📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ຘມ຺ມປທ-ອຏ຺ຐກຖາ

(ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

໑.

ມຫາໂມຫຕໂມນທ຺ເຘ, ໂລເກ ໂລກນ຺ຕທສ຺ສິນາ;

ເຍນ ສທ຺ຘມ຺ມປຊ຺ໂຊໂຕ, ຊາລິໂຕ ຊລິຕິທ຺ຘິນາ.

໒.

ຕສ຺ສ ປາເທ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ, ສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສິຣີມໂຕ;

ສທ຺ຘມ຺ມຎ຺ຈສ຺ສ ປູເຊຕ຺ວາ, ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈຎ຺ຊລິໍ.

໓.

ຕໍ ຕໍ ກາຣຓມາຄມ຺ມ, ຘມ຺ມາຘມ຺ເມສຸ ໂກວິໂທ;

ສມ຺ປຕ຺ຕສທ຺ຘມ຺ມປໂທ, ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມປທໍ ສຸຠໍ.

໔.

ເທເສສິ ກຣຸຓາເວຄ-ສມຸສ຺ສາຫິຕມານໂສ;

ຍໍ ເວ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ປີຕິປາໂມຊ຺ຊວຑ຺ຒນໍ.

໕.

ປຣມ຺ປຣາຠຕາ ຕສ຺ສ, ນິປຸຓາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ;

ຍາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປມ຺ຫິ, ທີປຠາສາຍ ສຓ຺ຐິຕາ.

໖.

ນ ສາຘຍຕິ ເສສານໍ, ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສມ຺ປທໍ;

ອປ຺ເປວ ນາມ ສາເຘຍ຺ຍ, ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ສາ ຫິຕໍ.

໗.

ອິຕິ ອາສີສມາເນນ, ທນ຺ເຕນ ສມຈາຣິນາ;

ກຸມາຣກສ຺ສເປນາຫໍ, ເຖເຣນ ຖິຣເຈຕສາ.

໘.

ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິກາເມນ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຠິຍາຈິໂຕ;

ຕໍ ຠາສໍ ອຕິວິຕ຺ຖາຣ-ຄຕຎ຺ຈ ວຈນກ຺ກມໍ.

໙.

ປຫາຍາໂຣປຍິຕ຺ວານ, ຕນ຺ຕິຠາສໍ ມໂນຣມໍ;

ຄາຖານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທໍ, ຍໍ ຕຕ຺ຖ ນ ວິຠາວິຕໍ.

໑໐.

ເກວລໍ ຕໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ, ເສສໍ ຕເມວ ອຕ຺ຖໂຕ;

ຠາສນ຺ຕເຣນ ຠາສິສ຺ສໍ, ອາວຫນ຺ໂຕ ວິຠາວິນໍ;

ມນໂສ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອຕ຺ຖຘມ຺ມູປນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ.

໑. ຍມກວຄ຺ໂຄ

໑. ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑.

‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ;

ມນສາ ເຈ ປທຸຏ຺ເຐນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ເວຕິ, ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທ’’ນ຺ຕິ. –

ອຍໍ ຘມ຺ມເທສນາ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕາຕິ? ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ກໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ? ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣໍ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ມຫາສຸວຓ຺ໂຓ ນາມ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອໂຫສິ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ ອປຸຕ຺ຕໂກ. ໂສ ເອກທິວສໍ ນ຺ຫານຕິຕ຺ຖໍ ນ຺ຫຕ຺ວາ ນຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມ຺ປນ຺ນປຕ຺ຕສາຂໍ ເອກໍ ວນປ຺ປຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມເຫສກ຺ຂາຍ ເທວຕາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ຘຊປຏາກໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ວນປ຺ປຕິໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ກຣິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ລເຠຍ຺ຍໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອຖສ຺ສ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຠຣິຍາຍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຣິຫາຣມທາສິ. ສາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕໍ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕນາ ປາລິຕໍ ວນປ຺ປຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປາໂລຕິ ນາມໍ ອກາສິ. ສາ ອປຣຠາເຄ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິ. ຕສ຺ສ ຈູຬປາໂລຕິ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ມຫາປາໂລຕິ ນາມໍ ອກາສິ. ເຕ ວຍປ຺ປຕ຺ເຕ ຆຣພນ຺ຘເນນ ພນ຺ຘິໍສຸ. ອປຣຠາເຄ ມາຕາປິຕໂຣ ກາລມກໍສຸ. ສພ຺ພມ຺ປິ ວິຠວໍ ອິຕເຣເຍວ ວິຈາຣິໍສຸ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ມຫາເສຏ຺ຐິນາ ຈຕຸປຓ຺ຓາສໂກຏິຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຣິເຕ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ວິຫຣຕິ ມຫາຊນໍ ສຄ຺ຄມຄ຺ເຄ ຈ ໂມກ຺ຂມຄ຺ເຄ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປຍມາໂນ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ມາຕິປກ຺ຂໂຕ ອສີຕິຍາ, ປິຕິປກ຺ຂໂຕ ອສີຕິຍາຕິ ທ຺ເວອສີຕິຎາຕິກຸລສຫສ຺ເສຫິ ກາຣິເຕ ນິຄ຺ໂຣຘມຫາວິຫາເຣ ເອກເມວ ວສ຺ສາວາສໍ ວສິ, ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ກາຣິເຕ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ເອກູນວີສຕິວສ຺ສານິ, ວິສາຂາຍ ສຕ຺ຕວີສຕິໂກຏິຘນປຣິຈ຺ຈາເຄນ ກາຣິເຕ ປຸພ຺ພາຣາເມ ຉພ຺ພສ຺ສານີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຸລານໍ ຄຸຓມຫຕ຺ຕຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສາວຕ຺ຖິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຎ຺ຈວີສຕິວສ຺ສານິ ວສ຺ສາວາສໍ ວສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ວິສາຂາປິ ມຫາອຸປາສິກາ ນິພທ຺ຘໍ ທິວສສ຺ສ ທ຺ເວ ວາເຣ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຈ ‘‘ທຫຣສາມເຓຣາ ໂນ ຫຕ຺ເຖ ໂອໂລເກສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ຖາ ນ ຄຕປຸພ຺ພາ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຏ຺ຐ ຈ ປານານິ. ນິເວສເນສຸ ປນ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ນິຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສນາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ນປານເຠສຊ຺ເຊສຸ ໂຍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຍຖິຈ຺ຉິຕເມວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕສຸ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ເອກທິວສມ຺ປິ ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຫໍ ນ ປຸຈ຺ຉິຕປຸພ຺ໂພ. ໂສ ກິຣ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ພຸທ຺ຘສຸຂຸມາໂລ ຂຕ຺ຕິຍສຸຂຸມາໂລ, ‘ພຫູປກາໂຣ ເມ, ຄຫປຕີ’ຕິ ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ກິລເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຣິ ອຘິມຕ຺ຕສິເນເຫນ ປຎ຺ຫໍ ນ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ນິສິນ຺ນມຕ຺ເຕເຍວ ‘‘ອຍໍ ເສຏ຺ຐິ ມໍ ອຣກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຣກ຺ຂຕິ. ອຫຎ຺ຫິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຫທຍມໍສໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ປາຓສມໍ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ປເຣສໍ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖເມວ ປູເຣສິໍ. ເອສ ມໍ ອຣກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ເອກໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ກເຖຕິເຍວ.

ຕທາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສຕ຺ຕ ມນຸສ຺ສໂກຏິໂຍ ວສນ຺ຕິ. ເຕສຸ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈໂກຏິມຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ ອຣິຍສາວກາ ຊາຕາ, ທ຺ເວໂກຏິມຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ເຕສຸ ອຣິຍສາວການໍ ທ຺ເວເຍວ ກິຈ຺ຈານິ ອເຫສຸໍ – ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ທານໍ ເທນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖາ ວຕ຺ຖເຠສຊ຺ຊປານກາທີນິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ມຫາປາໂລ ອຣິຍສາວເກ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ເຖ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຫາຊໂນ ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທິ.

ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ສຣຓສີລປພ຺ພຊ຺ຊາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ພິກຖໍ ກເຖສິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ທານກຖໍ, ສີລກຖໍ, ສຄ຺ຄກຖໍ, ກາມານໍ ອາທີນວໍ, ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປກາເສສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາປາໂລ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ວາ ຠາຕໂຣ ວາ ໂຠຄາ ວາ ນານຸຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສຣີຣມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ກິໍ ເມ ຆຣາວາເສນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ເຕ ໂກຈິ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໂກ ຎາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ເມ ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ – ‘‘ຕາຕ, ຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ສວິຎ຺ຎາຓກມ຺ປິ ອວິຎ຺ຎາຓກມ຺ປິ ຘນໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕວ ຠາໂຣ, ປຏິປຊ຺ຊາຫິ ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກເຖສິ ຠາຕິກ, ຕ຺ວໍ ເມ ມາຕຣິ ມຕາຍ ມາຕາ ວິຍ, ປິຕຣິ ມເຕ ປິຕາ ວິຍ ລທ຺ໂຘ, ເຄເຫ ເຕ ມຫາວິຠໂວ, ສກ຺ກາ ເຄຫໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ເຕເຫວ ປຸຎ຺ຎານິ ກາຕຸໍ, ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຆຣາວາເສ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ. ສຕ຺ຖາຣາ ຫິ ອຕິສຓ຺ຫສຸຂຸມໍ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ໂສ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ປູເຣຕຸໍ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ຠາຕິກ, ຕຣຸຓາເຍວ ຕາວຕ຺ຖ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ມຫລ຺ລກສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖປາທາປິ ອນສ຺ສວາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຎາຕກາ, ສ຺ວາຫໍ ຕວ ກຖໍ ນ ກໂຣມິ, ສມຓປຏິປຕ຺ຕິໍເຍວ ປູເຣສ຺ສາມິ’’.

‘‘ຊຣາຊຊ຺ຊຣິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖປາທາ ອນສ຺ສວາ;

ຍສ຺ສ ໂສ ວິຫຕຕ຺ຖາໂມ, ກຖໍ ຘມ຺ມໍ ຈຣິສ຺ສຕິ’’. –

ປພ຺ພຊິສ຺ສາເມວາຫໍ, ຕາຕາຕິ ຕສ຺ສ ວິຣວນ຺ຕສ຺ເສວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ລທ຺ຘປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປໂທ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ວສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກຕິ ຘຸຣານີ’’ຕິ? ‘‘ຄນ຺ຖຘຸຣໍ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣນ຺ຕິ ທ຺ເວເຍວ ຘຸຣານິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ກຕມໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ຄນ຺ຖຘຸຣໍ, ກຕມໍ ວິປສ຺ສນາຘຸຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎານຸຣູເປນ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ນິກາເຍ ສກລໍ ວາ ປນ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຘາຣຓໍ, ກຖນໍ, ວາຈນນ຺ຕິ ອິທໍ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ນາມ, ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິໂນ ປນ ປນ຺ຕເສນາສນາຠິຣຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາເວ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍວເສນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອິທໍ ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິໂຕ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປນ ປູເຣສ຺ສາມິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເມ ກເຖຖາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ.

ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສຫຄາມິໂນ ຠິກ຺ຂູ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ລຠິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວີສໂຍຊນສຕມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ມຫນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສປຣິວາໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ເນ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາວ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີເຕນາຫາເຣນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຸຫິໍ ອຍ຺ຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຓ຺ຑິຕາ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ວສ຺ສາວາສໍ ເສນາສນໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ ຠທນ຺ຕາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ອຍ຺ຍາ ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິຘ ວເສຍ຺ຍຸໍ, ມຍໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສີລານິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕປິ ‘‘ມຍໍ ອິມານິ ກຸລານິ ນິສ຺ສາຍ ຠວນິສ຺ສຣຓໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຘິວາເສສຸໍ.

ມນຸສ຺ສາ ເຕສໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ເຕ ນິພທ຺ຘໍ ຕເມວ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕິ. ອຖ ເນ ເອໂກ ເວຊ຺ໂຊ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ພຫູນໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ອຜາສຸກມ຺ປິ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມຍ຺ຫໍ ກເຖຍ຺ຍາຖ, ເຠສຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວາເຣສິ. ເຖໂຣ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ເຕມາສໍ ກຕິຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ວີຕິນາເມສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ຈຕູຫິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນຕໍ, ອາວຸໂສ, ປຕິຣູປໍ, ນນຸ ອປ຺ປມຕ຺ເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ’’? ‘‘ມຍຎ຺ຫິ ຘຣມານກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ປມາເທນ ອາຣາເຘຕຸໍ, ກລ຺ຍາຓຊ຺ຌາສເຍນ ເຕ ໂວ ອາຣາເຘຕພ຺ພາ. ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ ສກເຄຫສທິສາ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຕີຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ວີຕິນາເມສ຺ສາມິ, ປິຏ຺ຐິໍ ນ ປສາເຣສ຺ສາມິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາ’’ຕິ.

ອຖ ເຖຣສ຺ສ ນິທ຺ທໍ ອໂນກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປຐມມາເສ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ມຊ຺ຌິມມາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອກ຺ຂິໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຉິທ຺ທຆຏໂຕ ອຸທກຘາຣາ ວິຍ ອກ຺ຂີຫິ ອສ຺ສຸຘາຣາ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ. ໂສ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ອາວຸໂສ, ຄຓ຺ຫຖ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີຫິ ອສ຺ສູນິ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອກ຺ຂີນິ ເມ, ອາວຸໂສ, ວາຕາ ວິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ເວຊ຺ເຊນ ປວາຣິຕມ຺ຫາ, ຕສ຺ສ ກເຖມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘາວຸໂສ’’ຕິ ເຕ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ກຖຍິໍສຸ. ໂສ ເຕລໍ ປຈິຕ຺ວາ ເປເສສິ. ເຖໂຣ ນາສາຍ ເຕລໍ ອາສິຎ຺ຈນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ນໂກວ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປາວິສິ. ເວຊ຺ໂຊ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍສ຺ສ ກິຣ ອກ຺ຂີນິ ວາໂຕ ວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ເຕລໍ ປຈິຕ຺ວາ ເປສິຕໍ, ນາສາຍ ໂວ ເຕລໍ ອາສິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກີທິສ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຣຸຊ຺ຊເຕວ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ເວຊ຺ໂຊ ‘‘ມຍາ ເອກວາເຣເນວ ວູປສມນສມຕ຺ຖໍ ເຕລໍ ປຫິຕໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂຣໂຄ ນ ວູປສນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນິສີທິຕ຺ວາ ໂວ ເຕລໍ ອາສິຕ຺ຕໍ, ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນປິ ນ ກເຖສິ. ໂສ ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ເຖຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຈງ຺ກມນນິສີທນຏ຺ຐານເມວ ທິສ຺ວາ ສຍນຏ຺ຐານໍ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນິສິນ຺ເນຫິ ໂວ ອາສິຕ຺ຕໍ, ນິປນ຺ເນຫີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ‘‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖ, ສມຓຘມ຺ໂມ ນາມ ສຣີຣໍ ຍາເປນ຺ເຕນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາສິຎ຺ຈຖາ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ ຕາວາວຸໂສ, ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເວຊ຺ຊໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຖຣສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ຖ ເນວ ຎາຕີ, ນ ສາໂລຫິຕາ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຍ຺ຍ? ກຣຊກາເຍນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ວເທຫິ ຕາວ, ອາວຸໂສ ປາລິຕ, ຕ຺ວໍ ກິໍ ອກ຺ຂີນິ ໂອໂລເກສ຺ສສິ, ອຸທາຫຸ ພຸທ຺ຘສາສນໍ? ອນມຕຄ຺ຄສ຺ມິຎ຺ຫິ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ຕວ ອກ຺ຂິກາຓສ຺ສ ຄຓນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອເນການິ ປນ ພຸທ຺ຘສຕານິ ພຸທ຺ຘສຫສ຺ສານິ ອຕີຕານິ. ເຕສຸ ເຕ ເອກພຸທ຺ໂຘປິ ນ ປຣິຈິຓ຺ໂຓ, ອິທານິ ອິມໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ຕໂຍ ມາເສ ນ ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ເຕມາສໍ ນິພທ຺ຘວີຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ຈກ຺ຂູນິ ນສ຺ສນ຺ຕຸ ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ວາ, ພຸທ຺ຘສາສນເມວ ຘາເຣຫິ, ມາ ຈກ຺ຂູນີ’’ຕິ ຠູຕກາຍໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ –

‘‘ຈກ຺ຂູນິ ຫາຍນ຺ຕຸ ມມາຍິຕານິ,

ໂສຕານິ ຫາຍນ຺ຕຸ ຕເຖວ ກາໂຍ;

ສພ຺ພມ຺ປິທໍ ຫາຍຕຸ ເທຫນິສ຺ສິຕໍ,

ກິໍ ກາຣຓາ ປາລິຕ ຕ຺ວໍ ປມຊ຺ຊສິ.

‘‘ຈກ຺ຂູນິ ຊີຣນ຺ຕຸ ມມາຍິຕານິ,

ໂສຕານິ ຊີຣນ຺ຕຸ ຕເຖວ ກາໂຍ;

ສພ຺ພມ຺ປິທໍ ຊີຣຕຸ ເທຫນິສ຺ສິຕໍ,

ກິໍ ກາຣຓາ ປາລິຕ ຕ຺ວໍ ປມຊ຺ຊສິ.

‘‘ຈກ຺ຂູນິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ມມາຍິຕານິ,

ໂສຕານິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ຕເຖວ ກາໂຍ;

ສພ຺ພມ຺ປິທໍ ຠິຊ຺ຊຕຸ ເທຫນິສ຺ສິຕໍ,

ກິໍ ກາຣຓາ ປາລິຕ ຕ຺ວໍ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕີຫິ ຄາຖາຫິ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໂກວ ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ເວຊ຺ໂຊ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ກີທິສໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຣຸຊ຺ຊເຕວ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ນິສີທິຕ຺ວາ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ກຕໍ, ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສິ. ອຖ ນໍ ເວຊ຺ໂຊ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ສປ຺ປາຍໍ ນ ກໂຣຖ, ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘ອສຸເກນ ເມ ເຕລໍ ປກ຺ກ’ນ຺ຕິ ມາ ວທິຕ຺ຖ, ອຫມ຺ປິ ‘ມຍາ ໂວ ເຕລໍ ປກ຺ກ’ນ຺ຕິ ນ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ເວຊ຺ເຊນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາໂຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕ຺ວໍ ເວຊ຺ເຊນາປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາໂຕສິ, ອິຣິຍາປຖໍ ມາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ ສມຓາຕິ.

‘‘ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຕິກິຈ຺ຉາຍ, ເວຊ຺ເຊນາປິ ວິວຊ຺ຊິໂຕ;

ນິຍໂຕ ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ, ກິໍ ປາລິຕ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ. –

ອິມາຍ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິ. ອຖສ຺ສ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ອກ຺ຂີນິ ເຈວ ກິເລສາ ຈ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ. ໂສ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ ອຣຫາ ຫຸຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທິ.

ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣກາໂລ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ກາໂລ, ອາວຸໂສ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອກ຺ຂີນິ ເມ, ອາວຸໂສ, ປຣິຫີນານີ’’ຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີນິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ຓເນຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ມຍໍ ໂວ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຖຣໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ເຖຣໍ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ໂຍ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ປິຓ຺ຑປາຕມາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ປຣິວຕ຺ຕມານາ ໂຣທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ໂວ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິພທ຺ຘໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣເມວ ເປເສນ຺ຕິ. ເຖໂຣປິ ອິຕເຣ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ນິຣນ຺ຕຣໍ ໂອວທຕິ. ເຕ ຕສ຺ໂສວາເທ ຐຕ຺ວາ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ປວາຣຓາຍ ສພ຺ເພວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ຈ ປນ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ເຖຣມາຫໍສຸ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ທຸພ຺ພໂລ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຈ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອຏວີ ອຕ຺ຖິ, ມຍິ ເອເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສພ຺ເພ ກິລມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂມ຺ປິ ລຠິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິເມ ປຸເຣຕຣເມວ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ເນ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ທຸພ຺ພໂລ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຈ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອຏວີ ອຕ຺ຖິ, ມຍິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສພ຺ເພ ກິລມິສ຺ສຖ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖ, ມຍໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ມາ ໂວ, ອາວຸໂສ, ເອວໍ ຣຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫໍ ກນິຏ຺ໂຐ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ອຖສ຺ສ ມມ ຈກ຺ຂູນໍ ປຣິຫີນຠາວໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາຖ, ໂສ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕິກໍ ກຎ຺ຈິເທວ ປຫິຓິສ຺ສຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ມມ ວຈເນນ ທສພລຎ຺ຈ ອສີຕິມຫາເຖເຣ ຈ ວນ຺ທຖາ’’ຕິ ເຕ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ເຕ ເຖຣໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ເຕ ທິສ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍານໍ ຄມນາກາໂຣ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ, ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ. ເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄມນຉນ຺ທເມວ ຎຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕປິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ອສີຕິມຫາເຖເຣ ຈ ເຖຣສ຺ສ ວຈເນນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຍຕ຺ຖ ເຖຣສ຺ສ ກນິຏ຺ໂຐ ວສຕິ, ຕໍ ວີຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ເຕ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ‘‘ຠາຕິກຕ຺ເຖໂຣ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ເຕສໍ ປາທມູເລ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິທານິ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເຖໂຣ ອິໂຕ ກສ຺ສຈິ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ຕສ຺ສ ຄຕກາເລ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ປາລິໂຕ ນາມ, ເອຕໍ ເປເສຖາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ເປເສຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມຄ຺ເຄ ປຣິປນ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ເປເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກຕ຺ວາ ເປເສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຈີວຣຄ຺ຄຫຓາທີນິ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ.

ໂສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕໍ ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ເອກໍ ມຫລ຺ລກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ຄາມໍ ນິສ຺ສາຍ ໂກຈິ ອາຣຎ຺ຎໂກ ວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ນາມ ຕຕ຺ຖ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ປາລິຕຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ມຄ຺ຄໍ ເມ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ. ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍມ຺ຫີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ເນສິ. ໂສ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ສມ຺ມາ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາຕຸລກຸຏຸມ຺ພິໂກ ເມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ເອຖ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອິມໍ ເມ ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄມນາກາໂຣ ໂວ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ນານປ຺ປກາເຣນ ຍາຈິຕ຺ວາ ອລຠນ຺ຕາ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ເຖຣໍ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຏວິຍໍ ກຏ຺ຐນຄຣໍ ນາມ ເຖເຣນ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວຸຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ຄາມໍ ສມ຺ປາປຸຓິ, ໂສ ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ຄີຕໍ ຄາຍິຕ຺ວາ ທາຣູນິ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິຍາ ເອກິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຄີຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ ວິຍ ຫິ ອຎ຺ໂຎ ສທ຺ໂທ ປຸຣິສານໍ ສກລສຣີຣໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກສທ຺ທມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒).

ສາມເຓໂຣ ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐຖ ຕາວ, ຠນ຺ເຕ, ກິຈ຺ຈໍ ເມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສີລວິປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທາເນວ ເອໂກ ຄີຕສທ຺ໂທ ສຸຍ຺ຍິຕ຺ຖ. ໂສ ຈ ໂຂ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ໂທ ຉິຊ຺ຊິ, ສາມເຓໂຣປິ ຈິຣາຍຕິ, ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສີລວິປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ປາໂປຊາໂຕສິ ສາມເຓຣາ’’ຕິ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ເຖເຣນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຏ຺ໂຐປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຕາທິເສນ ປາເປນ ມມ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ກາສາຍານິ ອປເນຕ຺ວາ ຄິຫິນິຍາເມນ ປຣິທຫິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ສາມເຓໂຣ, ອິທານິ ປນມ຺ຫິ ຄິຫີ ຊາໂຕ, ປພ຺ພຊນ຺ໂຕປິ ຈ ສ຺ວາຫໍ ນ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ມຄ຺ຄປຣິປນ຺ຖຠເຍນ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເອຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາວຸໂສ, ຄິຫິປາໂປປິ ສມຓປາໂປປິ ປາໂປເຍວ, ຕ຺ວໍ ສມຓຠາເວ ຐຕ຺ວາປິ ສີລມຕ຺ຕໍ ປູເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ນາມ ກລ຺ຍາຓໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຕາທິເສນ ປາເປນ ມມ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມນຸສ຺ສຸປທ຺ທໂວ ມຄ຺ໂຄ, ຕຸມ຺ເຫ ຈ ອນ຺ຘາ ອປຣິຓາຍກາ, ກຖໍ ອິຘ ວສິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ອຖ ນໍ ເຖໂຣ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ມາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິ, ອິເຘວ ເມ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສາປິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄມນໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ຫຕຈກ຺ຂຸສ຺ມິ, ກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມາຄໂຕ;

ເສຍ຺ຍມາໂນ ນ ຄຈ຺ຉາມິ, ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ.

‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ຫຕຈກ຺ຂຸສ຺ມິ, ກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມາຄໂຕ;

ມຣິສ຺ສາມິ ໂນ ຄມິສ຺ສາມິ, ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕໂຣ ສໍເວຄຊາໂຕ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ເມ ສາຫສິກໍ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ວນສຓ຺ຑໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາ ປກ຺ກນ຺ໂຕວ ອໂຫສິ. ເຖຣສ຺ສາປິ ສີລເຕເຊນ ສຏ຺ຐິໂຍຊນາຍາມໍ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນວິຕ຺ຖຕໍ ປນ຺ນຣສໂຍຊນພຫລໍ ຊຍສຸມນປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ ນິສີທນຸຏ຺ຐຫນກາເລສຸ ໂອນມນຸນ຺ນມນປກຕິກໍ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ມໍ ຐານາ ຈາເວຕຸກາໂມ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ເຖຣໍ ອທ຺ທສ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວິນ຺ໂທ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສຘຍິ;

ປາປຄຣຫີ ອຍໍ ປາໂລ, ອາຊີວໍ ປຣິໂສຘຍິ.

‘‘ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວິນ຺ໂທ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສຘຍິ;

ຘມ຺ມຄຣຸໂກ ອຍໍ ປາໂລ, ນິສິນ຺ໂນ ສາສເນ ຣໂຕ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ເອວຣູປສ຺ສ ປາປຄຣຫິໂນ ຘມ຺ມຄຣຸກສ຺ສ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ນ ຄມິສ຺ສາມິ, ມຸທ຺ຘາ ເມ ສຕ຺ຕຘາ ຜເລຍ຺ຍ, ຄມິສ຺ສາມິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ –

‘‘ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວິນ຺ໂທ, ເທວຣຊ຺ຊສິຣິນ຺ຘໂຣ;

ຕງ຺ຂເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວານ, ຈກ຺ຂຸປາລມຸປາຄມິ’’. –

ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ປທສທ຺ທມກາສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອທ຺ຘິໂກ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ຍາສິ ອຸປາສກາ’’ຕິ? ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຍາຫິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ໂຍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຫມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກໂຕວ ຄຈ຺ຉາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ທຸພ຺ພໂລ, ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຕວ ປປຎ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຈ຺ຈາຍິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອຫມ຺ປິ ອຍ຺ເຍນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທສສຸ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູສຸ ເອກໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ເອກໂຕວ ຄຈ຺ຉາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ເອໂສ ສປ຺ປຸຣິໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ເຕນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ຄຓ຺ຫ ອຸປາສກາ’’ຕິ ອາຫ. ສກ຺ໂກ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ປຖວິໍ ສງ຺ຂິປນ຺ໂຕ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ເຊຕວນໍ ສມ຺ປາເປສິ. ເຖໂຣ ສງ຺ຂປຓວາທິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ເຖໂສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຍໍ ຄມນກາເລ ຈິເຣນ ຄມິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອຸຊຸມຄ຺ຄໍ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຖໂຣ ‘‘ນາຍໍ ມນຸສ຺ໂສ, ເທວຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ.

‘‘ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວິນ຺ໂທ, ເທວຣຊ຺ຊສິຣິນ຺ຘໂຣ;

ສງ຺ຂິປິຕ຺ວານ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ, ຂິປ຺ປໍ ສາວຕ຺ຖິມາຄມີ’’ຕິ.

ໂສ ເຖຣໍ ເນຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ເສວຕ຺ຖາຍ ກນິຏ຺ຐກຸຏຸມ຺ພິເກນ ກາຣິຕໍ ປຓ຺ຓສາລໍ ເນຕ຺ວາ ຜລເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປິຍສຫາຍກວຓ຺ເຓນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ມ, ຈູຬປາລາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິ. ‘‘ກິໍ, ສມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ເຖຣສ຺ສາຄຕຠາວໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ສມ຺ມ, ອິທານິ ອຫໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ຕຍາ ກາຣິຕປຓ຺ຓສາລາຍ ນິສິນ຺ນກໍ ທິສ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກປິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ປາທມູເລ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ໂຣທິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ທິສ຺ວາ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ນາທາສິ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ທ຺ເວ ທາສທາຣເກ ຠຸຊິສ຺ເສ ກຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາມໂຕ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖາ’’ຕິ ປຏິຍາເທສິ. ສາມເຓຣາ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ອເຖກທິວສໍ ທິສາວາສິໂນ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຊຕວນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອສີຕິມຫາເຖເຣ ຈ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອິທມ຺ປິ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສາຍໍ ຕທຠິມຸຂາ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິ. ເຕ ‘‘ອິທານິ ອຕິສາຍນ຺ໂຫ, ເມໂຆ ຈ ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ປາໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ເທໂວ ປຐມຍາມໍ ວສ຺ສິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ວິຄໂຕ. ເຖໂຣ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ອາຈິຓ຺ຓຈງ຺ກມໂນ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ຈງ຺ກມນໍ ໂອຕຣິ. ຕທາ ຈ ປນ ນວວຸຏ຺ຐາຍ ຠູມິຍາ ພຫູ ອິນ຺ທໂຄປກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕ ເຖເຣ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວິປຊ຺ຊິໍສຸ. ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຖຣສ຺ສ ຈງ຺ກມນຏ຺ຐານໍ ກາລສ຺ເສວ ນ ສມ຺ມຊ຺ຊິໍສຸ. ອິຕເຣ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈງ຺ກມເນ ມຕປາຓເກ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ອິມສ຺ມິໍ ຈງ຺ກມຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຕ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ສມຓສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ສຈກ຺ຂຸກກາເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ວາ ອິທານິ ຈກ຺ຂຸວິກລກາເລ ‘ຈງ຺ກມາມີ’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ປາຓເກ ມາເຣສິ ‘ອຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ອນຕ຺ຖໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖໂຣ ‘ຈງ຺ກມາມີ’ຕິ ພຫູ ປາຓເກ ມາເຣສີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ໂສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມາເຣນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ? ‘‘ນ ທິຏ຺ໂຐ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຍເຖວ ຕຸມ຺ເຫ ຕໍ ນ ປສ຺ສຖ, ຕເຖວ ໂສປິ ເຕ ປາເຓ ນ ປສ຺ສຕິ. ຂີຓາສວານໍ ມຣຓເຈຕນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສເຍ ສຕິ ກສ຺ມາ ອນ຺ໂຘ ຊາໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກຕກມ຺ມວເສນ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເຕນ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຓາຖ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ກາສິຣຎ຺ເຎ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເອໂກ ເວຊ຺ໂຊ ຄາມນິຄເມສຸ ຈຣິຕ຺ວາ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ຈກ຺ຂຸທຸພ຺ພລໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ເຕ ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອກ຺ຂີຫິ ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຠສຊ຺ຊໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ກໂຣຫິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ເມ ທສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ເມ ອກ຺ຂີນິ ປາກຕິການິ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ອຫໍ ເຕ ສທ຺ຘິໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ທາສີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເຠສຊ຺ຊໍ ສໍວິທຫິ, ເອກເຠສຊ຺ເຊເນວ ອກ຺ຂີນິ ປາກຕິການິ ອເຫສຸໍ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫເມຕສ຺ສ ສປຸຕ຺ຕຘີຕາ ທາສີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຊານິໍ, ‘‘ນ ໂຂ ປນ ມໍ ສຓ຺ເຫນ ສມ຺ມາຈາເຣນ ສມຸທາຈຣິສ຺ສຕິ, ວຎ຺ເຈສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ສາ ເວຊ຺ເຊນາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກີທິສໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ເມ ອກ຺ຂີນິ ໂຖກໍ ຣຸຊ຺ຊິໍສຸ, ອິທານິ ປນ ອຕິເຣກຕຣໍ ຣຸຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເວຊ຺ໂຊ ‘‘ອຍໍ ມໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອທາຕຸກາມາ, ນ ເມ ເອຕາຍ ທິນ຺ນາຍ ຠຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ, ອິທາເນວ ນໍ ອນ຺ຘໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຣິຍາຍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ສາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິມໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອຎ຺ເຊຫີ’’ຕິ ອຎ຺ຊາເປສິ. ອຖສ຺ສາ ທ຺ເວ ອກ຺ຂີນິ ທີປສິຂາ ວິຍ ວິຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ໂສ ເວຊ຺ໂຊ ຈກ຺ຂຸປາໂລ ອໂຫສິ.

ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາ ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ກຕກມ຺ມໍ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອນຸພນ຺ຘິ. ປາປກມ຺ມຎ຺ຫິ ນາເມຕໍ ຘຸຣໍ ວຫໂຕ ພລິພທ຺ທສ຺ສ ປທໍ ຈກ຺ກໍ ວິຍ ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕມຕ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ຣາຊມຸທ຺ທາຍ ລຎ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ຘມ຺ມຣາຊາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑.

‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ;

ມນສາ ເຈ ປທຸຏ຺ເຐນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ເວຕິ, ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມໂນຕິ ກາມາວຈຣກຸສລາທິເຠທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸຠູມິກຈິຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປເທ ຕທາ ຕສ຺ສ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕວເສນ ນິຍມິຍມານໍ ວວຕ຺ຖາປິຍມານໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊິຍມານໍ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕໍ ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເມວ ລພ຺ຠຕິ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ເຕນ ປຐມຄາມິນາ ຫຸຕ຺ວາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຘມ຺ມາຕິ ຄຸຓເທສນາປຣິຍຕ຺ຕິນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ນາມ. ເຕສຸ –

‘‘ນ ຫິ ຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ໂມ ຈ, ອຸໂຠ ສມວິປາກິໂນ;

ອຘມ຺ໂມ ນິຣຍໍ ເນຕິ, ຘມ຺ໂມ ປາເປຕິ ສຸຄ຺ຄຕິ’’ນ຺ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໓໐໔; ຊາ. ໑.໑໕.໓໘໖) –

ອຍໍ ຄຸຓຘມ຺ໂມ ນາມ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ ອາທິກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐) ອຍໍ ເທສນາຘມ຺ໂມ ນາມ. ‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ເຈ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙) ອຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ນາມ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໑) ອຍໍ ນິສ຺ສຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ນາມ, ນິຊ຺ຊີວຘມ຺ໂມຕິປິ ເອໂສ ເອວ. ເຕສຸ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ຕໂຍ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ. ເອເຕ ຫິ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ນາມ.

ກຖໍ ປເນເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກວຕ຺ຖຸໂກ ເອກາຣມ຺ມໂຓ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ນາມ ໂຫຕີຕິ? ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ. ຍຖາ ຫິ ພຫູສຸ ເອກໂຕ ຄາມຆາຕາທີນິ ກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ‘‘ໂກ ເອເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຍ ເນສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ທຕ຺ໂຕ ວາ ມິຕ຺ໂຕ ວາ ເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ນ ຫິ ເຕ ມເນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ມໂນ ປນ ເອກຈ຺ເຈສຸ ເຈຕສິເກສຸ ອນຸປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວ. ອຘິປຕິວເສນ ປນ ມໂນ ເສຏ຺ໂຐ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນເສຏ຺ໂຐ. ຍຖາ ຫິ ໂຈຣາທີນໍ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກາທໂຍ ອຘິປຕິໂນ ເສຏ຺ຐາ. ຕຖາ ເຕສມ຺ປິ ມໂນ ອຘິປຕິ ມໂນວ ເສຏ຺ຐາ. ຍຖາ ປນ ທາຣຸອາທີຫິ ນິປ຺ຜນ຺ນານິ ຕານິ ຕານິ ຠຓ຺ຑານິ ທາຣຸມຍາທີນິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕປິ ມນໂຕ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ ນາມ.

ປທຸຏ຺ເຐນາຕິ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ໂທເສຫິ ປທຸຏ຺ເຐນ. ປກຕິມໂນ ຫິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອປທຸຏ຺ຐໍ. ຍຖາ ຫິ ປສນ຺ນໍ ອຸທກໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ນີລາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນີໂລທກາທິເຠທໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ນວໍ ອຸທກໍ, ນາປິ ປຸຣິມໍ ປສນ຺ນອຸທກເມວ, ຕຖາ ຕມ຺ປິ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ໂທເສຫິ ປທຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ນວໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ນາປິ ປຸຣິມໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕເມວ, ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ປຠສ຺ສຣມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໙). ເອວໍ ມນສາ ເຈ ປທຸຏ຺ເຐນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ ໂສ ຠາສມາໂນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕເມວ ຠາສຕິ, ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕເມວ ກໂຣຕິ, ອຠາສນ຺ໂຕ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຕາຍ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ປທຸຏ຺ຐມານສຕາຍ ຕິວິຘໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ປູເຣຕິ. ເອວມສ຺ສ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ເວຕີຕິ ຕໂຕ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕໂຕ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນ຺ເວຕິ, ທຸຈ຺ຈຣິຕານຸຠາເວນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ, ມນຸສ຺ເສສຸ ວາ ຕມຕ຺ຕຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ກາຍວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ອິຕຣມ຺ປີຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ກາຍິກເຈຕສິກໍ ວິປາກທຸກ຺ຂໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທນ຺ຕິ ຘຸເຣ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘຸຣໍ ວຫໂຕ ພລິພທ຺ທສ຺ສ ປທໍ ຈກ຺ກໍ ວິຍ. ຍຖາ ຫິ ໂສ ເອກມ຺ປິ ທິວສໍ ທ຺ເວປິ ປຎ຺ຈປິ ທສປິ ອຑ຺ຒມາສມ຺ປິ ມາສມ຺ປິ ວຫນ຺ໂຕ ຈກ຺ກໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ຊຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ຂ຺ວສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຍຸຄໍ ຄີວໍ ພາຘຕິ, ປຈ຺ຉໂຕ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຈກ຺ກໍ ອູຣຸມໍສໍ ປຏິຫນຕິ. ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ພາຘນ຺ຕໍ ຈກ຺ກໍ ຕສ຺ສ ປທານຸປທິກໍ ໂຫຕິ; ຕເຖວ ມນສາ ປທຸຏ຺ເຐນ ຕີຓິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິຣຍາທີສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ທຸຈ຺ຈຣິຕມູລກໍ ກາຍິກມ຺ປິ ເຈຕສິກມ຺ປິ ທຸກ຺ຂມນຸພນ຺ຘຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຕິໍສສຫສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິຠາຍປິ ເທສນາ ສາຕ຺ຖິກາ ສຜລາ ອໂຫສີຕິ.

ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ

໒. ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີວຕ຺ຖຸ

໒. ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາຕິ ທຸຕິຍຄາຖາປິ ສາວຕ຺ຖິຍໍເຍວ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິໍ ອາຣພ຺ຠ ຠາສິຕາ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໂກ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສິ. ເຕນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ນ ທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ, ເຕນ ຕໍ ‘‘ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໂກ’’ຕ຺ເວວ ສຎ຺ຊານິໍສຸ. ຕສ຺ສ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ອໂຫສິ ປິໂຍ ມນາໂປ. ອຖສ຺ສ ປິລນ຺ຘນໍ ກາເຣຕຸກາໂມ ‘‘ສເຈ ສຸວຓ຺ຓກາເຣ ກາເຣສ຺ສາມິ, ຠຕ຺ຕເວຕນໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຍເມວ ສຸວຓ຺ຓໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມຏ຺ຐານິ ກຸຓ຺ຑລານິ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຕນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ຕສ຺ສ ໂສຬສວສ຺ສິກກາເລ ປຓ຺ຑຸໂຣໂຄ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕິກິຈ຺ຉາເປຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ໂຠຕິ ສເຈ ເວຊ຺ຊໍ ອາເນສ຺ສາມິ, ຠຕ຺ຕເວຕນໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ; ກິໍ ຕ຺ວໍ ມມ ຘນຈ຺ເຉທໍ ນ ໂອໂລເກສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ອຖ ນໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ? ‘‘ຍຖາ ເມ ຘນຈ຺ເຉໂທ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເວຊ຺ຊານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກໂຣຄສ຺ສ ນາມ ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ເຕ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຣຸກ຺ຂຕຈາທິໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ. ໂສ ຕມາຫຣິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣຕິ. ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວສ຺ສ ໂຣໂຄ ພລວາ ອໂຫສິ, ອເຕກິຈ຺ຉຠາວໍ ອຸປາຄມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອກໍ ເວຊ຺ຊໍ ປກ຺ໂກສິ. ໂສ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາວ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎໍ ເວຊ຺ຊໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຕິກິຈ຺ຉາເປຫີ’’ຕິ ຕໍ ປຫາຍ ນິກ຺ຂມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສ ມຣຓສມຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຕາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ພຫິ ນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ພຫິອາຬິນ຺ເທ ນິປຊ຺ຊາເປສິ.

ຕໍ ທິວສໍ ຠຄວາ ພລວປຈ຺ຈູສສມເຍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຸພ຺ພພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາຣານໍ ອຸສ຺ສນ຺ນກຸສລມູລານໍ ເວເນຍ຺ຍພນ຺ຘວານໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ຎາຓຊາລໍ ປຕ຺ຖຣິ. ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ ພຫິອາຬິນ຺ເທ ນິປນ຺ນາກາເຣເນວ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕເຄຫາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊາປິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ເອຕ຺ຖ ຄຕປຈ຺ຈເຍນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ອິທໍ ອທ຺ທສ – ອຍໍ ມາຓໂວ ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສເທວໂລເກ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ຕໍ ຌາເປຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ໂຕ ອາຬາຫເນ ວິຈຣິສ຺ສຕິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາຓໍ ສຏ຺ຐິສກຏຠາຣາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວາຣໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກມ຺ເມນ ມຍາ ອຍໍ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມຍິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ ລທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຘນຈ຺ເຉທຠເຍນ ມມ ເຠສຊ຺ຊມກຕ຺ວາ ອິທານິ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທຕິ, ວິປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປິຕຣິ ໂຣທນ຺ເຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິວຓ຺ເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຬາຫນສ຺ສາວິທູເຣ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຣທິສ຺ສຕິ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຫໍ ເຕ ປຸຕ຺ໂຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຕາວສິໍສຠວເນ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຍິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຕຸມ຺ເຫສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ມໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ. ອຖສ຺ສາຫໍ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ສຕານິ ວາ ສຫສ຺ສານິ ວາ ສຕສຫສ຺ສານິ ວາຕິ ນ ສກ຺ກາ ຄຓນາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ຄາຖໍ ຠາສິສ຺ສາມິ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຏ຺ຐ ກຸຓ຺ຑລີ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ອິຕິ ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທິສ຺ວາ ປຸນທິວເສ ກຕສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄໂນ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຄໂຕ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ ອນ຺ໂຕເຄຫາຠິມຸໂຂ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ອປສ຺ສນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອກໍ ຣສ຺ມິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ມາຓໂວ ‘‘ກິໍ ໂອຠາໂສ ນາເມໂສ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນວ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອນ຺ຘພາລປິຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວຣູປໍ ພຸທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກາຍເວຍ຺ຍາວຏິກໍ ວາ ກາຕຸໍ ທານໍ ວາ ທາຕຸໍ ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສຕຸໍ ນາລຕ຺ຖໍ, ອິທານິ ເມ ຫຕ຺ຖາປິ ອນຘິປເຕຍ຺ຍາ, ອຎ຺ຎໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມນເມວ ປສາເທສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອລໍ ເອຕ຺ຕເກນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ ອິມສ຺ສາ’’ຕິ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ຕຖາຄເຕ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ວິຊຫນ຺ເຕເຍວ ປສນ຺ນມໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ວິຍ ເທວໂລເກ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິສ຺ສ ສຣີຣໍ ຌາເປຕ຺ວາ ອາຬາຫເນ ໂຣທນປຣາຍໂຓ ອໂຫສິ, ເທວສິກໍ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທຕິ – ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ເກນ ເມ ກມ຺ເມນ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ມໂນປສາເທນາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມມ ອຜາສຸກກາເລ ເຠສຊ຺ຊມກາເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທຕິ, ວິປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ຕເມວ ນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິວຓ຺ເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຬາຫນສ຺ສາວິທູເຣ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ໂຣທນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຕາວ ປຸຕ຺ຕໂສເກນ ໂຣທາມິ, ເອສ ກິມຕ຺ຖໍ ໂຣທຕິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອລງ຺ກໂຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ,

ມາລຘາຣີ ຫຣິຈນ຺ທນຸສ຺ສໂທ;

ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທສິ,

ວນມຊ຺ເຌ ກິໍ ທຸກ຺ຂິໂຕ ຕຸວ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໐໗; ເປ. ວ. ໑໘໖);

ໂສ ມາຓໂວ ອາຫ –

‘‘ໂສວຓ຺ຓມໂຍ ປຠສ຺ສໂຣ,

ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຣຖປຎ຺ຊໂຣ ມມ;

ຕສ຺ສ ຈກ຺ກຍຸຄໍ ນ ວິນ຺ທາມິ,

ເຕນ ທຸກ຺ເຂນ ຊຫາມິ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. (ວ. ໑໒໐໘; ເປ. ວ. ໑໘໗);

ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ –

‘‘ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ມຓິມຍໍ,

ໂລຫິຕກມຍໍ ອຖ ຣູປິຍມຍໍ;

ອາຈິກ຺ຂ ເມ ຠທ຺ທ ມາຓວ,

ຈກ຺ກຍຸຄໍ ປຏິປາທຍາມິ ເຕ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໐໙; ເປ. ວ. ໑໘໘);

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມາຓໂວ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊມກຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕປຕິຣູປກໍ ມໍ ທິສ຺ວາ ໂຣທນ຺ໂຕ ‘ສຸວຓ຺ຓາທິມຍໍ ຣຖຈກ຺ກໍ ກໂຣມີ’ຕິ ວທຕິ, ໂຫຕຸ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກີວ ມຫນ຺ຕໍ ເມ ຈກ຺ກຍຸຄໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍາວ ມຫນ຺ຕໍ ອາກງ຺ຂສິ, ຕາວ ມຫນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຈນ຺ທິມສູຣິເຍຫິ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ເຕ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ຍາຈນ຺ໂຕ ອາຫ –

‘‘ໂສ ມາຓໂວ ຕສ຺ສ ປາວທິ,

ຈນ຺ທສູຣິຍາ ອຸຠເຍຕ຺ຖ ທິສ຺ສເຣ;

ໂສວຓ຺ຓມໂຍ ຣໂຖ ມມ,

ເຕນ ຈກ຺ກຍຸເຄນ ໂສຠຕີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໐; ເປ. ວ. ໑໘໙);

ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ –

‘‘ພາໂລ ໂຂ ຕ຺ວໍ ອສິ ມາຓວ,

ໂຍ ຕ຺ວໍ ປຕ຺ຖຍເສ ອປຕ຺ຖິຍໍ;

ມຎ຺ຎາມິ ຕຸວໍ ມຣິສ຺ສສິ,

ນ ຫິ ຕ຺ວໍ ລຈ຺ຉສິ ຈນ຺ທສູຣິເຍ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໑; ເປ. ວ. ໑໙໐);

ອຖ ນໍ ມາຓໂວ ອາຫ –

‘‘ກິໍ ປນ ປຎ຺ຎາຍມານສ຺ສຕ຺ຖາຍ ໂຣທນ຺ໂຕ ພາໂລ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ອປຎ຺ຎາຍມານສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ຄມນາຄມນມ຺ປິ ທິສ຺ສຕິ,

ວຓ຺ຓຘາຕຸ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວີຖິຍາ;

ເປໂຕ ກາລກໂຕ ນ ທິສ຺ສຕິ,

ໂກ ນິຘ ກນ຺ທຕໍ ພາລ຺ຍຕໂຣ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໒; ເປ. ວ. ໑໙໑);

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຍຸຕ຺ຕໍ ເອສ ວທຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ –

‘‘ສຈ຺ຈໍ ໂຂ ວເທສິ ມາຓວ,

ອຫເມວ ກນ຺ທຕໍ ພາລ຺ຍຕໂຣ;

ຈນ຺ທໍ ວິຍ ທາຣໂກ ຣຸທໍ,

ເປຕໍ ກາລກຕາຠິປຕ຺ຖຍິ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໓; ເປ. ວ. ໑໙໒) –

ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກຖາຍ ນິສ຺ໂສໂກ ຫຸຕ຺ວາ ມາຓວສ຺ສ ຖຸຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ອາທິຕ຺ຕໍ ວຕ ມໍ ສນ຺ຕໍ, ຆຕສິຕ຺ຕໍວ ປາວກໍ;

ວາຣິນາ ວິຍ ໂອສິຎ຺ຈໍ, ສພ຺ພໍ ນິພ຺ພາປເຍ ທຣໍ.

‘‘ອພ຺ພຫີ ວຕ ເມ ສລ຺ລໍ, ໂສກໍ ຫທຍນິສ຺ສິຕໍ;

ໂຍ ເມ ໂສກປເຣຕສ຺ສ, ປຸຕ຺ຕໂສກໍ ອປານຸທິ.

‘‘ສ຺ວາຫໍ ອພ຺ພູຬ຺ຫສລ຺ໂລສ຺ມິ, ສີຕິຠູໂຕສ຺ມິ ນິພ຺ພຸໂຕ;

ນ ໂສຈາມິ ນ ໂຣທາມິ, ຕວ ສຸຕ຺ວານ ມາຓວາ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໔-໑໒໑໖; ເປ. ວ. ໑໙໓-໑໙໕);

ອຖ ນໍ ‘‘ໂກ ນາມ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ –

‘‘ເທວຕານຸສິ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ, ອທຸ ສກ຺ໂກ ປຸຣິນ຺ທໂທ;

ໂກ ວາ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສ ວາ ປຸຕ຺ໂຕ, ກຖໍ ຊາເນມຸ ຕໍ ມຍ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໗; ເປ. ວ. ໑໙໖) –

ອາຫ. ອຖສ຺ສ ມາຓໂວ –

‘‘ຍຎ຺ຈ ກນ຺ທສິ ຍຎ຺ຈ ໂຣທສິ,

ປຸຕ຺ຕໍ ອາຬາຫເນ ສຍໍ ທຫິຕ຺ວາ;

ສ຺ວາຫໍ ກຸສລໍ ກຣິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ,

ຕິທສານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ຄໂຕ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໘; ເປ. ວ. ໑໙໗) –

ອາຈິກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ –

‘‘ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ນາທ຺ທສາມ,

ທານໍ ທທນ຺ຕສ຺ສ ສເກ ອຄາເຣ;

ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ວາ ຕາທິສໍ,

ເກນ ກມ຺ເມນ ຄໂຕສິ ເທວໂລກ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໙; ເປ. ວ. ໑໙໘);

ມາຓໂວ ອາຫ –

‘‘ອາພາຘິໂກຫໍ ທຸກ຺ຂິໂຕ ຄິລາໂນ,

ອາຕູຣຣູໂປມ຺ຫິ ສເກ ນິເວສເນ;

ພຸທ຺ຘໍ ວິຄຕຣຊໍ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ຂໍ,

ອທ຺ທກ຺ຂິໍ ສຸຄຕໍ ອໂນມປຎ຺ຎໍ.

‘‘ສ຺ວາຫໍ ມຸທິຕຘໂນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ,

ອຎ຺ຊລິໍ ອກຣິໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ;

ຕາຫໍ ກຸສລໍ ກຣິຕ຺ວານ ກມ຺ມໍ,

ຕິທສານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ຄໂຕ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໒໐-໑໒໒໑; ເປ. ວ. ໑໙໙-໒໐໐);

ຕສ຺ມິໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ປີຕິຍາ ປຣິປູຣິ. ໂສ ຕໍ ປີຕິໍ ປເວເທນ຺ໂຕ –

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ,

ອຎ຺ຊລິກມ຺ມສ຺ສ ອຍມີທິໂສ ວິປາໂກ;

ອຫມ຺ປິ ປມຸທິຕມໂນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ,

ອຊ຺ເຊວ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ວຊາມີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໒໒; ເປ. ວ. ໒໐໑) –

ອາຫ. ອຖ ນໍ ມາຓໂວ –

‘‘ອຊ຺ເຊວ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ວຊາຫິ,

ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ;

ຕເຖວ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຈ,

ອຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລານິ ສມາທິຍສ຺ສຸ.

ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມສ຺ສຸ ຂິປ຺ປໍ,

ໂລເກ ອທິນ຺ນໍ ປຣິວຊ຺ຊຍສ຺ສຸ;

ອມຊ຺ຊໂປ ມາ ຈ ມຸສາ ຠຓາຫິ,

ສເກນ ທາເຣນ ຈ ໂຫຫິ ຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໒໓-໑໒໒໔; ເປ. ວ. ໒໐໒-໒໐໓) –

ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ອຕ຺ຖກາໂມສິ ເມ ຍກ຺ຂ, ຫິຕກາໂມສິ ເທວເຕ;

ກໂຣມິ ຕຸຍ຺ຫໍ ວຈນໍ, ຕ຺ວໍສິ ອາຈຣິໂຍ ມມ.

‘‘ອຸເປມິ ສຣຓໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຘມ຺ມຎ຺ຈາປິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ;

ສງ຺ຆຎ຺ຈ ນຣເທວສ຺ສ, ຄຈ຺ຉາມິ ສຣຓໍ ອຫໍ.

‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມາມິ ຂິປ຺ປໍ,

ໂລເກ ອທິນ຺ນໍ ປຣິວຊ຺ຊຍາມິ;

ອມຊ຺ຊໂປ ໂນ ຈ ມຸສາ ຠຓາມິ,

ສເກນ ທາເຣນ ຈ ໂຫມິ ຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໒໕-໑໒໒໗; ເປ. ວ. ໒໐໔-໒໐໖);

ອຖ ນໍ ເທວປຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເຕ ເຄເຫ ພຫຸໍ ຘນໍ ອຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທານໍ ເທຫິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຫິ, ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣຘາຍິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ອຫໍ ອຊ຺ຊ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເນວ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ, ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ອຘິວາເສຫິ ອຊ຺ຊຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ເວເຄນາຄນ຺ຕ຺ວາ ສເກ ນິເວສເນ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍຎ຺ຈ ປຏິຍາທາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິ, ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເກນ ກິຣ ຕຖາຄເຕ ນິມນ຺ຕິເຕ ທ຺ເວ ຊນກາຍາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ‘‘ອຊ຺ຊ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນາຍ ວິເຫຐິຍມານໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ‘‘ອຊ຺ຊ ພຸທ຺ຘວິສຍໍ ພຸທ຺ຘລີຬໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ຕຖາຄຕມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນີຈາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທານໍ ອທຕ຺ວາ ປູຊໍ ອກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອສຸຕ຺ວາ ອຸໂປສຖວາສໍ ອວສິຕ຺ວາ ເກວລໍ ມໂນປສາທມຕ຺ເຕເນວ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກສ຺ມາ ມໍ ປຸຈ຺ຉສິ, ນນຸ ເຕ ປຸຕ຺ເຕນ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິນາ ມຍິ ມນໍ ປສາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາໂວ ກຖິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ກທາ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ? ນນຸ ຕ຺ວໍ ອຊ຺ຊ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ອວິທູເຣ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ຕໍ ເອກໍ ມາຓວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອລງ຺ກໂຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ, ມາລຘາຣີ ຫຣິຈນ຺ທນຸສ຺ສໂທ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ຊເນຫິ ກຖິຕກຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິວຕ຺ຖຸໍ ກເຖສິ. ເຕເນເວຕໍ ພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ນາມ ຊາຕໍ.

ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ ຈ ປນ ‘‘ນ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກສຕໍ ວາ ນ ທ຺ເວສຕໍ, ອຖ ໂຂ ມຍິ ມນໍ ປສາເທຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ຄຓນາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ມຫາຊໂນ ນ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ໂຫຕິ, ອຖສ຺ສ ອນິພ຺ເພມຕິກຠາວໍ ວິທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິເທວປຸຕ຺ໂຕ ວິມາເນເນວ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາເຓເນວ ທິພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິມານໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຏິລຠີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ –

‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນ, ຍາ ຕ຺ວໍ ຕິຏ຺ຐສິ ເທວເຕ;

ໂອຠາເສນ຺ຕີ ທິສາ ສພ຺ພາ, ໂອສຘີ ວິຍ ຕາຣກາ;

ປຸຈ຺ຉາມິ ຕໍ ເທວ ມຫານຸຠາວ, ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ກິມກາສິ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖມາຫ. ‘‘ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕຸມ຺ເຫສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ລທ຺ຘາ’’ຕິ. ‘‘ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ລທ຺ຘາ ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ມຫາຊໂນ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍາ ວຕ, ໂຠ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ອທິນ຺ນປຸພ຺ພກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນາມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິລຠີ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐິໍ ປເວເທສິ.

ອຖ ເນສໍ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມກຣເຓ ມໂນວ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ, ມໂນວ ເສຏ຺ໂຐ. ປສນ຺ເນນ ຫິ ມເນນ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ເທວໂລກໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຉາຍາວ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕມຕ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ຣາຊມຸທ຺ທາຍ ລຎ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ຘມ຺ມຣາຊາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒. ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ.

ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕິ, ຉາຍາວ ອນປາຍິນີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ມໂນຕິ ອວິເສເສນ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸຠູມິກຈິຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປເທ ນິຍມິຍມານໍ ວວຕ຺ຖາປິຍມານໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊິຍມານໍ ອຏ຺ຐວິຘໍ ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ລພ຺ຠຕິ. ວຕ຺ຖຸວເສນ ປນາຫຣິຍມານໍ ຕໂຕປິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເມວ ລພ຺ຠຕິ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ເຕນ ປຐມຄາມິນາ ຫຸຕ຺ວາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຘມ຺ມາຕິ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ. ເອເຕ ຫິ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ໂສມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ນາມ. ຍຖາ ຫິ ພຫູສຸ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈີວຣທານາທີນິ ວາ ອຸຬາຣປູຊາຘມ຺ມສ຺ສວນາທີນິ ວາ ມາລາຄນ຺ຘສກ຺ກາຣກຣຓາທີນິ ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ‘‘ໂກ ເອເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ຕານິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ຕິສ຺ໂສ ວາ ຜຸສ຺ໂສ ວາ ເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ນ ຫິ ເຕ ມເນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ມໂນ ປນ ເອກຈ຺ເຈສຸ ເຈຕສິເກສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວ. ເອວໍ ອຘິປຕິວເສນ ປນ ມໂນ ເສຏ຺ໂຐ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນເສຏ຺ຐາ. ຍຖາ ຫິ ຄຓາທີນໍ ອຘິປຕິ ປຸຣິໂສ ຄຓເສຏ຺ໂຐ ເສຓິເສຏ຺ໂຐຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ເຕສມ຺ປິ ມໂນວ ເສຏ຺ໂຐ. ຍຖາ ປນ ສຸວຓ຺ຓາທີຫິ ນິປ຺ຜາທິຕານິ ຠຓ຺ຑານິ ສຸວຓ຺ຓມຍາທີນິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເອເຕປິ ມນໂຕ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ ນາມ.

ປສນ຺ເນນາຕິ ອນຠິຊ຺ຌາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ປສນ຺ເນນ. ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາຕິ ເອວຣູເປນ ມເນນ ຠາສນ຺ໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີສຸຈຣິຕເມວ ຠາສຕິ, ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິວິຘໍ ກາຍສຸຈຣິຕເມວ ກໂຣຕິ, ອຠາສນ຺ໂຕ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຕາຍ ອນຠິຊ຺ຌາທີຫິ ປສນ຺ນມານສຕາຍ ຕິວິຘໍ ມໂນສຸຈຣິຕໍ ປູເຣຕິ. ເອວມສ຺ສ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕີຕິ ຕໂຕ ຕິວິຘສຸຈຣິຕໂຕ ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສຸຂ ມນ຺ເວຕິ. ອິຘ ເຕຠູມິກມ຺ປິ ກຸສລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕຠູມິກສຸຈຣິຕານຸຠາເວນ ສຸຄຕິຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ວາ ສຸຂານຸຠວນຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ ກາຍວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ອິຕຣວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ອວຕ຺ຖຸກມ຺ປີຕິ ກາຍິກເຈຕສິກໍ ວິປາກສຸຂໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ, ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ກິໍ? ຉາຍາວ ອນປາຍິນີຕິ ຍຖາ ຫິ ຉາຍາ ນາມ ສຣີຣປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ສຣີເຣ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສີທນ຺ເຕ ນິສີທຕິ, ນ ສກ຺ໂກຕິ, ‘‘ສຓ຺ເຫນ ວາ ຜຣຸເສນ ວາ ນິວຕ຺ຕາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ວາ ນິວຕ຺ຕາເປຕຸໍ. ກສ຺ມາ? ສຣີຣປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອວເມວ ອິເມສໍ ທສນ຺ນໍ ກຸສລກມ຺ມປຖານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓກຸສລມູລິກໍ ກາມາວຈຣາທິເຠທໍ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂໍ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ອນປາຍິນີ ຉາຍາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ວິຊຫຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ, ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິເທວປຸຕ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ຕຖາ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ໂສ ຕາວມຫນ຺ຕໍ ວິຠວໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ວິປ຺ປກິຣີຕິ.

ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ປິຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຖູລສຣີໂຣ ອາໂກຏິຕປຈ຺ຈາໂກຏິເຕຫິ ຈີວເຣຫິ ນິວາເສຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ ນິສີທຕິ. ຕຖາຄຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຕາ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອໂກ ມຫາເຖໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປາທສມ຺ພາຫນາທີນິ ອາປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ‘‘ກຕິວສ຺ສາ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສໍ ນຕ຺ຖິ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາວຸໂສ, ທຸພ຺ພິນີຕ, ມຫລ຺ລກ, ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ຊານາສິ, ເອຕ຺ຕເກ ມຫາເຖເຣ ທິສ຺ວາ ສາມີຈິກມ຺ມມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣສິ, ວຕ຺ເຕ ອາປຸຈ຺ຉິຍມາເນ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫສິ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິ. ໂສ ຂຕ຺ຕິຍມານໍ ຊເນຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມໍ ປນ ‘ໂກ ເອໂສ’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຖ, ມູລເມວ ໂວ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣຸທນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ຕ຺ວໍ ຕິສ຺ສ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ອສ຺ສຸມຸໂຂ ໂຣທມາໂນ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕປິ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເອສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອາໂລຬໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ອິເມ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຫໍ ປນ ຕ຺ວໍ ນິສິນ຺ໂນສີ’’ຕິ? ‘‘ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອິເມ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ທິຏ຺ຐາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ເຕ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ກຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນາປຸຈ຺ຉິຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ວຕ຺ຕໍ ວາ ປານີຍໍ ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນາປຸຈ຺ຉິຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາສນໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປາທສມ຺ພາຫນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ກຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕິສ຺ສ ມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູນໍ ສພ຺ພໍ ເອຕໍ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ, ເອຕໍ ວຕ຺ຕໍ ອກໂຣນ຺ເຕນ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕເວວ ໂທໂສ, ເອເຕ ຠິກ຺ຂູ ຂມາເປຫີ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອກ຺ໂກສິໍສຸ, ນາຫໍ ເອເຕ ຂມາເປມີ’’ຕິ. ‘‘ຕິສ຺ສ ມາ ເອວໍ ກຣິ, ຕເວວ ໂທໂສ, ຂມາເປຫິ ເນ’’ຕິ? ‘‘ນ ຂມາເປມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ‘‘ທຸພ຺ພໂຈ ເອສ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ທຸພ຺ພໂຈ ເອສ, ປຸພ຺ເພປິ ເອສ ທຸພ຺ພໂຈເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ຕາວສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ທຸພ຺ພຈຠາໂວ ອມ຺ເຫຫິ ຎາໂຕ, ອຕີເຕ ເອສ ກິໍ ອກາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຓາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕມາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພາຣາຓສິຣຎ຺ເຎ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເທວິໂລ ນາມ ຕາປໂສ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ນຄຣມຸປນິສ຺ສາຍ ວສິຕຸກາໂມ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ທາຣເກ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິມໍ ນຄຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕປພ຺ພຊິຕາ ກຕ຺ຖ ວສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ກຸມ຺ຠກາຣສາລາຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕາປໂສ ກຸມ຺ຠກາຣສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເຕ ຠຄ຺ຄວ ອຄຣຸ, ວເສຍ຺ຍາມ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ສາລາຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຣຕ຺ຕິໍ ສາລາຍໍ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ມຫຕີ ສາລາ, ຍຖາສຸຂໍ ວສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສາລໍ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ຕສ຺ມິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ອປໂຣປິ ນາຣໂທ ນາມ ຕາປໂສ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ເອກຣຕ຺ຕິວາສໍ ຍາຈິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ‘‘ປຐມໍ ອາຄໂຕ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ວສິຕຸກາໂມ ຠເວຍ຺ຍ ວາ ໂນ ວາ, ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ປຐມໍ ອຸປຄໂຕ ໂຣເຈສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ວສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເຕ, ອາຈຣິຍ ອຄຣຸ, ມຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ວເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ຍາຈິ. ‘‘ມຫຕີ ສາລາ, ປວິສິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ວສາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸເຣຕຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ເທວິລສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ນິສີທິ. ອຸໂຠປິ ສາຣຓີຍກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ.

ສຍນກາເລ ນາຣໂທ ເທວິລສ຺ສ ນິປຊ຺ຊນຏ຺ຐານຎ຺ຈ ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ໂສ ປນ ເທວິໂລ ນິປຊ຺ຊມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນິປຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ອນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ຕິຣິຍໍ ນິປຊ຺ຊິ. ນາຣໂທ ຣຕ຺ຕິໍ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຊຏາສຸ ອກ຺ກມິ. ‘‘ໂກ ມໍ ອກ຺ກມີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ອຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ກູຏຊຏິລ, ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ຊຏາສຸ ອກ຺ກມສີ’’ຕິ. ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຘ ນິປນ຺ນຠາວໍ ນ ຊານາມິ, ຂມຖ ເມ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກນ຺ທນ຺ຕສ຺ເສວ ພຫິ ນິກ຺ຂມິ. ອິຕໂຣ ‘‘ອຍໍ ປວິສນ຺ໂຕປິ ມໍ ອກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປາທຏ຺ຐາເນ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ນາຣໂທປິ ປວິສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມໍປາຫໍ ອາຈຣິເຍ ອປຣຊ຺ຌິໍ, ອິທານິສ຺ສ ປາທປສ຺ເສນ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄີວາຍ ອກ຺ກມິ. ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກູຏຊຏິລ, ປຐມໍ ມມ ຊຏາສຸ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິທານິ ຄີວາຍ ອກ຺ກມສິ, ອຠິສປິສ຺ສາມິ ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອວໍ ນິປນ຺ນຠາວໍ ນ ຊານາມິ, ‘ປຐມມ຺ປິ ເມ ອປຣທ຺ຘໍ, ອິທານິ ປາທປສ຺ເສນ ປວິສິສ຺ສາມີ’ຕິ ປວິຏ຺ໂຐມ຺ຫິ, ຂມຖ ເມ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກູຏຊຏິລ, ອຠິສປິສ຺ສາມິ ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖ ອາຈຣິຍາ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ –

‘‘ສຫສ຺ສຣໍສີ ສຕເຕໂຊ, ສູຣິໂຍ ຕມວິໂນທໂນ;

ປາໂຕທຍນ຺ເຕ ສູຣິເຍ, ມຸທ຺ຘາ ເຕ ຜລຕຸ ສຕ຺ຕຘາ’’ຕິ. –

ຕໍ ອຠິສປິ ເອວ. ນາຣໂທ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ມມ ວທນ຺ຕສ຺ເສວ ຕຸມ຺ເຫ ອຠິສປຖ, ຍສ຺ສ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘາ ຜລຕຸ, ມາ ນິທ຺ໂທສສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ສຫສ຺ສຣໍສີ ສຕເຕໂຊ, ສູຣິໂຍ ຕມວິໂນທໂນ;

ປາໂຕທຍນ຺ເຕ ສູຣິເຍ, ມຸທ຺ຘາ ເຕ ຜລຕຸ ສຕ຺ຕຘາ’’ຕິ. –

ອຠິສປິ. ໂສ ປນ ມຫານຸຠາໂວ ອຕີເຕ ຈຕ຺ຕາລີສ, ອນາຄເຕ ຈຕ຺ຕາລີສາຕິ ອສີຕິກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຸປຣິ ອຠິສໂປ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອາຈຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອິທ຺ຘິພເລນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ນິວາເຣຕິ.

ນາຄຣາ ອຣຸເຓ ອນຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຣາຊທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ຕຍິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ອຣຸໂຓ ນ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອຣຸຓໍ ໂນ ອຸຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ກນ຺ທິໍສຸ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍກມ຺ມາທີນິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊິຕານໍ ວິວາເທນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິສງ຺ກມາໂນ ‘‘ກຈ຺ຈິ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປພ຺ພຊິຕາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ສາຍໍ ກຸມ຺ຠກາຣສາລາຍໍ ອາຄຕາ ອຕ຺ຖິ ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ຣາຊາ ອຸກ຺ກາຫິ ຘາຣິຍມານາຫິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາຣທໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ອາຫ –

‘‘ກມ຺ມນ຺ຕາ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ ນາຣທ;

ເກນ ໂລໂກ ຕໂມຠູໂຕ, ຕໍ ເມ ອກ຺ຂາຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິ.

ນາຣໂທ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຫໍ ອິມິນາ ອຠິສປິໂຕ, ອຖາຫໍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ສ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ເສວ ອຸປຣິ ອຠິສໂປ ປຕຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຠິສປິໍ. ອຠິສປິຕ຺ວາ ຈ ປນ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຸປຣິ ອຠິສໂປ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນເວລາຍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ມຸທ຺ຘາ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຄ຺ຄມນໍ ນ ເທມີຕິ. ‘‘ກຖໍ ປນ ອສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາໂຍ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ມໍ ຂມາເປຍ຺ຍ, ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຂມາເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເອໂສ, ມຫາຣາຊ, ມໍ ຊຏາສຸ ຈ ຄີວາຍ ຈ ອກ຺ກມິ, ນາຫໍ ເອຕໍ ກູຏຊຏິລໍ ຂມາເປມີ’’ຕິ. ‘‘ຂມາເປຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ນ ຂມາເປມີ’’ຕິ. ‘‘ມຸທ຺ຘາ ເຕ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ຂມາເປຕິເຍວ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ຂມາເປສ຺ສສີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖປາທກຸຈ຺ຉິຄີວາສຸ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນາຣທສ຺ສ ປາທມູເລ ໂອນມາເປສິ. ນາຣໂທປິ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາຈຣິຍ, ຂມາມິ ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ນາຍໍ ຍຖາມເນນ ຂມາເປຕິ, ນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ເອໂກ ສໂຣ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ນໍ ສີເສ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຄລປ຺ປມາເຓ ອຸທເກ ຐປາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາເຣສິ. ນາຣໂທ ເທວິລໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍາ ອິທ຺ຘິຍາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍ ສູຣິຍສນ຺ຕາເປ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ຐາເນນ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕສ຺ສ ສູຣິຍຣໍສີຫິ ສໍຜຸຏ຺ຐມຕ຺ໂຕວ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ໂຑ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິ, ໂສ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ຐາເນນ ປລາຍີ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຕທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ເທວິໂລ ຕິສ຺ໂສ, ນາຣໂທ ອຫເມວາຕິ ເອວໍ ຕທາເປສ ທຸພ຺ພໂຈເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຕິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ນາມ ‘ອສຸເກນາຫໍ ອກ຺ກຸຏ຺ໂຐ, ອສຸເກນ ປຫໂຏ, ອສຸເກນ ຊິໂຕ, ອສຸໂກ ໂຂ ເມ ຠຓ຺ຑໍ ອຫາສີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ເວຣໍ ນາມ ນ ວູປສມ຺ມຕິ, ເອວໍ ປນ ອນຸປນຍ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປສມ຺ມຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓.

‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມໍ ອວຘິ ມໍ, ອຊິນິ ມໍ ອຫາສິ ເມ;

ເຍ ຈ ຕໍ ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເວຣໍ ເຕສໍ ນ ສມ຺ມຕິ.

໔.

‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມໍ ອວຘິ ມໍ, ອຊິນິ ມໍ ອຫາສິ ເມ;

ເຍ ຈ ຕໍ ນຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເວຣໍ ເຕສູປສມ຺ມຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອກ຺ໂກຈ຺ຉີຕິ ອກ຺ໂກສິ. ອວຘີຕິ ປຫຣິ. ອຊິນີຕິ ກູຏສກ຺ຂິໂອຕາຣເຓນ ວາ ວາທປຏິວາເທນ ວາ ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍກຣເຓນ ວາ ອເຊສິ. ອຫາສິ ເມຕິ ມມ ສນ຺ຕກໍ ປຕ຺ຕາທີສຸ ກິຎ຺ຈິເທວ ອວຫຣິ. ເຍ ຈ ຕນ຺ຕິ ເຍ ເກຈິ ເທວຕາ ວາ ມນຸສ຺ສາ ວາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ຕໍ ‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມ’’ນ຺ຕິອາທິວຕ຺ຖຸກໍ ໂກຘໍ ສກຏຘຸຣໍ ວິຍ ນທ຺ຘິນາ ປູຕິມຈ຺ຉາທີນິ ວິຍ ຈ ກຸສາທີຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເວເຐຕ຺ວາ ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສກິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເວຣໍ ນ ສມ຺ມຕີຕິ ວູປສມ຺ມຕິ. ເຍ ຈ ຕໍ ນຸປນຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອສຕິຍາ ອມນສິກາຣວເສນ ວາ ກມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິວເສນ ວາ ເຍ ຕໍ ອກ຺ໂກສາທິວຕ຺ຖຸກໍ ໂກຘໍ ຕຍາປິ ໂກຈິ ນິທ຺ໂທໂສ ປຸຣິມຠເວ ອກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຫໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ, ກູຏສກ຺ຂິໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຊິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ກສ຺ສຈິ ເຕ ປສຍ຺ຫ ກິຎ຺ຈິ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ນິທ຺ໂທໂສ ຫຸຕ຺ວາປິ ອກ຺ໂກສາທີນິ ປາປຸຓາສີຕິ ເອວໍ ນ ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປມາເທນ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ເວຣໍ ອິມິນາ ອນຸປນຍ຺ຫເນນ ນິຣິນ຺ຘໂນ ວິຍ ຊາຕເວໂທ ວູປສມ຺ມຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສຕສຫສ຺ສຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ຘມ຺ມເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສິ. ທຸພ຺ພໂຈປິ ສຸພ຺ພໂຈເຍວ ຊາໂຕຕິ.

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ກາຬຍກ຺ຂິນີວຕ຺ຖຸ

ນ ຫິ ເວເຣນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວຎ຺ຌິຕ຺ຖິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ກຸຏຸມ຺ພິກປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຣິ ກາລກເຕ ເຂຕ຺ເຕ ຈ ຆເຣ ຈ ສພ຺ພກມ຺ມານິ ອຕ຺ຕນາວ ກໂຣນ຺ໂຕ ມາຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ກຸມາຣິກໍ ເຕ, ຕາຕ, ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອມ຺ມ, ມາ ເອວໍ ວເທຖ, ອຫໍ ຍາວຊີວໍ ຕຸມ຺ເຫ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ເຂຕ຺ເຕ ຈ ຆເຣ ຈ ກິຈ຺ຈໍ ຕ຺ວເມວ ກໂຣສິ, ເຕນ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕສຸຂໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສາ ເອກໍ ກຸລໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິ. ອຖ ນໍ ປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກຕຣໍ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກກຸລໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຄມນໍ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕໍ ກຸລໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມາຣິກໍ ວາເຣຕ຺ວາ ທິວສໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຆເຣ ອກາສິ. ສາ ວຎ຺ຌາ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ, ປຸຕ຺ຕ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ກຸມາຣິກໍ ອາຓາເປສິ, ສາ ອິທານິ ວຎ຺ຌາ ຊາຕາ, ອປຸຕ຺ຕກຎ຺ຈ ນາມ ກຸລໍ ວິນສ຺ສຕິ, ປເວຓີ ນ ຆຏີຍຕິ, ເຕນ ອຎ຺ຎໍ ເຕ ກຸມາຣິກໍ ອາເນມີຕິ. ເຕນ ‘‘ອລໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖສິ. ວຎ຺ຌິຕ຺ຖີ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕາ ນາມ ມາຕາປິຕູນໍ ວຈນໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອິທານິ ອຎ຺ຎໍ ວິຊາຍິນິໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາເນຕ຺ວາ ມໍ ທາສິໂຠເຄນ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ສຍເມວ ເອກໍ ກຸມາຣິກໍ ອາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກໍ ກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸມາຣິກໍ ວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ອມ຺ມ, ວເທສີ’’ຕິ ເຕຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ‘‘ອຫໍ ວຎ຺ຌາ, ອປຸຕ຺ຕກໍ ນາມ ກຸລໍ ວິນສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ຘີຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ສາມິນີ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫໍ ສາມິກສ຺ສ ນໍ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຆເຣ ອກາສິ.

ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຈາຍໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ລຠິສ຺ສຕິ, ອຍເມວ ກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິນີ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ທາຣກໍ ນ ລຠຕິ, ຕເຖວ ນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ຍທາ ເຕ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ອຖ ເມ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຄພ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ຕສ຺ສາ ອາໂຣເຈສິ. ອິຕຣິສ຺ສາ ປນ ສາ ສຍເມວ ນິຈ຺ຈໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ອຖສ຺ສາ ອາຫາເຣເນວ ສທ຺ຘິໍ ຄພ຺ຠປາຕນເຠສຊ຺ຊມທາສິ, ຄພ຺ໂຠ ປຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ຄພ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອາໂຣເຈສິ, ອິຕຣາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕເຖວ ປາເຕສິ. ອຖ ນໍ ປຏິວິສ຺ສກິຕ຺ຖິໂຍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ ສປຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ? ສາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຘພາເລ, ກສ຺ມາ ເອວມກາສິ, ອຍໍ ຕວ ອິສ຺ສຣິຍຠເຍນ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປາຕນເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເທຕິ, ເຕນ ເຕ ຄພ຺ໂຠ ປຕຕິ, ມາ ປຸນ ເອວມກຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຕິຍວາເຣ ນ ກເຖສິ. ອຖ ສາ ອິຕຣິສ຺ສາ ອຸທຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ມຍ຺ຫໍ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ນ ກເຖສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ມໍ ອາເນຕ຺ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວາເຣ ຄພ຺ຠໍ ປາເຕສິ, ກິມຕ຺ຖໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ກເຖມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນຏ຺ຐາ ທານິມ຺ຫີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ປມາທໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ປຣິຓເຕ ຄພ຺ເຠ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອທາສິ. ຄພ຺ໂຠ ປຣິຓຕຕ຺ຕາ ປຕິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕິຣິຍໍ ນິປຕິ, ຂຣາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຊີວິຕສໍສຍໍ ປາປຸຓິ. ສາ ‘‘ນາສິຕມ຺ຫິ ຕຍາ, ຕ຺ວເມວ ມໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕ຺ວເມວ ຕໂຍປິ ວາເຣ ທາຣເກ ນາເສສິ, ອິທານິ ອຫມ຺ປິ ນສ຺ສາມິ, ອິໂຕ ທານິ ຈຸຕາ ຍກ຺ຂິນີ ຫຸຕ຺ວາ ຕວ ທາຣເກ ຂາທິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເຄເຫ ມຊ຺ຊາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕຣມ຺ປິ ສາມິໂກ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕຍາ ເມ ກຸລູປຈ຺ເຉໂທ ກໂຕ’’ຕິ ກປ຺ປຣຊຓ຺ຓຸກາທີຫິ ສຸໂປຖິຕໍ ໂປເຖສິ. ສາ ເຕເນວາພາເຘນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ກຸກ຺ກຸຏີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ.

ກຸກ຺ກຸຏີ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຓ຺ຑານິ ວິຊາຍິ, ມຊ຺ຊາຣີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕານິ ອຓ຺ຑານິ ຂາທິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ຂາທິເຍວ. ກຸກ຺ກຸຏີ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕໂຍ ວາເຣ ມມ ອຓ຺ຑານິ ຂາທິຕ຺ວາ ອິທານິ ມມ຺ປິ ຂາທິຕຸກາມາສີ’’ຕິ. ‘‘ອິໂຕ ຈຸຕາ ສປຸຕ຺ຕກໍ ຕໍ ຂາທິຕຸໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ອຣຎ຺ເຎ ທີປິນີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕຣາ ມິຄີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ວິຊາຕກາເລ ທີປິນີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຍ ວາເຣ ປຸຕ຺ຕເກ ຂາທິ. ມິຄີ ມຣຓກາເລ ‘‘ອຍໍ ເມ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຸຕ຺ຕເກ ຂາທິຕ຺ວາ ອິທານິ ມມ຺ປິ ຂາທິສ຺ສຕິ, ອິໂຕ ທານິ ຈຸຕາ ເອຕໍ ສປຸຕ຺ຕກໍ ຂາທິຕຸໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈຸຕາ ຍກ຺ຂິນີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ທີປິນີປິ ຕເຖວ ຕໂຕ ຈຸຕາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸລຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສາ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣຄາມເກ ປຕິກຸລໍ ອຄມາສິ, ອປຣຠາເຄ ຈ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຍກ຺ຂິນີປິ ຕສ຺ສາ ປິຍສຫາຍິກາວຓ຺ເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ເມ ສຫາຍິກາ’’ຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວິຊາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ວິຊາຕາ, ອຸທາຫຸ ຘີຕຣນ຺ຕິ ປສ຺ສິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕີ ວິຍ ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິຕ຺ວາ ຄຕາ. ປຸນ ທຸຕິຍວາເຣປິ ຕເຖວ ຂາທິ. ຕຕິຍວາເຣ ອິຕຣາ ຄຣຸຠາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອກາ ຍກ຺ຂິນີ ມມ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ເຕ ຂາທິຕ຺ວາ ຄຕາ, ອິທານິ ມມ ກຸລເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຊາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸລເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຊາຍິ.

ຕທາ ສາ ຍກ຺ຂິນີ ອຸທກວາຣໍ ຄຕາ ໂຫຕິ. ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ຫິ ຍກ຺ຂິນິໂຍ ວາເຣນ ອໂນຕຕ຺ຕທຫໂຕ ສີສປຣມ຺ປຣາຍ ອຸທກມາຫຣນ຺ຕິ. ຕາ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນປິ ປຎ຺ຈມາສຈ຺ຈເຍນປິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອປຣາ ຍກ຺ຂິນິໂຍ ກິລນ຺ຕກາຍາ ຊີວິຕກ຺ຂຍມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ສາ ປນ ອຸທກວາຣໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາວ ເວເຄນ ຕໍ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ເມ ສຫາຍິກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນໍ ປສ຺ສິສ຺ສສິ, ຕສ຺ສາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຊາຕຊາຕທາຣເກ ຍກ຺ຂິນີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຂາທຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸລເຄຫໍ ຄຕາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ຄຈ຺ຉຕຸ, ນ ເມ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເວຣເວຄສມຸສ຺ສາຫິຕມານສາ ນຄຣາຠິມຸຂີ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ອິຕຣາປິ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ນໍ ທາຣກໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ນາມໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອິທານິ ສກຆຣໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕມາທາຍ ສາມິເກນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຄຕມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ປຸຕ຺ຕໍ ສາມິກສ຺ສ ທຕ຺ວາ ວິຫາຣໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ນ຺ຫາຕ຺ວາ ສາມິເກ ນ຺ຫາຍນ຺ເຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຖຎ຺ຎໍ ປາຍມານາ ຐິຕາ ຍກ຺ຂິນິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ເວເຄນ ເອຫິ, ອຍໍ ສາ ຍກ຺ຂິນີ, ເວເຄນ ເອຫິ, ອຍໍ ສາ ຍກ຺ຂິນີ’’ຕິ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວິຫາຣາຠິມຸຂີ ປກ຺ຂນ຺ທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາທປິຏ຺ເຐ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຍາ ເອສ ທິນ຺ໂນ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ຊີວິຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອຘິວຕ຺ໂຖ ສຸມນເທໂວ ນາມ ຍກ຺ຂິນິຍາ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕຸໍ ນາທາສິ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອານນ຺ທ, ຕໍ ຍກ຺ຂິນິໍ ປກ຺ໂກສາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປກ຺ໂກສິ. ອິຕຣາ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕຸ, ມາ ສທ຺ທມກາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕໍ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສິ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ມາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ນາຄມິສ຺ສຖ, ອຫິນກຸລານໍ ວິຍ ອຈ຺ຉຜນ຺ທນານໍ ວິຍ ກາໂກລູການໍ ວິຍ ຈ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກໍ ໂວ ເວຣໍ ອຠວິສ຺ສ, ກສ຺ມາ ເວຣໍ ປຏິເວຣໍ ກໂຣຖ. ເວຣຎ຺ຫິ ອເວເຣນ ອຸປສມ຺ມຕິ, ໂນ ເວເຣນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕.

‘‘ນ ຫິ ເວເຣນ ເວຣານິ, ສມ຺ມນ຺ຕີຘ ກຸທາຈນໍ;

ອເວເຣນ ຈ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ເອສ ຘມ຺ໂມ ສນນ຺ຕໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ຫິ ເວເຣນາຕິ ຍຖາ ຫິ ເຂຬສິງ຺ຆາຓິກາທີຫິ ອສຸຈີຫິ ມກ຺ຂິຕໍ ຐານໍ ເຕເຫວ ອສຸຈີຫິ ໂຘວນ຺ຕາ ສຸທ຺ຘໍ ນິຄ຺ຄນ຺ຘໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ຕໍ ຐານໍ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ອສຸທ຺ຘຕຣຎ຺ເຈວ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຕຣຎ຺ຈ ໂຫຕິ; ເອວເມວ ອກ຺ໂກສນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ປຫຣນ຺ຕໍ ປຏິປຫຣນ຺ໂຕ ເວເຣນ ເວຣໍ ວູປສເມຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ໂຂ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ເວຣເມວ ກໂຣຕິ. ອິຕິ ເວຣານິ ນາມ ເວເຣນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ ນ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ວຑ຺ຒນ຺ຕິເຍວ. ອເວເຣນ ຈ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ປນ ຕານິ ເຂຬາທີນິ ອສຸຈີນິ ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ອຸທເກນ ໂຘວິຍມານານິ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ຐານໍ ສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ສຸຄນ຺ຘໍ; ເອວເມວ ອເວເຣນ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ໂຕທເກນ ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ເວຣານິ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອສ ຘມ຺ໂມ ສນນ຺ຕໂນຕິ ເອສ ອເວເຣນ ເວຣູປສມນສງ຺ຂາໂຕ ໂປຣາຓໂກ ຘມ຺ໂມ; ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສວານໍ ຄຕມຄ຺ໂຄຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຍກ຺ຂິນີ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ຘມ຺ມເທສນາ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາຫ – ‘‘ເອຕິສ຺ສາ ຕວ ປຸຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ຠາຍາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ມາ ຠາຍິ, ນຕ຺ຖິ ເຕ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣິປນ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ຕມທາສິ. ສາ ຕໍ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ປຸນ ມາຕຸເຍວ ທຕ຺ວາ ໂຣທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີປິ ກຸຈ຺ຉິປູຣໍ ນາລຕ຺ຖໍ, ອິທານິ ກຖໍ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາ ຈິນ຺ຕຍີ’’ຕິ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຕໍ ອິຕ຺ຖິມາຫ – ‘‘ອິມໍ ເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຍາຄຸຠຕ຺ເຕຫິ ປຏິຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິວໍເສ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຍາຄຸຠຕ຺ເຕຫິ ປຏິຊຄ຺ຄິ, ຕສ຺ສາ ວີຫິປຫຣຓກາເລ ມຸສລຄ຺ເຄນ ມຸທ຺ຘໍ ປຫຣນ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ສາ ສຫາຍິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຸສລສາລາຍ ອຸທກຈາຏິຍໍ ອຸທ຺ຘເນ ນິພ຺ພໂກເສ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຄາມທ຺ວາເຣ ຈາຕິ ເອເຕສຸ ຐາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາປິ ອິຘ ເມ ມຸສເລນ ສີສໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ອິຘ ທາຣກາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກໍ ໂອຕາເຣນ຺ຕິ, ອິຘ ສຸນຂາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອິຘ ທາຣກາ ອສຸຈິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິຘ ກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ, ອິຘ ຄາມທາຣກາ ລກ຺ຂໂຍຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພານິ ຕານິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອຖ ນໍ ພຫິຄາເມ ວິວິຕ຺ໂຕກາເສ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ອຄ຺ຄຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ຫຣິຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ສາ ຍກ຺ຂິນີ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ເມ ສຫາຍິກາ ອິທານິ ພຫູປກາຣາ, ຫນ຺ທາຫໍ ກິຎ຺ຈິ ປຏິຄຸຓໍ ກໂຣມີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຖລຏ຺ຐາເນ ສສ຺ສໍ ກໂຣຫິ, ອິມສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ນິນ຺ນຏ຺ຐາເນເຍວ ສສ຺ສໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ສຫາຍິກາຍ ອາໂຣເຈຕິ. ເສສຊເນຫິ ກຕສສ຺ສໍ ອຕິອຸທເກນ ວາ ອໂນທເກນ ວາ ນສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສາ ອຕິວິຍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ນໍ ເສສຊນາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕຍາ ກຕສສ຺ສໍ ເນວ ອຈ຺ໂຈທເກນ, ນ ອນຸທເກນ ນສ຺ສຕິ, ສຸພ຺ພຸຏ຺ຐິທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣສິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສຫາຍິກາ ຍກ຺ຂິນີ ສຸພ຺ພຸຏ຺ຐິທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ມຍໍ ຕສ຺ສາ ວຈເນນ ຖເລສຸ ນິນ຺ເນສຸ ສສ຺ສານິ ກໂຣມ, ເຕນ ໂນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກິໍ ນ ປສ຺ສຖ? ນິພທ຺ຘໍ ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໂຕ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ຫຣິຍມານານິ, ຕານິ ເອຕິສ຺ສາ ຫຣີຍນ຺ຕິ, ຕຸມ຺ເຫປິ ເອຕິສ຺ສາ ອຄ຺ຄຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ຫຣຖ, ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ກມ຺ມນ຺ເຕ ໂອໂລເກສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ສກລນຄຣວາສິໂນ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິໍສຸ. ສາປິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ເພສໍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ລາຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອໂຫສິ ມຫາປຣິວາຣາ. ສາ ອປຣຠາເຄ ອຏ຺ຐ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ປຏ຺ຐເປສິ. ຕານິ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ທີຍນ຺ຕິເຍວາຕິ.

ກາຬຍກ຺ຂິນີວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ໂກສມ຺ພກວຕ຺ຖຸ

ປເຣ ຈ ນ ວິຊານນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂກສມ຺ພເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂກສມ຺ພິຍຎ຺ຫິ ໂຆສິຕາຣາເມ ປຎ຺ຈສຕປຎ຺ຈສຕປຣິວາຣາ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣິໍສຸ ວິນຍຘໂຣ ຈ ຘມ຺ມກຖິໂກ ຈ. ເຕສຸ ຘມ຺ມກຖິໂກ ເອກທິວສໍ ສຣີຣວລຎ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ອຸທກໂກຏ຺ຐເກ ອາຈມນອຸທກາວເສສໍ ຠາຊເນ ຐເປຕ຺ວາວ ນິກ຺ຂມິ. ປຈ຺ຉາ ວິນຍຘໂຣ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ໂຐ ຕໍ ອຸທກໍ ທິສ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຍາ ອຸທກໍ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຠາວໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ນ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕິ, ອາວຸໂສ, ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ປນ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສ຺ສຕິຍາ ກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ອໂຫສິ. ວິນຍຘໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສິຕການໍ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ມກຖິໂກ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນປິ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສິຕເກ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ອາປຕ຺ຕິຠາວໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ອຍໍ ວິນຍຘໂຣ ປຸພ຺ເພ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວທຕິ, ມຸສາວາທີ ເອໂສ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມຸສາວາທີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກລຫໍ ວຑ຺ຒຍິໍສຸ. ກໂຕ ວິນຍຘໂຣ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມມກາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍທາຍກາ ອຸປຏ຺ຐາກາປິ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ອເຫສຸໍ, ໂອວາທປຏິຄ຺ຄາຫກາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍປິ ອາຣກ຺ຂເທວຕາປິ ຕາສໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ຕາ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາປີຕິ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສພ຺ເພປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ທ຺ເວ ປກ຺ຂາ ອເຫສຸໍ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐຠາວນາ ປນ ເອກນິນ຺ນາທໍ ໂກລາຫລໍ ອຄມາສິ.

ອເຖໂກ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸກ຺ເຂປການໍ ວິນຍຘຣອນ຺ເຕວາສິການໍ ‘‘ຘມ຺ມິເກເນວາຍໍ ວິນຍກມ຺ເມນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ລທ຺ຘິຎ຺ຈ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມກຖິກອນ຺ເຕວາສິການໍ ປນ ‘‘ອຘມ຺ມິເກເນວ ກມ຺ເມນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ລທ຺ຘິຎ຺ຈ, ອຸກ຺ເຂປເກຫິ ວາຣິຍມານານມ຺ປິ ຈ ເຕສໍ ຕໍ ອນຸປຣິວາເຣຕ຺ວາ ວິຈຣຓຠາວຎ຺ຈ ອາໂຣເຈສິ ຠຄວາ ‘‘ສມຄ຺ຄາ ກິຣ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ທ຺ເວ ວາເຣ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຠນ຺ເຕ, ສມຄ຺ຄາ ຠວິຕຸ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ‘‘ຠິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ຠິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸກ຺ເຂປການໍ ອຸກ຺ເຂປເນ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອາທີນວໍ ກເຖຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສໍ ຕຕ຺ເຖວ ເອກສີມາຍໍ ອຸໂປສຖາທີນິ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄາທີສຸ ຠຓ຺ຑນຊາຕານໍ ‘‘ອາສນນ຺ຕຣິກາຍ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໔໕໖) ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິປິ ຠຓ຺ຑນຊາຕາວ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອລໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາ ຠຓ຺ຑນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠຓ຺ຑນກລຫວິຄ຺ຄຫວິວາທາ ນາເມເຕ ອນຕ຺ຖກາຣກາ. ກລຫໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ລຏຸກິກາປິ ສກຸຓິກາ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສີ’’ຕິ ລຏຸກິກຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໕.໓໙ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສມຄ຺ຄາ ໂຫຖ, ມາ ວິວທຖ. ວິວາທໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ອເນກສຕສຫສ຺ສາ ວຏ຺ຏກາປິ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຏ຺ຏກຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑.໑໑໘) ກເຖສິ. ເອວມ຺ປິ ເຕສຸ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອນາທິຍນ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຘມ຺ມວາທິນາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວິເຫສໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ‘‘ອາຄເມຕຸ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ຘມ຺ມສາມິ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕຸ, ມຍເມວ ເຕນ ຠຓ຺ຑເນນ ກລເຫນ ວິຄ຺ຄເຫນ ວິວາເທນ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໔໕໗; ມ. ນິ. ໓.໒໓໖) ວຸຕ຺ເຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ກາສິຣາຊາ ອໂຫສິ. ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ທີຆີຕິສ຺ສ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ຣຊ຺ຊໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ປິຕຸໂນ ມາຣິຕຠາວຎ຺ເຈວ ທີຆາວຸກຸມາເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິເຕ ທິນ຺ເນ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ສມຄ຺ຄຠາວຎ຺ຈ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ເຕສຎ຺ຫິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊູນໍ ອາທິນ຺ນທຓ຺ຑານໍ ອາທິນ຺ນສຕ຺ຖານໍ ເອວຣູປໍ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິຘ ໂຂ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສເຠຖ, ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ສ຺ວາຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ປພ຺ພຊິຕາ ສມານາ ຂມາ ຈ ຠເວຍ຺ຍາຖ ໂສຣຕາ ຈາ’’ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາປິ ເນວ ເຕ ສມຄ຺ເຄ ກາຕຸໍ ອສກ຺ຂິ. ໂສ ຕາຍ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣຕາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ອິທານິ ອາກິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣາມິ, ອິເມ ຈ ຠິກ຺ຂູ ມມ ວຈນໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ເອກໂກວ ຄຓມ຺ຫາ ວູປກຏ຺ໂຐ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເອກໂກວ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ພາລກໂລຓກຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຠຄຸຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເອກຈາຣິກວຕ຺ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ ປາຈິນວໍສມິຄທາເຍ ຕິຓ຺ຓໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ສາມຄ຺ຄິຍານິສໍສໍ ກເຖຕ຺ວາ ເຍນ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ອຕ຺ຖິ, ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ເຑ ຠທ຺ທສາລມູເລ ປາລິເລຍ຺ຍເກນ ຫຕ຺ຖິນາ ອຸປຏ຺ຐິຍມາໂນ ຜາສຸກໍ ວສ຺ສາວາສໍ ວສິ.

ໂກສມ຺ພິວາສິໂນປິ ໂຂ ອຸປາສກາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ‘‘ກຸຫິໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍກວນສຓ຺ຑໍ ຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ເຫ ສມຄ຺ເຄ ກາຕຸໍ ວາຍມິ, ມຍໍ ປນ ນ ສມຄ຺ຄາ ອຫຸມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ເຕ ສມຄ຺ຄາ ນາຫຸວຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ມນຸສ຺ສາ ອິເມ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ ສມຄ຺ຄາ ນ ຊາຕາ, ມຍໍ ອິເມ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠິມ຺ຫາ, ອິເມສໍ ເນວ ອາສນໍ ທສ຺ສາມ, ນ ອຠິວາທນາທີນິ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ສາມີຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກຣິໍສຸ. ເຕ ອປ຺ປາຫາຣຕາຍ ສຸສ຺ສມານາ ກຕິປາເຫເນວ ອຸຊຸກາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຈ຺ຈຍໍ ເທເສຕ຺ວາ ຂມາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຸປາສກາ ມຍໍ ສມຄ຺ຄາ ຊາຕາ, ຕຸມ຺ເຫປິ ໂນ ປຸຣິມສທິສາ ໂຫຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ຂມາປິໂຕ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ນ ຂມາປິໂຕ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຂມາເປຖ, ສຕ຺ຖຸ ຂມາປິຕກາເລ ມຍມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຸຣິມສທິສາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ອນ຺ໂຕວສ຺ສຠາເວນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕາ ທຸກ຺ເຂນ ຕໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ວີຕິນາເມສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ປນ ເຕນ ຫຕ຺ຖິນາ ອຸປຏ຺ຐິຍມາໂນ ສຸຂໍ ວສິ. ໂສປິ ຫິ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຄຓໍ ປຫາຍ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖາເຍວ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປາວິສິ.

ຍຖາຫ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣາມິ ຫຕ຺ຖີຫິ ຫຕ຺ຖີນີຫິ ຫຕ຺ຖິກລເຠຫິ ຫຕ຺ຖິຈ຺ຉາເປຫິ, ຉິນ຺ນຄ຺ຄານິ ເຈວ ຕິຓານິ ຂາທາມິ, ໂອຠຄ຺ໂຄຠຄ຺ຄຎ຺ຈ ເມ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ຂາທນ຺ຕິ, ອາວິລານິ ຈ ປານີຍານິ ປິວາມິ, ໂອຄາຫາ ຈສ຺ສ ເມ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓສ຺ສ ຫຕ຺ຖິນິໂຍ ກາຍໍ ອຸປນິຆໍສນ຺ຕິໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ເອໂກວ ຄຓມ຺ຫາ ວູປກຏ຺ໂຐ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໔໖໗; ອຸທາ. ໓໕). ອຖ ໂຂ ໂສ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຍູຖາ ອປກ຺ກມ຺ມ ເຍນ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ຑໍ ຠທ຺ທສາລມູລໍ, ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ຠທ຺ທສາລມູລໍ ປາເທເນວ ປຫຣນ຺ໂຕ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ໂສຓ຺ຑາຍ ສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສມ຺ມຊ຺ຊິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສຓ຺ຑາຍ ຆຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ, ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ປຏິຍາເທຕິ. ກຖໍ? ຫຕ຺ເຖນ ກຏ຺ຐານິ ຆໍສິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາຣູນິ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປາສາເຓ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ທາຣຸທຓ຺ຑເກນ ປວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ຂຸທ຺ທກໂສຓ຺ຑິກາຍ ຂິປຕິ, ຕໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ຕຕ຺ຕຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸທກໍ ເຕ ຕາປິຕໍ ປາລິເລຍ຺ຍກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍຕິ. ອຖສ຺ສ ນານາວິຘານິ ຜລານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເທຕິ. ຍທາ ປນ ສຕ຺ຖາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ, ຕທາ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ກຸມ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາ ຄາມູປຈາຣໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍກ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອາຫາຣ ເມ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ໂສປິ ຍາວ ສຕ຺ຖຸ ນິກ຺ຂມນາ ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ອາຄມນກາເລ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐາເນ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສາຂາຍ ພີຊຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ວາຬມິຄປຣິປນ຺ຖນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ມຫນ຺ຕໍ ທຓ຺ຑໍ ໂສຓ຺ຑາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວນສຓ຺ຑສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣນ ວິຈຣຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍເຍວ ກິຣ ໂສ ວນສຓ຺ໂຑ ປາລິເລຍ຺ຍກຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ໂຑ ນາມ ຊາໂຕ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ມຸໂຂທກທານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ເຕເນວູປາເຍນ ສພ຺ພວຕ຺ຕານິ ກໂຣຕິ.

ອເຖໂກ ມກ຺ກໂຏ ຕໍ ຫຕ຺ຖິໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ທິວເສ ທິວເສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິເທວ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຈຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ນິມ຺ມກ຺ຂິກໍ ທຓ຺ຑກມຘຸໍ ທິສ຺ວາ ທຓ຺ຑກໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທຓ຺ຑເກເນວ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸປຏລໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກທລິປຕ຺ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ຄຓ຺ຫິ. ມກ຺ກໂຏ ‘‘ກຣິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ປຣິໂຠຄໍ ນ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ອຓ຺ຑການິ ທິສ຺ວາ ຕານິ ສຓິກໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຸນ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ປຣິໂຠຄມກາສິ. ໂສ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຕໍ ຕໍ ສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຈ຺ຈນ຺ໂຕວ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສ ຄຫິຕສາຂາປິ ອກ຺ກນ຺ຕສາຂາປິ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ຂາຓຸມຕ຺ຖເກ ປຕິຕ຺ວາ ນິວິຏ຺ຐຄຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ປສນ຺ເນເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ມກ຺ກຏເທວປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ອໂຫສິ.

ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິນາເຄນ ອຸປຏ຺ຐິຍມານສ຺ສ ວສນຠາໂວ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ສາວຕ຺ຖິນຄຣໂຕ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ວິສາຂາ ຈ ມຫາອຸປາສິກາ’’ຕິເອວມາທີນິ ມຫາກຸລານິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ. ທິສາວາສິໂນປິ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຈິຣສ຺ສຸຕາ ໂນ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມີ ກຖາ, ສາຘຸ ມຍໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ລເຠຍ຺ຍາມ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ສວນາຍາ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ເຖໂຣ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາທາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເຕມາສໍ ເອກວິຫາຣິໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເອຕ຺ຕເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ເອກໂກວ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ປາລິເລຍ຺ຍໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ທຓ຺ຑມາທາຍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ສຕ຺ຖາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອເປຫິ ‘‘ອເປຫິ ປາລິເລຍ຺ຍກ, ມາ ນິວາຣຍິ, ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ທຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ນາທາສິ. ນາໂຄ ‘‘ສເຈ ອຸຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖຸ ນິສີທນປາສາຓຜລເກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນ ຐເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຖໂຣ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຠູມິຍໍ ຐເປສິ. ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນາ ຫິ ຄຣູນໍ ອາສເນ ວາ ສຍເນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນ ຐເປນ຺ຕິ.

ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອານນ຺ທ, ເອໂກວ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ປເນເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປກ຺ໂກສາຫິ ເນ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຕຖາ ອກາສິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ຫິ ພຸທ຺ຘສຸຂຸມາໂລ ເຈວ ຂຕ຺ຕິຍສຸຂຸມາໂລ ຈ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ເຕມາສໍ ເອກເກຫິ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕຫິ ນິສີທນ຺ເຕຫິ ຈ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕໍ, ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກາຣໂກປິ ມຸໂຂທກາທິທາຍໂກປິ ນາໂຫສິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປາລິເລຍ຺ຍກຫຕ຺ຖິນາ ມມ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຕານິ. ເອວຣູປຎ຺ຫິ ສຫາຍໍ ລຠນ຺ເຕນ ເອກໂຕວ ວສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ເອກຈາຣິກຠາໂວວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ນາຄວຄ຺ເຄ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ສເຈ ລເຠຖ ນິປກໍ ສຫາຍໍ,

ສທ຺ຘິໍຈຣໍ ສາຘຸວິຫາຣິ ຘີຣໍ;

ອຠິຠຸຍ຺ຍ ສພ຺ພານິ ປຣິສ຺ສຍານິ,

ຈເຣຍ຺ຍ ເຕນຕ຺ຕມໂນ ສຕີມາ.

‘‘ໂນ ເຈ ລເຠຖ ນິປກໍ ສຫາຍໍ,

ສທ຺ຘິໍຈຣໍ ສາຘຸວິຫາຣິ ຘີຣໍ;

ຣາຊາວ ຣຏ຺ຐໍ ວິຊິຕໍ ປຫາຍ,

ເອໂກ ຈເຣ ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ເຎວ ນາໂຄ.

‘‘ເອກສ຺ສ ຈຣິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ,

ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ;

ເອໂກ ຈເຣ ນ ຈ ປາປານິ ກຍິຣາ,

ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ເຎວ ນາໂຄ’’ຕິ. (ມຫາວ. ໔໖໔; ມ. ນິ. ໓.໒໓໗; ຘ. ປ. ໓໒໘-໓໓໐; ສຸ. ນິ. ໔໕-໔໖);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີຫິ ເປສິຕສາສນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອນາຖປິຓ຺ຑິກປ຺ປມຸຂາ ເຕ ປຎ຺ຈ ອຣິຍສາວກໂກຏິໂຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຓ຺ຫາຫິ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ນາໂຄ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ເຄ ຕິຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣຕິ, ຠນ຺ເຕ, ນາໂຄ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ທີຆຣຕ຺ຕໍ ໂຂ ປນາຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣໂກ, ນາສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນິວຕ຺ຕຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖີປິ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປນສກທລິຜລາທີນິ ນານາຜລານິ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຠິກ຺ຂູນໍ ອທາສິ. ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ສພ຺ພານິ ເຂເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ສຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ນາໂຄ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ຕິຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣຕິ, ຠນ຺ເຕ, ນາໂຄ’’ຕິ? ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫ ເປເສຕ຺ວາ ມໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸກາໂມ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍກ, ອິທໍ ປນ ມມ ອນິວຕ຺ຕຄມນໍ, ຕວ ອິມິນາ ອຕ຺ຕຠາເວນ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ມຄ຺ຄຜລໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕິຏ຺ຐ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ນາໂຄ ມຸເຂ ໂສຓ຺ຑໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອຄມາສິ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ລຠນ຺ໂຕ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ຍາວຊີວໍ ປຏິຊຄ຺ເຄຍ຺ຍ, ສຕ຺ຖາ ປນ ຕໍ ຄາມູປຈາຣໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍກ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕວ ອຠູມິ, ມນຸສ຺ສາວາໂສ ສປຣິປນ຺ໂຖ, ຕິຏ຺ຐ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ໂຣທມາໂນ ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ວິຊຫນ຺ເຕ ຫທເຍນ ຜລິເຕນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ປສາເທນ ຕາວຕິໍສຠວເນ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສມຊ຺ເຌ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ປາລິເລຍ຺ຍກເທວປຸຕ຺ໂຕເຍວສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ. ໂກສມ຺ພກາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຂມາເປຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ອຄມໍສຸ. ໂກສລຣາຊາ ‘‘ເຕ ກິຣ ໂກສມ຺ພກາ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຕສໍ ມມ ວິຊິຕໍ ປວິສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ສີລວນ຺ຕາ ເອເຕ ຠິກ຺ຂູ, ເກວລໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິວາເທນ ມມ ວຈນໍ ນ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ອິທານິ ມໍ ຂມາເປຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຕສໍ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເຖວ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕານໍ ປນ ເຕສໍ ຠຄວາ ເອກມນ຺ເຕ ວິວິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ທາເປສິ. ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເນວ ເອກໂຕ ນິສີທນ຺ຕິ, ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອາຄຕາຄຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ – ‘‘ກຕເມເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ໂກສມ຺ພກາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອເຕ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອເຕ ກິຣ ເຕ, ເອເຕ ກິຣ ເຕ’’ຕິ ອາຄຕາຄເຕຫິ ອງ຺ຄຸລິກາ ທສ຺ສິຍມານາ ລຊ຺ຊາຍ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຂມາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຕໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຫິ ນາມ ມາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມຍິ ສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ເຕ ມມ ວຈນໍ ນ ກຣິຕ຺ຖ, ໂປຣາຓກປຓ຺ຑິຕາປິ ວຊ຺ຌປ຺ປຕ຺ຕານໍ ມາຕາປິຕູນໍ ໂອວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕສຸ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິຍມາເນສຸປິ ຕໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ທ຺ວີສຸ ຣຏ຺ເຐສຸ ຣຊ຺ຊໍ ກາຣຍິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນເທວ ໂກສມ຺ພິກຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໙.໑໐ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທີຆາວຸກຸມາໂຣ ມາຕາປິຕູສຸ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິຍມາເນສຸປິ ເຕສໍ ໂອວາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ກາສິໂກສລຣຏ຺ເຐສຸ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ປນ ມມ ວຈນໍ ອກໂຣນ຺ເຕຫິ ຠາຣິຍໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖.

‘‘ປເຣ ຈ ນ ວິຊານນ຺ຕິ, ມຍເມຕ຺ຖ ຍມາມເສ;

ເຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຊານນ຺ຕິ, ຕໂຕ ສມ຺ມນ຺ຕິ ເມຘຄາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປເຣຕິ ປຓ຺ຑິເຕ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ປເຣ ນາມ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂກລາຫລໍ ກໂຣນ຺ຕາ ‘‘ມຍໍ ຍມາມເສ ອຸປຣມາມ ວິນສ຺ສາມ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ມຈ຺ຈຸສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ນ ວິຊານນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຊານນ຺ຕີຕິ ເຍ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ມຍໍ ມຈ຺ຈຸສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວິຊານນ຺ຕິ. ຕໂຕ ສມ຺ມນ຺ຕິ ເມຘຄາຕິ ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ຊານນ຺ຕາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເມຘຄານໍ ກລຫານໍ ວູປສມາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເຕ ເມຘຄາ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ປເຣ ຈາຕິ ປຸພ຺ເພ ມຍາ ‘‘ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຓ຺ຑນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ໂອວທິຍມານາປິ ມມ ໂອວາທສ຺ສ ອປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອຕິກ຺ກມເນນ ອມາມກາ ປເຣ ນາມ. ‘‘ມຍໍ ຉນ຺ທາທິວເສນ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຍມາມເສ ຠຓ຺ຑນາທີນໍ ວຸທ຺ຘິຍາ ວາຍມາມາ’’ຕິ ນ ວິຊານນ຺ຕິ. ອິທານິ ປນ ໂຍນິໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມານາ ຕຕ຺ຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕເຣ ເຍ ຈ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິສາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຍໍ ຉນ຺ທາທິວເສນ ວາຍມນ຺ຕາ ອໂຍນິໂສ ປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ ວິຊານນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ເຕ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິເສ ນິສ຺ສາຍ ອິເມ ທານິ ກລຫສງ຺ຂາຕາ ເມຘຄາ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ໂກສມ຺ພກວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ມຫາກາຬຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ສຸຠານຸປສ຺ສິນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເສຕພ຺ຍນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສິໍສປາວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈູຬກາຬມຫາກາເຬ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເສຕພ຺ຍນຄຣວາສິໂນ ຫິ ຈູຬກາໂຬ, ມຊ຺ຌິມກາໂຬ, ມຫາກາໂຬຕິ ຕໂຍ ຠາຕໂຣ ກຸຏຸມ຺ພິກາ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ຐາ ທິສາສຸ ວິຈຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣນ຺ຕິ, ມຊ຺ຌິມກາໂຬ ອາຠຕໍ ວິກ຺ກິຓາຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຕ ອຸໂຠປິ ຠາຕໂຣ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ນານາຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍາ ຈ ເຊຕວນສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສກຏານິ ໂມຈຍິໍສຸ. ເຕສຸ ມຫາກາໂຬ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມາລາຄນ຺ຘາທິຫຕ຺ເຖ ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ອຣິຍສາວເກ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ອິເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ເຕສຸ ສກເຏສຸ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫິ, ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສຸຕ຺ຕາທິວເສນ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໓ ອາທໂຍ) ອເນກປຣິຍາເຍນ ກາມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສຎ຺ຈ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາກາໂຬ ‘‘ສພ຺ພໍ ກິຣ ປຫາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ເນວ ໂຠຄາ, ນ ຎາຕກາ ຈ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກິໍ ເມ ຆຣາວາເສນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາຊເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຕ ໂກຈິ ອປໂລເກຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກນິຏ຺ໂຐ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຫິ ‘‘ອປໂລເກຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ອິມໍ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖ ຠາຕິກາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ຍາຈິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ, ສາມິ, ຍຖາ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາກາໂຬ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ‘‘ອຫໍ ຠາຕິກໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈູຬກາໂຬປິ ປພ຺ພຊິ. ອປຣຠາເຄ ມຫາກາໂຬ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສາສເນ ຘຸຣານິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ທ຺ວີສຸ ຘຸເຣສຸ ກຖິເຕສຸ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປນ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ໂສສານິກຘຸຕງ຺ຄໍ ສມາທາຍ ປຐມຍາມາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ສພ຺ເພສຸ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕສຸ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ສພ຺ເພສຸ ອນຸຏ຺ຐິເຕສຸເຍວ ວິຫາຣໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ.

ອເຖກາ ສຸສານໂຄປິກາ ກາລີ ນາມ ຉວຑາຫິກາ ເຖຣສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຈງ຺ກມິຕຏ຺ຐານຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອິຘາຄຈ຺ຉຕິ, ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ເອກທິວສໍ ສຸສານກຸຏິກາຍເມວ ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິລີຍມານາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ເຖຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ໂຍ, ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຸສາເນ ວິຫຣນ຺ເຕຫິ ນາມ ວຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕຍາ ກຖິຕວຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອຸປາສິເກ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂສສານິເກຫິ ນາມ ສຸສາເນ ວສນຠາໂວ ສຸສານໂຄປການຎ຺ຈ ວິຫາເຣ ມຫາເຖຣສ຺ສ ຈ ຄາມໂຠຊກສ຺ສ ຈ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຖໂຣ ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ກຕກມ຺ມາ ໂຈຣາ ຘນສາມິເກຫິ ປທານຸປທໍ ອນຸພທ຺ຘາ ສຸສາເນ ຠຓ຺ຑກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕິ, ອຖ ມນຸສ຺ສາ ໂສສານິການໍ ປຣິປນ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອເຕສໍ ປນ ກຖິເຕ ‘ມຍໍ ອິມສ຺ສ ຠທ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ກາລໍ ເອຕ຺ຖ ວສນຠາວໍ ຊານາມ, ອໂຈໂຣ ເອໂສ’ຕິ ອຸປທ຺ທວໍ ນິວາເຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອເຕສໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

‘‘ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຸສາເນ ວສນ຺ເຕນ ນາມ ອຍ຺ເຍນ ມຈ຺ຉມໍສຕິລປິຏ຺ຐເຕລຄຸຬາທີນິ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພານິ, ທິວາ ນ ນິທ຺ທາຍິຕພ຺ພໍ, ກຸສີເຕນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອສເຐນ ອມາຍາວິນາ ຫຸຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓຊ຺ຌາສເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສາຍໍ ສພ຺ເພສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວິຫາຣໂຕ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ປຈ຺ຈູສກາເລ ສພ຺ເພສຸ ອນຸຏ຺ຐິເຕສຸເຍວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອວໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ສເຈ ມຕສຣີຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ, ອຫໍ ກມ຺ພລກູຏາຄາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ໂນ ເຈ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ຈິຕກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ສງ຺ກຸນາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ພຫິ ຂິປິຕ຺ວາ ຜຣສຸນາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຌາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ສາຘຸ ຠທ຺ເທ, ເອກໍ ປນ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ກເຖຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ເຖໂຣ ຍຖາຊ຺ຌາສເຍນ ສຸສາເນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຈູຬກາຬຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຆຣາວາສໍ ຈິນ຺ເຕຕິ, ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ‘‘ຠາຕິໂກ ເມ ອຕິຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕິ.

ອເຖກາ ກຸລຘີຕາ ຕໍມຸຫຸຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິເຕນ ພ຺ຍາຘິນາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອມິລາຕາ ອກິລນ຺ຕາ ກາລມກາສິ. ຕເມນໍ ຎາຕກາທໂຍ ທາຣຸເຕລາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສາຍໍ ສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ສຸສານໂຄປິກາຍ ‘‘ອິມໍ ຌາເປຫີ’’ຕິ ຠຕິໍ ທຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ສາ ຕສ຺ສາ ປາຣຸຕວຕ຺ຖໍ ອປເນຕ຺ວາ ຕໍມຸຫຸຕ຺ຕມຕໍ ປີຓິຕປີຓິຕໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຕິຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປໍ ນາມ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຕ຺ຖິ, ໂອໂລເກຖ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປາຣຸປນໍ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ປາທຕລໂຕ ຍາວ ເກສຄ຺ຄາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຕິປີຓິຕເມຕໍ ຣູປໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ນໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫາຊາລາຫິ ຄຫິຕມຕ຺ຕກາເລ ມຍ຺ຫໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິ. ສາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ. ຊາລາຍ ປຫຏປຫຏຏ຺ຐານໍ ກພຣຄາວິຍາ ວິຍ ສຣີຣວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ, ປາທາ ນມິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພິໍສຸ, ຫຕ຺ຖາ ປຏິກຸຏິໍສຸ, ອູຣຸນລາຏໍ ນິຈ຺ຈມ຺ມໍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ‘‘ອິທໍ ສຣີຣໍ ອິທາເນວ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ ອປຣິຍນ຺ຕກຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ອິທາເນວ ຂຍໍ ປຕ຺ຕໍ ວຍໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຂຍວຍໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ –

‘‘ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ, ອຸປ຺ປາທວຍຘມ຺ມິໂນ;

ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວູປສໂມ ສຸໂຂ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໒໒໑, ໒໗໒; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໖; ໒.໑໔໓; ຊາ. ໑.໑.໙໕) –

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຕສ຺ມິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເສຕພ຺ຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິໍສປາວນໍ ປາວິສິ. ຈູຬກາຬສ຺ສ ຠຣິຍາໂຍ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ສິໍສປາວນ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສາມິກໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເປເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ຕາເປສຸໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ອປຣິຈິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ ອາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຐມຕຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐາເນ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທກ຺ຂິຓໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ວາມໂຕ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ມຫາກາຬຕ຺ເຖໂຣ ຈີວຣປາຣຸປນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ, ‘‘ຈູຬກາຬ, ຕ຺ວໍ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂາ’’ຕິ ຈູຬກາຬໍ ເປເສສິ. ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຄຫຊນາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນີຈາສນານິ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂກຏິຍໍ ອຕ຺ຖຣນ຺ຕິ, ອຸຈ຺ຈາສນານິ ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ໂກຏິຍໍ. ອິຕໂຣ ‘‘ມາ ເອວໍ ກໂຣຖ, ນີຈາສນານິ ອຸປຣິ ມາ ປຎ຺ຎາເປຖ, ອຸຈ຺ຈາສນານິ ອຸປຣິ ປຎ຺ຎາເປຖ, ນີຈາສນານິ ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອສຸຓນ຺ຕິໂຍ ວິຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣສິ, ກິໍ ຕວ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕ຺ວໍ ກໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເກນ ປພ຺ພຊິໂຕສິ, ກສ຺ມາ ອິຘາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເສຕການິ ນິວາເສຕ຺ວາ ສີເສ ຈ ມາລາຈຸມ຺ພຸຏກໍ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາເນຫິ, ມຍໍ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຫິຓິໍສຸ. ນ ຈິຣໍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອວສ຺ສິໂກວ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເຕນ ອາກປ຺ເປນ ນິຣາສງ຺ໂກວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອາທາຍ ອາຄໂຕ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປນ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ມຫາກາຬສ຺ສ ຠຣິຍາໂຍ ‘‘ອິມາຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິໂກ ຄຫິໂຕ, ມຍມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ສາມິກໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ຕຍິໍສຸ. ຕທາ ປນ ອາສນປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ອຄມາສິ. ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂອກາສໍ ອລຠິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ອທໍສຸ. ຈູຬກາຬສ຺ສ ປນ ທ຺ເວ ຠຣິຍາໂຍ, ມຊ຺ຌິມກາຬສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ, ມຫາກາຬສ຺ສ ປນ ອຏ຺ຐ. ຠິກ຺ຂູປິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸກາມາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈມກໍສຸ, ພຫິ ຄນ຺ຕຸກາມາ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ປນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຣິ. ຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫາກາໂຬ ອມ຺ຫາກໍ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອຄມາສິ. ຄາມທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ສຕ຺ຖາຣາ ກຕໍ, ຎຕ຺ວາ ນຸ ໂຂ ກຕໍ, ອຸທາຫຸ ອຊານິຕ຺ວາ. ຫິຍ຺ໂຍ ຈູຬກາຬສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຄຕຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕຣາໂຍ ຊາໂຕ, ອຊ຺ຊ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຄຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນາໂຫສິ. ອິທານິ ມຫາກາຬໍ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ສີລວາ ໂຂ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນ, ກຣິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕຣາຍ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ‘‘ກິໍ ກເຖຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈູຬກາຬໍ ວິຍ ມຫາກາຬໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’. ຕສ຺ສ ຫິ ທ຺ເວ ປຊາປຕິໂຍ, ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐ. ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວໍ ອວຈຸຕ຺ຖ, ຈູຬກາໂຬ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ສຸຠາຣມ຺ມຓພຫຸໂລ ວິຫຣຕິ, ປປາເຕ ຐິໂຕ ທຸພ຺ພລຣຸກ຺ຂສທິໂສ. ມຍ຺ຫໍ ປນ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາກາໂຬ ອສຸຠານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ, ຆນເສລປພ຺ພໂຕ ວິຍ ອຈໂລ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໗.

‘‘ສຸຠານຸປສ຺ສິໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອສໍວຸຕໍ;

ໂຠຊນມ຺ຫິ ຈາມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ, ກຸສີຕໍ ຫີນວີຣິຍໍ;

ຕໍ ເວ ປສຫຕິ ມາໂຣ, ວາໂຕ ຣຸກ຺ຂໍວ ທຸພ຺ພລໍ.

໘.

‘‘ອສຸຠານຸປສ຺ສິໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ສຸສໍວຸຕໍ;

ໂຠຊນມ຺ຫິ ຈ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ, ສທ຺ຘໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ;

ຕໍ ເວ ນປ຺ປສຫຕີ ມາໂຣ, ວາໂຕ ເສລໍວ ປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຠານຸປສ຺ສິໍ ວິຫຣນ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕໍ ອນຸປສ຺ສນ຺ຕໍ, ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ມານສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໍ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ນຂາ ໂສຠນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ອງ຺ຄຸລິໂຍ ໂສຠນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ຫຕ຺ຖປາທາ, ຊງ຺ຆາ, ອູຣຸ, ກຏິ, ອຸທຣໍ, ຖນາ, ຄີວາ, ໂອຏ຺ຐາ, ທນ຺ຕາ, ມຸຂໍ, ນາສາ, ອກ຺ຂີນິ, ກຓ຺ຓາ, ຠມຸກາ, ນລາຏໍ, ເກສາ, ໂສຠນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ເກສາ, ໂລມາ, ນຂາ, ທນ຺ຕາ, ຕໂຈ, ໂສຠນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວຓ຺ໂຓ ສຸໂຠ, ສຓ຺ຐານໍ ສຸຠນ຺ຕິ, ອຍໍ ສຸຠານຸປສ຺ສີ ນາມ. ເອວໍ ຕໍ ສຸຠານຸປສ຺ສິໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູຕິ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ. ອສໍວຸຕນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີນິ ອຣກ຺ຂນ຺ຕໍ. ປຣິເຍສນມຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕາ ປຣິໂຠຄມຕ຺ຕາຕິ ອິມິສ຺ສາ ມຕ຺ຕາຍ ອຊານນໂຕ ໂຠຊນມ຺ຫິ ຈາມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ. ອປິຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓມຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນມຕ຺ຕາຕິ ອິມິສ຺ສາປິ ມຕ຺ຕາຍ ອຊານນໂຕ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ, ອິທໍ ໂຠຊນໍ ຘມ຺ມິກໍ, ອິທໍ ອຘມ຺ມິກນ຺ຕິປິ ອຊານນ຺ຕໍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ກວສິຕາຍ ກຸສີຕໍ. ຫີນວີຣິຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພີຣິຍໍ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ວີຣິຍກຣຓຣຫິຕໍ. ປສຫຕີຕິ ອຠິຠວຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ. ວາໂຕ ຣຸກ຺ຂໍວ ທຸພ຺ພລນ຺ຕິ ພລວວາໂຕ ຉິນ຺ນປປາເຕ ຊາຕໍ ທຸພ຺ພລຣຸກ຺ຂໍ ວິຍ. ຍຖາ ຫິ ໂສ ວາໂຕ ຕສ຺ສ ທຸພ຺ພລຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາທີນິປິ ປາເຕຕິ, ຂຸທ຺ທກສາຂາປິ ຠຎ຺ຊຕິ, ມຫາສາຂາປິ ຠຎ຺ຊຕິ, ສມູລກມ຺ປິ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍມູລໍ ອໂຘສາຂໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວ ເອວຣູປໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກິເລສມາໂຣ ປສຫຕິ, ພລວວາໂຕ ທຸພ຺ພລຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາທິປາຕນໍ ວິຍ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ຂຸທ຺ທກສາຂາຠຎ຺ຊນໍ ວິຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາທິອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ມຫາສາຂາຠຎ຺ຊນໍ ວິຍ ເຕຣສສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ, ມູລກໍ ເຫຏ຺ຐາສາຂໍ ກຕ຺ວາ ປາຕນໍ ວິຍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ສ຺ວາກ຺ຂາຕສາສນາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ຄິຫິຠາວໍ ປາເປຕີຕິ ເອວໍ ເອວຣູປໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກິເລສມາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອສຸຠານຸປສ຺ສິນ຺ຕິ ທສສຸ ອສຸເຠສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອສຸຠໍ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ປຏິກູລມນສິກາເຣ ຍຸຕ຺ຕໍ ເກເສ ອສຸຠໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ໂລເມ ນເຂ ທນ຺ເຕ ຕຈໍ ວຓ຺ຓໍ ສຓ຺ຐານໍ ອສຸຠໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູຕິ ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ. ສຸສໍວຸຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫຣຫິຕໍ ປິຫິຕທ຺ວາຣໍ. ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາປຏິກ຺ເຂເປນ ໂຠຊນມ຺ຫິ ຈ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ. ສທ຺ຘນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ເຈວ ຜລສ຺ສ ຈ ສທ຺ທຫນລກ຺ຂຓາຍ ໂລກິກາຍ ສທ຺ຘາຍ ເຈວ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສງ຺ຂາຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສທ຺ຘາຍ ຈ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ອາຣທ຺ຘວີຣິຍນ຺ຕິ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວີຣິຍໍ. ຕໍ ເວຕິ ເອວຣູປໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຍຖາ ທຸພ຺ພລວາໂຕ ສຓິກໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ເອກຄ຺ຆນໍ ເສລໍ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ທຸພ຺ພລກິເລສມາໂຣ ນປ຺ປສຫຕິ, ໂຂເຠຕຸໍ ວາ ຈາເລຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕາປິ ໂຂ ຕສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາໂຍ ເຖຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ກໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອິທານິ ຄິຫີ ຠວິສ຺ສສິ ນ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ກາສາວໍ ນີຫຣິຕຸກາມາ ອເຫສຸໍ. ເຖໂຣ ຕາສໍ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາສນາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກູຏາຄາຣກຓ຺ຓິກໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ຄາຖາ ປຣິໂຍສາເປນ຺ເຕເຍວ ສຕ຺ຖຸ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ໂຕ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ມຫາກາຬຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ອນິກ຺ກສາໂວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄເຫ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ກາສາວລາຠໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ປຎ຺ຈສເຕ ປຎ຺ຈສເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣ ອາທາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຊຕວນໂຕ ຣາຊຄຫໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊຄຫວາສິໂນ ທ຺ເວປິ ຕໂຍປິ ພຫູປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກທານໍ ອທໍສຸ. ອເຖກທິວສໍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປາສກາ ເອໂກ ສຍໍ ທານໍ ເທຕິ, ປຣໍ ນ ສມາທເປຕິ, ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ໂຠຄສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ໂນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ. ເອໂກ ສຍໍ ນ ເທຕິ, ປຣໍ ສມາທເປຕິ, ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ໂນ ໂຠຄສມ຺ປທໍ. ເອໂກ ສຍມ຺ປິ ນ ເທຕິ, ປຣມ຺ປິ ນ ສມາທເປຕິ, ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ກຎ຺ຊິກມຕ຺ຕມ຺ປິ ກຸຈ຺ຉິປູຣໍ ນ ລຠຕິ, ອນາໂຖ ໂຫຕິ ນິປ຺ປຈ຺ຈໂຍ. ເອໂກ ສຍມ຺ປິ ເທຕິ, ປຣມ຺ປິ ສມາທເປຕິ, ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຕ຺ຕຠາວສເຕປິ ອຕ຺ຕຠາວສຫສ຺ເສປິ ອຕ຺ຕຠາວສຕສຫສ຺ເສປິ ໂຠຄສມ຺ປທຎ຺ເຈວ ປຣິວາຣສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ຕເມໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍາ ວຕ ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕາ ວຕ ໂຠ ຘມ຺ມເທສນາ, ສຸກາຣຓໍ ກຖິຕໍ, ມຍາ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ນິປ຺ຜາທກໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເຖຣໍ ນິມນ຺ເຕສິ. ‘‘ກິຕ຺ຕເກຫິ ເຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕກາ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ປຣິວາຣາ’’ຕິ? ‘‘ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ສພ຺ເພຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ສ຺ເວ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຖໂຣ ອຘິວາເສສິ’’. ອຸປາສໂກ ນຄຣວີຖິຍໍ ຈຣນ຺ໂຕ – ‘‘ອມ຺ມາ, ຕາຕາ, ມຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ນິມນ຺ຕິຕໍ, ຕຸມ຺ເຫ ກິຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ຕຸມ຺ເຫ ກິຕ຺ຕການ’’ນ຺ຕິ ສມາທເປສິ. ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກນິຍາເມນ – ‘‘ມຍໍ ທສນ຺ນໍ ທສ຺ສາມ, ມຍໍ ວີສຕິຍາ, ມຍໍ ສຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຸປາສໂກ – ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສມາຄມໍ ກຕ຺ວາ ເອກໂຕວ ປຣິວິສິສ຺ສາມ, ສພ຺ເພ ຕິລຕຓ຺ຑຸລສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ສມາຫຣຖາ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສມາຫຣາເປສິ.

ອຖສ຺ສ ເອໂກ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ຄນ຺ຘກາສາວວຕ຺ຖໍ ທຕ຺ວາ – ‘‘ສເຈ ເຕ ທານວຕ຺ຕໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ອິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍໍ ອູນໍ, ຕໍ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ສເຈ ປໂຫຕິ, ຍສ຺ສິຈ຺ຉສິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕທາ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໍ ທານວຕ຺ຕໍ ປໂຫສິ, ກິຎ຺ຈິ ອູນໍ ນາມ ນາໂຫສິ. ໂສ ມນຸສ຺ເສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິທໍ, ອຍ຺ຍາ, ກາສາວໍ ເອເກນ ກຸຏຸມ຺ພິເກນ ເອວໍ ນາມ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ອຕິເຣກໍ ຊາຕໍ, ກສ຺ສ ນໍ ເທມາ’’ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ເຖໂຣ ສສ຺ສປາກສມເຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄມນສີໂລ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ມງ຺ຄລາມງ຺ຄເລສຸ ສຫາໂຍ ອຸທກມຓິໂກ ວິຍ ນິຈ຺ຈໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ຕສ຺ສ ຕໍ ເທມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສມ຺ພຫຸລິກາຍ ກຖາຍປິ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ພຫຸຕຣາ ອເຫສຸໍ, ອຖ ນໍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອທໍສຸ. ໂສ ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ນິວາເສຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ນຍິທໍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ. ເທວທຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ອເຖໂກ ທິສາວາສິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຣາຊຄຫາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ສຕ຺ຖາຣາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ອິທາເນເວໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ຺ຖໍ ຘາເຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ຘາເຣສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ພາຣາຓສິວາສີ ເອໂກ ຫຕ຺ຖິມາຣໂກ ຫຕ຺ຖິໍ ມາເຣຕ຺ວາ ມາເຣຕ຺ວາ ທນ຺ເຕ ຈ ນເຂ ຈ ອນ຺ຕານິ ຈ ຆນມໍສຎ຺ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ຊີວິຕໍ ກປ຺ເປຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ອເນກສຫສ຺ສາ ຫຕ຺ຖິໂນ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉມານາ ຄມນາຄມນກາເລ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ນິປຕິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ເອກທິວສຎ຺ຫິ ຫຕ຺ຖິມາຣໂກ ຕໍ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ອຫໍ ອິເມ ກິຈ຺ເຉນ ມາເຣມິ, ອິເມ ຈ ຄມນາຄມນກາເລ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ວນ຺ທນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ – ‘‘ກາສາວ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ‘‘ມຍາປິ ອິທານິ ກາສາວໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຊາຕສ຺ສຣໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ຕີເຣ ຐປິເຕສຸ ກາສາເວສຸ ຈີວຣໍ ເຖເນຕ຺ວາ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ຄມນາຄມນມຄ຺ເຄ ສຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິສີທຕິ. ຫຕ຺ຖິໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສຕ຺ຕິຍາ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຕ຺ວາ ທນ຺ຕາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ເສສໍ ຠູມິຍໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອປຣຠາເຄ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິເຊຏ຺ຐໂກ ຍູຖປຕິ ອໂຫສິ. ຕທາປິ ໂສ ຕເຖວ ກໂຣຕິ. ມຫາປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ປຣິຫານິໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ກຸຫິໍ ອິເມ ຫຕ຺ຖີ ຄຕາ, ມນ຺ທາ ຊາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ນ ຊານາມ, ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກຸຫິຎ຺ຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ມໍ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ປຣິປນ຺ເຖນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ກາສາວໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ປຣິປນ຺ເຖນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິສງ຺ກິຕ຺ວາ, ‘‘ຕໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສພ຺ເພ ຫຕ຺ຖີ ປຸຣໂຕ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ປຈ຺ຉໂຕ ວິລມ຺ພມາໂນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ເສສຫຕ຺ຖີສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ມຫາປຸຣິສໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈີວຣໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ. ມຫາປຸຣິໂສ ສຕິໍ ອຸປ຺ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕິໍ ວິວຊ຺ເຊສິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອິມິນາ ອິເມ ຫຕ຺ຖີ ນາສິຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ອິຕໂຣ ເອກໍ ຣຸກ຺ຂໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ນິລີຍິ. ອຖ ‘‘ນໍ ຣຸກ຺ເຂນ ສທ຺ຘິໍ ໂສຓ຺ຑາຍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ໂປເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ ກາສາວໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ສຈາຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ທຸພ຺ຠິສ຺ສາມິ, ອເນກສຫສ຺ເສສຸ ເມ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສເວສຸ ລຊ຺ຊາ ນາມ ຠິນ຺ນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ – ‘‘ຕຍາ ເມ ເອຕ຺ຕກາ ຎາຕກາ ນາສິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ຠາຣິຍກມ຺ມມກາສິ, ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ວີຕຣາຄານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ຺ຖໍ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຠາຣິຍໍ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ນໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອນິກ຺ກສາໂວ ກາສາວໍ…ເປ… ສ ເວ ກາສາວມຣຫຕີ’’ຕິ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ – ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ເຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຕທາ ຫຕ຺ຖິມາຣໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄາຫໂກ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ອຫເມວາ’’ຕິ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ເທວທຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ຺ຖໍ ຘາເຣສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໙.

‘‘ອນິກ຺ກສາໂວ ກາສາວໍ, ໂຍ ວຕ຺ຖໍ ປຣິທຫິສ຺ສຕິ;

ອເປໂຕ ທມສຈ຺ເຈນ, ນ ໂສ ກາສາວມຣຫຕິ.

໑໐.

‘‘ໂຍ ຈ ວນ຺ຕກສາວສ຺ສ, ສີເລສຸ ສຸສມາຫິໂຕ;

ອຸເປໂຕ ທມສຈ຺ເຈນ, ສ ເວ ກາສາວມຣຫຕີ’’ຕິ.

ຉທ຺ທນ຺ຕຊາຕເກນາປິ (ຊາ. ໑.໑໖.໑໒໒-໑໒໓) ຈ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີເປຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ອນິກ຺ກສາໂວຕິ ຣາຄາທີຫິ ກສາເວຫິ ສກສາໂວ. ປຣິທຫິສ຺ສຕີຕິ ນິວາສນປາຣຸປນອຕ຺ຖຣຓວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ. ປຣິຘສ຺ສຕີຕິປິ ປາໂຐ. ອເປໂຕ ທມສຈ຺ເຈນາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ເຈວ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈປກ຺ຂິເກນ ວຈີສຈ຺ເຈນ ຈ ອເປໂຕ, ວິຍຸຕ຺ໂຕ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ໂສຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາສາວໍ ປຣິທຫິຕຸໍ ນາຣຫຕິ. ວນ຺ຕກສາວສ຺ສາຕິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ວນ຺ຕກສາໂວ ຉຑ຺ຑິຕກສາໂວ ປຫີນກສາໂວ ອສ຺ສ. ສີເລສູຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລສຸ. ສຸສມາຫິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິໂຕ ສຸຏ຺ຐິໂຕ. ອຸເປໂຕຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ເຈວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈ ສຈ຺ເຈນ ອຸປຄໂຕ. ສ ເວຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍ ຄນ຺ຘກາສາວວຕ຺ຖໍ ອຣຫຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ທິສາວາສິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອໂຫສິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສີຕິ.

ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອສາເຣ ສາຣມຕິໂນຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ນິເວທິຕໍ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ອນາຄມນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖາ ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ມຕ຺ຖເກ ອມຣວຕິຍາ ນາມ ນຄເຣ ສຸເມໂຘ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອເນກໂກຏິສງ຺ຂ຺ຍໍ ຘນໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ເຕ ວສນ຺ໂຕ ຌານາຠິຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ສຸທສ຺ສນວິຫາຣໂຕ ຣມ຺ມວຕີນຄຣໍ ປວິສນຕ຺ຖາຍ ມຄ຺ຄໍ ໂສຘຍມານໍ ຊນໍ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ເອກໍ ປເທສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ໂສເຘຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອໂສຘິເຕເຍວ ອາຄຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ອຕ຺ຕານໍ ເສຕຸໍ ກຕ຺ວາ ກລເລ ອຊິນຈມ຺ມໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ສສາວກສງ຺ໂຆ ກລລໍ ອນກ຺ກມິຕ຺ວາ ມໍ ອກ຺ກມນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ນິປນ຺ໂນ. ສຕ຺ຖາຣາ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ພຸທ຺ຘງ຺ກຸໂຣ ເອສ, ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ປຣິໂຍສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກໂຕ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ອປຣຠາເຄ ‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ມງ຺ຄໂລ ສຸມໂນ ເຣວໂຕ ໂສຠິໂຕ ອໂນມທສ຺ສີ ປທຸໂມ ນາຣໂທ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ສຸເມໂຘ ສຸຊາໂຕ ປິຍທສ຺ສີ ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ຘມ຺ມທສ຺ສີ ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ຕິສ຺ໂສ ຜຸສ຺ໂສ ວິປສ຺ສີ ສິຂີ ເວສ຺ສຠູ ກກຸສນ຺ໂຘ ໂກຓາຄມໂນ ກສ຺ສໂປ’’ຕິ ໂລກໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອິເມສມ຺ປິ ເຕວີສຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ, ‘‘ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ’’ຕິ ສມຕ຺ຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ຐິໂຕ ປຖວິກມ຺ປນານິ ມຫາທານານິ ທຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ທສ ສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາຫິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ –

‘‘ກາໂລ ເທວ ມຫາວີຣ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ;

ສເທວກໍ ຕາຣຍນ຺ໂຕ, ພຸຊ຺ຌສ຺ສຸ ອມຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໑.໖໗) –

ວຸຕ຺ເຕ –

‘‘ກາລໍ ເທສຎ຺ຈ ທີປຎ຺ຈ, ກຸລໍ ມາຕຣເມວ ຈ;

ອິເມ ປຎ຺ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ມຫາຍໂສ’’ຕິ. –

ປຎ຺ຈ ມຫາວິໂລກນານິ ວິໂລເກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ວິຊາຍິ. ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ຕຕ຺ຖ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິຫຣິຍມາໂນ ອນຸກ຺ກເມນ ຠທ຺ຣໂຍພ຺ພນໍ ປຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ອນຸຈ຺ຉວິເກສຸ ຕີສຸ ປາສາເທສຸ ເທວໂລກສິຣິໍ ວິຍ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອຸຍ຺ຍານກີຬາຍ ຄມນສມເຍ ອນຸກ຺ກເມນ ຊິຓ຺ຓພ຺ຍາຘິມຕສງ຺ຂາເຕ ຕໂຍ ເທວທູເຕ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ປພ຺ພຊິຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ທິວສໍ ເຂເປຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໂປກ຺ຂຣຓີຕີເຣ ນິສິນ຺ໂນ ກປ຺ປກເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄເຕນ ວິສ຺ສກມ຺ເມນ ເທວປຸຕ຺ເຕນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ຣາຫຸລກຸມາຣສ຺ສ ຊາຕສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ພລວຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຍາວ ອິທໍ ພນ຺ຘນໍ ນ ວຑ຺ຒຕິ, ຕາວເທວ ນໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສາຍໍ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ໂຕ –

‘‘ນິພ຺ພຸຕາ ນູນ ສາ ມາຕາ, ນິພ຺ພຸໂຕ ນູນ ໂສ ປິຕາ;

ນິພ຺ພຸຕາ ນູນ ສາ ນາຣີ, ຍສ຺ສາຍໍ ອີທິໂສ ປຕີ’’ຕິ. –

ກິສາໂຄຕມິຍາ ນາມ ປິຕຸຈ຺ຉາຘີຕາຍ ຠາສິຕໍ ອິມໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ ອິມາຍ ນິພ຺ພຸຕປທໍ ສາວິໂຕ’’ຕິ ມຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເປເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສິຣິສຍເນ ນິສິນ຺ໂນ ນິທ຺ໂທປຄຕານໍ ນາຏກິຕ຺ຖີນໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ນິພ຺ພິນ຺ນຫທໂຍ ຉນ຺ນໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຓ຺ຑກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຕໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຉນ຺ນສຫາໂຍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາຫິ ປຣິວຸໂຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອໂນມານທີຕີເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑວປພ຺ພຕປພ຺ຠາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ມຄຘຣຎ຺ຎາ ຣຊ຺ເຊນ ນິມນ຺ຕິຍມາໂນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊິຕໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ເຕນ ຄຫິຕປຏິຎ຺ໂຎ ອາຬາຣຎ຺ຈ ອຸທກຎ຺ຈ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຄຕວິເສສໍ ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ມຫາປຘານໍ ປທຫິຕ຺ວາ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປາໂຕວ ສຸຊາຕາຍ ທິນ຺ນປາຍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ນທິຍາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ປວາເຫຕ຺ວາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ ມຫາວນສຓ຺ເຑ ນານາສມາປຕ຺ຕີຫິ ທິວສຠາຄໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ໂສຕ຺ຕິເຍນ ທິນ຺ນໍ ຕິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາເຬນ ນາຄຣາເຊນ ອຠິຕ຺ຖຸຕຄຸໂຓ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຕິຓານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ‘‘ນ ຕາວິມໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມິ, ຍາວ ເມ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ສູຣິເຍ ອນຕ຺ຖງ຺ຄມິເຕເຍວ ມາຣພລໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ຈຸຕູປປາຕຎາຓໍ ປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາມາວສາເນ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊາທິສພ຺ພຄຸຓປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬມຫາພ຺ຣຫ຺ມປຣິວາເຣນ ສຫມ຺ປຕິພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອາຍາຈິຕຘມ຺ມເທສໂນ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຊ຺ເຌສນໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ, ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອາຬາຣຸທການໍ ກາລກຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູປກາຣຕໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ກາສິປຸຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຸປເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ເຕ ອນນຸຈ຺ຉວິເກນ ສມຸທາຈາເຣນ ສມຸທາຈຣນ຺ເຕ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎປ຺ປມຸເຂ ອຏ຺ຐາຣສ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏິໂຍ ອມຕປານໍ ປາເຍນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ປຎ຺ຈມິຍໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສເມວ ຍສກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອຫິ ຍສາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປຕ຺ວາ ອປເຣປິ ຕສ຺ສ ສຫາຍເກ ຈຕຸປຓ຺ຓາສ ຊເນ ເອຫິຠິກ຺ຂຸປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປສິ.

ເອວໍ ໂລເກ ເອກສຏ຺ຐິຍາ ອຣຫນ຺ເຕສຸ ຊາເຕສຸ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ຈຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ທິສາສຸ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸຣຸເວລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ກປ຺ປາສິກວນສຓ຺ເຑ ຕິໍສ ຊເນ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍກຸມາເຣ ວິເນສິ. ເຕສຸ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກ ໂສຕາປນ຺ໂນ ສພ຺ພຸຕ຺ຕໂມ ອນາຄາມີ ອໂຫສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວເນວ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ທິສາສຸ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸຣຸເວລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ປາຏິຫາຣິຍສຫສ຺ສານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປາທໂຍ ສຫສ຺ສຊຏິລປຣິວາເຣ ເຕຠາຕິກຊຏິເລ ວິເນຕ຺ວາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວເນວ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຄຍາສີເສ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍເທສນາຍ (ມຫາວ. ໕໔; ສໍ. ນິ. ໔.໒໘) ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕນ ອຣຫນ຺ຕສຫສ຺ເສນ ປຣິວຸໂຕ ‘‘ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ ທິນ຺ນໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣາຊຄຫນຄຣູປຈາເຣ ລຏ຺ຐິວນຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ທ຺ວາທສນຫຸເຕຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ມຘຸຣຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ເອກາທສຫິ ນຫຸເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເອກນຫຸຕໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສກ຺ເກນ ເທວຣາເຊນ ມາຓວກວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິຕ຺ຖຸຕຄຸໂຓ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຣາຊນິເວສເນ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ເວຬຸວນາຣາມໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕຕ຺ຖ ນໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອນຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ຫິ ພຸທ຺ເຘ ຣາຊຄຫໂຕ ອວິທູເຣ ອຸປຕິສ຺ສຄາໂມ ໂກລິຕຄາໂມຕິ ທ຺ເວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາມາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ສາຣິຍາ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕທິວເສເຍວ ໂກລິຕຄາເມ ໂມຄ຺ຄລິຍາ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາປິ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຕານິ ກິຣ ທ຺ເວປິ ກຸລານິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ອາພທ຺ຘປຏິພທ຺ຘສຫາຍກາເນວ ອເຫສຸໍ, ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກທິວສເມວ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທໍສຸ. ຕາ ອຸໂຠປິ ທສມາສຈ຺ເຈເຍນ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍິໍສຸ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ສາຣິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຕິສ຺ສຄາມເກ ເຊຏ຺ຐກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຕິສ຺ໂສຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ, ອິຕຣສ຺ສ ໂກລິຕຄາເມ ເຊຏ຺ຐກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂກລິໂຕຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕ ອຸໂຠປິ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ສພ຺ພສິປ຺ປານໍ ປາຣໍ ອຄມໍສຸ. ອຸປຕິສ຺ສມາຓວສ຺ສ ກີຬນຕ຺ຖາຍ ນທິໍ ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ວາ ຄມນກາເລ ປຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓສິວິກສຕານິ ປຣິວາຣານິ ໂຫນ຺ຕິ, ໂກລິຕມາຓວສ຺ສ ປຎ຺ຈ ອາຊຎ຺ຎຍຸຕ຺ຕຣຖສຕານິ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈມາຓວກສຕປຣິວາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣາຊຄເຫ ຈ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ໂຊ ນາມ ອໂຫສິ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກຏ຺ຐາເນເຍວ ມຎ຺ຈໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ທ຺ເວປິ ເອກໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ຫສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຫສນ຺ຕິ, ສໍເວຄຏ຺ຐາເນ ສໍເວເຊນ຺ຕິ, ທາຍໍ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທາຍໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ເອກທິວສໍ ສມຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປຣິປາກຄຕຕ຺ຕາ ຎາຓສ຺ສ ປຸຣິມທິວເສສຸ ວິຍ ຫສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຫາໂສ ວາ ສໍເວຄຏ຺ຐາເນ ສໍເວໂຄ ວາ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທານໍ ວາ ນາໂຫສິ. ທ຺ເວປິ ປນ ຊນາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ກິເມຕ຺ຖ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິເມ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ວສ຺ສສເຕ ອປ຺ປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ອມ຺ເຫຫິ ປນ ເອກໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຕໂຕ ໂກລິໂຕ ອຸປຕິສ຺ສໍ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ອຸປຕິສ຺ສ, ນ ຕ຺ວໍ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ວິຍ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ, ອິທານິ ອນຕ຺ຕມນຘາຕຸໂກສິ, ກິໍ ເຕ ສລ຺ລກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສມ຺ມ ໂກລິຕ, ເອເຕສໍ ໂວໂລກເນ ສາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ນິຣຕ຺ຖກເມຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນມ຺ຫິ. ຕ຺ວໍ ປນ ກສ຺ມາ ອນຕ຺ຕມໂນສີຕິ? ໂສປິ ຕເຖວ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຊ຺ຌາສຍຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປຕິສ຺ໂສ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຸຈິນ຺ຕິກໍ, ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ປນ ຄເວສນ຺ເຕຫິ ເອກາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊາມາ’’ຕິ?

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຎ຺ຈໂຍ ນາມ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຣາຊຄເຫ ປຏິວສຕິ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ. ເຕ ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຎ຺ຈມາຓວກສຕານິ ‘‘ສິວິກາໂຍ ຈ ຣເຖ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອກາຍ ສິວິກາຍ ເອເກນ ຣເຖນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕສໍ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຎ຺ຈໂຍ ອຕິເຣກລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ເຕ ກຕິປາເຫເນວ ສພ຺ພໍ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສມຍໍ ປຣິມທ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຊານນສມໂຍ ເອຕ຺ຕໂກວ, ອຸທາຫຸ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ເອຕ຺ຕໂກວ ສພ຺ພໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນິຣຕ຺ຖໂກ, ມຍໍ ຍໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ໂສ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມຫາ ໂຂ ປນ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ຄາມນິຄມຣາຊຘານິໂຍ ຈຣນ຺ຕາ ອທ຺ຘາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມເທສກໍ ກຎ຺ຈິ ອາຈຣິຍໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ‘‘ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາກຈ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕຫິ ປຸຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ເຕສໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ມ ໂກລິຕ, ອມ຺ເຫສຸ ໂຍ ປຐມໍ ອມຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຕູ’’ຕິ ກຕິກໍ ອກໍສຸໍ.

ເອວໍ ເຕສຸ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ເວຬຸວນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣຕິ. ຕທາ ‘‘ຈຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈາຣິກໍ ພຫຸຊນຫິຕາຍາ’’ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓປກາສນຕ຺ຖໍ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕານໍ ເອກສຏ຺ຐິຍາ ອຣຫນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖໂຣ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ອາຄໂຕ, ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຸປຕິສ຺ສປຣິພ຺ພາຊໂກປິ ປາໂຕວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ເອວຣູໂປ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພເຍວ, ເຍ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ນາ, ອຍໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ – ‘ກໍສິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂກ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ, ກສ຺ສ ວາ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈສີ’’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ, ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ອຸປຎ຺ຎາຕໍ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຖຣໍ ລທ຺ຘປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂອກາສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ນິສີທິຕຸກາມຕຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິພ຺ພາຊກປີຐກໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ, ໂສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນປິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຓ຺ຑິກາຍ ອຸທກໍ ອທາສິ.

ເອວໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈນ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ໂຂ ປນ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ປຣິໂຍທາໂຕ, ກໍສິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂກ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ, ກສ຺ສ ວາ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ປຣິພ຺ພາຊກາ ນາມ ສາສນສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ, ອິມສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ນວກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ນໂວ ອຈິຣປພ຺ພຊິໂຕ, ອຘຸນາຄໂຕ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ, ນ ຕາວາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ – ‘‘ອຫໍ ອຸປຕິສ຺ໂສ ນາມ, ຕ຺ວໍ ຍຖາສຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ວທ, ເອຕໍ ນຍສເຕນ ນຍສຫສ຺ເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ –

‘‘ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ຠາສສ຺ສຸ, ອຕ຺ຖໍເຍວ ເມ ພ຺ຣູຫິ;

ອຕ຺ເຖເນວ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ກິໍ ກາຫສິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ. (ມຫາວ. ໖໐);

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຖໂຣ – ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸປ຺ປຠວາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໐; ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໒໘໖) ຄາຖມາຫ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປຐມປທທ຺ວຍເມວ ສຸຕ຺ວາ ສຫສ຺ສນຍປຏິມຓ຺ຑິເຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອິຕຣໍ ປທທ຺ວຍໍ ໂສຕາປນ຺ນກາເລ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິວິເສເສ ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ອຸປຣິ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ຒຍິຕ຺ຖ, ເອຕ຺ຕກເມວ ໂຫຕຸ, ກຸຫິໍ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ເວຬຸວເນ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຍາຖ, ມຍ຺ຫໍ ເອໂກ ສຫາຍໂກ ອຕ຺ຖິ, ອມ຺ເຫຫິ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຕິກາ ກຕາ ‘ອມ຺ເຫສຸ ໂຍ ອມຕໍ ປຐມໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຕູ’ຕິ. ອຫໍ ຕໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສຫາຍກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຕມຄ຺ເຄເນວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສາມີຕິ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ເຖຣສ຺ສ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາມາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ’’.

ອຖ ໂຂ ໂກລິຕປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍກສ຺ສ ມຸຂວຓ຺ໂຓ ນ ອຎ຺ຎທິວເສສຸ ວິຍ, ອທ຺ຘາ ເຕນ ອມຕໍ ອຘິຄຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອມຕາຘິຄມໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສປິສ຺ສ ‘‘ອາມາວຸໂສ, ອມຕໍ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂກລິໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກຸຫິໍ ກິຣ, ສມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ເວຬຸວເນ ກິຣ, ສມ຺ມ, ເອວໍ ໂນ ອາຈຣິເຍນ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖເຣນ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ, ອາຍາມ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຈ ນາເມສ ສທາປິ ອາຈຣິຍປູຊໂກວ, ຕສ຺ມາ ສຫາຍໍ ເອວມາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ອມ຺ເຫຫິ ອຘິຄຕໍ ອມຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສຎ຺ຈຍປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສາປິ ກເຖສ຺ສາມ, ພຸຊ຺ຌມາໂນ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ, ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ທ຺ເວປິ ຊນາ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ.

ສຎ຺ຈໂຍ ເຕ ທິສ຺ວາວ – ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ໂກຈິ ໂວ ອມຕມຄ຺ຄເທສໂກ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອາຈຣິຍ, ລທ຺ໂຘ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຘມ຺ໂມ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສງ຺ໂຆ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຸມ຺ເຫ ຕຸຈ຺ເຉ ອສາເຣ ວິຈຣຖ, ຕສ຺ມາ ເອຖ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ນາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາຫິ’’? ‘‘ອຫໍ ມຫາຊນສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣິໍ, ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ເມ ອນ຺ເຕວາສິກວາໂສ ຈາຏິຍາ ອຸທຎ຺ຈນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ໂຫຕິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມຫໍ ອນ຺ເຕວາສິກວາສໍ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ຕາຕາ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ນາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອາຈຣິຍ, ໂລເກ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາຊໂນ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ໂຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເມວ ປູເຊສ຺ສຕິ, ມຍມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ຄມິສ຺ສາມ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ທນ຺ຘາ ພຫູ, ອຸທາຫຸ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. ‘‘ທນ຺ຘາ, ອາຈຣິຍ, ພຫູ, ປຓ຺ຑິຕາ ຈ ນາມ ກຕິປຍາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕາ, ປຓ຺ຑິຕາ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ທນ຺ຘາ ທນ຺ຘສ຺ສ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ນາຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຕສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ປຣິສາ ຠິຊ຺ຊິ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອາຣາໂມ ຕຸຈ຺ໂຉ ອໂຫສິ. ໂສ ຕຸຈ຺ຉໍ ອາຣາມໍ ທິສ຺ວາ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ຉຑ຺ເຑສິ. ເຕຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປຣິພ຺ພາຊກສເຕສຸ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕານິ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ, ອຖ ໂຂ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ເຍຫິ ປຣິພ຺ພາຊກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເວຬຸວນໍ ອຄມໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ເຕ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ໂກລິໂຕ ຈ ອຸປຕິສ຺ໂສ ຈ, ເອຕໍ ເມ ສາວກຍຸຄໍ ຠວິສ຺ສຕິ ອຄ຺ຄໍ ຠທ຺ທຍຸຄ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ, ນິສີທິຕ຺ວາ ຈ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ລເຠຍ຺ຍາມ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ລເຠຍ຺ຍາມ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຠຄວາ ອໂວຈ – ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຈຣຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ສພ຺ເພປິ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ເນສໍ ປຣິສາຍ ຈຣິຕວເສນ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອວເສສາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ອຄ຺ຄສາວການໍ ປນ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈໍ ນ ນິຏ຺ຐາສິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ກລ຺ລວາລຄາມກໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຖິນມິທ຺ເຘ ໂອກ຺ກມນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາຣາ ສໍເວຊິໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕນ ທິນ຺ນໍ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຸຓນ຺ໂຕວ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ອຑ຺ຒມາສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ຕເມວ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສູກຣຂຕເລເຓ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ທີຆນຂປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ເວທນາປຣິຄ຺ຄຫສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ເທສິຍມາເນ ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕຠຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ນນຸ ຈາຍສ຺ມາ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ອຖ ກສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໂຕ ຈິຣຕເຣນ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ປາປຸຓີຕິ? ປຣິກມ຺ມມຫນ຺ຕຕາຍ. ຍຖາ ຫິ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ສາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕຸກາມາ ຂິປ຺ປເມວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຣາຊູນໍ ປນ ຫຕ຺ຖິວາຫນກປ຺ປນາທິໍ ມຫນ຺ຕໍ ປຣິກມ຺ມໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕໍ ທິວສຎ຺ເຎວ ປນ ສຕ຺ຖາ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ເວຬຸວເນ ສາວກສນ຺ນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຖຣານໍ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ມຸໂຂໂລກເນນ ຠິກ຺ຂໍ ເທຕິ, ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ທທນ຺ເຕນ ນາມ ປຐມໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອເຕ ອໂນໂລເກນ຺ເຕນ ຍສເຖຣປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສຠິກ຺ຂູນໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອເຕ ອໂນໂລເກນ຺ເຕນ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍານໍ ຕິໍສຊນານໍ, ເອເຕ ອໂນໂລເກນ຺ເຕນ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປາທີນໍ ເຕຠາຕິການໍ, ເອເຕ ປນ ເອຕ຺ຕເກ ມຫາເຖເຣ ປຫາຍ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ປພ຺ພຊິຕານໍ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ທທນ຺ເຕນ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ກິໍ ກເຖຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ເທມິ, ເອເຕສໍ ປນ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖິຕເມວ ເທມິ. ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ສສ຺ເສ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄສສ຺ສທານໍ ທທນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ນາທາສິ, ອຄ຺ຄຘມ຺ມໍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສພ຺ພປຐມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ອທາສີ’’ຕິ. ‘‘ກທາ ປນ ຠຄວາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຓິສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ, ຠຄວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ວິປສ຺ສີ ນາມ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ຕທາ ມຫາກາໂຬ ຈູຬກາໂຬຕິ ທ຺ເວຠາຕິກາ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ມຫນ຺ຕໍ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວປາເປສຸໍ. ອເຖກທິວສໍ ຈູຬກາໂຬ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຂາທິ, ຕໍ ອຕິມຘຸຣໍ ອໂຫສິ. ໂສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສາລິຄພ຺ຠທານໍ ທາຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠາຕິກ, ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາເປຕ຺ວາ ທານໍ ເທມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ຕາຕ, ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ທານໍ ນາມ ເນວ ອຕີເຕ ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ນ ອນາຄເຕປິ ຠວິສ຺ສຕິ, ມາ ສສ຺ສໍ ນາສຍີ’’ຕິ; ວຸຕ຺ໂຕປິ ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິເຍວ. ອຖ ນໍ ຠາຕາ, ‘‘ເຕນ ຫິ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ມມ ໂກຏ຺ຐາສໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ເຂຕ຺ເຕ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເຂຕ຺ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ພຫູ ມນຸສ຺ເສ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ນິຣຸທເກນ ຂີເຣນ ປຈາເປຕ຺ວາ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ຂຣາທີຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ – ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ອຄ຺ຄທານໍ ອຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພປຐມໍ ປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕູ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນມກາສິ.

ໂສ ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສກລກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ກຓ຺ຓິກພທ຺ເຘຫິ ວິຍ ສາລິສີເສຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ປຎ຺ຈວິຘປີຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຖຸກກາເລ ປຸຖຸກຄ຺ຄໍ ນາມ ອທາສິ, ຄາມວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄສສ຺ສທານໍ ນາມ ອທາສິ, ລາຍເນ ລາຍນຄ຺ຄໍ, ເວຓິກຣເຓ ເວຓຄ຺ຄໍ, ກລາປາທີສຸ ກລາປຄ຺ຄໍ, ຂລຄ຺ຄໍ, ຂລຠຓ຺ຑຄ຺ຄໍ, ໂກຏ຺ຐຄ຺ຄນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອກສສ຺ເສ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄທານໍ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ສພ຺ພວາເຣສຸ ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ປຣິປູຣິ, ສສ຺ສໍ ອຕິເຣກໍ ອຸຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນໍ ອໂຫສິ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ນາເມສ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິໍ,

ຘມ຺ໂມ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ສຸຂມາວຫາຕິ;

ເອສານິສໍໂສ ຘມ຺ເມ ສຸຈິຓ຺ເຓ,

ນ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຘມ຺ມຈາຣີ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໓໐໓; ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒) –

‘‘ເອວເມສ ວິປສ຺ສີສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ອຄ຺ຄຘມ຺ມໍ ປຐມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄທານານິ ອທາສິ. ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ປນ ຫໍສວຕີນຄເຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລປິ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສ ປຐມໍ ປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖເມວ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປສິ. ອິຕິ ອິມິນາ ປຕ຺ຖິຕເມວ ມຍາ ທິນ຺ນໍ, ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເທມີ’’ຕິ.

‘‘ຍສກຸລປຸຕ຺ຕປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ຊນາ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕປິ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ວຄ຺ຄພນ຺ຘເນນ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕາ ອນາຖມຕສຣີຣານິ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ເຕ ເອກທິວສໍ ສຄພ຺ຠໍ ອິຕ຺ຖິໍ ກາລກຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘ຌາເປສ຺ສາມາ’ຕິ ສຸສານໍ ຫຣິໍສຸ. ເຕສຸ ປຎ຺ຈ ຊເນ ‘ຕຸມ຺ເຫ ຌາເປຖາ’ຕິ ສຸສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ຄາມໍ ປວິຏ຺ຐາ. ຍສທາຣໂກ ຕໍ ມຕສຣີຣໍ ສູເລຫິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຌາເປນ຺ໂຕ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິ, ອິຕເຣສມ຺ປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຊນານໍ – ‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ອິມໍ ສຣີຣໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິທ຺ຘໍສິຕຈມ຺ມໍ, ກພຣໂຄຣູປໍ ວິຍ ອສຸຈິໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ປຏິກູລ’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສສິ. ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິໍສຸ. ເຕ ປຎ຺ຈປິ ຊນາ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສສສຫາຍການໍ ກຖຍິໍສຸ. ຍໂສ ປນ ທາຣໂກ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ຠຣິຍາຍ ຈ ກເຖສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ອສຸຠໍ ຠາວຍິໍສຸ. ອິທເມເຕສໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ. ເຕເນວ ຍສສ຺ສ ອິຕ຺ຖາຄາເຣ ສຸສານສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຕາຍ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວິເສສາຘິຄໂມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເອວໍ ອິເມປິ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕເມວ ລຠິໍສຸ. ນາຫໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທມ຺ມີ’’ຕິ.

‘‘ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍສຫາຍກາ ປນ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕປິ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕິໍສ ຘຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຑິໂລວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂິໍສຸ. ເອວໍ ອິເມປິ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕເມວ ລຠິໍສຸ. ນາຫໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທມ຺ມີ’’ຕິ.

‘‘ອຸຣຸເວລກສ຺ສປາທໂຍ ປນ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເຕປິ ອຣຫຕ຺ຕເມວ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິໍສຸ. ອິໂຕ ຫິ ທ຺ເວນວຸຕິກປ຺ເປ ຕິສ຺ໂສ ຜຸສ຺ໂສຕິ ທ຺ເວ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ຜຸສ຺ສພຸທ຺ຘສ຺ສ ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ປຐມອຄ຺ຄສາວໂກ ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ເມ ພຸທ຺ໂຘ, ກນິຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ປຐມອຄ຺ຄສາວໂກ, ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ’ຕິ ເຕ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘ມເມວ ພຸທ຺ໂຘ, ມເມວ ຘມ຺ໂມ, ມເມວ ສງ຺ໂຆ, ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ເມ ນວຸຕິວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓສ຺ສ ອາຍຸໂນ ໂກຏິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນກາໂລ ວິຍ ອຎ຺ເຎສໍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວາຫໍ ຊີວາມິ, ຕາວ ເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ອຘິວາເສຖາ’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ອປເຣປິ ຕໂຕ ປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ ປຎ຺ຈ ໂຍຘສຕານິ ປຣິວາຣານິ, ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ຕີຓິ, ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ທ຺ເວ. ເຕ ‘ມຍມ຺ປິ ຠາຕິກໍ ໂຠເຊສ຺ສາມາ’ຕິ ປິຕຣໍ ໂອກາສໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອລຠມານາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈນ຺ຕາປິ ອລຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ກຸປິເຕ ຕສ຺ສ ວູປສມນຕ຺ຖາຍ ເປສິຕາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິໍສຸ. ອຖ ເນ ປິຕາ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ສີເສ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ, ‘ວຣໍ ໂວ, ຕາຕາ, ທມ຺ມີ’ຕິ ອາຫ.

‘‘ເຕ ‘ສາຘຸ ເທວາ’ຕິ ວຣໍ ຄຫິຕກໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ປິຕຣາ ‘ຄຓ຺ຫຖ, ຕາຕາ, ວຣ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ເທວ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຍໍ ຠາຕິກໍ ໂຠເຊສ຺ສາມ, ອິມໍ ໂນ ວຣໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘ນ ເທມິ, ຕາຕາ’ຕິ. ‘ນິຈ຺ຈກາລໍ ອເທນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ເທຖ, ເທວາ’ຕິ. ‘ນ ເທມິ, ຕາຕາ’ຕິ. ‘ເຕນ ຫິ ຉ ປຎ຺ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ຕີຓິ ທ຺ເວ ເອກໍ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ເທຖ, ເທວາ’ຕິ. ‘ນ ເທມິ, ຕາຕາ’ຕິ. ‘ເຕນ ຫິ, ເທວ, ສຕ຺ຕ ມາເສ ເທຖາ’ຕິ. ‘ຉ ມາເສ ປຎ຺ຈ ມາເສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ຕໂຍ ມາເສ ເທຖ, ເທວາ’ຕິ. ‘ນ ເທມິ, ຕາຕາ’ຕິ. ‘ໂຫຕຸ, ເທວ, ເອເກກສ຺ສ ໂນ ເອເກກໍ ມາສໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຍ ມາເສ ເທຖາ’ຕິ. ‘ສາຘຸ, ຕາຕາ, ເຕນ ຫິ ຕໂຍ ມາເສ ໂຠເຊຖາ’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຸຏ຺ຐາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄຕາ. ເຕສໍ ປນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເອໂກວ ໂກຏ຺ຐາຄາຣິໂກ, ເອໂກວ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ, ຕສ຺ສ ທ຺ວາທສນຫຸຕາ ປຸຣິສປຣິວາຣາ. ເຕ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘ມຍໍ ອິມໍ ເຕມາສໍ ທສ ສີລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວ ກາສາວານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສຫວາສໍ ວສິສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ທານວຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ນວຸຕິສຫສ຺ສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຍຘສຫສ຺ສສ຺ສ ຈ ສພ຺ພໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຖ. ມຍຎ຺ຫິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວກ຺ຂາມາ’ຕິ ວທິໍສຸ.

‘‘ເຕ ຕໂຍປິ ຊນາ ປຣິວາຣສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ ສີລານິ ສມາທາຍ ກາສາຍວຕ຺ຖານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຫາເຣເຍວ ວສິໍສຸ. ໂກຏ຺ຐາຄາຣິໂກ ຈ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ຈ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ຠາຕິການໍ ໂກຏ຺ຐາຄາເຣຫິ ວາເຣນ ວາເຣນ ທານວຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທານໍ ເທນ຺ຕິ, ກມ຺ມກາຣານໍ ປນ ປຸຕ຺ຕາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ໂຣທນ຺ຕິ. ເຕ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອນາຄເຕເຍວ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ເທນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ກິຎ຺ຈິ ອຕິເຣກໍ ນ ຠູຕປຸພ຺ພໍ. ເຕ ‘ອປຣຠາເຄ ທາຣການໍ ເທມາ’ຕິ ອຕ຺ຕນາປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິໍສຸ. ມນຸຎ຺ຎໍ ອາຫາຣໍ ທິສ຺ວາ ອຘິວາເສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ເຕ ປນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານວຕ຺ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕຠາຕິກາ ປນ ປຸຣິສສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເທວໂລກາ ມນຸສ຺ສໂລກໍ, ມນຸສ຺ສໂລກາ ເທວໂລກໍ ສໍສຣນ຺ຕາ ທ຺ເວນວຸຕິກປ຺ເປ ເຂເປສຸໍ. ‘ເອວໍ ເຕ ຕໂຍ ຠາຕໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ຕທາ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕເມວ ລຠິໍສຸ. ນາຫໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທມ຺ມີ’’’ຕິ.

ຕທາ ປນ ເຕສໍ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຣາຊາ ອໂຫສິ, ໂກຏ຺ຐາຄາຣິໂກ ວິສາໂຂ ອຸປາສໂກ. ຕໂຍ ຣາຊກຸມາຣາ ຕໂຍ ຊຏິລາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ກມ຺ມກາຣາ ຕທາ ເປເຕສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິວເສນ ສໍສຣນ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ຈຕ຺ຕາຣິ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣານິ ເປຕໂລເກເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກໍ ກກຸສນ຺ຘໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຫາຣໍ ລຠນກາລໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ‘‘ມມ ຕາວ ກາເລ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ມຫາປຖວິຍາ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຠິຣຸຬ຺ຫາຍ ໂກຓາຄມໂນ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເຂເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສປິ ‘‘ມມ ກາເລ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ມຫາປຖວິຍາ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຠິຣຸຬ຺ຫາຍ ກສ຺ສໂປ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເຂເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສປິ ‘‘ມມ ກາເລ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ມມ ປນ ປຈ຺ຉໂຕ ມຫາປຖວິຍາ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຠິຣຸຬ຺ຫາຍ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຎາຕໂກ ພິມ຺ພິສາໂຣ ນາມ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ສຕ຺ຖຸ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕິໍ ປາເປສ຺ສຕິ, ຕທາ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສໍ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ສ຺ເວທິວສສທິສໍ ອໂຫສິ. ເຕ ຕຖາຄເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ຎາ ປຐມທິວສໍ ທາເນ ທິນ຺ເນ ປຕ຺ຕິໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ເຠຣວສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສຍິໍສຸ. ໂສ ປຸນທິວເສ ເວຬຸວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ.

ສຕ຺ຖາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອິໂຕ ທ຺ເວນວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ຜຸສ຺ສພຸທ຺ຘກາເລ ເອເຕ ຕວ ຎາຕກາ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານວຕ຺ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ເປຕໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສໍສຣນ຺ຕາ ກກຸສນ຺ຘາທໂຍ ພຸທ຺ເຘ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕຫິ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕວ ທານໍ ປຈ຺ຈາສີສມານາ ຫິຍ຺ໂຍ ຕຍາ ທາເນ ທິນ຺ເນ ປຕ຺ຕິໍ ອລຠມານາ ເອວມກໍສູ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອິທານິປິ ທິນ຺ເນ ລຠິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິໂຕ ເຕສໍ ເປຕານໍ ທິພ຺ພອນ຺ນປານໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຕິໍ ອທາສິ, ເຕສໍ ຕເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ປຸນທິວເສ ນຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສຸໍ. ຣາຊາ ‘‘ອຊ຺ຊ, ຠນ຺ເຕ, ນຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສຸ’’ນ຺ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ‘‘ວຕ຺ຖານິ ເຕ ນ ທິນ຺ນານິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາປິ ປຸນທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈີວຣທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອິໂຕ ເຕສໍ ເປຕານໍ ທິພ຺ພວຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ປາເປສິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ເຕສໍ ທິພ຺ພວຕ຺ຖານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຕ ເປຕຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ທິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວ ສຓ຺ຐຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ເຏສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຂຸ. ປາ. ໗.໑; ເປ. ວ. ໑໔) ຕິໂຣກຸຏ຺ຏານຸໂມທນໍ ອກາສິ. ອນຸໂມທນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ເຕຠາຕິກຊຏິລານໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິມມ຺ປິ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິ.

ອຄ຺ຄສາວກາ ປນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກຣິໍສູ’’ຕິ? ‘‘ອຄ຺ຄສາວກຠາວາຍ ປຕ຺ຖນໍ ກຣິໍສຸ’’. ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກສ຺ສ ຫິ ກປ຺ປານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນາເມນ ສຣທມາຓໂວ ນາມ ອໂຫສິ. ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຄຫປຕິມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນາເມນ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິໂກ ນາມ ອໂຫສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ສຫປໍສຸກີຬກາ ສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ສຣທມາຓໂວ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ກຸສລນ຺ຕກໍ ມຫາຘນໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ຣໂຫຄໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອິຘໂລກຕ຺ຕຠາວເມວ ຊານາມິ, ໂນ ປຣໂລກຕ຺ຕຠາວໍ. ຊາຕສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ມຣຓໍ ນາມ ຘຸວໍ, ມຍາ ເອກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມຄເວສນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຫາຍກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ສິຣິວຑ຺ຒນ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍເຍວ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຫາເຍ ວາ ຎາຕິມິຕ຺ເຕ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ອຕ຺ຕໂນວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣຕນໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ກປຓທ຺ຘິກວຓິພ຺ພກຍາຈການໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປາທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ເອໂກ ທ຺ເວ ຕໂຍຕິ ເອວໍ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕາ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຊຏິລາ ອເຫສຸໍ. ໂສ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ, ອຏ຺ຐ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສໍ ຊຏິລານໍ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຕປິ ສພ຺ເພ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສຸໍ.

ເຕນ ສມເຍນ ອໂນມທສ຺ສີ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ນຄຣໍ ຈນ຺ທວຕີ ນາມ ອໂຫສິ, ປິຕາ ຍສວາ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ມາຕາ ຍໂສຘຣາ ນາມ ເທວີ, ໂພຘິ ອຊ຺ຊຸນຣຸກ຺ໂຂ, ນິສໂຠ ຈ ອໂນໂມ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ວຣຸໂຓ ນາມ ອຸປຏ຺ຐາໂກ, ສຸນ຺ທຣາ ຈ ສຸມນາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ ອເຫສຸໍ. ອາຍຸ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອໂຫສິ, ສຣີຣໍ ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ, ສຣີຣປ຺ປຠາ ທ຺ວາທສໂຍຊນໍ ຜຣິ, ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ສຣທຕາປສໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ສຣທຕາປສສ຺ສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕປຈ຺ຈເຍນ ຘມ຺ມເທສນາ ຈ ມຫຕີ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສຫາຍໂກ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິໂກ ທຸຕິຍສາວກຏ຺ຐານໍ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈສ຺ສ ປຣິວາຣາ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອຎ຺ຎໍ ກຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສີໂຫ ວິຍ ເອກຈໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສຣທຕາປສສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄເຕສຸ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວໍ ເມ ຊານາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ສຣທຕາປສສ຺ສ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຣທຕາປໂສ ພຸທ຺ຘານຸຠາວຎ຺ເຈວ ສຣີຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິຎ຺ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ລກ຺ຂຓມນ຺ເຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ໂລເກ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປຸຣິໂສ ນິສ຺ສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອຄ຺ຄາສເນ. ສຣທຕາປໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສຊຏິລາ ປຓີຕປຓີຕານິ ໂອຊວນ຺ຕານິ ຜລາຜລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຈວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຈ ນິສິນ຺ນາສນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍໍ ‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວິຈຣາມ, ອຍໍ ປນ ປຸຣິໂສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ວເທຖ, ສາສເປນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘໍ ສິເນຣຸໍ ສມໍ ກາຕຸໍ ອິຈ຺ຉຖ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ມມໍ ອຸປມໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິ. ອຖ ເຕ ຕາປສາ, ‘‘ສຈາຍໍ ອິຕ຺ຕຣສຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສ, ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ນ ເອວຣູປໍ ອຸປມໍ ອາຫຣິສ຺ສ, ຍາວ ມຫາ ວຕາຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ສພ຺ເພວ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ສິຣສາ ວນ຺ທິໍສຸ. ອຖ ເນ ອາຈຣິໂຍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖາ ຈ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍໍ ອິຘາຄໂຕ, ມຍໍ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ຍໍ ຍໍ ປຓີຕໍ ຜລາຜລໍ, ຕໍ ຕໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາຣາ ຜລາຜເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ເທວຕາ ທິພ຺ໂພຊໍ ປກ຺ຂິປິໍສຸ. ໂສ ຕາປໂສ ອຸທກມ຺ປິ ສຍເມວ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕໂຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖຣິ ສພ຺ເພ ອນ຺ເຕວາສິເກ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ສາຣຓີຍກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຕ ສຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວາຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ຕໂຕ ສຣທຕາປໂສ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາຕາ, ພຸທ຺ຘານໍ ນິສິນ຺ນາສນມ຺ປິ ນີຈໍ, ສມຓສຕສຫສ຺ສານມ຺ປິ ອາສນໍ ນຕ຺ຖິ, ອຊ຺ຊ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຸຬາຣໍ ພຸທ຺ຘສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປພ຺ພຕປາທໂຕ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ກຖນກາໂລ ປປຎ຺ໂຈ ວິຍ ໂຫຕິ, ອິທ຺ຘິມໂຕ ປນ ອິທ຺ຘິວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວ ເຕ ຕາປສາ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສຸໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ຕິຄາວຸຕໍ, ເສສຠິກ຺ຂູນໍ ອຑ຺ຒໂຍຊນິກາທິເຠທໍ, ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ອຸສຠມຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ‘‘ກຖໍ ເອກສ຺ມິໍ ອສ຺ສມປເທ ຕາວ ມຫນ຺ຕານິ ອາສນານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານີ’’ຕິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ອິທ຺ຘິວິສໂຍ ເຫສ. ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ອາສເນສຸ ສຣທຕາປໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ອິມໍ ປຸປ຺ຜາສນໍ ອຠິຣຸຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນານາປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ, ສມ຺ປາເທຕ຺ວານ ເອກໂຕ;

ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິ.

‘‘ອິທໍ ເມ ອາສນໍ ວີຣ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕວນຸຈ຺ຉວິໍ;

ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທນ຺ໂຕ, ນິສີທ ປຸປ຺ຜມາສເນ.

‘‘ສຕ຺ຕຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ພຸທ຺ໂຘ, ນິສີທິ ປຸປ຺ຜມາສເນ;

ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ຫາສຍິຕ຺ວາ ສເທວເກ’’ຕິ.

ເອວໍ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖຣິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ເສສຠິກ຺ຂູ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິໍສຸ. ສຣທຕາປໂສ ມຫນ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຘາເຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຊຏິລານໍ ອຍໍ ສກ຺ກາໂຣ ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕູ’’ຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖຸ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາປິ ເສສຠິກ຺ຂູປິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕຖາຄເຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວນມູລຜລາຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສສກາເລ ພຸທ຺ຘານໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສຣທຕາປໂສ ປນ ຠິກ຺ຂາຈາຣມ຺ປິ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣຍມາໂນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ປີຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ນິສິນ຺ນໍ ປຐມອຄ຺ຄສາວກໍ ນິສຠຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ນິສຠ, ສກ຺ກາຣກາຣການໍ ຕາປສານໍ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ປຏິລທ຺ຘມຫາລາໂຠ ມຫາໂຍໂຘ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຐຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ສ ເທສນາວສາເນ ທຸຕິຍສາວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ເທເສຫີ’’ຕິ. ອໂນມຕ຺ເຖໂຣ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ເທສນາຍ ເອກສ຺ສາປິ ອຠິສມໂຍ ນາໂຫສິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣິມາເຓ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສຣທຕາປສໍ ສພ຺ເພປິ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ເຕສໍ ຕາວເທວ ເກສມສ຺ສູນິ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ, ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣາ ກາເຍ ປຏິມຸກ຺ກາວ ອເຫສຸໍ.

ສຣທຕາປໂສ ‘‘ກສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂສ ກິຣ ພຸທ຺ຘານໍ ທຸຕິຍາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສຍໂຕ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ໂສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ‘‘ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອິມິນາ ສາວເກນ ປຏິລທ຺ຘຘຸຣໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ໂສ ເຕນ ປຣິວິຕກ຺ເກນ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕຖາຄຕໍ ປນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນນ຺ຕຣາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ ໂກ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອນຸປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂສຬສ ປຎ຺ຎາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ມຍ຺ຫໍ ສາສເນ ອຄ຺ຄສາວໂກ ນິສໂຠ ນາມ ເອໂສ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍ຺ວາຍໍ ມຍາ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣນ຺ເຕນ ສກ຺ກາໂຣ ກໂຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ຜເລນ ອຎ຺ຎໍ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕໍ ວາ ນ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນ ອຍໍ ນິສຠຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສມຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ’’ຕິ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວານ ສຣທຕາປສໍ ອາຫ – ‘‘ນ ເຕ ອຍໍ ປຕ຺ຖນາ ໂມຆາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນາຄເຕ ປນ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ມາຕາ ມຫາມາຍາ ນາມ ເທວີ ຠວິສ຺ສຕິ, ປິຕາ ສຸທ຺ໂຘທໂນ ນາມ ມຫາຣາຊາ, ປຸຕ຺ໂຕ ຣາຫຸໂລ ນາມ, ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອານນ຺ໂທ ນາມ, ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ນາມ, ຕ຺ວໍ ປນສ຺ສ ປຐມອຄ຺ຄສາວໂກ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕາປສໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ.

ສຣທຕາປໂສປິ ອນ຺ເຕວາສິກຕ຺ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຫາຍກສ຺ສ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ສາສນໍ ເປເສສິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ວເທຖ, ສຫາຍເກນ ເຕ ສຣທຕາປເສນ ອໂນມທສ຺ສີພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປຐມອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ຖິຕໍ, ຕ຺ວໍ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຫີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ເຖເຣຫິ ປຸເຣຕຣເມວ ເອກປສ຺ເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິຣິວຑ຺ຒນສ຺ສ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ອຍ຺ໂຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ນີຈາສເນ ນິສິນ຺ໂນ, ‘‘ອນ຺ເຕວາສິກປຣິສາ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ສມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ອສ຺ສມໍ ອໂນມທສ຺ສີ ພຸທ຺ໂຘ ອາຄໂຕ, ມຍໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ສກ຺ກາຣໍ ອກຣິມ຺ຫາ, ສຕ຺ຖາ ສພ຺ເພສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ມໍ ເສສາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ປຐມອຄ຺ຄສາວກໍ ນິສຠຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ນາມ ສາສເນ ປຐມອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖສິໍ, ຕ຺ວມ຺ປິ ຕສ຺ສ ສາສເນ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຫີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຖນໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ ໂຫຕຸ, ຕ຺ວໍ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ສຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ.

ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ຣາຊມາເນນ ອຏ຺ຐກຣີສມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ສມຕລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ລາຊປຎ຺ຈມານິປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣາເປຕ຺ວາ ນີລຸປ຺ປລຈ຺ຉທນໍ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເສສຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ອາສນານິ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ນິມນ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ສຣທຕາປສສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ຕາປໂສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ ອຄມາສິ. ສິຣິວຑ຺ຒໂນປິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ປເວເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ປຓີເຕນ ໂຠຊເນນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ມຫາຣເຫຫິ ວຕ຺ເຖຫິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນາຍໍ ອາຣພ຺ໂຠ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ, ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕາຫໍ ອນຸກມ຺ປໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສຫາໂຍ ສຣທຕາປໂສ ຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສ຺ສ ປຐມອຄ຺ຄສາວໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ເຖສິ, ອຫມ຺ປິ ‘‘ຕສ຺ເສວ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ເຖມີຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກາສິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ສປຣິວາໂຣ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ. ‘‘ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຕທາ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນາ. ເຕ ຍຖາປຕ຺ຖິຕເມວ ລຠິໍສຸ. ນາຫໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເທມີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ອຄາຣິຍຠູຕາ ສມານາ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊໍ ທສ຺ສນາຍ ຄຕາ’’ຕິ ຍາວ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລປຏິເວຘາ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ເຕ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາທມູເລ ອາເນຕຸກາມາ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິຍາ ນິສ຺ສາຣຠາວໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິຘາຄມເນ ອານິສໍສໍ ກຖຍິມ຺ຫາ. ໂສ ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ອນ຺ເຕວາສິກວາໂສ ນາມ ຈາຏິຍາ ອຸທຎ຺ຈນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິສທິໂສ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ອນ຺ເຕວາສິວາສໍ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ອິທານິ ມຫາຊໂນ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ໂຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣເມວ ປູເຊສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ກຖໍ ຠວິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິຕາ ພຫູ, ອຸທາຫຸ ທນ຺ຘາ’’ຕິ? ‘‘ທນ຺ຘາ’’ຕິ ກຖິເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ປຓ຺ຑິຕາ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ທນ຺ຘາ ທນ຺ຘສ຺ສ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສຎ຺ຈໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຕາຍ ອສາຣໍ ສາໂຣຕິ, ສາຣຎ຺ຈ ອສາໂຣຕິ ຄຓ຺ຫິ. ຕຸມ຺ເຫ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຕາຍ ສາຣຎ຺ຈ ສາຣໂຕ, ອສາຣຎ຺ຈ ອສາຣໂຕ ຎຕ຺ວາ ອສາຣໍ ປຫາຍ ສາຣເມວ ຄຓ຺ຫິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໑.

‘‘ອສາເຣ ສາຣມຕິໂນ, ສາເຣ ຈາສາຣທສ຺ສິໂນ;

ເຕ ສາຣໍ ນາຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣາ.

໑໒.

‘‘ສາຣຎ຺ຈ ສາຣໂຕ ຎຕ຺ວາ, ອສາຣຎ຺ຈ ອສາຣໂຕ;

ເຕ ສາຣໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອສາເຣ ສາຣມຕິໂນຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ, ທສວຕ຺ຖຸກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຘມ຺ມເທສນາຕິ ອຍໍ ອສາໂຣ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ສາຣທິຏ຺ຐິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາເຣ ຈາສາຣທສ຺ສິໂນຕິ ທສວຕ຺ຖຸກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຘມ຺ມເທສນາຕິ ອຍໍ ສາໂຣ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ‘‘ນາຍໍ ສາໂຣ’’ຕິ ອສາຣທສ຺ສິໂນ. ເຕ ສາຣນ຺ຕິ ເຕ ປນ ຕໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວເສນ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣາ ຫຸຕ຺ວາ ສີລສາຣໍ, ສມາຘິສາຣໍ, ປຎ຺ຎາສາຣໍ, ວິມຸຕ຺ຕິສາຣໍ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສາຣໍ, ‘‘ປຣມຕ຺ຖສາຣໍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ນາຘິຄຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ. ສາຣຎ຺ຈາຕິ ຕເມວ ສີລສາຣາທິສາຣໍ ‘‘ສາໂຣ ນາມາຍ’’ນ຺ຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຎ຺ຈ ອສາຣໍ ‘‘ອສາໂຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ. ເຕ ສາຣນ຺ຕິ ເຕ ປຓ຺ຑິຕາ ເອວໍ ສມ຺ມາທສ຺ສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ວເສນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສາຣໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ນນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍຖາ ອຄາຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖາ ຫິ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ – ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ອາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາເຊນ ເປສິຕານໍ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສປຣິວາຣານໍ ທສນ຺ນໍ ທູຕານໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ເຕນ ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖເຣນ ຄມນກາລໍ ຎຕ຺ວາ ມຄ຺ຄວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ວີສຕິສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວຸໂຕ ກປິລປຸຣໍ ນີໂຕ ຎາຕິສມາຄເມ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕກໍ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໕໕ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ, ‘‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໖໘) ຄາຖາຍ ປິຕຣໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈເຣ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໖໙) ຄາຖາຍ ມຫາປຊາປຕິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ, ຣາຊານຎ຺ຈ ສກທາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ປນ ຣາຫຸລມາຕຸຄຸຓກຖໍ ນິສ຺ສາຍ ຈນ຺ທກິນ຺ນຣີຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑໔.໑໘ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕຕິຍທິວເສ ນນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ອຠິເສກເຄຫປ຺ປເວສນວິວາຫມງ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ນນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໍ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ນນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫິ. ໂສປິ ຕຖາຄຕຄາຣເວນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ໂສປານສີເສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຐາເນ ນ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕໂຣ ‘‘ໂສປານປາທມູເລ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ນ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕໂຣ ‘‘ຣາຊງ຺ຄເຓ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ນ ຄຓ຺ຫິ. ກຸມາໂຣ ນິວຕ຺ຕິຕຸກາໂມ ອຣຸຈິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸຄາຣເວນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ອິຘ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຊນປທກລ຺ຍາຓິຍາ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ – ‘‘ອຍ຺ເຍ, ຠຄວາ ນນ຺ທກຸມາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຕໍ ວິນາ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສາ ອຸທກພິນ຺ທູຫິ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕເຫວ ອຑ຺ຒຸລ຺ລິຂິເຕຫິ ເກເສຫິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຕຸວຏໍ ໂຂ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ຕສ຺ສ ຫທເຍ ຕິຣິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ວິຍ ຐິຕໍ. ສຕ຺ຖາປິສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ຕໍ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສສິ ນນ຺ທາ’’ຕິອາຫ. ໂສ ພຸທ຺ຘຄາຣເວນ ‘‘ນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ ຫິ ນນ຺ທໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ກປິລປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕິຍທິວເສ ນນ຺ທໍ ປພ຺ພາເຊສິ.

ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຣາຫຸລມາຕາ ກຸມາຣໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ປສ຺ສ, ຕາຕ, ເອຕໍ ວີສຕິສຫສ຺ສສມຓປຣິວຸຕໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຣູປິວຓ຺ຓໍ ສມຓໍ, ອຍໍ ເຕ ປິຕາ, ເອຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕາ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕ຺ຍາສ຺ສ ນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ປສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉ ນໍ ທາຍຊ຺ຊໍ ຍາຈສ຺ສຸ – ‘ອຫໍ, ຕາຕ, ກຸມາໂຣ, ອຠິເສກໍ ປຕ຺ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຠວິສ຺ສາມິ, ຘເນນ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ຘນໍ ເມ ເທຫິ. ສາມິໂກ ຫິ ປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຸສນ຺ຕກສ຺ສາ’’’ຕິ. ກຸມາໂຣ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາວ ປິຕຸສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຫຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂາ ເຕ, ສມຓ, ຉາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ພຫຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປໍ ວທນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຄວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ກຸມາໂຣປິ ‘‘ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ, ສມຓ, ເທຫິ, ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ, ສມຓ, ເທຫີ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ຠຄວາປິ ກຸມາຣໍ ນ ນິວຕ຺ຕາເປສິ. ປຣິຊໂນປິ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອິຕິ ໂສ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ອາຣາມເມວ ອຄມາສິ.

ຕໂຕ ຠຄວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍໍ ອຍໍ ປິຕຸສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏານຸຄຕໍ ສວິຆາຕໍ, ຫນ຺ທສ຺ສ ໂພຘິຕເລ ປຏິລທ຺ຘໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອຣິຍຘນໍ ເທມິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ນໍ ສາມິກໍ ກໂຣມີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ປພ຺ພຊິເຕ ຈ ປນ ກຸມາເຣ ຣຎ຺ໂຎ ອຘິມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ນິເວເທຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍາ, ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຣໍ ຍາຈິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຕໍ ວຣໍ ທຕ຺ວາ ປຸເນກທິວສໍ ຣາຊນິເວສເນ ກຕປາຕຣາໂສ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນນ ຣຎ຺ຎາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກກາເລ ເອກາ ເທວຕາ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ກາລກໂຕ’ຕິ ອາຫ. ອຫໍ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘ນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ໂພຘິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ກາລໍ ກໂຣຕີ’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ອິທານິ ກິໍ ສທ຺ທຫິສ຺ສຖ, ປຸພ຺ເພປິ ອຏ຺ຐິການິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ມໂຕ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫາຘມ຺ມປາລຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑໐.໙໒ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຣາຊາ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອິຕິ ຠຄວາ ປິຕຣໍ ຕີສຸ ຜເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ປຸນເທວ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ຄຫິຕປຏິຎ຺ໂຎ ນິຏ຺ຐິເຕ ເຊຕວເນ ວິຫາເຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖຣິ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອນຠິຣໂຕ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ, ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຠຄວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ນນ຺ທ, ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘ອນຠິຣໂຕ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ, ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິສ຺ສ ປນ ຕ຺ວໍ, ນນ຺ທ, ອນຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣສິ, ນ ສກ຺ໂກສິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສາກິຍານີ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ຆຣາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ອຑ຺ຒຸລ຺ລິຂິເຕຫິ ເກເສຫິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ຕຸວຏໍ ໂຂ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’ຕິ, ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ອນຸສ຺ສຣມາໂນ ອນຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ, ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິພເລນ ຕາວຕິໍສເທວໂລກໍ ອາເນນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກສ຺ມິໍ ຌາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຌາມຂາຓຸເກ ນິສິນ຺ນໍ ຉິນ຺ນກຓ຺ຓນາສນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ເອກໍ ປລຸຏ຺ຐມກ຺ກຏິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕານິ ກກຸຏປາທານິ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ທສ຺ເສສິ. ກກຸຏປາທານີຕິ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຕາຍ ປາເຣວຕປາທສທິສປາທານິ. ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈ ປນາຫ – ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ນນ຺ທ, ກຕມາ ນຸ ໂຂ ອຠິຣູປຕຣາ ວາ ທສ຺ສນີຍຕຣາ ວາ ປາສາທິກຕຣາ ວາ ສາກິຍານີ ວາ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ, ອິມານິ ວາ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ກກຸຏປາທານີ’’ຕິ? ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ສາ, ຠນ຺ເຕ, ຉິນ຺ນກຓ຺ຓນາສນງ຺ຄຸຏ຺ຐາ ປລຸຏ຺ຐມກ຺ກຏີ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສາກິຍານີ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ, ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ອຸປນິຘາຍ ສງ຺ຂ຺ຍມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ, ກລມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ, ກລຠາຄມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ. ອຖ ໂຂ ອິມາເນວ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ອຠິຣູປຕຣານິ ເຈວ ທສ຺ສນີຍຕຣານິ ຈ ປາສາທິກຕຣານິ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ອຠິຣມ, ນນ຺ທ, ອຠິຣມ, ນນ຺ທ, ອຫໍ ເຕ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານໍ, ອຠິຣມິສ຺ສາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ເຊຕວເນເຍວ ປາຕຸຣໂຫສິ. ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ, ‘‘ອາຍສ຺ມາ ກິຣ ນນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາຕາ ມາຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຣານໍ ເຫຕຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ. ຠຄວາ ກິຣສ຺ສ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ນນ຺ທສ຺ສ ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ຠຕກວາເທນ ຈ ອຸປກ຺ກິຕກວາເທນ ຈ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ‘‘ຠຕໂກ ກິຣາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ, ອຸປກ຺ກິຕໂກ ກິຣາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ, ອຈ຺ຉຣານໍ ເຫຕຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ. ຠຄວາ ກິຣສ຺ສ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ສຫາຍການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕກວາເທນ ຈ ອຸປກ຺ກິຕກວາເທນ ຈ ອຏ຺ຏິຍມາໂນ ຫຣາຍມາໂນ ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນ ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິ, ‘‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ຈ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ອຣຫຕໍ ອໂຫສິ.

ອເຖກາ ເທວຕາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ສກລໍ ເຊຕວນໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາຕາ ມາຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓໍ ອຸທປາທິ ‘‘ນນ຺ໂທ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ໂສປາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານໍ, ມຸຎ຺ຈາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕສ຺ມາ ປຏິສ຺ສວາ’’ຕິ. ‘‘ມຍາປິ ໂຂ ເຕ, ນນ຺ທ, ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ວິທິໂຕ ‘ນນ຺ໂທ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’ຕິ. ເທວຕາປິ ເມ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນນ຺ໂທ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’ຕິ. ຍເທວ ໂຂ ເຕ, ນນ຺ທ, ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ອຖາຫໍ ມຸຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ມາ ປຏິສ຺ສວາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ຍສ຺ສ ນິຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ປງ຺ໂກ, ມທ຺ທິໂຕ ກາມກຓ຺ຏໂກ;

ໂມຫກ຺ຂຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ນ ເວຘຕີ ສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໒໒);

ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ ນນ຺ທ, ປຸພ຺ເພ ຕ຺ວໍ ‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມີ’ຕິ ວເທສິ, ອິທານິ ເຕ ກຖ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ ເມ, ອາວຸໂສ, ຄິຫິຠາວາຍ ອາລໂຍ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ – ‘‘ອຠູຕໍ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ກເຖຕິ, ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ອຕີຕທິວເສສຸ ‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ‘ນຕ຺ຖິ ເມ ຄິຫິຠາວາຍ ອາລໂຍ’ຕິ ກເຖຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຕີຕທິວເສສຸ ນນ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ ທຸຈ຺ຉນ຺ນເຄຫສທິໂສ ອໂຫສິ, ອິທານິ ສຸຈ຺ຉນ຺ນເຄຫສທິໂສ ຊາໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ທິພ຺ພຈ຺ຉຣານໍ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕຸໍ ວາຍມນ຺ໂຕ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໓.

‘‘ຍຖາ ອຄາຣໍ ທຸຈ຺ຉນ຺ນໍ, ວຸຏ຺ຐີ ສມຕິວິຊ຺ຌຕິ;

ເອວໍ ອຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຣາໂຄ ສມຕິວິຊ຺ຌຕິ.

໑໔.

‘‘ຍຖາ ອຄາຣໍ ສຸຈ຺ຉນ຺ນໍ, ວຸຏ຺ຐີ ນ ສມຕິວິຊ຺ຌຕິ;

ເອວໍ ສຸຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຣາໂຄ ນ ສມຕິວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຄາຣນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເຄຫໍ. ທຸຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ວິຣຬຈ຺ຉນ຺ນໍ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ. ສມຕິວິຊ຺ຌຕີຕິ ວສ຺ສວຸຏ຺ຐິ ວິນິວິຊ຺ຌຕິ. ອຠາວິຕນ຺ຕິ ຕໍ ອຄາຣໍ ວຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຠາວນາຍ ຣຫິຕຕ຺ຕາ ອຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຣາໂຄ ສມຕິ ວິຊ຺ຌຕິ. ນ ເກວລໍ ຣາໂຄວ, ໂທສໂມຫມານາທໂຍ ສພ຺ພກິເລສາ ຕຖາຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕິວິຍ ວິຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ. ສຸຠາວິຕນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາຫິ ສຸຠາວິຕໍ. ເອວຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຈ຺ຉນ຺ນໍ ເຄຫໍ ວຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ອຕິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ມຫາຊນສ຺ສ ເທສນາ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສິ.

ອຖ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ພຸທ຺ຘາ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍາ, ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ນາມາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ສຕ຺ຖາຣາ ເທວຈ຺ຉຣາ ອາມິສໍ ກຕ຺ວາ ວິນີໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ມຍາ ມາຕຸຄາເມນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ວິນີໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ພາຣາຓສິວາສີ ກປ຺ປໂຏ ນາມ ວາຓິໂຊ ອໂຫສິ. ຕສ຺ເສໂກ ຄທ຺ຣໂຠ ກຸມ຺ຠຠາຣໍ ວຫຕິ, ເອກທິວເສນ ສຕ຺ຕ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ຄທ຺ຣຠຠາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ຕາວ ຄທ຺ຣຠໍ ຈຣິຕຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ຄທ຺ຣໂຠ ປຣິຂາປິຏ຺ເຐ ຈຣມາໂນ ເອກໍ ຄທ຺ຣຠິໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິ. ສາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອາຫ – ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ພາຣາຓສິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ເກນ ກມ຺ເມນາ’’ຕິ? ‘‘ວາຓິຊ຺ຊກມ຺ເມນາ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕກໍ ຠາຣໍ ວຫສີ’’ຕິ? ‘‘ກຸມ຺ຠຠາຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຠາຣໍ ວຫນ຺ໂຕ ກຕິ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຕ ໂຍຊນານີ’’ຕິ. ‘‘ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ເຕ ກາຈິ ປາທປຣິກມ຺ມປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມກຣາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ນາມ ອນຸໂຠສີ’’ຕິ? ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ປາທປຣິກມ຺ມາທິກາຣກາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກາມສໍໂຍຊນຆຏ຺ຏນຕ຺ຖາຍ ປນ ເອວຣູປໍ ກຖໍ ກເຖສິ’’? ໂສ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິ. ກປ຺ປໂຏປິ ຠຓ຺ຑໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ນາຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຕ຺ວາ, ‘‘ອນິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຣິຠາເສຕ຺ວາ ນໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄາຖມາຫ –

‘‘ປໂຕທໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ສາຬສງ຺ຄຸລິກຓ຺ຏກໍ;

ສຎ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສາມິ ເຕ ກາຍໍ, ເອວໍ ຊານາຫິ ຄທ຺ຣຠາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຄທ຺ຣໂຠ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຫມ຺ປິ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ປໂຕທໍ ເມ ກຣິສ຺ສສິ, ໂສຬສງ຺ຄຸລິກຓ຺ຏກໍ;

ປຸຣໂຕ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວານ, ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວານ ປຈ຺ຉໂຕ;

ທນ຺ຕໍ ເຕ ປາຕຍິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ຊານາຫິ ກປ຺ປຏາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ວາຓິໂຊ – ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ເອສ ເອວໍ ວທຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ຄທ຺ຣຠິໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິມາເຍສ ເອວໍ ສິກ຺ຂາປິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ‘ເອວຣູປິໍ ນາມ ເຕ ຄທ຺ຣຠິໍ ອາເນສ຺ສາມີ’ຕິ ມາຕຸຄາເມນ ນໍ ປໂລເຠຕ຺ວາ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຈຕຸປ຺ປທິໍ ສງ຺ຂມຸຂິໍ, ນາຣິໍ ສພ຺ພງ຺ຄໂສຠິນິໍ;

ຠຣິຍໍ ເຕ ອານຍິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ຊານາຫິ ຄທ຺ຣຠາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຄທ຺ຣໂຠ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຈຕຸປ຺ປທິໍ ສງ຺ຂມຸຂິໍ, ນາຣິໍ ສພ຺ພງ຺ຄໂສຠິນິໍ;

ຠຣິຍໍ ເມ ອານຍິສ຺ສສິ, ເອວໍ ຊານາຫິ ກປ຺ປຏ;

ກປ຺ປຏ ຠິຍ຺ໂຍ ຄມິສ຺ສາມິ, ໂຍຊນານິ ຈຕຸທ຺ທສາ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ກປ຺ປໂຏ, ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຫີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ໂສ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ນໍ ອາຫ – ‘‘ນນຸ ມໍ ຕຸມ຺ເຫ ‘ຠຣິຍໍ ເຕ ອານຍິສ຺ສາມີ’ຕິ ອໂວຈຸຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ວຸຕ຺ຕໍ, ນາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຖໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມິ, ຠຣິຍໍ ເຕ ອາເນສ຺ສາມິ, ເວຕນໍ ປນ ຕຸຍ຺ຫໍ ເອກກສ຺ເສວ ທສ຺ສາມິ, ຕຸຍ຺ຫໍ ເວຕນໍ ທຸຕິຍສ຺ສ ປໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕ຺ວເມວ ຊາເນຍ຺ຍາສິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ປນ ໂວ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ປຸຕ຺ຕາ ວິຊາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕຫິປິ ພຫູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຕໍ ປໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕ຺ວເມວ ຊາເນຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ຄທ຺ຣໂຠ ຕສ຺ມິໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ອນເປກ຺ໂຂ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຕທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄທ຺ຣຠີ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ອໂຫສິ, ຄທ຺ຣໂຠ ນນ຺ໂທ, ວາຓິໂຊ ອຫເມວ. ເອວໍ ປຸພ຺ເພເປສ ມຍາ ມາຕຸຄາເມນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ວິນີໂຕ’’ຕິ ຊາຕກໍ ນິຏ຺ຐາເປສີຕິ.

ນນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ຈຸນ຺ທສູກຣິກວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ໂສເຈຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈຸນ຺ທສູກຣິກໍ ນາມ ປຸຣິສໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ວສ຺ສານິ ສູກເຣ ວຘິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ໂຕ ຈ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ຈ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ຉາຕກາເລ ສກເຏນ ວີຫິໍ ອາທາຍ ຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກນາຬິທ຺ເວນາຬິມຕ຺ເຕນ ຄາມສູກຣໂປຕເກ ກິຓິຕ຺ວາ ສກຏໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉານິເວສເນ ວຊໍ ວິຍ ເອກໍ ຐານໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ເຕສໍ ນິວາປໍ ໂຣເປຕ຺ວາ, ເຕສຸ ນານາຄຈ຺ເຉ ຈ ສຣີຣມລຎ຺ຈ ຂາທິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິເຕສຸ ຍໍ ຍໍ ມາເຣຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ອາຬາເນ ນິຈ຺ຈລໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຣີຣມໍສສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຍິຕ຺ວາ ພຫລຠາວຕ຺ຖໍ ຈຕຸຣສ຺ສມຸຄ຺ຄເຣນ ໂປເຖຕ຺ວາ, ‘‘ພຫລມໍໂສ ຊາໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນ຺ຕເຣ ທຓ຺ຑກໍ ທຕ຺ວາ ໂລຫຖາລິຍາ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ມຸເຂ ອາສິຎ຺ຈຕິ. ຕໍ ກຸຈ຺ຉິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ກຣີສໍ ອາທາຍ ອໂຘຠາເຄນ ນິກ຺ຂມຕິ, ຍາວ ໂຖກມ຺ປິ ກຣີສໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາວ ອາວິລໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ສຸທ຺ເຘ ອຸທເຣ ອຈ຺ຉໍ ອນາວິລໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ. ອຖສ຺ສ ອວເສສໍ ອຸທກໍ ປິຏ຺ຐິຍໍ ອາສິຎ຺ຈຕິ. ຕໍ ກາຬຈມ຺ມໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕໂຕ ຕິຓຸກ຺ກາຍ ໂລມານິ ຌາເປຕ຺ວາ ຕິຂິເຓນ ອສິນາ ສີສໍ ຉິນ຺ທຕິ. ປຄ຺ຆຣຓຕໍ ໂລຫິຕໍ ຠາຊເນນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມໍສໍ ໂລຫິເຕນ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ຂາທິຕ຺ວາ ເສສໍ ວິກ຺ກິຓາຕິ. ຕສ຺ສ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕານິ. ຕຖາຄເຕ ຘຸຣວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕ ເອກທິວສມ຺ປິ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິມຕ຺ເຕນ ປູຊາ ວາ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂທານໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ປຸຎ຺ຎໍ ນາມ ນາໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ສຣີເຣ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຊີວນ຺ຕສ຺ເສວ ອວີຈິມຫານິຣຍສນ຺ຕາໂປ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ອວີຈິສນ຺ຕາໂປ ນາມ ໂຍຊນສເຕ ຐຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີນໍ ຠິຊ຺ຊນສມຕ຺ໂຖ ປຣິຬາໂຫ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕສ຺ສ ອໂຍມຍາ ຠູມິ, ຊລິຕາ ເຕຊສາຍຸຕາ;

ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສຕໍ, ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ສພ຺ພທາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໖໗; ອ. ນິ. ໓.໓໖);

ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ປນສ຺ສ ປາກຕິກຄ຺ຄິສນ຺ຕາປໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ອຍໍ ອຸປມາ ວຸຕ຺ຕາ – ‘‘ຍຖາ, ມຫາຣາຊ, ກູຏາຄາຣມຕ຺ໂຕ ປາສາໂຓປິ ເນຣຍິກຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຂເຓນ ວິລຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕາ ປເນຕ຺ຖ ກມ຺ມພເລນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຄຕາ ວິຍ ນ ວິລີຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໒.໔.໖). ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເປ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂໂກ ອາກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເຄຫມຊ຺ເຌເຍວ ສູກຣຣວໍ ຣວິຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ວິຈຣນ຺ໂຕ ປຸຣຕ຺ຖິມວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຈ຺ຉິມວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖສ຺ສ ເຄຫມານຸສກາ ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຸຂໍ ປິທຫນ຺ຕິ. ກມ຺ມວິປາໂກ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ປຏິພາຫິຕຸໍ. ໂສ ວິຣວນ຺ໂຕວ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣຕິ. ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕສຸ ຆເຣສຸ ມນຸສ຺ສາ ນິທ຺ທໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ມຣຓຠເຍນ ຕຊ຺ຊິຕສ຺ສ ປນ ພຫິນິກ຺ຂມນໍ ນິວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສພ຺ໂພ ເຄຫຊໂນ ຍຖາ ອນ຺ໂຕຐິໂຕ ພຫິ ວິຈຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ເຄຫທ຺ວາຣານິ ຖເກຕ຺ວາ ພຫິເຄຫໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຕິ. ອິຕໂຣ ອນ຺ໂຕເຄເຫເຍວ ນິຣຍສນ຺ຕາເປນ ວິຣວນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣຕິ. ເອວໍ ສຕ຺ຕທິວສານິ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອວີຈິມຫານິຣໂຍ ເທວທູຕສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໓.໒໖໑ ອາທໂຍ; ອ. ນິ. ໓.໓໖) ວຓ຺ເຓຕພ຺ໂພຕິ.

ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ຆຣທ຺ວາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ສູກຣສທ຺ໂທ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ນາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຈຸນ຺ທສູກຣິຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ສູກຣານໍ ມາຣິຍມານານໍ ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສ, ເຄເຫ ກາຈິ ມງ຺ຄລກິຣິຍາ ຠວິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ. ເອຕ຺ຕເກ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ສູກເຣ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ເອກມ຺ປິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ວາ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ນ ວຕ ໂນ ເອວຣູໂປ ກກ຺ຂໂຬ ຜຣຸໂສ ສຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ອິເມ ສຕ຺ຕທິວເສ ສູກເຣ ມາເຣຕິ, ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກໍ ປນສ຺ສ ວິປາກໍ ອຸທປາທິ, ຊີວນ຺ຕສ຺ເສວ ອວີຈິມຫານິຣຍສນ຺ຕາໂປ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສ ເຕນ ສນ຺ຕາເປນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ສູກຣຣວໍ ຣວນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ໂລເກ ເອວໍ ໂສຈິຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂສຈນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປມຕ຺ຕາ ນາມ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂສຈນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໕.

‘‘ອິຘ ໂສຈຕິ ເປຈ຺ຈ ໂສຈຕິ,

ປາປກາຣີ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂສຈຕິ;

ໂສ ໂສຈຕິ ໂສ ວິຫຎ຺ຎຕິ;

ທິສ຺ວາ ກມ຺ມກິລິຏ຺ຐມຕ຺ຕໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປາປກາຣີຕິ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອກຕໍ ວຕ ເມ ກລ຺ຍາຓໍ, ກຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ເອກໍເສເນວ ມຣຓສມເຍ ອິຘ ໂສຈຕິ, ອິທມສ຺ສ ກມ຺ມໂສຈນໍ. ວິປາກໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ປນ ເປຈ຺ຈ ໂສຈຕິ. ອິທມສ຺ສ ປຣໂລເກ ວິປາກໂສຈນໍ. ເອວໍ ໂສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂສຈຕິເຍວ. ເຕເນວ ກາຣເຓນ ຊີວມາໂນເຍວ ໂສ ຈຸນ຺ທສູກຣິໂກປິ ໂສຈຕິ. ທິສ຺ວາ ກມ຺ມກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິລິຏ຺ຐກມ຺ມໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣກໍ ວິລປນ຺ໂຕ ວິຫຎ຺ຎຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ຈຸນ຺ທສູກຣິກວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ຘມ຺ມິກອຸປາສກວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ໂມທຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມິກອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕາ ຘມ຺ມິກອຸປາສກາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ອຸປາສກສຕານິ ປຣິວາຣາ. ໂຍ ເຕສໍ ເຊຏ຺ຐໂກ, ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕ ປຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ຘີຕໂຣ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ເອເກກາ ສລາກຍາຄຸ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖິກຠຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ອໂຫສິ. ເຕປິ ສພ຺ເພວ ອນຸຊາຕປຸຕ຺ຕາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ອິຕິ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ຠຣິຍາຍ ອຸປາສກສ຺ສາຕິ ໂສຬສ ສລາກຍາຄຸອາທີນິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິຕິ ໂສ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ປຣິຫາຍິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາໂມ ‘‘ອຏ຺ຐ ວາ ເມ ໂສຬສ ວາ ຠິກ຺ຂູ ເປເສຖາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິ. ສຕ຺ຖາ ເປເສສິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ອາສເນສຸ ນິສິນ຺ນາ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍານໍ ເມ ທສ຺ສນໍ ທຸລ຺ລຠໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ທຸພ຺ພໂລມ຺ຫິ, ເອກໍ ເມ ສຸຕ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກຕຣໍ ສຸຕ຺ຕໍ ໂສຕຸກາໂມ ອຸປາສກາ’’ຕິ? ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອວິຊຫິຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຉຫິ ເທວໂລເກຫິ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ສຫສ຺ສສິນ຺ຘວຍຸຕ຺ຕາ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິກາ ຉ ຣຖາ ອາຄມິໍສຸ. ເຕສຸ ຐິຕາ ເທວຕາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລກໍ ເນສ຺ສາມ, ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລກໍ ເນສ຺ສາມ, ອມ຺ໂຠ ມຕ຺ຕິກຠາຊນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຠາຊນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລເກ ອຠິຣມິຕຸໍ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຫິ, ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລເກ ອຠິຣມິຕຸໍ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ອຸປາສໂກ ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ຕຣາຍໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ – ‘‘ອາຄເມຖ ອາຄເມຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອມ຺ເຫ ວາເຣຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ.

ອຖສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປິຕາ ປຸພ຺ເພ ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ອຕິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ອິທານິ ປນ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຍເມວ ວາເຣຕິ, ມຣຓສ຺ສ ອຠາຍນກສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິຣວິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອິທານິ ອໂນກາໂສ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ອຸປາສໂກ ໂຖກໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກສ຺ມາ ກນ຺ທຖາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ຕຸມ຺ເຫ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕາ ສຍເມວ ວາຣຍິຕ຺ຖ, ອຖ ມຍໍ ‘ມຣຓສ຺ສ ອຠາຍນກສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ກນ຺ທິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ຍາ ປນ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘‘ອໂນກາໂສ’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກນ຺ຕາ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ນາຫໍ, ອຍ຺ເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຖ ເກນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ. ‘‘ຉຫິ ເທວໂລເກຫິ ເທວຕາ ຉ ຣເຖ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອາທາຍ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ‘ອມ຺ຫາຫິ ເທວໂລເກ ອຠິຣມ, ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລເກ ອຠິຣມາ’ຕິ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖມີ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ, ຕາຕ, ຣຖາ, ນ ມຍໍ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ມຍ຺ຫໍ ຄນ຺ຖິຕານິ ປຸປ຺ຜານີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ກຕໂຣ ເທວໂລໂກ ຣມຓີໂຍ’’ຕິ? ‘‘ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ວສິຕຏ຺ຐານໍ ຕຸສິຕຠວນໍ ຣມຓີຍໍ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ‘ຕຸສິຕຠວນໂຕ ອາຄຕຣເຖ ລຄ຺ຄຕູ’ຕິ ປຸປ຺ຜທາມໍ ຂິປຖາ’’ຕິ. ເຕ ຂິປິໍສຸ. ຕໍ ຣຖຘຸເຣ ລຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອາກາເສ ໂອລມ຺ພິ. ມຫາຊໂນ ຕເທວ ປສ຺ສຕິ, ຣຖໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ອຸປາສໂກ ‘‘ປສ຺ສເຖຕໍ ປຸປ຺ຜທາມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ເອຕໍ ຕຸສິຕຠວນໂຕ ອາຄຕຣເຖ ໂອລມ຺ພຕິ, ອຫໍ ຕຸສິຕຠວນໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ມມ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ມຍາ ກຕນິຍາເມເນວ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຣເຖ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ຕາວເທວສ຺ສ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາໂຓ ສຏ຺ຐິສກຏຠາຣາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສໍ ປຣິວາເຣສິ, ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນິກໍ ກນກວິມານໍ ປາຕຸຣໂຫສິ. ເຕປິ ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ສຸຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສເກນ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາເຍວ ປນ ‘ອາຄເມຖາ’ຕິ ວາເຣສິ. ອຖສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ກນ຺ທິໍສຸ. ມຍໍ ‘ອິທານິ ອໂນກາໂສ’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ນ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສິ, ຉຫິ ເທວໂລເກຫິ ເທວຕາ ຉ ຣເຖ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປາສກໍ ປກ຺ໂກສິໍສຸ. ໂສ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຕຸສິຕຠວເນ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ອິຘ ຎາຕິມຊ຺ເຌ ໂມທມາໂນ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອິທາເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ໂມທນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂມທນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໖.

‘‘ອິຘ ໂມທຕິ ເປຈ຺ຈ ໂມທຕິ,

ກຕປຸຎ຺ໂຎ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂມທຕິ;

ໂສ ໂມທຕິ ໂສ ປໂມທຕິ,

ທິສ຺ວາ ກມ຺ມວິສຸທ຺ຘິມຕ຺ຕໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຕປຸຎ຺ໂຎຕິ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ກາຣໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອກຕໍ ວຕ ເມ ປາປໍ, ກຕໍ ເມ ກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ກມ຺ມໂມທເນນ, ເປຈ຺ຈ ວິປາກໂມທເນນ ໂມທຕິ. ເອວໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂມທຕິ ນາມ. ກມ຺ມວິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ຘມ຺ມິກອຸປາສໂກປິ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມວິສຸທ຺ຘິໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ກາລກິຣິຍໂຕ ປຸພ຺ເພ ອິຘໂລເກປິ ໂມທຕິ, ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣໂລເກປິ ອຕິໂມທຕິເຍວາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ຘມ຺ມິກອຸປາສກວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ຕປ຺ປຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຖວິປ຺ປເວສນາ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຠາສິຕານິ ສພ຺ພານິ ຊາຕການິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກຖິຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ສຕ຺ຖຣິ ອນຸປິຍໍ ນາມ ມລ຺ລານໍ ນິຄໂມ ອຕ຺ຖິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຸປິຍມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ເຕເຍວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓປຏິຄ຺ຄຫຓທິວເສເຍວ ອສີຕິສຫສ຺ເສຫິ ຎາຕິກຸເລຫິ ‘‘ຣາຊາ ວາ ໂຫຕຸ, ພຸທ຺ໂຘ ວາ, ຂຕ຺ຕິຍປຣິວາໂຣວ ວິຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອສີຕິສຫສ຺ສປຸຕ຺ຕາ ປຏິຎ຺ຎາຕາ. ເຕສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ຠທ຺ທິຍໍ ນາມ ຣາຊານໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘໍ, ອານນ຺ທໍ, ຠຄຸໍ, ກິມິລໍ, ເທວທຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມ ຉ ສກ຺ເຍ ອປພ຺ພຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ມຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ເຕ ປພ຺ພາເຊມ, ອິເມ ຉ ສກ຺ຍາ ນ ຎາຕກາ ມຎ຺ເຎ, ກສ຺ມາ ນ ປພ຺ພຊນ຺ຕີ’’ຕິ? ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ອຖ ໂຂ ມຫານາໂມ ສກ຺ໂຍ ອນຸຣຸທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ອມ຺ຫາກໍ ກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ວາ ປພ຺ພຊ, ອຫໍ ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ປນ ສຸຂຸມາໂລ ໂຫຕິ ສມ຺ປນ຺ນໂຠໂຄ, ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຈນມ຺ປິ ເຕນ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ. ເອກທິວສຎ຺ຫິ ເຕສຸ ຉສຸ ຂຕ຺ຕິເຍສຸ ຄຸຬກີຬໍ ກີຬນ຺ເຕສຸ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ປູເວນ ປຣາຊິໂຕ ປູວຕ຺ຖາຍ ປຫິຓິ, ອຖສ຺ສ ມາຕາ ປູເວ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຫິຓິ. ເຕ ຂາທິຕ຺ວາ ປຸນ ກີຬິໍສຸ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕສ຺ເສວ ປຣາຊໂຍ ໂຫຕິ. ມາຕາ ປນສ຺ສ ປຫິເຕ ປຫິເຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປູເວ ປຫິຓິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ‘‘ປູວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຫິຓິ. ໂສ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອສຸກປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ເອສາເປກາ ປູວວິກຕິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ນຕ຺ຖິປູວໍ ເມ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ມາຕາ ປນສ຺ສ ‘‘ນຕ຺ຖິປູວໍ ກິຣ, ອຍ຺ເຍ, ເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ‘ນຕ຺ຖີ’ຕິ ປທໍ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ, ອິມິນາ ປນ ອຸປາເຍນ ນໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຊານາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຸຈ຺ຉໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ອຎ຺ຎາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເປເສສິ. ນຄຣປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ເທວຕາ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ອນຸຣຸທ຺ຘສກ຺ເຍນ ອນ຺ນຠາຣກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘‘ນຕ຺ຖີ’ຕິ ເມ ວຈນສ຺ສ ສວນໍ ມາ ໂຫຕຸ, ໂຠຊນຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຊານນໍ ມາ ‘ໂຫຕູ’ຕິ ປຕ຺ຖນາ ກຕາ, ສຈາຍໍ ຕຸຈ຺ຉປາຕິໍ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເທວສມາຄມໍ ປວິສິຕຸໍ ນ ລຠິສ຺ສາມ, ສີສມ຺ປິ ໂນ ສຕ຺ຕຘາ ຜເລຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປາຕິໍ ທິພ຺ພປູເວຫິ ປຸຓ຺ຓໍ ອກໍສຸ. ກສ຺ສາ ຄຸຬມຓ຺ຑເລ ຐເປຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຆາຏິຕມຕ຺ຕາຍ ປູວຄນ຺ໂຘ ສກລນຄເຣ ຉາເທຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ປູວຂຓ຺ຑໍ ມຸເຂ ຐປິຕມຕ຺ຕເມວ ສຕ຺ຕຣສຫຣຓີສຫສ຺ສານິ ອນຸຜຣິ.

ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນາຫໍ ມາຕຸ ປິໂຍ, ເອຕ຺ຕກໍ ເມ ກາລໍ ອິມໍ ນຕ຺ຖິປູວໍ ນາມ ນ ປຈິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎໍ ປູວໍ ນາມ ນ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ໂສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາວ ມາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຫໍ ປິໂຍ, ອປ຺ປິໂຍ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ເອກກ຺ຂິໂນ ອກ຺ຂິ ວິຍ ຈ ຫທຍໍ ວິຍ ຈ ອຕິວິຍ ປິໂຍ ເມ ອໂຫສີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຖິ ປູວໍ ນ ປຈິຕ຺ຖ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ສາ ຈູຬູປຏ຺ຐາກໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ປາຕິຍໍ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓາ, ອຍ຺ເຍ, ປາຕິ ປູເວຫິ, ເອວຣູປາ ປູວາ ນາມ ເມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎວາ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ເທວຕາຫິ ປາຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປູວາ ປຫິຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ນໍ ປຸຕ຺ໂຕ, ອມ຺ມ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຫໍ ອຎ຺ຎໍ ປູວໍ ນາມ ນ ຂາທິສ຺ສາມິ, ນຕ຺ຖິປູວເມວ ປເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາປິສ຺ສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ປູວໍ ຂາທິຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຸຈ຺ຉປາຕິເມວ ອຎ຺ຎາຍ ປາຕິຍາ ປຏິກຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເປເສສິ. ຍາວ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສິ, ຕາວສ຺ສ ເທວຕາວ ປູເວ ປຫິຓິໍສຸ.

ໂສ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຊານນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ນາມ ກິໍ ຊານິສ຺ສຕິ? ຕສ຺ມາ ‘‘ກາ ເອສາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມາ’’ຕິ ຠາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ໂອຫາຣິຕເກສມສ຺ສຸນາ ກາສາຍນິວຕ຺ເຖນ ກຏ຺ຐຕ຺ຖຣເກ ວາ ພິທລມຎ຺ຈເກ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ເຕນ ວິຫຣິຕພ຺ພໍ. ເອສາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠາຕິກ, ອຫໍ ສຸຂຸມາໂລ. ນາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕ, ກມ຺ມນ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຆຣາວາສໍ ວສ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫສຸ ເອເກນ ອປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ໂກ ເອສ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠຕ຺ຕຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານມ຺ປິ ອຊານນ຺ໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ນາມ ກິໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ເອກທິວສຎ຺ຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ນາມ ກຸຫິໍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ? ກິມິໂລ ອາຫ – ‘‘ໂກຏ຺ເຐ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຠທ຺ທິໂຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ນ ຊານາສິ, ຠຕ຺ຕໍ ນາມ ອຸກ຺ຂລິຍໍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ທ຺ເວປິ ນ ຊານາຖ, ຠຕ຺ຕໍ ນາມ ຣຕນມກຸຬາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ເຕສຸ ກິຣ ເອກທິວສໍ ກິມິໂລ ໂກຏ຺ຐໂຕ ວີຫີ ໂອຕາຣິຍມາເນ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອເຕ ໂກຏ຺ເຐເຍວ ຊາຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎີ ອໂຫສິ. ຠທ຺ທິໂຍ ເອກທິວສໍ ອຸກ຺ຂລິໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ວຑ຺ຒິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸກ຺ຂລິຍຎ຺ເຎວ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎີ ອໂຫສິ. ອນຸຣຸທ຺ເຘນ ປນ ເນວ ວີຫີ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕາ, ນ ຠຕ຺ຕໍ ປຈນ຺ຕາ, ນ ວຑ຺ເຒນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປນ ປຸຣໂຕ ຐປິຕເມວ ປສ຺ສຕິ. ໂສ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມກາເລ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ປາຕິຍໍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎມກາສິ. ເອວໍ ຕໂຍປິ ເຕ ຠຕ຺ຕຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຕນາຍໍ ‘‘ໂກ ເອສ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ປຐມໍ ເຂຕ຺ຕໍ ກສາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສໍວຈ຺ຉເຣ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ກທາ ກມ຺ມນ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕິ, ກທາ ມຍໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກມ຺ມນ຺ຕານໍ ອປຣິຍນ຺ຕຕາຍ ອກ຺ຂາຕາຍ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ຆຣາວາສໍ ວສ, ນ ມຍ຺ຫໍ ເອເຕນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ມາຕຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອນຸຊານາຫິ ມໍ, ອມ຺ມ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາຍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ‘‘ສເຈ ເຕ ສຫາຍໂກ ຠທ຺ທິຍຣາຊາ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ມມ ໂຂ, ສມ຺ມ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຕວ ປຏິພທ຺ຘາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ.

ຕໂຕ ຠທ຺ທິໂຍ ສກ຺ຍຣາຊາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ອານນ຺ໂທ ຠຄຸ ກິມິໂລ ເທວທຕ຺ໂຕຕິ ອິເມ ຉ ຂຕ຺ຕິຍາ ອຸປາລິກປ຺ປກສຕ຺ຕມາ ເທວາ ວິຍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຣວິສຍໍ ປຕ຺ວາ ຣາຊາຓາຍ ເສນໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ປຣວິສຍໍ ໂອກ຺ກມິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ຉ ຂຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຠຣຓານິ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ຫນ຺ທ ຠເຓ, ອຸປາລິ, ນິວຕ຺ຕສ຺ສຸ, ອລໍ ເຕ ເອຕ຺ຕກໍ ຊີວິກາຍາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອທໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ປາທມູເລ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ເຕສໍ ທ຺ວິຘາ ຊາຕກາເລ, ວນໍ ອາໂຣທນປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ປຖວີກມ຺ປມານາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຸປາລິ ກປ຺ປໂກປິ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ຈຓ຺ຑາ ໂຂ ສາກິຍາ, ‘ອິມິນາ ກຸມາຣາ ນິປ຺ປາຕິຕາ’ຕິ ຆາເຕຍ຺ຍຸມ຺ປິ ມໍ. ອິເມ ຫິ ນາມ ສກ຺ຍກຸມາຣາ ເອວຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ອິມານິ ອນຄ຺ຆານິ ອາຠຣຓານິ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນາຫ’’ນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑິກໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕານິ ອາຠຣຓານິ ຣຸກ຺ເຂ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິກາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕຫິ ‘‘ກສ຺ມາ ນິວຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ເຕ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາກິຍາ ນາມ ມານນິສ຺ສິຕາ, ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິຈາຣໂກ, ອິມໍ ປຐມຕຣໍ ປພ຺ພາເຊຖ, ມຍມສ຺ສ ອຠິວາທນາທີນິ ກຣິສ຺ສາມ, ເອວໍ ໂນ ມາໂນ ນິມ຺ມານາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປຐມຕຣໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕສຸ ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທິໂຍ ເຕເນວ ອນ຺ຕຣວສ຺ເສນ ເຕວິຊ຺ໂຊ ອໂຫສິ. ອາຍສ຺ມາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ມຫາວິຕກ຺ກສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໘.໓໐) ສຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຠຄຸຕ຺ເຖໂຣ ຈ ກິມິລຕ຺ເຖໂຣ ຈ ອປຣຠາເຄ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເທວທຕ຺ໂຕ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກໍ ອິທ຺ຘິໍ ປຕ຺ໂຕ.

ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຣິ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ສສາວກສງ຺ຆສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫນ຺ໂຕ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ວຕ຺ຖເຠສຊ຺ຊາທິຫຕ຺ຖາ ມນຸສ຺ສາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ສຕ຺ຖາ, ກຸຫິໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ຠຄຸຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ກິມິລຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ອສີຕິມຫາສາວການໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ‘‘ເທວທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ກຸຫິໍ ນິສິນ຺ໂນ ວາ, ຐິໂຕ ວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫມ຺ປິ ເອເຕຫິ ສທ຺ຘິຎ຺ເຎວ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເອເຕປິ ຂຕ຺ຕິຍປພ຺ພຊິຕາ, ອຫມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິຍປພ຺ພຊິໂຕ, ລາຠສກ຺ກາຣຫຕ຺ຖາ ມນຸສ຺ສາ ເອເຕເຍວ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ມມ ນາມໍ ຄເຫຕາປິ ນຕ຺ຖິ. ເກນ ນຸ ໂຂ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກໍ ປສາເທຕ຺ວາ ມມ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ໂຂ ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ເອກາທສຫິ ນຫຸເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠວິຕຸໍ, ໂກສລຣຎ຺ຎາປິ ສທ຺ຘິໍ ນ ສກ຺ກາ ຠວິຕຸໍ. ອຍໍ ໂຂ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ກຸມາໂຣ ກສ຺ສຈິ ຄຸຓໂທເສ ນ ຊານາຕິ, ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ໂກສມ຺ພິໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສີວິເສ ຈຕູສຸ ຫຕ຺ຖປາເທສຸ ເອກໍ ຄີວາຍ ປິລນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກໍ ສີເສ ຈຸມ຺ພຏກໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ເອກໍສໍ ກຣິຕ຺ວາ ອິມາຍ ອຫິເມຂລາຍ ອາກາສໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕນ ຠີເຕນ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ເທວທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິປຕ຺ຕຈີວຣຘໂຣ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ໂສ ລາຠສກ຺ກາຣາຠິຠູໂຕ ‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາປກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສຫ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ອິທ຺ຘິໂຕ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເວຬຸວນວິຫາເຣ ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ – ‘‘ຠຄວາ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕຣຫິ ຊິຓ຺ໂຓ ວຸຑ຺ໂຒ ມຫລ຺ລໂກ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕຸ, ອຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມິ, ນິຍ຺ຍາເທຖ ເມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ເຂຬາສກວາເທນ ອປສາເທຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ອິມໍ ປຐມໍ ຕຖາຄເຕ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ປກາສນີຍກມ຺ມໍ ກາເຣສິ. ໂສ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ ທານິ ອຫໍ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ, ອິທານິສ຺ສ ອນຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ, ກຸມາຣ, ມນຸສ຺ສາ ທີຆາຍຸກາ, ເອຕຣຫິ ອປ຺ປາຍຸກາ. ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ກຸມາໂຣວ ສມາໂນ ກາລໍ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ກຸມາຣ, ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊາ ໂຫຫິ, ອຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຘາຍ ປຸຣິເສ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ເຕສຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕສຸ ສຍໍ ຄິຊ຺ຌກູຏປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ, ‘‘ອຫເມວ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສິລໍ ປວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຣຸຫິຣຸປ຺ປາທກກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິມິນາປິ ອຸປາເຍນ ມາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຸນ ນາຬາຄິຣິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ສຕ຺ຖຸ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ນາຄໍ ທເມຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອເນກສຫສ຺ເສຫິ ອຸປາສເກຫິ ອຠິຫຏໍ ມຫາທານໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂາຕານໍ ຣາຊຄຫວາສີນໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມເຍ ຊາເຕ ‘‘ອໂຫ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ມຫາຄຸໂຓ, ຕຖາຣູເປ ນາມ ຫຕ຺ຖິນາເຄ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕວ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ມມຕ຺ຖາຍ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ ຈູຬຫໍສ (ຊາ. ໑.໑໕.໑໓໓ ອາທໂຍ; ໒.໒໑.໑ ອາທໂຍ) – ມຫາຫໍສ (ຊາ. ໒.໒໑.໘໙ ອາທໂຍ) – ກກ຺ກຏກຊາຕການິ (ຊາ. ໑.໓.໔໙ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ເທວທຕ຺ຕສ຺ສາປິ ກມ຺ມໍ ເນວ ປາກຏໍ, ຕຖາ ຣຎ຺ໂຎ ມາຣາປິຕຕ຺ຕາ, ນ ວຘການໍ ປໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ນ ສິລາຍ ປວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ປາກຏໍ ອໂຫສິ, ຍຖາ ນາຬາຄິຣິຫຕ຺ຖິໂນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ. ຕທາ ຫິ ມຫາຊໂນ ‘‘ຣາຊາປິ ເທວທຕ຺ເຕເນວ ມາຣາປິໂຕ, ວຘໂກປິ ປໂຍຊິໂຕ, ສິລາປິ ອປວິທ຺ຘາ. ອິທານິ ປນ ເຕນ ນາຬາຄິຣິ ວິສ຺ສຊ຺ຊາປິໂຕ, ເອວຣູປໍ ນາມ ປາປກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ໂກລາຫລມກາສິ.

ຣາຊາ ມຫາຊນສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຖາລິປາກສຕານິ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ນ ປຸນ ຕສ຺ສູປຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ, ນາຄຣາປິສ຺ສ ກຸລໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອທໍສຸ. ໂສ ປຣິຫີນລາຠສກ຺ກາໂຣ ໂກຫຎ຺ເຎນ ຊີວິຕຸກາໂມ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ‘‘ອລໍ, ເທວທຕ຺ຕ, ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອາຣຎ຺ຎໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ກສ຺ສາວຸໂສ, ວຈນໍ ໂສຠນໍ, ກິໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸທາຫຸ ມມ, ອຫຎ຺ຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ເອວໍ ວທາມິ, ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ຍາວຊີວໍ ອາຣຎ຺ຎກາ ອສ຺ສຸ, ປິຓ຺ຑປາຕິກາ, ປໍສຸກູລິກາ, ຣຸກ຺ຂມູລິກາ, ມຈ຺ຉມໍສໍ ນ ຂາເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຍ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ, ໂສ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ນວກປພ຺ພຊິຕາ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິໂນ ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ ເທວທຕ຺ໂຕ ອາຫ, ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ອເຫສຸໍ. ອິຕິ ໂສ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ລູຂປ຺ປສນ຺ນໍ ຊນໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ກຸເລສຸ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມິ. ໂສ ຠຄວຕາ, ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ເທວທຕ຺ຕ, ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມສິ ຈກ຺ກເຠທາຍາ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຄຣຸໂກ ໂຂ, ເທວທຕ຺ຕ, ສງ຺ຆເຠໂທ’’ຕິອາທີຫິ ໂອວທິໂຕປິ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ທານາຫໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຠຄວຕາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆາ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມສໍເວໂຄ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອນຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອວີຈິມ຺ຫິ ປຈ຺ຈນກກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ –

‘‘ສຸກຣານິ ອສາຘູນິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຫິຕານິ ຈ;

ຍໍ ເວ ຫິຕຎ຺ຈ ສາຘຸຎ຺ຈ, ຕໍ ເວ ປຣມທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໖໓) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ສຸກຣໍ ສາຘຸນາ ສາຘຸ, ສາຘຸ ປາເປນ ທຸກ຺ກຣໍ;

ປາປໍ ປາເປນ ສຸກຣໍ, ປາປມຣິເຍຫິ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. (ອຸທາ. ໔໘; ຈູຬວ. ໓໔໓);

ອຖ ໂຂ ເທວທຕ຺ໂຕ ອຸໂປສຖທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິຕ຺ວາ, ‘‘ຍສ຺ສິມານິ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຂມນ຺ຕິ, ໂສ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກຫິ ນວເກຫິ ອປ຺ປກຕຎ຺ຎູຫິ ສລາກາຍ ຄຫິຕາຍ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາທາຍ ຄຍາສີສໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອານຍນຕ຺ຖາຍ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ເປເສສິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍານຸສາສນິຍາ ເຈວ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍານຸສາສນິຍາ ຈ ອນຸສາສນ຺ຕາ ເຕ ອມຕໍ ປາເຍຕ຺ວາ ອາທາຍ ອາກາເສນ ອາຄມິໍສຸ. ໂກກາລິໂກປິ ໂຂ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາວຸໂສ ເທວທຕ຺ຕ, ນີຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນຫິ, ນນຸ ຕ຺ວໍ ມຍາ ວຸຕ຺ໂຕ ‘ມາ, ອາວຸໂສ, ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ວິສ຺ສາສີ’ຕິ. ປາປິຈ຺ຉາ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ, ປາປິການໍ ອິຈ຺ຉານໍ ວສໍ ຄຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກນ ຫທຍມຊ຺ເຌ ປຫຣິ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕໍ ອາກາເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຄມນກາເລ ອຕ຺ຕທຸຕິໂຍ ຄໂຕ, ອິທານິ ມຫາປຣິວາໂຣ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂສຠຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ໂສຠຕິ, ປຸພ຺ເພ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາເລປິ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂສຠິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ໂຫຕິ ສີລວຕໍ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຕິນໍ;

ລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສ ອາຍນ຺ຕໍ, ຎາຕິສງ຺ຆປຸຣກ຺ຂຕໍ;

ອຖ ປສ຺ສສິມໍ ກາຬໍ, ສຸວິຫີນໍວ ຎາຕິຠີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໑) –

ອິທໍ ຊາຕກໍ ກເຖສິ. ປຸນ ຠິກ຺ຂູຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ກິຣ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’ຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸກິຣິຍໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ມມ ອນຸກິຣິຍໍ ກາຕຸໍ ວາຍມິ, ນ ປນ ສກ຺ຂີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ອປິ ວີຣກ ປສ຺ເສສິ, ສກຸຓໍ ມຎ຺ຊຸຠາຓກໍ;

ມຍູຣຄີວສງ຺ກາສໍ, ປຕິໍ ມຍ຺ຫໍ ສວິຏ຺ຐກໍ.

‘‘ອຸທກຖລຈຣສ຺ສ ປກ຺ຂິໂນ,

ນິຈ຺ຈໍ ອາມກມຈ຺ຉໂຠຊິໂນ;

ຕສ຺ສານຸກຣໍ ສວິຏ຺ຐໂກ,

ເສວາເລ ປລິຄຸຓ຺ຐິໂຕ ມໂຕ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໐໗-໑໐໘) –

ອາທິນາ ຊາຕກໍ ວຕ຺ວາ ອປຣາປເຣສຸປິ ທິວເສສຸ ຕຖານຸຣູປເມວ ກຖໍ ອາຣພ຺ຠ –

‘‘ອຈາຣິ ວຕາຍໍ ວິຕຸທໍ ວນານິ,

ກຏ຺ຐງ຺ຄຣຸກ຺ເຂສຸ ອສາຣເກສຸ;

ອຖາສທາ ຂທິຣໍ ຊາຕສາຣໍ,

ຍຕ຺ຖພ຺ຠິທາ ຄຣຸໂຬ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໒໐);

‘‘ລສີ ຈ ເຕ ນິປ຺ຜລິກາ, ມຕ຺ຖໂກ ຈ ປທາລິໂຕ;

ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາ ຠຄ຺ຄາ, ອຊ຺ຊ ໂຂ ຕ຺ວໍ ວິໂຣຈສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໔໓) –

ເອວມາທີນິ ຊາຕການິ ກເຖສິ. ປຸນ ‘‘ອກຕຎ຺ຎູ ເທວທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ກຖໍ ອາຣພ຺ຠ –

‘‘ອກຣມ຺ຫສ ເຕ ກິຈ຺ຈໍ, ຍໍ ພລໍ ອຫຸວມ຺ຫເສ;

ມິຄຣາຊ ນໂມ ຕ຺ຍຕ຺ຖຸ, ອປິ ກິຎ຺ຈິ ລຠາມເສ.

‘‘ມມ ໂລຫິຕຠກ຺ຂສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ລຸທ຺ທານິ ກຸພ຺ພໂຕ;

ທນ຺ຕນ຺ຕຣຄໂຕ ສນ຺ໂຕ, ຕໍ ພຫຸໍ ຍມ຺ປິ ຊີວສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໒໙-໓໐) –

ອາທີນິ ຊາຕການິ ກເຖສິ. ປຸນ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກນມສ຺ສ ອາຣພ຺ຠ –

‘‘ຎາຕເມຕໍ ກຸຣຸງ຺ຄສ຺ສ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ເສປຓ຺ຓິ ສິຍ຺ຍສິ;

ອຎ຺ຎໍ ເສປຓ຺ຓິ ຄຈ຺ຉາມິ, ນ ເມ ເຕ ຣຸຈ຺ຈເຕ ຜລ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໒໑) –

ອາທີນິ ຊາຕການິ ກເຖສິ. ປຸນທິວເສ ‘‘ອຸຠໂຕ ປຣິຫີໂນ ເທວທຕ຺ໂຕ ລາຠສກ຺ກາຣໂຕ ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈາ’’ຕິ ກຖາສຸ ປວຕ຺ຕມານາສຸ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເທວທຕ຺ໂຕ ປຣິຫີໂນ, ປຸພ຺ເພເປສ ປຣິຫີໂນເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ອກ຺ຂີ ຠິນ຺ນາ ປໂຏ ນຏ຺ໂຐ, ສຂິເຄເຫ ຈ ຠຓ຺ຑນໍ;

ອຸຠໂຕ ປທຸຏ຺ຐາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ອຸທກມ຺ຫິ ຖລມ຺ຫິ ຈາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໓໙) –

ອາທີນິ ຊາຕການິ ກເຖສິ. ເອວໍ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣນ຺ໂຕວ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ພຫູນິ ຊາຕການິ ກເຖຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຊຕວເນ ວິຫາເຣ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ເທວທຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ນວ ມາເສ ຄິລາໂນ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາວເກ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ຕໍ ເມ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ສມຕ຺ຖກາເລ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ເວຣີ ຫຸຕ຺ວາ ອຈຣິ, ນ ມຍໍ ຕຕ຺ຖ ເນສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ມາ ມໍ ນາເສຖ, ມຍາ ສຕ຺ຖຣິ ອາຆາໂຕ ກໂຕ, ສຕ຺ຖຸ ປນ ມຍິ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ໂຕປິ ອາຆາໂຕ ນຕ຺ຖິ’’. ໂສ ຫິ ຠຄວາ –

‘‘ວຘເກ ເທວທຕ຺ຕມ຺ຫິ, ໂຈເຣ ອງ຺ຄຸລິມາລເກ;

ຘນປາເລ ຣາຫຸເລ ຈ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມມານໂສ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໕໘໕; ມິ. ປ. ໖.໖.໕) –

‘‘ທສ຺ເສຖ ເມ ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ເຕ ມຎ຺ຈເກນາທາຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ກິຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເທວທຕ຺ໂຕ ກິຣ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ອາຍາຈິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸນ ພຸທ຺ຘໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຍໍ ຘມ຺ມຕາ. ‘‘ອສຸກຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອສຸກຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອາຄໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ກໂຣຕຸ, ນ ໂສ ມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິໂຕ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອາຄໂຕ, ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ, ຄາວຸຕໍ, ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓີສມີປໍ ອາຄໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈປິ ອນ຺ໂຕເຊຕວນໍ ປວິສຕິ, ເນວ ມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເທວທຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາ ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓີຕີເຣ ມຎ຺ຈໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ໂອຕຣິໍສຸ. ເທວທຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ມຎ຺ຈໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຸໂຠ ປາເທ ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິສີທິ. ປາທາ ປຖວິໍ ປວິສິໍສຸ. ໂສ ອນຸກ຺ກເມນ ຍາວ ໂຄປ຺ຜກາ, ຍາວ ຊຓ຺ຓຸກາ, ຍາວ ກຏິໂຕ, ຍາວ ຖນໂຕ, ຍາວ ຄີວໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຫນຸກຏ຺ຐິກສ຺ສ ຠູມິຍໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ –

‘‘ອິເມຫິ ອຏ຺ຐີຫິ ຕມຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລໍ,

ເທວາຕິເທວໍ ນຣທມ຺ມສາຣຖິໍ;

ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸໍ ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ,

ປາເຓຫິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ອຸເປມີ’’ຕິ. (ມິ. ປ. ໔.໑.໓) –

ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ອິທໍ ກິຣ ຐານໍ ທິສ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ສເຈ ຫິ ນ ໂສ ປພ຺ພຊິສ຺ສ, ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຠາຣິຍໍ ອກຣິສ຺ສ, ອາຍຕິໍ ຠວນິສ຺ສຣຓປຈ຺ຈຍໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ກມ຺ມໍ ຠາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ອາຍຕິໍ ຠວນິສ຺ສຣຓປຈ຺ຈຍໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີຕິ ຕໍ ສຕ຺ຖາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ຫິ ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ອຏ຺ຐິສ຺ສໂຣ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ປຖວິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈເລ ພຸທ຺ເຘ ອປຣຊ຺ຌຠາເວນ ປນ ນິຈ຺ຈໂລວ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຕູຕິ ໂຍຊນສຕິເກ ອນ຺ໂຕ ອວີຈິມ຺ຫິ ໂຍຊນສຕຸພ຺ເພຘເມວສ຺ສ ສຣີຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສີສໍ ຍາວ ກຓ຺ຓສກ຺ຂລິໂຕ ອຸປຣິ ອຍກປລ຺ລໍ ປາວິສິ, ປາທາ ຍາວ ໂຄປ຺ຜກາ ເຫຏ຺ຐາ ອຍປຖວິຍໍ ປວິຏ຺ຐາ, ມຫາຕາລກ຺ຂນ຺ຘປຣິມາຓໍ ອຍສູລໍ ປຈ຺ຉິມຠິຕ຺ຕິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິມຊ຺ຌໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸຣິມຠິຕ຺ຕິໍ ປາວິສິ, ອປຣໍ ທກ຺ຂິຓຠິຕ຺ຕິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາມປສ຺ເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣຠິຕ຺ຕິໍ ປາວິສິ, ອປຣໍ ອຸປຣິ ກປລ຺ລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອໂຘຠາເຄນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຍປຖວິໍ ປາວິສິ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈໂລວ ປຈ຺ຈິ.

ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ເທວທຕ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອລຠິຕ຺ວາວ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ມຍິ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຖວິໍ ປາວິສິ, ປຸພ຺ເພປິ ປວິຏ຺ໂຐເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິຣາຊກາເລ ມຄ຺ຄມູຬ຺ຫໍ ປຸຣິສໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປິຏ຺ຐິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເຂມນ຺ຕໍ ປາປິຕສ຺ສ ປຸນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐາເນ ມູເລຫິ ເອວໍ ທນ຺ເຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕຸໍ –

‘‘ອກຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ວິວຣທສ຺ສິໂນ;

ສພ຺ພໍ ເຈ ປຖວິໍ ທຊ຺ຊາ, ເນວ ນໍ ອຠິຣາຘເຍ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໗໒; ໑.໙.໑໐໗) –

ອິທໍ ຊາຕກໍ ກເຖຕ຺ວາ ປຸນປິ ຕເຖວ ກຖາຍ ສມຸຏ຺ຐິຕາຍ ຂນ຺ຕິວາທິຠູເຕ ອຕ຺ຕນິ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກລາພຸຣາຊຠູຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕຸໍ ຂນ຺ຕິວາທິຊາຕກຎ຺ຈ (ຊາ. ໑.໔.໔໙ ອາທໂຍ), ຈູຬຘມ຺ມປາລຠູເຕ ອຕ຺ຕນິ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຫາປຕາປຣາຊຠູຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕຸໍ ຈູຬຘມ຺ມປາລຊາຕກຎ຺ຈ (ຊາ. ໑.໕.໔໔ ອາທໂຍ) ກເຖສິ.

ປຖວິໍ ປວິຏ຺ເຐ ປນ ເທວທຕ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ຘຊປຏາກກທລິໂຍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ປຸຓ຺ຓຆເຏ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ລາຠາ ວຕ ໂນ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ຉຓໍ ອນຸໂຠຕິ. ຕມຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເທວທຕ຺ເຕ ມເຕ ມຫາຊໂນ ຕຸສ຺ສຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ຕຸສ຺ສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພຊນສ຺ສ ອປ຺ປິເຍ ຈຓ຺ເຑ ຜຣຸເສ ພາຣາຓສິຍໍ ປິງ຺ຄລຣຎ຺ເຎ ນາມ ມເຕ ມຫາຊນສ຺ສ ຕຸຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕຸໍ –

‘‘ສພ຺ໂພ ຊໂນ ຫິໍສິໂຕ ປິງ຺ຄເລນ,

ຕສ຺ມິໍ ມເຕ ປຈ຺ຈຍາ ເວທຍນ຺ຕິ;

ປິໂຍ ນຸ ເຕ ອາສິ ອກຓ຺ຫເນຕ຺ໂຕ,

ກສ຺ມາ ຕຸວໍ ໂຣທສິ ທ຺ວາຣປາລ.

‘‘ນ ເມ ປິໂຍ ອາສິ ອກຓ຺ຫເນຕ຺ໂຕ,

ຠາຍາມິ ປຈ຺ຈາຄມນາຍ ຕສ຺ສ;

ອິໂຕ ຄໂຕ ຫິໍເສຍ຺ຍ ມຈ຺ຈຸຣາຊໍ,

ໂສ ຫິໍສິໂຕ ອາເນຍ຺ຍ ປຸນ ອິຘາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໙-໑໘໐) –

ອິທໍ ປິງ຺ຄລຊາຕກໍ ກເຖສິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ອິທານິ, ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອວີຈິມຫານິຣເຍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ຕປ຺ປນ຺ໂຕ ວິຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕປ຺ປນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ, ປມາທວິຫາຣິໂນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຕປ຺ປນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗.

‘‘ອິຘ ຕປ຺ປຕິ ເປຈ຺ຈ ຕປ຺ປຕິ, ປາປກາຣີ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຕປ຺ປຕິ;

ປາປໍ ເມ ກຕນ຺ຕິ ຕປ຺ປຕິ, ຠິຍ຺ໂຍ ຕປ຺ປຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິຘ ຕປ຺ປຕີຕິ ອິຘ ກມ຺ມຕປ຺ປເນນ ໂທມນສ຺ສມຕ຺ເຕນ ຕປ຺ປຕິ. ເປຈ຺ຈາຕິ ປຣໂລເກ ປນ ວິປາກຕປ຺ປເນນ ອຕິທາຣຸເຓນ ອປາຍທຸກ຺ເຂນ ຕປ຺ປຕິ. ປາປກາຣີຕິ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາປສ຺ສ ກຕ຺ຕາ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຕປ຺ປເນນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຕປ຺ປຕິ ນາມ. ປາປໍ ເມຕິ ໂສ ຫິ ກມ຺ມຕປ຺ປເນນ ກປ຺ປນ຺ໂຕ ‘‘ປາປໍ ເມ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຕປ຺ປຕິ. ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ຕປ຺ປນໍ, ວິປາກຕປ຺ປເນນ ປນ ຕປ຺ປນ຺ໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ ຕປ຺ປຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄໂຕ ອຕິຜຣຸເສນ ຕປ຺ປເນນ ອຕິວິຍ ຕປ຺ປຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

໑໓. ສຸມນາເທວີວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ນນ຺ທຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸມນາເທວິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ເທວສິກໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ເຄເຫ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູສຫສ຺ສານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ວິສາຂາຍ ມຫາອຸປາສິກາຍ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ໂຍ ໂຍ ທານໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ໂສ ໂສ ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາວ ກໂຣຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ທານຄ຺ຄໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ວາ ວິສາຂາ ວາ ອາຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ນາຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກຕທານມ຺ປິ ‘‘ກິໍ ທານໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ຄຣຫນ຺ຕິ. ອຸໂຠປິ ຫິ ເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຣຸຈິຎ຺ຈ ອນຸຈ຺ຉວິກກິຈ຺ຈານິ ຈ ອຕິວິຍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕສຸ ວິຈາເຣນ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູ ຈິຕ຺ຕຣູປໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພ ທານໍ ທາຕຸກາມາ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິຕິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ຠິກ຺ຂູ ປຣິວິສິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ຕໂຕ ວິສາຂາ, ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ມມ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐເປສິ. ສາ ຕສ຺ສາ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ມຫາສຸຠທ຺ທໍ ນາມ ເຊຏ຺ຐຘີຕຣໍ ຐເປສິ. ສາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕີ ໂສຕາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິກຸລໍ ອຄມາສິ. ຕໂຕ ຈູຬສຸຠທ຺ທໍ ຐເປສິ. ສາປິ ຕເຖວ ກໂຣນ຺ຕີ ໂສຕາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິກຸລໍ ຄຕາ. ອຖ ສຸມນເທວິໍ ນາມ ກນິຏ຺ຐຘີຕຣໍ ຐເປສິ. ສາ ປນ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສກທາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ກຸມາຣິກາວ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາຣູເປນ ອຜາສຸເກນ ອາຕຸຣາ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ທານຄ຺ເຄ ຕສ຺ສາ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມ ສຸມເນ’’ຕິ ອາຫ. ສາປິ ນໍ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຕາຕ ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’’ຕິ? ‘‘ວິລປສິ ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ນ ວິລປາມິ, ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’’ຕິ. ‘‘ຠາຍສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ນ ຠາຍາມິ, ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ວາເຍວ ປນ ສາ ກາລມກາສິ. ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນປິ ສມາໂນ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣິ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສກໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຘີຕຸ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາເຣຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຄຫປຕິ, ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ອສ຺ສຸມຸໂຂ ໂຣທມາໂນ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຘີຕາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສຸມນເທວີ ກາລກຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ໂສຈສິ, ນນຸ ສພ຺ເພສໍ ເອກໍສິກໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຊານາເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປາ ນາມ ເມ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ ຘີຕາ, ສາ ມຣຓກາເລ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ວິລປມານາ ມຕາ, ເຕນ ເມ ອນປ຺ປກໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕາຍ ກຖິຕໍ ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ‘ອມ຺ມ, ສຸມເນ’ຕິ ອາມນ຺ເຕສິໍ. ອຖ ມໍ ອາຫ – ‘ກິໍ, ຕາຕ, ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’ຕິ? ‘ວິລປສິ, ອມ຺ມາ’ຕິ? ‘ນ ວິລປາມິ, ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’ຕິ. ‘ຠາຍສິ, ອມ຺ມາ’ຕິ? ‘ນ ຠາຍາມິ ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’ຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ວາ ກາລມກາສີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ນ ເຕ ມຫາເສຏ຺ຐິ ຘີຕາ ວິລປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ຠນ຺ເຕ ເອວມາຫາ’’ຕິ? ‘‘ກນິຏ຺ຐຕ຺ຕາເຍວ. ຘີຕາ ຫິ ເຕ, ຄຫປຕິ, ມຄ຺ຄຜເລຫິ ຕຍາ ມຫລ຺ລິກາ. ຕ຺ວຎ຺ຫິ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ຘີຕາ ປນ ເຕ ສກທາຄາມິນີ. ສາ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ຕຍາ ມຫລ຺ລິກຕ຺ຕາ ຕໍ ເອວມາຫາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຄຫປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຕຸສິຕຠວເນ, ຄຫປຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ຘີຕາ ອິຘ ຎາຕການໍ ອນ຺ຕເຣ ນນ຺ທມານາ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ນນ຺ທນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ຄຫປຕິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນາມ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ອິຘ ໂລເກ ຈ ປຣໂລເກ ຈ ນນ຺ທນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໘.

‘‘ອິຘ ນນ຺ທຕິ ເປຈ຺ຈ ນນ຺ທຕິ, ກຕປຸຎ຺ໂຎ ອຸຠຍຕ຺ຖ ນນ຺ທຕິ;

ປຸຎ຺ຎໍ ເມ ກຕນ຺ຕິ ນນ຺ທຕິ, ຠິຍ຺ໂຍ ນນ຺ທຕິ ສຸຄ຺ຄຕິໍ ຄໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ອິຘ ໂລເກ ກມ຺ມນນ຺ທເນນ ນນ຺ທຕິ. ເປຈ຺ຈາຕິ ປຣໂລເກ ວິປາກນນ຺ທເນນ ນນ຺ທຕິ. ກຕປຸຎ຺ໂຎຕິ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກຕ຺ຕາ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອິຘ ‘‘ກຕໍ ເມ ກຸສລໍ, ອກຕໍ ເມ ປາປ’’ນ຺ຕິ ນນ຺ທຕິ, ປຣຕ຺ຖ ວິປາກໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ນນ຺ທຕິ. ປຸຎ຺ຎໍ ເມຕິ ອິຘ ນນ຺ທນ຺ໂຕ ປນ ‘‘ປຸຎ຺ຎໍ ເມ ກຕ’’ນ຺ຕິ ໂສມນສ຺ສມຕ຺ເຕເນວ ກມ຺ມນນ຺ທນໍ ອຸປາທາຍ ນນ຺ທຕິ. ຠິຍ຺ໂຍຕິ ວິປາກນນ຺ທເນນ ປນ ສຸຄຕິໍ ຄໂຕ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສວສ຺ສໂກຏິໂຍ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ຕຸສິຕປຸເຣ ອຕິວິຍ ນນ຺ທຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ສຸມນາເທວີວຕ຺ຖຸ ເຕຣສມໍ.

໑໔. ທ຺ເວສຫາຍກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ພຫຸມ຺ປິ ເຈຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ສຫາຍເກ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ຫິ ທ຺ເວ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສຫາຍກາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ກາເມ ປຫາຍ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສາສເນ ຘຸຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຘຸຣຎ຺ຈ ຄນ຺ຖຘຸຣຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຕາວ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິໂຕ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣຕຸໍ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປນ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອິຕໂຣ ປນ ‘‘ອຫໍ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ, ສຣຠຎ຺ຎໍ ຠຓຕິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຘມ຺ມໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ມຫາຄຓານໍ ອາຈຣິໂຍ ອໂຫສິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ອາວຸໂສ, ມມ ວຈເນນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອສີຕິ ມຫາເຖເຣ ວນ຺ທຖ, ສຫາຍກຕ຺ເຖຣມ຺ປິ ເມ ‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທຕີ’ຕິ ວທຖາ’’ຕິ ເປເສຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ເຈວ ອສີຕິ ມຫາເຖເຣ ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄນ຺ຖິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຕເຣນ ຈ ‘‘ໂກ ນາມ ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍກຠິກ຺ຂຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ເຖເຣ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສາສນໍ ປຫິຓນ຺ເຕ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂຖກໍ ກາລໍ ສຫິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍກຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກິໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ, ກິໍ ທີຆນິກາຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນິກາໂຍ, ກິໍ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ເອກໍ ປິຏກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຈຕຸປ຺ປທິກມ຺ປິ ຄາຖໍ ນ ຊານາຕິ, ປໍສຸກູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕກາເລເຍວ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ພຫູ ວຕ ອນ຺ເຕວາສິເກ ລຠິ, ຕສ຺ສ ອາຄຕກາເລ ມຍາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ອຖ ອປຣຠາເຄ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄໂຕ. ສຫາຍກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ເຈວ ອສີຕິ ມຫາເຖເຣ ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຫາຍກສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈາຄມິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ວຕ຺ຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສມປ຺ປມາຓໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອສ ເອວຣູປໍ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ວິເຫເຐຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ເຕສໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິສີທນ຺ຕາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາວ ນິສີທນ຺ຕິ. ເຕນ ສຕ຺ຖາ ປກຕິປຎ຺ຎຕ຺ເຕເຍວ ອາສເນ ນິສີທິ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ປນ ຄນ຺ຖິກຠິກ຺ຂຸໍ ປຐມຊ຺ຌາເນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອກຖິເຕ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຸປິ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຣູປາຣູເປສຸ ຈ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຄນ຺ຖິກຕ຺ເຖໂຣ ເອກມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອິຕໂຣ ຕໍ ສພ຺ພໍ ກເຖສິ. ອຖ ນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຄນ຺ຖິກຕ຺ເຖໂຣ ກເຖຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕໂຕ ຂີຓາສວຕ຺ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ເສສມຄ຺ເຄສຸປິ ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຄນ຺ຖິໂກ ເອກມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ຂີຓາສໂວ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ຈຕູສຸປິ ຐາເນສຸ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຸມ຺ມເທເວ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສພ຺ພາ ເທວຕາ ເຈວ ນາຄສຸປຓ຺ຓາ ຈ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ. ຕໍ ສາຘຸກາຣໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຈວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂນ ຈ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ສຕ຺ຖາຣາ ກຕໍ, ກິຎ຺ຈິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນາຈຣິຍສ຺ສ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິຘຣສ຺ສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປາໂມກ຺ຂສ຺ສ ປສໍສາມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກຣີ’’ຕິ. ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອາໂຣຈິເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ມມ ສາສເນ ຠຕິຍາ ຄາໂວ ຣກ຺ຂຓສທິໂສ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ປຸຕ຺ໂຕ ຍຖາຣຸຈິຍາ ປຎ຺ຈ ໂຄຣເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນກສາມິສທິໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໙.

‘‘ພຫຸມ຺ປິ ເຈ ສໍຫິຕ ຠາສມາໂນ,

ນ ຕກ຺ກໂຣ ໂຫຕິ ນໂຣ ປມຕ຺ໂຕ;

ໂຄໂປວ ຄາໂວ ຄຓຍໍ ປເຣສໍ,

ນ ຠາຄວາ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ໂຫຕິ.

໒໐.

‘‘ອປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ສໍຫິຕ ຠາສມາໂນ,

ຘມ຺ມສ຺ສ ໂຫຕິ ອນຸຘມ຺ມຈາຣີ;

ຣາຄຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ປຫາຍ ໂມຫໍ,

ສມ຺ມປ຺ປຊາໂນ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ.

‘‘ອນຸປາທິຍາໂນ ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາ,

ສ ຠາຄວາ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສໍຫິຕນ຺ຕິ ເຕປິຏກສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ຕໍ ອາຈຣິເຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ພຫຸມ຺ປິ ປເຣສໍ ຠາສມາໂນ ວາເຈນ຺ໂຕ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຍໍ ກາຣເກນ ປຸຄ຺ຄເລນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕກ຺ກໂຣ ນ ໂຫຕິ. ກຸກ຺ກຸຏສ຺ສ ປກ຺ຂປຫຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ນປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ. ເອໂສ ຍຖາ ນາມ ທິວສໍ ຠຕິຍາ ຄາໂວ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຄໂປ ປາໂຕວ ນິຣວເສສໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາມິການໍ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ທິວສຠຕິມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຍຖາຣຸຈິຍາ ປນ ປຎ຺ຈ ໂຄຣເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ເອວເມວ ເກວລໍ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ສນ຺ຕິກາ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກຣຓມຕ຺ຕສ຺ສ ຠາຄີ ໂຫຕິ, ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ຠາຄີ ນ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ໂຄປາລເກນ ນິຍ຺ຍາທິຕານໍ ຄຸນ຺ນໍ ໂຄຣສໍ ສາມິກາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕນ ກຖິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ກາຣກປຸຄ຺ຄລາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເກຈິ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ເກຈິ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລານິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ໂຄຓສາມິກາ ໂຄຣສສ຺ເສວ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ.

ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ປມາທວິຫາຣິໂນ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວເສນ ປຐມໍ ຄາຖໍ ກເຖສິ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ທຸຕິຍຄາຖາ ປນ ອປ຺ປສ຺ສຸຕສ຺ສປິ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຣກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ກຖິຕາ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມ຺ປີ ເຈຕິ ໂຖກໍ ເອກວຄ຺ຄທ຺ວິວຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ໂຫຕິ ອນຸຘມ຺ມຈາຣີຕິ ອຕ຺ຖມຎ຺ຎາຍ ຘມ຺ມມຎ຺ຎາຍ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາສງ຺ຂາຕໍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລຘຸຕງ຺ຄອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານາທິເຠທໍ ຈຣນ຺ໂຕ ອນຸຘມ຺ມຈາຣີ ໂຫຕິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຊ຺ເຊວາ’’ຕິ ປຏິເວຘໍ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ອິມາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຣາຄຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ປຫາຍ ໂມຫໍ ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ນເຍນ ປຣິຊານິຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ອນຸປາທິຍາໂນ ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາຕິ ອິຘໂລກປຣໂລກປຣິຍາປນ຺ນາ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາ ວາ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸໂຍ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ອນຸປາທິຍນ຺ໂຕ ມຫາຂີຓາສໂວ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ອາຄຕສ຺ສ ຜລສາມຎ຺ຎສ຺ສ ເຈວ ປຎ຺ຈອເສກ຺ຂຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຈ ຠາຄວາ ໂຫຕີຕິ ຣຕນກູເຏນ ວິຍ ອຄາຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ເຕນ ເທສນາຍ ກູຏໍ ຄຓ຺ຫີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ທ຺ເວສຫາຍກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຈຸທ຺ທສມໍ.

ຍມກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໒. ອປ຺ປມາທວຄ຺ໂຄ

໑. ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂກສມ຺ພິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ໂຆສິຕາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍປ຺ປມຸຂານຎ຺ຈ ເອຕິສ຺ສາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຎາຕິສຕານໍ ມຣຓພ຺ຍສນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຕີເຕ ອລ຺ລກປ຺ປຣຏ຺ເຐ ອລ຺ລກປ຺ປຣາຊາ ນາມ, ເວຐທີປກຣຏ຺ເຐ ເວຐທີປກຣາຊາ ນາມາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກາຈຣິຍກຸເລ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອາຍາເມນ ທສທສໂຍຊນິເກ ຣຏ຺ເຐ ຣາຊາໂນ ອເຫສຸໍ. ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ ນິສີທນ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ມຫາຊນໍ ຊາຍມານຎ຺ຈ ຊີຍມານຎ຺ຈ ມີຍມານຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ຕມໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣມ຺ປິ ນານຸຄຈ຺ຉຕິ, ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ກິໍ ໂນ ຆຣາວາເສນ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊານິ ປຸຕ຺ຕທາຣານໍ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ວສນ຺ຕາ ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ນ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ. ເຕ ມຍໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ຕາ ອປພ຺ພຊິຕສທິສາເຍວ ໂຫມ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວສິສ຺ສາມ. ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ວສ, ອຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ວສິສ຺ສາມິ. ອນ຺ວຑ຺ຒມາສໍ ປນ ອຸໂປສຖທິວເສ ເອກໂຕ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ເອວມ຺ປິ ໂນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາວ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ຕວ ປພ຺ພເຕ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຍ຺ຍາສິ, ອຫໍ ມມ ປພ຺ພເຕ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລສ຺ສາມິ, ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຣິໍສຸ.

ອຖ ອປຣຠາເຄ ເວຐທີປກຕາປໂສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ມເຫສກ຺ໂຂ ເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ອຑ຺ຒມາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຄ຺ຄິໍ ອທິສ຺ວາວ ອິຕໂຣ ‘‘ສຫາຍໂກ ເມ ກາລກໂຕ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ອິຕໂຣປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ເທວສິຣິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຕປຈຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ສຫາຍກໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄິກປຸຣິໂສ ວິຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ມຄ຺ຄິກປຸຣິໂສ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທູຣໂຕວ ອາຄໂຕມ຺ຫິ. ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອກໂກວ ວສຕິ, ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ເອໂກ ສຫາຍໂກ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ’’ຕິ? ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ວສຕິ, ອຸໂປສຖທິວເສ ປນ ອຄ຺ຄິໍ ນ ຊາເລຕິ, ມໂຕ ນູນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ໂສ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ເທວໂລເກ ມເຫສກ຺ໂຂ ເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສ຺ມິ, ຠນ຺ເຕ, ‘ອຍ຺ຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’ຕິ ປຸນ ອາຄໂຕມ຺ຫິ. ອປິ ນຸ ໂຂ ອຍ຺ຍານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອາວຸໂສ, ຫຕ຺ຖີ ນິສ຺ສາຍ ກິລມາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ຫຕ຺ຖີ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ລຓ຺ຑໍ ປາເຕນ຺ຕິ, ປາເທຫິ ຠູມິຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປໍສຸໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ, ສ຺ວາຫໍ ລຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ປໍສຸໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກິລມາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕສໍ ອນາຄມນໍ ອິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເຕສໍ ອນາຄມນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕາປສສ຺ສ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕມນ຺ຕຎ຺ຈ ອທາສິ. ທທນ຺ໂຕ ຈ ປນ ວີຓາຍ ຕິສ຺ໂສ ຕນ຺ຕິໂຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຍ ມນ຺ເຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ມນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຫຕ຺ຖີ ປລາຍນ຺ຕິ, ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ມນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ປລາຍນ຺ຕິ, ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ມນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ຫຕ຺ຖິຍູຖປຕິ ປິຏ຺ຐິໍ ອຸປນາເມນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຍໍ ໂວ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາປສໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕາປໂສ ປລາຍນມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ປລາຍນຕນ຺ຕິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖີ ປລາເປຕ຺ວາ ວສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປູຣນ຺ຕປ຺ໂປ ນາມ ຣາຊາ ໂຫຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຄພ຺ຠິນິຍາ ເທວິຍາ ສທ຺ຘິໍ ພາລສູຣິຍຕປໍ ຕປ຺ປມາໂນ ອພ຺ໂຠກາສຕເລ ນິສີທິ. ເທວີ ຣຎ຺ໂຎ ປາຣຸປນໍ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ສມຸລ຺ລປມານາ ຣຎ຺ໂຎ ອງ຺ຄຸລິໂຕ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ຣາຊມຸທ຺ທິກໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຸລິຍໍ ປິລນ຺ຘິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຫຕ຺ຖິລິງ຺ຄສກຸໂຓ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທູຣໂຕ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປາຣຸປນໍ ເທວິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມໍສເປສີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປກ຺ເຂ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂອຕຣິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ໂອຕຣຓສທ຺ເທນ ຠີໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ອນ຺ໂຕນິເວສນໍ ປາວິສິ. ເທວີ ຄຣຸຄພ຺ຠຕາຍ ເຈວ ຠີຣຸກຊາຕິກຕາຍ ຈ ເວເຄນ ຄນ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ໂສ ສກຸໂຓ ອຊ຺ຌປ຺ປຕ຺ໂຕ ນຂປຎ຺ຊເຣ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ເຕ ກິຣ ສກຸຓາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອາກາເສນ ເນຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິຕຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທນ຺ຕິ. ສາປິ ເຕນ ນີຍມານາ ມຣຓຠຍຠີຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ວິຣວິສ຺ສາມິ, ມນຸສ຺ສສທ຺ໂທ ນາມ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອຸພ຺ເພຊນີໂຍ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຫ ຄພ຺ເຠນ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມິ, ຍສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ມໍ ຂາທິຕຸໍ ອາຣຠິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຣ ນໍ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ປລາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຕາຍ ອຘິວາເສສິ.

ຕທາ ຈ ຫິມວນ຺ຕປເທເສ ໂຖກໍ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປາກາເຣນ ຐິໂຕ ເອໂກ ມຫານິຄ຺ໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ໂສ ສກຸໂຓ ມິຄຣູປາທີນິ ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ວາ ຂາທຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ເນຕ຺ວາ ວິຏປພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກສິ. ອາຄຕມຄ຺ໂຄໂລກນໍ ກິຣ ເຕສໍ ຘມ຺ມຕາ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເທວີ, ‘‘ອິທານິ ອິມໍ ປລາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປາຓິສທ຺ທຎ຺ເຈວ ມຸຂສທ຺ທຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕໍ ປລາເປສິ. ອຖສ຺ສາ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນກາເລ ຄພ຺ເຠ ກມ຺ມຊວາຕາ ຈລິໍສຸ. ສພ຺ພທິສາສຸ ຄຊ຺ຊນ຺ໂຕ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິ. ສຸເຂຘິຕາຍ ຣາຊມເຫສິຍາ ‘‘ມາ ຠາຍິ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອລຠມານາຍ ທຸກ຺ຂປເຣຕາຍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທາ ນາມ ນາໂຫສິ. ວິຠາຕາຍ ປນ ຣຕ຺ຕິຍາ ວລາຫກວິຄໂມ ຈ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນຎ຺ຈ ຕສ຺ສາ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ ອໂຫສິ. ສາ ເມຆອຸຕຸຎ຺ຈ ປພ຺ພຕອຸຕຸຎ຺ຈ ອຣຸຓອຸຕຸຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸເຕໂນຕິ ນາມໍ ອກາສິ.

ອລ຺ລກປ຺ປຕາປສສ຺ສປິ ໂຂ ຕໂຕ ອວິທູເຣ ວສນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ໂສ ປກຕິຍາວ ວສ຺ສທິວເສ ສີຕຠເຍນ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ວນໍ ນ ປວິສຕິ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກຸເຓຫິ ຂາທິຕມໍສານໍ ອຏ຺ຐິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຣສໍ ກຕ຺ວາ ປິວຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສໍ ‘‘ອຏ຺ຐິໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ອຏ຺ຐິໍ ປຣິເຍເສນ຺ໂຕ ອຸປຣິ ທາຣກສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ໂຕ ເທວິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ມານຸສິຕ຺ຖິມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກຖໍ ອາຄຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ຫຕ຺ຖິລິງ຺ຄສກຸເຓນານີຕາມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂອຕຣາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຊາຕິສມ຺ເຠທໂຕ ຠາຍາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຂຕ຺ຕິຍາມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ອຫມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິໂຍເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຂຕ຺ຕິຍມາຍໍ ກເຖຫີ’’ຕິ. ໂສ ຂຕ຺ຕິຍມາຍໍ ກເຖສິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ໂອຕາເຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ອຠິຣຸຫນມຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຄຓ຺ຫິ. ‘‘ມາ ມໍ ຫຕ຺ເຖນ ຉຸປີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ອຉຸປິຕ຺ວາວ ທາຣກໍ ໂອຕາເຣສິ. ເທວີປິ ໂອຕຣິ. ອຖ ນໍ ອສ຺ສມປທໍ ເນຕ຺ວາ ສີລເຠທໍ ອກຕ຺ວາວ ອນຸກມ຺ປາຍ ປຏິຊຄ຺ຄິ, ນິມ຺ມກ຺ຂິກມຘຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຍໍຊາຕສາລິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປຈິຕ຺ວາ ອທາສິ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ເຕ ສາ ອປຣຠາເຄ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ເນວ ອາຄຕມຄ຺ຄໍ ຊານາມິ, ນ ຄມນມຄ຺ຄໍ ຊານາມິ, ອິມິນາປິ ເມ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນາຍໍ ອມ຺ເຫ ປຫາຍ ກຕ຺ຖຈິ ຄມິສ຺ສຕິ, ອຸໂຠປິ ອິເຘວ ມຣຓໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ສີລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາ ມໍ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ຕຖາ ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ທຸນ຺ນິວຕ຺ຖທຸປ຺ປາຣຸຕທສ຺ສເນນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ສີລວິນາສໍ ປາເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ເວປິ ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສິໍສຸ.

ອເຖກທິວສໍ ຕາປໂສ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍຄໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ໂຕ ປູຣນ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ນກ຺ຂຕ຺ຕມິລາຍນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປູຣນ຺ຕປ຺ປຣາຊາ ມໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ມາ, ອຍ຺ຍ, ເອວໍ ວເທສິ? ກິໍ ເຕ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຆາໂຕ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠທ຺ເທ, ນກ຺ຂຕ຺ຕມິລາຍນມສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ວທາມີ’’ຕິ, ສາ ປໂຣທິ. ອຖ ນໍ ‘‘ກສ຺ມາ ໂຣທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາຍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກຠາເວ ອກ຺ຂາເຕ ອາຫ – ‘‘ມາ, ຠທ຺ເທ, ໂຣທິ, ຊາຕສ຺ສ ນາມ ນິຍໂຕ ມຈ຺ຈູ’’ຕິ. ‘‘ຊານາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ໂຣທສີ’’ຕິ? ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ກຸລສນ຺ຕກສ຺ສ ຣຊ຺ຊສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ‘ສເຈ ຕຕ຺ຣ ອຠວິສ຺ສ, ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາປຍິສ຺ສ. ອິທານິ ມຫາຊານິໂກ ວຕ ຊາໂຕ’ຕິ ໂສເກນ ໂຣທາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ຠທ຺ເທ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ສຈສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ເຖສິ, ອຫມສ຺ສ ຣຊ຺ຊລຠນາກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕມນ຺ເຕ ຈ ອທາສິ. ຕທາ ອເນການິ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວຏຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ຫຕ຺ຖີສຸ ອນາຄເຕສຸເຍວ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ເຕສຸ ອາຄເຕສຸ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣ, ສພ຺ເພ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ທຸຕິຍທິວເສ ອາຫ – ‘‘ອຊ຺ຊ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫເຣຍ຺ຍາສິ, ສພ຺ເພ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕທາປິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ຕຕິຍທິວເສ ອາຫ – ‘‘ອຊ຺ຊ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫເຣຍ຺ຍາສິ, ຍູຖປຕິ ປິຏ຺ຐິໍ ອຸປນາເມນ຺ໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕທາປິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ.

ອຖສ຺ສ ມາຕຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ສາສນໍ ວເທຫິ, ເອຕ຺ໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປູຣນ຺ຕປ຺ປຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ມໍ ສຄພ຺ຠໍ ຫຕ຺ຖິລິງ຺ຄສກຸໂຓ ອາເນສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເສນາປຕິອາທີນໍ ນາມານິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອສທ຺ທຫນ຺ຕານໍ ອິມໍ ປິຕຸ ປາຣຸປນກມ຺ພລຎ຺ເຈວ ປິລນ຺ຘນມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ ທສ຺ເສຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ກຸມາໂຣ ຕາປສໍ ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມສາຂາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣ, ເຊຏ຺ຐກຫຕ຺ຖີ ເຕ ປິຏ຺ຐິໍ ອຸປນາເປຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ໂສ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ ປິຏ຺ຐິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຓ຺ເຓ ມນ຺ຕຍິ – ‘‘ອຫໍ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປູຣນ຺ຕປ຺ປຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ເປຕ຺ຕິກໍ ເມ ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເທຫິ ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອເນການິ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕູ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິຣວໍ ຣວິ, ອເນການິ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ປຸນ ‘‘ຊິຓ຺ຓາ ຫຕ຺ຖີ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕູ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິຣວໍ ຣວິ, ຊິຓ຺ຓາ ຫຕ຺ຖີ ປຏິກ຺ກມິໍສຸ. ປຸນ ‘‘ອຕິຕຣຸຓາ ຫຕ຺ຖີ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕູ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິຣວໍ ຣວິ, ເຕປິ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ໂສ ອເນເກຫິ ຍູຖຫຕ຺ຖິສຫສ຺ເສເຫວ ປຣິວຸໂຕ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມນຸສ຺ສານໍ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘ຍຸທ຺ຘໍ ວາ ເມ ເທຕຸ, ຣຊ຺ຊໍ ວາ’’’ຕິ ສາສນໍ ເປເສສິ. ນາຄຣາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ທ຺ເວປິ ນ ທສ຺ສາມ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ເທວີ ຄຣຸຄພ຺ຠາ ຫຕ຺ຖິລິງ຺ຄສກຸເຓນ ນີຕາ, ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ມຍໍ ນ ຊານາມ. ຍາວ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິໍ ນ ສຸຓາມ. ຕາວ ເນວ ຍຸທ຺ຘໍ ທສ຺ສາມ, ນ ຣຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ຕທາ ກິຣ ຕໍ ປເວຓິຣຊ຺ຊໍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ກຸມາໂຣ ‘‘ອຫໍ ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເສນາປຕິອາທີນໍ ນາມານິ ກເຖຕ຺ວາ ຕຖາປິ ອສທ຺ທຫນ຺ຕານໍ ກມ຺ພລຎ຺ຈ ມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ ທສ຺ເສສິ. ເຕ ກມ຺ພລຎ຺ຈ ມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕໍ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິໍສຸ. ອຍໍ ຕາວ ອຸເຕນສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ອລ຺ລກປ຺ປຣຏ຺ເຐ ປນ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອໂກ ໂກຕຸຫລິໂກ ນາມ ມນຸສ຺ໂສ ກາປິໍ ນາມ ຕຣຸຓປຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກາຬິໍ ນາມ ຠຣິຍຎ຺ຈ ອາທາຍ ‘‘ໂກສມ຺ພິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາເຖຍ຺ຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ‘‘ອຫິວາຕໂຣເຄນ ມຫາຊເນ ມຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ນິກ຺ຂມີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິເຍວ. ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປາເຖຍ຺ເຍ ປຣິກ຺ຂີເຓ ຂຸທາຠິຠູຕາ ທາຣກໍ ວຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ອຖ ສາມິໂກ ປຊາປຕິໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍໍ ຊີວນ຺ຕາ ປຸນ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມ, ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ນໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ມາຕຸ ຫທຍໍ ນາມ ມຸທຸກໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ອາຫ – ‘‘ນາຫໍ ຊີວນ຺ຕເມວ ປຸຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ວາເຣນ ນໍ ວຫາມາ’’ຕິ. ມາຕາ ອຕ຺ຕໂນ ວາເຣ ປຸປ຺ຜທາມໍ ວິຍ ນໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸເຣ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອງ຺ເກນ ວຫິຕ຺ວາ ປິຕຸໂນ ເທຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ຉາຕກໂຕປິ ພລວຕຣາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍໍ ຊີວນ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມ, ຉຑ຺ເຑມ ນ’’ນ຺ຕິ. ສາປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິວຈນໍ ນາທາສິ. ທາຣໂກ ວາເຣນ ປຣິວຕ຺ຕິຍມາໂນ ກິລນ຺ໂຕ ປິຕຸ ຫຕ຺ເຖ ນິທ຺ທາຍິ. ໂສ ຕສ຺ສ ນິທ຺ທາຍນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ຄຈ຺ຉສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ປຓ຺ຓສນ຺ຖເຣ ຕໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ມາຕາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ປຸຕ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ກຸຫິໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເອກສ຺ສ ເມ ຄຈ຺ຉສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ມາ ມໍ ນາສຍິ, ປຸຕ຺ຕໍ ວິນາ ຊີວິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອາເນຫິ ເມ ປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຣິເທວິ. ອຖ ນໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາເນສິ. ປຸຕ຺ໂຕປິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມໂຕ ໂຫຕິ. ອິຕິ ໂສ ເອຕ຺ຕເກ ຐາເນ ປຸຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຠວນ຺ຕເຣ ສຕ຺ຕ ວາເຣ ຉຑ຺ຑິໂຕ. ‘‘ປາປກມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ອປ຺ປກ’’ນ຺ຕິ ນ ອວມຎ຺ຎິຕພ຺ພໍ.

ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເອກໍ ໂຄປາລກຸລໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ໂຄປາລກສ຺ສ ເຘນຸມງ຺ຄລໍ ໂຫຕິ. ໂຄປາລກສ຺ສ ເຄເຫ ນິພທ຺ຘໍ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ໂສ ຕໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ມງ຺ຄລມກາສິ. ພຫຸ ປາຍາໂສ ປຏິຍຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂຄປາລໂກ ເຕ ອາຄເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ມຸທຸຊາຕິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເຕສຸ ອນຸກມ຺ປໍ ກຕ຺ວາ ພຫຸເກນ ສປ຺ປິນາ ປາຍາສໍ ທາເປສິ. ຠຣິຍາ ‘‘ສາມິ, ຕຍິ ຊີວນ຺ເຕ ອຫມ຺ປິ ຊີວາມິ ນາມ, ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອູໂນທໂຣສິ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊາຫີ’’ຕິ ສປ຺ປິຎ຺ຈ ທຘິຎ຺ຈ ຕທຠິມຸຂຎ຺ເຎວ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ມນ຺ທສປ຺ປິນາ ໂຖກເມວ ຠຸຎ຺ຊິ. ອິຕໂຣ ພຫຸໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຏ຺ຐທິວເສ ຉາຕຕາຍ ອາຫາຣຕຓ຺ຫໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂຄປາລໂກ ເຕສໍ ປາຍາສໍ ທາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອາຣຠິ. ໂກຕຸຫລິໂກ ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາປີເຐ ນິປນ຺ນາຍ ສຸນຂິຍາ ໂຄປາລເກນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ ປາຍາສປິຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຎ຺ຎາ ວຕາຍໍ ສຸນຂີ, ນິພທ຺ຘໍ ເອວຣູປໍ ໂຠຊນໍ ລຠຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ໂສ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຕໍ ປາຍາສໍ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສຸນຂິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເຄເຫ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ‘‘ທາສສ຺ສ ໂວ ປາປຸຓາຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ອິເຘວ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນິພທ຺ຘໍ, ອຍ຺ໂຍ, ອິຘາຄຈ຺ຉຕິ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ໂຫຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ເທວສິກໍ ວນ຺ທນ຺ຕີ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທນ຺ຕີ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ຕຕ຺ເຖວ ຠຕິໍ ກໂຣນ຺ຕີ ວສິ. ສາປິ ສຸນຂີ ຉຏ຺ເຐ ວາ ສຕ຺ຕເມ ວາ ມາເສ ເອກເມວ ກຸກ຺ກຸຣໍ ວິຊາຍິ. ໂຄປາລໂກ ຕສ຺ສ ເອກເຘນຸຍາ ຂີຣໍ ທາເປສິ. ໂສ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ວຑ຺ຒິ. ອຖສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ນິພທ຺ຘໍ ເອກໍ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ເທຕິ. ໂສ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສິເນຫມກາສິ. ໂຄປາລໂກປິ ນິພທ຺ຘໍ ທ຺ເວ ວາເຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສຸປຏ຺ຐານໍ ຍາຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວາຬມິຄຏ຺ຐາເນ ທຓ຺ເຑນ ຄຈ຺ເຉ ຈ ຠູມິຎ຺ຈ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຸສູ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ວາຬມິເຄ ປລາເປຕິ. ສຸນໂຂປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍທາ ເມ ໂອກາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕທາ ອິມໍ ສຸນຂໍ ເປເສສ຺ສາມິ, ເຕນ ສຎ຺ຎາເຓນ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອໂນກາສທິວເສ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ອຍ຺ຍໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ສຸນຂໍ ເປເສສິ. ໂສ ເອກວຈເນເນວ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂປຖນຠູມິໂປຖນຏ຺ຐາເນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຸສ຺ສິຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ເທນ ວາຬມິຄານໍ ປລາຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຸສ຺ສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕຠາວໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິປຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ເວລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຠຸສ຺ສນ຺ໂຕ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕໍ ວີມໍສນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ອຖສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຕິຣິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຠຸສ຺ສິຕ຺ວາ ອິຕຣມຄ຺ຄເມວ ນໍ ອາໂຣເປຕິ. ອເຖກທິວສໍ ອຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຣໂຕ ຕິຣິຍໍ ຐຕ຺ວາ ວາຣິຍມາໂນປິ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຸນຂໍ ປາເທນ ປຫຣິຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ສຸນໂຂ ຕສ຺ສ ອນິວຕ຺ຕນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ນິວາສນກຓ຺ເຓ ຑໍສິຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ອິຕຣມຄ຺ຄເມວ ນໍ ອາໂຣເປສິ. ເອວໍ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ພລວສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທສິ.

ຕໂຕ ອປຣຠາເຄ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈີວຣໍ ຊີຣິ. ອຖສ຺ສ ໂຄປາລໂກ ຈີວຣວຕ຺ຖານິ ອທາສິ. ຕເມນໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຈີວຣໍ ນາມ ເອກເກນ ກາຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິເຘວ, ຠນ຺ເຕ, ກໂຣຖາ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມາ ຈິຣໍ ພຫິ ວສິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ສຸນໂຂ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕວ ອຏ຺ຐາສິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘປິ ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ອຸປາສກາ’’ຕິ ໂຄປາລກໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາທນາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ສຸນຂສ຺ສ ຕໍ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠຸກ຺ກຣິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ວິຊຫນ຺ເຕ ຫທຍໍ ຜລິຕ຺ວາ ມໂຕ. ຕິຣຈ຺ຉານາ ກິຣ ນາເມເຕ ອຸຊຸຊາຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ ອກຸຏິລາ. ມນຸສ຺ສາ ປນ ອຎ຺ຎໍ ຫທເຍນ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎໍ ມຸເຂນ ກເຖນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຄຫນຎ຺ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິທໍ ມນຸສ຺ສາ, ອຸຕ຺ຕານກຎ຺ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິທໍ ປສໂວ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓).

ອິຕິ ໂສ ຕາຍ ອຸຊຸຈິຕ຺ຕຕາຍ ອກຸຏິລຕາຍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠສິ. ຕສ຺ສ ກຓ຺ຓມູເລ ມນ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ໂທ ໂສຬສໂຍຊນຏ຺ຐານໍ ຜຣຕິ, ປກຕິກຖາສທ຺ໂທ ປນ ສກລໍ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ເທວນຄຣໍ ຉາເທຕິ. ເຕເນວສ຺ສ ‘‘ໂຆສກເທວປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ‘‘ກິສ຺ສ ປເນສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ’’ຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ເປເມນ ຠຸກ຺ກຣຓສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ນ ຈິຣໍ ຐຕ຺ວາ ຈວິ. ເທວໂລກໂຕ ຫິ ເທວປຸຕ຺ຕາ ອາຍຸກ຺ຂເຍນ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ໂກເປນາຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ຈວນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຍນ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ໂສ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ເອວໍ ອາຍຸກ຺ຂເຍນ ຈວຕິ ນາມ. ເຍນ ປຣິຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຣາຊໂກຏ຺ຐາຄາເຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຕິຈຕຸນາຬິມຕ຺ຕໍ ຘຎ຺ຎໍ ວິຍ ອນ຺ຕຣາວ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍຂີຍຕິ, ອນ຺ຕຣາວ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ ຈວຕິ ນາມ. ອປໂຣປິ ກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊມາໂນ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ອາຫາຣໍ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ກິລນ຺ຕກາໂຍ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ຈວຕິ ນາມ. ອປໂຣປິ ປຣສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອສຫນ຺ໂຕ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ໂກເປນ ຈວຕິ ນາມ.

ອຍໍ ປນ ກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ຈວິ, ຈວິຕ຺ວາ ຈ ປນ ໂກສມ຺ພິຍໍ ນຄຣໂສຠິນິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ສາປິ ຊາຕທິວເສ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ທາສິໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ຫນ຺ທ, ເຊ, ອິມໍ ທາຣກໍ ກຕ຺ຕຣສຸປ຺ເປ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຉຑ຺ເຑຫີ’’ຕິ ຉຑ຺ຑາເປສິ. ນຄຣໂສຠິນິໂຍ ຫິ ຘີຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕິ, ນ ປຸຕ຺ຕໍ. ຘີຕຣາ ຫິ ຕາສໍ ປເວຓີ ຆຏີຍຕິ. ທາຣກໍ ກາກາປິ ສຸນຂາປິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສິເນຫປ຺ປຠວສ຺ສ ຠຸກ຺ກຣຓສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ເອໂກປິ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວິສຫິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອໂກ ມນຸສ຺ໂສ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕໍ ກາກສຸນຂສນ຺ນິປາຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ເຄຫໍ ເນສິ. ຕທາ ໂກສມ຺ພກເສຏ຺ຐິ ຣາຊກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຣາຊນິເວສນໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸໂຣຫິຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ອາຈຣິຍ, ອຊ຺ຊ ເຕ ຕິຖິກຣຓນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍໂຄ ໂອໂລກິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ມຫາເສຏ຺ຐິ, ອມ຺ຫາກໍ ກິໍ ອຎ຺ຎໍ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ? ຊນປທສ຺ສ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ນຄເຣ ອຊ຺ຊ ຊາຕທາຣໂກ ເຊຏ຺ຐກເສຏ຺ຐິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕທາ ເສຏ຺ຐິໂນ ຠຣິຍາ ຄຣຸຄພ຺ຠາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ສີຆໍ ເຄຫໍ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຠເຓ, ຊານາຫິ ນໍ ວິຊາຕາ ວາ, ໂນ ວາ’’ຕິ. ‘‘ນ ວິຊາຍຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາວ ເວເຄນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຬິໍ ນາມ ທາສິໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ ເຊ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ຊາຕທາຣກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ. ສາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ຕໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ທາຣໂກ ກທາ ຊາໂຕ’’ຕິ ຄຫປຕານິໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອິມໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີ’’ຕິ ເອກກຫາປຓໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ມູລໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕີ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ທສ຺ເສສິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ສເຈ ເມ ຘີຕາ ວິຊາຍິສ຺ສຕິ, ຕາຍ ນໍ ສທ຺ຘິໍ ນິເວເສຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານສ຺ສ ສາມິກໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ສເຈ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ວິຊາຍິສ຺ສຕິ, ມາເຣສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ເຄເຫ ກາເຣສິ.

ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ມມ ປຸຕ຺ໂຕວ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ອິທາເນວ ຕໍ ມາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກາຬິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ເຊ, ວຊໂຕ ຄຸນ຺ນໍ ນິກ຺ຂມນເວລາຍ ວຊທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ອິມໍ ຕິຣິຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ຄາວິໂຍ ນໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ມທ຺ທິຕາມທ຺ທິຕຠາວໍ ປນສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄປາລເກນ ວຊທ຺ວາເຣ ວິວຏມຕ຺ເຕເຍວ ຕໍ ຕຖາ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ໂຄຄຓເຊຏ຺ຐໂກ ອຸສໂຠ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ ຕໍ ທິວສໍ ສພ຺ພປຐມໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາທານໍ ອນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອເນກສຕຄາວິໂຍ ອຸສຠສ຺ສ ທ຺ເວ ປສ຺ສານິ ຆໍສນ຺ຕິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ໂຄປາລໂກປິ ‘‘ອຍໍ ອຸສໂຠ ປຸພ຺ເພ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂມຕິ, ອຊ຺ຊ ປນ ສພ຺ພປຐມໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວຊທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ນິຈ຺ຈໂລວ ຐິໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິປນ຺ນໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ເຄຫໍ ເນສິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ກາຬິ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ປຈ຺ຈູສກາເລ ອຸຏ຺ຐາຍ ວາຓິຊ຺ຊາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ເນຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຄ຺ເຄ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ໂຄຓາ ວາ ນໍ ມທ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຈກ຺ກາ ວາ ຉິນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕິໍ ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຄ຺ເຄ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ຕທາ ສາກຏິກເຊຏ຺ຐໂກ ປຸຣໂຕ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ໂຄຓາ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑສຸໍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປາຊິຍມານາປິ ປຸຣໂຕ ນ ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ໂຄຓາ ກຣິໍສູ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ເມ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຕໍ ເຄຫໍ ເນສິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ອິທານິ ນໍ ອາມກສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕເຣ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ຕຕ຺ຖ ສຸນຂາທີຫິ ວາ ຂາທິໂຕ, ອມນຸສ຺ເສຫິ ວາ ປຫໂຏ ມຣິສ຺ສຕິ, ມາຕາມຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ຊານິຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ສຸນໂຂ ວາ ກາໂກ ວາ ອມນຸສ຺ໂສ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ‘‘ນນຸ ຈສ຺ສ ເນວ ມາຕາ ນ ປິຕາ ນ ຠາຕິກາທີສຸ ໂກຈິ ຣກ຺ຂິຕາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ໂກ ຕໍ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ? ສຸນຂກາເລ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສິເນເຫນ ປວຕ຺ຕິຕຠຸກ຺ກຣຓມຕ຺ຕເມວ ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ອເຖໂກ ອຊປາລໂກ ອເນກສຫສ຺ສາ ອຊາ ໂຄຈຣໍ ເນນ຺ໂຕ ສຸສານປສ຺ເສນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອກາ ອຊາ ປຓ຺ຓານິ ຂາທມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ຐາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຐຕ຺ວາ ທາຣກສ຺ສ ຖນໍ ອທາສິ, ອຊປາລເກນ ‘‘ເຫ ເຫ’’ຕິ ສທ຺ເທ ກເຕປິ ນ ນິກ຺ຂມິ. ໂສ ‘‘ຍຏ຺ຐິຍາ ນໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຐຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຂີຣໍ ປາຍນ຺ຕິໍ ອຊິໍ ທິສ຺ວາ ທາຣເກ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ ກາຬິ, ອິມໍ ອາທາຍ ໂຈຣປປາຕປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປປາເຕ ຂິປ, ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິຫຎ຺ຎມາໂນ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕິສ຺ສຕິ, ມຕາມຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ຂິປິ. ຕໍ ໂຂ ປນ ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາເວຬຸຄຸມ຺ໂພ ປພ຺ພຕານຸສາເຣເນວ ວຑ຺ຒິ, ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ຆນຊາໂຕ ຊິຎ຺ຊຸກຄຸມ຺ໂພ ອວຕ຺ຖຣິ. ທາຣໂກ ປຕນ຺ໂຕ ໂກຊວເກ ວິຍ ຕສ຺ມິໍ ປຕິ. ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ນຬກາຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ເວຬຸພລິ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ເວຬຸຄຸມ຺ພໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ມິໍ ຈລນ຺ເຕ ທາຣໂກ ສທ຺ທມກາສິ. ໂສ ‘‘ທາຣກສທ຺ໂທ ວິຍາ’’ຕິ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ອາທາຍ ຄໂຕ.

ກາຬີ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ທາຣໂກ ວຑ຺ຒິໂຕ ‘‘ໂຆສໂກ’’ຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ເສຏ຺ຐິໂນ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ກຓ຺ຏໂກ ວິຍ ຂາຍິ, ອຸຊຸກໍ ຕໍ ໂອໂລເກຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຕິ. ອຖສ຺ສ ມາຣຓູປາຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍກສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກທາ ຕ຺ວໍ ອາວາປໍ ອາລິມ຺ເປສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ – ‘‘ສ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ເຕນ ຫິ ອິທໍ ສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມມ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ເອໂກ ເມ ອວຊາຕປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສ຺ສາມິ, ອຖ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຕິຂິຓາຍ ວາສິຍາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈາຏິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາວາເປ ປເຈຍ຺ຍາສິ, ອິທໍ ເຕ ສຫສ຺ສໍ ສຈ຺ຈກາຣສທິສໍ. ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປນ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເສຏ຺ຐິ ປຸນທິວເສ ໂຆສກໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ, ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ມຍາ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ອາຓຕ຺ໂຕ, ເອຫິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ຫິຍ຺ໂຍ ກິຣ ເມ ປິຕຣາ ອາຓຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ນິປ຺ຜາເທຫີ’’’ຕິ ປຫິຓິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອຄມາສິ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອິຕໂຣ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຸຬໍ ກີຬນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ, ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉສິ ຠາຕິກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປິຕຸ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ. ອິເມ ມໍ ທາຣກາ ພຫຸໍ ລກ຺ຂໍ ຊິນິໍສຸ, ຕໍ ເມ ປຏິຊິນິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ປິຕຸ ຠາຍາມີ’’ຕິ. ‘‘ມາ ຠາຍິ, ຠາຕິກ, ອຫໍ ຕໍ ສາສນໍ ຫຣິສ຺ສາມິ. ພຫູຫິ ຊິໂຕ, ຍາວາຫໍ ອາຄຈ຺ຉາມິ, ຕາວ ເມ ລກ຺ຂໍ ປຏິຊິນາ’’ຕິ.

ໂຆສໂກ ກິຣ ຄຸຬກີຬາຍ ເຉໂກ, ເຕນ ນໍ ເອວໍ ນິພນ຺ຘິ. ໂສປິ ຕໍ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ວເທຫິ – ‘ປິຕຣາ ກິຣ ເມ ຫິຍ຺ໂຍ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ອາຓຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິປ຺ຜາເທຫີ’’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອວຈ. ອຖ ນໍ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເສຏ຺ຐິນາ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ມາເຣຕ຺ວາ ອາວາເປ ຂິປິ. ໂຆສໂກປິ ທິວສຠາຄໍ ກີຬິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ນ ຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອຫໍ ຘີ’’ຕິ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິຕ຺ວາ ສກລສຣີເຣ ປກ຺ກຸຖິຕໂລຫິໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ກຸມ຺ຠກາຣ, ມາ ມໍ ນາສຍິ, ມາ ມໍ ນາສຍີ’’ຕິ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ຕໍ ຕຖາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ມາ ສທ຺ທໍ ກຣິ, ກມ຺ມໍ ເຕ ນິປ຺ຜນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ປພ຺ພເຕນ ວິຍ ມຫນ຺ເຕນ ໂສເກນ ອວຕ຺ຖໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ອນປ຺ປກໍ ໂທມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທສິ. ຍຖາ ຕໍ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐສ຺ສ ປທຸສ຺ສມາໂນ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ໂຍ ທຓ຺ເຑນ ອທຓ຺ເຑສຸ, ອປ຺ປທຸຏ຺ເຐສຸ ທຸສ຺ສຕິ;

ທສນ຺ນມຎ຺ຎຕຣໍ ຐານໍ, ຂິປ຺ປເມວ ນິຄຈ຺ຉຕິ.

‘‘ເວທນໍ ຜຣຸສໍ ຊານິໍ, ສຣີຣສ຺ສ ຈ ເຠທນໍ;

ຄຣຸກໍ ວາປິ ອາພາຘໍ, ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປຎ຺ຈ ປາປຸເຓ.

‘‘ຣາຊໂຕ ວາ ອຸປສຄ຺ຄໍ, ອພ຺ຠກ຺ຂານຎ຺ຈ ທາຣຸຓໍ;

ປຣິກ຺ຂຍຎ຺ຈ ຎາຕີນໍ, ໂຠຄານຎ຺ຈ ປຠງ຺ຄຸຣໍ.

