📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ຘມ຺ມປທ-ອຏ຺ຐກຖາ

(ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

໑.

ມຫາໂມຫຕໂມນທ຺ເຘ, ໂລເກ ໂລກນ຺ຕທສ຺ສິນາ;

ເຍນ ສທ຺ຘມ຺ມປຊ຺ໂຊໂຕ, ຊາລິໂຕ ຊລິຕິທ຺ຘິນາ.

໒.

ຕສ຺ສ ປາເທ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ, ສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສິຣີມໂຕ;

ສທ຺ຘມ຺ມຎ຺ຈສ຺ສ ປູເຊຕ຺ວາ, ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈຎ຺ຊລິໍ.

໓.

ຕໍ ຕໍ ກາຣຓມາຄມ຺ມ, ຘມ຺ມາຘມ຺ເມສຸ ໂກວິໂທ;

ສມ຺ປຕ຺ຕສທ຺ຘມ຺ມປໂທ, ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມປທໍ ສຸຠໍ.

໔.

ເທເສສິ ກຣຸຓາເວຄ-ສມຸສ຺ສາຫິຕມານໂສ;

ຍໍ ເວ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ປີຕິປາໂມຊ຺ຊວຑ຺ຒນໍ.

໕.

ປຣມ຺ປຣາຠຕາ ຕສ຺ສ, ນິປຸຓາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ;

ຍາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປມ຺ຫິ, ທີປຠາສາຍ ສຓ຺ຐິຕາ.

໖.

ນ ສາຘຍຕິ ເສສານໍ, ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສມ຺ປທໍ;

ອປ຺ເປວ ນາມ ສາເຘຍ຺ຍ, ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ສາ ຫິຕໍ.

໗.

ອິຕິ ອາສີສມາເນນ, ທນ຺ເຕນ ສມຈາຣິນາ;

ກຸມາຣກສ຺ສເປນາຫໍ, ເຖເຣນ ຖິຣເຈຕສາ.

໘.

ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິກາເມນ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຠິຍາຈິໂຕ;

ຕໍ ຠາສໍ ອຕິວິຕ຺ຖາຣ-ຄຕຎ຺ຈ ວຈນກ຺ກມໍ.

໙.

ປຫາຍາໂຣປຍິຕ຺ວານ, ຕນ຺ຕິຠາສໍ ມໂນຣມໍ;

ຄາຖານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທໍ, ຍໍ ຕຕ຺ຖ ນ ວິຠາວິຕໍ.

໑໐.

ເກວລໍ ຕໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ, ເສສໍ ຕເມວ ອຕ຺ຖໂຕ;

ຠາສນ຺ຕເຣນ ຠາສິສ຺ສໍ, ອາວຫນ຺ໂຕ ວິຠາວິນໍ;

ມນໂສ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອຕ຺ຖຘມ຺ມູປນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ.

໑. ຍມກວຄ຺ໂຄ

໑. ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑.

‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ;

ມນສາ ເຈ ປທຸຏ຺ເຐນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ເວຕິ, ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທ’’ນ຺ຕິ. –

ອຍໍ ຘມ຺ມເທສນາ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕາຕິ? ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ກໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ? ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣໍ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ມຫາສຸວຓ຺ໂຓ ນາມ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອໂຫສິ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ ອປຸຕ຺ຕໂກ. ໂສ ເອກທິວສໍ ນ຺ຫານຕິຕ຺ຖໍ ນ຺ຫຕ຺ວາ ນຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມ຺ປນ຺ນປຕ຺ຕສາຂໍ ເອກໍ ວນປ຺ປຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມເຫສກ຺ຂາຍ ເທວຕາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ຘຊປຏາກໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ວນປ຺ປຕິໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ກຣິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ລເຠຍ຺ຍໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອຖສ຺ສ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຠຣິຍາຍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຣິຫາຣມທາສິ. ສາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕໍ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕນາ ປາລິຕໍ ວນປ຺ປຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປາໂລຕິ ນາມໍ ອກາສິ. ສາ ອປຣຠາເຄ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິ. ຕສ຺ສ ຈູຬປາໂລຕິ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ມຫາປາໂລຕິ ນາມໍ ອກາສິ. ເຕ ວຍປ຺ປຕ຺ເຕ ຆຣພນ຺ຘເນນ ພນ຺ຘິໍສຸ. ອປຣຠາເຄ ມາຕາປິຕໂຣ ກາລມກໍສຸ. ສພ຺ພມ຺ປິ ວິຠວໍ ອິຕເຣເຍວ ວິຈາຣິໍສຸ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ມຫາເສຏ຺ຐິນາ ຈຕຸປຓ຺ຓາສໂກຏິຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຣິເຕ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ວິຫຣຕິ ມຫາຊນໍ ສຄ຺ຄມຄ຺ເຄ ຈ ໂມກ຺ຂມຄ຺ເຄ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປຍມາໂນ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ມາຕິປກ຺ຂໂຕ ອສີຕິຍາ, ປິຕິປກ຺ຂໂຕ ອສີຕິຍາຕິ ທ຺ເວອສີຕິຎາຕິກຸລສຫສ຺ເສຫິ ກາຣິເຕ ນິຄ຺ໂຣຘມຫາວິຫາເຣ ເອກເມວ ວສ຺ສາວາສໍ ວສິ, ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ກາຣິເຕ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ເອກູນວີສຕິວສ຺ສານິ, ວິສາຂາຍ ສຕ຺ຕວີສຕິໂກຏິຘນປຣິຈ຺ຈາເຄນ ກາຣິເຕ ປຸພ຺ພາຣາເມ ຉພ຺ພສ຺ສານີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຸລານໍ ຄຸຓມຫຕ຺ຕຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສາວຕ຺ຖິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຎ຺ຈວີສຕິວສ຺ສານິ ວສ຺ສາວາສໍ ວສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ວິສາຂາປິ ມຫາອຸປາສິກາ ນິພທ຺ຘໍ ທິວສສ຺ສ ທ຺ເວ ວາເຣ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຈ ‘‘ທຫຣສາມເຓຣາ ໂນ ຫຕ຺ເຖ ໂອໂລເກສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ຖາ ນ ຄຕປຸພ຺ພາ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຏ຺ຐ ຈ ປານານິ. ນິເວສເນສຸ ປນ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ນິຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສນາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ນປານເຠສຊ຺ເຊສຸ ໂຍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຍຖິຈ຺ຉິຕເມວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕສຸ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ເອກທິວສມ຺ປິ ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຫໍ ນ ປຸຈ຺ຉິຕປຸພ຺ໂພ. ໂສ ກິຣ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ພຸທ຺ຘສຸຂຸມາໂລ ຂຕ຺ຕິຍສຸຂຸມາໂລ, ‘ພຫູປກາໂຣ ເມ, ຄຫປຕີ’ຕິ ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ກິລເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຣິ ອຘິມຕ຺ຕສິເນເຫນ ປຎ຺ຫໍ ນ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ນິສິນ຺ນມຕ຺ເຕເຍວ ‘‘ອຍໍ ເສຏ຺ຐິ ມໍ ອຣກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຣກ຺ຂຕິ. ອຫຎ຺ຫິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຫທຍມໍສໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ປາຓສມໍ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ປເຣສໍ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖເມວ ປູເຣສິໍ. ເອສ ມໍ ອຣກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ເອກໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ກເຖຕິເຍວ.

ຕທາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສຕ຺ຕ ມນຸສ຺ສໂກຏິໂຍ ວສນ຺ຕິ. ເຕສຸ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈໂກຏິມຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ ອຣິຍສາວກາ ຊາຕາ, ທ຺ເວໂກຏິມຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ເຕສຸ ອຣິຍສາວການໍ ທ຺ເວເຍວ ກິຈ຺ຈານິ ອເຫສຸໍ – ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ທານໍ ເທນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖາ ວຕ຺ຖເຠສຊ຺ຊປານກາທີນິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ມຫາປາໂລ ອຣິຍສາວເກ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ເຖ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຫາຊໂນ ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທິ.

ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ສຣຓສີລປພ຺ພຊ຺ຊາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ພິກຖໍ ກເຖສິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ທານກຖໍ, ສີລກຖໍ, ສຄ຺ຄກຖໍ, ກາມານໍ ອາທີນວໍ, ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປກາເສສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາປາໂລ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ວາ ຠາຕໂຣ ວາ ໂຠຄາ ວາ ນານຸຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສຣີຣມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ກິໍ ເມ ຆຣາວາເສນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ເຕ ໂກຈິ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໂກ ຎາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ເມ ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ – ‘‘ຕາຕ, ຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ສວິຎ຺ຎາຓກມ຺ປິ ອວິຎ຺ຎາຓກມ຺ປິ ຘນໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕວ ຠາໂຣ, ປຏິປຊ຺ຊາຫິ ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກເຖສິ ຠາຕິກ, ຕ຺ວໍ ເມ ມາຕຣິ ມຕາຍ ມາຕາ ວິຍ, ປິຕຣິ ມເຕ ປິຕາ ວິຍ ລທ຺ໂຘ, ເຄເຫ ເຕ ມຫາວິຠໂວ, ສກ຺ກາ ເຄຫໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ເຕເຫວ ປຸຎ຺ຎານິ ກາຕຸໍ, ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຆຣາວາເສ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ. ສຕ຺ຖາຣາ ຫິ ອຕິສຓ຺ຫສຸຂຸມໍ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ໂສ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ປູເຣຕຸໍ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ຠາຕິກ, ຕຣຸຓາເຍວ ຕາວຕ຺ຖ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ມຫລ຺ລກສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖປາທາປິ ອນສ຺ສວາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຎາຕກາ, ສ຺ວາຫໍ ຕວ ກຖໍ ນ ກໂຣມິ, ສມຓປຏິປຕ຺ຕິໍເຍວ ປູເຣສ຺ສາມິ’’.

‘‘ຊຣາຊຊ຺ຊຣິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖປາທາ ອນສ຺ສວາ;

ຍສ຺ສ ໂສ ວິຫຕຕ຺ຖາໂມ, ກຖໍ ຘມ຺ມໍ ຈຣິສ຺ສຕິ’’. –

ປພ຺ພຊິສ຺ສາເມວາຫໍ, ຕາຕາຕິ ຕສ຺ສ ວິຣວນ຺ຕສ຺ເສວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ລທ຺ຘປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປໂທ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ວສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກຕິ ຘຸຣານີ’’ຕິ? ‘‘ຄນ຺ຖຘຸຣໍ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣນ຺ຕິ ທ຺ເວເຍວ ຘຸຣານິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ກຕມໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ຄນ຺ຖຘຸຣໍ, ກຕມໍ ວິປສ຺ສນາຘຸຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎານຸຣູເປນ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ນິກາເຍ ສກລໍ ວາ ປນ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຘາຣຓໍ, ກຖນໍ, ວາຈນນ຺ຕິ ອິທໍ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ນາມ, ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິໂນ ປນ ປນ຺ຕເສນາສນາຠິຣຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາເວ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍວເສນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອິທໍ ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິໂຕ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປນ ປູເຣສ຺ສາມິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເມ ກເຖຖາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ.

ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສຫຄາມິໂນ ຠິກ຺ຂູ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ລຠິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວີສໂຍຊນສຕມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ມຫນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສປຣິວາໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ເນ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາວ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີເຕນາຫາເຣນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຸຫິໍ ອຍ຺ຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຓ຺ຑິຕາ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ວສ຺ສາວາສໍ ເສນາສນໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ ຠທນ຺ຕາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ອຍ຺ຍາ ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິຘ ວເສຍ຺ຍຸໍ, ມຍໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສີລານິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕປິ ‘‘ມຍໍ ອິມານິ ກຸລານິ ນິສ຺ສາຍ ຠວນິສ຺ສຣຓໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຘິວາເສສຸໍ.

ມນຸສ຺ສາ ເຕສໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ເຕ ນິພທ຺ຘໍ ຕເມວ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕິ. ອຖ ເນ ເອໂກ ເວຊ຺ໂຊ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ພຫູນໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ອຜາສຸກມ຺ປິ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມຍ຺ຫໍ ກເຖຍ຺ຍາຖ, ເຠສຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວາເຣສິ. ເຖໂຣ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ເຕມາສໍ ກຕິຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ວີຕິນາເມສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ຈຕູຫິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນຕໍ, ອາວຸໂສ, ປຕິຣູປໍ, ນນຸ ອປ຺ປມຕ຺ເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ’’? ‘‘ມຍຎ຺ຫິ ຘຣມານກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ປມາເທນ ອາຣາເຘຕຸໍ, ກລ຺ຍາຓຊ຺ຌາສເຍນ ເຕ ໂວ ອາຣາເຘຕພ຺ພາ. ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ ສກເຄຫສທິສາ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຕີຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ວີຕິນາເມສ຺ສາມິ, ປິຏ຺ຐິໍ ນ ປສາເຣສ຺ສາມິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາ’’ຕິ.

ອຖ ເຖຣສ຺ສ ນິທ຺ທໍ ອໂນກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປຐມມາເສ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ມຊ຺ຌິມມາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອກ຺ຂິໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຉິທ຺ທຆຏໂຕ ອຸທກຘາຣາ ວິຍ ອກ຺ຂີຫິ ອສ຺ສຸຘາຣາ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ. ໂສ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ອາວຸໂສ, ຄຓ຺ຫຖ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີຫິ ອສ຺ສູນິ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອກ຺ຂີນິ ເມ, ອາວຸໂສ, ວາຕາ ວິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ເວຊ຺ເຊນ ປວາຣິຕມ຺ຫາ, ຕສ຺ສ ກເຖມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘາວຸໂສ’’ຕິ ເຕ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ກຖຍິໍສຸ. ໂສ ເຕລໍ ປຈິຕ຺ວາ ເປເສສິ. ເຖໂຣ ນາສາຍ ເຕລໍ ອາສິຎ຺ຈນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ນໂກວ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປາວິສິ. ເວຊ຺ໂຊ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍສ຺ສ ກິຣ ອກ຺ຂີນິ ວາໂຕ ວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ເຕລໍ ປຈິຕ຺ວາ ເປສິຕໍ, ນາສາຍ ໂວ ເຕລໍ ອາສິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກີທິສ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຣຸຊ຺ຊເຕວ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ເວຊ຺ໂຊ ‘‘ມຍາ ເອກວາເຣເນວ ວູປສມນສມຕ຺ຖໍ ເຕລໍ ປຫິຕໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂຣໂຄ ນ ວູປສນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນິສີທິຕ຺ວາ ໂວ ເຕລໍ ອາສິຕ຺ຕໍ, ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນປິ ນ ກເຖສິ. ໂສ ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ເຖຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຈງ຺ກມນນິສີທນຏ຺ຐານເມວ ທິສ຺ວາ ສຍນຏ຺ຐານໍ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນິສິນ຺ເນຫິ ໂວ ອາສິຕ຺ຕໍ, ນິປນ຺ເນຫີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ‘‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖ, ສມຓຘມ຺ໂມ ນາມ ສຣີຣໍ ຍາເປນ຺ເຕນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາສິຎ຺ຈຖາ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ ຕາວາວຸໂສ, ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເວຊ຺ຊໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຖຣສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ຖ ເນວ ຎາຕີ, ນ ສາໂລຫິຕາ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຍ຺ຍ? ກຣຊກາເຍນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ວເທຫິ ຕາວ, ອາວຸໂສ ປາລິຕ, ຕ຺ວໍ ກິໍ ອກ຺ຂີນິ ໂອໂລເກສ຺ສສິ, ອຸທາຫຸ ພຸທ຺ຘສາສນໍ? ອນມຕຄ຺ຄສ຺ມິຎ຺ຫິ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ຕວ ອກ຺ຂິກາຓສ຺ສ ຄຓນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອເນການິ ປນ ພຸທ຺ຘສຕານິ ພຸທ຺ຘສຫສ຺ສານິ ອຕີຕານິ. ເຕສຸ ເຕ ເອກພຸທ຺ໂຘປິ ນ ປຣິຈິຓ຺ໂຓ, ອິທານິ ອິມໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ຕໂຍ ມາເສ ນ ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ເຕມາສໍ ນິພທ຺ຘວີຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ຈກ຺ຂູນິ ນສ຺ສນ຺ຕຸ ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ວາ, ພຸທ຺ຘສາສນເມວ ຘາເຣຫິ, ມາ ຈກ຺ຂູນີ’’ຕິ ຠູຕກາຍໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ –

‘‘ຈກ຺ຂູນິ ຫາຍນ຺ຕຸ ມມາຍິຕານິ,

ໂສຕານິ ຫາຍນ຺ຕຸ ຕເຖວ ກາໂຍ;

ສພ຺ພມ຺ປິທໍ ຫາຍຕຸ ເທຫນິສ຺ສິຕໍ,

ກິໍ ກາຣຓາ ປາລິຕ ຕ຺ວໍ ປມຊ຺ຊສິ.

‘‘ຈກ຺ຂູນິ ຊີຣນ຺ຕຸ ມມາຍິຕານິ,

ໂສຕານິ ຊີຣນ຺ຕຸ ຕເຖວ ກາໂຍ;

ສພ຺ພມ຺ປິທໍ ຊີຣຕຸ ເທຫນິສ຺ສິຕໍ,

ກິໍ ກາຣຓາ ປາລິຕ ຕ຺ວໍ ປມຊ຺ຊສິ.

‘‘ຈກ຺ຂູນິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ມມາຍິຕານິ,

ໂສຕານິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ຕເຖວ ກາໂຍ;

ສພ຺ພມ຺ປິທໍ ຠິຊ຺ຊຕຸ ເທຫນິສ຺ສິຕໍ,

ກິໍ ກາຣຓາ ປາລິຕ ຕ຺ວໍ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕີຫິ ຄາຖາຫິ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໂກວ ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ເວຊ຺ໂຊ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ກີທິສໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຣຸຊ຺ຊເຕວ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ນິສີທິຕ຺ວາ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ກຕໍ, ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສິ. ອຖ ນໍ ເວຊ຺ໂຊ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ສປ຺ປາຍໍ ນ ກໂຣຖ, ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘ອສຸເກນ ເມ ເຕລໍ ປກ຺ກ’ນ຺ຕິ ມາ ວທິຕ຺ຖ, ອຫມ຺ປິ ‘ມຍາ ໂວ ເຕລໍ ປກ຺ກ’ນ຺ຕິ ນ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ເວຊ຺ເຊນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາໂຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕ຺ວໍ ເວຊ຺ເຊນາປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາໂຕສິ, ອິຣິຍາປຖໍ ມາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ ສມຓາຕິ.

‘‘ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຕິກິຈ຺ຉາຍ, ເວຊ຺ເຊນາປິ ວິວຊ຺ຊິໂຕ;

ນິຍໂຕ ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ, ກິໍ ປາລິຕ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ. –

ອິມາຍ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິ. ອຖສ຺ສ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ອກ຺ຂີນິ ເຈວ ກິເລສາ ຈ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ. ໂສ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ ອຣຫາ ຫຸຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທິ.

ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣກາໂລ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ກາໂລ, ອາວຸໂສ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອກ຺ຂີນິ ເມ, ອາວຸໂສ, ປຣິຫີນານີ’’ຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີນິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ຓເນຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ມຍໍ ໂວ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຖຣໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ເຖຣໍ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ໂຍ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ປິຓ຺ຑປາຕມາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ປຣິວຕ຺ຕມານາ ໂຣທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ໂວ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິພທ຺ຘໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣເມວ ເປເສນ຺ຕິ. ເຖໂຣປິ ອິຕເຣ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ນິຣນ຺ຕຣໍ ໂອວທຕິ. ເຕ ຕສ຺ໂສວາເທ ຐຕ຺ວາ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ປວາຣຓາຍ ສພ຺ເພວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ຈ ປນ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ເຖຣມາຫໍສຸ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ທຸພ຺ພໂລ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຈ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອຏວີ ອຕ຺ຖິ, ມຍິ ເອເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສພ຺ເພ ກິລມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂມ຺ປິ ລຠິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິເມ ປຸເຣຕຣເມວ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ເນ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ທຸພ຺ພໂລ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຈ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອຏວີ ອຕ຺ຖິ, ມຍິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສພ຺ເພ ກິລມິສ຺ສຖ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖ, ມຍໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ມາ ໂວ, ອາວຸໂສ, ເອວໍ ຣຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫໍ ກນິຏ຺ໂຐ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ອຖສ຺ສ ມມ ຈກ຺ຂູນໍ ປຣິຫີນຠາວໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາຖ, ໂສ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕິກໍ ກຎ຺ຈິເທວ ປຫິຓິສ຺ສຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ມມ ວຈເນນ ທສພລຎ຺ຈ ອສີຕິມຫາເຖເຣ ຈ ວນ຺ທຖາ’’ຕິ ເຕ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ເຕ ເຖຣໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ເຕ ທິສ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍານໍ ຄມນາກາໂຣ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ, ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ. ເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄມນຉນ຺ທເມວ ຎຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕປິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ອສີຕິມຫາເຖເຣ ຈ ເຖຣສ຺ສ ວຈເນນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຍຕ຺ຖ ເຖຣສ຺ສ ກນິຏ຺ໂຐ ວສຕິ, ຕໍ ວີຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ເຕ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ‘‘ຠາຕິກຕ຺ເຖໂຣ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ເຕສໍ ປາທມູເລ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິທານິ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເຖໂຣ ອິໂຕ ກສ຺ສຈິ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ຕສ຺ສ ຄຕກາເລ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ປາລິໂຕ ນາມ, ເອຕໍ ເປເສຖາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ເປເສຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມຄ຺ເຄ ປຣິປນ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ເປເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກຕ຺ວາ ເປເສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຈີວຣຄ຺ຄຫຓາທີນິ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ.

ໂສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕໍ ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ເອກໍ ມຫລ຺ລກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ຄາມໍ ນິສ຺ສາຍ ໂກຈິ ອາຣຎ຺ຎໂກ ວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ນາມ ຕຕ຺ຖ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ປາລິຕຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ມຄ຺ຄໍ ເມ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ. ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍມ຺ຫີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ເນສິ. ໂສ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ສມ຺ມາ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາຕຸລກຸຏຸມ຺ພິໂກ ເມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ເອຖ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອິມໍ ເມ ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄມນາກາໂຣ ໂວ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ນານປ຺ປກາເຣນ ຍາຈິຕ຺ວາ ອລຠນ຺ຕາ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ເຖຣໍ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຏວິຍໍ ກຏ຺ຐນຄຣໍ ນາມ ເຖເຣນ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວຸຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ຄາມໍ ສມ຺ປາປຸຓິ, ໂສ ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ຄີຕໍ ຄາຍິຕ຺ວາ ທາຣູນິ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິຍາ ເອກິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຄີຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ ວິຍ ຫິ ອຎ຺ໂຎ ສທ຺ໂທ ປຸຣິສານໍ ສກລສຣີຣໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກສທ຺ທມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒).

ສາມເຓໂຣ ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐຖ ຕາວ, ຠນ຺ເຕ, ກິຈ຺ຈໍ ເມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສີລວິປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທາເນວ ເອໂກ ຄີຕສທ຺ໂທ ສຸຍ຺ຍິຕ຺ຖ. ໂສ ຈ ໂຂ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ໂທ ຉິຊ຺ຊິ, ສາມເຓໂຣປິ ຈິຣາຍຕິ, ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສີລວິປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ປາໂປຊາໂຕສິ ສາມເຓຣາ’’ຕິ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ເຖເຣນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຏ຺ໂຐປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຕາທິເສນ ປາເປນ ມມ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ກາສາຍານິ ອປເນຕ຺ວາ ຄິຫິນິຍາເມນ ປຣິທຫິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ສາມເຓໂຣ, ອິທານິ ປນມ຺ຫິ ຄິຫີ ຊາໂຕ, ປພ຺ພຊນ຺ໂຕປິ ຈ ສ຺ວາຫໍ ນ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ມຄ຺ຄປຣິປນ຺ຖຠເຍນ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເອຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາວຸໂສ, ຄິຫິປາໂປປິ ສມຓປາໂປປິ ປາໂປເຍວ, ຕ຺ວໍ ສມຓຠາເວ ຐຕ຺ວາປິ ສີລມຕ຺ຕໍ ປູເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ນາມ ກລ຺ຍາຓໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຕາທິເສນ ປາເປນ ມມ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມນຸສ຺ສຸປທ຺ທໂວ ມຄ຺ໂຄ, ຕຸມ຺ເຫ ຈ ອນ຺ຘາ ອປຣິຓາຍກາ, ກຖໍ ອິຘ ວສິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ອຖ ນໍ ເຖໂຣ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ມາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິ, ອິເຘວ ເມ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສາປິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄມນໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ຫຕຈກ຺ຂຸສ຺ມິ, ກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມາຄໂຕ;

ເສຍ຺ຍມາໂນ ນ ຄຈ຺ຉາມິ, ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ.

‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ຫຕຈກ຺ຂຸສ຺ມິ, ກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມາຄໂຕ;

ມຣິສ຺ສາມິ ໂນ ຄມິສ຺ສາມິ, ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕໂຣ ສໍເວຄຊາໂຕ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ເມ ສາຫສິກໍ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ວນສຓ຺ຑໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາ ປກ຺ກນ຺ໂຕວ ອໂຫສິ. ເຖຣສ຺ສາປິ ສີລເຕເຊນ ສຏ຺ຐິໂຍຊນາຍາມໍ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນວິຕ຺ຖຕໍ ປນ຺ນຣສໂຍຊນພຫລໍ ຊຍສຸມນປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ ນິສີທນຸຏ຺ຐຫນກາເລສຸ ໂອນມນຸນ຺ນມນປກຕິກໍ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ມໍ ຐານາ ຈາເວຕຸກາໂມ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ເຖຣໍ ອທ຺ທສ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວິນ຺ໂທ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສຘຍິ;

ປາປຄຣຫີ ອຍໍ ປາໂລ, ອາຊີວໍ ປຣິໂສຘຍິ.

‘‘ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວິນ຺ໂທ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສຘຍິ;

ຘມ຺ມຄຣຸໂກ ອຍໍ ປາໂລ, ນິສິນ຺ໂນ ສາສເນ ຣໂຕ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ເອວຣູປສ຺ສ ປາປຄຣຫິໂນ ຘມ຺ມຄຣຸກສ຺ສ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ນ ຄມິສ຺ສາມິ, ມຸທ຺ຘາ ເມ ສຕ຺ຕຘາ ຜເລຍ຺ຍ, ຄມິສ຺ສາມິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ –

‘‘ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວິນ຺ໂທ, ເທວຣຊ຺ຊສິຣິນ຺ຘໂຣ;

ຕງ຺ຂເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວານ, ຈກ຺ຂຸປາລມຸປາຄມິ’’. –

ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ປທສທ຺ທມກາສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອທ຺ຘິໂກ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ຍາສິ ອຸປາສກາ’’ຕິ? ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຍາຫິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ໂຍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຫມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກໂຕວ ຄຈ຺ຉາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ທຸພ຺ພໂລ, ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຕວ ປປຎ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຈ຺ຈາຍິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອຫມ຺ປິ ອຍ຺ເຍນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທສສຸ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູສຸ ເອກໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ເອກໂຕວ ຄຈ຺ຉາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ເອໂສ ສປ຺ປຸຣິໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ເຕນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ຄຓ຺ຫ ອຸປາສກາ’’ຕິ ອາຫ. ສກ຺ໂກ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ປຖວິໍ ສງ຺ຂິປນ຺ໂຕ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ເຊຕວນໍ ສມ຺ປາເປສິ. ເຖໂຣ ສງ຺ຂປຓວາທິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ເຖໂສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຍໍ ຄມນກາເລ ຈິເຣນ ຄມິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອຸຊຸມຄ຺ຄໍ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຖໂຣ ‘‘ນາຍໍ ມນຸສ຺ໂສ, ເທວຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ.

‘‘ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວິນ຺ໂທ, ເທວຣຊ຺ຊສິຣິນ຺ຘໂຣ;

ສງ຺ຂິປິຕ຺ວານ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ, ຂິປ຺ປໍ ສາວຕ຺ຖິມາຄມີ’’ຕິ.

ໂສ ເຖຣໍ ເນຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ເສວຕ຺ຖາຍ ກນິຏ຺ຐກຸຏຸມ຺ພິເກນ ກາຣິຕໍ ປຓ຺ຓສາລໍ ເນຕ຺ວາ ຜລເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປິຍສຫາຍກວຓ຺ເຓນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ມ, ຈູຬປາລາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິ. ‘‘ກິໍ, ສມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ເຖຣສ຺ສາຄຕຠາວໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ສມ຺ມ, ອິທານິ ອຫໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ຕຍາ ກາຣິຕປຓ຺ຓສາລາຍ ນິສິນ຺ນກໍ ທິສ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກປິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ປາທມູເລ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ໂຣທິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ທິສ຺ວາ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ນາທາສິ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ທ຺ເວ ທາສທາຣເກ ຠຸຊິສ຺ເສ ກຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາມໂຕ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖາ’’ຕິ ປຏິຍາເທສິ. ສາມເຓຣາ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ອເຖກທິວສໍ ທິສາວາສິໂນ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຊຕວນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອສີຕິມຫາເຖເຣ ຈ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອິທມ຺ປິ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສາຍໍ ຕທຠິມຸຂາ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິ. ເຕ ‘‘ອິທານິ ອຕິສາຍນ຺ໂຫ, ເມໂຆ ຈ ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ປາໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ເທໂວ ປຐມຍາມໍ ວສ຺ສິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ວິຄໂຕ. ເຖໂຣ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ອາຈິຓ຺ຓຈງ຺ກມໂນ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ຈງ຺ກມນໍ ໂອຕຣິ. ຕທາ ຈ ປນ ນວວຸຏ຺ຐາຍ ຠູມິຍາ ພຫູ ອິນ຺ທໂຄປກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕ ເຖເຣ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວິປຊ຺ຊິໍສຸ. ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຖຣສ຺ສ ຈງ຺ກມນຏ຺ຐານໍ ກາລສ຺ເສວ ນ ສມ຺ມຊ຺ຊິໍສຸ. ອິຕເຣ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈງ຺ກມເນ ມຕປາຓເກ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ອິມສ຺ມິໍ ຈງ຺ກມຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຕ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ສມຓສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ສຈກ຺ຂຸກກາເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ວາ ອິທານິ ຈກ຺ຂຸວິກລກາເລ ‘ຈງ຺ກມາມີ’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ປາຓເກ ມາເຣສິ ‘ອຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ອນຕ຺ຖໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖໂຣ ‘ຈງ຺ກມາມີ’ຕິ ພຫູ ປາຓເກ ມາເຣສີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ໂສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມາເຣນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ? ‘‘ນ ທິຏ຺ໂຐ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຍເຖວ ຕຸມ຺ເຫ ຕໍ ນ ປສ຺ສຖ, ຕເຖວ ໂສປິ ເຕ ປາເຓ ນ ປສ຺ສຕິ. ຂີຓາສວານໍ ມຣຓເຈຕນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສເຍ ສຕິ ກສ຺ມາ ອນ຺ໂຘ ຊາໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກຕກມ຺ມວເສນ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເຕນ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຓາຖ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ກາສິຣຎ຺ເຎ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເອໂກ ເວຊ຺ໂຊ ຄາມນິຄເມສຸ ຈຣິຕ຺ວາ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ຈກ຺ຂຸທຸພ຺ພລໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ເຕ ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອກ຺ຂີຫິ ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຠສຊ຺ຊໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ກໂຣຫິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ເມ ທສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ເມ ອກ຺ຂີນິ ປາກຕິການິ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ອຫໍ ເຕ ສທ຺ຘິໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ທາສີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເຠສຊ຺ຊໍ ສໍວິທຫິ, ເອກເຠສຊ຺ເຊເນວ ອກ຺ຂີນິ ປາກຕິການິ ອເຫສຸໍ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫເມຕສ຺ສ ສປຸຕ຺ຕຘີຕາ ທາສີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຊານິໍ, ‘‘ນ ໂຂ ປນ ມໍ ສຓ຺ເຫນ ສມ຺ມາຈາເຣນ ສມຸທາຈຣິສ຺ສຕິ, ວຎ຺ເຈສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ສາ ເວຊ຺ເຊນາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກີທິສໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ເມ ອກ຺ຂີນິ ໂຖກໍ ຣຸຊ຺ຊິໍສຸ, ອິທານິ ປນ ອຕິເຣກຕຣໍ ຣຸຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເວຊ຺ໂຊ ‘‘ອຍໍ ມໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອທາຕຸກາມາ, ນ ເມ ເອຕາຍ ທິນ຺ນາຍ ຠຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ, ອິທາເນວ ນໍ ອນ຺ຘໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຣິຍາຍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ສາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິມໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອຎ຺ເຊຫີ’’ຕິ ອຎ຺ຊາເປສິ. ອຖສ຺ສາ ທ຺ເວ ອກ຺ຂີນິ ທີປສິຂາ ວິຍ ວິຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ໂສ ເວຊ຺ໂຊ ຈກ຺ຂຸປາໂລ ອໂຫສິ.

ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາ ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ກຕກມ຺ມໍ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອນຸພນ຺ຘິ. ປາປກມ຺ມຎ຺ຫິ ນາເມຕໍ ຘຸຣໍ ວຫໂຕ ພລິພທ຺ທສ຺ສ ປທໍ ຈກ຺ກໍ ວິຍ ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕມຕ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ຣາຊມຸທ຺ທາຍ ລຎ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ຘມ຺ມຣາຊາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑.

‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ;

ມນສາ ເຈ ປທຸຏ຺ເຐນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ເວຕິ, ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມໂນຕິ ກາມາວຈຣກຸສລາທິເຠທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸຠູມິກຈິຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປເທ ຕທາ ຕສ຺ສ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕວເສນ ນິຍມິຍມານໍ ວວຕ຺ຖາປິຍມານໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊິຍມານໍ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕໍ ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເມວ ລພ຺ຠຕິ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ເຕນ ປຐມຄາມິນາ ຫຸຕ຺ວາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຘມ຺ມາຕິ ຄຸຓເທສນາປຣິຍຕ຺ຕິນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ນາມ. ເຕສຸ –

‘‘ນ ຫິ ຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ໂມ ຈ, ອຸໂຠ ສມວິປາກິໂນ;

ອຘມ຺ໂມ ນິຣຍໍ ເນຕິ, ຘມ຺ໂມ ປາເປຕິ ສຸຄ຺ຄຕິ’’ນ຺ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໓໐໔; ຊາ. ໑.໑໕.໓໘໖) –

ອຍໍ ຄຸຓຘມ຺ໂມ ນາມ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ ອາທິກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐) ອຍໍ ເທສນາຘມ຺ໂມ ນາມ. ‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ເຈ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙) ອຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ນາມ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໑) ອຍໍ ນິສ຺ສຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ນາມ, ນິຊ຺ຊີວຘມ຺ໂມຕິປິ ເອໂສ ເອວ. ເຕສຸ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ຕໂຍ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ. ເອເຕ ຫິ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ນາມ.

ກຖໍ ປເນເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກວຕ຺ຖຸໂກ ເອກາຣມ຺ມໂຓ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ນາມ ໂຫຕີຕິ? ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ. ຍຖາ ຫິ ພຫູສຸ ເອກໂຕ ຄາມຆາຕາທີນິ ກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ‘‘ໂກ ເອເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຍ ເນສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ທຕ຺ໂຕ ວາ ມິຕ຺ໂຕ ວາ ເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ນ ຫິ ເຕ ມເນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ມໂນ ປນ ເອກຈ຺ເຈສຸ ເຈຕສິເກສຸ ອນຸປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວ. ອຘິປຕິວເສນ ປນ ມໂນ ເສຏ຺ໂຐ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນເສຏ຺ໂຐ. ຍຖາ ຫິ ໂຈຣາທີນໍ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກາທໂຍ ອຘິປຕິໂນ ເສຏ຺ຐາ. ຕຖາ ເຕສມ຺ປິ ມໂນ ອຘິປຕິ ມໂນວ ເສຏ຺ຐາ. ຍຖາ ປນ ທາຣຸອາທີຫິ ນິປ຺ຜນ຺ນານິ ຕານິ ຕານິ ຠຓ຺ຑານິ ທາຣຸມຍາທີນິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕປິ ມນໂຕ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ ນາມ.

ປທຸຏ຺ເຐນາຕິ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ໂທເສຫິ ປທຸຏ຺ເຐນ. ປກຕິມໂນ ຫິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອປທຸຏ຺ຐໍ. ຍຖາ ຫິ ປສນ຺ນໍ ອຸທກໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ນີລາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນີໂລທກາທິເຠທໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ນວໍ ອຸທກໍ, ນາປິ ປຸຣິມໍ ປສນ຺ນອຸທກເມວ, ຕຖາ ຕມ຺ປິ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ໂທເສຫິ ປທຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ນວໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ນາປິ ປຸຣິມໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕເມວ, ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ປຠສ຺ສຣມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໙). ເອວໍ ມນສາ ເຈ ປທຸຏ຺ເຐນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ ໂສ ຠາສມາໂນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕເມວ ຠາສຕິ, ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕເມວ ກໂຣຕິ, ອຠາສນ຺ໂຕ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຕາຍ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ປທຸຏ຺ຐມານສຕາຍ ຕິວິຘໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ປູເຣຕິ. ເອວມສ຺ສ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ເວຕີຕິ ຕໂຕ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕໂຕ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນ຺ເວຕິ, ທຸຈ຺ຈຣິຕານຸຠາເວນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ, ມນຸສ຺ເສສຸ ວາ ຕມຕ຺ຕຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ກາຍວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ອິຕຣມ຺ປີຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ກາຍິກເຈຕສິກໍ ວິປາກທຸກ຺ຂໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທນ຺ຕິ ຘຸເຣ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘຸຣໍ ວຫໂຕ ພລິພທ຺ທສ຺ສ ປທໍ ຈກ຺ກໍ ວິຍ. ຍຖາ ຫິ ໂສ ເອກມ຺ປິ ທິວສໍ ທ຺ເວປິ ປຎ຺ຈປິ ທສປິ ອຑ຺ຒມາສມ຺ປິ ມາສມ຺ປິ ວຫນ຺ໂຕ ຈກ຺ກໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ຊຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ຂ຺ວສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຍຸຄໍ ຄີວໍ ພາຘຕິ, ປຈ຺ຉໂຕ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຈກ຺ກໍ ອູຣຸມໍສໍ ປຏິຫນຕິ. ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ພາຘນ຺ຕໍ ຈກ຺ກໍ ຕສ຺ສ ປທານຸປທິກໍ ໂຫຕິ; ຕເຖວ ມນສາ ປທຸຏ຺ເຐນ ຕີຓິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິຣຍາທີສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ທຸຈ຺ຈຣິຕມູລກໍ ກາຍິກມ຺ປິ ເຈຕສິກມ຺ປິ ທຸກ຺ຂມນຸພນ຺ຘຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຕິໍສສຫສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິຠາຍປິ ເທສນາ ສາຕ຺ຖິກາ ສຜລາ ອໂຫສີຕິ.

ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ

໒. ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີວຕ຺ຖຸ

໒. ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາຕິ ທຸຕິຍຄາຖາປິ ສາວຕ຺ຖິຍໍເຍວ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິໍ ອາຣພ຺ຠ ຠາສິຕາ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໂກ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສິ. ເຕນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ນ ທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ, ເຕນ ຕໍ ‘‘ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໂກ’’ຕ຺ເວວ ສຎ຺ຊານິໍສຸ. ຕສ຺ສ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ອໂຫສິ ປິໂຍ ມນາໂປ. ອຖສ຺ສ ປິລນ຺ຘນໍ ກາເຣຕຸກາໂມ ‘‘ສເຈ ສຸວຓ຺ຓກາເຣ ກາເຣສ຺ສາມິ, ຠຕ຺ຕເວຕນໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຍເມວ ສຸວຓ຺ຓໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມຏ຺ຐານິ ກຸຓ຺ຑລານິ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຕນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ຕສ຺ສ ໂສຬສວສ຺ສິກກາເລ ປຓ຺ຑຸໂຣໂຄ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕິກິຈ຺ຉາເປຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ໂຠຕິ ສເຈ ເວຊ຺ຊໍ ອາເນສ຺ສາມິ, ຠຕ຺ຕເວຕນໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ; ກິໍ ຕ຺ວໍ ມມ ຘນຈ຺ເຉທໍ ນ ໂອໂລເກສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ອຖ ນໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ? ‘‘ຍຖາ ເມ ຘນຈ຺ເຉໂທ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເວຊ຺ຊານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກໂຣຄສ຺ສ ນາມ ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ເຕ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຣຸກ຺ຂຕຈາທິໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ. ໂສ ຕມາຫຣິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣຕິ. ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວສ຺ສ ໂຣໂຄ ພລວາ ອໂຫສິ, ອເຕກິຈ຺ຉຠາວໍ ອຸປາຄມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອກໍ ເວຊ຺ຊໍ ປກ຺ໂກສິ. ໂສ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາວ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎໍ ເວຊ຺ຊໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຕິກິຈ຺ຉາເປຫີ’’ຕິ ຕໍ ປຫາຍ ນິກ຺ຂມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສ ມຣຓສມຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຕາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ພຫິ ນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ພຫິອາຬິນ຺ເທ ນິປຊ຺ຊາເປສິ.

ຕໍ ທິວສໍ ຠຄວາ ພລວປຈ຺ຈູສສມເຍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຸພ຺ພພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາຣານໍ ອຸສ຺ສນ຺ນກຸສລມູລານໍ ເວເນຍ຺ຍພນ຺ຘວານໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ຎາຓຊາລໍ ປຕ຺ຖຣິ. ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ ພຫິອາຬິນ຺ເທ ນິປນ຺ນາກາເຣເນວ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕເຄຫາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊາປິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ເອຕ຺ຖ ຄຕປຈ຺ຈເຍນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ອິທໍ ອທ຺ທສ – ອຍໍ ມາຓໂວ ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສເທວໂລເກ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ຕໍ ຌາເປຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ໂຕ ອາຬາຫເນ ວິຈຣິສ຺ສຕິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາຓໍ ສຏ຺ຐິສກຏຠາຣາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວາຣໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກມ຺ເມນ ມຍາ ອຍໍ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມຍິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ ລທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຘນຈ຺ເຉທຠເຍນ ມມ ເຠສຊ຺ຊມກຕ຺ວາ ອິທານິ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທຕິ, ວິປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປິຕຣິ ໂຣທນ຺ເຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິວຓ຺ເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຬາຫນສ຺ສາວິທູເຣ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຣທິສ຺ສຕິ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຫໍ ເຕ ປຸຕ຺ໂຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຕາວສິໍສຠວເນ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຍິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຕຸມ຺ເຫສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ມໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ. ອຖສ຺ສາຫໍ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ສຕານິ ວາ ສຫສ຺ສານິ ວາ ສຕສຫສ຺ສານິ ວາຕິ ນ ສກ຺ກາ ຄຓນາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ຄາຖໍ ຠາສິສ຺ສາມິ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຏ຺ຐ ກຸຓ຺ຑລີ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ອິຕິ ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທິສ຺ວາ ປຸນທິວເສ ກຕສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄໂນ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຄໂຕ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ ອນ຺ໂຕເຄຫາຠິມຸໂຂ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ອປສ຺ສນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອກໍ ຣສ຺ມິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ມາຓໂວ ‘‘ກິໍ ໂອຠາໂສ ນາເມໂສ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນວ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອນ຺ຘພາລປິຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວຣູປໍ ພຸທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກາຍເວຍ຺ຍາວຏິກໍ ວາ ກາຕຸໍ ທານໍ ວາ ທາຕຸໍ ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສຕຸໍ ນາລຕ຺ຖໍ, ອິທານິ ເມ ຫຕ຺ຖາປິ ອນຘິປເຕຍ຺ຍາ, ອຎ຺ຎໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມນເມວ ປສາເທສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອລໍ ເອຕ຺ຕເກນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ ອິມສ຺ສາ’’ຕິ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ຕຖາຄເຕ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ວິຊຫນ຺ເຕເຍວ ປສນ຺ນມໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ວິຍ ເທວໂລເກ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິສ຺ສ ສຣີຣໍ ຌາເປຕ຺ວາ ອາຬາຫເນ ໂຣທນປຣາຍໂຓ ອໂຫສິ, ເທວສິກໍ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທຕິ – ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ເກນ ເມ ກມ຺ເມນ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ມໂນປສາເທນາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມມ ອຜາສຸກກາເລ ເຠສຊ຺ຊມກາເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທຕິ, ວິປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ຕເມວ ນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິວຓ຺ເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຬາຫນສ຺ສາວິທູເຣ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ໂຣທນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຕາວ ປຸຕ຺ຕໂສເກນ ໂຣທາມິ, ເອສ ກິມຕ຺ຖໍ ໂຣທຕິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອລງ຺ກໂຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ,

ມາລຘາຣີ ຫຣິຈນ຺ທນຸສ຺ສໂທ;

ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທສິ,

ວນມຊ຺ເຌ ກິໍ ທຸກ຺ຂິໂຕ ຕຸວ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໐໗; ເປ. ວ. ໑໘໖);

ໂສ ມາຓໂວ ອາຫ –

‘‘ໂສວຓ຺ຓມໂຍ ປຠສ຺ສໂຣ,

ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຣຖປຎ຺ຊໂຣ ມມ;

ຕສ຺ສ ຈກ຺ກຍຸຄໍ ນ ວິນ຺ທາມິ,

ເຕນ ທຸກ຺ເຂນ ຊຫາມິ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. (ວ. ໑໒໐໘; ເປ. ວ. ໑໘໗);

ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ –

‘‘ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ມຓິມຍໍ,

ໂລຫິຕກມຍໍ ອຖ ຣູປິຍມຍໍ;

ອາຈິກ຺ຂ ເມ ຠທ຺ທ ມາຓວ,

ຈກ຺ກຍຸຄໍ ປຏິປາທຍາມິ ເຕ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໐໙; ເປ. ວ. ໑໘໘);

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມາຓໂວ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊມກຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕປຕິຣູປກໍ ມໍ ທິສ຺ວາ ໂຣທນ຺ໂຕ ‘ສຸວຓ຺ຓາທິມຍໍ ຣຖຈກ຺ກໍ ກໂຣມີ’ຕິ ວທຕິ, ໂຫຕຸ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກີວ ມຫນ຺ຕໍ ເມ ຈກ຺ກຍຸຄໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍາວ ມຫນ຺ຕໍ ອາກງ຺ຂສິ, ຕາວ ມຫນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຈນ຺ທິມສູຣິເຍຫິ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ເຕ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ຍາຈນ຺ໂຕ ອາຫ –

‘‘ໂສ ມາຓໂວ ຕສ຺ສ ປາວທິ,

ຈນ຺ທສູຣິຍາ ອຸຠເຍຕ຺ຖ ທິສ຺ສເຣ;

ໂສວຓ຺ຓມໂຍ ຣໂຖ ມມ,

ເຕນ ຈກ຺ກຍຸເຄນ ໂສຠຕີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໐; ເປ. ວ. ໑໘໙);

ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ –

‘‘ພາໂລ ໂຂ ຕ຺ວໍ ອສິ ມາຓວ,

ໂຍ ຕ຺ວໍ ປຕ຺ຖຍເສ ອປຕ຺ຖິຍໍ;

ມຎ຺ຎາມິ ຕຸວໍ ມຣິສ຺ສສິ,

ນ ຫິ ຕ຺ວໍ ລຈ຺ຉສິ ຈນ຺ທສູຣິເຍ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໑; ເປ. ວ. ໑໙໐);

ອຖ ນໍ ມາຓໂວ ອາຫ –

‘‘ກິໍ ປນ ປຎ຺ຎາຍມານສ຺ສຕ຺ຖາຍ ໂຣທນ຺ໂຕ ພາໂລ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ອປຎ຺ຎາຍມານສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ຄມນາຄມນມ຺ປິ ທິສ຺ສຕິ,

ວຓ຺ຓຘາຕຸ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວີຖິຍາ;

ເປໂຕ ກາລກໂຕ ນ ທິສ຺ສຕິ,

ໂກ ນິຘ ກນ຺ທຕໍ ພາລ຺ຍຕໂຣ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໒; ເປ. ວ. ໑໙໑);

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຍຸຕ຺ຕໍ ເອສ ວທຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ –

‘‘ສຈ຺ຈໍ ໂຂ ວເທສິ ມາຓວ,

ອຫເມວ ກນ຺ທຕໍ ພາລ຺ຍຕໂຣ;

ຈນ຺ທໍ ວິຍ ທາຣໂກ ຣຸທໍ,

ເປຕໍ ກາລກຕາຠິປຕ຺ຖຍິ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໓; ເປ. ວ. ໑໙໒) –

ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກຖາຍ ນິສ຺ໂສໂກ ຫຸຕ຺ວາ ມາຓວສ຺ສ ຖຸຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ອາທິຕ຺ຕໍ ວຕ ມໍ ສນ຺ຕໍ, ຆຕສິຕ຺ຕໍວ ປາວກໍ;

ວາຣິນາ ວິຍ ໂອສິຎ຺ຈໍ, ສພ຺ພໍ ນິພ຺ພາປເຍ ທຣໍ.

‘‘ອພ຺ພຫີ ວຕ ເມ ສລ຺ລໍ, ໂສກໍ ຫທຍນິສ຺ສິຕໍ;

ໂຍ ເມ ໂສກປເຣຕສ຺ສ, ປຸຕ຺ຕໂສກໍ ອປານຸທິ.

‘‘ສ຺ວາຫໍ ອພ຺ພູຬ຺ຫສລ຺ໂລສ຺ມິ, ສີຕິຠູໂຕສ຺ມິ ນິພ຺ພຸໂຕ;

ນ ໂສຈາມິ ນ ໂຣທາມິ, ຕວ ສຸຕ຺ວານ ມາຓວາ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໔-໑໒໑໖; ເປ. ວ. ໑໙໓-໑໙໕);

ອຖ ນໍ ‘‘ໂກ ນາມ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ –

‘‘ເທວຕານຸສິ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ, ອທຸ ສກ຺ໂກ ປຸຣິນ຺ທໂທ;

ໂກ ວາ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສ ວາ ປຸຕ຺ໂຕ, ກຖໍ ຊາເນມຸ ຕໍ ມຍ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໗; ເປ. ວ. ໑໙໖) –

ອາຫ. ອຖສ຺ສ ມາຓໂວ –

‘‘ຍຎ຺ຈ ກນ຺ທສິ ຍຎ຺ຈ ໂຣທສິ,

ປຸຕ຺ຕໍ ອາຬາຫເນ ສຍໍ ທຫິຕ຺ວາ;

ສ຺ວາຫໍ ກຸສລໍ ກຣິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ,

ຕິທສານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ຄໂຕ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໘; ເປ. ວ. ໑໙໗) –

ອາຈິກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ –

‘‘ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ນາທ຺ທສາມ,

ທານໍ ທທນ຺ຕສ຺ສ ສເກ ອຄາເຣ;

ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ວາ ຕາທິສໍ,

ເກນ ກມ຺ເມນ ຄໂຕສິ ເທວໂລກ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໙; ເປ. ວ. ໑໙໘);

ມາຓໂວ ອາຫ –

‘‘ອາພາຘິໂກຫໍ ທຸກ຺ຂິໂຕ ຄິລາໂນ,

ອາຕູຣຣູໂປມ຺ຫິ ສເກ ນິເວສເນ;

ພຸທ຺ຘໍ ວິຄຕຣຊໍ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ຂໍ,

ອທ຺ທກ຺ຂິໍ ສຸຄຕໍ ອໂນມປຎ຺ຎໍ.

‘‘ສ຺ວາຫໍ ມຸທິຕຘໂນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ,

ອຎ຺ຊລິໍ ອກຣິໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ;

ຕາຫໍ ກຸສລໍ ກຣິຕ຺ວານ ກມ຺ມໍ,

ຕິທສານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ຄໂຕ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໒໐-໑໒໒໑; ເປ. ວ. ໑໙໙-໒໐໐);

ຕສ຺ມິໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ປີຕິຍາ ປຣິປູຣິ. ໂສ ຕໍ ປີຕິໍ ປເວເທນ຺ໂຕ –

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ,

ອຎ຺ຊລິກມ຺ມສ຺ສ ອຍມີທິໂສ ວິປາໂກ;

ອຫມ຺ປິ ປມຸທິຕມໂນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ,

ອຊ຺ເຊວ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ວຊາມີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໒໒; ເປ. ວ. ໒໐໑) –

ອາຫ. ອຖ ນໍ ມາຓໂວ –

‘‘ອຊ຺ເຊວ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ວຊາຫິ,

ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ;

ຕເຖວ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຈ,

ອຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລານິ ສມາທິຍສ຺ສຸ.

ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມສ຺ສຸ ຂິປ຺ປໍ,

ໂລເກ ອທິນ຺ນໍ ປຣິວຊ຺ຊຍສ຺ສຸ;

ອມຊ຺ຊໂປ ມາ ຈ ມຸສາ ຠຓາຫິ,

ສເກນ ທາເຣນ ຈ ໂຫຫິ ຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໒໓-໑໒໒໔; ເປ. ວ. ໒໐໒-໒໐໓) –

ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ອຕ຺ຖກາໂມສິ ເມ ຍກ຺ຂ, ຫິຕກາໂມສິ ເທວເຕ;

ກໂຣມິ ຕຸຍ຺ຫໍ ວຈນໍ, ຕ຺ວໍສິ ອາຈຣິໂຍ ມມ.

‘‘ອຸເປມິ ສຣຓໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຘມ຺ມຎ຺ຈາປິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ;

ສງ຺ຆຎ຺ຈ ນຣເທວສ຺ສ, ຄຈ຺ຉາມິ ສຣຓໍ ອຫໍ.

‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມາມິ ຂິປ຺ປໍ,

ໂລເກ ອທິນ຺ນໍ ປຣິວຊ຺ຊຍາມິ;

ອມຊ຺ຊໂປ ໂນ ຈ ມຸສາ ຠຓາມິ,

ສເກນ ທາເຣນ ຈ ໂຫມິ ຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໒໕-໑໒໒໗; ເປ. ວ. ໒໐໔-໒໐໖);

ອຖ ນໍ ເທວປຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເຕ ເຄເຫ ພຫຸໍ ຘນໍ ອຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທານໍ ເທຫິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຫິ, ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣຘາຍິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ອຫໍ ອຊ຺ຊ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເນວ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ, ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ອຘິວາເສຫິ ອຊ຺ຊຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ເວເຄນາຄນ຺ຕ຺ວາ ສເກ ນິເວສເນ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍຎ຺ຈ ປຏິຍາທາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິ, ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເກນ ກິຣ ຕຖາຄເຕ ນິມນ຺ຕິເຕ ທ຺ເວ ຊນກາຍາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ‘‘ອຊ຺ຊ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນາຍ ວິເຫຐິຍມານໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ‘‘ອຊ຺ຊ ພຸທ຺ຘວິສຍໍ ພຸທ຺ຘລີຬໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ຕຖາຄຕມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນີຈາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທານໍ ອທຕ຺ວາ ປູຊໍ ອກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອສຸຕ຺ວາ ອຸໂປສຖວາສໍ ອວສິຕ຺ວາ ເກວລໍ ມໂນປສາທມຕ຺ເຕເນວ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກສ຺ມາ ມໍ ປຸຈ຺ຉສິ, ນນຸ ເຕ ປຸຕ຺ເຕນ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິນາ ມຍິ ມນໍ ປສາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາໂວ ກຖິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ກທາ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ? ນນຸ ຕ຺ວໍ ອຊ຺ຊ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ອວິທູເຣ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ຕໍ ເອກໍ ມາຓວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອລງ຺ກໂຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ, ມາລຘາຣີ ຫຣິຈນ຺ທນຸສ຺ສໂທ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ຊເນຫິ ກຖິຕກຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິວຕ຺ຖຸໍ ກເຖສິ. ເຕເນເວຕໍ ພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ນາມ ຊາຕໍ.

ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ ຈ ປນ ‘‘ນ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກສຕໍ ວາ ນ ທ຺ເວສຕໍ, ອຖ ໂຂ ມຍິ ມນໍ ປສາເທຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ຄຓນາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ມຫາຊໂນ ນ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ໂຫຕິ, ອຖສ຺ສ ອນິພ຺ເພມຕິກຠາວໍ ວິທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິເທວປຸຕ຺ໂຕ ວິມາເນເນວ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາເຓເນວ ທິພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິມານໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຏິລຠີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ –

‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນ, ຍາ ຕ຺ວໍ ຕິຏ຺ຐສິ ເທວເຕ;

ໂອຠາເສນ຺ຕີ ທິສາ ສພ຺ພາ, ໂອສຘີ ວິຍ ຕາຣກາ;

ປຸຈ຺ຉາມິ ຕໍ ເທວ ມຫານຸຠາວ, ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ກິມກາສິ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖມາຫ. ‘‘ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕຸມ຺ເຫສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ລທ຺ຘາ’’ຕິ. ‘‘ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ລທ຺ຘາ ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ມຫາຊໂນ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍາ ວຕ, ໂຠ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ອທິນ຺ນປຸພ຺ພກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນາມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິລຠີ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐິໍ ປເວເທສິ.

ອຖ ເນສໍ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມກຣເຓ ມໂນວ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ, ມໂນວ ເສຏ຺ໂຐ. ປສນ຺ເນນ ຫິ ມເນນ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ເທວໂລກໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຉາຍາວ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕມຕ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ຣາຊມຸທ຺ທາຍ ລຎ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ຘມ຺ມຣາຊາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒. ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ.

ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕິ, ຉາຍາວ ອນປາຍິນີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ມໂນຕິ ອວິເສເສນ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸຠູມິກຈິຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປເທ ນິຍມິຍມານໍ ວວຕ຺ຖາປິຍມານໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊິຍມານໍ ອຏ຺ຐວິຘໍ ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ລພ຺ຠຕິ. ວຕ຺ຖຸວເສນ ປນາຫຣິຍມານໍ ຕໂຕປິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເມວ ລພ຺ຠຕິ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ເຕນ ປຐມຄາມິນາ ຫຸຕ຺ວາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຘມ຺ມາຕິ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ. ເອເຕ ຫິ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ໂສມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ນາມ. ຍຖາ ຫິ ພຫູສຸ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈີວຣທານາທີນິ ວາ ອຸຬາຣປູຊາຘມ຺ມສ຺ສວນາທີນິ ວາ ມາລາຄນ຺ຘສກ຺ກາຣກຣຓາທີນິ ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ‘‘ໂກ ເອເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ຕານິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ຕິສ຺ໂສ ວາ ຜຸສ຺ໂສ ວາ ເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ນ ຫິ ເຕ ມເນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ມໂນ ປນ ເອກຈ຺ເຈສຸ ເຈຕສິເກສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວ. ເອວໍ ອຘິປຕິວເສນ ປນ ມໂນ ເສຏ຺ໂຐ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນເສຏ຺ຐາ. ຍຖາ ຫິ ຄຓາທີນໍ ອຘິປຕິ ປຸຣິໂສ ຄຓເສຏ຺ໂຐ ເສຓິເສຏ຺ໂຐຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ເຕສມ຺ປິ ມໂນວ ເສຏ຺ໂຐ. ຍຖາ ປນ ສຸວຓ຺ຓາທີຫິ ນິປ຺ຜາທິຕານິ ຠຓ຺ຑານິ ສຸວຓ຺ຓມຍາທີນິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເອເຕປິ ມນໂຕ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ ນາມ.

