕທຸທ຺ຘໍ ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ; ເອວເມວ ນ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ສີສກຏາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ສີສກຏາຫພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ພທ຺ຘາພທ຺ຘເຠທໂຕ ທຸວິຘມ຺ປິ ປິຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓໂຕ ພຫລມຘຸກເຕລວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ມິລາຕພກຸລປຸປ຺ຜວຓ຺ຓນ຺ຕິປິ ເອເກ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອກາສສຓ຺ຐານໍ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ເກສໂລມນຂທນ຺ຕານໍ ມໍສວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຖທ຺ຘສຸກ຺ຂຈມ຺ມຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸທກມິວ ເຕລພິນ຺ທຸ ອວເສສສຣີຣໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ຍມ຺ຫິ ກຸປິເຕ ອກ຺ຂີນິ ປີຕການິ ໂຫນ຺ຕິ ຠມນ຺ຕິ, ຄຕ຺ຕໍ ກມ຺ປຕິ ກຓ຺ຑູຍຕິ. ພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ຫທຍປປ຺ຜາສານມນ຺ຕເຣ ຍກນມໍສໍ ນິສ຺ສາຍ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ມຫາໂກສາຕກິໂກສກສທິເສ ປິຕ຺ຕໂກສເກ ຐິຕໍ, ຍມ຺ຫິ ກຸປິເຕ ສຕ຺ຕາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປລ຺ລຕ຺ຖຈິຕ຺ຕາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຠາສິຕພ຺ພໍ ຠາສນ຺ຕິ, ອຈິນ຺ຕິຕພ຺ພໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອຸທກໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕໍ ເຕລໍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອຸທກໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ອຸທກໍ ຊານາຕິ ‘‘ເຕລໍ ມໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ; ເອວເມວ ນ ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ສຣີຣໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ສຣີຣໍ ຊານາຕິ ‘‘ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ມໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ໂກສາຕກິໂກສເກ ຐິຕໍ ວສ຺ໂສທກໍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ໂກສາຕກິໂກສເກ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ໂກສາຕກິໂກສໂກ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ວສ຺ໂສທກໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ; ເອວເມວ ນ ພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ປິຕ຺ຕໂກສເກ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ປິຕ຺ຕໂກສໂກ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປິຕ຺ຕໍ ປິຕ຺ຕຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ປິຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອກປຕ຺ຕປູຣປ຺ປມາຓໍ ເສມ຺ຫໍ ວຓ຺ຓໂຕ ເສຕໍ ກຈ຺ຉກປຓ຺ຓຣສວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອກາສສຓ຺ຐານໍ. ທິສໂຕ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ອຸທຣປຏເລ ຐິຕນ຺ຕິ. ຍໍ ປານໂຠຊນາທິອຊ຺ໂຌຫຣຓກາເລ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອຸທເກ ເສວາລປຓກໍ ກຏ຺ເຐ ວາ ກຖເລ ວາ ປຕນ຺ເຕ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ວິຘາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວເມວ ປານໂຠຊນາທິມ຺ຫິ ນິປຕນ຺ເຕ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ວິຘາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຍມ຺ຫິ ຈ ມນ຺ທີຠູເຕ ປກ຺ກມິວ ຄຓ຺ຑໍ ປູຕິກມິວ ກຸກ຺ກຸຏຓ຺ຑໍ ອຸທຣປຏລໍ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉກຸຓປຄນ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ອຸຄ຺ຄເຕນ ຈ ຄນ຺ເຘນ ອຸຄ຺ຄາໂຣປິ ມຸຂມ຺ປິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ປູຕິກຸຓປສທິສໍ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ປຸຣິໂສ ‘‘ອເປຫິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ວາຍສີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຍຎ຺ຈ ອຠິວຑ຺ຒິຕໍ ພຫລຕ຺ຕມາປນ຺ນໍ ປຏິກຸຊ຺ຊນຜລກມິວ ວຈ຺ຈກຸຏິຍາ ອຸທຣປຏລພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ກຸຓປຄນ຺ຘໍ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຈນ຺ທນິກາຍ ອຸປຣິເຜຓປຏລໍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ຈນ຺ທນິກາຍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ຈນ຺ທນິກາ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ເຜຓປຏລໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ; ເອວເມວ ນ ເສມ຺ຫໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອຸທຣປຏເລ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ອຸທຣປຏລໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ເສມ຺ຫໍ ຐິຕນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເສມ຺ຫໍ ເສມ຺ຫຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ເສມ຺ຫໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ປຸພ຺ໂພ ວຓ຺ຓໂຕ ປຓ຺ຑຸປລາສວຓ຺ໂຓຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອກາສສຓ຺ຐາໂນ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາໂຕ. ໂອກາສໂຕ ປຸພ຺ພສ຺ສ ໂອກາໂສ ນາມ ນິພທ຺ໂຘ ນຕ຺ຖິ. ຍຕ຺ຖ ປຸພ຺ໂພ ສນ຺ນິຈິໂຕ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ຍຕ຺ຣ ຍຕ຺ຣ ຂາຓຸກຓ຺ຏກປ຺ປຫຣຓຄ຺ຄິຊາລາທີຫິ ອຠິຫເຕ ສຣີຣປ຺ປເທເສ ໂລຫິຕໍ ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຕິ, ຄຓ຺ຑປິຬກາທໂຍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຜຣສຸຘາຣາທີຫິ ປຫຕປ຺ປເທເສ ອວຄຬິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ນິຍ຺ຍາໂສ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫຕປ຺ປເທເສ ຐິໂຕ’’ຕິ, ນປິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫຕປ຺ປເທໂສ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ນິຍ຺ຍາໂສ ຐິໂຕ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ປຸພ຺ໂພ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ສຣີຣສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທີຫິ ອຠິຫຕປ຺ປເທເສ ຄຓ຺ຑປິຬກາທີນໍ ອຸຏ຺ຐິຕປ຺ປເທເສ ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ, ນປິ ສຣີຣປ຺ປເທໂສ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ປຸພ຺ໂພ ຐິໂຕ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປຸພ຺ໂພ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ສນ຺ນິຈິຕໂລຫິຕໍ ສໍສຣຓໂລຫິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ທຸວິເຘ ໂລຫິເຕ ສນ຺ນິຈິຕໂລຫິຕໍ ຕາວ ວຓ຺ຓໂຕ ພຫລກຸຖິຕລາຂາຣສວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ສໍສຣຓໂລຫິຕໍ ອຈ຺ຉລາຂາຣສວຓ຺ຓນ຺ຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສສຓ຺ຐານໍ. ທິສໂຕ ສນ຺ນິຈິຕໂລຫິຕໍ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕໍ, ສໍສຣຓໂລຫິຕໍ ທ຺ວີສຸປີຕິ. ໂອກາສໂຕ ສໍສຣຓໂລຫິຕໍ ເກສໂລມນຂທນ຺ຕານໍ ມໍສວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ຖທ຺ຘສຸກ຺ຂຈມ຺ມຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຘມນິຊາລານຸສາເຣນ ສພ຺ພໍ ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ສນ຺ນິຈິຕໂລຫິຕໍ ຍກນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເອກປຕ຺ຕປູຣຓມຕ຺ຕໍ ວກ຺ກຫທຍປປ຺ຜາສານໍ ອຸປຣິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ພິນ຺ທຸໍ ປາເຕນ຺ຕໍ ວກ຺ກຫທຍຍກນປປ຺ຜາເສ ເຕເມນ຺ຕໍ ຐິຕໍ, ຍມ຺ຫິ ວກ຺ກຫທຍາທີນິ ອເຕເມນ຺ເຕ ສຕ຺ຕາ ປິປາສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຊຊ຺ຊຣກປາເລ ຐິຕໍ ອຸທກໍ ເຫຏ຺ຐາ ເລຑ຺ຑຸຂຓ຺ຑາທີນິ ເຕເມນ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ຊຊ຺ຊຣກປາເລ ຐິຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ເລຑ຺ຑຸຂຓ຺ຑາທີນິ ເຕເມມີ’’ຕິ, ນປິ ຊຊ຺ຊຣກປາລໍ ເຫຏ຺ຐາ ເລຑ຺ຑຸຂຓ຺ຑາທີນິ ວາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍິ ອຸທກໍ ຐິຕໍ, ອມ຺ເຫ ວາ ເຕເມນ຺ຕໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ; ເອວເມວ ນ ໂລຫິຕໍ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ຍກນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ວກ຺ກຫທຍາທີນິ ເຕເມນ຺ຕໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ຍກນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາຄຏ຺ຐານໍ ວກ຺ກຫທຍາທີນິ ວາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍິ ໂລຫິຕໍ ຐິຕໍ, ອມ຺ເຫ ວາ ເຕເມນ຺ຕໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ໂລຫິຕໍ ໂລຫິຕຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ໂລຫິຕໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ເສໂທ ວຓ຺ຓໂຕ ປສນ຺ນຕິລເຕລວຓ຺ໂຓຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອກາສສຓ຺ຐາໂນ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາໂຕ. ໂອກາສໂຕ ເສທສ຺ສ ໂອກາໂສ ນາມ ນິພທ຺ໂຘ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ເສໂທ ໂລຫິຕໍ ວິຍ ສທາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ວາ ຍທາ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປສູຣິຍສນ຺ຕາປອຸຕຸວິກາຣາທີຫິ ສຣີຣໍ ສນ຺ຕປຕິ, ອຖ ອຸທກໂຕ ອພ຺ພູຬ຺ຫມຕ຺ຕວິສມຈ຺ຉິນ຺ນຠິສມຸຬາລກຸມຸທນາລກລາປອຸທກມິວ ສພ຺ພເກສໂລມກູປວິວເຣຫິ ປຄ຺ຆຣຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເກສໂລມກູປວິວຣານໍ ວເສນ ຕໍ ສຓ຺ຐານໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ‘‘ເສທປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເກນ ຈ ໂຍຄາວຈເຣນ ເກສໂລມກູປວິວເຣ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕວເສເນວ ເສໂທ ມນສິກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຠິສມຸຬາລກຸມຸທນາລກລາປວິວເຣຫິ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ອຸທກໍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ຠິສມຸຬາລກຸມຸທນາລກລາປວິວເຣຫິ ປຄ຺ຆຣາມີ’’ຕິ, ນປິ ຠິສມຸຬາລກຸມຸທນາລກລາປວິວຣາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອຸທກໍ ປຄ຺ຆຣຕີ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ເສໂທ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ເກສໂລມກູປວິວເຣຫິ ປຄ຺ຆຣາມີ’’ຕິ, ນປິ ເກສໂລມກູປວິວຣາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ເສໂທ ປຄ຺ຆຣຕີ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເສໂທ ເສທຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ເສທໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ຈມ຺ມມໍສນ຺ຕເຣ ເມໂທ ວຓ຺ຓໂຕ ຜາລິຕຫລິທ຺ທິວຓ຺ໂຓຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອກາສສຓ຺ຐາໂນ. ຕຖາ ຫິ ສຸຂິໂນ ຖູລສຣີຣສ຺ສ ຈມ຺ມມໍສນ຺ຕເຣ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຫລິທ຺ທິຣຕ຺ຕທຸກູລປິໂລຕິກສຓ຺ຐາໂນ, ກິສສຣີຣສ຺ສ ຊງ຺ຆມໍສອູຣຸມໍສປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກນິສ຺ສິຕປິຏ຺ຐິມໍສອຸທຣປຏລມໍສານິ ນິສ຺ສາຍ ສໍເວລ຺ລິຕ຺ວາ ຐປິຕຫລິທ຺ທິຣຕ຺ຕທຸກູລປິໂລຕິກຂຓ຺ຑສຓ຺ຐາໂນ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາໂຕ. ໂອກາສໂຕ ຖູລສຣີຣສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ຜຣິຕ຺ວາ ກິສສ຺ສ ຊງ຺ຆາມໍສາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ຐິໂຕ, ໂຍ ສິເນຫສງ຺ຂາໂຕປິ ຫຸຕ຺ວາ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉຕ຺ຕາ ນ ມຕ຺ຖກເຕລຕ຺ຖໍ ນ ຄຓ຺ຑູສເຕລຕ຺ຖໍ ນ ທີປຊາລນຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ມໍສປຸຎ຺ຊໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕາ ຫລິທ຺ທິຣຕ຺ຕທຸກູລປິໂລຕິກາ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ມໍສປຸຎ຺ຊໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕາ’’ຕິ, ນປິ ມໍສປຸຎ຺ໂຊ ຊານາຕິ ‘‘ຫລິທ຺ທິຣຕ຺ຕທຸກູລປິໂລຕິກາ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕາ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ເມໂທ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ສກລສຣີຣໍ ຊງ຺ຆາທີສຸ ວາ ມໍສໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິໂຕ’’ຕິ, ນປິ ສກລສຣີຣໍ ຊານາຕິ ຊງ຺ຆາທີສຸ ວາ ມໍສໍ ‘‘ເມໂທ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິໂຕ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເມໂທ ເຫຏ຺ຐາ ມໍເສນ, ອຸປຣິ ຈມ຺ເມນ, ສມນ຺ຕໂຕ ເມທຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ເມທໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ອສ຺ສຸ ວຓ຺ຓໂຕ ປສນ຺ນຕິລເຕລວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອກາສສຓ຺ຐານໍ. ທິສໂຕ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ອກ຺ຂິກູປເກສຸ ຐິຕນ຺ຕິ. ນ ເຈຕໍ ປິຕ຺ຕໂກສເກ ປິຕ຺ຕມິວ ອກ຺ຂິກູປເກສຸ ສທາ ສນ຺ນິຈິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກິນ຺ຕຸ ຍທາ ໂສມນສ຺ສຊາຕາ ສຕ຺ຕາ ມຫາຫສິຕໍ ຫສນ຺ຕິ, ໂທມນສ຺ສຊາຕາ ໂຣທນ຺ຕິ ປຣິເທວນ຺ຕິ, ຕຖາຣູປໍ ວິສມາຫາຣໍ ວາ ຫຣນ຺ຕິ, ຍທາ ຈ ເຕສໍ ອກ຺ຂີນິ ຘູມຣຊປໍສຸກາທີຫິ ອຠິຫຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕທາ ເອເຕຫິ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສວິສມາຫາຣາທີຫິ ສມຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອສ຺ສຸ ອກ຺ຂິກູປເກສຸ ປູເຣຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ປຄ຺ຆຣຕິ ຈ. ‘‘ອສ຺ສຸປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເກນ ຈ ໂຍຄາວຈເຣນ ອກ຺ຂິກູປເກ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕວເສເນວ ຕໍ ມນສິກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕຣຸຓຕາລຏ຺ຐິກູປເກສຸ ຐິຕໍ ອຸທກໍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕຣຸຓຕາລຏ຺ຐິກູປເກສຸ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕຣຸຓຕາລຏ຺ຐິກູປກາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອມ຺ເຫສຸ ອຸທກໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ; ເອວເມວ ນ ອສ຺ສຸ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອກ຺ຂິກູປເກສຸ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ອກ຺ຂິກູປກາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອມ຺ເຫສຸ ອສ຺ສຸ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອສ຺ສຸ ອສ຺ສຸຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ອສ຺ສຸໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ວິລີນສິເນຫສງ຺ຂາຕາ ວສາ ວຓ຺ຓໂຕ ອາຈາເມ ອາສິຕ຺ຕເຕລວຓ຺ຓາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອກາສສຓ຺ຐານາ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາຕາ. ໂອກາສໂຕ ຫຕ຺ຖຕລຫຕ຺ຖປິຏ຺ຐິປາທຕລປາທປິຏ຺ຐິນາສາປຸຏນລາຏອໍສກູເຏສຸ ຐິຕາຕິ. ນ ເຈສາ ເອເຕສຸ ໂອກາເສສຸ ສທາ ວິລີນາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກິນ຺ຕຸ ຍທາ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປສູຣິຍສນ຺ຕາປອຸຕຸວິສຠາຄຘາຕຸວິສຠາເຄຫິ ເຕ ປເທສາ ອຸສ຺ມາຊາຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ຕຕ຺ຖ ວິລີນາວ ຫຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນສລິລາສຸ ອຸທກໂສຓ຺ຑິກາສຸ ນີຫາໂຣ ວິຍ ສຣຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອຸທກໂສຓ຺ຑິໂຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ນີຫາໂຣ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອຸທກໂສຓ຺ຑິໂຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ, ນປິ ອຸທກໂສຓ຺ຑິໂຍ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ນີຫາໂຣ ອມ຺ເຫ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ; ເອວເມວ ນ ວສາ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ຫຕ຺ຖຕລາທີນິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ, ນປິ ຫຕ຺ຖຕລາທີນິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ວສາ ອມ຺ເຫ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ວສາ ວສາຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕິສ຺ສາ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ວສໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ມຸຂສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເຂໂຬ ວຓ຺ຓໂຕ ເສໂຕ ເຜຓວຓ຺ໂຓຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອກາສສຓ຺ຐາໂນຕິ, ສມຸທ຺ທເຜຓສຓ຺ຐາໂນຕິປິ ເອເກ. ທິສໂຕ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາໂຕ. ໂອກາສໂຕ ອຸໂຠຫິ ກໂປລປສ຺ເສຫິ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ຊິວ຺ຫາຍ ຐິໂຕຕິ. ນ ເຈໂສ ເອຕ຺ຖ ສທາ ສນ຺ນິຈິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກິນ຺ຕຸ ຍທາ ສຕ຺ຕາ ຕຖາຣູປໍ ອາຫາຣໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ ວາ ສຣນ຺ຕິ ວາ, ອຸຓ຺ຫຕິຕ຺ຕກຏຸກໂລຓມ຺ພິລານໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ມຸເຂ ຐເປນ຺ຕິ. ຍທາ ຈ ເຕສໍ ຫທຍໍ ອາຄິລາຍຕິ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ເຂໂຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ກໂປລປສ຺ເສຫິ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ຊິວ຺ຫາຍ ສຓ຺ຐາຕິ. ອຄ຺ຄຊິວ຺ຫາຍ ເຈສ ເຂໂຬ ຕນຸໂກ ໂຫຕິ, ມູລຊິວ຺ຫາຍ ພຫໂລ, ມຸເຂ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຸຖຸກໍ ວາ ຕຓ຺ຑຸລໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ນທິປຸລິເນ ຂຕກູປສລິລມິວ ປຣິກ຺ຂຍມຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ສທາ ເຕມນສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ນທິປຸລິເນ ຂຕກູປຕເລ ສຓ຺ຐິຕໍ ອຸທກໍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ກູປຕເລ ສຓ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ກູປຕລໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ອຸທກໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ; ເອວເມວ ນ ເຂໂຬ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອຸໂຠຫິ ກໂປລປສ຺ເສຫິ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ຊິວ຺ຫາຕເລ ສຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ, ນປິ ຊິວ຺ຫາຕລໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ອຸໂຠຫິ ກໂປລປສ຺ເສຫິ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ເຂໂຬ ສຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຂໂຬ ເຂຬຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ເຂຬໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສຣີເຣ ສິງ຺ຆາຓິກາ ວຓ຺ຓໂຕ ເສຕາ ຕຣຸຓຕາລມິຎ຺ຊວຓ຺ຓາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອກາສສຓ຺ຐານາ, ເສເທຕ຺ວາ ເສເທຕ຺ວາ ນາສາປຸເຏ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເວຕ຺ຕງ຺ກຸຣສຓ຺ຐານາຕິປິ ເອເກ. ທິສໂຕ ອຸປຣິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕາ. ໂອກາສໂຕ ນາສາປຸເຏ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕາຕິ. ນ ເຈສາ ເອຕ຺ຖ ສທາ ສນ຺ນິຈິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກິນ຺ຕຸ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປຸຣິໂສ ປທຸມິນິປຕ຺ເຕ ທຘິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ປທຸມິນິປຕ຺ຕໍ ກຓ຺ຏເກນ ວິຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ອຖ ເຕນ ຉິທ຺ເທນ ທຘິປິຓ຺ຑໍ ຄຬິຕ຺ວາ ພຫິ ປປເຕຍ຺ຍ; ເອວເມວ ຍທາ ສຕ຺ຕາ ໂຣທນ຺ຕິ, ວິສຠາຄາຫາຣອຸຕຸວເສນ ວາ ສຎ຺ຊາຕຘາຕຸກ຺ໂຂຠາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ອນ຺ໂຕສີສໂຕ ປູຕິເສມ຺ຫຠາວໍ ອາປນ຺ນໍ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ຄຬິຕ຺ວາ ຕາລຸມຕ຺ຖກວິວເຣນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນາສາປຸເຏ ປູເຣຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສິປ຺ປິກາຍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປູຕິທຘິ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ສິປ຺ປິກາຍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ສິປ຺ປິກາ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ປູຕິກໍ ທຘິ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ; ເອວເມວ ນ ສິງ຺ຆາຓິກາ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ນາສາປຸເຏສຸ ຐິຕາ’’ຕິ, ນປິ ນາສາປຸຏາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອມ຺ເຫສຸ ສິງ຺ຆາຓິກາ ຐິຕາ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສິງ຺ຆາຓິກາ ສິງ຺ຆາຓິກຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕິສ຺ສາ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ສິງ຺ຆາຓິກໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ອນ຺ໂຕສຣີເຣ ລສິກາຕິ ສຣີຣສນ຺ຘີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປິຈ຺ຉິລກຸຓປໍ. ສາ ວຓ຺ຓໂຕ ກຓິກາຣນິຍ຺ຍາສວຓ຺ຓາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ໂອກາສສຓ຺ຐານາ. ທິສໂຕ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຊາຕາ. ໂອກາສໂຕ ອຏ຺ຐິສນ຺ຘີນໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ ອສີຕິສຕສນ຺ຘີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕາຕິ. ຍສ຺ສ ເຈສາ ມນ຺ທາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ນິສີທນ຺ຕສ຺ສ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ສມິຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປສາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐິການິ ກຏກຏາຍນ຺ຕິ, ອຈ຺ຉຣິກາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ວິຈຣຕິ, ເອກໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ຄຕສ຺ສ ວາໂຍຘາຕຸ ກຸປ຺ປຕິ, ຄຕ຺ຕານິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ປນ ເຈສາ ພຫຸກາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອຸຏ຺ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ນ ອຏ຺ຐີນິ ກຏກຏາຍນ຺ຕິ, ທີຆມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ຄຕສ຺ສ ນ ວາໂຍຘາຕຸ ກຸປ຺ປຕິ, ນ ຄຕ຺ຕານິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອພ຺ຠຎ຺ຊນເຕລໍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອກ຺ຂໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ອກ຺ໂຂ ຊານາຕິ ‘‘ມໍ ເຕລໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ; ເອວເມວ ນ ລສິກາ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອສີຕິສຕສນ຺ຘິໂຍ ອພ຺ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ, ນປິ ອສີຕິສຕສນ຺ຘິໂຍ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ລສິກາ ອມ຺ເຫ ອພ຺ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ລສິກາ ລສິກຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕິສ຺ສາ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ລສິກໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ອນ຺ໂຕສຣີເຣ ມຸຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓໂຕ ມາສຂາໂຣທກວຓ຺ຓນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕ ອຸທກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອໂຘມຸຂຐປິຕອຸທກກຸມ຺ຠອນ຺ຕຣຄຕອຸທກສຓ຺ຐານໍ. ທິສໂຕ ເຫຏ຺ຐິມາຍ ທິສາຍ ຊາຕໍ. ໂອກາສໂຕ ວຕ຺ຖິສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕນ຺ຕິ. ວຕ຺ຖິ ນາມ ວຕ຺ຖິປຸໂຏ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຈນ຺ທນິກາຍ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອມຸເຂ ເປຬາຆເຏ ຈນ຺ທນິກາຣໂສ ປວິສຕິ, ນ ຈສ຺ສ ປວິສນມຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຎາຍຕິ; ເອວເມວ ສຣີຣໂຕ ມຸຕ຺ຕໍ ປວິສຕິ, ນ ຈສ຺ສ ປວິສນມຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຎາຍຕິ ນິກ຺ຂມນມຄ຺ໂຄ ເອວ ຕຸ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ຍມ຺ຫິ ຈ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຣິເຕ ‘‘ປສ຺ສາວໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອາຍູຫນໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຈນ຺ທນິກາຍ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອມຸເຂ ເປຬາຆເຏ ຐິໂຕ ຈນ຺ທນິກາຣໂສ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ອມຸເຂ ເປຬາຆເຏ ຐິໂຕ’’ຕິ, ນປິ ເປຬາຆໂຏ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ຈນ຺ທນິກາຣໂສ ຐິໂຕ’’ຕິ; ເອວເມວ ມຸຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ ‘‘ອຫໍ ວຕ຺ຖິມ຺ຫິ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ, ນປິ ວຕ຺ຖິ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ມຸຕ຺ຕໍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຣຫິຕາ ຫິ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ວຕ຺ຖິອພ຺ຠນ຺ຕເຣນ ເຈວ ມຸຕ຺ຕຠາເຄນ ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ, ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ເກສສທິໂສ ເອວາຕິ ເອວໍ ມຸຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ເອວມຍໍ ອິມໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ຕສ຺ເສວໍ ອິມໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ວວຕ຺ຖເປນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ຠາວນານຸໂຍຄໍ ອາຄມ຺ມ ເກສາທໂຍ ປຄຸຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂກຏ຺ຐາສຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສວຓ຺ຓານໍ ປຸປ຺ຜານໍ ເອກສຸຕ຺ຕຄນ຺ຖິຕໍ ມາລໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ອປຸພ຺ພາປຣິຍມິວ ປາກຏານິ ໂຫນ຺ຕິ; ເອວເມວ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ’’ຕິ ອິມໍ ກາຍໍ ສຕິຍາ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ເພ ເຕ ຘມ຺ມາ ອປຸພ຺ພາປຣິຍມິວ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ. ເກເສສຸ ອາວຊ຺ຊິເຕສຸ ອສຓ຺ຐຫມານາວ ສຕິ ຍາວ ມຸຕ຺ຕໍ, ຕາວ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຕສ຺ສ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາ ມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານາທໂຍ ຈ ສຕ຺ຕາກາຣໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຐາສຣາສິວເສເນວ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕຫິ ຈ ອຊ຺ໂຌຫຣິຍມານໍ ປານໂຠຊນາທິ ໂກຏ຺ຐາສຣາສິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປ຺ປມານມິວ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ ‘‘ອຖາເນນ ຕໂຕ ປຣໍ ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕເທວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາເສວິຕພ຺ພໍ ຠາເວຕພ຺ພໍ ພຫຸລີກາຕພ຺ພໍ ສຸວວຕ຺ຖິຕໍ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພໍ. ກຖໍ ປນາຍໍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາເສວຕິ ຠາເວຕິ ພຫຸລີກໂຣຕິ ສຸວວຕ຺ຖິຕໍ ວວຕ຺ຖເປຕີຕິ? ອຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເກສາທີນໍ ໂກຏ຺ຐາສຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານນິມິຕ຺ຕໍ ອາເສວຕິ, ສຕິຍາ ອລ຺ລິຍຕິ ຠຊຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ສຕິຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘໍ ວາ ສຕິໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ຕໍ ຠາເວຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພຫຸລີກໂຣຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣພ຺ຠາຫຕໍ ກໂຣຕິ. ສຸວວຕ຺ຖິຕໍ ວວຕ຺ຖເປຕີຕິ ຍຖາ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ, ນ ປຸນ ອນ຺ຕຣຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ຕໍ ສຕິຍາ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ອຸປຘາເຣຕິ ອຸປນິພນ຺ຘຕິ.

ອຖ ວາ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ, ນາຕິສີຆໂຕ, ນາຕິສຓິກໂຕ, ວິກ຺ເຂປປ຺ປຫານໂຕ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກມນໂຕ, ອນຸປຸພ຺ພມຸຎ຺ຈນໂຕ, ລກ຺ຂຓໂຕ, ຕໂຍ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຕິ ເອວໍ ທສວິຘໍ ມນສິກາຣໂກສລ຺ລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອາເສວຕິ, ນາຕິສີຆໂຕ ນາຕິສຓິກໂຕ ຈ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ຠາເວຕິ, ວິກ຺ເຂປປ຺ປຫານໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ພຫຸລີ ກໂຣຕິ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກມນາທິໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ສຸວວຕ຺ຖິຕໍ ວວຕ຺ຖເປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖາຫ ‘‘ກຖໍ ປນາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພາທິວເສນ ເອເຕ ຘມ຺ເມ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຍຎ຺ຫິ ເກເສ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ໂລເມ ມນສິ ກໂຣຕິ, ນ ນເຂ. ຕຖາ ໂລເມ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ນເຂ ມນສິ ກໂຣຕິ, ນ ທນ຺ເຕ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ກສ຺ມາ? ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ຫິ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອກຸສໂລ ປຸຣິໂສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປທໍ ນິສ຺ເສຓິໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອາໂຣຫນ຺ໂຕ ກິລນ຺ຕກາໂຍ ຕໂຕ ນິສ຺ເສຓິໂຕ ປປຕຕິ, ນ ອາໂຣຫນໍ ສມ຺ປາເທຕິ; ເອວເມວ ຠາວນາສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອສ຺ສາທສ຺ສ ອນຘິຄມນໂຕ ກິລນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣຠາວນາໂຕ ປປຕຕິ, ນ ຠາວນໍ ສມ຺ປາເທຕີຕິ.

ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕປິ ຈ ເກສາ ໂລມາຕິ ນາຕິສີຆໂຕປິ ມນສິ ກໂຣຕິ. ອຕິສີຆໂຕ ຫິ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອທ຺ຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ສມວິສມຣຸກ຺ຂຖລນິນ຺ນທ຺ເວຘາປຖາທີນິ ມຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕານິ ອຸປລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໂຕ ນ ມຄ຺ຄກຸສໂລ ໂຫຕິ, ອທ຺ຘານຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂຍໍ ເນຕິ; ເອວເມວ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທີນິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣນິມິຕ຺ຕານິ ອຸປລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໂຕ ນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ກຸສໂລ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂຍໍ ເນຕິ.

ຍຖາ ຈ ນາຕິສີຆໂຕ, ເອວໍ ນາຕິສຓິກໂຕປິ ມນສິ ກໂຣຕິ. ອຕິສຓິກໂຕ ຫິ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປຸຣິໂສ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຣຸກ຺ຂປພ຺ພຕຕຬາກາທີສຸ ວິລມ຺ພມາໂນ ອິຈ຺ຉິຕປ຺ປເທສໍ ອປາປຸຓນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄເຍວ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທີຫິ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓາຕິ; ເອວເມວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣຠາວນາສມ຺ປທໍ ອປາປຸຓນ຺ໂຕ ຠາວນາວິຈ຺ເຉເທນ ອນ຺ຕຣາເຍວ ກາມວິຕກ຺ກາທີຫິ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓາຕິ.

ນາຕິສຓິກໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕປິ ຈ ວິກ຺ເຂປປ຺ປຫານໂຕປິ ມນສິ ກໂຣຕິ. ວິກ຺ເຂປປ຺ປຫານໂຕ ນາມ ຍຖາ ອຎ຺ເຎສຸ ນວກມ຺ມາທີສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວິກ຺ຂິປຕິ, ຕຖາ ມນສິ ກໂຣຕິ. ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປມານຈິຕ຺ໂຕ ຫິ ເກສາທີສ຺ເວວ ອສມາຫິຕເຈໂຕວິຕກ຺ໂກ ຠາວນາສມ຺ປທໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາວ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ຕກ຺ກສິລາຄມເນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ ວິຍ. ອວິກ຺ຂິປມານຈິຕ຺ໂຕ ປນ ເກສາທີສ຺ເວວ ສມາຫິຕເຈໂຕວິຕກ຺ໂກ ຠາວນາສມ຺ປທໍ ປາປຸຓາຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວິຍ ຕກ຺ກສິລຣຊ຺ຊສມ຺ປທນ຺ຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ວິກ຺ເຂປປ຺ປຫານໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ອຘິກາຣຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ເຕ ຘມ຺ມາ ອສຸຠໂຕ ວາ ວຓ຺ຓໂຕ ວາ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ.

ອຖ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກມນໂຕ ເຕ ຘມ຺ເມ ມນສິ ກໂຣຕິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກມນໂຕຕິ ເກສາ ໂລມາຕິ ເອວມາທິໂວຫາຣໍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍຖູປຏ຺ຐິຕານໍ ອສຸຠາທີນໍເຍວ ວເສນ ມນສິ ກໂຣຕິ. ກຖໍ? ຍຖາ ອຣຎ຺ຎນິວາສູປຄຕາ ມນຸສ຺ສາ ອປຣິຈິຕຠູມິຠາຄຕ຺ຕາ ອຸທກຏ຺ຐານສຎ຺ຊານນຕ຺ຖໍ ສາຂາຠງ຺ຄາທິນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕທນຸສາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຍທາ ປນ ປຣິຈິຕຠູມິຠາຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອມນສິກຕ຺ວາວ ອຸທກຏ຺ຐານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວເມວາຍໍ ເກສາ ໂລມາຕິອາທິນາ ຕໍຕໍໂວຫາຣສ຺ສ ວເສນ ປຐມໍ ເຕ ຘມ຺ເມ ມນສາກາສິ, ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສຸຠາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ຕໍ ໂວຫາຣໍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອສຸຠາທິໂຕວ ມນສິ ກໂຣຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ ‘‘ກຖໍ ປນສ຺ສ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ອສຸຠາທິໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ກຖໍ ວຓ຺ຓໂຕ, ກຖໍ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວາ, ກຖຎ຺ຈາຍເມເຕ ອສຸຠໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ, ກຖໍ ວຓ຺ຓໂຕ, ກຖໍ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວາ’’ຕິ? ເກສາ ຕາວສ຺ສ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານຄນ຺ຘາສໂຍກາສວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ອສຸຠໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈຘາ ເອວ ອຍເມເຕ ອສຸຠໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເກສາ ນາເມເຕ ວຓ຺ຓໂຕ ອສຸຠາ ປຣມປ຺ປຏິກູລເຊຄຸຈ຺ຉາ. ຕຖາ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ທິວາ ປານໂຠຊເນ ປຕິຕໍ ເກສວຓ຺ຓໍ ວາກໍ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ເກສສຎ຺ຎາຍ ມໂນຣມມ຺ປິ ປານໂຠຊນໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ວາ. ສຓ຺ຐານໂຕປິ ອສຸຠາ. ຕຖາ ຫິ ຣຕ຺ຕິໍ ປານໂຠຊເນ ປຕິຕໍ ເກສສຓ຺ຐານໍ ວາກໍ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຜຸສິຕ຺ວາ ເກສສຎ຺ຎາຍ ມໂນຣມມ຺ປິ ປານໂຠຊນໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ວາ. ຄນ຺ຘໂຕປິ ອສຸຠາ. ຕຖາ ຫິ ເຕລມກ຺ຂນປຸປ຺ຜຘູມາທິສງ຺ຂາເຣຫິ ວິຣຫິຕານໍ ເກສານໍ ຄນ຺ໂຘ ປຣມເຊຄຸຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ, ອຄ຺ຄີສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ເກສສ຺ສ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາ ນາສິກໍ ປິເຘນ຺ຕິ, ມຸຂມ຺ປິ ວິກຸຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ອາສຍໂຕປິ ອສຸຠາ. ຕຖາ ຫິ ນານາວິເຘນ ມນຸສ຺ສາສຸຈິນິສ຺ສນ຺ເທນ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ຕຓ຺ຑຸເລຍ຺ຍກາທີນິ ວິຍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫປຸພ຺ພໂລຫິຕນິສ຺ສນ຺ເທນ ເຕ ອາຈິຕາ ວຸທ຺ຘິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ຄມິຕາຕິ. ໂອກາສໂຕປິ ອສຸຠາ. ຕຖາ ຫິ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ວິຍ ຕຓ຺ຑຸເລຍ຺ຍກາທີນິ ປຣມເຊຄຸຈ຺ເຉ ໂລມາທິເອກຕິໍສກຸຓປຣາສິມຕ຺ຖເກ ມນຸສ຺ສານໍ ສີສປລິເວຐເກ ອລ຺ລຈມ຺ເມ ຊາຕາຕິ. ເອສ ນໂຍ ໂລມາທີສຸ. ເອວໍ ຕາວ ອຍເມເຕ ຘມ຺ເມ ອສຸຠໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ອສຸຠໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ.

ຍທິ ປນສ຺ສ ວຓ຺ຓໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອຖ ເກສາ ນີລກສິຓວເສນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ໂລມາ ທນ຺ຕາ ໂອທາຕກສິຓວເສນາຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕໍຕໍກສິຓວເສເນວ ອຍເມເຕ ມນສິ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ວຓ຺ຓໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ວຓ຺ຓໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ. ຍທິ ປນສ຺ສ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອຖ ເກສາ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄວວຕ຺ຖາເນນ ໂອຊຏ຺ຐມກສມູຫວເສນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ໂລມາທໂຍ, ຍຖາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ອຍເມເຕ ຕເຖວ ມນສິ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ.

ເອວໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອຍເມເຕ ຘມ຺ເມ ອນຸປຸພ຺ພມຸຎ຺ຈນໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ. ອນຸປຸພ຺ພມຸຎ຺ຈນໂຕຕິ ອສຸຠາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ເກເສ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂລເມ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຊລູກາ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐນ ຄຫິຕປ຺ປເທເສ ສາເປກ຺ຂາວ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ເຑນ ອຎ຺ຎໍ ປເທສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄຫິເຕ ຈ ຕສ຺ມິໍ ອິຕຣໍ ມຸຎ຺ຈຕິ, ເອວເມວ ເກເສສຸ ສາເປກ຺ໂຂວ ຫຸຕ຺ວາ ໂລເມ ມນສິ ກໂຣຕິ, ໂລເມສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ມນສິກາເຣ ເກເສ ມຸຎ຺ຈຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພມຸຎ຺ຈນໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ອສຸຠາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ເຕ ຘມ຺ມາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ອນວເສສໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ປາກຏຕຣູປຏ຺ຐານາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ.

ອຖ ຍສ຺ສ ເຕ ຘມ຺ມາ ອສຸຠໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ປາກຏຕຣູປຏ຺ຐານາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ມກ຺ກໂຏ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຕາລເກ ຕາລວເນ ພ຺ຍາເຘນ ປຣິປາຕິຍມາໂນ ເອກຣຸກ຺ເຂປິ ອສຓ຺ຐຫນ຺ໂຕ ປຣິຘາວິຕ຺ວາ ຍທາ ນິວຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ກິລນ຺ໂຕ, ອຖ ເອກເມວ ຆນຕາລປຓ຺ຓປຣິເວຐິຕໍ ຕາລສຸຈິໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ; ເອວເມວ ຈິຕ຺ຕມກ຺ກໂຏ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສໂກຏ຺ຐາສເກ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເຕເນວ ໂຍຄິນາ ປຣິປາຕິຍມາໂນ ເອກໂກຏ຺ຐາສເກປິ ອສຓ຺ຐຫນ຺ໂຕ ປຣິຘາວິຕ຺ວາ ຍທາ ອເນກາຣມ຺ມຓວິຘາວເນ ອຠິລາສາຠາເວນ ນິວຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ກິລນ຺ໂຕ. ອຖ ຍ຺ວາສ຺ສ ເກສາທີສຸ ຘມ຺ໂມ ປຄຸຓຕໂຣ ຈຣິຕານຸຣູປຕໂຣ ວາ, ຍຕ຺ຖ ວາ ປຸພ຺ເພ ກຕາຘິກາໂຣ ໂຫຕິ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປຈາຣວເສນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຖ ຕເມວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕກ຺ກາຫຕໍ ວິຕກ຺ກາຫຕໍ ກຣິຕ຺ວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ວິປສ຺ສນມາຣຠິຕ຺ວາ ອຣິຍຠູມິໍ ປາປຸຓາຕິ.

ຍສ຺ສ ປນ ເຕ ຘມ຺ມາ ວຓ຺ຓໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສາປິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ມກ຺ກໂຏ…ເປ… ອຖ ຍ຺ວາສ຺ສ ເກສາທີສຸ ຘມ຺ໂມ ປຄຸຓຕໂຣ ຈຣິຕານຸຣູປຕໂຣ ວາ, ຍຕ຺ຖ ວາ ປຸພ຺ເພ ກຕາຘິກາໂຣ ໂຫຕິ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປຈາຣວເສນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຖ ຕເມວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕກ຺ກາຫຕໍ ວິຕກ຺ກາຫຕໍ ກຣິຕ຺ວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ນີລກສິຓວເສນ ປີຕກສິຓວເສນ ວາ ປຎ຺ຈປິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປຕິຏ຺ຐາຍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຣິຍຠູມິໍ ປາປຸຓາຕິ.

ຍສ຺ສ ປນ ເຕ ຘມ຺ມາ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ໂສ ລກ຺ຂຓໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ, ລກ຺ຂຓໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ປາປຸຓາຕິ. ອຖ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ເຕ ຘມ຺ເມ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕສຸຕ຺ຕຕ຺ຕຍວເສນ ມນສິ ກໂຣຕິ. ອຍມສ຺ສ ວິປສ຺ສນານໂຍ. ໂສ ອິມໍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍຖາກ຺ກມຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຣິຍຠູມິໍ ປາປຸຓາຕີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ກຖໍ ປນາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພາທິວເສນ ເອເຕ ຘມ຺ເມ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ, ຕໍ ພ຺ຍາກຕໍ ໂຫຕິ. ຍຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠາວນາວເສນ ປນສ຺ສ ເອວໍ ວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ປກິຓ຺ຓກນໂຍ

ອິທານິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ວຓ຺ຓນາປຣິຈຍປາຏວຕ຺ຖໍ ອຍໍ ປກິຓ຺ຓກນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ –

‘‘ນິມິຕ຺ຕໂຕ ລກ຺ຂຓໂຕ, ຘາຕຸໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕປິ ຈ;

ຂນ຺ຘາທິໂຕ ຈ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໂຕຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ອິມສ຺ມິໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຏ຺ຐິສຕໍ ນິມິຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍສໍ ວເສນ ໂຍຄາວຈໂຣ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເກສສ຺ສ ວຓ຺ຓນິມິຕ຺ຕໍ, ສຓ຺ຐານນິມິຕ຺ຕໍ, ທິສານິມິຕ຺ຕໍ, ໂອກາສນິມິຕ຺ຕໍ, ປຣິຈ຺ເຉທນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ນິມິຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂລມາທີສຸ.

ລກ຺ຂຓໂຕຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ອຏ຺ຐວີສຕິສຕໍ ລກ຺ຂຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍສໍ ວເສນ ໂຍຄາວຈໂຣ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ລກ຺ຂຓໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເກສສ຺ສ ຖທ຺ຘລກ຺ຂຓໍ, ອາພນ຺ຘນລກ຺ຂຓໍ, ອຸຓ຺ຫຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ, ສມຸທີຣຓລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ລກ຺ຂຓານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂລມາທີສຸ.

ຘາຕຸໂຕຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ‘‘ຉຘາຕຸໂຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໔໓-໓໔໔) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາສຸ ຘາຕູສຸ ອຏ຺ຐວີສຕິສຕໍ ຘາຕຸໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ໂຍຄາວຈໂຣ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ຘາຕຸໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຍາ ເກເສ ຖທ຺ຘຕາ, ສາ ປຖວີຘາຕຸ; ຍາ ອາພນ຺ຘນຕາ, ສາ ອາໂປຘາຕຸ; ຍາ ປຣິປາຈນຕາ, ສາ ເຕໂຊຘາຕຸ; ຍາ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນຕາ, ສາ ວາໂຍຘາຕູຕິ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂລມາທີສຸ.

ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ອຏ຺ຐວີສຕິສຕໍ ສຸຎ຺ຎຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ໂຍຄາວຈໂຣ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິປສ຺ສຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເກເສ ຕາວ ປຖວີຘາຕຸ ອາໂປຘາຕ຺ວາທີຫິ ສຸຎ຺ຎາ, ຕຖາ ອາໂປຘາຕ຺ວາທໂຍ ປຖວີຘາຕ຺ວາທີຫີຕິ ຈຕສ຺ໂສ ສຸຎ຺ຎຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂລມາທີສຸ.

ຂນ຺ຘາທິໂຕຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ເກສາທີສຸ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສງ຺ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ‘‘ເກສາ ກຕິ ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຕິ ອາຍຕນານິ, ກຕິ ຘາຕຸໂຍ, ກຕິ ສຈ຺ຈານິ, ກຕິ ສຕິປຏ຺ຐານານີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຈສ຺ສ ວິຊານໂຕ ຕິຓກຏ຺ຐສມູໂຫ ວິຍ ກາໂຍ ຂາຍຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ໂຕ ນໂຣ ໂປໂສ, ປຸຄ຺ຄໂລ ນູປລພ຺ຠຕິ;

ສຸຎ຺ຎຠູໂຕ ອຍໍ ກາໂຍ, ຕິຓກຏ຺ຐສມູປໂມ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ຍາ ສາ –

‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕາທິໂນ;

ອມານຸສີ ຣຕິ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສໂຕ’’ຕິ. –

ເອວໍ ອມານຸສີ ຣຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ອທູຣຕຣາ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ຍໍ ຕໍ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໓-໓໗໔) –

ເອວໍ ວິປສ຺ສນາມຍໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊາມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ນ ຈິເຣເນວ ອຣິຍຊນເສວິຕໍ ອຊຣາມຣໍ ນິພ຺ພານາມຕໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ກຸມາຣປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ

ອິທານິ ເອກໍ ນາມ ກິນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ກຸມາຣປຎ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເຕສໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອິຘ ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມ –

ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຕາວ ເນສໍ ໂສປາໂກ ນາມ ຠຄວໂຕ ມຫາສາວໂກ ອໂຫສິ. ເຕນາຍສ຺ມຕາ ຊາຕິຍາ ສຕ຺ຕວສ຺ເສເນວ ອຎ຺ຎາ ອາຣາຘິຕາ, ຕສ຺ສ ຠຄວາ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖານໍ ປຎ຺ຫານໍ ພ຺ຍາກຣຓສມຕ຺ຖຕໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກໍ ນາມ ກິ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ພ຺ຍາກາສິ. ເຕນ ຈ ພ຺ຍາກຣເຓນ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘສິ. ສາວ ຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອຸປສມ຺ປທາ ອໂຫສິ.

ອຍໍ ເຕສໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ

ຍສ຺ມາ ປນ ສຣຓຄມເນຫິ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆານຸສ຺ສຕິວເສນ ຈິຕ຺ຕຠາວນາ, ສິກ຺ຂາປເທຫິ ສີລຠາວນາ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣນ ຈ ກາຍຠາວນາ ປກາສິຕາ, ຕສ຺ມາ ອິທານິ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ປຎ຺ຎາຠາວນາມຸຂທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິເມ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓາ ອິຘ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ວາ ສີລປທຏ຺ຐາໂນ ສມາຘິ, ສມາຘິປທຏ຺ຐານາ ຈ ປຎ຺ຎາ; ຍຖາຫ – ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒), ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ສີລໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣນ ຕໍໂຄຈຣໍ ສມາຘິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນານາຘມ຺ມປຣິກ຺ຂາຣາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຘ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພາ.

ອິທໍ ເຕສໍ ອິຘ ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ.

ປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

ເອກໍ ນາມ ກິນ຺ຕິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ໂຫຕິ – ເອກໍ ນາມ ກິນ຺ຕິ ຠຄວາ ຍສ຺ມິໍ ເອກຘມ຺ມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຈາຍມາຍສ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕມກາສິ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ເຖໂຣ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ‘‘ກຕມາ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມາສຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໘) ເອວມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕານິ ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຍຸຕ຺ຕິສມ຺ຠເວ ສາຘການິ. ເອຕ຺ຖ ເຍນາຫາເຣນ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ໂສ ອາຫາໂຣ ຕໍ ວາ ເນສໍ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກໍ ນາມ ກິ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ເຖເຣນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ອິຘ ເອກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຕຸ ສາສເນ ໂລເກ ວາ ອຎ຺ຎໍ ເອກໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ຎາເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ເອກຘມ຺ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ ສມ຺ມາ ວິຣຊ຺ຊມາໂນ ສມ຺ມາ ວິມຸຈ຺ຈມາໂນ ສມ຺ມາ ປຣິຍນ຺ຕທສ຺ສາວີ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕມສ຺ມິໍ ເອກຘມ຺ເມ? ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ. ອິມສ຺ມິໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ເມ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ‘ເອໂກ ປຎ຺ໂຫ ເອໂກ ອຸທ຺ເທໂສ ເອກໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓ’ນ຺ຕິ ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗).

ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສ ມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ, ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒) ປຈ຺ຈໂຍ ອາຫາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ປຈ຺ຈຍໍ ອາຫາຣສທ຺ເທນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິກາ ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປນ ອາຫາເຣ ສນ຺ຘາຍ – ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ‘‘ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ ເທວາ ອເຫຕຸກາ ອນາຫາຣາ ອຜສ຺ສກາ ອເວທນກາ’’ຕິ ວຈນໂຕ (ວິຠ. ໑໐໑໗) ‘‘ສພ຺ເພ’’ຕິ ວຈນມຍຸຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ເອວມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ສປຈ຺ຈຍາ? ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ – ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໘໙) ວຈນໂຕ ຂນ຺ຘານໍເຍວ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິກຕ຺ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສຕ຺ຕານນ຺ຕຸ ອຍຸຕ຺ຕເມເວຕໍ ວຈນໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ສຕ຺ເຕສຸ ຂນ຺ໂຘປຈາຣສິທ຺ຘິໂຕ. ສຕ຺ເຕສຸ ຫິ ຂນ຺ໂຘປຈາໂຣ ສິທ຺ໂຘ. ກສ຺ມາ? ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໂຕ. ກຖໍ? ເຄເຫ ຄາໂມປຈາໂຣ ວິຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ຫິ ເຄຫານິ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຄາມສ຺ສ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸປິ ວາ ເຄເຫສຸ ທຑ຺ເຒສຸ ‘‘ຄາໂມ ທຑ຺ໂຒ’’ຕິ ເອວໍ ເຄເຫ ຄາໂມປຈາໂຣ ສິທ຺ໂຘ, ເອວເມວ ຂນ຺ເຘສຸ ປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິເກສຸ ‘‘ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ອຍໍ ອຸປຈາໂຣ ສິທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຈ ຂນ຺ເຘສຸ ຊາຍມາເນສຸ ຊີຍມາເນສຸ ມີຍມາເນສຸ ຈ ‘‘ຂເຓ ຂເຓ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ຊາຍເສ ຈ ຊີຍເສ ຈ ມີຍເສ ຈາ’’ຕິ ວທຕາ ຠຄວຕາ ເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ຂນ຺ໂຘປຈາໂຣ ສິທ຺ໂຘຕິ ທສ຺ສິໂຕ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໂຕ ເຍນ ປຈ຺ຈຍາຂ຺ເຍນ ອາຫາເຣນ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ໂສ ອາຫາໂຣ ຕໍ ວາ ເນສໍ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕ຺ຕໍ ເອກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຫາໂຣ ຫິ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕ຺ຕໍ ວາ ອນິຈ຺ຈຕາກາຣຓໂຕ ນິພ຺ພິທາຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ອຖ ເຕສຸ ສພ຺ພສຕ຺ຕສຎ຺ຎິເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອນິຈ຺ຈຕາທສ຺ສເນນ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ, ປຣມຕ຺ຖວິສຸທ຺ຘິໍ ປາປຸຓາຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາຕິ, ຍທາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ;

ອຖ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ທຸກ຺ເຂ, ເອສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໗໗);

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເອກໍ ນາມ ກິ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ກິຫາ’’ຕິ ຈ ທຸວິໂຘ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ສີຫຬານໍ ກິຫາຕິ ປາໂຐ. ເຕ ຫິ ‘‘ກິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ກິຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຫ-ອິຕິ ນິປາໂຕ, ເຖຣິຍານມ຺ປິ ອຍເມວ ປາໂຐ’’ຕິ ອຸຠຍຖາປິ ປນ ເອໂກວ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ປຐິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ປນ ‘‘ສຸເຂນ ຜຸຏ຺ໂຐ ອຖ ວາ ທຸເຂນ (ຘ. ປ. ໘໓), ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ກຕ຺ຖຈິ ທຸຂນ຺ຕິ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ຖຈິ ເອກນ຺ຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ເອກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ເອກໍ ນາມາຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ.

ທ຺ເວ ນາມ ກິນ຺ຕິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ອິມິນາ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ທ຺ເວ ນາມ ກິນ຺ຕິ? ເຖໂຣ ທ຺ເວຕິ ປຈ຺ຈນຸຠາສິຕ຺ວາ ‘‘ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນໂຕ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ນຕິເຫຕຸໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຣູປໍ ‘‘ນາມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ນິພ຺ພິທາເຫຕຸຕ຺ຕາ ສາສວຘມ຺ມເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ມຫາຠູຕາ, ສພ຺ພຎ຺ຈ ຕທຸປາທາຍ ປວຕ຺ຕມານໍ ຣູປໍ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ອຘິປ຺ປາຍວເສເນວ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ເວ ນາມ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ທ຺ວິນ຺ນມຠາວໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ທ຺ວີສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕເມສຸ ທ຺ວີສຸ? ນາເມ ຈ ຣູເປ ຈ. ອິເມສຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ‘ທ຺ເວ ປຎ຺ຫາ, ທ຺ເວ ອຸທ຺ເທສາ, ທ຺ເວ ເວຍ຺ຍາກຣຓານີ’ຕິ ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗).

ເອຕ຺ຖ ຈ ນາມຣູປມຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໍ ປຫາຍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາມຸເຂເນວ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ, ປຣມຕ຺ຖວິສຸທ຺ຘິໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ –

‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາຕິ, ຍທາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ;

ອຖ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ທຸກ຺ເຂ, ເອສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໗໙);

ຕີຓິ ນາມ ກິນ຺ຕິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ອິມິນາປິ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ຕີຓິ ນາມ ກິນ຺ຕິ? ເຖໂຣ ຕີຓີຕິ ປຈ຺ຈນຸຠາສິຕ຺ວາ ປຸນ ພ຺ຍາກຣິຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ລິງ຺ຄານຸຣູປໍ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຍາ ຠຄວຕາ ‘ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິມາສມຕ຺ຖມຫໍ ຕີຓີຕິ ປຈ຺ເຈມີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອເນກມຸຂາ ຫິ ເທສນາ ປຏິສມ຺ຠິທາປເຠເທນ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕານໍ. ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ຕີຓີຕິ ອຘິກປທມິທ’’ນ຺ຕິ. ປຸຣິມນເຍເນວ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ຕິຓ຺ຓມຠາວໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕີສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕເມສຸ ຕີສຸ? ຕີສຸ ເວທນາສຸ. ອິເມສຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ‘ຕໂຍ ປຎ຺ຫາ, ຕໂຍ ອຸທ຺ເທສາ, ຕີຓິ ເວຍ຺ຍາກຣຓານີ’ຕິ ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗).

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໙) ວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ວາ. –

‘‘ໂຍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ອທ຺ທ, ທຸກ຺ຂມທ຺ທກ຺ຂິ ສລ຺ລໂຕ;

ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ສນ຺ຕໍ, ອທ຺ທກ຺ຂິ ນໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໕໓) –

ເອວໍ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕານຸສາເຣນ ວາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເວທນານໍ ທຸກ຺ຂຠາວທສ຺ສເນນ ສຸຂສຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາມຸເຂນ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ, ປຣມຕ຺ຖວິສຸທ຺ຘິໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ –

‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາຕິ, ຍທາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ;

ອຖ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ທຸກ຺ເຂ, ເອສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໗໘);

ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມ ກິນ຺ຕິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ອິມິນາປິ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມ ກິນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖ ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ພ຺ຍາກຣຓປກ຺ເຂ ກຕ຺ຖຈິ ປຸຣິມນເຍເນວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຈຕູສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕເມສຸ ຈຕູສຸ? ຈຕູສຸ ອາຫາເຣສຸ. ອິເມສຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕູສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຫາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸທ຺ເທສາ ຈຕ຺ຕາຣິ ເວຍ຺ຍາກຣຓານີ’ຕິ ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗).

ກຕ຺ຖຈິ ເຍສຸ ສຸຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ, ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕິປຏ຺ຐານານິ. ຍຖາຫ ກຊງ຺ຄລາ ຠິກ຺ຂຸນີ –

‘‘ຈຕູສຸ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ສຸຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ປຣິຍນ຺ຕທສ຺ສາວີ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕເມສຸ ຈຕູສຸ? ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ. ອິເມສຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຈຕູສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ສຸຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຫາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸທ຺ເທສາ ຈຕ຺ຕາຣິ ເວຍ຺ຍາກຣຓານີ’ຕິ ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໘).

ອິຘ ປນ ເຍສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອນຸໂພຘປ຺ປຏິເວຘໂຕ ຠວຕຓ຺ຫາເຉໂທ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ຍສ຺ມາ ວາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ພ຺ຍາກຕໍ ສຸພ຺ຍາກຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ປຈ຺ຈນຸຠາສິຕ຺ວາ ‘‘ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ອຣິຍານິ ສຈ຺ຈານິ, ອວິຕຖານິ ອວິສໍວາທການີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ –

‘‘ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ, ຕສ຺ມາ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໗).

ຍສ຺ມາ ວາ ສເທວເກນ ໂລເກນ ອຣຓີຍໂຕ ອຠິຄມນີຍໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ວາຍມິຕພ຺ພຏ຺ຐານສຎ຺ຎິເຕ ອເຍ ວາ ອິຣິຍນໂຕ, ອນເຍ ວາ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍອຣິຍຘມ຺ມສມາໂຍຄໂຕ ວາ ອຣິຍສມ຺ມຕາ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວກາ ເອຕານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາປິ ‘‘ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສຈ຺ຈານິ…ເປ… ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ອຣິຍາ ອິມານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອປິຈ ອຣິຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຈ຺ຈານີຕິປິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ຍຖາຫ –

‘‘ສເທວເກ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ຕຖາຄໂຕ ອຣິໂຍ, ຕສ຺ມາ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໘).

ອຖ ວາ ເອເຕສໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຣິຍຠາວສິທ຺ຘິໂຕປິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອິເມສໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ຍຖາຠູຕໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໓).

ອຍເມເຕສໍ ປທຕ຺ໂຖ. ເອເຕສໍ ປນ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນຸໂພຘປ຺ປຏິເວຘໂຕ ຠວຕຓ຺ຫາເຉໂທ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ອນຸພຸທ຺ຘໍ ປຏິວິທ຺ຘໍ…ເປ… ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ອນຸພຸທ຺ຘໍ ປຏິວິທ຺ຘໍ, ອຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ຠວຕຓ຺ຫາ, ຂີຓາ ຠວເນຕ຺ຕິ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໑).

ປຎ຺ຈ ນາມ ກິນ຺ຕິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

ອິມິນາປິ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ປຎ຺ຈ ນາມ ກິນ຺ຕິ? ເຖໂຣ ປຎ຺ຈາຕິ ປຈ຺ຈນຸຠາສິຕ຺ວາ ‘‘ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈາຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອຸປາທານຊນິຕາ ອຸປາທານຊນກາ ວາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ, ເວທນາ, ສຎ຺ຎາ, ສງ຺ຂາຣາ, ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ສາສວາ ອຸປາທານິຍາ, ເອເຕສເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຸພ຺ພນເຍເນວ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມຠາວໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຎ຺ຈສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ? ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ອິເມສຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ‘ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຫາ, ປຎ຺ຈ ອຸທ຺ເທສາ, ປຎ຺ຈ ເວຍ຺ຍາກຣຓານີ’ຕິ ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗).

ເອຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອຸທຍພ຺ພຍວເສນ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນາມຕໍ ລທ຺ຘາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ນິພ຺ພານາມຕໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔);

ຉ ນາມ ກິນ຺ຕິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ອິມິນາປິ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ຉ ນາມ ກິ’’ນ຺ຕິ? ເຖໂຣ ຉອິຕິ ປຈ຺ຈນຸຠາສິຕ຺ວາ ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານີ’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ຉອິຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ, ອຊ຺ຌຕ຺ເຕ ນິຍຸຕ຺ຕານິ, ອຕ຺ຕານໍ ວາ ອຘິກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ. ອາຍຕນໂຕ, ອາຍສ຺ສ ວາ ຕນນໂຕ, ອາຍຕສ຺ສ ວາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ນຍນໂຕ ອາຍຕນານິ, ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍມນານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຸພ຺ພນເຍນ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ຉນ຺ນມຠາວໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ຉສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕເມສຸ ຉສຸ? ຉສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸ ອາຍຕເນສຸ. ອິເມສຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ‘ຉ ປຎ຺ຫາ ຉ ອຸທ຺ເທສາ ຉ ເວຍ຺ຍາກຣຓານີ’ຕິ ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗).

ເອຕ຺ຖ ຈ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ, ‘‘ສຸຎ຺ໂຎ ຄາໂມຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉນ຺ເນຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ອາຍຕນານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘) ວຈນໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ປຸພ຺ພຸຬກມຣີຈິກາທີນິ ວິຍ ອຈິຣຏ຺ຐິຕິກໂຕ ຕຸຈ຺ຉໂຕ ວຎ຺ຈນໂຕ ຈ ສມນຸປສ຺ສໍ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ອຸເປຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍຖາ ປຸພ຺ພຸຬກໍ ປສ຺ເສ, ຍຖາ ປສ຺ເສ ມຣີຈິກໍ;

ເອວໍ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂນ຺ຕໍ, ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ນ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໗໐);

ສຕ຺ຕ ນາມ ກິນ຺ຕິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

ອິມິນາປິ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ສຕ຺ຕ ນາມ ກິນ຺ຕິ? ເຖໂຣ ກິຎ຺ຈາປິ ມຫາປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສຸຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ອຍມ຺ປິ ຈຕ຺ໂຖ ຠຄວຕາ ອນຸມໂຕ ເອວ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຓ຺ຑິຕາ ຄຫປຕໂຍ ກຊງ຺ຄລິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ, ມຫາປຎ຺ຎາ ຄຫປຕໂຍ ກຊງ຺ຄລິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ, ມຎ຺ເຈປິ ຕຸມ຺ເຫ ຄຫປຕໂຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຏິປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖ, ອຫມ຺ປິ ເຈຕໍ ເອວເມວ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍໍ, ຍຖາ ຕໍ ກຊງ຺ຄລິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໘).