‘‘ອຖ ວາສ຺ສ ອຄາຣານິ, ອຄ຺ຄິ ຑຫຕິ ປາວໂກ;

ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ, ນິຣຍໍ ໂສປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໓໗-໑໔໐);

ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຸນ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ອຸຊຸກໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ກິນ຺ຕິ ນໍ ມາເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ, ‘‘ມມ ຄາມສເຕ ອາຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປາຍໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ເມ ອວຊາຕປຸຕ຺ໂຕ, ອິມໍ ມາເຣຕ຺ວາ ວຈ຺ຈກູເປ ຂິປຕຸ, ເອວໍ ກເຕ ອຫໍ ມາຕຸລສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ ໂຆສກ, ອມ຺ຫາກໍ ຄາມສເຕ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ອຕ຺ຖິ, ອິມໍ ປຓ຺ຓໍ ຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິ. ໂສ ປນ ອກ຺ຂຣສມຍໍ ນ ຊານາຕິ. ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ນໍ ມາຣາເປນ຺ໂຕວ ເສຏ຺ຐິ ມາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ກິໍ ອກ຺ຂຣສມຍໍ ສິກ຺ຂາເປສ຺ສຕິ? ອິຕິ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ມາຣາປນປຓ຺ຓເມວ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປາເຖຍ຺ຍໍ ເມ, ຕາຕ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ປາເຖຍ຺ເຍນ ເຕ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ‘ອສຸກຄາເມ ນາມ ມມສຫາຍໂກ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຆເຣ ປາຕຣາສໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉາຫີ’’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕໍ ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຊາຍໍ ປສ຺ສິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອນ຺ໂຕນຄຣໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍກເສຏ຺ຐິໂນ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍສິ ໂຆສໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ຕສ຺ມິໍ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ປເນກາ ຘີຕາ ອຕ຺ຖິ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ອຠິຣູປາ ປາສາທິກາ, ຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ເອກເມວ ເປສນກາຣິກໍ ທາສິໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ສິຣິຄພ຺ເຠ ວສາເປນ຺ຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕໍ ທາສິໍ ອນ຺ຕຣາປຓໍ ເປເສສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິຊາຍາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍຘີຕາຍ ເປສເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິໂຕ ຕາວ ເອຫິ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ເປສນໍ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ປີຐກໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕລໍ ມກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຍນໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເທຫິ, ປຈ຺ຉາ ເປສນໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ.

ອຖ ນໍ ຈິເຣນາຄຕໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສິ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ – ‘‘ມາ ເມ ກຸຊ຺ຌິ, ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສໂກ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ‘‘ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສໂກ’’ຕິ ນາມໍ ສຸຕ຺ວາວ ເປມໍ ຉວິຍາທີນິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕໍ. ໂກຕຸຫລກາລສ຺ມິຎ຺ຫິ ສາ ຕສ຺ສ ປຊາປຕີ ຫຸຕ຺ວາ ນາຬິໂກທນໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ອທາສິ, ຕສ຺ສານຸຠາເວນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ອິຕິ ຕໍ ໂສ ປຸພ຺ພສິເນໂຫ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ປຸພ຺ເພວ ສນ຺ນິວາເສນ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາ;

ເອວໍ ຕໍ ຊາຍເຕ ເປມໍ, ອຸປ຺ປລໍວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໔);

ອຖ ນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ສຍເນ ນິປນ຺ໂນ ນິທ຺ທາຍຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ? ‘‘ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ປຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ກິໍ ປຓ຺ຓໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ມາຕາປິຕູນໍ ອຎ຺ຎວິຫິຕຕາຍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອກ຺ຂຣສມເຍ ກຸສລຕາຍ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ວຕ ພາໂລ, ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓປຓ຺ຓໍ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ສເຈ ມຍາ ນ ທິຏ຺ຐໍ ອສ຺ສ, ນຕ຺ຖິສ຺ສ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ຜາເລຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ວຈເນນ ອປຣໍ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິ – ‘‘ອຍໍ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສໂກ ນາມ, ຄາມສຕໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ຊນປທເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄາມສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ທ຺ວິຠູມກໍ ເຄຫໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂເປນ ເຈວ ປຸຣິສຄຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂໍ ກໂຣຕຸ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍາ ກຕ’ນ຺ຕິ ສາສນໍ ເປເສຕຸ, ເອວໍ ກເຕ ອຫໍ ມາຕຸລສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ລິຂິຕ຺ວາ ຈ ປນ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສນ຺ເຕເຍວສ຺ສ ພນ຺ຘິ.

ໂສ ທິວສຠາຄໍ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ຕໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ຄາມກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕໍເຍວ ປສ຺ສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປິຕຣາ ເມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຓ຺ຓໍ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປຓ຺ຓໍ, ຕາຕ, ອາຫຣາ’’ຕິ ປຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາເຈຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ‘‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ມມ ສາມິໂນ ມຍິ ສິເນຫໍ ກຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ມງ຺ຄລໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິ. ‘‘ສີຆໍ ທາຣຸອາທີນິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ຄຫປຕິເກ ວຕ຺ວາ ຄາມມຊ຺ເຌ ວຸຕ຺ຕປກາຣໍ ເຄຫໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຄາມສຕໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຊນປທເສຏ຺ຐິໂນ ສນ຺ຕິກາ ຘີຕຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ‘‘ຍໍ ກາເຣມິ, ຕໍ ນ ໂຫຕິ; ຍໍ ນ ກາເຣມິ, ຕເທວ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ປຸຕ຺ຕໂສເກນ ສທ຺ຘິໍ ໂສ ໂສໂກ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິຑາຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕິສາຣໍ ຊເນສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາປິ ‘‘ສເຈ ໂກຈິ ເສຏ຺ຐິໂນ ສນ຺ຕິກາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ມມ ອກເຖຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຕຣໍ ມາ ກຖຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ຊເນ ອາຓາເປສິ. ເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ‘‘ທານິ ຕໍ ທຸຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ມມ ສາປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ສາມິກໍ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກໍ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ອາຫ – ‘‘ມາຕຸລ, ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ທຏ຺ຐຸກາໂມມ຺ຫິ, ເອກໍ ປາທມູລິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາປິ ຕສ຺ສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ຐິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ເສຏ຺ຐິ ຄິລາໂນ, ປຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ພລວາ, ທຸພ຺ພໂລ’’ຕິ? ‘‘ພລວາ ຕາວ, ອາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊຕິເຍວ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ສາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອຊານາເປຕ຺ວາວ ຕສ຺ສ ນິເວສນຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພຍຎ຺ຈ ທາເປຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ເປສິຕກາເລ ຄມິສ຺ສສິ, ອຈ຺ຉສ຺ສຸ ຕາວາ’’ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິ ປຸນ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ອວຈ, ‘‘ກິໍ, ມາຕຸລ, ນ ເຕ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຫິຕໍ, ສາມິ, ຄຕປຸຣິໂສ ນ ຕາວ ເອຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຸນ ອປຣໍ ເປເສຫີ’’ຕິ. ໂສ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຕເຖວ ປຏິປຊ຺ຊິ. ອຖ ເສຏ຺ຐິໂນ ໂຣໂຄ ພລວາ ຊາໂຕ, ເອກໍ ຠາຊນໍ ປວິສຕິ, ເອກໍ ນິກ຺ຂມຕິ. ປຸນ ເສຏ຺ຐິ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ມາຕຸລ, ນ ເຕ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຫິຕໍ, ສາມິ, ຄຕປຸຣິໂສ ນ ຕາວ ເອຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຸນ ອປຣໍ ເປເສຫີ’’ຕິ. ໂສ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕຕິຍວາເຣ ອາຄຕມ຺ປິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ, ອຍ຺ເຍ, ເສຏ຺ຐິ ອາຫາຣໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຈ຺ຈຸປຣາຍໂຓ ຊາໂຕ, ເອກໍ ຠາຊນໍ ນິກ຺ຂມຕິ, ເອກໍ ປວິສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ‘‘ອິທານິ ຄນ຺ຕຸໍ ກາໂລ’’ຕິ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ປິຕາ ເຕ ກິຣ ຄິລາໂນ’’ຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ວເທສິ ຠທ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຜາສຸກມສ຺ສ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ສາມິ? ‘‘ຄາມສຕໂຕ ວຸຏ຺ຐານກປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ສກເຏຫິ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ.

ອຖ ນໍ ສາ ‘‘ປິຕາ ເຕ ທຸພ຺ພໂລ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ປປຎ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອຕໍ ນິວຕ຺ຕາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລເຄຫໍ ເປເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ປາທປສ຺ເສ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາສິ, ອຫໍ ອຸສ຺ສີສກປສ຺ເສ ຐສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຄຫໍ ປວິສມານາເຍວ ຈ ‘‘ເຄຫສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິເສ ອາຓາເປສິ. ປວິຏ຺ຐກາເລ ປນ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຸ ປາທປສ຺ເສ ອຏ຺ຐາສິ, ອິຕຣາ ອຸສ຺ສີສກປສ຺ເສ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເສຏ຺ຐິ ອຸຕ຺ຕານໂກ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ປນ ຕສ຺ສ ປາເທ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ, ສາມິ, ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ’’ຕິ? ‘‘ເອສ ປາທມູເລ ຐິໂຕ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ທິສ຺ວາ ອາຍກມ຺ມິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ມມ ເຄເຫ ກິຕ຺ຕກໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ຘນສ຺ເສວ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິໂຍ, ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄຠຓ຺ຑານໍ ປນ ວນຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທຍານວາຫນານຎ຺ຈ ອຍຎ຺ຈ ອຍຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຆສກສ຺ສ ນ ເທມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ‘‘ອຍໍ ປຸນ ກເຖນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂສກາຕຸຣາ ວິຍ ເກເສ ວິກິຣິຕ຺ວາ ໂຣທມານາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ຕາຕ, ວເທຖ, ອິທມ຺ປິ ນາມ ໂວ ວຈນໍ ສຸໂຓມ, ອລກ຺ຂິກາ ວຕມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຕ຺ຖເກນ ນໍ ອຸຣມຊ຺ເຌ ປຫຣນ຺ຕີ ປຕິຕ຺ວາ ຍຖາ ປຸນ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາສ຺ສ ອຸຣມຊ຺ເຌ ມຕ຺ຖເກນ ຆໍເສນ຺ຕີ ອາໂຣທນໍ ທສ຺ເສສິ. ເສຏ຺ຐິ ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ກາລມກາສິ. ‘‘ເສຏ຺ຐິ ມໂຕ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸເຕນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຘີຕາ ວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ເທວ, ໂຆສໂກ ນາມ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ, ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາວ ມໂຕ, ເທວາ’’ຕິ.

ຣາຊາ ອປຣຠາເຄ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ທິວເສ ເທໂວ ວສ຺ສິ. ຣາຊງ຺ຄເຓ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸທກໍ ສຓ຺ຐາຕິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຣາຊານໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາຍາສິ. ຣາຊາ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຣາຊງ຺ຄເຓ ອຸທກໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຆສໂກ ນາມ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປິຕາ ເມ ມໂຕຕິ ມາ ໂສຈິ, ຕວ ເປຕ຺ຕິກໍ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ຕຸຍ຺ຫເມວ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ຣາຊາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຎ຺ຈ ນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ອາຄມນກາເລ ລງ຺ຆິຕໍ ອຸທກໍ ຄມນກາເລ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສຓິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ຕໂຕວ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸທກໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ອາຄມ຺ມ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສຓິກໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ເທວ, ອຫໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກຸມາຣໂກ, ກີຬນກາໂລ ນາມ, ໂສ ອິທານິ ປນ ເມ ເທເວນ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຏິສ຺ສຸຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ປຸເຣ ອຈຣິຕ຺ວາ ອິທານິ ສນ຺ນິສິນ຺ເນນ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ຘິຕິມາຍໍ ປຸຣິໂສ, ອິທາເນວສ຺ສ ຐານນ຺ຕຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປິຕຣາ ຠຸຕ຺ຕໍ ໂຠຄໍ ທຕ຺ວາ ສພ຺ພສເຕນ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ.

ໂສ ຣເຖ ຐຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ອກາສິ. ໂອໂລກິໂຕໂລກິຕຏ຺ຐານໍ ກມ຺ປຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ກາຬິທາສິຍາ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ອມ຺ມ ກາຬິ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ເອຕ຺ຕິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓປຓ຺ຓໍ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຆຣໍ ອາຄໂຕ, ອຖສ຺ສ ມຍາ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ຜາເລຕ຺ວາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ມງ຺ຄລກຣຓຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎໍ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຕ຺ຖ ອາຣກ຺ໂຂ ກໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ປສ຺ສສິ, ອິມໍ ປນ ເສຏ຺ຐິ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາເຣຕຸກາໂມ ມາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ເກວລໍ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫຸໍ ຘນໍ ຂີຍີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ອຕິຠາຣິຍໍ ວຕ ເສຏ຺ຐິນາ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ຕໍ ປນ ນໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ຫສິຕໍ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ຫສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເອກໍ ກາຣຓໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ. ‘‘ກເຖຫິ ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສາ ນ ກເຖສິ’’. ໂສ ‘‘ສເຈ ນ ກເຖສ຺ສສິ, ທ຺ວິຘາ ຕໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອສິໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ. ສາ ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕຍາ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘາຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຫສິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍທິ ມມ ປິຕຣາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ມຍ຺ຫໍ ນິຍ຺ຍາທິຕໍ, ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ໂຫສີ’’ຕິ? ໂສ ກິຣ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ຊານາຕິ, ເຕນສ຺ສາ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທຫິ. ອຖສ຺ສ ສາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຕຣາ ມຣຓປຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ເປສິຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ມຍາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ກເຖສິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ອຠູຕໍ ກເຖສີ’’ຕິ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຣໍ ກາຬິໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຕາຕ, ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ມາເຣຕຸກາໂມ ມາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫຸໍ ຘນໍ ຂີຍິ, ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ຕ຺ວໍ ມຣຓໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ, ອິທານິ ໂຠຄຄາມໂຕ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພສເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ກມ຺ມໍ, ເອວຣູປາ ໂຂ ປນ ມຣຓາ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ມມ ປມາທຊີວິຕໍ ຊີວິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອທ຺ຘິກກປຓາທີນໍ ທານໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ມິຕ຺ໂຕ ນາມສ຺ສ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ທານພ຺ຍາວໂຏ ອໂຫສິ. ອຍໍ ໂຆສກເສຏ຺ຐິໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ຠທ຺ທວຕີນຄເຣ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິ ນາມ ໂຆສກເສຏ຺ຐິໂນ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພສຫາຍໂກ ອໂຫສິ. ຠທ຺ທວຕີນຄຣໂຕ ອາຄຕານໍ ວາຓິຊານໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວຍປ຺ປເທສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຫາຍກຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສສິ. ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິປິ ໂກສມ຺ພິໂຕ ອາຄຕານໍ ວາຓິຊານໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຆສກເສຏ຺ຐິໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວຍປ຺ປເທສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຫາຍກຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສສິ. ເອວໍ ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ວສິໍສຸ. ອປຣຠາເຄ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິໂນ ເຄເຫ ອຫິວາຕໂຣໂຄ ປຕິໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ປຕິເຕ ປຐມໍ ມກ຺ຂິກາ ມຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອນຸກ຺ກເມເນວ ກີຏາ ມູສິກາ ກຸກ຺ກຸຏາ ສູກຣາ ຄາໂວ ທາສີ ທາສາ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຆຣມານຸສກາປິ ມຣນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເຍ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕິ, ເຕ ຊີວິຕໍ ລຠນ຺ຕິ, ຕທາ ປນ ເສຏ຺ຐິ ຈ ຠຣິຍາ ຈ ຘີຕາ ຈສ຺ສ ຕຖາ ປລາຍິຕ຺ວາ ໂຆສກເສຏ຺ຐິໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ໂກສມ຺ພິມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄເຍວ ຂີຓປາເຖຍ຺ຍາ ວາຕາຕເປນ ເຈວ ຂຸປ຺ປິປາສາຫິ ຈ ກິລນ຺ຕສຣີຣາ ກິຈ຺ເຉນ ໂກສມ຺ພິໍ ປຕ຺ວາ ອຸທກຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກໍ ສາລໍ ປວິສິໍສຸ.

ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຊາຕມາຕຸຍາປິ ອມນາປາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຫາຍໂກ ກິຣ ເມ ອທ຺ຘິກກປຓາທີນໍ ເທວສິກໍ ສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທານໍ ທາເປສິ. ຕຕ຺ຖ ຘີຕຣໍ ເປເສຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເອກາຫໍ ທ຺ວີຫໍ ອິເຘວ ສຣີຣໍ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ສຫາຍກໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ສາລາຍເມວ ວສິໍສຸ. ປຸນທິວເສ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕ ກປຓທ຺ຘິກາທີສຸ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ມາຕາປິຕໂຣ, ‘‘ອມ຺ມ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ເປສຍິໍສຸ. ມຫາໂຠຄກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ວິປຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຉິນ຺ນລຊ຺ຊິຕາຍ ອລຊ຺ຊມານາ ປາຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກປຓຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຕິ ປຏິວີເສ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ ຈ ປນ ‘‘ຕໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສາ ຕໂຍ ປຏິວີເສ ອທາສິ. ຕາຍ ຠຕ຺ເຕ ອາຫເຏ ຕໂຍປິ ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນິສີທິໍສຸ.

ອຖ ມາຕາຘີຕໂຣ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ສາມິ, ວິປຕ຺ຕິ ນາມ ມຫາກຸລານມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມາ ອມ຺ເຫ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊ, ມາ ຈິນ຺ຕຍີ’’ຕິ. ອິຕິ ນໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ຍາຈິຕ຺ວາ ໂຠເຊສຸໍ. ໂສ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາລມກາສິ. ມາຕາຘີຕໂຣ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ໂຣທິໍສຸ. ກຸມາຣິກາ ປຸນທິວເສ ໂຣທມານາ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກຕິ ປຏິວີເສ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ໂຠເຊສິ. ສາປິ ຕາຍ ຍາຈິຍມານາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ຕໍ ທິວສເມວ ກາລມກາສິ. ກຸມາຣິກາ ເອກິກາວ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ຕາຍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕິວິຍ ສຎ຺ຊາຕຉາຕກທຸກ຺ຂາ ປຸນທິວເສ ຍາຈເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຣທນ຺ຕີ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກຕິ ປຏິວີເສ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມິຕ຺ຕກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຕໍ ຕໂຍ ທິວເສ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິໍ ສຎ຺ຊານາຕິ, ເຕນ ຕໍ ‘‘ອເປຫິ ນສ຺ສ, ວສລິ, ອຊ຺ຊ ຕວ ກຸຈ຺ຉິປ຺ປມາຓໍ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ອາຫ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ ກຸລຘີຕາ ປຈ຺ໂຈຣສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕິປຫາຣໍ ວິຍ ວເຓ ຂາໂຣທກເສຈນກໍ ວິຍ ຈ ປຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕຍາ ປຸເຣ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາສາ ຄຫິຕາ, ຫິຍ຺ໂຍ ທ຺ເວ, ອຊ຺ຊ ເອກໍ ຄຓ຺ຫາສິ. ອຊ຺ຊ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຈ຺ຉິປ຺ປມາຓໍ ຎາຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມາ ມໍ, ສາມິ, ‘ອຕ຺ຕໂນວ ອຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫີ’ຕິ ມຎ຺ຎິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ? ‘‘ປຸເຣ ຕໂຍ ຊນາ ອຫຸມ຺ຫ, ສາມິ, ຫິຍ຺ໂຍ ທ຺ເວ, ອຊ຺ຊ ເອກິກາວ ຊາຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕາຍ ກຖິຕໍ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສຎ຺ຊາຕພລວໂທມນສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ຕ຺ວໍ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ອຊ຺ຊກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມມ ຘີຕາເຍວ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສີເສ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ຆຣໍ ເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ສາ ທານຄ຺ເຄ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທໍ ມຫາສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ກສ຺ມາ ເອຕໍ ຊນໍ ນິສ຺ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ທານໍ ນ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ກຖໍ ສກ຺ກາ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ ທານຄ຺ຄໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ເສວ ປເວສນປ຺ປມາເຓນ ທ຺ເວ ທ຺ວາຣານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ‘ເອເກນ ທ຺ວາເຣນ ປວິສິຕ຺ວາ ເອເກນ ນິກ຺ຂມຖາ’ຕິ ວເທຖ, ເອວໍ ນິສ຺ສທ຺ທາ ຫຸຕ຺ວາວ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ທໂກວ, ອມ຺ມ, ອຸປາໂຍ’’ຕິ ຕຖາ ກາເຣສິ. ສາປິ ປຸພ຺ເພ ສາມາ ນາມ. ວຕິຍາ ປນ ກາຣິຕຕ຺ຕາ ສາມາວຕີ ນາມ ຊາຕາ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານຄ຺ເຄ ໂກລາຫລໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທີ. ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ປຸພ຺ເພ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທານຄ຺ເຄ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ຕຸສ຺ສຕິ. ທ຺ວີຫຕີຫໍ ປນ ສທ຺ທໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ມິຕ຺ຕກຸຏຸມ຺ພິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ທິຍ຺ຍຕິ ກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ທານ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິໍ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ສທ຺ໂທ ນ ສຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ? ‘‘ຍຖາ ນິສ຺ສທ຺ທາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເມ ອຸປາໂຍ ກໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ປຸພ຺ເພວ ກສ຺ມາ ນາກາສີ’’ຕິ? ‘‘ອຊານນຕາຍ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກຖໍ ເຕ ຎາໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຘີຕຣາ ເມ ອກ຺ຂາໂຕ, ສາມີ’’ຕິ. ມຍ຺ຫໍ ອວິທິຕາ ‘‘ຕວ ຘີຕາ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ອຫິວາຕໂຣຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິໂນ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐປິຕຠາວໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມມ ກສ຺ມາ ນ ກເຖສິ, ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ຘີຕາ ມມ ຘີຕາ ນາມາ’’ຕິ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ຕ຺ວໍ ມມ ຘີຕາສີ’’ຕິ ຕໍ ສີເສ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ປຣິວາຣຕ຺ຖາຍ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ພຫິ ອນິກ຺ຂມນກາ ກຸລຘີຕໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປທສາວ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສໍ ສາມາວຕີປິ ປຎ຺ຈຫິ ອິຕ຺ຖິສເຕຫິ ປຣິວາຣິຕາ ຣາຊງ຺ຄເຓເນວ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ອຄມາສິ. ອຸເຕໂນ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສິມາ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ກສ຺ສຈິ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ສ ຘີຕໂຣ’’ຕິ? ‘‘ໂຆສກເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ເທວ, ສາມາວຕີ ນາເມສາ’’ຕິ. ໂສ ທິສ຺ວາວ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນໂຫ ເສຏ຺ຐິໂນ ສາສນໍ ປາເຫສິ – ‘‘ຘີຕຣໍ ກິຣ ເມ ເປເສຕູ’’ຕິ. ‘‘ນ ເປເສມິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ມາ ກິຣ ເອວໍ ກໂຣຕຸ, ເປເສຕຸເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ມຍໍ ຄຫປຕິກາ ນາມ ກຸມາຣິການໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ວິເຫເຐຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນຠເຍນ ນ ເທມ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ລຎ຺ຉາເປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ຠຣິຍຎ຺ຈ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ກາຣາເປສິ. ສາມາວຕີ, ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສິຕຸໍ ໂອກາສໍ ອລຠນ຺ຕີ, ‘‘ກິໍ ເອຕໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອມ຺ມ, ຣາຊາ ຕວ ກາຣຓາ ປຫິຓິ. ອຖ ‘ນ ມຍໍ ທສ຺ສາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຆຣໍ ລຎ຺ຉາເປຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ພຫິ ກາຣາເປສີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ຠາຣິຍໍ ໂວ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຣຎ຺ຎາ ນາມ ປຫິເຕ ‘ນ, ເທມາ’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ສເຈ ເມ ຘີຕຣໍ ສປຣິວາຣໍ ຄຓ຺ຫຖ, ເທມາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ອມ຺ມ, ຕວ ຣຸຈິຍາ ສຕິ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຕຖາ ສາສນໍ ປາເຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ສປຣິວາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ເສສາ ຕສ຺ສາເຍວ ປຣິວາຣິຕ຺ຖິໂຍ ອເຫສຸໍ. ອຍໍ ສາມາວຕິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ອຸເຕນສ຺ສ ປນ ອປຣາປິ ວາສຸລທຕ຺ຕາ ນາມ ເທວີ ອໂຫສິ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ຘີຕາ. ອຸຊ຺ເຊນິຍຎ຺ຫິ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊໂຕ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ກສ຺ສຈິ ເອວຣູປາ ສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ‘‘ກິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາເມສາ, ໂກສມ຺ພິຍໍ ອຸເຕນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຕິມຫຕີ ສມ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ກາ ໂສ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມເຍວາ’’ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ໂສ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕໍ ນາມ ສິປ຺ປໍ ຊານາຕິ, ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓໍ ວາເທນ຺ໂຕ ນາເຄ ປລາເປຕິປິ ຄຓ຺ຫາຕິປິ. ຫຕ຺ຖິວາຫນສມ຺ປນ຺ໂນ ເຕນ ສທິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ໂສ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ເຕ, ເທວ, ເອກນ຺ເຕນ ອຍໍ ນິຈ຺ຉໂຍ, ເຕນ ຫິ ທາຣຸຫຕ຺ຖິໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສາສນ຺ນຏ຺ຐານໍ ເປເສຫິ. ໂສ ຫຕ຺ຖິວາຫນໍ ວາ ອສ຺ສວາຫນໍ ວາ ສຸຕ຺ວາ ທູຣມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ນໍ ອາຄຕໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຣາຊາ ‘‘ອຕ຺ເຖໂສ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ທາຣຸມຍໍ ຍນ຺ຕຫຕ຺ຖິໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ພຫິ ປິໂລຕິກາຫິ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕຈິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິຊິເຕ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ເອກສ຺ມິໍ ສຣຕີເຣ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ຫຕ຺ຖິໂນ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ສຏ຺ຐິ ປຸຣິສາ ອປຣາປຣໍ ຈງ຺ກມນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິລຓ຺ຑໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຉຑ຺ເຑສຸໍ. ເອໂກ ວນຈຣໂກ ຫຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ເທວ, ມຍາ ສພ຺ພເສໂຕ ເກລາສກູຏປຏິຠາໂຄ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ວຣວາຣໂຓ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ອຸເຕໂນ ຕເມວ ມຄ຺ຄເທສກໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ສປຣິວາໂຣ ນິກ຺ຂມິ. ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ຈຣປຸຣິສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຕຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ພລກາຍໍ ປໂຍເຊສິ. ອຸເຕໂນ ຕສ຺ສາຄມນໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ອນ຺ໂຕ ຐິຕມນຸສ຺ສາ ເວເຄນ ປລາເປສຸໍ. ກຏ຺ຐຫຕ຺ຖີ ຣຎ຺ໂຎ ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວີຓໍ ວາເທນ຺ຕສ຺ສ ຕນ຺ຕິສທ຺ທໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ປລາຍຕິເຍວ. ຣາຊາ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອສ຺ສໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອນຸພນ຺ຘິ. ຕສ຺ມິໍ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘນ຺ເຕ ພລກາໂຍ ໂອຫີຍິ. ຣາຊາ ເອກໂກວ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ປຍຸຕ຺ຕາ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ປຸຣິສາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຎ຺ໂຎ ອທໍສຸ. ອຖສ຺ສ ພລກາໂຍ ອມິຕ຺ຕວສໍ ຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ພຫິນຄເຣວ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິເວເສຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິ.

ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊໂຕປິ ອຸເຕນໍ ຊີວຄ຺ຄາຫເມວ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ໂຈຣເຄເຫ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ຕໂຍ ທິວເສ ຊຍປານໍ ປິວິ. ອຸເຕໂນ ຕຕິຍທິວເສ ອາຣກ຺ຂເກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຫໍ ໂວ, ຕາຕ, ຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘‘ປຈ຺ຈາມິຕ຺ໂຕ ເມ ຄຫິໂຕ’ຕິ ຊຍປານໍ ປິວຕີ’’ຕິ. ‘‘ກາ ນາເມສາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວິຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ກິຣິຍາ, ນນຸ ປຏິຣາຊູນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວາ ມາເຣຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ, ອມ຺ເຫ ທຸກ຺ຂໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຊຍປານໍ ກິຣ ປິວຕີ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ວທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມິ, ເອວຣູໂປ ກິຣ ເຕ ມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ທສ຺ສາມິ, ຄຫຓສມເຍ ມໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫິ. ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ວນ຺ທິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ກ຺ຍາຫໍ ຕໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມິ, ນ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ອຫມ຺ປິ ເຕ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຣາຊາຓໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກໂຣຫິ, ສຣີຣສ຺ສ ເມ ອິສ຺ສໂຣ, ນ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ສູຣຄຊ຺ຊິຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມມ ຘີຕຣໍ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອຫໍ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິເກ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອມ຺ຫາກໍ ຆເຣ ເອກາ ຂຸຊ຺ຊາ ອຕ຺ຖິ ຕສ຺ສາ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາຍ ຕ຺ວໍ ພຫິສາຓິຍໍ ຐິໂຕວ ມນ຺ຕໍ ວາເຈຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ, ຂຸຊ຺ຊາ ວາ ໂຫຕຸ ປີຐສປ຺ປິ ວາ, ວນ຺ທນ຺ຕິຍາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ວາສຸລທຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ເອໂກ ສງ຺ຂກຸຏ຺ຐີ ອນຄ຺ຆມນ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຕ຺ວໍ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫ, ໂສ ພຫິສາຓິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຕຸຍ຺ຫໍ ວາເຈສ຺ສຕິ. ຕວ ສນ຺ຕິກາ ອຫໍ ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ເອວໍ ໂສ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສນ຺ຖວກຣຓຠເຍນ ຘີຕຣໍ ຂຸຊ຺ຊໍ, ອິຕຣໍ ສງ຺ຂກຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາຍ ພຫິ ຐິໂຕ ມນ຺ຕໍ ວາເຈສິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ມນ຺ຕປທໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໍ ‘‘ອເຣ ຂຸຊ຺ເຊ ອຕິພຫໂລຏ຺ຐກໂປລໍ ເຕ ມຸຂໍ, ເອວໍ ນາມ ວເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອເຣ ທຸຏ຺ຐສງ຺ຂກຸຏ຺ຐິ ກິໍ ວເທສິ, ກິໍ ມາທິສາ ຂຸຊ຺ຊາ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ? ສາຓິກຓ຺ຓໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາ ວາສຸລທຕ຺ຕາ ນາມາຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ປິຕາ ເຕ ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘ຂຸຊ຺ຊາ’ຕິ ກເຖສີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ກເຖນ຺ໂຕ ຕໍ ສງ຺ຂກຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສີ’’ຕິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ‘‘ເຕນ ຫິ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຖວກຣຓຠເຍນ ກຖິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນ຺ໂຕສາຓິຍຎ຺ເຎວ ສນ຺ຖວໍ ກຣິໍສຸ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມນ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ສິປ຺ປຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຣາຊາປິ ຘີຕຣໍ ນິຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ສິປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຄຓ຺ຫາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ອຸເຕໂນ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ສາມິເກນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ ເນວ ມາຕາປິຕໂຣ ນ ຠາຕຸຠຄິນິໂຍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິຕໍ ທສ຺ສສິ, ປຎ຺ຈ ເຕ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ປຣິວາຣໍ ທຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ອິມສ຺ມິໍ ວຈເນ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ທສ຺ສາມິ ໂວ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ສາມີ’’ຕິ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ສິປ຺ປ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ຕາວ ນິຏ຺ຐິຕໍ, ຕາຕ, ສິປ຺ປ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ເອກໍ ວາຫນຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ກິໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ຣຕ຺ຕິໍ ກິຣ ຕາຣກສຎ຺ຎາຍ ມນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ໂອສຘໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ເວລາຍ ວາ ອເວລາຍ ວາ ນິກ຺ຂມນກາເລ ເອກໍ ທ຺ວາຣຎ຺ເຈວ ເອກໍ ວາຫນຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕໍ ເອກໍ ທ຺ວາຣໍ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກຣິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ປຎ຺ຈ ວາຫນານິ ອເຫສຸໍ. ຠທ຺ທວຕີ ນາມ ກເຣຓຸກາ ເອກທິວສໍ ປຎ຺ຎາສ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉຕິ, ກາໂກ ນາມ ທາໂສ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຈລກຏ຺ຐິ ຈ ມຸຎ຺ຈເກສີ ຈາຕິ ທ຺ເວ ອສ຺ສາ ໂຍຊນສຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນາຬາຄິຣິ ຫຕ຺ຖີ ວີສຕິ ໂຍຊນສຕນ຺ຕິ.

ໂສ ກິຣ ຣາຊາ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ເອກສ຺ສ ອິສ຺ສຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ອິສ຺ສເຣ ພຫິນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ສກລນຄຣວາສີນໍ ມາເຣນ ອາວຏ຺ຏິຕຕ຺ຕາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂາມ຺ປິ ອລຠິຕ຺ວາ ຍຖາໂຘເຕນ ປຕ຺ເຕນ ນິກ຺ຂມິ. ອຖ ນໍ ນຄຣທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕກາເລ ມາໂຣ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ໂວ ກິຎ຺ຈິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ອລຠນາກາຣໍ ກຣີ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ປວິສຖ, ອິທານິ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ນາຫໍ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສເຈ ຫິ ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ປຸນ ໂສ ສກລນຄຣວາສີນໍ ສຣີເຣ ອຘິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປາຓິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫສນເກຬິໍ ກເຣຍ຺ຍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄເຕ ມາໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ອຖ ໂສ ອິສ຺ສໂຣ ຍຖາໂຘເຕເນວ ປຕ຺ເຕນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ກິຎ຺ຈິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຈຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕມ຺ຫາວຸໂສ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍ຺ໂຍ, ມຍາ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ອກເຖຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວທຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ລທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕຸຈ຺ຉໍ ທິສ຺ວາ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕານິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ອຊານນຕາຍ ສູໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ‘‘ໂຖກໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຘິວາເສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເວເຄນ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາກໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ອຎ຺ໂຎ ຕຍາ ສມ຺ປນ຺ນເວຄຕໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສີເຆນ ຊເວນ ຠທນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘ປຕ຺ຕໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເທຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເວເຄນ ເອຫີ’’ຕິ. ໂສ ເອກວຈເນເນວ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫຣິ. ອິສ຺ສໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຊນສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສີຆໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສມ຺ປາເທຫິ, ອຫໍ ເຕ ອິໂຕ ປຕ຺ຕິໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ.

ໂສປິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊເວນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ເວລາ ອຸປກຏ຺ຐາ’ຕິ ອຫໍ ອຕິສີເຆນ ຊເວນ ອາຄໂຕ ຈ ຄໂຕ ຈ, ເອຕສ຺ສ ເມ ຊວສ຺ສ ຜເລນ ໂຍຊນານໍ ປຓ຺ຓາສສຏ຺ຐິສຕວີສສຕຄມນສມຕ຺ຖານິ ປຎ຺ຈ ວາຫນານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕຸ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ສຣີຣໍ ສູຣິຍເຕເຊນ ຕຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ສ ເມ ຜເລນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອາຓາ ສູຣິຍເຕຊສທິສາ ໂຫຕຸ, ອິມສ຺ມິໍ ເມ ປິຓ຺ຑປາເຕ ສາມິນາ ປຕ຺ຕິ ທິນ຺ນາ, ຕສ຺ສາ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ສ ຠາຄີ ໂຫມີ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ສພ຺ພເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ຈນ຺ໂທ ປນ຺ນຣໂສ ຍຖາ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕ ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິກຖາ; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑. ໑໙໒);

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ຂິປ຺ປເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ມຓິໂຊຕິຣໂສ ຍຖາ’’ຕິ. –

ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ກິຣ ອິຘາວ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອນຸໂມທນຄາຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຊຕິຣໂສຕິ ສພ຺ພກາມທທໍ ມຓິຣຕນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ. ໂສ ເອຕຣຫິ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊໂຕ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ຈ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ວາຫນານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍານກີຬາຍ ນິກ຺ຂມິ. ອຸເຕໂນ ‘‘ອຊ຺ຊ ປລາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕາມຫນ຺ເຕ ຈມ຺ມປສິພ຺ພເກ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ກເຣຓຸກາປິຏ຺ເຐ ຐເປຕ຺ວາ ວາສຸລທຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ປລາຍິ. ອນ຺ເຕປຸຣປາລກາ ປລາຍນ຺ຕໍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ‘‘ສີຆໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ພລໍ ປຫິຓິ. ອຸເຕໂນ ພລສ຺ສ ປກ຺ຂນ຺ທຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ກຫາປຓປສິພ຺ພກໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປາເຕສິ, ມນຸສ຺ສາ ກຫາປເຓ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ປຸນ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ອິຕໂຣ ສຸວຓ຺ຓປສິພ຺ພກໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປາເຕຕ຺ວາ ເນສໍ ສຸວຓ຺ຓໂລເຠນ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕານຎ຺ເຎວ ພຫິ ນິວຸຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາວ ອຕ຺ຕໂນ ພລກາໂຍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປເວເສສິ. ໂສ ປຕ຺ວາວ ວາສຸລທຕ຺ຕໍ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ. ອຍໍ ວາສຸລທຕ຺ຕາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ອປຣາ ປນ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ສາ ກິຣ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘີຕາ. ມາຕາປິສ຺ສາ ມາຄຓ຺ຑິຍາເຍວ ນາມໍ. ຈູຬປິຕາປິສ຺ສາ ມາຄຓ຺ຑິໂຍວ, ສາ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ ເທວຈ຺ຉຣປຏິຠາຄາ. ປິຕາ ປນສ຺ສາ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ສາມິກໍ ອລຠນ຺ໂຕ ມຫນ຺ເຕຫິ ມຫນ຺ເຕຫິ ກຸເລຫິ ຍາຈິໂຕປິ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ຕຸມ຺ເຫ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສປຊາປຕິກສ຺ສ ອນາຄາມິຜລູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຕສ຺ສ ພຫິນິຄເມ ອຄ຺ຄິປຣິຈຣຓຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອິມິນາ ປຸຣິເສນ ສທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ປຸຣິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ອິມສ຺ສ ໂປສາປນຕ຺ຖາຍ ຘີຕຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓ, ເອກາ ເມ ຘີຕາ ອຕ຺ຖິ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕສ຺ສາ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຸຣິສໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ຕສ຺ສາ ອນຸຈ຺ຉວິກາ, ສາ ຈ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ອນຸຈ຺ຉວິກາ. ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ປາທປຣິຈາຣິກາ, ຕສ຺ສາ ຈ ຠຕ຺ຕາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ໂວ ອຫໍ ທສ຺ສາມິ, ຍາວ ມມາຄມນາ ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເວເຄນ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ໂຠຕິ, ໂຠຕິ ຘີຕຸ ເມ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ປຸຣິໂສ ທິຏ຺ໂຐ, ສີຆໍ ສີຆໍ ນໍ ອລງ຺ກໂຣຫີ’’ຕິ ຕໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປາຍາສິ. ສກລນຄຣໍ ສງ຺ຂຸຠິ. ອຍໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ກິຣ ວເທຕິ, ‘‘ກີທິໂສ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ, ປສ຺ສິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ມຫາຊໂນ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິ.

ຕສ຺ມິໍ ຘີຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປທເຈຕິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ປທເຈຕິຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ເຍສຎ຺ຈຕ຺ຖາຍ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ເຕເຍວ ນໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນ ອທສ຺ສນກຣຓຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ຖິອາທໂຍ ວາ ອກ຺ກມນ຺ຕຸ, ມຫາເມໂຆ ວາ ປວສ຺ສຕຸ, ເວຣມ຺ຠວາຕາ ວາ ປຫຣນ຺ຕຸ, ນ ຕໍ ໂກຈິ ມກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຫ – ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ ປຸຣິໂສ’’ຕິ. ‘‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕິຏ຺ຐາຫີ’ຕິ ນໍ ອວຈໍ, ກຸຫິໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ຄໂຕ’’ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປທເຈຕິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍມສ຺ສ ປທວລຎ຺ໂຊ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ສລກ຺ຂຓມນ຺ຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປຄຸຓຕາຍ ລກ຺ຂຓມນ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປທລກ຺ຂຓໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ນຍິທໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓເສວິໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຣຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ປທໍ ຠເວ,

ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕິ ສຫສານຸປີຬິຕໍ;

ມູຬ຺ຫສ຺ສ ໂຫຕິ ອວກຑ຺ຒິຕໍ ປທໍ,

ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທສ຺ສ ອິທມີທິສໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໐-໒໖໑; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໕);

ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອວມາຫ – ‘‘ໂຠຕິ ຕ຺ວໍ ອຸທກປາຕິຍໍ ກຸມ຺ຠີລໍ, ເຄຫມຊ຺ເຌ ຈ ປນ ໂຈຣໍ ວິຍ ມນ຺ເຕ ປສ຺ສນສີລາ, ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຫີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ວເທຫິ, ນຍິທໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓເສວິໂນ ປທນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ໂສ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓ, ຘີຕຣໍ ເມ ຕວ ໂປສາປນຕ຺ຖາຍ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຘີຕຣາ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ວາ ນຕ຺ຖິ ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາວ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກໍ ເຕ ກາຣຓໍ ກເຖມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກເຖຫິ ສມຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູລາ ມາເຣນ ອນຸພທ຺ຘຠາວໍ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ຈ ປນ ‘‘ອຕີໂຕ ທານິ ເມ ເອສ ວິສຍ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ໂສກາຕຸຣສ຺ສ ໂສກວູປສມນຕ຺ຖໍ ອາຄຕາຫິ ມາຣຘີຕາຫິ ກຸມາຣິກວຓ຺ຓາທິວເສນ ປໂຍຊິຕໍ ປໂລຠນໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຕທາປິ ມຍ຺ຫໍ ຉນ຺ໂທ ນາໂຫສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ທິສ຺ວານ ຕຓ຺ຫໍ ອຣຕິໍ ຣຄຎ຺ຈ,

ນາໂຫສິ ຉນ຺ໂທ ອປິ ເມຖຸນສ຺ມິໍ;

ກິເມວິທໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສປຸຓ຺ຓໍ,

ປາທາປິ ນໍ ສມ຺ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ເຉ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໐-໒໖໑; ສຸ. ນິ. ໘໔໑) –

ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ມາຄຓ຺ຑິຍາປິ ໂຂ ‘‘ສຈສ຺ສ ມຍາ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອນຕ຺ຖິກຠາໂວວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ປນ ມໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສປຸຓ຺ຓໍ ກໂຣຕິ, ປາທາປິ ນໍ ສມ຺ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ເຉຕິ, ໂຫຕຸ, ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິກຸລປເທສໂຠຄຍສວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາຄມ຺ມ ຕຖາຣູປໍ ຠຕ຺ຕາຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຣິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິ. ‘‘ກິໍ ປນ ສຕ຺ຖາ ຕາຍ ອຕ຺ຕນິ ອາຆາຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ໂນ’’ຕິ? ‘‘ຊານາຕິເຍວ. ຊານນ຺ໂຕ ກສ຺ມາ ຄາຖມາຫາ’’ຕິ? ອິຕເຣສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວເສນ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ອາຆາຕໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມາຣຫານໍ ວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິເຍວ. ມາຕາປິຕໂຣ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຈູຬມາຄຓ຺ຑິຍໍ ກນິຏ຺ຐໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຈູຬມາຄຓ຺ຑິໂຍປິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ຘີຕາ ໂອມກສຕ຺ຕສ຺ສ ນ ອນຸຈ຺ຉວິກາ, ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎວ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ. ຕໍ ອາທາຍ ໂກສມ຺ພິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ ເທວສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ ອຸເຕນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວສິເນໂຫ ອຠິເສກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕມາຕຸຄາມປຣິວາຣໍ ທຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ອຍໍ ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ເອວມສ຺ສ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສນາຏກິຕ຺ຖິປຣິວາຣາ ຕິສ຺ໂສ ອຄ຺ຄມເຫສິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິ ປາວາຣິກເສຏ຺ຐີຕິ ໂກສມ຺ພິຍໍ ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ປຎ຺ຈສຕຕາປເສ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄເຣ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ປສີທິຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ວສາເປຕ຺ວາ ປຸນ ວສ຺ສາຣຕ຺ເຕ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ປຏິຊານາເປຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ. ຕາປສາປິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິໍສຸ. ເຕ ອປຣຠາເຄ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ເອກໍ ມຫານິຄ຺ໂຣຘໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ມູເລ ນິສີທິໍສຸ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐກຕາປໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ໂອຣມຕ຺ຕິກາ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ມເຫສກ຺ເຂເນເວຕ຺ຖ ເທວຣາເຊນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສາຘຸ ວຕ ສຈາຍໍ ອິສິຄຓສ຺ສ ປານີຍໍ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ໂສປິ ປານີຍໍ ອທາສິ. ຕາປໂສ ນ຺ຫາໂນທກໍ ຈິນ຺ເຕສິ, ຕມ຺ປິ ອທາສິ. ຕໂຕ ໂຠຊນໍ ຈິນ຺ເຕສິ, ຕມ຺ປິ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ເທວຣາຊາ ອມ຺ເຫຫິ ຈິນ຺ຕິຕໍ ຈິນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພໍ ເທຕິ, ອໂຫ ວຕ ນໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ໂສ ຣຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘໍ ປທາເລຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ອຖ ນໍ ຕາປສາ, ‘‘ເທວຣາຊ, ມຫຕີ ເຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ເຕ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ມາ ປຸຈ຺ຉຖ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ອາຈິກ຺ຂ, ເທວຣາຊາ’’ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊມາໂນ ກເຖຕຸໍ ນ ວິສຫິ. ເຕຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິປ຺ປີຬິຍມາໂນ ປນ ‘‘ເຕນ ຫິ ສຸຓາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກເຖສິ.

ໂສ ກິເຣໂກ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຠຕິໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຠຕິກມ຺ມໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ວິຫາຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕສ຺ສ ຠຕິກສ຺ສ ອຊ຺ຊຸໂປສຖທິວສຠາໂວ ເກນຈິ ກຖິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ນ ກຖິໂຕ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິສ຺ສ ສາຍມາສໍ ປຈຖາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ປຕ຺ໂຖທນໍ ປຈິໍສຸ. ໂສ ທິວສໍ ອຣຎ຺ເຎ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສາຍໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ເຕ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ‘‘ຉາໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ສຫສາ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາວ ‘‘ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ‘ຠຕ຺ຕໍ ເທຖ, ສູປໍ ເທຖ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເທຖາ’ຕິ ມຫາໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ, ອຊ຺ຊ ເຕ ສພ຺ເພ ນິສ຺ສທ຺ທາ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ, ມຍ຺ຫເມວ ເອກສ຺ສາຫາຣໍ ວຑ຺ຒຍິໍສຸ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອວເສສາ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ, ນ ຠຸຎ຺ຊິໍສູ’’ຕິ? ‘‘ນ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ສາຍມາສໍ ນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ສພ຺ເພວ ອຸໂປສຖິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ຕມໂສ ຖນປາຍິໂນປິ ທາຣເກ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາລາເປຕ຺ວາ ຈຕຸມຘຸຣໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ມຫາເສຏ຺ຐິ ອຸໂປສຖິເກ ກາເຣຕິ. ຄນ຺ຘເຕລປ຺ປທີເປ ຊາລນ຺ເຕ ຂຸທ຺ທກມຫລ຺ລກທາຣກາ ສຍນຄຕາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ຕຸຍ຺ຫໍ ປນ ອຸໂປສຖທິວສຠາວໍ ກເຖຕຸໍ ສຕິໍ ນ ກຣິມ຺ຫາ. ຕສ຺ມາ ຕເວວ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ກໍ, ນໍ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສູຕິ. ສເຈ ອິທານິ ອຸໂປສຖິເກນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຫມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ເສຏ຺ຐິ ຊານາຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ນໍ ປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ອິທານິ ປນ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອຸປຑ຺ຒໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ.

ຕສ຺ສ ສກລທິວສໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຉາຕສ຺ສ ສຣີເຣ ວາຕາ ກຸປ຺ປິໍສຸ. ໂສ ໂຍຕ຺ເຕນ ອຸຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂຍຕ຺ຕໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕຕິ. ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາຫິ ຘາຣິຍມານາຫິ ຈຕຸມຘຸຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ວາຕາ ເມ ກຸປ຺ປິຕາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຸຏ຺ຐາຍ ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ຂາທາຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫປິ ຂາທຖ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຜາສຸກໍ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ຂາທາຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ອຫໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສກລໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ອຸປຑ຺ຒກມ຺ມມ຺ປິ ເມ ວິກລໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉິ. ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິ, ຕາຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ອນິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ມິລາຕມາລາ ວິຍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ເຂ ເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອິມມຕ຺ຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ເສຏ຺ຐິ ພຸທ຺ຘມາມໂກ, ຘມ຺ມມາມໂກ, ສງ຺ຆມາມໂກ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກຕສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒຸໂປສຖກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທເນສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ມຍາ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ອາຫ.

‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາວ ປຎ຺ຈສຕາ ຕາປສາ ອຸຏ຺ຐາຍ ເທວຕາຍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ວເທສິ, ພຸທ຺ໂຘຕິ ວເທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ວທາມິ, ພຸທ຺ໂຘຕິ ວທາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິຊານາເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຆໂສປິ ໂຂ ເອໂສ ທຸລ຺ລໂຠ ໂລກສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ‘‘ເທວເຕ ອເນເກສຸ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ເສສຸ ອສຸຕປຸພ຺ພໍ ສທ຺ທໍ ຕຍາ ສຸຓາປິຕມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ອນ຺ເຕວາສິໂນ ອາຈຣິຍໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ເຕນ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ອມ຺ຫາກໍ ພຫູປກາຣາ, ສ຺ເວ ເຕສໍ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມ, ອຘິວາເສຖ, ຕາຕາ’’ຕິ. ເຕ ອຘິວາສຍິໍສຸ. ປຸນທິວເສ ເສຏ຺ຐິໂນ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ໂນ ອຍ຺ຍານໍ ອາຄມນທິວໂສ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ອທໍສຸ. ເຕ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ມຫາເສຏ຺ຐິໂນ ‘‘ມຍໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວສ຺ສິເກ ມາເສ ອມ຺ຫາກໍ ຄຫິຕາວ ປຏິຎ຺ຎາ, ອິທານິ ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ໂລເກ ກິຣ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສງ຺ໂຆ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ສນ຺ຕິກໍ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອວາຣິຕໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄເມຖ, ມຍມ຺ປິ ຄມນປຣິວຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫສຸ ປຣິວຈ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ອມ຺ຫາກໍ ປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕິ, ມຍໍ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉາມ, ຕຸມ຺ເຫ ປຈ຺ຉາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ປຸເຣຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ສຕ຺ຖາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພປິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວຈນສມນນ຺ຕຣໍເຍວ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ເອຫິຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ.

ເຕປິ ໂຂ ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຎ຺ຈຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ຠຕ຺ຕຈ຺ຉາທນສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ທານູປກຣຓານິ ອາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ກຖາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອທ຺ຘມາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ທານໍ ທທມານາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ປຏິຎ຺ຎໍ ທທນ຺ເຕນ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ໂຂ ຄຫປຕໂຍ ຕຖາຄຕາ ອຠິຣມນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ປຫິຕສາສເນນ ອາຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ໂຆສິຕາຣາມໍ, ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິ ກຸກ຺ກຸຏາຣາມໍ, ປາວາຣິກເສຏ຺ຐິ ປາວາຣິກາຣາມນ຺ຕິ ຕໂຍ ມຫາວິຫາເຣ ກາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ເຕ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວິຫາຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ວາເຣນ ວາເຣນ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເທວສິກໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສຕິ. ຍສ຺ສ ວິຫາເຣ ວຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ຕສ຺ເສວ ຆຣທ຺ວາເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ເຕສໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ເສຏ຺ຐີນໍ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ສຸມໂນ ນາມ ມາລາກາໂຣ ອໂຫສິ. ໂສ ເຕ ເສຏ຺ຐິໂນ ເອວມາຫ – ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຸປກາຣໂກ, ສຕ຺ຖາຣໍ ໂຠເຊຕຸກາໂມມ຺ຫິ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຠເຓ ສ຺ເວ ໂຠເຊຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ສາມີ’’ຕິ ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ປຏິຍາເທສິ.

ຕທາ ຣາຊາ ສາມາວຕິຍາ ເທວສິກໍ ປຸປ຺ຜມູເລ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ເທຕິ. ຕສ຺ສາ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ນາມ ທາສີ ສຸມນມາລາກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘໍ ປຸປ຺ຜານິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຖ ນໍ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ອາຄຕໍ ມາລາກາໂຣ ອາຫ – ‘‘ມຍາ ສຕ຺ຖາ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ອຊ຺ຊ ປຸປ຺ເຜຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສ຺ສາມິ, ຕິຏ຺ຐ ຕາວ, ຕ຺ວໍ ປຣິເວສນາຍ ສຫາຍິກາ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອວເສສານິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອຘິວາເສສິ. ສຸມໂນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນກຣຓຕ຺ຖາຍ ປຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ. ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາປິ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ຕີເຍວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຫາປເຓ ອຕ຺ຕໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ທິວສໍ ອຏ຺ຐຫິປິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ. ອຖ ນໍ ສາມາວຕີ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ຎາ ທ຺ວິຄຸຓໍ ປຸປ຺ຜມູລໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ໂນ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ພຫູນິ ປຸປ຺ຜານີ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ອຫໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຫາປເຓ ອຕ຺ຕໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊ ກສ຺ມາ ນ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ? ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອເຣ, ທຸຏ຺ຐທາສິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຍາ ຄຫິຕກຫາປເຓ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ອຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕຍາ ປິວິຕໍ ອມຕໍ ອມ຺ເຫປິ ປາເຍຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ມໍ ນ຺ຫາເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂສຬສຫິ ຄນ຺ໂຘທກຆເຏຫິ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ມຏ຺ຐສາຏເກ ທາເປສິ. ສາ ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ເອກໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ພີຊນິໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຣພີຊນິໍ ອາທາຍ ປຎ຺ຈ ມາຕຸຄາມສຕານິ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕາສໍ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາເມເນວ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕາ ສພ຺ພາປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ຕາ ສພ຺ພາປິ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕ຺ວໍ ກິລິຏ຺ຐກມ຺ມໍ ມາ ກຣິ, ອມ຺ຫາກໍ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຈ ອາຈຣິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕີ ອປຣຠາເຄ ຕິປິຏກຘຣາ ຊາຕາ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວິການໍ ອຸປາສິການໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຍທິທໍ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ຕາປິ ໂຂ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕໍ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ອມ຺ມ, ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາມ຺ຫາ, ຕໍ ໂນ ທສ຺ເສຫິ, ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ຕໍ ປູເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ເຍ, ຣາຊກຸລໍ ນາມ ຠາຣິຍໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ໂນ ມາ ນາເສຫິ, ທສ຺ເສເຫວ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາຣ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວສນຄພ຺ຠານໍ ຠິຕ຺ຕີສຸ ຍຕ຺ຕເກນ ໂອໂລເກຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເສຏ຺ຐີນໍ ຆຣທ຺ວາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕຸມ຺ເຫ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ຐຕ຺ວາ ໂອໂລເກຖ ເຈວ, ຫຕ຺ເຖ ຈ ປສາເຣຕ຺ວາ ວນ຺ທຖ, ປູເຊຖ ຈາ’’ຕິ. ຕາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຎ຺ຈ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ວນ຺ທິໍສຸ ເຈວ ປູເຊສຸຎ຺ຈ.

ອເຖກທິວສໍ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປາສາທຕລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມມານາ ຕາສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄພ຺ເຠສຸ ຉິທ຺ທໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ກິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ຕາຫິ ຕສ຺ສາ ສຕ຺ຖຣິ ອາຆາຕພທ຺ຘຠາວໍ ອຊານນ຺ຕີຫິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ນຄຣໍ ອາຄໂຕ, ມຍໍ ເອຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທາມ ເຈວ ປູເຊມ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາຄໂຕ ນາມ ອິມໍ ນຄຣໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ອິທານິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມິ, ອິມາປິ ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ, ອິມາສມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ສາມາວຕິມິສ຺ສິການໍ ພຫິທ຺ຘາ ປຕ຺ຖນາ ອຕ຺ຖິ, ກຕິປາເຫເນວ ເຕ ຊີວິຕໍ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ນ ຕາ ເອວຣູປໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ນ ສທ຺ທຫິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ສທ຺ທຫິ ເອວ. ອຖ ນໍ ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ອສທ຺ທຫນ຺ຕໍ ‘‘ສເຈ ເມ ນ ສທ຺ທຫສິ, ຕາສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຈາເຣຫິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄພ຺ເຠສຸ ຉິທ຺ທໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ກິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອາໂຣຈິເຕ ຕາສໍ ອກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ, ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາວ ຉິທ຺ທານິ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຄພ຺ເຠສຸ ອຸທ຺ຘຈ຺ຉິທ຺ທກວາຕປານານິ ກາເຣສິ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຉິທ຺ທກວາຕປານານິ ກິຣ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຕາສໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ເສວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນາຄຣານໍ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕໍ ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິເສຫິ ອກ຺ໂກເສຕ຺ວາ ປຣິຠາເສຕ຺ວາ ປລາເປຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ອປ຺ປສນ຺ນາ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິຏ຺ຐໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ‘‘ໂຈໂຣສິ, ພາໂລສິ, ມູຬ຺ໂຫສິ, ໂອຏ຺ໂຐສິ, ໂຄໂຓສິ, ຄທ຺ຣໂຠສິ, ເນຣຍິໂກສິ, ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕສິ, ນຕ຺ຖິ ຕຸຍ຺ຫໍ ສຸຄຕິ, ທຸຄ຺ຄຕິເຍວ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ນາຄຣາ ອມ຺ເຫ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ, ອານນ຺ໂທຕິ’’? ‘‘ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສສຸ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕສຸ ປຸນ ກຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມ, ອານນ຺ໂທ’’ຕິ? ‘‘ຕໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖາປິ ມນຸສ຺ເສສຸ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕສຸ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ຕໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອານນ຺ທ, ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຕ຺ຖ ອຘິກຣຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຕສ຺ມິໍ ວູປສນ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກ ປນ ເຕ, ອານນ຺ທ, ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ທາສກມ຺ມກເຣ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພ ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ຄາມໍ ໂອຕິຓ຺ຓຫຕ຺ຖິສທິໂສ, ສງ຺ຄາມໍ ໂອຕິຓ຺ຓຫຕ຺ຖິໂນ ຫິ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄເຕ ສເຣ ສຫິຕຸໍ ຠາໂຣ, ຕເຖວ ພຫູຫິ ທຸສ຺ສີເລຫິ ກຖິຕກຖານໍ ສຫນໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ນາຄວຄ຺ເຄ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ອຫໍ ນາໂຄວ ສງ຺ຄາເມ, ຈາປໂຕ ປຕິຕໍ ສຣໍ;

ອຕິວາກ຺ຍໍ ຕິຕິກ຺ຂິສ຺ສໍ, ທຸສ຺ສີໂລ ຫິ ພຫຸຊ຺ຊໂນ.

‘‘ທນ຺ຕໍ ນຍນ຺ຕິ ສມິຕິໍ, ທນ຺ຕໍ ຣາຊາຠິຣູຫຕິ;

ທນ຺ໂຕ ເສຏ຺ໂຐ ມນຸສ຺ເສສຸ, ໂຍຕິວາກ຺ຍໍ ຕິຕິກ຺ຂຕິ.

‘‘ວຣມສ຺ສຕຣາ ທນ຺ຕາ, ອາຊານີຍາ ຈ ສິນ຺ຘວາ;

ກຸຎ຺ຊຣາ ຈ ມຫານາຄາ, ອຕ຺ຕທນ຺ໂຕ ຕໂຕ ວຣ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໒໐-໓໒໒);

ຘມ຺ມກຖາ ສມ຺ປຕ຺ຕມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສິ. ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ອານນ຺ທ, ເອເຕ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕເມວ ອກ຺ໂກສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຘິກຣຓໍ ສຕ຺ຕາຫໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປລາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາ ເອຕສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠຠູຕາ, ເອຕາສມ຺ປິ ພ຺ຍສນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກທິວສໍ ຣຎ຺ໂຎ ສຸຣາປານຏ຺ຐາເນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຈູຬປິຕຸ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ເມ ກິຣ ກຸກ຺ກຸເຏຫິ, ອຏ຺ຐ ມຕກຸກ຺ກຸເຏ, ອຏ຺ຐ ສຊີວກຸກ຺ກຸເຏ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕຸ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ໂສປານມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ອາຄຕຠາວໍ ນິເວເທຕ຺ວາ ‘ປວິສຕູ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອປວິສິຕ຺ວາ ປຐມໍ ອຏ຺ຐ ສຊີວກຸກ຺ກຸເຏ ປຫິຓຕຸ, ‘ປຈ຺ຉາ ອິຕເຣ’’’ຕິ. ຈູຬາປຏ຺ຐາກສ຺ສ ຈ ‘‘ມມ ວຈນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ລຎ຺ຊໍ ອທາສິ. ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ຣຎ຺ໂຎ ນິເວທາເປຕ຺ວາ, ‘‘ປວິສຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ອາປານຠູມິໍ ນ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕຣາ ຈູຬຸປຏ຺ຐາກໍ ປຫິຓິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ມມ ຈູຬປິຕຸ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ທິນ຺ເນ ອຏ຺ຐ ສຊີວກຸກ຺ກຸເຏ ອາເນຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ປຸໂຣຫິເຕນ ປຓ຺ຓາກາໂຣ ປຫິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ຠທ຺ທໂກ ວຕ ໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂກ ນຸ ໂຂ ປເຈຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນິກ຺ກມ຺ມິກາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕາສໍ ເປເສຫິ, ຕາ ປຈິຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາສໍ ທຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣ ຫຕ຺ເຖ ອທຕ຺ວາ ສຍເມວ ມາເຣຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕູ’’ຕິ ເປເສສິ. ຈູຬຸປຏ຺ຐາໂກ ‘‘ສາຘຸ ເທວາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ຕາຫິ ‘‘ມຍໍ ປາຓາຕິປາຕໍ ນ ກໂຣມາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ອິທານິ ຕາສໍ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ກຣຓໍ ວາ ອກຣຓໍ ວາ ຊານິສ຺ສສິ, ‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຈິຕ຺ວາ ເປເສນ຺ຕູ’ຕິ ວເທຫິ ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ເປເສສິ. ອິຕໂຣ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ກຸກ຺ກຸເຏ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ມຕກຸກ຺ກຸເຏ ຕາສໍ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ອິເມ ກິຣ ກຸກ຺ກຸເຏ ປຈິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ, ‘‘ສາມິ, ອາຫຣ, ອິທໍ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ, ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຈິຕ຺ວາ ເປເສຖາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປຏິມຄ຺ຄໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິໍສູ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ‘‘ປສ຺ສ, ມຫາຣາຊ, ນ ຕາ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຕ຺ຖນາ ຕາສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສທ຺ທຫສີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາປິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີເຍວ ອໂຫສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ຕທາ ປນ ຣາຊາ ‘‘ສາມາວຕິຍາ ວາສຸລທຕ຺ຕາຍ ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ຈາ’’ຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ເອຕາສໍ ປາສາທຕເລ ວາເຣນ ວາເຣນ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ສ຺ເວ ວາ ປຣສຸເວ ວາ ສາມາວຕິຍາ ປາສາທຕລໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຈູຬປິຕຸ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ອຄເທນ ກິຣ ທາຐາ ໂຘວິຕ຺ວາ ເອກໍ ສປ຺ປໍ ເປເສຕູ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ເປເສສິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນຏ຺ຐານໍ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓໍ ອາທາຍເຍວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສາ ໂປກ຺ຂເຣ ເອກໍ ຉິທ຺ທໍ ອຕ຺ຖິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ເຕນ ຉິທ຺ເທນ ສປ຺ປໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຉິທ຺ທໍ ມາລາຄຸເຬນ ຖເກສິ. ສປ຺ໂປ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ອນ຺ໂຕວີຓາຍເມວ ອໂຫສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຣຎ຺ໂຎ ຄມນທິວເສ ‘‘ອຊ຺ຊ ກຕຣິສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ປາສາທໍ ຄມິສ຺ສສິ ເທວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສາມາວຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ, ມຫາຣາຊ, ອມນາໂປ ສຸປິໂນ ທິຏ຺ໂຐ. ນ ສກ຺ກາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຄຈ຺ຉາເມວາ’’ຕິ. ສາ ຍາວ ຕຕິຍໍ ວາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ເທວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຍມານາປິ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ, ‘‘ນ ຊານາມິ, ກິໍ ຠວິສ຺ສຕິ ເທວາ’’ຕິ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ສາມາວຕິມິສ຺ສິກາຫິ ທິນ຺ນານິ ວຕ຺ຖປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາຠຣຓານິ ຘາເຣຕ຺ວາ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວີຓໍ ອຸສ຺ສີສເກ ຐເປຕ຺ວາ ສຍເນ ນິປຊ຺ຊິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣນ຺ຕີ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ວີຓາຉິທ຺ທໂຕ ປຸປ຺ຜຄຸຬໍ ອປເນສິ. ສປ຺ໂປ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ນິຣາຫາໂຣ ເຕນ ຉິທ຺ເທນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຜຓໍ ກຕ຺ວາ ສຍນປິຏ຺ເຐ ນິປຊ຺ຊິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຘີ ຘີ, ເທວ, ສປ຺ໂປ’’ຕິ ມຫາສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊານຎ຺ຈ ຕາ ຈ ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ, ‘‘ອຍໍ ອນ຺ຘພາລຣາຊາ ອລກ຺ຂິໂກ ມຍ຺ຫໍ ວຈນໍ ນ ສຸຓາຕິ, ອິມາປິ ນິສ຺ສິຣີກາ ທຸພ຺ພິນີຕາ, ກິໍ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ນ ລຠນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ ອິມສ຺ມິໍ ມເຕເຍວ ສຸຂໍ ຊີວິສ຺ສຖ, ຊີວນ຺ເຕ ທຸກ຺ຂໍ ຊີວຖ, ‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ປາປສຸປິໂນ ທິຏ຺ໂຐ, ສາມາວຕິຍາ ປາສາທໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວາເຣນ຺ຕິຍາປິ ເມ ວຈນໍ ນ ສຸຓສິ, ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນາມ ອິມາ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອໂຫ ປາປາ, ອຫໍ ອິມາສໍ ປາປຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິຍາປິ ອິມິສ຺ສາ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທຫິໍ, ປຐມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄພ຺ເຠສຸ ຉິທ຺ທານິ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ, ປຸນ ມຍາ ເປສິເຕ ກຸກ຺ກຸເຏ ປຏິປຫິຓິໍສຸ, ອຊ຺ຊ ສຍເນ ສປ຺ປໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໍສູ’’ຕິ ໂກເຘນ ສມ຺ປຊ຺ຊລິໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ.

ສາມາວຕີປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ ໂອວາທໍ ອທາສິ – ‘‘ອມ຺ມາ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎໍ ປຏິສຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ນຣິນ຺ເທ ຈ ເທວິຍາ ຈ ອຕ຺ຕນິ ຈ ສມເມວ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕຖ, ມາ ກສ຺ສຈິ ໂກປໍ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ສຫສ຺ສຖາມໍ ສິງ຺ຄຘນຸໍ ອາທາຍ ຊິຍໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ວິສປີຕໍ ສຣໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ສາມາວຕິໍ ຘຸເຣ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ຕາ ປຏິປາຏິຍາ ຐປາເປຕ຺ວາ ສາມາວຕິຍາ ອຸເຣ ສຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ເມຕ຺ຕານຸຠາເວນ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ຄາຠິມຸໂຂວ ຫຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຫທຍໍ ປວິສນ຺ໂຕ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ສິລມ຺ປິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອາກາເສ ປຏິຫນນກຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ຈ ປເນສ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມມ ຫທຍາຠິມຸໂຂ ຊາໂຕ, ອຍຎ຺ຫິ ນາມ ນິສ຺ສຕ຺ໂຕ ນິຊ຺ຊີໂວ ສໂຣປິ ເອຕິສ຺ສາ ຄຸຓໍ ຊານາຕິ, ອຫໍ ມນຸສ຺ສຠູໂຕປິ ນ ຊານາມີ’’ຕິ, ໂສ ຘນຸໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສາມາວຕິຍາ ປາທມູເລ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສມ຺ມຸຍ຺ຫາມິ ປມຸຍ຺ຫາມິ, ສພ຺ພາ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເມ ທິສາ;

ສາມາວຕິ ມໍ ຕາຍສ຺ສຸ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’ຕິ.

ສາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ, ‘‘ຍມຫໍ, ມຫາຣາຊ, ສຣຓໍ ຄຕາ, ຕເມວ ຕ຺ວມ຺ປິ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ອິທໍ ວຕ຺ວາ ສາມາວຕີ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວິກາ –

‘‘ມາ ມໍ ຕ຺ວໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉ, ຍມຫໍ ສຣຓໍ ຄຕາ;

ເອສ ພຸທ຺ໂຘ ມຫາຣາຊ, ເອສ ພຸທ຺ໂຘ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉ ຕໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’ຕິ. –

ອາຫ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອິທານາຫໍ ອຕິເຣກຕຣໍ ຠາຍາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ເອສ ຠິຍ຺ໂຍ ປມຸຍ຺ຫາມິ, ສພ຺ພາ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເມ ທິສາ;

ສາມາວຕິ ມໍ ຕາຍສ຺ສຸ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ສາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຸນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ວຣຎ຺ຈ ເຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ວໂຣ ຄຫິໂຕ ໂຫຕຸ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສາມາວຕິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ວຣໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ຫິຣຎ຺ຎາທີຫິ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອິມໍ ປນ ເມ ວຣໍ ເທຫິ, ຕຖາ ກໂຣຫິ, ຍຖາ ສຕ຺ຖາ ນິພທ຺ຘໍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອິຘາຄຈ຺ຉຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິພທ຺ຘໍ ອິຘາຄຈ຺ຉຖ, ສາມາວຕິມິສ຺ສິກາ ‘ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມາ’ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ພຸທ຺ຘານໍ ນາມ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິພທ຺ຘໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມຫາຊໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຓາເປສິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ນິພທ຺ຘໍ ຣາຊກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕາປິ ເທວິໂຍ ນິພທ຺ຘໍ ເຖຣໍ ສປຣິວາຣໍ ໂຠເຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ. ຕາ ເອກທິວສໍ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປສີທິຕ຺ວາ, ປຎ຺ຈຫິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສເຕຫິ ຘມ຺ມປູຊໍ ອກໍສຸ. ເອເກໂກ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ ປຎ຺ຈ ສຕານິ ປຎ຺ຈ ສຕານິ ອຄ຺ຆຕິ.

ຕາ ເອກວຕ຺ຖາ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸຫິໍ ໂວ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ໂນ ທິນ຺ນາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ສພ຺ເພ ຄຫິຕາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຄຫິຕາ’’ຕິ. ຣາຊາ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕາຫິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄານໍ ທິນ຺ນຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາຫິ ທິນ຺ນຠາວຎ຺ຈ ເຖເຣນ ຄຫິຕຠາວຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຕິພຫູນິ ວຕ຺ຖານິ, ເອຕ຺ຕເກຫິ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປໂຫນການິ ວຕ຺ຖານິ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເສສານິ ຊິຓ຺ຓຈີວຣິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທສ຺ສາມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊິຓ຺ຓຈີວຣານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຊິຓ຺ຓຕຣຈີວຣິການໍ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊິຓ຺ຓຕຣຈີວຣານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຸຣາຓປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠູມຕ຺ຖຣຓານິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຸຣາຓຠູມຕ຺ຖຣຓານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ປາທປຸຎ຺ຉນານິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ປຸຣາຓປາທປຸຎ຺ຉນານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ລິມ຺ປິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕການິ ກຕ຺ວາປິ ອຍ຺ຍານໍ ທິນ຺ນານິ ນ ນສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ປສນ຺ໂນ ອປຣານິປິ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖສຕານິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ຐປາເປສິ. ເຖໂຣ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕຄ຺ຆນກາເນວ ວຕ຺ຖານິ ປຎ຺ຈສຕຠາເຄນ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນານິ ປຎ຺ຈສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ລຠິ, ສຫສ຺ສຄ຺ຆນການິ ສຫສ຺ສຠາເຄນ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນານິ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ລຠິ, ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນການິ ສຕສຫສ຺ສຠາເຄນ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນານິ ສຕສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ລຠິ. ເອກໍ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ທສາຕິອາທິນາ ນເຍນ ລທ຺ຘານໍ ປນ ຄຓນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາຄເຕ ກິຣ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ເຖໂຣ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພວິຫາເຣສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກາເນວ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ອທາສິ.

ຕທາ ມາຄຓ຺ຑິຍາປິ ‘‘ຍມຫໍ ກໂຣມິ. ຕໍ ຕຖາ ອຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາວ ໂຫຕິ, ອິທານິ ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ເຖໂສ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ຣຎ຺ເຎ ອຸຍ຺ຍານກີຬໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຈູຬປິຕຸ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ສາມາວຕິຍາ ປາສາທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ທຸສ຺ສໂກຏ຺ຐາຄາຣານິ ຈ ເຕລໂກຏ຺ຐາຄາຣານິ ຈ ວິວຣາເປຕ຺ວາ, ທຸສ຺ສານິ ເຕລຈາຏີສຸ ເຕເມຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ຖມ຺ເຠ ເວເຐຕ຺ວາ ຕາ ສພ຺ພາປິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ພຫິ ຍນ຺ຕກໍ ທຕ຺ວາ ທຓ຺ຑທີປິກາຫິ ເຄເຫ ອຄ຺ຄິໍ ທທມາໂນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ໂສ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ໂກຏ຺ຐາຄາຣານິ ວິວຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖານິ ເຕລຈາຏີສຸ ເຕເມຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ຖມ຺ເຠ ເວເຐຕຸໍ ອາຣຠິ. ອຖ ນໍ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ກິໍ ເອຕໍ ຈູຬປິຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິໂຍ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ. ‘‘ອມ຺ມາ, ຣາຊາ ທຬ຺ຫິກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ອິເມ ຖມ຺ເຠ ເຕລປິໂລຕິກາຫິ ເວຐາເປຕິ, ຣາຊເຄເຫ ນາມ ສຸຍຸຕ຺ຕໍ ທຸຍຸຕ຺ຕໍ ທຸຊ຺ຊານໍ, ມາ ເມ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຖ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຕາ ອາຄຕາ ຄພ຺ເຠ ປເວເສຕ຺ວາ ທ຺ວາຣານິ ປິທຫິຕ຺ວາ ພຫິ ຍນ຺ຕກໍ ທຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຄ຺ຄິໍ ເທນ຺ໂຕ ໂອຕຣິ. ສາມາວຕີ ຕາສໍ ໂອວາທໍ ອທາສິ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ວິຈຣນ຺ຕີນໍ ເອວເມວ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍມານານໍ ອຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ພຸທ຺ຘຎາເຓນປິ ນ ສຸກໂຣ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາ’’ຕິ. ຕາ ເຄເຫ ຌາຍນ຺ເຕ ເວທນາປຣິຄ຺ຄຫກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕິໂຍ ກາຈິ ທຸຕິຍຜລໍ, ກາຈິ ຕຕິຍຜລໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ, ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ຣຎ຺ໂຎ ອຸເຕນສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານຄຕສ຺ສ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ທຑ຺ຒໍ, ປຎ຺ຈ ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ກາລກຕານິ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານິ. ຕາສໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປາສິການໍ ກາ ຄຕິ, ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’ຕິ? ສນ຺ເຕຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສິກາໂຍ ໂສຕາປນ຺ນາ, ສນ຺ຕິ ສກທາຄາມິໂຍ, ສນ຺ຕິ ອນາຄາມິໂຍ, ສພ຺ພາ ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສິກາໂຍ ອນິປ຺ຜລາ ກາລກຕາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ໂມຫສມ຺ພນ຺ຘໂນ ໂລໂກ, ຠພ຺ພຣູໂປວ ທິສ຺ສຕິ;

ອຸປຘີພນ຺ຘໂນ ພາໂລ, ຕມສາ ປຣິວາຣິໂຕ;

ສສ຺ສໂຕຣິວ ຂາຍຕິ, ປສ຺ສໂຕ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ. (ອຸທາ. ໗໐);

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ນາມ ວຏ຺ເຏ ວິຈຣນ຺ຕາ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມເມວ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ປມາທິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ວຏ຺ເຏ ວິຈຣນ຺ຕາ ສຸຂມ຺ປິ ທຸກ຺ຂມ຺ປິ ອນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ຣາຊາ ‘‘ສາມາວຕິຍາ ເຄຫໍ ກິຣ ຌາຍຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ອທຑ຺ເຒ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ເຄຫໍ ນິພ຺ພາເປນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂທມນສ຺ໂສ ອມຈ຺ຈຄຓປຣິວຸໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສາມາວຕິຍາ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ, ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ກາຣິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຕາເສຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມານາ ນ ກເຖສ຺ສຕິ, ສຓິກໍ ອຸປາເຍນ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ, ອຫໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ອາສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິໂຕວ ໂຫມິ, ສາມາວຕີ ເມ ນິຈ຺ຈໍ ໂອຕາຣເມວ ຄເວສຕິ, ອິທານິ ປນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຸຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຂນ ຈ ວສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ເຕ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ, ເທວ, ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ມຍິ ສິເນເຫນ ເກນຈິ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາປິ ສມີເປ ຐິຕາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ນາຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ມຍາ ກຕໍ, ເທວ, ອຫໍ ຈູຬປິຕຣໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ກາເຣສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ມຍິ ສິເນໂຫ ສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປສນ຺ໂນສ຺ມິ, ວຣໍ ເຕ ທມ຺ມິ, ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕິຄຓໍ ປກ຺ໂກສາເປຫີ’’ຕິ. ສາ ຎາຕການໍ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ຣາຊາ ເມ ປສນ຺ໂນ ວຣໍ ເທຕິ, ສີຆໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ອາຄຕາຄຕານໍ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກາເຣສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອຎ຺ຎາຕກາປິ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ຎາຕກາ’’ຕິ ອາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ຣາຊາ ເຕ ສພ຺ເພ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ນາຠິປ຺ປມາເຓ ອາວາເຏ ຂຓາເປຕ຺ວາ ເຕ ຕຕ຺ຖ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປໍສູຫິ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປລາເລ ວິກິຣາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ທາເປສິ. ຈມ຺ມສ຺ສ ທຑ຺ຒກາເລ ອຍນງ຺ຄເລນ ກສາເປຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ຫີຣາຫີຣໍ ກາເຣສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ສຣີຣໂຕປິ ຕິຂິເຓນ ສຕ຺ເຖນ ຆນຆນຏ຺ຐາເນສຸ ມໍສໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ເຕລກປາລໍ ອຸທ຺ຘນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປູເວ ວິຍ ປຈາເປຕ຺ວາ ຕເມວ ຂາທາເປສິ.

ຘມ຺ມສຠາຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ, ອາວຸໂສ, ເອວຣູປາຍ ສທ຺ຘາຍ ປສນ຺ນາຍ ອຸປາສິກາຍ ເອວຣູປໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ເອຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ປນ ຍຸຕ຺ຕເມວ ເອຕາຫິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕາຫິ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ, ຕໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ຣາຊເຄເຫ ນິພທ຺ຘໍ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ສຕ຺ຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອໂກ ນທີຕີເຣ ເອກໍ ຕິຓຄຫນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘສຸ ຄເຕສຸ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອາທາຍ ນທິຍໍ ອຸທກກີຬໍ ກີຬິຕຸໍ ຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ທິວສຠາຄໍ ອຸທເກ ກີຬິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ສີຕປີຬິຕາ ອຄ຺ຄິໍ ວິສິພ຺ເພຕຸກາມາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ຄິກຣຓຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກຖາ’’ຕິ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣນ຺ຕິໂຍ ຕໍ ຕິຓຄຫນໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຕິຓຣາສີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ ອຄ຺ຄິໍ ອທໍສຸ. ຕິເຓສຸ ຌາຍິຕ຺ວາ ປຕນ຺ເຕສຸ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ນຏ຺ຐາມ຺ຫາ, ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຌາຍຕິ, ຣາຊາ ຎຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ນາເສສ຺ສຕິ, ສຸທຑ຺ຒໍ ນໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສພ຺ພາ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ທາຣຸຣາສິໍ ກຣິໍສຸ. ມຫາທາຣຸຣາສິ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ອາລິມ຺ເປຕ຺ວາ, ‘‘ອິທານິ ຌາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຕາ ປຐມໍ ອສຎ຺ເຈຕນິກາ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຸນາ ນ ພຊ຺ຌິໍສຸ, ອິທານິ ປຈ຺ຉາ ສຎ຺ເຈຕນາຍ ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌິໍສຸ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ປນ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ສກຏສຫສ຺ເສຫິ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອາລິມ຺ເປນ຺ຕາປິ ອຸສ຺ມາກາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອຸຏ຺ຐາຍ ຍຖາສຸຂໍ ອຄມາສິ. ຕາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນ ອຕ຺ຕຠາວສເຕ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ເຄເຫ ຌາຍມາເນ ຌາຍິໍສຸ. ອິທໍ ເອຕາສໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເກນ ກມ຺ເມນ ຂຸຊ຺ຊາ ຊາຕາ, ເກນ ກມ຺ເມນ ມຫາປຎ຺ຎາ, ເກນ ກມ຺ເມນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ອຘິຄຕາ, ເກນ ກມ຺ເມນ ປເຣສໍ ເປສນກາຣິຕາ ຊາຕາ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ເສວ ຣຎ຺ໂຎ ພາຣາຓສິຍໍ ຣຊ຺ຊໍ ກຣຓກາເລ ສ຺ເວວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ໂຖກໍ ຂຸຊ຺ຊຘາຕຸໂກ ອໂຫສິ. ອເຖກາ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ ອິຕ຺ຖີ ກມ຺ພລໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ຂຸຊ຺ຊາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິຈຣຓາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຂຸຊ຺ຊາ ຊາຕາ. ເຕ ປນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ປຐມທິວເສ ຣາຊເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ເຕ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປາຍາສສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ທາເປສິ. ອຸຓ຺ຫປາຍາສສ຺ສ ປູເຣ ປຕ຺ເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສາ ອິຕ຺ຖີ ເຕ ຕຖາ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕການິ ອຏ຺ຐ ທນ຺ຕວລຍານິ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອິຘ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສຸ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເອເຕຫິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ເອຕານິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕານິ, ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໍ ອຄມໍສຸ. ອຊ຺ຊຕນາປິ ຕານິ ວລຍານິ ອໂຣຄາເນວ. ສາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອິທານິ ຕິປິຏກຘຣາ ມຫາປຎ຺ຎາ ຊາຕາ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ກຕອຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາ. ອິທມສ຺ສາ ພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ.

ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປນ ເອກາ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ອາທາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕີ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສາ ວິສ຺ສາສິກາ ເອກາ ຂີຓາສວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອຄມາສິ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຫິ ຂີຓາສວາປິ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລານິ ທຏ຺ຐຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຂເຓ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ສນ຺ຕິເກ ກາຈິ ເປສນກາຣິກາ ນຕ຺ຖິ, ສາ ‘‘ວນ຺ທາມິ, ອຍ຺ເຍ, ເອຕໍ ຕາວ ເມ ປສາຘນເປຬກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖຣີ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈສ຺ສາ ອິມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນ ທສ຺ສາມິ, ມຍິ ອາຆາຕໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປນ ທສ຺ສາມິ, ປຣສ຺ສ ເປສນກາຣິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ. ນິຣຍສນ຺ຕາປໂຕ ໂຂ ປນ ປຣສ຺ສ ເປສນຠາໂວວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ສາ ອນຸທຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ປເຣສໍ ເປສນກາຣິກາ ຊາຕາ’’ຕິ.

ອຖ ປຸເນກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເຄເຫ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍິໍສຸ, ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ຎາຕກາ ອຸປຣິ ປລາລຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ອຍນງ຺ຄເລຫິ ຠິນ຺ນາ, ມາຄຓ຺ຑິຍາ ປກ຺ກຸຖິຕເຕເລ ປກ຺ກາ, ເກ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ຊີວນ຺ຕິ ນາມ, ເກ ມຕາ ນາມາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ເກຈິ ປມຕ຺ຕາ, ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນ຺ຕາປິ ມຕາເຍວ ນາມ. ເຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ, ເຕ ມຕາປິ ຊີວນ຺ຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຊີວນ຺ຕີປິ ມຕາເຍວ ນາມ, ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມຕາປິ ຊີວນ຺ຕິເຍວ ນາມ. ນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ມຣນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໑.

‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທໍ, ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທໍ;

ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນ ມີຍນ຺ຕິ, ເຍ ປມຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຕາ.

໒໒.

‘‘ເອວໍ ວິເສສໂຕ ຎຕ຺ວາ, ອປ຺ປມາທມ຺ຫິ ປຓ຺ຑິຕາ;

ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕິ, ອຣິຍານໍ ໂຄຈເຣ ຣຕາ.

໒໓.

‘‘ເຕ ຌາຍິໂນ ສາຕຕິກາ, ນິຈ຺ຈໍ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມາ;

ຜຸສນ຺ຕິ ຘີຣາ ນິພ຺ພານໍ, ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາໂທຕິ ປທໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສກລມ຺ປິ ຫິ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກຖິຍມານໍ ອປ຺ປມາທປທເມວ ໂອຕຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍານິ ການິຈິ ຊງ຺ຄລານໍ ປາຓານໍ ປທຊາຕານິ, ສພ຺ພານິ ຕານິ ຫຕ຺ຖິປເທ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິປທໍ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ ຍທິທໍ ມຫນ຺ຕຕ຺ເຕນ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ເກຈິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພເຕ ອປ຺ປມາທມູລກາ ອປ຺ປມາທສໂມສຣຓາ, ອປ຺ປມາໂທ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໔໐).

ໂສ ປເນສ ອຕ຺ຖໂຕ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ ນາມ. ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ ເຈຕໍ ນາມໍ. ອມຕປທນ຺ຕິ ອມຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຊາຕຕ຺ຕາ ນຸ ຊີຍຕິ ນ ມີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອມຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິມິນາຕິ ປທໍ, ອມຕໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມຕສ຺ສ ປທໍ ອມຕປທໍ, ອມຕສ຺ສ ອຘິຄມູປາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປມາໂທຕິ ປມຊ຺ຊນຠາໂວ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສຕິຍາ ໂວສຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ມຈ຺ຈຸໂນຕິ ມຣຓສ຺ສ. ປທນ຺ຕິ ອຸປາໂຍ ມຄ຺ໂຄ. ປມຕ຺ໂຕ ຫິ ຊາຕິໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ຊາໂຕ ຊີຍຕິ ເຈວ ມີຍຕິ ຈາຕິ ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທໍ ນາມ ໂຫຕິ, ມຣຓໍ ອຸເປຕິ. ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນ ມີຍນ຺ຕີຕິ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕາ ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນ ມຣນ຺ຕິ. ອຊຣາ ອມຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ອຊໂຣ ອມໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ປມຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ວຏ຺ຏໍ ນາມ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ຕສ຺ມາ ປມຕ຺ຕາ ຊາຕິອາທີຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຊີວນ຺ຕາປິ ມຕາເຍວ ນາມ. ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ປນ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຂິປ຺ປໍ ມຄ຺ຄຜລານິ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕຕິຍອຕ຺ຕຠາເວສຸ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ຊີວນ຺ຕາປິ ມຕາປິ ນ ມີຍນ຺ຕິເຍວ ນາມ. ເຍ ປມຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຕາຕິ ເຍ ປນ ສຕ຺ຕາ ປມຕ຺ຕາ, ເຕ ປມາທມຣເຓນ ມຕຕ຺ຕາ, ຍຖາ ຫິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉເທນ ມຕາ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘສທິສາ ອປຄຕວິຎ຺ຎາຓາ, ຕເຖວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສມ຺ປິ ຫິ ມຕານໍ ວິຍ ຄຫຏ຺ຐານໍ ຕາວ ‘‘ທານໍ ທສ຺ສາມ, ສີລໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມ, ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອກຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ‘‘ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທີນິ ປູເຣສ຺ສາມ, ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍິສ຺ສາມ, ຠາວນໍ ວຑ຺ເຒສ຺ສາມາ’’ຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ມເຕນ ເຕ ກິໍ ນານາກຣຓາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຍ ປມຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຕາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວິເສສໂຕ ຎຕ຺ວາຕິ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ວິເສສໂຕວ ຊານິຕ຺ວາ. ເກ ປເນຕໍ ວິເສສໍ ຊານນ຺ຕີຕິ? ອປ຺ປມາທມ຺ຫິ ປຓ຺ຑິຕາຕິ ເຍ ປຓ຺ຑິຕາ ເມຘາວິໂນ ສປ຺ປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປມາເທ ຐຕ຺ວາ ອປ຺ປມາທໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ, ເຕ ເອວໍ ວິເສສກາຣຓໍ ຊານນ຺ຕິ. ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕີຕິ ເຕ ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕິ, ປຫໍສິຕມຸຂາ ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຣິຍານໍ ໂຄຈເຣ ຣຕາຕິ ເຕ ເອວໍ ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕາ ຕໍ ອປ຺ປມາທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣິຍານໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວການໍ ໂຄຈຣສງ຺ຂາເຕ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານາທິເຠເທ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ນວວິຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ຈ ຣຕາ ນິຣຕາ, ອຠິຣຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕ ຌາຍິໂນຕິ ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑິຕາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລສງ຺ຂາເຕນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ຈາຕິ ທຸວິເຘນປິ ຌາເນນ ຌາຍິໂນ. ສາຕຕິກາຕິ ອຠິນິກ຺ຂມນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ສຕຕໍ ປວຕ຺ຕກາຍິກເຈຕສິກວີຣິຍາ. ນິຈ຺ຈໍ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມາຕິ ຍໍ ຕໍ ປຸຣິສຖາເມນ ປຸຣິສວີຣິເຍນ ປຸຣິສປຣກ຺ກເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຕໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ວີຣິຍສ຺ສ ສຓ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວຣູເປນ ວີຣິເຍນ ອນ຺ຕຣາ ອໂນສກ຺ກິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈປ຺ປວຕ຺ເຕນ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກເມນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຜຸສນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຜຸສນາ ຎາຓຜຸສນາ ຈ, ວິປາກຜຸສນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຎາຓຜຸສນາ ນາມ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລານິ ວິປາກຜຸສນາ ນາມ. ເຕສຸ ອິຘ ວິປາກຜຸສນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອຣິຍຜເລນ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ຘີຣາ ປຓ຺ຑິຕາ ຕາຍ ວິປາກຜຸສນາຍ ຜຸສນ຺ຕິ, ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ຕິ. ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຍຄາ ມຫາຊນໍ ວຏ຺ເຏ ໂອສີທາເປນ຺ຕິ, ເຕຫິ ເຂມໍ ນິພ຺ຠຍໍ ສພ຺ເພຫິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມຫິ ເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ກຸມ຺ຠໂຆສກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ອຸຏ຺ຐານວໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກຸມ຺ຠໂຆສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ມິຎ຺ຫິ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ເຄເຫ ອຫິວາຕໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມກ຺ຂິກາ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຄາວາ ປຐມໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ມຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ທາສກມ຺ມກໂຣ, ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ເຄຫສາມິກາ, ຕສ຺ມາ ໂສ ໂຣໂຄ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ຊາຍຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫິ. ເຕ ໂຣເຄນ ຜຸຏ຺ຐາ ປຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ເຓຫິ ເນຕ຺ເຕຫິ ຕໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕາຕ, ອິມສ຺ມິໍ ກິຣ ໂຣເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕາວ ຊີວິຕໍ ລຠນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ເຫ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ປລາຍິຕ຺ວາ ຊີວນ຺ໂຕ ປຸນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ຈຕ຺ຕາລີສ ຘນໂກຏິໂຍ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕາ, ຕາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຸທມາໂນ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຣຓຠຍຠີໂຕ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍິຕ຺ວາ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ຕຕ຺ຖ ວສິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕຸວສນຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈາຄຎ຺ຉິ.

ອຖ ນໍ ທຫຣກາເລ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣູຬ຺ຫເກສມສ຺ສຸກາເລ ອາຄຕຕ຺ຕາ ນ ໂກຈິ ສຎ຺ຊານິ. ໂສ ມາຕາປິຕູຫິ ທິນ຺ນສຎ຺ຎາວເສນ ຘນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘນສ຺ສ ອໂຣຄຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມໍ ນ ໂກຈິ ສຎ຺ຊານາຕິ, ສຈາຫໍ ຘນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວລຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ‘ເອເກນ ທຸຄ຺ຄເຕນ ນິຘິ ອຸທ຺ຘໂຏ’ຕິ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິເຫເຐຍ຺ຍຸໍ, ຍໍນູນາຫໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອເຖກໍ ປິໂລຕິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠຕເກນ ອຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຕກວີຖິໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ຠຕກາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສເຈ ອມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຠຕ຺ຕເວຕນໍ ເຕ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ກິໍ ກມ຺ມໍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ປໂພຘນໂຈທນກມ຺ມໍ. ສເຈ ອຸສ຺ສຫສິ, ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ‘ຕາຕາ, ອຸຏ຺ຐຫຖ, ສກຏານິ ສນ຺ນຍ຺ຫຖ, ໂຄເຓ ໂຍເຊຖ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສານໍ ຕິຓຕ຺ຖາຍ ຄມນເວລາ; ອມ຺ມາ, ຕຸມ຺ເຫປິ ອຸຏ຺ຐຫຖ, ຍາຄຸໍ ປຈຖ, ຠຕ຺ຕໍ ປຈຖາ’ຕິ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ວສນຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ຆຣໍ ອທໍສຸ. ໂສ ເທວສິກໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອກາສິ.

ອຖສ຺ສ ເອກທິວສໍ ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ສທ຺ທມສ຺ໂສສິ. ໂສ ປນ ສພ຺ພຣວຎ຺ຎູ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ມຫາຘນສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ເສສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕາ ເອກາ ປຣິຈາຣິກາ ‘‘ຣາຊາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ນ ກເຖສ຺ສຕິ, ອິທໍ ມຍາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ເອຕໍ ຊານາຫີ’’ຕິ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ປຫິຓິ. ໂສ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເອໂກ ຠຕການໍ ຠຕິກາຣໂກ ກປຓມນຸສ຺ໂສ ເອໂສ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສປິ ຕຕິຍທິວເສປິ ຕໍ ຕສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕເຖວ ອາຫ. ສາປິ ປຣິຈາຣິກາ ຕເຖວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເປເສຕ຺ວາ, ‘‘ກປຓມນຸສ຺ໂສ ເອໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຣາຊາ ‘ກປຓມນຸສ຺ໂສ ເອໂສ’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາປິ ນ ສທ຺ທຫຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ‘ມຫາຘນສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ເສສ ສທ຺ໂທ’ຕິ ວທຕິ, ຠວິຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ກາຣເຓນ, ຍຖາສຠາວໂຕ ເອຕໍ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສາ ຣາຊານໍ ອາຫ, ‘‘ເທວ, ອຫໍ ສຫສ຺ສໍ ລຠມານາ ຘີຕຣໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕໍ ຘນໍ ຣາຊກຸລໍ ປເວເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ສຫສ຺ສໍ ທາເປສິ.

ສາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ເອກໍ ມລິນຘາຕຸກໍ ວຕ຺ຖໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນາ ວິຍ ຠຕກວີຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ມຍໍ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນາ, ເອກາຫທ຺ວີຫໍ ອິຘ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອມ຺ມ, ພຫູນິ ຆຣມານຸສການິ, ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ວສິຕຸໍ, ເອຕໍ ກຸມ຺ຠໂຆສກສ຺ສ ເຄຫໍ ຕຸຈ຺ຉໍ, ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ມຍໍ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນກາ, ເອກາຫທ຺ວີຫໍ ອິຘ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາປິ, ‘‘ສາມິ, ອຊ຺ເຊກທິວສມຕ຺ຕໍ ວສິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ສາ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎຄມນເວລາຍ, ‘‘ສາມິ, ຕວ ນິວາປໍ ທຕ຺ວາ ຍາຫິ, ອາຫາຣໍ ເຕ ປຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອລໍ, ອມ຺ມ, ອຫເມວ ປຈິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຕນ ທິນ຺ເນ ຄຫິຕມຕ຺ຕເກເຍວ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາປຓໂຕ ຠາຊນານິ ເຈວ ປຣິສຸທ຺ຘຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ຈ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊກຸເລ ປຈນນິຍາເມນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂອທນໍ, ສາຘຸຣສານິ ຈ ທ຺ເວ ຕີຓິ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ປຈິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປນ຺ນໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ກິລນ຺ຕມ຺ຫ, ເອກາຫທ຺ວີຫໍ ອິເຘວ ໂຫມາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ອຖສ຺ສ ສາຍມ຺ປິ ປຸນທິວເສປິ ມຘຸຣຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ຕສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ກຕິປາຫໍ ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວສມານາ ຕິຂິເຓນ ສຕ຺ເຖນ ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈວາຓໍ ເຫຏ຺ຐາອຏນິຍໍ ຕຫໍ ຕຫໍ ຉິນ຺ທິ. ມຎ຺ໂຈ ຕສ຺ມິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນມຕ຺ເຕເຍວ ເຫຏ຺ຐາ ໂອລມ຺ພິ. ໂສ ‘‘ກສ຺ມາ ອຍໍ ມຎ຺ໂຈ ເອວໍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາມິ, ທຫຣທາຣເກ ວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ເອຕ຺ເຖວ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ອິທໍ ເມ ທຸກ຺ຂໍ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ຊາຕໍ. ອຫຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ຕາຕ, ວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ. ສາ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ທ຺ເວ ຕໂຍ ທິວເສ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕນ ອຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ຂີຍິຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເອກໍ ທ຺ເວ ຣຊ຺ຊຸເກ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສ ຉິນ຺ທິ. ຕໍ ທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ນິສິນ຺ນມຕ຺ເຕເຍວ ສພ຺ພໍ ວາຓໍ ຠູມິຍໍ ປຕິ, ສີສໍ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ອໂຫສິ, ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ, ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ອິທານິ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ນິປຊ຺ຊນມຎ຺ຈສ຺ສປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອສາມິໂກ ວິຍ ກໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ກໂຣມິ, ປຏິວິສ຺ສກທາຣເກ ວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ໂຫຕຸ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ອິມາຍ ນາມ ເວລາຍ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕວ ຠາຕິກສ຺ສ ນິປຊ຺ຊໂນກາສໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ເອກປສ຺ເສ ສຍິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘາຄຈ຺ຉ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣປິ ນໍ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ຠຄິນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ນິປຊ຺ຊາ’’ຕິ ວເທສິ. ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກມຎ຺ເຈ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສຎ຺ເຎວ ສນ຺ຖວໍ ອກາສິ, ກຸມາຣິກາ ປໂຣທິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມ, ໂຣທສີ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ມ, ອິທໍ ນາມ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ອມ຺ມ, ກິໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຕຍາປິ ເອກໍ ຠຕ຺ຕາຣໍ ອິມິນາເປກໍ ປາທປຣິຈາຣິກໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕໍ ຊາມາຕຣໍ ອກາສິ. ເຕ ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສິໍສຸ.

ສາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ຠຕກວີຖິຍໍ ຉຓໍ ກໂຣນ຺ຕຸ. ຍສ຺ສ ປນ ຆເຣ ຉໂຓ ນ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ເອຕ຺ຕໂກ ນາມ ທຓ຺ໂຑຕິ ໂຆສນໍ ກາເຣຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາເຣສິ. ອຖ ນໍ ສສ຺ສຸ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ຠຕກວີຖິຍໍ ຣາຊາຓາຍ ຉໂຓ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ຊາໂຕ, ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ມ, ອຫໍ ຠຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ຊີວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ຕາ ນາມ ອິຓມ຺ປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາ ອກາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠາ. ອິຓໂຕ ນາມ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຄຈ຺ຉ, ກຸໂຕຈິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ກຫາປເຓ ອາຫຣາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ຂີຍນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນຏ຺ຐານໂຕ ເອກເມວ ກຫາປຓໍ ອາຫຣິ. ສາ ຕໍ ກຫາປຓໍ ຣຎ຺ໂຎ ເປເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຫາປເຓນ ຉຓໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຕເຖວ ສາສນໍ ປຫິຓິ. ປຸນ ຣາຊາ ຕເຖວ ‘‘ຉຓໍ ກໂຣນ຺ຕຸ, ອກໂຣນ຺ຕານໍ ເອຕ຺ຕໂກ ທຓ຺ໂຑ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ປຸນປິ ໂສ ຕາຍ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ນິປ຺ປີຬິຍມາໂນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຍ ກຫາປເຓ ອາຫຣິ. ສາ ເຕປິ ກຫາປເຓ ຣຎ຺ໂຎ ເປເສຕ຺ວາ ປຸນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຕເຖວ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ອິທານິ ປຸຣິເສ ເປເສຕ຺ວາ ອິມໍ ປກ຺ໂກສາເປຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ເປເສສິ. ປຸຣິສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກຸມ຺ຠໂຆສໂກ ນາມ ກຕໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ໂຠ ຣາຊາ, ຕໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ຠີໂຕ ‘‘ນ ມໍ ຣາຊາ ຊານາຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ພລກ຺ກາເຣນ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິໍສຸ. ສາ ອິຕ຺ຖີ ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອເຣ, ທຸພ຺ພິນີຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ມມ ຊາມາຕຣໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຄເຫຕຸໍ ອນນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ມາ ຠາຍິ, ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ຕວ ຫຕ຺ຖາທິຄາຫການໍ ຫຕ຺ເຖເຍວ ຉິນ຺ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ອາທາຍ ປຸຣໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຣາຊເຄຫໍ ປຕ຺ວາ ເວສໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອິຕຣມ຺ປິ ປຣິກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອານຍິໍສຸເຍວ.

ອຖ ນໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ ກຸມ຺ຠໂຆສໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ມຫາຘນໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຂາທສີ’’ຕິ? ‘‘ກຸໂຕ ເມ, ເທວ, ຘນໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິ, ກິໍ ອມ຺ເຫ ວຎ຺ເຈສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ວຎ຺ເຈມິ, ເທວ, ນຕ຺ຖິ ເມ ຘນ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຣາຊາ ເຕ ກຫາປເຓ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ‘‘ອິເມ ກສ຺ສ ກຫາປຓາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ພາໂລມ຺ຫິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອິເມ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕາ ທ຺ເວປິ ປຏິມຓ຺ຑິຕປສາຘນາ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣມູເລ ຐິຕາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕິທໍ ກມ຺ມໍ, ອິມາຫິ ຣຎ຺ຎາ ປໂຍຊິຕາຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ວເທຫິ, ໂຠ, ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນິສ຺ສໂຍ ເມ ນຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ມາທິໂສ ນິສ຺ສໂຍ ຠວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ, ເທວ, ສເຈ ເມ ເທໂວ ອວສ຺ສໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂຫມິ, ໂຠ, ກິຕ຺ຕກໍ ເຕ ຘນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິໂຍ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ສກຏານິ ເທວາ’’ຕິ? ຣາຊາ ອເນກສຕານິ ສກຏານິ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ປຫິຓິຕ຺ວາ ຕໍ ຘນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຣາສິໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊຄຫວາສິໂນ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ກສ຺ສຈິ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນສ຺ສ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ສກ຺ກາຣໍ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ຕໍ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ຕສ຺ເສວ ທຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສຖິມໍ ປຸຣິສໍ, ເອວຣູໂປ ຘິຕິມາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠໂວ ໂຫນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປິລາວິຕາກາຣໍ ວາ ອສ຺ມິມານມຕ຺ຕໍ ວາ ນ ກໂຣຕິ, ກປໂຓ ວິຍ ປິໂລຕິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຠຕກວີຖິຍໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວນ຺ໂຕ ມຍາ ອິມິນາ ນາມ ອຸປາເຍນ ຎາໂຕ. ຊານິຕ຺ວາ ຈ ປນ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຘນຠາວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຘນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຐປິໂຕ, ຘີຕາ ຈສ຺ສ ມຍາ ທິນ຺ນາ. ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ຈ ເອວຣູໂປ ຘິຕິມາ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ຊີວນ຺ຕສ຺ສ ຊີວິກໍ ຘມ຺ມິກຊີວິກໍ ນາມ, ມຫາຣາຊ, ໂຈຣິກາທິກມ຺ມໍ ປນ ອິຘໂລເກ ເຈວ ປີເຬຕິ ຫິໍເສຕິ, ປຣໂລເກ ຈ, ຕໂຕນິທານໍ ສຸຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຸຣິສສ຺ສ ຫິ ຘນປາຣິຊຸຎ຺ຎກາເລ ກສິໍ ວາ ຠຕິໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຊີວິກເມວ ຘມ຺ມິກຊີວິກໍ ນາມ. ເອວຣູປສ຺ສ ຫິ ວີຣິຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຕິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກາຍວາຈາຫິ ປຣິສຸທ຺ຘກມ຺ມສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ນິສມ຺ມກາຣິໂນ ກາຍາທີຫິ ສຎ຺ຎຕສ຺ສ ຘມ຺ມຊີວິກໍ ຊີວນ຺ຕສ຺ສ ສຕິອວິປ຺ປວາເສ ຐິຕສ຺ສ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວຑ຺ຒຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໔.

‘‘ອຸຏ຺ຐານວໂຕ ສຕີມໂຕ,

ສຸຈິກມ຺ມສ຺ສ ນິສມ຺ມກາຣິໂນ;

ສຎ຺ຎຕສ຺ສ ຘມ຺ມຊີວິໂນ,

ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຍໂສຠິວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຏ຺ຐານວໂຕຕິ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍວນ຺ຕສ຺ສ. ສຕິມໂຕຕິ ສຕິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ສຸຈິກມ຺ມສ຺ສາຕິ ນິທ຺ໂທເສຫິ ນິຣປຣາເຘຫິ ກາຍກມ຺ມາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ. ນິສມ຺ມກາຣິໂນຕິ ເອວຎ຺ເຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ວາ, ອິມສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ເອວໍ ກເຕ ອິທໍ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ວາ ເອວໍ ນິທານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂຣຄຕິກິຈ຺ຉນໍ ວິຍ ສພ຺ພກມ຺ມານິ ນິສາເມຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ສຎ຺ຎຕສ຺ສາຕິ ກາຍາທີຫິ ສຎ຺ຎຕສ຺ສ ນິຈ຺ຉິທ຺ທສ຺ສ. ຘມ຺ມຊີວິໂນຕິ ອຄາຣິກສ຺ສ ຕຸລາກູຏາທີນິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທີຫິ, ອນຄາຣິກສ຺ສ ເວຊ຺ຊກມ຺ມທູຕກມ຺ມາທີນິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ. ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອວິປ຺ປວຸຕ຺ຖສຕິໂນ. ຍໂສຠິວຑ຺ຒຕີຕິ ອິສ຺ສຣິຍໂຠຄສມ຺ປນ຺ນສງ຺ຂາໂຕ ເຈວ ກິຕ຺ຕິວຓ຺ຓຠຓນສງ຺ຂາໂຕ ຈ ຍໂສ ອຠິວຑ຺ຒຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ກຸມ຺ຠໂຆສໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ເອວໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ກຸມ຺ຠໂຆສກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຸຏ຺ຐາເນນປ຺ປມາເທນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຣາຊຄເຫ ກິຣ ຘນເສຏ຺ຐິກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ມາຕາປິຕູຫິ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ອຕິວິຍ ຣກ຺ຂິຍມານາ ໂຍພ຺ພນມທມຕ຺ຕຕາຍ ປຸຣິສໂລລາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທາເສເນວ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ເມ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຠີຕາ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນ ສກ຺ກາ ວສິຕຸໍ. ສເຈ ເມ ມາຕາປິຕໂຣ ອິມໍ ໂທສໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ມໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ວິເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ຫຕ຺ຖສາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄ຺ຄທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ອຊານນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸໂຠປິ ອຄມໍສຸ. ເຕສໍ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຄພ຺ຠປຣິປາກໍ ອາຄມ຺ມ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສິ, ‘‘ຄພ຺ໂຠ ເມ ປຣິປາກໍ ຄໂຕ, ຎາຕິພນ຺ຘຸວິຣຫິເຕ ຐາເນ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ທຸກ຺ຂາວຫໍ, ກຸລເຄຫເມວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສຈາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ, ຊີວິຕໍ ເມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຠເຍນ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄຈ຺ຉາມ, ສ຺ເວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ທິວເສ ອຕິກ຺ກາເມສິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ພາໂລ ອຕ຺ຕໂນ ໂທສມຫນ຺ຕຕາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອຸສ຺ສຫຕິ, ມາຕາປິຕໂຣ ນາມ ເອກນ຺ຕຫິຕາວ, ອຍໍ ຄຈ຺ຉຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ເຄຫາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ເຄຫປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣໍ ຄຕຠາວໍ ອນນ຺ຕຣເຄຫວາສີນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ໂສປິ ຆຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ປຏິວິສ຺ສເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ສາ ກຸລຆຣໍ ຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສາປິ ຕຕ຺ເຖວ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ເມ ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ມຍໍ ກຸລຆຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄວ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມ, ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມາ’’ຕິ ທ຺ເວປິ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ຕສ຺ສ ຈ ທາຣກສ຺ສ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕສ຺ສາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອປໂຣປິ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສປິ ທາຣກສ຺ສ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຐມຊາຕສ຺ສ ມຫາປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຈູຬປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕ ທ຺ເວປິ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄຕາ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານໍ ມຫາປນ຺ຖກທາຣໂກ ອຎ຺ເຎ ທາຣເກ ‘‘ຈູຬປິຕາ ມຫາປິຕາຕິ, ອຍ຺ຍໂກ ອຍ຺ຍິກາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ເຕ ສຸຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ອຎ຺ເຎ ທາຣກາ ‘ອຍ຺ຍໂກ ອຍ຺ຍິກາ’ຕິປິ, ‘ມຫາປິຕາ ຈູຬປິຕາ’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ກຈ຺ຈິ ອມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ຎາຕກາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຕາຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຖ ຎາຕກາ ນຕ຺ຖິ. ຣາຊຄຫນຄເຣ ປນ ໂວ ຘນເສຏ຺ຐິ ນາມ ອຍ຺ຍໂກ, ຕຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ພຫູ ຎາຕກາ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຖ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຄມນກາຣຓໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອກເຖຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕສຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ເຕສຸ ສາມິກໍ ອາຫ – ‘‘ອິເມ ທາຣກາ ມໍ ອຕິວິຍ ກິລເມນ຺ຕິ, ກິໍ ໂນ ມາຕາປິຕໂຣ ທິສ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອຫິ, ທາຣການໍ ອຍ຺ຍກກຸລໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ສມ຺ມຸຂາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເຕ ປນ ນຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ທາຣການໍ ອຍ຺ຍກກຸລເມວ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ທາຣເກ ອາທາຍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກິສ຺ສາ ສາລາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ທາຣກມາຕາ ທ຺ເວ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕຠາວໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ເຕ ຕໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ສໍສາເຣ ວິຈຣນ຺ຕານໍ ນ ປຸຕ຺ໂຕ ນ ຘີຕາ ຠູຕປຸພ຺ພາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ມຫາປຣາຘິກາ, ນ ສກ຺ກາ ເຕຫິ ອມ຺ຫາກໍ ຈກ຺ຂຸປເຖ ຐາຕຸໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ຊນາ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕຸ, ທາຣເກ ປນ ອິຘ ເປເສນ຺ຕູ’’ຕິ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ທູຕໍ ປາເຫສຸໍ.

ເຕຫິ ເປສິຕໍ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຣເກ ອາຄຕທູຕານຎ຺ເຎວ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ. ທາຣກາ ອຍ຺ຍກກຸເລ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອຕິທຫໂຣ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ປນ ອຍ຺ຍເກນ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ. ໂສ ອຍ຺ຍກໍ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ມໍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ຕາຕ, ສກລສ຺ສ ໂລກສ຺ສປິ ເມ ປພ຺ພຊ຺ຊາໂຕ ຕວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຠທ຺ທິກາ. ສເຈ ສກ຺ໂກສິ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ. ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຄຫປຕິ, ທາຣໂກ ເຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ເມ ນຕ຺ຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປິຓ຺ຑປາຕຈາຣິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ພຫຸໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ໂສ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ຌານສຸເຂນ ຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ສຸຂໍ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ! ຕໂຕ ອຍ຺ຍກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ສເຈ ອນຸຊາເນຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປພ຺ພາເຊຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິ ກິຣ ສາສເນ ຈ ສຸປ຺ປສນ຺ໂນ, ‘‘ກຕຣຘີຕາຍ ໂວ ເອເຕ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ຈ ‘‘ປລາຕຘີຕາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ລຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸເຂເນວ ເຕສໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານິ. ເຖໂຣ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ໂສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ທນ຺ໂຘ ອໂຫສິ.

‘‘ປທ຺ມໍ ຍຖາ ໂກກນທໍ ສຸຄນ຺ຘໍ,

ປາໂຕ ສິຍາ ຜຸລ຺ລມວີຕຄນ຺ຘໍ;

ອງ຺ຄີຣສໍ ປສ຺ສ ວິໂຣຈມານໍ,

ຕປນ຺ຕມາທິຈ຺ຈມິວນ຺ຕລິກ຺ເຂ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໓; ອ. ນິ. ໕.໑໙໕) –

ອິມໍ ເອກໍ ຄາຖໍ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ທນ຺ຘຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫຓກາເລ ປຣິຫາສເກຬິໍ ອກາສິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ປຣິຫາເສນ ລຊ຺ຊິໂຕ ເນວ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫິ, ນ ສຊ຺ຌາຍມກາສິ. ເຕນ ກມ຺ເມນ ອຍໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ທນ຺ໂຘ ຊາໂຕ, ຄຫິຕຄຫິຕໍ ປທໍ ອຸປຣູປຣິປທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ອິມເມວ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ອຖ ນໍ ມຫາປນ຺ຖໂກ, ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອຠພ຺ໂພ, ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ເອກໍ ຄາຖມ຺ປິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສິ, ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ປນ ກຖໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສ຺ສສິ, ນິກ຺ຂມ ອິໂຕ’’ຕິ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ພຸທ຺ຘສາສເນ ສິເນເຫນ ຄິຫິຠາວໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ມຫາປນ຺ຖໂກ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສໂກ ອໂຫສິ. ຊີວໂກ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ພຫຸໍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອມ຺ພວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາປນ຺ຖກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ກິຕ຺ຕກາ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານີ’’ຕິ. ‘‘ສ຺ເວ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ອມ຺ຫາກໍ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ‘‘ອຸປາສກ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ທນ຺ໂຘ ອວິຣຸຬ຺ຫິຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເຖໂຣ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຖໂຣ ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມໍ ພາຫິຣໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ນິສ຺ສໍສຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາຕິກສ຺ສ ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ຠິນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິໍ ທານິ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ສາສເນນ, ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ໂສ ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ວິພ຺ຠມິຕຸໍ ປາຍາສິ.

ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສກາເລເຍວ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ອິມໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ຄມນມຄ຺ເຄ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກຸຫິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ຈູຬປນ຺ຖກ, ອິມາຍ ເວລາຍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠາຕາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ນິກ຺ກຑ຺ຒຕິ, ເຕນາຫໍ ວິພ຺ຠມິຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ມມ ສນ຺ຕກາ, ຠາຕຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິໂຕ ກສ຺ມາ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ນາຄຎ຺ຉິ, ເອຫິ, ກິໍ ເຕ ຄິຫິຠາເວນ, ມມ ສນ຺ຕິເກ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ຈກ຺ກງ຺ກິຕຕເລນ ປາຓິນາ ຕໍ ສິຣສິ ປຣາມສິຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປ຺ປມຸເຂ ນິສີທາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ປິໂລຕິກໍ ‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’ນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອິເຘວ ໂຫຫີ’’ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປິໂລຕິກໍ ທຕ຺ວາ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຊີວກສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກປິ ສູຣິຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ປິໂລຕິກໍ ‘‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກິລິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ອິມໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣິມປກຕິໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ເອວໍ ກິລິຏ຺ຐໍ ຊາຕໍ, ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕ຺ວໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑເມວ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ‘ຣຊໍ ຣຊ’ນ຺ຕິ ມາ ສຎ຺ຎໍ ກຣິ, ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ເຕ ຣາຄຣຊາທໂຍ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ຫຣາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມານຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຣາໂຄ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ,

ຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊ຺ຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ,

ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ໂທໂສ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ,

ໂທສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ,

ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ໂມໂຫ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ,

ໂມຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ,

ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ’’ຕິ. (ມຫານິ. ໒໐໙);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິເຍວສ຺ສ ຕີຓິ ປິຏການິ ອາຄມິໍສຸ.

ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນລາຏໂຕ ເສເທ ມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ສາຏເກນ ນລາຏນ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຉິ, ສາຏໂກ ກິລິຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ອິມໍ ສຣີຣໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວຣູໂປ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ສາຏໂກ ປກຕິໍ ຊຫິຕ຺ວາ ກິລິຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ, ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິ. ເຕ ກາຣເຓນສ຺ສ ຣໂຊຫຣຓເມວ ປຈ຺ຈໂຍ ຊາໂຕ.

ຊີວໂກປິ ໂຂ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ທສພລສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ອຸປນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນນຸ, ຊີວກ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິ. ມຫາປນ຺ຖໂກ ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຊີວກາ’’ຕິ ອາຫ. ຊີວໂກ ‘‘ເຕນ ຫິ ຠເຓ ຄຈ຺ຉ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ຊານາຫີ’’ຕິ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຠາຕິໂກ ‘ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ຠຓຕິ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວມສ຺ສ ປກາເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ສກລໍ ອມ຺ພວນໍ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຎວ ປູເຣສິ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ຈີວຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ຣຊນກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອສທິສໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ມາເປສິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ວິຫາເຣ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍ, ສກລໍ ອມ຺ພວນໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ຊີວກສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣປິ ໂຂ ຕຕ຺ເຖວ –

‘‘ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸມຕ຺ຕານໍ, ນິມ຺ມິນິຕ຺ວານ ປນ຺ຖໂກ;

ນິສີທມ຺ພວເນ ຣມ຺ເມ, ຍາວ ກາລປ຺ປເວທນາ’’ຕິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ອາຫ – ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ສຕ຺ຖາ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ນາມ ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ. ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ, ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’’ຕິ ມຸຂສຫສ຺ສໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສພ຺ເພປິ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ຈູຬປນ຺ຖກາເຍວ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຍ ‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’ຕິ ປຐມໍ ວທຕິ, ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫ, ອວເສສາ ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ຕາວເທວ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ. ເຖໂຣປິ ເຕນ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຊີວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຊີວກ, ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫິ, ອຍໍ ເຕ ອນຸໂມທນໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຊີວໂກ ຕຖາ ອກາສິ. ເຖໂຣ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ຕຣຸຓສີໂຫ ວິຍ ຕີຫິ ປິຏເກຫິ ສງ຺ໂຂເຠຕ຺ວາ ອນຸໂມທນມກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ເຕ ທສ຺ສິເຕ ຄນ຺ຘກຸຏິປ຺ປມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຄໂຕວາທໍ ທຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຸຣຠິຄນ຺ຘວາສິຕໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ອຸປຄໂຕ. ອຖ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຠິກ຺ຂູ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສໂມສຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓກຖໍ ອາຣຠິໍສຸ, ‘‘ອາວຸໂສ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ເອກໍ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ‘ທນ຺ໂຘ ອຍ’ນ຺ຕິ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຣາຊຕາຍ ເອກສ຺ມິໍເຍວສ຺ສ ອນ຺ຕຣຠຕ຺ເຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອທາສິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິເຍວ ອາຄຕານິ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ພລໍ ນາມ ມຫນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ຠຄວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ອິມໍ ກຖາປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘເສຍ຺ຍາຍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸລຕໍ ວິຍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສທິສໍ ສຸຄຕມຫາຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສຸຣຠິຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ມຕ຺ຕວຣວາຣຓສີຫວິຊມ຺ຠິຕວິລາເສນ ອນນ຺ຕາຍ ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕມຓ຺ຑລມາຬມຊ຺ເຌ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສນໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຉພ຺ພຓ຺ຓພຸທ຺ຘຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອຓ຺ຓວກຸຈ຺ຉິໍ ໂຂຠຍມາໂນ ຍຸຄນ຺ຘຣມຕ຺ຖເກ ພາລສູຣິໂຍ ວິຍ ອາສນມຊ຺ເຌ ນິສີທິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ປນ ອາຄຕມຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ກຖໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ມຸທຸເກນ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປຣິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ປຣິສາ ອຕິວິຍ ໂສຠຕິ, ເອກສ຺ສປິ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ອຸກ຺ກາສິຕສທ຺ໂທ ວາ ຂິປິຕສທ຺ໂທ ວາ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິ ອິເມ ພຸທ຺ຘຄາຣເວນ ສຄາຣວາ, ພຸທ຺ຘເຕເຊນ ຕຊ຺ຊິຕາ. ມຍິ ອາຍຸກປ຺ປມ຺ປິ ອກເຖຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ປຐມໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ນ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ. ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນວຕ຺ຕໍ ນາມ ມຍາວ ຊານິຕພ຺ພໍ, ອຫເມວ ປຐມໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຘຸເຣນ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ກາ ຈ ປນ ໂວ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອິທາເນວ ທນ຺ໂຘ, ປຸພ຺ເພປິ ທນ຺ໂຘເຍວ. ນ ເກວລຎ຺ຈສ຺ສາຫໍ ອິທາເນວ ອວສ຺ສໂຍ ຊາໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ອວສ຺ສໂຍ ອໂຫສິເມວ. ປຸພ຺ເພ ປນາຫໍ ອິມໍ ໂລກິຍກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິກໍ ອກາສິໍ, ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸຏຸມ຺ພສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ໂສຕຸກາເມຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

‘‘ອຕີເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຣາຓສິນຄຣວາສີ ເອໂກ ມາຓໂວ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິປ຺ປຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ທິສາປາໂມກ຺ຂສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມາຓວກສຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຕິວິຍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຸປກາຣໂກ ອໂຫສິ, ປາທປຣິກມ຺ມາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກໂຣຕິ. ທນ຺ຘຕາຍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກ’’ຕິ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ອຍໍ ມມ ພຫູປກາໂຣ, ສິກ຺ຂາເປສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ໂສ ຈິຣໍ ວສິຕ຺ວາ ເອກຄາຖມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ‘‘ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຈຣິຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ອາຈຣິໂຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣໂກ, ປຓ຺ຑິຕຠາວມສ຺ສ ປຈ຺ຈາສີສາມິ, ນ ນໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ, ອວສ຺ສໍ ມຍາ ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປກາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ, ເອກມສ຺ສ ມນ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສ ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ຆຏ຺ເຏສິ ຆຏ຺ເຏສິ, ກິໍ ກາຣຓາ ຆຏ຺ເຏສິ? ອຫມ຺ປິ ຕໍ ຊານາມິ ຊານາມີ’’ຕິ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ອເນກສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ, ‘‘ປຎ຺ຎາຍຕິ ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທນ຺ເຘນ ນາມ ວາຍາມໍ ກຕ຺ວາ ປຄຸຓໍ ກຕໍ ສິປ຺ປໍ ນ ປລາຍຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິສ຺ສສິ, ອປລາຍນຕ຺ຖາຍ ປນສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ສຊ຺ຌາຍໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ພາຣາຓສິຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕກາເລ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ມຫາສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອກາສິ.

ຕທາ ພາຣາຓສິຣາຊາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເມ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ໂກຈິ ໂທໂສ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນກໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວຊ຺ຊໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປເຣສໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນາຄຣານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສາຍໍ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ‘‘ສາຍມາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນມນຸສ຺ສານໍ ກຖາສລ຺ລາໂປ ນາມ ນານປ຺ປກາຣໂກ ໂຫຕິ, ‘ສຈາຫໍ ອຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣມິ, ປາເປນ ອຘມ຺ມິເກນ ຣຎ຺ຎາ ທຓ຺ຑພລິອາທີຫິ ຫຕມ຺ຫາ’ຕິ ວກ຺ຂນ຺ຕິ. ‘ສເຈ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣມິ, ທີຆາຍຸໂກ ໂຫຕຸ ໂນ ຣາຊາ’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ມມ ຄຸຓໍ ກເຖສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ເຄຫານໍ ຠິຕ຺ຕິອນຸສາເຣເນວ ວິຈຣຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຸມງ຺ຄໂຈຣາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຸມງ຺ຄໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ ເອກອຸມງ຺ເຄເນວ ທ຺ເວ ເຄຫານິ ປວິສນຕ຺ຖາຍ. ຣາຊາ ເຕ ທິສ຺ວາ ເຄຫຈ຺ຉາຍາຍ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕສໍ ອຸມງ຺ຄໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑກໍ ໂອໂລກິຕກາເລ ມາຓໂວ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໍ ມນ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ‘‘ຆຏ຺ເຏສິ ຆຏ຺ເຏສິ, ກິໍ ກາຣຓາ ຆຏ຺ເຏສິ? ອຫມ຺ປິ ຕໍ ຊານາມິ ຊານາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອິມິນາ ກິຣມ຺ຫາ ຎາຕາ, ອິທານິ ໂນ ນາເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖານິປິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຠີຕາ ສມ຺ມຸຂສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນເນວ ປລາຍິໍສຸ. ຣາຊາ ເຕ ປລາຍນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ມນ຺ຕສຊ຺ຌາຍນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຄຫຎ຺ເຎວ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ນາຄຣານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນິເວສນໍ ປາວິສິ. ໂສ ວິຠາຕາຍ ປນ ຣຕ຺ຕິຍາ ປາໂຕເວກໍ ປຸຣິສໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຠເຓ, ອສຸກວີຖິຍໍ ນາມ ຍສ຺ມິໍ ເຄເຫ ອຸມງ຺ໂຄ ຠິນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ຕກ຺ກສິລໂຕ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຕມາຓໂວ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອາເນຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາ ຕໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມາຓວໍ ອາເນສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ຕກ຺ກສິລໂຕ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຕມາຓໂວ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຕໍ ສິປ຺ປໍ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ສມານາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ຣາຊາປິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ມນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ອາຈຣິຍຠາໂຄ’’ຕິ ສຫສ຺ສໍ ອທາສິ.

ຕທາ ເສນາປຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກປ຺ປກໍ ອາຫ – ‘‘ກທາ ຣຎ຺ໂຎ ມສ຺ສຸໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສ຺ເວ ວາ ປຣສຸເວ ວາ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກິຈ຺ຈໍ ເມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ມສ຺ສຸກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຂຸຣໍ ອຕິວິຍ ປຫໍສິຕ຺ວາ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທ, ຕ຺ວໍ ເສນາປຕິ ຠວິສ຺ສສິ, ອຫໍ ຣາຊາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ມສ຺ສຸກມ຺ມກຣຓທິວເສ ຄນ຺ໂຘທເກນ ມສ຺ສຸໍ ເຕເມຕ຺ວາ ຂຸຣໍ ປຫໍສິຕ຺ວາ ນລາຏນ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຂຸໂຣ ໂຖກໍ ກຸຓ຺ຐຘາໂຣ, ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸນ ເອກມນ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ ຂຸຣໍ ປຫໍສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ມນ຺ຕໍ ສຣິຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຆຏ຺ເຏສິ ຆຏ຺ເຏສິ, ກິໍ ກາຣຓາ ຆຏ຺ເຏສິ? ອຫມ຺ປິ ຕໍ ຊານາມິ ຊານາມີ’’ຕິ ອາຫ. ນ຺ຫາປິຕສ຺ສ ນລາຏໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ໂສ ‘‘ຊານາຕິ ມມ ກາຣຓໍ ຣາຊາ’’ຕິ ຠີໂຕ ຂຸຣໍ ຠູມິຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊິ. ຣາຊາໂນ ນາມ ເຉກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ຕໍ ເອວມາຫ – ‘‘ອເຣ, ທຸຏ຺ຐ, ນ຺ຫາປິຕ, ‘ນ ມໍ ຣາຊາ ຊານາຕີ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣສີ’’ຕິ. ‘‘ອຠຍໍ ເມ ເທຫິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ມາ ຠາຍິ, ກເຖຫີ’’ຕິ. ເສນາປຕິ ເມ, ເທວ, ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ມສ຺ສຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທ, ອຫໍ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ເສນາປຕິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫາຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຈຣິຍໍ ເມ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເສນາປຕິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ເສນາປຕິ, ກິໍ ນາມ ຕຍາ ມມ ສນ຺ຕິກາ ນ ລທ຺ຘໍ, ອິທານິ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ມມ ຣຏ຺ຐາ ນິກ຺ຂມາຫີ’’ຕິ ຕໍ ຣຏ຺ຐາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍາ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເສນາປຕິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ‘‘ໂສ ຕທາ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຖາ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸພ຺ເພປິ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ທນ຺ໂຘເຍວ ອໂຫສິ, ຕທາປິສ຺ສາຫໍ ອວສ຺ສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ໂລກິຍກຸຏຸມ຺ເພ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເອກທິວສໍ ‘‘ອໂຫ ສຕ຺ຖາ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ອວສ຺ສໂຍ ຊາໂຕ’’ຕິ ກຖາຍ ສມຸຏ຺ຐິຕາຍ ຈູຬເສຏ຺ຐິຊາຕເກ ອຕີຕວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ –

‘‘ອປ຺ປເກນາປິ ເມຘາວີ, ປາຠເຕນ ວິຈກ຺ຂໂຓ;

ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອຕ຺ຕານໍ, ອຓຸໍ ອຄ຺ຄິໍວ ສນ຺ຘມ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໔) –

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວາຫໍ ອິມສ຺ສ ອວສ຺ສໂຍ ຊາໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ອວສ຺ສໂຍ ອໂຫສິເມວ. ປຸພ຺ເພ ປນາຫໍ ອິມໍ ໂລກິຍກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິກໍ ອກາສິໍ, ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ. ຕທາ ຫິ ຈູຬນ຺ເຕວາສິໂກ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອໂຫສິ, ຈູຬເສຏ຺ຐິ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂກວິໂທ ອຫເມວາ’’ຕິ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ.

ປຸເນກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ຈຕຸປ຺ປທໍ ຄາຖໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕປິ ວີຣິຍໍ ອໂນສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິໂກ ຊາໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາສເນ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ສາມິໂກ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໕.

‘‘ອຸຏ຺ຐາເນນປ຺ປມາເທນ, ສໍຍເມນ ທເມນ ຈ;

ທີປໍ ກຍິຣາຖ ເມຘາວີ, ຍໍ ໂອໂຆ ນາຠິກີຣຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທີປໍ ກຍິຣາຖາຕິ ວີຣິຍສງ຺ຂາເຕນ ອຸຏ຺ຐາເນນ, ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາສາກາຣສງ຺ຂາເຕນ ອປ຺ປມາເທນ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລສງ຺ຂາເຕນ ສໍຍເມນ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ຈາຕິ ອິເມຫິ ກາຣຓຠູເຕຫິ ຈຕູຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເມຘາວີ ອິມສ຺ມິໍ ອຕິວິຍ ທຸລ຺ລຠປຕິຏ຺ຐຕາຍ ອຕິຄມ຺ຠີເຣ ສໍສາຣສາຄເຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ທີປໍ ກຍິຣາຖ ກເຣຍ຺ຍ, ກາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກີທິສໍ? ຍໍ ໂອໂຆ ນາຠິກີຣຕີຕິ ຍໍ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ກິເລໂສໂຆ ອຠິກິຣິຕຸໍ ວິທ຺ຘໍເສຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ໂອເຆນ ອຠິກິຣິຕຸນ຺ຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເອວໍ ເທສນາ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ພາລນກ຺ຂຕ຺ຕສງ຺ຆຸຏ຺ຐວຕ຺ຖຸ

ປມາທມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ພາລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພາລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ມິໍ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ພາລາ ທຸມ຺ເມຘິໂນ ຊນາ ຉາຣິກາຍ ເຈວ ໂຄມເຍນ ຈ ສຣີຣໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ອສພ຺ຠໍ ຠຓນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈິ ຎາຕິ ສຸຫຊ຺ຊໍ ວາ ປພ຺ພຊິຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ລຊ຺ຊນ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ທ຺ວາເຣ ທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອສພ຺ຠໍ ຠຓນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ເຕສໍ ອສພ຺ຠໍ ໂສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຍຖາພລໍ ອຑ຺ຒໍ ວາ ປາທໍ ວາ ກຫາປຓໍ ວາ ເປເສນ຺ຕິ. ເຕ ເຕສໍ ທ຺ວາເຣ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ຕທາ ປນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຎ຺ຈ ໂກຏິມຕ຺ຕາ ອຣິຍສາວກາ ວສນ຺ຕິ, ເຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ເປສຍິໍສຸ – ‘‘ຠຄວາ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຕາຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ນຄຣໍ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາ ວິຫາເຣເຍວ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ປນ ສຕ຺ຕາຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາເຣເຍວ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ, ສຍມ຺ປິ ເຄຫາ ນ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ເຕ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ປນ ປຣິໂຍສິເຕ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຕິທຸກ຺ເຂນ ໂນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕານິ, ພາລານໍ ອສພ຺ຠານິ ສຸຓນ຺ຕານໍ ກຓ຺ຓາ ຠິຊ຺ຊນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂກຈິ ກສ຺ສຈິ ນ ລຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິສິຕຸໍ ນາທມ຺ຫ, ມຍມ຺ປິ ເຄຫໂຕ ນ ນິກ຺ຂມິມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ພາລານໍ ທຸມ຺ເມຘານໍ ກິຣິຍາ ນາມ ເອວຣູປາ ໂຫຕິ, ເມຘາວິໂນ ປນ ຘນສາຣໍ ວິຍ ອປ຺ປມາທໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ອມຕມຫານິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໖.

‘‘ປມາທມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ພາລາ ທຸມ຺ເມຘິໂນ ຊນາ;

ອປ຺ປມາທຎ຺ຈ ເມຘາວີ, ຘນໍ ເສຏ຺ຐໍວ ຣກ຺ຂຕິ.

໒໗.

‘‘ມາ ປມາທມນຸຍຸຎ຺ເຊຖ, ມາ ກາມຣຕິສນ຺ຖວໍ;

ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫິ ຌາຍນ຺ໂຕ, ປປ຺ໂປຕິ ວິປຸລໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພາລາຕິ ພາລ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອິຘໂລກປຣໂລກຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ. ທຸມ຺ເມຘິໂນຕິ ນິປ຺ປຎ຺ຎາ. ເຕ ປມາເທ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ປມາທໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ປມາເທນ ກາລໍ ວີຕິນາເມນ຺ຕິ. ເມຘາວີຕິ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕ ກຸລວໍສາຄຕໍ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສຕ຺ຕຣຕນຘນໍ ວິຍ ອປ຺ປມາທໍ ຣກ຺ຂຕິ. ຍຖາ ຫິ ອຸຕ຺ຕມໍ ຘນໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ກາມຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມ, ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສສ຺ສາມ, ປຣໂລກຄມນມຄ຺ຄໍ ໂສເຘສ຺ສາມາ’’ຕິ ຘເນ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຓ຺ຑິໂຕປິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ປຏິລຠິສ຺ສາມິ, ມຄ຺ຄຜລາທີນິ ປາປຸຓິສ຺ສາມິ, ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ສມ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອປ຺ປມາເທ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຘນໍ ເສຏ຺ຐໍວ ອປ຺ປມາທໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາ ປມາທນ຺ຕິ ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ມາ ປມາທມນຸຍຸຎ຺ເຊຖ ມາ ປມາເທນ ກາລໍ ວີຕິນາມຍິຕ຺ຖ. ມາ ກາມຣຕິສນ຺ຖວນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ ຣຕິສງ຺ຂາຕໍ ຕຓ຺ຫາສນ຺ຖວມ຺ປິ ມາ ອນຸຍຸຎ຺ເຊຖ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ ມາ ປຏິລຠິຕ຺ຖ. ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫີຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຌາຍນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິປຸລໍ ອຸຬາຣໍ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ປາປຸຓາຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ພາລນກ຺ຂຕ຺ຕສງ຺ຆຸຏ຺ຐວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ປມາທໍ ອປ຺ປມາເທນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ເຖໂຣ ປິປ຺ຜລິຄຸຫາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປມຕ຺ເຕ ຈ ອປ຺ປມຕ຺ເຕ ຈ ອຸທກປຖວີປພ຺ພຕາທີສຸ ຈວນເກ ອຸປປຊ຺ຊນເກ ຈ ສຕ຺ເຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ນໂກວ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ວິຫາເຣນ ອຊ຺ຊ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ກສ຺ສໂປ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາໂຕ ນາມ ພຸທ຺ຘຎາເຓນປິ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ອຊານາເປຕ຺ວາ ຈວນສຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເຕ ຊານິຕຸໍ ຕວ ອວິສໂຍ, ກສ຺ສປ, ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ຕວ ວິສໂຍ, ສພ຺ພໂສ ປນ ຈວນ຺ເຕ ຈ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ເຕ ຈ ຊານິຕຸໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ພຸທ຺ຘານເມວ ວິສໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໘.

‘‘ປມາທໍ ອປ຺ປມາເທນ, ຍທາ ນຸທຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປຎ຺ຎາປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ, ອໂສໂກ ໂສກິນິໍ ປຊໍ;

ປພ຺ພຕຏ຺ໂຐວ ຠູມຏ຺ເຐ, ຘີໂຣ ພາເລ ອເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນຸທຕີຕິ ຍຖາ ນາມ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ປວິສນ຺ຕໍ ນໂວທກໍ ປຸຣາໂຓທກໍ ໂຂເຠຕ຺ວາ ຕສ຺ໂສກາສໍ ອທຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຕ຺ຖກມຕ຺ຖເກນ ປລາຍນ຺ຕໍ ນຸທຕິ ນີຫຣຕິ, ເອວເມວ ປຓ຺ຑິໂຕ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓໍ ພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ປມາທສ຺ໂສກາສໍ ອທຕ຺ວາ ຍທາ ອປ຺ປມາທເວເຄນ ຕໍ ນຸທຕິ ນີຫຣຕິ, ອຖ ໂສ ປນຸນ຺ນປມາໂທ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຕ຺ເຖນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສງ຺ຂາຕໍ ປຎ຺ຎາປາສາທໍ ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຏິປທໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຕາຍ ປຏິປທາຍ ນິສ຺ເສຓິຍາ ປາສາທໍ ວິຍ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຫີນໂສກສລ຺ລຕາຍ ອໂສໂກ, ອປ຺ປຫີນໂສກສລ຺ລຕາຍ ໂສກິນິໍ ປຊໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ຈວມານຎ຺ເຈວ ອຸປປຊ຺ຊມານຎ຺ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ອເວກ຺ຂຕິ ປສ຺ສຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ປພ຺ພຕຏ຺ໂຐວ ຠູມຏ຺ເຐຕິ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິ ຐິໂຕ ຠູມິຍໍ ຐິເຕ, ອຸປຣິປາສາເທ ວາ ປນ ຐິໂຕ ປາສາທປຣິເວເຓ ຐິເຕ ອກິຈ຺ເຉນ ອເວກ຺ຂຕິ, ຕຖາ ໂສປິ ຘີໂຣ ປຓ຺ຑິໂຕ ມຫາຂີຓາສໂວ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນວຏ຺ຏພີເຊ ພາເລ ຈວນ຺ເຕ ຈ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ເຕ ຈ ອກິຈ຺ເຉນ ອເວກ຺ຂຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ສຈ຺ຉິກຣິໍສູຕິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ປມຕ຺ຕາປມຕ຺ຕທ຺ເວສຫາຍກວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ປມຕ຺ເຕສູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ສຫາຍເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣຎ຺ຎກວິຫາຣໍ ປວິສິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ກິຣ ກາລສ຺ເສວ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກປລ຺ລໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທຫຣສາມເຓເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປນ຺ໂຕ ປຐມຍາມໍ ວິສິພ຺ພມາໂນ ນິສີທຕິ. ເອໂກ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິຕຣໍ ໂອວທຕິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ ສກຆຣສທິສາ. ພຸທ຺ຘາ ນາມ ສາເຐຍ຺ເຍນ ອາຣາເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ໂສ ຕສ຺ໂສວາທໍ ນ ສຸຓາຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ນາຍໍ ວຈນກ຺ຂໂມ’’ຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕວ ສມຓຘມ຺ມມກາສິ. ອລສຕ຺ເຖໂຣປິ ປຐມຍາເມ ວິສິພ຺ເພຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາກຸສີຕ, ຕ຺ວໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍນຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐສິ, ກິໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸປຕິ. ອິຕໂຣປິ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອິຕໂຣ ປມາເທເນວ ກາລໍ ວີຕິນາເມສິ. ເຕ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິຕ຺ຖ, ກຈ຺ຈິ ໂວ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ປຐມໍ ປມຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອາຫ – ‘‘ກຸໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕສ຺ສ ອປ຺ປມາໂທ, ຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ກາລໍ ວີຕິນາເມສີ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ກາລສ຺ເສວ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກປລ຺ລໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ວິສິພ຺ເພນ຺ໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ອນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕວ ກາລໍ ວີຕິນາເມສິ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ປມຕ຺ໂຕ ກາລໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ວທສິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕໍ ປນ ປມຕ຺ຕໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ອາຫ. ປຸນ ປມາເທ ໂທເສ, ອປ຺ປມາເທ ອານິສໍເສ ປກາເສຕຸໍ, ‘‘ຕ຺ວໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຊວຈ຺ຉິນ຺ໂນ ທຸພ຺ພລສ຺ໂສ ວິຍ, ເອສ ປນ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ສີຆຊວສ຺ໂສ ວິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໙.

‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ປມຕ຺ເຕສຸ, ສຸຕ຺ເຕສຸ ພຫຸຊາຄໂຣ;

ອພລສ຺ສໍວ ສີຆສ຺ໂສ, ຫິຕ຺ວາ ຍາຕິ ສຸເມຘໂສ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ອປ຺ປມາທສມ຺ປນ຺ເນ ຂີຓາສໂວ. ປມຕ຺ເຕສູຕິ ສຕິໂວສຄ຺ເຄ ຐິເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ. ສຸຕ຺ເຕສູຕິ ສຕິຊາຄຣິຍາຠາເວນ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕສຸ. ພຫຸຊາຄໂຣຕິ ມຫນ຺ເຕ ສຕິເວປຸລ຺ເລ ຊາຄຣິເຍ ຐິໂຕ. ອພລສ຺ສໍວາຕິ ກຸຓ຺ຐປາທໍ ຉິນ຺ນຊວໍ ທຸພ຺ພລສ຺ສໍ ສີຆຊໂວ ສິນ຺ຘວາຊານີໂຍ ວິຍ. ສຸເມຘໂສຕິ ອຸຕ຺ຕມປຎ຺ໂຎ. ຕຖາຣູປໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອາຄເມນປິ ອຘິຄເມນປິ ຫິຕ຺ວາ ຍາຕິ. ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ມິຎ຺ຫິ ເອກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ວາຍມນ຺ເຕເຍວ ສຸເມຘໂສ ເອກໍ ວຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວໍ ຕາວ ອາຄເມນ ຫິຕ຺ວາ ຍາຕິ. ມນ຺ທປຎ຺ເຎ ປນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ກາຕຸໍ ວາຍມນ຺ເຕເຍວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍນ຺ເຕເຍວ ຈ ສຸເມຘໂສ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ປເຣນ ກຕໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ທິວາຏ຺ຐານໍ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ສພ຺ພກິເລເສ ເຂເປຕ຺ວາ ເນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ຫຕ຺ຖຄເຕ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ອຘິຄເມນປິ ຫິຕ຺ວາ ຍາຕິ. ວຏ຺ເຏ ປນ ນໍ ຫິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຍາຕິເຍວາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປມຕ຺ຕາປມຕ຺ຕທ຺ເວສຫາຍກວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ມຆວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາເທນ ມຆວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວສາລິຍໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເວສາລິຍຎ຺ຫິ ມຫາລິ ນາມ ລິຈ຺ຉວີ ວສຕິ, ໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນໍ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໔ ອາທໂຍ) ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ສກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ມຫຕິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ, ‘ທິສ຺ວາ ນຸ ໂຂ ກເຖສິ, ອຸທາຫຸ ອທິສ຺ວາ. ຊານາຕິ ນຸ ໂຂ ສກ຺ກໍ, ອຸທາຫຸ ໂນ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຖ ໂຂ, ມຫາລິ, ລິຈ຺ຉວີ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ, ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ, ມຫາລິ, ລິຈ຺ຉວີ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ? ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ໂຂ ເມ, ມຫາລິ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ. ‘‘ໂສ ຫິ ນຸນ, ຠນ຺ເຕ, ສກ຺ກປຕິຣູປໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ທຸທ຺ທໂສ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກຎ຺ຈ ຂ຺ວາຫໍ, ມຫາລິ, ປຊານາມິ ສກ຺ກກຣເຓ ຈ ຘມ຺ເມ, ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສກ຺ໂກ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຄາ, ຕຎ຺ຈ ປຊານາມິ’’.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ມໂຆ ນາມ ມາຓໂວ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຆວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ປຸເຣ ທານໍ ອທາສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸຣິນ຺ທໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ທານໍ ອທາສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສກ຺ໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ອາວສຖໍ ອທາສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວາສໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຈິນ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຫສ຺ສກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ກສ຺ສ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ສຸຊາ ນາມ ອສຸຣກຎ຺ຎາ, ປຊາປຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຊມ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ຈໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ກສ຺ສ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ສ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ ສມຕ຺ຕານິ ສມາທິນ຺ນານິ ອເຫສຸໍ, ເຍສໍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສກ຺ໂກ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຄາ. ກຕມານິ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ? ຍາວຊີວໍ ມາຕາເປຕ຺ຕິຠໂຣ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍີ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ສຓ຺ຫວາໂຈ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ອປິສຸຓວາໂຈ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ວິຄຕມລມຈ຺ເຉເຣນ ເຈຕສາ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວເສຍ຺ຍໍ, ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ ປຍຕປາຓິ ໂວສຄ຺ຄຣໂຕ ຍາຈໂຍໂຄ ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ ອສ຺ສໍ. ຍາວຊີວໍ ສຈ຺ຈວາໂຈ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ອກ຺ໂກຘໂນ ອສ຺ສໍ, ‘‘ສເຈປິ ເມ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຂິປ຺ປເມວ ນ ປຏິວິເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ສກ຺ກສ຺ສ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ສ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ ສມຕ຺ຕານິ ສມາທິນ຺ນານິ ອເຫສຸໍ, ເຍສໍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສກ຺ໂກ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຄາຕິ.

‘‘ມາຕາເປຕ຺ຕິຠຣໍ ຊນ຺ຕຸໍ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິນໍ;

ສຓ຺ຫໍ ສຂິລສມ຺ຠາສໍ, ເປສຸເຓຍ຺ຍປ຺ປຫາຍິນໍ.

‘‘ມຈ຺ເຉຣວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສຈ຺ຈໍ ໂກຘາຠິຠຸໍ ນຣໍ;

ຕໍ ເວ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ, ອາຫຸ ສປ຺ປຸຣິໂສ ອິຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໗) –

ອິທໍ, ມຫາລິ, ສກ຺ເກນ ມຆມາຓວກາເລ ກຕກມ຺ມນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕນ ‘‘ກຖໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຆມາຓໂວ ປຏິປຊ຺ຊີ’’ຕິ? ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ໂສຕຸກາເມນ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເຕນ ຫິ, ມຫາລິ, ສຸຓາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຈລຄາເມ ມໂຆ ນາມ ມາຓໂວ ຄາມກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ປາທນ຺ເຕນ ປໍສຸໍ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ຣມຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອປໂຣ ຕໍ ພາຫຸນາ ປຫຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ອກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຕໂຕປິ ນໍ ອຎ຺ໂຎ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຫຸນາ ປຫຣິຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາ ສຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕສ຺ສປິ ອກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ອິຕິ ຕໍ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ປຸຣິສາ ພາຫຸນາ ປຫຣິຕ຺ວາ ຐິຕຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປເນສຸໍ. ໂສ ‘‘ສພ຺ເພເປເຕ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ສຸຂິຕາ ຊາຕາ, ອິມິນາ ກມ຺ເມນ ມຍ຺ຫໍ ສຸຂທາຍເກນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ປຸນທິວເສ ກຸທາລໍ ອາທາຍ ຂລມຓ຺ຑລມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ອກາສິ. ສພ຺ເພ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ສີຕສມເຍ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ, ຄິມ຺ຫກາເລ ອຸທກໍ. ຕໂຕ ‘‘ຣມຓີຍໍ ຐານໍ ນາມ ສພ຺ເພສໍ ປິຍໍ, ກສ຺ສຈິ ອປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຍາ ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ວິຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ປາໂຕວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ຫຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກາ ຣຸກ຺ຂສາຂາ ຫຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອຖ ນໍ ອປໂຣ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສຄ຺ຄຄາມິນໍ ມຄ຺ຄໍ ກໂຣມິ, ສມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຫມ຺ປິ ເຕ ສຫາໂຍ ໂຫມີ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຫິ, ສມ຺ມ, ສຄ຺ໂຄ ນາມ ພຫູນມ຺ປິ ມນາໂປ ສຸຂພຫຸໂລ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ເວ ຊນາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ທິສ຺ວາ ຕເຖວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອປໂຣປິ ເຕສໍ ສຫາໂຍ ຊາໂຕ, ເອວໍ ອປໂຣປິ ອປໂຣປີຕິ ສພ຺ເພປິ ເຕຕ຺ຕິໍສ ຊນາ ຊາຕາ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ກຸທາລາທິຫຕ຺ຖາ ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເອກໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນມຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ເຕ ທິສ຺ວາ ຄາມໂຠຊໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ມນຸສ຺ສາ ອໂຍເຄ ຍຸຕ຺ຕາ, ສເຈ ອິເມ ອຣຎ຺ຎໂຕ ມຈ຺ຉມໍສາທີນິ ວາ ອາຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ສຸຣໍ ວາ ກຕ຺ວາ ປິເວຍ຺ຍຸໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕາທິສໍ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ອຫມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ເນ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣຖາ’’ຕິ? ‘‘ສຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ເຕຫິ ນາມ ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຣຎ຺ຎໂຕ ມຈ຺ຉມໍສາທີນິ ອາຫຣິຕຸໍ, ສຸຣໍ ກຕ຺ວາ ປາຕຸໍ, ນານປ຺ປກາເຣ ຈ ກມ຺ມນ຺ເຕ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິໍສຸ, ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ປຏິກ຺ຂິປິໍສຸເຍວ. ໂສ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ນາເສສ຺ສາມິ ເນ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ໂຈເຣ ເຕ, ເທວ, ວຄ຺ຄພນ຺ຘເນນ ວິຈຣນ຺ເຕ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ອວີມໍສິຕ຺ວາວ ‘‘ຫຕ຺ຖິນາ ມທ຺ທາເປຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ມໂຆ ເສສານໍ ໂອວາທມທາສິ – ‘‘ສມ຺ມາ, ຐເປຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕໍ ອຎ຺ໂຎ ອມ຺ຫາກໍ ອວສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ເຫ ກຕ຺ຖຈິ ໂກປໍ ອກຕ຺ວາ ຣຎ຺ເຎ ຈ ຄາມໂຠຊເກ ຈ ມທ຺ທນຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ຈ ອຕ຺ຕນິ ຈ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ສມຈິຕ຺ຕາວ ໂຫຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ເມຕ຺ຕານຸຠາເວນ ຫຕ຺ຖີ ອຸປ຺ປສງ຺ກມິຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຫິ. ຣາຊາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫູ ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ມທ຺ທິຕຸໍ ນ ວິສຫິສ຺ສຕິ? ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ເນ ກິລຎ຺ເຊນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ມທ຺ທາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ກິລຎ຺ເຊນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕຸໍ ເປສິຍມາໂນປິ ຫຕ຺ຖີ ທູຣໂຕວ ປຏິກ຺ກມິ.

ຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກາຣເຓເນຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕາຕາ, ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ນ ລຠຖາ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ວຄ຺ຄພນ຺ຘເນນ ໂຈຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣຖາ’’ຕິ? ‘‘ໂກ ເອວມາຫ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຄາມໂຠຊໂກ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ນ ມຍໍ, ເທວ, ໂຈຣາ, ມຍໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ໂສເຘນ຺ຕາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣມ, ຄາມໂຠຊໂກ ອມ຺ເຫ ອກຸສລກິຣິຍາຍ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ນາເສຕຸກາໂມ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເອວມາຫາ’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ອຍໍ ຕິຣຈ຺ຉາໂນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຸເຓ ຊານາຕິ, ອຫໍ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຊານິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ຂມຖ ເມ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ສປຸຕ຺ຕທາຣໍ ຄາມໂຠຊກໍ ເຕສໍ ທາສໍ, ຫຕ຺ຖິໍ ອາໂຣຫນິຍໍ, ຕຎ຺ຈ ຄາມໍ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຕ ‘‘ອິເຘວ ໂນ ກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສານິສໍໂສ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສນ຺ນມານສາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຫຕ຺ຖິໍ ວາເຣນ ວາເຣນ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ມນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ອິທານິ ອມ຺ເຫຫິ ອຕິເຣກຕຣໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກາຕພ຺ພໍ, ກິໍ ກໂຣມ? ຈຕຸມຫາປເຖ ຖາວຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ວິສ຺ສມນສາລໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ວຑ຺ຒກິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສາລໍ ປຏ຺ຐເປສຸໍ. ມາຕຸຄາເມສຸ ປນ ວິຄຕຈ຺ຉນ຺ທຕາຍ ຕສ຺ສາ ສາລາຍ ມາຕຸຄາມານໍ ປຕ຺ຕິໍ ນາທໍສຸ.

ມຆສ຺ສ ປນ ເຄເຫ ນນ຺ທາ, ຈິຕ຺ຕາ, ສຸຘມ຺ມາ, ສຸຊາຕິ ຈຕສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາສຸ ສຸຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒກິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠາຕິກ, ອິມິສ຺ສາ ສາລາຍ ມໍ ເຊຏ຺ຐິກໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ລຎ຺ຊໍ ອທາສິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຐມເມວ ກຓ຺ຓິກຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໍ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກຓ຺ຓິກໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ‘‘ສຸຘມ຺ມາ ນາມ ອຍໍ ສາລາ’’ຕິ ອກ຺ຂຣານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ເຖນ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ຐເປສິ. ອຖ ເນ ວຑ຺ຒກີ ສາລໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຓ຺ຓິກາໂຣປນທິວເສ ‘‘ອໂຫ, ອຍ຺ຍາ, ເອກໍ ກຣຓີຍໍ ນ ສຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ນາມ, ໂຠ’’ຕິ? ‘‘ກຓ຺ຓິກ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ ຕໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ຉິນ຺ນຣຸກ຺ເຂນ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ປຸພ຺ເພເຍວ ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐປິຕກຓ຺ຓິກາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສເຈ ກສ຺ສຈິ ເຄເຫ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຐປິຕາ ວິກ຺ກາຍິກກຓ຺ຓິກາ ອຕ຺ຖິ, ສາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ສຸຘມ຺ມາຍ ເຄເຫ ທິສ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາປິ ມູເລນ ນ ລຠິໍສຸ. ‘‘ສເຈ ມໍ ສາລາຍ ປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຖ, ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ມຍໍ ມາຕຸຄາມານໍ ປຕ຺ຕິໍ ນ ທມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ເນ ວຑ຺ຒກີ ອາຫ – ‘‘ອຍ຺ຍາ, ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກເຖຖ, ຐເປຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຎ຺ຎໍ ມາຕຸຄາມຣຫິຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຄຓ຺ຫຖ ກຓ຺ຓິກໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ກຓ຺ຓິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາລໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕິຘາ ວິຠຊິໍສຸ. ເອກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ອິສ຺ສຣານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ກຣິໍສຸ, ເອກສ຺ມິໍ ທຸຄ຺ຄຕານໍ, ເອກສ຺ມິໍ ຄິລານານໍ. ເຕຕ຺ຕິໍສ ຊນາ ເຕຕ຺ຕິໍສ ຜລການິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທໍສຸ – ‘‘ອາຄນ຺ຕຸໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖຕຜລເກ ນິສີທຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຜລກສາມິກສ຺ເສວ ເຄເຫ ປຕິຏ຺ຐເປຫິ, ຕສ຺ສ ປາທປຣິກມ຺ມປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມປານີຍຂາທນີຍໂຠຊນີຍສຍນານິ ສພ຺ພານິ ຜລກສາມິກສ຺ເສວ ຠາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖີ ອາຄຕາຄຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຜລກສາມິກສ຺ເສວ ຆຣໍ ເນຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ຕໍ ທິວສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຕິ. ມໂຆ ສາລາຍ ອວິທູເຣ ໂກວິຬາຣຣຸກ຺ຂໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມູເລ ປາສາຓຜລກໍ ອຕ຺ຖຣິ. ສາລໍ ປວິຏ຺ຐປວິຏ຺ຐາ ຊນາ ກຓ຺ຓິກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອກ຺ຂຣານິ ວາເຈຕ຺ວາ, ‘‘ສຸຘມ຺ມາ ນາເມສາ ສາລາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕຕ຺ຕິໍສຊນານໍ ນາມໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ນນ຺ທາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ສາລໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອມ຺ເຫ ອປຕ຺ຕິກາ ກຣິໍສຸ, ສຸຘມ຺ມາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຍຕ຺ຕຕາຍ ກຓ຺ຓິກໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິກາ ຊາຕາ, ມຍາປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສາລໍ ອາຄຕາຄຕານໍ ປານີຍຎ຺ເຈວ ນ຺ຫາໂນທກຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ກາເຣສິ. ຈິຕ຺ຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຸຘມ຺ມາຍ ກຓ຺ຓິກາ ທິນ຺ນາ, ນນ຺ທາຍ ໂປກ຺ຂຣຓີ ກາຣິຕາ, ມຍາປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສາລໍ ອາຄຕາຄເຕຫິ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຄມນກາເລປິ ມາລໍ ປິລນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸປ຺ຜາຣາມໍ ກາຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ຣມຓີຍໍ ປຸປ຺ຜາຣາມໍ ກາເຣສິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕສ຺ມິໍ ອາຣາເມ ‘‘ອສຸໂກ ນາມ ປຸປ຺ຜູປຄຜລູປຄຣຸກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນາໂຫສິ.

ສຸຊາ ປນ ‘‘ອຫໍ ມຆສ຺ສ ມາຕຸລຘີຕາ ເຈວ ປາທປຣິຈາຣິກາ ຈ, ເອເຕນ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ມຍ຺ຫເມວ, ມຍາ ກຕໍ ເອຕສ຺ເສວາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວເມວ ມຓ຺ຑຍມານາ ກາລໍ ວີຕິນາເມສິ. ມໂຆປິ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍນກມ຺ມໍ ສຈ຺ຈວາຈໍ ອຜຣຸສວາຈໍ ອປິ, ສຸຓວາຈໍ ມຈ຺ເຉຣວິນຍໍ ອກ຺ໂກຘນນ຺ຕິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ ປູເຣຕ຺ວາ –

‘‘ມາຕາເປຕ຺ຕິຠຣໍ ຊນ຺ຕຸໍ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິນໍ;

ສຓ຺ຫໍ ສຂິລສມ຺ຠາສໍ, ເປສຸເຓຍ຺ຍປ຺ປຫາຍິນໍ.

‘‘ມຈ຺ເຉຣວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສຈ຺ຈໍ ໂກຘາຠິຠຸໍ ນຣໍ;

ຕໍ ເວ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ, ອາຫຸ ‘ສປ຺ປຸຣິໂສ’ອິຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໗) –

ເອວໍ ປສໍສິຍຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ຕາວຕິໍສຠວເນ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເຕປິສ຺ສ ສຫາຍກາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ, ວຑ຺ຒກີ ວິສ຺ສກມ຺ມເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕທາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ອສຸຣາ ວສນ຺ຕິ. ເຕ ‘‘ອຠິນວາ ເທວປຸຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ທິພ຺ພປານໍ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ກສ຺ສຈິ ອປິວນຕ຺ຖາຍ ສຎ຺ຎມທາສິ. ອສຸຣາ ທິພ຺ພປານໍ ປິວິຕ຺ວາ ມຊ຺ຊິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ‘‘ກິໍ ເມ ອິເມຫິ ສາຘາຣເຓນ ຣຊ຺ເຊນາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ເຕ ປາເທສຸ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ຂິປາເປສິ. ເຕ ອວໍສິຣາ ສມຸທ຺ເທ ປຕິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ສິເນຣຸໂນ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ອສຸຣວິມານໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕປາຏລິ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ເທວາສຸຣສງ຺ຄາເມ ປນ ອສຸເຣສຸ ປຣາຊິເຕສຸ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ຕາວຕິໍສເທວນຄຣໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ນຄຣສ຺ສ ປາຈີນປຈ຺ຉິມທ຺ວາຣານໍ ອນ຺ຕຣາ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣານໍ. ຕໍ ໂຂ ປນ ນຄຣໍ ທ຺ວາຣສຫສ຺ສຍຸຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ ອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓິປຏິມຓ຺ຑິຕໍ. ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ສາລາຍ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕິໂຍຊນສຕຸພ຺ເພເຘຫິ ຘເຊຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ສຕ຺ຕຣຕນມໂຍ ສຕ຺ຕໂຍຊນສຕຸພ຺ເພໂຘ ເວຊຍນ຺ໂຕ ນາມ ປາສາໂທ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ສຸວຓ຺ຓຍຏ຺ຐີສຸ ມຓິຘຊາ ອເຫສຸໍ, ມຓິຍຏ຺ຐີສຸ ສຸວຓ຺ຓຘຊາ; ປວາຬຍຏ຺ຐີສຸ ມຸຕ຺ຕຘຊາ, ມຸຕ຺ຕຍຏ຺ຐີສຸ ປວາຬຘຊາ; ສຕ຺ຕຣຕນມຍາສຸ ຍຏ຺ຐີສຸ ສຕ຺ຕຣຕນຘຊາ, ມຊ຺ເຌ ຐິໂຕ ຘໂຊ ຕິໂຍຊນສຕຸພ຺ເພໂຘ ອໂຫສິ. ອິຕິ ສາລາຍ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ໂຍຊນສຫສ຺ສຸພ຺ເພໂຘ ປາສາໂທ ສຕ຺ຕຣຕນມໂຍວ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ໂກວິຬາຣຣຸກ຺ຂສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ສມນ຺ຕາ ຕິໂຍຊນສຕປຣິມຓ຺ຑໂລ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ປາສາຓຜລກສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກມູເລ ທີຆໂຕ ສຏ຺ຐິໂຍຊນາ ປຸຖຸລໂຕ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນາ ພຫລໂຕ ປຎ຺ຈທສໂຍຊນາ ຊຍສຸມນຣຕ຺ຕກມ຺ພລວຓ຺ຓາ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນກາເລ ອຸປຑ຺ຒກາໂຍ ປວິສຕິ, ອຸຏ຺ຐິຕກາເລ ອູນໍ ປຣິປູຣຕິ.

ຫຕ຺ຖີ ປນ ເອຣາວໂຓ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເທວໂລກສ຺ມິຎ຺ຫິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ອຸຍ຺ຍານກີຬາຍ ນິກ຺ຂມນກາເລ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິໂກ ເອຣາວໂຓ ນາມ ຫຕ຺ຖີ ອໂຫສິ. ໂສ ເຕຕ຺ຕິໍສຊນານໍ ອຕ຺ຖາຍ ເຕຕ຺ຕິໍສ ກຸມ຺ເຠ ມາເປສິ ອາວຏ຺ເຏນ ຕິຄາວຸຕອຑ຺ຒໂຍຊນປ຺ປມາເຓ, ສພ຺ເພສໍ ມຊ຺ເຌ ສກ຺ກສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ສຸທສ຺ສນໍ ນາມ ຕິໍສໂຍຊນິກໍ ກຸມ຺ຠໍ ມາເປສິ. ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ທ຺ວາທສໂຍຊນິໂກ ຣຕນມຓ຺ຑໂປ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຕ຺ຕຣຕນມຍາ ໂຍຊນຸພ຺ເພຘາ ຘຊາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ປຣິຍນ຺ເຕ ກິງ຺ກິຓິກຊາລໍ ໂອລມ຺ພຕິ. ຍສ຺ສ ມນ຺ທວາເຕຣິຕສ຺ສ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສທ຺ທສໍມິສ຺ໂສ ທິພ຺ພຄີຕສທ຺ໂທ ວິຍ ຣໂວ ນິຈ຺ຉຣຕິ. ມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ສກ຺ກສ຺ສຕ຺ຖາຍ ໂຍຊນິໂກ ມຓິປລ຺ລງ຺ໂກ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ສກ຺ໂກ ນິສີທິ. ເຕຕ຺ຕິໍສ ເທວປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸມ຺ເຠ ຣຕນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິໍສຸ. ເຕຕ຺ຕິໍສາຍ ກຸມ຺ຠານໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ກຸມ຺ເຠ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ທນ຺ເຕ ມາເປສິ. ເຕສຸ ເອເກໂກ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນາຍາໂມ, ເອເກກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທນ຺ເຕ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກກາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປທຸມິນີຄຈ຺ຉານິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ຄຈ຺ເຉ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປຸປ຺ຜານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ປຸປ຺ເຜ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປຕ຺ຕານິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ເທວຘີຕໂຣ ນຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ສມນ຺ຕາ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນຐາເນສຸ ຫຕ຺ຖິທນ຺ເຕສຸເຍວ ນຏສມຊ຺ຊາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ຍສໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ວິຈຣຕິ.

ສຸຘມ຺ມາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ສຸຘມ຺ມາ ນາມ ນວ ໂຍຊນສຕິກາ ເທວສຠາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໂຕ ຣມຓີຍຕຣໍ ກິຣ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມາສສ຺ສ ອຏ຺ຐ ທິວເສ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ຕຕ຺ເຖວ ໂຫຕິ. ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣມຓີຍໍ ຐານໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສຸຘມ຺ມາ ເທວສຠາ ວິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນນ຺ທາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກາ ນນ຺ທາ ນາມ ໂປກ຺ຂຣຓີ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາປິ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກໍ ຈິຕ຺ຕລຕາວນໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພນິມິຕ຺ເຕ ເທວປຸຕ຺ເຕ ເນຕ຺ວາ ໂມຫຍມານາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ສຸຊາ ປນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເອກິສ຺ສາ ຄິຣິກນ຺ທຣາຍ ເອກາ ພກສກຸຓິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈາຣິກາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຘມ຺ມາ ອິເຘວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕຖາ ນນ຺ທາ ຈ ຈິຕ຺ຕາ ຈ, ສຸຊາ ນຸ ໂຂ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ພາລາ ກິຎ຺ຈິ ປຸຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ອິທານິ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ອິທານິ ປນ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອິຘາເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອິຘ ວິຈຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ໂກ ປນ ຕ຺ວໍ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ເຕ ສາມິໂກ ມໂຆ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສິ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຕາວຕິໍສເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’. ‘‘ຕວ ສຫາຍິການໍ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕາປິ ມເມວ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ປສ຺ສິສ຺ສສິ ຕາ ສຫາຍິກາ’’ຕິ. ‘‘ກຖາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ສກ຺ໂກ ‘‘ອຫໍ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐເປຕ຺ວາ ເທວໂລກໍ ເນຕ຺ວາ ນນ຺ທາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອິຕຣາສໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍິກໍ ສຸຊໍ ປສ຺ສິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ສາ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ນນ຺ທາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ຐິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ ຕິສ຺ໂສປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ອຍ຺ຍາຍ ເອວຣູປໍ ອຕ຺ຕຠາວມຓ຺ຑນສ຺ສ ຜລໍ, ອິທານິສ຺ສາ ຕຸຓ຺ຑໍ ປສ຺ສຖ, ປາເທ ປສ຺ສຖ, ຊງ຺ຆາ ປສ຺ສຖ, ໂສຠຕິ ວຕສ຺ສາ ອຕ຺ຕຠາໂວ’’ຕິ ເກຬິໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ປຸນ ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ທິຏ຺ຐາ ເຕ ສຫາຍິກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ທິຏ຺ຐາ ມໍ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຕາ, ຕຕ຺ເຖວ ມໍ ເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ເນຕ຺ວາ ອຸທເກ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ທິຏ຺ຐາ ເຕ ຕາສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ທິຏ຺ຐາ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຕຍາປິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນູປາຍໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ທິນ຺ນໍ ໂອວາທໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ຣກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເທວາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຍໍມຕມຈ຺ຉເກເຍວ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຂາທຕິ. ສກ຺ໂກ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຕສ຺ສາ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ວາລຸກາປິຏ຺ເຐ ມຕມຈ຺ຉໂກ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕາໂນ ນິປຊ຺ຊິ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຕມຈ຺ຉໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ມຈ຺ໂຉ ຄິລນກາເລ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ຈາເລສິ. ສາ ‘‘ສຊີວມຈ຺ຉໂກ’’ຕິ ອຸທເກ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ໂຖກໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ສາ ປຸຣໂຕ ອຸຕ຺ຕາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ປຸນ ສາ ‘‘ມຕມຈ຺ຉໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄິລນກາເລ ອຄ຺ຄນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ຈາເລສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຊີວມຈ຺ໂຉ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸກໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຕວ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ, ສາຘຸກໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂສິ, ເອວໍ ຣກ຺ຂມານາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ມມ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສສິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ສຍໍມຕມຈ຺ຉໍ ລຠຕິ ວາ, ນ ວາ. ອລຠມານາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍເນວ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ຜເລນ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖສ຺ສາ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກກາເລ ສກ຺ໂກ ‘‘ກຸຫິໍ ນຸ ໂຂ ສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິທານິ ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອຬາລຸກວຓ຺ເຓນ ປຎ຺ຎາຍມາເນຫິ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ຍານກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕໍ ປາເຊນ຺ໂຕ ພາຣາຓສິໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ເອຬາລຸການິ ຄຓ຺ຫຖ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສນ຺ໂຕ ວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ມຸຄ຺ຄມາສາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄເຕ ປນ ‘‘ມູເລນ ນ ເທມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກຖໍ ເທສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສີລຣກ຺ຂິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສີລໍ ນາມ, ສາມິ, ກີທິສໍ, ກິໍ ກາຬໍ, ອຸທາຫຸ ນີລາທິວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ‘ສີລໍ ກີທິສ’ນ຺ຕິປິ ນ ຊານາຖ, ກິເມວ ນໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສຖ, ສີລຣກ຺ຂິກາຍ ປນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ເອສາ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ຘີຕາ ‘ສີລໍ ຣກ຺ຂາມີ’ຕິ ວິຈຣຕິ, ເອຕິສ຺ສາ ເທຫີ’’ຕິ. ສາປິ ນໍ ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍ຺ຫໍ ເທຫິ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຫໍ ອວິຊຫິຕປຎ຺ຈສີລາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸຍ຺ຫເມເວຕານິ ມຍາ ອານີຕານີ’’ຕິ ຍານກໍ ປາເຊນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ອນາຫຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ເອຬາລຸກວຓ຺ເຓນ ເທວທຕ຺ຕິຍໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ເຕ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍາ ຘນໍ, ປຎ຺ຈສີລານິ ອຂຓ຺ຑາທີນິ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ສາປິ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອສຸຣຠວເນ ອສຸຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກສ຺ສ ເວຣິຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ທ຺ວີສຸ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ສີລສ຺ສ ສຸຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ອສາຘາຣຓາຍ ຣູປສິຣິຍາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ເວປຈິຕ຺ຕິອສຸຣິນ຺ໂທ ອາຄຕາຄຕານໍ ອສຸຣານໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມມ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ນ ໂຫຖາ’’ຕິ ຕໍ ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ, ‘‘ມມ ຘີຕາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ສາມິກໍ ຄເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ອສຸຣພລໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ສາມິກໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ, ຫຕ຺ເຖ ປຸປ຺ຜທາມໍ ອທາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ອິທານິ ມຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອາເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຫລ຺ລກອສຸຣວຓ຺ຓໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສາປິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ຕໍ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕາວ ປຸພ຺ພສນ຺ນິວາສວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ເປເມນ ມໂຫເຆເນວ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຫທຍາ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ເອໂສ ເມ ສາມິໂກ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ປຸປ຺ຜທາມໍ ຂິປິ. ອສຸຣາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອິທານິ ລຠິ, ອຍເມວສ຺ສ ຘີຕຸ ປິຕາມຫໂຕ ມຫລ຺ລໂກ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ລຊ຺ຊມານາ ອປກ຺ກມິໍສຸ. ສກ຺ໂກປິ ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ນທິຕ຺ວາ ອາກາເສ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ອສຸຣາ ‘‘ວຎ຺ຈິຕມ຺ຫາ ຊຣສກ຺ເກນາ’’ຕິ ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ. ມາຕລິ, ສງ຺ຄາຫໂກ ເວຊຍນ຺ຕຣຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐາສິ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເທວນຄຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ອຖສ຺ສ ສິປ຺ປລິວນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕກາເລ ຣຖສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠີຕາ ຄຣຸຬໂປຕກາ ວິຣວິໍສຸ. ເຕສໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສກ຺ໂກ ມາຕລິໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເກ ເອເຕ ວິຣວນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຄຣຸຬໂປຕກາ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ຣຖສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ມຣຓຠເຍນາ’’ຕິ. ‘‘ມໍ ເອກໍ ນິສ຺ສາຍ ເອຕ຺ຕໂກ ທິໂຊ ຣຖເວເຄນ ວິຈຸຓ຺ຓິໂຕ ມາ ນສ຺ສິ, ນິວຕ຺ເຕຫິ ຣຖ’’ນ຺ຕິ. ໂສປິ ສິນ຺ຘວສຫສ຺ສສ຺ສ ທຓ຺ຑກສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ຣຖໍ ນິວຕ຺ເຕສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ‘‘ຊຣສກ຺ໂກ ອສຸຣປຸຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປລາຍນ຺ໂຕ ອິທານິ ຣຖໍ ນິວຕ຺ເຕສິ, ອທ຺ຘາ ເຕນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ ລທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄມນມຄ຺ເຄເນວ ອສຸຣປຸຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸນ ສີສໍ ນ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ.

ສກ຺ໂກປິ ສຸຊໍ ອສຸຣກຎ຺ຎໍ ເທວນຄຣໍ ເນຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານໍ ອຈ຺ຉຣາໂກຏີນໍ ເຊຏ຺ຐິກຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສາ ສກ຺ກໍ ວຣໍ ຍາຈິ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ມມ ອິມສ຺ມິໍ ເທວໂລເກ ມາຕາປິຕໂຣ ວາ ຠາຕິກຠຄິນິໂຍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉສິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈິຕ຺ຕປາຏລິຍາ ປຸປ຺ຜິຕາຍ ອສຸຣາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທິພ຺ພປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກສ຺ສ ປຸປ຺ຜນກາໂລ’’ຕິ ຍຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ສຄ຺ຄໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ເຫຏ຺ຐາສມຸທ຺ເທ ນາຄານໍ ອາຣກ຺ຂໍ ອທາສິ, ຕໂຕ ສຸປຓ຺ຓານໍ, ຕໂຕ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑານໍ, ຕໂຕ ຍກ຺ຂານໍ. ຕໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊານໍ. ສພ຺ພູປຣິ ປນ ອຸປທ຺ທວນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ເທວນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ວຊິຣຫຕ຺ຖາ ອິນ຺ທປຏິມາ ຐເປສິ. ອສຸຣາ ນາຄາທໂຍ ຊິນິຕ຺ວາ ອາຄຕາປິ ອິນ຺ທປຏິມາ ທູຣໂຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ສກ຺ໂກ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ປລາຍນ຺ຕິ. ເອວໍ, ມຫາລິ, ມໂຆ ມາຓໂວ ອປ຺ປມາທປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ປເນສ ເອວຣູປໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ເທວໂລເກສຸ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ອປ຺ປມາໂທ ນາເມສ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປສຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປມາທຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ວິເສສານໍ ອຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໐.

‘‘ອປ຺ປມາເທນ ມຆວາ, ເທວານໍ ເສຏ຺ຐຕໍ ຄໂຕ;

ອປ຺ປມາທໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ປມາໂທ ຄຣຫິໂຕ ສທາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາເທນາຕິ ມຈລຄາເມ ຠູມິປ຺ປເທສໂສຘນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ກເຕນ ອປ຺ປມາເທນ. ມຆວາຕິ ອິທານິ ‘‘ມຆວາ’’ຕິປຎ຺ຎາໂຕ ມໂຆ ມາຓໂວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເທວໂລການໍ ຣາຊຠາເວນ ເທວານໍ ເສຏ຺ຐຕໍ ຄໂຕ. ປສໍສນ຺ຕີຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ປຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປມາທເມວ ໂຖເມນ຺ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສພ຺ເພສໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ວິເສສານໍ ປຏິລາຠກາຣຓຕ຺ຕາ. ປມາໂທ ຄຣຫິໂຕ ສທາຕິ ປມາໂທ ປນ ເຕຫິ ອຣິເຍຫິ ນິຈ຺ຈໍ ຄຣຫິໂຕ ນິນ຺ທິໂຕ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສພ຺ພວິປຕ຺ຕີນໍ ມູລຠາວໂຕ. ມນຸສ຺ສໂທຠຄ຺ຄໍ ວາ ຫິ ອປາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວາ ສພ຺ພາ ປມາທມູລິກາເຍວາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ມຫາລິ ລິຈ຺ຉວີ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຊາຕາຕິ.

ມຆວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ‘‘ວິເສເສຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຫນ຺ຕໍ ທາວຄ຺ຄິໍ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ເວເຄນ ເອກໍ ມຸຓ຺ຑປພ຺ພຕມຕ຺ຖກໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ນິສິນ຺ໂນ ອຣຎ຺ຎໍ ຑຍ຺ຫມານໍ ອຄ຺ຄິໍ ທິສ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄຓ຺ຫິ – ‘‘ຍຖາ ອຍໍ ອຄ຺ຄິ ມຫນ຺ຕານິ ຈ ຂຸທ຺ທການິ ຈ ອຸປາທານານິ ຑຫນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓຄ຺ຄິນາປິ ມຫນ຺ຕານິ ຈ ຂຸທ຺ທການິ ຈ ສໍໂຍຊນານິ ຑຫນ຺ເຕນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂຸ, ມຫນ຺ຕານິປິ ຂຸທ຺ທການິປິ ອຸປາທານານິ ວິຍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ອຓຸໍຖູລານິ ສໍໂຍຊນານິ, ຕານິ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ຌາເປຕ຺ວາ ອຠພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິການິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິມຸເຂ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມາໂນ ອິມໍ ໂອຠາສຄາຖມາຫ –

໓໑.

‘‘ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ປມາເທ ຠຍທສ຺ສິ ວາ;

ສໍໂຍຊນໍ ອຓຸໍ ຖູລໍ, ຑຫໍ ອຄ຺ຄີວ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາທຣໂຕຕິ ອປ຺ປມາເທ ຣໂຕ ອຠິຣໂຕ, ອປ຺ປມາເທນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາເທ ຠຍທສ຺ສິ ວາຕິ ນິຣຍຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທິກໍ ປມາເທ ຠຍໍ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ, ຕາສໍ ວາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີນໍ ມູລຕ຺ຕາ ປມາທໍ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊນໍ ພນ຺ຘນໍ ປຊານໍ ວຏ຺ເຏ ໂອສີທາປນສມຕ຺ຖໍ ທສວິຘໍ ສໍໂຍຊນໍ. ອຓຸໍ ຖູລນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຂຸທ຺ທກຎ຺ຈ. ຑຫໍ ອຄ຺ຄີວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຍຖາ ອຍໍ ອຄ຺ຄີ ເອຕໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຂຸທ຺ທກຎ຺ຈ ອຸປາທານໍ ຑຫນ຺ໂຕວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວເມໂສ ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອປ຺ປມາທາຘິຄເຕນ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ເອຕໍ ສໍໂຍຊນໍ ຑຫນ຺ໂຕ ອຠພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິກໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ສພ຺ພສໍໂຍຊນານິ ຌາເປຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ວນ຺ທມາໂນວ ປກ຺ກາມີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາທຣໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ອວິທູເຣ ນິຄມຄາເມ ຊາຕສໍວຑ຺ໂຒ ເອໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ‘‘ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ໂສ ນິພທ຺ຘໍ ຎາຕິຄາເມເຍວ ປິຓ຺ຑາຍ ວິຈຣຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີສຸ ມຫາທານານິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ, ປເສນທິໂກສເລ ອສທິສທານໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ ສາວຕ຺ຖິໍ ນາຄຈ຺ຉຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຎາຕິສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ, ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີສຸ ມຫາທານາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ, ປເສນທິໂກສເລ ອສທິສທານໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ ເນວ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຎາຕິສໍສຄ຺ໂຄ, ອຫໍ ເອເຕ ມນຸສ຺ເສ ນິສ຺ສາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍມຕ຺ຕໍ ອາຫາຣໍ ລຠາມິ ລູເຂ ວາ ປຓີເຕ ວາ. ຍາປນມຕ຺ເຕ ລທ຺ເຘ ປຸນ ກິໍ ອາຫາຣປຣິເຍສເນນາຕິ ນ ຄຈ຺ຉາມິ, ຎາຕີຫິ ປນ ເມ ສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ປກຕິຍາປິ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິຊານນ຺ໂຕ – ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຂ ປເນຕໍ ຠິກ຺ຂຸ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ມາທິສໍ ອາຈຣິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ອໂຫສິ. ອຍຎ຺ຫິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ນາມ ມມ ຕນ຺ຕິ, ມມ ປເວຓີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ຫິມວນ຺ເຕ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ເອກສ຺ມິໍ ອຸທຸມ຺ພຣວເນ ອເນກສຫສ຺ສາ ສຸວາ ວສິໍສຸ. ຕຕ຺ເຣໂກ ສຸວຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຜເລສຸ ຂີເຓສຸ ຍໍ ຍເທວ ອວສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ ອງ຺ກຸໂຣ ວາ ປຕ຺ຕໍ ວາ ຕໂຈ ວາ, ຕໍ ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍໍ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ປຣມປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ອປ຺ປິຈ຺ຉສນ຺ຕຸຏ຺ຐຠາວຄຸເຓນ ສກ຺ກສ຺ສ ຠວນໍ ກມ຺ປິ. ສກ຺ໂກ ອາວຊ຺ຊມາໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ສຸກ຺ຂາເປສິ. ຣຸກ຺ໂຂ ໂອຠຄ຺ໂຄ ຂາຓຸມຕ຺ໂຕ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ໂທວ ຫຸຕ຺ວາ ວາເຕ ປຫຣນ຺ເຕ ອາໂກຏິໂຕ ວິຍ ສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ສ ຉິທ຺ເທຫິ ຈຸຓ຺ຓານິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ສຸວຣາຊາ ຕານິ ຂາທິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍໍ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ວາຕາຕປໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ອຸທຸມ຺ພຣຂາຓຸມຕ຺ຖເກ ນິສີທຕິ. ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສ ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ມິຕ຺ຕຘມ຺ມຄຸຓໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ວຣມສ຺ສ ທຕ຺ວາ ອຸທຸມ຺ພຣໍ ອມຕຜລໍ ກຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອໂກ ຫໍສຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຊໍ ອສຸຣກຎ຺ຎໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ອຸທຸມ຺ພຣວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂາ ຫຣິປຕ຺ຕາ, ທຸມາເນກຜລາ ພຫູ;

ກສ຺ມາ ນຸ ສຸກ຺ເຂ ໂກຬາເປ, ສຸວສ຺ສ ນິຣໂຕ ມໂນ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໙.໓໐);

ສພ຺ພໍ ສຸວຊາຕກໍ ນວກນິປາເຕ ອາຄຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຈ ອິຘ ຈ ນານາ, ເສສໍ ຕາທິສເມວ. ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຕທາ ສກ຺ໂກ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ສຸວຣາຊາ ອຫເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ນາເມສາ ມມ ຕນ຺ຕິ, ມມ ປເວຓີ, ອນຈ຺ຉຣິຍາ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄມວາສິຕິສ຺ສສ຺ສ ມາທິສໍ ອາຈຣິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ນິຄມວາສິຕິສ຺ເສນ ວິຍ ອປ຺ປິຈ຺ເຉເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວຣູໂປ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອຠພ຺ໂພ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ວາ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ວາ ປຣິຫານາຍ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໒.

‘‘ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ປມາເທ ຠຍທສ຺ສິ ວາ;

ອຠພ຺ໂພ ປຣິຫານາຍ, ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຠພ຺ໂພ ປຣິຫານາຍາຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ຠິກ຺ຂຸ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ວາ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ວາ ປຣິຫານາຍ ອຠພ຺ໂພ, ນາປິ ປຕ຺ເຕຫິ ປຣິຫາຍຕິ, ນ ອປ຺ປຕ຺ຕານິ ນ ປາປຸຓາຕິ. ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກຕິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານສ຺ສປິ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສາປິ ສນ຺ຕິເກເຍວາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

ອປ຺ປມາທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ. ທຸຕິໂຍ ວຄ຺ໂຄ.

໓. ຈິຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ເມຆິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຜນ຺ທນໍ ຈປລໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຈາລິກາຍ ປພ຺ພເຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ເມຆິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ສພ຺ພໍ ເມຆິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ (ອຸທາ. ໓໑) ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ອນ຺ວາສຕ຺ຕຕາຍ ຕສ຺ມິໍ ອມ຺ພວເນ ປຘານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ອາຄຕໍ ເມຆິຍຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຕິຠາຣິຍໍ ເຕ, ເມຆິຍ, ກຕໍ ‘ອາຄເມຫິ ຕາວ, ເມຆິຍ, ເອກໂກມ຺ຫິ ຍາວ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉຕີ’ຕິ ມໍ ຍາຈນ຺ຕໍ ເອກກໍ ປຫາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕວສິເກນ ຠວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ລຫຸກໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໓.

‘‘ຜນ຺ທນໍ ຈປລໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ທູຣກ຺ຂໍ ທຸນ຺ນິວາຣຍໍ;

ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ ເມຘາວີ, ອຸສຸກາໂຣວ ເຕຊນໍ.

໓໔.

‘‘ວາຣິໂຊວ ຖເລ ຂິຕ຺ໂຕ, ໂອກໂມກຕອຸພ຺ຠໂຕ;

ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ປຫາຕເວ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຜນ຺ທນນ຺ຕິ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ວິປ຺ຜນ຺ທມານໍ. ຈປລນ຺ຕິ ເອກອິຣິຍາປເຖນ ອສຓ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຄາມທາຣໂກ ວິຍ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ຈປລໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຠູມິວຕ຺ຖຸອາຣມ຺ມຓກິຣິຍາທິວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ປເນຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທູຣກ຺ຂນ຺ຕິ ກິຏ຺ຐສມ຺ພາເຘ ຐາເນ ກິຏ຺ຐຂາທກໂຄຓໍ ວິຍ ເອເກກສ຺ມິໍ ສປ຺ປາຍາຣມ຺ມເຓເຍວ ທຸຏ຺ຐປນໂຕ ທູຣກ຺ຂໍ. ທຸນ຺ນິວາຣຍນ຺ຕິ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຏິເສເຘຕຸໍ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ທຸນ຺ນິວາຣຍໍ. ອຸສຸກາໂຣວ ເຕຊນນ຺ຕິ ຍຖາ ນາມ ອຸສຸກາໂຣ ອຣຎ຺ຎໂຕ ເອກໍ ວງ຺ກທຓ຺ຑກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ນິຕ຺ຕຈໍ ກຕ຺ວາ ກຎ຺ຊິຍເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກປລ຺ເລ ຕາເປຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂາລເກ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ນິວງ຺ກໍ ອຸຊຸໍ ວາລວິຊ຺ຌນໂຍຄ຺ຄໍ ກໂຣຕິ, ກຕ຺ວາ ຈ ປນ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ລຠຕິ, ເອວເມວ ເມຘາວີ ປຓ຺ຑິໂຕ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ຜນ຺ທນາທິສຠາວເມຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຘຸຕງ຺ຄາຣຎ຺ຎາວາສວເສນ, ນິຕ຺ຕຈໍ ອປຄຕໂອຬາຣິກກິເລສໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘາສິເນເຫນ ເຕເມຕ຺ວາ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິເຍນ ຕາເປຕ຺ວາ ສມຖວິປສ຺ສນາລເກ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ອກຸຏິລໍ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກໂຣຕິ, ກຕ຺ວາ ຈ ປນ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘໍ ປທາເລຕ຺ວາ, ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ’’ຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ຫຕ຺ຖຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ລຠຕິ.

ວາຣິໂຊວາຕິ ມຈ຺ໂຉ ວິຍ, ຖເລ ຂິຕ຺ໂຕຕິ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ຊາລາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຖເລ ຉຑ຺ຑິໂຕ. ໂອກໂມກຕອຸພ຺ຠໂຕຕິ ‘‘ໂອກປຸຓ຺ເຓຫິ ຈີວເຣຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໓໐໖) ອຸທກໍ ໂອກໍ, ‘‘ໂອກໍ ປຫາຍ ອນິເກຕສາຣີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ (ສຸ. ນິ. ໘໕໐) ອາລໂຍ, ເອຕ຺ຖ ອຸຠຍມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ໂອກໂມກຕອຸພ຺ຠໂຕ’’ຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ໂອກໂມກໂຕຕິ ອຸທກສງ຺ຂາຕາ ອາລຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ. ອຸພ຺ຠໂຕຕິ ອຸທ຺ຘໂຏ. ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິທໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສ ອຸທກາລຍໂຕ ອຸພ຺ຠໂຕ ຖເລ ຂິຕ຺ໂຕ ມຈ຺ໂຉ ອຸທກໍ ອລຠນ຺ໂຕ ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ເອວມິທໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາລຍາຠິຣຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ມາຣເຘຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ວຏ຺ຏໍ ປຫາຕຸໍ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຂິຕ຺ຕໍ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິເຍນ ສນ຺ຕາປິຍມານໍ ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຘຸຣໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເມຘາວີ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸຊຸໍ ກມ຺ມນິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປໂຣ ນໂຍ – ອິທໍ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ກິເລສວຏ຺ຏໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂສ ວາຣິໂຊ ວິຍ ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມາ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ປຫາຕເວ, ເຍນ ກິເລສວຏ຺ຏສງ຺ຂາເຕນ ມາຣເຘຍ຺ເຍເນວ ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ຕໍ ປຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ເມຆິຍຕ຺ເຖໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຊາຕາຕິ.

ເມຆິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ລຫຸໂນຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ວິຊິເຕ ປພ຺ພຕປາເທ ມາຕິກຄາໂມ ນາມ ເອໂກ ຆນວາໂສ ຄາໂມ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ອຖ ເນ ໂຍ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ສາມິໂກ ມາຕິໂກ ນາມ, ຕສ຺ສ ມາຕາ ທິສ຺ວາ ເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ນານຄ຺ຄຣເສນ ຍາຄຸຠຕ຺ເຕນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸກາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຍຖາ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ. ສາ ‘‘ວສ຺ສາວາສຏ຺ຐານໍ, ອຍ຺ຍາ, ປຣິເຍສນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ສເຈ, ອຍ຺ຍາ, ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິຘ ວສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຫໍ ຕີຓິ ສຣຓານິ, ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ມຍໍ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ອກິລມນ຺ຕາ ຠວນິສ຺ສຣຓໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຘິວາສຍິໍສຸ. ສາ ເຕສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອທາສິ.

ເຕ ຕຕ຺ເຖວ ວສນ຺ຕາ ເອກທິວສໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ໂອວທິໍສຸ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອມ຺ເຫຫິ ປມາທຈາຣໍ ຈຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ສກເຄຫໍ ວິຍ ອຏ຺ຐ ມຫານິຣຍາ ວິວຏທ຺ວາຣາເຍວ, ຘຣມານກພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂຂ ປນ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຍໍ ອາຄຕາ, ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ປທານຸປທິກໍ ວິຈຣນ຺ເຕນາປິ ສເຐນ ອາຣາເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຍຖາຊ຺ຌາສເຍເນວ ອາຣາເຘຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖ, ທ຺ວີຫິ ເອກຏ຺ຐາເນ ນ ຐາຕພ຺ພໍ, ນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ສາຍໍ ໂຂ ປນ ເຖຣູປຏ຺ຐານກາເລ ປາໂຕວ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາເລ ເອກໂຕ ຠວິສ຺ສາມ, ເສສກາເລ ທ຺ເວ ເອກໂຕ ນ ຠວິສ຺ສາມ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ອຜາສຸເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຆຓ຺ຑິຍາ ປຫຕາຍ ຆຓ຺ຑິສຎ຺ຎາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ.

ເຕສຸ ເອວໍ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ເຕສຸ ເອກທິວສໍ ສາ ອຸປາສິກາ ສປ຺ປິເຕລຜາຓິຕາທີນິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທາສທາສິກມ຺ມກຣາທີຫິ ປຣິວຸຕາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຕໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂູ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ, ອຍ຺ຍາ, ຄຕາ’’ຕິ ປຸຣິເສ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ນິສິນ຺ນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຕ຺ວາ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ຊານນມນຸສ຺ສາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຆຓ຺ຑິຍາ ປຫຕາຍ ສນ຺ນິປຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ສາ ຈ ຆຓ຺ຑິໍ ປຫຣາເປສິ. ຠິກ຺ຂູ ຆຓ຺ຑິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ກສ຺ສຈິ ອຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສກສກຏ຺ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ເອກມຄ຺ເຄນາຄຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຸປາສິກາ ເອເກກຏ຺ຐານໂຕ ເອເກກເມວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ມມ ປຸຕ຺ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກລໂຫ ກໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກລຫໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ນ ກໂຣມ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ກລໂຫ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຍຖາ ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສພ຺ເພ ເອກໂຕວ ອາຄຈ຺ຉຖ, ເອວໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອເກກຏ຺ຐານໂຕ ເອເກກາວ ອາຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ມຫາອຸປາສິເກ, ເອເກກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ເອສ, ຠນ຺ເຕ, ສມຓຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣມ, ອຕ຺ຕຠາເວ ຈ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປມ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຊ຺ຌາຍໍ ກາຕຸໍ, ອຕ຺ຕຠາເວ ຈ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕຸໍ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸທາຫຸ ອມ຺ຫາກມ຺ປີຕິ, ກສ຺ສຈິປິ ອວາຣິໂຕ ເອສ ຘມ຺ໂມ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ເທຖ, ອຕ຺ຕຠາເວ ຈ ຂຍວຍປຏ຺ຐປນໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສຸໍ.

ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຊ຺ຌາຍໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸເຣຕຣເມວ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ, ຕີຓິ ຈ ຜລານິ ປາປຸຓິ. ມຄ຺ເຄເນວ ຈສ຺ສາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ໂລກິຍອຠິຎ຺ຎາ ຈ ອາຄມິໍສຸ. ສາ ມຄ຺ຄຜລສຸຂໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ມມ ປຸຕ຺ເຕຫິ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ສພ຺ເພປິເມ ສຣາຄາ ສໂທສາ ສໂມຫາ ຌານວິປສ຺ສນາມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຕສໍ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເສນາສນສປ຺ປາຍໍ ນຸ ໂຂ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລສປ຺ປາຍໍ ນຸ ໂຂ ລຠນ຺ຕິ, ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊສິ, ປຸຄ຺ຄລສປ຺ປາຍມ຺ປິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອາຫາຣສປ຺ປາຍໍ ນຸ ໂຂ ລຠນ຺ຕິ, ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ‘‘ອາຫາຣສປ຺ປາຍໍ ເນສໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນານາວິຘໍ ຍາຄຸໍ, ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຂຊ຺ຊກໍ, ນານຄ຺ຄຣສຎ຺ຈ ໂຠຊນໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຍໍ ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ເຕ ຍຖາຣຸຈິ ຍາຄຸອາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕສໍ ສປ຺ປາຍາຫາຣໍ ລຠນ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອໂຫສິ.

ເຕ ເອກຄ຺ເຄນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອໂຫ ມຫາອຸປາສິກາ ອມ຺ຫາກໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາຕາ, ສເຈ ມຍໍ ສປ຺ປາຍາຫາຣໍ ນ ລຠິມ຺ຫ, ນ ໂນ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວໂຘ ອຠວິສ຺ສ, ອິທານິ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ ມຫາອຸປາສິກໍ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ມຫາອຸປາສິກາ ສາຘຸ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເຕ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນປິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫ ໂອໂລເກຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ພຫູນິ ປິຍວຈນານິ ວຕ຺ວາ ປຏິນິວຕ຺ຕິ. ເຕປິ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ນ ຈ ປິຓ຺ຑເກນ ກິລມິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຂມນີຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍາປນີຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑເກນ ປນ ເນວ ກິລມິມ຺ຫ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ມາຕິກມາຕາ ນາເມກາ ອຸປາສິກາ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ, ‘ອໂຫ ວຕ ໂນ ເອວຣູປໍ ນາມ ອາຫາຣໍ ປຏິຍາເທຍ຺ຍາ’ຕິ ຈິນ຺ຕິເຕ ຍຖາຈິນ຺ຕິຕໍ ອາຫາຣໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ອທາສີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ຄຸຓກຖໍ ກຖຍິໍສຸ.

ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ສາ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ຄາມໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຊຕວນໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕໍ ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສນທິວເສເຍວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ກິຣ ອຸປາສິກາ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ຊານາຕິ, ອຫຎ຺ຈ ມຄ຺ຄກິລນ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອໂຫ ວຕ ເມ ວິຫາຣປຏິຊຄ຺ຄກໍ ມນຸສ຺ສໍ ເປເສຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຸປາສິກາ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນາວ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕີ ຕມຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສໍ ເປເສສິ. ອິຕໂຣປິ ປານີຍໍ ປິວິຕຸກາໂມ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ສກ຺ຂຣປານກໍ ກຕ຺ວາ ເປເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຸປາສິກາ ຕມ຺ປິ ເປເສສິ. ໂສ ປຸນທິວເສ ‘‘ປາໂຕວ ສິນິທ຺ຘຍາຄຸໍ ເມ ສອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ຄໍ ເປເສຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຸປາສິກາ ຕຖາ ອກາສິ. ໂສ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ເອວຣູປໍ ຂຊ຺ຊກໍ ເປເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຸປາສິກາ ຕມ຺ປິ ເປເສສິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ອຸປາສິກາ ມຍາ ສພ຺ພໍ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ເປເສສິ, ອຫໍ ເອຕໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ອໂຫ ວຕ ເມ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຸປາສິກາ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ມໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ອາຄມນໍ ເມ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ ໂຠຊນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ‘‘ມາຕິກມາຕາ ນາມ ຕ຺ວໍ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປຣຈິຕ຺ຕໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ມໍ ປຸຈ຺ຉສິ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພມກາສິ, ເຕນ ຕໍ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ປຣຈິຕ຺ຕຊານນກຠິກ຺ຂູ ພຫູ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ນາຫໍ ອຎ຺ເຎ ປຸຈ຺ຉາມິ, ຕຸວໍ ປຸຈ຺ຉາມິ, ອຸປາສິເກ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຸປາສິກາ ‘‘ປຣຈິຕ຺ຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປຣຈິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕາ ນາມ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕິທໍ ກມ຺ມໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ນາມ ໂສຠນມ຺ປິ ອໂສຠນມ຺ປິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ, ສຈາຫໍ ກິຎ຺ຈິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຈິນ຺ຕຍິສ຺ສາມິ, ສຫ ຠຓ຺ຑເກນ ໂຈຣໍ ຈູຬາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິຍ ມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປາເປຍ຺ຍ, ມຍາ ອິໂຕ ປລາຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສິເກ, ອຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຫໍ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ, ອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ວສຖ ຕາວ, ຠນ຺ເຕ, ອິຘາ’’ຕິ. ‘‘ນ ວສິສ຺ສາມິ, ອຸປາສິເກ, ຄມິສ຺ສາເມວາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ຠິກ຺ຂຸ ນ ຕ຺ວໍ ຕຕ຺ຖ ວສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ນ ສກ຺ກາ ຕຕ຺ຖ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສາ ອຸປາສິກາ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຈ ນາມ ໂສຠນມ຺ປິ ອໂສຠນມ຺ປິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ, ສຈາຫໍ ກິຎ຺ຈິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຈິນ຺ເຕສ຺ສາມິ, ສຫ ຠຓ຺ຑເກນ ໂຈຣໍ ຈູຬາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິຍ ມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸ, ຕຕ຺ເຖວ ຕຍາ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, ‘‘ນ ສກ຺ໂກມິ, ຠນ຺ເຕ, ນາຫໍ ຕຕ຺ຖ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອກເມວ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຕວ ຈິຕ຺ຕເມວ ຣກ຺ຂ, ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ທຸຣກ຺ຂໍ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕເມວ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫ, ມາ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ຈິນ຺ຕຍິ, ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໕.

‘‘ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ລຫຸໂນ, ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິໂນ;

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທມໂຖ ສາຘຸ, ຈິຕ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ສຸຂາວຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ທຸກ຺ເຂນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫໍ. ລຫຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈາຕິ ລຫຸ. ຕສ຺ສ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ລຫຸໂນ. ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິໂນຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິເທວ ນິປຕນສີລສ຺ສ. ເອຕຎ຺ຫິ ລຠິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ວາ ອລຠິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ວາ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ວາ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ວາ ນ ຊານາຕິ, ເນວ ຊາຕິໍ ໂອໂລເກຕິ, ນ ໂຄຕ຺ຕໍ, ນ ວຍໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິປຕຕີຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທມໂຖ ສາຘຸ ຈຕູຫິ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ ທນ຺ຕຠາໂວ ຍຖາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕຠາໂວ ສາຘຸ. ກິໍ ກາຣຓາ? ອິທຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ສຸຂາວຫໍ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕໍ ມຄ຺ຄຜລສຸຂໍ ປຣມຕ຺ຖນິພ຺ພານສຸຂຎ຺ຈ ອາວຫຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ, ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິມໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສາຫີ’’ຕິ ປຫິຓິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ໂອວາທໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ກິຎ຺ຈິ ພຫິທ຺ຘາ ຈິນ຺ຕນໍ ນາມ ນ ຈິນ຺ເຕສິ. ມຫາອຸປາສິກາປິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິທານິ ໂອວາທທາຍກໍ ອາຈຣິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຸນາຄໂຕ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສປ຺ປາຍາຫາຣໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ສປ຺ປາຍໂຠຊນໍ ເສວິຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ‘‘ອໂຫ ມຫາອຸປາສິກາ ມຍ຺ຫໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາຕາ, ອຫໍ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຠວນິສ຺ສຣຓໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຕາວ ເມ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາຕາ, ສໍສາເຣ ປນ ເມ ສໍສຣນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎສຸປິ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ອຍໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຠູຕປຸພ຺ພາ, ໂນ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເອກູນອຕ຺ຕຠາວສຕໍ ອນຸສ຺ສຣິ. ສາປິ ເອກູນອຕ຺ຕຠາວສເຕ ຕສ຺ສ ປາທປຣິຈາຣິກາ ອຎ຺ເຎສຸ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສາ ເອຕ຺ຕກໍ ອຄຸຓໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ມຍໍ ມຫາອຸປາສິກາ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ອກາສີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ມຫາອຸປາສິກາປິ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນາວ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຕກໍ ປຕ຺ຕໍ, ໂນ’’ຕິ ອຸປຘາຣຍມານາ ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ອຸປຘາຣິຍມານາ, ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອໂຫ ວຕ ເມ ອຍໍ ອຸປາສິກາ ມຫຕີ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຕີເຕປິ ນຸ ໂຂ ເມ ອຍໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຠູຕປຸພ຺ພາ, ໂນ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເອກູນອຕ຺ຕຠາວສຕໍ ອນຸສ຺ສຣິ, ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປນ ເອກູນອຕ຺ຕຠາວສເຕ ອຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເອຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິໍ, ອຍໍ ເມ ເອຕ຺ຕກໍ ອຄຸຓໍ ທິສ຺ວາ ‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ອຸປາສິກາຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອວໍ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ຕິຍາ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກາໂຣ ກຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ອຸປຘາຣຍມານາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ສຕມໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ສຕເມ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຍາ ເອຕສ຺ສ ປາທປຣິຈາຣິກາຍ ຫຸຕ຺ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນຏ຺ຐາເນ ຊີວິຕທານໍ ທິນ຺ນໍ, ອໂຫ ມຍາ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາອຸປກາໂຣ ກຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນາວ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ອຸປຘາເຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ວິເສເສຕ຺ວາ ສຕມໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕສ຺ສ ທິນ຺ນຠາວໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ມມ ອິມາຍ ມຫາອຸປາສິກາຍ ອຸປກາໂຣ ກຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ອຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຕຕ຺ເຖວ ຈຕູສຸ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ອຎ຺ຎຕຣອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ສຸທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖຣິ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ເອໂກ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປຄຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ, ເອກໍ ເມ ທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈນກາຣຓໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘາວຸໂສ, ສເຈສິ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ, ສລາກຠຕ຺ຕໍ ເທຫິ, ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕໍ ເທຫິ, ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທຫິ, ຈີວຣາທໂຍ ປຈ຺ຈເຍ ເທຫິ, ອຕ຺ຕໂນ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ປໂຍເຊຫິ, ເອເກນ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສຫິ, ເອກໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິປາຏິຍາ ສພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາວຸໂສ, ຕີຓິ ສຣຓານິ ຄຓ຺ຫ, ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ຕານິປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ທສ ສີລານິ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ເອວໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ພເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຊາໂຕ. ຕໂຕ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ເຕນ ຫິ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ເສໂກ ອາຠິຘມ຺ມິກຠິກ຺ຂຸ ອາຈຣິໂຍ ອໂຫສິ. ເອໂກ ວິນຍຘໂຣ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ຕສ຺ສ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕກາເລ ອຠິຘມ຺ເມ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ – ‘‘ພຸທ຺ຘສາສເນ ນາມ ອິທໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຸປຊ຺ຌາໂຍປິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕກາເລ ວິນເຍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ – ‘‘ພຸທ຺ຘສາສເນ ນາມ ອິທໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ອິທໍ ກມ຺ມໍ, ອຫໍ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອິຘ ຈ ມມ ຫຕ຺ຖປສາຣຓຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເຄເຫ ຐຕ຺ວາວ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ມຍາ ຄິຫິນາ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ອນຠິຣໂຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຊ຺ຌາຍໍ ນ ກໂຣຕິ, ອຸທ຺ເທສໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ກິໂສ ລູໂຂ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕ ອາລສ຺ສິຍາຠິຠູໂຕ ກຈ຺ຉຸປຣິກິຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ.

ອຖ ນໍ ທຫຣສາມເຓຣາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕວ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ໂນວ ອໂຫສິ, ປຓ຺ຑຸໂຣຄາຠິຠູໂຕ ກິໂສ ລູໂຂ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕ ອາລສ຺ສິຍາຠິຠູໂຕ ກຈ຺ຉຸປຣິກິຓ຺ໂຓ, ກິໍ ເຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ໂສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມວ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕສ຺ສ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຠິຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວິນຍກຖໍ ກເຖສິ, ສ຺ວາຫໍ ‘ອິຘ ເມ ຫຕ຺ຖປສາຣຓຏ຺ຐານມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ຄິຫິນາ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ, ຄິຫິ ຠວິສ຺ສາມີ’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານມກາສິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອກເມວ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ອວເສສານໍ ຣກ຺ຂນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຕວ ຈິຕ຺ຕເມວ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕເມວ ຣກ຺ຂາຫິ, ສກ຺ກາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໖.

‘‘ສຸທຸທ຺ທສໍ ສຸນິປຸຓໍ, ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິນໍ;

ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ເຂຖ ເມຘາວີ, ຈິຕ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສຸຂາວຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ທຸທ຺ທສໍ. ສຸນິປຸຓນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸຓໍ ປຣມສຓ຺ຫໍ. ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິນນ຺ຕິ ຊາຕິອາທີນິ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ລຠິຕພ຺ພາລຠິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິປຕນສີລໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ເຂຖ ເມຘາວີຕິ ອນ຺ຘພາໂລ ທຸມ຺ເມໂຘ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຈິຕ຺ຕວສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓາຕິ. ເມຘາວີ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕວ ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ຕ຺ວມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕເມວ ໂຄເປຫິ. ອິທຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສຸຂາວຫໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສຸຂານິ ອາວຫຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ, ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຠາຄິເນຍ຺ຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ທູຣງ຺ຄມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠຄິນີ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ ອກາສິ. ໂສ ຠາຄິເນຍ຺ຍສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄາມກາຣາເມ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເອກໍ ສຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ, ເອກໍ ອຏ຺ຐຫຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ທ຺ເວ ວສ຺ສາວາສິກສາຏເກ ລຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐຫຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ວິຫາຣໍ ອນາຄເຕເຍວ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ທິວາຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປາໂທທກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສາຄມນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ນິສີທຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຕາລວຓ຺ຏໍ ອາທາຍ ພີຊິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ທຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ຕໍ ສາຏກໍ ອາເນຕ຺ວາ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພີຊຍມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕ, ມຍ຺ຫໍ ຈີວຣໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ຕ຺ວເມວ ປຣິຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ສລ຺ລກ຺ຂິໂຕ, ປຣິໂຠຄໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕ, ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເມ ຈີວຣໍ, ຕ຺ວເມວ ປຣິຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ເອວໍ ກໂຣຖ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຣິຠຸຕ຺ເຕ ມຍ຺ຫໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຕສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສປິ ເຖໂຣ ນ ອິຈ຺ຉິເຍວ.

ເອວໍ ໂສ ພີຊຍມາໂນ ຐິໂຕວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ເຖຣສ຺ສ ຄິຫິກາເລ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ, ປພ຺ພຊິຕກາເລ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ, ເອວມ຺ປິ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ປຣິໂຠຄໍ ນ ກຕ຺ຕຸກາໂມ. ອິມສ຺ມິໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ກິໍ ເມ ສມຓຠາເວນ, ຄິຫິ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ທຸສ຺ສຓ຺ຐາປິໂຕ ຆຣາວາໂສ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຕ຺ວາ ຄິຫິຠູໂຕ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຏ຺ຐຫຕ຺ຖສາຏກໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ເອກໍ ເອຬິກໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ເອຬິກາ ນາມ ຂິປ຺ປໍ ວິຊາຍຕິ, ສ຺ວາຫໍ ວິຊາຕໍ ວິຊາຕໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ມູລໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ມູເລ ພຫູ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ປຊາປຕິໍ ອາເນສ຺ສາມິ, ສາ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິສ຺ສຕິ. ອຖສ຺ສ ມມ ມາຕຸລສ຺ສ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ຈູຬຍານເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ມມ ປຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠຣິຍຎ຺ຈ ອາທາຍ ມາຕຸລໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມມ ຠຣິຍໍ ເອວໍ ວກ຺ຂາມິ – ‘ອາເນຫິ ຕາວ ເມ ປຸຕ຺ຕໍ ວຫິສ຺ສາມິນ’ນ຺ຕິ. ສາ ‘ກິໍ ເຕ ປຸຕ຺ເຕນ, ເອຫິ, ອິມໍ ຍານກໍ ປາເຊຫີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘ອຫໍ ເນສ຺ສາມິ ນ’ນ຺ຕິ ເນຕ຺ວາ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ຈກ຺ກປເຖ ຉຑ຺ເຑສ຺ສຕິ. ອຖສ຺ສ ສຣີຣໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຈກ຺ກໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ອຖ ນໍ ‘ຕ຺ວໍ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ເນວ ມຍ຺ຫໍ ອທາສິ, ນໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ ນາສິໂຕສ຺ມິ ຕຍາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປໂຕທຍຏ຺ຐິຍາ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ໂສ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕວ ຐຕ຺ວາ ພີຊຍມາໂນ ເຖຣສ຺ສ ສີເສ ຕາລວຓ຺ເຏນ ປຫຣິ. ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ສີເສ ປຫໂຕ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເຕນ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕ, ມາຕຸຄາມສ຺ສ ປຫາຣໍ ທາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ໂກ ເອຕ຺ຖ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂທໂສ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ອໂຫ ນຏ຺ໂຐມ຺ຫິ, ຎາຕໍ ກິຣ ເມ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ, ກິໍ ເມ ສມຓຠາເວນາ’’ຕິ ຕາລວຓ຺ຏໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ.

ອຖ ນໍ ທຫຣາ ຈ ສາມເຓຣາ ຈ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄຕຕ຺ຖ, ເອໂກ ໂວ ຠິກ຺ຂຸ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ທຫຣໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ນນຸ ຕ຺ວໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ, ມາທິສສ຺ສ ນາມ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທເມຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ວາ ສກທາຄາມີຕິ ວາ ອນາຄາມີຕິ ວາ ອຣຫາຕິ ວາ ວທາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ກິມຕ຺ຖໍ ເອວໍ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມມກາສີ’’ຕິ? ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສ຺ມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ? ໂສ ເອວໍ ວສ຺ສາວາສິກສາຏການໍ ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເຖຣສ຺ສ ຕາລວຓ຺ເຏນ ປຫາຣາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ອິມິນາ ກາຣເຓນ ປລາໂຕສ຺ມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ທູເຣ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນກຊາຕິກໍ, ຣາຄໂທສໂມຫພນ຺ຘນາ ມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ວາຍມິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໗.

‘‘ທູຣງ຺ຄມໍ ເອກຈຣໍ, ອສຣີຣໍ ຄຸຫາສຍໍ;

ເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຍເມສ຺ສນ຺ຕິ, ໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມາຣພນ຺ຘນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທູຣງ຺ຄມນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ມກ຺ກຏສຸຕ຺ຕມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສາຠາເຄນ ຄມນາຄມນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ທູເຣ ສນ຺ຕມ຺ປິ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕີຕິ ທູຣງ຺ຄມໍ ນາມ ຊາຕໍ. ສຕ຺ຕຏ຺ຐຈິຕ຺ຕານິ ປນ ເອກໂຕ ກຓ຺ຓິກພທ຺ຘານິ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ຖານິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ເອເກກເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິຣຸທ຺ເຘ ປຸນ ເອເກກເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອກຈຣໍ ນາມ ຊາຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຣີຣສຓ຺ຐານໍ ວາ ນີລາທິປ຺ປກາໂຣ ວຓ຺ຓເຠໂທ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ອສຣີຣໍ ນາມ ຊາຕໍ. ຄຸຫາ ນາມ ຈຕຸມຫາຠູຕຄຸຫາ, ອິທຎ຺ຈ ຫທຍຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄຸຫາສຍໍ ນາມ ຊາຕໍ. ເຍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຍ ເກຈິ ປຸຣິສາ ວາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນກກິເລສສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອເທນ຺ຕາ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສໍ ປຊຫນ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຍເມສ຺ສນ຺ຕິ ສໍຍຕໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມາຣພນ຺ຘນາຕິ ສພ຺ເພເຕ ກິເລສພນ຺ຘນາຠາເວນ ມາຣພນ຺ຘນສງ຺ຂາຕາ ເຕຠູມກວຏ຺ຏາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຊາຕາ, ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຠາຄິເນຍ຺ຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ນຏ຺ຐໂຄຓໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ໂຄຓໍ ທິສ຺ວາ ໂຄຍູເຖ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ອວສ຺ສໍ ອຍ຺ຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ອາຫາຣມຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຂຸປ຺ປິປາສາປີຬິໂຕ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອວກ຺ກາຣປາຕິຍໍ ຠຸຕ຺ຕາວເສສກໍ ຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕ ຕໍ ຉາຕກປີຬິຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊາຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ພຸທ຺ຘກາເລ ຈ ປນ ອເນກສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕໂຕ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ, ອຍ຺ຍາ, ນິມນ຺ຕນຏ຺ຐານໍ ອຄມໍສູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອຸປາສກ, ຠິກ຺ຂູ ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ນິພທ຺ຘໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ມຍໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ນິພທ຺ຘໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ເອວໍ ມຘຸຣພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຠຕ຺ຕໍ ນ ລຠາມ, ອິເມ ກິຣ ນິພທ຺ຘໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ກິໍ ເມ ຄິຫິຠາເວນ, ຠິກ຺ຂຸ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສາຘຸ ອຸປາສກາ’’ຕິ ປພ຺ພາເຊສຸໍ.

ໂສ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ອກາສິ. ໂສ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ລາຠສກ຺ກາເຣນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຖູລສຣີໂຣ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິໍ ເມ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິເຕນ, ຄິຫີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປາວິສິ. ຕສ຺ສ ເຄເຫ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກຕິປາເຫເນວ ສຣີຣໍ ມິລາຍິ. ຕໂຕ ‘‘ກິໍ ເມ ອິມິນາ ທຸກ຺ເຂນ, ສມໂຓ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ກຕິປາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຸນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ວິພ຺ຠມິ, ປພ຺ພຊິຕກາເລ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປກາຣໂກ ໂຫຕິ. ໂສ ກຕິປາເຫເນວ ປຸນປິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ເມ ຄິຫິຠາເວນ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ອຸປກາຣວເສນ ປຸນ ປພ຺ພາຊຍິໍສຸ. ເອວໍ ໂສ ອິມິນາ ນິຍາເມເນວ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເອສ ຈິຕ຺ຕວສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖໂຣຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ.

ຕສ຺ເສວໍ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ເສວ ຠຣິຍາ ຄພ຺ຠິນີ ອໂຫສິ. ໂສ ສຕ຺ຕເມ ວາເຣ ອຣຎ຺ຎໂຕ ກສິຠຓ຺ຑມາທາຍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑກໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາສາວໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄພ຺ຠໍ ປາວິສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍຕິ. ຕສ຺ສາ ນິວຕ຺ຖສາຏໂກ ອປຄໂຕ ໂຫຕິ, ມຸຂໂຕ ຈ ລາລາ ປຄ຺ຆຣຕິ, ນາສາ ຆຸຣຆຸຣາຍຕິ, ມຸຂໍ ວິວຏ຺ຏໍ, ທນ຺ຕໍ ຆໍສຕິ, ສາ ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຣີຣໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ ລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ກາສາຍໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທເຣ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິ.

ອຖສ຺ສ ອນນ຺ຕຣເຄເຫ ຐິຕາ ສສ຺ສຸ ຕໍ ຕຖາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ປຏິອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທາເນວ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກາສາວໍ ອຸທເຣ ພນ຺ຘິຕ຺ວາວ ເຄຫາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຫາຣາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍມານໍ ຘີຕຣໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ທິສ຺ວາ ໂສ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ຄໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ ກາຬກຓ຺ຓິ, ສາມິໂກ ເຕ ຕໍ ນິທ຺ທາຍມານໍ ທິສ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ຄໂຕ, ນຕ຺ຖິ ໂສ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ອເປຫິ ອເປຫິ, ອມ຺ມ, ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ຄມນໍ ອຕ຺ຖິ, ກຕິປາເຫເນວ ປຸນາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສປິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ‘‘ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ ມໍຍໍ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ, ກຸໂຕ ຕຸຍ຺ຫໍ ສມຓຠາໂວ, ສຕ຺ຖກນິສານປາສາຓສທິສໍ ຕວ ສີສ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ມໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ເອກວາຣໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕໍ ອຸປກາຣວເສນ ປພ຺ພາຊຍິໍສຸ. ໂສ ກຕິປາເຫເນວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ເຕປິ ນໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖ, ຕວ ຄມນສມຍໍ ຕ຺ວເມວ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ ເຕ ຈິຣາຍິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສໍສຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວກາເລ ຄຕມ຺ຫາ, ໂສ ໂນ ສໍສຄ຺ໂຄ ຉິນ຺ໂນ, ອິທານິ ອຄມນຘມ຺ມາ ຊາຕມ຺ຫາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອມ຺ເຫຫິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນາມ ກເຖສິ, ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ອຠູຕໍ ວທຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕກາເລ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອຊານນກາເລ ຄມນາຄມນໍ ອກາສິ, ອິທານິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປາປຎ຺ຈ ປຫີນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອາຫ –

໓໘.

‘‘ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານໂຕ;

ປຣິປ຺ລວປສາທສ຺ສ, ປຎ຺ຎາ ນ ປຣິປູຣຕິ.

໓໙.

‘‘ອນວສ຺ສຸຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອນນ຺ວາຫຕເຈຕໂສ;

ປຸຎ຺ຎປາປປຫີນສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ຊາຄຣໂຕ ຠຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ກສ຺ສຈິ ນິພທ຺ຘໍ ວາ ຖາວຣໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ໂຍ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ອສ຺ສປິຏ຺ເຐ ຐປິຕກຸມ຺ຠຓ຺ຑໍ ວິຍ ຈ ຖຸສຣາສິມ຺ຫິ ໂກຏ຺ຏິຕຂາຓຸໂກ ວິຍ ຈ ຂລ຺ລາຏສີເສ ຐປິຕກທມ຺ພປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຈ ນ ກຕ຺ຖຈິ ສຓ຺ຐາຕິ, ກທາຈິ ພຸທ຺ຘສາວໂກ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ອາຊີວໂກ, ກທາຈິ ນິຄຓ຺ໂຐ, ກທາຈິ ຕາປໂສ. ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ. ຕສ຺ສ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານໂຕຕິ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມເຠທໍ ອິມໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕສທ຺ຘຕາຍ ວາ ອຸປ຺ລວສທ຺ຘຕາຍ ວາ ປຣິປ຺ລວປສາທສ຺ສ ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣາທິເຠທາ ປຎ຺ຎາ ນ ປຣິປູຣຕິ. ກາມາວຈຣາຍປິ ອປຣິປູຣຍມານາຍ ກຸໂຕວ ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາ ປຣິປູຣິສ຺ສຕີຕິ ທີເປຕິ. ອນວສ຺ສຸຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຣາເຄນ ອຕິນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ອນນ຺ວາຫຕເຈຕໂສຕິ ‘‘ອາຫຕຈິຕ຺ໂຕ ຂິລຊາໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໙; ວິຠ. ໙໔໑; ມ. ນິ. ໑.໑໘໕) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ໂທເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຫຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ໂທເສນ ອປ຺ປຏິຫຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຎ຺ຎປາປປຫີນສ຺ສາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ປຫີນປຸຎ຺ຎສ຺ສ ເຈວ ປຫີນປາປສ຺ສ ຈ ຂີຓາສວສ຺ສ. ນຕ຺ຖິ ຊາຄຣໂຕ ຠຍນ຺ຕິ ຂີຓາສວສ຺ສ ຊາຄຣນ຺ຕສ຺ເສວ ອຠຍຠາໂວ ກຖິໂຕ ວິຍ. ໂສ ປນ ສທ຺ຘາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຊາຄຣຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຊາຄໂຣ ນາມ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຊາຄຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຊາຄຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ກິເລສຠຍໍ ນຕ຺ຖິ ກິເລສານໍ ອປຈ຺ຉາວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ຫິ ຕໍ ກິເລສາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕິ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນານໍ ກິເລສານໍ ປຸນ ອນຸປຄມນໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕິ, ສກທາຄາມິອນາຄາມິອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໗).

ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ສຜລາ ອໂຫສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ຠາຣິຍາ ວຕິເມ, ອາວຸໂສ, ກິເລສາ ນາມ, ເອວຣູປສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສາຍສມ຺ປນ຺ໂນ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ກິເລເສຫິ ອາໂລຬິໂຕ ສຕ຺ຕວາເຣ ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວາເຣ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຕໍ ກຖາປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູເປນ ຄມເນນ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂເວ, ກິເລສາ ນາມ ຠາຣິຍາ, ສເຈ ເອເຕ ຣູປິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຈກ຺ກວາຬໍ ອຕິສມ຺ພາຘໍ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ອຕິນີຈໂກຕິ ໂອກາໂສ ເນສໍ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ມາທິສມ຺ປິ ນາເມເຕ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນໍ ປຸຣິສາຊາເນຍ຺ຍໍ ອາໂລເຬນ຺ຕິ, ອວເສເສສຸ ກາ ກຖາ? ‘‘ອຫຎ຺ຫິ ອຑ຺ຒນາຬິມຕ຺ຕໍ ວຣກໂຈຣກໍ ກຸຓ຺ຐກຸທາລຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຉ ວາເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ‘‘ກທາ, ຠນ຺ເຕ, ກທາ ສຸຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຓິສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສຸຓາຖາ’’ຕິ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ກຸທາລປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ ພາຫິຣກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ວສ຺ສາຣຕ຺ຕສມເຍ ຠູມິຍາ ຕິນ຺ຕາຍ ‘‘ເຄເຫ ເມ ອຑ຺ຒນາຬິມຕ຺ໂຕ ວຣກໂຈຣໂກ ຈ ກຸຓ຺ຐກຸທາລໂກ ຈ ອຕ຺ຖິ, ວຣກໂຈຣກພີຊໍ ມາ ນສ຺ສີ’’ຕິ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເອກໍ ຐານໍ ກຸທາເລນ ກສິຕ຺ວາ ຕໍ ພີຊໍ ວປິຕ຺ວາ ວຕິໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກກາເລ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນາຬິມຕ຺ຕພີຊໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສໍ ຂາທິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ເມ ທານິ ເຄເຫນ, ປຸນ ອຏ຺ຐ ມາເສ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ວຣກໂຈຣກຎ຺ຈ ກຸຓ຺ຐກຸທາລຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຕວາເຣ ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວາເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ປນ ວາເຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ຉ ວາເຣ ອິມໍ ກຸຓ຺ຐກຸທາລໍ ນິສ຺ສາຍ ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ກຕ຺ຖຈິເທວ ນໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍໍ, ຍຖາສ຺ສ ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຕຖາ ນໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ປິໂລຕິກາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປິໂລຕິກໍ ກຸທາລຜລເກ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຸທາລໍ ອຄ຺ຄທຓ຺ຑເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ຕີເຣ ຐິໂຕ ອກ຺ຂີນິ ນິມີເລຕ຺ວາ ອຸປຣິສີເສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ຊິຕໍ ເມ, ຊິຕໍ ເມ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສທ຺ທມກາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ພາຣາຓສິຣາຊາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນທີຕີເຣ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ນ຺ຫານຕ຺ຖາຍ ນທິໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ຕໍ ສທ຺ທໍ ອສ຺ໂສສິ. ຣາຊູນຎ຺ຈ ນາມ ‘‘ຊິຕໍ ເມ’’ຕິ ສທ຺ໂທ ອມນາໂປ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ ອິທານິ ອມິຕ຺ຕມທ຺ທນໍ ກຕ຺ວາ ‘ຊິຕໍ ເມ’ຕິ ອາຄໂຕ, ຕ຺ວໍ ປນ ‘ຊິຕໍ ເມ, ຊິຕໍ ເມ’ຕິ ວິຣວສິ, ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ກຸທາລປຓ຺ຑິໂຕ ‘‘ຕ຺ວໍ ພາຫິຣກໂຈເຣ ຊິນິ, ຕຍາ ຊິຕໍ ປຸນ ອວຊິຕເມວ ໂຫຕິ, ມຍາ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ ໂລຠໂຈໂຣ ຊິໂຕ, ໂສ ປຸນ ມໍ ນ ຊິນິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສວ ຊໂຍ ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ນ ຕໍ ຊິຕໍ ສາຘຸ ຊິຕໍ, ຍໍ ຊິຕໍ ອວຊີຍຕິ;

ຕໍ ໂຂ ຊິຕໍ ສາຘຸ ຊິຕໍ, ຍໍ ຊິຕໍ ນາວຊີຍຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໗໐);

ຕໍ ຂຓໍເຍວ ຈ ຄງ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອາໂປກສິຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຘິຄຕວິເສໂສ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິ. ຣາຊາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ພລກາເຍນ ປພ຺ພຊິ. ໂຍຊນມຕ຺ຕາ ປຣິສາ ອໂຫສິ. ອປໂຣປິ ສາມນ຺ຕຣາຊາ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ສມິທ຺ຘໍ ນຄຣໍ ສຸຎ຺ຎໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອວຣູປໍ ນຄຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ຣາຊາ ໂອຣເກ ຐາເນ ນ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ມຍາປິ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສປຣິວາໂຣ ປພ຺ພຊິ. ເອເຕເນວ ນີຫາເຣນ ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ສຕ຺ຕໂຍຊນິໂກ ອສ຺ສໂມ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ໂຠເຄ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ມຫາປຸຣິໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາ ກຸທາລປຓ຺ຑິໂຕ ອໂຫສິໍ, ກິເລສາ ນາເມເຕ ເອວໍ ຠາຣິຍາ’’ຕິ ອາຫ.

ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ກຸມ຺ຠູປມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂຍຊນສຕມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ມຫາວາສຄາມໍ ອຄມໍສຸ. ອຖ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີເຕຫິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີຫິ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິເຘວ ວສຖ, ມຍມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ, ‘‘ອວິທູເຣ ຐາເນ ມຫນ຺ໂຕ ວນສຓ຺ໂຑ ອຕ຺ຖິ, ເອຕ຺ຖ ວສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ‘‘ສີລວນ຺ໂຕ, ອຍ຺ຍາ, ອິມໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ອຍຸຕ຺ຕໍ ໂຂ ປນ ອສ຺ມາກໍ ອຍ຺ເຍສຸ ອິຘ ວສນ຺ເຕສຸ ປຸຕ຺ຕທາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຸກ຺ເຂ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ, ‘‘ອຍ຺ຍາ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຊ຺ເຊກຣຕ຺ຕິໍ ວສິຕ຺ວາ ອທ຺ຘາ ສ຺ເວ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູປິ ປຸນທິວເສ ອນ຺ໂຕຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຕເມວ ວນສຓ຺ຑໍ ອາຄມິໍສຸ. ເທວຕາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ສ຺ວາຕນາຍ ເກນຈິ ນິມນ຺ຕິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸນາຄຈ຺ຉຕິ, ອຊ຺ຊ ຄມນໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ສ຺ເວ ຄມິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ຠູມິຍເມວ ອຈ຺ຉິໍສຸ.

ຕໂຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຠທນ຺ຕາ ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິເຘວ ມຎ຺ເຎ ວສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິເຘວ ໂຂ ປນ ອິເມສຸ ວສນ຺ເຕສຸ ອມ຺ຫາກໍ ຣຸກ຺ເຂ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເຕມາສໍ ປຸຕ຺ຕທາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ນິສີທນຏ຺ຐານານິປິ ທຸກ຺ຂານິ, ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ປລາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕາ ເຕສຸ ເຕສຸ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ເຈວ ຈງ຺ກມນໂກຏີສຸ ຈ ຉິນ຺ນສີສານິ ກພນ຺ຘານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອມນຸສ຺ສສທ຺ທຎ຺ຈ ຠາເວຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຂິປິຕກາສາທໂຍ ໂຣຄາ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ, ອາວຸໂສ, ກິໍ ຣຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຂິປິຕໂຣໂຄ, ມຍ຺ຫໍ ກາໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອຫໍ ອຊ຺ຊ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ຉິນ຺ນສີສໍ ອທ຺ທສໍ, ອຫໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ກພນ຺ຘໍ ອທ຺ທສໍ, ອຫໍ ທິວາຏ຺ຐາເນ ອມນຸສ຺ສສທ຺ທໍ ອສ຺ໂສສິໍ, ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກມິທໍ ຐານໍ, ອມ຺ຫາກໍ ອິຘ ອຜາສຸກໍ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ.

ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ເອວຣູປານິ ເຠຣວາຣມ຺ມຓານິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ອຜາສຸກໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ມຍໍ ‘ວຊ຺ເຊຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກມິທໍ ຐານ’ນ຺ຕິ ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ’’ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຕ຺ເຖວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫ ອາວຸຘໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ, ອິທານິ ອາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ກຕຣາວຸຘໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຫໍ ອາວຸຘໍ ໂວ ທສ຺ສາມິ, ມຍາ ທິນ຺ນໍ ອາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນ, ຍນ຺ຕ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ;

ສກ຺ໂກ ອຸຊູ ຈ ສຸຫຸຊູ ຈ, ສຸວໂຈ ຈສ຺ສ ມຸທຸ ອນຕິມານີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໙.໑; ສຸ. ນິ. ໑໔໓) –

ສກລໍ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ຕຸມ຺ເຫ ພຫິ ວິຫາຣສ຺ສ ວນສຓ຺ຑໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕາ ອນ຺ໂຕວິຫາຣໍ ປວິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ພຫິວິຫາເຣ ຄຓສຊ຺ຌາຍໍ ກຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍມານາ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິໍສຸ. ສກລວນສຓ຺ເຑ ເທວຕາ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ຫຕ຺ຖປາທສມ຺ພາຫນໍ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫິໍສຸ, ປກ຺ກຘູປນເຕລໍ ວິຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ອເຫສຸໍ. ກຕ຺ຖຈິ ອມນຸສ຺ສສທ຺ໂທ ນາມ ນາໂຫສິ. ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອໂຫສິ. ເຕ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ນິສິນ຺ນາ ວິປສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນາມ ຠິຊ຺ຊນກຏ຺ເຐນ ອຖາວຣຏ຺ເຐນ ກຸລາລຠາຊນສທິໂສ’’ຕິ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ຒຍິໍສຸ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ນິສິນ຺ໂນວ ເຕສໍ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນາມ ຠິຊ຺ຊນກຏ຺ເຐນ ອຖາວຣຏ຺ເຐນ ກຸລາລຠາຊນສທິໂສ ເອວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ໂຍຊນສເຕ ຐິໂຕປິ ອຠິມຸເຂ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທິສ຺ສມາເນນ ຣູເປນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐.

‘‘ກຸມ຺ຠູປມໍ ກາຍມິໍມ ວິທິຕ຺ວາ, ນຄຣູປມໍ ຈິຕ຺ຕມິທໍ ຐເປຕ຺ວາ;

ໂຍເຘຖ ມາຣໍ ປຎ຺ຎາວຸເຘນ, ຊິຕຎ຺ຈ ຣກ຺ເຂ ອນິເວສໂນ ສິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຸມ຺ຠູປມນ຺ຕິ ອພລທຸພ຺ພລຏ຺ເຐນ ອນທ຺ຘນິຍຕາວກາລິກຏ຺ເຐນ ອິມໍ ເກສາທິສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ກາຍໍ ກຸມ຺ຠູປມໍ ກຸລາລຠາຊນສທິສໍ ວິທິຕ຺ວາ. ນຄຣູປມໍ ຈິຕ຺ຕມິທໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ນຄຣໍ ນາມ ພຫິທ຺ຘາ ຖິຣໍ ໂຫຕິ, ຄມ຺ຠີຣປຣິຂໍ ປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣຏ຺ຏາລກຍຸຕ຺ຕໍ, ອນ຺ໂຕສຸວິຠຕ຺ຕວີຖິຈຕຸກ຺ກສິງ຺ຆາຏກສມ຺ປນ຺ນໍ ອນ຺ຕຣາປຓໍ, ຕໍ ‘‘ວິລຸມ຺ປິສ຺ສາມາ’’ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ໂຈຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປວິສິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ປພ຺ພຕໍ ອາສຊ຺ຊ ປຏິຫຕາ ວິຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວເມວ ປຓ຺ຑິໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ຖິຣໍ ນຄຣສທິສໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕ຺ວາ ນຄເຣ ຐິໂຕ ເອກໂຕຘາຣາທິນານປ຺ປກາຣາວຸເຘນ ໂຈຣຄຓໍ ວິຍ ວິປສ຺ສນາມເຍນ ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄມເຍນ ຈ ປຎ຺ຎາວຸເຘນ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌໍ ກິເລສມາຣໍ ປຏິພາຫນ຺ໂຕ ຕໍ ຕໍ ກິເລສມາຣໍ ໂຍເຘຖ, ປຫເຣຍ຺ຍາຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊິຕຎ຺ຈ ຣກ຺ເຂຕິ ຊິຕຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນໍ ອາວາສສປ຺ປາຍອຸຕຸສປ຺ປາຍໂຠຊນສປ຺ປາຍປຸຄ຺ຄລສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປາຍາທີນິ ອາເສວນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ.

ອນິເວສໂນ ສິຍາຕິ ອນາລໂຍ ຠເວຍ຺ຍ. ຍຖາ ນາມ ໂຍໂຘ ສງ຺ຄາມສີເສ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ອມິຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຉາໂຕ ວາ ປິປາສິໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ນາເຫ ວາ ສິຖິເລ ອາວຸເຘ ວາ ປຕິເຕ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປິວິຕ຺ວາ ສນ຺ນຫິຕ຺ວາ ອາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ປຣເສນໍ ມທ຺ທຕິ, ອຊິຕໍ ຊິນາຕິ, ຊິຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ໂສ ຫິ ສເຈ ພລໂກຏ຺ຐເກ ຐິໂຕ ເອວໍ ວິສ຺ສມນ຺ໂຕ ຕໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ອຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຣຊ຺ຊໍ ປຣຫຕ຺ຖຄຕໍ ກເຣຍ຺ຍ, ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂຸ, ປຏິລທ຺ຘໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອຸຕ຺ຕຣິມຄ຺ຄຜລປຏິລາເຠນ ກິເລສມາຣໍ ຊິນາຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ສມາປຕ຺ຕິເມວ ອສ຺ສາເທຕິ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສງ຺ຂາເຣ ນ ສມ຺ມສຕິ, ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອນິເວສໂນ ສິຍາ, ສມາປຕ຺ຕິໍ ນິເວສນໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນ ນິເວເສຍ຺ຍ, ອາລຍໍ ນ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອທ຺ຘາ ຕຸມ຺ເຫປິ ເອວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນາເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕາ ໂຖເມນ຺ຕາ ວນ຺ທນ຺ຕາວ ອາຄຈ຺ຉິໍສູຕິ.

ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຈິຣໍ ວຕຍໍ ກາໂຍຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອໂຫສິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ໂຣໂຄ ອຸທປາທິ. ສາສປມຕ຺ຕິໂຍ ປິຬກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຸຄ຺ຄມຕ຺ຕາ ກລາຍມຕ຺ຕາ ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ອາມລກມຕ຺ຕາ ເພຬຸວສລາຏຸມຕ຺ຕາ ເພຬຸວມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຠິຊ຺ຊິໍສຸ, ສກລສຣີຣໍ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ ອໂຫສິ. ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອຸທປາທິ. ອຖສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ອຏ຺ຐີນິ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ. ໂສ ອປ຺ປຏິຊຄ຺ຄິໂຍ ອໂຫສິ. ນິວາສນປາຣຸປນໍ ປຸພ຺ພໂລຫິຕມກ຺ຂິຕໍ ຊາລປູວສທິສໍ ອໂຫສິ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຉຑ຺ຑຍິໍສຸ. ໂສ ອນາໂຖ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ.

ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ນາມ ທ຺ເວ ວາເຣ ໂລກໂວໂລກນໍ ອວິຊຫິຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ຕາ ຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຘກຸຏິອຠິມຸຂໍ ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ສາຍໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພາຫິຣາຠິມຸຂໍ ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ຠຄວໂຕ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປຎ຺ຎາຍິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີຫິ ຉຑ຺ຑິໂຕ, ອິທານິສ຺ສ ມໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຏິສຣຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ວິຍ ອຄ຺ຄິສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂລິໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ທຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ຕຕ຺ຕຠາວໍ ອາຄມຍມາໂນ ອຄ຺ຄິສາລາຍເມວ ອຏ຺ຐາສິ. ຕຕ຺ຕຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິປນ຺ນມຎ຺ຈໂກຏິຍໍ ຄຓ຺ຫິ, ຕທາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອເປຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຎ຺ຈກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິສາລໍ ອານຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອມ຺ພຓໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕສ຺ສ ປາຣຸປນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທເກ ມທ຺ທາເປຕ຺ວາ ມນ຺ທາຕເປ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ອຖສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ຆໍສິຕ຺ວາ ນ຺ຫາເປສິ, ຕສ຺ສ ນຫານປຣິໂຍສາເນ ປາຣຸປນໍ ສຸກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ຕໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖກາສາວໍ ອຸທເກ ມທ຺ທາເປຕ຺ວາ ອາຕເປ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ອຖສ຺ສ ຄຕ຺ເຕ ອຸທເກ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ຕມ຺ປິ ສຸກ຺ຂິ. ໂສ ເອກໍ ກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສລ຺ລຫຸກສຣີໂຣ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສີສເກ ຐຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອຍໍ ຕວ ກາໂຍ ອເປຕວິຎ຺ຎາໂຓ ນິຣຸປກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ກລິງ຺ຄຣໍ ວິຍ ປຖວິຍໍ ເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑.

‘‘ອຈິຣໍ ວຕຍໍ ກາໂຍ, ປຖວິໍ ອຘິເສສ຺ສຕິ;

ຉຸທ຺ໂຘ ອເປຕວິຎ຺ຎາໂຓ, ນິຣຕ຺ຖໍວ ກລິງ຺ຄຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຈິຣໍ ວຕາຕິ ຠິກ຺ຂຸ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຍໍ ກາໂຍ ປຖວິໍ ອຘິເສສ຺ສຕິ, ອິມິສ຺ສາ ປກຕິສຍເນນ ສຍິຕາຍ ປຖວິຍາ ອຸປຣິ ສຍິສ຺ສຕິ. ຉຸທ຺ໂຘຕິ ອປວິທ຺ໂຘ, ອປຄຕວິຎ຺ຎາຓຕາຍ ຕຸຈ຺ໂຉ ຫຸຕ຺ວາ ເສສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ນິຣຕ຺ຖໍວ ກລິງ຺ຄຣໍ ນິຣຸປກາຣໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ກຏ຺ຐຂຓ຺ຑໍ ວິຍ. ທພ຺ພສມ຺ຠາຣຕ຺ຖິກາ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ອຸຊຸກສຓ຺ຐາເນນ ວງ຺ກໍ ວງ຺ກສຓ຺ຐາເນນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອວເສສໍ ປນ ສຸສິຣຎ຺ຈ ປູຕິກຎ຺ຈ ອສາຣກຎ຺ຈ ຄຓ຺ຐິຊາຕຎ຺ຈ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣຕ຺ຖິກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຄເຫຕາໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອິຕຣໍ ປຖວີຄຕເມວ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ເຕນ ເຕນ ອຸປາເຍນ ມຎ຺ຈປຏິປາທກໍ ວາ ປາທກຖລິກໍ ວາ ຜລກປີຐໍ ວາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາປິ ຠເວຍ຺ຍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເອກໂກຏ຺ຐາໂສປິ ມຎ຺ຈປຏິປາທກາທິວເສນ ອຎ຺ເຎນ ວາ ອຸປກາຣມຸເຂນ ຄຍ຺ຫູປໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ນິຣຕ຺ຖໍວ ກລິງ຺ຄຣໍ ອຍໍ ກາໂຍ ອປຄຕວິຎ຺ຎາໂຓ ກຕິປາເຫເນວ ປຖວິຍໍ ເສສ຺ສຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເຖໂຣປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາວ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ກາຣາເປສິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປສ຺ສ ປນ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິໍ ກາຣຓາ ຄຕ຺ຕໍ ປຸຕິກໍ ຊາຕໍ, ກິໍ ກາຣຓາ ອຏ຺ຐີນິ ຠິນ຺ນານິ, ກິມສ຺ສ ກາຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພເມຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ເມເນວ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕນ, ຠນ຺ເຕ, ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຓາຖາ’’ຕິ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຍໍ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ສາກຸຓິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ພຫູ ສກຸເຓ ວຘິຕ຺ວາ ອິສ຺ສຣຊນໍ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ເຕສໍ ທິນ຺ນາວເສເສ ວິກ຺ກິຓາຕິ, ‘‘ວິກ຺ກິຕາວເສສາ ມາເຣຕ຺ວາ ຐປິຕາ ປູຕິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຍຖາ ອຸປ຺ປຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕສໍ ຊງ຺ຆຏ຺ຐີນິ ຈ ປກ຺ຂຏ຺ຐີນິ ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ເຕ ປຸນທິວເສ ວິກ຺ກິຓາຕິ. ອຕິພຫູນໍ ປນ ລທ຺ຘກາເລ ອຕ຺ຕໂນປິ ອຕ຺ຖາຍ ປຈາເປຕິ. ຕສ຺ເສກທິວສໍ ຣສໂຠຊເນ ປກ຺ເກ ເອໂກ ຂີຓາສໂວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ເຄຫທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ‘‘ມຍາ ພຫູ ປາຓາ ມາເຣຕ຺ວາ ຂາທິຕາ, ອຍ຺ໂຍ ຈ ເມ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ, ອນ຺ໂຕເຄເຫ ຈ ຣສໂຠຊນໍ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕມສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຣສປິຓ຺ຑປາຕໍ ທຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາ ກຕກມ຺ມວເສເນຕໍ ຕິສ຺ສສ຺ສ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ສກຸຓານໍ ອຏ຺ຐິເຠທນນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຄຕ຺ຕຎ຺ຈ ປູຕິກໍ ຊາຕໍ, ອຏ຺ຐີນິ ຈ ຠິນ຺ນານິ, ຂີຓາສວສ຺ສ ຣສປິຓ຺ຑປາຕທານນິສ຺ສນ຺ເທນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ນນ຺ທໂຄປາລກວຕ຺ຖຸ

ທິໂສ ທິສນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂກສລຊນປເທ ນນ຺ທໂຄປາລກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ນນ຺ໂທ ນາມ ໂຄປາລໂກ ໂຄຍູຖໍ ຣກ຺ຂຕິ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ. ໂສ ກິຣ ຍຖາ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ປພ຺ພຊ຺ຊາເວເສນ, ເອວໍ ໂຄປາລກຕ຺ເຕນ ຣາຊພລິໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຏຸມ຺ພໍ ຣກ຺ຂຕິ. ໂສ ກາເລນ ກາລໍ ປຎ຺ຈ ໂຄຣເສ ອາທາຍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຍາຈຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຎາຓປຣິປາກໍ ອາຄມຍມາໂນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິປກ຺ກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານາສນ຺ເນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ. ນນ຺ໂທ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຓີຕໍ ປຎ຺ຈໂຄຣສທານໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ທານກຖາທິເຠທໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ນນ຺ທໂຄປາລໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ອຸປາສກາ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິຍມາໂນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ລຸທ຺ທໂກ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມາເຣສິ. ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ນໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ນນ຺ໂທ, ຠນ຺ເຕ, ໂຄປາລໂກ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຘາຄຕຕ຺ຕາ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ມາຣິໂຕ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ນາຄຈ຺ຉິສ຺ສຖ, ນາສ຺ສ ມຣຓໍ ອຠວິສ຺ສາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍິ ອາຄເຕປິ ອນາຄເຕປິ ຕສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ມຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈນູປາໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຎ຺ຫິ ເນວ ໂຈຣາ, ນ ເວຣິໂນ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕປທຸຏ຺ຐໍ ມິຈ຺ຉາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໒.

‘‘ທິໂສ ທິສໍ ຍໍ ຕໍ ກຍິຣາ, ເວຣີ ວາ ປນ ເວຣິນໍ;

ມິຈ຺ຉາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ປາປິໂຍ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທິໂສ ທິສນ຺ຕິ ໂຈໂຣ ໂຈຣໍ. ‘‘ທິສ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຍໍ ຕໍ ກຍິຣາຕິ ຍໍ ຕໍ ຕສ຺ສ ອນຍພ຺ຍສນໍ ກເຣຍ຺ຍ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອໂກ ເອກສ຺ສ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ໂຈໂຣ ປຸຕ຺ຕທາຣເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ໂຄມຫິໍສາທີສຸ ອປຣຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຍສ຺ສ ອປຣຊ຺ຌຕິ, ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ອຕ຺ຕນິ ອປຣຊ຺ຌນ຺ຕໍ ໂຈຣໍ ທິສ຺ວາ, ເວຣິ ວາ ປນ ເກນຈິເທວ ກາຣເຓນ ພທ຺ຘເວຣໍ ເວຣິໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກກ຺ຂຬຕາຍ ທາຣຸຓຕາຍ ຍໍ ຕໍ ຕສ຺ສ ອນຍພ຺ຍສນໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ວາ ປີເຬຍ຺ຍ, ເຂຕ຺ຕາທີນິ ວາ ນາເສຍ຺ຍ, ຊີວິຕາ ວາ ປນ ນໍ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ທສສຸ ອກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ ມິຈ຺ຉາຐປິຕຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາປຫິຓິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປາປິໂຍ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ ຕໍ ປຸຣິສໍ ຕໂຕ ປາປຕຣໍ ກເຣຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຫິ, ທິໂສ ທິສສ຺ສ ວາ ເວຣີ ເວຣິໂນ ວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ວາ ກເຣຍ຺ຍ. ອິທໍ ປນ ອກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ ມິຈ຺ຉາຐປິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປຕິ, ອຕ຺ຕຠາວສຕສຫສ຺ເສສຸປິ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ຂິປິຕ຺ວາ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ເທສນາ ຊາຕາ. ອຸປາສເກນ ປນ ຠວນ຺ຕເຣ ກຕກມ຺ມໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ນ ປຸຈ຺ຉິຕໍ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາຣາ ນ ກຖິຕນ຺ຕິ.

ນນ຺ທໂຄປາລກວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ໂສເຣຍ຺ຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ນ ຕໍ ມາຕາ ປິຕາ ກຍິຣາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂສເຣຍ຺ຍຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ວຕ຺ຖຸ ໂສເຣຍ຺ຍນຄເຣ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ໂສເຣຍ຺ຍນຄເຣ ໂສເຣຍ຺ຍເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ເອເກນ ສຫາຍເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຸຂຍານເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ນ຺ຫານຕ຺ຖາຍ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖໂຣ ໂສເຣຍ຺ຍນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ພຫິນຄເຣ ສງ຺ຆາຏິໍ ປາຣຸປຕິ. ເຖຣສ຺ສ ຈ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ. ໂສເຣຍ຺ຍເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ວຕ ອຍໍ ວາ ເຖໂຣ ມມ ຠຣິຍາ ຠເວຍ຺ຍ, ມມ ວາ ຠຣິຍາຍ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ເອຕສ຺ສ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ວິຍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຈິນ຺ຕິຕມຕ຺ເຕເຍວ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຣໂຫສິ. ໂສ ລຊ຺ຊມາໂນ ຍານກາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ປລາຍິ. ປຣິຊໂນ ຕໍ ອສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສາປິ ຕກ຺ກສິລມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ສຫາຍໂກປິສ຺ສາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣິຕ຺ວາປິ ນາທ຺ທສ. ສພ຺ເພ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ອຄມິໍສຸ. ‘‘ກຫໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ຺ຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ມຎ຺ຎິມ຺ຫາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ, ‘‘ມໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຕກຠຕ຺ຕໍ ອທໍສຸ. ສາ ເອກໍ ຕກ຺ກສິລຄາມິໍ ສຕ຺ຖວາຫໍ ທິສ຺ວາ ຍານກສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອນຸພນ຺ຘິ.

ອຖ ນໍ ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຍານກສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ, ມຍໍ ‘ກສ຺ເສສາ ທາຣິກາ’ຕິ ຕໍ ນ ຊານາມາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສາປິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ຍານກໍ ປາເຊຖ, ອຫໍ ປທສາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກໍ ທຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຍານເກ ໂອກາສໍ ກາເຣສິ. ມນຸສ຺ສາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຕກ຺ກສິລນຄເຣ ອມ຺ຫາກໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມ, ມຫາປຓ຺ຓາກາໂຣ ໂນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອມ຺ເຫຫິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ ອານີຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຍານຸຣູປໍ ອຠິຣູປໍ ປາສາທິກໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນໂຫ ເຄເຫ ອກາສິ. ປຸຣິສາ ຫິ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ອິຕ຺ຖິໂຍ ວາ ປຸຣິສາ ອຠູຕປຸພ຺ພາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຸຣິສາ ຫິ ປຣສ຺ສ ທາເຣສຸ ອຕິຈຣິຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສຊາຕິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຕ຺ຕຠາວສເຕ ອິຕ຺ຖິຠາວໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປູຣິຕປາຣມີ ອຣິຍສາວໂກ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ກມ຺ມາຣກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ປຣທາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປກ຺ກາວເສເສນ ຈຸທ຺ທສສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ປຸຣິສສ຺ສ ປາທປຣິຈາຣິກາ ອິຕ຺ຖີ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຕສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ພີຊຸທ຺ຘຣຓໍ ປາປຸຓິ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ປນ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິຠາເວ ຉນ຺ທໍ ວິຣາເຊຕ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ໂນ ປຸຎ຺ຎໍ ປຸຣິສຕ຺ຕຠາວປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕູ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣິສຕ຺ຕຠາວໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ, ປຕິເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສາມິເກ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິວເສນາປິ ປຸຣິສຕ຺ຕຠາວໍ ປຏິລຠນ຺ເຕວ.

ອຍໍ ປນ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ເຖເຣ ອໂຍນິໂສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອິຕ຺ຖິຠາວໍ ປຏິລຠິ. ຕກ຺ກສິລາຍໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ປນ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປທສາ ຄມນກາເລ ອປຣມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕໍ ປຏິລຠິ. ເອວມສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວຸຕ຺ຖາ ທ຺ເວ, ໂສເຣຍ຺ຍນຄເຣ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ທ຺ເວຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ໂສເຣຍ຺ຍນຄຣໂຕ ຕສ຺ສາ ສຫາຍໂກ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຂຍານເກ ນິສິນ຺ໂນ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ອຖ ນໍ ສາ ອຸປຣິປາສາທຕເລ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ໂອໂລກຍມານາ ຐິຕາ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ທາສິໍ ເປເສຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ມຫາຕເລ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອມ຺ເຫຫິ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ, ອຖ ຈ ປນ ໂນ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣສິ, ຊານາສິ ຕ຺ວໍ ອມ຺ເຫ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ສາມິ, ຊານາມິ, ນນຸ ຕຸມ຺ເຫ ໂສເຣຍ຺ຍນຄຣວາສິໂນ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ສາ ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ຠຣິຍາຍ ຈ ປຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອໂຣຄຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອິຕໂຣ ‘‘ອາມ, ຠທ຺ເທ, ອໂຣຄາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຊານາສິ ຕ຺ວໍ ເອເຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ ສາມິ, ຊານາມິ. ເຕສໍ ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ກຫໍ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ຠທ຺ເທ, ມາ ເອຕໍ ກເຖຫິ, ມຍໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກທິວສໍ ສຸຂຍານເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ເນວສ຺ສ ຄຕິໍ ຊານາມ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣິຕ຺ວາ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣຈຍິມ຺ຫາ, ເຕປິສ຺ສ ໂຣທິຕ຺ວາ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ເປຕກິຈ຺ຈໍ ກິຣິໍສູ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ໂສ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອເປຫິ, ຠທ຺ເທ, ກິໍ ກເຖສິ ມຍ຺ຫໍ ສຫາໂຍ ເທວກຸມາໂຣ ວິຍ ເອໂກ ປຸຣິໂສ’’ຕິ? ‘‘ໂຫຕຸ, ສາມິ, ອຫໍ ໂສ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ອິທໍ ກິໍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ຕໍ ທິວສໍ ເຕ ອຍ຺ໂຍ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖໂຣ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ອຫໍ ອຍ຺ຍໍ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ວຕ ອຍໍ ວາ ເຖໂຣ ມມ ຠຣິຍາ ຠເວຍ຺ຍ, ເອຕສ຺ສ ວາ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ວິຍ ມມ ຠຣິຍາຍ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ. ຈິນ຺ຕິຕກ຺ຂເຓເຍວ ເມ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວິ. ອຖາຫໍ ລຊ຺ຊມານາ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປລາຍິຕ຺ວາ ອິຘາຄຕາ, ສາມີຕິ.

‘‘ອໂຫ ວຕ ເຕ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ກສ຺ມາ ມຍ຺ຫໍ ນາຈິກ຺ຂິ, ອປິຈ ປນ ເຕ ເຖໂຣ ຂມາປິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ນ ຂມາປິໂຕ, ສາມິ. ຊານາສິ ປນ ຕ຺ວໍ ກຫໍ ເຖໂຣ’’ຕິ? ‘‘ອິມເມວ ນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ອິຘາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອຫໍ ມມ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂາຫາຣໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສີຆໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຫິ, ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍໍ ຂມາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂສ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນນຸ ຕ຺ວໍ, ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕ, ອາຄນ຺ຕຸໂກສີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠາວໍ ປຸຈ຺ຉຖ, ສ຺ເວ ເມ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຘິວາເສສິ, ເຄເຫປິ ເຖຣສ຺ສ ມຫາສກ຺ກາໂຣ ປຏິຍຕ຺ໂຕ. ເຖໂຣ ປຸນທິວເສ ຕໍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີເຕນາຫາເຣນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍິກາຍ ຂມຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ເພ ມຍ຺ຫໍ ປິຍສຫາຍໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເອວໍ ນາມ ຈິນ຺ເຕສິ, ອຖສ຺ສ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວິ, ຂມຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຸຏ຺ຐຫຖ, ຂມາມິ ໂວ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ເຖເຣນ ‘‘ຂມາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວິ.

ປຸຣິສລິງ຺ເຄ ປາຕຸຠູຕມຕ຺ເຕເຍວ ຕໍ ຕກ຺ກສິລາຍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ສຫາຍກ, ອິເມ ທ຺ເວ ທາຣກາ ຕວ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິໂນ ປຸຕ຺ຕາ ເອວ, ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມ, ມາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ສມ຺ມ, ອຫໍ ເອເກນຕ຺ຕຠາເວນ ປຐມໍ ປຸຣິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິຠາວໍ ປຕ຺ວາ ປຸນ ປຸຣິໂສ ຊາໂຕຕິ ວິປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ, ປຐມໍ ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ອິທານິ ເມ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ສ຺ວາຫໍ ເອເກນຕ຺ຕຠາເວນ ວິປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ, ປຸນ ‘ເຄເຫ ວສິສ຺ສຕີ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ມາ ກຣິ, ອຫໍ ມມ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ. ອິເມ ທ຺ເວ ທາຣກາ ຕວ ຠາຣາຕິ, ອິເມສຸ ມາ ປມຊ຺ຊີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕ ສີເສ ປຣິຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸເຣ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປິຕຸ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ເຖໂຣປິ ນໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສ ໂສເຣຍ຺ຍຕ຺ເຖໂຣຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ຊນປທວາສິໂນ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ສງ຺ຂຸຠິຕ຺ວາ ໂກຕູຫລຊາຕາ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປມ຺ປິ ກາຣຓໍ ນາມ ໂຫຕິ’’? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ກິຣ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ປຏິຈ຺ຈ ທ຺ເວ ຊາຕາ, ເຕສໍ ໂວ ກຕເຣສຸ ພລວສິເນໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວຸຕ຺ຖເກສຸ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ອາຄຕາຄຕາ ນິພທ຺ຘໍ ຕເຖວ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ.

ເຖໂຣ ‘‘ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວຸຕ຺ຕເກສຸ ເອວ ສິເນໂຫ ພລວາ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຫຣາຍມາໂນ ເອໂກວ ນິສີທຕິ, ເອໂກວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂສ ເອວໍ ເອກຕ຺ຕູປຄໂຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ຂຍວຍໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ອາຄຕາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ກິຣ ນາມ ອໂຫສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກຕເຣສຸ ສິເນໂຫ ພລວາ’’ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກຕ຺ຖຈິ ສິເນໂຫ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ ອຠູຕໍ ກເຖສິ, ປຸຣິມທິວເສສຸ ‘ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວຸຕ຺ຖປຸຕ຺ເຕສຸ ສິເນໂຫ ພລວາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ‘ມຍ຺ຫໍ ກຕ຺ຖຈິ ສິເນໂຫ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວທຕິ, ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາປຓິຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ກຕ຺ຖຈິ ສິເນໂຫ ຊາໂຕ, ຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເນວ ມາຕາ, ນ ປິຕາ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວ ເທຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໓.

‘‘ນ ຕໍ ມາຕາ ປິຕາ ກຍິຣາ, ອຎ຺ເຎ ວາປິ ຈ ຎາຕກາ;

ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖນ ຕນ຺ຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ ເນວ ມາຕາ ກເຣຍ຺ຍ, ນ ປິຕາ, ນ ອຎ຺ເຎ ຎາຕກາ. ສມ຺ມາປຓິຫິຕນ຺ຕິ ທສສຸ ກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ ສມ຺ມາ ຐປິຕໍ. ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣຕິ ຕໂຕ ກາຣຓໂຕ ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ວຣຕຣໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ກເຣຍ຺ຍ, ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ປຸຕ຺ຕານໍ ຘນໍ ທທມານາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ສຸເຂນ ຊີວິກກປ຺ປນໍ ຘນໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ວິສາຂາຍ ມາຕາປິຕໂຣປິ ຕາວ ມຫທ຺ຘນາ ມຫາໂຠຄາ, ຕສ຺ສາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ສຸເຂນ ຊີວິກກປ຺ປນໍ ຘນໍ ອທໍສຸ. ຈຕູສຸ ປນ ທີເປສຸ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ມາຕາປິຕໂຣປິ ນາມ ປຸຕ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິ, ປເຄວ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ປຐມຊ຺ຌານາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິທາເນ ກຖາວ ນຕ຺ຖິ, ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ໂສເຣຍ຺ຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

ຈິຕ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິໂຍ ວຄ຺ໂຄ.

໔. ປຸປ຺ຜວຄ຺ໂຄ

໑. ປຖວິກຖາປສຸຕປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ໂກ ອິມໍ ປຖວິໍ ວິເຈສ຺ສຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຖວິກຖາປສຸເຕ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ອຕ຺ຕນາ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນສຸ ‘‘ອສຸກຄາມໂຕ ອສຸກຄາມຄມນຏ຺ຐາເນ ສມໍ ວິສມໍ ກທ຺ທມພຫຸລໍ ສກ຺ຂຣພຫຸລໍ ກາຬມຕ຺ຕິກໍ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ປຖວິກຖໍ ກເຖສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ວິຈຣິຕຏ຺ຐາເນ ປຖວິກຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເອສາ ພາຫິຣປຖວີ ນາມ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຊ຺ຌຸຕ຺ຕິກປຖວິຍໍ ປຣິກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໔໔.

‘‘ໂກ ອິມໍ ປຖວິໍ ວິເຈສ຺ສຕິ,

ຍມໂລກຎ຺ຈ ອິມໍ ສເທວກໍ;

ໂກ ຘມ຺ມປທໍ ສຸເທສິຕໍ,

ກຸສໂລ ປຸປ຺ຜມິວ ປເຈສ຺ສຕິ.

໔໕.

‘‘ເສໂຂ ປຖວິໍ ວິເຈສ຺ສຕິ,

ຍມໂລກຎ຺ຈ ອິມໍ ສເທວກໍ;

ເສໂຂ ຘມ຺ມປທໍ ສຸເທສິຕໍ,

ກຸສໂລ ປຸປ຺ຜມິວ ປເຈສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂກ ອິມນ຺ຕິ ໂກ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ປຖວິໍ. ວິເຈສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ວິຈິນິສ຺ສຕິ ວິຊານິສ຺ສຕິ, ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍມໂລກຎ຺ຈາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອປາຍໂລກຎ຺ຈ. ອິມໍ ສເທວກນ຺ຕິ ອິມໍ ມນຸສ຺ສໂລກຎ຺ຈ ເທວໂລເກນ ສທ຺ຘິໍ ໂກ ວິເຈສ຺ສຕິ ວິຈິນິສ຺ສຕິ ວິຊານິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂກ ຘມ຺ມປທໍ ສຸເທສິຕນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ກຖິຕຕ຺ຕາ ສຸເທສິຕໍ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມປທໍ ກຸສໂລ ມາລາກາໂຣ ປຸປ຺ຜໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ວິຍ ໂກ ປເຈສ຺ສຕິ ວິຈິນິສ຺ສຕິ ວິຊານິສ຺ສຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສໂຂຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ສຕ຺ຕວິໂຘ ເສໂຂ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ປຖວິໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຕໂຕ ຉນ຺ທຣາຄໍ ອປກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ວິເຈສ຺ສຕິ ວິຈິນິສ຺ສຕິ ວິຊານິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕິ. ຍມໂລກຎ຺ຈາຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປກາຣໍ ຍມໂລກຎ຺ຈ ອິມໍ ມນຸສ຺ສໂລກຎ຺ຈ ສຫ ເທເວຫິ ສເທວກໍ ສ຺ເວວ ວິເຈສ຺ສຕິ ວິຈິນິສ຺ສຕິ ວິຊານິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕິ. ເສໂຂຕິ ສ຺ເວວ ສຕ຺ຕວິໂຘ ເສໂຂ, ຍຖາ ນາມ ກຸສໂລ ມາລາກາໂຣ ປຸປ຺ຜາຣາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຣຸຓມກຸຬານິ ຈ ປາຓກວິທ຺ຘານິ ຈ ມິລາຕານິ ຈ ຄຓ຺ຐິກຊາຕານິ ຈ ປຸປ຺ຜານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂສຠນານິ ສຸຊາຕສຸຊາຕາເນວ ປຸປ຺ຜານິ ວິຈິນາຕິ, ເອວເມວ ອິມໍ ສຸກຖິຕໍ ສຸນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມປທມ຺ປິ ປຎ຺ຎາຍ ປເຈສ຺ສຕິ ວິຈິນິສ຺ສຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ສຕ຺ຖາ ສຍເມວ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ປຖວິກຖາປສຸຕປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ມຣີຈິກມ຺ມຏ຺ຐານິກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ເຜຓູປມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຣີຈິກມ຺ມຏ຺ຐານິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆເຏຕ຺ວາ ວາຍມິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ວິເສເສຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຣີຈິໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຍຖາ ອຍໍ ຄິມ຺ຫສມເຍ ອຸຏ຺ຐິຕາ ມຣີຈິ ທູເຣ ຐິຕານໍ ຣູປຄຕາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ເນວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວປິ ອຸປ຺ປາທວຍຏ຺ເຐນ ເອວຣູໂປ’’ຕິ ມຣີຈິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກິລນ຺ໂຕ ອຈິຣວຕິຍໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຈຓ຺ຑໂສຕຕີເຣ ຣຸກ຺ຂຉາຍາຍ ນິສິນ຺ໂນ ອຸທກເວຄາຠິຆາເຕນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕ ມຫນ຺ເຕ ເຜຓປິຓ຺ເຑ ຠິຊ຺ຊມາເນ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ເອວຣູໂປເຍວາ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ຐິໂຕວ ຕໍ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອວຣູໂປວາຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ເຜຓປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ມຣີຈິ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຠິຊ຺ຊນສຠາໂວເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໖.

‘‘ເຜຓູປມໍ ກາຍມິມໍ ວິທິຕ຺ວາ,

ມຣີຈິຘມ຺ມໍ ອຠິສມ຺ພຸຘາໂນ;

ເຉຕ຺ວານ ມາຣສ຺ສ ປປຸປ຺ຜການິ,

ອທສ຺ສນໍ ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ ຄຈ຺ເຉ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຜຓູປມນ຺ຕິ ອິມໍ ເກສາທິສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ກາຍໍ ອພລທຸພ຺ພລຏ຺ເຐນ ອນທ຺ຘນິຍຕາວກາລິກຏ຺ເຐນ ເຜຓປິຓ຺ຑສຣິກ຺ຂໂກຕິ ວິທິຕ຺ວາ. ມຣີຈິຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖາ ມຣີຈິ ທູເຣ ຐິຕານໍ ຣູປຄຕາ ວິຍ ຄຍ຺ຫູປຄາ ວິຍ ໂຫຕິ, ສນ຺ຕິເກ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຣິຕ຺ຕາ ຕຸຈ຺ຉາ ອຄຍ຺ຫູປຄາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ຂຓິກອິຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອຍໍ ກາໂຍປິ ມຣີຈິຘມ຺ໂມຕິ ອຠິສມ຺ພຸຘາໂນ ພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ, ຊານນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຣສ຺ສ ປປຸປ຺ຜການີຕິ ມາຣສ຺ສ ປປຸປ຺ຜກສງ຺ຂາຕານິ ເຕຠູມການິ ວຏ຺ຏານິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ອວິສຍໍ ອມຕມຫານິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ເຖໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ວນ຺ທນ຺ໂຕວ ອາຄໂຕຕິ.

ມຣີຈິກມ຺ມຏ຺ຐານິກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ວິຏຏູຠວຕ຺ຖຸ

ປຸປ຺ຜານິເຫວ ປຈິນນ຺ຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສປຣິສໍ ມໂຫເຆນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ມາຣິຕໍ ວິຏຏູຠໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ມຫາໂກສລຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ປເສນທິກຸມາໂຣ ນາມ. ເວສາລິຍໍ ລິຈ຺ຉວິຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ລິຈ຺ຉວິກຸມາໂຣ ມຫາລິ ນາມ, ກຸສິນາຣາຍໍ ມລ຺ລຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ພນ຺ຘຸໂລ ນາມາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ທິສາປາໂມກ຺ຂສ຺ສາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິນຄເຣ ສາລາຍ ສມາຄຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ກຸລຎ຺ຈ ນາມຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກໂຕວ ອາຈຣິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂນ຺ຕາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ປາ ອາຈຣິຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອກໂຕວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສກສກຏ຺ຐານານິ ອຄມໍສຸ. ເຕສຸ ປເສນທິກຸມາໂຣ ປິຕຸ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປສນ຺ເນນ ປິຕຣາ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຕ຺ໂຕ. ມຫາລິກຸມາໂຣ ລິຈ຺ຉວີນໍ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຫນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາເຫນ ທສ຺ເສສິ, ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີນິ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ລິຈ຺ຉວິຣາຊາໂນ ‘‘ອໂຫ ວຕ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ອກ຺ຂິວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕ, ນ ນໍ ປຣິຈ຺ຈຊິສ຺ສາມ, ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສຸຏ຺ຐານກໍ ເອກໍ ທ຺ວາຣໍ ອທໍສຸ. ໂສ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຎ຺ຈສເຕ ລິຈ຺ຉວິຣາຊປຸຕ຺ເຕ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ໂຕ ວສິ. ພນ຺ຘຸລກຸມາໂຣ ສຏ຺ຐິໍ ສຏ຺ຐິໍ ເວຬູ ຄເຫຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ອຍສລາກໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິກລາເປ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຐປິເຕ ມລ຺ລຣາຊກຸເລຫິ ‘‘ອິເມ ກປ຺ເປຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ອາກາສໍ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ອສິນາ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ອຄມາສິ. ໂສ ໂອສານກລາເປ ອຍສລາກາຍ ‘‘ກິຣີ’’ຕິ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສພ຺ພກລາເປສຸ ອຍສລາການໍ ຐປິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອສິໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ໂຣທມາໂນ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອຕ຺ຕເກສຸ ຎາຕິສຸຫຊ຺ເຊສຸ ເອໂກປິ ສສິເນໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ກາຣຓໍ ນາຈິກ຺ຂິ. ສເຈ ຫິ ອຫໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ອຍສລາກາຍ ສທ຺ທໍ ອນຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕວ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ສພ຺ເພປິເມ ມາເຣຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ກເຖສິ. ເຕຫິ ‘‘ປເວຓິຣຊ຺ຊໍ ນາມ, ຕາຕ, ອິທໍ ນ ລພ຺ຠາ ເອວໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ ວາຣິໂຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ.

ປເສນທິ ໂກສໂລ ຣາຊາ ຕສ຺ສາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ຕໍ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ເສນາປຕິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ໂສ ມາຕາປິຕໂຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ອຸປຣິປາສາເທ ຐິໂຕ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ໂອໂລກຍມາໂນ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ວິສາຂາຍ ສຸປ຺ປວາສາຍາ’’ຕິ ເອເຕສໍ ເຄເຫ ນິຈ຺ຈໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອເນກສຫສ຺ເສ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກຫໍ, ອຍ຺ຍາ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ເຄເຫ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕສລາກຠຕ຺ຕຄິລານຠຕ຺ຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ເທວສິກໍ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ເຄເຫ ປຎ຺ຈສຕານິ, ຕຖາ ວິສາຂາຍ ຕຖາ ສຸປ຺ປວາສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຸປຏ຺ຐຫິຕຸກາໂມ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຫຕ຺ຖາ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຎ຺ຈຫິ ເມ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາຣາຊ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ເອກຏ຺ຐາເນ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ພຫູ ຊນາ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນິພທ຺ຘໍ ເປເສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣໍ ອກາສິ. ຣາຊາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອາຄເຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ອິເມ ນາມ ປຣິວິສນ຺ຕູ’’ຕິ ອວິຈາເຣຕ຺ວາວ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຍເມວ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປມຊ຺ຊມກາສິ. ຣາຊກຸເລ ນາມ ອນາຓຕ຺ຕາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຣິວິສິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ ‘‘ນ ມຍໍ ອິຘ ຐາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຣາຊາ ທຸຕິຍທິວເສປິ ປມຊ຺ຊິ, ທຸຕິຍທິວເສປິ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຕຕິຍທິວເສປິ ປມຊ຺ຊິ, ຕທາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ເອກກເມວ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕາ ນາມ ກາຣຓວສິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຸລານໍ ປສາທໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ເຂມາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ອຸປາສເກສຸ ຈິຕ຺ໂຕ, ຄຫປຕິ, ຫຕ຺ຖໂກ ອາຬວໂກຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄອຸປາສກາ, ອຸປາສິກາສຸ ເວຬຸກຓ຺ຐກີ ນນ຺ທມາຕາ, ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄອຸປາສິກາ, ອິຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ຊເນ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຐານນ຺ຕຣປຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ສາວກາ ເອກເທເສນ ທສນ຺ນໍ ປາຣມີນໍ ປູຣິຕຕ຺ຕາ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນາ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປູຣິຕປາຣມີ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓວສິກຕາຍ ກຸລສ຺ສ ປສາທໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ເອກກເມວ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຣິວິສິໍສຸ.

ຣາຊາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄຕກາເລ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍານິ ຕເຖວ ຐິຕານິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ອຍ຺ຍາ, ນາຄມິໍສູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເອກໂກວ ອາຄໂຕ ເທວາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອທ຺ຘາ ເອຕ຺ຕກໍ ເມ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉທນມກໍສູ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຸທ຺ໂຘ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຠິກ຺ຂາ ປຏິຍຕ຺ຕາ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ເອກໂກວາຄໂຕ, ປຏິຍຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂາ ຕເຖວ ຐິຕາ, ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ມມ ເຄເຫ ສຎ຺ຎໍ ນ ກຣິໍສຸ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂທສໍ ອວຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ມມ ສາວການໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາໂສ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ນ ຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຸລານໍ ອນຸປຄມນກາຣຓຎ຺ຈ ອຸປຄມນກາຣຓຎ຺ຈ ປກາເສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມາຫ –

‘‘ນວຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ກຸລໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ນາລໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ, ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ນາລໍ ອຸປນິສີທິຕຸໍ. ກຕເມຫິ ນວຫິ? ນ ມນາເປນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐນ຺ຕິ, ນ ມນາເປນ ອຠິວາເທນ຺ຕິ, ນ ມນາເປນ ອາສນໍ ເທນ຺ຕິ, ສນ຺ຕມສ຺ສ ປຣິຄຸຫນ຺ຕິ, ພຫຸກມ຺ປິ ໂຖກໍ ເທນ຺ຕິ, ປຓີຕມ຺ປິ ລູຂໍ ເທນ຺ຕິ, ອສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເທນ຺ຕິ ໂນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ, ນ ອຸປນິສີທນ຺ຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ, ຠາສິຕມສ຺ສ ນ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ນວຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ກຸລໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ນາລໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ, ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ນາລໍ ອຸປນິສີທິຕຸໍ.

‘‘ນວຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ກຸລໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ອລໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ, ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ອລໍ ອຸປນິສີທິຕຸໍ. ກຕເມຫິ ນວຫິ? ມນາເປນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐນ຺ຕິ, ມນາເປນ ອຠິວາເທນ຺ຕິ, ມນາເປນ ອາສນໍ ເທນ຺ຕິ, ສນ຺ຕມສ຺ສ ນ ປຣິຄຸຫນ຺ຕິ, ພຫຸກມ຺ປິ ພຫຸກໍ ເທນ຺ຕິ, ປຓີຕມ຺ປິ ປຓີຕໍ ເທນ຺ຕິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເທນ຺ຕິ ໂນ ອສກ຺ກຈ຺ຈໍ, ອຸປນິສີທນ຺ຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ, ຠາສິຕມສ຺ສ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ນວຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ກຸລໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ອລໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ, ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ອລໍ ອຸປນິສີທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑໗).

ອິຕິ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມມ ສາວກາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກາ ວິສ຺ສາສໍ ອລຠນ຺ຕາ ນ ຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ໂປຣາຓກປຓ຺ຑິຕາປິ ຫິ ອວິສ຺ສາສິກຏ຺ຐາເນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຍມານາປິ ມາຣຓນ຺ຕິກໍ ເວທນໍ ປຕ຺ວາ ວິສ຺ສາສິກຏ຺ຐານເມວ ອຄມິໍສູຕິ. ‘‘ກທາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣຎ຺ຎາ ປຸຏ຺ໂຐ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເກສໂວ ນາມ ຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ຕໍ ປຎ຺ຈ ປຸຣິສສຕານິ ອນຸປພ຺ພຊິໍສຸ. ໂສ ເກສວຕາປໂສ ນາມ ອໂຫສິ. ປສາຘນກປ຺ປໂກ ປນສ຺ສ ອນຸປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກປ຺ປໂກ ນາມ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ອໂຫສິ. ເກສວຕາປໂສ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ວສ຺ສາຣຕ຺ຕສມເຍ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖາຍ ພາຣາຓສິໍ ປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ປາວິສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ທິສ຺ວາ ປສີທິຕ຺ວາ ຈຕຸມາສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ວສນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນວ ວສາເປນ຺ໂຕ ສຍໍ ສາຍໍປາຕໍ ອສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອວເສສາ ຕາປສາ ກຕິປາຫໍ ວສິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິສທ຺ທາທີຫິ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕມ຺ຫາ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ກຫໍ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ຫິມວນ຺ຕໍ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ. ຣາຊາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຄຕທິວເສເຍວ ຈຕຸມາສໍ ອິຘ ວສນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ. ‘‘ກຖໍ ຄມິສ຺ສຖ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ອມ຺ຫາກໍ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ປຏິຎ຺ຎາ ທິນ຺ນາ, ມຍໍ ອິຘ ນ ສກ຺ໂກມ ວສິຕຸໍ, ອິໂຕ ອວິທູເຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສວນຏ຺ຐາເນ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ກປ຺ປນ຺ເຕວາສິເກນ ສທ຺ຘິໍ ອາຈຣິໂຍ ໂອຫີຍິ.

ຣາຊາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄໂຕ, ‘‘ກຫໍ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສພ຺ເພ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕມ຺ຫາຕິ ວຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄຕາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ກປ຺ປໂກປິ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວາຣິຍມາໂນປິ ‘‘ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອິຕເຣສໍ ປນ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ອວິທູເຣ ຐາເນ ວສິ. ອປຣຠາເຄ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຣາຊາ ເວຊ຺ເຊຫິ ຕິກິຈ຺ຉາເປສິ, ໂຣໂຄ ນ ວູປສມ຺ມຕິ. ຕາປໂສ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ມຫາຣາຊ, ອິຈ຺ຉສິ ເມ ໂຣຄວູປສມ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຈາຫໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ, ອິທາເນວ ໂວ ຜາສຸກໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ສເຈ ເມ ຜາສຸກໍ ອິຈ຺ຉສິ, ມໍ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕໍ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ນາຣທອມຈ຺ຈປ຺ປມຸເຂ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອມຈ຺ເຈ ‘‘ມມ ອຍ຺ຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ, ມຍ຺ຫໍ ສາສນໍ ປຫິເຓຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ກປ຺ປນ຺ເຕວາສິໂກ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ອິຕເຣ ‘‘ກຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ກິຣ ວສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕປິ ອາຈຣິຍສ຺ສາຄມນຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມສຣິຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ທຕ຺ວາ ຜລາຜລໍ ອທໍສຸ. ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ໂຣໂຄ ວູປສມ຺ມຕິ. ໂສ ກຕິປາເຫເນວ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ນາຣໂທ ປຸຈ຺ຉິ –

‘‘ມນຸສ຺ສິນ຺ທໍ ຊຫິຕ຺ວານ, ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘິນໍ;

ກຖໍ ນຸ ຠຄວາ ເກສີ, ກປ຺ປສ຺ສ ຣມຕິ ອສ຺ສເມ.

‘‘ສາທູນິ ຣມຓີຍານິ, ສນ຺ຕິ ວກ຺ຂາ ມໂນຣມາ;

ສຸຠາສິຕານິ ກປ຺ປສ຺ສ, ນາຣທ ຣມຍນ຺ຕິ ມໍ.

‘‘ສາລີນໍ ໂອທນໍ ຠຸຎ຺ເຊ, ສຸຈິໍ ມໍສູປເສຈນໍ;

ກຖໍ ສາມາກນີວາຣໍ, ອໂລຓໍ ຉາທຍນ຺ຕິ ຕໍ.

‘‘ສາທຸໍ ວາ ຍທິ ວາສາທຸໍ, ອປ຺ປໍ ວາ ຍທິ ວາ ພຫຸໍ;

ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ຍຕ຺ຖ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ວິສ຺ສາສປຣມາ ຣສາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໑໘໑-໑໘໔);

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນນ຺ໂຕ ‘‘ຕທາ ຣາຊາ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອໂຫສິ, ນາຣໂທ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ກປ຺ປນ຺ເຕວາສິໂກ ອານນ຺ໂທ, ເກສວຕາປໂສ ອຫເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ເອວໍ, ມຫາຣາຊ, ປຸພ຺ເພປິ ປຓ຺ຑິຕາ ມາຣຓນ຺ຕິກໍ ເວທນໍ ປຕ຺ວາ ວິສ຺ສາສິກຏ຺ຐານໍ ຄມິໍສຸ, ມມ ສາວກາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ວິສ຺ສາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ມຍາ ວິສ຺ສາສໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຎາຕິຘີຕຣໍ ມມ ເຄເຫ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘ທຫຣາ ຈ ສາມເຓຣາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຎາຕິຣາຊາ’ຕິ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ນິພທ຺ຘໍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ເອກໍ ເມ ຘີຕຣໍ ເທນ຺ຕູ’’ຕິ ສາກິຍານໍ ສນ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ເປເສສິ. ‘‘ກຕຣສ຺ສ ສກ຺ຍສ຺ສ ຘີຕາ’’ຕິ ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຎຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທູເຕ ອາຓາເປສິ. ທູຕາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາກິເຍ ທາຣິກໍ ຍາຈິໍສຸ. ເຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ, ‘‘ປກ຺ຂນ຺ຕຣິໂກ ຣາຊາ, ສເຈ ນ ທສ຺ສາມ, ວິນາເສສ຺ສຕິ ໂນ, ນ ໂຂ ປນ ອມ຺ເຫຫິ ກຸເລນ ສທິໂສ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມນ຺ຕຍິໍສຸ. ມຫານາໂມ ‘‘ມມ ທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຊາຕາ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ນາມ ຘີຕາ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທູເຕ ອາຫ – ‘‘ສາຘຸ, ຣຎ຺ໂຎ ທາຣິກໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ສາ ກສ຺ສ, ຘີຕາ’’ຕິ? ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫານາມສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ ຘີຕາ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ນາມາ’’ຕິ.

ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ຍທິ ເອວໍ, ສາຘຸ, ສີຆໍ ອາເນຖ, ຂຕ຺ຕິຍາ ຈ ນາມ ພຫຸມາຍາ, ທາສິຘີຕຣມ຺ປິ ປຫິເຓຍ຺ຍຸໍ, ປິຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຠາຊເນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິໍ ອາເນຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິໍ ຣາຊາ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ມຫານາໂມ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ຕໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຊນກາເລ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ທູຕານໍ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ເຕ ຕໍ ອາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຕໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ ເຊຏ຺ຐິກໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ອຠິສິຎ຺ຈິ. ສາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ.

ອຖສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ຣາຊາ ທາຣກສ຺ສ ອຍ຺ຍກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ ‘‘ສກ຺ຍຣາຊຘີຕາ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຕາ, ກິມສ຺ສ ນາມໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ຕໍ ປນ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ ອມຈ຺ໂຈ ໂຖກໍ ພຘິຣຘາຕຸໂກ, ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຍ຺ຍກສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ, ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ປຸຕ຺ຕໍ ອວິຊາຍິຕ຺ວາປິ ສພ຺ພຊນໍ ອຠິຠວິ, ອິທານິ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ອຕິວິຍ ວລ຺ລຠາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ພຘິໂຣ ອມຈ຺ໂຈ ‘‘ວລ຺ລຠາ’’ຕິ ວຈນໍ ທຸສ຺ສຸຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ວິຏຏູໂຠ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ກຸມາຣສ຺ສ ກິຣ ‘ວິຏຏູໂຠ’ຕິ ນາມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ໂປຣາຓກໍ ໂນ ກຸລສນ຺ຕກໍ ນາມໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ນາມໍ ອກາສິ. ອຖສ຺ສ ທຫຣກາເລເຍວ ຣາຊາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ປິຍໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ເສນາປຕິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ.

ໂສ ກຸມາຣປຣິຫາເຣນ ວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ອຎ຺ເຎສໍ ກຸມາຣານໍ ມາຕາມຫກຸລໂຕ ຫຕ຺ຖິຣູປກອສ຺ສຣູປກາທີນິ ອາຫຣິຍມານານິ ທິສ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ອຎ຺ເຎສໍ ມາຕາມຫກຸລໂຕ ປຓ຺ຓາກາໂຣ ອາຫຣີຍຕິ, ມຍ຺ຫໍ ໂກຈິ ກິຎ຺ຈິ ນ ເປເສສິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ນິມາຕາ ນິປິຕາ’’ຕິ? ອຖ ນໍ ສາ, ‘‘ຕາຕ, ຕວ ສກ຺ຍຣາຊາໂນ ມາຕາມຫາ ທູເຣ ປນ ວສນ຺ຕິ, ເຕນ ເຕ ກິຎ຺ຈິ ນ ເປເສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຎ຺ເຈສິ. ໂສຬສວສ຺ສິກກາເລ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕວ ມາຕາມຫກຸລໍ ປສ຺ສິຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອລໍ, ຕາຕ, ກິໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາຣິຍມາໂນປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ໂສ ປິຕຸ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ນິກ຺ຂມິ. ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ປຸເຣຕຣໍ ປຓ຺ຓໍ ເປເສສິ – ‘‘ອຫໍ ອິຘ ສຸຂໍ ວສາມິ, ມາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສາມິໂນ ອນ຺ຕຣໍ ທສ຺ສຍິໍສູ’’ຕິ. ສາກິຍາ ວິຏຏູຠສ຺ສ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ວນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ທຫຣທຫເຣ ກຸມາເຣ ຊນປທໍ ປຫິຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ກປິລປຸຣໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ສນ຺ຖາຄາເຣ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ກຸມາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ນໍ ‘‘ອຍໍ ເຕ, ຕາຕ, ມາຕາມໂຫ, ອຍໍ ມາຕຸໂລ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວນ຺ທາເປສຸໍ. ໂສ ສພ຺ເພ ວນ຺ທມາໂນ ວິຈຣິຕ຺ວາ ເອກມ຺ປິ ອຕ຺ຕານໍ ວນ຺ທນ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມໍ ວນ຺ທນ຺ຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາກິຍາ, ‘‘ຕາຕ, ເຕ ກນິຏ຺ຐກຸມາຣາ ຊນປທໍ ຄຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ກຕິປາຫໍ ວສິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ນິກ຺ຂມິ. ອເຖກາ ທາສີ ສນ຺ຖາຄາເຣ ເຕນ ນິສິນ຺ນຜລກໍ ‘‘ອິທໍ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາຍ ທາສິຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິສິນ຺ນຜລກ’’ນ຺ຕິ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ຂີໂຣທເກນ ໂຘວິ. ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອາວຸຘໍ ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຏຏູຠກຸມາຣສ຺ສ ອກ຺ໂກສນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ມຫານາມສກ຺ກໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊາຕາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ພລກາຍສ຺ສ ກເຖສິ. ‘‘ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ກິຣ ທາສິຘີຕາ’’ຕິ ມຫາໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ວິຏຏູໂຠ ‘‘ເອເຕ ຕາວ ມມ ນິສິນ຺ນຜລກໍ ຂີໂຣທເກນ ໂຘວນ຺ຕຸ, ອຫໍ ປນ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐິຕກາເລ ເອເຕສໍ ຄລໂລຫິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມມ ນິສິນ຺ນຜລກໍ ໂຘວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄເຕ ອມຈ຺ຈາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທາສິຘີຕຣໍ ອທໍສູ’’ຕິ ສາກິຍານໍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາຍ ຈ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ທິນ຺ນປຣິຫາຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາສທາສີຫິ ລທ຺ຘພ຺ພມຕ຺ຕເມວ ທາເປສິ.

ຕໂຕ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ ຣາຊນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຎາຕເກຫິ ທາສິຘີຕາ ມຍ຺ຫໍ ທິນ຺ນາ, ເຕນສ຺ສາ ອຫໍ ສປຸຕ຺ຕາຍ ປຣິຫາຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາສທາສີຫິ ລທ຺ຘພ຺ພມຕ຺ຕເມວ ທາເປສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ສາກິເຍຫິ ກຕໍ, ທທນ຺ເຕຫິ ນາມ ສມານຊາຕິກາ ທາຕພ຺ພາ ອສ຺ສ, ຕໍ ປນ, ມຫາຣາຊ, ວທາມິ, ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ຂຕ຺ຕິຍຣາຊຘີຕາ ຂຕ຺ຕິຍຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ອຠິເສກໍ ລຠິ. ວິຏຏູໂຠປິ ຂຕ຺ຕິຍຣາຊານເມວ ປຏິຈ຺ຈ ຊາໂຕ, ມາຕຸໂຄຕ຺ຕໍ ນາມ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ປິຕຸໂຄຕ຺ຕເມວ ປມາຓນ຺ຕິ. ໂປຣາຓກປຓ຺ຑິຕາ ທລິທ຺ທິຕ຺ຖິຍາ ກຏ຺ຐຫາຣິກາຍ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐານໍ ອທໍສຸ, ຕສ຺ສາ ຈ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຊາຕກຸມາໂຣ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກາຍ ພາຣາຓສິຍາ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ວາ ກຏ຺ຐວາຫນຣາຊາ ນາມ ຊາໂຕ’’ຕິ ກຏ຺ຐຫາຣິຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑.໗) ກເຖສິ. ຣາຊາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປິຕຸໂຄຕ຺ຕເມວ ກິຣ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ຕຸສ຺ສິຕ຺ວາ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາຍ ຈ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປກຕິປຣິຫາຣເມວ ທາເປສິ.

ພນ຺ຘຸລເສນາປຕິສ຺ສປິ ໂຂ ກຸສິນາຣາຍໍ ມລ຺ລຣາຊຘີຕາ ມລ຺ລິກາ ນາມ ຠຣິຍາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ວິຊາຍິ. ອຖ ນໍ ພນ຺ຘຸໂລ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣເມວ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ສາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຊຕວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕາ, ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສາມິໂກ ມໍ ຠນ຺ເຕ, ກຸລຆຣໍ ເປເສຕີ’’ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ວຎ຺ຌາ ກິຣສ຺ມິ ອປຸຕ຺ຕິກາ’’ຕິ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ, ຄມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ນິວຕ຺ຕສ຺ສູ’’ຕິ. ສາ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ນິວຕ຺ຕາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ທສພເລນ ນິວຕ຺ຕິຕາມ຺ຫີ’’ຕິ ອາຫ ພນ຺ຘຸໂລ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ຠວິສ຺ສຕິ ທີຆທສ຺ສິນາ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຄພ຺ຠໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນທາຫຬາ ‘‘ໂທຫໂຬ ເມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ‘‘ກິໍ ໂທຫໂຬ’’ຕິ? ‘‘ເວສາລິນຄເຣ ຄຓຣາຊກຸລານໍ ອຠິເສກມງ຺ຄລໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປາຕຸກາມາມ຺ຫິ, ສາມີ’’ຕິ. ພນ຺ຘຸໂລ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຖາມຘນຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣຖໍ ປາເຊນ຺ໂຕ ມຫາລິລິຈ຺ຉວິໂນ ທິນ຺ນທ຺ວາເຣນ ເວສາລິໍ ປາວິສິ. ມຫາລິລິຈ຺ຉວິໂນ ຈ ທ຺ວາຣສມີເປ ເອວ ນິເວສນໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຣຖສ຺ສ ອຸມ຺ມາເຣ ປນິຆາຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາວ ‘‘ພນ຺ຘຸລສ຺ສ ຣຖສທ຺ໂທ ເອໂສ, ອຊ຺ຊ ລິຈ຺ຉວີນໍ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ອາຣກ຺ຂາ ພລວຕີ, ອຸປຣິ ໂລຫຊາລໍ ປຕ຺ຖຏໍ, ສກຸຓານມ຺ປິ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖິ. ພນ຺ຘຸລເສນາປຕິ ປນ ຣຖາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂເກ ມນຸສ຺ເສ ເວຕ຺ເຕນ ປຫຣນ຺ໂຕ ປລາເປຕ຺ວາ ໂລຫຊາລໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕໂປກ຺ຂຣຓີຍໍ ຠຣິຍໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ນ຺ຫຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ປາຍາສິ. ເຕ ອາຣກ຺ຂມນຸສ຺ສາ ລິຈ຺ຉວິຣາຊູນໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ລິຈ຺ຉວິຣາຊາໂນ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຣຖສຕານິ ອາຣຸຍ຺ຫ ‘‘ພນ຺ຘຸລມລ຺ລໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ມຫາລິສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ມຫາລິ, ‘‘ມາ ຄມິຕ຺ຖ, ໂສ ຫິ ໂວ ສພ຺ເພ ໂຆເຕສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕປິ ‘‘ມຍໍ ຄມິສ຺ສາມ ເອວາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕສ຺ສ ຣຖຈກ຺ກສ຺ສ ຍາວ ນາຠິໂຕ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຖ, ຕໂຕ ອນິວຕ຺ຕນ຺ຕາ ປຸຣໂຕ ອສນິສທ຺ທໍ ວິຍ ສຸຓິສ຺ສຖ, ຕມ຺ຫາ ຐານາ ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຖ. ຕໂຕ ອນິວຕ຺ຕນ຺ຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຖຘຸເຣສຸ ຉິທ຺ທໍ ປສ຺ສິສ຺ສຖ, ຕມ຺ຫາ ຐານາ ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຖ, ປຸຣໂຕ ມາ ຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ ເອວ. ມລ຺ລິກາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຣຖາ, ສາມິ, ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກສ຺ເສວ ຣຖສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍນກາເລ ມໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຍທາ ສພ຺ເພ ຣຖາ ເອໂກ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ, ຕທາ ‘‘ເອກເມວ, ສາມິ, ຣຖສີສໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ພນ຺ຘຸໂລ ‘‘ເຕນ ຫິ ອິມາ ຣສ຺ມິໂຍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ຣສ຺ມິໂຍ ທຕ຺ວາ ຣເຖ ຐິໂຕວ ຘນຸໍ ອາໂຣເປສິ, ຣຖຈກ຺ກໍ ຍາວ ນາຠິໂຕ ປຖວິໍ ປາວິສິ.

ລິຈ຺ຉວິໂນ ຕໍ ຐານໍ ທິສ຺ວາປິ ນ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ອິຕໂຣ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊິຍໍ ໂປເຖສິ, ອສນິສທ຺ໂທ ວິຍ ອໂຫສິ. ເຕ ຕໂຕປິ ນ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ, ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕວ. ພນ຺ຘຸໂລ ຣເຖ ຐິຕໂກວ ເອກສຣໍ ຂິປິ, ໂສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຣຖສຕານໍ ຣຖສີເສ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຣາຊສຕານິ ປຣິກຣພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຖວິໍ ປາວິສິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປວິທ຺ຘຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ເຣ, ຕິຏ຺ຐ, ເຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ ເອວ. ພນ຺ຘຸໂລ ຣຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມຕກາ, ມຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ຍຸທ຺ຘໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຕກາ ນາມ ອມ຺ຫາທິສາ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຣິກຣໍ ໂມເຈຖາ’’ຕິ. ເຕ ໂມຈຍິໍສຸ. ໂສ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ເອວ ມຣິຕ຺ວາ ປຕິໂຕ. ອຖ ເຕ ສພ຺ເພປິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ເອວຣູປາ, ອຕ຺ຕໂນ ຆຣານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສໍວິຘາຕພ຺ພໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ອນຸສາສິຕ຺ວາ ສນ຺ນາຫໍ ໂມເຈຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ. ພນ຺ຘຸໂລປິ ມລ຺ລິກໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາເນສິ. ສາ ໂສຬສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍມເກ ຍມເກ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍິ. ສພ຺ເພປິ ສູຣາ ຖາມສມ຺ປນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ສພ຺ພສິປ຺ປານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເອເກກສ຺ສ ປຸຣິສສຫສ຺ສໍ ປຣິວາໂຣ ອໂຫສິ. ປິຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊນິເວສນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ເຕເຫວ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ປຣິປູຣິ.

ອເຖກທິວສໍ ວິນິຈ຺ຉເຍ ກູຏຏ຺ຏປຣາຊິຕາ ມນຸສ຺ສາ ພນ຺ຘຸລໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວນ຺ຕາ ວິນິຈ຺ຉຍອມຈ຺ຈານໍ ກູຏຏ຺ຏກຣຓໍ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອຏ຺ຏໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ສາມິກເມວ ສາມິກໍ ອກາສິ. ມຫາຊໂນ ມຫາສທ຺ເທນ ສາຘຸກາຣໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸສ຺ສິຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອມຈ຺ເຈ ຫາເຣຕ຺ວາ ພນ຺ຘຸລສ຺ເສວ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມ຺ມາ ວິນິຈ຺ຉຍິ. ຕໂຕ ເຕ ໂປຣາຓກວິນິຈ຺ຉຍິກາ ອມຈ຺ຈາ ກິຎ຺ຈິ ລຎ຺ຊໍ ອລຠນ຺ຕາ ອປ຺ປລາຠາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ພນ຺ຘຸໂລ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ເຖຕີ’’ຕິ ຣາຊກຸເລ ປຣິຠິນ຺ທິໍສຸ. ຣາຊາ ເຕສໍ ກຖໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອິເຘວ ຆາຕິຍມາເນ ຄຣຫາ ເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຍຸຕ຺ຕປຸຣິເສຫິ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຫາຣາເປຕ຺ວາ ພນ຺ຘຸລໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກິຣ ກຸປິໂຕ, ຕວ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ໂຈເຣ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ປຫິຓິຕ຺ວາ, ‘‘ເອຕ຺ເຖວສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ເຎປິ ສມຕ຺ເຖ ມຫາໂຍເຘ ເປເສສິ. ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕເຍວ ‘‘ເສນາປຕິ ກິຣ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປຍຸຕ຺ຕໂຈຣາ ປລາຍິໍສຸ. ໂສ ຕໍ ປເທສໍ ອາວາສາເປຕ຺ວາ ສຓ຺ຐາເປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ.

ອຖສ຺ສ ນຄຣໂຕ ອວິທູເຣ ຐາເນ ເຕ ໂຍຘາ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສີສໍ ຉິນ຺ທິໍສຸ. ຕໍ ທິວສໍ ມລ຺ລິກາຍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ນິມນ຺ຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສາ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ເອວ ‘‘ສາມິກສ຺ສ ເຕ ສທ຺ຘິໍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສີສໍ ຉິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຓ຺ຓໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ສາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆເມວ ປຣິວິສິ. ອຖສ຺ສາ ປຣິຈາຣິກາໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ສປ຺ປິຈາຏິໍ ອາຫຣນ຺ຕິໂຍ ເຖຣານໍ ປຸຣໂຕ ສປ຺ປິຈາຏິໍ ຠິນ຺ທິໍສຸ. ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ເຠທນຘມ຺ມໍ ຠິນ຺ນໍ, ນ ຈິນ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສາ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄໂຕ ປຓ຺ຓໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປິຕຸສີສໍ ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ເມ ອິມໍ ປຓ຺ຓໍ ອາຫຣິໍສຸ, ອຫໍ ອິທໍ ສຸຕ຺ວາປິ ນ ຈິນ຺ເຕມິ, ສປ຺ປິຈາຏິຍາ ຠິນ຺ນາຍ ກິໍ ຈິນ຺ຕຍິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕມນຎ຺ຎາຕໍ, ມຈ຺ຈານໍ ອິຘ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ສຸ. ນິ. ໕໗໙) ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ສາປິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ສຸຓິສາໂຍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາມິກາ ນິຣປຣາຘາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິມກມ຺ມຜລໍ ລຠິໍສຸ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ໂສຈຍິຕ຺ຖ, ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ, ຣຎ຺ໂຎ ອຸປຣິ ມໂນປໂທສໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ ໂອວທິ.

ຣຎ຺ໂຎ ຈຣປຸຣິສາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິທ຺ໂທສຠາວໍ ຣຎ຺ໂຎ ກຖຍິໍສຸ. ຣາຊາ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມລ຺ລິກຎ຺ຈ ສຸຓິສາໂຍ ຈສ຺ສາ ຂມາເປຕ຺ວາ ມລ຺ລິກາຍ ວຣໍ ອທາສິ. ສາ ‘‘ວໂຣ ຄຫິໂຕ ເມ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຄເຕ ມຕກຠຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຍ຺ຫໍ ວໂຣ ທິນ຺ໂນ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ເມ ສຸຓິສານໍ ມມຎ຺ຈ ກຸລຆຣຄມນໍ ອນຸຊານາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ສຸຓິສາໂຍ ຍຖາສການິ ກຸລານິ ເປເສສິ, ສຍມ຺ປິ ກຸສິນາຣານຄເຣ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣໍ ອຄມາສິ.

ຣາຊາປິ ພນ຺ຘຸລເສນາປຕິໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ທີຆກາຣາຍນສ຺ສ ນາມ ເສນາປຕິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ໂສ ປນ ‘‘ມາຕຸໂລ ເມ ອິມິນາ ມາຣິໂຕ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ໂອຕາຣໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ຣາຊາປິ ນິຣປຣາຘສ຺ສ ພນ຺ຘຸລສ຺ສ ມາຣິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາທໍ ນ ລຠຕິ, ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ນານຸໂຠຕິ. ຕທາ ສຕ຺ຖາ ສກ຺ຍານໍ ເມທາຬຸປໍ ນາມ ນິຄມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ. ຣາຊາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຣາມໂຕ ອວິທູເຣ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິວາເສຕ຺ວາ, ‘‘ມນ຺ເທນ ປຣິວາເຣນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຣາຊາກກຸຘຠຓ຺ຑານິ ທີຆກາຣາຍນສ຺ສ ທຕ຺ວາ ເອກໂກວ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປາວິສິ. ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມເຈຕິຍສຸຕ຺ຕນິຍາເມນ (ມ. ນິ. ໒.໓໖໔ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິຏ຺ເຐ ທີຆກາຣາຍໂນ ຕານິ ປຎ຺ຈ ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑານິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຏຏູຠໍ ຣາຊານໍ ກຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ເອກໍ ອສ຺ສໍ ເອກຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐານກາຣິກໍ ມາຕຸຄາມໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ປິຍກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ເສນໍ ອທິສ຺ວາ ຕໍ ມາຕຸຄາມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ວິຏຏູຠໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິກາເລ ທ຺ວາເຣສຸ ປິທຫິເຕສຸ ນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ເອກິສ຺ສາ ສາລາຍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາຕາຕເປຫິ ກິລນ຺ໂຕ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຕຕ຺ເຖວ ກາລມກາສິ. ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ, ‘‘ເທວ, ໂກສລນຣິນ຺ທ ອນາໂຖ ຊາໂຕສີ’’ຕິ ວິປ຺ປລປນ຺ຕິຍາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ມາຕຸລສ຺ສ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາເຣສິ.

ວິຏຏູໂຠປິ ຣຊ຺ຊໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ເວຣໍ ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ເພປິ ສາກິເຍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ນິກ຺ຂມິ. ຕໍ ທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຎາຕິສງ຺ຆສ຺ສ ວິນາສໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຎາຕິສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ, ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ, ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ກປິລວຕ຺ຖຸສາມນ຺ເຕ ເອກສ຺ມິໍ ກພຣຈ຺ຉາເຍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ. ຕໂຕ ວິຏຏູຠສ຺ສ ຣຊ຺ຊສີມາຍ ມຫນ຺ໂຕ ສນ຺ທຈ຺ຉາໂຍ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ອຕ຺ຖິ. ວິຏຏູໂຠ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກາຣຓາ ເອວຣູປາຍ ອຸຓ຺ຫເວລາຍ ອິມສ຺ມິໍ ກພຣຈ຺ຉາເຍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທຖ, ເອຕສ຺ມິໍ ສນ຺ທຈ຺ຉາເຍ ນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ນິສີທຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ໂຫຕຸ, ມຫາຣາຊ, ຎາຕການໍ ຉາຍາ ນາມ ສີຕລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຎາຕການຸຣກ຺ຂນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍເຍວ ປຈ຺ຈາຄມິ. ສຕ຺ຖາປິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ເຊຕວນເມວ ຄໂຕ.