ປສນ຺ເນນາຕິ ອນຠິຊ຺ຌາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ປສນ຺ເນນ. ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາຕິ ເອວຣູເປນ ມເນນ ຠາສນ຺ໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີສຸຈຣິຕເມວ ຠາສຕິ, ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິວິຘໍ ກາຍສຸຈຣິຕເມວ ກໂຣຕິ, ອຠາສນ຺ໂຕ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຕາຍ ອນຠິຊ຺ຌາທີຫິ ປສນ຺ນມານສຕາຍ ຕິວິຘໍ ມໂນສຸຈຣິຕໍ ປູເຣຕິ. ເອວມສ຺ສ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕີຕິ ຕໂຕ ຕິວິຘສຸຈຣິຕໂຕ ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສຸຂ ມນ຺ເວຕິ. ອິຘ ເຕຠູມິກມ຺ປິ ກຸສລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕຠູມິກສຸຈຣິຕານຸຠາເວນ ສຸຄຕິຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ວາ ສຸຂານຸຠວນຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ ກາຍວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ອິຕຣວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ອວຕ຺ຖຸກມ຺ປີຕິ ກາຍິກເຈຕສິກໍ ວິປາກສຸຂໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ, ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ກິໍ? ຉາຍາວ ອນປາຍິນີຕິ ຍຖາ ຫິ ຉາຍາ ນາມ ສຣີຣປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ສຣີເຣ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສີທນ຺ເຕ ນິສີທຕິ, ນ ສກ຺ໂກຕິ, ‘‘ສຓ຺ເຫນ ວາ ຜຣຸເສນ ວາ ນິວຕ຺ຕາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ວາ ນິວຕ຺ຕາເປຕຸໍ. ກສ຺ມາ? ສຣີຣປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອວເມວ ອິເມສໍ ທສນ຺ນໍ ກຸສລກມ຺ມປຖານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓກຸສລມູລິກໍ ກາມາວຈຣາທິເຠທໍ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂໍ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ອນປາຍິນີ ຉາຍາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ວິຊຫຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ, ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິເທວປຸຕ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ຕຖາ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ໂສ ຕາວມຫນ຺ຕໍ ວິຠວໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ວິປ຺ປກິຣີຕິ.

ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ປິຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຖູລສຣີໂຣ ອາໂກຏິຕປຈ຺ຈາໂກຏິເຕຫິ ຈີວເຣຫິ ນິວາເສຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ ນິສີທຕິ. ຕຖາຄຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຕາ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອໂກ ມຫາເຖໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປາທສມ຺ພາຫນາທີນິ ອາປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ‘‘ກຕິວສ຺ສາ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສໍ ນຕ຺ຖິ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາວຸໂສ, ທຸພ຺ພິນີຕ, ມຫລ຺ລກ, ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ຊານາສິ, ເອຕ຺ຕເກ ມຫາເຖເຣ ທິສ຺ວາ ສາມີຈິກມ຺ມມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣສິ, ວຕ຺ເຕ ອາປຸຈ຺ຉິຍມາເນ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫສິ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິ. ໂສ ຂຕ຺ຕິຍມານໍ ຊເນຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມໍ ປນ ‘ໂກ ເອໂສ’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຖ, ມູລເມວ ໂວ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣຸທນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ຕ຺ວໍ ຕິສ຺ສ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ອສ຺ສຸມຸໂຂ ໂຣທມາໂນ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕປິ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເອສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອາໂລຬໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ອິເມ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຫໍ ປນ ຕ຺ວໍ ນິສິນ຺ໂນສີ’’ຕິ? ‘‘ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອິເມ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ທິຏ຺ຐາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ເຕ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ກຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນາປຸຈ຺ຉິຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ວຕ຺ຕໍ ວາ ປານີຍໍ ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນາປຸຈ຺ຉິຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາສນໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປາທສມ຺ພາຫນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ກຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕິສ຺ສ ມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູນໍ ສພ຺ພໍ ເອຕໍ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ, ເອຕໍ ວຕ຺ຕໍ ອກໂຣນ຺ເຕນ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕເວວ ໂທໂສ, ເອເຕ ຠິກ຺ຂູ ຂມາເປຫີ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອກ຺ໂກສິໍສຸ, ນາຫໍ ເອເຕ ຂມາເປມີ’’ຕິ. ‘‘ຕິສ຺ສ ມາ ເອວໍ ກຣິ, ຕເວວ ໂທໂສ, ຂມາເປຫິ ເນ’’ຕິ? ‘‘ນ ຂມາເປມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ‘‘ທຸພ຺ພໂຈ ເອສ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ທຸພ຺ພໂຈ ເອສ, ປຸພ຺ເພປິ ເອສ ທຸພ຺ພໂຈເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ຕາວສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ທຸພ຺ພຈຠາໂວ ອມ຺ເຫຫິ ຎາໂຕ, ອຕີເຕ ເອສ ກິໍ ອກາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຓາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕມາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພາຣາຓສິຣຎ຺ເຎ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເທວິໂລ ນາມ ຕາປໂສ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ນຄຣມຸປນິສ຺ສາຍ ວສິຕຸກາໂມ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ທາຣເກ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິມໍ ນຄຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕປພ຺ພຊິຕາ ກຕ຺ຖ ວສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ກຸມ຺ຠກາຣສາລາຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕາປໂສ ກຸມ຺ຠກາຣສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເຕ ຠຄ຺ຄວ ອຄຣຸ, ວເສຍ຺ຍາມ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ສາລາຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຣຕ຺ຕິໍ ສາລາຍໍ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ມຫຕີ ສາລາ, ຍຖາສຸຂໍ ວສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສາລໍ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ຕສ຺ມິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ອປໂຣປິ ນາຣໂທ ນາມ ຕາປໂສ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ເອກຣຕ຺ຕິວາສໍ ຍາຈິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ‘‘ປຐມໍ ອາຄໂຕ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ວສິຕຸກາໂມ ຠເວຍ຺ຍ ວາ ໂນ ວາ, ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ປຐມໍ ອຸປຄໂຕ ໂຣເຈສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ວສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເຕ, ອາຈຣິຍ ອຄຣຸ, ມຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ວເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ຍາຈິ. ‘‘ມຫຕີ ສາລາ, ປວິສິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ວສາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸເຣຕຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ເທວິລສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ນິສີທິ. ອຸໂຠປິ ສາຣຓີຍກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ.

ສຍນກາເລ ນາຣໂທ ເທວິລສ຺ສ ນິປຊ຺ຊນຏ຺ຐານຎ຺ຈ ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ໂສ ປນ ເທວິໂລ ນິປຊ຺ຊມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນິປຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ອນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ຕິຣິຍໍ ນິປຊ຺ຊິ. ນາຣໂທ ຣຕ຺ຕິໍ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຊຏາສຸ ອກ຺ກມິ. ‘‘ໂກ ມໍ ອກ຺ກມີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ອຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ກູຏຊຏິລ, ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ຊຏາສຸ ອກ຺ກມສີ’’ຕິ. ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຘ ນິປນ຺ນຠາວໍ ນ ຊານາມິ, ຂມຖ ເມ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກນ຺ທນ຺ຕສ຺ເສວ ພຫິ ນິກ຺ຂມິ. ອິຕໂຣ ‘‘ອຍໍ ປວິສນ຺ໂຕປິ ມໍ ອກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປາທຏ຺ຐາເນ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ນາຣໂທປິ ປວິສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມໍປາຫໍ ອາຈຣິເຍ ອປຣຊ຺ຌິໍ, ອິທານິສ຺ສ ປາທປສ຺ເສນ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄີວາຍ ອກ຺ກມິ. ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກູຏຊຏິລ, ປຐມໍ ມມ ຊຏາສຸ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິທານິ ຄີວາຍ ອກ຺ກມສິ, ອຠິສປິສ຺ສາມິ ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອວໍ ນິປນ຺ນຠາວໍ ນ ຊານາມິ, ‘ປຐມມ຺ປິ ເມ ອປຣທ຺ຘໍ, ອິທານິ ປາທປສ຺ເສນ ປວິສິສ຺ສາມີ’ຕິ ປວິຏ຺ໂຐມ຺ຫິ, ຂມຖ ເມ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກູຏຊຏິລ, ອຠິສປິສ຺ສາມິ ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖ ອາຈຣິຍາ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ –

‘‘ສຫສ຺ສຣໍສີ ສຕເຕໂຊ, ສູຣິໂຍ ຕມວິໂນທໂນ;

ປາໂຕທຍນ຺ເຕ ສູຣິເຍ, ມຸທ຺ຘາ ເຕ ຜລຕຸ ສຕ຺ຕຘາ’’ຕິ. –

ຕໍ ອຠິສປິ ເອວ. ນາຣໂທ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ມມ ວທນ຺ຕສ຺ເສວ ຕຸມ຺ເຫ ອຠິສປຖ, ຍສ຺ສ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘາ ຜລຕຸ, ມາ ນິທ຺ໂທສສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ສຫສ຺ສຣໍສີ ສຕເຕໂຊ, ສູຣິໂຍ ຕມວິໂນທໂນ;

ປາໂຕທຍນ຺ເຕ ສູຣິເຍ, ມຸທ຺ຘາ ເຕ ຜລຕຸ ສຕ຺ຕຘາ’’ຕິ. –

ອຠິສປິ. ໂສ ປນ ມຫານຸຠາໂວ ອຕີເຕ ຈຕ຺ຕາລີສ, ອນາຄເຕ ຈຕ຺ຕາລີສາຕິ ອສີຕິກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຸປຣິ ອຠິສໂປ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອາຈຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອິທ຺ຘິພເລນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ນິວາເຣຕິ.

ນາຄຣາ ອຣຸເຓ ອນຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຣາຊທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ຕຍິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ອຣຸໂຓ ນ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອຣຸຓໍ ໂນ ອຸຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ກນ຺ທິໍສຸ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍກມ຺ມາທີນິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊິຕານໍ ວິວາເທນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິສງ຺ກມາໂນ ‘‘ກຈ຺ຈິ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປພ຺ພຊິຕາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ສາຍໍ ກຸມ຺ຠກາຣສາລາຍໍ ອາຄຕາ ອຕ຺ຖິ ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ຣາຊາ ອຸກ຺ກາຫິ ຘາຣິຍມານາຫິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາຣທໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ອາຫ –

‘‘ກມ຺ມນ຺ຕາ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ ນາຣທ;

ເກນ ໂລໂກ ຕໂມຠູໂຕ, ຕໍ ເມ ອກ຺ຂາຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິ.

ນາຣໂທ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຫໍ ອິມິນາ ອຠິສປິໂຕ, ອຖາຫໍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ສ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ເສວ ອຸປຣິ ອຠິສໂປ ປຕຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຠິສປິໍ. ອຠິສປິຕ຺ວາ ຈ ປນ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຸປຣິ ອຠິສໂປ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນເວລາຍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ມຸທ຺ຘາ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຄ຺ຄມນໍ ນ ເທມີຕິ. ‘‘ກຖໍ ປນ ອສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາໂຍ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ມໍ ຂມາເປຍ຺ຍ, ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຂມາເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເອໂສ, ມຫາຣາຊ, ມໍ ຊຏາສຸ ຈ ຄີວາຍ ຈ ອກ຺ກມິ, ນາຫໍ ເອຕໍ ກູຏຊຏິລໍ ຂມາເປມີ’’ຕິ. ‘‘ຂມາເປຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ນ ຂມາເປມີ’’ຕິ. ‘‘ມຸທ຺ຘາ ເຕ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ຂມາເປຕິເຍວ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ຂມາເປສ຺ສສີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖປາທກຸຈ຺ຉິຄີວາສຸ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນາຣທສ຺ສ ປາທມູເລ ໂອນມາເປສິ. ນາຣໂທປິ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາຈຣິຍ, ຂມາມິ ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ນາຍໍ ຍຖາມເນນ ຂມາເປຕິ, ນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ເອໂກ ສໂຣ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ນໍ ສີເສ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຄລປ຺ປມາເຓ ອຸທເກ ຐປາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາເຣສິ. ນາຣໂທ ເທວິລໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍາ ອິທ຺ຘິຍາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍ ສູຣິຍສນ຺ຕາເປ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ຐາເນນ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕສ຺ສ ສູຣິຍຣໍສີຫິ ສໍຜຸຏ຺ຐມຕ຺ໂຕວ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ໂຑ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິ, ໂສ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ຐາເນນ ປລາຍີ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຕທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ເທວິໂລ ຕິສ຺ໂສ, ນາຣໂທ ອຫເມວາຕິ ເອວໍ ຕທາເປສ ທຸພ຺ພໂຈເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຕິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ນາມ ‘ອສຸເກນາຫໍ ອກ຺ກຸຏ຺ໂຐ, ອສຸເກນ ປຫໂຏ, ອສຸເກນ ຊິໂຕ, ອສຸໂກ ໂຂ ເມ ຠຓ຺ຑໍ ອຫາສີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ເວຣໍ ນາມ ນ ວູປສມ຺ມຕິ, ເອວໍ ປນ ອນຸປນຍ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປສມ຺ມຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓.

‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມໍ ອວຘິ ມໍ, ອຊິນິ ມໍ ອຫາສິ ເມ;

ເຍ ຈ ຕໍ ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເວຣໍ ເຕສໍ ນ ສມ຺ມຕິ.

໔.

‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມໍ ອວຘິ ມໍ, ອຊິນິ ມໍ ອຫາສິ ເມ;

ເຍ ຈ ຕໍ ນຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເວຣໍ ເຕສູປສມ຺ມຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອກ຺ໂກຈ຺ຉີຕິ ອກ຺ໂກສິ. ອວຘີຕິ ປຫຣິ. ອຊິນີຕິ ກູຏສກ຺ຂິໂອຕາຣເຓນ ວາ ວາທປຏິວາເທນ ວາ ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍກຣເຓນ ວາ ອເຊສິ. ອຫາສິ ເມຕິ ມມ ສນ຺ຕກໍ ປຕ຺ຕາທີສຸ ກິຎ຺ຈິເທວ ອວຫຣິ. ເຍ ຈ ຕນ຺ຕິ ເຍ ເກຈິ ເທວຕາ ວາ ມນຸສ຺ສາ ວາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ຕໍ ‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມ’’ນ຺ຕິອາທິວຕ຺ຖຸກໍ ໂກຘໍ ສກຏຘຸຣໍ ວິຍ ນທ຺ຘິນາ ປູຕິມຈ຺ຉາທີນິ ວິຍ ຈ ກຸສາທີຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເວເຐຕ຺ວາ ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສກິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເວຣໍ ນ ສມ຺ມຕີຕິ ວູປສມ຺ມຕິ. ເຍ ຈ ຕໍ ນຸປນຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອສຕິຍາ ອມນສິກາຣວເສນ ວາ ກມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິວເສນ ວາ ເຍ ຕໍ ອກ຺ໂກສາທິວຕ຺ຖຸກໍ ໂກຘໍ ຕຍາປິ ໂກຈິ ນິທ຺ໂທໂສ ປຸຣິມຠເວ ອກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຫໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ, ກູຏສກ຺ຂິໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຊິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ກສ຺ສຈິ ເຕ ປສຍ຺ຫ ກິຎ຺ຈິ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ນິທ຺ໂທໂສ ຫຸຕ຺ວາປິ ອກ຺ໂກສາທີນິ ປາປຸຓາສີຕິ ເອວໍ ນ ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປມາເທນ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ເວຣໍ ອິມິນາ ອນຸປນຍ຺ຫເນນ ນິຣິນ຺ຘໂນ ວິຍ ຊາຕເວໂທ ວູປສມ຺ມຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສຕສຫສ຺ສຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ຘມ຺ມເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສິ. ທຸພ຺ພໂຈປິ ສຸພ຺ພໂຈເຍວ ຊາໂຕຕິ.

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ກາຬຍກ຺ຂິນີວຕ຺ຖຸ

ນ ຫິ ເວເຣນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວຎ຺ຌິຕ຺ຖິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ກຸຏຸມ຺ພິກປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຣິ ກາລກເຕ ເຂຕ຺ເຕ ຈ ຆເຣ ຈ ສພ຺ພກມ຺ມານິ ອຕ຺ຕນາວ ກໂຣນ຺ໂຕ ມາຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ກຸມາຣິກໍ ເຕ, ຕາຕ, ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອມ຺ມ, ມາ ເອວໍ ວເທຖ, ອຫໍ ຍາວຊີວໍ ຕຸມ຺ເຫ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ເຂຕ຺ເຕ ຈ ຆເຣ ຈ ກິຈ຺ຈໍ ຕ຺ວເມວ ກໂຣສິ, ເຕນ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕສຸຂໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສາ ເອກໍ ກຸລໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິ. ອຖ ນໍ ປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກຕຣໍ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກກຸລໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຄມນໍ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕໍ ກຸລໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມາຣິກໍ ວາເຣຕ຺ວາ ທິວສໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຆເຣ ອກາສິ. ສາ ວຎ຺ຌາ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ, ປຸຕ຺ຕ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ກຸມາຣິກໍ ອາຓາເປສິ, ສາ ອິທານິ ວຎ຺ຌາ ຊາຕາ, ອປຸຕ຺ຕກຎ຺ຈ ນາມ ກຸລໍ ວິນສ຺ສຕິ, ປເວຓີ ນ ຆຏີຍຕິ, ເຕນ ອຎ຺ຎໍ ເຕ ກຸມາຣິກໍ ອາເນມີຕິ. ເຕນ ‘‘ອລໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖສິ. ວຎ຺ຌິຕ຺ຖີ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕາ ນາມ ມາຕາປິຕູນໍ ວຈນໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອິທານິ ອຎ຺ຎໍ ວິຊາຍິນິໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາເນຕ຺ວາ ມໍ ທາສິໂຠເຄນ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ສຍເມວ ເອກໍ ກຸມາຣິກໍ ອາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກໍ ກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸມາຣິກໍ ວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ອມ຺ມ, ວເທສີ’’ຕິ ເຕຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ‘‘ອຫໍ ວຎ຺ຌາ, ອປຸຕ຺ຕກໍ ນາມ ກຸລໍ ວິນສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ຘີຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ສາມິນີ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫໍ ສາມິກສ຺ສ ນໍ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຆເຣ ອກາສິ.

ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຈາຍໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ລຠິສ຺ສຕິ, ອຍເມວ ກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິນີ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ທາຣກໍ ນ ລຠຕິ, ຕເຖວ ນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ຍທາ ເຕ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ອຖ ເມ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຄພ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ຕສ຺ສາ ອາໂຣເຈສິ. ອິຕຣິສ຺ສາ ປນ ສາ ສຍເມວ ນິຈ຺ຈໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ອຖສ຺ສາ ອາຫາເຣເນວ ສທ຺ຘິໍ ຄພ຺ຠປາຕນເຠສຊ຺ຊມທາສິ, ຄພ຺ໂຠ ປຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ຄພ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອາໂຣເຈສິ, ອິຕຣາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕເຖວ ປາເຕສິ. ອຖ ນໍ ປຏິວິສ຺ສກິຕ຺ຖິໂຍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ ສປຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ? ສາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຘພາເລ, ກສ຺ມາ ເອວມກາສິ, ອຍໍ ຕວ ອິສ຺ສຣິຍຠເຍນ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປາຕນເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເທຕິ, ເຕນ ເຕ ຄພ຺ໂຠ ປຕຕິ, ມາ ປຸນ ເອວມກຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຕິຍວາເຣ ນ ກເຖສິ. ອຖ ສາ ອິຕຣິສ຺ສາ ອຸທຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ມຍ຺ຫໍ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ນ ກເຖສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ມໍ ອາເນຕ຺ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວາເຣ ຄພ຺ຠໍ ປາເຕສິ, ກິມຕ຺ຖໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ກເຖມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນຏ຺ຐາ ທານິມ຺ຫີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ປມາທໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ປຣິຓເຕ ຄພ຺ເຠ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອທາສິ. ຄພ຺ໂຠ ປຣິຓຕຕ຺ຕາ ປຕິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕິຣິຍໍ ນິປຕິ, ຂຣາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຊີວິຕສໍສຍໍ ປາປຸຓິ. ສາ ‘‘ນາສິຕມ຺ຫິ ຕຍາ, ຕ຺ວເມວ ມໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕ຺ວເມວ ຕໂຍປິ ວາເຣ ທາຣເກ ນາເສສິ, ອິທານິ ອຫມ຺ປິ ນສ຺ສາມິ, ອິໂຕ ທານິ ຈຸຕາ ຍກ຺ຂິນີ ຫຸຕ຺ວາ ຕວ ທາຣເກ ຂາທິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເຄເຫ ມຊ຺ຊາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕຣມ຺ປິ ສາມິໂກ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕຍາ ເມ ກຸລູປຈ຺ເຉໂທ ກໂຕ’’ຕິ ກປ຺ປຣຊຓ຺ຓຸກາທີຫິ ສຸໂປຖິຕໍ ໂປເຖສິ. ສາ ເຕເນວາພາເຘນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ກຸກ຺ກຸຏີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ.