ຕາຍ ຈ ເອວໍ ພ຺ຍາກຕໍ –

‘‘ສຕ຺ຕສຸ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ສຸຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕເມສຸ ສຕ຺ຕສຸ? ສຕ຺ຕສຸ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ. ອິເມສຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ສຸຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ‘ສຕ຺ຕ ປຎ຺ຫາ ສຕ຺ຕ ອຸທ຺ເທສາ ສຕ຺ຕ ເວຍ຺ຍາກຣຓານີ’ຕິ ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໘).

ເອວມຍມຕ຺ໂຖ ຠຄວຕາ ອນຸມໂຕ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຕິ ອູນາຘິກນິວາຣຓຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ສຕິອາທີນໍ ຘມ຺ມານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ເອຕາຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕາຠິນິເວສາທິ- ອເນກຸປທ຺ທວປ຺ປຏິປກ຺ຂຠູຕາຍ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ອຣິຍສາວໂກ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ໂພຘິ, ກິເລສສນ຺ຕານນິທ຺ທາຍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຠາເວຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ວາ ເອຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຣິຍສາວໂກປິ ໂພຘິ. ອິຕິ ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິສງ຺ຂາຕາຍ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄຠູຕຕ຺ຕາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຌານງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ວິຍ, ຕສ຺ສ ວາ ໂພຘີຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣສ຺ສ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ອງ຺ຄຠູຕຕ຺ຕາປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ເສນງ຺ຄຣຖງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ.

ອປິຈ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ? ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອນຸພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໑໗) ອິມິນາປິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວມິເມ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຠາເວນ຺ໂຕ ພຫຸລີກໂຣນ຺ໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາທິຄຸຓປຏິລາຠີ ໂຫຕິ, ເຕນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ສຕ຺ຕິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ ອຸປສມາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໐໑).

ອຏ຺ຐ ນາມ ກິນ຺ຕິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ອິມິນາປິ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ອຏ຺ຐ ນາມ ກິນ຺ຕິ? ເຖໂຣ ກິຎ຺ຈາປິ ມຫາປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓ ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສຸຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣິຍານິ ອຏ຺ຐ ມຄ຺ຄງ຺ຄານີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ມຄ຺ໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຏ຺ຐງ຺ຄມຕ຺ຕເມວ ຕຸ ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ເທສນາວິລາເສນ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຠຄວຕາປິ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ເທສນານໂຍ ຈ ອນຸມໂຕ ເອວ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຓ຺ຑິຕາ ຄຫປຕໂຍ ກຊງ຺ຄລິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ…ເປ… ອຫມ຺ປິ ເອວເມວ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍໍ, ຍຖາ ຕໍ ກຊງ຺ຄລິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໘).

ຕາຍ ຈ ເອວໍ ພ຺ຍາກຕໍ –

‘‘ອຏ຺ຐສຸ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ສຸຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ‘ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຫາ, ອຏ຺ຐ ອຸທ຺ເທສາ, ອຏ຺ຐ ເວຍ຺ຍາກຣຓານີ’ຕິ ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໘).

ເອວມຍໍ ອຕ຺ໂຖ ຈ ເທສນານໂຍ ຈ ຠຄວຕາ ອນຸມໂຕ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ອຣິໂຍຕິ ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ອຠິຄນ຺ຕພ຺ໂພ, ອປິຈ ອາຣກາ ກິເລເສຫິ ວຕ຺ຕນໂຕ, ອຣິຍຠາວກຣຓໂຕ, ອຣິຍຜລປຏິລາຠໂຕ ຈາປິ ອຣິໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ອສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ສ຺ວາຍໍ ຈຕຸຣງ຺ຄິກາ ວິຍ ເສນາ, ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ວິຍ ຈ ຕູຣິຍໍ ອງ຺ຄວິນິພ຺ໂຠເຄນ ອນຸປລພ຺ຠສຠາວໂຕ ອງ຺ຄມຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຄ຺ຄຕິ ອິມິນາ ນິພ຺ພານໍ, ສຍໍ ວາ ມຄ຺ຄຕິ, ກິເລເສ ມາເຣນ຺ໂຕ ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ.

ເອວມຏ຺ຐປ຺ປເຠທຎ຺ຈິມໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອວິຊ຺ຊໍ ຠິນ຺ທຕິ, ວິຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ເຕນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາລິສູກໍ ວາ ຍວສູກໍ ວາ ສມ຺ມາ ປຓິຫິຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ອກ຺ກນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ປາທໍ ວາ ເຠຈ຺ຉຕິ, ໂລຫິຕໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕີຕິ ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ສມ຺ມາ ປຓິຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສູກສ຺ສ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ວຕ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ປຓິຫິຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ມາ ປຓິຫິຕາຍ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອວິຊ຺ຊໍ ເຠຈ຺ຉຕິ, ວິຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕິ, ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໒).

ນວ ນາມ ກິນ຺ຕິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

ອິມິນາປິ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ນວ ນາມ ກິນ຺ຕິ? ເຖໂຣ ນວອິຕິ ປຈ຺ຈນຸຠາສິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕາວາສາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ນວາຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ສຕ຺ຕາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ປາຓິໂນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ວາ. ອາວາສາຕິ ອາວສນ຺ຕິ ເອເຕສູຕິ ອາວາສາ, ສຕ຺ຕານໍ ອາວາສາ ສຕ຺ຕາວາສາ. ເອສ ເທສນາມຄ຺ໂຄ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ນວວິຘານໍ ສຕ຺ຕານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ສນ຺ຕາວຸໂສ, ສຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ມນຸສ຺ສາ ເອກຈ຺ເຈ ຈ ເທວາ ເອກຈ຺ເຈ ຈ ວິນິປາຕິກາ, ອຍໍ ປຐໂມ ສຕ຺ຕາວາໂສ. ສນ຺ຕາວຸໂສ, ສຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເສຍ຺ຍຖາປິ, ເທວາ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ, ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ສຕ຺ຕາວາໂສ. ສນ຺ຕາວຸໂສ, ສຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເສຍ຺ຍຖາປິ, ເທວາ ອາຠສ຺ສຣາ, ອຍໍ ຕຕິໂຍ ສຕ຺ຕາວາໂສ. ສນ຺ຕາວຸໂສ, ສຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເສຍ຺ຍຖາປິ, ເທວາ ສຸຠກິຓ຺ຫາ, ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສຕ຺ຕາວາໂສ. ສນ຺ຕາວຸໂສ, ສຕ຺ຕາ ອສຎ຺ຎິໂນ ອປ຺ປຏິສໍເວທິໂນ, ເສຍ຺ຍຖາປິ, ເທວາ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ, ອຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ສຕ຺ຕາວາໂສ. ສນ຺ຕາວຸໂສ, ສຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ…ເປ… ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປຄາ, ອຍໍ ຉຏ຺ໂຐ ສຕ຺ຕາວາໂສ. ສນ຺ຕາວຸໂສ, ສຕ຺ຕາ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນູປຄາ, ອຍໍ ສຕ຺ຕໂມ ສຕ຺ຕາວາໂສ. ສນ຺ຕາວຸໂສ, ສຕ຺ຕາ…ເປ… ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນູປຄາ, ອຍໍ ອຏ຺ຐໂມ ສຕ຺ຕາວາໂສ. ສນ຺ຕາວຸໂສ, ສຕ຺ຕາ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນູປຄາ, ອຍໍ ນວໂມ ສຕ຺ຕາວາໂສ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໑).

ປຸຣິມນເຍເນວ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ນວນ຺ນມຠາວໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ນວສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕເມສຸ ນວສຸ? ນວສຸ ສຕ຺ຕາວາເສສຸ. ອິເມສຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ນວສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ‘ນວ ປຎ຺ຫາ, ນວ ອຸທ຺ເທສາ, ນວ ເວຍ຺ຍາກຣຓານີ’ຕິ ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗).

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ນວ ຘມ຺ມາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ. ກຕເມ ນວ? ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໙) ວຈນໂຕ ນວສຸ ສຕ຺ຕາວາເສສຸ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນໍ ປຫາຍ ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ຊມຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສເນນ ວິຣຊ຺ຊມາໂນ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສເນນ ວິມຸຈ຺ຈມາໂນ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສເນນ ສມ຺ມາ ປຣິຍນ຺ຕທສ຺ສາວີ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມຕ຺ຕມຠິສເມຈ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນວສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕເມສຸ ນວສຸ? ນວສຸ ສຕ຺ຕາວາເສສູ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗).

ທສ ນາມ ກິນ຺ຕິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ອິມິນາປິ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ທສ ນາມ ກິນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເວຍ຺ຍາກຣເຓສຸ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ທສສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ… ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ກຕເມສຸ ທສສຸ? ທສສຸ ອກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ. ອິເມສຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ນິພ຺ພິນ຺ທມາໂນ…ເປ. … ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕິ. ‘ທສ ປຎ຺ຫາ ທສ ອຸທ຺ເທສາ ທສ ເວຍ຺ຍາກຣຓານີ’ຕິ ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗).

ອິຘ ປນ ຍສ຺ມາ ອຍມາຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸປເນຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາຕຸກາໂມ, ຍສ຺ມາ ວາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ພ຺ຍາກຕໍ ສຸພ຺ຍາກຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຍຫິ ທສຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣຫາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສໍ ອຘິຄມໍ ທີເປນ຺ໂຕ ທສຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣຫາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຍໂຕ ເອຕ຺ຖ ເຍຫິ ທສຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣຫາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ຕານິ ທສງ຺ຄານິ ‘‘ທສ ນາມ ກິ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ເຖເຣນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕານິ ຈ ທສ –

‘‘ອເສໂຂ ອເສໂຂຕິ, ຠນ຺ເຕ, ວຸຈ຺ຈຕິ, ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸ ອເສໂຂ ໂຫຕີຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອເສຂາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສຂາຍ ສມ຺ມາວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາອາຊີເວນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາວາຍາເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສຂາຍ ສມ຺ມາສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາສມາຘິນາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສເຂນ ສມ຺ມາຎາເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ອເສຂາຍ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອເສໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໑໑). –

ເອວມາທີສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ກຸມາຣປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ

ອິທານິ ກຸມາຣປຎ຺ຫານນ຺ຕຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ອິຘ ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິທຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ຠຄວຕາ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຍ຺ວາຍໍ ສຣຓຄມເນຫິ ສາສໂນຕາໂຣ, ສິກ຺ຂາປທທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກຸມາຣປຎ຺ເຫຫິ ຈ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາປ຺ປເຠທນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ, ສພ຺ໂພເປສ ປຣມມງ຺ຄລຠູໂຕ, ຍໂຕ ມງ຺ຄລຕ຺ຖິເກນ ເອຕ຺ເຖວ ອຠິໂຍໂຄ ກາຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈສ຺ສ ມງ຺ຄລຠາໂວ ອິມິນາ ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທມສ຺ສ ອິຘ ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ

ເອວໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ມາຕິກາ –

‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ເຈຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ວິຘິໍ;

ເອວມິຈ຺ຈາທິປາຐສ຺ສ, ອຕ຺ຖໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ.

‘‘ວຓ຺ຓຍນ຺ໂຕ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ວຕ຺ວາ ຍໍ ຍຕ຺ຖ ມງ຺ຄລໍ;

ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍ ຕສ຺ສ, ມງ຺ຄລຕ຺ຕໍ ວິຠາວເຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ເຈຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ວິຘິ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ຕາວ ອທ຺ຘຄາຖາ ຍທິທໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ…ເປ… ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສີ’’ຕິ, ອິທໍ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອິທຎ຺ຫິ ອນຸສ຺ສວວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສ ຈ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ, ຕສ຺ມາ ເນທໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ. ຍໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ອິທໍ ວຈນໍ ເກນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທາ, ກສ຺ມາ ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ – ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ເຈສາ ສພ຺ພສຸຕ຺ຕນິທານໂກສລ຺ລຕ຺ຖມາທິໂຕ ປຠຸຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊກວິນຍນາ, ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ ກຸສິນາຣາຍໍ ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ, ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພາເນ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ‘‘ອລໍ, ອາວຸໂສ, ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ, ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ, ສຸມຸຕ຺ຕາ ມຍໍ ເຕນ ມຫາສມເຓນ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ໂຫມ ‘ອິທໍ ໂວ ກປ຺ປຕິ ອິທໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ, ອິທານິ ປນ ມຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗; ທີ. ນິ. ໒.໒໓໒) ວຸຕ຺ຕວຈນມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູ ‘ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ ປາວຈນ’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ. ຍາວ ຈ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາວ ອນຕີຕສຕ຺ຖຸກເມວ ປາວຈນໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ຠຄວາ –

‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖).

‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍໍ, ຍຖຍິທໍ ສາສນໍ ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ’’.

ຍຎ຺ຈາຫໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ, ກສ຺ສປ, ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ເຈວ –

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ, ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂຕິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ –

ເອວມາທິນາ ນເຍນ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ສ ເມ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ? ‘‘ນນຸ ມໍ ຠຄວາ ຣາຊາ ວິຍ ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ‘ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກ ເມ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ອິມິນາ ອສາຘາຣເຓນ ອນຸຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ? ຍຖາຫ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ເອກມິທາຫໍ, ອາວຸໂສ, ສມຍໍ ປາວາຍ ກຸສິນາຣໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໓໑; ຈູຬວ. ໔໓໗) ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫ –

‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕິ, ຘມ຺ໂມ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ, ອວິນໂຍ ທິປ຺ປຕິ, ວິນໂຍ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ, ປຸເຣ ອຘມ຺ມວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ອວິນຍວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ວິນຍວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘເຣ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິອນາຄາມິສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວຠິກ຺ຂູ ອເນກສເຕ ອເນກສຫສ຺ເສ ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕ ມຫານຸຠາເວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິເຕ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠເທ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູເຍວ ເອກູນປຎ຺ຈສເຕ ປຣິຄ຺ຄເຫສິ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ເອເກນູນປຎ຺ຈອຣຫນ຺ຕສຕານິ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ກິສ຺ສ ປນ ເຖໂຣ ເອເກນູນມກາສີຕິ? ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖໍ. ເຕນ ຫາຍສ຺ມຕາ ສຫາປິ ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິ ກາຕຸໍ. ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ເສໂຂ ສກຣຓີໂຍ, ຕສ຺ມາ ສຫ ນ ສກ຺ກາ, ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ທສພລເທສິຕໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິກໍ ຠຄວໂຕ ອສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ. ຍທິ ເອວໍ ເສໂຂປິ ສມາໂນ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫູກາຣຕ຺ຕາ ເຖເຣນ ອຸຈ຺ຈິນິຕພ຺ໂພ ອສ຺ສ, ອຖ ກສ຺ມາ ນ ອຸຈ຺ຈິນິໂຕຕິ? ປຣູປວາທວິວຊ຺ຊນໂຕ. ເຖໂຣ ຫິ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອານນ຺ເທ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ. ຕຖາ ຫິ ນໍ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິເຕສຸ ຊາເຕສຸປິ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ກຸມາຣກວາເທນ ໂອວທຕິ. ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຈາຍໍ ອາຍສ຺ມາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸ ປຸຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂູ ຉນ຺ທາຄມນໍ ວິຍ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ພຫູ ອເສຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຐເປຕ຺ວາ ອານນ຺ທໍ ເສຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕໍ ເຖໂຣ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ ອຸປວເທຍ຺ຍຸໍ. ຕໍ ປຣູປວາທໍ ປຣິວິວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອານນ຺ທໍ ວິນາ ສງ຺ຄີຕິ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອນຸມຕິຍາ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ອຸຈ຺ຈິນິ.

ອຖ ສຍເມວ ຠິກ຺ຂູ ອານນ຺ທສ຺ສຕ຺ຖາຍ ເຖຣໍ ຍາຈິໍສຸ. ຍຖາຫ –

‘‘ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເສໂຂ, ອຠພ຺ໂພ ຉນ຺ທາ ໂທສາ ໂມຫາ ຠຍາ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ພຫຸ ຈາເນນ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ປຣິຍຕ຺ໂຕ, ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ເອວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸມຕິຍາ ອຸຈ຺ຈິນິເຕນ ເຕນາຍສ຺ມຕາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈເຖຣສຕານິ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ມຍໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ຣາຊຄຫໍ ໂຂ ມຫາໂຄຈຣໍ ປຫູຕເສນາສນໍ, ຍໍນູນ ມຍໍ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ນຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ? ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ຖາວຣກມ຺ມໍ, ໂກຈິ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸກ຺ໂກເຏຍ຺ຍາຕິ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ສາເວສິ. ຕໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໔໓໗) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຈ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸ ວີຕິວຕ຺ເຕສຸ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ອິທານິ ຄິມ຺ຫານໍ ທິຍຑ຺ໂຒ ມາໂສ ເສໂສ, ອຸປກຏ຺ຐາ ວສ຺ສູປນາຍິກາ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຣາຊຄຫໍ, ອາວຸໂສ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອຸປຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ. ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣປິ ອຸປຑ຺ຒໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຠຄວໂຕ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ, ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ມຫາປຣິເທໂວ ອໂຫສິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ກຸຫິໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ເຖເຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານສມເຍ ວິຍ ມຫາປຣິເທໂວ ອໂຫສິ.

ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ຕໍ ມຫາຊນໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທສພເລນ ວສິຕຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມິລາຕມາລາກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຐິຕກາເລ ກຣຓີຍໍ ວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມກາສິ. ອຖ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຠຸຕິ ຐານນິສຊ຺ຊພຫຸລຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກໍ ກາຍໍ ສມສ຺ສາເສຕຸໍ ທຸຕິຍທິວເສ ຂີຣວິເຣຈນໍ ປິວິຕ຺ວາ ວິຫາເຣເຍວ ນິສີທິ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຫິຕໍ ມາຓວກໍ ເອຕທໂວຈ –

‘‘ອກາໂລ ໂຂ, ມາຓວກ, ອຕ຺ຖິ ເມ ອຊ຺ຊ ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາ ປີຕາ, ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗).

ທຸຕິຍທິວເສ ເຈຕກຕ຺ເຖເຣນ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຸຏ຺ໂຐ ທີຆນິກາເຍ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ທສມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ອຖ ໂຂ ເຖໂຣ ເຊຕວເນ ວິຫາເຣ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ. ຕຖາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ຈ ສພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊຄຫເມວ ຄຕາ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊຄເຫ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາວິຫາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕອຸກ຺ລາປາ ອເຫສຸໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ປຣິນິພ຺ພາເນ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ຈ ປຣິເວເຓ ຈ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ເຖຣາ ຠຄວໂຕ ວຈນປູຊນຕ຺ຖໍ ຕິຕ຺ຖິຍວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ປຐມໍ ມາສໍ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ສຕ຺ຖຣິ ຐິເຕເຍວ ວິຫາເຣ ປຏິຊຄ຺ຄິໍສຸ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຉຑ຺ເຑສຸ’’ນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຈິນ຺ເຕສຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ຠຄວຕາ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ວຓ຺ຓິຕໍ, ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ປຐມໍ ມາສໍ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມ, ມຊ຺ຌິມໍ ມາສໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໘).

ເຕ ທຸຕິຍທິວເສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣມິ, ເກນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ປວາເຣສິ. ເຖຣາ ອຏ຺ຐາຣສມຫາວິຫາຣປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ປຏິເວເທສຸໍ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມກາຣເກ ມນຸສ຺ເສ ອທາສິ. ເຖຣາ ປຐມໍ ມາສໍ ສພ຺ພວິຫາເຣ ປຏິສງ຺ຂຣາເປສຸໍ.

ອຖ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕໍ, ມຫາຣາຊ, ວິຫາຣປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ, ອິທານິ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກໂຣມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ກໂຣຖ, ມຍ຺ຫໍ ອາຓາຈກ຺ກໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ໂຫຕຸ. ອາຓາເປຖ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ? ‘‘ຘມ຺ມສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເວຠາຣປພ຺ພຕປສ຺ເສ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓິຄຸຫາທ຺ວາເຣ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ, ຣາຊາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ, ວິສ຺ສກມ຺ມຸນາ ນິມ຺ມິຕສທິສໍ ສຸວິຠຕ຺ຕຠິຕ຺ຕິຖມ຺ຠໂສປານໍ ນານາວິຘມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມວິຈິຕ຺ຣໍ ມຫາມຓ຺ຑປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວິວິຘກຸສຸມທາມໂອລມ຺ພກວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕຈາຣຸວິຕານໍ ຣຕນວິຈິຕ຺ຣມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລມິວ ຈ ນໍ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຣໍ ສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານສທິສໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ມຫາມຓ຺ຑເປ ປຎ຺ຈສຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຄ຺ຆານິ ປຎ຺ຈກປ຺ປິຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓສຕານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຠາຄໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂໍ ເຖຣາສນໍ, ມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸຂໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາສນາຣຫໍ ຘມ຺ມາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ຈິຕ຺ຕພີຊນິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣຈາເປສິ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ.

ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາຫໍສຸ ‘‘ສ຺ເວ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ສງ຺ຆສນ຺ນິປາໂຕ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເສໂຂ ສກຣຓີໂຍ, ເຕນ ເຕ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ນິປາຕໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ‘‘ສ຺ເວ ສນ຺ນິປາໂຕ, ນ ໂຂ ປນ ເມຕໍ ປຕິຣູປໍ, ຍ຺ວາຫໍ ເສໂຂ ສມາໂນ ສນ຺ນິປາຕໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ກາຍຄຕາຍ ສຕິຍາ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ຈງ຺ກມາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍໍ ອາວຊ຺ເຊສິ. ທ຺ເວ ປາທາ ຠູມິໂຕ ມຸຕ຺ຕາ, ອປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ສີສໍ ພິມ຺ໂພຫນໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຍສ຺ມາ ຈງ຺ກເມນ ພຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ນນຸ ມໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ, ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗). ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ກຖາໂທໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມມ ປນ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍໍ, ເຕນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊມີ’’ຕິ ຈງ຺ກມາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ປາທໂຘວນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ໂຖກໍ ວິສ຺ສມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍໍ ມຎ຺ຈເກ ອຸປນາເມສິ. ທ຺ເວ ປາທາ ຠູມິໂຕ ມຸຕ຺ຕາ, ສີສຎ຺ຈ ພິມ຺ໂພຫນມສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິ. ຈຕຸອິຣິຍາປຖວິຣຫິຕໍ ເຖຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ເຕນ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອນິສິນ຺ໂນ ອນິປນ຺ໂນ ອຏ຺ຐິໂຕ ອຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຖ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ທຸຕິຍທິວເສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ຄໂຕ. ຠິກ຺ຂູ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທນ຺ຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາສນໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ. ຕຕ຺ຖ ເກຫິຈິ ‘‘ເອຕມາສນໍ ກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອານນ຺ທສ຺ສາຕິ. ‘‘ອານນ຺ໂທ ປນ ກຸຫິໍ ຄໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ຄມນກາໂລ’’ຕິ. ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສເນເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທີຕິປິ ເອເກ.

ເອວໍ ນິສິນ຺ເນ ຕສ຺ມິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມ ຘມ຺ມໍ ວາ ວິນຍໍ ວາ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ, ‘‘ຠນ຺ເຕ ມຫາກສ຺ສປ, ວິນໂຍນາມພຸທ຺ຘສາສນສ຺ສ ອາຍຸ, ວິນເຍ ຐິເຕ ສາສນໍ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ. ‘‘ກໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ວິນໂຍ ສງ຺ຄາຍິຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ອານນ຺ໂທ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ນປ຺ປໂຫຕິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຘຣມາໂນເຍວ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ – ‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍຘຣານໍ ຍທິທໍ ອຸປາລີ’’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໒໘). ຕສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍາມາຕິ. ຕໂຕ ເຖໂຣ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນິ. ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ສມ຺ມນ຺ນິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ –

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອາຍສ຺ມາປິ ອຸປາລິ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ວິນຍໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ, ອຸປາລິ, ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕໂຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ປຐມປາຣາຊິກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉິ, ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສພ຺ເພ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທໍ ສນິທານໍ ກຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຄຓສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ. ເອວໍ ເສສານິປີຕິ ສພ຺ພໍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອເຕນ ນເຍນ ສອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄໍ ສຂນ຺ຘກປຣິວາຣໍ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ເຒ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ.

ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍິຕຸກາໂມ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕຫິ ກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ໂມ ສງ຺ຄາຍິຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອານນ຺ທໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ຘມ຺ມໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຖ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທໍ ຣາຊາຄາຣເກ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ? ‘‘ສຸປ຺ປິຍຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕຎ຺ຈ ມາຓວກ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມຎ຺ຎຜລໍ; ປນາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຣາຊຄເຫ, ຠນ຺ເຕ, ຊີວກມ຺ພວເນ’’ຕິ. ‘‘ເກນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ເວເທຫິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສາມຎ຺ຎຜລສ຺ສ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ປຎ຺ຈປິ ນິກາເຍ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ປຎ຺ຈຫິ ເຖຣສເຕຫິ ກຕາ –

‘‘ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກຕາ, ເຕນ ປຎ຺ຈສຕາຕິ ຈ;

ເຖເຣເຫວ ກຕຕ຺ຕາ ຈ, ເຖຣິກາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອິມິສ຺ສາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍາ ວຕ຺ຕມານາຍ ສພ຺ພໍ ທີຆນິກາຍໍ ມຊ຺ຌິມນິກາຍາທິຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຂຸທ຺ທກນິກາຍໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ‘‘ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິວຈນາວສາເນ ‘‘ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິທາເນ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຕໍ ນິທານໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ຍຖາ ຈ ຠາສິຕໍ, ເຍນ ຈ ສຸຕໍ, ຍທາ ຈ ສຸຕໍ, ເຍນ ຈ ຠາສິຕໍ, ຍຕ຺ຖ ຈ ຠາສິຕໍ, ຍສ຺ສ ຈ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ກເຖຕຸກາເມນ ‘‘ເອວໍ ຠາສິຕໍ ມຍາ ສຸຕໍ, ເອກໍ ສມຍໍ ສຸຕໍ, ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຠາສິຕໍ, ເທວຕາຍ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ…ເປ… ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສີ’’ຕິ. ເອວມິທໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ປນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ‘‘ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍສ຺ມາ ອຍມາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ນິທານໍ ປຸຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາເນນ ຕໍ ນິທານໍ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວາ ອານນ຺ທໍ ຘມ຺ມາສເນ ນິສິນ຺ນໍ ວສີຄຓປຣິວຸຕໍ ທິສ຺ວາ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ຈິຕ຺ຕມຸປ຺ປນ຺ນໍ ‘‘ອຍມາຍສ຺ມາ ເວເທຫມຸນິ ປກຕິຍາປິ ສກ຺ຍກຸລມນ຺ວໂຍ ຠຄວໂຕ ທາຍາໂທ, ຠຄວຕາປິ ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຈຕູຫິ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ປິໂຍ ມນາໂປ, ອິທານິ ມຎ຺ເຎ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມຣຊ຺ຊທາຍຊ຺ຊໍ ປຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ຕໍ ອຠູຕຄຸຓສມ຺ຠາວນໍ ອນຘິວາເສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສາວກຠາວເມວ ທີເປຕຸໍ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ …ເປ… ອຊ຺ຌຠາສີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ອເນການິ ຈ ເທວຕາສຫສ຺ສານິ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອຠິນນ຺ທິໍສຸ, ມຫາຠູມິຈາໂລ ອໂຫສິ, ນານາວິຘກຸສຸມວສ຺ສໍ ອນ຺ຕລິກ຺ຂໂຕ ປປຕິ, ອຎ຺ຎານິ ຈ ພຫູນິ ອຈ຺ຉຣິຍານິ ປາຕຸຣເຫສຸໍ, ພຫູນຎ຺ຈ ເທວຕານໍ ສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ‘‘ຍໍ ອມ຺ເຫຫິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕໍ, ອິທາເນວ ຕໍ ປໂຣກ຺ຂາ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວມິທໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວທນ຺ເຕນາປິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ເຈຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ວິຘິ’’ນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອທ຺ຘຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ.

ເອວມິຈ຺ຈາທິປາຐວຓ຺ຓນາ

໑. ອິທານິ ‘‘ເອວມິຈ຺ຈາທິປາຐສ຺ສ, ອຕ຺ຖໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ’’ຕິ ເອວມາທິມາຕິກາຍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອວນ຺ຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ອຸປມູປເທສສມ຺ປຫໍສນຄຣຫຓວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄຫາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓາທີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນ, ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຘ. ປ. ໕໓) ອຸປມາຍໍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເອວໍ ເຕ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເຕ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໒໒) ອຸປເທເສ. ‘‘ເອວເມຕໍ ຠຄວາ, ເອວເມຕໍ ສຸຄຕາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ສມ຺ປຫໍສເນ. ‘‘ເອວເມວໍ ປນາຍໍ ວສລີ ຍສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ສ ມຸຓ຺ຑກສ຺ສ ສມຓກສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໗) ຄຣຫເຓ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑) ວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄເຫ. ‘‘ເອວໍ ພ຺ຍາ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໙໘) ອາກາເຣ. ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ມາຓວກ, ເຍນ ສມໂຓ ອານນ຺ໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ສມຓໍ ອານນ຺ທໍ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉ. ‘ສຸໂຠ ມາຓໂວ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ຠວນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ ສາຘຸ ກິຣ ຠວໍ ອານນ຺ໂທ ເຍນ ສຸຠສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ໂຕເທຍ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ, ເຕນຸປສງ຺ກມຕຸ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໕) ນິທສ຺ສເນ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ ກາລາມາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ ວາ ອກຸສລາ ວາຕິ? ອກຸສລາ, ຠນ຺ເຕ. ສາວຊ຺ຊາ ວາ ອນວຊ຺ຊາ ວາຕິ? ສາວຊ຺ຊາ, ຠນ຺ເຕ. ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕາ ວາ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖາ ວາຕິ? ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕາ, ຠນ຺ເຕ. ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວາ, ກຖໍ ໂວ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ? ສມຕ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ສມາທິນ຺ນາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂນ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ອວຘາຣເຓ. ອິຘ ປນ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣເຓສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ອາກາຣຕ຺ເຖນ ເອວໍ-ສທ຺ເທນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ນານານຍນິປຸຓມເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສກສກຠາສານຸຣູປໂຕ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ສພ຺ພຖາເມນ ປນ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕ຺ວາປິ ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອເກນາກາເຣນ ສຸຕນ຺ຕິ.

ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ ‘‘ນາຫໍ ສຍມ຺ຠູ, ນ ມຍາ ອິທໍ ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອວໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລສຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ, ຄຕິມນ຺ຕານໍ, ສຕິມນ຺ຕານໍ, ຘິຕິມນ຺ຕານໍ, ອຸປຏ຺ຐາການໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙-໒໒໓) ເອວໍ ຠຄວຕາ ປສຕ຺ຖຠາວານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘາຣຓພລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕໍ ຊເນຕິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ອນູນມນຘິກໍ, ເອວເມວ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເມ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ຄາຖາຠິຄີຕໍ ເມ ອໂຠຊເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໘໑) ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໘໘) ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ມມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ‘‘ມຍາ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ມມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ສຸຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສຸຕສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ຄມນຂ຺ຍາຕຣາຄາຠິຠູຕູປຈິຕານຸໂຍຄໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂສຕທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຕາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ເສນາຍ ປສຸໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ຂ຺ຍາຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອວສ຺ສຸຕາ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໕໗) ຣາຄາຠິຠູຕາ ຣາຄາຠິຠູຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ອນປ຺ປກ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໗.໑໒) ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຍ ຌານປ຺ປສຸຕາ ຘີຣາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໘໑) ຌານານຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑) ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘໂຣ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໓໙) ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕຘໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ສຸຕນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວາ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕທາ ‘‘ເອວໍ ມຍາ ສຸຕໍ, ໂສຕວິຎ຺ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ອຸປຘາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍທາ ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ມມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕທາ ‘‘ເອວໍ ມມ ສຸຕໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ອຸປຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ ເອວນ຺ຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນໍ. ເມຕິ ວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລນິທສ຺ສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ອສ຺ສວນຠາວປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອນູນານຘິກາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ສວນາທິຈິຕ຺ຕານໍ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕຠາວນິທສ຺ສນໍ. ເມຕິ ອຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ.

ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ເມຕິ ປຸຄ຺ຄລນິທສ຺ສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນໍ.

ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານໍ ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ນານປ຺ປກາຣນິທ຺ເທໂສ. ເມຕິ ກຕ຺ຕາຣນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິສຍນິທ຺ເທໂສ.

ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ເມຕິ ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ.

ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ຠາວນິທ຺ເທໂສ. ເມຕິ ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ.

ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ສຈ຺ຉິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປນິຘາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເອວນ຺ຕິ ວຈເນນ ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕິ, ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ສຸຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມສໍ. ຕຖາ ເອວນ຺ຕິ ວຈເນນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ທີເປຕິ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ນານປ຺ປກາຣປ຺ປຏິເວຘາຠາວໂຕ. ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສວນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ‘‘ນ ມຍາ ສຸຕໍ, ປຸນ ຠຓຖາ’’ຕິ ຠຓຕິ. ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິໍ ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ສາເຘຕິ, ອວິກ຺ເຂເປນ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຎ຺ຈ. ເອວນ຺ຕິ ຈ ອິມິນາ ຠທ຺ທເກນ ອາກາເຣນ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຕ຺ຕໂນ ທີເປຕິ, ສຸຕນ຺ຕິ ສວນໂຍເຄນ ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຕຖາ ອາສຍສຸທ຺ຘິໍ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຎ຺ຈ, ຕາຍ ຈ ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໍ, ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໍ.

ເອວນ຺ຕິ ຈ ອິມິນາ ນານປ຺ປກາຣປຏິເວຘທີປເກນ ວຈເນນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປທໍ ທີເປຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂສຕພ຺ພເຠທປຏິເວຘທີປເກນ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປທໍ ທີເປຕິ. ເອວນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣທີປກໍ ວຈນໍ ຠຓນ຺ໂຕ ‘‘ເອເຕ ມຍາ ຘມ຺ມາ ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ’’ຕິ ຎາເປຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ອິທໍ ສວນໂຍຄທີປກວຈນໍ ຠຓນ຺ໂຕ ‘‘ພຫູ ມຍາ ຘມ຺ມາ ສຸຕາ ຘາຕາ ວຈສາ ປຣິຈິຕາ’’ຕິ ຎາເປຕິ. ຕທຸຠເຍນປິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິໍ ທີເປນ຺ໂຕ ສວເນ ອາທຣໍ ຊເນຕິ.

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ສກເລນປິ ວຈເນນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິໍ, ອຕິກ຺ກມຕິ, ສາວກຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕຖາ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ‘‘ເກວລໍ ສຸຕເມເວຕໍ ມຍາ, ຕສ຺ເສວ ຕຸ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ທີເປນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອປທິສຕິ, ຊິນວຈນໍ ອປ຺ເປຕິ, ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ.

ອປິຈ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕຠາວໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ປຸຣິມສ຺ສວນໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມິທໍ ມຍາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວິສາຣທສ຺ສ ທສພລຘຣສ຺ສ ອາສຠຏ຺ຐານຏ຺ຐາຍິໂນ ສີຫນາທນາທິໂນ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຘມ຺ມາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມທີປສ຺ສ ຘມ຺ມປ຺ປຏິສຣຓສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ. ນ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖ ວາ ຘມ຺ເມ ວາ ປເທ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ວາ ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ສານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ, ສທ຺ຘາສມ຺ປທໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ວິນາສຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘໍ, ສທ຺ຘໍ ວຑ຺ເຒຕິ ສາສເນ;

ເອວໍ ເມ ສຸຕມິຈ຺ເຈວໍ, ວທໍ ໂຄຕມສາວໂກ’’ຕິ.

ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ. ສມຍນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນິທ຺ເທໂສ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ອນິຍມິຕປຣິທີປນໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຍສທ຺ໂທ –

ສມວາເຍ ຂເຓ ກາເລ, ສມູເຫ ເຫຕຸທິຏ຺ຐິສຸ;

ປຏິລາເຠ ປຫາເນ ຈ, ປຏິເວເຘ ຈ ທິສ຺ສຕິ.

ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗) ສມວາໂຍ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໙) ຂໂຓ. ‘‘ອຸຓ຺ຫສມໂຍ ປຣິຬາຫສມໂຍ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ປາຈິ. ໓໕໘) ກາໂລ. ‘‘ມຫາສມໂຍ ປວນສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ສມູໂຫ. ‘‘ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ, ຠຄວາ ໂຂ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ໂສປິ ມໍ ຊານິສ຺ສຕິ, ‘ຠທ຺ທາລິ, ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ, ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ ຠທ຺ທາລິ ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໕) ເຫຕຸ. ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ສມຍປ຺ປວາທເກ ຕິນ຺ທຸກາຈີເຣ ເອກສາລເກ ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາເມ ປຏິວສຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໐) ທິຏ຺ຐິ.

‘‘ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ຈຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກ;

ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ ຘີໂຣ, ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙) –

ເອວມາທີສຸ ປຏິລາໂຠ. ‘‘ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາ ອນ຺ຕມກາສິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໘) ປຫານໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໒.໘) ປຏິເວໂຘ. ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ສໍວຈ຺ຉຣອຸຕຸມາສອຑ຺ຒມາສຣຕ຺ຕິທິວປຸພ຺ພຓ຺ຫມຊ຺ຌນ຺ຫິກສາຍນ຺ຫປຐມມຊ຺ຌິມ- ປຈ຺ຉິມຍາມມຸຫຸຕ຺ຕາທີສຸ ກາລຂ຺ເຍສຸ ສມເຍສຸ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

ເຍ ວາ ອິເມ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິສມໂຍ ຊາຕິສມໂຍ ສໍເວຄສມໂຍ ອຠິນິກ຺ຂມນສມໂຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກສມໂຍ ມາຣວິຊຍສມໂຍ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ ເທສນາສມໂຍ ປຣິນິພ຺ພານສມໂຍຕິ ເອວມາທໂຍ ຠຄວໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ອຕິວິຍ ປກາສາ ອເນກກາລຂ຺ຍາ ເອວ ສມຍາ. ເຕສຸ ສມເຍສຸ ເທສນາສມຍສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ຈາຍໍ ຎາຓກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມເຍສຸ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມໂຍ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິສມເຍສຸ ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ, ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ກຣຓີຍທ຺ວຍສມເຍສຸ ຘມ຺ມີກຖາສມໂຍ, ເທສນາປຏິປຕ຺ຕິສມເຍສຸ ເທສນາສມໂຍ, ເຕສຸປິ ສມເຍສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ອຖ ກສ຺ມາ ຍຖາ ອຠິຘມ຺ເມ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ຈ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ວິນເຍ ຈ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິ ກຣຓວຈເນນ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ອິຘ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ, ອິຘ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຠິຘມ຺ເມ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ຈ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ອຘິກຣຓຎ຺ຫິ ກາລຕ຺ໂຖ ສມູຫຕ຺ໂຖ ຈ ສມໂຍ, ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ຠາເວນ ເຕສໍ ຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

ວິນເຍ ຈ ເຫຕ຺ວຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ໂຍ ຫິ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ກຣຓວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

ອິຘ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ມິຎ຺ຈ ເອວໍຊາຕິເກ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາເຐ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ອິມໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສສິ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໍ ສມຍໍ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສິ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອິຘ ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ, ຠຸມ຺ເມນ ກຣເຓນ ຈ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຸປໂຍເຄນ ໂສ ອິຘາ’’ຕິ.

ຠຄວາຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນເມຕໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມໍ;

ຄຣຸ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ນາມໍ ອາວຕ຺ຖິກໍ, ລິງ຺ຄິກໍ, ເນມິຕ຺ຕກໍ, ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ‘‘ຍທິຈ຺ຉກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຈ຺ໂຉ ທມ຺ໂມ ພລິພທ຺ໂຘຕິ ເອວມາທິ ອາວຕ຺ຖິກໍ, ທຓ຺ຑີ ຉຕ຺ຕີ ສິຂີ ກຣີຕິ ເອວມາທິ ລິງ຺ຄິກໍ, ເຕວິຊ຺ໂຊ ຉຬຠິຎ຺ໂຎຕິ ເອວມາທິ ເນມິຕ຺ຕກໍ, ສິຣິວຑ຺ຒໂກ ຘນວຑ຺ຒໂກຕິ ເອວມາທິ ວຈນຕ຺ຖມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອິທໍ ປນ ຠຄວາຕິ ນາມໍ ຄຸຓເນມິຕ຺ຕກໍ, ນ ມຫາມາຍາຍ, ນ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາເຊນ, ນ ອສີຕິຍາ ຎາຕິສຫສ຺ເສຫິ ກຕໍ, ນ ສກ຺ກສນ຺ຕຸສິຕາທີຫິ ເທວຕາວິເສເສຫິ ກຕໍ. ຍຖາຫ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕໍ…ເປ… ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິທໍ ຠຄວາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໘໔).

ຍໍ ຄຸຓເນມິຕ຺ຕກຎ຺ເຈຕໍ ນາມໍ, ເຕສໍ ຄຸຓານໍ ປກາສນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ຄາຖໍ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ຠຄີ ຠຊີ ຠາຄີ ວິຠຕ຺ຕວາ ອິຕິ,

ອກາສິ ຠຄ຺ຄນ຺ຕິ ຄຣູຕິ ຠາຄ຺ຍວາ;

ພຫູຫິ ຎາເຍຫິ ສຸຠາວິຕຕ຺ຕໂນ,

ຠວນ຺ຕໂຄ ໂສ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ນິທ຺ເທສາທີສຸ (ມຫານິ. ໘໔; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ປຣິຍາໂຍ –

‘‘ຠາຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠເຄຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕວາ;

ຠຕ຺ຕວາ ວນ຺ຕຄມໂນ, ຠເວສຸ ຠຄວາ ຕໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຓ຺ຓາຄໂມ ວຓ຺ຓວິປຣິຍາໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສທ຺ທນເຍນ ວາ ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ທານສີລາທິປາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠາຄ຺ຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຠາຄ຺ຍວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂລຠໂທສໂມຫວິປຣີຕມນສິກາຣອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປໂກຘູປນາຫມກ຺ຂປລາ- ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍມາຍາສາເຐຍ຺ຍຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠມານາຕິມານມທປມາທຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຕິວິຘາກຸສລມູລທຸຈ຺ຈຣິຕ- ສໍກິເລສມລວິສມສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກປປຎ຺ຈຈຕຸພ຺ພິຘວິປຣິເຍສອາສວຄນ຺ຖໂອຆໂຍຄອຄຕິຕຓ຺ຫຸປາທານ- ປຎ຺ຈເຈໂຕຂິລວິນິພນ຺ຘນີວຣຓາຠິນນ຺ທນຉວິວາທມູລຕຓ຺ຫາກາຍສຕ຺ຕານຸສຍ- ອຏ຺ຐມິຈ຺ຉຕ຺ຕນວຕຓ຺ຫາມູລກທສາກຸສລກມ຺ມປຖທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕ- ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕປ຺ປເຠທສພ຺ພທຣຖປຣິຬາຫກິເລສສຕສຫສ຺ສານິ, ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ປຎ຺ຈ ກິເລສກ຺ຂນ຺ຘອຠິສງ຺ຂາຣມຈ຺ຈຸເທວປຸຕ຺ຕມາເຣ ອຠຎ຺ຊິ, ຕສ຺ມາ ຠຄ຺ຄຕ຺ຕາ ເອເຕສໍ ປຣິສ຺ສຍານໍ ຠຄ຺ຄວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຠຄ຺ຄຣາໂຄ ຠຄ຺ຄໂທໂສ, ຠຄ຺ຄໂມໂຫ ອນາສໂວ;

ຠຄ຺ຄາສ຺ສ ປາປກາ ຘມ຺ມາ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຠາຄ຺ຍວຕາຍ ຈສ຺ສ ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສ ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ, ຠຄ຺ຄໂທສຕາຍ ຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ໂລກິຍສຣິກ຺ຂການໍ ພຫຸມານຠາໂວ, ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິເຕຫິ ອຠິຄມນີຍຕາ. ຕຖາ ອຠິຄຕານຎ຺ຈ ເນສໍ ກາຍຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂາປນຍເນ ປຏິພລຠາໂວ, ອາມິສທານຘມ຺ມທາເນຫິ ອຸປກາຣິຕາ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸເຂຫິ ຈ ສໍໂຍຊນສມຕ຺ຖຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ໂລເກ ອິສ຺ສຣິຍຘມ຺ມຍສສິຣິກາມປຍຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠຄສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ, ປຣມຎ຺ຈສ຺ສ ສກຈິຕ຺ເຕ ອິສ຺ສຣິຍໍ, ອຓິມາລຆິມາທິກໍ ວາ ໂລກິຍສມ຺ມຕໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຖາ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ຘມ຺ໂມ, ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປໂກ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄໂຕ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຍໂສ, ຣູປກາຍທສ຺ສນພ຺ຍາວຏຊນນຍນມນປ຺ປສາທຊນນສມຕ຺ຖາ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣາ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສິຣີ, ຍໍ ຍໍ ອເນນ ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ອຕ຺ຕຫິຕໍ ປຣຫິຕໍ ວາ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕເຖວ ອຠິນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິສຎ຺ຎິໂຕ ກາໂມ, ສພ຺ພໂລກຄຣຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ສມ຺ມາວາຍາມສງ຺ຂາໂຕ ປຍຕ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອິເມຫິ ຠເຄຫິ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ ຠຄາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ກຸສລາທິເຠເທຫິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ, ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸສຈ຺ຈອິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາ ກຸສລາທິຘມ຺ເມ, ປີຬນສງ຺ຂຕສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນ ວາ ທຸກ຺ຂມຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອາຍູຫນນິທານສໍໂຍຄປລິໂພຘຏ຺ເຐນ ສມຸທຍໍ, ນິສ຺ສຣຓວິເວກາສງ຺ຂຕອມຕຏ຺ເຐນ ນິໂຣຘໍ, ນິຍ຺ຍານິກເຫຕຸທສ຺ສນາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ມຄ຺ຄໍ ວິຠຕ຺ຕວາ, ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ເທສິຕວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຠຕ຺ຕວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ເອສ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣ ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວເກ ສຸຎ຺ຎຕາປ຺ປຓິຫິຕານິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ເຂ ອຎ຺ເຎ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ຠຊິ ເສວິ ພຫຸລມກາສິ, ຕສ຺ມາ ຠຕ຺ຕວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ຕີສຸ ຠເວສຸ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ຄມນໍ ອເນນ ວນ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຠເວສຸ ວນ຺ຕຄມໂນຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠວສທ຺ທໂຕ ຠກາຣໍ ຄມນສທ຺ທໂຕ ຄກາຣໍ ວນ຺ຕສທ຺ທໂຕ ວກາຣຎ຺ຈ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ອາທາຍ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ໂລເກ ‘‘ເມຫນສ຺ສ ຂສ຺ສ ມາລາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ເມຂລາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມສຣີຣໍ ປກາເສຕິ, ເຕນ ‘‘ນຍິທໍ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ ປາວຈນໍ, ອຍໍ ໂວ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ອທສ຺ສເນນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຊນໍ ສມສ຺ສາເສຕິ.

ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາຕິ ວຈເນນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວໂຕ ອວິຊ຺ຊມານຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣູປກາຍປຣິນິພ຺ພານໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ‘‘ເອວໍວິຘສ຺ສ ອິມສ຺ສ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ເທເສຕາ ທສພລຘໂຣ ວຊິຣສງ຺ຆາຕກາໂຍ ໂສປິ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຕຕ຺ຖ ເກນຎ຺ເຎນ ຊີວິເຕ ອາສາ ຊເນຕພ຺ພາ’’ຕິ ຊີວິຕມທມຕ຺ຕໍ ຊນໍ ສໍເວເຊຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ.

ເອວນ຺ຕິ ຈ ຠຓນ຺ໂຕ ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ, ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຠຄວາຕິ ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສາວຕ຺ຖີຕິ ສວຕ຺ຖສ຺ສ ອິສິໂນ ນິວາສຏ຺ຐານຠູຕໍ ນຄຣໍ, ຍຖາ ກາກນ຺ທີ ມາກນ຺ທີຕິ, ເອວໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ສາວຕ຺ຖີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄໍ ສພ຺ພເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສາວຕ຺ຖີ. ສຕ຺ຖສມາໂຍເຄ ຈ ‘‘ກິໍ ຠຓ຺ຑມຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ສພ຺ພມຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຈນມຸປາທາຍ ສາວຕ຺ຖີ.

‘‘ສພ຺ພທາ ສພ຺ພູປກຣຓໍ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສໂມຫິຕໍ;

ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມຸປາທາຍ, ສາວຕ຺ຖີຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ໂກສລານໍ ປຸຣໍ ຣມ຺ມໍ, ທສ຺ສເນຍ຺ຍໍ ມໂນຣມໍ;

ທສຫິ ສທ຺ເທຫິ ອວິວິຕ຺ຕໍ, ອນ຺ນປານສມາຍຸຕໍ.

‘‘ວຸຑ຺ຒິໍ ເວປຸລ຺ລຕໍ ປຕ຺ຕໍ, ອິທ຺ຘໍ ຜີຕໍ ມໂນຣມໍ;

ອາຬກມນ຺ທາວ ເທວານໍ, ສາວຕ຺ຖິປຸຣມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔);

ຕສ຺ສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ.

ວິຫຣຕີຕິ ອວິເສເສນ ອິຣິຍາປຖທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄິປຣິທີປນເມຕໍ. ອິຘ ປນ ຐານຄມນາສນສຍນປ຺ປເຠເທສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອຎ຺ຎຕຣອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ, ເຕນ ຐິໂຕປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ສຍາໂນປິ ຠຄວາ ວິຫຣຕິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອປເຣນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຕສ຺ມາ ວິຫຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເຊຕວເນຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຊນໍ ຊິນາຕີຕິ ເຊໂຕ, ຣຎ຺ຎາ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຊເນ ຊິເຕ ຊາໂຕຕິ ເຊໂຕ, ມງ຺ຄລກມ຺ຍຕາຍ ວາ ຕສ຺ສ ເອວໍ ນາມເມວ ກຕນ຺ຕິປິ ເຊໂຕ. ວນຍຕີຕິ ວນໍ, ອຕ຺ຕສມ຺ປທາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຠຕ຺ຕິໍ ກາເຣຕິ, ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນຸເຕ ອິຕິ ວາ ວນໍ, ນານາວິຘກຸສຸມຄນ຺ຘສມ຺ໂມທມຕ຺ຕໂກກິລາທິວິຫງ຺ຄວິຣຸເຕຫິ ມນ຺ທມາລຸຕຈລິຕຣຸກ຺ຂສາຂາວິຏປປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວປລາເສຫິ ຈ ‘‘ເອຖ ມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ປາຓິໂນ ຍາຈຕິ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຊຕສ຺ສ ວນໍ ເຊຕວນໍ. ຕຎ຺ຫິ ເຊເຕນ ຣາຊກຸມາເຣນ ໂຣປິຕໍ ສໍວຑ຺ຒິຕໍ ປຣິປາລິຕໍ, ໂສ ຈ ຕສ຺ສ ສາມີ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເຊຕວນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ເຊຕວເນ.

ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸທຕ຺ໂຕ ນາມ ໂສ ຄຫປຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ກຕນາມວເສນ, ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘິຕາຍ ຕຸ ວິຄຕມລມຈ຺ເຉຣຕາຍ ກຣຸຓາທິຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອນາຖານໍ ປິຓ຺ຑໍ ອທາສິ, ເຕນ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ. ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຓິໂນ, ວິເສເສນ ວາ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ອາຣາໂມ, ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາທິໂສຠນຕາຍ ນາຕິທູຣນາຈ຺ຈາສນ຺ນຕາທິປຎ຺ຈວິຘເສນາສນງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄມ຺ມ ຣມນ຺ຕິ ອຠິຣມນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄເຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍເຍວ ອາເນຕ຺ວາ ຣເມຕີຕິ ອາຣາໂມ. ໂສ ຫິ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ຄຫປຕິນາ ເຊຕສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ອຏ຺ຐາຣສຫິຣຎ຺ຎໂກຏິສນ຺ຖາເຣນ ກິຓິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ເສນາສນໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ວິຫາຣມຫໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເອວໍ ຈຕຸປຎ຺ຎາສາຍ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິປຣິຈ຺ຈາເຄນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາຕິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເຊຕວເນ’’ຕິ ວຈນໍ ປຸຣິມສາມິປຣິກິຕ຺ຕນໍ, ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ ປຈ຺ຉິມສາມິປຣິກິຕ຺ຕນໍ. ກິເມເຕສໍ ປຣິກິຕ຺ຕເນ ປໂຍຊນນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຘິກາຣໂຕ ຕາວ ‘‘ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉານິຍາມກຣຓໍ ອຎ຺ເຎສໍ ປຸຎ຺ຎກາມານໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊເນ ນິໂຍຊນຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກປາສາທມາປເນ ຠູມິວິກ຺ກຍລທ຺ຘາ ອຏ຺ຐາຣສ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ ອເນກໂກຏິອຄ຺ຆນກາ ຣຸກ຺ຂາ ຈ ເຊຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ຈຕຸປຎ຺ຎາສ ໂກຏິໂຍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ. ຍໂຕ ເຕສໍ ປຣິກິຕ຺ຕເນນ ‘‘ເອວໍ ປຸຎ຺ຎກາມາ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຎ຺ເຎປິ ປຸຎ຺ຎກາເມ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊເນ ນິໂຍເຊຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎກາມານໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊເນ ນິໂຍຊນໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ‘ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ‘ສາວຕ຺ຖິຍ’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເອກໍ ສມຍໍ ວິຫຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ – ນນຸ ວຸຕ຺ຕເມຕໍ ‘‘ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິ, ຍໂຕ ຍຖາ ຄງ຺ຄາຍມຸນາທີນໍ ສມີເປ ໂຄຍູຖານິ ຈຣນ຺ຕານິ ‘‘ຄງ຺ຄາຍ ຈຣນ຺ຕິ, ຍມຸນາຍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ຍທິທໍ ສາວຕ຺ຖິຍາ ສມີເປ ເຊຕວນໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາໂມ, ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຫິສ຺ສ ສາວຕ຺ຖິວຈນໍ, ປພ຺ພຊິຕານຸຣູປນິວາສຏ຺ຐານນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເສສວຈນໍ.

ຕຕ຺ຖ ສາວຕ຺ຖິກິຕ຺ຕເນນ ຠຄວໂຕ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຊຕວນາທິກິຕ຺ຕເນນ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານໂຕ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄວຊ຺ຊນູປາຍທສ຺ສນໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍຄໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວິເວກາຘິມຸຕ຺ຕິໍ. ປຸຣິເມນ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ. ປຸຣິເມນ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນາຘິມຸຕ຺ຕິຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣຫິຕສຸຂກຣເຓ ນິຣຸປເລປຕໍ. ປຸຣິເມນ ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາຄນິມິຕ຺ຕໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານຸໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຣິເມນ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເທວານໍ. ປຸຣິເມນ ໂລເກ ຊາຕສ຺ສ ໂລເກ ສໍວຑ຺ຒຠາວໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ໂລເກນ ອນຸປລິຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ເອວມາທິ.

ອຖາຕິ ອວິຈ຺ເຉທຕ຺ເຖ, ໂຂຕິ ອຘິກາຣນ຺ຕຣນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕນ ອວິຈ຺ຉິນ຺ເນເຍວ ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ວິຫາເຣ ອິທມຘິກາຣນ຺ຕຣໍ ອຸທປາທີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິໍ ຕນ຺ຕິ? ອຎ຺ຎຕຣາ ເທວຕາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕຣາຕິ ອນິຍມິຕນິທ຺ເທໂສ. ສາ ຫິ ນາມໂຄຕ຺ຕໂຕ ອປາກຏາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເທໂວ ເອວ ເທວຕາ, ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສາຘາຣຓເມຕໍ. ອິຘ ປນ ປຸຣິໂສ ເອວ, ໂສ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ກິນ຺ຕຸ, ສາຘາຣຓນາມວເສນ ເທວຕາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ໂທ ຂຍສຸນ຺ທຣາຠິຣູປອພ຺ຠນຸໂມທນາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ, ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໘໓; ອ. ນິ. ໘.໒໐) ຂເຍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຍໍ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໐໐) ສຸນ຺ທເຣ.

‘‘ໂກ ເມ ວນ຺ທຕິ ປາທານິ, ອິທ຺ຘິຍາ ຍສສາ ຊລໍ;

ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນ, ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໕໗); –

ເອວມາທີສຸ ອຠິຣູເປ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ອ. ນິ. ໒.໑໖; ປາຣາ. ໑໕) ອພ຺ຠນຸໂມທເນ. ອິຘ ປນ ຂເຍ. ເຕນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ປຣິກ຺ຂີຓາຍ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕວຓ຺ຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ໂທ ອຠິຣູເປ, ວຓ຺ຓສທ຺ໂທ ປນ ຉວິຖຸຕິກຸລວຄ຺ຄກາຣຓສຓ຺ຐານປມາຓຣູປາຍຕນາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓສິ ຠຄວາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໕໓) ຉວິຍໍ. ‘‘ກທາ ສຎ຺ຎູຬ຺ຫາ ປນ ເຕ ຄຫປຕິ ອິເມ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວຓ຺ຓາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໗) ຖຸຕິຍໍ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ວຓ຺ຓາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໑໑໕) ກຸລວຄ຺ເຄ. ‘‘ອຖ ເກນ ນຸ ວຓ຺ເຓນ, ຄນ຺ຘເຖໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໔) ກາຣເຓ. ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິຣາຊວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໘) ສຓ຺ຐາເນ. ‘‘ຕໂຍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ປມາເຓ. ‘‘ວຓ຺ໂຓ ຄນ຺ໂຘ ຣໂສ ໂອຊາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ຣູປາຍຕເນ. ໂສ ອິຘ ຉວິຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕວຓ຺ຓາຕິ ອຠິຣູປຈ຺ຉວີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເກວລກປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລສທ຺ໂທ ອນວເສສເຍຠຸຍ຺ຍອພ຺ຍາມິສ຺ສານຕິເຣກທຬ຺ຫຕ຺ຖວິສໍໂຍຄາທິອເນກຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ປາຣາ. ໑) ອນວເສສຕາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເກວລກປ຺ປາ ຈ ອງ຺ຄມາຄຘາ ປຫູຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ອາທາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມຫາວ. ໔໓) ເຍຠຸຍ຺ຍຕາ. ‘‘ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ວິຠ. ໒໒໕) ອພ຺ຍາມິສ຺ສຕາ. ‘‘ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕກໍ ນູນ ອຍມາຍສ຺ມາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມຫາວ. ໒໔໔) ອນຕິເຣກຕາ. ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ອນຸຣຸທ຺ຘສ຺ສ ພາຫິໂຍ ນາມ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ເກວລກປ຺ປໍ ສງ຺ຆເຠທາຍ ຐິໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໓) ທຬ຺ຫຕ຺ຖຕາ. ‘‘ເກວລີ ວຸສິຕວາ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໗) ວິສໍໂຍໂຄ. ອິຘ ປນສ຺ສ ອນວເສສຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ກປ຺ປສທ຺ໂທ ປນາຍໍ ອຠິສທ຺ທຫນໂວຫາຣກາລປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຉທນວິກປ຺ປເລສສມນ຺ຕຠາວາທິອເນກຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ໂອກປ຺ປນີຍເມຕໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ, ຍຖາ ຕໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ອຠິສທ຺ທຫນມຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ເປຫິ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຈູຬວ. ໒໕໐) ໂວຫາໂຣ. ‘‘ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ກາໂລ. ‘‘ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ກປ຺ໂປ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໐໙໘; ຈູຬນິ. ກປ຺ປມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໑໑໗, ກປ຺ປມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໖໑) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ອລງ຺ກໂຕ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໓໖໘) ເຉທນໍ. ‘‘ກປ຺ປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຈູຬວ. ໔໔໖) ວິກປ຺ໂປ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ກປ຺ໂປ ນິປຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໘໐) ເລໂສ. ‘‘ເກວລກປ຺ປໍ ເວຬຸວນໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໙໔) ສມນ຺ຕຠາໂວ. ອິຘ ປນສ຺ສ ສມນ຺ຕຠາໂວ ອຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍໂຕ ເກວລກປ຺ປໍ ເຊຕວນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນວເສສໍ ສມນ຺ຕໂຕ ເຊຕວນນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂອຠາເສຕ຺ວາຕິ ອາຠາຍ ຜຣິຕ຺ວາ, ຈນ຺ທິມາ ວິຍ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກປຊ຺ໂຊຕໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ຍໂຕ ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ, ຕຕ຺ຖ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍນ ວາ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ, ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກນ ຈ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ? ນານປ຺ປກາຣຄຸຓວິເສສາຘິຄມາຘິປ຺ປາເຍນ, ສາທຸຣສຜລູປໂຠຄາຘິປ຺ປາເຍນ ທິຊຄເຓຫິ ນິຈ຺ຈຜລິຕມຫາຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ຈ ຄຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນໍ. ອຖ ວາ ເອວໍ ຄຕາ ຕໂຕ ອາສນ຺ນຕຣໍ ຐານໍ ຠຄວໂຕ ສມີປສງ຺ຂາຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຓມິຕ຺ວາ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ.

ເອກມນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ເອໂກກາສໍ ເອກປສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຏ຺ຐາສີຕິ ນິສຊ຺ຊາທິປຏິກ຺ເຂໂປ, ຐານໍ ກປ຺ເປສິ, ຐິຕາ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຖໍ ຐິຕາ ປນ ສາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ອຫູຕິ?

‘‘ນ ປຈ຺ຉໂຕ ນ ປຸຣໂຕ, ນາປິ ອາສນ຺ນທູຣໂຕ;

ນ ກຈ຺ເຉ ໂນປິ ປຏິວາເຕ, ນ ຈາປິ ໂອຓຕຸຓ຺ຓເຕ;

ອິເມ ໂທເສ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ອຫູ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ອຏ຺ຐາສິ ເອວ, ນ ນິສີທີຕິ? ລຫຸໍ ນິວຕ຺ຕິຕຸກາມຕາຍ. ເທວຕາໂຍ ຫິ ກຎ຺ຈິເທວ ອຕ຺ຖວສໍ ປຏິຈ຺ຈ ສຸຈິປຸຣິໂສ ວິຍ ວຈ຺ຈຏ຺ຐານໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປກຕິຍາ ປນ ຕາສໍ ໂຍຊນສຕໂຕ ປຠຸຕິ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຕາຍ ປຏິກູໂລ ໂຫຕິ, ນ ເອຕ຺ຖ ອຠິຣມນ຺ຕິ, ເຕນ ສາ ອາຄຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ລຫຸໍ ນິວຕ຺ຕິຕຸກາມຕາຍ ນ ນິສີທິ. ຍສ຺ສ ຈ ຄມນາທິອິຣິຍາປຖປຣິສ຺ສມສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖໍ ນິສີທນ຺ຕິ, ໂສ ເທວານໍ ປຣິສ຺ສໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາປິ ນ ນິສີທິ. ເຍ ຈ ມຫາສາວກາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ, ເຕ ປຕິມາເນຕິ, ຕສ຺ມາປິ ນ ນິສີທິ. ອປິຈ ຠຄວຕິ ຄາຣເວເນວ ນ ນິສີທິ. ເທວຕານຎ຺ຫິ ນິສີທິຕຸກາມານໍ ອາສນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ອນິຈ຺ຉມານາ ນິສຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ.

ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ໂຂ ສາ ເທວຕາຕິ ເອວໍ ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ໂຂ ສາ ເທວຕາ. ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສີຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອກ຺ຂຣປທນິຍມິຕຄນ຺ຖິເຕນ ວຈເນນ ອຠາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ? ພຫູ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ…ເປ… ພ຺ຣູຫິ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ.

ມງ຺ຄລປຎ຺ຫສມຸຏ຺ຐານກຖາ

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ເອວມິຈ຺ຈາທິປາຐສ຺ສ, ອຕ຺ຖໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ. ວຓ຺ຓຍນ຺ໂຕ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ວຕ຺ວາ’’ຕິ ມາຕິກາ ຐປິຕາ, ຕສ຺ສ ຈ ສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ໂອກາໂສ, ຕສ຺ມາ ມງ຺ຄລປຎ຺ຫສມຸຏ຺ຐານໍ ຕາວ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອິເມສໍ ຄາຖາປທານມຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມິ. ກິຎ຺ຈ ມງ຺ຄລປຎ຺ຫສມຸຏ຺ຐານໍ? ຊມ຺ພຸທີເປ ກິຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນຄຣທ຺ວາຣສນ຺ຖາຄາຣສຠາທີສຸ ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣໍ ສີຕາຫຣຓາທິກຖໍ ກຖາເປຕິ, ເອເກກາ ກຖາ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ນິຏ຺ຐາຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກທິວສໍ ມງ຺ຄລກຖາ ສມຸຏ຺ຐາສິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມງ຺ຄລໍ, ກິໍ ທິຏ຺ຐໍ ມງ຺ຄລໍ, ສຸຕໍ ມງ຺ຄລໍ, ມຸຕໍ ມງ຺ຄລໍ, ໂກ ມງ຺ຄລໍ ຊານາຕີ’’ຕິ.

ອຖ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິໂກ ນາເມໂກ ປຸຣິໂສ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ມງ຺ຄລໍ ຊານາມິ, ທິຏ຺ຐໍ ໂລເກ ມງ຺ຄລໍ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕໍ ຣູປໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈາຕກສກຸຓໍ ວາ ປສ຺ສຕິ, ເພລຸວລຏ຺ຐິໍ ວາ ຄພ຺ຠິນິໍ ວາ ກຸມາຣເກ ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕ ປຸຓ຺ຓຆເຏ ວາ ອລ຺ລໂຣຫິຕມຈ຺ຉໍ ວາ ອາຊຎ຺ຎໍ ວາ ອາຊຎ຺ຎຣຖໍ ວາ ອຸສຠໍ ວາ ຄາວິໍ ວາ ກປິລໍ ວາ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ເອວຣູປໍ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕໍ ຣູປໍ ປສ຺ສຕິ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ວຈນໍ ເອກຈ຺ເຈ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເອກຈ຺ເຈ ນ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ເຍ ນ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເຕ ເຕນ ສຫ ວິວທິໍສຸ.

ອຖ ສຸຕມງ຺ຄລິໂກ ນາມ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອາຫ – ‘‘ຈກ຺ຂຸນາເມຕໍ, ໂຠ, ສຸຈິມ຺ປິ ປສ຺ສຕິ ອສຸຈິມ຺ປິ, ຕຖາ ສຸນ຺ທຣມ຺ປິ, ອສຸນ຺ທຣມ຺ປິ, ມນາປມ຺ປິ, ອມນາປມ຺ປິ. ຍທິ ເຕນ ທິຏ຺ຐໍ ມງ຺ຄລໍ ສິຍາ, ສພ຺ພມ຺ປິ ມງ຺ຄລໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ນ ທິຏ຺ຐໍ ມງ຺ຄລໍ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ສຸຕໍ ມງ຺ຄລໍ. ສຸຕໍ ນາມ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມໂຕ ສທ຺ໂທ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ວຑ຺ຒາຕິ ວາ ວຑ຺ຒມານາຕິ ວາ ປຸຓ຺ຓາຕິ ວາ ຜຸສ຺ສາຕິ ວາ ສຸມນາຕິ ວາ ສິຣີຕິ ວາ ສິຣິວຑ຺ຒາຕິ ວາ ອຊ຺ຊ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສຸມຸຫຸຕ຺ຕໍ ສຸທິວສໍ ສຸມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຕມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາປິ ວຈນໍ ເອກຈ຺ເຈ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເອກຈ຺ເຈ ນ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ເຍ ນ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເຕ ເຕນ ສຫ ວິວທິໍສຸ.

ອຖ ມຸຕມງ຺ຄລິໂກ ນາເມໂກ ປຸຣິໂສ ອາຫ ‘‘ໂສຕມ຺ປິ ຫິ ນາເມຕໍ, ໂຠ, ສາຘຸມ຺ປິ ອສາຘຸມ຺ປິ ມນາປມ຺ປິ ອມນາປມ຺ປິ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ. ຍທິ ເຕນ ສຸຕໍ ມງ຺ຄລໍ ສິຍາ, ສພ຺ພມ຺ປິ ມງ຺ຄລໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ນ ສຸຕໍ ມງ຺ຄລໍ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ມຸຕໍ ມງ຺ຄລໍ. ມຸຕໍ ນາມ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕໍ ຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ປທຸມຄນ຺ຘາທິປຸປ຺ຜຄນ຺ຘໍ ວາ ຆາຍຕິ, ຜຸສ຺ສທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ວາ ຂາທຕິ, ປຖວິໍ ວາ ອາມສຕິ, ຫຣິຕສສ຺ສໍ ວາ ອລ຺ລໂຄມຍໍ ວາ ກຈ຺ຉປໍ ວາ ຕິລໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອາມສຕິ, ຜຸສ຺ສມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ສມ຺ມາ ລິມ຺ປຕິ, ຜຸສ຺ສສາຏກໍ ວາ ນິວາເສຕິ, ຜຸສ຺ສເວຐນໍ ວາ ຘາເຣຕິ. ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ເອວຣູປໍ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕໍ ຄນ຺ຘໍ ວາ ຆາຍຕິ, ຣສໍ ວາ ສາຍຕິ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ວາ ຜຸສຕິ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຸຕມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາປິ ວຈນໍ ເອກຈ຺ເຈ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເອກຈ຺ເຈ ນ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ.

ຕຕ຺ຖ ນ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິໂກ ສຸຕມຸຕມງ຺ຄລິເກ ອສກ຺ຂິ ຎາເປຕຸໍ, ນ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອິຕເຣ ທ຺ເວ. ເຕສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ເຍ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກສ຺ສ ວຈນໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕ ‘‘ທິຏ຺ຐໍເຍວ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ຄຕາ. ເຍ ສຸຕມຸຕມງ຺ຄລິການໍ, ເຕ ‘‘ສຸຕໍເຍວ ມຸຕໍເຍວ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ຄຕາ. ເອວມຍໍ ມງ຺ຄລກຖາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກຏາ ຊາຕາ.

ອຖ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ມນຸສ຺ສາ ຄຸມ຺ພຄຸມ຺ພາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ມງ຺ຄລານິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕເຖວ ມງ຺ຄລານິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ຕາສໍ ເທວຕານໍ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ມິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ຕໂຕ ສຸຕ຺ວາ ຠຸມ຺ມເທວຕາປິ ຕເຖວ ມງ຺ຄລານິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ, ຕາສໍ ເທວຕານໍ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ມິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາກາສຏ຺ຐເທວຕານໍ ຈຕຸມຫາຣາຊິກາ ເທວຕາ ມິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເຕນຸປາເຍນ ຍາວ ສຸທສ຺ສີເທວຕານໍ ອກນິຏ຺ຐເທວຕາ ມິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ຕໂຕ ສຸຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ຐເທວຕາປິ ຕເຖວ ຄຸມ຺ພຄຸມ຺ພາ ຫຸຕ຺ວາ ມງ຺ຄລານິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ເອວໍ ຍາວ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມງ຺ຄລຈິນ຺ຕາ ອຸທປາທິ. ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ‘‘ອິທໍ ມງ຺ຄລໍ ອິທໍ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍມານາປິ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ອຏ຺ຐາສິ. ສພ຺ເພ ມນຸສ຺ສາ ຈ ເທວາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອຣິຍສາວເກ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວເສນ ຕິຘາ ຠິນ຺ນາ. ເອໂກປິ ‘‘ອິທເມວ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຠຸຈ຺ຈໂຕ ນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ ນາໂຫສິ, ມງ຺ຄລໂກລາຫລໍ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ໂກລາຫລໍ ນາມ ປຎ຺ຈວິຘໍ ກປ຺ປໂກລາຫລໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂກລາຫລໍ, ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ, ມງ຺ຄລໂກລາຫລໍ, ໂມເນຍ຺ຍໂກລາຫລນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາມາວຈຣເທວາ ມຸຕ຺ຕສິຣາ ວິກິຓ຺ຓເກສາ ຣຸທມ຺ມຸຂາ ອສ຺ສູນິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປຸຎ຺ຉມານາ ຣຕ຺ຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາ ອຕິວິຍ ວິຣູປເວສຘາຣິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສຈ຺ຈເຍນ ກປ຺ປຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຫິຕິ, ອຍໍ ໂລໂກ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ສຸສ຺ສິສ຺ສຕິ, ອຍຎ຺ຈ ມຫາປຖວີ ສິເນຣຸ ຈ ປພ຺ພຕຣາຊາ ອຸຑ຺ຒຍ຺ຫິສ຺ສຕິ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ໂລກວິນາໂສ ຠວິສ຺ສຕິ, ເມຕ຺ຕໍ ມາຣິສາ ຠາເວຖ, ກຣຸຓໍ ມຸທິຕໍ ອຸເປກ຺ຂໍ ມາຣິສາ ຠາເວຖ, ມາຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖ, ປິຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິໂນ ໂຫຖ, ຊາຄຣຖ ມາ ປມາທຕ຺ຖາ’’ຕິ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ອິທໍ ກປ຺ປໂກລາຫລໍ ນາມ.

ກາມາວຈຣເທວາເຍວ ‘‘ວສ຺ສສຕສ຺ສຈ຺ຈເຍນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ອິທໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂກລາຫລໍ ນາມ. ສຸທ຺ຘາວາສາ ປນ ເທວາ ພ຺ຣຫ຺ມາຠຣເຓນ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມເວຐນໍ ສີເສ ກຕ຺ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ພຸທ຺ຘຄຸຓວາທິໂນ ‘‘ວສ຺ສສຫສ຺ສຈ຺ຈເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ອິທໍ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ ນາມ. ສຸທ຺ຘາວາສາ ເອວ ເທວາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ມງ຺ຄລໍ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ອິທໍ ມງ຺ຄລໂກລາຫລໍ ນາມ. ສຸທ຺ຘາວາສາ ເອວ ເທວາ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມາຄມ຺ມ ໂມເນຍ຺ຍປ຺ປຏິປທໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ອິທໍ ໂມເນຍ຺ຍໂກລາຫລໍ ນາມ. ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂກລາຫເລສຸ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອິທໍ ມງ຺ຄລໂກລາຫລໍ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ອຖ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ວິຈິນິຕ຺ວາ ວິຈິນິຕ຺ວາ ມງ຺ຄລານິ ອລຠມາເນສຸ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຕາວຕິໍສກາຍິກາ ເທວຕາ ສງ຺ຄມ຺ມ ສມາຄມ຺ມ ເອວໍ ສມຈິນ຺ເຕສຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຆຣສາມິໂກ ອນ຺ໂຕຆຣຊນານໍ, ຄາມສາມິໂກ ຄາມວາສີນໍ, ຣາຊາ ສພ຺ພມນຸສ຺ສານໍ, ເອວເມວ ອຍໍ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ໂຄ ຈ ເສຏ຺ໂຐ ຈ ຍທິທໍ ປຸຎ຺ເຎນ ເຕເຊນ ອິສ຺ສຣິເຍນ ປຎ຺ຎາຍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເທວໂລການໍ ອຘິປຕິ, ຍໍນູນ ມຍໍ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ຕາ ສກ຺ກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປນິວາສນາຠຣຓສສ຺ສິຣິກສຣີຣໍ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍໂກຏິອຈ຺ຉຣາຄຓປຣິວຸຕໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກມູເລ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລວຣາສເນ ນິສິນ຺ນໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈຸໍ ‘‘ຍຄ຺ເຆ, ມາຣິສ, ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ເອຕຣຫິ ມງ຺ຄລປຎ຺ຫາ ສມຸຏ຺ຐິຕາ, ເອເກ ‘ທິຏ຺ຐໍ ມງ຺ຄລ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອເກ ‘ສຸຕໍ ມງ຺ຄລ’ນ຺ຕິ, ເອເກ ‘ມຸຕໍ ມງ຺ຄລ’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ມຍຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎ ຈ ອນິຏ຺ຐງ຺ຄຕາ, ສາຘຸ ວຕ ໂນ ຕ຺ວໍ ຍາຖາວໂຕ ພ຺ຍາກໂຣຫີ’’ຕິ. ເທວຣາຊາ ປກຕິຍາປິ ປຎ຺ຎວາ ‘‘ອຍໍ ມງ຺ຄລກຖາ ກຕ຺ຖ ປຐມໍ ສມຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຍໍ, ເທວ, ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ອສ຺ສຸມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໂຕ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕານໍ, ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ຠຸມ຺ມເທວຕານໍ, ຠຸມ຺ມເທວຕາ ມນຸສ຺ສາຣກ຺ຂເທວຕານໍ, ມນຸສ຺ສາຣກ຺ຂເທວຕາ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລເກ ສມຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ເທວານມິນ຺ໂທ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ກຕ຺ຖ ວສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ມນຸສ຺ສໂລເກ ເທວາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂກຈິ ປຸຈ຺ຉີຕິ, ນ ໂກຈິ ເທວາຕິ. ກິນ຺ນຸ ນາມ ຕຸມ຺ເຫ ມາຣິສາ ອຄ຺ຄິໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຂຊ຺ໂຊປນກໍ ອຸຊ຺ຊາເລຖ, ເຍນ ຕຸມ຺ເຫ ອນວເສສມງ຺ຄລເທສກໍ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎຖ, ອາຄຈ຺ຉຖ ມາຣິສາ, ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉາມ, ອທ຺ຘາ ສສ຺ສິຣິກໍ ປຎ຺ຫເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ລຠິສ຺ສາມາຕິ ເອກໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ອາຓາເປສິ ‘‘ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ. ໂສ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຕງ຺ຂຓານຸຣູເປນ ອລງ຺ກາເຣນ ອຕ຺ຕານໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸຣິວ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ ເທວຄຓປຣິວຸໂຕ ເຊຕວນມຫາວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ ມງ຺ຄລປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສິ ‘‘ພຫູ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈາ’’ຕິ.

ອິທໍ ມງ຺ຄລປຎ຺ຫສມຸຏ຺ຐານໍ.

ພຫູເທວາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໒. ອິທານິ ຄາຖາປທານໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ໂຫຕິ. ພຫູຕິ ອນິຍມິຕສງ຺ຂ຺ຍານິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ອເນກສຕາ ອເນກສຫສ຺ສາ ອເນກສຕສຫສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເທວາ, ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ກີຬນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສິຣິຍາ ໂຊເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ເທວາຕິ ຕິວິຘາ ເທວາ ສມ຺ມຸຕິອຸປປຕ຺ຕິວິສຸທ຺ຘິວເສນ. ຍຖາຫ –

‘‘ເທວາຕິ ຕໂຍ ເທວາ – ສມ຺ມຸຕິເທວາ, ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ, ວິສຸທ຺ຘິເທວາ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຕິເທວາ ນາມ ຣາຊາໂນ ເທວິໂຍ ຣາຊກຸມາຣາ. ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ນາມ ຈາຕຸມຫາຣາຊິເກ ເທເວ ອຸປາທາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣິເທວາ. ວິສຸທ຺ຘິເທວາ ນາມ ອຣຫນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ໂຘຕກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓໒, ປາຣາຍນານຸຄີຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໑໙).

ເຕສຸ ອິຘ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ມນຸໂນ ອປຈ຺ຈາຕິ ມນຸສ຺ສາ. ໂປຣາຓາ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ມນໂສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ. ເຕ ຊມ຺ພຸທີປກາ, ອປຣໂຄຍານກາ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸກາ, ປຸພ຺ພວິເທຫກາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘາ, ອິຘ ຊມ຺ພຸທີປກາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕາຕິ ມງ຺ຄລານິ, ອິທ຺ຘິໍ ວຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈິນ຺ຕຍຸນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສຸໍ ອາກງ຺ຂມານາຕິ ອິຈ຺ຉມານາ ປຕ຺ຖຍມານາ ປິຫຍມານາ. ໂສຕ຺ຖານນ຺ຕິ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ, ສພ຺ເພສໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິການໍ ໂສຠນານໍ ສຸນ຺ທຣານໍ ກລ຺ຍາຓານໍ ຘມ຺ມານມຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພ຺ຣູຫີຕິ ເທເສຫິ ປກາເສຫິ, ອາຈິກ຺ຂ ວິວຣ ວິຠຊ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຫິ. ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິກາຣຓໍ ວຸທ຺ຘິກາຣຓໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐໍ ປວຣໍ ສພ຺ພໂລກຫິຕສຸຂາວຫນ຺ຕິ ອຍໍ ຄາຖາຍ ອນຸປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ.

ອຍໍ ປນ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ໂສ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ເທວຕາ ມງ຺ຄລປຎ຺ຫໍ ໂສຕຸກາມຕາຍ ອິມສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ເອກວາລຄ຺ຄໂກຏິໂອກາສມຕ຺ເຕ ທສປິ ວີສມ຺ປິ ຕິໍສມ຺ປິ ຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ສຏ຺ຐິປິ ສຕ຺ຕຕິປິ ອສີຕິປິ ສຸຂຸມຕ຺ຕຠາເວ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ສພ຺ພເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສິຣິຍາ ຈ ເຕຊສາ ຈ ອຘິຄ຺ຄຍ຺ຫ ວິໂຣຈມານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ນໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ອນາຄຕານມ຺ປິ ສກລຊມ຺ພຸທີປການໍ ມນຸສ຺ສານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ສານໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາສລ຺ລສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ອາຫ –

‘‘ພຫູ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ, ມງ຺ຄລານິ ອຈິນ຺ຕຍຸໍ;

ອາກງ຺ຂມານາ ໂສຕ຺ຖານໍ, ພ຺ຣູຫິ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ.

ຕາສໍ ເທວຕານໍ ອນຸມຕິຍາ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ອນຸຄ຺ຄເຫນ ມຍາ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ຍໍ ສພ຺ເພສເມວ ອມ຺ຫາກໍ ເອກນ຺ຕຫິຕສຸຂາວຫໂຕ ອຸຕ຺ຕມໍ ມງ຺ຄລໍ, ຕໍ ໂນ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ ພ຺ຣູຫິ ຠຄວາຕິ.

ອເສວນາຈາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໓. ເອວເມຕໍ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ອເສວນາ ຈ ພາລານ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອເສວນາຕິ ອຠຊນາ ອປຍິຣຸປາສນາ. ພາລານນ຺ຕິ ພລນ຺ຕິ ອສ຺ສສນ຺ຕີຕິ ພາລາ, ອສ຺ສສິຕປສ຺ສສິຕມຕ຺ເຕນ ຊີວນ຺ຕິ, ນ ປຎ຺ຎາຊີວິເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕສໍ ພາລານໍ. ປຓ຺ຑິຕານນ຺ຕິ ປຓ຺ຑນ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຑິຕາ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິກສມ຺ປຣາຍິເກສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ຎາຓຄຕິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕສໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ. ເສວນາຕິ ຠຊນາ ປຍິຣຸປາສນາ ຕໍສຫາຍຕາ ຕໍສມ຺ປວງ຺ກຕາ ຕໍສມງ຺ຄິຕາ ປູຊາຕິ ສກ຺ກາຣຄຣຸກາຣມານນວນ຺ທນາ. ປູຊເນຍ຺ຍານນ຺ຕິ ປູຊາຣຫານໍ. ເອຕໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ຍາ ຈ ພາລານໍ ອເສວນາ, ຍາ ຈ ປຓ຺ຑິຕານໍ ເສວນາ, ຍາ ຈ ປູຊເນຍ຺ຍານໍ ປູຊາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ເອຕໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ຕຍາ ປຸຏ຺ຐໍ ‘‘ພ຺ຣູຫິ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຖ ຕາວ ເອຕໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍເມຕິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນສ຺ສາ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ເອວເມຕໍ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ອເສວນາ ຈ ພາລານ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຄາຖາ ປຸຈ຺ຉິຕຄາຖາ, ອປຸຈ຺ຉິຕຄາຖາ, ສານຸສນ຺ຘິກຄາຖາ, ອນນຸສນ຺ຘິກຄາຖາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຈ຺ຉາມິ ຕໍ, ໂຄຕມ, ຠູຣິປຎ຺ຎ, ກຖງ຺ກໂຣ ສາວໂກ ສາຘຸ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໓໗໘) ຈ ‘‘ກຖໍ ນຸ ຕ຺ວໍ, ມາຣິສ, ໂອຆມຕຣີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑) ຈ ເອວມາທີສຸ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ກຖິຕາ ປຸຈ຺ຉິຕຄາຖາ. ‘‘ຍໍ ປເຣ ສຸຂໂຕ ອາຫຸ, ຕທຣິຍາ ອາຫຸ ທຸກ຺ຂໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໗໖໗) ອປຸຈ຺ຉິເຕນ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍວເສນ ກຖິຕາ ອປຸຈ຺ຉິຕຄາຖາ. ສພ຺ພາປິ ພຸທ຺ຘານໍ ຄາຖາ ‘‘ສນິທານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໒໖; ກຖາ. ໘໐໖) ວຈນໂຕ ສານຸສນ຺ຘິກຄາຖາ. ອນນຸສນ຺ຘິກຄາຖາ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ນຕ຺ຖິ. ເອວເມຕາສຸ ຄາຖາສຸ ອຍໍ ເທວປຸຕ຺ເຕນ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ຠຄວຕາ ກຖິຕຕ຺ຕາ ປຸຈ຺ຉິຕຄາຖາ. ອຍຎ຺ຈ ຍຖາ ເຉໂກ ປຸຣິໂສ ກຸສໂລ ມຄ຺ຄສ຺ສ ກຸສໂລ ອມຄ຺ຄສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຐມໍ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ທ຺ເວຘາປໂຖ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາມໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ, ເອວໍ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ເພສຸ ອເສວິຕພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເສວິຕພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ. ຠຄວາ ຈ ມຄ຺ຄກຸສລປຸຣິສສທິໂສ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຸຣິໂສ ມຄ຺ຄກຸສໂລຕິ ໂຂ, ຕິສ຺ສ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ. ໂສ ຫິ ກຸສໂລ ອິມສ຺ສ ໂລກສ຺ສ, ກຸສໂລ ປຣສ຺ສ ໂລກສ຺ສ, ກຸສໂລ ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍສ຺ສ, ກຸສໂລ ອມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍສ຺ສ, ກຸສໂລ ມາຣເຘຍ຺ຍສ຺ສ, ກຸສໂລ ອມາຣເຘຍ຺ຍສ຺ສາ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ອເສວິຕພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອເສວນາ ຈ ພາລານໍ, ປຓ຺ຑິຕານຎ຺ຈ ເສວນາ’’ຕິ. ວິຊຫິຕພ຺ພມຄ຺ໂຄ ວິຍ ຫິ ປຐມໍ ພາລາ ນ ເສວິຕພ຺ພາ ນ ປຍິຣຸປາສິຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ພມຄ຺ໂຄ ວິຍ ປຓ຺ຑິຕາ ເສວິຕພ຺ພາ ປຍິຣຸປາສິຕພ຺ພາຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວຕາ ມງ຺ຄລໍ ກເຖນ຺ເຕນ ປຐມໍ ພາລານມເສວນາ ປຓ຺ຑິຕານຎ຺ຈ ເສວນາ ກຖິຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍສ຺ມາ ອິມໍ ທິຏ຺ຐາທີສຸ ມງ຺ຄລທິຏ຺ຐິໍ ພາລເສວນາຍ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ສາ ຈ ອມງ຺ຄລໍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕໍ ອິຘໂລກປຣໂລກຕ຺ຖຠຎ຺ຊກໍ ອກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄໍ ຄຣຫນ຺ເຕນ ອຸຠຍໂລກຕ຺ຖສາຘກຎ຺ຈ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄໍ ປສໍສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ປຐມໍ ພາລານມເສວນາ ປຓ຺ຑິຕານຎ຺ຈ ເສວນາ ກຖິຕາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພາລາ ນາມ ເຍ ເກຈິ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລກມ຺ມປຖສມນ຺ນາຄຕາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ຕີຫາກາເຣຫິ ຊານິຕພ຺ພາ. ຍຖາຫ ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາລສ຺ສ ພາລລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໓.໓; ມ. ນິ. ໓.໒໔໖). ອປິຈ ປູຣຓກສ຺ສປາທໂຍ ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ, ເທວທຕ຺ຕໂກກາລິກກຏໂມທກຕິສ຺ສຂຓ຺ຑເທວິຍາປຸຕ຺ຕສມຸທ຺ທທຕ຺ຕຈິຎ຺ຈມາຓວິກາທໂຍ ອຕີຕກາເລ ຈ ທີຆວິທສ຺ສ ຠາຕາຕິ ອິເມ ອຎ຺ເຎ ຈ ເອວຣູປາ ສຕ຺ຕາ ພາລາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຕ ອຄ຺ຄິປທິຕ຺ຕມິວ ອຄາຣໍ ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິເຕນ ອຕ຺ຕານຎ຺ເຈວ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນກາຣເກ ຈ ວິນາເສນ຺ຕິ. ຍຖາ ທີຆວິທສ຺ສ ຠາຕາ ຈຕຸພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ສຏ຺ຐິໂຍຊນມຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ອຸຕ຺ຕາໂນ ປຕິໂຕ ມຫານິຣເຍ ປຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ຈ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິໍ ອຠິຣຸຈນການິ ປຎ຺ຈ ກຸລສຕານິ ຕສ຺ເສວ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປນ຺ນານິ ມຫານິຣເຍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນຬາຄາຣາ ວາ ຕິຓາຄາຣາ ວາ ອຄ຺ຄິ ມຸຕ຺ໂຕ ກູຏາຄາຣານິປິ ຑຫຕິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕານິ ນິວາຕານິ ຜຸສິຕຄ຺ຄຬານິ ປິຫິຕວາຕປານານິ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍານິ ການິຈິ ຠຍານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສພ຺ພານິ ຕານິ ພາລໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂນ ປຓ຺ຑິຕໂຕ. ເຍ ເກຈິ ອຸປທ຺ທວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ…ເປ… ເຍ ເກຈິ ອຸປສຄ຺ຄາ…ເປ… ໂນ ປຓ຺ຑິຕໂຕ. ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ, ອປ຺ປຏິຠໂຍ ປຓ຺ຑິໂຕ. ສອຸປທ຺ທໂວ ພາໂລ, ອນຸປທ຺ທໂວ ປຓ຺ຑິໂຕ, ສອຸປສຄ຺ໂຄ ພາໂລ, ອນຸປສຄ຺ໂຄ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑).

ອປິຈ ປູຕິມຈ຺ຉສທິໂສ ພາໂລ, ປູຕິມຈ຺ຉພນ຺ຘປຕ຺ຕປຸຏສທິໂສ ໂຫຕິ ຕທຸປເສວີ, ຉຑ຺ຑນີຍຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ປູຕິມຈ຺ຉໍ ກຸສຄ຺ເຄນ, ໂຍ ນໂຣ ອຸປນຍ຺ຫຕິ;

ກຸສາປິ ປູຕີ ວາຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ພາລູປເສວນາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໑໘໓; ໒.໒໒.໑໒໕໗);

ອກິຕ຺ຕິປຓ຺ຑິໂຕ ຈາປິ ສກ຺ເກນ ເທວານມິນ຺ເທນ ວເຣ ທິຍ຺ຍມາເນ ເອວມາຫ –

‘‘ພາລໍ ນ ປສ຺ເສ ນ ສຸເຓ, ນ ຈ ພາເລນ ສໍວເສ;

ພາເລນລ຺ລາປສລ຺ລາປໍ, ນ ກເຣ ນ ຈ ໂຣຈເຍ.

‘‘ກິນ຺ນຸ ເຕ ອກຣໍ ພາໂລ, ວທ ກສ຺ສປ ກາຣຓໍ;

ເກນ ກສ຺ສປ ພາລສ຺ສ, ທສ຺ສນໍ ນາຠິກງ຺ຂສິ.

‘‘ອນຍໍ ນຍຕິ ທຸມ຺ເມໂຘ, ອຘຸຣາຍໍ ນິຍຸຎ຺ຊຕິ;

ທຸນ຺ນໂຍ ເສຍ຺ຍໂສ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕ ປກຸປ຺ປຕິ;

ວິນຍໍ ໂສ ນ ຊານາຕິ, ສາຘຸ ຕສ຺ສ ອທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໙໐-໙໒);

ເອວໍ ຠຄວາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພາລູປເສວນໍ ຄຣຫນ຺ໂຕ ‘‘ພາລານມເສວນາ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ປຓ຺ຑິຕເສວນໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິຕານຎ຺ຈ ເສວນາ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ນາມ ເຍ ເກຈິ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິອາທິທສກຸສລກມ຺ມປຖສມນ຺ນາຄຕາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ຕີຫາກາເຣຫິ ຊານິຕພ຺ພາ. ຍຖາຫ ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໓; ມ. ນິ. ໓.໒໕໓) ສຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອສີຕິມຫາສາວກາ ອຎ຺ເຎ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສາວກາ ສຸເນຕ຺ຕມຫາໂຄວິນ຺ທວິຘຸຣສຣຠງ຺ຄມໂຫສຘສຸຕໂສມນິມິຣາຊ- ອໂຍຆຣກຸມາຣອກິຕ຺ຕິປຓ຺ຑິຕາທໂຍ ຈ ປຓ຺ຑິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຕ ຠເຍ ວິຍ ຣກ຺ຂາ ອນ຺ຘກາເຣ ວິຍ ປທີໂປ ຂຸປ຺ປິປາສາທິທຸກ຺ຂາຠິຠເວ ວິຍ ອນ຺ນປານາທິປ຺ປຏິລາໂຠ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນກຣານໍ ສພ຺ພຠຍຸປທ຺ທວູປສຄ຺ຄວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕຖາຄຕໍ ອາຄມ຺ມ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ອປຣິມາຓາ ເທວມນຸສ຺ສາ ອາສວກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ເທວໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ສຸຄຕິໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ຈ ປຈ຺ຈເຍຫິ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອສີຕິ ກຸລສຫສ຺ສານິ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ. ຕຖາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານມຫາກສ຺ສປປ຺ປຠຸຕີສຸ ສພ຺ພມຫາສາວເກສຸ, ສຸເນຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ສາວກາ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີນໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ…ເປ… ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຄຫປຕິມຫາສາລານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊິໍສຸ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິຕໂຕ ຠຍໍ, ນຕ຺ຖິ ປຓ຺ຑິຕໂຕ ອຸປທ຺ທໂວ, ນຕ຺ຖິ ປຓ຺ຑິຕໂຕ ອຸປສຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑).

ອປິຈ ຕຄຣມາລາທິຄນ຺ຘສທິໂສ ປຓ຺ຑິໂຕ, ຕຄຣມາລາທິຄນ຺ຘພນ຺ຘປລິເວຐນປຕ຺ຕສທິໂສ ໂຫຕິ ຕທຸປເສວີ, ຠາວນີຍຕໍ ມນຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕຄຣຎ຺ຈ ປລາເສນ, ໂຍ ນໂຣ ອຸປນຍ຺ຫຕິ;

ປຕ຺ຕາປິ ສຸຣຠີ ວາຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ຘີຣູປເສວນາ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໗໖; ຊາ. ໑.໑໕.໑໘໔; ໒.໒໒.໑໒໕໘);

ອກິຕ຺ຕິປຓ຺ຑິໂຕ ຈາປິ ສກ຺ເກນ ເທວານມິນ຺ເທນ ວເຣ ທິຍ຺ຍມາເນ ເອວມາຫ –

‘‘ຘີຣໍ ປສ຺ເສ ສຸເຓ ຘີຣໍ, ຘີເຣນ ສຫ ສໍວເສ;

ຘີເຣນລ຺ລາປສລ຺ລາປໍ, ຕໍ ກເຣ ຕຎ຺ຈ ໂຣຈເຍ.

‘‘ກິນ຺ນຸ ເຕ ອກຣໍ ຘີໂຣ, ວທ ກສ຺ສປ ກາຣຓໍ;

ເກນ ກສ຺ສປ ຘີຣສ຺ສ, ທສ຺ສນໍ ອຠິກງ຺ຂສິ.

‘‘ນຍໍ ນຍຕິ ເມຘາວີ, ອຘຸຣາຍໍ ນ ຍຸຎ຺ຊຕິ;

ສຸນໂຍ ເສຍ຺ຍໂສ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ກຸປ຺ປຕິ;

ວິນຍໍ ໂສ ປຊານາຕິ, ສາຘຸ ເຕນ ສມາຄໂມ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໙໔-໙໖);

ເອວໍ ຠຄວາ ສພ຺ພາກາເຣນ ປຓ຺ຑິຕເສວນໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິຕານໍ ເສວນາ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕາຍ ພາລານໍ ອເສວນາຍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ເສວນາຍ ຈ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປູຊເນຍ຺ຍຠາວໍ ອຸປຄຕານໍ ປູຊໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ‘‘ປູຊາ ຈ ປູຊເນຍ຺ຍານໍ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປູຊເນຍ຺ຍາ ນາມ ສພ຺ພໂທສວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຄຸຓສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ, ອຣິຍສາວກາ ຈ. ເຕສຎ຺ຫິ ປູຊາ ອປ຺ປກາປິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕິ, ສຸມນມາລາກາຣມລ຺ລິກາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ.

ຕຕ຺ເຖກໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ຠຓາມ – ຠຄວາ ຫິ ເອກທິວສໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຖ ໂຂ ສຸມນມາລາກາໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ມາຄຘສ຺ສ ເສນິຍສ຺ສ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອທ຺ທສ ຠຄວນ຺ຕໍ ນຄຣທ຺ວາຣມນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ປາສາທິກໍ ປສາທນີຍໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓາສີຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ຊລນ຺ຕໍ, ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ຣາຊາ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ທເທຍ຺ຍ, ຕຎ຺ຈ ອິຘໂລກມຕ຺ຕເມວ ສຸຂໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຠຄວໂຕ ປນ ປູຊາ ອປ຺ປເມຍ຺ຍອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຜລາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕສຸຂາວຫາ ໂຫຕິ, ຫນ຺ທາຫໍ ອິເມຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປູເຊມີ’’ຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ເອກໍ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປຏິມຸຂໍ ຂິປິ, ປຸປ຺ຜານິ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຸປຣິ ມາລາວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ມາລາກາໂຣ ຕມານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຕຣຈິຕ຺ໂຕ ປຸນ ເອກໍ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໍ ຂິປິ, ຕານິປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາລາກຎ຺ຈຸໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເອວໍ ອຏ຺ຐ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ຂິປິ, ຕານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜກູຏາຄາຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ຠຄວາ ອນ຺ໂຕກູຏາຄາເຣ ອໂຫສິ, ມຫາຊນກາໂຍ ສນ຺ນິປຕິ. ຠຄວາ ມາລາກາຣໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ນ ພຸທ຺ຘາ ອເຫຕູ ອປຈ຺ຈຍາ ສິຕໍ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາ ອາຫ ‘‘ເອໂສ, ອານນ຺ທ, ມາລາກາໂຣ ອິມິສ຺ສາ ປູຊາຍ ອານຸຠາເວນ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ເປ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣິຕ຺ວາ ປຣິໂຍສາເນ ສຸມນິສ຺ສໂຣ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ວຈນປຣິໂຍສາເນ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘຸ, ຍໍ ກຕ຺ວາ ນານຸຕປ຺ປຕິ;

ຍສ຺ສ ປຕີໂຕ ສຸມໂນ, ວິປາກໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໖໘);

ຄາຖາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ເອວໍ ອປ຺ປກາປິ ເຕສໍ ປູຊາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຈ ອາມິສປູຊາວ, ໂກ ປນ ວາໂທ ປຏິປຕ຺ຕິປູຊາຍ? ຍໂຕ ເຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສຣຓຄມນສິກ຺ຂາປທປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອຸໂປສຖງ຺ຄສມາທາເນນ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາທີຫິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປູເຊນ຺ຕິ, ໂກ ເຕສໍ ປູຊາຜລໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສຕິ? ເຕ ຫິ ຕຖາຄຕໍ ປຣມາຍ ປູຊາຍ ປູເຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂຍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ ອຸປາສໂກ ວາ ອຸປາສິກາ ວາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ວິຫຣຕິ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ອນຸຘມ຺ມຈາຣີ, ໂສ ຕຖາຄຕໍ ສກ຺ກໂຣຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣຕິ ມາເນຕິ ປູເຊຕິ ອປຈິຍຕິ ປຣມາຍ ປູຊາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໙໙).

ເອເຕນານຸສາເຣນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອຣິຍສາວການມ຺ປິ ປູຊາຍ ຫິຕສຸຂາວຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ຄຫຏ຺ຐານໍ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ເຊຏ຺ໂຐ ຠາຕາປິ ຠຄິນີປິ ປູຊເນຍ຺ຍາ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ, ກຸລວຘູນໍ ສາມິກສສ຺ສຸສສຸຣາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປູຊເນຍ຺ຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເຕສມ຺ປິ ຫິ ປູຊາ ກຸສລຘມ຺ມສງ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ອາຍຸອາທິວຸຑ຺ຒິເຫຕຸຕ຺ຕາ ຈ ມງ຺ຄລເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເຕ ມຕ຺ເຕຍ຺ຍາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ເປຕ຺ເຕຍ຺ຍາ ສາມຎ຺ຎາ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິໂນ, ອິທໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ເຕສໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕຸ ອາຍຸນາປິ ວຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕິ, ວຓ຺ເຓນປິ ວຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໐໕).

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ‘‘ຍໍ ຍຕ຺ຖ ມງ຺ຄລໍ. ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍ ຕສ຺ສ, ມງ຺ຄລຕ຺ຕໍ ວິຠາວເຍ’’ຕິ ອິຕິ ມາຕິກາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ເອວເມຕິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ພາລານໍ ອເສວນາ, ປຓ຺ຑິຕານໍ ເສວນາ, ປູຊເນຍ຺ຍານຎ຺ຈ ປູຊາຕິ ຕີຓິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ພາລານໍ ອເສວນາ ພາລເສວນປຈ຺ຈຍຠຍາທິປຣິຕ຺ຕາເຓນ ອຸຠຍໂລກຕ຺ຖເຫຕຸຕ຺ຕາ, ປຓ຺ຑິຕານໍ ເສວນາ ປູຊເນຍ຺ຍານໍ ປູຊາ ຈ ຕາສໍ ຜລວິຠູຕິວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິພ຺ພານສຸຄຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິໂຕ ປຣໍ ຕຸ ມາຕິກໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອວ ຍໍ ຍຕ຺ຖ ມງ຺ຄລໍ, ຕໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມງ຺ຄລຕ຺ຕໍ ວິຠາວຍິສ຺ສາມາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ອເສວນາ ຈ ພາລານນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ປຕິຣູປເທສວາໂສຈາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໔. ເອວໍ ຠຄວາ ‘‘ພ຺ຣູຫິ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ ອຊ຺ເຌສິໂຕປິ ອປ຺ປໍ ຍາຈິໂຕ ພຫຸທາຍໂກ ອຸຬາຣປຸຣິໂສ ວິຍ ເອກາຍ ຄາຖາຍ ຕີຓິ ມງ຺ຄລານິ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ເທວຕານໍ ໂສຕຸກາມຕາຍ ມງ຺ຄລານມຕ຺ຖິຕາຍ ເຍສໍ ເຍສໍ ຍໍ ຍໍ ອນຸກຸລໍ, ເຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມງ຺ຄເລ ນິໂຍເຊຕຸກາມຕາຍ ຈ ‘‘ປຕິຣູປເທສວາໂສ ຈາ’’ຕິອາທີຫິ ຄາຖາຫິ ປຸນປິ ອເນການິ ມງ຺ຄລານິ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ປຕິຣູໂປຕິ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ. ເທໂສຕິ ຄາໂມປິ ນິຄໂມປິ ນຄຣມ຺ປິ ຊນປໂທປິ ໂຍ ໂກຈິ ສຕ຺ຕານໍ ນິວາໂສ ໂອກາໂສ. ວາໂສຕິ ຕຕ຺ຖ ນິວາໂສ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸຣາ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ. ກຕປຸຎ຺ຎຕາຕິ ອຸປຈິຕກຸສລຕາ. ອຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສກໂລ ວາ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ສມ຺ມາປຓິຘີຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາ ປຓິຘານໍ ນິຍຸຎ຺ຊນໍ, ຐປນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ປຕິຣູປເທສວາໂສ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ທິພ຺ພຕິ, ຕຕ຺ຖ ນິວາໂສ ສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສີຫຬທີປປວິຏ຺ຐເກວຏ຺ຏາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ປຕິຣູປເທສວາໂສ ນາມ ຠຄວໂຕ ໂພຘິມຓ຺ຑປ຺ປເທໂສ ຘມ຺ມຈກ຺ກວຕ຺ຕິຕປ຺ປເທໂສ ທ຺ວາທສໂຍຊນາຍ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍມຕໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍທສ຺ສິຕກຓ຺ຑມ຺ພ ຣຸກ຺ຂມູລປ຺ປເທໂສ ເທໂວໂຣຫຓປ຺ປເທໂສ, ໂຍ ວາ ປນຎ຺ໂຎປິ ສາວຕ຺ຖິຣາຊຄຫາທິ ພຸທ຺ຘາຘິວາສປ຺ປເທໂສ, ຕຕ຺ຖ ນິວາໂສ ສຕ຺ຕານໍ ຉອນຸຕ຺ຕຣິຍປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈຍໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ (ມຫາວ. ໒໕໙) – ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ຄຊງ຺ຄລໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕສ຺ສ ປເຣນ ມຫາສາລາ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ທກ຺ຂິຓປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ສລ຺ລວຕີ ນາມ ນທີ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ເສຕກຓ຺ຓິກໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ຖູຓໍ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ອຸສີຣທ຺ຘໂຊ ນາມ ປພ຺ພໂຕ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ອຍໍ ມຊ຺ຌິມເທໂສ ອາຍາເມນ ຕີຓິ ໂຍຊນສຕານິ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ, ປຣິກ຺ເຂເປນ ນວ ໂຍຊນສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອໂສ ປຕິຣູປເທໂສ ນາມ.

ເອຕ຺ຖ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາທີປານໍ ທ຺ວິສຫສ຺ສານໍ ປຣິຕ຺ຕທີປານຎ຺ຈ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ຈກາຣກາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທໂຍ ມຫາສາວກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຏ຺ຐ ໂສຬສ ວາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ໂອວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຄ຺ຄປຣາຍຓາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐາຍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ພຸທ຺ຘສາວການໍ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຄ຺ຄປຣາຍຓາ ນິພ຺ພານປຣາຍຓາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວາໂສ ອິມາສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປຈ຺ຈຍໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ຎຕາ ນາມ ອຕີຕຊາຕິຍໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສເວ ອາຣພ຺ຠ ອຸປຈິຕກຸສລຕາ, ສາປິ ມງ຺ຄລໍ. ກສ຺ມາ? ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສມ຺ມຸຂໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘສາວການໍ ວາ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາຍ ຈຕຸປ຺ປທິກາຍປິ ຄາຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ໂຍ ຈ ມນຸສ຺ໂສ ປຸພ຺ເພ ກຕາຘິກາໂຣ ອຸສ຺ສນ຺ນກຸສລມູໂລ ໂຫຕິ, ໂສ ເຕເນວ ກຸສລມູເລນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອາສວກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຣາຊາ ມຫາກປ຺ປິໂນ ອຄ຺ຄມເຫສີ ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕາ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິ ນາມ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕານໍ ທຸສ຺ສີລໍ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ອສ຺ສທ຺ຘໍ ສທ຺ຘາສມ຺ປທາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ມຈ຺ຉຣິໍ ຈາຄສມ຺ປທາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘີ’’ຕິ, ເອໂສ ຈ ມງ຺ຄລໍ. ກສ຺ມາ? ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກເວຣປ຺ປຫານວິວິຘານິສໍສາຘິຄມເຫຕຸໂຕຕິ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ປຕິຣູປເທສວາໂສ ຈ, ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕາ, ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘີ ຈາຕິ ຕີຓິເຍວ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ປຕິຣູປເທສວາໂສ ຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ພາຫຸສຈ຺ຈຎ຺ຈາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໕. ອິທານິ ພາຫຸສຈ຺ຈຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ພາຫຸສຈ຺ຈນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາໂວ. ສິປ຺ປນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຫຕ຺ຖໂກສລ຺ລໍ. ວິນໂຍຕິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕວິນຍນໍ. ສຸສິກ຺ຂິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສິກ຺ຂິໂຕ. ສຸຠາສິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາສິຕາ. ຍາຕິ ອນິຍຕນິທ຺ເທໂສ. ວາຈາຕິ ຄິຣາ ພ຺ຍປ຺ປໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ນາມ ຍໍ ຕໍ ‘‘ສຸຕຘໂຣ ໂຫຕິ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໒) ຈ ‘‘ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ພຫຸກໍ ສຸຕໍ ໂຫຕິ, ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈ (ອ. ນິ. ໔.໖) ເອວມາທິນາ ນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສນຘຣຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓິຕໍ, ຕໍ ອກຸສລປ຺ປຫານກຸສລາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈສຈ຺ຉິກິຣິຍາເຫຕຸໂຕ ຈ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ສຸຕວາ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕິ, ສາວຊ຺ຊໍ ປຊຫຕິ, ອນວຊ຺ຊໍ ຠາເວຕິ, ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໗).

ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຘຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖມຸປປຣິກ຺ຂຕິ, ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ຘມ຺ມາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ, ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ສຕິ ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ, ຉນ຺ທຊາໂຕ ອຸສ຺ສຫຕິ, ອຸສ຺ສຫນ຺ໂຕ ຕຸລຍຕິ, ຕຸລຍນ຺ໂຕ ປທຫຕິ ປທຫນ຺ໂຕ ກາເຍນ ເຈວ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈ ອຕິວິຊ຺ຌ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໔໓໒).

ອປິຈ ອຄາຣິກພາຫຸສຈ຺ຈມ຺ປິ ຍໍ ອນວຊ຺ຊໍ, ຕໍ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂາວຫນໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສິປ຺ປໍ ນາມ ອຄາຣິກສິປ຺ປຎ຺ຈ ອນຄາຣິກສິປ຺ປຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຄາຣິກສິປ຺ປໍ ນາມ ຍໍ ປຣູປໂຣຘວິຣຫິຕໍ ອກຸສລວິວຊ຺ຊິຕໍ ມຓິກາຣສຸວຓ຺ຓກາຣກມ຺ມາທິກໍ, ຕໍ ອິຘໂລກຕ຺ຖາວຫນໂຕ ມງ຺ຄລໍ. ອນຄາຣິກສິປ຺ປໍ ນາມ ຈີວຣວິຈາຣຓສິພ຺ພນາທິສມຓປຣິກ຺ຂາຣາຠິສງ຺ຂຣຓໍ, ຍໍ ຕໍ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຍານິ ຕານິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ກິໍ ກຣຓີຍານິ, ຕຕ຺ຖ ທກ຺ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໕; ໓໖໐; ອ. ນິ. ໑໐.໑໗) ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ, ຍໍ ‘‘ນາຖກໂຣ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂາວຫນໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວິນໂຍ ນາມ ອຄາຣິກວິນໂຍ ຈ ອນຄາຣິກວິນໂຍ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຄາຣິກວິນໂຍ ນາມ ທສອກຸສລກມ຺ມປຖວິຣມຓໍ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ ອສໍກິເລສາປຊ຺ຊເນນ ອາຈາຣຄຸຓວວຕ຺ຖາເນນ ຈ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂາວຫນໂຕ ມງ຺ຄລໍ. ອນຄາຣິກວິນໂຍ ນາມ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘອນາປຊ຺ຊນໍ, ໂສປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ວາ ອນຄາຣິກວິນໂຍ, ໂສ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ສິກ຺ຂເນນ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຸຠາສິຕາ ວາຈາ ນາມ ມຸສາວາທາທິໂທສວິຣຫິຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ຈຕູຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ວາຈາ ສຸຠາສິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ສຸຠາສິຕສຸຕ຺ຕໍ). ອສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ວາຈາ ເອວ ວາ ສຸຠາສິຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ສຸຠາສິຕໍ ອຸຕ຺ຕມມາຫຸ ສນ຺ໂຕ,

ຘມ຺ມໍ ຠເຓ ນາຘມ຺ມໍ ຕໍ ທຸຕິຍໍ;

ປິຍໍ ຠເຓ ນາປ຺ປິຍໍ ຕໍ ຕຕິຍໍ,

ສຈ຺ຈໍ ຠເຓ ນາລິກໍ ຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໕໒);

ອຍມ຺ປິ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂາວຫນໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຍໍ ວິນຍປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ວິນຍຄ຺ຄຫເຓນ ເອຕໍ ອສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວິນໂຍ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ກິໍ ອິມິນາ ປຣິສ຺ສເມນ ປເຣສໍ ຘມ຺ມເທສນາທິວາຈາ ອິຘ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຫິ ຍຖາ ປຕິຣູປເທສວາໂສ, ເອວໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂນິພ຺ພານາຘິຄມປຈ຺ຈຍໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫ ຈ –

‘‘ຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠາສຕິ ວາຈໍ, ເຂມໍ ນິພ຺ພານປຕ຺ຕິຍາ;

ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກິຣິຍາຍ, ສາ ເວ ວາຈານມຸຕ຺ຕມາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໕໖);

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ, ສິປ຺ປໍ, ວິນໂຍ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ, ສຸຠາສິຕາ ວາຈາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ພາຫຸສຈ຺ຈຎ຺ຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໖. ອິທານິ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມາຕຸ ຈ ປິຕຸ ຈາຕິ ມາຕາປິຕຸ. ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐຫນໍ. ປຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ທາຣານຎ຺ຈາຕິ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ນ ອາກຸລາ ອນາກຸລາ. ກມ຺ມານິ ເອວ ກມ຺ມນ຺ຕາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ມາຕາ ນາມ ຊນິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ປິຕາ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ ປາທໂຘວນສມ຺ພາຫນຸຈ຺ຉາທນນ຺ຫາປເນຫິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສມ຺ປທາເນນ ຈ ອຸປກາຣກຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ມາຕາປິຕໂຣ ພຫູປກາຣາ ປຸຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖກາມາ ອນຸກມ຺ປກາ, ເຍ ປຸຕ຺ຕເກ ພຫິ ກີຬິຕ຺ວາ ປໍສຸມກ຺ຂິຕສຣີຣເກ ອາຄເຕ ທິສ຺ວາ ປໍສຸໍ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໍ ອຸປສິງ຺ຆາຍນ຺ຕາ ປຣິຈຸມ຺ພນ຺ຕາ ຈ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ມາຕາປິຕໂຣ ສີເສນ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປຕິກາຣໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ. ຍສ຺ມາ ຈ ເຕ ອາປາທກາ ໂປສກາ ອິມສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ທສ຺ເສຕາໂຣ, ພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ມຕາ ປຸພ຺ພາຈຣິຍສມ຺ມຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອິຘ ປສໍສໍ, ເປຈ຺ຈ ສຄ຺ຄສຸຂຎ຺ຈ ອາວຫຕິ. ເຕນ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ມາຕາປິຕໂຣ, ປຸພ຺ພາຈຣິຍາຕິ ວຸຈ຺ຈເຣ;

ອາຫຸເນຍ຺ຍາ ຈ ປຸຕ຺ຕານໍ, ປຊາຍ ອນຸກມ຺ປກາ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຫິ ເນ ນມສ຺ເສຍ຺ຍ, ສກ຺ກເຣຍ຺ຍ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ອນ຺ເນນ ອຖ ປາເນນ, ວຕ຺ເຖນ ສຍເນນ ຈ;

ອຸຈ຺ຉາທເນນ ນ຺ຫາປເນນ, ປາທານໍ ໂຘວເນນ ຈ.

‘‘ຕາຍ ນໍ ປາຣິຈຣິຍາຍ, ມາຕາປິຕູສຸ ປຓ຺ຑິຕາ;

ອິເຘວ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ເປຈ຺ຈ ສຄ຺ເຄ ປໂມທຕີ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໑໐໖; ຊາ. ໒.໒໐.໑໘໑-໑໘໓);

ອປໂຣ ນໂຍ – ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ ຠຣຓກິຈ຺ຈກຣຓກຸລວໍສຏ຺ຐປນາທິປຎ຺ຈວິຘໍ, ຕໍ ປາປນິວາຣຓາທິປຎ຺ຈວິຘທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກຫິຕສຸຂເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘‘ປຎ຺ຈຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ເຕນ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ມາຕາປິຕໂຣ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາຕພ຺ພາ ຠໂຕ ເນ ຠຣິສ຺ສາມິ, ກິຈ຺ຈໍ ເນສໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ກຸລວໍສໍ ຐເປສ຺ສາມິ, ທາຍຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສາມິ, ອຖ ວາ ປນ ເປຕານໍ ກາລກຕານໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອນຸປ຺ປທສ຺ສາມີ’ຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ເຕນ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ມາຕາປິຕໂຣ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕິ, ປາປາ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ກລ຺ຍາເຓ ນິເວເສນ຺ຕິ, ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ, ປຕິຣູເປນ ທາເຣນ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ, ສມເຍ ທາຍຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເທນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໗).

ອປິຈ ໂຍ ມາຕາປິຕໂຣ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ປສາທຸປ຺ປາທເນນ, ສີລສມາທາປເນນ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວາ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ອຍໍ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐາການໍ ອຄ຺ໂຄ. ຕສ຺ສ ຕໍ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ ມາຕາປິຕູຫິ ກຕສ຺ສ ອຸປກາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປກາຣຠູຕໍ ອເນເກສໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ສມ຺ປຣາຍິການຎ຺ຈ ອຕ຺ຖານໍ ປທຏ຺ຐານໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂຕ ຊາຕາ ປຸຕ຺ຕາປິ ຘີຕໂຣປິ ປຸຕ຺ຕາອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ທາຣາຕິ ວີສຕິຍາ ຠຣິຍານໍ ຍາ ກາຈິ ຠຣິຍາ. ປຸຕ຺ຕາ ຈ ທາຣາ ຈ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ. ສງ຺ຄໂຫຕິ ສມ຺ມານນາທີຫິ ອຸປກາຣກຣຓໍ. ຕໍ ສຸສໍວິຫິຕກມ຺ມນ຺ຕຕາທິທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກຫິຕສຸຂເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ ປຸຕ຺ຕທາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ຠຣິຍາສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ຐາເນຫິ ສາມິເກນ ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ ຠຣິຍາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາຕພ຺ພາ ສມ຺ມານນາຍ, ອນວມານນາຍ, ອນຕິ ຈຣິຍາຍ, ອິສ຺ສຣິຍໂວສ຺ສຄ຺ເຄນ, ອລງ຺ກາຣານຸປ຺ປທາເນນ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ສາມິເກນ ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ ຠຣິຍາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ສາມິກໍ ອນຸກມ຺ປຕິ, ສຸສໍວິຫິຕກມ຺ມນ຺ຕາ ຈ ໂຫຕິ, ສງ຺ຄຫິຕປຣິຊນາ ຈ, ອນຕິຈາຣິນີ ຈ, ສມ຺ຠຕຎ຺ຈ ອນຸຣກ຺ຂຕິ ທກ຺ຂາ ຈ ໂຫຕິ ອນລສາ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໙).

ອຍໍ ວາ ອປໂຣ ນໂຍ – ສງ຺ຄໂຫຕິ ຘມ຺ມິກາຫິ ທານປິຍວາຈາຕ຺ຖຈຣິຍາຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ປຣິພ຺ພຍທານໍ, ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສສຸ ນກ຺ຂຕ຺ຕທສ຺ສາປນໍ, ມງ຺ຄລທິວເສສຸ ມງ຺ຄລກຣຓໍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິເກສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ໂອວາທານຸສາສນນ຺ຕິ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກຫິຕເຫຕຸໂຕ ສມ຺ປຣາຍິກຫິຕເຫຕຸໂຕ ເທວຕາຫິປິ ນມສ຺ສນີຍຠາວເຫຕຸໂຕ ຈ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ –

‘‘ເຍ ຄຫຏ຺ຐາ ປຸຎ຺ຎກຣາ, ສີລວນ຺ໂຕ ອຸປາສກາ;

ຘມ຺ເມນ ທາຣໍ ໂປເສນ຺ຕິ, ເຕ ນມສ຺ສາມິ ມາຕລີ’’ຕິ. (ສໍ.ນິ.໑.໑.໒໖໔);

ອນາກຸລາ ກມ຺ມນ຺ຕາ ນາມ ກາລຎ຺ຎຸຕາຍ ປຕິຣູປກາຣິຕາຍ ອນລສຕາຍ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍສມ຺ປທາຍ, ອພ຺ຍສນີຍຕາຍ ຈ ກາລາຕິກ຺ກມນອປ຺ປຕິຣູປກຣຓສິຖິລກຣຓາທິອາກຸລຠາວວິຣຫິຕາ ກສິໂຄຣກ຺ຂວາຓິຊ຺ຊາທໂຍ ກມ຺ມນ຺ຕາ. ເອເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ວາ ທາສກມ຺ມກຣານໍ ວາ ພ຺ຍຕ຺ຕຕາຍ ເອວໍ ປໂຍຊິຕາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ຘນຘຎ຺ຎວຸທ຺ຘິປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ປຕິຣູປກາຣີ ຘຸຣວາ, ອຸຏ຺ຐາຕາ ວິນ຺ທເຕ ຘນ’’ນ຺ຕິ ຈ (ສຸ. ນິ. ໑໘໕; ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖).

‘‘ນ ທິວາ ໂສປ຺ປສີເລນ, ຣຕ຺ຕິມຸຏ຺ຐານເທສ຺ສິນາ;

ນິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ເຕນ ໂສຓ຺ເຑນ, ສກ຺ກາ ອາວສິຕຸໍ ຆຣໍ.

‘‘ອຕິສີຕໍ ອຕິອຸຓ຺ຫໍ, ອຕິສາຍມິທໍ ອຫຸ;

ອິຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐກມ຺ມນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖາ ອຈ຺ເຈນ຺ຕິ ມາຓເວ.