ຣາຊາ ສາກິຍານໍ ໂທສໍ ສຣິຕ຺ວາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕເຖວ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິ. ຕຕິຍວາເຣປິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕເຖວ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ປນ ຕສ຺ມິໍ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ສາກິຍານໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເຕສໍ ເອກທິວສໍ ນທິຍໍ ວິສປກ຺ຂິປນປາປກມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປຏິພາຫິຍຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ນາຄມາສິ. ວິຏຏູໂຠ ‘‘ສາກິເຍ ຆາເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫນ຺ເຕນ ພລກາເຍນ ນິກ຺ຂມິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ຎາຕກາ ອສຕ຺ຕຆາຕກາ ນາມ, ອຕ຺ຕນາ ມຣນ຺ຕາປິ ປເຣສໍ ຊີວິຕໍ ນ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ. ເຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ສຸສິກ຺ຂິຕາ ກຕຫຕ຺ຖາ ກຕູປາສນາ ມຫິສ຺ສາສາ, ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ປຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປລາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕ ກຕສນ຺ນາຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຍຸທ຺ຘໍ ອາຣຠິໍສຸ. ເຕຫິ ຂິຕ຺ຕາ ສຣາ ວິຏຏູຠສ຺ສ ປຸຣິສານໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຜລກນ຺ຕຣກຓ຺ຓຉິທ຺ທນ຺ຕຣາທີຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ວິຏຏູໂຠ ທິສ຺ວາ ນນຸ ຠເຓ ‘‘ສາກິຍາ ອສຕ຺ຕຆາຕກາມ຺ຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຖ ຈ ປນ ເມ ປຸຣິເສ ນາເສນ຺ຕີຕິ.

ອຖ ນໍ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ສາມິ, ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກສີ’’ຕິ? ‘‘ສາກິຍາ ເມ ປຸຣິເສ ນາເສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ ມໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອິງ຺ຆ ເຕ ຄຓາເປຖາ’’ຕິ. ຄຓາເປນ຺ໂຕ ເອກສ຺ສປິ ຂຍໍ ນ ປສ຺ສິ. ໂສ ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ເຍ ເຍ ປນ ຠເຓ ‘ສາກິຍມ຺ຫາ’ຕິ ຠຓນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ມາເຣຖ, ມາຕາມຫສ຺ສ ປນ ມຫານາມສກ຺ກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕານໍ ຊີວິຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສາກິຍາ ຄເຫຕພ຺ພຄຫຓໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ເອກຈ຺ເຈ ຕິຓໍ ຑໍສິຕ຺ວາ, ເອກຈ຺ເຈ ນຬໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ສາກິຍາ, ໂນ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຍສ຺ມາ ເຕ ມຣນ຺ຕາປິ ມຸສາວາທໍ ນ ຠຓນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິຓໍ ຑໍສິຕ຺ວາ ຐິຕາ ‘‘ໂນ ສາໂກ, ຕິຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນຬໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ‘‘ໂນ ສາໂກ, ນໂຬ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ມຫານາມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕາ, ເຕ ຈ ຊີວິຕໍ ລຠິໍສຸ. ເຕສຸ ຕິຓໍ ຑໍສິຕ຺ວາ ຐິຕາ ຕິຓສາກິຍາ ນາມ, ນຬໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ນຬສາກິຍາ ນາມ ຊາຕາຕິ, ວິຏຏູໂຠ ອວເສເສ ຂີຣປເກປິ ທາຣເກ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຆາຕາເປນ຺ໂຕ ໂລຫິຕນທິໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄລໂລຫິເຕນ ຜລກໍ ໂຘວາເປສິ. ເອວໍ ສາກິຍວໍໂສ ວິຏຏູເຠນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ໂນ.

ໂສ ມຫານາມສກ຺ກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ‘‘ປາຕຣາສເວລາຍ ປາຕຣາສໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ໂຠຊເນ ອຸປນີເຕ ‘‘ເອກໂຕວ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຍ຺ຍກໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ຂຕ຺ຕິຍາ ປນ ຊີວິຕໍ ຈຊນ຺ຕາປິ ທາສິປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ມຫານາໂມ ເອກໍ ສຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ກິລິຏ຺ຐຄຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ນ຺ຫາຍິສ຺ສາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ຍກ, ນ຺ຫາຍຖາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ມໍ ເອກໂຕ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ ຆາເຕສ຺ສຕິ, ສຍເມວ ເມ ມຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເກເສ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຄ຺ເຄ ຄຓ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ເກເສສຸ ປາທງ຺ຄຸຏ຺ຐເກ ປເວເສຕ຺ວາ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິ. ຕສ຺ສ ຄຸຓເຕເຊນ ນາຄຠວນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ນາຄຣາຊາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜເຓ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ນາຄຠວນໍ ປເວເສສິ. ໂສ ທ຺ວາທສ຺ສ ວສ຺ສານິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິ. ວິຏຏູໂຠປິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ຍໂກ ອິທານິ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຄມຍມາໂນວ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ອຕິຈິຣາຍນ຺ເຕ ສຣໍ ວິຈິນາເປຕ຺ວາ ທີປາໂລເກນ ປຸຣິສພ຺ຠນ຺ຕຣານິປິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອທິສ຺ວາ ‘‘ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອຈິຣວຕິໍ ປຕ຺ວາ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິວາເສສິ. ເອກຈ຺ເຈ ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ວາລຸກາປຸລິເນ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ພຫິຖເລ, ອນ຺ໂຕນິປນ຺ເນສຸປິ ປຸພ຺ເພ ອກຕປາປກມ຺ມາ ອຕ຺ຖິ, ພຫິນິປນ຺ເນສຸປິ ປຸພ຺ເພ ກຕປາປກມ຺ມາ ອຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ນິປນ຺ນຏ຺ຐາເນສຸ ກິປິລ຺ລິກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ນິປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ກິປິລ຺ລິກາ, ມຍ຺ຫໍ ນິປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ກິປິລ຺ລິກາ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອກຕປາປກມ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຖເລ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ, ກຕປາປກມ຺ມາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວາລຸກາປຸລິເນ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຆນວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ນທິຍາ ໂອໂຆ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຏຏູຠໍ ສທ຺ຘິໍ ປຣິສາຍ ສມຸທ຺ທເມວ ປາເປສິ. ສພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ຂາ ອເຫສຸໍ.

ມຫາຊໂນ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ ‘‘ສາກິຍານໍ ມຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ‘ເອວໍ ນາມ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ສາກິຍາ ມາເຣຕພ຺ພາ’ຕິ ອນນຸຈ຺ຉວິກເມຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ກິຎ຺ຈາປິ ສາກິຍານໍ ເອວໍ ມຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ເພ ກຕປາປກມ຺ມວເສນ ປນ ຍຸຕ຺ຕເມເວເຕຫິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເອເຕ ປຸພ຺ເພ ອກໍສູ’’ຕິ? ສພ຺ເພ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນທິຍໍ ວິສໍ ປກ຺ຂິປິໍສູຕິ. ປຸເນກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ວິຏຏູໂຠ ເອຕ຺ຕເກ ສາກິເຍ ມາເຣຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນຣເຖ ມຕ຺ຖກໍ ອປ຺ປຕ຺ເຕເຍວ ເອຕ຺ຕກໍ ຊນໍ ອາທາຍ ມຫາສມຸທ຺ເທ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ໂຂ ຊາໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ມໂນຣເຖ ມຕ຺ຖກໍ ອປ຺ປຕ຺ເຕເຍວ ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ມໂຫໂຆ ວິຍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ອປາຍສມຸທ຺ເທສຸ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໗.

‘‘ປຸປ຺ຜານິ ເຫວ ປຈິນນ຺ຕໍ, ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣໍ;

ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມໍ ມໂຫໂຆວ, ມຈ຺ຈຸ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວາ ອສມ຺ປຕ຺ເຕ ວາ ລຄ຺ຄມານສໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ມາລາກາໂຣ ປຸປ຺ຜາຣາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ປຸປ຺ຜານິ ປຈິນິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວາ ຄຈ຺ຉໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ສກເລ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ມນໍ ເປເສຕິ, ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຸປ຺ຜານິ ປຈິນິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕ ປຸປ຺ຜານິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມນໍ ເປເສສິ, ຕເມວ ຄຈ຺ຉໍ ປຈິນນ຺ໂຕ ປມາທມາປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ເອກຈ຺ໂຈ ປຸປ຺ຜາຣາມສທິສໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓມຊ຺ຌໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ມໂນຣມໍ ຣູປໍ ລຠິຕ຺ວາ ມໂນຣມານໍ ສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕິ. ອຎ຺ໂຎ ເຕສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕິ, ຣູປເມວ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ຕເມວ ອສ຺ສາເທຕິ, ສທ຺ທາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ເອເສວ ນໂຍ ໂຄມຫິໍສທາສິທາສເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຄາມນິຄມຊນປທາທີສຸ, ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ປຣິເວຓວິຫາຣປຕ຺ຕຈີວຣາທີສູຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ເອວ ປຈິນນ຺ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວາ ອສມ຺ປຕ຺ເຕ ວາ ກາມຄຸເຓ ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມນ຺ຕິ ຄາມສ຺ສ ເຄຫຠິຕ຺ຕິອາທີນໍ ປນ ສຸປນວເສນ ສຸປນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຕານໍ ປນ ສຸຕ຺ຕປມຕ຺ຕຕໍ ອຸປາທາຍ ສຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມໍ ທ຺ເວ ຕີຓິ ໂຍຊນານິ ອາຍຕຄມ຺ຠີໂຣ ມໂຫໂຆວ ມຈ຺ຈຸ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ໂສ ມໂຫໂຆ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສໂຄມຫິໍສກຸກ຺ກຸຏາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຄາມໍ ສມຸທ຺ທໍ ປາເປຕ຺ວາ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ຂໍ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣໍ ມຈ຺ຈຸ ອາທາຍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍມສ຺ສ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ອປາຍສມຸທ຺ເທສຸ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ວິຏຏູຠວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ປຕິປູຊິກກຸມາຣິວຕ຺ຖຸ

ປຸປ຺ຜານິ ເຫວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຕິປູຊິກໍ ນາມ ກຸມາຣິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ຕາວຕິໍສເທວໂລເກ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ກິຣ ມາລຠາຣີ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ອຸຍ຺ຍານໍ ປາວິສິ. ປຎ຺ຈສຕາ ເທວຘີຕໂຣ ຣຸກ຺ຂໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຸປ຺ຜານິ ປາເຕນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈສຕາ ປຕິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິ. ຕາສຸ ເອກາ ເທວຘີຕາ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍເມວ ຈຸຕາ, ສຣີຣໍ ທີປສິຂາ ວິຍ ນິພ຺ພາຍິ. ສາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊາຕກາເລ ຊາຕິສ຺ສຣາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມາລຠາຣີເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຣິຍາມ຺ຫີ’’ຕິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ປຣກຸລໍ ຄຕາປິ ສລາກຠຕ຺ຕປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕວສ຺ສາວາສິກາທີນິ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ເມ ສາມິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວທຕິ. ອຖສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ ກຸມາຣິກາ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ປຕິເມວ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ປຕິປູຊິກາ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ສາປິ ນິພທ຺ຘໍ ອາສນສາລໍ ປຏິຊຄ຺ຄຕິ, ປານີຍໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕິ, ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕິ. ອຎ຺ເຎປິ ມນຸສ຺ສາ ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ ທາຕຸກາມາ, ‘‘ອມ຺ມ, ອິມານິປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຏິປາເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ. ສາປິ ເອເຕນ ນິຍາເມນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ເອກປທວາເຣ ຉປຎ຺ຎາສ ກຸສລຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໑; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ເຍວາປນກວຓ຺ຓນາ) ປຏິລຠຕິ. ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕສ຺ສ ປທສາ ຄມນກາເລ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຕ຺ເຕ ປຏິລຠິ.

ສາ ເອກທິວສໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທານິ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ທິວສປຣິໂຍສາເນ ຕໍ ຂຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ເກນຈິ ໂຣເຄນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕຣາປິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິ ເອວ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ປາໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ນ ທິສ຺ສສິ, ກຸຫິໍ ຄຕາສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຈຸຕາມ຺ຫິ ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ວເທສີ’’ຕິ? ‘‘ເອວເມຕໍ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸລເຄເຫ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຕ຺ຖ ຐິຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ປຣກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາມ຺ຫິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ກິຕ຺ຕກໍ ອາຍູ’’ຕິ? ‘‘ວສ຺ສສຕມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ອາຍຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕມນຸສ຺ສາ ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຸຕ຺ຕປມຕ຺ຕາ ກາລໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ວເທຖ, ສາມິ’’? ‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອາຍຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ວິຍ ອຊຣາມຣາ ວິຍ ຈ ນິຈ຺ຈໍ ປມຕ຺ຕາ, ມນຸສ຺ສາ’’ຕິ. ມາລຠາຣີເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາສໍເວໂຄ ອຸທປາທິ ‘‘ວສ຺ສສຕມຕ຺ຕມາຍຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕມນຸສ຺ສາ ກິຣ ປມຕ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕິ, ກທາ ນຸ ໂຂ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ມນຸສ຺ສານໍ ປນ ວສ຺ສສຕໍ ຕາວຕິໍສານໍ ເທວານໍ ເອໂກ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິໂວ, ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຕິໍສຣຕ຺ຕິໂຍ ມາໂສ, ເຕນ ມາເສນ ທ຺ວາທສມາສິໂກ ສໍວຈ຺ຉໂຣ, ເຕນ ສໍວຈ຺ຉເຣນ ທິພ຺ພວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ຕໍ ມນຸສ຺ສຄຓນາຍ ຕິສ຺ໂສ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ, ສຏ຺ຐິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອກທິວໂສປິ ນາຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕສທິໂສວ ກາໂລ ອໂຫສິ. ເອວໍ ອປ຺ປາຍຸກມນຸສ຺ສານໍ ປມາໂທ ນາມ ອຕິວິຍ ອຍຸຕ຺ໂຕຕິ.

ປຸນທິວເສ ຠິກ຺ຂູ ຄາມໍ ປວິຏ຺ຐາ ອາສນສາລໍ ອປຏິຊຄ຺ຄິຕໍ, ອາສນານິ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ, ປານີຍໍ ອນຸຏ຺ຐປິຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກຫໍ ປຕິປູຊິກາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ຕໍ ທກ຺ຂິສ຺ສຖ, ຫິຍ຺ໂຍ ອຍ຺ເຍສຸ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຕາ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສາ ອຸປກາຣໍ ສຣນ຺ຕາ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ຂີຓາສວານໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸທປາທິ. ເຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຕິປູຊິກາ ນາມ ອຸປາສິກາ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ນານປ຺ປກາຣານິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສາມິກເມວ ປຕ຺ເຖສິ, ສາ ອິທານິ ມຕາ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ສາມິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ. ‘‘ນ ສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕໍ ສາມິກໍ ປຕ຺ເຖຕິ, ຕາວຕິໍສຠວເນ ຕສ຺ສາ ມາລຠາຣີເທວປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ສາມິໂກ, ສາ ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜປິລນ຺ຘນຏ຺ຐານໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ອໂຫ ປຣິຕ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ, ປາໂຕວ ອມ຺ເຫ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ສາຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນພ຺ຍາຘິນາ ມຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ ນາມ, ເຕເນວ ອິເມ ສຕ຺ເຕ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ເຈວ ກິເລສກາເມຫິ ຈ ອຕິຕ຺ເຕ ເອວ ອນ຺ຕໂກ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກນ຺ທນ຺ເຕ ປຣິເທວນ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໘.

‘‘ປຸປ຺ຜານິ ເຫວ ປຈິນນ຺ຕໍ, ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣໍ;

ອຕິຕ຺ຕໍເຍວ ກາເມສຸ, ອນ຺ຕໂກ ກຸຣຸເຕ ວສ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜານິ ເຫວ ປຈິນນ຺ຕນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ມາລາກາໂຣ ນານາປຸປ຺ຜານິ ວິຍ ອຕ຺ຕຠາວປຏິພທ຺ຘານິ ເຈວ ອຸປກຣຓປຏິພທ຺ຘານິ ຈ ກາມຄຸຓປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນນ຺ຕເມວ. ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣນ຺ຕິ ອສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ປຕ຺ຖນາວເສນ, ສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ເຄຘວເສນ ວິວິເຘນາກາເຣນ ອາສຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ. ອຕິຕ຺ຕໍເຍວ ກາເມສູຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ ປຣິເຍສເນນປິ ປຏິລາເຠນປິ ປຣິໂຠເຄນປິ ນິຘາເນນປິ ອຕິຕ຺ຕໍ ເອວ ສມານໍ. ອນ຺ຕໂກ ກຸຣຸເຕ ວສນ຺ຕິ ມຣຓສງ຺ຂາໂຕ ອນ຺ຕໂກ ກນ຺ທນ຺ຕໍ ປຣິເທວນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ປາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ, ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ປຕິປູຊິກກຸມາຣິວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ມຈ຺ຉຣິຍໂກສິຍເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ຍຖາປິ ຠມໂຣ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຈ຺ຉຣິຍໂກສິຍເສຏ຺ຐິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ຣາຊຄເຫ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ.

ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ສ ກິຣ ອວິທູເຣ ສກ຺ກາຣໍ ນາມ ນິຄໂມ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ເຖໂກ ມຈ຺ຉຣິຍໂກສິໂຍ ນາມ ເສຏ຺ຐິ ອສີຕິໂກຏິວິຠໂວ ປຏິວສຕິ. ໂສ ຕິຓຄ຺ເຄນ ເຕລພິນ຺ທຸມ຺ປິ ປເຣສໍ ນ ເທຕິ, ນ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ອິຕິສ຺ສ ຕໍ ວິຠວຊາຕໍ ເນວ ປຸຕ຺ຕທາຣາທີນໍ, ນ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຕ຺ຖໍ ອນຸໂຠຕິ, ຣກ຺ຂສປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂປກ຺ຂຣຓີ ວິຍ ອປຣິໂຠຄໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສຕ຺ຖາ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສກລໂລກຘາຕຸຍໍ ໂພຘເນຍ຺ຍພນ຺ຘເວ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ວສນ຺ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ສປຊາປຕິກສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ອທ຺ທສ. ຕໂຕ ປຸຣິມທິວເສ ປນ ໂສ ຣາຊານໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ຣາຊເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊູປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກໍ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຊນປທມນຸສ຺ສໍ ກຸມ຺ມາສປູຣໍ ກປລ຺ລກປູວໍ ຂາທນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປິປາສໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ກປລ຺ລກປູວໍ ຂາທິຕຸກາໂມມ຺ຫີຕິ ວກ຺ຂາມິ, ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຂາທິຕຸກາມາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ເມ ພຫູນິ ຕິລຕຓ຺ຑຸລສປ຺ປິຜາຓິຕາທີນິ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ກສ຺ສຈິ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຓ຺ຫໍ ອຘິວາເສນ຺ໂຕ ຈຣຕິ. ໂສ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາໂຕ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ. ຕໂຕ ຕຓ຺ຫໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ອຸປຄູຫິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ເອວໍ ຄໂຕປິ ຘນຫານິຠເຍນ ນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສິ.

ອຖ ນໍ ຠຣິຍາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ເຕ, ສາມິ, ອຜາສຸກໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ເມ ກິຎ຺ຈິ ອຜາສຸກໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຕ ຣາຊາ ກຸປິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຣາຊາປິ ເມ ນ ກຸປ຺ປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິໍ ເຕ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ວາ ທາສກມ຺ມກຣາທີຫິ ວາ ກິຎ຺ຈິ ອມນາປໍ ກຕໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປນ ເຕ ຕຓ຺ຫາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ຘນຫານິຠເຍນ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ນິສ຺ສທ຺ໂທວ ນິປຊ຺ຊິ, ອຖ ນໍ ຠຣິຍາ ‘‘ກເຖຫິ, ສາມິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ເຕ ຕຓ຺ຫາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ວຈນໍ ປຣິຄິລນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ຕຓ຺ຫາ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ກປລ຺ລກປູວໍ ຂາທິຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິມຕ຺ຖໍ ເມ ນ ກເຖສິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ທລິທ຺ໂທສິ, ອິທານິ ສກລນິຄມວາສີນໍ ປໂຫນເກ ກປລ຺ລກປູເວ ປຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ເຕ ເອເຕຫິ, ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກຣຈ຺ຉວາສີນໍ ປໂຫນເກ ປຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຊານາມຫໍ ຕວ ມຫທ຺ຘນຠາວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ເຄຫສາມນ຺ເຕ ສພ຺ເພສໍ ປໂຫນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາມີ’’ຕິ. ‘‘ຊານາມຫໍ ຕວ ມຫຊ຺ຌາສຍຠາວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເຕ ປຸຕ຺ຕທາຣມຕ຺ຕສ຺ເສວ ປໂຫນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ເຕ ເອເຕຫີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ປໂຫນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາມີ’’ຕິ? ‘‘ຕ຺ວໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກກສ຺ເສວ ເຕ ປໂຫນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຈມາເນ ພຫູ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ. ສກລຕຓ຺ຑຸເລ ຐເປຕ຺ວາ ຠິນ຺ນຕຓ຺ຑຸເລ ຈ ອຸທ຺ຘນກປລ຺ລານິ ຈ ອາທາຍ ໂຖກໍ ຂີຣສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕລໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຈ, ຕຕ຺ຖາຫໍ ເອກໂກວ ນິສີທິຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ທາສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ, ໂສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ວາຣານິ ປິທຫນ຺ໂຕ ສພ຺ພທ຺ວາເຣສຸ ສູຈິຆຏິກໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມຕລໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖປິ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຠຣິຍາປິສ຺ສ ອຸທ຺ຘເນ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ກປລ຺ລໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປູເວ ປຈິຕຸໍ ອາຣຠິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ປາໂຕວ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອໂສ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຣາຊຄຫສ຺ສ ອວິທູເຣ ສກ຺ກາຣນິຄເມ ມຈ຺ຉຣິຍເສຏ຺ຐິ ‘ກປລ຺ລກປູເວ ຂາທິສ຺ສາມີ’ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ທສ຺ສນຠເຍນ ສຕ຺ຕຠູມິເກ ປາສາເທ ກປລ຺ລກປູເວ ປຈາເປຕິ, ຕ຺ວໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ທເມຕ຺ວາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ຊາຍມ຺ປຕິເກ ປູເວ ຈ ຂີຣສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕານິ ຈ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ເຊຕວນໍ ອາເນຫິ, ອຊ຺ຊາຫໍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາເຣ ເອວ ນິສີທິສ຺ສາມິ, ປູເວເຫວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ເຖໂຣ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ອິທ຺ຘິພເລນ ຕໍ ນິຄມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ສີຫປຎ຺ຊຣທ຺ວາເຣ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ອາກາເສ ເອວ ມຓິຣູປກໍ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ. ມຫາເສຏ຺ຐິໂນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາວ ຫທຍມໍສໍ ກມ຺ປິ. ໂສ ອຫໍ ເອວຣູປານໍເຍວ ທສ຺ສນຠເຍນ ອິມໍ ຐານມາຄໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາຕປານທ຺ວາເຣ ຐິໂຕຕິ. ໂສ ຄເຫຕພ຺ພຄຫຓໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໂລຓສກ຺ຂຣາ ວິຍ ໂທເສນ ຕຏຕຏາຍນ຺ໂຕ ເອວມາຫ – ‘‘ສມຓ, ອາກາເສ ຐຕ຺ວາປິ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອາກາເສ ອປເທ ປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕປິ ເນວ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ມິໍ ເອວ ຐາເນ ອປຣາປຣໍ ຈງ຺ກມິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທນ຺ໂຕປິ ນ ລຠິສ຺ສສິເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອາກາເສ ນິສິນ຺ໂນ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາຕປານສ຺ສ ອຸມ຺ມາເຣ ຐິໂຕປິ ນ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ອຸມ຺ມາເຣ ຐິໂຕ. ‘‘ອຸມ຺ມາເຣ ຐິໂຕປິ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ຘູມາຍນ຺ໂຕປິ ນ ລຠິສ຺ສສິ ເອວາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣປິ ຘູມາຍິ. ສກລປາສາໂທ ເອກຘູໂມ ອໂຫສິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ອກ຺ຂີນໍ ສູຈິຍາ ວິຊ຺ຌນກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ, ເຄຫຊ຺ຌາຍນຠເຍນ ປນ ‘‘ຕ຺ວໍ ປຊ຺ຊລນ຺ໂຕປິ ນ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ສຸຏ຺ຐຸ ລຄ຺ໂຄ, ອລທ຺ຘາ ນ ຄມິສ຺ສຕິ, ເອກມສ຺ສ ປູວໍ ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ ເອກໍ ຂຸທ຺ທກປູວໍ ປຈິຕ຺ວາ ສມຓສ຺ສ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຫິ ນ’’ນ຺ຕິ. ສາ ໂຖກໍ ເອວ ປິຏ຺ຐໍ ກປລ຺ລປາຕິຍໍ ປກ຺ຂິປິ, ມຫາປູໂວ ຫຸຕ຺ວາ ສກລປາຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຸມາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ.

ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ພຫຸໍ ຕຍາ ປິຏ຺ຐໍ ຄຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຍເມວ ທພ຺ພິກຓ຺ເຓນ ໂຖກໍ ປິຏ຺ຐໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ຂິປິ, ປູໂວ ປຸຣິມປູວໂຕ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ຊາໂຕ. ເອວໍ ຍໍ ຍໍ ປຈຕິ, ໂສ ໂສ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິມສ຺ສ ເອກໍ ປູວໍ ເທຫີ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຉິໂຕ ເອກໍ ປູວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິຍາ ສພ຺ເພ ເອກາພທ຺ຘາ ອລ຺ລີຍິໍສຸ. ສາ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ສພ຺ເພ ປູວາ ເອກໂຕ ລຄ຺ຄາ, ວິສຸໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສປິ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຸໂຠປິ ຊນາ ໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນ຺ຕາປິ ວິໂຍເຊຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ ເອວ. ອຖສ຺ສ ປູເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວ ສຣີຣໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈິໍສຸ, ປິປາສາ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ຕໂຕ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ນ ເມ ປູເວຫິ ອຕ຺ໂຖ, ປຈ຺ຉິຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອິມສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ. ສາ ປຈ຺ຉິໍ ອາທາຍ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຖໂຣ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓໍ ກເຖສິ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ທິນ຺ນທານາທີນໍ ຜລໍ ຄຄນຕເລ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ວິຍ ທສ຺ເສສິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ, ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ‘ປູເວ ຂາທິສ຺ສາມີ’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ໂນ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ ສຕິ ອຫໍ ໂວ ເນສ຺ສາມິ, ເສຏ຺ຐິຠຣິຍໍ ປູເວ ຈ ຂີຣາທີນິ ຈ ຄຓ຺ຫາເປຖ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຫໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕຣຫິ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອິໂຕ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ເຊຕວນວິຫາເຣ, ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານໍ ກຖໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ ສຕິ ອຫໍ ໂວ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິພເລນ ເນສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາສາເທ ໂສປານສີສໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ເອວ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສປານປຣິໂຍສານໍ ປນ ໂວ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸປຣິປາສາທາ ເຫຏ຺ຐາປາສາທໍ ໂອຕຣຓກາລມຕ຺ເຕເນວ ເຊຕວນໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ເຖໂຣ ໂສປານສີສໍ ຕຕ຺ເຖວ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂສປານປາທມູລໍ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ຕເຖວ ອໂຫສິ. ອິຕິ ເຖໂຣ ເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍຎ຺ຈ ອຸປຣິປາສາທາ ເຫຏ຺ຐາປາສາທໍ ໂອຕຣຓກາລໂຕ ຂິປ຺ປຕຣໍ ເຊຕວນໍ ສມ຺ປາເປສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກາລໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ອທາສິ. ຠຣິຍາປິສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປູວໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ, ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູປິ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິ ຂີຣສປ຺ປິມຘຸສກ຺ຂຣາທີນິ ທທມາໂນ ນ ຂຍໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ມຫາເສຏ຺ຐິປິ ສທ຺ຘິໍ ຠຣິຍາຍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຂາທິ. ປູວານໍ ປຣິໂຍສານເມວ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ສກລວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ວິຆາສາທານຎ຺ຈ ທິນ຺ເນສຸປິ ປຣິຍນ຺ໂຕ ນ ປຎ຺ຎາຍເຕວ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປູວາ ປຣິກ຺ຂຍໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຉຑ຺ເຑຖາ’’ຕິ. ອຖ ເນ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສ຺ສ ອວິທູເຣ ປພ຺ຠາຣຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ຑຍິໍສຸ. ຍາວຊ຺ຊຕນາປິ ຕໍ ຐານໍ ກປລ຺ລກປູວປພ຺ຠາຣນ຺ເຕວ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ສຫ ຠຣິຍາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຄວາ ອນຸໂມທນມກາສິ. ອນຸໂມທນາວສາເນ ອຸໂຠປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ໂສປານໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອຕ຺ຕໂນ ປາສາເທເຍວ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເສຏ຺ຐິ ອສີຕິໂກຏິຘນໍ ພຸທ຺ຘສາສເນເຍວ ວິກ຺ກິຣິ. ປຸນທິວເສ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາວໍ, ອນຸປຫຈ຺ຈ ນາມ ສທ຺ຘໍ, ອນຸປຫຈ຺ຈ ໂຠເຄ ມຈ຺ຉຣິຍເສຏ຺ຐິໍ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ທເມຕ຺ວາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕ຺ວາ ປູເວ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ອາເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ອໂຫ ມຫານຸຠາໂວ ເຖໂຣ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກຸລທມເກນ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນາ ອນຸປຫຈ຺ຈ ສທ຺ຘໍ, ອນຸປຫຈ຺ຈ ໂຠເຄ, ກຸລໍ ອກິລເມຕ຺ວາ ອວິເຫເຐຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜໂຕ ເຣຓຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຠມເຣນ ວິຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸຓໍ ຊານາເປຕພ຺ພໍ, ຕາທິໂສ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ’’ຕິ ເຖຣໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໙.

‘‘ຍຖາປິ ຠມໂຣ ປຸປ຺ຜໍ, ວຓ຺ຓຄນ຺ຘມເຫຐຍໍ;

ປເລຕິ ຣສມາທາຍ, ເອວໍ ຄາເມ ມຸນີ ຈເຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຠມໂຣຕິ ຍາ ກາຈິ ມຘຸກຣຊາຕິ. ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ຈຣນ຺ໂຕ ປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ວຓ຺ຓຎ຺ຈ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ ອເຫຐຍນ຺ໂຕ ອວິນາເສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປເລຕີຕິ ເອວໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຣສໍ ປິວິຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ມຘຸກຣຓຕ຺ຖາຍ ອາທາຍ ປເລຕິ, ໂສ ເອວໍ ວນຄຫນໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂສຸສິເຣ ຕໍ ຣຊມິສ຺ສກໍ ຣສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຘຸຣຣສໍ ມຘຸໍ ກໂຣຕິ, ນ ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ວິຈຣິຕປຈ຺ຈຍາ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘໍ ວາສ຺ສ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພໍ ປາກຕິກເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຄາເມ ມຸນີ ຈເຣຕິ ເອວໍ ເສຂາເສຂເຠໂທ ອນາຄາຣິຍມຸນິ ກຸລປຏິປາຏິຍາ ຄາເມ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ຄາເມ ຈຣຓປຈ຺ຈຍາ ກຸລານໍ ສທ຺ຘາຫານິ ວາ ໂຠຄຫານິ ວາ ໂຫນ຺ຕິ. ສທ຺ຘາປິ ໂຠຄາປິ ປາກຕິກາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຈ ປນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເສຂມຸນິ ຕາວ ພຫິຄາເມ ອຸທກຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ອກ຺ຂຠຎ຺ຊນວຓປຏິຈ຺ຉາທນປຸຕ຺ຕມໍສູປມາທິວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຖາຣູປໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ເຄ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ຫຕ຺ຖຄຕາເນວ ກໂຣຕິ. ອເສຂມຸນິ ປນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣມນຸຍຸຎ຺ຊຕິ. ອຍມສ຺ສ ຠມເຣນ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸກຣຓສຣິກ຺ຂຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຘ ປນ ຂີຓາສໂວວ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ມຈ຺ຉຣິຍເສຏ຺ຐິ ທມິໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ນໍ ທເມຕ຺ວາ ກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ຘໍ ຊານາເປສິ ເອວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ອຸໂຠ ຂຎ຺ຊາ ອຸໂຠ ກຸຓີ, ອຸໂຠ ວິສມຈກ຺ຂຸກາ;

ອຸຠິນ຺ນໍ ປິຬກາ ຊາຕາ, ນາຫໍ ປສ຺ສາມິ ອິລ຺ລິສ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໗໘) –

ອິມໍ ອິລ຺ລິສຊາຕກໍ ກເຖສີຕິ.

ມຈ຺ຉຣິຍໂກສິຍເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ປາເວຍ຺ຍກາຊີວກວຕ຺ຖຸ

ນ ປເຣສໍ ວິໂລມານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປາເວຍ຺ຍໍ ນາມ ອາຊີວກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣກາ ຄຫປຕານີ ປຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ປາເວຍ຺ຍໍ ນາມ ອາຊີວກໍ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ຕສ຺ສານນ຺ຕຣຆເຣສຸ ມນຸສ຺ສາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ສາ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມາ ອາຊີວກສ຺ສ ເອຕມຕ຺ຖໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ອຫໍ ພຸທ຺ຘສນ຺ຕິກໍ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ມາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ນິວາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈມານມ຺ປິ ນິວາເຣສິ ເອວ. ສາ ‘‘ອຍໍ ມມ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ນ ເທຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິເຘວ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ສ຺ວາຕນາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ ເປເສສິ. ໂສ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຐມຕຣໍ ອາຊີວກສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ໂສ ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມາຕຸ ວຈເນນ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ອຍ຺ຍ, ມມ ມາຕຸ ຠາຍາມິ, ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຕສ຺ສ ກຕສກ຺ກາຣໍ ອຸໂຠປິ ຂາທິສ຺ສາມ, ມາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ອຍ຺ຍ, ມາຕາ ເມ ຕຊ຺ເຊສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ວາ ອສຸກວີຖິຍໍ ວາ ອສຸກມຄ຺ເຄນ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມາ ອາຈິກ຺ຂິ. ‘‘ສນ຺ຕິເກ ຐິໂຕ ວິຍ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ປລາຍິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ. ໂສ ອາຊີວກສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຊີວເກນ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ສພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ເຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ, ‘‘ສພ຺ພໍ ກຕໍ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠທ຺ທກໍ ເຕ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ອຸໂຠປິ ຂາທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອາຊີວໂກ ປາໂຕວ ຕໍ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຄພ຺ເຠ ນິສີທາເປສຸໍ.

ປຏິວິສ຺ສກມນຸສ຺ສາ ຕໍ ເຄຫໍ ອລ຺ລໂຄມເຍນ ອຸປລິມ຺ປິຕ຺ວາ ລາຊປຎ຺ຈມານິ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ນິສີທນຕ຺ຖາຍ ມຫາຣຫໍ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສຸໍ. ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ອປຣິຈິຕມນຸສ຺ສາ ຫິ ອາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ມຄ຺ຄເທສເກນ ກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂພຘິມູເລ ທສສຫສ຺ສິໂສກຘາຕຸໍ ກມ຺ເປຕ຺ວາ ສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ຕທິວເສເຍວ ຫິ ເນສໍ ‘‘ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ ນິຣຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ, ອຍໍ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ, ອຍໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ, ອຍໍ ເທວໂລກໍ, ອຍໍ ອມຕມຫານິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ເພ ມຄ຺ຄາ ອາວິຠູຕາ. ຄາມນິຄມາທີນໍ ປນ ມຄ຺ເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາ ປາໂຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ມຫາອຸປາສິກາຍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຄໂຕ. ສາ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສນໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ປຣິວິສິ. ອຸປາສິກາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ອນຸໂມທນໍ ກາເຣຕຸກາມາ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ສຕ຺ຖາ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ອນຸໂມທນຘມ຺ມກຖໍ ອາຣຠິ. ອຸປາສິກາ ‘‘ສາຘຸ, ສາຘູ’’ຕິ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິ. ອາຊີວໂກປິ ປຈ຺ຉາຄພ຺ເຠ ນິສິນ຺ໂນວ ຕສ຺ສາ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ‘‘ນ ອິທາເນສາ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ນຏ຺ຐາສິ ກາຬກຓ຺ຓິ, ເອຕສ຺ສ ເອວໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອຸປາສິກຎ຺ຈ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ອກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ປລາຍິ. ອຸປາສິກາ ຕສ຺ສ ກຖາຍ ລຊ຺ຊິຕາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ອຸປາສິເກ ຈິຕ຺ຕໍ ເທສນານຸຄຕໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອຕສ຺ສ ເມ ກຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອຸປຄຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ວິສຠາຄຊນສ຺ສ ກຖິຕໍ ກຖໍ ນາມ ອາວຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວຣູປໍ ອສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຕາກຕເມວ ໂອໂລເກຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໐.

‘‘ນ ປເຣສໍ ວິໂລມານິ, ນ ປເຣສໍ ກຕາກຕໍ;

ອຕ຺ຕໂນວ ອເວກ຺ເຂຍ຺ຍ, ກຕານິ ອກຕານິ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ປເຣສໍ ວິໂລມານີຕິ ປເຣສໍ ວິໂລມານິ ຜຣຸສານິ ມມ຺ມຈ຺ເຉທກວຈນານິ ນ ມນສິກາຕພ຺ພານິ. ນ ປເຣສໍ ກຕາກຕນ຺ຕິ ‘‘ອສຸໂກ ອຸປາສໂກ ອສ຺ສທ຺ໂຘ ອປ຺ປສນ຺ໂນ, ນາປິສ຺ສ ເຄເຫ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາທີນິ ທິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ນ ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ, ນ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍທານໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕຖາ ອສຸກາ ອຸປາສິກາ ອສ຺ສທ຺ຘາ ອປ຺ປສນ຺ນາ, ນາປິສ຺ສາ ເຄເຫ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາທີນິ ທິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ນ ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ, ນ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍທານໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖິ, ຕຖາ ອສຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອສ຺ສທ຺ໂຘ ອປ຺ປສນ຺ໂນ, ນາປິ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ນ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ, ນ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ, ນ ຄມິກວຕ຺ຕໍ, ນ ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕໍ, ນ ອຸໂປສຖາຄາຣວຕ຺ຕໍ, ນ ໂຠຊນສາລາວຕ຺ຕໍ, ນ ຊນ຺ຕາຆຣວຕ຺ຕາທີນິ, ນາປິສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ຘຸຕງ຺ຄໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ຠາວນາຣາມຕາຍ ອຸສ຺ສາຫມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ເອວໍ ປເຣສໍ ກຕາກຕໍ ນາມ ນ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນວ ອເວກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ‘‘ກຖໍ ຠູຕສ຺ສ ເມ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວາ ວີຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປພ຺ພຊິເຕນ ອຠິຓ຺ຫໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໔໘) ອິມໍ ໂອວາທໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’ຕິ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ໂຍເຄ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິໍ, ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຕາກຕານິ ໂອໂລເກຍ຺ຍາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ສາ ອຸປາສິກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ປາເວຍ຺ຍກາຊີວກວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ຉຕ຺ຕປາຓິອຸປາສກວຕ຺ຖຸ

ຍຖາປິ ຣຸຈິຣໍ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຉຕ຺ຕປາຓິອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ຉຕ຺ຕປາຓິ ນາມ ອຸປາສໂກ ຕິປິຏກຘໂຣ ອນາຄາມີ. ໂສ ປາໂຕວ ອຸໂປສຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ອນາຄາມິອຣິຍສາວການຎ຺ຫິ ສມາທານວເສນ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ເຄເນວ ເຕສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ເອກຠຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ອາຄຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຆຏິກາໂຣ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເອກຠຕ຺ຕິໂກ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໘໘). ເອວໍ ອນາຄາມິໂນ ປກຕິຍາວ ເອກຠຕ຺ຕິກາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສປິ ຕເຖວ ອຸໂປສຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ຉຕ຺ຕປາຓິ ອຸປາສໂກ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ອຫໍ ອຄ຺ຄຣາຊສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ເມ ປເທສຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຣາຊາ ໂຂ ປນ ເມ ອນຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ເອຕສ຺ມິໍ ກຸຊ຺ຌນ຺ເຕປິ ເນວ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ. ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ຫິ ຣາຊາ ຄຣຸກໂຕ ໂຫຕິ, ໂນ ສຕ຺ຖາ, ຕສ຺ມາ ເນວ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ອຸຏ຺ຐຫິ. ປຓ຺ຑິຕປຸຣິສາ ນາມ ຄຣຸຕຣານໍ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ອນຸຏ຺ຐຫນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ນ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຣາຊາ ປນ ຕໍ ອນຸຏ຺ຐຫນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ກຸປິຕມານໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ກຸປິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຍໍ ຉຕ຺ຕປາຓິ ອຸປາສໂກ ປຓ຺ຑິໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ຕິປິຏກຘໂຣ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖກຸສໂລ’’ຕິ ອຸປາສກສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖສິ. ຣຎ຺ໂຎ ຕສ຺ສ ຄຸຓກຖໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸກໍ ຊາຕໍ.

ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ອຸປຣິປາສາເທ ຐິໂຕ ຉຕ຺ຕປາຓິໍ ອຸປາສກໍ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ຉຕ຺ຕມາທາຍ ອຸປາຫນມາຣຸຍ຺ຫ ຣາຊງ຺ຄເຓນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ໂສ ຉຕ຺ຕຸປາຫນໍ ອປເນຕ຺ວາ ຣາຊານມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ໂຠ ອຸປາສກ, ກິນ຺ເຕ ຉຕ຺ຕຸປາຫນໍ ອປນີຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊຠາໂວ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຎາໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ສທາປິ ມຍໍ, ເທວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣາຊຠາວໍ ຊານາມາ’’ຕິ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປຸຣິມທິວເສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ໂນ ມໍ ທິສ຺ວາ ນ ອຸຏ຺ຐຫີ’’ຕິ? ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຫໍ ອຄ຺ຄຣາຊສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ໂນ, ປເທສຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ອຄາຣວໍ ປເວເທຍ຺ຍໍ, ຕສ຺ມາ ນ ອຸຏ຺ຐຫິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ໂຠ, ຕິຏ຺ຐເຕຕໍ’’. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິການໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖານໍ ກຸສລາ ຕິປິຏກຘຣາ ອມ຺ຫາກໍ ອນ຺ເຕປຸເຣ ຘມ຺ມໍ ວາເຈຖາ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ໂກມິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ຣາຊເຄຫໍ ນາມ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ທຸຍຸຕ຺ຕສຸຍຸຕ຺ຕການິ ຄຣຸກາເນຕ຺ຖ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ມາ ເອວໍ ວເທຖ, ‘ປຸຣິມທິວເສ ມໍ ທິສ຺ວາ ນ ອຸຏ຺ຐິໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ມາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ‘‘ເທວ, ຄິຫີນໍ ວິຈຣຓຏ຺ຐານໍ ນາມ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ເອກໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ວາຈາເປຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘຸ, ໂຠ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຍາຈິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມລ຺ລິກາ ຈ ເທວີ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ຈ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິສ຺ສາມາຕິ ວທນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິພທ຺ຘໍ ມມ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາສໍ ຘມ຺ມໍ ອຸທ຺ທິສຖາ’’ຕິ. ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ນິພທ຺ຘໍ ເອກຏ຺ຐານຄມນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເທຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣມກາສິ. ເຖໂຣ ນິພທ຺ຘໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາສໍ ອຸທ຺ເທສໍ ອຸທ຺ທິສຕິ. ຕາສຸ ມລ຺ລິກາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທສໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ປນ ເນວ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ນ ອຸທ຺ເທສໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິມານນ຺ທ, ອຸປາສິກາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ? ‘‘ມລ຺ລິກາ, ຠນ຺ເຕ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸທ຺ເທສໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ຎາຕິຘີຕາ ເນວ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ນ ອຸທ຺ເທສໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ມຍາ ກຖິຕຘມ຺ໂມ ນາມ ສກ຺ກຈ຺ຈມສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ອເທເສນ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ອຄນ຺ຘກປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ອຜໂລ ໂຫຕິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປນ ສວນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕິ ມຫານິສໍໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໕໑.

‘‘ຍຖາປິ ຣຸຈິຣໍ ປຸປ຺ຜໍ, ວຓ຺ຓວນ຺ຕໍ ອຄນ຺ຘກໍ;

ເອວໍ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາ, ອຜລາ ໂຫຕິ ອກຸພ຺ພໂຕ.

໕໒.

‘‘ຍຖາປິ ຣຸຈິຣໍ ປຸປ຺ຜໍ, ວຓ຺ຓວນ຺ຕໍ ສຄນ຺ຘກໍ;

ເອວໍ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາ, ສຜລາ ໂຫຕິ ກຸພ຺ພໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣຸຈິຣນ຺ຕິ ໂສຠນໍ. ວຓ຺ຓວນ຺ຕນ຺ຕິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນໍ, ອຄນ຺ຘກນ຺ຕິ ຄນ຺ຘວິຣຫິຕໍ ປາລິຠທ຺ທກຄິຣິກຓ຺ຓິກຊຍສຸມນາທິເຠທໍ. ເອວໍ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາຕິ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາ ນາມ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ຕໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນໍ ອຄນ຺ຘກປຸປ຺ຜສທິສໍ. ຍຖາ ປນ ອຄນ຺ຘກປຸປ຺ຜໍ ໂຍ ນໍ ຘາເຣຕິ, ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ຄນ຺ຘໍ ນ ຜຣຕິ, ເອວໍ ເອຕມ຺ປິ ໂຍ ນໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສວນາທີຫິ ນ ສມາຈຣຕິ, ຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອສມາຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອກຸພ຺ພໂຕ ສຸຕຄນ຺ຘຎ຺ຈ ວາຈາຄນ຺ຘຎ຺ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຄນ຺ຘຎ຺ຈ ນ ອາວຫຕິ ອຜລາ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວໍ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາ, ອຜລາ ໂຫຕິ ອກຸພ຺ພໂຕ’’ຕິ. ສຄນ຺ຘກນ຺ຕິ ຈມ຺ປກນີລຸປ຺ປລາທິເຠທໍ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ຄນ຺ໂຘ ຜຣຕິ, ເອວໍ ເຕປິຏກພຸທ຺ຘວຈນສງ຺ຂາຕາ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາປິ. ກຸພ຺ພໂຕຕິ ໂຍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສວນາທີຫິ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຕິ, ສາ ອສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຜລາ ໂຫຕິ, ສຸຕຄນ຺ຘວາຈາຄນ຺ຘປຏິປຕ຺ຕິຄນ຺ຘານໍ ອາວຫນໂຕ ມຫປ຺ຜລາ ໂຫຕິ, ມຫານິສໍສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ຉຕ຺ຕປາຓິອຸປາສກວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ວິສາຂາວຕ຺ຖຸ

ຍຖາປິ ປຸປ຺ຜຣາສິມ຺ຫາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິສາຂໍ ອຸປາສິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາ ກິຣ ອງ຺ຄຣຏ຺ເຐ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ສຸມນເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ສຕ຺ຖາ ເສລພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີນໍ ໂພຘເນຍ຺ຍພນ຺ຘວານໍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປທໍ ທິສ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຕໍ ນຄຣໍ ປາປຸຓິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ເມຓ຺ຑໂກ, ຄຫປຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ. ປຎ຺ຈ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ນາມ ເມຓ຺ຑໂກ ເສຏ຺ຐິ, ຈນ຺ທປທຸມາ ນາມ ຕສ຺ເສວ ເຊຏ຺ຐກຠຣິຍາ, ຕສ຺ເສວ ເຊຏ຺ຐກປຸຕ຺ໂຕ ຘນຎ຺ຈໂຍ ນາມ, ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ສຸມນເທວີ ນາມ, ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິໂນ ທາໂສ ປຸຓ຺ໂຓ ນາມາຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິເຍວ, ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ ປນ ວິຊິເຕ ປຎ຺ຈ ອມິຕໂຠຄາ ນາມ ອເຫສຸໍ – ໂຊຕິໂກ, ຊຏິໂລ, ເມຓ຺ຑໂກ, ປຸຓ຺ຓໂກ, ກາກວລິໂຍຕິ. ເຕສຸ ອຍໍ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິ ທສພລສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣໍ ວິສາຂໍ ທາຣິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ຕຸຍ຺ຫມ຺ປິ ມງ຺ຄລໍ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ມງ຺ຄລໍ, ຕວ ປຣິວາເຣຫິ ປຎ຺ຈຫິ ທາຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈ ຣຖສຕານິ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຎ຺ຈຫິ ທາສິສເຕຫິ ປຣິວຸຕາ ທສພລສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ກາຣຓາກາຣເຓສຸ ປນ ກຸສລຕ຺ຕາ ຍາວຕິກາ ຍານສ຺ສ ຠູມິ, ຍາເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍານາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິກາວ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສາ ຈຣິຍາວເສນ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ສາ ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈຫິ ທາຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ສຕ຺ຖາຣມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສເນ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອຑ຺ຒມາສໍ ມຫາທານມທາສິ. ສຕ຺ຖາ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຈ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຠຄິນິປຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ໂກສລຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ວິຊິເຕ ປຎ຺ຈ ອມິຕໂຠຄາ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ວສນ຺ຕິ, ມຍ຺ຫໍ ວິຊິເຕ ເອໂກປິ ຕາທິໂສ ນຕ຺ຖິ, ຍໍນູນາຫໍ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ມຫາປຸຎ຺ຎໍ ຍາເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິຊິເຕ ປຎ຺ຈ ອມິຕໂຠຄາ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ວສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຄໂຕມ຺ຫິ, ເຕສຸ ເມ ເອກໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາກຸລານິ ອມ຺ເຫຫິ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ອລທ຺ຘາ ນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ອມຈ຺ເຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ໂຊຕິກາທີນໍ ມຫາກຸລານໍ ຈາລນໍ ນາມ ມຫາປຖວິຍາ ຈາລນສທິສໍ, ເມຓ຺ຑກມຫາເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຏິວຈນໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ຕາຕ, ໂກສລຣາຊາ ‘‘‘ເອກໍ ຘນເສຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ ວທຕິ, ຕ຺ວໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫສຸ ປຫິຓນ຺ເຕສຸ ຄມິສ຺ສາມິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຣິວຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉ, ຕາຕາ’’ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກມກາສິ. ຣາຊາປິສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປເສນທິຣາຊານໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກຣຕ຺ຕິວາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກໍ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ນິວາສໍ ຄຓ຺ຫິ, ອຖ ນໍ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິທໍ ກສ຺ສ ວິຊິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ເສຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ກີວ ທູໂຣ ອິໂຕ ສາວຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຕໂຍຊນມຕ຺ຖເກ’’ຕິ. ‘‘ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ສມ຺ພາຘໍ, ອມ຺ຫາກໍ ປຣິຊໂນ ມຫນ຺ໂຕ, ສເຈ ໂຣເຈຖ, ອິເຘວ ວເສຍ຺ຍາມ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ນຄຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ສຍໍ ວສນຏ຺ຐານສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນຄຣສ຺ສ ສາເກຕນ຺ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍມ຺ປິ ໂຂ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ປຸຓ຺ຓວຑ຺ຒນກຸມາໂຣ ນາມ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ມາຕາປິຕໂຣ ວທິໍສຸ – ‘‘ຕາຕ, ຕວ ຣຸຈ຺ຈນຏ຺ຐາເນ ເອກໍ ທາຣິກໍ ອຸປຘາເຣຫີ’’ຕິ. ‘‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອວຣູປາຍ ຠຣິຍາຍ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’ຕິ, ປຸຕ຺ຕ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ກຸລໍ ນາມ ອປຸຕ຺ຕກໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ເຕນ ຫິ ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕໍ ທາຣິກໍ ລຠມາໂນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຈນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ການິ ປເນຕານິ ປຎ຺ຈ ກລ຺ຍາຓານິ ນາມ, ຕາຕາ’’ຕິ. ເກສກລ຺ຍາຓໍ, ມໍສກລ຺ຍາຓໍ, ອຏ຺ຐິກລ຺ຍາຓໍ, ຉວິກລ຺ຍາຓໍ, ວຍກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ. ມຫາປຸຎ຺ຎາຍ ຫິ ອິຕ຺ຖິຍາ ເກສາ ໂມຣກລາປສທິສາ ຫຸຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ ນິວາສນນ຺ຕໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອິທໍ ເກສກລ຺ຍາຓໍ ນາມ, ທນ຺ຕາວຣຓໍ ພິມ຺ພຜລສທິສໍ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ສມໍ ສຸຜຸສິຕໍ ໂຫຕິ, ອິທໍ ມໍສກລ຺ຍາຓໍ ນາມ, ທນ຺ຕາ ສຸກ຺ກາ ສມາ ອວິຣຬາ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຐປິຕວຊິຣປນ຺ຕິ ວິຍ ສມຈ຺ຉິນ຺ນສງ຺ຂປນ຺ຕິ ວິຍ ຈ ໂສຠນ຺ຕິ, ອິທໍ ອຏ຺ຐິກລ຺ຍາຓໍ ນາມ, ກາຬິຍາ ຈຸຓ຺ຓກາທີຫິ ອວິລິຕ຺ໂຕ ເອວ ຉວິວຓ຺ໂຓ ສິນິທ຺ໂຘ ນີລຸປ຺ປລທາມສທິໂສ ໂຫຕິ, ໂອທາຕາຍ ຈ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜທາມສທິໂສ ໂຫຕິ, ອິທໍ ຉວິກລ຺ຍາຓໍ ນາມ, ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຊາຕາປິ ໂຂ ປນ ສກິໍ ວິຊາຕາ ວິຍ ອວິຄຕໂຍພ຺ພນາເຍວ ໂຫຕິ, ອິທໍ ວຍກລ຺ຍາຓໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ອຏ຺ຐຸຕ຺ຕຣສຕພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອາມ, ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອວຣູປໍ ທາຣິກໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ອຏ຺ຐ ຊນາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ພຫຸໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອາຄຕກາເລ ໂວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉຖ, ເອວຣູປໍ ທາຣິກໍ ປຣິເຍສຖ, ທິຏ຺ຐກາເລ ຈ ອິມໍ ປິລນ຺ຘນໍ ທເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ສຸວຓ຺ຓມາລໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ.

ເຕ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕານິ ນຄຣານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິເຍສມານາ ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕໍ ທາຣິກໍ ອທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິວຏນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ ສາເກຕໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ – ‘‘ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມໍ ນິປ຺ຜຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ນຄເຣ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ວິວຏນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕທາ ພຫິ ອນິກ຺ຂມນກຸລານິປິ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນ ສຣີເຣນ ປທສາວ ນທີຕີຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທີນໍ ປຸຕ຺ຕາປິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສມານຊາຕິກໍ ມນາປໍ ກຸລທາຣິກໍ ທິສ຺ວາ ມາລາຄຸເຬນ ປຣິກ຺ຂິປິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຕປິ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນທີຕີເຣ ເອກໍ ສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ວິສາຂາ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິຕາ ປຎ຺ຈຫິ ກຸມາຣິກາສເຕຫິ ປຣິວຸຕາ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ປເທສໍ ປຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປາວສ຺ສິ. ປຎ຺ຈສຕາ ກຸມາຣິກາໂຍ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາລໍ ປວິສິໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ຕາສຸ ເອກມ຺ປິ ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕໍ ນ ປສ຺ສິໍສຸ. ອຖ ວິສາຂາ ປກຕິຄມເນເນວ ສາລໍ ປາວິສິ, ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ເຕມິໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕສ຺ສາ ຈຕ຺ຕາຣິ ກລ຺ຍາຓານິ ທິສ຺ວາ ທນ຺ເຕ ປສ຺ສິຕຸກາມາ ‘‘ອລສຊາຕິກາ ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕາ, ເອຕິສ຺ສາ ສາມິໂກ ກຎ຺ຊິກມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຖຍິໍສຸ. ອຖ ເນ ວິສາຂາ ອາຫ – ‘‘ກໍ ວເທຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ? ‘‘ຕໍ ກເຖມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ມຘຸໂຣ ຫິ ຕສ຺ສາ ສທ຺ໂທ ກໍສຕາຬສໂຣ ວິຍ ນິຈ຺ຉຣຕິ. ອຖ ເນ ປຸນ ມຘຸຣສທ຺ເທນ ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ຠຓຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຕວ ປຣິວາຣິຕ຺ຖິໂຍ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາເຣ ອເຕເມຕ຺ວາ ເວເຄນ ສາລໍ ປວິຏ຺ຐາ, ຕຸຍ຺ຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ເວເຄນ ອາຄມນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ເຕເມຕ຺ວາ ອາຄຕາສິ. ຕສ຺ມາ ກເຖມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ.

‘‘ຕາຕາ, ເອວໍ ມາ ວເທຖ, ອຫໍ ເອຕາຫິ ພລວຕຣາ, ກາຣຓໍ ປນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຊເວນ ນາຄຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ຊວມານາ ນ ໂສຠນ຺ຕິ, ອປຣມ຺ປິ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ຊວມານາ ນ ໂສຠນ຺ຕິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ຕາຕາ, ອຠິສິຕ຺ຕຣາຊາ ຕາວ ສພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ກຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຊວມາໂນ ນ ໂສຠຕິ, ‘‘ກິໍ ອຍໍ ຣາຊາ ຄຫປຕິໂກ ວິຍ ຘາວຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຄຣຫໍ ລຠຕິ, ສຓິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ໂສຠຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖີປິ ອລງ຺ກໂຕ ຊວມາໂນ ນ ໂສຠຕິ, ວາຣຓລີຬາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ໂສຠຕິ. ປພ຺ພຊິໂຕ ຊວມາໂນ ນ ໂສຠຕິ, ‘‘ກິໍ ອຍໍ ສມໂຓ ຄິຫີ ວິຍ ຘາວຕີ’’ຕິ ເກວລໍ ຄຣຫເມວ ລຠຕິ, ສມິຕຄມເນນ ປນ ໂສຠຕິ. ອິຕ຺ຖີ ຊວມານາ ນ ໂສຠຕິ, ‘‘ກິໍ ເອສາ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ ວິຍ ຘາວຕີ’’ຕິ ຄຣຫິຕພ຺ພາວ ໂຫຕິ, ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ຊວມານາ ນ ໂສຠນ຺ຕິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ກຕມໍ ປນ ອປຣໍ ກາຣຓໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕາ, ມາຕາປິຕໂຣ ນາມ ຘີຕຣໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ສຓ຺ຐາເປຕ຺ວາ ໂປເສນ຺ຕິ. ມຍຎ຺ຫິ ວິກ຺ກິເຓຍ຺ຍຠຓ຺ຑໍ ນາມ, ອມ຺ເຫ ປຣກຸລເປສນຕ຺ຖາຍ ໂປເສນ຺ຕິ. ສເຈ ຊວມານານໍ ນິວຕ຺ຖທຸສ຺ສກຓ຺ເຓ ວາ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ວາ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ປຕິຕກາເລ ຫຕ຺ໂຖ ວາ ປາໂທ ວາ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ກຸລສ຺ເສວ ຠາໂຣ ຠເວຍ຺ຍ, ປສາຘນຠຓ຺ຑໍ ປນ ເມ ເຕເມຕ຺ວາ ສຸສ຺ສິສ຺ສຕິ. ອິມໍ ກາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນ ຘາວິຕາມ຺ຫິ, ຕາຕາ’’ຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕສ຺ສາ ກຖນກາເລ ທນ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປາ ໂນ ທນ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕຸຍ຺ຫເມເວສາ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓມາລໍ ປິລນ຺ຘຍິໍສຸ. ອຖ ເນ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕຣນຄຣໂຕ ອາຄຕາຕ຺ຖ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ສາວຕ຺ຖິໂຕ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ກຕຣໍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ມິຄາຣເສຏ຺ຐິ ນາມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ປຸຓ຺ຓວຑ຺ຒນກຸມາໂຣ ນາມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສມານຊາຕິກໍ ໂນ ກຸລ’’ນ຺ຕິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ປິຕຸ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣຖໍ ເປເສຕູ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ສາ ອາຄມນກາເລ ປທສາ ອາຄຕາ, ສຸວຓ຺ຓມາລາຍ ປນ ປິລນ຺ຘນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຖາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອິສ຺ສຣທາຣິກາ ຣຖາທີຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິຕຣາ ປກຕິຍານກໍ ວາ ອຠິຣຸຫນ຺ຕິ, ຉຕ຺ຕໍ ວາ ຕາລປຓ຺ຓໍ ວາ ອຸປຣິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອສຕິ ນິວຕ຺ຖສາຏກສ຺ສ ທສນ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອໍເສ ຂິປນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອວ. ຕສ຺ສາ ປນ ປິຕາ ປຎ຺ຈ ຣຖສຕານິ ເປເສສິ. ສາ ສປຣິວາຣາ ຣຖໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຄຕາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາປິ ເອກໂຕວ ອຄມໍສຸ. ອຖ ເນ ເສຏ຺ຐິ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຕາຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ສາວຕ຺ຖິໂຕ ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ເສຏ຺ຐິ ກຕໂຣ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ມິຄາຣເສຏ຺ຐິ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ປຸຓ຺ຓວຑ຺ຒນກຸມາໂຣ ນາມ ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ຘນໍ ກິຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິໂຍ ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ຘນໍ ຕາວ ອມ຺ຫາກໍ ຘນໍ ອຸປາທາຍ ກາກຓິກມຕ຺ຕໍ, ທາຣິກາຍ ປນ ອາຣກ຺ຂມຕ຺ຕາຍ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກິໍ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ເຕສໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກາຫທ຺ວີຫໍ ວສາເປຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ເຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິສ຺ສ ‘‘ລທ຺ຘາ ໂນ ທາຣິກາ’’ຕິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ‘‘ກສ຺ສ ຘີຕາ’’ຕິ? ‘‘ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ມຫາກຸລສ຺ສ ເມ ທາຣິກາ ລທ຺ຘາ, ຂິປ຺ປເມວ ນໍ ອາເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄມນຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘‘ມຫາກຸລໍ ເອຕໍ ມຍາ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ອາເນຕ຺ວາ ສາເກເຕ ນິເວສິຕໍ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມານໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ອຫມ຺ປິ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ, ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ມຍິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຣາຊາປິ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ຣາຊພລໍ ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ຊນສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ? ອິຕໂຣປິ ‘‘ສເຈປິ ທສ ຣາຊາໂນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ປຏິສາສນໍ ເປເສສິ. ມິຄາຣເສຏ຺ຐິ ຕາວ ມຫນ຺ເຕ ນຄເຣ ເຄຫໂຄປກມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສຊນໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຑ຺ຒໂຍຊນມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອາຄຕາມ຺ຫາ’’ຕິ ສາສນໍ ປຫິຓິ. ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ ພຫຸປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສຕ຺ວາ ຘີຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສິ, ‘‘ອມ຺ມ, ສສຸໂຣ ກິຣ ເຕ ໂກສລຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ກຕຣໍ ເຄຫໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພໍ, ຣຎ຺ໂຎ ກຕຣໍ, ອຸປຣາຊາທີນໍ ກຕຣານີ’’ຕິ? ປຓ຺ຑິຕາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ວຊິຣຄ຺ຄຕິຂິຓຎາຓາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນາ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນາ ‘‘ສສຸຣສ຺ສ ເມ ອສຸກເຄຫໍ ປຏິຊຄ຺ຄຖ, ຣຎ຺ໂຎ ອສຸກເຄຫໍ, ອຸປຣາຊາທີນໍ ອສຸການີ’’ຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ທາສກມ຺ມກເຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຣຎ຺ໂຎ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຖ, ເອຕ຺ຕກາ ອຸປຣາຊາທີນໍ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທໂຍປິ ຕຸມ຺ເຫເຍວ ປຏິຊຄ຺ຄຖ, ອສ຺ສພນ຺ຘາທໂຍປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຉຓໍ ອນຸຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສໍວິທຫິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’? ‘‘‘ມຍໍ ວິສາຂາຍ ມງ຺ຄລຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ກິຎ຺ຈິ ລຠິມ຺ຫ, ອສ຺ສຣກ຺ຂຓາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາ ສຸຂໍ ນ ວິຈຣິມ຺ຫາ’ຕິ ເກຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ມາ ລຠິໍສູ’’ຕິ.

ຕໍ ທິວສເມວ ວິສາຂາຍ ປິຕາ ປຎ຺ຈສເຕ ສຸວຓ຺ຓກາເຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຘີຕຸ ເມ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ນາມ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ນິກ຺ຂສຫສ຺ສໍ, ຕທນຸຣູປານິ ຈ ຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາປວາຬວຊິຣາທີນິ ທາເປສິ. ຣາຊາ ກຕິປາຫໍ ວສິຕ຺ວາວ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເສຏ຺ຐິນາ ອມ຺ຫາກໍ ຈິຣໍ ໂປສນໍ ນາມ ກາຕຸໍ, ທານິ ທາຣິກາຍ ຄມນກາລໍ ຊານາຕູ’’ຕິ. ໂສປິ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ອິທານິ ວສ຺ສກາໂລ ອາຄໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ຈຕຸມາສໍ ວິຈຣິຕຸໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ພລກາຍສ຺ສ ຍໍ ຍໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ມມ ຠາໂຣ, ມຍາ ເປສິຕກາເລ ເທໂວ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາເກຕນຄຣໍ ນິຈ຺ຈນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ຣາຊານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ມາລາຄນ຺ຘວຕ຺ຖາທີນິ ປຏິຍຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເຕ ຊນາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ເສຏ຺ຐິ ອມ຺ຫາກເມວ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ, ເອວໍ ຕໂຍ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ປສາຘນໍ ປນ ຕາວ ນ ນິຏ຺ຐາຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕາຘິຏ຺ຐາຍກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ອຎ຺ຎໍ ອສນ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ພລກາຍສ຺ສ ປນ ຠຕ຺ຕປຈນທາຣູນິ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຕາຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປຣິຊິຓ຺ຓາ ຫຕ຺ຖິສາລາທໂຍ ເຈວ ປຣິຊິຓ຺ຓການິ ຈ ເຄຫານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ປຈນ຺ຕານມ຺ປິ ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ຕໂຕ ປຸນປິ ‘‘ທາຣູນິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ນ ສກ຺ກາ ທາຣູນິ ລທ຺ຘຸໍ, ທຸສ຺ສໂກຏ຺ຐາຄາຣານິ ວິວຣິຕ຺ວາ ຖູລສາຏເກຫິ ວຏ຺ຏິໂຍ ກຕ຺ວາ ເຕລຈາຏີສຸ ເຕເມຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ປຈຖາ’’ຕິ. ເຕ ອຑ຺ຒມາສໍ ຕຖາ ອກໍສຸ. ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ປສາຘນມ຺ປິ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ຕສ຺ມິໍ ປສາຘເນ ຈຕສ຺ໂສ ວຊິຣນາຬິໂຍ ອຸປໂຍຄໍ ອຄມໍສຸ, ມຸຕ຺ຕານໍ ເອກາທສ ນາຬິໂຍ, ປວາຬສ຺ສ ພາວີສຕິ ນາຬິໂຍ, ມຓີນໍ ເຕຕ຺ຕິໍສ ນາຬິໂຍ. ອິຕິ ເອເຕຫິ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຣຕເນຫິ ນິຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ອສຸຕ຺ຕມຍໍ ປສາຘນໍ ຣຊເຕນ ສຸຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຣິໍສຸ. ຕໍ ສີເສ ປຏິມຸກ຺ກໍ ປາທປິຏ຺ຐິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ມຸທ຺ທິກາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຕາ ສຸວຓ຺ຓມຍາ ຄຓ຺ຐິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຣຊຕມຍາ ປາສກາ, ມຕ຺ຖກມຊ຺ເຌ ເອກາ ມຸທ຺ທິກາ, ທ຺ວີສຸ ກຓ຺ຓປິຏ຺ຐີສຸ ທ຺ເວ, ຄລວາຏເກ ເອກາ, ທ຺ວີສຸ ຊຕ຺ຕູສຸ ທ຺ເວ, ທ຺ວີສຸ ກປ຺ປເຣສຸ ທ຺ເວ, ທ຺ວີສຸ ກຏິປສ຺ເສສຸ ທ຺ເວຕິ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ປສາຘເນ ເອກໍ ໂມຣໍ ກຣິໍສຸ, ຕສ຺ສ ທກ຺ຂິຓປກ຺ເຂ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓມຍານິ ປຎ຺ຈ ປຕ຺ຕສຕານິ ອເຫສຸໍ, ວາມປກ຺ເຂ ປຎ຺ຈ ປຕ຺ຕສຕານິ, ຕຸຓ຺ຑໍ ປວາຬມຍໍ, ອກ຺ຂີນິ ມຓິມຍານິ, ຕຖາ ຄີວາ ຈ ປິຎ຺ຉານິ ຈ, ປຕ຺ຕນາຬິໂຍ ຣຊຕມຍາ, ຕຖາ ຊງ຺ຆາໂຍ. ໂສ ວິສາຂາຍ ມຕ຺ຖກມຊ຺ເຌ ປພ຺ພຕກູເຏ ຐຕ຺ວາ ນຈ຺ຈນມຍູໂຣ ວິຍ ຂາຍຕິ. ປຕ຺ຕນາຬິສຫສ຺ສສ຺ສ ສທ຺ໂທ ທິພ຺ພສງ຺ຄີຕໍ ວິຍ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍໂຆໂສ ວິຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ. ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕາເຍວ ຕສ຺ສາ ອໂມຣຠາວໍ ຊານນ຺ຕິ. ປສາຘນໍ ນວໂກຏິອຄ຺ຆນກໍ ອໂຫສິ, ສຕສຫສ຺ສໍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມມູລໍ ທີຍິຕ຺ຖ.

‘‘ກິສ຺ສ ປນ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕາເຍຕໍ ປສາຘນໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ? ສາ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ຈີວຣສາຏກໍ ທຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສູຈິໂຍປິ ຣຊນມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກເມວ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ຈີວຣທານສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອິມໍ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ລຠິ. ອິຕ຺ຖີນຎ຺ຫິ ຈີວຣທານໍ ມຫາລຕາປສາຘນຠຓ຺ເຑນ ມຕ຺ຖກໍ ປປ຺ໂປຕິ, ປຸຣິສານໍ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວເຣນາຕິ. ເອວໍ ມຫາເສຏ຺ຐິ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ຘີຕຸ ປຣິວຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທທມາໂນ ກຫາປຓປູຣານິ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ອທາສິ, ສຸວຓ຺ຓຠາຊນປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ຣຊຕຠາຊນປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ຕມ຺ພຠາຊນປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓວຕ຺ຖໂກເສຍ຺ຍວຕ຺ຖປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ສປ຺ປິປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ເຕລປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ສາລິຕຓ຺ຑຸລປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ນງ຺ຄລຜາລາທິອຸປກຣຓປູຣານິ ປຎ຺ຈສກຏສຕານິ ອທາສິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ມມ ຘີຕຸ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘ອສຸເກນ ນາມ ເມ ອຕ຺ໂຖ’ຕິ ມາ ປຣສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປຫິຓີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພູປກຣຓານິ ທາເປສິ. ເອເກກສ຺ມິໍ ຣເຖ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ຕິສ຺ໂສ ຕິສ຺ໂສ ວຓ຺ຓທາສິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຣຖສຕານິ ອທາສິ. ‘‘ເອຕໍ ນ຺ຫາເປນ຺ຕິໂຍ ໂຠເຊນ຺ຕິໂຍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິໂຍ ວິຈຣຖາ’’ຕິ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສປຣິຈາຣິກາໂຍ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ມມ ຘີຕຸ ຄາໂວ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປຸຣິເສ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຠເຓ ຈູຬວຊສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕີສຸ ຄາວຸເຕສຸ ຕິສ຺ໂສ ເຠຣິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຖ, ປຸຖຸລໂຕ ອຸສຠມຕ຺ເຕ ຐາເນ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຕິຏ຺ຐຖ. ຄາວີນໍ ຕໂຕ ປຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ມາ ອທຕ຺ຖ. ເອວໍ ຐິຕກາເລ ເຠຣິສຎ຺ຎໍ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ເຕ ຄາວີນໍ ວຊໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄາວຸຕໍ ຄຕກາເລ ເຠຣິສຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ, ປຸນ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ ຄຕກາເລ ອກໍສຸ. ປຸນປິ ຕິຄາວຸຕໍ ຄຕກາເລ ເຠຣິສຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ, ປຸຖຸລໂຕ ຄມນຎ຺ຈ ນິວາເຣສຸໍ. ເອວໍ ທີຆໂຕ ຕິຄາວຸເຕ, ປຸຖຸລໂຕ ອຸສຠມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຄາວິໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິຆໍສນ຺ຕິໂຍ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ມຫາເສຏ຺ຐິ ‘‘ມມ ຘີຕຸ ເອຕ຺ຕກາ ຄາໂວ ອລໍ, ທ຺ວາຣໍ ປິທຫຖາ’’ຕິ ວຊທ຺ວາຣໍ ປິທຫາເປສິ. ທ຺ວາຣສ຺ມິໍ ປິທຫິເຕ ວິສາຂາຍ ປຸຎ຺ຎພເລນ ພລວຄາໂວ ຈ ເຘນຸໂຍ ຈ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ມນຸສ຺ສານໍ ວາເຣນ຺ຕານໍ ວາເຣນ຺ຕານເມວ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາ ພລວຄາໂວ ຈ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາ ເຘນຸໂຍ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ຕຕ຺ຕກາ ພລວວຈ຺ຉາ ຕາສໍ ເຘນູນໍ ອຸສຠາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘາ ອເຫສຸໍ. ‘‘ກິສ຺ສ ປນ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ເອວໍ ຄາໂວ ຄຕາ’’ຕິ? ນິວາເຣນ຺ຕານໍ ນິວາເຣນ຺ຕານໍ ທິນ຺ນທານສ຺ສ. ສາ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ກິກິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘີຕານໍ ກນິຏ຺ຐາ ສງ຺ຆທາສີ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ປຎ຺ຈໂຄຣສທານໍ ທທມານາ ເຖຣານຎ຺ຈ ທຫຣານຎ຺ຈ ສາມເຓຣານຎ຺ຈ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິຕ຺ວາ, ‘‘ອລໍ, ອລ’’ນ຺ຕິ ນິວາເຣນ຺ຕານມ຺ປິ ‘‘ອິທໍ ມຘຸຣໍ, ອິທໍ ມນາປ’’ນ຺ຕິ ອທາສິ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ວາຣິຍມານາປິ ຄາໂວ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິນາ ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ຘນສ຺ສ ທິນ຺ນກາເລ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ສພ຺ພໍ ສໍວິທຫິຕໍ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ປນ ທາສທາສິໂຍ ນ ສໍວິທຫິຕາ, ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ມມ ຘີຕຣິ ສສິເນຫນິສ຺ສິເນຫານໍ ຊານນຕ຺ຖໍ. ອຫຎ຺ຫິ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉມານເກ ຄີວາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ປຫິຓາມິ, ຍານໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຄມນກາເລເຍວ ເອຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ມາ ອຄນ຺ຕຸກາມາຕິ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອາຫ.

ອຖ ‘‘ສ຺ເວ ມມ ຘີຕາ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄພ຺ເຠ ນິສິນ຺ໂນ ຘີຕຣໍ ສມີເປ ນິສີທາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ປຕິກຸເລ ວສນ຺ຕິຍາ ນາມ ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈ ອາຈາຣໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂອວາທມທາສິ. ອຍມ຺ປິ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິ ອນນ຺ຕຣຄພ຺ເຠ ນິສິນ຺ໂນ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ໂອວາທໍ ອສ຺ໂສສິ. ໂສປິ ເສຏ຺ຐິ ຘີຕຣໍ ເອວໍ ໂອວທິ –

‘‘ອມ຺ມ, ສສຸຣກຸເລ ວສນ຺ຕິຍາ ນາມ ອນ຺ໂຕອຄ຺ຄິ ພຫິ ນ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ, ພຫິອຄ຺ຄິ ອນ຺ໂຕ ນ ປເວເສຕພ຺ໂພ, ທທນ຺ຕສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພໍ, ອທທນ຺ຕສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ພໍ, ທທນ຺ຕສ຺ສາປິ ອທທນ຺ຕສ຺ສາປິ ທາຕພ຺ພໍ, ສຸຂໍ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ສຸຂໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ສຸຂໍ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອຄ຺ຄິ ປຣິຈຣິຕພ຺ໂພ, ອນ຺ໂຕເທວຕາ ນມສ຺ສິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ອິມໍ ທສວິຘໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສພ຺ພາ ເສນິໂຍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ຣາຊເສນາຍ ມຊ຺ເຌ ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ປາຏິໂຠເຄ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ສເຈ ເມ ຄຕຏ຺ຐາເນ ຘີຕຸ ໂທໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂສເຘຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນວໂກຏິອຄ຺ຆນເກນ ມຫາລຕາປສາຘເນນ ຘີຕຣໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ນ຺ຫານຈຸຓ຺ຓມູລກໍ ຈຕຸປຓ຺ຓາສໂກຏິຘນໍ ທຕ຺ວາ ຍານໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສາເກຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກສຸ ອນຸຣາຘປຸຣມຕ຺ເຕສຸ ຈຸທ຺ທສສຸ ຠຕ຺ຕຄາເມສຸ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ມມ ຘີຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ. ເຕ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາວ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍາຍ ຄມນກາເລ ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ອິຘາ’’ຕິ ຈຸທ຺ທສ ຄາມກາ ກິຎ຺ຈິ ອເສເສຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ? ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິປິ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ໂຖກໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຘີຕຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ມິຄາຣເສຏ຺ຐິປິ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ຍານເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພລກາຍໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເກ ນາເມເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສຸຓິສາຍ ໂວ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ທາສິທາສາ’’ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ໂກ ໂປເສສ຺ສ’’ຕິ? ‘‘ໂປເຖຕ຺ວາ ເຕ ປລາເປຖ, ອປລາຍນ຺ເຕ ອິໂຕ ທຓ຺ຑໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ວິສາຂາ ປນ ‘‘ອເປຖ, ມາ ວາເຣຖ, ພລເມວ ພລສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ, ‘‘ອມ຺ມ, ນຕ຺ຖິ ອມ຺ຫາກໍ ເອເຕຫິ ອຕ຺ໂຖ, ໂກ ເອເຕ ໂປເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ໂປເຖຕ຺ວາ ປລາເປຕ຺ວາ ເສສເກ ‘‘ອລໍ ອມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຕເກຫີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ອຖ ວິສາຂາ ສາວຕ຺ຖິນຄຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕກາເລ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຍານສ຺ມິໍ ນຸ ໂຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ປວິສິສ຺ສາມິ, ອຸທາຫຸ ຣເຖ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຍາເນນ ເມ ປວິສນ຺ຕິຍາ ມຫາລຕາປສາຘນສ຺ສ ວິເສໂສ ນ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສາ ສກລນຄຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ຣເຖ ຐຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ວິສາຂາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອສາ ກິຣ ວິສາຂາ ນາມ, ເອວຣູປາ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕິສ຺ສາວ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອິຕິ ສາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເສຏ຺ຐິໂນ ເຄຫໍ ປາວິສິ. ຄຕທິວເສ ຈສ຺ສາ ສກລນຄຣວາສິໂນ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ອກາສີ’’ຕິ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ປຫິຓິໍສຸ. ວິສາຂາ ປຫິຕປຫິຕໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎສຸ ກຸເລສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ທາເປສິ. ອິຕິ ສາ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ມາຕຸ ເທຖ, ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ປິຕຸ ເທຖ, ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາຕຸ ເທຖ, ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ຠຄິນິຍາ ເທຖາ’’ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ວຍານຸຣູປໍ ປິຍວຈນໍ ວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສນ຺ຕີ ສກລນຄຣວາສິໂນ ຎາຕເກ ວິຍ ອກາສິ. ອຖສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ອາຊຎ຺ຎວຬວາຍ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ສາ ທາສີຫິ ທຓ຺ຑທີປິກາ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຬວໍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ເຕເລນ ມກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ອຄມາສິ.

ມິຄາຣເສຏ຺ຐິປິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາວາຫມງ຺ຄລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຘຸຣວິຫາເຣ ວສນ຺ຕມ຺ປິ ຕຖາຄຕໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ນຄ຺ຄສມຓເກສຸ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ເປເມນ ໂຈທິຍມາໂນ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ຍານມ຺ປິ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກທິວສໍ ອເນກສເຕສຸ ນວຠາຊເນສຸ ນິຣຸທກປາຍາສໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕ ອເຈລເກ ນິມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຄຫໍ ປເວເສຕ຺ວາ, ‘‘ອາຄຈ຺ຉຕຸ ເມ ສຸຓິສາ, ອຣຫນ຺ເຕ ວນ຺ທຕູ’’ຕິ ວິສາຂາຍ ສາສນໍ ປຫິຓິ. ສາ ‘‘ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ນາ ອຣິຍສາວິກາ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ໂຠຊນຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ເອວຣູປາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປວິຣຫິຕາ ອຣຫນ຺ຕາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ມໍ ສສຸໂຣ ປກ຺ໂກສາເປສີ’’ຕິ, ‘‘ຘີ, ຘີ’’ຕິ ເສຏ຺ຐິໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄຕາ. ອເຈລກາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສພ຺ເພ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ເສຏ຺ຐິໍ ຄຣຫິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນາລຕ຺ຖ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວິກໍ ມຫາກາຬກຓ຺ຓິໍ ອິຘ ປເວເສສິ, ເວເຄນ ນໍ ອິມສ຺ມາ ເຄຫາ ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ອິເມສໍ ວຈນມຕ຺ເຕເນວ ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປຕຸໍ, ມຫາກຸລສ຺ສ ສາ ຘີຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍາ, ທຫຣາ ນາມ ຊານິຕ຺ວາ ວາ ອຊານິຕ຺ວາ ວາ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຖາ’’ຕິ ເຕ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຍໍ ມຫາຣເຫ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ນິຣຸທກໍ ມຘຸປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເອໂກ ປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ເຖໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕໍ ນິເວສນໍ ປາວິສິ. ວິສາຂາ ສສຸຣໍ ພີຊຍມານາ ຐິຕາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສສຸຣສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສ ເຖຣໍ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ປນ ພາໂລ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາປິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອໂຘມຸໂຂ ຠຸຎ຺ຊເຕວ. ວິສາຂາ ‘‘ເຖຣໍ ທິສ຺ວາປິ ເມ ສສຸໂຣ ສຎ຺ຎໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ສສຸໂຣ ປຸຣາຓໍ ຂາທຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ນິຄຓ຺ເຐຫິ ກຖິຕກາເລ ອຘິວາເສຕ຺ວາປິ ‘‘ປຸຣາຓໍ ຂາທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ຫຕ຺ຖໍ ອປເນຕ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ປາຍາສໍ ອິໂຕ ນີຫຣຖ, ເອຕໍ ອິມສ຺ມາ ເຄຫາ ນິກ຺ກຑ຺ຒຖ, ອຍໍ ມໍ ເອວຣູເປ ມງ຺ຄລກາເລ ອສຸຈິຂາທກໍ ນາມ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ນິເວສເນ ສພ຺ເພປິ ທາສກມ຺ມກຣາ ວິສາຂາຍ ສນ຺ຕກາວ, ໂກ ນໍ ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາເທ ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ມຸເຂນ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖປິ ນຕ຺ຖິ. ວິສາຂາ ສສຸຣສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ນ ເອຕ຺ຕເກເນວ ມຍໍ ນິກ຺ຂມາມ, ນາຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຸທກຕິຕ຺ຖໂຕ ກຸມ຺ຠທາສີ ວິຍ ອານີຕາ, ຘຣມານກມາຕາປິຕູນໍ ຘີຕໂຣ ນາມ ນ ເອຕ຺ຕເກເນວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ເອເຕເນວ ເມ ກາຣເຓນ ປິຕາ ອິຘາຄມນກາເລ ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘ສເຈ ເມ ຘີຕຸ ໂທໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສເຘຍ຺ຍາຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ມໍ ເຕສໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ, ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ໂທສາໂທສໍ ໂສຘາເປຖາ’’ຕິ.

ເສຏ຺ຐິ ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ ເອສາ ກເຖຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ທາຣິກາ ມງ຺ຄລກາເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ນິຣຸທກປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ ມໍ ‘ອສຸຈິຂາທໂກ’ຕິ ວທຕີ’’ຕິ ອາຫ, ‘‘ອິມິສ຺ສາ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອິມໍ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒຖາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ນາຫໍ ເອວໍ ວທາມິ, ເອກສ຺ມິໍ ປນ ປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ເຖເຣ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐິເຕ ສສຸໂຣ ເມ ອປ຺ໂປທກໍ ມຘຸປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຕໍ ນ ມນສິກໂຣຕິ, ອຫໍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສສຸໂຣ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຸຎ຺ຎໍ ນ ກໂຣຕິ, ປຸຣາຓປຸຎ຺ຎເມວ ຂາທຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ສສຸໂຣ ປຸຣາຓໍ ຂາທຕີ’’ຕິ ອວຈໍ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ເມ ໂກ ໂທໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຍ຺ຍ, ອິຘ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕາ ຍຸຕ຺ຕໍ ກເຖຕິ, ຕ຺ວໍ ກສ຺ມາ ກຸຊ຺ຌສີ’’ຕິ? ‘‘ອຍ຺ຍາ, ເອສ ຕາວ ໂທໂສ ມາ ໂຫຕຸ, ອຍໍ ປນ ເອກທິວສໍ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທາສີປຣິວຸຕາ ປຈ຺ຉາເຄຫໍ ອຄມາສີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ນາຫໍ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ ຄຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ເຄເຫ ອາຊາເນຍ຺ຍວຬວາຍ ວິຊາຕາຍ ສຎ຺ຎມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ນາມ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທຓ຺ຑທີປິກາ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກາທີນິປິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຬວາຍ ວິຊາຕປຣິຫາຣໍ ກາຣາເປສິໍ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ເມ ໂກ ໂທໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຍ຺ຍ, ອິຘ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕາ ຕວ ເຄເຫ ທາສີຫິປິ ອກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕ຺ວໍ ກິໍ ເອຕ຺ຖ ໂທສໍ ປສ຺ສສີ’’ຕິ?

ອຍ຺ຍາ, ອິຘາປິ ຕາວ ໂທໂສ ມາ ໂຫຕຸ, ອິມິສ຺ສາ ປນ ປິຕາ ອິຘາຄມນກາເລ ອິມໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ຄຸຍ຺ເຫ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ທສ ໂອວາເທ ອທາສິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາມິ, ເຕສໍ ເມ ອຕ຺ຖໍ ກເຖຕຸ. ອິມິສ຺ສາ ປນ ປິຕາ ‘‘ອນ຺ໂຕອຄ຺ຄິ ພຫິ ນ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ, ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ອມ຺ເຫຫິ ອຸຠໂຕ ປຏິວິສ຺ສກເຄຫານໍ ອຄ຺ຄິໍ ອທຕ຺ວາ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນ ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍ ກເຖສິ. ອິທໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ກເຖສິ – ‘ອມ຺ມ, ຕວ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິການໍ ອຄຸຓໍ ທິສ຺ວາ ພຫິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ເຄເຫ ຐຕ຺ວາ ມາ ກເຖສິ. ເອວຣູໂປ ຫິ ອຄ຺ຄິສທິໂສ ອຄ຺ຄິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’’ຕິ.

ອຍ຺ຍາ, ເອຕໍ ຕາວ ເອວໍ ໂຫຕຸ, ອິມິສ຺ສາ ປນ ປິຕາ ‘‘ພາຫິຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ນ ອນ຺ໂຕ ປເວເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ, ‘‘ກິໍ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ອນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຸເຕ ພາຫິຣໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ອນາຫຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ຕາຕາ, ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນ ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍ ກເຖສິ, ອິທໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ກເຖສິ – ສເຈ ປຏິວິສ຺ສກເຄເຫສຸ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວາ ປຸຣິສາ ວາ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິການໍ ອຄຸຓໍ ກເຖນ຺ຕິ, ເຕຫິ ກຖິຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸໂກ ນາມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ອຄຸຓໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ປຸນ ມາ ກເຖຍ຺ຍາສິ. ‘‘ເອເຕນ ຫິ ອຄ຺ຄິນາ ສທິໂສ ອຄ຺ຄິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເອວໍ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ກາຣເຓ ສາ ນິທ຺ໂທສາວ ອໂຫສິ. ຍຖາ ຈ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ເຕສຸ ປນ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍມ຺ປິ ຫິ ຕສ຺ສາ ປິຕຣາ ‘‘ເຍ ທທນ຺ຕິ, ເຕສໍເຍວ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ‘‘ຍາຈິຕກໍ ອຸປກຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍ ປຏິເທນ຺ຕິ, ເຕສຎ຺ເຎວ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເຍ ນ ເທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ເຍ ຍາຈິຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ປຏິເທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ທທນ຺ຕສ຺ສາປິ ອທທນ຺ຕສ຺ສາປິ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ທລິທ຺ເທສຸ ຎາຕິມິຕ຺ເຕສຸ ສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ເຕ ປຏິທາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ, ເຕສໍ ທາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສຸຂໍ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິເກ ທິສ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສຸຂໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິເກຫິ ປຸເຣຕຣໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ເພຫິ ລທ຺ຘາລທ຺ຘໍ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສຸຂໍ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິເກຫິ ປຸເຣຕຣໍ ສຍນໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ນ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ເຕສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອຄ຺ຄິ ປຣິຈຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ສສ຺ສຸມ຺ປິ ສສຸຣມ຺ປິ ສາມິກມ຺ປິ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິຍ ອຸຣຄຣາຊານໍ ວິຍ ຈ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອນ຺ໂຕເທວຕາ ນມສ຺ສິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ສສ຺ສຸຎ຺ຈ ສສຸຣຎ຺ຈ ສາມິກຎ຺ຈ ເທວຕາ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສຏ຺ຐິ ອິເມສໍ ທສໂອວາທານໍ ອຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິວຈນໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອໂຘມຸໂຂ ນິສີທິ.

ອຖ ນໍ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ‘‘ກິໍ ເສຏ຺ຐິ ອຎ຺ໂຎປິ ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕຸ ໂທໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ນໍ ນິທ຺ໂທສໍ ອກາຣເຓນ ເຄຫາ ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປສີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ວິສາຂາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ກິຎ຺ຈາປິ ມຍ຺ຫໍ ສສຸຣສ຺ສ ວຈເນນ ປຐມເມວ ຄມນໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປິຕາ ປນ ເມ ອາຄມນກາເລ ມມ ໂທສໂສຘນຕ຺ຖາຍ ມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈ ເມ ນິທ຺ໂທສຠາໂວ ຎາໂຕ, ອິທານິ ຈ ມຍ຺ຫໍ ຄນ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທາສິທາເສ ‘‘ຍານາທີຫິ ສຊ຺ຊາເປຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ມຍາ ອຊານິຕ຺ວາວ ກຖິຕໍ, ຂມາຫິ ເມ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕາຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຂມິຕພ຺ພໍ ຕາວ ຂມາມິ, ອຫໍ ປນ ພຸທ຺ຘສາສເນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ນສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ຘີຕາ, ນ ມຍໍ ວິນາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວຕ຺ຕາມ, ສເຈ ມມ ຣຸຈິຍາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ລຠາມິ, ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ຍຖາຣຸຈິຍາ ຕວ ສມເຓ ປຏິຊຄ຺ຄາ’’ຕິ ອາຫ.

ວິສາຂາ ທສພລໍ ນິມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ນິເວສນໍ ປເວເສສິ. ນຄ຺ຄສມຓາປິ ສຕ຺ຖຸ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ເຄຫໍ ຄມນຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ວິສາຂາ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ໂພ ສກ຺ກາໂຣ ປຏິຍາທິໂຕ, ສສຸໂຣ ເມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລໍ ປຣິວິສຕູ’’ຕິ ສາສນໍ ເປເສສິ. ອຖ ນໍ ຄນ຺ຕຸກາມໍ ອາຊີວກາ ‘‘ມາ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ນິວາເຣສຸໍ. ໂສ ‘‘ສຸຓ຺ຫາ ເມ ສຍເມວ ປຣິວິສຕູ’’ຕິ ສາສນໍ ປຫິຓິ. ສາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐິເຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈ ປຸນ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ສສຸໂຣ ເມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓາຕູ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອິທານິ ອຄມນໍ ນາມ ອຕິວິຍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມຕາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸນ ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເຕນ ຫິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ພຫິສາຓິຍາ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸຓາຫີ’’ຕິ. ປຸເຣຕຣເມວສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຓິໍ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິສາຓິຍໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ພຫິສາຓິຍໍ ວາ ນິສີທ, ປຣກຸຏ຺ເຏ ວາ ປຣເສເລ ວາ ປຣຈກ຺ກວາເຬ ວາ ປນ ນິສີທ, ອຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ສກ຺ໂກມິ ຕໍ ມມ ສທ຺ທໍ ສາເວຕຸ’’ນ຺ຕິ ມຫາຊມ຺ພຸໍ ຂນ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາເລນ຺ໂຕ ວິຍ ອມຕວສ຺ສໍ ວສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ອາຣຠິ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ຈ ປນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ປຸຣໂຕ ຐິຕາປິ ປຈ຺ຉໂຕ ຐິຕາປິ ຈກ຺ກວາຬສຕໍ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕາປິ ອກນິຏ຺ຐຠວເນ ຐິຕາປິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ມມຎ຺ເຎວ ໂອໂລເກຕິ, ມຍ຺ຫເມວ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຫິ ຕໍ ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ວິຍ ເຕນ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ອໂຫສິ. ຈນ຺ທສມາ ກິຣ ພຸທ຺ຘາ. ຍຖາ ຈນ຺ໂທ ຄຄນມຊ຺ເຌ ຐິໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຸປຣິ ຈນ຺ໂທ, ມຍ຺ຫໍ ອຸປຣິ ຈນ຺ໂທ’’ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຂາຍຕິ, ເອວເມວ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕານໍ ອຠິມຸເຂ ຐິຕາ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕິ. ອິທໍ ກິຣ ເຕສໍ ອລງ຺ກຕສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊິຕອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຫທຍມໍສໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ທາສຕ຺ຖາຍ ຊາລິສທິເສ ປຸຕ຺ເຕ ກຓ຺ຫາຊິນາສທິສາ ຘີຕໂຣ ມທ຺ທິສທິສາ ປຊາປຕິໂຍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນທານສ຺ສ ຜລໍ. ມິຄາຣເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ຕຖາຄເຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ວິນິວຕ຺ເຕນ຺ເຕ ພຫິສາຓິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ສຫສ຺ສ ນຍປຏິມຓ຺ຑິເຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຈລາຍ ສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ສາຓິກຓ຺ຓໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຓ຺ຫາຍ ຖນໍ ມຸເຂນ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຕ຺ວໍ ເມ ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາຕາ’’ຕິ ຕໍ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມິຄາຣມາຕາ ນາມ ຊາຕາ. ປຈ຺ຉາຠາເຄ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາປິ ມິຄາໂຣຕິສ຺ສ ນາມມກາສິ.

ມຫາເສຏ຺ຐິ ສຸຓ຺ຫາຍ ຖນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ທ຺ວີສຸ ປາເທສຸ ສິຣສາ ນິປຕິຕ຺ວາ ປາເທ ປາຓີຫິ ຈ ປຣິສມ຺ພາຫນ຺ໂຕ ມຸເຂນ ຈ ປຣິຈຸມ຺ພນ຺ໂຕ ‘‘ມິຄາໂຣ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມິຄາໂຣ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ນາມໍ ສາເວຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຍຕ຺ຖ ນາມ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ ນ ຊານາມິ, ອິທານິ ຈ ເມ ສຸຓິສໍ ນິສ຺ສາຍ ຎາຕໍ, ສພ຺ພາ ອປາຍທຸກ຺ຂາ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ສຸຓິສາ ເມ ອິມໍ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ມມ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ອາຄຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ໂສຫໍ ອຊ຺ຊ ປຊານາມິ, ຍຕ຺ຖ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ;

ອຕ຺ຖາຍ ວຕ ເມ ຠທ຺ທາ, ສຸຓິສາ ຆຣມາຄຕາ’’ຕິ.

ວິສາຂາ ປຸນທິວສຕ຺ຖາຍປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕສິ. ອຖສ຺ສາ ປຸນທິວເສປິ ສສ຺ສຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ເຄຫໍ ສາສນສ຺ສ ວິວຏທ຺ວາຣໍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ພຫູປກາຣາ ເມ ສຸຓິສາ ປສນ຺ນາກາຣມສ຺ສາ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອຕິສ຺ສາ ຠາຣິຍໍ ປສາຘນໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ປສາເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ສລ຺ລຫຸກມສ຺ສາ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖສຸ ປສາຘນໂຍຄ຺ຄໍ ປສາຘນໍ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຆນມຏ຺ຐກໍ ນາມ ປສາຘນໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ນິຏ຺ຐິເຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ວິສາຂໍ ໂສຬສຫິ ຄນ຺ໂຘທກຆເຏຫິ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸເຂ ຐເປຕ຺ວາ ປສາເຘຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ. ວິສາຂາປິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕີ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ອຏ຺ຐ ວເຣ (ມຫາວ. ໓໕໐) ລຠິຕ຺ວາ ຄຄນຕເລ ຈນ຺ທເລຂາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມານາ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ວຸຑ຺ຒິໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ທສ ປຸຕ຺ຕາ ທສ ຘີຕໂຣ ຈ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ທສ ທສ ປຸຕ຺ຕາ ທສ ທສ ຘີຕໂຣ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ເຕສຸປິ ເອເກກສ຺ສ ທສ ທສ ປຸຕ຺ຕາ ທສ ທສ ຘີຕໂຣ ຈາຕິ ເອວມສ຺ສາ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕປນຕ຺ຕສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ວີສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ອຏ຺ຐ ຈ ປາຓສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ວິສາຂາ ວີສຕິ ປຸຕ຺ຕາ, ນຕ຺ຕາ ຈ ຈຕຸໂຣ ສຕາ;

ປນຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐສຫສ຺ສາ, ຊມ຺ພຸທີເປ ສຸປາກຏາ’’ຕິ.

ອາຍຸ ວີສວສ຺ສສຕໍ ອໂຫສິ, ສີເສ ເອກມ຺ປິ ປລິຕໍ ນາມ ນາໂຫສິ, ນິຈ຺ຈໍ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ວິຍ ອໂຫສິ. ຕໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕປນຕ຺ຕປຣິວາຣໍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກຕມາ ເອຕ຺ຖ ວິສາຂາ’’ຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉິຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ? ເຍ ນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ‘‘ອິທານິ ໂຖກໍ ຄຈ຺ຉຕຸ, ຄຈ຺ຉມານາວ ໂນ, ອຍ຺ຍາ ໂສຠຕີ’’ຕິ, ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ. ເຍ ນໍ ຐິຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ນິປນ຺ນໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ‘‘ອິທານິ ໂຖກໍ ນິປຊ຺ຊຕຸ, ນິປນ຺ນາວ ໂນ, ອຍ຺ຍາ, ໂສຠຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ. ອິຕິ ສາ ‘‘ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອສຸກອິຣິຍາປເຖນ ນາມ ນ ໂສຠຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ນ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຂ ປນ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣຕິ. ຣາຊາ ‘‘ວິສາຂາ ກິຣ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄມນເວລາຍ ຖາມໍ ວີມໍສິຕຸກາໂມ ຫຕ຺ຖິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ, ໂສ ໂສຓ຺ຑໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິສາຂາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສາ ປຣິວາຣິຕ຺ຖິໂຍ ປຎ຺ຈສຕາ ເອກຈ຺ຈາ ປລາຍິໍສຸ, ເອກຈ຺ຈາ ນ ປຣິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ຣາຊາ ກິຣ ເຕ, ອຍ຺ເຍ, ພລໍ ວີມໍສິຕຸກາໂມ ຫຕ຺ຖິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ວິສາຂາ ອິມໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ປລາຍິເຕນ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສເຈ ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ໂສຓ຺ຑາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິປຓາເມສິ. ຫຕ຺ຖີ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ຣາຊງ຺ຄເຓ ອຸກ຺ກຸຏິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິໂຕ. ມຫາຊໂນ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ. ສາປິ ສປຣິວາຣາ ໂສຕ຺ຖິນາ ເຄຫໍ ອຄມາສິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິສາຂາ ມິຄາຣມາຕາ ພຫຸປຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ພຫຸນຕ຺ຕາ ອໂຣຄປຸຕ຺ຕາ ອໂຣຄນຕ຺ຕາ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕາ, ຕາວຕເກສຸ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ເຕສຸ ເອໂກປິ ອນ຺ຕຣາ ມຣຓໍ ປຕ຺ໂຕ ນາມ ນາໂຫສິ. ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ມງ຺ຄເລສຸ ຉເຓສຸ ວິສາຂໍ ປຐມໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຠເຊນ຺ຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ອຸສ຺ສວທິວເສ ມຫາຊເນ ມຓ຺ຑິຕປສາຘິເຕ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ວິສາຂາປິ ນິມນ຺ຕິຕຏ຺ຐາເນ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຠຣຓານິ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ຠຓ຺ຑິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທາສິຍາ ອທາສິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຸສ຺ສໂວ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ອາຣາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວິສາຂາປິ ມິຄາຣມາຕາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ໂຂ ວິສາຂາ ມິຄາຣມາຕາ ອາຠຣຓານິ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ຠຓ຺ຑິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທາສິຍາ ອທາສິ ‘ຫນ຺ທ ເຊ ອິມໍ ຠຓ຺ຑິກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໐໓).

ສາ ກິຣ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອວຣູປໍ ມຫຄ຺ຆໍ ປສາຘນໍ ສີເສ ປຏິມຸກ຺ກໍ ຍາວ ປາທປິຏ຺ຐິໍ ອລງ຺ກາຣໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ນໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ເຎເນວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖິຖາມຘຣາຍ ທາສິຍາ ຫຕ຺ເຖ ອທາສິ. ສາ ເອວ ກິຣ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕນ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ອິມໍ ປສາຘນໍ ຄຓ຺ຫ, ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິກາ ນິວຕ຺ຕນກາເລ ປສາເຘສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ທຕ຺ວາ ຆນມຏ຺ຐກໍ ປສາຘນໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອສ຺ໂສສິ, ຘມ຺ມສ຺ສວນາວສາເນ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ປກ຺ກາມິ. ສາປິສ຺ສາ ທາສີ ຕໍ ປສາຘນໍ ປມຸຏ຺ຐາ. ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປນ ປກ຺ກນ຺ຕາຍ ປຣິສາຍ ສເຈ ກິຎ຺ຈິ ປມຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປຏິສາເມຕິ. ອິຕິ ໂສ ຕໍ ທິວສໍ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ວິສາຂາ ປສາຘນໍ ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ຄຕາ’’ຕິ. ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ຐເປຫິ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂສປານປສ຺ເສ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຐເປສິ.

ວິສາຂາປິ ສຸປ຺ປິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກຄມິກຄິລານາທີນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ວິຈຣິ. ຕາ ປນ ອຸປາສິກາໂຍ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ທິສ຺ວາ ສປ຺ປິມຘຸເຕລາທີຫິ ອຕ຺ຖິກາ ປກຕິຍາວ ທຫຣາ ຈ ສາມເຓຣາ ຈ ຖາລກາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ທິວເສ ຕເຖວ ກຣິໍສຸ. ອເຖກໍ ຄິລານໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ສຸປ຺ປິຍາ (ມຫາວ. ໒໘໐) ‘‘ເກນຕ຺ໂຖ ອຍ຺ຍສ຺ສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິຈ຺ຉາທນີເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຫຕຸ, ອຍ຺ຍ, ເປເສສ຺ສາມີຕິ ທຸຕິຍທິວເສ ກປ຺ປິຍມໍສໍ ອລຠນ຺ຕີ ອຕ຺ຕໂນ ອູຣຸມໍເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສຕ຺ຖຣິ ປສາເທນ ປາກຕິກສຣີຣາວ ອໂຫສິ. ວິສາຂາປິ ຄິລາເນ ຈ ທຫເຣ ຈ ສາມເຓເຣ ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣູປຈາເຣ ຐິຕາ, ‘‘ອມ຺ມ, ປສາຘນໍ ອາຫຣ ປສາເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສາ ທາສີ ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ປມຸຏ຺ຐາມ຺ຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຫິ, ສເຈ ປນ ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ເຍນ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ, ມາ ອາຫເຣຍ຺ຍາສິ, ອຍ຺ຍສ຺ເສວ ຕໍ ມຍາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຊານາຕິ ກິຣ ສາ ‘‘ກຸລມນຸສ຺ສານໍ ປມຸຏ຺ຐຠຓ຺ຑກໍ ເຖໂຣ ປຏິສາເມຕີ’’ຕິ; ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເຖໂຣປິ ຕໍ ທາສິໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ອາຄຕາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍາຍ ເມ ປສາຘນໍ ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ອາຄຕາມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ເມ ໂສປານປສ຺ເສ ຐປິຕໍ, ຄຈ຺ຉ ນໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ, ‘‘ອຍ຺ຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ເຖນ ອາມຏ຺ຐຠຓ຺ຑກໍ ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ຍາຍ ອນາຫາຣິຍໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ຖາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ວິສາຂາຍ ປຸຏ຺ຐາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ‘‘ອມ຺ມ, ນາຫໍ ມມ ອຍ຺ເຍນ ອາມຏ຺ຐຠຓ຺ຑໍ ປິລນ຺ຘິສ຺ສາມິ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ມຍາ. ອຍ຺ຍານໍ ປນ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ອຸປເນສ຺ສາມິ, ຄຈ຺ຉ, ຕໍ ອາຫຣາຫີ’’ຕິ. ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫຣິ. ວິສາຂາ ຕໍ ອປິລນ຺ຘິຕ຺ວາວ ກມ຺ມາເຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຆາເປສິ. ເຕຫິ ‘‘ນວ ໂກຏິໂຍ ອຄ຺ຆຕິ, ຫຕ຺ຖກາຣາປຓິຍໍ ປນສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປສາຘນໍ ຍາເນ ຐປາເປຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕໍ ວິກ຺ກິຓຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຠຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິໍຕຸ ນ ໂກຈິ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ຕຎ຺ຫິ ປສາຘນໍ ປສາເຘຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ທຸລ຺ລຠາ. ປຖວິມຓ຺ຑລສ຺ມິຎ຺ຫິ ຕິສ຺ໂສວ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ລຠິໍສຸ ວິສາຂາ ມຫາອຸປາສິກາ, ພນ຺ຘຸລມລ຺ລເສນາປຕິສ຺ສ ຠຣິຍາ, ມລ຺ລິກາ, ພາຣາຓສີເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາຕິ.

ຕສ຺ມາ ວິສາຂາ ສຍເມວ ຕສ຺ສ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສາຘິກາ ນວ ໂກຏິໂຍ ສກເຏ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ເຍນ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ມມ ປສາຘນໍ ຫຕ຺ເຖນ ອາມຏ຺ຐໍ, ເຕນ ອາມຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ສກ຺ກາ ຕໍ ມຍາ ປິລນ຺ຘິຕຸໍ. ຕໍ ປນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໍ ອຸປເນສ຺ສາມີຕິ ວິກ຺ກິຓາເປນ຺ຕີ ອຎ຺ຎໍ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ອຫເມວ ຕສ຺ສ ມູລໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ກຕຣປຈ຺ຈເຍນ ອຸປເນສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ປາຈີນທ຺ວາເຣ ສງ຺ຆສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ກາຕຸໍ ເຕ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິສາເຂຕິ ‘‘ຍຸຕ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວິສາຂາ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ນວໂກຏີຫິ ຠູມິເມວ ຄຓ຺ຫິ. ອປຣາຫິ ນວໂກຏີຫິ ວິຫາຣໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິ.

ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ຠທ຺ທິຍສ຺ສ ນາມ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣາຠິມຸໂຂ ອໂຫສິ. ປກຕິຍາ ຫິ ສຕ຺ຖາ ວິສາຂາຍ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຊຕວເນ ວສຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຈີນທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພາຣາເມ ວສຕິ. ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍເຍວ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ. ວິສາຂາປິ ຕໍ ທິວສໍ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣາຠິມຸໂຂ ຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຈາຣິກໍ ຄນ຺ຕຸກາມຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ວິສາເຂ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິຫາຣໍ ກາເຣມິ, ນິວຕ຺ຕຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອນິວຕ຺ຕຄມນໍ ອິທໍ ວິສາເຂ’’ຕິ. ສາ ‘‘ອທ຺ຘາ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນໍ ກຎ຺ຈິ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ ຠຄວາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ກຕາກຕວິຊານນກໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍໍ ຣຸຈ຺ຈສິ, ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫ ວິສາເຂ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ກິຎ຺ຈາປິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ປິຍາຍຕິ, ‘‘ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ອິທ຺ຘິມາ, ເອຕໍ ເມ ນິສ຺ສາຍ ກມ຺ມໍ ລຫຸໍ ນິປ຺ຜຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂອໂລເກສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕວ ປຣິວາເຣ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ປຎ຺ຎາສສຏ຺ຐິໂຍຊນານິປິ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ຈ ປາສາຓຕ຺ຖາຍ ຈ ຄຕາ ມນຸສ຺ສາ ມຫນ຺ເຕ ມຫນ຺ເຕ ຣຸກ຺ເຂ ຈ ປາສາເຓ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສເມວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເນວ ສກເຏ ຣຸກ຺ຂປາສາເຓ ອາໂຣເປນ຺ຕາ ກິລມນ຺ຕິ, ນ ອກ຺ໂຂ ຠິຊ຺ຊຕິ. ນ ຈິຣສ຺ເສວ ທ຺ເວຠູມິກໍ ປາສາທໍ ກຣິໍສຸ. ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍໍ ປຎ຺ຈ ຄພ຺ຠສຕານິ, ອຸປຣິຠູມິຍໍ ປຎ຺ຈ ຄພ຺ຠສຕານີຕິ ຄພ຺ຠສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ປາສາໂທ ອໂຫສິ. ອຏ຺ຐກຣີເສ ປຣິສຸທ຺ເຘ ຠູມິຠາເຄ ປາສາທໍ ກາຣາເປສິ, ‘‘ສຸທ຺ຘປາສາໂທ ປນ ນ ໂສຠຕີ’’ຕິ ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ປຘານເວຕ຺ຕເຄຫສຕານິ, ປຎ຺ຈ ຈູຬປາສາທສຕານິ, ປຎ຺ຈ ທີຆມາຬກສຕານິ ກາຣາເປສິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ນວຫິ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ວິສາຂາຍປິ ປາສາເທ ກມ຺ມໍ ນວຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິຕໍ. ປາສາທກູຏໍ ຆນໂກຏ຺ຏິຕຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ເຓເນວ ສຏ຺ຐິອຸທກຆຏຄຓ຺ຫນກໍ ກາຣາເປສິ. ‘‘ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຈ ສຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ຈຕຸມາສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິເຘວ ວສຖ, ປາສາທມຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາເຣ ເອວ ທານໍ ເທຕິ. ອຖສ຺ສາ ເອກາ ສຫາຍິກາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ເອກໍ ວຕ຺ຖໍ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສຫາຍິເກ ອຫໍ ອິມໍ ວຕ຺ຖໍ ຕວ ປາສາເທ ຠູມຕ຺ຖຣຓສງ຺ເຂເປນ ອຕ຺ຖຣິຕຸກາມາ, ອຕ຺ຖຣຓຏ຺ຐານໍ ເມ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘຸ ສຫາຍິເກ, ສເຈ ຕ຺ຍາຫໍ ‘ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວກ຺ຂາມິ, ຕ຺ວໍ ‘ເມ ໂອກາສໍ ອທາຕຸກາມາ’ຕິ ມຎ຺ຎິສ຺ສສິ, ສຍເມວ ປາສາທສ຺ສ ທ຺ເວ ຠູມິໂຍ ຄພ຺ຠສຫສ຺ສຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣຓຏ຺ຐານໍ ຊານາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ວຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຈຣນ຺ຕີ ຕໂຕ ອປ຺ປຕຣມູລໍ ວຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ປາສາເທ ປຸຎ຺ຎຠາຄໍ ລຠາມີ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂຣທນ຺ຕີ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກສ຺ມາ ໂຣທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣ ‘‘ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ອຫໍ ເຕ ອຕ຺ຖຣຓຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ໂສປານປາທມູເລ ປາທໂຘວນຏ຺ຐາເນ ອິມໍ ປາທປຸຎ຺ຉນກໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣາຫິ, ຠິກ຺ຂູ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຐມໍ ເອຕ຺ຖ ປາທໍ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິສິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ວິສາຂາຍ ກິເຣຕໍ ອສລ຺ລກ຺ຂິຕຏ຺ຐານໍ.

ວິສາຂາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ອທາສິ, ອວສານທິວເສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈີວຣສາຏເກ ອທາສິ. ສງ຺ຆນວເກນ ລທ຺ຘຈີວຣສາຏກາ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກາ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສໍ ປຕ຺ຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ອທາສິ. ທານປຣິຈ຺ຈາເຄ ນວ ໂກຏິໂຍ ອຄມໍສຸ. ອິຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ຠູມິຄ຺ຄຫເຓ ນວ ໂກຏິໂຍ, ວິຫາຣສ຺ສ ກາຣາປເນ ນວ, ວິຫາຣມເຫ ນວາຕິ ສພ຺ພາປິ ສຕ຺ຕວີສຕິ ໂກຏິໂຍ ສາ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປຣິຈ຺ຈຊິ. ອິຕ຺ຖິຠາເວ ຐຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ເຄເຫ ວສມານາຍ ເອວຣູໂປ ມຫາປຣິຈ຺ຈາໂຄ ນາມ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ນຕ຺ຖິ. ສາ ວິຫາຣມຫສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕທິວເສ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕປນຕ຺ຕປຣິວຸຕາ ‘‘ຍໍ ຍໍ ມຍາ ປຸພ຺ເພ ປຕ຺ຖິຕໍ, ສພ຺ພເມວ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາສາທໍ ອນຸປຣິຍາຍນ຺ຕີ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາຫິ ມຘຸຣສທ຺ເທນ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ກທາຫໍ ປາສາທໍ ຣມ຺ມໍ, ສຸຘາມຕ຺ຕິກເລປນໍ;

ວິຫາຣທານໍ ທສ຺ສາມິ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ມຍ຺ຫ ປູຣິໂຕ.

‘‘ກທາຫໍ ມຎ຺ຈປີຐຎ຺ຈ, ຠິສິພິມ຺ໂພຫນານິ ຈ;

ເສນາສນຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສາມິ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ມຍ຺ຫ ປູຣິໂຕ.

‘‘ກທາຫໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ, ສຸຈິໍ ມໍສູປເສຈນໍ;

ໂຠຊນທານໍ ທສ຺ສາມິ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ມຍ຺ຫ ປູຣິໂຕ.

‘‘ກທາຫໍ ກາສິກໍ ວຕ຺ຖໍ, ໂຂມກປ຺ປາສິການິ ຈ;

ຈີວຣທານໍ ທສ຺ສາມິ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ມຍ຺ຫ ປູຣິໂຕ.

‘‘ກທາຫໍ ສປ຺ປິນວນີຕໍ, ມຘຸເຕລຎ຺ຈ ຜາຓິຕໍ;

ເຠສຊ຺ຊທານໍ ທສ຺ສາມິ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ມຍ຺ຫ ປູຣິໂຕ’’ຕິ.

ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣຈຍິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ເອຕ຺ຕເກ ອທ຺ຘາເນ ວິສາຂາຍ ຄາຍນໍ ນາມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ, ສາ ອຊ຺ຊ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕປນຕ຺ຕປຣິວຸຕາ ຄາຍມານາ ປາສາທໍ ອນຸປຣິຍາຍຕິ, ກິໍ ນຸ ຂ຺ວສ຺ສາ ປິຕ຺ຕໍ ວາ ກຸປິຕໍ, ອຸທາຫຸ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ ຊາຕາ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍ຺ຫໍ ຘີຕາ ຄາຍຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນສ຺ສາ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ສາ ‘ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນາ ເມ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕາ’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ຕີ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກທາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ຕາຍ ປຕ຺ຖນາ ປຕ຺ຖິຕາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຓິສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ສຸຓິສ຺ສາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

‘‘ອຕີເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອາຍຸ ອໂຫສິ, ຂີຓາສວານໍ ສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ, ນຄຣໍ ຫໍສວຕີ ນາມ, ປິຕາ ສຸນນ຺ໂທ ນາມ ຣາຊາ, ມາຕາ ສຸຊາຕາ ນາມ ເທວີ, ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄອຸປຏ຺ຐາຍິກາ ເອກາ ອຸປາສິກາ ອຏ຺ຐ ວເຣ ຍາຈິຕ຺ວາ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕີ ສາຍໍປາຕໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສາ ເອກາ ສຫາຍິກາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ນິພທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ສາ ຕສ຺ສາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາເສນ ກຖນຎ຺ຈ ວລ຺ລຠຠາວຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ, ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວລ຺ລຕາ ໂຫຕີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘ຠນ຺ເຕ, ເອສາ ອິຕ຺ຖີ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິໍ ໂຫຕີ’’’ຕິ? ‘‘ອຸປຏ຺ຐາຍິການໍ ອຄ຺ຄາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຍິການໍ ອຄ຺ຄາ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປຕ຺ຖນໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ລທ຺ຘຸໍ ສກ຺ກາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ສກ຺ກາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ສາ ສຕ຺ຕາຫໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ໂອສານທິວເສ ຈີວຣສາຏເກ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນາຫໍ ອິມສ຺ສ ທານສ຺ສ ຜເລນ ເທວິສ຺ສຣິຍາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຕ຺ເຖມິ, ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ປເນກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຏ຺ຐ ວເຣ ລຠິຕ຺ວາ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ສມຕ຺ຖານໍ ອຄ຺ຄາ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອິມິສ຺ສາ ປຕ຺ຖນາ’’ຕິ ອນາຄຕໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສປຣິໂຍສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕ຺ວໍ ວິສາຂາ ນາມ ອຸປາສິກາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຏ຺ຐ ວເຣ ລຠິຕ຺ວາ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕີນໍ ອຸປຏ຺ຐາຍິການໍ ອຄ຺ຄາ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສາ ສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ສ຺ເວວ ລທ຺ຘພ຺ພາ ວິຍ ອໂຫສິ.

ສາ ຍາວຕາຍຸກໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕີ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ກິກິສ຺ສ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘີຕານໍ ກນິຏ຺ຐາ ສງ຺ຆທາສີ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ປຣກຸລໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາຫິ ເຊຏ຺ຐຠຄິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລປິ ‘‘ອນາຄເຕ ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຈຕຸປຈ຺ຈຍທາຍິການໍ ອຄ຺ຄາ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕີ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ມຍ຺ຫໍ ສາສເນ ພຫູນິ ປຸຎ຺ຎານິ ອກາສິ. ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕາ ຄາຍຕິ, ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນາຍ ປນ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຍຖາ ນາມ ເຉໂກ ມາລາກາໂຣ ນານາປຸປ຺ຜານໍ ມຫນ຺ຕໍ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣ ມາລາຄຸເຓ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ວິສາຂາຍ ນານປ຺ປກາຣານິ ປຸຎ຺ຎານິ ກາຕຸໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໓.

‘‘ຍຖາປິ ປຸປ຺ຜຣາສິມ຺ຫາ, ກຍິຣາ ມາລາຄຸເຓ ພຫູ;

ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນ, ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜຣາສິມ຺ຫາຕິ ນານປ຺ປກາຣານໍ ປຸປ຺ຜານໍ ຣາສິມ຺ຫາ. ກຍິຣາຕິ ກເຣຍ຺ຍ. ມາລາຄຸເຓ ພຫູຕິ ເອກໂຕ ວຓ຺ຏິກມາລາທິເຠທາ ນານປ຺ປກາຣາ ມາລາວິກຕິໂຍ. ມຈ຺ເຈນາຕິ ມຣິຕພ຺ພສຠາວຕາຍ ‘‘ມຈ຺ໂຈ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ສຕ຺ເຕນ ຈີວຣທານາທິເຠທໍ ພຫຸໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜຣາສິຄ຺ຄຫຓໍ ພຫຸປຸປ຺ຜທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ສເຈ ຫິ ອປ຺ປານິ ປຸປ຺ຜານິ ໂຫນ຺ຕິ, ມາລາກາໂຣ ຈ ເຉໂກ ເນວ ພຫູ ມາລາຄຸເຓ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອເຉໂກ ປນ ອປ຺ເປສຸ ພຫູສຸປິ ປຸປ຺ເຜສຸ ນ ສກ຺ໂກຕິເຍວ. ພຫູສຸ ປນ ປຸປ຺ເຜສຸ ສຕິ ເຉໂກ ມາລາກາໂຣ ທກ຺ໂຂ ກຸສໂລ ພຫູ ມາລາຄຸເຓ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ສເຈ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສທ຺ຘາ ມນ຺ທາ ໂຫຕິ, ໂຠຄາ ຈ ພຫູ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເນວ ສກ຺ໂກຕິ ພຫູນິ ກຸສລານິ ກາຕຸໍ, ມນ຺ທາຍ ຈ ປນ ສທ຺ຘາຍ ມນ຺ເທສຸ ຈ ປນ ໂຠເຄສຸ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອຸຬາຣາຍ ຈ ປນ ສທ຺ຘາຍ ມນ຺ເທສຸ ຈ ໂຠເຄສຸ ນ ສກ຺ໂກຕິເຍວ. ອຸຬາຣາຍ ຈ ປນ ສທ຺ຘາຍ ອຸຬາເຣສຸ ຈ ໂຠເຄສຸ ສຕິ ສກ຺ໂກຕິ. ຕຖາຣູປາ ຈ ວິສາຂາ ອຸປາສິກາ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍຖາປິ…ເປ… ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ວິສາຂາວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ

໙. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣປຎ຺ຫາວຕ຺ຖຸ

ນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ກເຖສິ.

ເຖໂຣ ກິຣ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປຏິສລ຺ລີໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠຄວຕາ ມູລຄນ຺ໂຘ, ສາຣຄນ຺ໂຘ, ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘຕິ ຕໂຍ ອຸຕ຺ຕມຄນ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອນຸວາຕເມວ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂນ ປຏິວາຕໍ. ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຕໍ ຄນ຺ຘຊາຕໍ, ຍສ຺ສ ປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ຕນາ ວິນິຈ຺ຉິເຕນ, ສຕ຺ຖາຣໍເຍວ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ, ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ –

‘‘ຕີຓິມານິ, ຠນ຺ເຕ, ຄນ຺ຘຊາຕານິ, ເຍສໍ ອນຸວາຕເມວ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂນ ປຏິວາຕໍ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ມູລຄນ຺ໂຘ, ສາຣຄນ຺ໂຘ, ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ, ອິມານິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຕີຓິ ຄນ຺ຘຊາຕານິ. ເຍສໍ ອນຸວາຕເມວ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂນ ປຏິວາຕໍ. ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ກິຎ຺ຈິ ຄນ຺ຘຊາຕໍ ຍສ຺ສ ອນຸວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນຸວາຕປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ? (ອ. ນິ. ໓.໘໐)

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ –

‘‘ອຕ຺ຖານນ຺ທ, ກິຎ຺ຈິ ຄນ຺ຘຊາຕໍ, ຍສ຺ສ ອນຸວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນຸວາຕປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ກຕມໍ ປນ ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄນ຺ຘຊາຕໍ’’? ‘‘ຍສ຺ສ ອນຸວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນຸວາຕປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ?

‘‘ອິຘານນ຺ທ, ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ສີລວາ ໂຫຕິ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ, ວິຄຕມລມຈ຺ເຉເຣນ ເຈຕສາ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ ປຍຕປາຓິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄຣໂຕ ຍາຈໂຍໂຄ ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ.

‘‘ຕສ຺ສ ທິສາສຸ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ, ‘ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ’’’ຕິ.

‘‘ເທວຕາປິສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ, ‘ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ’’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ອານນ຺ທ, ຄນ຺ຘຊາຕໍ, ຍສ຺ສ ອນຸວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນຸວາຕປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໐) ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໕໔.

‘‘ນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕິ,

ນ ຈນ຺ທນໍ ຕຄຣມລ຺ລິກາ ວາ;

ສຕຎ຺ຈ ຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕິ,

ສພ຺ພາ ທິສາ ສປ຺ປຸຣິໂສ ປວາຍຕິ. (ອ. ນິ. ໓.໘໐);

໕໕.

‘‘ຈນ຺ທນໍ ຕຄຣໍ ວາປິ, ອຸປ຺ປລໍ ອຖ ວສ຺ສິກີ;

ເອເຕສໍ ຄນ຺ຘຊາຕານໍ, ສີລຄນ຺ໂຘ ອນຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘຕິ ຕາວຕິໍສຠວເນ ປຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກຣຸກ຺ໂຂ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ໂຍຊນສຕິໂກ, ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜານໍ ອາຠາ ປຎ຺ຎາສ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຄນ຺ໂຘ ໂຍຊນສຕໍ, ໂສປິ ອນຸວາຕເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິວາຕໍ ປນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວຣູໂປປິ ນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕິ. ຈນ຺ທນນ຺ຕິ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ. ຕຄຣມລ຺ລິກາ ວາຕິ ອິເມສມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສາຣຄນ຺ຘານໍ ອຄ຺ຄສ຺ສ ຫິ ໂລຫິຕຈນ຺ທນສ຺ສາປິ ຕຄຣສ຺ສປິ ມລ຺ລິກາຍປິ ອນຸວາຕເມວ ວາຍຕິ, ໂນ ປຏິວາຕໍ. ສຕຎ຺ຈ ຄນ຺ໂຘຕິ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ປນ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ ສີລຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສພ຺ພາ ທິສາ ສປ຺ປຸຣິໂສ ປວາຍຕິ ຍສ຺ມາ ປນ ສປ຺ປຸຣິໂສ ສີລຄນ຺ເຘນ ສພ຺ພາປິ ທິສາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສ ຄນ຺ໂຘ ນ ປຏິວາຕເມຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິວາຕເມຕີ’’ຕິ. ວສ຺ສິກີຕິ ຊາຕິສຸມນາ. ເອເຕສນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຈນ຺ທນາທີນໍ ຄນ຺ຘຊາຕານໍ ຄນ຺ຘໂຕ ສີລວນ຺ຕານໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ສີລຄນ຺ໂຘວ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ອສທິໂສ ອປຏິຠາໂຄຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣປຎ຺ຫາວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣປິຓ຺ຑປາຕທິນ຺ນວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຍໍ ຄນ຺ໂຘຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕທານໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ເຖໂຣ ສຕ຺ຕາຫຈ຺ຈເຍນ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ຣາຊຄເຫ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ປຣິຈາຣິກາ ກກຸຏປາທິນິໂຍ ປຎ຺ຈສຕາ ອຈ຺ຉຣາໂຍ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ປຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕສຕານິ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອາທາຍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຐຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຄຓ຺ຫຖ, ສງ຺ຄຫໍ ໂນ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອຫໍ ທຸຄ຺ຄຕານໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ໂນ ນາເສຖ, ສງ຺ຄຫໍ ໂນ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນປິ ອປຄນ຺ຕຸໍ ອນິຈ຺ຉມານາ ຍາຈນ຺ຕິໂຍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ຊານາຖ, ອປຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິ. ຕາ ເຖຣສ຺ສ ອຈ຺ຉຣສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສນ຺ຖມ຺ຠິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂາ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໂຍ ປລາຍິຕ຺ວາ ເທວໂລກເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ສກ຺ເກນ ‘‘ກຫໍ ຄຕາຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ, ‘‘‘ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທສ຺ສາມາ’ຕິ ຄຕາມ຺ຫາ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ທິນ຺ໂນ ປນ ວາ’’ຕິ? ‘‘ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກເຖສີ’’ຕິ? ‘‘‘ທຸຄ຺ຄຕານໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຫ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ເກນາກາເຣນ ຄຕາ’’ຕິ. ‘‘ອິມິນາວ, ເທວາ’’ຕິ. ສກ຺ໂກ ‘‘ຕຸມ຺ຫາທິສິໂຍ ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ກິໍ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສຍໍ ທາຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ, ຊຣາຊິຓ຺ໂຓ ມຫລ຺ລໂກ ຂຓ຺ຑທນ຺ໂຕ ປລິຕເກໂສ ໂອຕຄ຺ຄສຣີໂຣ ມຫລ຺ລກຕນ຺ຕ ວາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຊມ຺ປິ ເທວຘີຕຣໍ ຕຖາຣູປເມວ ມຫລ຺ລິກໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ເປສກາຣວີຖິໍ ມາເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕໍ ປສາເຣນ຺ໂຕ ອຈ຺ຉິ.

ເຖໂຣປິ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕານໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນຄຣາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພຫິນຄເຣ ເອວ ຕໍ ວີຖິໍ ທິສ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ຊເນ ອທ຺ທສ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ໂກ ຕນ຺ຕໍ ປສາເຣຕິ, ສຸຊາ ຕສຣໍ ວຏ຺ເຏຕິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ມຫລ຺ລກກາເລປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອິເມຫິ ທຸຄ຺ຄຕຕຣາ ນຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ, ອິເມຫິ ທິນ຺ນໍ ອຸຬຸງ຺ກມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາກມຕ຺ຕມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອິເມສໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ເຄຫາຠິມຸໂຂ ອໂຫສິ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຸຊໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ໂຍ ອິໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕ຺ວໍ ອປສ຺ສນ຺ຕີ ວິຍ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ນິສີທ, ຂເຓນ ເຖຣໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຄຫທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕປິ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມເມວ ກໂຣນ຺ຕາ ໂຖກໍ ອາຄມິໍສຸ.

ອຖ ສກ຺ໂກ ‘‘ເຄຫທ຺ວາເຣ ເອໂກ ເຖໂຣ ວິຍ ຐິໂຕ, ອຸປຘາເຣຫິ ຕາວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຖ, ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ຊຓ຺ຓຸການິ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ກຕໂຣ ເຖໂຣ ນຸ ໂຂ ອຍ຺ໂຍ’’ຕິ ໂຖກໍ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ ‘‘ອກ຺ຂີນິ ເມ ຘູມາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນລາເຏ ຫຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ທຸກ຺ຂໍ, ອຍ຺ໂຍ ໂນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຈິຣສ຺ສໍ ເມ ກຸຏິທ຺ວາຣໍ ອາຄໂຕ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ກິຎ຺ຈິ ເຄເຫ’’ຕິ ອາຫ. ສຸຊາ ໂຖກໍ ອາກຸລໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ສາມີ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ອທາສິ. ສກ຺ໂກ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສງ຺ຄຫໍ ໂນ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ເຖໂຣ ‘‘ເອເຕຫິ ທິນ຺ນໍ ສາກໍ ວາ ໂຫຕຸ ກຸຓ຺ຑກມຸຏ຺ຐິ ວາ, ສງ຺ຄຫໍ ເນສໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ໂສ ອນ຺ໂຕຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆຏິໂອທນໍ ນາມ ຆຏິຍາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ໂສ ອໂຫສິ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອເນກສູປພ຺ຍຎ຺ຊໂນ, ສກລໍ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ຄນ຺ເຘນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິ.

ຕທາ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ປຸຣິໂສ ອປ຺ເປສກ຺ໂຂ, ປິຓ຺ຑປາໂຕ ມເຫສກ຺ໂຂ, ສກ຺ກສ຺ສ ໂຠຊນສທິໂສ, ໂກ ນຸ ໂຂ ເອໂສ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ສກ຺ໂກ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠາຣິຍໍ ເຕ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ທຸຄ຺ຄຕານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ເຕນ, ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ໂກຈິເທວ ທຸຄ຺ຄໂຕ ເສນາປຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ວາ ລເຠຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ມຍາ ທຸຄ຺ຄຕຕໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ຕ຺ວໍ ທຸຄ຺ຄໂຕ ເທວໂລເກ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ນາເມຕໍ, ມຍາ ປນ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕໍ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ວຕ຺ຕມາເນ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຈູຬຣຖເທວປຸຕ຺ໂຕ ມຫາຣຖເທວປຸຕ຺ໂຕ ອເນກວຓ຺ຓເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ອິເມ ຕໂຍ ສມານເທວປຸຕ຺ຕາ ມມ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ມຍາ ເຕຊວນ຺ຕຕຣາ. ອຫຎ຺ຫິ ເຕສຸ ເທວປຸຕ຺ເຕສຸ ‘ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມາ’ຕິ ປຣິຈາຣິກາໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ໂອຕິຓ຺ເຓສຸ ປລາຍິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສາມິ. ເຕສຎ຺ຫິ ສຣີຣໂຕ ເຕໂຊ ມມ ສຣີຣໍ ໂອຕ຺ຖຣຕິ, ມມ ສຣີຣໂຕ ເຕໂຊ ເຕສໍ ສຣີຣໍ ນ ໂອຕ຺ຖຣຕິ, ‘ໂກ ມຍາ ທຸຄ຺ຄຕຕໂຣ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ. ‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຍ຺ຫໍ ມາ ເອວໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ທານມທາສີ’’’ຕິ. ‘‘ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທາເນ ທິນ຺ເນ ມຍ຺ຫໍ ກຸສລໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກຸສລກມ຺ມກຣຓໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ປິປ຺ປລິຄຸຫາຍໍ ວິຫຣຕິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐາສິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ເທວຕາສຕານິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິລາຠາຍ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຕານິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ເທວຕາສຕານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ.

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ເປສກາຣວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຕນ຺ຕໍ ວິນາຕິ, ສຸຊາ ອສຸຣກຎ຺ຎາ ຕສຣໍ ປູເຣຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຣາຊຄເຫ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອທ຺ທສາ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ທິສ຺ວາ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆຏິຍາ ໂອທນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ອໂຫສິ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອເນກສູໂປ ອເນກພ຺ຍຎ຺ຊໂນ ອເນກຣສພ຺ຍຎ຺ຊໂນ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ, ຍສ຺ສາຍໍ ເອວຣູໂປ ອິທ຺ຘານຸຠາໂວ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘ສກ຺ໂກ ໂຂ ອຍໍ ເທວານມິນ຺ໂທ’ຕິ ວິທິຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ກຕໍ ໂຂ ເຕ ອິທໍ, ໂກສິຍ, ມາ ປຸນປິ ເອວຣູປມກາສີ’’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ ກສ຺ສປ, ປຸຎ຺ເຎນ ອຕ຺ໂຖ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ປຸຎ຺ເຎນ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ’’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໒໗).

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ວິຫາເຣ ຐິໂຕ ເອວ ຕສ຺ສ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ປສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕນ ກຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເຕນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສປສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ທິນ຺ໂນ, ຕໍ ທຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກຖໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຕນ ຎາຕນ຺ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ສທິສໍ ນາມ ປິຓ຺ຑປາຕິກໍ ເທວາປິ ມນຸສ຺ສາປິ ປິຫຍນ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ອຸທານໍ ອຸທາເນ’’ສິ. ສຸຕ຺ເຕ ປນ ເອຕ຺ຖກເມວ ອາຄຕໍ –

‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໒໗).

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ປິຓ຺ຑປາຕິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ,

ອຕ຺ຕຠຣສ຺ສ ອນຎ຺ຎໂປສິໂນ;

ເທວາ ປິຫຍນ຺ຕິ ຕາທິໂນ,

ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ສທາ ສຕີມໂຕ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໒໗);

ອິມຎ຺ຈ ປນ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສີລຄນ຺ເຘນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໖.

‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຍໍ ຄນ຺ໂຘ, ຍ຺ວາຍໍ ຕຄຣຈນ຺ທນໍ;

ໂຍ ຈ ສີລວຕໍ ຄນ຺ໂຘ, ວາຕິ ເທເວສຸ ອຸຕ຺ຕໂມ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ປຣິຕ຺ຕປ຺ປມາໂຓ. ໂຍ ຈ ສີລວຕນ຺ຕິ ໂຍ ປນ ສີລວນ຺ຕານໍ ສີລຄນ຺ໂຘ, ໂສ ຕຄຣໍ ວິຍ ໂລຫິຕຈນ຺ທນໍ ວິຍ ຈ ປຣິຕ຺ຕໂກ ນ ໂຫຕິ, ອຕິວິຍ ອຸຬາໂຣ ວິປ຺ຜາຣິໂຕ. ເຕເນວ ກາຣເຓນ ວາຕິ ເທເວສຸ ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ປວໂຣ ເສຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖເມວ ວາຍຕິ, ໂອຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣປິຓ຺ຑປາຕທິນ຺ນວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ໂຄຘິກຕ຺ເຖຣປຣິນິພ຺ພານວຕ຺ຖຸ

ເຕສໍ ສມ຺ປນ຺ນສີລານນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂຄຘິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ອິສິຄິລິປສ຺ເສ ກາຬສິລາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ສາມາຍິກໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ອນຸສ຺ສາຍິກສ຺ສ ໂຣຄສ຺ສ ວເສນ ຕໂຕ ປຣິຫາຍິ. ໂສ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິຫີໂນ, ສຕ຺ຕເມ ວາເຣ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຌານາ ປຣິຫີໂນ, ປຣິຫີນຊ຺ຌານສ຺ສ ໂຂ ປນ ອນິຍຕາ ຄຕິ, ອິທາເນວ ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເກໂສໂຣປນສຕ຺ຖກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ປຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ. ມາໂຣ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕຸກາໂມ, ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣນ຺ຕາ ໂຂ ປນ ຊີວິເຕ ນິຣເປກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ສຈາຫໍ ເອຕໍ ວາເຣສ຺ສາມິ, ນ ເມ ວຈນໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ວາຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ –

‘‘ມຫາວີຣ ມຫາປຎ຺ຎ, ອິທ຺ຘິຍາ ຍສສາ ຊລໍ;

ສພ຺ພເວຣຠຍາຕີຕ, ປາເທ ວນ຺ທາມິ ຈກ຺ຂຸມ.

‘‘ສາວໂກ ເຕ ມຫາວີຣ, ມຣຓໍ ມຣຓາຠິຠູ;

ອາກງ຺ຂຕິ ເຈຕຍຕິ, ຕໍ ນິເສຘ ຊຸຕິນ຺ຘຣ.

‘‘ກຖຎ຺ຫິ ຠຄວາ ຕຸຍ຺ຫໍ, ສາວໂກ ສາສເນ ຣໂຕ;

ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ ເສກ຺ໂຂ, ກາລໍ ກຍິຣາ ຊເນ ສຸຕາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙);

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຖເຣນ ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕໍ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາໂຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວິທິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ເອວຎ຺ຫິ ຘີຣາ ກຸພ຺ພນ຺ຕິ, ນາວກງ຺ຂນ຺ຕິ ຊີວິຕໍ;

ສມູລໍ ຕຓ຺ຫມພ຺ພຸຍ຺ຫ, ໂຄຘິໂກ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙);

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມາໂຣ ປາປິມາ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ຘູມຣາສິ ວິຍ ຕິມິຣປຸຎ຺ໂຊ ວິຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພທິສາສຸ ເຖຣສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສມນ຺ເວສຕິ. ຠຄວາ ຕໍ ຘູມຕິມິຣຠາວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາໂຣ ປາປິມາ ໂຄຘິກສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສມນ຺ເວສຕິ ‘ກຕ຺ຖ ໂຄຘິກສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຕິຏ຺ຐິຕ’ນ຺ຕິ. ອປຕິຏ຺ຐິເຕນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຎ຺ຎາເຓນ ໂຄຘິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ມາໂຣປິ ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐານໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກຸມາຣກວຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ເພລຸວປຓ຺ຑຸວີຓໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ –

‘‘ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຈ ຕິຣິຍໍ, ທິສາ ອນຸທິສາ ສ຺ວຫໍ;

ອນ຺ເວສໍ ນາຘິຄຈ຺ຉາມິ, ໂຄຘິໂກ ໂສ ກຸຫິໍ ຄໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙);

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ –

‘‘ໂຍ ຘີໂຣ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ໂນ, ຌາຍີ ຌານຣໂຕ ສທາ;

ອໂຫຣຕ຺ຕໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊໍ, ຊີວິຕໍ ອນິກາມຍໍ.

‘‘ເຊຕ຺ວານ ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນໍ, ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນພ຺ຠວໍ;

ສມູລໍ ຕຓ຺ຫມພ຺ພຸຍ຺ຫ, ໂຄຘິໂກ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙);

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ມາໂຣ ປາປິມາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສິ –

‘‘ຕສ຺ສ ໂສກປເຣຕສ຺ສ, ວີຓາ ກຈ຺ຉາ ອຠສ຺ສຖ;

ຕໂຕ ໂສ ທຸມ຺ມໂນ ຍກ຺ໂຂ, ຕຕ຺ເຖວນ຺ຕຣຘາຍຖາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙);

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ກິໍ ເຕ, ປາປິມ, ໂຄຘິກສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນນ? ຕສ຺ສ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໗.

‘‘ເຕສໍ ສມ຺ປນ຺ນສີລານໍ, ອປ຺ປມາທວິຫາຣິນໍ;

ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕານໍ, ມາໂຣ ມຄ຺ຄໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຕສນ຺ຕິ ຍຖາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ໂຄຘິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ເຍ ຈ ເອວໍ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສມ຺ປນ຺ນສີລານນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓສີລານໍ. ອປ຺ປມາທວິຫາຣິນນ຺ຕິ ສຕິອວິປ຺ປວາສສງ຺ຂາເຕນ ອປ຺ປມາເທນ ວິຫຣນ຺ຕານໍ. ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເຫຕຸນາ ຎາເຍນ ກາຣເຓນ ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອິມາຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວິມຸຕ຺ຕີຫິ ວິມຸຕ຺ຕານໍ. ມາໂຣ ມຄ຺ຄໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ເອວຣູປານໍ ມຫາຂີຓາສວານໍ ສພ຺ພຖາເມນ ມຄ຺ຄນ຺ໂຕປິ ມາໂຣ ຄຕມຄ຺ຄໍ ນ ວິນ຺ທຕິ ນ ລຠຕິ ນ ປສ຺ສຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ໂຄຘິກຕ຺ເຖຣປຣິນິພ຺ພານວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ຄຣຫທິນ຺ນວຕ຺ຖຸ

ຍຖາ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐານສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຄຣຫທິນ຺ນໍ ນາມ ນິຄຓ຺ຐສາວກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ຈ ຄຣຫທິນ຺ໂນ ຈາຕິ ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ອຸປາສໂກ ພຸທ຺ຘສາວໂກ, ຄຣຫທິນ຺ໂນ ນິຄຓ຺ຐສາວໂກ. ຕໍ ນິຄຓ຺ຐາ ອຠິກ຺ຂຓໍ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ຕວ ສຫາຍກໍ ສິຣິຄຸຕ຺ຕໍ ‘ກິໍ ຕ຺ວໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸປສງ຺ກມສິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ກິໍ ລຠິສ຺ສສີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາ ອມ຺ເຫ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທສ຺ສຕິ, ກິໍ ເອວໍ ໂອວທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຄຣຫທິນ຺ໂນ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຠິກ຺ຂຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕນິສິນ຺ນຏ຺ຐານາທີສຸ ສິຣິຄຸຕ຺ຕໍ ເອວໍ ໂອວທຕິ – ‘‘ສມ຺ມ, ກິໍ ເຕ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ, ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ກິໍ ເຕ ມມ, ອຍ຺ເຍ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕສໍ ທານໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາປິ ພຫູ ທິວເສ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ, ‘‘ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ຐິຕຏ຺ຐານາທີສຸ ເອວໍ ວເທສິ, ‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ມມ, ອຍ຺ເຍ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕສໍ ທານໍ ເທຫີ’ຕິ, ກເຖຫິ ຕາວ ເມ, ຕວ, ອຍ຺ຍາ, ກິໍ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘‘ອໂຫ, ສາມິ, ມາ ເອວໍ ວທ, ມມ ອຍ຺ຍານໍ ອຎ຺ຎາຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມໍ ອິທໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ສພ຺ພໍ ຠພ຺ພາຠພ຺ພໍ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ ວເທສີ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ວເທມີ’’ຕິ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ, ອຕິຠາຣິຍໍ ເຕ ກຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມຍ຺ຫໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອນາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນ, ອຊ຺ຊ ມຍາ ອຍ຺ຍານໍ ຎາຓານຸຠາໂວ ຎາໂຕ, ຄຈ຺ຉ, ສມ຺ມ, ອຍ຺ເຍ, ມມ ວຈເນນ ນິມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ໂສ ນິຄຓ຺ຐານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍໂກ ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ສ຺ວາຕນາຍ ຕຸມ຺ເຫ ນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສິຣິຄຸຕ຺ເຕນ ສາມໍ ຕ຺ວໍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເຕ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ໂນ ກິຈ຺ຈໍ, ສິຣິຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ອມ຺ເຫສຸ ປສນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ.

ສິຣິຄຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ມຫນ຺ຕໍ ນິເວສນໍ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຸຠໂຕ ທີຆໍ ອາວາຏໍ ຂຓາເປຕ຺ວາ ຄູຖກລລສ຺ສ ປູຣາເປສິ. ພຫິອາວາເຏ ທ຺ວີສຸ ປຣິຍນ຺ເຕສຸ ຂາຓຸເກ ໂກຏ຺ຏາເປຕ຺ວາ ເຕສຸ ຣຊ຺ຊຸໂຍ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ອາສນານໍ ປຸຣິມປາເທ ອາວາຏສ຺ສ ປຸຣິມປສ຺ເສ ຐປາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມປາເທ ຣຊ຺ຊຸເກສຸ ຐປາເປສິ. ‘‘ເອວໍ ນິສິນ຺ນກາເລ ເອວໍ ອວໍສິຣາ ປຕິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຍຖາ ອາວາໂຏ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ອາສນານໍ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ທາເປສິ. ມຫນ຺ຕາ ມຫນ຺ຕາ ຈາຏິໂຍ ຐປາເປຕ຺ວາ ກທລິປຓ຺ເຓຫິ ຈ ເສຕປິໂລຕິກາຫິ ຈ ມຸຂານິ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ຕາ ຕຸຈ຺ຉາ ເອວ ເຄຫສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠາເຄ ພຫິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖສປ຺ປິເຕລມຘຸຜາຓິຕປູວຈຸຓ຺ຓມກ຺ຂິຕາ ກຕ຺ວາ ຐປາເປສິ. ຄຣຫທິນ຺ໂນ ປາໂຕວ ຕສ຺ສ ຆຣໍ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍານໍ ສກ຺ກາໂຣ ສຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ສມ຺ມ, ສຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ປນ ເອໂສ’’ຕິ. ‘‘ເອຕາສຸ ເອຕ຺ຕິກາສຸ ຈາຏີສຸ ຍາຄຸ, ເອຕ຺ຕິກາສຸ ຠຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຕິກາສຸ ສປ຺ປິຜາຓິຕປູວາທີນິ ປູຣິຕານິ, ອາສນານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄໂຕ ຕສ຺ສ ຄຕກາເລ ປຎ຺ຈສຕາ ນິຄຓ຺ຐາ ອາຄມິໍສຸ. ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ນິຄຓ຺ເຐ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸຣໂຕ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິໂຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ອຕີຕາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຖ, ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຏ຺ຐາເກນ ມຍ຺ຫໍ ກຖິຕໍ. ສເຈ ສພ຺ພໍ ຕຸມ຺ເຫ ຊານາຖ, ມຍ຺ຫໍ ເຄຫໍ ມາ ປວິສິຕ຺ຖ. ມມ ເຄຫໍ ປວິຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ໂວ ເນວ ຍາຄຸ ອຕ຺ຖິ, ນ ຠຕ຺ຕາທີນິ. ສເຈ ອຊານິຕ຺ວາ ປວິສິສ຺ສຖ, ຄູຖອາວາເຏ ໂວ ປາເຕຕ຺ວາ ໂປເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຣິສານໍ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ເອວໍ ເຕສໍ ນິສີທນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາ ອາສນານໍ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ອປເນຍ຺ຍາຖ, ມາ ຕານິ ອສຸຈິນາ ມກ຺ຂຍິໍສູຕິ.

ອຖ ນິຄຓ຺ເຐ ‘‘ອິໂຕ ເອຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ນິຄຓ຺ຐາ ປວິສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສີທິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ອຖ ເນ ມນຸສ຺ສາ ວທິໍສຸ – ‘‘ອາຄເມຖ, ຠນ຺ເຕ, ມາ ຕາວ ນິສີທຖາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ປວິຏ຺ຐານໍ ອຍ຺ຍານໍ ວຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສນມູເລສຸ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອິທໍ ກິຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ອາວາເຏ ປຕິເຕ ‘ມາ, ອາວຸໂສ, ອວເສສາ ອາສເນ ນິສີທນ຺ຕູ’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ມາ ລຠຕູ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ກຖິຕກຖໍ ອມ຺ເຫຫິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ອຖ ສພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສນມູເລ ປຏິປາຏິຍາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຂິປ຺ປໍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ນິສີທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິສິນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາສນານໍ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ນີຫຣິໍສຸ. ນິຄຓ຺ຐາ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ນິສິນ຺ນາ, ຣຊ຺ຊູນໍ ອຸປຣິ ຐປິຕາ ອາສນປາທາ ຠຏ຺ຐາ, ນິຄຓ຺ຐາ ອວໍສິຣາ ອາວາເຏ ປຕິໍສຸ. ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ເຕສຸ ປຕິເຕສຸ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ເຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓຸຕ຺ຕິຓ຺ເຓ ‘‘ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ກສ຺ມາ ນ ຊານາຖາ’’ຕິ ທຓ຺ເຑຫິ ປາເຖຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເອເຕສໍ ວຏ຺ຏິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣາເປສິ. ເຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ຄມນມຄ຺ເຄ ປນ ເຕສໍ ສຸຘາປຣິກມ຺ມກຕໍ ຠູມິໍ ປິຈ຺ຉິລໍ ກາຣາເປສິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ອສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຕິເຕ ປຕິເຕ ປຸນ ໂປຖາເປຕ຺ວາ ‘‘ອລໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຕ ‘‘ນາສິຕມ຺ຫາ ຕຍາ, ນາສິຕມ຺ຫາ ຕຍາ’’ຕິ ກນ຺ທນ຺ຕາ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມໍສຸ.

ຄຣຫທິນ຺ໂນ ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ກຸທ຺ໂຘ ‘‘ນາສິຕມ຺ຫິ ສິຣິຄຸຕ຺ເຕນ, ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕານໍ ສເທວເກ ໂລເກ ຍຖາຣຸຈິຍາ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ເຖ ນາມ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠູເຕ ມມ, ອຍ຺ເຍ, ໂປຖາເປຕ຺ວາ ພ຺ຍສນໍ ປາເປສີ’’ຕິ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ທຓ຺ຑໍ ກາເຣສິ. ອຖສ຺ສ ຣາຊາ ສາສນໍ ເປເສສິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫຖ, ມາ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ເທວ, ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍໂກ ນິຄຓ຺ຐສາວໂກ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕນິສິນ຺ນຏ຺ຐານາທີສຸ ອຠິຓ຺ຫໍ ເອວໍ ວເທສິ – ‘‘ສມ຺ມ, ກິໍ ເຕ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ, ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກິໍ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ອິທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ສເຈ ອິມສ຺ມິໍ ກາຣເຓ ທຓ຺ຑໍ ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຄຣຫທິນ຺ນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ເຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ເທວາ’’ຕິ. ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຊານນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາໂຣຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພໍ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ກິໍ ກາຣຓາ ຕຖາຄຕສາວກສ຺ສ ກເຖສິ. ‘‘ຕຍາ ອາໂຣປິຕທຓ຺ໂຑ ຕຸຍ຺ຫເມວ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ສ຺ເວວ ທຓ຺ຑໍ ປາປິໂຕ, ຕສ຺ເສວ ກຸລູປກາ ໂປເຖຕ຺ວາ ນີຫຏາ.

ໂສ ຕໍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ສິຣິຄຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອກເຖຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອວໍ ວິຈຣິຕຸໍ ມຍ຺ຫໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ເອຕສ຺ສ ກຸລູປການມ຺ປິ ມຍາ ພ຺ຍສນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສິຣິຄຸຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສຫາຍ ສິຣິຄຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ສມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຎາຕິສຸຫຊ຺ຊານໍ ນາມ ກລໂຫປິ ໂຫຕິ ວິວາໂທປິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ກເຖສິ, ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ສມ຺ມ, ຕວ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອກຖນໂຕ ນ ກເຖມີ’’ຕິ. ‘‘ຍໍ, ສມ຺ມ, ກຕໍ, ກຕເມວ ຕໍ ນ ມຍໍ ເມຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸໂຠປິ ເອກຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ນິສີທນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ຄຣຫທິນ຺ນໍ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ເຕ ນິຄຓ຺ເຐຫິ, ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ມມ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ວາ ອຍ຺ຍານໍ ທານໍ ທາຕຸໍ ວາ ກິໍ ເຕ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ໂສປິ ເອຕເມວ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ເຕນສ຺ສ ກຓ຺ຑຸວນຏ຺ຐາເນ ນເຂນ ວິເລຂິຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ, ‘‘ສິຣິຄຸຕ຺ຕ, ຕວ ສຕ຺ຖາ ກິໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອມ຺ໂຠ, ມາ ເອວໍ ວທ, ສຕ຺ຖຸ ເມ ອຊານິຕພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຕີຕາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຕິ, ໂສຬສຫາກາເຣຫິ ສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ເອວໍ ນ ຊານາມິ, ກສ຺ມາ ມຍ຺ຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ນ ກເຖສິ, ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ ຄຈ຺ຉ, ຕວ ສຕ຺ຖາຣໍ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຫິ, ໂຠເຊສ຺ສາມິ, ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມມ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວເທຫີ’’ຕິ.

ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສຫາຍໂກ ຄຣຫທິນ຺ໂນ ຕຸມ຺ເຫ ນິມນ຺ຕາເປຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສ຺ເວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖ, ປຸຣິມທິວເສ ໂຂ ປນ ຕສ຺ສ ກຸລູປການໍ ມຍາ ອິທໍ ນາມ ກຕໍ, ມຍາ ກຕສ຺ສ ປຏິກຣຓມ຺ປິ ນ ຊານາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸກາມຕມ຺ປິ ນ ຊານາມິ, ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕໍ ເຈ, ອຘິວາເສຖ. ໂນ ເຈ, ມາ ອຘິວາສຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ອມ຺ຫາກໍ ກາຕຸ ກາໂມ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອທ຺ທສ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫານໍ ອນ຺ຕເຣ ມຫນ຺ຕໍ ອາວາຏໍ ຂຓາເປຕ຺ວາ ອສີຕິສກຏມຕ຺ຕານິ ຂທິຣທາຣູນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປູຣາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ອງ຺ຄາຣອາວາເຏ ປາເຕຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ’’ຕິ. ປຸນ ອາວຊ຺ເຊສິ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ຄຕປຈ຺ຈຍາ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕໂຕ ອິທໍ ອທ຺ທສ – ‘‘ອຫໍ ອງ຺ຄາຣອາວາເຏ ປາທໍ ປສາເຣສ຺ສາມິ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐປິຕກິລຎ຺ຊໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສຕິ, ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຕ຺ຕໍ ມຫາປທຸມໍ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ, ອຖາຫໍ ປທຸມກຓ຺ຓິກາ ອກ຺ກມນ຺ໂຕ ອາສເນ ນິສີທິສ຺ສາມິ, ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູປິ ຕເຖວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິສ຺ສຕິ, ອຫໍ ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ອນຸໂມທນໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ອນຸໂມທນປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ຈ ຄຣຫທິນ຺ໂນ ຈ ໂສຕາປນ຺ນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຘນຣາສິໍ ສາສເນ ວິກິຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສສິ.

ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອຘິວາສນໍ ຄຣຫທິນ຺ນສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ໂລກເຊຏ຺ຐສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຄຣຫທິນ຺ໂນ ‘‘ອິທານິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫານໍ ອນ຺ຕເຣ ມຫນ຺ຕໍ ອາວາຏໍ ຂຓາເປຕ຺ວາ ອສີຕິສກຏມຕ຺ຕານິ ຂທິຣທາຣູນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປູຣາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ຂທິຣງ຺ຄາຣຣາສີນໍ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຘມາເປຕ຺ວາ ຂທິຣງ຺ຄາຣຣາສິໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອາວາຏມຕ຺ຖເກ ຣຸກ຺ຂປທຣານິ ຐປາເປຕ຺ວາ ກິລຎ຺ເຊນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ໂຄມເຍນ ລິມ຺ປາເປຕ຺ວາ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ທຸພ຺ພລທຓ຺ຑເກ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄມນມຄ຺ຄໍ ກາເຣສິ, ‘‘ເອວໍ ອກ຺ກນ຺ຕອກ຺ກນ຺ຕກາເລ ທຓ຺ຑເກສຸ ຠຄ຺ເຄສຸ ປຣິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍໍ ປຕິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ເຄຫປຈ຺ຉາຠາເຄ ສິຣິຄຸຕ຺ເຕນ ຐປິຕນິຍາເມເນວ ຈາຏິໂຍ ຐປາເປສິ, ອາສນານິປິ ຕເຖວ ປຎ຺ຎາເປສິ. ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ປາໂຕວ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກໂຕ ເຕ, ສມ຺ມ, ສກ຺ກາໂຣ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ສມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ປນ ໂສ’’ຕິ? ‘‘ເອຫິ, ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ສິຣິຄຸຕ຺ເຕນ ທສ຺ສິຕນເຍເນວ ທສ຺ເສສິ. ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ, ສມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເກນ ຫິ ນິມນ຺ຕິເຕ ມຫນ຺ໂຕ ສນ຺ນິປາໂຕ ອໂຫສິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາປິ ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວິປ຺ປກາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາປິ ‘‘ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖາ ມຫາຘມ຺ມເທສນໍ ເທເສສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘວິສຍໍ ພຸທ຺ຘລີລໍ ອຸປຘາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ.

ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຣຫທິນ຺ນສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ໂສ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ອຕີຕາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຖ, ສຕ຺ຕານໍ ໂສຬສຫາກາເຣຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຖາ’ຕິ ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຏ຺ຐາເກນ ມຍ຺ຫໍ ກຖິຕໍ. ສເຈ ຊານາຖ, ມຍ຺ຫໍ ເຄຫໍ ມາ ປວິສິຕ຺ຖ. ປວິຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ໂວ ເນວ ຍາຄຸ ອຕ຺ຖິ, ນ ຠຕ຺ຕາທີນິ, ສພ຺ເພ ໂຂ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ເອຖ ຠຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ອາຄຕານໍ ວຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ? ‘‘ເອເກກສ຺ສ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນກາເລ ປຈ຺ຉາ ອຎ຺ເຎນ ອາຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍໍ ປຕິຕໍ ທິສ຺ວາ ອວເສສາ ນ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອເກກເມວ ປາເຕຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອກໂກວ ປາຍາສິ. ຄຣຫທິນ຺ໂນ ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ປຕ຺ວາ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ‘‘ປຸຣໂຕ ຍາຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອງ຺ຄາຣກາສຸມຕ຺ຖເກ ປາທໍ ປສາເຣສິ, ກິລຎ຺ຊໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຕ຺ຕານິ ປທຸມານິ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ປທຸມກຓ຺ຓິກາ ອກ຺ກມນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ, ຠິກ຺ຂູປິ ຕເຖວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຄຣຫທິນ຺ນສ຺ສ ກາຍໂຕ ຑາໂຫ ອຸຏ຺ຐຫິ.

ໂສ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິຣິຄຸຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ເມ ຕາຓໍ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ເຄເຫ ຍາຄຸ ວາ ຠຕ຺ຕາທີນິ ວາ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກໂຣມີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຫໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫານໍ ອນ຺ຕເຣ ມຫນ຺ຕໍ ອາວາຏໍ ອງ຺ຄາຣສ຺ສ ປູຣໍ ກາເຣສິໍ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ປາເຕຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາປທຸມານິ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສພ຺ເພ ປທຸມກຓ຺ຓິກາ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສິນ຺ນາ, ອິທານິ ກິໍ ກໂຣມິ, ສາມີ’’ຕິ? ນນຸ ຕ຺ວໍ ອິທາເນວ ມຍ຺ຫໍ ‘‘‘ເອຕ຺ຕິກາ ຈາຏິໂຍ, ເອຕ຺ຕິກາ ຍາຄຸ, ເອຕ຺ຕການິ ສຕ຺ຕາທີນີ’ຕິ ທສ຺ເສສີ’’ຕິ. ‘‘ມຸສາ ຕໍ, ສາມິ, ຕຸຈ຺ຉາວ ຈາຏິໂຍ’’ຕິ. ໂຫຕຸ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາສຸ ຈາຏີສຸ ຍາຄຸອາທີນິ ໂອໂລເກຫີ’’ຕິ. ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ເຕນ ຍາສຸ ຈາຏີສຸ ‘‘ຍາຄູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕາ ຍາຄຸຍາ ປູຣຍິໍສຸ, ຍາສຸ ‘‘ຠຕ຺ຕາທີນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕາ ຠຕ຺ຕາທີນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓາວ ອເຫສຸໍ. ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາວ ຄຣຫທິນ຺ນສ຺ສ ສຣີຣໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ປຣິປູຣິຕໍ, ຈິຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນໍ. ໂສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ອນຸໂມທນໍ ກາເຣຕຸກາໂມ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໂນ ອຠາເວເນວ ມມ ສາວການໍ ພຸທ຺ຘສາສນສ຺ສ ຄຸຓໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸວິຣຫິຕາ ຫິ ອນ຺ຘາ ນາມ, ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ ສຈກ຺ຂຸກາ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໕໘.

‘‘ຍຖາ ສງ຺ກາຣຘານສ຺ມິໍ, ອຸຊ຺ຌິຕສ຺ມິໍ ມຫາປເຖ;

ປທຸມໍ ຕຕ຺ຖ ຊາເຍຖ, ສຸຈິຄນ຺ຘໍ ມໂນຣມໍ.

໕໙.

‘‘ເອວໍ ສງ຺ກາຣຠູເຕສຸ, ອນ຺ຘຠູເຕ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ;

ອຕິໂຣຈຕິ ປຎ຺ຎາຍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວໂກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສງ຺ກາຣຘານສ຺ມິນ຺ຕິ ສງ຺ກາຣຐານສ຺ມິໍ, ກຈວຣຣາສິມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຊ຺ຌິຕສ຺ມິໍ ມຫາປເຖຕິ ມຫາມຄ຺ເຄ ຉຑ຺ຑິຕສ຺ມິໍ. ສຸຈິຄນ຺ຘນ຺ຕິ ສຸຣຠິຄນ຺ຘໍ. ມໂນ ເອຕ຺ຖ ຣມຕີຕິ ມໂນຣມໍ. ສງ຺ກາຣຠູເຕສູຕິ ສງ຺ກາຣມິວ ຠູເຕສຸ. ປຸຖຸຊ຺ຊເນຕິ ປຸຖູນໍ ກິເລສານໍ ຊນນໂຕ ເອວໍລທ຺ຘນາເມ ໂລກິຍມຫາຊເນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ນາມ ມຫາປເຖ ຉຑ຺ຑິເຕ ສງ຺ກາຣຣາສິມ຺ຫິ ອສຸຈິເຊຄຸຈ຺ຉິຍປຏິກູເລປິ ສຸຈິຄນ຺ຘໍ ປທຸມໍ ຊາເຍຖ, ຕໍ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີນໍ ມໂນຣມໍ ປິຍໍ ມນາປໍ ອຸປຣິມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐານາຣຫເມວ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວເມວ ສງ຺ກາຣຠູເຕສຸປິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ຊາໂຕ ນິປ຺ປຎ຺ຎສ຺ສ ມຫາຊນສ຺ສ ອຈກ຺ຂຸກສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາພເລນ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ເຕນປິ, ກໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນານິ ອາຣາເຘຕ຺ວາປິ ອຕິໂຣຈຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວໂກ ຫິ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຘຠູເຕ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຣຈຕິ ວິໂຣຈຕິ ໂສຠຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຄຣຫທິນ຺ໂນ ຈ ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘນໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ວິປ຺ປກິຣິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣມຄມາສິ. ຠິກ຺ຂູ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ນາມ, ຕຖາຣູປໍ ນາມ ຂທິຣງ຺ຄາຣຣາສິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປທຸມານິ ອຸຏ຺ຐຫິໍສູ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ມມ ເອຕຣຫິ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ອງ຺ຄາຣຣາສິມ຺ຫາ ປທຸມານິ ອຸຏ຺ຐິຕານິ, ອປຣິປກ຺ເກ ຎາເຓ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສປິ ເມ ອຸຏ຺ຐຫິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກທາ, ຠນ຺ເຕ, ອາຈິກ຺ຂຖ ໂນ’’ຕິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ກາມໍ ປຕາມິ ນິຣຍໍ, ອຸທ຺ຘໍປາໂທ ອວໍສິໂຣ;

ນານຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຫນ຺ທ ປິຓ຺ຑໍ ປຏິຄ຺ຄຫາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໔໐) –

ອິທໍ ຂທິຣງ຺ຄາຣຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖສີຕິ.

ຄຣຫທິນ຺ນວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

ປຸປ຺ຜວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຕ຺ໂຖ ວຄ຺ໂຄ.

໕. ພາລວຄ຺ໂຄ

໑. ອຎ຺ຎຕຣປຸຣິສວຕ຺ຖຸ

ທີຆາ ຊາຄຣໂຕ ຣຕ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປເສນທິໂກສລຎ຺ເຈວ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຈ ປຸຣິສໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຣາຊາ ກິຣ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເອກສ຺ມິໍ ຉຓທິວເສ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ສພ຺ພເສຕໍ ເອກໍ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ ນາມ ຫຕ຺ຖິໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ມຫນ຺ເຕນ ຣາຊານຸຠາເວນ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣຕິ. ອຸສ຺ສາຣຓາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ໂປຖິຍມາໂນ ມຫາຊໂນ ປລາຍນ຺ໂຕ ຄີວໍ ປຣິວຏ຺ເຏຕ຺ວາປິ ໂອໂລເກຕິເຍວ. ຣາຊູນໍ ກິຣ ສຸທິນ຺ນທານສ຺ເສຕໍ ຜລໍ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສາປິ ທຸຄ຺ຄຕປຸຣິສສ຺ສ ຠຣິຍາ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິຕເລ ຐິຕາ ເອກໍ ວາຕປານກວາຏໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາວ ອປຄຈ຺ຉິ. ຣຎ຺ໂຎ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວລາຫກນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ປຕນາກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຂິປ຺ປໍ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອກໍ ວິສ຺ສາສກໍ ອມຈ຺ຈໍ ອາຫ – ‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ເຕ ມຍາ ໂອໂລກິຕປາສາໂທ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ເຖກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອທ຺ທສາ’’ຕິ? ‘‘ອທ຺ທສໍ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕສ຺ສາ ສສາມິກອສາມິກຠາວໍ ຊານາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສສາມິກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ‘‘ສສາມິກາ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ຣຎ຺ຎາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕສ຺ສາ ສາມິກໍ ປກ຺ໂກສາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເອຫິ, ໂຠ, ຣາຊາ ຕໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ຠຣິຍໍ ເມ ນິສ຺ສາຍ ຠເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ມໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອລໍ, ເທວ, ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຸງ຺ກໍ ທທາມິ, ຆເຣເຍວ ເມ ຊີວິກາ ໂຫຕູ’’ຕິ. ‘‘ຕວ ສຸງ຺ເກນ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມໍ ອຸປຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຜລກຎ຺ຈ ອາວຸຘຎ຺ຈ ທາເປສິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ກຎ຺ຈິເທວສ຺ສ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຆາເຕຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ມຣຓຠຍຠີໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາສິ.

ຣາຊາ ຕສ຺ສ ໂທສໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ກາມປຣິຬາເຫ ວຑ຺ຒນ຺ເຕ ‘‘ເອກມສ຺ສ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຣາຊາຓໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ ອິໂຕ ໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ນທິຍາ ອສຸກຏ຺ຐານໍ ນາມ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຍໍ ມມ ນ຺ຫານເວລາຍ ກຸມຸທຸປ຺ປລານິ ເຈວ ອຣຸຓວຕີມຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ອາຫຣ. ສເຈ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນາຄຈ຺ຉສິ, ອາຓໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເສວໂກ ກິຣ ຈຕູຫິປິ ທາເສຫິ ປຕິກິຏ຺ຐຕໂຣ. ຘນກ຺ກີຕາທໂຍ ຫິ ທາສາ ‘‘ສີສໍ ເມ ຣຸຊ຺ຊຕິ, ປິຏ຺ຐິ ເມ ຣຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິເຍວ. ເສວກສ຺ເສຕໍ ນຕ຺ຖິ, ອາຓຕ຺ຕກມ຺ມໍ ກາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ‘‘ອວສ຺ສໍ ມຍາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ກຸມຸທຸປ຺ປເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຸຓວຕີມຕ຺ຕິກາ ນາມ ນາຄຠວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຫໍ ກຸຫິໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ມຣຓຠຍຠີໂຕ ເວເຄນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ເມ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຸທ຺ຘນມຕ຺ຖເກ, ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຍາວ ຠຕ຺ຕໍ ໂອຕຣຕິ, ຕາວ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸຬຸງ຺ເກນ ກຎ຺ຊິກໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ຍຖາລທ຺ເຘນ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ອລ຺ລເມວ ຠຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉິຍໍ ໂອປີເຬຕ຺ວາ ອາທາຍ ໂຍຊນິກໍ ມຄ຺ຄໍ ປກ຺ຂນ຺ໂທ, ຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ກໍ ອໂຫສິ. ໂສ ອນຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາວ ໂຖກໍ ຠຕ຺ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ເອກໍ ອທ຺ຘິກໍ ທິສ຺ວາ ມຍາ ອປເນຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ໂຖກໍ ອນຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ ຠຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖິ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊ ສາມີຕິ. ໂສ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິ. ອິຕໂຣປິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກໍ ຠຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິໍ ອຸທເກ ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສທ຺ເທນ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນທີປເທເສ ອຘິວຕ຺ຖາ ນາຄາ ສຸປຓ຺ຓາ ເທວຕາ ຈ ວຈນໍ ເມ ສຸຓນ຺ຕຸ, ຣາຊາ ມຍ຺ຫໍ ອາຓໍ ກາຕຸກາໂມ ‘ກຸມຸທຸປ຺ປເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຸຓວຕີມຕ຺ຕິກໍ ອາຫຣາ’ຕິ ມໍ ອາຓາເປສິ, ອທ຺ຘິກມນຸສ຺ສສ຺ສ ຈ ເມ ຠຕ຺ຕໍ ທິນ຺ນໍ, ຕໍ ສຫສ຺ສານິສໍສໍ, ອຸທເກ ມຈ຺ຉານໍ ທິນ຺ນໍ, ຕໍ ສຕານິສໍສໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ປຸຎ຺ຎຜລໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ທມ຺ມິ, ມຍ຺ຫໍ ກຸມຸທຸປ຺ປເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຸຓວຕີມຕ຺ຕິກໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸສ຺ສາເວສິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິວຕ຺ໂຖ ນາຄຣາຊາ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫລ຺ລກເວເສນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ວເທສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ປຸນປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຕໍ ປຕ຺ຕິໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ປຸນປິ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ເທມິ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ໂສ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ປຕ຺ຕິໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ກຸມຸທຸປ຺ປເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຸຓວຕີມຕ຺ຕິກໍ ອທາສິ.

ຣາຊາ ປນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມນຸສ຺ສາ ນາມ ພຫຸມາຍາ, ສເຈ ໂສ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ລເຠຍ຺ຍ, ກິຈ຺ຈໍ ເມ ນ ນິປ຺ຜຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ. ໂສ ກາລສ຺ເສວ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ມຸທ຺ທິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຫຣາເປສິ. ອິຕໂຣປິ ປຸຣິໂສ ຣຎ຺ໂຎ ນ຺ຫານເວລາຍເມວາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ອລຠນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣປາລໍ ປກ຺ໂກເສຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ວິວຣາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ວິວຣິຕຸໍ, ຣາຊາ ກາລສ຺ເສວ ມຸທ຺ທິກໍ ທຕ຺ວາ ຣາຊເຄຫໍ ອາຫຣາເປສີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ຣາຊທູໂຕ ອຫໍ, ທ຺ວາຣໍ ວິວຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ອລຠນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ ເມ ອິທານິ ຊີວິຕໍ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທ຺ວາຣສ຺ສ ອຸປຣິອຸມ຺ມາເຣ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສູປຣິ ປຸປ຺ຜານິ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ນຄຣວາສິໂນ ຣຎ຺ໂຎ ມຍາ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຕຠາວໍ ຊານາຖ, ຣາຊາ ມໍ ອກາຣເຓນ ວິນາເສຕຸກາໂມ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຣວິຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ນາມ ມຸທຸຫທຍາ, ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານມກາສິ. ອິເມ ຫິ ນາມ ສຕ຺ຕາ ສຸຂິຕກາເລ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວມ຺ປິ ອຊານິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂາຠິຠູຕກາເລ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສປິ ‘‘ເມ ອຎ຺ຎໍ ຕາຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖ ຣຎ຺ໂຎປິ ຕໍ ຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ກາມປຣິຬາໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ວິຠາຕກ຺ຂເຓເຍວ ຕໍ ປຸຣິສໍ ຆາຕາເປຕ຺ວາ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓເຍວ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິກາຍ ໂລຫກຸມ຺ຠິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຣິສາ ປກ຺ກຸຖິຕາຍ ອຸກ຺ຂລິຍາ ຕຓ຺ຑຸລາ ວິຍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຈມານາ ຕິໍສາຍ ວສ຺ສສຫສ຺ເສຫິ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ປຕ຺ວາ ອປເຣຫິ ຕິໍສາຍ ວສ຺ສສຫສ຺ເສຫິ ປຸນ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເອເກກໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ຕຸກາມາ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ເອເກກໍ ອກ຺ຂຣໍ ວຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂລຫກຸມ຺ຠິເມວ ປວິຏ຺ຐາ. ຣາຊາ ນິທ຺ທໍ ອລຠນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠີໂຕ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕມານໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸທາຫຸ ເມ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ, ອຸທາຫຸ ເມ ຣຊ຺ຊໍ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ອກ຺ຂີນິ ນິມີເລຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍ ເອວ ປຸໂຣຫິຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍາ ມຊ຺ຌິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ມຫນ຺ຕາ ເຠຣວສທ຺ທາ ສຸຕາ, ‘ຣຊ຺ຊສ຺ສ ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ວາ ມຍ຺ຫໍ ວາ ກສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ນ ຊານາມິ, ເຕນ ເມ ຕ຺ວໍ ປກ຺ໂກສາປິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາຣາຊ, ກິໍ ເຕ ສທ຺ທາ ສຸຕາຕິ? ‘‘ອາຈຣິຍ, ທຸ-ອິຕິ ສ-ອິຕິ ນ-ອິຕິ ໂສ-ອິຕີຕິ ອິເມ ສທ຺ເທ ອສ຺ໂສສິໍ, ອິເມສໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ອຸປຘາເຣຫີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ມຫາອນ຺ຘກາຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ວິຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ‘‘ນ ຊານາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປນ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ເມ ປຣິຫາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຠາຍິຕ຺ວາ ‘‘ຠາຣິຍໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ? ‘‘ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ເຕ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ໂສ ທ຺ວິຄຸຓໍ ຠີໂຕ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ປນ ປຏິຆາຕກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ມາ ຠາຍິ, ອຫໍ ຕໂຍ ເວເທ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ສພ຺ພສຕຍຎ຺ຎໍ ຍຊິຕ຺ວາ ຊີວິຕໍ ລຠິສ຺ສສິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ຫຕ຺ຖິສຕໍ ອສ຺ສສຕໍ ອຸສຠສຕໍ ເຘນຸສຕໍ ອຊສຕໍ ອຸຣພ຺ຠສຕໍ ກຸກ຺ກຸຏສຕໍ ສູກຣສຕໍ ທາຣກສຕໍ ທາຣິກາສຕນ຺ຕິ ເອວໍ ເອເກກໍ ປາຓຊາຕິໍ ສຕໍ ສຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ມິຄຊາຕິເມວ ຄຓ຺ຫາເປສ຺ສາມິ, ‘ອຕ຺ຕໂນ ຂາທນີຍເມວ ຄຓ຺ຫາເປຕີ’ຕິ ວກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສມນຸສ຺ເສປິ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ຣາຊາ ‘‘ມມ ຊີວິຕເມວ ມຍ຺ຫໍ ລາໂຠ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພປາເຓ ສີຆໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອາຓຕ຺ຕມນຸສ຺ສາ ອຘິກຕຣໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ໂກສລສໍຍຸຕ຺ເຕ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ມຫາຍຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຈ ຈ ອຸສຠສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈ ວຈ຺ຉຕຣສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈ ວຈ຺ຉຕຣິສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈ ອຊສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈ ອຸຣພ຺ຠສຕານິ ຖູຓູປນີຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ. ເຍປິສ຺ສ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ທາສາຕິ ວາ ເປສ຺ສາຕິ ວາ ກມ຺ມກຣາຕິ ວາ, ເຕປິ ທຓ຺ຑຕຊ຺ຊິຕາ ຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ອສ຺ສຸມຸຂາ ຣຸທມານາ ປຣິກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໐).

ມຫາຊໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕຘີຕຸຎາຕີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິເທວມາໂນ ມຫາສທ຺ທມກາສິ, ມຫາປຖວີອຸນ຺ທ຺ຣິຍນສທ຺ໂທ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຖ ມລ຺ລິກາ ເທວີ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອປາກຕິການິ, ກິລນ຺ຕຣູປານິ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກິໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ມລ຺ລິເກ, ຕ຺ວໍ ມມ ກຓ຺ຓມູເລນ ອາສິວິສມ຺ປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປເນຕໍ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ເມ ເອວຣູໂປ ນາມ ສທ຺ໂທ ສຸໂຕ, ສ຺ວາຫໍ ປຸໂຣຫິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ເຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສພ຺ພສຕຍຎ຺ຎໍ ຍຊິຕ຺ວາ ຊີວິຕໍ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມມ ຊີວິຕເມວ ມຍ຺ຫໍ ລາໂຠ’’ຕິ ອິເມ ປາເຓ ຄຓ຺ຫາເປສິນ຺ຕິ. ມລ຺ລິກາ ເທວີ, ‘‘ອນ຺ຘພາໂລສິ, ມຫາຣາຊ, ກິຎ຺ຈາປິ ມຫາຠກ຺ໂຂສິ, ອເນກສູປພ຺ຍຎ຺ຊນວິກຕິກໍ ໂທຓປາກໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊສິ, ທ຺ວີສຸ ຣຏ຺ເຐສຸ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ປຎ຺ຎາ ປນ ເຕ ມນ຺ທາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ວເທສິ, ເທວີ’’ຕິ? ‘‘ກຫໍ ຕຍາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມຣເຓນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຊີວິຕລາໂຠ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ອນ຺ຘພາລສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸປຣິ ທຸກ຺ຂໍ ຂິປສິ, ຘຸຣວິຫາເຣ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ ອຕີຕາທີສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາໂຓ ສຕ຺ຖາ ວສຕິ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ໂສວາທໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ສລ຺ລຫຸເກຫິ ຍາເນຫິ ມລ຺ລິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຫນ຺ທ ກຸໂຕ ນຸ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອາຄຈ຺ຉສິ ທິວາ ທິວສ຺ສາ’’ຕິ ປຐມຕຣໍ ອາລປິ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີເຍວ ນິສີທິ. ຕໂຕ ມລ຺ລິກາ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຣຎ຺ຎາ ກິຣ ມຊ຺ຌິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ສທ຺ໂທ ສຸໂຕ. ອຖ ນໍ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ປຸໂຣຫິໂຕ ‘ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ເຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິຆາຕຕ຺ຖາຍ ສພ຺ພສເຕ ປາເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄລໂລຫິເຕນ ຍຎ຺ເຎ ຍຊິເຕ ຊີວິຕໍ ລຠິສ຺ສສີ’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ປາເຓ ຄຓ຺ຫາເປສິ, ເຕນາຍໍ ມຍາ ອິຘານີໂຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິນ຺ຕິ ເຕ ສທ຺ໂທ ສຸໂຕ’’ຕິ? ໂສ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕນິຍາເມເນວ ອາຈິກ຺ຂິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ເອໂກຠາໂສ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘‘ມາ ຠາຍິ, ມຫາຣາຊ, ຕວ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ປາປກມ຺ມິໂນ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂໍ ອາວີກໂຣນ຺ຕາ ເອວມາຫໍສູ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເຕຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຕສໍ ກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິຕຸໍ ‘‘ເຕນ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ສຸຓາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸເກສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວີສຕິຍາ ຂີຓາສວສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ພາຣາຓສິມຄມາສິ. ພາຣາຓສິວາສິໂນ ທ຺ເວປິ ຕໂຍປິ ພຫຸຕຣາປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກທານໍ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ຕທາ ພາຣາຓສິຍໍ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕາ ສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ພຫຸຘນໍ, ເຕນ ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ເອວຣູເປ ພຸທ຺ເຘ ຈາຣິກໍ ຈຣມາເນ ທານໍ ທສ຺ສາມ, ສີລໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມ, ປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອໂກປິ ອວຕ຺ວາ ເຕສຸ ເອໂກ ຕາວ ເອວມາຫ – ‘‘ຕິຂິຓສຸຣໍ ປິວນ຺ຕາ ມຘຸຣມໍສໍ ຂາທນ຺ຕາ ວິຈຣິສ຺ສາມ, ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ຊີວິຕຜລ’’ນ຺ຕິ. ອປໂຣປິ ເອວມາຫ – ‘‘ເທວສິກໍ ຕິວສ຺ສິກຄນ຺ຘສາລິຠຕ຺ຕໍ ນານຄ຺ຄຣເສຫິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ວິຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອປໂຣປິ ເອວມາຫ – ‘‘ນານປ຺ປກາຣໍ ປູວຂຊ຺ຊກວິກຕິໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕາ ວິຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອປໂຣປິ ເອວມາຫ – ‘‘ສມ຺ມາ ມຍໍ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ກຣິສ຺ສາມ, ‘ຘນໍ ທສ຺ສາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນິຈ຺ຉມານາ ອິຕ຺ຖີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຘເນນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ປາຣທາຣິກກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ສາຘູ’’ຕິ ສພ຺ເພວ ຕສ຺ສ ກຖາຍ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ເຕ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠິຣູປານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ຘນໍ ເປເສຕ຺ວາ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ປາຣທາຣິກກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາວເສເສນ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິກາຍ ໂລຫກຸມ຺ຠິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕິໍສາຍ ວສ຺ສສຫສ຺ເສຫິ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ປຕ຺ວາ ປຸນປິ ຕິໍສາຍ ວສ຺ສສຫສ຺ເສຫິ ໂລຫກຸມ຺ຠິມຸຂໍ ປຕ຺ວາ ເອເກກໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ເອເກກໍ ອກ຺ຂຣໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ, ໂລຫກຸມ຺ຠິເມວ ປວິຏ຺ຐາ. ‘‘ວເທຫິ, ມຫາຣາຊ, ປຐມໍ ເຕ ກິໍ ສທ຺ໂທ ນາມ ສຸໂຕ’’ຕິ? ‘‘ທຸ-ອິຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕນ ອປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຄາຖໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ –

‘‘ທຸຊ຺ຊີວິຕມຊີວິມ຺ຫ, ເຍ ສນ຺ເຕ ນ ທທມ຺ຫເສ;

ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ໂຠເຄສຸ, ທີປໍ ນາກມ຺ຫ ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໕໓; ເປ. ວ. ໘໐໔);

ອຖ ຣຎ຺ໂຎ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ທຸຕິຍສທ຺ໂທ ຕຕິຍສທ຺ໂທ ຈຕຸຕ຺ຖສທ຺ໂທ ສຸໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອວເສສໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ –

‘‘ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ສພ຺ພໂສ;

ນິຣເຍ ປຈ຺ຈມານານໍ, ກທາ ອນ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ນຕ຺ຖິ ອນ຺ໂຕ ກຸໂຕ ອນ຺ໂຕ, ນ ອນ຺ໂຕ ປຏິທິສ຺ສຕິ;

ຕທາ ຫິ ປກຕໍ ປາປໍ, ມມ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ມາຣິສາ.

‘‘ໂສຫໍ ນູນ ອິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ໂຍນິໍ ລທ຺ຘານ ມານຸສິໍ;

ວທຎ຺ຎູ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ, ກາຫາມິ ກຸສລໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໕໔-໕໖; ເປ. ວ. ໘໐໒, ໘໐໓, ໘໐໕) –

ປຏິປາຏິຍາ ອິມາ ຄາຖາ ວຕ຺ວາ ຕາສໍ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ເອເກກໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ຕຸກາມາປິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ເອກກເມວ ອກ຺ຂຣໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ໂລຫກຸມ຺ຠິເມວ ປວິຏ຺ຐາ’’ຕິ ອາຫ.

ຣຎ຺ຎາ ກິຣ ປເສນທິໂກສເລນ ຕສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ສຸຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕ ເຫຏ຺ຐາ ຠສ຺ສນ຺ຕິ ເອວ, ອຊ຺ຊາປິ ເອກໍ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ຕໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕິທໍ ປາຣທາຣິກກມ຺ມໍ ນາມ, ເອກໍ ກິຣ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິກາຍ ໂລຫກຸມ຺ຠິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ເອວມ຺ປິ ເນສໍ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈນກາໂລ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຫມ຺ປິ ປຣທາເຣ ສິເນຫໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທໍ ນ ລຠິໍ, ອິທານິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣທາເຣ ມານສໍ ນ ພນ຺ຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ເມ ຣຕ຺ຕິຍາ ທີຆຠາໂວ ຎາໂຕ’’ຕິ. ໂສປິ ປຸຣິໂສ ຕຕ຺ເຖວ ນິສິນ຺ໂນ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ລທ຺ໂຘ ເມ ພລວປ຺ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຣຎ຺ຎາ ຕາວ ອຊ຺ຊ ຣຕ຺ຕິຍາ ທີຆຠາໂວ ຎາໂຕ, ອຫໍ ປນ ຫິຍ຺ໂຍ ສຍເມວ ໂຍຊນສ຺ສ ທີຆຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກຖໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຣຕ຺ຕິ ທີຆາ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ໂຍຊນໍ ທີຆໍ ໂຫຕິ, ພາລສ຺ສ ປນ ສໍສາໂຣ ທີໂຆ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໐.

‘‘ທີຆາ ຊາຄຣໂຕ ຣຕ຺ຕິ, ທີຆໍ ສນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຊນໍ;

ທີໂຆ ພາລານ ສໍສາໂຣ, ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທີຆາຕິ ຣຕ຺ຕິ ນາເມສາ ຕິຍາມມຕ຺ຕາວ, ຊາຄຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ທີຆາ ໂຫຕິ, ທ຺ວິຄຸຓຕິຄຸຓາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຂາຍຕິ. ຕສ຺ສາ ທີຆຠາວໍ ອຕ຺ຕານໍ ມງ຺ກຸຓສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ເສມາໂນ ມຫາກຸສີໂຕປິ, ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສິຣິສຍເນ ສຍມາໂນ ກາມໂຠຄີປິ ນ ຊານາຕິ, ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ປນ ປຘານໍ ປທຫນ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ຈ, ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຘມ຺ມກຖິໂກ ຈ, ອາສນສມີເປ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ຈ, ສີສໂຣຄາທິຜຸຏ຺ໂຐ ວາ ຫຕ຺ຖປາທຈ຺ເຉທນາທິໍ ປຕ຺ໂຕ ວາ ເວທນາຠິຠູໂຕ ຈ, ຣຕ຺ຕິໍ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ ອທ຺ຘິໂກ ຈ ຊານາຕິ. ໂຍຊນນ຺ຕິ ໂຍຊນມ຺ປິ ຈຕຸຄາວຸຕມຕ຺ຕເມວ, ສນ຺ຕສ຺ສ ປນ ກິລນ຺ຕສ຺ສ ທີຆໍ ໂຫຕິ, ທ຺ວິຄຸຓຕິຄຸຓໍ ວິຍ ຂາຍຕິ. ສກລທິວສຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິລນ຺ໂຕ ປຏິປຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຣໂຕ ຄາໂມ ກີວທູໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນາປິ ‘‘ໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ໂສປິ ‘‘ໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ໂສ ປຸຈ຺ຉິຕປຸຈ຺ຉິຕາ ໂຍຊນນ຺ເຕວ ວທນ຺ຕິ, ທີຆໍ ວຕິທໍ ໂຍຊນໍ, ເອກໂຍຊນໍ ທ຺ເວ ຕີຓິ ໂຍຊນານິ ວິຍ ມຎ຺ເຎຕິ. ພາລານນ຺ຕິ ອິຘໂລກປຣໂລກຕ຺ຖໍ ປນ ອຊານນ຺ຕານໍ ພາລານໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏສ຺ສ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ ຍໍ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍເຠທໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາ ສໍສາຣສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານຕໍ ສໍສາໂຣ ທີໂຆ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ເອວ ທີໂຆ ນາມ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ອນມຕຄ຺ໂຄຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສໍສາໂຣ, ປຸພ຺ພາ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔). ພາລານໍ ປນ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ ອຕິທີໂຆເຍວາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ປຸຣິໂສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕເຍວ ເຕ ສຕ຺ເຕ ພນ຺ຘນາ ໂມເຈສິ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ຕາ ສີສໍ ນ຺ຫຕ຺ວາ ສການິ ເຄຫານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ຈິຣໍ ຊີວຕຸ ໂນ, ອຍ຺ຍາ, ມລ຺ລິກາ ເທວີ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕໍ ລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ ມລ຺ລິກາຍ ຄຸຓກຖໍ ກຖຍິໍສຸ. ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອໂຫ ປຓ຺ຑິຕາ ວຕາຍໍ, ມລ຺ລິກາ, ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ຊນສ຺ສ ຊີວິຕທານໍ ອທາສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມລ຺ລິກາ, ອິທາເນວ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ຊີວິຕທານໍ ເທຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອທາສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາສນ຺ໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ເອກໍ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຍ ເທວຕາຍ ອາຍາຈິ – ‘‘ສາມິ ເທວຣາຊ, ອິມສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອກສຕຣາຊາໂນ ເອກສຕອຄ຺ຄມເຫສິໂຍ, ສຈາຫໍ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ລຠິສ຺ສາມີ, ເອເຕສໍ ຄລໂລຫິເຕນ ພລິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປິຕຣິ ກາລກເຕ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ເທວຕາຍ ເມ ອານຸຠາເວນ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ຕໍ, ພລິມສ຺ສາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເອກໍ ຣາຊານໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອປຣມ຺ປິ ອປຣມ຺ປີຕິ ສພ຺ເພ ຣາຊາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄມເຫສີຫິ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຄເສນສ຺ສ ນາມ ສພ຺ພກນິຏ຺ຐສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມທິນ຺ນາ ນາມ ອຄ຺ຄມເຫສີ ຄຣຸຄພ຺ຠາ, ຕໍ ໂອຫາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກຊນໍ ວິສປານກໍ ປາເຍຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ໂສຘາເປສິ. ເທວຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ເອຕ຺ຕເກ ຣາຊາໂນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຄຫິຕາ ອິເມ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄລໂລຫິເຕນ ມຍ຺ຫໍ ພລິໍ ກາຕຸກາໂມ, ສເຈ ປນາຍໍ ເອເຕ ຆາເຕສ຺ສຕິ, ຊມ຺ພຸທີເປ ຣາຊວໍໂສ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຣຸກ຺ຂມູເລປິ, ເມ ອສຸຈິ ຠວິສ຺ສຕິ, ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ເອຕໍ ນິວາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ‘‘ນາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເທວຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕາຍປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ເອວໍ ສກລຈກ຺ກວາຬເທວຕາໂຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕາຫິປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ນ ສກ຺ໂກມ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຣາຊາ ອມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ເຎນ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ວິສິຏ຺ໂຐ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ເຕຫິປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕກາເລ ສກ຺ກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ອາປນ຺ເນສຸ ຂຕ຺ຕິຍວໍໂສ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສກ຺ໂກ ‘‘ອຫມ຺ປິ ນໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອຸປາຍໍ ປນ ເຕ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸປາຍໍ ອາຈິກ຺ຂິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕ຺ວໍ ຣຎ຺ໂຎ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຣຕ຺ຕວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄມນາກາຣໍ ທສ຺ເສຫິ. ອຖ ຕໍ ຣາຊາ ‘ເທວຕາ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິວຕ຺ຕາເປສ຺ສາມິ ນ’ນ຺ຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ ຍາຈິສ຺ສຕິ. ອຖ ນໍ ວເທຍ຺ຍາສິ ‘ຕ຺ວໍ ເອກສຕຣາຊາໂນ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄມເຫສີຫິ ອາເນຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄລໂລຫິເຕນ ພລິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ມຍ຺ຫໍ ອາຍາຈິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄເສນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ເທວິໍ ໂອຫາຍ ອາຄໂຕ, ນາຫໍ ຕາທິສສ຺ສ ມຸສາວາທສ຺ສ ພລິໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ, ‘‘ເອວໍ ກິຣ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ຕໍ ອາຓາເປສ຺ສຕິ, ສາ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ຊນສ຺ສ ຊີວິຕທານໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ກາຣເຓນ ສກ຺ໂກ ເທວຕາຍ ອິມໍ ອຸປາຍໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເທວຕາ ຕຖາ ອກາສິ.

ຣາຊາປິ ຕໍ ອາຓາເປສິ. ສາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ຣາຊູນໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຊານເມວ ວນ຺ທິ. ຣາຊາ ‘‘ມຍິ ສພ຺ພຣາຊເຊຏ຺ຐເກ ຐິເຕ ສພ຺ພກນິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກໍ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ກຸຊ຺ຌິ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ຕຍິ ປຏິພທ຺ຘໍ, ອຍໍ ປນ ເມ ສາມິໂກ ອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ທາຍໂກ, ອິມໍ ອວນ຺ທິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ຕໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ມຫາຊນສ຺ສ ‘‘ເອວໍ, ຠທ຺ເທ, ເອວໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິນາ ປູເຊສິ. ປຸນ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ມໍ ນ ວນ຺ທສິ, ມຍ຺ຫໍ ຣຊ຺ຊສິຣິທາຍິກໍ ເອວໍ ມຫານຸຠາວໍ ເທວຕໍ ກສ຺ມາ ນ ວນ຺ທສີ’’ຕິ? ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ເຎ ຐຕ຺ວາ ຣາຊາໂນ ຄຫິຕາ, ນ ເທວຕາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ’’ຕິ. ປຸນປິ ຕໍ ເທວຕາ ‘‘ເອວໍ, ຠທ຺ເທ, ເອວໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເຖວ ປູເຊສິ. ປຸນ ສາ ຣາຊານໍ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ ‘ເທວຕາຍ ເມ ເອຕ຺ຕກາ ຣາຊາໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ’ຕິ ວເທສິ, ອິທານິ ເຕ ເທວຕາຍ ອຸປຣິ ວາມປສ຺ເສ ຣຸກ຺ໂຂ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ໂຒ, ສາ ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ກສ຺ມາ ນາສກ຺ຂິ, ຍທິ ເອວໍ ມຫານຸຠາວາ’’ຕິ. ປຸນປິ ຕໍ ເທວຕາ ‘‘ເອວໍ, ຠທ຺ເທ, ເອວໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເຖວ ປູເຊສິ.

ສາ ກຖຍມານາ ຐິຕາ ໂຣທິ ເຈວ ຫສິ ຈ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ມາ ເທວ ເອວໍ ວເທສິ’’? ‘‘ນ ມາທິສິໂຍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖ ‘‘ນໍ ກິໍ ກາຣຓາ ໂຣທສິ ເຈວ ຫສສິ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຓາຫິ, ມຫາຣາຊ, ອຫຎ຺ຫິ ອຕີເຕ ກຸລຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິກຸເລ ວສນ຺ຕີ ສາມິກສ຺ສ ສຫາຍກໍ ປາຫຸນກໍ ອາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕຸກາມາ ‘ມໍສໍ ອາຫຣາ’ຕິ ທາສິຍາ ກຫາປຓໍ ທຕ຺ວາ ຕາຍ ມໍສໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອາຄຕາຍ ‘ນຕ຺ຖິ ມໍສ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຄຫສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠາເຄ ສຍິຕາຍ ເອຬິກາຍ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທສິໍ. ສາຫໍ ເອກິສ຺ສາຍ ເອຬິກາຍ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປກ຺ກາວເສເສນ ຕສ຺ສາ ໂລມຄຓນາຍ ສີສຈ຺ເຉທໍ ປາປຸຓິໍ, ‘ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຊນໍ ວຘິຕ຺ວາ ກທາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສສີ’ຕິ ເອວມຫໍ ຕວ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ ໂຣທິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ເອກິສ຺ສາ ກຓ຺ຐໍ ເຉຕ຺ວານ, ໂລມຄຓນາຍ ປຈ຺ຈິສໍ;

ພຫູນໍ ກຓ຺ເຐ ເຉຕ຺ວານ, ກຖໍ ກາຫສິ ຂຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ.

ອຖ ‘‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ຫສສີ’’ຕິ? ‘‘‘ເອຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຕ຺ຕາມ຺ຫີ’ຕິ ຕຸສ຺ສິຕ຺ວາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ປຸນປິ ຕໍ ເທວຕາ ‘‘ເອວໍ, ຠທ຺ເທ, ເອວໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິນາ ປູເຊສິ. ຣາຊາ ‘‘ອໂຫ ເມ ຠາຣິຍໍ ກຕໍ ກມ຺ມໍ, ອຍໍ ກິຣ ເອກໍ ເອຬິກໍ ວຘິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ປກ຺ກາວເສເສນ ຕສ຺ສາ ໂລມຄຓນາຍ ສີສຈ຺ເຉທໍ ປາປຸຓິ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຊນໍ ວຘິຕ຺ວາ ກທາ ໂສຕ຺ຖິໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສພ຺ເພ ຣາຊາໂນ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມຫລ຺ລກຕເຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ທຫຣທຫຣານໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສພ຺ເພ ຂມາເປຕ຺ວາ ສກສກຏ຺ຐານເມວ ປຫິຓິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ອິທາເນວ, ມລ຺ລິກາ ເທວີ, ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ຊີວິຕທານໍ ເທຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອທາສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ພາຣາຓສິຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອໂຫສິ, ຘມ຺ມທິນ຺ນາ, ເທວີ ມລ຺ລິກາ, ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ອຫເມວາ’’ຕິ. ເອວໍ ອຕີຕໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປຸນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປາຓາຕິປາໂຕ ນາມ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໂກ. ປາຓາຕິປາຕິໂນ ຫິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ໂສຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອາຫ –

‘‘ອິຘ ໂສຈຕິ ເປຈ຺ຈ ໂສຈຕິ,

ປາປກາຣີ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂສຈຕິ;

ໂສ ໂສຈຕິ ໂສ ວິຫຎ຺ຎຕິ,

ທິສ຺ວາ ກມ຺ມກິລິຏ຺ຐມຕ຺ຕໂນ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໕);

‘‘ເອວໍ ເຈ ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ທຸກ຺ຂາຍໍ ຊາຕິສມ຺ຠໂວ;

ນ ປາໂຓ ປາຓິນໍ ຫຎ຺ເຎ, ປາຓຆາຕີ ຫິ ໂສຈຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໘);

ອຎ຺ຎຕຣປຸຣິສວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຖຸ

ຈຣຎ຺ເຈ ນາຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທສນາ ຣາຊຄເຫ ສມຸຏ຺ຐິຕາ.

ເຖຣໍ ກິຣ ຣາຊຄຫໍ ນິສ຺ສາຍ ປິປ຺ປລິຄຸຫາຍໍ ວສນ຺ຕໍ ທ຺ເວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ເອໂກ ເຕນ ກຕໍ ກຕໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ວິຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຸໂຂທກທນ຺ຕກຏ຺ຐານໍ ປຏິຍາທິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຸໂຂທກທນ຺ຕກຏ຺ຐານິ ເມ ປຏິຍາທິຕານິ, ມຸຂໍ ໂຘວຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ປາທໂຘວນນ຺ຫານາທິກາເລປິ ເອວເມວ ວທຕິ. ອິຕໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ມຍາ ກຕໍ ກຕໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ໂຫຕຸ, ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກມສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸປນ຺ຕສ຺ເສວ ນ຺ຫາໂນທກໍ ຕາເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຆເຏ ກຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໂກຏ຺ຐເກ ຐເປສິ, ອຸທກຕາປນຠາຊເນ ປນ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ເສເສຕ຺ວາ ອຸສຸມໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕໍ ຐເປສິ. ຕໍ ອິຕໂຣ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຸສຸມໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸທກໍ ຕາເປຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຐເກ ຐປິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂກຏ຺ຐເກ ອຸທກໍ ຐປິຕໍ, ນ຺ຫາຍຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ໂກຏ຺ຐກໍ ປາວິສິ. ເຖໂຣ ອຸທກໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ກຫໍ ອຸທກໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອາຫ. ທຫໂຣ ອຄ຺ຄິສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠາຊເນ ອຸຬຸງ຺ກໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ກມ຺ມໍ ຕຸຈ຺ຉຠາຊນໍ ອຸທ຺ຘເນ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ກຸຫິໍ ຄໂຕ, ອຫໍ ‘ໂກຏ຺ຐເກ ອຸທກ’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອາໂຣເຈສິ’’ນ຺ຕິ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ຆຏໍ ອາທາຍ ຕິຕ຺ຖໍ ອຄມາສິ. ອິຕໂຣປິ ປິຏ຺ຐິໂກຏ຺ຐກໂຕ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຐເກ ຐເປສິ.

ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ທຫໂຣ ‘ອຸທກໍ ເມ ຕາເປຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຐເກ ຐປິຕໍ, ເອຖ, ຠນ຺ເຕ, ນ຺ຫາຍຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ຆຏໍ ອາທາຍ ຕິຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເອສ ທຫໂຣ ອິມິນາ ກຕໍ ວຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາວ ກຕໍ ວິຍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສາຍໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂອວາທມທາສິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ‘ອຕ຺ຕນາ ກຕເມວ ກຕ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ໂນ ອກຕໍ, ຕ຺ວໍ ອິທາເນວ ‘ໂກຏ຺ຐເກ ອຸທກໍ ຐປິຕໍ, ນ຺ຫາຍຖ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຍິ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິເຕ ຆຏໍ ອາທາຍ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉສິ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ນາມ ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ປສ຺ສຖ ເຖຣສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ອຸທກມຕ຺ຕກໍ ນາມ ນິສ຺ສາຍ ມໍ ເອວໍ ວເທສີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ປາວິສິ. ເຖໂຣ ອິຕເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໍ ປເທສໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຄເຕ ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເຖໂຣ ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ອຜາສຸກໍ ຊາຕໍ, ວິຫາເຣເຍວ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອວຣູປໍ ກິຣ ນາມ ອາຫາຣໍ ເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ໂສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄວ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ. ເຖໂຣປິ ຄຕຏ຺ຐາເນ ມຫນ຺ຕໍ ສຸຂຸມວຕ຺ຖໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ຄຕທຫຣສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຣຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ອກາສິ.

ເຖໂຣ ປຸນທິວເສ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ອຜາສຸກໍ ຊາຕ’ນ຺ຕິ ອມ຺ເຫຫິ ທຫເຣນ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ອາຫາໂຣ ເປສິໂຕ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ໂວ ຜາສຸກໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ວິຫາຣໍ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທຫຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ເອວມາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຍາ ກິຣ ຫິຍ຺ໂຍ, ອິທໍ ນາມ ກຕໍ, ອິທໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຖເຣ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣິມທິວເສ ອຸທກມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມໍ ມຸສາວາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກກຸເລ ຠຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິຍາ ຠຸຕ຺ຕກາຣຓາ ມໍ ‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວທຕິ, ວຕ຺ຖມ຺ປິ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ເສວ ທິນ຺ນໍ, ອໂຫ ເຖຣສ຺ສ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ, ຊານິສ຺ສາມິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ປຸນທິວເສ ເຖເຣ ຄາມໍ ປວິສນ຺ເຕ ສຍໍ ວິຫາເຣ ໂອຫີຍິຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄຠາຊນານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາຍ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ຍໍ ນ ຌາຍຕິ, ຕໍ ມຸຄ຺ຄເຣນ ປຫຣນ຺ໂຕ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາໂຕ. ໂສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ມຫາຊໂນ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ – ‘‘ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ໂອວາທມຕ຺ຕໍ ອສຫນ຺ໂຕ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ຌາເປຕ຺ວາ ປລາໂຕ’’ຕິ. ອເຖໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອປຣຠາເຄ ຣາຊຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ຣາຊຄຫໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ຂມນີຍ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຂມນີຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອໂກ ປນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ໂອວາທມຕ຺ເຕນ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ຌາເປຕ຺ວາ ປລາໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ໂສ ອິທາເນວ ໂອວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ກຸຊ຺ຌຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ກຸຊ຺ຌິເຍວ. ນ ອິທາເນວ ກຸຏິໍ ທູເສຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ທູເສສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ຫິມວນ຺ຕປເທເສ ເອໂກ ສິງ຺ຄິລສກຸໂຓ ກຸລາວກໍ ກຕ຺ວາ ວສິ. ອເຖກທິວສໍ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ເອໂກ ມກ຺ກໂຏ ສີເຕນ ກມ຺ປມາໂນ ຕໍ ປເທສໍ ອຄມາສິ. ສິງ຺ຄິໂລ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄາຖມາຫ –

‘‘ມນຸສ຺ສສ຺ເສວ ເຕ ສີສໍ, ຫຕ຺ຖປາທາ ຈ ວານຣ;

ອຖ ເກນ ນຸ ວຓ຺ເຓນ, ອຄາຣໍ ເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໘໑);

ມກ຺ກໂຏ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເມ ຫຕ຺ຖປາທາ ອຕ຺ຖິ, ຍາຍ ປນ ປຎ຺ຎາຍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ອຄາຣໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ສາ ເມ ປຎ຺ຎາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸກາໂມ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ມນຸສ຺ສສ຺ເສວ ເມ ສີສໍ, ຫຕ຺ຖປາທາ ຈ ສິງ຺ຄິລ;

ຍາຫຸ ເສຏ຺ຐາ ມນຸສ຺ເສສຸ, ສາ ເມ ປຎ຺ຎາ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໘໒);

ອຖ ນໍ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ຕວ ກຖໍ ຆຣາວາໂສ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄຣຫນ຺ໂຕ ສິງ຺ຄິໂລ ອິມໍ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ –

‘‘ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ລຫຸຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທຸພ຺ຠິໂນ;

ນິຈ຺ຈໍ ອທ຺ຘຸວສີລສ຺ສ, ສຸຂຠາໂວ ນ ວິຊ຺ຊຕິ.

‘‘ໂສ ກຣສ຺ສຸ ອານຸຠາວໍ, ວີຕິວຕ຺ຕສ຺ສຸ ສີລິຍໍ;

ສີຕວາຕປຣິຕ຺ຕາຓໍ, ກຣສ຺ສຸ ກຸຏວໍ ກປີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໘໓-໘໔);

ມກ຺ກໂຏ ‘‘ອຍໍ ມໍ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕໍ ລຫຸຈິຕ຺ຕໍ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິໍ ອທ຺ຘຸວສີລໍ ກໂຣຕິ, ອິທານິສ຺ສ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິຠາວໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸລາວກໍ ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ ວິປ຺ປກິຣິ. ສກຸໂຓ ຕສ຺ມິໍ ກຸລາວກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ເອວ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມກ຺ກໂຏ ກຸຏິທູສກຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ສິງ຺ຄິລສກຸໂຓ ກສ຺ສໂປ ອໂຫສີ’’ຕິ. ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ໂສ ໂອວາທກ຺ຂເຓ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກຸຏິໍ ທູເສສິ, ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສປສ຺ສ ເອວຣູເປນ ພາເລນ ສທ຺ຘິໍ ວສນໂຕ ເອກກສ຺ເສວ ນິວາໂສ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໑.

‘‘ຈຣຎ຺ເຈ ນາຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເສຍ຺ຍໍ ສທິສມຕ຺ຕໂນ;

ເອກຈຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ກຍິຣາ, ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຣນ຺ຕິ ອິຣິຍາປຖຈາຣໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມນສາຈາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຍ຺ຍໍ ສທິສມຕ຺ຕໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຄຸເຓຫິ ອຘິກຕຣໍ ວາ ສທິສໍ ວາ ນ ລເຠຍ຺ຍ ເຈ. ເອກຈຣິຍນ຺ຕິ ເອເຕສຸ ຫິ ເສຍ຺ຍໍ ລຠມາໂນ ສີລາທີຫິ ວຑ຺ຒຕິ, ສທິສໍ ລຠມາໂນ ນ ປຣິຫາຍຕິ, ຫີເນນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ວສນ຺ໂຕ ເອກໂຕ ສໍໂຠຄປຣິໂຠຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສີລາທີຫິ ປຣິຫາຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ນ ເສວິຕພ຺ໂພ ນ ຠຊິຕພ຺ໂພ ນ ປຍິຣຸປາສິຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸທ຺ທຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸກມ຺ປາ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໑໒໑; ອ. ນິ. ໓.໒໖). ຕສ຺ມາ ສເຈ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ອຍໍ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ສີລາທີຫິ ວຑ຺ຒິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕມ຺ຫາ ປຸຄ຺ຄລາ ກິຎ຺ຈິ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ສກ຺ໂກຕິ, ເອກຈຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ກຍິຣາ ເອກີຠາວເມວ ຖິຣໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖສຸ ເອກໂກວ ວິຫເຣຍ຺ຍ. ກິໍ ກາຣຓາ? ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາຕິ ສຫາຍຕາ ນາມ ຈູຬສີລໍ ມຊ຺ຌິມສີລໍ ມຫາສີລໍ ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄຄຸຓາ ວິປສ຺ສນາຄຸຓາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລານິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ. ອຍໍ ສຫາຍຕາຄຸໂຓ ພາລໍ ນິສ຺ສາຍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ, ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສີຕິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ປຸຕ຺ຕາ ມຕ຺ຖີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິ ນາມ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠໂວ ມຫາມຈ຺ຉຣີ ອໂຫສິ. ໂສ ອນ຺ວຑ຺ຒມາສໍ ຎາຕເກ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ມູລສິຣິໍ ນາມ ຕີສຸ ເວລາສຸ ເອວໍ ໂອວທຕິ – ‘‘ອິທໍ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ‘ພຫູ’’’ຕິ ມາ ສຎ຺ຎໍ ກຣິ, ວິຊ຺ຊມານໍ ຘນໍ ນ ທາຕພ຺ພໍ, ນວໍ ຘນໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ເອເກກມ຺ປິ ຫິ ກຫາປຓໍ ວຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຂີຍເຕວ. ຕສ຺ມາ –

‘‘ອຎ຺ຊນານໍ ຂຍໍ ທິສ຺ວາ, ອຸປຈິການຎ຺ຈ ອາຈຍໍ;

ມຘູນຎ຺ຈ ສມາຫາຣໍ, ປຓ຺ຑິໂຕ ຆຣມາວເສ’’ຕິ.

ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈ ມຫານິຘິໂຍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຘນນິສ຺ສິໂຕ ມຈ຺ເຉຣມລມລິໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ນຄຣສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ທ຺ວາຣຄາມເກ ຈຓ຺ຑາລານໍ ກຸລສຫສ຺ສໍ ປຏິວສຕິ. ຕຕ຺ເຖກິສ຺ສາ ຈຓ຺ຑາລິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ກາລກິຣິຍໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕມສ຺ສ ມູລສິຣິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ຕມ຺ປິ ຈຓ຺ຑາລກຸລສຫສ຺ສໍ ເອກໂຕວ ຠຕິຍາ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຊີວມານໍ ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເນວ ຠຕິໍ ລຠຕິ, ນ ຍາປນມຕ຺ຕໂຕ ປຣໍ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑມ຺ປິ. ເຕ ‘‘ມຍໍ ເອຕຣຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ປິຓ຺ຑຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠາມ, ອມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕເຣ ກາຬກຓ຺ຓິຍາ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ຫຸຕ຺ວາ ຍາວ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ວິສຸໍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາວ ວິຠຊິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກຸເລ ກາຬກຓ຺ຓີ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ມາຕຣໍ ນີຫຣິໍສຸ.

ສາປິ ຍາວສ຺ສາ ໂສ ກຸຈ຺ຉິຄໂຕ, ຕາວ ຍາປນມຕ຺ຕມ຺ປິ ກິຈ຺ເຉນ ລຠິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖາ ຈ ປາທາ ຈ ອກ຺ຂີນິ ຈ ກຓ຺ຓາ ຈ ນາສາ ຈ ມຸຂຎ຺ຈ ຍຖາຐາເນ ນ ອເຫສຸໍ. ໂສ ເອວຣູເປນ ອງ຺ຄເວກລ຺ເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປໍສຸປິສາຈໂກ ວິຍ ອຕິວິຣູໂປ ອໂຫສິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຕໍ ມາຕາ ນ ປຣິຈ຺ຈຊິ. ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສິຕປຸຕ຺ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສິເນໂຫ ພລວາ ໂຫຕິ. ສາ ຕໍ ກິຈ຺ເຉນ ໂປສຍມານາ ຕໍ ອາທາຍ ຄຕທິວເສ ກິຎ຺ຈິ ອລຠິຕ຺ວາ ເຄເຫ ກຕ຺ວາ ສຍເມວ ຄຕທິວເສ ຠຕິໍ ລຠຕິ. ອຖ ນໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖກາເລ ສາ ກປາລກໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ມຍໍ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ຕາ, ອິທານິ ນ ສກ຺ໂກມິ ຕໍ ໂປເສຕຸໍ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ປຏິຍຕ຺ຕຠຕ຺ຕານິ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວາຫີ’’ຕິ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ຆຣປຏິປາຏິຍາ ຈຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິກາເລ ນິວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊາຕິສ຺ສໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ປາວິສິ. ຕີສຸ ປນ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກສຸ ນ ໂກຈິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ມູລສິຣິເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ຕກາ ທິສ຺ວາ ອຸພ຺ພິຄ຺ຄຫທຍາ ປໂຣທິໍສຸ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິປຸຣິສາ ‘‘ນິກ຺ຂມ ກາຬກຓ຺ຓີ’’ຕິ ໂປເຖຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ຂິປິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ ເຖຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຏ຺ໂຐ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຖໂຣ ມູລສິຣິໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ອຖ ມຫາຊນກາໂຍ ສນ຺ນິປຕິ. ສຕ຺ຖາ ມູລສິຣິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຊານາສິ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນ ຊານາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ປິຕາ ເຕ ອານນ຺ທເສຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອສທ຺ທຫນ຺ຕໍ ‘‘ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ປຎ຺ຈ ມຫານິຘິໂຍ ອາຈິກ຺ຂາຫີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ສທ຺ທຫາເປສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ສຣຓໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໒.

‘‘ປຸຕ຺ຕາ ມຕ຺ຖິ ຘນມ຺ມຕ຺ຖິ, ອິຕິ ພາໂລ ວິຫຎ຺ຎຕິ;

ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ປຸຕ຺ຕາ ກຸໂຕ ຘນ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຸຕ຺ຕາ ເມ ອຕ຺ຖິ, ຘນໍ ເມ ອຕ຺ຖິ, ອິຕິ ພາໂລ ປຸຕ຺ຕຕຓ຺ຫາຍ ເຈວ ຘນຕຓ຺ຫາຍ ຈ ຫຎ຺ຎຕິ ວິຫຎ຺ຎຕິ ທຸກ຺ຂຍຕິ, ‘‘ປຸຕ຺ຕາ ເມ ນສ຺ສິໍສູ’’ຕິ ວິຫຎ຺ຎຕິ, ‘‘ນສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຫຎ຺ຎຕິ, ‘‘ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຫຎ຺ຎຕິ. ຘເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຕິ ຉຫາກາເຣຫິ ວິຫຎ຺ຎຕິ. ‘‘ປຸຕ຺ເຕ ໂປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທິວາ ຈ ຖລຊລປຖາທີສຸ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ວິຫຎ຺ຎຕິ, ‘‘ຘນໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ວິຫຎ຺ຎເຕວ. ເອວໍ ວິຫຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຖິ ເຕນ ວິຆາເຕນ ທຸກ຺ຂິຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສຸຂິຕໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍມ຺ປິສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຖິ, ມຣຓມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ນສ຺ສ ມາຣຓນ຺ຕິກາຫິ ເວທນາຫິ ອຄ຺ຄິຊາລາຫິ ວິຍ ປຣິຑຍ຺ຫມານສ຺ສ ຉິຊ຺ຊມາເນສຸ ສນ຺ຘິພນ຺ຘເນສຸ, ຠິຊ຺ຊມາເນສຸ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາເຏສຸ ນິມີເລຕ຺ວາ ປຣໂລກໍ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອິຘໂລກໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາປິ ທິວເສ ທິວເສ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ໂປສິໂຕປິ ສຫາຍຠາເວນ ທຸກ຺ຂປຣິຕ຺ຕາຓໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຖິ. ກຸໂຕ ປຸຕ຺ຕາ ກຸໂຕ ຘນໍ ປຸຕ຺ຕາ ວາ ຘນໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກິເມວ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິໂນປິ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ອທຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຘນໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວາ ມຣຓມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ນສ຺ສ, ອິທານິ ວາ ອິມໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ກຸໂຕ ປຸຕ຺ຕາ ກຸໂຕ ຘນໍ. ປຸຕ຺ຕາ ວາ ຘນໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກິໍ ທຸກ຺ຂໍ ຫຣິໍສຸ, ກິໍ ວາ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປາທຍິໍສູຕິ.

ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສີຕິ.

ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ຄຓ຺ຐິເຠທກໂຈຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ພາໂລຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຄຓ຺ຐິເຠທກໂຈເຣ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອໂກ ຘມ຺ມກຖໍ ອສ຺ໂສສິ, ເອໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຄຍ຺ຫູປຄໍ ໂອໂລເກສິ. ເຕສຸ ເອໂກ ຘມ຺ມໍ ສຸຓມາໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ, ອິຕໂຣ ເອກສ຺ສ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພທ຺ຘໍ ປຎ຺ຈມາສກມຕ຺ຕໍ ລຠິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ເຄເຫ ປາກຠຕ຺ຕໍ ຊາຕໍ, ອິຕຣສ຺ສ ເຄເຫ ນ ປຈ຺ຈຕິ. ອຖ ນໍ ສຫາຍກໂຈໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຍມາໂນ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຕິປຓ຺ຑິຕຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ປາກຠຕ຺ຕມູລມ຺ປິ ນ ນິປ຺ຜາເທສີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣ ປນ ‘‘ພາລຠາເວເນວ ວຕາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຠາວໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈຕຸໍ ຎາຕີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໓.

‘‘ໂຍ ພາໂລ ມຎ຺ຎຕິ ພາລ຺ຍໍ, ປຓ຺ຑິໂຕ ວາປິ ເຕນ ໂສ;

ພາໂລ ຈ ປຓ຺ຑິຕມານີ, ສ ເວ ‘ພາໂລ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ພາໂລຕິ ໂຍ ອນ຺ຘພາໂລ ອປຓ຺ຑິໂຕ ສມາໂນ ‘‘ພາໂລ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ພາລ຺ຍໍ ພາລຠາວໍ ມຎ຺ຎຕິ ຊານາຕິ. ເຕນ ໂສຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຓ຺ຑິໂຕ ວາປິ ໂຫຕິ ປຓ຺ຑິຕສທິໂສ ວາ. ໂສ ຫິ ‘‘ພາໂລ ອຫ’’ນ຺ຕິ ຊານມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ເຕນ ປຓ຺ຑິຕຠາວຕ຺ຖາຍ ໂອວທິຍມາໂນ ອນຸສາສິຍມາໂນ ຕໍ ໂອວາທໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິໂຕ ວາ ໂຫຕິ ປຓ຺ຑິຕຕໂຣ ວາ. ສ ເວ ພາໂລຕິ ໂຍ ຈ ພາໂລ ສມາໂນ ‘‘ໂກ ອຎ຺ໂຎ ມຍາ ສທິໂສ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ວາ ຘມ຺ມກຖິໂກ ວາ ວິນຍຘໂຣ ວາ ຘຸຕງ຺ຄຘໂຣ ວາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອວໍ ປຓ຺ຑິຕມານີ ໂຫຕິ. ໂສ ອຎ຺ຎໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ອນຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ອປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ເນວ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕິ, ເອກນ຺ຕພາລຠາວເມວ ປາປຸຓາຕິ. ໂສ ຄຓ຺ຐິເຠທກໂຈໂຣ ວິຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສ ເວ ‘ພາໂລ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອິຕຣສ຺ສ ຎາຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຫາຊໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓີຕິ.

ຄຓ຺ຐິເຠທກໂຈຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍາວຊີວມ຺ປິ ເຈ ພາໂລຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ມຫາເຖເຣສຸ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕສຸ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ມຫາເຖໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ຂນ຺ຘາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອຊານມານໍ ‘‘ໂກ ເອໂສ, ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກວິຫາເຣ ວສມາໂນ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ຄຣຫິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໔.

‘‘ຍາວຊີວມ຺ປິ ເຈ ພາໂລ, ປຓ຺ຑິຕໍ ປຍິຣຸປາສຕິ;

ນ ໂສ ຘມ຺ມໍ ວິຊານາຕິ, ທພ຺ພີ ສູປຣສໍ ຍຖາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ພາໂລ ນາເມສ ຍາວຊີວມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ວາ ‘‘ອຍໍ ຈາໂຣ, ອຍໍ ວິຫາໂຣ, ອຍໍ ອາຈາໂຣ, ອຍໍ ໂຄຈໂຣ, ອິທໍ ສາວຊ຺ຊໍ, ອິທໍ ອນວຊ຺ຊໍ, ອິທໍ ເສວິຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ນ ເສວິຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘຘມ຺ມໍ ວາ ນ ຊານາຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ທພ຺ພີ ສູປຣສໍ ຍຖາຕິ. ຍຖາ ຫິ ທພ຺ພີ ຍາວ ປຣິກ຺ຂຍາ ນານປ຺ປກາຣາຍ ສູປວິກຕິຍາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕມານາປິ ‘‘ອິທໍ ໂລຓິກໍ, ອິທໍ ອໂລຓິກໍ, ອິທໍ ຕິຕ຺ຕກໍ, ອິທໍ ຂາຣິກໍ, ອິທໍ ກຏຸກໍ, ອິທໍ ອມ຺ພິລໍ, ອິທໍ ອນມ຺ພິລໍ, ອິທໍ ກສາວ’’ນ຺ຕິ ສູປຣສໍ ນ ຊານາຕິ, ເອວເມວ ພາໂລ ຍາວຊີວມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕໍ ປຍິຣຸປາສມາໂນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ນ ຊານາຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ.

ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ຕິໍສມຕ຺ຕປາເວຍ຺ຍກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ເຈ ວິຎ຺ຎູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕິໍສມຕ຺ເຕ ປາເວຍ຺ຍເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕສຎ຺ຫິ ຠຄວາ ອິຕ຺ຖິໍ ປຣິເຍສນ຺ຕານໍ ກປ຺ປາສິກວນສຓ຺ເຑ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕທາ ເຕ ສພ຺ເພວ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ຫຸຕ຺ວາ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕມານາ ປຸນປິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອນມຕຄ຺ຄຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອໂຫ ວຕິເມຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຂິປ຺ປເມວ ຘມ຺ໂມ ວິຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ອິເມ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ສຫາຍກາ ຘຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຑິລຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໖.໘໘ ອາທໂຍ) ມຫາຕຸຓ຺ຑິລສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາປິ ຂິປ຺ປເມວ ຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຍ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ສມາທິຍິໍສຸ, ເຕ ເຕເນວ ອຸປນິສ຺ສເຍນ ເອຕຣຫິ ນິສິນ຺ນາສເນເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໕.

‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ເຈ ວິຎ຺ຎູ, ປຓ຺ຑິຕໍ ປຍິຣຸປາສຕິ;

ຂິປ຺ປໍ ຘມ຺ມໍ ວິຊານາຕິ, ຊິວ຺ຫາ ສູປຣສໍ ຍຖາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ວິຎ຺ຎູ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ເຈ ອຎ຺ຎໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ປຍິຣຸປາສຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຂິປ຺ປເມວ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ວິຊານາຕິ. ຕໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ຍຖາ ນາມ ອນຸປຫຕຊິວ຺ຫາປສາໂທ ປຸຣິໂສ ຣສວິຊານນຕ຺ຖໍ ຊິວ຺ຫຄ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ເອວ ໂລຓິກາທິເຠທໍ ຣສໍ ວິຊານາຕິ, ເອວໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ຂິປ຺ປເມວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມມ຺ປິ ວິຊານາຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຕິໍສມຕ຺ຕປາເວຍ຺ຍກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ຈຣນ຺ຕິ ພາລາ ທຸມ຺ເມຘາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ອຸທາເນ (ອຸທາ. ໔໓) ອາຄຕເມວ.

ຕທາ ຫິ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສິນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈຕຸກາໂມ ປຣິສມຊ຺ເຌ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ມຫາຊນສ຺ສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນກາເລ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ‘‘ອຍໍ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ປາກຏໍ ກາຕຸກາໂມ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ວີມໍສິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐິໂຕວ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘ, ຕ຺ວໍ ມນຸສ຺ສທລິທ຺ໂທ ມນຸສ຺ສວຣາໂກ, ອຫໍ ເຕ ອປຣິຍນ຺ຕໍ ຘນໍ ທສ຺ສາມິ, ‘ພຸທ຺ໂຘ ນ ພຸທ຺ໂຘ, ຘມ຺ໂມ ນ ຘມ຺ໂມ, ສງ຺ໂຆ ນ ສງ຺ໂຆ, ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ອລໍ ເມ ຘມ຺ເມນ, ອລໍ ເມ ສງ຺ເຆນາ’ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຫໍ ສກ຺ໂກ’’ຕິ. ອນ຺ຘພາລ, ອຫິຣິກ ຕ຺ວໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປ, ຕ຺ວໍ ມໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄໂຕ ທລິທ຺ໂທ ກປໂຓ’’ຕິ ວເທສິ, ເນວາຫໍ ທຸຄ຺ຄໂຕ, ນ ທລິທ຺ໂທ, ສຸຂປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຫມສ຺ມິ ມຫທ຺ຘໂນ –

‘‘ສທ຺ຘາຘນໍ ສີລຘນໍ, ຫິຣີ ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຍໍ ຘນໍ;

ສຸຕຘນຎ຺ຈ ຈາໂຄ ຈ, ປຎ຺ຎາ ເວ ສຕ຺ຕມໍ ຘນໍ.

‘‘ຍສ຺ສ ເອເຕ ຘນາ ອຕ຺ຖິ, ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ;

‘ອທລິທ຺ໂທ’ຕິ ຕໍ ອາຫຸ, ອໂມຆໍ ຕສ຺ສ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ໗.໕-໖) –

ອິມານິ ເມ ສຕ຺ຕວິຘອຣິຍຘນານິ ສນ຺ຕິ, ເຍສຎ຺ຫິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ຘນານິ ສນ຺ຕິ, ນ ເຕ ພຸທ຺ເຘຫິ ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ວາ ‘‘ທລິທ຺ທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ. ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂອຫາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ວຈນປຏິວຈນໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ນ ໂຂ, ສກ຺ກ, ສກ຺ກາ ຕາທິສານໍ ສເຕນປິ ສຫສ຺ເສນປິ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິໍ ‘ພຸທ຺ໂຘ ນ ພຸທ຺ໂຘ’ຕິ ວາ, ‘ຘມ຺ໂມ ນ ຘມ຺ໂມ’ຕິ ວາ, ‘ສງ຺ໂຆ ນ ສງ຺ໂຆ’ຕິ ວາ ກຖາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘປິ ໂຂ ກຸຏ຺ຐິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ສມ຺ໂມທມາໂນ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ນໍ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕໍ ຄາວີ ຕຣຸຓວຈ຺ຉາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ.

ສາ ກິຣ ເອກາ ຍກ຺ຂິນີ ປຸກ຺ກຸສາຕິກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ພາຫິຍໍ ທາຣຸຈີຣິຍໍ, ຕມ຺ພທາຐິກໂຈຣຆາຕກໍ, ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຊນານໍ ອເນກສເຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ຄາວີ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ. ເຕ ກິຣ ອຕີເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກໍ ນຄຣໂສຠິນິໍ ຄຓິກໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ເນຕ຺ວາ ທິວສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ເອວໍ ສມ຺ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຖິ, ອິມິສ຺ສາ ອມ຺ເຫຫິ ທິນ຺ນໍ ກຫາປຓສຫສ຺ສຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຈ ປສາຘນຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ມາເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ສາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ນິລ຺ລຊ຺ຊາ, ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຣມິຕ຺ວາ ອິທານິ ມໍ ມາເຣຕຸກາມາ, ຊານິສ຺ສາມິ ເນສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ເຕຫິ ມາຣິຍມານາ ‘‘ອຫໍ ຍກ຺ຂິນີ ຫຸຕ຺ວາ ຍຖາ ມໍ ເອເຕ ມາເຣນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເຕ ມາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອິເມ ມາເຣສິ. ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ກາລກິຣິຍໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ກາ ຄຕິ, ເກນ ຈ ກາຣເຓນ ກຸຏ຺ຐິຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕາວຕິໍສຠວເນ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວຎ຺ຈ ຕຄຣສິຂິປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ອປສພ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປາກາວເສເສນ ອິທານິ ກຸຏ຺ຐິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ກຏຸກວິປາກກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໖.

‘‘ຈຣນ຺ຕິ ພາລາ ທຸມ຺ເມຘາ, ອມິຕ຺ເຕເນວ ອຕ຺ຕນາ;

ກໂຣນ຺ຕາ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ, ຍໍ ໂຫຕິ ກຏຸກປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຣນ຺ຕີຕິ ຈຕູຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ອກຸສລເມວ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ພາລາຕິ ອິຘໂລກຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣໂລກຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຊານນ຺ຕາ ອິຘ ພາລາ ນາມ. ທຸມ຺ເມຘາຕິ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ. ອມິຕ຺ເຕເນວ ອຕ຺ຕນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ອມິຕ຺ຕຠູເຕນ ວິຍ ເວຣິນາ ຫຸຕ຺ວາ. ກຏຸກປ຺ຜລນ຺ຕິ ຕິຂິຓຜລໍ ທຸກ຺ຂຜລນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ກສ຺ສກວຕ຺ຖຸ

ນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ກສ຺ສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ອວິທູເຣ ເອກໍ ເຂຕ຺ຕໍ ກສຕິ. ໂຈຣາ ອຸທກນິທ຺ຘມເນນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອຑ຺ຒກຸເລ ອຸມງ຺ຄໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ພຫຸໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທກນິທ຺ຘມເນເນວ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ເອໂກ ໂຈໂຣ ເຕ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເອກໍ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ໂອວຏ຺ຏິກາຍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຓ຺ຑໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂອວຏ຺ຏິກໂຕ ປຕມານໍ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ຕໍ ທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ກສ຺ສກໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາຣຍມາໂນ ອິທໍ ອທ຺ທສ – ‘‘ອຍໍ ກສ຺ສໂກ ປາໂຕວ ກສິຕຸໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ຠຓ຺ຑສາມິກາ ໂຈຣານໍ ອນຸປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວຏ຺ຏິກໂຕ ປຕມານໍ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ທິສ຺ວາ ເອຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ, ມໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ສກ຺ຂີ ນາມ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍປິສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສປິ ກສ຺ສໂກ ປາໂຕວ ກສິຕຸໍ ຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ກສ຺ສໂກ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ກສິຕຸໍ ອາຣຠິ. ສຕ຺ຖາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາວ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກາຍ ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ປສ຺ສ, ອານນ຺ທ, ອາສີວິໂສ’’ຕິ. ‘‘ປສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ, ໂຆຣວິໂສ’’ຕິ.

ກສ຺ສໂກ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມມ ເວລາຍ ວາ ອເວລາຍ ວາ ວິຈຣຓຏ຺ຐານເມຕໍ, ອາສີວິໂສ ກິເຣຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕ ‘‘ມາເຣສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ປໂຕທລຏ຺ຐິໍ ອາທາຍ ຄໂຕ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສນ຺ຘາຍ ສຕ຺ຖາຣາ ກຖິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ນິວຕ຺ໂຕ, ອພ຺ຍຕ຺ຕຕາຍ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ປໍສຸນາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຸນ ກສິຕຸໍ ອາຣຠິ. ມນຸສ຺ສາ ຈ ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ເຄເຫ ໂຈເຣຫິ ກຕກມ຺ມໍ ທິສ຺ວາ ປທານຸປທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂຈເຣຫິ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ຠາຊິຕຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ກສ຺ສກສ຺ສ ປທວລຎ຺ຊໍ ອທ຺ທສໍສຸ. ເຕ ຕສ຺ສ ປທານຸສາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຖວິກາຍ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ປໍສຸໍ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ຖວິກໍ ອາທາຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ເຄຫໍ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕໍ ກສມາໂນ ວິຍ ວິຈຣສີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ສຍິໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຘໍ ອາຓາເປສິ. ຣາຊປຸຣິສາ ຕໍ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກສາຫິ ຕາເຬນ຺ຕາ ອາຆາຕນໍ ນຍິໍສຸ. ໂສ ກສາຫິ ຕາຬິຍມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສານນ຺ທ, ອາສີວິໂສຕິ, ປສ຺ສາມິ ຠຄວາ ໂຆຣວິໂສ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ຣາຊປຸຣິສາ ‘‘ຕ຺ວໍ ສຕ຺ຖຸ ເຈວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ກຖໍ ກເຖສິ, ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ – ‘‘ຣາຊານໍ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠມາໂນ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ກຖຍິໍສຸ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ກເຖສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ນາຫໍ, ເທວ, ໂຈໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກສນຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາຈິກ຺ຂິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠເຓ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ສກ຺ຂິໍ ອປທິສຕິ, ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕຸໍ, ອຫເມຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠຄວາ ກຈ຺ຈິ ຕຸມ຺ເຫ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອຕສ຺ສ ກສ຺ສກສ຺ສ ກສນຏ຺ຐານໍ ຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ໂວ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ທິສ຺ວາ ກິໍ ອໂວຈຸຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອິທໍ ນາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຈາຍໍ ປຸຣິໂສ ຕຸມ຺ຫາທິສໍ ອປທິສໍ ນາກຣິສ຺ສ, ນ ຊີວິຕໍ ອລຠິສ຺ສ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ປນ ກຖິຕກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ເຕນ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊ, ອຫມ຺ປິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ວາ ຄໂຕ, ປຓ຺ຑິເຕນ ນາມ ຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉານຸຕປ຺ປໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໗.

‘‘ນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘຸ, ຍໍ ກຕ຺ວາ ອນຸຕປ຺ປຕິ;

ຍສ຺ສ ອສ຺ສຸມຸໂຂ ໂຣທໍ, ວິປາກໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ອນຸສ຺ສຣິຕານຸສ຺ສຣິຕກ຺ຂເຓ ອນຸຕປ຺ປຕິ ອນຸໂສຈຕິ, ຕໍ ກຕໍ ນ ສາຘຸ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ. ຍສ຺ສ ອສ຺ສຸມຸໂຂຕິ ຍສ຺ສ ອສ຺ສູຫິ ຕິນ຺ຕມຸໂຂ ໂຣທນ຺ໂຕ ວິປາກໍ ອນຸໂຠຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ກສ຺ສໂກ ອຸປາສໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ, ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ກສ຺ສກວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ສຸມນມາລາກາຣວຕ຺ຖຸ

ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸມນໍ ນາມ ມາລາກາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເທວສິກໍ ພິມ຺ພິສາຣຣາຊານໍ ປາໂຕວ ອຏ຺ຐຫິ ສຸມນປຸປ຺ຜນາຬີຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ລຠຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ຠຄວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຫຕາ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ມຫຕິຍາ ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ຠຄວາ ຫິ ເອກທາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຈີວເຣນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ວິຍ ຈຣຕິ ຕິໍສໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ, ເອກທາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກປິລວຕ຺ຖຸປ຺ປເວສນາທີສຸ ວິຍ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ທິວເສ ສຣີຣໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ມຫນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ມຫຕິຍາ ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ຣາຊຄຫໍ ປາວິສິ. ມາລາກາໂຣ ຠຄວໂຕ ຣຕນຄ຺ຆິຍສທິສໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນສຣີຣໂສຠຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ຖຸ ອຘິກາຣໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມານິ ຣຎ຺ໂຎ ນິພທ຺ຘໍ ອຸປຏ຺ຐານປຸປ຺ຜານິ, ຣາຊາ ອິມານິ ອລຠນ຺ໂຕ ມໍ ພນ຺ຘາເປຍ຺ຍ ວາ ຆາຕາເປຍ຺ຍ ວາ ຣຏ຺ຐໂຕ ວາ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກໂຣມີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ຣາຊາ ມໍ ຆາເຕຕຸ ວາ ພນ຺ຘາເປຕຸ ວາ ຣຏ຺ຐໂຕ ປພ຺ພາເຊຕຸ ວາ, ໂສ ຫິ ມຍ຺ຫໍ ທທມາໂນປິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຊີວິຕມຕ຺ຕໍ ຘນໍ ທເທຍ຺ຍ, ສຕ຺ຖຸປູຊາ ປນ ເມ ອເນກາສຸ ກປ຺ປໂກຏີສຸ ອລໍ ຫິຕາຍ ເຈວ ສຸຂາຍ ຈາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິ.

ໂສ ‘‘ຍາວ ເມ ປສນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຕິກຸຏຕິ, ຕໍ ຕາວເທວ ປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສິ. ກຖໍ? ປຐມໍ ຕາວ ທ຺ເວວ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຂິປິ, ຕາ ອຸປຣິມຕ຺ຖເກ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອປຣາ ທ຺ເວ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ຂິປິ, ຕາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖປສ຺ເສນ ມາລາປຏຈ຺ຉນ຺ເນນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອປຣາ ທ຺ເວ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ຂິປິ, ຕາ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕເຖວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອປຣາ ທ຺ເວ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ຂິປິ, ຕາ ວາມຫຕ຺ຖປສ຺ເສນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕເຖວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເອວໍ ອຏ຺ຐ ນາຬິໂຍ ອຏ຺ຐ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ຕຖາຄຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ປຸຣໂຕ ຄມນທ຺ວາຣມຕ຺ຕເມວ ອໂຫສິ. ປຸປ຺ຜານໍ ວຓ຺ຏານິ ອນ຺ໂຕ ອເຫສຸໍ, ປຕ຺ຕານິ ພຫິມຸຂານິ. ຠຄວາ ຣຊຕປຕ຺ຕປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ປຸປ຺ຜານິ ອຈິຕ຺ຕການິປິ ສຈິຕ຺ຕກໍ ນິສ຺ສາຍ ສຈິຕ຺ຕການິ ວິຍ ອຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປຕິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຐິຕຐິຕຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣໂຕ ສຕສຫສ຺ສວິຊ຺ຊຸລຕາ ວິຍ ຣໍສິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ທກ຺ຂິຓໂຕ ຈ ວາມໂຕ ຈ ສີສມຕ຺ຖກໂຕ ຈ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕຣໍສີສຸ ເອກາປິ ສມ຺ມຸຂສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນເນວ ອປລາຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພາປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຕຣຸຓຕາລກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປມາຓາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ເອວ ຘາວນ຺ຕິ. ສກລນຄຣໍ ສງ຺ຂຸຠິ. ອນ຺ໂຕນຄເຣ ນວ ໂກຏິໂຍ, ພຫິນຄເຣ ນວ ໂກຏິໂຍຕິ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ໂກຏີສຸ ເອໂກປິ ປຸຣິໂສ ວາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ມຫາຊໂນ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ເຈລຸກ຺ເຂປສຫສ຺ສານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕວ ຄຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ມາລາກາຣສ຺ສ ຄຸຓໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາເຓ ນຄເຣ ເຠຣິຈຣຓມຄ຺ເຄເນວ ອຈຣິ. ມາລາກາຣສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຍ ປີຕິຍາ ປຣິປູຣິ.

ໂສ ໂຖກຎ຺ເຎວ ຕຖາຄເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈຣິຕ຺ວາ ມໂນສິລາຣເສ ນິມຸຄ຺ໂຄ ວິຍ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມີນໍ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ໂຐ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉປຈ຺ຉິເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຠຣິຍາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກຫໍ ປຸປ຺ຜານີ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ ປູຊິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ຣາຊາ ມໍ ຆາເຕຕຸ ວາ ຣຏ຺ຐໂຕ ວາ ນີຫຣຕຸ, ອຫໍ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສິໍ, ສພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ອຏ຺ຐ ມຸຏ຺ຐິໂຍວ ອເຫສຸໍ, ເອວຣູປາ ນາມ ປູຊາ ຊາຕາ. ມຫາຊໂນ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິສຫສ຺ສານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ຈຣຕິ, ໂຍ ເອສ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອໂສ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ອນ຺ຘພາລຕາຍ ເອວຣູເປ ປາຏິຫາຣິເຍ ປສາທໍ ນາມ ອຊເນຕ຺ວາ ຕໍ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາໂນ ນາມ ຈຓ຺ຑາ, ສກິໍ ກຸທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖປາທາທິຈ຺ເຉທເນນ ພຫຸມ຺ປິ ອນຕ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຍາ ກຕກມ຺ເມນ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ອນຕ຺ໂຖ ສິຍາ’’ຕິ ປຸຕ຺ເຕ ອາທາຍ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ອາຫ – ‘‘ມມ ສາມິໂກ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຏ຺ຐານປຸປ຺ເຜຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ໂຖ ຆຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ກຫໍ ປຸປ຺ຜານີ’ຕິ ມຍາ ປຸຏ຺ໂຐ ອິທໍ ນາມ ວເທສິ, ອຫໍ ຕໍ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ‘ຣາຊາໂນ ນາມ ຈຓ຺ຑາ, ສກິໍ ກຸທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖປາທາທິຈ຺ເຉທເນນ ພຫຸມ຺ປິ ອນຕ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຍາ ກຕກມ຺ເມນ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ອນຕ຺ໂຖ ສິຍາ’ຕິ ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອິຘາຄຕາ, ເຕນ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ສຸກຕໍ ວາ ໂຫຕຸ, ທຸກ຺ກຏໍ ວາ, ຕສ຺ເສເວຕໍ, ມຍາ ຕສ຺ສ ຉຑ຺ຑິຕຠາວໍ ຊານາຫິ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ອຣິຍສາວໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ ອນ຺ຘພາລາ, ເອວຣູເປ ຄຸເຓ ປສາທໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສີ’’ຕິ. ໂສ ກຸທ຺ໂຘ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ກິໍ ວເທສິ, ມຍ຺ຫໍ ອຸປຏ຺ຐານປຸປ຺ເຜຫິ ເຕນ ປູຊາ ກຕາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ຠທ຺ທກໍ ເຕ ກຕໍ ຕໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິຍາ, ມມ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊາກາຣສ຺ສ ອຫໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວເຄນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ວິຈຣິ.

ສຕ຺ຖາ ຣຎ຺ໂຎ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທໍ ຎຕ຺ວາ ເຠຣິຈຣຓວີຖິຍາ ນຄຣໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຆຣທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເຄຫໍ ປເວເສຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຣາຊງ຺ຄເຓເຍວ ນິສີທນາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສີຆໍ ມຓ຺ຑປໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ມຓ຺ຑປໍ ກາຣາເປສິ. ນິສີທິ ສຕ຺ຖາ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ກສ຺ມາ ປນ ສຕ຺ຖາ ຣາຊເຄຫໍ ນ ປາວິສິ?

ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີເທຍ຺ຍໍ, ມຫາຊໂນ ມໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລເຠຍ຺ຍ, ມາລາກາຣສ຺ສ ຄຸໂຓ ປາກໂຏ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ຣາຊງ຺ຄເຓ ປນ ມໍ ນິສິນ຺ນໍ ມຫາຊໂນ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ມາລາກາຣສ຺ສ ຄຸໂຓ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຄຸຓວນ຺ຕານຎ຺ຫິ ຄຸຓໍ ພຸທ຺ຘາ ເອວ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອວເສສຊໂນ ຄຸຓວນ຺ຕານໍ ຄຸຓໍ ກເຖນ຺ໂຕ ມຈ຺ຉຣາຍຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸປ຺ຜປຏາ ຈຕຸທ຺ທິສໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ມຫາຊໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິວາເຣສິ. ຣາຊາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຓີເຕນາຫາເຣນ ປຣິວິສິ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ຈຕູຫິ ປຸປ຺ຜປເຏຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ມຫາຊເນນ ປຣິວຸໂຕ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ມາລາກາຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ມມ ອາຫຣິຕປຸປ຺ເຜຫິ ກິນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມາລາກາໂຣ ‘‘ຣາຊາ ມໍ ຆາເຕຕຸ ວາ ຣຏ຺ຐໂຕ ວາ ປພ຺ພາເຊຕູຕິ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປູເຊສິໍ ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ຕ຺ວໍ ມຫາປຸຣິໂສ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ຫຕ຺ຖີ ຈ ອສ຺ເສ ຈ ທາເສ ຈ ທາສິໂຍ ຈ ມຫາປສາຘນານິ ຈ ອຏ຺ຐ ກຫາປຓສຫສ຺ສານິ ຈ ຣາຊກຸລໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕາ ອຏ຺ຐ ນາຣິໂຍ ຈ ອຏ຺ຐ ຄາມວເຣ ຈາຕິ ອິທໍ ສພ຺ພຏ຺ຐກໍ ນາມ ທານໍ ອທາສິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ປາໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ສີຫນາທສຫສ຺ສານິ ເຈວ ເຈລຸກ຺ເຂປສຫສ຺ສານິ ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂກ ນຸ ໂຂ ມາລາກາຣສ຺ສ ວິປາໂກ’’ຕິ? ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ທ, ອິມິນາ ມາລາກາເຣນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ມາ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ, ອຍຎ຺ຫິ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເອວໍ ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ –

‘‘ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນ ຄມິສ຺ສຕິ;

ຐຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ, ຜລໍ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມຸໂນ;

ປຈ຺ຉາ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສຸມໂນ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. –

ອາຫ. ສຕ຺ຖຸ ປນ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປວິສນກາເລ ຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ປຕິໍສຸ. ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ມາລາກາຣສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ຘຣມານກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜປູຊໍ ກຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ສພ຺ພຏ຺ຐກໍ ນາມ ລຠຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ຄມນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຄມເນນ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉານຸຕປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ, ອນຸສ຺ສຣິຕານຸສ຺ສຣິຕກ຺ຂເຓ ໂສມນສ຺ສເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວຣູປໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໘.

‘‘ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘຸ, ຍໍ ກຕ຺ວາ ນານຸຕປ຺ປຕິ;

ຍສ຺ສ ປຕີໂຕ ສຸມໂນ, ວິປາກໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍໍ ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕີນຎ຺ເຈວ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ນານຸຕປ຺ປຕິ, ອຖ ໂຂ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມເຍວ ອນຸສ຺ສຣິຕານຸສ຺ສຣິຕກ຺ຂເຓເຍວ ປີຕິເວເຄນ ປຕີໂຕ ໂສມນສ຺ສເວເຄນ ຈ ສຸມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິປາກໍ ປຏິເສວຕິ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘຸ ຠທ຺ທກນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ສຸມນມາລາກາຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ມຘຸວາ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓຕ຺ເຖຣິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຸຣຸມານາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ຕີ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ນີລຸປ຺ປລຄພ຺ຠສມານວຓ຺ຓຕາຍ ຈສ຺ສາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອຖສ຺ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣາຊາໂນ ຈ ເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ – ‘‘ຘີຕຣໍ ອມ຺ຫາກໍ ເທຕູ’’ຕິ. ອປຫິຓນ຺ໂຕ ນາມ ນາໂຫສິ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ສພ຺ເພສໍ ມນໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອຸປາຍໍ ປເນກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ປພ຺ພຊິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຉິມຠວິກຕ຺ຕາ ຕໍ ວຈນໍ ສີເສ ອາສິຕ຺ຕໍ ສຕປາກເຕລໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ປິຕຣໍ ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕສ຺ສາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສຍໍ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕສ຺ສາ ອຈິຣປພ຺ພຊິຕາຍ ເອວ ອຸໂປສຖາຄາເຣ ກາລວາໂຣ ປາປຸຓິ. ສາ ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທີປສິຂາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຐິຕາວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂອໂລກຍມານາ ເຕໂຊກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕເມວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ເຈວ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ຈ.

ສາ ອປເຣນ ສມເຍນ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຘວນໍ ປາວິສິ. ຕທາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຣຎ຺ຎວາໂສ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ສາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ມາຕຸລປຸຕ຺ໂຕ ປນສ຺ສາ ນນ຺ທມາຓໂວ ນາມ ຄິຫິກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣິຍາ ອາຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອນ຺ຘວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກຸຏິກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈເກ ນິລີໂນ ເຖຣິຍາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຏິກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ມຎ຺ຈເກ ນິສິນ຺ນມຕ຺ຕາຍ ພຫິ ອາຕປໂຕ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸປເຖ ອນ຺ຘກາເຣ ອວິຄເຕເຍວ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ‘‘ມາ ນສ຺ສິ ພາລ, ມາ ນສ຺ສິ ພາລາ’’ຕິ ເຖຣິຍາ ວາຣິຍມາໂນເຍວ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ອຖສ຺ສ ອຄຸຓໍ ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ວິຍ ມຫາປຖວີ ທ຺ເວຘາ ຠິຊ຺ຊິ. ໂສ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາອວີຈິມ຺ຫິ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເຖຣີປິ ຕມຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາໂຣເຈສິ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂູນີ ອຸປາສກອຸປາສິກາສຸ ໂຍ ໂກຈິ ພາໂລ ປາປກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມຘຸສກ຺ຂຣາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ເທວ ມຘຸຣຣສໍ ຂາທມາໂນ ປຸຣິໂສ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ ວິຍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໙.

‘‘ມຘຸວາ ມຎ຺ຎຕິ ພາໂລ, ຍາວ ປາປໍ ນ ປຈ຺ຈຕິ;

ຍທາ ຈ ປຈ຺ຈຕິ ປາປໍ, ພາໂລ ທຸກ຺ຂໍ ນິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມຘຸວາຕິ ພາລສ຺ສ ຫິ ປາປໍ ອກຸສລກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ມຘຸ ວິຍ ມຘຸຣຣສໍ ວິຍ ອິຏ຺ຐໍ ກນ຺ຕໍ ມນາປໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອິຕິ ນໍ ໂສ ມຘຸໍວ ມຎ຺ຎຕິ. ຍາວາຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ. ປາປໍ ນ ປຈ຺ຈຕີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ວາ ສມ຺ປຣາເຍ ວາ ວິປາກໍ ນ ເທຕິ, ຕາວ ນໍ ເອວໍ ມຎ຺ຎຕິ. ຍທາ ຈາຕິ ຍທາ ປນສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ວາ ວິວິຘາ ກມ຺ມກາຣຓາ ກຍິຣມານສ຺ສ, ສມ຺ປຣາເຍ ວາ ນິຣຍາທີສຸ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ປາປໍ ປຈ຺ຈຕິ, ອຖ ໂສ ພາໂລ ທຸກ຺ຂໍ ນິຄຈ຺ຉຕິ ວິນ຺ທຕິ ປຏິລຠຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ.

ອປເຣນ ປນ ສມເຍນ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ມຫາຊໂນ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ ‘‘ຂີຓາສວາປິ ມຎ຺ເຎ ກາມສຸຂໍ ສາທິຍນ຺ຕິ, ກາມໍ ເສວນ຺ຕິ, ກິໍ ນ ເສວິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ຫິ ເອເຕ ໂກຬາປຣຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ວມ຺ມິກາ ອລ຺ລມໍສສຣີຣາວ, ຕສ຺ມາ ເອເຕປິ ກາມສຸຂໍ ສາທິຍນ຺ຕິ, ກາມໍ ເສວນ຺ຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວາ ກາມສຸຂໍ ສາທິຍນ຺ຕິ, ນ ກາມໍ ເສວນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ປທຸມປຕ຺ເຕ ປຕິຕໍ ອຸທກພິນ຺ທຸ, ນ ວິລິມ຺ປຕິ, ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຕເຕວ, ຍຖາ ຈ ອາຣຄ຺ເຄ ສາສໂປ ນ ວິລິມ຺ປຕິ, ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຕເຕວ, ເອວໍ ຂີຓາສວສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ທຸວິໂຘປິ ກາໂມ ນ ວິລິມ຺ປຕິ, ນ ສຓ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ເຄ ຄາຖມາຫ –

‘‘ວາຣິ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ເຕວ, ອາຣຄ຺ເຄຣິວ ສາສໂປ;

ໂຍ ນ ລິມ຺ປຕິ ກາເມສຸ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໐໑);

ອິມິສ຺ສາ ອຕ຺ໂຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ເຄເຍວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຣາຊານໍ ປເສນທິໂກສລໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຍເຖວ ກຸລປຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ກຸລຘີຕໂຣປິ ມຫນ຺ຕໍ ຎາຕິຄຓຎ຺ຈ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຕາ ເອວໍ ວິຫຣມານາ ຣາຄຣຕ຺ຕາ ປາປປຸຄ຺ຄລາ ໂອມານາຕິມານວເສນ ວິເຫເຐນ຺ຕິປິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍມ຺ປິ ປາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ວສນຏ຺ຐານໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ກາຣາເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອນ຺ໂຕຄາເມເຍວ ວສນ຺ຕີຕິ.

ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ຊມ຺ພຸກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ມາເສ ມາເສຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຊມ຺ພຸກໍ ອາຊີວກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ຄາມວາສີ ເອໂກ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ເອກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ວິຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ຕໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ເຄເຫ ນິພທ຺ຘໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ອເຖໂກ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ທິວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປາປຸຓິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອິຣິຍາປເຖ ປສນ຺ໂນ ເຄຫໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຓີເຕນ ໂຠຊເນນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ສາຏກໍ ຣຊິຕ຺ວາ ນິວາເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ສາຏກໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເກສາ ໂວ ທີຆາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເກໂສໂຣປນຕ຺ຖາຍ ນ຺ຫາປິຕໍ ອາເນສ຺ສາມິ, ສຍນຕ຺ຖາຍ ຈ ໂວ ມຎ຺ຈກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ນິພທ຺ຘໍ ເຄເຫ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ກຸລູປໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ‘‘ອຍໍ ຕໍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐກສ຺ສ ເອວຣູປໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕິ, ນິພທ຺ຘໍ ເຄເຫ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປນ ມຍ຺ຫໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ອິຕໂຣປິ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພິເກນ ທິນ຺ນສາຏກໍ ຣຊິຕ຺ວາ ນິວາເສສິ. ກຸຏມ຺ພິໂກປິ ນ຺ຫາປິຕໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ເກເສ ໂອຫາຣາເປຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ອຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ມຎ຺ຈເກ ສຍຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ເຖເຣ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ເນວາສິໂກ ຕສ຺ສ ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຍິຣມານໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ສາຍໍ ເຖຣສ຺ສ ນິປນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕູຫາກາເຣຫິ ເຖຣໍ ອກ຺ໂກສິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອາຄນ຺ຕຸກ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ເຕ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນໂຕ ວຣຕຣໍ ມີຬ຺ຫໍ ຂາທິຕຸໍ, ກຸຏຸມ຺ພິເກນ ອານີຕນ຺ຫາປິເຕນ ເກໂສຫາຣາປນໂຕ ວຣຕຣໍ ຕາລຏ຺ຐິເກນ ເກເສ ລຸຎ຺ຈາເປຕຸໍ. ກຸຏຸມ຺ພິເກນ ທິນ຺ນສາຏກນິວາສນໂຕ ວຣຕຣໍ ນຄ຺ເຄນ ວິຈຣິຕຸໍ, ກຸຏຸມ຺ພິເກນ ອາຠຕມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊນໂຕ ວຣຕຣໍ ຠູມິຍໍ ນິປຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣປິ ‘‘ມາ ເອສ ພາໂລ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ນສ຺ສີ’’ຕິ ນິມນ຺ຕນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ຍຖາສຸຂໍ ອຄມາສິ. ເນວາສິໂກປິ ປາໂຕວ ວິຫາເຣ ກຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ‘‘ອິທານິປິ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ນິທ຺ທາຍຕິ, ຆຓ຺ຑິກສທ຺ເທນ ປພຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ນຂປິຏ຺ເຐເນວ ຆຓ຺ຑິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກປິ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເນວາສິກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ເນວາສິໂກ ‘‘ມາ, ອາວຸໂສ, ກິຎ຺ຈິ ອວຈ, ຕຸຍ຺ຫໍ ກຸລູປໂກ ຫິຍ຺ໂຍ, ຕວ ນິກ຺ຂນ຺ຕເວລາຍ ໂອວຣກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ມມ ວິຫາຣສມ຺ມຊ຺ຊນສທ຺ທມ຺ປິ ປານີຍຆຏປຣິໂຠຊນີຍຆເຏສຸ ອຸທກສິຎ຺ຈນສທ຺ທມ຺ປິ ຆຓ຺ຑິກສທ຺ທມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາທິສາຍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ເມ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຍາວ ອິມມ຺ຫາ ກາລາ ນິທ຺ທາຍນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມໍ ປນ ຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ຠທນ຺ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຠາເວນ ຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ສາຘຸກໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ເມ ອຍ຺ຍໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍາຖ, ອິມມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ.

ອິຕໂຣ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ໂສ ເອວຣູປໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ປລຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນ ອທ຺ທສ. ອຖ ນໍ ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ກໂຕປິ ສມຓຘມ຺ໂມ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ປນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄຫນຄເຣ ເອກສ຺ມິໍ ພຫ຺ວນ຺ນປາເນ ກຸລຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ປທສາ ຄມນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເນວ ສຍເນ ສຍິຕຸໍ, ນ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣວລຎ຺ຊເມວ ຂາທຕິ. ‘‘ພາລຕາຍ ອຊານນ຺ໂຕ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຕໍ ໂປສຍິໍສຸ. ມຫລ຺ລກກາເລປິ ວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ນຄ຺ໂຄວ ວິຈຣຕິ, ຠູມິຍໍ ສຍຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣວລຎ຺ຊເມວ ຂາທຕິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ນາຍໍ ກຸລຆຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ເກວລໍ ອລຊ຺ຊນໂກ ອາຊີວການໍ ເອສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອທໍສຸ. ອຖ ນໍ ເຕ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ປພ຺ພາເຊນ຺ຕາ ຈ ປນ ຄລປ຺ປມາເຓ ອາວາເຏ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອໍສກູຏານໍ ອຸປຣິໍ ປທຣານິ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕາລຏ຺ຐິຂຓ຺ເຑນ ເກເສ ລຸຎ຺ຈິໍສຸ. ອຖ ເນ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ປຸນທິວເສ ອາຊີວກາ ‘‘ເອຫິ, ຄາມໍ ປວິສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ວທິໍສຸ. ໂສ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອຫໍ ອິເຘວ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຉມານໍ ໂອຫາຍ ອຄມໍສຸ. ໂສປິ ເຕສໍ ຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວຈ຺ຈກຸຏິຍາ ປທຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ອາໂລປໍ ອາໂລປໍ ກຕ຺ວາ ຄູຖໍ ຂາທິ. ອາຊີວກາ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄາມໂຕ ອາຫາຣໍ ປຫິຓິໍສຸ. ຕມ຺ປິ ນ ອິຈ຺ຉິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ‘‘ນ ເມ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ. ລທ຺ໂຘ ເມ ອາຫາໂຣ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຫໍ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ອິເຘວ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ. ເອວໍ ທຸຕິເຍ ຕຕິເຍ ຈຕຸຕ຺ເຖປິ ທິວເສ ເຕຫິ ພຫຸມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ອຫໍ ອິເຘວ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄາມໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອາຊີວກາ ‘‘ອຍໍ ທິວເສ ທິວເສ ເນວ ຄາມໍ ປວິສິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ນ ອມ຺ເຫຫິ ປຫິຕາຫາຣໍ ອາຫຣິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ‘ອິເຘວ ເມ ລທ຺ໂຘ’ຕິ ວທຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກໂຣຕິ, ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ຄາມໍ ປວິສນ຺ຕາ ເອກໍ ທ຺ເວ ຊເນ ຕສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ໂອຫາຍ ຄມິໍສຸ. ເຕ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິລີຍິໍສຸ. ໂສປິ ເຕສໍ ຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ວຈ຺ຈກຸຏິໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຄູຖໍ ຂາທິ.

ອິຕເຣ ຕສ຺ສ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອາຊີວການໍ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຊີວກາ ‘‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ, ສເຈ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ‘ອາຊີວກາ ຄູຖໍ ຂາທມານາ ວິຈຣນ຺ຕີ’ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ອກິຕ຺ຕິໍ ປກາເສຍ຺ຍຸໍ, ນາຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກາ ນີຫຣິໍສຸ. ໂສ ເຕຫິ ນີຫຣິໂຕ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣກຣຓຏ຺ຐາເນ ປຕ຺ຖຣິໂຕ ເອໂກ ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມິໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂສຓ຺ຑິ, ປິຏ຺ຐິປາສາຓໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣກຣຓຏ຺ຐານໍ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ຄູຖໍ ຂາທິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ສຣີຣວລຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ອາຄມນກາເລ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ປາສາຓສ຺ສ ເອກໍ ອນ຺ຕໍ ໂອລຸພ຺ຠ ເອກໍ ປາທໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກ ຐເປຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍວາຕາຠິມຸໂຂ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ມຫາຊໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກສ຺ມາ ອຍ຺ໂຍ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ອຫໍ ວາຕຠກ຺ໂຂ, ອຎ຺ໂຎ ເມ ອາຫາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຖ ‘‘ກສ຺ມາ ເອກໍ ປາທໍ ຊຓ຺ຓຸເກ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕສິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ອຸຄ຺ຄຕໂປ ໂຆຣຕໂປ, ມຍາ ທ຺ວີຫິ ປາເທຫິ ອກ຺ກນ຺ຕາ ປຖວີ ກມ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກໍ ປາທໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກ ຐເປຕ຺ວາ ຐິໂຕມ຺ຫິ. ອຫຎ຺ຫິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຐິຕໂກວ ວີຕິນາເມມິ, ນ ນິສີທາມິ, ນ ນິປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ນາມ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ສທ຺ທຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ເອວຣູປາປິ ນາມ ຕປສ຺ສິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ໂນ ເອວຣູປາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ’’ຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອງ຺ຄມຄຘວາສິໂນ ສງ຺ຂຸຠິຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມາເສ ມາເສ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ອຠິຫຣນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອຫໍ ວາຕເມວ ຠກ຺ຂາມິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ອາຫາຣໍ. ອຎ຺ຎຎ຺ຫິ ເມ ຂາທນ຺ຕສ຺ສ ຕໂປ ນສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຕຫິ ອຠິຫຏໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ອິຈ຺ຉຕິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ມາ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ນາເສຖ, ຕຸມ຺ຫາທິເສນ ໂຆຣຕເປນ ປຣິໂຠເຄ ກເຕ ອມ຺ຫາກໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ອາຫາໂຣ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ. ມຫາຊນສ຺ສ ປນ ຍາຈນາຍ ປີຬິໂຕ ເຕຫິ ອາຠຕານິ ສປ຺ປິຜາຓິຕາທີນິ ກຸສຄ຺ເຄນ ຊິວ຺ຫຄ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ອລໍ ໂວ ເອຕ຺ຕກໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ຈາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເອວໍ ໂສ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ວສ຺ສານິ ນຄ຺ໂຄ ຄູຖໍ ຂາທນ຺ໂຕ ເກເສ ລຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ຠູມິຍໍ ສຍມາໂນ ວີຕິນາເມສິ.

ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ໂຂ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໂວໂລກນໍ ອວິຊຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເອກທິວສໍ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ອຍໍ ຊມ຺ພຸກາຊີວໂກ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ເອຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ຄາຖໍ ຠາສິສ຺ສາມິ, ຄາຖາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຊໂນ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອານນ຺ທ, ຊມ຺ພຸກາຊີວກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ຕຸມ຺ເຫເຍວ ຄມິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຫເມວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປາຍາສິ.

ເທວຕາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ສາຍໍ ຊມ຺ພຸກາຊີວກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ຈ ເຊຄຸຈ຺ເຉ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວທນ຺ຕກຏ຺ຐກິລິຏ຺ເຐ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ວສຕິ, ເທວໍ ວສ຺ສາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຕໍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍເຍວ ເທວໍ ວສ຺ສາເປສຸໍ. ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ສຸຈິ ນິມ຺ມໂລ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ອຸປຣິ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓໍ ປຸປ຺ຜວສ຺ສໍ ວສ຺ສາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ສາຍໍ ຊມ຺ພຸກາຊີວກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຊມ຺ພຸກາ’’ຕິ ສທ຺ທມກາສິ. ຊມ຺ພຸໂກ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເອສ, ທຸຊ຺ຊໂນ ມໍ ຊມ຺ພຸກວາເທນ ວທຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ສມໂຓ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ມຫາສມຓາ’’ຕິ? ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ອິຘ ວສນຏ຺ຐານໍ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ມຫາສມຓ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຊມ຺ພຸກ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ເອກຣຕ຺ຕິໍ ເມ ວສນຏ຺ຐານໍ ເທຫິ, ປພ຺ພຊິຕາ ນາມ ປພ຺ພຊິຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາ ມນຸສ຺ສໍ, ປສໂວ ປສວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ກຫໍ ເຕ ລາພຸກໍ, ກຫໍ ຘູມກຏຈ຺ຉຸໂກ, ກຫໍ ຍຎ຺ຎສຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ? ‘‘‘ອຕ຺ເຖຕໍ ມຍ຺ຫໍ, ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣຓໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຣາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ຈຣິສ຺ສສິ ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ໂຫຕຸ, ຊມ຺ພຸກ, ມາ ກຸຊ຺ຌ, ວສນຏ຺ຐານໍ ເມ ອາຈິກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ມຫາສມຓ, ເອຕ຺ຖ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ອວິທູເຣ ເອກໍ ປພ຺ຠາຣໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ປພ຺ຠາເຣ ໂກ ວສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ, ມຫາສມຓາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຕໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ຊານ, ມຫາສມຓາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ປພ຺ຠາເຣ ນິສີທນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ນິສີທິ. ປຐມຍາເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ຈຕຸທ຺ທິສໍ ເອໂກຠາສໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄມິໍສຸ. ຊມ຺ພຸໂກ ໂອຠາສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ໂອຠາໂສ ນາເມໂສ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ມຊ຺ຌິມຍາເມ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາຄມິ. ຊມ຺ພຸໂກ ຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ນາເມໂສ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ປຈ຺ຉິມຍາເມ ເອກາຍ ອງ຺ຄຸລິຍາ ເອກໍ, ທ຺ວີຫິ ທ຺ເວ, ທສຫິ ທສ ຈກ຺ກວາຬານິ ໂອຠາເສຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ສກລໍ ອຣຎ຺ຎໍ ເອໂກຠາສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາຄມິ. ຊມ຺ພຸໂກ ຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເອໂສ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປາໂຕວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມຫາສມຓ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ເກ ອາຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ຈຕູຫິ ມຫາຣາເຊຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຊມ຺ພຸກ, ມຫາຣາຊູນມ຺ປິ ອຕິຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ມຊ຺ຌິມຍາເມ ປນ ໂກ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ, ຊມ຺ພຸກາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸເມວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ສກ຺ກເທວຣາຊໂຕປິ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຊມ຺ພຸກ, ສກ຺ກໂຕປິ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣມ຺ຫິ, ເອໂສ ປນ ມຍ຺ຫໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາໂກ ກປ຺ປິຍກາຣກສາມເຓຣສທິໂສ’’ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຉິມຍາເມ ສກລໍ ອຣຎ຺ຎໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ໂກ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຍໍ ໂລເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ‘ນໂມ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ໂສ ເອວ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມໂຕປິ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຊມ຺ພຸກ, ອຫຎ຺ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາປິ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ອຈ຺ຉຣິໂຍສິ ຕ຺ວໍ, ມຫາສມຓ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາສ ວສ຺ສານິ ອິຘ ວສນ຺ຕສ຺ສ ເອເຕສຸ ເອໂກປິ ມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ນາຄຕປຸພ຺ໂພ. ອຫຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານໍ ວາຕຠກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ວີຕິນາເມສິໍ, ນ ຕາວ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕປຸພ຺ພາ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ຊມ຺ພຸກ, ຕ຺ວໍ ໂລກສ຺ມິໍ ອນ຺ຘພາລໍ ມຫາຊນໍ ວຎ຺ຈຍມາໂນ ມມ຺ປິ ວຎ຺ເຈຕຸກາໂມ ຊາໂຕ, ນນຸ ຕ຺ວໍ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ວສ຺ສານິ ຄູຖເມວ ຂາທິ, ຠູມິຍໍເຍວ ນິປຊ຺ຊິ, ນຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣິ, ຕາລຏ຺ຐິຂຓ຺ເຑນ ເກເສ ລຸຎ຺ຈິ. ອຖ ຈ ປນ ໂລກໍ ວຎ຺ເຈນ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ວາຕຠກ຺ໂຂ, ເອກປາເທນ ຕິຏ຺ຐາມິ, ນ ນິສີທາມິ, ນ ນິປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວເທສິ, ‘‘ມມມ຺ປິ ວຎ຺ເຈຕຸກາໂມສິ ປຸພ຺ເພປິ ຕ຺ວໍ ປາປິກໍ ລາມິກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຄູຖຠກ຺ໂຂ ຠູມິສໂຍ ນຄ຺ໂຄ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຕາລຏ຺ຐິຂຓ຺ເຑນ ເກສລຸຎ຺ຈນໍ ປຕ຺ໂຕ, ອິທານິປິ ປາປິກໍ ລາມິກໍ ທິຏ຺ຐິເມວ ຄຓ຺ຫາສີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ມຍາ ກຕໍ, ມຫາສມຓາ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຣິ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ, ໂສ ອຸກ຺ກຸຏິໂກ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອຸທກສາຏິກໍ ຂິປິຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາປິສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ເທສນາວສາເນ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ຍາຈິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕສ຺ສ ປຸຣິມກມ຺ມໍ ປຣິກ຺ຂີຓໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຂີຓາສວມຫາເຖຣໍ ຈຕູຫິ ອກ຺ໂກເສຫິ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຍາວາຍໍ ມຫາປຖວີ ຕິຄາວຸຕາຘິກໍ ໂຍຊນໍ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ຕາວ ອວີຈິມ຺ຫິ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ກາວເສເສນ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ວສ຺ສານິ ອິມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປຕ຺ໂຕ. ເຕນສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ຂີຓໍ. ວີສຕິ ປນ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອິມິນາ ກຕສ຺ສ ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ຜລໍ ນາເສຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ຠິກ຺ຂຸ, ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາວເທວສ຺ສ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣຘໂຣ ສຏ຺ຐິວສ຺ສິກມຫາເຖໂຣ ວິຍ ອໂຫສິ.

ອງ຺ຄມຄຘວາສີນໍ ຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕທິວໂສ ກິເຣສ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຣຏ຺ຐວາສິໂນ ສກ຺ກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາ ຕຖາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ໂຍ ຊມ຺ພຸໂກ ມຫາ, ອຸທາຫຸ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ມຫາ ຠເວຍ຺ຍ, ອຍໍ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຊມ຺ພຸກາຊີວກສ຺ສ ປນ ມຫນ຺ຕຕາຍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ມຫາຊນສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຊມ຺ພຸກ, ຕວ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ກງ຺ຂໍ ຉິນ຺ທາຫີ’’ຕິ ອາຫ, ໂສ ‘‘ອຫມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕກເມວ ປຈ຺ຈາສີສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຕາລປ຺ປມາຓໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ທ຺ວິຕາລມຕ຺ຕໍ ຕິຕາລມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕຕາລມຕ຺ຕໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ອຕ຺ຕໂນ ສາວກຠາວໍ ຊານາເປສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາຊໂນ ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອໂນປມຄຸຓາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ເອວມາຫ – ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອາຠຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຸສຄ຺ເຄນ ຊິວ຺ຫຄ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ‘ຕປຈຣຓໍ ປູເຣມີ’ຕິ ອິຘ ນິວຸຏ຺ໂຐ, ສເຈປິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ວສ຺ສສຕໍ ຕປຈຣຓໍ ປູເຣຍ຺ຍ, ຍາ ຈສ຺ສ ອິທານິ ກາລໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕ຺ວາ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉທນກຸສລເຈຕນາ, ຕສ຺ສາ ຕໍ ຕປຈຣຓໍ ໂສຬສິໍ ກລມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໐.

‘‘ມາເສ ມາເສ ກຸສຄ຺ເຄນ, ພາໂລ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ໂຠຊນໍ;

ນ ໂສ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ, ກລໍ ອຄ຺ຆຕິ ໂສຬສິ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສເຈ ພາໂລ ອປຣິຎ຺ຎາຕຘມ຺ໂມ ສີລາທິຄຸຓາ ປຣິພາຫິໂຣ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ປພ຺ພຊິໂຕ ‘‘ຕປຈຣຓໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາເສ ມາເສ ປຕ຺ເຕ ກຸສຄ຺ເຄນ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວສ຺ສສຕໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ໂຠຊນໍ. ນ ໂສ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ, ກລໍ ອຄ຺ຆຕິ ໂສຬສິນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຎາຕຘມ຺ມາ ຕຸລິຕຘມ຺ມາ. ເຕສຸ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ໂມ, ອຸປຣິມໂກຏິຍາ ຂີຓາສໂວ. ອິເມສໍ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ ໂສ ພາໂລ ກລໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ ໂສຬສິນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍາ ຈສ຺ສ ຕຖາ ຕປຈຣຓໍ ປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕໍ ເຈຕນາ ຍາ ຈ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ ກາລໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕ຺ວາ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ເອກາ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉທນກຸສລເຈຕນາ, ຕສ຺ສາ ເຈຕນາຍ ສາ ຕາວ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕເຈຕນາ ໂສຬສິໍ ກລໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ຕສ຺ສາ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ ເຈຕນາຍ ຜລໍ, ຕໍ ໂສຬສ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອເກກໍ ປຸນ ໂສຬສ ໂສຬສ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ຍໍ ຜລໍ, ຕເທວ ຕສ຺ສ ພາລສ຺ສ ຕປຈຣຓໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ຊມ຺ພຸກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ອຫິເປຕວຕ຺ຖຸ

ນ ຫິ ປາປໍ ກຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຫິເປຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ຊຏິລສຫສ຺ສສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ອາຍສ຺ມາ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖໂຣ ຈ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ຈ ‘‘ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄິຊ຺ຌກູຏໂຕ ໂອຕຣນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ເອກໍ ອຫິເປຕໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ອຖ ນໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ກສ຺ມາ, ອາວຸໂສ, ສິຕໍ ປາຕຸກໂຣສີ’’ຕິ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອກາໂລ, ອາວຸໂສ ລກ຺ຂຓ, ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ເຖໂຣ ອາຫ. ເຕສຸ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນສຸ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ຕ຺ວໍ ຄິຊ຺ຌກູຏາ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ສິຕໍ ປາຕຸກຣິຕ຺ວາ ມຍາ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຏ຺ໂຐ ‘ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’ຕິ ອວຈ, ກເຖຫິ ອິທານິ ຕໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ເອກໍ ເປຕໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິໍ. ຕສ຺ສ ເອວຣູໂປ ອຕ຺ຕຠາໂວ – ມນຸສ຺ສສີສໍ ວິຍ ອສ຺ສ ສີສໍ, ອຫິສ຺ສ ວິຍ ເສໂສ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ອຫິເປໂຕ ນາເມສ ປມາຓໂຕ ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນິໂກ, ຕສ຺ສ ສີສໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາ ອຄ຺ຄິຊາລາ ຍາວ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາ ອຄ຺ຄິຊາລາ ຍາວ ສີສາ, ມຊ຺ເຌສີສໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາ ທ຺ເວ ປສ຺ສານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທ຺ວີຫິ ປສ຺ເສຫິ ອຸຏ຺ຐິຕາ ມຊ຺ເຌ ໂອຕຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ກິຣ ເປຕານໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນິໂກ, ອວເສສານໍ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາໂຓ. ອິມສ຺ສ ເຈວ ອຫິເປຕສ຺ສ ກາກເປຕສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນິໂກ. ເຕສຸ ອຍໍ ຕາວ ອຫິເປໂຕ. ກາກເປຕມ຺ປິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຄິຊ຺ຌກູຏມຕ຺ຖເກ ປຈ຺ຈມານໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ປຎ຺ຈໂຍຊນິກາ ຊິວ຺ຫາ, ສີສໍ ເຕ ນວໂຍຊນໍ;

ກາໂຍ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຕຸຍ຺ຫໍ, ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນໍ;

ກິໍ ນຸ ກມ຺ມໍ ກຣິຕ຺ວານ, ປຕ຺ໂຕສິ ທຸກ຺ຂມີທິສ’’ນ຺ຕິ.

ອຖສ຺ສ ເປໂຕ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ –

‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ກສ຺ສປສ຺ສ ມເຫສິໂນ;

ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຠຕໍ ຠຕ຺ຕໍ, ອາຫາເຣສິໍ ຍທິຈ຺ຉກ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ,. ມນຸສ຺ສາ ເຖເຣ ທິສ຺ວາ ສມ຺ປິຍາຍມານາ ອາສນສາລາຍໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕລໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປາເຍຕ຺ວາ ຂຊ຺ຊກໍ ທຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕກາລໍ ອາຄມຍມານາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ຘມ຺ມກຖາວສາເນ ເຖຣານໍ ປຕ຺ເຕ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫາ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຫຣິໍສຸ. ຕທາ ອຫໍ ກາໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອາສນສາລາຍ ຉທນປິຏ຺ເຐ ນິລີໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ ເອເກນ ຄຫິຕປຕ຺ຕໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຸຂໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຕໂຍ ກພເຬ ອຄ຺ຄເຫສິໍ. ຕໍ ປນ ຠຕ຺ຕໍ ເນວ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ, ນ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ, ນ ຠິກ຺ຂູຫິ ຄຫິຕາວເສສກໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພກໍ, ເກວລໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຠິຫຏມຕ຺ຕເມວ. ຕໂຕ ມຍາ ຕໂຍ ກພຬາ ຄຫິຕາ, ເອຕ຺ຕກໍ ເມ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ. ສ຺ວາຫໍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກນ ອວີຈິມ຺ຫິ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ກາວເສເສນ ອິທານິ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ກາກເປໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອິມໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈານຸໂຠມີ’’ຕິ. ອິທໍ ກາກເປຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ.

ອິຘ ປນ ເຖໂຣ ‘‘ອຫິເປຕໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ສກ຺ຂີ ຫຸຕ຺ວາປິ ອຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອາຫ. ມຍາເປສ ສມ຺ໂພຘິປຕ຺ຕທິວເສເຍວ ທິຏ຺ໂຐ, ອປິຈາຫໍ ‘ເຍ ເມ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທເຫຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ອຫິຕາຍ ຠເວຍ຺ຍາ’ຕິ ປຣານຸທ຺ທຍາຍ ນ ກເຖສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ລກ຺ຂຓສໍຍຸຕ຺ເຕປິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐໒ ອາທໂຍ) ຫິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ທິຏ຺ຐກາເລເຍວ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສກ຺ຂີ ຫຸຕ຺ວາ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ ກເຖສິ, ອິທມ຺ປິ ເຕນ ຕເຖວ ກຖິຕໍ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ເຕສໍ ກເຖສິ –

ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິໍ ນິສ຺ສາຍ ນທີຕີເຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນິພທ຺ຘໍ ນຄເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ນາຄຣາປິ ສາຍໍປາຕໍ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທິຫຕ຺ຖາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສູປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອໂກ ພາຣາຓສິວາສີ ປຸຣິໂສ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ນິສ຺ສາຍ ເຂຕ຺ຕໍ ກສິ. ມຫາຊໂນ ສາຍໍປາຕໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສູປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ກສ຺ສໂກ ຈ ‘‘ມາ ເມ ເຂຕ຺ຕໍ ມທ຺ທຖາ’’ຕິ ວາເຣນ຺ໂຕປິ ວາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ເມ ເຂຕ຺ຕໍ ມທ຺ເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ປຣິໂຠຄຠາຊນານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ຌາເປສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕໍ ຌາມໍ ທິສ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ປກ຺ກາມິ. ມຫາຊໂນ ຄນ຺ຘມາລໍ ອາທາຍ ອາຄໂຕ ຌາມປຓ຺ຓສາລໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ໂນ ອຍ຺ໂຍ ຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ໂສປິ ມຫາຊເນເນວ ສທ຺ຘິໍ ຄໂຕ ມຫາຊນມຊ຺ເຌ ຐິຕໂກວ ເອວມາຫ – ‘‘ມຍາ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາ ຌາປິຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ອິມໍ ປາປິມໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ ທຓ຺ຑາທີຫິ ໂປເຖຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສຸໍ. ໂສ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຍາວາຍໍ ມຫາປຖວີ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ຕາວ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປກ຺ກາວເສເສນ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ອຫິເປໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອິທໍ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປາປກມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ຂີຣສທິສໍ, ຍຖາ ຂີຣໍ ທຸຍ຺ຫມານເມວ ນ ປຣິຓມຕິ. ຕຖາ ກມ຺ມໍ ກຍິຣມານເມວ ນ ວິປຈ຺ຈຕິ. ຍທາ ປນ ວິປຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ເອວຣູເປນ ທຸກ຺ເຂນ ໂສຈຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໑.

‘‘ນ ຫິ ປາປໍ ກຕໍ ກມ຺ມໍ, ສຊ຺ຊຸຂີຣໍວ ມຸຈ຺ຈຕິ;

ຑຫນ຺ຕໍ ພາລມນ຺ເວຕິ, ຠສ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂນວ ປາວໂກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຊ຺ຊຸຂີຣໍ ວາຕິ ຕໍ ຂຓໍເຍວ ເຘນຸຍາ ຖເນຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ອພ຺ຠຸຓ຺ຫໍ ຂີຣໍ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ນ ປຣິຓມຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອິທໍ ສຊ຺ຊຸຂີຣໍ ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ນ ປຣິຓມຕິ ນ ປກຕິໍ ວິຊຫຕິ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ຠາຊເນ ທຸຫິຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ຍາວ ຕຕ຺ຖ ຕກ຺ກາທິອມ຺ພິລໍ ນ ປກ຺ຂິປຕິ, ຍາວ ທຘິຠາຊນາທິກໍ ອມ຺ພິລຠາຊນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ປກຕິໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຊຫຕິ, ເອວເມວ ປາປກມ຺ມມ຺ປິ ກຣິຍມານເມວ ນ ວິປຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ວິປຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ໂກຈິ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວິສເຫຍ຺ຍ. ຍາວ ປນ ກຸສລາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ນໍ ເຕ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຠທາ ອປາເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ວິປຈ຺ຈຕິ, ວິປຈ຺ຈມານຎ຺ຈ ຑຫນ຺ຕໍ ພາລມນ຺ເວຕິ.‘‘ກິໍ ວິຍາ’’ຕິ? ‘‘ຠສ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂນວ ປາວໂກ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ຉາຣິກາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ວີຕຈ຺ຈິຕງ຺ຄາໂຣ ອກ຺ກນ຺ໂຕປິ ຉາຣິກາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ຕາວ ຑຫຕິ, ຉາຣິກໍ ປນ ຕາເປຕ຺ວາ ຈມ຺ມາທີນໍ ຑຫນວເສນ ຍາວ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄາ ຑຫນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວ ປາປກມ຺ມມ຺ປິ ເຍນ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ພາລໍ ທຸຕິເຍ ວາ ຕຕິເຍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຑຫນ຺ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸນ຺ຕິ.

ອຫິເປຕວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

໑໓. ສຏ຺ຐິກູຏເປຕວຕ຺ຖຸ

ຍາວເທວ ອນຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິກູຏເປຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ປຸຣິມນເຍເນວ ຫິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄິຊ຺ຌກູຏາ ໂອໂຣຫນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປເທເສ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ເຖເຣນ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນກາເລ ປຸນ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ເອກໍ ເປຕໍ ອທ຺ທສໍ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາເຓນ ອຕ຺ຕຠາເວນ, ຕສ຺ສ ສຏ຺ຐິ ອຍກູຏສຫສ຺ສານິ ອາທິຕ຺ຕານິ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕານິ ອຸປຣິມຕ຺ຖເກ ປຕິຕ຺ວາ ປຕິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ສີສໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ຠິນ຺ນໍ ຠິນ຺ນໍ ປຸນ ສມຸຏ຺ຐຫຕິ, ອິມິນາ ອຕ຺ຕຠາເວນ ມຍາ ເອວຣູໂປ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ອຫໍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ’’ນ຺ຕິ. ເປຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິຎ຺ຫິ –

‘‘ສຏ຺ຐິ ກູຏສຫສ຺ສານິ, ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ສພ຺ພໂສ;

ສີເສ ຕຸຍ຺ຫໍ ນິປຕນ຺ຕິ, ໂວຠິນ຺ທນ຺ເຕວ ມຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ. (ເປ. ວ. ໘໐໘, ໘໑໐, ໘໑໓) ອາທິ –

ອິມເມວ ເປຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖາ ເຖຣສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາວ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາເປສ ສຕ຺ໂຕ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ນິສິນ຺ເນເນວ ທິຏ຺ໂຐ ‘ເຍ ຈ ປນ ເມ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທເຫຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ອຫິຕາຍ ຠເວຍ຺ຍາ’ຕິ ປເຣສໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ນ ກເຖສິໍ, ອິທານິ ປນ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ສກ຺ຂີ ຫຸຕ຺ວາ ກເຖມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ເນສໍ ກເຖສິ –

ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິຍໍ ສາຬິຕ຺ຕກສິປ຺ເປ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ ເອໂກ ປີຐສປ຺ປິ ອໂຫສິ. ໂສ ນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກສ຺ສ ວຏຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິສິນ຺ໂນ ສກ຺ຂຣານິ ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓານິ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖິຣູປກໍ ໂນ ທສ຺ເສຫິ, ອສ຺ສຣູປກໍ ໂນ ທສ຺ເສຫີ’’ຕິ ຄາມທາຣເກຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕານິ ຣູປານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ຂາທນີຍາທີນິ ລຠຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ປເທສໍ ປາປຸຓິ. ທາຣກາ ປີຐສປ຺ປິໍ ປາໂຣຫນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ປລາຍິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທຈ຺ຉາຍາ ສຣີຣໍ ຜຣິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂປຓ຺ເຓສຸ ຫຕ຺ຖິຣູປກາທີນິ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ເສຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປີຐສປ຺ປິໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸໂຣຫິໂຕ ອຕິມຸຂໂຣ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປິ ວຸຕ຺ເຕ ພຫຸໍ ຠຓນ຺ໂຕ ມໍ ອຸປທ຺ທເວຕິ, ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ຕສ຺ສ ມຸເຂ ນາຬິມຕ຺ຕາ ອຊລຓ຺ຑິກາ ຂິປິຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເທວ. ອຊລຓ຺ຑິກາ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປຸໂຣຫິເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຕຸມ຺ເຫ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ນິສີທຖ, ອຫເມຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ຕຖາ ກາເຣສິ. ອິຕໂຣ ກຕ຺ຕຣິຍຄ຺ເຄນ ສາຓິຍາ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ມຸເຂ ວິວຏມຕ຺ເຕ ເອເກກໍ ອຊລຓ຺ຑິກໍ ຂິປິ. ປຸໂຣຫິໂຕ ມຸຂໍ ປວິຏ຺ຐໍ ປວິຏ຺ຐໍ ຄິລິ. ປີຐສປ຺ປີ ຂີຓາສຸ ອຊລຓ຺ຑິກາສຸ ສາຓິໍ ຈາເລສິ. ຣາຊາ ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຊລຓ຺ຑິການໍ ຂີຓຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອາຈຣິຍ, ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ກຖໍ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕິມຸຂຣຕາຍ ນາຬິມຕ຺ຕາ ອຊລຓ຺ຑິກາ ຄິລນ຺ຕາປິ ຕຸຓ຺ຫີຠາວໍ ນາປຊ຺ຊຖາ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມງ຺ຄຸອຸຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປິຕຸໍ ນສກ຺ຂິ. ຣາຊາ ປີຐສປ຺ປິຄຸຓໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ເມ ສຸຂໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ ຕສ຺ສ ສພ຺ພຏ຺ຐກໍ ນາມ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຣຄາເມ ອທາສິ. ຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານຸສາສໂກ ອມຈ຺ໂຈ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສາຘຸ ໂຂ ສິປ຺ປກໍ ນາມ, ອປິ ຍາທິສ ກີທິສໍ;

ປສ຺ສ ຂຎ຺ຊປ຺ປຫາເຣນ, ລທ຺ຘາ ຄາມາ ຈຕຸທ຺ທິສາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໐໗);

ໂສ ປນ ອມຈ຺ໂຈ ເຕນ ສມເຍນ ອຍເມວ ຠຄວາ ອໂຫສິ. ອເຖໂກ ປຸຣິໂສ ປີຐສປ຺ປິນາ ລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ນາມ ປີຐສປ຺ປີ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ສິປ຺ປໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ, ມຍາເປຕໍ ສິກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເມ, ອາຈຣິຍ, ສິປ຺ປໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ, ຕາຕ, ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ‘‘ໂຫຕຸ, ອາຣາເຘສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາທປຣິກມ຺ມາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈິຣສ຺ສໍ ຕໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິ, ປີຐສປ຺ປີ ‘‘ອຍໍ ເມ ອຕິວິຍ ອຸປກາໂຣ’’ຕິ ຕໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ‘‘ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ເຕ, ຕາຕ, ສິປ຺ປໍ, ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ພຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິປ຺ປໍ ວີມໍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ຄາວິໍ ວາ ມນຸສ຺ສໍ ວາ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ຄາວິໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ສຕໍ ທຓ຺ໂຑ ໂຫຕິ ມນຸສ຺ສໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ສຫສ຺ສໍ, ຕ຺ວໍ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣປິ ຕໍ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ມາ ວິນສ຺ສ, ຍມ຺ຫິ ປຫເຏ ທຓ຺ໂຑ ນຕ຺ຖິ, ຕາທິສໍ ນິມາຕາປິຕິກໍ ກຎ຺ຈິ ອຸປຘາເຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສກ຺ຂຣາ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ກຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ອຸປຘາຣຍມາໂນ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຄາວິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສສາມິກາ’’ຕິ ປຫຣິຕຸໍ ນ ວິສຫິ, ມນຸສ຺ສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມາຕາປິຕິໂກ’’ຕິ ປຫຣິຕຸໍ ນ ວິສຕິ.

ເຕນ ສມເຍນ ສຸເນຕ຺ໂຕ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕໍ ນຄຣໍ ນິສ຺ສາຍ ປຓ຺ຓສາລາຍ ວິຫຣຕິ. ໂສ ຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕໍ ນຄຣທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ນິມາຕາປິຕິໂກ, ອິມສ຺ມິໍ ປຫເຏ ທຓ຺ໂຑ ນຕ຺ຖິ, ອິມໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ສິປ຺ປໍ ວີມໍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓໂສຕໍ ສນ຺ຘາຍ ສກ຺ຂຣໍ ຂິປິ. ສາ ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓໂສເຕນ ປວິສິຕ຺ວາ ວາເມນ ນິກ຺ຂມິ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ອາກາເສນ ປຓ຺ຓສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ມນຸສ຺ສາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ອຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ທິສ຺ວາ ໂຣທິໍສຸ ປຣິເທວິໍສຸ. ໂສປິ ມຫາຊນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ມມ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ, ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ສິປ຺ປໍ ວີມໍສນ຺ໂຕ ອິມໍ ປຫຣິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອິມິນາ ກິຣ ປາປເກນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປຫໂຏ, ຄຓ຺ຫຖ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ໂປເຖຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສຸໍ. ໂສ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຍາວາຍໍ ມຫາປຖວີ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ຕາວ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປາກາວເສເສນ ຄິຊ຺ຌກູຏມຕ຺ຖເກ ສຏ຺ຐິກູຏເປໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອິມໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ພາລສ຺ສ ນາມ ສິປ຺ປໍ ວາ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອນຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ພາໂລ ຫິ ສິປ຺ປໍ ວາ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖເມວ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

໗໒.

‘‘ຍາວເທວ ອນຕ຺ຖາຍ, ຎຕ຺ຕໍ ພາລສ຺ສ ຊາຍຕິ;

ຫນ຺ຕິ ພາລສ຺ສ ສຸກ຺ກໍສໍ, ມຸທ຺ຘມສ຺ສ ວິປາຕຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາວເທວາຕິ ອວຘິປຣິຈ຺ເຉທນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ຊານນສຠາໂວ. ຍໍ ສິປ຺ປໍ ຊານາຕິ, ຍມ຺ຫິ ວາ ອິສ຺ສຣິເຍ ຍເສ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຐິໂຕ ຊເນນ ຎາຍຕິ, ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສິປ຺ປໍ ວາ ຫິ ອິສ຺ສຣິຍາທິຠາໂວ ວາ ພາລສ຺ສ ອນຕ຺ຖາເຍວ ຊາຍຕິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖເມວ ກໂຣຕິ. ຫນ຺ຕີຕິ ວິນາເສຕິ. ສຸກ຺ກໍສນ຺ຕິ ກຸສລໂກຏ຺ຐາສໍ, ພາລສ຺ສ ຫິ ສິປ຺ປໍ ວາ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ກຸສລໂກຏ຺ຐາສໍ ຆາເຕນ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ມຸທ຺ຘນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເຍຕໍ ນາມໍ. ວິປາຕຍນ຺ຕິ ວິທ຺ຘໍສຍມານໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕໍ ສຸກ຺ກໍສໍ ຫນນ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ມຸທ຺ຘໍ ວິປາເຕນ຺ຕໍ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ຕເມວ ຫນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ.

ສຏ຺ຐິກູຏເປຕວຕ຺ຖຸ ເຕຣສມໍ.

໑໔. ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ

ອສນ຺ຕໍ ຠາວນມິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸຘມ຺ມຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທສນາ ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ເຑ ສມຸຏ຺ຐາຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ຑນຄຣສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ຄຫປຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ມຫານາມຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມານໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອິຣິຍາປເຖ ປສີທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ເຄຫໍ ປເວເສຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອຈລສທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອມ຺ພາຏກວນໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຍ຺ຍານໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ‘‘ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ພຸທ຺ຘສາສນ’’ນ຺ຕິ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ອຸຍ຺ຍາເນ ມຫາວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພທິສາຫິ ອາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິວຏທ຺ວາໂຣ ອໂຫສິ. ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ເຑ ສຸຘມ຺ມຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ເນວາສິໂກ ອໂຫສິ.

ອປເຣນ ສມເຍນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ຕຸກາມາ ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ຑໍ ອຄມໍສຸ. ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ເຕສໍ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຑ຺ຒໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຖກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ, ‘‘ອຸປາສກ, ອທ຺ຘາເນນ ອາຄຕາມ຺ຫາ ກິລນ຺ຕຣູປາ. ອປິຈ ໂຖກໍ ສຸຓາຫີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ໂສ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕວ ອນາຄາມິຜລໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ມມ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເນວາສິກໍ ສຸຘມ຺ມຕ຺ເຖຣໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫປິ, ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ເຖເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ນິມນ຺ເຕສິ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ມໍ ປຈ຺ຉາ ນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ກຸທ຺ໂຘ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຍມາໂນປິ ປຏິກ຺ຂິປິ ເອວ. ອຸປາສໂກ ‘‘ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສເນ ມຫາທານໍ ສຊ຺ເຊສິ. ສຸຘມ຺ມຕ຺ເຖໂຣປິ ປຈ຺ຈູສກາເລເຍວ ‘‘ກີທິໂສ ນຸ ໂຂ ຄຫປຕິນາ ອຄ຺ຄສາວການໍ ສກ຺ກາໂຣ ສຊ຺ຊິໂຕ, ສ຺ເວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປາໂຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ອຄມາສິ.

ໂສ ຄຫປຕິນາ ‘‘ນິສີທຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ‘‘ນາຫໍ ນິສີທາມິ, ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄ຺ຄສາວການໍ ປຏິຍາທິຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄຫປຕິໍ ຊາຕິຍາ ຆຏ຺ເຏຕຸກາໂມ ‘‘ອຸຬາໂຣ ເຕ, ຄຫປຕິ, ສກ຺ກາໂຣ, ອປິເຈຕ຺ຖ ເອກຎ຺ເຎວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຕິລສໍຄຸຬິກາ, ຄຫປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຫປຕິນາ ກາໂກປມາຍ ອປສາທິໂຕ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ເຕ, ຄຫປຕິ, ອາວາໂສ, ປກ຺ກມິສ຺ສາມຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຍາວຕຕິຍໍ ວາຣິຍມາໂນປິ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ອຕ຺ຕນາ ຈ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕຍາ ອຸປາສໂກ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ຫີເນນ ຂຸໍສິໂຕ’’ຕິ ຕສ຺ເສວ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຏິສາຣຓີຍກມ຺ມໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິໍ ຂມາເປຫີ’’ຕິ ເປເສສິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຄຫປຕິ, ມຍ຺ຫເມວ ໂສ ໂທໂສ, ຂມາຫິ ເມ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ນາຫໍ ຂມາມີ’’ຕິ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ມງ຺ກຸຠູໂຕ ຕໍ ຂມາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ປຸນເທວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປຈ຺ຈາຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາສ຺ສ ອຸປາສໂກ ຂມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ມານຖທ຺ໂຘ ເອສ, ຕິໍສໂຍຊນໍ ຕາວ ມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ຂມນູປາຍໍ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ອຖສ຺ສ ປຸນາຄຕກາເລ ນິຫຕມານສ຺ສ ອນຸທູຕໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປາສກໍ ຂມາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສມເຓນ ນາມ ‘ມຍ຺ຫໍ ວິຫາໂຣ, ມຍ຺ຫໍ ນິວາສຏ຺ຐານໍ, ມຍ຺ຫໍ ອຸປາສໂກ, ມຍ຺ຫໍ ອຸປາສິກາ’ຕິ ມານໍ ວາ ອິສ຺ສໍ ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອິຈ຺ຉາມານາທໂຍ ກິເລສາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໗໓.

‘‘ອສນ຺ຕໍ ຠາວນມິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ປຸເຣກ຺ຂາຣຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຸ;

ອາວາເສສຸ ອິສ຺ສຣິຍໍ, ປູຊາ ປຣກຸເລສຸ ຈ.

໗໔.

‘‘ມເມວ ກຕ ມຎ຺ຎນ຺ຕຸ, ຄິຫີ ປພ຺ພຊິຕາ ອຸໂຠ.

ມເມວາຕິວສາ ອສ຺ສຸ, ກິຈ຺ຈາກິຈ຺ເຈສຸ ກິສ຺ມິຈິ;

ອິຕິ ພາລສ຺ສ ສງ຺ກປ຺ໂປ, ອິຈ຺ຉາ ມາໂນ ຈ ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍ ພາໂລ ຠິກ຺ຂຸ ອວິຊ຺ຊມານໍ ສມ຺ຠາວນໍ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ‘‘ອສ຺ສທ຺ໂຘວ ສມາໂນ ‘ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ປາປິຈ຺ຉຕານິທ຺ເທເສ (ວິຠ. ໘໕໑) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ພາໂລ ‘‘ອສທ຺ໂຘ ທຸສ຺ສີໂລ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ ອປ຺ປວິວິຕ຺ໂຕ ກຸສີໂຕ ອນຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ອສມາຫິໂຕ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ອຂີຓາສໂວວ ສມາໂນ ‘ອໂຫ ວຕ ມໍ ຊໂນ ອຍໍ ສທ຺ໂຘ, ສີລວາ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ປວິວິຕ຺ໂຕ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ, ສມາຫິໂຕ, ປຎ຺ຎວາ, ຂີຓາສໂວ’ຕິ ຊາເນຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ປຸເຣກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ປຣິວາຣໍ. ‘‘ອໂຫ ວຕ ມໍ ສກລວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຫເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ປຸເຣກ຺ຂາຣຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູສຸ ອິຈ຺ຉຕິ. ອາວາເສສູຕິ ສງ຺ຆິເກສຸ ຈ ອາວາເສສຸ ຍານິ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ປຓີຕເສນາສນານິ, ຕານິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ຕາທີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອິຘ ວສຖາ’’ຕິ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ສຍມ຺ປິ ວຣຕຣໍ ເສນາສນໍ ປລິໂພເຘນ຺ໂຕ, ເສສານໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມານິ ລາມກເສນາສນານິ ເຈວ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ຈ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອິຘ ວສຖາ’’ຕິ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ອາວາເສສຸ ອິສ຺ສຣິຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ປູຊາ ປຣກຸເລສຸ ຈາຕິ ເນວ ມາຕາປິຕູນໍ ນ ຎາຕການໍ ປເຣສຸເຍວ ກຸເລສຸ ‘‘ອໂຫ ວຕິເມ ມຍ຺ຫເມວ ທເທຍ຺ຍຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎສ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕຸປ຺ປຈ຺ຈເຍຫິ ປູຊໍ ອິຈ຺ຉຕິ.