ກຸກ຺ກຸຏີ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຓ຺ຑານິ ວິຊາຍິ, ມຊ຺ຊາຣີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕານິ ອຓ຺ຑານິ ຂາທິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ຂາທິເຍວ. ກຸກ຺ກຸຏີ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕໂຍ ວາເຣ ມມ ອຓ຺ຑານິ ຂາທິຕ຺ວາ ອິທານິ ມມ຺ປິ ຂາທິຕຸກາມາສີ’’ຕິ. ‘‘ອິໂຕ ຈຸຕາ ສປຸຕ຺ຕກໍ ຕໍ ຂາທິຕຸໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ອຣຎ຺ເຎ ທີປິນີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕຣາ ມິຄີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ວິຊາຕກາເລ ທີປິນີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຍ ວາເຣ ປຸຕ຺ຕເກ ຂາທິ. ມິຄີ ມຣຓກາເລ ‘‘ອຍໍ ເມ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຸຕ຺ຕເກ ຂາທິຕ຺ວາ ອິທານິ ມມ຺ປິ ຂາທິສ຺ສຕິ, ອິໂຕ ທານິ ຈຸຕາ ເອຕໍ ສປຸຕ຺ຕກໍ ຂາທິຕຸໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈຸຕາ ຍກ຺ຂິນີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ທີປິນີປິ ຕເຖວ ຕໂຕ ຈຸຕາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸລຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສາ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣຄາມເກ ປຕິກຸລໍ ອຄມາສິ, ອປຣຠາເຄ ຈ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຍກ຺ຂິນີປິ ຕສ຺ສາ ປິຍສຫາຍິກາວຓ຺ເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ເມ ສຫາຍິກາ’’ຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວິຊາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ວິຊາຕາ, ອຸທາຫຸ ຘີຕຣນ຺ຕິ ປສ຺ສິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕີ ວິຍ ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິຕ຺ວາ ຄຕາ. ປຸນ ທຸຕິຍວາເຣປິ ຕເຖວ ຂາທິ. ຕຕິຍວາເຣ ອິຕຣາ ຄຣຸຠາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອກາ ຍກ຺ຂິນີ ມມ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ເຕ ຂາທິຕ຺ວາ ຄຕາ, ອິທານິ ມມ ກຸລເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຊາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸລເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຊາຍິ.

ຕທາ ສາ ຍກ຺ຂິນີ ອຸທກວາຣໍ ຄຕາ ໂຫຕິ. ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ຫິ ຍກ຺ຂິນິໂຍ ວາເຣນ ອໂນຕຕ຺ຕທຫໂຕ ສີສປຣມ຺ປຣາຍ ອຸທກມາຫຣນ຺ຕິ. ຕາ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນປິ ປຎ຺ຈມາສຈ຺ຈເຍນປິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອປຣາ ຍກ຺ຂິນິໂຍ ກິລນ຺ຕກາຍາ ຊີວິຕກ຺ຂຍມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ສາ ປນ ອຸທກວາຣໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາວ ເວເຄນ ຕໍ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ເມ ສຫາຍິກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນໍ ປສ຺ສິສ຺ສສິ, ຕສ຺ສາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຊາຕຊາຕທາຣເກ ຍກ຺ຂິນີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຂາທຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸລເຄຫໍ ຄຕາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ຄຈ຺ຉຕຸ, ນ ເມ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເວຣເວຄສມຸສ຺ສາຫິຕມານສາ ນຄຣາຠິມຸຂີ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ອິຕຣາປິ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ນໍ ທາຣກໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ນາມໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອິທານິ ສກຆຣໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕມາທາຍ ສາມິເກນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຄຕມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ປຸຕ຺ຕໍ ສາມິກສ຺ສ ທຕ຺ວາ ວິຫາຣໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ນ຺ຫາຕ຺ວາ ສາມິເກ ນ຺ຫາຍນ຺ເຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຖຎ຺ຎໍ ປາຍມານາ ຐິຕາ ຍກ຺ຂິນິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ເວເຄນ ເອຫິ, ອຍໍ ສາ ຍກ຺ຂິນີ, ເວເຄນ ເອຫິ, ອຍໍ ສາ ຍກ຺ຂິນີ’’ຕິ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວິຫາຣາຠິມຸຂີ ປກ຺ຂນ຺ທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາທປິຏ຺ເຐ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຍາ ເອສ ທິນ຺ໂນ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ຊີວິຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອຘິວຕ຺ໂຖ ສຸມນເທໂວ ນາມ ຍກ຺ຂິນິຍາ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕຸໍ ນາທາສິ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອານນ຺ທ, ຕໍ ຍກ຺ຂິນິໍ ປກ຺ໂກສາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປກ຺ໂກສິ. ອິຕຣາ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕຸ, ມາ ສທ຺ທມກາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕໍ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສິ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ມາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ນາຄມິສ຺ສຖ, ອຫິນກຸລານໍ ວິຍ ອຈ຺ຉຜນ຺ທນານໍ ວິຍ ກາໂກລູການໍ ວິຍ ຈ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກໍ ໂວ ເວຣໍ ອຠວິສ຺ສ, ກສ຺ມາ ເວຣໍ ປຏິເວຣໍ ກໂຣຖ. ເວຣຎ຺ຫິ ອເວເຣນ ອຸປສມ຺ມຕິ, ໂນ ເວເຣນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕.

‘‘ນ ຫິ ເວເຣນ ເວຣານິ, ສມ຺ມນ຺ຕີຘ ກຸທາຈນໍ;

ອເວເຣນ ຈ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ເອສ ຘມ຺ໂມ ສນນ຺ຕໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ຫິ ເວເຣນາຕິ ຍຖາ ຫິ ເຂຬສິງ຺ຆາຓິກາທີຫິ ອສຸຈີຫິ ມກ຺ຂິຕໍ ຐານໍ ເຕເຫວ ອສຸຈີຫິ ໂຘວນ຺ຕາ ສຸທ຺ຘໍ ນິຄ຺ຄນ຺ຘໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ຕໍ ຐານໍ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ອສຸທ຺ຘຕຣຎ຺ເຈວ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຕຣຎ຺ຈ ໂຫຕິ; ເອວເມວ ອກ຺ໂກສນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ປຫຣນ຺ຕໍ ປຏິປຫຣນ຺ໂຕ ເວເຣນ ເວຣໍ ວູປສເມຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ໂຂ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ເວຣເມວ ກໂຣຕິ. ອິຕິ ເວຣານິ ນາມ ເວເຣນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ ນ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ວຑ຺ຒນ຺ຕິເຍວ. ອເວເຣນ ຈ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ປນ ຕານິ ເຂຬາທີນິ ອສຸຈີນິ ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ອຸທເກນ ໂຘວິຍມານານິ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ຐານໍ ສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ສຸຄນ຺ຘໍ; ເອວເມວ ອເວເຣນ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ໂຕທເກນ ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ເວຣານິ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອສ ຘມ຺ໂມ ສນນ຺ຕໂນຕິ ເອສ ອເວເຣນ ເວຣູປສມນສງ຺ຂາໂຕ ໂປຣາຓໂກ ຘມ຺ໂມ; ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສວານໍ ຄຕມຄ຺ໂຄຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຍກ຺ຂິນີ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ຘມ຺ມເທສນາ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາຫ – ‘‘ເອຕິສ຺ສາ ຕວ ປຸຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ຠາຍາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ມາ ຠາຍິ, ນຕ຺ຖິ ເຕ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣິປນ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ຕມທາສິ. ສາ ຕໍ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ປຸນ ມາຕຸເຍວ ທຕ຺ວາ ໂຣທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີປິ ກຸຈ຺ຉິປູຣໍ ນາລຕ຺ຖໍ, ອິທານິ ກຖໍ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາ ຈິນ຺ຕຍີ’’ຕິ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຕໍ ອິຕ຺ຖິມາຫ – ‘‘ອິມໍ ເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຍາຄຸຠຕ຺ເຕຫິ ປຏິຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິວໍເສ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຍາຄຸຠຕ຺ເຕຫິ ປຏິຊຄ຺ຄິ, ຕສ຺ສາ ວີຫິປຫຣຓກາເລ ມຸສລຄ຺ເຄນ ມຸທ຺ຘໍ ປຫຣນ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ສາ ສຫາຍິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຸສລສາລາຍ ອຸທກຈາຏິຍໍ ອຸທ຺ຘເນ ນິພ຺ພໂກເສ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຄາມທ຺ວາເຣ ຈາຕິ ເອເຕສຸ ຐາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາປິ ອິຘ ເມ ມຸສເລນ ສີສໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ອິຘ ທາຣກາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກໍ ໂອຕາເຣນ຺ຕິ, ອິຘ ສຸນຂາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອິຘ ທາຣກາ ອສຸຈິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິຘ ກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ, ອິຘ ຄາມທາຣກາ ລກ຺ຂໂຍຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພານິ ຕານິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອຖ ນໍ ພຫິຄາເມ ວິວິຕ຺ໂຕກາເສ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ອຄ຺ຄຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ຫຣິຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ສາ ຍກ຺ຂິນີ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ເມ ສຫາຍິກາ ອິທານິ ພຫູປກາຣາ, ຫນ຺ທາຫໍ ກິຎ຺ຈິ ປຏິຄຸຓໍ ກໂຣມີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຖລຏ຺ຐາເນ ສສ຺ສໍ ກໂຣຫິ, ອິມສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ນິນ຺ນຏ຺ຐາເນເຍວ ສສ຺ສໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ສຫາຍິກາຍ ອາໂຣເຈຕິ. ເສສຊເນຫິ ກຕສສ຺ສໍ ອຕິອຸທເກນ ວາ ອໂນທເກນ ວາ ນສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສາ ອຕິວິຍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ນໍ ເສສຊນາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕຍາ ກຕສສ຺ສໍ ເນວ ອຈ຺ໂຈທເກນ, ນ ອນຸທເກນ ນສ຺ສຕິ, ສຸພ຺ພຸຏ຺ຐິທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣສິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສຫາຍິກາ ຍກ຺ຂິນີ ສຸພ຺ພຸຏ຺ຐິທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ມຍໍ ຕສ຺ສາ ວຈເນນ ຖເລສຸ ນິນ຺ເນສຸ ສສ຺ສານິ ກໂຣມ, ເຕນ ໂນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກິໍ ນ ປສ຺ສຖ? ນິພທ຺ຘໍ ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໂຕ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ຫຣິຍມານານິ, ຕານິ ເອຕິສ຺ສາ ຫຣີຍນ຺ຕິ, ຕຸມ຺ເຫປິ ເອຕິສ຺ສາ ອຄ຺ຄຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ຫຣຖ, ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ກມ຺ມນ຺ເຕ ໂອໂລເກສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ສກລນຄຣວາສິໂນ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິໍສຸ. ສາປິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ເພສໍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ລາຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອໂຫສິ ມຫາປຣິວາຣາ. ສາ ອປຣຠາເຄ ອຏ຺ຐ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ປຏ຺ຐເປສິ. ຕານິ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ທີຍນ຺ຕິເຍວາຕິ.

ກາຬຍກ຺ຂິນີວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ໂກສມ຺ພກວຕ຺ຖຸ

ປເຣ ຈ ນ ວິຊານນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂກສມ຺ພເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂກສມ຺ພິຍຎ຺ຫິ ໂຆສິຕາຣາເມ ປຎ຺ຈສຕປຎ຺ຈສຕປຣິວາຣາ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣິໍສຸ ວິນຍຘໂຣ ຈ ຘມ຺ມກຖິໂກ ຈ. ເຕສຸ ຘມ຺ມກຖິໂກ ເອກທິວສໍ ສຣີຣວລຎ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ອຸທກໂກຏ຺ຐເກ ອາຈມນອຸທກາວເສສໍ ຠາຊເນ ຐເປຕ຺ວາວ ນິກ຺ຂມິ. ປຈ຺ຉາ ວິນຍຘໂຣ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ໂຐ ຕໍ ອຸທກໍ ທິສ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຍາ ອຸທກໍ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຠາວໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ນ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕິ, ອາວຸໂສ, ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ປນ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສ຺ສຕິຍາ ກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ອໂຫສິ. ວິນຍຘໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສິຕການໍ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ມກຖິໂກ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນປິ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສິຕເກ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ອາປຕ຺ຕິຠາວໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ອຍໍ ວິນຍຘໂຣ ປຸພ຺ເພ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວທຕິ, ມຸສາວາທີ ເອໂສ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມຸສາວາທີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກລຫໍ ວຑ຺ຒຍິໍສຸ. ກໂຕ ວິນຍຘໂຣ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມມກາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍທາຍກາ ອຸປຏ຺ຐາກາປິ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ອເຫສຸໍ, ໂອວາທປຏິຄ຺ຄາຫກາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍປິ ອາຣກ຺ຂເທວຕາປິ ຕາສໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ຕາ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາປີຕິ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສພ຺ເພປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ທ຺ເວ ປກ຺ຂາ ອເຫສຸໍ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐຠາວນາ ປນ ເອກນິນ຺ນາທໍ ໂກລາຫລໍ ອຄມາສິ.

ອເຖໂກ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸກ຺ເຂປການໍ ວິນຍຘຣອນ຺ເຕວາສິການໍ ‘‘ຘມ຺ມິເກເນວາຍໍ ວິນຍກມ຺ເມນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ລທ຺ຘິຎ຺ຈ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມກຖິກອນ຺ເຕວາສິການໍ ປນ ‘‘ອຘມ຺ມິເກເນວ ກມ຺ເມນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ລທ຺ຘິຎ຺ຈ, ອຸກ຺ເຂປເກຫິ ວາຣິຍມານານມ຺ປິ ຈ ເຕສໍ ຕໍ ອນຸປຣິວາເຣຕ຺ວາ ວິຈຣຓຠາວຎ຺ຈ ອາໂຣເຈສິ ຠຄວາ ‘‘ສມຄ຺ຄາ ກິຣ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ທ຺ເວ ວາເຣ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຠນ຺ເຕ, ສມຄ຺ຄາ ຠວິຕຸ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ‘‘ຠິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ຠິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸກ຺ເຂປການໍ ອຸກ຺ເຂປເນ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອາທີນວໍ ກເຖຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສໍ ຕຕ຺ເຖວ ເອກສີມາຍໍ ອຸໂປສຖາທີນິ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄາທີສຸ ຠຓ຺ຑນຊາຕານໍ ‘‘ອາສນນ຺ຕຣິກາຍ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໔໕໖) ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິປິ ຠຓ຺ຑນຊາຕາວ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອລໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາ ຠຓ຺ຑນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠຓ຺ຑນກລຫວິຄ຺ຄຫວິວາທາ ນາເມເຕ ອນຕ຺ຖກາຣກາ. ກລຫໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ລຏຸກິກາປິ ສກຸຓິກາ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສີ’’ຕິ ລຏຸກິກຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໕.໓໙ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສມຄ຺ຄາ ໂຫຖ, ມາ ວິວທຖ. ວິວາທໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ອເນກສຕສຫສ຺ສາ ວຏ຺ຏກາປິ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຏ຺ຏກຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑.໑໑໘) ກເຖສິ. ເອວມ຺ປິ ເຕສຸ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອນາທິຍນ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຘມ຺ມວາທິນາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວິເຫສໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ‘‘ອາຄເມຕຸ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ຘມ຺ມສາມິ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕຸ, ມຍເມວ ເຕນ ຠຓ຺ຑເນນ ກລເຫນ ວິຄ຺ຄເຫນ ວິວາເທນ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໔໕໗; ມ. ນິ. ໓.໒໓໖) ວຸຕ຺ເຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ກາສິຣາຊາ ອໂຫສິ. ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ທີຆີຕິສ຺ສ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ຣຊ຺ຊໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ປິຕຸໂນ ມາຣິຕຠາວຎ຺ເຈວ ທີຆາວຸກຸມາເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິເຕ ທິນ຺ເນ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ສມຄ຺ຄຠາວຎ຺ຈ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ເຕສຎ຺ຫິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊູນໍ ອາທິນ຺ນທຓ຺ຑານໍ ອາທິນ຺ນສຕ຺ຖານໍ ເອວຣູປໍ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິຘ ໂຂ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສເຠຖ, ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ສ຺ວາຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ປພ຺ພຊິຕາ ສມານາ ຂມາ ຈ ຠເວຍ຺ຍາຖ ໂສຣຕາ ຈາ’’ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາປິ ເນວ ເຕ ສມຄ຺ເຄ ກາຕຸໍ ອສກ຺ຂິ. ໂສ ຕາຍ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣຕາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ອິທານິ ອາກິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣາມິ, ອິເມ ຈ ຠິກ຺ຂູ ມມ ວຈນໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ເອກໂກວ ຄຓມ຺ຫາ ວູປກຏ຺ໂຐ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເອກໂກວ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ພາລກໂລຓກຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຠຄຸຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເອກຈາຣິກວຕ຺ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ ປາຈິນວໍສມິຄທາເຍ ຕິຓ຺ຓໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ສາມຄ຺ຄິຍານິສໍສໍ ກເຖຕ຺ວາ ເຍນ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ອຕ຺ຖິ, ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ເຑ ຠທ຺ທສາລມູເລ ປາລິເລຍ຺ຍເກນ ຫຕ຺ຖິນາ ອຸປຏ຺ຐິຍມາໂນ ຜາສຸກໍ ວສ຺ສາວາສໍ ວສິ.

ໂກສມ຺ພິວາສິໂນປິ ໂຂ ອຸປາສກາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ‘‘ກຸຫິໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍກວນສຓ຺ຑໍ ຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ເຫ ສມຄ຺ເຄ ກາຕຸໍ ວາຍມິ, ມຍໍ ປນ ນ ສມຄ຺ຄາ ອຫຸມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ເຕ ສມຄ຺ຄາ ນາຫຸວຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ມນຸສ຺ສາ ອິເມ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ ສມຄ຺ຄາ ນ ຊາຕາ, ມຍໍ ອິເມ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠິມ຺ຫາ, ອິເມສໍ ເນວ ອາສນໍ ທສ຺ສາມ, ນ ອຠິວາທນາທີນິ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ສາມີຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກຣິໍສຸ. ເຕ ອປ຺ປາຫາຣຕາຍ ສຸສ຺ສມານາ ກຕິປາເຫເນວ ອຸຊຸກາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຈ຺ຈຍໍ ເທເສຕ຺ວາ ຂມາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຸປາສກາ ມຍໍ ສມຄ຺ຄາ ຊາຕາ, ຕຸມ຺ເຫປິ ໂນ ປຸຣິມສທິສາ ໂຫຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ຂມາປິໂຕ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ນ ຂມາປິໂຕ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຂມາເປຖ, ສຕ຺ຖຸ ຂມາປິຕກາເລ ມຍມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຸຣິມສທິສາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ອນ຺ໂຕວສ຺ສຠາເວນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕາ ທຸກ຺ເຂນ ຕໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ວີຕິນາເມສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ປນ ເຕນ ຫຕ຺ຖິນາ ອຸປຏ຺ຐິຍມາໂນ ສຸຂໍ ວສິ. ໂສປິ ຫິ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຄຓໍ ປຫາຍ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖາເຍວ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປາວິສິ.