‘‘ໂຍຘ ສີຕຎ຺ຈ ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈ, ຕິຓາ ຠິຍ຺ໂຍ ນ ມຎ຺ຎຕິ;

ກຣໍ ປຸຣິສກິຈ຺ຈານິ, ໂສ ສຸຂໍ ນ ວິຫາຍຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໒໕໓);

‘‘ໂຠເຄ ສໍຫຣມານສ຺ສ, ຠມຣສ຺ເສວ ອິຣີຍໂຕ;

ໂຠຄາ ສນ຺ນິຈຍໍ ຍນ຺ຕິ, ວມ຺ມິໂກວູປຈີຍຕີ’’ຕິ. ຈ ເອວມາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໕);

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ມາຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ, ປິຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ, ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ, ອນາກຸລາ ຈ ກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ວາ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ, ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ ວາ ເອກເມວ ກຕ຺ວາ ຕີຓິ. ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ທານຎ຺ຈາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໗. ອິທານິ ທານຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ທີຍເຕ ອິມິນາຕິ ທານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປຣສ຺ສ ປຏິປາທີຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຈຣິຍາ, ຘມ຺ມາ ວາ ອນເປຕາ ຈຣິຍາ ຘມ຺ມຈຣິຍາ. ຎາຍນ຺ເຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອິເມ’’ຕິ ຎາຕກາ. ນ ອວຊ຺ຊານິ ອນວຊ຺ຊານິ, ອນິນ຺ທິຕານິ ອຄຣຫິຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ທານໍ ນາມ ປຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສຸພຸທ຺ຘິປຸພ຺ພິກາ ອນ຺ນາທິທສທານວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ອໂລໂຠ. ອໂລເຠນ ຫິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣສ຺ສ ປຏິປາເທຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທີຍເຕ ອິມິນາຕິ ທານ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ພຫຸຊນປິຍມນາປຕາທີນໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິການໍ ຜລວິເສສານໍ ອຘິຄມເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ທາຍໂກ, ສີຫ ທານປຕິ, ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ’’ຕິ ເອວມາທີນິ (ອ. ນິ. ໕.໓໔) ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕານິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພານິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ທານໍ ນາມ ທຸວິຘໍ ອາມິສທານໍ, ຘມ຺ມທານຎ຺ຈ, ຕຕ຺ຖ ອາມິສທານໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ. ອິຘໂລກປຣໂລກທຸກ຺ຂກ຺ຂຍສຸຂາວຫສ຺ສ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປເຣສໍ ຫິຕກາມຕາຍ ເທສນາ ຘມ຺ມທານໍ , ອິເມສຎ຺ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທານານໍ ເອຕເທວ ອຄ຺ຄໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ສພ຺ພທານໍ ຘມ຺ມທານໍ ຊິນາຕິ,

ສພ຺ພຣສໍ ຘມ຺ມຣໂສ ຊິນາຕິ;

ສພ຺ພຣຕິໍ ຘມ຺ມຣຕິ ຊິນາຕິ,

ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ສພ຺ພທຸກ຺ຂໍ ຊິນາຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໕໔);

ຕຕ຺ຖ ອາມິສທານສ຺ສ ມງ຺ຄລຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຘມ຺ມທານໍ ປນ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຖປຏິສໍເວທິຕາທີນໍ ຄຸຓານໍ ປທຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຍຖາ ຍຖາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ປເຣສໍ ເທເສຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອຕ຺ຖປຏິສໍເວທີ ຈ ໂຫຕິ ຘມ຺ມປຏິສໍເວທີ ຈາ’’ຕິ ເອວມາທິ (ອ. ນິ. ໕.໒໖).

ຘມ຺ມຈຣິຍາ ນາມ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຈຣິຍາ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕິວິຘາ ໂຂ ຄຫປຕໂຍ ກາເຍນ ຘມ຺ມຈຣິຍາ ສມຈຣິຍາ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທິ. ສາ ປເນສາ ຘມ຺ມຈຣິຍາ ສຄ຺ຄໂລກູປປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາເຫຕຸ ໂຂ ຄຫປຕໂຍ ເອວມິເຘກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໙).

ຎາຕກາ ນາມ ມາຕິໂຕ ວາ ປິຕິໂຕ ວາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ສມ຺ພນ຺ຘາ. ເຕສໍ ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ວາ ພ຺ຍາຘິປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ວາ ອຠິຫຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປໍ ອາຄຕານໍ ຍຖາພລໍ ຆາສຈ຺ຉາທນຘນຘຎ຺ຎາທີຫິ ສງ຺ຄໂຫ ປສໍສາທີນໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ສຸຄຕິຄມນາທີນຎ຺ຈ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອນວຊ຺ຊານິ ກມ຺ມານິ ນາມ ອຸໂປສຖງ຺ຄສມາທານເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຓອາຣາມວນໂຣປນເສຕຸກຣຓາທີນິ ກາຍວຈີມໂນສຸຈຣິຕກມ຺ມານິ. ຕານິ ຫິ ນານປ຺ປກາຣຫິຕສຸຂາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ວິສາເຂ, ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອຸໂປສຖໍ ອຸປວສິຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕານິ (ອ. ນິ. ໘.໔໓) ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ທານຎ຺ຈ, ຘມ຺ມຈຣິຍາ ຈ, ຎາຕການຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ, ອນວຊ຺ຊານິ ກມ຺ມານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ທານຎ຺ຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ອາຣຕີຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໘. ອິທານິ ອາຣຕີ ວິຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣຕີຕິ ອາຣມຓໍ, ວິຣຕີຕິ ວິຣມຓໍ, ວິຣມນ຺ຕິ ວາ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາຕິ ວິຣຕິ. ປາປາຕິ ອກຸສລາ. ມທນີຍຏ຺ເຐນ ມຊ຺ຊໍ, ມຊ຺ຊສ຺ສ ປານໍ ມຊ຺ຊປານໍ, ຕໂຕ ມຊ຺ຊປານາ. ສໍຍມນໍ ສໍຍໂມ ອປ຺ປມຊ຺ຊນໍ ອປ຺ປມາໂທ. ຘມ຺ເມສູຕິ ກຸສເລສຸ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ອາຣຕິ ນາມ ປາເປ ອາທີນວທສ຺ສາວິໂນ ມນສາ ເອວ ອນຠິຣຕິ. ວິຣຕິ ນາມ ກມ຺ມທ຺ວາຣວເສນ ກາຍວາຈາຫິ ວິຣມຓໍ, ສາ ເຈສາ ວິຣຕິ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ, ສມາທານວິຣຕິ, ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕີຕິ ຕິວິຘາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຍາ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິໍ ວາ ກຸລໍ ວາ ໂຄຕ຺ຕໍ ວາ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ນ ເມ ເອຕໍ ປຕິຣູປໍ, ຍ຺ວາຫໍ ອິມໍ ປາຓໍ ຫເນຍ຺ຍໍ, ອທິນ຺ນໍ ອາທິເຍຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສມ຺ປຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໂຕ ວິຣຕິ, ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ ນາມ. ສິກ຺ຂາປທສມາທານວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສມາທານວິຣຕິ ນາມ, ຍສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຠຸຕິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ນ ກໂຣຕິ. ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕິ ນາມ, ຍສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຠຸຕິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຠຍານິ ເວຣານິ ວູປສນ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ປາປໍ ນາມ ຍໍ ຕໍ ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ກມ຺ມກິເລໂສ, ອທິນ຺ນາທານໍ…ເປ… ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາໂຣ…ເປ… ມຸສາວາໂທ’’ຕິ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ –

‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ອທິນ຺ນາທານໍ, ມຸສາວາໂທ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ປຣທາຣຄມນຎ຺ເຈວ, ນປ຺ປສໍສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໒໔໕) –

ເອວໍ ຄາຖາຍ ສງ຺ຄຫິຕໍ ກມ຺ມກິເລສສງ຺ຂາຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອກຸສລໍ, ຕໂຕ ປາປາ. ສພ຺ພາເປສາ ອາຣຕິ ຈ ວິຣຕິ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຠຍເວຣປ຺ປຫານາທິນານປ຺ປກາຣວິເສສາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ອຣິຍສາວໂກ’’ຕິອາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕານິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພານິ.

ມຊ຺ຊປານາ ສໍຍໂມ ນາມ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປ຺ປມາທຏ຺ຐານາ ເວຣມຓິຍາ ເອເວຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ມຊ຺ຊປາຍີ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ຘມ຺ມໍ ນ ຊານາຕິ, ມາຕຸ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ, ປິຕຸ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຕຖາຄຕສາວການມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ, ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ຄຣຫໍ ສມ຺ປຣາເຍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ອປຣາປຣິເຍ ອຸມ຺ມາທຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ມຊ຺ຊປານາ ປນ ສໍຍໂມ ເຕສໍ ໂທສານໍ ວູປສມໍ ຕພ຺ພິປຣີຕຄຸຓສມ຺ປທຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ມຊ຺ຊປານາ ສໍຍໂມ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປມາໂທ ນາມ ‘‘ກຸສລານໍ ວາ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍຕາ, ອສາຕຈ຺ຈກິຣິຍຕາ, ອນຏ຺ຐິຕກິຣິຍຕາ, ໂອລີນວຸຕ຺ຕິຕາ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕາ, ອນາເສວນາ, ອຠາວນາ, ອພຫຸລີກມ຺ມໍ, ອນຘິຏ຺ຐານໍ, ອນນຸໂຍໂຄ, ປມາໂທ. ໂຍ ເອວຣູໂປ ປມາໂທ ປມຊ຺ຊນາ ປມຊ຺ຊິຕຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາໂທ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໔໖). ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປມາທສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ອຕ຺ຖໂຕ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ນານປ຺ປກາຣກຸສລາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ຈ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ’’ຕິ ຈ (ມ. ນິ. ໒.໑໘; ອ. ນິ. ໕.໒໖), ‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ ຈ, ເອວມາທິ (ຘ. ປ. ໒໑) ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ປາປາ ວິຣຕິ, ມຊ຺ຊປານາ ສໍຍໂມ, ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປມາໂທຕິ ຕີຓິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ອາຣຕີຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ຄາຣໂວຈາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໙. ອິທານິ ຄາຣໂວ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາຣໂວຕິ ຄຣຸຠາໂວ. ນິວາໂຕຕິ ນີຈວຸຕ຺ຕິຕາ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີຕິ ສນ຺ໂຕໂສ. ກຕສ຺ສ ຊານນຕາ ກຕຎ຺ຎຸຕາ. ກາເລນາຕິ ຂເຓນ ສມເຍນ. ຘມ຺ມສ຺ສ ສວນໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ຄາຣໂວ ນາມ ຄຣຸກາຣປ຺ປໂຍຄາຣເຫສຸ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຕຖາຄຕສາວກອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍມາຕາປິຕຸເຊຏ຺ຐກຠາຕິກຠຄິນີອາທີສຸ ຍຖານຸຣູປໍ ຄຣຸກາໂຣ ຄຣຸກຣຓໍ ສຄາຣວຕາ. ສ ຈາຍໍ ຄາຣໂວ ຍສ຺ມາ ສຸຄຕິຄມນາທີນໍ ເຫຕຸ. ຍຖາຫ –

‘‘ຄຣຸກາຕພ຺ພໍ ຄຣຸໍ ກໂຣຕິ, ມາເນຕພ຺ພໍ ມາເນຕິ, ປູເຊຕພ຺ພໍ ປູເຊຕິ. ໂສ ເຕນ ກມ຺ເມນ ເອວໍ ສມຕ຺ເຕນ ເອວໍ ສມາທິນ຺ເນນ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ໂນ ເຈ ກາຍສ຺ສ…ເປ… ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ສເຈ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປຈ຺ຈາຊາຍຕິ, ອຸຈ຺ຈາກຸລີໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໙໕).

ຍຖາ ຈາຫ – ‘‘ສຕ຺ຕິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປຣິຫານິຍາ ຘມ຺ມາ. ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ສຕ຺ຖຸຄາຣວຕາ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໗.໓໓), ຕສ຺ມາ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນິວາໂຕ ນາມ ນີຈມນຕາ ນິວາຕວຸຕ຺ຕິຕາ, ຍາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິຫຕມາໂນ ນິຫຕທປ຺ໂປ ປາທປຸຎ຺ຉນກໂຈຬສທິໂສ ຉິນ຺ນວິສາຓອຸສຠສໂມ ອຸທ຺ຘຏທາຐສປ຺ປສໂມ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສຓ຺ໂຫ ສຂິໂລ ສຸຂສມ຺ຠາໂສ ໂຫຕິ, ອຍໍ ນິວາໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ຍສາທິຄຸຓປ຺ປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫ ຈ ‘‘ນິວາຕວຸຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖທ຺ໂຘ, ຕາທິໂສ ລຠເຕ ຍສ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໓).

ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ ນາມ ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ, ໂສ ທ຺ວາທສວິໂຘ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ, ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ, ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສຕິ ຕິວິໂຘ. ເອວໍ ປິຓ຺ຑປາຕາທີສຸ.

ຕສ຺ສາຍໍ ປເຠທວຓ຺ຓນາ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຈີວຣໍ ລຠຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ອສຸນ຺ທຣໍ ວາ. ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອາພາຘິໂກ ໂຫຕິ, ຄຣຸໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ໂຕ ໂອຓມຕິ ວາ ກິລມຕິ ວາ, ໂສ ສຠາເຄນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ປຓີຕປຈ຺ຈຍລາຠີ ໂຫຕິ, ໂສ ປຏ຺ຏຈີວຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຫຄ຺ຆໍ ຈີວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເຖຣານໍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານຎ຺ຈ ອນຸຣູປ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສງ຺ກາຣກູຏາ ວາ ອຎ຺ຎໂຕ ວາ ກຸໂຕຈິ ນນ຺ຕການິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໍ ກຣິຕ຺ວາ ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອາພາຘິໂກ ໂຫຕິ, ລູຂໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄາຬ຺ຫໍ ໂຣຄາຕງ຺ກໍ ປາປຸຓາຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສປ຺ປິມຘຸຂີຣາທີນິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ປຓີຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ‘‘ອຍໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ເຖຣານໍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ປຓີຕປິຓ຺ຑປາຕໍ ວິນາ ອຍາເປນ຺ຕານໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອນຸຣູໂປ’’ຕິ ເຕສໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເສນາສນໍ ປາປຸຓາຕິ. ໂສ ເຕເນວ ສນ຺ຕຸສ຺ສຕິ, ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ສຸນ຺ທຣຕຣມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອາພາຘິໂກ ໂຫຕິ, ນິວາຕເສນາສເນ ວສນ຺ໂຕ ອຕິວິຍ ປິຕ຺ຕໂຣຄາທີຫິ ອາຕຸຣີຍຕິ. ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປາປຸຓເນ ສວາເຕ ສີຕລເສນາສເນ ວສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ສຸນ຺ທຣໍ ເສນາສນໍ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ ‘‘ສຸນ຺ທຣເສນາສນໍ ປມາທຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຣ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ນິທ຺ທາຠິຠູຕສ຺ສ ຈ ປຸນ ປຏິພຸຊ຺ຌໂຕ ກາມວິຕກ຺ໂກ ສມຸທາຈຣຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌກາສຣຸກ຺ຂມູລປຓ຺ຓກຸຏີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ ຫຣີຕກໍ ວາ ອາມລກໍ ວາ. ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ, ອຎ຺ເຎຫິ ລທ຺ຘສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທິມ຺ປິ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອາພາຘິໂກ ໂຫຕິ, ເຕເລນຕ຺ຖິໂກ ຜາຓິຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ເຕເລນ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ປູຕິມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຈຕຸມຘຸຣໍ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສຈສ຺ສ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມຎ຺ຎຕເຣນປິ ພ຺ຍາຘິ ວູປສມ຺ມຕິ, ອຖ ‘‘ປູຕິມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ນາມ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ປູຕິມຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຕຕ຺ຖ ເຕ ຍາວຊີວໍ ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໘) ຈ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຈຕຸມຘຸຣເຠສຊ຺ຊໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປູຕິມຸຕ຺ຕຫຣີຕເກນ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ເອວໍປເຠໂທ ສພ຺ໂພເປໂສ ສນ຺ໂຕໂສ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາມຫິຈ຺ຉຕາປາປິຈ຺ຉຕາທີນໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຫານາຘິຄມເຫຕຸໂຕ, ສຸຄຕິເຫຕຸໂຕ, ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ຠາຣຠາວໂຕ, ຈາຕຸທ຺ທິສາທິຠາວເຫຕຸໂຕ ຈ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຫ ຈ –

‘‘ຈາຕຸທ຺ທິໂສ ອປ຺ປຏິໂຆ ຈ ໂຫຕິ,

ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນ ອິຕຣີຕເຣນາ’’ຕິ. ເອວມາທິ (ສຸ. ນິ. ໔໒);

ກຕຎ຺ຎຸຕາ ນາມ ອປ຺ປສ຺ສ ວາ ພຫຸສ຺ສ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ກຕສ຺ສ ອຸປກາຣສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອນຸສ຺ສຣຓຠາເວນ ຊານນຕາ. ອປິຈ ເນຣຍິກາທິທຸກ຺ຂປຣິຕ຺ຕາຓໂຕ ປຸຎ຺ຎານິ ເອວ ປາຓີນໍ ພຫູປກາຣານິ, ຕໂຕ ເຕສມ຺ປິ ອຸປກາຣານຸສ຺ສຣຓຕາ ກຕຎ຺ຎຸຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ປສໍສນີຍາທິນານປ຺ປກາຣວິເສສາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫ ຈ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ທຸລ຺ລຠາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ໂຍ ຈ ປຸພ຺ພກາຣີ ໂຍ ຈ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໑໒໐).

ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ນາມ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຠິຠູຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ເຕສໍ ວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ. ອປເຣ ອາຫຸ ‘‘ປຎ຺ຈເມ ປຎ຺ຈເມ ທິວເສ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ນາມ. ຍຖາຫ ອາຍສ຺ມາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ‘ປຎ຺ຈາຫິກໍ ໂຂ ປນ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ນິສີທາມາ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໗; ມຫາວ. ໔໖໖).

ອປິຈ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກງ຺ຂາວິໂນທກໍ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລປິ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ‘‘ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ ປຣິປຎ຺ຫຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘). ຕເທຕໍ ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ນີວຣຓປ຺ປຫານຈຕຸຣານິສໍສອາສວກ຺ຂຍາທິນານປ຺ປກາຣວິເສສາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ປຎ຺ຈສ຺ສ ນີວຣຓາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໑໙).

‘‘ໂສຕານຸຄຕານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານໍ…ເປ… ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘານໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອານິສໍສາ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິ ຈ (ອ. ນິ. ໔.໑໙໑).

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ກາເລນ ກາລໍ ສມ຺ມາ ຠາວິຍມານາ ສມ຺ມາ ອນຸປຣິວຕ຺ຕິຍມານາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາສວານໍ ຂຍໍ ປາເປນ຺ຕິ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທິ (ອ. ນິ. ໔.໑໔໗).

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ຄາຣໂວ, ນິວາໂຕ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ກຕຎ຺ຎຸຕາ, ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຄາຣໂວ ຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ຂນ຺ຕີຈາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐. ອິທານິ ຂນ຺ຕີ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຂມນໍ ຂນ຺ຕິ. ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫິຕາຍ ສຸຂໍ ວໂຈ ອສ຺ມິນ຺ຕິ ສຸວໂຈ, ສຸວຈສ຺ສ ກມ຺ມໍ ໂສວຈສ຺ສໍ, ໂສວຈສ຺ສສ຺ສ ຠາໂວ ໂສວຈສ຺ສຕາ. ກິເລສານໍ ສມິຕຕ຺ຕາ ສມຓາ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ເປກ຺ຂນໍ. ຘມ຺ມສ຺ສ ສາກຈ຺ຉາ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ. ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ຂນ຺ຕິ ນາມ ອຘິວາສນກ຺ຂນ຺ຕິ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕ ວຘພນ຺ຘາທີຫິ ວາ ວິເຫສນ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ອສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ນິພ຺ພິກາໂຣ ໂຫຕິ ຂນ຺ຕິວາທີ ວິຍ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຫຸ ອຕີຕມທ຺ຘານໍ, ສມໂຓ ຂນ຺ຕິທີປໂນ;

ຕໍ ຂນ຺ຕິຍາເຍວ ຐິຕໍ, ກາສິຣາຊາ ອເຉທຍີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໕໑);

ຠທ຺ຣກໂຕ ວາ ມນສິ ກໂຣຕິ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ອປຣາຘາຠາເວນ ອາຍສ຺ມາ ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ຍຖາຫ ໂສ –

‘‘ສເຈ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຸນາປຣນ຺ຕກາ ມນຸສ຺ສາ ອກ຺ໂກສິສ຺ສນ຺ຕິ ປຣິຠາສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເມ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕິ ‘ຠທ຺ທກາ ວຕິເມ ສຸນາປຣນ຺ຕກາ ມນຸສ຺ສາ, ສຸຠທ຺ທກາ ວຕິເມ ສຸນາປຣນ຺ຕກາ ມນຸສ຺ສາ, ຍໍ ເມ ນຍິເມ ປາຓິນາ ປຫາຣໍ ເທນ຺ຕີ’’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໖; ສໍ. ນິ. ໔.໘໘).

ຍາຍ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອິສີນມ຺ປິ ປສໍສນີໂຍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ສຣຠງ຺ໂຄ ອິສິ –

‘‘ໂກຘໍ ວຘິຕ຺ວາ ນ ກທາຈິ ໂສຈຕິ,

ມກ຺ຂປ຺ປຫານໍ ອິສໂຍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ;

ສພ຺ເພສໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຜຣຸສໍ ຂເມຖ,

ເອຕໍ ຂນ຺ຕິໍ ອຸຕ຺ຕມມາຫຸ ສນ຺ໂຕ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໖໔);

ເທວຕານມ຺ປິ ປສໍສນີໂຍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ –

‘‘ໂຍ ຫເວ ພລວາ ສນ຺ໂຕ, ທຸພ຺ພລສ຺ສ ຕິຕິກ຺ຂຕິ;

ຕມາຫຸ ປຣມໍ ຂນ຺ຕິໍ, ນິຈ຺ຈໍ ຂມຕິ ທຸພ຺ພໂລ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໐-໒໕໑);

ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປສໍສນີໂຍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ຠຄວາ –

‘‘ອກ຺ໂກສໍ ວຘພນ຺ຘຎ຺ຈ, ອທຸຏ຺ໂຐ ໂຍ ຕິຕິກ຺ຂຕິ;

ຂນ຺ຕີພລໍ ພລາຓີກໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໙໙);

ສາ ປເນສາ ຂນ຺ຕິ ເອເຕສຎ຺ຈ ອິຘ ວຓ຺ຓິຕານໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຄຸຓານໍ ອຘິຄມເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂສວຈສ຺ສຕາ ນາມ ສຫຘມ຺ມິກໍ ວຸຈ຺ຈມາເນ ວິກ຺ເຂປໍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາວໍ ວາ ຄຸຓໂທສຈິນ຺ຕນໍ ວາ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ອາທຣຎ຺ຈ ຄາຣວຎ຺ຈ ນີຈມນຕຎ຺ຈ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ສາຘູຕິ ວຈນກຣຓຕາ. ສາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ສນ຺ຕິກາ ໂອວາທານຸສາສນິປ຺ປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ ໂທສປ຺ປຫານຄຸຓາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ຈ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສມຓານໍ ທສ຺ສນໍ ນາມ ອຸປສມິຕກິເລສານໍ ຠາວິຕກາຍວຈີຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎານໍ ອຸຕ຺ຕມທມຖສມຖສມນ຺ນາຄຕານໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ອຸປສງ຺ກມນຸປຏ຺ຐານານຸສ຺ສຣຓສ຺ສວນທສ຺ສນໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ໂອມກເທສນາຍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ. ອາຫ ຈ ‘‘ທສ຺ສນມ຺ປຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູປກາຣໍ ວທາມີ’’ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໔). ຍໂຕ ຫິຕກາເມນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ສີລວນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຆຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ຍທິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖິ, ຍຖາພລໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມນ ປຕິມາເນຕພ຺ພາ. ຍທິ ນຕ຺ຖິ, ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນມສ຺ສິຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ປິຍຈກ຺ຂູຫິ ສມ຺ປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ທສ຺ສນມູລເກນປິ ຫິ ປຸຎ຺ເຎນ ອເນການິ ຊາຕິສຫສ຺ສານິ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ໂຣໂຄ ວາ ທາໂຫ ວາ ອຸສ຺ສທາ ວາ ປິຬກາ ວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປ຺ປສນ຺ນປຎ຺ຈວຓ຺ຓສສ຺ສິຣິການິ ໂຫນ຺ຕິ ຈກ຺ຂູນິ ຣຕນວິມາເນ ອຸຄ຺ຆາຏິຕມຓິກວາຏສທິສານິ, ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປມຕ຺ຕໍ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ລາຠີ ໂຫຕິ. ອນຈ຺ຉຣິຍຎ຺ເຈຕໍ, ຍໍ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສປ຺ປຎ຺ຎຊາຕິໂກ ສມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິເຕນ ສມຓທສ຺ສນມເຍນ ປຸຎ຺ເຎນ ເອວຣູປໍ ວິປາກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠເວຍ຺ຍ, ຍຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນ ກຕສ຺ສ ສມຓທສ຺ສນສ຺ສ ເອວໍ ວິປາກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

‘‘ອຸລູໂກ ມຓ຺ຑລກ຺ຂິໂກ, ເວທິຍເກ ຈິຣທີຆວາສິໂກ;

ສຸຂິໂຕ ວຕ ໂກສິໂຍ ອຍໍ, ກາລຸຏ຺ຐິຕໍ ປສ຺ສຕິ ພຸທ຺ຘວຣໍ.

‘‘ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອນຸຕ຺ຕເຣ;

ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສານິ, ທຸຄ຺ຄເຕໂສ ນ ຄຈ຺ຉຕິ.

‘‘ສ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ, ກຸສລກມ຺ເມນ ໂຈທິໂຕ;

ຠວິສ຺ສຕິ ອນນ຺ຕຎາໂຓ, ໂສມນສ຺ໂສຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໔);

ກາເລນ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ ນາມ ປໂທເສ ວາ ປຈ຺ຈູເສ ວາ ທ຺ເວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສາກຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວິນຍຘຣາ ວິນຍໍ, ອາຠິຘມ຺ມິກາ ອຠິຘມ຺ມໍ, ຊາຕກຠາຓກາ ຊາຕກໍ, ອຏ຺ຐກຖິກາ ອຏ຺ຐກຖໍ, ລີນຸທ຺ຘຕວິຈິກິຈ຺ຉາປເຣຕຈິຕ຺ຕວິໂສຘນຕ຺ຖໍ ວາ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ກາເລ ສາກຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍໍ ກາເລນ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ. ສາ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິອາທີນໍ ຄຸຓານໍ ເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ຂນ຺ຕິ, ໂສວຈສ຺ສຕາ, ສມຓທສ຺ສນໍ, ກາເລນ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຂນ຺ຕີ ຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ຕໂປຈາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑. ອິທານິ ຕໂປ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາປເກ ຘມ຺ເມ ຕປຕີຕິ ຕໂປ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ຈຣິຍໍ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວາ ຈຣິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ເສຏ຺ຐຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານທສ຺ສນໍ, ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ທສ຺ສນນ຺ຕິປິ ເອເກ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວານໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ, ສຈ຺ຉິກຣຓໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ຕໂປ ນາມ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາທີນໍ ຕປນໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ, ໂກສຊ຺ຊສ຺ສ ວາ ຕປນໂຕ ວີຣິຍໍ, ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ອາຕາປີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອຠິຊ຺ຌາທິປ຺ປຫານຌານາທິປ຺ປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ ເມຖຸນວິຣຕິສມຓຘມ຺ມສາສນມຄ຺ຄານມຘິວຈນໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຫາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໔; ມ. ນິ. ໑.໒໙໒) ເມຖຸນວິຣຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຠຄວຕິ ໂນ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີຕິ? ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໗) ສມຓຘມ຺ໂມ. ‘‘ນ ຕາວາຫໍ, ປາປິມ, ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ຍາວ ເມ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຠວິສ຺ສຕິ ຜີຕຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘; ສໍ. ນິ. ໕.໘໒໒; ອຸທາ. ໕໑) ສາສນໍ. ‘‘ອຍເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໖) ມຄ຺ໂຄ. ອິຘ ປນ ອຣິຍສຈ຺ຈທສ຺ສເນນ ປຣໂຕ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອວເສສໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຎ຺ເຈຕໍ ອຸປຣູປຣິ ນານປ຺ປກາຣວິເສສາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຣິຍສຈ຺ຈານ ທສ຺ສນໍ ນາມ ກຸມາຣປຎ຺ເຫ ວຸຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອຠິສມຍວເສນ ມຄ຺ຄທສ຺ສນໍ, ຕໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂວີຕິກ຺ກມເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ນາມ ອິຘ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ປຎ຺ຈຄຕິວານເນນ ວານສຎ຺ຎິຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ວາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕຣສ຺ສ ປນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສເນເນວ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ສິທ຺ຘາ, ເຕເນຕໍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ. ເອວເມສາ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສຸຂວິຫາຣາທິເຫຕຸໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ຕໂປ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນໍ, ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຕໂປ ຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ຜຸຏ຺ຐສ຺ສໂລກຘມ຺ເມຫີຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒. ອິທານິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂລກຘມ຺ເມຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ຜຸສິຕສ຺ສ ຉຸປິຕສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ໂລເກ ຘມ຺ມາ ໂລກຘມ຺ມາ, ຍາວ ໂລກປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕາວ ອນິວຕ຺ຕກາ ຘມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມໂນ ມານສໍ. ຍສ຺ສາຕິ ນວສ຺ສ ວາ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ວາ ເຖຣສ຺ສ ວາ. ນ ກມ຺ປຕີຕິ ນ ຈລຕິ ນ ເວຘຕິ. ອໂສກນ຺ຕິ ນິສ຺ໂສກໍ ອພ຺ພູຬ຺ຫໂສກສລ຺ລໍ. ວິຣຊນ຺ຕິ ວິຄຕຣຊໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຣຊໍ. ເຂມນ຺ຕິ ອຠຍໍ ນິຣຸປທ຺ທວໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສ ນ ກມ຺ປຕິ ນາມ ຍສ຺ສ ລາຠາລາຠາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ກມ຺ປຕິ ນ ຈລຕິ ນ ເວຘຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເກນຈິ ອກມ຺ປນີຍໂລກຸຕ຺ຕມຠາວາວຫນໂຕ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກສ຺ສ ຈ ເອເຕຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ກມ຺ປຕີຕິ? ອຣຫໂຕ ຂີຓາສວສ຺ສ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເສໂລ ຍຖາ ເອກຄ຺ຆໂນ, ວາເຕນ ນ ສມີຣຕິ;

ເອວໍ ຣູປາ ຣສາ ສທ຺ທາ, ຄນ຺ຘາ ຜສ຺ສາ ຈ ເກວລາ.

‘‘ອິຏ຺ຐາ ຘມ຺ມາ ອນິຏ຺ຐາ ຈ, ນ ປເວເຘນ຺ຕິ ຕາທິໂນ;

ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ, ວຍຎ຺ຈສ຺ສານຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ມຫາວ. ໒໔໔);

ອໂສກໍ ນາມ ຂີຓາສວສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ໂສໂກ ໂສຈນາ ໂສຈິຕຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕໂສໂກ ອນ຺ໂຕປຣິໂສໂກ ເຈຕໂສ ປຣິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໒໓໗) ນເຍນ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສໂກ, ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອໂສກໍ. ເກຈິ ນິພ຺ພານໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຸຣິມປເທນ ນານຸສນ຺ຘິຍຕິ. ຍຖາ ຈ ອໂສກໍ, ເອວໍ ວິຣຊໍ ເຂມນ຺ຕິປິ ຂີຓາສວສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຣາຄໂທສໂມຫຣຊານໍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິຣຊໍ, ຈຕູຫິ ຈ ໂຍເຄຫິ ເຂມຕ຺ຕາ ເຂມໍ, ຍໂຕ ເອຕໍ ເຕນ ເຕນາກາເຣນ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐວເສນ ຕິວິຘມ຺ປິ ອປ຺ປວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຕາທິໂລກຸຕ຺ຕມຠາວາວຫນໂຕ ອາຫຸເນຍ຺ຍາທິຠາວາວຫນໂຕ ຈ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຏ຺ຐໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປິຕຈິຕ຺ຕໍ, ອໂສກຈິຕ຺ຕໍ, ວິຣຊຈິຕ຺ຕໍ, ເຂມຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂລກຘມ຺ເມຫີຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ເອຕາທິສານີຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓. ເອວໍ ຠຄວາ ອເສວນາ ຈ ພາລານນ຺ຕິອາທີຫິ ທສຫິ ຄາຖາຫິ ອຏ຺ຐຕິໍສ ມຫາມງ຺ຄລານິ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ເອຕາເນວ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕມງ຺ຄລານິ ຖຸນນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕາທິສານິ ກຕ຺ວານາ’’ຕິ ອວສານຄາຖມຠາສິ.

ຕສ຺ສາຍມຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ເອຕາທິສານີຕິ ເອຕານິ ອີທິສານິ ມຍາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານິ ພາລານໍ ອເສວນາທີນິ. ກຕ຺ວານາຕິ ກຕ຺ວາ. ກຕ຺ວານ ກຕ຺ວາ ກຣິຕ຺ວາຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ຎໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖມປຣາຊິຕາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຂນ຺ຘກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣເທວປຸຕ຺ຕມາຣປ຺ປເຠເທສຸ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກສຸ ເອເກນາປິ ອປຣາຊິຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ສຍເມວ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເຣ ປຣາເຊຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມກາໂຣ ເຈຕ຺ຖ ປທສນ຺ຘິກຣມຕ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເອຕາທິສານິ ມງ຺ຄລານິ ກຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ມາເຣຫິ ອປຣາຊິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຘໂລກປຣໂລເກສຸ ຐານຈງ຺ກມນາທີສຸ ຈ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ພາລເສວນາທີຫິ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ, ເຕສໍ ອຠາວາ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນຸປທ຺ທຸຕາ ອນຸປສຏ຺ຐາ ເຂມິໂນ ອປ຺ປຏິຠຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸນາສິໂກ ເຈຕ຺ຖ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕໍ ເຕສໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອິມິນາ ຄາຖາປເທນ ຠຄວາ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ກຖໍ? ເອວໍ, ເທວປຸຕ຺ຕ, ເຍ ເອຕາທິສານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ພາລານໍ ອເສວນາທິອຏ຺ຐຕິໍສວິຘມ຺ປິ ເຕສໍ ເອຕາທິສກາຣການໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມໍ ເສຏ຺ຐໍ ປວຣນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ.

ເອວຎ຺ຈ ຠຄວຕາ ນິຏ຺ຐາປິຕາຍ ເທສນາຍ ປຣິໂຍສາເນ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສເທວຕາໂຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິຜລສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ຄຓນາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ອໂຫສິ. ອຖ ຠຄວາ ທຸຕິຍທິວເສ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມໍ ປນ, ອານນ຺ທ, ຣຕ຺ຕິໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ເທວຕາ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມງ຺ຄລປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ, ອຖສ຺ສາຫໍ ອຏ຺ຐຕິໍສ ມງ຺ຄລານິ ອຠາສິໍ, ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຫິ, ອານນ຺ທ, ອິມໍ ມງ຺ຄລປຣິຍາຍໍ, ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວາເຈຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວາເຈສິ. ຕຍິທໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ອາຠຕໍ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ປວຕ຺ຕຕິ, ‘‘ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ ປຸຖຸຠູຕໍ ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ເອເຕສ຺ເວວ ມງ຺ຄເລສຸ ຎາຓປຣິຈຍປາຏວຕ຺ຖໍ ອຍມາທິໂຕ ປຠຸຕິ ໂຍຊນາ – ເອວມິເມ ອິຘໂລກປຣໂລກໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂກາມາ ສຕ຺ຕາ ພາລຊນເສວນໍ ປຫາຍ, ປຓ຺ຑິເຕ ນິສ຺ສາຍ, ປູຊເນຍ຺ເຍ ປູເຊຕ຺ວາ, ປຕິຣູປເທສວາເສນ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕາຍ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ໂຈທິຍມານາ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ປຓິຘາຍ, ພາຫຸສຈ຺ຈສິປ຺ປວິນເຍຫິ ອລງ຺ກຕຕ຺ຕຠາວາ, ວິນຍານຸຣູປໍ ສຸຠາສິຕໍ ຠາສມານາ, ຍາວ ຄິຫິຠາວໍ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ, ຕາວ ມາຕາປິຕູປຏ຺ຐາເນນ ໂປຣາຓໍ ອິຓມູລໍ ວິໂສຘຍມານາ, ປຸຕ຺ຕທາຣສງ຺ຄເຫນ ນວໍ ອິຓມູລໍ ປໂຍຊຍມານາ, ອນາກຸລກມ຺ມນ຺ຕຕາຍ ຘນຘຎ຺ຎາທິສມິທ຺ຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕາ, ທາເນນ ໂຠຄສາຣໍ ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ຊີວິຕສາຣຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ, ຎາຕິສງ຺ຄເຫນ ສກຊນຫິຕໍ ອນວຊ຺ຊກມ຺ມນ຺ຕຕາຍ ປຣຊນຫິຕຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕາ, ປາປວິຣຕິຍາ ປຣູປຆາຕໍ ມຊ຺ຊປານສໍຍເມນ ອຕ຺ຕູປຆາຕຎ຺ຈ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປມາເທນ ກຸສລປກ຺ຂໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ, ວຑ຺ຒິຕກຸສລຕາຍ ຄິຫິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ໂອຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຠາເວ ຐິຕາປິ ພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວກູປຊ຺ຌາຍາຈຣິຍາທີສຸ ຄາຣເວນ ນິວາເຕນ ຈ ວຕ຺ຕສມ຺ປທໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈຍເຄຘໍ ປຫາຍ, ກຕຎ຺ຎຸຕາຍ ສປ຺ປຸຣິສຠູມິຍໍ ຐຕ຺ວາ, ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ຈິຕ຺ຕລີນຕໍ ປຫາຍ, ຂນ຺ຕິຍາ ສພ຺ພປຣິສ຺ສເຍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ, ໂສວຈສ຺ສຕາຍ ສນາຖໍ ອຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ວາ, ສມຓທສ຺ສເນນ ປຏິປຕ຺ຕິປໂຍຄໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ, ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາຍ ກງ຺ຂາຏ຺ຐານິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກງ຺ຂໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣຕເປນ ສີລວິສຸທ຺ຘິໍ ສມຓຘມ຺ມພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິໍ ຕໂຕ ປຣາ ຈ ຈຕສ຺ໂສ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕາ, ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ອຣິຍສຈ຺ຈທສ຺ສນປຣິຍາຍໍ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລສງ຺ຂ຺ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ຕິ, ຍໍ ສຈ຺ຉິກຣິຕ຺ວາ ສິເນຣຸປພ຺ພໂຕ ວິຍ ວາຕວຸຏ຺ຐີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອວິກມ຺ປມານຈິຕ຺ຕາ ອໂສກາ ວິຣຊາ ເຂມິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ເຂມິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອເກນປິ ອປຣາຊິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ເອຕາທິສານິ ກຕ຺ວານ, ສພ຺ພຕ຺ຖມປຣາຊິຕາ;

ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ

ອິທານິ ຍານີຘ ຠູຕານີຕິເອວມາທິນາ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕານນ຺ຕຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຣຕນສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ອິຘ ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ສຸປຣິສຸທ຺ເຘນ ຕິຕ຺ເຖນ ນທິຕຬາກາທີສຸ ສລິລຊ຺ໂຌຄາຫຓມິວ ສຸປຣິສຸທ຺ເຘນ ນິທາເນນ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຊ຺ໂຌຄາຫຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ –

‘‘ເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍທາ ຍຕ຺ຖ, ຍສ຺ມາ ເຈຕໍ ອິມໍ ນຍໍ;

ປກາເສຕ຺ວານ ເອຕສ຺ສ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ’’.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕຣກ຺ຂາ ອກລ຺ຍາຓກຣຓກລ຺ຍາຓາກຣຓປຈ຺ຈຍານຎ຺ຈ ອາສວານໍ ປຏິຆາໂຕ ທສ຺ສິໂຕ, ອິມຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ປຣາຣກ຺ຂໍ ອມນຸສ຺ສາທິປຈ຺ຈຍານຎ຺ຈ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕໍ ສາເຘຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ.

ອິທໍ ຕາວສ຺ສ ອິຘ ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ.

ເວສາລິວຕ຺ຖຸ

ອິທານິ ‘‘ເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍທາ ຍຕ຺ຖ, ຍສ຺ມາ ເຈຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຫ ‘‘ເກນ ປເນຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທາ ກຕ຺ຖ, ກສ຺ມາ ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ – ອິທຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສາວກາທີຫິ. ຕຎ຺ຈ ຍທາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາທີຫິ ອຸປທ຺ທເວຫິ ອຸປທ຺ທຸຕາຍ ເວສາລິຍາ ລິຈ຺ຉວີຫິ ຣາຊຄຫໂຕ ຍາຈິຕ຺ວາ ຠຄວາ ເວສາລິໍ ອານີໂຕ, ຕທາ ເວສາລິຍໍ ເຕສໍ ອຸປທ຺ທວານໍ ປຏິຆາຕຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຍໍ ເຕສໍ ປຎ຺ຫານໍ ສງ຺ເຂປວິສ຺ສຊ຺ຊນາ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ເວສາລິວຕ຺ຖຸໂຕ ປຠຸຕິ ໂປຣາເຓຫິ ວຓ຺ຓີຍຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຓ຺ຓນາ – ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຄພ຺ໂຠ ສຓ຺ຐາສິ, ສາ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວເທສິ, ຣາຊາ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທາສິ. ສາ ສມ຺ມາ ປຣິຫຣິຍມານຄພ຺ຠາ ຄພ຺ຠປຣິປາກກາເລ ວິຊາຍນຆຣໍ ປາວິສິ. ປຸຎ຺ຎວຕີນໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ສາ ຈ ຕາສໍ ອຎ຺ຎຕຣາ, ເຕນ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອລຕ຺ຕກປຏລພນ຺ຘຸຊີວກປຸປ຺ຜສທິສໍ ມໍສເປສິໍ ວິຊາຍິ. ຕໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎາ ເທວິໂຍ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິເສ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄມເຫສີ ມໍສເປສິນ຺ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຣໂຕ ມມ ອວຓ຺ໂຓ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕນ ອວຓ຺ຓຠເຍນ ຕໍ ມໍສເປສິໍ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຣາຊມຸທ຺ທິກາຍ ລຎ຺ຉິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ໂສເຕ ປກ຺ຂິປາເປສິ. ມນຸສ຺ເສຫິ ຉຑ຺ຑິຕມຕ຺ເຕ ເທວຕາ ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫິໍສຸ. ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ຏກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລເກນ ‘‘ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ປຊາ’’ຕິ ລິຂິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິໍສຸ. ຕໂຕ ຕໍ ຠາຊນໍ ອູມິຠຍາທີຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕໍ ຄງ຺ຄາໂສເຕນ ປາຍາສິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຕາປໂສ ໂຄປາລກຸລໍ ນິສ຺ສາຍ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ວິຫຣຕິ. ໂສ ປາໂຕວ ຄງ຺ຄໍ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ຠາຊນໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕໍ ອກ຺ຂຣປຏ຺ຏກໍ ຣາຊມຸທ຺ທິກາລຎ຺ຉນຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕໍ ມໍສເປສິໍ ອທ຺ທສ, ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ສິຍາ ຄພ຺ໂຠ, ຕຖາ ຫິສ຺ສ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘປູຕິຠາໂວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕໍ ອສ຺ສມໍ ເນຕ຺ວາ ສຸທ຺ເຘ ໂອກາເສ ຐເປສິ. ອຖ ອຑ຺ຒມາສຈ຺ຈເຍນ ທ຺ເວ ມໍສເປສິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕາປໂສ ທິສ຺ວາ ສາຘຸຕຣໍ ຐເປສິ, ຕໂຕ ປຸນ ອຑ຺ຒມາສຈ຺ຈເຍນ ເອກເມກິສ຺ສາ ເປສິຍາ ຫຕ຺ຖປາທສີສານມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ປິຬກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕາປໂສ ທິສ຺ວາ ປຸນ ສາຘຸຕຣໍ ຐເປສິ. ອຖ ອຑ຺ຒມາສຈ຺ຈເຍນ ເອກາ ມໍສເປສິ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິໂສ ທາຣໂກ, ເອກາ ທາຣິກາ ອໂຫສິ. ເຕສຸ ຕາປສສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ອງ຺ຄຸຏ຺ຐກໂຕ ຈສ຺ສ ຂີຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຈ ຂີຣຠຕ຺ຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຂີຣໍ ທາຣການໍ ມຸເຂ ອາສິຎ຺ຈຕິ. ເຕສໍ ຍໍ ຍໍ ອຸທຣໍ ປວິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ມຓິຠາຊນຄຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ລິຈ຺ຉວີ ອເຫສຸໍ. ອປເຣ ປນາຫຸ ‘‘ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ຐປິຕາ ວິຍ ເນສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ລີນາ ຉວິ ອໂຫສີ’’ຕິ. ເອວໍ ເຕ ນິຈ຺ຉວິຕາຍ ວາ ລີນຈ຺ຉວິຕາຍ ວາ ລິຈ຺ຉວີຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ.

ຕາປໂສ ທາຣເກ ໂປເສນ຺ໂຕ ອຸສ຺ສູເຣ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ, ອຕິທິວາ ປຏິກ຺ກມຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ພ຺ຍາປາຣໍ ຎຕ຺ວາ ໂຄປາລກາ ອາຫໍສຸ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພຊິຕານໍ ທາຣກໂປສນໍ ປລິໂພໂຘ, ອມ຺ຫາກໍ ທາຣເກ ເທຖ, ມຍໍ ໂປເສສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ຕາປໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິ. ໂຄປາລກາ ທຸຕິຍທິວເສ ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກຕ຺ວາ ປຸປ຺ເຜຫິ ໂອກິຣິຕ຺ວາ ຘຊປຏາກໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຕູຣິເຍຫິ ວຊ຺ຊມາເນຫິ ອສ຺ສມໍ ອາຄຕາ. ຕາປໂສ ‘‘ມຫາປຸຎ຺ຎາ ທາຣກາ, ອປ຺ປມາເທນ ວຑ຺ເຒຖ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາວາຫວິວາຫໍ ກໂຣຖ, ປຎ຺ຈໂຄຣເສນ ຣາຊານໍ ໂຕເສຕ຺ວາ ຠູມິຠາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣໍ ມາເປຖ, ຕຕ຺ຖ ກຸມາຣໍ ອຠິສິຎ຺ຈຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທາຣເກ ອທາສິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ທາຣເກ ເນຕ຺ວາ ໂປເສສຸໍ.

ທາຣກາ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ກີຬນ຺ຕາ ວິວາທຏ຺ຐາເນສຸ ອຎ຺ເຎ ໂຄປາລທາຣເກ ຫຕ຺ເຖນປິ ປາເທນປິ ປຫຣນ຺ຕິ, ເຕ ໂຣທນ຺ຕິ. ‘‘ກິສ຺ສ ໂຣທຖາ’’ຕິ ຈ ມາຕາປິຕູຫິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອິເມ ນິມ຺ມາຕາປິຕິກາ ຕາປສໂປສິຕາ ອມ຺ເຫ ອຕີວ ປຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເຕສໍ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ອິເມ ທາຣກາ ອຎ຺ເຎ ທາຣເກ ວິເຫເຐນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາເປນ຺ຕິ, ນ ອິເມ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ວຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ອິເມ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ກິຣ ໂສ ປເທໂສ ‘‘ວຊ຺ຊີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕິໂຍຊນສຕໍ ປຣິມາເຓນ. ອຖ ຕໍ ປເທສໍ ໂຄປາລກາ ຣາຊານໍ ໂຕເສຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ຕຕ຺ເຖວ ນຄຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກໍ ກຸມາຣໍ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອກໍສຸ. ຕາຍ ຈສ຺ສ ທາຣິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ວາເຣຍ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ ກຕິກໍ ອກໍສຸ ‘‘ນ ພາຫິຣໂຕ ທາຣິກາ ອາເນຕພ຺ພາ, ອິໂຕ ທາຣິກາ ນ ກສ຺ສຈິ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕສໍ ປຐມສໍວາເສນ ທ຺ເວ ທາຣກາ ຊາຕາ ຘີຕາ ຈ ປຸຕ຺ໂຕ ຈ, ເອວໍ ໂສຬສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຊາຕາ. ຕໂຕ ເຕສໍ ທາຣການໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ວຑ຺ຒນ຺ຕານໍ ອາຣາມຸຍ຺ຍານນິວາສຏ຺ຐານປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕຸໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ຕໍ ຕໍ ນຄຣໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄາວຸຕນ຺ຕເຣນ ຄາວຸຕນ຺ຕເຣນ ປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ, ຕສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິສາລີກຕຕ຺ຕາ ເວສາລີຕ຺ເວວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ອິທໍ ເວສາລິວຕ຺ຖຸ.

ຠຄວໂຕ ນິມນ຺ຕນໍ

ອຍໍ ປນ ເວສາລີ ຠຄວໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນກາເລ ອິທ຺ຘາ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣາຊູນໍເຍວ ສຕ຺ຕ ສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຕານິ ສຕ຺ຕ ຈ ຣາຊາໂນ ອເຫສຸໍ. ຕຖາ ຍຸວຣາຊເສນາປຕິຠຓ຺ຑາຄາຣິກປ຺ປຠຸຕີນໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລີ ອິທ຺ຘາ ເຈວ ໂຫຕິ ຜີຕາ ຈ ພຫຸຊນາ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສາ ສຸຠິກ຺ຂາ ຈ, ສຕ຺ຕ ຈ ປາສາທສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ຈ ປາສາທສຕານິ ສຕ຺ຕ ຈ ປາສາທາ, ສຕ຺ຕ ຈ ກູຏາຄາຣສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ຈ ກູຏາຄາຣສຕານິ ສຕ຺ຕ ຈ ກູຏາຄາຣານິ, ສຕ຺ຕ ຈ ອາຣາມສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ຈ ອາຣາມສຕານິ ສຕ຺ຕ ຈ ອາຣາມາ, ສຕ຺ຕ ຈ ໂປກ຺ຂຣຓິສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ຈ ໂປກ຺ຂຣຓິສຕານິ ສຕ຺ຕ ຈ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໒໖).

ສາ ອປເຣນ ສມເຍນ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ ອໂຫສິ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ ທຸສ຺ສສ຺ສາ. ປຐມໍ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ສາ ມຣນ຺ຕິ, ເຕ ພຫິທ຺ຘາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ. ມຕມນຸສ຺ສານໍ ກຸຓປຄນ຺ເຘນ ອມນຸສ຺ສາ ນຄຣໍ ປວິສິໍສຸ, ຕໂຕ ພຫຸຕຣາ ມຣນ຺ຕິ. ຕາຍ ປຏິກູລຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ອຫິວາຕໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ອິຕິ ຕີຫິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂອມນຸສ຺ສໂຣຄຠເຍຫິ ອຸປທ຺ທຸຕາ ເວສາລິນຄຣວາສິໂນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອາຫໍສຸ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຕິວິຘໍ ຠຍມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຣາຊກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ເອວຣູປໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຎ຺ເຎ ອຘມ຺ມິກຕ຺ເຕນ ຕໍ ເອຕຣຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ສພ຺ເພ ສນ຺ຖາຄາເຣ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຘມ຺ມິກຠາວໍ ວິຈິນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ສພ຺ພໍ ປເວຓິໍ ວິຈິນນ຺ຕາ ນ ກິຎ຺ຈິ ອທ຺ທສໍສຸ.

ຕໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ໂທສມທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຠຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ກຖໍ ວູປສເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກຈ຺ເຈ ຉ ສຕ຺ຖາເຣ ອປທິສິໍສຸ ‘‘ເອເຕຫິ ໂອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ວູປສເມສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ອາຫໍສຸ – ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ກິຣ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ຠຄວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕຫິຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ, ເຕນ ໂອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ສພ຺ພຠຍານິ ວູປສເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ເຕ ອຕ຺ຕມນາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ປນ ໂສ ຠຄວາ ເອຕຣຫິ ວິຫຣຕິ, ອມ຺ເຫຫິ ເປສິໂຕ ນ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖາປເຣ ອາຫໍສຸ – ‘‘ພຸທ຺ຘາ ນາມ ອນຸກມ຺ປກາ, ກິສ຺ສ ນາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ໂສ ປນ ຠຄວາ ເອຕຣຫິ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ, ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ໂສ ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຣາຊານໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອາເນຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ທ຺ເວ ລິຈ຺ຉວິຣາຊາໂນ ມຫຕາ ພລກາເຍນ ປຫູຕໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ທຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ເປສິໍສຸ ‘‘ພິມ຺ພິສາຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາເນຖາ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ນິເວເທຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ຠຄວນ຺ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ນຄຣໍ ເປເສຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ, ‘‘ຕຸມ຺ເຫເຍວ ຊານາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ນຄເຣ ຕີຓິ ຠຍານິ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ, ສເຈ ຠຄວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ໂສຕ຺ຖິ ໂນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຠຄວາ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ເວສາລິຍໍ ຣຕນສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ສາ ຣກ຺ຂາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ຜຣິສ຺ສຕິ, ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຘິວາເສສິ. ອຖ ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວຕາ ເວສາລິຄມນໍ ອຘິວາສິຕ’’ນ຺ຕິ ນຄເຣ ໂຆສນໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຖ ເວສາລິຄມນ’’ນ຺ຕິ? ອາມ, ມຫາຣາຊາຕິ. ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຕາວ ອາຄເມຖ, ຍາວ ມຄ຺ຄໍ ປຏິຍາເທມີຕິ.

ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຣາຊຄຫສ຺ສ ຈ ຄງ຺ຄາຍ ຈ ອນ຺ຕຣາ ປຎ຺ຈໂຍຊນຠູມິໍ ສມໍ ກຕ຺ວາ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ວິຫາຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຄມນກາລໍ ປຏິເວເທສິ. ຠຄວາ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ປາຍາສິ. ຣາຊາ ປຎ຺ຈໂຍຊນໍ ມຄ຺ຄໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ຊາຓຸມຕ຺ຕໍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ຘຊປຏາກປຸຓ຺ຓຆຏກທລິອາທີນິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ທ຺ເວ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕານິ ເອກເມກສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເອກເມກໍ ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີຫິ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອເກກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ວສາເປຕ຺ວາ ມຫາທານານິ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ທິວເສຫິ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ເນສິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ນາວໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ໂຕ ເວສາລິການໍ ສາສນໍ ເປເສສິ ‘‘ອາຄໂຕ ຠຄວາ, ມຄ຺ຄໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ທິຄຸຓໍ ປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເວສາລິຍາ ຈ ຄງ຺ຄາຍ ຈ ອນ຺ຕຣາ ຕິໂຍຊນຠູມິໍ ສມໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ເອກເມກສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕານິ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປູຊໍ ກຸຣຸມານາ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ອຖ ພິມ຺ພິສາໂຣ ທ຺ເວ ນາວາໂຍ ສງ຺ຆເຏຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ກຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜທາມາທີຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຣຕນມຍໍ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎເປສິ, ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິ. ປຎ຺ຈ ສຕາ ຠິກ຺ຂູປິ ນາວໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ຍຖານຸຣູປໍ ນິສີທິໍສຸ. ຣາຊາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ‘‘ຍາວ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວາຫໍ ອິເຘວ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ. ອຸປຣິ ເທວຕາ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐຠວນາ ປູຊໍ ອກໍສຸ. ເຫຏ຺ຐາຄງ຺ຄານິວາສິໂນ ກມ຺ພລສ຺ສຕຣາທໂຍ ນາຄຣາຊາໂນ ປູຊໍ ອກໍສຸ. ເອວໍ ມຫຕິຍາ ປູຊາຍ ຠຄວາ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ຄງ຺ຄາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວສາລິການໍ ສີມນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ.

ຕໂຕ ລິຈ຺ຉວິຣາຊາໂນ ພິມ຺ພິສາເຣນ ກຕປູຊາຍ ທິຄຸຓໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຄລປ຺ປມາເຓ ອຸທເກ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ເຕເນວ ຂເຓນ ເຕນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ວິຊ຺ຊຸປ຺ປຠາວິນທ຺ຘນ຺ຘກາຣວິສຏກູໂຏ ຄຬຄຬາຍນ຺ໂຕ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ມຫາເມໂຆ ວຸຏ຺ຐາສິ. ອຖ ຠຄວຕາ ປຐມປາເທ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ເຍ ເຕເມຕຸກາມາ, ເຕ ເອວ ເຕເມນ຺ຕິ, ອເຕເມຕຸກາມາ ນ ເຕເມນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຊາຓຸມຕ຺ຕໍ ອູຣຸມຕ຺ຕໍ ກຏິມຕ຺ຕໍ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ວຫຕິ, ສພ຺ພກຸຓປານິ ອຸທເກນ ຄງ຺ຄໍ ປເວສິຕານິ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຠູມິຠາໂຄ ອໂຫສິ.

ລິຈ຺ຉວິຣາຊາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນ຺ຕຣາ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ວາສາເປຕ຺ວາ ມຫາທານານິ ທຕ຺ວາ ຕີຫິ ທິວເສຫິ ທິຄຸຓໍ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເວສາລິໍ ນຍິໍສຸ. ເວສາລິໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຠຄວຕິ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ເທວສງ຺ຆປຸຣກ຺ຂໂຕ ອາຄຈ຺ຉິ. ມເຫສກ຺ຂານໍ ເທວຕານໍ ສນ຺ນິປາເຕນ ອມນຸສ຺ສາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປລາຍິໍສຸ. ຠຄວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມໍ, ອານນ຺ທ, ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ພລິກມ຺ມູປກຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ລິຈ຺ຉວິຣາຊກຸມາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເວສາລິຍາ ຕິປາກາຣນ຺ຕເຣ ວິຈຣນ຺ໂຕ ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ‘‘ເອວໍ ເກນ ປເນຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທາ, ກຕ຺ຖ, ກສ຺ມາ ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ປຎ຺ຫານໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ເວສາລິວຕ຺ຖຸໂຕ ປຠຸຕິ ໂປຣາເຓຫິ ວຓ຺ຓີຍຕິ.

ເອວໍ ຠຄວໂຕ ເວສາລິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕທິວເສເຍວ ເວສາລິນຄຣທ຺ວາເຣ ເຕສໍ ອຸປທ຺ທວານໍ ປຏິຆາຕຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕມິທໍ ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ຠາສມາໂນ ຠຄວໂຕ ປຕ຺ເຕນ ອຸທກມາທາຍ ສພ຺ພນຄຣໍ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣນ຺ໂຕ ອນຸວິຈຣິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ເອວ ເຖເຣນ ເຍ ປຸພ຺ເພ ອປລາຕາ ສງ຺ກາຣກູຏຠິຕ຺ຕິປ຺ປເທສາທິນິສ຺ສິຕາ ອມນຸສ຺ສາ, ເຕ ຈຕູຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ປລາຍິໍສຸ, ທ຺ວາຣານິ ອໂນກາສານິ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ເອກຈ຺ເຈ ທ຺ວາເຣສຸ ໂອກາສໍ ອລຠມານາ ປາກາຣໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຕາ. ອມນຸສ຺ເສສຸ ຄຕມຕ຺ເຕສຸ ມນຸສ຺ສານໍ ຄຕ຺ເຕສຸ ໂຣໂຄ ວູປສນ຺ໂຕ. ເຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສພ຺ພປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີຫິ ເຖຣໍ ປູເຊສຸໍ. ມຫາຊໂນ ນຄຣມຊ຺ເຌ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ສພ຺ພຄນ຺ເຘຫິ ລິມ຺ປິຕ຺ວາ ວິຕານໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາເນສິ.

ຠຄວາ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ໂຂ ຣາຊາໂນ ມນຸສ຺ສາ ຈ ປຕິຣູເປ ປຕິຣູເປ ອາສເນ ນິສີທິໍສຸ. ສກ຺ໂກປິ ເທວານມິນ຺ໂທ ທ຺ວີສຸ ເທວໂລເກສຸ ເທວປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຸປນິສີທິ ອຎ຺ເຎ ຈ ເທວາ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ສພ຺ພໍ ເວສາລິໍ ອນຸວິຈຣນ຺ໂຕ ຣກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເວສາລິນຄຣວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ສພ຺ເພສໍ ຕເທວ ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍາ ‘‘ເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍທາ ຍຕ຺ຖ, ຍສ຺ມາ ເຈຕໍ ອິມໍ ນຍໍ. ປກາເສຕ຺ວານາ’’ຕິ ມາຕິກາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ສາ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ ໂຫຕິ.

ຍານີຘາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ອິທານິ ‘‘ເອຕສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ອາຣພ຺ຠເຕ. ອປເຣ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາທິໂຕ ປຎ຺ເຈວ ຄາຖາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສາ ປຣິຕ຺ຕກຣຓສມເຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນາ’’ຕິ. ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ໂຫຕຸ, ກິໍ ໂນ ອິມາຍ ປຣິກ຺ຂາຍ, ສພ຺ພຖາປິ ເອຕສ຺ສ ຣຕນສຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ຍານີຘ ຠູຕານີຕິ ປຐມຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ຍານີຕິ ຍາທິສານິ ອປ຺ເປສກ຺ຂານິ ວາ ມເຫສກ຺ຂານິ ວາ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຠູຕານີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ຠູຕສທ຺ໂທ ‘‘ຠູຕສ຺ມິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໙) ວິຊ຺ຊມາເນ. ‘‘ຠູຕມິທນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມນຸປສ຺ສຖາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໑) ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ມຫາຠູຕາ ເຫຕູ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໘໖) ຈຕຸພ຺ພິເຘ ປຖວີຘາຕ຺ວາທິຣູເປ. ‘‘ໂຍ ຈ ກາລຆໂສ ຠູໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຊາ. ໑.໒.໑໙໐) ຂີຓາສເວ. ‘‘ສພ຺ເພວ ນິກ຺ຂິປິສ຺ສນ຺ຕິ, ຠູຕາ ໂລເກ ສມຸສ຺ສຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໒໐) ສພ຺ພສຕ຺ເຕ. ‘‘ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ປາຈິ. ໙໐) ຣຸກ຺ຂາທິເກ. ‘‘ຠູຕໍ ຠູຕໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓) ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ເຫຏ຺ຐາ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ. ອິຘ ປນ ອວິເສສໂຕ ອມນຸສ຺ເສສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສມາຄຕານີຕິ ສນ຺ນິປຕິຕານິ. ຠຸມ຺ມານີຕິ ຠູມິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ. ວາ-ອິຕິ ວິກປ຺ປເນ. ເຕນ ຍານີຘ ຠຸມ຺ມານິ ວາ ຠູຕານິ ສມາຄຕານີຕິ ອິມເມກໍ ວິກປ຺ປໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ທຸຕິຍວິກປ຺ປໍ ກາຕຸໍ ‘‘ຍານິ ວ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ’’ຕິ ອາຫ. ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ວາ ຍານິ ຠູຕານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ, ຕານິ ສພ຺ພານິ ອິຘ ສມາຄຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍາມໂຕ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐໍ, ຕາວ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ຠູຕານິ ອາກາເສ ປາຕຸຠູຕວິມາເນສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຠູຕານີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ສິເນຣຸໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ຠູມິຍໍ ຣຸກ຺ຂລຕາທີສຸ ອຘິວຕ຺ຖານິ ປຖວິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ຠູຕານິ, ຕານິ ສພ຺ພານິ ຠູມິຍໍ ຠູມິປຏິພທ຺ເຘສຸ ຈ ຣຸກ຺ຂລຕາປພ຺ພຕາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠຸມ຺ມານິ ຠູຕານີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ສພ຺ພາເນວ ອມນຸສ຺ສຠູຕານິ ‘‘ຠຸມ຺ມານິ ວາ ຍານິ ວ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຸນ ເອເກນ ປເທນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ເພວ ຠູຕາ ສຸມນາ ຠວນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ສພ຺ເພຕິ ອນວເສສາ. ເອວາຕິ ອວຘາຣເຓ, ເອກມ຺ປິ ອນປເນຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠູຕາຕິ ອມນຸສ຺ສາ. ສຸມນາ ຠວນ຺ຕູຕິ ສຸຂິຕມນາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ຠວນ຺ຕຸ. ອໂຖປີຕິ ກິຈ຺ຈນ຺ຕຣສນ຺ນິໂຍຊນຕ຺ຖໍ ວາກ຺ໂຍປາທາເນ ນິປາຕທ຺ວຍໍ. ສກ຺ກຈ຺ຈ ສຸຓນ຺ຕຸ ຠາສິຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂາວຫໍ ມມ ເທສນໍ ສຸຓນ຺ຕຸ.

ເອວເມຕ຺ຖ ຠຄວາ ‘‘ຍານີຘ ຠູຕານິ ສມາຄຕານີ’’ຕິ ອນິຍມິຕວຈເນນ ຠູຕານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ຠຸມ຺ມານິ ວາ ຍານິ ວ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ’’ຕິ ທ຺ວິຘາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ‘‘ສພ຺ເພວ ຠູຕາ’’ຕິ ປຸນ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸມນາ ຠວນ຺ຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ອາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສກ຺ກຈ຺ຈ ສຸຓນ຺ຕຸ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ, ຕຖາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປຣໂຕໂຆສສມ຺ປຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ, ຕຖາ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ສມາຘິປຎ຺ຎາເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ຈ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ຄາຖໍ ສມາເປສິ.

ຕສ຺ມາ ຫີຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໒. ຕສ຺ມາ ຫິ ຠູຕາຕິ ທຸຕິຍຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ກາຣຓວຈນໍ. ຠູຕາຕິ ອາມນ຺ຕນວຈນໍ. ນິສາເມຖາຕິ ສຸຓາຖ. ສພ຺ເພຕິ ອນວເສສາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ທິພ຺ພຏ຺ຐານານິ ຕຕ຺ຖ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄສມ຺ປທຎ຺ຈ ປຫາຍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ອິຘ ສມາຄຕາ, ນ ນຏນຈ຺ຈນາທິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມາ ຫິ ຠູຕາ ນິສາເມຖ ສພ຺ເພຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສຸມນາ ຠວນ຺ຕຸ, ສກ຺ກຈ຺ຈ ສຸຓນ຺ຕູ’’ຕິ ວຈເນນ ເຕສໍ ສຸມນຠາວໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ສຸມນຠາເວນ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິໂຍນິໂສມນສິກາຣາສຍສຸທ຺ຘີຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕາຍ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍປຣໂຕໂຆສປທຏ຺ຐານໂຕ ປໂຍຄສຸທ຺ຘີຫິ ຈ ຍຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຫິ ຠູຕາ ນິສາເມຖ ສພ຺ເພ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍໍ ປຸຣິມຄາຖາຍ ອນ຺ເຕ ‘‘ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກາຣຓຠາເວນ ອປທິສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ມມ ຠາສິຕໍ ນາມ ອຕິທຸລ຺ລຠໍ ອຏ຺ຐກ຺ຂຓປຣິວຊ຺ຊິຕສ຺ສ ຂຓສ຺ສ ທຸລ຺ລຠຕ຺ຕາ, ອເນການິສໍສຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາກຣຸຓາຄຸເຓນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈາຫໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘ສຸຓນ຺ຕຸ ຠາສິຕ’ນ຺ຕິ ອໂວຈໍ, ຕສ຺ມາ ຫິ ຠູຕາ ນິສາເມຖ ສພ຺ເພ’’ຕິ. ອິທໍ ອິມິນາ ຄາຖາປເທນ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວເມຕໍ ກາຣຓໍ ນິໂຣເປນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຠາສິຕນິສາມເນ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ນິສາເມຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ ‘‘ເມຕ຺ຕໍ ກໂຣຖ ມານຸສິຍາ ປຊາຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍາຍໍ ຕີຫິ ອຸປທ຺ທເວຫິ ອຸປທ຺ທຸຕາ ມານຸສີ ປຊາ, ຕສ຺ສາ ມານຸສິຍາ ປຊາຍ ເມຕ຺ຕໍ ມິຕ຺ຕຠາວໍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຖາຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມານຸສິກໍ ປຊ’’ນ຺ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ຠຸມ຺ມຕ຺ຖາສມ຺ຠວາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍມ຺ປິ ອຎ຺ເຎ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ໂສປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຘິປ຺ປາໂຍ ປເນຕ຺ຖ – ນາຫໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອິສ຺ສຣິຍພເລນ ວທາມິ, ອປິ ຕຸ ຍໍ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອິມິສ຺ສາ ຈ ມານຸສິຍາ ປຊາຍ ຫິຕຕ຺ຖໍ ວທາມິ ‘‘ເມຕ຺ຕໍ ກໂຣຖ ມານຸສິຍາ ປຊາຍາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ –

‘‘ເຍ ສຕ຺ຕສຓ຺ຑໍ ປຖວິໍ ວິເຊຕ຺ວາ,

ຣາຊິສໂຍ ຍຊມານານຸປຣິຍຄາ;

ອສ຺ສເມຘໍ ປຸຣິສເມຘໍ,

ສມ຺ມາປາສໍ ວາຊເປຍ຺ຍໍ ນິຣຄ຺ຄຬໍ.

‘‘ເມຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຠາວິຕສ຺ສ,

ກລມ຺ປິ ເຕ ນານຸຠວນ຺ຕິ ໂສຬສິໍ;

ເອກມ຺ປິ ເຈ ປາຓມທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ,

ເມຕ຺ຕາຍຕິ ກຸສໂລ ເຕນ ໂຫຕິ.

‘‘ສພ຺ເພ ຈ ປາເຓ ມນສານຸກມ຺ປີ, ປຫູຕມຣິໂຍ ປກໂຣຕິ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໒໗; ອ. ນິ. ໘.໑) –

ເອວມາທີນໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ເອກາທສານິສໍສານຎ຺ຈ ວເສນ ເຍ ເມຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອເຕສໍ ເມຕ຺ຕາ ຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ເທວຕານຸກມ຺ປິໂຕ ໂປໂສ, ສທາ ຠທ຺ຣານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໗໖; ມຫາວ. ໒໘໖) –

ເອວມາທີນໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ວເສນ ເຍສຸ ກຍິຣຕິ, ເຕສມ຺ປິ ຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ຫິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເມຕ຺ຕໍ ກໂຣຖ ມານຸສິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸປກາຣມ຺ປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ ຫຣນ຺ຕິ ເຍ ພລິໍ, ຕສ຺ມາ ຫິ ເນ ຣກ຺ຂຖ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຍ ມນຸສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຏ຺ຐກມ຺ມາທີຫິປິ ເທວຕາ ກຕ຺ວາ ເຈຕິຍຣຸກ຺ຂາທີນິ ຈ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເທວຕາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິວາ ພລິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ກາລປກ຺ຂາທີສຸ ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ພລິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ ວາ ທຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ອຸປາທາຍ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມເທວຕານໍ ປຕ຺ຕິທານນິຍ຺ຍາຕເນນ ທິວາ ພລິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຉຕ຺ຕາໂຣປນທີປມາລາຍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິກຘມ຺ມສ຺ສວນາທີນິ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິທານນິຍ຺ຍາຕເນນ ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ພລິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ກຖໍ ນ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພາ? ຍໂຕ ເອວໍ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ ຕຸມ຺ເຫ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກໂຣນ຺ຕິ ເຍ ພລິໍ, ຕສ຺ມາ ຫິ ເນ ຣກ຺ຂຖ; ຕສ຺ມາ ພລິກມ຺ມກຣຓາປິ ເຕ ມນຸສ຺ເສ ຣກ຺ຂຖ ໂຄປຍຖ, ອຫິຕໍ ເນສໍ ອປເນຖ, ຫິຕໍ ອຸປເນຖ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ກຕຎ຺ຎຸຠາວໍ ຫທເຍ ກຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈມນຸສ຺ສຣນ຺ຕາຕິ.

ຍໍກິຎ຺ຈີຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໓. ເອວໍ ເທວຕາສຸ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣກຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປທ຺ທວວູປສມນຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘາທິຄຸຓປ຺ປກາສເນນ ຈ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊິຕຸມາຣທ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຍໍກິຎ຺ຈີຕິ ອນິຍມິຕວເສນ ອນວເສສໍ ປຣິຍາທິຍຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂວຫາຣູປຄໍ. ວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຘນໍ. ຕຎ຺ຫິ ວິຕ຺ຕິໍ ຊເນຕີຕິ ວິຕ຺ຕໍ. ອິຘ ວາຕິ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ຫຸຣໍ ວາຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ອວເສສໂລກໍ, ເຕນ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ສພ຺ພໂລກຄ຺ຄຫເຓ ປຕ຺ເຕ ‘‘ສຄ຺ເຄສຸ ວາ’’ຕິ ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ຈ ສຄ຺ເຄ ຈ ອວເສສານໍ ນາຄສຸປຓ຺ຓາທີນໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ໂວຫາຣູປຄໍ ອລງ຺ກາຣປຣິໂຠຄູປຄຎ຺ຈ ຊາຕຣູປຣຊຕມຸຕ຺ຕາມຓິເວຬຸຣິຍປວາຬໂລຫິຕງ຺ກມສາຣຄລ຺ລາທິກໍ, ຍຎ຺ຈ ມຸຕ຺ຕາມຓິວາລຸກຕ຺ຖຕາຍ ຠູມິຍາ ຣຕນມຍວິມາເນສຸ ອເນກໂຍຊນສຕວິຕ຺ຖເຕສຸ ຠວເນສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ນາຄສຸປຓ຺ຓາທີນໍ ວິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ສຄ຺ເຄສຸ ວາຕິ ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣເທວໂລເກສຸ. ເຕ ຫິ ໂສຠເນນ ກມ຺ເມນ ອຊີຍນ຺ຕີຕິ ສຄ຺ຄາ. ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ຄາຕິປິ ສຄ຺ຄາ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ສສາມິກໍ ວາ ອສາມິກໍ ວາ. ຣຕນນ຺ຕິ ຣຕິໍ ນຍຕິ ວຫຕິ ຊນຍຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ຣຕນໍ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆໍ ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄຎ຺ຈ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ປຓີຕນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ເສຏ຺ຐໍ ອຕປ຺ປກໍ. ເອວໍ ອິມິນາ ຄາຖາປເທນ ຍໍ ສຄ຺ເຄສຸ ອເນກໂຍຊນສຕປ຺ປມາຓສພ຺ພຣຕນມຍວິມານສຸຘມ຺ມເວຊຍນ຺ຕປ຺ປຠຸຕີສຸ ສສາມິກໍ, ຍຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທວິຣເຫນ ອປາຍເມວ ປຣິປູເຣນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ສຸຎ຺ຎວິມານປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ອສາມິກໍ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ປຖວິມຫາສມຸທ຺ທຫິມວນ຺ຕາທິນິສ຺ສິຕມສາມິກໍ ຣຕນໍ, ຕໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ.

ນ ໂນ ສມໍ ອຕ຺ຖິ ຕຖາຄເຕນາຕິ ນ-ອິຕິ ປຏິເສເຘ. ໂນ-ອິຕິ ອວຘາຣເຓ. ສມນ຺ຕິ ຕຸລ຺ຍໍ. ອຕ຺ຖີຕິ ວິຊ຺ຊຕິ. ຕຖາຄເຕນາຕິ ພຸທ຺ເຘນ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍໍ ເອຕໍ ວິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຣຕນຎ຺ຈ ປກາສິຕໍ, ເອຕ຺ຖ ເອກມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຣຕເນນ ສທິສໍ ຣຕນໍ ເນວຕ຺ຖິ. ຍມ຺ປິ ຫິ ຕໍ ຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ຈກ຺ກຣຕນໍ ມຓິຣຕນຎ຺ຈ, ຍມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມຫາຊໂນ ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕີກາຣໍ ກໂຣຕິ, ນ ໂກຈິ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຍກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ວາ ຠູຕຏ຺ຐານໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ສພ຺ໂພປິ ຊໂນ ຈກ຺ກຣຕນມຓິຣຕນເມວ ຈິຕ຺ຕີກາຣໍ ກໂຣຕິ ປູເຊຕິ, ຕໍ ຕໍ ວຣໍ ປຕ຺ເຖຕິ, ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖິຕຎ຺ຈສ຺ສ ເອກຈ຺ຈໍ ສມິຊ຺ຌຕິ, ຕມ຺ປິ ຣຕນໍ ພຸທ຺ຘຣຕເນນ ສມໍ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ຫິ ຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ຕຖາຄໂຕວ ຣຕນໍ. ຕຖາຄເຕ ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເຍ ເກຈິ ມເຫສກ຺ຂາ ເທວມນຸສ຺ສາ ນ ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຈິຕ຺ຕີກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ກຎ຺ຈິ ອຎ຺ຎໍ ປູເຊນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ ສິເນຣຸມຕ຺ເຕນ ຣຕນທາເມນ ຕຖາຄຕໍ ປູເຊສິ, ຍຖາພລຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ ພິມ຺ພິສາຣໂກສລຣາຊອນາຖປິຓ຺ຑິກາທໂຍ. ປຣິນິພ຺ພຸຕມ຺ປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຉນ຺ນວຸຕິໂກຏິຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອໂສກມຫາຣາຊາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຈຕຸຣາສີຕິ ວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ອຎ຺ເຎສໍ ຈິຕ຺ຕີກາຣານໍ. ອປິຈ ກສ຺ສຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສາປິ ຊາຕິໂພຘິຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐານານິ ປຏິມາເຈຕິຍາທີນິ ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕີກາຣຄຣຸກາໂຣ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ຠຄວໂຕ. ເອວໍຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ເຐນາປິ ຕຖາຄຕສມໍ ຣຕນໍ ນຕ຺ຖິ.

ຕຖາ ຍມ຺ປິ ຕໍ ມຫຄ຺ຆຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ກາສິກໍ ວຕ຺ຖໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຊິຓ຺ຓມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາສິກໍ ວຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓວນ຺ຕຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສຎ຺ຈ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໐), ຕມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຣຕເນນ ສມໍ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ຫິ ມຫຄ຺ຆຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ຕຖາຄໂຕວ ຣຕນໍ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ເຍສໍ ປໍສຸກມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສໍ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອໂສກຣຎ຺ໂຎ, ອິທມສ຺ສ ມຫຄ຺ຆຕາຍ. ເອວໍ ມຫຄ຺ຆຕາວຈເນນ ເຈຕ຺ຖ ໂທສາຠາວສາຘກໍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕປທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ –

‘‘ເຍສໍ ໂຂ ປນ ໂສ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣໍ, ເຕສໍ ຕໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສໍ. ອິທມສ຺ສ ມຫຄ຺ຆຕາຍ ວທາມິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາສິກໍ ວຕ຺ຖໍ ມຫຄ຺ຆໍ, ຕຖູປມາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໐).

ເອວໍ ມຫຄ຺ຆຏ຺ເຐນປິ ຕຖາຄຕສມໍ ຣຕນໍ ນຕ຺ຖິ.

ຕຖາ ຍມ຺ປິ ຕໍ ອຕຸລຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ຈກ຺ກຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອິນ຺ທນີລມຓິມຍນາຠິ ສຕ຺ຕຣຕນມຍສຫສ຺ສາຣໍ ປວາຬມຍເນມິ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓມຍສນ຺ຘິ, ຍສ຺ສ ທສນ຺ນໍ ທສນ຺ນໍ ອຣານມຸປຣິ ເອກໍ ມຸຓ຺ຑາຣໍ ໂຫຕິ ວາຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສທ຺ທກຣຓຕ຺ຖໍ, ເຍນ ກໂຕ ສທ຺ໂທ ສຸກຸສລປ຺ປຕາຬິຕປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສທ຺ໂທ ວິຍ ໂຫຕິ, ຍສ຺ສ ນາຠິຍາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ທ຺ເວ ສີຫມຸຂານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ສກຏຈກ຺ກສ຺ເສວ ສຸສິຣໍ. ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕາ ວາ ກາເຣຕາ ວາ ນຕ຺ຖິ, ກມ຺ມປຈ຺ຈເຍນ ອຸຕຸໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ຍໍ ຣາຊາ ທສວິຘໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕທຫຸໂປສເຖ ປຸຓ຺ຓມທິວເສ ສີສໍນ຺ຫາໂຕ ອຸໂປສຖິໂກ ອຸປຣິປາສາທວຣຄໂຕ ສີລານິ ໂສເຘນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ວິຍ ສູຣິຍໍ ວິຍ ຈ ອຸຏ຺ເຐນ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ຍສ຺ສ ທ຺ວາທສໂຍຊນໂຕ ສທ຺ໂທ ສຸຍ຺ຍຕິ, ໂຍຊນໂຕ ວຓ຺ໂຓ ທິສ຺ສຕິ, ຍໍ ມຫາຊເນນ ‘‘ທຸຕິໂຍ ມຎ຺ເຎ ຈນ຺ໂທ ສູຣິໂຍ ວາ ອຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ອຕິວິຍ ໂກຕູຫລຊາເຕນ ທິສ຺ສມານໍ ນຄຣສ຺ສ ອຸປຣິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອນ຺ເຕປຸຣສ຺ສ ປາຈີນປສ຺ເສ ນາຕິອຸຈ຺ຈໍ ນາຕິນີຈໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູເຊຕຸໍ, ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອກ຺ຂາຫຕໍ ວິຍ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຕເທວ ອນຸພນ຺ຘມານໍ ຫຕ຺ຖິຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສພ຺ພເສໂຕ ຣຕ຺ຕປາໂທ ສຕ຺ຕປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ ອິທ຺ຘິມາ ເວຫາສງ຺ຄໂມ ອຸໂປສຖກຸລາ ວາ ຉທ຺ທນ຺ຕກຸລາ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຸໂປສຖກຸລາ ຈ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສພ຺ພເຊຏ຺ໂຐ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຉທ຺ທນ຺ຕກຸລາ ສພ຺ພກນິຏ຺ໂຐ ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ໂຂ ທມຖູເປໂຕ, ໂສ ທ຺ວາທສໂຍຊນໍ ປຣິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ອນຸສໍຍາຍິຕ຺ວາ ປຸເຣປາຕຣາສເມວ ສກໍ ຣາຊຘານິໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ.

ຕມ຺ປິ ອນຸພນ຺ຘມານໍ ອສ຺ສຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສພ຺ພເສໂຕ ຣຕ຺ຕປາໂທ ກາຬສີໂສ ມຸຎ຺ຊເກໂສ ວລາຫກສ຺ສຣາຊກຸລາ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິຣຕນສທິສເມວ.

ຕມ຺ປິ ອນຸພນ຺ຘມານໍ ມຓິຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ໂຫຕິ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສຸໂຠ ຊາຕິມາ ອຏ຺ຐໍໂສ ສຸປຣິກມ຺ມກໂຕ ອາຍາມໂຕ ຈກ຺ກນາຠິສທິໂສ, ເວປຸລ຺ລປພ຺ພຕາ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕປິ ອນ຺ຘກາເຣ ຣຎ຺ໂຎ ຘຊຄ຺ຄໍ ຄໂຕ ໂຍຊນໍ ໂອຠາເສຕິ, ຍສ຺ໂສຠາເສນ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ທິວາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊນ຺ຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກໍ ອຸປາທາຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ.

ຕມ຺ປິ ອນຸພນ຺ຘມານໍ ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປກຕິອຄ຺ຄມເຫສີ ວາ ໂຫຕິ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ ມທ຺ທຣາຊກຸລໂຕ ວາ, ອຕິທີຆຕາທິຉໂທສວິວຊ຺ຊິຕາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ມານຸສວຓ຺ຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ທິພ຺ພວຓ຺ຓໍ, ຍສ຺ສາ ຣຎ຺ໂຎ ສີຕກາເລ ອຸຓ຺ຫານິ ຄຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸຓ຺ຫກາເລ ສີຕານິ, ສຕຘາ ໂຜຏິຕ ຕູລປິຈຸໂນ ວິຍ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ, ກາຍໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ, ມຸຂໂຕ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘ, ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐາຍິນິຕາທິອເນກຄຸຓສມນ຺ນາຄຕາ ຈ ໂຫຕິ.

ຕມ຺ປິ ອນຸພນ຺ຘມານໍ ຄຫປຕິຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປກຕິກມ຺ມກາໂຣ ເສຏ຺ຐິ, ຍສ຺ສ ຈກ຺ກຣຕເນ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ເຕ ທິພ຺ພໍ ຈກ຺ຂຸ ປາຕຸຠວຕິ, ເຍນ ສມນ຺ຕໂຕ ໂຍຊນມຕ຺ເຕ ນິຘິໍ ປສ຺ສຕິ ອສາມິກມ຺ປິ ສສາມິກມ຺ປິ, ໂສ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປວາເຣຕິ ‘‘ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຕ຺ວໍ, ເທວ, ໂຫຫິ, ອຫໍ ເຕ ຘເນນ ຘນກຣຓີຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຕມ຺ປິ ອນຸພນ຺ຘມານໍ ປຣິຓາຍກຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປກຕິເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ. ຈກ຺ກຣຕເນ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ເຕ ອຕິເຣກປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ທ຺ວາທສໂຍຊນາຍ ປຣິສາຍ ເຈຕສາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຊານິຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຫປຄ຺ຄຫສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ໂສ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປວາເຣຕິ ‘‘ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຕ຺ວໍ, ເທວ, ໂຫຫິ, ອຫໍ ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ອນຸສາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ອຕຸລຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ຍສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ຕີຣຍິຕ຺ວາ ອຄ຺ໂຆ ກາຕຸໍ ‘‘ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ອຄ຺ຆຕິ ໂກຏິໍ ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກຣຕນມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຣຕເນນ ສມໍ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ຫິ ອຕຸລຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ຕຖາຄໂຕວ ຣຕນໍ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ນ ສກ຺ກາ ສີລໂຕ ວາ ສມາຘິໂຕ ວາ ປຎ຺ຎາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ເກນຈິ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ຕີຣຍິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກຄຸໂຓ ວາ ອິມິນາ ສໂມ ວາ ສປ຺ປຏິຠາໂຄ ວາ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ. ເອວໍ ອຕຸລຏ຺ເຐນປິ ຕຖາຄຕສມໍ ຣຕນໍ ນຕ຺ຖິ.

ຕຖາ ຍມ຺ປິ ຕໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາໂວ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິ, ຈກ຺ກາທີນິ ຈ ຕສ຺ສ ຣຕນານິ, ຕມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຣຕເນນ ສມໍ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ຫິ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ຕຖາຄໂຕວ ຣຕນໍ, ກຸໂຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິອາທີນໍ ຣຕນຕ຺ຕໍ. ຕານິ ຫິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ກປ຺ເປ ອເນການິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍປິ ກປ຺ເປ ຕຖາຄຕສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕວ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສໂນ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ຠຄວຕາ ປຣິນິພ຺ພານສມເຍ –

‘‘ເທວຕາ, ອານນ຺ທ, ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ‘ທູຣາ ຈ ວຕມ຺ຫ ອາຄຕາ ຕຖາຄຕໍ ທສ຺ສນາຍ, ກທາຈິ ກຣຫຈິ ຕຖາຄຕາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ອຊ຺ເຊວ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິເມ ຍາເມ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຍຎ຺ຈ ມເຫສກ຺ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ປຸຣໂຕ ຐິໂຕ ໂອວາເຣນ຺ໂຕ, ນ ມຍໍ ລຠາມ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ຕຖາຄຕໍ ທສ຺ສນາຍາ’’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໐).

ເອວໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນຏ຺ເຐນາປິ ຕຖາຄຕສມໍ ຣຕນໍ ນຕ຺ຖິ.

ຕຖາ ຍມ຺ປິ ຕໍ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ຈກ຺ກຣຕນາທິ ຕຎ຺ຫິ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຘນານມ຺ປິ ສຕ຺ຕຠູມິກປາສາທວຣຕເລ ວສນ຺ຕານມ຺ປິ ຈຓ຺ຑາລເວນເນສາທຣຖກາຣປຸກ຺ກຸສາທີນໍ ນີຈກຸລິການໍ ໂອມກປຸຣິສານໍ ສຸປິນນ຺ເຕປິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ອຸຠໂຕ ສຸຊາຕສ຺ສ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ເສວ ປຣິປູຣິຕທສວິຘຈກ຺ກວຕ຺ຕິວຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍເຍວ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຣຕນສມໍ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ຫິ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ຕຖາຄໂຕວ ຣຕນໍ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ໂລເກ ໂອມກສຕ຺ຕສມ຺ມຕານໍ ອນຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນານໍ ວິປຣີຕທສ຺ສນານໍ ປູຣຓກສ຺ສປາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ສຕ຺ຖາຣານໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ເອວຣູປານໍ ສຸປິນນ຺ເຕປິ ອປຣິໂຠໂຄ. ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນານໍ ປນ ຈຕຸປ຺ປທາຍປິ ຄາຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ຕມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖານໍ ນິພ຺ເພຘິກຎາຓທສ຺ສນານໍ ພາຫິຍທາຣຸຈີຣິຍປ຺ປຠຸຕີນໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ມຫາກຸລປ຺ປສຸຕານໍ ມຫາສາວການໍ ປຣິໂຠໂຄ, ເຕ ຫິ ຕໍ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍສວນານຸຕ຺ຕຣິຍປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍາທີນິ ສາເຘນ຺ຕາ ຕຖາຄຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄຏ຺ເຐນາປິ ຕຖາຄຕສມໍ ຣຕນໍ ນຕ຺ຖິ.

ຍມ຺ປິ ຕໍ ອວິເສສໂຕ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ຈກ຺ກຣຕນໍ. ຕຎ຺ຫິ ທິສ຺ວາວ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ເອວມ຺ປິ ຕໍ ຣຎ຺ໂຎ ຣຕິໍ ຊເນຕິ. ປຸນ ຈປຣໍ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິ ວາເມນ ຫຕ຺ເຖນ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ຫຕ຺ເຖນ ຈກ຺ກຣຕນໍ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣຕິ ‘‘ປວຕ຺ຕຕຸ ຠວໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ, ອຠິວິຊິນາຕຸ ຠວໍ ຈກ຺ກຣຕນ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ວິຍ ຕູຣິຍໍ ມຘຸຣສ຺ສຣໍ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕໍ ອາກາເສນ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ທິສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນ຺ວເທວ ຣາຊາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິ ຈກ຺ການຸຠາເວນ ທ຺ວາທສໂຍຊນວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ນາຕິອຸຈ຺ຈໍ ນາຕິນີຈໍ ອຸຈ຺ຈຣຸກ຺ຂານໍ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄນ, ນີຈຣຸກ຺ຂານໍ ອຸປຣິຠາເຄນ, ຣຸກ຺ເຂສຸ ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາທິປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ເອຫິ ໂຂ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ປຣມນິປຈ຺ຈກາເຣນ ອາຄເຕ ປຏິຣາຊາໂນ ‘‘ປາໂຓ ນ ຫນ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອນຸສາສນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຣາຊາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ວາ ທິວາເສຍ຺ຍໍ ວາ ກປ຺ເປຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ກຣຕນໍ ອາກາສາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ອຸທກາທິສພ຺ພກິຈ຺ຈກ຺ຂເມ ສເມ ຠູມິຠາເຄ ອກ຺ຂາຫຕໍ ວິຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ປຸນ ຣຎ຺ໂຎ ຄມນຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຸຣິມນເຍເນວ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກາປິ ປຣິສາ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຈກ຺ກຣຕນໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ສມຸທ຺ທໍ ອຊ຺ໂຌຄາຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຊ຺ໂຌຄາຫນ຺ເຕ ອຸທກໍ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ອປຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕີກຕໍ ວິຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ມຫາຊໂນ ຍຖາກາມໍ ສຕ຺ຕ ຣຕນານິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຸນ ຣາຊາ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມມ ຣຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ອຸທເກນ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕຕິ. ເສນາ ປຸຣໂຕ ໂຫຕິ, ຈກ຺ກຣຕນໍ ປຈ຺ຉໂຕ, ຣາຊາ ມຊ຺ເຌ. ຈກ຺ກຣຕເນນ ໂອສກ຺ກິໂຕສກ຺ກິຕຏ຺ຐານໍ ອຸທກໍ ປຣິປູຣຕິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມຸຕ຺ຕເຣປິ ສມຸທ຺ເທ ຄຈ຺ຉຕິ.

ເອວໍ ຈຕຸທ຺ທິສໍ ອນຸສໍຍາຍິຕ຺ວາ ຈກ຺ກຣຕນໍ ຕິໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ອາກາສໍ ອາໂຣຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ຣາຊາ ຈກ຺ກຣຕນານຸຠາເວນ ວິຊິຕວິຊໂຍ ປຎ຺ຈສຕປຣິຕ຺ຕທີປປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ສຕ຺ຕໂຍຊນສຫສ຺ສປຣິມຓ຺ຑລໍ ປຸພ຺ພວິເທຫໍ, ຕຖາ ອຏ຺ຐໂຍຊນສຫສ຺ສປຣິມຓ຺ຑລໍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ, ສຕ຺ຕໂຍຊນສຫສ຺ສປຣິມຓ຺ຑລໍເຍວ ອປຣໂຄຍານໍ, ທສໂຍຊນສຫສ຺ສປຣິມຓ຺ຑລໍ ຊມ຺ພຸທີປຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ຈຕຸມຫາທີປທ຺ວິສຫສ຺ສປຣິຕ຺ຕທີປປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ສຸຜຸລ຺ລປຸຓ຺ຑຣີກວນໍ ວິຍ ໂອໂລເກຕິ. ເອວໍ ໂອໂລກຍໂຕ ຈສ຺ສ ອນປ຺ປກາ ຣຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມ຺ປິ ຕໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ ຣຎ຺ໂຎ ຣຕິໍ ຊເນຕິ, ຕມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຣຕນສມໍ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ຫິ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ຕຖາຄໂຕວ ຣຕນໍ, ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ ເອຕໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ? ຕຖາຄໂຕ ຫິ ຍສ຺ສາ ທິພ຺ພາຍ ຣຕິຍາ ຈກ຺ກຣຕນາທີຫິ ສພ຺ເພຫິປິ ຊນິຕາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຕິ ສງ຺ຂມ຺ປິ ກລມ຺ປິ ກລຠາຄມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ, ຕໂຕປິ ຣຕິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວາທປ຺ປຏິກຣານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານມ຺ປິ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປຐມຊ຺ຌານຣຕິໍ ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມຊ຺ຌານຣຕິໍ, ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນຣຕິໍ, ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນຣຕິໍ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຣຕິໍ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລຣຕິໍ, ສກທາຄາມິອນາຄາມິອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຜລຣຕິຎ຺ຈ ຊເນຕິ. ເອວໍ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນາປິ ຕຖາຄຕສມໍ ຣຕນໍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ອປິຈ ຣຕນໍ ນາເມຕໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ ສວິຎ຺ຎາຓກມວິຎ຺ຎາຓກຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອວິຎ຺ຎາຓກໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ ມຓິຣຕນຎ຺ຈ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິ, ສວິຎ຺ຎາຓກໍ ຫຕ຺ຖິຣຕນາທິປຣິຓາຍກຣຕນປຣິໂຍສານໍ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໍ. ເອວໍ ທຸວິເຘ ເຈຕ຺ຖ ສວິຎ຺ຎາຓກຣຕນໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອວິຎ຺ຎາຓກໍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາທິຣຕນໍ ສວິຎ຺ຎາຓການໍ ຫຕ຺ຖິຣຕນາທີນໍ ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ອຸປນີຍຕິ.

ສວິຎ຺ຎາຓກຣຕນມ຺ປິ ທຸວິຘໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕຣຕນໍ, ມນຸສ຺ສຣຕນຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສຣຕນໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕຣຕນໍ ມນຸສ຺ສຣຕນສ຺ສ ໂອປວຍ຺ຫໍ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສຣຕນມ຺ປິ ທຸວິຘໍ ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ, ປຸຣິສຣຕນຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິສຣຕນໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ ປຸຣິສຣຕນສ຺ສ ປຣິຈາຣິກຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປຸຣິສຣຕນມ຺ປິ ທຸວິຘໍ ອຄາຣິກຣຕນໍ, ອນຄາຣິກຣຕນຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອນຄາຣິກຣຕນໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອຄາຣິກຣຕເນສຸ ອຄ຺ໂຄ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິປິ ສີລາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕໍ ອນຄາຣິກຣຕນໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ທິພ຺ພມານຸສິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕິ.

ເອວໍ ອນຄາຣິກຣຕນມ຺ປິ ທຸວິຘໍ ອຣິຍປຸຖຸຊ຺ຊນວເສນ. ອຣິຍຣຕນມ຺ປິ ທຸວິຘໍ ເສຂາເສຂວເສນ. ອເສຂຣຕນມ຺ປິ ທຸວິຘໍ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສມຖຍານິກວເສນ. ສມຖຍານິກຣຕນມ຺ປິ ທຸວິຘໍ ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕມປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ. ກສ຺ມາ? ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ. ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕຣຕນໂຕປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຣຕນໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ. ກສ຺ມາ? ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ. ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານສທິສາປິ ຫິ ອເນກສຕາ ສາວກາ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຄຸຓານໍ ສຕຠາຄມ຺ປິ ນ ອຸເປນ຺ຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຣຕນໂຕປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຣຕນໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ. ກສ຺ມາ? ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ. ສກລມ຺ປິ ຫິ ຊມ຺ພຸທີປໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ເກນ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຆເຏນ຺ຕາ ນິສິນ຺ນາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ເອກສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຄຸຓານໍ ເນວ ສງ຺ຂໍ ນ ກລໍ ນ ກລຠາຄໍ ອຸເປນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ…ເປ… ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ໕.໓໒; ອິຕິວຸ. ໙໐). ເອວໍ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຕຖາຄຕສມໍ ຣຕນໍ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ນ ໂນ ສມໍ ອຕ຺ຖິ ຕຖາຄເຕນາ’’ຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຣຕນສ຺ສ ອຎ຺ເຎຫິ ຣຕເນຫິ ອສມຕໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນອຸປທ຺ທວວູປສມຕ຺ຖໍ ເນວ ຊາຕິໍ ນ ໂຄຕ຺ຕໍ ນ ໂກລປຸຕ຺ຕິຍໍ ນ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາທິໍ ນິສ຺ສາຍ, ອປິຈ ໂຂ ອວີຈິມຸປາທາຍ ຠວຄ຺ຄປຣິຍນ຺ເຕ ໂລເກ ສີລສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ພຸທ຺ຘຣຕນສ຺ສ ອສທິສຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ອິທມ຺ປິ ພຸທ຺ເຘ ຣຕນໍ ປຓີຕໍ, ເອເຕນ ສຈ຺ເຈນ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອິທມ຺ປິ ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາ ສຄ຺ເຄສຸ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ ວິຕ຺ຕໍ ວາ ຣຕນໍ ວາ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເຕຫິ ເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ອສມຕ຺ຕາ ພຸທ຺ເຘ ຣຕນໍ ປຓີຕໍ. ຍທິ ຫິ ເອຕໍ ສຈ຺ຈໍ, ອຖ ເອເຕນ ສຈ຺ເຈນ ອິເມສໍ ປາຓີນໍ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕຸ, ໂສຠນານໍ ອຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕຸ ອໂຣຄຕາ ນິຣຸປທ຺ທວຕາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ສຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ເຕນ ວາ ອຕ຺ຕນິເຍນ ວາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໘໕) ອຕ຺ຕຠາເວນ ວາ ອຕ຺ຕນິຍຠາເວນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣຖາ ຫິ ຈກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕາ ວາ ອຕ຺ຕນິຍໍ ວາຕິ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘເມວ ສິຍາ. ເອວໍ ຣຕນໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ຣຕນຕ຺ຕໍ ປຓີຕໍ, ຣຕນຠາໂວ ປຓີໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕຣຖາ ຫິ ພຸທ຺ໂຘ ເນວ ຣຕນນ຺ຕິ ສິຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ນ ຫິ ຍຕ຺ຖ ຣຕນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຣຕນນ຺ຕິ ນ ສິຊ຺ຌຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິອຕ຺ຖສງ຺ຂາຕໍ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ວິຘິນາ ສມ຺ພນ຺ຘຄຕໍ ຣຕນໍ ອຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ຕໍ ຣຕນຕ຺ຕມຸປາທາຍ ຣຕນນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຣຕນສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຣຕນນ຺ຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ອຖ ວາ ອິທມ຺ປິ ພຸທ຺ເຘ ຣຕນນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ປກາເຣນ ພຸທ຺ໂຘວ ຣຕນນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາຍ ຈ ຠຄວຕາ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຣາຊກຸລສ຺ສ ໂສຕ຺ຖິ ຊາຕາ, ຠຍໍ ວູປສນ຺ຕໍ. ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອາຓາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຕິ.

ຂຍໍ ວິຣາຄນ຺ຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໔. ເອວໍ ພຸທ຺ຘຄຸເຓນ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ນິພ຺ພານຘມ຺ມຄຸເຓນ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ ‘‘ຂຍໍ ວິຣາຄ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຣາຄາທໂຍ ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂີຓາ, ຍສ຺ມາ ວາ ຕໍ ເຕສໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘກ຺ຂຍມຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ຕໍ ຣາຄາທິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຈ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ, ຍສ຺ມາ ວາ ຕມ຺ຫິ ສຈ຺ຉິກເຕ ຣາຄາທໂຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວິຣຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວິຄຕາ ວິທ຺ຘສ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຂຍນ຺ຕິ ຈ ວິຣາຄນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ນ ອຸປ຺ປາໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ວໂຍ, ນ ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ຊາຍຕິ ນ ຊີຍຕິ ນ ມີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອມຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຕ຺ຕມຕ຺ເຖນ ປນ ອຕປ຺ປກຏ຺ເຐນ ຈ ປຓີຕນ຺ຕິ. ຍທຊ຺ຌຄາຕິ ຍໍ ອຊ຺ຌຄາ ວິນ຺ທິ ປຏິລຠິ, ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພເລນ ສຈ຺ຉາກາສິ. ສກ຺ຍມຸນີຕິ ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸຕຕ຺ຕາ ສກ຺ໂຍ, ໂມເນຍ຺ຍຘມ຺ມສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຸນິ, ສກ຺ໂຍ ເອວ ມຸນິ ສກ຺ຍມຸນິ. ສມາຫິໂຕຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສມາຘິນາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ. ນ ເຕນ ຘມ຺ເມນ ສມຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີຕິ ເຕນ ຂຍາທິນາມເກນ ສກ຺ຍມຸນິນາ ອຘິຄເຕນ ຘມ຺ເມນ ສມໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມຊາຕໍ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐).

ເອວໍ ຠຄວາ ນິພ຺ພານຘມ຺ມສ຺ສ ອຎ຺ເຎຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອສມຕໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນອຸປທ຺ທວວູປສມຕ຺ຖໍ ຂຍວິຣາຄາມຕປຓີຕຕາຄຸເຓຫິ ນິພ຺ພານຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ອສທິສຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ອິທມ຺ປິ ຘມ຺ເມ ຣຕນໍ ປຓີຕໍ, ເອເຕນ ສຈ຺ເຈນ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຸຣິມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ອາຓາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຕິ.

ຍໍ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ໂຐຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໕. ເອວໍ ນິພ຺ພານຘມ຺ມຄຸເຓນ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ມຄ຺ຄຘມ຺ມຄຸເຓນ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ ‘‘ຍໍ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ພຸທ຺ໂຘ, ອຸຕ຺ຕໂມ ປສໍສນີໂຍ ຈາຕິ ເສຏ຺ໂຐ, ພຸທ຺ໂຘ ຈ ໂສ ເສຏ຺ໂຐ ຈາຕິ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ໂຐ, ອນຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສຸຕພຸທ຺ຘຂ຺ເຍສຸ ວາ ພຸທ຺ເຘສຸ ເສຏ຺ໂຐຕິ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ໂຐ. ໂສ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ໂຐ ຍໍ ປຣິວຓ຺ຓຍີ ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກວ ມຄ຺ຄານໍ, ເຂມໍ ນິພ຺ພານປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໑໕) ຈ ‘‘ອຣິຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມາສມາຘິໍ ເທສິສ຺ສາມິ ສອຸປນິສໍ ສປຣິກ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໓໖) ຈ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປສໍສິ ປກາສຍິ. ສຸຈິນ຺ຕິ ກິເລສມລສມຸຈ຺ເຉທກຣຓໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕໂວທານໍ. ສມາຘິມານນ຺ຕຣິກຎ຺ຎມາຫູຕິ ຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣໍ ນິຍເມເນວ ຜລປທານໂຕ ‘‘ອານນ຺ຕຣິກສມາຘີ’’ຕິ ອາຫຸ. ນ ຫິ ມຄ຺ຄສມາຘິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິນິເສຘໂກ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຍຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ອສ຺ສ, ກປ຺ປສ຺ສ ຈ ອຸຑ຺ຑຍ຺ຫນເວລາ ອສ຺ສ, ເນວ ຕາວ ກປ຺ໂປ ອຸຑ຺ຑຍ຺ເຫຍ຺ຍ, ຍາວາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ຐິຕກປ຺ປີ. ສພ຺ເພປິ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິໂນ ປຸຄ຺ຄລາ ຐິຕກປ຺ປິໂນ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໑໗).

ສມາຘິນາ ເຕນ ສໂມ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເຕນ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐປຣິວຓ຺ຓິເຕນ ສຸຈິນາ ອານນ຺ຕຣິກສມາຘິນາ ສໂມ ຣູປາວຈຣສມາຘິ ວາ ອຣູປາວຈຣສມາຘິ ວາ ໂກຈິ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ເຕສໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປປນ຺ນສ຺ສາປິ ປຸນ ນິຣຍາທີສຸປິ ອຸປປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ, ອິມສ຺ສ ຈ ອຣຫຕ຺ຕສມາຘິສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສພ຺ພູປປຕ຺ຕິສມຸຄ຺ຆາຕສມ຺ຠວໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ…ເປ… ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ, ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐).

ເອວໍ ຠຄວາ ອານນ຺ຕຣິກສມາຘິສ຺ສ ອຎ຺ເຎຫິ ສມາຘີຫິ ອສມຕໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ປຸຣິມນເຍເນວ ມຄ຺ຄຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ອສທິສຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ອິທມ຺ປິ ຘມ຺ເມ…ເປ… ໂຫຕູ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ອາຓາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຕິ.

ເຍ ປຸຄ຺ຄລາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໖. ເອວໍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມຄຸເຓນາປິ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ສງ຺ຆຄຸເຓນາປິ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ ‘‘ເຍ ປຸຄ຺ຄລາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທໂສ. ປຸຄ຺ຄລາຕິ ສຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐາຕິ ເຕສໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ເຕ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ປຏິປນ຺ນາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ຜເລ ຐິຕາຕິ ອຏ຺ຐ ໂຫນ຺ຕິ. ສຕໍ ປສຕ຺ຖາຕິ ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວເກຫິ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ປສຕ຺ຖາ. ກສ຺ມາ? ສຫຊາຕສີລາທິຄຸຓໂຍຄາ. ເຕສຎ຺ຫິ ຈມ຺ປກວກຸລກຸສຸມາທີນໍ ສຫຊາຕວຓ຺ຓຄນ຺ຘາທໂຍ ວິຍ ສຫຊາຕາ ສີລສມາຘິອາທໂຍ ຄຸຓາ, ເຕນ ເຕ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘາທິສມ຺ປນ຺ນານິ ວິຍ ປຸປ຺ຜານິ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ສຕໍ ປິຍາ ມນາປາ ປສໍສນີຍາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍ ປຸຄ຺ຄລາ ອຏ຺ຐສຕໍ ປສຕ຺ຖາ’’ຕິ.

ອຖ ວາ ເຍຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທໂສ. ປຸຄ຺ຄລາຕິ ສຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐສຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ເຕ ຫິ ເອກພີຊີ ໂກລໍໂກໂລ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ ຕໂຍ ໂສຕາປນ຺ນາ. ກາມຣູປາຣູປຠເວສຸ ອຘິຄຕຜລາ ຕໂຍ ສກທາຄາມິໂນ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຏິປທານໍ ວເສນ ຈຕຸວີສຕິ. ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ, ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ, ອກນິຏ຺ຐຄາມີຕິ ອວິເຫສຸ ປຎ຺ຈ. ຕຖາ ອຕປ຺ປສຸທສ຺ສສຸທສ຺ສີສຸ. ອກນິຏ຺ເຐສຸ ປນ ອຸທ຺ຘໍໂສຕວຊ຺ຊາ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ຈຕຸວີສຕິ ອນາຄາມິໂນ. ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ ສມຖຍານິໂກຕິ ທ຺ເວ ອຣຫນ຺ໂຕ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາຕິ ຈຕຸປຎ຺ຎາສ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ສທ຺ຘາຘຸຣປຎ຺ຎາຘຸຣານໍ ວເສນ ທິຄຸຓາ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຕໍ ໂຫນ຺ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ເອຕານິ ຍຸຄານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕ ສພ຺ເພປິ ອຏ຺ຐ ວາ ອຏ຺ຐສຕໍ ວາຕິ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປຸຄ຺ຄລາ ສງ຺ເຂປວເສນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ຜລຏ຺ໂຐຕິ ເອກໍ ຍຸຄໍ, ເອວໍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ຜລຏ຺ໂຐຕິ ເອກໍ ຍຸຄນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຍຸຄານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕຕິ ປຸພ຺ເພ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ເຍ ປຸຄ຺ຄລາ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ອຏ຺ຐ ວາ, ອຏ຺ຐສຕໍ ວາ, ສງ຺ເຂປວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຍຸຄານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພປິ ເຕ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ. ທກ຺ຂິຓາ ນາມ ກມ຺ມຎ຺ຈ ກມ຺ມວິປາກຎ຺ຈ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ເມ ອິທໍ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ຊງ຺ຆເປສນິກໍ ວາ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມາໂນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ, ຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ ນາມ ສີລາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລາ, ອິເມ ຈ ຕາທິສາ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ເຕ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ສຸຄຕສ຺ສ ສາວກາຕິ ຠຄວາ ໂສຠເນນ ຄມເນນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ໂສຠນຎ຺ຈ ຐານໍ ຄຕຕ຺ຕາ, ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ຄຕຕ຺ຕາ, ສຸຏ຺ຐຸ ເອວ ຈ ຄທຕ຺ຕາ ສຸຄໂຕ, ຕສ຺ສ ສຸຄຕສ຺ສ. ສພ຺ເພປິ ເຕ ວຈນໍ ສຸຓນ຺ຕີຕິ ສາວກາ. ກາມຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎປິ ສຸຓນ຺ຕິ, ນ ປນ ສຸຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ສຸຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລານິ ປຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສາວກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອເຕສຸ ທິນ຺ນານິ ມຫປ຺ຜລານີຕິ ເອເຕສຸ ສຸຄຕສາວເກສຸ ອປ຺ປການິປິ ທານານິ ທິນ຺ນານິ ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິຠາວໍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ມຫປ຺ຜລານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຆາ ວາ ຄຓາ ວາ ຕຖາຄຕສາວກສງ຺ໂຆ, ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ, ຍທິທໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິສຍຸຄານິ ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ, ເອສ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ…ເປ… ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ໕.໓໒; ອິຕິວຸ. ໙໐).

ເອວໍ ຠຄວາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐານໍ ວເສນ ສງ຺ຆຣຕນສ຺ສ ຄຸຓໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ຄຸຓໍ ນິສ຺ສາຍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ອິທມ຺ປິ ສງ຺ເຆ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ອາຓາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຕິ.

ເຍ ສຸປ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໗. ເອວໍ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐານໍ ວເສນ ສງ຺ຆຄຸເຓນ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໂຕ ເອກຈ຺ຈານໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂມນຸຠວນ຺ຕານໍ ຂີຓາສວປຸຄ຺ຄລານໍເຍວ ຄຸເຓນ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ ‘‘ເຍ ສຸປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍຕິ ອນິຍມິຕຸທ຺ເທສວຈນໍ. ສຸປ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຍຸຕ຺ຕາ, ອເນກວິຫິຕໍ ອເນສນໍ ປຫາຍ ສຸທ຺ຘາຊີວິຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອຕ຺ຕານໍ ປຍຸຎ຺ຊິຕຸມາຣທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສຸປ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘກາຍວຈີປໂຍຄສມນ຺ນາຄຕາ, ເຕນ ເຕສໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ມນສາ ທຬ຺ເຫນາຕິ ທຬ຺ເຫນ ມນສາ, ຖິຣສມາຘິຍຸຕ຺ເຕນ ເຈຕສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເຕສໍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິກ຺ກາມິໂນຕິ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຘຸເຣນ ວີຣິເຍນ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ກຕນິກ຺ກມນາ. ເຕນ ເຕສໍ ວີຣິຍສມ຺ປນ຺ນໍ ປຎ຺ຎກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ.

ໂຄຕມສາສນມ຺ຫີຕິ ໂຄຕ຺ຕໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ສາສນມ຺ຫິ. ເຕນ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ນານປ຺ປກາຣມ຺ປິ ອມຣຕປໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ສຸປ຺ປໂຍຄາທິຄຸຓາຠາວໂຕ ກິເລເສຫິ ນິກ຺ກມນາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕຕິ ປຸພ຺ເພ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ນິທ຺ເທສວຈນໍ. ປຕ຺ຕິປຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ປຕ຺ຕິ, ປຕ຺ຕພ຺ພາ ນາມ ປຕ຺ຕຸໍ ອຣຫາ, ຍໍ ປຕ຺ວາ ອຈ຺ຈນ຺ຕໂຍຄກ຺ເຂມິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕໍ ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຕາຕິ ປຕ຺ຕິປຕ຺ຕາ. ອມຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ວິຄຍ຺ຫາຕິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ວິຄາຫິຕ຺ວາ. ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ. ມຸຘາຕິ ອພ຺ຍເຍນ ກາກຓິກມຕ຺ຕມ຺ປິ ພ຺ຍຍໍ ອກຕ຺ວາ. ນິພ຺ພຸຕິນ຺ຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລສທຣຖໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ. ຠຸຎ຺ຊມານາຕິ ອນຸຠວມານາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເຍ ອິມສ຺ມິໍ ໂຄຕມສາສນມ຺ຫິ ສີລສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສຸປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ມນສາ ທຬ຺ເຫນ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ນິກ຺ກາມິໂນ, ເຕ ອິມາຍ ສມ຺ມາປຏິປທາຍ ອມຕໍ ວິຄຍ຺ຫ ມຸຘາ ລທ຺ຘາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕໍ ນິພ຺ພຸຕິໍ ຠຸຎ຺ຊມານາ ປຕ຺ຕິປຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂມນຸຠວນ຺ຕານໍ ຂີຓາສວປຸຄ຺ຄລານເມວ ວເສນ ສງ຺ຆຣຕນສ຺ສ ຄຸຓໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ຄຸຓໍ ນິສ຺ສາຍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ອິທມ຺ປິ ສງ຺ເຆ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ອາຓາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຕິ.

ຍຖິນ຺ທຂີໂລຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໘. ເອວໍ ຂີຓາສວປຸຄ຺ຄລານໍ ຄຸເຓນ ສງ຺ຆາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ພຫຸຊນປຈ຺ຈກ຺ເຂນ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ເສວ ຄຸເຓນ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ ‘‘ຍຖິນ຺ທຂີໂລ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ອຸປມາວຈນໍ. ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ນຄຣທ຺ວາຣວິນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອຸມ຺ມາຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ ຫຕ຺ເຖ ປຖວິໍ ຂຓິຕ຺ວາ ອາໂກຏິຕສ຺ສ ສາຣທາຣຸມຍຖມ຺ຠສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຖວິນ຺ຕິ ຠູມິໍ. ສິໂຕຕິ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສ຺ສິໂຕ. ສິຍາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ຈຕຸພ຺ຠິ ວາເຕຫີຕິ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄເຕຫິ ວາເຕຫິ. ອສມ຺ປກມ຺ປິໂຍຕິ ກມ຺ເປຕຸໍ ວາ ຈາເລຕຸໍ ວາ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ຕຖູປມນ຺ຕິ ຕຖາວິຘໍ. ສປ຺ປຸຣິສນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສໍ. ວທາມີຕິ ຠຓາມິ. ໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອເວຈ຺ຈ ປສ຺ສຕີຕິ ໂຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຎ຺ຎາຍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ກຸມາຣປຎ຺ເຫ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ຫິ ອິນ຺ທຂີໂລ ຄມ຺ຠີຣເນມຕາຍ ປຖວິສ຺ສິໂຕ ຈຕຸພ຺ຠິ ວາເຕຫິ ອສມ຺ປກມ຺ປິໂຍ ສິຍາ, ອິມມ຺ປິ ສປ຺ປຸຣິສໍ ຕຖູປມເມວ ວທາມິ, ໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອເວຈ຺ຈ ປສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ໂສປິ ອິນ຺ທຂີໂລ ວິຍ ຈຕູຫິ ວາເຕຫິ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍວາທວາເຕຫິ ອສມ຺ປກມ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ, ຕມ຺ຫາ ທສ຺ສນາ ເກນຈິ ກມ຺ເປຕຸໍ ວາ ຈາເລຕຸໍ ວາ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອໂຍຂີໂລ ວາ ອິນ຺ທຂີໂລ ວາ ຄມ຺ຠີຣເນໂມ ສຸນິຂາໂຕ ອຈໂລ ອສມ຺ປກມ຺ປີ, ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ເຈປິ ທິສາຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຠຸສາ ວາຕວຸຏ຺ຐິ, ເນວ ນໍ ສງ຺ກມ຺ເປຍ຺ຍ ນ ສມ຺ປກມ຺ເປຍ຺ຍ ນ ສມ຺ປຈາເລຍ຺ຍ. ປຈ຺ຉິມາຍ…ເປ… ທກ຺ຂິຓາຍ, ອຸຕ຺ຕຣາຍປິ ເຈ…ເປ… ນ ສມ຺ປຈາເລຍ຺ຍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເນມສ຺ສ, ສຸນິຂາຕຕ຺ຕາ ອິນ຺ທຂີລສ຺ສ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ຈ ໂຂ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ…ເປ… ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານນ຺ຕິ, ເຕ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວາ ມຸຂໍ ໂອໂລເກນ຺ຕິ ‘ອຍໍ ນູນ ຠວໍ ຊານໍ ຊານາຕິ, ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີ’ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ສຸທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໐໙).

ເອວໍ ຠຄວາ ພຫຸຊນປຈ຺ຈກ຺ຂສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ເສວ ວເສນ ສງ຺ຆຣຕນສ຺ສ ຄຸຓໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ຄຸຓໍ ນິສ຺ສາຍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ອິທມ຺ປິ ສງ຺ເຆ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ອາຓາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຕິ.

ເຍ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໙. ເອວໍ ອວິເສສໂຕ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ຄຸເຓນ ສງ຺ຆາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍ ເຕ ຕໂຍ ໂສຕາປນ຺ນາ ເອກພີຊີ ໂກລໍໂກໂລ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ…ເປ… ໂສ ເອກໍເຍວ ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ເອກພີຊີ. ຕຖາ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ກຸລານິ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ໂກລໍໂກໂລ. ຕຖາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໓໑-໓໓).

ເຕສໍ ສພ຺ພກນິຏ຺ຐສ຺ສ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມສ຺ສ ຄຸເຓນ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ ‘‘ເຍ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ວິຠາວຍນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຎາໂອຠາເສນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໍ ກິເລສນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປກາສານິ ປາກຏານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ເຎນາຕິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍປຎ຺ຎຕາຍ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຎາເຓນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປ຺ປຕິຏ຺ຐປຎ຺ເຎນ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸເທສິຕານີຕິ ສມາສພ຺ຍາສສາກລ຺ຍເວກລ຺ຍາທີຫິ ເຕຫິ ເຕຫິ ນເຍຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ເທສິຕານິ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ຠຸສໍ ປມຕ຺ຕາຕິ ເຕ ວິຠາວິຕອຣິຍສຈ຺ຈາ ປຸຄ຺ຄລາ ກິຎ຺ຈາປິ ເທວຣຊ຺ຊຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊາທິປ຺ປມາທຏ຺ຐານໍ ອາຄມ຺ມ ຠຸສໍ ປມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາເຓນ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ຠເວ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ, ເຕສໍ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖງ຺ຄຕຕ຺ຕາ ນ ອຏ຺ຐມໍ ຠວໍ ອາທິຍນ຺ຕິ, ສຕ຺ຕມຠເວ ເອວ ປນ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມວເສນ ສງ຺ຆຣຕນສ຺ສ ຄຸຓໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ຄຸຓໍ ນິສ຺ສາຍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ອິທມ຺ປິ ສງ຺ເຆ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ອາຓາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຕິ.

ສຫາວສ຺ສາຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐. ເອວໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມສ຺ສ ອຏ຺ຐມໍ ຠວໍ ອນາທິຍນຄຸເຓນ ສງ຺ຆາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ສຕ຺ຕ ຠເວ ອາທິຍໂຕປິ ອຎ຺ເຎຫິ ອປ຺ປຫີນຠວາທາເນຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ວິສິຏ຺ເຐນ ຄຸເຓນ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ ‘‘ສຫາວສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຫາວາຕິ ສທ຺ຘິໍເຍວ. ອສ຺ສາຕິ ‘‘ນ ເຕ ຠວໍ ອຏ຺ຐມມາທິຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ. ທສ຺ສນສມ຺ປທາຍາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ທິສ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສມ຺ປທາຍ ສພ຺ພປຐມໍ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໂຕ ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ປາຕຸຠາໂວ ທສ຺ສນສມ຺ປທາ, ຕາຍ ທສ຺ສນສມ຺ປທາຍ ສຫ ເອວ. ຕຍສ຺ສຸ ຘມ຺ມາ ຊຫິຕາ ຠວນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສຸ-ອິຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ ‘‘ອິທໍ ສຸ ເມ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມຫາວິກຏໂຠຊນສ຺ມິໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໖) ວິຍ. ຍໂຕ ສຫາວສ຺ສ ທສ຺ສນສມ຺ປທາຍ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ຊຫິຕາ ຠວນ຺ຕິ ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຊຫິຕຘມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີ ວິຈິກິຈ຺ຉິຕຎ຺ຈ, ສີລພ຺ພຕໍ ວາປິ ຍທຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຕິ ກາເຍ ວິຊ຺ຊມາເນ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກາຂ຺ເຍ ກາເຍ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ທິຏ຺ຐິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ, ສຕີ ວາ ຕຕ຺ຖ ກາເຍ ທິຏ຺ຐີຕິປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ກາເຍ ວິຊ຺ຊມານາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິເຍວ ວາ ກາເຍ ທິຏ຺ຐີຕິປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ກາເຍ ວິຊ຺ຊມາເນ ຣູປາທິສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາ ຈ ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕານິ ປຫີນາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ສາ ຫິ ເນສໍ ມູລໍ. ສພ຺ພກິເລສພ຺ຍາຘິວູປສມນໂຕ ປຎ຺ຎາ‘‘ຈິກິຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຎ຺ຎາຈິກິຈ຺ຉິຕໍ ອິໂຕ ວິຄຕໍ, ຕໂຕ ວາ ປຎ຺ຎາຈິກິຈ຺ຉິຕາ ອິທໍ ວິຄຕນ຺ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉິຕໍ. ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໐໐໘; ວິຠ. ໙໑໕) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາຍ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຍ ວິມຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕສ຺ສາ ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພານິປິ ວິຈິກິຈ຺ຉິຕານິ ປຫີນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ເນສໍ ມູລໍ. ‘‘ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສີເລນ ສຸທ຺ຘິ ວເຕນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໒໒໒; ວິຠ. ໙໓໘) ອາຄຕໍ ໂຄສີລກຸກ຺ກຸຣສີລາທິກໍ ສີລໍ ໂຄວຕກຸກ຺ກຸຣວຕາທິກຎ຺ຈ ວຕໍ ສີລພ຺ພຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພມ຺ປິ ນຄ຺ຄິຍມຸຓ຺ຑິກາທິອມຣຕປໍ ປຫີນໍ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ມູລໍ, ເຕເນວ ສພ຺ພາວສາເນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂທສ຺ສນສມ຺ປທາຍ ເຈຕ຺ຖ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ສມຸທຍທສ຺ສນສມ຺ປທາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉິຕໍ, ມຄ຺ຄທສ຺ສນນິພ຺ພານທສ຺ສນສມ຺ປທາຍ ສີລພ຺ພຕໍ ປຫີຍຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ.

ຈຕູຫປາເຍຫີຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑. ເອວມສ຺ສ ກິເລສວຏ຺ຏປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ມິໍ ກິເລສວຏ຺ເຏ ສຕິ ເຍນ ວິປາກວຏ຺ເຏນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕປ຺ປຫານາ ຕສ຺ສາປິ ປຫານໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຈຕູຫປາເຍຫິ ຈ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ ນາມ ນິຣຍຕິຣຈ຺ຉານເປຕ຺ຕິວິສຍອສຸຣກາຍາ. ເຕຫິ ເອສ ສຕ຺ຕ ຠເວ ອາທິຍນ຺ໂຕປິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວມສ຺ສ ວິປາກວຏ຺ຏປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍມສ຺ສ ວິປາກວຏ຺ຏສ຺ສ ມູລຠູຕໍ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ, ຕສ຺ສາປິ ປຫານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຉຈ຺ຈາຠິຐານານິ ອຠພ຺ພ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຐານານີຕິ ໂອຬາຣິກຏ຺ຐານານິ, ຕານິ ເອສ ຉ ອຠພ຺ໂພ ກາຕຸໍ. ຕານິ ຈ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໑.໒໗໑; ມ. ນິ. ໓.໑໒໘; ວິຠ. ໘໐໙) ນເຍນ ເອກກນິປາເຕ ວຸຕ຺ຕານິ ມາຕຸຆາຕປິຕຸຆາຕອຣຫນ຺ຕຆາຕໂລຫິຕຸປ຺ປາທສງ຺ຆເຠທອຎ຺ຎສຕ຺ຖາຣຸທ຺ເທສກມ຺ມານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕານິ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ອຣິຍສາວໂກ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກມ຺ປິ ຊີວິຕາ ນ ໂວໂຣເປຕິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ວິຄຣຫຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຫິ ອທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວໍມຫາສາວຊ຺ຊານິ ອຠິຐານານິປິ ກໂຣຕິ, ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ໂນ ປນ ອຠພ຺ໂພ ຕານິ ກາຕຸນ຺ຕິ. ອຠພ຺ພຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຠວນ຺ຕເຣປິ ອກຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ເອສ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍສາວກຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມຕາຍ ເອວ ເອຕານິ ວາ ຉ ປກຕິປາຓາຕິປາຕາທີນິ ວາ ປຎ຺ຈ ເວຣານິ ອຎ຺ຎສຕ຺ຖາຣຸທ຺ເທເສນ ສຫ ຉ ຐານານິ ນ ກໂຣຕິ, ຍານິ ສນ຺ຘາຍ ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ຉ ຉາຠິຐານານີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ມຕມຈ຺ຉຄ຺ຄາຫາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ອຣິຍສາວກຄາມທາຣການໍ ນິທສ຺ສນໍ.

ເອວໍ ຠຄວາ ສຕ຺ຕ ຠເວ ອາທິຍໂຕປິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ອຎ຺ເຎຫິ ອປ຺ປຫີນຠວາທາເນຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓວເສນ ສງ຺ຆຣຕນສ຺ສ ຄຸຓໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ຄຸຓໍ ນິສ຺ສາຍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ອິທມ຺ປິ ສງ຺ເຆ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ອາຓາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ໂສຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒. ເອວໍ ສຕ຺ຕ ຠເວ ອາທິຍໂຕປິ ອຎ຺ເຎຫິ ອປ຺ປຫີນຠວາທາເນຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ວິສິຏ຺ຐຄຸເຓນ ສງ຺ຆາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ນ ເກວລໍ ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ໂນ ຉ ອຠິຐານານິ ອຠພ຺ໂພ ກາຕຸໍ, ກິນ຺ຕຸ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນາຍປິ ອຠພ຺ໂພຕິ ປມາທວິຫາຣິໂນປິ ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນາຠາວຄຸເຓນ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ກມ຺ມ ກໂຣຕິ ປາປກ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂສ ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ໂນ ກິຎ຺ຈາປິ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ປມາທວິຫາຣໍ ອາຄມ຺ມ ຍໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ໂລກວຊ຺ຊໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິກ຺ກມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ມຍາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມມ ສາວກາ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໘໕; ອຸທາ. ໔໕) ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກຸຏິກາຣສຫເສຍ຺ຍາທິໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປຕິກຸຏ຺ຐໍ ກາເຍນ ປາປກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປທໂສຘມ຺ມອຸຕ຺ຕຣິຉປ຺ປຎ຺ຈວາຈາຘມ຺ມເທສນສມ຺ຜປ຺ປລາປຜຣຸສວຈນາທິໍ ວາ ວາຈາຍ , ອຸທ ເຈຕສາ ວາ ກຕ຺ຖຈິ ໂລຠໂທສຸປ຺ປາທນໍ ຊາຕຣູປາທິສາທິຍນໍ ຈີວຣາທິປຣິໂຠເຄສຸ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິໍ ວາ ປາປກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ອຠພ຺ໂພ ໂສ ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉທາຍ ນ ໂສ ຕໍ ‘‘ອິທໍ ອກປ຺ປິຍມກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕໍຂຓໍ ເອວ ປນ ສຕ຺ຖຣິ ວາ ວິຎ຺ຎູສຸ ວາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ອາວິ ກຕ຺ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣຕິ, ‘‘ນ ປຸນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ ວາ ສໍວຣຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອຠພ຺ພຕາ ທິຏ຺ຐປທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວຣູປມ຺ປິ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທາຍ ທິຏ຺ຐນິພ຺ພານປທສ຺ສ ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຠພ຺ພຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຖໍ?

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຫໂຣ ກຸມາໂຣ ມນ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍໂກ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ອງ຺ຄາຣໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຂິປ຺ປເມວ ປຏິສໍຫຣຕິ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມຕາ ເອສາ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ກິຎ຺ຈາປິ ຕຖາຣູປິໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາຣູປາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖ ໂຂ ນໍ ຂິປ຺ປເມວ ສຕ຺ຖຣິ ວາ ວິຎ຺ຎູສຸ ວາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ເທເສຕິ ວິວຣຕິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຕິ, ເທເສຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕານີກຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໙໖).

ເອວໍ ຠຄວາ ປມາທວິຫາຣິໂນປິ ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນາຠາວຄຸເຓນ ສງ຺ຆຣຕນສ຺ສ ຄຸຓໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ຄຸຓໍ ນິສ຺ສາຍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ອິທມ຺ປິ ສງ຺ເຆ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ອາຓາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຕິ.

ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓. ເອວໍ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ເຕນ ເຕນ ຄຸຓປ຺ປກາເຣນ ສງ຺ຆາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຍ຺ວາຍໍ ຠຄວຕາ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓໍ ທີເປນ຺ເຕນ ອິຘ ສງ຺ເຂເປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຈ ວິຕ຺ຖາເຣນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ຕມ຺ປິ ນິສ຺ສາຍ ປຸນ ພຸທ຺ຘາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ ‘‘ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພ ຍຖາ ຜຸສ຺ສິຕຄ຺ເຄ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາສນ຺ນສນ຺ນິເວສວວຕ຺ຖິຕານໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ສມູໂຫ ວນໍ, ມູລສາຣເຜຄ຺ຄຸຕຈສາຂາປລາເສຫິ ປວຸທ຺ໂຘ ຄຸມ຺ໂພ ປຄຸມ຺ໂພ, ວນສ຺ສ, ວເນ ວາ ປຄຸມ຺ໂພ ວນປ຺ປຄຸມ຺ໂພ. ສ຺ວາຍໍ ‘‘ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວມ຺ປິ ຫິ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາເຣ, ອຕ຺ຖິ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ເຕ, ສຸເຂ ທຸກ຺ເຂ ຊີເວ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໔; ມ. ນິ. ໒.໒໒໘) ວິຍ. ຍຖາຕິ ອຸປມາວຈນໍ. ຜຸສ຺ສິຕານິ ອຄ຺ຄານິ ອສ຺ສາຕິ ຜຸສ຺ສິຕຄ຺ໂຄ, ສພ຺ພສາຂາປສາຂາສຸ ສຎ຺ຊາຕປຸປ຺ໂຜຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ‘‘ຜຸສ຺ສິຕຄ຺ເຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຄິມ຺ຫານມາເສ ປຐມສ຺ມິໍ ຄິມ຺ເຫຕິ ເຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຄິມ຺ຫານໍ ມາສາ, ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຄິມ຺ຫມາສານໍ ເອກສ຺ມິໍ ມາເສ. ກຕຣສ຺ມິໍ ມາເສ ອິຕິ ເຈ? ປຐມສ຺ມິໍ ຄິມ຺ເຫ, ຈິຕ຺ຣມາເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ‘‘ປຐມຄິມ຺ໂຫ’’ຕິ ຈ ‘‘ພາລວສນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ປທຕ຺ຖໂຕ ປາກຏເມວ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ປຐມຄິມ຺ຫນາມເກ ພາລວສນ຺ເຕ ນານາວິຘຣຸກ຺ຂຄຫເນ ວເນ ສຸປຸປ຺ຜິຕຄ຺ຄສາໂຂ ຕຣຸຓຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉປຣິຍາຍນາໂມ ປຄຸມ຺ໂພ ອຕິວິຍ ສສ຺ສິຣິໂກ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີຫິ ສຕິປຏ຺ຐານສມ຺ມປ຺ປຘານາທີຫິ ສີລສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ວາ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທປຸປ຺ເຜຫິ ອຕິວິຍ ສສ຺ສິຣິກຕ຺ຕາ ຕຖູປມໍ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄທີປນໂຕ ນິພ຺ພານຄາມິໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມວຣໍ ເນວ ລາຠເຫຕຸ ນ ສກ຺ກາຣາທິເຫຕຸ, ເກວລນ຺ຕຸ ມຫາກຣຸຓາຍ ອພ຺ຠຸສ຺ສາຫິຕຫທໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ປຣມຫິຕາຍ ອເທສຍີຕິ. ປຣມໍ ຫິຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ອນຸນາສິໂກ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ – ປຣມຫິຕາຍ ນິພ຺ພານາຍ ອເທສຍີຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມໍ ສຸປຸປ຺ຜິຕຄ຺ຄວນປ຺ປຄຸມ຺ພສທິສໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ນິສ຺ສາຍ ພຸທ຺ຘາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ອິທມ຺ປິ ພຸທ຺ເຘ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລໍ ປນ ອິທມ຺ປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປກາຣປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ພຸທ຺ເຘ ຣຕນໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ອາຓາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຕິ.

ວໂຣ ວຣຎ຺ຎູຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔. ເອວໍ ຠຄວາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມນ ພຸທ຺ຘາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມນ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ ‘‘ວໂຣ ວຣຎ຺ຎູ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວໂຣຕິ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິເກຫິ ອິຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມຍມ຺ປິ ເອວຣູປາ ອສ຺ສາມາ’’ຕິ, ວຣຄຸຓໂຍຄໂຕ ວາ ວໂຣ ອຸຕ຺ຕໂມ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຣຎ຺ຎູຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຎູ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ວຣໍ, ຕຎ຺ເຈສ ໂພຘິມູເລ ສຍໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາສິ. ວຣໂທຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍຊຏິລາທີນໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍວາສນາຠາຄິຍວຣຘມ຺ມທາຍີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຣາຫໂຣຕິ ວຣສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຫຏຕ຺ຕາ ວຣາຫໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ທີປງ຺ກຣໂຕ ປຠຸຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ປຸພ຺ພເກຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ອນຸຍາຕໍ ປຸຣາຓມຄ຺ຄວຣມາຫຣິ, ເຕນ ‘‘ວຣາຫໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອປິຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປ຺ປຏິລາເຠນ ວໂຣ, ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ວຣຎ຺ຎູ, ສຕ຺ຕານໍ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂທາເນນ ວຣໂທ, ອຸຕ຺ຕມປຏິປທາຫຣເຓນ ວຣາຫໂຣ. ເອເຕຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸເຓຫິ ອຘິກສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຄຸຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕໂຣ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ວໂຣ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ, ວຣຎ຺ຎູ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ, ວຣໂທ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ, ວຣາຫໂຣ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ, ວຣໍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈມາຫຣີຕິ. ຕຖາ ວໂຣ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສເຍນ, ວຣຎ຺ຎູ ປຎ຺ຎຸສ຺ສເຍນ, ວຣໂທ ພຸທ຺ຘຠາວຕ຺ຖິການໍ ຕທຸປາຍສມ຺ປທາເນນ, ວຣາຫໂຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາວຕ຺ຖິການໍ ຕທຸປາຍາຫຣເຓນ, ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອສທິສຕາຍ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ອນາຈຣິຍໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປເຣສໍ ອາຈຣິຍຠາເວນ, ຘມ຺ມວຣໍ ອເທສຍິ ສາວກຠາວຕ຺ຖິການໍ ຕທຕ຺ຖາຍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ເທສນໂຕ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ນວວິເຘນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ຄຸຓໍ ນິສ຺ສາຍ ພຸທ຺ຘາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ອິທມ຺ປິ ພຸທ຺ເຘ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລໍ ປນ ຍໍ ວຣໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ເອສ ອຎ຺ຎາສິ, ຍຎ຺ຈ ອທາສິ, ຍຎ຺ຈ ອາຫຣິ, ຍຎ຺ຈ ເທເສສິ, ອິທມ຺ປິ ພຸທ຺ເຘ ຣຕນໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ອາຓາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຕິ.

ຂີຓນ຺ຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕. ເອວໍ ຠຄວາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມຎ຺ຈ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ພຸທ຺ຘາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍ ຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ອສ຺ໂສສຸໍ, ສຸຕານຸສາເຣນ ຈ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນວປ຺ປກາຣມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ອຘິຄມິໍສຸ, ເຕສໍ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປຕ຺ຕິຄຸຓໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸນ ສງ຺ຆາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈໍ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ ‘‘ຂີຓໍ ປຸຣາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂີຓນ຺ຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ປຸຣາຓນ຺ຕິ ປຸຣາຕນໍ. ນວນ຺ຕິ ສມ຺ປຕິ ວຕ຺ຕມານໍ. ນຕ຺ຖິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊມານປາຕຸຠາວໍ. ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ວີຕຣາຄຈິຕ຺ຕາ. ອາຍຕິເກ ຠວສ຺ມິນ຺ຕິ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ປຸນພ຺ຠເວ. ເຕຕິ ເຍສໍ ຂີຓໍ ປຸຣາຓໍ ນວໍ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ຠວໍ, ເຍ ຈ ອາຍຕິເກ ຠວສ຺ມິໍ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ, ເຕ ຂີຓາສວາ ຠິກ຺ຂູ. ຂີຓພີຊາຕິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນພີຊາ. ອວິຣູຬ຺ຫິຉນ຺ທາຕິ ວິຣູຬ຺ຫິຉນ຺ທວິຣຫິຕາ. ນິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ວິຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ຘີຣາຕິ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນາ. ຍຖາຍໍ ປທີໂປຕິ ອຍໍ ປທີໂປ ວິຍ.

ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍໍ ຕໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘມ຺ປິ ປຸຣາຓໍ ອຕີຕກາລິກໍ ກມ຺ມໍ ຕຓ຺ຫາສິເນຫສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ປຏິສນ຺ຘິອາຫຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ ອຂີຓໍເຍວ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຸຣາຓໍ ກມ຺ມໍ ເຍສໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຕຓ຺ຫາສິເນຫສ຺ສ ໂສສິຕຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒພີຊມິວ ອາຍຕິໍ ວິປາກທານາສມຕ຺ຖຕາຍ ຂີຓໍ. ຍຎ຺ຈ ເນສໍ ພຸທ຺ຘປູຊາທິວເສນ ອິທານິ ປວຕ຺ຕມານໍ ກມ຺ມໍ ນວນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາປຫາເນເນວ ຉິນ຺ນມູລປາທປປຸປ຺ຜມິວ ອາຍຕິໍ ຜລທານາສມຕ຺ຖຕາຍ ເຍສໍ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ຠວໍ, ເຍ ຈ ຕຓ຺ຫາປຫາເນເນວ ອາຍຕິເກ ຠວສ຺ມິໍ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ, ເຕ ຂີຓາສວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກມ຺ມໍ ເຂຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ພີຊ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໗໗) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກມ຺ມກ຺ຂເຍເນວ ຂີຓຕ຺ຕາ ຂີຓພີຊາ. ໂຍປິ ປຸພ຺ເພ ປຸນພ຺ຠວສງ຺ຂາຕາຍ ວິຣູຬ຺ຫິຍາ ຉນ຺ໂທ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສປິ ສມຸທຍປ຺ປຫາເນເນວ ປຫີນຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ຈຸຕິກາເລ ອສມ຺ຠເວນ ອວິຣູຬ຺ຫິຉນ຺ທາ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຘີຣາ ຈຣິມວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘນ ຍຖາຍໍ ປທີໂປ ນິພ຺ພຸໂຕ, ເອວໍ ນິພ຺ພນ຺ຕິ, ປຸນ ‘‘ຣູປິໂນ ວາ ອຣູປິໂນ ວາ’’ຕິ ເອວມາທິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖໍ ອຈ຺ເຈນ຺ຕີຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ ນຄຣເທວຕານໍ ປູຊນຕ຺ຖາຍ ຊາລິເຕສຸ ປທີເປສຸ ເອໂກ ປທີໂປ ວິຊ຺ຌາຍິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາຍໍ ປທີໂປ’’ຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ເຍ ຕໍ ປຸຣິມາຫິ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ອສ຺ໂສສຸໍ, ສຸຕານຸສາເຣນ ຈ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນວປ຺ປກາຣມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ອຘິຄມິໍສຸ, ເຕສໍ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປຕ຺ຕິຄຸຓໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ຄຸຓໍ ນິສ຺ສາຍ ສງ຺ຆາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ເທສນໍ ສມາເປສິ ‘‘ອິທມ຺ປິ ສງ຺ເຆ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລໍ ປນ ອິທມ຺ປິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປກາເຣນ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູນໍ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ເຆ ຣຕນໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ອາຓາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຣາຊກຸລສ຺ສ ໂສຕ຺ຖິ ອໂຫສິ, ສພ຺ພູປທ຺ທວາ ວູປສມິໍສຸ, ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ.

ຍານີຘາຕິຄາຖາຕ຺ຕຍວຓ຺ຓນາ

໑໖. ອຖ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ‘‘ຠຄວຕາ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓໍ ນິສ຺ສາຍ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຍຸຎ຺ຊມາເນນ ນາຄຣສ຺ສ ໂສຕ຺ຖິ ກຕາ, ມຍາປິ ນາຄຣສ຺ສ ໂສຕ຺ຖິຕ຺ຖໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓໍ ນິສ຺ສາຍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອວສາເນ ຄາຖາຕ຺ຕຍໍ ອຠາສິ ‘‘ຍານີຘ ຠູຕານີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘ ຍຖາ ໂລກຫິຕຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປນ຺ເນຫິ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ອາຄຕໂຕ ຍຖາ ຈ ເຕຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຄຕໂຕ ຍຖາ ຈ ເຕຫິ ອາຊານິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ອາຊານນໂຕ, ຍຖາ ຈ ຊານິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຊານນໂຕ, ຍຎ຺ຈ ຕເຖວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຄທນໂຕ ຈ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂສ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທິນາ ພຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ອຸປກາຣເກນ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕາທິນາ ຈ ອຕ຺ຕນິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ອຕິວິຍ ປູຊິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ສພ຺ພໍ ເທວປຣິສໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຕຖາຄຕໍ ເທວມນຸສ຺ສປູຊິຕໍ, ພຸທ຺ຘໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ.

໑໗. ຍສ຺ມາ ປນ ຘມ຺ເມ ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ ຍຖາ ຍຸຄນທ຺ຘສມຖວິປສ຺ສນາພເລນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ກິເລສປກ຺ຂໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ເຕນ, ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມປິ ຍຖາ ຄໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ປຏິວິທ຺ໂຘ ສພ຺ພທຸກ຺ຂປ຺ປຏິວິຆາຕາຍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ພຸທ຺ຘາທີຫິ ຕຖາ ອວຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ສງ຺ໂຆປິ ຍຖາ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ເນຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ, ຕຖາ ຄໂຕຕິ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ອວເສສຄາຖາທ຺ວເຍປິ ຕຖາຄຕໍ ຘມ຺ມໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕຸ, ຕຖາຄຕໍ ສງ຺ຆໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ເອວໍ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອິມໍ ຄາຖາຕ຺ຕຍໍ ຠາສິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເທວປຸຣເມວ ຄໂຕ ສທ຺ຘິໍ ເທວປຣິສາຍ. ຠຄວາ ປນ ຕເທວ ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ ທຸຕິຍທິວເສປິ ເທເສສິ, ປຸນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ, ເອວໍ ຍາວ ສຕ຺ຕມທິວສໍ ເທເສສິ, ທິວເສ ທິວເສ ຕເຖວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ອຑ຺ຒມາສເມວ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ຣາຊູນໍ ‘‘ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ປຏິເວເທສິ. ຕໂຕ ຣາຊາໂນ ທິຄຸເຓນ ສກ຺ກາເຣນ ປຸນ ຕີຫິ ທິວເສຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ນຍິໍສຸ. ຄງ຺ຄາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ນາຄຣາຊາໂນ ຈິນ຺ເຕສຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ມຍໍ ກິໍ ນ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຍາ ນາວາໂຍ ມາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມເຍ ເອວ ປລ຺ລງ຺ເກ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓປທຸມສຎ຺ຉນ຺ນໍ ອຸທກໍ ກຣິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິໍສຸ. ຠຄວາ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຣຕນນາວມາຣູຬ຺ໂຫ, ປຎ຺ຈ ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ປຎ຺ຈສຕໍ ນາວາໂຍ ອຠິຣູຬ຺ຫາ. ນາຄຣາຊາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ນາຄຠວນໍ ປເວເສສຸໍ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ນາຄປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ທຸຕິຍທິວເສ ທິພ຺ເພຫິ ຂາທນີຍໂຠຊນີເຍຫິ ມຫາທານໍ ອກໍສຸ, ຠຄວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ນາຄຠວນາ ນິກ຺ຂມິ.

ຠູມຏ຺ຐາ ເທວາ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ຈ ນາຄາ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ມຍໍ ກິໍ ນ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວນປ຺ປຄຸມ຺ພຣຸກ຺ຂປພ຺ພຕາທີສຸ ຉຕ຺ຕາຕິຉຕ຺ຕານິ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມຠວນໍ, ຕາວ ມຫາສກ຺ກາຣວິເສໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ພິມ຺ພິສາໂຣປິ ລິຈ຺ຉວີຫິ ອາຄຕກາເລ ກຕສກ຺ກາຣໂຕ ທິຄຸຓມກາສິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຎ຺ຈຫິ ທິວເສຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ຣາຊຄຫໍ ອາເນສິ.

ຣາຊຄຫມນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ຠຄວຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ມຓ຺ຑລມາເຬ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຍມນ຺ຕຣກຖາ ອຸທປາທິ ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອານຸຠາໂວ, ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄງ຺ຄາຍ ໂອຣໂຕ ຈ ປາຣໂຕ ຈ ອຏ຺ຐໂຍຊໂນ ຠູມິຠາໂຄ ນິນ຺ນຎ຺ຈ ຖລຎ຺ຈ ສມໍ ກຕ຺ວາ ວາລຸກາຍ ໂອກິຣິຕ຺ວາ ປຸປ຺ເຜຫິ ສຎ຺ຉນ຺ໂນ, ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ຄງ຺ຄາຍ ອຸທກໍ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ປທຸເມຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນໍ, ຍາວ ອກນິຏ຺ຐຠວນໍ, ຕາວ ຉຕ຺ຕາຕິຉຕ຺ຕານິ ອຸສ຺ສິຕານີ’’ຕິ. ຠຄວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູເປນ ປາຏິຫາຣິເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຓ຺ຑລມາເຬ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສຸໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ປູຊາວິເສໂສ ມຍ຺ຫໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ນ ນາຄເທວພ຺ຣຫ຺ມານຸຠາເວນ, ອປິຈ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປມຕ຺ຕກປຣິຈ຺ຈາຄານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ ‘‘ນ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ຊານາມ, ສາຘຸ ໂນ ຠຄວາ ຕຖາ ກເຖຕຸ, ຍຖາ ມຍໍ ຕໍ ຊາເນຍ຺ຍາມາ’’ຕິ.

ຠຄວາ ອາຫ – ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕກ຺ກສິລາຍໍ ສງ຺ໂຂ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສຸສີໂມ ນາມ ມາຓໂວ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ວເຍນ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປິຕຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ຕໍ ປິຕາ ອາຫ ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ສຸສີມາ’’ຕິ? ໂສ ອາຫ ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຕາຕ, ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕ, ສຸສີມ, ອສຸໂກ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມມ ສຫາຍໂກ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຈາຣຍຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ ອາຈຣິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິເວເທສິ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ມາຓວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປາຫຸເນຍ຺ຍວຕ຺ຕມກາສິ. ໂສ ອທ຺ຘານກິລມຖໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຕໍ ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ໂອກາສໍ ຍາຈິ. ອາຈຣິໂຍ ໂອກາສໍ ກຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ.

ໂສ ລຫຸຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ພຫຸຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ຄຫິຕຄຫິຕຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເຕລມິວ ອວິນສ຺ສມານໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ, ທ຺ວາທສວສ຺ສິກໍ ສິປ຺ປໍ ກຕິປຍມາເສເນວ ປຣິໂຍສາເປສິ. ໂສ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາທິມຊ຺ຌໍເຍວ ປສ຺ສຕິ, ໂນ ປຣິໂຍສານໍ. ອຖ ອາຈຣິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ສ ສິປ຺ປສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌເມວ ປສ຺ສາມິ, ໂນ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ອາຈຣິໂຍ ອາຫ ‘‘ອຫມ຺ປິ, ຕາຕ, ເອວເມວາ’’ຕິ. ອຖ ໂກ, ອາຈຣິຍ, ອິມສ຺ສ ສິປ຺ປສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ ຊານາຕີຕິ? ອິສິປຕເນ, ຕາຕ, ອິສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ. ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາມິ, ອາຈຣິຍາຕິ? ປຸຈ຺ຉ, ຕາຕ, ຍຖາສຸຂນ຺ຕິ. ໂສ ອິສິປຕນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ປຣິໂຍສານໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ອາມ, ອາວຸໂສ, ຊານາມາຕິ. ຕໍ ມມ຺ປິ ສິກ຺ຂາເປຖາຕິ. ເຕນ ຫາວຸໂສ, ປພ຺ພຊາຫິ, ນ ສກ຺ກາ ອປພ຺ພຊິເຕນ ສິກ຺ຂາເປຕຸນ຺ຕິ. ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາເຊຖ ວາ ມໍ, ຍໍ ວາ ອິຈ຺ຉຖ, ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຣິໂຍສານໍ ຊານາເປຖາຕິ. ເຕ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິໂຍເຊຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ເຕ ນິວາເສຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ປາຣຸປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ສິກ຺ຂາເປສຸໍ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ຈິເຣເນວ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ. ສກລພາຣາຓສິຍໍ ‘‘ສຸສີມປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ປາກໂຏ ອໂຫສິ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ສມ຺ປນ຺ນປຣິວາໂຣ. ໂສ ອປ຺ປາຍຸກສໍວຕ຺ຕນິກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ນ ຈິເຣເນວ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ມຫາຊນກາໂຍ ຈ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ຖູປໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ.

ອຖ ໂຂ ສງ຺ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ຈິຣຄໂຕ, ນ ຈສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ຊານາມີ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ຕກ຺ກສິລາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຊນກາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ພຫູສຸ ເອໂກປິ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ສຸສີໂມ ນາມ ມາຓໂວ ອິຘ ອາຄໂຕ ອຕ຺ຖິ, ອປິ ນຸ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ເຕ ‘‘ອາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຊານາມ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ອຍມສ຺ສ ຖູໂປ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ຠູມິໍ ຫຕ຺ເຖນ ປຫຣິຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ຈ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຓານິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣສາຏເກນ ວາລຸກໍ ອາເນຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ໂອກິຣິຕ຺ວາ ກມຓ຺ຑລຸໂຕ ອຸທເກນ ສມນ຺ຕໂຕ ຠູມິໍ ປຣິປ຺ໂຜສິຕ຺ວາ ວນປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣສາຏເກນ ປຏາກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຖູປສ຺ສ ອຸປຣິ ອຕ຺ຕໂນ ຉຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມີຕິ.

ເອວໍ ອຕີຕໍ ເທເສຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ອນຸສນ຺ເຘນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ‘‘ສິຍາ ໂຂ ປນ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວມສ຺ສ ‘ອຎ຺ໂຎ ນູນ ເຕນ ສມເຍນ ສງ຺ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສີ’ຕິ, ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຫໍ ເຕນ ສມເຍນ ສງ຺ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສິໍ, ມຍາ ສຸສີມສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ຕິຓານິ ອຸທ຺ຘຏານິ, ຕສ຺ສ ເມ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອຏ຺ຐໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ວິຄຕຂາຓຸກຓ຺ຏກໍ ກຕ຺ວາ ສມໍ ສຸທ຺ຘມກໍສຸ. ມຍາ ຕຕ຺ຖ ວາລຸກາ ໂອກິຓ຺ຓາ, ຕສ຺ສ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອຏ຺ຐໂຍຊນມຄ຺ເຄ ວາລຸກໍ ໂອກິຣິໍສຸ. ມຍາ ຕຕ຺ຖ ວນກຸສຸເມຫິ ປູຊາ ກຕາ, ຕສ຺ສ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ນວໂຍຊເນ ມຄ຺ເຄ ຖເລ ຈ ອຸທເກ ຈ ນານາປຸປ຺ເຜຫິ ປຸປ຺ຜສນ຺ຖຣມກໍສຸ. ມຍາ ຕຕ຺ຖ ກມຓ຺ຑລຸທເກນ ຠູມິ ປຣິປ຺ໂຜສິຕາ, ຕສ຺ສ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ເວສາລິຍໍ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ມຍາ ຕສ຺ມິໍ ເຈຕິເຍ ປຏາກາ ອາໂຣປິຕາ, ຉຕ຺ຕຎ຺ຈ ພທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐຠວນາ ປຏາກາ ຈ ອາໂຣປິຕາ, ຉຕ຺ຕາຕິຉຕ຺ຕານິ ຈ ອຸສ຺ສິຕານິ. ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ປູຊາວິເສໂສ ເນວ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ນ ນາຄເທວພ຺ຣຫ຺ມານຸຠາເວນ, ອປິຈ ໂຂ ອປ຺ປມຕ຺ຕກປຣິຈ຺ຈາຄານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຘມ຺ມກຖາປຣິໂຍສາເນ ອິມໍ ຄາຖມຠາສິ –

‘‘ມຕ຺ຕາສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາ, ປສ຺ເສ ເຈ ວິປຸລໍ ສຸຂໍ;

ຈເຊ ມຕ຺ຕາສຸຂໍ ຘີໂຣ, ສມ຺ປສ຺ສໍ ວິປຸລໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໙໐);

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ

ອິທານິ ‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ເຏສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ຣຕນສຸຕ຺ຕານນ຺ຕຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ອິຘ ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມ.

ຕຕ຺ຖ ອິທຎ຺ຫິ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ຠຄວຕາ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຍາຍໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ນານປ຺ປກາເຣນ ກຸສລກມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ຕຕ຺ຖ ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນ ນິຣຍຕິຣຈ຺ຉານໂຍນີຫິ ວິສິຏ຺ຐຕເຣປິ ຐາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຍສ຺ມາ ເອວຣູເປສຸ ເປເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເອຕ຺ຖ ປມາໂທ ກຣຓີໂຍຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເຍຫິ ຈ ຠູເຕຫິ ອຸປທ຺ທຸຕາຍ ເວສາລິຍາ ອຸປທ຺ທວວູປສມນຕ຺ຖໍ ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕສຸ ເອກຈ຺ຈານິ ເອວຣູປານີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອິທມສ຺ສ ອິຘ ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນຸໂມທນາກຖາ

ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ –

‘‘ເຍນ ຍຕ຺ຖ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ປກາສິຕໍ;

ປກາເສຕ຺ວານ ຕໍ ສພ຺ພໍ, ກຍິຣມານາ ຍຖາກ຺ກມໍ;

ສຸກຕາ ໂຫຕິ ຕສ຺ມາຫໍ, ກຣິສ຺ສາມິ ຕເຖວ ຕໍ’’.

ເກນ ປເນຕໍ ປກາສິຕໍ, ກຕ຺ຖ ກທາ ກສ຺ມາ ຈາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຠຄວຕາ ປກາສິຕໍ, ຕໍ ໂຂ ປນ ຣາຊຄເຫ ທຸຕິຍທິວເສ ຣຎ຺ໂຎ ມາຄຘສ຺ສ ອນຸໂມທນຕ຺ຖໍ. ອິມສ຺ສ ຈຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ອຍເມຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ກເຖຕພ຺ພາ –

ອິໂຕ ທ຺ວານວຸຕິກປ຺ເປ ກາສິ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ຊຍເສໂນ ນາມ ຣາຊາ. ຕສ຺ສ ສິຣິມາ ນາມ ເທວີ, ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຜຸສ຺ໂສ ນາມ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ. ຊຍເສໂນ ຣາຊາ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕ, ມຍ຺ຫເມວ ພຸທ຺ໂຘ, ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ໂມ, ມຍ຺ຫໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ມມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສພ຺ພກາລໍ ສຍເມວ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ໂອກາສໍ ເທຕິ.

ຠຄວໂຕ ກນິຏ຺ຐຠາຕໂຣ ເວມາຕິກາ ຕໂຍ ຠາຕໂຣ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ພຸທ຺ຘາ ນາມ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເຈກສ຺ເສວຕ຺ຖາຍ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ປິຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ໂອກາສໍ ນ ເທຕິ, ກຖໍ ນຸ ມຍໍ ລເຠຍ຺ຍາມ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາຍໍ ກໂຣມາ’’ຕິ. ເຕ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ກຸປິຕໍ ວິຍ ກາຣາເປສຸໍ. ຕໂຕ ຣາຊາ ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກຸປິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໂຍປິ ປຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈນ຺ຕວູປສມນຕ຺ຖໍ ເປເສສິ. ເຕ ວູປສເມຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ວຣໍ ອທາສິ ‘‘ຍໍ ອິຈ຺ຉຖ, ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ມຍໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ອິຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ເອຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ‘‘ມຍໍ ອຎ຺ເຎນ ອນຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕນ ຫິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາຕິ. ເຕ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຍາຈິໍສຸ, ຣາຊາ ນ ອທາສິ. ເອວໍ ຉ, ປຎ຺ຈ, ຈຕ຺ຕາຣິ, ຕີຓິ, ທ຺ເວ, ເອກໍ, ສຕ຺ຕ ມາສານິ, ຉ, ປຎ຺ຈ, ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ຍາວ ເຕມາສໍ ຍາຈິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອທາສິ.

ເຕ ວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຣມຕຸຏ຺ຐາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອິຈ຺ຉາມ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ເຕມາສໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ, ອຘິວາເສຕຸ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອິມໍ ເຕມາສໍ ວສ຺ສາວາສ’’ນ຺ຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ຕໂຕ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊນປເທ ນິຍຸຕ຺ຕກປຸຣິສສ຺ສ ເລຂໍ ເປເສສຸໍ ‘‘ອິມໍ ເຕມາສໍ ອມ຺ເຫຫິ ຠຄວາ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ, ວິຫາຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐານສມ຺ຠາຣໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ສພ຺ພໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຏິນິເວເທສິ. ເຕ ກາສາຍວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ເຍຫິ ປຸຣິສສຫສ຺ເສຫິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກເຣຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫມານາ ຊນປທໍ ເນຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ວສາເປສຸໍ.

ເຕສໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ເອໂກ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ສປຊາປຕິໂກ ສທ຺ໂຘ ອໂຫສິ ປສນ຺ໂນ. ໂສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທານວຕ຺ຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອທາສິ. ຊນປເທ ນິຍຸຕ຺ຕກປຸຣິໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊານປເທຫິ ເອກາທສມຕ຺ເຕຫິ ປຸຣິສສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ສກ຺ກຈ຺ຈເມວ ທານໍ ປວຕ຺ຕາເປສິ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ຊານປທາ ປຏິຫຕຈິຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ທານສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກຕ຺ວາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ຂາທິໍສຸ, ຠຕ຺ຕສາລຎ຺ຈ ອຄ຺ຄິນາ ທຫິໍສຸ. ປວາຣິເຕ ຣາຊປຸຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ປິຕຸໂນ ສກາສເມວ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຣາຊາ ຈ ຣາຊປຸຕ຺ຕາ ຈ ຊນປເທ ນິຍຸຕ຺ຕກປຸຣິໂສ ຈ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຈ ອນຸປຸພ຺ເພນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິສາຍ ສຄ຺ເຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ, ປຏິຫຕຈິຕ຺ຕຊນາ ນິຣເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເອວໍ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄຓານໍ ສຄ຺ຄໂຕ ສຄ຺ຄໍ, ນິຣຍໂຕ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ທ຺ວານວຸຕິກປ຺ປາ ວີຕິວຕ຺ຕາ.

ອຖ ອິມສ຺ມິໍ ຠທ຺ທກປ຺ເປ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘສ຺ສ ກາເລ ເຕ ປຏິຫຕຈິຕ຺ຕຊນາ ເປເຕສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕທາ ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕການໍ ເປຕານໍ ອຕ຺ຖາຍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕີນໍ ໂຫຕູ’’ຕິ. ເຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠນ຺ຕິ. ອຖ ອິເມປິ ເປຕາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ກສ຺ສປໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ມຍມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລເຠຍ຺ຍາມາ’’ຕິ? ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ອິທານິ ນ ລຠຖ, ອປິຈ ອນາຄເຕ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ພິມ຺ພິສາໂຣ ນາມ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິໂຕ ທ຺ວານວຸຕິກປ຺ເປ ຎາຕິ ອໂຫສິ, ໂສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສຕິ, ຕທາ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ກິຣ ເຕສໍ ເປຕານໍ ຕໍ ວຈນໍ ‘‘ສ຺ເວ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ.

ອຖ ເອກສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣ ວີຕິວຕ຺ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເຕປິ ຕໂຍ ຣາຊປຸຕ຺ຕາ ເຕຫິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ເຍຫິ ປຸຣິສສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຄຍາສີເສ ຕໂຍ ຊຏິລາ ອເຫສຸໍ, ຊນປເທ ນິຍຸຕ຺ຕກປຸຣິໂສ, ຣາຊາ ອໂຫສິ ພິມ຺ພິສາໂຣ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຄຫປຕິ ວິສາໂຂ ນາມ ມຫາເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ປຊາປຕິ ຘມ຺ມທິນ຺ນາ ນາມ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ອໂຫສິ. ເອວໍ ສພ຺ພາປິ ອວເສສາ ປຣິສາ ຣຎ຺ໂຎ ເອວ ປຣິວາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ.

ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ພາຣາຓສິໍ ອາຄມ຺ມ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຫສ຺ສປຣິວາເຣ ຕໂຍ ຊຏິເລ ວິເນຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຕທຫຸປສງ຺ກມນ຺ຕໍເຍວ ຣາຊານໍ ພິມ຺ພິສາຣໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ ເອກາທສນວຸເຕຫິ ມາຄຘເກຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ. ອຖ ຣຎ຺ຎາ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ເຕນ ນິມນ຺ຕິໂຕ ຠຄວາ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ສກ຺ເກນ ເທວານມິນ຺ເທນ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ –

‘‘ທນ຺ໂຕ ທນ຺ເຕຫິ ສຫ ປຸຣາຓຊຏິເລຫິ, ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ເຕຫິ;

ສິງ຺ຄີນິກ຺ຂສວຓ຺ໂຓ, ຣາຊຄຫໍ ປາວິສິ ຠຄວາ’’ຕິ. (ມຫາວ. ໕໘) –

ເອວມາທີຫິ ຄາຖາຫິ ອຠິຕ຺ຖວິຍມາໂນ ຣາຊຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສເນ ມຫາທານໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເຕ ເປຕາ ‘‘ອິທານິ ຣາຊາ ອມ຺ຫາກໍ ທານໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາສາຍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ຣາຊາ ທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ຠຄວາ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ວິຫາຣຏ຺ຐານເມວ ຈິນ຺ເຕສິ, ນ ຕໍ ທານໍ ກສ຺ສຈິ ອຸທ຺ທິສິ. ເປຕາ ຉິນ຺ນາສາ ຫຸຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສເນ ອຕິວິຍ ຠິໍສນກໍ ວິສ຺ສຣມກໍສຸ. ຣາຊາ ຠຍສໍເວຄສນ຺ຕາສມາປຊ຺ຊິ, ຕໂຕ ປຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ເອວຣູປໍ ສທ຺ທມສ຺ໂສສິໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ມາ ຠາຍິ, ມຫາຣາຊ, ນ ເຕ ກິຎ຺ຈິ ປາປກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອປິຈ ໂຂ ເຕ ປຸຣາຓຎາຕກາ ເປເຕສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສນ຺ຕິ, ເຕ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ຕເມວ ປຈ຺ຈາສີສມານາ ວິຈຣນ຺ຕິ ‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສຕີ’ຕິ, ນ ເຕສໍ ຕ຺ວໍ ຫິຍ຺ໂຍ ອຸທ຺ທິສິ, ເຕ ຉິນ຺ນາສາ ຕຖາຣູປໍ ວິສ຺ສຣມກໍສູ’’ຕິ.

ໂສ ອາຫ ‘‘ອິທານິ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ທິນ຺ເນ ລເຠຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຘິວາເສຕຸ ຠຄວາ ອຊ຺ຊຕນາຍ ທານໍ, ເຕສໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ຠຄວາ ອຘິວາເສສິ. ຣາຊາ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ຠຄວາ ຣາຊນ຺ເຕປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ເຕປິ ໂຂ ເປຕາ ‘‘ອປິ ນາມ ອຊ຺ຊ ລເຠຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທີສຸ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຠຄວາ ຕຖາ ອກາສິ, ຍຖາ ເຕ ສພ຺ເພວ ຣຎ຺ໂຎ ປາກຏາ ອເຫສຸໍ. ຣາຊາ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ເທນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ເມ ຎາຕີນໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສິ, ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ເຕສໍ ເປຕານໍ ປທຸມສຎ຺ຉນ຺ນາ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘທຣຖກິລມຖປິປາສາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ອເຫສຸໍ. ຣາຊາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໂຠຊນານິ ທຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສິ, ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ເຕສໍ ທິພ຺ພຍາຄຸຂຊ຺ຊກໂຠຊນານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕ ຕານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປີຓິນ຺ທ຺ຣິຍາ ອເຫສຸໍ. ອຖ ວຕ຺ຖເສນາສນານິ ທຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສິ. ເຕສໍ ທິພ຺ພວຕ຺ຖທິພ຺ພຍານທິພ຺ພປາສາທທິພ຺ພປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓທິພ຺ພເສຍ຺ຍາທິອລງ຺ກາຣວິຘໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ສາປິ ເຕສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຍຖາ ສພ຺ພາວ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຠຄວາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ອຕິວິຍ ອຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ຠຸຕ຺ຕາວີ ປວາຣິໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ມາຄຘສ຺ສ ອນຸໂມທນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ເຏສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ‘‘ເຍນ ຍຕ຺ຖ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ປກາສິຕໍ, ປກາເສຕ຺ວານ ຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ມາຕິກາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ວິຠຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ປຐມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ອິທານິ ອິມສ຺ສ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏສ຺ສ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາຕິ ກຸຏ຺ຏານໍ ປຣຠາຄາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ນິສຊ຺ຊາທິປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ຐານກປ຺ປນວຈນເມຕໍ. ເຕນ ຍຖາ ປາກາຣປຣຠາຄໍ ປພ຺ພຕປຣຠາຄຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ‘‘ຕິໂຣປາກາຣໍ ຕິໂຣປພ຺ພຕໍ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ປຣຠາເຄສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕ ‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ເຏສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສນ຺ຘິສິງ຺ຆາຏເກສຸ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຘິໂຍຕິ ຈຕຸກ຺ໂກຓຣຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຆຣສນ຺ຘິຠິຕ຺ຕິສນ຺ຘິອາໂລກສນ຺ຘິໂຍ ຈາປິ. ສິງ຺ຆາຏກາຕິ ຕິໂກຓຣຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕເທກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣິເມນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆເຏນ຺ໂຕ ‘‘ສນ຺ຘິສິງ຺ຆາຏເກສຸ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ທ຺ວາຣພາຫາສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ນຄຣທ຺ວາຣຆຣທ຺ວາຣານໍ ພາຫາ ນິສ຺ສາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ອາຄນ຺ຕ຺ວານ ສກໍ ຆຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສກໍ ຆຣໍ ນາມ ປຸພ຺ພຎາຕິຆຣມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສາມິກຠາເວນ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖປຸພ຺ພຆຣມ຺ປິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຍສ຺ມາ ເຕ ສກຆຣສຎ຺ຎາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວານ ສກໍ ຆຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ທຸຕິຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໒. ເອວໍ ຠຄວາ ປຸພ຺ເພ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖປຸພ຺ພມ຺ປິ ປຸພ຺ພຎາຕິຆຣໍ ພິມ຺ພິສາຣນິເວສນໍ ສກຆຣສຎ຺ຎາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏສນ຺ຘິສິງ຺ຆາຏກທ຺ວາຣພາຫາສຸ ຐິເຕ ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍຜລໍ ອນຸຠວນ຺ເຕ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ທີຆມສ຺ສຸເກສວິກາຣຘເຣ ອນ຺ຘກາຣມຸເຂ ສິຖິລພນ຺ຘນວິລມ຺ພມານກິສຜຣຸສກາຬກງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐິຕວນທາຫທຑ຺ຒຕາລຣຸກ຺ຂສທິເສ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຊິຆຈ຺ຉາປິປາສາຣຓິນິມ຺ມຖເນນ ອຸທຣໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ມຸຂໂຕ ວິນິຈ຺ຉຣນ຺ຕາຍ ອຄ຺ຄິຊາລາຍ ປຣິຑຍ຺ຫມານສຣີເຣ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ສູຈິຉິທ຺ທາຓຸມຕ຺ຕກຓ຺ຐພິລຕາຍ ປພ຺ພຕາກາຣກຸຈ຺ຉິຕາຍ ຈ ລທ຺ຘມ຺ປິ ປານໂຠຊນໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ຂຸປ຺ປິປາສາປເຣເຕ ອຎ຺ຎໍ ຣສມວິນ຺ທມາເນ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ປຠິນ຺ນຄຓ຺ຑປິຬກມຸຂາ ປຄ຺ຆຣິຕຣຸຘິຣປຸພ຺ພລສິກາທິໍ ລທ຺ຘາ ອມຕມິວ ສາຍມາເນ ອຕິວິຍ ທຸທ຺ທສິກວິຣູປຠຍານກສຣີເຣ ພຫູ ເປເຕ ຣຎ຺ໂຎ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ –

‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ເຏສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ສນ຺ຘິສິງ຺ຆາຏເກສຸ ຈ;

ທ຺ວາຣພາຫາສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕ຺ວານ ສກໍ ຆຣ’’ນ຺ຕິ. –

ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕຫິ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ທາຣຸຓຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຫູເຕ ອນ຺ນປານມ຺ຫີ’’ຕິ ທຸຕິຍຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປຫູເຕຕິ ອນປ຺ປເກ ພຫຸມ຺ຫິ, ຍາວທຕ຺ຖິເກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠ-ກາຣສ຺ສ ຫິ ຫ-ກາໂຣ ລພ຺ຠຕິ ‘‘ປຫຸ ສນ຺ໂຕ ນ ຠຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໙໘) ວິຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ພຫູເຕ’’ ອິຕິ ຈ ‘‘ພຫູເກ’’ ອິຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ. ປມາທປາຐາ ເອເຕ. ອນ຺ເນ ຈ ປານມ຺ຫິ ຈ ອນ຺ນປານມ຺ຫິ. ຂຊ຺ເຊ ຈ ໂຠຊ຺ເຊ ຈ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ເຊ, ເອເຕນ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອາຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປຏ຺ຐິເຕຕິ ອຸປຄມ຺ມ ຐິເຕ, ສຊ຺ຊິເຕ ປຏິຍຕ຺ເຕ ສໂມຫິເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ເຕສໍ ໂກຈິ ສຣຕິ, ສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເຕສໍ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສຕ຺ຕານໍ ໂກຈິ ມາຕາ ວາ ປິຕາ ວາ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ນ ສຣຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ, ອຕ຺ຕນາ ກຕສ຺ສ ອທານທານປ຺ປຏິເສຘນາທິເຠທສ຺ສ ກທຣິຍກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ. ຕຎ຺ຫິ ເຕສໍ ກມ຺ມໍ ຎາຕີນໍ ສຣິຕຸໍ ນ ເທຕິ.

ຕຕິຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໓. ເອວໍ ຠຄວາ ອນປ຺ປເກປິ ອນ຺ນປານາທິມ຺ຫິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ‘‘ອປິ ນາມ ອມ຺ເຫ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ທເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຎາຕີ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕານໍ ວິຈຣຕໍ ເຕສໍ ເປຕານໍ ເຕຫິ ກຕສ຺ສ ອຕິກຏຸກວິປາກກຣສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍນ ກສ຺ສຈິ ຎາຕິໂນ ອນຸສ຺ສຣຓມຕ຺ຕາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ –

‘‘ປຫູເຕ ອນ຺ນປານມ຺ຫິ, ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ເຊ ອຸປຏ຺ຐິເຕ;

ນ ເຕສໍ ໂກຈິ ສຣຕິ, ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. –

ວຕ຺ວາ ປຸນ ຣຎ຺ໂຎ ເປຕ຺ຕິວິສຍູປປນ຺ເນ ຎາຕເກ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ທານໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ທທນ຺ຕິ ຎາຕີນ’’ນ຺ຕິ ຕຕິຍຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ອຸປມາວຈນໍ. ຕສ຺ສ ທ຺ວິຘາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ອສຣນ຺ເຕປິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ທທນ຺ຕິ, ຎາຕີນໍ, ເຍ ເອວໍ ອນຸກມ຺ປກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈ ຍຖາ ຕຍາ, ມຫາຣາຊ, ທິນ຺ນໍ, ເອວໍ ສຸຈິໍ ປຓີຕໍ ກາເລນ ກປ຺ປິຍໍ ປານໂຠຊນໍ ທທນ຺ຕິ ຎາຕີນໍ, ເຍ ໂຫນ຺ຕິ ອນຸກມ຺ປກາຕິ ຈ. ທທນ຺ຕີຕິ ເທນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ. ຎາຕີນນ຺ຕິ ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘານໍ. ເຍຕິ ເຍ ເກຈິ ປຸຕ຺ຕາ ວາ ຘີຕໂຣ ວາ ຠາຕໂຣ ວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຠວນ຺ຕິ. ອນຸກມ຺ປກາຕິ ອຕ຺ຖກາມາ ຫິເຕສິໂນ. ສຸຈິນ຺ຕິ ວິມລໍ ທສ຺ສເນຍ຺ຍໍ ມໂນຣມໍ ຘມ຺ມິກໍ ຘມ຺ມລທ຺ຘໍ. ປຓີຕນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ເສຏ຺ຐໍ. ກາເລນາຕິ ຎາຕິເປຕານໍ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທີສຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕກາເລນ. ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຕິຣູປໍ ອຣິຍານໍ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ. ປານໂຠຊນນ຺ຕິ ປານຎ຺ຈ ໂຠຊນຎ຺ຈ. ອິຘ ປານໂຠຊນມຸເຂນ ສພ຺ໂພປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາປຸພ຺ພທ຺ຘວຓ຺ຓນາ

໔. ເອວໍ ຠຄວາ ຣຎ຺ຎາ ມາຄເຘນ ເປຕຠູຕານໍ ຎາຕີນໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ທິນ຺ນໍ ປານໂຠຊນໍ ປສໍສນ຺ໂຕ –

‘‘ເອວໍ ທທນ຺ຕິ ຎາຕີນໍ, ເຍ ໂຫນ຺ຕິ ອນຸກມ຺ປກາ;

ສຸຈິໍ ປຓີຕໍ ກາເລນ, ກປ຺ປິຍໍ ປານໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ. –

ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຍນ ປກາເຣນ ທິນ຺ນໍ ເຕສໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ໂວ ຎາຕີນໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ປຸພ຺ພທ຺ຘມາຫ ຕໍ ຕຕິຍຄາຖາຍ ປຸພ຺ພທ຺ເຘນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ –

‘‘ເອວໍ ທທນ຺ຕິ ຎາຕີນໍ, ເຍ ໂຫນ຺ຕິ ອນຸກມ຺ປກາ;

ອິທໍ ໂວ ຎາຕີນໍ ໂຫຕຸ, ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕຸ ຎາຕໂຍ’’ຕິ.

ເຕນ ‘‘ອິທໍ ໂວ ຎາຕີນໍ ໂຫຕູຕິ ເອວໍ ທທນ຺ຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣຕ຺ເຖນ ເອວໍສທ຺ເທນ ທາຕພ຺ພາກາຣນິທສ຺ສນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ໂວຕິ ‘‘ກຈ຺ຈິ ປນ ໂວ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ສມຄ຺ຄາ ສມ຺ໂມທມານາ’’ຕິ ຈ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໖; ມຫາວ. ໔໖໖), ‘‘ເຍຫິ ໂວ ອຣິຍາ’’ຕິ ຈ ເອວມາທີສຸ ວິຍ ເກວລໍ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ນ ສາມິວຈນໍ. ຎາຕີນໍ ໂຫຕູຕິ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຎາຕການໍ ໂຫຕຸ. ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕຸ ຎາຕໂຍຕິ ເຕ ເປຕ຺ຕິວິສຍູປປນ຺ນາ ຎາຕໂຍ ອິທໍ ປຈ຺ຈນຸຠວນ຺ຕາ ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕູຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາປຣທ຺ຘປຎ຺ຈມຄາຖາປຸພ຺ພທ຺ຘວຓ຺ຓນາ

໔-໕. ເອວໍ ຠຄວາ ເຍນ ປກາເຣນ ເປຕ຺ຕິວິສຍູປປນ຺ນານໍ ຎາຕີນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ໂວ ຎາຕີນໍ ໂຫຕຸ, ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕຸ ຎາຕໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຍສ຺ມາ ‘‘ອິທໍ ໂວ ຎາຕີນໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຜລທໍ ໂຫຕິ, ເກວລນ຺ຕຸ ຕຖາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິຍ຺ຍມານໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ຎາຕີນໍ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ເຕສໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕງ຺ຂເຓ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕ ຈ ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ປຈ຺ຉິມທ຺ຘໍ ‘‘ປຫູເຕ ອນ຺ນປານມ຺ຫີ’’ຕິ ປຎ຺ຈມຄາຖາຍ ປຸພ຺ພທ຺ຘຎ຺ຈ ອາຫ.

ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ – ເຕ ຎາຕິເປຕາ ຍຕ຺ຖ ຕໍ ທານໍ ທີຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ສມນ຺ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ, ສໂມຘາຍ ວາ ເອກຊ຺ຌໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ອາຄຕາ ສມາຄຕາ ‘‘ອິເມ ໂນ ຎາຕໂຍ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ທານໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕທຕ຺ຖໍ ສມ຺ມາ ອາຄຕາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຫູເຕ ອນ຺ນປານມ຺ຫີຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸທ຺ທິສ຺ສມາເນ ປຫູເຕ ອນ຺ນປານມ຺ຫິ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸໂມທເຣຕິ ອຠິສທ຺ທຫນ຺ຕາ ກມ຺ມຜລໍ ອວິຊຫນ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕີກາຣໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ໂນ ທານໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ໂມທນ຺ຕິ ອນຸໂມທນ຺ຕິ, ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ປຎ຺ຈມຄາຖາປຣທ຺ຘຉຏ຺ຐຄາຖາປຸພ຺ພທ຺ຘວຓ຺ຓນາ

໕-໖. ເອວໍ ຠຄວາ ຍຖາ ເປຕ຺ຕິວິສຍູປປນ຺ນານໍ ຕງ຺ຂເຓ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ –

‘‘ເຕ ຈ ຕຕ຺ຖ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ, ຎາຕິເປຕາ ສມາຄຕາ;

ປຫູເຕ ອນ຺ນປານມ຺ຫິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸໂມທເຣ’’ຕິ. –

ວຕ຺ວາ ປຸນ ຎາຕເກ ນິສ຺ສາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກຸສລກມ຺ມຜລໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ຎາຕີ ອາຣພ຺ຠ ໂຖມນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຣໍ ຊີວນ຺ຕູ’’ຕິ ປຎ຺ຈມຄາຖາຍ ປຈ຺ຉິມທ຺ຘໍ ‘‘ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ກຕາ ປູຊາ’’ຕິ ຉຏ຺ຐຄາຖາຍ ປຸພ຺ພທ຺ຘຎ຺ຈ ອາຫ.

ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ – ຈິຣໍ ຊີວນ຺ຕູຕິ ຈິຣຊີວິໂນ ທີຆາຍຸກາ ໂຫນ຺ຕຸ. ໂນ ຎາຕີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາ. ເຍສໍ ເຫຕູຕິ ເຍ ນິສ຺ສາຍ ເຍສໍ ກາຣຓາ. ລຠາມເສຕິ ລຠາມ. ອຕ຺ຕນາ ຕງ຺ຂຓໍ ປຏິລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອປທິສນ຺ຕາ ຠຓນ຺ຕິ. ເປຕານຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸໂມທເນນ, ທາຍການໍ ອຸທ຺ເທເສນ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສມ຺ປທາຍ ຈາຕິ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ທກ຺ຂິຓາ ສມິຊ຺ຌຕິ, ຕງ຺ຂເຓ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕິກາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທາຍກາ ວິເສສເຫຕຸ. ເຕນາຫໍສຸ ‘‘ເຍສໍ ເຫຕຸ ລຠາມເສ’’ຕິ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ກຕາ ປູຊາຕິ ‘‘ອິທໍ ໂວ ຎາຕີນໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ອິມໍ ທານໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕຫິ ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ປູຊາ ກຕາ. ທາຍກາ ຈ ອນິປ຺ຜລາຕິ ຍມ຺ຫິ ສນ຺ຕາເນ ປຣິຈ຺ຈາຄມຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ຜລທານໂຕ ທາຍກາ ຈ ອນິປ຺ຜລາຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ເປຕ຺ຕິວິສຍູປປນ຺ນາ ເອວ ຎາຕໂຍ ລຠນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎປິ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຠຄວຕາ ເອເວຕໍ ພ຺ຍາກຕໍ ຊາຓຸສ຺ໂສຓິນາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ປຸຏ຺ເຐນ, ກິເມຕ຺ຖ ອມ຺ເຫຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ –

‘‘ມຍມສ຺ສຸ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນາມ ທານານິ ເທມ, ສທ຺ຘານິ ກໂຣມ ‘ອິທໍ ທານໍ ເປຕານໍ ຎາຕິສາໂລຫິຕານໍ ອຸປກປ຺ປຕຸ, ອິທໍ ທານໍ ເປຕາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’ຕິ, ກຈ຺ຈິ ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ທານໍ ເປຕານໍ ຎາຕິສາໂລຫິຕານໍ ອຸປກປ຺ປຕິ, ກຈ຺ຈິ ເຕ ເປຕາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ຕໍ ທານໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ຐາເນ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຸປກປ຺ປຕິ, ໂນ ອຏ຺ຐາເນຕິ.

‘‘ກຕມໍ ປນ ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຐານໍ, ກຕມໍ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ? ອິຘ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ປາຓາຕິປາຕີ ໂຫຕິ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ໂຫຕິ, ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ເນຣຍິການໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາຫາໂຣ, ເຕນ ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາເປຕິ, ເຕນ ໂສ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຏ຺ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ຕໍ ທານໍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ.

‘‘ອິຘ ປນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ປາຓາຕິປາຕີ ໂຫຕິ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ໂຫຕິ, ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິການໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາຫາໂຣ, ເຕນ ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາເປຕິ, ເຕນ ໂສ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອິທມ຺ປິ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຏ຺ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ຕໍ ທານໍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ.

‘‘ອິຘ ປນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂກ ໂຫຕິ, ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ມນຸສ຺ສານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ…ເປ… ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ເທວານໍ ອາຫາໂຣ, ເຕນ ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາເປຕິ, ເຕນ ໂສ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອິທມ຺ປິ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຏ຺ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ຕໍ ທານໍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ.