ມເມວ ກຕ ມຎ຺ຎນ຺ຕູຕິ ຍສ຺ສ ຈ ພາລສ຺ສ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິຫາເຣ ອຸໂປສຖາຄາຣາທິກຣຓວເສນ ກຕໍ ນວກມ຺ມໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອມ຺ຫາກໍ ເຖເຣນ ກຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຄິຫີ ຈ ປພ຺ພຊິຕາ ຈ ອຸໂຠປິ ມເມວ ນິສ຺ສາຍ ກຕໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕູ’’ຕິ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ມເມວາຕິວສາ ອສ຺ສູຕິ ‘‘ຄິຫີ ຈ ປພ຺ພຊິຕາ ຈ ສພ຺ເພປິ ມເມວ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕຸ, ສກຏໂຄຓວາສິຜຣສຸອາທີນິ ວາ ລທ຺ຘພ຺ພານິ ໂຫນ຺ຕຸ, ອນ຺ຕມໂສ ຍາຄຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ຕາເປຕ຺ວາ ປິວນາທີນິ ວາ, ເອວຣູເປສຸ ກິຈ຺ຈາກິຈ຺ເຈສຸ ຂຸທ຺ທກມຫນ຺ເຕສຸ ກຣຓີເຍສຸ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ເອກກິຈ຺ເຈປິ ມເມວ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕຸ, ມເມວ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕິ ພາລສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ພາລສ຺ສ ສາ ຈ ອິຈ຺ຉາ ອຍຎ຺ຈ ເອວຣູໂປ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ເນວ ວິປສ຺ສນາ, ນ ມຄ຺ຄຜລານິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ເກວລໍ ປນສ຺ສ ຈນ຺ໂທທເຍ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ອຸທກໍ ວິຍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຕຓ຺ຫາ ເຈວ ນວວິຘມາໂນ ຈ ວຑ຺ຒຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສຸຘມ຺ມຕ຺ເຖໂຣປິ ອິມໍ ໂອວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຕນ ອນຸທູເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປາສກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປເຖ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິຕ຺ວາ ອຸປາສກໍ ຂມາເປສິ. ໂສ ອຸປາສເກນ ‘‘ຂມາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຂມຖ ເມ’’ຕິ ປຏິຂມາປິໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ເນ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຸປາສໂກປິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອທິສ຺ວາວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕໍ, ອທິສ຺ວາ ເອວ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ສຕ຺ຖາຣໍ ເມ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕິລຕຓ຺ຑຸລສປ຺ປິຜາຓິຕວຕ຺ຖຈ຺ຉາທນາທີຫິ ປຣິປູຣານິ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ປິຓ຺ຑປາຕາທີຫິ ນ ກິລມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີສງ຺ຆສ຺ສາປິ ອຸປາສການມ຺ປິ ອຸປາສິການມ຺ປິ ອາໂຣຈາເປສິ. ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈສຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ອຸປາສກາ ຈ ອຸປາສິກາໂຍ ຈ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ໂສ ເຕສຎ຺ເຈວ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ຈາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຊນສຫສ຺ສານໍ ຍຖາ ຕິໍສໂຍຊເນ ມຄ຺ເຄ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີຫິ ກິຎ຺ຈິ ເວກລ຺ລໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສໍວິທຫິ. ຕສ຺ສ ປນ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ເທວຕາ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທິພ຺ເພຫິ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກຠຕ຺ຕປານກາທີຫິ ຕໍ ມຫາຊນໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ, ກສ຺ສຈິ ເກນຈິ ເວກລ຺ລໍ ນ ໂຫຕິ. ເອວໍ ເທວຕາຫິ ອຸປຏ຺ຐິຍມາໂນ ເທວສິກໍ ໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມາເສນ ສາວຕ຺ຖິໍ ປາປຸຓິ, ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ຍຖາປູຣິຕາເນວ ອເຫສຸໍ. ເທວຕາຫິ ເຈວ ມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ອຠິຫຏໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕວ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ທ, ອຊ຺ຊ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາສກສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ວນ຺ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວນ຺ທນກາເລ ກິຎ຺ຈິ ປາຏິຫາຣິຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ຕສ຺ສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມໍ ວນ຺ທນກາເລ ຣາຊມາເນນ ອຏ຺ຐກຣີສມຕ຺ເຕ ປເທເສ ຊຓ຺ຓຸກມຕ຺ເຕນ ໂອຘິນາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານໍ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜານໍ ຆນວສ຺ສໍ ວສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ນຄຣວາສິໂນ ‘‘ເອວໍ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ກິຣ ຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ຄຫປຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິສ຺ສຕິ, ເອວຣູປໍ ກິຣ ປາຏິຫາຣິຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍມ຺ປິ ຕໍ ມຫາປຸຎ຺ຎໍ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາທາຍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ອຏ຺ຐໍສຸ. ວິຫາຣສມີເປ ອາຄຕກາເລ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ປຐມໍ ອາຄມິໍສຸ. ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ, ‘‘ອມ຺ມາ, ຕຸມ຺ເຫ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ມຫາອຸປາສິກາໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາສກສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ປນ ຐິຕາ ວາ ນິສິນ຺ນາ ວາ ອິໂຕ ວາ ເອຕ຺ໂຕ ວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘວີຖິຍາ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ນິຈ຺ຈລາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ມຫນ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘວີຖິໍ ໂອກ຺ກມິ. ຕີຓິ ຜລານິ ປຕ຺ເຕນ ອຣິຍສາວເກນ ໂອໂລກິໂຕໂລກິຕຏ຺ຐານໍ ກມ຺ປິ. ‘‘ເອໂສ ກິຣ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕີ’’ຕິ ມຫາຊໂນ ໂອໂລເກສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓານໍ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມີນໍ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ສຕ຺ຖຸ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຸປ຺ຜວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ, ສາຘຸກາຣສຫສ຺ສານິ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ໂສ ເອກມາສໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ວສິ, ວສມາໂນ ຈ ສກລໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ວິຫາເຣເຍວ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ອທາສິ, ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄເຕປິ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ກຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ເອກທິວສມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສກເຏສຸ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ນາໂຫສິ, ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອາຠຕປຓ຺ຓາກາເຣເນວ ທານໍ ອທາສິ, ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ອກາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ທານໍ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມາສໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອໂຫສິໍ. ອິເຘວ ເມ ມາໂສ ວີຕິວຕ຺ໂຕ, ມຍາ ອາຠຕໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠາມິ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອາຠຕປຓ຺ຓາກາເຣເນວ ທານໍ ອທາສິໍ, ໂສຫໍ ສເຈປິ ອິຘ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ວສິສ຺ສາມິ, ເນວ ມມ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທາຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມິ. ອຫໍ ສກຏານິ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ອິຈ຺ຉາມິ, ປຏິສາມນຏ຺ຐານໍ ເມ ອາໂຣຈາເປຖາ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ທ, ອຸປາສກສ຺ສ ເອກໍ ປເທສໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕຖາ ອກາສິ. ກປ຺ປິຍຠູມິ (ມຫາວ. ໒໙໕) ກິຣ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ອຸປາສໂກປິ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄເຕຫິ ຕີຫິ ຊນສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຸຈ຺ຉສກເຏຫິ ປຸນ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ເທວມນຸສ຺ສາ ອຸຏ຺ຐາຍ, ‘‘ອຍ຺ຍ, ຕຍາ ຕຸຈ຺ຉສກເຏຫິ ຄມນກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ສກຏານິ ປູຣຍິໍສຸ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອາຠຕປຓ຺ຓາກາເຣເນວ ມຫາຊນໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ໂຕ ອຄມາສິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ມາເສນ ອາຄໂຕ, ອິຘາປິ ມາສເມວ ວຸຏ຺ໂຐ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອຠິຫຏປຓ຺ຓາກາເຣເນວ ມຫາວທານໍ ອທາສິ, ອິທານິ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ຕຸຈ຺ຉານິ ກຕ຺ວາ ມາເສເນວ ກິຣ ຄມິສ຺ສຕິ, ເທວມນຸສ຺ສາ ປນສ຺ສ ອຸຏ຺ຐາຍ, ‘ອຍ຺ຍ, ຕຍາ ຕຸຈ຺ຉສກເຏຫິ ຄມນກມ຺ມໍ ກຕ’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ສຕ຺ຕຣຕເນຫິ ປູຣຍິໍສຸ. ໂສ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຠຕປຓ຺ຓາກາເຣເນວ ກິຣ ມຫາຊນໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ໂຕ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕສ຺ສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວາຍໍ ສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ‘‘ອານນ຺ທ, ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ອຍຎ຺ຫິ ອຸປາສໂກ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ສມ຺ປນ຺ນສີໂລ, ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ຍໍ ປເທສໍ ຠຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວສ຺ສ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ປກິຓ຺ຓກວຄ຺ເຄ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສທ຺ໂຘ ສີເລນ ສມ຺ປນ຺ໂນ, ຍໂສ ໂຠຄສມປ຺ປິໂຕ;

ຍໍ ຍໍ ປເທສໍ ຠຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປູຊິໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໐໓);

ອຕ຺ໂຖ ປນສ຺ສາ ຕຕ຺ເຖວ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຫ –

ອານນ຺ທ, ອຍໍ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ມິຄລຸທ຺ທກກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ເອກທິວສໍ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ມິຄານໍ ມາຣຓຕ຺ຕາຍ ສຕ຺ຕິໍ ອາທາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມິເຄ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ອກຏປພ຺ຠາເຣ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອໂກ, ອຍ຺ໂຍ, ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຠຕ຺ຕມສ຺ສ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເວເຄນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອຸທ຺ຘເນ ຫິຍ຺ໂຍ, ອາຠຕມໍສໍ, ເອກສ຺ມິໍ ຠຕ຺ຕໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ປິຓ຺ຑປາຕຈາຣິເກ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ປຕ຺ເຕ ອາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ປຣິວິສຖາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ປຸຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ນານາປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕປຸເຏ ກຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ປູເຣຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ເຕຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ເມ ອຍໍ ຣສປິຓ຺ຑປາໂຕ ປຸປ຺ຜປູຊາຍ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຕເສສິ, ເອວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຓ຺ຓາກາຣສຫສ຺ສານິ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຕເສນ຺ຕຸ, ປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມວສ຺ສຎ຺ຈ ວສ຺ສຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຊຓ຺ຓຸກມຕ຺ເຕນ ໂອຘິນາ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ອິທານິປິສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ເຈວ ອິຘ ຈ ອາຄຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜວສ຺ສວສ຺ສນຎ຺ຈ ປຓ຺ຓາກາຣາຠິຫາໂຣ ຈ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ສກຏປູຣຓຎ຺ຈ ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ໂທຕິ.

ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ ຈຸທ຺ທສມໍ.

໑໕. ວນວາສີຕິສ຺ສສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ

ອຎ຺ຎາ ຫິ ລາຠູປນິສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວນວາສິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທສນາ ຣາຊຄເຫ ສມຸຏ຺ຐິຕາ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ ກິຣ ປິຕຸ ວງ຺ຄນ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສຫາຍໂກ ມຫາເສນພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນາມ ຣາຊຄເຫ ວສຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ເອກທິວສໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ໂສ ປນ ປຣິກ຺ຂີຓວິຠໂວ ທລິທ຺ໂທ. ໂສ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ມຍ຺ຫໍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ທຸຄ຺ຄໂຕ, ມຍ຺ຫໍ ທຸຄ຺ຄຕຠາວໍ ນ ຊານາຕິ ມຎ຺ເຎ, ນຕ຺ຖິ ເມ ໂກຈິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ຠວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ນິລີຍິ. ເຖໂຣ ອປຣມ຺ປິ ທິວສໍ ອຄມາສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕເຖວ ນິລີຍິ. ‘‘ກິຎ຺ຈິເທວ ລຠິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ນາລຠິ. ອເຖກທິວສໍ ເອກສ຺ມິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວາຈເກ ຖູລສາຏເກນ ສທ຺ຘິໍ ປາຍສປາຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາທາຍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາວ ເຖຣໍ ອນຸສ຺ສຣິ, ‘‘ອິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ມຍາ ເຖຣສ຺ສ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣປິ ຕໍ ຂຓໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ລຠິຕ຺ວາ ມມ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສງ຺ຆາຏິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິຕເມວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາວ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທິ. ອຖ ນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປາຍສປາຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣິ. ເຖໂຣ ອຸປຑ຺ຒໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອກປຏິວີສມຕ຺ໂຕວ ອຍໍ ປາຍໂສ, ປຣໂລກສງ຺ຄຫໍ ເມ ກໂຣຖ, ມາ ອິຘໂລກສງ຺ຄຫໍ, ນິຣວເສສເມວ ທາຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອາກິຣິ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ອຖສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຕມ຺ປິ ສາຏກໍ ທຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເມວ ປາປຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ. ‘‘ທຸຄ຺ຄຕກາເລ ທິນ຺ນທານໍ ປນ ອຕິວິຍ ໂຕເສຕີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ຕໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ເຖເຣ ອຘິມຕ຺ຕໍ ສິເນຫມກາສິ. ໂສ ເຖເຣ ສິເນເຫເນວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເຖຣສ຺ສູປຏ຺ຐາກກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕໍຂເຓເຍວ ປນສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ກຸຈ຺ຉິຍໍ ເມ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທາສິ.

ຕສ຺ສາ ອຈ຺ຈຸຓ຺ຫອຕິສີຕອຕິອມ຺ພິລາທິປຣິໂຠຄໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຸເຂນ ຄພ຺ຠໍ ປຣິຫຣິຍມານາຍ ເອວຣູໂປ ໂທຫໂຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອສມ຺ຠິນ຺ນຂີຣປາຍສໍ ທຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ກາສາຍວຕ຺ຖານິ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຣກໍ ອາທາຍ ອາສນປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐປາຍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ໂສ ກາສາຍວຕ຺ຖປຣິທຫເນ ໂທຫໂຬ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສາ ຎາຕກາ ‘‘ຘມ຺ມິໂກ ໂນ ຘີຕາຍ ໂທຫໂຬ’’ຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອສມ຺ຠິນ຺ນຂີຣປາຍສໍ ອທໍສຸ. ສາປິ ເອກໍ ກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາສນປຣິຍນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐປາຍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ, ໂທຫໂຬ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠິ. ຕສ຺ສາ ຍາວ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຕມງ຺ຄເລສຸປິ, ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຕາຍ ກຕມງ຺ຄເລສຸປິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍສເມວ ອທໍສຸ. ປຸພ຺ເພ ກິເຣສ ທາຣເກນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກາເລ ທິນ຺ນປາຍສສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ.

ຊາຕມງ຺ຄລທິວເສ ປນ ຕໍ ທາຣກໍ ປາໂຕວ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ສິຣິສຍເນ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກສ຺ສ ກມ຺ພລສ຺ສ ອຸປຣິ ນິປຊ຺ຊາເປສຸໍ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ນິປນ຺ນໂກວ ເຖຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ປຸພ຺ພາຈຣິໂຍ, ມຍາ ເຖຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ, ມຍາ ອິມສ຺ສ ເອກໍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສິກ຺ຂາປທຄຫຓຕ຺ຖາຍ ອານີຍມາໂນ ຕໍ ກມ຺ພລໍ ຈູຬງ຺ຄຸລິຍາ ເວເຐຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິ. ອຖສ຺ສ ‘‘ອງ຺ຄຸລິຍໍ ກມ຺ພໂລ ລຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເຕ ຕໍ ຫຣິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ໂສ ປໂຣທິ. ຎາຕກາ ‘‘ອເປຖ, ມາ ທາຣກໍ ໂຣທາເປຖາ’’ຕິ ກມ຺ພເລເນວ ສທ຺ຘິໍ ອານຍິໍສຸ. ໂສ ເຖຣໍ ວນ຺ທນກາເລ ກມ຺ພລໂຕ ອງ຺ຄຸລິໍ ອປກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ກມ຺ພລໍ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ປາເຕສິ. ຎາຕກາ ‘‘ທຫຣກຸມາເຣນ ອຊານິຕ຺ວາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ເຕນ ໂນ ທິນ຺ນໍ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ໂຫຕຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິເກນ ກມ຺ພເລນ ປູຊາກາຣກສ຺ສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທາສສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທານິ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ໂກ ນາໂມ ອຍໍ ທາຣໂກ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ເຍນ ສມານນາມໂກ, ຕິສ຺ໂສ ນາເມສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ກິຣ ຄິຫິກາເລ ອຸປຕິສ຺ສມາຓໂວ ນາມ ອໂຫສິ. ມາຕາປິສ຺ສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ມຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສໂຍ ຠິນ຺ທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອວໍ ທາຣກສ຺ສ ນາມກຣຓມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ສ ອາຫາຣປຣິໂຠຄມງ຺ຄເລປິ ປຸນ ຕສ຺ສ ກຓ຺ຓວິຊ຺ຌນມງ຺ຄເລປິ ທຸສ຺ສຄຫຓມງ຺ຄເລປິ ຈູຬາກປ຺ປນມງ຺ຄເລປິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍສເມວ ອທໍສຸ.

ທາຣໂກ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ມາຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ປຸພ຺ເພວາຫໍ ‘ນ ມຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສໂຍ ຠິນ຺ທິຕພ຺ໂພ’ຕິ ມນໍ ອກາສິໍ, ປພ຺ພຊ, ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເຖຣໍ ນິມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຎ຺ຈ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທາໂສ ‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ວທຕິ, ອິມໍ ອາທາຍ ສາຍໍ ວິຫາຣໍ ອາຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາຣສມ຺ມາເນນ ປຸຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ເຖໂຣ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສິ – ‘‘ຕິສ຺ສ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ທຸກ຺ກຣາ, ອຸຓ຺ເຫນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ສີຕໍ ລຠຕິ, ສີເຕນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ອຸຓ຺ຫໍ ລຠຕິ, ປພ຺ພຊິຕາ ກິຈ຺ເຉນ ຊີວນ຺ຕິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ສຸເຂຘິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ສພ຺ພໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຏິກູລມນສິກາຣວເສນ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ສກລມ຺ປິ ຫິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ສພ຺ພໍ ກເຖຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປນ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕພ຺ພເມວ. ອິທຎ຺ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອວິຊຫິຕເມວ. ເກສາທີສຸ ເອເກກໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ອຸປາສການມ຺ປິ ອຸປາສິການມ຺ປິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ອພ຺ຍຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປນ ປພ຺ພເຊນ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ນາເສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ທສສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ມາຕາປິຕໂຣ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວິຫາເຣເຍວ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍສເມວ ອທໍສຸ. ຠິກ຺ຂູປິ ‘‘ນິພທ຺ຘໍ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມາ’’ຕິ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ຕສ຺ສປິ ມາຕາປິຕໂຣ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສາຍໍ ເຄຫໍ ອຄມໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ‘‘ສາມເຓໂຣ ກິຣ ອຊ຺ຊ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິສ຺ສຕິ, ສກ຺ກາຣມສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ສາຏກສເຕຫິ ຈຸມ຺ພຏການິ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕສຕານິ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອາທາຍ ປຏິປເຖ ຐຕ຺ວາ ອທໍສຸ, ປຸນທິວເສ ວິຫາຣສ຺ສ ອຸປວນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ເອວໍ ສາມເຓໂຣ ທ຺ວີເຫວ ທິວເສຫິ ສາຏກສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑປາຕສຫສ຺ສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທາເປສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓກາເລ ທິນ຺ນຖູລສາຏກສ຺ສ ກິເຣສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ. ອຖສ຺ສ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕທາຍກຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ.

ປຸເນກທິວສໍ ສາມເຓໂຣ ສີຕກາເລ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິສາລາທີສຸ ວິສິພ຺ເພນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ວິສິພ຺ເພນ຺ຕາ ນິສິນ຺ນາຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ສີຕໍ ໂນ ປີເຬຕິ ສາມເຓໂຣ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສີຕກາເລ ນາມ ກມ຺ພລໍ ປາຣຸປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂສ ຫິ ສີຕໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສາມເຓຣ ‘‘ຕ຺ວໍ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ກມ຺ພລໍ ລເຠຍ຺ຍາສິ, ອມ຺ຫາກໍ ກຸໂຕ ກມ຺ພໂລ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ກມ຺ພລຕ຺ຖິກາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ສກລວິຫາເຣ ອາໂຣຈາເປສິ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສາມເຓເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກມ຺ພລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກສາມເຓຣໍ ນິສ຺ສາຍ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ໂສ ‘‘ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຸໂຕ ກມ຺ພລໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ນຄຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ທານສ຺ສ ເອວຣູໂປ ອານຸຠາໂວ ໂຫຕິ. ໂສ ພຫິນຄເຣເຍວ ຆຣປຏິປາຏິຍາ ຈຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ກມ຺ພລສຕານິ ລຠິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ກມ຺ພເລ ອາຫຣນ຺ຕິ.

ເອໂກ ປນ ປຸຣິໂສ ອາປຓທ຺ວາເຣນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ກມ຺ພລສຕານິ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ເອກໍ ອາປຓິກໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ, ເອໂກ ສາມເຓໂຣ ກມ຺ພເລ ສໍຫຣນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕວ ກມ຺ພເລ ປຏິຈ຺ຉາເທຫີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ ໂສ ທິນ຺ນເກ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸທາຫຸ ອທິນ຺ນເກ’’ຕິ? ‘‘ທິນ຺ນເກ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສເຈ ອິຈ຺ຉາມິ, ທສ຺ສາມິ, ໂນ ເຈ, ນ ທສ຺ສາມິ, ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ມຈ຺ຉຣິໂນ ຫິ ອນ຺ຘພາລາ ເອວຣູເປສຸ ທານໍ ທທມາເນສຸ ມຈ຺ຉຣາຍິຕ຺ວາ ອສທິສທານໍ ທິສ຺ວາ ມຈ຺ຉຣາຍນ຺ໂຕ ກາໂຬ (ຘ. ປ. ໑໗໗) ວິຍ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອາປຓິໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອາຄຈ຺ຉມາໂນ ‘ຕວ ກມ຺ພເລ ປຏິຈ຺ຉາເທຫີ’ຕິ ມໍ ອາຫ. ‘ສເຈປິ ໂສ ທິນ຺ນກໍ ຄຓ຺ຫາ’ຕິ, ອຫໍ ປນ ‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ສເຈ ອິຈ຺ຉາມິ, ທສ຺ສາມິ, ໂນ ເຈ, ນ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ອວຈໍ, ທິຏ຺ຐກໍ ປນ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ລຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອິເມສຸ ປຎ຺ຈກມ຺ພລສເຕສຸ ທ຺ເວ ກມ຺ພລານິ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິການິ, ອິມາເນວ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ທ຺ເວປິ ກມ຺ພເລ ທສາຍ ທສໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອນ຺ຕເຣ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທສິ. ສາມເຓໂຣປິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປເທສໍ ປາປຸຓິ. ອາປຓິກສ຺ສ ສາມເຓຣໍ ທິສ຺ວາວ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ສກລສຣີຣໍ ສິເນເຫນ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ກມ຺ພລານິ, ອິມໍ ທິສ຺ວາ ຫທຍມໍສມ຺ປິ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ທ຺ເວປິ ກມ຺ພເລ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຍາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອວຈ. ໂສປິສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ.

ສາມເຓໂຣ ອນ຺ໂຕນຄເຣປິ ປຎ຺ຈ ກມ຺ພລສຕານິ ລຠິ. ເອວໍ ເອກທິວສໍເຍວ ກມ຺ພລສຫສ຺ສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສສ຺ສ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ກມ຺ພລທາຍກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ເອວໍ ນາມກຣຓທິວເສ ທິນ຺ນກມ຺ພໂລ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ກມ຺ພລສຫສ຺ສຠາວໍ ປາປຸຓິ. ພຸທ຺ຘສາສນຎ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ນຕ຺ຖຎ຺ຎໍ ຕໍ ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ອປ຺ປໍ ທິນ຺ນໍ ພຫຸໍ ໂຫຕິ, ພຫຸໍ ທິນ຺ນໍ ພຫຸຕຣໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຕຖາຣູໂປຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ຍຖາຣູເປ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອປ຺ປໍ ທິນ຺ນໍ ພຫຸໍ ໂຫຕິ, ພຫຸໍ ທິນ຺ນໍ ພຫຸຕຣ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໖) –

ເອວໍ ສາມເຓໂຣ ເອກກມ຺ພລສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກວ ກມ຺ພລສຫສ຺ສໍ ລຠິ. ຕສ຺ສ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອຠິກ຺ຂຓໍ ຎາຕິທາຍກາ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຖາສລ຺ລາປໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ອິຘ ວສນ຺ເຕນ ຎາຕິທາຍເກສຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕສຸ ອກເຖຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ, ເອເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຖາປປຎ຺ເຈນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຍໍນູນາຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ວິຫາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ວສິສ຺ສາມິ, ຎາຕກາ ມໍ ປກ຺ໂກສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວີສຕິ ໂຍຊນສຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອຄມາສິ. ອເຖເກນ ຄາມທ຺ວາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກໍ ມຫລ຺ລກປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ມຫາອຸປາສກ, ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ວສນ຺ຕານໍ ອາຣຎ຺ຎກວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເມ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂາຫີ’’ຕິ. ມຫລ຺ລກອຸປາສກສ຺ສ ປນ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸທປາທິ. ອຖສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ຐິໂຕ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມິ ເຕ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ສາມເຓໂຣ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ນານາປຸປ຺ຜຜລປຏິມຓ຺ຑິເຕ ຣຸກ຺ຂປພ຺ພຕປເທເສ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ, ອຸປາສກ, ກິໍ ປເທໂສ ນາມ, ອຍໍ ອຸປາສກ ກິໍ ປເທໂສ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສປິສ຺ສ ເຕສໍ ນາມານິ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຣຎ຺ຎກວິຫາຣໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ, ອິເຘວ ວສາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂກ ນາໂມ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ວນວາສີຕິສ຺ໂສ ນາມ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສ຺ເວ ອມ຺ຫາກໍ ຄາເມ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາມເມວ ຄໂຕ. ‘‘ວນວາສີຕິສ຺ໂສ ນາມ ວິຫາຣໍ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ປຏິຍາເທຖາ’’ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ອາໂຣເຈສິ.

ສາມເຓໂຣ ປຐມເມວ ຕິສ຺ໂສ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕທາຍກຕິສ຺ໂສ ກມ຺ພລທາຍກຕິສ຺ໂສ ວນວາສີຕິສ຺ໂສຕິ ຕີຓິ ນາມານິ ລຠິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠິ. ໂສ ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ຕໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ວນ຺ທິໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ‘‘ສຸຂິຕາ ໂຫຖ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເອກມນຸສ຺ໂສປິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ສພ຺ເພວ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນມຕ຺ຕເມວ ຄຓ຺ຫິ. ສກລຄາມວາສິໂນ ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິຘ ວສນ຺ເຕສຸ ມຍໍ ຕີຓິ ສຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ມາສສ຺ສ ອຏ຺ຐ ອຸໂປສຖກມ຺ມານິ ອຸປວສິສ຺ສາມ, ອິຘ ວສນຕ຺ຖາຍ ໂນ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທຖາ’’ຕິ. ໂສ ອຸປກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘໍ ຕຕ຺ເຖວ ປິຓ຺ຑປາຕຈາຣໍ ຈຣິ. ວນ຺ທິຕວນ຺ທິຕກ຺ຂເຓ ຈ ‘‘ສຸຂິຕາ ໂຫຖ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຖາ’’ຕິ ປທທ຺ວຍເມວ ກເຖຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ຕຕ຺ເຖວປຐມມາສຎ຺ຈ ທຸຕິຍມາສຎ຺ຈ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຕຕິຍມາເສ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ອຖສ຺ສ ປວາເຣຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສກາເລ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາທາຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ, ‘‘ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອຫໍ ຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອຫມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖໂຣຕິ ສພ຺ເພ ມຫາສາວກາ ປຎ຺ຈຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ສພ຺ເພປິ ມຫາສາວການໍ ປຣິວາຣາ ຈຕ຺ຕາລີສ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ເຕ ວີສຕິໂຍຊນສຕໍ ມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄຈຣຄາມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ. ສາມເຓຣສ຺ສ ນິພທ຺ຘູປຏ຺ຐາໂກ ອຸປາສໂກ ທ຺ວາເຣເຍວ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິ.

ອຖ ນໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ອຸປາສກ, ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ອາຣຎ຺ຎກວິຫາໂຣ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສຠິກ຺ຂຸໂກ, ອຠິກ຺ຂຸໂກ’’ຕິ? ‘‘ສຠິກ຺ຂຸໂກ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ນາໂມ ຕຕ຺ຖ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ວນວາສີຕິສ຺ໂສ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມຄ຺ຄໍ ໂນ ອາຈິກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ເກ ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ມຍໍ ສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ’’ຕິ. ອຸປາສໂກ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ມຫາສາວເກ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປີຕິຍາ ຜຸຏ຺ຐສຣີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐຖ ຕາວ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເວເຄນ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕ, ອຍ຺ຍາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອສີຕິ ມຫາສາວກາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ, ມຎ຺ຈປີຐປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓທີປເຕລາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ເວເຄນ ນິກ຺ຂມຖາ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສສິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຕາວເທວ ມຎ຺ຈາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ປທານຸປທິກາ ຫຸຕ຺ວາ ເຖເຣຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ວິຫາຣໍ ປວິສິໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ກຕິປຍານໍ ມຫາເຖຣານໍ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຕມກາສິ. ຕສ຺ສ ເຖຣານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ສໍວິທຫນ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມນ຺ຕສ຺ເສວ ອນ຺ຘກາໂຣ ຊາຕາ’’ຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ອຸປາສເກ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ອຸປາສກາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຘກາໂຣ ຊາໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ຘມ຺ມສ຺ສວນທິວໂສ, ນ ມຍໍ ຄມິສ຺ສາມ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມ, ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ຘມ຺ມສ຺ສວນມ຺ປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສາມເຓຣ, ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ກາລໍ ໂຆເສຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຕິສ຺ສ ຕວ ອຸປຏ຺ຐາກາ ‘ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມາມ຺ຫາ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກເຖຫິ ເຕສໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ອຸປາສກາ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ອຸຏ຺ຐາຍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ໂຍ ‘ສຸຂິຕາ ໂຫຖ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຖາ’ຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ປທານິ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມກຖໍ ນ ຊານາຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມກຖິກໍ ເທຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ‘‘ສາມເຓໂຣ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາປິ ເນວ ເຕສໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສີ’’ຕິ.

ຕທາ ປນ ນໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ‘‘ສາມເຓຣ, ກຖໍ ປນ ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘ກຖໍ ປນ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’ຕິ ອິເມສໍ ໂນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຎ຺ຈຫິ ນິກາເຍຫິ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ກາຣຓຎ຺ຈ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຆນວສ຺ສໍ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ຈາຕຸທ຺ທີປກມຫາເມໂຆ ວິຍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ວິຠຊນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕກູເຏນ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂໍ ໂຫຕິ, ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕເຍວ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເສສຊນາ ຊາຕິທຸກ຺ຂາທີຫິ ເຈວ ນິຣຍທຸກ຺ຂາທີຫິ ຈ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘຸ, ສາມເຓຣ, ສຸກຖິໂຕ ເຕ ປຏິຠາໂຓ, ອິທານິ ສຣຠຎ຺ຎໍ ຠຓາຫີ’’ຕິ. ໂສ ສຣຠຎ຺ຎມ຺ປິ ຠຓິ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສາມເຓຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກມນຸສ຺ສາ ທ຺ເວ ຠາຄາ ອເຫສຸໍ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ນ ວຕ ໂນ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູໂປ ກກ຺ຂໂຬ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ເອວຣູປໍ ຘມ຺ມກຖໍ ຊານນ຺ໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ເອກມ຺ປິ ຘມ຺ມປທໍ ນ ກເຖສີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ລາຠາ ວຕ ໂນ, ເຍ ມຍໍ ເອວຣູປໍ ຠທນ຺ຕໍ ຄຸຓໍ ວາ ອຄຸຓໍ ວາ ອຊານນ຺ຕາປິ ອຸປຏ຺ຐຫິມ຺ຫ, ອິທານິ ຈ ປນສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ ຕຸສ຺ສິໍສຸ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘປິ ຕໍ ທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ວນວາສີຕິສ຺ສສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເກ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ເຐ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸປຘາເຣສິ ‘‘ວນວາສີຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກາ ເອກຈ຺ເຈ ຕຸຏ຺ຐາ, ເອກຈ຺ເຈ ກຸທ຺ຘາ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ສາມເຓຣສ຺ສ ກຸທ຺ຘາ ນິຣຍຠາຄິໂນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຄນ຺ຕພ຺ພເມວ ຕຕ຺ຖ ມຍາ, ມຍິ ຄເຕ ສພ຺ເພປິ ເຕ ສາມເຓເຣ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕປິ ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູປິ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕາ ສາມເຓຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກິໍ, ຕິສ຺ສ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສສິ, ອຸທາຫຸ ປຈ຺ຉາ’’ຕິ? ‘‘ມມ ຄມນເວລາຍເມວ ຄມິສ຺ສາມິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ປວິສິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນສ຺ມິໍເຍວ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມາທາຍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຣໂຕ ຐິຕເມວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສກລຄາໂມ ສງ຺ຂຸຠິຕ຺ວາ ເອກໂກລາຫໂລ ອໂຫສິ. ມນຸສ຺ສາ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ທຕ຺ວາ ຂຊ຺ຊກໍ ອທໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ຠຕ຺ເຕ ອນິຏ຺ຐິເຕເຍວ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປາວິສິ. ຄາມວາສິໂນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຠິກ຺ຂໍ ອທໍສຸ. ໂສ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອຸປນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາຫຣ, ຕິສ຺ສາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕວ ສາມເຓຣສ຺ສ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ທສ຺ເສສິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ.

ຄາມວາສິໂນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ຍາຈິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອວມາຫ – ‘‘ລາຠາ ວຕ ໂວ ອຸປາສກາ, ເຍ ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປກໍ ສາມເຓຣໍ ນິສ຺ສາຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ກສ຺ສປໍ ອນຸຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອສີຕິມຫາສາວເກ ທສ຺ສນາຍ ລຠຖ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຸລູປກເມວ ນິສ຺ສາຍ ອາຄໂຕ, ພຸທ຺ຘທສ຺ສນມ຺ປິ ໂວ ອິມໍ ນິສ຺ສາເຍວ ລທ຺ຘໍ, ລາຠາ ໂວ, ສຸລທ຺ຘໍ ໂວ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອໂຫ ອມ຺ຫາກໍ ລາຠາ, ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອາຣາຘນສມຕ຺ຖໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍໍ ທສ຺ສນາຍ ລຠາມ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຎ຺ຈສ຺ສ ທາຕຸໍ ລຠາມາ’’ຕິ ສາມເຓຣສ຺ສ ກຸທ຺ຘາ ມນຸສ຺ສາ ຕຸສ຺ສິໍສຸ. ຕຸຏ຺ຐາ ມນຸສ຺ສາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສີທິໍສຸ. ອນຸໂມທນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ມນຸສ຺ສາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ສາມເຓເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສມຘຸເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ‘‘ສາມເຓຣ, ອຍໍ ປເທໂສ ໂກນາໂມ, ອຍໍ ປເທໂສ ໂກນາໂມ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ສ ອຸປາສເກນ ທສ຺ສິຕປເທເສ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຄມາສິ. ສາມເຓໂຣປິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂມາໂນວ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖກໍ ອຠິຣຸຫິ. ຕຕ຺ຖ ຐິຕານໍ ປນ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ສຕ຺ຖາ ສາມເຓຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕິສ຺ສ, ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ກິໍ ປສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ມຫາສມຸທ຺ທໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ມຫາສມຸທ຺ທໍ ທິສ຺ວາ ກິໍ ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ? ‘‘ມມ ທຸກ຺ຂິຕກາເລ ໂຣທນ຺ຕສ຺ສ ຈຕູຫິ ມຫາສມຸທ຺ເທຫິ ອຕິເຣກຕເຣນ ອສ຺ສຸນາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຈິນ຺ເຕສິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຕິສ຺ສ, ເອວເມຕໍ. ເອເກກສ຺ສ ຫິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂິຕກາເລ ປຄ຺ຆຣິຕອສ຺ສູນິ ຈຕູຫິ ມຫາສມຸທ຺ເທຫິ ອຕິເຣກຕຣາເນວາ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຈຕູສຸ ສມຸທ຺ເທສຸ ຊລໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ,

ຕໂຕ ພຫຸໍ ອສ຺ສຸຊລໍ ອນປ຺ປກໍ;

ທຸກ຺ເຂນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ນຣສ຺ສ ໂສຈນາ,

ກິໍກາຣຓາ ສມ຺ມ ຕຸວໍ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕິສ຺ສ, ກຫໍ ວສສີ’’ຕິ? ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປພ຺ຠາເຣ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ປນ ວສນ຺ໂຕ ກິໍ ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ມຣນ຺ເຕນ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຕສ຺ສ ສຣີຣນິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ‘ນຕ຺ຖີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຕິສ຺ສ, ເອວເມຕໍ. ອິເມສຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ປຖວິຍໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອມຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ອຸປສາຬກນາມານິ, ສຫສ຺ສານິ ຈຕຸທ຺ທສ;

ອສ຺ມິໍ ປເທເສ ທຑ຺ຒານິ, ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ອນາມຕໍ.

‘‘ຍມ຺ຫິ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ຈ, ອຫິໍສາ ສໍຍໂມ ທໂມ;

ເອຕໍ ອຣິຍາ ເສວນ຺ຕິ, ເອຕໍ ໂລເກ ອນາມຕ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ.໑.໒.໓໑-໓໒) –

ອິມໍ ທຸກນິປາເຕ ອຸປສາຬກຊາຕກໍ ກເຖສິ. ອິຕິ ປຖວິຍໍ ສຣີຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ມຣນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ອມຕປຸພ຺ພປເທເສ ມຣນ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສທິສາ ປນ ອມຕປຸພ຺ພປເທເສ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ວີສວສ຺ສສຕິກກາເລ ອາຍຸສງ຺ຂາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຣິກ຺ຂີຓຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຣຫິຓີນທິຍາ ອຸຠຍຕີຣວາສິເກສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ໂອຣິມຕີຣວາສິກາ ‘‘ມຍໍ ເຖຣສ຺ສ ພຫູປກາຣາ, ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ປຣຕີຣວາສິກາປິ ‘‘ມຍໍ ເຖຣສ຺ສ ພຫູປກາຣາ, ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຸຠຍຕີຣວາສິໂນ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣາ, ອິເມ ນາມ ອນຸປກາຣາຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ສຈາຫໍ ໂອຣິມຕີເຣ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ປຣຕີຣວາສິໂນ ຘາຕຸຄຫຓຕ຺ຖໍ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ກລຫໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ສເຈ ປຣຕີເຣ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ໂອຣິມຕີຣວາສິໂນປິ ຕຖາ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ກລໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ມໍ ນິສ຺ສາເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ວູປສມມາໂນປິ ມໍ ນິສ຺ສາເຍວ ວູປສມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ໂອຣິມຕີຣວາສິໂນປິ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣາ, ປຣຕີຣວາສິໂນປິ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣາ, ອນຸປກາຣາປິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂອຣິມຕີຣວາສິໂນ ໂອຣິມຕີເຣເຍວ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕຸ, ປຣຕີຣວາສິໂນປິ ປຣຕີເຣເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຊ຺ເຌນທິຍາ ສຕ຺ຕຕາລປ຺ປມາເຓ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ມມ ສຣີຣໍ ມຊ຺ເຌ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອໂກ ຠາໂຄ ໂອຣິມຕີເຣ ປຕຕຸ, ເອໂກ ຠາໂຄ ປຣຕີເຣ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິ, ຊາລາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສຣີຣໍ ມຊ຺ເຌ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອໂກ ຠາໂຄ ໂອຣິມຕີເຣ ປຕິ, ເອໂກ ຠາໂຄ ປຣຕີເຣ. ຕໂຕ ມຫາຊໂນ ປຣິເທວິ, ປຖວິອຸນ຺ທ຺ຣິຍນສທ຺ໂທ ວິຍ ອາໂຣທນສທ຺ໂທ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖຸ ປຣິນິພ຺ພາເນ ອາໂຣທນສທ຺ທໂຕປິ ກາຣຸຎ຺ຎຕໂຣ ອໂຫສິ. ມນຸສ຺ສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ໂຣທນ຺ຕາ ປຣິເທວນ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕຈີວຣຄ຺ຄາຫເກ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕ ສຕ຺ຖຸ ຐິຕກາໂລ ວິຍ ໂນ ອໂຫສິ, ອິທານິ ໂນ ສຕ຺ຖາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ວິປ຺ປລປນ຺ຕາ ວິຣວນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສູຕິ.

ປຸນ ສຕ຺ຖາ ສາມເຓຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕິສ຺ສ, ອິມສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ທີປິອາທີນໍ ສທ຺ເທນ ຠາຍສິ, ນ ຠາຍສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຠາຍາມິ ຠຄວາ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ເມ ເອເຕສໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ວນຣຕິ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາຫິ ຄາຖາຫິ ວນວຓ຺ຓນໍ ນາມ ກເຖສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕິສ຺ສາ’’ຕິ ອາມນ຺ເຕສິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ມຍໍ ຄຈ຺ຉາມ, ຕ຺ວໍ ຄມິສ຺ສສິ, ນິວຕ຺ຕິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຸປຊ຺ຌາເຍ ມໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄມິສ຺ສາມິ, ນິວຕ຺ເຕນ຺ເຕ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປກ຺ກາມິ. ສາມເຓຣສ຺ສ ປນ ນິວຕ຺ຕິຕຸເມວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ເຖໂຣ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕິສ຺ສ, ສເຈ ນິວຕ຺ຕິຕຸກາໂມ, ນິວຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນເມວ ອຄມາສິ.

ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ອໂຫ ວຕ ວນວາສີຕິສ຺ສສາມເຓໂຣ ທຸກ຺ກຣໍ ກໂຣຕິ, ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍສ຺ສ ຎາຕກາ ສຕ຺ຕສຸ ມງ຺ຄເລສຸ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍສເມວ ອທໍສຸ, ປພ຺ພຊິຕກາເລ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍສເມວ ອທໍສຸ. ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສນ຺ໂຕ ທ຺ວີເຫວ ທິວເສຫິ ສາຏກສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑປາຕສຫສ຺ສໍ ລຠິ, ປຸເນກທິວສໍ ກມ຺ພລສຫສ຺ສໍ ລຠິ. ອິຕິສ຺ສ ອິຘ ວສນກາເລ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ອິທານິ ເອວຣູປໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກາຫາເຣນ ຍາເປຕິ, ທຸກ຺ກຣກາຣໂກ ວຕ ຕິສ຺ສສາມເຓໂຣ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ລາຠູປນິສາ ນາເມສາ ອຎ຺ຎາ, ນິພ຺ພານຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຎ຺ຎາ. ‘ເອວໍ ລາຠໍ ລຠິສ຺ສາມີ’ຕິ ຫິ ອາຣຎ຺ຎິກາທິຘຸຕງ຺ຄສມາທານວເສນ ລາຠູປນິສໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ ວິວຏທ຺ວາຣາ ເອວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ນິພ຺ພານຄາມິນິຍາ ປນ ປຏິປທາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຫາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໕.

‘‘ອຎ຺ຎາ ຫິ ລາຠູປນິສາ, ອຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານຄາມິນີ;

ເອວເມຕໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ, ຠິກ຺ຂຸ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວໂກ;

ສກ຺ກາຣໍ ນາຠິນນ຺ເທຍ຺ຍ, ວິເວກມນຸພ຺ຣູຫເຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາ ຫິ ລາຠູປນິສາ, ອຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານຄາມິນີຕິ ລາຠູປນິສາ ນາເມສາ ອຎ຺ຎາ ເອວ, ອຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານຄາມິນີ ປຏິປທາ. ລາຠຸປ຺ປາທເກນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນາ ໂຖກໍ ອກຸສລກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກາຍວງ຺ກາທີນິ ກາຕພ຺ພານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ກາຍວງ຺ກາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣຕິ, ຕທາ ລາໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປາຍສປາຕິຍຎ຺ຫິ ວງ຺ກໍ ອກຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ໂຖ ມກ຺ຂິຕມຕ຺ຕໂກວ ໂຫຕິ, ວງ຺ກໍ ກຕ຺ວາ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປາຍສປິຓ຺ຑໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕວ ນິກ຺ຂມຕິ, ເອວໍ ກາຍວງ຺ກາທີນິ ກຣຓກາເລເຍວ ລາໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ອຘມ຺ມິກາ ລາຠູປນິສ຺ສາ ນາມ. ອຸປຘິສມ຺ປທາ ຈີວຣຘາຣຓໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຣິວາໂຣ ອຣຎ຺ຎວາໂສຕິ ເອວຣູເປຫິ ປນ ກາຣເຓຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ລາໂຠ ຘມ຺ມິໂກ ນາມ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພານຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ປູເຣນ຺ເຕນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກາຍວງ຺ກາທີນິ ປຫາຕພ຺ພານິ. ອນນ຺ເຘເນວ ອນ຺ເຘນ ວິຍ, ອມູເຄເນວ ມູເຄນ ວິຍ, ອພຘິເຣເນວ ພຘິເຣນ ວິຍ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອສເຐນ ອມາເຍນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວເມຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ລາຠຸປ຺ປາທນໍ ປຏິປທຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຄາມິນິໍ ປຏິປທຎ຺ຈ ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສວນນ຺ເຕ ຊາຕຏ຺ເຐນ ໂອວາທານຸສາສນິໍ ວາ ສວນຏ຺ເຐນ ສາວໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຘມ຺ມິກໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສກ຺ກາຣໍ ນາຠິນນ຺ເທຍ຺ຍ, ນ ເຈວ ຘມ຺ມິກໍ ປຏິກ຺ໂກເສຍ຺ຍ, ກາຍວິເວກາທິກໍ ວິເວກໍ ອນຸພ຺ຣູຫເຍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍວິເວໂກຕິ ກາຍສ຺ສ ເອກີຠາໂວ. ຈິຕ຺ຕວິເວໂກຕິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອຸປຘິວິເວໂກຕິ ນິພ຺ພານໍ. ເຕສຸ ກາຍວິເວໂກ ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ວິໂນເທຕິ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ກິເລສສງ຺ຄຓິກໍ ວິໂນເທຕິ, ອຸປຘິວິເວໂກ ສງ຺ຂາຣສງ຺ຄຓິກໍ ວິໂນເທຕິ. ກາຍວິເວໂກ ຈິຕ຺ຕວິເວກສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ອຸປຘິວິເວກສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິເຫຕໍ –

‘‘ກາຍວິເວໂກ ຈ ວິເວກຏ຺ຐກາຍານໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານໍ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມໂວທານປ຺ປຕ຺ຕານໍ, ອຸປຘິວິເວໂກ ຈ ນິຣຸປຘີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວິສງ຺ຂາຣຄຕານ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໐). –

ອິມໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ວິເວກໍ ພ຺ຣູເຫຍ຺ຍ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍ, ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ວນວາສີຕິສ຺ສສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ປນ຺ນຣສມໍ.

ພາລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໖. ປຓ຺ຑິຕວຄ຺ໂຄ

໑. ຣາຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ນິຘີນໍວ ປວຕ຺ຕາຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຘຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ຄິຫິກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ທຸຄ຺ຄຕພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອປ຺ປຫຣິຕກໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣິເວຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ມຸຂໂຘວນາທີນິ ທທນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ວສິ. ຠິກ຺ຂູປິ ນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ປນ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຠມາໂນ ກິໂສ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຣຫາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ລຠສິ ເນສໍ ສນ຺ຕິກາ ສງ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອາຫາຣມຕ຺ຕໍ ລຠາມິ, ນ ປນ ມໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອິມສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຘິກາຣໍ ສຣຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຣາມິ, ອຍໍ ເມ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຫຏໍ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂໍ ທາເປສິ, ອິມມສ຺ສາຫໍ ອຘິກາຣໍ ສຣາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເອວໍ ກຕູປກາຣໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ໂມເຈຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອາສນປຣິຍນ຺ເຕ ອາສນໍ ປາປຸຓາຕິ, ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີຫິປິ ກິລມຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ອາທາຍ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ, ອຠິກ຺ຂຓຎ຺ຈ ນໍ ‘‘ອິທໍ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ເຕ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ໂອວທິ ອນຸສາສິ. ໂສ ສຸວໂຈ ອໂຫສິ ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ. ຕສ຺ມາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ເຖໂຣ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສຸວໂຈ ນຸ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເຕ ອນ຺ເຕວາສິໂກ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຕິວິຍ ສຸວໂຈ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ໂທເສ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ກຸທ຺ຘປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເອວຣູເປ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກ ລຠນ຺ໂຕ ກິຕ຺ຕເກ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ພຫຸເກປິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍເມວາ’’ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທີ, ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕໍ ອຸປກາຣໍ ສຣິຕ຺ວາ ທຸຄ຺ຄຕພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ເຖໂຣປິ ໂອວາທກ຺ຂໂມ ໂອວາທກ຺ຂມເມວ ລຠີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທີເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ –

‘‘ອລີນຈິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ, ປຫຏ຺ຐາ ມຫຕີ ຈມູ;

ໂກສລໍ ເສນາສນ຺ຕຸຏ຺ຐໍ, ຊີວຄ຺ຄາຫໍ ອຄາຫຍິ.

‘‘ເອວໍ ນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ, ຠິກ຺ຂຸ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ;

ຠາວຍໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ, ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ;

ປາປຸເຓ ອນຸປຸພ຺ເພນ, ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໑-໑໒) –

ອິມໍ ທຸກນິປາເຕ ອລີນຈິຕ຺ຕຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖສິ. ຕທາ ກິຣ ວຑ຺ຒກີຫິ ປາທສ຺ສ ອໂຣຄກຣຓຠາເວນ ກຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣໍ ຎຕ຺ວາ ສພ຺ພເສຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂປຕກສ຺ສ ທາຍໂກ ເອກຈາຣິໂກ ຫຕ຺ຖີ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ອໂຫສີຕິ ເອວໍ ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ຊາຕກໍ ກເຖຕ຺ວາ ຣາຘຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ຣາເຘນ ວິຍ ສຸວເຈນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອວທິຍມາເນນປິ ນ ກຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ, ໂອວາທທາຍໂກ ປນ ນິຘິອາຈິກ຺ຂຓໂກ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໖.

‘‘ນິຘີນໍວ ປວຕ຺ຕາຣໍ, ຍໍ ປສ຺ເສ ວຊ຺ຊທສ຺ສິນໍ;

ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທິໍ ເມຘາວິໍ, ຕາທິສໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ຠເຊ;

ຕາທິສໍ ຠຊມານສ຺ສ, ເສຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ ນ ປາປິໂຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິຘີນນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕານໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິປູຣານໍ ນິຘິກຸມ຺ຠີນໍ. ປວຕ຺ຕາຣນ຺ຕິ ກິຈ຺ຉຊີວິເກ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ເສ ອນຸກມ຺ປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ສຸເຂນ ຊີວນູປາຍໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຘິຏ຺ຐານໍ ເນຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸເຂນ ຊີວາ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕາຣໍ ວິຍ. ວຊ຺ຊທສ຺ສິນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ວຊ຺ຊທສ຺ສິໂນ ‘‘ອິມິນາ ນໍ ອສາຣຸປ຺ເປນ ວາ ຂລິເຕນ ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣນ຺ຘຄເວສໂກ ຈ, ອຎ຺ຎາຕໍ ຎາປນຕ຺ຖາຍ ຎາຕໍ ອນຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ສີລາທີນມສ຺ສ ວຸທ຺ຘິກາມຕາຍ ຕໍ ຕໍ ວຊ຺ຊໍ ໂອໂລກເນນ ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິໂຕ ຈ. ອຍໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍຖາ ຫິ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ໂສ ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາປິ ໂປເຖຕ຺ວາປິ ນິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕ ໂກປໍ ນ ກໂຣຕິ, ປມຸທິໂຕ ເອວ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ເອວຣູເປ ປຸຄ຺ຄເລ ອສາຣຸປ຺ປໍ ວາ ຂລິຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕ ໂກໂປ ນ ກາຕພ຺ໂພ, ຕຸຏ຺ເຐເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫນ຺ຕໍ ໂວ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ມຍ຺ຫໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ໂອວທນ຺ເຕຫິ ປຸນປິ ມໍ ວເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ປວາເຣຕພ຺ພເມວ. ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທິນ຺ຕິ ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ວາ ຂລິຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ມຸໂຂທກທານາທີຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ສເຈ ນໍ ວກ຺ຂາມິ, ນ ມໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ເມ ປຣິຫານິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທີ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກຈວຣໍ ອາກິຣຕິ. ໂຍ ປນ ຕຖາຣູປໍ ວຊ຺ຊໍ ທິສ຺ວາ ວຊ຺ຊານຸຣູປໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປຓາເມນ຺ໂຕ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຫາຣາ ຕໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາເປຕິ, ອຍໍ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທີ ນາມ ເສຍ຺ຍຖາປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ນິຄ຺ຄຍ຺ຫ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫາຫໍ, ອານນ຺ທ, ວກ຺ຂາມິ, ປວຍ຺ຫ ປວຍ຺ຫ, ອານນ຺ທ, ວກ຺ຂາມິ, ໂຍ ສາໂຣ ໂສ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໙໖). ເມຘາວິນ຺ຕິ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ຕາທິສນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ຠເຊຍ຺ຍ ປຍິຣຸປາເສຍ຺ຍ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ອາຈຣິຍໍ ຠຊມານສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ, ນ ປາປິໂຍ ວຑ຺ຒິເຍວ ໂຫຕິ, ໂນ ປຣິຫານີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຣາຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກວຕ຺ຖຸ

ໂອວເທຍ຺ຍານຸສາເສຍ຺ຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທສນາ ປນ ກີຏາຄິຣິສ຺ມິໍ ສມຸຏ຺ຐິຕາ.

ເຕ ກິຣ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ກິຎ຺ຈາປິ ອຄ຺ຄສາວການໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ, ອລຊ຺ຊິໂນ ປນ ອເຫສຸໍ ປາປຠິກ຺ຂູ. ເຕ ປາປເກຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ກີຏາຄິຣິສ຺ມິໍ ວິຫຣນ຺ຕາ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉໍ ໂຣເປນ຺ຕິປິ ໂຣປາເປນ຺ຕິປີ’’ຕິອາທິກໍ (ປາຣາ. ໔໓໑; ຈູຬວ. ໒໑) ນານປ຺ປກາຣໍ ອນາຈາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ກຸລທູສກກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕາ ຕໍ ອາວາສໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນາວາສໍ ອກໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍ ສປຣິວາເຣ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ເຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຈນໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ກໂຣຖ, ເຍ ປນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ໂອວທຖ ອນຸສາສຖ. ໂອວທນ຺ໂຕ ຫິ ອນຸສາສນ຺ໂຕ ອປຓ຺ຑິຕານໍເຍວ ອປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ ອມນາໂປ, ປຓ຺ຑິຕານໍ ປນ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໗.

‘‘ໂອວເທຍ຺ຍານຸສາເສຍ຺ຍ, ອສພ຺ຠາ ຈ ນິວາຣເຍ;

ສຕຎ຺ຫິ ໂສ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ອສຕໍ ໂຫຕິ ອປ຺ປິໂຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂອວເທຍ຺ຍາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວທນ຺ໂຕ ໂອວທຕິ ນາມ, ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອຍໂສປິ ເຕ ສິຍາ’’ຕິອາທິວເສນ ອນາຄຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອນຸສາສຕິ ນາມ. ສມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ໂຕ ໂອວທຕິ ນາມ, ປຣມ຺ມຸຂາ ທູຕໍ ວາ ສາສນໍ ວາ ເປເສນ຺ໂຕ ອນຸສາສຕິ ນາມ. ສກິໍ ວທນ຺ໂຕ ໂອວທຕິ ນາມ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ວທນ຺ໂຕ ອນຸສາສຕິ ນາມ. ໂອວທນ຺ໂຕ ເອວ ວາ ອນຸສາສຕິ ນາມາຕິ ເອວໍ ໂອວເທຍ຺ຍ ອນຸສາເສຍ຺ຍ. ອສພ຺ຠາ ຈາຕິ ອກຸສລຘມ຺ມາ ຈ ນິວາເຣຍ຺ຍ, ກຸສລຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕຎ຺ຫິ ໂສ ປິໂຍ ໂຫຕີຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ. ເຍ ປນ ອທິຏ຺ຐຘມ຺ມາ ອວິຕິຓ຺ຓປຣໂລກາ ອາມິສຈກ຺ຂຸກາ ຊີວິກຕ຺ຖາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ເຕສໍ ອສຕໍ ໂສ ໂອວາທໂກ ອນຸສາສໂກ, ‘‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ນ ອາຈຣິໂຍ, ກສ຺ມາ ອມ຺ເຫ ໂອວທສີ’ຕິ ເອວໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຊ຺ຌນ຺ຕານໍ ອປ຺ປິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາປິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ໂອວທິໍສຸ ອນຸສາສິໍສຸ. ເຕສຸ ເອກຈ຺ເຈ ໂອວາທໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ວິພ຺ຠມິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ນ ຠເຊ ປາປເກ ມິຕ຺ເຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ອາຍສ຺ມາ ‘‘ອຫໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕທາ ອຎ຺ຎໍ ເອກມ຺ປິ ນ ປສ຺ສາມິ, ອິທານິ ປນ ‘ອຫໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນາມ, ອຫໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ນາມ, ມຍໍ ອຄ຺ຄສາວກມ຺ຫາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິເມ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອກ຺ໂກສຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ໂອວທຕິ. ໂສ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ອກ຺ໂກສຕິເຍວ. ເອວໍ ຍາວຕຕິຍໍ ອກ຺ໂກສນ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ໂອວທິຕ຺ວາ ‘‘ຉນ຺ນ, ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ນາມ ຕຸຍ຺ຫໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສາ, ເອວຣູເປ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວສ຺ສຸ ຠຊສ຺ສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໘.

‘‘ນ ຠເຊ ປາປເກ ມິຕ຺ເຕ, ນ ຠເຊ ປຸຣິສາຘເມ;

ຠເຊຖ ມິຕ຺ເຕ ກລ຺ຍາເຓ, ຠເຊຖ ປຸຣິສຸຕ຺ຕເມ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິອກຸສລກມ຺ມາຠິຣຕາ ປາປມິຕ຺ຕາ ນາມ. ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທນາທິເກ ວາ ເອກວີສຕິອເນສນາທິເຠເທ ວາ ອຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊກາ ປຸຣິສາຘມາ ນາມ. ອຸໂຠປິ ວາ ເອເຕ ປາປມິຕ຺ຕາ ເຈວ ປຸຣິສາຘມາ ຈ, ເຕ ນ ຠເຊຍ຺ຍ ນ ປຍິຣຸປາເສຍ຺ຍ, ວິປຣີຕາ ປນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາ ເຈວ ສປ຺ປຸຣິສາ ຈ, ເຕ ຠເຊຖ ປຍິຣຸປາເສຖາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຉນ຺ນຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຕໍ ໂອວາທໍ ສຸຕ຺ວາປິ ປຸຣິມນເຍເນວ ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສຕິ ປຣິຠາສຕິ. ປຸນປິ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍິ ຘຣນ຺ເຕ ຉນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ມຍິ ປນ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສກ຺ຂິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຖໍ ຉນ຺ນຕ຺ເຖເຣ ອມ຺ເຫຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອານນ຺ທ, ຉນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ໂຑ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຣິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ອາໂຣຈິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑໍ ສຸຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ປຕິຕ຺ວາ ‘‘ມາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ນາສຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີຕິ.

ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຘມ຺ມປີຕິ ສຸຂໍ ເສຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພີ ກຖາ – ອຕີເຕ ກິຣ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກປ຺ປິໂນ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ໂຕ ພາຣາຓສິໂຕ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ມິໍ ເປສກາຣຄາເມ ເຊຏ຺ຐກເປສກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕທາ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ຊນປເທ ວສນ຺ຕິ. ເຕ ເອກວາຣໍ ພາຣາຓສິຍາ ອວິທູເຣ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ‘‘ເສນາສນກຣຓຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈຖາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ປຫິຓິໍສຸ. ຕທາ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ວປ຺ປມງ຺ຄລກາໂລ ໂຫຕິ. ໂສ ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ກິຣ ອາຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອາຄຕກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ, ຠນ຺ເຕ, ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖິ, ສ຺ເວ ອມ຺ຫາກໍ ວປ຺ປມງ຺ຄລໍ, ຕຕິຍທິວເສ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອນິມນ຺ເຕຕ຺ວາວ ປາວິສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຊຏ຺ຐເປສກາຣສ຺ສ ຠຣິຍາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ພາຣາຓສິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອເວລາຍ, ອຍ຺ຍາ, ອາຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກເຖສຸໍ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນາ ຎາຓສມ຺ປນ຺ນາ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ສ຺ເວ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິມນ຺ເຕສິ. ‘‘ພຫຸກາ ມຍໍ ຠຄິນີ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕກາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຄາເມ ສຫສ຺ສເປສກາຣາ ວສິມ຺ຫ. ເອເກໂກ ເອເກກສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສຖ, ອຫເມວ ໂວ ວສນຏ຺ຐານມ຺ປິ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຘິວາສຍິໍສຸ.

ສາ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ໂຆເສສິ – ‘‘ອຫໍ ສຫສ຺ສມຕ຺ເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາ ນິມນ຺ຕຍິໍ, ອຍ຺ຍານໍ ນິສີທນຏ຺ຐານໍ ສໍວິທຫຖ, ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ. ຄາມມຊ຺ເຌ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ສພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອາທາຍ ຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຕມາສໍ ວສນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທຖາ’’ຕິ ເຕສໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ຄາເມ ອຸຄ຺ໂຆເສສິ – ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ເອເກກກຸລໂຕ ເອເກໂກ ປຸຣິໂສ ຜຣສຸວາສິອາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຍ຺ຍານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ. ຄາມວາສິໂນ ຕສ຺ສາເຍວ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອເກໂກ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນຫິ ປຓ຺ຓສາລສຫສ຺ສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລາຍໍ ວສ຺ສູປຄເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ‘‘ອຫໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ອຫໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐກາເລ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລາຍ ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ຈີວຣສາຏເກ ສຊ຺ເຊຖາ’’ຕິ ສມາທເປຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ສ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສມູລໍ ຈີວຣໍ ທາເປສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ຄາມວາສິໂນປິ ອິທໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈຸຕາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຓເທວປຸຕ຺ຕາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸຏຸມ຺ພິກເຄເຫສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຊຏ຺ຐກເປສກາໂຣ ເຊຏ຺ຐກກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຠຣິຍາປິສ຺ສ ເຊຏ຺ຐກກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ເສວ ຘີຕາ ອໂຫສິ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ປຣກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ ເຕສໍ ເຕສໍເຍວ ເຄຫານິ ອຄມິໍສຸ. ອເຖກທິວສໍ ວິຫາເຣ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ. ‘‘ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ ຠຣິຍາຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ອຄມິໍສຸ. ເຕສໍ ວິຫາຣມຊ຺ຌໍ ປວິຏ຺ຐກ຺ຂເຓ ວສ຺ສໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ເຍສໍ ກຸລູປກາ ວາ ຎາຕິສາມເຓຣາທໂຍ ວາ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ເຕສໍ ປຣິເວຓານິ ປວິສິໍສຸ. ເຕ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍ ກຕ຺ຖຈິ, ປວິສິຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌເຍວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນ ເຊຏ຺ຐກກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອາຫ – ‘‘ປສ຺ສຖ ອມ຺ຫາກໍ ວິປ຺ປກາຣໍ, ກຸລປຸຕ຺ເຕຫິ ນາມ ເອຕ຺ຕເກນ ລຊ຺ຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຍ຺ຍ, ກິໍ ປນ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ມຍໍ ວິສ຺ສາສິກຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາເວນ ອິມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພ ຘນໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ປຣິເວຓໍ ກໂຣມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ເຊຏ຺ຐໂກ ສຫສ຺ສໍ ອທາສິ, ເສສາ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ສຕານິ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ ສຕານິ. ເຕ ຕໍ ຘນໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ສຫສ຺ສກູຏາຄາຣປຣິວາຣໍ ສຕ຺ຖຸ ວສນຕ຺ຖາຍ ມຫາປຣິເວຓໍ ນາມ ອາຣຠິໍສຸ. ນວກມ຺ມສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ ຘເນ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ປຸພ຺ເພ ທິນ຺ນຘນໂຕ ປຸນ ອຸປຑ຺ຒູປຑ຺ຒໍ ອທໍສຸ. ນິຏ຺ຐິເຕ ປຣິເວເຓ ວິຫາຣມຫໍ ກໂຣນ຺ຕາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ຈີວຣານິ ສຊ຺ຊິໍສຸ.

ເຊຏ຺ຐກກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ປນ ຠຣິຍາ ສພ຺ເພຫິ ສມານໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາຍ ຐິຕາ ‘‘ອຕິເຣກຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອໂນຊປຸປ຺ຜວຓ຺ເຓນ ສຫສ຺ສມູເລນ ສາຏເກນ ສທ຺ຘິໍ ອໂນຊປຸປ຺ຜຈງ຺ໂກຏກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸໂມທນກາເລ ສຕ຺ຖາຣໍ ອໂນຊປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ຕໍ ສາຏກໍ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອໂນຊປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍເຍວ ເມ ສຣີຣໍ ໂຫຕຸ, ອໂນຊາ ເອວ ຈ ເມ ນາມໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐກກຸຏຸມ຺ພິໂກ ກຸກ຺ກຸຏວຕີນຄເຣ ຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ມຫາກປ຺ປິນຣາຊາ ນາມ ອໂຫສິ, ເສສາ ອມຈ຺ຈກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຊຏ຺ຐກກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ຠຣິຍາ ມທ຺ທຣຏ຺ເຐ ສາຄລນຄເຣ ຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອໂນຊປຸປ຺ຜວຓ຺ຓເມວສ຺ສາ ສຣີຣໍ ອໂຫສິ, ອໂນຊາຕ຺ເວວສ຺ສາ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ມຫາກປ຺ປິນຣຎ຺ໂຎ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອໂນຊາເທວີ ນາມ ອໂຫສິ. ເສສິຕ຺ຖິໂຍປິ ອມຈ຺ຈກຸເລສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ເຕສໍເຍວ ອມຈ຺ຈປຸຕ຺ຕານໍ ເຄຫານິ ອຄມໍສຸ. ເຕ ສພ຺ເພ ຣຎ຺ໂຎ ສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິໍສຸ. ຍທາ ຣາຊາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຫຕ຺ຖິໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ວິຈຣິ, ຕທາ ເຕປິ ຕເຖວ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອສ຺ເສນ ວາ ຣເຖນ ວາ ວິຈຣນ຺ເຕ ເຕປິ ຕເຖວ ວິຈຣນ຺ຕິ? ເອວໍ ເຕ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກຕານໍ ປຸຎ຺ຎານໍ ອານຸຠາເວນ ເອກໂຕວ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ພໂລ, ພລວາຫໂນ, ປຸປ຺ໂຜ, ປຸປ຺ຜວາຫໂນ, ສຸປຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຈ ອສ຺ສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣາຊາ ເຕສຸ ສຸປຕ຺ຕໍ ອສ຺ສໍ ສຍໍ ອາໂຣຫຕິ, ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອສ຺ສາໂຣຫານໍ ສາສນາຫຣຓຕ຺ຖາຍ ອທາສິ. ຣາຊາ ເຕ ປາໂຕວ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ໂຍຊນານິ ອາຫິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ສຸຂສາສນໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ເຕ ຈຕູຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕີຓິ ໂຍຊນານິ ອາຫິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ສາສນໍ ອລຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ສຸປຕ຺ຕໍ ອສ຺ສໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກິລນ຺ຕຣູເປ ປຎ຺ຈສຕວາຓິຊເກ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ອທ຺ຘານກິລນ຺ຕາ, ອທ຺ຘາ ອິເມສໍ ສນ຺ຕິກາ ເອກໍ ຠທ຺ທກໍ ສາສນໍ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ເທວ, ອິໂຕ ວີສຕິໂຍຊນສຕມຕ຺ຖເກ ສາວຕ຺ຖິ ນາມ ນຄຣໍ, ຕໂຕ ອາຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂວ ປເທເສ ກິຎ຺ຈິ ສາສນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເທວ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕາວເທວ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຍ ປີຕິຍາ ຜຸຏ຺ຐສຣີໂຣ ກິຎ຺ຈິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ວເທຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ, ເທວ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ຣາຊາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ຕເຖວ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວາເຣ ‘‘ກິໍ ວເທຖ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ, ເທວ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຕາຕາ, ໂວ ສຕສຫສ຺ສໍ ທທາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ສາສນໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ເທວ, ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ຕໂຍ ວາເຣ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວາເຣ ‘‘ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຘາປິ ໂວ ສຕສຫສ຺ສໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ສາສນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ເທວ, ສງ຺ຆຣຕນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຕໂຍ ວາເຣ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວາເຣ ‘‘ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ປເທ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຘາປິ ໂວ ສຕສຫສ຺ສໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຕາຕາ, ‘ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສງ຺ໂຆ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ນ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມຍມ຺ປິ, ເທວ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຣາຊາ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ເຏ ອກ຺ຂຣານິ ລິຂາເປຕ຺ວາ ວາຓິຊເກ ອາຫ – ‘‘ອໂນຊາ ນາມ ເທວີ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຕີຓິ ສຕສຫສ຺ສານິ ທສ຺ສຕິ, ເອວຎ຺ຈ ປນ ນໍ ວເທຍ຺ຍາຖ ‘ຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ເຕ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຍຖາສຸຂໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊາຫີ’ຕິ, ສເຈ ປນ ໂວ ‘ຣາຊາ ກຫ’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ‘ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ ວຕ຺ວາ ຄໂຕ’ຕິ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ອມຈ຺ຈາປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍານໍ ຕເຖວ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ. ຣາຊາ ວາຓິຊເກ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ອສ຺ສໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ຕໍ ຂຓໍເຍວ ນິກ຺ຂມິ.

ສຕ຺ຖາປິ ຕໍ ທິວສໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ມຫາກປ຺ປິນຣາຊານໍ ສປຣິວາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຫາກປ຺ປິໂນ ວາຓິຊການໍ ສນ຺ຕິກາ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຈນໍ ຕີຫິ ສຕສຫສ຺ເສຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ສ຺ເວ ນິກ຺ຂມິສ຺ສຕິ. ໂສ ສປຣິວາໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນມສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸນທິວເສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ວິຍ ຂຸທ຺ທກຄາມໂຠຊກໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຍເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວີສໂຍຊນສຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈນ຺ທຠາຄາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂມູເລ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ‘‘ຣາຊາປິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກໍ ນທິໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ກາ ນາເມສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອປຣຈ຺ຉາ ນາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິມສ຺ສາ ປຣິມາຓໍ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ຄມ຺ຠີຣໂຕ ຄາວຸຕໍ, ປຸຖຸລໂຕ ທ຺ເວ ຄາວຸຕານິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປເນຕ຺ຖ ນາວາ ວາ ອຸຬຸມ຺ໂປ ວາ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ນາວາທີນິ ໂອໂລເກນ຺ເຕ ອມ຺ເຫ ຊາຕິ ຊຣໍ ອຸປເນຕິ, ຊຣາ ມຣຓໍ. ອຫໍ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕີຓິ ຣຕນານິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ເຕສໍ ເມ ອານຸຠາເວນ ອິມໍ ອຸທກໍ ອຸທກໍ ວິຍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ສປຣິວາໂຣ ອສ຺ສສຫສ຺ເສນ ອຸທກປິຏ຺ຐິໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ສິນ຺ຘວາ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ວິຍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ຂຸຣານໍ ອຄ຺ຄາ ເນວ ເຕມິໍສຸ.

ໂສ ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອປຣມ຺ປິ ນທິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ກາ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນີລວາຫິນີ ນາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິມສ຺ສາ ປຣິມາຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຄມ຺ຠີຣໂຕປິ ປຸຖຸລໂຕປິ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ, ເທວາ’’ຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ຕໍ ປນ ນທິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອປຣມ຺ປິ ນທິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ກາ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຈນ຺ທຠາຄາ ນາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິມສ຺ສາ ປຣິມາຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຄມ຺ຠີຣໂຕປິ ປຸຖຸລໂຕປິ ໂຍຊນໍ, ເທວາ’’ຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ອິມໍ ປນ ນທິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’’ຕິ ສງ຺ຆານຸສ຺ສຕິໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ຕໍ ປນ ນທິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ອທ຺ທສ. ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂາວິຏປປລາສານິ ໂສວຓ຺ຓມຍານິ ວິຍ ອເຫສຸໍ. ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ປນ ໂອຠາໂສ ເນວ ຈນ຺ທສ຺ສ, ນ ສູຣິຍສ຺ສ, ນ ເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມນາຄສຸປຓ຺ຓາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ, ອທ຺ຘາ ອຫໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຫາໂຄຕມພຸທ຺ເຘນ ທິຏ຺ໂຐ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕາວເທວ ອສ຺ສປິຏ຺ຐິໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ໂອນຕສຣີໂຣ ຣສ຺ມິອນຸສາເຣນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມໂນສິລາຣເສ ນິມຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມີນໍ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ເສນ, ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ເທສນາວສາເນ ຣາຊາ ສປຣິວາໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອຖ ສພ຺ເພວ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາຄມິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອິເມສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສຫສ຺ສສ຺ສ ຈີວຣສຫສ຺ສໍ ອທໍສຸ, ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານມ຺ປິ ວີສຕິຈີວຣສຫສ຺ສານິປິ ອທໍສຸ. ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ອິເມສໍ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣາຄມນ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ, ຈຣຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕາວເທວ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣຘຣາ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ.

ເຕປິ ວາຓິຊກາ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ປຫິຕຠາວໍ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ເທວິຍາ ‘‘ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປວິສິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນ ເທວີ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ກາຣຓາ ອາຄຕາຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ມຍໍ ຣຎ຺ຎາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຕາ, ຕີຓິ ກິຣ ໂນ ສຕສຫສ຺ສານິ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ອຕິພຫຸໍ ຠຓຖ, ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຣຎ຺ໂຎ ກຕໍ, ກິສ຺ມິໍ ໂວ ຣາຊາ ປສນ຺ໂນ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ທາເປສີ’’ຕິ? ‘‘ເທວິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກຕໍ, ຣຎ຺ໂຎ ປນ ເອກໍ ສາສນໍ ອາໂຣຈຍິມ຺ຫາ’’ຕິ? ‘‘ສກ຺ກາ ປນ, ຕາຕາ, ມຍ຺ຫໍ ອາໂຣເຈຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ, ເທວີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕາ, ວເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ເທວິ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ສາປິ ‘‘ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປີຕິຍາ ຜຸຏ຺ຐສຣີຣາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກິຎ຺ຈິ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວາເຣ ‘ພຸທ຺ໂຘ’ຕິ ປທໍ ສຸຕ຺ວາ, ຕາຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ປເທ ຣຎ຺ຎາ ກິໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສຕສຫສ຺ສໍ, ເທວີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ຣຎ຺ຎາ ກຕໍ ເອວຣູປໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ທທມາເນນ. ອຫຎ຺ຫິ ໂວ ມມ ທຸຄ຺ຄຕປຓ຺ຓາກາເຣ ຕີຓິ ສຕສຫສ຺ສານິ ທມ຺ມິ, ອປຣມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຣຎ຺ໂຎ ກິໍ ອາໂຣຈິຕ’’ນ຺ຕິ? ເຕ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈາຕິ ອິຕຣານິປິ ທ຺ເວ ສາສນານິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ເທວີ ປຸຣິມນເຍເນວ ປີຕິຍາ ຜຸຏ຺ຐສຣີຣາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກິຎ຺ຈິ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວາເຣ ຕເຖວ ສຸຕ຺ວາ ຕີຓິ ຕີຓິ ສຕສຫສ຺ສານິ ທາເປສິ, ເອວໍ ເຕ ສພ຺ພານິປິ ທ຺ວາທສ ສຕສຫສ຺ສານິ ລຠິໍສຸ.

ອຖ ເນ ເທວີ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຣາຊາ ກຫໍ, ຕາຕາ’’ຕິ? ເທວິ, ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເຕນ ກິໍ ສາສນໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສພ຺ພໍ ກິຣ ເຕນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ຍຖາຣຸຈິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວຖາ’’ຕິ. ‘‘ອມຈ຺ຈາ ປນ ກຫໍ, ຕາຕາ’’ຕິ? ເຕປິ ‘‘‘ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’ຕິ ຄຕາ, ເທວີ’’ຕິ. ສາ ເຕສໍ ຠຣິຍາໂຍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ອມ຺ມາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາມິກາ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄຕາ, ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ ເຕຫິ ອມ຺ຫາກໍ ສາສນໍ ປຫິຕໍ, ເທວີ’’ຕິ? ‘‘ເຕຫິ ກິຣ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ, ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຍຖາຣຸຈິ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ເທວິ, ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ມາ, ໂສ ຕາວ ຣາຊາ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄ ຐິຕໂກວ ຕີຫິ ສຕສຫສ຺ເສຫິ ຕີຓິ ຣຕນານິ ປູເຊຕ຺ວາ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ມຍາ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕີຓິ ຣຕນານິ ນວຫິ ສຕສຫສ຺ເສຫິ ປູຊິຕານິ, ນ ໂຂ ປເນສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ຣຎ຺ໂຎເຍວ ທຸກ຺ຂາ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທຸກ຺ຂາເຍວ. ໂກ ຣຎ຺ຎາ ຉຑ຺ຑິຕເຂຬປິຓ຺ຑໍ ຊາຓຸເກຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ນ ມຍ຺ຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ, ອຫມ຺ປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເທວິ, ມຍມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫເຫວ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ສກ຺ໂກຖ, ສາຘຸ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ສກ຺ໂກມ, ເທວີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ອມ຺ມາ, ເຕນ ຫິ ເອຖາ’’ຕິ ຣຖສຫສ຺ສໍ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ຣຖໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປຐມໍ ນທິໍ ທິສ຺ວາ ຍຖາ ຣຎ຺ຎາ ປຸຏ຺ຐໍ, ຕເຖວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສພ຺ພປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຄຕມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສິນ຺ຘວານໍ ປທວລຎ຺ຊໍ ນ ປສ຺ສາມ, ເທວີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຣາຊາ ຕີຓິ ຣຕນານິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຫມ຺ປິ ຕີຓິ ຣຕນານິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ເຕສເມວ ອນຸຠາເວນ ອິທໍ ອຸທກໍ ວິຍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຣຖສຫສ຺ສໍ ເປເສສິ. ອຸທກໍ ປິຏ຺ຐິປາສາຓສທິສໍ ອໂຫສິ. ຈກ຺ການໍ ອຄ຺ຄຄ຺ຄເນມິວຏ຺ຏິໂຍ ເນວ ເຕມິໍສຸ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອິຕຣາ ທ຺ເວ ນທິໂຍ ອຸຕ຺ຕຣິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາຄມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເອວມກາສິ. ສາປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ທິສ຺ວາ ຕເຖວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫາກປ຺ປິໂນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຄເຕຕ຺ຖ ມຎ຺ເຎ, ກຫໍ ໂສ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ນໍ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ? ‘‘ນິສີທຖ ຕາວ, ອິເຘວ ນໍ ປສ຺ສິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ‘‘ອິເຘວ ກິຣ ນິສິນ຺ນາ ສາມິເກ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕາສໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ, ອໂນຊາເທວີ ເທສນາວສາເນ ສປຣິວາຣາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ. ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖໂຣ ຕາສໍ ວຑ຺ຒິຕຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສປຣິວາໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ຕາສໍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ເຕ ທສ຺ເສສິ. ຕາສໍ ກິຣ ອາຄຕກ຺ຂເຓເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິເກ ກາສາວຘເຣ ມຸຓ຺ຑກສີເສ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕນ ມຄ຺ຄຜລານິ ປຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ມາ ອຈລສທ຺ຘາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕກາເລ ຕາສໍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ເຕເຍວ ທສ຺ເສສິ.

ຕາປິ ເຕ ທິສ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຕາວ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ເອວໍ ກິຣ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຍ ອາຄມນໍ ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ ເອກຈ຺ເຈ ວທນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕາ ອຸປາສິກາໂຍ ອາຫ – ‘‘ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສເຍ ປພ຺ພເຊຖາ’’ຕິ. ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣມານາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຫາຊເນນ ອຠິຫຏສກ຺ກາຣສມ຺ມານາ ປທສາວ ວີສໂຍຊນສຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສເຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ອາທາຍ ອາກາເສເນວ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກປ຺ປິໂນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານາທີສຸ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫາກປ຺ປິໂນ ‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ກາມສຸຂໍ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ກປ຺ປິນ, ກາມສຸຂໍ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸທານໍ ອຸທາເນສີ’’ຕິ. ‘‘ຠຄວາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸທານຠາວໍ ວາ ອນຸທານຠາວໍ ວາ ຊານາຕີ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ກາມສຸຂໍ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕິ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ເມ ຘມ຺ມປີຕິ ນາມ ຘມ຺ມຣຕິ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ອມຕມຫານິພ຺ພານໍ ອາຣພ຺ຠ ເອວ ອຸທານໍ ອຸທາເນສີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໙.

‘‘ຘມ຺ມປີຕິ ສຸຂໍ ເສຕິ, ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ;

ອຣິຍປ຺ປເວທິເຕ ຘມ຺ເມ, ສທາ ຣມຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປີຕີຕິ ຘມ຺ມປາຍໂກ, ຘມ຺ມໍ ປິວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມ ຈ ນາເມສ ນ ສກ຺ກາ ຠາຊເນນ ຍາຄຸອາທີນິ ວິຍ ປາຕຸໍ? ນວວິຘໍ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ນາມກາເຍນ ຜຸສນ຺ໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທີຫິ ທຸກ຺ຂາທີນິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ປິວຕິ ນາມ. ສຸຂໍ ເສຕີຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມເວຕໍ, ຈຕູຫິປິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ສຸຂໍ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປ຺ປສນ຺ເນນາຕິ ອນາວິເລນ ນິຣຸປກ຺ກິເລເສນ. ອຣິຍປ຺ປເວທິເຕຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຣິເຍຫິ ປເວທິເຕ ສຕິປຏ຺ຐານາທິເຠເທ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ. ສທາ ຣມຕີຕິ ເອວຣູໂປ ຘມ຺ມປີຕິ ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສທາ ຣມຕິ ອຠິຣມຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸນ຺ຕິ.

ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ປຓ຺ຑິຕສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ

ອຸທກຎ຺ຫິ ນຍນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຕສາມເຓຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວີສຕິຂີຓາສວສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ພາຣາຓສິໍ ອຄມາສິ. ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ພລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຏ຺ຐປິ ທສປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຄນ຺ຕຸກທານາທີນິ ອທໍສຸ. ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ເອວໍ ອນຸໂມທນມກາສິ –

‘‘ອຸປາສກາ ອິຘ ເອກຈ຺ໂຈ ‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກເມວ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກິໍ ປເຣນ ສມາທປິເຕນາ’ຕິ ອຕ຺ຕນາວ ທານໍ ເທຕິ, ປຣໍ ນ ສມາທເປຕິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ໂຠຄສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ໂນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ປຣໍ ສມາທເປຕິ, ອຕ຺ຕນາ ນ ເທຕິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ໂນ ໂຠຄສມ຺ປທໍ ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕນາປິ ນ ເທຕິ, ປຣມ຺ປິ ນ ສມາທເປຕິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເນວ ໂຠຄສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ, ວິຆາສາໂທວ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕນາ ຈ ເທຕິ, ປຣຎ຺ຈ ສມາທເປຕິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ໂຠຄສມ຺ປທມ຺ປິ ລຠຕິ ປຣິວາຣສມ຺ປທມ຺ປີ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສມີເປ ຐິໂຕ ເອໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ທານິ ຕຖາ ກຣິສ຺ສາມິ, ຍຖາ ເມ ທ຺ເວປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ວາຕນາຍ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕເກຫິ ເຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ‘‘ກິຕ຺ຕໂກ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ປຣິວາໂຣ’’ຕິ? ‘‘ວີສຕິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສພ຺ເພຫິ ສທ຺ຘິໍ ສ຺ວາຕນາຍ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ສ຺ວາຕນາຍ ມຍາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸໂຂ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕຸມ຺ເຫ ຍຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ຕຕ຺ຕການໍ ທານໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ພລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ທສນ຺ນໍ ທສ຺ສາມ, ມຍໍ ວີສຕິຍາ, ມຍໍ ສຕສ຺ສ, ມຍໍ ປຎ຺ຈສຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພສໍ ວຈນໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣເປສິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຕິທຸຄ຺ຄຕຠາເວເນວ ‘‘ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ປຎ຺ຎາໂຕ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ຕມ຺ປິ ສມ຺ມຸຂາຄຕໍ ທິສ຺ວາ, ສມ຺ມ ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ມຍາ ສ຺ວາຕນາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸໂຂ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ສ຺ເວ ນຄຣວາສິໂນ ທານໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ‘‘ຕ຺ວໍ ກຕິ ຠິກ຺ຂູ ໂຠເຊສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສາມິ, ມຍ຺ຫໍ ກິໍ ຠິກ຺ຂູຫິ, ຠິກ຺ຂູຫິ ນາມ ສຘນານໍ ອຕ຺ໂຖ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ສ຺ເວ ຍາຄຸອຕ຺ຖາຍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວາມິ, ກິໍ ເມ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິ? ສມາທປເກນ ນາມ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ໂສ ເຕນ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ອຫຸຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸຂຸມວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ນານາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິຕາ ສິຣິສຍເນ ສຍມານາ ພຫູ ຊນາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ທິວສໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິປູຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠສິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ປຸຎ຺ຎໍ ອກຕຕ຺ຕາ ກິຎ຺ຈິ ນ ລຠາມີ’ຕິ ນ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ຊານາມິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ອິທານິ ປຸຎ຺ຎໍ ນ ກໂຣສິ, ຕ຺ວໍ ຍຸວາ ພລສມ຺ປນ຺ໂນ, ກິໍ ຕຍາ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາປິ ຍຖາພລໍ ທານໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ໂສ ຕສ຺ມິໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣເປຫິ, ກິຎ຺ຈິເທວ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣ ‘‘ກິໍ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣປິເຕນາ’’ຕິ ນ ອາໂຣເປສິ? ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕປິ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ນຄຣວາສິໂນ ສ຺ເວ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຫມ຺ປິ ສມາທປເກນ ‘ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ເທຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຍມ຺ປິ ສ຺ເວ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ‘‘ມຍໍ ທລິທ຺ທາ, ກສ຺ມາ ຕຍາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາວ, ‘‘ສາມິ, ຠທ຺ທກໍ ເຕ ກຕໍ, ມຍໍ ປຸພ຺ເພປິ ກິຎ຺ຈິ ອທຕ຺ວາ ອິທານິ ທຸຄ຺ຄຕາ ຊາຕາ, ມຍໍ ອຸໂຠປິ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສາມ, ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠຕິຏ຺ຐານໍ ອຄມໍສຸ.

ມຫາເສຏ຺ຐິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ສມ຺ມ ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ຠຕິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ກາເຣສ຺ສຖ, ຕໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍໍ ສ຺ເວ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ໂຠເຊສ຺ສາມ, ເອຫິ, ທາຣູນິ ຜາເລຫີ’’ຕິ ວາສິຜຣສຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທາເປສິ. ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ທຬ຺ຫໍ ກຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຫຸສ຺ສາຫປ຺ປຕ຺ໂຕ ວາສິໍ ປຫາຍ ຜຣສຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ຜຣສຸໍ ປຫາຍ ວາສິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທາຣູນິ ຜາເລຕິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອຊ຺ຊ ອຕິວິຍ ອຸສ຺ສາຫປ຺ປຕ຺ໂຕ ກມ຺ມໍ ກໂຣສິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສາມິ, ອຫໍ ສ຺ເວ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຠເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ປສນ຺ນມານໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕໍ, ‘ອຫໍ ທຸຄ຺ຄໂຕ’ຕິ ຕຸຓ຺ຫີຠາວໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຠເຊສ຺ສາມີ’ຕິ ວທຕີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາປິ ຕສ຺ສ ຠຣິຍໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ກາເຣສ຺ສຖ, ຕໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸທຸກ຺ຂລສາລໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສຸປ຺ປມຸສລາທີນິ ທາເປສິ. ສາ ນຈ຺ຈນ຺ຕີ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາ ວີຫິໍ ໂກຏ຺ເຏຕິ ເຈວ ໂອຜຸຓາຕິ ຈ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາ ກມ຺ມໍ ກໂຣສິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຍ຺ເຍ, ອິມໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ມຍມ຺ປິ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຠເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາປິ ຕສ຺ສໍ ‘‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາ’’ຕິ ປສີທິ. ເສຏ຺ຐິ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ທາຣູນໍ ຜາລິຕກາເລ ‘‘ອຍໍ ເຕ ຠຕີ’’ຕິ ສາລີນໍ ຈຕສ຺ໂສ ນາຬິໂຍ ທາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ຕຸຏ຺ຐິທາໂຍ’’ຕິ ອປຣາປິ ຈຕສ຺ໂສ ນາຬິໂຍ ທາເປສິ.

ໂສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ມຍາ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ສາລິ ລທ຺ໂຘ, ອຍໍ ນິວາໂປ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຍາ ລທ຺ຘາຍ ຠຕິຍາ ທຘິເຕລກຏຸກຠຓ຺ຑານິ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາປິ ປຸນ ຕສ຺ສາ ເອກໍ ສປ຺ປິກໂຣຏິກຎ຺ເຈວ ທຘິຠາຊນຎ຺ຈ ກຏຸກຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ສຸທ຺ຘຕຓ຺ຑຸຬິນາຬິຎ຺ຈ ທາເປສິ. ອິຕິ ຈ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນວ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໂຍ ອເຫສຸໍ. ເຕ ‘‘ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ໂນ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ຐາ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຠຣິຍາ ມຫາທຸຄ຺ຄຕໍ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ສາມິ, ປຓ຺ຓໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອາຫຣາ’’ຕິ. ໂສ ອນ຺ຕຣາປເຓ ປຓ຺ຓໍ ອທິສ຺ວາ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຍ຺ຍານໍ ໂຠຊນໍ ທາຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຫຏ຺ຐມານໂສ ຄາຍນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓໍ ອຸຈ຺ຈິນຕິ. ມຫາຊາລໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ເກວຏ຺ໂຏ ‘‘ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ສທ຺ເທນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຄາຍສິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຓ຺ຓໍ ອຸຈ຺ຈິນາມິ, ສມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຠເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອໂຫ ສຸຂິໂຕ, ຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ຕວ ກິໍ ປຓ຺ຓໍ ຂາທິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ສມ຺ມ, ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘປຓ຺ເຓນ ໂຠເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ສມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ອິເມ ມຈ຺ເຉ ຄເຫຕ຺ວາ ປາທຄ຺ຆນການິ ອຑ຺ຒຄ຺ຆນການິ ກຫາປຓຄ຺ຆນການິ ຈ ອຸທ຺ທານານິ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ພທ຺ຘພທ຺ເຘ ມຈ຺ເຉ ນຄຣວາສິໂນ ນິມນ຺ຕິຕນິມນ຺ຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຫຣິໍສຸ. ຕສ຺ສ ມຈ຺ຉຸທ຺ທານານິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ ປາປຸຓິ. ໂສ ເວລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ຄມິສ຺ສາມຫໍ, ສມ຺ມ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄມນເວລາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ກິຎ຺ຈິ ມຈ຺ຉຸທ຺ທານ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ສມ຺ມ, ສພ຺ພານິ ຂີຓານີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວາລຸກາຍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉາ ຐປິຕາ, ສເຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຠເຊຕຸກາໂມສິ, ອິເມ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ເຕ ມຈ຺ເຉ ຕສ຺ສ ອທາສິ.

ຕໍ ທິວສໍ ປນ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ມຫາທຸຄ຺ຄຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ‘ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຠເຊສ຺ສາມີ’ຕິ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ຫິຍ຺ໂຍ ຠຕິໍ ອກາສິ, ກຕຣໍ ນຸ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣປິຕສຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫສຸ ນິສີທາເປສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ມໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣສິ. ພຸທ຺ຘາ ກິຣ ທຸຄ຺ຄເຕສຸ ອນຸກມ຺ປໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາທຸຄ຺ຄຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ມຫາທຸຄ຺ຄເຕປິ ມຈ຺ເຉ ຄເຫຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ເຕ ສກ຺ກສ຺ສ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ, ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ‘ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ຠຕິໍ ອກາສິ, ກຕຣໍ ນຸ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ເຖຕສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ, ສຕ຺ຖາ ປນ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນ. ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກປ຺ປນກໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຓສູເປຍ຺ຍມ຺ປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ທເທຍ຺ຍ, ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກາຣກກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ຕສ຺ສ ເຄຫສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ຠຕິຍາ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ສາມິ, ສພ຺ພສິປ຺ປິໂກ, ມຍ຺ຫໍ ອຊານນສິປ຺ປໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິປິ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ສມ຺ມ, ມຍໍ ຕວ ກມ຺ເມນ ອຕ຺ຖິກາ, ຕຸຍ຺ຫໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕິໍ ນ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸກາໂມມ຺ຫິ, ຕສ຺ສ ຍາຄຸຠຕ຺ຕສໍວິຘານໍ ອິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສສິ, ນ ເມ ຠຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ, ກິໍ ມມ ປຸຎ຺ຎໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສາຘຸ, ສມ຺ມ, ປວິສາ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຕລຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ທານເວຍ຺ຍາວຏິໂກປິ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣປິຕນິຍາເມເນວ ເຕສໍ ເຕສໍ ເຄຫານິ ຠິກ຺ຂູ ປຫິຓິ.

ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຕວ ຠິກ຺ຂຸໍ ປມຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ຕິຂິຓາຍ ສຕ຺ຕິຍາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຫໂຏ ວິຍ, ‘‘ສາມິ, ກສ຺ມາ ມໍ ນາເສສິ, ອຫໍ ຕຍາ ຫິຍ຺ໂຍ ສມາທປິໂຕ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ທິວສໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ປາໂຕວ ປຓ຺ຓຕ຺ຖາຍ ນທີຕີເຣ ອາຫິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ເທຫິ ເມ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ປຣິເທວິ. ມນຸສ຺ສາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ກິເມຕໍ, ມຫາທຸຄ຺ຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ເວຍ຺ຍາວຏິກໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ, ສມ຺ມ, ຕຍາ ເອສ ‘ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ເທຫີ’ຕິ ສມາທປິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ຠາຣິຍໍ ເຕ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ໂຍ ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂູ ສໍວິທຫນ຺ໂຕ ເອຕສ຺ສ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນາທາສີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ວຈເນນ ມງ຺ກຸຠູໂຕ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ມາ ມໍ ນາສຍິ, ອຫໍ ຕວ ກາຣຓາ ມຫາວິເຫສໍ ປຕ຺ໂຕ, ມນຸສ຺ສາ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣປິຕນິຍາເມນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ນຍິໍສຸ, ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນຠິກ຺ຂຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເທນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖາ ປນ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍເມວ ນິສິນ຺ໂນ, ຣາຊຍຸວຣາຊເສນາປຕິອາທໂຍ ສຕ຺ຖຸ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມນໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ນິສິນ຺ນາ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ຄມິສ຺ສາມາ’ຕິ. ພຸທ຺ຘາ ນາມ ທຸຄ຺ຄເຕ ອນຸກມ຺ປໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ທຸຄ຺ຄໂຕມ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທ, ສເຈ ເຕ ປຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖິ, ອທ຺ຘາ ລຈ຺ຉສີ’’ຕິ.

ໂສ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ວິຫາເຣ ວິຆາສາທຠາເວນ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຣາຊຍຸວຣາຊາທໂຍ, ‘‘ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ນ ຕາວ ຠຕ຺ຕກາໂລ, ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ‘‘ຊານາມິ, ສາມິ, ‘ນ ຕາວ ຠຕ຺ຕກາໂລ’ຕິ. ສຕ຺ຖາຣໍ ປນ ວນ຺ທິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ອຸມ຺ມາເຣ ສີສໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ມຍາ ທຸຄ຺ຄຕຕໂຣ ນຕ຺ຖິ, ອວສ຺ສໂຍ ເມ ໂຫຖ, ກໂຣຖ ເມ ສງ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ໂສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ, ຣາຊຍຸວຣາຊາທໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ມຸຂານິ ໂອໂລກຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນປຕ຺ຕຎ຺ຫິ ໂກຈິ ອິສ຺ສຣິຍວເສນ ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ປນ ວທິໍສຸ, ‘‘ສມ຺ມ ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ເທຫິ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ເຕ ຘນໍ ທສ຺ສາມ, ຕ຺ວໍ ທຸຄ຺ຄໂຕ ຘນໍ ຄຓ຺ຫາຫິ, ກິໍ ເຕ ປຕ຺ເຕນາ’’ຕິ? ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ‘‘ນ ກສ຺ສຈິ ທສ຺ສາມິ, ນ ເມ ຘເນນ ອຕ຺ໂຖ, ສຕ຺ຖາຣໍເຍວ ໂຠເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອວເສສາ ຕໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ຣາຊາ ປນ ‘‘ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ຘເນນ ປໂລຠິຍມາໂນປິ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ນ ເທຕິ, ສຕ຺ຖາຣາ ຈ ສຍໍ ທິນ຺ນປຕ຺ຕໍ ໂກຈິ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອິມສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນາມ ກິຕ຺ຕໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມິນາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ທິນ຺ນກາເລ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາທາຍ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ສມ຺ປາທິຕໍ ອາຫາຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອຄມາສິ. ສກ຺ໂກປິ ເທວຣາຊາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກຠຕ຺ຕສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ນິສີທນາຣຫໍ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ນິສີທິ.

ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ປວິສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ວສນເຄຫຎ຺ຈສ຺ສ ນີຈໍ ໂຫຕິ, ອໂນນເຕນ ປວິສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ຕາ ນ ໂອນມິຕ຺ວາ ປວິສນ຺ຕິ. ເຄຫຎ຺ຫິ ປວິສນກາເລ ມຫາປຖວີ ວາ ເຫຏ຺ຐາ ໂອຄຈ຺ຉຕິ, ເຄຫໍ ວາ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອິທໍ ເຕສໍ ສຸທິນ຺ນທານສ຺ສ ຜລໍ. ປຸນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄຕກາເລ ສພ຺ພໍ ປາກຕິກເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາ ຐິຕໂກວ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສກ຺ເກນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖຣິ ນິສິນ຺ເນ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ຕຍາ ອມ຺ຫາກໍ ຍາຈນ຺ຕານມ຺ປິ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ໂຕ ນ ທິນ຺ໂນ, ປສ຺ສາມ ຕາວ, ກີທິໂສ ເຕ ສຕ຺ຖຸ ສກ຺ກາໂຣ ກໂຕ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ສກ຺ໂກ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທີນິ ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ເຕສໍ ວາສຄນ຺ໂຘ ສກລນຄຣໍ ຉາເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ຍາຄຸອາທີນິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ອຫໍ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ກິຕ຺ຕໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມິນາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ທິນ຺ເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປາທິຕໍ ອາຫາຣໍ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ມຍາ ເອວຣູໂປ ອາຫາໂຣ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ມຍິ ອິຘ ຐິເຕ ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ກິລເມຍ຺ຍ, ຄຈ຺ຉາມຫ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສກ຺ໂກປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຍາຄຸອາທີນິ ທຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິ. ສຕ຺ຖາປິ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ.

ສກ຺ໂກ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ໂສ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄຈ຺ຉິ. ສກ຺ໂກ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ອາກາສໍ ໂອໂລເກສິ. ຕາວເທວ ອາກາສໂຕ ສຕ຺ຕຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຄເຫ ສພ຺ພຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ສກລໍ ເຄຫໍ ປູເຣສິ. ຕສ຺ສ ເຄເຫ ໂອກາໂສ ນາໂຫສິ. ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ທາຣເກ ຫຕ຺ເຖສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ພຫິ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ທາຣເກ ພຫິ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ສກລໍ ໂນ ເຄຫໍ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ປຸຓ຺ຓໍ, ປວິສິຕຸໍ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ເມ ທາເນນ ວິປາໂກ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ກສ຺ມາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຫ –‘‘ເທວ, ເຄຫໍ ເມ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ປຸຓ຺ຓໍ, ຕໍ ຘນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ທິນ຺ນທານໍ, ອຊ຺ເຊວ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ເຕ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ຘນຫຣຓຕ຺ຖາຍ ສກຏສຫສ຺ສໍ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ສກຏສຫສ຺ສໍ ເປເສຕ຺ວາ ຘນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ໂອກິຣາເປສິ. ຕາລປ຺ປມາໂຓ ຣາສິ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ນຄເຣ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຕ຺ຖິ ກສ຺ສຈິ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ມຫາຘນສ຺ສ ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ທາເປສິ.

ອຖສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ເຄຫຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຊາເຕ ຄຈ຺ເຉ ຫຣາເປຕ຺ວາ ເຄຫໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວສາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ຕໍ ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ສມໍ ກຕ຺ວາ ຠູມິຍາ ຂຎ຺ຎມານາຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາຫຈ຺ຈ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕນ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈິເຕ ‘‘ຕວ ປຸຎ຺ເຎນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕ຺ວເມວ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ເຄຫໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຍາວຕາຍຸກໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສູປຏ຺ຐາກກຸເລ ເສຏ຺ຐິຘີຕຸ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຖສ຺ສາ ມາຕາປິຕໂຣ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທໍສຸ. ຕສ຺ສາ ອປເຣນ ສມເຍນ ເອວຣູໂປ ໂທຫໂຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ – ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ຘມ຺ມເທສນາປຕິໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣເສນ ທານໍ ທຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ອາສນປຣິຍນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຠຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ສາ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ, ໂທຫໂຬ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠິ. ອຖສ຺ສາ ຕໂຕ ອປເຣສຸປິ ສຕ຺ຕສຸ ມງ຺ຄເລສຸ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣເສເນວ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ໂຠເຊສຸໍ. ສພ຺ພໍ ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍມສ຺ສ ປນ ມຫາທຸຄ຺ຄຕກາເລ ທິນ຺ນສ຺ສ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣສທານສ຺ເສວ ນິສ຺ສນ຺ໂທ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ປນສ຺ສ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ທາສສ຺ສ ໂວ ສິກ຺ຂາປທານິ ເທຖາ’’ຕິ ມາຕຣາ ວຸຕ຺ເຕ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ໂກນາໂມ ອຍໍ ທາຣໂກ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ຊຬາ ເອຬມູຄາປິ ປຓ຺ຑິຕາ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິໂຕຕ຺ເວວ ນາມໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສິກ຺ຂາປທານິ ອທາສິ. ຊາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນສ຺ສ ‘‘ນາຫໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາຕຸ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ມາຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ‘ອຫໍ ຕວ ອຊ຺ຌາສຍໍ ນ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມິຈ຺ເຈວ ມນໍ ອຸປ຺ປາເທສິ’’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ທາໂສ ໂວ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ, ອຫໍ ອິມໍ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວິຫາຣໍ ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ຎາຕເກ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄິຫິກາເລ ກຕ຺ຕພ຺ພສກ຺ກາຣໍ ອຊ຺ເຊວ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ, ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ.

ເຖໂຣ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ທຸກ຺ກຣຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ກຣິສ຺ສາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂອວາທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຫີ’’ຕິ ເກເສ ເຕເມຕ຺ວາ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ມາຕາປິຕໂຣປິສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ວິຫາເຣເຍວ ວສນ຺ຕາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣເສເນວ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສາຍໍ ເຄຫໍ ອຄມໍສຸ. ເຖໂຣ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ນາຄມາສິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ນ ຕາວສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣຄ຺ຄຫຓານິ ວາ ອິຣິຍາປໂຖ ວາ ປາສາທິໂກ ໂຫຕິ, ອປິຈ ວິຫາເຣ ເຖຣສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ. ເຖໂຣ ຫິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິຏ຺ເຐ ສກລວິຫາຣໍ ວິຈຣນ຺ໂຕ ອສມ຺ມຊ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉຠາຊເນສຸ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍານິ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຄາມໍ ປວິສຕິ. ອປິຈ ‘‘ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ຕຸຈ຺ຉວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘ປສ຺ສຖ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວການໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານານີ’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ມາ ລຠິໍສູ’’ຕິ ສກລວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຄາມໍ ປວິສຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສມ຺ປິ ສາມເຓເຣນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທິວາຕຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ.

ສາມເຓໂຣ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມາຕິກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ກິໍ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ມາຕິກາ ນາມ, ສາມເຓຣາ’’ຕິ. ‘‘ອິມາຍ ກິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສສ຺ສກມ຺ມໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຸທກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເອວຣູປໍ ອຈິຕ຺ຕກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ຫຣນ຺ຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມາວຸໂສ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ເອວຣູປມ຺ປິ ອຈິຕ຺ຕກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ຫຣິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ສຈິຕ຺ຕກາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອເຖໂສ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸສຸກາເຣ ສຣທຓ຺ຑກໍ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຕາເປຕ຺ວາ ອກ຺ຂິໂກຏິຍາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິເມ, ຠນ຺ເຕ, ເກ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຸສຸກາຣາ ນາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນເຕ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຕາເປຕ຺ວາ ສຣທຓ຺ຑກໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ສຈິຕ຺ຕໂກ, ຠນ຺ເຕ, ເອໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຈິຕ຺ຕໂກ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ອຈິຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຕາເປຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ສຈິຕ຺ຕກາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອເຖໂສ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທາຣູນິ ອຣເນມິນາຠິອາທີນິ ຕຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ເກ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຕຈ຺ຉກາ ນາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນເຕ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ທາຣູນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຍານກາທີນໍ ຈກ຺ກາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເອຕານິ ປນ ສຈິຕ຺ຕການິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອຈິຕ຺ຕການິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ອຈິຕ຺ຕການິ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຈກ຺ກາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ສຈິຕ຺ຕກາ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ອິມານິ ກາຣຓານິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕຈີວເຣ ຕຸມ຺ເຫ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຍໍ ອຘຸນາ ປພ຺ພຊິໂຕ ທຫຣສາມເຓໂຣ ມໍ ອນຸພນ຺ຘມາໂນ ເອວໍ ວເທຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາວ ‘‘ອາຫຣ, ສາມເຓຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ.

ສາມເຓໂຣປິ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣເສເນວ ອາຫເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຖໍ ລຠິສ຺ສາມາວຸໂສ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ເຎນ ອລຠນ຺ຕາ ມມ ປຸຎ຺ເຎນ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ທຫຣສາມເຓຣສ຺ສ ພຫິ ນິສິນ຺ນກສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖປິ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ກຸຎ຺ຊິກໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວສນຄພ຺ຠສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຊກາເຍ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ຄຸຓເຕເຊນ ສກ຺ກສ຺ສ ອາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິຕສາມເຓໂຣ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ນິວຕ຺ໂຕ, ມຍາປິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາເຊ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ວິຫາຣສ຺ສ ອຸປວເນ ວສນ຺ເຕ ສກຸເຓ ປລາເປຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈນ຺ທເທວປຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ, ສູຣິຍເທວປຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາວິຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸຏ຺ຐາເນ ອາຣກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ວິຫາເຣ ປຸຣາຓປຓ຺ຓສ຺ສ ປຕນ຺ຕສ຺ສປິ ສທ຺ໂທ ນາໂຫສິ, ສາມເຓຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອໂຫສິ. ໂສ ອນ຺ຕຣາຠຕ຺ເຕເຍວ ອຕ຺ຕຠາວໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຕີຓິ ຜລານິ ປາປຸຓິ.

ເຖໂຣປິ ‘‘ສາມເຓໂຣ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ອຸປກປ຺ປນກໍ ໂຠຊນໍ ອສຸກກຸເລ ນາມ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ ເປມຄາຣວຍຸຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິວສໍ ໂຣຫິຕມຈ຺ເຉ ລຠິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ເສວ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິໍສຸ. ເຕ ເຖຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຠທ຺ທກໍ ໂວ ກຕໍ ອິຘາຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫີ’’ຕິ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ປເວເສຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທີນິ ທຕ຺ວາ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣເສນສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທໍສຸ. ເຖໂຣ ຫຣຓາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊຖ, ຠນ຺ເຕ, ຫຣຓກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ປຕ຺ຕໍ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣສໂຠຊນສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ສາມເຓໂຣ ເມ ຉາໂຕ’’ຕິ ສີຆໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕໍ ທິວສໍ ກາລສ຺ເສວ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ອາວຊ຺ເຊສິ – ‘‘ປຓ຺ຑິຕສາມເຓໂຣ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ນິວຕ຺ໂຕ, ນິປ຺ຜຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ຜລານໍ ປຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ສາມເຓຣສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ສີຆໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອນ຺ຕຣາຍມ຺ປິສ຺ສ ກເຣຍ຺ຍ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອາຣກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທິສ຺ສາມິ, ອຖ ນໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຍມາເນ ສາມເຓໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຐຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ເຖຣໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຏ຺ຐໍ ປຸຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ – ສຕ຺ຖາ ກິຣ ນໍ ອາຫ – ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ກິໍ ເຕ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາຫາໂຣ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອາຫາໂຣ ນາມ ກິໍ ອາຫຣຕິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ເວທນໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເວທນໍ ກິໍ ອາຫຣຕິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ຣູປໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຣູປໍ ປນ ກິໍ ອາຫຣຕິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ຜສ຺ສໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ຊິຆຈ຺ຉິເຕນ ຫິ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ ອາຫາໂຣ ຕສ຺ສ ຂຸທ຺ທໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ເວທນໍ ອາຫຣຕິ. ອາຫາຣປຣິໂຠເຄນ ສຸຂິຕສ຺ສ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ສຣີເຣ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ເອວໍ ເວທນາ ຣູປໍ ອາຫຣຕິ. ສຸຂິໂຕ ປນ ອາຫາຣຊຣູປວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນສຸຂໂສມນສ຺ໂສ ‘ອິທານິ ເມ ອສ຺ສາໂທ ຊາໂຕ’ຕິ ນິປ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວາ ນິສີທນ຺ໂຕ ວາ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ປຎ຺ເຫສຸ ວິສ຺ສຊ຺ຊິເກສຸ ສາມເຓໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ສຕ຺ຖາປິ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕວ ສາມເຓຣສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ອາໂກເຏສິ. ສາມເຓໂຣ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕາລວຓ຺ເຏນ ເຖຣໍ ພີຊິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ສາມເຓຣ, ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກຕໍ ມຍາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ, ຕ຺ວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ສຕ຺ຕວສ຺ສິກທາຣໂກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ຕໍ ຂຓໍ ວິກສິຕປທຸມຸປ຺ປລສທິໂສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕຏ຺ຐານໍ ປນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈມກາສິ. ເຕນ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຏິສາມິຕກາເລ ຈນ຺ທເທວປຸຕ຺ໂຕ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ສູຣິຍເທວປຸຕ຺ໂຕ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ຈຕຸທ຺ທິສໍ ອາຣກ຺ຂໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສຸໍ, ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາວິຎ຺ຉນເກ ອາຣກ຺ຂໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສູຣິໂຍ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໂຕ ຄລິຕ຺ວາ ຄໂຕ.

ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ, ‘‘ຉາຍາ ອຘິກປ຺ປມາຓາ ຊາຕາ, ສູຣິໂຍ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໂຕ ຄລິຕ຺ວາ ຄໂຕ, ສາມເຓເຣນ ຈ ອິທາເນວ ຠຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ? ‘‘ອິທໍ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎວໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣຓກາເລ ຈນ຺ທເທວປຸຕ຺ໂຕ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ, ສູຣິຍເທວປຸຕ຺ໂຕ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ວິຫາໂຣປວເນ ຈຕຸທ຺ທິສໍ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາວິຎ຺ຉນເກ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິ, ອຫມ຺ປິ ‘ພຸທ຺ໂຘມ຺ຫີ’ຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ນິສີທິຕຸໍ ນາລຕ຺ຖໍ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣກ຺ຂໍ ອຄ຺ຄເຫສິໍ, ເນຕ຺ຕິເກ ຈ ມາຕິກາຍ ອຸທກໍ ຫຣນ຺ເຕ, ອຸສຸກາເຣ ຈ ອຸສຸໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ເຕ, ຕຈ຺ຉເກ ຈ ທາຣູນິ ຕຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕາ ອຕ຺ຕານໍ ທເມຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໐.

‘‘ອຸທກຎ຺ຫິ ນຍນ຺ຕິ ເນຕ຺ຕິກາ, ອຸສຸກາຣາ ນມຍນ຺ຕິ ເຕຊນໍ;

ທາຣຸໍ ນມຍນ຺ຕິ ຕຈ຺ຉກາ, ອຕ຺ຕານໍ ທມຍນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸທກນ຺ຕິ ປຖວິຍາ ຖລຏ຺ຐານໍ ຂຓິຕ຺ວາ ອາວາຏຏ຺ຐານໍ ປູເຣຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໂທຓິໍ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຸທກໍ. ເນນ຺ຕີຕິ ເນຕ຺ຕິກາ. ເຕຊນນ຺ຕິ ກຓ຺ຑໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເນຕ຺ຕິກາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອຸທກໍ ນຍນ຺ຕິ, ອຸສຸກາຣາປິ ຕາເປຕ຺ວາ ເຕຊນໍ ນມຍນ຺ຕິ ອຸສຸໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຈ຺ຉກາປິ ເນມິອາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຕຈ຺ຉນ຺ຕາ ທາຣຸໍ ນມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອຸຊຸໍ ວາ ວງ຺ກໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທີນິ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ທມຍນ຺ຕິ, ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕາ ປນ ເອກນ຺ຕທນ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປຓ຺ຑິຕສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ເສໂລ ຍຖາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ກິຣ ສາມເຓຣາທໂຍ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ສີເສປິ ກຓ຺ເຓສຸປິ ນາສາຍປິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຈູຬປິຕ, ສາສນສ຺ມິໍ ນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐສິ, ອຠິຣມສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ເຕສຸ ເນວ ກຸຊ຺ຌຕິ, ນ ທຸສ຺ສຕິ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ສາມເຓຣາທໂຍ ເອວຎ຺ເຈວຎ຺ຈ ວິເຫເຐນ຺ຕິ, ໂສ ເຕສຸ ເນວ ກຸຊ຺ຌຕິ, ນ ທຸສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກເຖຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວາ ນາມ ເນວ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ທຸສ຺ສນ຺ຕິ. ຆນເສລສທິສາ ເຫເຕ ອຈລາ ອກມ຺ປິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໑.

‘‘ເສໂລ ຍຖາ ເອກຆໂນ, ວາເຕນ ນ ສມີຣຕິ;

ເອວໍ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ, ນ ສມິຎ຺ຊນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ທາປສໍສາສູຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອິຘ ທ຺ເວ ໂລກຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ ເອກຆໂນ ອສຸສິໂຣ ເສໂລ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິເຠເທນ ວາເຕນ ນ ສມີຣຕິ ນ ອິຎ຺ຊຕິ ນ ຈລຕິ, ເອວໍ ອຏ຺ຐສຸປິ ໂລກຘມ຺ເມສຸ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ເຕສຸ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ສມິຎ຺ຊນ຺ຕິ, ປຏິຆວເສນ ວາ ອນຸນຍວເສນ ວາ ນ ຈລນ຺ຕິ ນ ກມ຺ປນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ກາຓມາຕຸວຕ຺ຖຸ

ຍຖາປິ ຣຫໂທຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກາຓມາຕຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ວິນເຍ (ປາຈິ. ໒໓໐) ອາຄຕເມວ.

ຕທາ ປນ ກາຓມາຕຣາ ອຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ຖໍ ຘີຕຣໍ ປຕິກຸລໍ ເປເສຕຸໍ ປກ຺ເກສຸ ປູເວສຸ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິນ຺ນກາເລ ສຕ຺ຖາຣາ ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ກາຓາຍ ສາມິເກນ ອຎ຺ຎາຍ ປຊາປຕິຍາ ອານີຕາຍ ກາຓາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ເມ ຆຣາວາໂສ ນາສິໂຕ’’ຕິ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐ ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສຕິ ປຣິຠາສຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ວິສຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ກາຓມາຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ກຕປາຕຣາໂສ ‘‘ກຫໍ ກາຓາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເອສາ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ມງ຺ກຸຠູຕາ ໂຣທນ຺ຕີ ຐິຕາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ເອສາ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສຕິ ປຣິຠາສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ມງ຺ກຸຠູຕາ ໂຣທມານາ ຐິຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ – ‘‘ກາເຓ, ກສ຺ມາ ມໍ ທິສ຺ວາ ມງ຺ກຸຠູຕາ ນິລີຍິຕ຺ວາ ໂຣທສີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ມາຕາ ຕາຍ ກຕກິຣິຍໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ກາຓມາເຕ ມມ ສາວກາ ຕຍາ ທິນ຺ນກໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ອທິນ຺ນກ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ທິນ຺ນກໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ມມ ສາວກາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕາ ຕວ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕາ ຕຍາ ທິນ຺ນກໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ໂກ ເຕສໍ ໂທໂສ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍານໍ ໂທໂສ’’. ‘‘ເອຕິສ຺ສາເຍວ ໂທໂສ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ກາຓໍ ອາຫ – ‘‘ກາເຓ, ມຍ຺ຫໍ ກິຣ ສາວກາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມານາ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອາຄຕາ, ອຖ ເນສໍ ຕວ ມາຕຣາ ປູວາ ທິນ຺ນາ, ໂກ ນາເມຕ຺ຖ ມມ ສາວການໍ ໂທໂສ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍານໍ ໂທໂສ, ມຍ຺ຫເມວ ໂທໂສ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຂມາເປສິ.

ອຖສ຺ສາ ສຕ຺ຖາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ, ສາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຣາຊງ຺ຄເຓນ ປາຍາສິ. ຣາຊາ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ວິຍ ຠເຓ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ມມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທນຠາວໍ ອາໂຣເຈຖາ’’ຕິ ເປເສຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຐິຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຕາຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກາຓມາຕາຍ ເຄຫໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ກາຓາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສຕິ ປຣິຠາສຕິ, ຕໍກາຣຓາ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສາ ອນກ຺ໂກສນຠາໂວ ກໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊ, ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ອນກ຺ໂກສິກາ ກຕາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸຏຸມ຺ພສາມິນີ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສາ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸຏຸມ຺ພສາມິນີ ກຕາ, ອຫໍ ປນ ນໍ ໂລກິຍກຸຏຸມ຺ພສາມິນິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິນິວຕ຺ໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມຫາໂຍຄ຺ຄໍ ປຫິຓິຕ຺ວາ ກາຓໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາຠຣເຓຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ມມ ຘີຕຣໍ ໂປເສຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ອເຖໂກ ສພ຺ພຕ຺ຖກມຫາມຕ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ເທວສ຺ສ ຘີຕຣໍ ໂປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາຣຸຈິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາຓາ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ປຸຣິເສ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ປຣິເຍສມານາປິ ນ ລຠຕິ. ກາຓາຍ ເຄຫທ຺ວາເຣ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ມໂຫໂຆ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ປຸພ຺ເພ, ອາວຸໂສ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣາ ກາຓາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ກຣິໍສຸ, ສາ ເອວໍ ວິປ຺ປຏິສາຣິນີ ຫຸຕ຺ວາປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຄມ຺ມ ສທ຺ຘາສມ຺ປທໍ ລຠິ. ສຕ຺ຖາຣາ ປຸນ ຕສ຺ສາ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປສງ຺ກມນາຣຫໍ ກຕໍ. ອິທານິ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວາ ປຣິເຍສມານາປິ ນ ລຠຕິ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍຄຸຓາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເຕຫິ ມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູຫິ ກາຓາຍ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ກໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ກຣິໍສຸເຍວ. ນ ຈ ອິທາເນວ ມຍາ ກາຓາ ມມ ວຈນກາຣິກາ ກຕາ, ປຸພ຺ເພປິ ກຕາເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ໂສຕຸກາເມຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ –

‘‘ຍຕ຺ເຖໂກ ລຠເຕ ພພ຺ພຸ, ທຸຕິໂຍ ຕຕ຺ຖ ຊາຍຕິ;

ຕຕິໂຍ ຈ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຈ, ອິທໍ ເຕ ພພ຺ພຸກາ ພິລ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໓໗) –

ອິທໍ ພພ຺ພຸຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ຕທາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພິຬາຣາ ອເຫສຸໍ, ມູສິກາ ກາຓາ, ມຓິກາໂຣ ອຫເມວາ’’ຕິ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕີເຕປິ ກາຓາ ທຸມ຺ມນາ ອາວິລຈິຕ຺ຕາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ປສນ຺ນອຸທກຣຫໂທ ວິຍ ວິປ຺ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໒.

‘‘ຍຖາປິ ຣຫໂທ ຄມ຺ຠີໂຣ, ວິປ຺ປສນ຺ໂນ ອນາວິໂລ;

ເອວໍ ຘມ຺ມານິ ສຸຕ຺ວານ, ວິປ຺ປສີທນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣຫໂທຕິ ໂຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາປິ ເສນາຍ ໂອຄາຫນ຺ຕິຍາ ນຂຸຠຕິ ເອວຣູໂປ ອຸທກຓ຺ຓໂວ, ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສຄມ຺ຠີໂຣ ນີລມຫາສມຸທ຺ໂທ ຣຫໂທ ນາມ. ຕສ຺ສ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ເຕ ຐາເນ ອຸທກໍ ມຈ຺ເຉຫິ ຈລຕິ, ອຸປຣິ ຕາວຕ຺ຕເກເຍວ ຐາເນ ອຸທກໍ ວາເຕນ ຈລຕິ, ມຊ຺ເຌ ຈຕຸໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ເຕ ຐາເນ ອຸທກໍ ນິຈ຺ຈລໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຍໍ ຄມ຺ຠີໂຣ ຣຫໂທ ນາມ. ເອວໍ ຘມ຺ມານີຕິ ເທສນາຘມ຺ມານິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ນາມ ຣຫໂທ ອນາກຸລຕາຍ ວິປ຺ປສນ຺ໂນ, ອຈລຕາຍ ອນາວິໂລ, ເອວໍ ມມ ເທສນາຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທິວເສນ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕາ ວິປ຺ປສີທນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ, ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕາ ປນ ເອກນ຺ຕວິປ຺ປສນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ກາຓມາຕຸວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ສພ຺ພຕ຺ຖ ເວ ສປ຺ປຸຣິສາ ຈຊນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທສນາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ສມຸຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມໂພຘິຍຎ຺ຫິ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຣຎ຺ເຊນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ນິມນ຺ຕິໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຎ຺ຉິ. ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມາຣາວຏ຺ຏເນນ ອາວຏ຺ໂຏ ເອກທິວສມ຺ປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ສຕິໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສິ. ເວຣຎ຺ຊາປິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ ອໂຫສິ, ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຕຣພາຫິຣໍ ເວຣຎ຺ຊໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອລຠນ຺ຕາ ກິລມິໍສຸ. ເຕສໍ ອສ຺ສວາຓິຊກາ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ຠິກ຺ຂໍ ປຎ຺ຎາເປສຸໍ. ເຕ ກິລມນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ປຖໂວຊໍ ໂຠເຊຕຸກາໂມ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑາຍ ປເວເສຕຸກາໂມ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ເອກທິວສມ຺ປິ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຣິຕ຺ຕາໂສ ນາໂຫສິ, ອິຈ຺ຉາຈາຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອວ ວິຫຣິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖ ເຕມາສໍ ວສິຕ຺ວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ເຕນ ກຕສກ຺ກາຣສມ຺ມາໂນ ຕໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ເຊຕວເນ ວິຫາສິ, ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ສຕ຺ຖຸ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕານິ ກຣິໍສຸ. ຕທາ ປນ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ວິຆາສາທາ ຠິກ຺ຂູ ນິສ຺ສາຍ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ວສນ຺ຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຸຕ຺ຕາວເສສານິ ປຓີຕໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນທນ຺ຕາ ວຄ຺ຄນ຺ຕາ ມລ຺ລມຸຏ຺ຐິຍຸທ຺ຘໍ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕາ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣປິ ພຫິວິຫາເຣປິ ອນາຈາຣເມວ ຈຣນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ອິເມ ວິຆາສາທາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກາເລ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ກຎ຺ຈິ ວິກາຣໍ ນ ທສ຺ເສສຸໍ, ອິທານິ ປນ ເອວຣູປານິ ປຓີຕໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ວິກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ປນ ເວຣຎ຺ຊາຍມ຺ປິ ອຸປສນ຺ຕຣູປາ ວິຫຣິຕ຺ວາ ອິທານິປິ ອຸປສນ຺ຕຸປສນ຺ຕາວ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຸພ຺ເພເປເຕ ຄທ຺ຣຠໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ຄທ຺ຣຠາ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕານໍ ອາຊານີຍສິນ຺ຘວານໍ ອລ຺ລຣສມຸທ຺ທິກປານກປີຕາວເສສໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐກສຏໍ ອຸທເກນ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ມກຈິປິໂລຕິກາຫິ ປຣິສ຺ສາວິຕຕ຺ຕາ ‘ໂວໂລທກ’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ອປ຺ປຣສໍ ນິຫີນໍ ປິວິຕ຺ວາ ມຘຸມຕ຺ຕາ ວິຍ ນທນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສູຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ວາໂລທກໍ ອປ຺ປຣສໍ ນິຫີນໍ,

ປິຕ຺ວາ ມໂທ ຊາຍຕິ ຄທ຺ຣຠານໍ;

ອິມຎ຺ຈ ປິຕ຺ວານ ຣສໍ ປຓີຕໍ,

ມໂທ ນ ສຎ຺ຊາຍຕິ ສິນ຺ຘວານໍ.

‘‘ອປ຺ປໍ ປິວິຕ຺ວານ ນິຫີນຊຈ຺ໂຈ,

ໂສ ມຊ຺ຊຕີ ເຕນ ຊນິນ຺ທ ປຸຏ຺ໂຐ;

ໂຘຣຍ຺ຫສີລີ ຈ ກຸລມ຺ຫິ ຊາໂຕ,

ນ ມຊ຺ຊຕີ ອຄ຺ຄຣສໍ ປິວິຕ຺ວາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໖໕);

ອິທໍ ວາໂລທກຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປ຺ປຸຣິສາ ໂລກຘມ຺ມໍ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຸຂິຕກາເລປິ ທຸກ຺ຂິຕກາເລປິ ນິພ຺ພິກາຣາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໓.

‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ເວ ສປ຺ປຸຣິສາ ຈຊນ຺ຕິ,

ນ ກາມກາມາ ລປຍນ຺ຕິ ສນ຺ໂຕ;

ສຸເຂນ ຜຸຏ຺ຐາ ອຖ ວາ ທຸເຂນ,

ນ ອຸຈ຺ຈາວຈໍ ປຓ຺ຑິຕາ ທສ຺ສຍນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາທິເຠເທສຸ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ. ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ສຸປຸຣິສາ. ຈຊນ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ອປກຑ຺ຒນ຺ຕາ ຉນ຺ທຣາຄໍ ວິຊຫນ຺ຕິ. ກາມກາມາຕິ ກາເມ ກາມຍນ຺ຕາ ກາມເຫຕຸ ກາມກາຣຓາ. ນ ລປຍນ຺ຕິ ສນ຺ໂຕຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ສນ຺ໂຕ ກາມເຫຕຸ ເນວ ອຕ຺ຕນາ ລປຍນ຺ຕິ, ນ ປຣໍ ລປາເປນ຺ຕິ. ເຍ ຫິ ຠິກ຺ຂາຍ ປວິຏ຺ຐາ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐິຕາ ‘‘ກິໍ, ອຸປາສກ, ສຸຂໍ ເຕ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ, ຣາຊໂຈຣາທີນໍ ວເສນ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປເທສຸ ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕິ, ຕາວ ເຕ ລປຍນ຺ຕິ ນາມ. ຕຖາ ປນ ວຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ສພ຺ເພສໍ ໂນ ສຸຂໍ, ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ, ອິທານິ ໂນ ເຄຫໍ ປຫູຕອນ຺ນປານໍ, ອິເຘວ ວສຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິມນ຺ຕາເປນ຺ຕາ ລປາເປນ຺ຕິ ນາມ. ສນ຺ໂຕ ປນ ອິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ສຸເຂນ ຜຸຏ຺ຐາ ອຖ ວາ ທຸເຂນາຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມຕໍ, ອຏ຺ຐຫິ ປນ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ຜຸຏ຺ຐາ ຕຸຏ຺ຐິຠາວມງ຺ກຸຠາວວເສນ ວາ ວຓ຺ຓຠຓນອວຓ຺ຓຠຓນວເສນ ວາ ອຸຈ຺ຈາວຈໍ ອາກາຣໍ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ທສ຺ສຍນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ຘມ຺ມິກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ນ ອຕ຺ຕເຫຕູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມິກຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣໂກ ອຸປາສໂກ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ. ໂສ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸຂກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິຈ຺ຉາມຫໍ ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສາມິ, ອາຄເມຫິ ຕາວ, ຍາວາຫໍ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ທາຣກໍ ວິຊາຍາມີ’’ຕິ. ໂສ ອາຄເມຕ຺ວາ ທາຣກສ຺ສ ປທສາ ຄມນກາເລ ປຸນ ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາຄເມຫິ ຕາວ, ສາມິ, ຍາວາຍໍ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ເມ ອິມາຍ ອປໂລກິຕາຍ ວາ ອນປໂລກິຕາຍ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ປຸນ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ໂສປິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ປນ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາປິສ຺ສ ‘‘ເຍສໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຫໍ ຆຣາວາເສ ວເສຍ຺ຍໍ, ເຕ ອຸໂຠປິ ປພ຺ພຊິຕາ, ອິທານິ ເມ ກິໍ ຆຣາວາເສນ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ປນ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມິກອຸປາສໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສາປິ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘ອິມາຍ ນາມາ’’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິເຕນ ນາມ ເນວ ອຕ຺ຕເຫຕຸ, ນ ປຣເຫຕຸ ສມິທ຺ຘິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຘມ຺ມິເກເນວ ປນ ຘມ຺ມປຏິສຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໔.

‘‘ນ ອຕ຺ຕເຫຕຸ ນ ປຣສ຺ສ ເຫຕຸ,

ນ ປຸຕ຺ຕມິຈ຺ເຉ ນ ຘນໍ ນ ຣຏ຺ຐໍ;

ນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອຘມ຺ເມນ ສມິທ຺ຘິມຕ຺ຕໂນ,

ສ ສີລວາ ປຎ຺ຎວາ ຘມ຺ມິໂກ ສິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ອຕ຺ຕເຫຕູຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ ອຕ຺ຕເຫຕຸ ວາ ປຣເຫຕຸ ວາ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ນ ປຸຕ຺ຕມິຈ຺ເຉຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘນໍ ວາ ຣຏ຺ຐໍ ວາ ປາປກມ຺ເມນ ນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເອຕານິປິ ອິຈ຺ຉໂຕ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມິທ຺ຘິມຕ຺ຕໂນຕິ ຍາ ອຕ຺ຕໂນ ສມິທ຺ຘິ, ຕມ຺ປິ ອຘມ຺ເມນ ນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ,ສມິທ຺ຘິກາຣຓາປິ ປາປໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ ສີລວາຕິ ໂຍ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ເອວ ສີລວາ ຈ ປຎ຺ຎວາ ຈ ຘມ຺ມິໂກຈ ສິຍາ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຘມ຺ມິກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ຘມ຺ມສ຺ສວນວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປກາ ເຕ ມນຸສ຺ເສສູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ເອກວີຖິວາສິໂນ ມນຸສ຺ສາ ສມຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຓພນ຺ເຘນ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກາເຣສຸໍ, ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ປນ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ກາມຣຕິນິສ຺ສິຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ປຸນ ເຄຫເມວ ຄຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ໂທສນິສ຺ສິຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ເອກຈ຺ເຈ ມານນິສ຺ສິຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ເອກຈ຺ເຈ ຖິນມິທ຺ຘສມງ຺ຄິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຈລາຍນ຺ຕາ ໂສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ປຸນທິວເສ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມາ ສຕ຺ຕາ ນາມ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠວນິສ຺ສິຕາ, ຠເວສຸ ເອວ ລຄ຺ຄາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ປາຣຄາມິໂນ ນາມ ອປ຺ປກາ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອາຫ –

໘໕.

‘‘ອປ຺ປກາ ເຕ ມນຸສ຺ເສສຸ, ເຍ ຊນາ ປາຣຄາມິໂນ;

ອຖາຍໍ ອິຕຣາ ປຊາ, ຕີຣເມວານຸຘາວຕິ.

໘໖.

‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ສມ຺ມທກ຺ຂາເຕ, ຘມ຺ເມ ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕິໂນ;

ເຕ ຊນາ ປາຣເມສ຺ສນ຺ຕິ, ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍໍ ສຸທຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປກາຕິ ໂຖກາ ນ ພຫູ. ປາຣຄາມິໂນຕິ ນິພ຺ພານປາຣຄາມິໂນ. ອຖາຍໍ ອິຕຣາ ປຊາຕິ ຍາ ປນາຍໍ ອວເສສາ ປຊາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຕີຣເມວ ອນຸຘາວຕິ, ອຍເມວ ພຫຸຕຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມທກ຺ຂາເຕຕິ ສມ຺ມາ ອກ຺ຂາເຕ ສຸກຖິເຕ. ຘມ຺ເມຕິ ເທສນາຘມ຺ເມ. ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕິໂນຕິ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຏິປທໍ ປູເຣຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລສຈ຺ຉິກຣເຓນ ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕິໂນ. ປາຣເມສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເຕ ເອວຣູປາ ຊນາ ນິພ຺ພານປາຣໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍນ຺ຕິ ກິເລສມາຣສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມຈ຺ຈຸສ຺ສ ນິວາສຏ຺ຐານຠູຕໍ ເຕຠູມິກວຏ຺ຏໍ. ສຸທຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຍ ຊນາ ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕິໂນ, ເຕ ເອຕໍ ສຸທຸຕ຺ຕຣໍ ທຸຣຕິກ຺ກມໍ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ຕຣິຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານປາຣໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຘມ຺ມສ຺ສວນວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ປຎ຺ຈສຕອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ກຓ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ວິປ຺ປຫາຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສເຕ ອາຄນ຺ຕຸເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂກສລຣຏ຺ເຐ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຈຣິຍປຏິປກ຺ຂໍ ນິສາເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໘໗.

‘‘ກຓ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ວິປ຺ປຫາຍ, ສຸກ຺ກໍ ຠາເວຖ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ໂອກາ ອໂນກມາຄມ຺ມ, ວິເວເກ ຍຕ຺ຖ ທູຣມໍ.

໘໘.

‘‘ຕຕ຺ຣາຠິຣຕິມິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຫິຕ຺ວາ ກາເມ ອກິຎ຺ຈໂນ;

ປຣິໂຍທເປຍ຺ຍ ອຕ຺ຕານໍ, ຈິຕ຺ຕກ຺ເລເສຫິ ປຓ຺ຑິໂຕ.

໘໙.

‘‘ເຍສໍ ສມ຺ໂພຘິຍງ຺ເຄສຸ, ສມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຠາວິຕໍ;

ອາທານປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄ, ອນຸປາທາຍ ເຍ ຣຕາ;

ຂີຓາສວາ ຊຸຕິມນ຺ໂຕ, ເຕ ໂລເກ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຫໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ກາຍທຸຈຣິຕາທິເຠທໍ ອກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ວິປ຺ປຫາຍ ຊຫິຕ຺ວາ. ສຸກ຺ກໍ ຠາເວຖາຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອຠິນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ກາຍສຸຈຣິຕາທິເຠທໍ ສຸກ຺ກໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຍ຺ຍ. ກຖໍ? ໂອກາ ອໂນກມາຄມ຺ມາຕິ ໂອກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາລໂຍ, ອໂນກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອນາລໂຍ, ອາລຍໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນາລຍສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ຕໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ຠາເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣາຠິຣຕິມິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອນາລຍສງ຺ຂາເຕ ວິເວເກ ນິພ຺ພາເນ ອິເມຫິ ສຕ຺ເຕຫິ ທຸຣຠິຣມໍ, ຕຕ຺ຣ ອຠິຣຕິໍ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຫິຕ຺ວາ ກາເມຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມ ຫິຕ຺ວາ ອກິຎ຺ຈໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິເວເກ ອຠິຣຕິໍ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕກ຺ເລເສຫີຕິ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ, ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຍທເປຍ຺ຍ ໂວທາເປຍ຺ຍ, ປຣິໂສເຘຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ໂພຘິຍງ຺ເຄສູຕິ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ. ສມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຠາວິຕນ຺ຕິ ເຫຕຸນາ ນເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາວິຕໍ ວຑ຺ຒິຕໍ. ອາທານປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄຕິ ອາທານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄຫຓໍ, ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕ ອຄ຺ຄຫເຓ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ກິຎ຺ຈິ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ເຍ ຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊຸຕິມນ຺ໂຕຕິ ອານຸຠາວວນ຺ໂຕ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓຊຸຕິຍາ ຂນ຺ຘາທິເຠເທ ຘມ຺ເມ ໂຊເຕຕ຺ວາ ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ໂລເກຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘາທິໂລເກ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກິເລສວຏ຺ຏສ຺ສ ເຂປິຕຕ຺ຕາ ສອຸປາທິເສເສນ, ຈຣິມຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ຂນ຺ຘວຏ຺ຏສ຺ສ ເຂປິຕຕ຺ຕາ ອນຸປາທິເສເສນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ປຣິນິພ຺ພາເນຫິ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ, ອນຸປາທາໂນ ວິຍ ປທີໂປ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປຎ຺ຈສຕອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

ປຓ຺ຑິຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉຏ຺ໂຐ ວຄ຺ໂຄ.

໗. ອຣຫນ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ຊີວກປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ

ຄຕທ຺ຘິໂນຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຊີວກມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຊີວເກນ ປຸຏ຺ຐປຎ຺ຫໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຊີວກວຕ຺ຖຸ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໒໖ ອາທໂຍ) ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ.

ເອກສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ເທວທຕ຺ໂຕ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຄິຊ຺ຌກູຏໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ວຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສິລໍ ປວິຊ຺ຌິ. ຕໍ ທ຺ເວ ປພ຺ພຕກູຏານິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ. ຕໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຕາ ປປຏິກາ ຠຄວໂຕ ປາທໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ, ຠຸສາ ເວທນາ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ມທ຺ທກຸຈ຺ຉິໍ ນຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໂຕປິ ຊີວກມ຺ພວນໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມໍ ເນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາທາຍ ຊີວກມ຺ພວນໍ ອຄມໍສຸ. ຊີວໂກ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຓປຏິກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ຕິຂິຓເຠສຊ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ວຓໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ເອກສ຺ສ ມນຸສ຺ສສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ຍາວ ມມາຄມນາ ພທ຺ຘນິຍາເມເນວ ຕິຏ຺ຐຕູ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາຣປິທຫນເວລາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອໂຫ ມຍາ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຍ຺ວາຫໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ວິຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາເທ ຕິຂິຓເຠສຊ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ວຓໍ ພນ຺ຘິໍ, ອຍໍ ຕສ຺ສ ໂມຈນເວລາ, ຕສ຺ມິໍ ອມຸຈ຺ຈມາເນ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຠຄວໂຕ ສຣີເຣ ປຣິຬາໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອານນ຺ທ, ຊີວໂກ ສາຍໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິ, ‘ອຍໍ ວຓສ຺ສ ໂມຈນເວລາ’ຕິ ປນ ຈິນ຺ເຕສິ, ໂມເຈສິ ນ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ໂມເຈສິ, ວໂຓ ຣຸກ຺ຂໂຕ ຉລ຺ລິ ວິຍ ອປຄໂຕ. ຊີວໂກ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເວເຄນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສຣີເຣ ໂວ ປຣິຬາໂຫ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂຂ, ຊີວກ, ໂພຘິມຓ຺ເຑເຍວ ສພ຺ພປຣິຬາໂຫ ວູປສນ຺ໂຕ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໐.

‘‘ຄຕທ຺ຘິໂນ ວິໂສກສ຺ສ, ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຘິ;

ສພ຺ພຄນ຺ຖປ຺ປຫີນສ຺ສ, ປຣິຬາໂຫ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຄຕທ຺ຘິໂນຕິ ຄຕມຄ຺ຄສ຺ສ ກນ຺ຕາຣທ຺ຘາ ວຏ຺ຏທ຺ຘາຕິ ທ຺ເວ ອທ຺ຘາ ນາມ. ເຕສຸ ກນ຺ຕາຣປຏິປນ຺ໂນ ຍາວ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ອທ຺ຘິໂກເຍວ, ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ປຕ຺ເຕ ຄຕທ຺ຘິ ນາມ ໂຫຕິ. ວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕາປິ ສຕ຺ຕາ ຍາວ ວຏ຺ເຏ ວສນ຺ຕິ, ຕາວ ອທ຺ຘິກາ ເອວ. ກສ຺ມາ? ວຏ຺ຏສ຺ສ ອເຂປິຕຕ຺ຕາ. ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍປິ ອທ຺ຘິກາ ເອວ, ວຏ຺ຏໍ ປນ ເຂເປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຂີຓາສໂວ ຄຕທ຺ຘິ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຄຕທ຺ຘິໂນ. ວິໂສກສ຺ສາຕິ ວຏ຺ຏມູລກສ຺ສ ໂສກສ຺ສ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິໂສກສ຺ສ. ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຘີຕິ ສພ຺ເພສຸ ຂນ຺ຘາທິຘມ຺ເມສຸ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ສພ຺ພຄນ຺ຖປ຺ປຫີນສ຺ສາຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຄນ຺ຖານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພາຄນ຺ຖປ຺ປຫີນສ຺ສ. ປຣິຬາໂຫ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ທຸວິໂຘ ປຣິຬາໂຫ ກາຍິໂກ ເຈຕສິໂກ ຈາຕິ. ເຕສຸ ຂີຓາສວສ຺ສ ສີຕຸຓ຺ຫາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ກາຍິກປຣິຬາໂຫ ອນິພ຺ພຸໂຕວ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຊີວໂກ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຘມ຺ມຣາຊຕາຍ ເທສນາວິຘິກຸສລຕາຍ ເຈຕສິກປຣິຬາຫວເສນ ເທສນໍ ວິນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ, ‘‘ຊີວກ, ປຣມຕ຺ເຖນ ເອວຣູປສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ປຣິຬາໂຫ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຊີວກປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຸຍ຺ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄເຫ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ‘‘ອທ຺ຘມາສຈ຺ຈເຍນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ວຕ຺ຕໍ ກິເຣຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາມານໍ ‘‘ເອວໍ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕປຈນຈີວຣຣຊນາທີນິ ກຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ‘‘ອິທານິ ອທ຺ຘມາສຈ຺ຈເຍນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣຈາປນໍ. ຠິກ຺ຂູສຸ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣປິ ຈີວຣານິ ໂຘວິ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ເຖໂຣ ກສ຺ມາ ຈີວຣານິ ໂຘວຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ອຏ຺ຐາຣສ ມນຸສ຺ສໂກຏິໂຍ ວສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ເຖຣສ຺ສ ນ ຎາຕກາ, ເຕ ອຸປຏ຺ຐາກາ, ເຍ ນ ອຸປຏ຺ຐາກາ, ເຕ ຎາຕກາ. ເຕ ເຖຣສ຺ສ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສມ຺ມານສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ອຸປກາຣໍ ປຫາຍ ເອສ ກຫໍ ຄມິສ຺ສຕິ? ສເຈປິ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມາປມາທກນ຺ທຣໂຕ ປຣໍ ນ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ກິຣ ຍໍ ກນ຺ທຣໍ ປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອິໂຕ ນິວຕ຺ຕຖ, ມາ ປມຊ຺ຊິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໍ ‘‘ມາປມາທກນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຕ຺ຖາປິ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ອຏ຺ຐາຣສ ມນຸສ຺ສໂກຏິໂຍ ວສນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສານໍ ມງ຺ຄລາມງ຺ຄລຏ຺ຐາເນສຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ນ ສກ຺ກາ ວິຫາຣໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ກາຕຸໍ, ກໍ ນຸ ໂຂ ນິວຕ຺ເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ –‘‘ກສ຺ສປສ຺ສ ເຫເຕ ມນຸສ຺ສາ ຎາຕກາ ຈ ອຸປຏ຺ຐາກາ ຈ, ກສ຺ສປໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ກສ຺ສປ, ນ ສກ຺ກາ ວິຫາຣໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ກາຕຸໍ, ມນຸສ຺ສານໍ ມງ຺ຄລາມງ຺ຄລຏ຺ຐາເນສຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິວຕ຺ຕສ຺ສູ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖໂຣ ປຣິສໍ ອາທາຍ ນິວຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ອຸປຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ໂວ, ອາວຸໂສ, ນນຸ ອິທາເນວ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ມຫາກສ຺ສໂປ ກສ຺ມາ ຈີວຣານິ ໂຘວຕິ, ນ ເອໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສຕີ’ຕິ, ຍໍ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກິໍ ນາເມຕໍ ກເຖຖາ’’ຕິ? ‘‘ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ສປໍ ‘ກຸເລສຸ ຈ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຈ ລຄ຺ໂຄ’ຕິ ວເທຖ, ໂສ ‘ມມ ວຈນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ນິວຕ຺ໂຕ. ເອໂສ ຫິ ປຸພ຺ເພ ປຕ຺ຖນໍ ກໂຣນ຺ໂຕເຍວ ‘ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອລຄ຺ໂຄ ຈນ຺ທູປໂມ ຫຸຕ຺ວາ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ນຕ຺ເຖຕສ຺ສ ກຸເລ ວາ ປຈ຺ຈເຍ ວາ ລຄ຺ໂຄ, ອຫໍ ຈນ຺ໂທປມປ຺ປຏິປທຎ຺ເຈວ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໖) ອຣິຍວໍສປ຺ປຏິປທຎ຺ຈ ກເຖນ຺ໂຕ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ກສ຺ສປໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກທາ ປນ ເຖເຣນ ປຕ຺ຖນາ ຐປິຕາ’’ຕິ? ‘‘ໂສຕຸກາມາຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸທປາທີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປທຸມຸຕ຺ຕຣປາທມູເລ ເຕນ ຐປິຕປຕ຺ຖນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຖຣສ຺ສ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ ກເຖສິ. ຕໍ ເຖຣປາຬິຍໍ (ເຖຣຄາ. ໑໐໕໔ ອາທໂຍ) ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ. ສຕ຺ຖາ ປນ ອິມໍ ເຖຣສ຺ສ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຫໍ ຈນ຺ໂທປມປ຺ປຏິປທຎ຺ເຈວ ອຣິຍວໍສປ຺ປຏິປທຎ຺ຈ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ກສ຺ສປໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິໍ, ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສປສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວາ ກຸເລສຸ ວາ ວິຫາເຣສຸ ວາ ປຣິເວເຓສຸ ວາ ລຄ຺ໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປລ຺ລເລ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຣາຊຫໍໂສ ວິຍ ກຕ຺ຖຈິ ອລຄ຺ໂຄເຍວ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໑.

‘‘ອຸຍ຺ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ສຕີມນ຺ໂຕ, ນ ນິເກເຕ ຣມນ຺ຕິ ເຕ;

ຫໍສາວ ປລ຺ລລໍ ຫິຕ຺ວາ, ໂອກໂມກໍ ຊຫນ຺ຕິ ເຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຍ຺ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ສຕີມນ຺ໂຕຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາ ຂີຓາສວາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘຄຸເຓສຸ ຌານວິປສ຺ສນາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນສມາປຊ຺ຊນວຸຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຫິ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ຆເຏນ຺ຕິ. ນ ນິເກເຕ ຣມນ຺ຕິ ເຕຕິ ເຕສໍ ອາລເຍ ຣຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຫໍສາວາຕິ ເທສນາສີສເມຕໍ, ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ເນ ປລ຺ລເລ ສກຸຓາ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ‘‘ມມ ອຸທກໍ, ມມ ປທຸມໍ, ມມ ອຸປ຺ປລໍ, ມມ ກຓ຺ຓິກາ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຎ຺ຈິ ອາລຍໍ ອກຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂາວ ຕໍ ຐານໍ ປຫາຍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອາກາເສ ກີຬມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ; ເອວເມວໍ ຂີຓາສວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິຫຣນ຺ຕາປິ ກຸລາທີສຸ ອລຄ຺ຄາ ເອວ ວິຫຣິຕ຺ວາ ຄມນສມເຍປິ ຕໍ ຐານໍ ປຫາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ມມ ວິຫາໂຣ, ມມ ປຣິເວຓໍ, ມມູປຏ຺ຐາກາ’’ຕິ ອນາລຍາ ອນຸເປກ຺ຂາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂອກໂມກນ຺ຕິ ອາລຍາລຍໍ, ສພ຺ພາລເຍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ເພລຏ຺ຐສີສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ເຍສໍ ສນ຺ນິຈໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ເພລຏ຺ຐສີສໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ ອນ຺ໂຕຄາເມ ເອກໍ ວີຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ອປຣໍ ວີຖິໍ ຈຣິຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂໍ ກູຣໍ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ‘‘ນິພທ຺ຘໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຣິເຍສນໍ ນາມ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ກຕິປາຫໍ ຌານສຸເຂນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອາຫາເຣນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຎຕ຺ວາ ອຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ ອາຍຕິໍ ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາປິ ເຖເຣນ ປນ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ໂທສາຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໒.

‘‘ເຍສໍ ສນ຺ນິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ເຍ ປຣິຎ຺ຎາຕໂຠຊນາ;

ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ ຈ, ວິໂມກ຺ໂຂ ເຍສໍ ໂຄຈໂຣ;

ອາກາເສວ ສກຸນ຺ຕານໍ, ຄຕິ ເຕສໍ ທຸຣນ຺ນຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຈໂຍຕິ ທ຺ເວ ສນ຺ນິຈຍາ – ກມ຺ມສນ຺ນິຈໂຍ ຈ, ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິຈໂຍ ຈ. ເຕສຸ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມໍ ກມ຺ມສນ຺ນິຈໂຍ ນາມ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິຈໂຍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອກໍ ຄຸຬປິຓ຺ຑໍ, ຈຕຸຠາຄມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິໍ, ເອກຎ຺ຈ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ໂຫຕິ. ເຍສໍ ອຍໍ ທຸວິໂຘປິ ສນ຺ນິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ. ປຣິຎ຺ຎາຕໂຠຊນາຕິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຎ຺ຎາຕໂຠຊນາ. ຍາຄຸອາທີນຎ຺ຫິ ຍາຄຸຠາວາທິຊານນໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ, ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎາວເສນ ປນ ໂຠຊນສ຺ສ ປຣິຊານນໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ, ກພຬີກາຣາຫາເຣ ຉນ຺ທຣາຄອປກຑ຺ຒນຎາຓໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ. ອິມາຫິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ເຍ ປຣິຎ຺ຎາຕໂຠຊນາ. ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ໂຂປິ ຄຫິໂຕເຍວ. ຕີຓິປິ ເຈຕານິ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ນາມານິ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ອຠາເວນ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ເຕຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ, ຕຖາ ຣາຄາທິນິມິຕ຺ຕານໍ ອຠາເວນ ອນິມິຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນິມິຕ຺ໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ, ຣາຄາທິປຓິຘີນໍ ປນ ອຠາເວນ ອປ຺ປຓິຫິຕໍ, ເຕຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕານໍ ອຍໍ ຕິວິໂຘ ວິໂມກ຺ໂຂ ເຍສໍ ໂຄຈໂຣ. ຄຕິ ເຕສໍ ທຸຣນ຺ນຍາຕິ ຍຖາ ນາມ ອາກາເສນ ຄຕານໍ ສກຸຓານໍ ປທນິກ຺ເຂປສ຺ສ ອທສ຺ສເນນ ຄຕິ ທຸຣນ຺ນຍາ ນ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ, ເອວເມວ ເຍສໍ ອຍໍ ທຸວິໂຘ ສນ຺ນິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອິມາຫິ ຈ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຎ຺ຎາຕໂຠຊນາ, ເຍສຎ຺ຈ ອຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ວິໂມກ຺ໂຂ ໂຄຈໂຣ, ເຕສໍ ຕໂຍ ຠວາ, ຈຕສ຺ໂສ ໂຍນິໂຍ, ປຎ຺ຈ ຄຕິໂຍ, ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ, ນວ ສຕ຺ຕາວາສາຕິ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອິມິນາ ນາມ ຄຕາຕິ ຄມນສ຺ສ ອປຎ຺ຎາຍນໂຕ ຄຕິ ທຸຣນ຺ນຍາ ນ ສກ຺ກາ ປຎ຺ຎາເປຕຸນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ເພລຏ຺ຐສີສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍສ຺ສາສວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ເຖໂຣ ຊິຓ຺ຓຈີວໂຣ ສງ຺ກາຣກູຏາທີສຸ ຈີວຣໍ ປຣິເຍສຕິ. ຕສ຺ສ ອິໂຕ ຕຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຊາລິນີ ນາມ ເທວຘີຕາ ອໂຫສິ. ສາ ເຖຣໍ ໂຈຬການິ ປຣິເຍສມານໍ ທິສ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ເຕຣສຫຕ຺ຖາຍຕານິ ຈຕຸຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖຕານິ ຕີຓິ ທິພ຺ພທຸສ຺ສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຈາຫໍ ອິມານິ ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ທສ຺ສາມິ, ເຖໂຣ ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂຈຬການິ ປຣິເຍສມານສ຺ສ ປຸຣໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຍຖາ ເນສໍ ທສນ຺ຕມຕ຺ຕເມວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ຐເປສິ. ເຖໂຣ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ໂຈຬກປຣິເຍສມານໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເນສໍ ທສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒມາໂນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓານິ ທິພ຺ພທຸສ຺ສານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐປໍສຸກູລໍ ວຕ ອິທ’’ນ຺ຕິ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ. ອຖສ຺ສ ຈີວຣກຣຓທິວເສ ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິ, ອສີຕິມຫາເຖຣາປິ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິໍສຸ, ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຕຸໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ມູເລ ນິສີທິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ມຊ຺ເຌ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ເຄ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ສຸຕ຺ຕໍ ວຏ຺ເຏສິ, ສຕ຺ຖາ ສູຈິປາສເກ ອາວຸຓິ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ເຍນ ເຍນ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ຕໍ ອຸປເນນ຺ໂຕ ວິຈຣິ.

ເທວຘີຕາປິ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ໂຠນ຺ຕາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ໂນ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ອສີຕິມຫາສາວກປຣິວຸໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາເຣ ນິສີທິ, ຍາຄຸອາທີນິ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂໍ ສມາທເປສິ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣປິ ອນ຺ຕຣາຠຕ຺ເຕ ມຫາຊມ຺ພຸເປສິໍ ອາຫຣິ, ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ປຣິກ຺ຂີຓໍ ຂາທິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ຈີວຣກຣຓຏ຺ຐາເນ ຠູມິປຣິຠຓ຺ຑມກາສິ, ຠູມິ ອລຕ຺ຕກຣສຣຎ຺ຊິຕາ ວິຍ ອໂຫສິ. ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຠຸຕ຺ຕາວເສສານໍ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກຠຕ຺ຕານໍ ມຫາຣາສິ ອໂຫສິ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກິໍ ເອວໍພຫຸເກຫິ ຍາຄຸອາທີຫິ, ນນຸ ນາມ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ຎາຕກາ ຈ ອຸປຏ຺ຐາກາ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕິອຸປຏ຺ຐາການໍ ພຫຸຠາວໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ, ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ‘ອິທໍ ອນຸຣຸທ຺ເຘນ ອາຫຣາປິຕ’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ເອວຣູປໍ ວເທຕິ. ນ ຫິ ຂີຓາສວາ ປຈ຺ຈຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ເທວຕານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໓.

‘‘ຍສ຺ສາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ, ອາຫາເຣ ຈ ອນິສ຺ສິໂຕ;

ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ ຈ, ວິໂມກ຺ໂຂ ຍສ຺ສ ໂຄຈໂຣ;

ອາກາເສວ ສກຸນ຺ຕານໍ, ປທໍ ຕສ຺ສ ທຸຣນ຺ນຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາສວາຕິ ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ. ອາຫາເຣ ຈ ອນິສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫາຣສ຺ມິຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສເຍຫິ ອນິສ຺ສິໂຕ. ປທໍ ຕສ຺ສ ທຸຣນ຺ນຍນ຺ຕິ ຍຖາ ອາກາເສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ສກຸຓານໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປາເທຫິ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຕາ, ອິທໍ ຐານໍ ອຸເຣນ ປຫຣິຕ຺ວາ ຄຕາ, ອິທໍ ສີເສນ, ອິທໍ ປກ຺ເຂຫີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ, ເອວເມວ ເອວຣູປສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘‘ນິຣຍປເທນ ວາ ຄໂຕ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິປເທນ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປທໍ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນາມ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິ ຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸພ຺ພາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຠຄວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ມິຄາຣມາຕຸຍາ ປາສາທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ມຫາສາວກປຣິວຸໂຕ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖໂຣ ອວນ຺ຕີສຸ ວິຫຣຕິ. ໂສ ປນາຍສ຺ມາ ທູຣໂຕປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ມຫາເຖຣາ ນິສີທນ຺ຕາ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາສນໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ທ຺ວີຫິ ເທວໂລເກຫິ ເທວປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທິພ຺ພຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ຐິໂຕ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣໍ ອທິສ຺ວາ ກິໍ ນຸ ໂຂ ມມ, ອຍ຺ໂຍ, ນ ທິສ຺ສຕິ, ສາຘຸ ໂຂ ປນສ຺ສ ສເຈ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ. ເຖໂຣປິ ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສເນ ນິສິນ຺ນເມວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ ວຕ ເມ, ອຍ຺ໂຍ, ອາຄໂຕ, ອຫໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ອາຄມນເມວ ປຈ຺ຈາສີສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປາເທ ສມ຺ພາຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ‘‘ສກ຺ໂກ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕິ, ອວເສສມຫາສາວການໍ ເອວຣູປໍ ສກ຺ກາຣໍ ອກຣິຕ຺ວາ ມຫາກຈ຺ຈາຍນໍ ທິສ຺ວາ ເວເຄນ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ສາຘຸ ວຕ ເມ, ອຍ຺ໂຍ, ອາຄໂຕ, ອຫໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ອາຄມນເມວ ປຈ຺ຈາສີສາມີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປາເທ ສມ຺ພາຫິຕ຺ວາ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ມຫາກຈ຺ຈາຍເນນ ສທິສາ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣາ ຠິກ຺ຂູ ເທວານມ຺ປິ ມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ປິຍາເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໔.

‘‘ຍສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສມຖງ຺ຄຕານິ,

ອສ຺ສາ ຍຖາ ສາຣຖິນາ ສຸທນ຺ຕາ;

ປຫີນມານສ຺ສ ອນາສວສ຺ສ,

ເທວາປິ ຕສ຺ສ ປິຫຍນ຺ຕິ ຕາທິໂນ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຉເກນ ສາຣຖິນາ ສຸທນ຺ຕາ ອສ຺ສາ ວິຍ ຉ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສມຖໍ ທນ຺ຕຠາວໍ ນິພ຺ພິເສວນຠາວໍ ຄຕານິ, ຕສ຺ສ ນວວິຘໍ ມານໍ ປຫາຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ປຫີນມານສ຺ສ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາສວານໍ ອຠາເວນ ອນາສວສ຺ສ. ຕາທິໂນຕິ ຕາທິຠາວສຓ຺ຐິຕສ຺ສ ຕຖາຣູປສ຺ສ ເທວາປິ ປິຫຍນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາປິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ອາຄມນຎ຺ຈ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິເຍວາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ປຖວິສໂມຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິຕຸກາໂມ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິ. ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ເຖຣໍ ອນຸຄຈ຺ຉິໍສຸ. ເຖໂຣ ຈ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ປຎ຺ຎາຍມາເນ ຠິກ຺ຂູ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ກເຖຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕາເປສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ອປາກໂຏ ຠິກ຺ຂຸ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ວຕ ມມ຺ປິ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ກເຖຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ເຖໂຣ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ຕໍ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ໂສ ‘‘ອຎ຺ເຎ ວິຍ ຠິກ຺ຂູ ນ ມໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເຖເຣ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິ. ເຖຣສ຺ສປິ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ໂຓ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຣີຣໍ ຜຸສິ, ເຕນາປິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິເຍວ. ໂສ ‘‘ທານິ ເຖໂຣ ວິຫາຣູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ຄສາວໂກມ຺ຫີຕິ ກຓ຺ຓສກ຺ຂລິໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອຂມາເປຕ຺ວາວ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ເຖຣໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ຈ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ຄເຊຏ຺ຐຠາຕຣາ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປຫຏຠາວໍ ສຕ຺ຖາ ໂນ ນ ຊານາຕິ, ສີຫນາທໍ ປນ ນທາເປຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ປຣິສໍ ສນ຺ນິປາຕາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ກຸຎ຺ຈິກຫຕ຺ຖາ ປຣິເວຓທ຺ວາຣານິ ວິວຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ, ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ, ອິທານາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສີຫນາທໍ ນທິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑໑) ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕສຸໍ. ເຖໂຣປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ນາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ມຍາ ປຫໂຏ’’ຕິ ອວຕ຺ວາວ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ສ ນູນ, ຠນ຺ເຕ, ກາເຍ ກາຍຄຕາສຕິ ອນຸປຏ຺ຐິຕາ ອສ຺ສ, ໂສ ອິຘ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ອາສຊ຺ຊ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວິຍໍ ສຸຈິມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອສຸຈິມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕຎ຺ຈ ອາໂປເຕໂຊວາໂຍ ຣໂຊຫຣຓຈຓ຺ຑາລກຸມາຣກອຸສຠຉິນ຺ນວິສາຓສມຈິຕ຺ຕຕຎ຺ຈ ອຫິກຸຓປາທີຫິ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ອຏ຺ຏິຍນຎ຺ຈ ເມທກຖາລິກາ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍປຣິຫຣຓຎ຺ຈ ປກາເສສິ. ອິມາຫິ ຈ ປນ ນວຫິ ອຸປມາຫິ ເຖເຣ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ກເຖນ຺ເຕ ນວສຸປິ ຐາເນສຸ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິ. ຣໂຊຫຣຓຈຓ຺ຑາລກຸມາຣກເມທກຖາລິໂກ ປມານໍ ປນ ອາຫຣຓກາເລ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຠິກ຺ຂູ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ຂີຓາສວານໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸທປາທິ.

ເຖເຣ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສກລສຣີເຣ ຑາໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ໂສ ຕາວເທວ ຠຄວໂຕ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນໂທສໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອຈ຺ຈຍໍ ເທເສສິ. ສຕ຺ຖາ ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຂມ ອິມສ຺ສ ໂມຆປຸຣິສສ຺ສ, ຍາວສ຺ສ ສຕ຺ຕຘາ ມຸທ຺ຘາ ນ ຜລຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ຂມາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ, ຂມຕຸ ຈ ເມ ໂສ ອາຍສ຺ມາ, ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ກຖຍິໍສຸ ‘‘ປສ຺ສຖ ທານາວຸໂສ, ເຖຣສ຺ສ ອໂນປມຄຸຓໍ, ເອວຣູປສ຺ສ ນາມ ມຸສາວາເທນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປຣິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ໂກປໍ ວາ ໂທສໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ສຍເມວ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຂມາເປຕີ’’ຕິ. ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ, ສກ຺ກາ ສາຣິປຸຕ຺ຕສທິສານໍ ໂກປໍ ວາ ໂທສໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ, ມຫາປຖວີສທິສໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທຂີລສທິສໍ ປສນ຺ນອຸທກຣຫທສທິສຎ຺ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໕.

‘‘ປຖວິສໂມ ໂນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ,

ອິນ຺ທຂິລຸປໂມ ຕາທິ ສຸພ຺ພໂຕ;

ຣຫໂທວ ອເປຕກທ຺ທໂມ,

ສໍສາຣາ ນ ຠວນ຺ຕິ ຕາທິໂນ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ຍຖາ ນາມ ປຖວິຍໍ ສຸຈີນິ ຄນ຺ຘມາລາທີນິປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອສຸຈີນິ ມຸຕ຺ຕກຣີສາທີນິປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຍຖາ ນາມ ນຄຣທ຺ວາເຣ ນິຂາຕໍ ອິນ຺ທຂີລໍ ທາຣກາທໂຍ ໂອມຸຕ຺ເຕນ຺ຕິປິ ອູຫທນ຺ຕິປິ, ອປເຣ ປນ ຕໍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຖວິຍາ ອິນ຺ທຂີລສ຺ສ ຈ ເນວ ອນຸໂຣໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ວິໂຣໂຘ; ເອວເມວ ຍ຺ວາຍໍ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປິຍຠາເວນ ຕາທິ, ວຕານໍ ສຸນ຺ທຣຕາຍ ສຸພ຺ພໂຕ. ໂສ ‘‘ອິເມ ມໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ນ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ສກ຺ກາຣຎ຺ຈ ອສກ຺ກາຣຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ເນວ ອນຸຣຸຊ຺ຌຕິ, ໂນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອຖ ໂຂ ປຖວິສໂມ ຈ ອິນ຺ທຂິລຸປໂມ ເອວ ຈ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ອປຄຕກທ຺ທໂມ ຣຫໂທ ປສນ຺ໂນທໂກ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປຄຕກິເລສຕາຍ ຣາຄກທ຺ທມາທີຫິ ອກທ຺ທໂມ ວິປ຺ປສນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ຕາທິໂນຕິ ຕສ຺ສ ປນ ເອວຣູປສ຺ສ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕີສຸ ສໍສຣຓວເສນ ສໍສາຣາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ນວ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ໂກສມ຺ພິວາສີຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ

ສນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ມນໍ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາມເຓຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ໂກສມ຺ພິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຸປສມ຺ປໂທ ‘‘ໂກສມ຺ພິວາສີຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ຕສ຺ສ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ຕິຈີວຣຎ຺ເຈວ ສປ຺ປິຜາຓິຕຎ຺ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ຐເປສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ອິທໍ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ ມຍາ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ວສ຺ສໍ ວາສິຕາ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ວິຫາເຣ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ອິມໍ ລາຠໍ ລຠນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ອຸປາສກ, ນ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ມມ ສນ຺ຕິເກ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ສາມເຓໂຣປິ ນຕ຺ຖິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖິ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສາມເຓໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຘິວາເສສິ. ອຸປາສໂກ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ເກເສ ເຕເມຕ຺ວາ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ເຖໂຣ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສໍ ຕຕ຺ຖ ວສິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມເຓຣໍ ຠຓ຺ຑກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກໍ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ. ສາມເຓໂຣ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ເສນາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕສ຺ເສວ ວິກາໂລ ຊາໂຕ, ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສນໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ອຸປຏ຺ຐານເວລາຍໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ສາມເຓຣ, ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ໂອກາສໍ ນາລຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມມ ວສນຏ຺ຐາເນເຍວ ວສ, ທຸກ຺ຂໍ ເຕ ອາຄນ຺ຕຸກຏ຺ຐາເນ ພຫິ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ເສນາສນໍ ປາວິສິ. ເຖໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ນິປນ຺ນມຕ຺ໂຕວ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ສາມເຓໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສທ຺ຘິໍ ຕຕິໂຍ ທິວໂສ ເອກເສນາສເນ ວສນ຺ຕສ຺ສ, ‘ສເຈ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍິສ຺ສາມິ, ເຖໂຣ ສຫເສຍ຺ຍໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’ຕິ ນິສິນ຺ນໂກວ ວີຕິນາເມສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ມຎ຺ຈກສມີເປ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໂກວ ຣຕ຺ຕິໍ ວີຕິນາເມສິ. ເຖໂຣ ປຈ຺ຈູສກາເລ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ສາມເຓຣໍ ນິກ຺ຂມາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຈກປສ຺ເສ ຐປິຕພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພີຊນິປຕ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ເຄນ ສາມເຓຣສ຺ສ ກຏສາຣກໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ພີຊນິໍ ອຸທ຺ຘໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ສາມເຓຣ, ພຫິ ນິກ຺ຂມາ’’ຕິ ອາຫ, ພີຊນິປຕ຺ຕທຓ຺ຑໂກ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ປຏິຫຎ຺ຎິ, ຕາວເທວ ອກ຺ຂິ ຠິຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ພຫິ ນິກ຺ຂມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອກ຺ຂິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ວຕ຺ຕກຣຓກາເລ ຈ ປນ ‘‘ອກ຺ຂິ ເມ ຠິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ອນິສີທິຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ອກ຺ຂິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ມຸຏ຺ຐິສມ຺ມຸຎ຺ຊນິໍ ອາທາຍ ວຈ຺ຈກຸຏິຎ຺ຈ ມຸຂໂຘວນຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸຂໂຘວໂນທກຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິເວຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິ. ໂສ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ທທມາໂນ ເອເກເນວ ຫຕ຺ເຖນ ອທາສິ.

ອຖ ນໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອາຫ – ‘‘ອສິກ຺ຂິໂຕ ວຕາຍໍ ສາມເຓໂຣ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຊານາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ‘‘ນ ເອວໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, ເອໂກ ປນ ເມ ຫຕ຺ໂຖ ນ ຕຸຈ຺ໂຉຕິ. ‘‘ກິໍ ສາມເຓຣາ’’ຕິ? ໂສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣ ສຸຕ຺ວາວ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມຍາ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຂມາຫິ ເມ, ສປ຺ປຸຣິສ, ນາຫເມຕໍ ຊານາມິ, ອວສ຺ສໂຍ ເມ ໂຫຫີ’’ຕິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກທາຣກສ຺ສ ປາທມູເລ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ສາມເຓໂຣ ອາຫ – ‘‘ນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕທຕ຺ຖາຍ ກເຖສິໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ມຍາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເນເວຕ຺ຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ນ ມຍ຺ຫໍ. ວຏ຺ຏສ຺ເສເວໂສ ໂທໂສ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ຣກ຺ຂນ຺ເຕເນວ ນາໂຣຈິຕ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ສາມເຓເຣນ ອສ຺ສາສິຍມາໂນປິ ອນສ຺ສາສິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວໂຄ ສາມເຓຣສ຺ສ ຠຓ຺ຑກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປາຍາສິ. ສຕ຺ຖາປິສ຺ສ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ນິສີທິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຂມນີຍໍ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ, ກິຎ຺ຈິ ອຕິເຣກໍ ອຜາສຸກໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອາຫ – ‘‘ຂມນີຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ນຕ຺ຖິ ເມ ກິຎ຺ຈິ ອຕິເຣກໍ ອຜາສຸກໍ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ເມ ອຍໍ ທຫຣສາມເຓໂຣ ວິຍ ອຎ຺ໂຎ ອຕິເຣກຄຸໂຓ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ອິມິນາ ກຕໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ໂສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ຂມາປິຍມາໂນ ມໍ ເອວໍ ວເທສິ ‘ເນເວຕ຺ຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ນ ມຍ຺ຫໍ. ວຏ຺ຏສ຺ເສເວໂສ ໂທໂສ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’ຕິ, ອິຕິ ມໍ ອສ຺ສາເສສິເຍວ, ມຍິ ເນວ ໂກປໍ, ນ ໂທສມກາສິ, ນ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູໂປ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຂີຓາສວາ ນາມ ນ ກສ຺ສຈິ ກຸປ຺ປນ຺ຕິ, ນ ທຸສ຺ສນ຺ຕິ, ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ສນ຺ຕມານສາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໖.

‘‘ສນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ມນໍ ໂຫຕິ, ສນ຺ຕາ ວາຈາ ຈ ກມ຺ມ ຈ;

ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ຕາທິໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕໍ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຂີຓາສວສາມເຓຣສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ອຠາເວນ ມນໍ ສນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ ອຸປສນ຺ຕໍ ນິພ຺ພຸຕໍ. ຕຖາ ມຸສາວາທາທີນໍ ອຠາເວນ ວາຈາ ຈ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ອຠາເວນ ກາຍກມ຺ມຎ຺ຈ ສນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ນເຍນ ເຫຕຸນາ ຊານິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ວິມຸຕ຺ຕີຫິ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອຸປສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຣາຄາທີນໍ ອຸປສເມນ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ. ຕາທິໂນຕິ ຕຖາຣູປສ຺ສ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂກສມ຺ພິວາສີຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເສສມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ໂກສມ຺ພິວາສີຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອສ຺ສທ຺ໂຘຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ອາຣຎ຺ຎກາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສທ຺ທຫສິ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາວິຕໍ ພຫຸລີກຕໍ ອມໂຕຄຘໍ ໂຫຕິ ອມຕປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໔) ເອວໍ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ນ ຂ຺ວາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ສທ຺ຘາຍ ຄຈ຺ຉາມິ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ…ເປ… ອມຕປຣິໂຍສານໍ. ເຍສຎ຺ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎາຕໍ ອສ຺ສ ອທິຏ຺ຐໍ ອວິທິຕໍ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ອຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ປເຣສໍ ສທ຺ຘາຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ…ເປ… ອມຕປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໔) ເອວໍ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ມິຈ຺ຉາຄຫຓໍ ເນວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ອຊ຺ຊາປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ນ ສທ຺ທຫຕິເຍວາ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວເທຖ. ອຫຎ຺ຫິ ‘ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຠາເວຕ຺ວາ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລານິ ສຈ຺ຉິກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ສທ຺ທຫສິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍ. ໂສ ‘ເອວໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ນາມາຕິ ນ ສທ຺ທຫາມິ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ກເຖສິ. ນ ທິນ຺ນສ຺ສ ວາ ກຕສ຺ສ ວາ ຜລໍ ວິປາກໍ ນ ສທ຺ທຫຕິ, ນາປິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸຓໍ ນ ສທ຺ທຫຕິ. ເອໂສ ປນ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ເຘສຸ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລຘມ຺ເມສຸ ປເຣສໍ ສທ຺ຘາຍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມາ ອນຸປວຊ຺ໂຊ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໗.

‘‘ອສ຺ສທ຺ໂຘ ອກຕຎ຺ຎູ ຈ, ສນ຺ຘິຈ຺ເຉໂທ ຈ ໂຍ ນໂຣ,

ຫຕາວກາໂສ ວນ຺ຕາໂສ, ສ ເວ ອຸຕ຺ຕມໂປຣິໂສ’’ຕິ.

ຕສ຺ສໂຖ – ອຕ຺ຕໂນ ປຏິວິທ຺ຘຄຸຓໍ ປເຣສໍ ກຖາຍ ນ ສທ຺ທຫຕີຕິ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ອກຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຊານາຕີຕິ ອກຕຎ຺ຎູ, ສຈ຺ຉິກຕນິພ຺ພາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຏ຺ຏສນ຺ຘິໍ, ສໍສາຣສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉໂທ. ກຸສລາກຸສລກມ຺ມພີຊສ຺ສ ຂີຓຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາວກາໂສ ຫໂຕ ອສ຺ສາຕິ ຫຕາວກາໂສ. ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ,ສພ຺ພາ ອາສາ ອິມິນາ ວນ຺ຕາຕິ ວນ຺ຕາໂສ. ໂສ ເອວຣູໂປ ນໂຣ. ປຏິວິທ຺ຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຕາຍ ປຸຣິເສສຸ ອຸຕ຺ຕມຠາວໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ປຸຣິສຸຕ຺ຕໂມຕິ.

ຄາຖາວສາເນ ເຕ ອາຣຎ຺ຎກາ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເສສຊນສ຺ສາປິ ສຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ຂທິຣວນິຍເຣວຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຄາເມ ວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຂທິຣວນິຍເຣວຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອາຍສ຺ມາ ຫິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາສີຕິໂກຏິຘນໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈາລາ, ອຸປຈາລາ, ສີສູປຈາລາຕິ ຕິສ຺ໂສ ຠຄິນິໂຍ, ຈຸນ຺ໂທ ອຸປເສໂນຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ຈ ຠາຕໂຣ ປພ຺ພາເຊສິ. ເຣວຕກຸມາໂຣ ເອໂກວ ເຄເຫ ອວສິຏ຺ໂຐ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປຕິສ຺ໂສ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕິສ຺ໂສ ຈ ຠຄິນິໂຍ ທ຺ເວ ຈ ຠາຕໂຣ ປພ຺ພາເຊສິ, ເຣວໂຕ ເອໂກວ ອວເສໂສ. ສເຈ ອິມມ຺ປິ ປພ຺ພາເຊສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ໂນ ຘນໍ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ກຸລວໍໂສ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ທຫຣກາເລເຍວ ນໍ ຆຣາວາເສນ ພນ຺ຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ປຏິກຈ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂູ ອາຓາເປສິ ‘‘ສເຈ, ອາວຸໂສ, ເຣວໂຕ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອາຄຕມຕ຺ຕເມວ ນໍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍາຖ, ມມ ມາຕາປິຕໂຣ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ, ກິໍ ເຕຫິ ອາປຸຈ຺ຉິເຕຫິ, ອຫເມວ ຕສ຺ສ ມາຕາ ຈ ປິຕາ ຈາ’’ຕິ. ມາຕາປິສ຺ສ ເຣວຕກຸມາຣໍ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກເມວ ຆຣພນ຺ຘເນນ ພນ຺ຘິຕຸກາມາ ສມານຊາຕິເກ ກຸເລ ທາຣິກໍ ວາເຣຕ຺ວາ ທິວສໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ປສາເຘຕ຺ວາ ມຫຕາ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອາທາຍ ກຸມາຣິກາຍ ຎາຕິຆຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ເນສໍ ກຕມງ຺ຄລານໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຎາຕເກສຸ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ອຸທກປາຕິຍໍ ຫຕ຺ເຖ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ມງ຺ຄລານິ ວຕ຺ວາ ກຸມາຣິກາຍ ວຸຑ຺ຒິໍ ອາກງ຺ຂມານາ ຎາຕກາ ‘‘ຕວ ອຍ຺ຍິກາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມໍ ປສ຺ສ, ອຍ຺ຍິກາ ວິຍ ຈິຣໍ ຊີວ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຣວຕກຸມາໂຣ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອິມິສ຺ສາ ອຍ຺ຍິກາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກຕຣາ ອິມິສ຺ສາ ອຍ຺ຍິກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ອາຫໍສຸ, ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ນ ປສ຺ສສິ ອິມໍ ວີສວສ຺ສສຕິກໍ ຂຓ຺ຑທນ຺ຕໍ ປລິຕເກສໍ ວລິຕ຺ຕຈໍ ຕິລກາຫຕຄຕ຺ຕໍ ໂຄປານສິວງ຺ກໍ, ເອສາ ເອຕິສ຺ສາ ອຍ຺ຍິກາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ອຍມ຺ປິ ເອວຣູປາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ຊີວິສ຺ສຕິ, ຠວິສ຺ສຕິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນາມ ສຣີຣໍ ຊຣາຍ ອິມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ອິມໍ ເມ ຠາຕຣາ ອຸປຕິສ຺ເສນ ທິຏ຺ຐໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຊ຺ເຊວ ມຍາ ປລາຍິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຎາຕກາ ກຸມາຣິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກຍານໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອາທາຍ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ໂສ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ອປທິສິຕ຺ວາ ‘‘ຐເປຖ ຕາວ ຍານໍ, ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍານາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຄຸມ຺ເພ ໂຖກໍ ປປຎ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ປຸນປິ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕເນວ ອປເທເສນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອຠິຣຸຫິ, ປຸນປິ ຕເຖວ ອກາສິ. ອຖສ຺ສ ຎາຕກາ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມສ຺ສ ອຸຏ຺ຐານານິ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນາຕິທຬ຺ຫໍ ອາຣກ຺ຂໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ປຸນປິ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕເນວ ອປເທເສນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປາເຊນ຺ໂຕ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຖ, ມຍໍ ປຈ຺ຉໂຕ ສຓິກໍ ອາຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຄຸມ຺ພາຠິມຸໂຂ ອໂຫສິ. ຎາຕກາປິສ຺ສ ‘‘ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຍານໍ ປາເຊນ຺ຕາ ຄມິໍສຸ. ໂສປິ ຕໂຕ ປລາຍິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ປພ຺ພາເຊຖ ມໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິໂຕ, ມຍໍ ເຕ ຣາຊປຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ອມຈ຺ຈປຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ນ ຊານາມ, ກຖໍ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ນ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອຸປຕິສ຺ສສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕິໂກ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ເອສ ອຸປຕິສ຺ໂສ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຠທ຺ທນ຺ຕາ ມມ ຠາຕຣໍ ‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ມຍາ ‘ອຸປຕິສ຺ໂສ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕິໂກ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຫິ, ຠາຕຣາ ເຕ ອນຸຎ຺ຎາຕເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ອາຠຣຓານິ ໂອມຸຎ຺ຈາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ. ເຖໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ອາຣຎ຺ຎິກຠິກ຺ຂູຫິ ກິຣ ເຣວໂຕ ປພ຺ພາຊິໂຕ’ຕິ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຘິວາເສຫິ ຕາວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອທາສິ. ເຖໂຣ ປຸນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຘິວາເສຫິ ຕາວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມຍມ຺ປິ ອາຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເນວ ຄນ຺ຕຸໍ ອທາສິ.

ສາມເຓໂຣປິ ‘‘ສຈາຫໍ ອິຘ ວສິສ຺ສາມິ, ຎາຕກາ ມໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຕໂຕ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ຐາເນ ຂທິຣວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສເຍວ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຖໂຣປິ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ຄມນຕ຺ຖາຍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຍມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິ. ໂຖກໍ ຄຕກາເລ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ທ຺ເວຘາປເຖ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຣວຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມນມຄ຺ເຄສຸ ອຍໍ ປຣິຫາຣປໂຖ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິໂກ ມນຸສ຺ສາວາໂສ, ອຍໍ ອຸຊຸມຄ຺ໂຄ ຕິໍສໂຍຊນິໂກ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ, ກຕເຣນ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ສີວລິ, ປນ, ອານນ຺ທ, ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ, ສີວລິ, ອາຄໂຕ, ອຸຊຸມຄ຺ຄເມວ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ກິຣ ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມິ, ອຸຊຸມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ຊນານໍ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກທານຏ຺ຐານໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ, ສີວລິ, ອາຄໂຕ, ອຸຊຸມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖຣິ ປນ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ເນ ເທວຕາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອເກກໂຍຊເນ ວິຫາເຣ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໂຍຊນໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ປາໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທິພ຺ພຍາຄຸອາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ໂຍ, ໂນ ສີວລິຕ຺ເຖໂຣ ກຫໍ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຫຏໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທາເປສິ. ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ສປຣິວາໂຣ ຕິໍສໂຍຊນິກໍ ກນ຺ຕາຣໍ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ອນຸຠວມາໂນວ ອາຄມາສິ. ເຣວຕຕ຺ເຖໂຣປິ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ມາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ກູຏາຄາຣສຕານິ, ປຎ຺ຈ ຈງ຺ກມນສຕານິ, ປຎ຺ຈຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານສຕານິ ຈ ມາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ມາສມຕ຺ຕເມວ ວສິ. ຕສ຺ມິໍ ວສມາໂນປິ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ເສວ ປຸຎ຺ຎໍ ອນຸຠວິ.

ຕຕ຺ຖ ປນ ທ຺ເວ ມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ຂທິຣວນໍ ປວິສນກາເລ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ເອຕ຺ຕກໍ ນວກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກິໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ສຕ຺ຖາ ‘ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກນິຏ຺ໂຐ’ຕິ ມຸໂຂໂລກນກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອວຣູປສ຺ສ ນວກມ຺ມິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕໍ ທິວສໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ອຎ຺ຎາສິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ມາສມຕ຺ຕໍ ວສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນທິວເສ ຍຖາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ເຕລນາຬິຎ຺ຈ ອຸທກຕຸມ຺ພຎ຺ຈ ອຸປາຫນານິ ຈ ປມຸສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ວິຫາຣູປຈາຣໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາເລ ອິທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຖ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ມຍາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ປມຸຏ຺ຐໍ, ມຍາປິ ປມຸຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອຸໂຠປິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຂທິຣຣຸກ຺ຂກຓ຺ຏເກຫິ ວິຊ຺ຌມານາ ວິຈຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຂທິຣຣຸກ຺ເຂ ໂອລມ຺ພນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑກໍ ທິສ຺ວາ ອາທາຍ ປກ຺ກມິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອາທາຍ ປຸນ ມາສມຕ຺ເຕເນວ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ອນຸຠວມາໂນ ປຏິຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸພ຺ພາຣາມໍ ປາວິສິ.

ອຖ ເຕ ມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູ ປາໂຕວ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕທາຍິກາຍ ວິສາຂາຍ ຆຣໍ ຍາຄຸໍ ປິວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ຂຊ຺ຊກໍ ຂາທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ເນ ວິສາຂາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫປິ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ອຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສິເກຕິ, ຣມຓີຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ຣມຓີຍຕາ ເສຕກຓ຺ຏກຂທິຣຣຸກ຺ຂຄຫນໍ ເປຕານໍ ນິວາສນຏ຺ຐານສທິສໍ ອຸປາສິເກ’’ຕິ. ອຖຎ຺ເຎ ທ຺ເວ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ອາຄມິໍສຸ. ອຸປາສິກາ ເຕສມ຺ປິ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ທຕ຺ວາ ຕເຖວ ປຏິປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ນ ສກ຺ກາ ອຸປາສິເກ ວຓ຺ເຓຕຸໍ, ສຸຘມ຺ມເທວສຠາສທິສໍ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ວິຍ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອຸປາສິກາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຐມໍ ອາຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎຖາ ວທິໍສຸ, ອິເມ ອຎ຺ຎຖາ ວທນ຺ຕິ, ປຐມໍ ອາຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ກິຎ຺ຈິເທວ ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ວິສ຺ສຏ຺ຐກາເລ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕກາເລ ຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຠາເວນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຄຕກາເລ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍເຍວ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ວິສາຂາຍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ສາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຕຠິກ຺ຂູສຸ ເອກຈ຺ເຈ ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ‘ຂທິຣຄຫນໍ ອຣຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ‘ຣມຓີຍ’ນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ? ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸປາສິເກ ຄາໂມ ວາ ໂຫຕຸ ອຣຎ຺ຎໍ ວາ, ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຣຫນ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຣມຓີຍເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໘.

‘‘ຄາເມ ວາ ຍທິ ວາຣຎ຺ເຎ, ນິນ຺ເນ ວາ ຍທິ ວາ ຖເລ;

ຍຕ຺ຖ ອຣຫນ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຣຫນ຺ໂຕ ຄາມນ຺ເຕ ກາຍວິເວກໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ປນ ລຠນ຺ເຕວ. ເຕສຎ຺ຫິ ທິພ຺ພປຏິຠາຄານິປິ ອາຣມ຺ມຓານິ ຈິຕ຺ຕໍ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຄາໂມ ວາ ໂຫຕຸ ອຣຎ຺ຎາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຍຕ຺ຖ ອຣຫນ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກນ຺ຕິ ໂສ ຠູມິປເທໂສ ຣມຓີໂຍ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອປເຣນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອາວຸໂສ, ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ອາຍສ຺ມາ ສີວລິຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຕທິວສສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສິ, ເກນ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິ, ເກນ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອາຫ –

ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປິຕຸ ນຄຣໍ ປຈ຺ຈາຄມາສິ. ຣາຊາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກທານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນາຄຣານໍ ສາສນໍ ເປເສສິ ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ທາເນ ສຫາຍກາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນທານໂຕ ອຕິເຣກຕຣໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ທານໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ. ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ທານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ອຘິກຕຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸນທິວສຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕສິ, ເນວ ຣາຊາ ນາຄເຣ ປຣາເຊຕຸໍ ສກ຺ຂິ, ນ ນາຄຣາ ຣາຊານໍ. ນາຄຣາ ຉຏ຺ເຐ ວາເຣ ‘‘ສ຺ເວ ທານິ ຍຖາ ‘ອິມສ຺ມິໍ ທາເນ ອິທໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ວຕ຺ຕຸໍ, ເອວໍ ທານໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ທານໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ອລ຺ລມຘຸເມວ ນ ອທ຺ທສໍສຸ. ປກ຺ກມຘຸ ປນ ພຫຸໍ ອຕ຺ຖິ. ເຕ ອລ຺ລມຘຸສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຈຕູສຸ ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຫາປຓສຫສ຺ສານິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ. ອເຖໂກ ຊນປທມນຸສ຺ໂສ ຄາມໂຠຊກໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຘຸປຏລໍ ທິສ຺ວາ ມກ຺ຂິກາ ປລາເປຕ຺ວາ ສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາຂາທຓ຺ຑເກເນວ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸປຏລໍ ອາທາຍ ‘‘ຄາມໂຠຊກສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ມຘຸອຕ຺ຖາຍ ຄໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ວິກ຺ກິຓິຍໍ ມຘຸ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ວິກ຺ກິຓິຍໍ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຫນ຺ທ, ອິມໍ ກຫາປຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມໍ ມຘຸປຏລໍ ປາທມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆຕິ, ອຍໍ ປນ ກຫາປຓໍ ເທຕິ. ພຫຸກຫາປຓໂກ ມຎ຺ເຎ, ມຍາ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ນ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ, ‘‘ເຕນ ຫິ ທ຺ເວ ກຫາປເຓ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ‘‘ທ຺ວີຫິປິ ນ ເທມີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕາວ ວຑ຺ເຒສິ, ຍາວ ໂສ ‘‘ເຕນ ຫິ ອິທໍ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ຠຓ຺ຑິກໍ ອຸປເນສິ.

ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕ຺ວໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ, ອຸທາຫຸ ກຫາປຓານໍ ຐປໂນກາສໍ ນ ລຠສິ, ປາທມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆນກໍ ມຘຸໍ ‘ສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຫີ’ຕິ ວທສິ, ‘ກິໍ ນາເມຕ’’’ນ຺ຕິ? ‘ຊານາມຫໍ, ໂຠ, ອິມິນາ ປນ ເມ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕເນວໍ ວທາມີ’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກມ຺ມໍ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ວິປສ຺ສີພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິສມຓສຫສ຺ສປຣິວາຣສ຺ສ ມຫາທານໍ ສຊ຺ຊິຕໍ, ຕຕ຺ເຣກໍ ອລ຺ລມຘຸເມວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ. ເອວໍ, ສນ຺ເຕ, ນາຫໍ ມູເລນ ທສ຺ສາມິ, ສເຈ ‘‘ອຫມ຺ປິ ທາເນ ປຕ຺ຕິໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາຄຣານໍ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ນາຄຣາ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາຍ ພລວຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ, ປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຏິຊານິໍສຸ, ເຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ທຕ຺ວາ ມຫຕິໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ມຘຸປຏລໍ ປີຬາເປສຸໍ. ເຕເນວ ມນຸສ຺ເສນ ປຓ຺ຓາກາຣຕ຺ຖາຍ ທຘິວາຣໂກປິ ອາຫໂຏ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ຕມ຺ປິ ທຘິໍ ປາຕິຍໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ເຕນ ມຘຸນາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອທາສິ. ຕໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓິ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ອວສິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິເຍວ. ‘‘ເອວໍ ໂຖກໍ ມຘຸ ກຖໍ ຕາວ ພຫູນໍ ປາປຸຓີ’’ຕິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ປາປຸຓິ. ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ‘‘ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗) ວຸຕ຺ຕານິ. ຕານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ເສວ ຠາຄີ ໂຫຕີຕິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ເອຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ສໍສຣນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍ ຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ‘‘ເອກໍ ນຄຣໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິວາເຣສິ, ນາຄຣານຎ຺ຈ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ຣຊ຺ຊໍ ວາ ເມ ເທນ຺ຕຸ ຍຸທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ເນວ ຣຊ຺ຊໍ ທສ຺ສາມ, ນ ຍຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຈູຬທ຺ວາເຣຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທາຣູທກາທີນິ ອາຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກໂຣນ຺ຕິ.

ອິຕໂຣປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາທ຺ວາຣານິ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ນຄຣໍ ອຸປຣຸນ຺ຘິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ກິໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ກໂຣຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາມ ເທວີ’’ຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ພາໂລ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ, ຄຈ຺ຉຖ, ຕສ຺ສ ‘ຈູຬທ຺ວາຣານິປິ ປິຘາຍ ນຄຣໍ ອຸປຣຸນ຺ຘຕູ’ຕິ ວເທຖາ’’ຕິ. ໂສ ມາຕຸ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ນາຄຣາປິ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ອລຠນ຺ຕາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຊານໍ ມາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ອທໍສຸ. ໂສ ອິມໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຍາວາຍໍ ປຖວີ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ຕາວ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈູຬທ຺ວາຣານໍ ປິທຫິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ຕສ຺ສາ ເອວ ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ວສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ໂຍນິມຸເຂ ຕິຣິຍໍ ນິປຊ຺ຊິ. ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີວລິ, ຕທາ ນຄຣໍ ອຸປຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຫິຕກມ຺ເມນ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈູຬທ຺ວາຣານໍ ປິທຫິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ຕສ຺ສາ ເອວ ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສິ. ນວມຘຸໂນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ.

ປຸເນກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອໂຫ ສາມເຓຣສ຺ສ ລາໂຠ, ອໂຫ ປຸຎ຺ຎໍ, ເຍນ ເອກເກນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປຎ຺ຈກູຏາຄາຣສຕາທີນິ ກຕານີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນວ ປຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ປາປໍ, ອຸຠຍມສ຺ສ ປຫີນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ເຄ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ໂຍຘ ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປາປຎ຺ຈ, ອຸໂຠ ສງ຺ຄມຸປຈ຺ຈຄາ;

ອໂສກໍ ວິຣຊໍ ສຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໑໒);

ຂທິຣວນິຍເຣວຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ອຎ຺ຎຕຣອິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸ

ຣມຓີຍານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ຊິຓ຺ຓອຸຍ຺ຍານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ເອກາ ນຄຣໂສຠິນີ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ອຫໍ ອສຸກຏ຺ຐານໍ ນາມ ຄມິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ນາຄຈ຺ຉິ. ສາ ຕສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣມານາ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລກຍມານາ ອຎ຺ຎໍ ກຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ປຸຣິໂສ ເອວ, ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປໂມເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິວຕ຺ຖສາຏກໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ນິວາເສຕິ, ເກເສ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ພນ຺ຘຕິ, ປາຓິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫສຕິ. ເຖຣສ຺ສ ສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສກລສຣີຣໍ ຜຣິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ມມ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາ ນຸ ໂຂ ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອນາຈາຣກິຣິຍໍ, ເຖຣສ຺ສ ຈ ສໍເວຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສິ – ‘‘ຠິກ຺ຂຸ, ກາມຄເວສການໍ ອຣມຓຏ຺ຐານເມວ ວີຕຣາຄານໍ ຣມຓຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໙.

‘‘ຣມຓີຍານິ ອຣຎ຺ຎານິ, ຍຕ຺ຖ ນ ຣມຕີ ຊໂນ;

ວີຕຣາຄາ ຣມິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ເຕ ກາມຄເວສິໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຣຎ຺ຎານີຕິ ສຸປຸປ຺ຜິຕຕຣຸວນສຓ຺ຑປຏິມຓ຺ຑິຕານິ ວິມລສລິລສມ຺ປນ຺ນານິ ອຣຎ຺ຎານິ ນາມ ຣມຓີຍານິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຍສຸ ອຣຎ຺ເຎສຸ ວິກສິເຕສຸ ປທຸມວເນສຸ ຄາມມກ຺ຂິກາ ວິຍ ກາມຄເວສໂກ ຊໂນ ນ ຣມຕິ. ວີຕຣາຄາຕິ ວິຄຕຣາຄາ ປນ ຂີຓາສວາ ນາມ ຠມຣມຘຸກຣາ ວິຍ ປທຸມວເນສຸ ຕຖາຣູເປສຸ ອຣຎ຺ເຎສຸ ຣມິສ຺ສນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ນ ເຕ ກາມປເວສິໂນ, ຍສ຺ມາ ເຕ ກາມຄເວສິໂນ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ເຖໂຣ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຖຸຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຄມາສີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣອິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

ອຣຫນ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໘. ສຫສ຺ສວຄ຺ໂຄ

໑. ຕມ຺ພທາຐິກໂຈຣຆາຕກວຕ຺ຖຸ

ສຫສ຺ສມປິ ເຈ ວາຈາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕມ຺ພທາຐິກໂຈຣຆາຕກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກູນປຎ຺ຈສຕາ ກິຣ ໂຈຣາ ຄາມຆາຕກາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສຸໍ. ອເຖໂກ ປຸຣິໂສ ນິພ຺ພິທ຺ຘປິງ຺ຄໂລ ຕມ຺ພທາຐິໂກ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຍມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ນໍ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມາຕຸ ຖນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປິຕຸ ວາ ຄລໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຂາທນສມຕ຺ໂຖ ອຕິກກ຺ຂໂຬ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ເຖຕສ຺ສ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ວສນກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ໂສ ເອວໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ຕສ຺ເສວ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອາຣາເຘສິ. ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ຠທ຺ທໂກ ເອສ, ອມ຺ຫາກໍ ອຸປກາຣໂກ, ສງ຺ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ອເຖກທິວສໍ ນາຄຣາ ຣາຊປຸຣິເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເຕ ໂຈເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍມຫາມຈ຺ຈານໍ ສນ຺ຕິກໍ ນຍິໍສຸ. ອມຈ຺ຈາ ເຕສໍ ຜຣສຸນາ ສີສຈ຺ເຉທໍ ອາຓາເປສຸໍ. ຕໂຕ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອິເມ ມາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ເຕ ມາເຣຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ກຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕ຺ວໍ ອິເມ ມາເຣຕ຺ວາ ຊີວິຕຎ຺ເຈວ ລຠິສ຺ສສິ ສມ຺ມານຎ຺ຈ, ມາເຣຫິ ເນ’’ຕິ. ໂສປິ ອຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສາຍ ວສິຕຕ຺ຕາ ເຕ ມາເຣຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ເອເຕນູປາເຍນ ເອກູນປຎ຺ຈສເຕ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ສພ຺ເພປິ ນ ອິຈ຺ຉິໍສຸ. ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຕໍ ນິພ຺ພິທ຺ຘປິງ຺ຄລໍ ຕມ຺ພທາຐິກໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ມາເຣຕ຺ວາ ຊີວິຕຎ຺ເຈວ ສມ຺ມານຎ຺ຈ ລຠິ. ເອເຕນູປາເຍນ ນຄຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓໂຕປິ ປຎ຺ຈ ໂຈຣສຕານິ ອາເນຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕຫິ ເຕສມ຺ປິ ສີສຈ຺ເຉເທ ອາຓຕ຺ເຕ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ກຎ຺ຈິ ມາເຣຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຣິມທິວເສ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ປຎ຺ຈສເຕ ໂຈເຣ ມາເຣສິ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ໂສ’’ຕິ. ‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ອມ຺ເຫຕິ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ມາເຣຫິ, ສມ຺ມານໍ ລຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຓາເປສຸໍ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ມາເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມານໍ ລຠິ. ອຖ ນໍ ‘‘ຠທ຺ທໂກ ອຍໍ ປຸຣິໂສ, ນິພທ຺ຘໍ ໂຈຣຆາຕກເມວ ເອຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ທຕ຺ວາວ ສມ຺ມານໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ປຈ຺ຉິມທິສໂຕປິ ອຸຕ຺ຕຣທິສໂຕປິ ອານີເຕ ປຎ຺ຈສເຕ ປຎ຺ຈສເຕ ໂຈເຣ ຆາເຕສິເຍວ. ເອວໍ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອານີຕານິ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ມາເຣຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທວສິກໍ ເອກໍ ທ຺ເວຕິ ອານີເຕ ເຕ ມນຸສ຺ເສ ມາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ໂຈຣຆາຕກກມ຺ມໍ ອກາສິ.

ໂສ ມຫລ຺ລກກາເລ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ປຫຣນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ເສ ກິລເມຕິ. ນາຄຣາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອຎ຺ໂຎປິ ໂຈຣຆາຕໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ອຕິວິຍ ມນຸສ຺ເສ ກິລເມຕິ, ກິໍ ອິມິນາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ຫຣິໍສຸ. ໂສ ປຸພ຺ເພ ໂຈຣຆາຕກກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຫຕສາຏເກ ນິວາເສຕຸໍ, ນວສປ຺ປິນາ ສງ຺ຂຕໍ ຂີຣຍາຄຸໍ ປິວິຕຸໍ, ສຸມນປຸປ຺ຜານິ ປິລນ຺ຘິຕຸໍ, ຄນ຺ເຘ ວິລິມ຺ປິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນ ລຠິ. ໂສ ຐານາ ຈາວິຕທິວເສ ‘‘ຂີຣຍາຄຸໍ ເມ ປຈຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຫຕວຕ຺ຖສຸມນມາລາວິເລປນານິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອຫຕວຕ຺ຖານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ມາລາ ປິລນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄນ຺ເຘຫິ ອນຸລິຕ຺ຕຄຕ຺ໂຕ ເຄຫໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ນວສປ຺ປິນາ ສງ຺ຂຕໍ ຂີຣຍາຄຸໍ ປຸຣໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຘວໂນທກໍ ອາຫຣິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ມຍາ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ເຄເຫ ຂີຣຍາຄຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຣິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ປຸຣິໂສ ສງ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ມໍ ທິສ຺ວາ ມມ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ກຣິຕ຺ວາ ຈ ປນ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠິສ຺ສຕິ ອຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິຕເມວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ.

ໂສ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ຈິຣໍ ໂຈຣຆາຕກກມ຺ມໍ ກຕໍ, ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ມາຣິຕາ, ອິທານິ ເມ ເຄເຫ ຂີຣຍາຄຸ ປຏິຍຕ຺ຕາ, ເຖໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ, ອິທານິ ມຍາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸຣໂຕ ຐປິຕຍາຄຸໍ ອປເນຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ເຕ ຂີຣຍາຄຸໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ນວສປ຺ປິໍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ພີຊມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສ ຈ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອລທ຺ຘປຸພ຺ພຕາຍ ຂີຣຍາຄຸໍ ປາຕຸໍ ພລວອຊ຺ຌາສໂຍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ, ອຸປາສກ, ອຕ຺ຕໂນ ຍາຄຸໍ ປິວາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ພີຊນິໍ ທຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປິວິ. ເຖໂຣ ພີຊມານໍ ປຸຣິສໍ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອຸປາສກເມວ ພີຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ພີຊິຍມາໂນ ກຸຈ຺ຉິປູຣໍ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ພີຊມາໂນ ຐຕ຺ວາ ກຕາຫາຣກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ອນຸໂມທນໍ ອາຣຠິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນານຸຄໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເຖໂຣ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສກ, ກສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ເທສນານຸຄໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ກກ຺ຂຬກມ຺ມໍ ກຕໍ, ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ມາຣິຕາ, ຕມຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ເທສນານຸຄໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ວຎ຺ເຈສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອກາສິ, ອຎ຺ເຎຫິ ກາຣິໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຣາຊາ ມໍ ກາເຣສິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຕ, ອຸປາສກ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອກຸສລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ? ມນ຺ທຘາຕຸໂກ ອຸປາສໂກ ເຖເຣເນວໍ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ເຕນ ຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມໍ ກເຖຖາ’’ຕິ. ໂສ ເຖເຣ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ເຕ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ໂອຣໂຕ ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ເຖໂຣປິ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອຸປາສກໍ ເຖຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕມານໍ ເອກາ ຍກ຺ຂິນີ ເຘນຸເວເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸເຣ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣສິ. ໂສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ໂຈຣຆາຕໂກ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ວສ຺ສານິ ກກ຺ຂຬກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຊ຺ເຊວ ຕໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ, ອຊ຺ເຊວ ເຖຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ອຊ຺ເຊວ ກາລໍ ກໂຕ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ວເທຖ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເອຕ຺ຕເກ ມນຸສ຺ເສ ຆາເຕຕ຺ວາ ຕຸສິຕວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫນ຺ໂຕ ເຕນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ລທ຺ໂຘ, ໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອນຸໂລມຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈຸໂຕ ຕຸສິຕວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສຸຠາສິຕໍ ສຸຓິຕ຺ວານ, ນຄເຣ ໂຈຣຆາຕໂກ;

ອນຸໂລມຂນ຺ຕິໍ ລທ຺ຘານ, ໂມທຕີ ຕິທິວໍ ຄໂຕ’’ຕິ.

‘‘ຠນ຺ເຕ, ອນຸໂມທນກຖາ ນາມ ນ ພລວາ, ເຕນ ກຕໍ ອກຸສລກມ຺ມໍ ມຫນ຺ຕໍ, ກຖໍ ເອຕ຺ຕເກນ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ‘ມຍາ ເທສິຕຘມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ’ຕິ ມາ ປມາຓໍ ຄຓ຺ຫຖ. ເອກວາຈາປິ ຫິ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕາ ເສຍ຺ຍາວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໐.

‘‘ສຫສ຺ສມປິ ເຈ ວາຈາ, ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາ;

ເອກໍ ອຕ຺ຖປທໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ມຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຫສ຺ສມປີຕິ ປຣິຈ຺ເຉທວຈນໍ, ເອກໍ ສຫສ຺ສໍ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານີຕິ ເອວໍ ສຫສ຺ເສນ ເຈປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວາຈາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາ ຈ ປນ ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາ ອາກາສວຓ຺ຓນາປພ຺ພຕວຓ຺ຓນາວນວຓ຺ຓນາທີນິ ປກາສເກຫິ ອນິຍ຺ຍານທີປເກຫິ ອນຕ຺ຖເກຫິ ປເທຫິ ສໍຫິຕາ ຍາວ ພຫຸກາ ໂຫຕິ, ຕາວ ປາປິກາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍ ອຕ຺ຖປທນ຺ຕິ ຍໍ ປນ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ, ອຍໍ ກາຍຄຕາສຕິ, ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ເອກໍ ອຕ຺ຖປທໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຄາທິວູປສເມນ ອຸປສມ຺ມຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຖສາຘກໍ ນິພ຺ພານປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄສຕິປຏ຺ຐານປຣິທີປກໍ ເອກມ຺ປິ ປທໍ ເສຍ຺ໂຍເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຕມ຺ພທາຐິກໂຈຣຆາຕກວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ພາຫິຍທາຣຸຈີຣິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ສຫສ຺ສມປິ ເຈ ຄາຖາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທາຣຸຈີຣິຍຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ນາວາຍ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕມຫາສມຸທ຺ເທ ຠິນ຺ນາຍ ນາວາຍ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ຂາ ອເຫສຸໍ. ເອໂກເວຕ຺ຖ ເອກໍ ຜລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາຍມນ຺ໂຕ ສຸປ຺ປາຣກປຏ຺ຏນຕີຣໍ ໂອກ຺ກມິ, ຕສ຺ສ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຸກ຺ຂກຏ຺ຐທຓ຺ຑເກ ວາເກຫິ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ກຕ຺ວາ ເທວກຸລໂຕ ກປາລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸປ຺ປາຣກປຏ຺ຏນໍ ອຄມາສິ, ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ທຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເອໂກ ອຣຫາ’’ຕິ ສມ຺ຠາເວສຸໍ. ໂສ ວຕ຺ເຖສຸ ອຸປນີເຕສຸ ‘‘ສຈາຫໍ ນິວາເສສ຺ສາມິ ວາ ປາຣຸປິສ຺ສາມິ ວາ, ລາຠສກ຺ກາໂຣ ເມ ປຣິຫາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕານິ ວຕ຺ຖານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທາຣຸຈີຣາເນວ ປຣິທຫິ. ອຖສ຺ສ ພຫູຫິ ‘‘ອຣຫາ ອຣຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ເຍ ໂຂ ເກຈິ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ນາ, ອຫໍ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ປຸຣາຓສາໂລຫິຕາ ເທວຕາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ.

ປຸຣາຓສາໂລຫິຕາຕິ ປຸພ຺ເພ ເອກໂຕ ກຕສມຓຘມ຺ມາ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສາສເນ ໂອສກ຺ກມາເນ ສາມເຓຣາທີນໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂູ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ຕາ ‘‘ຍາວ ສາສນສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘານໍ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ຐາ ເອກໍ ປພ຺ພຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຊີວິເຕ ສາລຍາ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕຸ. ນິຣາລຍາ ອິມໍ ປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ຕໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕສຸ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກເມເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ອໂນຕຕ຺ຕທເຫ ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ. ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ເອວໍ ກຕິກາ ກຕາ ‘‘ໂຍ ປຐມໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ເຕນາຠຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອວເສສາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສເຈ ມຍມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫ ວິຍ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມ, ສຍໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉິໍສຸ. ທຸຕິຍທິວເສ ທຸຕິຍຕ຺ເຖໂຣ ອນາຄາມິຜລໍ ປາປຸຓິ. ໂສປິ ຕເຖວ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອິຕເຣ ນິມນ຺ເຕສິ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ເອວໍ ກຕິກາ ກຕາ ‘ມຫາເຖເຣນ ອາຠຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸເຖເຣນ ອາຠຕໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫ ວິຍ ມຍມ຺ປິ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິສກາເຣນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉິໍສຸ. ເຕສຸ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ອນາຄາມີ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕເຣ ປຎ຺ຈ ເຖຣາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຸລຆເຣສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ປຸກ຺ກຸສາຕິ ຣາຊາ (ມ. ນິ. ໓.໓໔໒) ອໂຫສິ, ເອໂກ ກຸມາຣກສ຺ສໂປ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໙), ເອໂກ ທາຣຸຈີຣິໂຍ (ອຸທາ. ໑໐), ເອໂກ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ (ປາຣາ. ໓໘໐; ອຸທາ. ໗໙) ເອໂກ ສຠິໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ (ສຸ. ນິ. ສຠິຍສຸຕ຺ຕໍ). ຕຕ຺ຖ ໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣາຓສາໂລຫິຕາ ເທວຕາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິ, ອິທານິ ອິມໍ ລທ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍ, ສໍເວເຊສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ເນວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ອຣຫາ, ນປິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນ, ສາປິ ເຕ ປຏິປທາ ນຕ຺ຖິ, ຍາຍ ຕ຺ວໍ ອຣຫາ ວາ ອສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ. ພາຫິໂຍ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ອຫໍ ‘ອຣຫນ຺ໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ອຍຎ຺ຈ ມໍ ‘ນ ຕ຺ວໍ ອຣຫາ, ນປິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນສີ’ຕິ ວທຕິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ໂລເກ ອຎ຺ໂຎ ອຣຫາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອຕຣຫິ ເທວເຕ ໂລເກ ອຣຫາ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເທວຕາ ອາຈິກ຺ຂິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ, ພາຫິຍ, ອຸຕ຺ຕເຣສຸ ຊນປເທສຸ ສາວຕ຺ຖິ ນາມ ນຄຣໍ, ຕຕ຺ຖ ໂສ ຠຄວາ ເອຕຣຫິ ວິຫຣຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ໂສ ຫິ, ພາຫິຍ, ຠຄວາ ອຣຫາ ເຈວ ອຣຫຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ.

ພາຫິໂຍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ເທວຕາຍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ ຕໍ ຂຓໍເຍວ ສຸປ຺ປາຣກາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕິວາເສນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ, ສພ຺ພໍ ວີສໂຍຊນສຕິກໍ ມຄ຺ຄໍ ເອກຣຕ຺ຕິວາເສເນວ ອຄມາສິ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ປນ ເທວຕານຸຠາເວນ ຄໂຕ. ‘‘ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິເຍວ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ. ໂສ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາເສ ກາຍອາລສິຍວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາເສ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກຫໍ ເອຕຣຫິ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ສຸປ຺ປາຣກາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກທາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ສາຍໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ທູຣໂຕສິ ອາຄໂຕ, ນິສີທ, ຕວ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂຖກໍ ວິສ຺ສມາຫິ, ອາຄຕກາເລ ສຕ຺ຖາຣໍ ທກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖຸ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍໍ ນ ຊານາມິ, ເອກຣຕ຺ເຕເນວມ຺ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນິສີທິຕ຺ວາ ວີສໂຍຊນສຕິກໍ ມຄ຺ຄໍ ອາຄໂຕ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາວ ວິສ຺ສມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຕຣມານຣູໂປ ສາວຕ຺ຖິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອໂນປມາຍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ໂຄຕໂມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອນຕສຣີໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍເມວ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ເທເສຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ, ເທເສຕຸ ສຸຄໂຕ ຘມ຺ມໍ, ຍໍ ມມສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວ, ພາຫິຍ, ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ຐມ຺ຫາ ປິຓ຺ຑາຍາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ພາຫິໂຍ, ຠນ຺ເຕ, ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ເຕນ ກພຬີກາຣາຫາໂຣ ນ ອລທ຺ຘປຸພ຺ໂພ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາ ມຍ຺ຫໍ ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍໍ ນ ຊານາມິ, ເທເສຕຸ ເມ ຘມ຺ມນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິເຍວ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ອິມສ຺ສ ມໍ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລສຣີຣໍ ປີຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏໍ ໂຫຕິ, ພລວປີຕິເວໂຄ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາປິ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ເອກຣຕ຺ເຕເນວ ວີສໂຍຊນສຕິກໍ ມຄ຺ຄໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ທຣໂຖປິສ຺ສ ພລວາ, ໂສປິ ຕາວ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕູ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕິຍໍ ຍາຈິໂຕ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐິໂຕວ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ພາຫິຍ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’’ຕິອາທິນາ (ອຸທາ. ໑໐) ນເຍນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕເຍວ ສພ຺ພາສເວ ເຂເປຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕາວເທວ ຈ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ, ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເຕ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ນ ປຣິປຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ ຫິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຣິເຍສາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

‘‘ໂສ ກິຣ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ອຕ຺ຕນາ ປຈ຺ຈເຍ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ສຍເມວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສາປິ ປຕ຺ເຕນ ວາ ຈີວເຣນ ວາ ສງ຺ຄຫໍ ນ ອກາສິ, ເຕນສ຺ສ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣໍ ນ ອຸປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ນ ອທາສິ. ຕມ຺ປິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຣິເຍສມານເມວ ເອກາ ຍກ຺ຂິນີ ເຘນຸຣູເປນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຣມ຺ຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ພາຫິຍສ຺ສ ສຣີຣໍ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ປຕິຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາຓາເປສິ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເອກສ຺ມິໍ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອິມໍ ສຣີຣໍ ນຄຣໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຌາເປຕ຺ວາ ຖູປໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕຖາ ກຣິໍສຸ, ກຕ຺ວາ ຈ ປນ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຕກິຈ຺ຈໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຠິສມ຺ປຣາຍໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎານໍ ຍທິທໍ ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໖) ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ‘ພາຫິໂຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’ຕິ ວເທຖ, ກທາ ໂສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ມມ ຘມ຺ມໍ ສຸຕກາເລ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ກທາ ປນສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຘມ຺ໂມ ກຖິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ເຕນ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐຕ຺ວາ ກຖິຕຘມ຺ໂມ ກຖໍ ໂສ ຕາວຕ຺ຕເກນ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສີ’’ຕິ, ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ຘມ຺ມໍ ‘ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ’ຕິ ມາ ປມາຓໍ ຄຓ຺ຫຖ. ອເນການິປິ ຫິ ຄາຖາສຫສ຺ສານິ ອນຕ຺ຖນິສ຺ສິຕານິ ນ ເສຍ຺ໂຍ, ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ປນ ເອກມ຺ປິ ຄາຖາປທໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໑.

‘‘ສຫສ຺ສມປິ ເຈ ຄາຖາ, ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາ;

ເອກໍ ຄາຖາປທໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ມຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ຄາຖາປທໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທໍ…ເປ… ຍຖາ ມຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໑) ເອວຣູປາ ເອກາ ຄາຖາປິ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ພາຫິຍທາຣຸຈີຣິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ກຸຓ຺ຑລເກສິຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ຄາຖາສຕໍ ຠາເສຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກຸຓ຺ຑລເກສິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຣາຊຄເຫ ກິຣ ເອກາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ ທສ຺ສນີຍາ ປາສາທິກາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ວເຍ ຐິຕາ ນາຣິໂຍ ປຸຣິສຊ຺ຌາສຍາ ໂຫນ຺ຕິ ປຸຣິສໂລລາ. ອຖ ນໍ ມາຕາປິຕໂຣ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ສິຣິຄພ຺ເຠ ນິວາສາເປສຸໍ. ເອກເມວສ຺ສາ ທາສິໍ ປຣິຈາຣິກໍ ອທໍສຸ. ອເຖກໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ໂຈຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈຕຸກ຺ເກ ຈຕຸກ຺ເກ ກສາຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ອາຆາຕນໍ ນຍິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ມຫາຊນສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປາສາທຕເລ ຐຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ອາຫາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ເອຕໍ ‘ໂຈໂຣ’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍມານໍ ປຸຣິສໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ຊີວິສ຺ສາມິ. ໂນ ເຈ ລຠິສ຺ສາມິ, ຊີວິຕໍ ເມ ນຕ຺ຖິ, ອິເຘວ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ອມ຺ຫາກໍ ຊາຕິຍາ ຈ ໂຄຕ຺ເຕນ ຈ ໂຠເຄນ ຈ ສທິສໍ ອຎ຺ຎໍ ສາມິກໍ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອິມໍ ອລຠມານາ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ມາຕາ ຘີຕຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ປິຕຸໂນ ອາໂຣເຈສິ. ໂສປິ ນໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ໂຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຣາຊປຸຣິສສ຺ສ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕໍ ປຸຣິສໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣຕ຺ວາ ‘‘ມາຣິໂຕ, ເທວ, ໂຈໂຣ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ເສຏ຺ຐິປິ ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ອທາສິ.

ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ສາມິກໍ ອາຣາເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ສພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິຕາ ສຍເມວ ຕສ຺ສ ຍາຄຸອາທີນິ ສໍວິທຫຕິ, ໂຈໂຣ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ມາເຣຕ຺ວາ ເອຕິສ຺ສາ ອາຠຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ສຸຣາເຄເຫ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຂາທິຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ໂສ ‘‘ອຕ຺ເຖໂກ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ, ອຖ ນໍ ສາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ, ສາມິ, ຣຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ເມ, ຠທ຺ເທຕິ, ກຈ຺ຈິ ປນ ເມ ມາຕາປິຕໂຣ ຕຸຍ຺ຫໍ ກຸທ຺ຘາ’’ຕິ? ‘‘ນ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ອຖ ‘‘ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠທ຺ເທ, ອຫໍ ຕໍ ທິວສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍມາໂນ ໂຈຣປປາເຕ ອຘິວຕ຺ຖາຍ ເທວຕາຍ ພລິກມ຺ມໍ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຊີວິຕໍ ລຠິໍ, ຕ຺ວມ຺ປິ ມຍາ ຕສ຺ສາ ເອວ ອານຸຠາເວນ ລທ຺ຘາ, ‘ຕໍ ເມ ເທວຕາຍ ພລິກມ຺ມໍ ຐປິຕ’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕມິ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ກຣິສ຺ສາມິ ພລິກມ຺ມໍ, ວເທຫິ, ເກນຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ‘‘ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍເສນ ຈ ລາຊປຎ຺ຈມກປຸປ຺ເຜຫິ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ສາມິ, ອຫໍ ປຏິຍາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາ ສພ຺ພໍ ພລິກມ຺ມໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ສາມິ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠທ຺ເທ, ຕວ ຎາຕເກ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫຄ຺ຆານິ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອລງ຺ກໂຣຫິ, ຫສນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕາ ສຸຂໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ.

ອຖ ນໍ ໂສ ປພ຺ພຕປາທໍ ຄຕກາເລ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິໂຕ ປຣໍ ອຸໂຠວ ຊນາ ຄມິສ຺ສາມ, ເສສຊນໍ ຍານເກນ ສທ຺ຘິໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ພລິກມ຺ມຠາຊນໍ ສຍໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ. ໂຈໂຣ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຈຣປປາຕປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິ. ຕສ຺ສ ຫິ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ມນຸສ຺ສາ ອຠິຣຸຫນ຺ຕິ, ເອກໍ ປສ຺ສໍ ຉິນ຺ນປປາຕໍ. ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ຐິຕາ ເຕນ ປສ຺ເສນ ໂຈເຣ ປາເຕນ຺ຕິ. ເຕ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ຫຸຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຈຣປປາໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ‘‘ພລິກມ຺ມໍ ເຕ, ສາມິ, ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ປຸນ ຕາຍ ‘‘ກສ຺ມາ, ສາມິ, ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ພລິກມ຺ເມນຕ຺ໂຖ, ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ປນ ຕໍ ອາທາຍ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ຕໍ ມາເຣຕ຺ວາ ຕວ ອາຠຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ສາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ອຫຎ຺ຈ ອາຠຣຓານິ ຈ ຕວ ສນ຺ຕກາເນວ, ກສ຺ມາ ເອວໍ ວເທສີ’’ຕິ? ໂສ, ‘‘ມາ ເອວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຍມາໂນປິ ‘‘ມາເຣມິ ເອວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກິໍ ເຕ ມມ ມຣເຓນ? ອິມານິ ອາຠຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິຕໍ ເທຫິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມໍ ‘ມຕາ’ຕິ ຘາເຣຫິ, ທາສີ ວາ ເຕ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອິທໍ ສຸວຓ຺ຓເກຍູຣໍ, ມຸຕ຺ຕາ ເວຬຸຣິຍາ ພຫູ;

ສພ຺ພໍ ຫຣສ຺ສຸ ຠທ຺ທນ຺ເຕ, ມໍ ຈ ທາສີຕິ ສາວຍາ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣີ ໒.໓.໒໗);

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຈໂຣ ‘‘ເອວໍ ກເຕ ຕ຺ວໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສສິ, ມາເຣສ຺ສາມິເຍວ, ມາ ຕ຺ວໍ ພາຬ຺ຫໍ ປຣິເທວສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ມາ ພາຬ຺ຫໍ ປຣິເທເວສິ, ຂິປ຺ປໍ ພນ຺ຘາຫິ ຠຓ຺ຑິກໍ;

ນ ຕຸຍ຺ຫໍ ຊີວິຕໍ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ຄຓ຺ຫາມິ ຠຓ຺ຑກ’’ນ຺ຕິ. –

ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ຠາຣິຍໍ. ປຎ຺ຎາ ນາມ ນ ປຈິຕ຺ວາ ຂາທນຕ຺ຖາຍ ກຕາ, ອຖ ໂຂ ວິຈາຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕາ, ຊານິສ຺ສາມິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ຍທາ ຕ຺ວໍ ‘ໂຈໂຣ’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ນີຍສິ, ຕທາຫໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອາຈິກ຺ຂິໍ, ເຕ ສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເຄເຫ ກຣິໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຫໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣິກາ, ອຊ຺ຊ ເມ ສຸທິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠທ຺ເທ, ສຸທິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປພ຺ພຕນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອິທໍ ເຕ ປຈ຺ຉິມທສ຺ສນໍ, ອິທານິ ຕຸຍ຺ຫໍ ວາ ມມ ທສ຺ສນໍ, ມຍ຺ຫໍ ວາ ຕວ ທສ຺ສນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ປມຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຕນ຺ເຕ ຐິຕໍ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຂນ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກນ ປິຏ຺ຐິກຈ຺ຉາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປປາເຕ ຂິປິ. ໂສ ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິຫໂຕ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຫຸຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕິ. ໂຈຣປປາຕມຕ຺ຖເກ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ນ ຫິ ສພ຺ເພສຸ ຐາເນສຸ, ປຸຣິໂສ ໂຫຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ອິຕ຺ຖີປິ ປຓ຺ຑິຕາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຈກ຺ຂຓາ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣີ ໒.໓.໓໑);

ສາປິ ໂຈຣໍ ປປາເຕ ຂິປິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ເຄຫໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ‘ສາມິໂກ ເຕ ກຸຫິ’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຈາຫໍ ເອວໍ ປຸຏ຺ຐາ ‘ມາຣິໂຕ ເມ’ຕິ ວກ຺ຂາມິ, ‘ທຸພ຺ພິນີເຕ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອິທານິ ນໍ ມາເຣສີ’ຕິ ມໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕິ, ‘ອາຠຣຓຕ຺ຖາຍ ໂສ ມໍ ມາເຣຕຸກາໂມ ອໂຫສີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ສທ຺ທຫິສ຺ສນ຺ຕິ, ອລໍ ເມ ເຄເຫນາ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວາຠຣຓານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວິຈຣນ຺ຕີ ເອກໍ ປຣິພ຺ພາຊການໍ ອສ຺ສມໍ ປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ສາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ກິໍ ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠທ຺ເທ, ທສສຸ ວາ ກສິເຓສຸ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ, ວາທສຫສ຺ສໍ ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ຌານໍ ຕາວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອຫໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ວາທສຫສ຺ສໍ ປນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເຕ ວາທສຫສ຺ສໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ເຕ ສິປ຺ປໍ, ອິທານິ ຕ຺ວໍ ຊມ຺ພຸທີປຕເລ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ໂອໂລເກຫີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠທ຺ເທ, ສເຈ ໂກຈິ ຄິຫິຠູໂຕ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ເສວ ປາທປຣິຈາຣິກາ ຠວາຫິ, ສເຈ ປພ຺ພຊິໂຕ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ.

ສາ ນາເມນ ຊມ຺ພຸປຣິພ຺ພາຊິກາ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ເຐ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ ວິຈຣຕິ. ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນາໂຫສິ. ‘‘ອິໂຕ ຊມ຺ພຸປຣິພ຺ພາຊິກາ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາວ ມນຸສ຺ສາ ປລາຍນ຺ຕິ. ສາ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ປວິສນ຺ຕີ ຄາມທ຺ວາເຣ ວາລຸກຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ມທ຺ທຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄາມໍ ປາວິສິ. ຕໍ ຐານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນາໂຫສິ. ສາປິ ມິລາຕາຍ ຊມ຺ພຸສາຂາຍ ອຎ຺ຎໍ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ວິຈຣນ຺ຕີ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ວາລຸກຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ປາວິສິ. ສມ຺ພຫຸລາ ຄາມທາຣກາ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຕທາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ນຄຣາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ເຕ ທາຣເກ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ທາຣກາ ເຖຣສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ‘‘ເຕນ ຫິ ທາຣກາ ອິມໍ ສາຂໍ ມທ຺ທຖາ’’ຕິ. ‘‘ຠາຍາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສ຺ສາມິ, ມທ຺ທຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ. ເຕ ເຖຣສ຺ສ ວຈເນນ ສຎ຺ຊາຕຸສ຺ສາຫາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ມທ຺ທນ຺ຕາ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ. ປຣິພ຺ພາຊິກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ມມ ປຎ຺ເຫນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ກສ຺ມາ ເມ ສາຂໍ ມທ຺ທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຍ຺ເຍນມ຺ຫາ ມທ຺ທາປິຕາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ເມ ສາຂາ ມທ຺ທາປິຕາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠຄິນີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຖາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ສາ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ, ສກລນຄຣໍ ສງ຺ຂຸຠິ. ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ກຖໍ ສຸຓິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນາຄຣາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ປຣິພ຺ພາຊິກາ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຸຈ຺ຉາມິ ເຕ ປຎ຺ຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປຸຈ຺ຉ, ຠຄິນີ’’ຕິ. ສາ ວາທສຫສ຺ສໍ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ເຖໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ເອວ ເຕ ປຎ຺ຫາ, ອຎ຺ເຎປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ເອວ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕຍາ ພຫູ ປຎ຺ຫາ ປຸຏ຺ຐາ, ມຍມ຺ປິ ເອກໍ ປຸຈ຺ຉາມ, ວິສ຺ສຊ຺ຊິສ຺ສສິ ໂນ’’ຕິ? ‘‘ຊານມານາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິສ຺ສາມິ ປຸຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ເອກໍ ນາມ ກິ’’ນ຺ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໔.໑) ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ‘‘ເອວໍ ນາເມສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຊານນ຺ຕີ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພຸທ຺ຘປຎ຺ໂຫ ນາມ, ຠຄິນີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ຕໍ ເທຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ມາທິສາ ຠວິສ຺ສສິ, ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ສາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ກຸຓ຺ຑລເກສິຕ຺ເຖຣີ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍເນວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ກຸຓ຺ຑລເກສິຕ຺ເຖຣິຍາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຎ຺ຈ ພຫຸໍ ນຕ຺ຖິ, ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈຎ຺ຈສ຺ສາ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕໍ, ເອເກນ ກິຣ ໂຈເຣນ ສທ຺ຘິໍ ມຫາສງ຺ຄາມໍ ກຕ຺ວາ ຊິນິຕ຺ວາ ອາຄຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ເທສິຕຘມ຺ມໍ ‘ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ’ຕິ ປມາຓໍ ມາ ຄຓ຺ຫຖ, ອນຕ຺ຖກໍ ປທສຕມ຺ປິ ເສຍ຺ໂຍ ນ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມປທໍ ປນ ເອກມ຺ປິ ເສຍ຺ໂຍວ. ອວເສສໂຈເຣ ຊິນນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຊໂຍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກກິເລສໂຈເຣ ຊິນນ຺ຕສ຺ເສວ ປນ ຊໂຍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໐໒.

‘‘ໂຍ ຈ ຄາຖາສຕໍ ຠາເສ, ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາ;

ເອກໍ ຘມ຺ມປທໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ມຕິ.

໑໐໓.

‘‘ໂຍ ສຫສ຺ສໍ ສຫສ຺ເສນ, ສງ຺ຄາເມ ມານຸເສ ຊິເນ;

ເອກຎ຺ຈ ເຊຍ຺ຍມຕ຺ຕານໍ, ສ ເວ ສງ຺ຄາມຊຸຕ຺ຕໂມ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຄາຖາສຕນ຺ຕິ ໂຍ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕປຣິຈ຺ເຉທາ ພຫູປິ ຄາຖາ ຠາເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາຕິ ອາກາສວຓ຺ຓນາທິວເສນ ອນຕ຺ຖເກຫິ ປເທຫິ ສໍຫິຕາ. ຘມ຺ມປທນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສາຘກໍ ຂນ຺ຘາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຘມ຺ມປທານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ອນຠິຊ຺ຌາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຘມ຺ມປທໍ, ອພ຺ຍາປາໂທ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຘມ຺ມປທໍ, ສມ຺ມາສຕິ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຘມ຺ມປທໍ, ສມ຺ມາສມາຘິ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຘມ຺ມປທ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ຘມ຺ມປເທສຸ ເອກມ຺ປິ ຘມ຺ມປທໍ ເສຍ຺ໂຍ. ໂຍ ສຫສ຺ສໍ ສຫສ຺ເສນາຕິ ໂຍ ເອໂກ ສງ຺ຄາມໂຍໂຘ ສຫສ຺ເສນ ຄຸຓິຕໍ ສຫສ຺ສໍ ມານຸເສ ເອກສ຺ມິໍ ສງ຺ຄາເມ ຊິເນຍ຺ຍ, ທສມນຸສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ຊິນິຕ຺ວາ ຊຍໍ ອາຫເຣຍ຺ຍ, ອຍມ຺ປິ ສງ຺ຄາມຊິນຕໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ປວໂຣ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ເອກຎ຺ຈ ເຊຍ຺ຍມຕ຺ຕານນ຺ຕິ ໂຍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ໂລຠາທິກິເລສຊເຍນ ອຕ຺ຕານໍ ຊິເນຍ຺ຍ. ສ ເວ ສງ຺ຄາມຊຸຕ຺ຕໂມຕິ ໂສ ສງ຺ຄາມຊິນານໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ປວໂຣ ສງ຺ຄາມສີສໂຍໂຘຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ກຸຓ຺ຑລເກສິຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ອນຕ຺ຖປຸຈ຺ຉກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ອຕ຺ຕາ ຫເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນຕ຺ຖປຸຈ຺ຉກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖເມວ ຊານາຕິ, ອຸທາຫຸ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຖເມວ ຊານາຖ ມຎ຺ເຎ, ໂນ ອນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖຎ຺ຈາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຊານາມິ ອນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເມ ອນຕ຺ຖໍ ກເຖຖາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອຸສ຺ສູຣເສຍ຺ຍໍ ອາລສ຺ຍໍ, ຈຓ຺ຑິກ຺ກໍ ທີຆໂສຓ຺ຑິຍໍ;

ເອກສ຺ສທ຺ຘານຄມນໍ ປຣທາຣູປເສວນໍ;

ເອຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເສວສ຺ສຸ, ອນຕ຺ຖໍ ເຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສາຘຸກາຣມທາສິ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຄຓາຈຣິຍ, ຄຓເຊຏ຺ຐກ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊານາຖ ອນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຕ຺ຖານຕ຺ຖຊານນໂກ ນາມ ມຍາ ສທິໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເກນ ກມ຺ເມນ ຊີວສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຊູຕກມ຺ເມນ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ຊໂຍ ໂຫຕິ ປຣາຊໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຊໂຍປິ ໂຫຕິ ປຣາຊໂຍປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ເອສ, ປຣໍ ຊິນນ຺ຕສ຺ສ ຊໂຍ ນາມ ນ ເສຍ຺ໂຍ. ໂຍ ປນ ກິເລສຊເຍນ ອຕ຺ຕານໍ ຊິນາຕິ, ຕສ຺ສ ຊໂຍ ເສຍ຺ໂຍ. ນ ຫິ ຕໍ ຊຍໍ ໂກຈິ ອປຊຍໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໐໔.

‘‘ອຕ຺ຕາ ຫເວ ຊິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍາ ຈາຍໍ ອິຕຣາ ປຊາ;

ອຕ຺ຕທນ຺ຕສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ສຎ຺ຎຕຈາຣິໂນ.

໑໐໕.

‘‘ເນວ ເທໂວ ນ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ, ນ ມາໂຣ ສຫ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ;

ຊິຕໍ ອປຊິຕໍ ກຍິຣາ, ຕຖາຣູປສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຫເວຕິ ນິປາໂຕ. ຊິຕນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ, ອຕ຺ຕໂນ ກິເລສຊເຍນ ອຕ຺ຕາ ຊິໂຕ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາ ຈາຍໍ ອິຕຣາ ປຊາຕິ ຍາ ປນາຍໍ ອວເສສາ ປຊາ ຊູເຕນ ວາ ຘນຫຣເຓນ ວາ ສງ຺ຄາເມນ ວາ ພລາຠິຠເວນ ວາ ຊິຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໍ ຊິນນ຺ເຕນ ຍໍ ຊິຕໍ, ນ ຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປນ ຕເທວ ຊິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ອິທໍ ນ ເສຍ຺ໂຍຕິ? ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕທນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ຕຖາຣູປສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ຫິ ຍ຺ວາຍໍ ນິກ຺ກິເລສຕາຍ ອຕ຺ຕທນ຺ໂຕ ໂປໂສ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕທນ຺ຕສ຺ສ ກາຍາທີຫິ ນິຈ຺ຈໍ ສຎ຺ຎຕຈາຣິໂນ ເອວຣູປສ຺ສ ອິເມຫິ ກາຍສຎ຺ຎມາທີຫິ ສຎ຺ຎຕສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນ ເທໂວ ວາ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ມາໂຣ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສຫ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຫມສ຺ສ ຊິຕໍ ອປຊິຕໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ປຫີເນ ກິເລເສ ປຸນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຆເຏນ຺ໂຕປິ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ຍຖາ ຘນາທີຫິ ປຣາຊິໂຕ ປກ຺ຂນ຺ຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອິຕເຣນ ຊິຕໍ ປຸນ ຊິນນ຺ໂຕ ອປຊິຕໍ ກເຣຍ຺ຍ, ‘‘ເອວໍ ອປຊິຕໍ ກາຕຸໍ ເນວ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອນຕ຺ຖປຸຈ຺ຉກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸລພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ມາເສ ມາເສຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸລພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຖໂຣ ກິຣ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິຎ຺ຈິເທວ ກຸສລໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ມາເສ ມາເສ ສຫສ຺ສປຣິຈ຺ຈາເຄນ ທານໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ສ ເທສີ’’ຕິ? ‘‘ນິຄຓ຺ຐານໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ເອວມາຫາ’’ຕິ? ‘‘ອາຈຣິເຍຫິ ເມ ກຖິຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂນ ຕ຺ວໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ຊານາສິ, ນາປິ ເຕ ອາຈຣິຍາ, ສຕ຺ຖາວ ເອໂກ ຊານາຕິ, ເອຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ເຕ ມຄ຺ຄໍ ກຖາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອວມາຫາ’’ຕິ, ‘‘ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສາຘຸ ວຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ກເຖຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຍາ ເອວໍ ທທມາເນນ ວສ຺ສສຕໍ ທິນ຺ນທານໂຕປິ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ມມ ສາວກສ຺ສ ໂອໂລກນໍ ວາ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕທານໍ ວາ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໖.

‘‘ມາເສ ມາເສ ສຫສ຺ເສນ, ໂຍ ຍເຊຖ ສຕໍ ສມໍ;

ເອກຎ຺ຈ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ປູຊເຍ;

ສາເຍວ ປູຊນາ ເສຍ຺ໂຍ, ຍຎ຺ເຈ ວສ຺ສສຕໍ ຫຸຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຫສ຺ເສນາຫິ ສຫສ຺ສປຣິຈ຺ຈາເຄນ. ໂຍ ຍເຊຖ ສຕໍ ສມນ຺ຕິ ໂຍ ວສ຺ສສຕໍ ມາເສ ມາເສ ສຫສ຺ສໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ທານໍ ທເທຍ຺ຍ, ເອກຎ຺ຈ ຠາວິຕຕ຺ຕານນ຺ຕິ ໂຍ ປນ ເອກໍ ສີລາທິຄຸຓວິເສເສນ ວຑ຺ຒິຕອຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ໂສຕາປນ຺ນໍ, ອຸປຣິມໂກຏິຍາ ຂີຓາສວໍ ຆຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາທານວເສນ ວາ ຍາປນມຕ຺ຕອາຫາຣທານວເສນ ວາ ຖູລສາຏກທານມຕ຺ເຕນ ວາ ປູເຊຍ຺ຍ. ຍໍ ອິຕເຣນ ວສ຺ສສຕໍ ຫຸຕໍ. ຕໂຕ ສາເຍວ ປູຊນາ ເສຍ຺ໂຍ. ເສຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸລພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ຍວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊນ຺ຕູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕມ຺ປິ ຫິ ເຖໂຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກຸສລໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ມາເສ ມາເສ ເອກໍ ເອກໍ ປສຸໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມຄ຺ໂຄ ກິເຣໂສ’’ຕິ. ‘‘ເກເນວໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາຈຣິເຍຫິ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເນວ ຕ຺ວໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ຊານາສິ, ນາປິ ເຕ ອາຈຣິຍາ, ເອຫິ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ກິຣາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ເອວໍ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຕວ ອຄ຺ຄິປາຣິຈຣິຍາ ມມ ສາວກສ຺ສ ຕງ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ປູຊມ຺ປິ ນ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໗.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊນ຺ຕຸ, ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈເຣ ວເນ;

ເອກຎ຺ຈ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ປູຊເຍ;

ສາເຍວ ປູຊນາ ເສຍ຺ໂຍ, ຍຎ຺ເຈ ວສ຺ສສຕໍ ຫຸຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຊນ຺ຕູຕິ ສຕ຺ຕາຘິວຈນເມຕໍ. ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈເຣ ວເນຕິ ນິປ຺ປປຎ຺ຈຠາວປຕ຺ຖນາຍ ວນໍ ປວິສິຕ຺ວາປິ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ຍວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຫາຍກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຍິຏ຺ຐໍ ວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຫາຍກພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕມ຺ປິ ຫິ ເຖໂຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິຎ຺ຈິ ກຸສລໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ຍິຏ຺ຐຍາຄໍ ຍຊາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕທາ ກິຣ ຕໍ ຍາຄໍ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຍຊ’’ນ຺ຕິ. ອິໂຕ ປຣໍ ເຖໂຣ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອວໍ ກິຣາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຍາ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ຍິຏ຺ຐຍາຄໍ ຍຊນ຺ເຕນ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ມມ ສາວການໍ ວນ຺ທນ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນກຸສລເຈຕນາຍ ຈຕຸຠາຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໘.

‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຍິຏ຺ຐໍ ວ ຫຸຕໍ ວ ໂລເກ,

ສໍວຈ຺ຉຣໍ ຍເຊຖ ປຸຎ຺ຎເປກ຺ໂຂ;

ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ນ ຈຕຸຠາຄເມຕິ,

ອຠິວາທນາ ອຸຊ຺ຊຸຄເຕສຸ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານວຈນເມຕໍ. ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມງ຺ຄລກິຣິຍາທິວເສສຸ ທິນ຺ນທານໍ. ຫຸຕນ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ປາຫຸນທານຎ຺ເຈວ, ກມ຺ມຎ຺ຈ ຜລຎ຺ຈ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ກຕທານຎ຺ຈ. ສໍວຈ຺ຉຣໍ ຍເຊຖາຕິ ເອກສໍວຈ຺ຉຣໍ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ທານໍ ສກລຈກ຺ກວາເຬປິ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ທເທຍ຺ຍ. ປຸຎ຺ຎເປກ຺ໂຂຕິ ປຸຎ຺ຎໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ອຸຊ຺ຊຸຄເຕສູຕິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ໂສຕາປນ຺ເນສຸ ອຸປຣິມໂກຏິຍາ ຂີຓາສເວສຸ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ເອວຣູເປສຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ສຣີຣໍ ໂອນມິຕ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ກຸສລເຈຕນາຍ ຍໍ ຜລໍ, ຕໂຕ ຈຕຸຠາຄມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ທານໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຊຸຄເຕສຸ ອຠິວາທນເມວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຫາຍກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ອາຍຸວຑ຺ຒນກຸມາຣວຕ຺ຖຸ

ອຠິວາທນສີລິສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ທີຆລງ຺ຆິກໍ ນິສ຺ສາຍ ອຣຎ຺ຎກຸຏິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທີຆາຍຸກຸມາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ທີຆລງ຺ຆິກນຄຣວາສິໂນ ກິຣ ທ຺ເວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພາຫິຣກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານິ ຕປຈຣຓໍ ກຣິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ‘‘ປເວຓິ ເມ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ວິພ຺ຠມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ຕປໍ ປເຣສໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ໂຄສເຕນ ເຈວ ກຫາປຓສເຕນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຠຣິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐເປສິ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ອິຕໂຣ ປນສ຺ສ ສຫາຍໂກ ປວາສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນເທວ ຕໍ ນຄຣໍ ປຈ຺ຈາຄມິ. ໂສ ຕສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ອາທາຍ ສຫາຍກສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອຄມາສິ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ມາຕຸ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ສຍໍ ຕາວ ວນ຺ທິ, ມາຕາປິ ປຸຕ຺ຕໍ ປິຕຸ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ໂສ ‘‘ທີຆາຍຸກາ ໂຫຖາ’’ຕິ ອາຫ, ປຸຕ຺ເຕ ປນ ວນ຺ທາປິເຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ວນ຺ທິເຕ ‘ທີຆາຍຸກາ ໂຫຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ວນ຺ທນກາເລ ກິຎ຺ຈິ ນ ວເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິມສ຺ເສໂກ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອຕ຺ຖິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕກໍ ຊີວິສ຺ສຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ‘‘ປຏິພາຫນກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ນາຫໍ ປຏິພາຫນກາຣຓໍ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ປນ ຊາເນຍ຺ຍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຊາເນຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕປປຣິຫານິໂຕ ຠາຍາມີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ເຕ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຕ຺ຖິ, ຕປປຣິຫານິໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ.

ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍໍ ຕາວ ວນ຺ທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ທີຆາຍຸໂກ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫ, ປຊາປຕິຍາ ວນ຺ທນກາເລປິ ຕສ຺ສາ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວນ຺ທາປນກາເລ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ໂສ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ, ສຕ຺ຖາປິ ຕເຖວ ພ຺ຍາກາສິ. ໂສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ອຕ຺ຕໂນ ມນ຺ຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສໍສນ຺ເທສິ, ປຏິພາຫນູປາຍໍ ປນ ນ ຊານາຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ປຏິພາຫນູປາໂຍ’’ຕິ? ‘‘ຠເວຍ຺ຍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫທ຺ວາເຣ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ປີຐິກໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ວາ ໂສຬສ ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເຕສຸ ມມ ສາວເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາສິ, ເອວມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ມຍາ ມຓ຺ຑປາທີນິ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ສາວເກ ກຖໍ ລຈ຺ຉາມີ’’ຕິ? ‘‘ຕຍາ ເອຕ຺ຕເກ ກເຕ ອຫໍ ມມ ສາວເກ ປຫິຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫທ຺ວາເຣ ສພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ ປຫິຓິ, ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິໍສຸ, ທາຣກມ຺ປິ ປີຐິກາຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປສຸໍ, ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຕຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓິໍສຸ, ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສາຍໍ ສຕ຺ຖາ ອາຄຈ຺ຉິ. ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ສພ຺ພຈກ຺ກວາຬເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ເອໂກ ປນ ອວຣຸທ຺ຘໂກ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ທ຺ວາທສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ເວສ຺ສວຓໍ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ວຣໍ ລຠນ຺ໂຕ ‘‘ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອິມໍ ທາຣກໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ລຠິ. ຕສ຺ມາ ໂສປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ.

ສຕ຺ຖຣິ ປນ ຕຕ຺ຖ ຄເຕ ມເຫສກ຺ຂາສຸ ເທວຕາສຸ ສນ຺ນິປຕິຕາສຸ ອປ຺ເປສກ຺ຂາ ເທວຕາ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ອລຠມານາ ທ຺ວາທສ ໂຍຊນານິ ປຏິກ຺ກມິໍສຸ. ອວຣຸທ຺ຘໂກປິ ຕເຖວ ປຏິກ຺ກມິ, ສຕ຺ຖາປິ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ປຣິຕ຺ຕມກາສິ. ສຕ຺ຕາເຫ ວີຕິວຕ຺ເຕ ອວຣຸທ຺ຘໂກ ທາຣກໍ ນ ລຠິ. ອຏ຺ຐເມ ປນ ທິວເສ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄຕມຕ຺ເຕ ທາຣກໍ ອາເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ທີຆາຍຸໂກ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກີວຈິຣໍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ທາຣໂກ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ວີສວສ຺ສສຕໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ‘‘ອາຍຸວຑ຺ຒນກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາສກສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ວິຈຣິ. ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ອາຍຸວຑ຺ຒນກຸມາເຣນ ກິຣ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຣິຕພ຺ພໍ ອຠວິສ຺ສ, ໂສ ອິທານິ ວີສວສ຺ສສຕຏ຺ຐາຍີ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາສກສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ວິຈຣຕິ, ອຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາຍຸວຑ຺ຒນກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ນ ເກວລໍ ອາຍຸວຑ຺ຒນເມວ, ອິເມ ປນ ສຕ຺ຕາ ຄຸຓວນ຺ເຕ ວນ຺ທນ຺ຕາ ອຠິວາເທນ຺ຕາ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ປຣິສ຺ສຍໂຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຍາວຕາຍຸກເມວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໙.

‘‘ອຠິວາທນສີລິສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ວຸຑ຺ຒາປຈາຍິໂນ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອາຍຸ ວຓ຺ໂຓ ສຸຂໍ ພລ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຠິວາທນສີລິສ຺ສາຕິ ວນ຺ທນສີລິສ຺ສ, ອຠິຓ຺ຫໍ ວນ຺ທນກິຈ຺ຈປສຸຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຑ຺ຒາປຈາຍິໂນຕິ ຄິຫິສ຺ສ ວາ ຕທຫຸປພ຺ພຊິເຕ ທຫຣສາມເຓເຣປິ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ວາ ວຸຑ຺ຒຕເຣ ຄຸຓວຸຑ຺ເຒ ອປຈາຍມານສ຺ສ, ອຠິວາທເນນ ວາ ນິຈ຺ຈໍ ປູເຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອາຍຸມ຺ຫິ ວຑ຺ຒມາເນ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕໍ ວຑ຺ຒຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ອິຕເຣປິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິເຍວ. ເຍນ ຫິ ປຎ຺ຎາສວສ຺ສອາຍຸສໍວຕ຺ຕນິກໍ ກຸສລໍ ກຕໍ, ປຎ຺ຈວີສຕິວສ຺ສກາເລ ຈສ຺ສ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂສ ອຠິວາທນສີລຕາຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ໂສ ຍາວຕາຍຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວຓ຺ຓາທໂຍປິສ຺ສ ອາຍຸນາວ ສທ຺ຘິໍ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປວຕ຺ຕສ຺ສາຍຸໂນ ວຑ຺ຒນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ເທສນາວສາເນ ອາຍຸວຑ຺ຒນກຸມາໂຣ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາສກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອາຍຸວຑ຺ຒນກຸມາຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕ ອຸປສມ຺ປທາຍ ປຎ຺ຈວສ຺ສາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ວິປສ຺ສນາຘຸຣນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຘຸຣານີຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ຄນ຺ຖຘຸເຣ ອຸສ຺ສາຫໍ ອກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປູເຣຕຸກາມາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ອຣຎ຺ຎາຍຕນໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກຕຣໍ ຐານໍ ຄມິສ຺ສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ເອກໍ ວິຆາສາທໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕຎ຺ຈ ປນ ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓເຣ ຄເຕ ວູປສມິສ຺ສຕິ, ອຖ ເນສໍ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ປາຣິປູຣິໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ.

ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓໂຣ ນາມ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາມເຓໂຣ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ ຊາຕິຍາ. ຕສ຺ສ ກິຣ ມາຕາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຑ຺ຒກຸລສ຺ສ ຘີຕາ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ເອເກນ ພ຺ຍາຘິນາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ກາລມກາສິ. ຕສ຺ສາ ຌາປິຍມານາຍ ຐເປຕ຺ວາ ຄພ຺ຠມໍສໍ ເສສໍ ຌາຍິ. ອຖສ຺ສາ ຄພ຺ຠມໍສໍ ຈິຕກໂຕ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ສູເລຫິ ວິຊ຺ຌິໍສຸ. ສູລໂກຏິ ທາຣກສ຺ສ ອກ຺ຂິໂກຏິໍ ປຫຣິ. ເອວໍ ຄພ຺ຠມໍສໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣຣາສິມ຺ຫິ ຂິປິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາເຣເຫວ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຄພ຺ຠມໍສໍ ຌາຍິ, ອງ຺ຄາຣມຕ຺ຖເກ ປນ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິໂສ ທາຣໂກ ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິປນ຺ໂນ ວິຍ ອໂຫສິ. ປຈ຺ຉິມຠວິກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສິເນຣຸນາ ໂອຕ຺ຖຣິຍມານສ຺ສປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຸນທິວເສ ‘‘ຈິຕກໍ ນິພ຺ພາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄຕາ ຕຖານິປນ຺ນໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາຕາ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ເອຕ຺ຕເກສຸ ທາຣູສຸ ຂີຍມາເນສຸ ສກລສຣີເຣ ຌາປິຍມາເນ ທາຣໂກ ນ ຌາຍິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທາຣກໍ ອາທາຍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເນມິຕ຺ຕເກ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເນມິຕ຺ຕກາ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ທາຣໂກ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ຎາຕກາ ທຸຄ຺ຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ? ສເຈ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ສມຓສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ວິຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕສ຺ສ ສງ຺ກຸນາ ອກ຺ຂິໂກຏິຍາ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ສໍກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ສໍກິຈ຺ໂຈຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ອຖ ນໍ ຎາຕກາ ‘‘ໂຫຕຸ, ວຑ຺ຒິຕກາເລ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂປສິໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ‘‘ຕວ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສນກາເລ ມາຕາ ເຕ ກາລມກາສິ, ຕສ຺ສາ ສຣີເຣ ຌາປິຍມາເນປິ ຕ຺ວໍ ນ ຌາຍີ’’ຕິ ກຸມາຣການໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ກິຣ ເອວຣູປາ ຠຍາ ມຸຕ຺ໂຕ, ກິໍ ເມ ຆຣາວາເສນ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຎາຕການໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອທໍສຸ. ເຖໂຣ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຍໍ ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓໂຣ ນາມ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ຄເຕ ຕໍ ຠຍໍ ວູປສມິສ຺ສຕິ, ອຖ ເນສໍ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ປາຣິປູຣິໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຍໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ, ອຖ ໂນ ສຕ຺ຖາ ເອວມາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ເຕນມ຺ຫາ ອິຘາຄຕາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ອິເມ ເອກໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ອິຘ ປຫິຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕມຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂວ, ອາວຸໂສ, ສາມເຓໂຣ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ນຕ຺ຖິ, ອິມໍ ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ອາວຸໂສ, ສາມເຓຣໍ ນິສ຺ສາຍ ໂນ ປລິໂພໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິໍ ອຣຎ຺ເຎ ວສນ຺ຕານໍ ສາມເຓເຣນາ’’ຕິ? ‘‘ນາວຸໂສ, ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປລິໂພໂຘ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ອິມສ຺ສ ປລິໂພໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕຸມ຺ເຫ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓນ຺ໂຕ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ສາມເຓຣສ຺ສ ປຫິຓນໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ປຫິຓິ, ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ສາມເຓເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຕິໍສ ຊນາ ເຖຣໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ວິຫາຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ວີສໂຍຊນສຕມຕ຺ຖເກ ເອກໍ ສຫສ຺ສກຸລໍ ຄາມໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ມນຸສ຺ສາ ເຕ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐານໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ເຍສຸ ອິມໍ ຐານໍ ນິສ຺ສາຍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ວສນ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສີລໍ ສມາທາຍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ເຖຣາ ອຘິວາເສສຸໍ. ອຖ ເນສໍ ມນຸສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານຈງ຺ກມນປຓ຺ຓສາລາໂຍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍໍ, ສ຺ເວ ມຍ’’ນ຺ຕິ ອຸສ຺ສາຫປ຺ປຕ຺ຕາ ອຸປຏ຺ຐານມກໍສຸ. ເຖຣາ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ກຣິໍສຸ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອມ຺ເຫຫິ ຘຣມານກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄຫິຕໍ, ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຏິປຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ ພຸທ຺ເຘ ອາຣາເຘຕຸໍ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອປາຍທ຺ວາຣານິ ວິວຏາເນວ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາໂຕ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລໍ, ສາຍໍ ເຖຣູປຏ຺ຐານເວລຎ຺ຈ ເສສກາເລ ທ຺ເວ ເອກຏ຺ຐາເນ ນ ຠວິສ຺ສາມ, ຍສ຺ສ ອຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເຕນ ຆຓ຺ຑິຍາ ປຫຏາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສາມ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ວາ ທິວສຠາເຄ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນຸຍຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ.

ເຕສຸ ເອວໍ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ເຕສຸ ເອໂກ ທຸຄ຺ຄຕປຸຣິໂສ ຘີຕຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອປຣໍ ຘີຕຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕຸກາໂມ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ເຖຣາປິ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກິສ຺ສາ ນທິຍາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ວາລຸກປຸລິເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຣິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂສ ປຸຣິໂສ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ເຖຣາ ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຖຣາ ຕສ຺ມິໍ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສກ, ອຕິວິຍ ຉາໂຕສິ, ຄຈ຺ຉ, ປຓ຺ຓໍ ອາຫຣ, ເອກເມກໍ ເຕ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ປຓ຺ເຓ ອາຫເຏ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ຠຸຎ຺ຊນນິຍາເມເນວ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ສນ຺ນຫິຕ຺ວາ ເອກເມກໍ ປິຓ຺ຑໍ ອທໍສຸ. ເອຕເທວ ກິຣ ວຕ຺ຕໍ, ຍໍ ໂຠຊນກາເລ ອາຄຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ທທມາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຄ຺ຄຠຕ຺ຕໍ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຠຸຎ຺ຊນນິຍາເມເນວ ໂຖກໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ເຕປິ ຕຖາ ອທໍສຸ. ໂສ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ເຖເຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍາ, ເກນຈິ ນິມນ຺ຕິຕາ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອຸປາສກ, ນິມນ຺ຕນໍ, ມນຸສ຺ສາ ເທວສິກໍ ເອວຣູປເມວ ອາຫາຣໍ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ເອວຣູປໍ ອາຫາຣໍ ລທ຺ຘຸໍ ນ ສກ຺ໂກມ, ກິໍ ເມ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄເຕນ, ອິເມສໍ ສນ຺ຕິເກເຍວ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ເນ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຍ຺ຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕຸໍ ອິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ອຸປາສກາ’’ຕິ. ໂສ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອຕິວິຍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ທ຺ເວມາສຈ຺ຈເຍນ ຘີຕຣໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ, ອຍ຺ເຍ, ອາປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ນ ມໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕສໍ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ນິກ຺ຂມິ. ເອຕ຺ຕກເມວ ກິຣສ຺ສ ໂອຬາຣິກໍ ຂລິຕໍ ອໂຫສິ, ຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ຕສ຺ສ ປນ ຄມນມຄ຺ເຄ ເອກາ ອຏວີ ອຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈສຕານໍ ໂຈຣານໍ ‘‘ໂຍ ອິມໍ ອຏວິໍ ປວິສຕິ, ຕໍ ມາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມໍສໂລຫິເຕນ ຕຸຍ຺ຫໍ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເທວຕາຍ ອາຍາຈນໍ ກຕ຺ວາ ວສນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ຣຸກ຺ຂໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ໂຈຣານໍ ສຎ຺ຎມທາສິ. ເຕ ຕສ຺ສ ອຏວິມຊ຺ຌໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄາຬ຺ຫພນ຺ຘນໍ ກຕ຺ວາ ອຣຓິສຫິເຕນ ອຄ຺ຄິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທາຣູນິ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສູລານິ ຕຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ຕໍ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເນວ ສູກຣາ, ນ ມິຄາທໂຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິໍ ກາຣຓາ ອິທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຕໍ ມາເຣຕ຺ວາ ຕວ ມໍສໂລຫິເຕນ ເທວຕາຍ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕໍ ອຸປກາຣໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕເມວ ຣກ຺ຂມາໂນ ເອວມາຫ – ‘‘ສາມິ, ອຫໍ ວິຆາສາໂທ, ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິໂຕ, ວິຆາສາໂທ ນາມ ກາຬກຓ຺ຓິໂກ, ອຍ຺ຍາ ປນ ຍໂຕ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕາປິ ຂຕ຺ຕິຍາວ, ອສຸກສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອກຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ເຕ ມາເຣຕ຺ວາ ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣຖ, ອຕິວິຍ ໂວ ເທວຕາ ຕຸສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຈຣາ ‘‘ຠທ຺ທກໍ ເອສ ວເທຕິ, ກິໍ ອິມິນາ ກາຬກຓ຺ຓິນາ, ຂຕ຺ຕິເຍ ມາເຣຕ຺ວາ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ເນສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຫີ’’ຕິ ຕເມວ ມຄ຺ຄເທສກໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂູ ອທິສ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ນໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ທ຺ເວ ມາເສ ວສິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ໂຕ ເອວມາຫ – ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ທິວາຏ຺ຐານຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນສຸ ນິສິນ຺ນາ, ເອຕໍ ຆຓ຺ຑິໍ ປຫຣຖ, ຆຓ຺ຑິສທ຺ເທນ ສນ຺ນິປຕິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ຆຓ຺ຑິໍ ປຫຣິ.

ຠິກ຺ຂູ ຆຓ຺ຑິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອກາເລ ຆຓ຺ຑິ ປຫຏາ, ກສ຺ສຈິ ອຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ປາສາຓຜລເກສຸ ນິສີທິໍສຸ. ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ໂຈເຣ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຸປາສກາ ເກນາຍໍ ຆຓ຺ຑິ ປຫຏາ’’ຕິ? ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ອາຫ – ‘‘ມຍາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອຏວິເທວຕາຍ ອາຍາຈິຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສາ ພລິກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຠາຕິການໍ ອຸປ຺ປນ຺ນກິຈ຺ຈໍ ນາມ ເຊຏ຺ຐຠາຕິເກນ ນິຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອິເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ມາ ສພ຺ເພສໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕຸ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ອນຸເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຊຏ຺ຐຠາຕຸ ກິຈ຺ຈໍ ນາມ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ຠາໂຣ, ອຫໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາ’’ຕິ. ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ‘‘ອຫເມວ ອຫເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຕິໍສປິ ຊນາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເອວໍ ເຕ ເນວ ເອກິສ຺ສາ ມາຕຸຍາ ປຸຕ຺ຕາ, ນ ເອກສ຺ສ ປິຕຸໂນ, ນາປິ ວີຕຣາຄາ, ອຖ ຈ ປນ ອວເສສານໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິປາຏິຍາ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກປິ ‘‘ຕ຺ວໍ ຍາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນາໂຫສິ.

ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓໂຣ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ຕິຏ຺ຐຖ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ມຍໍ ສພ຺ເພ ເອກໂຕ ມາຣິຍມານາປິ ຕໍ ເອກກໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘‘ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາມເຓໂຣ, ສເຈ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມ, ສາມເຓຣໍ ເມ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຈຣານໍ ນິຍ຺ຍາທິໍສູ’ຕິ ເຖໂຣ ໂນ ຄຣຫິສ຺ສຕິ, ຕໍ ນິນ຺ທໍ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ, ເຕນ ຕໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຕຸມ຺ເຫ ມມ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓນ຺ໂຕປິ, ມມ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຫິຓນ຺ໂຕປິ ອິທເມວ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ປຫິຓິ, ຕິຏ຺ຐຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອຫເມວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສ ຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ເມ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຂມຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ຕທາ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຫາສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ອກ຺ຂີນິ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ຓານິ ຫທຍມໍສໍ ປເວຘິ. ມຫາເຖໂຣ ໂຈເຣ ອາຫ – ‘‘ອຸປາສກາ ອຍໍ ທຫຣໂກ ຕຸມ຺ເຫ ອຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ເຕ, ສູລານິ ຕຈ຺ຉນ຺ເຕ, ປຓ຺ຓານິ ອຕ຺ຖຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ຠາຍິສ຺ສຕິ, ອິມໍ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ຕານິ ກິຈ຺ຈານິ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ໂຈຣາ ສາມເຓຣໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຣິໍສຸ.

ກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ອສິໍ ອພ຺ພາຫິຕ຺ວາ ສາມເຓຣໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ສາມເຓໂຣ ນິສີທມາໂນ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ນິສີທິ. ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ອສິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ຂນ຺ເຘ ປາເຕສິ, ອສິ ນມິຕ຺ວາ ຘາຣາຍ ຘາຣໍ ປຫຣິ, ໂສ ‘‘ນ ສມ຺ມາ ປຫຣິ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ປຸນ ຕໍ ອຸຊຸກໍ ກຕ຺ວາ ປຫຣິ. ອສິ ຕາລປຓ຺ຓໍ ວິຍ ເວຐຍມາໂນ ຖຣຸມູລໍ ອຄມາສິ. ສາມເຓຣຎ຺ຫິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສິເນຣຸນາ ອວຕ຺ຖຣນ຺ໂຕປິ ມາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປເຄວ ອສິນາ. ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຸພ຺ເພ ເມ ອສິ ສິລາຖມ຺ຠໍ ວາ ຂທິຣຂາຓຸໍ ວາ ກຬີຣໍ ວິຍ ຉິນ຺ທຕິ, ອິທານິ ເອກວາຣໍ ນມິ, ເອກວາຣໍ ຕາລປຕ຺ຕເວຐໂກ ວິຍ ຊາໂຕ. ອຍໍ ນາມ ອສິ ອເຈຕນາ ຫຸຕ຺ວາປິ ອິມສ຺ສ ຄຸຓໍ ຊານາຕິ, ອຫໍ ສເຈຕໂນປິ ນ ຊານາມີ’’ຕິ. ໂສ ອສິໍ ຠູມິຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ຘນກາຣຓາ ອຏວິໍ ປວິຏ຺ຐາມ຺ຫາ, ອມ຺ເຫ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາປິ ມນຸສ຺ສາ ປເວຘນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ກຖາ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຕວ ປນ ສນ຺ຕາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ອຸກ຺ກາມຸເຂ ສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ສຸປຸປ຺ຜິຕກຓິກາຣໍ ວິຍ ຈ ເຕ ມຸຂໍ ວິໂຣຈຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຕສ຺ສ ເຕ ນຕ຺ຖິ ຠີຕຕ຺ຕໍ, ຠິຍ຺ໂຍ ວຓ຺ໂຓ ປສີທຕິ;

ກສ຺ມາ ນ ປຣິເທເວສິ, ເອວຣູເປ ມຫພ຺ຠເຍ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໗໐໖);

ສາມເຓໂຣ ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອາວຸໂສ ຄາມຓິ, ຂີຓາສວສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນາມ ສີເສ ຐປິຕຠາໂຣ ວິຍ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຠິຊ຺ຊນ຺ເຕ ວາ ນສ຺ສນ຺ເຕ ວາ ຕຸສ຺ສເຕວ, ນ ຠາຍຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ນຕ຺ຖິ ເຈຕສິກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນເປກ຺ຂສ຺ສ ຄາມຓິ;

ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ຠຍາ ສພ຺ເພ, ຂີຓສໍໂຍຊນສ຺ສ ເວ.

‘‘ຂີຓາຍ ຠວເນຕ຺ຕິຍາ, ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຍຖາຕເຖ;

ນ ຠຍໍ ມຣເຓ ໂຫຕິ, ຠາຣນິກ຺ເຂປເນ ຍຖາ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໗໐໗-໗໐໘);

ໂສ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ໂຈຣສຕານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມມ ຕາວ, ໂຠ, ‘ເອວຣູປໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’ຕິ. ມຍມ຺ປິ ຕເຖວ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ຕໂຕ ປຎ຺ຈສຕາປິ ໂຈຣາ ສາມເຓຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ອສິຘາຣາຫິ ເອວ ເກເສ ເຈວ ວຕ຺ຖທສາ ຈ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ ຣຊິຕ຺ວາ ຕານິ ກາສາຍານິ ອຈ຺ຉາທາເປຕ຺ວາ ທສສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ເຖເຣ ອທິສ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມິ, ເຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂຈຣານຎ຺ຫິ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສຸ ເອໂກປິ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ‘ມາຣິໂຕ ນຸ ໂຂ ສາມເຓໂຣ, ໂນ’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຠິມຸຂໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ທິສ຺ວາວ ເນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທສ຺ສເນນ ປຏິລທ຺ຘອສ຺ສາເສຫິ ເຕຫິ ‘‘ກິໍ, ສປ຺ປຸຣິສ, ສໍກິຈ຺ຈ, ລທ຺ຘໍ ເຕ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ມໍ ມາເຣຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ມາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ມມ ຄຸເຓ ປສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕາ, ອຫໍ ‘ຕຸມ຺ເຫ ທິສ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຄໂຕ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຖ, ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອິຕເຣ ອາທາຍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ສໍກິຈ຺ຈ, ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຕ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຖເຣນ ‘‘ຄຈ຺ຉ ສໍກິຈ຺ຈ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາປິ ‘‘ກິໍ ສໍກິຈ຺ຈ, ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຕ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂຈຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ອິທານິ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ເອກທິວສມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໐.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ທຸສ຺ສີໂລ ອສມາຫິໂຕ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ຌາຍິໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸສ຺ສີໂລຕິ ນິສ຺ສີໂລ. ສີລວນ຺ຕສ຺ສາຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວີຫິ ຌາເນຫິ ຌາຍິໂນ ເອກທິວສມ຺ປິ ເອກມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ປຎ຺ຈສຕາປິ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອປເຣນ ສມເຍນ ສໍກິຈ຺ໂຈ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ທສວສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ສາມເຓຣໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ປນ ຕສ຺ເສວ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ອຘິມຸຕ຺ຕສາມເຓໂຣ ນາມ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ສກາເລ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຸປສມ຺ປທໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ຄຈ຺ຉ, ຎາຕການໍ ສນ຺ຕິເກ ວສ຺ສປຣິມາຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ໂຈເຣຫິ ພລິກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ມາຣິຍມາໂນ ເຕສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ‘‘ນ ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ກສ຺ສຈິ ອາໂຣເຈຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ປຏິປເຖ ມາຕາປິຕໂຣ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ຕເມວ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ນາໂຣເຈສິ. ເຕສໍ ໂຈເຣຫິ ວິເຫຐິຍມານານໍ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ໂຈເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຎ຺ເຎ, ອມ຺ຫາກໍ ນາໂຣເຈສີ’’ຕິ ປຣິເທວນ຺ຕານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ມາຕາປິຕູນມ຺ປິ ອນາໂຣຈິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ໂສປິ ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓໂຣ ວິຍ ເຕ ສພ຺ເພ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາເນຕ຺ວາ ເຕນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເປສິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມເມວ ຄາຖມາຫ –

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ທຸສ຺ສີໂລ ອສມາຫິໂຕ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ຌາຍິໂນ’’ຕິ.

ອິທມ຺ປິ ອຘິມຸຕ຺ຕສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ຂາຓຸໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຂາຓຸໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ກິລນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ເອກສ຺ມິໍ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ນິສິນ຺ໂນ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ. ອເຖກໍ ຄາມໍ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາ ໂຈຣາ ອຕ຺ຕໂນ ພລານຸຣູເປນ ຠຓ຺ຑິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສີເສນາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິລນ຺ຕຣູປາ ‘‘ທູຣໍ ອາຄຕາມ຺ຫ, ອິມສ຺ມິໍ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ວິສ຺ສມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ປິຏ຺ຐິປາສາຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາປິ ‘‘ຂາຓຸໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ອເຫສຸໍ. ອເຖໂກ ໂຈໂຣ ເຖຣສ຺ສ ສີເສ ຠຓ຺ຑິກໍ ຐເປສິ, ອປໂຣປິ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຓ຺ຑິກໍ ຐເປສິ. ເອວໍ ປຎ຺ຈສຕາປິ ໂຈຣາ ປຎ຺ຈຫິ ຠຓ຺ຑິກສເຕຫິ ເຖຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ນິສິນ຺ນາ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑິກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ອຖ ເນ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ມາ ຠາຍິຕ຺ຖ ອຸປາສກາ, ປພ຺ພຊິໂຕ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ຂມຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ຂາຓຸກສຎ຺ຎິໂນ ອຫຸມ຺ຫາ’’ຕິ ເຖຣໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ໂຈຣເຊຏ຺ຐເກນ ‘‘ອຫໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເສສາ ‘‘ມຍມ຺ປິ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເອກຈ຺ຉນ຺ທາ ຫຸຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ເຖໂຣ ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓໂຣ ວິຍ ສພ຺ເພປິ ເຕ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຂາຓຸໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ໂສ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ‘‘ກິໍ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎ, ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຕ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ນ ໂນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເອວຣູໂປ ອານຸຠາໂວ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ເຕນມ຺ຫາ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເອວຣູເປ ທຸປ຺ປຎ຺ຎກມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ອິທານິ ໂວ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຍ ວຕ຺ຕມານານໍ ເອກາຫມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໑.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ອສມາຫິໂຕ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປຎ຺ຎວນ຺ຕສ຺ສ ຌາຍິໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ນິປ຺ປຎ຺ໂຎ. ປຎ຺ຎວນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສປ຺ປຎ຺ຎສ຺ສ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສມ຺ປຕ຺ຕມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ຂາຓຸໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ສປ຺ປທາສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສປ຺ປທາສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ອປເຣນ ສມເຍນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ‘‘ມາທິສສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄິຫິຠາໂວ ນາມ ອຍຸຕ຺ໂຕ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຐຕ຺ວາ ມຣຓມ຺ຫິ ເມ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓູປາຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ປາໂຕວ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິສາລາຍ ສປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ເອກສ຺ມິໍ ກຸເຏ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຸຏໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອາທາຍ ວິຫາຣາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸປິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສປ຺ໂປ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິມິນາ ‘‘ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ອຕ຺ຕານໍ ຑໍສາເປຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ‘‘ອາຫຣຖ, ອຫໍ ຕໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ກຸຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສິນ຺ໂນ ເຕນ ສປ຺ເປນ ອຕ຺ຕານໍ ຑໍສາເປຕິ, ສປ຺ໂປ ຑໍສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ໂສ ກຸເຏ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອາໂລເລຕິ, ໂຆຣສປ຺ປສ຺ສ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລິໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ເນວ ນໍ ສປ຺ໂປ ຑໍສິ. ໂສ ‘‘ນາຍໍ ອາສີວິໂສ, ຆຣສປ຺ໂປ ເອໂສ’’ຕິ ຕໍ ປຫາຍ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຉຑ຺ຑິໂຕ ເຕ, ອາວຸໂສ, ສປ຺ໂປ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ນ ໂສ, ອາວຸໂສ, ໂຆຣສປ຺ໂປ, ຆຣສປ຺ໂປ ເອໂສ’’ຕິ. ‘‘ໂຆຣສປ຺ໂປເຍວາວຸໂສ, ມຫນ຺ຕໍ ຜຓໍ ກຕ຺ວາ ສຸສຸຍນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ອມ຺ເຫຫິ ຄຫິໂຕ, ກິໍ ກາຣຓາ ເອວໍ ຕ຺ວໍ ວເທສີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ຑໍສາເປນ຺ໂຕປິ ມຸເຂ ອງ຺ຄຸລິໍ ປກ຺ຂິເປນ຺ໂຕປິ ຕໍ ຑໍສາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ.

ອເຖກທິວສໍ ນ຺ຫາປິໂຕ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຂຸເຣ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອເກນ ຠິກ຺ຂູນໍ ເກເສ ໂອຫາເຣຕິ. ໂສ ຠູມິຍໍ ຐປິຕໍ ຂຸຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ຄີວໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ຄີວໍ ອຸປນິຘາຍ ຂຸຣຘາຣໍ ຄລນາຬິຍໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອຸປສມ຺ປທາມາຬໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ວິມລຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ສຸໂຘຕມຓິຂນ຺ຘມິວ ຈ ນິມ຺ມລໍ ສີລໍ ອທ຺ທສ. ຕສ຺ສ ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ຜຣນ຺ຕີ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ປີຕິໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຂຸຣໍ ອາທາຍ ວິຫາຣມຊ຺ຌໍ ປາວິສິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກຫໍ ຄໂຕສິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘‘ອິມິນາ ຂຸເຣນ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄໂຕມ຺ຫິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ອຖ ‘‘ກສ຺ມາ ນ ມໂຕສີ’’ຕິ? ອິທານິມ຺ຫິ ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕຸໍ ອຠພ຺ໂພ ຊາໂຕ. ອຫຎ຺ຫິ ‘‘ອິມິນາ ຂຸເຣນ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຎາຓຂຸເຣນ ສພ຺ພກິເລເສ ຉິນ຺ທິນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ ອຠູເຕນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວາ ນາມ ສຫຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອິມໍ ‘‘ຂີຓາສໂວ’’ຕິ ວທຖ, ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ປນາຍໍ ກສ຺ມາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕິ, ກິມສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍກາຣຓໍ ‘‘ກສ຺ມາ ໂສ ສປ຺ໂປ ເອຕໍ ນ ຑໍສຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ຕາວ ສປ຺ໂປ ອິມສ຺ສ ອິໂຕ ຕຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ ທາໂສ ອໂຫສິ, ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກສ຺ສ ສຣີຣໍ ຑໍສິຕຸໍ ນ ວິສຫຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕາວ ເນສໍ ສຕ຺ຖາ ເອກໍ ກາຣຓໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສປ຺ປທາໂສ ນາມ ຊາໂຕ.

ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ກິເຣໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວໂຄ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ອປເຣນ ສມເຍນ ອນຠິຣຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ເອກສ຺ສ ສຫາຍກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫໍ ຄິຫິຠາເວ ອາທີນວໍ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕໂຣ ສາສເນ ອຠິຣມິຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ອນຠິຣຕກາເລ ມລຄ຺ຄຫິເຕ ສມຓປຣິກ຺ຂາເຣ ເອກສ຺ມິໍ ໂສຓ຺ຑິຕີເຣ ນິມ຺ມເລ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສຫາຍໂກປິສ຺ສ ສນ຺ຕິເກເຍວ ນິສິນ຺ໂນ. ອຖ ນໍ ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອຸປ຺ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ອິເມ ປຣິກ຺ຂາເຣ ຕຸຍ຺ຫໍ ທາຕຸກາໂມ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມິນາ ມຍ຺ຫໍ ປພ຺ພຊິເຕນ ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິເຕນ ວາ ໂກ ອຕ຺ໂຖ, ອິທານິ ປຣິກ຺ຂາເຣ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ກິໍ ທານາວຸໂສ, ອມ຺ຫາກໍ ຊີວິເຕນ, ເຍ ມຍໍ ກປາລຫຕ຺ຖາ ປຣກຸເລສຸ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣາມ, ປຸຕ຺ຕທາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາລາປສລ຺ລາປໍ ນ ກໂຣມາ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ຄິຫິຠາວສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ມຍາ ‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຐມໍ ຄິຫິຠາເວ ອາທີນວໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ອຠິຓ຺ຫໍ ຄຸຓໍ ກເຖຕິ, ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມສຸ ສມຓປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ໂລເຠນາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕສິ. ເອວມສ຺ສ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ອນຠິຣຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ໂຍ ປນ ເຕເນວ ຕທາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ໂມ ກໂຕ, ສ຺ວສ຺ສ ເອຕຣຫິ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສໂຍ ຊາໂຕຕິ.

ອິມມຕ຺ຖໍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກາ ສຸຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ຂຸຣຘາຣໍ ຄລນາຬິຍໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຕເກນ ຂເຓນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາທໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ປາເທ ຠູມິຍໍ ອສມ຺ປຕ຺ເຕເຍວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຸສີຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຫິ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ຂຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໒.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ກຸສີໂຕ ຫີນວີຣິໂຍ;

ເອກາຫໍ ຊີວິກໍ ເສຍ຺ໂຍ, ວີຣິຍມາຣຠໂຕ ທຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຸສີໂຕຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທີຫິ ຕີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ. ຫີນວີຣິໂຍຕິ ນິພ຺ພີຣິໂຍ. ວີຣິຍມາຣຠໂຕ ທຬ຺ຫນ຺ຕິ ທຸວິຘຊ຺ຌານນິພ຺ພຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ຖິຣໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠນ຺ຕສ຺ສ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສປ຺ປທາສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ປຏາຈາຣາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຏາຈາຣໍ ເຖຣິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠວສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ອໂຫສິ ອຠິຣູປາ. ຕໍ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກກາເລ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ຣກ຺ຂນ຺ຕາ ວສາເປສຸໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສາ ເອເກນ ອຕ຺ຕໂນ ຈູຬູປຏ຺ຐາເກນ ສທ຺ຘິໍ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊິ. ອຖສ຺ສາ ມາຕາປິຕໂຣ ສມຊາຕິກກຸເລ ເອກສ຺ສ ກຸມາຣສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ວິວາຫທິວສໍ ຐເປສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ອຸປກຏ຺ເຐ ສາ ຕໍ ຈູຬູປຏ຺ຐາກໍ ອາຫ – ‘‘ມໍ ກິຣ ອສຸກກຸລສ຺ສ ນາມ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍິ ປຕິກຸລໍ ຄເຕ ມມ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕປິ ຕຕ຺ຖ ປເວສນໍ ນ ລຠິສ຺ສສິ, ສເຈ ເຕ ມຍິ ສິເນໂຫ ອຕ຺ຖິ, ອິທາເນວ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ປລາຍສ຺ສູ’’ຕິ. ‘‘ໂສ ສາຘຸ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຫໍ ສ຺ເວ ປາໂຕວ ນຄຣທ຺ວາຣສ຺ສ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ຐສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ເອເກນ ອຸປາເຍນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ສງ຺ເກຕຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ສາປິ ປາໂຕວ ກິລິຏ຺ຐໍ ວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເກເສ ວິກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ກຸຓ຺ຑເກນ ສຣີຣໍ ມກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຸຏໍ ອາທາຍ ທາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ວິຍ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ນິວາສໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ເຂຕ຺ຕໍ ກສິຕ຺ວາ ທາຣຸປຓ຺ຓາທີນິ ອາຫຣຕິ. ອິຕຣາ ກຸເຏນ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຫຕ຺ຖາ ໂກຏ຺ຏນປຈນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕີ ອຕ຺ຕໂນ ປາປສ຺ສ ຜລໍ ອນຸໂຠຕິ. ອຖສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາ ‘‘ອິຘ ເມ ໂກຈິ ອຸປກາຣໂກ ນຕ຺ຖິ, ມາຕາປິຕໂຣ ນາມ ປຸຕ຺ເຕສຸ ມຸທຸຫທຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ມໍ ເນຫິ, ຕຕ຺ຖ ເມ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສາມິກໍ ຍາຈິ. ໂສ ‘‘ກິໍ, ຠທ຺ເທ, ກເຖສິ, ມໍ ທິສ຺ວາ ຕວ ມາຕາປິຕໂຣ ວິວິຘາ ກມ຺ມກາຣຓາ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ຄມນໍ ອລຠມານາ ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ ຄຕກາເລ ປຏິວິສ຺ສເກ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘ກຫໍ ຄຕາ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ມມ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣໍ ຄຕຠາວໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິວິສ຺ສເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນິວຕ຺ເຕສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣໍ ຍາຈິຍມາໂນປິ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖສ຺ສາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ກມ຺ມຊວາຕາ ຈລິໍສຸ. ສາ ເອກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ກມ຺ມຊວາຕາ ເມ ຈລິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕມານາ ກິຈ຺ເຉນ ທາຣກໍ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍາຫໍ ກຸລຆຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ໂສ ອຕ຺ໂຖ ນິປ຺ຜນ຺ໂນ’’ຕິ ປຸນເທວ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເຄຫໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ຕສ຺ສາ ອປເຣນ ສມເຍນ ປຸນ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາ ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ສາມິກໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ຄມນໍ ອລຠມານາ ປຸຕ຺ຕໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ຕເຖວ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖ ເນສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ມຫາ ອກາລເມໂຆ ອຸທປາທິ ສມນ຺ຕາ ວິຊ຺ຊຸລຕາຫິ ອາທິຕ຺ຕໍ ວິຍ ເມຆຕ຺ຖນິເຕຫິ, ຠິຊ຺ຊມານໍ ວິຍ ອຸທກຘາຣານິປາຕນິຣນ຺ຕຣໍ ນຠໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕສ຺ສາ ກມ຺ມຊວາຕາ ຈລິໍສຸ. ສາ ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ກມ຺ມຊວາຕາ ເມ ຈລິຕາ, ນ ສກ຺ໂກມິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ອໂນວສ຺ສກຏ຺ຐານໍ ເມ ຊານາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຫຕ຺ຖຄຕາຍ ວາສິຍາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ຊາຕໍ ຄຸມ຺ພໍ ທິສ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ອຖ ນໍ ວມ຺ມິກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂຆຣວິໂສ ອາສີວິໂສ ຑໍສິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວສ຺ສ ສຣີຣໍ ອນ຺ໂຕສມຸຏ຺ຐິຕາຫິ ອຄ຺ຄິຊາລາຫິ ຑຍ຺ຫມານໍ ວິຍ ນີລວຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິ. ອິຕຣາປິ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວມານາ ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີປິ ຕໍ ອທິສ຺ວາວ ອປຣມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ທ຺ເວ ທາຣກາ ວາຕວຸຏ຺ຐິເວຄໍ ອສຫມານາ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວນ຺ຕິ. ສາ ອຸໂຠປິ ເຕ ອຸຣນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ເຈວ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈ ຠູມິຍໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ຕຖາ ຐິຕາວ ຣຕ຺ຕິໍ ວີຕິນາເມສິ. ສກລສຣີຣໍ ນິລ຺ໂລຫິຕໍ ວິຍ ປຓ຺ຑຸປລາສວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ. ສາ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ ມໍສເປສິວຓ຺ຓໍ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ອິຕຣໍ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ປິຕາ ເຕ ອິໂຕ ຄໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຄຕມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຕໍ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ປຕິຕໍ ນີລວຓ຺ຓໍ ຖທ຺ຘສຣີຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມໍ ນິສ຺ສາຍ ມມ ສາມິໂກ ປນ຺ເຖ ມໂຕ’’ຕິ ໂຣທນ຺ຕີ ປຣິເທວນ຺ຕີ ປາຍາສິ.

ສາ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ເທເວນ ວຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຈິຣວຕິໍ ນທິໍ ຊຓ຺ຓຸປ຺ປມາເຓນ ກຏິປ຺ປມາເຓນ ຖນປ຺ປມາເຓນ ອຸທເກນ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິຕາຍ ທ຺ວີຫິ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸທກໍ ໂອຕຣິຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕີ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ໂອຣິມຕີເຣ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ອາທາຍ ປຣຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິຕຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພາລປຸຕ຺ຕກໍ ປຫາຍ ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລກຍມານາ ປາຍາສິ. ອຖສ຺ສາ ນທີມຊ຺ຌໍ ຄຕກາເລ ເອໂກ ເສໂນ ຕໍ ກຸມາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມໍສເປສີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອາກາສໂຕ ຠສ຺ສິ. ສາ ຕໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຠສ຺ສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສູສູ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຫາສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິ. ເສໂນ ທູຣຠາເວນ ຕໍ ອສຸຕ຺ວາວ ກຸມາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ໂອຣິມຕີເຣ ຐິຕປຸຕ຺ໂຕ ມາຕຣໍ ນທີມຊ຺ເຌ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫາສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາຣຍມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ເວເຄນ ອຸທເກ ປຕິ. ອິຕິສ຺ສາ ພາລປຸຕ຺ຕໍ ເສໂນ ຫຣິ, ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ອຸທເກນ ວູຬ຺ໂຫ.

ສາ ‘‘ເອໂກ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ເສເນນ ຄຫິໂຕ, ເອໂກ ອຸທເກນ ວູຬ຺ໂຫ, ປນ຺ເຖ ເມ ປຕິ ມໂຕ’’ຕິ ໂຣທນ຺ຕີ ປຣິເທວນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉມານາ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕ຺ຖ ວາສິໂກສິ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ສາວຕ຺ຖິວາສິໂກມ຺ຫິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ສາວຕ຺ຖິນຄເຣ ອສຸກວີຖິຍໍ ເອວຣູປໍ ອສຸກກຸລໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຊານາສິ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ຊານາມິ, ອມ຺ມ, ຕໍ ປນ ມາ ປຸຈ຺ຉິ, ສເຈ ອຎ຺ຎໍ ຊານາສິ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ເຎນ ເມ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ຕເທວ ປຸຈ຺ຉາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນາຈິກ຺ຂິຕຸໍ ນ ເທສິ, ອຊ຺ຊ ເຕ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ເທໂວ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ເມ, ຕາຕ, ມຍ຺ຫເມເວໂສ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ວຸຏ຺ໂຐ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ມຍ຺ຫໍ ປນ ວຸຏ຺ຐກາຣຓໍ ປຈ຺ຉາ ເຕ ກເຖສ຺ສາມິ, ເອຕສ຺ມິໍ ຕາວ ເມ ເສຏ຺ຐິເຄເຫ ປວຕ຺ຕິໍ ກເຖຫີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊ ຣຕ຺ຕິໍ ເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ຕໂຍປິ ຊເນ ອວຕ຺ຖຣມານໍ ເຄຫໍ ປຕິ, ເຕ ເອກຈິຕກສ຺ມິໍ ຌາຍນ຺ຕິ. ເອສ ຘູໂມ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖໍ ປຕມານໍ ນ ສຎ຺ຊານິ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກຠາວໍ ປຕ຺ວາ ຍຖາຊາຕາວ ໂຣທນ຺ຕີ ປຣິເທວນ຺ຕີ –

‘‘ອຸໂຠ ປຸຕ຺ຕາ ກາລກຕາ, ປນ຺ເຖ ມຍ຺ຫໍ ປຕີ ມໂຕ;

ມາຕາ ປິຕາ ຈ ຠາຕາ ຈ, ເອກຈິຕມ຺ຫິ ຑຍ຺ຫເຣ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣີ ໒.໒.໔໙໘) –

ວິລປນ຺ຕີ ປຣິພ຺ຠມິ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ກຈວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປໍສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຕ຺ຖເກ ໂອກິຣນ຺ຕາ ເລຑ຺ຑູຫິ ປຫຣນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ອຏ຺ຐປຣິສມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉມານໍ ອທ຺ທສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປູຣິຕປາຣມິໍ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນໍ.

ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສຕ຺ຖາຣາ ເອກໍ ວິນຍຘຣຕ຺ເຖຣິໍ ພາຫາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ນນ຺ທນວເນ ຐເປນ຺ຕໍ ວິຍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວິນຍຘຣຕ຺ເຖຣີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປສິ. ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ໂຘ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ນາມ ສາສເນ ອຍໍ ປຏາຈາຣາ ນາເມນ ວິນຍຘຣຕ຺ເຖຣີນໍ ອຄ຺ຄາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕໍ ເອວໍ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນໍ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ສຕ຺ຖາ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ຐເປຕ຺ວາ ມໍ ອຎ຺ໂຎ ອວສ຺ສໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ຍຖາ ວິຫາຣາຠິມຸຂໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ອກາສິ. ປຣິສາ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາຍ ອິໂຕ ອາຄນ຺ຕຸໍ ມາ ທທິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອເປຖ, ມາ ນໍ ວາຣຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວິທູຣຏ຺ຐານໍ ອາຄຕກາເລ ‘‘ສຕິໍ ປຏິລຠ ຠຄິນີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕໍ ຂຓໍເຍວ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ສຕິໍ ປຏິລຠິ. ຕສ຺ມິໍກາເລ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖສ຺ສ ປຕິຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສາ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອຸຕ຺ຕຣສາຏກໍ ຂິປິ. ສາ ຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ເຓສຸ ປາເທສຸ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອວສ຺ສໂຍ ເມ ໂຫຖ, ປຕິຏ຺ຐາ ເມ ໂຫຖ. ເອກຎ຺ຫິ ເມ ປຸຕ຺ຕໍ ເສໂນ ຄຓ຺ຫິ, ເອໂກ ອຸທເກນ ວູຬ຺ໂຫ, ປນ຺ເຖ ເມ ປຕິ ມໂຕ, ມາຕາປິຕໂຣ ເຈວ ເມ ຠາຕາ ຈ ເຄເຫນ ອວຕ຺ຖຏາ ເອກຈິຕກສ຺ມິໍ ຌາຍນ຺ຕີ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປຏາຈາເຣ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ຕວ ຕາຓໍ ສຣຓໍ ອວສ຺ສໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາສິ. ຍຖາ ຫິ ຕວ ອິທານິ ເອໂກ ປຸຕ຺ຕໂກ ເສເນນ ຄຫິໂຕ, ເອໂກ ອຸທເກນ ວູຬ຺ໂຫ, ປນ຺ເຖ ປຕິ ມໂຕ, ມາຕາປິຕໂຣ ເຈວ ຠາຕາ ຈ ເຄເຫນ ອວຕ຺ຖຏາ; ເອວເມວ ອິມສ຺ມິໍ ສໍສາເຣ ປຸຕ຺ຕາທີນໍ ມຕກາເລ ຕວ ໂຣທນ຺ຕິຍາ ປຄ຺ຆຣິຕອສ຺ສຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາສມຸທ຺ທານໍ ອຸທກໂຕ ພຫຸຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຈຕູສຸ ສມຸທ຺ເທສຸ ຊລໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ,

ຕໂຕ ພຫຸໍ ອສ຺ສຸຊລໍ ອນປ຺ປກໍ;

ທຸກ຺ເຂນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ນຣສ຺ສ ໂສຈນາ,

ກິໍ ກາຣຓາ ອມ຺ມ ຕຸວໍ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖຣິ ອນມຕຄ຺ຄປຣິຍາຍໍ ກເຖນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ໂສໂກ ຕນຸຕ຺ຕໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຕນຸຠູຕໂສກໍ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ສຕ຺ຖາ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປຏາຈາເຣ ປຸຕ຺ຕາທໂຍ ນາມ ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຕາຓໍ ວາ ເລຓໍ ວາ ສຣຓໍ ວາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ເຕ ນ ສນ຺ຕິເຍວ, ປຓ຺ຑິເຕນ ປນ ສີລໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄໍ ຂິປ຺ປເມວ ໂສເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ນ ສນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕາ ຕາຓາຍ, ນ ປິຕາ ນາປິ ພນ຺ຘວາ;

ອນ຺ຕເກນາຘິປນ຺ນສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ຎາຕີສຸ ຕາຓຕາ. (ຘ. ປ. ໒໘໘; ອປ. ເຖຣີ ໒.໒.໕໐໑);

‘‘ເອຕມຕ຺ຖວສ຺ສໍ ຎຕ຺ວາ, ປຓ຺ຑິໂຕ ສີລສໍວຸໂຕ;

ນິພ຺ພານຄມນໍ ມຄ຺ຄໍ, ຂິປ຺ປເມວ ວິໂສຘເຍ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໘໙);

ເທສນາວສາເນ ປຏາຈາຣາ ມຫາປຖວິຍໍ ປໍສຸປຣິມາເຓ ກິເລເສ ຌາເປຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ. ສາ ປນ ໂສຕາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ສາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ປຏິຕາຈາຣຕ຺ຕາ ປຏາຈາຣາຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິ. ສາ ເອກທິວສໍ ກຸເຏນ ອຸທກໍ ອາທາຍ ປາເທ ໂຘວນ຺ຕີ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈິ, ຕໍ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ທຸຕິຍວາເຣ ອາສິຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ທູຣຕຣໍ ອຄມາສິ. ຕຕິຍວາເຣ ອາສິຕ຺ຕໍ ຕໂຕປິ ທູຣຕຣນ຺ຕິ. ສາ ຕເທວ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຍ ວເຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ປຐມໍ ອາສິຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ວິຍ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ປຐມວເຍປິ ມຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ທູຣຕຣໍ ຄຕໍ ທຸຕິຍວາເຣ ອາສິຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ວິຍ ມຊ຺ຌິມວເຍປິ ມຣນ຺ຕິ, ຕໂຕປິ ທູຣຕຣໍ ຄຕໍ ຕຕິຍວາເຣ ອາສິຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ວິຍ ປຈ຺ຉິມວເຍປິ ມຣນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສມ຺ມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ເອວເມຕໍ ປຏາຈາເຣ, ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ເຕສໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ເອກາຫມ຺ປິ ເອກກ຺ຂຓມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຄາຖມາຫ –

໑໑໓.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ອປສ຺ສໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປສ຺ສໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປສ຺ສໍ ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ລກ຺ຂເຓຫິ ອຸທຍຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ. ປສ຺ສໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຸທຍຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ. ອິຕຣສ຺ສ ຊີວນໂຕ ເອກາຫມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ.

ເທສນາວສາເນ ປຏາຈາຣາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ປຏາຈາຣາເຖຣີວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

໑໓. ກິສາໂຄຕມີວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກິສາໂຄຕມິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ອງ຺ຄາຣາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສໂກ ອາຫາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ. ຕສ຺ເສໂກ ສຫາຍໂກ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ມ, ກສ຺ມາ ໂສຈສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ມ, ມາ ໂສຈິ, ອຫໍ ເອກໍ ອຸປາຍໍ ຊານາມິ, ຕໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ສມ຺ມາ’’ຕິ? ອຕ຺ຕໂນ ອາປເຓ ກິລຎ຺ຊໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຕ ອງ຺ຄາເຣ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ວິຍ ນິສີທ, ອາຄຕາຄເຕສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ເຍ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ເສສຊນາ ວຕ຺ຖເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ອງ຺ຄາເຣ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ. ເຕ ວເທຍ຺ຍາສິ – ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ? ໂຍ ປນ ຕໍ ເອວໍ ວທຕິ ‘‘ເສສຊນາ ວຕ຺ຖເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ. ຕໍ ວເທຍ຺ຍາສິ ‘‘ກຫໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາຫຣ, ຕາວ ນ’’ນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປຏິຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ. ເອວໍ ທິນ຺ນໍ ຕວ ຫຕ຺ເຖ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ສາ ປນ ສເຈ ກຸມາຣິກາ ໂຫຕິ, ຕວ ເຄເຫ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ຕສ຺ສາ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ຕາຍ ທິນ຺ນໍ ວລຎ຺ເຊຍ຺ຍາສິ. ສເຈ ກຸມາຣໂກ ໂຫຕິ, ຕວ ເຄເຫ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ຘີຕຣໍ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ເຕນ ທິນ຺ນໍ ວລຎ຺ເຊຍ຺ຍາສີຕິ. ໂສ ‘‘ຠທ຺ທໂກ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາປເຓ ອງ຺ຄາເຣ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ວິຍ ນິສີທິ. ເຍ ປນ ນໍ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ເສສຊນາ ວຕ຺ຖເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕິ, ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ອງ຺ຄາເຣ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ? ເຕສໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ອທາສິ. ອເຖກາ ໂຄຕມີ ນາມ ກຸມາຣິກາ ກິສສຣີຣຕາຍ ກິສາໂຄຕມີຕິ ປຎ຺ຎາຍມານາ ປຣິຊິຓ຺ຓກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ອຕ຺ຕໂນ ເອເກນ ກິຈ຺ເຈນ ອາປຓທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ເສຏ຺ຐິໍ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ເສສຊນາ ວຕ຺ຖເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ? ‘‘ກຫໍ, ອມ຺ມ, ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນນຸ ‘ຕ຺ວໍ ຕເທວ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນສີ’ຕິ, ອາຫຣ, ຕາວ ນໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ສາ ຫຕ຺ຖປູຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖສຸ ຐເປສິ, ຕໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓເມວ ອໂຫສິ.

ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ກຕຣໍ ເຕ, ອມ຺ມ, ເຄຫ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສາ ອສ຺ສາມິກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຘນໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາເນຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ສພ຺ພໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓເມວ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສາ ອປເຣນ ສມເຍນ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ໂສ ປທສາ ຄມນກາເລ ກາລມກາສິ. ສາ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພມຣຓຕາຍ ຕໍ ຌາເປຕຸໍ ນີຫຣນ຺ເຕ ວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ເຠສຊ຺ຊໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຕກເຬວຣໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ‘‘ອປິ ນຸ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ຊານາຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ ຆຣປຏິປາຏິຍາ ວິຈຣຕິ. ອຖ ນໍ ມນຸສ຺ສາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ ຊາຕາ, ມຕກປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ ວິຈຣສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສາ ‘‘ອວສ຺ສໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ຊານນກໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ວິຈຣຕິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ມມ ຘີຕາ ປຐມໍ ປຸຕ຺ຕກໍ ວິຊາຕາ ຠວິສ຺ສຕິ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພມຣຓາ, ມຍາ ອິມິສ຺ສາ ອວສ຺ສເຍນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ອຫໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ນ ຊານາມິ, ເຠສຊ຺ຊຊານນກໍ ປນ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ຊານາຕິ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຖາ, ອມ຺ມ, ຊານາຕິ, ຄຈ຺ຉ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ຄມິສ຺ສາມິ, ຕາຕ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ຊານາຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຈ຺ຉຣຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຖເກ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ລຠິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ກສ຺ສ ປນ ເຄເຫ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ຍສ຺ສ ເຄເຫ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຘີຕາ ວາ ນ ໂກຈິ ມຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຕປຸຕ຺ຕກໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຐມເຄຫສ຺ສ ທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ສິທ຺ຘຕ຺ຖໂກ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກິຣ ເມ ເຠສຊ຺ຊໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ຫິ ເທຖາຕິ. ເຕຫິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສິທ຺ຘຕ຺ຖເກສຸ ທິຍ຺ຍມາເນສຸ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຘີຕາ ວາ ມຕປຸພ຺ໂພ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ອມ຺ມ? ຊີວມານາ ຫິ ກຕິປຍາ, ມຕກາ ເອວ ພຫຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຓ຺ຫຖ ໂວ ສິທ຺ຘຕ຺ຖເກ, ເນຕໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ປຏິອທາສິ.

ສາ ອິມິນາ ນີຍາເມນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ ວິຈຣິ. ສາ ເອກເຄເຫປິ ສິທ຺ຘຕ຺ຖເກ ອຄເຫຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ, ອຫໍ ‘ມເມວ ປຸຕ຺ໂຕ ມໂຕ’ຕິ ສຎ຺ຎມກາສິໍ, ສກລຄາເມປິ ປນ ຊີວນ຺ເຕຫິ ມຕກາວ ພຫຸຕຣາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍມານາຍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ມຸທຸກຫທຍໍ ຖທ຺ຘຠາວໍ ອຄມາສິ. ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ອຣຎ຺ເຎ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ລທ຺ຘາ ເຕ ເອກຈ຺ຉຣມຕ຺ຕາ ສິທ຺ຘຕ຺ຖກາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ລທ຺ຘາ, ຠນ຺ເຕ, ສກລຄາເມ ຊີວນ຺ເຕຫິ ມຕກາວ ພຫຸຕຣາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ‘ມເມວ ປຸຕ຺ໂຕ ມໂຕ’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ, ຘຸວຘມ຺ໂມ ເອສ ສຕ຺ຕານໍ. ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ຫິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອປຣິປຸຓ຺ຓຊ຺ຌາສເຍ ເອວ ມໂຫໂຆ ວິຍ ປຣິກຑ຺ຒມາໂນເຍວ ອປາຍສມຸທ຺ເທ ປກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຕໍ ປຸຕ຺ຕປສຸສມ຺ມຕ຺ຕໍ, ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣໍ;

ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມໍ ມໂຫໂຆວ, ມຈ຺ຈຸ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໘໗);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ກິສາໂຄຕມີ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາ ປນ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ, ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ສາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ກິສາໂຄຕມີ ເຖຣີຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ສາ ເອກທິວສໍ ອຸໂປສຖາຄາເຣ ວາຣໍ ປຕ຺ວາ ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ທີປຊາລາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິໂຍ ຈ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິໂຍ ຈ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອວເມວ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຈ, ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສມ຺ມຸເຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ເອວເມວ, ໂຄຕມິ, ອິເມ ສຕ຺ຕາ ທີປຊາລາ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຈ, ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ນິພ຺ພານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ນິພ຺ພານໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຂຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໔.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ອປສ຺ສໍ ອມຕໍ ປທໍ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປສ຺ສໂຕ ອມຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອມຕໍ ປທນ຺ຕິ ມຣຓວິຣຫິຕໂກຏ຺ຐາສໍ, ອມຕມຫານິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ເທສນາວສາເນ ກິສາໂຄຕມີ ຍຖານິສິນ຺ນາວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ.

ກິສາໂຄຕມີວຕ຺ຖຸ ເຕຣສມໍ.

໑໔. ພຫຸປຸຕ຺ຕິກຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ພຫຸປຸຕ຺ຕິກໍ ເຖຣິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣກສ຺ມິໍ ກຸເລ ສຕ຺ຕ ປຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ຈ ຘີຕໂຣ ອເຫສຸໍ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ເຄເຫ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ສຸຂປ຺ປຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ອປເຣນ ສມເຍນ ປິຕາ ກາລມກາສິ. ມຫາອຸປາສິກາ ສາມິເກ ນຏ຺ເຐປິ ນ ຕາວ ກຸຏຸມ຺ພໍ ວິຠຊຕິ. ອຖ ນໍ ປຸຕ຺ຕາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ປິຕຣິ ນຏ຺ເຐ ຕຸຍ຺ຫໍ ໂກ ອຕ຺ໂຖ ກຸຏຸມ຺ເພນ, ກິໍ ມຍໍ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມາ’’ຕິ. ສາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເຕຫິ ວຸຈ຺ຈມານາ ‘‘ປຸຕ຺ຕາ ມໍ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິໍ ເມ ວິສຸໍ ກຸຏຸມ຺ເພນາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ‘‘ອໂຫ ອມ຺ຫາກໍ, ອຍ຺ຍາ, ‘ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ເມ’ຕິ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ທຕ຺ວາ ວິຍ ອິມເມວ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເສສປຸຕ຺ຕານໍ ຠຣິຍາປິ ເອວເມວ ວທິໍສຸ. ເຊຏ຺ຐຘີຕຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕາສໍ ເຄຫໍ ຄຕກາເລປິ ນໍ ເອວເມວ ວທິໍສຸ. ສາ ອວມານປ຺ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິເມສໍ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ເຐນ, ຠິກ຺ຂຸນີ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ຕາ ນໍ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ສາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸປຸຕ຺ຕິກຕ຺ເຖຣີຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ສາ ‘‘ອຫໍ ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕາ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາຍ ເມ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕີ ‘‘ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ເອກໍ ຖມ຺ຠໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອາວິຎ຺ຉມານາວ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຈງ຺ກມມານາປິ ‘‘ອນ຺ຘກາຣຏ຺ຐາເນ ເມ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ກຕ຺ຖຈິ ວາ ສີສໍ ປຏິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອາວິຎ຺ຉມານາວ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕຘມ຺ມເມວ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣມານາວ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ພຫຸປຸຕ຺ຕິເກ ມຍາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອນາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ມຍາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໕.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ອປສ຺ສໍ ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມໍ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປສ຺ສໂຕ ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ນວວິຘໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ. ໂສ ຫິ ອຸຕ຺ຕໂມ ຘມ຺ໂມ ນາມ. ໂຍ ຫິ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ຊີວນໂຕ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ເອກາຫມ຺ປິ ເອກກ຺ຂຓມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫຸປຸຕ຺ຕິກຕ຺ເຖຣີ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ.

ພຫຸປຸຕ຺ຕິກຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ ຈຸທ຺ທສມໍ.

ສຫສ຺ສວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐໂມ ວຄ຺ໂຄ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ຘມ຺ມປທ-ອຏ຺ຐກຖາ

(ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໙. ປາປວຄ຺ໂຄ

໑. ຈູເຬກສາຏກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ອຠິຕ຺ຖເຣຖ ກລ຺ຍາເຓຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈູເຬກສາຏກພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ວິປສ຺ສິທສພລສ຺ສ ກາລສ຺ມິຎ຺ຫິ ມຫາເອກສາຏກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນາມ ອໂຫສິ, ອຍໍ ປນ ເອຕຣຫິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຈູເຬກສາຏໂກ ນາມ. ຕສ຺ສ ຫິ ເອໂກ ນິວາສນສາຏໂກ ອໂຫສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາປິ ເອໂກ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ເອກເມວ ປາຣຸປນໍ, ພຫິ ຄມນກາເລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ວາ ຕໍ ປາຣຸປຕິ. ອເຖກທິວສໍ ວິຫາເຣ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ໂຆສິເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ – ‘‘ໂຠຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ໂຆສິຕໍ, ກິໍ ທິວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ຄມິສ຺ສສິ, ອຸທາຫຸ ຣຕ຺ຕິໍ. ປາຣຸປນສ຺ສ ຫິ ອຠາເວນ ນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ເອກໂຕ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ, ‘‘ສາມິ, ອຫໍ ທິວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາຏກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທິວສຠາຄໍ ເຄເຫ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ໂນວ ຘມ຺ມໍ ອສ຺ໂສສິ. ອຖສ຺ສ ສຣີຣໍ ຜຣມານາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູຊິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອິມໍ ສາຏກໍ ທສ຺ສາມິ, ເນວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ, ນ ມຍ຺ຫໍ ປາຣຸປນໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຖສ຺ສ ມຈ຺ເຉຣຈິຕ຺ຕານໍ ສຫສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ປຸເນກໍ ສທ຺ຘາຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປຸນ ມຈ຺ເຉຣສຫສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ອິຕິສ຺ສ ພລວມຈ຺ເຉຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ວິຍ ສທ຺ຘາຈິຕ຺ຕໍ ປຏິພາຫຕິເຍວ. ຕສ຺ສ ‘‘ທສ຺ສາມິ, ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ເສວ ປຐມຍາໂມ ອປຄໂຕ, ມຊ຺ຌິມຍາໂມ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ທາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ປຈ຺ຉິມຍາເມ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ສທ຺ຘາຈິຕ຺ເຕນ ມຈ຺ເຉຣຈິຕ຺ເຕນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ເສວ ທ຺ເວ ຍາມາ ວີຕິວຕ຺ຕາ, ອິທໍ ມມ ເອຕ຺ຕກໍ ມຈ຺ເຉຣຈິຕ຺ຕໍ ວຑ຺ຒມານໍ ຈຕູຫິ ອປາເຍຫິ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ທສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ມຈ຺ເຉຣສຫສ຺ສໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສທ຺ຘາຈິຕ຺ຕໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ສາຏກໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຊິຕໍ ເມ, ຊິຕໍ ເມ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຫາສທ຺ທມກາສິ.

ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປຸຈ຺ຉຖ ນໍ, ກິໍ ກິຣ ເຕນ ຊິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ຣາຊປຸຣິເສຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ກຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ, ສງ຺ຄຫມສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ ສາຏກຍຸຄໍ ທາເປສິ. ໂສ ຕມ຺ປິ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ອທາສິ. ປຸນ ຣາຊາ ທ຺ເວ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຏ຺ຐ ໂສຬສາຕິ ທ຺ວິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ທາເປສິ. ໂສ ຕານິປິ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ຣາຊາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຍຸຄານິ ທາເປສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິເຍວາ’’ຕິ ວາທໂມຈນຕ຺ຖໍ ຕໂຕ ເອກໍ ຍຸຄໍ ອຕ຺ຕໂນ, ເອກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາຕິ ທ຺ເວ ຍຸຄານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິໍສ ຍຸຄານິ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ອທາສິ. ຣາຊາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ທທນ຺ເຕ ປຸນ ທາຕຸກາໂມເຍວ ອໂຫສິ. ປຸພ຺ເພ ມຫາເອກສາຏໂກ ຈຕຸສຏ຺ຐິຍາ ສາຏກຍຸເຄສຸ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄເຫສິ, ອຍໍ ປນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ລທ຺ຘກາເລ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຣາຊາ ປຸຣິເສ ອາຓາເປສິ – ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ຠເຓ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ກຕໍ, ອນ຺ເຕປຸເຣ ມມ ທ຺ເວ ກມ຺ພລານິ ອາຫຣາເປຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ຣາຊາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກ ທ຺ເວ ກມ຺ພເລ ທາເປສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ນ ອິເມ ມມ ສຣີເຣ ອຸປໂຍຄໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘສາສນສ຺ເສວ ເອເຕ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ເອກໍ ກມ຺ພລໍ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ສຕ຺ຖຸ ສຍນສ຺ສ ອຸປຣິ ວິຕານໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິ, ເອກໍ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ນິພທ຺ຘໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ວິຕານໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິ. ຣາຊາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກມ຺ພລໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເກນ ປູຊາ ກຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອກສາຏເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມມ ປສາທຏ຺ຐາເນເຍວ ປສີທຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫຕ຺ຖີ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອສ຺ເສ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຫາປຓສຫສ຺ສານິ ຈຕສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ທາສິໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຣິເສ ຈຕຸໂຣ ຄາມວເຣ’’ຕິ ເອວໍ ຍາວ ສພ຺ພສຕາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຈຕຸກ຺ກໍ ນາມ ອສ຺ສ ທາເປສິ.

ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ຈູເຬກສາຏກສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ຕໍມຸຫຸຕ຺ຕເມວ ສພ຺ພຈຕຸກ຺ກໍ ລຠິ, ອິທານິ ກເຕນ ກລ຺ຍາຓກມ຺ເມນ ອຊ຺ຊເມວ ວິປາໂກ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສຈາຍໍ ເອກສາຏໂກ ປຐມຍາເມ ມຍ຺ຫໍ ທາຕຸໍ ອສກ຺ຂິສ຺ສ, ສພ຺ພໂສຬສກໍ ອລຠິສ຺ສ. ສເຈ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ອສກ຺ຂິສ຺ສ, ສພ຺ພຏ຺ຐກໍ ອລຠິສ຺ສ. ພລວປຈ຺ຉິມຍາເມ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ປເນສ ສພ຺ພຈຕຸກ຺ກໍ ລຠິ. ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຫາເປຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ກາຕພ຺ພໍ. ທນ຺ຘໍ ກຕໍ ກຸສລຎ຺ຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທທມານໍ ທນ຺ຘເມວ ທທາຕິ, ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສມນນ຺ຕຣເມວ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໖.

‘‘ອຠິຕ຺ຖເຣຖ ກລ຺ຍາເຓ, ປາປາ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວາຣເຍ;

ທນ຺ຘຎ຺ຫິ ກໂຣໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ, ປາປສ຺ມິໍ ຣມຕີ ມໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຠິຕ຺ຖເຣຖາຕິ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕໍ ສີຆສີຆໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄິຫິນາ ວາ ຫິ ‘‘ສລາກຠຕ຺ຕທານາທີສຸ ກິຎ຺ຈິເທວ ກຸສລໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ໂອກາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ‘‘ອຫໍ ປຸເຣ, ອຫໍ ປຸເຣ’’ຕິ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ປພ຺ພຊິເຕນ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂອກາສໍ ອທຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ປຸເຣ, ອຫໍ ປຸເຣ’’ຕິ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ປາປາ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິປາປກມ຺ມໂຕ ວາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທໂຕ ວາ ສພ຺ພຖາເມນ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວາຣເຍ. ທນ຺ຘຎ຺ຫິ ກໂຣໂຕຕິ ໂຍ ປນ ‘‘ທສ຺ສາມິ, ນ ທສ຺ສາມິ ສມ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເມ, ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ຈິກ຺ຂລ຺ລມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ທນ຺ຘໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ເອກສາຏກສ຺ສ ວິຍ ມຈ຺ເຉຣສຫສ຺ສໍ ປາປໍ ໂອກາສໍ ລຠຕິ. ອຖສ຺ສ ປາປສ຺ມິໍ ຣມຕີ ມໂນ, ກຸສລກມ຺ມກຣຓກາເລເຍວ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ກຸສເລ ຣມຕິ, ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປາປນິນ຺ນເມວ ໂຫຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຈູເຬກສາຏກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ເສຍ຺ຍສກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ປາປຎ຺ຈ ປຸຣິໂສຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍສກຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ຫິ ລາຬຸທາຍິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ, ອຕ຺ຕໂນ ອນຠິຣຕິໍ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເຕນ ປຐມສງ຺ຆາທິເສສກມ຺ເມ ສມາທປິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອນຠິຣຕິຍາ ຕໍ ກມ຺ມມກາສິ (ປາຣາ. ໒໓໔). ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ກິຣິຍໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກສ຺ມາ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ອກາສິ, ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ຄຣຫິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປຎ຺ຫິ ກມ຺ມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມປິ ສມ຺ປຣາເຍປິ ທຸກ຺ຂສໍວຕ຺ຕນິກເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໗.

‘‘ປາປຎ຺ເຈ ປຸຣິໂສ ກຍິຣາ, ນ ນໍ ກຍິຣາ ປຸນປ຺ປຸນໍ;

ນ ຕມ຺ຫິ ຉນ຺ທໍ ກຍິຣາຖ, ທຸກ຺ໂຂ ປາປສ຺ສ ອຸຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສເຈ ປຸຣິໂສ ສກິໍ ປາປກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕງ຺ຂເຓເຍວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອປ຺ປຕິຣູປໍ ໂອຬາຣິກ’’ນ຺ຕິ ນ ນໍ ກຍິຣາ ປຸນປ຺ປຸນໍ. ໂຍປິ ຕມ຺ຫິ ຉນ຺ໂທ ວາ ຣຸຈິ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕມ຺ປິ ວິໂນເທຕ຺ວາ ນ ກຍິຣາເຖວ. ກິໍ ກາຣຓາ? ທຸກ຺ໂຂ ປາປສ຺ສ ອຸຈ຺ຈໂຍ. ປາປສ຺ສ ຫິ ອຸຈ຺ຈໂຍ ວຸຑ຺ຒິ ອິຘໂລເກປິ ສມ຺ປຣາເຍປິ ທຸກ຺ຂເມວ ອາວຫຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ເສຍ຺ຍສກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ລາຊເທວຘີຕາວຕ຺ຖຸ

ປຸຎ຺ຎຎ຺ເຈຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ລາຊເທວຘີຕຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ຣາຊຄເຫ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ.

ອາຍສ຺ມາ ຫິ ມຫາກສ຺ສໂປ ປິປ຺ປລິຄຸຫາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ວຸຏ຺ຐາຍ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຠິກ຺ຂາຈາຣຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເອກໍ ສາລິເຂຕ຺ຕປາລິກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ສາລິສີສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ລາເຊ ກຸຣຸມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສທ຺ຘາ ນຸ ໂຂ, ອສ຺ສທ຺ຘາ’’ຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ‘‘ສທ຺ຘາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ, ໂນ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ວິສາຣທາ ກຸລຘີຕາ ມມ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ກຕ຺ວາ ຈ ປນ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມາທາຍ ສາລິເຂຕ຺ຕສມີເປເຍວ ອຏ຺ຐາສິ. ກຸລຘີຕາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາວ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຍ ປີຕິຍາ ຜຸຏ຺ຐສຣີຣາ ‘‘ຕິຏ຺ຐຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ລາເຊ ອາທາຍ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ສ ຠາຄິນີ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ເຖໂຣ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນມກາສິ. ສາປິ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ທິນ຺ນທານໍ ອາວຊ຺ຊມານາ ນິວຕ຺ຕິ. ຕາຍ ຈ ປນ ເກທາຣມຣິຍາທາຍ ຄມນມຄ຺ເຄ ເອກສ຺ມິໍ ພິເລ ໂຆຣວິໂສ ສປ຺ໂປ ນິປຊ຺ຊິ. ໂສ ເຖຣສ຺ສ ກາສາຍປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ຊງ຺ຆໍ ຑໍສິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອິຕຣາ ທານໍ ອາວຊ຺ຊມານາ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕີ ຕໍ ປເທສໍ ປາປຸຓິ. ສປ຺ໂປ ພິລາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕໍ ຑໍສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປາເຕສິ. ສາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ສຸຕ຺ຕປ຺ປພຸທ຺ຘາ ວິຍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິເຕນ ຕິຄາວຸເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສາ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກໍ ເອກໍ ທິພ຺ພວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວຸຕາ ປຸພ຺ພກມ຺ມປກາສນຕ຺ຖາຍ ສຸວຓ຺ຓລາຊຠຣິເຕນ ໂອລມ຺ພເກນ ສຸວຓ຺ຓສຣເກນ ປຏິມຓ຺ຑິເຕ ວິມານທ຺ວາເຣ ຐິຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ‘‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ເມ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ນລາຊນິສ຺ສນ຺ເທນ ສາ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ.

ສາ ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕເກນ ກມ຺ເມນ ເອວຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ນ ທານິ ມຍາ ປມຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຍ຺ຍສ຺ສ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຖາວຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປາໂຕວ ກນກມຍໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນິຎ຺ເຈວ ກຈວຣຉຑ຺ຑນກຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຣິເວຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປສິ. ເຖໂຣ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກນຈິ ທຫເຣນ ວາ ສາມເຓເຣນ ວາ ວຕ຺ຕໍ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ສາ ທຸຕິຍທິວເສປິ ຕເຖວ ອກາສິ, ເຖໂຣປິ ຕເຖວ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ຕຕິຍທິວເສ ປນ ເຖໂຣ ຕສ຺ສາ ສມ຺ມຊ຺ຊນິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕາລຈ຺ຉິທ຺ທາທີຫິ ຈ ປວິຏ຺ຐໍ ສຣີໂຣຠາສໍ ທິສ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອສ ສມ຺ມຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ ລາຊເທວຘີຕາ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ ມຍ຺ຫໍ ເອວໍນາມິກາ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາລິເຂຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂມານາ ລາເຊ ທຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕີ ສປ຺ເປນ ທຏ຺ຐາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສເທວໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ມຍາ ອຍ຺ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ, ອິທານິປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຖາວຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຄຕາມ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຫິຍ຺ໂຍປິ ປເຣປິ ຕຍາເວຕໍ ຐານໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕໍ, ຕຍາວ ປານີຍໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາປິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອເປຫິ ເທວຘີເຕ, ຕຍາ ກຕໍ ວຕ຺ຕໍ ກຕໍວ ໂຫຕຸ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິມໍ ຐານໍ ມາ ອາຄມີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ມໍ ນາເສຖ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເມ ຖິຣໍ ກາຕຸໍ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ອເປຫິ ເທວຘີເຕ, ມາ ມໍ ອນາຄເຕ ຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນຫິ ຘມ຺ມກຖິເກຫິ ‘ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ເອກາ ເທວຘີຕາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປສີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ກຣິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິຘ ມາ ອາຄມິ, ປຏິກ຺ກມາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ມາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ນາເສຖາ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິເຍວ. ເຖໂຣ ‘‘ນາຍໍ ມມ ວຈນໍ ສຸຓາຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕຸວໍ ປມາຓໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ມາ ນາເສຖ, ຖາວຣໍ ກາຕຸໍ ເທຖາ’’ຕິ ໂຣທນ຺ຕີ ອາກາເສ ອຏ຺ຐາສິ.

ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ຕສ຺ສາ ໂຣທິຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ເທວຘີຕາຍ ສມ຺ມຸເຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ເທວຘີເຕ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສປສ຺ສ ສໍວຣກຣຓເມວ ຠາໂຣ, ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິການໍ ປນ ‘ອຍໍ ໂນ ອຕ຺ໂຖ’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎກຣຓເມວ ຠາໂຣ. ປຸຎ຺ຎກຣຓຎ຺ຫິ ອິຘ ເຈວ ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ສຸຂເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໘.

‘‘ປຸຎ຺ຎຎ຺ເຈ ປຸຣິໂສ ກຍິຣາ, ກຍິຣາ ນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ;

ຕມ຺ຫິ ຉນ຺ທໍ ກຍິຣາຖ, ສຸໂຂ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສເຈ ປຸຣິໂສ ປຸຎ຺ຎໍ ກເຣຍ຺ຍ, ‘‘ເອກວາຣໍ ເມ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕໍ, ອລໍ ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ອໂນຣມິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣເຖວ. ຕສ຺ສ ອກຣຓກ຺ຂເຓປິ ຕມ຺ຫິ ປຸຎ຺ເຎ ຉນ຺ທໍ ຣຸຈິໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກໂຣເຖວ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສຸໂຂ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຈ຺ຈໂຍ. ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ຫິ ອຸຈ຺ຈໂຍ ວຸຑ຺ຒິ ອິຘໂລກປຣໂລກສຸຂາວຫນໂຕ ສຸໂຂຕິ.

ເທສນາວສາເນ ເທວຘີຕາ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ຐິຕາວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓີຕິ.

ລາຊເທວຘີຕາວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ອນາຖປິຓ຺ຑິກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ປາໂປປິ ປສ຺ສຕີ ຠທ຺ຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ຫິ ວິຫາຣເມວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຈຕຸປຓ຺ຓາສໂກຏິຘນໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ວິກິຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ເທວສິກໍ ຕີຓິ ມຫາອຸປຏ຺ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອາທາຍ ອາຄໂຕຕິ ສາມເຓຣາ ວາ ທຫຣາ ວາ ຫຕ຺ຖມ຺ປິ ເມ ໂອໂລເກຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ໂຖ ນາມ ນ ຄຕປຸພ຺ໂພ. ປາໂຕວ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຍາຄຸໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ, ກຕປາຕຣາໂສ ສປ຺ປິນວນີຕາທີນິ ເຠສຊ຺ຊານິ. ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນວຕ຺ຖາທີນິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ນິຈ຺ຈກາລເມວ ທິວເສ ທິວເສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສີລໍ ຣກ຺ຂຕິ. ອປຣຠາເຄ ຘນໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂວຫາຣູປຊີວິໂນປິສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິຘນໍ ອິຓໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ກຸລສນ຺ຕກາປິສ຺ສ ອຏ຺ຐາຣສຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ, ນທີຕີເຣ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ອຸທເກນ ກູເລ ຠິນ຺ເນ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປວິສິໍສຸ. ເອວມສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຘນໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ອຄມາສິ. ໂສ ເອວໍຠູໂຕປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ເທຕິເຍວ, ປຓີຕໍ ປນ ກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣາ ‘‘ທີຍຕິ ປນ ເຕ, ຄຫປຕິ, ກຸເລ ທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທີຍຕິ, ຠນ຺ເຕ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ກຓາຊກໍ ພິລງ຺ຄທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຄຫປຕິ, ‘ລູຂໍ ທານໍ ເທມີ’ຕິ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ປຓີເຕ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ທິນ຺ນທານໍ ລູຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອປິຈ ຕ຺ວໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ທານໍ ເທສິ, ອຫໍ ປນ ເວລາມກາເລ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ອຸນ຺ນງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ຕຍມາໂນປິ ຕິສຣຓຄຕມ຺ປິ ກຎ຺ຈິ ນາລຕ຺ຖໍ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ ນາມ ເອວໍ ທຸລ຺ລຠາ. ຕສ຺ມາ ‘ລູຂໍ ເມ ທານ’ນ຺ຕິ ມາ ຈິນ຺ຕຍີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເວລາມສຸຕ຺ຕມສ຺ສ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ກເຖສິ. ອຖສ຺ສ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ສຕ຺ຖຣິ ເຈວ ສຕ຺ຖຸສາວເກສຸ ຈ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ເຕສຸ ເຕສໍ ເຕເຊນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ, ‘‘ຍຖາ ອິເມ ອິມໍ ເຄຫໍ ນ ປວິສນ຺ຕິ, ຕຖາ ຄຫປຕິໍ ປຣິຠິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ວຕ຺ຕຸກາມາປິ ອິສ຺ສຣກາເລ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ອິທານິ ‘‘ປນາຍໍ ທຸຄ຺ຄໂຕ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ ເມ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສິຣິຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອາກາເສ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ເສຏ຺ຐິ ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອາຫ. ອຫໍ ເຕ ມຫາເສຏ຺ຐິ ຈຕຸຕ຺ຖທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ, ຕຸຍ຺ຫໍ ໂອວາທທານຕ຺ຖາຍ ອາຄຕາຕິ. ເຕນ ຫິ ໂອວເທຫີຕິ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ຕຍາ ປຈ຺ຉິມກາລໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາວ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາສເນ ພຫຸໍ ຘນໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ, ອິທານິ ທຸຄ຺ຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາປິ ຕໍ ນ ມຸຎ຺ຈສິເຍວ, ເອວໍ ວຕ຺ຕມາໂນ ກຕິປາເຫເນວ ຆາສຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠິສ຺ສສິ, ກິໍ ເຕ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ, ອຕິປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ໂອຣມິຕ຺ວາ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊນ຺ໂຕ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐາເປຫີຕິ. ອຍໍ ເມ ຕຍາ ທິນ຺ນໂອວາໂທຕິ. ອາມ, ເສຏ຺ຐີຕິ. ຄຈ຺ຉ, ນາຫໍ ຕາທິສີນໍ ສເຕນປິ ສຫສ຺ເສນປິ ສຕສຫສ຺ເສນປິ ສກ຺ກາ ກມ຺ເປຕຸໍ, ອຍຸຕ຺ຕໍ ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ກໍ ຕຍາ ມມ ເຄເຫ ວສມານາຍ, ສີຆໍ ສີຆໍ ເມ ຆຣາ ນິກ຺ຂມາຫີຕິ. ສາ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ທາຣເກ ອາທາຍ ນິກ຺ຂມິ, ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສນຏ຺ຐານໍ ອລຠມານາ ‘‘ເສຏ຺ຐິໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນຄຣປຣິຄ຺ຄາຫກໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຕາປຣາຘໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ມໍ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ຂມາເປຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານໍ ທາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາຫໍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອຸສ຺ສຫາມີ’’ຕິ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິ. ສາ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕຫິປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ, ເທວ, ວສນຏ຺ຐານໍ ອລຠມານາ ທາຣເກ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອນາຖາ ວິຈຣາມິ, ວສນຏ຺ຐານໍ ເມ ທາເປຫີ’’ຕິ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຍາຈິ.

ອຖ ນໍ ໂສ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຕວ ກາຣຓາ ເສຏ຺ຐິໍ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເອກໍ ປນ ເຕ ອຸປາຍໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ສາຘຸ, ເທວ, ກເຖຫີຕິ. ຄຈ຺ຉ, ເສຏ຺ຐິໂນ ອາຍຸຕ຺ຕກເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ໂວຫາຣູປຊີວີຫິ ຄຫິຕໍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິຘນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ໂສເຘຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉຄພ຺ເຠ ປູເຣຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປວິຏ຺ຐໍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິຘນໍ ອຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ອສ຺ສາມິກໍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິຘນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕຸຈ຺ຉຄພ຺ເຠ ປູເຣຕ຺ວາ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຂມາເປຫີຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕໍ ສພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ສ ສິຣິຄພ຺ຠໍ ໂອຠາສຍມານາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຫໍ ເຕ ຈຕຸຕ຺ຖທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອຘິວຕ຺ຖາ ອນ຺ຘພາລເທວຕາ, ມຍາ ອນ຺ຘພາລຕາຍ ຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ກຖິຕໍ, ຕໍ ເມ ຂມຖ. ສກ຺ກສ຺ສ ຫິ ເມ ວຈເນນ ຈຕຸປຓ຺ຓາສໂກຏິຘນໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉຄພ຺ຠປູຣຓໍ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກຕໍ, ວສນຏ຺ຐານໍ ອລຠມານາ ກິລມາມີຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ເທວຕາ ‘ທຓ຺ຑກມ຺ມຎ຺ຈ ເມ ກຕ’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ໂທສໍ ປຏິຊານາຕິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ນໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ຕາຍ ກຕກມ຺ມໍ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສິ. ເທວຕາ ສຕ຺ຖຸ ປາເທສຸ ສິຣສາ ນິປຕິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍໍ ມຍາ ອນ຺ຘພາລຕາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຸເຓ ອຊານິຕ຺ວາ ປາປກໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເມ ຂມຖາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ມຫາເສຏ຺ຐິໍ ຂມາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ກລ຺ຍາຓປາປການໍ ກມ຺ມານໍ ວິປາກວເສນ ເສຏ຺ຐິຎ຺ເຈວ ເທວຕຎ຺ຈ ໂອວທນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ, ຄຫປຕິ, ປາປປຸຄ຺ຄໂລປິ ຍາວ ປາປໍ ນ ປຈ຺ຈຕິ, ຕາວ ຠທ຺ຣມ຺ປິ ປສ຺ສຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ປາປໍ ປຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ປາປເມວ ປສ຺ສຕິ. ຠທ຺ຣປຸຄ຺ຄໂລປິ ຍາວ ຠທ຺ຣໍ ນ ປຈ຺ຈຕິ, ຕາວ ປາປານິ ປສ຺ສຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ຠທ຺ຣໍ ປຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ຠທ຺ຣເມວ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໑໙.

‘‘ປາໂປປິ ປສ຺ສຕີ ຠທ຺ຣໍ, ຍາວ ປາປໍ ນ ປຈ຺ຈຕິ;

ຍທາ ຈ ປຈ຺ຈຕີ ປາປໍ, ອຖ ປາໂປ ປາປານິ ປສ຺ສຕິ.

໑໒໐.

‘‘ຠທ຺ໂຣປິ ປສ຺ສຕີ ປາປໍ, ຍາວ ຠທ຺ຣໍ ນ ປຈ຺ຈຕິ;

ຍທາ ຈ ປຈ຺ຈຕີ ຠທ຺ຣໍ, ອຖ ຠທ຺ໂຣ ຠທ຺ຣານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປາໂປຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິນາ ປາປກມ຺ເມນ ຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄໂລ. ໂສປິ ຫິ ປຸຣິມສຸຈຣິຕານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ອນຸຠວມາໂນ ຠທ຺ຣມ຺ປິ ປສ຺ສຕິ. ຍາວ ປາປໍ ນ ປຈ຺ຈຕີຕິ ຍາວສ຺ສ ຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ວາ ສມ຺ປຣາເຍ ວາ ວິປາກໍ ນ ເທຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ວາ ສມ຺ປຣາເຍ ວາ ວິປາກໍ ເທຕິ, ອຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ວິວິຘາ ກມ຺ມກາຣຓາ, ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠນ຺ໂຕ ໂສ ປາໂປ ປາປານິເຍວ ປສ຺ສຕິ. ທຸຕິຍຄາຖາຍປິ ກາຍສຸຈຣິຕາທິນາ ຠທ຺ຣກມ຺ເມນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠທ຺ໂຣ. ໂສປິ ຫິ ປຸຣິມທຸຈ຺ຈຣິຕານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວມາໂນ ປາປໍ ປສ຺ສຕິ. ຍາວ ຠທ຺ຣໍ ນ ປຈ຺ຈຕີຕິ ຍາວສ຺ສ ຕໍ ຠທ຺ຣໍ ກມ຺ມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ວາ ສມ຺ປຣາເຍ ວາ ວິປາກໍ ນ ເທຕິ. ຍທາ ປນ ຕໍ ວິປາກໍ ເທຕິ, ອຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ລາຠສກ຺ກາຣາທິສຸຂໍ, ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສຸຂໍ ອນຸຠວມາໂນ ໂສ ຠທ຺ໂຣ ຠທ຺ຣານິເຍວ ປສ຺ສຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ສາ ເທວຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອນາຖປິຓ຺ຑິກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ອສຎ຺ຎຕປຣິກ຺ຂາຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ມາວມຎ຺ເຎຖ ປາປສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອສຎ຺ຎຕປຣິກ຺ຂາຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຎ຺ຈປີຐາທິເຠທໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ພຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຉຑ຺ເຑຕິ. ປຣິກ຺ຂາໂຣ ວສ຺ເສນປິ ອາຕເປນປິ ອຸປຈິກາທີຫິປິ ວິນສ຺ສຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ນນຸ, ອາວຸໂສ, ປຣິກ຺ຂາໂຣ ນາມ ປຏິສາມິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອປ຺ປກໍ ມຍາ ກຕໍ, ອາວຸໂສ, ເອຕໍ, ນ ເອຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ປິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເຖວ ກໂຣຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ກິຣິຍໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ປຸຈ຺ຉິໂຕປິ ‘‘ກິໍ ເອຕໍ ຠຄວາ ອປ຺ປກໍ ມຍາ ກຕໍ, ນ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ນາສ຺ສ ປິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕເຖວ ອວມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂູຫິ ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປາປກມ຺ມໍ ນາມ ‘ອປ຺ປກ’ນ຺ຕິ ນ ອວມຎ຺ຎິຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ໂຌກາເສ ຐປິຕຎ຺ຫິ ວິວຏມຸຂໍ ຠາຊນໍ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ກິຎ຺ຈາປິ ເອກພິນ຺ທຸນາ ນ ປູຣຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ວສ຺ສນ຺ເຕ ປນ ປູຣເຕວ, ເອວເມວໍ ປາປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຫນ຺ຕໍ ປາປຣາສິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໑.

‘‘ມາວມຎ຺ເຎຖ ປາປສ຺ສ, ນ ມນ຺ທໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ;

ອຸທພິນ຺ທຸນິປາເຕນ, ອຸທກຸມ຺ໂຠປິ ປູຣຕິ;

ພາໂລ ປູຣຕິ ປາປສ຺ສ, ໂຖກໍ ໂຖກມ຺ປິ ອາຈິນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມາວມຎ຺ເຎຖາຕິ ນ ອວຊາເນຍ຺ຍ. ປາປສ຺ສາຕິ ປາປໍ. ນ ມນ຺ທໍ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ເມ ປາປກໍ ກຕໍ, ກທາ ເອຕໍ ວິປຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປາປໍ ນາວຊາເນຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທກຸມ຺ໂຠປີຕິ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກຸລາລຠາຊນໍ ຍຖາ ຕໍ ເອເກກສ຺ສາປິ ອຸທກພິນ຺ທຸໂນ ນິປາເຕນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປູຣຕິ, ເອວໍ ພາລປຸຄ຺ຄໂລ ໂຖກໍ ໂຖກມ຺ປິ ປາປໍ ອາຈິນນ຺ໂຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ປາປສ຺ສ ປູຣຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຊ຺ໂຌກາເສ ເສຍ຺ຍໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຏິປາກຕິກໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ອິມໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕິມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໐໘-໑໑໐) ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສີຕິ.

ອສຎ຺ຎຕປຣິກ຺ຂາຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ພິຬາລປາທກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ມາວມຎ຺ເຎຖ ປຸຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ພິຬາລປາທກເສຏ຺ຐິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ວຄ຺ຄພນ຺ຘເນນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ເທນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອວມາຫ –

‘‘ອຸປາສກາ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕນາວ ທານໍ ເທຕິ, ປຣໍ ນ ສມາທເປຕິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ໂຠຄສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ໂນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕນາ ທານໍ ນ ເທຕິ, ປຣໍ ສມາທເປຕິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ໂນ ໂຠຄສມ຺ປທໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕນາ ຈ ນ ເທຕິ, ປຣຎ຺ຈ ນ ສມາທເປຕິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເນວ ໂຠຄສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ, ວິຆາສາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕນາ ຈ ເທຕິ, ປຣຎ຺ຈ ສມາທເປຕິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ໂຠຄສມ຺ປທຎ຺ເຈວ ລຠຕິ, ປຣິວາຣສມ຺ປທຎ຺ຈາ’’ຕິ.

ອເຖໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ຕໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍມິທໍ ກາຣຓໍ, ອຫໍ ທານິ ອຸຠຍສມ຺ປຕ຺ຕິສໍວຕ຺ຕນິກໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄມນກາເລ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ອມ຺ຫາກໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ກິຕ຺ຕເກຫິ ປນ ເຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ໂຖຕິ? ສພ຺ພຠິກ຺ຂູຫິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສປິ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ມຍາ ສ຺ວາຕນາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸໂຂ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ໂຍ ຍຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ຕຕ຺ຕການໍ ຍາຄຸອາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ເທຕຸ, ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຈາເປຕ຺ວາ ທານໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສນ຺ໂຕ ວິຈຣິ.

ອຖ ນໍ ເອໂກ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕໂນ ອາປຓທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນເກ ຠິກ຺ຂູ ອນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປນ ສກລຄາມໍ ສມາທເປນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ຕຍາ ຄຫິຕຠາຊນໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ຕີຫິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຖເກ ຕຓ຺ຑຸເລ ອທາສິ, ຕຖາ ມຸຄ຺ເຄ, ຕຖາ ມາເສຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພິຬາລປາທກເສຏ຺ຐິ ນາມ ຊາໂຕ, ສປ຺ປິຜາຓິຕາທີນິ ເທນ຺ໂຕປິ ກຣຓ຺ຑໍ ກຸເຏ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອກໂຕ ໂກຓໍ ກຕ຺ວາ ພິນ຺ທຸໍ ພິນ຺ທຸໍ ປຄ຺ຆຣາຍນ຺ໂຕ ໂຖກໂຖກເມວ ອທາສິ. ອຸປາສໂກ ອວເສເສຫິ ທິນ຺ນໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ອິມິນາ ທິນ຺ນໍ ວິສຸໍເຍວ ອຄ຺ຄເຫສິ. ໂສ ເສຏ຺ຐິ ຕສ຺ສ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອສ ມຍາ ທິນ຺ນໍ ວິສຸໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ເອກໍ ຈູຬຸປຏ຺ຐາກໍ ປຫິຓິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຍໍ ເອສ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຊານາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕປູວານໍ ອຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ທ຺ເວ ຕຓ຺ຑຸເລ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຄ຺ຄມາເສປິ ເຕລຜາຓິຕາທິພິນ຺ທູນິປິ ສພ຺ພຠາຊເນສຸ ປກ຺ຂິປິ. ຈູຬຸປຏ຺ຐາໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ເມ ໂສ ປຣິສມຊ຺ເຌ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສິສ຺ສຕິ, ມມ ນາເມ ຄຫິຕມຕ຺ເຕເຍວ ນໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິວາສນນ຺ຕເຣ ຉຸຣິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ມຫາຊນໍ ສມາທເປຕ຺ວາ ອິມໍ ທານໍ ທິນ຺ນໍ, ຕຕ຺ຖ ສມາທປິຕມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ພຫູນິປິ ໂຖການິປິ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ອທໍສຸ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສ ເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ‘ອສຸເກນ ນາມ ອຈ຺ຉຣາຍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ທິນ຺ນານີຕິ ມມ ນາເມ ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ອິມໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຄໂຕ, ອຍໍ ປນ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກໍ ກຕ຺ວາ ‘ເຍຫິປິ ນາຬິອາທີຫິ ມິນິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ, ເຍຫິປິ ອຈ຺ຉຣາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ, ສພ຺ເພສໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕູ’ຕິ ວທຕິ. ສຈາຫໍ ເອວຣູປໍ ນ ຂມາເປສ຺ສາມິ, ເທວທຓ຺ໂຑ ມມ ມຕ຺ຖເກ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ຂມາຫິ ເມ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຈ ເຕນ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ທານເວຍ຺ຍາວຏິກໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ອຕີຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ ເສຏ຺ຐີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຸປາສກ, ປຸຎ຺ຎໍ ນາມ ‘ອປ຺ປກ’ນ຺ຕິ ນ ອວມຎ຺ຎິຕພ຺ພໍ, ມາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ‘ອປ຺ປກ’ນ຺ຕິ ນ ອວມຎ຺ຎິຕພ຺ພໍ. ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ ຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິວຏຠາຊນໍ ວິຍ ອຸທເກນ ອນຸກ຺ກເມນ ປຸຎ຺ເຎນ ປູຣນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໒.

‘‘ມາວມຎ຺ເຎຖ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ, ນ ມນ຺ທໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ;

ອຸທພິນ຺ທຸນິປາເຕນ, ອຸທກຸມ຺ໂຠປິ ປູຣຕິ;

ຘີໂຣ ປູຣຕິ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ, ໂຖກໍ ໂຖກມ຺ປິ ອາຈິນ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ໂສ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປກມຕ຺ຕໍ ມຍາ ກຕໍ, ນ ມນ຺ທໍ ວິປາກວເສນ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ກຫໍ ມໍ ທກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ອຫໍ ວາ ຕໍ ກຫໍ ທກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ກທາ ເອຕໍ ວິປຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຎ຺ຎໍ ມາວມຎ຺ເຎຖ ນ ອວຊາເນຍ຺ຍ. ຍຖາ ຫິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຸທພິນ຺ທຸນິປາເຕນ ວິວຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ກຸລາລຠາຊນໍ ປູຣຕິ, ເອວໍ ຘີໂຣ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ໂຖກໍ ໂຖກມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎໍ ອາຈິນນ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ປູຣຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ເສຏ຺ຐິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ພິຬາລປາທກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ມຫາຘນວາຓິຊວຕ຺ຖຸ

ວາຓິໂຊວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາຘນວາຓິຊໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສ ກິຣ ວາຓິຊສ຺ສ ເຄເຫ ປຎ຺ຈສຕາ ໂຈຣາ ໂອຕາຣໍ ຄເວສມານາ ໂອຕາຣໍ ນ ລຠິໍສຸ. ອປເຣນ ສມເຍນ ວາຓິໂຊ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣຈາເປສິ – ‘‘ອຫໍ ອສຸກຏ຺ຐານໍ ນາມ ວາຓິຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉາມິ, ເຍ, ອຍ຺ຍາ, ຕໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ, ເຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕຸ, ມຄ຺ເຄ ຠິກ຺ຂາຍ ນ ກິລມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຕປິ ໂຈຣາ ‘‘ໂສ ກິຣ ວາຓິໂຊ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏວິຍໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ວາຓິໂຊປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏວິມຸເຂ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ວາສໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕໂຍປິ ທິວເສ ໂຄຓສກຏາທີນິ ສໍວິທຫິ, ເຕສໍ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ເທຕິເຍວ. ໂຈຣາ ຕສ຺ມິໍ ອຕິຈິຣາຍນ຺ເຕ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕສ຺ສ ນິກ຺ຂມນທິວສໍ ຎຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ປຫິຓິໍສຸ. ໂສ ຕໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ສຫາຍກໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກທາ ວາຓິໂຊ ນິກ຺ຂມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ທ຺ວີຫຕີຫຈ຺ຈເຍນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ປຸຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ໂສ ‘‘ມຍໍ ປຎ຺ຈສຕາ ໂຈຣາ ເອຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອຏວິຍໍ ຐິຕາ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິ. ອິຕໂຣ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉ, ສີຆໍ ນິກ຺ຂມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂຈເຣ ວາເຣມິ, ອຸທາຫຸ ວາຓິຊ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ເມ ໂຈເຣຫິ, ວາຓິຊໍ ນິສ຺ສາຍ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ຊີວນ຺ຕິ, ວາຓິຊສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກທາ ຄມິສ຺ສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຕຕິຍທິວເສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຍ຺ຫໍ ວຈນໍ ກໂຣຖ, ອຏວິຍໍ ກິຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຈສຕາ ໂຈຣາ ຐິຕາ, ມາ ຕາວ ຄມິຕ຺ຖາຕິ. ຕ຺ວໍ ກຖໍ ຊານາສີຕິ? ເຕສໍ ອນ຺ຕເຣ ມມ ສຫາໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ເມ ກຖາຍ ຎາຕນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ‘ກິໍ ເມ ເອຕ຺ໂຕ ຄເຕນາ’ຕິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເຄຫເມວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິໍ ຈິຣາຍນ຺ເຕ ປຸນ ເຕຫິ ໂຈເຣຫິ ເປສິໂຕ ປຸຣິໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ສຫາຍກໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເຄຫເມວ ກິຣ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຈຣານໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຈຣາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ມິໍ ມຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ຈິຣຍນ຺ເຕ ປຸນປິ ເຕ ໂຈຣາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຸຣິສໍ ເປເສສຸໍ. ໂສ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ວາຓິຊສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ວາຓິໂຊ ‘‘ອິຘາປິ ເມ ເວກລ຺ລໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເນວ ເອຕ຺ໂຕ ຄມິສ຺ສາມິ, ນ ອິໂຕ, ອິເຘວ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຈຣາ ກິຣ ມໍ ວິລຸມ຺ປິຕຸກາມາ ມຄ຺ເຄ ຐິຕາ, ‘ປຸນ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ມິໍ ມຄ຺ເຄ ຐິຕາ, ອຫໍ ເອຕ຺ໂຕ ວາ ອິໂຕ ວາ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຖກໍ ອິເຘວ ຠວິສ຺ສາມິ, ຠທນ຺ຕາ ອິເຘວ ວສິຕຸກາມາ ວສນ຺ຕຸ, ຄນ຺ຕຸກາມາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິໍ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມຍໍ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາຓິຊໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນເທວ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຘນວາຓິເຊນ ສທ຺ຘິໍ ນ ຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ມຫາຘນວາຓິຊສ຺ສ ວິລຸມ຺ປນຕ຺ຖາຍ ທ຺ວີສຸປິ ມຄ຺ເຄສຸ ໂຈຣາ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໍສຸ, ເຕນ ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ຐິໂຕ, ມຍໍ ປນ ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຘນວາຓິໂຊ ໂຈຣານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ມຄ຺ຄໍ ປຣິວຊ຺ຊຕິ, ຊີວິຕຸກາໂມ ວິຍ ປຸຣິໂສ ຫລາຫລໍ ວິສໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ຠິກ຺ຂຸນາປິ ‘ຕໂຍ ຠວາ ໂຈເຣຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕມຄ຺ຄສທິສາ’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປາປໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໓.

‘‘ວາຓິໂຊວ ຠຍໍ ມຄ຺ຄໍ, ອປ຺ປສຕ຺ໂຖ ມຫທ຺ຘໂນ;

ວິສໍ ຊີວິຕຸກາໂມວ, ປາປານິ ປຣິວຊ຺ຊເຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຠຍນ຺ຕິ ຠາຍິຕພ຺ພໍ, ໂຈເຣຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສປ຺ປຏິຠຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ມຫາຘນວາຓິໂຊ ອປ຺ປສຕ຺ໂຖ ສປ຺ປຏິຠຍໍ ມຄ຺ຄໍ, ຍຖາ ຈ ຊີວິຕຸກາໂມ ຫລາຫລໍ ວິສໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ເອວໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອປ຺ປມຕ຺ຕການິປິ ປາປານິ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ມຫາຘນວາຓິຊວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ກຸກ຺ກຸຏມິຕ຺ຕເນສາທວຕ຺ຖຸ

ປາຓິມ຺ຫິ ເຈຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກຸກ຺ກຸຏມິຕ຺ຕໍ ນາມ ເນສາທໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຣາຊຄເຫ ກິຣ ເອກາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕຠູມິກປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິ ສິຣິຄພ຺ເຠ ອາຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ປຣິຈາຣິກໍ ທຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູຫິ ວາສິຍມານາ ເອກທິວສໍ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວາຕປາເນນ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ປຎ຺ຈ ປາສສຕານິ ປຎ຺ຈ ສູລສຕານິ ອາທາຍ ມິເຄ ວຘິຕ຺ວາ ຊີວມານໍ ເອກໍ ກຸກ຺ກຸຏມິຕ຺ຕໍ ນາມ ເນສາທໍ ປຎ຺ຈ ມິຄສຕານິ ວຘິຕ຺ວາ ເຕສໍ ມໍເສນ ມຫາສກຏໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສກຏຘຸເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ມໍສວິກ຺ກິຓນຕ຺ຖາຍ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ປຣິຈາຣິກາຍ ຫຕ຺ເຖ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ເອຕສ຺ສ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ທຕ຺ວາ ຄມນກາລໍ ຎຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ເປເສສິ. ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ທຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກທາ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ? ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ມໍສໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ອສຸກທ຺ວາເຣນ ນາມ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ເຕນ ກຖິຕກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອາໂຣເຈສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓຊາຕໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ມລິນວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກຸຏໍ ອາທາຍ ທາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸທກຕິຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ວິຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສປິ ປາໂຕວ ສກຏໍ ປາເຊນ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມິ. ສາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ປາຍາສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຕໍ ‘ອສຸກສ຺ສ ນາມ ຘີຕາ’ຕິ ນ ຊານາມິ, ມາ ມໍ ອນຸພນ຺ຘິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ນ ມໍ ຕ຺ວໍ ປກ຺ໂກສສິ, ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອາຄຈ຺ຉາມິ, ຕ຺ວໍ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສກຏໍ ປາເຊຫີຕິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍ ນິວາເຣຕິເຍວ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ສິຣີ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ນິວາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ນິສ຺ສໍສເຍນ ອາຄມນກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ສກຏໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສາ ມາຕາປິຕໂຣ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິເຍສາເປຕ຺ວາ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ‘‘ມຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຕກຠຕ຺ຕໍ ກຣິໍສຸ. ສາປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ເຕ ວຍປ຺ປຕ຺ເຕ ຆຣພນ຺ຘເນນ ພນ຺ຘິ.

ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ກຸກ຺ກຸຏມິຕ຺ຕໍ ສປຸຕ຺ຕໍ ສສຸຓິສໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເຕສໍ ປນ຺ນຣສນ຺ນມ຺ປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ປາໂຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ຕສ຺ສ ປາສຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ຕໍ ທິວສໍ ປາເສ ພທ຺ໂຘ ເອກມິໂຄປິ ນາໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ປາສມູເລ ປທວລຎ຺ຊໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ເອກສ຺ສ ຄຸມ຺ພສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຉາຍາຍໍ ນິສີທິ. ກຸກ຺ກຸຏມິຕ຺ໂຕ ປາໂຕວ ຘນຸໍ ອາທາຍ ປາສຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາເສ ໂອໂລກຍມາໂນ ປາເສ ພທ຺ຘໍ ເອກມ຺ປິ ມິຄໍ ອທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປທວລຎ຺ຊໍ ອທ຺ທສ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ໂກ ມຍ຺ຫໍ ພທ຺ຘມິເຄ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖຣິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຸມ຺ພມູເລ ນິສິນ຺ນໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິມິນາ ມມ ມິຄາ ໂມຈິຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ມາເຣສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຘນຸໍ ອາກຑ຺ຒິ. ສຕ຺ຖາ ຘນຸໍ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ ທຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ນາທາສິ. ໂສ ສຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸມ຺ປິ ໂອໂຣເປຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຜາສຸກາຫິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຫິ ວິຍ ມຸຂໂຕ ເຂເຬນ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕນ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປິຕາ ໂນ ຈິຣາຍຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຕາຕາ, ປິຕຸ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ມາຕຣາ ເປສິຕາ ຘນູນິ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ຕຖາຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂນ ປິຕຸ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕປິ ຊນາ ຘນູນິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ຍຖາ ເນສໍ ປິຕາ ຐິໂຕ, ຕເຖວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ມາຕາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ ປຸຕ຺ຕາປິ ຈິຣາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຫິ ສຸຓິສາຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ຕຖາຐິເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອິເມ ຘນູນິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ – ‘‘ມາ ເມ ປິຕຣໍ ນາເສຖ, ມາ ເມ ປິຕຣໍ ນາເສຖາ’’ຕິ ມຫາສທ຺ທມກາສິ. ກຸກ຺ກຸຏມິຕ຺ໂຕ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນຏ຺ໂຐ ວຕມ຺ຫິ, ສສຸໂຣ ກິຣ ເມ ເອສ, ອໂຫ ມຍາ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ປຸຕ຺ຕາວິສ຺ສ ‘‘ອຍ຺ຍໂກ ກິຣ ໂນ ເອສ, ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ກຸກ຺ກຸຏມິຕ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ສສຸໂຣ ເມ’’ຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປສິ, ປຸຕ຺ຕາປິສ຺ສ ‘‘ອຍ຺ຍໂກ ໂນ’’ຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປສຸໍ. ອຖ ເຕ ເນສໍ ມາຕາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ‘‘ຂິປ຺ປໍ ຘນູນິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ເມ ຂມາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ.

ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ຎຕ຺ວາ ຘນຸໍ ໂອຕາເຣຕຸໍ ອທາສິ. ເຕ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຂມຖ ໂນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຂມາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ສຕ຺ຖາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ເທສນາວສາເນ ກຸກ຺ກຸຏມິຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘິໍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ສຸຓິສາຫິ ຈ ອຕ຺ຕປຎ຺ຈທສໂມ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສຕ຺ຖາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຫໍ ຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ກຸກ຺ກຸຏມິຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ, ອານນ຺ທາຕິ. ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມສ຺ສ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ອກາຣໂກ ກໂຕຕິ. ອາມານນ຺ທ, ໂສ ອຕ຺ຕປຎ຺ຈທສໂມ ອຈລສທ຺ຘາຍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມສ຺ສ ອກາຣໂກ ຊາໂຕຕິ. ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຣິຍາປິສ຺ສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາ ກຸລເຄເຫ ກຸມາຣິກາ ຫຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາຕິ. ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ກຸກ຺ກຸຏມິຕ຺ຕສ຺ສ ກິຣ ຠຣິຍາ ກຸມາຣິກກາເລ ເອວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ປຸຕ຺ເຕ ລຠິ, ສາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ສາມິເກນ ‘ຘນຸໍ ອາຫຣ, ສເຣ ອາຫຣ, ສຕ຺ຕິໍ ອາຫຣ, ສູລໍ ອາຫຣ, ຊາລໍ ອາຫຣາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານາ ຕານິ ອທາສິ. ໂສປິ ຕາຍ ທິນ຺ນານິ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສຕາປນ຺ນາ ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສາ ປນ ‘ສາມິກສ຺ສ ວຈນໍ ກໂຣມີ’ຕິ ຕຖາ ອກາສິ. ‘ອິທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣຕູ’ຕິ ຕສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ປາຓິຕລສ຺ມິຎ຺ຫິ ວເຓ ອສຕິ ວິສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ວິສໍ ອນຸຑຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວເມວໍ ອກຸສລເຈຕນາຍ ອຠາເວນ ປາປໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຘນຸອາທີນິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທທໂຕປິ ປາປໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໔.

‘‘ປາຓິມ຺ຫິ ເຈ ວໂຓ ນາສ຺ສ, ຫເຣຍ຺ຍ ປາຓິນາ ວິສໍ;

ນາພ຺ພຓໍ ວິສມນ຺ເວຕິ, ນຕ຺ຖິ ປາປໍ ອກຸພ຺ພໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນາສ຺ສາຕິ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ຫເຣຍ຺ຍາຕິ ຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ກິໍ ກາຣຓາ? ຍສ຺ມາ ນາພ຺ພຓໍ ວິສມນ຺ເວຕິ ອວຓຎ຺ຫິ ປາຓິໍ ວິສໍ ອນ຺ເວຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວເມວ ຘນຸອາທີນິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສາປິ ອກຸສລເຈຕນາຍ ອຠາເວນ ປາປໍ ອກຸພ຺ພໂຕ ປາປໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອວຓໍ ປາຓິໍ ວິສໍ ວິຍ ນາສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປາປໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອປເຣນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ກຸກ຺ກຸຏມິຕ຺ຕສ຺ສ ສປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສສຸຓິສສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສູປນິສ຺ສໂຍ, ເກນ ກາຣເຓນ ເນສາທກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕີເຕ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ຘາຕຸເຈຕິຍໍ ສໍວິທຫນ຺ຕາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ເຈຕິຍສ຺ສ ມຕ຺ຕິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິໍ ອຸທກ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຫຣິຕາລມໂນສິລາ ມຕ຺ຕິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕິລເຕລໍ ອຸທກ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຫຣິຕາລມໂນສິລາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຕິລເຕເລນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກາຍ ຆເຏຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ເຓນ ຂຈິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈິນິໍສຸ, ພຫິມຸເຂ ປນ ເອກຄ຺ຆນສຸວຓ຺ຓອິຏ຺ຐກາວ ອເຫສຸໍ. ເອເກກາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກາ ອໂຫສິ. ເຕ ຍາວ ຘາຕຸນິຘານາ ເຈຕິເຍ ນິຏ຺ຐິເຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຘາຕຸນິຘານກາເລ ພຫຸນາ ຘເນນ ອຕ຺ໂຖ, ກໍ ນຸ ໂຂ ເຊຏ຺ຐກໍ ກໂຣມາ’’ຕິ.

ອເຖໂກ ຄາມວາສິໂກ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອຫໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘາຕຸນິຘາເນ ເອກໍ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໍ ປກ຺ຂິປິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຣຏ຺ຐວາສິໂນ ‘‘ອຍໍ ນຄຣເສຏ຺ຐິ ຘນເມວ ສໍຫຣຕິ, ເອວຣູເປ ເຈຕິເຍ ເຊຏ຺ຐໂກ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຄາມວາສີ ປນ ໂກຏິຘນໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐໂກ ຊາໂຕ’’ຕິ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ທ຺ເວ ໂກຏິໂຍ ທຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐໂກ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທ຺ເວ ໂກຏິໂຍ ອທາສິ. ອິຕໂຣ ‘‘ອຫເມວ ເຊຏ຺ຐໂກ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕິສ຺ໂສ ໂກຏິໂຍ ອທາສິ. ເອວໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນຄຣວາສີ ອຏ຺ຐ ໂກຏິໂຍ ອທາສິ. ຄາມວາສິໂນ ປນ ເຄເຫ ນວໂກຏິຘນເມວ ອຕ຺ຖິ, ນຄຣວາສິໂນ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ. ຕສ຺ມາ ຄາມວາສີ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ນວ ໂກຏິໂຍ ທສ຺ສາມິ, ອຍໍ ‘ທສ ໂກຏິໂຍ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ອຖ ເມ ນິທ຺ຘນຠາໂວ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກຎ຺ຈ ຘນໍ ທສ຺ສາມິ, ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ທາໂສ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຕ ປຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕ ສຸຓິສາໂຍ ຠຣິຍຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເຈຕິຍສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ຣຏ຺ຐວາສິໂນ ‘‘ຘນໍ ນາມ ສກ຺ກາ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ, ອຍໍ ປນ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ອຕ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເທສິ, ອຍເມວ ເຊຏ຺ຐໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ ຕໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຣິໍສຸ. ອິຕິ ເຕ ໂສຬສປິ ຊນາ ເຈຕິຍສ຺ສ ທາສາ ອເຫສຸໍ. ຣຏ຺ຐວາສິໂນ ປນ ເຕ ຠຸຊິສ຺ເສ ອກໍສຸ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເຈຕິຍເມວ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕສຸ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວໂລເກ ວສນ຺ເຕສຸ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຠຣິຍາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຣາຊຄເຫ ເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສາ ກຸມາຣິກາວ ຫຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ. ອທິຏ຺ຐສຈ຺ຈສ຺ສ ປນ ປຏິສນ຺ຘິ ນາມ ຠາຣິຍາຕິ ຕສ຺ສາ ສາມິໂກ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕມາໂນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເນສາທກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣໍ ປຸພ຺ພສິເນໂຫ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ປຸພ຺ເພວ ສນ຺ນິວາເສນ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາ;

ເອວໍ ຕໍ ຊາຍເຕ ເປມໍ, ອຸປ຺ປລໍວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໔);

ສາ ປຸພ຺ພສິເນເຫເນວ ເນສາທກຸລໍ ອຄມາສິ. ປຸຕ຺ຕາປິສ຺ສາ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເອວ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ສຸຓິສາໂຍປິສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ເຕສໍເຍວ ເຄຫໍ ອຄມໍສຸ. ເອວໍ ເຕ ສພ຺ເພປິ ຕທາ ເຈຕິຍໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສານຸຠາເວນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາຕິ.

ກຸກ຺ກຸຏມິຕ຺ຕເນສາທວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ໂກກສຸນຂລຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂກກໍ ນາມ ສຸນຂລຸທ຺ທກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເອກທິວສໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍ ຘນຸໍ ອາທາຍ ສຸນຂປຣິວຸໂຕ ອຣຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ກາຬກຓ຺ຓິ ເມ ທິຏ຺ໂຐ, ອຊ຺ຊ ກິຎ຺ຈິ ນ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ເຖໂຣປິ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ປຸນ ວິຫາຣໍ ປາຍາສິ. ອິຕໂຣປິ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອລຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຸນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊາຫໍ ອິມໍ ກາຬກຓ຺ຓິໍ ທິສ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ຄໂຕ ກິຎ຺ຈິ ນ ລຠິໍ, ອິທານິ ເມ ປຸນປິ ອຠິມຸໂຂ ຊາໂຕ, ສຸນເຂຫິ ນໍ ຂາທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ສຸນເຂ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເຖໂຣປິ ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິ ອຸປາສກາ’’ຕິ ຍາຈິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊາຫໍ ຕວ ສມ຺ມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ ກິຎ຺ຈິ ນາລຕ຺ຖໍ, ປຸນປິ ເມ ສມ຺ມຸຂີຠາວມາຄໂຕສິ, ຂາທາເປສ຺ສາເມວ ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸນເຂ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຖໂຣ ເວເຄນ ເອກໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປຸຣິສປ຺ປມາເຓ ຐາເນ ນິສີທິ. ສຸນຂາ ຣຸກ຺ຂໍ ປຣິວາເຣສຸໍ. ລຸທ຺ທໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫໂຕປິ ເຕ ໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕໍ ສຣຕຸຓ຺ເຑນ ປາທຕເລ ວິຊ຺ຌິ. ເຖໂຣ ‘‘ມາ ເອວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ຕໍ ຍາຈິເຍວ. ອິຕໂຣ ຕສ຺ສ ຍາຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິຊ຺ຌິເຍວ. ເຖໂຣ ເອກສ຺ມິໍ ປາທຕເລ ວິຊ຺ຌິຍມາເນ ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວິຊ຺ຌິຍມາເນ ຕມ຺ປິ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ເອວມສ຺ສ ໂສ ຍາຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາວ ທ຺ເວປິ ປາທຕລານິ ວິຊ຺ຌິເຍວ. ເຖຣສ຺ສ ສຣີຣໍ ອຸກ຺ກາຫິ ອາທິຕ຺ຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ເວທນານຸວຕ຺ຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ປາຣຸຕຈີວຣໍ ຠສ຺ສນ຺ຕມ຺ປິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ຕໍ ປຕມານໍ ໂກກໍ ສີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ຕເມວ ປຕິ. ສຸນຂາ ‘‘ເຖໂຣ ປຕິໂຕ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຈີວຣນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກໍ ລຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕາ ອຏ຺ຐິມຕ຺ຕາວເສສໍ ກຣິໍສຸ. ສຸນຂາ ຈີວຣນ຺ຕຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ອຖ ເນສໍ ເຖໂຣ ເອກໍ ສຸກ຺ຂທຓ຺ຑກໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຂິປິ. ສຸນຂາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສາມິໂກວ ອມ຺ເຫຫິ ຂາທິໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິໍສຸ. ເຖໂຣ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທສິ ‘‘ມມ ຈີວຣນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອສ ນຏ຺ໂຐ, ອໂຣຄໍ ນຸ ໂຂ ເມ ສີລ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຣຸກ຺ຂາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສາຍ ໂສ ອຸປາສໂກ ນຏ຺ໂຐ, ກຈ຺ຈິ ເມ ອໂຣຄໍ ສີລໍ, ອຕ຺ຖິ ເມ ສມຓຠາໂວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອໂຣຄໍ ເຕ ສີລໍ, ອຕ຺ຖິ ເຕ ສມຓຠາໂວ, ໂສ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐສ຺ສ ປທຸສ຺ສິຕ຺ວາ ວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕ, ນ ເກວລຎ຺ຈ ອິທາເນວ, ອຕີເຕປິ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐານໍ ປທຸສ຺ສິຕ຺ວາ ວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ກິເຣໂກ ເວຊ຺ໂຊ ເວຊ຺ຊກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ຄາມໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ສມ຺ພຫຸເລ ກຸມາຣເກ ກີຬນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ສປ຺ເປນ ຑໍສາເປຕ຺ວາ ຕິກິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂພິເລ ສີສໍ ນິຫຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນໍ ສປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ກຸມາຣກາ ເອໂສ ສາຬິກໂປຕໂກ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອເຖໂກ ກຸມາຣໂກ ສປ຺ປໍ ຄີວາຍໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສປ຺ປຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວິຣວນ຺ໂຕ ອວິທູເຣ ຐິຕສ຺ສ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຂິປິ. ສປ຺ໂປ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ຂນ຺ຘຏ຺ຐິກໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທຬ຺ຫໍ ຑໍສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສິ, ເອວເມສ ໂກໂກ ສຸນຂລຸທ຺ທໂກ ປຸພ຺ເພປິ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐສ຺ສ ປທຸສ຺ສິຕ຺ວາ ວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕເຍວາຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໕.

‘‘ໂຍ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐສ຺ສ ນຣສ຺ສ ທຸສ຺ສຕິ, ສຸທ຺ຘສ຺ສ ໂປສສ຺ສ ອນງ຺ຄຓສ຺ສ;

ຕເມວ ພາລໍ ປຈ຺ເຈຕິ ປາປໍ, ສຸຂຸໂມ ຣໂຊ ປຏິວາຕໍວ ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ວາ ອທຸຏ຺ຐສ຺ສ. ນຣສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕສ຺ສ. ທຸສ຺ສຕີຕິ ອປຣຊ຺ຌຕິ. ສຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ນິຣປຣາຘສ຺ເສວ. ໂປສສ຺ສາຕິ ອິທມ຺ປິ ອປເຣນາກາເຣນ ສຕ຺ຕາຘິວຈນເມວ. ອນງ຺ຄຓສ຺ສາຕິ ນິກ຺ກິເລສສ຺ສ. ປຈ຺ເຈຕີຕິ ປຕິເອຕິ. ປຏິວາຕນ຺ຕິ ຍຖາ ເອເກນ ປຸຣິເສນ ປຏິວາເຕ ຐິຕໍ ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ຂິຕ຺ໂຕ ສຸຂຸໂມ ຣໂຊຕິ ຕເມວ ປຸຣິສໍ ປຈ຺ເຈຕິ, ຕສ຺ເສວ ອຸປຣິ ປຕຕິ, ເອວເມວ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອປທຸຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປາຓິປ຺ປຫຣາທີນິ ທທນ຺ໂຕ ປທຸສ຺ສຕິ, ຕເມວ ພາລໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ, ສມ຺ປຣາເຍ ວາ ນິຣຍາທີສຸ ວິປຈ຺ຈມານໍ ຕໍ ປາປໍ ວິປາກທຸກ຺ຂວເສນ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ໂກກສຸນຂລຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ມຓິກາຣກຸລູປກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຄພ຺ຠເມເກຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຓິກາຣກຸລູປກໍ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເຖໂຣ ເອກສ຺ສ ມຓິກາຣສ຺ສ ກຸເລ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ຠຸຎ຺ຊິ. ຕສ຺ມິໍ ກຸເລ ຊຍມ຺ປຕິກາ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິໍສຸ. ອເຖກທິວສໍ ໂສ ມຓິກາໂຣ ເຖຣສ຺ສ ປຸຣໂຕ ມໍສໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເອກໍ ມຓິຣຕນໍ ‘‘ອິມໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຫິຓຕູ’’ຕິ ເປເສສິ. ມຓິກາໂຣ ສໂລຫິເຕເນວ ຫຕ຺ເຖນ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເປຬາຍ ອຸປຣິ ຐເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຘວນຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕ ປາວິສິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ເຄເຫ ໂປສາວນິຍໂກຎ຺ຈສກຸໂຓ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ໂລຫິຕຄນ຺ເຘນ ມໍສສຎ຺ຎາຍ ຕໍ ມຓິໍ ເຖຣສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຄິລິ. ມຓິກາໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຓິໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ມຓິ ເກນ ຄຫິໂຕ’’ຕິ ຠຣິຍຎ຺ຈ ປຸຕ຺ຕເກ ຈ ປຏິປາຏິຍາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕຫິ ‘‘ນ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຖເຣນ ຄຫິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຖເຣນ ມຓິ ຄຫິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສາ, ສາມິ, ມາ ເອວໍ ອວຈ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມຍາ ເຖຣສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຊ຺ຊໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ, ນ ໂສ ມຓິໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ. ມຓິກາໂຣ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ມຓິຣຕນໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ນ ຄຓ຺ຫາມິ, ອຸປາສກາຕິ. ຠນ຺ເຕ, ນ ອິຘ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ເຫຫິເຍວ ຄຫິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ເທຖ ເມ ມຓິຣຕນນ຺ຕິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເຕ ປຸນ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ເຖເຣເນວ ມຓິ ຄຫິໂຕ, ປີເຬຕ຺ວາ ນໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ, ສາມິ, ມາ ໂນ ນາສຍິ, ວຣໍ ອມ຺ເຫຫິ ທາສພ຺ຍໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ, ນ ຈ ເຖຣໍ ເອວຣູປໍ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ສພ຺ເພວ ມຍໍ ທາສຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ມຓິມູລໍ ນ ອຄ຺ຆາມາ’’ຕິ ຣຊ຺ຊຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສີສໍ ເວເຐຕ຺ວາ ທຓ຺ເຑນ ຆຏ຺ເຏສິ. ເຖຣສ຺ສ ສີສໂຕ ຈ ກຓ຺ຓນາສາຫິ ຈ ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣິ, ອກ຺ຂີນິ ນິກ຺ຂມນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕານິ ອເຫສຸໍ, ໂສ ເວທນາປມຕ຺ໂຕ ຠູມິຍໍ ປຕິ. ໂກຎ຺ໂຈ ໂລຫິຕຄນ຺ເຘນາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂລຫິຕໍ ປິວິ. ອຖ ນໍ ມຓິກາໂຣ ເຖເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນໂກຘເວເຄນ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ປາເທນ ປຫຣິຕ຺ວາ ຂິປິ. ໂສ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ມຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕາໂນ ອໂຫສິ.

ເຖໂຣ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ອຸປາສກ, ສີເສ ເວຐນໍ ຕາວ ເມ ສິຖິລໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍ ໂກຎ຺ຈໍ ໂອໂລເກຫິ ‘‘ມໂຕ ວາ, ໂນ ວາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ເອໂສ ວິຍ ຕ຺ວມ຺ປິ ມຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. ອຸປາສກ, ອິມິນາ ໂສ ມຓິ ຄິລິໂຕ, ສເຈ ອຍໍ ນ ອມຣິສ຺ສາ, ນ ເຕ ອຫໍ ມຣນ຺ໂຕປິ ມຓິໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ອຸທຣໍ ຜາເລຕ຺ວາ ມຓິໍ ທິສ຺ວາ ປເວເຘນ຺ໂຕ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ຂມຖ, ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຊານນ຺ເຕນ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຸປາສກ, ເນວ ຕຸຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ນ ມຍ຺ຫໍ, ວຏ຺ຏສ຺ເສເວສ ໂທໂສ, ຂມາມິ ເຕຕິ. ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ເມ ຂມຖ, ປກຕິນິຍາເມເນວ ເມ ເຄເຫ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາຕິ. ‘‘ອຸປາສກ, ນ ທານາຫໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປເຣສໍ ເຄຫສ຺ສ ອນ຺ໂຕຉທນໍ ປວິສິສ຺ສາມິ, ອນ຺ໂຕເຄຫປເວສນສ຺ເສວ ຫິ ອຍໍ ໂທໂສ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາເທສຸ ອາວຫນ຺ເຕສຸ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິໂຕວ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘຸຕງ຺ຄໍ ສມາທາຍ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ປຈ຺ຈຕິ ມຸນິໂນ ຠຕ຺ຕໍ, ໂຖກໍ ໂຖກໍ ກຸເລ ກຸເລ;

ປິຓ຺ຑິກາຍ ຈຣິສ຺ສາມິ, ອຕ຺ຖິ ຊງ຺ຆພລໍ ມມາ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໒໔໘) –

ອິທຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ເຖໂຣ ເຕເນວ ພ຺ຍາຘິນາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ໂກຎ຺ໂຈ ມຓິກາຣສ຺ສ ຠຣິຍາຍ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ມຓິກາໂຣ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ມຓິກາຣສ຺ສ ຠຣິຍາ ເຖເຣ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕາຍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ເຕສໍ ອຠິສມ຺ປຣາຍໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ປາປກາຣິໂນ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ກຕກລ຺ຍາຓາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອນາສວາ ປນ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໖.

‘‘ຄພ຺ຠເມເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນິຣຍໍ ປາປກມ຺ມິໂນ;

ສຄ຺ຄໍ ສຸຄຕິໂນ ຍນ຺ຕິ, ປຣິນິພ຺ພນ຺ຕິ ອນາສວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຄພ຺ຠນ຺ຕິ ອິຘ ມນຸສ຺ສຄພ຺ໂຠວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມຓິກາຣກຸລູປກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ຕໂຍຊນວຕ຺ຖຸ

ນ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕໂຍ ຊເນ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖຣິ ກິຣ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເອກໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ຄາມວາສິໂນ ເຕ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອາທາຍ ອາສນສາລາຍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ທຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕເວລໍ ອາຄມຍມານາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຘູປຍມານາຍ ເອກິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຠາຊນໂຕ ອຄ຺ຄິຊາລາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຉທນໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕໂຕ ເອກໍ ຕິຓກຣຬໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຊລມານໍ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອໂກ ກາໂກ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຄີວໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຕິຓວລ຺ລິເວຐິໂຕ ຌາຍິຕ຺ວາ ຄາມມຊ຺ເຌ ປຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ, ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ກາເກນ ປຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ, ອິມິນາ ກຕກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຕ຺ຖາຣາ ໂກ ຊານິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖາຣມສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ອປເຣສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຕ຺ຖຸ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ນາວໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ນາວາ ສມຸທ຺ເທ ນິຈ຺ຈລາ ອຏ຺ຐາສິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ກາຬກຓ຺ຓິນາ ເອຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສລາກໍ ວິຈາເຣສຸໍ. ນາວິກສ຺ສ ຈ ຠຣິຍາ ປຐມວເຍ ຐິຕາ ທສ຺ສນີຍາ ປາສາທິກາ, ສລາກາ ຕສ຺ສາ ປາປຸຓິ. ‘‘ສລາກໍ ປຸນ ວິຈາເຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍາວຕຕິຍໍ ວິຈາເຣສຸໍ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ຕສ຺ສາ ເອວ ປາປຸຓິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ກິໍ, ສາມີ’’ຕິ ນາວິກສ຺ສ ມຸຂໍ ໂອໂລເກສຸໍ. ນາວິໂກ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເອກິສ຺ສາ ອຕ຺ຖາຍ ມຫາຊນໍ ນາເສຕຸໍ, ອຸທເກ ນໍ ຂິປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທເກ ຂິປິຍມານາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ວິຣວໍ ອກາສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ນາວິໂກ ໂກ ອຕ຺ໂຖ ອິມິສ຺ສາ ອາຠຣເຓຫິ ນຏ຺ເຐຫິ, ສພ຺ພາຠຣຓານິ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເອກໍ ປິໂລຕິກໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຖ ນໍ, ອຫໍ ປເນຕໍ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ປ຺ລວມານໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນໍ ອຫໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຕຖາ ເອກໍ ວາລຸກກຸຏໍ ຄີວາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ເທ ຂິປຖາຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ຕມ຺ປິ ປຕິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປາ ວິລຸມ຺ປິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂກ ອຎ຺ໂຎ ເອຕິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ກຕກມ຺ມໍ ຊານິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ຕສ຺ສາ ກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ນາວາໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ອປເຣປິ ສຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສາຍໍ ເອກໍ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຈ ເລເຓ ສຕ຺ຕ ມຎ຺ຈາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຕເທວ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິປນ຺ນານໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ກູຏາຄາຣມຕ຺ໂຕ ປາສາໂຓ ປວຏ຺ຏມາໂນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເລຓທ຺ວາຣໍ ປິທຫິ. ເນວາສິກາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ມຍໍ ອິມໍ ເລຓໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູນໍ ປາປຍິມ຺ຫາ, ອຍຎ຺ຈ ມຫາປາສາໂຓ ເລຓທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ, ອປເນສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕຫິ ຄາເມຫິ ມນຸສ຺ເສ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ວາຍມນ຺ຕາປິ ຐານາ ຈາເລຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐຠິກ຺ຂູປິ ວາຍມິໍສຸເຍວ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສຕ຺ຕາຫໍ ປາສາຓໍ ຈາເລຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ອາຄນ຺ຕຸກາ ສຕ຺ຕາຫໍ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕາ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິໍສຸ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປາສາໂຓ ສຍເມວ ປວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ອປຄໂຕ. ຠິກ຺ຂູ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອິມໍ ປາປໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຕ຺ຖາຣາ ໂກ ຊານິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຕ ປຸຣິເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເອກໂຕວ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ສຕ຺ຖາຣາ ກຕປຏິສນ຺ຖາຣາ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐານຸຠູຕານິ ກາຣຓານິ ປຏິປາຏິຍາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາປິ ເຕສໍ ປຏິປາຏິຍາ ເອວໍ ພ຺ຍາກາສິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ຕາວ ກາໂກ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມເມວ ອນຸໂຠສິ. ອຕີຕກາເລ ຫິ ພາຣາຓສິຍໍ ເອໂກ ກສ຺ສໂກ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຓໍ ທເມນ຺ໂຕ ທເມຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ຫິສ຺ສ ໂຄໂຓ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ, ໂປເຖຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາປິໂຕປິ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນປິ ຕເຖວ ນິປຊ຺ຊິ. ໂສ ວາຍມິຕ຺ວາ ຕໍ ທເມຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ໂກຘາຠິຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘ອິໂຕ ທານິ ປຏ຺ຐາຍ ສຸຂໍ ນິປຊ຺ຊິສ຺ສສີ’ຕິ ປລາລປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປລາເລນ ຕສ຺ສ ຄີວໍ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິມທາສິ, ໂຄໂຓ ຕຕ຺ເຖວ ຌາຍິຕ຺ວາ ມໂຕ. ຕທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕນ ກາເກນ ຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ກຕໍ. ໂສ ຕສ຺ສ ວິປາເກນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປາກາວເສເສນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກາກໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອວເມວ ອາກາເສ ຌາຍິຕ຺ວາວ ມໂຕ’’ຕິ.

ສາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິຕ຺ຖີ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມເມວ ອນຸໂຠສິ. ສາ ຫິ ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ເອກສ຺ສ ຄຫປຕິກສ຺ສ ຠຣິຍາ ອຸທກຫຣຓໂກຏ຺ຏນປຈນາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ສຫຕ຺ເຖເນວ ອກາສິ. ຕສ຺ສາ ເອໂກ ສຸນໂຂ ຕໍ ເຄເຫ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຸຣຸມານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ນິສີທຕິ. ເຂຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ຫຣນ຺ຕິຍາ ທາຣຸປຓ຺ຓາທີນໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ທຫຣມນຸສ຺ສາ ‘‘ອມ຺ໂຠ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ສຸນຂລຸທ຺ທໂກ, ອຊ຺ຊ ມຍໍ ມໍເສນ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑນ຺ຕິ. ສາ ເຕສໍ ກຖາຍ ມງ຺ກຸ ຫຸຕ຺ວາ ສຸນຂໍ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ປລາເປຕິ, ສຸນໂຂ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ອນຸພນ຺ຘຕິ. ໂສ ກິຣສ຺ສາ ຕຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຠຕ຺ຕາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ສິເນຫໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ຊາຍາ ວາ ປຕິ ວາ ອຠູຕປຸພ຺ພາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອວິທູເຣ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວ ຎາຕເກສຸ ອຘິມຕ຺ໂຕ ສິເນໂຫ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສຸນໂຂ ຕໍ ວິຊຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ສາ ຕສ຺ສ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕໍ ສາມິກສ຺ສ ຍາຄຸໍ ຫຣມານາ ຣຊ຺ຊຸໍ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ອຄມາສິ, ສຸນໂຂ ຕາເຍວ ສທ຺ຘິໍ ຄໂຕ. ສາ ສາມິກສ຺ສ ຍາຄຸໍ ທຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉກຸຏໍ ອາທາຍ ເອກໍ ອຸທກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຏໍ ວາລຸກາຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສມີເປ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ສຸນຂສ຺ສ ສທ຺ທມກາສິ. ສຸນໂຂ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ອຊ຺ຊ ມຘຸຣກຖາ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ຈາເລນ຺ໂຕ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ສາ ຕໍ ຄີວາຍໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸໂກຏິຍາ ກຸຏໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກໍ ຣຊ຺ຊຸໂກຏິໍ ສຸນຂສ຺ສ ຄີວາຍໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຸຏໍ ອຸທກາຠິມຸຂໍ ປວຏ຺ເຏສິ. ສຸນໂຂ ກຸຏໍ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ອຸທເກ ປຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ກາລມກາສິ. ສາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປາກາວເສເສນ ອຕ຺ຕຠາວສເຕ ວາລຸກກຸຏໍ ຄີວາຍໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸທເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ກາລມກາສີຕິ.

ຕຸມ຺ເຫຫິປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມເມວ ອນຸຠູຕໍ. ອຕີຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ພາຣາຓສິວາສິໂນ ສຕ຺ຕ ໂຄປາລກທາຣກາ ເອກສ຺ມິໍ ອຏວິປເທເສ ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ຄາວິໂຍ ວິຈຣນ຺ຕາ ເອກທິວສໍ ຄາວິໂຍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເອກໍ ມຫາໂຄຘໍ ທິສ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ. ໂຄຘາ ປລາຍິຕ຺ວາ ເອກໍ ວມ຺ມິກໍ ປາວິສິ. ຕສ຺ສ ປນ ວມ຺ມິກສ຺ສ ສຕ຺ຕ ຉິທ຺ທານິ, ທາຣກາ ‘‘ມຍໍ ທານິ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ, ສ຺ເວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອເກໂກ ເອເກກໍ ສາຂຠງ຺ຄມຸຏ຺ຐິໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຕປິ ຊນາ ສຕ຺ຕ ຉິທ຺ທານິ ປິທຫິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຕ ປຸນທິວເສ ຕໍ ໂຄຘໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປເທເສ ຄາວິໂຍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຄາວິໂຍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໍ ວມ຺ມິກໍ ທິສ຺ວາ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ກາ ນຸ ໂຂ ຕສ຺ສາ ໂຄຘາຍ ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ປິທຫິຕານິ ຉິທ຺ທານິ ວິວຣິໍສຸ. ໂຄຘາ ຊີວິເຕ ນິຣາລຍາ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິຈມ຺ມາວເສສາ ປເວຘມານາ ນິກ຺ຂມິ. ເຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອນຸກມ຺ປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມາ ນໍ ມາເຣຖ, ສຕ຺ຕາຫໍ ຉິນ຺ນຠຕ຺ຕາ ຊາຕາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ປິຏ຺ຐິໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສຸເຂນ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສຸໍ. ເຕ ໂຄຘາຍ ອມາຣິຕຕ຺ຕາ ນິຣເຍ ຕາວ ນ ປຈ຺ຈິໍສຸ. ເຕ ປນ ສຕ຺ຕ ຊນາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຈຸທ຺ທສສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ຉິນ຺ນຠຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ຕທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສຕ຺ຕຫິ ໂຄປາລເກຫິ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ເຕຫິ ປຸຏ຺ຐປຸຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ອເຖໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ປາປກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕສ຺ສປິ ສມຸທ຺ທໍ ປກ຺ຂນ຺ທສ຺ສາປິ ປພ຺ພຕນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສາປິ ໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາກາສາທີສຸປິ ເອກປເທໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ປາປກມ຺ມໂຕ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໗.

‘‘ນ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ນ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ, ນ ປພ຺ພຕານໍ ວິວຣໍ ປວິສ຺ສ;

ນ ວິຊ຺ຊຕີ ໂສ ຊຄຕິປ຺ປເທໂສ, ຍຕ຺ຖຏ຺ຐິໂຕ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ ປາປກມ຺ມາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສເຈ ຫິ ໂກຈິ ‘‘ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ປາປກມ຺ມໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ວາ ນິສີເທຍ຺ຍ, ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສຄມ຺ຠີຣໍ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ວາ ປວິເສຍ຺ຍ, ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ ວາ ນິສີເທຍ຺ຍ, ເນວ ປາປກມ຺ມໂຕ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ປຸຣຕ຺ຖິມາທີສຸ ຊຄຕິປເທເສສຸ ປຖວີຠາເຄສຸ ນ ໂສ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ໂຕປິ ໂອກາໂສ ອຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ປາປກມ຺ມໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ຕໂຍຊນວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘສກ຺ຍວຕ຺ຖຸ

ນ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ສກ຺ກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ‘‘ອຍໍ ມມ ຘີຕຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຈ, ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເວຣິຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ ຈາ’’ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ສຕ຺ຖຣິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ‘‘ນ ທານິສ຺ສ ນິມນ຺ຕນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄມນມຄ຺ຄໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ສຸຣໍ ປິວນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຣິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸເຕ ຕໍ ຐານໍ ອາຄເຕ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉາຕິ ຕສ຺ສ ວເທຖ, ນາຍໍ ມຍາ ມຫລ຺ລກຕໂຣ, ນາສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ມາຕຸລສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ມຄ຺ຄໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕິ. ໂສປິ ເອກໍ ຈຣປຸຣິສໍ ເປເສສິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ນິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສິຕສ຺ສ ປາຕຸກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຫ – ‘‘ປສ຺ສສິ, ອານນ຺ທ, ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ປສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຠາຣິຍໍ ເຕນ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ມາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ອເທນ຺ເຕນ, ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ໂສປານປາທມູເລ ປຖວິໍ ປວິສິສ຺ສຕີຕິ. ຈຣປຸຣິໂສ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ມມ ຠາຄິເນຍ຺ເຍນ ນິວຕ຺ຕນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ຍຖາສຸຕໍ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ທານິ ມມ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ກຖາຍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ອທ຺ຘາ ຍໍ ໂສ ວທຕິ, ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ນໍ ອິທານິ ມຸສາວາເທນ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ. ໂສ ຫິ ມໍ ‘ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປຖວິໍ ປວິສິສ຺ສຕີ’ຕິ ອນິຍເມນ ອວຕ຺ວາ ‘ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ໂສປານປາທມູເລ ປຖວິໍ ປວິສິສ຺ສຕີ’’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິໂຕ ທານິ ປຏ຺ຐາຍາຫໍ ຕໍ ຐານໍ ນ ຄມິສ຺ສາມິ, ອຖ ນໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຖວິໍ ອປວິສິຕ຺ວາ ມຸສາວາເທນ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປໂຠຄຊາຕໍ ສພ຺ພໍ ສຕ຺ຕຠູມິກປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ໂສປານໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ມລ຺ເລ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈາຫໍ ປມາເທນ ເຫຏ຺ຐາ ໂອໂຣຫິຕຸກາໂມ ໂຫມິ, ນິວາເຣຍ຺ຍາຖ ມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ປາສາທຕເລ ສິຣິຄພ຺ເຠ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ນ ເກວລໍ ປາສາທຕເລ ເວຫາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອາກາເສ ວາ ນິສີທຕຸ, ນາວາຍ ວາ ສມຸທ຺ທໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕຸ, ປພ຺ພຕນ຺ຕຣໍ ວາ ປວິສຕຸ, ພຸທ຺ຘານໍ ກຖາຍ ທ຺ວິຘາຠາໂວ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຍາ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວ ໂສ ປຖວິໍ ປວິສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໘.

‘‘ນ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ນ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ, ນ ປພ຺ພຕານໍ ວິວຣໍ ປວິສ຺ສ;

ນ ວິຊ຺ຊຕີ ໂສ ຊຄຕິປ຺ປເທໂສ, ຍຕ຺ຖຏ຺ຐິຕໍ ນປ຺ປສເຫຍ຺ຍ ມຈ຺ຈູ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕໍ ນປ຺ປສເຫຍ຺ຍ, ມຈ຺ຈູຕິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ຐິຕໍ ມຣຓໍ ນປ຺ປສເຫຍ຺ຍ ນາຠິຠເວຍ຺ຍ, ເກສຄ຺ຄມຕ຺ໂຕປິ ປຖວິປ຺ປເທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຕ຺ຖຸ ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຣຸທ຺ຘເວລາຍ ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘສ຺ສ ມງ຺ຄລສ຺ໂສ ອຸທ຺ທາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ປຫຣິ. ໂສ ອຸປຣິ ນິສິນ຺ໂນວສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ມງ຺ຄລສ຺ໂສ ອຸທ຺ທາໂມ’’ຕິ. ໂສ ປນສ຺ໂສ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາວ ສນ຺ນິສີທຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານາ ອຸຏ຺ຐາຍ ທ຺ວາຣາຠິມຸໂຂ ອໂຫສິ, ທ຺ວາຣານິ ສຍເມວ ວິວຏານິ, ໂສປານໍ ສກຏ຺ຐາເນເຍວ ຐິຕໍ. ທ຺ວາເຣ ຐິຕາ ມລ຺ລາ ຕໍ ຄີວາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາຠິມຸຂໍ ຂິປິໍສຸ. ເອເຕນຸປາເຍນ ສຕ຺ຕສຸປິ ຕເລສຸ ທ຺ວາຣານິ ສຍເມວ ວິວຏານິ, ໂສປານານິ ຍຖາຐາເນ ຐິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມລ຺ລາ ຕໍ ຄີວາຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາຠິມຸຂໍ ຂິປິໍສຸ. ອຖ ນໍ ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ໂສປານປາທມູລໍ ສມ຺ປຕ຺ຕເມວ ມຫາປຖວີ ວິວຣມານາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ, ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ.

ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘສກ຺ຍວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

ປາປວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນວໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໑໐. ທຓ຺ຑວຄ຺ໂຄ

໑. ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສຕ຺ຕຣສວຄ຺ຄິເຍຫິ ເສນາສເນ ປຏິຊຄ຺ຄິເຕ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ນິກ຺ຂມຖ, ມຍໍ ມຫລ຺ລກຕຣາ, ອມ຺ຫາກໍ ເອຕໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ‘‘ນ ມຍໍ ທສ຺ສາມ, ອມ຺ເຫຫິ ປຐມໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ປຫຣິໍສຸ. ສຕ຺ຕຣສວຄ຺ຄິຍາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ອາໂຣຈິເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ໂຍ ກໂຣຕິ, ໂສ ອິມໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປຫາຣທານສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຈິ. ໔໔໙ ອາທໂຍ) ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ‘ຍຖາ ອຫໍ, ຕເຖວ ອຎ຺ເຎປິ ທຓ຺ຑສ຺ສ ຕສນ຺ຕິ, ມຈ຺ຈຸໂນ ຠາຍນ຺ຕີ’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປໂຣ ນ ປຫຣິຕພ຺ໂພ, ນ ຆາເຕຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໙.

‘‘ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕິ ທຓ຺ຑສ຺ສ, ສພ຺ເພ ຠາຍນ຺ຕິ ມຈ຺ຈຸໂນ;

ອຕ຺ຕານໍ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ, ນ ຫເນຍ຺ຍ ນ ຆາຕເຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕີຕິ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນິ ທຓ຺ເຑ ປຕນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ທຓ຺ຑສ຺ສ ຕສນ຺ຕິ. ມຈ຺ຈຸໂນຕິ ມຣຓສ຺ສາປິ ຠາຍນ຺ຕິເຍວ. ອິມິສ຺ສາ ຈ ເທສນາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ນິຣວເສສໍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ສາວເສໂສ. ຍຖາ ຫິ ຣຎ຺ຎາ ‘‘ສພ຺ເພ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕູ’’ຕິ ເຠຣິຍາ ຈຣາປິຕາຍປິ ຣາຊມຫາມຕ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ເອວມິຘ ‘‘ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຫຕ຺ຖາຊາເນຍ຺ໂຍ ອສ຺ສາຊາເນຍ຺ໂຍ ອຸສຠາຊາເນຍ຺ໂຍ ຂີຓາສໂວຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາວ ຕສນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິເມສຸ ຫິ ຂີຓາສໂວ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ປຫີນຕ຺ຕາ ມຣຓກສຕ຺ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ຠາຍຕິ, ອິຕເຣ ຕໂຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ພລວຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ສຕ຺ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ນ ຠາຍນ຺ຕີຕິ. ນ ຫເນຍ຺ຍ ນ ຆາຕເຍຕິ ຍຖາ ອຫໍ, ເອວໍ ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ຕາຕິ ເນວ ປຣໍ ປຫເຣຍ຺ຍ ນ ປຫຣາເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕເຍວ ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ສຕ຺ຕຣສວຄ຺ຄິເຍ ປຫຣິໍສຸ. ເຕເນວ ກາຣເຓນ ເຕສໍ ຕລສຕ຺ຕິກໍ ອຸຄ຺ຄິຣິໍສຸ. ອິຘາປິ ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ອາໂຣຈິເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ໂຍ ກໂຣຕິ, ໂສ ອິມໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຕລສຕ຺ຕິກສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຈິ. ໔໕໔ ອາທໂຍ) ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ‘ຍຖາ ອຫໍ, ຕເຖວ ອຎ຺ເຎປິ ທຓ຺ຑສ຺ສ ຕສນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ມຍ຺ຫໍ, ຕເຖວ ເນສໍ ຊີວິຕໍ ປິຍ’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ປໂຣ ນ ປຫຣິຕພ຺ໂພ ນ ຆາເຏຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໐.

‘‘ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕິ ທຓ຺ຑສ຺ສ, ສພ຺ເພສໍ ຊີວິຕໍ ປິຍໍ;

ອຕ຺ຕານໍ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ, ນ ຫເນຍ຺ຍ ນ ຆາຕເຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພສໍ ຊີວິຕໍ ປິຍນ຺ຕິ ຂີຓາສວໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ ປິຍໍ ມຘຸຣໍ, ຂີຓາສໂວ ປນ ຊີວິເຕ ວາ ມຣເຓ ວາ ອຸເປກ຺ຂໂກວ ໂຫຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ສພ຺ພຫຸລກຸມາຣກວຕ຺ຖຸ

ສຸຂກາມານິ ຠູຕານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸເລ ກຸມາຣເກ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມ຺ພຫຸເລ ກຸມາຣເກ ເອກໍ ຆຣສປ຺ປຊາຕິກໍ ອຫິໍ ທຓ຺ຑເກນ ປຫຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຸມາຣກາ ກິໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຫິໍ, ຠນ຺ເຕ, ທຓ຺ຑເກນ ປຫຣາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຑໍສນຠເຍນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ‘ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ອິມໍ ປຫຣນ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຸຂລາຠິໂນ ນ ຠວິສ຺ສຖ. ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂໍ ປຕ຺ເຖນ຺ເຕນ ຫິ ປຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໓໑.

‘‘ສຸຂກາມານິ ຠູຕານິ, ໂຍ ທຓ຺ເຑນ ວິຫິໍສຕິ;

ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂເມສາໂນ, ເປຈ຺ຈ ໂສ ນ ລຠເຕ ສຸຂໍ.

໑໓໒.

‘‘ສຸຂກາມານິ ຠູຕານິ, ໂຍ ທຓ຺ເຑນ ນ ຫິໍສຕິ;

ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂເມສາໂນ, ເປຈ຺ຈ ໂສ ລຠເຕ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ທຓ຺ເຑນາຕິ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຓ຺ເຑນ ວາ ເລຑ຺ຑຸອາທີຫິ ວາ ວິເຫເຐຕິ. ເປຈ຺ຈ ໂສ ນ ລຠເຕ ສຸຂນ຺ຕິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣໂລເກ ມນຸສ຺ສສຸຂໍ ວາ ທິພ຺ພສຸຂໍ ວາ ປຣມຕ຺ຖຠູຕໍ ວາ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ນ ລຠຕິ. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ເປຈ຺ຈ ໂສ ລຠເຕຕິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣໂລເກ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ສຸຂໍ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເຕ ກຸມາຣກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ສມ຺ພຫຸລກຸມາຣກວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ໂກຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ມາໂວຈ ຜຣຸສໍ ກຎ຺ຈີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂກຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສ ກິຣ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ວິຈຣຕິ. ຕໍ ເຖໂຣ ນ ປສ຺ສຕິ, ມຫາຊໂນ ປນ ປສ຺ສຕິ. ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣໂຕປິສ຺ສ ມນຸສ຺ສາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂຫຕຸ, ອຍໍ ປນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍິກາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ທທນ຺ຕິ.

ກິໍ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ? ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣ ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູ ເອກມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສທິສາ ອຕິວິຍ ສມຄ຺ຄາ ອເຫສຸໍ. ທີຆາຍຸກພຸທ຺ຘກາເລ ຈ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ວາ ອນຸຉມາສໍ ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸໂປສຖຕ຺ຖາຍ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕປິ ‘‘ອຸໂປສຖຄ຺ຄໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວສນຏ຺ຐານາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ເຕ ເອກາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕເທວຕາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ອຕິວິຍ ສມຄ຺ຄາ, ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ອິເມ ຠິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ພາລຕາຍ ຈິນ຺ຕິຕສມນນ຺ຕຣເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສຸ ເອເກນ, ‘‘ອາວຸໂສ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ອາຄເມຫິ, ສຣີຣກິຈ຺ເຈນມ຺ຫິ ອຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສາ ເທວຕາ ເອກໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິວຓ຺ຓໍ ມາເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນກາເລ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ເກສກລາປໍ, ເອເກນ ນິວາສນໍ ສຓ຺ຐາປຍມານາ ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິໂຕ ນິກ຺ຂມິ. ໂສ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ຕມາຄມຍມາໂນ ປນ ປຸຣໂຕ ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລກຍມາໂນ ຕໍ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ປສ຺ສິ. ສາ ເຕນ ທິຏ຺ຐຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ອິຕໂຣ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕກາເລ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ສີລໍ ເຕ ຠິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖາວຸໂສ, ມຍ຺ຫໍ ເອວຣູປ’’ນ຺ຕິ. ອິທາເນວ ເຕ ມຍາ ປຈ຺ຉໂຕ ນິກ຺ຂມມານາ ຕຣຸຓອິຕ຺ຖີ ອິທໍ ນາມ ກໂຣນ຺ຕີ ທິຏ຺ຐາ, ຕ຺ວໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ເອວຣູປ’’ນ຺ຕິ ກິໍ ວເທສີຕິ. ໂສ ອສນິຍາ ມຕ຺ຖເກ ອວຕ຺ຖໂຏ ວິຍ ມາ ມໍ, ອາວຸໂສ, ນາເສຫິ, ນຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ເອວຣູປນ຺ຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ມຍາ ສາມໍ ອກ຺ຂີຫິ ທິຏ຺ຐໍ, ກິໍ ຕວ ສທ຺ທຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທຓ຺ຑໂກ ວິຍ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ, ອຸໂປສຖຄ຺ເຄປິ ‘‘ນາຫໍ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິສີທິ. ອິຕໂຣ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສີເລ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ກາຬໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖສິ. ໂສປິ ‘‘ມຍາ ສາມໍ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເທວຕາ ຕໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ມຍາ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສີລເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ມຍາ ປນ ວີມໍສນວເສເນຕໍ ກຕໍ, ກໂຣຖ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິຍາ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ອກາສິ, ນ ປນ ເຖເຣ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ມຸທຸຈິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ເອຕ຺ຕກໍ ເທວຕາຍ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ.

ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ປນ ເຕ ເຖຣາ ຍຖາສຸຂໍ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເທວຕາ ອປີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ຕເຖວ ປຎ຺ຎາຍິ. ເຕເນວສ຺ສ ໂກຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕໍ ຕຖາວິຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອນາຖປິຓ຺ຑິກໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ອິມໍ ທຸສ຺ສີລໍ ຕວ ວິຫາຣາ ນີຫຣ. ອິມຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ເສສຠິກ຺ຂູນໍ ອຍໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາ ວິຫາເຣ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ ອຸປາສກາຕິ. ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາວ ຊານິສ຺ສຕີຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິສາຂາຍປິ ຕເຖວ ກເຖສຸໍ. ສາປິ ເນສໍ ຕເຖວ ປຏິວຈນໍ ອທາສິ.

ຠິກ຺ຂູປິ ເຕຫິ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕວຈນາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ໂກຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ສພ຺ເພສໍ ອຍສໍ ອຸປ຺ປາເທສິ, ຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິຊິຕາ ນີຫຣຖາ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ປນ ໂສ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ວິຫາເຣ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຕຣສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ? ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຖ, ອຫໍ ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ເສນາສນໍ ປຸຣິເສຫິ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ເຖໂຣ ມຫາສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ວິຫາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປມຸເຂ ອຏ຺ຐາສິ. ຕມ຺ປິສ຺ສ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ຐິຕໍ ຣາຊາ ອທ຺ທສ. ເຖໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຣາຊາ ເຖຣໍ ນ ວນ຺ທິ, ຕມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິໍ ນາທ຺ທສ. ໂສ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣປິ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ເຈປິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອທິສ຺ວາວ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອທ຺ທສໍ, ກຫໍ ສາ’’ຕິ? ‘‘ນ ປສ຺ສາມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ຐິຕາ ທິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ອຫໍ ນ ປສ຺ສາມິ’’ຈ຺ເຈວາຫ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິໂຕ ຕາວ ນິກ຺ຂມຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖເຣ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປມຸເຂ ຐິເຕ ປຸນ ສາ ເຖຣສ຺ສ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຸນ ອຸປຣິຕລໍ ອຠິຣຸຫິ, ຕສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຖໂຣ ນິສີທິ. ປຸນ ຣາຊາ ຕໍ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຫໍ ສາ ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸນ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ນາຫໍ ປສ຺ສາມິ ມຫາຣາຊາຕິ. ‘‘ກິໍ ກເຖຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ອິທາເນວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ຐິຕາ ທິຏ຺ຐາ’’ຕິ ອາຫ. ອາມ, ມຫາຣາຊ, ມຫາຊໂນປິ ‘‘ເມ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອິຕ຺ຖີ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ວທຕິ, ອຫໍ ປນ ນ ປສ຺ສາມີຕິ. ຣາຊາ ‘‘ປຏິຣູປເກນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຸນ ເຖຣໍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິໂຕ ຕາວ ໂອຕຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖເຣ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປມຸເຂ ຐິເຕ ປຸນ ຕໍ ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ອຸປຣິຕລໍ ອຠິຣຸຫິ. ປຸນ ນາທ຺ທສ. ໂສ ປຸນ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ‘‘ນ ປສ຺ສາມິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຏິຣູປກເມເວຕ’’ນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູເປ ສໍກິເລເສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ວິຈຣນ຺ເຕ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠິກ຺ຂໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ນິພທ຺ຘໍ ມມ ເຄຫໍ ປວິສຖ, ອຫເມວ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ຠິກ຺ຂູ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ຣຎ຺ໂຎ ປາປກິຣິຍໍ, ‘ເອຕໍ ວິຫາຣໂຕ ນີຫຣາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄໂຕ’’ຕິ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ຕມ຺ປິ ເຖຣໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອມ຺ໂຠ, ທຸສ຺ສີລ, ອິທານິສິ ຣາຊໂກຓ຺ໂຑ ຊາໂຕ’’ຕິ. ໂສປິ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ທຸສ຺ສີລາ, ຕຸມ຺ເຫ ໂກຓ຺ຑາ, ຕຸມ຺ເຫ ອິຕ຺ຖິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂກຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ໂຕ ອມ຺ເຫ ‘ທຸສ຺ສີລາ’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອວໍ ວເທສີ’’ຕິ? ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ກຖິຕກາຣຓາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ກສ຺ມາ ກເຖຖາ’’ຕິ. ‘‘ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ອິຕ຺ຖິໍ ວິຈຣນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອິເມ ກິຣ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ອິຕ຺ຖິໍ ວິຈຣນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ວທນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ກສ຺ມາ ກເຖສິ, ເອເຕ ຕາວ ທິສ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິ. ຕ຺ວໍ ອທິສ຺ວາວ ອິເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ກສ຺ມາ ກເຖສິ, ນນຸ ປຸພ຺ເພ ຕເວວ ປາປິກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ອິທໍ ຊາຕໍ, ອິທານິ ກສ຺ມາ ປຸນ ປາປິກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາສີ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອິມິນາ ປຸພ຺ເພ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອິທໍ ປາປກມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປຕ຺ໂຕ, ອິທານິ ເຕ ປຸນ ຕຖາຣູປໍ ປາປິກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ມາ ປຸນ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຫິ, ນິສ຺ສທ຺ໂທ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ຉິນ຺ນກໍສຖາລສທິໂສ ໂຫຫິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໓໓.

‘‘ມາໂວຈ ຜຣຸສໍ ກຎ຺ຈິ, ວຸຕ຺ຕາ ປຏິວເທຍ຺ຍຸ ຕໍ;

ທຸກ຺ຂາ ຫິ ສາຣມ຺ຠກຖາ, ປຏິທຓ຺ຑາ ຜຸເສຍ຺ຍຸ ຕໍ.

໑໓໔.

‘‘ສເຈ ເນເຣສິ ອຕ຺ຕານໍ, ກໍໂສ ອຸປຫໂຕ ຍຖາ;

ເອສ ປຕ຺ໂຕສິ ນິພ຺ພານໍ, ສາຣມ຺ໂຠ ເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມາໂວຈ ຜຣຸສໍ ກຎ຺ຈີຕິ ກຎ຺ຈິ ເອກປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ຜຣຸສໍ ມາ ອວຈ. ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕຍາ ປເຣ ‘‘ທຸສ຺ສີລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ປຏິວເທຍ຺ຍຸໍ. ສາຣມ຺ຠກຖາຕິ ເອສາ ກຣຓຸຕ຺ຕຣາ ຍຸຄຄ຺ຄາຫກຖາ ນາມ ທຸກ຺ຂາ. ປຏິທຓ຺ຑາຕິ ກາຍທຓ຺ຑາທີຫິ ປຣໍ ປຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຕາທິສາ ປຏິທຓ຺ຑາ ຈ ຕວ ມຕ຺ຖເກ ປເຕຍ຺ຍຸໍ. ສເຈ ເນເຣສີຕິ ສເຈ ອຕ຺ຕານໍ ນິຈ຺ຈລໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ. ກໍໂສ ອຸປຫໂຕ ຍຖາຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕລມຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕກໍສຖາລໍ ວິຍ. ຕຎ຺ຫິ ຫຕ຺ຖປາເທຫິ ວາ ທຓ຺ຑເກນ ວາ ປຫຏມ຺ປິ ສທ຺ທໍ ນ ກໂຣຕິ, ເອສ ປຕ຺ໂຕສີຕິ ສເຈ ເອວຣູໂປ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ອິມໍ ປຏິປທໍ ປູຣຍມາໂນ ອິທານິ ອປ຺ປຕ຺ໂຕປິ ເອໂສ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ. ສາຣມ຺ໂຠ ເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຈ ປນ ‘‘ຕ຺ວໍ ທຸສ຺ສີໂລ, ຕຸມ຺ເຫ ທຸສ຺ສີລາ’’ຕິເອວມາທິໂກ ອຸຕ຺ຕຣກຣຓວາຈາລກ຺ຂໂຓ ສາຣມ຺ໂຠປິ ເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ນ ຠວິສ຺ສຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ, ໂກຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣປິ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫີຕິ.

ໂກຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ອຸໂປສຖິກອິຕ຺ຖີນໍ ວຕ຺ຖຸ

ຍຖາ ທຓ຺ເຑນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸພ຺ພາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິສາຂາທີນໍ ອຸປາສິການໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ມຫາອຸໂປສຖທິວເສ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຸໂປສຖິກາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມິໍສຸ. ວິສາຂາ ຕາສຸ ມຫລ຺ລກິຕ຺ຖິໂຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ, ‘‘ອມ຺ມາ, ກິມຕ຺ຖໍ ອຸໂປສຖິກາ ຊາຕຕ຺ຖາ’’ຕິ. ຕາຫິ ‘‘ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຊ຺ຌິມິຕ຺ຖິໂຍ ປຸຈ຺ຉິ, ຕາຫິ ‘‘ສປຕ຺ຕິວາສາ ມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຣຸຓິຕ຺ຖິໂຍ ປຸຈ຺ຉິ, ຕາຫິ ‘‘ປຐມຄພ຺ເຠ ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຸມາຣິກາໂຍ ປຸຈ຺ຉິ, ຕາຫິ ‘‘ຕຣຸຓຠາເວເຍວ ປຕິກຸລຄມນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕາສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕາ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ວິສາເຂ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊາຕິອາທໂຍ ນາມ ທຓ຺ຑຫຕ຺ຖກໂຄປາລກສທິສາ, ຊາຕິ ຊຣາຍ ສນ຺ຕິກໍ, ຊຣາ ພ຺ຍາຘິໂນ ສນ຺ຕິກໍ, ພ຺ຍາຘິ ມຣຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ມຣຓໍ ກຸຐາຣິຍາ ຉິນ຺ທນ຺ຕາ ວິຍ ຊີວິຕໍ ຉິນ຺ທຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວິວຏ຺ຏໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ວຏ຺ຏເມວ ປນ ປຕ຺ເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໕.

‘‘ຍຖາ ທຓ຺ເຑນ ໂຄປາໂລ, ຄາໂວ ປາເຊຕິ ໂຄຈຣໍ;

ເອວໍ ຊຣາ ຈ ມຈ຺ຈຸ ຈ, ອາຍຸໍ ປາເຊນ຺ຕິ ປາຓິນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປາເຊຕີຕິ ເຉໂກ ໂຄປາໂລ ເກທາຣນ຺ຕຣໍ ປວິສນ຺ຕິໂຍ ຄາໂວ ທຓ຺ເຑນ ນິວາເຣຕ຺ວາ ເຕເນວ ໂປເຖນ຺ໂຕ ສຸລຠຕິໂຓທກໍ ໂຄຈຣໍ ເນຕິ. ອາຍຸໍ ປາເຊນ຺ຕີຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ ເຂເປນ຺ຕິ. ໂຄປາລໂກ ວິຍ ຫິ ຊຣາ ຈ ມຈ຺ຈຸ ຈ, ໂຄຄໂຓ ວິຍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂຄຈຣຠູມິ ວິຍ ມຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິ ຕາວ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຊຣາຍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ, ຊຣາ ພ຺ຍາຘິໂນ ສນ຺ຕິກໍ, ພ຺ຍາຘິ ມຣຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ. ຕເມວ ມຣຓໍ ກຸຐາຣິຍາ ເຉທໍ ວິຍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນໍ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອຸໂປສຖິກອິຕ຺ຖີນໍ ວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ອຊຄຣເປຕວຕ຺ຖຸ

ອຖ ປາປານິ ກມ຺ມານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຊຄຣເປຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄິຊ຺ຌກູຏໂຕ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນິກໍ ອຊຄຣເປຕໍ ນາມ ອທ຺ທສ. ຕສ຺ສ ສີສໂຕ ອຄ຺ຄິຊາລາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປຣິຍນ຺ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສີສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຸຠຍໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ໂອຕຣນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖເຣນ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອກາໂລ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣຓາຍ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕກາເລ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຫ – ‘‘ຕຕ຺ຣາຫໍ, ອາວຸໂສ, ເອກໍ ເປຕໍ ອທ຺ທສໍ, ຕສ຺ສ ເອວຣູໂປ ນາມ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ອຫໍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘ນ ວຕ ເມ ເອວຣູໂປ ອຕ຺ຕຠາໂວ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’ຕິ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຠູຕາ ວຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາວກາ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີນິ (ປາຣາ. ໒໒໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐໒) ວທນ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ກຖໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ເອໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ເປໂຕ ໂພຘິມຓ຺ເຑເຍວ ທິຏ຺ໂຐ, ‘ເຍ ຈ ປນ ເມ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທເຫຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ຕໍ ອຫິຕາຍ ອສ຺ສາ’ຕິ ນ ກເຖສິໍ, ອິທານິ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ສກ຺ຂິໍ ລຠິຕ຺ວາ ກເຖມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ປຸຏ຺ໂຐ ພ຺ຍາກາສິ –

ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣ ສຸມງ຺ຄລເສຏ຺ຐິ ນາມ ສຸວຓ຺ຓິຏ຺ຐກາຫິ ຠູມິໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວີສຕິອຸສຠຏ຺ຐາເນ ຕຕ຺ຕເກເນວ ຘເນນ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕາວຕ຺ຕເກເນວ ວິຫາຣມຫໍ ກາເຣສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກິສ຺ສາ ສາລາຍ ກາສາວໍ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ກລລມກ຺ຂິເຕຫິ ປາເທຫິ ນິປນ຺ນໍ ເອກໍ ໂຈຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ກລລມກ຺ຂິຕປາໂທ ຣຕ຺ຕິໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ທິວາ ນິປນ຺ນມນຸສ຺ໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂຈໂຣ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ, ຊານິສ຺ສາມິ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຂຕ຺ຕໍ ຌາເປສິ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວເຊ ຄຸນ຺ນໍ ປາເທ ຉິນ຺ທິ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຄຫໍ ຌາເປສິ, ໂສ ເອຕ຺ຕເກນາປິ ໂກປໍ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຈູຬູປຏ຺ຐາເກນ ສທ຺ຘິໍ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ ເສຏ຺ຐິໂນ ປິຍ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຕສ຺ສ ປິຍຕຣໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ, ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ຌາເປຕ຺ວາ ໂກປໍ ນິພ຺ພາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຣິ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ເຐ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍຆເຏ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ອຄ຺ຄິໍ ອທາສິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ຄນ຺ຘກຸຏິ ກິຣ ຌາຍຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຌາມກາເລ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ຌາມໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂທມນສ຺ສໍ ອກຕ຺ວາ ວາມພາຫຸໍ ສມຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ຫຕ຺ເຖນ ມຫາອປ຺ໂຜຏນໍ ອປ຺ໂຜເຏສິ. ອຖ ນໍ ສມີເປ ຐິຕາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກສ຺ມາ, ສາມິ, ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກຕຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ຌາມກາເລ ອປ຺ໂຜເຏສີ’’ຕິ? ໂສ ອາຫ – ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເມ, ຕາຕາ, ອຄ຺ຄິອາທີຫິ ອສາຘາຣເຓ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຘນໍ ນິທຫິຕຸໍ ລທ຺ຘໍ, ‘ປຸນປິ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ກາຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມີ’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ອປ຺ໂຜເຏສິ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ປຸນ ຕຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວີສຕິສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸປຣິວາຣສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ທານໍ ອທາສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ໂຈໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ອມາເຣຕ຺ວາ ມງ຺ກຸກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ໂຫຕຸ, ມາເຣສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ນິວາສນນ຺ຕເຣ ຉຸຣິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວິຫາເຣ ວິຈຣນ຺ໂຕປິ ໂອກາສໍ ນ ລຠິ. ມຫາເສຏ຺ຐິປິ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ເອເກນ ປຸຣິເສນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຂຕ຺ຕໍ ຌາປິຕໍ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວເຊ ຄຸນ຺ນໍ ປາທາ ຉິນ຺ນາ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຄຫໍ ຌາປິຕໍ, ອິທານິ ຄນ຺ຘກຸຏິປິ ເຕເນວ ຌາປິຕາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ທາເນ ປຐມໍ ປຕ຺ຕິໍ ຕສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຈໂຣ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ເມ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ເອວໍ ອປຣາຘກາຣເກ ມຍິ ອິມສ຺ສ ໂກປມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ທາເນ ມຍ຺ຫເມວ ປຐມໍ ປຕ຺ຕິໍ ເທຕິ, ອຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ທຸພ຺ຠາມິ, ເອວຣູປໍ ເມ ປຸຣິສໍ ອຂມາເປນ຺ຕສ຺ສ ເທວທຓ຺ໂຑປິ ເມ ມຕ຺ຖເກ ປເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ຂມາຫິ ເມ, ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສາມິ, ເອວໍ ອຍຸຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ມຍາ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ເມ ຂມາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ຕຍາ ເມ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຕ຺ວໍ ມຍາ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ກສ຺ມາ ເມ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເອວມກາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ນຄຣາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕນ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ເມ ກາຣເຓນ ໂກໂປ ອຸປ຺ປາທິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ຕາຕ, ວຸຕ຺ຕໍ ມຍາ, ຕໍ ເມ ຂມາຫີ’’ຕິ ໂຈຣໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ຕາຕ, ຂມາມິ ເຕ, ຄຈ຺ຉ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ສເຈ ເມ, ສາມິ, ຂມສິ, ສປຸຕ຺ຕທາຣໍ ມໍ ເຄເຫ ທາສໍ ກໂຣຫີຕິ. ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ມຍາ ເອຕ຺ຕເກ ກຖິເຕ ເອວຣູປໍ ເຉທນໍ ອກາສິ, ເຄເຫ ວສນ຺ເຕນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ນ ສກ຺ກາ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕຸໍ, ນ ເມ ຕຍາ ເຄເຫ ວສນ຺ເຕນ ກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ຂມາມິ ເຕ, ຄຈ຺ຉ, ຕາຕາຕິ. ໂຈໂຣ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປາກາວເສເສນ ອິທານິ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ປຈ຺ຈຕີຕິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ພາລາ ນາມ ປາປານິ ກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕາ ນ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາ ປນ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ເມຫິ ຑຍ຺ຫມານາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ທາວຄ຺ຄິສທິສາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໖.

‘‘ອຖ ປາປານິ ກມ຺ມານິ, ກຣໍ ພາໂລ ນ ພຸຊ຺ຌຕິ;

ເສຫິ ກມ຺ເມຫິ ທຸມ຺ເມໂຘ, ອຄ຺ຄິຑຑ຺ໂຒວ ຕປ຺ປຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຖ ປາປານີຕິ ນ ເກວລໍ ພາໂລ ໂກຘວເສນ ປາປານິ ກໂຣຕິ, ກໂຣນ຺ໂຕປິ ປນ ນ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ປາປໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອພຸຊ຺ຌນໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ອິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ເອວຣູໂປ ນາມ ວິປາໂກ’’ຕິ ອຊານນຕາຍ ‘‘ນ ພຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສຫີຕິ ໂສ ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກຫິ ກມ຺ເມຫິ ທຸມ຺ເມໂຘ ນິປ຺ປຎ຺ໂຎ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິຑຑ຺ໂຒວ ຕປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອຊຄຣເປຕວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ທຓ຺ເຑນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຕິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ຊານາຖາວຸໂສ, ‘ເກນ ກາຣເຓນ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ມຫາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’ຕິ. ມຍໍ ນ ຊານາມ, ຕຸມ຺ເຫ ປນ ຊານາຖາຕິ. ອາມ, ຊານາມ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ນາມ ເອກໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ໂສ ຫິ ເທວໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວຕາຫິ ກຕກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ກເຖຕິ ‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠນ຺ຕີ’ຕິ. ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ກເຖຕິ ‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ຕີ’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ອຠິຫຣນ຺ຕິ, ສເຈ ຕໍ ມາເຣຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ, ໂສ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ອມ຺ຫາກໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ອຕ຺ເຖໂກ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ສພ຺ເພ ເອກຈ຺ຉນ຺ທາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ຕໍ ມາຣາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາເກ ສມາທເປຕ຺ວາ ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຸຣິສຆາຕກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຈຣນ຺ເຕ ໂຈເຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ກາຬສິລາຍໍ ວສຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ມາເຣຖາ’’ຕິ ເຕສໍ ກຫາປເຓ ອທໍສຸ. ໂຈຣາ ຘນໂລເຠນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເຖຣໍ ມາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຣິວາເຣສຸໍ. ເຖໂຣ ເຕຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ກຸຎ຺ຈິກຈ຺ຉິທ຺ເທນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ເຕ ໂຈຣາ ຕໍ ທິວສໍ ເຖຣໍ ອທິສ຺ວາ ປຸເນກທິວສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ເຖໂຣ ຎຕ຺ວາ ກຓ຺ຓິກາມຓ຺ຑລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ເອວໍ ເຕ ປຐມມາເສປິ ມຊ຺ຌິມມາເສປິ ເຖຣໍ ຄເຫຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ປຈ຺ຉິມມາເສ ປນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ອາກຑ຺ຒນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ນ ອປຄຈ຺ຉິ. ໂຈຣາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸລກຓມຕ຺ຕານິສ຺ສ ອຏ຺ຐີນິ ກໂຣນ຺ຕາ ຠິນ຺ທິໍສຸ. ອຖ ນໍ ‘‘ມໂຕ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ເອກສ຺ມິໍ ຄຸມ຺ພປິຏ຺ເຐ ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ເຖໂຣ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາວ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຌານເວຐເນນ ເວເຐຕ຺ວາ ຖິຣໍ ກຕ຺ວາ ອາກາເສນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສສິ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ? ‘‘ກາຬສິລາປເທສໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ຍາຫິ. ຕາທິສສ຺ສ ຫິ ເມ ສາວກສ຺ສ ອິທານິ ທສ຺ສນໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາກາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ນານປ຺ປກາຣາ ອິທ຺ຘິໂຍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ກາຬສິລາຏວິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ‘‘ເຖຣໍ ກິຣ ໂຈຣາ ມາເຣສຸ’’ນ຺ຕິ ອຍມ຺ປິ ກຖາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປຕ຺ຖຣິ. ຣາຊາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ໂຈເຣ ປຣິເຍສນຕ຺ຖາຍ ຈຣປຸຣິເສ ປໂຍເຊສິ. ເຕສຸປິ ໂຈເຣສຸ ສຸຣາປາເນ ສຸຣໍ ປິວນ຺ເຕສຸ ເອໂກ ເອກສ຺ສ ປິຏ຺ຐິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປາເຕສິ. ໂສ ຕໍ ສນ຺ເຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ ທຸພ຺ພິນີຕ, ຕ຺ວໍ ກສ຺ມາ ເມ ປິຏ຺ຐິໍ ປາເຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ປນ ຫເຣ ທຸຏ຺ຐໂຈຣ, ຕຍາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ປຐມໍ ປຫໂຏຕິ? ກິໍ ປນ ມຍາ ປຫຏຠາວໍ ຕ຺ວໍ ນ ຊານາສີຕິ? ອິຕິ ເນສໍ ‘‘ມຍາ ປຫໂຏ, ມຍາ ປຫໂຏ’’ຕິ ວທນ຺ຕານໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ຈຣປຸຣິສາ ເຕ ສພ຺ເພ ໂຈເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ໂຈເຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ເຖໂຣ ມາຣິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເກນ ຕຸມ຺ເຫ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕາ’’ຕິ? ‘‘ນຄ຺ຄສມຓເກຫິ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ປຎ຺ຈສເຕ ນຄ຺ຄສມຓເກ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ໂຈເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊງ຺ຄເຓ ນາຠິປ຺ປມາເຓສຸ ອາວາເຏສຸ ນິຂຓາເປຕ຺ວາ ປລາເລຫິ ປຏິຈ຺ຉາທາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ທາເປສິ. ອຖ ເນສໍ ຌາມຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຍນງ຺ຄເລຫິ ກສາເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ກາຣາເປສິ.

ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຣູປເມວ ມຣຓໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອິມສ຺ເສວ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອນນຸຣູປໍ ມຣຓໍ ປຕ຺ໂຕ, ປຸພ຺ເພ ປນ ເຕນ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປເມວ ມຣຓໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ປນສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ພກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖສິ –

ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິວາສີ ເອໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຍເມວ ໂກຏ຺ຏນປຈນາທີນິ ກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ມາຕາປິຕໂຣ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ນໍ, ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ເອກໂກວ ເຄເຫ ຈ ອຣຎ຺ເຎ ຈ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກິລມສິ, ເອກໍ ເຕ ກຸມາຣິກໍ ອາເນສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ນ ມຍ຺ຫໍ ເອວຣູປາຍຕ຺ໂຖ, ອຫໍ ຍາວ ຕຸມ຺ເຫ ຊີວຖ, ຕາວ ໂວ ສຫຕ຺ຖາ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ກຸມາຣິກໍ ອານຍິໍສຸ. ສາ ກຕິປາຫເມວ ເຕ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເຕສໍ ທສ຺ສນມ຺ປິ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕີ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ຕວ ມາຕາປິຕູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຖໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ພຫິຄຕກາເລ ມກຈິວາກຂຓ຺ຑານິ ຈ ຍາຄຸເຜຓຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາກິຣິຕ຺ວາ ເຕນາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ຐາ ອາຫ – ‘‘ອິເມສໍ ອນ຺ຘມຫລ຺ລການໍ ເອຕໍ ກມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ເຄຫໍ ກິລິຏ຺ຐໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ນ ສກ຺ກາ ເອເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕາຍ ນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຖຍມານາຍ ເອວຣູໂປປິ ປູຣິຕປາຣມີ ສຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠິຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ໂຫຕຸ, ຊານິສ຺ສາມິ ເນສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເຕ ໂຠເຊຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕ ຍານກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຏວິມຊ຺ຌໍ ປຕ຺ຕກາເລ, ‘‘ຕາຕ, ຣສ຺ມິໂຍ ຄຓ຺ຫາຖ, ຄາໂວ ປໂຕທສຎ຺ຎາຍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂຈຣາ ວສນ຺ຕິ, ອຫໍ ໂອຕຣາມີ’’ຕິ ປິຕຸ ຫຕ຺ເຖ ຣສ຺ມິໂຍ ທຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສທ຺ທໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຈຣານໍ ອຸຏ຺ຐິຕສທ຺ທມກາສິ. ມາຕາປິຕໂຣ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ໂຈຣາ ອຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ, ‘‘ຕາຕ, ມຍໍ ມຫລ຺ລກາ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕານເມວ ຣກ຺ຂາຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ມາຕາປິຕໂຣ ຕຖາວິຣວນ຺ເຕປິ ໂຈຣສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມາເຣຕ຺ວາ ອຏວິຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄມິ.

ສຕ຺ຖາ ອິທໍ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ເອຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອເນກວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປາກາວເສເສນ ອຕ຺ຕຠາວສເຕ ເອວເມວ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ສໍຈຸຓ຺ຓິໂຕ ມຣຓໍ ປຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມານຸຣູປເມວ ມຣຓໍ ລທ຺ຘໍ, ປຎ຺ຈຫິ ໂຈຣສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ລຠິໍສຸ. ອປ຺ປທຸຏ຺ເຐສຸ ຫິ ປທຸສ຺ສນ຺ໂຕ ທສຫິ ກາຣເຓຫິ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓາຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໓໗.

‘‘ໂຍ ທຓ຺ເຑນ ອທຓ຺ເຑສຸ, ອປ຺ປທຸຏ຺ເຐສຸ ທຸສ຺ສຕິ;

ທສນ຺ນມຎ຺ຎຕຣໍ ຐານໍ, ຂິປ຺ປເມວ ນິຄຈ຺ຉຕິ.

໑໓໘.

‘‘ເວທນໍ ຜຣຸສໍ ຊານິໍ, ສຣີຣສ຺ສ ວ ເຠທນໍ;

ຄຣຸກໍ ວາປິ ອາພາຘໍ, ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປໍ ວ ປາປຸເຓ.

໑໓໙.

‘‘ຣາຊໂຕ ວາ ອຸປສຄ຺ຄໍ, ອພ຺ຠກ຺ຂານໍ ວ ທາຣຸຓໍ;

ປຣິກ຺ຂຍໍ ວ ຎາຕີນໍ, ໂຠຄານໍ ວ ປຠງ຺ຄຸຣໍ.

໑໔໐.

‘‘ອຖ ວາສ຺ສ ອຄາຣານິ, ອຄ຺ຄິ ຑຫຕິ ປາວໂກ;

ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ, ນິຣຍໍ ໂສປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອທຓ຺ເຑສູຕິ ກາຍທຓ຺ຑາທິຣຫິເຕສຸ ຂີຓາສເວສຸ. ອປ຺ປທຸຏ຺ເຐສູຕິ ປເຣສຸ ວາ ອຕ຺ຕນິ ວາ ນິຣປຣາເຘສຸ. ທສນ຺ນມຎ຺ຎຕຣໍ ຐານນ຺ຕິ ທສສຸ ທຸກ຺ຂກາຣເຓສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກາຣຓໍ. ເວທນນ຺ຕິ ສີສໂຣຄາທິເຠທໍ ຜຣຸສໍ ເວທນໍ. ຊານິນ຺ຕິ ກິຈ຺ຉາຘິຄຕສ຺ສ ຘນສ຺ສ ຊານິໍ. ເຠທນນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທາທິກໍ ສຣີຣເຠທນໍ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ປກ຺ຂຫຕເອກຈກ຺ຂຸກປີຐສປ຺ປິກຸຓີຠາວກຸຏ຺ຐໂຣຄາທິເຠທໍ ຄຣຸກາພາຘໍ ວາ. ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປນ຺ຕິ ອຸມ຺ມາທໍ. ອຸປສຄ຺ຄນ຺ຕິ ຍສວິໂລປເສນາປຕິຏ຺ຐານາທິອຈ຺ຉິນ຺ທນາທິກໍ ຣາຊໂຕ ອຸປສຄ຺ຄໍ ວາ. ອພ຺ຠກ຺ຂານນ຺ຕິ ອທິຏ຺ຐອສຸຕອຈິນ຺ຕິຕປຸພ຺ພໍ ‘‘ອິທໍ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທິກມ຺ມໍ, ອິທໍ ວາ ຣາຊາປຣາຘິຕກມ຺ມໍ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ທາຣຸຓໍ ອພ຺ຠກ຺ຂານໍ ວາ. ປຣິກ຺ຂຍໍ ວ ຎາຕີນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອວສ຺ສໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖານໍ ຎາຕີນໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ວາ. ປຠງ຺ຄຸຣນ຺ຕິ ປຠງ຺ຄຸຠາວໍ ປູຕິຠາວໍ. ຍໍ ຫິສ຺ສ ເຄເຫ ຘຎ຺ຎໍ, ຕໍ ປູຕິຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສຸວຓ຺ຓໍ ອງ຺ຄາຣຠາວໍ, ມຸຕ຺ຕາ ກປ຺ປາສຏ຺ຐິຠາວໍ, ກຫາປຓໍ ກປາລຂຓ຺ຑາທິຠາວໍ, ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທາ ກາຓກຸຓາທິຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຄ຺ຄິ ຑຫຕີຕິ ເອກສໍວຈ຺ຉເຣ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຑາຫເກ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ອສນິອຄ຺ຄິ ວາ ປຕິຕ຺ວາ ຑຫຕິ, ອຕ຺ຕໂນວ ຘມ຺ມຕາຍ ອຸຏ຺ຐິໂຕ ປາວໂກ ວາ ຑຫຕິເຍວ. ນິຣຍນ຺ຕິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອິເມສໍ ທສນ຺ນໍ ຐານານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຕ຺ວາປິ ເອກໍເສນ ສມ຺ປຣາເຍ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຣຍໍ ໂສປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ພຫຸຠຓ຺ຑິກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ນ ນຄ຺ຄຈຣິຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ພຫຸຠຓ຺ຑິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກິເຣໂກ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຠຣິຍາຍ ກາລກຕາຍ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວຓຎ຺ຈ ອຄ຺ຄິສາລຎ຺ຈ ຠຓ຺ຑຄພ຺ຠຎ຺ຈ ກາເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ຠຓ຺ຑຄພ຺ຠໍ ສປ຺ປິມຘຸເຕລາທີຫິ ປູເຣຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ທາເສ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິກໍ ອາຫາຣໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ພຫຸຠຓ຺ໂຑ ຈ ພຫຸປຣິກ຺ຂາໂຣ ຈ ອໂຫສິ. ຣຕ຺ຕິໍ ອຎ຺ຎໍ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ໂຫຕິ, ທິວາ ອຎ຺ຎໍ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ໂຫຕິ, ທິວາ ອຎ຺ຎໍ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ວສຕິ. ຕສ຺ເສກທິວສໍ ຈີວຣປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ສຸກ຺ຂາເປນ຺ຕສ຺ສ ເສນາສນຈາຣິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສິມານິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຠຄວຕາ ຕິຈີວຣານິ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ປນ ເອວໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເອວໍ ພຫຸປຣິກ຺ຂາໂຣ ຊາໂຕ’’ຕິ ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຕິພຫຸຠຓ຺ໂຑ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ມຍາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ຘມ຺ເມ ເທສິເຕ ເອວໍ ພຫຸຠຓ຺ໂຑ ຊາໂຕ’’ຕິ. ໂສ ຕາວຕ຺ຕເກເນວ ກຸປິໂຕ ‘‘ອິມິນາ ທານິ ນີຫາເຣນ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາຣຸປນໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ເອກຈີວໂຣ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠຍມາໂນ ນນຸ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຄເວສໂກ ທກຣກ຺ຂສກາເລປິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ຄເວສມາໂນ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ວິຫາສິ, ກສ຺ມາ ອິທານິ ເອວໍ ຄຣຸເກ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ປາຣຸປນໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຫາຍ ຐິໂຕສີຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິໍສຸ. ຠຄວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖສິ –

ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ມຫິໍສກຸມາໂຣຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ຈນ຺ທກຸມາໂຣ ນາມ ອໂຫສິ. ເຕສໍ ມາຕຣິ ກາລກຕາຍ ຣາຊາ ອຎ຺ຎໍ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສາປິ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ, ສູຣິຍກຸມາໂຣຕິສ຺ສ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ວຣໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ສາປິ ໂຂ, ‘‘ເທວ, ອິຈ຺ຉິຕກາເລ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ຣາຊານໍ ອາຫ – ‘‘ເທເວນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕກາເລ ວໂຣ ທິນ຺ໂນ, ອິທານິ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ເທຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ມມ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາ ວິຍ ຊລນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ນ ສກ຺ກາ ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈມານເມວ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ປຸຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຸຕ຺ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ອຫໍ ສູຣິຍກຸມາຣສ຺ສ ຊາຕກາເລ ວຣໍ ອທາສິໍ, ອິທານິສ຺ສ ມາຕາ ຣຊ຺ຊໍ ຍາຈຕິ, ອຫໍ ຕສ຺ສ ນ ທາຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ມາຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອຣຎ຺ເຎ ວສິຕ຺ວາ ມມຈ຺ຈເຍນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຕ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປາສາທາ ໂອຕຣນ຺ເຕ ຣາຊງ຺ຄເຓ ກີຬມາໂນ ສູຣິຍກຸມາໂຣ ທິສ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິ. ເຕສໍ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ສູຣິຍກຸມາຣໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ເອຕໍ ສຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ປທຸມິນິປຓ຺ເຓຫິ ອຸທກໍ ອາຫຣາ’’ຕິ. ໂສ ປນ ສໂຣ ເວສ຺ສວຓ຺ຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ເອເກນ ທກຣກ຺ຂເສນ ລທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ເວສ຺ສວຓ຺ໂຓ ຈ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເທວຘມ຺ມຊານນເກ ເຍ ຈ ອຎ຺ເຎ ອິມໍ ສຣໍ ໂອຕຣນ຺ຕິ, ເຕ ຂາທິຕຸໍ ລຠສີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສ ຕໍ ສຣໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓຕິຓ຺ເຓ ເທວຘມ຺ເມ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຊານນ຺ເຕ ຂາທຕິ, ສູຣິຍກຸມາໂຣປິ ຕໍ ສຣໍ ອວີມໍສິຕ຺ວາວ ໂອຕຣິ, ເຕນ ຈ ‘‘ເທວຘມ຺ເມ ຊານາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ເທວຘມ຺ມາ ນາມ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ເທວຘມ຺ເມ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ອຸທກໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠວເນ ຐເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຕໍ ຈິຣາຍນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈນ຺ທກຸມາຣໍ ເປເສສິ. ໂສປິ ເຕນ ‘‘ເທວຘມ຺ເມ ຊານາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ເທວຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ’’ຕິ ອາຫ. ທກຣກ຺ຂໂສ ຕມ຺ປິ ອຸທກໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຐເປສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຈິຣາຍນ຺ເຕ ‘‘ອນ຺ຕຣາເຍນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ໂອຕຣຓປທໍເຍວ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສໂຣ ຣກ຺ຂສປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຂຄ຺ຄໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ຘນຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຣກ຺ຂໂສ ຕໍ ອໂນຕຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ວນກມ຺ມິກປຸຣິສເວເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ຕ຺ວໍ ມຄ຺ຄກິລນ຺ໂຕ, ກສ຺ມາ ອິມໍ ສຣໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ຠິສມຸລາລໍ ຂາທິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ປິລນ຺ຘິຕ຺ວາ ນ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ເອສ ໂສ ຍກ຺ໂຂ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕຍາ ເມ ຠາຕໂຣ ຄຫິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອາມ, ມຍາ ຄຫິຕາຕິ. ກິໍ ກາຣຓາຕິ? ອຫໍ ອິມໍ ສຣໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓຕິຓ຺ເຓ ລຠາມີຕິ. ກິໍ ປນ ສພ຺ເພວ ລຠສີຕິ? ເທວຘມ຺ມຊານນເກ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສເສ ລຠາມີຕິ. ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ ເທວຘມ຺ເມຫິ ອຕ຺ໂຖຕິ? ອາມ, ອຕ຺ຖີຕິ. ອຫໍ ກເຖສ຺ສາມີຕິ. ເຕນ ຫິ ກເຖຫີຕິ. ນ ສກ຺ກາ ກິລິຏ຺ເຐນ ຄຕ຺ເຕນ ກເຖຕຸນ຺ຕິ. ຍກ຺ໂຂ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປາເຍຕ຺ວາ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສຍມສ຺ສ ປາທມູເລ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຓາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ, ສຸກ຺ກຘມ຺ມສມາຫິຕາ;

ສນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສາ ໂລເກ, ເທວຘມ຺ມາຕິ ວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໖);

ຍກ຺ໂຂ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ໂນ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ປຓ຺ຑິຕ, ອຫໍ ເຕ ປສນ຺ໂນ, ເອກໍ ຠາຕຣໍ ທມ຺ມິ, ກຕຣໍ ອາເນມີ’’ຕິ? ‘‘ກນິຏ຺ຐໍ ອາເນຫີ’’ຕິ. ປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ເກວລໍ ເທວຘມ຺ເມ ຊານາສິເຍວ, ນ ປນ ເຕສຸ ວຕ຺ຕສີຕິ. ກິໍ ກາຣຓາຕິ? ຍສ຺ມາ ເຊຏ຺ຐໍ ຐເປຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐໍ ອາຫຣາເປນ຺ໂຕ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິກກມ຺ມໍ ນ ກໂຣສີຕິ, ເທວຘມ຺ເມ ຈາຫໍ ຍກ຺ຂ ຊານາມິ, ເຕສຸ ຈ ວຕ຺ຕາມິ. ມຍຎ຺ຫິ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອິມໍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ຐາ. ເອຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖາຍ ອມ຺ຫາກໍ ປິຕຣໍ ເອຕສ຺ສ ມາຕາ ຣຊ຺ຊໍ ຍາຈິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ປິຕາ ຕໍ ວຣໍ ອທຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ເຎ ວາສໍ ອນຸຊານິ, ໂສ ກຸມາໂຣ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ຕໍ ອຣຎ຺ເຎ ເອໂກ ຍກ຺ໂຂ ຂາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ໂກຈິ ສທ຺ທຫິສ຺ສຕິ. ເຕນາຫໍ ຄຣຫຠຍຠີໂຕ ຕເມວາຫຣາເປມີຕິ. ຍກ຺ໂຂ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປສີທິຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ ປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວເມວ ເທວຘມ຺ເມ ຊານາສິ, ເທວຘມ຺ເມສຸ ຈ ວຕ຺ຕສີ’’ຕິ ທ຺ເວ ຠາຕໂຣ ອາເນຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຍກ຺ຂຠາເວ ອາທີນວໍ ກເຖຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ໂສ ເຕນ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ວສິຕ຺ວາ ປິຕຣິ ກາລກເຕ ຍກ຺ຂໍ ອາທາຍ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ອຸປຣຊ຺ຊໍ, ສູຣິຍກຸມາຣສ຺ສ ເສນາປຕິຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຣມຓີເຍ ຐາເນ ອາຍຕນໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຍຖາ ໂສ ລາຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອກາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ຣກ຺ຂໂສ ພຫຸຠຓ຺ຑິກຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ສູຣິຍກຸມາໂຣ ອານນ຺ໂທ, ຈນ຺ທກຸມາໂຣ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ມຫິໍສກຸມາໂຣ ປນ ອຫເມວາ’’ຕິ. ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ຊາຕກໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ປຸພ຺ເພ ເທວຘມ຺ເມ ຄເວສມາໂນ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ໂນ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອິທານິ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ຐຕ຺ວາ ມມ ປຸຣໂຕ ‘ອປ຺ປິຈ຺ໂຉມ຺ຫີ’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອກາສິ. ນ ຫິ ສາຏກປຏິກ຺ເຂປາທິມຕ຺ເຕນ ສມໂຓ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໑.

‘‘ນ ນຄ຺ຄຈຣິຍາ ນ ຊຏາ ນ ປງ຺ກາ, ນານາສກາ ຖຓ຺ຑິລສາຍິກາ ວາ;

ຣໂຊຊລ຺ລໍ ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານໍ, ໂສເຘນ຺ຕິ ມຈ຺ຈໍ ອວິຕິຓ຺ຓກງ຺ຂ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນານາສກາຕິ ນ ອນສກາ, ຠຕ຺ຕປຏິກ຺ເຂປກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖຓ຺ຑິລສາຍິກາຕິ ຠູມິສຍນາ. ຣໂຊຊລ຺ລນ຺ຕິ ກທ຺ທມເລປນາກາເຣນ ສຣີເຣ ສນ຺ນິຫິຕຣໂຊ. ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຸຏິກຠາເວນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ຫິ ມຈ຺ໂຈ ‘‘ເອວໍ ອຫໍ ໂລກນິສ຺ສຣຓສງ຺ຂາຕໍ ສຸທ຺ຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິເມສຸ ນຄ຺ຄຈຣິຍາທີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມາທາຍ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ໂສ ເກວລໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນຎ຺ເຈວ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍ, ກິລມຖສ຺ສ ຈ ຠາຄີ ອສ຺ສ. ນ ຫິ ເອຕານິ ສຸສມາທິນ຺ນານິປິ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຍ ກງ຺ຂາຍ ອວິຕິຓ຺ຓຠາເວນ ອວິຕິຓ຺ຓກງ຺ຂໍ ມຈ຺ຈໍ ໂສເຘນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ພຫຸຠຓ຺ຑິກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ອລງ຺ກໂຕ ເຈປີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິໂກສລສ຺ສ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ກຸປິຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອາຄໂຕ. ອຖສ຺ສ ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ຣຊ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ເອກໍ ນຈ຺ຈຄີຕກຸສລໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອທາສິ. ໂສ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ສຸຣາມທມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘວຣຄໂຕ ນ຺ຫານຕິຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕໍ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ທິສ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘວຣຄໂຕວ ສີສໍ ຈາເລຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສຕ຺ຖາ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສິຕປາຕຸກຣເຓ ເຫຕູ’’ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ສິຕກາຣຓໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປສ຺ສານນ຺ທ, ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕໍ, ອຊ຺ຊ ສພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິໂຕວ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕຸປ຺ປທິກຄາຖາວສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຕາລມຕ຺ເຕ ອາກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ມຫາຊໂນ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ອສ຺ໂສສິ. ຕຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ປສ຺ສຖ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ກິຣິຍໍ, ມຸຂປ຺ປຕ຺ຕເມວ ຠາສຕິ, ອຊ຺ຊ ກິຣ ເອສ ເອວໍ ສຸຣາມທມຕ຺ໂຕ ຍຖາລງ຺ກໂຕວ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ, ອຊ຺ເຊວ ຕໍ ມຸສາວາເທນ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ມຫານຸຠາວຕາ, ອຊ຺ຊ ພຸທ຺ຘລີຬຎ຺ເຈວ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕລີຬຎ຺ຈ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ.

ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ໂຕປິ ນ຺ຫານຕິຕ຺ເຖ ທິວສຠາຄໍ ອຸທກກີຬໍ ກີຬິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາປານຠູມິຍໍ ນິສີທິ. ສາປິ ອິຕ຺ຖີ ຣງ຺ຄມຊ຺ຌໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນຈ຺ຈຄີຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ສາ ສຣີຣລີຬາຍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ອປ຺ປາຫາຣຕາຍ ຕໍ ທິວສໍ ນຈ຺ຈຄີຕໍ ທສ຺ສຍມານາຍ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ສຕ຺ຖກວາຕາ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຫທຍມໍສໍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ສາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ມຸເຂນ ເຈວ ອກ຺ຂີຫິ ຈ ວິວເຏຫິ ກາລມກາສິ. ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ໂຕ ‘‘ອຸປຘາເຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນິຣຸທ຺ຘາ, ສາມີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ພລວໂສເກນ ອຠິຠູໂຕ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ປີຕສຸຣາ ຕຕ຺ຕກປາເລ ອຸທກພິນ຺ທຸ ວິຍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ອຄມາສິ. ໂສ ‘‘ນ ເມ ອິມໍ ໂສກໍ ອຎ຺ເຎ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຖາຄເຕນາ’’ຕິ ພລກາຍປຣິວຸໂຕ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ເອວຣູໂປ ເມ ໂສໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕໍ ເມ ຕຸມ຺ເຫ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຖາ’ຕິ ອາຄໂຕມ຺ຫິ, ປຏິສຣຓໍ ເມ ໂຫຖາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ໂສກໍ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕສິ. ອິມິສ຺ສາ ຫິ ອິຕ຺ຖິຍາ ອິມິນາວ ອາກາເຣນ ມຕກາເລ ຕວ ໂຣທນ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຆຣິຕອສ຺ສູນິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາສມຸທ຺ທານໍ ອຸທກໂຕ ອຕິເຣກຕຣານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຍໍ ປຸພ຺ເພ ຕໍ ວິໂສເສຫິ, ປຈ຺ຉາ ເຕ ມາຫຸ ກິຎ຺ຈນໍ;

ມຊ຺ເຌ ເຈ ໂນ ຄເຫສ຺ສສິ, ອຸປສນ຺ໂຕ ຈຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໙໕໕, ໑໑໐໕; ຈູຬນິ. ຊຕຸກຓ຺ຓິມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໖໘);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຣິນິພ຺ພານໍ ເມ ອນຸຊານາຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕນ ກຕກມ຺ມໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ມຸສາວາເທນ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ໂອກາສໍ ນ ລຠິສ຺ສນ຺ຕິ, ‘ພຸທ຺ຘລີຬຎ຺ເຈວ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕລີຬຎ຺ຈ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ອິມິນາ ກຕກມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຎ຺ເຎສຸ ອາທຣໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕຍາ ກຕກມ຺ມໍ ມຍ຺ຫໍ ກເຖຫິ, ກເຖນ຺ໂຕ ຈ ຠູມິຍໍ ຐິໂຕ ອກເຖຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຕາລມຕ຺ເຕ ອາກາເສ ຐິໂຕ ກເຖຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກຕາລປ຺ປມາຓໍ ອຸຄ຺ຄມ຺ມ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ປຸນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕຕາລປ຺ປມາເຓ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓາຖ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ພກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫ –

ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ວິປສ຺ສີສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ອຫໍ ພນ຺ຘຸມຕິນຄເຣ ເອກສ຺ມິໍ ກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິໍ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ປເຣສໍ ເຉທໍ ວາ ປີຬໍ ວາ ອກຣຓກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໂຆສກກມ຺ມໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມຫາຊນໍ ສມາທເປຕ຺ວາ ‘‘ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຖ, ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ອຸໂປສຖໍ ສມາທິຍຖ, ທານໍ ເທຖ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຖ, ພຸທ຺ຘຣຕນາທີຫິ ສທິສໍ ອຎ຺ຎໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສນ຺ໂຕ ວິຈຣາມິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປິຕາ ພນ຺ຘຸມຕິມຫາຣາຊາ ມໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓໍ ປກາເສຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມສຸ ສມາທເປນ຺ໂຕ ວິຈຣາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ວິຈຣສີ’’ຕິ ມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປທສາວ, ເທວາ’’ຕິ ມຍາ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຕາຕ, ນ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ວິຈຣິຕຸໍ ອຣຫສິ, ອິມໍ ປຸປ຺ຜທາມໍ ປິລນ຺ຘິຕ຺ວາ ອສ຺ສປິຏ຺ເຐ ນິສິນ຺ໂນວ ວິຈຣາ’’ຕິ ມຍ຺ຫໍ ມຸຕ຺ຕາທາມສທິສໍ ປຸປ຺ຜທາມໍ ທຕ຺ວາ ທນ຺ຕໍ ອສ຺ສໍ ອທາສິ. ອຖ ມໍ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນປຣິຫາເຣນ ຕເຖວ ອຸຄ຺ໂຆເສຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕໍ ປຸນ ຣາຊາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຕເທວ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຕາຕ, ອສ຺ໂສປິ ເຕ ນານຸຈ຺ຉວິໂກ, ອິຘ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິຈຣາ’’ຕິ ຈຕຸສິນ຺ຘວຍຸຕ຺ຕຣຖໍ ອທາສິ. ຕຕິຍວາເຣປິ ເມ ຣາຊາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຕເທວ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຕາຕ, ຣໂຖປິ ເຕ ນານຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ມຍ຺ຫໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ມຫາປສາຘນຎ຺ຈ ທຕ຺ວາ ເອກຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖິໍ ອທາສິ. ສ຺ວາຫໍ ສພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘ ນິສິນ຺ໂນ ອສີຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຘມ຺ມໂຆສກກມ຺ມໍ ອກາສິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກາຍໂຕ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ, ມຸຂໂຕ ອຸປ຺ປລຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ. ອິທໍ ມຍາ ກຕກມ຺ມນ຺ຕິ.

ເອວໍ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ອາກາເສ ນິສິນ຺ໂນວ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ສຣີເຣ ອຄ຺ຄິຊາລາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມໍສໂລຫິຕໍ ຌາເປສິ, ສຸມນປຸປ຺ຜານິ ວິຍ ຘາຕຸໂຍ ອວສິສ຺ສິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ສຸທ຺ຘວຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ, ຘາຕຸໂຍ ຕຕ຺ຖ ປຕິໍສຸ. ຕາ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕຸມຫາປເຖ ຖູປໍ ກາເຣສິ ‘‘ມຫາຊໂນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎຠາຄີ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ໂຕ ຄາຖາວສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕເຍວ ອາກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕໍ ‘ສມໂຓ’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອຸທາຫຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ‘ສມໂຓ’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໒.

ອລງ຺ກໂຕ ເຈປິ ສມໍ ຈເຣຍ຺ຍ,

ສນ຺ໂຕ ທນ຺ໂຕ ນິຍໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ;

ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ,

ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສ ສມໂຓ ສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອລງ຺ກໂຕຕິ ວຕ຺ຖາຠຣເຓຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣາທີຫິ ອລງ຺ກໂຕ ເຈປິ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍາທີຫິ ສມໍ ຈເຣຍ຺ຍ, ຣາຄາທິວູປສເມນ ສນ຺ໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທມເນນ ທນ຺ໂຕ ຈຕຸມຄ຺ຄນິຍເມນ ນິຍໂຕ ເສຏ຺ຐຈຣິຍາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ກາຍທຓ຺ຑາທີນໍ ໂອໂຣປິຕຕາຍ ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ. ໂສ ເອວຣູໂປ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິປິ ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ສມໂຓຕິປິ ຠິນ຺ນກິເລສຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພເຍວາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ປິໂລຕິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຫິຣີນິເສໂຘຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປິໂລຕິກຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເອກໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑນິວຕ຺ຖໍ ກປາລໍ ອາທາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ ເອວໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ຊີວນໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂກ ມໍ ປພ຺ພາເຊສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຫຕ຺ຖາ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕຎ຺ຈ ປນ ນິວຕ຺ຖປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຣິສ຺ສາວນກຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ຄຍ຺ຫູປຄໍ ກຎ຺ຈິ ປເທສໍ ອທິສ຺ວາ ກປາເລນ ສທ຺ຘິໍ ເອກິສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍ ຐເປສິ. ໂສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊມາໂນ ມຫຄ຺ຆານິ ຈີວຣານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຖູລສຣີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເມ ຊນສ຺ສ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຈຣເຓນ, ອຕ຺ຕໂນ ປິໂລຕິກເມວ ນິວາເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິໂລຕິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫິຣິກ ນິລ຺ລຊ຺ຊ ເອວຣູປານໍ ວຕ຺ຖານໍ ອຈ຺ຉາທນຏ຺ຐານໍ ປຫາຍ ອິມໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກປາລຫຕ຺ໂຖ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕຸໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທິ, ໂອວທນ຺ຕສ຺ເສວ ປນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ນິສີທິ. ໂສ ຕໍ ປິໂລຕິກໍ ຕຕ຺ເຖວ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ. ໂສ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ປຸນປິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ, ປຸນປິ ຕເຖວາຕິ. ຕໍ ເອວໍ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກຫໍ, ອາວຸໂສ, ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມາວຸໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອເຕເນວ ນີຫາເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ, ນ ທານິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉສິ, ນນຸ ອຍໍ ເຕ ວິຈຣຓມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ອາວຸໂສ, ອາຈຣິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຄ຺ເຄ ສຕິ ຄໂຕມ຺ຫິ, ອິທານິ ປນ ເມ ຉິນ຺ໂນ ສໍສຄ຺ໂຄ, ເຕນສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ນ ຄຈ຺ຉາມີຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປິໂລຕິກຕ຺ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ. ກິມາຫ, ຠິກ຺ຂເວຕິ? ອິທໍ ນາມ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ສໍສຄ຺ເຄ ສຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ, ອິທານິ ປນສ຺ສ ສໍສຄ຺ໂຄ ຉິນ຺ໂນ, ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໔໓.

‘‘ຫິຣີນິເສໂຘ ປຸຣິໂສ, ໂກຈິ ໂລກສ຺ມິໍ ວິຊ຺ຊຕິ;

ໂຍ ນິທ຺ທໍ ອປໂພເຘຕິ, ອສ຺ໂສ ຠທ຺ໂຣ ກສາມິວ.

໑໔໔.

‘‘ອສ຺ໂສ ຍຖາ ຠທ຺ໂຣ ກສານິວິຏ຺ໂຐ,

ອາຕາປິໂນ ສໍເວຄິໂນ ຠວາຖ;

ສທ຺ຘາຍ ສີເລນ ຈ ວີຣິເຍນ ຈ,

ສມາຘິນາ ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉເຍນ ຈ;

ສມ຺ປນ຺ນວິຊ຺ຊາຈຣຓາ ປຕິສ຺ສຕາ,

ຊຫິສ຺ສຖ ທຸກ຺ຂມິທໍ ອນປ຺ປກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອກຸສລວິຕກ຺ກໍ ຫິຣິຍາ ນິເສເຘຕີຕິ ຫິຣີນິເສໂຘ. ໂກຈິ ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຸລ຺ລໂຠ, ໂກຈິເທວ ໂລກສ຺ມິໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ນິທ຺ທນ຺ຕິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນິທ຺ທໍ ອປຫຣນ຺ໂຕ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອປໂພເຘຕິ. ກສາມິວາຕິ ຍຖາ ຠທ຺ໂຣ ອສ຺ໂສ ອຕ຺ຕນິ ປຕມານໍ ກສໍ ອປຫຣຕິ, ອຕ຺ຕນິ ປຕິຕຸໍ ນ ເທຕິ. ໂຍ ເອວໍ ນິທ຺ທໍ ອປໂພເຘຕິ, ໂສ ທຸລ຺ລໂຠຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຍຖາ ຠທ຺ໂຣ ອສ຺ໂສ ປມາທມາຄມ຺ມ ກສາຍ ນິວິຏ຺ໂຐ, ອຫມ຺ປິ ນາມ ກສາຍ ປຫໂຏ’’ຕິ ອປຣຠາເຄ ອາຕປ຺ປໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ຕຸມ຺ເຫປິ ອາຕາປິໂນ ສໍເວຄິໂນ ຠວຖ, ເອວໍຠູຕາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ທຸວິຘາຍ ສທ຺ຘາຍ ຈ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ ຈ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິເຍນ ຈ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິສມາຘິນາ ຈ ກາຣຓາກາຣຓຊານນລກ຺ຂເຓນ ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉເຍນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ວາ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວາ ວິຊ຺ຊານໍ, ປຎ຺ຈທສນ຺ນຎ຺ຈ ຈຣຓານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປນ຺ນວິຊ຺ຊາຈຣຓາ. ອຸປຏ຺ຐິຕສຕິຕາຍ ປຕິສ຺ສຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອິທໍ ອນປ຺ປກໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ປຊຫິສ຺ສຖາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປິໂລຕິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ສຸຂສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ

ອຸທກຎ຺ຫິ ນຍນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸຂສາມເຓຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອຕີຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິໂນ ຄນ຺ຘກຸມາໂຣ ນາມ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ປິຕຣິ ກາລກເຕ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ຕສ຺ເສວ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຘເສຏ຺ຐີຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ອຖສ຺ສ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຘນຄພ຺ຠທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອິທໍ ເຕ ເອຕ຺ຕກໍ ປິຕຸ ຘນໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ປິຕາມຫາທີນ’’ນ຺ຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ຕໍ ຘນຣາສິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ອິມໍ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຄມິໍສູ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ກຸສລາກຸສລເມວ ຫິ ອາທາຍ ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຕ ພາລຕາຍ ຘນໍ ສຓ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຫາຍ ຄຕາ, ອຫໍ ປເນຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ທານໍ ວາ ທສ຺ສາມິ, ປູຊໍ ວາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ສພ຺ພໍ ຂາທິຕ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ໂສ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຜລິກມຍໍ ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກໍ ກາເຣສິ, ສຕສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຜລິກມຍເມວ ນ຺ຫານຜລກໍ, ສຕສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ນິສີທນປລ຺ລງ຺ກໍ, ສຕສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ໂຠຊນປາຕິໍ, ສຕສຫສ຺ສເມວ ທຕ຺ວາ ໂຠຊນຏ຺ຐາເນ ມຓ຺ຑປໍ ກາຣາເປສິ, ສຕສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ໂຠຊນປາຕິຍາ ອາສິຕ຺ຕກູປຘານໍ ກາເຣສິ, ສຕສຫສ຺ເສເນວ ເຄເຫ ສີຫປຎ຺ຊຣໍ ສຓ຺ຐາເປສິ, ອຕ຺ຕໂນ ປາຕຣາສຕ຺ຖາຍ ສຫສ຺ສໍ ອທາສິ, ສາຍມາສຕ຺ຖາຍປິ ສຫສ຺ສເມວ. ປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປນ ໂຠຊນຕ຺ຖາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ ທາເປສິ, ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນທິວເສ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນຄຣໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ຄນ຺ຘເສຏ຺ຐິສ຺ສ ກິຣ ຠຕ຺ຕຠຸຎ຺ຊນາກາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ຕູ’’ຕິ.

ມຫາຊໂນ ມຎ຺ຈາຕິມຎ຺ເຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິ. ໂສປິ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກ ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐເກ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກ ຜລເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ໂສຬສຫິ ຄນ຺ໂຘທກຆເຏຫິ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຕໍ ສີຫປຎ຺ຊຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອາສິຕ຺ຕກູປຘາເນ ຕໍ ປາຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ໂຠຊນໍ ວຑ຺ເຒສຸໍ. ໂສ ນາຏກປຣິວຸໂຕ ເອວຣູປາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ອປເຣນ ສມເຍນ ເອໂກ ຄາມິກມນຸສ຺ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິພ຺ພຍາຫຣຓຕ຺ຖໍ ທາຣຸອາທີນິ ຍານເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຫາຍກສ຺ສ ເຄເຫ ນິວາສໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕທາ ປນ ປຸຓ຺ຓມທິວໂສ ໂຫຕິ. ‘‘ຄນ຺ຘເສຏ຺ຐິໂນ ຠຸຎ຺ຊນລີຬໍ ໂອໂລເກນ຺ຕູ’’ຕິ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ. ອຖ ນໍ ສຫາຍໂກ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ຄນ຺ຘເສຏ຺ຐິໂນ ເຕ ຠຸຎ຺ຊນລີຬໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ, ສມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຫິ, ຄຈ຺ຉາມ, ອຍໍ ນຄເຣ ເຠຣີ ຈຣຕິ, ເອຕສ຺ສ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ນຄຣວາສີ ຊນປທວາສິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ມຫາຊໂນປິ ມຎ຺ຈາຕິມຎ຺ເຈ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ. ຄາມວາສີ ຠຕ຺ຕຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາວ ນຄຣວາສິໍ ອາຫ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອຕາຍ ປາຕິຍາ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ເຑ ປິປາສາ ຊາຕາ’’ຕິ. ສມ຺ມ, ມາ ເອຕໍ ປຕ຺ຖຍິ, ນ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸນ຺ຕິ. ສມ຺ມ, ອລຠນ຺ໂຕ ນ ຊີວິສ຺ສາມີຕິ. ໂສ ຕໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ‘‘ປຓມາມິ ເຕ, ສາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຫາສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຫໍ, ສາມີຕິ. ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຍໍ ເອໂກ ຄາມວາສີ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາຕິຍໍ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ເຑ ປິປາສໍ ອຸປາເທສິ, ເອກໍ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ທາເປຖາ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ, ສມ຺ມ, ສຸຕໍ ເຕ’’ຕິ? ‘‘ສຸຕໍ ເມ, ອປິຈ ລຠນ຺ໂຕ ຊີວິສ຺ສາມິ, ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ເມ ມຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ປຸນປິ ວິຣວິ – ‘‘ອຍໍ ກິຣ, ສາມິ, ອລຠນ຺ໂຕ ມຣິສ຺ສຕິ, ຊີວິຕມສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ. ອມ຺ໂຠ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ໂຑ ນາມ ສຕມ຺ປິ ອຄ຺ຆຕິ, ສຕທ຺ວຍມ຺ປິ ອຄ຺ຆຕິ. ໂຍ ໂຍ ຍາຈຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທທມາໂນ ອຫໍ ກິໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ? ສາມິ, ອຍໍ ອລຠນ຺ໂຕ ມຣິສ຺ສຕິ, ຊີວິຕມສ຺ສ ເທຖາຕິ. ນ ສກ຺ກາວ ມຸຘາ ລທ຺ຘຸໍ, ຍທິ ປນ ອລຠນ຺ໂຕ ນ ຊີວຕິ, ຕີຓິ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ມມ ເຄເຫ ຠຕິໍ ກໂຣຕຸ, ເອວມສ຺ສ ຠຕ຺ຕປາຕິໍ ທາເປສ຺ສາມີຕິ. ຄາມວາສີ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕຸ, ສມ຺ມາ’’ຕິ ສຫາຍກໍ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ປຫາຍ ‘‘ຠຕ຺ຕປາຕິອຕ຺ຖາຍ ຕີຓິ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ຠຕິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄຫໍ ປາວິສິ. ໂສ ຠຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອກາສິ. ເຄເຫ ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ວາ ທິວາ ວາ ສພ຺ພານິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມານິ ກຕາເນວ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ‘‘ຠຕ຺ຕຠຕິໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສກລນຄເຣປິ ປຎ຺ຎາຍິ. ອຖສ຺ສ ທິວເສ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ຠຕ຺ຕເວຍ຺ຍາວຏິໂກ ‘‘ຠຕ຺ຕຠຕິກສ຺ສ, ສາມິ, ທິວໂສ ປຸຓ຺ໂຓ, ທຸກ຺ກຣໍ ເຕນ ກຕໍ ຕີຓິ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ຠຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕນ, ເອກມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ນ ໂກປິຕປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ອຖສ຺ສ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕໂນ ສາຍປາຕຣາສຕ຺ຖາຍ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ, ຕສ຺ສ ປາຕຣາສຕ຺ຖາຍ ສຫສ຺ສນ຺ຕິ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ ທາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຣິຫາຣໍ ຕສ຺ເສວ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ວຕ຺ວາ ຈ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ເອກໍ ຈິນ຺ຕາມຓິໍ ນາມ ປິຍຠຣິຍໍ ອວເສສຊນມ຺ປິ ‘‘ອຊ຺ຊ ຕເມວ ປຣິວາເຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ໂສ ເສຏ຺ຐິໂນ ນ຺ຫາໂນທເກນ ຕສ຺ເສວ ໂກຏ຺ຐເກ ຕສ຺ມິໍ ຜລເກ ນິສິນ຺ໂນ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ນິວາສນສາຏເກ ນິວາເສຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິ. ເສຏ຺ຐິປິ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ຠຕ຺ຕຠຕິໂກ ຄນ຺ຘເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ຕີຓິ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ປາຕິໍ ລຠິ, ຕສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກນ຺ຕູ’’ຕິ. ມຫາຊໂນ ມຎ຺ຈາຕິມຎ຺ເຈ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ, ຄາມວາສິສ຺ສ ໂອໂລກິໂຕໂລກິຕຏ຺ຐານໍ ກມ຺ປນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ນາຏກາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຸໍ, ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຠຕ຺ຕປາຕິໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຐປຍິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຘວນເວລາຍ ຄນ຺ຘມາທເນ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ຠິກ຺ຂາຈາຣຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຠຕ຺ຕຠຕິກໍ ອທ຺ທສ. ອຖ ໂສ ‘‘ອຍໍ ຕີຓິ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕປາຕິໍ ລຠິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອຕສ຺ສ ສທ຺ຘາ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສທ຺ຘາປິ ເອກຈ຺ເຈ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ເຈວ ມມ ຈ ສງ຺ຄຫກຣຓໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມາທາຍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສນ຺ຕເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຐິຕເມວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ.

ໂສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ອທິນ຺ນຠາເວນ ເອກິສ຺ສາ ຠຕ຺ຕປາຕິຍາ ອຕ຺ຖາຍ ຕີຓິ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ປຣເຄເຫ ຠຕິໍ ອກາສິໍ, ອິທານິ ເມ ອິທໍ ຠຕ຺ຕໍ ເອກໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ, ສເຈ ປນ ນໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ອເນການິປິ ກປ຺ປໂກຏິສຫສ຺ສານິ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ອຍ຺ຍສ຺ເສວ ນໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕີຓິ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕປາຕິໂຕ ເອກປິຓ຺ຑມ຺ປິ ມຸເຂ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ສຍເມວ ປາຕິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຕິໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປາຕິໍ ວາມຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ອາກິຣິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒເສສກາເລ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ປິທຫິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອໂກວ ປຏິວິໂສ ນ ສກ຺ກາ ທ຺ວິຘາ ກາຕຸໍ, ມາ ມໍ ອິຘໂລເກນ ສງ຺ຄຓ຺ຫຖ, ປຣໂລເກນ ສງ຺ຄຫເມວ ກໂຣຖ, ສາວເສສໍ ອກຕ຺ວາ ນິຣວເສສເມວ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຫິ ໂຖກມ຺ປິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ນິຣວເສສທານໍ ນາມ, ຕໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ຠຕ຺ຕປາຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຕີຓິ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ເມ ປຣເຄເຫ ຠຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠູຕໍ, ອິທານິ ເມ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຸຂເມວ ໂຫຕຸ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ເສວ ຠາຄີ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕຸ, ຈິນ຺ຕາມຓິ ວິຍ ເຕ ສພ຺ພກາມທໂທ ມໂນສງ຺ກປ຺ປາ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ປູເຣນ຺ຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ –

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ສພ຺ພເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ຈນ຺ໂທ ປນ຺ນຣໂສ ຍຖາ.

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິກໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ຂິປ຺ປເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ມຓິ ໂຊຕິຣໂສ ຍຖາ’’ຕິ. –

ວຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຫາຊໂນ ຍາວ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພຕຄມນາ ມໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ອາກາເສນ ຄນ຺ຘມາທນໍ ອຄມາສິ.

ມຫາຊໂນປິ ນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕວ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຎ຺ຈສຕານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອທາສິ. ສພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ‘‘ອປ຺ໂປ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ກຖໍ ປໂຫສີ’’ຕິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗) ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘວິສໂຍຕິ. ມຫາຊໂນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ ທິສ຺ວາ ສາຘຸກາຣສຫສ຺ສານິ ປວຕ຺ເຕສິ, ອສນິສຕນິປາກສທ຺ໂທ ວິຍ ອໂຫສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຘເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠຕ຺ຕຠຕິໂກ ມຍາ ທິນ຺ນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ ມຎ຺ເຎ, ເຕນາຍໍ ມຫາຊໂນ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສນ຺ນິປຕິໂຕ ນທຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຊານນຕ຺ຖໍ ມນຸສ຺ເສ ເປເສສິ. ເຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕິຘາຣກາ ນາມ, ສາມິ, ເອວໍ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຍ ປີຕິຍາ ຜຸຏ຺ຐສຣີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ທຸກ຺ກຣໍ ເຕນ ກຕໍ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເອວຣູປາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຐິໂຕ ກິຎ຺ຈິ ທາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕຍາ ອິທໍ ນາມ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຫນ຺ທ, ສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕວ ທາເນ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ປຕ຺ຕິໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ເສຏ຺ຐິປິສ຺ສ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອທາສິ.

ຈຕສ຺ໂສ ຫິ ສມ຺ປທາ ນາມ – ວຕ຺ຖຸສມ຺ປທາ, ປຈ຺ຈຍສມ຺ປທາ, ເຈຕນາສມ຺ປທາ, ຄຸຓາຕິເຣກສມ຺ປທາຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຣໂຫ ອຣຫາ ວາ ອນາຄາມີ ວາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປທາ ນາມ. ປຈ຺ຈຍານໍ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປທາ ນາມ. ທານໂຕ ປຸພ຺ເພ ທານກາເລ ປຈ຺ຉາ ຠາເຄຕິ ຕີສຸ ກາເລສຸ ເຈຕນາຍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາໂວ ເຈຕນາສມ຺ປທາ ນາມ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕຠາໂວ ຄຸຓາຕິເຣກສມ຺ປທາ ນາມາຕິ. ອິມສ຺ສ ຈ ຂີຓາສໂວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ, ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘຠາເວນ ປຈ຺ຈໂຍ ຘມ຺ມໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕີສຸ ກາເລສຸ ປຣິສຸທ຺ຘາ ເຈຕນາ, ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕມຕ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຄຸຓາຕິເຣໂກຕິ ຈຕສ຺ໂສປິ ສມ຺ປທາ ນິປ຺ຜນ຺ນາ. ເອຕາສໍ ອານຸຠາເວນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ເສຏ຺ຐິໂນ ສນ຺ຕິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠິ. ອປຣຠາເຄ ຈ ຣາຊາປິ ອິມິນາ ກຕກມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ທຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ຠຕ຺ຕຠຕິກເສຏ຺ຐີຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກາສິ. ໂສ ຄນ຺ຘເສຏ຺ຐິນາ ສທ຺ຘິໍ ສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຂາທນ຺ໂຕ ປິວນ຺ໂຕ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສູປຏ຺ຐາກກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ລທ຺ຘຄພ຺ຠປຣິຫາຣາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຕຣສໂຠຊນໍ ທຕ຺ວາ ກາສາຍວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາ ສຸວຓ຺ຓສຣກໍ ອາທາຍ ອາສນປຣິຍນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐາວເສສກໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂທຫຬິນີ ຫຸຕ຺ວາ ຕເຖວ ກຕ຺ວາ ໂທຫຬໍ ປຏິວິໂນເທສິ. ສາ ເສສມງ຺ຄເລສຸປິ ຕຖາຣູປເມວ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສິກ຺ຂາປທານິ ເທຖາ’’ຕິ ເຖຣໍ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ກິມສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂໍ ນາມ ນ ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ເຕເນວສ຺ສ ສຸຂກຸມາໂຣຕິ ນາມໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕເທວສ຺ສ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທານິ ອທາສິ.

ຕທາ ເອວຎ຺ຈສ຺ສ ມາຕຸ ‘‘ນາຫໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ສາ ຕສ຺ສ ກຓ຺ຓວິຊ຺ຌນມງ຺ຄລາທີສຸປິ ຕເຖວ ທານໍ ອທາສິ. ກຸມາໂຣປິ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ອມ຺ມ, ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ນາຫໍ ຕວ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ອິມາຫໍ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວິຫາຣໍ ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ຎາຕເກ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ຄິຫິກາເລ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ ອຊ຺ເຊວ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສິຣິໂສຠຄ຺ເຄນ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ເຖໂຣປິ ຕໍ, ‘‘ຕາຕ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ທຸກ຺ກຣາ, ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ອຠິຣມິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກຣິສ຺ສາມິ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ໂອວາທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ມາຕາປິຕໂຣປິສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຕຣສໂຠຊນໍ ທຕ຺ວາ ສາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ອຄມໍສຸ. ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຄາມໍ ປວິຏ຺ເຐ ວິຫາເຣ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ສາມເຓຣໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ສາມເຓໂຣ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມາຕິກາທີນິ ທິສ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕສາມເຓໂຣ ວິຍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣປິ ຕສ຺ສ ຕເຖວ ພ຺ຍາກາສິ. ສາມເຓໂຣ ຕານິ ກາຣຓານິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖເຣນ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມເຓຣ, ເທຫິ ມມ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຕຈີວເຣ ຄຫິເຕ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕມາໂນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣມາໂນ ສຕຣສໂຠຊນໍ ອາຫເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ກຸໂຕ ຕໍ ລຠິສ຺ສາມີຕິ? ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ເຎນ ອລຠນ຺ໂຕ ມມ ປຸຎ຺ເຎນ ລຠິສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕຕິ. ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ກຸຎ຺ຈິກໍ ທຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ໂສປິ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຄພ຺ຠໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິ.

ຕສ຺ສ ຄຸຓເຕເຊນ ສກ຺ກສ຺ສ ອາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສາມເຓຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຸຂສາມເຓໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ນິວຕ຺ໂຕ, ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາເຊ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຕາຕາ, ວິຫາຣສ຺ສູປວເນ ທຸສ຺ສທ຺ທເກ ສກຸເຓ ປລາເປຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ສາມນ຺ຕາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວິມານານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ເຕປິ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ສຍມ຺ປິ ອາວິຎ຺ຉນຏ຺ຐາເນ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິ. ວິຫາໂຣ ສນ຺ນິສິນ຺ໂນ ນິຣໂວ ອໂຫສິ. ສາມເຓໂຣ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕີຓິ ມຄ຺ຄຜລານິ ປາປຸຓິ. ເຖໂຣ ‘‘ສາມເຓເຣນ ‘ສຕຣສໂຠຊນໍ ອາຫເຣຍ຺ຍາຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ຆເຣ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເອກໍ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປນ຺ນໍ ອຸປຏ຺ຐາກຕຸລໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສາຘຸ ໂວ ກຕໍ ອຊ຺ຊ ອິຘາຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫີ’’ຕິ ເຕຫິ ຕຸຏ຺ຐມານເສຫິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ທຕ຺ວາ ຍາວ ຠຕ຺ຕກາລໍ ຘມ຺ມກຖໍ ຍາຈິໂຕ ເຕສໍ ສາຣຓີຍຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ອຖສ຺ສ ສຕຣສໂຠຊນໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕຸກາມໍ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠຸຎ຺ຊຖ, ຠນ຺ເຕ, ອປຣມ຺ປິ ເຕ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຖຣໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ປຸນ ປຕ຺ຕປູຣໍ ອທໍສຸ. ເຖໂຣ ຕໍ ອາທາຍ ‘‘ສາມເຓໂຣ ເມ ຉາໂຕ’’ຕິ ຕຸຣິຕຕຸຣິໂຕ ວິຫາຣໍ ປາຍາສິ. ຕໍ ທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປາໂຕວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ອາວຊ຺ເຊສິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ສຸຂສາມເຓໂຣ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ນິວຕ຺ໂຕ, ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ນຸ ໂຂ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕິຓ຺ຓໍເຍວ ມຄ຺ຄຜລານໍ ປຕ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສຕາຍໍ ອຊ຺ຊ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ປນ ‘ສາມເຓໂຣ ເມ ຉາໂຕ’ຕິ ເວເຄນ ຠຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ນິກ຺ຂມຕິ, ສເຈ ອິມສ຺ມິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ອາຫຣິສ຺ສຕິ, ອິມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຐຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິ.

ເຖໂຣປິ ຠຕ຺ຕໍ ອາຫຣິ. ອຖ ນໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນາວສາເນ ສາມເຓໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາ ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສາມເຓຣສ຺ສ ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ອາໂກເຏສິ. ສາມເຓໂຣປິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຖຣສ຺ສ ຠຕ຺ເຕນ ອນຕ຺ຖິກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກຸມາໂຣ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ນີຈາສນຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ອາຣກ຺ຂໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສຸໍ. ຈນ຺ທິມສູຣິຍາປິ ວິມານານິ ມຸຎ຺ຈິໍສຸ. ສກ຺ໂກປິ ອາວິຎ຺ຉນຏ຺ຐາເນ ອາຣກ຺ຂໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສູຣິໂຍ ນຠມຊ຺ຌໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕເຍວ ປຎ຺ຎາຍິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສາຍນ຺ໂຫ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສາມເຓເຣນ ຈ ອິທາເນວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ປຸພ຺ພຓ຺ໂຫ ພລວາ ຊາໂຕ, ສາຍນ຺ໂຫ ມນ຺ໂທ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ປຸພ຺ພຓ຺ໂຫ ພລວາ ຊາໂຕ, ສາຍນ຺ໂຫ ມນ຺ໂທ, ສາມເຓເຣນ ຈ ອິທາເນວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕໍ, ອຖ ຈ ປນ ສູຣິໂຍ ນຠມຊ຺ຌໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕເຍວ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເອວເມວໍ ໂຫຕິ ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ສມຓຘມ຺ມກຣຓກາເລ. ອຊ຺ຊ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ສາມນ຺ຕາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ວິມານານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ສກ຺ໂກ ອາວິຎ຺ຉນເກ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິ, ອຫມ຺ປິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິໍ, ອຊ຺ຊ ສຸຂສາມເຓໂຣ ມາຕິກາຍ ອຸທກໍ ຫຣນ຺ເຕ, ອຸສຸກາເຣ ອຸສຸໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ເຕ, ຕຈ຺ຉເກ ຈກ຺ກາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທເມຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໕.

‘‘ອຸທກຎ຺ຫິ ນຍນ຺ຕິ ເນຕ຺ຕິກາ, ອຸສຸກາຣາ ນມຍນ຺ຕິ ເຕຊນໍ;

ທາຣຸໍ ນມຍນ຺ຕິ ຕຈ຺ຉກາ, ອຕ຺ຕານໍ ທມຍນ຺ຕິ ສຸພ຺ພຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸພ຺ພຕາຕິ ສຸວທາ, ສຸເຂນ ໂອວທິຕພ຺ພາ ອນຸສາສິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສຸຂສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

ທຓ຺ຑວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທສໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໑໑. ຊຣາວຄ຺ໂຄ

໑. ວິສາຂາຍ ສຫາຍິການໍ ວຕ຺ຖຸ

ໂກ ນຸ ຫາໂສ ກິມານນ຺ໂທຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິສາຂາຍ ສຫາຍິກາໂຍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ‘‘ເອວໍ ອິມາ ອປ຺ປມາທວິຫາຣິນິໂຍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍາໂຍ ວິສາຂໍ ມຫາອຸປາສິກໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ. ຕາ ອຸຍ຺ຍານໍ ວາ ວິຫາຣໍ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕາ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ສຸຣາຉໂຓ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຉເຓ ສງ຺ຆຸຏ຺ເຐ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິການໍ ສຸຣໍ ປຏິຍາເທສຸໍ. ເຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຸຣາຉຓໍ ກີຬິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ກມ຺ມນ຺ຕເຠຣິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາຍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ອຄມໍສຸ. ຕາປິ ອິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ມຍໍ ສາມິການໍ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຣໍ ປາຕຸໍ ນ ລຠິມ຺ຫາ, ອວເສສາ ສຸຣາ ຈ ອຕ຺ຖິ, ອິທໍ ຍຖາ ເຕ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕຖາ ປິວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວິສາຂາຍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິຈ຺ຉາມ, ອຍ຺ເຍ, ອຸຍ຺ຍານໍ ທຏ຺ຐຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ, ອມ຺ມາ, ເຕນ ຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາກາເຣນ ສຸຣໍ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ປິວິຕ຺ວາ ມຕ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ວິສາຂາປິ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ອິມາຫິ ກຕໍ, ອິທານິ ມໍ ‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວິກາ ວິສາຂາ ສຸຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ວິຈຣຕີ’ຕິ ຕິຕ຺ຖິຍາປິ ຄຣຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມາ ອຍຸຕ຺ຕໍ ໂວ ກຕໍ, ມມປິ ອຍໂສ ອຸປ຺ປາທິໂຕ, ສາມິກາປິ ໂວ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ຄິລານາລຍໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ, ອຍ຺ເຍຕິ. ເຕນ ຫິ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຖ ສເກນ ກມ຺ເມນາຕິ. ຕາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄິລານາລຍໍ ກຣິໍສຸ. ອຖ ຕາສໍ ສາມິກາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ຈ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ຈ ກຫ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຄິລານາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ເອຕາຫິ ອວເສສສຸຣາ ປີຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕາ ໂປເຖຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປສຸໍ. ຕາ ອປຣສ຺ມິມ຺ປິ ຉຓວາເຣ ຕເຖວ ສຸຣໍ ປິວິຕຸກາມາ ວິສາຂໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ອຸຍ຺ຍານໍ ໂນ ເນຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ເມ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຍໂສ ອຸປ຺ປາທິໂຕ, ຄຈ຺ຉຖ, ນ ໂວ ອຫໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕາຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ‘‘ອິທານິ ເອວໍ ນ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ພຸທ຺ຘປູຊໍ ກາຕຸກາມາມ຺ຫາ, ວິຫາຣໍ ໂນ ເນຫີ’’ຕິ. ອິທານິ ອມ຺ມາ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຄຈ຺ຉຖ, ປຣິວຈ຺ຉໍ ກໂຣຖາຕິ. ຕາ ຈງ຺ໂກຏເກຫິ ຄນ຺ຘມາລາທີນິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສຸຣາປຸຓ຺ເຓ ມຸຏ຺ຐິວາຣເກ ຫຕ຺ເຖຫິ ໂອລມ຺ເພຕ຺ວາ ມຫາປເຏ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວິສາຂໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ປວິສມານາ ເອກມນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຸຏ຺ຐິວາຣເກເຫວ ສຸຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ວາຣເກ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ນິສີທິໍສຸ.

ວິສາຂາ ‘‘ອິມາສໍ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາປິ ມທເວເຄນ ກມ຺ປມານສຣີຣາ ‘‘ອິຈ຺ຈາມ, ຄາຍາມາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສຸໍ. ອເຖກາ ມາຣກາຍິກາ ເທວຕາ ‘‘ອິມາສໍ ສຣີເຣ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຸຣໂຕ ວິປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕາສໍ ສຣີເຣ ອຘິມຸຈ຺ຈິ. ຕາສຸ ເອກຈ຺ຈາ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ປາຓິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫສິຕຸໍ, ເອກຈ຺ຈາ ນຈ຺ຈິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ນ ອິທານິ ມາຣກາຍິການໍ ໂອຕາຣໍ ລຠິຕຸໍ ທສ຺ສາມິ. ນ ຫິ ມຍາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ເຕນ ມາຣກາຍິການໍ ໂອຕາຣລາຠຕ຺ຖາຍ ປູຣິຕາ’’ຕິ ຕາ ສໍເວເຊຕຸໍ ຠມຸກໂລມໂຕ ຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ຕາວເທວ ອນ຺ຘກາຣຕິມິສາ ອໂຫສິ. ຕາ ຠີຕາ ອເຫສຸໍ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິຕາ. ເຕນ ຕາສໍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ສຸຣາ ຊີຣິ. ສຕ຺ຖາ ນິສິນ຺ນປລ຺ລງ຺ເກ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ສິເນຣຸມຸທ຺ຘນິ ຐຕ຺ວາ ອຸຓ຺ຓາໂລມໂຕ ຣສ຺ມິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ຈນ຺ທສຫສ຺ສຸຄ຺ຄມນໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉມານາຫິ ປມຕ຺ຕາຫິ ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ປມາເທເນວ ມາຣກາຍິກາ ເທວຕາ ໂອຕາຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ຫສາທີນໍ ອກຣຓຏ຺ຐາເນ ຫສາທີນິ ກາຣາເປສິ, ອິທານິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຣາຄາທີນໍ ອຄ຺ຄີນໍ ນິພ຺ພາປນຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໖.

‘‘ໂກ ນຸ ຫາໂສ ກິມານນ຺ໂທ, ນິຈ຺ຈໍ ປຊ຺ຊລິເຕ ສຕິ;

ອນ຺ຘກາເຣນ ໂອນທ຺ຘາ, ປທີປໍ ນ ຄເວສຖາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອານນ຺ໂທຕິ ຕຸຏ຺ຐິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິມສ຺ມິໍ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ຣາຄາທີຫິ ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ ນິຈ຺ຈໍ ປຊ຺ຊລິເຕ ສຕິ ໂກ ນຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຫາໂສ ວາ ຕຸຏ຺ຐິ ວາ? ນນຸ ເອສ ອກຕ຺ຕພ຺ພຣູໂປເຍວ. ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸເກນ ຫິ ອວິຊ຺ຊານ຺ຘກາເຣນ ໂອນທ຺ຘາ ຕຸມ຺ເຫ ຕສ຺ເສວ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຘມນຕ຺ຖາຍ ກິໍ ກາຣຓາ ຎາຓປ຺ປທີປໍ ນ ຄເວສຖ ນ ກໂຣຖາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ຕາສໍ ອຈລສທ຺ຘາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສິເນຣຸມຕ຺ຖກາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ວິສາຂາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຸຣາ ນາເມສາ ປາປິກາ. ເອວຣູປາ ຫິ ນາມ ອິມາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸຣໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ອິຣິຍາປຖມຕ຺ຕມ຺ປິ ສຓ຺ຐາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໂຍ ອຸຏ຺ຐາຍ ປາຓິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫສນຄີຕນຈ຺ຈາທີນິ ອາຣຠິໍສູ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ວິສາເຂ, ປາປິກາ ເອວ ເອສາ ສຸຣາ ນາມ. ເອຕຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ອເນເກ ສຕ຺ຕາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກທາ ປເນສາ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖຕຸໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑໖.໓໓ ອາທໂຍ) ກເຖສີຕິ.

ວິສາຂາຍ ສຫາຍິການໍ ວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ສິຣິມາວຕ຺ຖຸ

ປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕກຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສິຣິມໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາ ກິຣ ຣາຊຄເຫ ອຠິຣູປາ ຄຓິກາ. ເອກສ຺ມິໍ ປນ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ສຸມນເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຣິຍາຍ ປຸຓ຺ຓກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຘີຕາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ນາມ ອຸປາສິກາຍ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໍ ປສາເທຕຸກາມາ ຕສ຺ສາ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍ ທສພລສ຺ສ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ສຸຕ຺ວາ –

‘‘ອກ຺ໂກເຘນ ຊິເນ ໂກຘໍ, ອສາຘຸໍ ສາຘຸນາ ຊິເນ;

ຊິເນ ກທຣິຍໍ ທາເນນ, ສຈ຺ເຈນາລິກວາທິນ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໒; ຘ. ປ. ໒໒໓) –

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ປນ ໂກຘວຄ຺ເຄ ອນຸໂມທນຄາຖາວຓ຺ຓນາຍເມວ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາ ປນ ສິຣິມາ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຏ຺ຐກຠຕ຺ຕໍ ນິພທ຺ຘໍ ທາເປສິ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິພທ຺ຘໍ ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູ ເຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ‘‘ສປ຺ປິໍ ຄຓ຺ຫຖ, ຂີຣໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຕ຺ເຕ ປູເຣຕິ. ເອເກນ ລທ຺ຘໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປໂຫຕິ. ເທວສິກໍ ໂສຬສກຫາປຓປຣິພ຺ພເຍນ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ທີຍຕິ. ອເຖກທິວສໍ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ສາ ເຄເຫ ອຏ຺ຐກຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕິໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ເອກໍ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສາຍໍ ເຖຣຸປຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ກຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ. ສິຣິມາຍ ອຏ຺ຐກຠຕ຺ຕໍ ເມ ຠຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ມນາປໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ອາວຸໂສຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ຕສ຺ສາ ຠຕ຺ຕໍ ວຓ຺ເຓຕຸໍ, ອຕິວິຍ ປຓີຕໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ເອເກນ ລທ຺ຘໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ປນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໂຕປິ ທສ຺ສນເມວ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ. ສາ ຫິ ອິຕ຺ຖີ ເອວຣູປາ ຈ ເອວຣູປາ ຈາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ຄຸເຓ ວຓ຺ເຓສິ.

ອເຖໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ສາ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອທສ຺ສເນເນວ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ຄໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຐິຕິກໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ, ອາວຸໂສ, ຕສ຺ມິໍ ເຄເຫ ຕ຺ວໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຠຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕປິ ປາໂຕວ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ສລາກຄ຺ຄໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເຄເຫ ອຏ຺ຐກຠຕ຺ຕໍ ລຠິ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຫິຍ຺ໂຍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ, ຕສ຺ສ ຄຕເວລາຍເມວ ອສ຺ສາ ສຣີເຣ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕສ຺ມາ ສາ ອາຠຣຓານິ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖສ຺ສາ ທາສິໂຍ ອຏ຺ຐກຠຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາຄເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສາ ສຫຕ຺ຖາ ປຕ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕຸໍ ວາ ປຣິວິສິຕຸໍ ວາ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ທາສິໂຍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ອມ຺ມາ ປຕ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ, ອຍ຺ເຍ, ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປາເຍຕ຺ວາ ຂຊ຺ຊກໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕເວລາຍ ປຕ຺ເຕ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ. ຕາ ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູ ປເວເສຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປາເຍຕ຺ວາ ຂຊ຺ຊກໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕເວລາຍ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປູເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ສາ ‘‘ມໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເນຖ, ອຍ຺ເຍ, ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາຫິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ນີຕາ ເວຘມາເນນ ສຣີເຣນ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຄິລານາຍ ຕາວ ເອວຣູປາ ອຍໍ ເອຕິສ຺ສາ ຣູປໂສຠາ, ອໂຣຄກາເລ ປນ ສພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ອິມິສ຺ສາ ກີທິສີ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ອເນກວສ຺ສໂກຏິສນ຺ນິຈິໂຕ ກິເລໂສ ສມຸທາຈຣິ, ໂສ ອຎ຺ຎາຓີ ຫຸຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຕ຺ຕມາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປິຘາຍ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ.

ອຖ ນໍ ເອໂກ ສຫາຍໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຍາຈນ຺ໂຕປິ ໂຠເຊຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ຉິນ຺ນຠຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຕໍ ທິວສເມວ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ສິຣິມາ ກາລມກາສິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຊີວກສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠຄິນີ, ສິຣິມາ, ກາລມກາສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ສິຣິມາຍ ຌາປນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອາມກສຸສາເນ ຕໍ ຍຖາ ກາກສຸນຂາທໂຍ ນ ຂາທນ຺ຕິ, ຕຖາ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຣກ຺ຂາເປຖາ’’ຕິ. ຣາຊາປິ ຕຖາ ອກາສິ. ປຏິປາຏິຍາ ຕໂຍ ທິວສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ທິວເສ ສຣີຣໍ ອຸທ຺ຘຸມາຍິ, ນວຫິ ວຓມຸເຂຫິ ປຸຬວາ ປຄ຺ຆຣິໍສຸ, ສກລສຣີຣໍ ຠິນ຺ນໍ ສາລິຠຕ຺ຕຈາຏິ ວິຍ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເຄຫຣກ຺ຂເກ ທາຣເກ ສິຣິມາຍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອຏ຺ຐ ກຫາປຓານິ ທຓ຺ໂຑ’’ຕິ. ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິ ກຎ຺ຈ ເປເສສິ – ‘‘ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸໂຂ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ສິຣິມາຍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ສິຣິມາຍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສປິ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທິວເສ ກສ຺ສຈິ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຉິນ຺ນຠຕ຺ໂຕວ ນິປຊ຺ຊິ. ປຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ປູຕິກໍ ຊາຕໍ, ປຕ຺ເຕ ມລໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ອຖ ນໍ ໂສ ສຫາຍໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖາ ສິຣິມາຍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຖາ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ໂຕປິ ‘‘ສິຣິມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປເທເຍວ ສຫສາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠຓສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສຕ຺ຖາ ສິຣິມໍ ທຏ຺ຐຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕ຺ວມ຺ປິ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ເອກປສ຺ເສ ອຏ຺ຐາສິ, ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆປິ ຣາຊປຣິສາປິ ອຸປາສກປຣິສາປິ ອຸປາສິກາປຣິສາປິ ເອເກກປສ຺ເສ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ຣາຊານໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກາ ເອສາ, ມຫາຣາໂຊ’’ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ຊີວກສ຺ສ ຠຄິນີ, ສິຣິມາ, ນາມາຕິ. ສິຣິມາ, ເອສາຕິ. ອາມ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເຕນ ຫິ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຫິ ‘‘ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ສິຣິມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາເຣສິ. ເອໂກປິ ‘ຫ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ຫຸ’ນ຺ຕິ ວາ ວທນ຺ໂຕ ນາມ ນາໂຫສິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ອຄ຺ຆໍ ໂອຫາເຣຫີຕິ. ຣາຊາ ‘‘ປຎ຺ຈສຕານິ ທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ຄຓ຺ຫນກໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ ສຕານິ, ທ຺ເວ ສຕານິ, ສຕໍ, ປຓ຺ຓາສໍ, ປຎ຺ຈວີສຕິ ກຫາປເຓ, ທສ ກຫາປເຓ, ປຎ຺ຈ ກຫາປເຓ, ເອກໍ ກຫາປຓໍ ອຑ຺ຒໍ, ປາທໍ, ມາສກໍ, ກາກຓິກໍ ທຕ຺ວາ ສິຣິມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ. ໂກຈິ ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ‘‘ມຸຘາປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ. ‘ຫ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ຫຸ’ນ຺ຕິ ວາ ວທນ຺ໂຕ ນາມ ນາໂຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ມຸຘາປິ, ຠນ຺ເຕ, ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ປສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຊນສ຺ສ ປິຍໍ ມາຕຸຄາມໍ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ເອກທິວສໍ ລຠິໍສຸ, ອິທານິ ມຸຘາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ນຕ຺ຖິ, ເອວຣູປໍ ນາມ ຣູປໍ ຂຍວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ, ປສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຕຸຣໍ ອຕ຺ຕຠາວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໗.

‘‘ປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕກຕໍ ພິມ຺ພໍ, ອຣຸກາຍໍ ສມຸສ຺ສິຕໍ;

ອາຕຸຣໍ ພຫຸສງ຺ກປ຺ປໍ, ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ຘຸວໍ ຐິຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕກຕນ຺ຕິ ກຕຈິຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖາຠຣຓມາລາລຕ຺ຕກາທີຫິ ວິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພິມ຺ພນ຺ຕິ ທີຆາທິຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ທີຆາທີຫິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄຫິ ສຓ຺ຐິຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ. ອຣຸກາຍນ຺ຕິ ນວນ຺ນໍ ວຓມຸຂານໍ ວເສນ ອຣຸຠູຕໍ ກາຍໍ. ສມຸສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຕີຫິ ອຏ຺ຐິສເຕຫິ ສມຸສ຺ສິຕໍ. ອາຕຸຣນ຺ຕິ ສພ຺ພກາລໍ ອິຣິຍາປຖາທີຫິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພຕາຍ ນິຈ຺ຈຄິລານໍ. ພຫຸສງ຺ກປ຺ປນ຺ຕິ ມຫາຊເນນ ພຫຸຘາ ສງ຺ກປ຺ປິຕໍ. ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ຘຸວໍ ຐິຕີຕິ ຍສ຺ສ ຘຸວຠາໂວ ວາ ຐິຕິຠາໂວ ວາ ນຕ຺ຖິ, ເອກນ຺ເຕນ ເຠທນວິກິຣຓວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ມເມເວຕໍ, ອິມໍ ປສ຺ສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ, ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ.

ສິຣິມາວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ອຸຕ຺ຕຣາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ປຣິຊິຓ຺ຓມິທນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕຣາເຖຣິໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຖຣີ ກິຣ ວີສວສ຺ສສຕິກາ ຊາຕິຍາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ລທ຺ຘປິຓ຺ຑປາຕາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພໍ ທຕ຺ວາ ນິຣາຫາຣາ ອໂຫສິ. ເອວໍ ທຸຕິເຍປິ ຕຕິເຍປິ ທິວເສ ຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຠຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ນິຣາຫາຣາ ອໂຫສິ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ທິວເສ ປນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕີ ເອກສ຺ມິໍ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕີ ໂອລມ຺ພນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣກຓ຺ຓໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠຄິນິ, ປຣິຊິຓ຺ໂຓ ເຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໘.

‘‘ປຣິຊິຓ຺ຓມິທໍ ຣູປໍ, ໂຣຄນີຬໍ ປຠງ຺ຄຸຣໍ;

ຠິຊ຺ຊຕິ ປູຕິສນ຺ເທໂຫ, ມຣຓນ຺ຕຎ຺ຫິ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠຄິນິ ອິທໍ ຕວ ສຣີຣສງ຺ຂາຕໍ ຣູປໍ ມຫລ຺ລກຠາເວນ ປຣິຊິຓ຺ຓໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສພ຺ພໂຣຄານໍ ນິວາສຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ໂຣຄນີຬໍ, ຍຖາ ໂຂ ປນ ຕຣຸໂຓປິ ສິງ຺ຄາໂລ ‘‘ຊຣສິງ຺ຄາໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຣຸຓາປິ ຄໂຬຈີລຕາ ‘‘ປູຕິລຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຕທຫຸຊາຕໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓມ຺ປິ ສມານໍ ນິຈ຺ຈໍ ປຄ຺ຆຣຓຏ຺ເຐນ ປູຕິຕາຍ ປຠງ຺ຄຸຣໍ, ໂສ ເອສ ປູຕິໂກ ສມາໂນ ຕວ ເທໂຫ ຠິຊ຺ຊຕິ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິໍ ກາຣຓາ? ມຣຓນ຺ຕຎ຺ຫິ ຊີວິຕໍ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ ມຣຓປຣິໂຍສານເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເທສນາວສາເນ ສາ ເຖຣີ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາ, ມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອຸຕ຺ຕຣາເຖຣີວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ສມ຺ພຫຸລອຘິມານິກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ຍານິມານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸເລ ອຘິມານິເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ປຎ຺ຈສຕາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ຕາ ວາຍມນ຺ຕາ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກິເລສານໍ ອສມຸທາຈາເຣນ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ໂນ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄມິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໍ ປຕ຺ຕກາເລເຍວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ທ, ເອເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຍາ ທິຏ຺ເຐນ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ອາມກສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ປສ຺ສນ຺ຕູ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ‘‘ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາມກສຸສາເນນາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາວ ‘‘ທີຆທສ຺ສິນາ ພຸທ຺ເຘນ ກາຣຓໍ ທິຏ຺ຐໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາມກສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກຸຓປານິ ປສ຺ສນ຺ຕາ ເອກາຫທ຺ວີຫປຕິເຕສຸ ກຸຓເປສຸ ອາຆາຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ຂຓໍ ປຕິເຕສຸ ອລ຺ລສຣີເຣສຸ ຣາຄໍ ອຸປ຺ປາທຍິໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຕ຺ຕໂນ ສກິເລສຠາວໍ ຊານິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ມຸເຂ ກເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ນປ຺ປຕິຣູປໍ ນຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອວຣູປໍ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຕໍ ທິສ຺ວາ ຣາຄຣຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໙.

‘‘ຍານິມານິ ອປຕ຺ຖານິ, ອລາພູເນວ ສາຣເທ;

ກາໂປຕການິ ອຏ຺ຐີນິ, ຕານິ ທິສ຺ວານ ກາ ຣຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປຕ຺ຖານີຕິ ຉຑ຺ຑິຕານິ. ສາຣເທຕິ ສຣທກາເລ ວາຕາຕປປຫຕານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓອລາພູນິ ວິຍ. ກາໂປຕການີຕິ ກໂປຕກວຓ຺ຓານິ. ຕານິ ທິສ຺ວານາຕິ ຕານິ ເອວຣູປານິ ອຏ຺ຐີນິ ທິສ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກາ ຣຕິ, ນນຸ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກາມຣຕິໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຍຖາຐິຕາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວມານາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິໍສູຕິ.

ສມ຺ພຫຸລອຘິມານິກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ຣູປນນ຺ທາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ອຏ຺ຐີນໍ ນຄຣໍ ກຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ ຣູປນນ຺ທາເຖຣິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາ ກິຣ ເອກທິວສໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເຊຏ຺ຐຠາຕິໂກ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕ, ປຸຕ຺ໂຕປິສ຺ສ ຣາຫຸລກຸມາໂຣ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຠຕ຺ຕາປິ ເມ ປພ຺ພຊິໂຕ, ມາຕາປິ ເມ ປພ຺ພຊິຕາ, ອຫມ຺ປິ ເອຕ຺ຕເກ ຎາຕິຊເນ ປພ຺ພຊິເຕ ເຄເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສາ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ ຎາຕິສິເນເຫເນວ, ໂນ ສທ຺ຘາຍ, ອຠິຣູປຕາຍ ປນ ຣູປນນ຺ທາຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ, ເວທນາ… ສຎ຺ຎາ… ສງ຺ຂາຣາ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’ຕິ ວເທຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສາ ເອວໍ ທສ຺ສນີເຍ ປາສາທິເກ ມມປິ ຣູເປ ໂທສໍ ກເຖຍ຺ຍາຕິ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ປາໂຕວ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສມາທິນ຺ນຸໂປສຖາ ສຸທ຺ຘຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄາ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ເຊຕວເນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆປິ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຈ຺ຉນ຺ໂທ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ. ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕວ ປວິສຕິ.

ຈຕຸປ຺ປມາຓິເກ ຫິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອປ຺ປກາວ ເຕ ສຕ຺ຕາ, ເຍສໍ ຕຖາຄຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປສາໂທ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຣູປປ຺ປມາຓິກາປິ ຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ທິສ຺ວາ ປສີທນ຺ຕິ, ໂຆສປ຺ປມາຓິກາປິ ອເນການິ ຊາຕິສຕານິ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓໂຆສຎ຺ເຈວ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຘມ຺ມເທສນາໂຆສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ປສີທນ຺ຕິ, ລູຂປ຺ປມາຓິກາປິສ຺ສ ຈີວຣາທິລູຂຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ປສີທນ຺ຕິ, ຘມ຺ມປ຺ປມາຓິກາປິ ‘‘ເອວຣູປໍ ທສພລສ຺ສ ສີລໍ, ເອວຣູໂປ ສມາຘິ, ເອວຣູປາ ປຎ຺ຎາ, ຠຄວາ ສີລາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ອສໂມ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ປສີທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖນ຺ຕານໍ ມຸຂໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ຣູປນນ຺ທາ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ເຈວ ອຸປາສິການຎ຺ຈ ສນ຺ຕິກາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຕິວິຍ ເມ ຠາຕິກສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ຕິເຍວ. ເອກທິວສມ຺ປິ ເມ ຣູເປ ໂທສໍ ກເຖນ຺ໂຕ ກິຕ຺ຕກໍ ກເຖສ຺ສຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາວ ຕຖາຄຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມມສ຺ສ ສຸຓິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ສາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ອຊ຺ຊ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາໂຣເຈສິ.

ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ຣູປນນ຺ທາຍ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕຸກາມຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ວິຈິຕ຺ຣຘມ຺ມເທສນໍ ນານານຍໍ ເທເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ຕໍ ອາທາຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ສາ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອຫໍ ອຕ຺ຕານໍ ເນວ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຣູປນນ຺ທາ ມຍ຺ຫໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ກີທິສີ ນຸ ໂຂ ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາ ສປ຺ປາຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຣູປຄຣຸກາ ເອສາ ອຕ຺ຕຠາເວ ພລວສິເນຫາ, ກຓ຺ຏເກນ ກຓ຺ຏກຸທ຺ຘຣຓໍ ວິຍ ຣູເປເນວສ຺ສາ ຣູປມທນິມ຺ມທນໍ ສປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ວິຫາຣໍ ປວິສນສມເຍ ເອກໍ ປນ ອຠິຣູປໍ ອິຕ຺ຖິໍ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກໍ ຣຕ຺ຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖໍ ສພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ຐຕ຺ວາ ພີຊຍມານໍ ອິທ຺ຘິພເລນ ອຠິນິມ຺ມິນິ. ຕໍ ໂຂ ປນ ອິຕ຺ຖິໍ ສຕ຺ຖາ ເຈວ ປສ຺ສຕິ ຣູປນນ຺ທາ ຈ. ສາ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອນ຺ຕເຣ ນິສິນ຺ນາ ປາທນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ລກ຺ຂຓວິຈິຕ຺ຕໍ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນສມຸຊ຺ຊລໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣໍ ທິສ຺ວາ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທສສ຺ສິຣິກໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ສມີເປ ຐິຕໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ອທ຺ທສ. ສາ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ສຸວຓ຺ຓຣາຊຫໍສິຍາ ປຸຣໂຕ ກາກີສທິສໍ ອຕ຺ຕານໍ ອວມຎ຺ຎິ. ອິທ຺ຘິມຍຣູປໍ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ຫິ ຕສ຺ສາ ອກ຺ຂີນິ ຠມິໍສຸ. ສາ ‘‘ອໂຫ ອິມິສ຺ສາ ເກສາ ໂສຠນາ, ອໂຫ ນລາຏໍ ໂສຠນ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ສາຣີຣປ຺ປເທສານໍ ຣູປສິຣິຍາ ສມາກຑ຺ຒິຕຈິຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຣູເປ ພລວສິເນຫາ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕວ ຕໍ ຣູປໍ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວີສຕິວສ຺ສຸທ຺ເທສິກໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ຣູປນນ຺ທາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ນ ວຕິທໍ ຣູປໍ ປຸຣິມສທິສ’’ນ຺ຕິ ໂຖກໍ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸກ຺ກເມເນວ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ສກິໍ ວິຊາຕວຓ຺ຓໍ ມຊ຺ຌິມິຕ຺ຖິວຓ຺ຓໍ ຊຣາຊິຓ຺ຓມຫລ຺ລິກິຕ຺ຖິວຓ຺ຓຎ຺ຈ ທສ຺ເສສິ. ສາປິ ອນຸປຸພ຺ເພເນວ ‘‘ອິທມ຺ປິ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ອິທມ຺ປິ ອນ຺ຕຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ ຊຣາຊິຓ຺ຓກາເລ ຕໍ ວິຣຊ຺ຊມານາ ຂຓ຺ຑທນ຺ຕິໍ ປລິຕສິຣໍ ໂອຠຄ຺ຄໍ ໂຄປານສິວງ຺ກໍ ທຓ຺ຑປຣາຍຓໍ ປເວຘມານໍ ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ວິຣຊ຺ຊິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ພ຺ຍາຘິນາ ອຠິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ສາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ທຓ຺ຑຎ຺ຈ ຕາລວຓ຺ຏຎ຺ຈ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວມານາ ຠູມິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ສເກ ມຸຕ຺ຕກຣີເສ ນິມຸຄ຺ຄາ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕິ. ຣູປນນ຺ທາ ຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ວິຣຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຣຓໍ ທສ຺ເສສິ. ສາ ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ອຸທ຺ຘຸມາຕກຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິ, ນວຫິ ວຓມຸເຂຫິ ປຸພ຺ພວຏ຺ຏິໂຍ ເຈວ ປຸຬວາ ຈ ປຄ຺ຆຣິໍສຸ, ກາກາທໂຍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ວິລຸມ຺ປິໍສຸ. ຣູປນນ຺ທາປິ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຊຣໍ ປຕ຺ຕາ, ພ຺ຍາຘິໍ ປຕ຺ຕາ, ມຣຓໍ ປຕ຺ຕາ, ອິມສ຺ສາປິ ເມ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ເອວເມວ ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓານິ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສິ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເອວ ປນ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ທິຏ຺ໂຐເຍວ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສາ ຕໂຍ ຠວາ ອາທິຕ຺ຕາ ເຄຫາ ວິຍ ຄີວາຍ ພທ຺ຘກຸຓປໍ ວິຍ ຈ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ, ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ສຕ຺ຖາ ຕາຍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທິຏ຺ຐຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຈ຺ຈຍໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສປ຺ປາຍວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອາຫ –

‘‘ອາຕຸຣໍ ອສຸຈິໍ ປູຕິໍ, ປສ຺ສ ນນ຺ເທ ສມຸສ຺ສຍໍ;

ອຸຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ, ພາລານໍ ອຠິປຕ຺ຖິຕໍ.

‘‘ຍຖາ ອິທໍ ຕຖາ ເອຕໍ, ຍຖາ ເອຕໍ ຕຖາ ອິທໍ;

ຘາຕຸໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ປສ຺ສ, ມາ ໂລກໍ ປຸນຣາຄມິ;

ຠເວ ຉນ຺ທໍ ວິຣາເຊຕ຺ວາ, ອຸປສນ຺ໂຕ ຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. –

ອິຕ຺ຖໍ ສຸທໍ ຠຄວາ ນນ຺ທໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອາຣພ຺ຠ ອິມາ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິຕ຺ຖາຕິ. ນນ຺ທາ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສາ ອຸປຣິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ວິປສ຺ສນາປຣິວາສຕ຺ຖາຍ ສຸຎ຺ຎຕາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕຸໍ, ‘‘ນນ຺ເທ, ມາ ‘ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ສາໂຣ ອຕ຺ຖີ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກຣິ. ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຕີຓິ ອຏ຺ຐິສຕານິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ກຕໍ ອຏ຺ຐິນຄຣເມຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໕໐.

‘‘ອຏ຺ຐີນໍ ນຄຣໍ ກຕໍ, ມໍສໂລຫິຕເລປນໍ;

ຍຕ຺ຖ ຊຣາ ຈ ມຈ຺ຈຸ ຈ, ມາໂນ ມກ຺ໂຂ ຈ ໂອຫິໂຕ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍເຖວ ຫິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓາທີນໍ ໂອທຫນຕ຺ຖາຍ ກຏ຺ຐານິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ວລ຺ລີຫິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ວິລິມ຺ເປຕ຺ວາ ນຄຣສງ຺ຂາຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ເຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວມິທໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກມ຺ປິ ຕີຓິ ອຏ຺ຐິສຕານິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ນ຺ຫາຣຸວິນທ຺ຘໍ ມໍສໂລຫິຕເລປນໍ ຕຈປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ຊີຣຓລກ຺ຂຓາຍ ຊຣາຍ ມຣຓລກ຺ຂຓສ຺ສ ມຈ຺ຈຸໂນ ອາໂຣຫສມ຺ປທາທີນິ ປຏິຈ຺ຈ ມຎ຺ຎນລກ຺ຂຓສ຺ສ ມານສ຺ສ ສຸກຕກາຣຓວິນາສນລກ຺ຂຓສ຺ສ ມກ຺ຂສ຺ສ ຈ ໂອທຫນຕ຺ຖາຍ ນຄຣໍ ກຕໍ. ເອວຣູໂປ ເອວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ກາຍິກເຈຕສິໂກ ອາພາໂຘ ໂອຫິໂຕ, ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ກິຎ຺ຈິ ຄຍ຺ຫູປຄໍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ສາ ເຖຣີ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ຣູປນນ຺ທາເຖຣີວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ມລ຺ລິກາເທວີວຕ຺ຖຸ

ຊີຣນ຺ຕິ ເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມລ຺ລິກໍ ເທວິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາ ກິຣ ເອກທິວສໍ ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກໍ ປວິຏ຺ຐາ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ໂອນຕສຣີຣາ ຊງ຺ຆໍ ໂຘວິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕາຍ ຈ ສທ຺ຘິໍເຍວ ປວິຏ຺ໂຐ ເອໂກ ວລ຺ລຠສຸນໂຂ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ຕໍ ຕຖາ ໂອນຕໍ ທິສ຺ວາ ອສທ຺ຘມ຺ມສນ຺ຖວໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິ. ສາ ຜສ຺ສໍ ສາທິຍນ຺ຕີ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາປິ ອຸປຣິປາສາເທ ວາຕປາເນນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ອາຄຕກາເລ ‘‘ນສ຺ສ, ວສລິ, ກສ຺ມາ ເອວຣູປມກາສີ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ມຍາ ກຕໍ, ເທວາຕິ. ສຸນເຂນ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖໂວຕິ. ນຕ຺ເຖຕໍ, ເທວາຕິ. ມຍາ ສາມໍ ທິຏ຺ຐໍ, ນາຫໍ ຕວ ສທ຺ທຫິສ຺ສາມິ, ນສ຺ສ, ວສລີຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ໂຍ ໂກຈິ ອິມໍ ໂກຏ຺ຐກໍ ປວິຏ຺ໂຐ ອິມິນາ ວາຕປາເນນ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ເອໂກວ ທ຺ວິຘາ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ອຠູຕໍ ກເຖສິ. ເທວ, ສເຈ ເມ ສທ຺ທຫສິ, ເອຕໍ ໂກຏ຺ຐກໍ ປວິສ, ອຫໍ ຕໍ ອິມິນາ ວາຕປາເນນ ໂອໂລເກສ຺ສາມີຕິ. ຣາຊາ ມູຬ຺ຫຘາຕຸໂກ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຐກໍ ປາວິສິ. ສາປິ ໂຂ ເທວີ ວາຕປາເນ ຐຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ‘‘ອນ຺ຘພາລ, ມຫາຣາຊ, ກິໍ ນາເມຕໍ, ອຊິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນາຫໍ, ຠທ຺ເທ, ເອວຣູປໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ມຍາ ສາມໍ ທິຏ຺ຐໍ, ນາຫໍ ຕວ ສທ຺ທຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມໍ ໂກຏ຺ຐກໍ ປວິຏ຺ໂຐ ເອໂກວ ທ຺ວິຘາ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ສທ຺ທຫິ. ມລ຺ລິກາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ອນ຺ຘພາລຕາຍ ມຍາ ວຎ຺ຈິໂຕ, ປາປໍ ເມ ກຕໍ, ອຍຎ຺ຈ ເມ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂິໂຕ, ອິທໍ ເມ ກມ຺ມໍ ສຕ຺ຖາປິ ຊານິສ຺ສຕິ, ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາປິ ອສີຕິ ມຫາສາວກາປິ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ອໂຫ ວຕ ເມ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ອຍໍ ກິຣ ຣຎ຺ໂຎ ອສທິສທາເນ ສຫາຍິກາ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເອກທິວສໍ ກຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ ຘນສ຺ສ ຈຸທ຺ທສໂກຏິອຄ຺ຆນໂກ ອໂຫສິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ນິສີທນປລ຺ລງ຺ໂກ ອາຘາຣໂກ ປາທປີຐນ຺ຕິ ອິມານິ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອນຄ຺ຆາເນວ ອເຫສຸໍ. ສາ ມຣຓກາເລ ເອວຣູປໍ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄໍ ນານຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕເທວ ປາປກມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ສາ ອຕິວິຍ ປິຍາ ອໂຫສິ. ໂສ ພລວໂສກາຠິຠູໂຕ ຕສ຺ສາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາເຣຕ຺ວາ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານມສ຺ສາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຍຖາ ໂສ ອາຄຕກາຣຓໍ ນ ສຣຕິ, ຕຖາ ອກາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ສາຣຓີຍຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຠເຓ ມລ຺ລິກາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປມຸຏ຺ໂຐ, ສ຺ເວ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸນທິວເສປິ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ຍຖາ ໂສ ນ ສຣຕິ, ຕຖາ ອກາສິ. ສາປິ ສຕ຺ຕາຫເມວ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ຕໂຕ ຈຸຕາ ຕຸສິຕຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອສຣຓຠາວໍ ອກາສີຕິ? ສາ ກິຣ ຕສ຺ສ ອຕິວິຍ ປິຍາ ອໂຫສິ ມນາປາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເອວຣູປາ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ທານໍ ທຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ເຄເຫ ປວຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເຕນສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຕາຫໍ ອສຣຓຠາວໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ສຍເມວ ຣາຊກຸລທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ ອາຣຠິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຣຖສາລາຍ ນິສີທິຕຸໍ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊເກນ ປຏິມາເນຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນວ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມລ຺ລິກາຍ ເທວິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປມຸຏ຺ໂຐ, ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ສາ, ຠນ຺ເຕ, ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ. ຕຸສິຕຠວເນ, ມຫາຣາຊາຕິ, ຠນ຺ເຕ, ຕາຍ ຕຸສິຕຠວເນ ອນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິຍາ ໂກ ອຎ຺ໂຎ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ຠນ຺ເຕ, ນຕ຺ຖິ ຕາຍ ສທິສາ ອິຕ຺ຖີ. ຕສ຺ສາ ຫິ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານາທີສຸ ‘‘ສ຺ເວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອິທໍ ທສ຺ສາມິ, ອິທໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທານສໍວິຘານໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກິຈ຺ຈເມວ ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສາ ປຣໂລກໍ ຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຣີຣໍ ເມ ນ ວຫຕີຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ມຫາຣາຊ, ສພ຺ເພສໍ ຘຸວຘມ຺ໂມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ, ມຫາຣາຊ, ຣໂຖ ກສ຺ສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ສິຣສ຺ມິໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ປິຕາມຫສ຺ສ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຍໍ ກສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ປິຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອຍໍ ປນ ຣໂຖ ກສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ມມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕວ ປິຕາມຫສ຺ສ ຣໂຖ ເຕເນວາກາເຣນ ຕວ ປິຕຸ ຣຖໍ ນ ປາປຸຓິ, ຕວ ປິຕຸ ຣໂຖ ຕວ ຣຖໍ ນ ປາປຸຓິ, ເອວຣູປສ຺ສ ນາມ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣສ຺ສາປິ ຊຣາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ. ມຫາຣາຊ, ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມສ຺ເສວ ຫິ ຊຣາ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຕາ ປນ ອຊີຣກາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໕໑.

‘‘ຊີຣນ຺ຕິ ເວ ຣາຊຣຖາ ສຸຈິຕ຺ຕາ,

ອໂຖ ສຣີຣມ຺ປິ ຊຣໍ ອຸເປຕິ;

ສຕຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ນ ຊຣໍ ອຸເປຕິ,

ສນ຺ໂຕ ຫເວ ສພ຺ຠິ ປເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເວຕິ ນິປາໂຕ. ສຸຈິຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ອປເຣຫິ ຈ ຣຖາລງ຺ກາເຣຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ຈິຕ຺ຕິຕາ ຣາຊູນໍ ຣຖາປິ ຊີຣນ຺ຕິ. ສຣີຣມ຺ປີຕິ ນ ເກວລໍ ຣຖາ ເອວ, ອິທໍ ສຸປ຺ປຏິຊຄ຺ຄິຕໍ ສຣີຣມ຺ປິ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທີນິ ປາປຸຓນ຺ຕໍ ຊຣໍ ອຸເປຕິ. ສຕຎ຺ຈາຕິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ປນ ສນ຺ຕານໍ ນວວິໂຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ຈ ກິຎ຺ຈິ ອຸປຆາຕໍ ນ ອຸເປຕີຕິ ນ ຊຣໍ ອຸເປຕິ ນາມ. ປເວທຍນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ສນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ສພ຺ຠິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມລ຺ລິກາເທວີວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ລາຬຸທາຍິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປສ຺ສຸຕາຍນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ລາຬຸທາຍິຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ມງ຺ຄລໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ເຏສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຂຸ. ປາ. ໗.໑; ເປ. ວ. ໑໔) ນເຍນ ອວມງ຺ຄລໍ ກເຖຕິ, ອວມງ຺ຄລໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທີສຸ ກເຖຕພ຺ເພສຸ ‘‘ທານຎ຺ຈ ຘມ຺ມຈຣິຍາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ຂຸ. ປາ. ໕.໗; ສຸ. ນິ. ໒໖໖) ນເຍນ ມງ຺ຄລຄາຖາ ວາ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິຕ຺ຕໍ ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາ’’ຕິ ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ (ຂຸ. ປາ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ໒໒໖) ວາ ກເຖຕິ. ເອວໍ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ກເຖມີ’’ຕິ ນ ຊານາຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ລາຬຸທາຍິສ຺ສ ມງ຺ຄລາມງ຺ຄລຏ຺ຐາເນສຸ ຄມເນນ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກເຖຕພ຺ເພ ອຎ຺ຎເມວ ກເຖຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນເວສ ເອວໍ ກເຖຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກເຖຕພ຺ເພ ອຎ຺ຎເມວ ກເຖສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິຍໍ ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ໂສມທຕ຺ຕກຸມາໂຣ ນາມ ຣາຊານໍ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ໂສ ຣຎ຺ຎາ ປິໂຍ ອໂຫສິ ມນາໂປ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປນ ກສິກມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວຕິ. ຕສ຺ສ ທ຺ເວເຍວ ໂຄຓາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ເອໂກ ມໂຕ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ໂສມທຕ຺ຕ, ຣາຊານໍ ເມ ຍາຈິຕ຺ວາ ເອກໍ ໂຄຓໍ ອາຫຣາ’’ຕິ. ໂສມທຕ຺ໂຕ ‘‘ສຈາຫໍ ຣາຊານໍ ຍາຈິສ຺ສາມິ, ລຫຸຠາໂວ ເມ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫເຍວ, ຕາຕ, ຣາຊານໍ ຍາຈຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕ, ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທນ຺ຘປຎ຺ໂຎ ອຠິກ຺ກມາທິວຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອຎ຺ຎເມວ ວທຕິ, ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ປນ ນໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ພີຣຓຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ນາມ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຓກລາເປ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ, ອຍໍ ອຸປຣາຊາ, ອຍໍ ເສນາປຕີ’’ຕິ ນາມານິ ກຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ປິຕຸ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ນາມ ຣາຊາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ນາມ ອຸປຣາຊາ, ຣາຊານໍ ປນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘ຊຍຕຸ ຠວໍ, ມຫາຣາຊາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອວໍ ຐຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ໂຄຓໍ ຍາເຈຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ –

‘‘ທ຺ເວ ເມ ໂຄຓາ ມຫາຣາຊ, ເຍຫິ ເຂຕ຺ຕໍ ກສາມເສ;

ເຕສຸ ເອໂກ ມໂຕ ເທວ, ທຸຕິຍໍ ເທຫິ ຂຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ.

ໂສ ຫິ ສໍວຈ຺ຉຣມຕ຺ເຕນ ຕໍ ຄາຖໍ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ປຄຸຓຠາວໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕ, ກຎ຺ຈິເທວ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາທາຍ ອາຄຈ຺ຉຖ, ອຫໍ ປຸຣິມຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິເກ ຐສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສມທຕ຺ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕກາເລ ອຸສ຺ສາຫປ຺ປຕ຺ໂຕ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນ ກຕປຏິສມ຺ໂມທໂນ, ‘‘ຕາຕ, ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ອາຄຕຕ຺ຖ, ອິທມາສນໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ວທຖ, ເຍນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ທ຺ເວ ເມ ໂຄຓາ ມຫາຣາຊ, ເຍຫິ ເຂຕ຺ຕໍ ກສາມເສ;

ເຕສຸ ເອໂກ ມໂຕ ເທວ, ທຸຕິຍໍ ຄຓ຺ຫ ຂຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ.

ຣຎ຺ຎາ ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ຕາຕ, ປຸນ ວເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕເມວ ຄາຖໍ ອາຫ. ຣາຊາ ເຕນ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກຖິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ໂສມທຕ຺ຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ພຫູ ມຎ຺ເຎ ໂຄຓາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິນ຺ນາ ພຫູ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຸສ຺ສິຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂສຬສ ໂຄເຓ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑກໍ ນິວາສຄາມຎ຺ຈສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມເທຍ຺ຍໍ ທຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ຍເສນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສີຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຕທາ ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ລາຬຸທາຍີ, ໂສມທຕ຺ໂຕ ປນ ອຫເມວາ’’ຕິ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປສ຺ສຸຕຕາຍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອຎ຺ຎເມວ ວທຕິ. ອປ຺ປສ຺ສຸຕປຸຣິໂສ ຫິ ພລິພທ຺ທສທິໂສ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໕໒.

‘‘ອປ຺ປສ຺ສຸຕາຍໍ ປຸຣິໂສ, ພລິພທ຺ໂທວ ຊີຣຕິ;

ມໍສານິ ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາ ຕສ຺ສ ນ ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປສ຺ສຸຕາຍນ຺ຕິ ເອກສ຺ສ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ປຓ຺ຓາສການໍ. ອຖ ວາ ປນ ວຄ຺ຄານໍ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ເອກສ຺ສ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ວາປິ ອຠາເວນ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ ອຍໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປນ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ພຫຸສ຺ສຸໂຕວ. ພລິພທ຺ໂທວ ຊີຣຕີຕິ ຍຖາ ຫິ ພລິພທ຺ໂທ ຊີຣມາໂນ ວຑ຺ຒມາໂນ ເນວ ມາຕຸ, ນ ປິຕຸ, ນ ເສສຎາຕການໍ ອຕ຺ຖາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ອຖ ໂຂ ນິຣຕ຺ຖກເມວ ຊີຣຕິ, ເອວເມວໍ ອຍມ຺ປິ ນ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ນ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ, ນ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕາທີນິ, ນ ຠາວນາຣາມຕໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ, ນິຣຕ຺ຖກເມວ ຊີຣຕິ, ມໍສານິ ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ພລິພທ຺ທສ຺ສ ‘‘ຍຸຄນງ຺ຄລາທີນິ ວຫິຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ ເອໂສ’’ຕິ ອຣຎ຺ເຎ ວິສ຺ສຏ຺ຐສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຂາທນ຺ຕສ຺ສ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ມໍສານິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ເອວເມວ ອິມສ຺ສາປິ ອຸປຊ຺ຌາຍາທີຫິ ວິສ຺ສຏ຺ຐສ຺ສ ສງ຺ຆໍ ນິສ຺ສາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘວິເຣຈນາທີນິ ກຕ຺ວາ ກາຍໍ ໂປເສນ຺ຕສ຺ສ ມໍສານິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຖູລສຣີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ. ປຎ຺ຎາ ຕສ຺ສາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປນສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ເອກງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາປິ ນ ວຑ຺ຒຕິ, ອຣຎ຺ເຎ ປນ ຄຈ຺ຉລຕາທີນິ ວິຍ ຉ ທ຺ວາຣານິ ນິສ຺ສາຍ ຕຓ຺ຫາ ເຈວ ນວວິຘມາໂນ ຈ ວຑ຺ຒຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ມຫາຊໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓີຕິ.

ລາຬຸທາຍິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ອຸທານວຕ຺ຖຸ

ອເນກຊາຕິສໍສາຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ອຸທານວເສນ ອຸທາເນຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ກເຖສິ.

ໂສ ຫິ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ສູຣິເຍ ອນຕ຺ຖງ຺ຄເຕເຍວ ມາຣພລໍ ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສປຏິຈ຺ຉາທກໍ ຕມໍ ປທາເລຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸໂລມປຏິໂລມວເສນ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອເນເກຫິ ພຸທ຺ຘສຕສຫສ຺ເສຫິ ອວິຊຫິຕໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໕໓.

‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ, ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ອນິພ຺ພິສໍ;

ຄຫກາຣໍ ຄເວສນ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂາ ຊາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ.

໑໕໔.

‘‘ຄຫກາຣກ ທິຏ຺ໂຐສິ, ປຸນ ເຄຫໍ ນ ກາຫສິ;

ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາ ຠຄ຺ຄາ, ຄຫກູຏໍ ວິສງ຺ຂຕໍ;

ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍມຊ຺ຌຄາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຄຫກາຣໍ ຄເວສນ຺ໂຕຕິ ອຫໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ກາຣກໍ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ເຍນ ຎາເຓນ ສກ຺ກາ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ, ຕສ຺ສ ໂພຘິຎາຓສ຺ສຕ຺ຖາຍ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາຕໍ ອິມໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ອນິພ຺ພິສໍ ຕໍ ຎາຓໍ ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ອລຠນ຺ໂຕເຍວ ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ສໍສຣິໍ, ອປຣາປຣໍ ອນຸວິຈຣິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂາ ຊາຕິ ປຸນປ຺ປຸນນ຺ຕິ ອິທໍ ຄຫກາຣກຄເວສນສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓມິສ຺ສິຕາຍ ຊາຕິ ນາເມສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ທຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ສາ ຕສ຺ມິໍ ອທິຏ຺ເຐ ນິວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ສນ຺ຘາວິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ໂຐສີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ມຍາ ອິທານິ ທິຏ຺ໂຐສິ. ປຸນ ເຄຫນ຺ຕິ ປຸນ ອິມສ຺ມິໍ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ມມ ເຄຫໍ ນ ກາຫສິ. ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາ ຠຄ຺ຄາຕິ ຕວ ສພ຺ພາ ອວເສສາ ກິເລສຜາສຸກາ ມຍາ ຠຄ຺ຄາ. ຄຫກູຏໍ ວິສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ຕຍາ ກຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕໍ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑລມ຺ປິ ມຍາ ວິທ຺ຘໍສິຕໍ. ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທານິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສງ຺ຂາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຕໍ ອນຸປວິຏ຺ຐໍ. ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍມຊ຺ຌຄາຕິ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄໂຕສ຺ມີຕິ.

ອຸທານວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ມຫາຘນເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ອຈຣິຕ຺ວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາຘນເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ພາຣາຓສິຍໍ ອສີຕິໂກຏິວິຠເວ ກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ກຸເລ ມຫາໂຠຄກ຺ຂນ຺ໂຘ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂນ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິໂຠຄໍ ກຣິສ຺ສາມ, ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ເມນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕໍ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕມຕ຺ຕເມວ ສິກ຺ຂາເປສຸໍ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອສີຕິໂກຏິວິຠເວ ກຸເລ ເອກາ ຘີຕາປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສາປິ ມາຕາປິຕໂຣ ຕເຖວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕມຕ຺ຕເມວ ສິກ຺ຂາເປສຸໍ. ເຕສໍ ວຍປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອາວາຫວິວາໂຫ ອໂຫສິ. ອຖ ເນສໍ ອປຣຠາເຄ ມາຕາປິຕໂຣ ກາລມກໍສຸ. ທ຺ເວອສີຕິໂກຏິຘນໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ເຄເຫ ອໂຫສິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ທິວສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຘຸຕ຺ຕາ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ສຈາຍໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ສຸຣາໂສຓ຺ໂຑ ຠວິສ຺ສຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປມ ນໍ ສຸຣາໂສຓ຺ຑຠາວ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ສຸຣໍ ອາທາຍ ຂຊ຺ຊກມໍເສ ເຈວ ໂລຓສກ຺ຂຣາ ຈ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມູລກນ຺ເທ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣາຊກຸລໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ໂອໂລກຍມານາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຸຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ໂລຓສກ຺ຂຣໍ ມຸເຂ ຂິປິຕ຺ວາ ມູລກນ຺ທໍ ຑໍສິຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສສຕໍ ຊີວ ສາມິ, ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍໍ ຂາທນປິວນສມຕ຺ຖາ ຠເວຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຈູຬູປຏ຺ຐາກໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ເອເຕ ປິວນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອກໍ ປານກໍ, ສາມີຕິ. ມນາປຊາຕິກໍ ເອຕນ຺ຕິ. ສາມິ, ອິມສ຺ມິໍ ຊີວໂລເກ ອິມິນາ ສທິສໍ ປາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມຍາປິ ປາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປິວຕິ. ອຖສ຺ສ ນຈິຣສ຺ເສວ ເຕ ຘຸຕ຺ຕາ ປິວນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິວາຣຍິໍສຸ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ປຣິວາໂຣ ມຫາ ອໂຫສິ. ໂສ ສເຕນປິ ສຕທ຺ວເຍນປິ ສຸຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປິວນ຺ໂຕ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມເນວ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານາທີສຸ ກຫາປຓຣາສິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຸຣໍ ປິວນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ມາລາ ອາຫຣຖ, ອິມິນາ ຄນ຺ເຘ, ອຍໍ ຊໂນ ຊຸເຕ ເຉໂກ, ອຍໍ ນຈ຺ເຈ, ອຍໍ ຄີເຕ, ອຍໍ ວາທິເຕ. ອິມສ຺ສ ສຫສ຺ສໍ ເທຖ, ອິມສ຺ສ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ເອວໍ ວິກິຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອສີຕິໂກຏິຘນໍ ເຂເປຕ຺ວາ ‘‘ຂີຓໍ ເຕ, ສາມິ, ຘນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກິໍ ຠຣິຍາຍ ເມ ສນ຺ຕກໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ອຕ຺ຖິ, ສາມີຕິ. ເຕນ ຫິ ຕໍ ອາຫຣຖາຕິ. ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ເຂເປຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຂຕ຺ຕອາຣາມຸຍ຺ຍານໂຍຄ຺ຄາທິກມ຺ປິ ອນ຺ຕມໂສ ຠາຊນຠຓ຺ຑກມ຺ປິ ອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓນິສີທນມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຂາທິ. ອຖ ນໍ ມຫລ຺ລກກາເລ ເຍຫິສ຺ສ ກຸລສນ຺ຕກໍ ເຄຫໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ, ເຕ ຕໍ ເຄຫາ ນີຫຣິໍສຸ. ໂສ ຠຣິຍໍ ອາທາຍ ປຣຊນສ຺ສ ເຄຫຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ໂຕ ກປາລຂຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊນສ຺ສ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອາຣຠິ.

ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ອາສນສາລາຍ ທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ທຫຣສາມເຓເຣຫິ ທິຍ຺ຍມານໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐກໂຠຊນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ອຖ ນໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ສິຕກາຣຓໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ປສ຺ສານນ຺ທ, ອິມໍ ມຫາຘນເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ທ຺ເວອສີຕິໂກຏິຘນໍ ເຂເປຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາທາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ຕໍ. ສເຈ ຫິ ອຍໍ ປຐມວເຍ ໂຠເຄ ອເຂເປຕ຺ວາ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍຊຍິສ຺ສ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ອຄ຺ຄເສຏ຺ຐິ ອຠວິສ຺ສ. ສເຈ ປນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສ, ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສ, ຠຣິຍາປິສ຺ສ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສ. ສເຈ ມຊ຺ຌິມວເຍ ໂຠເຄ ອເຂເປຕ຺ວາ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍຊຍິສ຺ສ, ທຸຕິຍເສຏ຺ຐິ ອຠວິສ຺ສ, ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ອນາຄາມີ ອຠວິສ຺ສ. ຠຣິຍາປິສ຺ສ ສກທາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສ. ສເຈ ປຈ຺ຉິມວເຍ ໂຠເຄ ອເຂເປຕ຺ວາ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍຊຍິສ຺ສ, ຕຕິຍເສຏ຺ຐິ ອຠວິສ຺ສ, ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊນ຺ໂຕປິ ສກທາຄາມີ ອຠວິສ຺ສ, ຠຣິຍາປິສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສ. ອິທານິ ປເນສ ຄິຫິໂຠຄໂຕປິ ປຣິຫີໂນ ສາມຎ຺ຎໂຕປິ. ປຣິຫາຍິຕ຺ວາ ຈ ປນ ສຸກ຺ຂປລ຺ລເລ ໂກຎ຺ຈສກຸໂຓ ວິຍ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໕໕.

‘‘ອຈຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ອລທ຺ຘາ ໂຍພ຺ພເນ ຘນໍ;

ຊິຓ຺ຓໂກຎ຺ຈາວ ຌາຍນ຺ຕິ, ຂີຓມຈ຺ເຉວ ປລ຺ລເລ.

໑໕໖.

‘‘ອຈຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ອລທ຺ຘາ ໂຍພ຺ພເນ ຘນໍ;

ເສນ຺ຕິ ຈາປາຕິຂີຓາວ, ປຸຣາຓານິ ອນຸຕ຺ຖຸນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຈຣິຕ຺ວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ອວສິຕ຺ວາ. ໂຍພ຺ພເນຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ວາ ໂຠເຄ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວາ ໂຠເຄ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສມຕ຺ຖກາເລ ຘນມ຺ປິ ອລຠິຕ຺ວາ. ຂີຓມຈ຺ເຉຕິ ເຕ ເອວຣູປາ ພາລາ ອຸທກສ຺ສ ອຠາວາ ຂີຓມຈ຺ເຉ ປລ຺ລເລ ປຣິກ຺ຂີຓປຕ຺ຕາ ຊິຓ຺ຓໂກຎ຺ຈາ ວິຍ ອວຌາຍນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປລ຺ລເລ ອຸທກສ຺ສ ອຠາໂວ ວິຍ ຫິ ອິເມສໍ ວສນຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາໂວ, ມຈ຺ຉານໍ ຂີຓຠາໂວ ວິຍ ອິເມສໍ ໂຠຄານໍ ອຠາໂວ, ຂີຓປຕ຺ຕານໍ ໂກຎ຺ຈານໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄມນາຠາໂວ ວິຍ ອິເມສໍ ອິທານິ ຊລຖລປຖາທີຫິ ໂຠເຄ ສຓ຺ຐາເປຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຠາໂວ. ຕສ຺ມາ ເຕ ຂີຓປຕ຺ຕາ ໂກຎ຺ຈາ ວິຍ ເອຕ຺ເຖວ ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອວຌາຍນ຺ຕີຕິ. ຈາປາຕິຂີຓາວາຕິ ຈາປໂຕ ອຕິຂີຓາ, ຈາປາ ວິນິມຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ຈາປາ ວິນິມຸຕ຺ຕາ ສຣາ ຍຖາເວຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕິຕາ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປນ຺ເຕ ອສຕິ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປຈິການໍ ຠຕ຺ຕໍ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ອິເມປິ ຕໂຍ ວເຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ອິທານິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ມຣຓໍ ອຸປຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເສນ຺ຕິ ຈາປາຕິຂີຓາວາ’’ຕິ. ປຸຣາຓານິ ອນຸຕ຺ຖຸນນ຺ຕິ ‘‘ອິຕິ ອມ຺ເຫຫິ ຂາທິຕໍ ອິຕິ ປີຕ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕານິ ຂາທິຕປິວິຕນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕາທີນິ ອນຸຕ຺ຖຸນນ຺ຕາ ໂສຈນ຺ຕາ ອນຸໂສຈນ຺ຕາ ເສນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມຫາຘນເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

ຊຣາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກາທສໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໑໒. ອຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ໂພຘິຣາຊກຸມາຣວຕ຺ຖຸ

ອຕ຺ຕານຎ຺ເຈຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຠສກຬາວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂພຘິຣາຊກຸມາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ປຖວີຕເລ ອຎ຺ເຎຫິ ປາສາເທຫິ ອສທິສຣູປໍ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕມານໍ ວິຍ ໂກກນຸທໍ ນາມ ປາສາທໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວຑ຺ຒກິໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ຕຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ເອວຣູໂປ ປາສາໂທ ກຕປຸພ຺ໂພ, ອຸທາຫຸ ປຐມສິປ຺ປເມວ ເຕ ອິທ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປຐມສິປ຺ປເມວ, ເທວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ອຍໍ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ເອວຣູປໍ ປາສາທໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ປາສາໂທ ອນຈ຺ຉຣິໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິມໍ ມຍາ ມາເຣຕຸໍ ວາ ຫຕ຺ຖປາເທ ວາສ຺ສ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອກ຺ຂີນິ ວາ ອຸປ຺ປາເຏຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປາສາທໍ ນ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍສຫາຍກສ຺ສ ສຎ຺ຊີວກປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ ມາຓວກສ຺ສ ກເຖສິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນິສ຺ສໍສຍໍ ເອສ ວຑ຺ຒກິໍ ນາເສສ຺ສຕິ, ອນຄ຺ໂຆ ສິປ຺ປີ, ໂສ ມຍິ ປສ຺ສນ຺ເຕ ມາ ນສ຺ສຕຸ, ສຎ຺ຎມສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ປາສາເທ ເຕ ກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ, ໂນ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຣາຊກຸມາໂຣ ຕໍ ນາເສຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ວຑ຺ຒກີປິ ‘‘ຠທ຺ທກໍ ເຕ, ສາມິ, ກຕໍ ມມ ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ, ອຫເມຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ສມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ປາສາເທ ກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ຣາຊກຸມາເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ນ ຕາວ, ເທວ, ນິຏ຺ຐິຕໍ, ພຫຸ ອວສິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ກິໍ ກມ຺ມໍ ນາມ ອວສິຏ຺ຐນ຺ຕິ? ປຈ຺ຉາ, ເທວ, ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ທາຣູນິ ຕາວ ອາຫຣາເປຖາຕິ. ກິໍ ທາຣູນິ ນາມາຕິ? ນິສ຺ສາຣານິ ສຸກ຺ຂທາຣູນິ, ເທວາຕິ. ໂສ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ເທວ, ເຕ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ນາຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສຸຂຸມກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປນ຺ຕສ຺ສ ເມ ກມ຺ມວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ອາຫາຣເວລາຍໍ ປນ ເມ ຠຣິຍາວ ອາຫາຣໍ ອາຫຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຣາຊກຸມາໂຣປິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິ. ໂສປິ ເອກສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕານິ ທາຣູນິ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນິສີທນໂຍຄ຺ຄໍ ຄຣຸຬສກຸຓໍ ກຕ຺ວາ ອາຫາຣເວລາຍ ປນ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ເຄເຫ ວິຊ຺ຊມານກໍ ສພ຺ພໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ຣາຊກຸມາໂຣປິ ວຑ຺ຒກິສ຺ສ ອນິກ຺ຂມນຕ຺ຖາຍ ເຄຫໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ວຑ຺ຒກີປິ ສກຸຓສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕກາເລ ‘‘ອຊ຺ຊ ສພ຺ເພປິ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຠຣິຍໍ ວຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ສກຸຓສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ວາຕປາເນນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍິ. ໂສ ເຕສໍ, ‘‘ເທວ, ວຑ຺ຒກີ ປລາຍຕີ’’ຕິ ກນ຺ທນ຺ຕານໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ເຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ເອກໍ ນຄຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ກຏ຺ຐວາຫນຣາຊາ ນາມ ຊາໂຕ.

ຣາຊກຸມາໂຣປິ ‘‘ປາສາທມຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປາສາເທ ຈຕຸຊ຺ຊາຕິຍຄນ຺ເຘຫິ ປຣິຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ປຐມອຸມ຺ມາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຈລປຏິກໍ ປຕ຺ຖຣິ. ໂສ ກິຣ ອປຸຕ຺ຕໂກ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຈາຫໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ລຈ຺ຉາມິ, ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຕ຺ຖຣິ. ໂສ ສຕ຺ຖຣິ ອາຄເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປວິສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ນ ປາວິສິ, ໂສ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ຍາຈິ. ສຕ຺ຖາ ອປວິສິຕ຺ວາວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ໂອໂລເກສິ. ເຖໂຣ ໂອໂລກິຕສຎ຺ຎາເຍວ ວຕ຺ຖານໍ ອນກ຺ກມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ‘‘ສໍຫຣຕຸ, ຣາຊກຸມາຣ, ທຸສ຺ສານິ, ນ ຠຄວາ ເຈລປຏິກໍ ອກ຺ກມິສ຺ສຕິ, ປຈ຺ຉິມຊນຕໍ ຕຖາຄໂຕ ໂອໂລເກຕີ’’ຕິ ທຸສ຺ສານິ ສໍຫຣາເປສິ. ໂສ ທຸສ຺ສານິ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນ຺ໂຕນິເວສນໍ ປເວສຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊເກນ ສມ຺ມາເນຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປກາຣໂກ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ, ກຸຈ຺ຉິຄໂຕ ຈ ກິຣມ຺ຫິ ເອກວາຣໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ, ທຸຕິຍໍ ຕຣຸຓທາຣກກາເລ, ຕຕິຍໍ ວິຎ຺ຎຸຠາວໍ ປຕ຺ຕກາເລ. ຕສ຺ສ ເມ ກສ຺ມາ ເຈລປຏິກໍ ນ ອກ຺ກມິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ກຸມາຣ, ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຈລານິ ອຕ຺ຖຣີ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ລຈ຺ຉາມິ, ສຕ຺ຖາ ເມ ເຈລປຏິກໍ ອກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເຕເນວາຫໍ ຕໍ ນ ອກ຺ກມິນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ເນວ ລຈ຺ຉາມີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ກຸມາຣາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ປຸຣິມກອຕ຺ຕຠາເວ ຊາຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ປມາທໍ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມິໍ ກາເລ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ –

ອຕີເຕ ກິຣ ອເນກສຕາ ມນຸສ຺ສາ ມຫຕິຍາ ນາວາຍ ສມຸທ຺ທໍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ນາວາ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ຠິຊ຺ຊິ. ທ຺ເວ ຊຍມ຺ປຕິກາ ເອກໍ ຜລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣທີປກໍ ປວິສິໍສຸ, ເສສາ ສພ຺ເພ ຕຕ຺ເຖວ ມຣິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ທີປເກ ມຫາສກຸຓສງ຺ໂຆ ວສຕິ. ເຕ ອຎ຺ຎໍ ຂາທິຕພ຺ພກໍ ອທິສ຺ວາ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕາ ສກຸຓອຓ຺ຑານິ ອງ຺ຄາເຣສຸ ປຈິຕ຺ວາ ຂາທິໍສຸ, ເຕສຸ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ສກຸຓຈ຺ຉາເປ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິໍສຸ. ເອວໍ ປຐມວເຍປິ ມຊ຺ຌິມວເຍປິ ປຈ຺ຉິມວເຍປິ ຂາທິໍສຸເຍວ. ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ວເຍ ອປ຺ປມາທໍ ນາປຊ຺ຊິໍສຸ, ເອໂກປິ ຈ ເນສໍ ອປ຺ປມາທໍ ນາປຊ຺ຊິ.

ສຕ຺ຖາ ອິທໍ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ຫິ ຕ຺ວໍ, ກຸມາຣ, ຕທາ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ວເຍ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ອປ຺ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສ, ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ວເຍ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຘີຕາ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ສເຈ ປນ ໂວ ເອໂກປິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຘີຕາ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສ. ກຸມາຣ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ປິຍໍ ມຎ຺ຎມາເນນ ຕີສຸປິ ວເຍສຸ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ເອກວເຍປິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ໂພເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໕໗.

‘‘ອຕ຺ຕານຎ຺ເຈ ປິຍໍ ຊຎ຺ຎາ, ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ ນໍ ສຸຣກ຺ຂິຕໍ;

ຕິຓ຺ຓໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຍາມໍ, ປຏິຊຄ຺ເຄຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາມນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມິສ຺ສຣຕາຍ ເທສນາກຸສລຕາຍ ຈ ອິຘ ຕິຓ຺ຓໍ ວຍານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວຍໍ ຍາມນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ເທເສສິ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ອຕ຺ຕານໍ ປິຍໍ ຊາເນຍ຺ຍ, ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ ນໍ ສຸຣກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ຄີຫີ ສມາໂນ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຣິປາສາທຕເລ ສຸສໍວຸຕໍ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມ຺ປນ຺ນາຣກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ໂຕປິ, ປພ຺ພຊິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສຸສໍວຸເຕ ປິຫິຕທ຺ວາຣວາຕປາເນ ເລເຓ ວິຫຣນ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕານໍ ນ ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ຄິຫີ ປນ ສມາໂນ ຍຖາພລໍ ທານສີລາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ, ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ປນ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕປຣິຍຕ຺ຕິມນສິກາເຣສຸ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂຕິ ນາມ. ເອວໍ ຕີສຸ ວເຍສຸ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ວເຍ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຊຄ຺ຄຕິເຍວ. ສເຈ ຫິ ຄິຫິຠູໂຕ ປຐມວເຍ ຂິຑ຺ຑາປສຸຕຕາຍ ກຸສລໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຊ຺ຌິມວເຍ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ກຸສລໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ມຊ຺ຌິມວເຍ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສນ຺ໂຕ ກຸສລໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ປຈ຺ຉິມວເຍ ກາຕພ຺ພເມວ. ເອວມ຺ປິ ກໂຣນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕາ ປຏິຊຄ຺ຄິໂຕວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຕາ ປິໂຍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອປາຍປຣາຍຓເມວ ນໍ ກໂຣຕິ. ສເຈ ປນ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຐມວເຍ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຘາເຣນ຺ໂຕ ວາເຈນ຺ໂຕ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ມຊ຺ຌິມວເຍ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ສມຓຘມ຺ໂມ ກາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປຐມວເຍ ອຸຄ຺ຄຫິຕປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອຏ຺ຐກຖໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກາຣຓາກາຣຓຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມວເຍ ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຉິມວເຍ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ສມຓຘມ຺ໂມ ກາຕພ຺ໂພເຍວ. ເອວມ຺ປິ ກໂຣນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕາ ປຏິຊຄ຺ຄິໂຕວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຕາ ປິໂຍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຉານຸຕາເປເນວ ນໍ ຕາເປຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂພຘິຣາຊກຸມາໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ໂພຘິຣາຊກຸມາຣວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ອຸປນນ຺ທສກ຺ຍປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຕ຺ຕານເມວ ປຐມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸປນນ຺ທໍ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເຖໂຣ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕຸໍ ເຉໂກ. ຕສ຺ສ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫູ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ຕິຈີວເຣຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍິໍສຸ. ເຕຫິ ວິສ຺ສຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາເຣ ໂສເຍວ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ອຸປກຏ຺ເຐ ຊນປທໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ທຫຣສາມເຓຣາ ຘມ຺ມກຖິກເປເມນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ‘‘ອິຘ ກິຕ຺ຕກໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕຫິ ‘‘ເອເກໂກ ສາຏໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ອຸປາຫນາ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ທຸຕິຍໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ກິໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວ ສາຏກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິໍ ຐເປສິ. ຕຕິຍໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ກິໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຕໂຍ ສາຏກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ອຸທກຕຸມ຺ພໍ ຐເປສິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ກິໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສາຏກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ ອິຘ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຫຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເຕ ນໍ ພຫູຫິ ວຕ຺ເຖຫິ ເຈວ ຈີວເຣຫິ ຈ ປູເຊສຸໍ. ໂສ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ອິຕເຣສຸປິ ວິຫາເຣສຸ ສາສນໍ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ຐປິຕຕ຺ຕາ ວສ຺ສາວາສິກໍ ລທ຺ຘພ຺ພໍ, ຕໍ ເມ ປຫິຓນ຺ຕູ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຍານກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປາຍາສິ.

ອເຖກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ທ຺ເວ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ທ຺ເວ ສາຏເກ ເອກຎ຺ຈ ກມ຺ພລໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ສາຏກາ ໂຫນ຺ຕຸ, ມຍ຺ຫໍ ກມ຺ພໂລ’’ຕິ ຠາເຊຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ມຄ຺ຄສມີເປ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິວທນ຺ຕິ. ເຕ ຕໍ ເຖຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ໂນ ຠາເຊຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ຕຸມ຺ເຫເຍວ ຠາເຊຖາຕິ. ນ ສກ຺ໂກມ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫເຍວ ໂນ ຠາເຊຕ຺ວາ ເທຖາຕິ. ເຕນ ຫິ ມມ ວຈເນ ຐສ຺ສຖາຕິ. ອາມ, ຐສ຺ສາມາຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສາຘູ’’ຕິ ເຕສໍ ທ຺ເວ ສາຏເກ ທຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ຕານໍ ອມ຺ຫາກໍ ປາຣຸປນາຣໂຫ’’ຕິ ມຫຄ຺ຆໍ ກມ຺ພລໍ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ. ທຫຣຠິກ຺ຂູ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ກໂຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອກາສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີຕສ຺ມິໍ ອນຸຕີຣຈາຣີ ຈ ຄມ຺ຠີຣຈາຣີ ຈາຕິ ທ຺ເວ ອຸທ຺ທາ ມຫນ຺ຕໍ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສີສໍ ໂຫຕຸ, ຕວ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວິວາທາປນ຺ນາ ຠາເຊຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ເອກໍ ສິງ຺ຄາລໍ ທິສ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມາຕຸລ, ອິມໍ ໂນ ຠາເຊຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ. ອຫໍ ຣຎ຺ຎາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ຐປິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈິຣໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຊງ຺ຆວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕມ຺ຫິ, ອິທານິ ເມ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີຕິ. ມາຕຸລ, ມາ ເອວໍ ກໂຣຖ, ຠາເຊຕ຺ວາ ເອວ ໂນ ເທຖາຕິ. ມມ ວຈເນ ຐສ຺ສຖາຕິ. ຐສ຺ສາມ, ມາຕຸລາຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສາຘູ’’ຕິ ໂສ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ອກາສິ, ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ເອກມນ຺ເຕ. ກຕ຺ວາ ຈ ປນ, ‘‘ຕາຕາ, ເຍນ ໂວ ອນຸຕີເຣ ຈຣິຕໍ, ໂສ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ຄຓ຺ຫາຕຸ. ເຍນ ຄມ຺ຠີເຣ ຈຣິຕໍ, ຕສ຺ສ ສີສໍ ໂຫຕຸ. ອຍໍ ປນ ມຊ຺ຌິໂມ ຂຓ຺ໂຑ ມມ ວິນິຈ຺ຉຍຘມ຺ເມ ຐິຕສ຺ສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຕ ສຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ –

‘‘ອນຸຕີຣຈາຣິ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ, ສີສໍ ຄມ຺ຠີຣຈາຣິໂນ;

ອຈ຺ຈາຍໍ ມຊ຺ຌິໂມ ຂຓ຺ໂຑ, ຘມ຺ມຏ຺ຐສ຺ສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໗.໓໓) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຂຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ. ເຕປິ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອວເມສ ອຕີເຕປິ ຕຸມ຺ເຫ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ອກາສິເຍວາ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອຸປນນ຺ທໍ ຄຣຫນ຺ໂຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປຣໍ ໂອວທນ຺ເຕນ ນາມ ປຐມເມວ ອຕ຺ຕາ ປຕິຣູເປ ປຕິຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໕໘.

‘‘ອຕ຺ຕານເມວ ປຐມໍ, ປຕິຣູເປ ນິເວສເຍ;

ອຖຎ຺ຎມນຸສາເສຍ຺ຍ, ນ ກິລິສ຺ເສຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຕິຣູເປ ນິເວສເຍຕິ ອນຸຈ຺ຉວິເກ ຄຸເຓ ປຕິຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸເຓຫິ ວາ ອຣິຍວໍສປຏິປທາທີຫິ ວາ ປຣໍ ອນຸສາສິຕຸກາໂມ, ໂສ ອຕ຺ຕານເມວ ປຐມໍ ຕສ຺ມິໍ ຄຸເຓ ປຕິຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ. ເອວໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຖຎ຺ຎໍ ເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ອນຸສາເສຍ຺ຍ. ອຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອນິເວເສຕ຺ວາ ເກວລໍ ປຣເມວ ອນຸສາສມາໂນ ປຣໂຕ ນິນ຺ທໍ ລຠິຕ຺ວາ ກິລິສ຺ສຕິ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ນິເວເສຕ຺ວາ ອນຸສາສມາໂນ ປຣໂຕ ປສໍສໍ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ກິລິສ຺ສຕິ ນາມ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິໂຕ ນ ກິລິສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອຸປນນ຺ທສກ຺ຍປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ປຘານິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຕ຺ຕານຎ຺ເຈຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຘານິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາທາຍ ອຣຎ຺ເຎ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຘຣມານກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ໂວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄຫິຕໍ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາວ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸປຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ປຐມຍາເມ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ວິຫາຣໍ ປວິສນ຺ຕິ. ໂສ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ປພຸທ຺ຘກາເລ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ‘ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍິສ຺ສາມາ’ຕິ ອາຄຕາ, ສີຆໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເຖວ ສຸປຕິ. ອິຕເຣ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ພຫິ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ວິຫາຣໍ ປວິສນ຺ຕິ. ໂສ ປຸນປິ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ວິຫາຣາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສຍໍ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເຖວ ສຸປຕິ. ຕສ຺ມິໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ເອວໍ ກໂຣນ຺ເຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຊ຺ຌາຍໍ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ ມນສິກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ຈິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອຄມາສິ. ເຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ອຕິວິຍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຕສ຺ສ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ນຏ຺ຐມ຺ຫາ, ອາວຸໂສ, ອາຈຣິໂຍ ໂນ ຕຸຈ຺ຉຣວໍ ຣວຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ເຕສໍ ອຕິວິຍ ນິທ຺ທາຍ ກິລມນ຺ຕານໍ ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເຕ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ກຕປຏິສນ຺ຖາຣາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕຣາຍມກາສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ –

‘‘ອມາຕາປິຕຣສໍວຑ຺ໂຒ, ອນາເຈຣກຸເລ ວສໍ;

ນາຍໍ ກາລໍ ອກາລໍ ວາ, ອຠິຊານາຕິ ກຸກ຺ກຸໂຏ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໑໙) –

ອິມໍ ອກາລຣາວິກຸກ຺ກຸຏຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖສິ. ‘‘ຕທາ ຫິ ໂສ ກຸກ຺ກຸໂຏ ອຍໍ ປຘານິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອໂຫສິ, ອິເມ ປຎ຺ຈ ສຕາ ຠິກ຺ຂູ ເຕ ມາຓວາ ອເຫສຸໍ, ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ອຫເມວາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປຣໍ ໂອວທນ຺ເຕນ ນາມ ອຕ຺ຕາ ສຸທນ຺ໂຕ ກາຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ຫິ ສຸທນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທເມຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໕໙.

‘‘ອຕ຺ຕານຎ຺ເຈ ຕຖາ ກຍິຣາ, ຍຖາຎ຺ຎມນຸສາສຕິ;

ສຸທນ຺ໂຕ ວຕ ທເມຖ, ອຕ຺ຕາ ຫິ ກິຣ ທຸທ຺ທໂມ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ປຐມຍາມາທີສຸ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣໍ ໂອວທຕິ, ສຍໍ ຈງ຺ກມນາທີນິ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານຎ຺ເຈ ຕຖາ ກຍິຣາ, ຍຖາຎ຺ຎມນຸສາສຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຸທນ຺ໂຕ ວຕ ທເມຖາຕິ ເຍນ ຄຸເຓນ ປຣໍ ອນຸສາສຕິ, ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ສຸທນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທເມຍ຺ຍ. ອຕ຺ຕາ ຫິ ກິຣ ທຸທ຺ທໂມຕິ ອຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕາ ນາມ ທຸທ຺ທໂມ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ໂສ ສຸທນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕຖາ ທເມຕພ຺ໂພຕິ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈ ສຕາປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປຘານິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ກຸມາຣກສ຺ສປມາຕຸເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນາໂຖຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກຸມາຣກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມາຕຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາ ກິຣ ຣາຊຄຫນຄເຣ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈມານາປິ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕິກາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຠິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ປຕິກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕິເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິ. ອຖສ຺ສາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາວ ສາມິກໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ໂສ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ເນຕ຺ວາ ອຊານນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕປກ຺ຂິການໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສິ. ອປເຣນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຕສ຺ສາ ຄພ຺ຠິນິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕາຫິ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ນາຫໍ, ອຍ຺ເຍ, ຊານາມິ ‘‘ກິເມຕໍ’’, ສີລໍ ວຕ ເມ ອໂຣຄເມວາຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຕໍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸນີ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕາ, ອິມິສ຺ສາ ມຍໍ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຊານາມ, ກາລໍ ນ ຊານາມ, ກິໍ ທານິ ກໂຣມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເທວທຕ຺ໂຕ ‘‘ມາ ມຍ຺ຫໍ ໂອວາທກາຣິການໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຍໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕູ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊຖ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສາ ທຫຣາ ມາ ມໍ, ອຍ຺ເຍ, ນາເສຖ, ນາຫໍ ເທວທຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕາ, ເອຖ, ມໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເຊຕວນໍ ເນຖາຕິ. ຕາ ຕໍ ອາທາຍ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕສ຺ສາ ຄິຫິກາເລ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ປຣວາທໂມຈນຕ຺ຖໍ ຣາຊານໍ ປເສນທິໂກສລໍ ມຫາອນາຖປິຓ຺ຑິກໍ ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິກໍ ວິສາຂາອຸປາສິກໍ ອຎ຺ຎານິ ຈ ມຫາກຸລານິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອິມິສ຺ສາ ທຫຣາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ກມ຺ມໍ ປຣິໂສເຘຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຣໂຕ ວິສາຂໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ສາ ສາຓິປາກາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ຕສ຺ສາ ຫຕ຺ຖປາທນາຠິອຸທຣປຣິໂຍສານານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມາສທິວເສ ສມາເນຕ຺ວາ ‘‘ຄິຫິຠາເວ ອິມາຍ ຄພ຺ໂຠ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖສ຺ສາ ເຖໂຣ ປຣິສມຊ຺ເຌ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສາ ອປເຣນ ສມເຍນ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນໍ ມຫານຸຠາວໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ.

ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍສມີເປນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທາຣກສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ເອກິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ, ຕສ຺ເສສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ກຸມາຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣໍ ເນຕ຺ວາ ຘາຕີນໍ ອທາສິ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ຈສ຺ສ ກສ຺ສໂປຕິ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ກຸມາຣປຣິຫາເຣນ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ກຸມາຣກສ຺ສໂປຕິ ສຎ຺ຊານິໍສຸ. ໂສ ກີຬາມຓ຺ຑເລ ທາຣເກ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ນິມ຺ມາຕາປິຕິເກນມ຺ຫາ ປຫຏາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ມໍ ‘ນິມ຺ມາຕາປິຕິໂກ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ມາຕຣໍ ເມ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ຘາຕິໂຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອິມາ ເຕ ມາຕໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕິກາ ເມ ມາຕໂຣ, ເອກາຍ ເມ ມາຕຣາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເມ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ອິມໍ ວຎ຺ເຈຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ຕາຕ, ຕວ ມາຕາ ຠິກ຺ຂຸນີ, ຕ຺ວໍ ມຍາ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍາ ອານີໂຕຕິ. ໂສ ຕາວຕເກເນວ ສມຸປ຺ປນ຺ນສໍເວໂຄ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ປພ຺ພາເຊຖ ມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ຕໍ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ກຸມາຣກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວາຍມິຕ຺ວາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ປຸນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຘວເນ ວິຫາສິ.

ອຖ ນໍ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ເອກໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ຺ນຣສ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ປຎ຺ເຫ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຎ຺ໂຎ ພ຺ຍາກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຄຈ຺ຉ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ອິເມສໍ ອຕ຺ຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນາວສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ປນ ນິກ຺ຂນ຺ຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ມາຕຸຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອກ຺ຂີຫິ ອສ຺ສູນິ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ສາ ປຸຕ຺ຕວິໂຍຄທຸກ຺ຂິຕາ ອສ຺ສຸຕິນ຺ເຕເນວ ມຸເຂນ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣມານາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາວ, ‘‘ປຸຕ຺ຕ, ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິຣວນ຺ຕີ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອຸປຘາວມານາ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຕິ. ສາ ຖເນຫິ ຂີຣໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ເຕຫິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອລ຺ລຈີວຣາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຍໍ ມມ ສນ຺ຕິກາ ມຘຸຣວຈນໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ. ຖທ຺ຘເມວ ກຕ຺ວາ ອິມາຍ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ກໂຣນ຺ຕີ ວິຈຣສິ, ສິເນຫມຕ຺ຕມ຺ປິ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ອໂຫ ກກ຺ຂຬາ ເຖຣສ຺ສ ກຖາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ຕາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນປິ ເຕນ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອິມສ຺ສ ກາຣຓາ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ອຍໍ ປເນວໍ ຖທ຺ຘຫທໂຍ, ກິໍ ເມ ອິມິນາ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍທິວສເມວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ອປເຣນ ສມເຍນ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອາວຸໂສ, ເທວທຕ຺ເຕນ ເອວໍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ກຸມາຣກສ຺ສໂປ ຈ ເຖຣີ ຈ ນາສິຕາ, ສຕ຺ຖາ ປນ ເຕສໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາໂຕ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ໂລການຸກມ຺ປກາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ອຫໍ ອິເມສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ເນສໍ ອຫໍ ປຕິຏ຺ຐາ ອໂຫສິໍເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ນິຄ຺ໂຣຘເມວ ເສເວຍ຺ຍ, ນ ສາຂມຸປສໍວເສ;

ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ມິໍ ມຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍຎ຺ເຈ ສາຂສ຺ມິ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໒; ໑.໑໐.໘໑) –

ອິມໍ ນິຄ຺ໂຣຘຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ຕທາ ສາຂມິໂຄ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ປຣິສາປິສ຺ສ ເທວທຕ຺ຕປຣິສາ, ວາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ມິຄເຘນຸ ເຖຣີ ອໂຫສິ, ປຸຕ຺ໂຕ ກຸມາຣກສ຺ສໂປ, ຄພ຺ຠິນີມິຄິຍາ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຄໂຕ ນິຄ຺ໂຣຘມິຄຣາຊາ ປນ ອຫເມວາ’’ຕິ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖຣິຍາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐານກຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ມາ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ຐິເຕນ ສຄ຺ຄປຣາຍເຓນ ວາ ມຄ຺ຄປຣາຍເຓນ ວາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ນາໂຖ, ປໂຣ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໖໐.

‘‘ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນາໂຖ, ໂກ ຫິ ນາໂຖ ປໂຣ ສິຍາ;

ອຕ຺ຕນາ ຫິ ສຸທນ຺ເຕນ, ນາຖໍ ລຠຕິ ທຸລ຺ລຠ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນາໂຖຕິ ປຕິຏ຺ຐາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕນິ ຐິເຕນ ອຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ເນນ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ສຄ຺ຄໍ ວາ ປາປຸຓິຕຸໍ, ມຄ຺ຄໍ ວາ ຠາເວຕຸໍ, ຜລໍ ວາ ສຈ຺ຉິກາຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຕສ຺ມາ ຫິ ອຕ຺ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ປໂຣ ໂກ ນາມ ກສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາ ສິຍາ. ອຕ຺ຕນາ ເອວ ຫິ ສຸທນ຺ເຕນ ນິພ຺ພິເສວເນນ ອຣຫຕ຺ຕຜລສງ຺ຂາຕໍ ທຸລ຺ລຠໍ ນາຖໍ ລຠຕິ. ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອິຘ ‘‘ນາຖໍ ລຠຕິ ທຸລ຺ລຠ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ກຸມາຣກສ຺ສປມາຕຸເຖຣີວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ມຫາກາລອຸປາສກວຕ຺ຖຸ

ອຕ຺ຕນາ ຫິ ກຕໍ ປາປນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ມຫາກາລໍ ນາມ ໂສຕາປນ຺ນອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ມາສສ຺ສ ອຏ຺ຐທິວເສສຸ ອຸໂປສຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓາຕິ. ອຖ ຣຕ຺ຕິໍ ໂຈຣາ ເອກສ຺ມິໍ ເຄເຫ ສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂລຫຠາຊນສທ຺ເທນ ປພຸທ຺ເຘຫິ ສາມິເກຫິ ອນຸພທ຺ຘາ ຄຫິຕຠຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍິໍສຸ. ສາມິກາປິ ເຕ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸເຍວ, ເຕ ທິສາ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ເອໂກ ປນ ວິຫາຣມຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາກາລສ຺ສ ຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປາໂຕວ ໂປກ຺ຂຣຓິຕີເຣ ມຸຂໍ ໂຘວນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຠຓ຺ຑິກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍິ. ໂຈເຣ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາຄຕມນຸສ຺ສາ ຠຓ຺ຑິກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂນ ເຄຫສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑິກໍ ຫຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ວິຈຣສີ’’ຕິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ມາເຣຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຄມິໍສຸ. ອຖ ນໍ ປາໂຕວ ປານີຍຆຏໍ ອາທາຍ ຄຕາ ທຫຣສາມເຓຣາ ທິສ຺ວາ ‘‘ວິຫາເຣ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຍິຕອຸປາສໂກ ອຍຸຕ຺ຕໍ ມຣຓໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ກາເລນ ອປ຺ປຕິຣູປໍ ມຣຓໍ ລທ຺ຘໍ, ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ປນ ເຕນ ຍຸຕ຺ຕເມວ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖສິ –

ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ວິຊິເຕ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມສ຺ສ ອຏວິມຸເຂ ໂຈຣາ ປຫຣນ຺ຕິ. ຣາຊາ ອຏວິມຸເຂ ເອກໍ ຣາຊຠຏໍ ຐເປສິ, ໂສ ຠຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ໂອຣໂຕ ປາຣໍ ເນຕິ, ປາຣໂຕ ໂອຣໍ ອາເນຕິ. ອເຖໂກ ມນຸສ຺ໂສ ອຠິຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍໍ ຈູຬຍານກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ອຄມາສິ. ຣາຊຠໂຏ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາວ ສຎ຺ຊາຕສິເນໂຫ ເຕນ ‘‘ອຏວິໍ ໂນ, ສາມິ, ອຕິກ຺ກາເມຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ອິທານິ ວິກາໂລ, ປາໂຕວ ອຕິກ຺ກາເມສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສກາໂລ, ສາມິ, ອິທາເນວ ໂນ ເນຫີຕິ. ນິວຕ຺ຕ, ໂຠ, ອມ຺ຫາກໍເຍວ ເຄເຫ ອາຫາໂຣ ຈ ນິວາໂສ ຈ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ໂສ ເນວ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ອິຈ຺ຉິ. ອິຕໂຣ ປຸຣິສານໍ ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ຍານກໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ນິວາສໍ ທຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ປຏິຍາທາເປສິ. ຕສ຺ສ ປນ ເຄເຫ ເອກໍ ມຓິຣຕນໍ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ຕໍ ຕສ຺ສ ຍານກນ຺ຕເຣ ປກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂຈຣານໍ ປວິຏ຺ຐສທ຺ທໍ ກາເຣສິ. ອຖສ຺ສ ປຸຣິສາ ‘‘ມຓິຣຕນໍ, ສາມິ, ໂຈເຣຫິ ຫຏ’’ນ຺ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ຄາມທ຺ວາເຣສຸ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ວິຈິນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣປິ ປາໂຕວ ຍານກໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ອຖສ຺ສ ຍານກໍ ໂສເຘນ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ຐປິຕໍ ມຓິຣຕນໍ ທິສ຺ວາ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ມຓິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍສີ’’ຕິ ໂປເຖຕ຺ວາ ‘‘ຄຫິໂຕ ໂນ, ສາມິ, ໂຈໂຣ’’ຕິ ຄາມໂຠຊກສ຺ສ ທສ຺ເສສຸໍ. ໂສ ‘‘ຠຕກສ຺ສ ວຕ ເມ ເຄເຫ ນິວາສໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ທິນ຺ນໍ, ມຓິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ, ຄຓ຺ຫຖ ນໍ ປາປປຸຣິສ’’ນ຺ຕິ ໂປຖາເປຕ຺ວາ ມາເຣຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑາເປສິ. ອິທໍ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປາກາວເສເສນ ອຕ຺ຕຠາວສເຕ ຕເຖວ ໂປຖິໂຕ ມຣຓໍ ປາປຸຓິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ມຫາກາລສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເອວໍ ອິເມ ສຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕນາ ກຕປາປກມ຺ມເມວ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອຠິມຕ຺ຖຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໖໑.

‘‘ອຕ຺ຕນາ ຫິ ກຕໍ ປາປໍ, ອຕ຺ຕຊໍ ອຕ຺ຕສມ຺ຠວໍ;

ອຠິມຕ຺ຖຕິ ທຸມ຺ເມຘໍ, ວຊິຣໍວສ຺ມມຍໍ ມຓິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຊິຣໍວສ຺ມມຍໍ ມຓິນ຺ຕິ ວຊິຣໍວ ອສ຺ມມຍໍ ມຓິໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ປາສາຓມຍໍ ປາສາຓສມ຺ຠວໍ ວຊິຣໍ ຕເມວ ອສ຺ມມຍໍ ມຓິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ປາສາຓມຓິໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຉິທ຺ທໍ ຉິທ຺ທໍ ຂຓ຺ຑໍ ຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ອປຣິໂຠຄໍ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ອຕ຺ຕນິ ຊາຕໍ ອຕ຺ຕສມ຺ຠວໍ ປາປໍ ທຸມ຺ເມຘໍ ນິປ຺ປຎ຺ຎໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອຠິມຕ຺ຖຕິ ກນ຺ຕຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມຫາກາລອຸປາສກວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ຍສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕທຸສ຺ສີລ຺ຍນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອາວຸໂສ, ເທວທຕ຺ໂຕ ທຸສ຺ສີໂລ ປາປຘມ຺ໂມ ທຸສ຺ສີລ຺ຍກາຣເຓນ ວຑ຺ຒິຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ປິຕຸວເຘ ສມາທເປຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ເທວທຕ຺ໂຕ ນານປ຺ປກາເຣນ ມຍ຺ຫໍ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຸຣຸງ຺ຄມິຄຊາຕກາທີນິ (ຊາ. ໑.໒.໑໑໑-໒) ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຈນ຺ຕທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄລໍ ນາມ ທຸສ຺ສີລ຺ຍກາຣຓາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕຓ຺ຫາ ມາລຸວາ ວິຍ ສາລໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ສມ຺ຠຎ຺ຊມານາ ນິຣຍາທີສຸ ປກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖາມາຫ –

໑໖໒.

‘‘ຍສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ, ມາລຸວາ ສາລມິໂວຕ຺ຖຕໍ;

ກໂຣຕິ ໂສ ຕຖຕ຺ຕານໍ, ຍຖາ ນໍ ອິຈ຺ຉຕີ ທິໂສ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕທຸສ຺ສີລ຺ຍນ຺ຕິ ເອກນ຺ຕທຸສ຺ສີລຠາໂວ. ຄິຫີ ວາ ຊາຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປເຖ ກໂຣນ຺ໂຕ, ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນ ອຈ຺ຈນ຺ຕທຸສ຺ສີໂລ ນາມ. ອິຘ ປນ ໂຍ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ທຸສ຺ສີໂລ, ເອຕສ຺ສ ຄຕິຍາ ອາຄຕໍ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸສ຺ສີລຠາໂວຕິ ເຈຕ຺ຖ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ຉ ທ຺ວາຣານິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕຓ຺ຫາ ເວທິຕພ຺ພາ. ມາລຸວາ ສາລມິໂວຕ຺ຖຕນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕໍ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ຍຖາ ນາມ ມາລຸວາ ສາລໍ ໂອຕ຺ຖຣນ຺ຕີ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ປຕ຺ເຕຫິ ອຸທກໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສມ຺ຠຎ຺ຊນວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປຣິໂຍນນ຺ຘຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອຕ຺ຖຕໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ໂສ ມາລຸວາຍ ສມ຺ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາຕິຍມາໂນ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ຕາຍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ສມ຺ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອປາເຍສຸ ປາຕິຍມາໂນ, ຍຖາ ນໍ ອນຕ຺ຖກາໂມ ທິໂສ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ອຕ຺ຕານໍ ກໂຣຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ສງ຺ຆເຠທປຣິສກ຺ກນວຕ຺ຖຸ

ສຸກຣານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສງ຺ຆເຠທປຣິສກ຺ກນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ເທວທຕ຺ໂຕ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣິສກ຺ກນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິໍ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວາ ເຍນາຫໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ທານາຫໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຠຄວຕາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ ສງ຺ຆກມ຺ມຎ຺ຈາ’ຕິ. ອຊ຺ຊ ຠຄວາ ເທວທຕ຺ໂຕ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ອຸໂປສຖຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສຕິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ຈາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ –

‘‘ສຸກຣໍ ສາຘຸນາ ສາຘຸ, ສາຘຸ ປາເປນ ທຸກ຺ກຣໍ;

ປາປໍ ປາເປນ ສຸກຣໍ, ປາປມຣິເຍຫິ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. (ອຸທາ. ໔໘) –

ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ອຕ຺ຕໂນ ອຫິຕກມ຺ມໍ ນາມ ສຸກຣໍ, ຫິຕກມ຺ມເມວ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໖໓.

‘‘ສຸກຣານິ ອສາຘູນິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຫິຕານິ ຈ;

ຍໍ ເວ ຫິຕຎ຺ຈ ສາຘຸຎ຺ຈ, ຕໍ ເວ ປຣມທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍານິ ກມ຺ມານິ ອສາຘູນິ ສາວຊ຺ຊານິ ອປາຍສໍວຕ຺ຕນິກຕ຺ຕາເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ອຫິຕານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ສຸກຣານິ. ຍໍ ປນ ສຸຄຕິສໍວຕ຺ຕນິກຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊຕ຺ເຖນ ສາຘຸຎ຺ຈ ສຸຄຕິສໍວຕ຺ຕນິກຎ຺ເຈວ ນິພ຺ພານສໍວຕ຺ຕນິກຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ, ຕໍ ປາຈີນນິນ຺ນາຍ ຄງ຺ຄາຍ ອຸພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາມຸຂກຣຓໍ ວິຍ ອຕິທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສງ຺ຆເຠທປຣິສກ຺ກນວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ກາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ສາສນນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກາລຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣກາ ອິຕ຺ຖີ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຕໍ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ຕສ຺ສາ ປຏິວິສ຺ສກເຄເຫ ມນຸສ຺ສາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍາ, ອໂຫ ຘມ຺ມເທສນາ ມຘຸຣາ’’ຕິ ປສໍສນ຺ຕິ. ສາ ອິຕ຺ຖີ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫມ຺ປິ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ໂສຕຸກາມາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມາ ຄມີ’’ຕິ ຕໍ ນິວາເຣສິ. ສາ ປຸນທິວເສ ປຸນທິວເສປີຕິ ຍາວຕຕິຍໍ ເຕນ ນິວາຣິຍມານາປິ ໂສຕຸກາມາວ ອໂຫສິ. ກສ຺ມາ ໂສ ປເນຕໍ ນິວາເຣສີຕິ? ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ມຍິ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສາ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາສາ ອຸໂປສຖໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ສາຘຸກໍ ອຍ຺ຍໍ ປຣິວິເສຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ຘີຕາປິສ຺ສາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຄຕກາເລ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ມຫາອຸປາສິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ວິຫາຣໍ ຄຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ອຸຏ຺ຐິເຕນ ຑາເຫນ ສນ຺ຕປ຺ປມາໂນ ‘‘ອິທານິ ສາ ມຍິ ຠິນ຺ນາ’’ຕິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຓມານໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ ທນ຺ຘາ ສຸຂຸມໍ ຘມ຺ມກຖໍ ນ ຊານາຕິ, ອິມິສ຺ສາ ຂນ຺ຘາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂຸມໍ ຘມ຺ມກຖໍ ອກເຖຕ຺ວາ ທານກຖໍ ວາ ສີລກຖໍ ວາ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ປາປິກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ປຏິກ຺ໂກສສິ. ອຕ຺ຕຆາຕາເຍວ ວາຍມສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໖໔.

‘‘ໂຍ ສາສນໍ ອຣຫຕໍ, ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມຊີວິນໍ;

ປຏິກ຺ໂກສຕິ ທຸມ຺ເມໂຘ, ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ປາປິກໍ;

ຜລານິ ກຏ຺ຐກສ຺ເສວ, ອຕ຺ຕຆາຕາຍ ຜລ຺ລຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ທຸມ຺ເມໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕໂນ ສກ຺ກາຣຫານິຠເຍນ ປາປິກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສສ຺ສາມ, ທານໍ ວາ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕ ປຏິກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ອຣຫຕໍ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມຊີວິນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ປຏິກ຺ໂກສຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ປຏິກ຺ໂກສນໍ ສາ ຈ ປາປິກາ ທິຏ຺ຐິ ເວຬຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກຏ຺ຐກສ຺ສ ຜລານິ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ກຏ຺ຐໂກ ຜລານິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຆາຕາຍ ຜລ຺ລຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຆາຕຕ຺ຖເມວ ຜລຕິ, ເອວໍ ໂສປິ ອຕ຺ຕຆາຕາຍ ຜລ຺ລຕີຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຜລໍ ເວ ກທລິໍ ຫນ຺ຕິ, ຜລໍ ເວຬຸໍ ຜລໍ ນຬໍ;

ສກ຺ກາໂຣ ກາປຸຣິສໍ ຫນ຺ຕິ, ຄພ຺ໂຠ ອສ຺ສຕຣິໍ ຍຖາ’’ຕິ. (ຈູຬວ. ໓໓໕; ອ. ນິ. ໔.໖໘);

ເທສນາວສາເນ ອຸປາສິກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ກາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ຈູຬກາລອຸປາສກວຕ຺ຖຸ

ອຕ຺ຕນາ ຫິ ກຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈູຬກາລໍ ອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ມຫາກາລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸມງ຺ຄໂຈຣາ ສາມິເກຫິ ອນຸພທ຺ຘາ ຣຕ຺ຕິໍ ວິຫາເຣ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປາໂຕວ ວິຫາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຠຓ຺ຑິກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຣຕ຺ຕິໍ ໂຈຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ຈຣຕິ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ໂປຖຍິໍສຸ. ກຸມ຺ຠທາສິໂຍ ອຸທກຕິຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉມານາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອເປຖ, ສາມິ, ນາຍໍ ເອວຣູປໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຕໍ ໂມເຈສຸໍ. ໂສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫມ຺ຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ນາສິໂຕ, ກຸມ຺ຠທາສິໂຍ ເມ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈສິ. ຠິກ຺ຂູ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຈູຬກາລອຸປາສໂກ ກຸມ຺ຠທາສິໂຍ ເຈວ ນິສ຺ສາຍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອກຣຓຠາເວນ ຊີວິຕໍ ລຠິ. ອິເມ ຫິ ນາມ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ນິຣຍາທີສຸ ອຕ຺ຕນາວ ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ປນ ສຸຄຕິຎ຺ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາວ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໖໕.

‘‘ອຕ຺ຕນາ ຫິ ກຕໍ ປາປໍ, ອຕ຺ຕນາ ສໍກິລິສ຺ສຕິ;

ອຕ຺ຕນາ ອກຕໍ ປາປໍ, ອຕ຺ຕນາວ ວິສຸຊ຺ຌຕິ;

ສຸທ຺ຘີ ອສຸທ຺ຘິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ, ນາຎ຺ໂຎ ອຎ຺ຎໍ ວິໂສຘເຍ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຍນ ອຕ຺ຕນາ ອກຸສລກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ໂສ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາວ ສໍກິລິສ຺ສຕິ. ເຍນ ປນ ອຕ຺ຕນາ ອກຕໍ ປາປໍ, ໂສ ສຸຄຕິຎ຺ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາວ ວິສຸຊ຺ຌຕິ. ກຸສລກມ຺ມສງ຺ຂາຕາ ສຸທ຺ຘິ ອກຸສລກມ຺ມສງ຺ຂາຕາ ຈ ອສຸທ຺ຘິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ກາຣກສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕນິເຍວ ວິປຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ໂຎ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ວິໂສຘເຍ ເນວ ວິໂສເຘຕິ, ນ ກິເລເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເທສນາວສາເນ ຈູຬກາໂລ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ຈູຬກາລອຸປາສກວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ອຕ຺ຕທຕ຺ຖຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຕ຺ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕທຕ຺ຖຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖາຣາ ຫິ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຫໍ ອິໂຕ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄາ ສຕ຺ຕສຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສມ຺ມນ຺ຕຍມານາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕທຕ຺ຖຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ, ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ອວີຕຣາໂຄ, ສຕ຺ຖຣິ ຘຣມາເນເຍວ ອຣຫຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ວາຍມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກສ຺ມາ, ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ເນວ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉສິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ມນ຺ເຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ນາມ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາປິ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຖ, ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫສຸ ຘຣນ຺ເຕສຸເຍວ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາຍມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ສ ມຍິ ສິເນໂຫ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ອຕ຺ຕທຕ຺ເຖນ ວິຍ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ຫິ ຄນ຺ຘາທີຫິ ປູເຊນ຺ຕາ ມໍ ປູເຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປນ ມໍ ປູເຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ເຎນປິ ອຕ຺ຕທຕ຺ຖສທິເສເນວ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໖໖.

‘‘ອຕ຺ຕທຕ຺ຖໍ ປຣຕ຺ເຖນ, ພຫຸນາປິ ນ ຫາປເຍ;

ອຕ຺ຕທຕ຺ຖມຠິຎ຺ຎາຍ, ສທຕ຺ຖປສຸໂຕ ສິຍາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຄິຫິຠູຕາ ຕາວ ກາກຓິກມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖໍ ສຫສ຺ສມຕ຺ເຕນາປິ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ເຖນ ນ ຫາປເຍ. ກາກຓິກມຕ຺ເຕນາປິ ຫິສ຺ສ ອຕ຺ຕທຕ຺ໂຖວ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ, ນ ປຣຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ປນ ເອວໍ ອກເຖຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ກຖິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຕທຕ຺ຖໍ ນ ຫາເປມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເຈຕິຍປຏິສງ຺ຂຣຓາທິກິຈ຺ຈໍ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍາທິວຕ຺ຕໍ ວາ ນ ຫາເປຕພ຺ພໍ. ອາຠິສມາຈາຣິກວຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປູເຣນ຺ໂຕເຍວ ອຣິຍຜລາທີນິ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ຕທຕ຺ໂຖວ. ໂຍ ປນ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ສຸເວ ວາ’’ຕິ ປຏິເວຘໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ວິຈຣຕິ, ເຕນ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທີນິປິ ຫາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ເອວຣູປຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕທຕ຺ຖມຠິຎ຺ຎາຍ ‘‘ອຍໍ ເມ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ສທຕ຺ຖປສຸໂຕ ສິຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສເກ ອຕ຺ເຖ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອຕ຺ຕທຕ຺ຖຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

ອຕ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທ຺ວາທສໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໑໓. ໂລກວຄ຺ໂຄ

໑. ທຫຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ຫີນໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ທຫຣຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອຎ຺ຎຕໂຣ ກິຣ ເຖໂຣ ທຫຣຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ປາໂຕວ ວິສາຂາຍ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ວິສາຂາຍ ເຄເຫ ປຎ຺ຈສຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘຸວຍາຄຸ ນິຈ຺ຈປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ທຫຣຠິກ຺ຂຸໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ອຎ຺ຎໍ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ວິສາຂາຍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘີຕາ ອຍ຺ຍິກາຍ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ. ສາ ຕສ຺ສ ທຫຣສ຺ສ ອຸທກໍ ປຣິສ຺ສາເວນ຺ຕີ ຈາຏິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຫສິ, ທຫໂຣປິ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຫສິ. ສາ ຕໍ ຫສມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຉິນ຺ນສີໂສ ຫສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ທຫໂຣ ‘‘ຕ຺ວໍ ຉິນ຺ນສີສາ, ມາຕາປິຕໂຣປິ ເຕ ຉິນ຺ນສີສາ’’ຕິ ອກ຺ໂກສິ. ສາ ໂຣທມານາ ມຫານເສ ອຍ຺ຍິກາຍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ສາ ທຫຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ກຸຊ຺ຌິ, ນ ເອຕໍ ຉິນ຺ນເກສນຂສ຺ສ ຉິນ຺ນນິວາສນປາຣຸປນສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ຉິນ຺ນກປາລໍ ອາທາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ອຍ຺ຍສ຺ສ ອຄຣຸກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ທຫໂຣ ອາມ, ອຸປາສິເກ, ຕ຺ວໍ ມມ ຉິນ຺ນເກສາທິຠາວໍ ຊານາສິ, ອິມິສ຺ສາ ມໍ ‘‘ຉິນ຺ນສີໂສ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສິຕຸໍ ວຏ຺ຏິສ຺ສຕີຕິ. ວິສາຂາ ເນວ ທຫຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ຂິ, ນປິ ທາຣິກໍ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຖໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິມິທໍ ອຸປາສິເກ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ທຫຣໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອເປຫິ, ອາວຸໂສ, ນາຍໍ ຉິນ຺ນເກສນຂວຕ຺ຖສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ຉິນ຺ນກປາລໍ ອາທາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ອກ຺ໂກໂສ, ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຫີ’’ຕິ. ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາຍິກໍ ອຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມໍ ຕຊ຺ເຊຖ, ມໍ ‘‘ຉິນ຺ນສີໂສ’’ຕິ ອກ຺ໂກສິຕຸໍ ວຏ຺ຏິສ຺ສຕີຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ວິສາຂາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ທຫຣສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາ ອິມໍ ທຫຣໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວິສາຂໍ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ວິສາເຂ ຕວ ທາຣິກາຍ ຉິນ຺ນເກສາທິມຕ຺ຕເກເນວ ມມ ສາວເກ ຉິນ຺ນສີເສ ກຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ທຫໂຣ ຕາວເທວ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອຕໍ ປຎ຺ຫໍ ຕຸມ຺ເຫວ ສຸຏ຺ຐຸ ຊານາຖ, ອມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຈ ອຸປາສິກາ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ນ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ທຫຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸກຸລຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ກາມຄຸຓໍ ອາຣພ຺ຠ ຫສນຠາໂວ ນາມ ຫີໂນ ຘມ຺ໂມ, ຫີນຎ຺ຈ ນາມ ຘມ຺ມໍ ເສວິຕຸໍ ປມາເທນ ສທ຺ຘິໍ ສໍວສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໖໗.

‘‘ຫີນໍ ຘມ຺ມໍ ນ ເສເວຍ຺ຍ, ປມາເທນ ນ ສໍວເສ;

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ນ ເສເວຍ຺ຍ, ນ ສິຍາ ໂລກວຑ຺ຒໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຫີນໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓໍ ຘມ຺ມໍ. ໂສ ຫິ ຫີໂນ ຘມ຺ໂມ ນ ອນ຺ຕມໂສ ໂອຏ຺ຐໂຄຓາທີຫິປິ ປຏິເສວິຕພ຺ໂພ. ຫີເນສຸ ຈ ນິຣຍາທີສຸ ຐາເນສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຕີຕິ ຫີໂນ ນາມ, ຕໍ ນ ເສເວຍ຺ຍ. ປມາເທນາຕິ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ຄລກ຺ຂເຓນ ປມາເທນາປິ ນ ສໍວເສ. ນ ເສເວຍ຺ຍາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມ຺ປິ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ໂລກວຑ຺ຒໂນຕິ ໂຍ ຫິ ເອວໍ ກໂຣຕິ, ໂສ ໂລກວຑ຺ຒໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອກຣເຓນ ນ ສິຍາ ໂລກວຑ຺ຒໂນຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ທຫໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ທຫຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ສຸທ຺ໂຘທນວຕ຺ຖຸ

ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປິຕຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ປຐມຄມເນນ ກປິລປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຎາຕີຫິ ກຕປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມໂນ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາມໍ ປຕ຺ວາ ຎາຕີນໍ ມານຠິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ອາກາເສ ຣຕນຈງ຺ກມໍ ມາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຎາຕີ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຎາຕິສມາຄເມ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ມຫາຊເນນ ກຖາຍ ສມຸຏ຺ຐາປິຕາຍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ມຍ຺ຫໍ ຎາຕິສມາຄເມ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ວສ຺ສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕກໍ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໕໕ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ເຕສຸ ຎາຕີສຸ ເອໂກປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນ ນິມນ຺ເຕສິ. ຣາຊາປິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ມມ ເຄຫໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຫໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນິມນ຺ເຕຕ຺ວາວ ອຄມາສິ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ປນ ເຄເຫ ວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ຍາຄຸອາທີນິ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປສິ. ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຕີຕພຸທ຺ຘາ ປິຕຸ ນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ຎາຕິກຸລໍ ປວິສິໍສຸ, ອຸທາຫຸ ປຏິປາຏິຍາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິໍສູ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິປາຏິຍາ ຈຣິໍສູ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ປຐມເຄຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ປາຍາສິ. ຣາຫຸລມາຕາ ປາສາທຕເລ ນິສິນ຺ນາວ ທິສ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ສາຏກໍ ສຓ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ເວເຄນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ – ‘‘ປຸຕ຺ຕ, ກສ຺ມາ ມໍ ນາເສສິ, ອຕິວິຍ ເຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ເຕນ ລຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປາທິຕາ, ຍຸຕ຺ຕໍ ນາມ ໂວ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ສຸວຓ຺ຓສິວິກາທີຫິ ວິຈຣິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ, ກິໍ ມໍ ລຊ຺ຊາເປສີ’’ຕິ? ‘‘ນາຫໍ ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ລຊ຺ຊາເປມິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ກຸລວໍສໍ ອນຸວຕ຺ຕາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຕາຕ, ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວນວໍໂສ ມມ ວໍໂສ’’ຕິ? ‘‘ເນໂສ, ມຫາຣາຊ, ຕວ ວໍໂສ, ມມ ປເນໂສ ວໍໂສ. ອເນການິ ຫິ ພຸທ຺ຘສຫສ຺ສານິ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາວ ຊີວິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໖໘.

‘‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຘມ຺ມໍ ສຸຈຣິຕໍ ຈເຣ;

ຘມ຺ມຈາຣີ ສຸຂໍ ເສຕິ, ອສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣມ຺ຫິ ຈ.

໑໖໙.

‘‘ຘມ຺ມໍ ຈເຣ ສຸຈຣິຕໍ, ນ ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈເຣ;

ຘມ຺ມຈາຣີ ສຸຂໍ ເສຕິ, ອສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣມ຺ຫິ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐຕິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພປິຓ຺ເຑ. ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຫາເປຕ຺ວາ ປຓີຕໂຠຊນານິ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ປມຊ຺ຊຕິ ນາມ, ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ປນ ນ ປມຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອເນສນໍ ປຫາຍ ສປທານໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕເມວ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍຘມ຺ມໍ ສຸຈຣິຕໍ ຈເຣ. ສຸຂໍ ເສຕີຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມຕໍ, ເອວໍ ປເນຕໍ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈາຣີ ອິຘ ໂລເກ ຈຕູຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ສຸຂໍ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ເວສິຍາທິເຠເທ ອໂຄຈເຣ ຈຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍຘມ຺ມໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ ນາມ. ເອວໍ ອຈຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ຈເຣ ສຸຈຣິຕໍ, ນ ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈເຣ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ເທສນາວສາເນ ຣາຊາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສຸທ຺ໂຘທນວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ປຎ຺ຈສຕວິປສ຺ສກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ຍຖາ ປຸພ຺ພຸຬກນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສເຕ ວິປສ຺ສເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ຕາ ວາຍມນ຺ຕາ ອປ຺ປວິເສສາ ‘‘ວິເສເສຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຣີຈິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວນ຺ຕາວ ອາຄມິໍສຸ. ເຕສໍ ວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ຐກ຺ຂເຓເຍວ ເທໂວ ວສ຺ສິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປມຸເຂສຸ ຐຕ຺ວາ ຘາຣາເວເຄນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ເຕ ປຸພ຺ພຬເກ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນຕ຺ເຖນ ປຸພ຺ພຸຬກສທິໂສເຍວາ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗໐.

‘‘ຍຖາ ປຸພ຺ພຸຬກໍ ປສ຺ເສ, ຍຖາ ປສ຺ເສ ມຣີຈິກໍ;

ເອວໍ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂນ຺ຕໍ, ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ນ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມຣີຈິກນ຺ຕິ ມຍູຂໍ. ເຕ ຫິ ທູຣໂຕວ ເຄຫສຓ຺ຐານາທິວເສນ ອຸປຏ຺ຐິຕາປິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອຄຍ຺ຫູປຄາ ຣິຕ຺ຕກາ ຕຸຈ຺ຉກາວ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນຕ຺ເຖນ ປຸພ຺ພຸຬກໍ ຣິຕ຺ຕຕຸຈ຺ຉາທິຠາເວເນວ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ເອວໍ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ອເວກ຺ຂນ຺ຕໍ ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຐິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປຎ຺ຈສຕວິປສ຺ສກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ອຠຍຣາຊກຸມາຣວຕ຺ຖຸ

ເອຖ ປສ຺ສຖິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຠຍຣາຊກຸມາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສ ກິຣ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສ ປິຕາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຕຸສ຺ສິຕ຺ວາ ເອກໍ ນຈ຺ຈຄີຕກຸສລໍ ນາຏກິຕ຺ຖິໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ຣຊ຺ຊມທາສິ. ໂສ ສຕ຺ຕາຫໍ ເຄຫາ ພຫິ ອນິກ຺ຂນ຺ໂຕວ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ນທີຕິຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ໂຕ ວິຍ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ນຈ຺ຈຄີຕໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສາປິ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ຕສ຺ສ ນາຏກິຕ຺ຖີ ວິຍ ສຕ຺ຖກວາຕານໍ ວເສນ ກາລມກາສິ. ກຸມາໂຣ ຕສ຺ສາ ກາລກິຣິຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສໂກ ‘‘ນ ເມ ອິມໍ ໂສກໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຎ຺ໂຎ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂສກໍ ເມ ນິພ຺ພາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ‘‘ຕຍາ ຫິ, ກຸມາຣ, ອິມິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວເມວ ມຕກາເລ ໂຣທນ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕານໍ ອສ຺ສູນໍ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາຍ ເທສນາຍ ໂສກສ຺ສ ຕນຸຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ກຸມາຣ, ມາ ໂສຈິ, ພາລຊນານໍ ສໍສີທນຏ຺ຐານເມຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗໑.

‘‘ເອຖ ປສ຺ສຖິມໍ ໂລກໍ, ຈິຕ຺ຕໍ ຣາຊຣຖູປມໍ;

ຍຕ຺ຖ ພາລາ ວິສີທນ຺ຕິ, ນຕ຺ຖິ ສງ຺ໂຄ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຕ ປສ຺ສຖາຕິ ຣາຊກຸມາຣເມວ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ອິມໍ ຂນ຺ຘໂລກາທິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕຣຕນາທິວິຈິຕ຺ຕໍ ຣາຊຣຖໍ ວິຍ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣາທິຈິຕ຺ຕິຕໍ. ຍຕ຺ຖ ພາລາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ພາລາ ເອວໍ ວິສີທນ຺ຕິ. ວິຊານຕນ຺ຕິ ວິຊານນ຺ຕານໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ເອຕ຺ຖ ຣາຄສງ຺ຄາທີສຸ ເອໂກປິ ສງ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ຣາຊກຸມາໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອຠຍຣາຊກຸມາຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ສມ຺ມຊ຺ຊນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ປຸພ຺ເພຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມ຺ມຊ຺ຊນຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ປາໂຕ ວາ ສາຍໍ ວາຕິ ເວລໍ ປມາຓໍ ອກຕ຺ວາ ອຠິກ຺ຂຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ໂຕວ ວິຈຣຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຫາກຸສີໂຕ ຊນສ຺ສ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທຕິ, ກິໍ ນາເມຕສ຺ສ ສມ຺ມຊ຺ຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ຐານໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ໂອວາທມສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອຫາວຸໂສຕິ. ກິໍ, ຠນ຺ເຕຕິ? ຄຈ຺ຉ ນ຺ຫຕ຺ວາ ເອຫີຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂອວທນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ນ ສພ຺ພກາລໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ເຕນ ວິຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປາໂຕ ເອວ ປນ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ເຕນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ວາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ວາ ນິສິນ຺ເນນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສາຍນ຺ເຫ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນິຈ຺ຈກາລໍ ອສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນປິ ນາມ ໂອກາໂສ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ໂສ ເຖຣສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ອຸກ຺ລາປໍ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ ສມ຺ມຊ຺ຊນຕ຺ເຖຣ, ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ອຸກ຺ລາປໍ ກສ຺ມາ ນ ສມ຺ມຊ຺ຊສີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ປມາທກາເລ ເອວໍ ກຕໍ, ອິທານາມ຺ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ປມາທກາເລ ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຈຣິ, ອິທານິ ປນ ມຄ຺ຄຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ນ ສມ຺ມຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗໒.

‘‘ໂຍ ຈ ປຸພ຺ເພ ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ປຈ຺ຉາ ໂສ ນປ຺ປມຊ຺ຊຕິ;

ໂສມໍ ໂລກໍ ປຠາເສຕິ, ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຸພ຺ເພ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກຣເຓນ ວາ ສຊ຺ຌາຍາທີຫິ ວາ ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ມຄ຺ຄຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ນປ຺ປມຊ຺ຊຕິ, ໂສ ອພ຺ຠາທີຫິ ມຸຕ຺ໂຕ ຈນ຺ໂທວ ໂອກາສໂລກໍ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ອິມໍ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ໂອຠາເສຕິ, ເອກາໂລກໍ ກໂຣຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສມ຺ມຊ຺ຊນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍສ຺ສ ປາປນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ອງ຺ຄຸລິມາລສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສເນວ (ມ. ນິ. ໒.໓໔໗ ອາທໂຍ) ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຖໂຣ ປນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຣໂຫຄໂຕ ປຏິສລ຺ລີໂນ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທີ. ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ໂຍ ຈ ປຸພ຺ເພ ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ປຈ຺ຉາ ໂສ ນປ຺ປມຊ຺ຊຕິ;

ໂສມໍ ໂລກໍ ປຠາເສຕິ, ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ. –

ອາທິນາ ນເຍນ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ເຖໂຣ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ? ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານກຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕເກ ມນຸສ຺ເສ ມາເຣຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ປຸພ຺ເພ ເອກໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ປາປມກາສິ, ປຈ຺ຉາ ປນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ເຕນສ຺ສ ຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ກຸສເລນ ປິຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗໓.

‘‘ຍສ຺ສ ປາປໍ ກຕໍ ກມ຺ມໍ, ກຸສເລນ ປິຘີຍຕິ;

ໂສມໍ ໂລກໍ ປຠາເສຕິ, ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຸສເລນາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ເປສກາຣຘີຕາວຕ຺ຖຸ

ອນ຺ຘຠູໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ອຄ຺ຄາຬເວ ເຈຕິເຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ເປສກາຣຘີຕຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ອາຬວິວາສິໂນ ສຕ຺ຖຣິ ອາຬວິໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ທານໍ ອທໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອທ຺ຘຸວໍ ເມ ຊີວິຕໍ, ຘຸວໍ ເມ ມຣຓໍ, ອວສ຺ສໍ ມຍາ ມຣິຕພ຺ພເມວ, ມຣຓປຣິໂຍສານໍ ເມ ຊີວິຕໍ, ຊີວິຕເມວ ອນິຍຕໍ, ມຣຓໍ ນິຍຕນ຺ຕິ ເອວໍ ມຣຓສ຺ສຕິໍ ຠາເວຖ. ເຍສຎ຺ຫິ ມຣຓສ຺ສຕິ ອຠາວິຕາ, ເຕ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ອາສີວິສໍ ທິສ຺ວາ ຠີຕອທຓ຺ຑປຸຣິໂສ ວິຍ ສນ຺ຕາສປ຺ປຕ຺ຕາ ເຠຣວຣວໍ ຣວນ຺ຕາ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຍສໍ ປນ ມຣຓສ຺ສຕິ ຠາວິຕາ, ເຕ ທູຣໂຕວ ອາສີວິສໍ ທິສ຺ວາ ທຓ຺ຑເກນ ຄເຫຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຐິຕປຸຣິໂສ ວິຍ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ນ ສນ຺ຕສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ມຣຓສ຺ສຕິ ຠາເວຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອວເສສຊນາ ສກິຈ຺ຈປ຺ປສຸຕາວ ອເຫສຸໍ. ເອກາ ປນ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ເປສກາຣຘີຕາ ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ກຖາ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍາ, ມຍາ ປນ ມຣຓສ຺ສຕິໍ ຠາເວຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ມຣຓສ຺ສຕິເມວ ຠາເວສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ. ສາປິ ກຸມາຣິກາ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ມຣຓສ຺ສຕິໍ ຠາເວສິເຍວ.

ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ກຸມາຣິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິມາຍ ກຸມາຣິກາຍ ມມ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສຸຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ມຣຓສ຺ສຕິ ຠາວິຕາ, ອິທານາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມໍ ກຸມາຣິກໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິຍາ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖໍ ຠາສິສ຺ສາມິ. ສາ ຄາຖາວສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ເຊຕວນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຄ຺ຄາຬວວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ອາຬວິວາສິໂນ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິມນ຺ຕຍິໍສຸ. ຕທາ ສາປິ ກຸມາຣິກາ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຄໂຕ ກິຣ ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ, ສາມິ, ອາຈຣິໂຍ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທມຸໂຂ ມຫາໂຄຕມພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ‘‘ອິໂຕ ເມ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍວຈ຺ຉຣານໍ ມຕ຺ຖເກ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ສຕ຺ຖາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ອິທານິສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ມຘຸໂຣຊຎ຺ຈ ວຣຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ປິຕາ ປນສ຺ສາ ສາລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ປຣສນ຺ຕໂກ ເມ ສາຏໂກ ອາໂຣປິໂຕ, ຕສ຺ສ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕໍ ອນິຏ຺ຐິຕໍ, ຕໍ ອຊ຺ຊ ນິຏ຺ຐາເປສ຺ສາມິ, ສີຆໍ ເມ ຕສຣໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອາຫເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມາ, ປິຕາ ຈ ມໍ ເອວໍ ອາຫ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາມິ, ອຸທາຫຸ ປິຕຸ ຕສຣໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຫຣາມີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ປິຕາ ມໍ ຕສເຣ ອນາຫຣິຍມາເນ ໂປເຖຍ຺ຍປິ ປຫເຣຍ຺ຍປິ, ຕສ຺ມາ ຕສຣໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ ປີຐເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕສຣໍ ວຏ຺ເຏສິ.

ອາຬວິວາສິໂນປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຍມຫໍ ກຸລຘີຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິໍສໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ອາຄໂຕ, ສາ ອຊ຺ຊາປິ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ຕາຍ ໂອກາເສ ລທ຺ເຘ ອນຸໂມທນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ອໂຫສິ. ເອວໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕມ຺ປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ສເທວເກ ໂລເກ ໂກຈິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວິສຫຕິ. ສາປິ ໂຂ ກຸມາຣິກາ ຕສຣໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉມານາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂອໂລກຍມານາວ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຄີວໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ໂອໂລເກສິ. ສາ ໂອໂລກິຕາກາເຣເນວ ອຎ຺ຎາສິ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ເອວຣູປາຍ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາວ ມໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ມມາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມນເມວ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ. ສາ ຕສຣປຈ຺ຉິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ກສ຺ມາ ປນ ນໍ ສຕ຺ຖາ ໂອໂລເກສີຕິ? ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ເອສາ ເອຕ຺ໂຕວ ຄຈ຺ຉມານາ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາລກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ອນິຍຕຄຕິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉມານາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ນິຍຕຄຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸສິຕວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ຕໍ ທິວສໍ ມຣຓໂຕ ມຸຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສາ ໂອໂລກິຕສຎ຺ຎາເຓເນວ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສີນໍ ອນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ຕຖາຣູປາຍ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕກ຺ຂເຓເຍວ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ກຸມາຣິເກ, ກຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ນ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ອິຕິ ນໍ ສຕ຺ຖາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ມຫາຊໂນ ອຸຊ຺ຌາຍິ – ‘‘ອມ຺ໂຠ, ປສ຺ສຖ, ອຍໍ ເປສກາຣຘີຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕໍ ກເຖສິ, ນນຸ ນາມ ອິມາຍ ‘ກຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉສີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ເປສກາຣເຄຫໂຕ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉສີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ເປສກາຣສາລ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ມຫາຊນໍ ນິສ຺ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ກຸມາຣິເກ, ຕ຺ວໍ ກຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກສ຺ມາ ນ ຊານາມີຕິ ວເທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ມມ ເປສກາຣເຄຫໂຕ ອາຄຕຠາວໍ ຊານາຖ, ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຕາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ປນ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຖ. ອຫໍ ປນ ນ ຊານາມິ ‘‘ກຸໂຕ ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ກຸມາຣິເກ, ມຍາ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ໂຫວ ຕຍາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ ປຐມໍ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສສີຕິ ປຸນ ປຸຏ຺ຐາ ກສ຺ມາ ‘ນ ຊານາມີ’ຕິ ວເທສີ’’ຕິ? ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ມໍ ຕສຣປຈ຺ຉິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເປສກາຣສາລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ຊານາຖ, ‘‘ອິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຖ. ອຫຎ຺ຈ ອິໂຕ ຈຸຕາ ນ ຊານາມິ ‘‘ກຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຍາ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ໂຫເຍວ ຕຍາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ ທຸຕິຍໍ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ‘ນ ຊານາສີ’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ ‘ຊານາມີ’ຕິ ວເທສີ’’ຕິ? ‘‘ມຣຓຠາວໍ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວເທມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຍາ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ໂຫເຍວ ຕຍາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ ຕຕິຍໍ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ‘ຊານາສີ’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ ‘ນ ຊານາມີ’ຕິ ວເທສີ’’ຕິ. ມມ ມຣຓຠາວເມວ ອຫໍ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ, ‘‘ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວປຸພ຺ພຓ຺ຫາທີສຸ ປນ ອສຸກກາເລ ນາມ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ຊານາມິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວເທມີຕິ. ອຖສ຺ສາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຍາ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ໂຫເຍວ ຕຍາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ປຣິສໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຕຸມ຺ເຫ ອິມາຍ ກຖິຕໍ ນ ຊານາຖ, ເກວລໍ ອຸຊ຺ຌາຍເຖວ. ເຍສຎ຺ຫິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ອນ຺ຘາ ເອວ. ເຍສໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ເອວ ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗໔.

‘‘ອນ຺ຘຠູໂຕ ອຍໍ ໂລໂກ, ຕນຸເກຕ຺ຖ ວິປສ຺ສຕິ;

ສກຸໂຓ ຊາລມຸຕ຺ໂຕວ, ອປ຺ໂປ ສຄ຺ຄາຍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຘຠູໂຕ ອຍໍ ໂລໂກຕິ ອຍໍ ໂລກິຍມຫາຊໂນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໂນ ອຠາເວນ ອນ຺ຘຠູໂຕ. ຕນຸເກຕ຺ຖາຕິ ຕນຸໂກ ເອຕ຺ຖ, ນ ພຫຸ ຊໂນ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິປສ຺ສຕິ. ຊາລມຸຕ຺ໂຕວາຕິ ຍຖາ ເຉເກນ ສາກຸຓິເກນ ຊາເລນ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ວຏ຺ຏເກສຸ ໂກຈິເທວ ຊາລໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ເສສາ ອນ຺ໂຕຊາລເມວ ປວິສນ຺ຕິ. ຕຖາ ມຣຓຊາເລນ ໂອຕ຺ຖເຏສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ພຫູ ອປາຍຄາມິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ອປ຺ໂປ ໂກຈິເທວ ສຕ຺ໂຕ ສຄ຺ຄາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ສຸຄຕິໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ວາ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ກຸມາຣິກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສາປິ ຕສຣປຈ຺ຉິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ, ໂສປິ ນິສິນ຺ນໂກວ ນິທ຺ທາຍິ. ຕສ຺ສາ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາວ ຕສຣປຈ຺ຉິໍ ອຸປນາເມນ຺ຕິຍາ ຕສຣປຈ຺ຉິ ເວມໂກຏິຍໍ ປຏິຫຎ຺ຎິຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ກຸຣຸມານາ ປຕິ. ໂສ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຫິຕນິມິຕ຺ເຕເນວ ເວມໂກຏິໍ ອາກຑ຺ຒິ. ເວມໂກຏິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກຸມາຣິກໍ ອຸເຣ ປຫຣິ, ສາ ຕຕ຺ເຖວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຸສິຕຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖສ຺ສາ ປິຕາ ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສກລສຣີເຣນ ໂລຫິຕມກ຺ຂິເຕນ ປຕິຕ຺ວາ ມຕໍ ອທ຺ທສ. ອຖສ຺ສ ມຫາໂສໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ນ ມມ ໂສກໍ ອຎ຺ໂຎ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂຣທນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂສກໍ ເມ ນິພ຺ພາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ‘‘ມາ ໂສຈິ, ອຸປາສກ. ອນມຕຄ຺ຄສ຺ມິຎ຺ຫິ ສໍສາເຣ ຕວ ເອວເມວ ຘີຕຸ ມຣຓກາເລ ປຄ຺ຆຣິຕອສ຺ສຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາສມຸທ຺ທານໍ ອຸທກໂຕ ອຕິເຣກຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອນມຕຄ຺ຄກຖໍ ກເຖສິ. ໂສ ຕນຸຠູຕໂສໂກ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີຕິ.

ເປສກາຣຘີຕາວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ຕິໍສຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ຫໍສາທິຈ຺ຈປເຖຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ທິສາວາສິກາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ວຕ຺ຕກຣຓເວລາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ອິເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາເຣ ກເຕ ວຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເຕສໍ ສາຣຓີຍຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອາກາເສນ ອຄມິໍສຸ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເຕສຸ ຈິຣາຍນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທາເນວ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຕາ, ເຕ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຄຕາ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ. ‘‘ກຕເຣນ ມຄ຺ເຄນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາກາເສນານນ຺ທາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຂີຓາສວາ’’ຕິ? ‘‘ອາມານນ຺ທ, ມມ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຂເຓ ອາກາເສນ ຫໍສາ ອາຄມິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຍສ຺ສ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ສຸຠາວິຕາ, ໂສ ຫໍສາ ວິຍ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗໕.

‘‘ຫໍສາທິຈ຺ຈປເຖ ຍນ຺ຕິ, ອາກາເສ ຍນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ;

ນີຍນ຺ຕິ ຘີຣາ ໂລກມ຺ຫາ, ເຊຕ຺ວາ ມາຣໍ ສວາຫິນິ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອິເມ ຫໍສາ ອາທິຈ຺ຈປເຖ ອາກາເສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຍສໍ ອິທ຺ຘິປາທາ ສຸຠາວິຕາ, ເຕປິ ອາກາເສ ຍນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ. ຘີຣາ ປຓ຺ຑິຕາ ສວາຫິນິໍ ມາຣໍ ເຊຕ຺ວາ ອິມມ຺ຫາ ວຏ຺ຏໂລກາ ນີຍນ຺ຕິ, ນິພ຺ພານໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຕິໍສຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາວຕ຺ຖຸ

ເອກໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈິຎ຺ຈມາຓວິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ປຐມໂພຘິຍຎ຺ຫິ ທສພລສ຺ສ ປຸຖຸຠູເຕສຸ ສາວເກສຸ ອປ຺ປມາເຓສຸ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕສຸ ປຕ຺ຖເຏ ຄຸຓສມຸທເຍ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸທປາທິ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມເນ ຂຊ຺ໂຊປນກສທິສາ ອເຫສຸໍ ຫຕລາຠສກ຺ກາຣາ. ເຕ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມວ ພຸທ຺ໂຘ, ມຍມ຺ປິ ພຸທ຺ຘາ, ກິໍ ຕສ຺ເສວ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລເມວ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ເທຖ ສກ຺ກໂຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ມນຸສ຺ເສ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕາປິ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຣໂຫ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ອຸປາເຍນ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ມນຸສ຺ສານໍ ອນ຺ຕເຣ ອວຓ຺ຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນາເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ.

ຕທາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາ ນາເມກາ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ອຸຕ຺ຕມຣູປຘຣາ ໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ເທວຈ຺ຉຣາ ວິຍ. ອສ຺ສາ ສຣີຣໂຕ ຣສ຺ມິໂຍ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິ. ອເຖໂກ ຂຣມນ຺ຕີ ເອວມາຫ – ‘‘ຈິຎ຺ຈມາຓວິກໍ ປຏິຈ຺ຈ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນາເສສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ອຕ຺ເຖໂກ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ. ອຖ ສາ ຕິຕ຺ຖິຍາຣາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ຕິຕ຺ຖິຍາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ນ ກເຖສຸໍ. ສາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເມ ໂທໂສ’’ຕິ ຍາວຕຕິຍໍ ‘‘ວນ຺ທາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍາ, ໂກ ນຸ ໂຂ ເມ ໂທໂສ, ກິໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ນ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠຄິນິ, ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອມ຺ເຫ ວິເຫຐຍນ຺ຕໍ ຫຕລາຠສກ຺ກາເຣ ກຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ອຍ຺ຍາ, ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ມຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ, ຠຄິນິ, ອມ຺ຫາກໍ ສຸຂມິຈ຺ຉສິ, ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນາເສຫີ’’ຕິ.

ສາ ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ຍາ, ມຍ຺ຫໍເວໂສ ຠາໂຣ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິມາຍາສຸ ກຸສລຕາຍ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາວຕ຺ຖິວາສີນໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ເຊຕວນາ ນິກ຺ຂມນສມເຍ ອິນ຺ທໂຄປກວຓ຺ຓໍ ປຏໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖາ ເຊຕວນາຠິມຸຂີ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ອິມາຍ ເວລາຍ ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມມ ຄມນຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຊຕວນສມີເປ ຕິຕ຺ຖິຍາຣາເມ ວສິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ‘‘ອຄ຺ຄວນ຺ທນໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ອຸປາສກຊເນ ເຊຕວນສ຺ສ ອນ຺ໂຕວຸຏ຺ຐາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ວຸຏ຺ຐາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມມ ວຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມາສທ຺ຘມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຈ຺ຉິຍມານາ ເຊຕວເນ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ວຸຏ຺ຐາມ຺ຫີຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ນຸ ໂຂ ເອຕໍ, ໂນ’’ຕິ ກງ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຕມາສຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ປິໂລຕິກາຫິ ອຸທຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ຄພ຺ຠິນິວຓ຺ຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຣຕ຺ຕປຏໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ‘‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຏິຈ຺ຈ ຄພ຺ໂຠ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອນ຺ຘພາເລ ສທ຺ທຫາເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐນວມາສຈ຺ຈເຍນ ອຸທເຣ ທາຣຸມຓ຺ຑລິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຏໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທປິຏ຺ຐິໂຍ ໂຄຫນຸເກນ ໂກຏ຺ຏາເປຕ຺ວາ ອຸສ຺ສເທ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກິລນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ຫຸຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຕຖາຄເຕ ອລງ຺ກຕຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາສມຓ, ມຫາຊນສ຺ສ ຕາວ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ມຘຸໂຣ ເຕ ສທ຺ໂທ, ສມ຺ຜຸສິຕໍ ທນ຺ຕາວຣຓໍ. ອຫໍ ປນ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຄພ຺ຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາ ຊາຕາ, ເນວ ເມ ສູຕິຆຣໍ ຊານາສິ, ສປ຺ປິເຕລາທີນິ ສຍໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ອຸປຏ຺ຐາການມ຺ປິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂກສລຣາຊານໍ ວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິກໍ ວາ ວິສາຂໍ ອຸປາສິກໍ ວາ ‘ອິມິສ຺ສາ ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກໂຣຫີ’ຕິ ນ ວເທສິ, ອຠິຣມິຕຸໍເຍວ ຊານາສິ, ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ຄູຖປິຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ທູເສຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕີ ວິຍ ປຣິສມຊ຺ເຌ ຕຖາຄຕໍ ອກ຺ໂກສິ. ຕຖາຄໂຕ ຘມ຺ມກຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ສີໂຫ ວິຍ ອຠິນທນ຺ໂຕ, ‘‘ຠຄິນິ, ຕຍາ ກຖິຕສ຺ສ ຕຖຠາວໍ ວາ ວິຕຖຠາວໍ ວາ ອຫເມວ ຈ ຕ຺ວຎ຺ຈ ຊານາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ມຫາສມຓ, ຕຍາ ຈ ມຍາ ຈ ຎາຕຠາເວເນຕໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ກສ຺ສ ອາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ອາວຊ຺ຊມາໂນ ‘‘ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາ ຕຖາຄຕໍ ອຠູເຕນ ອກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ວຕ຺ຖຸໍ ໂສເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈຕູຫິ ເທວປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມິ. ເທວປຸຕ຺ຕາ ມູສິກໂປຕກາ ຫຸຕ຺ວາ ທາຣຸມຓ຺ຑລິກສ຺ສ ພນ຺ຘນຣຊ຺ຊຸເກ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຉິນ຺ທິໍສຸ, ປາຣຸຕປຏໍ ວາໂຕ ອຸກ຺ຂິປິ, ທາຣຸມຓ຺ຑລິກໍ ປຕມານໍ ຕສ຺ສາ ປາທປິຏ຺ຐິຍໍ ປຕິ, ອຸໂຠ ອຄ຺ຄປາທາ ຉິຊ຺ຊິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຘີ ກາຬກຓ຺ຓິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອກ຺ໂກສີ’’ຕິ ສີເສ ເຂຬໍ ປາເຕຕ຺ວາ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທິຫຕ຺ຕາ ເຊຕວນາ ນີຫຣິໍສຸ. ອຖສ຺ສາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕກາເລ ມຫາປຖວີ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິວຣມທາສິ, ອວີຈິໂຕ ອຄ຺ຄິຊາລາ ອຸຏ຺ຐຫິ. ສາ ກຸລທຕ຺ຕິຍໍ ກມ຺ພລໍ ປາຣຸປມານາ ວິຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ປຣິຫາຍິ, ທສພລສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ວຑ຺ຒິ. ປຸນທິວເສ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາ ເອວໍ ອຸຬາຣຄຸຓໍ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠູເຕນ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ເອສາ ມໍ ອຠູເຕນ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ວິນາສໍ ປຕ຺ຕາເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ນາທຏ຺ຐາ ປຣໂຕ ໂທສໍ, ອຓຸໍ ຖູລານິ ສພ຺ພໂສ;

ອິສ຺ສໂຣ ປຓເຍ ທຓ຺ຑໍ, ສາມໍ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຍາ’’ຕິ. –

ອິມໍ ທ຺ວາທສນິປາເຕ ມຫາປທຸມຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑໒.໑໐໖) ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖສິ –

ຕທາ ກິເຣສາ ມຫາປທຸມກຸມາຣສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸ ສປຕ຺ຕີ ຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສີ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ອສທ຺ຘມ຺ເມນ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມນໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕນິ ວິປ຺ປກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຄິລານາລຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຕວ ປຸຕ຺ໂຕ ມໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ອິມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປາເປສີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ກຸທ຺ໂຘ ມຫາສຕ຺ຕໍ ໂຈຣປປາເຕ ຂິປິ. ອຖ ນໍ ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນາຄຣາຊສ຺ສ ຜຓຄພ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐເປສິ. ນາຄຣາຊາ ຕໍ ນາຄຠວນໍ ເນຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒຣຊ຺ເຊນ ສມ຺ມາເນສິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ວສິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທສໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຌານາຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ວນຈຣໂກ ທິສ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ຣຊ຺ເຊນ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕນ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຣຊ຺ເຊນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ປນ ທສ ຣາຊຘມ຺ເມ ອໂກເປຕ຺ວາ ອຄຕິຄມນໍ ປຫາຍ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫີ’’ຕິ ໂອວທິໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ໂຣທິຕ຺ວາ ນຄຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອມຈ຺ເຈ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຫໍ ກໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວໍ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ເນນ ປຸຕ຺ເຕນ ວິໂຍຄໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອຄ຺ຄມເຫສິໍ ນິສ຺ສາຍ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ອຸທ຺ຘໍປາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຈຣປປາເຕ ຂິປາເປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕທາ ມຫາປທຸມກຸມາໂຣ ສຕ຺ຖາ ອໂຫສິ, ມາຕຸ ສປຕ຺ຕີ ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເອກໍ ຘມ຺ມຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈວຈນໍ ປຫາຍ ມຸສາວາເທ ປຕິຏ຺ຐິຕານໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐປຣໂລການໍ ອກຕ຺ຕພ຺ພປາປກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗໖.

‘‘ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ອຕີຕສ຺ສ, ມຸສາວາທິສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນ;

ວິຕິຓ຺ຓປຣໂລກສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ປາປໍ ອກາຣິຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສຈ຺ຈໍ. ມຸສາວາທິສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ທສສຸ ວຈເນສຸ ເອກມ຺ປິ ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວຣູປສ຺ສ ມຸສາວາທິໂນ. ວິຕິຓ຺ຓປຣໂລກສ຺ສາຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐປຣໂລກສ຺ສ. ເອວຣູໂປ ຫິ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເທວສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອວສາເນ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ນ ປສ຺ສຕິ. ນຕ຺ຖິ ປາປນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ອິທໍ ນາມ ປາປໍ ອກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ອສທິສທານວຕ຺ຖຸ

ນ ເວ ກທຣິຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອສທິສທານໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ເຊຕວນໍ ປາວິສິ. ຣາຊາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອາຄນ຺ຕຸກທານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ທານໍ ເມ ປສ຺ສນ຺ຕູ’’ຕິ ນາຄເຣ ປກ຺ໂກສິ. ນາຄຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທານໍ ທິສ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ທານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ທານໍ, ເທໂວ, ປສ຺ສຕູ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຫິຓິໍສຸ. ຣາຊາ ເຕສໍ ທານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ມມ ທານໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ກຕໍ, ປຸນ ທານໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸນທິວເສປິ ທານໍ ສຊ຺ເຊສິ. ນາຄຣາປິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ. ເອວໍ ເນວ ຣາຊາ ນາຄເຣ ປຣາເຊຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ນາຄຣາ ຣາຊານໍ. ອຖ ຉຏ຺ເຐ ວາເຣ ນາຄຣາ ສຕຄຸຓໍ ສຫສ຺ສຄຸຓໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຍຖາ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ‘‘ອິທໍ ນາມ ອິເມສໍ ທາເນ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ, ເອວໍ ທານໍ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຈາຫໍ ອິເມສໍ ທານໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ກິໍ ເມ ຊີວິເຕນາ’’ຕິ ອຸປາຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖ ນໍ ມລ຺ລິກາ ເທວີ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ກສ຺ມາ, ມຫາຣາຊ, ເອວໍ ນິປນ຺ໂນສິ, ເກນ ເຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ກິລນ຺ຕານິ ວິຍາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ນ ທານິ ຕ຺ວໍ, ເທວິ, ຊານາສີ’’ຕິ. ‘‘ນ ຊານາມິ, ເທວາ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ.

ອຖ ນໍ ມລ຺ລິກາ ອາຫ – ‘‘ເທວ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ກຫໍ ຕຍາ ປຖວິສ຺ສໂຣ ຣາຊາ ນາຄເຣຫິ ປຣາຊິຍມາໂນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ ວາ ສຸຕປຸພ຺ໂພ ວາ, ອຫໍ ເຕ ທານໍ ສໍວິທຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອິຕິສ຺ສ ອສທິສທານໍ ສໍວິທຫິຕຸກາມຕາຍ ເອວໍ ວຕ຺ວາ, ມຫາຣາຊ, ສາລກລ຺ຍາຓິປທເຣຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອນ຺ໂຕ ອາວຏ຺ເຏ ນິສີທນມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຫິ, ເສສາ ພຫິອາວຏ຺ເຏ ນິສີທິສ຺ສນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສຕານິ ກາເຣຫິ, ຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາ ຫຕ຺ຖີ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ມຕ຺ຖເກ ຘາຣຍມານາ ຐສ຺ສນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓນາວາໂຍ ກາເຣຫິ, ຕາ ມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕເຣ ເອເກກາ ຂຕ຺ຕິຍຘີຕາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຄນ຺ເຘ ປິສິສ຺ສຕິ, ເອເກກາ ຂຕ຺ຕິຍຘີຕາ ພີຊນໍ ອາທາຍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ພີຊມານາ ຐສ຺ສຕິ, ເສສາ ຂຕ຺ຕິຍຘີຕໂຣ ປິເສ ປິເສ ຄນ຺ເຘ ຫຣິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓນາວາສຸ ປກ຺ຂິປິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕາສຸ ເອກຈ຺ຈາ ຂຕ຺ຕິຍຘີຕໂຣ ນີລຸປ຺ປລກລາເປ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓນາວາສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຄນ຺ເຘ ອາໂລເຬຕ຺ວາ ວາສໍ ຄາຫາເປສ຺ສນ຺ຕິ. ນາຄຣານຎ຺ຫິເນວ ຂຕ຺ຕິຍຘີຕໂຣ ອຕ຺ຖິ, ນ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕານິ, ນ ຫຕ຺ຖິໂນ ຈ. ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ນາຄຣາ ປຣາຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ກໂຣຫິ, ມຫາຣາຊາຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘຸ, ເທວິ, ກລ຺ຍາຓໍ ເຕ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ຕາຍ ກຖິຕນິຍາເມນ ສພ຺ພໍ ກາເຣສິ. ເອກສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອໂກ ຫຕ຺ຖິ ນປ຺ປໂຫສິ. ອຖ ຣາຊາ ມລ຺ລິກໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອໂກ ຫຕ຺ຖິ ນປ຺ປໂຫຕິ, ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ເທວ, ປຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖິສຕານິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ເທວິ, ອວເສສາ ທຸຏ຺ຐຫຕ຺ຖິໂນ, ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາວ ເວຣມ຺ຠວາຕາ ວິຍ ຈຓ຺ຑາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເທວ, ອຫໍ ເອກສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຫຕ຺ຖິໂປຕກສ຺ສ ຉຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນຏ຺ຐານໍ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ນໍ ຐເປສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາເຣສິ. ຫຕ຺ຖິໂປຕໂກ ວາລຘິໍ ອນ຺ຕຣສຕ຺ຖິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸໂຠ ກຓ຺ເຓ ປາເຕຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ນິມິເລຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ມຫາຊໂນ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ນາມ ຈຓ຺ຑຫຕ຺ຖິໂນ ອຍມາກາໂຣ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິເມວ ໂອໂລເກສິ.

ຣາຊາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ທານຄ຺ເຄ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ວາ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ວາ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ທາເນ ເອກທິວເສເນວ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຈຸທ຺ທສໂກຏິຘນໍ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຖຸ ປນ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ນິສີທນປລ຺ລງ຺ໂກ ອາຘາຣໂກ ປາທປີຐິກາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອນຄ຺ຆາເນວ. ປຸນ ເອວຣູປໍ ກຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ທານໍ ນາມ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາໂຫສິ, ເຕເນວ ຕໍ ‘‘ອສທິສທານ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ຕໍ ກິຣ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ເອກວາຣໍ ໂຫຕິເຍວ, ສພ຺ເພສໍ ປນ ອິຕ຺ຖີເຍວ ສໍວິທຫຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ກາໂຬ ຈ ຊຸຓ຺ໂຫ ຈາຕິ ທ຺ເວ ອມຈ຺ຈາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ກາໂຬ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ຣາຊກຸລສ຺ສ ປຣິຫານິ, ເອກທິວເສເນວ ຈຸທ຺ທສໂກຏິຘນໍ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິເມ ອິມໍ ທານໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິປນ຺ນາ ນິທ຺ທາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ອໂຫ ນຏ຺ຐໍ ຣາຊກຸລ’’ນ຺ຕິ. ຊຸຓ຺ໂຫ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ຣຎ຺ໂຎ ທານໍ ສຸທິນ຺ນໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ຣາຊຠາເວ ອຏ຺ຐິເຕນ ເອວຣູປໍ ທານໍ ທາຕຸໍ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕິໍ ອເທນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ປນິທໍ ທານໍ ອນຸໂມທາມີ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖຸ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຣາຊາ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ສຕ຺ຖາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຣຎ຺ຎາ ມໂຫຆໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ວິຍ ມຫາທານໍ ທິນ຺ນໍ, ອສກ຺ຂິ ນຸ ໂຂ ມຫາຊໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕຸໍ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ອມຈ຺ຈານໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ຣຎ຺ໂຎ ທານານຸຈ຺ຉວິກໍ ອນຸໂມທນໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ກາຬສ຺ສ ມຸທ຺ຘາ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິສ຺ສຕິ, ຊຸຓ຺ໂຫ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ກາເຬ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ເອວຣູປໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຈຕຸປ຺ປທິກໍ ຄາຖເມວ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ. ຠິກ຺ຂູ ອງ຺ຄຸລິມາລໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ນ ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ທຸຏ຺ຐຫຕ຺ຖິໍ ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣຕ຺ວາ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ຠາຍີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຠາຍິໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອງ຺ຄຸລິມາໂລ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຠາຍຕິ. ຂີຓາສວອຸສຠານຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ເຊຏ຺ຐກອຸສຠາ ມມ ປຸຕ຺ຕສທິສາ ຠິກ຺ຂູ ນ ຠາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ເຄ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອຸສຠໍ ປວຣໍ ວີຣໍ, ມເຫສິໍ ວິຊິຕາວິນໍ;

ອເນຊໍ ນ຺ຫາຕກໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໒໒; ສຸ. ນິ. ໖໕໑);

ຣາຊາປິ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ‘‘ເອວຣູປາຍ ນາມ ປຣິສາຍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອນຸໂມທນໍ ອກຕ຺ວາ ຄາຖເມວ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຄໂຕ. ມຍາ ສຕ຺ຖຸ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ທານໍ ອກຕ຺ວາ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ອທຕ຺ວາ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ວາ ທິນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖາຣາ ເມ ກຸປິເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ອສທິສທານໍ ນາມ, ທານານຸຣູປໍ ອນຸໂມທນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ທາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ທານໍ ນ ທິນ຺ນໍ, ອຸທາຫຸ ທານານຸຣູປໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ອທຕ຺ວາ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑເມວ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິເມຕໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ນ ເມ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທານານຸຈ຺ຉວິກາ ອນຸໂມທນາ ກຕາ’’ຕິ? ‘‘ມຫາຣາຊ, ອນຸຈ຺ຉວິກເມວ ເຕ ທານໍ ທິນ຺ນໍ. ເອຕຎ຺ຫິ ອສທິສທານໍ ນາມ, ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເອກວາຣເມວ ສກ຺ກາ ທາຕຸໍ, ປຸນ ເອວຣູປໍ ນາມ ທານໍ ທຸທ຺ທທ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ເມ ທານານຸຣູປໍ ອນຸໂມທນໍ ນ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ປຣິສາຍ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ປຣິສາຍ ໂທໂສ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອມຈ຺ຈານໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ກາເຬ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອນຸໂມທນາຍ ອກຕຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຣາຊາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ເຕ, ກາຬ, ເອວໍ ຈິນ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມມ ປຸຕ຺ຕທາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຍິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ເທນ຺ເຕ ຕຸຍ຺ຫໍ ກາ ປີຬາ. ຄຈ຺ຉ, ໂຠ, ຍໍ ເຕ ມຍາ ທິນ຺ນໍ, ຕໍ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕຸ, ຣຏ຺ຐໂຕ ປນ ເມ ນິກ຺ຂມາ’’ຕິ ຕໍ ຣຏ຺ຐາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຊຸຓ຺ຫໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ເຕ ເອວໍ ຈິນ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສາຘຸ, ມາຕຸລ, ປສນ຺ໂນສ຺ມິ, ຕ຺ວໍ ມມ ປຣິຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຍາ ທິນ຺ນນິຍາເມເນວ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ທານໍ ເທຫີ’’ຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ຣຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ປສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ, ພາລສ຺ສ ກຣຓໍ, ມຍາ ເອວໍ ທິນ຺ນທາເນ ປຫາຣມທາສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊ, ພາລາ ນາມ ປຣສ຺ສ ທານໍ ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ທຸຄ຺ຄຕິປຣາຍຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ຘີຣາ ປນ ປເຣສມ຺ປິ ທານໍ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ສຄ຺ຄປຣາຍຓາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗໗.

‘‘ນ ເວ ກທຣິຍາ ເທວໂລກໍ ວຊນ຺ຕິ, ພາລາ ຫເວ ນປ຺ປສໍສນ຺ຕິ ທານໍ;

ຘີໂຣ ຈ ທານໍ ອນຸໂມທມາໂນ, ເຕເນວ ໂສ ໂຫຕິ ສຸຂີ ປຣຕ຺ຖາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກທຣິຍາຕິ ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິໂນ. ພາລາຕິ ອິຘໂລກປຣໂລກໍ ອຊານນກາ. ຘີໂຣຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ. ສຸຂີ ປຣຕ຺ຖາຕິ ເຕເນວ ໂສ ທານານຸໂມທນປຸຎ຺ເຎນ ປຣໂລເກ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາໂນ ສຸຂີ ໂຫຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ຊຸຓ຺ໂຫ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສິ, ຊຸຓ຺ໂຫປິ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນນິຍາເມເນວ ທານໍ ອທາສີຕິ.

ອສທິສທານວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ອນາຖປິຓ຺ຑກປຸຕ຺ຕກາລວຕ຺ຖຸ

ປຖພ຺ຍາ ເອກຣຊ຺ເຊນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກາລໍ ນາມ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ຕຖາວິຘສ຺ສ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເນວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ນ ເຄຫໍ ອາຄຕກາເລ ທຏ຺ຐຸໍ, ນ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ, ນ ສງ຺ຆສ຺ສ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ປິຕຣາ ‘‘ມາ ເອວໍ, ຕາຕ, ກຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕປິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ນ ສຸຓາຕິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ເອວຣູປໍ ທິຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ອວີຈິປຣາຍໂຓ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ໂຂ ປເນຕໍ ປຕິຣູປໍ, ຍໍ ມຍິ ປສ຺ສນ຺ເຕ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ນິຣຍໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ອິມສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ໂລເກ ຘນທາເນນ ອຠິຊ຺ຊນກສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຘເນນ ນໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ອຸໂປສຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ເອຫິ, ກຫາປຓສຕໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ທສ຺ສຖ, ຕາຕາຕິ. ທສ຺ສາມິ, ປຸຕ຺ຕາຕິ. ໂສ ຍາວຕຕິຍໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸໂປສຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ປນສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ສຍິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ອຸໂປສຖິໂກ ອໂຫສິ, ສີຆມສ຺ສ ຍາຄຸອາທີນິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທາເປສິ. ໂສ ‘‘ກຫາປເຓ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫຏາຫຏໍ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ປີຬໍ ອສຫນ຺ໂຕ ກຫາປຓຠຓ຺ຑໍ ທາເປສິ. ໂສ ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາວ ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ.

ອຖ ນໍ ປຸນທິວເສ ເສຏ຺ຐິ, ‘‘ຕາຕ, ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ເຕ ທສ຺ສາມິ, ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ເອກໍ ຘມ຺ມປທໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ເປເສສິ. ໂສປິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາວ ເອກເມວ ປທໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອສລ຺ລກ຺ຂຓາກາຣໍ ອກາສິ. ໂສ ຕໍ ປທໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຸປຣິປທໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ຐຕ຺ວາ ອສ຺ໂສສິເຍວ. ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ສຸຓນ຺ໂຕວ ກິຣ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຓາຕິ ນາມ. ເອວຎ຺ຈ ກິຣ ສຸຓນ຺ຕານໍ ຘມ຺ໂມ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທໂຍ ເທຕິ. ໂສປິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ສຸຓາຕິ, ສຕ຺ຖາປິສ຺ສ ອສລ຺ລກ຺ຂຓາກາຣໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ‘‘ອຸປຣິປທໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຐຕ຺ວາ ສຸຓນ຺ໂຕວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ໂສ ປຸນທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸເຂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ສາວຕ຺ຖິໍ ປາວິສິ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາກາໂຣ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕສ຺ສປິ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ປິຕາ ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກຫາປເຓ ນ ທເທຍ຺ຍ, ກຫາປຓກາຣຓາ ມຍ຺ຫໍ ອຸໂປສຖິກຠາວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນສ຺ສ ຫິຍ຺ໂຍວ ກຫາປຓສ຺ສ ກາຣຓາ ອຸໂປສຖິກຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ. ມຫາເສຏ຺ຐິ, ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຍາຄຸໍ ທາເປຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ທາເປສິ. ໂສ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ຍາຄຸໍ ປິວິ, ຂາທນີຍໍ ຂາທິ, ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ສຕ຺ຖຸ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ຐປາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ມຍາ ເຕ ‘ສຫສ຺ສໍ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ສມາທາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປຫິໂຕ. ອິທໍ ເຕ ສຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ກຫາປເຓ ທິຍ຺ຍມາເນ ທິສ຺ວາ ລຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ອລໍ ເມ ກຫາປເຓຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຄຓ຺ຫ, ຕາຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ນ ຄຓ຺ຫິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາກາໂຣ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍາ ເອສ ປຸຣິມທິວເສ ‘ກຫາປຓສຕໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ເປສິໂຕ. ປຸນທິວເສ ກຫາປເຓ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ, ອຊ຺ຊ ປນ ທິຍ຺ຍມາເນປິ ກຫາປເຓ ນ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ມຫາເສຏ຺ຐິ, ອຊ຺ຊ ຕວ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕປິ ເທວໂລກພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕີຫິປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລເມວ ວຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗໘.

‘‘ປຖພ຺ຍາ ເອກຣຊ຺ເຊນ, ສຄ຺ຄສ຺ສ ຄມເນນ ວາ;

ສພ຺ພໂລກາຘິປຈ຺ເຈນ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ວຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຖພ຺ຍາ ເອກຣຊ຺ເຊນາຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ເຊນ. ສຄ຺ຄສ຺ສ ຄມເນນ ວາຕິ ຉພ຺ພີສຕິວິຘສ຺ສ ສຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄມເນນ. ສພ຺ພໂລກາຘິປຈ຺ເຈນາຕິ ນ ເອກສ຺ມິໍ ເອຕ຺ຕເກ ໂລເກ ນາຄສຸປຓ຺ຓເວມານິກເປເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ, ສພ຺ພສ຺ມິໍ ໂລເກ ອາຘິປຈ຺ເຈນ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ວຣນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຕເກ ຐາເນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາປິ ນິຣຍາທີຫິ ອມຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ, ໂສຕາປນ຺ໂນ ປນ ປິຫິຕາປາຍທ຺ວາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພທຸພ຺ພໂລປິ ອຏ຺ຐເມ ຠເວ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລເມວ ວຣໍ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອນາຖປິຓ຺ຑກປຸຕ຺ຕກາລວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

ໂລກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຕຣສໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໑໔. ພຸທ຺ຘວຄ຺ໂຄ

໑. ມາຣຘີຕຣວຕ຺ຖຸ

ຍສ຺ສ ຊິຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມາຣຘີຕໂຣ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທສນໍ ປນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຸນ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກເຖສິ.

ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ ກິຣ ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘີຕາ ມາຄຓ຺ຑິຍາເຍວ ນາມ ອໂຫສິ ອຸຕ຺ຕມຣູປຘຣາ. ຕໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ອເນກພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລາ ເຈວ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາ ຈ ‘‘ຘີຕຣໍ ໂນ ເທຕູ’’ຕິ ມາຄຓ຺ຑິຍສ຺ສ ປຫິຓິໍສຸ. ໂສປິ ‘‘ນ ຕຸມ຺ເຫ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ສພ຺ເພ ປຏິກ຺ຂິປເຕວ. ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐໍ ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຈ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ອທ຺ທສ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ພຫິຄາເມ ນິພທ຺ຘໍ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣຕິ. ສຕ຺ຖາ ປາໂຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຕໍ ຐານໍ ອຄມາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຕ຺ຖຸ ຣູປສິຣິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອິມິນາ ສທິໂສ ປຸຣິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ອິມສ຺ສ ເມ ຘີຕຣໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ສມຓ, ມມ ເອກາ ຘີຕາ ອຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຕສ຺ສາ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຸຣິສໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕໍ ນ ກສ຺ສຈິ ອທາສິໍ, ຕ຺ວໍ ປນສ຺ສາ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ອຫໍ ເຕ ຘີຕຣໍ ປາທປຣິຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ທາຕຸກາໂມ, ຍາວ ນໍ ອາເນມິ, ຕາວ ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ເນວ ອຠິນນ຺ທິ, ນ ປຏິກ຺ໂກສິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ອາຫ – ‘‘ໂຠຕິ, ອຊ຺ຊ ເມ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ປຸຣິໂສ ທິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ສ ນໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ອາທາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ຐານໍ ອຄມາສິ. ມຫາຊໂນປິ ກຸຕູຫລຊາໂຕ ນິກ຺ຂມິ. ສຕ຺ຖາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປທເຈຕິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ພຸທ຺ຘານໍ ກິຣ ປທເຈຕິຍໍ ‘‘ອິທໍ ອສຸໂກ ນາມ ປສ຺ສຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເສສຏ຺ຐາເນ ຕໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉມານາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ‘‘ກຫໍ ໂສ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕິຏ຺ຐາຫີຕິ ຕໍ ອວຈ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປທວລຎ຺ຊໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທມສ຺ສ ປທ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສສິ. ສາ ລກ຺ຂຓມນ຺ຕກຸສລຕາຍ ‘‘ນ ອິທໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກາມໂຠຄິໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ, ‘‘ໂຠຕິ, ຕ຺ວໍ ອຸທກປາຕິມ຺ຫິ ສຸສຸມາຣໍ ປສ຺ສສິ, ມຍາ ໂສ ສມໂຓ ທິຏ຺ໂຐ ‘ຘີຕຣໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນາປິ ອຘິວາສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິຎ຺ຈາປິ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ວເທສິ, ອິທໍ ປນ ນິກ຺ກິເລສສ຺ເສວ ປທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຣຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ປທໍ ຠເວ,

ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕິ ສຫສານຸປີຬິຕໍ;

ມູຬ຺ຫສ຺ສ ໂຫຕິ ອວກຑ຺ຒິຕໍ ປທໍ,

ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທສ຺ສ ອິທມີທິສໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໕; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໐-໒໖໑; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ);

ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ‘‘ໂຠຕິ, ມາ ວິຣວິ, ຕຸຓ຺ຫີຠູຕາວ ເອຫີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓ, ຘີຕຣໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ເມ ຕວ ຘີຕາຍ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກໍ ເຕ ກາຣຓໍ ກເຖສ຺ສາມິ, ສຸຓິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກເຖຫິ, ໂຠ ສມຓ, ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຠິນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປກຖາ – ມຫາສຕ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ປຫາຍ ກຓ຺ຏກໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຉນ຺ນສຫາໂຍ ອຠິນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ນຄຣທ຺ວາເຣ ຐິເຕນ ມາເຣນ ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖ, ນິວຕ຺ຕ, ອິໂຕ ເຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປາຕຸຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຫເມຕໍ, ມາຣ, ຊານາມິ, ນ ເມ ເຕນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ກິມຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມສີຕິ? ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຕ຺ຖາຍາຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສເຈ ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ເອກມ຺ປິ ວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ເກສ຺ສສິ, ຊານິສ຺ສາມິ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອຕາຣາເປກ຺ໂຂ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິ.

ສຕ຺ຖາປິ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ທຸກ຺ກຣກາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ໂພຘິມູເລ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວທຍມາໂນ ປຎ຺ຈມສຕ຺ຕາເຫ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມາໂຣ ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອຕາຣາເປກ຺ໂຂປິ ອິມສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ຂລິຕໍ ນາທ຺ທສໍ, ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ອິທານິ ເອສ ມມ ວິສຍ’’ນ຺ຕິ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ມຫາມຄ຺ເຄ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ຕຓ຺ຫາ ອຣຕີ ຣຄາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ຘີຕໂຣ ‘‘ປິຕາ ໂນ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ເອຕຣຫີ’’ຕິ ໂອໂລກຍມານາ ຕໍ ຕຖາ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຕາຕ, ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ຕາສໍ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ຕາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕາຕ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ມຍໍ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ກຕ຺ວາ ອາເນສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ອມ຺ມາ, ເອສ ເກນຈິ ວເສ ກາຕຸນ຺ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ມຍໍ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ອິທາເນວ ນໍ ຣາຄປາສາທີຫິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາເນສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ປາເທ ເຕ, ສມຓ, ປຣິຈາເຣມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເນວ ຕາສໍ ວຈນໍ ມນສາກາສິ, ນ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ.

ປຸນ ມາຣຘີຕໂຣ ‘‘ອຸຈ຺ຈາວຈາ ໂຂ ປຸຣິສານໍ ອຘິປ຺ປາຍາ, ເກສຎ຺ຈິ ກຸມາຣິກາສຸ ເປມໍ ໂຫຕິ, ເກສຎ຺ຈິ ປຐມວເຍ ຐິຕາສຸ, ເກສຎ຺ຈິ ມຊ຺ຌິມວເຍ ຐິຕາສຸ, ເກສຎ຺ຈິ ປຈ຺ຉິມວເຍ ຐິຕາສຸ, ນານປ຺ປກາເຣຫິ ຕໍ ປໂລເຠສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອເກກາ ກຸມາຣິກວຓ຺ຓາທິວເສນ ສຕໍ ສຕໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ກຸມາຣິໂຍ, ອວິຊາຕາ, ສກິໍ ວິຊາຕາ, ທຸວິຊາຕາ, ມຊ຺ຌິມິຕ຺ຖິໂຍ, ມຫລ຺ລກິຕ຺ຖິໂຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ປາເທ ເຕ, ສມຓ, ປຣິຈາເຣມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ນ ມນສາກາສິ ຍຖາ ຕໍ ອນຸຕ຺ຕເຣ ອຸປຘິສງ຺ຂເຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ເອຕ຺ຕເກນປິ ຕາ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ ‘‘ອເປຖ, ກິໍ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ວາຍມຖ, ເອວຣູປໍ ນາມ ວີຕຣາຄານໍ ປຸຣໂຕ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ປນ ຣາຄາທໂຍ ປຫີນາ. ເກນ ຕໍ ກາຣເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ເນສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໗໙.

‘‘ຍສ຺ສ ຊິຕໍ ນາວຊີຍຕິ,

ຊິຕໍ ຍສ຺ສ ໂນຍາຕິ ໂກຈິ ໂລເກ;

ຕໍ ພຸທ຺ຘມນນ຺ຕໂຄຈຣໍ,

ອປທໍ ເກນ ປເທນ ເນສ຺ສຖ.

໑໘໐.

‘‘ຍສ຺ສ ຊາລິນີ ວິສຕ຺ຕິກາ,

ຕຓ຺ຫາ ນຕ຺ຖິ ກຸຫິຎ຺ຈິ ເນຕເວ;

ຕໍ ພຸທ຺ຘມນນ຺ຕໂຄຈຣໍ,

ອປທໍ ເກນ ປເທນ ເນສ຺ສຖາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ຊິຕໍ ນາວຊີຍຕີຕິ ຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຊິຕໍ ຣາຄາທິກິເລສຊາຕໍ ປຸນ ອສມຸທາຈຣຓໂຕ ນາວຊີຍຕິ, ທຸຊ຺ຊິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ໂນຍາຕີຕິ ນ ອຸຍ຺ຍາຕິ, ຍສ຺ສ ຊິຕໍ ກິເລສຊາຕໍ ຣາຄາທີສຸ ໂກຈິ ເອໂກ ກິເລໂສປິ ໂລເກ ປຈ຺ຉໂຕ ວຕ຺ຕີ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ນານຸພນ຺ຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນນ຺ຕໂຄຈຣນ຺ຕິ ອນນ຺ຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕ ໂຄຈຣໍ. ເກນ ປເທນາຕິ ຍສ຺ສ ຫິ ຣາຄປທາທີສຸ ເອກປທມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕຸມ຺ເຫ ເຕນ ປເທນ ເນສ຺ສຖ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ເອກປທມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ອປທໍ ພຸທ຺ຘໍ ຕຸມ຺ເຫ ເກນ ປເທນ ເນສ຺ສຖ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍ ຕຓ຺ຫາ ນາເມສາ ສໍສິພ຺ພິຕປຣິໂຍນນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ຊາລມສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິປິ ຊາລກາຣິກາຕິປິ ຊາລູປມາຕິປິ ຊາລິນີ. ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ວິສຕ຺ຕຕາຍ ວິສຕ຺ຕມນຕາຍ ວິສາຫຣຕາຍ ວິສປຸປ຺ຜຕາຍ ວິສຜລຕາຍ ວິສປຣິໂຠຄຕາຍ ວິສຕ຺ຕິກາ. ສາ ເອວຣູປາ ຕຓ຺ຫາ ຍສ຺ສ ກຸຫິຎ຺ຈິ ຠເວ ເນຕຸໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕຸມ຺ເຫ ອປທໍ ພຸທ຺ຘໍ ເກນ ປເທນ ເນສ຺ສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູນໍ ເທວຕານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ມາຣຘີຕໂຣປິ ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ມາຄຓ຺ຑິຍ, ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ມາຣຘີຕໂຣ ອທ຺ທສໍ ເສມ຺ຫາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ເຘນ ສຸວຓ຺ຓກ຺ຂນ຺ຘສທິເສນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕາ, ຕທາປິ ເມຖຸນສ຺ມິໍ ຉນ຺ໂທ ນາໂຫສິເຍວ. ຕວ ຘີຕຸ ສຣີຣໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກຸຓປປຣິປູຣໍ ພຫິວິຈິຕ຺ໂຕ ວິຍ ອສຸຈິຆໂຏ. ສເຈ ຫິ ມມ ປາໂທ ອສຸຈິມກ຺ຂິໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ອຍຎ຺ຈ ອຸມ຺ມາຣຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ຕຖາປິສ຺ສາ ສຣີເຣ ອຫໍ ປາເທ ນ ຜຸເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ທິສ຺ວານ ຕຓ຺ຫໍ ອຣຕິໍ ຣຄຎ຺ຈ,

ນາໂຫສິ ຉນ຺ໂທ ອປິ ເມຖຸນສ຺ມິໍ;

ກິເມວິທໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສປຸຓ຺ຓໍ,

ປາທາປິ ນໍ ສມ຺ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ເຉ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໘໔໑; ມຫານິ. ໗໐);

ເທສນາວສາເນ ອຸໂຠປິ ຊຍມ຺ປຕິກາ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ມາຣຘີຕຣວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ເທໂວໂຣຫຓວຕ຺ຖຸ

ເຍ ຌານປສຸຕາ ຘີຣາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣທ຺ວາເຣ ພຫູ ເທວມນຸສ຺ເສ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທສນາ ປນ ຣາຊຄເຫ ສມຸຏ຺ຐິຕາ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິ ປຣິສ຺ສຍໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປມາເທນ ຄລິຕານໍ ອາຠຣຓາທີນໍ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາລກຣຓ຺ຑກໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ອຸທກກີຬໍ ກີຬິ. ອເຖໂກ ຣຕ຺ຕຈນ຺ທນຣຸກ຺ໂຂ ຄງ຺ຄາຍ ອຸປຣິຕີເຣ ຊາໂຕ ຄງ຺ໂຄທເກນ ໂຘຕມູໂລ ປຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາສາເຓສຸ ສໍຠຊ຺ຊມາໂນ ວິປ຺ປກິຣິ. ຕໂຕ ເອກາ ຆຏປ຺ປມາຓາ ຆຏິກາ ປາສາເຓຫິ ຆໍສິຍມານາ ອຸທກອູມີຫິ ໂປຖິຍມານາ ມຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຸຍ຺ຫມານາ ເສວາລປຣິໂຍນທ຺ຘາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຊາເລ ລຄ຺ຄິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຣຸກ຺ຂຆຏິກາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາຣຓຕ຺ຖໍ ວາສິກຓ຺ເຓນ ຕຈ຺ຉາເປສິ. ຕາວເທວ ອລຕ຺ຕກວຓ຺ຓໍ ຣຕ຺ຕຈນ຺ທນໍ ປຎ຺ຎາຍິ. ເສຏ຺ຐິ ປນ ເນວ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕຘາຕຸໂກ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເຄເຫ ຣຕ຺ຕຈນ຺ທນໍ ພຫຸ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມິນາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ‘ມຍໍ ອຣຫນ຺ໂຕ ມຍໍ ອຣຫນ຺ໂຕ’ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ພຫູ, ອຫໍ ເອກໍ ອຣຫນ຺ຕມ຺ປິ ນ ປສ຺ສາມິ. ເຄເຫ ຠມໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ລິຂາເປຕ຺ວາ ສິກ຺ກາຍ ຐເປຕ຺ວາ ເວຬຸປຣມ຺ປຣາຍ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ອາກາເສ ໂອລມ຺ພາເປຕ຺ວາ ‘ສເຈ ອຣຫາ ອຕ຺ຖິ, ອິມໍ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕູ’ຕິ ວກ຺ຂາມິ. ໂຍ ຕໍ ຄເຫສ຺ສຕິ, ຕໍ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ສຣຓໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ຕິຕນິຍາເມເນວ ປຕ຺ຕໍ ລິຂາເປຕ຺ວາ ເວຬຸປຣມ຺ປຣາຍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຣຫາ, ໂສ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕູ’’ຕິ ອາຫ.

ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ອມ຺ຫາກເມວ ນໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ໂສ ‘‘ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ຉຏ຺ເຐ ທິວເສ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິເກ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ເສຏ຺ຐິໍ ເອວໍ ວເທຖ – ‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ເສວ ອນຸຈ຺ຉວິໂກຍໍ, ມາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ກາຣຓາ ອາກາເສນາຄມນໍ ກຣິ, ເທຫິ ກິຣ ເມ ຕໍ ປຕ຺ຕ’’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ຕຖາ ວທິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖວ ຄຓ຺ຫາຕູ’’ຕິ ອາຫ. ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ສຍໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ – ‘‘ອຫໍ ເອກໍ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ປາທຎ຺ຈ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕຸກາໂມ ວິຍ ຠວິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ມໍ, ‘ອາຈຣິຍ, ກິໍ ກໂຣຖ, ທາຣຸມຍປຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ອຣຫຕ຺ຕຄຸຓໍ ມຫາຊນສ຺ສ ມາ ທສ຺ສຍິຕ຺ຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ມໍ ຫຕ຺ເຖສຸ ຈ ປາເທສຸ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕາ ຠູມິຍໍ ປາເຕຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫ, ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ມຍ຺ຫໍ ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ອຎ຺ເຎສໍ ນານຸຈ຺ຉວິໂກ, ມາ ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ກາຣຓາ ມມ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕນໍ ຣຸຈ຺ຈິ, ເທຫິ ເມ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາວ ຄຓ຺ຫຖາຕິ. ຕໂຕ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ອເປຖ ອເປຖາ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອປເນຕ຺ວາ ‘‘ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ປາທຎ຺ຈ ອຸກ຺ຂິປິ. ອຖ ນໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ກິໍ ນາເມຕໍ ກໂຣຖ, ຉວສ຺ສ ລາມກສ຺ສ ທາຣຸມຍປຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຄຸເຓນ ມຫາຊນສ຺ສ ທສ຺ສິເຕນ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຕໍ ຫຕ຺ຖປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕສຸໍ. ໂສ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫ – ‘‘ອິເມ, ມຫາເສຏ຺ຐິ, ອຸປ຺ປຕິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ເທຫິ ເມ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເອວໍ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຉ ທິວສານິ ວາຍມິຕ຺ວາປິ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ນ ລຠິໍສຸເຍວ.

ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ຈ ອາຍສ຺ມໂຕ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ຈ ‘‘ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ຐຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນກາເລ ຘຸຕ຺ຕກາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອມ຺ໂຠ ປຸພ຺ເພ ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ ໂລເກ ‘ມຍໍ ອຣຫນ຺ຕມ຺ຫາ’ຕິ ວິຈຣິໍສຸ., ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ປນ ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສ ປຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ‘ສເຈ ອຣຫາ ອຕ຺ຖິ, ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕູ’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ, ເອໂກປິ ‘ອຫໍ ອຣຫາ’ຕິ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ. ອຊ຺ຊ ໂນ ໂລເກ ອຣຫນ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ຎາໂຕ’’ຕິ. ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາຊໍ ອາຫ – ‘‘ສຸຕໍ ເຕ, ອາວຸໂສ ຠາຣທ຺ວາຊ, ອິເມສໍ ວຈນໍ, ອິເມ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ວິຍ ວທນ຺ຕິ. ຕ຺ວຎ຺ຈ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ, ຄຈ຺ຉ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ອາວຸໂສ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຕ຺ວໍ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ, ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ຄຓ຺ຫາຫິ, ຕຍິ ປນ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ອຫໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ. ‘‘ຄຓ຺ຫາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຍສ຺ມາ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາໂຊ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຕິຄາວຸຕໍ ປິຏ຺ຐິປາສາຓໍ ປາທນ຺ເຕນ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ໂຕ ຕຸລປິຈຸ ວິຍ ອາກາເສ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ສ ອຸປຣິ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸປຣິຍາຍິ. ໂສ ຕິຄາວຸຕປມາຓສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ປິຘານໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍິ. ນຄຣວາສິໂນ ‘‘ປາສາໂຓ ໂນ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ຠີຕາ ສຸປ຺ປາທີນິ ມຕ຺ຖເກ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິລີຍິໍສຸ. ສຕ຺ຕເມ ວາເຣ ເຖໂຣ ປິຏ຺ຐິປາສາຓໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ມຫາຊໂນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາຊ, ຕວ ປາສາຓໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫ, ມາ ໂນ ສພ຺ເພ ນາສຍີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ປາສາຓໍ ປາທນ຺ເຕນ ຂິປິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖາຐາເນເຍວ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເຖໂຣ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄຫມຕ຺ຖເກ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ໂອຕຣຖ ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາກາສໂຕ ໂອຕິຓ຺ຓໍ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ໂອຕາຣາເປຕ຺ວາ ຈຕຸມຘຸຣປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ. ເຖໂຣ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ອຖສ຺ສ ເຍ ອຣຎ຺ຎຄຕາ ວາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄຕາ ວາ ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ນາທ຺ທສໍສຸ. ເຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຫີ’’ຕິ ເຖຣໍ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ເຕສໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸນ຺ນາເທນ຺ຕສ຺ສ ມຫາຊນສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ກສ຺ເສໂສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາເຊນ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຈນ຺ທນປຕ຺ໂຕ ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເອໂສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຠາຣທ຺ວາຊໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕຍາ ເອວໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກສ຺ມາ ເຕ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ເອວໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ເຖຣໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ເຠທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຎ຺ຊນປິສນຕ຺ຖາຍ ທາເປຕ຺ວາ ປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ອກຣຓຕ຺ຖາຍ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ (ຈູຬວ. ໒໕໒) ປຎ຺ຎາເປສິ.

ຕິຕ຺ຖິຍາ ‘‘ສມໂຓ ກິຣ ໂຄຕໂມ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ເຠທາເປຕ຺ວາ ປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ອກຣຓຕ຺ຖາຍ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ, ສມໂຓປິ ໂຄຕໂມ ຕໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສເຕວ. ອິທານິ ອມ຺ເຫຫິ ໂອກາໂສ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ນຄຣວີຖີສຸ ອາໂຣເຈນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ ‘‘ມຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ທາຣຸມຍປຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓໍ ມຫາຊນສ຺ສ ນ ທສ຺ສຍິມ຺ຫາ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ປຕ຺ຕກມຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓໍ ມຫາຊນສ຺ສ ທສ຺ເສສຸໍ. ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຕາຍ ປຕ຺ຕໍ ເຠທາເປຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສິ, ອິທານິ ມຍໍ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ.

ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ອກຣຓຕ຺ຖາຍ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ອິທານິ ຕິຕ຺ຖິຍາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກິໍ ອິທານິ ກຣິສ຺ສຖາຕິ? ‘‘ເຕສຸ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ກຣິສ຺ສາມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ນນຸ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ. ນາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ອຕ຺ຕໂນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສິໍ, ຕໍ ມເມວ ສາວການໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເຕນ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ຕເມເວຕ຺ຖ ປຏິປຸຈ຺ຉາມິ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ວິຊິເຕ ອຸຍ຺ຍານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ອຸຍ຺ຍາເນ ມຫາຊໂນ ອມ຺ພາທີນິ ຂາເທຍ຺ຍ, ກິມສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ທຓ຺ໂຑ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ຂາທິຕຸໍ ລຠສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ທຓ຺ໂຑ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຂາທິຕຸໍ ລຠາມີ’’ຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ຍຖາ ຕວ ຕິໂຍຊນສຕິເກ ຣຊ຺ເຊ ອາຓາ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸຍ຺ຍາເນ ອມ຺ພາທີນິ ຂາທນ຺ຕສ຺ສ ທຓ຺ໂຑ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ເຎສໍ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ມມປິ ຈກ຺ກວາຬໂກຏິສຕສຫສ຺ເສ ອາຓາ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຕິກ຺ກໂມ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ອຕ຺ຖິ, ກຣິສ຺ສາມຫໍ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທານມ຺ຫາ ນຏ຺ຐາ, ສມເຓນ ກິຣ ໂຄຕເມນ ສາວການໍເຍວ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ນ ອຕ຺ຕໂນ. ສຍເມວ ກິຣ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກໂຣມາ’’ຕິ ມນ຺ຕຍິໍສຸ.

ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກທາ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ‘‘ອິໂຕ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ກຣິສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ສາວຕ຺ຖິໍ ນິສ຺ສາຍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ສຕ຺ຖາ ເອວໍ ທູຣຏ຺ຐານໍ ອປທິສີ’’ຕິ? ‘‘ຍສ຺ມາ ຕໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ມຫາປາຏິຫາຣິຍກຣຓຏ຺ຐານໍ, ອປິຈ ມຫາຊນສ຺ສ ສນ຺ນິປາຕນຕ຺ຖາຍປິ ທູຣຏ຺ຐານເມວ ອປທິສີ’’ຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ກິຣ ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ຕໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາວ ອນຸພນ຺ຘິສ຺ສາມ, ມຫາຊໂນ ອມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ‘ກິໍ ອິທ’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ. ອຖສ຺ສ ວກ຺ຂາມ ‘ມຍໍ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ວທິມ຺ຫາ. ໂສ ປລາຍຕິ, ມຍມສ຺ສ ປລາຍິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘາມາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ຕິຕ຺ຖິຍາປິສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ຕິ. ວສິຕຏ຺ຐາເນ ປຸນທິວເສ ປາຕຣາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕ ມນຸສ຺ເສຫິ ‘‘ກິມິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ເຫຏ຺ຐາ ຈິນ຺ຕິຕນິຍາເມເນວ ອາໂຣເຈສຸໍ. ມຫາຊໂນປິ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອນຸພນ຺ຘິ.

ສຕ຺ຖາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ປາປຸຓິ. ຕິຕ຺ຖິຍາປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາເກ ສມາທເປຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຂທິຣຖມ຺ເຠຫິ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ນີລຸປ຺ປເລຫິ ຉາທາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິສີທິໍສຸ. ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ມຓ຺ຑໂປ ກາຣິໂຕ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຓ຺ຑປໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ, ອຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ມຓ຺ຑປກາຣໂກ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂກ ອຎ຺ໂຎ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ສກ຺ໂກ, ເທວຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ກຓ຺ຑມ຺ພຣຸກ຺ຂມູເລ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ‘‘ອມ຺ພຣຸກ຺ຂມູເລ ກິຣ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐາເນ ອນ຺ຕມໂສ ຕທຫຸຊາຕມ຺ປິ ອມ຺ພໂປຕກໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ຂິປາເປສຸໍ.

ສຕ຺ຖາ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປາວິສິ. ຣຎ຺ໂຎປິ ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ກຓ຺ໂຑ ນາມ ເອກໍ ປິງ຺ຄລກິປິລ຺ລິເກຫິ ກຕປຕ຺ຕປຸຏສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ມຫນ຺ຕໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘຣສໂລເຠນ ສມ຺ປຕນ຺ເຕ ວາຍເສ ປລາເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຂາທນຕ຺ຖາຍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຣາຊາ ອິມໍ ອມ຺ພໍ ຂາທິຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ອຏ຺ຐ ວາ ໂສຬສ ວາ ກຫາປເຓ ທເທຍ຺ຍ, ຕໍ ເມ ເອກຕ຺ຕຠາເວປິ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍາ ນາລໍ. ສເຈ ປນາຫໍ ສຕ຺ຖຸ ອິມໍ ທສ຺ສາມິ, ອວສ຺ສໍ ຕໍ ເມ ທີຆກາລໍ ຫິຕາວຫໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ສຕ຺ຖຸ ອຸປນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ໂອໂລເກສິ. ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ຈຕຸມຫາຣາຊທຕ຺ຕິຍໍ ປຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ສຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕໍ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທນາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ເຖໂຣ ຈີວຣໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ນິສິນ຺ເນ ເຖໂຣ ປານີຍໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປານກໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ອມ຺ພປານກໍ ປິວິຕ຺ວາ ກຓ຺ຑໍ ອາຫ – ‘‘ອິມໍ ອມ຺ພຏ຺ຐິໍ ອິເຘວ ປໍສຸໍ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ໂຣເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຫຕ຺ຖໍ ໂຘວິ. ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕມຕ຺ເຕເຍວ ນງ຺ຄລສີສມຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອຸພ຺ເພເຘນ ປຓ຺ຓາສຫຕ຺ໂຖ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ອຸຏ຺ຐຫິ. ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ເອເກກາ, ອຸທ຺ຘໍ ເອກາຕິ ປຎ຺ຈ ມຫາສາຂາ ປຓ຺ຓາສຫຕ຺ຖາ ອເຫສຸໍ. ໂສ ຕາວເທວ ປຸປ຺ຜຜລສຎ຺ຉນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຣິປກ຺ກອມ຺ພປິຓ຺ຑິຘໂຣ ອໂຫສິ. ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອມ຺ພປກ຺ການິ ຂາທນ຺ຕາ ເອວ ອາຄມິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ເອວຣູໂປ ກິຣ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ອຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມາ ນໍ ໂກຈິ ຉິນ຺ທີ’’ຕິ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ໂສ ປນ ກຓ຺ເຑນ ໂຣປິຕຕ຺ຕາ ກຓ຺ຑມ຺ພຣຸກ຺ໂຂຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິ. ຘຸຕ຺ຕກາປິ ອມ຺ພປກ຺ການິ ຂາທິຕ຺ວາ ‘‘ຫເຣ ທຸຏ຺ຐຕິຕ຺ຖິຍາ ‘ສມໂຓ ກິຣ ໂຄຕໂມ ກຓ຺ຑມ຺ພຣຸກ຺ຂມູເລ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຕທຫຸຊາຕາປິ ອມ຺ພໂປຕກາ ອຸປ຺ປາຏາປິຕາ, ກຓ຺ຑມ຺ໂພ ນາມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐອມ຺ພຏ຺ຐີຫິ ປຫຣິໍສຸ.

ສກ຺ໂກ ວາຕວລາຫກໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ອາຓາເປສິ ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ມຓ຺ຑປໍ ວາເຕຫິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາຣຠູມິຍໍ ຂິປາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ສູຣິຍມ຺ປິ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ອາຓາເປສິ ‘‘ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ນິກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ຕາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ປຸນ ວາຕວລາຫກໍ ອາຓາເປສິ ‘‘ວາຕມຓ຺ຑລໍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ຍາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ປຄ຺ຆຣິຕເສທສຣີເຣ ຣໂຊວຏ຺ຏິຍາ ໂອກິຣິ. ເຕ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກສທິສາ ອເຫສຸໍ. ວສ຺ສວລາຫກມ຺ປິ ອາຓາເປສິ ‘‘ມຫນ຺ຕານິ ພິນ຺ທູນິ ປາເຕຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ເນສໍ ກາໂຍ ກພຣຄາວິສທິໂສ ອໂຫສິ. ເຕ ນິຄຓ຺ຐາ ລຊ຺ຊມານາ ຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນເນວ ປລາຍິໍສຸ. ເອວໍ ປລາຍນ຺ເຕສຸ ປຸຣາຓກສ຺ສປສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ເອໂກ ກສ຺ສໂກ ‘‘ອິທານິ ເມ ອຍ຺ຍານໍ ປາຏິຫາຣິຍກຣຓເວລາ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຏິຫາຣິຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂຄເຓ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປາໂຕວ ອາຠຕໍ ຍາຄຸກຸຏຎ຺ເຈວ ໂຍຕ຺ຕກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຸຣາຓໍ ຕຖາ ປລາຍນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ‘ອຍ຺ຍານໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຄຈ຺ຉາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ກຫໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ກິໍ ເຕ ປາຏິຫາຣິເຍນ, ອິມໍ ກຸຏຎ຺ຈ ໂຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ເທຫີຕິ. ໂສ ເຕນ ທິນ຺ນໍ ກຸຏຎ຺ຈ ໂຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາທາຍ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຏໍ ໂຍຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ຄີວາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ລຊ຺ຊນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອກເຖຕ຺ວາ ຣຫເທ ປຕິຕ຺ວາ ອຸທກປຸພ຺ພຸເຬ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ສກ຺ໂກ ອາກາເສ ຣຕນຈງ຺ກມໍ ມາເປສິ. ຕສ຺ສ ເອກາ ໂກຏິ ປາຈີນຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ອໂຫສິ, ເອກາ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ. ສຕ຺ຖາ ສນ຺ນິປຕິຕາຍ ຉຕ຺ຕິໍສໂຍຊນິກາຍ ປຣິສາຍ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ‘‘ອິທານິ ປາຏິຫາຣິຍກຣຓເວລາ’’ຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປມຸເຂ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ຆຣຓີ ນາມ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕີ ເອກາ ອນາຄາມິອຸປາສິກາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາທິສາຍ ຘີຕຣິ ວິຊ຺ຊມານາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິລມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຖໍ ຕ຺ວໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຆຣຓີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອກສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາຬຄພ຺ເຠ ມຫາປຖວິໍ ອຸທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸທກສກຸຓິກາ ວິຍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປາຈີນຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມິ, ຕຖາ ປຈ຺ຉິມອຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິຓຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ, ຕຖາ ມຊ຺ເຌ’’. ມຫາຊໂນ ມໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກາ ເອສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຆຣຓີ ນາເມສາ, ອຍໍ ຕາວ ເອກິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ອານຸຠາໂວ, ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ ປນ ກີທິໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຕຸມ຺ເຫ ອທິສ຺ວາວ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຊານາມິ ເຕ ຆຣຓີ ເອວຣູປໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາວໍ, ນ ປນາຍໍ ຕວຕ຺ຖາຍ ພທ຺ໂຘ ມາລາປຸໂຏ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປິ. ສາ ‘‘ນ ເມ ສຕ຺ຖາ ອນຸຊານາຕິ, ອທ຺ຘາ ມຍາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ເອວເມວ ເຕສໍ ຄຸໂຓ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ຉຕ຺ຕິໍສໂຍຊນິກາຍ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ສີຫນາທໍ ນທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ອປເຣປິ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກຖໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ຐິຕາວ ສີຫນາທໍ ນທິໍສຸ. ເຕສຸ ກິຣ ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ‘‘ມາທິເສ ອນາຄາມິອຸປາສເກ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມາເນ ສຕ຺ຖຸ ກິລມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກຖໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທ຺ວາທສໂຍຊນິກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາວໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ອິມິສ຺ສາ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ມຫາເມຆຄຊ຺ຊິຕສທິເສນ ສທ຺ເທນ ພ຺ຣຫ຺ມອປ຺ໂຜຏນໍ ນາມ ອປ຺ໂຜເຏສ຺ສາມີ’’ຕິ. ມຫາຊໂນ ‘‘ກິໍ ນາເມໂສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ກິຣ ພ຺ຣຫ຺ມອປ຺ໂຜຏນສທ຺ໂທ ນາມາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ‘‘ຄຫປຕິກສ຺ສ ກິຣ ຕາວ ເອໂສ ອານຸຠາໂວ, ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ ກີທິໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕຸມ຺ເຫ ອທິສ຺ວາວ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຊານາມິ ເຕ ອານຸຠາວ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ປາຏິຫາຣິຍກຣຓໍ ນານຸຊານິ.

ອເຖກາ ປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກາ ຈີຣສາມເຓຣີ ກິຣ ນາມ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຖໍ ກຣິສ຺ສສິ ຈີເຣ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສິເນຣຸຎ຺ຈ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕຎ຺ຈ ຫິມວນ຺ຕຎ຺ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຏິປາຏິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ອຫໍ ຫໍສສກຸຓີ ວິຍ ຕໂຕ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອສຊ຺ຊມານາ ຄມິສ຺ສາມິ, ມຫາຊໂນ ມໍ ທິສ຺ວາ ‘ກາ ເອສາ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘ຈີຣສາມເຓຣີ’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ‘ສຕ຺ຕວສ຺ສິກາຍ ຕາວ ສາມເຓຣິຍາ ອຍມານຸຠາໂວ, ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ ກີທິໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ຕຸມ຺ເຫ ອທິສ຺ວາວ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິໂຕ ປຣໍ ເອວຣູປານິ ວຈນານິ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕສ຺ສາປິ ຠຄວາ ‘‘ຊານາມິ ເຕ ອານຸຠາວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປາຏິຫາຣິຍກຣຓໍ ນານຸຊານິ. ອເຖໂກ ປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ໂຕ ຂີຓາສໂວ ຈຸນ຺ທສາມເຓໂຣ ນາມ ຊາຕິຍາ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຠຄວາ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກຖໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ ຘຊຠູຕໍ ມຫາຊມ຺ພຸຣຸກ຺ຂໍ ຂນ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາເລຕ຺ວາ ມຫາຊມ຺ພຸເປສິໂຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອິມໍ ປຣິສໍ ຂາທາເປສ຺ສາມິ, ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກກຸສຸມານິ ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຊານາມິ ເຕ ອານຸຠາວ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປາຏິຫາຣິຍກຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິປິ.

ອຖ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ເຖຣີ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກຖໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມນ຺ຕາ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກໍ ປຣິສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອາວຏ຺ຏໂຕ ຉຕ຺ຕິໍສໂຍຊນາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸໂຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຊານາມິ ເຕ ອານຸຠາວ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສາປິ ປາຏິຫາຣິຍກຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອຖ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກຖໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສິເນຣຸປພ຺ພຕຣາຊານໍ ທນ຺ຕນ຺ຕເຣ ຐເປຕ຺ວາ ມາສສາສປພີຊໍ ວິຍ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ອິມໍ ມຫາປຖວິໍ ກຏສາຣກໍ ວິຍ ສໍເວລ຺ລິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕເຣ ນິກ຺ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ມຫາປຖວິໍ ກຸລາລຈກ຺ກໍ ວິຍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ປຖໂວຊໍ ຂາທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ວາມຫຕ຺ເຖ ປຖວິໍ ກຕ຺ວາ ອິເມ ສຕ຺ເຕ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທີເປ ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສິເນຣຸໍ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສຸປຣິ ຐເປຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕຫຕ຺ໂຖ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ເອກຫຕ຺ເຖນາທາຍ ອາກາເສ ຈງ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຊານາມິ ເຕ ອານຸຠາວ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສປິ ປາຏິຫາຣິຍກຣຓໍ ນານຸຊານິ. ໂສ ‘‘ຊານາຕິ ມຎ຺ເຎ ສຕ຺ຖາ ມຍາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາຍໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ຕວຕ຺ຖາຍ ພທ຺ໂຘ ພາລາປຸໂຏ. ອຫຎ຺ຫິ ອສມຘຸໂຣ, ມມ ຘຸຣໍ ອຎ຺ໂຎ ວຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອນຈ຺ຉຣິຍເມຕໍ, ຍໍ ອິທານິ ມມ ຘຸຣໍ ວຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ຠເວຍ຺ຍ. ອເຫຕຸກຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາເລປິ ມມ ຘຸຣໍ ອຎ຺ໂຎ ວຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນາໂຫສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກທາ ປນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ຄຣຸ ຘຸຣໍ, ຍໂຕ ຄມ຺ຠີຣວຕ຺ຕນີ;

ຕທາສ຺ສຸ ກຓ຺ຫໍ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ສ຺ວາສ຺ສຸ ຕໍ ວຫເຕ ຘຸຣ’’ນ຺ຕິ. –

ອິທໍ ກຓ຺ຫອຸສຠຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑.໒໙) ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ປຸນ ຕເມວ ວຕ຺ຖຸໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ –

‘‘ມນຸຎ຺ຎເມວ ຠາເສຍ຺ຍ, ນາມນຸຎ຺ຎໍ ກຸທາຈນໍ;

ມນຸຎ຺ຎໍ ຠາສມານສ຺ສ, ຄຣຸໍ ຠາຣໍ ອຸທທ຺ຘຣິ;

ຘນຎ຺ຈ ນໍ ອລາເຠສິ, ເຕນ ຈຕ຺ຕມໂນ ອຫູ’’ຕິ. –

ອິທໍ ນນ຺ທິວິສາລຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖສິ. ກເຖຕ຺ວາ ຈ ປນ ສຕ຺ຖາ ຣຕນຈງ຺ກມໍ ອຠິຣຸຫິ, ປຸຣໂຕ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກາ ປຣິສາ ອໂຫສິ ຕຖາ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣໂຕ ຈ ທກ຺ຂິຓໂຕ ຈ. ອຸຊຸກໍ ປນ ຈຕຸວີສຕິໂຍຊນິກາຍ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ຠຄວາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ອກາສິ.

ຕໍ ປາຬິໂຕ ຕາວ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໖) – ກຕມໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຍມກປາຏິຫາຣິເຍ ຎາຓໍ? ອິຘໍ ຕຖາຄໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣຕິ ອສາຘາຣຓໍ ສາວເກຫິ, ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕ, ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕ; ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕ, ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕ; ທກ຺ຂິຓອກ຺ຂິໂຕ, ວາມອກ຺ຂິໂຕ; ວາມອກ຺ຂິໂຕ, ທກ຺ຂິຓອກ຺ຂິໂຕ; ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓໂສຕໂຕ, ວາມກຓ຺ຓໂສຕໂຕ; ວາມກຓ຺ຓໂສຕໂຕ, ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓໂສຕໂຕ; ທກ຺ຂິຓນາສິກາໂສຕໂຕ, ວາມນາສິກາໂສຕໂຕ; ວາມນາສິກາໂສຕໂຕ, ທກ຺ຂິຓນາສິກາໂສຕໂຕ; ທກ຺ຂິຓອໍສກູຏໂຕ, ວາມອໍສກູຏໂຕ; ວາມອໍສກູຏໂຕ, ທກ຺ຂິຓອໍສກູຏໂຕ; ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໂຕ, ວາມຫຕ຺ຖໂຕ; ວາມຫຕ຺ຖໂຕ, ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໂຕ; ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ, ວາມປສ຺ສໂຕ; ວາມປສ຺ສໂຕ, ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ; ທກ຺ຂິຓປາທໂຕ, ວາມປາທໂຕ; ວາມປາທໂຕ, ທກ຺ຂິຓປາທໂຕ; ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸເລຫິ, ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣິກາຫິ; ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣິກາຫິ, ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸເລຫິ; ເອເກກໂລມກູປໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອເກກໂລມໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ. ເອເກກໂລມໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອເກກໂລມກູປໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ນີລານໍ ປີຕການໍ ໂລຫິຕການໍ ໂອທາຕານໍ ມຎ຺ເຊຏ຺ຐານໍ ປຠສ຺ສຣານໍ. ຠຄວາ ຈງ຺ກມຕິ, ພຸທ຺ຘນິມ຺ມິໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ ວາ ນິສີທຕິ ວາ ເສຍ຺ຍໍ ວາ ກປ຺ເປຕິ…ເປ… ນິມ຺ມິໂຕ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ, ຠຄວາ ຈງ຺ກມຕິ ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ວາ ນິສີທຕິ ວາ. ອິທໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຍມກປາຏິຫາຣິເຍ ຎາຓນ຺ຕິ.

ອິທໍ ປນ ປາຏິຫາຣິຍໍ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ເຕໂຊກສິຓສມາປຕ຺ຕິວເສນ ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ອາໂປກສິຓສມາປຕ຺ຕິວເສນ ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ. ນ ປນ ອຸທກຘາຣາຍ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸປຣິມກາຍໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເສວ ນໂຍ ສພ຺ພປເທສຸ. ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປເນຕ຺ຖ ອຸທກຘາຣາຍ ອສມ຺ມິສ຺ໂສ ອໂຫສິ, ຕຖາ ອຸທກຘາຣາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ເຘນ. ອຸຠຍມ຺ປິ ກິຣ ເຈຕໍ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ປຕຕິ. ‘‘ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ປນສ຺ສ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຆເຏຫິ ອາສິຎ຺ຈມານໍ ວິລີນສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ຍນ຺ຕນາລິກໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສຸວຓ຺ຓຣສຘາຣາ ວິຍ ຈ ເອກຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໂຕ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອາຫຈ຺ຈ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິເມວ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເອກຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ວງ຺ກໂຄປານສິກໍ ວິຍ ໂພຘິຆຣໍ ອໂຫສິ ເອກາໂລກໍ.

ຕໍທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ມຫາຊນສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ກເຖນ຺ໂຕ ຈ ຊນໍ ນິຣສ຺ສາສໍ ອກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອສ຺ສາສວາຣໍ ເທຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຫາຊໂນ ສາຘຸກາຣໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣປວຕ຺ຕນກາເລ ສຕ຺ຖາ ຕາວມຫຕິຍາ ປຣິສາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເອເກກສ຺ສ ໂສຬສນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ອຎ຺ຎາສິ. ເອວໍ ລຫຸກປຣິວຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ໂຍ ໂຍ ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ປາຏິຫີເຣ ປສນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສເນວ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ກເຖສິ, ປາຏິຫີຣຎ຺ຈ ອກາສິ. ເອວໍ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ປາຏິຫີເຣ ຈ ກຣິຍມາເນ ມຫາຊນສ຺ສ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ອຕ຺ຕໂນ ມນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ຘໍ ມາເປສິ. ເຕນ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຎ຺ຫໍ ສຕ຺ຖາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ສຕ຺ຖາຣາ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ໂສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຠຄວໂຕ ຈງ຺ກມນກາເລ ນິມ຺ມິໂຕ ຐານາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກປ຺ເປສິ, ນິມ຺ມິຕສ຺ສ ຈງ຺ກມນກາເລ ຠຄວາ ຐານາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກປ຺ເປສິ. ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິມ຺ມິໂຕ ຈງ຺ກມຕິ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ວີສຕິຍາ ປາຓໂກຏີນໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ປາຏິຫີຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕວ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອຕີຕພຸທ຺ຘາ ອິທໍ ປາຏິຫີຣໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸເປນ຺ຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ຕາວຕິໍສຠວເນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕຸ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ເທເສນ຺ຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ທກ຺ຂິຓປາທໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຸຄນ຺ຘຣມຕ຺ຖເກ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ປາທໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສິເນຣຸມຕ຺ຖເກ ຐເປສິ. ເອວໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຏ຺ຐາເນ ຕໂຍ ປທວາຣາ ອເຫສຸໍ, ທ຺ເວ ປາທຉິທ຺ທານິ. ສຕ຺ຖາ ປາທໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ອກ຺ກມີຕິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ປາທຸກ຺ຂິປນກາເລເຍວ ປພ຺ພຕາ ປາທມູລໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ, ສຕ຺ຖາຣາ ອກ຺ກມນກາເລ ເຕ ປພ຺ພຕາ ອຸຏ຺ຐາຍ ສກຏ຺ຐາເນເຍວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ສກ຺ໂກ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍ ມຎ຺ເຎ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸເປສ຺ສຕິ, ພຫູນຎ຺ຈ ເທວຕານໍ ອຸປກາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖຣິ ປເນຕ຺ຖ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸປຄເຕ ອຎ຺ຎາ ເທວຕາ ຫຕ຺ຖມ຺ປິ ຐເປຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍໍ ໂຂ ປນ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາ ທີຆໂຕ ສຏ຺ຐິໂຍຊນາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນາ, ປຸຖຸລໂຕ ປນ຺ນຣສໂຍຊນາ, ສຕ຺ຖຣິ ນິສິນ຺ເນປິ ຕຸຈ຺ຉໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສງ຺ຆາຏິໍ ສິລາສນໍ ປຏິຈ຺ຉາທຍມານໍ ຂິປິ. ສກ຺ໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຈີວຣໍ ຕາວ ປຏິຈ຺ຉາທຍມານໍ ຂິປິ, ສຍໍ ປນ ປຣິຕ຺ຕເກ ຐາເນ ນິສີທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ນີຈປີຐກໍ ມຫາປໍສຸກູລິໂກ ວິຍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລໍ ອນ຺ໂຕຈີວຣໂຠເຄເຍວ ກຕ຺ວາ ນິສີທິ. ມຫາຊໂນປິ ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນາທ຺ທສ, ຈນ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖງ຺ຄມິຕກາໂລ ວິຍ ສູຣິຍສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄມິຕກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ມຫາຊໂນ –

‘‘ຄໂຕ ນຸ ຈິຕ຺ຕກູຏໍ ວາ, ເກລາສໍ ວາ ຍຸຄນ຺ຘຣໍ;

ນ ໂນ ທກ຺ເຂມຸ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ໂລກເຊຏ຺ຐໍ ນຣາສຠ’’ນ຺ຕິ. –

ອິມໍ ຄາຖໍ ວທນ຺ໂຕ ປຣິເທວິ. ອປເຣ ‘‘ສຕ຺ຖາ ນາມ ປວິເວກຣໂຕ, ໂສ ‘ເອວຣູປາຍ ເມ ປຣິສາຍ ເອວຣູປໍ ປາຏິຫີຣໍ ກຕ’ນ຺ຕິ ລຊ຺ຊາຍ ອຎ຺ຎໍ ຣຏ຺ຐໍ ວາ ຊນປທໍ ວາ ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ທານິ ຕໍ ທກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຣິເທວນ຺ຕາ ອິມໍ ຄາຖມາຫໍສຸ –

‘‘ປວິເວກຣໂຕ ຘີໂຣ, ນິມໍ ໂລກໍ ປຸເນຫິຕິ;

ນ ໂນ ທກ຺ເຂມຸ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ໂລກເຊຏ຺ຐໍ ນຣາສຠ’’ນ຺ຕິ.

ເຕ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາ’’ຕິ? ໂສ ສຍໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ປເຣສມ຺ປິ ຄຸຓາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສເຍນ ‘‘ອນຸຣຸທ຺ຘໍ ປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ເຖຣໍ ຕຖາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາ’’ຕິ? ຕາວຕິໍສຠວເນ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕຸ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ເທເສຕຸໍ ຄໂຕຕິ. ‘‘ກທາ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຕໂຍ ມາເສ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓທິວເສ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ອທິສ຺ວາ ນ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິໍສຸ. ອາກາສເມວ ກິຣ ເນສໍ ຉທນໍ ອໂຫສິ. ຕາຍ ຈ ມຫຕິຍາ ປຣິສາຍ ສຣີຣນິຆໍໂສ ນາມ ນ ປຎ຺ຎາຍິ, ປຖວີ ວິວຣໍ ອທາສິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຣິສຸທ຺ຘເມວ ຠູມິຕລໍ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ປຐມເມວ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ອໂວຈ – ‘‘ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຕ຺ວໍ ເອຕິສ຺ສາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍາສິ, ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ອາຫາຣໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຕມາສໍ ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິໂກວ ຕສ຺ສາ ປຣິສາຍ ຍາປນໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ຂາທນີຍໍ ຕມ຺ພຸລເຕລຄນ຺ຘມາລາປິລນ຺ຘນານິ ຈ ອທາສິ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ປາຏິຫາຣິຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຄຕາຄເຕຫິ ປຸຏ຺ຐປຎ຺ເຫ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສຕ຺ຖາຣມ຺ປິ ມາຕຸ ອຠິຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາ ປຣິວາຣຍິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕາວຕິໍເສ ຍທາ ພຸທ຺ໂຘ, ສິລາຍໍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ;

ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກມູລມ຺ຫິ, ວິຫາສິ ປຸຣິສຸຕ຺ຕໂມ.

‘‘ທສສຸ ໂລກຘາຕູສຸ, ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວານ ເທວຕາ;

ປຍິຣຸປາສນ຺ຕິ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ວສນ຺ຕໍ ນາຄມຸທ຺ຘນິ.

‘‘ນ ໂກຈິ ເທໂວ ວຓ຺ເຓນ, ສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວິໂຣຈຕິ;

ສພ຺ເພ ເທເວ ອຕິກ຺ກມ຺ມ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘວ ວິໂຣຈຕີ’’ຕິ. (ເປ. ວ. ໓໑໗-໓໑໙);

ເອວໍ ສພ຺ພາ ເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣປ຺ປຠາຍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປນສ຺ສ ມາຕາ ຕຸສິຕວິມານໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ນິສີທິ. ອິນ຺ທໂກປິ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສເຍວ ນິສີທິ, ອງ຺ກຸໂຣ ວາມປສ຺ເສ ນິສີທິ. ໂສ ມເຫສກ຺ຂາສຸ ເທວຕາສຸ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕີສຸ ອປຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາທສໂຍຊນິເກ ຐາເນ ໂອກາສໍ ລຠິ, ອິນ຺ທໂກ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ເຕ ອຸໂຠປິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລານໍ ທິນ຺ນທານສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຠາວໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ເອວມາຫ – ‘‘ອງ຺ກຸຣ, ຕຍາ ທີຆມນ຺ຕເຣ ທສວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓກາເລ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກໍ ອຸທ຺ຘນປນ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ທິນ຺ນໍ, ອິທານິ ມມ ສມາຄມໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາທສໂຍຊນິເກ ຐາເນ ໂອກາສໍ ລຠິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ໂອໂລເກຕ຺ວານ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອງ຺ກຸຣຎ຺ຈາປິ ອິນ຺ທກໍ;

ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ສມ຺ຠາເວນ຺ໂຕ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິ.

‘‘ມຫາທານໍ ຕຍາ ທິນ຺ນໍ, ອງ຺ກຸຣ ທີຆມນ຺ຕເຣ;

ອຕິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນສິ, ອາຄຈ຺ຉ ມມ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ. (ເປ. ວ. ໓໒໑-໓໒໒);

ໂສ ສທ຺ໂຘ ປຖວີຕລໍ ປາປຸຓິ. ສພ຺ພາປິ ນໍ ສາ ປຣິສາ ອສ຺ໂສສິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ –

‘‘ໂຈທິໂຕ ຠາວິຕຕ຺ເຕນ, ອງ຺ກຸໂຣ ເອຕມພ຺ຣວິ;

ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ເຕນ ທາເນນ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍນ ສຸຎ຺ຎຕໍ.

‘‘ອຍໍ ໂສ ອິນ຺ທໂກ ຍກ຺ໂຂ, ທຊ຺ຊາ ທານໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ;

ອຕິໂຣຈຕິ ອມ຺ເຫຫິ, ຈນ຺ໂທ ຕາຣາຄເຓ ຍຖາ’’ຕິ. (ເປ. ວ. ໓໒໓-໓໒໔);

ຕຕ຺ຖ ທຊ຺ຊາຕິ ທຕ຺ວາ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ອິນ຺ທກໍ ອາຫ – ‘‘ອິນ຺ທກ, ຕ຺ວໍ ມມ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ນິສິນ຺ໂນ, ກສ຺ມາ ອນປຄນ຺ຕ຺ວາວ ນິສີທສີ’’ຕິ? ໂສ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຸເຂຕ຺ເຕ ອປ຺ປກພີຊໍ ວປນກສ຺ສໂກ ວິຍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສມ຺ປທໍ ອລຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ –

‘‘ອຸຊ຺ຊງ຺ຄເລ ຍຖາ ເຂຕ຺ເຕ, ພີຊໍ ພຫຸມ຺ປິ ໂຣປິຕໍ;

ນ ຜລໍ ວິປຸລໍ ໂຫຕິ, ນປິ ໂຕເສຕິ ກສ຺ສກໍ.

‘‘ຕເຖວ ທານໍ ພຫຸກໍ, ທຸສ຺ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ;

ນ ຜລໍ ວິປຸລໍ ໂຫຕິ, ນປິ ໂຕເສຕິ ທາຍກໍ.

‘‘ຍຖາປິ ຠທ຺ທເກ ເຂຕ຺ເຕ, ພີຊໍ ອປ຺ປມ຺ປິ ໂຣປິຕໍ;

ສມ຺ມາ ຘາຣໍ ປເວຈ຺ຉນ຺ເຕ, ຜລໍ ໂຕເສຕິ ກສ຺ສກໍ.

‘‘ຕເຖວ ສີລວນ຺ເຕສຸ, ຄຸຓວນ຺ເຕສຸ ຕາທິສຸ;

ອປ຺ປກມ຺ປິ ກຕໍ ກາຣໍ, ປຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ. (ເປ. ວ. ໓໒໕-໓໒໘);

ກິໍ ປເນຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອາຠຕໍ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂໍ ທາເປສິ. ຕທາ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ອງ຺ກຸເຣນ ທສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກໍ ອຸທ຺ຘນປນ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນທານໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ ຊາຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ອງ຺ກຸຣ, ທານໍ ນາມ ວິເຈຍ຺ຍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ຕໍ ສຸເຂຕ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕພີຊໍ ວິຍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ຕ຺ວໍ ປນ ນ ຕຖາ ອກາສິ, ເຕນ ເຕ ທານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ນ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ –

‘‘ວິເຈຍ຺ຍ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ຍຕ຺ຖ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ…ເປ….

‘‘ວິເຈຍ຺ຍ ທານໍ ສຸຄຕປ຺ປສຕ຺ຖໍ,

ເຍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ ອິຘ ຊີວໂລເກ;

ເອເຕສຸ ທິນ຺ນານິ ມຫປ຺ຜລານິ,

ພີຊານິ ວຸຕ຺ຕານິ ຍຖາ ສຸເຂຕ຺ເຕ’’ຕິ. (ເປ. ວ. ໓໒໙-໓໓໐) –

ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຕິຓໂທສານິ ເຂຕ຺ຕານິ, ຣາຄໂທສາ ອຍໍ ປຊາ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ວີຕຣາເຄສຸ, ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລໍ.

‘‘ຕິຓໂທສານິ ເຂຕ຺ຕານິ, ໂທສໂທສາ ອຍໍ ປຊາ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ວີຕໂທເສສຸ, ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລໍ.

‘‘ຕິຓໂທສານິ ເຂຕ຺ຕານິ, ໂມຫໂທສາ ອຍໍ ປຊາ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ວີຕໂມເຫສຸ, ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລໍ.

‘‘ຕິຓໂທສານິ ເຂຕ຺ຕານິ, ອິຈ຺ຉາໂທສາ ອຍໍ ປຊາ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ວິຄຕິຈ຺ເຉສຸ, ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ອງ຺ກຸໂຣ ຈ ອິນ຺ທໂກ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ເທວປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ມາຕຣໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ອພ຺ຍາກຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ເອວໍ ຕໂຍ ມາເສ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ກເຖສິ. ກເຖນ຺ໂຕ ປນ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ‘‘ຍາວ ມມາຄມນາ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ຘໍ ມາເປຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອໂນຕຕ຺ຕທເຫ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ມຫາສາລມາຬເກ ນິສິນ຺ໂນ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ອກາສິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ, ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຊ຺ຊ ມຍາ ເອຕ຺ຕໂກ ນາມ ຘມ຺ໂມ ຠາສິໂຕ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາເຈຫີ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ກເຖສິ. ຍມກປາຏິຫີເຣ ກິຣ ປສີທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕ ສນ຺ຘາຍ ເຖຣໍ ເອວມາຫ. ວຕ຺ວາ ຈ ປນ ເທວໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເຖໂຣປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເຕ ສຕ຺ຖຣິ ເທວໂລເກ ວິຫຣນ຺ເຕເຍວ ສຕ຺ຕປກຣຓິກາ ອເຫສຸໍ.

ເຕ ກິຣ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ຂຸທ຺ທກວຄ຺ຄຸລິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປພ຺ຠາເຣ ໂອລມ຺ພນ຺ຕາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຖຣານໍ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ເຕ ‘‘ອິເມ ຂນ຺ຘາ ນາມ, ອິມາ ຘາຕຸໂຍ ນາມາ’’ຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕຄຫຓມຕ຺ເຕເນວ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸລຆເຣສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ຍມກປາຏິຫີເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນປສາທາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພປຐມໍ ສຕ຺ຕປກຣຓິກາ ອເຫສຸໍ. ສຕ຺ຖາປິ ເຕເນວ ນີຫາເຣນ ຕໍ ເຕມາສໍ ອຠິຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາວສາເນ ອສີຕິໂກຏິສຫສ຺ສານໍ ເທວຕານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ, ມຫາມາຍາປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ.

ສາປິ ໂຂ ຉຕ຺ຕິໍສໂຍຊນປຣິມຓ຺ຑລາ ປຣິສາ ‘‘ອິທານິ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຫາປວາຣຓາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ ສຕ຺ຖຸ, ໂອໂຣຫຓທິວສໍ ສຎ຺ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຫິ ມຍໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອທິສ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສາຘາວຸໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຖວິຍໍ ນິມຸຄ຺ໂຄ ສິເນຣຸປາທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕໍ ປຣິສາ ປສ຺ສຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ມຓິຣຕເນນ ອາວຸຕໍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມານຣູໂປວ ສິເນຣຸມຊ຺ເຌນ ອຠິຣຸຫິ. ມນຸສ຺ສາປິ ນໍ ‘‘ເອກໂຍຊນໍ ອຠິຣຸຬ຺ໂຫ, ທ຺ວິໂຍຊນໍ ອຠິຣຸຬ຺ໂຫ’’ຕິ ໂອໂລກຍິໍສຸ. ເຖໂຣປິ ສຕ຺ຖຸ ປາເທ ສີເສນ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຣິສາ ຕຸມ຺ເຫ ທິສ຺ວາວ ຄນ຺ຕຸກາມາ, ກທາ ໂອໂຣຫິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ປນ ເຕ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ເຊຏ຺ຐຠາຕິໂກ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ກສ຺ສນຄເຣ ວສ຺ສໍ ອຸປຄໂຕ’’ຕິ. ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອຫໍ ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຫາປວາຣຓາຍ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣທ຺ວາເຣ ໂອຕຣິສ຺ສາມິ, ມໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ຕຕ຺ຖ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ສາວຕ຺ຖິໂຕ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣທ຺ວາຣໍ ຕິໍສໂຍຊນານິ, ເອຕ຺ຕເກ ມຄ຺ເຄ ກສ຺ສຈິ ປາເຖຍ຺ຍກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຸໂປສຖິກາ ຫຸຕ຺ວາ ຘຸຣວິຫາຣໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາຕິ ເຕສໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອາໂຣເຈສິ.

ສຕ຺ຖາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ສກ຺ກສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ມນຸສ຺ສປຖໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສກ຺ໂກ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ມຓິມຍໍ ຣຊຕມຍນ຺ຕິ ຕີຓິ ໂສປານານິ ມາເປສິ. ເຕສໍ ປາທາ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣທ຺ວາເຣ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ສີສານິ ສິເນຣຸມຸທ຺ຘນິ. ເຕສຸ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ໂສປານໍ ເທວຕານໍ ອໂຫສິ, ວາມປສ຺ເສ ຣຊຕມຍໍ ໂສປານໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອໂຫສິ, ມຊ຺ເຌ ມຓິມຍໍ ໂສປານໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາປິ ສິເນຣຸມຸທ຺ຘນິ ຐຕ຺ວາ ເທໂວໂຣຫຓສມເຍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລເກສິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ເອກງ຺ຄຓາ ອເຫສຸໍ. ອໂຘ ໂອໂລເກສິ, ຍາວ ອວີຈິໂຕ ເອກງ຺ຄຓໍ ອໂຫສິ. ທິສາວິທິສາ ໂອໂລເກສິ, ອເນການິ ຈກ຺ກວາຬສຕສຫສ຺ສານິ ເອກງ຺ຄຓານິ ອເຫສຸໍ. ເທວາ ມນຸສ຺ເສ ປສ຺ສິໍສຸ, ມນຸສ຺ສາປິ ເທເວ ປສ຺ສິໍສຸ, ສພ຺ເພ ສມ຺ມຸຂາວ ປສ຺ສິໍສຸ.

ຠຄວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຕໍ ທິວສໍ ພຸທ຺ຘສິຣິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕິໍສໂຍຊນ ປຣິມຓ຺ຑລາຍ ປຣິສາຍ ເອໂກປິ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສຸວຓ຺ຓໂສປາເນນ ເທວາ ໂອຕຣິໍສຸ, ຣຊຕໂສປາເນນ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ໂອຕຣິໍສຸ, ມຓິໂສປາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂອຕຣິ. ປຎ຺ຈສິໂຂ ຄນ຺ຘພ຺ພເທວປຸຕ຺ໂຕ ເພລຸວປຓ຺ຑຸວີຓໍ ອາທາຍ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຄນ຺ຘພ຺ພມຘຸຣທິພ຺ພວີຓາຍ ສທ຺ເທນ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂອຕຣິ, ມາຕລິ, ສງ຺ຄາຫໂກ ວາມປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາ ທິພ຺ພຄນ຺ຘມາລາປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນມສ຺ສມາໂນ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ໂອຕຣິ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣສິ, ສຸຍາໂມ ວາລພີຊນິໍ ຘາເຣສິ. ສຕ຺ຖາ ອິມິນາ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣທ຺ວາເຣ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ຕຖາຣູປາຍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ –

‘‘ນ ເມ ທິຏ຺ໂຐ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ, ນ ສຸໂຕ ອຸທ ກສ຺ສຈິ;

ເອວໍ ວຄ຺ຄຸວໂທ ສຕ຺ຖາ, ຕຸສິຕາ ຄຓິມາຄໂຕ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໙໖໑; ມຫານິ. ໑໙໐) –

ອາທີຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຕຸຏ຺ຐິໍ ປກາເສຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ສພ຺ເພປິ ເທວມນຸສ຺ສາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຫຍນ຺ຕິ, ປຕ຺ເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເອວຣູເປຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ພຸທ຺ຘາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປິຍາ ໂຫນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໘໑.

‘‘ເຍ ຌານປສຸຕາ ຘີຣາ, ເນກ຺ຂມ຺ມູປສເມ ຣຕາ;

ເທວາປິ ເຕສໍ ປິຫຍນ຺ຕິ, ສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ສຕີມຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຍ ຌານປສຸຕາຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຌາເນສຸ ອາວຊ຺ຊນສມາປຊ຺ຊນອຘິຏ຺ຐານວຸຏ຺ຐານປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ເນກ຺ຂມ຺ມູປສເມ ຣຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ, ກິເລສວູປສມນິພ຺ພານຣຕິໍ ປນ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທວາປີຕິ ເທວາປິ ມນຸສ຺ສາປິ ເຕສໍ ປິຫຍນ຺ຕິ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ. ສຕີມຕນ຺ຕິ ເອວຣູປຄຸຓານໍ ເຕສໍ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ. ‘‘ອໂຫ ວຕ ມຍໍ ພຸທ຺ຘາ ຠເວຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອິຈ຺ຉມານາ ປິຫຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ຕິໍສມຕ຺ຕານໍ ປາຓໂກຏີນໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ, ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ກິຣ ອວິຊຫິຕເມວ ຍມກປາຏິຫີຣໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ວາ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣທ຺ວາເຣ ໂອຕຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ທກ຺ຂິຓປາທສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອຈລເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ນາມ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທີນໍ ວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ນວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ຕຖາ ສກທາຄາມິອາທີນໍ ວິສເຍ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານວິສເຍ ເສສມຫາສາວກາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິສເຍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ, ພຸທ຺ຘວິສເຍ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕປິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ນາສກ຺ຂິເຍວ. ໂສ ປາຈີນທິສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພທິສາ ໂອໂລເກສິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກງ຺ຄຓເມວ ອໂຫສິ. ອຏ຺ຐສຸ ທິສາສຸ ເທວມນຸສ຺ສາ ອຸທ຺ຘໍ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ເຫຏ຺ຐາ ຠູມຏ຺ຐາ ຈ ຍກ຺ຂນາຄສຸປຓ຺ຓາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕາ ນຕ຺ຖິ, ເອຕ຺ເຖວ ອຸປຘາເຣຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ກິລມຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຫສ –

‘‘ເຍ ຈ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາເສ, ເຍ ຈ ເສຂາ ປຸຖູ ອິຘ;

ເຕສໍ ເມ ນິປໂກ ອິຣິຍໍ, ປຸຏ຺ໂຐ ປພ຺ຣູຫິ ມາຣິສາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໔; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໗) –

ອິມໍ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ປຸຏ຺ຐປຎ຺ຫໍ ສຸຕ຺ວາ ‘ສຕ຺ຖາ ມໍ ເສຂາເສຂານໍ ອາຄມນປຏິປທໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’ຕິ ປຎ຺ເຫ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ, ຂນ຺ຘາທີສຸ ປນ ກຕເຣນ ນຸ ໂຂ ມຸເຂນ ອິມໍ ປຏິປທໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’ຕິ ມມ ອຊ຺ຌາສເຍ ກງ຺ຂຕິ, ໂສ ມຍາ ນເຍ ອທິນ຺ເນ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ນຍມສ຺ສ ທສ຺ສາມີຕິ ນຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠູຕມິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສມນຸປສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ມມ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘວເສນ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ສຫ ນຍທາເນນ ໂສ ປຎ຺ໂຫ ນຍສເຕນ ນຍສຫສ຺ເສນ ນຍສຕສຫສ຺ເສນ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ. ຐເປຕ຺ວາ ກິຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຎໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເຕເນວ ກິຣ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ສີຫນາທໍ ນທິ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສກລກປ຺ປມ຺ປິ ເທເວ ວຸຏ຺ເຐ ‘ເອຕ຺ຕການິ ພິນ຺ທູນິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ປຕິຕານິ, ເອຕ຺ຕການິ ຠູມິຍໍ, ເອຕ຺ຕການິ ປພ຺ພເຕ’ຕິ ຄເຓຕ຺ວາ ເລຂໍ ອາໂຣເປຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ນໍ ‘‘ຊານາມິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຄເຓຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປມາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ຄງ຺ຄາຍ ວາລຸກາ ຂີເຍ, ອຸທກໍ ຂີເຍ ມຫຓ຺ຓເວ;

ມຫິຍາ ມຕ຺ຕິກາ ຂີເຍ, ນ ຂີເຍ ມມ ພຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນໂລກນາຖ, ມຍາ ເອກສ຺ມິໍ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ເອກໍ ວາ ວາລຸກໍ ເອກໍ ວາ ອຸທກພິນ຺ທຸໍ ເອກໍ ວາ ປໍສຸຂຓ຺ຑໍ ອຂິປິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫານໍ ສເຕນ ວາ ສຫສ຺ເສນວາ ສຕສຫສ຺ເສນ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ຄງ຺ຄາຍ ວາລຸກາທີສຸ ເອເກກໍ ເອກມນ຺ເຕ ຂິເປຍ຺ຍ, ຂິປ຺ປຕຣໍ ຄງ຺ຄາທີສຸ ວາລຸກາທໂຍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ນ ຕ຺ເວວ ມມ ປຎ຺ຫານໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ. ເອວໍ ມຫາປຎ຺ໂຎປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ປຎ຺ຫສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ວາ ໂກຏິໍ ວາ ອທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາວ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ຍໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສພ຺ໂພປິ ຊໂນ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິ, ຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເອກໂກວ ກເຖສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ອິທາເນວ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຍໍ ປຎ຺ຫໍ ມຫາຊໂນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ປຸພ຺ເພປິ ອເນນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕຸໍ –

‘‘ປໂຣສຫສ຺ສມ຺ປິ ສມາຄຕານໍ,

ກນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ອປຎ຺ຎາ;

ເອໂກວ ເສຍ຺ໂຍ ປຸຣິໂສ ສປຎ຺ໂຎ,

ໂຍ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຊານາຕິ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໙໙) –

ອິມໍ ຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖສີຕິ.

ເທໂວໂຣຫຓວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ເອຣກປຕ຺ຕນາຄຣາຊວຕ຺ຖຸ

ກິຈ຺ໂຉ ມນຸສ຺ສປຏິລາໂຠຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ພາຣາຓສິຍໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຕສິຣີສກຣຸກ຺ຂມູເລ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອຣກປຕ຺ຕໍ ນາມ ນາຄຣາຊໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘສາສເນ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ຫຸຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ນາວໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ເອຣກຄຸມ຺ເພ ເອຣກປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນາວາຍ ເວຄສາ ຄຈ຺ຉມານາຍປິ ນ ມຸຎ຺ຈິ, ເອຣກປຕ຺ຕໍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຕໍ. ໂສ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອເທເສຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອຣຎ຺ເຎ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາປິ ມຣຓກາເລ ເອຣກປຕ຺ເຕນ ຄີວາຍ ຄຫິໂຕ ວິຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕຸກາໂມປິ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອປສ຺ສມາໂນ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ເມ ສີລ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນວິປ຺ປຏິສາໂຣ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ເອກຣຸກ຺ຂໂທຓິກນາວປ຺ປມາໂຓ ນາຄຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເອຣກປຕ຺ໂຕຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ກາລໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອເຫຕຸກໂຍນິຍໍ ມຓ຺ຑູກຠກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສິ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ເອກໍ ຘີຕຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຄງ຺ຄາຍ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ມຫນ຺ຕໍ ຜລໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ຕສ຺ມິໍ ຐເປຕ຺ວາ ນຈ຺ຈາເປຕ຺ວາ ຄາຍາເປສິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ອທ຺ຘາ ອຫໍ ອິຘ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ພຸທ຺ເຘ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂຍ ເມ ຄີຕສ຺ສ ປຏິຄີຕໍ ອາຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ມຫນ຺ເຕນ ນາຄຠວເນນ ສທ຺ຘິໍ ຘີຕຣໍ ທສ຺ສາມີຕິ ອນ຺ວຑ຺ຒມາສໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ຕໍ ຘີຕຣໍ ຜເຓ ຐເປສິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ຐິຕາ ນຈ຺ຈນ຺ຕີ –

‘‘ກິໍສຸ ອຘິປ຺ປຕີ ຣາຊາ, ກິໍສຸ ຣາຊາ ຣຊ຺ຊິສ຺ສໂຣ;

ກຖໍສຸ ວິຣໂຊ ໂຫຕິ, ກຖໍ ພາໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ອິມໍ ຄີຕໍ ຄາຍຕິ.

ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສິໂນ ‘‘ນາຄມາຓວິກໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາພເລນ ປຏິຄີຕໍ ກຕ຺ວາ ຄາຍນ຺ຕິ. ສາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຕສ຺ສາ ອນ຺ວຑ຺ຒມາສໍ ຜເຓ ຐຕ຺ວາ ເອວໍ ຄາຍນ຺ຕິຍາວ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ວີຕິວຕ຺ຕໍ. ອຖ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ເອຣກປຕ຺ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣມາຓວໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອຊ຺ຊ ເອຣກປຕ຺ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ຜເຓ ຐເປຕ຺ວາ ນຈ຺ຈາປນທິວໂສ, ອຍໍ ອຸຕ຺ຕຣມາຓໂວ ມຍາ ທິນ຺ນໍ ປຏິຄີຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕວ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ນາຄຣາຊສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’ຕິ ຎຕ຺ວາ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອຫໍ ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ມຫາສມາຄເມ ຄາຖໍ ກເຖສ຺ສາມິ, ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອທ຺ທສ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໂຕ ອວິທູເຣ ສຕ຺ຕ ສິຣີສກຣຸກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ເຕສຸ ເອກສ຺ສ ມູເລ ນິສີທິ. ຊມ຺ພຸທີປວາສິໂນ ຄີຕປຏິຄີຕໍ ອາທາຍ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອວິທູເຣ ຐາເນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣມາຓວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ອຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອິໂຕ ຕາວ ເອຫີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ອາຫ ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ? ‘‘ເອຣກປຕ຺ຕສ຺ສ ຘີຕຸ ຄາຍນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຊານາສິ ປນ ຄີຕປຏິຄີຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ວເທຫິ ຕາວ ນ’’ນ຺ຕິ? ອຖ ນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຊານນນິຍາເມເນວ ວທນ຺ຕໍ ‘‘ນ ອຸຕ຺ຕຣໍ ເອຕໍ ປຏິຄີຕໍ, ອຫໍ ເຕ ປຏິຄີຕໍ ທສ຺ສາມິ, ອາທາຍ ນໍ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ, ອຸຕ຺ຕຣ, ຕ຺ວໍ ນາຄມາຓວິກາຍ ຄີຕກາເລ –

‘‘ຉທ຺ວາຣາຘິປ຺ປຕີ ຣາຊາ, ຣຊ຺ຊມາໂນ ຣຊ຺ຊິສ຺ສໂຣ;

ອຣຊ຺ຊໍ ວິຣໂຊ ໂຫຕິ, ຣຊ຺ຊໍ ພາໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ອິມໍ ປຏິຄີຕໍ ຄາເຍຍ຺ຍາສີຕິ ອາຫ.

ມາຓວິກາຍ ຄີຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ – ກິໍສຸ ອຘິປ຺ປຕີ ຣາຊາຕິ ກິໍ ອຘິປ຺ປຕິ ຣາຊາ ນາມ ໂຫຕິ? ກິໍສຸ ຣາຊາ ຣຊ຺ຊິສ຺ສໂຣຕິ ກຖໍ ປນ ຣາຊາ ຣຊ຺ຊິສ຺ສໂຣ ນາມ ໂຫຕິ? ກຖໍສຸ ວິຣໂຊ ໂຫຕີຕິ ກຖໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ຣາຊາ ວິຣໂຊ ນາມ ໂຫຕີຕິ?

ປຏິຄີຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ໂຖ – ຉທ຺ວາຣາຘິປ຺ປຕີ ຣາຊາຕິ ໂຍ ຉນ຺ນໍ ທ຺ວາຣານໍ ອຘິປ຺ປຕິ, ເອກທ຺ວາເຣປິ ຣູປາທີຫິ ອນຠິຠູໂຕ, ອຍໍ ຣາຊາ ນາມ. ຣຊ຺ຊມາໂນ ຣຊ຺ຊິສ຺ສໂຣຕິ ໂຍ ປນ ເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຣຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຣຊ຺ຊມາໂນ ຣຊ຺ຊິສ຺ສໂຣ ນາມ. ອຣຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຣຊ຺ຊມາໂນ ປນ ວິຣໂຊ ນາມ ໂຫຕິ. ຣຊ຺ຊນ຺ຕິ ຣຊ຺ຊມາໂນ ພາໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ເອວມສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ປຏິຄີຕໍ ທຕ຺ວາ, ອຸຕ຺ຕຣ, ຕຍາ ອິມສ຺ມິໍ ຄີເຕ ຄາຍິເຕ ອິມສ຺ສ ຄີຕສ຺ສ ອິມໍ ປຏິຄີຕໍ ຄາຍິສ຺ສຕິ –

‘‘ເກນສ຺ສຸ ວຸຍ຺ຫຕິ ພາໂລ, ກຖໍ ນຸທຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ໂຍຄກ຺ເຂມີ ກຖໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ເມ ອກ຺ຂາຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ຕ຺ວໍ ອິທໍ ປຏິຄີຕໍ ຄາເຍຍ຺ຍາສິ –

‘‘ໂອເຆນ ວຸຍ຺ຫຕິ ພາໂລ, ໂຍຄາ ນຸທຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ສພ຺ພໂຍຄວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ໂຍຄກ຺ເຂມີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ກາໂມຆາທິນາ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ໂອເຆນ ພາໂລ ວຸຍ຺ຫຕິ, ຕໍ ໂອຆໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ສມ຺ມປ຺ປຘານສງ຺ຂາເຕນ ໂຍເຄນ ນຸທຕິ. ໂສ ສພ຺ເພຫິ ກາມໂຍຄາທີຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄກ຺ເຂມີ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອຸຕ຺ຕໂຣ ອິມໍ ປຏິຄີຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຄາຖໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ມຍາ ຄີຕປຏິຄີຕໍ ອາຫຏໍ, ໂອກາສໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຐິຕສ຺ສ ມຫາຊນສ຺ສ ຊຓ຺ຓຸນາ ອກ຺ກມນ຺ໂຕ ອຄມາສິ. ນາຄມາຓວິກາ ປິຕຸ ຜເຓ ຐຕ຺ວາ ນຈ຺ຈມານາ ‘‘ກິໍສຸ ອຘິປ຺ປຕີ ຣາຊາ’’ຕິ ຄີຕໍ ຄາຍຕິ? ອຸຕ຺ຕໂຣ ‘‘ຉທ຺ວາຣາຘິປ຺ປຕີ ຣາຊາ’’ຕິ ປຏິຄີຕໍ ຄາຍິ. ປຸນ ນາຄມາຓວິກາ ‘‘ເກນສ຺ສຸ ວຸຍ຺ຫຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຄີຕໍ ຄາຍຕິ? ອຖສ຺ສາ ປຏິຄີຕໍ ຄາຍນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕໂຣ ‘‘ໂອເຆນ ວຸຍ຺ຫຕີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ນາຄຣາຊາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເອວຣູປໍ ປທໍ ນາມ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວຕ, ໂຠ, ໂລເກ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐນ ອຸທກໍ ປຫຣິ, ມຫາວີຈິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ, ອຸໂຠ ຕີຣານິ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸສຠມຕ຺ເຕ ຐາເນ ມນຸສ຺ສາ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິໍສຸ. ໂສ ເອຕ຺ຕກໍ ມຫາຊນໍ ຜເຓ ຐເປຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຖເລ ປຕິຏ຺ຐເປສິ. ໂສ ອຸຕ຺ຕຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ, ສາມິ, ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ໂນ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ເອຫິ, ສາມິ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອຄມາສິ. ມຫາຊໂນປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄໂຕ. ນາຄຣາຊາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສີນໍ ອນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຣທມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິໍ, ໂສປິ ມໍ ສມຓຘມ຺ໂມ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ເອຣກປຕ຺ຕຉິນ຺ທນມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸເຣນ ປຣິສກ຺ກນຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສ຺ມິ, ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເນວ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລຠາມິ, ນ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ນ ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ນາມ ທຸລ຺ລຠເມວ, ຕຖາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ຕຖາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ, ອິທໍ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໘໒.

‘‘ກິຈ຺ໂຉ ມນຸສ຺ສປຏິລາໂຠ, ກິຈ຺ຉໍ ມຈ຺ຈານ ຊີວິຕໍ;

ກິຈ຺ຉໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ກິຈ຺ໂຉ ພຸທ຺ຘານມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ມຫນ຺ເຕນ ຫິ ວາຍາເມນ ມຫນ຺ເຕນ ກຸສເລນ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕປຏິລາໂຠ ນາມ ກິຈ຺ໂຉ ທຸລ຺ລໂຠ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ກສິກມ຺ມາທີນິ ກຕ຺ວາ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິໍ ຆຏນໂຕປິ ປຣິຕ຺ຕຏ຺ຐາຍິຕາຍປິ ມຈ຺ຈານໍ ຊີວິຕໍ ກິຈ຺ຉໍ. ອເນເກສຸປິ ກປ຺ເປສຸ ຘມ຺ມເທສກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທຸລ຺ລຠຕາຍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນມ຺ປິ ກິຈ຺ຉໍ. ມຫນ຺ເຕນ ວາຍາເມນ ອຠິນີຫາຣສ຺ສ ສມິຊ຺ຌນໂຕ ສມິທ຺ຘາຠິນີຫາຣສ຺ສ ຈ ອເນເກຫິປິ ກປ຺ປໂກຏິສຫສ຺ເສຫິ ທຸລ຺ລຠຸປ຺ປາທໂຕ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປາໂທປິ ກິຈ຺ໂຉເຍວ, ອຕິວິຍ ທຸລ຺ລໂຠຕິ.

ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ນາຄຣາຊາປິ ຕໍທິວສໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ລເຠຍ຺ຍ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕຕ຺ຕາ ປນ ນາລຕ຺ຖ. ໂສ ເຍສຸ ປຏິສນ຺ຘິຄຫຓຕຈຊຫນວິສ຺ສຏ຺ຐນິທ຺ໂທກ຺ກມນສຊາຕິຍາເມຖຸນເສວນຈຸຕິສງ຺ຂາເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ນາຄສຣີຣເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ກິລມນ຺ຕິ, ເຕສຸ ອກິລມນຠາວໍ ປຕ຺ວາ ມາຓວຣູເປເນວ ວິຈຣິຕຸໍ ລຠຕີຕິ.

ເອຣກປຕ຺ຕນາຄຣາຊວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ

ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຫໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຖໂຣ ກິຣ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ມາຕາປິຕໂຣ ອາຍຸປຣິຈ຺ເຉໂທ ໂພຘິ ສາວກສນ຺ນິປາໂຕ ອຄ຺ຄສາວກສນ຺ນິປາໂຕ ອຄ຺ຄສາວກອຸປຏ຺ຐາໂກຕິ ອິທໍ ສພ຺ພໍ ກຖິຕໍ, ອຸໂປສໂຖ ປນ ອກຖິໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຕສມ຺ປິ ອຍເມວ ອຸໂປສໂຖ, ອຎ຺ໂຎ’’ຕິ? ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ກາລເຠໂທວ ອໂຫສິ, ນ ກຖາເຠໂທ. ວິປສ຺ສີ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫິ ສຕ຺ຕເມ ສຕ຺ຕເມ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸໂປສຖໍ ອກາສິ. ເອກທິວສໍ ທິນ຺ໂນວາໂທເຍວ ຫິສ຺ສ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສໍວຈ຺ຉຣານໍ ອລໍ ໂຫຕິ. ສິຂີ ເຈວ ເວສ຺ສຠູ ຈ ຉຏ຺ເຐ ຉຏ຺ເຐ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸໂປສຖໍ ກຣິໍສຸ, ກກຸສນ຺ໂຘ ໂກຓາຄມໂນ ຈ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສໍວຈ຺ຉເຣ. ກສ຺ສປທສພໂລ ຉຏ຺ເຐ ຉຏ຺ເຐ ມາເສ ອຸໂປສຖໍ ອກາສິ. ເອກທິວສໍ ທິນ຺ໂນວາໂທ ເອວ ຫິສ຺ສ ຉນ຺ນໍ ມາສານໍ ອລໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ອິມໍ ກາລເຠທໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ໂອວາທຄາຖາ ປນ ເນສໍ ອິມາເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ເອກເມວ ອຸໂປສຖໍ ອາວິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໘໓.

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;

ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນໍ.

໑໘໔.

‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປ ຕິຕິກ຺ຂາ,

ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ;

ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຣູປຆາຕີ,

ນ ສມໂຓ ໂຫຕິ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ.

໑໘໕.

‘‘ອນູປວາໂທ ອນູປຆາໂຕ, ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ ສໍວໂຣ;

ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຈ ຠຕ຺ຕສ຺ມິໍ, ປນ຺ຕຎ຺ຈ ສຍນາສນໍ;

ອຘິຈິຕ຺ເຕ ຈ ອາໂຍໂຄ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພປາປສ຺ສາຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ. ອຸປສມ຺ປທາຕິ ອຠິນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ກຸສລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນຎ຺ເຈວ ອຸປ຺ປາທິຕສ຺ສ ຈ ຠາວນາ. ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວທາປນໍ. ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນນ຺ຕິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອຍມນຸສິຏ຺ຐິ.

ຂນ຺ຕີຕິ ຍາ ເອສາ ຕິຕິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາ ຂນ຺ຕີ ນາມ, ອິທໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຕໂປ. ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາຕິ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ອນຸພຸທ຺ຘາ ຈາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ພຸທ຺ຘາ ນິພ຺ພານໍ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕີ ວທນ຺ຕິ. ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ປາຓິອາທີຫິ ປຣໍ ອປຫນນ຺ໂຕ ວິເຫເຐນ຺ໂຕ ປຣູປຆາຕີ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ນ ສມໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ ສມໂຓປິ ນ ໂຫຕິເຍວ.

ອນູປວາໂທຕິ ອນູປວາທນຎ຺ເຈວ ອນູປວາທາປນຎ຺ຈ. ອນູປຆາໂຕຕິ ອນູປຆາຕນຎ຺ເຈວ ອນູປຆາຕາປນຎ຺ຈ. ປາຕິໂມກ຺ເຂຕິ ເຊຏ຺ຐກສີເລ. ສໍວໂຣຕິ ປິທຫນໍ. ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຕິ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຠາໂວ ປມາຓຊານນໍ. ປນ຺ຕນ຺ຕິ ວິວິຕ຺ຕໍ. ອຘິຈິຕ຺ເຕຕິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕ ອຘິຈິຕ຺ເຕ. ອາໂຍໂຄຕິ ປໂຍຄກຣຓໍ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອນູປວາເທນ ວາຈສິກໍ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອນູປຆາເຕນ ກາຍິກສີລໍ, ‘‘ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ ສໍວໂຣ’’ຕິ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອນູປຆາເຕນ ກາຍິກສີລໍ, ‘‘ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ ສໍວໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລຎ຺ເຈວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣຎ຺ຈ, ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິ ເຈວ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສິຕສີລຎ຺ຈ, ປນ຺ຕເສນາສເນນ ສປ຺ປາຍເສນາສນໍ, ອຘິຈິຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ເອວໍ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຕິສ຺ໂສປິ ສິກ຺ຂາ ກຖິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ອນຠິຣຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ນ ກຫາປຓວສ຺ເສນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອນຠິຣຕຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ‘‘ອສຸກຏ຺ຐານໍ ນາມ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທສໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ເປສິໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ປິຕຸໂນ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ປຸຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ກຎ຺ຈິ ອລຠິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໂສເກນ ວິປ຺ປລປນ຺ໂຕເຍວ ອາສນ຺ນມຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣມູລໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ກຫາປຓສຕໍ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ໂສ ທຫຣສ຺ສ ອາຄຕກາເລ ປາທມູເລ ນິປຕິຕ຺ວາ ປວຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ໂຣທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປິຕາ ເຕ ວິປ຺ປລປນ຺ໂຕວ ກາລກໂຕ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ເຕນ ກຫາປຓສຕໍ ຫຕ຺ເຖ ຐປິຕໍ, ເຕນ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອາຫ. ທຫໂຣ ‘‘ນ ເມ ກຫາປເຓຫິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິໍ ເມ ປຣກຸເລສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິເຕນ, ສກ຺ກາ ຕໍ ກຫາປຓສຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕຸໍ, ວິພ຺ຠມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ຐສຊ຺ຌາຍນກມ຺ມຏ຺ຐາໂນ ປຓ຺ຑຸໂຣຄີ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ທຫຣສາມເຓຣາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ອຖ ນໍ ເຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ທສ຺ເສສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວມກາສິ, ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ ໂກຈິ ຊີວິຕປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ເຕ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ກຫາປຓສຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ຕາວ ສກ຺ຂຣາ ອາຫຣ, ຄເຓຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມ ‘‘ສກ຺ກາ ວາ ຕາວຕ຺ຕເກນ ຊີວິຕຸໍ, ໂນ ວາ’’ຕິ. ໂສ ສກ຺ຂຣາ ອາຫຣິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຕາວ ປຓ຺ຓາສໍ ຐເປຫິ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂຄຓານໍ ອຕ຺ຖາຍ ຈຕຸວີສຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ພີຊຕ຺ຖາຍ, ຍຸຄນງ຺ຄລຕ຺ຖາຍ, ກຸທ຺ທາລວາສິຜຣສຸອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓິຍມາເນ ຕໍ ກຫາປຓສຕໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຕວ ກຫາປຓາ ອປ຺ປກາ, ກຖໍ ເອເຕ ນິສ຺ສາຍ ຕຓ຺ຫໍ ປູເຣສ຺ສສິ, ອຕີເຕ ກິຣ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອປ຺ໂຜຏິຕມຕ຺ເຕນ ທ຺ວາທສໂຍຊນຏ຺ຐາເນ ກຏິປ຺ປມາເຓນ ຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສາເປຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຍາວ ຉຕ຺ຕິໍສ ສກ຺ກາ ຈວນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເທວຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາປິ ມຣຓກາເລ ຕຓ຺ຫໍ ອປູເຣຕ຺ວາວ ກາລມກາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ມນ຺ຘາຕຸຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໓.໒໒) ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ –

‘‘ຍາວຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິຫຣນ຺ຕິ, ທິສາ ຠນ຺ຕິ ວິໂຣຈນາ;

ສພ຺ເພວ ທາສາ ມນ຺ຘາຕຸ, ເຍ ປາຓາ ປຖວິສ຺ສິຕາ’’ຕິ. –

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອນນ຺ຕຣາ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໘໖.

‘‘ນ ກຫາປຓວສ຺ເສນ, ຕິຕ຺ຕິ ກາເມສຸ ວິຊ຺ຊຕິ;

ອປ຺ປສ຺ສາທາ ທຸຂາ ກາມາ, ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຍ ປຓ຺ຑິໂຕ.

໑໘໗.

‘‘ອປິ ທິພ຺ເພສຸ ກາເມສຸ, ຣຕິໍ ໂສ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ;

ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍຣໂຕ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວໂກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຫາປຓວສ຺ເສນາຕິ ຍໍ ໂສ ອປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສາເປສິ, ຕໍ ອິຘ ກຫາປຓວສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນປິ ຫິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ ຕິຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ທຸປ຺ປູຣາ ເອສາ ຕຓ຺ຫາ. ອປ຺ປສ຺ສາທາຕິ ສຸປິນສທິສຕາຍ ປຣິຕ຺ຕສຸຂາ. ທຸຂາຕິ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸ ອາຄຕທຸກ຺ຂວເສນ ປນ ພຫຸທຸກ຺ຂາວ. ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຍາຕິ ເອວເມເຕ ກາເມ ຊານິຕ຺ວາ. ອປິ ທິພ຺ເພສູຕິ ສເຈ ຫິ ເທວານໍ ອຸປກປ຺ປນກກາເມຫິ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາປິ ອາຍສ຺ມາ ສມິທ຺ຘິ ວິຍ ເອວມ຺ປິ ເຕສຸ ກາເມສຸ ຣຕິໍ ນ ວິນ຺ທຕິເຍວ. ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍຣໂຕຕິ ອຣຫຕ຺ເຕ ເຈວ ນິພ຺ພາເນ ຈ ອຠິຣໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ວິຫຣຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວໂກຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສວເນນ ຊາໂຕ ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອນຠິຣຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ພຫຸໍ ເວ ສຣຓໍ ຍນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວາລິກຣາສິມ຺ຫິ ນິສິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕໍ ນາມ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ປຸໂຣຫິຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ມຫາໂກສລສ຺ສ ປຸໂຣຫິໂຕ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ປິຕຣິ ກາລກເຕ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ‘‘ປິຕຸ ເມ ປຸໂຣຫິໂຕ’’ຕິ ຄາຣເວນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕກາເລ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກໂຣຕິ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ອິຘ ນິສີທຖາ’’ຕິ ສມານາສນໍ ທາເປສິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ມຍິ ອຕິວິຍ ຄາຣວໍ ກໂຣຕິ, ນ ໂຂ ປນ ຣາຊູນໍ ນິຈ຺ຈກາລເມວ ສກ຺ກາ ຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ. ສມານວເຍເນວ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ນາມ ສຸຂໍ ໂຫຕິ, ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ມຫລ຺ລໂກ, ປພ຺ພຊິຕຸໍ ເມ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຣາຊານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາເຫນ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘນໍ ທານມຸເຂ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພາຫິຣກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ທສ ປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ອນຸປພ຺ພຊິໍສຸ. ໂສ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອງ຺ຄມຄຘານຎ຺ຈ ກຸຣຸຣຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ວາສໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ອິມໍ ໂອວາທໍ ເທຕິ, ‘‘ຕາຕາ, ຍສ຺ສ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ນທິໂຕ ເອເກກໍ ວາລຸກປຸຏໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ໂອກິຣຕູ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນກາເລ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ອປເຣນ ສມເຍນ ມຫາວາລຸກຣາສິ ອໂຫສິ, ຕໍ ອຫິຉຕ຺ໂຕ ນາມ ນາຄຣາຊາ ປຏິຄ຺ຄເຫສິ. ອງ຺ຄມຄຘວາສິໂນ ເຈວ ກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສິໂນ ຈ ມາເສ ມາເສ ເຕສໍ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ທານໍ ເທນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ອຄ຺ຄິທຕ຺ໂຕ ອິມໍ ໂອວາທໍ ອທາສິ – ‘‘ປພ຺ພຕໍ ສຣຓໍ ຍາຖ, ວນໍ ສຣຓໍ ຍາຖ, ອາຣາມໍ ສຣຓໍ ຍາຖ, ຣຸກ຺ຂໍ ສຣຓໍ ຍາຖ, ເອວໍ ສພ຺ພທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິເກປິ ອິມິນາ ໂອວາເທນ ໂອວທິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ກຕາຠິນິກ຺ຂມໂນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ນິສ຺ສາຍ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສພ຺ເພປິ ອິເມ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ກິໍ ປສ຺ສສິ ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ມຫາຊນໍ ອຕິຕ຺ເຖ ປກ຺ຂນ຺ທາເປນ຺ຕໍ, ຄຈ຺ຉ ເຕສໍ ໂອວາທໍ ເທຫີ’’ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ພຫູ ເອເຕ, ເອກກສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ອວິສຍ຺ຫາ. ສເຈ ຕຸມ຺ເຫປິ ອາຄມິສ຺ສຖ, ວິສຍ຺ຫາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອຫມ຺ປິ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ປຸຣໂຕ ຍາຫີຕິ. ເຖໂຣ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອເຕ ພລວນ຺ໂຕ ເຈວ ພຫູ ຈ. ສເຈ ສພ຺ເພສໍ ສມາຄມຏ຺ຐາເນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສ຺ສາມິ, ສພ຺ເພປິ ວຄ຺ຄວຄ຺ເຄນ ອຸຏ຺ຐເຫຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຖູລຜຸສິຕກໍ ເທວໍ ວຸຏ຺ຐາເປສິ. ເຕ ຖູລຜຸສິຕເກສຸ ປຕນ຺ເຕສຸ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິໍສຸ. ເຖໂຣ ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມໍ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ນາເມນ ອາລປິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂກ ນຸ ໂຂ ມໍ ນາເມນ ອາລປຕີ’’ຕິ ມານຖທ຺ຘຕາຍ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ວເທສີ’’ຕິ? ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ອິຘ ວສນຏ຺ຐານໍ ຕ຺ວໍ ອາຈິກ຺ຂາຫີ’’ຕິ. ‘‘ອິຘ ວສນຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ເອກສ຺ສ ເອກາວ ປຓ຺ຓສາລາ’’ຕິ. ‘‘ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕ, ມນຸສ຺ສາ ນາມ ມນຸສ຺ສານໍ, ຄາໂວ ຄຸນ຺ນໍ, ປພ຺ພຊິຕາ ປພ຺ພຊິຕານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ເທຫິ ເມ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ປພ຺ພຊິໂຕ, ກຫໍ ເຕ ຂາຣິຠຓ຺ຑໍ, ໂກ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ວິສຸໍ ປນ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣິຕຸໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເນວ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣາມິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ກຸຊ຺ຌິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ເຫ, ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕ, ມາ ກຸຊ຺ຌິ, ວສນຏ຺ຐານໍ ເມ ອາຈິກ຺ຂາຫີ’’ຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ວສນຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ວາລຸກຣາສິມ຺ຫິ ໂກ ວສຕີຕິ. ເອໂກ, ນາຄຣາຊາຕິ. ເອຕໍ ເມ ເທຫີຕິ. ນ ສກ຺ກາ ທາຕຸໍ, ຠາຣິຍໍ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ຕິ. ໂຫຕຸ, ເທຫິ ເມຕິ. ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ ເອວ ຊານາຫີຕິ.

ເຖໂຣ ວາລຸກຣາສິອຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ນາຄຣາຊາ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ອິໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຊານາຕິ ມຎ຺ເຎ ມມ ອຕ຺ຖິຠາວໍ, ຘູມາຍິຕ຺ວາ ນໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘູມາຍິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຍໍ ນາຄຣາຊາ ‘ອຫເມວ ຘູມາຍິຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ, ອຎ຺ເຎ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’ຕິ ມຎ຺ເຎ ສລ຺ລກ຺ເຂຕີ’’ຕິ ສຍມ຺ປິ ຘູມາຍິ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສຣີຣໂຕ ອຸຄ຺ຄຕາ ຘູມາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອຸໂຠປິ ຘູມາ ເຖຣໍ ອພາເຘຕ຺ວາ ນາຄຣາຊານເມວ ພາເຘນ຺ຕິ. ນາຄຣາຊາ ຘູມເວຄໍ ສຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຊ຺ຊລິ. ເຖໂຣປິ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ປຊ຺ຊລິ. ອຄ຺ຄິຊາລາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອຸໂຠປິ ເຖຣໍ ອພາເຘຕ຺ວາ ນາຄຣາຊານເມວ ພາຘຍິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ອຸກ຺ກາຫິ ປທິຕ຺ຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ອິສິຄໂຓ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນາຄຣາຊາ, ສມຓໍ ຌາເປຕິ, ຠທ຺ທໂກ ວຕ ສມໂຓ ອມ຺ຫາກໍ ວຈນໍ ອສຸຕ຺ວາ ນຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ເຖໂຣ ນາຄຣາຊານໍ ທເມຕ຺ວາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕ຺ວາ ວາລຸກຣາສິມ຺ຫິ ນິສີທິ. ນາຄຣາຊາ ວາລຸກຣາສິໍ ໂຠເຄຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກູຏາຄາຣກຸຈ຺ຉິປມາຓໍ ຜຓໍ ມາເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອຸປຣິ ຘາເຣສິ.

ອິສິຄຓາ ປາໂຕວ ‘‘ສມຓສ຺ສ ມຕຠາວໍ ວາ ອມຕຠາວໍ ວາ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວາລຸກຣາສິມຕ຺ຖເກ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ຕາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ສມຓ, ກຈ຺ຈິ ນາຄຣາເຊນ ນ ພາຘິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ນ ປສ຺ສຖ ມມ ອຸປຣິຜຓໍ ຘາເຣຕ຺ວາ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ? ເຕ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ ໂຠ, ສມຓສ຺ສ ເອວຣູໂປ ນາມ ນາຄຣາຊາ ທມິໂຕ’’ຕິ ເຖຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ອາຄໂຕ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ວນ຺ທິ. ອຖ ນໍ ອິສໂຍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອຍມ຺ປິ ຕຍາ ມຫນ຺ຕຕໂຣ’’ຕິ. ເອໂສ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ສາວໂກຕິ. ສຕ຺ຖາ ວາລຸກຣາສິມຕ຺ຖເກ ນິສີທິ, ອິສິຄໂຓ ‘‘ອຍໍ ຕາວ ສາວກສ຺ສ ອານຸຠາໂວ, ອິມສ຺ສ ປນ ອານຸຠາໂວ ກີທິໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຠິຕ຺ຖວິ. ສຕ຺ຖາ ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕ, ຕ຺ວໍ ຕວ ສາວການຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐາການຎ຺ຈ ໂອວາທໍ ທທມາໂນ ກິນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເທສີ’’ຕິ. ‘‘ເອຕໍ ປພ຺ພຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຖ, ວນໍ ອາຣາມໍ ຣຸກ຺ຂໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຖ. ເອຕານິ ຫິ ສຣຓໍ ຄໂຕ ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອວໍ ເຕສໍ ໂອວາທໍ ທມ຺ມີຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ໂຂ, ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕ, ເອຕານິ ສຣຓໍ ຄໂຕ ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕິ, ພຸທ຺ຘໍ ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຆໍ ປນ ສຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໘໘.

‘‘ພຫຸໍ ເວ ສຣຓໍ ຍນ຺ຕິ, ປພ຺ພຕານິ ວນານິ ຈ;

ອາຣາມຣຸກ຺ຂເຈຕ຺ຍານິ, ມນຸສ຺ສາ ຠຍຕຊ຺ຊິຕາ.

໑໘໙.

‘‘ເນຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເນຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມໍ;

ເນຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕິ.

໑໙໐.

‘‘ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ;

ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ.

໑໙໑.

‘‘ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂສມຸປ຺ປາທໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມໍ;

ອຣິຍໍ ຈຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ, ທຸກ຺ຂູປສມຄາມິນໍ.

໑໙໒.

‘‘ເອຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເອຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມໍ;

ເອຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພຫຸນ຺ຕິ ພຫຸ. ປພ຺ພຕານີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອິສິຄິລິເວປຸລ຺ລເວຠາຣາທິເກ ປພ຺ພເຕ ຈ ມຫາວນໂຄສິງ຺ຄສາລວນາທີນິ ວນານິ ຈ ເວຬຸວນຊີວກມ຺ພວນາທໂຍ ອາຣາເມ ຈ ອຸເທນເຈຕິຍໂຄຕມເຈຕິຍາທີນິ ຣຸກ຺ຂເຈຕ຺ຍານິ ຈ ເຕ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ເຕນ ເຕນ ຠເຍນ ຕຊ຺ຊິຕາ ຠຍໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມາ ປຸຕ຺ຕລາຠາທີນິ ວາ ປຕ຺ຖຍມານາ ສຣຓໍ ຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນຕໍ ສຣຓນ຺ຕິ ເອຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສຣຓໍ ເນວ ເຂມໍ ນ ອຸຕ຺ຕມໍ, ນ ຈ ເອຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊາຕິອາທິຘມ຺ເມສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ເອໂກປິ ຊາຕິອາທິໂຕ ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຍ ຈາຕິ ອິທໍ ອເຂມໍ ອນຸຕ຺ຕມໍ ສຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຂມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສຣຓໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ຈ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິກໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນິສ຺ສາຍ ເສຏ຺ຐວເສນ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ, ຕສ຺ສປິ ຕໍ ສຣຓຄມນໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍວນ຺ທນາທີຫິ ກຸປ຺ປຕິ ຈລຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ອຈລຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ມຄ຺ເຄນ ອາຄຕສຣຓເມວ ປກາສນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີຕິ ອາຫ. ໂຍ ຫິ ເອເຕສໍ ສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນວເສນ ເອຕານິ ສຣຓໍ ຄໂຕ, ເອຕສ຺ສ ເອຕໍ ສຣຓໍ ເຂມຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ, ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເອຕໍ ສຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ສກລສ຺ມາປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເທສນາວສາເນ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອິສໂຍ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ຈີວຣຄພ຺ຠໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ, ຈຣຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣຘຣາ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກເຖຣາ ວິຍ ອເຫສຸໍ. ໂສ ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອງ຺ຄມຄຘກຸຣຸຣຏ຺ຐວາສີນໍ ສກ຺ກາຣໍ ອາທາຍ ອາຄມນທິວໂສ ອໂຫສິ. ເຕ ສກ຺ກາຣໍ ອາທາຍ ອາຄຕາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອິສໂຍ ປພ຺ພຊິເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຫາ, ອຸທາຫຸ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຄ຺ຄິທຕ຺ໂຕວ ມຫາ’’ຕິ ມຎ຺ຎິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕ, ປຣິສາຍ ກງ຺ຂໍ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ອຫມ຺ປິ ເອຕ຺ຕກເມວ ປຈ຺ຈາສີສາມີ’’ຕິ ອິທ຺ຘິພເລນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສາວກຕ຺ຕໍ ປກາເສສີຕິ.

ອຄ຺ຄິທຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ

ທຸລ຺ລໂຠຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຫໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຖໂຣ ຫິ ເອກທິວສໍ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຫຕ຺ຖາຊານີໂຍ ຉທ຺ທນ຺ຕກຸເລ ວາ ອຸໂປສຖກຸເລ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອສ຺ສາຊານີໂຍ ສິນ຺ຘວກຸເລ ວາ ວລາຫກສ຺ສຣາຊກຸເລ ວາ, ອຸສໂຠ ໂຄອາຊນີໂຍ ທກ຺ຂິຓປເຖຕິອາທີນິ ວທນ຺ເຕນ ສຕ຺ຖາຣາ ຫຕ຺ຖິອາຊານີຍາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານາທີນິ ກຖິຕານິ, ປຸຣິສາຊານີໂຍ ປນ ກຫໍ ນຸ ໂຂ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ປຸຣິສາຊານີໂຍ ນາມ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸຊຸກໂຕ ປນ ຕິໂຍຊນສຕາຍາເມ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສເຕ ອາວຏ຺ຏໂຕ ນວໂຍຊນສຕປ຺ປມາເຓ ມຊ຺ຌິມປເທສຏ຺ຐາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຈ ປນ ນ ຍສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ວາ ກຸເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸລານໍ ປນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໙໓.

‘‘ທຸລ຺ລໂຠ ປຸຣິສາຊຎ຺ໂຎ, ນ ໂສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຊາຍຕິ;

ຍຕ຺ຖ ໂສ ຊາຍຕີ ຘີໂຣ, ຕໍ ກຸລໍ ສຸຂເມຘຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸລ຺ລໂຠຕິ ປຸຣິສາຊຎ຺ໂຎ ຫິ ທຸລ຺ລໂຠ, ນ ຫຕ຺ຖິອາຊານີຍາທໂຍ ວິຍ ສຸລໂຠ, ໂສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຈ຺ຈນ຺ຕເທເສ ວາ ນີຈກຸເລ ວາ ນ ຊາຍຕິ, ມຊ຺ຌິມເທເສປິ ມຫາຊນສ຺ສ ອຠິວາທນາທິສກ຺ກາຣກຣຓຏ຺ຐາເນ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ກຸເລ ຊາຍຕິ. ເອວໍ ຊາຍມາໂນ ຍຕ຺ຖ ໂສ ຊາຍຕິ ຘີໂຣ ອຸຕ຺ຕມປຎ຺ໂຎ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕໍ ກຸລໍ ສຸຂເມຘຕີຕິ ສຸຂປ຺ປຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ສມ຺ພຫຸລຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ສຸໂຂ ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂູ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ ນິສິນ຺ນາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ? ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ຣຊ຺ຊສຸຂສທິສໍ ສຸຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເກຈິ ກາມສຸຂສທິສໍ, ເກຈິ ‘‘ສາລິມໍສໂຠຊນາທິສທິສໍ ສຸຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກິໍ ກເຖຖ? ອິທຎ຺ຫິ ສພ຺ພມ຺ປິ ສຸຂໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິຍາປນ຺ນເມວ, ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄີ, ສມ຺ໂມທມານຠາໂວຕິ ອິທເມວ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໙໔.

‘‘ສຸໂຂ ພຸທ຺ຘານມຸປ຺ປາໂທ, ສຸຂາ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາ;

ສຸຂາ ສງ຺ຆສ຺ສ ສາມຄ຺ຄີ, ສມຄ຺ຄານໍ ຕໂປ ສຸໂຂ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘານມຸປ຺ປາໂທຕິ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ມຫາຊນໍ ຣາຄກນ຺ຕາຣາທີຫິ ຕາເຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປາໂທ ສຸໂຂ ອຸຕ຺ຕໂມ. ຍສ຺ມາ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຄມ຺ມ ຊາຕິອາທິຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາ ຊາຕິອາທີຫິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາ ສຸຂາ. ສາມຄ຺ຄີຕິ ສມຈິຕ຺ຕຕາ, ສາປິ ສຸຂາ ເອວ. ສມຄ຺ຄານໍ ປນ ເອກຈິຕ຺ຕານໍ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຘຸຕງ຺ຄານິ ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ວາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ສມຄ຺ຄານໍ ຕໂປ ສຸໂຂຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຍາວກີວຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ສມຄ຺ຄາ ສນ຺ນິປຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ສມ຺ມຄ຺ຄາ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສນ຺ຕິ, ສມຄ຺ຄາ ສງ຺ຆກຣຓີຍານິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ວຸທ຺ຘິເຍວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຏິກງ຺ຂາ, ໂນ ປຣິຫານີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓໖).

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສມ຺ພຫຸລຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍວຕ຺ຖຸ

ປູຊາຣເຫຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຖາຄໂຕ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ພາຣາຓສິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຕເທຍ຺ຍຄາມສ຺ສ ສມີເປ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ຣ ນິສິນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ກສິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ອນຠິວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕເມວ ເທວຏ຺ຐານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ສຸຄໂຕປິ ‘‘ອິມໍ ປເທສໍ ກິນ຺ຕິ ມຎ຺ຎສິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ອາຫ. ອມ຺ຫາກໍ ປເວຓິຍາ ອາຄຕເຈຕິຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວນ຺ທາມິ, ໂຠ ໂຄຕມາຕິ. ‘‘ອິມໍ ຐານໍ ວນ຺ທນ຺ເຕນ ຕຍາ ສາຘຸ ກຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ສຸຄໂຕ ຕໍ ສມ຺ປຫໍເສສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ເອວໍ ສມ຺ປຫໍເສສີ’’ຕິ ສໍສຍໍ ສຎ຺ຊເນສຸໍ. ຕໂຕ ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ສໍສຍມປເນຕຸໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ຆຏິກາຣສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໒.໒໘໒ ອາທໂຍ) ວຕ຺ວາ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ໂຍຊນຸພ຺ເພຘໍ ກນກເຈຕິຍໍ ອປຣຎ຺ຈ ກນກເຈຕິຍໍ ອາກາເສ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອວໍວິຘານໍ ປູຊາຣຫານໍ ປູຊາ ຍຸຕ຺ຕຕຣາວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໖) ທສ຺ສິຕນເຍເນວ ພຸທ຺ຘາທິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຖູປາຣເຫ ປກາເສຕ຺ວາ ສຣີຣເຈຕິຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສເຈຕິຍໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍນ຺ຕິ ຕີຓິ ເຈຕິຍານິ ວິເສສໂຕ ປຣິທີເປຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໙໕.

‘‘ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕ, ພຸທ຺ເຘ ຍທິ ຈ ສາວເກ;

ປປຎ຺ຈສມຕິກ຺ກນ຺ເຕ, ຕິຓ຺ຓໂສກປຣິທ຺ທເວ.

໑໙໖.

‘‘ເຕ ຕາທິເສ ປູຊຍໂຕ, ນິພ຺ພຸເຕ ອກຸໂຕຠເຍ;

ນ ສກ຺ກາ ປຸຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາຕຸໍ, ອິເມຕ຺ຕມປິ ເກນຈີ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໐.໑-໒);

ຕຕ຺ຖ ປູຊິຕຸໍ ອຣຫາ ປູຊາຣຫາ, ປູຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕຕິ ອຠິວາທນາທີຫິ ຈ ຈຕູຫິ ຈ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປູເຊນ຺ຕສ຺ສ. ປູຊາຣເຫ ທສ຺ເສຕິ ພຸທ຺ເຘຕິອາທິນາ. ພຸທ຺ເຘຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ. ຍທີຕິ ຍທິ ວາ, ອຖ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຕິ ກຖິຕໍ ໂຫຕິ, ສາວເກ ຈ. ປປຎ຺ຈສມຕິກ຺ກນ຺ເຕຕິ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານປປຎ຺ເຈ. ຕິຓ຺ຓໂສກປຣິທ຺ທເວຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໂສກປຣິທ຺ທເວ, ອິເມ ທ຺ເວ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕຫິ ປູຊາຣຫຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ.

ເຕຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ. ຕາທິເສຕິ ວຸຕ຺ຕຄຫຓວເສນ. ນິພ຺ພຸເຕຕິ ຣາຄາທິນິພ຺ພຸຕິຍາ. ນຕ຺ຖິ ກຸໂຕຈິ ຠວໂຕ ວາ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວາ ເອເຕສໍ ຠຍນ຺ຕິ ອກຸໂຕຠຍາ, ເຕ ອກຸໂຕຠເຍ. ນ ສກ຺ກາ ປຸຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາຕຸນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎໍ ຄເຓຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ກຖນ຺ຕິ ເຈ? ອິເມຕ຺ຕມປິ ເກນຈີຕິ ອິມໍ ເອຕ຺ຕກໍ, ອິມໍ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເກນຈີຕິ ອປິສທ຺ໂທ ອິຘ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ, ເກນຈິ ປຸຄ຺ຄເລນ ມາເນນ ວາ. ຕຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄເລນາຕິ ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມາທິນາ. ມາເນນາຕິ ຕິວິເຘນ ມາເນນ ຕີຣເຓນ ຘາຣເຓນ ປູຣເຓນ ວາ. ຕີຣຓໍ ນາມ ອິທໍ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ນຍໂຕ ຕີຣຓໍ. ຘາຣຓນ຺ຕິ ຕຸລາຍ ຘາຣຓໍ. ປູຣຓໍ ນາມ ອຑ຺ຒປສຕປຕ຺ຖນາຬິກາທິວເສນ ປູຣຓໍ. ເກນຈິ ປຸຄ຺ຄເລນ ອິເມຫິ ຕີຫິ ມາເນຫິ ພຸທ຺ຘາທິເກ ປູຊຍໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ວິປາກວເສນ ຄເຓຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕໂຕຕິ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ປູຊຍໂຕ ກິໍ ທານໍ ປຐມໍ ຘຣມາເນ ພຸທ຺ຘາທີ ປູຊຍໂຕ ນ ສກ຺ກາ ປຸຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາຕຸໍ, ປຸນ ເຕ ຕາທິເສ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານນິມິຕ຺ເຕນ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພາເນນ ນິພ຺ພຸເຕປິ ປູຊຍໂຕ ນ ສກ຺ກາ ສງ຺ຂາຕຸນ຺ຕິ ເຠທາ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ ວິມານວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ –

‘‘ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕ ນິພ຺ພຸເຕ ຈາປິ, ສເມ ຈິຕ຺ເຕ ສມໍ ຜລໍ;

ເຈໂຕປຓິຘິເຫຕຸ ຫິ, ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສຸຄ຺ຄຕິ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໐໖);

ເທສນາວສາເນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອໂຫສີຕິ. ໂຍຊນິກໍ ກນກເຈຕິຍໍ ສຕ຺ຕາຫມາກາເສວ ອຏ຺ຐາສິ, ມຫນ຺ເຕນ ສມາຄໂມ ຈາໂຫສິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ເຈຕິຍໍ ນານປ຺ປກາເຣນ ປູເຊສຸໍ. ຕໂຕ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິການໍ ລທ຺ຘິເຠໂທ ຊາໂຕ, ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ຕໍ ເຈຕິຍໍ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄຕໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຕໍຂເຓ ມຫນ຺ຕໍ ປາສາຓເຈຕິຍໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

ພຸທ຺ຘວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຸທ຺ທສໂມ ວຄ຺ໂຄ.

ປຐມຠາຓວາຣໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໑໕. ສຸຂວຄ຺ໂຄ

໑. ຎາອາຕິກລຫວູປສມນວຕ຺ຖຸ

ສຸສຸຂໍ ວຕາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສກ຺ເກສຸ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກລຫວູປສມນຕ຺ຖໍ ຎາຕເກ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາກິຍໂກລິຍາ ກິຣ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄຣສ຺ສ ຈ ໂກລິຍນຄຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ໂຣຫິຓິໍ ນາມ ນທິໍ ເອເກເນວ ອາວຣເຓນ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ສສ຺ສານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຖ ເຊຏ຺ຐມູລມາເສ ສສ຺ເສສຸ ມິລາຍນ຺ເຕສຸ ອຸຠຍນຄຣວາສິການມ຺ປິ ກມ຺ມກາຣາ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ໂກລິຍນຄຣວາສິໂນ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອິທໍ ອຸທກໍ ອຸຠຍໂຕ ຫຣິຍມານໍ ເນວ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ນ ອມ຺ຫາກໍ ປໂຫສ຺ສຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ສສ຺ສໍ ເອກອຸທເກເນວ ນິປ຺ຜຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ອຸທກໍ ອມ຺ຫາກໍ ເທຖາ’’ຕິ. ອິຕເຣປິ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫສຸ ໂກຏ຺ຐເກ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ມຍໍ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓນີລມຓິກາຬກຫາປເຓ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິປສິພ຺ພກາທິຫຕ຺ຖາ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຆຣທ຺ວາເຣ ວິຈຣິຕຸໍ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ສສ຺ສໍ ເອກອຸທເກເນວ ນິປ຺ຜຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ອຸທກໍ ອມ຺ຫາກໍ ເທຖາ’’ຕິ. ນ ມຍໍ ທສ຺ສາມາຕິ. ມຍມ຺ປິ ນ ທສ຺ສາມາຕິ ເອວໍ ກຖໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເອໂກ ອຸຏ຺ຐາຍ ເອກສ຺ສ ປຫາຣໍ ອທາສິ, ໂສປິ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຣາຊກຸລານໍ ຊາຕິໍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກລຫໍ ວຑ຺ຒຍິໍສຸ.

ໂກລິຍກມ຺ມກາຣາ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກປິລວຕ຺ຖຸວາສິເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຊ຺ຊຖ, ເຍ ໂສຓສິງ຺ຄາລາທໂຍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຄິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວສິໍສຸ, ເອເຕສໍ ຫຕ຺ຖິໂນ ເຈວ ອສ຺ສາ ຈ ຜລກາວຸຘານິ ຈ ອມ຺ຫາກໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ສາກິຍກມ຺ມກາຣາປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອິທານິ ກຸຏ຺ຐິໂນ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຊ຺ຊຖ, ເຍ ອນາຖາ ນິຄ຺ຄຕິກາ ຕິຣຈ຺ຉານາ ວິຍ ໂກລຣຸກ຺ເຂ ວສິໍສຸ, ເອເຕສໍ ຫຕ຺ຖິໂນ ຈ ອສ຺ສາ ຈ ຜລກາວຸຘານິ ຈ ອມ຺ຫາກໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ຕານໍ ອມຈ຺ຈານໍ ກຖຍິໍສຸ, ອມຈ຺ຈາ ຣາຊກຸລານໍ ກເຖສຸໍ. ຕໂຕ ສາກິຍາ ‘‘ຠຄິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວສິຕການໍ ຖາມຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ທສ຺ເສສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍຸທ຺ຘສຊ຺ຊາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ໂກລິຍາປິ ‘‘ໂກລຣຸກ຺ຂວາສີນໍ ຖາມຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ທສ຺ເສສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍຸທ຺ຘສຊ຺ຊາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາປິ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຎາຕເກ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍິ ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອິເມ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກໂກວ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣຫິຓິນທິຍາ ມຊ຺ເຌ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິ. ຎາຕກາ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ອາວຸຘານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ວນ຺ທິໍສຸ. ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ກລໂຫ ນາເມສ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ທານິ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ເຕ ‘‘ອຸປຣາຊາ ຊານິສ຺ສຕິ, ເສນາປຕິ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ຍາວ ທາສກມ຺ມກເຣ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຸທກກລໂຫ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ອຸທກໍ ກິໍ ອຄ຺ຆຕິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ອປ຺ປຄ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຂຕ຺ຕິຍາ ກິໍ ອຄ຺ຆນ຺ຕິ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ຂຕ຺ຕິຍາ ນາມ ອນຄ຺ຆາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕຕໍ ອຸທກໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຄ຺ເຆ ຂຕ຺ຕິເຍ ນາເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ. ອຖ ເຕ ສຕ຺ຖາ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ມຫາຣາຊາ ເອວຣູປໍ ກໂຣຖ, ມຍິ ອສນ຺ເຕ ອຊ຺ຊ ໂລຫິຕນທີ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ອຍຸຕ຺ຕໍ ໂວ ກຕໍ, ຕຸມ຺ເຫ ປຎ຺ຈຫິ ເວເຣຫິ ສເວຣາ ວິຫຣຖ, ອຫໍ ອເວໂຣ ວິຫຣາມິ. ຕຸມ຺ເຫ ກິເລສາຕຸຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຖ, ອຫໍ ອນາຕຸໂຣ. ຕຸມ຺ເຫ ກາມຄຸຓປຣິເຍສນຸສ຺ສຸກ຺ກາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຖ, ອຫໍ ອນຸສ຺ສຸກ຺ໂກ ວິຫຣາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໙໗.

‘‘ສຸສຸຂໍ ວຕ ຊີວາມ, ເວຣິເນສຸ ອເວຣິໂນ,

ເວຣິເນສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ, ວິຫຣາມ ອເວຣິໂນ.

໑໙໘.

‘‘ສຸສຸຂໍ ວຕ ຊີວາມ, ອາຕຸເຣສຸ ອນາຕຸຣາ;

ອາຕຸເຣສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ, ວິຫຣາມ ອນາຕຸຣາ.

໑໙໙.

‘‘ສຸສຸຂໍ ວຕ ຊີວາມ, ອຸສ຺ສຸເກສຸ ອນຸສ຺ສຸກາ;

ອຸສ຺ສຸເກສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ, ວິຫຣາມ ອນຸສ຺ສຸກາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸສຸຂນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສຸຂໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເຍ ຄິຫິໂນ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທິວເສນ, ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ປນ ເວຊ຺ຊກມ຺ມາທິວເສນ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ສຸເຂນ ຊີວາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕຫິ ມຍເມວ ສຸສຸຂໍ ວຕ ຊີວາມ, ເຍ ມຍໍ ປຎ຺ຈຫິ ເວຣີຫິ ເວຣິເນສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ອເວຣິໂນ, ກິເລສາຕຸເຣສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ນິກ຺ກິເລສຕາຍ ອນາຕຸຣາ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓປຣິເຍສເນ ອຸສ຺ສຸເກສຸ ຕາຍ ປຣິເຍສນາຍ ອຠາເວນ ອນຸສ຺ສຸກາຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຎາຕິກລຫວູປສມນວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ມາຣວຕ຺ຖຸ

ສຸສຸຂໍ ວຕ ຊີວາມາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈສາລາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈສຕານໍ ກຸມາຣິການໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຄາມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫາສິ. ຕາປິ ກຸມາຣິກາໂຍ ເອກສ຺ມິໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ຄາມາຠິມຸຂິໂຍ ປາຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ຕໍ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ອຖ ມາໂຣ ສກລຄາມວາສີນໍ ສຣີເຣ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຍຖາ ສຕ຺ຖາ ກຏຈ຺ຉຸຠຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາໂຘເຕນ ປຕ຺ເຕນ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄາມທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອປິ, ສມຓ, ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ປາປິມ, ຕຖາ ອກາສິ, ຍຖາຫໍ ປິຓ຺ຑໍ ນ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ປຸນ ປວິສຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ປຸນ ປວິສຕິ, ສພ຺ເພສໍ ສຣີເຣ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປາຓິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫສ຺ສເກຬິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕາ ກຸມາຣິກາໂຍ ຄາມທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ມາໂຣປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑໍ ອລຠມານາ ຊິຆຈ຺ຉາທຸກ຺ເຂນ ປີຬິຕຕ຺ຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍໍ, ປາປິມ, ກິຎ຺ຈິ ອລຠິຕ຺ວາປິ ອາຠສ຺ສຣໂລເກ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວິຍ ປີຕິສຸເຂເນວ ວີຕິນາເມສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໐໐.

‘‘ສຸສຸຂໍ ວຕ ຊີວາມ, ເຍສໍ ໂນ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈນໍ;

ປີຕິຠກ຺ຂາ ຠວິສ຺ສາມ, ເທວາ ອາຠສ຺ສຣາ ຍຖາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຍສໍ ໂນຕິ ເຍສໍ ອມ຺ຫາກໍ ປລິພຸຊ຺ຌນຕ຺ເຖນ ຣາຄາທີສຸ ກິຎ຺ຈເນສຸ ເອກມ຺ປິ ກິຎ຺ຈນໍ ນຕ຺ຖິ. ປີຕິຠກ຺ຂາຕິ ຍຖາ ອາຠສ຺ສຣາ ເທວາ ປີຕິຠກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ປີຕິສຸເຂເນວ ວີຕິນາເມນ຺ຕິ, ເອວໍ ມຍມ຺ປິ, ປາປິມ, ກິຎ຺ຈິ ອລຠິຕ຺ວາ ປີຕິຠກ຺ຂາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ກຸມາຣິກາໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ມາຣວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ປຣາຊຍວຕ຺ຖຸ

ຊຍໍ ເວຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ປຣາຊຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ກາສິກຄາມໍ ນິສ຺ສາຍ ຠາຄິເນຍ຺ເຍນ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ເຕນ ຕໂຍ ວາເຣ ປຣາຊິໂຕ ຕຕິຍວາເຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ຂີຣມຸຂມ຺ປິ ທາຣກໍ ປຣາເຊຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ກິໍ ເມ ຊີວິເຕນາ’’ຕິ. ໂສ ອາຫາຣູປຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖສ຺ສ ສາ ປວຕ຺ຕິ ສກລນຄຣໍ ປຕ຺ຖຣິ. ຠິກ຺ຂູ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຣາຊາ ກິຣ ກາສິກຄາມກໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໂຍ ວາເຣ ປຣາຊິໂຕ, ໂສ ອິທານິ ປຣາຊິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ‘ຂີຣມຸຂມ຺ປິ ທາຣກໍ ປຣາເຊຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ກິໍ ເມ ຊີວິເຕນາ’ຕິ ອາຫາຣູປຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິປນ຺ໂນ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຊິນນ຺ໂຕປິ ເວຣໍ ປສວຕິ, ປຣາຊິໂຕ ປນ ທຸກ຺ຂໍ ເສຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໐໑.

‘‘ຊຍໍ ເວຣໍ ປສວຕິ, ທຸກ຺ຂໍ ເສຕິ ປຣາຊິໂຕ;

ອຸປສນ຺ໂຕ ສຸຂໍ ເສຕິ, ຫິຕ຺ວາ ຊຍປຣາຊຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຊຍນ຺ຕິ ປຣໍ ຊິນນ຺ໂຕ ເວຣໍ ປຏິລຠຕິ. ປຣາຊິໂຕຕິ ປເຣນ ປຣາຊິໂຕ ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິໍ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທຸກ຺ຂໍ ເສຕິ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ທຸກ຺ຂເມວ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປສນ຺ຕຣາຄາທິກິເລໂສ ຂີຓາສໂວ ຊຍຎ຺ຈ ປຣາຊຍຎ຺ຈ ຫິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ເສຕິ, ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ສຸຂເມວ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ປຣາຊຍວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ອຎ຺ຎຕຣກຸລທາຣິກາວຕ຺ຖຸ

ນຕ຺ຖິ ຣາຄສໂມຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸລທາຣິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສາ ກິຣ ມາຕາປິຕໂຣ ອາວາຫໍ ກຕ຺ວາ ມງ຺ຄລທິວເສ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ຕຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິ. ສາປິ ໂຂ ວຘຸກາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸທກປຣິສ຺ສາວນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕີ ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣຕິ. ສາມິໂກປິສ຺ສາ ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ສ ຣາຄວເສນ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ກິເລໂສ ສມຸທາຈຣິ. ໂສ ອຎ຺ຎາຓາຠິຠູໂຕ ເນວ ພຸທ຺ຘໍ ອຸປຏ຺ຐຫິ, ນ ອສີຕິ ມຫາເຖເຣ. ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ວຘຸກໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຍຖາ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ເອວມກາສິ. ໂສ ອທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຐິຕກາເລ ‘‘ກຸມາຣກ, ນ ຫິ ຣາຄຄ຺ຄິນາ ສທິໂສ ອຄ຺ຄິ ນາມ, ໂທສກລິນາ ສທິໂສ ກລິ ນາມ, ຂນ຺ຘປຣິຫຣຓທຸກ຺ເຂນ ສທິສໍ ທຸກ຺ຂໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ນິພ຺ພານສຸຂສທິສໍ ສຸຂມ຺ປິ ນຕ຺ຖິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໐໒.

‘‘ນຕ຺ຖິ ຣາຄສໂມ ອຄ຺ຄິ, ນຕ຺ຖິ ໂທສສໂມ ກລິ;

ນຕ຺ຖິ ຂນ຺ຘສມາ ທຸກ຺ຂາ, ນຕ຺ຖິ ສນ຺ຕິປຣໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ຣາຄສໂມຕິ ຘູມໍ ວາ ຊາລໍ ວາ ອງ຺ຄາຣໍ ວາ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຍວ ຌາເປຕ຺ວາ ຠສ຺ມມຸຏ຺ຐິໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຣາເຄນ ສໂມ ອຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກລີຕິ ໂທເສນ ສໂມ ອປຣາໂຘປິ ນຕ຺ຖິ. ຂນ຺ຘສມາຕິ ຂນ຺ເຘຫິ ສມາ. ຍຖາ ປຣິຫຣິຍມານາ ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາ, ເອວໍ ອຎ຺ຎໍ ທຸກ຺ຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສນ຺ຕິປຣນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ອຎ຺ຎຎ຺ຫິ ສຸຂໍ ສຸຂເມວ, ນິພ຺ພານໍ ປຣມສຸຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ກຸມາຣິກາ ຈ ກຸມາຣໂກ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວາ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທສ຺ສນາກາຣໍ ອກາສີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣກຸລທາຣິກາວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ເອກອຸປາສກວຕ຺ຖຸ

ຊິຆຈ຺ຉາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຬວິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ອາຬວິຍໍ ເອກໍ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ສໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສູປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ອາຬວິໍ ອຄມາສິ. ອາຬວິວາສິໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ຕຍິໍສຸ. ໂສປິ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ໂສ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ ມນໍ ອກາສິ. ຕໍທິວສເມວ ຈສ຺ສ ເອໂກ ໂຄໂຓ ປລາຍິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂຄຓໍ ປຣິເຍສິສ຺ສາມິ, ອຸທາຫຸ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ໂຄຓໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາໂຕວ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິ. ອາຬວິວາສິໂນປິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອຫໍ ຕິໍສໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ອາຄໂຕ, ໂສ ໂຄຓໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕເຍວ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.

ໂສປິ ມນຸສ຺ໂສ ທິວາ ໂຄຓໍ ທິສ຺ວາ ໂຄຄເຓ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈປິ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖຸ ວນ຺ທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຊິຆຈ຺ຉາປີຬິໂຕປິ ເຄຫໍ ຄມນາຍ ມນໍ ອກຕ຺ວາ ເວເຄນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຐິຕກາເລ ທານເວຍ຺ຍາວຏິກໍ ອາຫ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຕິຣິຕ຺ຕຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ‘‘ອິມໍ ປຣິວິສາຫີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຕໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸຂາທນີຍໂຠຊນີເຍຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິ. ໂສ ຠຸຕ຺ຕຠຕ຺ໂຕ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລສິ. ຐເປຕ຺ວາ ກິຣ ອິມໍ ຐານໍ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຕາຄຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕວິຈາຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘທຣຖສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ. ໂສ ເທສນາວສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສຕ຺ຖາປິ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ມຫາຊໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ.

ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາເຍວ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ – ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ສຕ຺ຖຸ ກມ຺ມໍ, ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ເອວຣູປໍ ນຕ຺ຖິ, ອຊ຺ຊ ປເນກໍ ມນຸສ຺ສໍ ທິສ຺ວາວ ຍາຄຸອາທີນິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ທາເປສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ‘‘ກິໍ ກເຖຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຫໍ ຕິໍສໂຍຊນໍ ກນ຺ຕາຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ອາຄໂຕ, ໂສ ອຕິວິຍ ຊິຆຈ຺ຉິໂຕ, ປາໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ໂຄຓໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣິ. ‘ຊິຆຈ຺ຉທຸກ຺ເຂນ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນປິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວໍ ອກາສິໍ, ຊິຆຈ຺ຉາໂຣຄສທິໂສ ໂຣໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໐໓.

‘‘ຊິຆຈ຺ຉາປຣມາ ໂຣຄາ, ສງ຺ຂາຣປຣມາ ທຸຂາ;

ເອຕໍ ຎຕ຺ວາ ຍຖາຠູຕໍ, ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຊິຆຈ຺ຉາປຣມາ ໂຣຄາຕິ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ໂຎ ໂຣໂຄ ສກິໍ ຕິກິຈ຺ຉິໂຕ ວິນສ຺ສຕິ ວາ ຕທງ຺ຄວເສນ ວາ ປຫີຍຕິ, ຊິຆຈ຺ຉາ ປນ ນິຈ຺ຈກາລໍ ຕິກິຈ຺ຉິຕພ຺ພາເຍວາຕິ ເສສໂຣຄານໍ ອຍໍ ປຣມາ ນາມ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ປຎ຺ຈ ຂນ຺ຘາ. ເອຕໍ ຎຕ຺ວາຕິ ຊິຆຈ຺ຉາສໂມ ໂຣໂຄ ນຕ຺ຖິ, ຂນ຺ຘປຣິຫຣຓສມໍ ທຸກ຺ຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຍຖາຠູຕໍ ຎຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິໂຕ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິ ກໂຣຕິ. ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂນ຺ຕິ ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ພສຸຂານໍ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສຸຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ເອກອຸປາສກວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ປເສນທິໂກສລວຕ຺ຖຸ

ອາໂຣຄ຺ຍປຣມາ ລາຠາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ປເສນທິໂກສລໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຣາຊາ ຕຓ຺ຑຸລໂທຓສ຺ສ ໂອທນໍ ຕທຸປິເຍນ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ເອກທິວສໍ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ຠຕ຺ຕສມ຺ມທໍ ອວິໂນເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ນິທ຺ທາຍ ອຠິຠູຍມາໂນປິ ອຸຊຸກໍ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ມຫາຣາຊ, ອວິສ຺ສມິຕ຺ວາວ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຸຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເມ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຕິພຫຸໂຠຊນໍ ເອວໍ ທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ມິທ຺ຘີ ຍທາ ໂຫຕິ ມຫຄ຺ຆໂສ ຈ,

ນິທ຺ທາຍິຕາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕສາຍີ;

ມຫາວຣາໂຫວ ນິວາປປຸຏ຺ໂຐ,

ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄພ຺ຠມຸເປຕິ ມນ຺ໂທ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໒໕); –

ອິມາຍ ຄາຖາຍ ໂອວທິຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ໂຠຊນໍ ນາມ ມຕ຺ຕາຍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມຕ຺ຕໂຠຊິໂນ ຫິ ສຸຂໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິ ໂອວທນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ມນຸຊສ຺ສ ສທາ ສຕີມໂຕ,

ມຕ຺ຕໍ ຊານໂຕ ລທ຺ຘໂຠຊເນ;

ຕນຸກສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ເວທນາ,

ສຓິກໍ ຊີຣຕິ ອາຍຸປາລຍ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໔);

ຣາຊາ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ສມີເປ ຐິຕໍ ປນ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ, ສຸທສ຺ສນໍ ນາມ ມາຓວໍ ‘‘ອິມໍ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໍ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂອສານປິຓ຺ຑກາເລ ອິມໍ ຄາຖໍ ວເທຍ຺ຍາສິ, ຣາຊາ ອຕ຺ຖໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍໍ ປິຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປິຓ຺ເຑ ສິຕ຺ຖຄຓນາຍ ຣຎ຺ໂຎ ຠຕ຺ຕປຈນກາເລ ຕຕ຺ຕເກ ຕຓ຺ຑຸເລ ຫເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສາຍມ຺ປິ ປາໂຕປິ ຣຎ຺ໂຎ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂອສານປິຓ຺ຑກາເລ ຕໍ ຄາຖໍ ອຸທາຫຣິຕ຺ວາ ເຕນ ຉຑ຺ຑິຕປິຓ຺ເຑ ສິຕ຺ຖຄຓນາຍ ຕຓ຺ຑຸເລ ຫາເປສິ. ຣາຊາປິ ຕສ຺ສ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ສຫສ຺ສໍ ທາເປສິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ນາຬິໂກທນປຣມຕາຍ ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຸຂປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕນຸສຣີໂຣ ອໂຫສິ.

ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ເມ ສຸຂໍ ຊາຕໍ, ມິຄມ຺ປິ ອສ຺ສມ຺ປິ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນສມຕ຺ໂຖ ຊາໂຕມ຺ຫິ. ປຸພ຺ເພ ເມ ຠາຄິເນຍ຺ເຍນ ສທ຺ຘິໍ ຍຸທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ອິທານິ ວຊີຣກຸມາຣິໍ ນາມ ຘີຕຣໍ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ທຕ຺ວາ ໂສ ຄາໂມ ຕສ຺ສາເຍວ ນ຺ຫານຈຸຓ຺ຓມູລໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ໂນ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິຄ຺ຄໂຫ ວູປສນ຺ໂຕ, ອິມິນາປິ ເມ ກາຣເຓນ ສຸຂເມວ ຊາຕໍ. ກຸລສນ຺ຕກໍ ຣາຊມຓິຣຕນໍ ໂນ ເຄເຫ ປຸຣິມທິວເສ ນຏ຺ຐໍ, ຕມ຺ປິ ອິທານິ ຫຕ຺ຖປຕ຺ຕໍ ອາຄຕໍ, ອິມິນາປິ ເມ ກາຣເຓນ ສຸຂເມວ ຊາຕໍ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາວເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຎາຕິຘີຕາປິ ໂນ ເຄເຫ ກຕາ, ອິມິນາປິ ເມ ກາຣເຓນ ສຸຂເມວ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາໂຣຄ຺ຍໍ ນາມ, ມຫາຣາຊ, ປຣໂມ ລາໂຠ, ຍຖາລທ຺ເຘນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐຠາວສທິສມ຺ປິ ຘນໍ, ວິສ຺ສາສສທິໂສ ຈ ປຣມາ ຎາຕິ, ນິພ຺ພານສທິສຎ຺ຈ ສຸຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໐໔.

‘‘ອາໂຣຄ຺ຍປຣມາ ລາຠາ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິປຣມໍ ຘນໍ;

ວິສ຺ສາສປຣມາ ຎາຕິ, ນິພ຺ພານປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາໂຣຄ຺ຍປຣມາ ລາຠາຕິ ອໂຣຄຠາວປຣມາ ລາຠາ. ໂຣຄິໂນ ຫິ ວິຊ຺ຊມານາປິ ລາຠາ ອລາຠາເຍວ, ຕສ຺ມາ ອໂຣຄສ຺ສ ສພ຺ພລາຠາ ອາຄຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາໂຣຄ຺ຍປຣມາ ລາຠາ’’ຕິ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິປຣມໍ ຘນນ຺ຕິ ຄິຫິໂນ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ຍໍ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ, ເຕເນວ ຕຸສ຺ສນຠາໂວ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີ ນາມ ເສສຘເນຫິ ປຣມໍ ຘນໍ. ວິສ຺ສາສປຣມາ ຎາຕີຕິ ມາຕາ ວາ ໂຫຕຸ ປິຕາ ວາ, ເຍນ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາໂສ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ອຎ຺ຎາຕໂກວ. ເຍນ ອຎ຺ຎາຕເກນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ອສມ຺ພນ຺ໂຘປິ ປຣໂມ ອຸຕ຺ຕໂມ ຎາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິສ຺ສາສປຣມາ ຎາຕີ’’ຕິ. ນິພ຺ພານສທິສໍ ປນ ສຸຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຕເນວາຫ – ນິພ຺ພານປຣມໍ ສຸຂນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປເສນທິໂກສລວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ປວິເວກຣສນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖາຣາ ຫິ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຫໍ ອິໂຕ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ສຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊິໍສຸ, ຂີຓາສວານໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ວຄ຺ຄາ ວຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມນ຺ເຕນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ອເຖໂກ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ, ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ອວີຕຣາໂຄ, ສຕ຺ຖຣິ ຘຣມາເນເຍວ ມຍາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ເອກໂກວ ວິຫາສິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ຄມນໍ ວາ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ກຖາສລ຺ລາໂປ ວາ ນຕ຺ຖິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕິສ຺ສ ຕສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ກຖໍ ນ ສຸຓາຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສິເນໂຫ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ຕິສ຺ສ ເອວໍ ອກາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາເຍ ອາໂຣຈິເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຕິສ຺ສາ’’ຕິ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍິ ສິເນໂຫ ຕິສ຺ສສທິໂສວ ໂຫຕຸ. ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ເນວ ມໍ ປູເຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມໍ ປຏິປຊ຺ຊມານາເຍວ ປນ ມໍ ປູເຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໐໕.

‘‘ປວິເວກຣສໍ ປິຕ຺ວາ, ຣສໍ ອຸປສມສ຺ສ ຈ;

ນິທ຺ທໂຣ ໂຫຕິ ນິປ຺ປາໂປ, ຘມ຺ມປີຕິຣສໍ ປິວ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປວິເວກຣສນ຺ຕິ ປວິເວກໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣສໍ, ເອກີຠາວສຸຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິຕ຺ວາຕິ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາວເສນ ປິວິຕ຺ວາ. ອຸປສມສ຺ສ ຈາຕິ ກິເລສູປສມນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ຣສໍ ປິຕ຺ວາ. ນິທ຺ທໂຣ ໂຫຕີຕິ ເຕນ ອຸຠຍຣສປາເນນ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຣາຄທຣຖາທີນໍ ອຠາເວນ ນິທ຺ທໂຣ ເຈວ ນິປ຺ປາໂປ ຈ ໂຫຕິ. ຣສໍ ປິວນ຺ຕິ ນວວິຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປີຕິຣສໍ ປິວນ຺ໂຕປິ ນິທ຺ທໂຣ ນິປ຺ປາໂປ ຈ ໂຫຕິ.

ເທສນາວສາເນ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ສກ຺ກວຕ຺ຖຸ

ສາຫຸ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວຄາມເກ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສກ຺ກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫິ ອາຍຸສງ຺ຂາເຣ ວິສ຺ສຏ຺ເຐ ໂລຫິຕປກ຺ຂນ຺ທິກາພາຘສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ‘‘ມຍາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄິລານຸປຏ຺ຐານໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາຓໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ປາເທ ປຣິມຊ຺ຊິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສກ຺ໂກ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຄິລາເນ ອຸປຏ຺ຐຫິຕຸໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກ, ເທວານໍ ມນຸສ຺ສຄນ຺ໂຘ ໂຍຊນສຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄເລ ພທ຺ຘກຸຓປໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ອຕ຺ຖິ ເມ ຄິລານຸປຏ຺ຐກາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສີລຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ອຫເມວ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣວຬຎ຺ຊນຠາຊນໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖນາປິ ຜຸສິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສີເສເຍວ ຐເປຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ໂຕ ມຸຂສງ຺ໂກຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອກາສິ, ຄນ຺ຘຠາຊນໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ. ເອວໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຜາສຸກກາເລເຍວ ອຄມາສິ.

ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອໂຫ ສຕ຺ຖຣິ ສກ຺ກສ຺ສ ສິເນໂຫ, ເອວຣູປໍ ນາມ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ມຸຂສງ຺ໂກຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຠາຊນໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣວຬຎ຺ຊນຠາຊນໍ ສີເສນ ນີຫຣນ຺ໂຕ ອຸປຏ຺ຐານມກາສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ກິໍ ວເທຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ເອຕໍ, ຍໍ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ມຍິ ສິເນຫໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ສກ຺ໂກ ຫິ ເທວຣາຊາ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຊຣສກ຺ກຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕຣຸຓສກ຺ກສ຺ສ ຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຫໍ ຫິສ຺ສ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິຕສ຺ສ ປຎ຺ຈສິຂຄນ຺ຘພ຺ພເທວປຸຕ຺ຕໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ອາຄຕກາເລ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ ເທວປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ນສ຺ສ –

‘‘ປຸຈ຺ຉ ວາສວ ມໍ ປຎ຺ຫໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມນສິຈ຺ຉສິ;

ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ປຎ຺ຫສ຺ສ, ອຫໍ ອນ຺ຕໍ ກໂຣມິ ເຕ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໕໖) –

ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກງ຺ຂໍ ວິໂນເທນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິໍ. ເທສນາວສາເນ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ປາຓໂກຏີນໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ, ສກ຺ໂກປິ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ຕຣຸຓສກ຺ໂກ ຊາໂຕ. ເອວມສ຺ສາຫໍ ພຫູປກາໂຣ. ຕສ຺ສ ມຍິ ສິເນໂຫ ນາມ ອນຈ຺ຉຣິໂຍ. ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍານຎ຺ຫິ ທສ຺ສນມ຺ປິ ສຸຂໍ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ສນ຺ນິວາໂສປິ ສຸໂຂ. ພາເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ປນ ສພ຺ພເມຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໐໖.

‘‘ສາຫຸ ທສ຺ສນມຣິຍານໍ, ສນ຺ນິວາໂສ ສທາ ສຸໂຂ;

ອທສ຺ສເນນ ພາລານໍ, ນິຈ຺ຈເມວ ສຸຂີ ສິຍາ.

໒໐໗.

‘‘ພາລສງ຺ຄຕຈາຣີ ຫິ, ທີຆມທ຺ຘານ ໂສຈຕິ;

ທຸກ຺ໂຂ ພາເລຫິ ສໍວາໂສ, ອມິຕ຺ເຕເນວ ສພ຺ພທາ;

ຘີໂຣ ຈ ສຸຂສໍວາໂສ, ຎາຕີນໍວ ສມາຄໂມ’’.

ຕສ຺ມາ ຫິ –

໒໐໘.

‘‘ຘີຣຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ພຫຸສ຺ສຸຕຎ຺ຈ,ໂຘຣຍ຺ຫສີລໍ ວຕວນ຺ຕມຣິຍໍ;

ຕໍ ຕາທິສໍ ສປ຺ປຸຣິສໍ ສຸເມຘໍ,ຠເຊຖ ນກ຺ຂຕ຺ຕປຖໍ ວ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສາຫູຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ຠທ຺ທກໍ. ສນ຺ນິວາໂສຕິ ນ ເກວລຎ຺ຈ ເຕສໍ ທສ຺ສນເມວ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ນິສີທນາທິຠາໂວປິ ເຕສໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ລຠນຠາໂວປິ ສາຘຸເຍວ. ພາລສງ຺ຄຕຈາຣີ ຫີຕິ ໂຍ ພາເລນ ສຫຈາຣີ. ທີຆມທ຺ຘານນ຺ຕິ ໂສ ພາລສຫາເຍນ ‘‘ເອຫິ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທີນິ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ໂທ ຫຸຕ຺ວາ ຕານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທາທີນິ ປຕ຺ວາ ທີຆມທ຺ຘານໍ ໂສຈຕິ. ສພ຺ພທາຕິ ຍຖາ ອສິຫຕ຺ເຖນ ວາ ອມິຕ຺ເຕນ ອາສີວິສາທີຫິ ວາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ວາໂສ ນາມ ນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ໂຂ, ຕເຖວ ພາເລຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘີໂຣ ຈ ສຸຂສໍວາໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸໂຂ ສໍວາໂສ ເອເຕນາຕິ ສຸຂສໍວາໂສ, ປຓ຺ຑິເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ສໍວາໂສ ສຸໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ? ຎາຕີນໍວ ສມາຄໂມຕິ ຍຖາປິ ຎາຕີນໍ ສມາຄໂມ ສຸໂຂ, ເອວໍ ສຸໂຂ.

ຕສ຺ມາ ຫີຕິ ຍສ຺ມາ ພາເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາໂສ ທຸກ຺ໂຂ, ປຓ຺ຑິເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຸໂຂ, ຕສ຺ມາ ຫິ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ຘີຣຎ຺ຈ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ, ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນໍ ພຫຸສ຺ສຸຕຎ຺ຈ, ອຣຫຕ຺ຕປາປນກສງ຺ຂາຕາຍ ຘຸຣວຫນສີລຕາຍ ໂຘຣຍ຺ຫສີລໍ, ສີລວເຕນ ເຈວ ຘຸຕງ຺ຄວເຕນ ຈ ວຕວນ຺ຕໍ, ກິເລເສຫິ ອາຣກຕາຍ ອຣິຍໍ, ຕຖາຣູປໍ ສປ຺ປຸຣິສໍ ໂສຠນປຎ຺ຫໍ ຍຖາ ນິມ຺ມລໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕປຖສງ຺ຂາຕໍ ອາກາສໍ ຈນ຺ທິມາ ຠຊຕິ, ເອວໍ ຠເຊຖ ປຍິຣຸປາເສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສກ຺ກວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

ສຸຂວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປນ຺ນຣສໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໑໖. ປິຍວຄ຺ໂຄ

໑. ຕໂຍຊນປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖຸ

ອໂຍເຄຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕໂຍ ປພ຺ພຊິເຕ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ກຸເລ ມາຕາປິຕູນໍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ອໂຫສິ ປິໂຍ ມນາໂປ. ໂສ ເອກທິວສໍ ເຄເຫ ນິມນ຺ຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ເຕ ນານຸຊານິໍສຸ. ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຫໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍເຍວ ພຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ‘‘ອິມໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ມາຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ, ມາຕາ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕີ ປິຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ອຖສ຺ສ ເອກທິວສໍ ປິຕຣິ ພຫິ ຄເຕ ມາຕາ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ ທ຺ວາຣພາຫໍ ນິສ຺ສາຍ ເອກໍ ປາເທຫິ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ຉມາຍ ນິສິນ຺ນາ ສຸຕ຺ຕໍ ກນ຺ຕຕິ. ໂສ ‘‘ອິມໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ໂຖກໍ ຕາວ ອເປຫິ, ສຣີຣວລຎ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາຍ ປາເທ ສມິຎ຺ຊິເຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເວເຄນ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພາເຊຖ ມໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ.

ອຖສ຺ສ ປິຕາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຫໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ສາມິ, ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ອໂຫສີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ວິຫາຣໍ ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ທິສ຺ວາ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ມໍ ນາເສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ເຕ ປພ຺ພຊິເຕ ອຫໍ ອິທານິ ເຄເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ ຍາຈິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ຈ ປຕິ ຈ ຈິຣາຍນ຺ຕິ, ກຈ຺ຈິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ເຕ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ປພ຺ພຊິເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມສໍ ປພ຺ພຊິຕກາເລ ມມ ເຄເຫນ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນິອຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ເຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ວິນາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ວິຫາເຣປິ ຠິກ຺ຂຸນິອຸປສ຺ສເຍປິ ເອກໂຕວ ນິສີທິຕ຺ວາ ສລ຺ລປນ຺ຕາ ທິວສໍ ວີຕິນາເມນ຺ຕິ. ເຕນ ຠິກ຺ຂູປິ ຠິກ຺ຂູນິໂຍປິ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ເນສໍ ກິຣິຍໍ ສຕ຺ຖຸໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣຖ? ນ ຫິ ເອສ ປພ຺ພຊິຕານໍ ໂຍໂຄ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ວິນາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມາ’’ຕິ. ‘‘ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ກຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ປິຍານຎ຺ຫິ ອທສ຺ສນໍ, ອປ຺ປິຍານຎ຺ຈ ທສ຺ສນໍ ທຸກ຺ຂເມວ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຈ ກຎ຺ຈິ ປິຍໍ ວາ ອປ຺ປິຍໍ ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໐໙.

‘‘ອໂຍເຄ ຍຸຎ຺ຊມຕ຺ຕານໍ, ໂຍຄສ຺ມິຎ຺ຈ ອໂຍຊຍໍ;

ອຕ຺ຖໍ ຫິຕ຺ວາ ປິຍຄ຺ຄາຫີ, ປິເຫຕຕ຺ຕານຸໂຍຄິນໍ.

໒໑໐.

‘‘ມາ ປິເຍຫິ ສມາຄຎ຺ຉິ, ອປ຺ປິເຍຫິ ກຸທາຈນໍ;

ປິຍານໍ ອທສ຺ສນໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອປ຺ປິຍານຎ຺ຈ ທສ຺ສນໍ.

໒໑໑.

‘‘ຕສ຺ມາ ປິຍໍ ນ ກຍິຣາຖ, ປິຍາປາໂຍ ຫິ ປາປໂກ;

ຄນ຺ຖາ ເຕສໍ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍສໍ ນຕ຺ຖິ ປິຍາປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອໂຍເຄຕິ ອຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ເພ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣ. ເວສິຍາໂຄຈຣາທິເຠທສ຺ສ ຫິ ຉພ຺ພິຘສ຺ສ ອໂຄຈຣສ຺ສ ເສວນໍ ອິຘ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ອຕ຺ຕານໍ ຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍຄສ຺ມິນ຺ຕິ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ຈ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ອຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖໍ ຫິຕ຺ວາຕິ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຘິສີລາທິສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ ອຕ຺ໂຖ ນາມ, ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຫິຕ຺ວາ. ປິຍຄ຺ຄາຫີຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕໍ ປິຍເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ປິເຫຕຕ຺ຕານຸໂຍຄິນນ຺ຕິ ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສາສນໂຕ ຈຸໂຕ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເຍ ອຕ຺ຕານຸໂຍຄໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ສີລາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ສນ຺ຕິກາ ສກ຺ກາຣໍ ລຠນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປິເຫຕິ, ‘‘ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ເອວຣູໂປ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມາ ປິເຍຫີຕິ ປິເຍຫິ ສຕ຺ເຕຫິ ວາ ສງ຺ຂາເຣຫິ ວາ ກຸທາຈນໍ ເອກກ຺ຂເຓປິ ນ ສມາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕຖາ ອປ຺ປິເຍຫິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ປິຍາ ນຎ຺ຫິ ວິໂຍຄວເສນ ອທສ຺ສນໍ ອປ຺ປິຍານຎ຺ຈ ອຸປສງ຺ກມນວເສນ ທສ຺ສນໍ ນາມ ທຸກ຺ຂໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ, ຕສ຺ມາ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ວາ ສງ຺ຂາຣໍ ວາ ປິຍໍ ນາມ ນ ກເຣຍ຺ຍ. ປິຍາປາໂຍ ຫີຕິ ປິເຍຫິ ອປາໂຍ ວິໂຍໂຄ. ປາປໂກຕິ ລາມໂກ. ຄນ຺ຖາ ເຕສໍ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຍສໍ ປິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ໂຖ ປຫີຍຕິ. ເຍສໍ ອປ຺ປິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ພ຺ຍາປາໂທ ກາຍຄນ຺ໂຖ. ເຕສຸ ປນ ທ຺ວີສຸ ປຫີເນສຸ ເສສຄນ຺ຖາ ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ປິຍໍ ວາ ອປ຺ປິຍໍ ວາ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ. ເຕນ ປນ ຕໂຍ ຊນາ ‘‘ມຍໍ ວິນາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມາ’’ຕິ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ເຄຫເມວ ອຄມິໍສູຕິ.

ຕໂຍຊນປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ອຎ຺ຎຕຣກຸຏຸມ຺ພິກວຕ຺ຖຸ

ປິຍໂຕ ຊາຍຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸຏຸມ຺ພິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ເຕ ກາລກເຕ ປຸຕ຺ຕໂສກາຠິຠູໂຕ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທຕິ, ປຸຕ຺ຕໂສກໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເອກໍ ປຈ຺ຉາສມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກາຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ເຄຫມຊ຺ເຌ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ນິສິນ຺ເນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອຸປາສກ, ທຸກ຺ຂິໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຕ຺ຕວິໂຍຄທຸກ຺ເຂ ອາໂຣຈິເຕ, ‘‘ອຸປາສກ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ອິທໍ ມຣຓໍ ນາມ ນ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ, ນ ຈ ເອກສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ຍາວຕາ ປນ ຠວຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ໂຫຕິເຍວ. ເອກສງ຺ຂາໂຣປິ ນິຈ຺ໂຈ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ‘ມຣຓຘມ຺ມໍ ມຕໍ, ຠິຊ຺ຊນຘມ຺ມໍ ຠິນ຺ນ’ນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ນ ໂສຈິຕພ຺ພໍ. ໂປຣາຓປຓ຺ຑິຕາປິ ຫິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຕກາເລ ‘ມຣຓຘມ຺ມໍ ມຕໍ, ຠິຊ຺ຊນຘມ຺ມໍ ຠິນ຺ນ’ນ຺ຕິ ໂສກໍ ອກຕ຺ວາ ມຣຓສ຺ສຕິເມວ ຠາວຍິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເກ ເອວມກໍສຸ, ກທາ ຈ ອກໍສຸ, ອາຈິກ຺ຂຖ ເມ’’ຕິ ຍາຈິໂຕ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຖໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ອຸຣໂຄວ ຕຈໍ ຊິຓ຺ຓໍ, ຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ສໍ ຕນຸໍ;

ເອວໍ ສຣີເຣ ນິພ຺ໂຠເຄ, ເປເຕ ກາລກເຕ ສຕິ.

‘‘ຑຍ຺ຫມາໂນ ນ ຊານາຕິ, ຎາຕີນໍ ປຣິເທວິຕໍ;

ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ນ ໂສຈາມິ, ຄໂຕ ໂສ ຕສ຺ສ ຍາ ຄຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໕.໑໙-໒໐) –

ອິມໍ ປຎ຺ຈກນິປາເຕ ອຸຣຄຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ປິຍປຸຕ຺ເຕ ກາລກເຕ ຍຖາ ເອຕຣຫິ ຕ຺ວໍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິຣາຫາໂຣ ໂຣທນ຺ໂຕ ວິຈຣສິ, ຕຖາ ອວິຈຣິຕ຺ວາ ມຣຓສ຺ສຕິຠາວນາພເລນ ໂສກໍ ອກຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ, ກມ຺ມນ຺ຕຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ‘ປິຍປຸຕ຺ໂຕ ເມ ກາລກໂຕ’ຕິ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຫິ ໂສໂກ ວາ ຠຍໍ ວາ ປິຍເມວ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໑໒.

‘‘ປິຍໂຕ ຊາຍຕີ ໂສໂກ, ປິຍໂຕ ຊາຍຕີ ຠຍໍ;

ປິຍໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ໂສໂກ ກຸໂຕ ຠຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປິຍໂຕຕິ ວຏ຺ຏມູລໂກ ຫິ ໂສໂກ ວາ ຠຍໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ປິຍເມວ ສຕ຺ຕໍ ວາ ສງ຺ຂາຣໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ປນ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣກຸຏຸມ຺ພິກວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ວິສາຂາວຕ຺ຖຸ

ເປມໂຕ ຊາຍຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິສາຂໍ ອຸປາສິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາ ກິຣ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ສຸທຕ຺ຕໍ ນາມ ກຸມາຣິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກາເຣສິ. ສາ ອປເຣນ ສມເຍນ ກາລມກາສິ. ສາ ຕສ຺ສາ ສຣີຣນິກ຺ເຂປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ໂສກໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ທຸກ຺ຂິນີ ທຸມ຺ມນາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ວິສາເຂ, ທຸກ຺ຂິນີ ທຸມ຺ມນາ ອສ຺ສຸມຸຂາ ໂຣທມານາ ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ປິຍາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສາ ກຸມາຣິກາ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນາ, ອິທານິ ຕຖາຣູປໍ ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິຕ຺ຕກາ ປນ, ວິສາເຂ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິເຍວ ເມ ກຖິຕໍ ສຕ຺ຕ ຊນໂກຏິໂຍ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ປນາຍໍ ເອຕ຺ຕໂກ ຊໂນ ຕວ ນຕ຺ຕາຍ ສທິໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກຕິ ປນ ຊນາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເທວສິກໍ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ພຫູ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕວ ອໂສຈນກາໂລ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ໂຣທນ຺ຕີເຍວ ວິຈເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຎາຕໍ ມຍາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ ຫິ ມາ ໂສຈິ, ໂສໂກ ວາ ຠຍໍ ວາ ເປມໂຕວ ຊາຍຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໑໓.

‘‘ເປມໂຕ ຊາຍຕີ ໂສໂກ, ເປມໂຕ ຊາຍຕີ ຠຍໍ;

ເປມໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ໂສໂກ ກຸໂຕ ຠຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເປມໂຕຕິ ປຸຕ຺ຕຘີຕາທີສຸ ກຕໍ ເປມເມວ ນິສ຺ສາຍ ໂສໂກ ຊາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ວິສາຂາວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ລິຈ຺ຉວີວຕ຺ຖຸ

ຣຕິຍາ ຊາຍຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວສາລິໍ ນິສ຺ສາຍ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ລິຈ຺ຉວີ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ຉຓທິວເສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສທິເສຫິ ອລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານຄມນຕ຺ຖາຍ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ໂຕ ເຕ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ປສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ລິຈ຺ຉວໂຍ, ເຍຫິ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ, ເຕ ອິເມ ໂອໂລເກນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ເຕປິ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເອກໍ ນຄຣໂສຠິນິໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອິສ຺ສາຠິຠູຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ໂລຫິຕໍ ນທິໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ອຖ ເນ ມຎ຺ເຈນາທາຍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິ. ຠິກ຺ຂູປິ ລິຈ຺ຉວໂຍ ຕຖາ ນີຍມາເນ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ລິຈ຺ຉວິຣາຊາໂນ ປາໂຕວ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ເທວາ ວິຍ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອິທານິ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ນິສ຺ສາຍ ອິມໍ ພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ໂສໂກ ວາ ຠຍໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຣຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໑໔.

‘‘ຣຕິຍາ ຊາຍຕີ ໂສໂກ, ຣຕິຍາ ຊາຍຕີ ຠຍໍ;

ຣຕິຍາ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ໂສໂກ ກຸໂຕ ຠຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣຕິຍາຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓຣຕິໂຕ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ລິຈ຺ຉວີວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ອນິຕ຺ຖິຄນ຺ຘກຸມາຣວຕ຺ຖຸ

ກາມໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນິຕ຺ຖິຄນ຺ຘກຸມາຣໍ ນາມ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ຈຸຕສຕ຺ໂຕ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຊາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິຕ຺ຖິສມີປໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອິຕ຺ຖິຍາ ຄຍ຺ຫມາໂນ ໂຣທຕິ. ວຕ຺ຖຈຸມ຺ພຏເກນ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຖຎ຺ຎໍ ປາເຍນ຺ຕິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕູຫິ, ‘‘ຕາຕ, ອາວາຫໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ເມ ອິຕ຺ຖິຍາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຍມາໂນ ປຎ຺ຈສເຕ ສຸວຓ຺ຓກາເຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓນິກ຺ຂສຫສ຺ສໍ ທາເປຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ປາສາທິກໍ ຆນໂກຏ຺ຏິມໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຸນ ມາຕາປິຕູຫິ, ‘‘ຕາຕ, ຕຍິ ອາວາຫໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ກຸລວໍໂສ ນ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ, ກຸມາຣິກໍ ເຕ ອາເນສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ສເຈ ເມ ເອວຣູປໍ ກຸມາຣິກໍ ອາເນສ຺ສຖ, ກຣິສ຺ສາມິ ໂວ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓຣູປກໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ອຠິຎ຺ຎາເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ, ອວສ຺ສໍ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ກຕປຸຎ຺ຎາ ກຸມາຣິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຈ຺ຉຖ ອິມໍ ສຸວຓ຺ຓຣູປກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ກຸມາຣິກໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ປຫິຓິໍສຸ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ມທ຺ທຣຏ຺ເຐ ສາຄລນຄຣໍ ຄຕາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ນຄເຣ ເອກາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ອຠິຣູປາ ກຸມາຣິກາ ອໂຫສິ, ຕໍ ມາຕາປິຕໂຣ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສູປຣິມຕເລ ປຣິວາເສສຸໍ. ເຕປິ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ສເຈ ອິຘ ເອວຣູປາ ກຸມາຣິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມໍ ທິສ຺ວາ ‘ອຍໍ ອສຸກສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ວິຍ ອຠິຣູປາ’ຕິ ວກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓຣູປກໍ ຕິຕ຺ຖມຄ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ.

ອຖສ຺ສ ກຸມາຣິກາຍ ຘາຕີ ຕໍ ກຸມາຣິກໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ນ຺ຫາຍິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຕ຺ຖໍ ອາຄຕາ ຕໍ ຣູປກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຘີຕາ ເມ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ທຸພ຺ພິນີຕາສິ, ອິທາເນວາຫໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ຕ຺ວໍ ມຍາ ປຸເຣຕຣໍ ອິຘາຄຕາສີ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ປຫຣິຕ຺ວາ ຖທ຺ຘຠາວຎ຺ເຈວ ນິພ຺ພິກາຣຕຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ເມ, ຘີຕາຕິ ສຎ຺ຎມກາສິໍ, ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ເອວຣູປາ ເຕ, ອມ຺ມ, ຘີຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ອຍໍ ມມ ຘີຕຸ ສນ຺ຕິເກ ກິໍ ອຄ຺ຆຕີຕິ? ເຕນ ຫິ ເຕ ຘີຕຣໍ ອມ຺ຫາກໍ ທສ຺ເສຫີຕິ. ສາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມິການໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຕປຏິສມ຺ໂມທນາ ຘີຕຣໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ສຸວຓ຺ຓຣູປກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐເປສຸໍ. ສຸວຓ຺ຓຣູປກໍ ນິປ຺ປຠໍ ອໂຫສິ, ກຸມາຣິກາ ສປ຺ປຠາ ອໂຫສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕໍ ເຕສໍ ທຕ຺ວາ ກຸມາຣິກໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນິຕ຺ຖິຄນ຺ຘກຸມາຣສ຺ສ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ເຕ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ນໍ ສີຆໍ ອາເນຖາ’’ຕິ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ປຫິຓິໍສຸ.

ກຸມາໂຣປິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກຎ຺ຈນຣູປໂຕປິ ກິຣ ອຠິຣູປຕຣາ ທາຣິກາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສວນວເສເນວ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ສີຆໍ ອາເນນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ສາປິ ໂຂ ຍານໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອານີຍມານາ ອຕິສຸຂຸມາລຕາຍ ຍານຸຄ຺ຆາເຕນ ສມຸປ຺ປາທິຕວາຕໂຣຄາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄເຍວ ກາລມກາສິ. ກຸມາໂຣປິ ‘‘ອາຄຕາ’’ຕິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ອຕິສິເນເຫນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ສຫສາວ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ວິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ໂສ ‘‘ຕຖາຣູປາຍ ນາມ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສມາຄມໍ ນາລຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໂທມນສ຺ໂສ ປພ຺ພເຕນ ວິຍ ໂສກທຸກ຺ເຂນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕໍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນ຺ໂຕເຄຫໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ‘‘ກຫໍ ອນິຕ຺ຖິຄນ຺ຘກຸມາໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເອໂສ, ຠນ຺ເຕ, ອາຫາຣູປຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ. ‘‘ປກ຺ໂກສຖ ນ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ກຸມາຣ, ພລວໂສໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ‘ເອວຣູປາ ນາມ ອິຕ຺ຖີ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ກາລກຕາ’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ພລວໂສໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຠຕ຺ຕມ຺ປິ ເມ ນຈ຺ຉາເທຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຊານາສິ ປນ ຕ຺ວໍ, ກຸມາຣ, ກິໍ ເຕ ນິສ຺ສາຍ ໂສໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກາມໍ ນິສ຺ສາຍ, ກຸມາຣ, ພລວໂສໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂສໂກ ວາ ຠຍໍ ວາ ກາມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໑໕.

‘‘ກາມໂຕ ຊາຍຕີ ໂສໂກ, ກາມໂຕ ຊາຍຕີ ຠຍໍ;

ກາມໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ໂສໂກ ກຸໂຕ ຠຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກາມໂຕຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມໂຕ, ທຸວິຘມ຺ເປຕໍ ກາມໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ອນິຕ຺ຖິຄນ຺ຘກຸມາໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ.

ອນິຕ຺ຖິຄນ຺ຘກຸມາຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ຕຓ຺ຫາຍ ຊາຍຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ເອກທິວສໍ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕໍ ໂສເຘຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາປິ ສາມີຈິກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸເຣຕຣໍ ອາລປິຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ໂສເຘມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ວາ ຄໂຕ. ປຸນທິວເສປິ ຕສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ກສິຕຸໍ ອາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ກສາມິ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ປຸນທິວສາທີສຸປິ ຕເຖວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ເຂຕ຺ຕໍ ວປາມິ ນິທ຺ເທມິ ຣກ຺ຂາມີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ – ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ຕ຺ວໍ ມມ ເຂຕ຺ຕໂສຘນທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄໂຕ. ສເຈ ເມ ສສ຺ສໍ ສມ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕຸຍ຺ຫມ຺ປິ ສໍວິຠາຄໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຕຸຍ຺ຫໍ ອທຕ຺ວາ ສຍໍ ນ ຂາທິສ຺ສາມິ, ອິໂຕ ທານິ ປຏ຺ຐາຍ ຕ຺ວໍ ມມ ສຫາໂຍ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ອປເຣນ ສມເຍນ ສສ຺ສໍ ສມ຺ປຊ຺ຊິ, ຕສ຺ສ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນໍ ເມ ສສ຺ສໍ, ສ຺ເວ ທານິ ລາຍາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ລາຍນຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ຣຕ຺ຕິໍ ມຫາເມໂຆ ວສ຺ສິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ສສ຺ສໍ ຫຣິ, ເຂຕ຺ຕໍ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຐປິຕສທິສໍ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ປຐມທິວສໍເຍວ ‘‘ຕໍ ສສ຺ສໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປາໂຕວ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄໂຕ ຕຸຈ຺ຉໍ ເຂຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ມມ ເຂຕ຺ຕໂສຘນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄໂຕ, ອຫມ຺ປິ ນໍ ‘ອິມສ຺ມິໍ ສສ຺ເສ ນິປ຺ຜນ຺ເນ ຕຸຍ຺ຫມ຺ປິ ສໍວິຠາຄໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຕຸຍ຺ຫໍ ອທຕ຺ວາ ສຍໍ ນ ຂາທິສ຺ສາມິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານິ ຕ຺ວໍ ມມ ສຫາໂຍ’ຕິ ອວຈໍ. ໂສປິ ເມ ມໂນຣໂຖ ມຕ຺ຖກໍ ນ ປາປຸຓີ’’ຕິ ອາຫາຣູປຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສຫາຍໍ ເມ ອາເນຕ຺ວາ ອິຘ ນິສີທາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ປຣິຊໂນ ຕຖາ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຄພ຺ເຠ ນິປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປກ຺ໂກສຖ ນ’’ນ຺ຕິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ອາຫ ‘‘ກິໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ? ໂຠ ໂຄຕມ, ຕຸມ຺ເຫ ມມ ເຂຕ຺ຕໂສຘນທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄຕາ, ອຫມ຺ປິ ‘‘ສສ຺ເສ ນິປ຺ຜນ຺ເນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສໍວິຠາຄໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອວຈໍ. ໂສ ເມ ມໂນຣໂຖ ອນິປ຺ຜນ຺ໂນ, ເຕນ ເມ ໂສໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຠຕ຺ຕມ຺ປິ ເມ ນຈ຺ຉາເທຕີຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຊານາສິ ປນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິໍ ເຕ ນິສ຺ສາຍ ໂສໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນ ຊານາມິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຕ຺ວໍ ປນ ຊານາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ໂສໂກ ວາ ຠຍໍ ວາ ຕຓ຺ຫໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໑໖.

‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ຊາຍຕີ ໂສໂກ, ຕຓ຺ຫາຍ ຊາຍຕີ ຠຍໍ;

ຕຓ຺ຫາຍ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ໂສໂກ ກຸໂຕ ຠຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຍາຕິ ຉທ຺ວາຣິກາຍ ຕຓ຺ຫາຍ, ເອຕໍ ຕຓ຺ຫໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ປຎ຺ຈສຕທາຣກວຕ຺ຖຸ

ສີລທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈສຕທາຣເກ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖາ ອສີຕິມຫາເຖເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ຉຓທິວເສ ປຎ຺ຈສເຕ ທາຣເກ ປູວປຈ຺ຉິໂຍ ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອທ຺ທສ. ເຕປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ, ເຕ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸມ຺ປິ ‘‘ປູວໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນ ວທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຄຕກາເລ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ຂາທິສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ປູເວ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ຠນ຺ເຕ, ປູວາ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ນ ປສ຺ສຖ ເຕ ທາຣເກ ປູວປຈ຺ຉິໂຍ ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປາ ນາມ ທາຣກາ ກສ຺ສຈິ ປູວໍ ນ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກິຎ຺ຈາປິ ເອເຕ ມໍ ວາ ຕຸມ຺ເຫ ວາ ປູເວຫິ ນ ນິມນ຺ຕຍິໍສຸ, ປູວສາມິໂກ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ປູເວ ຂາທິຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ເອກປຸຄ຺ຄເລປິ ອິສ຺ສາ ວາ ໂທໂສ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອາທາຍ ເອກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ຉາຍາຍ ນິສີທິ. ທາຣກາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນຫາ ປີຕິເວເຄນ ປຣິປຸຓ຺ຓສຣີຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິໂຍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປູເວ ປຈ຺ຉີຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖຣໍ ວທິໍສຸ. ອຖ ເນ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ເອສ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ໂນ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສໍວິຠາຄໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປູເວ ທຕ຺ວາ ໂອໂລກຍມານາ ເອກມນ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄາວສາເນ ອຸທກໍ ອທໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ທາຣເກຫິ ມຸໂຂໂລກເນນ ຠິກ຺ຂາ ທິນ຺ນາ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ວາ ມຫາເຖເຣ ວາ ປູເວຫິ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຉີຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອາທາຍ ອາຄມິໍສູ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ມຫາກສ຺ສເປນ ສທິໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ເຕ ຈ ຕສ຺ສ ຈຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໑໗.

‘‘ສີລທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນໍ, ຘມ຺ມຏ຺ຐໍ ສຈ຺ຈເວທິນໍ;

ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມ ກຸພ຺ພານໍ, ຕໍ ຊໂນ ກຸຣຸເຕ ປິຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສີລທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ ເຈວ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ຈ ສມ຺ມາທສ຺ສເນນ ສມ຺ປນ຺ນໍ. ຘມ຺ມຏ຺ຐນ຺ຕິ ນວວິຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ຐິຕໍ, ສຈ຺ຉິກຕໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຈເວທິນນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ໂສຬສຫາກາເຣຫິ ສຈ຺ຉິກຕຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈຎາເຓນ ສຈ຺ຈເວທິນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມ ກຸພ຺ພານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ນາມ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ, ຕາ ປູຣຍມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຊໂນຕິ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ໂລກິຍມຫາຊໂນ ປິຍໍ ກໂຣຕິ, ທຏ຺ຐຸກາໂມ ວນ຺ທິຕຸກາໂມ ປຈ຺ຈເຍນ ປູເຊຕຸກາໂມ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ສພ຺ເພປິ ເຕ ທາຣກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ປຎ຺ຈສຕທາຣກວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ເອກອນາຄາມິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຉນ຺ທຊາໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອນາຄາມິຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ຕໍ ເຖຣໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ວິເສສາຘິຄໂມ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ອນາຄາມິຜລໍ ນາມ ຄຫຏ຺ຐາປິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລເຍວ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຣາຍມາໂນ ກິຎ຺ຈິ ອກເຖຕ຺ວາວ ກາລກໂຕ ສຸທ຺ຘາວາສເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ຕາວ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຣທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ກາລກໂຕ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ຘຸວຘມ຺ໂມ ນາເມໂສ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ມຍມ຺ປິ ຊານາມ, ອປິຈ ມຍໍ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວິເສສາຘິຄມໍ ປຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ, ໂສ ກິຎ຺ຈິ ອກເຖຕ຺ວາວ ກາລກໂຕ, ເຕນມ຺ຫ ທຸກ຺ຂິຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ໂວ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ຕໍ, ໂສ ‘ຄິຫີເປຕໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາວ ເນສໍ ກເຖສ຺ສາມີ’ຕິ ຫຣາຍນ຺ໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຎ຺ຈິ ອກເຖຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘາວາເສ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອສ຺ສາສຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ໂວ ກາເມສຸ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໑໘.

‘‘ຉນ຺ທຊາໂຕ ອນກ຺ຂາເຕ, ມນສາ ຈ ຜຸໂຏ ສິຍາ;

ກາເມສຸ ຈ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ, ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຊາໂຕຕິ ກຕ຺ຕຸກາມຕາວເສນ ຊາຕຉນ຺ໂທ ອຸສ຺ສາຫປຕ຺ໂຕ. ອນກ຺ຂາເຕຕິ ນິພ຺ພາເນ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອສຸເກນ ກຕໍ ວາ ນີລາທີສຸ ເອວຣູປໍ ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ອນກ຺ຂາຕໍ ນາມ. ມນສາ ຈ ຜຸໂຏ ສິຍາຕິ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ຕີຫິ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ເຕຫິ ຜຸໂຏ ປູຣິໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ອປ຺ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ອນາຄາມິມຄ຺ຄວເສນ ກາເມສຸ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ. ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕຕິ ເອວຣູໂປ ຠິກ຺ຂຸ ອວິເຫສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອກນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕາທິໂສ ໂວ ອຸປຊ຺ຌາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ເອກອນາຄາມິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ນນ຺ທິຍວຕ຺ຖຸ

ຈິຣປ຺ປວາສິນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ອິສິປຕເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນນ຺ທິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ນນ຺ທິໂຍ ນາມ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ໂສ ມາຕາປິຕູນໍ ອນຸຣູໂປ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນ ສງ຺ຆຸປຏ຺ຐາໂກ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ສມ຺ມຸຂເຄຫໂຕ ມາຕຸລຘີຕຣໍ ເຣວຕິໍ ນາມ ອາເນຕຸກາມາ ອເຫສຸໍ. ສາ ປນ ອສ຺ສທ຺ຘາ ອທານສີລາ, ນນ຺ທິໂຍ ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ເຣວຕິໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິສຊ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ອຸປລິມ຺ປິຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຫິ, ອາຘາຣເກ ຐເປຫິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄຕກາເລ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຣເຓນ ປານີຍໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ຕກາເລ ປຕ຺ເຕ ໂຘວ, ເອວໍ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣາຘິຕາ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ‘‘ໂອວາທກ຺ຂມາ ຊາຕາ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເຕນ ສາຘູຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອາວາຫໍ ກຣິໍສຸ.

ອຖ ນໍ ນນ຺ທິໂຍ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ເມ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສສິ, ເອວໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ວສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ສທ຺ຘາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕາຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍິ. ນນ຺ທິຍສ຺ສາປິ ມາຕາປິຕໂຣ ກາລມກໍສຸ, ເຄເຫ ສພ຺ພິສ຺ສຣິຍໍ ຕສ຺ສາເຍວ ອໂຫສິ. ນນ຺ທິໂຍປິ ມາຕາປິຕູນໍ ກາລກິຣິຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາທານປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ກປຓທ຺ຘິກາທີນມ຺ປິ ເຄຫທ຺ວາເຣ ປາກວຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາວາສທາເນ ອານິສໍສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອິສິປຕເນ ມຫາວິຫາເຣ ຈຕູຫິ ຄພ຺ເຠຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຈຕຸສາລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ອຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ຕໍ ອາວາສໍ ນິຍ຺ຍາເທນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖຸ ຫຕ຺ເຖ ທກ຺ຂິໂຓທກປຕິຏ຺ຐາເນນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຕາວຕິໍສເທວໂລເກ ສພ຺ພທິສາສຸ ທ຺ວາທສໂຍຊນິໂກ ອຸທ຺ຘໍ ໂຍຊນສຕຸພ຺ເພໂຘ ສຕ຺ຕຣຕນມໂຍ ນາຣີຄຓສມ຺ປນ຺ໂນ ທິພ຺ພປາສາໂທ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉິ.

ອເຖກທິວເສ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ເທວຈາຣິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອວິທູເຣ ຐິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ອາຄເຕ ເທວປຸຕ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກສ຺ເສໂສ ອຈ຺ຉຣາຄຓປຣິວຸໂຕ ທິພ຺ພປາສາໂທ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເທວປຸຕ຺ຕາ ວິມານສາມິກໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຍນ ນນ຺ທິເຍນ ນາມ ຄຫປຕິປຸຕ຺ເຕນ ອິສິປຕເນ ສຕ຺ຖຸ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ທິນ຺ໂນ, ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ເອຕໍ ວິມານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຈ຺ຉຣາສງ຺ໂຆປິ ນໍ ທິສ຺ວາ ປາສາທໂຕ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ‘ນນ຺ທິຍສ຺ສ ປຣິຈາຣິກາ ຠວິສ຺ສາມາ’ຕິ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕໍ ປນ ອປສ຺ສນ຺ຕີ ອຕິວິຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕມ຺ຫາ, ມຕ຺ຕິກປາຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຄຫຓໍ ວິຍ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຊຫິຕ຺ວາ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຄຫຓໍ, ອິຘາຄມນຕ຺ຖາຍ ນໍ ວເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ມນຸສ຺ສໂລເກ ຐິຕານໍເຍວ ກຕກລ຺ຍາຓານໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ນນຸ ເຕ ເທວໂລເກ ນນ຺ທິຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິ ສາມໍ ທິຏ຺ຐາ, ກສ຺ມາ ມໍ ປຸຈ຺ຉສີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ກິໍ ນາເມຕໍ ກເຖສິ. ຍຖາ ຫິ ຈິຣປ຺ປວຸຏ຺ຐໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຠາຕຣໍ ວາ ວິປ຺ປວາສໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຄາມທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ໂກຈິເທວ ທິສ຺ວາ ເວເຄນ ເຄຫໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ອສຸໂກ ນາມ ອາຄໂຕ’ຕິ ອາໂຣເຈຍ຺ຍ, ອຖສ຺ສ ຎາຕກາ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາ ເວເຄນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘ອາຄໂຕສິ, ຕາຕ, ອໂຣໂຄສິ, ຕາຕາ’ຕິ ຕໍ ອຠິນນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ, ເອວເມວ ອິຘ ກຕກລ຺ຍາຓໍ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ ອິມໍ ໂລກໍ ຊຫິຕ຺ວາ ປຣໂລກໍ ຄຕໍ ທສວິຘໍ ທິພ຺ພປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາທາຍ ‘ອຫໍ ປຸຣໂຕ, ອຫໍ ປຸຣໂຕ’ຕິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວຕາ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໑໙.

‘‘ຈິຣປ຺ປວາສິໍ ປຸຣິສໍ, ທູຣໂຕ ໂສຕ຺ຖິມາຄຕໍ;

ຎາຕິມິຕ຺ຕາ ສຸຫຊ຺ຊາ ຈ, ອຠິນນ຺ທນ຺ຕິ ອາຄຕໍ.

໒໒໐.

‘‘ຕເຖວ ກຕປຸຎ຺ຎມ຺ປິ, ອສ຺ມາ ໂລກາ ປຣໍ ຄຕໍ;

ປຸຎ຺ຎານິ ປຏິຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ປິຍໍ ຎາຕີວ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈິຣປ຺ປວາສິນ຺ຕິ ຈິຣປ຺ປວຸຏ຺ຐໍ. ທູຣໂຕ ໂສຕ຺ຖິມາຄຕນ຺ຕິ ວຓິຊ຺ຊໍ ວາ ຣາຊໂປຣິສໍ ວາ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘລາຠໍ ນິປ຺ຜນ຺ນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸປທ຺ທເວນ ທູຣຏ຺ຐານໂຕ ອາຄຕໍ. ຎາຕິມິຕ຺ຕາ ສຸຫຊ຺ຊາ ຈາຕິ ກຸລສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ຎາຕີ ຈ ສນ຺ທິຏ຺ຐາທິຠາເວນ ມິຕ຺ຕາ ຈ ສຸຫທຍຠາເວນ ສຸຫຊ຺ຊາ ຈ. ອຠິນນ຺ທນ຺ຕິ ອາຄຕນ຺ຕິ ນໍ ທິສ຺ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ວາ ອຎ຺ຊລິກຣຓມຕ຺ເຕນ ວາ ເຄຫສມ຺ປຕ຺ຕໍ ປນ ນານປ຺ປກາຣປຓ຺ຓາກາຣາຠິຫຣຓວເສນ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕິ. ຕເຖວາຕິ ເຕເນວາກາເຣນ ກຕປຸຎ຺ຎມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລໍ ອິມສ຺ມາ ໂລກາ ປຣໂລກໍ ຄຕໍ ທິພ຺ພໍ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂຍສອາຘິປເຕຍ຺ຍໍ, ທິພ຺ພໍ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອິມໍ ທສວິຘໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາທາຍ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐາເນ ຐິຕານິ ປຸຎ຺ຎານິ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕານິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ປິຍໍ ຎາຕີວາຕິ ອິຘໂລເກ ປິຍຎາຕກໍ ອາຄຕໍ ເສສຎາຕກາ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ນນ຺ທິຍວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

ປິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂສຬສໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໑໗. ໂກຘວຄ຺ໂຄ

໑. ໂຣຫິນີຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາວຕ຺ຖຸ

ໂກຘໍ ຊເຫຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂຣຫິນິໍ ນາມ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ ອາຍສ຺ມາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ຎາຕກາ ‘‘ເຖໂຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ ຐເປຕ຺ວາ ໂຣຫິນິໍ ນາມ ເຖຣສ຺ສ ຠຄິນິໍ. ເຖໂຣ ຎາຕເກ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກຫໍ, ໂຣຫິນີ’’ຕິ? ‘‘ເຄເຫ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ອິຘ ນາຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ສຣີເຣ ຕສ຺ສາ ຉວິໂຣໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ລຊ຺ຊາຍ ນາຄຕາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ປກ຺ໂກສຖ ນ’’ນ຺ຕິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຏກຎ຺ຈຸກໍ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອາຄຕໍ ເອວມາຫ – ‘‘ໂຣຫິນິ, ກສ຺ມາ ນາຄຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ສຣີເຣ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຉວິໂຣໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ລຊ຺ຊາຍ ນາຄຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ປຸຎ຺ຎໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາສນສາລໍ ກາເຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ເຕ ປສາຘນຠຓ຺ຑກໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ມູລ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ທສສຫສ຺ສມູລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອາສນສາລໍ ກາເຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ກາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ? ເຖໂຣ ສມີເປ ຐິຕຎາຕເກ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາໂຣ ໂຫຕູ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ອຫມ຺ປິ ອິເຘວ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຕິສ຺ສາ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫຣິໍສຸ.

ເຖໂຣ ອາສນສາລໍ ສໍວິທຫນ຺ໂຕ ໂຣຫິນິໍ ອາຫ – ‘‘ທ຺ວິຠູມິກໍ ອາສນສາລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປທຣານໍ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາສາລໍ ນິພທ຺ຘໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຫິ, ນິພທ຺ຘໍ ປານີຍຆເຏ ອຸປຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປສາຘນຠຓ຺ຑກໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທ຺ວິຠູມິກອາສນສາລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປທຣານໍ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາສາລໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທີນິ ອກາສິ. ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສາ ອາສນສາລໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ຕິຍາວ ຉວິໂຣໂຄ ມິລາຍິ. ສາ ອາສນສາລາຍ ນິຏ຺ຐິຕາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາສນສາລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ‘‘ກສ຺ເສຕໍ ທານ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠຄິນິຍາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂຣຫິນິຍາ’’ຕິ. ‘‘ສາ ປນ ກຫ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເຄເຫ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ປກ຺ໂກສຖ ນ’’ນ຺ຕິ? ສາ ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອນິຈ຺ຉມານມ຺ປິ ປກ຺ໂກສາເປສິເຍວ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ປນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ອາຫ – ‘‘ໂຣຫິນິ, ກສ຺ມາ ນາຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ສຣີເຣ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຉວິໂຣໂຄ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ລຊ຺ຊມານາ ນາຄຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ຊານາສິ ປນ ກິໍ ເຕ ນິສ຺ສາຍ ເອສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕວ ໂກຘໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ເອໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ສຸຓາຫີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ສຕ຺ຖາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສີ ເອກິສ຺ສາ ຣຎ຺ໂຎ ນາຏກິຕ຺ຖິຍາ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂມສ຺ສາ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາກຈ຺ຉຸຜລານິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຕໍ ນາຏກິຕ຺ຖິໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຍຖາ ສາ ນ ຊານາຕິ, ເອວມສ຺ສາ ສຍເນ ເຈວ ປາວາຣໂກຊວາທີນຎ຺ຈ ອນ຺ຕເຣສຸ ກຈ຺ຉຸຈຸຓ຺ຓານິ ຐປາເປສິ, ເກຬິໍ ກຸຣຸມານາ ວິຍ ຕສ຺ສາ ສຣີເຣປິ ໂອກິຣິ. ຕໍ ຂຓໍເຍວ ຕສ຺ສາ ສຣີຣໍ ອຸປ຺ປກ຺ກຸປ຺ປກ຺ກໍ ຄຓ຺ຑາຄຓ຺ຑຊາຕໍ ອໂຫສິ. ສາ ກຓ຺ຑຸວນ຺ຕີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍເນ ນິປຊ຺ຊິ, ຕຕ຺ຣາປິສ຺ສາ ກຈ຺ຉຸຈຸຓ຺ເຓຫິ ຂາທິຍມານາຍ ຂຣຕຣາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕທາ ອຄ຺ຄມເຫສີ ໂຣຫິນີ ອໂຫສີຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ໂຣຫິນິ, ຕທາ ຕຍາເວຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ. ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ຫິ ໂກໂຘ ວາ ອິສ຺ສາ ວາ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປ ເອວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໒໑.

‘‘ໂກຘໍ ຊເຫ ວິປ຺ປຊເຫຍ຺ຍ ມານໍ,

ສໍໂຍຊນໍ ສພ຺ພມຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ;

ຕໍ ນາມຣູປສ຺ມິມສຊ຺ຊມານໍ,

ອກິຎ຺ຈນໍ ນານຸປຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂກຘນ຺ຕິ ສພ຺ພາກາຣມ຺ປິ ໂກຘໍ ນວວິຘມ຺ປິ ມານໍ ຊເຫຍ຺ຍ. ສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນາທິກໍ ທສວິຘມ຺ປິ ສພ຺ພສໍໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ. ອສຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ອລຄ຺ຄມານໍ. ໂຍ ຫິ ‘‘ມມ ຣູປໍ ມມ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນາມຣູປໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຠິຊ຺ຊມາເນ ໂສຈຕິ ວິຫຎ຺ຎຕິ, ອຍໍ ນາມຣູປສ຺ມິໍ ສຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອວິຫຎ຺ຎນ຺ໂຕ ນ ສຊ຺ຊຕິ ນາມ. ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເອວໍ ອສຊ຺ຊມານໍ ຣາຄາທີນໍ ອຠາເວນ ອກິຎ຺ຈນໍ ທຸກ຺ຂາ ນາມ ນານຸປຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ. ໂຣຫິນີປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວສ຺ສາ ສຣີຣໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ.

ສາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ຈຕຸນ຺ນໍ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ສີມນ຺ຕເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປາສາທິກາ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອໂຫສິ. ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ເທວປຸຕ຺ຕາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນຫາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມມ ສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ມມ ສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິວທນ຺ຕາ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ອິມໍ ໂນ ນິສ຺ສາຍ ອຑ຺ໂຑ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕໍ ວິນິຈ຺ຉິນາຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສກ຺ໂກປິ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາວ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອິມາຍ ໂວ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຖໍ ຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປນ຺ນານີ’’ຕິ. ອເຖໂກ ອາຫ – ‘‘ມມ ຕາວ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄາມເຠຣິ ວິຍ ສນ຺ນິສີທິຕຸໍ ນາສກ຺ຂີ’’ຕິ. ທຸຕິໂຍ ‘‘ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ປພ຺ພຕນທີ ວິຍ ສີຆໍ ປວຕ຺ຕຕິເຍວາ’’ຕິ. ຕຕິໂຍ ‘‘ມມ ອິມິສ຺ສາ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກກ຺ກຏສ຺ສ ວິຍ ອກ຺ຂີນິ ນິກ຺ຂມິໍສູ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ‘‘ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ເຈຕິເຍ ອຸສ຺ສາປິຕຘໂຊ ວິຍ ນິຈ຺ຈລໍ ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂີ’’ຕິ. ອຖ ເນ ສກ຺ໂກ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຕາວ ຈິຕ຺ຕານິ ປສຍ຺ຫຣູປານິ, ອຫໍ ປນ ອິມໍ ລຠນ຺ໂຕ ຊີວິສ຺ສາມິ, ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ເມ ມຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເທວປຸຕ຺ຕາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຣເຓນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕໍ ສກ຺ກສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ສາ ສກ຺ກສ຺ສ ປິຍາ ອໂຫສິ ມນາປາ. ‘‘ອສຸກກີຬໍ ນາມ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນາສກ຺ຂີຕິ.

ໂຣຫິນີຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ເວ ອຸປ຺ປຕິຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ອຄ຺ຄາຬເວ ເຈຕິເຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖາຣາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສເນ ອນຸຎ຺ຎາເຕ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິອາທີຫິ ເສນາສເນສຸ ກຣິຍມາເນສຸ ເອໂກ ອາຬວິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ມນາປຣຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕຕ຺ຖ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກາ ຕຣຸຓປຸຕ຺ຕາ ເທວຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ຐິຕາ ຍາຈິ ‘‘ມາ ເມ, ສາມິ, ວິມານໍ ຉິນ຺ທິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ປຸຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ອນາວາສາ ວິຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອຫໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອີທິສໍ ຣຸກ຺ຂໍ ນ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ນາທິຍິ. ສາ ‘‘ອິມມ຺ປິ ຕາວ ທາຣກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ໂອຣມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍ ຐເປສິ. ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ຂິປິຕໍ ຜຣສຸໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ທາຣກສ຺ສ ພາຫຸໍ ຉິນ຺ທິ, ເທວຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂກຘາ ‘‘ປຫຣິຕ຺ວາ ນໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອວໍ ຕາວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວາ. ສຈາຫໍ ອິມໍ ມາເຣສ຺ສາມິ, ນິຣຍຄາມິນີ ຠວິສ຺ສາມິ. ເສສເທວຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘ອສຸກເທວຕາຍ ເອວໍ ນາມ ມາຣິໂຕ ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ມໍ ປມາຓໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ສສາມິໂກ ຠິກ຺ຂຸ, ສາມິກສ຺ເສວ ນໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຫຕ຺ເຖ ອປເນຕ຺ວາ ໂຣທມານາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ເທວເຕ’’ຕິ ອາຫ. ສາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເມ ສາວເກນ ອິທໍ ນາມ ກຕໍ, ອຫມ຺ປິ ນໍ ມາເຣຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ອິທໍ ນາມ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອມາເຣຕ຺ວາວ ອິຘາຄຕາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາໂຣເຈສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ, ສາຘຸ ເທວເຕ, ສາຘຸ ເຕ ກຕໍ ເອວໍ ອຸຄ຺ຄຕໍ ໂກປໍ ຠນ຺ຕໍ ຣຖໍ ວິຍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫມານາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໒໒.

‘‘ໂຍ ເວ ອຸປ຺ປຕິຕໍ ໂກຘໍ, ຣຖໍ ຠນ຺ຕໍວ ວາຣເຍ;

ຕມຫໍ ສາຣຖິໍ ພ຺ຣູມິ, ຣສ຺ມິຄ຺ຄາໂຫ ອິຕໂຣ ຊໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຕິຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຣຖໍ ຠນ຺ຕໍ ວາຕິ ຍຖາ ນາມ ເຉໂກ ສາຣຖິ ອຕິເວເຄນ ຘາວນ຺ຕໍ ຣຖໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຍຖິຈ຺ຉກໍ ຐເປຕິ, ເອວໍ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂກຘໍ ວາຣເຍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕມຫນ຺ຕິ ຕໍ ອຫໍ ສາຣຖິໍ ພ຺ຣູມິ. ອິຕໂຣ ຊໂນຕິ ອິຕໂຣ ປນ ຣາຊອຸປຣາຊາທີນໍ ຣຖສາຣຖິຊໂນ ຣສ຺ມິຄ຺ຄາໂຫ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ອຸຕ຺ຕມສາຣຖີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ເທວຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ເທວຕາ ປນ ໂສຕາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາປິ ໂຣທມານາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ເທວເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ວິມານໍ ເມ ນຏ຺ຐໍ, ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອລໍ ເທວເຕ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ອຫໍ ເຕ ວິມານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຊຕວເນ ຄນ຺ຘກຸຏິສມີເປ ປຸຣິມທິວເສ ຈຸຕເທວຕໍ ເອກໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອປທິສນ຺ໂຕ ‘‘ອມຸກສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ຣຸກ຺ໂຂ ວິວິຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕຕ຺ຖ ອຸປຄຎ຺ຉິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ພຸທ຺ຘທຕ຺ຕິຍໍ ອິມິສ຺ສາ ວິມານ’’ນ຺ຕິ ມເຫສກ຺ຂເທວຕາປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຈາເລຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ອຸຕ຺ຕຣາອຸປາສິກາວຕ຺ຖຸ

ອກ຺ໂກເຘນ ຊິເນ ໂກຘນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ເຄເຫ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ອຸຕ຺ຕຣໍ ອຸປາສິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍມນຸປຸພ຺ພີ ກຖາ – ຣາຊຄເຫ ກິຣ ສຸມນເສຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຓ຺ໂຓ ນາມ ທລິທ຺ໂທ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວຕິ. ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ຈ ອຸຕ຺ຕຣາ ນາມ ຘີຕາ ຈາຕິ ທ຺ເວເຍວ ເຄຫມານຸສກາ. ອເຖກທິວສໍ ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຣາຊຄເຫ ໂຆສນໍ ກຣິໍສຸ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຸມນເສຏ຺ຐິ ປາໂຕວ ອາຄຕໍ ປຸຓ຺ຓໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ອມ຺ຫາກໍ ປຣິຊໂນ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິຕຸກາໂມ, ຕ຺ວໍ ກິໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສສິ, ອຸທາຫຸ ຠຕິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາມິ, ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ສຘນານໍ ໂຫຕິ, ມມ ປນ ເຄເຫ ສ຺ວາຕນາຍ ຍາຄຸຕຓ຺ຑຸລມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ເມ ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ, ໂຄເຓ ລຠນ຺ໂຕ ກສິຕຸໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ໂຄເຓ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ໂສ ພລວໂຄເຓ ຈ ນງ຺ຄລຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ນາຄຣາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬນ຺ຕິ, ອຫໍ ທລິທ຺ທຕາຍ ຠຕິໍ ກາຕຸໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ຕາວ ອຊ຺ຊ ທ຺ວິຄຸຓໍ ນິວາປໍ ປຈິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ອາຫເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຠຣິຍໍ ວຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕໍ ອຄມາສິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘສມາປນ຺ໂນ ຕໍ ທິວສໍ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ມຍາ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຸຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສທ຺ໂຘ ນຸ ໂຂ ເອສ, ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ວາ ເມ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘຠາວຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາວຎ຺ຈ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຈສ຺ສ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາຠຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຕສ຺ສ ກສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາວາຏຕີເຣ ເອກໍ ຄຸມ຺ພໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ.

ປຸຓ຺ໂຓ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາວ ກສິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນ ອຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ກປ຺ປິຍໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຣິສ຺ສາວນຎ຺ຈ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ‘‘ປານີເຍນ ອຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ປານີຍໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ປເຣສໍ ປຈ຺ຉິມເຄເຫ ວສຕິ. ສຈສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ອິມສ຺ສ ຠຣິຍາ ມໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠິສ຺ສຕິ. ຍາວສ຺ສາ ຠຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ອິເຘວ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ໂຖກໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄາຣຸຬ຺ຫຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນຄຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ.

ສາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອປ຺ເປກທາຫໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ສຕິ ອຍ຺ຍໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ອປ຺ເປກທາ ເມ ອຍ຺ຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນ ໂຫຕິ. ອຊ຺ຊ ປນ ເມ ອຍ຺ໂຍ ຈ ທິຏ຺ໂຐ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ຈາຍໍ ອຕ຺ຖິ, ກຣິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ສງ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ. ສາ ຠຕ຺ຕຠາຊນໍ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທາສສ຺ສ ໂວ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປຕ຺ຕໍ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ຕາຍ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຠາຊນໍ ຘາເຣຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຕໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ທທມານາຍ ອຸປຑ຺ຒຠຕ຺ເຕ ທິນ຺ເນ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິ. ສາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອໂກວ ປຏິວິໂສ, ນ ສກ຺ກາ ທ຺ວິຘາ ກາຕຸໍ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ທາສສ຺ສ ອິຘໂລກສງ຺ຄຫໍ ອກຕ຺ວາ ປຣໂລກສງ຺ຄຫໍ ກໂຣຖ, ນິຣວເສສເມວ ທາຕຸກາມມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພເມວ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ເສວ ຠາຄີ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ເຖໂຣ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ອນຸໂມທນໍ ກຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອຸທກຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈມກາສິ. ສາປິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸເລ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ປຈິ. ປຸຓ຺ໂຓປິ ອຑ຺ຒກຣີສມຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ກສິຕ຺ວາ ຊິຆຈ຺ຉໍ ສຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ໂຄເຓ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອກຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິ.

ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ຠຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉມານາ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ເອສ ຊິຆຈ຺ຉາຍ ປີຬິໂຕ ມໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ. ສເຈ ມໍ ‘ອຕິວິຍ ເຊ ຈິຣາຍີ’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປໂຕທລຏ຺ຐິຍາ ມໍ ປຫຣິສ຺ສຕິ, ມຍາ ກຕກມ຺ມໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ປຏິກຈ຺ເຈວສ຺ສ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ສາມິ, ອຊ຺ເຊກທິວສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຫິ, ມາ ມຍາ ກຕກມ຺ມໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ກຣິ. ອຫຎ຺ຫິ ປາໂຕວ ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ອາຫຣນ຺ຕີ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ທິສ຺ວາ ຕວ ຠຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ປສາເທຫິ, ສາມິ, ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ສາຘຸ ວຕ ເຕ ກຕໍ ມມ ຠຕ຺ຕໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ທທມານາຍ, ມຍາປິສ຺ສ ອຊ຺ຊ ປາໂຕວ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ມຸໂຂທກຎ຺ຈ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປສນ຺ນມານໂສ ຕໍ ວຈນໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸສ຺ສຸເຣ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕຕາຍ ກິລນ຺ຕກາໂຍ ຕສ຺ສາ ອງ຺ເກ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ.

ອຖສ຺ສ ປາໂຕວ ກສິຕຏ຺ຐານໍ ປໍສຸຈຸຓ຺ຓໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພໍ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓໍ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜຣາສິ ວິຍ ໂສຠມານໍ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ປພຸທ຺ໂຘ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ເອຕໍ ກສິຕຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພໍ ມມ ສຸວຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ ອຕິອຸສ຺ສຸເຣ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕຕາຍ ອກ຺ຂີນິ ຠມນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເອວເມວ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກປິຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນງ຺ຄລສີເສ ປຫຣິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ເມ ທິນ຺ນທາເນນ ອຊ຺ເຊວ ວິປາໂກ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຠຣິຍາຍ ອາຠຕໍ ຠຕ຺ຕປາຕິໍ ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ກໂຕກາໂສ ປວິສິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ເທວ, ອຊ຺ຊ ມຍາ ກສິຕຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພໍ ສຸວຓ຺ຓຠຣິຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ອິທໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຸຓ຺ໂຓ ນາມ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ອຊ຺ຊ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ເມ ອຊ຺ຊ ປາໂຕວ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ມຸໂຂທກຎ຺ຈ ທິນ຺ນໍ, ຠຣິຍາຍປິ ເມ ມຍ຺ຫໍ ອາຫຣຓຠຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ກິຣ, ໂຠ, ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ທິນ຺ນທາເນນ ວິປາໂກ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພຫູນິ ສກຏສຫສ຺ສານິ ປຫິຓິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ອາຫຣາເປຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ສກຏານິ ປຫິຓິ. ຣາຊປຸຣິເສສຸ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕສຸ ຄຫິຕຄຫິຕໍ ມຕ຺ຕິກາວ ໂຫຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກິນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ປຸຏ຺ຐາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ນ ມຍ຺ຫໍ, ຕາຕາ, ສນ຺ຕກໍ, ຄຈ຺ຉຖ ‘‘ປຸຓ຺ຓສ຺ສ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຣິໍສຸ, ຄຫິຕຄຫິຕໍ ສຸວຓ຺ຓເມວ ອໂຫສິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຣາສິມກໍສຸ, ອສີຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພໂຘ ຣາສິ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ນາຄເຣ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຕ຺ຖິ ກສ຺ສຈິ ເອຕ຺ຕກໍ ສຸວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນສ຺ສ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ເສຏ຺ຐິຉຕ຺ຕໍ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ພາຫຸຘນເສຏ຺ຐິ ນາມ ໂຫຕູ’’ຕິ ມຫນ຺ເຕນ ໂຠເຄນ ສທ຺ຘິໍ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິຉຕ຺ຕມທາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ມຍໍ, ເທວ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ປຣກຸເລ ວສິມ຺ຫາ, ວສນຏ຺ຐານໍ ໂນ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປສ຺ສ, ເອສ ຄຸມ຺ໂພ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອຕໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ເຄຫໍ ກາເຣຫີ’’ຕິ ປຸຣາຓເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄຫຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຕິປາເຫເນວ ເຄຫໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເຄຫປ຺ປເວສນມງ຺ຄລຎ຺ຈ ຉຕ຺ຕມງ຺ຄລຎ຺ຈ ເອກໂຕວ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ຘມ຺ມກຖາວສາເນ ປຸຓ຺ຓເສຏ຺ຐິ ຈ ຠຣິຍາ ຈສ຺ສ ຘີຕາ ຈ ອຸຕ຺ຕຣາຕິ ຕໂຍ ຊນາ ໂສຕາປນ຺ນາ ອເຫສຸໍ.

ອປຣຠາເຄ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິ ປຸຓ຺ຓເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາເຣສິ. ໂສ ‘‘ນາຫໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ມາ ເອວໍ ກໂຣຕຸ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ເຕເນວ ເຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ, ເທຕຸ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘີຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ, ມມ ຘີຕາ ຕີຫິ ຣຕເນຫິ ວິນາ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເນວສ຺ສ ຘີຕຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ພຫູ ເສຏ຺ຐິຄຓາທໂຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ‘‘ມາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ຠິນ຺ທິ, ເທຫິສ຺ສ ຘີຕຣ’’ນ຺ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍໍ ຘີຕຣໍ ອທາສິ. ສາ ປຕິກຸລໍ ຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ທານໍ ວາ ທາຕຸໍ ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສຕຸໍ ນາລຕ຺ຖ. ເອວໍ ອຑ຺ຒຕິເຍສຸ ມາເສສຸ ວີຕິວຕ຺ເຕສຸ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕໍ ປຣິຈາຣິກໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິທານິ ກິຕ຺ຕກໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສສ຺ສ ອວສິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ສາ ປິຕຸ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ກສ຺ມາ ມໍ ເອວຣູເປ ພນ຺ຘນາຄາເຣ ປກ຺ຂິປິໍສຸ, ວຣໍ ເມ ລກ຺ຂຓາຫຕໍ ກຕ຺ວາ ປເຣສໍ ທາສິໍ ສາເວຕຸໍ. ເອວຣູປສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຸລສ຺ສ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸທສ຺ສນາທີສຸ ເອກມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎໍ ກາຕຸໍ ນ ລຠາມີ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສາ ປິຕາ ‘‘ທຸກ຺ຂິຕາ ວຕ ເມ ຘີຕາ’’ຕິ ອນຕ຺ຕມນຕໍ ປເວເທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈທສ ກຫາປຓສຫສ຺ສານິ ເປເສສິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ສິຣິມາ ນາມ ຄຓິກາ ອຕ຺ຖິ, ເທວສິກໍ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິເມຫິ ກຫາປເຓຫິ ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ປາທປຣິຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ສຍໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຕູ’’ຕິ. ສາ ສິຣິມໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຫາຍິເກ ອິເມ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ຕວ ສຫາຍກໍ ປຣິຈຣາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິ. ສາ ຕໍ ອາທາຍ ສາມິກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ສິຣິມໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສາມິ, ອິມໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ມມ ສຫາຍິກາ ຕຸມ຺ເຫ ປຣິຈຣຕຸ, ອຫໍ ປນ ອິມໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ທານຎ຺ເຈວ ທາຕຸກາມາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ໂສຕຸກາມາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໍ ອຠິຣູປໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນໂຫ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ອຸຕ຺ຕຣາປິ ໂຂ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອິເຘວ ຠິກ຺ຂາ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ທານິ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຫາປວາຣຓາ, ຕາວ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ໂສຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ‘‘ເອວໍ ຍາຄຸໍ ປຈຖ, ເອວໍ ປູເວ ປຈຖາ’’ຕິ ມຫານເສ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ສໍວິທຫນ຺ຕີ ວິຈຣຕິ. ອຖສ຺ສາ ສາມິໂກ ‘‘ສ຺ເວ ປວາຣຓາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຫານສາຠິມຸໂຂ ວາຕປາເນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກໂຣນ຺ຕີ ສາ ອນ຺ຘພາລາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ເສຏ຺ຐີຘີຕຣໍ ເສທກິລິນ຺ນໍ ຉາຣິກາຍ ໂອກິຓ຺ຓໍ ອງ຺ຄາຣມສິມກ຺ຂິຕໍ ຕຖາ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ວິຈຣມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ອນ຺ຘພາລາ ເອວຣູເປ ຐາເນ ອິມໍ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນານຸຠວຕິ, ‘ມຸຓ຺ຑກສມເຓ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ຫສິຕ຺ວາ ອປຄຎ຺ຉິ.

ຕສ຺ມິໍ ອປຄເຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕາ ສິຣິມາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເອສ ຫສີ’’ຕິ ເຕເນວ ວາຕປາເນນ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ອຸຕ຺ຕຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອິມິນາ ຫສິຕໍ, ອທ຺ຘາ ອິມສ຺ສ ເອຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖໂວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສາ ກິຣ ອຑ຺ຒມາສໍ ຕສ຺ມິໍ ເຄເຫ ພາຫິຣກອິຕ຺ຖີ ຫຸຕ຺ວາ ວສມານາປິ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມານາ ອຕ຺ຕໂນ ພາຫິຣກອິຕ຺ຖິຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຆຣສາມິນີ’’ຕິ ສຎ຺ຎມກາສິ. ສາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂມສ຺ສາ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາສາທາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ມຫານສໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປູວປຈນຏ຺ຐາເນ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ສປ຺ປິໍ ກຏຈ຺ຉຸນາ ອາທາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂໍ ປາຍາສິ. ອຸຕ຺ຕຣາ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມມ ສຫາຍິກາຍ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາໂຣ ກໂຕ, ຈກ຺ກວາຬໍ ອຕິສມ຺ພາຘໍ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ອຕິນີຈໂກ, ມມ ສຫາຍິກາຍ ຄຸໂຓວ ມຫນ຺ໂຕ. ອຫຎ຺ຫິ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ທານຎ຺ຈ ທາຕຸໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ໂສຕຸໍ ລຠິໍ. ສເຈ ມມ ເອຕິສ຺ສາ ອຸປຣິ ໂກໂປ ອຕ຺ຖິ, ອິທໍ ສປ຺ປິ ມໍ ທຫຕຸ. ສເຈ ນຕ຺ຖິ, ມາ ທຫຕູ’’ຕິ ຕໍ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣິ. ຕາຍ ຕສ຺ສາ ມຕ຺ຖເກ ອາສິຕ຺ຕໍ ປກ຺ກຸຖິຕສປ຺ປິ ສີຕຸທກໍ ວິຍ ອໂຫສິ.

ອຖ ນໍ ‘‘ອິທໍ ສີຕລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກຏຈ຺ຉຸໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາທາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທາສິໂຍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອເປຫິ ທຸພ຺ພິນີເຕ, ນ ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍາຍ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ສປ຺ປິໍ ອາສິຎ຺ຈິຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ສນ຺ຕຊ຺ເຊນ຺ຕິໂຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈ ປາເທຫິ ຈ ໂປເຖຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕສຸໍ. ອຸຕ຺ຕຣາ ວາເຣນ຺ຕີປິ ວາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖສ຺ສາ ອຸປຣິ ຐິຕາ ສພ຺ພາ ທາສິໂຍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ‘‘ກິສ຺ສ ເຕ ເອວຣູປໍ ຠາຣິຍໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສິຣິມໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສຕປາກເຕເລນ ອພ຺ຠຎ຺ຊິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ພາຫິຣກິຕ຺ຖິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາມິກສ຺ສ ຫສນມຕ຺ຕກາຣຓາ ອິມິສ຺ສາ ອຸປຣິ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ສປ຺ປິໍ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕິຍາ, ອຍໍ ‘ຄຓ຺ຫຖ ນ’ນ຺ຕິ ທາສິໂຍ ນ ອາຓາເປສິ. ມໍ ວິເຫຐນກາເລປິ ສພ຺ພທາສິໂຍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວ ອກາສິ. ສຈາຫໍ ອິມໍ ນ ຂມາເປສ຺ສາມິ, ມຸທ຺ຘາ ເມ ສຕ຺ຕຘາ ຜເລຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ຂມາຫິ ເມ’’ຕິ ອາຫ. ອຫໍ ສປິຕິກາ ຘີຕາ, ປິຕຣິ ຂມນ຺ເຕ ຂມາມີຕິ. ໂຫຕຸ, ອຍ຺ເຍ, ປິຕຣໍ ເຕ ປຸຓ຺ຓເສຏ຺ຐິໍ ຂມາເປສ຺ສາມີຕິ. ປຸຓ຺ໂຓ ມມ ວຏ຺ຏຊນກປິຕາ, ວິວຏ຺ຏຊນເກ ປິຕຣິ ຂມນ຺ເຕ ປນາຫໍ ຂມິສ຺ສາມີຕິ. ໂກ ປນ ເຕ ວິວຏ຺ຏຊນກປິຕາຕິ? ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ. ມຍ຺ຫໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາໂສ ນຕ຺ຖີຕິ. ອຫໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ສຕ຺ຖາ ສ຺ເວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອາທາຍ ອິຘາຄມິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ຍຖາລທ຺ຘໍ ສກ຺ກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິເຘວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຂມາເປຫີຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາ ປຣິວາຣິຕ຺ຖິໂຍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ນານາວິຘານິ ຂາທນີຍານິ ເຈວ ສູເປຍ຺ຍານິ ຈ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ອາທາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ເຄຫໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕີ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາວ ສໍວິທຫິ. ສິຣິມາປິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິວາເຣນ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂກ ເຕ ອປຣາໂຘ’’ຕິ? ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ຫິຍ຺ໂຍ ອິທໍ ນາມ ກຕໍ, ອຖ ເມ ສຫາຍິກາ ມໍ ວິເຫຐຍມານາ ທາສິໂຍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣເມວ ອກາສິ. ສາຫໍ ອິມິສ຺ສາ ຄຸຓໍ ຊານິຕ຺ວາ ອິມໍ ຂມາເປສິໍ, ອຖ ມໍ ເອສາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫສຸ ຂມນ຺ເຕສຸ ຂມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ ອຸຕ຺ຕເຣ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ສີເສ ເມ ສຫາຍິກາຍ ປກ຺ກຸຖິຕສປ຺ປິ ອາສິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ‘‘ຕຍາ ກິໍ ຈິນ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຈກ຺ກວາຬໍ ອຕິສມ຺ພາຘໍ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ອຕິນີຈໂກ, ມມ ສຫາຍິກາຍ ຄຸໂຓວ ມຫນ຺ໂຕ. ອຫຎ຺ຫິ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ທານຎ຺ຈ ທາຕຸໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ໂສຕຸໍ ອລຕ຺ຖໍ, ສເຈ ເມ ອິມິສ຺ສາ ອຸປຣິ ໂກໂປ ອຕ຺ຖິ, ອິທໍ ມໍ ທຫຕຸ. ໂນ ເຈ, ມາ ທຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມໍ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣິໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ອຸຕ຺ຕເຣ, ເອວໍ ໂກຘໍ ຊິນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂກໂຘ ຫິ ນາມ ອກ຺ໂກເຘນ, ອກ຺ໂກສກປຣິຠາສໂກ ອນກ຺ໂກສນ຺ເຕນ ອປຣິຠາສນ຺ເຕນ, ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣີ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສ ທາເນນ, ມຸສາວາທີ ສຈ຺ຈວຈເນນ ຊິນິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໒໓.

‘‘ອກ຺ໂກເຘນ ຊິເນ ໂກຘໍ, ອສາຘຸໍ ສາຘຸນາ ຊິເນ;

ຊິເນ ກທຣິຍໍ ທາເນນ, ສຈ຺ເຈນາລິກວາທິນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອກ຺ໂກເຘນາຕິ ໂກຘໂນ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອກ຺ໂກເຘນ ຫຸຕ຺ວາ ຊິນິຕພ຺ໂພ. ອສາຘຸນ຺ຕິ ອຠທ຺ທໂກ ຠທ຺ທເກນ ຫຸຕ຺ວາ ຊິນິຕພ຺ໂພ. ກທຣິຍນ຺ຕິ ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣີ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສ ຈາຄຈິຕ຺ເຕນ ຊິນິຕພ຺ໂພ. ອລິກວາທີ ສຈ຺ຈວຈເນນ ຊິນິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ – ‘‘ອກ຺ໂກເຘນ ຊິເນ ໂກຘໍ…ເປ… ສຈ຺ເຈນາລິກວາທິນ’’ນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ສິຣິມາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈສຕາຫິ ອິຕ຺ຖີຫິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ.

ອຸຕ຺ຕຣາອຸປາສິກາວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ

ສຈ຺ຈໍ ຠເຓຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຫໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ເຖໂຣ ເທວຈາຣິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມເຫສກ຺ຂາຍ ເທວຕາຍ ວິມານທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ເອວມາຫ – ‘‘ເທວເຕ ມຫຕີ ເຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍ ອລຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ມາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເທວຕາ ກິຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ເມນ ລຊ຺ຊມານາ ເອວໍ ວທຕິ. ສາ ປນ ເຖເຣນ ‘‘ກເຖຫິເຍວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ເນວ ທານໍ ທິນ຺ນໍ, ນ ປູຊາ ກຕາ, ນ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕ, ເກວລໍ ສຈ຺ຈມຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ອຎ຺ຎານິ ວິມານທ຺ວາຣານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕາ ອປຣາປິ ເທວຘີຕໂຣ ປຸຈ຺ຉິ. ຕາສຸປິ ຕເຖວ ນິຄຸຫິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີສຸ ເອກາ ຕາວ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ເນວ ທານາທີສຸ ກຕໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ອຫໍ ປນ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ປຣສ຺ສ ທາສີ ອໂຫສິໍ, ຕສ຺ສາ ເມ ສາມິໂກ ອຕິວິຍ ຈຓ຺ໂຑ ຜຣຸໂສ, ຄຫິຕຄ຺ຄຫິເຕເນວ ກຏ຺ເຐນ ວາ ກລິງ຺ຄເຣນ ວາ ສີສໍ ຠິນ຺ທຕິ. ສາຫໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂກເປ ‘ເອສ ຕວ ສາມິໂກ ລກ຺ຂຓາຫຕໍ ວາ ກາຕຸໍ ນາສາທີນິ ວາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອິສ຺ສໂຣ, ມາ ກຸຊ຺ຌີ’ຕິ ອຕ຺ຕານເມວ ປຣິຠາເສຕ຺ວາ ໂກປໍ ນາມ ນ ອກາສິໍ, ເຕນ ເມ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ’’ຕິ. ອປຣາ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂມານາ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໍ ອທາສິໍ’’. ອປຣາ ເອກໍ ຕິມ຺ພຣຸສກໍ ອທາສິໍ. ອປຣາ ເອກໍ ເອຬາລຸກໍ ອທາສິໍ. ອປຣາ ເອກໍ ຜາຣຸສກໍ ອທາສິໍ. ອປຣາ ເອກໍ ມູລມຸຏ຺ຐິໍ. ອປຣາ ‘‘ນິມ຺ພມຸຏ຺ຐິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ປຣິຕ຺ຕທານໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອມ຺ເຫຫິ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ເຖໂຣ ຕາຫິ ກຕກມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສຈ຺ຈກຖນມຕ຺ເຕນ, ໂກປນິພ຺ພາປນມຕ຺ເຕນ, ອຕິປຣິຕ຺ຕເກນ ຕິມ຺ພຣຸສກາທິທານມຕ຺ເຕນ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລທ຺ຘຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ມໍ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ປຸຈ຺ຉສິ, ນນຸ ເຕ ເທວຕາຫິ ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ ກຖິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ລພ຺ຠຕິ ມຎ຺ເຎ ເອຕ຺ຕເກນ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ສຈ຺ຈມຕ຺ຕໍ ກເຖຕ຺ວາປິ ໂກປມຕ຺ຕໍ ຊຫິຕ຺ວາປິ ປຣິຕ຺ຕກໍ ທານໍ ທຕ຺ວາປິ ເທວໂລກໍ ຄຈ຺ຉຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໒໔.

‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠເຓ ນ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ທຊ຺ຊາ ອປ຺ປມ຺ປິ ຍາຈິໂຕ;

ເອເຕຫິ ຕີຫິ ຐາເນຫິ, ຄຈ຺ເຉ ເທວານ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈໍ ຠເຓຕິ ສຈ຺ຈໍ ທີເປຍ຺ຍ ໂວຫເຣຍ຺ຍ, ສຈ຺ເຈ ປຕິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ ປຣສ຺ສ ນ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ຍາຈິໂຕຕິ ຍາຈກາ ນາມ ສີລວນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕາ. ເຕ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ເທຖາ’’ຕິ ອຍາຈິຕ຺ວາວ ຆຣທ຺ວາເຣ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຍາຈນ຺ຕິເຍວ ນາມ. ເອວໍ ສີລວນ຺ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອປ຺ປສ຺ມິໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ວິຊ຺ຊມາເນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ທເທຍ຺ຍ. ເອເຕຫິ ຕີຫີຕິ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ເອເກນາປິ ກາຣເຓນ ເທວໂລກໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ພຸທ຺ຘປິຕຸພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ອຫິໍສກາ ເຍຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາເກຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຎ຺ຊນວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຏ຺ຐປຎ຺ຫໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຠຄວໂຕ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕສ຺ສ ສາເກຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນກາເລ ເອໂກ ສາເກຕວາສີ ມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣຆຣທ຺ວາເຣ ທສພລໍ ທິສ຺ວາ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ນນຸ ນາມ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຊິຓ຺ຓກາເລ ມາຕາປິຕໂຣ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພາ, ກສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຕານໍ ນ ທສ຺ເສສິ. ມຍາ ຕາວ ທິຏ຺ໂຐສິ, ມາຕຣມ຺ປິ ປສ຺ສິຕຸໍ ເອຫີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກຸຫິໍ ຄໂຕສິ, ນນຸ ນາມ ມາຕາປິຕໂຣ ມຫລ຺ລກກາເລ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ‘‘ເອຖ ຠາຕຣໍ ວນ຺ທຖາ’’ຕິ ວນ຺ທາເປສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເຘວ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘາ ນາມ ເອກຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຍ ໂວ ນິມນ຺ເຕຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິເຓຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິມນ຺ເຕຕຸໍ ອາຄເຕ ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ສ຺ວາຕນາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕມາ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸນທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໂຕ ຠຕ຺ຕຠາຊນສູເປຍ຺ຍຠາຊນານິ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ນິສີທນຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ນິມນ຺ຕເນ ອສຕິ ສຕ຺ຖາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ເສວ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ອຕ຺ຕໂນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເທນ຺ຕາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ຕາ ອນາຄາມິຜລໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຸທ຺ໂຘທໂນ ປິຕາ, ມຫາມາຍາ ມາຕາ’ຕິ ຊານາຕິ, ຊານນ຺ໂຕວ ສທ຺ຘິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຕຖາຄຕໍ ‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວທຕິ, ສຕ຺ຖາປິ ຕເຖວ ອຘິວາເສຕິ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຸໂຠປິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕເມວ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ອໂຫສິ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ຈູຬປິຕາ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມຫາປິຕາ. ສາປິ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມາຕາ ອໂຫສິ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ຈູຬມາຕາ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມຫາມາຕາ. ເອວາຫໍ ທິຍຑ຺ຒຊາຕິສຫສ຺ສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ສໍວຑ຺ໂຒ, ທິຍຑ຺ຒຊາຕິສຫສ຺ສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຫຕ຺ເຖຕິ ຕີຓິ ຊາຕິສຫສ຺ສານິ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ມໂນ ນິວິສຕິ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາປິ ປສີທຕິ;

ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພເກ ໂປເສ, ກາມໍ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ວິສ຺ສເສ. (ຊາ. ໑.໑.໖໘);

‘‘ປຸພ຺ເພວ ສນ຺ນິວາເສນ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາ;

ເອວໍ ຕໍ ຊາຍເຕ ເປມໍ, ອຸປ຺ປລໍວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໔);

ສຕ຺ຖາ ເຕມາສເມວ ຕໍ ກຸລໍ ນິສ຺ສາຍ ວິຫາສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ເອກກູຏາຄາຣເມວ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນີຫຣິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອາຬາຫນໍ ອຄມາສິ. ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ກິຣ ມາຕາປິຕໂຣ’’ຕິ ມຫາຊໂນ ນິກ຺ຂມິ. ສຕ຺ຖາປິ ອາຬາຫນສມີເປ ເອກໍ ສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ມນຸສ຺ສາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ມາຕາປິຕໂຣ ໂວ ກາລກຕາ’ຕິ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕ ‘‘ມາ ເອວໍ ອວຈຸຕ຺ຖາ’’ຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິສາຍ ອາສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ –

‘‘ອປ຺ປໍ ວຕ ຊີວິຕໍ ອິທໍ,

ໂອຣໍ ວສ຺ສສຕາປິ ມິຍ຺ຍຕິ;

ໂຍ ເຈປິ ອຕິຈ຺ຈ ຊີວຕິ,

ອຖ ໂສ ຊຣສາປິ ມິຍ຺ຍຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໘໑໐; ມຫານິ. ໓໙) –

ອິທໍ ຊຣາສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຠິກ຺ຂູ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ອຊານນ຺ຕາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຕສໍ ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເອວຣູປານໍ ອເສຂມຸນີນໍ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອວຣູປາ ຫິ ອຈ຺ຈຸຕໍ ອມຕໍ ມຫານິພ຺ພານເມວ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໒໕.

‘‘ອຫິໍສກາ ເຍ ມຸນໂຍ, ນິຈ຺ຈໍ ກາເຍນ ສໍວຸຕາ;

ເຕ ຍນ຺ຕິ ອຈ຺ຈຸຕໍ ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ໂສຈເຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມຸນໂຍຕິ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທາຍ ມຄ຺ຄຜລປຕ຺ຕາ ອເສຂມຸນໂຍ. ກາເຍນາຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມເວຕໍ, ຕີຫິປິ ທ຺ວາເຣຫິ ສຸສໍວຸຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈ຺ຈຸຕນ຺ຕິ ສສ຺ສຕໍ. ຐານນ຺ຕິ ອກຸປ຺ປຏ຺ຐານໍ ຘຸວຏ຺ຐານໍ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ນິພ຺ພາເນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ໂສຈເຣ ນ ໂສຈນ຺ຕິ ນ ວິຫຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕໍ ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ພຸທ຺ຘປິຕຸພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ປຸຓ຺ຓທາສີວຕ຺ຖຸ

ສທາ ຊາຄຣມານານນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຸຓ຺ຓໍ ນາມ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ທາສິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສາ ກິຣ ເອກທິວສໍ ໂກຏ຺ຏນຕ຺ຖາຍ ພຫຸວີຫິໍ ອທໍສຸ. ສາ ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ວີຫິໍ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕີ ວິສ຺ສມນຕ຺ຖາຍ ເສທຕິນ຺ເຕນ ຄຕ຺ເຕນ ພຫິວາເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ເສນາສນປຎ຺ຎາປໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອງ຺ຄຸລິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ມຄ຺ຄເທສນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂລກໍ ນິມ຺ມິນິ. ປຸຓ຺ຓາ ເຕນາໂລເກນ ປພ຺ພເຕ ວິຈຣນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ເຂນ ອຸປທ຺ທຸຕາ ອິມາຍປິ ເວລາຍ ນິທ຺ທໍ ນ ອຸເປມິ, ຠທ຺ທນ຺ຕາ ກິໍ ກາຣຓາ ນ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຜາສຸກໍ ວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ທີຆຊາຕິເກນ ວາ ອຸປທ຺ທໂວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ປາໂຕວ ກຸຓ຺ຑກໍ ອາທາຍ ອຸທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖຕເລ ປູວໍ ກຕ຺ວາ ອງ຺ຄາເຣສຸ ປຈິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ກຕ຺ວາ ຕິຕ຺ຖມຄ຺ເຄ ຂາທິສ຺ສາມີຕິ ຆຏໍ ອາທາຍ ຕິຕ຺ຖາຠິມຸຂີ ປາຍາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕຸໍ ຕເມວ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ສາ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ສຕ຺ຖຣິ ທິຏ຺ເຐປິ ມມ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນ ໂຫຕິ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ສຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ອິທານິ ເມ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ຈ ອຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖາ ຈ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ. ສເຈ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທເທຍ຺ຍາຫໍ ອິມໍ ປູວ’’ນ຺ຕິ ຆຏໍ ເອກມນ຺ເຕ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ລູຂໍ ທານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ມມ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເຕນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ມຫາຣາຊທຕ຺ຕິຍໍ ປຕ຺ຕໍ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ປູວໍ ຄຓ຺ຫິ. ປຸຓ຺ຓາປິ ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາວ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມເຍວ ເມ ສມິຊ຺ຌຕູ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຐິຕໂກວ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ.

ປຸຓ຺ຓາປິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເມ ສຕ຺ຖາ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປູວໍ ຄຓ຺ຫິ, ນ ປນິທໍ ຂາທິສ຺ສຕິ. ອທ຺ຘາ ປຸຣໂຕ ກາກສ຺ສ ວາ ສຸນຂສ຺ສ ວາ ທຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ຣາຊປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓີຕໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອສາ ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ນິສີທນາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ເຖໂຣ ຈີວຣໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ພຫິນຄເຣເຍວ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ອກາສິ. ເທວຕາ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ເຠ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກປ຺ປນກໍ ໂອຊໍ ມຘຸປຏລໍ ວິຍ ປີເຬຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິໍສຸ. ປຸຓ຺ຓາ ຈ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ເຖໂຣ ອຸທກໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ປຸຓ຺ຓໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ປຸຓ຺ເຓ ມມ ສາວເກ ປຣິຠວສີ’’ຕິ ອາຫ. ນ ປຣິຠວາມິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ອຖ ຕຍາ ມມ ສາວເກ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ກິໍ ກຖິຕນ຺ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຕາວ ອິມິນາ ທຸກ຺ຂຸປທ຺ທເວນ ນິທ຺ທໍ ນ ອຸເປມິ, ຠທ຺ທນ຺ຕາ ກິມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ທໍ ນ ອຸເປນ຺ຕິ, ອທ຺ຘາ ກສ຺ສຈິ ອຜາສຸກໍ ວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ທີຆຊາຕິເກນ ວາ ອຸປທ຺ທໂວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ມຍາ, ຠນ຺ເຕ, ຈິນ຺ຕິຕນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປຸຓ຺ເຓ ຕ຺ວໍ ນ ຕາວ ທຸກ຺ຂຸປທ຺ທເວນ ນິທ຺ທາຍສິ, ມມ ສາວກາ ສທາ ຊາຄຣິຍມນຸຍຸຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໒໖.

‘‘ສທາ ຊາຄຣມານານໍ, ອໂຫຣຕ຺ຕານຸສິກ຺ຂິນໍ;

ນິພ຺ພານໍ ອຘິມຸຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອາສວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອໂຫຣຕ຺ຕານຸສິກ຺ຂິນນ຺ຕິ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂມານານໍ. ນິພ຺ພານໍ ອຘິມຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຊ຺ຌາສຍານໍ. ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເອວຣູປານໍ ສພ຺ເພປິ ອາສວາ ອຕ຺ຖໍ ວິນາສໍ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ຍຖາຐິຕາ ປຸຓ຺ຓາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສຕ຺ຖາ ກຸຓ຺ຑກອງ຺ຄາຣປູເວນ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ, ອາວຸໂສ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ກຕໍ ປຸຓ຺ຓາຍ ທິນ຺ເນນ ກຸຓ຺ຑກອງ຺ຄາຣປູເວນ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ມຍາ ອິມາຍ ທິນ຺ນກຸຓ຺ຑກໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ຠຸຕ຺ວາ ຕິຓປຣິຆາສໍ, ຠຸຕ຺ວາ ອາຈາມກຸຓ຺ຑກໍ;

ເອຕໍ ເຕ ໂຠຊນໍ ອາສິ, ກສ຺ມາ ທານິ ນ ຠຸຎ຺ຊສິ.

‘‘ຍຕ຺ຖ ໂປສໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຊາຕິຍາ ວິນເຍນ ວາ;

ພຫຸໍ ຕຕ຺ຖ ມຫາພ຺ຣຫ຺ເມ, ອປິ ອາຈາມກຸຓ຺ຑກໍ.

‘‘ຕ຺ວຎ຺ຈ ໂຂ ມໍ ປຊານາສິ, ຍາທິສາຍໍ ຫຍຸຕ຺ຕໂມ;

ຊານນ຺ໂຕ ຊານມາຄມ຺ມ, ນ ເຕ ຠກ຺ຂາມິ ກຸຓ຺ຑກ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໓.໑໐-໑໒) –

ອິມໍ ກຸຓ຺ຑກສິນ຺ຘວໂປຕກຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖສິ.

ປຸຓ຺ຓທາສີວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ອຕຸລອຸປາສກວຕ຺ຖຸ

ໂປຣາຓເມຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕຸລໍ ນາມ ອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ຫິ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ອຸປາສໂກ ປຎ຺ຈສຕອຸປາສກປຣິວາໂຣ ເອກທິວສໍ ເຕ ອຸປາສເກ ອາທາຍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ເຣວຕຕ຺ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ໂສ ປນາຍສ຺ມາ ປຏິສລ຺ລານາຣາໂມ ສີໂຫ ວິຍ ເອກຈາໂຣ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສິ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ເຖໂຣ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສີ’’ຕິ ກຸທ຺ໂຘ ອຸຏ຺ຐາຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ເຖເຣນ ‘‘ເກນຕ຺ເຖນ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ອຸປາສເກ ອາທາຍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ເຣວຕຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ເຖໂຣ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສິ, ສ຺ວາຫໍ ຕສ຺ສ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອິຘາຄໂຕ, ຘມ຺ມໍ ເມ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ເຖໂຣ ‘‘ເຕນ ຫິ ອຸປາສກາ ນິສີທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພຫຸກໍ ກຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ອຸປາສໂກປິ ‘‘ອຠິຘມ຺ມກຖາ ນາມ ອຕິສຓ຺ຫາ, ເຖໂຣ ພຫຸໍ ອຠິຘມ຺ມເມວ ກເຖສິ, ອມ຺ຫາກໍ ອິມິນາ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຣິສໍ ອາທາຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ.

ເຖເຣນາປິ ‘‘ກິໍ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ເຣວຕຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິມ຺ຫາ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາລາປສລ຺ລາປມຕ຺ຕມ຺ປິ ອລຠິຕ຺ວາ ກຸທ຺ຘາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມິມ຺ຫາ, ໂສປິ ໂນ ອຕິສຓ຺ຫໍ ພຫຸໍ ອຠິຘມ຺ມເມວ ກເຖສິ, ‘ອິມິນາ ອມ຺ຫາກໍ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’ຕິ ເອຕສ຺ສາປິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອິຘາຄມິມ຺ຫາ, ກເຖຫິ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມກຖ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸຓາຖາຕິ ເຖໂຣ ເຕສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປກເມວ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ເຕ ເຖຣສ຺ສປິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ, ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ ອຸປາສກາ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສຸໂຕ ປນ ໂວ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ອາທິໂຕ ເຣວຕຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິມ຺ຫາ, ໂສ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສິ, ຕສ຺ສ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິມ຺ຫາ, ເຕນ ໂນ ພຫຸ ອຠິຘມ຺ໂມ ກຖິໂຕ, ຕໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິມ຺ຫາ, ເຕນ ໂນ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກວ ຘມ຺ໂມ ກຖິໂຕ, ຕສ຺ສປິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອິຘາຄຕມ຺ຫາ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອຕຸລ, ໂປຣາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຈິຓ຺ຓເມເວຕໍ, ຕຸຓ຺ຫີຠູຕມ຺ປິ ພຫຸກຖມ຺ປິ ມນ຺ທກຖມ຺ປິ ຄຣຫນ຺ຕິເຍວ. ເອກນ຺ຕໍ ຄຣຫິຕພ຺ໂພເຍວ ວາ ຫິ ປສໍສິຕພ຺ໂພເຍວ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຣາຊາໂນປິ ເອກຈ຺ເຈ ນິນ຺ທນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ປສໍສນ຺ຕິ. ມຫາປຖວິມ຺ປິ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍປິ ອາກາສາທໂຍປິ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕມ຺ປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ເອກຈ຺ເຈ ຄຣຫນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ປສໍສນ຺ຕິ. ອນ຺ຘພາລານຎ຺ຫິ ນິນ຺ທາ ວາ ປສໍສາ ວາ ອປ຺ປມາຓາ, ປຓ຺ຑິເຕນ ປນ ເມຘາວິນາ ນິນ຺ທິໂຕ ນິນ຺ທິໂຕ ນາມ, ປສໍສິໂຕ ຈ ປສໍສິໂຕ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໒໗.

‘‘ໂປຣາຓເມຕໍ ອຕຸລ, ເນຕໍ ອຊ຺ຊຕນາມິວ;

ນິນ຺ທນ຺ຕິ ຕຸຓ຺ຫິມາສີນໍ, ນິນ຺ທນ຺ຕິ ພຫຸຠາຓິນໍ;

ມິຕຠາຓິມ຺ປິ ນິນ຺ທນ຺ຕິ, ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ອນິນ຺ທິໂຕ.

໒໒໘.

‘‘ນ ຈາຫຸ ນ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ເຈຕຣຫິ ວິຊ຺ຊຕິ;

ເອກນ຺ຕໍ ນິນ຺ທິໂຕ ໂປໂສ, ເອກນ຺ຕໍ ວາ ປສໍສິໂຕ.

໒໒໙.

‘‘ຍໍ ເຈ ວິຎ຺ຎູ ປສໍສນ຺ຕິ, ອນຸວິຈ຺ຈ ສຸເວ ສຸເວ;

ອຈ຺ຉິທ຺ທວຸຕ຺ຕິໍ ເມຘາວິໍ, ປຎ຺ຎາສີລສມາຫິຕໍ.

໒໓໐.

‘‘ນິກ຺ຂໍ ຊມ຺ໂພນທສ຺ເສວ, ໂກ ຕໍ ນິນ຺ທິຕຸມຣຫຕິ;

ເທວາປິ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຸນາປິ ປສໍສິໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂປຣາຓເມຕນ຺ຕິ ປຸຣາຓກໍ ເອຕໍ. ອຕຸລາຕິ ຕໍ ອຸປາສກໍ ນາເມນ ອາລປຕິ. ເນຕໍ ອຊ຺ຊຕນາມິວາຕິ ອິທໍ ນິນ຺ທນໍ ວາ ປສໍສນໍ ວາ ອຊ຺ຊຕນໍ ອຘຸນາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິຍ ນ ໂຫຕິ. ຕຸຓ຺ຫິມາສີນນ຺ຕິ ກິໍ ເອໂສ ມູໂຄ ວິຍ ພຘິໂຣ ວິຍ ກິຎ຺ຈິ ອຊານນ຺ໂຕ ວິຍ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນຕິ ນິນ຺ທນ຺ຕິ. ພຫຸຠາຓິນນ຺ຕິ ກິໍ ເອສ ວາຕາຫຕຕາລປຓ຺ຓໍ ວິຍ ຕຏຕຏາຍຕິ, ອິມສ຺ສ ກຖາປຣິຍນ຺ໂຕເຍວ ນຕ຺ຖີຕິ ນິນ຺ທນ຺ຕິ. ມິຕຠາຓິມ຺ປີຕິ ກິໍ ເອສ ສຸວຓ຺ຓຫິຣຎ຺ຎໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ນິນ຺ທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອນິນ຺ທິໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈາຫູຕິ ອຕີເຕປິ ນາໂຫສິ, ອນາຄເຕປິ ນ ຠວິສ຺ສຕິ.

ຍໍ ເຈ ວິຎ຺ຎູຕິ ພາລານໍ ນິນ຺ທາ ວາ ປສໍສາ ວາ ອປ຺ປມາຓາ, ຍໍ ປນ ປຓ຺ຑິຕາ ທິວເສ ທິວເສ ອນຸວິຈ຺ຈ ນິນ຺ທກາຣຓໍ ວາ ປສໍສກາຣຓໍ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ປສໍສນ຺ຕິ, ອຈ຺ຉິທ຺ທາຍ ວາ ສິກ຺ຂາຍ ອຈ຺ຉິທ຺ທາຍ ວາ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຉິທ຺ທວຸຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເມຘາວິໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາຍ ເຈວ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາສີລສມາຫິຕໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ຕໍ ສຸວຓ຺ຓໂທສວິຣຫິຕໍ ຆຏ຺ຏນມຊ຺ຊນກ຺ຂມໍ ຊມ຺ໂພນທນິກ຺ຂໍ ວິຍ ໂກ ນິນ຺ທິຕຸມຣຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທວາປີຕິ ເທວຕາປິ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາປິ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປຏ຺ຐາຍ ໂຖເມນ຺ຕິ ປສໍສນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຸນາປີຕິ ນ ເກວລໍ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ, ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາປິ ເອສ ປສໍສິໂຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ອຸປາສກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ອຕຸລອຸປາສກວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ

ກາຍປ຺ປໂກປນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເຕສໍ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍານໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ຍຏ຺ຐິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຏ຺ຐປາທຸກາ ອາຣຸຍ຺ຫ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ຈງ຺ກມນ຺ຕານໍ ຂຏຂຏາຕິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ກິໍ ສທ຺ໂທ ນາເມໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍານໍ ປາທຸກາ ອາຣຸຍ຺ຫ ຈງ຺ກມນ຺ຕານໍ ຂຏຂຏສທ຺ໂທ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ກາຍາທີນິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໓໑.

‘‘ກາຍປ຺ປໂກປໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ, ກາເຍນ ສໍວຸໂຕ ສິຍາ;

ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຫິຕ຺ວາ, ກາເຍນ ສຸຈຣິຕໍ ຈເຣ.

໒໓໒.

‘‘ວຈີປໂກປໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ, ວາຈາຍ ສໍວຸໂຕ ສິຍາ;

ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຫິຕ຺ວາ, ວາຈາຍ ສຸຈຣິຕໍ ຈເຣ.

໒໓໓.

‘‘ມໂນປໂກປໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ, ມນສາ ສໍວຸໂຕ ສິຍາ;

ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຫິຕ຺ວາ, ມນສາ ສຸຈຣິຕໍ ຈເຣ.

໒໓໔.

‘‘ກາເຍນ ສໍວຸຕາ ຘີຣາ, ອໂຖ ວາຈາຍ ສໍວຸຕາ;

ມນສາ ສໍວຸຕາ ຘີຣາ, ເຕ ເວ ສຸປຣິສໍວຸຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກາຍປ຺ປໂກປນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ. ກາເຍນ ສໍວຸໂຕຕິ ກາຍທ຺ວາເຣ ທຸຈ຺ຈຣິຕປເວສນໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ສໍວຸໂຕ ປິຫິຕທ຺ວາໂຣ ສິຍາ. ຍສ຺ມາ ປນ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຫິຕ຺ວາ ກາຍສຸຈຣິຕໍ ຈຣນ຺ໂຕ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຫິຕ຺ວາ, ກາເຍນ ສຸຈຣິຕໍ ຈເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນນ຺ຕຣຄາຖາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາເຍນ ສໍວຸຕາ ຘີຣາຕິ ເຍ ປຓ຺ຑິຕາ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ອກໂຣນ຺ຕາ ກາເຍນ, ມຸສາວາທາທີນິ ອກໂຣນ຺ຕາ ວາຈາຍ, ອຠິຊ຺ຌາທີນິ ອສມຸຏ຺ຐເປນ຺ຕາ ມນສາ ສໍວຸຕາ, ເຕ ອິຘ ໂລກສ຺ມິໍ ສຸສໍວຸຕາ ສຸຣກ຺ຂິຕາ ສຸໂຄປິຕາ ສຸປິຫິຕທ຺ວາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

ໂກຘວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕຣສໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໑໘. ມລວຄ຺ໂຄ

໑. ໂຄຆາຕກປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ປຓ຺ຑຸປລາໂສວ ທານິສີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ໂຄຆາຕກປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣໂກ ໂຄຆາຕໂກ ຄາໂວ ວຘິຕ຺ວາ ວຣມໍສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈາເປຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ມໍສຎ຺ຈ ຂາທຕິ, ມູເລນ ຈ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ໂສ ເອວໍ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ວສ຺ສານິ ໂຄຆາຕກກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຘຸຣວິຫາເຣ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ເອກທິວສມ຺ປິ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ຍາຄຸໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ນ ອທາສິ. ໂສ ຈ ວິນາ ມໍເສນ ຠຕ຺ຕໍ ນ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ທິວສຠາເຄ ມໍສໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຈິຕຸໍ ເອກໍ ມໍສຂຓ຺ຑໍ ຠຣິຍາຍ ທຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ສຫາຍໂກ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ໂຖກໍ ເມ ວິກ຺ກິຓິຍມໍສໍ ເທຫິ, ເຄຫໍ ເມ ປາຫຸນໂກ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ນຕ຺ຖິ ວິກ຺ກິຓິຍມໍສໍ, ສຫາຍໂກ ເຕ ມໍສໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ອິທານິ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ຄໂຕຕິ. ມາ ເອວໍ ກຣິ, ສເຈ ມໍສຂຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຖິ, ເທຫີຕິ. ສຫາຍກສ຺ສ ເຕ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕມໍສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ໂສ ‘‘ສຫາຍກສ຺ສ ເມ ອຕ຺ຖາຍ ຐປິຕມໍສໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມໍສໍ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ຈ ວິນາ ມໍເສນ ນ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ນາຍໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ສາມໍເຍວ ຕໍ ມໍສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂຄຆາຕໂກປິ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປກ຺ກປຓ຺ເຓນ ສທ຺ຘິໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຠຕ຺ເຕ ອຸປນີເຕ ອາຫ ‘‘ກຫໍ ມໍສ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ສາມີ’’ຕິ. ນນຸ ອຫໍ ປຈ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ມໍສໍ ທຕ຺ວາ ຄໂຕຕິ. ຕວ ສຫາຍໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປາຫຸນໂກ ເມ ອາຄໂຕ, ວິກ຺ກິຓິຍມໍສໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຍາ ‘‘ສຫາຍກສ຺ສ ເຕ ຐປິຕມໍສໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມໍສໍ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ຈ ວິນາ ມໍເສນ ນ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ພລກ຺ກາເຣນ ຕໍ ມໍສໍ ສາມໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕຕິ. ອຫໍ ວິນາ ມໍເສນ ຠຕ຺ຕໍ ນ ຠຸຎ຺ຊາມິ, ຫຣາຫິ ນນ຺ຕິ. ກິໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຠຸຎ຺ຊ, ສາມີຕິ. ໂສ ‘‘ນາຫໍ ຠຸຎ຺ຊາມີ’’ຕິ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖໍ ອາທາຍ ປຈ຺ຉາເຄເຫ ຐິໂຕ ໂຄໂຓ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຸເຂ ຫຕ຺ຖໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຊິວ຺ຫໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ເຖນ ມູເລ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອງ຺ຄາເຣສຸ ປຈາເປຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕມຕ຺ຖເກ ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ເອກໍ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກໍ ມໍສຂຓ຺ຑໍ ມຸເຂ ຐເປສິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວສ຺ສ ຊິວ຺ຫາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕປາຕິຍໍ ປຕິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກໍ ວິປາກໍ ລຠິ. ໂສປິ ໂຂ ໂຄໂຓ ວິຍ ໂລຫິຕຘາຣາຍ ມຸຂໂຕ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ວິຈຣນ຺ໂຕ ວິຣວິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຄຆາຕກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສມີເປ ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ອາຫ – ‘‘ປສ຺ສ, ປຸຕ຺ຕ, ອິມໍ ໂຄຆາຕກໍ ໂຄຓໍ ວິຍ ເຄຫມຊ຺ເຌ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ວິຈຣິຕ຺ວາ ວິຣວນ຺ຕໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕວ ມຕ຺ຖເກ ປຕິສ຺ສຕິ, ມມມ຺ປິ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂສຕ຺ຖິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປລາຍສ຺ສູ’’ຕິ. ໂສ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ມາຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍິ, ປລາຍິຕ຺ວາ ຈ ປນ ຕກ຺ກສິລໍ ອຄມາສິ. ໂຄຆາຕໂກປິ ໂຄໂຓ ວິຍ ເຄຫມຊ຺ເຌ ວິຣວນ຺ໂຕ ວິຈຣິຕ຺ວາ ກາລກໂຕ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂຄໂຓປິ ກາລມກາສິ. ໂຄຆາຕກປຸຕ຺ໂຕປິ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກາຣກມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ອຖສ຺ສາຈຣິໂຍ ຄາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ເອວຣູປໍ ນາມ ອລງ຺ກາຣໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສປິ ຕຖາຣູປໍ ອລງ຺ກາຣໍ ອກາສິ. ອຖສ຺ສາຈຣິໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອລງ຺ກາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຣໍ ອທາສິ. ໂສ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ວຑ຺ຒິ.

ອຖສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຆຣາວາສໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ວສນ຺ຕາ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ ອເຫສຸໍ. ປິຕາປິ ເນສໍ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກຸສລໍ ອກຕ຺ວາວ ຊຣໍ ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ‘‘ປິຕາ ໂນ ມຫລ຺ລໂກ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ປິຕຸ ອຕ຺ຖາຍ ທານໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ຕຍິໍສຸ. ເຕ ປຸນທິວເສ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ອິທໍ ປິຕຸ ຊີວຠຕ຺ຕໍ ທິນ຺ນໍ, ປິຕຸ ໂນ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສກ, ຕ຺ວໍ ມຫລ຺ລໂກ ປຣິປກ຺ກສຣີໂຣ ປຓ຺ຑຸປລາສສທິໂສ, ຕວ ປຣໂລກຄມນາຍ ກຸສລປາເຖຍ຺ຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐໍ ກໂຣຫິ, ປຓ຺ຑິໂຕ ຠວ, ມາ ພາໂລ’’ຕິ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໓໕.

‘‘ປຓ຺ຑຸປລາໂສວ ທານິສິ,

ຍມປຸຣິສາປິ ຈ ເຕ ອຸປຏ຺ຐິຕາ;

ອຸຍ຺ໂຍຄມຸເຂ ຈ ຕິຏ຺ຐສິ,

ປາເຖຍ຺ຍມ຺ປິ ຈ ເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕິ.

໒໓໖.

‘‘ໂສ ກໂຣຫິ ທີປມຕ຺ຕໂນ,

ຂິປ຺ປໍ ວາຍມ ປຓ຺ຑິໂຕ ຠວ;

ນິທ຺ຘນ຺ຕມໂລ ອນງ຺ຄໂຓ,

ທິພ຺ພໍ ອຣິຍຠູມິໍ ອຸເປຫິສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑຸປລາໂສວ ທານິສີຕິ, ອຸປາສກ, ຕ຺ວໍ ອິທານິ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕິຕປຓ຺ຑຸປລາໂສ ວິຍ ອໂຫສິ. ຍມປຸຣິສາຕິ ຍມທູຕາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອິທໍ ປນ ມຣຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຣຓໍ ເຕ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຍ຺ໂຍຄມຸເຂຕິ ປຣິຫານິມຸເຂ, ອວຸຑ຺ຒິມຸເຂ ຈ ຐິໂຕສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ຄມິກສ຺ສ ຕຓ຺ຑຸລາທິປາເຖຍ຺ຍໍ ວິຍ ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຕວ ກຸສລປາເຖຍ຺ຍມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ກໂຣຫີຕິ ໂສ ຕ຺ວໍ ສມຸທ຺ເທ ນາວາຍ ຠິນ຺ນາຍ ທີປສງ຺ຂາຕໍ ປຕິຏ຺ຐໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລປຕິຏ຺ຐໍ ກໂຣຫິ. ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ຂິປ຺ປໍ ວາຍມ, ສີຆໍ ສີຆໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠ, ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລກມ຺ມປຕິຏ຺ຐກຣເຓນ ປຓ຺ຑິໂຕ ຠວ. ໂຍ ຫິ ມຣຓມຸຂໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖກາເລວ ກຸສລໍ ກໂຣຕິ, ເອສ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ, ຕາທິໂສ ຠວ, ມາ ອນ຺ຘພາໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິພ຺ພໍ ອຣິຍຠູມິນ຺ຕິ ເອວໍ ວີຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຣາຄາທີນໍ ມລານໍ ນີຫຏຕາຍ ນິທ຺ຘນ຺ຕມໂລ ອງ຺ຄຓາຠາເວນ ອນງ຺ຄໂຓ ນິກ຺ກິເລໂສ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວິຘໍ ສຸທ຺ຘາວາສຠູມິໍ ປາປຸຓິສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ອຸປາສໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ເຕ ປຸນທິວສຕ຺ຖາຍປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ທານໍ ທຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸໂມທນກາເລ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ປິຕຸ ຊີວຠຕ຺ຕເມວ, ອິມສ຺ເສວ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໓໗.

‘‘ອຸປນີຕວໂຍ ຈ ທານິສິ,

ສມ຺ປຍາໂຕສິ ຍມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ;

ວາໂສ ເຕ ນຕ຺ຖິ ອນ຺ຕຣາ,

ປາເຖຍ຺ຍມ຺ປິ ຈ ເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕິ.

໒໓໘.

‘‘ໂສ ກໂຣຫິ ທີປມຕ຺ຕໂນ,

ຂິປ຺ປໍ ວາຍມ ປຓ຺ຑິໂຕ ຠວ;

ນິທ຺ຘນ຺ຕມໂລ ອນງ຺ຄໂຓ,

ນ ປຸນ ຊາຕິຊຣໍ ອຸເປຫິສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸປນີຕວໂຍຕິ ອຸປາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ນີຕວໂຍຕິ ວິຄຕວໂຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕວໂຍ, ຕ຺ວຎ຺ຈສິ ທານິ ຕໂຍ ວເຍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຣຓມຸເຂ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຍາໂຕສິ ຍມສ຺ສ ສນ຺ຕິກນ຺ຕິ ມຣຓມຸຂໍ ຄນ຺ຕຸໍ ສຊ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາໂສ ເຕ ນຕ຺ຖິ ອນ຺ຕຣາຕິ ຍຖາ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕານິ ຕານິ ກິຈ຺ຈານິ ກໂຣນ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວສນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ‘‘ອຘິວາເສຖ ກຕິປາຫໍ, ທານໍ ຕາວ ເທມິ, ຘມ຺ມໍ ຕາວ ສຸຓາມີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ຕຸໍ. ອິໂຕ ປນ ຈວິຕ຺ວາ ປຣໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ອິທໍ ກິຎ຺ຈາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ, ອຸປາສກສ຺ສ ປນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ຖໍ ອິຘາປິ ສຕ຺ຖາຣາ ກຖິຕໍ. ຊາຕິຊຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍາຘິມຣຓານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຫຏ຺ຐິມຄາຖາຫິ ຈ ອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ, ອິຘ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍຖາ ນາມ ຣຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂປມາເຓນ ກພຬໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນີເຕ ໂສ ກຸມາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂປມາເຓເນວ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວເມວ ສຕ຺ຖາຣາ ອຸປຣິມຄ຺ຄວເສນ ຘມ຺ເມ ເທສິເຕປິ ອຸປາສໂກ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ເຫຏ຺ຐາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອິມິສ຺ສາ ອນຸໂມທນາຍ ອວສາເນ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ. ເສສປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ໂຄຆາຕກປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ອນຸປຸພ຺ເພນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວຣປາຣຸປນຏ຺ຐາເນ ຠິກ຺ຂູ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ເຕ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ປນ ຐານໍ ວິຣູຬ຺ຫຕິຓໍ ໂຫຕິ. ອເຖກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ຕສ຺ສ ຈີວຣກຓ຺ໂຓ ຕິເຓສຸ ປວຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທູຫິ ເຕມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອິມໍ ຐານໍ ອປ຺ປຫຣິຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸນທິວເສ ກຸທ຺ທາລໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຂລມຓ຺ຑລສທິສໍ ອກາສິ. ປຸນທິວເສປິ ຕໍ ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູສຸ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ເຕສຸ ເອກສ຺ສ ຈີວຣກຓ຺ຓໍ ຠູມິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ປໍສຸມ຺ຫິ ປວຏ຺ຏມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິຘ ວາລຸກໍ ໂອກິຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂອກິຣິ.

ອເຖກທິວສໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຈຓ຺ໂຑ ອາຕໂປ ອໂຫສິ, ຕທາປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ຕານໍ ຄຕ຺ຕໂຕ ເສເທ ມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິຘ ມຍາ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣສິ. ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ, ວທ຺ທລິກໍ ອໂຫສິ. ຕທາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠິກ຺ຂູ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ຐິໂຕ ຕິນ຺ຕຈີວຣເກ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ມຍາ ສາລໍ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສາລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ສາລມຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວຣປາຣຸປນກາເລ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຐິໂຕ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກາເຣສິ’’ນ຺ຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຓ຺ຑິຕາ ນາມ ຂເຓ ຂເຓ ໂຖກໍ ກຸສລໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຕ຺ຕໂນ ອກຸສລມລໍ ນີຫຣນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໓໙.

‘‘ອນຸປຸພ຺ເພນ ເມຘາວີ, ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຂເຓ ຂເຓ;

ກມ຺ມາໂຣ ຣຊຕສ຺ເສວ, ນິທ຺ຘເມ ມລມຕ຺ຕໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ເພນາຕິ ອນຸປຏິປາຏິຍາ. ເມຘາວີຕິ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຂເຓ ຂເຓຕິ ໂອກາເສ ໂອກາເສ ກຸສລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ກມ຺ມາໂຣ ຣຊຕສ຺ເສວາຕິ ຍຖາ ສຸວຓ຺ຓກາໂຣ ເອກວາຣເມວ ສຸວຓ຺ຓໍ ຕາເປຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມລໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປິລນ຺ຘນວິກຕິໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕາເປນ຺ໂຕ ໂກຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ປນ ມລໍ ນີຫຣຕິ, ຕໂຕ ອເນກວິຘໍ ປິລນ຺ຘນວິກຕິໍ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຸສລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຄາທິມລໍ ນິທ຺ຘເມຍ຺ຍ, ເອວໍ ນິທ຺ຘນ຺ຕມໂລ ນິກ຺ກິເລໂສວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຕິ, ມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຍສາວ ມລນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ຊນປທວິຫາເຣ ວສ຺ສູປຄໂຕ ອຏ຺ຐຫຕ຺ຖກໍ ຖູລສາຏກໍ ລຠິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄິນິຍາ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ສາ ‘‘ນ ເມ ເອໂສ ສາຏໂກ ຠາຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ຕໍ ຕິຂິຓາຍ ວາສິຍາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫີຣຫີຣໍ ກຕ຺ວາ ອຸທຸກ຺ຂເລ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປວິເສຕ຺ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ສຸຂຸມສຸຕ຺ຕໍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ສາຏກໍ ວາຍາເປສິ. ເຖໂຣປິ ສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ສູຈິໂຍ ຈ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຈີວຣກາຣເກ ທຫຣສາມເຓເຣ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ຠຄິນິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ເມ ສາຏກໍ ເທຖ, ຈີວຣໍ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ນວຫຕ຺ຖໍ ສາຏກໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐຠາຕິກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ມມ ສາຏໂກ ຖູໂລ ອຏ຺ຐຫຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ສຸຂຸໂມ ນວຫຕ຺ໂຖ. ນາຍໍ ມມ ສາຏໂກ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອສ, ນ ເມ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ, ຕເມວ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກເມວ ເອໂສ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ? ໂສ ເນວ ອິຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ກຕກິຈ຺ຈໍ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກເມເວສ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈີວຣກມ຺ມໍ ປຏ຺ຐເປສິ.

ອຖສ຺ສ ຠຄິນີ ຈີວຣກາຣານໍ ອຕ຺ຖາຍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ສມ຺ປາເທສິ. ຈີວຣສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕທິວເສ ປນ ອຕິເຣກສກ຺ກາຣໍ ກາເຣສິ. ໂສ ຈີວຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນໂຫ ‘‘ສ຺ເວ ທານິ ນໍ ປາຣຸປິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຈີວຣວໍເສ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຠຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ຊິຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈີວເຣ ອູກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຠຄິນີປິສ຺ສ ກາລກິຣິຍໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທສຸ ປວຕ຺ຕມານາ ໂຣທິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ອຠາເວນ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ‘‘ຠາເຊສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ຈີວຣໍ ນີຫຣາເປສຸໍ. ສາ ອູກາ ‘‘ອິເມ ມມ ສນ຺ຕກໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຣວນ຺ຕີ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສນ຺ຘາວິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ຕິສ຺ສສ຺ສ ຈີວຣໍ ອຠາເຊຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຕຖາ ກາເຣສິ. ສາປິ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຸສິຕວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຈີວຣໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ຠິກ຺ຂູ ຕຖາ ກຣິໍສຸ.

ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ຖາ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຈີວຣໍ ສຕ຺ຕ ທິວເສ ຐປາເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອນຸຊານີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕິສ຺ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວເຣ ອູກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຕສ຺ມິໍ ຠາຊິຍມາເນ ‘ອິເມ ມມ ສນ຺ຕກໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕີ’ຕິ ວິຣວນ຺ຕີ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຘາວິ. ສາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈີວເຣ ຄຍ຺ຫມາເນ ຕຸມ຺ເຫສຸ ມນໍ ປທຸສ຺ສິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ເຕນ ຈາຫໍ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປາເປສິໍ. ອິທານິ ປນ ສາ ຕຸສິຕວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ເຕນ ໂວ ມຍາ ຈີວຣຄຫຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕຫິ ‘‘ຠາຣິຍາ ວຕ ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຓ຺ຫາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາ ນາມ ຠາຣິຍາ. ຍຖາ ອຍໂຕ ມລໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຍເມວ ຂາທຕິ ວິນາເສຕິ ອປຣິໂຠຄໍ ກໂຣຕິ, ເອວເມວາຍໍ ຕຓ຺ຫາ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕ ສຕ຺ເຕ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຕິ, ວິນາສໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໔໐.

‘‘ອຍສາວ ມລໍ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ,

ຕຕຸຏ຺ຐາຍ ຕເມວ ຂາທຕິ;

ເອວໍ ອຕິໂຘນຈາຣິນໍ,

ສານິ ກມ຺ມານິ ນຍນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຍສາວາຕິ ອຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ຕຕຸຏ຺ຐາຍາຕິ ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ. ອຕິໂຘນຈາຣິນນ຺ຕິ ໂຘນາ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ‘‘ອິທມຕ຺ຖໍ ເອເຕ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນປຎ຺ຎາ, ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຈຣນ຺ໂຕ ອຕິໂຘນຈາຣີ ນາມ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອຍໂຕ ມລໍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ຕເມວ ຂາທຕິ, ເອວເມວໍ ຈຕຸປຈ຺ຈເຍ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ ອຕິໂຘນຈາຣິນໍ ສານິ ກມ຺ມານິ ອຕ຺ຕນິ ຐິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກາເນວ ຕານິ ກມ຺ມານິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນຍນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ລາລຸທາຍິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອສຊ຺ຌາຍມລາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ລາລຸທາຍິຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ປຎ຺ຈໂກຏິມຕ຺ຕາ ອຣິຍສາວກາ ວສນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ໂກຏິມຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວສນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອຣິຍສາວກາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິເຕລມຘຸຜາຓິຕວຕ຺ຖາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ຕິ. ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານານໍ ຄຸຓກຖໍ ກເຖນ຺ຕິ. ອຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕສໍ ຕາວ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ກເຖຖ, ມມ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ກິໍ ນຸ ໂຂ ນ ກເຖສ຺ສຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກຖິໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມສ຺ສປິ ອມ຺ເຫຫິ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເຕ ເອກທິວສໍ ເຖຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນທິວໂສ’’ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອມ຺ຫາກໍ ທິວາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສປິ ເຕສໍ ອຘິວາເສສິ.

ເຕຫິ ຘມ຺ມສ຺ສວນເວລາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂນ ຘມ຺ມໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ລາລຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາເລນ຺ໂຕ ເອກມ຺ປິ ຘມ຺ມປທໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ສຣຠຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມິ, ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຕຣິ. ເຕ ອຎ຺ເຎນ ຘມ຺ມກຖໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ສຣຠາຓຕ຺ຖາຍ ປຸນ ຕໍ ອາສນໍ ອາໂຣປຍິໍສຸ. ໂສ ປຸນປິ ກິຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຣຕ຺ຕິໍ ກເຖສ຺ສາມິ, ອຎ຺ໂຎ ສຣຠຎ຺ຎໍ ຠຓຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາສນາ ໂອຕຣິ. ເຕ ອຎ຺ເຎນ ສຣຠຎ຺ຎໍ ຠຓາເປຕ຺ວາ ປຸນ ຣຕ຺ຕິໍ ເຖຣໍ ອານຍິໍສຸ. ໂສ ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ກເຖສ຺ສາມິ, ຣຕ຺ຕິໍ ອຎ຺ໂຎ ກເຖຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຕຣິ. ເຕ ອຎ຺ເຎນ ຣຕ຺ຕິໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຈູເສ ຕໍ ອານຍິໍສຸ. ໂສ ປຸນປິ ກິຎ຺ຈິ ນາທ຺ທສ. ມຫາຊໂນ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ອນ຺ຘພາລ, ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານານໍ ວຓ຺ເຓ ກຖິຍມາເນ ເອວຎ຺ເຈວຎ຺ຈ ວເທສິ, ອິທານິ ກສ຺ມາ ນ ກເຖສີ’’ຕິ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ໂສ ປລາຍນ຺ໂຕ ເອກິສ຺ສາ ວຈ຺ຈກຸຏິຍາ ປຕິ.

ມຫາຊໂນ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ລາລຸທາຍີ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານານໍ ຄຸຓກຖາຍ ປວຕ຺ຕມານາຍ ອຸສ຺ສູຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມກຖິກຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘ຘມ຺ມໍ ສຸໂຓມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກິຎ຺ຈິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ເຍຫິ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຄຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫາສີ’ຕິ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປລາປິຍມາໂນ ວຈ຺ຈກຸຏິຍາ ປຕິໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ເອໂສ ຄູຖກູເປ ນິມຸຄ຺ໂຄເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ຈຕຸປ຺ປໂທ ອຫໍ ສມ຺ມ, ຕ຺ວມ຺ປິ ສມ຺ມ ຈຕຸປ຺ປໂທ;

ເອຫິ ສມ຺ມ ນິວຕ຺ຕສ຺ສຸ, ກິໍ ນຸ ຠີໂຕ ປລາຍສິ.

‘‘ອສຸຈິປູຕິໂລໂມສິ, ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ວາສິ ສູກຣ;

ສເຈ ຍຸຊ຺ຌິຕຸກາໂມສິ, ຊຍໍ ສມ຺ມ ທທາມິ ເຕ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໕-໖) –

ອິມໍ ຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖສິ. ຕທາ ສີໂຫ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ສູກໂຣ ລາລຸທາຍີຕິ. ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ລາລຸທາຍິນາ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກວ ຘມ຺ໂມ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ສຊ຺ຌາຍໍ ປນ ເນວ ອກາສິ, ກິຎ຺ຈິ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອສຊ຺ຌາຍກຣຓໍ ມລເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໔໑.

‘‘ອສຊ຺ຌາຍມລາ ມນ຺ຕາ, ອນຸຏ຺ຐານມລາ ຆຣາ;

ມລໍ ວຓ຺ຓສ຺ສ ໂກສຊ຺ຊໍ, ປມາໂທ ຣກ຺ຂໂຕ ມລ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອສຊ຺ຌາຍມລາຕິ ຍາກາຈິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ວາ ສິປ຺ປໍ ວາ ຍສ຺ມາ ອສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ອນນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວິນສ຺ສຕິ ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວາ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອສຊ຺ຌາຍມລາ ມນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ຊິຓ຺ຓປຏິສງ຺ຂຣຓາທີນິ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຆຣໍ ນາມ ວິນສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸຏ຺ຐານມລາ ຆຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຄິຫິສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ໂກສຊ຺ຊວເສນ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ວາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາໂຍ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມລໍ ວຓ຺ຓສ຺ສ ໂກສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຄາໂວ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປມາທວເສນ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສ ວາ ກີຬນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຕາ ຄາໂວ ອຕິຕ຺ຖປກ຺ຂນ຺ທນາທິນາ ວາ ວາຬມິຄໂຈຣາທິອຸປທ຺ທເວນ ວາ ປເຣສໍ ສາລິເຂຕ຺ຕາທີນິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຂາທນວເສນ ວິນາສໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສຍມ຺ປິ ທຓ຺ຑໍ ວາ ປຣິຠາສໍ ວາ ປາປຸຓາຕິ, ປພ຺ພຊິຕໍ ວາ ປນ ຉ ທ຺ວາຣານິ ອຣກ຺ຂນ຺ຕໍ ປມາທວເສນ ກິເລສາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສາສນາ ຈາເວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປມາໂທ ຣກ຺ຂໂຕ ມລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິສ຺ສ ວິນາສາວຫເນນ ມລຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ມລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ລາລຸທາຍິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ອຎ຺ຎຕຣກຸລປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ມລິຕ຺ຖິຍາ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສ ກິຣ ສມານຊາຕິກໍ ກຸລກຸມາຣິກໍ ອາເນສຸໍ. ສາ ອານີຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕິຈາຣິນີ ອໂຫສິ. ໂສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ອຕິຈາເຣນ ລຊ຺ຊິໂຕ ກສ຺ສຈິ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານາທີນິ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກິໍ, ອຸປາສກ, ນ ທິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ອຸປາສກ, ປຸພ຺ເພປິ ມຍາ ‘ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ນທີອາທິສທິສາ, ຕາສຸ ປຓ຺ຑິເຕນ ໂກໂຘ ນ ກາຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕ຺ວໍ ປນ ຠວປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ –

‘‘ຍຖາ ນທີ ຈ ປນ຺ໂຖ ຈ, ປານາຄາຣໍ ສຠາ ປປາ;

ເອວໍ ໂລກິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ, ເວລາ ຕາສໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໖໕; ໑.໑໒.໙) –

ຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສກ, ອິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ອຕິຈາຣິນິຠາໂວ ມລໍ, ທານໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ມຈ຺ເຉຣໍ ມລໍ, ອິຘໂລກປຣໂລເກສຸ ສຕ຺ຕານໍ ອກຸສລກມ຺ມໍ ວິນາສນຕ຺ເຖນ ມລໍ, ອວິຊ຺ຊາ ປນ ສພ຺ພມລານໍ ອຸຕ຺ຕມມລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໔໒.

‘‘ມລິຕ຺ຖິຍາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ມຈ຺ເຉຣໍ ທທໂຕ ມລໍ;

ມລາ ເວ ປາປກາ ຘມ຺ມາ, ອສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣມ຺ຫິ ຈ.

໒໔໓.

‘‘ຕໂຕ ມລາ ມລຕຣໍ, ອວິຊ຺ຊາ ປຣມໍ ມລໍ;

ເອຕໍ ມລໍ ປຫນ຺ຕ຺ວານ, ນິມ຺ມລາ ໂຫຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອຕິຈາໂຣ. ອຕິຈາຣິນິຎ຺ຫິ ອິຕ຺ຖິໍ ສາມິໂກປິ ເຄຫາ ນີຫຣຕິ, ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕມ຺ປິ ‘‘ຕ຺ວໍ ກຸລສ຺ສ ອຄາຣວຠູຕາ, ອກ຺ຂີຫິປິ ນ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ຕໍ ນີຫຣນ຺ຕິ. ສາ ອນາຖາ ວິຈຣນ຺ຕີ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຕນສ຺ສາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ‘‘ມລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທທໂຕຕິ ທາຍກສ຺ສ. ຍສ຺ສ ຫິ ເຂຕ຺ຕກສນກາເລ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ເຂຕ຺ເຕ ສມ຺ປນ຺ເນ ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິປ຺ຜນ຺ເນ ສສ຺ເສປິ ມຈ຺ເຉຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈາຄຈິຕ຺ຕໍ ນິວາເຣຕິ, ໂສ ມຈ຺ເຉຣວເສນ ຈາຄຈິຕ຺ເຕ ອວິຣູຫນ຺ເຕ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ນ ລຠຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມຈ຺ເຉຣໍ ທທໂຕ ມລ’’ນ຺ຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປາປກາ ຘມ຺ມາຕິ ອກຸສລຘມ຺ມາ ປນ ອິຘໂລເກ ຈ ປຣໂລເກ ຈ ມລເມວ.

ຕໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕມລໂຕ. ມລຕຣນ຺ຕິ ອຕິເຣກມລໍ ໂວ ກເຖມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກໍ ອຎ຺ຎາຓເມວ ປຣມໍ ມລໍ. ປຫນ຺ຕ຺ວານາຕິ ເອຕໍ ມລໍ ຊຫິຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫ ນິມ຺ມລາ ໂຫຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣກຸລປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ຈູຬສາຣິວຕ຺ຖຸ

ສຸຊີວນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈູຬສາຣິໍ ນາມ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເອກທິວເສ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຓີຕໂຠຊນໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາທາຍ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ມຍາ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ, ຕຸມ຺ເຫ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ເອວຣູປໍ ໂຠຊນໍ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ອິມໍ ຠຸຎ຺ຊຖ, ອຫໍ ເຕ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈກາລໍ ເອວຣູປໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ປກ຺ກາມິ. ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຫິຣິໂກ ນາມ ປຄພ຺ໂຠ ກາກສທິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ເອກວີສຕິວິຘາຍ ອເນສນາຍ ຐຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວຕິ, ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ໂນ ປນ ທຸກ຺ຂໍ ຊີວຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໔໔.

‘‘ສຸຊີວໍ ອຫິຣິເກນ, ກາກສູເຣນ ຘໍສິນາ;

ປກ຺ຂນ຺ທິນາ ປຄພ຺ເຠນ, ສໍກິລິຏ຺ເຐນ ຊີວິຕໍ.

໒໔໕.

‘‘ຫິຣີມຕາ ຈ ທຸຊ຺ຊີວໍ, ນິຈ຺ຈໍ ສຸຈິຄເວສິນາ;

ອລີເນນາປ຺ປຄພ຺ເຠນ, ສຸທ຺ຘາຊີເວນ ປສ຺ສຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຫິຣິເກນາຕິ ຉິນ຺ນຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປເກນ. ເອວຣູເປນ ຫິ ອມາຕຣເມວ ‘‘ມາຕາ ເມ’’ຕິ ອປິຕາທໂຍ ເອວ ຈ ‘‘ປິຕາ ເມ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຕ຺ວາ ເອກວີສຕິວິຘາຍ ອເນສນາຍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຸເຂນ ຊີວຕຸໍ ສກ຺ກາ. ກາກສູເຣນາຕິ ສູຣກາກສທິເສນ. ຍຖາ ຫິ ສູຣກາໂກ ກຸລຆເຣສຸ ຍາຄຸອາທີນິ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ຠິຕ຺ຕິອາທີສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂອໂລກນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອໂນໂລເກນ຺ໂຕ ວິຍ ອຎ຺ຎວິຫິຕໂກ ວິຍ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ປມາທໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອນຸປຕິຕ຺ວາ ‘‘ສູສູ’’ຕິ ວທນ຺ເຕສຸເຍວ ຠາຊນໂຕ ມຸຂປູຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ເອວເມວໍ ອຫິຣິກປຸຄ຺ຄໂລປິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕຏ຺ຐານາທີນິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ອາສນສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕາ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕິ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ອາສນສາລໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ອກຕ຺ວາ ຄາມາຠິມຸໂຂວ ໂຫຕິ.