ຍຖາຫ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣາມິ ຫຕ຺ຖີຫິ ຫຕ຺ຖີນີຫິ ຫຕ຺ຖິກລເຠຫິ ຫຕ຺ຖິຈ຺ຉາເປຫິ, ຉິນ຺ນຄ຺ຄານິ ເຈວ ຕິຓານິ ຂາທາມິ, ໂອຠຄ຺ໂຄຠຄ຺ຄຎ຺ຈ ເມ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ຂາທນ຺ຕິ, ອາວິລານິ ຈ ປານີຍານິ ປິວາມິ, ໂອຄາຫາ ຈສ຺ສ ເມ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓສ຺ສ ຫຕ຺ຖິນິໂຍ ກາຍໍ ອຸປນິຆໍສນ຺ຕິໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ເອໂກວ ຄຓມ຺ຫາ ວູປກຏ຺ໂຐ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໔໖໗; ອຸທາ. ໓໕). ອຖ ໂຂ ໂສ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຍູຖາ ອປກ຺ກມ຺ມ ເຍນ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ຑໍ ຠທ຺ທສາລມູລໍ, ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ຠທ຺ທສາລມູລໍ ປາເທເນວ ປຫຣນ຺ໂຕ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ໂສຓ຺ຑາຍ ສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສມ຺ມຊ຺ຊິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສຓ຺ຑາຍ ຆຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ, ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ປຏິຍາເທຕິ. ກຖໍ? ຫຕ຺ເຖນ ກຏ຺ຐານິ ຆໍສິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາຣູນິ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປາສາເຓ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ທາຣຸທຓ຺ຑເກນ ປວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ຂຸທ຺ທກໂສຓ຺ຑິກາຍ ຂິປຕິ, ຕໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ຕຕ຺ຕຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸທກໍ ເຕ ຕາປິຕໍ ປາລິເລຍ຺ຍກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍຕິ. ອຖສ຺ສ ນານາວິຘານິ ຜລານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເທຕິ. ຍທາ ປນ ສຕ຺ຖາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ, ຕທາ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ກຸມ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາ ຄາມູປຈາຣໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍກ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອາຫາຣ ເມ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ໂສປິ ຍາວ ສຕ຺ຖຸ ນິກ຺ຂມນາ ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ອາຄມນກາເລ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐາເນ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສາຂາຍ ພີຊຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ວາຬມິຄປຣິປນ຺ຖນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ມຫນ຺ຕໍ ທຓ຺ຑໍ ໂສຓ຺ຑາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວນສຓ຺ຑສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣນ ວິຈຣຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍເຍວ ກິຣ ໂສ ວນສຓ຺ໂຑ ປາລິເລຍ຺ຍກຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ໂຑ ນາມ ຊາໂຕ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ມຸໂຂທກທານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ເຕເນວູປາເຍນ ສພ຺ພວຕ຺ຕານິ ກໂຣຕິ.

ອເຖໂກ ມກ຺ກໂຏ ຕໍ ຫຕ຺ຖິໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ທິວເສ ທິວເສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິເທວ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຈຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ນິມ຺ມກ຺ຂິກໍ ທຓ຺ຑກມຘຸໍ ທິສ຺ວາ ທຓ຺ຑກໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທຓ຺ຑເກເນວ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸປຏລໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກທລິປຕ຺ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ຄຓ຺ຫິ. ມກ຺ກໂຏ ‘‘ກຣິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ປຣິໂຠຄໍ ນ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ອຓ຺ຑການິ ທິສ຺ວາ ຕານິ ສຓິກໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຸນ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ປຣິໂຠຄມກາສິ. ໂສ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຕໍ ຕໍ ສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຈ຺ຈນ຺ໂຕວ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສ ຄຫິຕສາຂາປິ ອກ຺ກນ຺ຕສາຂາປິ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ຂາຓຸມຕ຺ຖເກ ປຕິຕ຺ວາ ນິວິຏ຺ຐຄຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ປສນ຺ເນເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ມກ຺ກຏເທວປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ອໂຫສິ.

ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິນາເຄນ ອຸປຏ຺ຐິຍມານສ຺ສ ວສນຠາໂວ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ສາວຕ຺ຖິນຄຣໂຕ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ວິສາຂາ ຈ ມຫາອຸປາສິກາ’’ຕິເອວມາທີນິ ມຫາກຸລານິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ. ທິສາວາສິໂນປິ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຈິຣສ຺ສຸຕາ ໂນ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມີ ກຖາ, ສາຘຸ ມຍໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ລເຠຍ຺ຍາມ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ສວນາຍາ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ເຖໂຣ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາທາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເຕມາສໍ ເອກວິຫາຣິໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເອຕ຺ຕເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ເອກໂກວ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ປາລິເລຍ຺ຍໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ທຓ຺ຑມາທາຍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ສຕ຺ຖາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອເປຫິ ‘‘ອເປຫິ ປາລິເລຍ຺ຍກ, ມາ ນິວາຣຍິ, ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ທຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ນາທາສິ. ນາໂຄ ‘‘ສເຈ ອຸຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖຸ ນິສີທນປາສາຓຜລເກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນ ຐເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຖໂຣ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຠູມິຍໍ ຐເປສິ. ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນາ ຫິ ຄຣູນໍ ອາສເນ ວາ ສຍເນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນ ຐເປນ຺ຕິ.

ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອານນ຺ທ, ເອໂກວ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ປເນເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປກ຺ໂກສາຫິ ເນ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຕຖາ ອກາສິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ຫິ ພຸທ຺ຘສຸຂຸມາໂລ ເຈວ ຂຕ຺ຕິຍສຸຂຸມາໂລ ຈ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ເຕມາສໍ ເອກເກຫິ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕຫິ ນິສີທນ຺ເຕຫິ ຈ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕໍ, ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກາຣໂກປິ ມຸໂຂທກາທິທາຍໂກປິ ນາໂຫສິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປາລິເລຍ຺ຍກຫຕ຺ຖິນາ ມມ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຕານິ. ເອວຣູປຎ຺ຫິ ສຫາຍໍ ລຠນ຺ເຕນ ເອກໂຕວ ວສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ເອກຈາຣິກຠາໂວວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ນາຄວຄ຺ເຄ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ສເຈ ລເຠຖ ນິປກໍ ສຫາຍໍ,

ສທ຺ຘິໍຈຣໍ ສາຘຸວິຫາຣິ ຘີຣໍ;

ອຠິຠຸຍ຺ຍ ສພ຺ພານິ ປຣິສ຺ສຍານິ,

ຈເຣຍ຺ຍ ເຕນຕ຺ຕມໂນ ສຕີມາ.

‘‘ໂນ ເຈ ລເຠຖ ນິປກໍ ສຫາຍໍ,

ສທ຺ຘິໍຈຣໍ ສາຘຸວິຫາຣິ ຘີຣໍ;

ຣາຊາວ ຣຏ຺ຐໍ ວິຊິຕໍ ປຫາຍ,

ເອໂກ ຈເຣ ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ເຎວ ນາໂຄ.

‘‘ເອກສ຺ສ ຈຣິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ,

ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ;

ເອໂກ ຈເຣ ນ ຈ ປາປານິ ກຍິຣາ,

ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ເຎວ ນາໂຄ’’ຕິ. (ມຫາວ. ໔໖໔; ມ. ນິ. ໓.໒໓໗; ຘ. ປ. ໓໒໘-໓໓໐; ສຸ. ນິ. ໔໕-໔໖);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີຫິ ເປສິຕສາສນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອນາຖປິຓ຺ຑິກປ຺ປມຸຂາ ເຕ ປຎ຺ຈ ອຣິຍສາວກໂກຏິໂຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຓ຺ຫາຫິ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ນາໂຄ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ເຄ ຕິຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣຕິ, ຠນ຺ເຕ, ນາໂຄ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ທີຆຣຕ຺ຕໍ ໂຂ ປນາຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣໂກ, ນາສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນິວຕ຺ຕຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖີປິ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປນສກທລິຜລາທີນິ ນານາຜລານິ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຠິກ຺ຂູນໍ ອທາສິ. ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ສພ຺ພານິ ເຂເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ສຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ນາໂຄ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ຕິຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣຕິ, ຠນ຺ເຕ, ນາໂຄ’’ຕິ? ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫ ເປເສຕ຺ວາ ມໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸກາໂມ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍກ, ອິທໍ ປນ ມມ ອນິວຕ຺ຕຄມນໍ, ຕວ ອິມິນາ ອຕ຺ຕຠາເວນ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ມຄ຺ຄຜລໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕິຏ຺ຐ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ນາໂຄ ມຸເຂ ໂສຓ຺ຑໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອຄມາສິ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ລຠນ຺ໂຕ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ຍາວຊີວໍ ປຏິຊຄ຺ເຄຍ຺ຍ, ສຕ຺ຖາ ປນ ຕໍ ຄາມູປຈາຣໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍກ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕວ ອຠູມິ, ມນຸສ຺ສາວາໂສ ສປຣິປນ຺ໂຖ, ຕິຏ຺ຐ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ໂຣທມາໂນ ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ວິຊຫນ຺ເຕ ຫທເຍນ ຜລິເຕນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ປສາເທນ ຕາວຕິໍສຠວເນ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສມຊ຺ເຌ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ປາລິເລຍ຺ຍກເທວປຸຕ຺ໂຕເຍວສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ. ໂກສມ຺ພກາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຂມາເປຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ອຄມໍສຸ. ໂກສລຣາຊາ ‘‘ເຕ ກິຣ ໂກສມ຺ພກາ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຕສໍ ມມ ວິຊິຕໍ ປວິສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ສີລວນ຺ຕາ ເອເຕ ຠິກ຺ຂູ, ເກວລໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິວາເທນ ມມ ວຈນໍ ນ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ອິທານິ ມໍ ຂມາເປຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຕສໍ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເຖວ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕານໍ ປນ ເຕສໍ ຠຄວາ ເອກມນ຺ເຕ ວິວິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ທາເປສິ. ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເນວ ເອກໂຕ ນິສີທນ຺ຕິ, ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອາຄຕາຄຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ – ‘‘ກຕເມເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ໂກສມ຺ພກາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອເຕ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອເຕ ກິຣ ເຕ, ເອເຕ ກິຣ ເຕ’’ຕິ ອາຄຕາຄເຕຫິ ອງ຺ຄຸລິກາ ທສ຺ສິຍມານາ ລຊ຺ຊາຍ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຂມາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຕໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຫິ ນາມ ມາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມຍິ ສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ເຕ ມມ ວຈນໍ ນ ກຣິຕ຺ຖ, ໂປຣາຓກປຓ຺ຑິຕາປິ ວຊ຺ຌປ຺ປຕ຺ຕານໍ ມາຕາປິຕູນໍ ໂອວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕສຸ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິຍມາເນສຸປິ ຕໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ທ຺ວີສຸ ຣຏ຺ເຐສຸ ຣຊ຺ຊໍ ກາຣຍິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນເທວ ໂກສມ຺ພິກຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໙.໑໐ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທີຆາວຸກຸມາໂຣ ມາຕາປິຕູສຸ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິຍມາເນສຸປິ ເຕສໍ ໂອວາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ກາສິໂກສລຣຏ຺ເຐສຸ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ປນ ມມ ວຈນໍ ອກໂຣນ຺ເຕຫິ ຠາຣິຍໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖.

‘‘ປເຣ ຈ ນ ວິຊານນ຺ຕິ, ມຍເມຕ຺ຖ ຍມາມເສ;

ເຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຊານນ຺ຕິ, ຕໂຕ ສມ຺ມນ຺ຕິ ເມຘຄາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປເຣຕິ ປຓ຺ຑິເຕ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ປເຣ ນາມ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂກລາຫລໍ ກໂຣນ຺ຕາ ‘‘ມຍໍ ຍມາມເສ ອຸປຣມາມ ວິນສ຺ສາມ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ມຈ຺ຈຸສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ນ ວິຊານນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຊານນ຺ຕີຕິ ເຍ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ມຍໍ ມຈ຺ຈຸສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວິຊານນ຺ຕິ. ຕໂຕ ສມ຺ມນ຺ຕິ ເມຘຄາຕິ ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ຊານນ຺ຕາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເມຘຄານໍ ກລຫານໍ ວູປສມາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເຕ ເມຘຄາ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ປເຣ ຈາຕິ ປຸພ຺ເພ ມຍາ ‘‘ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຓ຺ຑນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ໂອວທິຍມານາປິ ມມ ໂອວາທສ຺ສ ອປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອຕິກ຺ກມເນນ ອມາມກາ ປເຣ ນາມ. ‘‘ມຍໍ ຉນ຺ທາທິວເສນ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຍມາມເສ ຠຓ຺ຑນາທີນໍ ວຸທ຺ຘິຍາ ວາຍມາມາ’’ຕິ ນ ວິຊານນ຺ຕິ. ອິທານິ ປນ ໂຍນິໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມານາ ຕຕ຺ຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕເຣ ເຍ ຈ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິສາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຍໍ ຉນ຺ທາທິວເສນ ວາຍມນ຺ຕາ ອໂຍນິໂສ ປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ ວິຊານນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ເຕ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິເສ ນິສ຺ສາຍ ອິເມ ທານິ ກລຫສງ຺ຂາຕາ ເມຘຄາ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ໂກສມ຺ພກວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ມຫາກາຬຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ສຸຠານຸປສ຺ສິນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເສຕພ຺ຍນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສິໍສປາວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈູຬກາຬມຫາກາເຬ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເສຕພ຺ຍນຄຣວາສິໂນ ຫິ ຈູຬກາໂຬ, ມຊ຺ຌິມກາໂຬ, ມຫາກາໂຬຕິ ຕໂຍ ຠາຕໂຣ ກຸຏຸມ຺ພິກາ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ຐາ ທິສາສຸ ວິຈຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣນ຺ຕິ, ມຊ຺ຌິມກາໂຬ ອາຠຕໍ ວິກ຺ກິຓາຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຕ ອຸໂຠປິ ຠາຕໂຣ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ນານາຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍາ ຈ ເຊຕວນສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສກຏານິ ໂມຈຍິໍສຸ. ເຕສຸ ມຫາກາໂຬ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມາລາຄນ຺ຘາທິຫຕ຺ເຖ ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ອຣິຍສາວເກ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ອິເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ເຕສຸ ສກເຏສຸ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫິ, ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສຸຕ຺ຕາທິວເສນ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໓ ອາທໂຍ) ອເນກປຣິຍາເຍນ ກາມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສຎ຺ຈ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາກາໂຬ ‘‘ສພ຺ພໍ ກິຣ ປຫາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ເນວ ໂຠຄາ, ນ ຎາຕກາ ຈ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກິໍ ເມ ຆຣາວາເສນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາຊເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຕ ໂກຈິ ອປໂລເກຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກນິຏ຺ໂຐ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຫິ ‘‘ອປໂລເກຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ອິມໍ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖ ຠາຕິກາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ຍາຈິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ, ສາມິ, ຍຖາ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາກາໂຬ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ‘‘ອຫໍ ຠາຕິກໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈູຬກາໂຬປິ ປພ຺ພຊິ. ອປຣຠາເຄ ມຫາກາໂຬ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສາສເນ ຘຸຣານິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ທ຺ວີສຸ ຘຸເຣສຸ ກຖິເຕສຸ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປນ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ໂສສານິກຘຸຕງ຺ຄໍ ສມາທາຍ ປຐມຍາມາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ສພ຺ເພສຸ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕສຸ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ສພ຺ເພສຸ ອນຸຏ຺ຐິເຕສຸເຍວ ວິຫາຣໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ.

ອເຖກາ ສຸສານໂຄປິກາ ກາລີ ນາມ ຉວຑາຫິກາ ເຖຣສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຈງ຺ກມິຕຏ຺ຐານຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອິຘາຄຈ຺ຉຕິ, ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ເອກທິວສໍ ສຸສານກຸຏິກາຍເມວ ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິລີຍມານາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ເຖຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ໂຍ, ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຸສາເນ ວິຫຣນ຺ເຕຫິ ນາມ ວຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕຍາ ກຖິຕວຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອຸປາສິເກ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂສສານິເກຫິ ນາມ ສຸສາເນ ວສນຠາໂວ ສຸສານໂຄປການຎ຺ຈ ວິຫາເຣ ມຫາເຖຣສ຺ສ ຈ ຄາມໂຠຊກສ຺ສ ຈ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຖໂຣ ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ກຕກມ຺ມາ ໂຈຣາ ຘນສາມິເກຫິ ປທານຸປທໍ ອນຸພທ຺ຘາ ສຸສາເນ ຠຓ຺ຑກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕິ, ອຖ ມນຸສ຺ສາ ໂສສານິການໍ ປຣິປນ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອເຕສໍ ປນ ກຖິເຕ ‘ມຍໍ ອິມສ຺ສ ຠທ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ກາລໍ ເອຕ຺ຖ ວສນຠາວໍ ຊານາມ, ອໂຈໂຣ ເອໂສ’ຕິ ອຸປທ຺ທວໍ ນິວາເຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອເຕສໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

‘‘ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຸສາເນ ວສນ຺ເຕນ ນາມ ອຍ຺ເຍນ ມຈ຺ຉມໍສຕິລປິຏ຺ຐເຕລຄຸຬາທີນິ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພານິ, ທິວາ ນ ນິທ຺ທາຍິຕພ຺ພໍ, ກຸສີເຕນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອສເຐນ ອມາຍາວິນາ ຫຸຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓຊ຺ຌາສເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສາຍໍ ສພ຺ເພສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວິຫາຣໂຕ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ປຈ຺ຈູສກາເລ ສພ຺ເພສຸ ອນຸຏ຺ຐິເຕສຸເຍວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອວໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ສເຈ ມຕສຣີຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ, ອຫໍ ກມ຺ພລກູຏາຄາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ໂນ ເຈ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ຈິຕກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ສງ຺ກຸນາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ພຫິ ຂິປິຕ຺ວາ ຜຣສຸນາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຌາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ສາຘຸ ຠທ຺ເທ, ເອກໍ ປນ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ກເຖຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ເຖໂຣ ຍຖາຊ຺ຌາສເຍນ ສຸສາເນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຈູຬກາຬຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຆຣາວາສໍ ຈິນ຺ເຕຕິ, ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ‘‘ຠາຕິໂກ ເມ ອຕິຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕິ.