‘‘ອິຘ ປນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກຈ຺ໂຈ ປາຓາຕິປາຕີ ໂຫຕິ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ໂຫຕິ, ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ເປຕ຺ຕິເວສຍິການໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາຫາໂຣ, ເຕນ ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາເປຕິ, ເຕນ ໂສ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍໍ ວາ ປນສ຺ສ ອິໂຕ ອນຸປເວຈ຺ຉນ຺ຕິ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ວາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ວາ, ເຕນ ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາເປຕິ, ເຕນ ໂສ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອິທໍ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ຕໍ ທານໍ ອຸປກປ຺ປຕີຕິ.

‘‘ສເຈ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ໂສ ເປໂຕ ຎາຕິສາໂລຫິໂຕ ຕໍ ຐານໍ ອນຸປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ໂກ ຕໍ ທານໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ? ອຎ຺ເຎປິສ຺ສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເປຕາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ຕໍ ຐານໍ ອຸປປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ຕໍ ທານໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ.

‘‘ສເຈ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ໂສ ເຈວ ເປໂຕ ຎາຕິສາໂລຫິໂຕ ຕໍ ຐານໍ ອນຸປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎປິສ຺ສ ເປຕາ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ຕໍ ຐານໍ ອນຸປປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂກ ຕໍ ທານໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ? ອຏ຺ຐານໍ ໂຂ ເອຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ອນວກາໂສ, ຍໍ ຕໍ ຐານໍ ວິວິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສ ອິມິນາ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ຍທິທໍ ເປເຕຫິ ຎາຕິສາໂລຫິເຕຫິ. ອປິຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ທາຍໂກປິ ອນິປ຺ຜໂລ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໗໗).

ຉຏ຺ຐຄາຖາປຣທ຺ຘສຕ຺ຕມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໖-໗. ເອວໍ ຠຄວາ ຣຎ຺ໂຎ ມາຄຘສ຺ສ ເປຕ຺ຕິວິສຍູປປນ຺ນານໍ ປຸພ຺ພຎາຕີນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ‘‘ເອເຕ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ຎາຕີ ອິມາຍ ທານສມ຺ປທາຍ ອຕ຺ຕມນາ ເອວໍ ໂຖເມນ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ –

‘‘ຈິຣໍ ຊີວນ຺ຕຸ ໂນ ຎາຕີ, ເຍສໍ ເຫຕຸ ລຠາມເສ;

ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ກຕາ ປູຊາ, ທາຍກາ ຈ ອນິປ຺ຜລາ’’ຕິ. –

ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສໍ ເປຕ຺ຕິວິສຍູປປນ຺ນານໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາຠກາຣຓສ຺ສ ອຠາວໍ ອິໂຕ ທິນ຺ເນນ ຍາປນຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ກສີ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຉຏ຺ຐຄາຖາຍ ປຈ຺ຉິມທ຺ຘໍ ‘‘ວຓິຊ຺ຊາ ຕາທິສີ’’ຕິ ອິມໍ ສຕ຺ຕມຄາຖຎ຺ຈ ອາຫ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ນ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ຕຕ຺ຖ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ກສິ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ເປຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸໍ. ໂຄຣກ຺ເຂຕ຺ຖ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ນ ເກວລໍ ກສິ ເອວ, ໂຄຣກ຺ຂາປິ ເອຕ຺ຖ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸໍ. ວຓິຊ຺ຊາ ຕາທິສີ ນຕ຺ຖີຕິ ວາຓິຊ຺ຊາປິ ຕາທິສີ ນຕ຺ຖິ, ຍາ ເຕສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາຠເຫຕຸ ຠເວຍ຺ຍ. ຫິຣຎ຺ເຎນ ກຍາກຍນ຺ຕິ ຫິຣຎ຺ເຎນ ກຍວິກ຺ກຍມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ຕາທິສໍ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ເຕສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາຠເຫຕຸ ຠເວຍ຺ຍ. ອິໂຕ ທິນ຺ເນນ ຍາເປນ຺ຕິ, ເປຕາ ກາລຄຕາ ຕຫິນ຺ຕິ ເກວລໍ ປນ ອິໂຕ ຎາຕີຫິ ວາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ເຈຫິ ວາ ທິນ຺ເນນ ຍາເປນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕຠາວໍ ຄເມນ຺ຕິ. ເປຕາຕິ ເປຕ຺ຕິວິສຍູປປນ຺ນາ ສຕ຺ຕາ. ກາລຄຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓກາເລນ ຄຕາ, ‘‘ກາລກຕາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ກຕກາລາ ກຕມຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຫິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ.

ອຏ຺ຐມນວມຄາຖາທ຺ວຍວຓ຺ຓນາ

໘-໙. ເອວໍ ‘‘ອິໂຕ ທິນ຺ເນນ ຍາເປນ຺ຕິ, ເປຕາ ກາລຄຕາ ຕຫິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸປມາຫິ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸນ຺ນເມ ອຸທກໍ ວຸຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ອຸນ຺ນເຕ ຖເລ ອຸສ຺ສາເທ ຠູມິຠາເຄ ເມເຆຫິ ອຠິວຸຏ຺ຐໍ ອຸທກໍ ນິນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂຍ ໂຍ ຠູມິຠາໂຄ ນິນ຺ໂນ ໂອຓໂຕ, ຕໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປາປຸຓາຕິ, ເອວເມວ ອິໂຕ ທິນ຺ນໍ ທານໍ ເປຕານໍ ອຸປກປ຺ປຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ປາຕຸຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິນ຺ນມິວ ຫິ ອຸທກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຐານໍ ເປຕໂລໂກ ທານຸປກປ຺ປນາຍ. ຍຖາຫ – ‘‘ອິທໍ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ຕໍ ທານໍ ອຸປກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໗໗). ຍຖາ ຈ ກນ຺ທຣປທຣສາຂາປສາຂກຸໂສພ຺ຠມຫາໂສພ຺ຠສນ຺ນິປາເຕຫິ ວາຣິວຫາ ມຫານຊ຺ໂຊ ປູຣາ ຫຸຕ຺ວາ ສາຄຣໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ, ເອວມ຺ປິ ອິໂຕ ທິນ຺ນທານໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເປຕານໍ ອຸປກປ຺ປຕີຕິ.

ທສມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐. ເອວໍ ຠຄວາ ‘‘ອິໂຕ ທິນ຺ເນນ ຍາເປນ຺ຕິ, ເປຕາ ກາລຄຕາ ຕຫິ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ອຕ຺ຖໍ ອຸປມາຫິ ປກາເສຕ຺ວາ ປຸນ ຍສ຺ມາ ເຕ ເປຕາ ‘‘ອິໂຕ ກິຎ຺ຈິ ລຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາສາຠິຠູຕາ ຎາຕິຆຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາປິ ‘‘ອິທໍ ນາມ ໂນ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອິມານິ ອນຸສ຺ສຣຓວຕ຺ຖູນິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓໍ ທຊ຺ຊາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອທາສິ ເມ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ອິທໍ ນາມ ເມ ຘນໍ ວາ ຘຎ຺ຎໍ ວາ ອທາສີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ອິທໍ ນາມ ເມ ກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕນາ ອຸຍ຺ໂຍຄມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອກາສີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ອມຸ ເມ ມາຕິໂຕ ວາ ປິຕິໂຕ ວາ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ຎາຕີ’’ຕິ ຈ ສິເນຫວເສນ ຕາຓສມຕ຺ຖຕາຍ ‘‘ມິຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ອສຸໂກ ເມ ສຫ ປໍສຸກີຬໂກ ສຂາ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ສພ຺ພມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ເປຕານໍ ທກ຺ຂິຓໍ ທຊ຺ຊາ, ທານໍ ນິຍ຺ຍາເຕຍ຺ຍາຕິ. ອປໂຣ ປາໂຐ ‘‘ເປຕານໍ ທກ຺ຂິຓາ ທຊ຺ຊາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ທາຕພ຺ພາຕິ ທຊ຺ຊາ. ກາ ສາ? ເປຕານໍ ທກ຺ຂິຓາ, ເຕເນວ ‘‘ອທາສິ ເມ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຸພ຺ເພ ກຕມນຸສ຺ສຣໍ ອນຸສ຺ສຣຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຣຓວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອກາທສມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑. ເອວໍ ຠຄວາ ເປຕານໍ ທກ຺ຂິຓານິຍ຺ຍາຕເນ ກາຣຓຠູຕານິ ອນຸສ຺ສຣຓວຕ຺ຖູນິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ –

‘‘ອທາສິ ເມ ອກາສິ ເມ, ຎາຕິມິຕ຺ຕາ ສຂາ ຈ ເມ;

ເປຕານໍ ທກ຺ຂິຓໍ ທຊ຺ຊາ, ປຸພ຺ເພ ກຕມນຸສ຺ສຣ’’ນ຺ຕິ. –

ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຍ ຎາຕິມຣເຓນ ຣຸຓ຺ຓໂສກາທິປຣາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ນ ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ກິຎ຺ຈິ ເທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ຣຸຓ຺ຓໂສກາທິ ເກວລໍ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນເມວ ໂຫຕິ, ນ ເປຕານໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຫິ ຣຸຓ຺ຓໍ ວາ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຣຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ໂຣທນາ ໂຣທິຕຕ຺ຕໍ ອສ຺ສຸປາຕນໍ, ເອເຕນ ກາຍປຣິສ຺ສມໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສໂກຕິ ໂສຈນາ ໂສຈິຕຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ຈິຕ຺ຕປຣິສ຺ສມໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍາ ຈຎ຺ຎາຕິ ຍາ ຈ ຣຸຓ຺ຓໂສເກຫິ ອຎ຺ຎາ. ປຣິເທວນາຕິ ຎາຕິພ຺ຍສເນນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ລາລປ຺ປນາ, ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ ປິຍ ມນາປາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ຄຸຓສໍວຓ຺ຓນາ, ເອເຕນ ວຈີປຣິສ຺ສມໍ ທສ຺ເສຕິ.

ທ຺ວາທສມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒. ເອວໍ ຠຄວາ ‘‘ຣຸຓ຺ຓໍ ວາ ໂສໂກ ວາ ຍາ ຈຎ຺ຎາ ປຣິເທວນາ, ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ເປຕານໍ ອຕ຺ຖາຍ ນ ໂຫຕິ, ເກວລນ຺ຕຸ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຕາປນມຕ຺ຕເມວ, ເອວໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຎາຕໂຍ’’ຕິ ຣຸຓ຺ຓາທີນໍ ນິຣຕ຺ຖກຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ມາຄຘຣາເຊນ ຍາ ທກ຺ຂິຓາ ທິນ຺ນາ, ຕສ຺ສາ ສາຕ຺ຖກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ໂຂ ທກ຺ຂິຓາ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຍຎ຺ຈ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ທກ຺ຂິຓາ ຕຍາ ອຊ຺ຊ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕິຄຓໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນາ, ສາ ຍສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆມ຺ຫິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອສ຺ສ ເປຕຊນສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ອຸປກປ຺ປຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ຜລຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປກປ຺ປຕີຕິ ຈ ຐານໂສ ອຸປກປ຺ປຕິ, ຕໍຂຓໍເຍວ ອຸປກປ຺ປຕິ, ນ ຈິເຣນ. ຍຖາ ຫິ ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ປຏິຠນ຺ຕໍ ‘‘ຐານໂສເວຕໍ ຕຖາຄຕໍ ປຏິຠາຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຘາປິ ຕໍຂຓໍເຍວ ອຸປກປ຺ປນ຺ຕາ ‘‘ຐານໂສ ອຸປກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍໍ ວາ ຕໍ ‘‘ອິທໍ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ຕໍ ທານໍ ອຸປກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໗໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ຂຸປ຺ປິປາສິກວນ຺ຕາສປຣທຕ຺ຕູປຊີວິນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາທິເຠທຠິນ຺ເນ ຐາເນ ອຸປກປ຺ປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ກຫາປຓໍ ເທນ຺ໂຕ ‘‘ກຫາປຓໂສ ເທຕີ’’ຕິ ໂລເກ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຸປກປ຺ປຕີຕິ ປາຕຸຠວຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເຕຣສມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓. ເອວໍ ຠຄວາ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນາຍ ທກ຺ຂິຓາຍ ສາຕ຺ຖກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ –

‘‘ອຍຎ຺ຈ ໂຂ ທກ຺ຂິຓາ ທິນ຺ນາ, ສງ຺ຆມ຺ຫິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ;

ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍສ຺ສ, ຐານໂສ ອຸປກປ຺ປຕີ’’ຕິ. –

ວຕ຺ວາ ປຸນ ຍສ຺ມາ ອິມໍ ທກ຺ຂິຓໍ ເທນ຺ເຕນ ຎາຕີນໍ ຎາຕີຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ຎາຕິຘມ຺ໂມ ນິທສ຺ສິໂຕ, ພຫຸຊນສ຺ສ ປາກຏີກໂຕ, ນິທສ຺ສນໍ ວາ ກໂຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິປິ ຎາຕີນໍ ເອວເມວ ຎາຕີຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ຎາຕິຘມ຺ໂມ ປຣິປູເຣຕພ຺ໂພ, ນ ນິຣຕ຺ຖເກຫິ ຣຸຓ຺ຓາທີຫິ ອຕ຺ຕາ ປຣິຕາເປຕພ຺ໂພຕິ ຈ ເປເຕ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຘິຄເມນ຺ເຕນ ເປຕານໍ ປູຊາ ກຕາ ອຸຬາຣາ, ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອນ຺ນປານາທີຫິ ສນ຺ຕປ຺ເປນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂູນໍ ພລໍ ອນຸປທິນ຺ນໍ, ອນຸກມ຺ປາທິຄຸຓປຣິວາຣຎ຺ຈ ຈາຄເຈຕນໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ອນປ຺ປກໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອິເມຫິ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸເຓຫິ ຣາຊານໍ ສມ຺ປຫໍເສນ຺ໂຕ –

‘‘ໂສ ຎາຕິຘມ຺ໂມ ຈ ອຍໍ ນິທສ຺ສິໂຕ,

ເປຕານ ປູຊາ ຈ ກຕາ ອຸຬາຣາ;

ພລຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນມນຸປ຺ປທິນ຺ນໍ,

ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ອນປ຺ປກ’’ນ຺ຕິ. –

ອິມາຍ ຄາຖາຍ ເທສນໍ ປຣິໂຍສາເປຕິ.

ອຖ ວາ ‘‘ໂສ ຎາຕິຘມ຺ໂມ ຈ ອຍໍ ນິທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຄາຖາປເທນ ຠຄວາ ຣາຊານໍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ. ຎາຕິຘມ຺ມນິທສ຺ສນເມວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ທສ຺ສນໍ ເປຕານ ປູຊາ ຈ ກຕາ ອຸຬາຣາຕິ ອິມິນາ ສມາທເປຕິ. ອຸຬາຣາຕິ ປສໍສນເມວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປູຊາກຣເຓ ສມາທປນໍ. ພລຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນມນຸປ຺ປທິນ຺ນນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ. ພລານຸປ຺ປທານເມວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ທານໍ, ພລານຸປ຺ປທານຕາຕິ ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫວຑ຺ຒເນນ ສມຸຕ຺ເຕຊນໍ. ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ອນປ຺ປກນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ປຸຎ຺ຎປ຺ປສຸຕກິຕ຺ຕນເມວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓສໍວຓ຺ຓນຠາເວນ ສມ຺ປຫໍສນຊນນໂຕ ສມ຺ປຫໍສນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ເປຕ຺ຕິວິສຍູປປຕ຺ຕິອາທີນວສໍວຓ຺ຓເນນ ສໍວິຄ຺ຄານໍ ໂຍນິໂສ ປທຫຕໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ທຸຕິຍທິວເສປິ ຠຄວາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອິທເມວ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ເທເສສິ, ເອວໍ ຍາວ ສຕ຺ຕມທິວສາ ຕາທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ຕິໂຣກຸຏ຺ຏສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ນິຘິກຓ຺ຑສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິກ຺ເຂປກາຣຓໍ

ອິທານິ ຍທິທໍ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏານນ຺ຕຣໍ ‘‘ນິຘິໍ ນິເຘຕິ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ ນິຘິກຓ຺ຑໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ –

‘‘ຠາສິຕ຺ວາ ນິຘິກຓ຺ຑສ຺ສ, ອິຘ ນິກ຺ເຂປກາຣຓໍ;

ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທີເປຕ຺ວາ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ’’.

ຕຕ຺ຖ ອິຘ ນິກ຺ເຂປກາຣຓໍ ຕາວສ຺ສ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຫິ ນິຘິກຓ຺ຑໍ ຠຄວຕາ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຍສ຺ມາ ອນຸໂມທນວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏສ຺ສ ມິຖຸນຠູຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຕິໂຣກຸຏ຺ເຏນ ວາ ປຸຎ຺ຎວິຣຫິຕານໍ ວິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິມິນາ ກຕປຸຎ຺ຎານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ອິທໍ ອິຘ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທມສ຺ສ ອິຘ ນິກ຺ເຂປກາຣຓໍ.

ສຸຕ຺ຕຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ

ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປນສ຺ສ – ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ອຎ຺ຎຕໂຣ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ. ໂສ ຈ ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປສນ຺ໂນ, ວິຄຕມລມຈ຺ເຉເຣນ ເຈຕສາ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ເທຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຣາຊາ ຘນຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠເຓ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ກຸຏຸມ຺ພິກໍ ອາເນຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກຸຏຸມ຺ພິກໍ ອາຫ ‘‘ຣາຊາ ຕໍ ຄຫປຕິ ອາມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ສທ຺ຘາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕນ ເຈຕສາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ໂຠ ປຸຣິສ, ປຈ຺ຉາ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ອິທານິ ຕາວມ຺ຫິ ນິຘິໍ ນິເຘນ຺ໂຕ ຐິໂຕ’’ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ຠຸຕ຺ຕາວີ ປວາຣິໂຕ ຕເມວ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນິຘີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕສ຺ສ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ອນຸໂມທນຕ຺ຖໍ ‘‘ນິຘິໍ ນິເຘຕິ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ອິມາ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ. ອຍມສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ເອວມສ຺ສ –

‘‘ຠາສິຕ຺ວາ ນິຘິກຓ຺ຑສ຺ສ, ອິຘ ນິກ຺ເຂປກາຣຓໍ;

ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທີເປຕ຺ວາ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ’’.

ປຐມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ຕຕ຺ຖ ນິຘິໍ ນິເຘຕິ ປຸຣິໂສຕິ ນິຘີຍຕີຕິ ນິຘິ, ຐປີຍຕິ ຣກ຺ຂີຍຕິ ໂຄປີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຖາວໂຣ, ຊງ຺ຄໂມ, ອງ຺ຄສໂມ, ອນຸຄາມິໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ຖາວໂຣ ນາມ ຠູມິຄຕໍ ວາ ເວຫາສຏ຺ຐໍ ວາ ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ວາ ເຂຕ຺ຕໍ ວາ ວຕ຺ຖຸ ວາ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ອິຣິຍາປຖວິຣຫິຕໍ, ອຍໍ ຖາວໂຣ ນິຘິ. ຊງ຺ຄໂມ ນາມ ທາສິທາສໍ ຫຕ຺ຖິຄວສ຺ສວຬວໍ ອເຊຬກໍ ກຸກ຺ກຸຏສູກຣໍ ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ອິຣິຍາປຖປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ຊງ຺ຄໂມ ນິຘິ ອງ຺ຄສໂມ ນາມ ກມ຺ມາຍຕນໍ, ສິປ຺ປາຍຕນໍ, ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານໍ, ພາຫຸສຈ຺ຈໍ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄມິວ ອຕ຺ຕຠາວປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ, ອຍໍ ອງ຺ຄສໂມ ນິຘິ. ອນຸຄາມິໂກ ນາມ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ສີລມຍໍ ຠາວນາມຍໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນມຍໍ ຘມ຺ມເທສນາມຍໍ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ປຸຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຍ ອິຏ຺ຐຜລມນຸປ຺ປເທຕິ, ອຍໍ ອນຸຄາມິໂກ ນິຘິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຖາວໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ນິເຘຕີຕິ ຐເປຕິ ປຏິສາເມຕິ ໂຄເປຕິ. ປຸຣິໂສຕິ ມນຸສ຺ໂສ. ກາມຎ຺ຈ ປຸຣິໂສປິ ອິຕ຺ຖີປິ ປຓ຺ຑໂກປິ ນິຘິໍ ນິເຘຕິ, ອິຘ ປນ ປຸຣິສສີເສນ ເທສນາ ກຕາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເຕສມ຺ປິ ອິຘ ສໂມຘານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄມ຺ຠີເຣ ໂອທກນ຺ຕິເກຕິ ໂອຄາເຫຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຄມ຺ຠີຣໍ, ອຸທກສ຺ສ ອນ຺ຕິກຠາເວນ ໂອທກນ຺ຕິກໍ. ອຕ຺ຖິ ຄມ຺ຠີຣໍ ນ ໂອທກນ຺ຕິກໍ ຊງ຺ຄເລ ຠູມິຠາເຄ ສຕິກໂປຣິໂສ ອາວາໂຏ ວິຍ, ອຕ຺ຖິ ໂອທກນ຺ຕິກໍ ນ ຄມ຺ຠີຣໍ ນິນ຺ເນ ປລ຺ລເລ ເອກທ຺ວິວິທຕ຺ຖິໂກ ອາວາໂຏ ວິຍ, ອຕ຺ຖິ ຄມ຺ຠີຣຎ຺ເຈວ ໂອທກນ຺ຕິກຎ຺ຈ ຊງ຺ຄເລ ຠູມິຠາເຄ ຍາວ ອິທານິ ອຸທກໍ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ, ຕາວ ຂໂຕ ອາວາໂຏ ວິຍ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄມ຺ຠີເຣ ໂອທກນ຺ຕິເກ’’ຕິ. ອຕ຺ເຖ ກິຈ຺ເຈ ສມຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ອຕ຺ຖາ ອນເປຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ, ອຕ຺ຖາວຫໍ ຫິຕາວຫນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈໍ, ກິຎ຺ຈິເທວ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເອວ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ກຕ຺ຕພ຺ພຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ກິຈ຺ເຈ ສມຸປ຺ປນ຺ເນ. ອຕ຺ຖາຍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ນິຘານປ຺ປໂຍຊນນິທສ຺ສນເມຕໍ. ເອຕທຕ຺ຖຎ຺ຫິ ໂສ ນິເຘຕິ ‘‘ອຕ຺ຖາວເຫ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ກຣຓີເຍ ສມຸປ຺ປນ຺ເນ ອຕ຺ຖາຍ ເມ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ເມ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິເຍວ ຫິ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ເຈ ສມຸປ຺ປນ຺ເນ ອຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທຸຕິຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ນິຘານປ຺ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖາຘິຄມາຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນຕ຺ຖາປຄມາຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ –

໒. ‘‘ຣາຊໂຕ ວາ ທຸຣຸຕ຺ຕສ຺ສ, ໂຈຣໂຕ ປີຬິຕສ຺ສ ວາ.

ອິຓສ຺ສ ວາ ປໂມກ຺ຂາຍ, ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ອາປທາສຸ ວາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ‘‘ອຕ຺ຖາຍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິຓສ຺ສ ວາ ປໂມກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ຈ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ຠວິສ຺ສຕິປໂມກ຺ຂາຍ-ປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຖາຍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວ ປຸຣິໂສ ນິຘິໍ ນິເຘຕິ, ກິນ຺ຕຸ ‘‘ອຍໍ ໂຈໂຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ປາຣທາຣິໂກ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຸງ຺ກຆາຕໂກ’’ຕິ ວາ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຫິ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕຫິ ທຸຣຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ສໂຕ ຣາຊໂຕ ວາ ປໂມກ຺ຂາຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທີຫິ ຘນຫຣເຓນ ວາ, ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ເທຫີ’’ຕິ ຊີວຄ຺ຄາເຫນ ວາ ໂຈເຣຫິ ເມ ປີຬິຕສ຺ສ ສໂຕ ໂຈຣໂຕ ວາ ປໂມກ຺ຂາຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ສນ຺ຕິ ເມ ອິຓາຍິກາ, ເຕ ມໍ ‘‘ອິຓໍ ເທຫີ’’ຕິ ໂຈເທສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕຫິ ເມ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ອິຓສ຺ສ ວາ ປໂມກ຺ຂາຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ໂຫຕິ ໂສ ສມໂຍ, ຍໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ໂຫຕິ ທຸສ຺ສສ຺ສໍ ທຸລ຺ລຠປິຓ຺ຑໍ, ຕຕ຺ຖ ນ ສຸກຣໍ ອປ຺ປຘເນນ ຍາເປຕຸໍ, ຕຖາວິເຘ ອາຄເຕ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ວາ ເມ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍຖາຣູປາ ອາປທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິໂຕ ວາ ອຸທກໂຕ ວາ ອປ຺ປິຍທາຍາທໂຕ ວາ, ຕຖາຣູປາສຸ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາສຸ ອາປທາສຸ ເມ ຠວິສ຺ສຕີຕິປິ ປຸຣິໂສ ນິຘິໍ ນິເຘຕີຕິ.

ເອວໍ ອຕ຺ຖາຘິຄມາຘິປ຺ປາຍໍ ອນຕ຺ຖາປຄມາຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ທຸວິຘໍ ນິຘານປ຺ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ທຸວິຘໍ ປໂຍຊນໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ອາຫ –

‘‘ເອຕທຕ຺ຖາຍ ໂລກສ຺ມິໍ, ນິຘິ ນາມ ນິຘີຍຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຖາຍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຣາຊໂຕ ວາ ທຸຣຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທີຫິ ຈ ອຕ຺ຖາຘິຄໂມ ອນຕ຺ຖາປຄໂມ ຈ ທສ຺ສິໂຕ. ເອຕທຕ຺ຖາຍ ເອເຕສໍ ນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖາຍ ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາສໂລເກ ໂຍ ໂກຈິ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິເຠໂທ ນິຘິ ນາມ ນິຘີຍຕິ ຐປີຍຕິ ປຏິສາມີຍຕີຕິ.

ຕຕິຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອວໍ ນິຫິໂຕປິ ໂສ ນິຘິ ປຸຎ຺ຎວຕໍເຍວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘໂກ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອາຫ –

໓. ‘‘ຕາວສ຺ສຸນິຫິໂຕ ສນ຺ໂຕ, ຄມ຺ຠີເຣ ໂອທກນ຺ຕິເກ.

ນ ສພ຺ໂພ ສພ຺ພທາ ເອວ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອຸປກປ຺ປຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂສ ນິຘິ ຕາວ ສຸນິຫິໂຕ ສນ຺ໂຕ, ຕາວ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ສມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກີວ ສຸຏ຺ຐູຕິ? ຄມ຺ຠີເຣ ໂອທກນ຺ຕິເກ, ຍາວ ຄມ຺ຠີເຣ ໂອທກນ຺ຕິເກ ນິຫິໂຕຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ສຸຏ຺ຐູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ສພ຺ໂພ ສພ຺ພທາ ເອວ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອຸປກປ຺ປຕີຕິ ເຍນ ປຸຣິເສນ ນິຫິໂຕ, ຕສ຺ສ ສພ຺ໂພປິ ສພ຺ພກາລໍ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕກິຈ຺ຈກຣຓສມຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິນ຺ຕຸ ໂກຈິເທວ ກທາຈິເທວ ອຸປກປ຺ປຕິ, ເນວ ວາ ອຸປກປ຺ປຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນ຺ຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຍຖາ ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໘-໑໙; ໓.໑໕໔) ວິຍ. ລິງ຺ຄເຠທໍ ວາ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ສຸຂໍ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ‘‘ນ ສພ຺ໂພ ສພ຺ພທາ ເອວ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອຸປກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍຫິ ກາຣເຓຫິ ນ ອຸປກປ຺ປຕິ, ຕານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ –

໔. ‘‘ນິຘິ ວາ ຐານາ ຈວຕິ, ສຎ຺ຎາ ວາສ຺ສ ວິມຸຍ຺ຫຕິ.

ນາຄາ ວາ ອປນາເມນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ວາປິ ຫຣນ຺ຕິ ນໍ.

໕. ‘‘ອປ຺ປິຍາ ວາປິ ທາຍາທາ, ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ ອປສ຺ສໂຕ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ສຸນິຫິໂຕ ໂຫຕິ ນິຘິ, ໂສ ວາ ນິຘິ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ຈວຕິ ອເປຕິ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ອເຈຕໂນປິ ສມາໂນ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍວເສນ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ສຎ຺ຎາ ວາ ອສ຺ສ ວິມຸຍ຺ຫຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິຫິໂຕ ນິຘິ, ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ອສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍໂຈທິຕາ ນາຄາ ວາ ຕໍ ນິຘິໍ ອປນາເມນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ຄເມນ຺ຕິ. ຍກ຺ຂາ ວາປິ ຫຣນ຺ຕິ ເຍນິຈ຺ຉກໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອປສ຺ສໂຕ ວາ ອສ຺ສ ອປ຺ປິຍາ ວາ ທາຍາທາ ຠູມິໍ ຂຓິຕ຺ວາ ຕໍ ນິຘິໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ. ເອວມສ຺ສ ເອເຕຫິ ຐານາ ຈວນາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ໂສ ນິຘິ ນ ອຸປກປ຺ປຕີຕິ.

ເອວໍ ຐານາ ຈວນາທີນິ ໂລກສມ຺ມຕານິ ອນຸປກປ຺ປນກາຣຓານິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ເອເຕສມ຺ປິ ກາຣຓານໍ ມູລຠູຕໍ ເອກຎ຺ເຎວ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍສຎ຺ຎິຕໍ ກາຣຓໍ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ –

‘‘ຍທາ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂໂຍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ຂໂຍ ໂຫຕິ, ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎສໍວຕ຺ຕນິກມປຸຎ຺ຎໂມກາສໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ອຖ ຍໍ ນິຘິໍ ນິເຘນ຺ເຕນ ນິຫິຕໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິຘນຊາຕໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ວິນສ຺ສຕີຕິ.

ຉຏ຺ຐຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ຠຄວາ ເຕນ ເຕນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນິຫິຕມ຺ປິ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ອນຸປກປ຺ປນ຺ຕໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ນສ຺ສນຘມ຺ມໍ ໂລກສມ຺ມຕໍ ນິຘິໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຍໍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນິຘີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕສ຺ສ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ອນຸໂມທນຕ຺ຖມິທໍ ນິຘິກຓ຺ຑມາຣທ຺ຘໍ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ –

໖. ‘‘ຍສ຺ສ ທາເນນ ສີເລນ, ສໍຍເມນ ທເມນ ຈ.

ນິຘີ ສຸນິຫິໂຕ ໂຫຕິ, ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທານນ຺ຕິ ‘‘ທານຎ຺ຈ ຘມ຺ມຈຣິຍາ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສີລນ຺ຕິ ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ປຎ຺ຈງ຺ຄທສງ຺ຄປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິ ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ສີລໍ ອິຘ ສີລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ສໍຍໂມຕິ ສໍຍມນໍ ສໍຍໂມ, ເຈຕໂສ ນານາຣມ຺ມຓຄຕິນິວາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສມາຘິສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຍນ ສໍຍເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖສໍຍໂຕ, ປາທສໍຍໂຕ, ວາຈາສໍຍໂຕ, ສໍຍຕຸຕ຺ຕໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍຍຕຸຕ຺ຕໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປເຣ ອາຫຸ ‘‘ສໍຍມນໍ ສໍຍໂມ, ສໍວຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ທໂມຕິ ທມນໍ, ກິເລສູປສມນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຎ຺ຎາ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປຎ຺ຎາຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສຸສ຺ສູສາ ລຠເຕ ປຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໘). ກຕ຺ຖຈິ ຘມ຺ໂມຕິ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ. ກຕ຺ຖຈິ ທໂມຕິ ‘‘ຍທິ ສຈ຺ຈາ ທມາ ຈາຄາ, ຂນ຺ຕ຺ຍາ ຠິຍ຺ໂຍ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ.

ເອວໍ ທານາທີນິ ຎຕ຺ວາ ອິທານິ ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຍສ຺ສ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ທາເນນ ສີເລນ ສໍຍເມນ ທເມນ ຈາຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຍຖາ ຫິຣຎ຺ເຎນ ສຸວຓ຺ເຓນ ມຸຕ຺ຕາຍ ມຓິນາ ວາ ຘນມໂຍ ນິຘິ ເຕສໍ ສຸວຓ຺ຓາທີນໍ ເອກຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປເນນ ນິຘີຍຕິ, ເອວໍ ປຸຎ຺ຎມໂຍ ນິຘິ ເຕສໍ ທານາທີນໍ ເອກຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ເຈຕິຍາທິມ຺ຫິ ວາ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ກຣເຓນ ສຸນິຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ສຕ຺ຕມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ຠຄວາ ‘‘ຍສ຺ສ ທາເນນາ’’ຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທາຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນິຘິຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຕ຺ຖ ນິຫິໂຕ, ໂສ ນິຘິ ສຸນິຫິໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ –

໗. ‘‘ເຈຕິຍມ຺ຫິ ຈ ສງ຺ເຆ ວາ, ປຸຄ຺ຄເລ ອຕິຖີສຸ ວາ.

ມາຕຣິ ປິຕຣິ ຈາປິ, ອໂຖ ເຊຏ຺ຐມ຺ຫິ ຠາຕຣີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈຕິຍໍ, ປູເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຈິຕຕ຺ຕາ ວາ ເຈຕິຍໍ. ຕໍ ປເນຕໍ ເຈຕິຍໍ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໍ, ອຸທ຺ທິສ຺ສກເຈຕິຍໍ, ຘາຕຸກເຈຕິຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໍ, ພຸທ຺ຘປຏິມາ ອຸທ຺ທິສ຺ສກເຈຕິຍໍ, ຘາຕຸຄພ຺ຠຖູປາ ສຘາຕຸກາ ຘາຕຸກເຈຕິຍໍ. ສງ຺ໂຆຕິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ. ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິເຕສຸ ໂຍ ໂກຈິ. ນຕ຺ຖິ ອສ຺ສ ຕິຖິ, ຍມ຺ຫິ ວາ ຕມ຺ຫິ ທິວເສ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕິຖິ. ຕງ຺ຂເຓ ອາຄຕປາຫຸນກສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ເອວໍ ເຈຕິຍາທີນິ ຎຕ຺ວາ ອິທານິ ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ໂສ ນິຘິ ‘‘ສຸນິຫິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອິເມສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສຸນິຫິໂຕ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອິຏ຺ຐຜລານຸປ຺ປທານສມຕ຺ຖຕາຍ. ຕຖາ ຫິ ອປ຺ປກມ຺ປິ ເຈຕິຍມ຺ຫິ ທຕ຺ວາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອິຏ຺ຐຜລລາຠິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ເອກປຸປ຺ຜໍ ຍຊິຕ຺ວານ, ອສີຕິກປ຺ປໂກຏິໂຍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ປຸປ຺ຜທານສ຺ສິທໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ ຈ.

‘‘ມຕ຺ຕາສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາ, ປສ຺ເສ ເຈ ວິປຸລໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ຈ. (ຘ. ປ. ໒໙໐);

ເອວໍ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິເວລາມສຸຕ຺ຕາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຆາທິວຕ຺ຖູສຸປິ ທານຜລວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ເຈຕິຍາທີສຸ ທານສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ຜລວິຠູຕິ ຈ ທສ຺ສິຕາ, ເອວໍ ຍຖາໂຍຄໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕໍ ຕໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕວເສນ ສີລສ຺ສ, ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິວເສນ ສໍຍມສ຺ສ, ຕພ຺ພຕ຺ຖຸກວິປສ຺ສນາມນສິກາຣປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ທມສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜລວິຠູຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຏ຺ຐມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ຠຄວາ ທານາທີຫິ ນິຘີຍມານສ຺ສ ປຸຎ຺ຎມຍນິຘິໂນ ເຈຕິຍາທິເຠທໍ ວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເອເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສຸນິຫິຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນິຘິໂນ ຄມ຺ຠີເຣ ໂອທກນ຺ຕິເກ ນິຫິຕນິຘິໂຕ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ –

໘. ‘‘ເອໂສ ນິຘິ ສຸນິຫິໂຕ, ອເຊຍ຺ໂຍ ອນຸຄາມິໂກ.

ປຫາຍ ຄມນີເຍສຸ, ເອຕໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພປເທນ ຕໍ ທານາທີຫິ ສຸນິຫິຕນິຘິໍ ນິທ຺ທິສຕິ ‘‘ເອໂສ ນິຘິ ສຸນິຫິໂຕ’’ຕິ. ອເຊຍ຺ໂຍຕິ ປເຣຫິ ເຊຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອຈ຺ເຈຍ຺ໂຍຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈິຕພ຺ໂພ ອຈ຺ຈນາຣໂຫ ຫິຕສຸຂຕ຺ຖິເກນ ອຸປຈິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປາເຐ ເອໂສ ນິຘິ ອຈ຺ເຈຍ຺ໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ມາ ສຸນິຫິໂຕ ອນຸຄາມິໂກ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ຫິ ສຸນິຫິຕສ຺ສ ອຈ຺ເຈຍ຺ຍຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ສຸນິຫິໂຕ ອຈ຺ຈນີໂຍ. ອຈ຺ຈິໂຕ ເອວ ຫິ ໂສຕິ. ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນຸຄາມິໂກ, ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຜລທາເນນ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຫາຍ ຄມນີເຍສຸ ເອຕໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ມຣຓກາເລ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ສພ຺ພໂຠເຄສຸ ປຫາຍ ຄມນີເຍສຸ ເອຕໍ ນິຘິໍ ອາທາຍ ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຍໍ ກິຣ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ໂຠຄານໍ ອຄມນີຍໂຕ. ປຫາຕພ຺ພາ ເອວ ຫິ ເຕ ເຕ ໂຠຄາ, ນ ຄມນີຍາ, ຄມນີຍາ ປນ ເຕ ເຕ ຄຕິວິເສສາ. ຍໂຕ ຍທິ ເອສ ອຕ຺ໂຖ ສິຍາ, ປຫາຍ ໂຠເຄ ຄມນີເຍສຸ ຄຕິວິເສເສສຸ ອິຕິ ວເທຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ‘‘ນິຘິ ວາ ຐານາ ຈວຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ປກາເຣນ ປຫາຍ ມຈ຺ຈໍ ໂຠເຄສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ເອຕໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ເອໂສ ຫິ ອນຸຄາມິກຕ຺ຕາ ຕໍ ນປ຺ປຊຫຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ‘‘ຄມນີເຍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ເພສູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສູ’’ຕິ. ຕໍ ນ ເອກໍສໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໑) ເອຕ຺ຖ ນິຍ຺ຍນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ນິຍ຺ຍາຕພ຺ພາຕິ, ເອວມິຘາປິ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ຄນ຺ຕພ຺ເພສູຕິ.

ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ເອສ ມຣຓກາເລ ກສ຺ສຈິ ທາຕຸກາໂມ ໂຠເຄ ອາມສິຕຸມ຺ປິ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ເຕ ໂຠຄາ ປຸພ຺ພໍ ກາເຍນ ປຫາຕພ຺ພາ, ປຈ຺ຉາ ວິຫຕາເສນ ເຈຕສາ ຄນ຺ຕພ຺ພາ, ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພໍ ກາເຍນ ປຫາຍ ປຈ຺ຉາ ເຈຕສາ ຄມນີເຍສຸ ໂຠເຄສູຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ປຫາຍ ຄມນີເຍສຸ ໂຠເຄສຸ ເອກເມເວຕໍ ປຸຎ຺ຎນິຘິວິຠວໍ ຕໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ປຈ຺ຉິເມ ອຕ຺ເຖ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂເຓ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ໂຠຄານຎ຺ຫິ ຄມນີຍຠາເວນ ເອຕສ຺ສ ນິຘິສ຺ສ ອາທາຍ ຄມນີຍຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ.

ນວມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມສ຺ສ ປຸຎ຺ຎນິຘິໂນ ຄມ຺ຠີເຣ ໂອທກນ຺ຕິເກ ນິຫິຕນິຘິໂຕ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑຄຸຓສໍວຓ຺ຓເນນ ກຍຊນສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ອຸຬາຣຠຓ຺ຑວາຓິໂຊ ວິຍ ອຕ຺ຕນາ ເທສິຕປຸຎ຺ຎນິຘິຄຸຓສໍວຓ຺ຓເນນ ຕສ຺ມິໍ ປຸຎ຺ຎນິຘິມ຺ຫິ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ອາຫ –

໙. ‘‘ອສາຘາຣຓມຎ຺ເຎສໍ, ອໂຈຣາຫຣໂຓ ນິຘິ.

ກຍິຣາຖ ຘີໂຣ ປຸຎ຺ຎານິ, ໂຍ ນິຘິ ອນຸຄາມິໂກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອສາຘາຣຓມຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອສາຘາຣໂຓ ອຎ຺ເຎສໍ, ມກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ນ ໂຈເຣຫິ ອາຫຣໂຓ ອໂຈຣາຫຣໂຓ, ໂຈເຣຫິ ອາທາຕພ຺ໂພ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຘາຕພ຺ໂພຕິ ນິຘິ. ເອວໍ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ປຸຎ຺ຎນິຘິຄຸຓໍ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ຕໂຕ ທ຺ວີຫິ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ ‘‘ກຍິຣາຖ ຘີໂຣ ປຸຎ຺ຎານິ, ໂຍ ນິຘິ ອນຸຄາມິໂກ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ປຸຎ຺ຎານິ ນາມ ອສາຘາຣໂຓ ອຎ຺ເຎສໍ, ອໂຈຣາຫຣໂຓ ຈ ນິຘິ ໂຫຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອສາຘາຣໂຓ ອໂຈຣາຫຣໂຓ ຈ ນິຘິ, ອຖ ໂຂ ປນ ‘‘ເອໂສ ນິຘິ ສຸນິຫິໂຕ, ອເຊຍ຺ໂຍ ອນຸຄາມິໂກ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຍ ນິຘິ ອນຸຄາມິໂກ. ໂສ ຈ ຍສ຺ມາ ປຸຎ຺ຎານິເຍວ, ຕສ຺ມາ ກຍິຣາຖ ກເຣຍ຺ຍ ຘີໂຣ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຸຎ຺ຎານີຕິ.

ທສມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ຠຄວາ ຄຸຓສໍວຓ຺ຓເນນ ປຸຎ຺ຎນິຘິມ຺ຫິ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍ ອຸສ຺ສຫິຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎນິຘິກິຣິຍາຍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ໂສ ຍໍ ຜລໍ ເທຕິ, ຕໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ –

໑໐.

‘‘ເອສ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ສພ຺ພກາມທໂທ ນິຘີ’’ຕິ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ປຕ຺ຖນາຍ ປຏິພນ຺ຘິຕສ຺ສ ສພ຺ພກາມທທຕ຺ຕໍ, ນ ວິນາ ປຕ຺ຖນໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ ຄຫປຕໂຍ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ ‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ, ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຕຖາ ຫິ ໂສ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ’’ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໒).

ເອວໍ ‘‘ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຕຖາ ຫິ ໂສ ຘມ຺ມຈາຣີ ສມຈາຣີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໒).

ຕຖາ ຈາຫ –

‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ສີເລນ, ສຸເຕນ, ຈາເຄນ, ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປທຫຕິ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕິ. ຕສ຺ສ ເຕ ສງ຺ຂາຣາ ຈ ວິຫາຣາ ຈ ເອວໍ ຠາວິຕາ ເອວໍ ພຫຸລີກຕາ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໖໑) ເອວມາທິ.

ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕຖາ ຕຖາ ອາກງ຺ຂປຣິຍາຍໍ ຈິຕ຺ຕປທຫນາຘິຏ຺ຐານຠາວນາປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຕ຺ຖນໍ ຕສ຺ສ ສພ຺ພກາມທທຕ຺ເຕ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ –

‘‘ຍໍ ຍເທວາຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ.

ເອກາທສມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑. ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ເອເຕນ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ໂອຘິໂສ ໂອຘິໂສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຕາ ສຸສຣຕາ’’ຕິ ເອວມາທິຄາຖາໂຍ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ສຸວຓ຺ຓຕາ ນາມ ສຸນ຺ທຣຈ຺ຉວິວຓ຺ຓຕາ ກຎ຺ຈນສນ຺ນິຠຕ຺ຕຈຕາ, ສາປິ ເອເຕນ ປຸຎ຺ຎນິຘິນາ ລພ຺ຠຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ປຸຣິມໍ ຊາຕິໍ…ເປ… ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ອກ຺ໂກຘໂນ ອໂຫສິ ອນຸປາຍາສພຫຸໂລ, ພຫຸມ຺ປິ ວຸຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ນາຠິສຊ຺ຊິ ນ ກຸປ຺ປິ ນ ພ຺ຍາປຊ຺ຊິ ນ ປຕິຕ຺ຖີຍິ, ນ ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕ຺ວາກາສິ, ທາຕາ ຈ ອໂຫສິ ສຸຂຸມານໍ ມຸທຸການໍ ອຕ຺ຖຣຓານໍ ປາວຸຣຓານໍ ໂຂມສຸຂຸມານໍ ກປ຺ປາສິກ…ເປ… ໂກເສຍ຺ຍ…ເປ… ກມ຺ພລສຸຂຸມານໍ. ໂສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ…ເປ… ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄໂຕ ສມາໂນ ອິມໍ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓໍ ປຏິລຠຕິ. ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ ກຎ຺ຈນສນ຺ນິຠຕ຺ຕໂຈ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໘).

ສຸສຣຕາ ນາມ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສຣຕາ ກຣວີກຠາຓິຕາ, ສາປິ ເອເຕນ ລພ຺ຠຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ປຸຣິມໍ ຊາຕິໍ…ເປ… ຜຣຸສໍ ວາຈໍ ປຫາຍ ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ປຏິວິຣໂຕ ອໂຫສິ, ຍາ ສາ ວາຈາ ເນລາ ກຓ຺ຓສຸຂາ…ເປ… ຕຖາຣູປິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ ອໂຫສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ…ເປ… ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄໂຕ ສມາໂນ ອິມານິ ທ຺ເວ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ປຏິລຠຕິ. ປຫຸຕຊິວ຺ໂຫ ຈ ໂຫຕິ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສໂຣ ຈ ກຣວີກຠາຓີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໓໖).

ສຸສຓ຺ຐານາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສຓ຺ຐານຕາ, ສມຈິຕວຏ຺ຏິຕຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ສມຈິຕວຏ຺ຏິຕຠາເວນ ສນ຺ນິເວໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສາປິ ເອເຕນ ລພ຺ຠຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ປຸຣິມໍ ຊາຕິໍ…ເປ… ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ພຫຸຊນສ຺ສ ອຕ຺ຖກາໂມ ອໂຫສິ ຫິຕກາໂມ ຜາສຸກາໂມ ໂຍຄກ຺ເຂມກາໂມ ‘ກິນ຺ຕິ ເມ ສທ຺ຘາຍ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ, ສີເລນ ສຸເຕນ ຈາເຄນ ປຎ຺ຎາຍ ຘນຘຎ຺ເຎນ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸນາ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປເທຫິ ປຸຕ຺ຕທາເຣຫິ ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິເສຫິ ຎາຕີຫິ ມິຕ຺ເຕຫິ ພນ຺ຘເວຫິ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ…ເປ… ສມາໂນ ອິມານິ ຕີຓິ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ປຏິລຠຕິ, ສີຫປຸພ຺ພຑ຺ຒກາໂຍ ຈ ໂຫຕິ ຈິຕນ຺ຕຣໍໂສ ຈ ສມວຏ຺ຏກ຺ຂນ຺ໂຘ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໒໔) ເອວມາທິ.

ອິມິນາ ນເຍນ ອິໂຕ ປເຣສມ຺ປິ ອິມິນາ ປຸຎ຺ຎນິຘິນາ ປຏິລາຠສາຘການິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ. ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ຕຸ ສໍຂິຕ຺ຕໍ, ອິທານິ ອວເສສປທານໍ ວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມິ.

ສຸຣູປຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສກລສຣີຣໍ ຣູປນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ອາກາໂສ ປຣິວາຣິໂຕ ຣູປໍຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໖) ວິຍ, ຕສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ສຸນ຺ທຣຕາ ສຸຣູປຕາ ນາຕິທີຆຕາ ນາຕິຣສ຺ສຕາ ນາຕິກິສຕາ ນາຕິຖູລຕາ ນາຕິກາຬຕາ ນຈ຺ໂຈທາຕຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຘິປຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຘິປຕິຠາໂວ, ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທິຠາເວນ ສາມິກຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິວາໂຣຕິ ອຄາຣິການໍ ສຊນປຣິຊນສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອນຄາຣິການໍ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອາຘິປຈ຺ຈຎ຺ຈ ປຣິວາໂຣ ຈ ອາຘິປຈ຺ຈປຣິວາໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸວຓ຺ຓຕາທີຫິ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອາຘິປຈ຺ເຈນ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຣິວາເຣນ ສຊນປຣິຊນສມ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີຕິ ຍໍ ຕໍ ‘‘ຍໍ ຍເທວາຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອິທມ຺ປິ ຕາວ ປຐມໍ ໂອຘິໂສ ວຸຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓຕາທິ ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ທ຺ວາທສມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒. ເອວມິມາຍ ຄາຖາຍ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ລຠິຕພ຺ພໍ ຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ໂອຣໍ ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕທຸຠຍຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປເທສຣຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປເທສຣຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອກທີປມ຺ປິ ສກລໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ປຖວິຍາ ເອກເມກສ຺ມິໍ ປເທເສ ຣຊ຺ຊໍ. ອິສ຺ສຣຠາໂວ ອິສ຺ສຣິຍໍ, ອິມິນາ ທີປຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສຸຂໍ ປິຍນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐໍ ກນ຺ຕໍ ມນາປໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສຸຂໍ. ອິມິນາ ຈາຕຸຣນ຺ຕຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ທສ຺ເສຕິ. ເທເວສຸ ຣຊ຺ຊໍ ເທວຣຊ຺ຊໍ, ເອເຕນ ມນ຺ຘາຕາທີນມ຺ປິ ມນຸສ຺ສານໍ ເທວຣຊ຺ຊໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອປິ ທິພ຺ເພສູຕິ ອິມິນາ ເຍ ເຕ ທິວິ ຠວຕ຺ຕາ ‘‘ທິພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສຸ ທິພ຺ເພສຸ ກາເຍສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນານມ຺ປິ ເທວຣຊ຺ຊໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີຕິ ຍໍ ຕໍ ‘‘ຍໍ ຍເທວາຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອິທມ຺ປິ ທຸຕິຍໍ ໂອຘິໂສ ປເທສຣຊ຺ຊາທິ ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເຕຣສມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓. ເອວມິມາຍ ຄາຖາຍ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ລຠິຕພ຺ພໍ ເທວມນຸສ຺ສຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສມາສໂຕ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມານຸສ຺ສິກາ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

ຕສ຺ສາຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ – ມນຸສ຺ສານໍ ອຍນ຺ຕິ ມານຸສ຺ສີ, ມານຸສ຺ສີ ເອວ ມານຸສ຺ສິກາ. ສມ຺ປຊ຺ຊນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ. ເທວານໍ ໂລໂກ ເທວໂລໂກ. ຕສ຺ມິໍ ເທວໂລເກ. ຍາຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ, ຣມນ຺ຕິ ເອຕາຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ອຸປກຣຓຠູຕາຍາຕິ ຣຕິ, ສຸຂສ຺ສ ສຸຂວຕ຺ຖຸໂນ ເຈຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍາຕິ ອນິຍຕວຈນໍ ຈສທ຺ໂທ ປຸພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຫ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານໍເຍວ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິ.

ອຍໍ ປນ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ຍາ ເອສາ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຕາ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ມານຸສ຺ສິກາ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເທວໂລເກ ຈ ຍາ ຣຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ຈ ສພ຺ພາ, ຍາ ຈາຍມປຣາ ສທ຺ຘານຸສາຣິຠາວາທິວເສນ ປຕ຺ຕພ຺ພາ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິ, ສາ ຈາຕິ ອິທໍ ຕຕິຍມ຺ປິ ໂອຘິໂສ ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີຕິ.

ອຖ ວາ ຍາ ປຸພ຺ເພ ສຸວຓ຺ຓຕາທີຫິ ອວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສູຣາ ສຕິມນ຺ໂຕ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ’’ຕິ ເອວມາທິນາ (ອ. ນິ. ໙.໒໑) ນເຍນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍາທິເຠທາ ຈ ມານຸສ຺ສິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອປຣາ ເທວໂລເກ ຈ ຍາ ຌານາທິຣຕິ, ຍາ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ອິທມ຺ປິ ຕຕິຍໍ ໂອຘິໂສ ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີຕິ. ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຈຸທ຺ທສມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔. ເອວມິມາຍ ຄາຖາຍ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ລຠິຕພ຺ພໍ ສທ຺ຘານຸສາຣີຠາວາທິວເສນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິມ຺ປິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕວິຊ຺ຊອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕຠາວວເສນປິ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕເມວ ຕສ຺ສ ອຸປາຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມິຕ຺ຕສມ຺ປທມາຄມ຺ມາ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

ຕສ຺ສາຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ – ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍ ຄຸຓວິຠູຕິໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ສມ຺ປທາ, ມິຕ຺ໂຕ ເອວ ສມ຺ປທາ ມິຕ຺ຕສມ຺ປທາ, ຕໍ ມິຕ຺ຕສມ຺ປທໍ. ອາຄມ຺ມາຕິ ນິສ຺ສາຍ. ໂຍນິໂສຕິ ອຸປາເຍນ. ປຍຸຎ຺ຊໂຕຕິ ໂຍຄານຸຏ຺ຐານໍ ກໂຣໂຕ. ວິຊານາຕິ ເອຕາຍາຕິ ວິຊ຺ຊາ, ວິມຸຈ຺ຈຕິ ເອຕາຍ, ສຍໍ ວາ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິ, ວິຊ຺ຊາ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິ ຈ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິໂຍ, ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕີສຸ ວສີຠາໂວ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິວສີຠາໂວ.

ອຍໍ ປນ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ຍ຺ວາຍໍ ມິຕ຺ຕສມ຺ປທມາຄມ຺ມ ສຕ຺ຖາຣໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໂຕ ໂອວາທຎ຺ຈ ອນຸສາສນິຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂຍນິໂສ ປຍຸຎ຺ຊໂຕ ປຸພ຺ເພນິວາສາທີສຸ ຕີສຸ ວິຊ຺ຊາສຸ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ວິມຸຕ຺ຕິ? ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໘໑) ເອວໍ ອາຄຕາຍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິນິພ຺ພານເຠທາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕຖາ ຕຖາ ອທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ເຕນ ວສີຠາໂວ, ອິທມ຺ປິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ໂອຘິໂສ ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີຕິ.

ປນ຺ນຣສມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕. ເອວມິມາຍ ຄາຖາຍ ປຸພ຺ເພ ກຖິຕວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິວສີຠາວຠາຄິຍປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ລຠິຕພ຺ພໍ ເຕວິຊ຺ຊອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕຠາວວເສນປິ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ເຕວິຊ຺ຊາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາປິ ສພ຺ເພ ປຏິສມ຺ຠິທາທິຄຸຓວິຠູຕິໍ ລຠນ຺ຕິ, ອິມາຍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທາຍ ຈ ຕສ຺ສາ ຄຸຓວິຠູຕິຍາ ປທຏ຺ຐານວເສນ ຕຖາ ຕຖາ ສາປິ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິໂມກ຺ຂາ ຈາ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

‘‘ຍໂຕ ສມ຺ມາ ກເຕນ ຍາ ຈາຍໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖນິຣຸຕ຺ຕິປຏິຠາເນສຸ ປເຠທຄຕາ ປຎ຺ຎາ ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຍ ຈິເມ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໒໙; ໓.໓໓໙) ນເຍນ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ, ຍາ ຈາຍໍ ຠຄວໂຕ ສາວເກຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພາ ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິສາຘິກາ ສາວກປາຣມີ, ຍາ ຈ ສຍມ຺ຠຸຠາວສາຘິກາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິ, ຍາ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຠາວສາຘິກາ ພຸທ຺ຘຠູມິ, ອິທມ຺ປິ ປຎ຺ຈມໍ ໂອຘິໂສ ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂສຬສມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖. ເອວໍ ຠຄວາ ຍໍ ຕໍ ‘‘ຍໍ ຍເທວາຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມາຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາຫິ ໂອຘິໂສ ໂອຘິໂສ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສພ຺ພເມວິທໍ ສພ຺ພກາມທທນິຘິສຎ຺ຎິຕໍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ມຫຕ຺ຖິກາ ເອສາ’’ຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປສິ.

ຕສ຺ສາຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ – ເອວນ຺ຕິ ອຕີຕຕ຺ຖນິທສ຺ສນໍ. ມຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາຕິ ມຫຕ຺ຖິກາ, ມຫໂຕ ອຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ມຫິທ຺ຘິກາຕິປິ ປາໂຐ. ເອສາຕິ ອຸທ຺ເທສວຈນໍ, ເຕນ ‘‘ຍສ຺ສ ທາເນນ ສີເລນາ’’ຕິ ອິໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ‘‘ກຍິຣາຖ ຘີໂຣ ປຸຎ຺ຎານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທໍ ອຸທ຺ທິສຕິ. ຍທິທນ຺ຕິ ອຠິມຸຂກຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ເຕນ ເອສາຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ຍາ ເອສາຕິ ອຠິມຸຂໍ ກໂຣຕິ. ປຸຎ຺ຎານໍ ສມ຺ປທາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທາ. ຕສ຺ມາຕິ ກາຣຓວຈນໍ. ຘີຣາຕິ ຘິຕິມນ຺ໂຕ. ປສໍສນ຺ຕີຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ປຓ຺ຑິຕາຕິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນາ. ກຕປຸຎ຺ຎຕນ຺ຕິ ກຕປຸຎ຺ຎຠາວໍ.

ອຍໍ ປນ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ອິຕິ ຠຄວາ ສຸວຓ຺ຓຕາທິໍ ພຸທ຺ຘຠູມິປຣິໂຍສານໍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທານຸຠາເວນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເຕເນວຕ຺ເຖນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທາຍ ມຫຕ຺ຖິກຕ຺ຕໍ ຖຸນນ຺ໂຕ ອາຫ – ເອວໍ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາວຫເນນ ມຫຕ຺ຖິກາ ເອສາ, ຍທິທໍ ມຍາ ‘‘ຍສ຺ສ ທາເນນ ສີເລນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເທສິຕາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທາ, ຕສ຺ມາ ມາທິສາ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວຫາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອກິລາສຸຕາຍ ຍຖາຠູຕຄຸເຓນ ຈ ຘີຣາ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ອສາຘາຣຓມຎ຺ເຎສໍ, ອໂຈຣາຫຣໂຓ ນິຘີ’’ຕິອາທີຫິ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ, ອວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ‘‘ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎານໍ ຠາຍິຕ຺ຖ, ສຸຂສ຺ເສຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘິວຈນໍ, ຍທິທໍ ປຸຎ຺ຎານີ’’ຕິອາທີຫິ (ອ. ນິ. ໗.໖໒; ອິຕິວຸ. ໒໒; ເນຕ຺ຕິ. ໑໒໑) ວຈເນຫິ ອເນກາກາຣໂວກາຣໍ ກຕປຸຎ຺ຎຕໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ນ ປກ຺ຂປາເຕນາຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ອຸປາສໂກ ພຫຸຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ຣຎ຺ໂຎ ຈ ປເສນທິໂກສລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ, ຣາຊາ ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ, ຄຫປຕິ, ສາຘຸ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ມາທິເສຫິປິ ອນາຫຣຓີຍໍ ນິຘິໍ ນິເຘສີ’’ຕິ ສໍຣາເຘຕ຺ວາ ມຫຕິໍ ປູຊມກາສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ນິຘິກຓ຺ຑສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ

ອິທານິ ນິຘິກຓ຺ຑານນ຺ຕຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ອິຘ ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ –

‘‘ເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍທາ ຍຕ຺ຖ, ຍສ຺ມາ ເຈເຕສ ທີປນາ;

ນິທານໍ ໂສຘຍິຕ຺ວາສ຺ສ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ’’.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ນິຘິກຓ຺ເຑນ ທານສີລາທິປຸຎ຺ຎສມ຺ປທາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ຈ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາຍ ກຕາຍ ມຫປ຺ຜລາ ໂຫຕິ ຍາວ ພຸທ຺ຘຠູມິໍ ປາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທາຍ ອຸປກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຍສ຺ມາ ວາ ສຣເຓຫິ ສາສເນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕານໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣນ ຣາຄປ຺ປຫານສມຕ຺ຖໍ, ກຸມາຣປຎ຺ເຫນ ໂມຫປ຺ປຫານສມຕ຺ຖຎ຺ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ມງ຺ຄລສຸຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ ມງ຺ຄລຠາໂວ ອຕ຺ຕຣກ຺ຂາ ຈ, ຣຕນສຸຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສານຸຣູປາ ປຣຣກ຺ຂາ, ຕິໂຣກຸຏ຺ເຏນ ຣຕ຺ຕນສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕຠູເຕສຸ ເອກຈ຺ຈຠູຕທສ຺ສນໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປມຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ວິປຕ຺ຕິ ຈ, ນິຘິກຓ຺ເຑນ ຕິໂຣກຸຏ຺ເຏ ວຸຕ຺ຕວິປຕ຺ຕິປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ທສ຺ສິຕາ, ໂທສປ຺ປຫານສມຕ຺ຖໍ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອທສ຺ສິຕເມວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ໂທສປ຺ປຫານສມຕ຺ຖໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທໍ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ອິຘ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຸປຣິປູໂຣ ໂຫຕິ ຂຸທ຺ທກປາໂຐຕິ ອິທມສ຺ສ ອິຘ ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ.