ໂສ ຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ປສ຺ສຖິມ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລກິຍມາໂນປິ ອໂນໂລເກນ຺ໂຕ ວິຍ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ວິຍ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ວິຍ ຄຓ຺ຐິກໍ ປຏິມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ວິຍ ຈີວຣໍ ສໍວິທຫນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ເມ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ວວຕ຺ຖປິຕເຄເຫສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເຄຫໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຆຣມານຸສເກສຸ ໂຖກໍ ກວາຏໍ ປິຘາຍ ທ຺ວາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ກນ຺ທນ຺ເຕສຸປິ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ກວາຏໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິສຕິ. ອຖ ນໍ ທິສ຺ວາ ອກາມກາປິ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸອາທີສຸ ຍໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ເທນ຺ຕິ. ໂສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ປຕ຺ເຕນາທາຍ ປກ຺ກມຕິ. ອຍໍ ກາກສູໂຣ ນາມ. ເອວຣູເປນ ອຫິຣິເກນ ສຸຊີວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘໍສິນາຕິ ‘‘ອສຸກຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ເຕສຸ – ‘‘ກິໍ ປນ ມຍໍ ນ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິວຈເນນ ປເຣສໍ ຄຸຓຘໍສນຕາຍ ຘໍສິນາ. ຕຖາຣູປສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍມ຺ປິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸເຓ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ມນຸສ຺ສາ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ໂສ ປນ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຎ຺ຎູປຸຣິສານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕມ຺ຫາປິ ລາຠາ ປຣິຫາຍຕິ. ເອວໍ ຘໍສິປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕໂນປິ ປຣສ຺ສປິ ລາຠໍ ນາເສຕິເຍວ.

ປກ຺ຂນ຺ທິນາຕິ ປກ຺ຂນ຺ທຈາຣິນາ. ປເຣສໍ ກິຈ຺ຈານິປິ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈານິ ວິຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປາໂຕວ ຠິກ຺ຂູສຸ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທີສຸ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣນ ໂຖກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄາມໍ ປວິສນ຺ເຕສຸ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑຸກາສາວປາຣຸປນອກ຺ຂິອຎ຺ຊນສີສມກ຺ຂນາທີຫິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ ທ຺ເວ ຕໂຍ ສມ຺ມຊ຺ຊນິປຫາເຣ ທຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສາ ປາໂຕວ ‘‘ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມ, ມາລາປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄຕາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ວິຫາໂຣ ອິມໍ ທຫຣໍ ນິສ຺ສາຍ ປຏິຊຄ຺ຄນໍ ລຠຕິ, ອິມໍ ມາ ປມຊ຺ຊິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເອວຣູເປນ ປກ຺ຂນ຺ທິນາປິ ສຸຊີວໍ. ປຄພ຺ເຠນາຕິ ກາຍປາຄພ຺ຠິຍາທີຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ. ສໍກິລິຏ຺ເຐນ ຊີວິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ຊີວນ຺ເຕນ ຫິ ປຸຄ຺ຄເລນ ສໍກິລິຏ຺ເຐນ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ທຸຊ຺ຊີວິຕໍ ປາປເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຫິຣີມຕາ ຈາຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ເນນ ປຸຄ຺ຄເລນ ທຸຊ຺ຊີວໍ. ໂສ ຫິ ອມາຕາທໂຍວ ‘‘ມາຕາ ເມ’’ຕິອາທີນິ ອວຕ຺ວາ ອຘມ຺ມິເກ ປຈ຺ຈເຍ ຄູຖໍ ວິຍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ລູຂໍ ຊີວິກໍ ຊີວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຈິຄເວສິນາຕິ ສຸຈີນິ ກາຍກມ຺ມາທີນິ ຄເວສນ຺ເຕນ. ອລີເນນາຕິ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິມນລ຺ລີເນນ. ສຸທ຺ຘາຊີເວນ ປສ຺ສຕາຕິ ເອວຣູໂປ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຸທ຺ຘາຊີໂວ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ເອວໍ ສຸທ຺ຘາຊີເວນ ຕເມວ ສຸທ຺ຘາຊີວໍ ສາຣໂຕ ປສ຺ສຕາ ລູຂຊີວິຕວເສນ ທຸຊ຺ຊີວໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຈູຬສາຣິວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ປຎ຺ຈອຸປາສກວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ປາຓນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ອຸປາສເກ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕສຸ ຫິ ເອໂກ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິສິກ຺ຂາປທເມວ ຣກ຺ຂຕິ, ອິຕເຣ ອິຕຣານິ. ເຕ ເອກທິວສໍ ‘‘ອຫໍ ທຸກ຺ກຣໍ ກໂຣມິ, ທຸກ຺ກຣໍ ຣກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວິວາທາປນ຺ນາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ເອກສີລມ຺ປິ ກນິຏ຺ຐກໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພາເນວ ທຸຣກ຺ຂານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໔໖.

‘‘ໂຍ ປາຓມຕິປາເຕຕິ, ມຸສາວາທຎ຺ຈ ຠາສຕິ;

ໂລເກ ອທິນ຺ນມາທິຍຕິ, ປຣທາຣຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ.

໒໔໗.

‘‘ສຸຣາເມຣຍປານຎ຺ຈ, ໂຍ ນໂຣ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ;

ອິເຘວ ເມໂສ ໂລກສ຺ມິໍ, ມູລໍ ຂຓຕິ ອຕ຺ຕໂນ.

໒໔໘.

‘‘ເອວໍ ໂຠ ປຸຣິສ ຊານາຫິ, ປາປຘມ຺ມາ ອສຎ຺ຎຕາ;

ມາ ຕໍ ໂລໂຠ ອຘມ຺ໂມ ຈ, ຈິຣໍ ທຸກ຺ຂາຍ ຣນ຺ຘຍຸ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ປາຓມຕິປາເຕຕີຕິ ໂຍ ສາຫຕ຺ຖິກາທີສຸ ຉສຸ ປໂຍເຄສຸ ເອກປໂຍເຄນາປິ ປຣສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ມຸສາວາທນ຺ຕິ ປເຣສໍ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນກໍ ມຸສາວາທຎ຺ຈ ຠາສຕິ. ໂລເກ ອທິນ຺ນມາທິຍຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕໂລເກ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣາທີສຸ ເອເກນປິ ອວຫາເຣນ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອາທິຍຕິ. ປຣທາຣຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣສ຺ສ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິເຕສຸ ຠຓ຺ເຑສຸ ອປຣຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຖຈາຣໍ ຈຣຕິ. ສຸຣາເມຣຍປານນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສຸຣາຍ ເຈວ ເມຣຍສ຺ສ ຈ ປານໍ. ອນຸຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ເສວຕິ ພຫຸລີກໂຣຕິ. ມູລໍ ຂຓຕີຕິ ຕິຏ຺ຐຕຸ ປຣໂລໂກ, ໂສ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິຘ ໂລກສ຺ມິໍເຍວ ເຍນ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸອາທິນາ ມູເລນ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍ, ຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວາ ສຸຣໍ ປິວນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມູລໍ ຂຓຕິ, ອນາໂຖ ກປໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ. ເອວໍ, ໂຠຕິ ປຎ຺ຈທຸສ຺ສີລ຺ຍກມ຺ມກາຣກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອາລປຕິ. ປາປຘມ຺ມາຕິ ລາມກຘມ຺ມາ. ອສຎ຺ຎຕາຕິ ກາຍສຎ຺ຎຕາທິຣຫິຕາ. ອເຈຕສາຕິປິ ປາໂຐ, ອຈິຕ຺ຕກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລໂຠ ອຘມ຺ໂມ ຈາຕິ ໂລໂຠ ເຈວ ໂທໂສ ຈ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຫຕໍ ອກຸສລເມວ. ຈິຣໍ ທຸກ຺ຂາຍ ຣນ຺ຘຍຸນ຺ຕິ ຈິຣກາລໍ ນິຣຍທຸກ຺ຂາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຕໍ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ມາ ຣນ຺ເຘນ຺ຕຸ ມາ ມຕ຺ເຖນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ປຎ຺ຈ ອຸປາສກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ປຎ຺ຈອຸປາສກວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ຕິສ຺ສທຫຣວຕ຺ຖຸ

ທທາຕິ ເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕິສ຺ສທຫຣໍ ນາມ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ວິສາຂາຍ ອຸປາສິກາຍາຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຣິຍສາວກໂກຏີນໍ ທານໍ ນິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຈຣິ, ອສທິສທານມ຺ປິ ນິນ຺ທິເຍວ. ເຕສໍ ເຕສໍ ທານຄ຺ເຄ ສີຕລໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ສີຕລ’’ນ຺ຕິ ນິນ຺ທິ, ອຸຓ຺ຫໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອຸຓ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ນິນ຺ທິ. ອປ຺ປໍ ເທນ຺ເຕປິ ‘‘ກິໍ ອິເມ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ນິນ຺ທິ, ພຫຸໍ ເທນ຺ເຕປິ ‘‘ອິເມສໍ ເຄເຫ ຐປນຏ຺ຐານໍ ມຎ຺ເຎ ນຕ຺ຖິ, ນນຸ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ທາຕພ຺ພໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ນິຣຕ຺ຖກເມວ ວິສ຺ສຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ນິນ຺ທິ. ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຎາຕເກ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອໂຫ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕການໍ ເຄຫໍ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄຕາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອປານຠູຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ປສໍສໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ໂສ ປເນກສ຺ສ ໂທວາຣິກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຊນປທໍ ວິຈຣນ຺ເຕຫິ ວຑ຺ຒກີຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣນ຺ໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ມນຸສ຺ສານໍ ທານາທີນິ ນິນ຺ທນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຕວ ຎາຕກາ ກຫໍ ວສນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກຄາເມ ນາມາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາວ ກຕິປເຍ ທຫເຣ ເປເສສຸໍ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄາມວາສິເກຫິ ອາສນສາລາຍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ກຕສກ຺ກາຣາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ອິມມ຺ຫາ ຄາມາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ຕິສ຺ໂສ ນາມ ທຫໂຣ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ສ ກຕເມ ຎາຕກາ’’ຕິ? ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອິຘ ກຸລເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕທາຣໂກ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິເມ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອໂກ ໂທວາຣິກປຸຕ຺ໂຕ ວຑ຺ຒກີຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສຸໂຓມ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທຖ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ທຫຣຠິກ຺ຂູ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອິສ຺ສຣຎາຕການໍ ອຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອກາຣຓເມວ, ຠນ຺ເຕ, ຕິສ຺ໂສ ວິລປນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠິກ຺ຂູປິ ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ວິກຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ວິກຕ຺ຖໂກວ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ພຫຸມ຺ປິ ໂສ ວິກຕ຺ເຖຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎໍ ຊນປທໍ ຄໂຕ;

ອນ຺ວາຄນ຺ຕ຺ວານ ທູເສຍ຺ຍ, ຠຸຎ຺ຊ ໂຠເຄ ກຏາຫກາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໒໕) –

ອິມໍ ກຏາຫຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ໂຍ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປເຣຫິ ອປ຺ປເກ ວາ ພຫຸເກ ວາ ລູເຂ ວາ ປຓີເຕ ວາ ທິນ຺ເນ ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອທິນ຺ເນ ມງ຺ກຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ມຄ຺ຄຜລາທີນິ ວາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໔໙.

‘‘ທທາຕິ ເວ ຍຖາສທ຺ຘໍ, ຍຖາປສາທນໍ ຊໂນ;

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຈ ມງ຺ກຸ ໂຫຕິ, ປເຣສໍ ປານໂຠຊເນ;

ນ ໂສ ທິວາ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ວາ, ສມາຘິມຘິຄຈ຺ຉຕິ.

໒໕໐.

‘‘ຍສ຺ສ ເຈຕໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ມູລຆຈ຺ຈໍ ສມູຫຕໍ;

ສ ເວ ທິວາ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ວາ, ສມາຘິມຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທທາຕິ ເວ ຍຖາສທ຺ຘນ຺ຕິ ລູຂປຓີຕາທີສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເທນ຺ໂຕ ຊໂນ ຍຖາສທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘານຸຣູປເມວ ເທຕິ. ຍຖາປສາທນນ຺ຕິ ເຖຣນວາທີສຸ ຈສ຺ສ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ປສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ເທນ຺ໂຕ ຍຖາປສາທນໍ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທານຸຣູປເມວ ເທຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຣສ຺ສ ທາເນ ‘‘ມຍາ ອປ຺ປໍ ວາ ລທ຺ຘໍ, ລູຂໍ ວາ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ມງ຺ກຸຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສມາຘິນ຺ຕິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ທິວາ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ວາ ອຸປຈາຣປ຺ປນາວເສນ ວາ ມຄ຺ຄຜລວເສນ ວາ ສມາຘິໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ. ຍສ຺ສ ເຈຕນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເອຕໍ ເອເກສຸ ຐາເນສຸ ມງ຺ກຸຠາວສງ຺ຂາຕໍ ອກຸສລໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ ມູລຆຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ສມູຫຕໍ, ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສມາຘິໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຕິສ຺ສທຫຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ປຎ຺ຈອຸປາສກວຕ຺ຖຸ

ນຕ຺ຖິ ຣາຄສໂມ ອຄ຺ຄີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ອຸປາສເກ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ‘‘ອຍໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອຍໍ ອຑ຺ໂຒ, ອຍໍ ທຸຄ຺ຄໂຕ, ອິມສ຺ສ ອຸຬາຣໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ, ອິມສ຺ສ ໂນ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ອາຣພ຺ຠ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຄາຣວໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ອາກາສຄງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ເທເສຕິ. ເອວໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ນານໍ ເຕສໍ ເອໂກ ນິສິນ຺ນໂກວ ນິທ຺ທາຍິ, ເອໂກ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຠູມິໍ ລິຂນ຺ໂຕ ນິສີທິ, ເອໂກ ເອກໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຈາເລນ຺ໂຕ ນິສີທິ, ເອໂກ ອາກາສໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິ, ເອໂກ ປນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໍ ອສ຺ໂສສິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ພີຊຍມາໂນ ເຕສໍ ອາກາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອິເມສໍ ມຫາເມຆຄຊ຺ຊິຕໍ ຄຊ຺ຊນ຺ຕາ ວິຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຖ, ເອເຕ ປນ ຕຸມ຺ເຫສຸປິ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ເຕສຸ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕາ ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ. ‘‘ອານນ຺ທ, ຕ຺ວໍ ເອເຕ ນ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ນ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເອເຕສຸ ຫິ ໂຍ ເອສ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ, ເອສ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ສປ຺ປໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂຠເຄສຸ ສີສໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍິ, ອິທານິປິສ຺ສ ນິທ຺ທາຍ ຕິຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ນາສ຺ສ ກຓ຺ຓໍ ມມ ສທ຺ໂທ ປວິສຕີຕິ. ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ປຏິປາຏິຍາ ກເຖຖ, ອຸທາຫຸ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາຕິ. ອານນ຺ທ, ເອຕສ຺ສ ຫິ ກາເລນ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ, ກາເລນ ເທວຕ຺ຕໍ, ກາເລນ ນາຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິໂຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນາປິ ນ ສກ຺ກາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ. ປຏິປາຏິຍາ ປເນສ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ນາຄໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປິ ນິທ຺ທາຍ ອຕິຕ຺ໂຕເຍວ. ອງ຺ຄຸລິຍາ ຠູມິໍ ລິຂນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ນປຸຣິໂສປິ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຠູມິໍ ຂຓິ, ອິທານິປິ ຠູມິໍ ຂຓນ຺ໂຕວ ມມ ສທ຺ທໍ ນ ສຸຓາຕິ. ເອສ ຣຸກ຺ຂໍ ຈາເລນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ນປຸຣິໂສປິ ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມກ຺ກຏໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອິທານິປິ ປຸພ຺ພາຈິຓ຺ຓວເສນ ຣຸກ຺ຂໍ ຈາເລຕິເຍວ, ນາສ຺ສ ກຓ຺ຓໍ ມມ ສທ຺ໂທ ປວິສຕິ. ເອສ ອາກາສໍ ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນປຸຣິໂສປິ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ນກ຺ຂຕ຺ຕປາຐໂກ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອິທານິ ປຸພ຺ພາຈິຓ຺ຓວເສນ ອຊ຺ຊາປິ ອາກາສເມວ ອຸລ຺ໂລເກຕິ, ນາສ຺ສ ກຓ຺ຓໍ ມມ ສທ຺ໂທ ປວິສຕິ. ເອສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ນປຸຣິໂສ ປນ ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ມນ຺ຕຊ຺ຌາຍກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອິທານິປິ ມນ຺ຕໍ ສໍສນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຓາຕີຕິ.

‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມເທສນາ ຉວິອາທີນິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກສ຺ມາ ອິເມ ຕຸມ຺ເຫສຸປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕສຸ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນ ສຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອານນ຺ທ, ມມ ຘມ຺ໂມ ສຸສ຺ສວນີໂຍຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣສິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ທຸສ຺ສວນີໂຍ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອານນ຺ທ, ພຸທ຺ໂຘຕິ ວາ ຘມ຺ໂມຕິ ວາ ສງ຺ໂຆຕິ ວາ ປທໍ ອິເມຫິ ສຕ຺ເຕຫິ ອເນເກສຸປິ ກປ຺ປໂກຏິສຕສຫສ຺ເສສຸ ອສຸຕປຸພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ອເນກວິຫິຕໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖໍເຍວ ສຸຓນ຺ຕາ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ສຸຣາປານເກຬິມຓ຺ຑລາທີສຸ ຄາຍນ຺ຕາ ນຈ຺ຈນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ນິສ຺ສາຍ ປເນເຕ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ?

ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ຣາຄໍ ນິສ຺ສາຍ ໂທສໍ ນິສ຺ສາຍ ໂມຫໍ ນິສ຺ສາຍ ຕຓ຺ຫໍ ນິສ຺ສາຍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຣາຄຄ຺ຄິສທິໂສ ອຄ຺ຄິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ຉາຣິກມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ ສຕ຺ເຕ ທຫຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ສຕ຺ຕສູຣິຍປາຕຸຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກປ຺ປວິນາສໂກ ອຄ຺ຄິປິ ກິຎ຺ຈິ ອນວເສເສຕ຺ວາວ ໂລກໍ ທຫຕິ, ໂສ ປນ ອຄ຺ຄິ ກທາຈິເຍວ ທຫຕິ. ຣາຄຄ຺ຄິໂນ ອທຫນກາໂລ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຣາຄສໂມ ວາ ອຄ຺ຄິ ໂທສສໂມ ວາ ຄໂຫ ໂມຫສມໍ ວາ ຊາລໍ ຕຓ຺ຫາສມາ ວາ ນທີ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໕໑.

‘‘ນຕ຺ຖິ ຣາຄສໂມ ອຄ຺ຄິ, ນຕ຺ຖິ ໂທສສໂມ ຄໂຫ;

ນຕ຺ຖິ ໂມຫສມໍ ຊາລໍ, ນຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາສມາ ນທີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣາຄສໂມຕິ ຘູມາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຍວ ອຸຏ຺ຐາຍ ຌາປນວເສນ ຣາເຄນ ສໂມ ອຄ຺ຄິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂທສສໂມຕິ ຍກ຺ຂຄຫອຊຄຣຄຫກຸມ຺ຠິລຄຫາທໂຍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ໂທສຄໂຫ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກນ຺ຕເມວ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ໂທເສນ ສໂມ ຄໂຫ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂມຫສມນ຺ຕິ ໂອນນ຺ຘນປຣິໂຍນນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ປນ ໂມຫສມໍ ຊາລໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຓ຺ຫາສມາຕິ ຄງ຺ຄາທີນໍ ນທີນໍ ປຸຓ຺ຓກາໂລປິ ອູນກາໂລປິ ສຸກ຺ຂກາໂລປິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຓ຺ຫາຍ ປນ ປຸຓ຺ຓກາໂລ ວາ ສຸກ຺ຂກາໂລ ວາ ນຕ຺ຖິ, ນິຈ຺ຈໍ ອູນາວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທຸປ຺ປູຣຓຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາຍ ສມາ ນທີ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ອຸປາສໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ປຎ຺ຈອຸປາສກວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ສຸທສ຺ສໍ ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຠທ຺ທິຍນຄຣໍ ນິສ຺ສາຍ ຊາຕິຍາວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖາ ກິຣ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາເປສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິໂນ ຈ, ຠຣິຍາຍ ຈສ຺ສ ຈນ຺ທປທຸມາຍ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ, ສຸຓິສາຍ ຈ ສຸມນເທວິຍາ, ນຕ຺ຕາຍ ຈສ຺ສ ວິສາຂາຍ, ທາສສ຺ສ ຈ ປຸຓ຺ຓສ຺ສາຕິ ອິເມສໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ຠທ຺ທິຍນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊາຕິຍາວເນ ວິຫາສິ. ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນໍ ອສ຺ໂສສິ. ກສ຺ມາ ປເນສ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິ ນາມ ຊາໂຕຕິ? ຕສ຺ສ ກິຣ ປຈ຺ຉິມເຄເຫ ອຏ຺ຐກຣີສມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສອຸສຠປມາຓາ ສຸວຓ຺ຓເມຓ຺ຑກາ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິຍາ ປິຏ຺ຐິໍ ປຫຣມານາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕສໍ ມຸເຂສຸ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ເຄຓ຺ຑຸກາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສປ຺ປິເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີຫິ ວາ ວຕ຺ຖຈ຺ຉາທນຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທີຫິ ວາ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ເຕສໍ ມຸຂໂຕ ເຄຓ຺ຑຸເກ ອປເນນ຺ຕິ, ເອກສ຺ສາປິ ເມຓ຺ຑກສ຺ສ ມຸຂໂຕ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ ປໂຫນກໍ ສປ຺ປິເຕລມຘຸຜາຓິຕວຕ຺ຖຈ຺ຉາທນຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ນິກ຺ຂມຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐີຕິ ປຎ຺ຎາຍິ.

ກິໍ ປນສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ? ວິປສ຺ສີພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣ ເອສ ອວໂຣຊສ຺ສ ນາມ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ມາຕຸເລນ ສມານນາໂມ ອວໂຣໂຊ ນາມ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕຸໂລ ສຕ຺ຖຸ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ມາຕຸລ, ອຸໂຠປິ ສເຫວ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິໍ ອສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ເອກໂກວ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕນ ປນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕກາເລ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ກຕາຍ ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ກຸຎ຺ຊຣສາລໍ ນາມ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໂຕ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ຖມ຺ຠໍ ສຸວຓ຺ຓຂຈິຕໍ, ເອກໍ ຣຊຕຂຈິຕໍ, ເອກໍ ມຓິຂຈິຕໍ, ເອກໍ ສຕ຺ຕຣຕນຂຈິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຕຸລາສງ຺ຆາຕທ຺ວາຣກວາຏວາຕປານໂຄປານສີຉທນິຏ຺ຐກາ ສພ຺ພາປິ ສຸວຓ຺ຓາທິຂຈິຕາວ ກາເຣຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຣຕນມຍໍ ກຸຎ຺ຊຣສາລໍ ກາເຣສິ. ຕສ຺ສາ ອຸປຣິ ຆນຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓມຍາ ກມ຺ພລາ ປວາຬມຍາ ສິຂຣຖູປິກາໂຍ ອເຫສຸໍ. ກຸຎ຺ຊຣສາລາຍ ມຊ຺ເຌ ຐາເນ ຣຕນມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຕສ຺ສ ຆນຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓມຍາ ປາທາ ອເຫສຸໍ, ຕຖາ ຈຕສ຺ໂສ ອຏນິໂຍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປນ ສຸວຓ຺ຓເມຓ຺ຑເກ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອາສນສ຺ສ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາທານໍ ເຫຏ຺ຐາ ຐເປສິ, ທ຺ເວ ເມຓ຺ຑເກ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປາທປີຐກາຍ ເຫຏ຺ຐາ ຐເປສິ, ຉ ສຸວຓ຺ຓເມຓ຺ຑເກ ກາຣາເປຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ປຣິກ຺ຂິເປນ຺ໂຕ ຐເປສິ. ຘມ຺ມາສນໍ ປຐມໍ ສຸຕ຺ຕມເຍຫິ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ວາຍາເປຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ສຸວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕມເຍຫິ ອຸປຣິ ມຸຕ຺ຕມເຍຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍາເປສິ. ຕສ຺ສ ຈນ຺ທນມໂຍ ອປສ຺ສໂຍ ອໂຫສິ. ເອວໍ ກຸຎ຺ຊຣສາລໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສາລາມຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐີຫິ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ໂອສານທິວເສ ຕິຈີວຣໍ ອທາສິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ປາປຸຓິ.

ເອວໍ ວິປສ຺ສີພຸທ຺ຘກາເລ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຠທ຺ທກປ຺ເປ ພາຣາຓສິຍໍ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິ ນາມ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຣາຊູປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຸໂຣຫິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ອາຈຣິຍ, ນກ຺ຂຕ຺ຕມຸຫຸຕ຺ຕໍ, ອຸປຘາເຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອາມ, ອຸປຘາເຣມິ, ກິໍ ອຎ຺ຎໍ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ ກີທິສໍ ຊນປທຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເອກໍ ຠຍໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ກິໍ ຠຍໍ ນາມາຕິ? ຉາຕກຠຍໍ ເສຏ຺ຐີຕິ. ກທາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ? ອິໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍວຈ຺ຉຣານໍ ອຈ຺ຈເຍນາຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ພຫຸໍ ກສິກມ຺ມໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເຄເຫ ວິຊ຺ຊມານຘເນນາປິ ຘຎ຺ຎເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຣສານິ ໂກຏ຺ຐສຕານິ ກາເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພໂກຏ຺ຐເກ ວີຫີຫິ ປຣິປູເຣສິ. ໂກຏ຺ເຐສຸ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ຈາຏິອາທີນິ ປູເຣຕ຺ວາ ອວເສສໍ ຠູມິຍໍ ອາວາເຏ ກຕ຺ວາ ນິຂຓິ. ນິຘານາວເສສໍ ມຕ຺ຕິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໂຍ ລິມ຺ປາເປສິ.

ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ຉາຕກຠເຍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຘຎ຺ຎໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ໂກຏ຺ເຐສຸ ຈ ຈາຏິອາທີສຸ ຈ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຎ຺ເຎ ປຣິກ຺ຂີເຓ ປຣິຊເນ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຕາຕາ, ປພ຺ພຕປາທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕາ ສຸຠິກ຺ຂກາເລ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕຸກາມາ ອາຄຈ຺ຉຖ, ອນາຄນ຺ຕຸກາມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຊີວຖາ’’ຕິ. ເຕ ໂຣທມານາ ອສ຺ສຸມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຂມາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕຖາ ອກໍສຸ. ຕສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິເກ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ເອໂກວ ປຸຓ຺ໂຓ ນາມ ທາໂສ ໂອຫີຍິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເສຏ຺ຐິຊາຍາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິສຸຓິສາຕິ ປຎ຺ເຈວ ຊນາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ຠູມິຍໍ ອາວາເຏສຸ ນິຫິຕຘຎ຺ເຎປິ ປຣິກ຺ຂີເຓ ຠິຕ຺ຕິມຕ຺ຕິກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ຕໂຕ ລທ຺ຘຘຎ຺ເຎນ ຍາປຍິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ຊາຍາ ຉາຕເກ ອວຕ຺ຖຣນ຺ເຕ ມຕ຺ຕິກາຍ ຂີຍມານາຍ ຠິຕ຺ຕິປາເທສຸ ອວສິຏ຺ຐມຕ຺ຕິກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ອຑ຺ຒາຬ຺ຫກມຕ຺ຕໍ ວີຫິໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ເອກໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຉາຕກກາເລ ໂຈຣາ ພຫູ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ໂຈຣຠເຍນ ເອກສ຺ມິໍ ກຸເຏ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປິທຫິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຐເປສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ຣາຊູປຏ຺ຐານໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ຉາໂຕມ຺ຫິ, ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ. ສາ ວິຊ຺ຊມານໍ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອກາ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຫໍ ສາ’’ຕິ? ‘‘ໂຈຣຠເຍນ ເມ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຐປິຕາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ປຈາຫີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຍາຄຸໍ ປຈິສ຺ສາມິ, ທ຺ເວ ວາເຣ ລຠິສ຺ສຕິ. ສເຈ ຠຕ຺ຕໍ ປຈິສ຺ສາມິ, ເອກວາຣເມວ ລຠິສ຺ສຕິ, ກິໍ ປຈາມິ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສາມ, ຠຕ຺ຕເມວ ປຈາຫີ’’ຕິ. ສາ ຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ໂກຏ຺ຐາສໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຐເປສິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ກິຣ ສມາປຕ຺ຕິພເລນ ຊິຆຈ຺ຉາ ນ ພາຘຕິ. ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕານໍ ປນ ພລວຕີ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທຣປຏລໍ ຑຍ຺ຫນ຺ຕີ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ລຠນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ເຕສໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ເສນາປຕິຏ຺ຐານາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສປິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຉາຕກຠຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ເສຏ຺ຐິເຄເຫ ຈ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ນາຬິໂກທໂນວ ປກ຺ໂກ, ສທ຺ຘາ ນຸ ໂຂ ເອເຕ, ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ ມມ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ສທ຺ຘຠາວຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາວຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ມຫາເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຣໂຕ ທ຺ວາເຣ ຐິຕເມວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ມຍາ ທານສ຺ສ ອທິນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວຣູປໍ ຉາຕກໍ ທິຏ຺ຐໍ, ອິທໍ ໂຂ ປນ ຠຕ຺ຕໍ ມໍ ເອກທິວສເມວ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ. ອຍ຺ຍສ຺ສ ປນ ທິນ຺ນໍ ອເນກາສຸ ກປ຺ປໂກຏີສຸ ມມ ຫິຕສຸຂາວຫໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ຠຕ຺ຕປາຕິໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາທປີເຐ ຐເປຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕປາຕິມາທາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ໂອກິຣິ. ອຸປຑ຺ຒາວເສເສ ຠຕ຺ເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິ. ອຖ ນໍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອກາຍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ປກ຺ກໂອທນສ຺ສ ອຍໍ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ, ອິມໍ ທ຺ວິຘາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ມາ ມຍ຺ຫໍ ອິຘໂລເກ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣຖ, ອຫໍ ນິຣວເສສໍ ທາຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕມທາສິ. ທຕ຺ວາ ຈ ປນ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ‘‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປຸນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເອວຣູປໍ ຉາຕກຠຍໍ ອທ຺ທສໍ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ ພີຊຠຕ຺ຕໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍໍ, ສຫຕ຺ເຖນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ນ ກປ຺ເປຍ຺ຍໍ, ອຑ຺ຒເຕຣສ ໂກຏ຺ຐສຕານິ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ສີສໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ເຕສໍ ທ຺ວາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລກິຕກ຺ຂເຓເຍວ ເມ ຣຕ຺ຕສາລິຘາຣາ ປຕິຕ຺ວາ ສພ຺ພໂກຏ຺ເຐ ປູເຣຍ຺ຍຸໍ. ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຈ ອຍເມວ ຠຣິຍາ, ອຍເມວ ປຸຕ຺ໂຕ, ອຍເມວ ສຸຓິສາ, ອຍເມວ ທາໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ.

ຠຣິຍາປິສ຺ສ ‘‘ມມ ສາມິເກ ຊິຆຈ຺ຉາຍ ປີຬິຍມາເນ ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເອວຣູປໍ ຉາຕກຠຍໍ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຕ຺ຕຖາລິກໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ ຠຕ຺ຕໍ ເທນ຺ຕິຍາປິ ຈ ເມ ຍາວ ນ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ຕາວ ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ປູຣິຕເມວ ໂຫຕຸ. ອຍເມວ ສາມິໂກ, ອຍເມວ ປຸຕ຺ໂຕ, ອຍເມວ ສຸຓິສາ, ອຍເມວ ທາໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ. ປຸຕ຺ໂຕປິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວຣູປໍ ຉາຕກຠຍໍ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ເອກຎ຺ຈ ເມ ສຫສ຺ສຖວິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ ກຫາປຓໍ ເທນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຍໍ ສຫສ຺ສຖວິກາ ປຣິປຸຓ຺ຓາວ ໂຫຕຸ, ອິເມເຍວ ມາຕາປິຕໂຣ ໂຫນ຺ຕຸ, ອຍໍ ຠຣິຍາ, ອຍໍ ທາໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ.

ສຸຓິສາປິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວຣູປໍ ຉາຕກຠຍໍ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ເອກຎ຺ຈ ເມ ຘຎ຺ຎປິຏກໍ ປຸຣໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ ພີຊຠຕ຺ຕໍ ເທນ຺ຕິຍາປິ ຂີຓຠາໂວ ມາ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ, ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອິເມເຍວ ສສຸຣາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອຍເມວ ສາມິໂກ, ອຍເມວ ທາໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ. ທາໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວຣູປໍ ຉາຕກຠຍໍ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ສພ຺ເພ ອິເມ ສາມິກາ ໂຫນ຺ຕຸ, ກສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ເມ ອິໂຕ ຕິສ຺ໂສ, ເອຕ຺ໂຕ ຕິສ຺ໂສ, ມຊ຺ເຌ ເອກາຕິ ທາຣຸອມ຺ພຓມຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ສີຕາໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ທິວສໍ ເສນາປຕິຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ລທ຺ຘຸໍ ສມຕ຺ໂຖປິ ສາມິເກສຸ ສິເນເຫນ ‘‘ອິເມເຍວ ເມ ສາມິກາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວຈນາວສາເນ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ຂິປ຺ປເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ຈນ຺ໂທ ປນ຺ນຣໂສ ຍຖາ.

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ຂິປ຺ປເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ມຓິ ໂຊຕິຣໂສ ຍຖາ’’ຕິ. –

ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຄາຖາຫິ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ອິເມສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຍາວ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພຕາ ອິເມ ມໍ ປສ຺ສນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ເຕປິ ໂອໂລເກຕ຺ວາວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈຫິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວິຠຊິ. ຕໍ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປໂຫຕິ. ເຕ ໂອໂລເກນ຺ຕາເຍວ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປນ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ອຸກ຺ຂລິໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປິທຫິຕ຺ວາ ຐເປສິ. ເສຏ຺ຐິປິ ຊິຆຈ຺ຉາຍ ປີຬິໂຕ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ໂສ ສາຍນ຺ເຫ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ອຕິວິຍ ຉາໂຕມ຺ຫິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອຸກ຺ຂລິຍາ ຕເລ ຌາມກສິຕ຺ຖານີ’’ຕິ. ສາ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂລິຍາ ຐປິຕຠາວໍ ຊານນ຺ຕີປິ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຸກ຺ຂລິໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຸກ຺ຂລິມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂລິໍ ວິວຣິ, ຕາວເທວ ສຸມນມກຸລສທິສວຓ຺ຓສ຺ສ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປູຣາ ອຸກ຺ຂລິ ປິຘານໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ປີຕິຍາ ຜຸຏ຺ຐສຣີຣາ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫ – ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ສາມິ, ອຫໍ ອຸກ຺ຂລິໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປິທຫິໍ, ສາ ປນ ສຸມນມກຸລສທິສວຓ຺ຓສ຺ສ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປູຣາ, ປຸຎ຺ຎານິ ນາມ ກຕ຺ຕພ຺ພຣູປານິ, ທານໍ ນາມ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ. ອຸຏ຺ເຐຫິ, ສາມິ, ຠຸຎ຺ຊສ຺ສູ’’ຕິ. ສາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປິຕາປຸຕ຺ຕານໍ ຠຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ເຕສຸ ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິເຕສຸ ສຸຓິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸຓ຺ຓສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ນ ຂີຍຕິ, ກຏຈ຺ຉຸນາ ສກິໍ ຄຫິຕຏ຺ຐານເມວ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕໍທິວສເມວ ໂກຏ຺ຐາທໂຍ ປຸພ຺ເພ ປູຣິຕນິຍາເມເນວ ປຸນ ປູຣຍິໍສຸ. ‘‘ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ພີຊຠຕ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຖິກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ນຄເຣ ໂຆສນໍ ກາເຣສິ. ມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ສ ເຄຫໂຕ ພີຊຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສິໂນ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕໍ ລຠິໍສຸເຍວ.

ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຠຣິຍາປິສ຺ສ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ຕສ຺ເສວ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຉາເຄເຫ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ເມຓ຺ຑກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ປຸຕ຺ໂຕປິ ເນສໍ ປຸຕ຺ໂຕວ, ສຸຓິສາ ສຸຓິສາວ, ທາໂສ ທາໂສວ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎໍ ວີມໍສິຕຸກາໂມ ອຑ຺ຒເຕຣສານິ ໂກຏ຺ຐສຕານິ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ສີສໍ ນ຺ຫາໂຕ ທ຺ວາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລເກສິ. ສພ຺ພານິປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ຣຕ຺ຕສາລີນໍ ປູຣຍິໍສຸ. ໂສ ເສສານມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎານິ ວີມໍສິຕຸກາໂມ ຠຣິຍຎ຺ຈ ປຸຕ຺ຕາທໂຍ ຈ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎານິ ວີມໍສິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ.

ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຕຓ຺ຑຸເລ ມິນາເປຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠຕ຺ຕໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏຈ຺ຉຸໍ ອາທາຍ ‘‘ຠຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕານໍ ອຸປນີຕຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ສກລທິວສມ຺ປິ ເທນ຺ຕິຍາ ກຏຈ຺ຉຸນາ ຄຫິຕຏ຺ຐານເມວ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ສາ ປນ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວາມຫຕ຺ເຖນ ອຸກ຺ຂລິໍ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ກຏຈ຺ຉຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວເມວ ປຕ຺ເຕ ປູເຣຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວາມຫຕ຺ຖຕລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປທຸມລກ຺ຂຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖຕລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຈນ຺ທລກ຺ຂຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ວາມຫຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມກຣຓໍ ອາທາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸທກໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ທທມານາ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣິ, ເຕນສ຺ສາ ທກ຺ຂິຓປາທຕລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຈນ຺ທລກ຺ຂຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ວາມປາທຕລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປທຸມລກ຺ຂຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຈນ຺ທປທຸມາຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ.

ປຸຕ຺ໂຕປິສ຺ສ ສີສໍ ນ຺ຫາໂຕ ສຫສ຺ສຖວິກໍ ອາທາຍ ‘‘ກຫາປເຓຫິ ອຕ຺ຖິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕານໍ ຄຫິຕຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ຖວິກາຍ ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ອໂຫສິເຍວ. ສຸຓິສາປິສ຺ສ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ວີຫິປິຏກໍ ອາທາຍ ອາກາສງ຺ຄເຓ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ພີຊຠຕ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຖິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕານໍ ຄຫິຕຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ປິຏກໍ ຍຖາປູຣິຕເມວ ອໂຫສິ. ທາໂສປິສ຺ສ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຍຸເຄສຸ ສຸວຓ຺ຓໂຍຕ຺ເຕຫິ ໂຄເຓ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປໂຕທຍຏ຺ຐິໍ ອາທາຍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂຄຓານໍ ຄນ຺ຘປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິການິ ທຕ຺ວາ ວິສາເຓສຸ ສຸວຓ຺ຓໂກສເກ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາເຊສິ. ອິໂຕ ຕິສ຺ໂສ, ເອຕ຺ໂຕ ຕິສ຺ໂສ, ມຊ຺ເຌ ເອກາຕິ ສຕ຺ຕ ສີຕາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ຊມ຺ພຸທີປວາສິໂນ ຠຕ຺ຕພີຊຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທີສຸ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ເສຏ຺ຐິເຄຫໂຕເຍວ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ອິເມ ປຎ຺ຈ ມຫາປຸຎ຺ຎາ.

ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຕິຕ຺ຖິເຍ ທິສ຺ວາ ເຕຫິ ‘‘ກສ຺ມາ ຕໍ, ຄຫປຕິ, ກິຣິຍວາໂທ ສມາໂນ ອກິຣິຍວາທສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ນິວາຣິຍມາໂນປິ ເຕສໍ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ໂສ ເທສນາວສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ອວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາຣິຕຠາວໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຄຫປຕິ, ອິເມ ສຕ຺ຕາ ນາມ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ໂທສໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ປເຣສໍ ໂທສໍ ວິຊ຺ຊມານໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຸສໍ ວິຍ ໂອປຸນນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໕໒.

‘‘ສຸທສ຺ສໍ ວຊ຺ຊມຎ຺ເຎສໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ທຸທ຺ທສໍ;

ປເຣສຎ຺ຫິ ໂສ ວຊ຺ຊານິ, ໂອປຸນາຕິ ຍຖາ ຠຸສໍ;

ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຉາເທຕິ, ກລິໍວ ກິຕວາ ສໂຐ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸທສ຺ສໍ ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຊ຺ຊໍ ຂລິຕໍ ສຸທສ຺ສໍ ສຸເຂເນວ ປສ຺ສິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ອຕິມຫນ຺ຕມ຺ປິ ທຸທ຺ທສໍ. ປເຣສໍ ຫີຕິ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ສງ຺ຆມຊ຺ຌາທີສຸ ປເຣສໍ ວຊ຺ຊານິ ອຸຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຠຸສໍ ໂອປຸນນ຺ໂຕ ວິຍ ໂອປຸນາຕິ. ກລິໍວ ກິຕວາ ສໂຐຕິ ເອຕ຺ຖ ສກຸເຓສຸ ອປຣຊ຺ຌນຠາເວນ ອຕ຺ຕຠາໂວ ກລິ ນາມ, ສາຂຠງ຺ຄາທິກໍ ປຏິຈ຺ຉາທນໍ ກິຕວາ ນາມ, ສາກຸຓິໂກ ສໂຐ ນາມ. ຍຖາ ສກຸຓລຸທ຺ທໂກ ສກຸເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ມາເຣຕຸກາໂມ ກິຕວາ ວິຍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ວຊ຺ຊໍ ຉາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ປຣວຊ຺ຊານຸປສ຺ສິສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິໍ ນາມ ເອກໍ ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ‘‘ອຍໍ ເອວໍ ນິວາເສຕິ, ເອວໍ ປາຣຸປຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕຣເມວ ຄເວສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອສຸໂກ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ເອວໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ເອວໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອນນຸປວາໂທ. ໂຍ ປນ ນິຈ຺ຈໍ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິຕາຍ ປເຣສໍ ອນ຺ຕຣໍ ປຣິເຍສມາໂນ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ຕສ຺ສ ຌານາທີສຸ ເອໂກປິ ວິເສໂສ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເກວລໍ ອາສວາເຍວ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໕໓.

‘‘ປຣວຊ຺ຊານຸປສ຺ສິສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິໂນ;

ອາສວາ ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອາຣາ ໂສ ອາສວກ຺ຂຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິໂນຕິ ເອວໍ ນິວາເສຕພ຺ພໍ ເອວໍ ປາຣຸປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປເຣສໍ ອນ຺ຕຣຄເວສິຕາຍ ອຸຊ຺ຌານພຫຸລສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຌານາທີສຸ ເອກຘມ຺ໂມປິ ນ ວຑ຺ຒຕິ, ອຖ ໂຂ ອາສວາວ ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ເຕເນວ ກາຣເຓນ ໂສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕາ ອາສວກ຺ຂຍາ ອາຣາ ທູຣໍ ຄໂຕວ ໂຫຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊກວຕ຺ຖຸ

ອາກາເສຕິ ອິທໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ກຸສິນາຣາຍໍ ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ຈເກ ນິປນ຺ໂນ ສຸຠທ຺ທໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ອຕີເຕ ກນິຏ຺ຐຠາຕຣິ ເອກສ຺ມິໍ ສສ຺ເສ ນວກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຄ຺ຄທານໍ ເທນ຺ເຕ ທານໍ ທາຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ ອວສາເນ ອທາສິ. ຕສ຺ມາ ປຐມໂພຘິຍມ຺ປິ ມຊ຺ຌິມໂພຘິຍມ຺ປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນາລຕ຺ຖ. ປຈ຺ຉິມໂພຘິຍໍ ປນ ສຕ຺ຖຸ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ‘‘ອຫໍ ຕີສຸ ປຎ຺ເຫສຸ ອຕ຺ຕໂນ ກງ຺ຂໍ ມຫລ຺ລເກ ປຣິພ຺ພາຊເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ‘ທຫໂຣ’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ນ ປຸຈ຺ຉິໍ, ຕສ຺ສ ຈ ທານິ ປຣິນິພ຺ພານກາໂລ, ປຈ຺ຉາ ເມ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອປຸຈ຺ຉິຕກາຣຓາ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ນິວາຣິຍມາໂນປິ ສຕ຺ຖາຣາ ໂອກາສໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ມາ ສຸຠທ຺ທໍ ນິວາຣຍິ, ປຸຈ຺ຉຕຸ ມໍ ປຎ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນ຺ໂຕສາຓິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈເກ ນິສິນ຺ໂນ, ‘‘ໂຠ ສມຓ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອາກາເສ ປທໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສມໂຓ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສງ຺ຂາຣາ ສສ຺ສຕາ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ອຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ –

໒໕໔.

‘‘ອາກາເສວ ປທໍ ນຕ຺ຖິ, ສມໂຓ ນຕ຺ຖິ ພາຫິເຣ;

ປປຎ຺ຈາຠິຣຕາ ປຊາ, ນິປ຺ປປຎ຺ຈາ ຕຖາຄຕາ.

໒໕໕.

‘‘ອາກາເສວ ປທໍ ນຕ຺ຖິ, ສມໂຓ ນຕ຺ຖິ ພາຫິເຣ;

ສງ຺ຂາຣາ ສສ຺ສຕາ ນຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖິ ພຸທ຺ຘານມິຎ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປທນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອາກາເສ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານວເສນ ເອວຣູປນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ ກສ຺ສຈິ ປທໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ພາຫິເຣຕິ ມມ ສາສນໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ມຄ຺ຄຜລຏ຺ໂຐ ສມໂຓ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຊາຕິ ອຍໍ ສຕ຺ຕໂລກສງ຺ຂາຕາ ປຊາ ຕຓ຺ຫາທີສຸ ປປຎ຺ເຈສຸເຍວາຠິຣຕາ. ນິປ຺ປປຎ຺ຈາຕິ ໂພຘິມູເລເຍວ ສພ຺ພປປຎ຺ຈານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ນິປ຺ປປຎ຺ຈາ ຕຖາຄຕາ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ເຕສຸ ຫິ ເອໂກປິ ສສ຺ສໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອິຎ຺ຊິຕນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ຕຓ຺ຫາມານາທີສຸ ອິຎ຺ຊິເຕສຸ ເຍນ ສງ຺ຂາຣາ ສສ຺ສຕາຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຕໍ ເອກໍ ອິຎ຺ຊິຕມ຺ປິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ສຸຠທ຺ໂທ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊກວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

ມລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐາຣສໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໑໙. ຘມ຺ມຏ຺ຐວຄ຺ໂຄ

໑. ວິນິຈ຺ຉຍມຫາມຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ນ ເຕນ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍມຫາມຕ຺ເຕ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ນຄຣມຊ຺ເຌນ ວິຫາຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເມໂຆ ອຸຏ຺ຐາຍ ປາວສ຺ສິ. ເຕ ສມ຺ມຸຂາຄຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍມຫາມຕ຺ເຕ ລຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາມິເກ ອສາມິເກ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ອິເມ ອຘມ຺ມິກາ, ມຍໍ ປນ ‘ອິເມ ຘມ຺ເມນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກໂຣນ຺ຕີ’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ອຫຸມ຺ຫາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວສ຺ເສ ວິຄເຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉນ຺ທາທິວສິກາ ຫຸຕ຺ວາ ສາຫເສນ ອຕ຺ຖໍ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ຕາ ຘມ຺ມຏ຺ຐາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ອປຣາຘໍ ປນ ອນຸວິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປຣາຘານຸຣູປໍ ອສາຫເສນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເອວ ຘມ຺ມຏ຺ຐາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໕໖.

‘‘ນ ເຕນ ໂຫຕິ ຘມ຺ມຏ຺ໂຐ, ເຍນຕ຺ຖໍ ສາຫສາ ນເຍ;

ໂຍ ຈ ອຕ຺ຖໍ ອນຕ຺ຖຎ຺ຈ, ອຸໂຠ ນິຈ຺ເຉຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ.

໒໕໗.

‘‘ອສາຫເສນ ຘມ຺ເມນ, ສເມນ ນຍຕີ ປເຣ;

ຘມ຺ມສ຺ສ ຄຸຕ຺ໂຕ ເມຘາວີ, ຘມ຺ມຏ຺ໂຐຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ກາຣເຓນ. ຘມ຺ມຏ຺ໂຐຕິ ຣາຊາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕພ຺ເພ ວິນິຈ຺ຉຍຘມ຺ເມ ຐິໂຕປິ ຘມ຺ມຏ຺ໂຐ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ເຍນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂອຕິຓ຺ຓໍ ວິນິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໍ. ສາຫສາ ນເຍຕິ ຉນ຺ທາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ສາຫເສນ ມຸສາວາເທນ ວິນິຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ໂຍ ຫິ ຉນ຺ເທ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຎາຕີຕິ ວາ ມິຕ຺ໂຕຕິ ວາ ມຸສາ ວຕ຺ວາ ອສາມິກເມວ ສາມິກໍ ກໂຣຕິ, ໂທເສ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣີນໍ ມຸສາ ວຕ຺ວາ ສາມິກເມວ ອສາມິກໍ ກໂຣຕິ, ໂມເຫ ປຕິຏ຺ຐາຍ ລຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍກາເລ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ວິຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ມຸສາ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ຊິຕໍ, ອຍໍ ປຣາຊິໂຕ’’ຕິ ປຣໍ ນີຫຣຕິ, ຠເຍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ກສ຺ສຈິເທວ ອິສ຺ສຣຊາຕິກສ຺ສ ປຣາຊຍໍ ປາປຸຓນ຺ຕສ຺ສາປິ ຊຍໍ ອາໂຣເປຕິ, ອຍໍ ສາຫເສນ ອຕ຺ຖໍ ເນຕິ ນາມ. ເອໂສ ຘມ຺ມຏ຺ໂຐ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖໍ ອນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ຠູຕຎ຺ຈ ອຠູຕຎ຺ຈ ກາຣຓໍ. ອຸໂຠ ນິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ໂຍ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕ ອຸໂຠ ອຕ຺ຖານຕ຺ເຖ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ວທຕິ. ອສາຫເສນາຕິ ອມຸສາວາເທນ. ຘມ຺ເມນາຕິ ວິນິຈ຺ຉຍຘມ຺ເມນ, ນ ຉນ຺ທາທິວເສນ. ສເມນາຕິ ອປຣາຘານຸຣູເປເນວ ປເຣ ນຍຕິ, ຊຍໍ ວາ ປຣາຊຍໍ ວາ ປາເປຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຄຸຕ຺ໂຕຕິ ໂສ ຘມ຺ມຄຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເມຘາວີ ວິນິຈ຺ຉຍຘມ຺ເມ ຐິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຏ຺ໂຐຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ວິນິຈ຺ຉຍມຫາມຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ

ນ ເຕນ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ວິຫາເຣປິ ຄາເມປິ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ອາກຸລໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ອເຖກທິວເສ ຠິກ຺ຂູ ຄາເມ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອາຄເຕ ທຫເຣ ສາມເຓເຣ ຈ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກີທິສໍ, ອາວຸໂສ, ຠຕ຺ຕຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ? ຠນ຺ເຕ, ມາ ປຸຈ຺ຉຖ, ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ‘‘ມຍເມວ ວິຍຕ຺ຕາ, ມຍເມວ ປຓ຺ຑິຕາ, ອິເມ ປຫຣິຕ຺ວາ ສີເສ ກຈວຣໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ປິຏ຺ຐິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຈວຣໍ ໂອກິຣນ຺ຕາ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ອາກຸລໍ ອກໍສູຕິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຫຸໍ ຠາສິຕ຺ວາ ປເຣ ວິເຫຐຍມານໍ ‘ປຓ຺ຑິໂຕ’ຕິ ວທາມິ, ເຂມິນໍ ປນ ອເວຣີນໍ ອຠຍເມວ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ວທາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໕໘.

‘‘ນ ເຕນ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຫຕິ, ຍາວຕາ ພຫຸ ຠາສຕິ;

ເຂມີ ອເວຣີ ອຠໂຍ, ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຕິ ຍຕ຺ຕເກນ ກາຣເຓນ ສງ຺ຆມຊ຺ຌາທີສຸ ພຫຸໍ ກເຖຕິ, ເຕນ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ສຍໍ ເຂມີ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເວຣານໍ ອຠາເວນ ອເວຣີ ນິພ຺ຠໂຍ, ຍໍ ວາ ອາຄມ຺ມ ມຫາຊນສ຺ສ ຠຍໍ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ເອກຸທານຂີຓາສວຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ນ ຕາວຕາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກຸທານຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ຂີຓາສວໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເອກໂກວ ເອກສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ວິຫຣຕິ, ເອກເມວສ຺ສ ອຸທານໍ ປຄຸຓໍ –

‘‘ອຘິເຈຕໂສ ອປ຺ປມຊ຺ຊໂຕ,

ມຸນິໂນ ໂມນປເຖສຸ ສິກ຺ຂໂຕ;

ໂສກາ ນ ຠວນ຺ຕິ ຕາທິໂນ,

ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ສທາ ສຕີມໂຕ’’ຕິ. (ປາຈິ. ໑໕໓; ອຸທາ. ໓໗);

ໂສ ກິຣ ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ສຍເມວ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ໂຆເສຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖໍ ວທຕິ. ປຖວິອຸນ຺ທ຺ຣິຍນສທ຺ໂທ ວິຍ ເທວຕານໍ ສາຘຸກາຣສທ຺ໂທ ໂຫຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈສຕປຣິວາຣາ ທ຺ເວ ຕິປິຏກຘຣາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ອຄມໍສຸ. ໂສ ເຕ ທິສ຺ວາວ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ‘‘ສາຘຸ ໂວ ກຕໍ ອິຘ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ, ອຊ຺ຊ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ອຕ຺ຖິ ປນ, ອາວຸໂສ, ອິຘ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມາຕິ. ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ວນສຓ຺ໂຑ ຘມ຺ມສ຺ສວນທິວເສ ເທວຕານໍ ສາຘຸກາຣສທ຺ເທນ ເອກນິນ຺ນາໂທ ໂຫຕີຕິ. ເຕສຸ ເອໂກ ຕິປິຏກຘໂຣ ຘມ຺ມໍ ໂອສາເຣສິ, ເອໂກ ກເຖສິ. ເອກເທວຕາປິ ສາຘຸກາຣໍ ນາທາສິ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມສ຺ສວນທິວເສ ອິມສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ເທວຕາ ມຫນ຺ເຕນ ສທ຺ເທນ ສາຘຸກາຣໍ ເທນ຺ຕີຕິ ວເທສິ, ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ສາຘຸກາຣສທ຺ເທນ ເອກນິນ຺ນາໂທ ເອວ ໂຫຕິ, ນ ອຊ຺ຊ ປນ ຊານາມິ ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ຕາວ ຘມ຺ມໍ ກເຖຫີ’’ຕິ. ໂສ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຕເມວ ຄາຖໍ ວເທສິ. ເທວຕາ ມຫນ຺ເຕນ ສທ຺ເທນ ສາຘຸກາຣມທໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ປຣິວາຣາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ເທວຕາ ມຸໂຂໂລກເນນ ສາຘຸກາຣໍ ທທນ຺ຕິ, ຕິປິຏກຘຣຠິກ຺ຂູສຸ ເອຕ຺ຕກໍ ຠຓນ຺ເຕສຸປິ ກິຎ຺ຈິ ປສໍສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອວຕ຺ວາ ເອເກນ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖເຣນ ເອກຄາຖາຍ ກຖິຕາຍ ມຫາສທ຺ເທນ ສາຘຸກາຣໍ ທທນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕປິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຍ ພຫຸມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫຕິ ວາ ຠາສຕິ ວາ, ຕໍ ຘມ຺ມຘໂຣຕິ ວທາມິ. ໂຍ ປນ ເອກມ຺ປິ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ອຍໍ ຘມ຺ມຘໂຣ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໕໙.

‘‘ນ ຕາວຕາ ຘມ຺ມຘໂຣ, ຍາວຕາ ພຫຸ ຠາສຕິ;

ໂຍ ຈ ອປ຺ປມ຺ປິ ສຸຕ຺ວານ, ຘມ຺ມໍ ກາເຍນ ປສ຺ສຕິ;

ສ ເວ ຘມ຺ມຘໂຣ ໂຫຕິ, ໂຍ ຘມ຺ມໍ ນປ຺ປມຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຕິ ຍຕ຺ຕເກນ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓວາຈນາທິນາ ກາຣເຓນ ພຫຸໍ ຠາສຕິ, ຕາວຕ຺ຕເກນ ຘມ຺ມຘໂຣ ນ ໂຫຕິ, ວໍສານຸຣກ຺ຂໂກ ປນ ປເວຓິປາລໂກ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍ ຈ ອປ຺ປມ຺ປີຕິ ໂຍ ປນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມມນ຺ວາຍ ອຕ຺ຖມນ຺ວາຍ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ນາມກາເຍນ ທຸກ຺ຂາທີນິ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ສ ເວ ຘມ຺ມຘໂຣ ໂຫຕິ. ໂຍ ຘມ຺ມໍ ນປ຺ປມຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍປິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ອຊ຺ເຊວາຕິ ປຏິເວຘໍ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ນປ຺ປມຊ຺ຊຕິ, ອຍມ຺ປິ ຘມ຺ມຘໂຣເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ເອກຸທານຂີຓາສວຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ນ ເຕນ ເຖໂຣ ໂສ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ຕສ຺ມິໍ ເຖເຣ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ອາຣຎ຺ຎິກາ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ເອວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິໂຕ ຄຕໍ ເອກໍ ເຖຣໍ ປສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ນ ປສ຺ສາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ນຸ ທິຏ຺ໂຐ ໂວ’’ຕິ? ‘‘ເອກໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາມເຓຣໍ ປສ຺ສິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ນ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາມເຓໂຣ, ເຖໂຣ ເອວ ໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຕິວິຍ ຂຸທ຺ທໂກ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫລ຺ລກຠາເວນ ເຖຣາສເນ ນິສິນ຺ນມຕ຺ຕເກນ ເຖໂຣຕິ ວທາມິ. ໂຍ ປນ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ອຫິໍສກຠາເວ ຐິໂຕ, ອຍໍ ເຖໂຣ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໖໐.

‘‘ນ ເຕນ ເຖໂຣ ໂສ ໂຫຕິ, ເຍນສ຺ສ ປລິຕໍ ສິໂຣ;

ປຣິປກ຺ໂກ ວໂຍ ຕສ຺ສ, ໂມຆຊິຓ຺ໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໖໑.

‘‘ຍມ຺ຫິ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ຈ, ອຫິໍສາ ສໍຍໂມ ທໂມ;

ສ ເວ ວນ຺ຕມໂລ ຘີໂຣ, ເຖໂຣ ອິຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຣິປກ຺ໂກຕິ ປຣິຓໂຕ, ວຸຑ຺ຒຠາວໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມຆຊິຓ຺ໂຓຕິ ອນ຺ໂຕ ເຖຣກຣານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠາເວນ ຕຸຈ຺ຉຊິຓ຺ໂຓ ນາມ. ຍມ຺ຫິ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ຈາຕິ ຍມ຺ຫິ ປນ ປຸຄ຺ຄເລ ໂສຬສຫາກາເຣຫິ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສຈ຺ຈໍ, ຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕຕ຺ຕາ ນວວິໂຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ຈ ອຕ຺ຖິ. ອຫິໍສາຕິ ອຫິໍສນຠາໂວ. ເທສນາມຕ຺ຕເມຕໍ, ຍມ຺ຫິ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘາປິ ອປ຺ປມຎ຺ຎາຠາວນາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຍໂມ ທໂມຕິ ສີລຎ຺ເຈວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ຈ. ວນ຺ຕມໂລຕິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ນີຫຏມໂລ. ຘີໂຣຕິ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ໂນ. ເຖໂຣຕິ ໂສ ອິເມຫິ ຖິຣຠາວກາຣເກຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ສມ຺ພຫຸລຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ນ ວາກ຺ກຣຓມຕ຺ເຕນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ທຫເຣ ເຈວ ສາມເຓເຣ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມາຈຣິຍານເມວ ຈີວຣຣຊນາທີນິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈານິ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ເຖຣາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ມຍມ຺ປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມເຍ ກຸສລາ, ອມ຺ຫາກເມວ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ. ຍໍນູນ ມຍໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາມ, ‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມເຍ ກຸສລາ, ອຎ຺ເຎສໍ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາປິ ອິເມສໍ ສນ຺ຕິເກ ອໂສເຘຕ຺ວາ ມາ ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ຖາຕິ ທຫຣສາມເຓເຣ ອາຓາເປຖາ’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ອມ຺ຫາກໍ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ວຑ຺ຒິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕຖາ ວທິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປເວຓິວເສເນວ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ລຠຕິ, ອິເມ ປນ ລາຠສກ຺ກາເຣ ນິສ຺ສິຕາຕິ ຎຕ຺ວາ ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ວາກ຺ກຣຓມຕ຺ເຕນ ສາຘຸຣູປາຕິ ນ ວທາມິ. ຍສ຺ສ ປເນເຕ ອິສ຺ສາທໂຍ ຘມ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ, ເອໂສ ເອວ ສາຘຸຣູໂປ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໖໒.

‘‘ນ ວາກ຺ກຣຓມຕ຺ເຕນ, ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ວາ;

ສາຘຸຣູໂປ ນໂຣ ໂຫຕິ, ອິສ຺ສຸກີ ມຈ຺ຉຣີ ສໂຐ.

໒໖໓.

‘‘ຍສ຺ສ ເຈຕໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ມູລຆຈ຺ຈໍ ສມູຫຕໍ;

ສວນ຺ຕໂທໂສ ເມຘາວີ, ສາຘຸຣູໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ວາກ຺ກຣຓມຕ຺ເຕນາຕິ ວຈີກຣຓມຕ຺ເຕນ ສທ຺ທລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນວຈນມຕ຺ເຕນ. ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ວາຕິ ສຣີຣວຓ຺ຓສ຺ສ ມນາປຠາເວນ ວາ. ນໂຣຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ກາຣເຓນ ປຣລາຠາທີສຸ ອິສ຺ສາມນໂກ ປຎ຺ຈວິເຘນ ມຈ຺ເຉເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເກຣາຏິກຠາເວນ ສໂຐ ນໂຣ ສາຘຸຣູໂປ ນ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ເຈຕນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຈ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສຕໍ ອິສ຺ສາທິໂທສຊາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ສມູລກໍ ຉິນ຺ນໍ, ມູລຆາຕໍ ກຕ຺ວາ ສມູຫຕໍ, ໂສ ວນ຺ຕໂທໂສ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສາຘຸຣູໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສມ຺ພຫຸລຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ຫຕ຺ຖກວຕ຺ຖຸ

ນ ມຸຓ຺ຑເກນ ສມໂຓຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ວາທກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອສຸກເວລາຍ ອສຸກຏ຺ຐານໍ ນາມ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖ, ວາທໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸເຣຕຣເມວ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ, ຕິຕ຺ຖິຍາ ມມ ຠເຍນ ນາຄຕາ, ເອໂສວ ປນ ເນສໍ ປຣາຊໂຍ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ວາທກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຫຕ຺ຖໂກ ກິຣ ເອວໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ຫຕ຺ຖກ, ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສິ? ເອວຣູປຎ຺ຫິ ມຸສາວາທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສີສມຸຓ຺ຑນາທິມຕ຺ເຕເນວ ສມໂຓ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ອຓູນິ ວາ ຖູລານິ ວາ ປາປານິ ສເມຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ອຍເມວ ສມໂຓ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໖໔.

‘‘ນ ມຸຓ຺ຑເກນ ສມໂຓ, ອພ຺ພໂຕ ອລິກໍ ຠຓໍ;

ອິຈ຺ຉາໂລຠສມາປນ຺ໂນ, ສມໂຓ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕິ.

໒໖໕.

‘‘ໂຍ ຈ ສເມຕິ ປາປານິ, ອຓຸໍ ຖູລານິ ສພ຺ພໂສ;

ສມິຕຕ຺ຕາ ຫິ ປາປານໍ, ສມໂຓຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມຸຓ຺ຑເກນາຕິ ສີສມຸຓ຺ຑນມຕ຺ເຕນ. ອພ຺ພໂຕຕິ ສີລວເຕນ ຈ ຘຸຕງ຺ຄວເຕນ ຈ ວິຣຫິໂຕ. ອລິກໍ ຠຓນ຺ຕິ ມຸສາວາທໍ ຠຓນ຺ໂຕ ອສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອິຈ຺ຉາຍ ປຕ຺ເຕສຸ ຈ ໂລເຠນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສມໂຓ ນາມ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕິ? ສເມຕີຕິ ໂຍ ຈ ປຣິຕ຺ຕານິ ວາ ມຫນ຺ຕານິ ວາ ປາປານິ ວູປສເມຕິ, ໂສ ເຕສໍ ສມິຕຕ຺ຕາ ສມໂຓຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຫຕ຺ຖກວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ນ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸ ໂສ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ພາຫິຣສມເຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຕ຺ຕໂນ ສາວເກ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣເຓນ ‘ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ວທຕິ, ມມ຺ປິ ‘ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ອຫມ຺ປິ ຠິກ຺ຂໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວາມິ, ມມ຺ປິ ‘ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຠິກ຺ຂນມຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂູຕິ ວທາມິ. ນ ຫິ ວິສ຺ສໍ ຘມ຺ມໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ສງ຺ຂາຍ ຈຣຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໖໖.

‘‘ນ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸ ໂສ ໂຫຕິ, ຍາວຕາ ຠິກ຺ຂເຕ ປເຣ;

ວິສ຺ສໍ ຘມ຺ມໍ ສມາທາຍ, ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ ນ ຕາວຕາ.

໒໖໗.

‘‘ໂຍຘ ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປາປຎ຺ຈ, ພາເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາ;

ສງ຺ຂາຍ ໂລເກ ຈຣຕິ, ສ ເວ ຠິກ຺ຂູຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຕິ ຍຕ຺ຕເກນ ປເຣ ຠິກ຺ຂເຕ, ເຕນ ຠິກ຺ຂນມຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ວິສ຺ສນ຺ຕິ ວິສມໍ ຘມ຺ມໍ, ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາ ກາຍກມ຺ມາທິກໍ ຘມ຺ມໍ ສມາທາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ໂຍຘາຕິ ໂຍ ອິຘ ສາສເນ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປາປຎ຺ຈ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ພາເຫຕ຺ວາ ປນຸທິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາ ໂຫຕິ. ສງ຺ຂາຍາຕິ ຎາເຓນ. ໂລເກຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລເກ ‘‘ອິເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ຂນ຺ຘາ, ອິເມ ພາຫິຣາ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ຘມ຺ເມ ຊານິຕ຺ວາ ຈຣຕິ, ໂສ ເຕນ ຎາເຓນ ກິເລສານໍ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ຕິຕ຺ຖິຍວຕ຺ຖຸ

ນ ໂມເນນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕິຕ຺ຖິເຍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ຠຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ມນຸສ຺ສານໍ ‘‘ເຂມໍ ໂຫຕຸ, ສຸຂໍ ໂຫຕຸ, ອາຍຸ ວຑ຺ຒຕຸ, ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ກລລໍ ອຕ຺ຖິ, ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ກຓ຺ຏໂກ ອຕ຺ຖິ, ເອວຣູປໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມງ຺ຄລໍ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ປນ ປຐມໂພຘິຍໍ ອນຸໂມທນາທີນໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕກາເລ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ມນຸສ຺ສານໍ ອນຸໂມທນໍ ອກຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສນ຺ຕິກາ ມງ຺ຄລໍ ສຸຓາມ, ຠທ຺ທນ຺ຕາ ປນ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕາ ປກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ຕມຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄາທີສຸ ຍຖາສຸຂໍ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣຖ, ອຸປນິສິນ຺ນກຖໍ ກໂຣຖ, ຘມ຺ມໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ອນຸຊານິ. ເຕ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ອນຸໂມທນາທີນິ ສຸຓນ຺ຕາ ອຸສ຺ສາຫປ຺ປຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ປນ ‘‘ມຍໍ ມຸນິໂນ ໂມນໍ ກໂຣມ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄາທີສຸ ມຫາກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸຓ຺ຫີຠາວມຕ຺ເຕນ ‘ມຸນີ’ຕິ ວທາມິ. ເອກຈ຺ເຈ ຫິ ອຊານນ຺ຕາ ນ ກເຖນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ອວິສາຣທຕາຍ, ເອກຈ຺ເຈ ‘ມາ ໂນ ອິມໍ ອຕິສຍຕ຺ຖໍ ອຎ຺ເຎ ຊານິໍສູ’ຕິ ມຈ຺ເຉເຣນ. ຕສ຺ມາ ໂມນມຕ຺ເຕນ ມຸນິ ນ ໂຫຕິ, ປາປວູປສເມນ ປນ ມຸນິ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໖໘.

‘‘ນ ໂມເນນ ມຸນີ ໂຫຕິ, ມູຬ຺ຫຣູໂປ ອວິທ຺ທສຸ;

ໂຍ ຈ ຕຸລໍວ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ, ວຣມາທາຍ ປຓ຺ຑິໂຕ.

໒໖໙.

‘‘ປາປານິ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ສ ມຸນີ ເຕນ ໂສ ມຸນິ;

ໂຍ ມຸນາຕິ ອຸໂຠ ໂລເກ, ມຸນິ ເຕນ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ໂມເນນາຕິ ກາມຎ຺ຫິ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທາສງ຺ຂາເຕນ ມຄ຺ຄຎາຓໂມເນນ ມຸນິ ນາມ ໂຫຕິ, ອິຘ ປນ ຕຸຓ຺ຫີຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂມເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມູຬ຺ຫຣູໂປຕິ ຕຸຈ຺ຉຣູໂປ. ອວິທ຺ທສູຕິ ອວິຎ຺ຎູ. ເອວຣູໂປ ຫິ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕປິ ມຸນິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ໂມເນນ ມຸນິ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕຸຈ຺ຉສຠາໂວ ປນ ອວິຎ຺ຎູ ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຈ ຕຸລໍວ ປຄຍ຺ຫາຕິ ຍຖາ ຫິ ຕຸລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອຕິເຣກໍ ເຈ ໂຫຕິ, ຫຣຕິ. ອູນໍ ເຈ ໂຫຕິ, ປກ຺ຂິປຕິ. ເອວເມວ ໂຍ ອຕິເຣກໍ ຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ປາປໍ ຫຣຕິ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ອູນເກ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ກຸສລໍ ປຣິປູເຣຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ກໂຣນ຺ໂຕ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສງ຺ຂາຕໍ ວຣໍ ອຸຕ຺ຕມເມວ ອາທາຍ ປາປານິ ອກຸສລກມ຺ມານິ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ. ສ ມຸນີຕິ ໂສ ມຸນິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ໂສ ມຸນີຕິ ກສ຺ມາ ປນ ໂສ ມຸນີຕິ ເຈ? ຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕກາຣຓໍ, ເຕນ ໂສ ມຸນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ມຸນາຕິ ອຸໂຠ ໂລເກຕິ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິມສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘາທິໂລເກ ຕຸລໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ມິນນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ອິເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ຂນ຺ຘາ, ອິເມ ພາຫິຣາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອິເມ ອຸໂຠ ອຕ຺ເຖ ມຸນາຕິ. ມຸນິ ເຕນ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ມຸນີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຕິຕ຺ຖິຍວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ພາລິສິກວຕ຺ຖຸ

ນ ເຕນ ອຣິໂຍ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອຣິຍໍ ນາມ ພາລິສິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍາ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຕໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂສ ພາລິສິໂກ ພລິເສນ ມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ທິສ຺ວາ ພລິສຍຏ຺ຐິໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ ຐາເນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິໍ ນາໂມສີ’’ຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣາທີນໍ ນາມານິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕປິ ‘‘ອຫໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຫໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນາມານິ ກຖຍິໍສຸ. ພາລິສິໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ສພ຺ເພສໍ ນາມານິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ມມມ຺ປິ ນາມໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສກ, ຕ຺ວໍ ໂກ ນາໂມສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຣິໂຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ອຸປາສກ, ຕາທິສາ ປາຓາຕິປາຕິໂນ ອຣິຍາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ອຣິຍາ ປນ ມຫາຊນສ຺ສ ອຫິໍສນຠາເວ ຐິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໗໐.

‘‘ນ ເຕນ ອຣິໂຍ ໂຫຕິ, ເຍນ ປາຓານິ ຫິໍສຕິ;

ອຫິໍສາ ສພ຺ພປາຓານໍ, ອຣິໂຍຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຫິໍສາຕິ ອຫິໍສເນນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເຍນ ຫິ ປາຓານິ ຫິໍສຕິ, ນ ເຕນ ກາຣເຓນ ອຣິໂຍ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ສພ຺ພປາຓານໍ ປາຓິອາທີຫິ ອຫິໍສເນນ ເມຕ຺ຕາທິຠາວນາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຫິໍສໂຕ ອາຣາວ ຐິໂຕ, ອຍໍ ອຣິໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພາລິສິໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ພາລິສິກວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ສມ຺ພຫຸລສີລາທິສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ນ ສີລພ຺ພຕມຕ຺ເຕນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸເລ ສີລາທິສມ຺ປນ຺ເນ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕສຸ ກິຣ ເອກຈ຺ຈານໍ ເອວໍ ອໂຫສິ – ‘‘ມຍໍ ສມ຺ປນ຺ນສີລາ, ມຍໍ ຘຸຕງ຺ຄຘຣາ, ມຍໍ ພຫຸສ຺ສຸຕາ, ມຍໍ ປນ຺ຕເສນາສນວາສິໂນ, ມຍໍ ຌານລາຠິໂນ, ນ ອມ຺ຫາກໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ທຸລ຺ລຠໍ, ອິຈ຺ຉິຕທິວເສເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຍປິ ຕຕ຺ຖ ອນາຄາມິໂນ, ເຕສມ຺ປິ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ນ ອມ຺ຫາກໍ ອິທານິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ທຸລ຺ລຠ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ອປິ ນຸ ໂຂ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ປຸຏ຺ຐາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ເອວຣູປາ ເອວຣູປາ ຈ, ຕສ຺ມາ ‘ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖມ຺ຫາ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວິຫຣາມາ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ປຣິສຸທ຺ຘສີລາທິມຕ຺ຕເກນ ວາ ອນາຄາມິສຸຂປ຺ປຕ຺ຕມຕ຺ຕເກນ ວາ ‘ອປ຺ປກໍ ໂນ ຠວທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອາສວກ຺ຂຍໍ ປນ ອປ຺ປຕ຺ວາ ‘ສຸຂິໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໗໑.

‘‘ນ ສີລພ຺ພຕມຕ຺ເຕນ, ພາຫຸສຈ຺ເຈນ ວາ ປນ;

ອຖ ວາ ສມາຘິລາເຠນ, ວິວິຕ຺ຕສຍເນນ ວາ.

໒໗໒.

‘‘ຜຸສາມິ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂໍ, ອປຸຖຸຊ຺ຊນເສວິຕໍ;

ຠິກ຺ຂຸ ວິສ຺ສາສມາປາທິ, ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ອາສວກ຺ຂຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສີລພ຺ພຕມຕ຺ເຕນາຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລມຕ຺ເຕນ ວາ ເຕຣສຘຸຕງ຺ຄມຕ຺ເຕນ ວາ. ພາຫຸສຈ຺ເຈນ ວາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕນ ວາ. ສມາຘິລາເຠນາຕິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຍາ ລາເຠນ. ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂນ຺ຕິ ອນາຄາມິສຸຂໍ. ຕໍ ອນາຄາມິສຸຂໍ ຜຸສາມີຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ເຕນ ວາ. ອປຸຖຸຊ຺ຊນເສວິຕນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ອເສວິຕໍ ອຣິຍເສວິຕເມວ. ຠິກ຺ຂູຕິ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາລປນ຺ໂຕ ອາຫ. ວິສ຺ສາສມາປາທີຕິ ວິສ຺ສາສໍ ນ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຠິກ຺ຂຸ ອິມິນາ ສມ຺ປນ຺ນສີລາທິຠາວມຕ຺ຕເກເນວ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຠໂວ ອປ຺ປໂກ ປຣິຕ຺ຕໂກ’’ຕິ ອາສວກ຺ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸ ນາມ ວິສ຺ສາສໍ ນາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຍຖາ ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ຄູໂຖ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ຠໂວ ທຸກ຺ໂຂຕິ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສມ຺ພຫຸລສີລາທິສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

ຘມ຺ມຏ຺ຐວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກູນວີສຕິໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໒໐. ມຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

໑. ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ສຕ຺ຖຣິ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄເຕ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກຄາມໂຕ ອສຸກຄາມສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ສໂມ, ອສຸກຄາມສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ວິສໂມ, ສສກ຺ຂໂຣ, ອສກ຺ຂໂຣ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ວິຈຣິຕມຄ຺ຄໍ ອາຣພ຺ຠ ມຄ຺ຄກຖໍ ກເຖສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ພາຫິຣກມຄ຺ໂຄ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໗໓.

‘‘ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ເສຏ຺ໂຐ, ສຈ຺ຈານໍ ຈຕຸໂຣ ປທາ;

ວິຣາໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຘມ຺ມານໍ, ທ຺ວິປທານຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸມາ.

໒໗໔.

‘‘ເອເສວ ມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ, ທສ຺ສນສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິຍາ;

ເອຕຎ຺ຫິ ຕຸມ຺ເຫ ປຏິປຊ຺ຊຖ, ມາຣສ຺ເສຕໍ ປໂມຫນໍ.

໒໗໕.

‘‘ເອຕຎ຺ຫິ ຕຸມ຺ເຫ ປຏິປນ຺ນາ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຖ;

ອກ຺ຂາໂຕ ໂວ ມຍາ ມຄ຺ໂຄ, ອຎ຺ຎາຍ ສລ຺ລກນ຺ຕນໍ.

໒໗໖.

‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກິຈ຺ຈມາຕປ຺ປໍ, ອກ຺ຂາຕາໂຣ ຕຖາຄຕາ;

ປຏິປນ຺ນາ ປໂມກ຺ຂນ຺ຕິ, ຌາຍິໂນ ມາຣພນ຺ຘນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກຕິ ຊງ຺ຆມຄ຺ຄາທໂຍ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕມຄ຺ຄາ ວາ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ມຄ຺ຄານໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປຫານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸປິ ສຈ຺ເຈສຸ ທຸກ຺ຂປຣິຊານນາທິກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມາໂນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ. ສຈ຺ຈານໍ ຈຕຸໂຣ ປທາຕິ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠເຓ ນ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໒໔) ອາຄຕໍ ວຈີສຈ຺ຈໍ ວາ ໂຫຕຸ, ‘‘ສຈ຺ໂຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຈ຺ໂຈ ຂຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິອາທິເຠທໍ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈໍ ວາ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໔໔; ມ. ນິ. ໒.໑໘໗-໑໘໘) ທິຏ຺ຐິສຈ຺ຈໍ ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິເຠທໍ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ວາ ໂຫຕຸ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອິເມສໍ ສຈ຺ຈານໍ ປຣິຊານິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ປຫາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຠາເວຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເອກປຏິເວຘຏ຺ເຐນ ຈ ຕຖປຏິເວຘຏ຺ເຐນ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທໂຍ ຈຕຸໂຣ ປທາ ເສຏ຺ຐາ ນາມ. ວິຣາໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ວຈນໂຕ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາໂຕ ວິຣາໂຄ ເສຏ຺ໂຐ. ທ຺ວິປທານຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸມາຕິ ສພ຺ເພສໍ ເທວມນຸສ຺ສາທິເຠທານໍ ທ຺ວິປທານໍ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມາ ຕຖາຄໂຕວ ເສຏ຺ໂຐ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ອຣູປຘມ຺ເມ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ຕສ຺ມາ ອຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ເສຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ.

ທສ຺ສນສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ມຄ຺ຄຜລທສ຺ສນສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖໍ ໂຍ ມຍາ ‘‘ເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອໂສວ ມຄ຺ໂຄ, ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ. ເອຕຎ຺ຫິ ຕຸມ຺ເຫຕິ ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ເອຕເມວ ປຏິປຊ຺ຊຖ. ມາຣສ຺ເສຕໍ ປໂມຫນນ຺ຕິ ເອຕໍ ມາຣໂມຫນໍ ມາຣມນ຺ຖນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕນ຺ຕິ ສກລສ຺ສປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຣິສ຺ສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎາຍ ສລ຺ລກນ຺ຕນນ຺ຕິ ຣາຄສລ຺ລາທີນໍ ກນ຺ຕນໍ ນິມ຺ມຖນໍ ອພ຺ພູຫຓໍ ເອຕໍ ມຄ຺ຄໍ, ມຍາ ວິນາ ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎຕ຺ວາວ ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ ອກ຺ຂາໂຕ, ອິທານິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ກິເລສານໍ ອາຕາປເນນ ‘‘ອາຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ ຕສ຺ສ ອຘິຄມຕ຺ຖາຍ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍໍ ກິຈ຺ຈໍ ກຣຓີຍໍ. ເກວລຎ຺ຫິ ອກ຺ຂາຕາໂຣວ ຕຖາຄຕາ. ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ອກ຺ຂາຕວເສນ ເຍ ປຏິປນ຺ນາ ທ຺ວີຫິ ຌາເນຫິ ຌາຍິໂນ, ເຕ ເຕຠູມກວຏ຺ຏສງ຺ຂາຕາ ມາຣພນ຺ຘນາ ປໂມກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓວຕ຺ຖຸ

ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວາຍມນ຺ຕາປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ‘‘ວິເສເສຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິເມສໍ ສປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂເຓ ອນຸຍຸຎ຺ຊິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂເຓເນວ ເຕສໍ ເອກໍ ຄາຖໍ ເທເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກາມຠວາທີສຸ ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຂາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈາ ເອວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໗໗.

‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາຕິ, ຍທາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ;

ອຖ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ທຸກ຺ເຂ, ເອສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາຕິ ກາມຠວາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ອນິຈ຺ຈາຕິ ຍທາ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ, ອຖ ອິມສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘປຣິຫຣຓທຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂປຣິຊານນາທິວເສນ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ເອສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ໂວທານຕ຺ຖາຍ ເອສ ມຄ຺ໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓວຕ຺ຖຸ

ທຸຕິຍຄາຖາຍປິ ເອວຣູປເມວ ວຕ຺ຖຸ. ຕທາ ຫິ ຠຄວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂເຓ ກຕາຠິໂຍຄຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ເພປິ ຂນ຺ຘາ ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂາ ເອວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໗໘.

‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາຕິ, ຍທາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ;

ອຖ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ທຸກ຺ເຂ, ເອສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂາຕິ ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂາ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓວຕ຺ຖຸ

ຕຕິຍຄາຖາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເກວລຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ຠຄວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸພ຺ເພ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ອນຸຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ເພປິ ຂນ຺ຘາ ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອນຕ຺ຕາ ເອວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໗໙.

‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາຕິ, ຍທາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ;

ອຖ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ທຸກ຺ເຂ, ເອສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອນຕ຺ຕາຕິ ‘‘ມາ ຊີຍນ຺ຕຸ ມາ ມີຍນ຺ຕູ’’ຕິ ວເສ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎາ ອສ຺ສາມິກາ ອນິສ຺ສຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ.

ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ປຘານກມ຺ມິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຸຏ຺ຐານກາລມ຺ຫີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຘານກມ຺ມິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ອຄມໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ຕຕ຺ເຖວ ໂອຫີຍິ. ອວເສສາ ອຣຎ຺ເຎ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຸນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມໍສຸ. ເຕ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ໂຍຊນມຕ຺ເຕ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເກ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອໂກ ອຸປາສໂກ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີຫິ ປຕິມາເນຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸນທິວສຕ຺ຖາຍປິ ນິມນ຺ເຕສິ. ເຕ ຕທເຫວ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ຐິໍ ປເວທຍມາໂນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ອກາສິ.

ອຖ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ໂອຫີໂນ ສຫາຍກຠິກ຺ຂຸ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຕ຺ຖຸ ອິເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຸຂໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ມຄ຺ຄຜລາຠາເວນ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ນ ກເຖຕິ, ອຊ຺ເຊວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ກຖາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕປິ ຠິກ຺ຂູ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ອາຄມນມຄ຺ເຄ ເອເກນ ອຸປາສເກນ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ຕິຕາ, ຕຕ຺ຖ ປາໂຕວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອປໂລເກສຸໍ. ອຖ ເນສໍ ສຫາຍໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ນິທ຺ທາວເສນ ຈງ຺ກມໂກຏິຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ປາສາຓຜລເກ ປຕິ, ອູຣຸຏ຺ຐິ ຠິຊ຺ຊິ. ໂສ ມຫາສທ຺ເທນ ວິຣວິ. ຕສ຺ສ ເຕ ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູ ສທ຺ທໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸປຘາວິໍສຸ. ເຕສໍ ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕານໍເຍວ ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐຫິ, ເຕ ຕໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕຸໍ ໂອກາສໍ ນ ລຠິໍສຸ. ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂາຈາຣຄາມໍ ນ ຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອສ ອິທາເນວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ລາຠນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອກາສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ໂຍ ປຸພ຺ເພ ກຣຓີຍານິ, ປຈ຺ຉາ ໂສ ກາຕຸມິຈ຺ຉຕິ;

ວຣຸຓກຏ຺ຐຠຎ຺ໂຊວ, ສ ປຈ຺ຉາ ມນຸຕປ຺ປຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໗໑) –

ຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣສິ. ຕທາ ກິຣ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ປຎ຺ຈສຕາ ມາຓວກາ ອເຫສຸໍ, ກຸສີຕມາຓວໂກ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ອາຈຣິໂຍ ປນ ຕຖາຄໂຕວ ອໂຫສີຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ໂຍ ຫິ ອຸຏ຺ຐານກາເລ ອຸຏ຺ຐານໍ ນ ກໂຣຕິ, ສໍສນ຺ນສງ຺ກປ຺ໂປ ໂຫຕິ, ກຸສີໂຕ ໂສ ຌານາທິເຠທໍ ວິເສສໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໘໐.

‘‘ອຸຏ຺ຐານກາລມ຺ຫິ ອນຸຏ຺ຐຫາໂນ,

ຍຸວາ ພລີ ອາລສິຍໍ ອຸເປໂຕ;

ສໍສນ຺ນສງ຺ກປ຺ປມໂນ ກຸສີໂຕ,

ປຎ຺ຎາຍ ມຄ຺ຄໍ ອລໂສ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນຸຏ຺ຐຫາໂນຕິ ອນຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອວາຍມນ຺ໂຕ. ຍຸວາ ພລີຕິ ປຐມໂຍພ຺ພເນ ຐິໂຕ ພລສມ຺ປນ຺ໂນປິ ຫຸຕ຺ວາ ອລສຠາເວນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ, ຠຸຕ຺ວາ ສຍຕິ. ສໍສນ຺ນສງ຺ກປ຺ປມໂນຕິ ຕີຫິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ເກຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອວສນ຺ນສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປຈິຕ຺ໂຕ. ກຸສີໂຕຕິ ນິພ຺ພີຣິໂຍ. ອລໂສຕິ ມຫາອລໂສ ປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ວິນ຺ທຕິ, ນ ປຏິລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປຘານກມ຺ມິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ສູກຣເປຕວຕ຺ຖຸ

ວາຈານຸຣກ຺ຂີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສູກຣເປຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄິຊ຺ຌກູຏາ ໂອໂຣຫນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ເຫຕຸ ສິຕສ຺ສ ປາຕຸກມ຺ມາຍາ’’ຕິ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອກາໂລ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເວຬຸວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອຫໍ ເອກໍ ເປຕໍ ອທ຺ທສໍ, ຕສ຺ສ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາຓໍ ສຣີຣໍ, ຕໍ ມນຸສ຺ສສຣີຣສທິສໍ. ສີສໍ ປນ ສູກຣສ຺ສ ວິຍ, ຕສ຺ສ ມຸເຂ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ຊາຕໍ, ຕໂຕ ປຸຬວາ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ. ສ຺ວາຫໍ ‘ນ ເມ ເອວຣູໂປ ສຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’ຕິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຠູຕາ ວຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວກາ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ເປຕໍ ສຕ຺ຕໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑເຍວ ອທ຺ທສໍ. ‘ເຍ ປນ ເມ ນ ສທ຺ທເຫຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ອຫິຕາຍ ອສ຺ສາ’ຕິ ປເຣສໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ນ ກເຖສິໍ. ອິທານິ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖມິ. ສຈ຺ຈໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອາຫາ’’ຕິ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຓາຖາ’’ຕິ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖສິ.

ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມກາວາເສ ທ຺ເວ ເຖຣາ ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ສຏ຺ຐິວສ຺ໂສ, ເອໂກ ເອກູນສຏ຺ຐິວສ຺ໂສ. ເອກູນສຏ຺ຐິວສ຺ໂສ ອິຕຣສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ວິຈຣິ, ສາມເຓໂຣ ວິຍ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ອກາສິ. ເຕສໍ ເອກມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ວຸຕ຺ຖຠາຕູນໍ ວິຍ ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສນ຺ຕານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກຖິໂກ ອາຄມິ. ຕທາ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສວນທິວໂສ ໂຫຕິ. ເຖຣາ ນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມກຖໍ ໂນ ກເຖຫິ ສປ຺ປຸຣິສາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເຖຣາ ‘‘ຘມ຺ມກຖິໂກ ໂນ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ປຸນທິວເສ ຕໍ ອາທາຍ ຘຸຣຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຫິຍ຺ໂຍ ກຖິຕຏ຺ຐານໂຕວ ໂຖກໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ຘມ຺ມໍ ກຖາເປສຸໍ. ມນຸສ຺ສາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸນທິວສຕ຺ຖາຍປິ ນິມນ຺ຕຍິໍສຸ. ເອວໍ ສມນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂາຈາຣຄາເມສຸ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ທິວເສ ຕໍ ອາທາຍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິໍສຸ.

ຘມ຺ມກຖິໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ທ຺ເວປິ ອຕິມຸທຸກາ, ມຍາ ອຸໂຠເປເຕ ປລາເປຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ສາຍໍ ເຖຣູປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄຕກາເລ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກເຖຫິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຖກໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຖາ ນາເມສາ ມຫາສາວຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອກເຖຕ຺ວາວ ປກ຺ກາມິ. ອນຸເຖຣສ຺ສາປິ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເຖວ ອກາສິ. ໂສ ທຸຕິຍທິວເສ ຕເຖວ ກຕ຺ວາ ຕຕິຍທິວເສ ເຕສໍ ອຕິວິຍ ໂກຕຸຫເລ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມຫາເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ສນ຺ຕິເກ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວິສຫາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖເຣນ ‘‘ໂຫຕຸ, ອາວຸໂສ, ກເຖຫີ’’ຕິ ນິປ຺ປີຬິໂຕ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອນຸເຖໂຣ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍໂຠໂຄ’’ຕິ. ສປ຺ປຸຣິສ, ກິໍ ນາເມຕໍ ກເຖສິ, ມຍໍ ເອກມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ວຸຕ຺ຖປຸຕ຺ຕາ ວິຍ, ອມ຺ເຫສຸ ເອເກນ ຍໍ ລທ຺ຘໍ, ອິຕເຣນາປິ ລທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ມຍາ ເອຕສ຺ສ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອຄຸໂຓ ນາມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພຕິ? ເອວໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ອາມາວຸໂສຕິ. ຠນ຺ເຕ ມໍ ອນຸເຖໂຣ ເອວມາຫ – ‘‘ສປ຺ປຸຣິສ, ຕ຺ວໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ມຫາເຖໂຣ ລຊ຺ຊີ ເປສໂລຕິ ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສໍໂຠຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ເອວເມສ ມໍ ອາຄຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວທຕີຕິ.

ມຫາເຖໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ກຸທ຺ຘມານໂສ ທຓ຺ຑາຠິຫຕໍ ກຸລາລຠາຊນໍ ວິຍ ຠິຊ຺ຊິ. ອິຕໂຣປິ ອຸຏ຺ຐາຍ ອນຸເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເຖວ ອໂວຈ, ໂສປິ ຕເຖວ ຠິຊ຺ຊິ. ເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເອໂກປິ ວິສຸໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປຸນທິວເສ ປນ ວິສຸໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນຸເຖໂຣ ປຸເຣຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍ ອຏ຺ຐາສິ, ມຫາເຖໂຣ ປຈ຺ຉາ ອຄມາສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ອນຸເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ນ ອິທານິ ປຏິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາປິ ‘‘ໂຫຕຸ, ນ ມຍາ ເອວໍ ກຕປຸພ຺ພໍ, ມຍາ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຕໍ ຫາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸກໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ທຸພ຺ພິນີຕ, ນ ຕ຺ວໍ ມມ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ເຕນປິ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີຕິ ຈິນ຺ເຕສິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາວຸໂສ ນວກ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ຈິນ຺ເຕສິ, ມມ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ໂກຈິ ສງ຺ໂຄ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣປິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ເອວໍ ມຎ຺ຎຖ ‘ມມ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ໂກຈິ ສງ຺ໂຄ ອຕ຺ຖີ’ຕິ, ເອໂສ ເຕ ວິຫາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ນິກ຺ຂມິ. ອິຕໂຣປິ ນິກ຺ຂມິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ເອກມຄ຺ເຄນາປິ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ເອໂກ ປຈ຺ຉິມທ຺ວາເຣນ ມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫິ, ເອໂກ ປຸຣຕ຺ຖິມທ຺ວາເຣນ. ຘມ຺ມກຖິໂກ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ເອວໍ ກໂຣຖ, ມາ ເອວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນິວຕ຺ຕິ. ໂສ ປຸນທິວເສ ຘຸຣຄາມໍ ປວິຏ຺ໂຐ ມນຸສ຺ເສຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຠທ຺ທນ຺ຕາ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາວຸໂສ, ມາ ປຸຈ຺ຉຖ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຸລຸປກາ ຫິຍ຺ໂຍ ກລຫໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ອຫໍ ຍາຈນ຺ໂຕປິ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕສຸ ພາລາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ. ປຓ຺ຑິຕາ ປນ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຠທ຺ທນ຺ຕານໍ ກິຎ຺ຈິ ຂລິຕໍ ນາມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ, ເຕສໍ ຠຍໍ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ.

ເຕປິ ເຖຣາ ຄຕຏ຺ຐາເນ ຈິຕ຺ຕສຸຂໍ ນາມ ນ ລຠິໍສຸ. ມຫາເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ນວກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂຸໍ ອາຫ – ‘ມຫາເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສໍໂຠຄໍ ມາ ອກາສີ’’’ຕິ. ອິຕໂຣປິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ມຫາເຖຣສ຺ສ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂຸໍ ອາຫ – ‘ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ສໍໂຠຄໍ ມາ ອກາສີ’’’ຕິ. ເຕສໍ ເນວ ສຊ຺ຌາໂຍ ນ ມນສິກາໂຣ ອໂຫສິ. ເຕ ວສ຺ສສຕຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຉິມທິສາຍ ເອກໍ ວິຫາຣໍ ອຄມໍສຸ. ເຕສໍ ເອກເມວ ເສນາສນໍ ປາປຸຓິ. ມຫາເຖເຣ ປວິສິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິສິນ຺ເນ ອິຕໂຣປິ ປາວິສິ. ມຫາເຖໂຣ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອິຕໂຣປິ ມຫາເຖຣໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ເຓຫິ ເນຕ຺ເຕຫິ ‘‘ກເຖມິ ນຸ ໂຂ ມາ ກເຖມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນ ຕໍ ສທ຺ເຘຍ຺ຍຣູປ’’ນ຺ຕິ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣິໍ, ອປິ ນຸ ໂຂ ເມ ກາຍທ຺ວາຣາທີສຸ ຕຸມ຺ເຫຫິ ກິຎ຺ຈິ ອສາຣຸປ຺ປໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ຘມ຺ມກຖິກໍ ອວຈຸຕ຺ຖ ‘‘ມາ ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສໍໂຠຄມກາສີ’’ຕິ? ‘‘ນາຫໍ, ອາວຸໂສ, ເອວໍ ກເຖມິ, ຕຍາ ກິຣ ມມ ອນ຺ຕເຣ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຫມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ນ ວທາມີ’’ຕິ. ເຕ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ‘‘ເຕນ ອມ຺ເຫ ຠິນ຺ທິຕຸກາເມນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຈ຺ຈຍໍ ເທສຍິໍສຸ. ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາທໍ ອລຠນ຺ຕາ ຕໍ ທິວສໍ ສມຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຍາມ, ນໍ ຕໂຕ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕໍ ວິຫາຣໍ ອຄມໍສຸ.

ຘມ຺ມກຖິໂກປິ ເຖເຣ ທິສ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ເຖຣາ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິໍສຸ. ໂສ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕາວເທວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍິ. ອຖ ນໍ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ກໂຕ ສມຓຘມ຺ໂມ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ອິທານິ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠຕີຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິທໍ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ກາຍາທີຫິ ອຸປສນ຺ຕຣູເປນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໘໑.

‘‘ວາຈານຸຣກ຺ຂີ ມນສາ ສຸສໍວຸໂຕ,

ກາເຍນ ຈ ນາກຸສລໍ ກຍິຣາ;

ເອເຕ ຕໂຍ ກມ຺ມປເຖ ວິໂສຘເຍ,

ອາຣາຘເຍ ມຄ຺ຄມິສິປ຺ປເວທິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຈຕຸນ຺ນໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ວຊ຺ຊເນນ ວາຈານຸຣກ຺ຂີ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ອນຸປ຺ປາທເນນ ມນສາ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍວຸໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ປຊຫນ຺ໂຕ ກາເຍນ ຈ ອກຸສລໍ ນ ກຍິຣາ. ເອວໍ ເອເຕ ຕໂຍ ກມ຺ມປເຖ ວິໂສຘເຍ. ເອວໍ ວິໂສເຘນ຺ໂຕ ຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ເອສເກຫິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອິສີຫິ ປເວທິຕໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກມຄ຺ຄໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສູກຣເປຕວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ໂປຏ຺ຐິລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍຄາ ເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂປຏ຺ຐິລໍ ນາມ ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສເນ ເຕປິຏໂກ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຘມ຺ມໍ ວາເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ ສໍເວເຊສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕກາເລ ‘‘ເອຫິ, ຕຸຈ຺ຉໂປຏ຺ຐິລ, ວນ຺ທ, ຕຸຈ຺ຉໂປຏ຺ຐິລ, ນິສີທ, ຕຸຈ຺ຉໂປຏ຺ຐິລ, ຍາຫິ, ຕຸຈ຺ຉໂປຏ຺ຐິລາ’’ຕິ ວທຕິ. ອຸຏ຺ຐາຍ ຄຕກາເລປິ ‘‘ຕຸຈ຺ຉໂປຏ຺ຐິໂລ ຄໂຕ’’ຕິ ວທຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ສາຏ຺ຐກຖານິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຘາເຣມິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາຄເຓ ຘມ຺ມໍ ວາເຈມິ, ອຖ ປນ ມໍ ສຕ຺ຖາ ອຠິກ຺ຂຓໍ, ‘ຕຸຈ຺ຉໂປຏ຺ຐິລາ’ຕິ ວເທຕິ, ອທ຺ຘາ ມໍ ສຕ຺ຖາ ຌານາທີນໍ ອຠາເວນ ເອວໍ ວເທຕີ’’ຕິ. ໂສ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວໂຄ ‘‘ທານິ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຍເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິ. ປຣິເວເຓ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕາ ນໍ ‘‘ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສຸໍ. ໂສ ວີສໂຍຊນສຕມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎາວາເສ ຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອວສ຺ສໂຍ ເມ ໂຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມກຖິໂກ, ອມ຺ເຫຫິ ນາມ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກິຎ຺ຈິ ຊານິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ກສ຺ມາ ເອວໍ ວເທສີຕິ? ມາ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ກໂຣຖ, ອວສ຺ສໂຍ ເມ ໂຫຖາຕິ. ເຕ ປນ ສພ຺ເພ ຂີຓາສວາວ. ອຖ ນໍ ມຫາເຖໂຣ ‘‘ອິມສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫໍ ນິສ຺ສາຍ ມາໂນ ອຕ຺ຖິເຍວາ’’ຕິ ອນຸເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິ. ໂສປິ ນໍ ຕເຖວາຫ. ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ສພ຺ເພປິ ຕໍ ເປເສນ຺ຕາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສູຈິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພນວກສ຺ສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິໍສຸ. ເອວມສ຺ສ ມານໍ ນີຫຣິໍສຸ.

ໂສ ນິຫຕມາໂນ ສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອວສ຺ສໂຍ ເມ ໂຫຫິ ສປ຺ປຸຣິສາ’’ຕິ ອາຫ. ອໂຫ, ອາຈຣິຍ, ກິໍ ນາເມຕໍ ກເຖຖ, ຕຸມ຺ເຫ ມຫລ຺ລກາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ມຍາ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ຊານິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ມາ ເອວໍ ກຣິ, ສປ຺ປຸຣິສ, ໂຫຫິເຍວ ເມ ອວສ຺ສໂຍຕິ. ຠນ຺ເຕ, ສເຈປິ ໂອວາທກ຺ຂມາ ຠວິສ຺ສຖ, ຠວິສ຺ສາມິ ໂວ ອວສ຺ສໂຍຕິ. ໂຫມິ, ສປ຺ປຸຣິສ, ອຫໍ ‘‘ອຄ຺ຄິໍ ປວິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຄ຺ຄິໍ ປວິສາມິເຍວາຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອວິທູເຣ ເອກໍ ສຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍຖານິວຕ຺ຖປາຣຸໂຕວ ອິມໍ ສຣໍ ປວິສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຫິສ຺ສ ມຫຄ຺ຆານໍ ທຸປຏ຺ຏຈີວຣານໍ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາປິ ‘‘ໂອວາທກ຺ຂໂມ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ເຖໂຣປິ ເອກວຈເນເນວ ອຸທກໍ ໂອຕຣິ. ອຖ ນໍ ຈີວຣກຓ຺ຓານໍ ເຕມິຕກາເລ ‘‘ເອຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອກວຈເນເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອກສ຺ມິໍ ວມ຺ມິເກ ຉ ຉິທ຺ທານິ, ຕຕ຺ຖ ເອເກນ ຉິທ຺ເທນ ໂຄຘາ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐາ, ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ອິຕຣານິ ປຎ຺ຈ ຉິທ຺ທານິ ຖເກຕ຺ວາ ຉຏ຺ຐໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປວິຏ຺ຐຉິທ຺ເທເນວ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວໍ ຕຸມ຺ເຫປິ ຉທ຺ວາຣິເກສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ເສສານິ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣານິ ປິຘາຍ ມໂນທ຺ວາເຣ ກມ຺ມໍ ປຏ຺ຐເປຖາ’’ຕິ. ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອຕ຺ຕເກເນວ ປທີປຸຊ຺ຊລນໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ໂຫຕຸ ສປ຺ປຸຣິສາ’’ຕິ ກຣຊກາເຍ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ອາຣຠິ.

ສຕ຺ຖາ ວີສໂຍຊນສຕມຕ຺ຖເກ ນິສິນ຺ໂນວ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ຍເຖວາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຠູຣິປຎ຺ໂຎ, ເອວເມວໍ ອເນນ ອຕ຺ຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໘໒.

‘‘ໂຍຄາ ເວ ຊາຍຕີ ຠູຣິ, ອໂຍຄາ ຠູຣິສງ຺ຂໂຍ;

ເອຕໍ ທ຺ເວຘາປຖໍ ຎຕ຺ວາ, ຠວາຍ ວິຠວາຍ ຈ;

ຕຖາຕ຺ຕານໍ ນິເວເສຍ຺ຍ, ຍຖາ ຠູຣິ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍຄາຕິ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣາ. ຠູຣີຕິ ປຖວີສມາຍ ວິຕ຺ຖຕາຍ ປຎ຺ຎາເຍຕໍ ນາມໍ. ສງ຺ຂໂຍຕິ ວິນາໂສ. ເອຕໍ ທ຺ເວຘາປຖນ຺ຕິ ເອຕໍ ໂຍຄຎ຺ຈ ອໂຍຄຎ຺ຈ. ຠວາຍ ວິຠວາຍ ຈາຕິ ວຸທ຺ຘິຍາ ຈ ອວຸທ຺ຘິຍາ ຈ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ອຍໍ ຠູຣິສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຎາ ປວຑ຺ຒຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ນິເວເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂປຏ຺ຐິລຕ຺ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ.

ໂປຏ຺ຐິລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ປຎ຺ຈມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ວນໍ ຉິນ຺ທຖາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸເລ ມຫລ຺ລເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ຄິຫິກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ມຫທ຺ຘນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຫາຍກາ ເອກໂຕ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ມຫລ຺ລກາ, ກິໍ ໂນ ຆຣາວາເສນາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ມຫລ຺ລກຠາເວນ ປນ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ວິຫາຣປຣິຍນ຺ເຕ ປຓ຺ຓສາລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໂຕວ ວສິໍສຸ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ເສວ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ເຕສຸ ເອກສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ມຘຸຣປາຈິກາ ນາມ, ສາ ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຸປກາຣິກາ ອໂຫສິ. ກສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘາຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເອວ ເຄເຫ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ? ສາປິ ເນສໍ ຍຖາສນ຺ນິຫິຕໍ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເທຕິ. ສາ ອຎ຺ຎຕຣາພາເຘນ ຜຸຏ຺ຐາ ກາລມກາສິ. ອຖ ເຕ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣາ ສຫາຍກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາຍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຄີວາສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ມຘຸຣປາຈິກາ ອຸປາສິກາ ກາລກຕາ’’ຕິ ວິລປນ຺ຕາ ໂຣທິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູຫິ ຈ ສມນ຺ຕໂຕ ອຸປຘາວິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຫາຍກສ຺ສ ໂນ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ກາລກຕາ, ສາ ອມ຺ຫາກໍ ອຕິວິຍ ອຸປກາຣິກາ. ອິທານິ ກຸໂຕ ຕຖາຣູປິໍ ລຠິສ຺ສາມາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ໂຣທາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ເຕ ກາກໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ຈຣມານາ ສມຸທ຺ທອູມິຍາ ສມຸທ຺ທໍ ປເວເສຕ຺ວາ ມາຣິຕາຍ ກາກິຍາ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ຕໍ ນີຫຣິສ຺ສາມາຕິ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກຫິ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ອຸສ຺ສິຎ຺ຈນ຺ຕາ ກິລມິໍສູ’’ຕິ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ອປິ ນຸ ຫນຸກາ ສນ຺ຕາ, ມຸຂຎ຺ຈ ປຣິສຸສ຺ສຕິ;

ໂອຣມາມ ນ ປາເຣມ, ປູຣເຕວ ມໂຫທຘີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໔໖);

ອິມໍ ກາກຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຄໂທສໂມຫວນໍ ນິສ຺ສາຍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວນໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ນິທ຺ທຸກ຺ຂາ ຠວິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໘໓.

‘‘ວນໍ ຉິນ຺ທຖ ມາ ຣຸກ຺ຂໍ, ວນໂຕ ຊາຍເຕ ຠຍໍ;

ເຉຕ຺ວາ ວນຎ຺ຈ ວນຖຎ຺ຈ, ນິພ຺ພນາ ໂຫຖ ຠິກ຺ຂໂວ.

໒໘໔.

‘‘ຍາວ ຫິ ວນໂຖ ນ ຉິຊ຺ຊຕິ,

ອຓຸມຕ຺ໂຕປິ ນຣສ຺ສ ນາຣິສຸ;

ປຏິພທ຺ຘມໂນວ ຕາວ ໂສ,

ວຈ຺ໂຉ ຂີຣປໂກວ ມາຕຣີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມາ ຣຸກ຺ຂນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ຫິ ‘‘ວນໍ ຉິນ຺ທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສໍ ອຈິຣປພ຺ພຊິຕານໍ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອມ຺ເຫ ວາສິອາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ວນໍ ຉິນ຺ທາເປຕີ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸກາມຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ອຖ ເນ ‘‘ມຍາ ຣາຄາທິກິເລສວນໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຣຸກ຺ເຂ’’ຕິ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ຣຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ວນໂຕຕິ ຍຖາ ປາກຕິກວນໂຕ ສີຫາທິຠຍໍ ຊາຍຕິ, ເອວໍ ຊາຕິອາທິຠຍມ຺ປິ ກິເລສວນໂຕ ຊາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນຎ຺ຈ ວນຖຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂາ ວນໍ ນາມ, ຂຸທ຺ທກາ ຕສ຺ມິໍ ວເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ວນຖາ ນາມ. ປຸພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິກຣຸກ຺ຂາ ວາ ວນໍ ນາມ, ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິກາ ວນຖາ ນາມ. ເອວເມວ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ ຠວາກຑ຺ຒນກາ ກິເລສາ ວນໍ ນາມ, ປວຕ຺ຕິຍໍ ວິປາກທາຍກາ ວນຖາ ນາມ. ປຸພ຺ພປ຺ປຕ຺ຕິກາ ວນໍ ນາມ, ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິກາ ວນຖາ ນາມ. ຕໍ ອຸຠຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄຎາເຓນ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຉຕ຺ວາ ວນຎ຺ຈ ວນຖຎ຺ຈ, ນິພ຺ພນາ ໂຫຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ. ນິພ຺ພນາ ໂຫຖາຕິ ນິກ຺ກິເລສາ ໂຫຖ. ຍາວ ຫິ ວນໂຖຕິ ຍາວ ເອສ ອຓຸມຕ຺ໂຕປິ ກິເລສວນໂຖ ນຣສ຺ສ ນາຣີສຸ ນ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ໂສ ຂີຣປໂກ ວຈ຺ໂຉ ມາຕຣິ ວິຍ ປຏິພທ຺ຘມໂນ ລຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈປິ ເຕ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ປຎ຺ຈມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ສຸວຓ຺ຓກາຣຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຸຈ຺ຉິນ຺ທາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ສຸວຓ຺ຓກາຣປຸຕ຺ໂຕ ອຠິຣູໂປ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ເຖໂຣ ‘‘ຕຣຸຓານໍ ຣາໂຄ ອຸສ຺ສນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣາຄປຏິຆາຕາຍ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ປນ ຕໍ ອສປ຺ປາຍໍ. ຕສ຺ມາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຕມາສໍ ວາຍມນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອລຠິຕ຺ວາ ປຸນ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣນ ‘‘ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ເຕ, ອາວຸໂສ, ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ໂວສານໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕເທວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສາຘຸກໍ ກເຖຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ທຸຕິຍວາເຣປິ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ອຖສ຺ສ ເຖໂຣປິ ສກາຣຓໍ ສອຸປມໍ ກຕ຺ວາ ຕເທວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ປຸນປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອສມ຺ປຊ຺ຊນຠາວໍ ກເຖສິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກາຣໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມາເນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ວິຊ຺ຊມານາຕິ ອວິຊ຺ຊມາເນ ອວິຊ຺ຊມານາຕິ ປຊານາຕິ. ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ກາຣໂກ, ໂນ ອກາຣໂກ, ປຏິປນ຺ໂນ, ໂນ ອປ຺ປຏິປນ຺ໂນ, ອຫໍ ປເນຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ນ ຊານາມິ, ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ໂຍ ເອໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ, ອິມສ຺ສ ມຍາ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອິທໍ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາສຍານຸສຍຎາຓໍ ນາເມຕໍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ອຸນ຺ນາເທຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ວິສໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກຕຣກຸລາ ນຸ ໂຂ ເອສ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສຸວຓ຺ຓກາຣກຸລາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຕີເຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓກາຣກຸເລເຍວ ປຏິປາຏິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈ ອຕ຺ຕຠາວສຕານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ທຫເຣນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສຸວຓ຺ຓກາຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜປທຸມປຸປ຺ຜາທີນິ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓເມວ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ອສຸຠປຏິກູລກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມນາປເມວສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຍາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ກິລມິຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຊ຺ຊ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ເຕເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິສ຺ສສິ, ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ຈກ຺ກມຕ຺ຕໍ ສຸວຓ຺ຓປທຸມໍ ມາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ນາເລຫິ ຈ ອຸທກພິນ຺ທູນິ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ປທຸມໍ ອາທາຍ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ວາລຸກຣາສິມ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘ໂລຫິຕກໍ ໂລຫິຕກ’ນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸຫຕ຺ຖໂຕ ປທຸມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທິ. ໂສ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປທຸມນາລໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ໂລຫິຕກໍ ໂລຫິຕກ’’ນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ອາຣຠິ. ອຖສ຺ສ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໍສຸ, ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວສີຠາວໍ ປາເປຕ຺ວາ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນິປິ ປຕ຺ວາ ວສີຠູໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ຌານກີຬໍ ກີຬນ຺ໂຕ ນິສີທິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຌານານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເອສ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ປທຸມໍ ມິລາຍຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິ. ຕໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ມທ຺ທິຕປທຸມໍ ມິລາຍນ຺ຕໍ ວິຍ ກາຬວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ. ໂສ ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ປທຸມໍ ຊຣາຍ ປຫຏໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອນຸປາທິຓ຺ຓເກປິ ເອວໍ ຊຣາຍ ອຠິຠຸຍ຺ຍມາເນ ອຸປາທິຓ຺ຓເກ ກຖາວ ນຕ຺ຖິ. ອິທມ຺ປິ ຫິ ຊຣາ ອຠິຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິຏ຺ເຐ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຕໂຍ ຠວາ ອາທິຕ຺ຕາ ວິຍ ກຓ຺ເຑ ພທ຺ຘກຸຓປາ ວິຍ ຈ ຂາຍິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ ກຸມາຣກາ ເອກໍ ສຣໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ກຸມຸທານິ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຖເລ ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ໂສ ຊເລ ຈ ຖເລ ຈ ກຸມຸທານິ ໂອໂລເກສິ. ອຖສ຺ສ ຊເລ ກຸມຸທານິ ອຠິຣູປານິ ອຸທກປຄ຺ຆຣນ຺ຕານິ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ, ອິຕຣານິ ອຄ຺ຄຄ຺ເຄສຸ ປຣິມິລາຕານິ. ໂສ ‘‘ອນຸປາທິຓ຺ຓກໍ ຊຣາ ເອວໍ ປຫຣຕິ, ອຸປາທິຓ຺ຓກໍ ກິໍ ປນ ນ ປຫຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທີນິ ອທ຺ທສ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ປາກຏີຠູຕໍ ອິທານິ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ນໂກວ ໂອຠາສໍ ມຸຎ຺ຈິ, ໂສ ຕສ຺ສ ມຸຂໍ ປຫຣິ. ອຖສ຺ສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ຐິໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ສປ຺ປາຍໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໘໕.

‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ທ ສິເນຫມຕ຺ຕໂນ, ກຸມຸທໍ ສາຣທິກໍວ ປາຓິນາ;

ສນ຺ຕິມຄ຺ຄເມວ ພ຺ຣູຫຍ, ນິພ຺ພານໍ ສຸຄເຕນ ເທສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຉິນ຺ທາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ທ. ສາຣທິກນ຺ຕິ ສຣທກາເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຕິມຄ຺ຄນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຄາມິໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ. ພ຺ຣູຫຍາຕິ ວຑ຺ຒຍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ສຸຄເຕນ ເທສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິ.

ສຸວຓ຺ຓກາຣຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ມຫາຘນວາຓິຊວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ວສ຺ສນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາຘນວາຓິຊໍ ນາມ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ພາຣາຓສິໂຕ ກຸສຸມ຺ຠຣຕ຺ຕານໍ ວຕ຺ຖານໍ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ ວຓິຊ຺ຊາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄໂຕ ນທີຕີຣໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ ນທິໍ ອຸຕ຺ຕຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ສກຏານິ ໂມເຈຕ຺ວາ ວສິ. ຣຕ຺ຕິໍ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວສ຺ສິ. ນທີ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຸທກສ຺ສ ປູຣາ ອຏ຺ຐາສິ. ນາຄຣາປິ ສຕ຺ຕາຫໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິໍສຸ. ກຸສຸມ຺ຠຣຕ຺ເຕຫິ ວຕ຺ເຖຫິ ກິຈ຺ຈໍ ນ ນິຏ຺ຐິຕໍ. ວາຓິໂຊ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ທູຣໍ ອາຄໂຕ. ສເຈ ປຸນ ຄມິສ຺ສາມິ, ປປຎ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິເຘວ ວສ຺ສຎ຺ຈ ເຫມນ຺ຕຎ຺ຈ ຄິມ຺ຫຎ຺ຈ ມມ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວສິຕ຺ວາ ອິມານິ ວິກ຺ກິຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ນຄເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕຸກຣິຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ເຕ, ອານນ຺ທ, ມຫາຘນວາຓິໂຊ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອິມໍ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ອິເຘວ ວສິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ວິກ຺ກິຓິຕຸໍ ຈິຕ຺ຕມກາສີຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມານນ຺ທ, ສຕ຺ຕາຫເມວ ຊີວິຕ຺ວາ ໂສ ມຈ຺ຈຸມຸເຂ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ອຊ຺ເຊວ ກິຈ຺ຈມາຕປ຺ປໍ, ໂກ ຊຎ຺ຎາ ມຣຓໍ ສຸເວ;

ນ ຫິ ໂນ ສງ຺ຄຣໍ ເຕນ, ມຫາເສເນນ ມຈ຺ຈຸນາ.

‘‘ເອວໍ ວິຫາຣິໍ ອາຕາປິໍ, ອໂຫຣຕ຺ຕມຕນ຺ທິຕໍ;

ຕໍ ເວ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ໂຕຕິ, ສນ຺ໂຕ ອາຈິກ຺ຂເຕ ມຸນີ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໗໒);

ຄຈ຺ຉາມິສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ອາໂຣເຈສ຺ສາມີຕິ. ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ຄຈ຺ຉານນ຺ທາຕິ. ເຖໂຣ ສກຏຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິ. ວາຓິໂຊ ເຖຣໍ ອາຫາເຣນ ປຕິມາເນສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ກິຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອິຘ ວສິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ທູຣໂຕ ອາຄໂຕ’’. ສເຈ ປຸນ ຄມິສ຺ສາມິ, ປປຎ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມໍ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ອິຘ ວສິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີຕິ. ອຸປາສກ, ທຸຊ຺ຊາໂນ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ, ອປ຺ປມາທໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສກ, ສຕ຺ຕາຫເມວ ເຕ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕີຕິ’’. ໂສ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ‘‘ອຸປາສກ, ປຓ຺ຑິເຕນ ນາມ ‘ອິເຘວ ວສ຺ສາທີນິ ວສິສ຺ສາມິ, ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ປໂຍເຊສ຺ສາມີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍເມວ ຈິນ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໘໖.

‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ວສິສ຺ສາມິ, ອິຘ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ຫິສຸ;

ອິຕິ ພາໂລ ວິຈິນ຺ເຕຕິ, ອນ຺ຕຣາຍໍ ນ ພຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິຘ ວສ຺ສນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈຕຸມາສໍ ວສ຺ສໍ ວສິສ຺ສາມິ. ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ຫິສູຕິ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ເຫສຸປິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກໍ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ໂຕ ພາໂລ ວິຈິນ຺ເຕຕິ. ອນ຺ຕຣາຍນ຺ຕິ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ກາເລ ວາ ເທເສ ວາ ວເຍ ວາ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍໍ ນ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ວາຓິໂຊ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສິ. ວາຓິໂຊປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ສີສໂຣໂຄ ວິຍ ເມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຍເນ ນິປຊ຺ຊິ, ຕຖານິປນ຺ໂນວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຸສິຕວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ມຫາຘນວາຓິຊວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ກິສາໂຄຕມີວຕ຺ຖຸ

ຕໍ ປຸຕ຺ຕປສຸສມ຺ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກິສາໂຄຕມິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ສຫສ຺ສວຄ຺ເຄ –

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ອປສ຺ສໍ ອມຕໍ ປທໍ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປສ຺ສໂຕ ອມຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໑໔) –

ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກຖິຕໍ. ຕທາ ຫິ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິສາໂຄຕມິ ລທ຺ຘາ ເຕ ເອກຈ຺ຉຣມຕ຺ຕາ ສິທ຺ຘຕ຺ຖກາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ລທ຺ຘາ, ຠນ຺ເຕ, ສກລຄາເມ ຊີວນ຺ເຕຫິ ກິຣ ມຕກາ ເອວ ພຫຸຕຣາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ‘ມເມວ ປຸຕ຺ໂຕ ມໂຕ’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ, ຘຸວຘມ຺ໂມ ເອສ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ. ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ຫິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອປຣິປຸຓ຺ຓຊ຺ຌາສເຍ ເອວ ມໂຫໂຆ ວິຍ ປຣິກຑ຺ຒມາໂນ ອປາຍສມຸທ຺ເທ ປກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໘໗.

‘‘ຕໍ ປຸຕ຺ຕປສຸສມ຺ມຕ຺ຕໍ, ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣໍ;

ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມໍ ມໂຫໂຆວ, ມຈ຺ຈຸ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕໍ ປຸຕ຺ຕປສຸສມ຺ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຣູປພລາທິສມ຺ປນ຺ເນ ປຸຕ຺ເຕ ຈ ປສູ ຈ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ຕາ ອຠິຣູປາ ພລສມ຺ປນ຺ນາ ປຓ຺ຑິຕາ ສພ຺ພກິຈ຺ຈສມຕ຺ຖາ, ມມ ໂຄຓາ ອຠິຣູປາ ອໂຣຄາ ມຫາຠາຣວຫາ, ມມ ຄາວີ ພຫຸຂີຣາ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ປສູຫິ ຈ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ ນຣໍ. ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສນ຺ຕິ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທີສຸ ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີສຸ ວາ ກິຎ຺ຈິເທວ ລຠິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ປຕ຺ຖນຕາຍ ອາສຕ຺ຕມານສໍ ວາ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣສຸ ວາ ປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ຍໍ ຍໍ ລທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ລຄ຺ຄນຕາຍ ພ຺ຍາສຕ຺ຕມານສໍ ວາ. ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມນ຺ຕິ ນິທ຺ທໍ ອຸປຄຕໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ. ມໂຫໂຆວາຕິ ຍຖາ ເອວຣູປໍ ຄາມໍ ຄມ຺ຠີຣວິຕ຺ຖໂຕ ມຫນ຺ໂຕ ມຫານທີນໍ ໂອໂຆ ອນ຺ຕມໂສ ສຸນຂມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນຣໍ ມຈ຺ຈຸ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ກິສາໂຄຕມີ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ກິສາໂຄຕມີວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ປຏາຈາຣາວຕ຺ຖຸ

ນ ສນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຏາຈາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ສຫສ຺ສວຄ຺ເຄ –

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ອປສ຺ສໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປສ຺ສໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໑໓) –

ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກຖິຕໍ. ຕທາ ປນ ສຕ຺ຖາ ປຏາຈາຣໍ ຕນຸຠູຕໂສກໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປຏາຈາເຣ ປຸຕ຺ຕາທໂຍ ນາມ ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຕາຓໍ ວາ ເລຓໍ ວາ ສຣຓໍ ວາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ເຕ ນ ສນ຺ຕິເຍວ. ປຓ຺ຑິເຕນ ປນ ສີລໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄເມວ ໂສເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໘໘.

‘‘ນ ສນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕາ ຕາຓາຍ, ນ ປິຕາ ນາປິ ພນ຺ຘວາ;

ອນ຺ຕເກນາຘິປນ຺ນສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ຎາຕີສຸ ຕາຓຕາ.

໒໘໙.

‘‘ເອຕມຕ຺ຖວສໍ ຎຕ຺ວາ, ປຓ຺ຑິໂຕ ສີລສໍວຸໂຕ;

ນິພ຺ພານຄມນໍ ມຄ຺ຄໍ, ຂິປ຺ປເມວ ວິໂສຘເຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕາຓາຍາຕິ ຕາຓຠາວາຍ ປຕິຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ. ພນ຺ຘວາຕິ ປຸຕ຺ເຕ ຈ ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ຎາຕິສຸຫຊ຺ຊາ. ອນ຺ຕເກນາຘິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ມຣເຓນ ອຠິຠູຕສ຺ສ. ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ປຸຕ຺ຕາທໂຍ ອນ຺ນປານາທິທາເນນ ເຈວ ອຸປ຺ປນ຺ນກິຈ຺ຈນິຕ຺ຖຣເຓນ ຈ ຕາຓາ ຫຸຕ຺ວາປິ ມຣຓກາເລ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ມຣຓໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ຕາຓຕ຺ຖາຍ ເລຓຕ຺ຖາຍ ນ ສນ຺ຕິ ນາມ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ຎາຕີສຸ ຕາຓຕາ’’ຕິ. ເອຕມຕ຺ຖວສນ຺ຕິ ເອວໍ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຕາຓໍ ຠວິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຠາວສງ຺ຂາຕໍ ກາຣຓໍ ຊານິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິໂຕ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ ສໍວຸໂຕ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພານຄມນໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ສີຆໍ ສີຆໍ ວິໂສເຘຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ປຏາຈາຣາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອຎ຺ເຎ ຈ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປຏາຈາຣາວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

ມຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວີສຕິໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໒໑. ປກິຓ຺ຓກວຄ຺ໂຄ

໑. ອຕ຺ຕໂນປຸພ຺ພກມ຺ມວຕ຺ຖຸ

ມຕ຺ຕາສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ເວສາລີ ອິທ຺ຘາ ອໂຫສິ ຜີຕາ ພຫຸຊນາ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ວາເຣນ ວາເຣນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ຕານໍ ຂຕ຺ຕິຍານໍເຍວ ສຕ຺ຕສຕາຘິການິ ສຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ຈ ຂຕ຺ຕິຍາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ວສນຕ຺ຖາຍ ຕຕ຺ຕກາເຍວ ປາສາທາ ຕຕ຺ຕກາເນວ ກູຏາຄາຣານິ ອຸຍ຺ຍາເນ ວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ຕຕ຺ຕກາເຍວ ອາຣາມາ ຈ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ຈ ອເຫສຸໍ. ສາ ອປເຣນ ສມເຍນ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ ອໂຫສິ ທຸສ຺ສສ຺ສາ. ຕຕ຺ຖ ຉາຕກຠເຍນ ປຐມໍ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ສາ ກາລມກໍສຸ. ເຕສໍ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຉຑ຺ຑິຕານໍ ກຸຓປານໍ ຄນ຺ເຘນ ອມນຸສ຺ສາ ນຄຣໍ ປວິສິໍສຸ. ອມນຸສ຺ສູປທ຺ທເວນ ພຫຸຕຣາ ກາລມກໍສຸ. ເຕສໍ ກຸຓປຄນ຺ຘປຏິກ຺ກູລຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ອຫິວາຕໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເອວໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂຠຍໍ ອມນຸສ຺ສຠຍໍ ໂຣຄຠຍນ຺ຕິ ຕີຓິ ຠຍານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ.

ນຄຣວາສິໂນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຕີຓິ ຠຍານິ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ, ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຣາຊປຣິວຏ຺ຏາ ເອວຣູປໍ ຠຍໍ ນາມ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພໍ. ອຘມ຺ມິກຣາຊູນຎ຺ຫິ ກາເລ ເອວຣູປໍ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ສນ຺ຖາຄາເຣ ສພ຺ເພສໍ ສນ຺ນິປາຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເມ ອຘມ຺ມິກຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ວິຈິນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເວສາລິວາສິໂນ ສພ຺ພໍ ປເວຓິ ວິຈິນນ຺ຕາ ຣຎ຺ໂຎ ກຎ຺ຈິ ໂທສໍ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ນຕ຺ຖິ ເຕ ໂທໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ຠຍໍ ວູປສມໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ມນ຺ຕຍິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ເອກຈ຺ເຈຫິ ‘‘ພລິກມ຺ເມນ ອາຍາຈນາຍ ມງ຺ຄລກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ວິຘິໍ ກຕ຺ວາ ປຏິພາຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ອຖຎ຺ເຎ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ ມຫານຸຠາວາ, ເຕສຸ ອິຘາຄຕມຕ຺ເຕສຸ ຠຍໍ ວູປສເມຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອປເຣ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕຫິຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ. ຕສ຺ມິໍ ອິຘ ອາຄເຕ ອິມານິ ຠຍານິ ວູປສເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕສໍ ວຈນໍ ສພ຺ເພປິ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ຠຄວາ ເອຕຣຫິ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕທາ ປນ ສຕ຺ຖາ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຣຎ຺ໂຎ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ພິມ຺ພິສາຣສມາຄເມ ພິມ຺ພິສາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ ມຫາລິ ນາມ ລິຈ຺ຉວີ ຕສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ.

ເວສາລິວາສິໂນ ມຫນ຺ຕໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ພິມ຺ພິສາຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ອິຘາເນຖາ’’ຕິ ມຫາລິຎ຺ເຈວ ລິຈ຺ຉວິໍ ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຫິຓິໍສຸ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ນິເວເທຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອມ຺ຫາກໍ ນຄຣໍ ເປເສຖາ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫວ ຊານາຖາ’’ຕິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຍາຈິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເວສາລິຍໍ ຕີຓິ ຠຍານິ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ, ຕານິ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອາຄເຕສຸ ວູປສມິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອຖ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ເວສາລິຍໍ ຣຕນສຸຕ຺ເຕ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑ ອາທໂຍ; ສຸ. ນິ. ໒໒໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ເຕ ສາ ຣກ຺ຂາ ຈກ຺ກວາຬານໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ ຜຣິສ຺ສຕິ, ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕານິ ຈ ຠຍານິ ວູປສມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ກິຣ ເວສາລິຄມນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ນຄເຣ ໂຆສນໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ເວສາລິຄມນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄເມຖ, ຕາວ ມຄ຺ຄໍ ປຏິຍາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣາຊຄຫສ຺ສ ຈ ຄງ຺ຄາຍ ຈ ອນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈໂຍຊນຠູມິໍ ສມໍ ກາເຣຕ຺ວາ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ວິຫາຣໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຄມນກາລໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ຣາຊາ ໂຍຊນນ຺ຕເຣ ຊຓ຺ຓຸມຕ຺ເຕນ ໂອຘິນາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ຘຊປຏາກກທລີອາທີນິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຉຕ຺ຕາຕິຉຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ເວ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕານິ ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອກເມກໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອຸປຣິ ຘາເຣຕ຺ວາ ສປຣິວາໂຣ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີຫິ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສາເປຕ຺ວາ ມຫາທານາທີນິ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ທິວເສຫິ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ປາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນາວໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ໂຕ ເວສາລິການໍ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ມຄ຺ຄໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ທິຄຸຓໍ ປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເວສາລິຍາ ຈ ຄງ຺ຄາຍ ຈ ອນ຺ຕເຣ ຕິໂຍຊນຠູມິໍ ສມໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຈຕູຫິ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕຫິ ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕຫິ ຉຕ຺ຕາຕິຉຕ຺ຕານິ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປູຊໍ ກຸຣຸມານາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ອຏ຺ຐໍສຸ. ພິມ຺ພິສາໂຣ ທ຺ເວ ນາວາ ສງ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜທາມາທີຫິ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕນມຍໍ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂູປິ ນາວໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຣາຊາ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ‘‘ຍາວ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວາຫໍ ອິເຘວ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນາວໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ຄງ຺ຄາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວສາລິການໍ ສີມໍ ປາປຸຓິ.

ລິຈ຺ຉວີຣາຊາໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນາວໍ ຕີຣໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນາວາໂຕ ໂອຕາຣຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາຣາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕີເຣ ອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຊຓ຺ຓຸປ຺ປມາຓອູຣຸປ຺ປມາຓກຏິປ຺ປມາຓາທີນິ ອຸທການິ ສນ຺ທນ຺ຕານິ ສພ຺ພກຸຓປານິ ຄງ຺ຄໍ ປເວສຍິໍສຸ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຠູມິຠາໂຄ ອໂຫສິ. ລິຈ຺ຉວີຣາຊາໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ວສາເປຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຕີຫິ ທິວເສຫິ ເວສາລິໍ ນຍິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ເທວຄຓປຣິວຸໂຕ ອາຄມາສິ, ມເຫສກ຺ຂານໍ ເທວານໍ ສນ຺ນິປາເຕນ ອມນຸສ຺ສາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປລາຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ສາຍໍ ນຄຣທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມໍ, ອານນ຺ທ, ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ລິຈ຺ຉວີກຸມາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣນ຺ໂຕ ເວສາລິຍາ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານໍ ອນ຺ຕເຣ ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ.

ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນໍ ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ເສລມຍປຕ຺ເຕນ ອຸທກໍ ອາທາຍ ນຄຣທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ປຓິຘານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ທສ ປາຣມິໂຍ ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຖຈຣິຍາຕິ ຕິສ຺ໂສ ຈຣິຍາໂຍ ປຈ຺ຉິມຠເວ ຄພ຺ຠໂວກ຺ກນ຺ຕິໍ ຊາຕິໍ ອຠິນິກ຺ຂມນໍ ປຘານຈຣິຍໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ມາຣວິຊຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປຏິເວຘໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນໍ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມຕິ ສພ຺ເພປິເມ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ຕີສຸ ປາກາຣນ຺ຕເຣສຸ ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣິ. ເຕນ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ອຸທ຺ຘໍ ຂິຕ຺ຕອຸທກໍ ອມນຸສ຺ສານໍ ອຸປຣິ ປຕິ. ‘‘ຍານີຘ ຠູຕານີ’’ຕິ ຄາຖາກຖນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣຊຕວຏໍສກາ ວິຍ ອຸທກພິນ຺ທູນິ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄິລານມນຸສ຺ສານໍ ອຸປຣິ ປຕິໍສຸ. ຕາວເທວ ວູປສນ຺ຕໂຣຄາ ມນຸສ຺ສາ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ເຖຣໍ ປຣິວາເຣສຸໍ. ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຸທກຜຸສິເຕຫິ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐາ ສພ຺ເພ ອປລາຍນ຺ຕາ ສງ຺ກາຣກູຏຠິຕ຺ຕິປເທສາທິນິສ຺ສິຕາ ອມນຸສ຺ສາ ເຕນ ເຕນ ທ຺ວາເຣນ ປລາຍິໍສຸ. ທ຺ວາຣານິ ອໂນກາສານິ ອເຫສຸໍ. ເຕ ໂອກາສໍ ອລຠນ຺ຕາ ປາກາຣໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາປິ ປລາຍິໍສຸ.

ມຫາຊໂນ ນຄຣມຊ຺ເຌ ສນ຺ຖາຄາຣໍ ສພ຺ພຄນ຺ເຘຫິ ອຸປລິມ຺ເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓຕາຣກາທິວິຈິຕ຺ຕໍ ວິຕານໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາເນສິ. ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ລິຈ຺ຉວີຄໂຓປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ເທວຄຓປຣິວຸໂຕ ປຕິຣູເປ ໂອກາເສ ອຏ຺ຐາສິ. ເຖໂຣປິ ສກລນຄຣໍ ອນຸວິຈຣິຕ຺ວາ ວູປສນ຺ຕໂຣເຄນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ປຣິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕເທວ ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ເອວໍ ປຸນທິວເສປີຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ຕເທວ ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ ເທເສຕ຺ວາ ສພ຺ພຠຍານໍ ວູປສນ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ລິຈ຺ຉວີຄຓໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເວສາລິໂຕ ນິກ຺ຂມິ. ລິຈ຺ຉວີຣາຊາໂນ ທິຄຸຓໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ປຸນ ຕີຫິ ທິວເສຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ນຍິໍສຸ.

ຄງ຺ຄາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາຄຣາຊາໂນ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ມນຸສ຺ສາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ມຍໍ ກິໍ ນ ກໂຣມາ’’ຕິ. ເຕ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຍາ ນາວາໂຍ ມາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມເຍ ປລ຺ລງ຺ເກ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓປທຸມສຎ຺ຉນ຺ນໍ ອຸທກໍ ກຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນາວໍ ອຠິຣຸຫຓຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຍາຈິໍສຸ. ‘‘ມນຸສ຺ສາ ຈ ນາຄາ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ມຍໍ ປນ ກິໍ ນ ກໂຣມາ’’ຕິ ຠູມຏ຺ຐກເທເວປິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສພ຺ເພ ເທວາ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ນາຄາ ໂຍຊນິການິ ຉຕ຺ຕາຕິຉຕ຺ຕານິ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ. ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ນາຄາ ຠູມິຕເລ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉປພ຺ພຕາທີສຸ ຠູມຏ຺ຐກາ ເທວຕາ, ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອາກາສຏ຺ຐເທວາຕິ ນາຄຠວນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ເຕນ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ຉຕ຺ຕາຕິຉຕ຺ຕານິ ອຸສ຺ສາປິຕານິ ອເຫສຸໍ. ຉຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸ ຘຊາ, ຘຊນ຺ຕເຣສຸ ປຏາກາ, ເຕສໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປຸປ຺ຜທາມວາສຈຸຓ຺ຓຘຸມາທີຫິ ສກ຺ກາໂຣ ອໂຫສິ. ສພ຺ພລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ເທວປຸຕ຺ຕາ ຉຓເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຄ຺ໂຆສຍມານາ ອາກາເສ ວິຈຣິໍສຸ. ຕໂຍ ເອວ ກິຣ ສມາຄມາ ມຫນ຺ຕາ ອເຫສຸໍ – ຍມກປາຏິຫາຣິຍສມາຄໂມ ເທໂວໂຣຫຓສມາຄໂມ ອຍໍ ຄງ຺ໂຄໂຣຫຓສມາຄໂມຕິ.

ປຣຕີເຣ ພິມ຺ພິສາໂຣປິ ລິຈ຺ຉວີຫິ ກຕສກ຺ກາຣໂຕ ທິຄຸຓໍ ສກ຺ກາຣໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອາຄມນໍ ອຸທິກ຺ຂມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ຄງ຺ຄາຍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຣາຊູນໍ ມຫນ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ນາຄາທີນຎ຺ຈ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ເອເກກາຍ ນາວາຍ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸສຕປຣິວາຣໍ ເອເກກໍ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ຘໍ ມາເປສິ. ໂສ ເອເກກສ຺ສ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຈວ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຸປ຺ຜທາມສ຺ສ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ນາຄຄຓປຣິວຸໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຠູມຏ຺ຐກເທວຕາທີສຸປິ ເອເກກສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ສປຣິວາຣໍ ເອເກກໍ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ຘໍ ມາເປສິ. ເອວໍ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ເຠ ເອກາລງ຺ກາເຣ ເອກຸສ຺ສເວ ເອກຉເຓເຍວ ຈ ຊາເຕ ສຕ຺ຖາ ນາຄານມນຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ຣຕນນາວໍ ອຠິຣຸຫິ. ຠິກ຺ຂູສຸປິ ເອເກໂກ ເອເກກເມວ ອຠິຣຸຫິ. ນາຄຣາຊາໂນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນາຄຠວນໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ທິພ຺ເພນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ນາຄຠວນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສກລຈກ຺ກວາຬເທວຕາຫິ ປູຊິຍມາໂນ ປຎ຺ຈຫິ ນາວາສເຕຫິ ຄງ຺ຄານທິໍ ອຕິກ຺ກມິ.

ຣາຊາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນາວາໂຕ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອາຄມນກາເລ ລິຈ຺ຉວີຕິ ກຕສກ຺ກາຣໂຕ ທິຄຸຓໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຎ຺ຈຫິ ທິວເສຫິ ຣາຊຄຫໍ ອຠິເນສິ. ທຸຕິຍທິວເສ ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ມຫານຸຠາໂວ, ອໂຫ ສຕ຺ຖຣິ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປສາໂທ, ຄງ຺ຄາຍ ນາມ ໂອຣໂຕ ຈ ປາຣໂຕ ຈ ອຏ຺ຐໂຍຊເນ ມຄ຺ເຄ ພຸທ຺ຘຄເຕນ ປສາເທນ ຣາຊູຫິ ສມຕລໍ ຠູມິໍ ກຕ຺ວາ ວາລຸກາ ໂອກິຓ຺ຓາ, ຊຓ຺ຓຸມຕ຺ເຕນ ໂອຘິນາ ນານາວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ສນ຺ຖຕານິ, ຄງ຺ຄາຍ ອຸທກໍ ນາຄານຸຠາເວນ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ປທຸເມຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນໍ, ຍາວ ອກນິຏ຺ຐຠວນາ ຉຕ຺ຕາຕິຉຕ຺ຕານິ ອຸສ຺ສາປິຕານິ, ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ເອກາລງ຺ກາຣໍ ເອກຸສ຺ສວໍ ວິຍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອສ ປູຊາສກ຺ກາໂຣ ມຍ຺ຫໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ນ ນາຄເທວພ຺ຣຫ຺ມານຸຠາເວນ. ອຕີເຕ ປນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກປຣິຈ຺ຈາຄານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ສງ຺ໂຂ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສຸສີໂມ ນາມ ມາຓໂວ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ເອກທິວສໍ ປິຕຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຕາຕ, ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມນ຺ເຕ ອຊ຺ຌາຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ປິຕາ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕ, ອສຸໂກ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມມ ສຫາຍໂກ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຘີຍສ຺ສູ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປິຕຣາ ປຫິຕຠາວມາຈິກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ໂສ ‘‘ສຫາຍກສ຺ສ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘທຣຖໍ ຠທ຺ທເກນ ທິວເສນ ມນ຺ເຕ ວາເຈຕຸມາຣຠິ. ໂສ ລຫຸຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ພຫຸຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຄ຺ຄຫິຕຸຄ຺ຄຫິຕໍ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫເຕລມິວ ອວິນສ຺ສມານໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ປສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌເມວ ປສ຺ສຕິ, ໂນ ປຣິໂຍສານໍ.

ໂສ ອາຈຣິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອິມສ຺ສ ສິປ຺ປສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌເມວ ປສ຺ສາມິ, ໂນ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍນ ‘‘ອຫມ຺ປິ, ຕາຕ, ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຖ ໂກ, ອາຈຣິຍ, ປຣິໂຍສານໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ, ຕາຕ, ອິສໂຍ ອິສິປຕເນ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເຕ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉສ຺ສູ’’ຕິ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ປຣິໂຍສານໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຊານາມາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເມ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ? ‘‘ນ ມຍໍ ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂາມ. ສເຈ ເຕ ປຣິໂຍສາເນນຕ຺ໂຖ, ປພ຺ພຊສ຺ສູ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ອຖສ຺ສ ເຕ ‘‘ອິທໍ ຕາວ ສິກ຺ຂສ຺ສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ເຕ ນິວາເສຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ປາຣຸປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ນຈິຣສ຺ເສວ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສກລພາຣາຓສິນຄເຣ ຄຄນຕເລ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ປາກໂຏ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ໂສ ອປ຺ປາຍຸກສໍວຕ຺ຕນິກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ອຖສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ມຫາຊໂນ ຈ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ຖູປໍ ກາເຣສຸໍ.

ສງ຺ໂຂປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ຈິຣໍ ຄໂຕ, ປວຕ຺ຕິມສ຺ສ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ຕກ຺ກສິລາໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ພາຣາຓສິໍ ປຕ຺ວາ ມຫາຊນກາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິເມສຸ ເອໂກປິ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ສຸສີໂມ ນາມ ມາຓໂວ ອິຘາຄມິ, ອປິ ນຸ ໂຂ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຊານາມ, ອສຸກສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໂຍ ເວເທ ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຍມສ຺ສ ຖູໂປ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ’’ຕິ. ໂສ ຠູມິໍ ຫຕ຺ເຖນ ປຫຣິຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຓານິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣສາຏເກນ ວາລຸກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ອາກິຣິຕ຺ວາ ກມຓ຺ຑລຸໂຕ ອຸທເກນ ປຣິປ຺ໂຜສິຕ຺ວາ ວນປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ສາຏເກນ ປຏາກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຖູປສ຺ສ ອຸປຣິ ອຕ຺ຕໂນ ຉຕ຺ຕກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ສຕ຺ຖາ ອິທໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຕທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຫໍ ສງ຺ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສິໍ. ມຍາ ສຸສີມສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ຕິຓານິ ອຸທ຺ຘຏານິ, ຕສ຺ສ ເມ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອຏ຺ຐໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ວິຫຕຂາຓຸກກຓ຺ຏກໍ ກຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘໍ ສມຕລໍ ກຣິໍສຸ. ມຍາ ຕຕ຺ຖ ວາລຸກາ ໂອກິຓ຺ຓາ, ຕສ຺ສ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອຏ຺ຐໂຍຊນມຄ຺ເຄ ວາລຸກໍ ໂອກິຣິໍສຸ. ມຍາ ຕຕ຺ຖ ວນກຸສຸເມຫິ ປູຊາ ກຕາ, ຕສ຺ສ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອຏ຺ຐໂຍຊນມຄ຺ເຄ ນານາວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ໂອກິຓ຺ຓານິ, ເອກໂຍຊນຏ຺ຐາເນ ຄງ຺ຄາຍ ອຸທກໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ປທຸເມຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນໍ. ມຍາ ຕຕ຺ຖ ກມຓ຺ຑລຸອຸທເກນ ຠູມິ ປຣິປ຺ໂຜສິຕາ, ຕສ຺ສ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ເວສາລິຍໍ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ມຍາ ຕຕ຺ຖ ປຏາກາ, ອາໂຣປິຕາ, ຉຕ຺ຕກຎ຺ຈ ພທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐຠວນາ ຘຊປຏາກຉຕ຺ຕາຕິຉຕ຺ຕາທີຫິ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ເອກຸສ຺ສວໍ ວິຍ ຊາຕໍ. ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອສ ປູຊາສກ຺ກາໂຣ ມຍ຺ຫໍ ເນວ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ນ ນາຄເທວພ຺ຣຫ຺ມານຸຠາເວນ, ອຕີເຕ ປນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກປຣິຈ຺ຈາຄານຸຠາເວນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໙໐.

‘‘ມຕ຺ຕາສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາ, ປສ຺ເສ ເຈ ວິປຸລໍ ສຸຂໍ;

ຈເຊ ມຕ຺ຕາສຸຂໍ ຘີໂຣ, ສມ຺ປສ຺ສໍ ວິປຸລໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມຕ຺ຕາສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາຕິ ມຕ຺ຕາສຸຂນ຺ຕິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕກໍ ປຣິຕ຺ຕສຸຂໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາເຄນ. ວິປຸລໍ ສຸຂນ຺ຕິ ອຸຬາຣໍ ສຸຂໍ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເຈ ປສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອກຎ຺ຫິ ໂຠຊນປາຕິໍ ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ມຕ຺ຕາສຸຂໍ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປນ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທານໍ ວາ ທທນ຺ຕສ຺ສ ວິປຸລໍ ອຸຬາຣໍ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ສເຈ ເອວໍ ຕສ຺ສ ມຕ຺ຕາສຸຂສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາຄາ ວິປຸລໍ ສຸຂໍ ປສ຺ສຕິ, ອເຖຕໍ ວິປຸລໍ ສຸຂໍ ສມ຺ມາ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິໂຕ ຕໍ ມຕ຺ຕາສຸຂໍ ຈເຊຍ຺ຍາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອຕ຺ຕໂນປຸພ຺ພກມ຺ມວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ກຸກ຺ກຸຏອຓ຺ຑຂາທິກາວຕ຺ຖຸ

ປຣທຸກ຺ຂູປຘາເນນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ກຸກ຺ກຸຏອຓ຺ຑຂາທິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍາ ກິຣ ອວິທູເຣ ປຓ຺ຑຸຣໍ ນາມ ເອໂກ ຄາໂມ, ຕຕ຺ເຖໂກ ເກວຏ຺ໂຏ ວສຕິ. ໂສ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຈິຣວຕິຍໍ ກຈ຺ຉປອຓ຺ຑານິ ທິສ຺ວາ ຕານິ ອາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ເຄເຫ ປຈາເປຕ຺ວາ ຂາທນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ເຄເຫ ກຸມາຣິກາຍປິ ເອກໍ ອຓ຺ຑໍ ອທາສິ. ສາ ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎໍ ຂາທນີຍໍ ນາມ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສາ ມາຕາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ວິຊາຕຏ຺ຐານໂຕ ເອກໍ ອຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອທາສິ. ສາ ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພທ຺ຘາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຍເມວ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຓ຺ຑານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທຕິ. ກຸກ຺ກຸຏີ ວິຊາຕວິຊາຕກາເລ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຓ຺ຑານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຕາຍ ອຸປທ຺ທຸຕາ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ທານິ ຈຸຕາ ຍກ຺ຂິນີ ຫຸຕ຺ວາ ຕວ ຊາຕທາຣເກ ຂາທິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເຄເຫ ມຊ຺ຊາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕຣາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ກຸກ຺ກຸຏີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ກຸກ຺ກຸຏີ ອຓ຺ຑານິ ວິຊາຍິ, ມຊ຺ຊາຣີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕານິ ຂາທິຕ຺ວາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ຂາທິເຍວ. ກຸກ຺ກຸຏີ ‘‘ຕໂຍ ວາເຣ ມມ ອຓ຺ຑານິ ຂາທິຕ຺ວາ ອິທານິ ມມ຺ປິ ຂາທິຕຸກາມາສິ, ອິໂຕ ຈຸຕາ ສປຸຕ຺ຕກໍ ຕໍ ຂາທິຕຸໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ທີປິນີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕຣາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ມິຄີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ວິຊາຕກາເລ ທີປິນີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຂາທິ. ເອວໍ ຂາທນ຺ຕາ ປຎ຺ຈສຸ ອຕ຺ຕຠາວສເຕສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອວສາເນ ເອກາ ຍກ຺ຂິນີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເອກາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸລຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິໂຕ ປຣໍ ‘‘ນ ຫິ ເວເຣນ ເວຣານີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໕) ຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເວຣຎ຺ຫິ ອເວເຣນ ອຸປສມ຺ມຕິ, ໂນ ເວເຣນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໙໑.

‘‘ປຣທຸກ຺ຂູປຘາເນນ, ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂມິຈ຺ຉຕິ;

ເວຣສໍສຄ຺ຄສໍສຏ຺ໂຐ, ເວຣາ ໂສ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຣທຸກ຺ຂູປຘາເນນາຕິ ປຣສ຺ມິໍ ທຸກ຺ຂູປຘາເນນ, ປຣສ຺ສ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວຣສໍສຄ຺ຄສໍສຏ຺ໂຐຕິ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອກ຺ໂກສນປຈ຺ຈກ຺ໂກສນປຫຣຓປຏິຫຣຓາທີນໍ ວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກເຕນ ເວຣສໍສຄ຺ເຄນ ສໍສຏ຺ໂຐ. ເວຣາ ໂສ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ນິຈ຺ຈກາລໍ ເວຣວເສນ ທຸກ຺ຂເມວ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ຍກ຺ຂິນີ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ເວຣໂຕ ມຸຈ຺ຈິ, ອິຕຣາປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ກຸກ຺ກຸຏອຓ຺ຑຂາທິກາວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ຠທ຺ທິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ຍຎ຺ຫິ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຠທ຺ທິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຊາຕິຍາວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຠທ຺ທິເຍ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ປາທຸກມຓ຺ຑເນ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠທ຺ທິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອເນກວິຫິຕໍ ປາທຸກມຓ຺ຑນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕິຓປາທຸກໍ ກໂຣນ຺ຕິປິ ກາຣາເປນ຺ຕິປິ, ມຸຎ຺ຊປາທຸກໍ ກໂຣນ຺ຕິປິ ກາຣາເປນ຺ຕິປິ, ປພ຺ພຊປາທຸກໍ ຫິນ຺ຕາລປາທຸກໍ ກມລປາທຸກໍ ກມ຺ພລປາທຸກໍ ກໂຣນ຺ຕິປິ ກາຣາເປນ຺ຕິປິ, ຣິຎ຺ຈນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ອຘິສີລໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ອຘິປຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໑). ຠິກ຺ຂູ ເຕສໍ ຕຖາກຣຓຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ອຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄຣຫິຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫ ອຎ຺ເຎນ ກິຈ຺ເຈນ ອາຄຕາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍເຍວ ກິຈ຺ເຈ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໙໒.

‘‘ຍຎ຺ຫິ ກິຈ຺ຈໍ ອປວິທ຺ຘໍ, ອກິຈ຺ຈໍ ປນ ກຣີຍຕິ;

ອຸນ຺ນຬານໍ ປມຕ຺ຕານໍ, ເຕສໍ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ ອາສວາ.

໒໙໓.

‘‘ເຍສຎ຺ຈ ສຸສມາຣທ຺ຘາ, ນິຈ຺ຈໍ ກາຍຄຕາ ສຕິ;

ອກິຈ຺ຈໍ ເຕ ນ ເສວນ຺ຕິ, ກິຈ຺ເຈ ສາຕຈ຺ຈກາຣິໂນ;

ສຕານໍ ສມ຺ປຊານານໍ, ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອາສວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຎ຺ຫິ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຫິ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຣິມາຓສີລກ຺ຂນ຺ຘໂຄປນໍ ອຣຎ຺ຎາວາໂສ ຘຸຕງ຺ຄປຣິຫຣຓໍ ຠາວນາຣາມຕາຕິ ເອວມາທີນິ ກິຈ຺ຈໍ ນາມ. ອິເມຫິ ປນ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ອປວິທ຺ຘໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ. ອກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑນໍ ອຸປາຫນມຓ຺ຑນໍ ປາທຸກປຕ຺ຕຖາລກຘມ຺ມກຣຓກາຍພນ຺ຘນອໍສພທ຺ຘກມຓ຺ຑນໍ ອກິຈ຺ຈໍ ນາມ. ເຍຫິ ຕໍ ກຍິຣຕິ, ເຕສໍ ມານນຬໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຣເຓນ ອຸນ຺ນຬານໍ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປມຕ຺ຕານໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸສມາຣທ຺ຘາຕິ ສຸປຄ຺ຄຫິຕາ. ກາຍຄຕາ ສຕີຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາຠາວນາ. ອກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ເຕ ເອຕໍ ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑນາທິກໍ ອກິຈ຺ຈໍ ນ ເສວນ຺ຕິ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຈ຺ເຈຕິ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ອປຣິມາຓສີລກ຺ຂນ຺ຘໂຄປນາທິເກ ກຣຓີເຍ. ສາຕຈ຺ຈກາຣິໂນຕິ ສຕຕກາຣິໂນ ອຏ຺ຐິຕກາຣິໂນ. ເຕສໍ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາເສນ ສຕານໍ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎຫິ ສມ຺ປຊານານໍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອາສວາ ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປຣິກ຺ຂຍໍ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ຠທ຺ທິຍວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ມາຕຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ສມ຺ພຫຸລາ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ອຕິກ຺ກມຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕາປິຕໂຣ ຫນ຺ຕ຺ວາ ນິທ຺ທຸກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຍາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ຖາ ວທຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຂານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ເທຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ນາເມຕໍ ວເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໙໔.

‘‘ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ, ຣາຊາໂນ ທ຺ເວ ຈ ຂຕ຺ຕິເຍ;

ຣຏ຺ຐໍ ສານຸຈຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ, ອນີໂຆ ຍາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສານຸຈຣນ຺ຕິ ອາຍສາຘເກນ ອາຍຸຕ຺ຕເກນ ສຫິຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຊເນຕິ ປຸຣິສ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໕໕-໕໗) ວຈນໂຕ ຕີສຸ ຠເວສຸ ສຕ຺ຕານໍ ຊນນໂຕ ຕຓ຺ຫາ ມາຕາ ນາມ. ‘‘ອຫໍ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປິຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອສ຺ມິມານສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອສ຺ມິມາໂນ ປິຕາ ນາມ. ໂລໂກ ວິຍ ຣາຊານໍ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕານິ ທ຺ເວ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ ຠຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ທ຺ເວ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ ທ຺ເວ ຂຕ຺ຕິຍຣາຊາໂນ ນາມ. ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ວິຕ຺ຖຕຏ຺ເຐນ ຣຏ຺ຐທິສຕ຺ຕາ ຣຏ຺ຐໍ ນາມ. ອາຍສາຘໂກ ອາຍຸຕ຺ຕກປຸຣິໂສ ວິຍ ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ນນ຺ທິຣາໂຄ ອນຸຈໂຣ ນາມ. ອນີໂຆຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ໂຂ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ຂີຓາສໂວ. ເອເຕສໍ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓາສິນາ ຫຕຕ຺ຕາ ຂີຓາສໂວ ນິທ຺ທຸກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຍາຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍປິ ວຕ຺ຖຸ ປຸຣິມສທິສເມວ. ຕທາ ຫິ ສຕ຺ຖາ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣເມວ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເຕສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໙໕.

‘‘ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ, ຣາຊາໂນ ທ຺ເວ ຈ ໂສຕ຺ຖິເຍ;

ເວຍຄ຺ຆປຎ຺ຈມໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ, ອນີໂຆ ຍາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຈ ໂສຕ຺ຖິເຍຕິ ທ຺ເວ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ. ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມິສ຺ສຣຕາຍ ຈ ເທສນາວິຘິກຸສລຕາຍ ຈ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ ທ຺ເວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຣາຊາໂນ ຈ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ. ເວຍຄ຺ຆປຎ຺ຈມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍຄ຺ຆານຸຈຣິໂຕ ສປ຺ປຏິຠໂຍ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ມຄ຺ໂຄ ເວຍຄ຺ໂຆ ນາມ, ວິຈິກິຈ຺ຉານີວຣຓມ຺ປິ ເຕນ ສທິສຕາຍ ເວຍຄ຺ຆໍ ນາມ, ຕໍ ປຎ຺ຈມໍ ອສ຺ສາຕິ ນີວຣຓປຎ຺ຈກໍ ເວຍຄ຺ຆປຎ຺ຈມໍ ນາມ. ອິທຎ຺ຈ ເວຍຄ຺ຆປຎ຺ຈມໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓາສິນາ ນິສ຺ເສສໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ ອນີໂຆວ ຍາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ອຍເມຕ຺ຖຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ.

ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ທາຣຸສາກຏິກປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທາຣຸສາກຏິກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຣາຊຄຫສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກປຸຕ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກປຸຕ຺ໂຕຕິ ທ຺ເວ ທາຣກາ ອຠິກ຺ຂຓໍ ຄຸຬກີຬໍ ກີຬນ຺ຕິ. ເຕສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກປຸຕ຺ໂຕ ຄຸຬໍ ຂິປມາໂນ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ນໂມ ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວຕ຺ວາ ຄຸຬໍ ຂິປຕິ. ອິຕໂຣ ຕິຕ຺ຖິຍຄຸເຓ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ນໂມ ອຣຫນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ວຕ຺ວາ ຂິປຕິ. ເຕສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຊິນາຕິ, ອິຕໂຣ ປນ ປຣາຊຍຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເອວໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຄຸຬໍ ຂິປນ຺ໂຕ ມມໍ ຊິນາຕິ, ອຫມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍໍ ປຣິຈຍມກາສິ. ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ສ ປິຕາ ສກຏໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທາຣູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕມ຺ປິ ທາຣກໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏວິຍໍ ທາຣູນໍ ສກຏໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພຫິນຄເຣ ສຸສານສາມນ຺ເຕ ອຸທກຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ໂຄເຓ ໂມເຈຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄມກາສິ. ອຖສ຺ສ ເຕ ໂຄຓາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ເຕນ ໂຄຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ນຄຣເມວ ປວິສິໍສຸ. ສາກຏິໂກປິ ໂຄເຓ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສາຍໍ ໂຄເຓ ທິສ຺ວາ ອາທາຍ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອສມ຺ປຕ຺ເຕເຍວ ທ຺ວາຣໍ ປິຫິຕໍ.

ອຖສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ເອກໂກວ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ສກຏສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ຣາຊຄຫໍ ປນ ປກຕິຍາປິ ອມນຸສ຺ສພຫຸລໍ. ອຍຎ຺ຈ ສຸສານສນ຺ຕິເກ ນິປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ນໍ ທ຺ເວ ອມນຸສ຺ສາ ປສ຺ສິໍສຸ. ເອໂກ ສາສນສ຺ສ ປຏິກຓ຺ຑໂກ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ, ເອໂກ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂກ. ເຕສຸ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ໂນ ຠກ຺ໂຂ, ອິມໍ ຂາທິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ອລໍ ມາ ເຕ ຣຸຈ຺ຈີ’’ຕິ ນິວາເຣຕິ. ໂສ ເຕນ ນິວາຣິຍມາໂນປິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິ. ໂສ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍາ ປຣິຈິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ‘‘ນໂມ ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ອມນຸສ຺ໂສ ມຫາຠຍຠີໂຕ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ອິຕໂຣ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອກິຈ຺ຈໍ ກຕໍ, ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ຕສ຺ສ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ຣກ຺ຂມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ໂຠຊນປາຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂຠຊນໍ ອາຫຣິ. ອຖ ນໍ ອຸໂຠປິ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ອິມານິ ອກ຺ຂຣານິ ຣາຊາວ ປສ຺ສຕຸ, ມາ ອຎ຺ໂຎ’’ຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ຕາ ຍກ຺ຂານຸຠາເວນ ໂຠຊນປາຕິຍໍ ອກ຺ຂຣານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາຕິໍ ທາຣຸສກເຏ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ອາຣກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ປຸນທິວເສ ‘‘ຣາຊກຸລໂຕ ໂຈເຣຫິ ໂຠຊນຠຓ຺ຑໍ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ ໂກລາຫລໍ ກໂຣນ຺ຕາ ທ຺ວາຣານິ ປິທຫິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ທາຣຸສກເຏ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂຈໂຣ’’ຕິ ຕໍ ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສຸໍ. ຣາຊາ ອກ຺ຂຣານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເອຕໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ, ເທວ, ຊານາມິ, ມາຕາປິຕໂຣ ເມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຣກ຺ຂມານາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ອຫມ຺ປິ ມາຕາປິຕໂຣ ມໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ຠໂຍວ ນິທ຺ທໍ ອຸປຄໂຕ. ເອຕ຺ຕກໍ ອຫໍ ຊານາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣປິ ຕໍ ຐານໍ ອາຄມໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ເຕ ຕໂຍປິ ຊເນ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ເອວ ຣກ຺ຂາ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິອາທໂຍປີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ນ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິເຍວ ຣກ຺ຂາ, ເຍສໍ ປນ ຉພ຺ພິເຘນ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຠາວິຕໍ, ເຕສໍ ອຎ຺ເຎນ ຣກ຺ຂາວຣເຓນ ວາ ມນ຺ໂຕສເຘຫິ ວາ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຉ ຐານານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ.

໒໙໖.

‘‘ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສທາ ໂຄຕມສາວກາ;

ເຍສໍ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ, ນິຈ຺ຈໍ ພຸທ຺ຘຄຕາ ສຕິ.

໒໙໗.

‘‘ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສທາ ໂຄຕມສາວກາ;

ເຍສໍ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ, ນິຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມຄຕາ ສຕິ.

໒໙໘.

‘‘ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສທາ ໂຄຕມສາວກາ;

ເຍສໍ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ, ນິຈ຺ຈໍ ສງ຺ຆຄຕາ ສຕິ.

໒໙໙.

‘‘ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສທາ ໂຄຕມສາວກາ;

ເຍສໍ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ, ນິຈ຺ຈໍ ກາຍຄຕາ ສຕິ.

໓໐໐.

‘‘ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສທາ ໂຄຕມສາວກາ;

ເຍສໍ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ, ອຫິໍສາຍ ຣໂຕ ມໂນ.

໓໐໑.

‘‘ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສທາ ໂຄຕມສາວກາ;

ເຍສໍ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠາວນາຍ ຣໂຕ ມໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ພຸທ຺ຘຄຕໍ ສຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸປນ຺ຕາ, ຄເຫຕ຺ວາເຍວ ຈ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕາ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ນາມ. ສທາ ໂຄຕມສາວກາຕິ ໂຄຕມໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສວນນ຺ເຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ເສວ ອນຸສາສນິຍາ ສວນຕາຍ ໂຄຕມສາວກາ. ພຸທ຺ຘຄຕາ ສຕີຕິ ເຍສໍ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິປ຺ປເຠເທ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຕິ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ສທາປິ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ປນ ເອກທິວສໍ ຕີສຸ ກາເລສຸ ທ຺ວີສຸ ກາເລສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ກາເລ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕາ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ປພຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ ນາມ. ຘມ຺ມຄຕາ ສຕີຕິ ‘‘ສ຺ວາຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິປ຺ປເຠເທ ຘມ຺ມຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຕິ. ສງ຺ຆຄຕາ ສຕີຕິ ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິປ຺ປເຠເທ ສງ຺ຆຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຕິ. ກາຍຄຕາ ສຕີຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣວເສນ ວາ ນວສິວຖິກາວເສນ ວາ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສນ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕນີລກສິຓາທິຣູປຊ຺ຌານວເສນ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສຕິ. ອຫິໍສາຍ ຣໂຕຕິ ‘‘ໂສ ກຣຸຓາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໖໔໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຠາວນາຍ ຣໂຕ. ຠາວນາຍາຕິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຫຏ຺ຐາ ກຣຸຓາຠາວນາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ສພ຺ພາປິ ອວເສສາ ຠາວນາ ນາມ, ອິຘ ປນ ເມຕ຺ຕາຠາວນາວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເສສໍ ປຐມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເທສນາວສາເນ ທາຣໂກ ສທ຺ຘິໍ ມາຕາປິຕູຫິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ປຈ຺ຉາ ປນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ທາຣຸສາກຏິກປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ທຸປ຺ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວສາລິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ອຎ຺ຎຕໂຣ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ, ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍໍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິຉໂຓ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເວສາລິຍາ ຕູຣິຍຕາຬິຕວາທິຕນິຄ຺ໂຆສສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ປຣິເທວມາໂນ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ເອກກາ ມຍໍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣາມ,

ອປວິທ຺ຘໍວ ວນສ຺ມິໍ ທາຣຸກໍ;

ເອຕາທິສິກາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ,

ໂກສຸ ນາມມ຺ເຫຫິ ປາປິໂຍ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໒໙);

ໂສ ກິຣ ວຊ຺ຊິຣຏ຺ເຐ ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ວາເຣນ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ ເວສາລິຍໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສກລນຄເຣ ຘຊປຏາກາທີຫິ ປຏິມຓ຺ຑິເຕ ໂກມຸທິຍາ ປຸຓ຺ຓມາຍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຉຓວາເຣ ວຕ຺ຕມາເນ ເຠຣິຍາທີນໍ ຕູຣິຍານໍ ຕາຬິຕານໍ ນິຄ຺ໂຆສໍ ວີຓາທີນຎ຺ຈ ວາທິຕານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຍານິ ເວສາລິຍໍ ສຕ຺ຕ ຣາຊສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ຣາຊສຕານິ ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ, ຕຕ຺ຕກາ ເອວ ຈ ເນສໍ ອຸປຣາຊເສນາປຕິອາທໂຍ, ເຕສຸ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕສຸ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬນຕ຺ຖາຍ ວີຖິໍ ໂອຕິຓ຺ເຓສຸ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ເຖ ມຫາຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມມາໂນ ຄຄນມຊ຺ເຌ ຐິຕໍ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ທິສ຺ວາ ຈງ຺ກມໂກຏິຍໍ ຜລກໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິໂຕ ເວຐນາລງ຺ກາຣວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ວເນ ຉຑ຺ຑິຕທາຣຸກໍ ວິຍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອຎ຺ໂຎ ອມ຺ເຫຫິ ລາມກຕໂຣ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ປກຕິຍາ ອາຣຎ຺ຎກາທິຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ເອວມາຫ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ອຘິວຕ຺ຖາຍ ເທວຕາຍ ‘‘ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສໍເວເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ –

‘‘ເອກໂກວ ຕ຺ວໍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣສິ, ອປວິທ຺ຘໍວ ວນສ຺ມິໍ ທາຣຸກໍ;

ຕສ຺ສ ເຕ ພຫຸກາ ປິຫຍນ຺ຕິ, ເນຣຍິກາ ວິຍ ສຄ຺ຄຄາມິນ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໒໙) –

ວຸຕ຺ຕໍ ອິມໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຆຣາວາສສ຺ສ ທຸກ຺ຂຕໍ ປກາເສຕຸກາໂມ ປຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂານິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໐໒.

‘‘ທຸປ຺ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ທຸຣຠິຣມໍ, ທຸຣາວາສາ ຆຣາ ທຸຂາ;

ທຸກ຺ໂຂສມານສໍວາໂສ, ທຸກ຺ຂານຸປຕິຕທ຺ຘຄູ;

ຕສ຺ມາ ນ ຈທ຺ຘຄູ ສິຍາ, ນ ຈ ທຸກ຺ຂານຸປຕິໂຕ ສິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸປ຺ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕິ ອປ຺ປໍ ວາ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘຎ຺ເຈວ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏຎ຺ຈ ປຫາຍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ນາມ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸຣຠິຣມນ຺ຕິ ເອວໍ ປພ຺ພຊິເຕນາປິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິໍ ຆເຏນ຺ເຕນ ອປຣິມາຓສີລກ຺ຂນ຺ຘໂຄປນຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓວເສນ ອຠິຣມິຕຸໍ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸຣາວາສາຕິ ຍສ຺ມາ ປນ ຆຣໍ ອາວສນ຺ເຕນ ຣາຊູນໍ ຣາຊກິຈ຺ຈໍ, ອິສ຺ສຣານໍ ອິສ຺ສຣກິຈ຺ຈໍ ວຫິຕພ຺ພໍ, ປຣິຊນາ ເຈວ ຘມ຺ມິກາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ ສງ຺ຄຫິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຆຣາວາໂສ ຉິທ຺ທຆໂຏ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ວິຍ ຈ ທຸປ຺ປູໂຣ. ຕສ຺ມາ ຆຣາວາສາ ນາເມເຕ ທຸຣາວາສາ ທຸກ຺ຂາ ອາວສິຕຸໍ, ເຕເນວ ກາຣເຓນ ທຸກ຺ຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ໂຂ ສມານສໍວາໂສຕິ ຄິຫິໂນ ວາ ຫິ ເຍ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕກຸລໂຠເຄຫິ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ສີລາຈາຣພາຫຸສຈ຺ຈາທີຫິ ສມານາປິ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວໍ, ໂກສ຺ມິ ອຫ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ອຘິກຣຓປສຸຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອສມານາ ນາມ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາໂສ ທຸກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂານຸປຕິຕທ຺ຘຄູຕິ ເຍ ວຏ຺ຏສງ຺ຂາຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ອທ຺ຘຄູ, ເຕ ທຸກ຺ເຂ ອນຸປຕິຕາວ. ຕສ຺ມາ ນ ຈທ຺ຘຄູຕິ ຍສ຺ມາ ທຸກ຺ຂານຸປຕິຕຠາໂວປິ ທຸກ຺ໂຂ ອທ຺ຘຄູຠາໂວປິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏສງ຺ຂາຕໍ ອທ຺ຘານໍ ຄມນຕາຍ ອທ຺ຘຄູ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ທຸກ຺ເຂນ ອນຸປຕິໂຕປິ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ທສ຺ສິເຕ ທຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ປຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ປທາເລຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ.

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ

ສທ຺ໂຘຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ພາລວຄ຺ເຄ ‘‘ອສນ຺ຕໍ ຠາວນມິຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ. ຄາຖາປິ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕຕ຺ຖ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໔) –

‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕສ຺ສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວາຍໍ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ອານນ຺ທ, ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ອຍຎ຺ຫິ ອຸປາສໂກ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ສມ຺ປນ຺ນສີໂລ, ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ຍໍ ປເທສໍ ຠຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວສ຺ສ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໐໓.

‘‘ສທ຺ໂຘ ສີເລນ ສມ຺ປນ຺ໂນ, ຍໂສໂຠຄສມປ຺ປິໂຕ;

ຍໍ ຍໍ ປເທສໍ ຠຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປູຊິໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໔);

ຕຕ຺ຖ ສທ຺ໂຘຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສີເລນາຕິ ອາຄາຣິຍສີລໍ, ອນາຄາຣິຍສີລນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ສີລໍ. ເຕສຸ ອິຘ ອາຄາຣິຍສີລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໂສໂຠຄສມປ຺ປິໂຕຕິ ຍາທິໂສ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີນໍ ປຎ຺ຈອຸປາສກສຕປຣິວາຣສງ຺ຂາໂຕ ອາຄາຣິຍຍໂສ, ຕາທິເສເນວ ຍເສນ ຘນຘຎ຺ຎາທິໂກ ເຈວ ສຕ຺ຕວິຘອຣິຍຘນສງ຺ຂາໂຕ ຈາຕິ ທຸວິໂຘ ໂຠໂຄ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ຍໍ ປເທສນ຺ຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມາທີສຸ ທິສາສຸ ເອວຣູໂປ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຍໍ ຍໍ ປເທສໍ ຠຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເອວຣູເປນ ລາຠສກ຺ກາເຣນ ປູຊິໂຕວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ຈູຬສຸຠທ຺ທາວຕ຺ຖຸ

ທູເຣ ສນ຺ໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຘີຕຣໍ ຈູຬສຸຠທ຺ທໍ ນາມ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ກິຣ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸຄ຺ຄນຄຣວາສີ ອຸຄ຺ໂຄ ນາມ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ສຫາຍໂກ ອໂຫສິ. ເຕ ເອກາຈຣິຍກຸເລ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຕິກໍ ກຣິໍສຸ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ປຸຕ຺ຕຘີຕາສຸ ຊາຕາສຸ ໂຍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ວາເຣຕິ, ເຕນ ຕສ຺ສ ຘີຕາ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນຄເຣ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອເຖກສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຸຄ຺ຄເສຏ຺ຐິ ວຓິຊ຺ຊໍ ປໂຍເຊນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຣໍ ຈູຬສຸຠທ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ປິຕາ ເຕ ອຸຄ຺ຄເສຏ຺ຐິ ນາມ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສພ຺ພໍ ຕວ ຠາໂຣ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາຄຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຫຕ຺ເຖເນວ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນາທີນິ ສມ຺ປາເທຕິ, ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນາທີນິ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ, ໂຠຊນກາເລ ຕສ຺ສ ນ຺ຫາໂນທກໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ນ຺ຫານກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ສາຘຸກໍ ກໂຣຕິ.

ອຸຄ຺ຄເສຏ຺ຐິ ຕສ຺ສາ ອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຸຂກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ມຍໍ ທຫຣກາເລ ເອວໍ ນາມ ກຕິກໍ ກຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ສາເຣຕ຺ວາ ຈູຬສຸຠທ຺ທໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວາເຣສິ. ໂສ ປນ ປກຕິຍາວ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ. ຕສ຺ມາ ທສພລສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ອຸຄ຺ຄເສຏ຺ຐິສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ທິວສໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ວິສາຂໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊນ຺ໂຕ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ ວິຍ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ສຸຠທ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ສສຸຣກຸເລ ວສນ຺ຕິຍາ ນາມ ອນ຺ໂຕອຄ຺ຄິ ພຫິ ນ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໕໙; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໒ ວິສາຂາວຕ຺ຖຸ) ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິນາ ວິສາຂາຍ ທິນ຺ນນເຍເນວ ທສ ໂອວາເທ ທຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເມ ຄຕຏ຺ຐາເນ ຘີຕຸ ໂທໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂສເຘຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ປາຏິໂຠເຄ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອຸຍ຺ໂຍຊນທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປຸຣິມຠເວ ຘີຕຣາ ກຕານໍ ສຸຈຣິຕານໍ ຜລວິຠູຕິໍ ໂລກສ຺ສ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ຘີຕຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ຕສ຺ສາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຸຄ຺ຄນຄຣໍ ປຕ຺ຕກາເລ ສສຸຣກຸເລນ ສທ຺ຘິໍ ມຫາຊໂນ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນມກາສິ.

ສາປິ ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິວິຠວໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ວິສາຂາ ວິຍ ສກລນຄຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ຣເຖ ຐຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນາຄເຣຫິ ເປສິເຕ ປຓ຺ຓາກາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸຣູປວເສນ ເຕສໍ ເຕສໍ ເປເສນ຺ຕີ ສກລນຄຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ເອກາພທ຺ຘມກາສິ. ມງ຺ຄລທິວສາທີສຸ ປນສ຺ສາ ສສຸໂຣ ອເຈລການໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສມເຓ ວນ຺ທຕູ’’ຕິ ເປເສສິ. ສາ ລຊ຺ຊາຍ ນຄ຺ເຄ ປສ຺ສິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເປເສຕ຺ວາປິ ຕາຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ນີຫຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ມມ ອກາຣເຓນ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ຕສ຺ສາ ນິທ຺ໂທສຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ສຎ຺ຎາເປສຸໍ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ມມ ສມເຓ ອຫິຣິກາຕິ ນ ວນ຺ທີ’’ຕິ ຠຣິຍາຍ ອາໂຣເຈສິ. ສາ ‘‘ກີທິສາ ນຸ ໂຂ ອິມິສ຺ສາ ສມຓາ, ອຕິວິຍ ເຕສໍ ປສໍສຕີ’’ຕິ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ –

‘‘ກີທິສາ ສມຓາ ຕຸຍ຺ຫໍ, ພາຬ຺ຫໍ ໂຂ ເນ ປສໍສສິ;

ກິໍສີລາ ກິໍສມາຈາຣາ, ຕໍ ເມ ອກ຺ຂາຫິ ປຸຈ຺ຉິຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໒໔);

ອຖສ຺ສາ ສຸຠທ຺ທາ ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຈວ ພຸທ຺ຘສາວການຎ຺ຈ ຄຸເຓ ປກາເສນ຺ຕີ –

‘‘ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ສນ຺ຕມານສາ, ສນ຺ຕໍ ເຕສໍ ຄຕໍ ຐິຕໍ;

ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂູ ມິຕຠາຓີ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມ. (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໒໔);

‘‘ກາຍກມ຺ມໍ ສຸຈິ ເນສໍ, ວາຈາກມ຺ມໍ ອນາວິລໍ;

ມໂນກມ຺ມໍ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມ.

‘‘ວິມລາ ສງ຺ຂມຸຕ຺ຕາຠາ, ສຸທ຺ຘາ ອນ຺ຕຣພາຫິຣາ;

ປຸຓ຺ຓາ ສຸທ຺ເຘຫິ ຘມ຺ເມຫິ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມ.

‘‘ລາເຠນ ອຸນ຺ນໂຕ ໂລໂກ, ອລາເຠນ ຈ ໂອນໂຕ;

ລາຠາລາເຠນ ເອກຏ຺ຐາ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມ.

‘‘ຍເສນ ອຸນ຺ນໂຕ ໂລໂກ, ອຍເສນ ຈ ໂອນໂຕ;

ຍສາຍເສນ ເອກຏ຺ຐາ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມ.

‘‘ປສໍສາຍຸນ຺ນໂຕ ໂລໂກ, ນິນ຺ທາຍາປິ ຈ ໂອນໂຕ;

ສມາ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມ.

‘‘ສຸເຂນ ອຸນ຺ນໂຕ ໂລໂກ, ທຸກ຺ເຂນາປິ ຈ ໂອນໂຕ;

ອກມ຺ປາ ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ, ຕາທິສາ ສມຓາ ມມາ’’ຕິ. –

ເອວມາທີຫິ ວຈເນຫິ ສສ຺ສຸໍ ໂຕເສສິ.

ອຖ ນໍ ‘‘ສກ຺ກາ ຕວ ສມເຓ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ຍຖາ ມຍໍ ເຕ ປສ຺ສາມ, ຕຖາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸປຣິປາສາທຕເລ ຐຕ຺ວາ ເຊຕວນາຠິມຸຂີ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄນ຺ຘວາສປຸປ຺ຜຘຸເມຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ວາຕນາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕມິ, ອິມິນາ ເມ ສຎ຺ຎາເຓນ ສຕ຺ຖາ ນິມນ຺ຕິຕຠາວໍ ຊານາຕູ’’ຕິ ສຸມນປຸປ຺ຜານໍ ອຏ຺ຐ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ອາກາເສ ຂິປິ. ປຸປ຺ຜານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ອຸປຣິ ມາລາວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສ຺ວາຕນາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຘິວຸຕ຺ຖໍ ມຍາ, ຄຫປຕິ, ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ປຸເຣຕຣໍ ອາຄໂຕ ນຕ຺ຖິ, ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ໂວ ອຘິວຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຈູຬສຸຠທ຺ທາຍ, ຄຫປຕິ, ນິມນ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ຈູຬສຸຠທ຺ທາ ທູເຣ ວສຕິ ອິໂຕ ວີສຕິໂຍຊນສຕມຕ຺ຖເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ ຄຫປຕິ, ທູເຣ ວສນ຺ຕາປິ ຫິ ສປ຺ປຸຣິສາ ອຠິມຸເຂ ຐິຕາ ວິຍ ປກາເສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໐໔.

‘‘ທູເຣ ສນ຺ໂຕ ປກາເສນ຺ຕິ, ຫິມວນ຺ໂຕວ ປພ຺ພໂຕ;

ອສນ຺ເຕຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຂິຕ຺ຕາ ຍຖາ ສຣາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ໂຕຕິ ຣາຄາທີນໍ ສນ຺ຕຕາຍ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ສນ຺ຕາ ນາມ. ອິຘ ປນ ປຸພ຺ພພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາຣາ ອຸສ຺ສນ຺ນກຸສລມູລາ ຠາວິຕຠາວນາ ສຕ຺ຕາ ສນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປກາເສນ຺ຕີຕິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຓປຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ. ຫິມວນ຺ໂຕ ວາຕິ ຍຖາ ຫິ ຕິໂຍຊນສຫສ຺ສວິຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕຸພ຺ເພໂຘ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ກູຏສຫສ຺ເສຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຫິມວນ຺ຕປພ຺ພໂຕ ທູເຣ ຐິຕານມ຺ປິ ອຠິມຸເຂ ຐິໂຕ ວິຍ ປກາເສຕິ, ເອວໍ ປກາເສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສນ຺ເຕຕ຺ຖາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມຄຣຸກາ ວິຕິຓ຺ຓປຣໂລກາ ອາມິສຈກ຺ຂຸກາ ຊີວິກຕ຺ຖາຍ ປພ຺ພຊິຕາ ພາລປຸຄ຺ຄລາ ອສນ຺ໂຕ ນາມ, ເຕ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘານໍ ທກ຺ຂິຓສ຺ສ ຊາຓຸມຓ຺ຑລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ນາປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ຣຕ຺ຕິໍ ຂິຕ຺ຕາຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ອນ຺ຘກາເຣ ຂິຕ຺ຕສຣາ ວິຍ ຕຖາຣູປສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕສ຺ສ ປຸພ຺ພເຫຕຸໂນ ອຠາເວນ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ສຸຠທ຺ທາຍ ນິມນ຺ຕນໍ ອຘິວາສິຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ວິສ຺ສກມ຺ມເທວປຸຕ຺ຕໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ປຎ຺ຈ ກູຏາຄາຣສຕານິ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ສ຺ເວ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຸຄ຺ຄນຄຣໍ ເນຫີ’’ຕິ. ໂສ ປຸນທິວເສ ປຎ຺ຈສຕານິ ກູຏາຄາຣານິ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ເຊຕວນທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘຂີຓາສວານໍເຍວ ປຎ຺ຈສຕານິ ອາທາຍ ສປຣິວາໂຣ ກູຏາຄາເຣສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄນຄຣໍ ອຄມາສິ. ອຸຄ຺ຄເສຏ຺ຐິປິ ສປຣິວາໂຣ ສຸຠທ຺ທາຍ ທິນ຺ນນເຍເນວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາຄຕມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ມຫນ຺ເຕນ ສິຣິວິຠເວນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ມາລາທີຫິ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສປຣິວາໂຣ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາປິສ຺ສ ສປ຺ປາຍໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຈູຬສຸຠທ຺ທາຍ ອນຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຕ຺ວໍ ອິເຘວ ໂຫຫີ’’ຕິ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິເມວ ອຄມາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ນຄຣໍ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນໍ ອໂຫສີຕິ.

ຈູຬສຸຠທ຺ທາວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ເອກວິຫາຣິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ເອກາສນນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກວິຫາຣິຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເຖໂຣ ເອກໂກວ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ, ເອກໂກວ ນິສີທຕິ, ເອກໂກວ ຈງ຺ກມຕິ, ເອກໂກວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຈຕຸປຣິສນ຺ຕເຣ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູໂປ ນາມາຍໍ ເຖໂຣ’’ຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ປວິວິຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິເວເກ ອານິສໍສໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໐໕.

‘‘ເອກາສນໍ ເອກເສຍ຺ຍໍ, ເອໂກ ຈຣມຕນ຺ທິໂຕ;

ເອໂກ ທມຍມຕ຺ຕານໍ, ວນນ຺ເຕ ຣມິໂຕ ສິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກາສນໍ ເອກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສມຊ຺ເຌປິ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ເຕເນວ ມນສິກາເຣນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອາສນໍ ເອກາສນໍ ນາມ. ໂລຫປາສາທສທິເສປິ ຈ ປາສາເທ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສມຊ຺ເຌປິ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ວິຈິຕ຺ຣປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓູປຘາເນ ມຫາຣເຫ ສຍເນ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣນ ນິປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເສຍ຺ຍາ ເອກເສຍ຺ຍາ ນາມ. ເອວຣູປໍ ເອກາສນຎ຺ຈ ເອກເສຍ຺ຍຎ຺ຈ ຠເຊຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕນ຺ທິໂຕຕິ ຊງ຺ຆພລໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕກປ຺ປເນນ ອກຸສີໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພີຣິຍາປເຖສຸ ເອກໂກວ ຈຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ທມຍນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານາທີສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມວເສນ ເອໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທເມນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນນ຺ເຕ ຣມິໂຕ ສິຍາຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ທເມນ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສທ຺ທາທີຫິ ປວິວິຕ຺ເຕ ວນນ຺ເຕເຍວ ອຠິຣມິໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣິນາ ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ທເມຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາຊໂນ ເອກວິຫາຣິກເມວ ປຕ຺ເຖສີຕິ.

ເອກວິຫາຣິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

ປກິຓ຺ຓກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກວີສຕິໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໒໒. ນິຣຍວຄ຺ໂຄ

໑. ສຸນ຺ທຣີປຣິພ຺ພາຊິກາວຕ຺ຖຸ

ອຠູຕວາທີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸນ຺ທຣິໍ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຸທາເນ (ອຸທາ. ໓໘) ອາຄຕເມວ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ຠຄວໂຕ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຫານທີນໍ ມໂຫຆສທິເສ ລາຠສກ຺ກາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຫຕລາຠສກ຺ກາຣາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນກາເລ ຂຊ຺ໂຊປນກາ ວິຍ ນິປ຺ປຠາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກໂຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫຕລາຠສກ຺ກາຣາ, ນ ໂນ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິຠາວມ຺ປິ ຊານາຕິ, ເກນ ນຸ ໂຂ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ລາຠສກ຺ກາຣມສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ອຖ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຸນ຺ທຣິຍາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກຸຓິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ເອກທິວສໍ ສຸນ຺ທຣິໍ ຕິຕ຺ຖິຍາຣາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ນາລປິໍສຸ. ສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສລ຺ລປນ຺ຕີປິ ປຏິວຈນໍ ອລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອປິ ປນຍ຺ຍາ, ເກນຈິ ວິເຫຐິຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກິໍ, ຠຄິນິ, ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອມ຺ເຫ ວິເຫເຐຕ຺ວາ ຫຕລາຠສກ຺ກາເຣ ກຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕໍ ນ ປສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຂສິ, ຠຄິນິ, ອຠິຣູປາ ໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອຍສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ຕວ ກຖໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຫຕລາຠສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ຕາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນກປ຺ປູຣກຏຸກຜລາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ສາຍໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສນກາເລ ເຊຕວນາຠິມຸຂີ ຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ຈ ປຸຏ຺ຐາ ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ອຫຎ຺ຫິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ຖິຍາຣາເມ ວສິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ເຊຕວນມຄ຺ຄໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນຄຣາຠິມຸຂີ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ‘‘ກິໍ, ສຸນ຺ທຣິ, ກຫໍ ຄຕາສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ ‘‘ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສິຕ຺ວາ ຕໍ ກິເລສຣຕິຍາ ຣມາເປຕ຺ວາ ອາຄຕາມ຺ຫີ’’ຕິ ວທຕິ.

ອຖ ເຕ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຘຸຕ຺ຕານໍ ກຫາປເຓ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ສຸນ຺ທຣິໍ ມາເຣຕ຺ວາ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ສມີເປ ມາລາກຈວຣນ຺ຕເຣ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ຕິຕ຺ຖິຍາ ‘‘ສຸນ຺ທຣິໍ ນ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂກລາຫລໍ ກຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ໂວ ອາສງ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອິເມສຸ ທິວເສສຸ ເຊຕວເນ ວສຕິ, ຕຕ຺ຖສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິໍ ນ ຊານາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຖ, ນໍ ວິຈິນຖາ’’ຕິ ຣຎ຺ຎາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາເກ ຄເຫຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຈິນນ຺ຕາ ມາລາກຈວຣນ຺ຕເຣ ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ‘ສຕ຺ຖາຣາ ກຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຉາເທສ຺ສາມາ’ຕິ ສຸນ຺ທຣິໍ ມາເຣຕ຺ວາ ມາລາກຈວຣນ຺ຕເຣ ນິກ຺ຂິປິໍສູ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຖ, ນຄຣໍ ອາຫິຓ຺ຑຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ນຄຣວີຖີສຸ ‘‘ປສ຺ສຖ ສມຓານໍ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍານໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສນທ຺ວາຣໍ ອາຄມິໍສຸ. ຣາຊາ ສຸນ຺ທຣິຍາ ສຣີຣໍ ອາມກສຸສາເນ ອຏ຺ຏກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຣກ຺ຂາເປສິ. ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ຐເປຕ຺ວາ ອຣິຍສາວເກ ເສສາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ‘‘ປສ຺ສຖ ສມຓານໍ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍານໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນຄເຣປິ ພຫິນຄເຣປິ ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕຸມ຺ເຫປິ ເຕ ມນຸສ຺ເສ ເອວໍ ປຏິໂຈເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໐໖.

‘‘ອຠູຕວາທີ ນິຣຍໍ ອຸເປຕິ,

ໂຍ ວາປິ ກຕ຺ວາ ນ ກໂຣມິຈາຫ;

ອຸໂຠປິ ເຕ ເປຈ຺ຈ ສມາ ຠວນ຺ຕິ,

ນິຫີນກມ຺ມາ ມນຸຊາ ປຣຕ຺ຖາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຠູຕວາທີຕິ ປຣສ຺ສ ໂທສໍ ອທິສ຺ວາວ ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ເຉນ ປຣໍ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ. ກຕ຺ວາຕິ ໂຍ ວາ ປນ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ ເອຕໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອາຫ. ເປຈ຺ຈ ສມາ ຠວນ຺ຕີຕິ ເຕ ອຸໂຠປິ ຊນາ ປຣໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຣຍໍ ອຸປຄມເນນ ຄຕິຍາ ສມາ ຠວນ຺ຕິ. ຄຕິເຍວ ເນສໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ອາຍຸ ປນ ເນສໍ ນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ພຫຸກຎ຺ຫິ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຈິຣໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກເມວ ກາລໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເນສໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ລາມກເມວ ກມ຺ມໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນິຫີນກມ຺ມາ ມນຸຊາ ປຣຕ຺ຖາ’’ຕິ. ປຣຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ສ ປນ ປທສ຺ສ ປຸຣໂຕ ເປຈ຺ຈປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເປຈ຺ຈ ປຣຕ຺ຖ ອິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ນິຫີນກມ຺ມາ ປຣໂລເກ ສມາ ຠວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຣາຊາ ‘‘ສຸນ຺ທຣິຍາ ອຎ຺ເຎຫິ ມາຣິຕຠາວໍ ຊານາຖາ’’ຕິ ປຸຣິເສ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ອຖ ເຕ ຘຸຕ຺ຕາ ເຕຫິ ກຫາປເຓຫິ ສຸຣໍ ປິວນ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກລຫໍ ກຣິໍສຸ. ເອໂກ ເອກໍ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ ສຸນ຺ທຣິໍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ມາເຣຕ຺ວາ ມາລາກຈວຣນ຺ຕເຣ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໂຕ ລທ຺ຘກຫາປເຓຫິ ສຸຣໍ ປິວສິ, ໂຫຕຸ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຣາຊປຸຣິສາ ເຕ ຘຸຕ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສຸໍ. ອຖ ເນ ຣາຊາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ສາ ມາຣິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເກຫິ ມາຣາປິຕາ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິເຍຫິ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕິຕ຺ຖິເຍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ຕເຖວ ວທິໍສຸ. ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ວທນ຺ຕາ ນຄຣໍ ອາຫິຓ຺ຑຖ – ‘‘ອຍໍ ສຸນ຺ທຣີ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕຸກາເມຫິ ອມ຺ເຫຫິ ມາຣາປິຕາ, ເນວ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ, ນ ສາວການໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ອມ຺ຫາກເມວ ໂທໂສ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ພາລມຫາຊໂນ ຕທາ ສທ຺ທຫິ, ຕິຕ຺ຖິຍາປິ ຘຸຕ຺ຕາປິ ປຸຣິສວຘທຓ຺ຑໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ສກ຺ກາໂຣ ມຫາ ອໂຫສີຕິ.

ສຸນ຺ທຣີປຣິພ຺ພາຊິກາວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ທຸຈ຺ຈຣິຕຜລປີຬິຕວຕ຺ຖຸ

ກາສາວກຓ຺ຐາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທຸຈ຺ຈຣິຕຜລານຸຠາເວນ ປີຬິເຕ ສຕ຺ເຕ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອາຍສ຺ມາ ຫິ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄິຊ຺ຌກູຏາ ໂອໂຣຫນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐິສງ຺ຂລິກເປຕາທີນໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖເຣນ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອກາໂລ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ອຏ຺ຐິສງ຺ຂລິກເປຕາທີນໍ ທິຏ຺ຐຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘາຫໍ, ອາວຸໂສ, ຄິຊ຺ຌກູຏາ ປພ຺ພຕາ ໂອໂຣຫນ຺ໂຕ ອທ຺ທສໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເວຫາສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາຏິປິ ອາທິຕ຺ຕາ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕາ ສໂຊຕິຠູຕາ…ເປ… ກາໂຍປິ ອາທິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໒໓໐; ສໍ. ນິ. ໒.໒໑໘) ນເຍນ ສທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຈີວຣກາຍພນ຺ຘນາທີຫິ ຑຍ຺ຫມາເນ ປຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິເກ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອນຸຣູປໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ ປາປຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນານໍ ພຫູນໍ ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໐໗.

‘‘ກາສາວກຓ຺ຐາ ພຫໂວ, ປາປຘມ຺ມາ ອສຎ຺ຎຕາ;

ປາປາ ປາເປຫິ ກມ຺ເມຫິ, ນິຣຍໍ ເຕ ອຸປປຊ຺ຊເຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກາສາວກຓ຺ຐາຕິ ກາສາເວນ ປລິເວຐິຕກຓ຺ຐາ. ປາປຘມ຺ມາຕິ ລາມກຘມ຺ມາ. ອສຎ຺ຎຕາຕິ ກາຍາທິສໍຍມຣຫິຕາ, ຕຖາຣູປາ ປາປປຸຄ຺ຄລາ ອຕ຺ຕນາ ກເຕຫິ ອກຸສລກມ຺ເມຫິ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ວິປາກາວເສເສນ ເປເຕສຸປິ ເອວໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ທຸຈ຺ຈຣິຕຜລປີຬິຕວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ເສຍ຺ໂຍ ອໂຍຄຸໂຬຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວສາລິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ມຫາວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິເຍ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປາຣາຊິເກ (ປາຣາ. ໑໙໓ ອາທໂຍ) ອາຄຕເມວ.

ຕທາ ຫິ ສຕ຺ຖາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກິໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸທຣສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຄິຫີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຄຣຫິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໐໘.

‘‘ເສຍ຺ໂຍ ອໂຍຄຸໂຬ ຠຸຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິສິຂູປໂມ;

ຍຎ຺ເຈ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ທຸສ຺ສີໂລ, ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑມສຎ຺ຎໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຎ຺ເຈ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຍໍ ທຸສ຺ສີໂລ ນິສ຺ສີລປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍາທີຫິ ອສຎ຺ຎໂຕ ຣຏ຺ຐວາສີຫິ ສທ຺ຘາຍ ທິນ຺ນໍ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑໍ ‘‘ສມໂຓມ຺ຫີ’’ຕິ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕຕ຺ໂຕ ອາທິຕ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິວຓ຺ໂຓ ອໂຍຄຸໂຬວ ຠຸຕ຺ໂຕ ເສຍ຺ໂຍ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ກິໍ ກາຣຓາ? ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຫິ ເອໂກວ ອຕ຺ຕຠາໂວ ຌາເຍຍ຺ຍ, ທຸສ຺ສີໂລ ປນ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອເນການິປິ ຊາຕິສຕານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ເຂມກເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ຈຕ຺ຕາຣິ ຐານານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ເຂມກໍ ນາມ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ອຠິຣູໂປ ອໂຫສິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຣາຄາຠິຠູຕາ ສກຠາເວນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ໂສປິ ປຣທາຣກມ຺ມາຠິຣໂຕວ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຣາຊປຸຣິສາ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສຸໍ. ຣາຊາ ມຫາເສຏ຺ຐິສ຺ສ ລຊ຺ຊາມີຕິ ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ໂສ ປນ ເນວ ວິຣມິ. ອຖ ນໍ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ຣາຊປຸຣິສາ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສຸໍ. ຣາຊາ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິເຍວ. ມຫາເສຏ຺ຐິ, ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສໍເວຄກຖໍ ວຕ຺ວາ ປຣທາຣເສວນາຍ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໐໙.

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຐານານິ ນໂຣ ປມຕ຺ໂຕ,

ອາປຊ຺ຊຕິ ປຣທາຣູປເສວີ;

ອປຸຎ຺ຎລາຠໍ ນ ນິກາມເສຍ຺ຍໍ,

ນິນ຺ທໍ ຕຕີຍໍ ນິຣຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໓໑໐.

‘‘ອປຸຎ຺ຎລາໂຠ ຈ ຄຕີ ຈ ປາປິກາ,

ຠີຕສ຺ສ ຠີຕາຍ ຣຕີ ຈ ໂຖກິກາ;

ຣາຊາ ຈ ທຓ຺ຑໍ ຄຣຸກໍ ປເຓຕິ,

ຕສ຺ມາ ນໂຣ ປຣທາຣໍ ນ ເສເວ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຐານານີຕິ ທຸກ຺ຂກາຣຓານິ. ປມຕ຺ໂຕຕິ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ປາປຸຓາຕິ. ປຣທາຣູປເສວີຕິ ປຣທາຣໍ ອຸປເສວນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຖຈາຣີ. ອປຸຎ຺ຎລາຠນ຺ຕິ ອກຸສລລາຠໍ. ນ ນິກາມເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຍຖາ ອິຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ເສຍ຺ຍໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຉິຕໍ ປຣິຕ຺ຕກເມວ ກາລໍ ເສຍ຺ຍໍ ລຠຕິ. ອປຸຎ຺ຎລາໂຠ ຈາຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ອຍຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎລາໂຠ, ເຕນ ຈ ອປຸຎ຺ເຎນ ນິຣຍສງ຺ຂາຕາ ປາປິກາ ຄຕິ ໂຫຕິ. ຣຕີ ຈ ໂຖກິກາຕິ ຍາ ຕສ຺ສ ຠີຕສ຺ສ ຠີຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຣຕິ, ສາປິ ໂຖກິກາ ປຣິຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ຣາຊາ ຈ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທາທິວເສນ ຄຣຸກໍ ທຓ຺ຑໍ ປເຓຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຣທາຣໍ ເສວນ຺ໂຕ ເອຕານິ ອປຸຎ຺ຎາທີນິ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣທາຣໍ ນ ເສເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຂມໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາຊໂນ ສຸຂໍ ວີຕິນາເມສິ. ກິໍ ປນສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ອຸຕ຺ຕມມລ຺ໂລ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ເວ ສຸວຓ຺ຓປຏາກາ ທສພລສ຺ສ ກຎ຺ຈນຖູເປ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຎາຕິສາໂລຫິຕິຕ຺ຖິໂຍ ອວເສສາ ມໍ ທິສ຺ວາ ຣຊ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິ. ອິທມສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ. ເຕນ ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທິສ຺ວາ ປເຣສໍ ອິຕ຺ຖິໂຍ ສກຠາເວນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສູຕິ.

ເຂມກເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ກຸໂສ ຍຖາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ເອກໍ ຕິຓໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ໂຍ ຕິຓໍ ຉິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ສ ກິໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕຠາວໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ອິຕໂຣ ‘‘ຕ຺ວໍ ຕິຓສ຺ສ ຉິນ຺ນກາຣຓາ ກິຎ຺ຈິ ໂຫຕີຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣສິ, ນ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ໂຫຕິ, ເທເສຕ຺ວາ ປນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ຕິຓໍ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອເນກປຣິຍາເຍນ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໑໑.

‘‘ກຸໂສ ຍຖາ ທຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ຫຕ຺ຖເມວານຸກນ຺ຕຕິ;

ສາມຎ຺ຎໍ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ຐໍ, ນິຣຍາຍຸປກຑ຺ຒຕິ.

໓໑໒.

‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິຖິລໍ ກມ຺ມໍ, ສໍກິລິຏ຺ຐຎ຺ຈ ຍໍ ວຕໍ;

ສງ຺ກສ຺ສຣໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ນ ຕໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລໍ.

໓໑໓.

‘‘ກຍິຣາ ເຈ ກຍິຣາເຖນໍ, ທຬ຺ຫເມນໍ ປຣກ຺ກເມ;

ສິຖິໂລ ຫິ ປຣິພ຺ພາໂຊ, ຠິຍ຺ໂຍ ອາກິຣເຕ ຣຊ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຸໂສຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕິຂິຓຘາຣໍ ຕິຓໍ ອນ຺ຕມໂສ ຕາລປຓ຺ຓມ຺ປິ, ຍຖາ ໂສ ກຸໂສ ເຍນ ທຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ອນຸກນ຺ຕຕິ ຜາເລຕິ, ເອວເມວ ສມຓຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ສາມຎ຺ຎມ຺ປິ ຂຓ຺ຑສີລາທິຕາຍ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ຐໍ ນິຣຍາຍຸປກຑ຺ຒຕິ, ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິຖິລນ຺ຕິ ໂອລີຍິຕ຺ວາ ກຣເຓນ ສິຖິລຄາຫໍ ກຕ຺ວາ ກຕໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ. ສໍກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວສິຍາທິເກສຸ ອໂຄຈເຣສຸ ຈຣເຓນ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ. ສງ຺ກສ຺ສຣນ຺ຕິ ສງ຺ກາຫິ ສຣິຕພ຺ພໍ, ອຸໂປສຖກິຈ຺ຈາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣກິຈ຺ເຈນ ສນ຺ນິປຕິຕມ຺ປິ ສງ຺ຆໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິເມ ມມ ຈຣິຍໍ ຎຕ຺ວາ ມໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸກາມາວ ສນ຺ນິປຕິຕາ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາສງ຺ກາຫິ ສຣິຕໍ ອຸສ຺ສງ຺ກິຕໍ ປຣິສງ຺ກິຕໍ. ນ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ເອວຣູປໍ ສມຓຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມຫປ຺ຜລໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜລາຠາເວເນວ ຠິກ຺ຂທາຍການມ຺ປິສ຺ສ ນ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຍິຣາ ເຈຕິ ຕສ຺ມາ ຍໍ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕໍ ກເຣຍ຺ຍາເຖວ. ທຬ຺ຫເມນໍ ປຣກ຺ກເມຕິ ຖິຣກຕເມວ ກຕ຺ວາ ອວຕ຺ຕສມາທາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ເອນໍ ກຍິຣາ. ປຣິພ຺ພາໂຊຕິ ສິຖິລຠາເວນ ກໂຕ ຂຓ຺ຑາທິຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ໂມ. ຠິຍ຺ໂຍ ອາກິຣເຕ ຣຊນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວິຊ຺ຊມານໍ ຣາຄຣຊາທິໍ ເອວຣູໂປ ສມຓຘມ຺ໂມ ອປເນຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອປຣມ຺ປິ ຣາຄຣຊາທິໍ ອາກິຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ, ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ສໍວເຣ ຐຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີຕິ.

ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ອິສ຺ສາປກຕິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸ

ອກຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອິສ຺ສາປກຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສາ ກິຣ ສາມິໂກ ເອກາຍ ເຄຫທາສິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ອກາສິ. ສາ ອິສ຺ສາປກຕາ ຕໍ ທາສິໍ ຫຕ຺ຖປາເທສຸ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ກຓ຺ຓນາສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຄຸຬ຺ຫຄພ຺ເຠ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ກຕຠາວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ‘‘ເອຫິ, ອຍ຺ຍ, ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສາມິກໍ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕີ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສາ ອາຄນ຺ຕຸກຎາຕກາ ເຄຫໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ທາສິໍ ໂມຈຍິໍສຸ. ສາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ຐິຕາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສພລສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ນາມ ‘ອິທໍ ເມ ອຎ຺ເຎ ນ ຊານນ຺ຕີ’ຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຊານນ຺ເຕປິ ສຸຈຣິຕເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ກຕມ຺ປິ ຫິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ນາມ ປຈ຺ຉານຸຕາປໍ ກໂຣຕິ, ສຸຈຣິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊເມວ ຊເນຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໑໔.

‘‘ອກຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປຈ຺ຉາ ຕປ຺ປຕິ ທຸກ຺ກຏໍ;

ກຕຎ຺ຈ ສຸກຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ກຕ຺ວາ ນານຸຕປ຺ປຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສາວຊ຺ຊໍ ອປາຍສໍວຕ຺ຕນິກໍ ກມ຺ມໍ ອກຕເມວ ເສຍ຺ໂຍ ວຣໍ ອຸຕ຺ຕມໍ. ປຈ຺ຉາ ຕປ຺ປຕີຕິ ຕຎ຺ຫິ ອນຸສ຺ສຣິຕານຸສ຺ສຣິຕກາເລ ຕປ຺ປຕິເຍວ. ສຸກຕນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊໍ ປນ ສຸຂທາຍກໍ ສຸຄຕິສໍວຕ຺ຕນິກເມວ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ເສຍ຺ໂຍ. ຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອນຸສ຺ສຣຓກາເລ ນ ຕປ຺ປຕິ ນານຸຕປ຺ປຕິ, ໂສມນສ຺ສຊາໂຕວ ໂຫຕິ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ວຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ອຸປາສໂກ ຈ ສາ ຈ ອິຕ຺ຖີ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕຎ຺ຈ ປນ ທາສິໍ ຕຕ຺ເຖວ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈາຣິນິໍ ກຣິໍສູຕິ.

ອິສ຺ສາປກຕິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ສມ຺ພຫຸລຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ນຄຣໍ ຍຖາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸເລ ອາຄນ຺ຕຸເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມມາເສ ສຸຂໍ ວິຫຣິໍສຸ. ມຊ຺ຌິມມາເສ ໂຈຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ໂຄຈຣຄາມໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ກຣມເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມນຸສ຺ສາ ໂຈຣານໍ ປຏິພາຫນຕ຺ຖາຍ ຕໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕນຄຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ໂອກາສໍ ນ ລຠິໍສຸ. ເຕ ອຜາສຸກໍ ວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ສຕ຺ຖຸ ທສ຺ສນາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຂໍ ວສິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ປຐມມາສເມວ ສຸຂໍ ວສິມ຺ຫາ, ມຊ຺ຌິມມາເສ ໂຈຣາ ຄາມໍ ປຫຣິໍສຸ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມນຸສ຺ສາ ນຄຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ໂອກາສໍ ນ ລຠິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ອຜາສຸກໍ ວສ຺ສໍ ວສິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອລໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ຜາສຸວິຫາໂຣ ນາມ ນິຈ຺ຈກາລໍ ທຸລ຺ລໂຠ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ຍຖາ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ນຄຣໍ ໂຄປຍິໍສຸ, ເອວໍ ອຕ຺ຕຠາວເມວ ໂຄປຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໑໕.

‘‘ນຄຣໍ ຍຖາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ, ຄຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕຣພາຫິຣໍ;

ເອວໍ ໂຄເປຖ ອຕ຺ຕານໍ, ຂໂຓ ໂວ ມາ ອຸປຈ຺ຈຄາ;

ຂຓາຕີຕາ ຫິ ໂສຈນ຺ຕິ, ນິຣຍມ຺ຫິ ສມປ຺ປິຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕຣພາຫິຣນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍຖາ ເຕຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຕໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕນຄຣໍ ທ຺ວາຣປາກາຣາທີນິ ຖິຣານິ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ສອນ຺ຕຣໍ, ອຏ຺ຏາລກປຣິຂາທີນິ ຖິຣານິ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ສພາຫິຣນ຺ຕິ ສນ຺ຕຣພາຫິຣໍ ສຸຄຸຕ຺ຕໍ ກຕໍ, ເອວໍ ຕຸມ຺ເຫປິ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ຉ ທ຺ວາຣານິ ປິທຫິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣຣກ຺ຂິກໍ ສຕິໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍຖາ ຄຍ຺ຫມານານິ ພາຫິຣານິ ຉ ອາຍຕນານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ອຸປຆາຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕຖາ ອຄ຺ຄຫເຓນ ຕານິປິ ຖິຣານິ ກຕ຺ວາ ເຕສໍ ອປ຺ປເວສາຍ ທ຺ວາຣຣກ຺ຂິກໍ ສຕິໍ ອປ຺ປຫາຍ ວິຈຣນ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ໂຄເປຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂໂຓ ໂວ ມາ ອຸປຈ຺ຈຄາຕິ ໂຍ ຫິ ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ນ ໂຄເປຕິ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຍໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທຂໂຓ ມຊ຺ຌິມເທເສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຂໂຓ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຏິລທ຺ຘຂໂຓ ຉນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ອເວກລ຺ລຂໂຓຕິ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ຂໂຓ ອຕິກ຺ກມຕິ, ໂສ ຂໂຓ ຕຸມ຺ເຫ ມາ ອຕິກ຺ກມຕຸ. ຂຓາຕີຕາຕິ ເຍ ຫິ ຕໍ ຂຓໍ ອຕີຕາ, ເຕ ຈ ປຸຄ຺ຄເລ ໂສ ຈ ຂໂຓ ອຕີໂຕ, ເຕ ນິຣຍມ຺ຫິ ສມປ຺ປິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂສຈນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ສມ຺ພຫຸລຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ນິຄຓ຺ຐວຕ຺ຖຸ

ອລຊ຺ຊິຕາເຍຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນິຄຓ຺ເຐ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ຠິກ຺ຂູ ນິຄຓ຺ເຐ ທິສ຺ວາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນຫິ ອເຈລເກຫິ ອິເມ ນິຄຓ຺ຐາ ວຣຕຣາ, ເຍ ເອກໍ ປຸຣິມປສ຺ສມ຺ປິ ຕາວ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ, ສຫິຣິກາ ມຎ຺ເຎ ເອເຕ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ນິຄຓ຺ຐາ ‘‘ນ ມຍໍ ເອເຕນ ກາຣເຓນ ປຏິຈ຺ຉາເທມ, ປໍສຸຣຊາທໂຍ ປນ ປຸຄ຺ຄລາ ເອວ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິພທ຺ຘາ ເອວ, ເຕ ໂນ ຠິກ຺ຂາຠາຊເນສຸ ມາ ປຕິໍສູຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ປຏິຈ຺ຉາເທມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວາທປຏິວາທວເສນ ພຫຸໍ ກຖໍ ກເຖສຸໍ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນກາເລ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອລຊ຺ຊິຕພ຺ເພນ ລຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລຊ຺ຊິຕພ຺ເພນ ອລຊ຺ຊມານາ ນາມ ທຸຄ຺ຄຕິປຣາຍຓາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໑໖.

‘‘ອລຊ຺ຊິຕາເຍ ລຊ຺ຊນ຺ຕິ, ລຊ຺ຊິຕາເຍ ນ ລຊ຺ຊເຣ;

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມາທານາ, ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ.

໓໑໗.

‘‘ອຠເຍ ຠຍທສ຺ສິໂນ, ຠເຍ ຈາຠຍທສ຺ສິໂນ;

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມາທານາ, ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອລຊ຺ຊິຕາເຍຕິ ອລຊ຺ຊິຕພ຺ເພນ. ຠິກ຺ຂາຠາຊນຎ຺ຫິ ອລຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ນາມ, ເຕ ປນ ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕາ ເຕນ ລຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ. ລຊ຺ຊິຕາເຍຕິ ອປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນ ຫິຣິໂກປີນງ຺ເຄນ ລຊ຺ຊິຕພ຺ເພນ. ເຕ ປນ ຕໍ ອປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕາ ລຊ຺ຊິຕາເຍ ນ ລຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ. ເຕນ ເຕສໍ ອລຊ຺ຊິຕພ຺ເພນ ລຊ຺ຊິຕໍ ລຊ຺ຊິຕພ຺ເພນ ອລຊ຺ຊິຕໍ ຕຸຈ຺ຉຄຫຓຠາເວນ ຈ ອຎ຺ຎຖາຄຫຓຠາເວນ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ. ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕາ ປນ ເຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມາທານາ ສຕ຺ຕາ ນິຣຍາທິເຠທໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠເຍຕິ ຠິກ຺ຂາຠາຊນໍ ນິສ຺ສາຍ ຣາຄໂທສໂມຫມານທິຏ຺ຐິກິເລສທຸຈ຺ຈຣິຕຠຍານໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຠິກ຺ຂາຠາຊນໍ ອຠຍໍ ນາມ, ຠເຍນ ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕາ ປນ ອຠເຍ ຠຍທສ຺ສິໂນ ນາມ. ຫິຣິໂກປີນງ຺ຄໍ ປນ ນິສ຺ສາຍ ຣາຄາທີນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຕໍ ຠຍໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ອປຏິຈ຺ຉາທເນນ ຠເຍ ຈາຠຍທສ຺ສິໂນ. ຕສ຺ສ ຕໍ ອຍຖາຄຫຓສ຺ສ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມາທານາ ສຕ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄຫິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ນິຄຓ຺ຐາ ສໍວິຄ຺ຄມານສາ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ນິຄຓ຺ຐວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ຕິຕ຺ຖິຍສາວກວຕ຺ຖຸ

ອວຊ຺ເຊຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕິຕ຺ຖິຍສາວເກ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສາວກາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ເຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິການໍ ອຸປາສການໍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສປຣິວາເຣ ກີຬມາເນ ທິສ຺ວາ ເຄຫໍ ອາຄຕກາເລ ‘‘ນ ໂວ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ, ນາປິ ເຕສໍ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສປຖໍ ກາຣຍິໍສຸ. ເຕ ເອກທິວສໍ ເຊຕວນວິຫາຣສ຺ສ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສາມນ຺ເຕ ກີຬນ຺ຕາ ປິປາສິຕາ ອເຫສຸໍ. ອເຖກໍ ອຸປາສກທາຣກໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ອາຫຣາຫີ’’ຕິ ປຫິຓິໍສຸ. ໂສ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວເມວ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຕເຣປິ ປານີຍປິວນຕ຺ຖາຍ ອິເຘວ ເປເສຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ເຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ສປ຺ປາຍໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ເຕ ອຈລສທ຺ເຘ ກຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເຕ ສການິ ເຄຫານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອຖ ເນສໍ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ປຸຕ຺ຕກາ ໂນ ວິປນ຺ນທິຏ຺ຐິກາ ຊາຕາ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕາ ປຣິເທວິໍສຸ. ອຖ ເຕສໍ ເຉກາ ສມ຺ພຫຸລາ ປຏິວິສ຺ສກາ ມນຸສ຺ສາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂທມນສ຺ສວູປສມນຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ກຖຍິໍສຸ. ເຕ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ທາຣເກ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ເສວ ນິຍ຺ຍາເທສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຫນ຺ເຕນ ຎາຕິຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ນຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໑໘.

‘‘ອວຊ຺ເຊ ວຊ຺ຊມຕິໂນ, ວຊ຺ເຊ ຈາວຊ຺ຊທສ຺ສິໂນ;

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມາທານາ, ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ.

໓໑໙.

‘‘ວຊ຺ຊຎ຺ຈ ວຊ຺ຊໂຕ ຎຕ຺ວາ, ອວຊ຺ຊຎ຺ຈ ອວຊ຺ຊໂຕ;

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມາທານາ, ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສຸຄ຺ຄຕິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອວຊ຺ເຊຕິ ທສວຕ຺ຖຸກາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ, ຕສ຺ສາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູເຕ ຘມ຺ເມ ຈ. ວຊ຺ຊມຕິໂນຕິ ວຊ຺ຊໍ ອິທນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕິໂນ. ທສວຕ຺ຖຸກາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປນ ຕສ຺ສາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູເຕ ຘມ຺ເມ ຈ ອວຊ຺ຊທສ຺ສິໂນ, ເອຕິສ຺ສາ ອວຊ຺ຊໍ ວຊ຺ຊໂຕ ວຊ຺ຊຎ຺ຈ ອວຊ຺ຊໂຕ ຎຕ຺ວາ ຄຫຓສງ຺ຂາຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມາທານາ ສຕ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເທສນາວສາເນ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອປຣາປຣໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ຕິຕ຺ຖິຍສາວກວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

ນິຣຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທ຺ວາວີສຕິໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໒໓. ນາຄວຄ຺ໂຄ

໑. ອຕ຺ຕທນ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ອຫໍ ນາໂຄ ວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ອປ຺ປມາທວຄ຺ຄສ຺ສ ອາທິຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕຕ຺ຖ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສາມາວຕິວຕ຺ຖຸ) –

ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຕາສໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ເສວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນາຄຣານໍ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຈຣນ຺ຕໍ ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອກ຺ໂກເສຕ຺ວາ ປຣິຠາເສຕ຺ວາ ປລາເປຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ອປ຺ປສນ຺ນາ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິຏ຺ຐໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ໂຈໂຣສິ ພາໂລສິ ມູຬ຺ໂຫສິ ເຖໂນສິ ໂອຏ຺ໂຐສິ ໂຄໂຓສິ ຄທ຺ຣໂຠສິ ເນຣຍິໂກສິ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕສິ, ນຕ຺ຖິ ຕຸຍ຺ຫໍ ສຸຄຕິ, ທຸຄ຺ຄຕິເຍວ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ນາຄຣາ ອມ຺ເຫ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສສຸ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕສຸ ປຣິຠາສນ຺ເຕສຸ ປຸນ ກຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມານນ຺ທາ’’ຕິ. ‘‘ຕໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສສຸ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕສຸ ປຣິຠາສນ຺ເຕສຸ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສາມານນ຺ທາ’’ຕິ. ‘‘ຕໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອານນ຺ທ, ນ ເອວໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຍຕ຺ຖ ອຘິກຣຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຕສ຺ມິໍ ວູປສນ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເກ ປນ ເຕ, ອານນ຺ທ, ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ທາສກມ຺ມກເຣ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພ ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ຄາມໍ ໂອຕິຓ຺ຓຫຕ຺ຖິສທິໂສ. ສງ຺ຄາມໍ ໂອຕິຓ຺ຓຫຕ຺ຖິໂນ ຫິ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄເຕ ສເຣ ສຫິຕຸໍ ຠາໂຣ, ຕເຖວ ພຫູຫິ ທຸສ຺ສີເລຫິ ກຖິຕກຖານໍ ສຫນໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໒໐.

‘‘ອຫໍ ນາໂຄວ ສງ຺ຄາເມ, ຈາປໂຕ ປຕິຕໍ ສຣໍ;

ອຕິວາກ຺ຍໍ ຕິຕິກ຺ຂິສ຺ສໍ, ທຸສ຺ສີໂລ ຫິ ພຫຸຊ຺ຊໂນ.

໓໒໑.

‘‘ທນ຺ຕໍ ນຍນ຺ຕິ ສມິຕິໍ, ທນ຺ຕໍ ຣາຊາຠິຣູຫຕິ;

ທນ຺ໂຕ ເສຏ຺ໂຐ ມນຸສ຺ເສສຸ, ໂຍຕິວາກ຺ຍໍ ຕິຕິກ຺ຂຕິ.

໓໒໒.

‘‘ວຣມສ຺ສຕຣາ ທນ຺ຕາ, ອາຊານີຍາ ຈ ສິນ຺ຘວາ;

ກຸຎ຺ຊຣາ ຈ ມຫານາຄາ, ອຕ຺ຕທນ຺ໂຕ ຕໂຕ ວຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນາໂຄວາຕິ ຫຕ຺ຖີ ວິຍ. ຈາປໂຕ ປຕິຕນ຺ຕິ ຘນຸໂຕ ມຸຕ຺ຕໍ. ອຕິວາກ຺ຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐອນຣິຍໂວຫາຣວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວີຕິກ຺ກມວຈນໍ. ຕິຕິກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ຍຖາ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ ສຸທນ຺ໂຕ ມຫານາໂຄ ຂໂມ ສຕ຺ຕິປຫາຣາທີນິ ຈາປໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ປຕິເຕ ສເຣ ອວິຫຎ຺ຎມາໂນ ຕິຕິກ຺ຂຕິ, ເອວເມວ ເອວຣູປໍ ອຕິວາກ຺ຍໍ ຕິຕິກ຺ຂິສ຺ສໍ, ສຫິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸສ຺ສີໂລ ຫີຕິ ອຍຎ຺ຫິ ໂລກິຍມຫາຊໂນ ພຫຸທຸສ຺ສີໂລ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ຈຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຘິວາສນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນເມວ ມມ ຠາໂຣ. ສມິຕິນ຺ຕິ ອຸຍ຺ຍານກີຬມຓ຺ຑລາທີສຸ ມຫາຊນມຊ຺ຌໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ທນ຺ຕເມວ ໂຄຓຊາຕິໍ ວາ ອສ຺ສຊາຕິໍ ວາ ຍາເນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນຍນ຺ຕິ. ຣາຊາຕິ ຕຖາຣູເປເຫວ ວາຫເນຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຣາຊາປິ ທນ຺ຕເມວ ອຠິຣູຫຕິ. ມນຸສ຺ເສສູຕິ ມນຸສ຺ເສສຸປິ ຈຕູຫິ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ ທນ຺ໂຕ ນິພ຺ພິເສວໂນວ ເສຏ຺ໂຐ. ໂຍຕິວາກ຺ຍນ຺ຕິ ໂຍ ເອວຣູປໍ ອຕິກ຺ກມວຈນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ຕິຕິກ຺ຂຕິ ນ ປຏິປ຺ຜຣຕິ ນ ວິຫຎ຺ຎຕິ, ເອວຣູໂປ ທນ຺ໂຕ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອສ຺ສຕຣາຕິ ວຬວາຍ ຄທ຺ຣເຠນ ຊາຕາ. ອາຊານີຍາຕິ ຍໍ ອສ຺ສທມສາຣຖິ ກາຣຓໍ ກາເຣຕິ, ຕສ຺ສ ຂິປ຺ປໍ ຊານນສມຕ຺ຖາ. ສິນ຺ຘວາຕິ ສິນ຺ຘວຣຏ຺ເຐ ຊາຕາ ອສ຺ສາ. ມຫານາຄາຕິ ກຸຎ຺ຊຣສງ຺ຂາຕາ ມຫາຫຕ຺ຖິໂນ. ອຕ຺ຕທນ຺ໂຕຕິ ເອເຕ ອສ຺ສຕຣາ ຈ ສິນ຺ຘວາ ຈ ກຸຎ຺ຊຣາ ຈ ທນ຺ຕາວ ວຣໍ, ນ ອທນ຺ຕາ. ໂຍ ປນ ຈຕູຫິ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ ອຕ຺ຕໂນ ທນ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຕທນ຺ໂຕ ນິພ຺ພິເສວໂນ, ອຍໍ ຕໂຕປິ ວຣໍ, ສພ຺ເພຫິປິ ເອເຕຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ລຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວີຖິສິງ຺ຆາຏກາທີສຸ ຐຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ປຣິຠາສນ຺ໂຕ ສພ຺ໂພປິ ໂສ ມຫາຊໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓີຕິ.

ອຕ຺ຕທນ຺ຕວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ຫຕ຺ຖາຈຣິຍປຸພ຺ພກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ນ ຫິ ເອເຕຫີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍປຸພ຺ພກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເອກທິວສໍ ອຈິຣວຕີນທີຕີເຣ ຫຕ຺ຖິທມກໍ ‘‘ເອກໍ ຫຕ຺ຖິໍ ທເມສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕໍ ກາຣຓໍ ສິກ຺ຂາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສມີເປ ຐິເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ສເຈ ອຍໍ ຫຕ຺ຖາຈຣິໂຍ ອິມໍ ຫຕ຺ຖິໍ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ວິຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ຂິປ຺ປເມວ ອິມໍ ກາຣຓໍ ສິກ຺ຂາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຫຕ຺ຖິໍ ສຸທນ຺ຕໍ ທເມສິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕຍາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ, ໂມຆປຸຣິສ, ຫຕ຺ຖິຍາເນນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ທນ຺ເຕນ. ນ ຫິ ເອເຕຫິ ຍາເນຫິ ອຄຕປຸພ຺ພໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕນາ ປນ ສຸທນ຺ເຕນ ສກ຺ກາ ອຄຕປຸພ຺ພໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕານເມວ ທເມຫິ, ກິໍ ເຕ ເອເຕສໍ ທມເນນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໒໓.

‘‘ນ ຫິ ເອເຕຫິ ຍາເນຫິ, ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອຄຕໍ ທິສໍ;

ຍຖາຕ຺ຕນາ ສຸທນ຺ເຕນ, ທນ຺ໂຕ ທນ຺ເຕນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍານິ ຕານິ ຫຕ຺ຖິຍານາທີນິ ຍານານິ, ນ ຫິ ເອເຕຫິ ຍາເນຫິ ໂກຈິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ອຄຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອຄຕ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານທິສໍ ຕຖາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຍຖາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນາຍ ສຸທນ຺ເຕນ ທນ຺ໂຕ ນິພ຺ພິເສວໂນ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍ ອຄຕປຸພ຺ພໍ ທິສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ທນ຺ຕຠູມິໍ ປາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕທມນເມວ ຕໂຕ ວຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຫຕ຺ຖາຈຣິຍປຸພ຺ພກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ປຣິຊິຓ຺ຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ຘນປາໂລຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ປຣິຊິຓ຺ຓພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຏ຺ຐສຕສຫສ຺ສວິຠໂວ ວຍປ຺ປຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ອາວາຫໍ ກຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕສຫສ຺ສານິ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກາລກຕາຍ ປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ສເຈ ອຍໍ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ອາເນສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ວເສນ ກຸລສນ຺ຕກໍ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທ ນໍ ມຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕ ຕໍ ປຓີເຕຫິ ຆາສຈ຺ຉາທນາທີຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ຫຕ຺ຖປາທສມ຺ພາຫນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເອກທິວສມສ຺ສ ທິວາ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເທ ສມ຺ພາຫນ຺ຕາ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ຆຣາວາເສ ອາທີນວໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ຍາວຊີວໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມ, ເສສຘນມ຺ປິ ໂນ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸນ ເອເກກສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິວຕ຺ຖປາຣຸປນມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ຕໍ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ກຕິປາຫໍ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຐຕ຺ວາ ສຸຓ຺ຫາ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ ຕຍາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ອຕິເຣກໍ ທິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖິ, ນນຸ ສພ຺ເພສໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານິ ທິນ຺ນານິ, ກິໍ ເສສປຸຕ຺ຕານໍ ຆຣສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ. ໂສປິ ‘‘ນສ຺ສ ວສລີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຆຣໍ ອຄມາສິ. ຕໂຕປິ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ອິມິນາວ ອຸປາເຍນ ປລາປິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເອວໍ ເອກຆຣມ຺ປິ ປເວສນໍ ອລຠມາໂນ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ກາລານມຈ຺ຈເຍນ ຊຣາຊິຓ຺ໂຓ ທຸພ຺ໂຠຊນທຸກ຺ຂເສຍ຺ຍາຫິ ມິລາຕສຣີໂຣ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ອາຄມ຺ມ ປີຐິກາຍ ນິປນ຺ໂນ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ນິສິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕານໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕສຸ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມໂຓ ກິຣ ໂຄຕໂມ ອພ຺ຠາກຸຏິໂກ ອຸຕ຺ຕານມຸໂຂ ສຸຂສມ຺ຠາໂສ ປຏິສນ຺ຖາຣກຸສໂລ, ສກ຺ກາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ລຠິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ສຓ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຠາຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທຓ຺ຑມາທາຍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໐໐) –

ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາໂລ ລູໂຂ ລູຂປາວຸຣໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນນ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ລູໂຂ ລູຂປາວຸຣໂຓ’’ຕິ. ອິຘ ເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຕ຺ຕາ, ເຕ ມໍ ທາເຣຫິ ສໍປຸຈ຺ຉ ຆຣາ ນິກ຺ຂາເມນ຺ຕີຕິ. ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິມາ ຄາຖາໂຍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ສຠາຍໍ ມຫາຊນກາເຍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ປຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ສນ຺ນິສິນ຺ເນສຸ ຠາສສ຺ສຸ –

‘‘ເຍຫິ ຊາເຕຫິ ນນ຺ທິສ຺ສໍ, ເຍສຎ຺ຈ ຠວມິຈ຺ຉິສໍ;

ເຕ ມໍ ທາເຣຫິ ສໍປຸຈ຺ຉ, ສາວ ວາເຣນ຺ຕິ ສູກຣໍ.

‘‘ອສນ຺ຕາ ກິຣ ມໍ ຊມ຺ມາ, ຕາຕ ຕາຕາຕິ ຠາສເຣ;

ຣກ຺ຂສາ ປຸຕ຺ຕຣູເປນ, ເຕ ຊຫນ຺ຕິ ວໂຍຄຕໍ.

‘‘ອສ຺ໂສວ ຊິຓ຺ໂຓ ນິພ຺ໂຠໂຄ, ຂາທນາ ອປນີຍຕິ;

ພາລການໍ ປິຕາ ເຖໂຣ, ປຣາຄາເຣສຸ ຠິກ຺ຂຕິ.

‘‘ທຓ຺ໂຑວ ກິຣ ເມ ເສຍ຺ໂຍ, ຍຎ຺ເຈ ປຸຕ຺ຕາ ອນສ຺ສວາ;

ຈຓ຺ຑມ຺ປິ ໂຄຓໍ ວາເຣຕິ, ອໂຖ ຈຓ຺ຑມ຺ປິ ກຸກ຺ກຸຣໍ.

‘‘ອນ຺ຘກາເຣ ປຸເຣ ໂຫຕິ, ຄມ຺ຠີເຣ ຄາຘເມຘຕິ;

ທຓ຺ຑສ຺ສ ອານຸຠາເວນ, ຂລິຕ຺ວາ ປຕິຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໐໐);

ໂສ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຕາ ຄາຖາໂຍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕຖາຣູເປ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສມາຄມທິວເສ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິເຕສຸ ປຸຕ຺ເຕສຸ ຕໍ ສຠໍ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ມຊ຺ເຌ ມຫາຣເຫສຸ ອາສເນສຸ ນິສິນ຺ເນສຸ ‘‘ອຍໍ ເມ ກາໂລ’’ຕິ ສຠາຍ ມຊ຺ເຌ ປວິສິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ໂຠ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄາຖາໂຍ ຠາສິຕຸກາໂມ, ສຸຓິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠາສສ຺ສຸ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ສຸໂຓມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຐິຕໂກວ ອຠາສິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ມນຸສ຺ສານໍ ວຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ໂຍ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕກໍ ຂາທນ຺ໂຕ ມາຕາປິຕໂຣ ນ ໂປເສຕິ, ໂສ ມາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຸຕ຺ຕາ ປິຕຸ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ‘‘ຊີວິຕໍ ໂນ, ຕາຕ, ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ໂສ ປິຕຸ ຫທຍມຸທຸຕາຍ ‘‘ມາ ເມ, ໂຠ, ປຸຕ຺ຕເກ ວິນາສຍິຕ຺ຖ, ໂປເສສ຺ສນ຺ຕິ ມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕ ມນຸສ຺ສາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ສເຈ, ໂຠ, ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ປິຕຣໍ ນ ສມ຺ມາ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສຖ, ຆາເຕສ຺ສາມ ໂວ’’ຕິ. ເຕ ຠີຕາ ປິຕຣໍ ປີເຐ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ເຕເລນ ອພ຺ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໂຍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ອມ຺ຫາກໍ ປິຕຣໍ ສມ຺ມາ ປຏິຊຄ຺ຄຖ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສຖ, ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ ໂວ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຓີຕໂຠຊນໍ ໂຠເຊສຸໍ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຸໂຠຊນຎ຺ຈ ສຸຂເສຍ຺ຍຎ຺ຈ ອາຄມ຺ມ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ສຎ຺ຊາຕພໂລ ປີຓິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ປຓ຺ຓາກາຣຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ ອາທາຍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ຕໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນາມ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາຈຣິຍຘນໍ ປຣິເຍສາມ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອາຈຣິໂຍ ອາຈຣິຍຘນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາວສາເນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ເອວມາຫ – ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຘຸວຠຕ຺ຕານິ ທິນ຺ນານິ, ຕໂຕ ອຫໍ ທ຺ເວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ມຍໍ ປນ ຣຸຈ຺ຈນຏ຺ຐານເມວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ມຍ຺ຫໍ ສຫາໂຍ, ຕສ຺ສ ເມ ທ຺ເວ ຘຸວຠຕ຺ຕານິ ທິນ຺ນານິ, ຕຸມ຺ເຫ ຕສ຺ມິໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ມາ ປມຊ຺ຊິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ປຸນທິວເສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຆຣທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ປຕ຺ຕມາທາຍ ຆຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ມຫາຣເຫ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີຕໂຠຊນມທາສິ. ສຕ຺ຖາ ປຸນທິວເສ ອິຕຣສ຺ສ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ປຏິປາຏິຍາ ສພ຺ເພສໍ ຆຣານິ ອຄມາສິ. ສພ຺ເພ ເຕ ຕເຖວ ສກ຺ກາຣໍ ອກໍສຸ. ເອກທິວສໍ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ມງ຺ຄເລ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ປິຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ກສ຺ສ ມງ຺ຄລໍ ເທມາ’’ຕິ? ‘‘ນາຫໍ ອຎ຺ເຎ ຊານາມິ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ມຍ຺ຫໍ ສຫາໂຍ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕໍ ສ຺ວາຕນາຍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິມນ຺ເຕຖາ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕຖາ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ປຸນທິວເສ ສປຣິວາໂຣ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຫຣິຕຸປລິຕ຺ເຕ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິເຕ ເຄເຫ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍເສນ ເຈວ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ຈ ປຣິວິສິ. ອນ຺ຕຣາຠຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ມຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ປິຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄາມ ນ ປມຊ຺ຊາມ, ປສ຺ສຖິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວ’’ນ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ ໂວ ກຕໍ, ມາຕາປິຕຸໂປສນໍ ນາມ ໂປຣາຓກປຓ຺ຑິຕານໍ ອາຈິຓ຺ຓເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ນາຄສ຺ສ ວິປ຺ປວາເສນ, ວິຣູຬ຺ຫາ ສລ຺ລກີ ຈ ກຸຏຊາ ຈາ’’ຕິ ອິມໍ ເອກາທສນິປາເຕ ມາຕຸໂປສກນາຄຣາຊຊາຕກໍ (ຈຣິຍາ. ໒.໑ ອາທໂຍ; ຊາ. ໑.໑໑.໑ ອາທໂຍ) ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

໓໒໔.

‘‘ຘນປາໂລ ນາມ ກຸຎ຺ຊໂຣ,

ກຏຸກເຠທໂນ ທຸນ຺ນິວາຣໂຍ;

ພທ຺ໂຘ ກພຬໍ ນ ຠຸຎ຺ຊຕິ,

ສຸມຣຕິ ນາຄວນສ຺ສ ກຸຎ຺ຊໂຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘນປາໂລ ນາມາຕິ ຕທາ ກາສິກຣຎ຺ຎາ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍໍ ເປເສຕ຺ວາ ຣມຓີເຍ ນາຄວເນ ຄາຫາປິຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ ເອຕໍ ນາມໍ. ກຏຸກເຠທໂນຕິ ຕິຂິຓມໂທ. ຫຕ຺ຖີນຎ຺ຫິ ມທກາເລ ກຓ຺ຓຈູຬິກາ ປຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປກຕິຍາປິ ຫຕ຺ຖິໂນ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອງ຺ກຸເສ ວາ ກຸນ຺ຕໂຕມເຣ ວາ ນ ຄເຓນ຺ຕິ, ຈຓ຺ຑາ ຠວນ຺ຕິ. ໂສ ປນ ອຕິຈຓ຺ໂຑເຍວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ກຏຸກເຠທໂນ ທຸນ຺ນິວາຣໂຍຕິ. ພທ຺ໂຘ ກພຬໍ ນ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ໂສ ພທ຺ໂຘ ຫຕ຺ຖິສາລໍ ປນ ເນຕ຺ວາ ວິຈິຕ຺ຣສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ກຕຄນ຺ຘປຣິຠຓ຺ຑາຍ ອຸປຣິ ພທ຺ຘວິຈິຕ຺ຣວິຕານາຍ ຠູມິຍາ ຐປິໂຕ ຣຎ຺ຎາ ຣາຊາຣເຫນ ນານຄ຺ຄຣເສນ ໂຠຊເນນ ອຸປຏ຺ຐາປິໂຕປິ ກິຎ຺ຈິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ, ຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ພທ຺ໂຘ ກພຬໍ ນ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸມຣຕິ ນາຄວນສ຺ສາຕິ ໂສ ຣມຓີຍໍ ເມ ວສນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ນາຄວນໍ ສຣຕິ. ‘‘ມາຕາ ປນ ເມ ອຣຎ຺ເຎ ປຸຕ຺ຕວິໂຍເຄນ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕາ ອໂຫສິ, ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານຘມ຺ໂມ ນ ເມ ປູຣຕິ, ກິໍ ເມ ອິມິນາ ໂຠຊເນນາ’’ຕິ ຘມ຺ມິກໍ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານຘມ຺ມເມວ ສຣິ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ນາຄວເນເຍວ ຐິໂຕ ສກ຺ກາ ປູເຣຕຸໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ສຸມຣຕິ ນາຄວນສ຺ສ ກຸຎ຺ຊໂຣຕິ. ສຕ຺ຖຣິ ອິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພຈຣິຍໍ ອາເນຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອສ຺ສຸຘາຣາ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຸທຸຫທຍາ ໂອຫິຕໂສຕາ ຠວິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ຠຄວາ ສປ຺ປາຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ເທສນາວສາເນ ສທ຺ຘິໍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ສຸຓິສາຫິ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ.

ປຣິຊິຓ຺ຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ປເສນທິໂກສລວຕ຺ຖຸ

ມິທ຺ຘີ ຍທາ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ປເສນທິໂກສລໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຣາຊາ ຕຓ຺ຑຸລໂທຓສ຺ສ ໂອທນໍ ຕທຸປິເຍນ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ຠຕ຺ຕສມ຺ມທໍ ອວິໂນເທຕ຺ວາວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ນິທ຺ທາຍ ອຠິຠຸຍ຺ຍມາໂນປິ ອຸຊຸກໍ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ມຫາຣາຊ, ອວິສ຺ສມິຕ຺ວາວ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຸຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເມ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຕິພຫຸໂຠຊນໍ ເອວໍ ທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໒໕.

‘‘ມິທ຺ຘີ ຍທາ ໂຫຕິ ມຫຄ຺ຆໂສ ຈ,

ນິທ຺ທາຍິຕາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕສາຍີ;

ມຫາວຣາໂຫວ ນິວາປປຸຏ຺ໂຐ,

ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄພ຺ຠມຸເປຕິ ມນ຺ໂທ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມິທ຺ຘີຕິ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູໂຕ. ມຫຄ຺ຆໂສ ຈາຕິ ມຫາໂຠຊໂນ ອາຫຣຫຕ຺ຖກອລໍສາຏກຕຕ຺ຣວຏ຺ຏກກາກມາສກຠຸຕ຺ຕວມິຕການໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວິຍ. ນິວາປປຸຏ຺ໂຐຕິ ກຸຓ຺ຑກາທິນາ ສູກຣຠຕ຺ເຕນ ປຸຏ຺ໂຐ. ຆຣສູກໂຣ ຫິ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂປສິຍມາໂນ ຖູລສຣີຣກາເລ ເຄຫາ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ອລຠນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈາທີສຸ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ສຍເຕວ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍທາ ປຸຣິໂສ ມິທ຺ຘີ ຈ ໂຫຕິ ມຫຄ຺ຆໂສ ຈ, ນິວາປປຸຏ຺ໂຐ ມຫາວຣາໂຫ ວິຍ ຈ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ຍາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ນິທ຺ທາຍນສີໂລ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕສາຍີ, ຕທາ ໂສ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ ມນສິກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕສໍ ອມນສິກາຣາ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄພ຺ຠມຸເປຕິ, ຄພ຺ຠວາສໂຕ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເທສນາວສາເນ ສຕ຺ຖາ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປກາຣວເສນ –

‘‘ມນຸຊສ຺ສ ສທາ ສຕີມໂຕ, ມຕ຺ຕໍ ຊານໂຕ ລທ຺ຘໂຠຊເນ;

ຕນຸກສ຺ສ ຠວນ຺ຕິ ເວທນາ, ສຓິກໍ ຊີຣຕິ ອາຍຸ ປາລຍ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໔);

ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣມາຓວໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຄາຖໍ ຣຎ຺ໂຎ ໂຠຊນເວລາຍ ປເວເທຍ຺ຍາສິ, ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ໂຠຊນໍ ປຣິຫາເປຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອຸປາຍໍ ອາຈິກ຺ຂິ, ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ຣາຊາ ອປເຣນ ສມເຍນ ນາຬິໂກທນປຣມຕາຍ ສຓ຺ຐິໂຕ ສຸສລ຺ລຫຸກສຣີໂຣ ສຸຂປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ອຸປ຺ປນ຺ນວິສ຺ສາໂສ ສຕ຺ຕາຫໍ ອສທິສທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ທານານຸໂມທນາຍ ມຫາຊໂນ ມຫນ຺ຕໍ ວິເສສໍ ປາປຸຓີຕິ.

ປເສນທິໂກສລວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ສານຸສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ

ອິທໍ ປຸເຣຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສານຸໍ ນາມ ສາມເຓຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເອກິສ຺ສາ ອຸປາສິກາຍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ສາ ທຫຣກາເລເຍວ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສີລວາ ອໂຫສິ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍອາຄນ຺ຕຸການໍ ວຕ຺ຕໍ ກຕເມວ ໂຫຕິ. ມາສສ຺ສ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຸທກມາຬເກ ອຸທກໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຄ຺ຄໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ໂຆເສຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ຖາມໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສຣຠຎ຺ຎໍ ຠຓ ສາມເຓຣາ’’ຕິ ອຊ຺ເຌສນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຫທຍວາໂຕ ຣຸຊຕິ, ກາໂຍ ວາ ພາຘຕີ’’ຕິ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈາຫາຣໍ ອກຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນໍ ອຠິຣູຫິຕ຺ວາ ອາກາສຄງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ສຣຠຎ຺ຎໍ ວຕ຺ວາ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອິມສ຺ມິໍ ສຣຠຎ຺ເຎ ປຕ຺ຕິໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສາ ມາຕາປິຕໂຣ ປຕ຺ຕິຍາ ທິນ຺ນຠາວໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ປນສ຺ສ ມາຕາ ຍກ຺ຂິນີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ສາ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສາມເຓເຣນ ທິນ຺ນປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂມທາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ ວທຕິ. ‘‘ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ຈ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ສາມເຓເຣ ເທວຕາ ສລຊ຺ຊາ ສຄາຣວາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວິຍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິຍ ຈ ນໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ສາມເຓເຣ ຄາຣເວນ ຕຎ຺ຈ ຍກ຺ຂິນິໍ ຄຣຸກໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ຕາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຍກ຺ຂສມາຄມາທີສຸ ‘‘ສານຸມາຕາ ສານຸມາຕາ’’ຕິ ຍກ຺ຂິນິຍາ ອຄ຺ຄາສນໍ ອຄ຺ໂຄທກໍ ອຄ຺ຄປິຓ຺ຑໍ ເທນ຺ຕິ. ມເຫສກ຺ຂາປິ ຍກ຺ຂາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມນ຺ຕິ, ອາສນາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ສາມເຓໂຣ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ອນຠິຣຕິໍ ວິໂນເທຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຣຸຬ຺ຫເກສນໂຂ ກິລິຏ຺ຐນິວາສນປາຣຸປໂນ ກສ຺ສຈິ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເອກໂກວ ມາຕຸຆຣໍ ອຄມາສິ. ອຸປາສິກາ ປຸຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ປຸພ຺ເພ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ວາ ທຫຣສາມເຓເຣຫິ ວາ ສທ຺ຘິໍ ອິຘາຄຈ຺ຉສິ, ກສ຺ມາ ເອກໂກວ ອຊ຺ຊ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ໂສ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠາວໍ ອາໂຣເຈສິ. ສາ ອຸປາສິກາ ນານປ຺ປກາເຣນ ຆຣາວາເສ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ໂອວທມານາປິ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍປິ ສລ຺ລກ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ ອນຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ຕາຕ, ຍາວ ເຕ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທມິ, ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຕ ມນາປານິ ວຕ຺ຖານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ນິສີທິ ສາມເຓໂຣ. ອຸປາສິກາ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນາ ຕຓ຺ຑຸເລ ໂຘວຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສາ ຍກ຺ຂິນີ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ສາມເຓໂຣ, ກຈ຺ຈິ ຠິກ຺ຂາຫາຣໍ ລຠຕິ, ໂນ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊມານາ ຕສ຺ສ ວິພ຺ຠມິຕຸກາມຕາຍ ນິສິນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສາມເຓໂຣ ເມ ມເຫສກ຺ຂານໍ ເທວຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ລຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ຄຈ຺ຉາມິສ຺ສ ວິພ຺ຠມເນ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຄີວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຂເຬນ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕນ ຠູມິຍໍ ນິປຕິ. ອຸປາສິກາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ອູຣູສຸ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ສກລຄາມວາສິໂນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ພລິກມ຺ມາທີນິ ກຣິໍສຸ. ອຸປາສິກາ ປນ ປຣິເທວມານາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປຎ຺ຈທສິໍ, ຍາ ຈ ປກ຺ຂສ຺ສ ອຏ຺ຐມີ;

ປາຏິຫາຣິຍປກ຺ຂຎ຺ຈ, ອຏ຺ຐງ຺ຄສຸສມາຄຕໍ.

‘‘ອຸໂປສຖໍ ອຸປວສນ຺ຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ ເຍ;

ນ ເຕຫິ ຍກ຺ຂາ ກີຬນ຺ຕິ, ອິຕິ ເມ ອຣຫຕໍ ສຸຕໍ;

ສາ ທານິ ອຊ຺ຊ ປສ຺ສາມິ, ຍກ຺ຂາ ກີຬນ຺ຕິ ສານຸນາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໙);

ອຸປາສິກາຍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ –

‘‘ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປຎ຺ຈທສິໍ, ຍາ ຈ ປກ຺ຂສ຺ສ ອຏ຺ຐມີ;

ປາຏິຫາຣິຍປກ຺ຂຎ຺ຈ, ອຏ຺ຐງ຺ຄສຸສມາຄຕໍ.

‘‘ອຸໂປສຖໍ ອຸປວສນ຺ຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ ເຍ;

ນ ເຕຫິ ຍກ຺ຂາ ກີຬນ຺ຕິ, ສາຫຸ ເຕ ອຣຫຕໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໙) –

ວຕ຺ວາ ອາຫ –

‘‘ສານຸໍ ປພຸທ຺ຘໍ ວຊ຺ຊາສິ, ຍກ຺ຂານໍ ວຈນໍ ອິທໍ;

ມາກາສິ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ, ອາວິ ວາ ຍທິ ວາ ຣໂຫ.

‘‘ສເຈ ຈ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ, ກຣິສ຺ສສິ ກໂຣສິ ວາ;

ນ ເຕ ທຸກ຺ຂາ ປມຸຕ຺ຍຕ຺ຖິ, ອຸປ຺ປຈ຺ຈາປິ ປລາຍໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໙);

ເອວໍ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສກຸຓສ຺ສ ວິຍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ປລາຍໂຕປິ ເຕ ໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ວາ ສາ ຍກ຺ຂິນີ ສາມເຓຣໍ ມຸຎ຺ຈິ. ໂສ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ເກເສ ວິກິຣິຍ ອສ຺ສສນ຺ຕິໍ ປສ຺ສສນ຺ຕິໍ ໂຣທມານໍ ສກລຄາມວາສິໂນ ຈ ສນ຺ນິປຕິເຕ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຍກ຺ເຂນ ຄຫິຕຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ປີເຐ ນິສິນ຺ໂນ, ມາຕາ ເມ ອວິທູເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸເລ ໂຘວິ, ອິທານິ ປນມ຺ຫິ ຠູມິຍໍ ນິປນ຺ໂນ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ນິປນ຺ນໂກວ ມາຕຣໍ ອາຫ –

‘‘ມຕໍ ວາ ອມ຺ມ ໂຣທນ຺ຕິ, ໂຍ ວາ ຊີວໍ ນ ທິສ຺ສຕິ;

ຊີວນ຺ຕໍ ອມ຺ມ ປສ຺ສນ຺ຕີ, ກສ຺ມາ ມໍ ອມ຺ມ ໂຣທສີ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໔໔; ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໙);

ອຖສ຺ສ ມາຕາ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປຸນ ວິພ຺ຠມນຕ຺ຖໍ ອາຄມເນ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ອາຫ –

‘‘ມຕໍ ວາ ປຸຕ຺ຕ ໂຣທນ຺ຕິ, ໂຍ ວາ ຊີວໍ ນ ທິສ຺ສຕິ;

ໂຍ ຈ ກາເມ ຈຊິຕ຺ວານ, ປຸນຣາຄຈ຺ຉເຕ ອິຘ;

ຕໍ ວາປິ ປຸຕ຺ຕ ໂຣທນ຺ຕິ, ປຸນ ຊີວໍ ມໂຕ ຫິ ໂສ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໙);

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ຆຣາວາສໍ ກຸກ຺ກຸຬສທິສຎ຺ເຈວ ນຣກສທິສຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຆຣາວາເສ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ປຸນ ອາຫ –

‘‘ກຸກ຺ກຸຬາ ອຸພ຺ຠໂຕ ຕາຕ, ກຸກ຺ກຸຬໍ ປຕິຕຸມິຈ຺ຉສິ;

ນຣກາ ອຸພ຺ຠໂຕ ຕາຕ, ນຣກໍ ປຕິຕຸມິຈ຺ຉສີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໙);

ອຖ ນໍ, ‘‘ປຸຕ຺ຕ, ຠທ຺ທໍ ຕວ ໂຫຕຸ, ມຍາ ປນ ‘ອຍໍ ໂນ ປຸຕ຺ຕໂກ ຑຍ຺ຫມາໂນ’ຕິ ເຄຫາ ຠຓ຺ຑໍ ວິຍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປພ຺ພາຊິໂຕ, ຆຣາວາເສ ປຸນ ຑຍ຺ຫິຕຸໍ ອິຈ຺ຉສິ. ອຠິຘາວຖ ປຣິຕ຺ຕາຍຖ ໂນຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ກສ຺ສ ອຸຊ຺ຌາປຍາມ ກໍ ນິຊ຺ຌາປຍາມາ’’ຕິ ທີເປຕຸໍ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອຠິຘາວຖ ຠທ຺ທນ຺ເຕ, ກສ຺ສ ອຸຊ຺ຌາປຍາມເສ;

ອາທິຕ຺ຕາ ນີຫຕໍ ຠຓ຺ຑໍ, ປຸນ ຑຍ຺ຫິຕຸມິຈ຺ຉສີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໙);

ໂສ ມາຕຣິ ກເຖນ຺ຕິຍາ ກເຖນ຺ຕິຍາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ຄິຫິຠາເວນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐາ ປຓີຕໂຠຊນໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ກຕິວສ຺ໂສສິ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ສຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕິຈີວຣໍ ປຏິຍາເທສິ. ໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓປຕ຺ຕຈີວໂຣ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິ. ອຖສ຺ສ ອຈິຣູປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຈິຕ຺ຕນິຄ຺ຄເຫ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕໍ ອນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອງ຺ກຸເສນ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິໂນ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໒໖.

‘‘ອິທໍ ປຸເຣ ຈິຕ຺ຕມຈາຣິ ຈາຣິກໍ,

ເຍນິຈ຺ຉກໍ ຍຕ຺ຖກາມໍ ຍຖາສຸຂໍ;

ຕທຊ຺ຊຫໍ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມິ ໂຍນິໂສ,

ຫຕ຺ຖິປ຺ປຠິນ຺ນໍ ວິຍ ອງ຺ກຸສຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ຣູປາທີສຸ ຈ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຣາຄາທີນໍ ເຍນ ກາຣເຓນ ອິຈ຺ຉຕິ, ຍຕ຺ເຖວສ຺ສ ກາໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ຍຕ຺ຖ ກາມໍ ຍຖາຣຸຈິ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂໍ ໂຫຕິ, ຕເຖວ ວິຈຣຓໂຕ ຍຖາສຸຂໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິ, ຕໍ ອຊ຺ຊ ອຫໍ ປຠິນ຺ນໍ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິໍ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍສງ຺ຂາໂຕ ເຉໂກ ອງ຺ກຸສຄ຺ຄໂຫ ອງ຺ກຸເສນ ວິຍ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມິ, ນາສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມິຕຸໍ ທສ຺ສາມີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ສານຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕານໍ ພຫູນໍ ເທວຕານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ໂສປາຍສ຺ມາ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມຫາຘມ຺ມກຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວີສວສ຺ສສຕໍ ຐຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ສງ຺ໂຂເຠຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ.

ສານຸສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ປາເວຍ຺ຍກຫຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາທຣຕາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ປາເວຍ຺ຍກໍ ນາມ ຫຕ຺ຖິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ຫຕ຺ຖີ ຕຣຸຓກາເລ ມຫາພໂລ ຫຸຕ຺ວາ ອປເຣນ ສມເຍນ ຊຣາວາຕເວຄພ຺ຠາຫໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເອກໍ ມຫນ຺ຕໍ ສຣໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ກລເລ ລຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ມຫາຊໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອວຣູໂປປິ ນາມ ຫຕ຺ຖີ ອິມໍ ທຸພ຺ພລຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອາຈຣິຍ, ຕໍ ຫຕ຺ຖິໍ ກລລໂຕ ອຸທ຺ຘຣາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ສງ຺ຄາມສີສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສງ຺ຄາມເຠຣິໍ ອາໂກຏາເປສິ. ມານຊາຕິໂກ ຫຕ຺ຖີ ເວເຄນຸຏ຺ຐາຍ ຖເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖິນາ ປກຕິປງ຺ກທຸຄ຺ຄໂຕ ອຕ຺ຕາ ອຸທ຺ຘໂຏ, ຕຸມ຺ເຫ ປນ ກິເລສທຸຄ຺ເຄ ປກ຺ຂນ຺ທາ. ຕສ຺ມາ ໂຍນິໂສ ປທຫິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫປິ ຕໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ຘຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໒໗.

‘‘ອປ຺ປມາທຣຕາ ໂຫຖ, ສຈິຕ຺ຕມນຸຣກ຺ຂຖ;

ທຸຄ຺ຄາ ອຸທ຺ຘຣຖຕ຺ຕານໍ, ປງ຺ເກ ສນ຺ໂນວ ກຸຎ຺ຊໂຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາທຣຕາຕິ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາເສ ອຠິຣຕາ ໂຫຖ. ສຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ຍຖາ ວີຕິກ຺ກມໍ ນ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ຣກ຺ຂຖ. ທຸຄ຺ຄາຕິ ຍຖາ ໂສ ປງ຺ເກ ສນ຺ໂນ ກຸຎ຺ຊໂຣ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈ ປາເທຫິ ຈ ວາຍາມໍ ກຕ຺ວາ ປງ຺ກທຸຄ຺ຄໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຖເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ເອວໍ ຕຸມ຺ເຫປິ ກິເລສທຸຄ຺ຄໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ຘຣຖ, ນິພ຺ພານຖເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ປາເວຍ຺ຍກຫຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ສມ຺ພຫຸລຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ສເຈ ລເຠຖາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ນິສ຺ສາຍ ຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ເຑ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ຍມກວຄ຺ເຄ ‘‘ປເຣ ຈ ນ ວິຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ອາຄຕເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕ ໂກສມ຺ພກວຕ຺ຖຸ) –

ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິນາເຄນ ອຸປຏ຺ຐິຍມານສ຺ສ ວສນຠາໂວ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ສາວຕ຺ຖິນຄຣໂຕ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ວິສາຂາ ມຫາອຸປາສິກາ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ມຫາກຸລານິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ. ທິສາວາສິໂນປິ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຈິຣສ຺ສຸຕາ ໂນ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມີ ກຖາ, ສາຘຸ ມຍໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ລເຠຍ຺ຍາມ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ສວນາຍາ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ເຖໂຣ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາທາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເຕມາສໍ ເອກວິຫາຣິໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເອຕ຺ຕເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸປສງ຺ກມນໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ເອກໂກວ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ປາລິເລຍ຺ຍໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ທຓ຺ຑມາທາຍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ຕໍ ສຕ຺ຖາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອເປຫິ, ອເປຫິ, ປາລິເລຍ຺ຍກ, ມາ ວາຣຍິ, ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ທຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ນາທາສິ. ນາໂຄ ‘‘ສເຈ ອຸຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖຸ ນິສີທນປາສາຓຜລເກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນ ຐເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຖໂຣ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຠູມິຍໍ ຐເປສິ. ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນາ ຫິ ຄຣູນໍ ອາສເນ ວາ ສຍເນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນ ຐເປນ຺ຕິ.

ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອກໂກວ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ປນ ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປກ຺ໂກສາຫິ ເນ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຕຖາ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ພຸທ຺ຘສຸຂຸມາໂລ ເຈວ ຂຕ຺ຕິຍສຸຂຸມາໂລ ຈ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ເຕມາສໍ ເອກເກຫິ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕຫິ ນິສີທນ຺ເຕຫິ ຈ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕໍ, ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກາຣໂກປິ ມຸໂຂທກາທິທາຍໂກປິ ນາໂຫສິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປາລິເລຍ຺ຍກຫຕ຺ຖິນາ ມມ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຕານິ. ເອວຣູປຎ຺ຫິ ສຫາຍໍ ລຠນ຺ເຕນ ເອກໂກວ ວສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ເອກຈາຣິກຠາໂວວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນາຄວຄ຺ເຄ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໒໘.

‘‘ສເຈ ລເຠຖ ນິປກໍ ສຫາຍໍ,

ສທ຺ຘິໍຈຣໍ ສາຘຸວິຫາຣິ ຘີຣໍ;

ອຠິຠຸຍ຺ຍ ສພ຺ພານິ ປຣິສ຺ສຍານິ,

ຈເຣຍ຺ຍ ເຕນຕ຺ຕມໂນ ສຕີມາ.

໓໒໙.

‘‘ໂນ ເຈ ລເຠຖ ນິປກໍ ສຫາຍໍ,

ສທ຺ຘິໍຈຣໍ ສາຘຸວິຫາຣິ ຘີຣໍ;

ຣາຊາວ ຣຏ຺ຐໍ ວິຊິຕໍ ປຫາຍ,

ເອໂກ ຈເຣ ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ເຎວ ນາໂຄ.

໓໓໐.

‘‘ເອກສ຺ສ ຈຣິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ,

ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ;

ເອໂກ ຈເຣ ນ ຈ ປາປານິ ກຍິຣາ,

ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ເຎວ ນາໂຄ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິປກນ຺ຕິ ເນປກ຺ກປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ສາຘຸວິຫາຣິ ຘີຣນ຺ຕິ ຠທ຺ທກວິຫາຣິໍ ປຓ຺ຑິຕໍ. ປຣິສ຺ສຍານີຕິ ຕາທິສໍ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິໍ ສຫາຍໍ ລຠນ຺ໂຕ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ ປາກຏປຣິສ຺ສເຍ ຈ ຣາຄຠຍໂທສຠຍໂມຫຠຍາທໂຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິສ຺ສເຍ ຈາຕິ ສພ຺ເພວ ປຣິສ຺ສເຍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕມໂນ ອຸປຏ຺ຐິຕສຕີ ຫຸຕ຺ວາ ຈເຣຍ຺ຍ, ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣາຊາວ ຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ຣຏ຺ຐໍ ຫິຕ຺ວາ ຄໂຕ ມຫາຊນກຣາຊາ ວິຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ວິຊິຕຠູມິປເທໂສ ຣາຊາ ‘‘ອິທໍ ຣຊ຺ຊໍ ນາມ ມຫນ຺ຕໍ ປມາທຏ຺ຐານໍ, ກິໍ ເມ ຣຊ຺ເຊນ ກາຣິເຕນາ’’ຕິ ວິຊິຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ປຫາຍ ເອກໂກວ ມຫາຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ເອກໂກວ ຈຣຕິ, ເອວໍ ເອກໂກວ ຈເຣຍ຺ຍາຕິ. ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ເຎວ ນາໂຄຕິ ຍຖາ ຈ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣາມິ ຫຕ຺ຖີຫິ ຫຕ຺ຖິນີຫິ ຫຕ຺ຖິກຬເຠຫິ ຫຕ຺ຖິຈ຺ຉາເປຫິ, ຉິນ຺ນຄ຺ຄານິ ເຈວ ຕິຓານິ ຂາທາມິ, ໂອຠຄ຺ໂຄຠຄ຺ຄຎ຺ຈ ເມ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ຂາທນ຺ຕິ, ອາວິລານິ ຈ ປານີຍານິ ປິວາມິ, ໂອຄາຫາ ຈ ເມ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓສ຺ສ ຫຕ຺ຖິນິໂຍ ກາຍໍ ອຸປນິຆໍສນ຺ຕິໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ເອກໂກວ ຄຓມ຺ຫາ ວູປກຏ຺ໂຐ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໔໖໗; ອຸທາ. ໓໕) ເອວໍ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄມນໂຕ ມາຕງ຺ໂຄຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ອິມສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ອຍໍ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຍູຖໍ ປຫາຍ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ເອກໂກວ ສຸຂໍ ຈຣຕິ, ເອວມ຺ປິ ເອໂກວ ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອກສ຺ສາຕິ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຫິ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກີຠາວາຠິຣຕສ຺ສ ເອກກສ຺ເສວ ຈຣິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ. ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາຕິ ຈູຬສີລໍ ມຊ຺ຌິມສີລໍ ມຫາສີລໍ ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄຄຸຓານິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລານິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອມຕມຫານິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຍຎ຺ຫິ ສຫາຍຕາ ນາມ. ສາ ພາເລ ນິສ຺ສາຍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ. ເອໂກຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ເອກໂກວ ຈເຣຍ຺ຍ, ອປ຺ປມຕ຺ຕການິປິ ນ ຈ ປາປານິ ກຍິຣາ. ຍຖາ ໂສ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ນິຣາລໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ມາຕງ຺ຄນາໂຄ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐາເນ ສຸຂໍ ຈຣຕິ, ເອວໍ ເອກໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ຈເຣຍ຺ຍ, ອປ຺ປມຕ຺ຕການິປິ ນ ຈ ປາປານິ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຕິຣູປໍ ສຫາຍໍ ອລຠນ຺ເຕຫິ ເອກຈາຣີເຫວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ເທເສສິ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ສມ຺ພຫຸລຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ມາຣວຕ຺ຖຸ

ອຕ຺ຖມ຺ຫີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຫິມວນ຺ຕປເທເສ ອຣຎ຺ຎກຸຏິກາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ກາເລ ຣາຊາໂນ ມນຸສ຺ເສ ປີເຬຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ອຘມ຺ມິກຣາຊູນໍ ຣຊ຺ເຊ ທຓ຺ຑກຣຓປີຬິເຕ ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕຸໍ ອຫນໍ ອຆາຕຍໍ, ອຊິນໍ ອຊາປຍໍ, ອໂສຈໍ ອໂສຈາປຍໍ ຘມ຺ເມນາ’’ຕິ, ມາໂຣ ປາປິມາ ຕໍ ຠຄວໂຕ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕຸ’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ, ອິທານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕິ, ຣຊ຺ຊຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ປມາທຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ກາເຣນ຺ເຕ ສກ຺ກາ ໂອກາສໍ ລຠິຕຸໍ, ຄຈ຺ຉາມິ ອຸສ຺ສາຫມສ຺ສ ຊເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກາເຣຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຣຊ຺ຊໍ, ກາເຣຕຸ ສຸຄໂຕ ຣຊ຺ຊໍ ອຫນໍ ອຆາຕຍໍ, ອຊິນໍ ອຊາປຍໍ, ອໂສຈໍ ອໂສຈາປຍໍ ຘມ຺ເມນາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ, ປາປິມ, ປສ຺ສສິ, ຍໍ ມໍ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ວເທສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວຕາ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ສຸຠາວິຕາ. ອາກງ຺ຂມາໂນ ຫິ ຠຄວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຕຣາຊໍ ‘ສຸວຓ຺ຓ’ນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓເມວ ອສ຺ສ, ອຫມ຺ປິ ໂຂ ຘເນນ ຘນກຣຓີຍໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສຖາ’’ຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ເຕ –

‘‘ປພ຺ພຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ, ຊາຕຣູປສ຺ສ ເກວໂລ;

ທ຺ວິຕ຺ຕາວ ນາລເມກສ຺ສ, ອິຕິ ວິທ຺ວາ ສມຎ຺ຈເຣ.

‘‘ໂຍ ທຸກ຺ຂມທກ຺ຂິ ຍໂຕນິທານໍ,

ກາເມສຸ ໂສ ຊນ຺ຕຸ ກຖໍ ນເມຍ຺ຍ;

ອຸປຘິໍ ວິທິຕ຺ວາ ສງ຺ໂຄຕິ ໂລເກ,

ຕສ຺ເສວ ຊນ຺ຕຸ ວິນຍາຍ ສິກ຺ເຂ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໖) –

ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ເອວ ໂຂ, ປາປິມ, ຕວ ໂອວາໂທ, ອຎ຺ໂຎ ມມ, ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ຘມ຺ມສໍສນ຺ທນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຫຎ຺ຫິ ເອວໍ ໂອວທາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໓໑.

‘‘ອຕ຺ຖມ຺ຫິ ຊາຕມ຺ຫິ ສຸຂາ ສຫາຍາ,

ຕຸຏ຺ຐີ ສຸຂາ ຍາ ອິຕຣີຕເຣນ;

ປຸຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ຊີວິຕສງ຺ຂຍມ຺ຫິ,

ສພ຺ພສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສຸຂໍ ປຫານໍ.

໓໓໒.

‘‘ສຸຂາ ມຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາ ໂລເກ,

ອໂຖ ເປຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາ ສຸຂາ;

ສຸຂາ ສາມຎ຺ຎຕາ ໂລເກ,

ອໂຖ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຕາ ສຸຂາ.

໓໓໓.

‘‘ສຸຂໍ ຍາວ ຊຣາສີລໍ, ສຸຂາ ສທ຺ຘາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ;

ສຸໂຂ ປຎ຺ຎາຍ ປຏິລາໂຠ, ປາປານໍ ອກຣຓໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖມ຺ຫີຕິ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາປິ ຫິ ຈີວຣກຣຓາທິເກ ວາ ອຘິກຣຓວູປສມາທິເກ ວາ ຄິຫິໂນປິ ກສິກມ຺ມາທິເກ ວາ ພລວປກ຺ຂສນ຺ນິສ຺ສິເຕຫິ ອຠິຠວນາທິເກ ວາ ກິຈ຺ເຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເຍ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ວາ ວູປສເມຕຸໍ ວາ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວຣູປາ ສຸຂາ ສຫາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸຏ຺ຐີ ສຸຂາຕິ ຍສ຺ມາ ປນ ຄິຫິໂນປິ ສເກນ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທີນິ ອາຣຠນ຺ຕິ, ປພ຺ພຊິຕາປິ ນານປ຺ປກາຣໍ ອເນສນໍ. ອິຕິ ເຕ ສຸຂໍ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ຍາ ອິຕຣີຕເຣນ ປຣິຕ຺ເຕນ ວາ ວິປຸເລນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ອຍເມວ ສຸຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ມຣຓກາເລ ປນ ຍຖາຊ຺ຌາສເຍນ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຕປຸຎ຺ຎກມ຺ມເມວ ສຸຂໍ. ສພ຺ພສ຺ສາຕິ ສກລສ຺ສປິ ປນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫານສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕເມວ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ສຸຂໍ ນາມ.

ມຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາຕິ ມາຕຣິ ສມ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິ. ເປຕ຺ເຕຍ຺ຍຕາຕິ ປິຕຣິ ສມ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິ. ອຸຠເຍນປິ ມາຕາປິຕູນໍ ອຸປຏ຺ຐານເມວ ກຖິຕໍ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ປຸຕ຺ຕານໍ ອນຸປຏ຺ຐຫນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຠູມິຍໍ ວາ ນິທຫນ຺ຕິ, ປເຣສໍ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ‘‘ມາຕາປິຕໂຣ ນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເນສໍ ນິນ຺ທາປິ ວຑ຺ຒຕິ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ຄູຖນິຣເຍປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ມາຕາປິຕໂຣ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕ ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍ ຘນມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ປສໍສມ຺ປິ ລຠນ຺ຕິ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ສຸຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມຎ຺ຎຕາຕິ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ສມ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຕາຕິ ພາຫິຕປາເປສຸ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວເກສຸ ສມ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິເຍວ. ອຸຠເຍນປິ ເຕສໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຏິຊຄ຺ຄນຠາໂວ ກຖິໂຕ, ອິທມ຺ປິ ໂລເກ ສຸຂໍ ນາມ ກຖິກໍ.

ສີລນ຺ຕິ ມຓິກຸຓ຺ຑລຣຕ຺ຕວຕ຺ຖາທໂຍ ຫິ ອລງ຺ກາຣາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວເຍ ຐິຕານໍເຍວ ໂສຠນ຺ຕິ. ນ ທຫຣານໍ ອລງ຺ກາໂຣ ມຫລ຺ລກກາເລ, ມຫລ຺ລການໍ ວາ ອລງ຺ກາໂຣ ທຫຣກາເລ ໂສຠຕິ, ‘‘ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ເອສ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຄຣຫຸປ຺ປາທເນນ ປນ ໂທສເມວ ຊເນຕິ. ປຎ຺ຈສີລທສສີລາທິເຠທໍ ປນ ສີລໍ ທຫຣສ຺ສາປິ ມຫລ຺ລກສ຺ສາປິ ສພ຺ພວເຍສຸ ໂສຠຕິເຍວ, ‘‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ສີລວາ’’ຕິ ປສໍສຸປ຺ປາທເນນ ໂສມນສ຺ສເມວ ອາວຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ສຸຂໍ ຍາວ ຊຣາ ສີລນ຺ຕິ. ສທ຺ຘາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣໂຕ ທຸວິຘາປິ ສທ຺ຘາ ນິຈ຺ຈລາ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ສຸໂຂ ປຎ຺ຎາຍ ປຏິລາໂຠຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາຍ ປຏິລາໂຠ ສຸໂຂ. ປາປານໍ ອກຣຓນ຺ຕິ ເສຕຸຆາຕວເສນ ປນ ປາປານໍ ອກຣຓໍ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ສຸຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູນໍ ເທວຕານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ມາຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

ນາຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຕວີສຕິໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໒໔. ຕຓ຺ຫາວຄ຺ໂຄ

໑. ກປິລມຈ຺ຉວຕ຺ຖຸ

ມນຸຊສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກປິລມຈ຺ຉໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ກສ຺ສປຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕກາເລ ທ຺ເວ ກຸລຠາຕໂຣ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສາວການໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ໂຐ ສາຄໂຕ ນາມ ອໂຫສິ, ກນິຏ຺ໂຐ ກປິໂລ ນາມ. ມາຕາ ປນ ເນສໍ ສາຘິນີ ນາມ, ກນິຏ຺ຐຠຄິນີ ຕາປນາ ນາມ. ຕາປິ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເອວໍ ເຕສຸ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ອຸໂຠ ຠາຕໂຣ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕາ ເອກທິວສໍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກຕິ ຘຸຣານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ວິປສ຺ສນາຘຸຣຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ຘຸຣານີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເຊຏ຺ໂຐ ‘‘ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕ຺ວາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ກນິຏ຺ໂຐ ‘‘ອຫໍ ຕາວ ຕຣຸໂຓ, ວຸຑ຺ຒກາເລ ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕີຓິ ປິຏການິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາປຣິວາໂຣ, ປຣິວາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ລາໂຠ ອຸທປາທິ. ໂສ ພາຫຸສຈ຺ຈມເທນ ມຕ຺ໂຕ ລາຠຕຓ຺ຫາຍ ອຠິຠູໂຕ ອຕິປຓ຺ຑິຕມານິຕາຍ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວເທຕິ, ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວເທຕິ, ສາວຊ຺ຊມ຺ປິ ‘‘ອນວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ, ອນວຊ຺ຊມ຺ປິ ‘‘ສາວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ເປສເລຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ມາ, ອາວຸໂສ ກປິລ, ເອວໍ ອວຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອວທິຍມາໂນປິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ຊານາຖ, ຣິຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິສທິສາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຂຸໍເສນ຺ໂຕ ວມ຺ເຠນ຺ໂຕ ຈຣຕິ. ອຖສ຺ສ ຠາຕຸ ສາຄຕຕ຺ເຖຣສ຺ສາປິ ຠິກ຺ຂູ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສປິ ນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ ກປິລ, ຕຸມ຺ຫາທິສານຎ຺ຫິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ສາສນສ຺ສ ອາຍຸ ນາມ, ຕສ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ກປ຺ປິຍາທີນິ ປຏິພາຫນ຺ໂຕ ມາ ເອວໍ ອວຈາ’’ຕິ ໂອວທິ. ໂສ ຕສ຺ສປິ ວຈນໍ ນາທິຍິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເຖໂຣ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ໂອວາທໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ‘‘ນາຍໍ ມມ ວຈນໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ, ອາວຸໂສ, ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສສິ ສເກນ ກມ຺ເມນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນໍ ອຎ຺ເຎ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ຉຑ຺ຑຍິໍສຸ.

ໂສ ທຸຣາຈາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ທຸຣາຈາຣປຣິວຸໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພີຊນິໍ ອາທາຍ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ວຕ຺ຕຕິ, ອາວຸໂສ, ເອຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ອຕ຺ໂຖ ອິມສ຺ສ ປຏິວຈເນນ ທິນ຺ເນນາ’’ຕິ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຘມ຺ໂມ ວາ ວິນໂຍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ປາຕິໂມກ຺ເຂນ ສຸເຕນ ວາ ອສຸເຕນ ວາ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐຫິ. ເອວໍ ໂສ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໍ ໂອສກ຺ກາເປສິ. ສາຄຕຕ຺ເຖໂຣປິ ຕທເຫວ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ກປິໂລ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ອວີຈິມ຺ຫິ ມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສາປິສ຺ສ ມາຕາ ຈ ຠຄິນີ ຈ ຕສ຺ເສວ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເປສເລ ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ປຎ຺ຈສຕາ ປຸຣິສາ ຄາມຆາຕກາທີນິ ກຕ຺ວາ ໂຈຣິກາຍ ຊີວນ຺ຕາ ຊນປທມນຸສ຺ເສຫິ ອນຸພທ຺ຘາ ປລາຍມານາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ປຏິສຣຓໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາຣຎ຺ຎິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິສຣຓໍ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ໂຫຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສີລສທິສໍ ປຏິສຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິ ປຎ຺ຈສີລານິ ສມາທິຍຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສີລານິ ສມາທິຍິໍສຸ. ອຖ ເນ ເຖໂຣ ໂອວທິ – ‘‘ອິທານິ ຕຸມ຺ເຫ ສີລວນ຺ຕາ, ຊີວິຕເຫຕຸປິ ໂວ ເນວ ສີລໍ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ນ ມໂນປໂທໂສ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ. ອຖ ເນ ຊນປທມນຸສ຺ສາ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິເຍສມານາ ເຕ ໂຈເຣ ທິສ຺ວາ ສພ຺ເພ ເຕ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສຸໍ. ເຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ, ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ເຊຏ຺ຐກເທວປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ.

ເຕ ອນຸໂລມປຏິໂລມວເສນ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວໂລເກ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິນຄຣທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຈສຕກຸລິເກ ເກວຏ຺ຏຄາເມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຊຏ຺ຐກເທວປຸຕ຺ໂຕ ເກວຏ຺ຏເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ອິຕເຣ ອິຕເຣສຸ. ເອວໍ ເຕສໍ ເອກທິວເສເຍວ ປຏິສນ຺ຘິຄຫຓຎ຺ຈ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມນຎ຺ຈ ອໂຫສິ. ເກວຏ຺ຏເຊຏ຺ຐໂກ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ມິໍ ຄາເມ ອຎ຺ເຎປິ ທາຣກາ ອຊ຺ຊ ຊາຕາ’’ຕິ ປຣິເຍສາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ຊາຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍ ໂປສາວນິກໍ ທາເປສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ສຫປໍສຸກີຬກາ ສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ເກວຏ຺ຏເຊຏ຺ຐກປຸຕ຺ໂຕວ ຍສໂຕ ຈ ເຕຊໂຕ ຈ ອຄ຺ຄປຸຣິໂສ ອໂຫສິ.

ກປິໂລປິ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປາກາວເສເສນ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຈິຣວຕິຍາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘມຸໂຂ ມຈ຺ໂຉ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ເຕ ສຫາຍກາ ‘‘ມຈ຺ເຉ ພນ຺ຘິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຊາລາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ນທິຍາ ຂິປິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ອນ຺ໂຕຊາລໍ ໂສ ມຈ຺ໂຉ ປາວິສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ສພ຺ເພ ເກວຏ຺ຏຄາມວາສິໂນ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມກໍສຸ – ‘‘ປຸຕ຺ຕາ ໂນ ປຐມໍ ມຈ຺ເຉ ພນ຺ຘນ຺ຕາ ສຸວຓ຺ຓມຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘິໍສຸ, ອິທານິ ໂນ ຣາຊາ ພຫຸຘນໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕປິ ໂຂ ສຫາຍກາ ມຈ຺ຉໍ ນາວາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນາວໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ຣຎ຺ຎາປິ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຈ຺ໂຉ, ເທວາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ມຈ຺ຉໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເອຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓກາຣຓໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຈ຺ຉໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ມຈ຺ເຉນ ມຸເຂ ວິວຏມຕ຺ເຕເຍວ ສກລເຊຕວນໍ ອຕິວິຍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ມຈ຺ໂຉ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ຊາໂຕ, ກສ຺ມາ ຈສ຺ສ ມຸຂໂຕ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ວາຍຕີ’’ຕິ?

ອຍໍ, ມຫາຣາຊ, ກສ຺ສປຠຄວໂຕ ປາວຈເນ ກປິໂລ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ມຫາປຣິວາໂຣ ລາຠຕຓ຺ຫາຍ ອຠິຠູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອກ຺ໂກສກປຣິຠາສໂກ, ຕສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ໂອສກ຺ກາເປສິ, ໂສ ເຕນ ກມ຺ເມນ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິປາກາວເສເສນ ອິທານິ ມຈ຺ໂຉ ຫຸຕ຺ວາ ຊາໂຕ. ຍໍ ປນ ໂສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ວາເຈສິ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ຄຸຓໍ ກເຖສິ, ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອິມໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ປຏິລຠິ. ຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອກ຺ໂກສກປຣິຠາສໂກ ອໂຫສິ, ເຕນສ຺ສ ມຸຂໂຕ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ. ‘‘ກຖາເປມິ ນໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ກຖາເປຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕ຺ວໍສິ ກປິໂລ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ກປິໂລ’’ຕິ. ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ອວີຈິມຫານິຣຍໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຊຏ຺ຐຠາຕິໂກ ເຕ ສາຄໂຕ ກຸຫິໍ ຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ມາຕາ ປນ ເຕ ສາຘິນີ ກຫ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກນິຏ຺ຐຠຄິນີ ຈ ເຕ ຕາປນາ ກຫ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ຕ຺ວໍ ກຫໍ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ອວີຈິມຫານິຣຍເມວ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠິຠູໂຕ ນາວໍ ສີເສນ ປຫຣິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ມຫາຊໂນ ສໍວິຄ຺ໂຄ ອໂຫສິ ໂລມຫຏ຺ຐຊາໂຕ.

ອຖ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສນ຺ນິປຕິຕາຍ ປຣິສາຍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ມຈຣິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ເອຕທາຫຸ ວສຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ (ສຸ. ນິ. ໒໗໖) ກປິລສຸຕ຺ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໓໔.

‘‘ມນຸຊສ຺ສ ປມຕ຺ຕຈາຣິໂນ, ຕຓ຺ຫາ ວຑ຺ຒຕິ ມາລຸວາ ວິຍ;

ໂສ ປ຺ລວຕີ ຫຸຣາ ຫຸຣໍ, ຜລມິຈ຺ຉໍວ ວນສ຺ມິ ວານໂຣ.

໓໓໕.

‘‘ຍໍ ເອສາ ສຫເຕ ຊມ຺ມີ, ຕຓ຺ຫາ ໂລເກ ວິສຕ຺ຕິກາ;

ໂສກາ ຕສ຺ສ ປວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອຠິວຏ຺ຐໍວ ພີຣຓໍ.

໓໓໖.

‘‘ໂຍ ເຈຕໍ ສຫເຕ ຊມ຺ມິໍ, ຕຓ຺ຫໍ ໂລເກ ທຸຣຈ຺ຈຍໍ;

ໂສກາ ຕມ຺ຫາ ປປຕນ຺ຕິ, ອຸທພິນ຺ທຸວ ໂປກ຺ຂຣາ.

໓໓໗.

‘‘ຕໍ ໂວ ວທາມິ ຠທ຺ທໍ ໂວ, ຍາວນ຺ເຕຕ຺ຖ ສມາຄຕາ;

ຕຓ຺ຫາຍ ມູລໍ ຂຓຖ, ອຸສີຣຕ຺ໂຖວ ພີຣຓໍ;

ມາ ໂວ ນຬໍວ ໂສໂຕວ, ມາໂຣ ຠຎ຺ຊິ ປຸນປ຺ປຸນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປມຕ຺ຕຈາຣິໂນຕິ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ຄລກ຺ຂເຓນ ປມາເທນ ປມຕ຺ຕຈາຣິສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເນວ ຌານໍ ນ ວິປສ຺ສນາ ນ ມຄ຺ຄຜລານິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ຍຖາ ປນ ຣຸກ຺ຂໍ ສໍສິພ຺ພນ຺ຕີ ປຣິໂຍນນ຺ຘນ຺ຕີ ຕສ຺ສ ວິນາສາຍ ມາລຸວາລຕາ ວຑ຺ຒຕິ, ເອວມສ຺ສ ຉ ທ຺ວາຣານິ ນິສ຺ສາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຕຓ຺ຫາ ວຑ຺ຒຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປ຺ລວຕີ ຫຸຣາ ຫຸຣນ຺ຕິ ໂສ ຕຓ຺ຫາວສິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຠເວ ຠເວ ອຸປ຺ລວຕິ ຘາວຕິ. ຍຖາ ກິໍ ວິຍາຕິ? ຜລມິຈ຺ຉໍວ ວນສ຺ມິ ວານໂຣ, ຍຖາ ຣຸກ຺ຂຜລໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວານໂຣ ວນສ຺ມິໍ ຘາວຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕມ຺ປິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ສາຂໍ ອລຠິຕ຺ວາ ສນ຺ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ຕຓ຺ຫາວສິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຫຸຣາ ຫຸຣໍ ຘາວນ຺ໂຕ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາຍ ອປວຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ນາປຊ຺ຊຕິ.

ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເອສາ ລາມກຠາເວນ ຊມ຺ມີ ວິສາຫາຣຕາຍ ວິສປຸປ຺ຜຕາຍ ວິສຜລຕາຍ ວິສປຣິໂຠຄຕາຍ ຣູປາທີສຸ ວິສຕ຺ຕຕາຍ ອາສຕ຺ຕຕາຍ ວິສຕ຺ຕິກາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ ຉທ຺ວາຣິກຕຓ຺ຫາ ອຠິຠວຕິ. ຍຖາ ນາມ ວສ຺ສາເນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວສ຺ສນ຺ເຕນ ເທເວນ ອຠິວຏ຺ຐໍ ພີຣຓຕິຓໍ ວຑ຺ຒຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ວຏ຺ຏມູລກາ ໂສກາ ອຠິວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຣຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ໂຍ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ປຊຫິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣຕາຍ ທຸຣຈ຺ຈຍໍ ຕຓ຺ຫໍ ສຫຕິ ອຠິຠວຕິ, ຕມ຺ຫາ ປຸຄ຺ຄລາ ວຏ຺ຏມູລກາ ໂສກາ ປປຕນ຺ຕິ. ຍຖາ ນາມ ໂປກ຺ຂເຣ ປທຸມປຕ຺ເຕ ປຕິຕໍ ອຸທກພິນ຺ທຸ ນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອວໍ ນ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕໍ ໂວ ວທາມີຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ວທາມິ. ຠທ຺ທໍ ໂວຕິ ຠທ຺ທໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂຫຕຸ, ມາ ອຫໍ ກປິໂລ ວິຍ ວິນາສໍ ປາປຸຓຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມູລນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ຉທ຺ວາຣິກຕຓ຺ຫາຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ມູລໍ ຂຓຖ. ກິໍ ວິຍາຕິ? ອຸສີຣຕ຺ໂຖວ ພີຣຓໍ, ຍຖາ ອຸສີເຣນ ອຕ຺ຖິໂກ ປຸຣິໂສ ມຫນ຺ເຕນ ກຸທາເລນ ພີຣຓໍ ຂຓຕິ, ເອວມສ຺ສາ ມູລໍ ຂຓຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາ ໂວ ນຬໍວ ໂສໂຕວ, ມາໂຣ ຠຎ຺ຊິ ປຸນປ຺ປຸນນ຺ຕິ ມາ ຕຸມ຺ເຫ ນທີໂສເຕ ຊາຕໍ ນຬໍ ມຫາເວເຄນ ອາຄໂຕ ນທີໂສໂຕ ວິຍ ກິເລສມາໂຣ ມຣຓມາໂຣ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ ຈ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠຎ຺ຊຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເກວຏ຺ຏປຸຕ຺ຕາ ສໍເວຄໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກິຣິຍໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ອາເນຎ຺ຊວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມປຣິໂຠເຄນ ເອກປຣິໂຠຄາ ອເຫສຸນ຺ຕິ.

ກປິລມຈ຺ຉວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ສູກຣໂປຕິກາວຕ຺ຖຸ

ຍຖາປິ ມູເລຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຄູຖສູກຣໂປຕິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ໂຕ ເອກໍ ສູກຣໂປຕິກໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ຕສ຺ສ ສິຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຸຂວິວຣນິຄ຺ຄຕໍ ທນ຺ໂຕຠາສມຓ຺ຑລໍ ທິສ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕຸ ສິຕສ຺ສ ປາຕຸກມ຺ມາຍາ’’ຕິ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ປສ຺ສເສຕໍ, ອານນ຺ທ, ສູກຣໂປຕິກ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເອສາ ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ເອກາຍ ອາສນສາລາຍ ສາມນ຺ຕາ ກຸກ຺ກຸຏີ ອໂຫສິ. ສາ ເອກສ຺ສ ໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໂຆສໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຸພ຺ພຣີ ນາມ ຣາຊຘີຕາ ອໂຫສິ. ສາ ອປຣຠາເຄ ສຣີຣວລຎ຺ຊຏ຺ຐານໍ ປວິຏ຺ຐາ ປຸຬວກຣາສິໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸຬວກສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຐມໍ ຌານໍ ປຏິລຠິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ປຸນ ຄຕິວເສນ ອາລຸລມານາ ອິທານິ ສູກຣໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອິທໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ມຍາ ສິຕໍ ປາຕຸກຕນ຺ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂາ ຠິກ຺ຂູ ມຫນ຺ຕໍ ສໍເວຄໍ ປຏິລຠິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ສໍເວຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຠວຕຓ຺ຫາຍ ອາທີນວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐິຕໂກວ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໓໘.

‘‘ຍຖາປິ ມູເລ ອນຸປທ຺ທເວ ທຬ຺ເຫ,

ຉິນ຺ໂນປິ ຣຸກ຺ໂຂ ປຸນເຣວ ຣູຫຕິ;

ເອວມ຺ປິ ຕຓ຺ຫານຸສເຍ ອນູຫເຕ,

ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ ທຸກ຺ຂມິທໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ.

໓໓໙.

‘‘ຍສ຺ສ ຉຕ຺ຕິໍສຕິ ໂສຕາ, ມນາປສວນາ ຠຸສາ;

ມຫາວຫນ຺ຕິ ທຸທ຺ທິຏ຺ຐິໍ, ສງ຺ກປ຺ປາ ຣາຄນິສ຺ສິຕາ.

໓໔໐.

‘‘ສວນ຺ຕິ ສພ຺ພຘິ ໂສຕາ, ລຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊ ຕິຏ຺ຐຕິ;

ຕຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ລຕໍ ຊາຕໍ, ມູລໍ ປຎ຺ຎາຍ ຉິນ຺ທຖ.

໓໔໑.

‘‘ສຣິຕານິ ສິເນຫິຕານິ ຈ,

ໂສມນສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ ຊນ຺ຕຸໂນ;

ເຕ ສາຕສິຕາ ສຸເຂສິໂນ,

ເຕ ເວ ຊາຕິຊຣູປຄາ ນຣາ.

໓໔໒.

‘‘ຕສິຓາຍ ປຸຣກ຺ຂຕາ ປຊາ,

ປຣິສປ຺ປນ຺ຕິ ສໂສວ ພນ຺ຘິໂຕ;

ສໍໂຍຊນສງ຺ຄສຕ຺ຕກາ,

ທຸກ຺ຂມຸເປນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິຣາຍ.

໓໔໓.

‘‘ຕສິຓາຍ ປຸຣກ຺ຂຕາ ປຊາ,

ປຣິສປ຺ປນ຺ຕິ ສໂສວ ພນ຺ຘິໂຕ;

ຕສ຺ມາ ຕສິຓໍ ວິໂນທເຍ,

ອາກງ຺ຂນ຺ຕ ວິຣາຄມຕ຺ຕໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມູເລຕິ ຍສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຈຕຸຘາ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸຊຸກເມວ ຄເຕ ປຎ຺ຈວິຘມູເລ ເຉທນຜາລນປາຈນວິຊ຺ຌນາທີນໍ ເກນຈິ ອຸປທ຺ທເວນ ອນຸປທ຺ທເວ ຖິຣປຕ຺ຕຕາຍ ທຬ຺ເຫ ໂສ ຣຸກ຺ໂຂ ອຸປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນປິ ສາຂານໍ ວເສນ ປຸນເທວ ຣູຫຕິ, ເອວເມວ ຉທ຺ວາຣິກາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຸສເຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ອນຸຫເຕ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ເນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ຊາຕິອາທິເຠທໍ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ‘‘ອິຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສູປາທາຍ ອຏ຺ຐາຣສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ພາຫິຣສ຺ສູປາທາຍ ອຏ຺ຐາຣສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີ’’ຕິ ອິເມສໍ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານໍ ວເສນ ຉຕ຺ຕິໍສຕິຍາ ໂສເຕຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ມນາເປສຸ ຣູປາທີສຸ ອາສວຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມນາປສວນາ ຕຓ຺ຫາ ຠຸສາ ພລວຕີ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິປນ຺ນຎາຓຕາຍ ທຸທ຺ທິຏ຺ຐິໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ມຫນ຺ຕຠາເວນ ມຫາ ຫຸຕ຺ວາ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ອນິສ຺ສາຍ ຣາຄນິສ຺ສິຕາ ສງ຺ກປ຺ປາ ວຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສວນ຺ຕິ ສພ຺ພຘິ ໂສຕາຕິ ອິເມ ຕຓ຺ຫາໂສຕາ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີນໍ ວເສນ ສພ຺ເພສຸ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ສວນໂຕ, ສພ຺ພາປິ ຣູປຕຓ຺ຫາ…ເປ… ຘມ຺ມຕຓ຺ຫາຕິ ສພ຺ພຠເວສຸ ວາ ສວນໂຕ ສພ຺ພຘິ ສວນ຺ຕິ ນາມ. ລຕາຕິ ປລິເວຐນຏ຺ເຐນ ສໍສິພ຺ພນຏ຺ເຐນ ຈ ລຕາ ວິຍາຕິ ລຕາ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຉຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕຎ຺ຈ ທິສ຺ວາຕິ ຕໍ ປນ ຕຓ຺ຫາລຕໍ ‘‘ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຊາຕຏ຺ຐານວເສນ ທິສ຺ວາ. ປຎ຺ຎາຍາຕິ ສຕ຺ເຖນ ວເນ ຊາຕໍ ລຕໍ ວິຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ມູເລ ຉິນ຺ທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຣິຕານີຕິ ອນຸສຏານິ ປຍາຕານິ. ສິເນຫິຕານີຕິ ຈີວຣາທີສຸ ປວຕ຺ຕສິເນຫວເສນ ສິເນຫິຕານິ ຈ, ຕຓ຺ຫາສິເນຫມກ຺ຂິຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສມນສ຺ສານີຕິ ຕຓ຺ຫາວສິກສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນ ເອວຣູປານິ ໂສມນສ຺ສານິ ຠວນ຺ຕິ. ເຕ ສາຕສິຕາຕິ ເຕ ຕຓ຺ຫາວສິກາ ປຸຄ຺ຄລາ ສາຕນິສ຺ສິຕາ ສຸຂນິສ຺ສິຕາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສຸເຂສິໂນ ສຸຂປຣິເຍສິໂນ ຠວນ຺ຕິ. ເຕ ເວຕິ ເຍ ເອວຣູປາ ນຣາ, ເຕ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓານິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິເຍວາຕິ ຊາຕິຊຣູປຄາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ປຊາຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຕາສກຣເຓນ ຕສິຓາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຸຣກ຺ຂຕາ ປຣິວາຣິຕາ ຫຸຕ຺ວາ.

ພນ຺ຘິໂຕຕິ ລຸທ຺ເທນ ອຣຎ຺ເຎ ພທ຺ໂຘ ສໂສ ວິຍ ປຣິສປ຺ປນ຺ຕິ ຠາຍນ຺ຕິ. ສໍໂຍຊນສງ຺ຄສຕ຺ຕກາຕິ ທສວິເຘນ ສໍໂຍຊນສງ຺ເຄນ ເຈວ ສຕ຺ຕວິເຘນ ຣາຄສງ຺ຄາທິນາ ຈ ສຕ຺ຕາ ພທ຺ຘາ ຕສ຺ມິໍ ວາ ລຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ. ຈິຣາຍາຕິ ຈິຣໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊາຕິອາທິກໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຕສິຓາຍ ປຸຣກ຺ຂຕາ ປລິເວຐິຕາ ສຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຣາຄໍ ຣາຄາທິວິຄມໍ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ອາກງ຺ກມາໂນ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄເນຕໍ ຕສິຓໍ ວິໂນທເຍ ປນຸທິຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ.

ສາປິ ໂຂ ສູກຣໂປຕິກາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຠູມິຍໍ ຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ຈຸຕາ ພາຣາຓສິຍໍ, ຕໂຕ ຈຸຕາ ສຸປ຺ປາຣກປຏ຺ຏເນ ອສ຺ສວາຓິຊເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ຈຸຕາ ກາວີຣປຏ຺ຏເນ ນາວິກສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ຈຸຕາ ອນຸຣາຘປຸເຣ ອິສ຺ສຣກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ຈຸຕາ ຕສ຺ເສວ ທກ຺ຂິຓທິສາຍ ໂຠກ຺ກນ຺ຕຄາເມ ສຸມນສ຺ສ ນາມ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ຘີຕາ ນາເມນ ສຸມນາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖສ຺ສາ ປິຕາ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ຉຑ຺ຑິເຕ ທີຆວາປິຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາມຸນິຄາເມ ນາມ ວສິ. ຕຕ຺ຖ ນໍ ທຸຏ຺ຐຄາມຓິຣຎ຺ໂຎ ອມຈ຺ໂຈ ລກຸຓ຺ຑກອຕິມ຺ພໂຣ ນາມ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຄໂຕ ທິສ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ອາທາຍ ມຫາປຸຓ຺ຓຄາມໍ ຄໂຕ. ອຖ ນໍ ໂກຏິປພ຺ພຕມຫາວິຫາຣວາສີ ມຫາອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ສູກຣໂປຕິກາ ນາມ ລກຸຓ຺ຑກອຕິມ຺ພຣມຫາມຕ຺ຕສ຺ສ ຠຣິຍຠາວໍ ປຕ຺ຕາ, ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ສາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕີຕຠເວ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ຊາຕິສ຺ສຣຎາຓໍ ປຏິລຠິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄາ ສາມິກໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ອິສ຺ສຣິເຍນ ປຎ຺ຈພລກຕ຺ເຖຣີນໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕິສ຺ສມຫາວິຫາເຣ ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ປຈ຺ຉາ ທມິຬມທ຺ທເນ ກເຕ ຎາຕີນໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ໂຠກ຺ກນ຺ຕຄາມເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕີ ກລ຺ລມຫາວິຫາເຣ ອາສີວິໂສປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ສາ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີຫິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ສພ຺ພໍ ອິມໍ ປວຕ຺ຕິໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ກເຖຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ມຓ຺ຑລາຣາມວາສິນາ ຘມ຺ມປທຠາຓກມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ກຸກ຺ກຸຏີ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເສນສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ສີສຈ຺ເຉທໍ ປຕ຺ວາ ຣາຊຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ປຣິພ຺ພາຊິກາສຸ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ນຈິຣສ຺ເສວ ຈວິຕ຺ວາ ສູກຣໂຍນິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ສຸວຓ຺ຓຠູມິໍ, ຕໂຕ ຈຸຕາ ພາຣາຓສິໍ, ຕໂຕ ຈຸຕາ ສຸປ຺ປາຣກປຏ຺ຏນໍ, ຕໂຕ ຈຸຕາ ກາວີຣປຏ຺ຏນໍ, ຕໂຕ ຈຸຕາ ອນຸຣາຘປຸຣໍ, ຕໂຕ ຈຸຕາ ໂຠກ຺ກນ຺ຕຄາມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສມວິສເມ ເຕຣສ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພປິ ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ.

ສູກຣໂປຕິກາວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ວິພ຺ຠນ຺ຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ນິພ຺ພນໂຖຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ວິພ຺ຠນ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຸລສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓກາຣສ຺ສ ເຄເຫ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ວິພ຺ຠມິ. ອຖ ນໍ ມນຸສ຺ສາ ອລສຠາເວນ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ເຄຫາ ນີຫຣິໍສຸ. ໂສ ປາປມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ເຄນ ໂຈຣກມ຺ເມນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ວິຈຣິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ຄາຬ຺ຫພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈຕຸກ຺ເກ ຈຕຸກ຺ເກ ກສາຫິ ຕາເຬນ຺ຕາ ອາຆາຕນໍ ນຍິໍສຸ. ເຖໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ປວິສນ຺ໂຕ ຕໍ ທກ຺ຂິເຓນ ທ຺ວາເຣນ ນີຫຣິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ພນ຺ຘນໍ ສິຖິລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຕຍາ ປຣິຈິຕກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸນ ອາວຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ເຕນ ໂອວາເທນ ສຕຸປ຺ປາທໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຸນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອາຆາຕນໍ ເນຕ຺ວາ ຆາເຕສ຺ສາມາ’’ຕິ ສູເລ ອຸຕ຺ຕາເສສຸໍ. ໂສ ນ ຠາຍຕິ ນ ສນ຺ຕສຕິ. ອຖສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄ ຐິຕາ ມນຸສ຺ສາ ອສິສຕ຺ຕິໂຕມຣາທີນິ ອາວຸຘານິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ຕໍ ອສນ຺ຕສນ຺ຕເມວ ທິສ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ອິມໍ ປຸຣິສໍ, ອເນກສຕານຎ຺ຫິ ອາວຸຘຫຕ຺ຖານໍ ປຸຣິສານໍ ມຊ຺ເຌ ເນວ ຉມ຺ຠຕິ ນ ເວຘຕິ, ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຊາຕາ ມຫານາທໍ ນທິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ຕໍ ກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໔໔.

‘‘ໂຍ ນິພ຺ພນໂຖ ວນາຘິມຸຕ຺ໂຕ,

ວນມຸຕ຺ໂຕ ວນເມວ ຘາວຕິ;

ຕໍ ປຸຄ຺ຄລເມຖ ປສ຺ສຖ,

ມຸຕ຺ໂຕ ພນ຺ຘນເມວ ຘາວຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຄິຫິຠາເວ ອາລຍສງ຺ຂາຕໍ ວນຖໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຕາຍ ນິພ຺ພນໂຖ ທິພ຺ພວິຫາຣສງ຺ຂາເຕ ຕໂປວເນ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ຆຣາວາສພນ຺ຘນສງ຺ຂາຕາ ຕຓ຺ຫາວນາ ມຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ຆຣາວາສພນ຺ຘນສງ຺ຂາຕໍ ຕຓ຺ຫາວນເມວ ຘາວຕິ, ເອຖ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປສ຺ສຖ, ເອໂສ ຆຣາວາສພນ຺ຘນໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ ຆຣາວາສພນ຺ຘນເມວ ຘາວຕີຕິ.

ອິມໍ ປນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສ ຣາຊປຸຣິສານໍ ອນ຺ຕເຣ ສູລຄ຺ເຄ ນິສິນ຺ໂນວ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ເວຫາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອາກາເສເນວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີຕິ.

ວິພ຺ຠນ຺ຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ພນ຺ຘນາຄາຣວຕ຺ຖຸ

ນ ຕໍ ທຬ຺ຫນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິໍ ກິຣ ກາເລ ພຫູ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທກປນ຺ຖຆາຕກມນຸສ຺ສຆາຕເກ ໂຈເຣ ອາເນຕ຺ວາ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ສຍິໍສຸ. ເຕ ຣາຊາ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນສງ຺ຂລິກພນ຺ຘເນຫິ ພນ຺ຘາເປສິ. ຕິໍສມຕ຺ຕາປິ ໂຂ ຊານປທາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕາ ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ໂຈເຣ ທິສ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ອມ຺ເຫຫິ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ເຕຫິ ພນ຺ຘນາຄາເຣ ພຫູ ໂຈຣາ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທີຫິ ພທ຺ຘາ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐາ, ເຕ ຕານິ ພນ຺ຘນານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຕຫິ ພນ຺ຘເນຫິ ຖິຣຕຣໍ ອຎ຺ຎໍ ພນ຺ຘນໍ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກິໍ ພນ຺ຘນານິ ນາເມຕານິ, ຍໍ ປເນຕໍ ຘນຘຎ຺ຎປຸຕ຺ຕທາຣາທີສຸ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ກິເລສພນ຺ຘນໍ, ເອຕໍ ເອເຕຫິ ສຕຄຸເຓນ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສຕສຫສ຺ສຄຸເຓນ ຖິຣຕຣໍ, ເອວໍ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ປເນຕໍ ທຸຈ຺ຉິນ຺ທນິຍໍ ພນ຺ຘນໍ ໂປຣາຓກປຓ຺ຑິຕາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ທຸຄ຺ຄຕຄຫປຕິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປິຕາ ກາລມກາສິ. ໂສ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ໂປເສສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ອນິຈ຺ຉມານສ຺ເສວ ເອກໍ ກຸລຘີຕຣໍ ເຄເຫ ກຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ກາລມກາສິ. ຠຣິຍາຍປິສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ໂສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕວ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ຕ຺ວໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາມິ, ນນຸ ຄພ຺ໂຠ ເມ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ມຍິ ວິຊາຕາຍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ວິຊາຕກາເລ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ຕ຺ວໍ ໂສຕ຺ຖິນາ ວິຊາຕາ, ອິທານິ ອຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສາ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕາວ ຖນປານໂຕ ອປຄມນກາລໍ ອາຄເມຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອິມິສ຺ສາ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ປລາຍິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອຸຏ຺ຐາຍ ປລາຍິ. ອຖ ນໍ ນຄຣຄຸຕ຺ຕິກາ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ໂສ ‘‘ອຫໍ, ສາມິ, ມາຕຸໂປສໂກ ນາມ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖ ມ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິໂຍ ລຠິຕ຺ວາ ຌານກີຬາຍ ກີຬນ຺ໂຕ ວິຫາສິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ໂຕເຍວ ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນາມ ເມ ທຸຈ຺ຉິນ຺ທນິຍໍ ປຸຕ຺ຕທາຣພນ຺ຘນໍ ກິເລສພນ຺ຘນໍ ຉິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຕນ ອຸທານິຕໍ ອຸທານໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໔໕.