ນິທານໂສຘນໍ

ອິທານິ ຍາຍໍ –

‘‘ເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍທາ ຍຕ຺ຖ, ຍສ຺ມາ ເຈເຕສ ທີປນາ;

ນິທານໍ ໂສຘຍິຕ຺ວາສ຺ສ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ. –

ມາຕິກາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສາວກາທີຫິ, ຕຎ຺ຈ ປນ ຍທາ ຫິມວນ຺ຕປສ຺ສໂຕ ເທວຕາຫິ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ, ຕທາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວ ສງ຺ເຂປໂຕ ເອເຕສໍ ປທານໍ ທີປນາ ນິທານໂສຘນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ, ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ນານາເວຣຊ຺ຊກາ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸກາມາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ຣາຄຈຣິຕານໍ ສວິຎ຺ຎາຓກອວິຎ຺ຎາຓກວເສນ ເອກາທສວິຘໍ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ໂທສຈຣິຕານໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ເມຕ຺ຕາທິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ໂມຫຈຣິຕານໍ ມຣຓສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ, ວິຕກ຺ກຈຣິຕານໍ ອານາປານສ຺ສຕິປຖວີກສິຓາທີນິ, ສທ຺ຘາຈຣິຕານໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ, ພຸທ຺ຘິຈຣິຕານໍ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານາທີນີຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສປ຺ປເຠທຈຣິຕານຸກູລານິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ກເຖຕິ.

ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍເສນາສນຎ຺ຈ ໂຄຈຣຄາມຎ຺ຈ ປຣິເຍສມານານິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ຫິມວນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ນີລກາຈມຓິສນ຺ນິຠສິລາຕລໍ ສີຕລຆນຈ຺ຉາຍນີລວນສຓ຺ຑມຓ຺ຑິຕໍ ມຸຕ຺ຕາຊາລຣຊຕປຏ຺ຏສທິສວາລຸກາກິຓ຺ຓຠູມິຠາຄໍ ສຸຈິສາຕສີຕລຊລາສຍປຣິວາຣິຕໍ ປພ຺ພຕມທ຺ທສໍສຸ. ອຖ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ເຖກຣຕ຺ຕິໍ ວສິຕ຺ວາ ປຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຣີຣປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ຄາໂມ ຆນນິເວສນສນ຺ນິວິຏ຺ຐກຸລສຫສ຺ສຍຸຕ຺ໂຕ, ມນຸສ຺ສາ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ ເຕ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ປພ຺ພຊິຕທສ຺ສນສ຺ສ ທຸລ຺ລຠຕາຍ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ເອວ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ອິເຘວ, ຠນ຺ເຕ, ເຕມາສໍ ວສຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ປຘານກຸຏິສຕານິ ກາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປີຐປານີຍປຣິໂຠຊນີຍຆຏາທີນິ ສພ຺ພູປກຣຓານິ ປຏິຍາເທສຸໍ.

ຠິກ຺ຂູ ທຸຕິຍທິວເສ ອຎ຺ຎໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ຕຕ຺ຖປິ ມນຸສ຺ສາ ຕເຖວ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວສ຺ສາວາສໍ ຍາຈິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອສຕິ ອນ຺ຕຣາເຍ’’ຕິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍາ ຍາມຆຓ຺ຑິກໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລາ ວິຫຣນ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂມູລານິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສີລວນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເຕເຊນ ວິຫຕເຕຊາ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິມານາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຣາຊູຫິ ວາ ຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ວາ ຄາມກາວາສໍ ຄເຕຫິ ຄາມວາສີນໍ ຆເຣສຸ ໂອກາເສ ຄຫິເຕ ຆຣມນຸສ຺ສກາ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວສນ຺ຕາ ‘‘ກທາ ນຸ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ທູຣໂຕວ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິມານານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ຕິໂຍ ທູຣໂຕວ ໂອໂລເກນ຺ຕິ ‘‘ກທາ ນຸ ຠທນ຺ຕາ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວໍ ສມຈິນ຺ເຕສຸໍ ‘‘ປຐມວສ຺ສູປຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ອວສ຺ສໍ ເຕມາສໍ ວສິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍໍ ປນ ຕາວ ຈິຣໍ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມ, ຫນ຺ທ ມຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຍານກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ເສມາ’’ຕິ. ຕາ ຣຕ຺ຕິໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຓຘມ຺ມກຣຓເວລາຍ ຠິໍສນການິ ຍກ຺ຂຣູປານິ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເຠຣວສທ຺ທຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຕານິ ຣູປານິ ທິສ຺ວາ ຕຎ຺ຈ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຫທຍໍ ຜນ຺ທິ, ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ຈ ອເຫສຸໍ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາຕາ. ເຕນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ເຕສໍ ອເນກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕານໍ ຠເຍນ ຈ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສໍວິຄ຺ຄານໍ ສຕິ ສມ຺ມຸສ຺ສິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ມຸຏ຺ຐສຕີນໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ປໂຍເຊສຸໍ, ເຕສໍ ເຕນ ທຸຄ຺ຄນ຺ເຘນ ນິມ຺ມຖິຍມານມິວ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ອໂຫສິ, ຄາຬ຺ຫາ ສີສເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ, ນ ຈ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ອເຖກທິວສໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານກາເລ ສພ຺ເພສຸ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ອາວຸໂສ, ອິມໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິຏ຺ຐານໍ ກຕິປາຫໍ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ ປຣິໂຍທາໂຕ, ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ເອຕຣຫິ ປນຕ຺ຖ ກິສາ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາຕາ, ກິໍ ໂວ ອິຘ ອສປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິໍ ອີທິສຎ຺ຈ ອີທິສຎ຺ຈ ເຠຣວາຣມ຺ມຓໍ ປສ຺ສາມິ ຈ ສຸຓາມິ ຈ, ອີທິສຎ຺ຈ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍາມິ, ເຕນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ, ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ສພ຺ເພວ ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຠຄວຕາ, ອາວຸໂສ, ທ຺ເວ ວສ຺ສູປນາຍິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອິທໍ ເສນາສນໍ ອສປ຺ປາຍໍ, ອາຍາມາວຸໂສ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ສປ຺ປາຍເສນາສນໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຖຣສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອນຸປລິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຸເລສຸ ກຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິໍສຸ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິໍສຸ.

ຠຄວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ຈາຣິກາ ຈຣິຕພ຺ພາຕິ ມຍາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ກິສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ຈາຣິກໍ ຈຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພມາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸປາທປີຐກຏ຺ຐານມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຕສໍ ສປ຺ປາຍເສນາສນໍ ນາທ຺ທສ. ອຖ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎໍ ສປ຺ປາຍເສນາສນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ເຖວ ຕຸມ຺ເຫ ວິຫຣນ຺ຕາ ອາສວກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິສ຺ສຖ, ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕເມວ ເສນາສນໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຖ, ສເຈ ປນ ເທວຕາຫິ ອຠຍໍ ອິຈ຺ຉຖ, ອິມໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫຖ. ເອຕຎ຺ຫິ ໂວ ປຣິຕ຺ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ອປເຣ ປນາຫຸ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕເມວ ເສນາສນໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຖາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ອປິຈ ໂຂ ອາຣຎ຺ຎເກນ ປຣິຫຣຓໍ ຎາຕພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສາຍໍ ປາຕໍ ກຣຓວເສນ ທ຺ເວ ເມຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ປຣິຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ອສຸຠາ ທ຺ເວ ມຣຓສ຺ສຕີ ອຏ຺ຐມຫາສໍເວຄວຕ຺ຖຸສມາວຊ຺ຊນຎ຺ຈ, ອຏ຺ຐ ມຫາສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ນາມ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອປາຍທຸກ຺ຂານີຕິ, ອຖ ວາ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓານິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ປຎ຺ຈມໍ, ອຕີເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນາຄເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ຠຄວາ ປຣິຫຣຓໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເມຕ຺ຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານຕ຺ຖຎ຺ຈ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສີຕິ. ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕປິ ‘‘ເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍທາ ຍຕ຺ຖ, ຍສ຺ມາ ເຈ’’ຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ທີປນາ ນິທານໂສຘນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍາ ສາ ‘‘ເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍທາ ຍຕ຺ຖ, ຍສ຺ມາ ເຈເຕສ ທີປນາ. ນິທານໍ ໂສຘຍິຕ຺ວາ’’ຕິ ມາຕິກາ ຐປິຕາ, ສາ ສພ຺ພາກາເຣນ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ ໂຫຕິ.

ປຐມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ອິທານິ ‘‘ອສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ກຕນິທານໂສຘນສ຺ສ ອສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ອາຣພ຺ຠເຕ. ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນາຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ – ກຣຓີຍນ຺ຕິ ກາຕພ຺ພໍ, ກຣຓາຣຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ໂຖຕິ ປຏິປທາ, ຍໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຣຓີຍໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຣຓີຍໂຕ ນາມ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອຕ຺ເຖ ກຸສເລນ ອຕ຺ຖກຸສເລນ ອຕ຺ຖເຉເກນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍນ຺ຕິ ອນິຍມິຕປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ນ຺ຕິ ນິຍມິຕອຸປໂຍຄໍ, ອຸຠຍມ຺ປິ ວາ ຍໍ ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ສນ຺ຕໍ ປທນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຕຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໂຕ ສນ຺ຕໍ, ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ປທໍ, ນິພ຺ພານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຠິສເມຈ຺ຈາຕິ ອຠິສມາຄນ຺ຕ຺ວາ. ສກ຺ໂກຕີຕິ ສກ຺ໂກ, ສມຕ຺ໂຖ ປຏິພໂລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸຊູຕິ ອຊ຺ຊວຍຸຕ຺ໂຕ. ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຊູຕິ ສຸຫຸຊຸ. ສຸຂໍ ວໂຈ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສຸວໂຈ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ມຸທູຕິ ມທ຺ທວຍຸຕ຺ໂຕ. ນ ອຕິມານີຕິ ອນຕິມານິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນ, ຍນ຺ຕໍ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ ອຕ຺ຖິ ກຣຓີຍໍ, ອຕ຺ຖິ ອກຣຓີຍໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ ກຣຓີຍໍ. ສີລວິປຕ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິ, ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິ, ອາຊີວວິປຕ຺ຕີຕິ ເອວມາທິ ອກຣຓີຍໍ. ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ອຕ຺ຖກຸສໂລ, ອຕ຺ຖິ ອນຕ຺ຖກຸສໂລ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ປໂຍເຊຕິ, ຂຓ຺ຑສີໂລ ໂຫຕິ, ເອກວີສຕິວິຘໍ ອເນສນໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເວຬຸທານໍ ປຕ຺ຕທານໍ ປຸປ຺ຜທານໍ ຜລທານໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐທານໍ ມຸໂຂທກທານໍ ສິນານທານໍ ຈຸຓ຺ຓທານໍ ມຕ຺ຕິກາທານໍ ຈາຏຸກມ຺ຍຕໍ ມຸຄ຺ຄສູປ຺ຍຕໍ ປາຣິຠຏຍຕໍ ຊງ຺ຆເປສນິກໍ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ທູຕກມ຺ມໍ ປຫິຓຄມນໍ ປິຓ຺ຑປຏິປິຓ຺ຑໍ ທານານຸປ຺ປທານໍ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊໍ ອງ຺ຄວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຉພ຺ພິເຘ ຈ ອໂຄຈເຣ ຈຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເວສິຍາໂຄຈເຣ ວິຘວຖຸລ຺ລກຸມາຣິກປຓ຺ຑກຠິກ຺ຂຸນີປານາຄາຣໂຄຈເຣຕິ. ສໍສຏ຺ໂຐ ຈ ວິຫຣຕິ ຣາຊູຫິ ຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວເກຫິ ອນນຸໂລມິເກນ ຄິຫິສໍສຄ຺ເຄນ, ຍານິ ວາ ປນ ຕານິ ກຸລານິ ອສ຺ສທ຺ຘານິ ອປ຺ປສນ຺ນານິ ອໂນປານຠູຕານິ ອກ຺ໂກສກປຣິຠາສການິ ອນຕ຺ຖກາມານິ ອຫິຕອຜາສຸກໂຍຄກ຺ເຂມກາມານິ ຠິກ຺ຂູນໍ…ເປ… ອຸປາສິການໍ, ຕຖາຣູປານິ ກຸລານິ ເສວຕິ ຠຊຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ. ອຍໍ ອນຕ຺ຖກຸສໂລ.

ໂຍ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ປໂຍເຊຕິ, ອເນສນໍ ປຫາຍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ສທ຺ຘາສີເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໍ ສຕິສີເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣໍ ວີຣິຍສີເສນ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິໍ, ປຎ຺ຎາສີເສນ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນໍ ປູເຣຕິ. ອຍໍ ອຕ຺ຖກຸສໂລ.

ໂຍ ວາ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘໂສຘນວເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໍ, ຉທ຺ວາເຣ ຆຏ຺ຏິຕາຣມ຺ມເຓສຸ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິສໍວຣໍ, ອເນສນປຣິວຊ຺ຊນວເສນ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວກວຓ຺ຓິຕປຈ຺ຈຍປຏິເສວເນນ ຈ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນໍ, ຈຕຸອິຣິຍາປຖປຣິວຕ຺ຕເນ ສາຕ຺ຖກຕາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂສເຘຕິ. ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖກຸສໂລ.

ໂຍ ວາ ຍຖາ ອູໂສທກໍ ປຏິຈ຺ຈ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ວຕ຺ຖໍ ປຣິໂຍທາປຍຕິ, ຉາຣິກໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາທາໂສ, ອຸກ຺ກາມຸຂໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊາຕຣູປໍ, ຕຖາ ຎາຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ສີລໍ ໂວທາຍຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ຎາໂຓທເກນ ໂຘວນ຺ໂຕ ສີລໍ ປຣິໂຍທາເປຕິ. ຍຖາ ຈ ກິກີ ສກຸຓິກາ ອຓ຺ຑໍ, ຈມຣີ ມິໂຄ ວາລຘິໍ, ເອກປຸຕ຺ຕິກາ ນາຣີ ປິຍໍ ເອກປຸຕ຺ຕກໍ, ເອກນຍໂນ ປຸຣິໂສ ຕໍ ເອກນຍນຎ຺ຈ ຣກ຺ຂຕິ, ຕຖາ ອຕິວິຍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ ຣກ຺ຂຕິ, ສາຍໍ ປາຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຊ຺ຊໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖກຸສໂລ.

ໂຍ ວາ ປນ ອວິປ຺ປຏິສາຣກເຣ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນປຏິປທໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖກຸສໂລ.

ໂຍ ວາ ປນ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຍໍ ອຕ຺ຖກຸສລານໍ ອຄ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ອິເມ ຍາວ ອວິປ຺ປຏິສາຣກເຣ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາເນນ ຍາວ ວາ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນປຏິປທາຍປຄ຺ຄຫເຓນ ວຓ຺ຓິຕາ ອຕ຺ຖກຸສລາ, ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຕ຺ຖກຸສລາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕຖາ ວິຘາ ຈ ເຕ ຠິກ຺ຂູ. ເຕນ ຠຄວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ເອກປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ‘‘ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນາ’’ຕິ ອາຫ.

ຕໂຕ ‘‘ກິໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຎ຺ຊາຕກງ຺ຂານໍ ອາຫ ‘‘ຍນ຺ຕໍ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈາ’’ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຕໍ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ເຘຫິ ວຓ຺ຓິຕໍ ສນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານປທໍ ປຏິເວຘວເສນ ອຠິສເມຈ຺ຈ ວິຫຣິຕຸກາເມນ ຍໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ຄາຖາປທສ຺ສ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈາຕິ. ອຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ສາວເສສປາໂຐ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ວິຫຣິຕຸກາເມນາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈາຕິ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ ໂລກິຍປຎ຺ຎາຍ ນິພ຺ພານປທໍ ‘‘ສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸກາເມນ ຍນ຺ຕໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ‘‘ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ອາຫ ‘‘ຍນ຺ຕໍ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈາ’’ຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂລກິຍປຎ຺ຎາຍ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ຍໍ ກຣຓີຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ກຣຓີຍໍ, ກຣຓາຣຫເມວ ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ກິມຎ຺ຎໍ ສິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕທຘິຄມຸປາຍໂຕ, ກາມຎ຺ເຈຕໍ ກຣຓາຣຫຏ຺ເຐນ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍທີປເກນ ອາທິປເທເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍໍ ອໂວຈຸມ຺ຫາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກຣຓີຍໍ, ອຕ຺ຖິ ອກຣຓີຍໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ. ອຕິສງ຺ເຂເປນ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປນ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເກຫິຈິ ວິຎ຺ຎາຕໍ, ເກຫິຈິ ນ ວິຎ຺ຎາຕໍ. ຕໂຕ ເຍຫິ ນ ວິຎ຺ຎາຕໍ, ເຕສໍ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ຍໍ ວິເສສໂຕ ອາຣຎ຺ຎເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສກ຺ໂກ ອຸຊູ ຈ ສຸຫຸຊູ ຈ, ສຸວໂຈ ຈສ຺ສ ມຸທຸ ອນຕິມານີ’’ຕິ ອິມໍ ຕາວ ອຸປຑ຺ຒຄາຖມາຫ.

ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ວິຫຣິຕຸກາໂມ, ໂລກິຍປຎ຺ຎາຍ ວາ ຕໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ຕທຘິຄມາຍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ອາຣຎ຺ຎໂກ ຠິກ຺ຂຸ ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຘານິຍງ຺ຄສມນ຺ນາຄເມນ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກ ອສ຺ສ, ຕຖາ ກສິຓປຣິກມ຺ມວຕ຺ຕສມາທານາທີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓາທີສຸ ຈ ຍານິ ຕານິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ກິໍ ກຣຓີຍານິ, ເຕສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ເອວຣູເປສຸ ສກ຺ໂກ ອສ຺ສ ທກ຺ໂຂ ອນລໂສ ສມຕ຺ໂຖ. ສກ຺ໂກ ໂຫນ຺ໂຕປິ ຈ ຕຕິຍປຘານິຍງ຺ຄສມນ຺ນາຄເມນ ອຸຊຸ ອສ຺ສ. ອຸຊຸ ໂຫນ຺ໂຕປິ ຈ ສກິໍ ອຸຊຸຠາເວນ ທຫຣກາເລ ວາ ອຸຊຸຠາເວນ ສນ຺ໂຕສໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອສິຖິລກຣເຓນ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອຸຊຸ ອສ຺ສ. ອສຐຕາຍ ວາ ອຸຊຸ, ອມາຍາວິຕາຍ ສຸຫຸຊຸ. ກາຍວຈີວງ຺ກປ຺ປຫາເນນ ວາ ອຸຊຸ, ມໂນວງ຺ກປ຺ປຫາເນນ ສຸຫຸຊຸ. ອສນ຺ຕຄຸຓສ຺ສ ວາ ອນາວິກຣເຓນ ອຸຊຸ, ອສນ຺ຕຄຸເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ລາຠສ຺ສ ອນຘິວາສເນນ ສຸຫຸຊຸ. ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນຫິ ປຸຣິມທ຺ວຍຕຕິຍສິກ຺ຂາຫິ ປໂຍຄາສຍສຸທ຺ຘີຫິ ຈ ອຸຊຸ ຈ ສຸຫຸຊຸ ຈ ອສ຺ສ.

ນ ເກວລຎ຺ຈ ອຸຊຸ ຈ ສຸຫຸຊຸ ຈ, ອປິຈ ປນ ສຸວໂຈ ຈ ອສ຺ສ. ໂຍ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອິທໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ເຕ ທິຏ຺ຐໍ, ກິໍ ເຕ ສຸຕໍ, ໂກ ເມ ສຸຕ຺ວາ ວທສິ, ກິໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອາຈຣິໂຍ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ວເທຕິ, ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ວາ ຕໍ ວິເຫເສຕິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ນ ຕຖາ ກໂຣຕິ, ໂສ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ທູເຣ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ໂອວທິຍມາໂນ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ ສຸຏ຺ຐຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວຊ຺ຊໍ ນາມ ທຸທ຺ທສໍ ໂຫຕິ, ປຸນປິ ມໍ ເອວຣູປໍ ທິສ຺ວາ ວເທຍ຺ຍາຖ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ຈິຣສ຺ສໍ ເມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກາ ໂອວາໂທ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ວທຕິ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ອວິທູເຣ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ປຣສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຸວໂຈ ຈ ອສ຺ສ.

ຍຖາ ຈ ສຸວໂຈ, ເອວໍ ມຸທຸ ອສ຺ສ. ມຸທູຕິ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ທູຕຄມນປຫິຓຄມນາທີສຸ ນິຍຸຊ຺ຊມາໂນ ຕຕ຺ຖ ມຸທຸຠາວໍ ອກຕ຺ວາ ຖທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສກລພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ ຈ ມຸທຸ ອສ຺ສ ສຸປຣິກມ຺ມກຕສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິນິໂຍຄກ຺ຂໂມ. ອຖ ວາ ມຸທູຕິ ອຠາກຸຏິໂກ ອຸຕ຺ຕານມຸໂຂ ສຸຂສມ຺ຠາໂສ ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຕິ ສຸຕິຕ຺ຖໍ ວິຍ ສຸຂາວຄາໂຫ ອສ຺ສ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ມຸທຸ, ອປິຈ ປນ ອນຕິມານີ ອສ຺ສ, ຊາຕິໂຄຕ຺ຕາທີຫິ ອຕິມານວຕ຺ຖູຫິ ປເຣ ນາຕິມຎ຺ເຎຍ຺ຍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຈຓ຺ຑາລກຸມາຣກສເມນ ເຈຕສາ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ.

ທຸຕິຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໒. ເອວໍ ຠຄວາ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ວິຫຣິຕຸກາມສ຺ສ ຕທຘິຄມາຍ ວາ ປຏິປຊ຺ຊມານສ຺ສ ວິເສສໂຕ ອາຣຎ຺ຎກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອກຈ຺ຈໍ ກຣຓີຍໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕຕຸຕ຺ຕຣິປິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ສນ຺ຕຸສ຺ສໂກ ຈາ’’ຕິ ທຸຕິຍຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີ ຈ ກຕຎ຺ຎຸຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທນ ທ຺ວາທສວິເຘນ ສນ຺ໂຕເສນ ສນ຺ຕຸສ຺ສຕີຕິ ສນ຺ຕຸສ຺ສໂກ. ອຖ ວາ ຕຸສ຺ສຕີຕິ ຕຸສ຺ສໂກ, ສເກນ ຕຸສ຺ສໂກ, ສນ຺ເຕນ ຕຸສ຺ສໂກ, ສເມນ ຕຸສ຺ສໂກຕິ ສນ຺ຕຸສ຺ສໂກ. ຕຕ຺ຖ ສກໍ ນາມ ‘‘ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປສມ຺ປທມຓ຺ຑເລ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕນາ ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຊາຕໍ, ເຕນ ສຸນ຺ທເຣນ ວາ ອສຸນ຺ທເຣນ ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວາ ອສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວາ ທິນ຺ເນນ ປຏິຄ຺ຄຫຓກາເລ ປຣິໂຠຄກາເລ ຈ ວິກາຣໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍາເປນ຺ໂຕ ‘‘ສເກນ ຕຸສ຺ສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສນ຺ຕໍ ນາມ ຍໍ ລທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕໂນ ‘ວິຊ຺ຊມານໍ, ເຕນ ສນ຺ເຕເນວ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ຕໂຕ ປຣໍ ນ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ‘‘ສນ຺ເຕນ ຕຸສ຺ສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມໍ ນາມ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ອນຸນຍປຏິຆປ຺ປຫານໍ, ເຕນ ສເມນ ສພ຺ພາຣມ຺ມເຓສຸ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ສເມນ ຕຸສ຺ສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສຸເຂນ ຠຣີຍຕີຕິ ສຸຠໂຣ, ສຸໂປໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ມນຸສ຺ເສຫິ ສາລິມໍໂສທນາທີນໍ ປຕ຺ເຕ ປູເຣຕ຺ວາ ທິນ຺ເນປິ ທຸມ຺ມຸຂຠາວໍ ອນຕ຺ຕມນຠາວເມວ ຈ ທສ຺ເສຕິ, ເຕສໍ ວາ ສມ຺ມຸຂາວ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອປສາເທນ຺ໂຕ ສາມເຓຣຄຫຏ຺ຐາທີນໍ ເທຕິ, ເອສ ທຸພ຺ຠໂຣ. ເອຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ທູຣໂຕວ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ຕິ ‘‘ທຸພ຺ຠໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ນ ສກ຺ກາ ໂປເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ວິປ຺ປສນ຺ນມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຍາເປຕິ, ເອສ ສຸຠໂຣ. ເອຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠທນ຺ໂຕ ສຸຠໂຣ, ໂຖກໂຖເກນາປິ ຕຸສ຺ສຕິ, ມຍເມວ ນໍ ໂປເສສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ໂປເສນ຺ຕິ. ເອວຣູໂປ ອິຘ ສຸຠໂຣຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ອປ຺ປໍ ກິຈ຺ຈມສ຺ສາຕິ ອປ຺ປກິຈ຺ໂຈ, ນ ກມ຺ມາຣາມຕາຠສ຺ສາຣາມຕາສງ຺ຄຓິກາຣາມຕາທິອເນກກິຈ຺ຈພ຺ຍາວໂຏ, ອຖ ວາ ສກລວິຫາເຣ ນວກມ຺ມສງ຺ຆປຣິໂຠຄສາມເຓຣອາຣາມິກໂວສາສນາທິກິຈ຺ຈວິຣຫິໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ເກສນຂຈ຺ເຉທນປຕ຺ຕຈີວຣກມ຺ມາທິໍ ກຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມກິຈ຺ຈປໂຣ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສລ຺ລຫຸກາ ວຸຕ຺ຕິ ອສ຺ສາຕິ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິ. ຍຖາ ເອກຈ຺ໂຈ ພຫຸຠຓ຺ໂຑ ຠິກ຺ຂຸ ທິສາປກ຺ກມນກາເລ ພຫຸໍ ປຕ຺ຕຈີວຣປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓເຕລຄຸຬາທິໍ ມຫາຊເນນ ສີສຠາຣກຏິຠາຣາທີຫິ ອຸພ຺ພຫາເປຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ, ເອວໍ ອຫຸຕ຺ວາ ໂຍ ອປ຺ປປຣິກ຺ຂາໂຣ ໂຫຕິ, ປຕ຺ຕຈີວຣາທິອຏ຺ຐສມຓປຣິກ຺ຂາຣມຕ຺ຕເມວ ປຣິຫຣຕິ, ທິສາປກ຺ກມນກາເລ ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ ວິຍ ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕິ, ເອວຣູໂປ ອິຘ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສນ຺ຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອສ຺ສາຕິ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ, ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທີສຸ ຣາຄາທິວເສນ ອນຸທ຺ຘຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິປໂກຕິ ວິຎ຺ຎູ ວິຠາວີ ປຎ຺ຎວາ, ສີລານຸຣກ຺ຂຓປຎ຺ຎາຍ ຈີວຣາທິວິຈາຣຓປຎ຺ຎາຍ ອາວາສາທິສຕ຺ຕສປ຺ປາຍປຣິຊານນປຎ຺ຎາຍ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນ ປຄພ຺ໂຠຕິ ອປ຺ປຄພ຺ໂຠ, ອຏ຺ຐຏ຺ຐາເນນ ກາຍປາຄພ຺ຠິເຍນ ຈຕຸຏ຺ຐາເນນ ວຈີປາຄພ຺ຠິເຍນ ອເນເກນ ຐາເນນ ມໂນປາຄພ຺ຠິເຍນ ຈ ວິຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ກາຍປາຄພ຺ຠິຍໍ (ມຫານິ. ໘໗) ນາມ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລໂຠຊນສາລາຊນ຺ຕາຆຣນ຺ຫານຕິຕ຺ຖຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄອນ຺ຕຣຆຣປ຺ປເວສເນສຸ ກາເຍນ ອປ຺ປຕິຣູປກຣຓໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ປລ຺ລຕ຺ຖິກາຍ ວາ ນິສີທຕິ ປາເທ ປາທໂມທຫິຕ຺ວາ ວາຕິ ເອວມາທິ. ຕຖາ ຄຓມຊ຺ເຌ ຈຕຸປຣິສສນ຺ນິປາເຕ, ຕຖາ ວຸຑ຺ຒຕເຣ ປຸຄ຺ຄເລ. ໂຠຊນສາລາຍໍ ປນ ວຸຑ຺ຒານໍ ອາສນໍ ນ ເທຕິ, ນວານໍ ອາສນໍ ປຏິພາຫຕິ. ຕຖາ ຊນ຺ຕາຆເຣ, ວຸຑ຺ເຒ ເຈຕ຺ຖ ອນາປຸຈ຺ຉາ ອຄ຺ຄິຊາລນາທີນິ ກໂຣຕິ. ນ຺ຫານຕິຕ຺ເຖ ຈ ຍທິທໍ ‘‘ທຫໂຣ ວຸຑ຺ໂຒຕິ ປມາຓໍ ອກຕ຺ວາ ອາຄຕປຏິປາຏິຍາ ນ຺ຫາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອນາທິຍນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທກໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ເຒ ຈ ນເວ ຈ ພາເຘຕິ. ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ເຄ ປນ ອຄ຺ຄາສນອຄ຺ໂຄທກອຄ຺ຄປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ ວຸຑ຺ຒານໍ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຍາຕິ, ພາຫາຍ ພາຫໍ ປຫຣນ຺ໂຕ. ອນ຺ຕຣຆຣປ຺ປເວສເນ ວຸຑ຺ຒານໍ ປຐມຕຣໍ ປວິສຕິ, ທຫເຣຫິ ກາຍກີຬນໍ ກໂຣຕີຕິ ເອວມາທິ.

ຈຕຸຏ຺ຐານໍ ວຈີປາຄພ຺ຠິຍໍ (ມຫານິ. ໘໗) ນາມ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລອນ຺ຕຣຆເຣສຸ ອປ຺ປຕິຣູປວາຈານິຈ຺ຉາຣຓໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຕຖາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຄເຓ ວຸຑ຺ຒຕເຣ ປຸຄ຺ຄເລ ຈ, ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສຫິ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວຸຑ຺ຒຕຣໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ອນ຺ຕຣຆເຣ ປນ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມ ກິໍ ອຕ຺ຖິ, ກິໍ ຍາຄຸ ອຸທາຫຸ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ, ກິໍ ເມ ທສ຺ສສິ, ກິໍ ອຊ຺ຊ ຂາທິສ຺ສາມິ, ກິໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ກິໍ ປິວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວມາທິໍ ຠາສຕິ.

ອເນກຏ຺ຐານໍ ມໂນປາຄພ຺ຠິຍໍ (ມຫານິ. ໘໗) ນາມ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ກາຍວາຈາຫິ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ມນສາ ເອວ ກາມວິຕກ຺ກາທິນານປ຺ປກາຣໍ ອປ຺ປຕິຣູປວິຕກ຺ກນໍ.

ກຸເລສ຺ວນນຸຄິທ຺ໂຘຕິ ຍານິ ຕານິ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ເຕສຸ ປຈ຺ຈຍຕຓ຺ຫາຍ ວາ ອນນຸໂລມິກຄິຫິສໍສຄ຺ຄວເສນ ວາ ອນນຸຄິທ຺ໂຘ, ນ ສຫໂສກີ, ນ ສຫນນ຺ທີ, ນ ສຸຂິເຕສຸ ສຸຂິໂຕ, ນ ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ທຸກ຺ຂິໂຕ, ນ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ອຕ຺ຕນາ ວາ ອຸຍ຺ໂຍຄມາປຊ຺ຊິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິສ຺ສາຍ ຈ ຄາຖາຍ ຍໍ ‘‘ສຸວໂຈ ຈສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາຕິ ວຈນໍ, ຕໍ ສພ຺ພປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຕຸສ຺ສໂກ ຈ ອສ຺ສ, ສຸຠໂຣ ຈ ອສ຺ສາຕິ ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕຕິຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໓. ເອວໍ ຠຄວາ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ວິຫຣິຕຸກາມສ຺ສ ຕທຘິຄມາຍ ວາ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ວິເສສໂຕ ອາຣຎ຺ຎກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕທຸຕ຺ຕຣິປິ ກຣຓີຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອິທານິ ອກຣຓີຍມ຺ປິ ອາຈິກ຺ຂິຕຸກາໂມ ‘‘ນ ຈ ຂຸທ຺ທມາຈເຣ ກິຎ຺ຈິ, ເຍນ ວິຎ຺ຎູ ປເຣ ອຸປວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ອຸປຑ຺ຒຄາຖມາຫ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອວມິມໍ ກຣຓີຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍໍ ຕໍ ກາຍວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຂຸທ຺ທໍ ລາມກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ນ ຈ ຂຸທ຺ທໍ ສມາຈເຣ, ອສມາຈຣນ຺ໂຕ ຈ ນ ເກວລໍ ໂອຬາຣິກໍ, ກິນ຺ຕຸ ກິຎ຺ຈິ ນ ສມາຈເຣ, ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຓຸມຕ຺ຕກມ຺ປິ ນ ສມາຈເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໂຕ ຕສ຺ສ ສມາຈາເຣ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກເມວາທີນວໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຍນ ວິຎ຺ຎູ ປເຣ ອຸປວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ອວິຎ຺ຎູ ປເຣ ອປ຺ປມາຓໍ. ເຕ ຫິ ອນວຊ຺ຊໍ ວາ ສາວຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ ວາ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ວິຎ຺ຎູ ເອວ ປນ ປມາຓໍ. ເຕ ຫິ ອນຸວິຈ຺ຈ ປຣິໂຍຄາເຫຕ຺ວາ ອວຓ຺ຓາຣຫສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ, ວຓ຺ຓາຣຫສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຎ຺ຎູ ປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມາຫິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍາຫິ ຄາຖາຫິ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ວິຫຣິຕຸກາມສ຺ສ ຕທຘິຄມາຍ ວາ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ວິເສສໂຕ ອາຣຎ຺ຎກສ຺ສ, ອາຣຎ຺ຎກສີເສນ ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫຣິຕຸກາມານໍ ກຣຓີຍາກຣຓີຍເຠທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານູປຈາຣໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕສ຺ສ ເທວຕາຠຍສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ສຸຂິໂນວ ເຂມິໂນ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເມຕ຺ຕກຖໍ ກເຖຕຸມາຣທ຺ໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຂິໂນຕິ ສຸຂສມ຺ປນ຺ນາ. ເຂມິໂນຕິ ເຂມວນ຺ໂຕ, ອຠຍາ ນິຣຸປທ຺ທວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ເພຕິ ອນວເສສາ. ສຕ຺ຕາຕິ ປາຓິໂນ. ສຸຂິຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຂິຕຈິຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຍິເກນ ສຸເຂນ ສຸຂິໂນ, ມານເສນ ສຸຂິຕຕ຺ຕາ, ຕທຸຠເຍນາປິ ສພ຺ພຠຍຸປທ຺ທວວິຄເມນ ວາ ເຂມິໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ? ເມຕ຺ຕາຠາວນາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເອວຎ຺ຫິ ເມຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສຸຂິໂນ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວາ, ‘‘ເຂມິໂນ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວາ, ‘‘ສຸຂິຕຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວາ.

ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໔. ເອວໍ ຍາວ ອຸປຈາຣໂຕ ອປ຺ປນາໂກຏິ, ຕາວ ສງ຺ເຂເປນ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ເກຈີ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ປຣິຈິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອາທິເກເນວ ເອກຕ຺ເຕ ສຓ຺ຐາຕິ ອາຣມ຺ມຓປ຺ປເຠທໍ ປນ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ກເມນ ສຓ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕສຖາວຣາທິທຸກຕິກປ຺ປເຠເທ ອາຣມ຺ມເຓ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສຓ຺ຐານຕ຺ຖມ຺ປິ ‘‘ເຍ ເກຈີ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ຍສ຺ສ ຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຠູຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍສ຺ສ ຍໍ ວິຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐາເປຕຸກາໂມ ຕສຖາວຣາທິທຸກຕິກາຣມ຺ມຓເຠທທີປກໍ ‘‘ເຍ ເກຈີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ.

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຕສຖາວຣທຸກໍ ທິຏ຺ຐາທິຏ຺ຐທຸກໍ ທູຣສນ຺ຕິກທຸກໍ ຠູຕສມ຺ຠເວສິທຸກນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທຸເກ, ທີຆາທີຫິ ຈ ຉຫິ ປເທຫິ ມຊ຺ຌິມປທສ຺ສ ຕີສຸ ອຓຸກປທສ຺ສ ຈ ທ຺ວີສຸ ຕິເກສຸ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ທີຆຣສ຺ສມຊ຺ຌິມຕິກໍ ມຫນ຺ຕາຓຸກມຊ຺ຌິມຕິກໍ ຖູລາຓຸກມຊ຺ຌິມຕິກນ຺ຕິ ຕໂຍ ຕິເກ ຈ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ເກຈີຕິ ອນວເສສວຈນໍ. ປາຓາ ເອວ ຠູຕາ ປາຓຠູຕາ. ອຖ ວາ ປາຓນ຺ຕີຕິ ປາຓາ, ເອເຕນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ປຎ຺ຈໂວກາຣສຕ຺ເຕ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠວນ຺ຕີຕິ ຠູຕາ, ເອເຕນ ເອກໂວກາຣຈຕຸໂວກາຣສຕ຺ເຕ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຖີຕິ ສນ຺ຕິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ເອວໍ ‘‘ເຍ ເກຈິ ປາຓຠູຕຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ທຸກຕິເກຫິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ເອກໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຕສາ ວາ ຖາວຣາ ວ ນວເສສາຕິ ອິມິນາ ທຸເກນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕສນ຺ຕີຕິ ຕສາ, ສຕຓ຺ຫານໍ ສຠຍານຎ຺ເຈຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ຖາວຣາ, ປຫີນຕຓ຺ຫາຠຍານໍ ອຣຫຕໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ອວເສສນ຺ຕິ ອນວເສສາ, ສພ຺ເພປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຎ຺ຈ ທຸຕິຍຄາຖາຍ ອນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພທຸກຕິເກຫິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ‘‘ເຍ ເກຈິ ປາຓຠູຕຕ຺ຖິ ຕສາ ວາ ຖາວຣາ ວາ ອນວເສສາ, ອິເມປິ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕຸ ສຸຂິຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຍາວ ຠູຕາ ວາ ສມ຺ຠເວສີ ວາ, ອິເມປິ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕຸ ສຸຂິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ອິທານິ ທີຆຣສ຺ສມຊ຺ຌິມາທິຕິກຕ຺ຕຍທີປເກສຸ ທີຆາ ວາຕິອາທີສຸ ຉສຸ ປເທສຸ ທີຆາຕິ ທີຆຕ຺ຕຠາວາ ນາຄມຈ຺ຉໂຄຘາທໂຍ. ອເນກພ຺ຍາມສຕປ຺ປມາຓາປິ ຫິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ນາຄານໍ ອຕ຺ຕຠາວາ ອເນກໂຍຊນປ຺ປມາຓາ ຈ ມຈ຺ຉໂຄຘາທີນໍ ອຕ຺ຕຠາວາ ໂຫນ຺ຕິ. ມຫນ຺ຕາຕິ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕຠາວາ ຊເລ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປາທໂຍ, ຖເລ ຫຕ຺ຖິນາຄາທໂຍ, ອມນຸສ຺ເສສຸ ທານວາທໂຍ. ອາຫ ຈ ‘‘ຣາຫຸຄ຺ຄໍ ອຕ຺ຕຠາວີນ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໕). ຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອຸພ຺ເພເຘນ ຈຕ຺ຕາຣິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ອຏ຺ຐ ຈ ໂຍຊນສຕານິ, ພາຫູ ທ຺ວາທສໂຍຊນສຕປຣິມາຓາ, ປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ ຠມຸກນ຺ຕຣໍ, ຕຖາ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣິກາ, ຫຕ຺ຖຕລານິ ທ຺ເວ ໂຍຊນສຕານີຕິ. ມຊ຺ຌິມາຕິ ອສ຺ສໂຄຓມຫິໍສສູກຣາທີນໍ ອຕ຺ຕຠາວາ. ຣສ຺ສກາຕິ ຕາສຸ ຕາສຸ ຊາຕີສຸ ວາມນາທໂຍ ທີຆມຊ຺ຌິເມຫິ ໂອມກປ຺ປມາຓາ ສຕ຺ຕາ. ອຓຸກາຕິ ມໍສຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອໂຄຈຣາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວິສຍາ ອຸທກາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຸຂຸມຕ຺ຕຠາວາ ສຕ຺ຕາ ອູກາທໂຍ ວາ. ອປິຈ ເຍ ຕາສຸ ຕາສຸ ຊາຕີສຸ ມຫນ຺ຕມຊ຺ຌິເມຫິ ຖູລມຊ຺ຌິເມຫິ ຈ ໂອມກປ຺ປມາຓາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ອຓຸກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຖູລາຕິ ປຣິມຓ຺ຑລຕ຺ຕຠາວາ ສິປ຺ປິກສມ຺ພຸກາທໂຍ ສຕ຺ຕາ.

ປຎ຺ຈມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໕. ເອວໍ ຕີຫິ ຕິເກຫິ ອນວເສສໂຕ ສຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ທິຏ຺ຐາ ວາ ເຍ ວ ອທິຏ຺ຐາ’’ຕິອາທີຫິ ຕີຫິ ທຸເກຫິປິ ເຕ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐາຕິ ເຍ ອຕ຺ຕໂນ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປາຖມາຄຕວເສນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ. ອທິຏ຺ຐາຕິ ເຍ ປຣສມຸທ຺ທປຣເສລປຣຈກ຺ກວາຬາທີສຸ ຐິຕາ. ‘‘ເຍ ວາ ທູເຣ ວສນ຺ຕິ ອວິທູເຣ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ທຸເກນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ທູເຣ ຈ ອວິທູເຣ ຈ ວສນ຺ເຕ ສຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕິ, ເຕ ອປທທ຺ວິປທວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຕໂນ ຫິ ກາເຍ ວສນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ອວິທູເຣ, ພຫິກາເຍ ວສນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ທູເຣ. ຕຖາ ອນ຺ໂຕອຸປຈາເຣ ວສນ຺ຕາ ອວິທູເຣ, ພຫິອຸປຈາເຣ ວສນ຺ຕາ ທູເຣ. ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາເຣ ຄາເມ ຊນປເທ ທີເປ ຈກ຺ກວາເຬ ວສນ຺ຕາ ອວິທູເຣ, ປຣຈກ຺ກວາເຬ ວສນ຺ຕາ ທູເຣ ວສນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ຠູຕາຕິ ຊາຕາ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຍ ຠູຕາ ເອວ, ນ ປຸນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຂີຓາສວານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສມ຺ຠວເມສນ຺ຕີຕິ ສມ຺ຠເວສີ. ອປ຺ປຫີນຠວສໍໂຍຊນຕ຺ຕາ ອາຍຕິມ຺ປິ ສມ຺ຠວໍ ເອສນ຺ຕານໍ ເສຂປຸຖຸຊ຺ຊນານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຖ ວາ ຈຕູສຸ ໂຍນີສຸ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊາ ສຕ຺ຕາ ຍາວ ອຓ຺ຑໂກສໍ ວຕ຺ຖິໂກສຎ຺ຈ ນ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ຕາວ ສມ຺ຠເວສີ ນາມ, ອຓ຺ຑໂກສໍ ວຕ຺ຖິໂກສຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຠູຕາ ນາມ. ສໍເສທຊາ ໂອປປາຕິກາ ຈ ປຐມຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ສມ຺ຠເວສີ ນາມ, ທຸຕິຍຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓໂຕ ປຠຸຕິ ຠູຕາ ນາມ. ເຍນ ວາ ອິຣິຍາປເຖນ ຊາຍນ຺ຕິ, ຍາວ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕາວ ສມ຺ຠເວສີ ນາມ, ຕໂຕ ປຣໍ ຠູຕາຕິ.

ຉຏ຺ຐຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໖. ເອວໍ ຠຄວາ ‘‘ສຸຂິໂນ ວາ’’ຕິອາທີຫິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍາຫິ ຄາຖາຫິ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຫິຕສຸຂາຄມປຕ຺ຖນາວເສນ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຫິຕທຸກ຺ຂານາຄມປຕ຺ຖນາວເສນາປິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ປໂຣ ປຣໍ ນິກຸພ຺ເພຖາ’’ຕິ. ເອສ ໂປຣາໂຓ ປາໂຐ, ອິທານິ ປນ ‘‘ປຣໍ ຫີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ອຍໍ ນ ໂສຠໂນ.

ຕຕ຺ຖ ປໂຣຕິ ປຣຊໂນ. ປຣນ຺ຕິ ປຣຊນໍ. ນ ນິກຸພ຺ເພຖາຕິ ນ ວຎ຺ເຈຍ຺ຍ. ນາຕິມຎ຺ເຎຖາຕິ ນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ກຕ຺ຖຈິ ໂອກາເສ, ຄາເມ ວາ ຄາມເຂຕ຺ເຕ ວາ ຎາຕິມຊ຺ເຌ ວາ ປູຄມຊ຺ເຌ ວາຕິອາທິ. ນນ຺ຕິ ເອຕໍ. ກຎ຺ຈີຕິ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ຂຕ຺ຕິຍໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ຄຫຏ຺ຐໍ ວາ ປພ຺ພຊິຕໍ ວາ ສຸຂິຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂິຕໍ ວາຕິອາທິ. ພ຺ຍາໂຣສນາ ປຏິຆສຎ຺ຎາຕິ ກາຍວຈີວິກາເຣຫິ ພ຺ຍາໂຣສນາຍ ຈ ມໂນວິກາເຣນ ປຏິຆສຎ຺ຎາຍ ຈ. ‘‘ພ຺ຍາໂຣສນາຍ ປຏິຆສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ພ຺ຍາໂຣສນາ ປຏິຆສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ‘‘ສມ຺ມທຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຍຖາ ຈ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາຍ ອນຸປຸພ຺ພກິຣິຍາຍ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປທາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາ ອນຸປຸພ຺ພກິຣິຍາ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປທາ’’ຕິ. ນາຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ທຸກ຺ຂມິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ທຸກ຺ຂໍ ນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ນ ເກວລໍ ‘‘ສຸຂິໂນ ວາ ເຂມິໂນ ວາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິມນສິກາຣວເສເນວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຍ຺ຍ, ກິນ຺ຕຸ ‘‘ອໂຫວຕ ໂຍ ໂກຈິ ປຣປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ປຣປຸຄ຺ຄລໍ ວຎ຺ຈນາທີຫິ ນິກຕີຫິ ນ ນິກຸພ຺ເພຖ, ຊາຕິອາທີຫິ ຈ ນວຫິ ມານວຕ຺ຖູຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປເທເສ ກຎ຺ຈິ ປຣປຸຄ຺ຄລໍ ນາຕິມຎ຺ເຎຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ພ຺ຍາໂຣສນາຍ ວາ ປຏິຆສຎ຺ຎາຍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ຠາເວຍ຺ຍາຕິ.

ສຕ຺ຕມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໗. ເອວໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂານາຄມປຕ຺ຖນາວເສນ ອຕ຺ຖໂຕ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມາຕາ ຍຖາ ນິຍໍປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ມາຕາ ນິຍໍ ປຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນິ ຊາຕໍ ໂອຣສໍ ປຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ເອກປຸຕ຺ຕເມວ ອາຍຸສາ ອນຸຣກ຺ເຂ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາຄມປ຺ປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸມ຺ປິ ຈຊິຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸຣກ຺ເຂ, ເອວມ຺ປິ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ອິທໍ ເມຕ຺ຕາຂ຺ຍໍ ມານສໍ ຠາວເຍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊນເຍ ວຑ຺ຒເຍ, ຕຎ຺ຈ ອປຣິມາຓສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ວາ ສຕ຺ເຕ ອນວເສສຜຣຓວເສນ ອປຣິມາຓໍ ຠາວເຍຕິ.

ອຏ຺ຐມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໘. ເອວໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ວຑ຺ຒນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເມຕ຺ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໂລກສ຺ມີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມິຊ຺ຊຕິ ຕາຍຕິ ຈາຕິ ມິຕ຺ໂຕ, ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕາຍ ສິນິຍ຺ຫຕິ, ອຫິຕາຄມໂຕ ຣກ຺ຂຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຕ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໂລກສ຺ມີຕິ ອນວເສເສ ສຕ຺ຕໂລເກ. ມນສິ ຠວນ຺ຕິ ມານສໍ. ຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠາວເຍຕິ ວຑ຺ຒເຍ. ນ ອສ຺ສ ປຣິມາຓນ຺ຕິ ອປຣິມາຓໍ, ອປ຺ປມາຓສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸປຣິ, ເຕນ ອຣູປຠວໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອໂຘຕິ ເຫຏ຺ຐາ, ເຕນ ກາມຠວໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕິຣິຍນ຺ຕິ ເວມຊ຺ຌໍ, ເຕນ ຣູປຠວໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອສມ຺ພາຘນ຺ຕິ ສມ຺ພາຘວິຣຫິຕໍ, ຠິນ຺ນສີມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສີມາ ນາມ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເວຣນ຺ຕິ ເວຣວິຣຫິຕໍ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາປິ ເວຣເຈຕນາປາຕຸຠາວວິຣຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສປຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຄຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໍ. ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ອມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ນາສ຺ສ ໂກຈິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ເຕນສ຺ສ ຕໍ ມານສໍ ວິຄຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຕ຺ຕາ ອສປຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິຍາຍວຈນຎ຺ຫິ ເອຕໍ, ຍທິທໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ສປຕ຺ໂຕຕິ. ອຍໍ ອນຸປທໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖທີປນາ – ຍທິທໍ ‘‘ເອວມ຺ປິ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ມານສໍ ຠາວເຍ ອປຣິມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ເຈຕໍ ອປຣິມາຓໍ ເມຕ຺ຕໍ ມານສໍ ສພ຺ພໂລກສ຺ມິໍ ຠາວເຍ ວຑ຺ຒເຍ, ວຸຑ຺ຒິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ຄມເຍ ປາປເຍ. ກຖໍ? ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ, ອຸທ຺ຘໍ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ, ອໂຘ ຍາວ ອວີຈິໂຕ, ຕິຣິຍໍ ຍາວ ອວເສສທິສາ. ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອາຣຸປ຺ປໍ, ອໂຘ ກາມຘາຕຸໍ, ຕິຣິຍໍ ຣູປຘາຕຸໍ ອນວເສສໍ ຜຣນ຺ໂຕ. ເອວໍ ຠາເວນ຺ໂຕປິ ຈ ຕໍ ຍຖາ ອສມ຺ພາຘໍ ອເວຣໍ ອສປຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສມ຺ພາຘເວຣສປຕ຺ຕານໍ ອຠາວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠາວເຍ. ຍໍ ວາ ຕໍ ຠາວນາສມ຺ປທໍ ປຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂອກາສໂລກວເສນ ອສມ຺ພາຘໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຸ ອາຆາຕປ຺ປຏິວິນຍເນນ ອເວຣໍ, ອຕ຺ຕນິ ຈ ປເຣສໍ ອາຆາຕວິນຍເນນ ອສປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ອສມ຺ພາຘມເວຣມສປຕ຺ຕໍ ອປຣິມາຓໍ ເມຕ຺ຕໍ ມານສໍ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຕິຣິຍຎ຺ຈາຕິ ຕິວິຘປຣິຈ຺ເຉເທ ສພ຺ພໂລກສ຺ມິໍ ຠາວເຍ ວຑ຺ຒເຍຕິ.

ນວມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໙. ເອວໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ວຑ຺ຒນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອິຣິຍາປຖນິຍມາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕິຏ຺ຐໍ ຈຣໍ…ເປ… ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອວເມຕໍ ເມຕ຺ຕໍ ມານສໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ໂສ ‘‘ນິສີທຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອິຣິຍາປຖນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕຣອິຣິຍາປຖພາຘນວິໂນທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣໍ ວາ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ສຍາໂນ ວາ ຍາວຕາ ວິຄຕມິທ຺ໂຘ ອສ຺ສ, ອຖ ເອຕໍ ເມຕ຺ຕາຌານສຕິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ.

ອຖ ວາ ເອວໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ວຑ຺ຒນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວສີຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕິຏ຺ຐໍ ຈຣ’’ນ຺ຕິ. ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫິ ຕິຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣໍ ວາ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ສຍາໂນ ວາ ຍາວຕາ ອິຣິຍາປເຖນ ເອຕໍ ເມຕ຺ຕາຌານສຕິໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອຖ ວາ ຕິຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣໍ ວາ…ເປ… ສຍາໂນ ວາຕິ ນ ຕສ຺ສ ຐານາທີນິ ອນ຺ຕຣາຍກຣານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອປິຈ ໂຂ ຍາວຕາ ເອຕໍ ເມຕ຺ຕາຌານສຕິໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕາວຕາ ວິຄຕມິທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຏ຺ຐໍ ຈຣໍ ນິສິນ຺ໂນ ວ, ສຍາໂນ ຍາວຕາສ຺ສ ວິຕມິທ຺ໂຘ. ເອຕໍ ສຕິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍໍ ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໂລກສ຺ມິ, ມານສໍ ຠາວເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຖາ ຠາເວຍ຺ຍ, ຍຖາ ຐານາທີສຸ ຍາວຕາ ອິຣິຍາປເຖນ ຐານາທີນິ ວາ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຍາວຕາ ເອຕໍ ເມຕ຺ຕາຌານສຕິໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ຕາວຕາ ວິຄຕມິທ຺ໂຘວ ຫຸຕ຺ວາ ເອຕໍ ສຕິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ.

ເອວໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ວສີຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕໍ ສຕິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ເມຕ຺ຕາວິຫາເຣ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ວິຫາຣໍ ຖຸນນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມເມຕໍ ວິຫາຣມິຘມາຫູ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ສຸຂິໂນ ວາ ເຂມິໂນ ວາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິ ກຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ເອຕໍ ສຕິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຓ຺ຓິໂຕ ເມຕ຺ຕາວິຫາໂຣ. ເອຕໍ ຈຕູສຸ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍອິຣິຍາປຖວິຫາເຣສຸ ນິທ຺ໂທສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນປິ ປເຣສມ຺ປິ ອຕ຺ຖກຣຕ຺ຕາ ຈ ອິຘ ອຣິຍສ຺ສ ຘມ຺ມວິນເຍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣມາຫຸ ເສຏ຺ຐວິຫາຣມາຫູຕິ, ຍໂຕ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ ຕິຏ຺ຐໍ ຈຣໍ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ສຍາໂນ ວາ ຍາວຕາສ຺ສ ວິຄຕມິທ຺ໂຘ, ເອຕໍ ສຕິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ.

ທສມຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐. ເອວໍ ຠຄວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເມຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຍາ ອາສນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐິຄຫນນິເສຘນມຸເຂນ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕເທວ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຣິຍຠູມິປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ອນຸປຄ຺ຄມ຺ມາ’’ຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ເທສນໍ ສມາເປສິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມເມຕໍ ວິຫາຣມິຘມາຫູ’’ຕິ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ເມຕ຺ຕາຌານວິຫາໂຣ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ເຍ ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທໂຍ ຘມ຺ມາ, ເຕ ເຕສຎ຺ຈ ວຕ຺ຖາທິອນຸສາເຣນ ຣູປຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິມິນາ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທນ ‘‘ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ໂຊຍໍ, ນຍິຘ ສຕ຺ຕູປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມຫານິ. ໑໘໖) ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ອນຸປຄ຺ຄມ຺ມ ອນຸປຸພ຺ເພນ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີເລນ ສີລວາ ຫຸຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີລສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕເນວ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຎ຺ຎິເຕນ ທສ຺ສເນນ ສມ຺ປນ຺ໂນ, ຕໂຕ ປຣໍ ໂຍປາຍໍ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ເຄໂຘ ກິເລສກາໂມ ອປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ສກທາຄາມິອນາຄາມິມຄ຺ເຄຫິ ຕນຸຠາເວນ ອນວເສສປ຺ປຫາເນນ ຈ ກາເມສຸ ເຄຘໍ ວິເນຍ຺ຍ ວິນຍິຕ຺ວາ ວູປສເມຕ຺ວາ ນ ຫິ ຊາຕຸ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍໍ ປຸນ ເຣຕິ ເອກໍເສເນວ ປຸນ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍໍ ນ ເອຕິ. ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕີຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ເທສນໍ ສມາເປຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ວນສຓ຺ເຑ ວິຫຣຖ, ອິມຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ມາສສ຺ສ ອຏ຺ຐສຸ ຘມ຺ມສ຺ສວນທິວເສສຸ ຆຓ຺ຑິໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ອຸສ຺ສາເຣຖ, ຘມ຺ມກຖໍ ກໂຣຖ ສາກຈ຺ຉຖ ອນຸໂມທຖ, ອິທເມວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາເສວຖ ຠາເວຖ ພຫຸລີກໂຣຖ, ເຕປິ ໂວ ອມນຸສ຺ສາ ຕໍ ເຠຣວາຣມ຺ມຓໍ ນ ທສ຺ເສສ຺ສນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອຕ຺ຖກາມາ ຫິຕກາມາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອກໍສຸ. ເທວຕາໂຍ ຈ ‘‘ຠທນ຺ຕາ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖກາມາ ຫິຕກາມາ’’ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຍເມວ ເສນາສນໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ປຏິຍາເທນ຺ຕິ, ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ປາທປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫນ຺ຕິ. ເຕປິ ຠິກ຺ຂູ ຕເມວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຕເມວ ຈ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນ຺ໂຕເຕມາເສ ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓໍ ປວາເຣສຸນ຺ຕິ.

ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຖກຸສເລນ ຕຖາຄເຕນ,

ຘມ຺ມິສ຺ສເຣນ ກຖິຕໍ ກຣຓີຍມຕ຺ຖໍ;

ກຕ຺ວານຸຠຸຍ຺ຍ ປຣມໍ ຫທຍສ຺ສ ສນ຺ຕິໍ,

ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມນ຺ຕິ ສມຕ຺ຕປຎ຺ຎາ.

ຕສ຺ມາ ຫິ ຕໍ ອມຕມພ຺ຠຸຕມຣິຍກນ຺ຕໍ,

ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ວິຫຣິຕຸກາໂມ;

ວິຎ຺ຎູ ຊໂນ ວິມລສີລສມາຘິປຎ຺ຎາ-

ເຠທໍ ກເຣຍ຺ຍ ສຕຕໍ ກຣຓີຍມຕ຺ຖນ຺ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກປາຐ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນກຖາ

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຸຕ຺ຕມໍ ວນ຺ທເນຍ຺ຍານໍ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ;

ຂຸທ຺ທການໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເກສຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຣຓສິກ຺ຂາປທທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກຸມາຣປຎ຺ຫມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕຣຕນສຸຕ຺ຕຕິໂຣກຸຏ຺ຏນິຘິກຓ຺ຑເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວເສນ ນວປ຺ປເຠທສ຺ສ ຂຸທ຺ທກປາຐສ຺ສ ຕາວ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາ ໂຫຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ອິມໍ ຂຸທ຺ທກປາຐສ຺ສ, ກໂຣນ຺ເຕນຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ;

ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິກາເມນ, ຍໍ ປຕ຺ຕໍ ກຸສລໍ ມຍາ.

ຕສ຺ສານຸຠາວໂຕ ຂິປ຺ປໍ, ຘມ຺ເມ ອຣິຍປ຺ປເວທິເຕ;

ວຸທ຺ຘິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ, ປາປຸຓາຕຸ ອຍໍ ຊໂນ’’ຕິ.

ປຣມວິສຸທ຺ຘສທ຺ຘາພຸທ຺ຘິວີຣິຍຄຸຓປ຺ປຏິມຓ຺ຑິເຕນ ສີລາຈາຣຊ຺ຊວມທ຺ທວາທິຄຸຓສມຸທຍສມຸທິເຕນ ສກສມຍສມຍນ຺ຕຣຄຫນຊ຺ໂຌຄາຫຓສມຕ຺ເຖນ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສມນ຺ນາຄເຕນ ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມປ຺ປເຠເທ ສາຏ຺ຐກເຖ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓປ຺ປຠາເວນ ຉມຫາເວຍ຺ຍາກຣເຓນຉມຫາເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຊນິຕສຸຂວິນິຄ຺ຄຕມຘຸໂຣທາຣວຈນລາວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕນ ຍຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕວາທິນາ ວາທີວເຣນ ມຫາກວິນາ ຉຬຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທາທິປ຺ປເຠທຄຸຓປ຺ປຏິມຓ຺ຑິເຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕພຸທ຺ຘີນໍ ເຖຣວໍສປ຺ປທີປານໍ ເຖຣານໍ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວໍສາລງ຺ກາຣຠູເຕນ ວິປຸລວິສຸທ຺ຘພຸທ຺ຘິນາ ພຸທ຺ຘໂຆໂສຕິ ຄຣູຫິ ຄຫິຕນາມເຘຍ຺ເຍນ ເຖເຣນ ກຕາ ອຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາ ນາມ ຂຸທ຺ທກປາຐວຓ຺ຓນາ –

ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ ໂລກສ຺ມິໍ, ໂລກນິຕ຺ຖຣເຓສິນໍ;

ທສ຺ເສນ຺ຕີ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ, ນຍໍ ສີລາທິສຸທ຺ຘິຍາ.

ຍາວ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນາມມ຺ປິ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕາທິໂນ;

ໂລກມ຺ຫິ ໂລກເຊຏ຺ຐສ຺ສ, ປວຕ຺ຕຕິ ມເຫສິໂນຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ຂຸທ຺ທກປາຐວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.