‘‘ນ ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນມາຫຸ ຘີຣາ,

ຍທາຍສໍ ທາຣຸຊປພ຺ພຊຎ຺ຈ;

ສາຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ມຓິກຸຓ຺ຑເລສຸ,

ປຸຕ຺ເຕສຸ ທາເຣສຸ ຈ ຍາ ອເປກ຺ຂາ.

໓໔໖.

‘‘ເອຕໍ ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນມາຫຸ ຘີຣາ,

ໂອຫາຣິນໍ ສິຖິລໍ ທຸປ຺ປມຸຎ຺ຈໍ;

ເອຕມ຺ປິ ເຉຕ຺ວານ ປຣິພ຺ພຊນ຺ຕິ,

ອນເປກ຺ຂິໂນ ກາມສຸຂໍ ປຫາຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘີຣາຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິສາ ຍໍ ສງ຺ຂລິກສງ຺ຂາຕໍ ອຍສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ອາຍສໍ, ອນ຺ທຸພນ຺ຘນສງ຺ຂາຕໍ ທາຣຸຊໍ, ຍຎ຺ຈ ປພ຺ພຊຕິເຓຫິ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ວາກາທີຫິ ຣຊ຺ຊຸໍ ກຕ຺ວາ ກຕໍ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນໍ, ຕໍ ອສິອາທີຫິ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາເວນ ຖິຣນ຺ຕິ ນ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາຕິ ສາຣຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕາ, ພຫລຕຣຣາຄຣຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຓິກຸຓ຺ຑເລສູຕິ ມຓີສຸ ເຈວ ກຸຓ຺ຑເລສຸ ຈ, ມຓິວິຈິຕ຺ເຕສຸ ວາ ກຸຓ຺ຑເລສຸ. ເອຕໍ ທຬ຺ຫນ຺ຕິ ເຍ ມຓິກຸຓ຺ຑເລສຸ ສາຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ໂສ ຣາໂຄ ຈ ຍາ ປຸຕ຺ຕທາເຣສຸ ອເປກ຺ຂາ ຕຓ຺ຫາ, ເອຕໍ ກິເລສມຍໍ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິສາ ທຬ຺ຫນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂອຫາຣິນນ຺ຕິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ປາຕນໂຕ ອວຫຣຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຫຣຕີຕິ ໂອຫາຣິນໍ. ສິຖິລນ຺ຕິ ພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ ຉວິຈມ຺ມມໍສານິ ນ ຉິນ຺ທຕິ, ໂລຫິຕໍ ນ ນີຫຣຕິ, ພນ຺ຘນຠາວມ຺ປິ ອຊານາເປຕ຺ວາ ຖລປຖຊລປຖາທີສຸ ກມ຺ມານິ ກາຕຸໍ ເທຕີຕິ ສິຖິລໍ. ທຸປ຺ປມຸຎ຺ຈນ຺ຕິ ໂລຠວເສນ ຫິ ເອກວາຣມ຺ປິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກິເລສພນ຺ຘນໍ ທຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ກຈ຺ຉໂປ ວິຍ ທຸມ຺ໂມຈິຍໍ ໂຫຕີຕິ ທຸປ຺ປມຸຎ຺ຈໍ. ເອຕມ຺ປິ ເຉຕ຺ວານາຕິ ເອຕໍ ທຬ຺ຫມ຺ປິ ກິເລສພນ຺ຘນໍ ຎາຓຂຄ຺ເຄນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກາມສຸຂໍ ປຫາຍ ປຣິພ຺ພຊນ຺ຕິ, ປກ຺ກມນ຺ຕິ ປພ຺ພຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ພນ຺ຘນາຄາຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ເຂມາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ເຍ ຣາຄຣຕ຺ຕາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເຂມໍ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣປາທມູເລ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນາ ອຕິວິຍ ອຠິຣູປາ ປາສາທິກາ ອໂຫສິ. ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ຣູປສ຺ສ ໂທສໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ປນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ຣູປມທມຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເວຬຸວນວຓ຺ຓນາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ຄີຕານິ ກາເຣຕ຺ວາ ນຏາທີນໍ ທາເປສິ. ເຕສໍ ຕານິ ຄາຍນ຺ຕານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເວຬຸວນໍ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ວິຍ ອສຸຕປຸພ຺ພໍ ວິຍ ຈ ອໂຫສິ. ສາ ‘‘ກຕຣໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ສນ຺ຘາຍ ຄາຍຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ເທວີ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເວຬຸວນຸຍ຺ຍານເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕວ ຕາລວຓ຺ຏໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາ ພີຊມານໍ ອຠິຣູປໍ ອິຕ຺ຖິໍ ນິມ຺ມິນິ. ເຂມາ, ເທວີປິ ປວິສມານາວ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຣູປສ຺ສ ໂທສໍ ກເຖຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອິຕ຺ຖີ ພີຊຍມານາ ຐິຕາ, ນາຫໍ ອິມິສ຺ສາ ກລຠາຄມ຺ປິ ອຸເປມິ, ນ ມຍາ ອີທິສໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກຖາສທ຺ທມ຺ປິ ອນິສາເມຕ຺ວາ ຕເມວ ອິຕ຺ຖິໍ ໂອໂລກຍມານາ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ມິໍ ຣູເປ ອຸປ຺ປນ຺ນພຫຸມານຕໍ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ຣູປໍ ປຐມວຍາທິວເສນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຣິໂຍສາເນ ອຏ຺ຐິມຕ຺ຕາວສານໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ເຂມາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນາເມຕໍ ຣູປໍ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ຂຍວຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ວຕ ອິມສ຺ມິໍ ຣູເປ ສາໂຣ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ເຂເມ, ຕ຺ວໍ ‘ອິມສ຺ມິໍ ຣູເປ ສາໂຣ ອຕ຺ຖີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ, ປສ຺ສ ທານິສ຺ສ ອສາຣຠາວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອາຕຸຣໍ ອສຸຈິໍ ປູຕິໍ, ປສ຺ສ ເຂເມ ສມຸສ຺ສຍໍ;

ອຸຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ, ພາລານໍ ອຠິປຕ຺ຖິຕ’’ນ຺ຕິ. (ອປ. ເຖຣີ ໒.໒.໓໕໔);

ສາ ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ເຂເມ, ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຣາຄຣຕ຺ຕາ ໂທສປທຸຏ຺ຐາ ໂມຫມູຬ຺ຫາ ອຕ຺ຕໂນ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ສມຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ລຄ຺ຄນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໔໗.

‘‘ເຍ ຣາຄຣຕ຺ຕານຸປຕນ຺ຕິ ໂສຕໍ,

ສຍໍ ກຕໍ ມກ຺ກຏໂກວ ຊາລໍ;

ເອຕມ຺ປິ ເຉຕ຺ວານ ວຊນ຺ຕິ ຘີຣາ,

ອນເປກ຺ຂິໂນ ສພ຺ພທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມກ຺ກຏໂກວ ຊາລນ຺ຕິ ຍຖາ ນາມ ມກ຺ກຏໂກ ສຸຕ຺ຕຊາລໍ ກຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐາເນ ນາຠິມຓ຺ຑເລ ນິປນ຺ໂນ ປຣິຍນ຺ເຕ ປຕິຕໍ ປຏງ຺ຄໍ ວາ ມກ຺ຂິກໍ ວາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣສໍ ປິວິຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ນິປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ເຍ ສຕ຺ຕາ ຣາຄຣຕ຺ຕາ ໂທສປທຸຏ຺ຐາ ໂມຫມູຬ຺ຫາ ສຍໍກຕໍ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ອນຸປຕນ຺ຕິ, ເຕ ຕໍ ສມຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວໍ ທຸຣຕິກ຺ກມໍ. ເອຕມ຺ປິ ເຉຕ຺ວານ ວຊນ຺ຕິ ຘີຣາຕິ ປຓ຺ຑິຕາ ເອຕໍ ພນ຺ຘນໍ ເຉຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂິໂນ ນິຣາລຍາ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍ ວຊນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຂມາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຣາຊານໍ ອາຫ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ເຂມາຍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາເຊຖ ນໍ, ອລໍ ປຣິນິພ຺ພາເນນາຕິ. ສາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄສາວິກາ ອໂຫສີຕິ.

ເຂມາເຖຣີວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ອຸຄ຺ຄເສນວຕ຺ຖຸ

ມຸຎ຺ຈ ປຸເຣຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຄເສນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ປຎ຺ຈສຕາ ກິຣ ນຏາ ສໍວຈ຺ຉເຣ ວາ ຉມາເສ ວາ ປຕ຺ເຕ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕາຫໍ ສມຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ພຫຸໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ລຠນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣ ອຸກ຺ເຂປທາຍານໍ ປຣິຍນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ. ມຫາຊໂນ ມຎ຺ຈາຕິມຎ຺ຈາທີສຸ ຐຕ຺ວາ ສມຊ຺ຊໍ ໂອໂລເກສິ. ອເຖກາ ລງ຺ຆິກຘີຕາ ວໍສໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຣິຍນ຺ເຕ ອາກາເສ ຈງ຺ກມມານາ ນຈ຺ຈຕິ ເຈວ ຄາຍຕິ ຈ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຸຄ຺ຄເສໂນ ນາມ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ສຫາຍເກນ ສທ຺ຘິໍ ມຎ຺ຈາຕິມຎ຺ເຈ ຐິໂຕ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຫຕ຺ຖປາທວິກ຺ເຂປາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນໂຫ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ລຠນ຺ໂຕ ຊີວິສ຺ສາມິ, ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ເມ ອິເຘວ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫາຣູປຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ. ມາຕາປິຕູຫິ, ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ເຕ ຣຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕປິ ‘‘ຕໍ ເມ ນຏຘີຕຣໍ ລຠນ຺ຕສ຺ສ ຊີວິຕໍ ອຕ຺ຖິ, ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ເມ ອິເຘວ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ອຎ຺ຎໍ ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ກຸລສ຺ສ ຈ ໂຠຄານຎ຺ຈ ອນຸຣູປໍ ກຸມາຣິກໍ ອາເນສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ພຫຸໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ຕໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສຫາຍໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຣໍ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເທຕູ’’ຕິ ປຫິຓິ. ໂສ ‘‘ນາຫໍ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ເທມິ, ສເຈ ປນ ໂສ ອິມໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຊີວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເຕນ ຫິ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ວິຈຣຕຸ, ທສ຺ສາມິສ຺ສ ຘີຕຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມາຕາປິຕໂຣ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ‘‘ອຫໍ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍາຈນ຺ຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ກຖໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ນາຏກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ທຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຈຣິ.

ສາປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ນຈິຣສ຺ເສວ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ກີຬາປຍມານາ ‘‘ສກຏໂຄປກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕ, ຠຓ຺ຑຫາຣກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕ, ກິຎ຺ຈິ ອຊານກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທຕິ. ໂສປິ ເນສໍ ສກຏປຣິວຕ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ໂຄຓານໍ ຕິຓໍ ອາຫຣຕິ, ສິປ຺ປທສ຺ສນຏ຺ຐາເນ ລທ຺ຘຠຓ຺ຑກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫຣຕິ. ຕເທວ ກິຣ ສນ຺ຘາຍ ສາ ອິຕ຺ຖີ ປຸຕ຺ຕໍ ກີຬາປຍມານາ ຕຖາ ວທຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ຕສ຺ສາ ຄາຍນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມໍ ສນ຺ຘາຍ ກເຖສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຫໍ ປລາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ກິໍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ຕຍາ ປລາຍິເຕນ ວາ ອາຄເຕນ ວາ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕເທວ ຄີຕໍ ຄາຍຕິ. ສາ ກິຣ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ຘນລາຠຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຕໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ນ ມຎ຺ຎຕິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ນິສ຺ສາຍ ອິມິສ຺ສາ ອຍໍ ມາໂນ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ສິປ຺ປໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ, ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສສຸຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຊານນກສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄາມນິຄມາທີສຸ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອຸຄ຺ຄເສໂນ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ນຄຣວາສີນໍ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຣຈາເປສິ.

ນຄຣວາສິໂນ ມຎ຺ຈາຕິມຎ຺ຈາທໂຍ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ໂສປິ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖໍ ວໍສໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສ຺ເວ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີຕິ ວໍສມຕ຺ຖເກ ຐສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຣ ອຫໍ ຈຕຸປ຺ປທິກໍ ຄາຖໍ ເທເສສ຺ສາມິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸຄ຺ຄເສໂນປິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ສຕ຺ຖາ ປຸນທິວເສ ກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຸຄ຺ຄເສໂນປິ ສຕ຺ຖຣິ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ອປວິຏ຺ເຐເຍວ ອຸນ຺ນາທນຕ຺ຖາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ວໍສມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອາກາເສເຍວ ສຕ຺ຕ ວາເຣ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ວໍສມຕ຺ຖເກ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ໂຕ ຍຖາ ຕໍ ປຣິສາ ນ ໂອໂລເກຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານເມວ ໂອໂລກາເປສິ. ອຸຄ຺ຄເສໂນ ປຣິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ນ ມໍ ປຣິສາ ໂອໂລເກຕີ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ມຍາ ສໍວຈ຺ຉເຣ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິປ຺ປໍ, ສຕ຺ຖຣິ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ເຕ ປຣິສາ ມໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣເມວ ໂອໂລເກຕິ, ໂມຆໍ ວຕ ເມ ສິປ຺ປທສ຺ສນໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ວເທຫິ ‘ສິປ຺ປໍ ກິຣ ທສ຺ເສຕູ’’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວໍສສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຐິໂຕ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອິງ຺ຆ ປສ຺ສ ນຏປຸຕ຺ຕ, ອຸຄ຺ຄເສນ ມຫພ຺ພລ;

ກໂຣຫິ ຣງ຺ຄໍ ປຣິສາຍ, ຫາສຍສ຺ສຸ ມຫາຊນ’’ນ຺ຕິ.

ໂສ ເຖຣສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ມຎ຺ເຎ ມມ ສິປ຺ປໍ ປສ຺ສິຕຸກາໂມ’’ຕິ ວໍສມຕ຺ຖເກ ຐິຕໂກວ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອິງ຺ຆ ປສ຺ສ ມຫາປຎ຺ຎ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ ມຫິທ຺ຘິກ;

ກໂຣມິ ຣງ຺ຄໍ ປຣິສາຍ, ຫາສຍາມິ ມຫາຊນ’’ນ຺ຕິ.

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ວໍສມຕ຺ຖກໂຕ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສວ ຈຸທ຺ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ວໍສມຕ຺ຖເກວ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ອຸຄ຺ຄເສນ, ປຓ຺ຑິເຕນ ນາມ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອາລຍໍ ປຫາຍ ຊາຕິອາທີຫິ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໔໘.

‘‘ມຸຎ຺ຈ ປຸເຣ ມຸຎ຺ຈ ປຈ຺ຉໂຕ,

ມຊ຺ເຌ ມຸຎ຺ຈ ຠວສ຺ສ ປາຣຄູ;

ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕມານໂສ,

ນ ປຸນໍ ຊາຕິຊຣໍ ອຸເປຫິສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມຸຎ຺ຈ ປຸເຣຕິ ອຕີເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອາລຍໍ ນິກນ຺ຕິໍ ອຊ຺ໂຌສານໍ ປຕ຺ຖນໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ຄາຫໍ ປຣາມາສໍ ຕຓ຺ຫໍ ມຸຎ຺ຈ. ປຈ຺ຉໂຕຕິ ອນາຄເຕສຸປິ ຂນ຺ເຘສຸ ອາລຍາທີນິ ມຸຎ຺ຈ. ມຊ຺ເຌຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸປິ ຕານິ ມຸຎ຺ຈ. ຠວສ຺ສ ປາຣຄູຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ຠວສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາປຣິຎ຺ຎາປຫານຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍວເສນ ປາຣຄູ ປາຣງ຺ຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນາທິເຠເທ ສພ຺ພສງ຺ຂເຕ ວິມຸຕ຺ຕມານໂສ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຸນ ຊາຕິຊຣາມຣຓານິ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕປິ ວໍສມຕ຺ຖເກ ຐິຕໂກວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ວໍສໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕາວເທວ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣຘໂຣ ສຏ຺ຐິວສ຺ສິກຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ, ‘‘ອາວຸໂສ ອຸຄ຺ຄເສນ, ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖສ຺ສ ເຕ ວໍສສ຺ສ ມຕ຺ຖກໂຕ ໂອຕຣນ຺ຕສ຺ສ ຠຍໍ ນາມ ນາໂຫສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເມ, ອາວຸໂສ, ຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຸຄ຺ຄເສໂນ ‘ນ ຠາຍາມີ’ຕິ ວທຕິ, ອຠູຕໍ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ອຸຄ຺ຄເສເນນ ສທິສາ ຉິນ຺ນສໍໂຍຊນາ ຠິກ຺ຂູ ຠາຍນ຺ຕິ, ນ ຕສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ເຄ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສພ຺ພສໍໂຍຊນໍ ເຉຕ຺ວາ, ໂຍ ເວ ນ ປຣິຕສ຺ສຕິ;

ສງ຺ຄາຕິຄໍ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໙໗; ສຸ. ນິ. ໖໒໖);

ເທສນາວສາເນ ພຫູນໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ປຸເນກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນຏຘີຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ ນເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣຓກາຣຓໍ, ກິໍ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ອິມິນາ ເອວ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິເຍ ກຣິຍມາເນ ພາຣາຓສິວາສິໂນ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ພຫຸໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ຍານເກສຸ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກໍ ເຖຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕໍ ປສ຺ສິໍສຸ. ອເຖກາ ກຸລຘີຕາ ເຖຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສາມິກໍ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ອຍ຺ໂຍ, ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ, ຍານເກ ຈ ໂນ ພຫຸໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ, ປຕ຺ຕມສ຺ສ ອາຫຣ, ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ປຕ຺ຖນໍ ກຣິໍສຸ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ເສວ ຠາຄິໂນ ຠເວຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ໂສປິ ເຖໂຣ ຂີຓາສໂວວ, ຕສ຺ມາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕສໍ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສິຕໍ ອກາສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ສາ ອິຕ຺ຖີ ສາມິກໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ອຍ຺ໂຍ, ສິຕໍ ກໂຣຕິ, ເອໂກ ນຏກາຣໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສາມິໂກປິສ຺ສາ ‘‘ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອິທໍ ເຕສໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ສາ ອິຕ຺ຖີ ນຏເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ປຸຣິໂສ ເສຏ຺ຐິເຄເຫ. ໂສ ‘‘ເອວໍ, ຠທ຺ເທ, ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ປຏິວຈນສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ນເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣິ. ຂີຓາສວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ນປິຓ຺ຑປາຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສາປິ ນຏຘີຕາ ‘‘ຍາ ເມ ສາມິກສ຺ສ ຄຕິ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ສາ ເອວ ຄຕີ’’ຕິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ.

ອຸຄ຺ຄເສນວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ຈູຬຘນຸຄ຺ຄຫປຓ຺ຑິຕວຕ຺ຖຸ

ວິຕກ຺ກມຖິຕສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈູຬຘນຸຄ຺ຄຫປຓ຺ຑິຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ສລາກຄ຺ເຄ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕສລາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສລາກຍາຄຸໍ ອາທາຍ ອາສນສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິວິ. ຕຕ຺ຖ ອຸທກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອຸທກຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ຆຣໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ຕໍ ເອກາ ກຸມາຣິກາ ທິສ຺ວາວ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນຫາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຸນ ປານີເຍນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ອິເຘວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍທາ ປານີຍໍ ນ ລຠຕິ, ຕທາ ຕຕ຺ເຖວ ຄຈ຺ຉຕິ. ສາປິສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປານີຍໍ ເທຕິ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຍາຄຸມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ປຸເນກທິວສໍ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ສນ຺ຕິເກ ຈສ຺ສ ນິສີທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ນ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ ນາມ, ເກວລໍ ມຍໍ ວິຈຣຓກມນຸສ຺ສເມວ ນ ລຠາມາ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ໂສ ກຖິປາເຫເນວ ຕສ຺ສາ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ກິໂສ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປຓ຺ຑຸກຊາໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິກໍ ນຍິໍສຸ. ເຕປິ ນໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ມາທິສສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ‘ໂສຕາປນ຺ໂນ’ຕິ ວາ ‘ສກທາຄາມີ’ຕິ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອວທາເປຕ຺ວາ ‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’ຕິ ວທາເປສິ, ຠາຣິຍໍ ເຕ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອກາ ມໍ ອິຕ຺ຖີ ເອວມາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸ, ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ເອຕໍ ຕສ຺ສາ ກິຣິຍໍ. ສາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອຄ຺ຄຘນຸຄ຺ຄຫປຓ຺ຑິຕໍ ປຫາຍ ຕໍມຸຫຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐເກ ເອກສ຺ມິໍ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ –

ອຕີເຕ ຈູຬຘນຸຄ຺ຄຫປຓ຺ຑິຕກາເລ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ທິສາປາໂມກ຺ຂສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ຕຸຏ຺ເຐນ ທິນ຺ນໍ ຘີຕຣໍ ອາທາຍ ພາຣາຓສິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ອຏວິມຸເຂ ເອກູນປຎ຺ຎາສາຍ ກຓ຺ເຑຫິ ເອກູນປຎ຺ຎາສໂຈເຣ ມາເຣຕ຺ວາ ກຓ຺ເຑສຸ ຂີເຓສຸ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ອສິໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕາຍ ຕງ຺ຂຓໍ ທິຏ຺ຐໂຈເຣ ສິເນຫໍ ກຕ຺ວາ ໂຈຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອສິຖຣຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂຈເຣນ ຘນຸຄ຺ຄຫປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ມາຣິຕຠາວໍ ອາວິກຕ຺ວາ ໂຈເຣນ ຈ ຕໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ‘‘ມມ຺ປິ ເອສາ ອຎ຺ຎໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກໍ ວິຍ ມາຣາເປສ຺ສຕິ, ກິໍ ເມ ອິມາຍາ’’ຕິ ເອກໍ ນທິໍ ທິສ຺ວາ ໂອຣິມຕີເຣ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຠຓ຺ຑກໍ ອາທາຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິເຘວ ໂຫຫິ, ຍາວາຫໍ ຠຓ຺ຑິກໍ ອຸຕ຺ຕາເຣມີ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ຕໍ ປຫາຍ ຄມນຠາວຎ຺ຈ ອາວິກຕ຺ວາ –

‘‘ສພ຺ພໍ ຠຓ຺ຑໍ ສມາທາຍ, ປາຣໍ ຕິຓ຺ໂຓສິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ;

ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉ ລຫຸໍ ຂິປ຺ປໍ, ມມ຺ປິ ຕາເຣຫິ ທານິໂຕ.

‘‘ອສນ຺ຖຸຕໍ ມໍ ຈິຣສນ຺ຖຸເຕນ,

ນິມີນິ ໂຠຕີ ອທ຺ຘຸວໍ ຘຸເວນ;

ມຍາປິ ໂຠຕີ ນິມິເນຍ຺ຍ ອຎ຺ຎໍ,

ອິໂຕ ອຫໍ ທູຣຕຣໍ ຄມິສ຺ສໍ.

‘‘ກາຍໍ ເອຬຄລາຄຸມ຺ເພ, ກໂຣຕິ ອຫຸຫາສິຍໍ;

ນຍີຘ ນຈ຺ຈໍ ວາ ຄີຕໍ ວາ, ຕາຬໍ ວາ ສຸສມາຫິຕໍ;

ອນມ຺ຫິກາເລ ສຸໂສຓິ, ກິໍ ນຸ ຊຄ຺ຆສິ ໂສຠເນ.

‘‘ສິງ຺ຄາລ ພາລ ທຸມ຺ເມຘ, ອປ຺ປປຎ຺ໂຎສິ ຊມ຺ພຸກ;

ຊີໂນ ມຈ຺ຉຎ຺ຈ ເປສິຎ຺ຈ, ກປໂຓ ວິຍ ຌາຍສິ.

‘‘ສຸທສ຺ສໍ ວຊ຺ຊມຎ຺ເຎສໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ທຸທ຺ທສໍ;

ຊີນາ ປຕິຎ຺ຈ ຊາຣຎ຺ຈ, ມຎ຺ເຎ ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ຌາຍສິ.

‘‘ເອວເມຕໍ ມິຄຣາຊ, ຍຖາ ຠາສສິ ຊມ຺ພຸກ;

ສາ ນູນາຫໍ ອິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຠຕ຺ຕຸ ເຫສ຺ສໍ ວສານຸຄາ.

‘‘ໂຍ ຫເຣ ມຕ຺ຕິກໍ ຖາລໍ, ກໍສຖາລມ຺ປິ ໂສ ຫເຣ;

ກຕຎ຺ເຈວ ຕຍາ ປາປໍ, ປຸນເປວໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໕.໑໒໘-໑໓໔) –

ອິມໍ ປຎ຺ຈກນິປາເຕ ຈູຬຘນຸຄ຺ຄຫຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຕທາ ຈູຬຘນຸຄ຺ຄຫປຓ຺ຑິໂຕ ຕ຺ວໍ ອໂຫສິ, ສາ ອິຕ຺ຖີ ເອຕຣຫິ ອຍໍ ກຸມາຣິກາ, ສິງ຺ຄາລຣູເປນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ນິຄ຺ຄຫກາຣໂກ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອຫເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ສາ ອິຕ຺ຖີ ຕໍມຸຫຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐເກ ເອກສ຺ມິໍ ສິເນເຫນ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອຄ຺ຄປຓ຺ຑິຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ, ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕວ ຕຓ຺ຫໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຫຣາຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຕໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໔໙.

‘‘ວິຕກ຺ກມຖິຕສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນ,

ຕິພ຺ພຣາຄສ຺ສ ສຸຠານຸປສ຺ສິໂນ;

ຠິຍ຺ໂຍ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕິ,

ເອສ ໂຂ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣຕິ ພນ຺ຘນໍ.

໓໕໐.

‘‘ວິຕກ຺ກູປສເມ ຈ ໂຍ ຣໂຕ,

ອສຸຠໍ ຠາວຍເຕ ສທາ ສໂຕ;

ເອສ ໂຂ ພ຺ຍນ຺ຕິ ກາຫິຕິ,

ເອສ ເຉຈ຺ຉຕິ ມາຣພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກມຖິຕສ຺ສາຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ນິມ຺ມຖິຕສ຺ສ. ຕິພ຺ພຣາຄສ຺ສາຕິ ພຫລຣາຄສ຺ສ. ສຸຠານຸປສ຺ສິໂນຕິ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ສຸຠນິມິຕ຺ຕຄາຫາທິວເສນ ວິສ຺ສຏ຺ຐມານສຕາຍ ສຸຠນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ. ຕຓ຺ຫາຕິ ເອວຣູປສ຺ສ ຌານາທີສຸ ເອກມ຺ປິ ນ ວຑ຺ຒຕິ, ອຖ ໂຂ ຉທ຺ວາຣິກາ ຕຓ຺ຫາເຍວ ຠິຍ຺ໂຍ ວຑ຺ຒຕິ. ເອສ ໂຂຕິ ເອໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຓ຺ຫາພນ຺ຘນໍ ທຬ຺ຫໍ ສຸຖິຣໍ ກໂຣຕິ. ວິຕກ຺ກູປສເມຕິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາທີນໍ ວູປສມສງ຺ຂາເຕ ທສສຸ ອສຸເຠສຸ ປຐມຊ຺ຌາເນ. ສທາ ສໂຕຕິ ໂຍ ເອຕ຺ຖ ອຠິຣໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສຕິຕາຍ ສໂຕ ຕໍ ອສຸຠຌານໍ ຠາເວຕິ. ພ຺ຍນ຺ຕິ ກາຫິຕີຕິ ເອສ ຠິກ຺ຂຸ ຕີສຸ ຠເວສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ຕຓ຺ຫໍ ວິຄຕນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕິ. ມາຣພນ຺ຘນນ຺ຕິ ເອໂສ ເຕຠູມກວຏ຺ຏສງ຺ຂາຕໍ ມາຣພນ຺ຘນມ຺ປິ ຉິນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ຈູຬຘນຸຄ຺ຄຫປຓ຺ຑິຕວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ມາຣວຕ຺ຖຸ

ນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ວິກາເລ ສມ຺ພຫຸລາ ເຖຣາ ເຊຕວນວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຣາຫຸລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ໂສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສນຏ຺ຐານໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ປມຸເຂ ນິປຊ຺ຊິ. ຕທາ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອວສ຺ສິໂກວ ໂຫຕິ. ມາໂຣ ວສວຕ຺ຕິຠວເນ ຐິໂຕເຍວ ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຄນ຺ຘກຸຏິປມຸເຂ ນິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ຣຸຊນກອງ຺ຄຸລີ ພຫິ ນິປນ຺ໂນ, ສຍໍ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິປນ຺ໂນ, ອງ຺ຄຸລິຍາ ປີຬິຍມານາຍ ສຍມ຺ປິ ປີຬິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ມຫນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິຣາຊວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ອາຄມ຺ມ ໂສຓ຺ຑາຍ ເຖຣສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສທ຺ເທນ ໂກຎ຺ຈນາທໍ ຣວິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ຕສ຺ສ ມາຣຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ມາຣ, ຕາທິສານໍ ສຕສຫສ຺ເສນາປິ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ປຸຕ຺ໂຕ ຫິ ເມ ອສນ຺ຕາສີ ວີຕຕຓ຺ໂຫ ມຫາວີຣິໂຍ ມຫາປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໕໑.

‘‘ນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ ອສນ຺ຕາສີ, ວີຕຕຓ຺ໂຫ ອນງ຺ຄໂຓ;

ອຈ຺ຉິນ຺ທິ ຠວສລ຺ລານິ, ອນ຺ຕິໂມຍໍ ສມຸສ຺ສໂຍ.

໓໕໒.

‘‘ວີຕຕຓ຺ໂຫ ອນາທາໂນ, ນິຣຸຕ຺ຕິປທໂກວິໂທ;

ອກ຺ຂຣານໍ ສນ຺ນິປາຕໍ, ຊຎ຺ຎາ ປຸພ຺ພາປຣານິ ຈ;

ສ ເວ ອນ຺ຕິມສາຣີໂຣ,

ມຫາປຎ຺ໂຎ ມຫາປຸຣິໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕານໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐໍ ນາມ, ຕໍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສນ຺ຕາສີຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຣາຄສນ຺ຕາສາທີນໍ ອຠາເວນ ອສນ຺ຕສນໂກ. ອຈ຺ຉິນ຺ທິ ຠວສລ຺ລານີຕິ ສພ຺ພານິປິ ຠວຄາມີນິ ສລ຺ລານິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິ. ສມຸສ຺ສໂຍຕິ ອຍໍ ເອຕສ຺ສ ອນ຺ຕິໂມ ເທໂຫ.

ອນາທາໂນຕິ ຂນ຺ຘາທີສຸ ນິຄ຺ຄຫໂຓ. ນິຣຸຕ຺ຕິປທໂກວິໂທຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ເສສປເທສຸ ຈາຕິ ຈຕູສຸປິ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ເຉໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກ຺ຂຣານໍ ສນ຺ນິປາຕໍ, ຊຎ຺ຎາ ປຸພ຺ພາປຣານິ ຈາຕິ ອກ຺ຂຣານໍ ສນ຺ນິປາຕສງ຺ຂາຕໍ ອກ຺ຂຣປິຓ຺ຑຎ຺ຈ ຊານາຕິ, ປຸພ຺ພກ຺ຂເຣນ ອປຣກ຺ຂຣໍ, ອປຣກ຺ຂເຣນ ປຸພ຺ພກ຺ຂຣຎ຺ຈ ຊານາຕິ. ປຸພ຺ພກ຺ຂເຣນ ອປຣກ຺ຂຣໍ ຊານາຕິ ນາມ – ອາທິມ຺ຫິ ປຎ຺ຎາຍມາເນ ມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ອປຎ຺ຎາຍມາເນສຸປິ ‘‘ອິເມສໍ ອກ຺ຂຣານໍ ອິທໍ ມຊ຺ຌໍ, ອິທໍ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕິ. ອປຣກ຺ຂເຣນ ປຸພ຺ພກ຺ຂຣໍ ຊານາຕິ ນາມ – ອນ຺ເຕ ປຎ຺ຎາຍມາເນ ອາທິມຊ຺ເຌສຸ ອປຎ຺ຎາຍມາເນສຸ ‘‘ອິເມສໍ ອກ຺ຂຣານໍ ອິທໍ ມຊ຺ຌໍ, ອຍໍ ອາທີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຎາຍມາເນປິ ‘‘ອິເມສໍ ອກ຺ຂຣານໍ ອຍໍ ອາທິ, ອຍໍ ອນ຺ໂຕ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເອວໍ ມຫາປຎ຺ໂຎ. ສ ເວ ອນ຺ຕິມສາຣີໂຣຕິ ເອສ ໂກຏິຍໍ ຐິຕສຣີໂຣ, ມຫນ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິຠານານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນຎ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ‘‘ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຂ຺ວາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມຫາປຸຣິໂສຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໗) ວຈນໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ມຫາປຸຣິໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ມາໂຣປິ ປາປິມາ ‘‘ຊານາຕິ ມໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວນ຺ຕຣຘາຍີຕິ.

ມາຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ອຸປກາຊີວກວຕ຺ຖຸ

ສພ຺ພາຠິຠູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຸປກໍ ອາຊີວກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາໂຓ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ພາຣາຓສິໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐາຣສໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຸປກໍ ອາຊີວກໍ ອທ຺ທສ. ໂສປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ໂຂ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ປຣິໂຍທາໂຕ, ກໍສິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂກ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ, ກສ຺ສ ວາ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອາຈຣິໂຍ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໕໓.

‘‘ສພ຺ພາຠິຠູ ສພ຺ພວິທູຫມສ຺ມິ,

ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອນູປລິຕ຺ໂຕ;

ສພ຺ພຎ຺ຊໂຫ ຕຓ຺ຫກ຺ຂເຍ ວິມຸຕ຺ໂຕ,

ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ກມຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພາຠິຠູຕິ ສພ຺ເພສໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອຠິຠວນໂຕ ສພ຺ພາຠິຠູ. ສພ຺ພວິທູຕິ ວິທິຕສພ຺ພຈຕຸຠູມກຘມ຺ໂມ. ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ສພ຺ເພສຸປິ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອນູປລິຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພຎ຺ຊໂຫຕິ ສພ຺ເພ ເຕຠູມກຘມ຺ເມ ຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຕຓ຺ຫກ຺ຂເຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປາທິເຕ ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍສງ຺ຂາເຕ ອຣຫຕ຺ເຕ ອເສຂາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິເຠເທ ຘມ຺ເມ ສຍເມວ ຊານິຕ຺ວາ. ກມຸທ຺ທິເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ເມ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອາຈຣິໂຍ ວາ’’ຕິ ກໍ ນາມ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ອຸປໂກ ອາຊີວໂກ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ເນວາຠິນນ຺ທິ, ນ ປຏິກ຺ໂກສິ. ສີສໍ ປນ ຈາເລຕ຺ວາ ຊິວ຺ຫໍ ນິລ຺ລາເຬຕ຺ວາ ເອກປທິກມຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ລຸທ຺ທກນິວາສນຏ຺ຐານໍ ອຄມາສີຕິ.

ອຸປກາຊີວກວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ສກ຺ກປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ

ສພ຺ພທານນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຕາວຕິໍສເທວໂລເກ ເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ເຫ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ກຕຣໍ ທານໍ ນຸ ໂຂ ທາເນສຸ, ກຕໂຣ ຣໂສ ຣເສສຸ, ກຕຣາ ຣຕິ ຣຕີສຸ ເຊຏ຺ຐກາ, ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍວ ກສ຺ມາ ເຊຏ຺ຐໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ? ເຕ ປຎ຺ເຫ ເອກາ ເທວຕາປິ ວິນິຈ຺ຉິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເອໂກ ປນ ເທໂວ ເອກໍ ເທວໍ, ໂສປິ ອປຣນ຺ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ທ຺ວາທສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ວິຈຣິໍສຸ. ເອຕ຺ຕເກນາປິ ກາເລນ ປຎ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ມຫາເທວຕາສນ຺ນິປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ເຫ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປຎ຺ຫໍ ນາເມຕໍ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ທານຣສຣຕີສຸ ກຕມາ ທານຣສຣຕີ ນຸ ໂຂ ເສຏ຺ຐາ, ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍວ ກສ຺ມາ ເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ວິນິຈ຺ຉິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອາຄຕມ຺ຫາຕິ. ຕາຕາ, ມຍມ຺ປິ ອິເມສໍ ອຕ຺ເຖ ນ ຊານາມ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຣາຊາ ຊນສຫສ຺ເສນ ຈິນ຺ຕິເຕ ອຕ຺ເຖ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕງ຺ຂເຓເນວ ຊານາຕິ, ໂສ ອມ຺ເຫຫິ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ປຸຎ຺ເຎນ ຈ ວິສິຏ຺ໂຐ, ເອຖ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ຕເມວ ເທວຄຓໍ ອາທາຍ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນາປິ ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ມຫນ຺ໂຕ ເທວສນ຺ນິປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ‘‘ຕາຕາ, ອິເມສໍ ປຎ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖໍ ອຎ຺ໂຎປິ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ພຸທ຺ຘວິສຍາ ເຫເຕ. ສຕ຺ຖາ ປເນຕຣຫິ ກຫໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເຊຕວເນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເທວຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ສກລໍ ເຊຕວນໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ‘‘ກິໍ, ມຫາຣາຊ, ມຫຕາ ເທວສງ຺ເຆນ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເທວຄເຓນ ອິເມ ນາມ ປຎ຺ຫາ ສມຸຏ຺ຐາປິຕາ, ອຎ຺ໂຎ ອິເມສໍ ອຕ຺ຖໍ ຊານິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອິເມສໍ ໂນ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຖາ’’ຕິ ອາຫ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘຸ ມຫາຣາຊ, ມຍາ ຫິ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ກງ຺ຂຈ຺ເຉທນຕ຺ຖເມວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິທ຺ຘໍ, ຕຍາ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ເຫສຸ ຫິ ສພ຺ພທານານໍ ຘມ຺ມທານໍ ເສຏ຺ຐໍ, ສພ຺ພຣສານໍ ຘມ຺ມຣໂສ ເສຏ຺ໂຐ, ສພ຺ພຣຕີນໍ ຘມ຺ມຣຕິ ເສຏ຺ຐາ, ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາປກຕ຺ຕາ ເສຏ຺ໂຐເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໕໔.

‘‘ສພ຺ພທານໍ ຘມ຺ມທານໍ ຊິນາຕິ,

ສພ຺ພຣສໍ ຘມ຺ມຣໂສ ຊິນາຕິ;

ສພ຺ພຣຕິໍ ຘມ຺ມຣຕິ ຊິນາຕິ,

ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ສພ຺ພທຸກ຺ຂໍ ຊິນາຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພທານໍ ຘມ຺ມທານນ຺ຕິ ສເຈປິ ຫິ ຈກ຺ກວາຬຄພ຺ເຠ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ນິສິນ຺ນານໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສວານໍ ກທລິຄພ຺ຠສທິສານິ ຈີວຣານິ ທເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ຈຕຸປ຺ປທິກາຍ ຄາຖາຍ ກຕານຸໂມທນາວ ເສຏ຺ຐາ. ຕຎ຺ຫິ ທານໍ ຕສ຺ສາ ຄາຖາຍ ໂສຬສິໍ ກລໍ ນາຄ຺ຆຕິ. ເອວໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສນາປິ ວາຈນມ຺ປິ ສວນມ຺ປິ ມຫນ຺ຕໍ. ເຍນ ຈ ປຸຄ຺ຄເລນ ພຫູນໍ ຕໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກາຣິຕໍ, ຕສ຺ເສວ ອານິສໍໂສ ມຫາ. ຕຖາຣູປາຍ ເອວ ປຣິສາຍ ປຓີຕປິຓ຺ຑປາຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປູເຣຕ຺ວາ ທິນ຺ນທານໂຕປິ ສປ຺ປິເຕລາທີນໍ ປຕ຺ເຕ ປູເຣຕ຺ວາ ທິນ຺ນເຠສຊ຺ຊທານໂຕປິ ມຫາວິຫາຣສທິສານໍ ວິຫາຣານຎ຺ຈ ໂລຫປາສາທສທິສານຎ຺ຈ ປາສາທານໍ ອເນການິ ສຕສຫສ຺ສານິ ກາເຣຕ຺ວາ ທິນ຺ນເສນາສນທານໂຕປິ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີຫິ ວິຫາເຣ ອາຣພ຺ຠ ກຕປຣິຈ຺ຈາຄໂຕປິ ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸປ຺ປທິກາຍ ຄາຖາຍ ອນຸໂມທນາວເສນາປິ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຘມ຺ມທານເມວ ວຣໍ ເສຏ຺ຐໍ. ກິໍ ກາຣຓາ? ເອວຣູປານິ ຫິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາວ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂນ ອສຸຕ຺ວາ. ສເຈ ຫິ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ນ ສຸເຓຍ຺ຍຸໍ, ອຸຬຸງ຺ກມຕ຺ຕໍ ຍາຄຸມ຺ປິ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕໍ ຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ທເທຍ຺ຍຸໍ. ອິມິນາ ກາຣເຓນ ສພ຺ພທາເນຫິ ຘມ຺ມທານເມວ ເສຏ຺ຐໍ. ອປິຈ ຐເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ເຘ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ຈ ສກລກປ຺ປໍ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ອຸທກພິນ຺ທູນິ ຄເຓຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທໂຍປິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖຣາທີຫິ ກຖິຕຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ສຈ຺ຉິກຣິໍສຸ, ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສາວກປາຣມີຎາຓໍ ສຈ຺ຉິກຣິໍສຸ. ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ, ມຫາຣາຊ, ຘມ຺ມທານເມວ ເສຏ຺ຐໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສພ຺ພທານໍ ຘມ຺ມທານໍ ຊິນາຕີ’’ຕິ.

ສພ຺ເພ ປນ ຄນ຺ຘຣສາທໂຍປິ ຣສາ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ເທວຕານໍ ສຸຘາໂຠຊນຣໂສປິ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ປາເຕຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂານຸຠວນສ຺ເສວ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂຍ ປເນສ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ ຈ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ ຈ ຘມ຺ມຣໂສ, ອຍເມວ ສພ຺ພຣສານໍ ເສຏ຺ໂຐ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສພ຺ພຣສໍ ຘມ຺ມຣໂສ ຊິນາຕີ’’ຕິ. ຍາເປສາ ປຸຕ຺ຕຣຕິຘີຕຸຣຕິຘນຣຕິອິຕ຺ຖິຣຕິນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕາທິຣຕິປເຠທາ ຈ ອເນກປ຺ປເຠທາ ຣຕີ, ສາປິ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ປາເຕຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂານຸຠວນສ຺ເສວ ປຈ຺ຈໂຍ. ຍາ ປເນສາ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ວາ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ວາ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ປີຕິ ອຸທຄ຺ຄຠາວໍ ຊເນຕິ, ອສ຺ສູນິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ໂລມຫໍສໍ ຊເນຕິ, ສາຍໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປຣິໂຍສານາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຣຕີນໍ ເອວຣູປາ ຘມ຺ມຣຕິເຍວ ເສຏ຺ຐາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສພ຺ພຣຕິໍ ຘມ຺ມຣຕິ ຊິນາຕີ’’ຕິ ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ປນ ຕຓ຺ຫາຍ ຂຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສກລສ຺ສປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຠິຠວນໂຕ ສພ຺ພເສຏ຺ຐເມວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ສພ຺ພທຸກ຺ຂໍ ຊິນາຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖຣິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ສກ຺ໂກປິ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວໍເຊຏ຺ຐເກ ນາມ ຘມ຺ມທາເນ ກິມຕ຺ຖໍ ອມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕິໍ ນ ທາເປຖ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ກເຖຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໍ ທາເປຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຊ຺ຊາທິໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ວາ ປາກຕິກຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ວາ ອຸປນິສິນ຺ນກຖໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ອນຸໂມທນມ຺ປິ ກເຖຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕິໍ ທເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ.

ສກ຺ກປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ອປຸຕ຺ຕກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ຫນນ຺ຕິ ໂຠຄາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອປຸຕ຺ຕກເສຏ຺ຐິໍ ນາມ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສ ກິຣ ກາລກິຣິຍໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ‘‘ອປຸຕ຺ຕກໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ກສ຺ສ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຫິ ທິວເສຫິ ຕສ຺ສ ເຄຫໂຕ ຘນໍ ຣາຊກຸລໍ ອຠິຫຣາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທ ກຸໂຕ ນຸ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອາຄຈ຺ຉສິ ທິວາທິວສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເສຏ຺ຐິ, ຄຫປຕິ, ກາລກໂຕ, ຕມຫໍ ອປຸຕ຺ຕກໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ຣາຊນ຺ເຕປຸຣໍ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໐) ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂສ ກິຣ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊເນ ອຸປນີເຕ ‘‘ເອວຣູປໍ ນາມ ມນຸສ຺ສາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ເກຬິໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ໂຠຊເນ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ປລາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ມນຸສ຺ສານໍ ໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ ກຓາຊກໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ ພິຬງ຺ຄທຸຕິຍໍ. ວຕ຺ຖຍານຉຕ຺ເຕສຸປິ ມນາເປສຸ ອຸປຏ຺ຐາປິເຕສຸ ເຕ ມນຸສ຺ເສ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ປຫຣນ຺ໂຕ ປລາເປຕ຺ວາ ສາຓານິ ຘາເຣຕິ, ຊຊ຺ຊຣຣຖເກນ ຍາຕິ ປຓ຺ຓຉຕ຺ຕເກນ ຘາຣິຍມາເນນາຕິ ເອວໍ ຣຎ຺ຎາ ອາໂຣຈິເຕ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖສິ.

ຠູຕປຸພ຺ພໍ ໂສ, ມຫາຣາຊ, ເສຏ຺ຐິ, ຄຫປຕິ, ຕຄຣສິຂິໍ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຏິປາເທສິ. ‘‘ເທຖ ສມຓສ຺ສ ປິຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ອສ຺ສທ຺ເຘ ພາເລ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ອິມສ຺ສ ມຸຂໂຕ ‘ເທຫີ’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕໍ, ອຊ຺ຊ ມມ ມໂນຣຖໍ ປູເຣນ຺ຕີ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຓີຕໂຠຊນສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສປິ ນິວຕ຺ຕມາໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ສມຓ, ກິຎ຺ຈິ ເຕ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຓີຕປິຓ຺ຑປາຕໍ ທິສ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ວຣເມຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທາສາ ວາ ກມ຺ມກຣາ ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ. ເຕ ຫິ ອິມໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍິສ຺ສຕິ, ນຏ຺ໂຐ ເມ ໂສ ປິຓ຺ຑປາໂຕ’’ຕິ. ໂສ ຠາຕຸ ຈ ປນ ເອກປຸຕ຺ຕກໍ ສາປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ກາຣຓາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ. ໂສ ກິຣສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ປິຕຸສນ຺ຕກໍ ຍານກໍ, ອຍໍ ຕສ຺ສ ໂຄໂຓ’’ຕິອາທີນິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ໂສ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອິທານິ ຕາເວສ ເອວໍ ວເທຕິ, ອິມສ຺ສ ປນ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ໂຠເຄ ໂກ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ເນຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຄຈ຺ຉມູເລ ຄີວາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ມູລກນ຺ທໍ ວິຍ ຄີວໍ ຜາເລຕ຺ວາ ມາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຉຑ຺ເຑສິ. ອິທມສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍໍ ໂຂ ໂສ, ມຫາຣາຊ, ເສຏ຺ຐິ, ຄຫປຕິ, ຕຄຣສິຂິໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຏິປາເທສິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊິ, ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນ ອິມິສ຺ສາເຍວ ສາວຕ຺ຖິຍາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເສຏ຺ຐິຕ຺ຕໍ ກາເຣສິ. ຍໍ ໂຂ ໂສ, ມຫາຣາຊ, ເສຏ຺ຐິ, ຄຫປຕິ, ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສິ ‘ວຣເມຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທາສາ ວາ ກມ຺ມກຣາ ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກນ ນາສ຺ສຸຬາຣາຍ ຠຕ຺ຕໂຠຄາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ, ນາສ຺ສຸຬາຣາຍ ວຕ຺ຖໂຠຄາຍ, ນາສ຺ສຸຬາຣາຍ ຍານໂຠຄາຍ, ນາສ຺ສຸຬາຣານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກາມຄຸຓານໍ ໂຠຄາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ. ຍໍ ໂຂ ໂສ, ມຫາຣາຊ, ເສຏ຺ຐິ, ຄຫປຕິ, ຠາຕຸ ຈ ປນ ເອກປຸຕ຺ຕໍ ສາປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ກາຣຓາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກນ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕານິ ພຫູນິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນ ອິທໍ ສຕ຺ຕມໍ ອປຸຕ຺ຕກໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ຣາຊໂກສໍ ປເວເສຕິ. ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ, ມຫາຣາຊ, ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ປຸຣາຓຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂີຓໍ, ນວຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎໍ ອນຸປຈິຕໍ. ອຊ຺ຊ ປນ, ມຫາຣາຊ, ເສຏ຺ຐິ, ຄຫປຕິ, ມຫາໂຣຣຸເວ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໑).

ຣາຊາ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ, ຠນ຺ເຕ, ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ, ເອຕ຺ຕເກ ນາມ ໂຠເຄ ວິຊ຺ຊມາເນ ເນວ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ, ນ ຕຸມ຺ຫາທິເສ ພຸທ຺ເຘ ຘຸຣວິຫາເຣ ວິຫຣນ຺ເຕ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ອກາສີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວເມຕໍ, ມຫາຣາຊ, ທຸມ຺ເມຘປຸຄ຺ຄລາ ນາມ ໂຠເຄ ລຠິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານໍ ນ ຄເວສນ຺ຕິ, ໂຠເຄ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕຓ຺ຫາ ປເນເຕ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫນຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໕໕.

‘‘ຫນນ຺ຕິ ໂຠຄາ ທຸມ຺ເມຘໍ, ໂນ ຈ ປາຣຄເວສິໂນ;

ໂຠຄຕຓ຺ຫາຍ ທຸມ຺ເມໂຘ, ຫນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂນ ຈ ປາຣຄເວສິໂນຕິ ເຍ ປນ ນິພ຺ພານປາຣຄເວສິໂນ ປຸຄ຺ຄລາ, ນ ເຕ ໂຠຄາ ຫນນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຕນນ຺ຕິ ໂຠເຄ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ປຸຄ຺ຄໂລ ປເຣ ວິຍ ອຕ຺ຕານເມວ ຫນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອປຸຕ຺ຕກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ອງ຺ກຸຣວຕ຺ຖຸ

ຕິຓໂທສານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອງ຺ກຸຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ‘‘ເຍ ຌານປ຺ປສຸຕາ ຘີຣາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໘໑) ຄາຖາຍ ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕຕ຺ຖ ອິນ຺ທກໍ ອາຣພ຺ຠ. ໂສ ກິຣ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອາຠຕໍ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂໍ ທາເປສິ. ຕທສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ອງ຺ກຸເຣນ ທສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກໍ ອຸທ຺ຘນປນ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນທານໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ ຊາຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ອງ຺ກຸຣ, ທານໍ ນາມ ວິເຈຍ຺ຍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ຕໍ ສຸເຂຕ຺ເຕ ສຸວຸຕ຺ຕພີຊໍ ວິຍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ຕ຺ວໍ ປນ ຕຖາ ນາກາສິ, ເຕນ ເຕ ທານໍ ນ ມຫປ຺ຜລໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ –

‘‘ວິເຈຍ຺ຍ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ຍຕ຺ຖ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ;

ວິເຈຍ຺ຍ ທານໍ ສຸຄຕປ຺ປສຕ຺ຖໍ,

ເຍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ ອິຘ ຊີວໂລເກ;

ເອເຕສຸ ທິນ຺ນານິ ມຫປ຺ຜລານິ,

ພີຊານິ ວຸຕ຺ຕານິ ຍຖາສຸເຂຕ຺ເຕ’’ຕິ. (ເປ. ວ. ໓໒໙) –

ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໕໖.

‘‘ຕິຓໂທສານິ ເຂຕ຺ຕານິ, ຣາຄໂທສາ ອຍໍ ປຊາ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ວີຕຣາເຄສຸ, ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລໍ.

໓໕໗.

‘‘ຕິຓໂທສານິ ເຂຕ຺ຕານິ, ໂທສໂທສາ ອຍໍ ປຊາ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ວີຕໂທເສສຸ, ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລໍ.

໓໕໘.

‘‘ຕິຓໂທສານິ ເຂຕ຺ຕານິ, ໂມຫໂທສາ ອຍໍ ປຊາ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ວີຕໂມເຫສຸ, ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລໍ.

໓໕໙.

‘‘ຕິຓໂທສານິ ເຂຕ຺ຕານິ, ອິຈ຺ຉາໂທສາ ອຍໍ ປຊາ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ວິຄຕິຈ຺ເຉສຸ, ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕິຓໂທສານີຕິ ສາມາກາທີນິ ຕິຓານິ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕານິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓານິ ເຂຕ຺ຕານິ ທູເສນ຺ຕິ, ເຕນ ຕານິ ນ ພຫຸຜລານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕ຺ຕານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຕ ທູເສຕິ, ເຕນ ເຕສຸ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ນ ໂຫຕິ. ຂີຓາສເວສຸ ທິນ຺ນໍ ປນ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕິຓໂທສານິ ເຂຕ຺ຕານິ, ຣາຄໂທສາ ອຍໍ ປຊາ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ວີຕຣາເຄສຸ, ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ. –

ເສສຄາຖາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເທສນາວສາເນ ອງ຺ກຸໂຣ ຈ ອິນ຺ທໂກ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອງ຺ກຸຣວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

ຕຓ຺ຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸວີສຕິໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໒໕. ຠິກ຺ຂຸວຄ຺ໂຄ

໑. ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ຈກ຺ຂຸນາ ສໍວໂຣຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕສຸ ກິຣ ເອເກໂກ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ເອເກກເມວ ຣກ຺ຂິ. ອເຖກທິວສໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ທຸຣກ຺ຂໍ ຣກ຺ຂາມິ, ອຫໍ ທຸຣກ຺ຂໍ ຣກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວິວທິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອິມມຕ຺ຖໍ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີນິ ຣກ຺ຂນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣກ຺ຂນທ຺ວາຣເມວ ທຸຣກ຺ຂນ຺ຕິ ມຎ຺ຎາມ, ໂກ ນຸ ໂຂ ອມ຺ເຫສຸ ທຸຣກ຺ຂໍ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸມ຺ປິ ອໂນສາເທຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພານິ ເປຕານິ ທຸຣກ຺ຂາເນວ, ອປິ ຈ ໂຂ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ນ ອິທາເນວ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ອສໍວຸຕາ, ປຸພ຺ເພປິ ອສໍວຸຕາ, ອສໍວຸຕຕ຺ຕາເຍວ ຈ ປຓ຺ຑິຕານໍ ໂອວາເທ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກທາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີເຕ ຕກ຺ກສິລຊາຕກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ຣກ຺ຂສີນໍ ວເສນ ຣາຊກຸເລ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕາຠິເສເກນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຣາຊາສເນ ນິສິນ຺ເນນ ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ວີຣິຍໍ ນາເມຕໍ ສຕ຺ເຕຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ອຸທານວເສນ ອຸທານິຕໍ –

‘‘ກຸສລູປເທເສ ຘິຕິຍາ ທຬ຺ຫາຍ ຈ,

ອນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາຠຍຠີຣຸຕາຍ ຈ;

ນ ຣກ຺ຂສີນໍ ວສມາຄມິມ຺ຫເສ,

ສ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ ມຫຕາ ຠເຍນ ເມ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໓໒) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຕທາປິ ຕຸມ຺ເຫວ ປຎ຺ຈ ຊນາ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ຣຊ຺ຊຄຫຓຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ມຫາສຕ຺ຕໍ ອາວຸຘຫຕ຺ຖາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຣກ຺ຂສີຫິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທິວເສນ ອຸປນີເຕສຸ ຣູປາຣມ຺ມຓາທີສຸ ອສໍວຸຕາ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ໂອວາເທ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອລີຍນ຺ຕາ ຣກ຺ຂສີຫິ ຂາທິຕາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິຕ຺ຖ. ເຕສຸ ປນ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ສຸສໍວຸໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕິໍ ເທວວຓ຺ຓິໍ ຍກ຺ຂິນິໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ໂຕ ຣາຊາ ອຫເມວາ’’ຕິ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ສພ຺ພານິ ທ຺ວາຣານິ ສໍວຣິຕພ຺ພານິ. ເອຕານິ ຫິ ສໍວຣນ຺ໂຕ ເອວ ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໖໐.

‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ສໍວໂຣ ສາຘຸ, ສາຘຸ ໂສເຕນ ສໍວໂຣ;

ຆາເນນ ສໍວໂຣ ສາຘຸ, ສາຘຸ ຊິວ຺ຫາຍ ສໍວໂຣ.

໓໖໑.

‘‘ກາເຍນ ສໍວໂຣ ສາຘຸ, ສາຘຸ ວາຈາຍ ສໍວໂຣ;

ມນສາ ສໍວໂຣ ສາຘຸ, ສາຘຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໍວໂຣ;

ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໍວຸໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸນາຕິ ຍທາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ອຣຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ອທຸສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອສມເປກ຺ຂເນນ ໂມຫໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ສໍວໂຣ ຖກນໍ ປິທຫນໍ ຄຸຕ຺ຕິ ກຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ໂສ ເອວຣູໂປ ຈກ຺ຂຸນາ ສໍວໂຣ ສາຘຸ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ. ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີສຸເຍວ ປນ ສໍວໂຣ ວາ ອສໍວໂຣ ວາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຣໂຕ ປນ ຊວນວີຖິຍໍ ເອສ ລພ຺ຠຕິ. ຕທາ ຫິ ອສໍວໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອສ຺ສທ຺ຘາ ອກ຺ຂນ຺ຕິ ໂກສຊ຺ຊໍ ມຸຏ຺ຐສຈ຺ຈໍ ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອກຸສລວີຖິຍໍ ອຍໍ ປຎ຺ຈວິໂຘ ລພ຺ຠຕິ. ສໍວໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສທ຺ຘາ ຂນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ ສຕິ ຎາຓນ຺ຕິ ກຸສລວີຖິຍໍ ອຍໍ ປຎ຺ຈວິໂຘ ລພ຺ຠຕິ.

ກາເຍນ ສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປສາທກາໂຍປິ ໂຈປນກາໂຍປິ ລພ຺ຠຕິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປເນຕໍ ກາຍທ຺ວາຣເມວ. ຕຕ຺ຖ ປສາທທ຺ວາເຣ ສໍວຣາສໍວໂຣ ກຖິໂຕວ. ໂຈປນທ຺ວາເຣປິ ຕໍວຕ຺ຖຸກາ ປາຓາຕິປາຕອທິນ຺ນາທານກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ. ເຕຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ອກຸສລວີຖິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ຕໍ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຸຕໍ ໂຫຕິ, ກຸສລວີຖິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິອາທີຫິ ສໍວຸຕໍ. ສາຘຸ ວາຈາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຈປນວາຈາປິ ວາຈາ. ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ມຸສາວາທາທີຫິ ຕໍ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຸຕໍ ໂຫຕິ, ມຸສາວາທາເວຣມຓິອາທີຫິ ສໍວຸຕໍ. ມນສາ ສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຊວນມນໂຕ ອຎ຺ເຎນ ມເນນ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ນຕ຺ຖິ. ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ຊວນກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນຫິ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ຕໍ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຸຕໍ ໂຫຕິ, ອນຠິຊ຺ຌາທີຫິ ສໍວຸຕໍ ໂຫຕິ. ສາຘຸ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີສຸ ສພ຺ເພສຸປິ ສໍວໂຣ ສາຘຸ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫິ ອຏ຺ຐ ສໍວຣທ຺ວາຣານິ ອຏ຺ຐ ຈ ອສໍວຣທ຺ວາຣານິ ກຖິຕານິ. ເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ອສໍວຣທ຺ວາເຣສຸ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສກລວຏ຺ຏມູລກທຸກ຺ຂໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ສໍວຣທ຺ວາເຣສຸ ປນ ຐິໂຕ ສພ຺ພສ຺ມາປິ ວຏ຺ຏມູລກທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໍວຸໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ຫໍສຆາຕກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ຫຕ຺ຖສໍຍໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ຫໍສຆາຕກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ກິຣ ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູສຸ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເອກໂຕ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເຕ ເອກທິວສໍ ອຈິຣວຕິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອາຕເປ ຕປ຺ປມານາ ສາຣຓີຍກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ທ຺ເວ ຫໍສາ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອເຖໂກ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ສກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອກສ຺ສ ຫໍສໂປຕກສ຺ສ ອກ຺ຂິໍ ປຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ, ອິຕໂຣ ‘‘ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕິຏ຺ຐຕຸ ອິມສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ອກ຺ຂິ, ປຣປສ຺ເສ ອກ຺ຂິໍ ປຫຣິສ຺ສາມີຕິ. ອິທມ຺ປິ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສິເຍວາຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຸປຘາເຣຫີ’’ຕິ ທຸຕິຍໍ ສກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫໍສສ຺ສ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ຂິປິ, ຫໍໂສ ສກ຺ຂຣສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ. ອຖ ນໍ ອິຕຣໍ ວຏ຺ຏສກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣປສ຺ເສ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ໂອຣິມກ຺ຂິນາ ນິກ຺ຂາເມສິ. ຫໍໂສ ວິຣວນ຺ໂຕ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປາທມູເລເຍວ ປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐິຕາ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ພຸທ຺ຘສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ໂວ ກຕໍ ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣນ຺ເຕຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ທສ຺ເສສຸໍ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕຍາ ຠິກ຺ຂຸ ປາຓາຕິປາໂຕ ກໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ກສ຺ມາ ເອວຣູເປ ນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເອວມກາສິ, ໂປຣາຓກປຓ຺ຑິຕາ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສມານາ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກສຸປິ ຐາເນສຸ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ກຣິໍສຸ, ຕ຺ວໍ ປນ ເອວຣູເປ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອກາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ ອິນ຺ທປຕ຺ຕນຄເຣ ຘນຎ຺ຈເຍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ສິປ຺ປານິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປິຕຣາ ອຸປຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ ອປຣຠາເຄ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ວາ ທສ ຣາຊຘມ຺ເມ ອໂກເປນ຺ໂຕ ກຸຣຸຘມ຺ເມ ວຕ຺ຕິຕ຺ຖ. ກຸຣຸຘມ຺ໂມ ນາມ ປຎ຺ຈສີລານິ, ຕານິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘານິ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິ. ຍຖາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ, ເອວມສ຺ສ ມາຕາ ອຄ຺ຄມເຫສີ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ອຸປຣາຊາ ປຸໂຣຫິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຣຊ຺ຊຸຄາຫໂກ ອມຈ຺ໂຈ ສາຣຖິ ເສຏ຺ຐິ ໂທຓມາປໂກ ມຫາມຕ຺ໂຕ ໂທວາຣິໂກ ນຄຣໂສຠິນີ ວຓ຺ຓທາສີຕິ ເອວເມເຕສຸ ເອກາທສສຸ ຊເນສຸ ກຸຣຸຘມ຺ມໍ ຣກ຺ຂນ຺ເຕສຸ ກລິງ຺ຄຣຏ຺ເຐ ທນ຺ຕປຸຣນຄເຣ ກລິງ຺ເຄ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ເທໂວ ນ ວສ຺ສິ. ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຎ຺ຊນສນ຺ນິໂຠ ນາມ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖີ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ. ຣຏ຺ຐວາສິໂນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອານີເຕ ເທໂວ ວສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ອານຍນຕ຺ຖາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປຫິຓິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິໍ ຍາຈິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຍາຈນກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ –

‘‘ຕວ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ, ວິທິຕ຺ວານ ຊນາຘິປ;

ວຓ຺ຓໍ ອຎ຺ຊນວຓ຺ເຓນ, ກລິງ຺ຄສ຺ມິໍ ນິມິມ຺ຫເສ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໓.໗໖) –

ອິມໍ ຕິກນິປາເຕ ຊາຕກໍ ກເຖສິ. ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ປນ ອານີເຕປິ ເທເວ ອວສ຺ສນ຺ເຕ ‘‘ໂສ ຣາຊາ ກຸຣຸຘມ຺ມໍ ຣກ຺ຂຕິ, ເຕນສ຺ສ ຣຏ຺ເຐ ເທໂວ ວສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ຍໍ ໂສ ກຸຣຸຘມ຺ມໍ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ເຏ ລິຂິຕ຺ວາ ອາເນຖາ’’ຕິ ປຸນ ກາລິງ຺ໂຄ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ຈ ອມຈ຺ເຈ ຈ ເປເສສິ. ເຕສຸ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາຈນ຺ເຕສຸ ຣາຊານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສີເລສຸ ກິຎ຺ຈິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂນ ສີລ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສີລເຠໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ ເຕຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສີລານິ ກຖຍິໍສຸ. ກາລິງ຺ໂຄ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ເຏ ລິຂາເປຕ຺ວາ ອາຠຕໍ ກຸຣຸຘມ຺ມໍ ທິສ຺ວາວ ສມາທາຍ ສາຘຸກໍ ປູເຣສິ. ຕສ຺ສ ຣຏ຺ເຐ ເທໂວ ປາວສ຺ສິ, ຣຏ຺ຐໍ ເຂມໍ ສຸຠິກ຺ຂໍ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ຄຓິກາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ, ປຸຓ຺ໂຓ ໂທວາຣິໂກ ຕທາ;

ຣຊ຺ຊຸຄາໂຫ ຈ ກຈ຺ຈາໂນ, ໂທຓມາປໂກ ຈ ໂກລິໂຕ.

‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຕທາ ເສຏ຺ຐີ, ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ຈ ສາຣຖີ;

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກສ຺ສໂປ ເຖໂຣ, ອຸປຣາຊານນ຺ທປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ມເຫສີ ຣາຫຸລມາຕາ, ມາຍາເທວີ ຊເນຕ຺ຕິກາ;

ກຸຣຸຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ຘາເຣຖ ຊາຕກ’’ນ຺ຕິ. –

ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ປຸພ຺ເພປິ ປຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຕ຺ຕໂນ ສີລເຠເທ ອາສງ຺ກໍ ກຣິໍສຸ, ຕ຺ວໍ ປນ ມາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕິຠາຣິຍໍ ກມ຺ມມກາສິ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ຫຕ຺ເຖຫິ ປາເທຫິ ວາຈາຍ ຈ ສໍຍເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໖໒.

‘‘ຫຕ຺ຖສໍຍໂຕ ປາທສໍຍໂຕ,

ວາຈາສໍຍໂຕ ສໍຍຕຸຕ຺ຕໂມ;

ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ສມາຫິໂຕ,

ເອໂກ ສນ຺ຕຸສິໂຕ ຕມາຫຸ ຠິກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖສໍຍໂຕຕິ ຫຕ຺ຖກີຬາປນາທີນໍ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ປເຣສໍ ປຫຣຓາທີນໍ ວາ ອຠາເວນ ຫຕ຺ຖສໍຍໂຕ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວາຈາຍ ປນ ມຸສາວາທາທີນໍ ອກຣຓໂຕ ວາຈາຍ ສໍຍໂຕ. ສໍຍຕຸຕ຺ຕໂມຕິ ສໍຍຕຕ຺ຕຠາໂວ, ກາຍຈລນສີສຸກ຺ຂິປນຠມຸກວິກາຣາທີນໍ ອກາຣໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕຕິ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາຍ ຣໂຕ. ສມາຫິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິໂຕ. ເອໂກ ສນ຺ຕຸສິໂຕຕິ ເອກວິຫາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ຕຸສິໂຕ ວິປສ຺ສນາຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິຄເມນ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເສຂາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິຄເມນ ສນ຺ຕຸສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສນ຺ຕຸສິຕາ, ອຣຫາ ປນ ເອກນ຺ຕສນ຺ຕຸສິໂຕວ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຫໍສຆາຕກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ໂກກາລິກວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ມຸຂສໍຍໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂກກາລິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ‘‘ອຖ ໂຂ ໂກກາລິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ ສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໑; ສຸ. ນິ. ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕ; ອ. ນິ. ໑໐.໘໙) ອາຄຕເມວ. ອຕ຺ໂຖປິສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂກກາລິເກ ປນ ປທຸມນິຣເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອໂຫ ໂກກາລິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂໍ ນິສ຺ສາຍ ວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕ, ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ເສວ ຫິສ຺ສ ປຖວີ ວິວຣໍ ອທາສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ໂກກາລິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂເມວ ນິສ຺ສາຍ ນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ໂສຕຸກາເມຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ ຕສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຖໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ຫິມວນ຺ຕປເທເສ ເອກສ຺ມິໍ ສເຣ ກຈ຺ຉໂປ ວສຕິ. ທ຺ເວ ຫໍສໂປຕກາ ໂຄຈຣາຍ ຈຣນ຺ຕາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ກຕ຺ວາ ທຬ຺ຫວິສ຺ສາສິກາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ກຈ຺ຉປໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ສມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ຫິມວນ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕກູຏປພ຺ພຕຕເລ ກຎ຺ຈນຄຸຫາຍ ວສນຏ຺ຐານໍ, ຣມຓິໂຍ ປເທໂສ, ຄຈ຺ຉິສ຺ສສິ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສມ຺ມ, ອຫໍ ກຖໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ມຍໍ ຕໍ ເນສ຺ສາມ, ສເຈ ມຸຂໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ຣກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ສມ຺ມາ ຄເຫຕ຺ວາ ມໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອກໍ ທຓ຺ຑກໍ ກຈ຺ຉເປນ ຑໍສາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ຕສ຺ສ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ຑໍສິຕ຺ວາ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ຕໍ ຕຖາ ຫໍເສຫິ ນີຍມານໍ ຄາມທາຣກາ ທິສ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວ ຫໍສາ ກຈ຺ຉປໍ ທຓ຺ເຑນ ຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ກຈ຺ຉໂປ ‘‘ຍທິ ມໍ ສຫາຍກາ ເນນ຺ຕິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ໂຫຕິ ທຸຏ຺ຐເຈຏກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ຫໍສານໍ ສີຆເວຄຕາຍ ພາຣາຓສິນຄເຣ ຣາຊນິເວສນສ຺ສ ອຸປຣິຠາຄໍ ສມ຺ປຕ຺ຕກາເລ ທຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ທຓ຺ຑກໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອາກາສງ຺ຄເຓ ປຕິຕ຺ວາ ທ຺ເວຘາ ຠິຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ອວຘີ ວຕ ອຕ຺ຕານໍ, ກຈ຺ຉໂປ ພ຺ຍາຫຣໍ ຄິຣໍ;

ສຸຄ຺ຄຫີຕສ຺ມິໍ ກຏ຺ຐສ຺ມິໍ, ວາຈາຍ ສກິຍາວຘີ.

‘‘ເອຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ນຣວີຣິຍເສຏ຺ຐ,

ວາຈໍ ປມຸຎ຺ເຈ ກຸສລໍ ນາຕິເວລໍ;

ປສ຺ສສິ ພຫຸຠາເຓນ, ກຈ຺ຉປໍ ພ຺ຍສນໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໒໙-໑໓໐);

ອິມໍ ທຸກນິປາເຕ ພຫຸຠາຓິຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ມຸຂສໍຍເຕນ ສມຈາຣິນາ ອນຸທ຺ຘເຕນ ນິພ຺ພຸຕຈິຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໖໓.

‘‘ໂຍ ມຸຂສໍຍໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ມນ຺ຕຠາຓີ ອນຸທ຺ຘໂຕ;

ອຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ທີເປຕິ, ມຘຸຣໍ ຕສ຺ສ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມຸຂສໍຍໂຕຕິ ທາສຈຓ຺ຑາລາທໂຍປິ ‘‘ຕ຺ວໍ ທຸຊ຺ຊາໂຕ, ຕ຺ວໍ ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິອາທີນໍ ອວຈນຕາຍ ມຸເຂນ ສໍຍໂຕ. ມນ຺ຕຠາຓີຕິ ມນ຺ຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ, ຕາຍ ຠຓນສີໂລ. ອນຸທ຺ຘໂຕຕິ ນິພ຺ພຸຕຈິຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ທີເປຕີຕິ ຠາສິຕຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ເທສນາຘມ຺ມຎ຺ຈ ກເຖຕິ. ມຘຸຣນ຺ຕິ ເອວຣູປສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠາສິຕໍ ມຘຸຣໍ ນາມ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຖເມວ ສມ຺ປາເທຕິ, ນ ປາຬິໍ, ປາຬິໍເຍວ ສມ຺ປາເທຕິ, ນ ອຕ຺ຖໍ, ອຸຠຍໍ ວາ ປນ ນ ສມ຺ປາເທຕິ, ຕສ຺ສ ຠາສິຕໍ ມຘຸຣໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ໂກກາລິກວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ຘມ຺ມາຣາມຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຘມ຺ມາຣາໂມຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມາຣາມຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖາຣາ ກິຣ ‘‘ອິໂຕ ເມ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ປຣິນິພ຺ພານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຣຈິເຕ ອເນກສຫສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ວິຈຣິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຠິກ຺ຂູ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ຂີຓາສວານໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ສພ຺ເພປິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຄ຺ຄພນ຺ຘເນນ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເອໂກ ປນ ຘມ຺ມາຣາໂມ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ນ ອຸປສງ຺ກມຕິ. ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ປຏິວຈນມ຺ປິ ອທຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ, ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ອວີຕຣາໂຄ, ສຕ຺ຖຣິ ຘຣມາເນເຍວ ວາຍມິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໂກວ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອາວຊ຺ເຊຕິ ຈິນ຺ເຕຕິ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມາຣາມສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫສຸ ສິເນຫມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ມນ຺ຕນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຖ, ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ອວີຕຣາໂຄ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ຘຣນ຺ເຕສຸເຍວ ວາຍມິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີຕິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອາວຊ຺ຊາມິ ຈິນ຺ເຕມິ ອນຸສ຺ສຣາມີຕິ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ເຎນາປິ ມຍິ ສິເນຫວນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ຘມ຺ມາຣາມສທິເສເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ມຍ຺ຫໍ ມາລາຄນ຺ຘາທີຫິ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕາ ມມ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ ນາມ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາເຍວ ປນ ມໍ ປູເຊນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໖໔.

‘‘ຘມ຺ມາຣາໂມ ຘມ຺ມຣໂຕ, ຘມ຺ມໍ ອນຸວິຈິນ຺ຕຍໍ;

ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣໍ ຠິກ຺ຂຸ, ສທ຺ຘມ຺ມາ ນ ປຣິຫາຍຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິວາສນຏ຺ເຐນ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ໂມ ອາຣາໂມ ອສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມາຣາໂມ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຘມ຺ເມ ຣໂຕຕິ ຘມ຺ມຣໂຕ. ຕສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິຈິນ຺ຕນຕາຍ ຘມ຺ມໍ ອນຸວິຈິນ຺ຕຍໍ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ ຕເມວ ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ. ສທ຺ຘມ຺ມາຕິ ເອວຣູໂປ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຕຕິໍສເຠທາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ນວວິຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ຈ ນ ປຣິຫາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ຘມ຺ມາຣາມຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ວິປກ຺ຂເສວກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ສລາຠນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວິປກ຺ຂເສວກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສ ກິເຣໂກ ເທວທຕ຺ຕປກ຺ຂິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສຫາໂຍ ອໂຫສິ. ໂສ ຕໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອສຸກຏ຺ຐານໍ ນາມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ລທ຺ໂຘ ເຕ ປິຓ຺ຑປາໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ລທ຺ໂຘ’’ຕິ. ‘‘ອິຘ ອມ຺ຫາກໍ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ, ກຕິປາຫໍ ອິເຘວ ໂຫຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ກຕິປາຫໍ ຕຕ຺ຖ ວສິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ປກ຺ຂິໂກ ເອໂສ’’ຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ເອວມກາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ທຫຣໍ ນິສ຺ສາຍ ກຕິປາຫໍ ວສິໍ, ນ ຈ ປນ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິໍ ໂຣເຈມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຕ຺ວໍ ລທ຺ຘິໍ ນ ໂຣເຈສິ, ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐການໍເຍວ ປນ ລທ຺ຘິໍ ໂຣເຈນ຺ໂຕ ວິຍ ວິຈຣສິ. ນ ຕ຺ວໍ ອິທາເນວ ເອວໍ ກໂຣສິ, ປຸພ຺ເພປິ ເອວຣູໂປເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ຕາວ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ສາມໍ ທິຏ຺ໂຐ, ປຸພ຺ເພ ປເນສ ເກສໍ ລທ຺ຘິໍ ໂຣເຈນ຺ໂຕ ວິຍ ວິຈຣິ, ອາຈິກ຺ຂຖ ໂນ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ປຸຣາຓໂຈຣານ ວໂຈ ນິສມ຺ມ,

ມຫິຬາມຸໂຂ ໂປຖຍມນ຺ວຈາຣີ;

ສຸສຎ຺ຎຕານຎ຺ຫິ ວໂຈ ນິສມ຺ມ,

ຄຊຸຕ຺ຕໂມ ສພ຺ພຄຸເຓສຸ ອຏ຺ຐາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໒໖) –

ອິມໍ ມຫິຬາມຸຂຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ສກລາເຠເນວ ສນ຺ຕຸຏ຺ເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ປຣລາຠໍ ປຕ຺ເຖຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຣລາຠໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜເລສຸ ເອກຘມ຺ໂມປິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສກລາຠສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ເສວ ປນ ຌານາທີນິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໖໕.

‘‘ສລາຠໍ ນາຕິມຎ຺ເຎຍ຺ຍ, ນາຎ຺ເຎສໍ ປິຫຍໍ ຈເຣ;

ອຎ຺ເຎສໍ ປິຫຍໍ ຠິກ຺ຂຸ, ສມາຘິໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ.

໓໖໖.

‘‘ອປ຺ປລາໂຠປິ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ, ສລາຠໍ ນາຕິມຎ຺ຎຕິ;

ຕໍ ເວ ເທວາ ປສໍສນ຺ຕິ, ສຸທ຺ຘາຊີວິໍ ອຕນ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສລາຠນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກລາຠໍ. ສປທານຈາຣຎ຺ຫິ ປຣິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອເນສນາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ສລາຠໍ ອຕິມຎ຺ຎຕິ ຫີເຬຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ນາມ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອກຣເຓນ ສລາຠໍ ນາຕິມຎ຺ເຎຍ຺ຍ. ອຎ຺ເຎສໍ ປິຫຍນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ລາຠໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ນ ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາຘິໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຫິ ລາຠໍ ປິຫຍນ຺ໂຕ ເຕສໍ ຈີວຣາທິກຣເຓ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ອປ຺ປນາສມາຘິໍ ວາ ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ວາ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ. ສລາຠໍ ນາຕິມຎ຺ຎຕີຕິ ອປ຺ປລາໂຠປິ ສມາໂນ ອຸຈ຺ຈນີຈກຸເລ ປຏິປາຏິຍາ ສປທານໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສລາຠໍ ນາຕິມຎ຺ຎຕິ ນາມ. ຕໍ ເວຕິ ຕໍ ເອວຣູປໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສາຣຊີວິຕຕາຍ ສຸທ຺ຘາຊີວິໍ ຊງ຺ຆພລໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕກປ຺ປເນນ ອກຸສີຕຕາຍ ອຕນ຺ທິຕໍ ເທວາ ປສໍສນ຺ຕິ ໂຖເມນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ວິປກ຺ຂເສວກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ປຎ຺ຈຄ຺ຄທາຍກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ສພ຺ພໂສຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຄ຺ຄທາຍກໍ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ສສ຺ເສ ເຂຕ຺ເຕ ຐິຕກາເລເຍວ ເຂຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ນາມ ເທຕິ, ຂລກາເລ ຂລຄ຺ຄໍ ນາມ ເທຕິ, ຂລຠຓ຺ຑກາເລ ຂລຠຓ຺ຑຄ຺ຄໍ ນາມ ເທຕິ, ອຸກ຺ຂລິກກາເລ ກຸມ຺ຠຄ຺ຄໍ ນາມ ເທຕິ, ປາຕິຍໍ ວຑ຺ຒິຕກາເລ ປາຕຄ຺ຄໍ ນາມ ເທຕີຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ອຄ຺ຄທານານິ ເທຕິ, ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ອທຕ຺ວາ ນາມ ນ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ເຕນສ຺ສ ປຎ຺ຈຄ຺ຄທາຍໂກຕ຺ເວວ ນາມໍ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຈສ຺ສ ຕິຓ຺ຓໍ ຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂຠຊນເວລາຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສປິ ທ຺ວາຣປມຸເຂ ອນ຺ໂຕເຄຫາຠິມຸໂຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ທ຺ວາເຣ ຐິຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ປນ ຕໍ ປຣິວິສມານາ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ອຄ຺ຄໍ ທຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອິທານິ ຈ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ. ສເຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອຕໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠຕ຺ຕໍ ຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສຕິ, ປຸນປາຫໍ ປຈິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ເອວໍ ອຍໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ນ ປສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ປິຏ຺ຐິໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕີ ໂອນມິຕ຺ວາ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ປາຓິນາ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕີ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ. ຕຖາ ຐິຕາ ເອວ ຈ ປນ ‘‘ຄໂຕ ນຸ ໂຂ ໂນ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຑ຺ຒກ຺ຂິເກນ ໂອໂລເກສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປນ ສວນຠເຍນ ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ນ ວເທຕິ, ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ ປນ ສຓິກເມວ ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສີສໍ ຈາເລສິ. ໂລກຄຣຸນາ ພຸທ຺ເຘນ ‘‘ນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສີເສ ຈາລິເຕ ສາ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ມຫາຫສິຕໍ ຫສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ເຄຫາຠິມຸຂໍ ໂອຠາສໍ ມຸຎ຺ຈິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ປິຏ຺ຐິໍ ທຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນເຍວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຫສິຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓານຎ຺ຈ ຣສ຺ມີນໍ ໂອຠາສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອທ຺ທສ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ນາມ ຄາເມ ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນານໍ ອຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ນ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ໂຠຕິ ນາສິໂຕມ຺ຫິ ຕຍາ, ຣາຊປຸຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ຐິຕໍ ມຍ຺ຫໍ ອນາຈິກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຠາຣິຍໍ ເຕ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຑ຺ຒຠຸຕ຺ຕໍ ໂຠຊນປາຕິໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ອຫໍ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ອຄ຺ຄໍ ທຕ຺ວາວ ຠຸຎ຺ຊາມິ, ອິໂຕ ຈ ເມ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອໂກວ ຠຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສ ຠຸຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອວສິຏ຺ໂຐ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສສິ ເມ ອິທໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ເມ ຕວ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຠຕ຺ເຕນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຄ຺ຄມ຺ປິ ມຍ຺ຫເມວ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒຠຸຕ຺ຕຠຕ຺ຕມ຺ປິ, ຈຣິມກຠຕ຺ຕປິຓ຺ໂຑປິ ມຍ຺ຫເມວ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ. ມຍຎ຺ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣທຕ຺ຕູປຊີວິເປຕສທິສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຍທຄ຺ຄໂຕ ມຊ຺ຌໂຕ ເສສໂຕ ວາ,

ປິຓ຺ຑໍ ລເຠຖ ປຣທຕ຺ຕູປຊີວີ;

ນາລໍ ຖຸຕຸໍ ໂນປິ ນິປຈ຺ຈວາທີ,

ຕໍ ວາປິ ຘີຣາ ມຸນິ ເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໒໑໙);

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ທີປສາມິໂກ ນາມ ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ‘ນ ເມ ຕວ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຠຕ຺ເຕນ ອຕ຺ໂຖ’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເອວໍ ວກ຺ຂຕີ’’ຕິ ທ຺ວາເຣ ຐິຕໂກວ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ສາວເກ ຠິກ຺ຂູຕິ ວທຖ, ກິຕ຺ຕາວຕາ ຠິກ຺ຂຸ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກຖໍຣູປາ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ ສປ຺ປາຍາ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ທ຺ເວປິ ຊນາ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ‘ນາມຣູປ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕານໍ ກຖໍ ສຸຓິໍສຸ, ນາມຣູປໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ເນສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ນາເມ ຈ ຣູເປ ຈ ອຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອໂສຈນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໖໗.

‘‘ສພ຺ພໂສ ນາມຣູປສ຺ມິໍ, ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ມມາຍິຕໍ;

ອສຕາ ຈ ນ ໂສຈຕິ, ສ ເວ ຠິກ຺ຂູຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພໂສຕິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ເວທນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ, ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຈາຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ວເສນ ປວຕ຺ເຕ ນາມຣູເປ. ມມາຍິຕນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ອຫນ຺ຕິ ວາ ມມນ຺ຕິ ວາ ຄາໂຫ ນຕ຺ຖິ. ອສຕາ ຈ ນ ໂສຈຕີຕິ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ນາມຣູເປ ຂຍວຍໍ ປຕ຺ເຕ ‘‘ມມ ຣູປໍ ຂີຓໍ…ເປ… ມມ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຂີຓ’’ນ຺ຕິ ນ ໂສຈຕິ ນ ວິຫຎ຺ຎຕິ, ‘‘ຂຍວຍຘມ຺ມໍ ເມ ຂີຓ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສຕິ. ສ ເວຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ນາມຣູເປ ມມາຍິຕຣຫິໂຕປິ ອສຕາປິ ເຕນ ອໂສຈນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ອຸໂຠປິ ຊຍມ຺ປຕິກາ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ປຎ຺ຈຄ຺ຄທາຍກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ສມ຺ພຫຸລຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ມຫາກຈ຺ຈາເນ ອວນ຺ຕິຊນປເທ ກຸຣຣຆຣໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕປພ຺ພເຕ ວິຫຣນ຺ເຕ ໂສໂຓ ນາມ ໂກຏິກຓ຺ໂຓ ອຸປາສໂກ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມກຖາຍ ປສີທິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ເຖເຣນ ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ໂຂ, ໂສຓ, ຍາວຊີວໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ເອກເສຍ຺ຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວາເຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຕິວິຍ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ຕຕິຍວາເຣ ເຖຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸກຕ຺ຕາ ທກ຺ຂິຓາປເຖ ຕິຓ຺ຓໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ສຕ຺ຖາຣໍ ສມ຺ມຸຂາ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ທິນ຺ນໍ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ສຕ຺ຖາຣາ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕເສນາສໂນ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ວີຖິນາເມຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕເສນາສເນ ຕໍ ຣຕ຺ຕິຠາຄໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສຕ຺ຖາຣາ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ໂສຬສ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄິການິ (ສຸ. ນິ. ໗໗໒ ອາທໂຍ) ສພ຺ພາເນວ ສຣຠຎ຺ເຎນ ອຠຓິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ສຣຠຎ຺ຎປຣິໂຍສາເນ ອພ຺ຠານຸໂມເທນ຺ໂຕ – ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນສາຘຸກາຣໍ ສຸຕ຺ວາ ຠູມຏ຺ຐກເທວາ ນາຄາ ສຸປຓ຺ຓາຕິ ເອວໍ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ເອກສາຘຸກາຣເມວ ອໂຫສິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຊຕວນໂຕ ວີສໂຍຊນສຕມຕ຺ຖເກ ກຸຣຣຆຣນຄເຣ ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸ ມຫາອຸປາສິກາຍ ເຄເຫ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາປິ ມຫນ຺ເຕນ ສທ຺ເທນ ສາຘຸກາຣມທາສິ. ອຖ ນໍ ອຸປາສິກາ ອາຫ – ‘‘ໂກ ເອສ ສາຘຸກາຣໍ ເທຕີ’’ຕິ? ອຫໍ, ຠຄິນີຕິ. ໂກສິ ຕ຺ວນ຺ຕິ? ຕວ ເຄເຫ ອຘິວຕ຺ຖາ, ເທວຕາຕິ. ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ມຍ຺ຫໍ ສາຘຸກາຣໍ ອທຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ກສ຺ມາ ເທສີຕິ? ນາຫໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ສາຘຸກາຣໍ ທມ຺ມີຕິ. ອຖ ກສ຺ສ ເຕ ສາຘຸກາໂຣ ທິນ຺ໂນຕິ? ຕວ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂກຏິກຓ຺ຓສ຺ສ ໂສຓຕ຺ເຖຣສ຺ສາຕິ. ກິໍ ເມ ປຸຕ຺ເຕນ ກຕນ຺ຕິ? ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ສຕ຺ຖາ ຕວ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ໂນ ສາຘຸກາຣມທາສິ. ເຕນສ຺ສ ມຍາປິ ສາຘຸກາໂຣ ທິນ຺ໂນ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ສາຘຸກາຣໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠູມຏ຺ຐກເທເວ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ເອກສາຘຸກາຣເມວ ຊາຕນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ, ສາມິ, ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ໂມ ກຖິໂຕ, ສຕ຺ຖາຣາ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຖິໂຕຕິ? ຕວ ປຸຕ຺ເຕນ ສຕ຺ຖຸ ກຖິໂຕຕິ. ເອວໍ ເທວຕາຍ ກເຖນ຺ຕິຍາວ ອຸປາສິກາຍ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສກລສຣີຣໍ ຜຣິ.

ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕຸໍ ສກ຺ຂິ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິເຍວ. ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄຕກາເລ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສຓຕ຺ເຖໂຣປິ ໂຂ ສຕ຺ຖາຣາ ສາຘຸກາເຣ ທິນ຺ເນ ‘‘ອຍໍ ເມ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ທິນ຺ນສາສນໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ກາໂລ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນ ຄເຓນ ອຸປສມ຺ປທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ (ມຫາວ. ໒໕໙) ປຎ຺ຈ ວເຣ ຍາຈິຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກເຍວ ວສິຕ຺ວາ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຊຕວນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ.

ເຖໂຣ ປຸນທິວເສ ຕໍ ອາທາຍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ມາຕຸ ອຸປາສິກາຍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ສາປິ ປຸຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສີ’’ຕິ. ‘‘ອຸປາສິເກ, ຕຸຍ຺ຫໍ ເກນ ອິທໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ມຫນ຺ເຕນ ສທ຺ເທນ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ມຍາ ‘ໂກ ເອໂສ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ອຫ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ສເຈ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘ຕາຕ, ຍໂຕ ຕຍາ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ໂມ ກຖິໂຕ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ເອວ. ອສຸກທິວເສ ນາມ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕວ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມິ, ຕາຕາ’’’ຕິ. ໂສ ອຘິວາເສສິ. ອຸປາສິກາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກເມວ ທາສິໍ ເຄຫຣກ຺ຂິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຣິຊນໍ ອາທາຍ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ກາຣິເຕ ມຓ຺ຑເປ ອລງ຺ກຕຘມ຺ມາສນໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸໍ ອຄມາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ນວສຕາ ໂຈຣາ ຕສ຺ສາ ອຸປາສິກາຍ ເຄເຫ ໂອຕາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ປນ ເຄຫໍ ສຕ຺ຕຫິ ປາກາເຣຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ຈຓ຺ຑສຸນເຂ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປຍິໍສຸ. ອນ຺ໂຕເຄເຫ ຉທນສ຺ສ ອຸທກປາຕຏ຺ຐາເນ ປນ ປຣິຂໍ ຂຓິຕ຺ວາ ຕິປຸນາ ປູຣຍິໍສຸ. ຕໍ ທິວາ ອາຕເປນ ວິລີນໍ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ວິຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ກຐິນໍ ກກ຺ຂຬໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ສານນ຺ຕຣາ ມຫນ຺ຕານິ ອຍສງ຺ຆາຏການິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຠູມິຍໍ ໂອທຫິໍສຸ. ອິຕິ ອິມຎ຺ຈາຣກ຺ຂໍ ອຸປາສິກາຍ ຈ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ຐິຕຠາວໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຕ ໂຈຣາ ໂອກາສໍ ອລຠນ຺ຕາ ຕໍ ທິວສໍ ຕສ຺ສາ ຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຸມງ຺ຄໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕິປຸປຣິຂາຍ ຈ ອຍສງ຺ຆາຏການຎ຺ຈ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄເນວ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກໍ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິໍສຸ ‘‘ສເຈ ສາ ອມ຺ຫາກໍ ອິຘ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເຄຫາຠິມຸຂີ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອສິນາ ນໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຖາ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິເກ ອຏ຺ຐາສິ.

ໂຈຣາປິ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ກຫາປຓຄພ຺ຠທ຺ວາຣໍ ວິວຣິໍສຸ. ສາ ທາສີ ໂຈເຣ ທິສ຺ວາ ອຸປາສິກາຍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ພຫູ ໂຈຣາ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກຫາປຓຄພ຺ຠທ຺ວາຣໍ ວິວຣິໍສູ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ‘‘ໂຈຣາ ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐກຫາປເຓ ຫຣນ຺ຕຸ, ອຫໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓາມິ, ມາ ເມ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກຣິ, ເຄຫໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ຕໍ ປຫິຓິ. ໂຈຣາປິ ກຫາປຓຄພ຺ຠໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຣຊຕຄພ຺ຠໍ ວິວຣິໍສຸ. ສາ ປຸນປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຸປາສິກາປິ ‘‘ໂຈຣາ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕໍ ຫຣນ຺ຕຸ, ມາ ເມ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກຣີ’’ຕິ ປຸນ ຕໍ ປຫິຓິ. ໂຈຣາ ຣຊຕຄພ຺ຠມ຺ປິ ຕຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຄພ຺ຠໍ ວິວຣິໍສຸ. ສາ ປຸນປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປາສິກາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ອຸປາສິກາ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ໂຠຕິ ເຊ ຕ຺ວໍ ອເນກວາຣໍ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ, ‘ໂຈຣາ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ຫຣນ຺ຕຸ, ອຫໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓາມິ, ມາ ເມ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກຣີ’ຕິ ມຍາ ວຸຕ຺ຕາປິ ມມ ກຖໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາຄຈ຺ຉສິເຍວ. ສເຈ ອິທານິ ຕ຺ວໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສສິ, ຊານິສ຺ສາມິ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເຄຫເມວ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ປຫິຓິ.

ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ຕສ຺ສາ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ຕກໍ ຫຣນ຺ຕານໍ ອສນິ ປຕິຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ໂຈຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສີຆໍ ອຸປາສິກາຍ ສນ຺ຕກໍ ປຏິປາກຕິກໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ກຫາປເຓຫິ ກຫາປຓຄພ຺ຠໍ, ຣຊຕສຸວຓ຺ເຓຫິ ຣຊຕສຸວຓ຺ຓຄພ຺ເຠ ປຸນ ປູຣຍິໍສຸ. ຘມ຺ມຕາ ກິເຣສາ, ຍໍ ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມຈາຣິນໍ ຣກ຺ຂຕິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິໍ,

ຘມ຺ໂມ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ສຸຂມາວຫາຕິ;

ເອສານິສໍໂສ ຘມ຺ເມ ສຸຈິຓ຺ເຓ,

ນ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຘມ຺ມຈາຣີ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໓໐໓; ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒);

ໂຈຣາປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຖໂຣປິ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອາສນາ ໂອຕຣິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ອຸປາສິກາຍ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ຂມາຫິ ເມ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ອຫຎ຺ຫິ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອາຆາຕໍ ກຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ມາເຣຕຸກາໂມ ອຏ຺ຐາສິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເຕ, ຕາຕ, ຂມາມີ’’ຕິ. ເສສໂຈຣາປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ຂມາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອຍ຺ເຍ, ສເຈ ໂນ ຂມຖ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂວ ສນ຺ຕິເກ ອມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ທາເປຖາ’’ຕິ. ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ອິເມ ໂຈຣາ ມມ ຄຸເຓສຸ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ຘມ຺ມກຖາຍ ປສນ຺ນາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈນ຺ຕິ, ປພ຺ພາເຊຖ ເນ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖານໍ ທສານິ ຉິນ຺ທາເປຕ຺ວາ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ ຣຊາເປຕ຺ວາ ເຕ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ຈ ເນສໍ ເອເກກສ຺ສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານມທາສິ. ເຕ ນວສຕາ ຠິກ຺ຂູ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນວສຕກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຉາຍາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ວີສໂຍຊນສຕມຕ຺ຖເກ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ນິສິນ຺ໂນວ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເຕສໍ ຈຣິຍວເສນ ຘມ຺ມເທສນໍ ວວຕ຺ຖາເປຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໖໘.

‘‘ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ, ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ອຘິຄຈ຺ເຉ ປທໍ ສນ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂໍ.

໓໖໙.

‘‘ສິຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ນາວໍ, ສິຕ຺ຕາ ເຕ ລຫຸເມສ຺ສຕິ;

ເຉຕ຺ວາ ຣາຄຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ, ຕໂຕ ນິພ຺ພານເມຫິສິ.

໓໗໐.

‘‘ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທ ປຎ຺ຈ ຊເຫ, ປຎ຺ຈ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍ;

ປຎ຺ຈສງ຺ຄາຕິໂຄ ຠິກ຺ຂຸ, ໂອຆຕິຓ຺ໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໓໗໑.

‘‘ຌາຍ ຠິກ຺ຂຸ ມາ ປມາໂທ,

ມາ ເຕ ກາມຄຸເຓ ຣເມສ຺ສຸ ຈິຕ຺ຕໍ;

ມາ ໂລຫຄຸຬໍ ຄິລີ ປມຕ຺ໂຕ,

ມາ ກນ຺ທີ ທຸກ຺ຂມິທນ຺ຕິ ທຍ຺ຫມາໂນ.

໓໗໒.

‘‘ນຕ຺ຖິ ຌານໍ ອປຎ຺ຎສ຺ສ, ປຎ຺ຎາ ນຕ຺ຖິ ອຌາຍໂຕ;

ຍມ຺ຫິ ຌານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາ ຈ, ສ ເວ ນິພ຺ພານສນ຺ຕິເກ.

໓໗໓.

‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ;

ອມານຸສີ ຣຕີ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສໂຕ.

໓໗໔.

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕໍ.

໓໗໕.

‘‘ຕຕ຺ຣາຍມາທິ ຠວຕິ, ອິຘ ປຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ;

ອິນ຺ທ຺ຣິຍຄຸຕ຺ຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ ສໍວໂຣ.

໓໗໖.

‘‘ມິຕ຺ເຕ ຠຊສ຺ສຸ ກລ຺ຍາເຓ, ສຸທ຺ຘາຊີເວ ອຕນ຺ທິເຕ;

ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຍສ຺ສ, ອາຈາຣກຸສໂລ ສິຍາ;

ຕໂຕ ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີຕິ ເມຕ຺ຕາກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ເມຕ຺ຕາວເສນ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌາເນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີເຍວ ນາມ. ປສນ຺ໂນຕິ ໂຍ ປນ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ປສາທໍ ໂຣເຈຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ເອວຣູໂປ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ຕໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປສນ຺ຕຕາຍ ສງ຺ຂາຣູປສມໍ, ປຣມສຸຂຕາຍ ສຸຂນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ນິພ຺ພານໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ວິນ຺ທຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສິຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ນາວນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ນາວໍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ໂກທກໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ສິຎ຺ຈ. ສິຕ຺ຕາ ເຕ ລຫຸເມສ຺ສຕີຕິ ຍຖາ ຫິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຸທກສ຺ເສວ ຠຣິຕາ ນາວາ ຉິທ຺ທານິ ປິທຫິຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ສິຕ຺ຕຕາຍ ສິຕ຺ຕາ ສລ຺ລຫຸກາ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອໂນສີທິຕ຺ວາ ສີຆໍ ສຸປຏ຺ຏນໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ຕວາປິ ອຍໍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ໂກທກຠຣິຕາ ອຕ຺ຕຠາວນາວາ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທິຉິທ຺ທານິ ສໍວເຣນ ປິທຫິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ໂກທກສ຺ສ ສິຕ຺ຕຕາຍ ສິຕ຺ຕາ ສລ຺ລຫຸກາ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ອໂນສີທິຕ຺ວາ ສີຆໍ ນິພ຺ພານໍ ຄມິສ຺ສຕິ. ເຉຕ຺ວາຕິ ຣາຄໂທສພນ຺ຘນານິ ຉິນ຺ທ. ເອຕານິ ຫິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຕ ອປຣຠາເຄ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານເມວ ເອຫິສິ, ຄມິສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທຕິ ເຫຏ຺ຐາອປາຍສມ຺ປາປການິ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ປາເທ ພທ຺ຘຣຊ຺ຊຸໍ ປຸຣິໂສ ສຕ຺ເຖນ ວິຍ ເຫຏ຺ຐາມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍນ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ. ປຎ຺ຈ ຊເຫຕິ ອຸປຣິເທວໂລກສມ຺ປາປການິ ປຎ຺ຈຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ປຸຣິໂສ ຄີວາຍ ພທ຺ຘຣຊ຺ຊຸກໍ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຊເຫຍ຺ຍ ປຊເຫຍ຺ຍ, ຉິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍຕິ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານໍ ປຫານຕ຺ຖາຍ ສທ຺ຘາທີນິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຸຕ຺ຕຣິ ຠາເວຍ຺ຍ. ປຎ຺ຈສງ຺ຄາຕິໂຄຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຣາຄໂທສໂມຫມານທິຏ຺ຐິສງ຺ຄານໍ ອຕິກ຺ກມເນນ ປຎ຺ຈສງ຺ຄາຕິໂຄ ຠິກ຺ຂຸ ໂອຆຕິຓ຺ໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂອເຆ ຕິຓ຺ໂຓເຍວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຌາຍ ຠິກ຺ຂູຕິ ຠິກ຺ຂຸ ຕ຺ວໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຌານານໍ ວເສນ ຌາຍ ເຈວ, ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ຈ ອປ຺ປມຕ຺ຕວິຫາຣິຕາຍ ມາ ປມຊ຺ຊິ. ຣເມສ຺ສູຕິ ປຎ຺ຈວິເຘ ຈ ກາມຄຸເຓ ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ມາ ຣເມສ຺ສຸ. ມາ ໂລຫຄຸຬນ຺ຕິ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ຄລກ຺ຂເຓນ ຫິ ປມາເທນ ປມຕ຺ຕາ ນິຣເຍ ຕຕ຺ຕໍ ໂລຫຄຸຬໍ ຄິລນ຺ຕິ, ເຕນ ຕໍ ວທາມິ ‘‘ມາ ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ໂລຫຄຸຬໍ ຄິລິ, ມາ ນິຣເຍ ຑຍ຺ຫມາໂນ ‘ທຸກ຺ຂມິທ’ນ຺ຕິ ກນ຺ທີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນຕ຺ຖິ ຌານນ຺ຕິ ຌານຸປ຺ປາທິກາຍ ວາຍາມປຎ຺ຎາຍ ອປຎ຺ຎສ຺ສ ຌານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຎ຺ຎາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສມາຫິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາຠູຕໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຎາ ນຕ຺ຖິ. ຍມ຺ຫິ ຌານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ຍມ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄເລ ອິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐິໂຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ວິວິຕ຺ໂຕກາເສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ. ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພຸຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ສມ຺ມາຕິ ເຫຕຸນາ ກາຣເຓນ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາ ອມານຸສີ ຣຕິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ທິພ຺ພາປິ ຣຕິ ໂຫຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕີຕິ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຍນ ເຍນາກາເຣນ, ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ວາ ກາເລສຸ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕນາ ອຠິຣຸຈິເຕ ກາເລ, ອຠິຣຸຈິເຕ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສມ຺ມສຕິ. ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ລກ຺ຂເຓຫິ ອຸທຍໍ, ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ເອວ ຈ ລກ຺ຂເຓຫິ ວຍໍ. ປີຕິປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອວໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມປີຕິໍ ຘມ຺ມປາໂມຊ຺ຊຎ຺ຈ ລຠຕິ. ອມຕນ຺ຕິ ຕໍ ສປ຺ປຈ຺ຈເຍ ນາມຣູເປ ປາກເຏ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອມຕນິພ຺ພານສມ຺ປາປກຕ຺ຕາ ວິຊານຕໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ອມຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຣາຍມາທິ ຠວຕີຕິ ຕຕ຺ຣ ອຍໍ ອາທິ, ອິທໍ ປຸພ຺ພຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ປຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຓ຺ຑິຕຠິກ຺ຂຸໂນ. ອິທານິ ‘‘ຕໍ ອາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຄຸຕ຺ຕີຕິອາທິມາຫ. ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລຎ຺ຫິ ປຸພ຺ພຏ຺ຐານໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຄຸຕ຺ຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີຕິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ. ເຕນ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິ ເຈວ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ສີລໍ ກຖິຕໍ. ປາຕິໂມກ຺ເຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາເຕ ເຊຏ຺ຐກສີເລ ປຣິປູຣກາຣິຕາ ກຖິຕາ.

ມິຕ຺ເຕ ຠຊສ຺ສຸ ກລ຺ຍາເຓຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐກມ຺ມນ຺ເຕ ອປຕິຣູປສຫາເຍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສາຘຸຊີວິຕາຍ ສຸທ຺ຘາຊີເວ ຊງ຺ຆພລໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິກກປ຺ປນາຍ ອກຸສີເຕ ອຕນ຺ທິເຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ຠຊສ຺ສຸ, ເສວສ຺ສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຍສ຺ສາຕິ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາເຣນ ຈ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຖາເຣນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຕິ ອສ຺ສ, ປຏິສນ຺ຖາຣສ຺ສ ກາຣກາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຈາຣກຸສໂລຕິ ສີລມ຺ປິ ອາຈາໂຣ, ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕມ຺ປິ ອາຈາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ກຸສໂລ ສິຍາ, ເຉໂກ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລຕິ ຕໂຕ ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ ອາຈາຣໂກສລ຺ລໂຕ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຘມ຺ມປາໂມຊ຺ເຊນ ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ສກລສ຺ສາປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕາສຸ ອິມາສຸ ຄາຖາສຸ ເອກເມກິສ຺ສາຍ ຄາຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ເອກເມກໍ ຠິກ຺ຂຸສຕໍ ນິສິນ຺ນນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາກາເສເນວ ວີສໂຍຊນສຕິກໍ ກນ຺ຕາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕາ ໂຖເມນ຺ຕາ ປາເທ ວນ຺ທິໍສູຕິ.

ສມ຺ພຫຸລຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ວສ຺ສິກາ ວິຍ ປຸປ຺ຜານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ປາໂຕວ ປຸປ຺ຜິຕານິ ວສ຺ສິກປຸປ຺ຜານິ ສາຍໍ ວຓ຺ຏໂຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸປ຺ຜານໍ ວຓ຺ເຏຫິ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ມຍໍ ປຐມຕຣໍ ຣາຄາທີຫິ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາຍມິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ວຓ຺ຏໂຕ ມຸຈ຺ຈນປຸປ຺ເຜນ ວິຍ ທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ວາຍມິຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ອາໂລກໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໗໗.

‘‘ວສ຺ສິກາ ວິຍ ປຸປ຺ຜານິ, ມທ຺ທວານິ ປມຸຎ຺ຈຕິ;

ເອວໍ ຣາຄຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ, ວິປ຺ປມຸຎ຺ເຈຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສິກາຕິ ສຸມນາ. ມທ຺ທວານີຕິ ມິລາຕານິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ວສ຺ສິກາ ຫິຍ຺ໂຍ ປຸປ຺ຜິຕປຸປ຺ຜານິ ປຸນທິວເສ ປຸຣາຓຠູຕານິ ມຸຎ຺ຈຕິ, ວຓ຺ຏໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ເອວໍ ຕຸມ຺ເຫປິ ຣາຄາທໂຍ ໂທເສ ວິປ຺ປມຸຎ຺ເຈຖາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ສນ຺ຕກາຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ສນ຺ຕກາໂຍຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສນ຺ຕກາຍຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສ ກິຣ ຫຕ຺ຖປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນາມ ນາໂຫສິ, ກາຍວິຊມ຺ຠນຣຫິໂຕ ສນ຺ຕອຕ຺ຕຠາໂວວ ອໂຫສິ. ໂສ ກິຣ ສີຫໂຍນິໂຕ ອາຄໂຕ ເຖໂຣ. ສີຫາ ກິຣ ເອກທິວສໍ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຊຕສຸວຓ຺ຓມຓິປວາຬຄຸຫານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມໂນສິລາຕເລ ຫຣິຕາລຈຸຓ຺ເຓສຸ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອຸຏ຺ຐາຍ ນິປນ຺ນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສເຈ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ກຓ຺ຓານໍ ວາ ຫຕ຺ຖປາທານໍ ວາ ຈລິຕຕ຺ຕາ ມໂນສິລາຫຣິຕາລຈຸຓ຺ຓານໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ‘‘ນ ເຕ ອິທໍ ຊາຕິຍາ ວາ ໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ ປຸນ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາຫາຣາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຈຸຓ຺ຓານໍ ປນ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຠາເວ ອສຕິ ‘‘ອິທໍ ເຕ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ ອາສຍາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຊມ຺ຠິຕ຺ວາ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີຫນາທໍ ນທິຕ຺ວາ ໂຄຈຣາຍ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ເອວຣູປາຍ ສີຫໂຍນິຍາ ອາຄໂຕ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ. ຕສ຺ສ ກາຍສມາຈາຣໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ນ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ຕກາຍຕ຺ເຖຣສທິໂສ ຠິກ຺ຂຸ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ. ອິມສ຺ສ ຫິ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຫຕ຺ຖຈລນໍ ວາ ປາທຈລນໍ ວາ ກາຍວິຊມ຺ຠິຕາ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ສນ຺ຕກາຍຕ຺ເຖເຣນ ວິຍ ກາຍາທີຫິ ອຸປສນ຺ເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໗໘.

‘‘ສນ຺ຕກາໂຍ ສນ຺ຕວາໂຈ, ສນ຺ຕວາ ສຸສມາຫິໂຕ;

ວນ຺ຕໂລກາມິໂສ ຠິກ຺ຂຸ, ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕກາໂຍຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ອຠາເວນ ສນ຺ຕກາໂຍ, ມຸສາວາທາທີນໍ ອຠາເວນ ສນ຺ຕວາໂຈ, ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ອຠາເວນ ສນ຺ຕວາ, ກາຍາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕຕ຺ຕາ ສຸສມາຫິໂຕ, ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ໂລກາມິສສ຺ສ ວນ຺ຕຕາຍ ວນ຺ຕໂລກາມິໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຣາຄາທີນໍ ອຸປສນ຺ຕຕາຍ ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສນ຺ຕກາຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ນງ຺ຄລກຸລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຕ຺ຕນາ ໂຈທຍຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນງ຺ຄລກຸລຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ໂສ ປເຣສໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວຕິ, ຕໍ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑນິວຕ຺ຖໍ ນງ຺ຄລໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ເອວໍ ຊີວນໂຕ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ນ ວຣ’’ນ຺ຕິ. ໂກ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ຊີວນ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊສ຺ສຕີຕິ? ສເຈ ປພ຺ພຊິສ຺ສສິ, ອຫໍ ຕໍ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມີຕິ. ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ມໍ ປພ຺ພາເຊສ຺ສຖ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ເຖໂຣ ເຊຕວນໍ ເນຕ຺ວາ ສຫຕ຺ເຖນ, ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ມາຬເກ ຐເປຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖປິໂລຕິກຂຓ຺ເຑນ ສທ຺ຘິໍ ນງ຺ຄລໍ ມາຬກສີມາຍເມວ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍໍ ຐປາເປສິ. ໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລປິ ນງ຺ຄລກຸລຕ຺ເຖໂຣຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິ. ໂສ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠສກ຺ກາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ໂຕ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕໍ ວິໂນເທຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ນ ທານິ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍານິ ກາສາຍານິ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທິ – ‘‘ອຫິຣິກ, ນິລ຺ລຊ຺ຊ, ອິທໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວິຕຸກາໂມ ຊາໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທນ຺ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕໍ ຕນຸກຠາວໍ ຄຕໍ. ໂສ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ຕເຖວ ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທິ, ປຸນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ຕິ. ໂສ ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕກາເລ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖ ອຠິຓ຺ຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ນງ຺ຄລຕ຺ເຖຣ ກສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ‘‘ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຠິກ຺ຂູ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເກຬິໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ ນງ຺ຄລຕ຺ເຖຣ, ຕວ ວິຈຣຓມຄ຺ໂຄ ອວຬຎ຺ໂຊ ວິຍ ຊາໂຕ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ນ ຄຈ຺ຉສິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ສໍສຄ຺ເຄ ສຕິ ອຄມິມ຺ຫາ, ອິທານິ ປນ ໂສ ສໍສຄ຺ໂຄ ຉິນ຺ໂນ, ເຕນ ນ ຄຈ຺ຉາມາຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເອສ ອຠູຕໍ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໗໙.

‘‘ອຕ຺ຕນາ ໂຈທຍຕ຺ຕານໍ, ປຏິມໍເສຖ ອຕ຺ຕນາ;

ໂສ ອຕ຺ຕຄຸຕ຺ໂຕ ສຕິມາ, ສຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫາຫິສິ.

໓໘໐.

‘‘ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນາໂຖ, ໂກ ຫິ ນາໂຖ ປໂຣ ສິຍາ;

ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິ;

ຕສ຺ມາ ສໍຍມມຕ຺ຕານໍ, ອສ຺ສໍ ຠທ຺ຣໍວ ວາຓິໂຊ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຈທຍຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ໂຈທຍ ສາຣຍ. ປຏິມໍເສຖາຕິ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິວີມໍສຖ. ໂສຕິ ໂສ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຕ຺ຕນາວ ຄຸຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຕຄຸຕ຺ໂຕ, ອຸປຏ຺ຐິຕສຕິຕາຍ ສຕິມາ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ສຸຂໍ ວິຫຣິສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນາໂຖຕິ ອວສ຺ສໂຍ ປຕິຏ຺ຐາ. ໂກ ຫິ ນາໂຖ ປໂຣຕິ ຍສ຺ມາ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕິຏ຺ຐາຍ ກຸສລໍ ວາ ກຕ຺ວາ ສຄ຺ຄປຣາຍເຓນ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຠາເວຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕຜເລນ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ໂກ ຫິ ນາມ ປໂຣ ນາໂຖ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິ ປຕິຏ຺ຐາ ສຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຠທ຺ຣໍ ອສ຺ສາຊານີຍໍ ນິສ຺ສາຍ ລາຠໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ໂຕ ວາຓິໂຊ ຕສ຺ສ ວິສມຏ຺ຐານຈາຣໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິວສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ນຫາເປນ຺ໂຕ ໂຠເຊນ຺ໂຕ ສໍຍເມຕິ ປຏິຊຄ຺ຄຕິ, ເອວໍ ຕ຺ວມ຺ປິ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທໍ ນິວາເຣນ຺ໂຕ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອກຸສລໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ສໍຍມ ໂຄປຍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວິເສສໍ ອຘິຄມິສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ນງ຺ຄລກຸລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐໍ ຕຖາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອຕິຕ຺ໂຕ ‘‘ເອວາຫໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ຕຖາຄຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ຐິເຕນ ສກ຺ກາ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ສຊ຺ຌາຍກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣາທີນິ ປຫາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ວິຈຣຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຎາຓປຣິປາກໍ ອາຄເມນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິສ຺ສ ຎາຓໍ ປຣິປາກໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ, ວກ຺ກລິ, ອິມິນາ ປູຕິກາເຍນ ທິຏ຺ເຐນ, ໂຍ ໂຂ, ວກ຺ກລິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕິ. ໂຍ ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗) ວຕ຺ວາ ໂອວທິ. ໂສ ເອວໍ ໂອວທິໂຕປິ ສຕ຺ຖຸ ທສ຺ສນໍ ປຫາຍ ເນວ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສໍເວຄໍ ອລຠິຕ຺ວາ ພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ‘‘ອເປຫິ, ວກ຺ກລິ, ອເປຫິ, ວກ຺ກລີ’’ຕິ ປຓາເມສິ. ໂສ ‘‘ນ ມໍ ສຕ຺ຖາ ອາລປຕີ’’ຕິ ເຕມາສໍ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸເຂ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິເຕນ, ປພ຺ພຕາ ອຕ຺ຕານໍ ປາເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄິຊ຺ຌກູຏໍ ອຠິຣຸຫິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ກິລມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ມມ ສນ຺ຕິກາ ອສ຺ສາສໍ ອລຠນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ນາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂອຠາສໍ ມຸຎ຺ຈິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕາວມຫນ຺ໂຕປິ ໂສໂກ ປຫີຍິ. ສຕ຺ຖາ ສຸກ຺ຂຕຬາກໍ ໂອເຆນ ປູເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ເຖຣສ຺ສ ພລວປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໘໑.

‘‘ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ຠິກ຺ຂຸ, ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ອຘິຄຈ຺ເຉ ປທໍ ສນ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປກຕິຍາປິ ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ຠິກ຺ຂຸ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສາທໍ ໂຣເຈຕິ, ໂສ ເອວໍ ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘສາສເນ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ນິພ຺ພານໍ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ. ອິມຎ຺ຈ ປນ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ –

‘‘ເອຫິ ວກ຺ກລິ ມາ ຠາຍິ, ໂອໂລເກຫິ ຕຖາຄຕໍ;

ອຫໍ ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສາມິ, ປງ຺ເກ ສນ຺ນໍວ ກຸຎ຺ຊຣໍ.

‘‘ເອຫິ ວກ຺ກລິ ມາ ຠາຍິ, ໂອໂລເກຫິ ຕຖາຄຕໍ;

ອຫໍ ຕໍ ໂມຈຍິສ຺ສາມິ, ຣາຫຸຄ຺ຄຫໍວ ສູຣິຍໍ.

‘‘ເອຫິ ວກ຺ກລິ ມາ ຠາຍິ, ໂອໂລເກຫິ ຕຖາຄຕໍ;

ອຫໍ ຕໍ ໂມຈຍິສ຺ສາມິ, ຣາຫຸຄ຺ຄຫໍວ ຈນ຺ທິມ’’ນ຺ຕິ. –

ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ. ໂສ ‘‘ທສພໂລ ເມ ທິຏ຺ໂຐ, ເອຫີຕິ ຈ ອວ຺ຫານມ຺ປິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ພລວປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ນຸ ໂຂ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄມນມຄ຺ຄໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ທສພລສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ປຐມປາເທ ປພ຺ພເຕ ຐິເຕເຍວ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕຄາຖາ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາກາເສເຍວ ປີຕິໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທມາໂນວ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ສຸມນສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຫເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸພ຺ພາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸມນສາມເຓຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພີ ກຖາ –

ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາລສ຺ມິຎ຺ຫິ ເອໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປສິ. ສຕ຺ຖາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສາສເນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸການໍ ອຄ຺ໂຄ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ນາມ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ໂສ ຕໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສ຺ເວ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິຍ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຖຣິ ຠິກ຺ຂູ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕໂຍຊນິກໍ ກຎ຺ຈນຖູປໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອເນການິ ທີປຣຸກ຺ຂສຫສ຺ສານິ ກາເຣຕ຺ວາ ທີປປູຊໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສານິ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ພາຣາຓສິຍໍ ທລິທ຺ທກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສຸມນເສຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ຕສ຺ສ ຕິຓຫາຣໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ອນ຺ນຠາໂຣຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ສຸມນເສຏ຺ຐີປິ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ນິຈ຺ຈກາລໍ ມຫາທານໍ ເທຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ອຸປຣິຏ຺ໂຐ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຄນ຺ຘມາທເນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ອນ຺ນຠາຣສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທານິ ຈ ໂສ ອຏວິໂຕ ຕິຓໍ ອາທາຍ ເຄຫໍ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ນຠາຣສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາສິ. ອນ຺ນຠາໂຣ ຕໍ ຕຸຈ຺ຉປຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ລຠິສ຺ສາມ ມຫາປຸຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ໂຖກໍ ອາຄເມຖາ’’ຕິ ຕິຓກາຊໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເວເຄນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍ຺ຫໍ ຐປິຕຠາຄຠຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຠຣິຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເວເຄນ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທາຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນ ໂຫຕິ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກໍ ນ ລຠາມິ. ອຊ຺ຊ ປນ ເມ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ຈ ທິຏ຺ໂຐ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ຈ ອຕ຺ຖິ, ລາຠາ ວຕ ເມ’’ຕິ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຫຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ –

‘‘ອິມິນາ ປນ ທາເນນ, ມາ ເມ ທາລິທ຺ທິຍໍ ອຫຸ;

ນຕ຺ຖີຕິ ວຈນໍ ນາມ, ມາ ອໂຫສິ ຠວາຠເວ. –

ຠນ຺ເຕ ເອວຣູປາ ທຸຊ຺ຊີວິຕາ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍໍ, ນຕ຺ຖີຕິ ປທເມວ ນ ສຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕຸ ມຫາປຸຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ສຸມນເສຏ຺ຐິໂນປິ ຉຕ຺ເຕ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ, ອຸປຣິຏ຺ເຐ ສຸປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສາຘຸກາຣມທາສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ກິໍ ມໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ທານໍ ທທມານໍ ນ ປສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ນາຫໍ ຕວ ທານໍ ອາຣພ຺ຠ ສາຘຸກາຣໍ ເທມິ, ອນ຺ນຠາເຣນ ປນ ອຸປຣິຏ຺ຐສ຺ສ ທິນ຺ນປິຓ຺ຑປາເຕ ປສີທິຕ຺ວາ ມຍາ ເອສ ສາຘຸກາໂຣ ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ. ໂສ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ທານໍ ທທນ຺ໂຕ ເທວຕໍ ສາຘຸກາຣໍ ທາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ອນ຺ນຠາໂຣ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ໂຕ ເອກປິຓ຺ຑປາເຕເນວ ສາຘຸກາຣໍ ທາເປສິ, ຕສ຺ສ ທາເນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ມມ ສນ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຕຍາ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ສາມິ, ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ເມ ອຊ຺ຊ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຫນ຺ທ, ໂຠ, ກຫາປຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕໍ ມຍ຺ຫໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເທຫີ’’ຕິ? ‘‘ນ ເທມິ, ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຍາວ ສຫສ຺ສໍ ວຑ຺ເຒສິ, ອິຕໂຣ ສຫສ຺ເສນາປິ ນາທາສິ. ອຖ ນໍ ‘‘ໂຫຕຸ, ໂຠ, ຍທິ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ນ ເທສິ, ສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ອຍ຺ເຍນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເວເຄນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ສມ຺ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ ສຸມນເສຏ຺ຐິ, ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຓ຺ຑປາເຕ ປຕ຺ຕິໍ ຍາຈຕິ, ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ.

ອຖສ຺ສ ໂສ ອຸປມໍ ອາຫຣິ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ປຓ຺ຑິຕ, ກຸລສຕິເກ ຄາເມ ເອກສ຺ມິໍ ຆເຣ ທີປໍ ຊາເລຍ຺ຍ, ເສສາ ອຕ຺ຕໂນ ເຕເລນ ວຏ຺ຏິໍ ເຕເມຕ຺ວາ ຊາລາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ, ປຸຣິມປທີປສ຺ສ ປຠາ ອຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຕິເຣກຕຣາ, ຠນ຺ເຕ, ປຠາ ໂຫຕີຕິ. ເອວເມວໍ ປຓ຺ຑິຕ ອຸຬຸງ຺ກຍາຄຸ ວາ ໂຫຕຸ, ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ປິຓ຺ຑປາເຕ ປເຣສໍ ປຕ຺ຕິໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ຍຕ຺ຕການໍ ເທຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ວຑ຺ຒຕິ. ຕ຺ວຎ຺ຫິ ເອກເມວ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທາສິ, ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປນ ປຕ຺ຕິຍາ ທິນ຺ນາຍ ທ຺ເວ ປິຓ຺ຑປາຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເອໂກ ຕວ, ເອໂກ ຕສ຺ສາຕິ.

ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫ, ສາມິ, ປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕນ ຫິ ອິເມ ກຫາປເຓ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນາຫໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ວິກ຺ກິຓາມິ, ສທ຺ຘາຍ ເຕ ປຕ຺ຕິໍ ທມ຺ມີຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ສທ຺ຘາຍ ເທສິ, ອຫມ຺ປິ ຕວ ຄຸເຓ ປູເຊມິ, ຄຓ຺ຫ, ຕາຕ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ປນ ມາ ສຫຕ຺ຖາ ກມ຺ມມກາສິ, ວີຖິຍໍ ຆຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ວສ. ເຍນ ຈ ເຕ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໍ ມມ ສນ຺ຕິກາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປນ ທິນ຺ນປິຓ຺ຑປາໂຕ ຕທເຫວ ວິປາກໍ ເທຕິ. ຕສ຺ມາ ຣາຊາປິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອນ຺ນຠາຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ທາເປສິ.

ໂສ ສຸມນເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສຫາຍໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄເຣ ອມິໂຕທນສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ອນຸຣຸທ຺ໂຘຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ມຫານາມສກ຺ກສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ, ສຕ຺ຖຸ ຈູຬປິຕຸ ປຸຕ຺ໂຕ ປຣມສຸຂຸມາໂລ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ເອກທິວສໍ ກິຣ ຉສຸ ຂຕ຺ຕິເຍສຸ ປູເວ ລກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ຄຸເຬຫິ ກີຬນ຺ເຕສຸ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ປຣາຊິໂຕ ປູວານໍ ອຕ຺ຖາຍ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິ. ສາ ມຫນ຺ຕໍ ສຸວຓ຺ຓຖາລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປູເວ ເປເສສິ. ປູເວ ຂາທິຕ຺ວາ ປຸນ ກີຬນ຺ໂຕ ປຣາຊິໂຕ ຕເຖວ ປຫິຓິ. ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປູເວສຸ ອາຫເຏສຸ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວາເຣ ມາຕາ ‘‘ອິທານິ ປູວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຫິຓິ. ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອສຸຕປຸພ຺ພຕາຍ ‘‘ນຕ຺ຖິປູວາ ນາມ ອິທານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ນຕ຺ຖິປູເວ ອາຫຣາ’’ຕິ ເປເສສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ນຕ຺ຖິປູເວ ກິຣ, ອຍ຺ເຍ, ເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ນຕ຺ຖີຕິ ປທໍ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ຊານາເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອປຣາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທ, ຕາຕ, ອິມໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ປຫິຓິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນຄຣປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ເທວຕາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສາມິນາ ອນ຺ນຠາຣກາເລ ອຸປຣິຏ຺ຐສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ‘ນຕ຺ຖີຕິ ປທເມວ ນ ສຸເຓຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນາ ນາມ ຐປິຕາ. ສເຈ ມຍໍ ຕມຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ເຂຍ຺ຍາມ, ມຸທ຺ຘາປິ ໂນ ສຕ຺ຕຘາ ຜເລຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທິພ຺ພປູເວຫິ ປາຕິໍ ປູຣຍິໍສຸ. ໂສ ປຸຣິໂສ ປາຕິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐເປຕ຺ວາ ວິວຣິ. ເຕສໍ ຄນ຺ໂຘ ສກລນຄຣໍ ຜຣິ. ປູໂວ ປນ ມຸເຂ ຐປິຕມຕ຺ໂຕວ ສຕ຺ຕຣສຫຣຓິສຫສ຺ສານິ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ.

ອນຸຣຸທ຺ໂຘປິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ມໍ ມຎ຺ເຎ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ມາຕາ ປິຍາຍຕິ. ນ ຫິ ເມ ອຎ຺ຎທາ ຕາຍ ນຕ຺ຖິປູວາ ນາມ ປກ຺ກປຸພ຺ພາ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ນາຫໍ ຕວ ປິໂຍ’’ຕິ. ຕາຕ, ກິໍ ວເທສິ, ມມ ອກ຺ຂີຫິປິ ຫທຍມໍສໂຕປິ ຕ຺ວໍ ປິຍຕໂຣຕິ. ສຈາຫໍ, ອມ຺ມ, ຕວ ປິໂຍ, ກສ຺ມາ ມມ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູເປ ນຕ຺ຖິປູເວ ນາມ ນ ອທາສີຕິ. ສາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕາຕ, ກິຎ຺ຈິ ປາຕິຍໍ ອໂຫສີ’’ຕິ. ອາມ, ອຍ຺ເຍ, ປູວານໍ ປາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ອໂຫສິ, ນ ເມ ເອວຣູປາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາຕິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ກຕປຸຎ຺ໂຎ, ເທວຕາຫິສ຺ສ ທິພ຺ພປູວາ ປຫິຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສປິ ມາຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ນ ມຍາ ເອວຣູປາ ປູວາ ຂາທິຕປຸພ຺ພາ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເມ ນຕ຺ຖິປູວເມວ ປເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕນ ‘‘ປູເວ ຂາທິຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກາເລ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຍ ປາຕິຍາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຫິຓຕິ, ເທວຕາ ປາຕິໍ ປູເຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂສ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອຊານິຕ຺ວາ ທິພ຺ພປູເວເຍວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ.

ສຕ຺ຖຸ ປນ ປຣິວາຣຕ຺ຖໍ ກຸລປຏິປາຏິຍາ ສາກິຍກຸມາເຣສຸ ປພ຺ພຊນ຺ເຕສຸ ມຫານາເມນ ສກ຺ເກນ, ‘‘ຕາຕ, ອມ຺ຫາກໍ ກຸລາ ໂກຈິ ປພ຺ພຊິໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຕຍາ ວາ ປພ຺ພຊິຕພ຺ພໍ, ມຍາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂສ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ອຕິສຸຂຸມາໂລ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ. ໂກ ເອສ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ນາມາຕິ? ໂສ ຫິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ, ກມ຺ມນ຺ຕໍ ກິເມວ ຊານິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເອກທິວສຎ຺ຫິ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ຠທ຺ທິໂຍ ກິມິໂລຕິ ຕໂຍ ຊນາ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ນາມ ກຫໍ ອຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ມນ຺ຕຍິໍສຸ. ເຕສຸ ກິມິໂລ ‘‘ໂກຏ຺ເຐສຸ ອຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ກິເຣກທິວສໍ ວີຫີ ໂກຏ຺ຐມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປນ຺ເຕ ອທ຺ທສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂກຏ຺ເຐ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ເອວມາຫ. ອຖ ນໍ ຠທ຺ທິໂຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ນາມ ອຸກ຺ຂລິຍໍ ອຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ກິເຣກທິວສໍ ອຸກ຺ຂລິໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ວຑ຺ເຒນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ເຖເວຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎມກາສິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ເຕ ອຸໂຠປິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ນ ຊານາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ນາມ ຣຕນຸພ຺ເພຘມກຸຬາຍ ມຫາສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ອຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ກິຣ ເນວ ວີຫິໍ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕາ, ນ ຠຕ຺ຕໍ ປຈນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ, ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຐປິຕຠຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຕິຍໍເຍເວຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎມກາສິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເອວໍ ຠຕ຺ຕຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານມ຺ປິ ອຊານນ຺ໂຕ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມນ຺ເຕ ກິໍ ຊານິສ຺ສຕິ.

ໂສ ‘‘ເອຫິ ໂຂ ເຕ, ອນຸຣຸທ຺ຘ, ຆຣາວາສຕ຺ຖໍ ອນຸສາສິສ຺ສາມິ, ປຐມໍ ເຂຕ຺ຕໍ ກສາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠາຕຣາ ວຸຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມນ຺ຕານໍ ອປຣິຍນ຺ຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ເມ ຆຣາວາເສນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ມາຕຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠທ຺ທິຍປມຸເຂຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສາກິຍກຸມາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປິຍມ຺ພວເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ປນ ສມ຺ມາປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ເອກາສເນ ນິສິນ຺ໂນວ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐປິຕອາມລການິ ວິຍ ສຫສ຺ສໂລກຘາຕຸໂຍ ໂອໂລກນສມຕ຺ໂຖ ຫຸຕ຺ວາ –

‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ຊານາມິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ວິໂສຘິຕໍ;

ເຕວິຊ຺ໂຊ ອິທ຺ຘິປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໓໓໒, ໕໖໒) –

ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕຣປາທມູເລ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປສິ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ສຸມນເສຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ໂຕ ອນ຺ນຠາໂຣ ນາມ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິປິ ຎຕ຺ວາ –

‘‘ອນ຺ນຠາໂຣ ປຸເຣ ອາສິໍ, ທລິທ຺ໂທ ຕິຓຫາຣໂກ;

ປິຓ຺ຑປາໂຕ ມຍາ ທິນ຺ໂນ, ອຸປຣິຏ຺ຐສ຺ສ ຕາທິໂນ’’ຕິ. –

ອາຫ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ໂຍ ໂສ ຕທາ ມຍາ ອຸປຣິຏ຺ຐສ຺ສ ທິນ຺ນປິຓ຺ຑປາຕໂຕ ກຫາປເຓ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ມມ ສຫາຍໂກ ສຸມນເສຏ຺ຐິ ກຫໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ເອຕຣຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ວິຎ຺ຌາຏວິຍໍ ປພ຺ພຕປາເທ ມຸຓ຺ຑນິຄໂມ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ມຫາມຸຓ຺ຑສ຺ສ ນາມ ອຸປາສກສ຺ສ ມຫາສຸມໂນ ຈູຬສຸມໂນຕິ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ໂສ ຈູຬສຸມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວາ ຈ ປນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ມຍິ ຄເຕ ອຸປກາໂຣ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ອິທໍ ອທ຺ທສ ‘‘ໂສ ຕຕ຺ຖ ມຍິ ຄເຕ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ທິສ຺ວາ ຈ ປນ ອຸປກຏ຺ເຐ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ໂອຕຣິ. ມຫາມຸຓ຺ໂຑ ປນ ອຸປາສໂກ ເຖຣສ຺ສ ປຸພ຺ເພປິ ວິສ຺ສາສິໂກ ເອວ. ໂສ ເຖຣໍ ປິຓ຺ຑປາຕກາເລ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ມຫາສຸມນໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ອຍ຺ໂຍ, ເມ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ອາຄໂຕ, ຍາວສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ປຕ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕາວສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫ, ອຫໍ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ອຸປາສໂກ ເຖຣໍ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ເຕມາສໍ ວສນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ, ເຖໂຣປິ ອຘິວາເສສິ.

ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ໂຕ ວິຍ ເຕມາສໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ຕິຈີວຣຎ຺ເຈວ ຄຸຬເຕລຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອລໍ, ອຸປາສກ, ນ ເມ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ວສ຺ສາວາສິກລາໂຠ ນາເມສ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ຄຓ຺ຫາມິ, ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ນ ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕິເກ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ສາມເຓໂຣປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາສຸມໂນ ສາມເຓໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ ເມ, ອຸປາສກ, ມຫາສຸມເນນຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຈູຬສຸມນໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈູຬສຸມນໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຖໂຣ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຎາຕເກ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາກາເສເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປເທເສ ອຣຎ຺ຎກຸຏິກາຍ ໂອຕຣິ.

ເຖໂຣ ປນ ປກຕິຍາປິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອຸທຣວາໂຕ ສມຸຏ຺ຐຫິ. ອຖ ນໍ ກິລນ຺ຕຣູປໍ ທິສ຺ວາ ສາມເຓໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ໂວ ຣຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຸທຣວາໂຕ ເມ ສມຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎທາປິ ສມຸຏ຺ຐິຕປຸພ຺ໂພ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເກນ ຜາສຸກໍ ໂຫຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອໂນຕຕ຺ຕໂຕ ປານີເຍ ລທ຺ເຘ ຜາສຸກໍ ໂຫຕິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອາຫຣາມີ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ສາມເຓຣາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ອໂນຕຕ຺ເຕ ປນ຺ນໂຄ ນາມ ນາຄຣາຊາ ມໍ ຊານາຕິ, ຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ປານີຍວາຣກໍ ອາຫຣາຕິ. ໂສ ສາຘູຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕໍ ຐານໍ ອຄມາສິ. ຕໍ ທິວສໍ ປນ ນາຄຣາຊາ ນາຄນາຏກປຣິວຸໂຕ ອຸທກກີຬໍ ກີຬິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ໂສ ສາມເຓຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາວ ກຸຊ຺ຌິ, ‘‘ອຍໍ ມຸຓ຺ຑກສມໂຓ ອຕ຺ຕໂນ ປາທປໍສຸໍ ມມ ມຕ຺ຖເກ ໂອກິຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ອໂນຕຕ຺ເຕ ປານີຍຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ທານິສ຺ສ ປານີຍໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນິກໍ ອໂນຕຕ຺ຕທຫໍ ມຫາປາຕິຍາ ອຸກ຺ຂລິໍ ປິທຫນ຺ໂຕ ວິຍ ຜເຓນ ປິທຫິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ສາມເຓໂຣ ນາຄຣາຊສ຺ສ ອາກາຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາວ ‘‘ກຸທ຺ໂຘ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສຸໂຓຫິ ເມ ນາຄຣາຊ, ອຸຄ຺ຄເຕຊ ມຫພ຺ພລ;

ເທຫິ ເມ ປານີຍຆຏໍ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖມ຺ຫິ ອາຄໂຕ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ນາຄຣາຊາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄ, ຄງ຺ຄາ ນາມ ມຫານທີ;

ມຫາສມຸທ຺ທມປ຺ເປຕິ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ ປານີຍໍ ຫຣາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສາມເຓໂຣ ‘‘ອຍໍ ນາຄຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉາຍ ນ ທສ຺ສຕິ, ອຫໍ ພລກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ອານຸຠາວໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ອິມໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາວ ປານີຍໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມໍ ອໂນຕຕ຺ຕໂຕວ ປານີຍໍ ອາຫຣາເປຕິ, ເຕນາຫໍ ອິທເມວ ຫຣິສ຺ສາມິ, ອເປຫິ, ມາ ມໍ ວາເຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອິໂຕວ ປານີຍໍ ຫາສ຺ສໍ, ອິມິນາວມ຺ຫິ ອຕ຺ຖິໂກ;

ຍທິ ເຕ ຖາມພລໍ ອຕ຺ຖິ, ນາຄຣາຊ ນິວາຣຍາ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ນາຄຣາຊາ ອາຫ –

‘‘ສາມເຓຣ ສເຈ ອຕ຺ຖິ, ຕວ ວິກ຺ກມ ໂປຣິສໍ;

ອຠິນນ຺ທາມິ ເຕ ວາຈໍ, ຫຣສ຺ສຸ ປານີຍໍ ມມາ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ສາມເຓໂຣ ‘‘ເອວໍ, ມຫາຣາຊ, ຫຣາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍທິ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຫຣາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ເຕນ ຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ຊານສ຺ສູ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘສາສນສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຍາ ປານີຍໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕານໍ ຕາວ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ຕາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ອໂນຕຕ຺ຕທຫປິຏ຺ເຐ ປນ຺ນຄນາຄຣາເຊນ ສທ຺ຘິໍ ມມ ສງ຺ຄາໂມ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊຍປຣາຊຍໍ ໂອໂລເກຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ເອເຕເນວ ນີຫາເຣນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂລກປາເລ ສກ຺ກສຸຍາມສນ຺ຕຸສິຕປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ ຈ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕໂຕ ປຣໍ ປຏິປາຏິຍາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ເມຫິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິເຕຫິ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເອວໍ ໂສ ອສຎ຺ເຎ ຈ ອຣູປິພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ອາຫິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ພາປິ ເທວຕາ ອໂນຕຕ຺ຕທຫປິຏ຺ເຐ ນາຬິຍໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓານິ ວິຍ ອາກາສໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ສນ຺ນິປຕິເຕ ເທວສງ຺ເຆ ສາມເຓໂຣ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ນາຄຣາຊໍ ອາຫ –

‘‘ສຸໂຓຫິ ເມ ນາຄຣາຊ, ອຸຄ຺ຄເຕຊ ມຫພ຺ພລ;

ເທຫິ ເມ ປານີຍຆຏໍ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖມ຺ຫິ ອາຄໂຕ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ນາໂຄ ອາຫ –

‘‘ສາມເຓຣ ສເຈ ອຕ຺ຖິ, ຕວ ວິກ຺ກມ ໂປຣິສໍ;

ອຠິນນ຺ທາມິ ເຕ ວາຈໍ, ຫຣສ຺ສຸ ປານີຍໍ ມມາ’’ຕິ.

ໂສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ນາຄຣາຊສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐິຕໂກວ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາວໍ ມາເປຕ຺ວາ ອາກາສໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ນາຄຣາຊສ຺ສ ຜເຓ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອໂຘມຸຂໍ ນິປ຺ປີເຬສິ, ຕາວເທວ ພລວຕາ ປຸຣິເສນ ອກ຺ກນ຺ຕອລ຺ລຈມ຺ມໍ ວິຍ ນາຄຣາຊສ຺ສ ຜເຓ ອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ໂອຄລິຕ຺ວາ ທພ຺ພິມຕ຺ຕາ ຜຓປຸຏກາ ອເຫສຸໍ. ນາຄຣາຊສ຺ສ ຜເຓຫິ ມຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ຕາລກ຺ຂນ຺ຘປມາຓາ ອຸທກວຏ຺ຏິໂຍ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ອາກາເສເຍວ ປານີຍວາຣກໍ ປູເຣສິ. ເທວສງ຺ໂຆ ສາຘຸກາຣມທາສິ. ອຖ ນາຄຣາຊາ ລຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ກຸຊ຺ຌິ, ຊຍກຸສຸມວຓ຺ຓານິສ຺ສ ອກ຺ຂີນິ ອເຫສຸໍ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ມໍ ເທວສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ປານີຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ລຊ຺ຊາເປສິ, ເອຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຸເຂ ຫຕ຺ຖໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫທຍມໍສໍ ວາສ຺ສ ມທ຺ທາມິ, ປາເທ ວາ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຣຄງ຺ຄາຍໍ ຂິປາມີ’’ຕິ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິ. ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕປິ ນໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິເຍວ. ສາມເຓໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປານີຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ປິວຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ນາຄຣາຊາປິ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ ອນຸຣຸທ຺ຘ, ສາມເຓໂຣ ມຍາ ອທິນ຺ນເມວ ປານີຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ມາ ປິວິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ກິຣ ສາມເຓຣາຕິ. ‘‘ປິວຖ, ຠນ຺ເຕ, ອິມິນາ ເມ ທິນ຺ນໍ ປານີຍໍ ອາຫຏ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ຂີຓາສວສາມເຓຣສ຺ສ ມຸສາກຖນໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວສ຺ສ ອາພາໂຘ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠິ. ປຸນ ນາໂຄ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສາມເຓເຣນມ຺ຫິ ສພ຺ພໍ ເທວຄຓໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ລຊ຺ຊາປິໂຕ, ອຫມສ຺ສ ຫທຍໍ ວາ ຜາເລສ຺ສາມິ, ປາເທ ວາ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຣຄງ຺ຄາຍ ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ມຫາຣາຊ, ສາມເຓໂຣ ມຫານຸຠາໂວ, ຕຸມ຺ເຫ ສາມເຓເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຄາເມຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ຂມາເປຕ຺ວາ ນໍ ຄຈ຺ຉຖາຕິ. ໂສ ສຍມ຺ປິ ສາມເຓຣສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ຊານາຕິເຍວ, ລຊ຺ຊາຍ ປນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ. ອຖ ນໍ ເຖຣສ຺ສ ວຈເນນ ຂມາເປຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອໂນຕຕ຺ຕອຸທເກນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຄມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ມຍ຺ຫໍ ປຫິເຓຍ຺ຍາຖ, ອຫເມວ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ເຖໂຣປິ ສາມເຓຣໍ ອາທາຍ ປາຍາສິ. ສຕ຺ຖາ ເຖຣສ຺ສ ອາຄມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ ເຖຣສ຺ສ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂູປິ ເຖຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສຸໍ. ອເຖກຈ຺ເຈ ສາມເຓຣໍ ສີເສປິ ກຓ຺ເຓສຸປິ ພາຫາຍມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຎ຺ຈາເລຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ສາມເຓຣ ຈູຬກນິຏ຺ຐ, ນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕິເມສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກມ຺ມໍ ອາສີວິສໍ ຄີວາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ວິຍ ສາມເຓຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນາສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ຊານນ຺ຕິ, ອຊ຺ຊ ມຍາ ສຸມນສາມເຓຣສ຺ສ ຄຸຓໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອານນ຺ທ, ອໂນຕຕ຺ຕອຸທເກນມ຺ຫິ ປາເທ ໂຘວິຕຸກາໂມ, ສາມເຓຣານໍ ຆຏໍ ທຕ຺ວາ ປານີຍໍ ອາຫຣາເປຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ວິຫາເຣ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ສາມເຓຣສຕານິ ສນ຺ນິປາເຕສິ. ເຕສຸ ສຸມນສາມເຓໂຣ ສພ຺ພນວໂກ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ສພ຺ພມຫລ຺ລກໍ ສາມເຓຣໍ ອາຫ – ‘‘ສາມເຓຣ, ສຕ຺ຖາ ອໂນກຕ຺ຕທຫອຸທເກນ ປາເທ ໂຘວິຕຸກາໂມ, ຆຏໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປານີຍໍ ອາຫຣາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ນ ສກ຺ໂກມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ເສເສປິ ປຏິປາຏິຍາ ປຸຈ຺ຉິ, ເຕປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປິໍສຸ. ‘‘ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ຂີຓາສວສາມເຓຣາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ອຕ຺ຖິ, ເຕ ປນ ‘‘ນາຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ພທ຺ໂຘ ມາລາປຸໂຏ, ສຸມນສາມເຓຣສ຺ເສວ ພທ຺ໂຘ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉິໍສຸ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອສມຕ຺ຖຕາເຍວ ນ ອິຈ຺ຉິໍສຸ. ປຣິໂຍສາເນ ປນ ສຸມນສ຺ສ ວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ, ‘‘ສາມເຓຣ, ສຕ຺ຖາ ອໂນຕຕ຺ຕທຫອຸທເກນ ປາເທ ໂຘວິຕຸກາໂມ, ກຸຏໍ ອາທາຍ ກິຣ ອຸທກໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອໂນຕຕ຺ຕໂຕ ກິຣ ມໍ ອຸທກໍ ອາຫາຣາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ສຸມນາ’’ຕິ. ໂສ ວິສາຂາຍ ກາຣິເຕສຸ ຆນສຸວຓ຺ຓໂກຏ຺ຏິເມສຸ ເສນາສນກຸເຏສຸ ເອກໍ ສຏ຺ຐິກຸຏອຸທກຄຓ຺ຫນກໍ ມຫາຆຏໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ເມ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອໍສກູເຏ ຐປິເຕນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂອລມ຺ພກໍ ກຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕາຠິມຸໂຂ ປກ຺ຂນ຺ທິ.

ນາຄຣາຊາ ສາມເຓຣໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຏໍ ອໍສກູເຏນ ອາທາຍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ມາທິເສ ທາເສ ວິຊ຺ຊມາເນ ກສ຺ມາ ສຍໍ ອາຄຕາ, ອຸທເກນຕ຺ເຖ ສຕິ ກສ຺ມາ ສາສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ປຫິຓຖາ’’ຕິ ກຸເຏນ ອຸທກໍ ອາທາຍ ສຍໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣໂຕ ໂຫຖ, ຠນ຺ເຕ, ອຫເມວ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕິຏ຺ຐຖ ຕຸມ຺ເຫ, ມຫາຣາຊ, ອຫເມວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອາຓຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນາຄຣາຊານໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ກຸຏໍ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາເສນາຄຎ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ປສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາມເຓຣສ຺ສ ລີລໍ, ອາກາເສ ຫໍສຣາຊາ ວິຍ ໂສຠຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສປິ ປານີຍຆຏໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກຕິວສ຺ໂສສິ ຕ຺ວໍ, ສຸມນາ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຕວສ຺ໂສມ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສຸມນ, ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທາຍຊ຺ຊອຸປສມ຺ປທໍ ອທາສິ. ທ຺ເວເຍວ ກິຣ ສາມເຓຣາ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກາ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິໍສຸ – ອຍຎ຺ຈ ສຸມໂນ ໂສປາໂກ ຈາຕິ.

ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ອາວຸໂສ, ເອວຣູໂປ ຫິ ນາມ ທຫຣສາມເຓຣສ຺ສ ອານຸຠາໂວ ໂຫຕິ, ນ ໂນ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູໂປ ອານຸຠາໂວ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາສເນ ທຫໂຣປິ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ໂນ ເອວຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໘໒.

‘‘ໂຍ ຫເວ ທຫໂຣ ຠິກ຺ຂຸ, ຍຸຎ຺ຊຕິ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ໂສມໍ ໂລກໍ ປຠາເສຕິ, ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ຆຏຕິ ວາຍມຕິ. ປຠາເສຕີຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ອພ຺ຠາທີຫິ ມຸຕ຺ໂຕ ຈນ຺ທິມາ ວິຍ ໂລກໍ ຂນ຺ຘາທິເຠທໍ ໂລກໍ ໂອຠາເສຕິ, ເອກາໂລກໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສຸມນສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

ຠິກ຺ຂຸວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈວີສຕິໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໒໖. ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ໂຄ

໑. ປສາທພຫຸລພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ຉິນ຺ທ ໂສຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປສາທພຫຸລໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ໂສຬສມຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄຕເວລາຍ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ໂຠນ຺ໂຕ ອຣຫນ຺ໂຕ, ນິສີທນ຺ຕຸ ໂຠນ຺ໂຕ ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວທນ຺ໂຕ ອຣຫນ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕເມວ ວທຕິ. ເຕສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ‘‘ອຍໍ ອມ຺ເຫສຸ ອຣຫນ຺ຕສຎ຺ຎີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ, ຂີຓາສວາ ‘‘ອຍໍ ໂນ ຂີຓາສວຠາວໍ ຊານາຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ເຕ ສພ຺ເພປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ນາຄມິໍສຸ. ໂສ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ, ອຍ຺ຍາ, ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕຫິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອາໂຣຈິເຕ ‘‘ສາທິຍຖ ປນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຫນ຺ຕວາທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ສາທິຍາມ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມນຸສ຺ສານໍ ເອຕໍ ປສາທຠຎ຺ຎໍ, ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປສາທຠຎ຺ເຎ, ອປິ ຈ ໂຂ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຣຫນ຺ເຕສຸ ອຘິມຕ຺ຕໍ ເປມໍ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫຫິປິ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ເຉຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕເມວ ປຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໘໓.

‘‘ຉິນ຺ທ ໂສຕໍ ປຣກ຺ກມ຺ມ, ກາເມ ປນຸທ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ;

ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຍໍ ຎຕ຺ວາ, ອກຕຎ຺ຎູສິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຣກ຺ກມ຺ມາຕິ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ນາມ ນ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ວາຍາເມນ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ມຫນ຺ເຕນ ປຣກ຺ກເມນ ປຣກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ໂສຕໍ ຉິນ຺ທ. ອຸໂຠປິ ກາເມ ປນຸທ ນີຫຣ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ຂີຓາສວານໍ ອາລປນເມຕໍ. ສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ຂຍໍ ຊານິຕ຺ວາ. ອກຕຎ຺ຎູຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕ຺ວໍ ສຸວຓ຺ຓາທີສຸ ເກນຈິ ອກຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຊານນໂຕ ອກຕຎ຺ຎູ ນາມ ໂຫສີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປສາທພຫຸລພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ສມ຺ພຫຸລຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ຍທາ ທ຺ວເຍສູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ທິສາວາສິກາ ຠິກ຺ຂູ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ເຕສໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ທ຺ເວ ຘມ຺ມາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ກຕເມ ນຸ ໂຂ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ’’ຕິ? ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ທ຺ເວ ຘມ຺ມາຕິ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສມຖວິປສ຺ສນາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໘໔.

‘‘ຍທາ ທ຺ວເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ, ປາຣຄູ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ;

ອຖສ຺ສ ສພ຺ເພ ສໍໂຍຄາ, ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຊານໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍທາຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ທ຺ວິຘາ ຐິເຕສຸ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມສຸ ອຠິຎ຺ຎາປາຣຄາທິວເສນ ອຍໍ ຂີຓາສໂວ ປາຣຄູ ໂຫຕິ, ອຖສ຺ສ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ສໍໂຍຊນສມຕ຺ຖາ ສພ຺ເພ ກາມໂຍຄາທໂຍ ສໍໂຍຄາ ເອວໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ສມ຺ພຫຸລຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ມາຣວຕ຺ຖຸ

ຍສ຺ສ ປາຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິເຣກສ຺ມິໍ ທິວເສ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຸຣິໂສ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປາຣໍ ປາຣນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກິນ຺ນຸ ໂຂ ເອຕໍ ປາຣໍ ນາມາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາໂຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວິທິຕ຺ວາ, ‘‘ປາປິມ, ກິໍ ຕວ ປາເຣນ, ຕຎ຺ຫິ ວີຕຣາເຄຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໘໕.

‘‘ຍສ຺ສ ປາຣໍ ອປາຣໍ ວາ, ປາຣາປາຣໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ວີຕທ຺ທຣໍ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປາຣນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ຉ ອາຍຕນານິ. ອປາຣນ຺ຕິ ພາຫິຣານິ ຉ ອາຍຕນານິ. ປາຣາປາຣນ຺ຕິ ຕທຸຠຍໍ. ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຍສ຺ສ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວາ ຄຫຓາຠາເວນ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ກິເລສທຣຖານໍ ວິຄເມນ ວີຕທ຺ທຣໍ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມາຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ຌາຍິນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ສາວເກ, ‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’ຕິ ວທຕິ, ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ຊາຕິໂຄຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ມມ຺ປິ ນຸ ໂຂ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາຫໍ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມິ, ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕເມວ ປເນວໍ ວທາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໘໖.

‘‘ຌາຍິໍ ວິຣຊມາສີນໍ, ກຕກິຈ຺ຈມນາສວໍ;

ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖມນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຌາຍິນ຺ຕິ ທຸວິເຘນ ຌາເນນ ຌາຍນ຺ຕໍ ກາມຣເຊນ ວິຣຊໍ ວເນ ເອກກມາສີນໍ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ໂສຬສນ຺ນໍ ກິຈ຺ຈານໍ ກຕຕ຺ຕາ ກຕກິຈ຺ຈໍ ອາສວານໍ ອຠາເວນ ອນາສວໍ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ທິວາ ຕປຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ປເສນທິ ໂກສໂລ ກິຣ ມຫາປວາຣຓາຍ ສພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຄນ຺ຘມາລາທີນິ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ນາມເມວ ປນສ຺ເສຕໍ, ສຣີຣໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຂເຓ ຈນ຺ໂທ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ສູຣິໂຍ ອຕ຺ຖເມຕິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຖເມນ຺ຕສ຺ສ ຈ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຈນ຺ທສ຺ສ ໂອຠາສໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ສຣີໂຣຠາສໍ ເຖຣສ຺ສ ສຣີໂຣຠາສໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈ ສຣີໂຣຠາສໍ ໂອໂລເກສິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ໂພຠາເສ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາວ ວິໂຣຈຕິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ມມ ອິເມ ໂອຠາເສ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ໂອຠາໂສ ຣຸຈ຺ຈຕິ. ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ສຣີຣໍ ສພ຺ໂພຠາເສ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິໂຣຈຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ສູຣິໂຍ ນາມ ທິວາ ວິໂຣຈຕິ, ຈນ຺ໂທ ຣຕ຺ຕິໍ, ຣາຊາ ອລງ຺ກຕກາເລເຍວ, ຂີຓາສເວ ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍເຍວ ວິໂຣຈຕິ, ພຸທ຺ຘາ ປນ ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ທິວາປິ ປຎ຺ຈວິເຘນ ເຕເຊນ ວິໂຣຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໘໗.

‘‘ທິວາ ຕປຕິ ອາທິຈ຺ໂຈ, ຣຕ຺ຕິມາຠາຕິ ຈນ຺ທິມາ;

ສນ຺ນທ຺ໂຘ ຂຕ຺ຕິໂຍ ຕປຕິ, ຌາຍີ ຕປຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ;

ອຖ ສພ຺ພມໂຫຣຕ຺ຕິໍ, ພຸທ຺ໂຘ ຕປຕິ ເຕຊສາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທິວາ ຕປຕີຕິ ທິວາ ວິໂຣຈຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ປນສ຺ສ ຄຕມຄ຺ໂຄປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຈນ຺ທິມາຕິ ຈນ຺ໂທປິ ອພ຺ຠາທີຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ ຣຕ຺ຕິເມວ ວິໂຣຈຕິ, ໂນ ທິວາ. ສນ຺ນທ຺ໂຘຕິ ສຸວຓ຺ຓມຓິວິຈິຕ຺ເຕຫິ ສພ຺ພາຠຣເຓຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕວ ຣາຊາ ວິໂຣຈຕິ, ນ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ຐິໂຕ. ຌາຍີຕິ ຂີຓາສໂວ ປນ ຄຓໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຌາຍນ຺ໂຕວ ວິໂຣຈຕິ. ເຕຊສາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ສີລເຕເຊນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍເຕຊໍ, ຄຸຓເຕເຊນ ນິຄ຺ຄຸຓເຕຊໍ, ປຎ຺ຎາເຕເຊນ ທຸປ຺ປຎ຺ຎເຕຊໍ, ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ອປຸຎ຺ຎເຕຊໍ, ຘມ຺ມເຕເຊນ ອຘມ຺ມເຕຊໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ອິມິນາ ປຎ຺ຈວິເຘນ ເຕຊສາ ນິຈ຺ຈກາລເມວ ວິໂຣຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖຸ

ພາຫິຕປາໂປຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປພ຺ພຊິຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພາຫິຣກປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຕ຺ຕໂນ ສາວເກ ‘ປພ຺ພຊິຕາ’ຕິ ວທຕິ, ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ, ມມ຺ປິ ໂຂ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາຫໍ ເອຕ຺ຕເກນ ‘ປພ຺ພຊິໂຕ’ຕິ ວທາມິ, ກິເລສມລານໍ ປນ ປພ຺ພາຊິຕຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໘໘.

‘‘ພາຫິຕປາໂປຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ສມຈຣິຍາ ສມໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ປພ຺ພາຊຍມຕ຺ຕໂນ ມລໍ, ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສມຈຣິຍາຕິ ສພ຺ພາກຸສລານິ ສເມຕ຺ວາ ຈຣເຓນ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ພາຫິຕປາປຕາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອກຸສລານິ ສເມຕ຺ວາ ຈຣເຓນ ສມໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຄາທິມລໍ ປພ຺ພາຊຍນ຺ໂຕ ວິໂນເທນ຺ໂຕ ຈຣຕິ, ໂສປິ ເຕນ ປພ຺ພາຊເນນ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປພ຺ພຊິໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິໍ ກິຣ ຐາເນ ສມ຺ພຫຸລາ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອໂຫ ອມ຺ຫາກໍ, ອຍ຺ໂຍ, ຂນ຺ຕິພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຎ຺ເຎສຸ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕສຸ ວາ ປຫຣນ຺ເຕສຸ ວາ ໂກປມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸເຓ ກຖຍິໍສຸ. ອເຖໂກ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ໂກ ເອສ ນ ກຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເຖໂຣ’’ຕິ. ‘‘ນໍ ກຸຊ຺ຌາເປນ຺ໂຕ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ເຖຕໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຫໍ ນໍ ກຸຊ຺ຌາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ສກ຺ໂກສິ, ກຸຊ຺ຌາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ໂຫຕຸ, ຊານິສ຺ສາມິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເຖຣໍ ຠິກ຺ຂາຍ ປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠາເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິມຊ຺ເຌ ມຫນ຺ຕໍ ປາຓິປ຺ປຫາຣມທາສິ. ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ອໂນໂລເກຕ຺ວາວ ຄໂຕ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສກລສຣີເຣ ຑາໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ອໂຫ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ຂມຖ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ຕຸມ຺ເຫ ປຫຣິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ໂຫຕຸ ຂມາມິ ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຂມຖ, ມມ ເຄເຫເຍວ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ, ເຖໂຣປິ ປຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຖຣໍ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ປຣິວິສິ.

ມນຸສ຺ສາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ອມ຺ຫາກໍ ນິຣປຣາໂຘ ອຍ຺ໂຍ ປຫໂຏ, ທຓ຺ເຑນປິສ຺ສ ໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ, ເອຕ຺ເຖວ ນໍ ມາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທິຫຕ຺ຖາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຖໂຣ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ນິວຕ຺ເຕຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ກິໍ ເອຕໍ ອຸປາສກາຕິ? ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ຕຸມ຺ເຫ ປຫຏາ, ມຍມສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມາຕິ. ກິໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ອິມິນາ ປຫຏາ, ອຸທາຫຸ ອຫນ຺ຕິ? ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕຕິ. ‘‘ມໍ ເອສ ປຫຣິຕ຺ວາ ຂມາເປສິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ມນຸສ຺ເສ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ເຖໂຣ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ເຍນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ປຫໂຏ, ຕສ຺ເສວ ເຄເຫ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ. ເຖຣສ຺ສ ປຫຏກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິທານິ ໂສ ກສ຺ສ ລຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອວເສເສ ໂປເຖນ຺ໂຕ ວິຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຄິຫິພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ປນ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຫໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂກໂຘ ນາເມສ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໘໙.

‘‘ນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຫເຣຍ຺ຍ, ນາສ຺ສ ມຸຎ຺ເຈຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ;

ຘີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫນ຺ຕາຣໍ, ຕໂຕ ຘີ ຍສ຺ສ ມຸຎ຺ຈຕິ.

໓໙໐.

‘‘ນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ເສຕທກິຎ຺ຈິ ເສຍ຺ໂຍ, ຍທາ ນິເສໂຘ ມນໂສ ປິເຍຫິ;

ຍໂຕ ຍໂຕ ຫິໍສມໂນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕໂຕ ຕໂຕ ສມ຺ມຕິເມວ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຫເຣຍ຺ຍາຕິ ‘‘ຂີຓາສວພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕ ຂີຓາສວສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວາ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນ ປຫເຣຍ຺ຍ. ນາສ຺ສ ມຸຎ຺ເຈຖາຕິ ໂສປິ ປຫໂຏ ຂີຓາສວພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອສ຺ສ ປຫຣິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ເວຣໍ ນ ມຸຎ຺ເຈຖ, ຕສ຺ມິໍ ໂກປໍ ນ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສາຕິ ຂີຓາສວພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫນ຺ຕາຣໍ ຄຣຫາມິ. ຕໂຕ ຘີຕິ ໂຍ ປນ ຕໍ ປຫຣນ຺ຕໍ ປຏິປຫຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ເວຣໍ ມຸຎ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕໂຕປິ ຄຣຫາມິເຍວ.

ເອຕທກິຎ຺ຈິ ເສຍ຺ໂຍຕິ ຍໍ ຂີຓາສວສ຺ສ ອກ຺ໂກສນ຺ຕໍ ວາ ອປຈ຺ຈກ຺ໂກສນໍ, ປຫຣນ຺ຕໍ ວາ ອປ຺ປຏິປຫຣຓໍ, ເອຕໍ ຕສ຺ສ ຂີຓາສວພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ເສຍ຺ໂຍ, ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ເສຍ຺ໂຍ ນ ໂຫຕິ, ອຘິມຕ຺ຕເມວ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທາ ນິເສໂຘ ມນໂສ ປິເຍຫີຕິ ໂກຘນສ຺ສ ຫິ ໂກຘຸປ຺ປາໂທວ ມນໂສ ປິໂຍ ນາມ. ໂກໂຘ ຫິ ປເນສ ມາຕາປິຕູສຸປິ ພຸທ຺ຘາທີສຸປິ ອປຣຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ອສ຺ສ ເຕຫິ ມນໂສ ນິເສໂຘ ໂກຘວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄໂຫ, ເອຕໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫິໍສມໂນຕິ ໂກຘມໂນ. ໂສ ຕສ຺ສ ຍໂຕ ຍໂຕ ວຕ຺ຖຸໂຕ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນິວຕ຺ຕຕິ. ຕໂຕ ຕໂຕຕິ ຕໂຕ ຕໂຕ ວຕ຺ຖຸໂຕ ສກລມ຺ປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ນິວຕ຺ຕຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີວຕ຺ຖຸ

ຍສ຺ສ ກາເຍນ ວາຈາຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາປຊາປຕິໍ ໂຄຕມິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຠຄວຕາ ຫິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐ ຄຣຸຘມ຺ເມ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂຍ ປຸຣິໂສ ສຸຣຠິປຸປ຺ຜທາມໍ ວິຍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສປຣິວາຣາ ມຫາປຊາປຕິ ໂຄຕມີ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິ, ອຎ຺ໂຎ ຕສ຺ສາ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອາຈຣິໂຍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທໍ ເຖຣິໍ ອາຣພ຺ຠ ອປເຣນ ສມເຍນ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ມຫາປຊາປຕິຍາ ໂຄຕມິຍາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ສຫຕ຺ເຖເນວ ກາສາຍານິ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕິໂຍ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ເນວ ອຸໂປສຖໍ ນ ປວາຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສປິ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຕາສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ມຫາປຊາປຕິຍາ ໂຄຕມິຍາ ອຏ຺ຐ ຄຣຸຘມ຺ມາ ທິນ຺ນາ, ອຫເມວສ຺ສາຈຣິໂຍ, ອຫເມວ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິວິຣຫິເຕສຸ ຂີຓາສເວສຸ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນາມ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໙໑.

‘‘ຍສ຺ສ ກາເຍນ ວາຈາຍ, ມນສາ ນຕ຺ຖິ ທຸກ຺ກຏໍ;

ສໍວຸຕໍ ຕີຫິ ຐາເນຫິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສາວຊ຺ຊໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ອປາຍສໍວຕ຺ຕນິກໍ ກມ຺ມໍ. ຕີຫິ ຐາເນຫີຕິ ເອເຕຫິ ກາຍາທີຫິ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິປເວສນິວາຣຓຕ຺ຖາຍ ທ຺ວາຣໍ ປິຫິຕໍ, ຕໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍມ຺ຫາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ຍສ຺ສໍ ທິສາຍໍ ເຖໂຣ ວສຕີ’’ຕິ ສຸຓາຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕໂຕວ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ອຊ຺ຊາປິ ທິສາ ນມສ຺ສມາໂນ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ເຖຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ທິສາ ນມສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຈຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ທິສາ ນມສ຺ສນຠາວໍ ວາ ອນມສ຺ສນຠາວໍ ວາ ຕຸມ຺ເຫວ ຊານາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ທິສາ ນມສ຺ສຕິ, ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິກາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍໍ ນມສ຺ສຕິ. ຍຎ຺ຫິ ອາຈຣິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ວິຊານາຕິ, ເຕນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນມສ຺ສິຕພ຺ໂພເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໙໒.

‘‘ຍມ຺ຫາ ຘມ຺ມໍ ວິຊາເນຍ຺ຍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘເທສິຕໍ;

ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຕໍ ນມສ຺ເສຍ຺ຍ, ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕໍວ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕໍວາຕິ ຍຖາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາ ປຣິຈຣເຓນ ເຈວ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມາທີຫິ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນມສ຺ສຕິ, ເອວໍ ຍມ຺ຫາ ອາຈຣິຍາ ຕຖາຄຕປເວທິຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຊາເນຍ຺ຍ, ຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນມສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ຊຏິລພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ນ ຊຏາຫີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ຊຏິລພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ‘‘ອຫໍ ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈ ສຸຊາໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ສເຈ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຕ຺ຕໂນ ສາວເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ວທຕິ, ມມ຺ປິ ນຸ ໂຂ ຕຖາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຊຏາມຕ຺ເຕນ, ນ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມິ, ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈເມວ ປນາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ວທາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໙໓.

‘‘ນ ຊຏາຫິ ນ ໂຄຕ຺ເຕນ, ນ ຊຈ຺ຈາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ;

ຍມ຺ຫິ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ຈ, ໂສ ສຸຈີ ໂສ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ໂສຬສຫາກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສຈ຺ຈຎາຓຎ຺ເຈວ ນວວິໂຘ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ສຸຈິ, ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຊຏິລພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ກຸຫກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ກິໍ ເຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ວຄ຺ຄຸລິວຕໍ ກຸຫກພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເວສາລິນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກໍ ກກຸຘຣຸກ຺ຂໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ທ຺ວີຫິ ປາເທຫິ ຣຸກ຺ຂສາຂໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອໂຘສິໂຣ ໂອລມ຺ພນ຺ໂຕ ‘‘ກປິລານໍ ເມ ສຕໍ ເທຖ, ກຫາປເຓ ເທຖ, ປຣິຈາຣິກໍ ເທຖ, ໂນ ເຈ ທສ຺ສຖ, ອິໂຕ ປຕິຕ຺ວາ ມຣນ຺ໂຕ ນຄຣໍ ອນຄຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕສ຺ສ ນຄຣໍ ປວິສນກາເລ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ນິກ຺ຂມນກາເລປິ ນໍ ຕເຖວ ໂອລມ຺ພນ຺ຕໍ ປສ຺ສິໍສຸ. ນາຄຣາປິ ‘‘ອຍໍ ປາໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ໂອລມ຺ພນ຺ໂຕ ປຕິຕ຺ວາ ມຣນ຺ໂຕ ນຄຣໍ ອນຄຣໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນຄຣວິນາສຠີຕາ ‘‘ຍໍ ໂສ ຍາຈຕິ, ສພ຺ພໍ ເທມາ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ໂສ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣູປຈາເຣ ຕໍ ຄາວິໍ ວິຍ ວິຣວິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ລທ຺ຘໍ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຍຖາປຕ຺ຖິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ລທ຺ຘໍ ເມ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ໂສ ກຸຫກໂຈໂຣ, ປຸພ຺ເພປິ ກຸຫກໂຈໂຣເຍວ ອໂຫສິ. ອິທານິ ປເນສ ພາລຊນໍ ວຎ຺ເຈຕິ, ຕທາ ປນ ປຓ຺ຑິເຕ ວຎ຺ເຈຕຸໍ ນາສກ຺ຂີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕມາຫຣິ.

ອຕີເຕ ເອກໍ ກາສິກຄາມໍ ນິສ຺ສາຍ ເອໂກ ກຸຫກຕາປໂສ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕໍ ເອກໍ ກຸລໍ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ທິວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຂາທນີຍໂຠຊນີຍໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕານໍ ວິຍ ຕສ຺ສປິ ເອກໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ເທຕິ, ສາຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໂກຏ຺ຐາສໍ ຐເປຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ເທຕິ. ອເຖກທິວສໍ ສາຍໍ ໂຄຘມໍສໍ ລຠິຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ປຈິຕ຺ວາ ຕໂຕ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຐເປຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ຕສ຺ສ ອທໍສຸ. ຕາປໂສ ມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາວ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພທ຺ໂຘ ‘‘ກິໍ ມໍສໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ໂຄຘມໍສ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ສປ຺ປິທຘິກຏຸກຠຓ຺ຑາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐເປສິ. ປຓ຺ຓສາລາຍ ປນ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ມິໍ ວມ຺ມິເກ ໂຄຘຣາຊາ ວິຫຣຕິ. ໂສ ກາເລນ ກາລໍ ຕາປສໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຕໍທິວສໍ ປເນສ ‘‘ຕໍ ວຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທຓ຺ຑໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວມ຺ມິກສ຺ສ ອວິທູເຣ ຐາເນ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ວິຍ ນິສີທິ. ໂຄຘຣາຊາ ວມ຺ມິກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ນ ເມ ອຊ຺ຊ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາກາໂຣ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຕໂຕວ ນິວຕ຺ຕິ. ຕາປໂສ ຕສ຺ສ ນິວຕ຺ຕນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ທຓ຺ຑໍ ຂິປິ, ທຓ຺ໂຑ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ໂຄຘຣາຊາປິ ຘມ຺ມິກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໂຕ ສີສໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕາປສໍ ອາຫ –

‘‘ສມຓໍ ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ, ອຸປຄຈ຺ຉິມສຎ຺ຎຕໍ;

ໂສ ມໍ ທຓ຺ເຑນ ປາຫາສິ, ຍຖາ ອສມໂຓ ຕຖາ.

‘‘ກິໍ ເຕ ຊຏາຫິ ທຸມ຺ເມຘ, ກິໍ ເຕ ອຊິນສາຏິຍາ;

ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ເຕ ຄຫນໍ, ພາຫິຣໍ ປຣິມຊ຺ຊສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໙໗-໙໘);

ອຖ ນໍ ຕາປໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ປໂລເຠຕຸໍ ເອວມາຫ –

‘‘ເອຫິ ໂຄຘ ນິວຕ຺ຕສ຺ສຸ, ຠຸຎ຺ຊ ສາລີນໂມທນໍ;

ເຕລໍ ໂລຓຎ຺ຈ ເມ ອຕ຺ຖິ, ປຫູຕໍ ມຍ຺ຫ ປິປ຺ຜລີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໙໙);

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຄຘຣາຊາ ‘‘ຍຖາ ຍຖາ ຕ຺ວໍ ກເຖສິ, ຕຖາ ຕຖາ ເມ ປລາຍິຕຸກາມຕາວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ເອສ ຠິຍ຺ໂຍ ປເວກ຺ຂາມິ, ວມ຺ມິກໍ ສຕໂປຣິສໍ;

ເຕລໍ ໂລຓຎ຺ຈ ກິຕ຺ເຕສິ, ອຫິຕໍ ມຍ຺ຫ ປິປ຺ຜລີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໑໐໐);

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຍິ ສມຓສຎ຺ຎໍ ອກາສິໍ, ອິທານິ ປນ ເຕ ມໍ ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ທຓ຺ໂຑ ຂິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຂິຕ຺ຕກາເລເຍວ ອສມໂຓ ຊາໂຕ. ກິໍ ຕາທິສສ຺ສ ທຸປ຺ປຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຊຏາຫິ, ກິໍ ສຂຸເຣນ ອຊິນຈມ຺ເມນ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣຎ຺ຫິ ເຕ ຄຫນໍ, ເກວລໍ ພາຫິຣເມວ ປຣິມຊ຺ຊສີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຕທາ ເອສ ກຸຫໂກ ຕາປໂສ ອໂຫສິ, ໂຄຘຣາຊາ ປນ ອຫເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຕທາ ໂຄຘປຓ຺ຑິເຕນ ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫິຕກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໙໔.

‘‘ກິໍ ເຕ ຊຏາຫິ ທຸມ຺ເມຘ, ກິໍ ເຕ ອຊິນສາຏິຍາ;

ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ເຕ ຄຫນໍ, ພາຫິຣໍ ປຣິມຊ຺ຊສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໙໘);

ຕຕ຺ຖ ກິໍ ເຕ ຊຏາຫີຕິ ອມ຺ໂຠ ທຸປ຺ປຎ຺ຎ ຕວ ພທ຺ຘາຫິປິ ອິມາຫິ ຊຏາຫິ ສຂຸຣາຍ ນິວຕ຺ຖາຍປິ ອິມາຍ ອຊິນຈມ຺ມສາຏິກາຍ ຈ ກິມຕ຺ໂຖຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຎ຺ຫິ ເຕ ຣາຄາທິກິເລສຄຫນໍ, ເກວລໍ ຫຕ຺ຖິລຓ຺ຑໍ ອສ຺ສລຓ຺ຑໍ ວິຍ ມຏ຺ຐໍ ພາຫິຣໍ ປຣິມຊ຺ຊສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ກຸຫກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ກິສາໂຄຕມີວຕ຺ຖຸ

ປໍສຸກູລຘຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກິສາໂຄຕມິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕທາ ກິຣ ສກ຺ໂກ ປຐມຍາມາວສາເນ ເທວປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ສາຣຓີຍຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກິສາໂຄຕມີ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກາ ນາເມສາ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄຈ຺ຉມານາວ ຕຸມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິສາໂຄຕມີ ນາເມສາ, ມຫາຣາຊ, ມມ ຘີຕາ ປໍສຸກູລິກຕ຺ເຖຣີນໍ ອຄ຺ຄາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໙໕.

‘‘ປໍສຸກູລຘຣໍ ຊນ຺ຕຸໍ, ກິສໍ ຘມນິສນ຺ຖຕໍ;

ເອກໍ ວນສ຺ມິໍ ຌາຍນ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິສນ຺ຕິ ປໍສຸກູລິກາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປໍ ປຏິປທໍ ປູເຣນ຺ຕາ ອປ຺ປມໍສໂລຫິຕາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເອກໍ ວນສ຺ມິນ຺ຕິ ວິວິຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເອກກໍ ວນສ຺ມິໍ ຌາຍນ຺ຕໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ກິສາໂຄຕມີວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

໑໓. ເອກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ນ ຈາຫນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອຕ຺ຕໂນ ສາວເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ວທຕິ ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ມມ຺ປິ ນຸ ໂຂ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວໍ ວທາມິ, ໂຍ ປນ ອກິຎ຺ຈໂນ ອຄຫໂຓ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໙໖.

‘‘ນ ຈາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ພ຺ຣູມິ, ໂຍນິຊໍ ມຕ຺ຕິສມ຺ຠວໍ;

ໂຠວາທິ ນາມ ໂສ ໂຫຕິ, ສເຈ ໂຫຕິ ສກິຎ຺ຈໂນ;

ອກິຎ຺ຈນໍ ອນາທານໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍນິຊນ຺ຕິ ໂຍນິຍໍ ຊາຕໍ. ມຕ຺ຕິສມ຺ຠວນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ມາຕຸ ສນ຺ຕເກ ອຸທຣສ຺ມິໍ ສມ຺ຠູຕໍ. ໂຠວາທີຕິ ໂສ ປນ ອາມນ຺ຕນາທີສຸ ‘‘ໂຠ, ໂຠ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ໂຠວາທິ ນາມ ໂຫຕິ, ສເຈ ຣາຄາທີຫິ ກິຎ຺ຈເນຫິ ສກິຎ຺ຈໂນ. ອຫໍ ປນ ຣາຄາທີຫິ ອກິຎ຺ຈນໍ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ອນາທານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ເອກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ເຕຣສມໍ.

໑໔. ອຸຄ຺ຄເສນເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ສພ຺ພສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຄເສນໍ ນາມ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ‘‘ມຸຎ຺ຈ ປຸເຣ ມຸຎ຺ຈ ປຈ຺ຉໂຕ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໔໘) ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ.

ຕທາ ຫິ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຸຄ຺ຄເສໂນ ‘ນ ຠາຍາມີ’ຕິ ວທຕິ, ອຠູເຕນ ມຎ຺ເຎ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ຕສທິສາ ຉິນ຺ນສໍໂຍຊນາ ນ ຠາຍນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໙໗.

‘‘ສພ຺ພສໍໂຍຊນໍ ເຉຕ຺ວາ, ໂຍ ເວ ນ ປຣິຕສ຺ສຕິ;

ສງ຺ຄາຕິຄໍ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ທສວິຘສໍໂຍຊນໍ. ນ ປຣິຕສ຺ສຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ນ ຠາຍຕິ. ຕມຫນ຺ຕິ ຕໍ ອຫໍ ຣາຄາທີນໍ ສງ຺ຄານໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຄາຕິຄໍ, ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ໂຍຄານໍ ອຠາເວນ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອຸຄ຺ຄເສນເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ຈຸທ຺ທສມໍ.

໑໕. ທ຺ເວພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ເຉຕ຺ວາ ນທ຺ຘິນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕສຸ ກິເຣກສ຺ສ ຈູຬໂຣຫິໂຕ ນາມ ໂຄໂຓ ອໂຫສິ, ເອກສ຺ສ ມຫາໂຣຫິໂຕ ນາມ. ເຕ ເອກທິວສໍ ‘‘ຕວ ໂຄໂຓ ພລວາ, ມມ ໂຄໂຓ ພລວາ’’ຕິ ວິວທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ໂນ ວິວາເທນ, ປາເຊຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຈິຣວຕີຕີເຣ ສກຏໍ ວາລຸກາຍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂຄເຓ ໂຍຊຍິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຠິກ຺ຂູປິ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂຄເຓ ປາເຊສຸໍ. ສກຏໍ ນິຈ຺ຈລໍ ອຏ຺ຐາສິ, ນທ຺ຘິວຣຕ຺ຕາ ປນ ຉິຊ຺ຊິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ພາຫິຣາ ເອຕາ ນທ຺ຘິວຣຕ຺ຕາ, ໂຍ ໂກຈິ ເອຕາ ຉິນ຺ທເຕວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ໂກຘນທ຺ຘິຎ຺ເຈວ ຕຓ຺ຫາວຣຕ຺ຕຎ຺ຈ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໙໘.

‘‘ເຉຕ຺ວາ ນທ຺ຘິໍ ວຣຕ຺ຕຎ຺ຈ, ສນ຺ທານໍ ສຫນຸກ຺ກມໍ;

ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕປລິຆໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນທ຺ຘິນ຺ຕິ ນຍ຺ຫນຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ໂກຘໍ. ວຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ພນ຺ຘນຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ຕຓ຺ຫໍ. ສນ຺ທານໍ ສຫນຸກ຺ກມນ຺ຕິ ອນຸສຍານຸກ຺ກມສຫິຕໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິສນ຺ທານໍ, ອິທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອວິຊ຺ຊາປລິຆສ຺ສ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕປລິຆໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘໍ ຕໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ທ຺ເວພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ປນ຺ນຣສມໍ.

໑໖. ອກ຺ໂກສກຠາຣທ຺ວາຊວຕ຺ຖຸ

ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອກ຺ໂກສກຠາຣທ຺ວາຊໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສ ຫິ ຠາຕຸ ຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ຘນຎ຺ຊານີ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ໂສຕາປນ຺ນາ ອໂຫສິ. ສາ ຂີປິຕ຺ວາປິ ກາສິຕ຺ວາປິ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາປິ ‘‘ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ສາ ເອກທິວສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິເວສນາຍ ປວຕ຺ຕມານາຍ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ຕເຖວ ມຫາສທ຺ເທນ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ເອວເມວາຍໍ ວສລີ ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຸຓ຺ຑກສ຺ສ ສມຓກສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ເຕ, ວສລິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ນາຫໍ ຕໍ ປສ຺ສາມິ, ໂຍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວາທໍ ອາໂຣເປຍ຺ຍ, ອປິ ຈ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉສ຺ສູ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວນ຺ທິຕ຺ວາວ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ກິໍສຸ ເຉຕ຺ວາ ສຸຂໍ ເສຕິ, ກິໍສຸ ເຉຕ຺ວາ ນ ໂສຈຕິ;

ກິສ຺ສສ຺ສຸ ເອກຘມ຺ມສ຺ສ, ວຘໍ ໂຣເຈສິ ໂຄຕມາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໗);

ອຖສ຺ສ ປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ໂກຘໍ ເຉຕ຺ວາ ສຸຂໍ ເສຕິ, ໂກຘໍ ເຉຕ຺ວາ ນ ໂສຈຕິ;

ໂກຘສ຺ສ ວິສມູລສ຺ສ, ມຘຸຣຄ຺ຄສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ;

ວຘໍ ອຣິຍາ ປສໍສນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຫິ ເຉຕ຺ວາ ນ ໂສຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໗);

ໂສ ສຕ຺ຖຣິ ປສີທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສ ກນິຏ຺ໂຐ ອກ຺ໂກສກຠາຣທ຺ວາໂຊ ‘‘ຠາຕາ ກິຣ ເມ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ກຸທ຺ໂຘ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອສພ຺ຠາຫິ ຜຣຸສາຫິ ວາຈາຫິ ອກ຺ໂກສິ. ໂສປິ ສຕ຺ຖາຣາ ອຕິຖີນໍ ຂາທນີຍາທິທານໂອປມ຺ເມນ ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ປສນ຺ໂນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອປເຣປິສ຺ສ ສຸນ຺ທຣິກຠາຣທ຺ວາໂຊ ພິລິງ຺ຄກຠາຣທ຺ວາໂຊຕິ ທ຺ເວ ກນິຏ຺ຐຠາຕໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ອກ຺ໂກສນ຺ຕາວ ສຕ຺ຖາຣາ ວິນີຕາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອຈ຺ຉຣິຍາ ວຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ຈຕູສຸ ນາມ ຠາຕິເກສຸ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ຖາ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ເຕສໍເຍວ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຫໍ ມມ ຂນ຺ຕິພເລນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ເຐສຸ ອທຸສ຺ສນ຺ໂຕ ມຫາຊນສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫມິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໙໙.

‘‘ອກ຺ໂກສໍ ວຘພນ຺ຘຎ຺ຈ, ອທຸຏ຺ໂຐ ໂຍ ຕິຕິກ຺ຂຕິ;

ຂນ຺ຕີພລໍ ພລານີກໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອທຸຏ຺ໂຐຕິ ເອຕໍ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສຎ຺ຈ ປາຓິອາທີຫິ ໂປຖນຎ຺ຈ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທີຫິ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ໂຍ ອກຸທ຺ຘມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຘິວາເສຕິ, ຂນ຺ຕິພເລນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຂນ຺ຕິພລໍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນີກຠູເຕນ ເຕເນວ ຂນ຺ຕິພເລນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ພລານີກໍ ຕໍ ເອວຣູປໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອກ຺ໂກສກຠາຣທ຺ວາຊວຕ຺ຖຸ ໂສຬສມໍ.

໑໗. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອກ຺ໂກຘນນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕທາ ກິຣ ເຖໂຣ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ນາລກຄາເມ ມາຕຸ ຆຣທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຣິວິສມານາ ອກ຺ໂກສິ – ‘‘ອມ຺ໂຠ, ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຂາທກ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐກຎ຺ຊິຍໍ ອລຠິຕ຺ວາ ປຣຆເຣສຸ ອຸຬຸງ຺ກປິຏ຺ເຐນ ຆຏ຺ຏິຕກຎ຺ຊິຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອສີຕິໂກຏິຘນໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິໂຕສິ, ນາສິຕມ຺ຫາ ຕຍາ, ຠຸຎ຺ຊາຫິ ທານີ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ຠຕ຺ຕໍ ທທມານາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈູຬຸປຏ຺ຐາໂກ ກໂຕ, ອິທານິ ຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວເທຕິ. ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣເມວ ອຄມາສິ. ອຖາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ສຕ຺ຖາຣໍ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ອາປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ຣາຫຸລ, ກຫໍ ຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອຍ຺ຍິກາຍ ຄາມໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ອຍ຺ຍິກາຍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອຍ຺ຍິກາຍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອກ຺ກຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ‘‘ກິນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ’’ຕິ? ‘‘ອິທໍ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ປນ ເຕ ກິໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອຈ຺ຉຣິຍາ ວຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓາ, ເອວໍນາມສ຺ສ ມາຕຣິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິຍາ ໂກຘມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາໂຫສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວາ ນາມ ອກ຺ໂກຘນາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐໐.

‘‘ອກ຺ໂກຘນໍ ວຕວນ຺ຕໍ, ສີລວນ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສທໍ;

ທນ຺ຕໍ ອນ຺ຕິມສາຣີຣໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຕວນ຺ຕນ຺ຕິ ຘຸຕວເຕນ, ສມນ຺ນາຄຕໍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ ສີລວນ຺ຕໍ, ຕຓ຺ຫາອຸສ຺ສທາຠາເວນ ອນຸສ຺ສທໍ , ຉຬິນ຺ທ຺ຣິຍທມເນນ ທນ຺ຕໍ, ໂກຏິຍໍ ຐິເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ອນ຺ຕິມສຣີຣໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕຣສມໍ.

໑໘. ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ວາຣິ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ເຕວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓເຖຣິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ‘‘ມຘຸວາ ມຎ຺ຎຕິ ພາໂລ’’ຕິ ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ (ຘ. ປ. ໖໙) ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໙) –

ອປເຣນ ສມເຍນ ມຫາຊໂນ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ ‘‘ຂີຓາສວາປິ ມຎ຺ເຎ ກາມສຸຂໍ ສາທິຍນ຺ຕິ, ກາມໍ ເສວນ຺ຕິ, ກິໍ ນ ເສວິສ຺ສນ຺ຕິ. ນ ເຫເຕ ໂກຬາປຣຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ວມ຺ມິກາ, ອລ຺ລມໍສສຣີຣາວ, ຕສ຺ມາ ເອເຕປິ ກາມສຸຂໍ ສາທິຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວາ ກາມສຸຂໍ ສາທິຍນ຺ຕິ, ນ ກາມໍ ເສວນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ປທຸມປຕ຺ເຕ ປຕິຕໍ ອຸທກພິນ຺ທຸ ນ ລິມ຺ປຕິ ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ວິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປນ ປຕເຕວ. ຍຖາ ຈ ອາຣຄ຺ເຄ ສາສໂປ ນ ອຸປລິມ຺ປຕິ ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ວິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຕເຕວ, ເອວໍ ຂີຓາສວສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ທຸວິໂຘປິ ກາໂມ ນ ລິມ຺ປຕິ ນ ສຓ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐໑.

‘‘ວາຣິ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ເຕວ, ອາຣຄ຺ເຄຣິວ ສາສໂປ;

ໂຍ ນ ລິມ຺ປຕິ ກາເມສຸ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ນ ລິມ຺ປຕີຕິ ເອວເມວໍ ໂຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທຸວິເຘປິ ກາເມ ນ ອຸປລິມ຺ປຕິ, ຕສ຺ມິໍ ກາເມ ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາເຖຣີວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐາຣສມໍ.

໑໙. ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສ ກິເຣໂກ ທາໂສ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ປລາຍິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອທິສ຺ວາ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕໍ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ທິສ຺ວາ ຈີວຣໍ ທຬ຺ຫໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສຕ຺ຖາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ທາໂສ ເມ, ໂຠ ໂຄຕມາຕິ. ປນ຺ນຠາໂຣ ເອສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ. ‘‘ປນ຺ນຠາໂຣ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອຣຫາ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ຕສ຺ມາ ປຸນປິ ເຕນ ‘‘ເອວໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປນ຺ນຠາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐໒.

‘‘ໂຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຊານາຕິ, ອິເຘວ ຂຍມຕ຺ຕໂນ;

ປນ຺ນຠາຣໍ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ຂນ຺ຘທຸກ຺ຂສ຺ສ. ປນ຺ນຠາຣນ຺ຕິ ໂອຫິຕຂນ຺ຘຠາຣໍ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວາ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສນາວສາເນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ເອກູນວີສຕິມໍ.

໒໐. ເຂມາຠິກ຺ຂຸນີວຕ຺ຖຸ

ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເຂມໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ປຐມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ສາຣຓີຍຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຂມາ ຠິກ຺ຂຸນີ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ທິສ຺ວາ ອາກາເສ ຐິຕາວ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອສາ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄຈ຺ຉມານາ ອາກາເສ ຐິຕາວ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອສາ, ມຫາຣາຊ, ມມ ຘີຕາ ເຂມາ ນາມ ມຫາປຎ຺ຎາ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄໂກວິທາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐໓.

‘‘ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎໍ ເມຘາວິໍ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄສ຺ສ ໂກວິທໍ;

ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖມນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຄພ຺ຠີຣປຎ຺ຎນ຺ຕິ ຄມ຺ຠີເຣສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ປວຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕໍ ເມຘາວິໍ ‘‘ອຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິຍາ ມຄ຺ໂຄ, ອຍໍ ສຸຄຕິຍາ ມຄ຺ໂຄ, ອຍໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ, ອຍໍ ອມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອວໍ ມຄ຺ເຄ ຈ ອມຄ຺ເຄ ຈ ເຉກຕາຍ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄສ຺ສ ໂກວິທໍ ອຣຫຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ເຂມາຠິກ຺ຂຸນິວຕ຺ຖຸ ວີສຕິມໍ.

໒໑. ປພ຺ຠາຣວາສີຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປພ຺ຠາຣວາສີຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍໍ ເສນາສນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເອກໍ ເລຓປພ຺ຠາຣໍ ປາປຸຓິ, ສມ຺ປຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄຕໍ ລຠິ. ໂສ ‘‘ອຫໍ ອິຘ ວສນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເລເຓປິ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ‘‘ສີລວາ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄໂຕ, ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ວສິຕຸໍ ທຸກ຺ຂໍ. ອຍໍ ປນ ອິຘ ເອກຣຕ຺ຕິເມວ ວສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕ ອາທາຍ ນິກ຺ຂມິ. ເຖໂຣ ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ໂຄຈຣຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຖ ນໍ ເອກາ ອຸປາສິກາ ທິສ຺ວາວ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕມາສໍ ວສນຕ຺ຖາຍ ຍາຈິ. ໂສປິ ‘‘ສກ຺ກາ ມຍາ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຠວນິສ຺ສຣຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຕເມວ ເລຓໍ ອຄມາສິ. ເທວຕາ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ເກນຈິ ນິມນ຺ຕິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ສ຺ເວ ວາ ປຣສຸເວ ວາ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ເອວໍ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ອິເຘວ ມຎ຺ເຎ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ວສິສ຺ສຕິ, ສີລວຕາ ປນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ປຸຕ຺ຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ອິມຎ຺ຈ ‘ນິກ຺ຂມາ’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ສີເລ ຂລິຕ’’ນ຺ຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ອຸປສມ຺ປທມາຬກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ສ ສີເລ ຂລິຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘມສ຺ສ ສີລໍ, ກິຎ຺ຈິເທວສ຺ສ ກຕ຺ວາ ອຍສໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກກຸເລ ອຸປາສິກາຍ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຄີວໍ ປຣິວຕ຺ເຕສິ. ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີນິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ມຸຂໂຕ ເຂໂຬ ປຄ຺ຆຣິ. ອຸປາສິກາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວິຣວິ. ອຖ ນໍ ເທວຕາ ອທິສ຺ສມານຣູປາ ເອວມາຫ – ‘‘ມຍາ ເອສ ຄຫິໂຕ, ພລິກມ຺ເມນປິ ເມ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ກຸລູປກໍ ເຖຣໍ ລຏ຺ຐິມຘຸກໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຕນ ເຕລໍ ປຈິຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ເທຖ, ເອວາຫໍ ອິມໍ ມຸຎ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ນສ຺ສຕຸ ວາ ເອສ ມຣຕຸ ວາ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມຫໍ ອຍ຺ຍໍ ລຏ຺ຐິມຘຸກໍ ຍາຈິຕຸນ຺ຕິ. ສເຈ ລຏ຺ຐິມຘຸກໍ ຍາຈິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຖ, ນາສິກາຍສ຺ສ ຫິງ຺ຄຸຈຸຓ຺ຓໍ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ວເທຖາຕິ. ອິທມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມາຕິ. ເຕນ ຫິສ຺ສ ປາທໂຘວນອຸທກໍ ອາທາຍ ສີເສ ອາສິຎ຺ຈຖາຕິ. ອຸປາສິກາ ‘‘ສກ຺ກາ ອິທໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ເວລາຍ ອາຄຕໍ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ທຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຠຕ຺ເຕ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ອຸທກໍ ທາຣກສ຺ສ ສີເສ ອາສິຎ຺ຈາມາ’’ຕິ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ອາສິຎ຺ຈຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຖາ ອກາສິ. ສາ ເທວຕາ ຕາວເທວ ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເລຓທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ.

ເຖໂຣປິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ອວິສ຺ສຏ຺ຐກມ຺ມຏ຺ຐານຕາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕວ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ນໍ ເລຓທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕກາເລ ສາ ເທວຕາ ‘‘ມຫາເວຊ຺ຊ ມາ ອິຘ ປວິສາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຫໍ ອິຘ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ມຍາ ເວຊ຺ຊກມ຺ມສ຺ສ ກຕຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປທມາຬກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສີເລ ຕິລກໍ ວາ ກາຬກໍ ວາ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ມຍາ ເວຊ຺ຊກມ຺ມສ຺ສ ກຕຏ຺ຐານໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ກສ຺ມາ ເອວໍ ວເທສີ’’ຕິ ອາຫ. ນ ປສ຺ສສີຕິ. ອາມ, ນ ປສ຺ສາມີຕິ? ອາຈິກ຺ຂາມິ ເຕຕິ. ອາມ, ອາຈິກ຺ຂາຫີຕິ. ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ທູເຣ ກຕໍ, ອຊ຺ເຊວ ຕຍາ ອມນຸສ຺ສຄຫິຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປາທໂຘວນອຸທກໍ ສີເສ ອາສິຕ຺ຕໍ, ນາສິຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອາມ, ອາສິຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກິໍ ເອຕໍ ນ ປສ຺ສສີຕິ? ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕ຺ວໍ ວເທສີຕິ? ອາມ, ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທາມີຕິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ສມ຺ມາ ປຓິຫິໂຕ ອຕ຺ຕາ, ສາສນສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ວຕ ເມ ຈຣິຕໍ, ເທວຕາປິ ມມ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ຕິລກໍ ວາ ກາຬກໍ ວາ ອທິສ຺ວາ ທາຣກສ຺ສ ສີເສ ອາສິຕ຺ຕປາທໂຘວນມຕ຺ຕໍ ອທ຺ທສາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສີລໍ ອາຣພ຺ຠ ພລວປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ປາທຸທ຺ຘາຣມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ມາທິສໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ສມຓໍ ທູເສຕ຺ວາ ມາ ອິຘ ວນສຓ຺ເຑ ວສິ, ຕ຺ວເມວ ນິກ຺ຂມາຫີ’’ຕິ ເທວຕໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ວິສຸທ຺ໂຘ ວຕ ເມ ວາໂສ, ນິມ຺ມລໍ ມໍ ຕປສ຺ສິນໍ;

ມາ ຕ຺ວໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ທູເສສິ, ນິກ຺ຂມ ປວນາ ຕຸວ’’ນ຺ຕິ.

ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ເຕມາສໍ ວສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ, ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ເຕ ມຕ຺ຖກໍ ປາປິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ຕສ຺ມິໍ ເລເຓ ວສ຺ສູປຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ເທວຕາຍ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນ ກຸຊ຺ຌີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ກຸຊ຺ຌິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ເທວຕາຍ ອິທໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ນ ກຸຊ຺ຌິນ຺ຕິ ວທຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເນວ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ກຸຊ຺ຌຕິ, ເອຕສ຺ສ ຄິຫີຫິ ວາ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ວາ ສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອສໍສຏ຺ໂຐ ເອສ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐໔.

‘‘ອສໍສຏ຺ຐໍ ຄຫຏ຺ເຐຫິ, ອນາຄາເຣຫິ ຈູຠຍໍ;

ອໂນກສາຣິມປ຺ປິຈ຺ຉໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ສນສວນສມຸລ຺ລປນປຣິໂຠຄກາຍສໍສຄ຺ຄານໍ ອຠາເວນ ອສໍສຏ຺ຐໍ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ຄິຫີຫິ ຈ ອນາຄາເຣຫິ ຈາຕິ ອຸຠເຍຫິປິ ອສໍສຏ຺ຐໍ. ອໂນກສາຣິນ຺ຕິ ອນາລຍຈາຣິໍ ຕໍ ເອວຣູປໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປພ຺ຠາຣວາສີຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເອກວີສຕິມໍ.

໒໒. ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ນິຘາຍ ທຓ຺ຑນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິ. ອຖ ນໍ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ເອກາ ອິຕ຺ຖີ ສາມິເກນ ສທ຺ຘິໍ ກລຫໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ‘‘ກຸລຆຣໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ເຖຣໍ ນິສ຺ສາຍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘິ. ເຖໂຣ ປນ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ອຖສ຺ສາ ສາມິໂກ ເຄຫໍ ອາຄໂຕ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ກຸລຄາມໍ ຄຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ອິມາຍ ເອກິກາຍ ອິມໍ ອຏວິໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ, ກໍ ນຸ ໂຂ ນິສ຺ສາຍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອິມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຖຣໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສິ. ອຖ ນໍ ສາ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ເນວ ມໍ ເອສ ຠທນ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິ, ນ ອາລປຕິ, ມາ ນໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຈາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ມມ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສສິ, ຕຸຍ຺ຫເມວ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອິມສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໂກໂຘ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາຆາເຕນ ເຖຣໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ນິວຕ຺ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ສຎ຺ຊາຕຄຓ຺ຑໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ວິຫາຣໍ ຄຕກາເລ ຠິກ຺ຂູ ສຣີຣໍ ສມ຺ພາຫນ຺ຕາ ຄຓ຺ເຑ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຕສ຺ມິໍ ປຸຣິເສ ເອວໍ ປຫຣນ຺ເຕ ຕ຺ວໍ ກິໍ ອວຈ, ກິໍ ວາ ເຕ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ‘‘ນ ເມ, ອາວຸໂສ, ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອສ ຠິກ຺ຂຸ ‘ໂກໂຘ ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘ນ ເມ, ອາວຸໂສ, ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ອຠູຕໍ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວາ ນາມ ນິຫິຕທຓ຺ຑາ, ເຕ ປຫຣນ຺ເຕສຸປິ ໂກຘໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐໕.

‘‘ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ ຠູເຕສຸ, ຕເສສຸ ຖາວເຣສຸ ຈ;

ໂຍ ນ ຫນ຺ຕິ ນ ຆາເຕຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິຘາຍາຕິ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ. ຕເສສຸ ຖາວເຣສຸ ຈາຕິ ຕຓ຺ຫາຕາເສນ ຕເສສຸ, ຕຓ຺ຫາອຠາເວນ ຖິຣຕາຍ ຖາວເຣສຸ ຈ. ໂຍ ນ ຫນ຺ຕີຕິ ໂຍ ເອວໍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ວິຄຕປຏິຆຕາຍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕທຓ຺ໂຑ ເນວ ກຎ຺ຈິ ສຍໍ ຫນຕິ, ນ ອຎ຺ເຎ ຆາເຕຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ພາວີສຕິມໍ.

໒໓. ສາມເຓຣານໍ ວຕ຺ຖຸ

ອວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສາມເຓເຣ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກາ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈຕຸນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຫ – ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອຸທ຺ທິສາເປຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ. ໂສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ສໍກິຈ຺ໂຈ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂສປາໂກ ເຣວໂຕຕິ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂີຓາສວສາມເຓຣາ ປາປຸຓິໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ມຫາຣຫານິ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຐິຕາ ສາມເຓເຣ ທິສ຺ວາວ ກຸປິຕາ ອຸທ຺ຘເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໂລຓໍ ວິຍ ຕຏຕຏາຍມານາ ‘‘ຕ຺ວໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຕຸມຕ຺ເຕປິ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຸມາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ເຕສຸ ອາສເນສຸ ນິສີທິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ນີຈປີຐການິ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕສຸ ນິສີທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ມຫລ຺ລເກ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຖ, ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາເນສິ. ເຖໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມເຓເຣ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ຠຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈຕຸນ຺ນເມວ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິຍຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣ ເມ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີປິ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕສໍ ນິສິນ຺ນານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາຫຣ ເມ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ, ນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕິ, ສີຆໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາເນຫີຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ອາເນສິ. ໂສປິ ສາມເຓເຣ ທິສ຺ວາ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອາຫ – ‘‘ເອເຕ ນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓວາທກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາເນຫີ’’ຕິ.

ສາມເຓຣາປິ ປາໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ກິຎ຺ຈິ ອລຠມານາ ຊິຆຈ຺ຉາຍ ປີຬິຕາ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ຄຸຓເຕເຊນ ສກ຺ກສ຺ສ ອາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ເຕສໍ ປາໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ນິສິນ຺ນານໍ ກິລນ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຊຣາຊິຓ຺ໂຓ ມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວາທເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຄ຺ຄາສເນ ນິສີທິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອຕ຺ຕມນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຫິ ເຄຫໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ທ຺ວີສຸ ອາສເນສຸ ອຕ຺ຖຣຓໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍ, ອິຘ ນິສີທາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສກ຺ໂກ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສາມເຓເຣ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາສນປຣິຍນ຺ເຕ ຠູມິຍໍ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຫ – ‘‘ອໂຫ ເຕ ອານີໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ເອຕມ຺ປິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕສິ, ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຕຸມຕ຺ເຕ ວນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ກິໍ ອິມິນາ, ນີຫຣາຫິ ນ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຂນ຺ເຘປິ ຫຕ຺ເຖປິ ກຈ຺ຉາຍປິ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຍມາໂນ ອຸຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ‘‘ເອຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕ຺ວໍ ເອກສ຺ມິໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫ, ອຫໍ ເອກສ຺ມິໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸໂຠປິ ທ຺ວີສຸ ຫຕ຺ເຖສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິຍໍ ໂປເຖນ຺ຕາ ເຄຫທ຺ວາຣໂຕ ພຫິ ອກໍສຸ. ສກ຺ໂກປິ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິສິນ຺ໂນ ຫຕ຺ຖໍ ປຣິວຕ຺ເຕສິ. ເຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໍ ນິສິນ຺ນເມວ ທິສ຺ວາ ຠີຕຣວໍ ຣວນ຺ຕາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ໂກ ອຕ຺ຕໂນ ສກ຺ກຠາວໍ ຊານາເປສິ. ອຖ ເນສໍ ອາຫາຣໍ ອທໍສຸ. ປຎ຺ຈປິ ຊນາ ອາຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອໂກ ກຓ຺ຓິກາມຓ຺ຑລໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ, ເອໂກ ຉທນສ຺ສ ປຸຣິມຠາຄໍ, ເອໂກ ປຈ຺ຉິມຠາຄໍ, ເອໂກ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ສກ຺ໂກປິ ເອເກນ ຐາເນນ ນິກ຺ຂມີຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈຘາ ອຄມໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ປນ ຕໍ ເຄຫໍ ປຎ຺ຈຉິທ຺ທເຄຫໍ ກິຣ ນາມ ຊາຕໍ.

ສາມເຓເຣປິ ວິຫາຣໍ ຄຕກາເລ ຠິກ຺ຂູ, ‘‘ອາວຸໂສ, ກີທິສ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ມາ ໂນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ຖ, ອມ຺ຫາກໍ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ໂກຘາຠິຠູຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ໂນ ນິສີທິຕຸມ຺ປິ ອທຕ຺ວາ ‘‘ສີຆໍ ສີຆໍ ມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ອາຫ. ອມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມສໍ ນິສິນ຺ນພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຕ຺ຕໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ມຫລ຺ລກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາເນສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ອາເນສິ, ໂສປິ ອມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ‘‘ນ ເອເຕ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມາ, ຄຈ຺ຉ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວາທກໂຕ ເອກໍ ມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຫິຓິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓເວເສນ ອາຄຕໍ ສກ຺ກໍ ອາເນສິ, ຕສ຺ສ ອາຄຕກາເລ ອມ຺ຫາກໍ ອາຫາຣໍ ອທໍສູຕິ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ປນ ເຕສໍ ຕຸມ຺ເຫ ນ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ຖາຕິ? ນ ກຸຊ຺ຌິມ຺ຫາຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ‘ນ ກຸຊ຺ຌິມ຺ຫາ’ຕິ ອຠູຕໍ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວາ ນາມ ວິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐໖.

‘‘ອວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຣຸທ຺ເຘສຸ, ອຕ຺ຕທຓ຺ເຑສຸ ນິພ຺ພຸຕໍ;

ສາທາເນສຸ ອນາທານໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຆາຕວເສນ ວິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ໂລກິຍມຫາຊເນສຸ ອາຆາຕາຠາເວນ ອວິຣຸທ຺ຘໍ. ຫຕ຺ຖຄເຕ ທຓ຺ເຑ ວາ ສຕ຺ເຖ ວາ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ປເຣສໍ ປຫາຣທານໂຕ ອວິຣຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕທຓ຺ເຑສຸ ຊເນສຸ ນິພ຺ພຸຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕທຓ຺ຑໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຫໍ ມມນ຺ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສາທາເນສຸ ຕສ຺ສ ຄຫຓສ຺ສ ອຠາເວນ ອນາທານໍ ຕໍ ເອວຣູປໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາມເຓຣານໍ ວຕ຺ຖຸ ເຕວີສຕິມໍ.

໒໔. ມຫາປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍສ຺ສ ຣາໂຄ ຈາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາປນ຺ຖກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ເອກໍ ຄາຖໍ ປຄຸຓໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ສາສເນ ອຠພ຺ໂພ, ຄິຫິໂຠຄາປິ ປຣິຫີໂນ, ກິໍ ເຕ ອິຘ ວາເສນ, ອິໂຕ ນິກ຺ຂມາ’’ຕິ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ຖເກສິ. ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ມຫາປນ຺ຖກຕ຺ເຖເຣນ ອິທໍ ນາມ ກຕໍ, ຂີຓາສວານມ຺ປິ ມຎ຺ເຎ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວານໍ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ອຕ຺ຖິ, ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ ເຈວ ຘມ຺ມປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ ຈ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐໗.

‘‘ຍສ຺ສ ຣາໂຄ ຈ ໂທໂສ ຈ, ມາໂນ ມກ຺ໂຂ ຈ ປາຕິໂຕ;

ສາສໂປຣິວ ອາຣຄ຺ຄາ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາຣຄ຺ຄາຕິ ຍສ຺ເສເຕ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ, ອຍຎ຺ຈ ປຣຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂໂຓ ມກ຺ໂຂ ອາຣຄ຺ຄາ ສາສໂປ ວິຍ ປາຕິໂຕ, ຍຖາ ສາສໂປ ອາຣຄ຺ເຄ ນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕ ນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມຫາປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸວີສຕິມໍ.

໒໕. ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອກກ຺ກສນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ ‘‘ເອຫິ, ວສລິ, ຍາຫິ, ວສລີ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ຄິຫີປິ ປພ຺ພຊິເຕປິ ວສລິວາເທເນວ ສມຸທາຈຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ ຠິກ຺ຂູ ວສລິວາເທນ ສມຸທາຈຣຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉ ຠິກ຺ຂູ ວສລິວາເທນ ສມຸທາຈຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ມນສິກຣິຕ຺ວາ ‘‘ມາ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຈ຺ຉສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ຖ, ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຈ຺ໂຉ ໂທສນ຺ຕໂຣ ຠິກ຺ຂູ ວສລິວາເທນ ສມຸທາຈຣຕິ, ວຈ຺ຉສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓານິ ສພ຺ພານິ ຕານິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາຕານິ, ໂສ ຕສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ວສລິວາໂທ ສມຸທາຈິຓ຺ໂຓ, ຂີຓາສວສ຺ສ ນາມ ກກ຺ກສໍ ຜຣຸສໍ ປເຣສໍ ມມ຺ມຆຏ຺ຏນວຈນເມວ ນຕ຺ຖິ. ອາຈິຓ຺ຓວເສນ ຫິ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ເອວໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐໘.

‘‘ອກກ຺ກສໍ ວິຎ຺ຎາປນິໍ, ຄິຣໍ ສຈ຺ຈມຸທີຣເຍ;

ຍາຍ ນາຠິສເຊ ກຎ຺ຈິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອກກ຺ກສນ຺ຕິ ອຜຣຸສໍ. ວິຎ຺ຎາປນິນ຺ຕິ ອຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນິໍ. ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຠູຕຕ຺ຖໍ. ນາຠິສເຊຕິ ຍາຍ ຄິຣາຍ ອຎ຺ຎໍ ກຸຊ຺ຌາປນວເສນ ນ ລຄ຺ຄາເປຍ຺ຍ, ຂີຓາສໂວ ນາມ ເອວຣູປເມວ ຄິຣໍ ຠາເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈວີສຕິມໍ.

໒໖. ອຎ຺ຎຕຣຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍຘ ທີຆນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣໂກ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຣີຣຄນ຺ຘຄຫຓຠເຍນ ອຸຕ຺ຕຣສາຏກໍ ອປເນຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ເຄຫທ຺ວາຣາຠິມຸໂຂ ນິສີທິ. ອເຖໂກ ຂີຓາສໂວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ສາຏກໍ ທິສ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ນິສ຺ສາມິໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ປໍສຸກູລໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທິສ຺ວາ ອກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ມຸຓ຺ຑກ, ສມຓ, ມມ ສາຏກໍ ຄຓ຺ຫສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕເວໂສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ. ອາມ, ສມຓາຕິ. ‘‘ມຍາ ກຎ຺ຈິ ອປສ຺ສນ຺ເຕນ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຫິໂຕ, ຄຓ຺ຫ ນ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເກຬິໍ ກໂຣນ຺ຕາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສາຏໂກ ທີໂຆ ຣສ຺ໂສ ຖູໂລ ສຓ຺ໂຫ’’ຕິ. ອາວຸໂສ, ທີໂຆ ວາ ໂຫຕຸ ຣສ຺ໂສ ວາ ຖູໂລ ວາ ສຓ຺ໂຫ ວາ, ນຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ຕສ຺ມິໍ ອາລໂຍ, ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ນໍ ຄຓ຺ຫິນ຺ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ເອສ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸ ອຠູຕໍ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠູຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອສ ກເຖຕິ, ຂີຓາສວາ ນາມ ປເຣສໍ ສນ຺ຕກໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐໙.

‘‘ໂຍຘ ທີຆໍ ວ ຣສ຺ສໍ ວາ, ອຓຸໍ ຖູລໍ ສຸຠາສຸຠໍ;

ໂລເກ ອທິນ຺ນໍ ນາທິຍຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສາຏກາຠຣຓາທີສຸ ທີຆໍ ວາ ຣສ຺ສໍ ວາ ມຓິມຸຕ຺ຕາທີສຸ ອຓຸໍ ວາ ຖູລໍ ວາ ມຫຄ຺ຆອປ຺ປຄ຺ຆວເສນ ສຸຠໍ ວາ ອສຸຠໍ ວາ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາທິຍຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຉພ຺ພີສຕິມໍ.

໒໗. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອາສາ ຍສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຖໂຣ ກິຣ ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸສຕປຣິວາໂຣ ຊນປເທ ເອກໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຎ຺ຉິ. ມນຸສ຺ສາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ພຫຸໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ປຏິສ຺ສຸຓິໍສຸ. ເຖໂຣ ປວາເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວສ຺ສາວາສິເກ ອສມ຺ປຕ຺ເຕເຍວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ທຫຣານຎ຺ເຈວ ສາມເຓຣານຎ຺ຈ ມນຸສ຺ເສຫິ ວສ຺ສາວາສິເກ ອາຫເຏ ຄເຫຕ຺ວາ ເປເສຍ຺ຍາຖ, ຐເປຕ຺ວາ ວາ ສາສນໍ ປຫິເຓຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຈ ປນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອຊ຺ຊາປິ ມຎ຺ເຎ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຕຓ຺ຫາ ອຕ຺ຖິເຍວ. ຕຖາ ຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ວສ຺ສາວາສິເກ ທິນ຺ເນ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ‘ວສ຺ສາວາສິກໍ ເປເສຍ຺ຍາຖ, ຐເປຕ຺ວາ ວາ ສາສນໍ ປຫິເຓຍ຺ຍາຖາ’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາ ອຕ຺ຖິ, ມນຸສ຺ສານໍ ປນ ປຸຎ຺ຎໂຕ ທຫຣສາມເຓຣານຎ຺ຈ ຘມ຺ມິກລາຠໂຕ ປຣິຫານິ ມາ ອໂຫສີຕິ ເຕເນວໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑໐.

‘‘ອາສາ ຍສ຺ສ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣມ຺ຫິ ຈ;

ນິຣາສາສໍ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາສາຕິ ຕຓ຺ຫາ. ນິຣາສາສນ຺ຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫໍ. ວິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕວີສຕິມໍ.

໒໘. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍສ຺ສາລຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ປຸຣິມສທິສເມວ. ອິຘ ປນ ສຕ຺ຖາ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫຠາວໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑໑.

‘‘ຍສ຺ສາລຍາ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎາຍ ອກຖໍກຖີ;

ອມໂຕຄຘມນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາລຍາຕິ ຕຓ຺ຫາ. ອຎ຺ຎາຍ ອກຖໍກຖີຕິ ອຏ຺ຐ ວຕ຺ຖູນິ ຍຖາຠູຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ໂຉ. ອມໂຕຄຘມນຸປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມຕໍ ນິພ຺ພານໍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐວີສຕິມໍ.

໒໙. ເຣວຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍຘ ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸພ຺ພາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເຣວຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ‘‘ຄາເມ ວາ ຍທິ ວາຣຎ຺ເຎ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໙໘) ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໘) –

ປຸນ ເອກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອໂຫ ສາມເຓຣສ຺ສ ລາໂຠ, ອໂຫ ປຸຎ຺ຎໍ, ເຍນ ເອກເກນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປຎ຺ຈກູຏາຄາຣສຕານິ ກຕານີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນວ ປຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ປາປໍ, ອຸຠຍມສ຺ສ ປຫີນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑໒.

‘‘ໂຍຘ ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປາປຎ຺ຈ, ອຸໂຠ ສງ຺ຄມຸປຈ຺ຈຄາ;

ອໂສກໍ ວິຣຊໍ ສຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸໂຠຕິ ທ຺ເວປິ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ປາປານິ ຈ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຄນ຺ຕິ ຣາຄາທິເຠທໍ ສງ຺ຄໍ. ອຸປຈ຺ຈຄາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ວຏ຺ຏມູລກໂສກາຠາເວນ ອໂສກໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຣາຄຣຊາທີນໍ ອຠາເວນ ວິຣຊໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ສຸທ຺ຘໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ເຣວຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເອກູນຕິໍສຕິມໍ.

໓໐. ຈນ຺ທາຠຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຈນ຺ທໍ ວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈນ຺ທາຠຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພີ ກຖາ – ອຕີເຕ ເອໂກ ພາຣາຓສິວາສີ ວາຓິໂຊ ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈນ຺ທນໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພຫູນິ ວຕ຺ຖາຠຣຓາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ນິວາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏວິຍໍ ໂຄປາລທາຣເກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຄາເມ ປພ຺ພຕປາທກມ຺ມິໂກ ໂກຈິ ມນຸສ຺ໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ນາເມໂສ’’ຕິ? ‘‘ອສຸໂກ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ຠຣິຍາຍ ປນສ຺ສ ປຸຕ຺ຕານໍ ວາ ກິໍນາມ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ປນສ຺ສ ຐາເນ ເຄຫ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມາ’’ຕິ. ໂສ ເຕຫິ ທິນ຺ນສຎ຺ຎາຍ ສຸຂຍານເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍານາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກນາເມ’’ຕິ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ປກ຺ໂກສິ. ສາ ‘‘ເອໂກ ໂນ ຎາຕໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເວເຄນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ມມ ສຫາໂຍ ກຫ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຣຎ຺ຎໍ ຄໂຕ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອສຸໂກ ນາມ, ມມ ຘີຕາ ອສຸກາ ນາມ ກຫ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ນາມໍ ກິຕ຺ເຕນ຺ໂຕວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມານິ ເນສໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ທເທຍ຺ຍາສິ, ສຫາຍສ຺ສາປິ ເມ ອຏວິໂຕ ອາຄຕກາເລ ອິທໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓໍ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອທາສິ. ສາ ຕສ຺ສ ອຸຬາຣໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ອາຄຕກາເລ ‘‘ສາມິ, ອິມິນາ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ເພສໍ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສປິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກຣິ.

ອຖ ນໍ ສາຍໍ ສຍເນ ນິສິນ຺ໂນ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ສມ຺ມ, ປພ຺ພຕປາເທ ຈຣນ຺ເຕນ ເຕ ກິໍ ພຫຸໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຎ຺ຎໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຣຕ຺ຕສາຂາ ປນ ເມ ພຫູ ຣຸກ຺ຂາ ທິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ‘‘ພຫູ ຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ພຫູ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ທສ຺ເສຫີຕິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕຈນ຺ທນຣຸກ຺ເຂ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ພາຣາຓສິຍໍ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ມມ ເຄຫໍ, ກາເລນ ກາລໍ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ, ອຎ຺ເຎນ ຈ ເມ ປຓ຺ຓາກາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ຣຕ຺ຕສາຂຣຸກ຺ເຂ ເອວ ອາຫເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກາເລນ ກາລໍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຣຕ຺ຕຈນ຺ທນເມວ ອາຫຣຕິ, ໂສປິສ຺ສ ພຫຸຘນໍ ເທຕິ.

ຕໂຕ ອປເຣນ ສມເຍນ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ກສ຺ສປທສພເລ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ກຎ຺ຈນຖູເປ ໂສ ປຸຣິໂສ ພຫຸໍ ຈນ຺ທນໍ ອາທາຍ ພາຣາຓສິໍ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ສຫາຍໂກ ວາຓິໂຊ ພຫຸໍ ຈນ຺ທນໍ ປິສາເປຕ຺ວາ ປາຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ສມ຺ມ, ຍາວ ຠຕ຺ຕໍ ປຈຕິ, ຕາວ ເຈຕິຍກຣຓຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈນ຺ທນປູຊໍ ອກາສິ. ໂສປິສ຺ສ ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສີ ສຫາຍໂກ ເຈຕິຍກຸຈ຺ຉິຍໍ ຈນ຺ທເນນ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ອກາສິ. ເອຕ຺ຕກເມວສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ.

ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ຕຕ຺ຖ ເຂເປຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄຫນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາຠິມຓ຺ຑລໂຕ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລສທິສາ ປຠາ ອຸຏ຺ຐຫິ, ເຕນສ຺ສ ຈນ຺ທາໂຠຕ຺ເວວ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ເຈຕິເຍ ກິຣສ຺ສ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລກຣຓນິສ຺ສນ຺ໂທ ເອສ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂລກໍ ຂາທິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ຍາເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ອິມສ຺ສ ສຣີຣໍ ຫຕ຺ເຖນ ປຣາມສຕິ, ໂສ ເອວຣູປໍ ນາມ ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວິຈຣິໍສຸ. ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ທທມານາ ເອວ ຕສ຺ສ ສຣີຣໍ ຫຕ຺ເຖນ ຜຸສິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ. ເຕ ເອວໍ ອນຸວິຈຣນ຺ຕາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ ນຄຣສ຺ສ ຈ ວິຫາຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕຣາ ນິວາສໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ສາວຕ຺ຖິຍມ຺ປິ ປຎ຺ຈໂກຏິມຕ຺ຕາ ອຣິຍສາວກາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຘມາລວຕ຺ຖເຠສຊ຺ຊາທິຫຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍາຕິ. ເອຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖ, ອມ຺ຫາກໍ ຈນ຺ທາຠສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອານຸຠາວສທິໂສ ອານຸຠາໂວ ນຕ຺ຖິ. ເອຕສ຺ສ ຫິ ສຣີຣໍ ຜຸສນ຺ຕາ ອິທໍ ນາມ ລຠນ຺ຕິ, ເອຖ ປສ຺ສຖ ນນ຺ຕິ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈນ຺ທາຠສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂກ ອານຸຠາໂວ ນາມ, ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາເຍວ ມຫານຸຠາໂວຕິ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈນ຺ທາຠສ຺ສ ວາ ອມ຺ຫາກໍ ວາ ສຕ຺ຖຸ ອານຸຠາວໍ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕເຍວ ຈນ຺ທາຠາຍ ອນ຺ຕຣຘານໍ ອກາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ອງ຺ຄາຣປຈ຺ຉິຍໍ ກາໂກ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ເອກມນ຺ຕໍ ນຍິໍສຸ, ອາຠາ ປຏິປາກຕິກາ ອໂຫສິ. ປຸນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອານຍິໍສຸ, ອາຠາ ຕເຖວ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍມານໍ ອາຠໍ ທິສ຺ວາ ຈນ຺ທາໂຠ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ອາຠາຍ ອນ຺ຕຣຘານມນ຺ຕໍ ຊານາຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອາຠາຍ ອນ຺ຕຣຘານມນ຺ຕໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ອາມ, ຊານາມີຕິ. ເຕນ ຫິ ເມ ເທຖາຕິ. ນ ສກ຺ກາ ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ທາຕຸນ຺ຕິ. ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອາຫ – ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ມນ຺ເຕ ຄຫິເຕ ອຫໍ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເຊຏ຺ຐໂກ ຠວິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ເອຕ຺ເຖວ ໂຫຖ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ມນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິ. ອຖສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອິທໍ ມນ຺ຕສ຺ສ ປຣິກມ຺ມໍ ສຊ຺ຌາຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາປິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຄຫິໂຕ ເຕ ມນ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນ ຕາວ ຄຓ຺ຫາມີຕິ. ໂສ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕກາເລ ‘‘ຍາຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອິທານາຫໍ ອນາຄມນຘມ຺ໂມ ຊາໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຠູຕໍ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຂີຓາສໂວ ອິທານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ຈນ຺ທາໂຠ, ຠູຕເມເວສ ກເຖຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑໓.

‘‘ຈນ຺ທໍວ ວິມລໍ ສຸທ຺ຘໍ, ວິປ຺ປສນ຺ນມນາວິລໍ;

ນນ຺ທີຠວປຣິກ຺ຂີຓໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວິມລນ຺ຕິ ອພ຺ຠາທິມລຣຫິຕໍ. ສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ. ວິປ຺ປສນ຺ນນ຺ຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ. ອນາວິລນ຺ຕິ ກິເລສາວິລຕ຺ຕຣຫິຕໍ. ນນ຺ທີຠວປຣິກ຺ຂີຓນ຺ຕິ ຕີສຸ ຠເວສຸ ປຣິກ຺ຂີຓຕຓ຺ຫໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຈນ຺ທາຠຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕິໍສຕິມໍ.

໓໑. ສີວລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ອິມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ກຸຓ຺ຑໂກລິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸຓ຺ຑຘານວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສີວລິຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສຸປ຺ປວາສາ ນາມ ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕວສ຺ສານິ ຄພ຺ຠໍ ຘາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາ ທຸກ຺ຂາຫິ ຕິພ຺ພາຫິ ກຏຸກາຫິ ເວທນາຫິ ຜຸຏ຺ຐາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ, ໂຍ ອິມສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫານາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ວຕ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ, ໂຍ ອິມສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ສຸສຸຂໍ ວຕ ຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ຍຖິທໍ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ນ ສໍວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໘) ອິເມຫິ ຕີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຘິວາເສນ຺ຕີ ສາມິກໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສາ ວຈເນນ ສຕ຺ຖຸ ວນ຺ທນາຍ ອາໂຣຈິຕາຍ ‘‘ສຸຂິນີ ໂຫຕຸ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ, ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍຕູ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ສຸຂິນີ ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ປຸຕ຺ໂຕປິສ຺ສາ ຊາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມກຣຓໍ ອາທາຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸທກໍ ປຣິສ຺ສາເວສິ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ເອວຣູໂປ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠສິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຎ຺ເຎ, ພຫຸໍ ວຕ ອິມິນາ ທຸກ຺ຂໍ ນິຕ຺ຖິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ເອຕ຺ຕກາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ອິທານິ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑໔.

‘‘ໂຍມໍ ປລິປຖໍ ທຸຄ຺ຄໍ, ສໍສາຣໍ ໂມຫມຈ຺ຈຄາ;

ຕິຓ຺ໂຓ ປາຣງ຺ຄໂຕ ຌາຍີ, ອເນໂຊ ອກຖໍກຖີ;

ອນຸປາທາຍ ນິພ຺ພຸໂຕ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ຣາຄປລິປຖຎ຺ເຈວ ກິເລສທຸຄ຺ຄຎ຺ຈ ສໍສາຣວຏ຺ຏຎ຺ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນກໂມຫຎ຺ຈ ອຕີໂຕ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂອເຆ ຕິຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ປາຣໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ທຸວິເຘນ ຌາເນນ ຌາຍີ, ຕຓ຺ຫາຍ ອຠາເວນ ອເນໂຊ, ກຖໍກຖາຍ ອຠາເວນ ອກຖໍກຖີ, ອຸປາທານານໍ ອຠາເວນ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ກິເລສນິພ຺ພາເນນ ນິພ຺ພຸໂຕ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສີວລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເອກຕິໍສຕິມໍ.

໓໒. ສຸນ຺ທຣສມຸທ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍຘ ກາເມຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸນ຺ທຣສມຸທ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຸນ຺ທຣສມຸທ຺ທກຸມາໂຣ ນາມ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠເວ ມຫາກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖໍ ມຫາຊນໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ເຊຕວນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ໂສ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ເຕນ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຊາຕຸສ຺ສາໂຫ ປຣິສາຍ ປກ຺ກນ຺ຕາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ຕຖາຄຕາ ນ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຏ຺ຐປາລກຸລປຸຕ຺ຕາທໂຍ ວິຍ ມຫນ຺ເຕນ ວາຍາເມນ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ‘‘ກິໍ ເມ ອິຘ ວາເສນາ’’ຕິ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ວີຕິນາເມສິ.

ອເຖກທິວສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ເອກສ຺ມິໍ ຉຓທິວເສ ມຫນ຺ເຕນ ສິຣິໂສຠຄ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ສຫາຍກກຸມາຣເກ ກີຬມາເນ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິທໍ ທຸລ຺ລຠໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ປຣິເທວິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອກາ ຄຓິກາ ຕໍ ກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມາຕຣໍ ໂຣທມານໍ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ກິໍ ກາຣຓາ ໂຣທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ໂຣທາມີ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ປນ ໂສ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຠິກ຺ຂູສຸ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ສຈາຫໍ ຕໍ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍໍ, ກິໍ ເມ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ? ‘‘ອິມສ຺ສ ເຕ ກຸລສ຺ສ ກຸຏຸມ຺ພສາມິນິໍ ກເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ເມ ປຣິພ຺ພຍໍ ເທຖາຕິ ປຣິພ຺ພຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓວີຖິໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖກໍ ນິວາສເຄຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາໂຕວ ປຓີຕໍ ອາຫາຣໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເຘວ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ປຕ຺ຕມທາສິ.

ອຖ ນໍ ປຓີເຕນ ອາຫາເຣນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເຘວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ອາລິນ຺ເທ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ທາຣເກ ປູເວຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ ຕຸມ຺ເຫ ເຖຣສ຺ສ ອາຄຕກາເລ ມຍິ ວາເຣນ຺ຕິຍາປິ ອິຘາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊໍ ອຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ປຸນທິວເສ ເຖຣສ຺ສ ໂຠຊນເວລາຍ ຕາຍ ວາຣິຍມານາປິ ຣຊໍ ອຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສາ ປຸນທິວເສ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ທາຣກາ ວາຣິຍມານາປິ ມມ ວຈນໍ ອສຸຓິຕ຺ວາ ອິຘ ຣຊໍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ອນ຺ໂຕເຄເຫ ນິສີທຖາ’’ຕິ ອນ຺ໂຕ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ໂຠເຊສິ. ປຸນ ທາຣເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມຍາ ວາຣິຍມານາປິ ເຖຣສ຺ສ ໂຠຊນກາເລ ມຫາສທ຺ທໍ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ສາ ປຸນທິວເສ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຕິວິຍ ມຫາສທ຺ໂທ ໂຫຕິ, ທາຣກາ ມຍາ ວາຣິຍມານາປິ ວຈນໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອຸປຣິປາສາເທເຍວ ນິສີທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖເຣນ ອຘິວາສິເຕ ເຖຣໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕີ ທ຺ວາຣານິ ປິທຫມານາວ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິ. ເຖໂຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສປທານຈາຣິໂກ ສມາໂນປິ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພທ຺ໂຘ ຕສ຺ສາ ວຈເນນ ສຕ຺ຕຠູມິກໍ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິ.

ສາ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ຂລຸ, ສມ຺ມ, ປຸຓ຺ຓມຸຂ ຐາເນຫິ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິສໍ ອຈ຺ຈາວທຕິ ວິຊມ຺ຠຕິ ວິນມຕິ ຄິລສຕິ ວິລຊ຺ຊຕິ ນເຂນ ນຂໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ປາເທນ ປາທໍ ອກ຺ກມຕິ, ກຏ຺ເຐນ ປຖວິໍ ວິລິຂຕິ, ທາຣກໍ ອຸລ຺ລງ຺ເຆຕິ ໂອລງ຺ເຆຕິ, ກີຬຕິ ກີຬາເປຕິ, ຈຸມ຺ພຕິ ຈຸມ຺ພາເປຕິ, ຠຸຎ຺ຊຕິ ຠຸຎ຺ຊາເປຕິ, ທທາຕິ ອາຍາຈຕິ, ກຕມນຸກໂຣຕິ, ອຸຈ຺ຈໍ ຠາສຕິ, ນີຈໍ ຠາສຕິ, ອວິຈ຺ຈໍ ຠາສຕິ, ວິວິຈ຺ຈໍ ຠາສຕິ, ນຈ຺ເຈນ ຄີເຕນ ວາທິເຕນ ໂຣທິເຕນ ວິລສິເຕນ ວິຠູສິເຕນ ຊຄ຺ຆຕິ, ເປກ຺ຂຕິ, ກຏິໍ ຈາເລຕິ, ຄຸຍ຺ຫຠຓ຺ຑກໍ ຈາເລຕິ, ອູຣຸໍ ວິວຣຕິ, ອູຣຸໍ ປິທຫຕິ, ຖນໍ ທສ຺ເສຕິ, ກຈ຺ຉໍ ທສ຺ເສຕິ, ນາຠິໍ ທສ຺ເສຕິ, ອກ຺ຂິໍ ນິຂຓຕິ, ຠມຸກໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ໂອຏ຺ຐໍ ປລິຂຕິ, ຊິວ຺ຫໍ ນິລ຺ລາເລຕິ, ທຸສ຺ສໍ ມຸຎ຺ຈຕິ, ທຸສ຺ສໍ ພນ຺ຘຕິ, ສິຣສໍ ມຸຎ຺ຈຕິ, ສິຣສໍ ພນ຺ຘຕີ’’ຕິ (ຊາ. ໒.໒໑.໓໐໐) ເອວໍ ອາຄຕໍ ອິຕ຺ຖິກຸຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິລີລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຐິຕາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອລຕ຺ຕກກຕາ ປາທາ, ປາທຸກາຣຸຍ຺ຫ ເວສິຍາ;

ຕຸວມ຺ປິ ທຫໂຣ ມມ, ອຫມ຺ປິ ທຫຣາ ຕວ;

ອຸໂຠປິ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມ, ຊິຓ຺ຓາ ທຓ຺ຑປຣາຍຓາ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໔໕໙, ໔໖໒);

ເຖຣສ຺ສ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ຠາຣິຍໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ກຕກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ມຫາສໍເວໂຄ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ໂນວ ຕໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ອຖ ນໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂກ ນຸ ໂຂ ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ສິຕສ຺ສ ປາຕຸກມ຺ມາຍາ’’ຕິ. ອານນ຺ທ, ຣາຊຄຫນຄເຣ ສຕ຺ຕຠູມິກປາສາທຕເລ ສຸນ຺ທຣສມຸທ຺ທສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄຓິກາຍ ຈ ສງ຺ຄາໂມ ວຕ຺ຕຕີຕິ. ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຊໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກສ຺ສ ປຣາຊໂຍຕິ? ສຕ຺ຖາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ສຸນ຺ທຣສມຸທ຺ທສ຺ສ ຊໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓິກາຍ ປຣາຊໂຍ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ຊຍໍ ປກາເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນໂກວ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອຸໂຠປິ ກາເມ ນິຣເປກ຺ໂຂ ປຊຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑໕.

‘‘ໂຍຘ ກາເມ ປຫນ຺ຕ຺ວານ, ອນາຄາໂຣ ປຣິພ຺ພເຊ;

ກາມຠວປຣິກ຺ຂີຓໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິຘ ໂລເກ ອຸໂຠປິ ກາເມ ຫິຕ຺ວາ ອນາຄາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພຊຕິ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂີຓກາມຎ຺ເຈວ ປຣິກ຺ຂີຓຠວຎ຺ຈ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິພເລນ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຓ຺ຓິກາມຓ຺ຑລໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣໍ ໂຖເມນ຺ໂຕເຍວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິ. ຘມ຺ມສຠາຍມ຺ປິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ຣສໍ ນິສ຺ສາຍ ມນໍ ນຏ຺ໂຐ ສຸນ຺ທຣສມຸທ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ສຕ຺ຖາ ປນສ຺ສ ອວສ຺ສໂຍ ຊາໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປາຫໍ ເອຕສ຺ສ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພທ຺ຘມນສ຺ສ ອວສ຺ສໂຍ ຊາໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຖໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ນ ກິຣຕ຺ຖິ ຣເສຫິ ປາປິໂຍ,

ອາວາເສຫິ ວາ ສນ຺ຖເວຫິ ວາ;

ວາຕມິຄໍ ຄຫນນິສ຺ສິຕໍ,

ວສມາເນສິ ຣເສຫິ ສຎ຺ຊໂຍ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໔) –

ເອກກນິປາເຕ ອິມໍ ວາຕມິຄຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຕທາ ສຸນ຺ທຣສມຸທ຺ໂທ ວາຕມິໂຄ ອໂຫສິ, ອິມໍ ປນ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕາ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາມຈ຺ໂຈ ອຫເມວາ’’ຕິ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສີຕິ.

ສຸນ຺ທຣສມຸທ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ພຕ຺ຕິໍສຕິມໍ.

໓໓. ຊຏິລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍຘ ຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຊຏິລຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພີ ກຖາ – ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິຍໍ ທ຺ເວ ຠາຕໂຣ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ມຫນ຺ຕໍ ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ຕໍ ກາເຣສຸໍ. ອເຖກທິວສໍ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ເອກໍ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທ຺ເວ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໂຍ ຣສສ຺ສ ອນິກ຺ຂມນຕ຺ຖາຍ ຉິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ. ຕທາ ກິຣ ອຸຈ຺ຉູນໍ ຍນ຺ເຕນ ປີຬນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຄ຺ເຄ ວາ ມູເລ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກາເລ ຘມ຺ມກຣຓໂຕ ອຸທກໍ ວິຍ ສຍເມວ ຣໂສ ນິກ຺ຂມຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ເຂຕ຺ຕໂຕ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມນກາເລ ຄນ຺ຘມາທເນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາເລ ປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາວຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕຣສາຏກໍ ອຸຈ຺ຈຕເຣ ຠູມິປເທເສ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ນິສີທຖາ’’ຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ອຸປນາເມຖາ’’ຕິ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິຍາ ພນ຺ຘນຏ຺ຐານໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອກາສິ, ຣໂສ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘນ ຕສ຺ມິໍ ຣເສ ປີເຕ ‘‘ສາຘຸກໍ ວຕ ເມ ອຍ຺ເຍນ ຣໂສ ປີໂຕ. ສເຈ ເມ ເຊຏ຺ຐຠາຕິໂກ ມູລໍ ອາຫຣາເປສ຺ສຕິ, ມູລໍ ທສ຺ສາມິ. ສເຈ ປຕ຺ຕິໍ ອາຫຣາເປສ຺ສຕິ, ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ຕໍ ເມ ອຸປນາເມຖາ’’ຕິ ທຸຕິຍມ຺ປິ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ຣສໍ ອທາສິ. ‘‘ຠາຕາ ເມ ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຸຈ຺ຉຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ກິຣສ຺ສ ວຎ຺ຈນຈິຕ຺ຕໍ ນາໂຫສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປນ ປຐມໍ ອຸຈ຺ຉຸຣສສ຺ສ ປີຕຕ຺ຕາ ຕໍ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຎ຺ເຎຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວິຠຊິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາວ ນິສີທິ. ໂສ ຕສ຺ສ ອາກາຣໍ ຎຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຍ ອຍໍ ມຍາ ທິນ຺ໂນ ອຄ຺ຄຣໂສ, ອິມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ປຣິໂຍສາເນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຕ຺ຕຘມ຺ມເມວ ປາປຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘປິສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ໂສ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາກາເສນ ຄນ຺ຘມາທນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສຕານໍ ຕໍ ຣສໍ ອທາສິ.

ໂສ ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຠາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ຕາທິເສນ ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ຕໍ ຄເຕນ, ນນຸ ນາມ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໂຍ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠາຕຣາ ວຸຕ຺ໂຕ – ‘‘ອາມ, ຠາຕິກ, ທ຺ເວ ເມ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໂຍ ຄຫິຕາ, ເອກໍ ປນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ມມ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໂຕ ຣສໍ ທຕ຺ວາ ‘ມູລໍ ວາ ປຕ຺ຕິໍ ວາ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ເມ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໂຕ ຣໂສ ທິນ຺ໂນ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕສ຺ສ ມູລໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຖ, ອຸທາຫຸ ປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ປນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘນ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ມມ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໂຕ ຣສໍ ປິວິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໂຕ ຣສໍ ອາທາຍ ອາກາເສນ ຄນ຺ຘມາທນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ອທາສີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປີຕິຍາ ຜຸຏ຺ຐສຣີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ເມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ເສວ ອຘິຄໂມ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ເອວໍ ກນິຏ຺ເຐນ ຕິສ຺ໂສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຕ຺ຖິຕາ, ເຊຏ຺ເຐນ ປນ ເອກປເທເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ.

ເຕ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເຂປຍິໍສຸ. ເຕສໍ ເທວໂລເກ ຐິຕກາເລເຍວ ວິປສ຺ສີ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເຕປິ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ພນ຺ຘຸມຕິຍາ ເອກສ຺ມິໍ ກຸລເຄເຫ ເຊຏ຺ໂຐ ເຊຏ຺ໂຐວ, ກນິຏ຺ໂຐ ກນິຏ຺ໂຐວ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ ເສໂນຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ, ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ອປຣາຊິໂຕຕິ. ເຕສຸ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ເຕສຸ ‘‘ພຸທ຺ຘຣຕນໍ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຘມ຺ມຣຕນໍ, ສງ຺ຆຣຕນໍ, ທານານິ ເທຖ, ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຖ, ອຊ຺ຊ ອຏ຺ຐມີ, ອຊ຺ຊ ຈາຕຸທ຺ທສີ, ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣສີ, ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຖ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຖາ’’ຕິ ຘມ຺ມໂຆສກສ຺ສ ພນ຺ຘຸມຕີນຄເຣ ໂຆສນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ເສນກຸຏຸມ຺ພິໂກ ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ ອປໂລເກຕພ຺ພາ ຎາຕກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເຕນ ຫິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ເອຫີຕິ. ໂສ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ກຸເລ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕວ ໂຫຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ສາມີຕິ. ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ. ສາມິ ກິໍ ວເທຖ, ອຫໍ ມາຕຣິ ມຕາຍ ມາຕຣໍ ວິຍ, ປິຕຣິ ມເຕ ປິຕຣໍ ວິຍ ຕຸມ຺ເຫ ອລຕ຺ຖໍ, ອິທໍ ກຸລໍ ມຫາໂຠຄໍ, ເຄເຫ ຐິເຕເນວ ສກ຺ກາ ປຸຎ຺ຎານິ ກາຕຸໍ, ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖາຕິ. ມຍາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ຕໍ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຐິເຕນ ປູເຣຕຸໍ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາເມວາຫໍ, ຕ຺ວໍ ນິວຕ຺ຕາຫີຕິ. ເອວໍ ໂສ ກນິຏ຺ຐໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ກນິຏ຺ໂຐປິ ‘‘ຠາຕຸ ປພ຺ພຊິຕສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຠາຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຠວນິສ຺ສຣຓໍ ກຕໍ, ອຫໍ ປນ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ພທ຺ໂຘ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ມຍ຺ຫໍ ເຄເຫ ຐິຕສ຺ເສວ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ມຫນ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ປຓ຺ຑິຕ, ສຕ຺ຖຸ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນານາທາຣູນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຖມ຺ຠາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຕຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ສຸວຓ຺ຓຂຈິຕໍ, ເອກໍ ຣຊຕຂຈິຕໍ, ເອກໍ ມຓິຂຈິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພານິ ສຕ຺ຕຣຕນຂຈິຕານິ ກາເຣຕ຺ວາ ເຕຫິ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣຕນຂຈິຕາເຫວ ຉທນິຏ຺ຐກາຫິ ຉາທາເປສິ. ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ກຣຓກາເລເຍວ ປນ ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ສມານນາມໂກ ອປຣາຊິໂຕເຍວ ນາມ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ກຣິສ຺ສາມິ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ປຕ຺ຕິໍ ເທຖ ມາຕຸລາ’’ຕິ ອາຫ. ນ ເທມິ, ຕາຕ, ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ. ໂສ ພຫຸມ຺ປິ ຍາຈິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໍ ອລຠມາໂນ ‘‘ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ປຸຣໂຕ ກຸຎ຺ຊຣສາລໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕຣຕນມຍໍ ກຸຎ຺ຊຣສາລໍ ກາເຣສິ. ໂສ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ປນ ສຕ຺ຕຣຕນມຍານິ ຕີຓິ ມຫາວາຕປານານິ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ອຠິມຸເຂ ເຫຏ຺ຐາ ສຸຘາປຣິກມ຺ມກຕາ ຕິສ຺ໂສ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ກາເຣຕ຺ວາ ຈຕຸຊ຺ຊາຕິກຄນ຺ໂຘທກສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອປຣາຊິໂຕ, ຄຫປຕິ, ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານິ ກຸສຸມານິ ໂຣປາເປສິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ນກາເລ ວາຕເວເຄນ ສມຸຏ຺ຐິຕາຫິ ເຣຓຸວຏ຺ຏີຫິ ສຣີຣສ຺ສ ໂອກິຣຓຕ຺ຖໍ. ຄນ຺ຘກຸຏິຖູປິກາຍ ກປລ຺ລໍ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓມຍໍ ອໂຫສິ, ປວາຬມຍາ ສິຂຣາ, ເຫຏ຺ຐາ ມຓິມຍາ ຉທນິຏ຺ຐກາ. ອິຕິ ສາ ນຈ຺ຈນ຺ໂຕ ວິຍ ໂມໂຣ ໂສຠມານາ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຕສຸ ປນ ຣຕເນສຸ ໂກຏ຺ເຏຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ສກລເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸມຕ຺ເຕນ ໂອຘິນາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິເວຓໍ ປູເຣສິ.

ເອວໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອປຣາຊິໂຕ, ຄຫປຕິ, ຠາຕິກຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນິຏ຺ຐິຕາ ຄນ຺ຘກຸຏິ, ປຣິໂຠຄມສ຺ສາ ປຈ຺ຈາສີສາມິ, ປຣິໂຠເຄນ ກິຣ ມຫນ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມິນາ ກິຣ ໂວ ກຸຏຸມ຺ພິເກນ ຄນ຺ຘກຸຏິ ກາຣິຕາ, ອິທານິ ປນ ປຣິໂຠຄໍ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຄນ຺ຘກຸຏິອຠິມຸຂໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຣຕນຣາສິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ‘‘ປວິສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ຕສ຺ສ ຠາຕິກຕ຺ເຖຣໍ ໂອໂລເກສິ. ໂສ ໂອໂລກິຕາກາເຣເນວ ຎຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐຠາຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ‘ມເມວ ຣກ຺ຂາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ຍຖາສຸຂໍ ວສຖາ’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍຖາ ມນຸສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ປວິສິຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ, ຍຖາ ວາ ນທິໍ ຕຣິຕ຺ວາ ອຸຬຸມ຺ປໍ ອນເປກ຺ຂາ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນເປກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ວສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ສຕ຺ຖາ ອຏ຺ຐາສິ? ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕມ຺ປິ ພຫູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສຸ ຣຕນານິ ອາທາຍ ປກ຺ກມນ຺ເຕສຸ ນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ວາເຣຕຸໍ, ປຣິເວຓມ຺ຫິ ເອຕ຺ຕເກ ຣຕເນ ໂວກິຓ຺ເຓ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາເກ ຫຣນ຺ເຕປິ ນ ວາເຣຕີຕິ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ມຍິ ອາຆາຕໍ ກຕ຺ວາ ອປາຍູປໂຄ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ປນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມເມວ ຣກ຺ຂາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ວສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປາວິສິ.

ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ສມນ຺ຕາ ຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄນ ວາ ປຈ຺ຉິປສິພ຺ພເກຫິ ວາ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ວາເຣຍ຺ຍາຖ, ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປນ ມາ ວາຣຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ອນ຺ໂຕນຄເຣປິ ອາໂຣຈາເປສິ ‘‘ມຍາ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ສຕ຺ຕ ຣຕນານິ ໂອກິຓ຺ຓານິ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ສາ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ປູເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ, ສຸຂິຕາປິ ເອເກນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ສທ຺ຘາ ຕາວ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມາ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິເຍວ, ອສ຺ສທ຺ຘາປິ ປນ ຘນໂລເຠນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ເອວໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ມຫາຊໂນ ເຕນ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ຣຕນານິ ຄຓ຺ຫິ. ສກິໍ ໂອກິຓ຺ຓຣຕເນສຸ ຂີເຓສຸ ຍາວຕຕິຍໍ ຊຓ຺ຓຸມຕ຺ເຕນ ໂອຘິນາ ໂອກິຣາເປສິເຍວ. ສຕ຺ຖຸ ປນ ປາທມູເລ ຕິປຸສມຕ຺ຕໍ ອນຄ຺ຆໍ ມຓິຣຕນໍ ຐເປສິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາຍ ປຠາຍ ສທ຺ຘິໍ ມຓິປຠໍ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ ຕິຕ຺ຕິ ນາມ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວມກາສິ. ມຫາຊໂນປິ ອຕິຕ຺ໂຕວ ໂອໂລເກສິ.

ອເຖກທິວສໍ ເອໂກ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ກິຣ ປາທມູເລ ມຫຄ຺ຆໍ ມຓິຣຕນໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຫຣິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ອາຄຕສ຺ສ ມຫາຊນສ຺ສ ອນ຺ຕເຣນ ປາວິສິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຕສ຺ສ ປວິສນາກາເຣເນວ ‘‘ມຓິໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ໂສປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ປາທມູເລ ຫຕ຺ຖໍ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ມຓິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອວຏ຺ຏິກາຍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ຘມ຺ມກຖາວສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸມຕ຺ເຕນ ໂອຘິນາ ສຕ຺ຕ ຣຕນານິ ໂອກິຓ຺ຓານິ, ຕານິ ເມ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕສຸ ອາຆາໂຕ ນາມ ນາໂຫສິ, ຈິຕ຺ຕໍ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປສີທິເຍວ. ອຊ຺ຊ ປນ ‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຓິໍ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ມຓິໍ ອາທາຍ ຄເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນນຸ, ອຸປາສກ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປເຣຫິ ອນາຫຣຓີຍໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິ ນຍໍ ອທາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ມມ ສນ຺ຕກໍ ທສິກສຸຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ມໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອເນກສຕາປິ ຣາຊາໂນ ວາ ໂຈຣາ ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ນາມ ມາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອຄ຺ຄິນາປິ ມມ ສນ຺ຕກໍ ມາ ຑຍ຺ຫຕຸ, ອຸທເກນປິ ມາ ວຸຍ຺ຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາປິສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ໂສ ຄນ຺ຘກຸຏິມຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານໍ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ນວ ມາເສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ທານປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພສໍ ຕິຈີວຣໍ ອທາສິ. ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ຈີວຣສາຏກາ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກາ ອເຫສຸໍ.

ໂສ ເອວໍ ຍາວຕາຍຸກໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄເຫ ເອກສ຺ມິໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສາຘິເກ ນວ ມາເສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສິ. ຊາຕທິວເສ ປນສ຺ສ ສກລນຄເຣ ສພ຺ພາວຸຘານິ ປຊ຺ຊລິໍສຸ, ສພ຺ເພສໍ ກາຍຣູຬ຺ຫານິ ອາຠຣຓານິປິ ປຊ຺ຊລິຕານິ ວິຍ ໂອຠາສໍ ມຸຎ຺ຈິໍສຸ, ນຄຣໍ ເອກປຊ຺ໂຊຕໍ ອໂຫສິ. ເສຏ຺ຐິປິ ປາໂຕວ ຣາຊູປຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ສພ຺ພາວຸຘານິ ປຊ຺ຊລິໍສຸ, ນຄຣໍ ເອກປຊ຺ໂຊຕໍ ຊາຕໍ, ຊານາສິ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຊານາມິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ເສຏ຺ຐີ’’ຕິ? ‘‘ມມ ເຄເຫ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທາໂສ ຊາໂຕ, ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎເຕເຊເນວໍ ອໂຫສີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂຈໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ເຖຕໍ, ເທວ, ປຸຎ຺ຎວາ ສຕ຺ໂຕ ກຕາຠິນີຫາໂຣ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ນໍ ສມ຺ມາ ໂປເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທມສ຺ສ ຂີຣມູລໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ເທວສິກໍ ສຫສ຺ສໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ອຖສ຺ສ ນາມຄຫຓທິວເສ ສກລນຄຣສ຺ສ ເອກປຊ຺ໂຊຕຠູຕຕ຺ຕາ ໂຊຕິໂກຕ຺ເວວ ນາມໍ ກຣິໍສຸ.

ອຖສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ເຄຫກຣຓຕ຺ຖາຍ ຠູມິຕເລ ໂສຘິຍມາເນ ສກ຺ກສ຺ສ ຠວນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິທ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາຣຍມາໂນ ‘‘ໂຊຕິກສ຺ສ ເຄຫຏ຺ຐານໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ເອເຕຫິ ກຕເຄເຫ ວສິສ຺ສຕິ, ມຍາເປຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຑ຺ຒກີເວເສນ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ໂຊຕິກສ຺ສ ເຄຫຏ຺ຐານໍ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ. ‘‘ອເປຖ, ນາຍໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຕເຄເຫ ວສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂສຬສກຣີສມຕ຺ຕໍ ຠູມິປເທສໍ ໂອໂລເກສິ, ໂສ ຕາວເທວ ກສິຓມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ສໂມ ອໂຫສິ. ປຸນ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣຕນມໂຍ ສຕ຺ຕຠູມິກປາສາໂທ ອຸຏ຺ຐຫຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ, ຕາວເທວ ຕຖາຣູໂປ ປາສາໂທ ອຸຏ຺ຐຫິ. ປຸນ ‘‘ອິມໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣຕນມຍາ ສຕ຺ຕ ປາກາຣາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ, ຕຖາຣູປາ ປາກາຣາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອຖ ‘‘ເນສໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ, ຕຖາຣູປາ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ‘‘ປາສາທສ຺ສ ຈຕູສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ຈຕສ຺ໂສ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ, ສພ຺ພໍ ຕເຖວ ອໂຫສິ. ນິຘິກຸມ຺ຠີສຸ ປນ ເອກາ ໂຍຊນິກາ ອໂຫສິ, ເອກາ ຕິຄາວຸຕິກາ, ເອກາ ອຑ຺ຒໂຍຊນິກາ, ເອກາ ຄາວຸຕປ຺ປມາຓາ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິຘິກຸມ຺ຠີນໍ ປນ ເອກມຸຂປ຺ປມາຓໍ ອໂຫສິ, ເຫຏ຺ຐາ ປຖວີປຣິຍນ຺ຕາວ ອເຫສຸໍ. ໂຊຕິກສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິຘິກຸມ຺ຠີນໍ ມຸຂປຣິມາຓໍ ນ ກຖິຕໍ, ສພ຺ພາ ມຸຂຉິນ຺ນຕາລຜລໍ ວິຍ ປຣິປຸຓ຺ຓາວ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ປາສາທສ຺ສ ຈຕູສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ຕຣຸຓຕາລກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປມາຓາ ຈຕສ຺ໂສ ສຸວຓ຺ຓມຍາ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ຕາສໍ ມຓິມຍານິ ປຕ຺ຕານິ, ໂສວຓ຺ຓມຍານິ ຂນ຺ຘານິ ອເຫສຸໍ. ປຸພ຺ພກມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກິເຣຕານິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ.

ສຕ຺ຕສຸ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກສຸ ສຕ຺ຕ ຍກ຺ຂາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ປຐເມ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຍມໂກຬີ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣນ ຍກ຺ຂສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິ, ທຸຕິເຍ ອຸປ຺ປໂລ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາຣຍກ຺ຂານໍ ທ຺ວີຫິ ສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ, ຕຕິເຍ ວຊິໂຣ ນາມ ຕີຫິ ສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ວຊິຣພາຫຸ ນາມ ຈຕູຫິ ສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ, ປຎ຺ຈເມ ກສກນ຺ໂທ ນາມ ປຎ຺ຈຫິ ສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ, ຉຏ຺ເຐ ກຏຕ຺ໂຖ ນາມ ຉຫິ ສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ, ສຕ຺ຕເມ ທິສາມຸໂຂ ນາມ ສຕ຺ຕຫິ ສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິ. ເອວໍ ປາສາທສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຄາຬ຺ຫຣກ຺ຂາ ອໂຫສິ. ‘‘ໂຊຕິກສ຺ສ ກິຣ ສຕ຺ຕຣຕນມໂຍ ສຕ຺ຕຠູມິກປາສາໂທ ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ສຕ຺ຕ ປາກາຣາ ສຕ຺ຕທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາ ຈຕສ຺ໂສ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ອຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຣາຊາ ເສຏ຺ຐິຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ປຫິຓິ. ໂສ ໂຊຕິກເສຏ຺ຐິ ນາມ ອໂຫສິ.

ເຕນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ກຕປຸຎ຺ຎກມ຺ມາ ອິຕ຺ຖີ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣູສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ເທວຕາ ຕໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ສິຣິຄພ຺ເຠ ນິສີທາເປສຸໍ. ສາ ອາຄຈ຺ຉມານາ ເອກໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ຕໂຍ ຈ ໂຊຕິປາສາເຓ ຄຓ຺ຫິ. ເຕສໍ ຍາວຊີວໍ ຕາເຍວ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິຍາ ຠຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ສເຈ ກິຣ ເຕ ສກຏສຕມ຺ປິ ຕຓ຺ຑຸລານໍ ປູເຣຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ສາ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິ ນາຬິເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຠຕ຺ຕປຈນກາເລ ຕຓ຺ຑຸເລ ອຸກ຺ຂລິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປາສາຓານໍ ອຸປຣິ ຐເປຕິ, ປາສາຓາ ຕາວເທວ ປຊ຺ຊລິຕ຺ວາ ຠຕ຺ເຕ ປກ຺ກມຕ຺ເຕ ນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ. ເຕເນວ ສຎ຺ຎາເຓນ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປກ຺ກຠາວໍ ຊານນ຺ຕິ. ສູເປຍ຺ຍາທິປຈນກາເລປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ເຕສໍ ໂຊຕິປາສາເຓຫິ ອາຫາໂຣ ປຈ຺ຈຕິ. ມຓິອາໂລເກນ ຈ ວສນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄິສ຺ສ ວາ ທີປສ຺ສ ວາ ໂອຠາສໍ ເນວ ຊານິໍສຸ. ‘‘ໂຊຕິກສ຺ສ ກິຣ ເອວຣູປາ ສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ມຫາຊໂນ ຍານາທີນິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ໂຊຕິກເສຏ຺ຐິ ອາຄຕາຄຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຕຓ຺ຑຸລານໍ ຠຕ຺ຕໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ທາເປສິ. ‘‘ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂຫິ ວຕ຺ຖານິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ, ອາຠຣຓານິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ‘‘ຄາວຸຕິກນິຘິກຸມ຺ຠິຍາ ມຸຂໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຘນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສິເກສຸ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ນິຘິກຸມ຺ຠິຍາ ອງ຺ຄຸລິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອູນໍ ນາໂຫສິ. ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ວາລຸກໍ ກຕ຺ວາ ໂອກິຓ຺ຓຣຕນານໍ ກິຣສ຺ສ ເອໂສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ.

ເອວໍ ມຫາຊເນ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ເຈວ ຘນຎ຺ຈ ຍທິຈ຺ຉກໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຕສ຺ສ ປາສາທໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມປິ ມຫາຊເນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ໂອກາສໍ ນາລຕ຺ຖ. ອປຣຠາເຄ ຍທິຈ຺ຉກໍ ອາທາຍ ຄຕຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ເສສຸ ມນ຺ທີຠູເຕສຸ ຣາຊາ ໂຊຕິກສ຺ສ ປິຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ຕວ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປາສາທໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກເຖສິ – ‘‘ຕາຕ, ຣາຊາ ເຕ ປາສາທໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ປຐມທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກຈວຣຉຑ຺ຑິກາ ທາສີ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖໍ ອທາສິ, ຣາຊາ ‘‘ເສຏ຺ຐິຊາຍາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ລຊ຺ຊມາໂນ ຕສ຺ສາ ພາຫາຍ ຫຕ຺ຖໍ ນ ຐເປສິ. ເອວໍ ເສສທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກສຸປິ ທາສິໂຍ ‘‘ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາໂຍ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕາສໍ ພາຫາຍ ຫຕ຺ຖໍ ນ ຐເປສິ. ໂຊຕິໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣໂຕ ຍາຖ, ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ຣຎ຺ໂຎ ມຓິປຖວີ ສຕໂປຣິສປປາໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ໂສ ‘‘ອິມິນາ ມມ ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ໂອປາໂຕ ຂຓິໂຕ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ປາທໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວິສຫິ. ໂຊຕິໂກ ‘‘ນາຍໍ, ເທວ, ໂອປາໂຕ, ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຣໂຕ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ເຕນ ອກ຺ກນ຺ຕກາເລ ຠູມິໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐິມຕລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາສາທໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ວິຈຣິ. ຕທາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸກຸມາໂຣປິ ປິຕຸ ອງ຺ຄຸລິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ອນ຺ຘພາໂລ ມມ ປິຕາ, ຄຫປຕິເກ ນາມ ສຕ຺ຕຣຕນມເຍ ປາສາເທ ວສນ຺ເຕ ເອສ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ທາຣຸມເຍ ເຄເຫ ວສຕິ, ອຫໍ ທານິ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ປາສາເທ ວສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຣຎ຺ໂຎປິ ອຸປຣິມຕລານິ ອຠິຣຸຫນ຺ຕສ຺ເສວ ປາຕຣາສເວລາ ຊາຕາ. ໂສ ເສຏ຺ຐິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ອິເຘວ ປາຕຣາສໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຊານາມິ, ເທວ, ສຊ຺ຊິໂຕ ເທວສ຺ສາຫາໂຣຕິ. ໂສ ໂສຬສຫິ ຄນ຺ໂຘທກຆເຏຫິ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຣຕນມເຍ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ນິສີທນມຓ຺ຑເປ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ຕສ຺ເສວ ນິສີທນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຘວນູທກໍ ທຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ກິລິນ຺ນປາຍາສໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຐປຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອາຣຠິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ນຍິທໍ, ເທວ, ໂຠຊນໍ, ກິລິນ຺ນປາຍາໂສ ເອໂສ’’ຕິ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ໂຠຊນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຸຣິມປາຕິຍໍ ຐປຍິໍສຸ. ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕອຸຕຸນາ ກິຣ ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສຸຂໍ ໂຫຕິ. ຣາຊາ ມຘຸຣໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປມາຓໍ ນ ອຎ຺ຎາສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ອລໍ, ເທວ, ເອຕ຺ຕກເມວ ໂຫຕຸ, ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ຊິຣາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຄຫປຕິ, ຄຣຸກໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ເທວ, ນຕ຺ເຖຕໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຫິ ພລກາຍສ຺ສ ອິທເມວ ຠຕ຺ຕໍ ອິທໍ ສຸເປຍ຺ຍໍ. ອປິ ຈ ໂຂ ອຫໍ ອຍສສ຺ສ ຠາຍາມີຕິ. ກິໍ ກາຣຓາຕິ? ສເຈ ເທວສ຺ສ ກາຍາລສິຍມຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ຣຎ຺ຎາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕໍ, ເສຏ຺ຐິນາ ກິຎ຺ຈິ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ຠາຍາມິ, ເທວາຕິ. ເຕນ ຫິ ຠຕ຺ຕໍ ຫຣ, ອຸທກໍ ອາຫຣາຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ສພ຺ໂພ ຣາຊປຣິວາໂຣ ຕເທວ ຠຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ.

ຣາຊາ ສຸຂກຖາຍ ນິສິນ຺ໂນ ເສຏ຺ຐິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ? ‘‘ອາມ ອຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ສາ’’ຕິ? ‘‘ສິຣິຄພ຺ເຠ ນິສິນ຺ນາ, ເທວສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ປາໂຕວ ຣາຊາ ສປຣິວາໂຣ ອາຄໂຕ, ສາ ປນສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ນ ຊານາເຕວ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ຣາຊາ ເມ ຠຣິຍໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາ ອາຄໂຕ, ກິໍ ຕວ ຣາຊານໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ນິປນ຺ນກາວ ‘‘ໂກ ເອສ, ສາມິ, ຣາຊາ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຕ຺ຕມນຕໍ ປເວເທນ຺ຕີ ‘‘ທຸກ຺ກຏານິ ວຕ ໂນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານິ, ເຍສໍ ໂນ ອິສ຺ສໂຣປິ ອຕ຺ຖິ. ອສ຺ສທ຺ຘາຍ ນາມ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານິ ກຕ຺ວາ ມຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕມ຺ຫາ. ອທ຺ຘາ ອມ຺ເຫຫິ ອສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ທານໍ ທິນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ທານິ ກໂຣມິ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕາລວຓ຺ຏໍ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ພີຊາຫີຕິ. ຕສ຺ສາ ຕາລວຓ຺ຏໍ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ພີເຊນ຺ຕິຍາ ຣຎ຺ໂຎ ເວຐນສ຺ສ ຄນ຺ຘວາໂຕ ອກ຺ຂີນິ ປຫຣິ, ອຖສ຺ສາ ອກ຺ຂີຫິ ອສ຺ສຸຘາຣາ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫ – ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ອປ຺ປພຸທ຺ຘິໂກ, ‘ຣາຊາ ເມ ສາມິກສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາ’ຕິ ຠເຍນ ໂຣທຕິ ມຎ຺ເຎ, ອສ຺ສາເສຫິ ນໍ ‘ນ ເມ ຕວ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ’’’ຕິ. ນ ເອສາ, ເທວ, ໂຣທຕີຕິ. ອຖ ກິໍ ເອຕນ຺ຕິ? ຕຸມ຺ຫາກໍ ເວຐນຄນ຺ເຘນສ຺ສາ ອສ຺ສູນິ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ອຍຎ຺ຫິ ທີໂປຠາສໍ ວາ ອຄ຺ຄິໂອຠາສໍ ວາ ອທິສ຺ວາ ມຓິອາໂລເກເນວ ຠຸຎ຺ຊຕິ ຈ ນິສີທຕິ ຈ ນິປຊ຺ຊຕິ ຈ, ເທໂວ ປນ ທີປາໂລເກນ ນິສິນ຺ໂນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ? ອາມ, ເສຏ຺ຐີຕິ. ເຕນ ຫິ, ເທວ, ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ມຓິອາໂລເກນ ນິສີທຖາຕິ ມຫນ຺ຕໍ ຕິປຸສມຕ຺ຕໍ ອນຄ຺ຆໍ ມຓິຣຕນໍ ອທາສິ. ຣາຊາ ເຄຫໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ມຫຕີ ວຕ ໂຊຕິກສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ອຍໍ ຕາວ ໂຊຕິກສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ອິທານິ ຊຏິລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ – ພາຣາຓສິຍຎ຺ຫິ ເອກາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ, ຕໍ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກກາເລ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ທາສິໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ສິຣິຄພ຺ເຠ ວາສຍິໍສຸ. ຕໍ ເອກທິວສໍ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ພຫິ ໂອໂລກຍມານໍ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອໂກ ວິຊ຺ຊາຘໂຣ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນໂຫ ວາຕປາເນນ ປວິສິຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວມກາສິ. ສາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຄພ຺ຠໍ ປຏິລຠິ. ອຖ ນໍ ສາ ທາສີ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ ມາ ກສ຺ສຈິ ອາຈິກ຺ຂີ’’ຕິ ຕາຍ ວຸຕ຺ຕາ ຠເຍນ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສາປິ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ນວຠາຊນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕໍ ທາຣກໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຠາຊນໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຸປ຺ຜທາມານິ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສີເສນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ, ‘ກິໍ ອິທ’ນ຺ຕິ ຈ ປຸຏ຺ຐາ ‘ອຍ຺ຍາຍ ເມ ພລິກມ຺ມ’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ທາສິໍ ອາຓາເປສິ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ.

ເຫຏ຺ຐາຄງ຺ຄາຍມ຺ປິ ທ຺ເວ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນ຺ຫາຍມານາ ຕໍ ຠາຊນໍ ອຸທເກນາຫຣິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ເອກາ ‘‘ມຍ຺ເຫຕໍ ຠາຊນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອກາ ‘‘ຍໍ ເອຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ຕໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຠາຊເນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕໍ ອາທາຍ ຖເລ ຐເປຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ເອກາ ‘‘ມມ ຠາຊນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕາຍ ທາຣໂກ ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອກາ ‘‘ຍໍ ຠາຊນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ຕໍ ມເມວ ໂຫຕູຕິ ວຸຕ຺ຕຕາຍ ມມ ທາຣໂກ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ ວິວທມານາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈສຸ ວິນິຈ຺ຉິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕສຸ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊາ ຕາສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ທາຣກໍ ຄຓ຺ຫ, ຕ຺ວໍ ຠາຊນໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ຍາຍ ປນ ທາຣໂກ ລທ຺ໂຘ, ສາ ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ສາ ທາຣກໍ ‘‘ອິມໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂປເສສິ. ຕສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ຄພ຺ຠມລສ຺ສ ໂຘວິຕ຺ວາ ອນປນີຕຕາຍ ເກສາ ຊຏິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ເຕນສ຺ສ ຊຏິໂລຕ຺ເວວ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕສ຺ສ ປທສາ ວິຈຣຓກາເລ ເຖໂຣ ຕໍ ເຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຸປາສິກາ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອາຫາຣມທາສິ. ເຖໂຣ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອຸປາສິເກ ທາຣໂກ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອິມາຫໍ ທາຣກໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມີຕິ ໂປເສສິໍ, ປພ຺ພາເຊຖ ນ’’ນ຺ຕິ ອທາສິ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອາທາຍ ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ຄິຫິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສຕິ, ທຫໂຣ ເອສ ຕາວ, ຎາຓມ຺ປິສ຺ສ ປຣິປາກໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ເອກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ເຄຫໍ ອຄມາສິ.

ໂສ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຕໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ທາຣໂກ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາມ, ອຸປາສກ, ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ທຫໂຣ ຕາວ, ຕເວວ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕໍ ປຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ຕສ຺ສ ປນ ເຄເຫ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ຠຓ຺ຑກໍ ອຸສ຺ສນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຄາມນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອາປຓໍ ຫຣິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ອາປເຓ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑກສ຺ສ ມູລໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ອິທຎ຺ຈ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕໍທິວສໍ ນຄຣປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ເທວຕາ ອນ຺ຕມໂສ ມຣິຈຊີຣກມຕ຺ເຕນາປິ ອຕ຺ຖິເກ ຕສ຺ເສວ ອາປຓາຠິມຸເຂ ກຣິໍສຸ. ໂສ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ອຸສ຺ສນ຺ນໍ ຠຓ຺ຑກໍ ເອກທິວເສເນວ ວິກ຺ກິຓິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາປເຓ ກິຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພໍ ເຕ, ຕາຕ, ຠຓ຺ຑກໍ ນາສິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນ ນາເສມິ, ສພ຺ພໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິກ຺ກິຓິໍ, ອິທໍ ອສຸກສ຺ສ ມູລໍ, ອິທໍ ອສຸກສ຺ສາຕິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ປສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອນຄ຺ໂຆ ປຸຣິໂສ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຊີວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ຘີຕຣໍ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘ເຄຫມສ຺ສ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຸຣິເສ ອາຓາເປຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐິເຕ ເຄເຫ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ວສຖາ’’ຕິ ອາຫ.

ອຖສ຺ສ ເຄຫປວິສນກາເລ ເອເກນ ປາເທນ ອຸມ຺ມາເຣ ອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ເຄຫສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠາເຄ ຠູມິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອສີຕິຫຕ຺ໂຖ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິ. ຣາຊາ ‘‘ຊຏິລກຸມາຣສ຺ສ ກິຣ ເຄເຫ ຠູມິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕ ອຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາວ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ເປເສສິ. ໂສ ຊຏິລເສຏ຺ຐິ ນາມ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ຕໂຍ ປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ໂສ ເຕສໍ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອມ຺ເຫຫິ ສມານໂຠຄໍ ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ປພ຺ພຊິຕຸໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ໂນ ເຈ, ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຊມ຺ພຸທີເປ ອມ຺ເຫຫິ ສມານໂຠຄໍ ກຸລ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ອິຏ຺ຐກໍ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ປໂຕທລຏ຺ຐິໍ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ປາທຸກຎ຺ຈ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຸຣິສານໍ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ອິມານິ ອາທາຍ ກິຎ຺ຈິເທວ ໂອໂລກຍມານາ ວິຍ ຊມ຺ພຸທີປຕເລ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອມ຺ເຫຫິ ສມານໂຠຄສ຺ສ ເສຏ຺ຐິກຸລສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ຎຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຫິຓິ.

ເຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ຠທ຺ທິຍນຄຣໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ອຖ ເນ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ວິຈຣາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິເມສໍ ອິມານິ ຄເຫຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິເທວ ໂອໂລເກຕຸໍ ວິຈຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຣຏ຺ຐໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫມານາ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ປຈ຺ຉິມເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຣີສມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສອຸສຠປ຺ປມາເຓ ປິຏ຺ຐິຍາ ປິຏ຺ຐິໍ ອາຫຈ຺ຈ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິເຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ສຸວຓ຺ຓເມຓ຺ຑເກ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວິຈຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ອຖ ເນ ເສຏ຺ຐິ, ‘‘ຕາຕາ, ຍໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ວິຈຣຖ, ທິຏ຺ໂຐ ໂວ ໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສາມ, ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຕ ຕໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເສຏ຺ຐິນາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ທິຏ຺ຐໍ ໂວ ອມ຺ຫາກໍ ສມານໂຠຄໍ ເສຏ຺ຐິກຸລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິໍ ອຕ຺ຖິ, ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິໂນ ເອວຣູໂປ ນາມ ວິຠໂວ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ຕາວ ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ລທ຺ຘໍ, ອປຣມ຺ປິ ນຸ ໂຂ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ກມ຺ພລໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຕາຕາ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ. ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ວິຈິນຖາ’’ຕິ ປຫິຓິ.

ເຕ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຊຕິກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄຫໂຕ ອວິທູເຣ ທາຣຸຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ຐກາເລ ຈ ‘‘ເອກໍ ໂນ ມຫຄ຺ຆກມ຺ພລໍ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕານໍ ກຍິໂກ ນຕ຺ຖິ, ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕາປິ ໂຈຣານໍ ຠາຍາມ, ເຕນ ຕໍ ຌາເປຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ອຖ ເນ ໂຊຕິກເສຏ຺ຐິ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ກິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອຄ຺ຆນໂກ ກມ຺ພໂລ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕສຫສ຺ສໍ ທາເປຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກຈວຣຉຑ຺ຑິກາຍ ທາສິຍາ ເທຖາ’’ຕິ ເຕສໍເຍວ ຫຕ຺ເຖ ປຫິຓິ. ສາ ກມ຺ພລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຣທມານາ ສາມິກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ມໍ, ສາມິ, ອປຣາເຘ ສຕິ ປຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ມາ ເມ ເອວຣູປໍ ຖູລກມ຺ພລໍ ປຫິຓິຕ຺ຖ, ກຖາຫໍ ອິມໍ ນິວາເສສ຺ສາມິ ວາ ປາຣຸປິສ຺ສາມິ ວາ’’ຕິ. ນາຫໍ ຕວ ເອຕທຕ຺ຖາຍ ປຫິຓິໍ, ເອຕໍ ປນ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ຕວ ສຍນປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນກາເລ ຄນ຺ໂຘທເກນ ໂຘຕານໍ ປາທານໍ ປຸຎ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ເຕ ປຫິຓິໍ, ກິໍ ເອຕມ຺ປິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສີຕິ. ສາ ‘‘ເອຕໍ ປນ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ເຕ ຈ ປຸຣິສາ ຕໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ທິຏ຺ຐໍ ໂວ ເສຏ຺ຐິກຸລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສາມິ, ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖິ, ຣາຊຄຫນຄເຣ ໂຊຕິກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເອວຣູປາ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ເຄຫສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ‘‘ອິທານິ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມມ຺ຫິ, ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ສາຘຸ, ມຫາເສຏ຺ຐິ, ປພ຺ພຊາຫີຕິ. ໂສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑໍ ວຊິຣກຸທ຺ທາລໍ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ປຈ຺ຉິມເຄເຫ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພຕໂຕ ສຸວຓ຺ຓປິຓ຺ຑໍ ອຸທ຺ຘຣາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ກຸທ຺ທາລໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພຕໍ ປຫຣິ, ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ປຫຏກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ກຸທ຺ທາລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ປຫິຓິ, ຕສ຺ສປິ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພຕໍ ປຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ປຫຏກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ກນິຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ປຫິຓິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຫຣນ຺ຕສ຺ສ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຣາສິກຕາຍ ມຕ຺ຕິກາຍ ປຫຏກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ອລໍ ເອຕ຺ຕເກນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ເຊຏ຺ຐຠາຕິເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕ ນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ມາ ປນ ໂສ ເຕສເມວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ກສ຺ມາ ຈ ຊຏິໂລ ຊາຕກາເລ ອຸທເກ ປາຕິໂຕຕິ? ອຕ຺ຕໂນ ກຕກມ຺ເມເນວ.

ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ເຈຕິເຍ ກຣິຍມາເນ ເອໂກ ຂີຓາສໂວ ເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ກສ຺ມາ ເຈຕິຍສ຺ສ ອຸຕ຺ຕເຣນ ມຸຂໍ ນ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓໍ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຫໍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມາທເປສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ອາທເຣນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຖາຕິ. ໂສ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມາ, ຕາຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຈຕິຍສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ມຸເຂ ສຸວຓ຺ຓໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ສຸວຓ຺ຓໍ ຊານາຖາ’’ຕິ ມຫາຊນໍ ສມາທເປນ຺ໂຕ ສຸວຓ຺ຓກາຣກຸລໍ ອຄມາສິ. ສຸວຓ຺ຓກາໂຣປິ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ກລຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ເຈຕິເຍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຄຫິຕມຸຂສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ຕໍ ຊານິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຠຣິຍາຍ ໂກເປນ ‘‘ຕວ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທເກ ຂິປິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສາ ‘‘ອຕິສາຫສິກກມ຺ມໍ ເຕ ກຕໍ, ມມ ກຸທ຺ເຘນ ເຕ ອຫເມວ ອກ຺ໂກສິຕພ຺ພາ ວາ ປຫຣິຕພ຺ພາ ວາ, ກສ຺ມາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ພຸທ຺ເຘສຸ ເວຣມກາສີ’’ຕິ ອາຫ. ສຸວຓ຺ຓກາໂຣ ຕາວເທວ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ຂມຖ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ. ຕາຕ, ອຫໍ ຕຍາ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ໂຕ, ສຕ຺ຖາຣໍ ຂມາເປຫີຕິ. ກິນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຂມາເປມິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ສຸວຓ຺ຓປຸປ຺ຜານໍ ຕໂຍ ກຸມ຺ເຠ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຘາຕຸນິຘາເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອລ຺ລວຕ຺ໂຖ ອລ຺ລເກໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຂມາເປຫິ, ຕາຕາຕິ.

ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປຸປ຺ຜານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕີສຸ ປຸຕ຺ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ອຫໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ເວຣວຈເນນ ອວຈໍ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ປຸປ຺ຜານິ ກຕ຺ວາ ຘາຕຸນິຘາເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂມາເປສ຺ສາມິ, ຕ຺ວມ຺ປິ ໂຂ ເມ ສຫາໂຍ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ມຍາ ເວຣວຈນໍ ວທາປິໂຕ, ຕ຺ວໍເຍວ ກໂຣຫີ’’ຕິ ກາຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ມຊ຺ຌິມປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຕເຖວາຫ, ໂສປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ກນິຏ຺ຐໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຕເຖວາຫ, ໂສ ‘‘ປິຕຸ ອຸປ຺ປນ຺ນກິຈ຺ຈໍ ນາມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປິຕຸສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ອກາສິ. ສຸວຓ຺ຓກາໂຣ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓານໍ ປຸປ຺ຜານໍ ຕໂຍ ກຸມ຺ເຠ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຘາຕຸນິຘາເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອລ຺ລວຕ຺ໂຖ ອລ຺ລເກໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ຂມາເປສິ. ອິຕິ ໂສ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຊາຕກາເລ ອຸທເກ ປາຕນໍ ລຠິ. ອຍໍ ປນສ຺ສ ໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ອິຘາປິ ຕສ຺ເສວ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອຸທເກ ປາຕິໂຕ. ເຍ ປນສ຺ສ ທ຺ເວ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກາ ປຸຕ຺ຕາ ສຸວຓ຺ຓປຸປ຺ຜານໍ ກຣຓກາເລ ສຫາຍາ ຠວິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິໍສຸ, ເຕສໍ ເຕນ ກາຣເຓນ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຊຏິລສ຺ສ ເຈວ ກນິຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ເອກໂຕ ກຕຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕິ ໂສ ປຸຕ຺ເຕ ອນຸສາສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາ ອປເຣນ ສມເຍນ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕານໍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ, ເຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຑ຺ຒມາສໍ ຠິກ຺ຂາທານໍ ອທໍສຸ.

ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອຊ຺ຊາປິ ເຕ, ອາວຸໂສ ຊຏິລ, ອສີຕິຫຕ຺ເຖ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພເຕ ຈ ປຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ຕຓ຺ຫາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ນ ເມ, ອາວຸໂສ, ເອເຕສຸ ຕຓ຺ຫາ ວາ ມາໂນ ວາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ອຍໍ ຊຏິລຕ຺ເຖໂຣ ອຠູຕໍ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາ ວາ ມາໂນ ວາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑໖.

‘‘ໂຍຘ ຕຓ຺ຫໍ ປຫນ຺ຕ຺ວານ, ອນາຄາໂຣ ປຣິພ຺ພເຊ;

ຕຓ຺ຫາຠວປຣິກ຺ຂີຓໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ອິຘ ໂລເກ ຉທ຺ວາຣິກໍ ຕຓ຺ຫໍ ວາ ມານໍ ວາ ຊຫິຕ຺ວາ ຆຣາວາເສນ ອນຕ຺ຖິໂກ ອນາຄາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພຊຕິ, ຕຓ຺ຫາຍ ເຈວ ຠວສ຺ສ ຈ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຠວປຣິກ຺ຂີຓໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຊຏິລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເຕຕ຺ຕິໍສຕິມໍ.

໓໔. ໂຊຕິກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍຘ ຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ປຸນ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂຊຕິກຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອຊາຕສຕ຺ຕຸກຸມາໂຣ ຫິ ເທວທຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ‘‘ໂຊຕິກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ມຫາປາສາທໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍຸທ຺ຘສຊ຺ໂຊ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຓິປາກາເຣ ສປຣິວາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຉາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄຫປຕິໂກ ຍຸທ຺ຘສຊ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ພລໍ ອາທາຍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວິສຫິ. ເສຏ຺ຐິປິ ຕໍ ທິວສໍ ອຸໂປສຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປາໂຕວ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ປຐເມ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອາຣກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ ປນ ຍມໂກຬິ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ສປຣິວາຣໍ ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ ທິສາວິທິສາສຸ ອນຸພນ຺ຘິ. ຣາຊາ ວິຫາຣເມວ ອຄມາສິ.

ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິໍ, ເທວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ອຏ຺ຐາສິ. ຄຫປຕິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ຕວ ປຸຣິເສ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌຖາ’’ຕິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ອິຘາຄມ຺ມ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ນິສິນ຺ໂນຕິ. ກິໍ ປນ ເທໂວ ມມ ເຄຫໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຄໂຕຕິ? ອາມ, ຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ມມ ອນິຈ຺ຉາຍ ມມ ເຄຫໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຣາຊສຫສ຺ສມ຺ປິ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເທວາຕິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິ. ນາຫໍ ຣາຊາ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ປນ ທສິກສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ມມ ອນິຈ຺ຉາຍ ຣາຊູຫິ ວາ ໂຈເຣຫິ ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ. ກິໍ ປນາຫໍ ຕວ ຣຸຈິຍາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ? ເຕນ ຫິ, ເທວ, ອິມາ ເມ ທສສຸ ອງ຺ຄຸລີສຸ ວີສຕິ ມຸທ຺ທິກາ, ອິມາຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນ ເທມິ. ສເຈ ສກ຺ໂກຖ, ຄຓ຺ຫຖາຕິ. ໂສ ປນ ຣາຊາ ຠູມິຍໍ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸລ຺ລງ຺ຆນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາຣສຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ອຠິຣຸຫຕິ, ຐຕ຺ວາ ອຸລ຺ລງ຺ຆນ຺ໂຕ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ອຠິຣຸຫຕິ. ເອວໍມຫາພໂລ ສມາໂນປິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ເອກໍ ມຸທ຺ທິກມ຺ປິ ກຑ຺ຒິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ສາຏກໍ ປຕ຺ຖຣ, ເທວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ອຸຊຸກາ ອກາສິ, ວີສຕິປິ ມຸທ຺ທິກາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ເອວໍ, ເທວ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ມມ ອນິຈ຺ຉາຍ ນ ສກ຺ກາ ຄຓ຺ຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ກິຣິຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວໂຄ ‘‘ປພ຺ພຊິຕຸໍ ເມ ອນຸຊານ, ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປພ຺ພຊິເຕ ສຸຂໍ ປາສາທໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກວຈເນເນວ ‘‘ຕ຺ວໍ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ໂຊຕິກຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ສພ຺ພາປິ ສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ຕມ຺ປິສ຺ສ ສຕຸລກາຍິໍ ນາມ ຠຣິຍໍ ເທວຕາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸເມວ ນຍິໍສຸ.

ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ ໂຊຕິກ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ເຕ ປາສາເທ ວາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ຕຓ຺ຫາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຠູຕໍ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນຕ຺ເຖວ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑໖.

‘‘ໂຍຘ ຕຓ຺ຫໍ ປຫນ຺ຕ຺ວານ, ອນາຄາໂຣ ປຣິພ຺ພເຊ;

ຕຓ຺ຫາຠວປຣິກ຺ຂີຓໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ຊຏິລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ໂຊຕິກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕິໍສຕິມໍ.

໓໕. ນຏປຸຕ຺ຕກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຫິຕ຺ວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ນຏປຸຕ຺ຕກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເອກໍ ນຏກີຬໍ ກີຬຍມາໂນ ວິຈຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸເຂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ນຏປຸຕ຺ຕໍ ກີຬນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ເອສ ຕຍາ ກີຬິຕກີຬິຕໍ ກີຬຕິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເຕ ເອຕ຺ຖ ສິເນໂຫ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຠູຕໍ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພໂຍເຄ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑໗.

‘‘ຫິຕ຺ວາ ມານຸສກໍ ໂຍຄໍ, ທິພ຺ພໍ ໂຍຄໍ ອຸປຈ຺ຈຄາ;

ສພ຺ພໂຍຄວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມານຸສກໍ ໂຍຄນ຺ຕິ ມານຸສກໍ ອາຍຸຎ຺ເຈວ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ຈ. ທິພ຺ພໂຍເຄປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸປຈ຺ຈຄາຕິ ໂຍ ມານຸສກໍ ໂຍຄໍ ຫິຕ຺ວາ ທິພ຺ພໍ ໂຍຄໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ຕໍ ສພ຺ເພຫິ ຈຕູຫິປິ ໂຍເຄຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ນຏປຸຕ຺ຕກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈຕິໍສຕິມໍ.

໓໖. ນຏປຸຕ຺ຕກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຫິຕ຺ວາ ຣຕິຎ຺ຈາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ນຏປຸຕ຺ຕກໍເຍວ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ປຸຣິມສທິສເມວ. ອິຘ ປນ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ຣຕິຎ຺ຈ ອຣຕິຎ຺ຈ ປຫາຍ ຐິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑໘.

‘‘ຫິຕ຺ວາ ຣຕິຎ຺ຈ ອຣຕິຎ຺ຈ, ສີຕິຠູຕໍ ນິຣູປຘິໍ;

ສພ຺ພໂລກາຠິຠຸໍ ວີຣໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣຕິນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓຣຕິໍ. ອຣຕິນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎວາເສ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຕ຺ຕໍ. ສີຕິຠູຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພຸຕໍ. ນິຣູປຘິນ຺ຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ. ວີຣນ຺ຕິ ຕໍ ເອວຣູປໍ ສພ຺ພໍ ຂນ຺ຘໂລກໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ວີຣິຍວນ຺ຕໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ນຏປຸຕ຺ຕກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຉຕ຺ຕິໍສຕິມໍ.

໓໗. ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຈຸຕິໍ ໂຍ ເວທີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຣາຊຄເຫ ກິເຣໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວງ຺ຄີໂສ ນາມ ມຕມນຸສ຺ສານໍ ສີສໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ, ອິທໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ, ອິທໍ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ, ອິທໍ ມນຸສ຺ສໂລເກ, ອິທໍ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ສີສ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ສກ຺ກາ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ໂລກໍ ຂາທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ທ຺ເວ ຣຕ຺ຕວຕ຺ຖານິ ປຣິທຫາເປຕ຺ວາ ອາທາຍ ຊນປທໍ ຈຣນ຺ຕາ ມນຸສ຺ເສ ວທນ຺ຕິ ‘‘ເອໂສ ວງ຺ຄີໂສ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຕມນຸສ຺ສານໍ ສີສໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຊານາຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕການໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຍຖາພລໍ ທສປິ ກຫາປເຓ ວີສຕິປິ ສຕມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ຎາຕການໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ເຊຕວນສ຺ສ ອວິທູເຣ ນິວາສໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເຕ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາສາ ມຫາຊນໍ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ວິຫາຣໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖ, ອມ຺ຫາກໍ ວງ຺ຄີສພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສທິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຕມນຸສ຺ສານໍ ສີສໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຊານາຕິ, ຎາຕການໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ‘‘ວງ຺ຄີໂສ ກິໍ ຊານາຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາຣາ ສທິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິຕເຣຫິປິ ‘‘ວງ຺ຄີສສທິໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຖໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ, ທານິ ໂວ ວງ຺ຄີສສ຺ສ ວາ ອມ຺ຫາກໍ ວາ ສຕ຺ຖຸ ຊານນຠາວໍ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ອາຄມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ນິຣເຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ມນຸສ຺ສໂລເກ ເທວໂລເກຕິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສີສານິ, ຂີຓາສວສີສຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ສີສານິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຕກາເລ ວງ຺ຄີສໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ກິຣ ສີສໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ມຕການໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ກສ຺ສ ສີສ’’ນ຺ຕິ? ໂສ ຕໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ‘‘ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ອິຕຣານິປິ ຕີຓິ ສີສານິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຕເຖວ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມໍ ສີສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ກສ຺ສ ສີສ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ, ໂສ ຕມ຺ປິ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ນ ຊານາຕິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ວງ຺ຄີສ, ນ ຊານາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ນ ຊານາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ວງ຺ຄີໂສ ຍາຈິ ‘‘ເທຖ ເມ ອິມໍ ມນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ນ ສກ຺ກາ ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ທາຕຸນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ມນ຺ເຕ ຄຫິເຕ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອຫໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຕຕ຺ເຖວ ກຕິປາຫໍ ວສຖ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ມນ຺ຕສ຺ສ ປຣິກມ຺ມໍ ສຊ຺ຌາຍາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ‘‘ຄຫິໂຕ ເຕ ມນ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ‘‘ອາຄເມຖ ຕາວ, ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອຠພ຺ໂພ ທານາຫໍ, ອາວຸໂສ, ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຠູເຕນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວໍ ອວຈຸຕ຺ຖ, ອິທານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິກຸສໂລ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໔໑໙.

‘‘ຈຸຕິໍ ໂຍ ເວທິ ສຕ຺ຕານໍ, ອຸປປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສພ຺ພໂສ;

ອສຕ຺ຕໍ ສຸຄຕໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ.

໔໒໐.

‘‘ຍສ຺ສ ຄຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເທວາ ຄນ຺ຘພ຺ພມານຸສາ;

ຂີຓາສວໍ ອຣຫນ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ເວທີຕິ ໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ຈຸຕິຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິຎ຺ຈ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຊານາຕິ, ຕມຫໍ ອລຄ຺ຄຕາຍ ອສຕ຺ຕໍ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຕຕ຺ຕາ ສຸຄຕໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ພຸທ຺ຘຕາຍ ພຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ເສເຕ ເທວາທໂຍ ຄຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕມຫໍ ອາສວານໍ ຂີຓຕາຍ ຂີຓາສວໍ, ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣຫນ຺ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕຕິໍສຕິມໍ.

໓໘. ຘມ຺ມທິນ຺ນຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ຍສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມທິນ຺ນໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກທິວສຎ຺ຫິ ຕສ຺ສາ ຄິຫິກາເລ ສາມິໂກ ວິສາໂຂ ອຸປາສໂກ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ຘມ຺ມທິນ຺ນໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຘມ຺ມທິນ຺ນໍ ວາຕປາເນນ ໂອໂລເກນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ກໂຣຕິ. ຕໍ ທິວສໍ ປນ ວາຕປາເນນ ຐິຕໍ ອໂນໂລເກນ຺ໂຕວ ອຄມາສິ. ສາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ, ໂຠຊນກາເລ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂຠຊນເວລາຍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປນາເມສິ. ໂສ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ‘‘ເອຫິ, ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊາມາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ທິວສໍ ປນ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ຠຸຎ຺ຊິ. ສາ ‘‘ເກນຈິເທວ ກາຣເຓນ ກຸປິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຖ ນໍ ວິສາໂຂ ສຸຂນິສິນ຺ນເວລາຍ ຕໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມທິນ຺ເນ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ປຏິຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ກຸທ຺ຘາ ນາມ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ນ ປຏິຈ຺ຉາເປນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຫໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວິຈາເຣມີຕິ. ຕຸມ຺ເຫຫິ ຉຑ຺ຑິຕໍ ເຂຬໍ ໂກ ປຏິຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມມ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາຖາຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສຍໍ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ສາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ຘມ຺ມທິນ຺ນຕ຺ເຖຣີ ນາມ ອໂຫສິ.

ສາ ປວິເວກກາມຕາຍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ຕີ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຎາຕິຊນາ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸນເທວ ຣາຊຄຫໍ ປຈ຺ຈາຄຎ຺ຉິ. ອຸປາສໂກ ຕສ຺ສາ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ອາຄຕາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ນຸ ໂຂສິ, ອຍ຺ເຍຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອປ຺ປຕິຣູປໍ, ປຎ຺ຫເມກໍ ນໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ, ສາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຸປາສໂກ ເຕເນວ ອຸປາເຍນ ເສສມຄ຺ເຄສຸປິ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປຎ຺ຫສ຺ສ ປຸຏ຺ຐກາເລ ຕາຍ ‘‘ອຈ຺ຈຍາສິ, ອາວຸໂສ, ວິສາຂາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຖຣິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ສພ຺ພໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຸກຖິຕໍ ມມ ຘີຕາຍ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ, ອຫມ຺ເປຕໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ເອວເມວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໒໑.

‘‘ຍສ຺ສ ປຸເຣ ຈ ປຈ຺ຉາ ຈ, ມຊ຺ເຌ ຈ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈນໍ;

ອກິຎ຺ຈນໍ ອນາທານໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸເຣຕິ ອຕີເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ. ປຈ຺ຉາຕິ ອນາຄເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ. ມຊ຺ເຌຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຂນ຺ເຘສຸ. ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ຍສ຺ເສເຕສຸ ຐາເນສຸ ຕຓ຺ຫາຄາຫສງ຺ຂາຕໍ ກິຎ຺ຈນໍ ນຕ຺ຖິ, ຕມຫໍ ຣາຄກິຎ຺ຈນາທີຫິ ອກິຎ຺ຈນໍ ກສ຺ສຈິ ຄຫຓສ຺ສ ອຠາເວນ ອນາທານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຘມ຺ມທິນ຺ນຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐຕິໍສຕິມໍ.

໓໙. ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຸສຠນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ‘‘ນ ເວ ກທຣິຍາ ເທວໂລກໍ ວຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໗໗) ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

ຠິກ຺ຂູ ອງ຺ຄຸລິມາລໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ ອງ຺ຄຸລິມາລ, ທຸຏ຺ຐຫຕ຺ຖິໍ ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣຕ຺ວາ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ຠາຍີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຠາຍິໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອງ຺ຄຸລິມາໂລ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ຠາຍຕິ. ຂີຓາສວອຸສຠານຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ເຊຏ຺ຐກອຸສຠາ ມມ ປຸຕ຺ຕສທິສາ ຠິກ຺ຂູ ນ ຠາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໒໒.

‘‘ອຸສຠໍ ປວຣໍ ວີຣໍ, ມເຫສິໍ ວິຊິຕາວິນໍ;

ອເນຊໍ ນ຺ຫາຕກໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຈ຺ຉມ຺ຠິຕຏ຺ເຐນ ອຸສຠສທິສຕາຍ ອຸສຠໍ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປວຣໍ ວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວີຣໍ ມຫນ຺ຕານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ເອສິຕຕ຺ຕາ ມເຫສິໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ ວິຊິຕຕ຺ຕາ ວິຊິຕາວິນໍ ນ຺ຫາຕກິເລສຕາຍ ນ຺ຫາຕກໍ ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ຘຕາຍ ພຸທ຺ຘໍ ຕໍ ເອວຣູປໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເອກູນຈຕ຺ຕາລີສໍ.

໔໐. ເທວຫິຕພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວຫິຕພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຎ຺ຫໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຠຄວາ ວາຕໂຣເຄນ ອາພາຘິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປວາຓຕ຺ເຖຣໍ ອຸຓ຺ໂຫທກຕ຺ຖາຍ ເທວຫິຕພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາພາຘິກຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ຍາຈິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ, ຍໍ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຸຓ຺ໂຫທກສ຺ສຕ຺ຖາຍ ສາວກໍ ປຫິຓີ’’ຕິ ອຸຓ຺ໂຫທກສ຺ສ ກາຊໍ ປຸຣິເສນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຜາຓິຕສ຺ສ ຈ ປຸຏໍ ອຸປວາຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປາທາສິ. ເຖໂຣ ຕໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ຜາຓິຕໍ ອາໂລເຬຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາທາສິ, ຕສ຺ສ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ໂສ ອາພາໂຘ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ທິນ຺ໂນ ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ກຕ຺ຖ ທຊ຺ຊາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ, ກຕ຺ຖ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ;

ກຖຎ຺ຫິ ຍຊມານສ຺ສ, ກຖໍ ອິຊ຺ຌຕິ ທກ຺ຂິຓາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໙);

ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໒໓.

‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ໂຍ ເວທິ, ສຄ຺ຄາປາຍຎ຺ຈ ປສ຺ສຕິ;

ອໂຖ ຊາຕິກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຠິຎ຺ຎາໂວສິໂຕ ມຸນິ; (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໙);

ສພ຺ພໂວສິຕໂວສານໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຊານາຕິ, ຉພ຺ພີສຕິເທວໂລກເຠທໍ ສຄ຺ຄຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອປາຍຎ຺ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕິ, ອໂຖ ຊາຕິກ຺ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິຊານິຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຣິຊານິຕ຺ວາ ປຫາຕພ຺ພໍ ປຫາຍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ໂວສິໂກ ນິຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ, ວຸສິຕໂວສານໍ ວາ ປຕ຺ໂຕ, ອາສວກ຺ຂຍປຎ຺ຎາຍ ໂມນຠາວໍ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຸນິ, ຕມຫໍ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ໂວສານໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວຸຕ຺ຖຠາເວນ ສພ຺ພໂວສິຕໂວສານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ປສນ຺ນມານໂສ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ປເວເທສີຕິ.

ເທວຫິຕພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ຈຕ຺ຕາລີສໍ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉພ຺ພີສຕິໂມ ວຄ຺ໂຄ.

ນິຄມນກຖາ

ເອຕ຺ຕາວຕາ ສພ຺ພປຐເມ ຍມກວຄ຺ເຄ ຈຸທ຺ທສ ວຕ຺ຖູນິ, ອປ຺ປມາທວຄ຺ເຄ ນວ, ຈິຕ຺ຕວຄ຺ເຄ ນວ, ປຸປ຺ຜວຄ຺ເຄ ທ຺ວາທສ, ພາລວຄ຺ເຄ ປນ຺ນຣສ, ປຓ຺ຑິຕວຄ຺ເຄ ເອກາທສ, ອຣຫນ຺ຕວຄ຺ເຄ ທສ, ສຫສ຺ສວຄ຺ເຄ ຈຸທ຺ທສ, ປາປວຄ຺ເຄ ທ຺ວາທສ, ທຓ຺ຑວຄ຺ເຄ ເອກາທສ, ຊຣາວຄ຺ເຄ ນວ, ອຕ຺ຕວຄ຺ເຄ ທສ, ໂລກວຄ຺ເຄ ເອກາທສ, ພຸທ຺ຘວຄ຺ເຄ ນວ, ສຸຂວຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐ, ປິຍວຄ຺ເຄ ນວ, ໂກຘວຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐ, ມລວຄ຺ເຄ ທ຺ວາທສ, ຘມ຺ມຏ຺ຐວຄ຺ເຄ ທສ, ມຄ຺ຄວຄ຺ເຄ ທ຺ວາທສ, ປກິຓ຺ຓກວຄ຺ເຄ ນວ, ນິຣຍວຄ຺ເຄ ນວ, ນາຄວຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐ, ຕຓ຺ຫາວຄ຺ເຄ ທ຺ວາທສ, ຠິກ຺ຂຸວຄ຺ເຄ ທ຺ວາທສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ເຄ ຈຕ຺ຕາລີສາຕິ ປຎ຺ຈາຘິການິ ຕີຓິ ວຕ຺ຖຸສຕານິ ປກາເສຕ຺ວາ ນາຕິສງ຺ເຂປນາຕິວິຕ຺ຖາຣວເສນ ອຸປຣຈິຕາ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິຠາຓວາຣປມາຓາ ຘມ຺ມປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາຕິ.

ປຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປທໍ ເຍນ, ຘມ຺ມຣາເຊນນຸຕ຺ຕຣໍ;

ຄາຖາ ຘມ຺ມປເທ ເຕນ, ຠາສິຕາ ຍາ ມເຫສິນາ.

ສເຕວີສາ ຈຕຸສ຺ສຕາ, ຈຕຸສຈ຺ຈວິຠາວິນາ;

ສຕຕ຺ຕຍຎ຺ຫິ ວຕ຺ຖູນໍ, ປຎ຺ຈາຘິກາ ສມຸຏ຺ຐິຕາ.

ວິຫາເຣ ອຘິຣາເຊນ, ກາຣິຕມ຺ຫິ ກຕຎ຺ຎຸນາ;

ປາສາເທ ສິຣິກູຏສ຺ສ, ຣຎ຺ໂຎ ວິຫຣຕາ ມຍາ.

ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖາຍ ຈ ຫິຕາຍ ຈ;

ໂລກສ຺ສ ໂລກນາຖສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິກມ຺ຍຕາ.

ຕາສໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ເອຕໍ, ກໂຣນ຺ເຕນ ສຸນິມ຺ມລໍ;

ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິປມາຓາຍ, ຠາຓວາເຣຫິ ປາຬິຍາ.

ຍໍ ປຕ຺ຕໍ ກຸສລໍ ເຕນ, ກຸສລາ ສພ຺ພປາຓິນໍ;

ສພ຺ເພ ອິຊ຺ຌນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ລຠນ຺ຕຸ ມຘຸຣໍ ຜລນ຺ຕິ.

ປຣມວິສຸທ຺ຘສທ຺ຘາພຸທ຺ຘິວີຣິຍປຏິມຓ຺ຑິເຕນ ສີລາຈາຣຊ຺ຊວມທ຺ທວາທິຄຸຓສມຸທຍສມຸທິເຕນ ສກສມຍສມຍນ຺ຕຣຄຫນຊ຺ໂຌຄາຫຓສມຕ຺ເຖນ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສມນ຺ນາຄເຕນ ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠເທ ສາຏ຺ຐກເຖ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓປ຺ປຠາເວນ ມຫາເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຊນິຕສຸຂວິນິຄ຺ຄຕມຘຸໂຣທາຣວຈນລາວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕນ ຍຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕວາທິນາ ວາທີວເຣນ ມຫາກວິນາ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທາປຣິວາເຣ ຉຬຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທາທິປ຺ປເຠທຄຸຓປຏິມຓ຺ຑິເຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕພຸທ຺ຘີນໍ ເຖຣວໍສປ຺ປທີປານໍ ເຖຣານໍ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວໍສາລງ຺ກາຣຠູເຕນ ວິປຸລວິສຸທ຺ຘພຸທ຺ຘິນາ ພຸທ຺ຘໂຆໂສຕິ ຄຣູຫິ ຄຫິຕນາມເຘຍ຺ເຍນ ເຖເຣນ ກຕາຍໍ ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາ –

ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ ໂລກສ຺ມິໍ, ໂລກນິຕ຺ຖຣເຓສິນໍ;

ທສ຺ເສນ຺ຕີ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ, ນຍໍ ສທ຺ຘາທິພຸທ຺ຘິຍາ.

ຍາວ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນາມມ຺ປິ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕາທິໂນ;

ໂລກມ຺ຫິ ໂລກເຊຏ຺ຐສ຺ສ, ປວຕ຺ຕຕິ ມເຫສິໂນຕິ.

ອິຕິ ເຕວີສາຘິກຈຕຸສຕຄາຖາປຎ຺ຈາຘິກຕິສຕວຕ຺ຖຸປຏິມຓ຺ຑິຕາ

ຉພ຺ພີສຕິວຄ຺ຄສມນ຺ນາຄຕາ ຘມ຺ມປທວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ຘມ຺ມປທ-ອຏ຺ຐກຖາ ສພ຺ພາກາເຣນ ນິຏ຺ຐິຕາ.