ອເຖກາ ກຸລຘີຕາ ຕໍມຸຫຸຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິເຕນ ພ຺ຍາຘິນາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອມິລາຕາ ອກິລນ຺ຕາ ກາລມກາສິ. ຕເມນໍ ຎາຕກາທໂຍ ທາຣຸເຕລາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສາຍໍ ສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ສຸສານໂຄປິກາຍ ‘‘ອິມໍ ຌາເປຫີ’’ຕິ ຠຕິໍ ທຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ສາ ຕສ຺ສາ ປາຣຸຕວຕ຺ຖໍ ອປເນຕ຺ວາ ຕໍມຸຫຸຕ຺ຕມຕໍ ປີຓິຕປີຓິຕໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຕິຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປໍ ນາມ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຕ຺ຖິ, ໂອໂລເກຖ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປາຣຸປນໍ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ປາທຕລໂຕ ຍາວ ເກສຄ຺ຄາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຕິປີຓິຕເມຕໍ ຣູປໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ນໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫາຊາລາຫິ ຄຫິຕມຕ຺ຕກາເລ ມຍ຺ຫໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິ. ສາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ. ຊາລາຍ ປຫຏປຫຏຏ຺ຐານໍ ກພຣຄາວິຍາ ວິຍ ສຣີຣວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ, ປາທາ ນມິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພິໍສຸ, ຫຕ຺ຖາ ປຏິກຸຏິໍສຸ, ອູຣຸນລາຏໍ ນິຈ຺ຈມ຺ມໍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ‘‘ອິທໍ ສຣີຣໍ ອິທາເນວ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ ອປຣິຍນ຺ຕກຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ອິທາເນວ ຂຍໍ ປຕ຺ຕໍ ວຍໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຂຍວຍໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ –

‘‘ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ, ອຸປ຺ປາທວຍຘມ຺ມິໂນ;

ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວູປສໂມ ສຸໂຂ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໒໒໑, ໒໗໒; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໖; ໒.໑໔໓; ຊາ. ໑.໑.໙໕) –

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຕສ຺ມິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເສຕພ຺ຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິໍສປາວນໍ ປາວິສິ. ຈູຬກາຬສ຺ສ ຠຣິຍາໂຍ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ສິໍສປາວນ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສາມິກໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເປເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ຕາເປສຸໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ອປຣິຈິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ ອາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຐມຕຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐາເນ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທກ຺ຂິຓໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ວາມໂຕ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ມຫາກາຬຕ຺ເຖໂຣ ຈີວຣປາຣຸປນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ, ‘‘ຈູຬກາຬ, ຕ຺ວໍ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂາ’’ຕິ ຈູຬກາຬໍ ເປເສສິ. ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຄຫຊນາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນີຈາສນານິ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂກຏິຍໍ ອຕ຺ຖຣນ຺ຕິ, ອຸຈ຺ຈາສນານິ ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ໂກຏິຍໍ. ອິຕໂຣ ‘‘ມາ ເອວໍ ກໂຣຖ, ນີຈາສນານິ ອຸປຣິ ມາ ປຎ຺ຎາເປຖ, ອຸຈ຺ຈາສນານິ ອຸປຣິ ປຎ຺ຎາເປຖ, ນີຈາສນານິ ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອສຸຓນ຺ຕິໂຍ ວິຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣສິ, ກິໍ ຕວ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕ຺ວໍ ກໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເກນ ປພ຺ພຊິໂຕສິ, ກສ຺ມາ ອິຘາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເສຕການິ ນິວາເສຕ຺ວາ ສີເສ ຈ ມາລາຈຸມ຺ພຸຏກໍ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາເນຫິ, ມຍໍ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຫິຓິໍສຸ. ນ ຈິຣໍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອວສ຺ສິໂກວ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເຕນ ອາກປ຺ເປນ ນິຣາສງ຺ໂກວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອາທາຍ ອາຄໂຕ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປນ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ມຫາກາຬສ຺ສ ຠຣິຍາໂຍ ‘‘ອິມາຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິໂກ ຄຫິໂຕ, ມຍມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ສາມິກໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ຕຍິໍສຸ. ຕທາ ປນ ອາສນປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ອຄມາສິ. ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂອກາສໍ ອລຠິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ອທໍສຸ. ຈູຬກາຬສ຺ສ ປນ ທ຺ເວ ຠຣິຍາໂຍ, ມຊ຺ຌິມກາຬສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ, ມຫາກາຬສ຺ສ ປນ ອຏ຺ຐ. ຠິກ຺ຂູປິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸກາມາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈມກໍສຸ, ພຫິ ຄນ຺ຕຸກາມາ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ປນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຣິ. ຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫາກາໂຬ ອມ຺ຫາກໍ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອຄມາສິ. ຄາມທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ສຕ຺ຖາຣາ ກຕໍ, ຎຕ຺ວາ ນຸ ໂຂ ກຕໍ, ອຸທາຫຸ ອຊານິຕ຺ວາ. ຫິຍ຺ໂຍ ຈູຬກາຬສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຄຕຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕຣາໂຍ ຊາໂຕ, ອຊ຺ຊ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຄຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນາໂຫສິ. ອິທານິ ມຫາກາຬໍ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ສີລວາ ໂຂ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນ, ກຣິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕຣາຍ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ‘‘ກິໍ ກເຖຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈູຬກາຬໍ ວິຍ ມຫາກາຬໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’. ຕສ຺ສ ຫິ ທ຺ເວ ປຊາປຕິໂຍ, ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐ. ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວໍ ອວຈຸຕ຺ຖ, ຈູຬກາໂຬ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ສຸຠາຣມ຺ມຓພຫຸໂລ ວິຫຣຕິ, ປປາເຕ ຐິໂຕ ທຸພ຺ພລຣຸກ຺ຂສທິໂສ. ມຍ຺ຫໍ ປນ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາກາໂຬ ອສຸຠານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ, ຆນເສລປພ຺ພໂຕ ວິຍ ອຈໂລ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໗.

‘‘ສຸຠານຸປສ຺ສິໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອສໍວຸຕໍ;

ໂຠຊນມ຺ຫິ ຈາມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ, ກຸສີຕໍ ຫີນວີຣິຍໍ;

ຕໍ ເວ ປສຫຕິ ມາໂຣ, ວາໂຕ ຣຸກ຺ຂໍວ ທຸພ຺ພລໍ.

໘.

‘‘ອສຸຠານຸປສ຺ສິໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ສຸສໍວຸຕໍ;

ໂຠຊນມ຺ຫິ ຈ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ, ສທ຺ຘໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ;

ຕໍ ເວ ນປ຺ປສຫຕີ ມາໂຣ, ວາໂຕ ເສລໍວ ປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຠານຸປສ຺ສິໍ ວິຫຣນ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕໍ ອນຸປສ຺ສນ຺ຕໍ, ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ມານສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໍ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ນຂາ ໂສຠນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ອງ຺ຄຸລິໂຍ ໂສຠນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ຫຕ຺ຖປາທາ, ຊງ຺ຆາ, ອູຣຸ, ກຏິ, ອຸທຣໍ, ຖນາ, ຄີວາ, ໂອຏ຺ຐາ, ທນ຺ຕາ, ມຸຂໍ, ນາສາ, ອກ຺ຂີນິ, ກຓ຺ຓາ, ຠມຸກາ, ນລາຏໍ, ເກສາ, ໂສຠນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ເກສາ, ໂລມາ, ນຂາ, ທນ຺ຕາ, ຕໂຈ, ໂສຠນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວຓ຺ໂຓ ສຸໂຠ, ສຓ຺ຐານໍ ສຸຠນ຺ຕິ, ອຍໍ ສຸຠານຸປສ຺ສີ ນາມ. ເອວໍ ຕໍ ສຸຠານຸປສ຺ສິໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູຕິ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ. ອສໍວຸຕນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີນິ ອຣກ຺ຂນ຺ຕໍ. ປຣິເຍສນມຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕາ ປຣິໂຠຄມຕ຺ຕາຕິ ອິມິສ຺ສາ ມຕ຺ຕາຍ ອຊານນໂຕ ໂຠຊນມ຺ຫິ ຈາມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ. ອປິຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓມຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນມຕ຺ຕາຕິ ອິມິສ຺ສາປິ ມຕ຺ຕາຍ ອຊານນໂຕ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ, ອິທໍ ໂຠຊນໍ ຘມ຺ມິກໍ, ອິທໍ ອຘມ຺ມິກນ຺ຕິປິ ອຊານນ຺ຕໍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ກວສິຕາຍ ກຸສີຕໍ. ຫີນວີຣິຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພີຣິຍໍ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ວີຣິຍກຣຓຣຫິຕໍ. ປສຫຕີຕິ ອຠິຠວຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ. ວາໂຕ ຣຸກ຺ຂໍວ ທຸພ຺ພລນ຺ຕິ ພລວວາໂຕ ຉິນ຺ນປປາເຕ ຊາຕໍ ທຸພ຺ພລຣຸກ຺ຂໍ ວິຍ. ຍຖາ ຫິ ໂສ ວາໂຕ ຕສ຺ສ ທຸພ຺ພລຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາທີນິປິ ປາເຕຕິ, ຂຸທ຺ທກສາຂາປິ ຠຎ຺ຊຕິ, ມຫາສາຂາປິ ຠຎ຺ຊຕິ, ສມູລກມ຺ປິ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍມູລໍ ອໂຘສາຂໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວ ເອວຣູປໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກິເລສມາໂຣ ປສຫຕິ, ພລວວາໂຕ ທຸພ຺ພລຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາທິປາຕນໍ ວິຍ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ຂຸທ຺ທກສາຂາຠຎ຺ຊນໍ ວິຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາທິອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ມຫາສາຂາຠຎ຺ຊນໍ ວິຍ ເຕຣສສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ, ມູລກໍ ເຫຏ຺ຐາສາຂໍ ກຕ຺ວາ ປາຕນໍ ວິຍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ສ຺ວາກ຺ຂາຕສາສນາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ຄິຫິຠາວໍ ປາເປຕີຕິ ເອວໍ ເອວຣູປໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກິເລສມາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອສຸຠານຸປສ຺ສິນ຺ຕິ ທສສຸ ອສຸເຠສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອສຸຠໍ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ປຏິກູລມນສິກາເຣ ຍຸຕ຺ຕໍ ເກເສ ອສຸຠໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ໂລເມ ນເຂ ທນ຺ເຕ ຕຈໍ ວຓ຺ຓໍ ສຓ຺ຐານໍ ອສຸຠໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູຕິ ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ. ສຸສໍວຸຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫຣຫິຕໍ ປິຫິຕທ຺ວາຣໍ. ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາປຏິກ຺ເຂເປນ ໂຠຊນມ຺ຫິ ຈ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ. ສທ຺ຘນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ເຈວ ຜລສ຺ສ ຈ ສທ຺ທຫນລກ຺ຂຓາຍ ໂລກິກາຍ ສທ຺ຘາຍ ເຈວ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສງ຺ຂາຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສທ຺ຘາຍ ຈ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ອາຣທ຺ຘວີຣິຍນ຺ຕິ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວີຣິຍໍ. ຕໍ ເວຕິ ເອວຣູປໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຍຖາ ທຸພ຺ພລວາໂຕ ສຓິກໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ເອກຄ຺ຆນໍ ເສລໍ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ທຸພ຺ພລກິເລສມາໂຣ ນປ຺ປສຫຕິ, ໂຂເຠຕຸໍ ວາ ຈາເລຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕາປິ ໂຂ ຕສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາໂຍ ເຖຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ກໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອິທານິ ຄິຫີ ຠວິສ຺ສສິ ນ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ກາສາວໍ ນີຫຣິຕຸກາມາ ອເຫສຸໍ. ເຖໂຣ ຕາສໍ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາສນາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກູຏາຄາຣກຓ຺ຓິກໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ຄາຖາ ປຣິໂຍສາເປນ຺ເຕເຍວ ສຕ຺ຖຸ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ໂຕ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ມຫາກາຬຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ອນິກ຺ກສາໂວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄເຫ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ກາສາວລາຠໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ປຎ຺ຈສເຕ ປຎ຺ຈສເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣ ອາທາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຊຕວນໂຕ ຣາຊຄຫໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊຄຫວາສິໂນ ທ຺ເວປິ ຕໂຍປິ ພຫູປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກທານໍ ອທໍສຸ. ອເຖກທິວສໍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປາສກາ ເອໂກ ສຍໍ ທານໍ ເທຕິ, ປຣໍ ນ ສມາທເປຕິ, ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ໂຠຄສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ໂນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ. ເອໂກ ສຍໍ ນ ເທຕິ, ປຣໍ ສມາທເປຕິ, ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ໂນ ໂຠຄສມ຺ປທໍ. ເອໂກ ສຍມ຺ປິ ນ ເທຕິ, ປຣມ຺ປິ ນ ສມາທເປຕິ, ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ກຎ຺ຊິກມຕ຺ຕມ຺ປິ ກຸຈ຺ຉິປູຣໍ ນ ລຠຕິ, ອນາໂຖ ໂຫຕິ ນິປ຺ປຈ຺ຈໂຍ. ເອໂກ ສຍມ຺ປິ ເທຕິ, ປຣມ຺ປິ ສມາທເປຕິ, ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຕ຺ຕຠາວສເຕປິ ອຕ຺ຕຠາວສຫສ຺ເສປິ ອຕ຺ຕຠາວສຕສຫສ຺ເສປິ ໂຠຄສມ຺ປທຎ຺ເຈວ ປຣິວາຣສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ຕເມໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍາ ວຕ ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕາ ວຕ ໂຠ ຘມ຺ມເທສນາ, ສຸກາຣຓໍ ກຖິຕໍ, ມຍາ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ນິປ຺ຜາທກໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເຖຣໍ ນິມນ຺ເຕສິ. ‘‘ກິຕ຺ຕເກຫິ ເຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕກາ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ປຣິວາຣາ’’ຕິ? ‘‘ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ສພ຺ເພຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ສ຺ເວ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຖໂຣ ອຘິວາເສສິ’’. ອຸປາສໂກ ນຄຣວີຖິຍໍ ຈຣນ຺ໂຕ – ‘‘ອມ຺ມາ, ຕາຕາ, ມຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ນິມນ຺ຕິຕໍ, ຕຸມ຺ເຫ ກິຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ຕຸມ຺ເຫ ກິຕ຺ຕການ’’ນ຺ຕິ ສມາທເປສິ. ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກນິຍາເມນ – ‘‘ມຍໍ ທສນ຺ນໍ ທສ຺ສາມ, ມຍໍ ວີສຕິຍາ, ມຍໍ ສຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຸປາສໂກ – ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສມາຄມໍ ກຕ຺ວາ ເອກໂຕວ ປຣິວິສິສ຺ສາມ, ສພ຺ເພ ຕິລຕຓ຺ຑຸລສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ສມາຫຣຖາ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສມາຫຣາເປສິ.

ອຖສ຺ສ ເອໂກ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ຄນ຺ຘກາສາວວຕ຺ຖໍ ທຕ຺ວາ – ‘‘ສເຈ ເຕ ທານວຕ຺ຕໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ອິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍໍ ອູນໍ, ຕໍ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ສເຈ ປໂຫຕິ, ຍສ຺ສິຈ຺ຉສິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕທາ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໍ ທານວຕ຺ຕໍ ປໂຫສິ, ກິຎ຺ຈິ ອູນໍ ນາມ ນາໂຫສິ. ໂສ ມນຸສ຺ເສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິທໍ, ອຍ຺ຍາ, ກາສາວໍ ເອເກນ ກຸຏຸມ຺ພິເກນ ເອວໍ ນາມ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ອຕິເຣກໍ ຊາຕໍ, ກສ຺ສ ນໍ ເທມາ’’ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ເຖໂຣ ສສ຺ສປາກສມເຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄມນສີໂລ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ມງ຺ຄລາມງ຺ຄເລສຸ ສຫາໂຍ ອຸທກມຓິໂກ ວິຍ ນິຈ຺ຈໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ຕສ຺ສ ຕໍ ເທມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສມ຺ພຫຸລິກາຍ ກຖາຍປິ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ພຫຸຕຣາ ອເຫສຸໍ, ອຖ ນໍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອທໍສຸ. ໂສ ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ນິວາເສຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ນຍິທໍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ. ເທວທຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ອເຖໂກ ທິສາວາສິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຣາຊຄຫາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ສຕ຺ຖາຣາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ອິທາເນເວໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ຺ຖໍ ຘາເຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ຘາເຣສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ພາຣາຓສິວາສີ ເອໂກ ຫຕ຺ຖິມາຣໂກ ຫຕ຺ຖິໍ ມາເຣຕ຺ວາ ມາເຣຕ຺ວາ ທນ຺ເຕ ຈ ນເຂ ຈ ອນ຺ຕານິ ຈ ຆນມໍສຎ຺ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ຊີວິຕໍ ກປ຺ເປຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ອເນກສຫສ຺ສາ ຫຕ຺ຖິໂນ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉມານາ ຄມນາຄມນກາເລ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ນິປຕິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ເອກທິວສຎ຺ຫິ ຫຕ຺ຖິມາຣໂກ ຕໍ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ອຫໍ ອິເມ ກິຈ຺ເຉນ ມາເຣມິ, ອິເມ ຈ ຄມນາຄມນກາເລ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ວນ຺ທນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ – ‘‘ກາສາວ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ‘‘ມຍາປິ ອິທານິ ກາສາວໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຊາຕສ຺ສຣໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ຕີເຣ ຐປິເຕສຸ ກາສາເວສຸ ຈີວຣໍ ເຖເນຕ຺ວາ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ຄມນາຄມນມຄ຺ເຄ ສຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິສີທຕິ. ຫຕ຺ຖິໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສຕ຺ຕິຍາ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຕ຺ວາ ທນ຺ຕາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ເສສໍ ຠູມິຍໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອປຣຠາເຄ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິເຊຏ຺ຐໂກ ຍູຖປຕິ ອໂຫສິ. ຕທາປິ ໂສ ຕເຖວ ກໂຣຕິ. ມຫາປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ປຣິຫານິໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ກຸຫິໍ ອິເມ ຫຕ຺ຖີ ຄຕາ, ມນ຺ທາ ຊາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ນ ຊານາມ, ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກຸຫິຎ຺ຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ມໍ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ປຣິປນ຺ເຖນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ກາສາວໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ປຣິປນ຺ເຖນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິສງ຺ກິຕ຺ວາ, ‘‘ຕໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສພ຺ເພ ຫຕ຺ຖີ ປຸຣໂຕ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ປຈ຺ຉໂຕ ວິລມ຺ພມາໂນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ເສສຫຕ຺ຖີສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ມຫາປຸຣິສໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈີວຣໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ. ມຫາປຸຣິໂສ ສຕິໍ ອຸປ຺ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕິໍ ວິວຊ຺ເຊສິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອິມິນາ ອິເມ ຫຕ຺ຖີ ນາສິຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ອິຕໂຣ ເອກໍ ຣຸກ຺ຂໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ນິລີຍິ. ອຖ ‘‘ນໍ ຣຸກ຺ເຂນ ສທ຺ຘິໍ ໂສຓ຺ຑາຍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ໂປເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ ກາສາວໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ສຈາຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ທຸພ຺ຠິສ຺ສາມິ, ອເນກສຫສ຺ເສສຸ ເມ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສເວສຸ ລຊ຺ຊາ ນາມ ຠິນ຺ນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ – ‘‘ຕຍາ ເມ ເອຕ຺ຕກາ ຎາຕກາ ນາສິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ຠາຣິຍກມ຺ມມກາສິ, ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ວີຕຣາຄານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ຺ຖໍ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຠາຣິຍໍ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ນໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອນິກ຺ກສາໂວ ກາສາວໍ…ເປ… ສ ເວ ກາສາວມຣຫຕີ’’ຕິ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ – ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ເຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຕທາ ຫຕ຺ຖິມາຣໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄາຫໂກ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ອຫເມວາ’’ຕິ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ເທວທຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ຺ຖໍ ຘາເຣສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໙.

‘‘ອນິກ຺ກສາໂວ ກາສາວໍ, ໂຍ ວຕ຺ຖໍ ປຣິທຫິສ຺ສຕິ;

ອເປໂຕ ທມສຈ຺ເຈນ, ນ ໂສ ກາສາວມຣຫຕິ.

໑໐.

‘‘ໂຍ ຈ ວນ຺ຕກສາວສ຺ສ, ສີເລສຸ ສຸສມາຫິໂຕ;

ອຸເປໂຕ ທມສຈ຺ເຈນ, ສ ເວ ກາສາວມຣຫຕີ’’ຕິ.

ຉທ຺ທນ຺ຕຊາຕເກນາປິ (ຊາ. ໑.໑໖.໑໒໒-໑໒໓) ຈ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີເປຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ອນິກ຺ກສາໂວຕິ ຣາຄາທີຫິ ກສາເວຫິ ສກສາໂວ. ປຣິທຫິສ຺ສຕີຕິ ນິວາສນປາຣຸປນອຕ຺ຖຣຓວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ. ປຣິຘສ຺ສຕີຕິປິ ປາໂຐ. ອເປໂຕ ທມສຈ຺ເຈນາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ເຈວ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈປກ຺ຂິເກນ ວຈີສຈ຺ເຈນ ຈ ອເປໂຕ, ວິຍຸຕ຺ໂຕ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ໂສຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາສາວໍ ປຣິທຫິຕຸໍ ນາຣຫຕິ. ວນ຺ຕກສາວສ຺ສາຕິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ວນ຺ຕກສາໂວ ຉຑ຺ຑິຕກສາໂວ ປຫີນກສາໂວ ອສ຺ສ. ສີເລສູຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລສຸ. ສຸສມາຫິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິໂຕ ສຸຏ຺ຐິໂຕ. ອຸເປໂຕຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ເຈວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈ ສຈ຺ເຈນ ອຸປຄໂຕ. ສ ເວຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍ ຄນ຺ຘກາສາວວຕ຺ຖໍ ອຣຫຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ທິສາວາສິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອໂຫສິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສີຕິ.

ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອສາເຣ ສາຣມຕິໂນຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ນິເວທິຕໍ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ອນາຄມນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖາ ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ມຕ຺ຖເກ ອມຣວຕິຍາ ນາມ ນຄເຣ ສຸເມໂຘ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອເນກໂກຏິສງ຺ຂ຺ຍໍ ຘນໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ເຕ ວສນ຺ໂຕ ຌານາຠິຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ສຸທສ຺ສນວິຫາຣໂຕ ຣມ຺ມວຕີນຄຣໍ ປວິສນຕ຺ຖາຍ ມຄ຺ຄໍ ໂສຘຍມານໍ ຊນໍ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ເອກໍ ປເທສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ໂສເຘຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອໂສຘິເຕເຍວ ອາຄຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ອຕ຺ຕານໍ ເສຕຸໍ ກຕ຺ວາ ກລເລ ອຊິນຈມ຺ມໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ສສາວກສງ຺ໂຆ ກລລໍ ອນກ຺ກມິຕ຺ວາ ມໍ ອກ຺ກມນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ນິປນ຺ໂນ. ສຕ຺ຖາຣາ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ພຸທ຺ຘງ຺ກຸໂຣ ເອສ, ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ປຣິໂຍສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກໂຕ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ອປຣຠາເຄ ‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ມງ຺ຄໂລ ສຸມໂນ ເຣວໂຕ ໂສຠິໂຕ ອໂນມທສ຺ສີ ປທຸໂມ ນາຣໂທ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ສຸເມໂຘ ສຸຊາໂຕ ປິຍທສ຺ສີ ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ຘມ຺ມທສ຺ສີ ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ຕິສ຺ໂສ ຜຸສ຺ໂສ ວິປສ຺ສີ ສິຂີ ເວສ຺ສຠູ ກກຸສນ຺ໂຘ ໂກຓາຄມໂນ ກສ຺ສໂປ’’ຕິ ໂລກໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອິເມສມ຺ປິ ເຕວີສຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ, ‘‘ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ’’ຕິ ສມຕ຺ຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ຐິໂຕ ປຖວິກມ຺ປນານິ ມຫາທານານິ ທຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ທສ ສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາຫິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ –

‘‘ກາໂລ ເທວ ມຫາວີຣ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ;

ສເທວກໍ ຕາຣຍນ຺ໂຕ, ພຸຊ຺ຌສ຺ສຸ ອມຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໑.໖໗) –

ວຸຕ຺ເຕ –

‘‘ກາລໍ ເທສຎ຺ຈ ທີປຎ຺ຈ, ກຸລໍ ມາຕຣເມວ ຈ;

ອິເມ ປຎ຺ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ມຫາຍໂສ’’ຕິ. –

ປຎ຺ຈ ມຫາວິໂລກນານິ ວິໂລເກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ວິຊາຍິ. ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ຕຕ຺ຖ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິຫຣິຍມາໂນ ອນຸກ຺ກເມນ ຠທ຺ຣໂຍພ຺ພນໍ ປຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ອນຸຈ຺ຉວິເກສຸ ຕີສຸ ປາສາເທສຸ ເທວໂລກສິຣິໍ ວິຍ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອຸຍ຺ຍານກີຬາຍ ຄມນສມເຍ ອນຸກ຺ກເມນ ຊິຓ຺ຓພ຺ຍາຘິມຕສງ຺ຂາເຕ ຕໂຍ ເທວທູເຕ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ປພ຺ພຊິຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ທິວສໍ ເຂເປຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໂປກ຺ຂຣຓີຕີເຣ ນິສິນ຺ໂນ ກປ຺ປກເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄເຕນ ວິສ຺ສກມ຺ເມນ ເທວປຸຕ຺ເຕນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ຣາຫຸລກຸມາຣສ຺ສ ຊາຕສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ພລວຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຍາວ ອິທໍ ພນ຺ຘນໍ ນ ວຑ຺ຒຕິ, ຕາວເທວ ນໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສາຍໍ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ໂຕ –

‘‘ນິພ຺ພຸຕາ ນູນ ສາ ມາຕາ, ນິພ຺ພຸໂຕ ນູນ ໂສ ປິຕາ;

ນິພ຺ພຸຕາ ນູນ ສາ ນາຣີ, ຍສ຺ສາຍໍ ອີທິໂສ ປຕີ’’ຕິ. –

ກິສາໂຄຕມິຍາ ນາມ ປິຕຸຈ຺ຉາຘີຕາຍ ຠາສິຕໍ ອິມໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ ອິມາຍ ນິພ຺ພຸຕປທໍ ສາວິໂຕ’’ຕິ ມຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເປເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສິຣິສຍເນ ນິສິນ຺ໂນ ນິທ຺ໂທປຄຕານໍ ນາຏກິຕ຺ຖີນໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ນິພ຺ພິນ຺ນຫທໂຍ ຉນ຺ນໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຓ຺ຑກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຕໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຉນ຺ນສຫາໂຍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາຫິ ປຣິວຸໂຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອໂນມານທີຕີເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑວປພ຺ພຕປພ຺ຠາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ມຄຘຣຎ຺ຎາ ຣຊ຺ເຊນ ນິມນ຺ຕິຍມາໂນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊິຕໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ເຕນ ຄຫິຕປຏິຎ຺ໂຎ ອາຬາຣຎ຺ຈ ອຸທກຎ຺ຈ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຄຕວິເສສໍ ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ມຫາປຘານໍ ປທຫິຕ຺ວາ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປາໂຕວ ສຸຊາຕາຍ ທິນ຺ນປາຍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ນທິຍາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ປວາເຫຕ຺ວາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ ມຫາວນສຓ຺ເຑ ນານາສມາປຕ຺ຕີຫິ ທິວສຠາຄໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ໂສຕ຺ຕິເຍນ ທິນ຺ນໍ ຕິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາເຬນ ນາຄຣາເຊນ ອຠິຕ຺ຖຸຕຄຸໂຓ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຕິຓານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ‘‘ນ ຕາວິມໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມິ, ຍາວ ເມ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ສູຣິເຍ ອນຕ຺ຖງ຺ຄມິເຕເຍວ ມາຣພລໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ຈຸຕູປປາຕຎາຓໍ ປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາມາວສາເນ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊາທິສພ຺ພຄຸຓປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬມຫາພ຺ຣຫ຺ມປຣິວາເຣນ ສຫມ຺ປຕິພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອາຍາຈິຕຘມ຺ມເທສໂນ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຊ຺ເຌສນໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ, ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອາຬາຣຸທການໍ ກາລກຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູປກາຣຕໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ກາສິປຸຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຸປເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ເຕ ອນນຸຈ຺ຉວິເກນ ສມຸທາຈາເຣນ ສມຸທາຈຣນ຺ເຕ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎປ຺ປມຸເຂ ອຏ຺ຐາຣສ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏິໂຍ ອມຕປານໍ ປາເຍນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ປຎ຺ຈມິຍໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສເມວ ຍສກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອຫິ ຍສາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປຕ຺ວາ ອປເຣປິ ຕສ຺ສ ສຫາຍເກ ຈຕຸປຓ຺ຓາສ ຊເນ ເອຫິຠິກ຺ຂຸປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປສິ.

ເອວໍ ໂລເກ ເອກສຏ຺ຐິຍາ ອຣຫນ຺ເຕສຸ ຊາເຕສຸ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ຈຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ທິສາສຸ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸຣຸເວລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ກປ຺ປາສິກວນສຓ຺ເຑ ຕິໍສ ຊເນ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍກຸມາເຣ ວິເນສິ. ເຕສຸ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກ ໂສຕາປນ຺ໂນ ສພ຺ພຸຕ຺ຕໂມ ອນາຄາມີ ອໂຫສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວເນວ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ທິສາສຸ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸຣຸເວລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ປາຏິຫາຣິຍສຫສ຺ສານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປາທໂຍ ສຫສ຺ສຊຏິລປຣິວາເຣ ເຕຠາຕິກຊຏິເລ ວິເນຕ຺ວາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວເນວ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຄຍາສີເສ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍເທສນາຍ (ມຫາວ. ໕໔; ສໍ. ນິ. ໔.໒໘) ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕນ ອຣຫນ຺ຕສຫສ຺ເສນ ປຣິວຸໂຕ ‘‘ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ ທິນ຺ນໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣາຊຄຫນຄຣູປຈາເຣ ລຏ຺ຐິວນຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ທ຺ວາທສນຫຸເຕຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ມຘຸຣຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ເອກາທສຫິ ນຫຸເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເອກນຫຸຕໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສກ຺ເກນ ເທວຣາເຊນ ມາຓວກວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິຕ຺ຖຸຕຄຸໂຓ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຣາຊນິເວສເນ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ເວຬຸວນາຣາມໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕຕ຺ຖ ນໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອນຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ຫິ ພຸທ຺ເຘ ຣາຊຄຫໂຕ ອວິທູເຣ ອຸປຕິສ຺ສຄາໂມ ໂກລິຕຄາໂມຕິ ທ຺ເວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາມາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ສາຣິຍາ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕທິວເສເຍວ ໂກລິຕຄາເມ ໂມຄ຺ຄລິຍາ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາປິ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຕານິ ກິຣ ທ຺ເວປິ ກຸລານິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ອາພທ຺ຘປຏິພທ຺ຘສຫາຍກາເນວ ອເຫສຸໍ, ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກທິວສເມວ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທໍສຸ. ຕາ ອຸໂຠປິ ທສມາສຈ຺ເຈເຍນ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍິໍສຸ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ສາຣິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຕິສ຺ສຄາມເກ ເຊຏ຺ຐກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຕິສ຺ໂສຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ, ອິຕຣສ຺ສ ໂກລິຕຄາເມ ເຊຏ຺ຐກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂກລິໂຕຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕ ອຸໂຠປິ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ສພ຺ພສິປ຺ປານໍ ປາຣໍ ອຄມໍສຸ. ອຸປຕິສ຺ສມາຓວສ຺ສ ກີຬນຕ຺ຖາຍ ນທິໍ ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ວາ ຄມນກາເລ ປຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓສິວິກສຕານິ ປຣິວາຣານິ ໂຫນ຺ຕິ, ໂກລິຕມາຓວສ຺ສ ປຎ຺ຈ ອາຊຎ຺ຎຍຸຕ຺ຕຣຖສຕານິ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈມາຓວກສຕປຣິວາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣາຊຄເຫ ຈ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ໂຊ ນາມ ອໂຫສິ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກຏ຺ຐາເນເຍວ ມຎ຺ຈໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ທ຺ເວປິ ເອກໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ຫສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຫສນ຺ຕິ, ສໍເວຄຏ຺ຐາເນ ສໍເວເຊນ຺ຕິ, ທາຍໍ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທາຍໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ເອກທິວສໍ ສມຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປຣິປາກຄຕຕ຺ຕາ ຎາຓສ຺ສ ປຸຣິມທິວເສສຸ ວິຍ ຫສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຫາໂສ ວາ ສໍເວຄຏ຺ຐາເນ ສໍເວໂຄ ວາ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທານໍ ວາ ນາໂຫສິ. ທ຺ເວປິ ປນ ຊນາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ກິເມຕ຺ຖ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິເມ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ວສ຺ສສເຕ ອປ຺ປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ອມ຺ເຫຫິ ປນ ເອກໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຕໂຕ ໂກລິໂຕ ອຸປຕິສ຺ສໍ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ອຸປຕິສ຺ສ, ນ ຕ຺ວໍ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ວິຍ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ, ອິທານິ ອນຕ຺ຕມນຘາຕຸໂກສິ, ກິໍ ເຕ ສລ຺ລກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສມ຺ມ ໂກລິຕ, ເອເຕສໍ ໂວໂລກເນ ສາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ນິຣຕ຺ຖກເມຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນມ຺ຫິ. ຕ຺ວໍ ປນ ກສ຺ມາ ອນຕ຺ຕມໂນສີຕິ? ໂສປິ ຕເຖວ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຊ຺ຌາສຍຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປຕິສ຺ໂສ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຸຈິນ຺ຕິກໍ, ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ປນ ຄເວສນ຺ເຕຫິ ເອກາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊາມາ’’ຕິ?

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຎ຺ຈໂຍ ນາມ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຣາຊຄເຫ ປຏິວສຕິ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ. ເຕ ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຎ຺ຈມາຓວກສຕານິ ‘‘ສິວິກາໂຍ ຈ ຣເຖ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອກາຍ ສິວິກາຍ ເອເກນ ຣເຖນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕສໍ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຎ຺ຈໂຍ ອຕິເຣກລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ເຕ ກຕິປາເຫເນວ ສພ຺ພໍ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສມຍໍ ປຣິມທ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຊານນສມໂຍ ເອຕ຺ຕໂກວ, ອຸທາຫຸ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ເອຕ຺ຕໂກວ ສພ຺ພໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນິຣຕ຺ຖໂກ, ມຍໍ ຍໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ໂສ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມຫາ ໂຂ ປນ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ຄາມນິຄມຣາຊຘານິໂຍ ຈຣນ຺ຕາ ອທ຺ຘາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມເທສກໍ ກຎ຺ຈິ ອາຈຣິຍໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ‘‘ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາກຈ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕຫິ ປຸຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ເຕສໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ມ ໂກລິຕ, ອມ຺ເຫສຸ ໂຍ ປຐມໍ ອມຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຕູ’’ຕິ ກຕິກໍ ອກໍສຸໍ.

ເອວໍ ເຕສຸ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ເວຬຸວນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣຕິ. ຕທາ ‘‘ຈຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈາຣິກໍ ພຫຸຊນຫິຕາຍາ’’ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓປກາສນຕ຺ຖໍ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕານໍ ເອກສຏ຺ຐິຍາ ອຣຫນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖໂຣ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ອາຄໂຕ, ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຸປຕິສ຺ສປຣິພ຺ພາຊໂກປິ ປາໂຕວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ເອວຣູໂປ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພເຍວ, ເຍ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ນາ, ອຍໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ – ‘ກໍສິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂກ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ, ກສ຺ສ ວາ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈສີ’’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ, ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ອຸປຎ຺ຎາຕໍ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຖຣໍ ລທ຺ຘປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂອກາສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ນິສີທິຕຸກາມຕຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິພ຺ພາຊກປີຐກໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ, ໂສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນປິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຓ຺ຑິກາຍ ອຸທກໍ ອທາສິ.

ເອວໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈນ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ໂຂ ປນ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ປຣິໂຍທາໂຕ, ກໍສິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂກ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ, ກສ຺ສ ວາ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ປຣິພ຺ພາຊກາ ນາມ ສາສນສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ, ອິມສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ນວກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ນໂວ ອຈິຣປພ຺ພຊິໂຕ, ອຘຸນາຄໂຕ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ, ນ ຕາວາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ – ‘‘ອຫໍ ອຸປຕິສ຺ໂສ ນາມ, ຕ຺ວໍ ຍຖາສຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ວທ, ເອຕໍ ນຍສເຕນ ນຍສຫສ຺ເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ –

‘‘ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ຠາສສ຺ສຸ, ອຕ຺ຖໍເຍວ ເມ ພ຺ຣູຫິ;

ອຕ຺ເຖເນວ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ກິໍ ກາຫສິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ. (ມຫາວ. ໖໐);

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຖໂຣ – ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸປ຺ປຠວາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໐; ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໒໘໖) ຄາຖມາຫ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປຐມປທທ຺ວຍເມວ ສຸຕ຺ວາ ສຫສ຺ສນຍປຏິມຓ຺ຑິເຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອິຕຣໍ ປທທ຺ວຍໍ ໂສຕາປນ຺ນກາເລ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິວິເສເສ ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ອຸປຣິ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ຒຍິຕ຺ຖ, ເອຕ຺ຕກເມວ ໂຫຕຸ, ກຸຫິໍ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ເວຬຸວເນ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຍາຖ, ມຍ຺ຫໍ ເອໂກ ສຫາຍໂກ ອຕ຺ຖິ, ອມ຺ເຫຫິ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຕິກາ ກຕາ ‘ອມ຺ເຫສຸ ໂຍ ອມຕໍ ປຐມໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຕູ’ຕິ. ອຫໍ ຕໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສຫາຍກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຕມຄ຺ເຄເນວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສາມີຕິ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ເຖຣສ຺ສ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາມາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ’’.

ອຖ ໂຂ ໂກລິຕປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍກສ຺ສ ມຸຂວຓ຺ໂຓ ນ ອຎ຺ຎທິວເສສຸ ວິຍ, ອທ຺ຘາ ເຕນ ອມຕໍ ອຘິຄຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອມຕາຘິຄມໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສປິສ຺ສ ‘‘ອາມາວຸໂສ, ອມຕໍ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂກລິໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກຸຫິໍ ກິຣ, ສມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ເວຬຸວເນ ກິຣ, ສມ຺ມ, ເອວໍ ໂນ ອາຈຣິເຍນ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖເຣນ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ, ອາຍາມ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຈ ນາເມສ ສທາປິ ອາຈຣິຍປູຊໂກວ, ຕສ຺ມາ ສຫາຍໍ ເອວມາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ອມ຺ເຫຫິ ອຘິຄຕໍ ອມຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສຎ຺ຈຍປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສາປິ ກເຖສ຺ສາມ, ພຸຊ຺ຌມາໂນ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ, ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ທ຺ເວປິ ຊນາ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ.

ສຎ຺ຈໂຍ ເຕ ທິສ຺ວາວ – ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ໂກຈິ ໂວ ອມຕມຄ຺ຄເທສໂກ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອາຈຣິຍ, ລທ຺ໂຘ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຘມ຺ໂມ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສງ຺ໂຆ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຸມ຺ເຫ ຕຸຈ຺ເຉ ອສາເຣ ວິຈຣຖ, ຕສ຺ມາ ເອຖ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ນາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາຫິ’’? ‘‘ອຫໍ ມຫາຊນສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣິໍ, ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ເມ ອນ຺ເຕວາສິກວາໂສ ຈາຏິຍາ ອຸທຎ຺ຈນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ໂຫຕິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມຫໍ ອນ຺ເຕວາສິກວາສໍ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ຕາຕາ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ນາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອາຈຣິຍ, ໂລເກ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາຊໂນ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ໂຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເມວ ປູເຊສ຺ສຕິ, ມຍມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ຄມິສ຺ສາມ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ທນ຺ຘາ ພຫູ, ອຸທາຫຸ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. ‘‘ທນ຺ຘາ, ອາຈຣິຍ, ພຫູ, ປຓ຺ຑິຕາ ຈ ນາມ ກຕິປຍາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕາ, ປຓ຺ຑິຕາ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ທນ຺ຘາ ທນ຺ຘສ຺ສ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ນາຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຕສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ປຣິສາ ຠິຊ຺ຊິ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອາຣາໂມ ຕຸຈ຺ໂຉ ອໂຫສິ. ໂສ ຕຸຈ຺ຉໍ ອາຣາມໍ ທິສ຺ວາ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ຉຑ຺ເຑສິ. ເຕຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປຣິພ຺ພາຊກສເຕສຸ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕານິ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ, ອຖ ໂຂ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ເຍຫິ ປຣິພ຺ພາຊກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເວຬຸວນໍ ອຄມໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ເຕ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ໂກລິໂຕ ຈ ອຸປຕິສ຺ໂສ ຈ, ເອຕໍ ເມ ສາວກຍຸຄໍ ຠວິສ຺ສຕິ ອຄ຺ຄໍ ຠທ຺ທຍຸຄ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ, ນິສີທິຕ຺ວາ ຈ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ລເຠຍ຺ຍາມ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ລເຠຍ຺ຍາມ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຠຄວາ ອໂວຈ – ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຈຣຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ສພ຺ເພປິ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ເນສໍ ປຣິສາຍ ຈຣິຕວເສນ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອວເສສາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ອຄ຺ຄສາວການໍ ປນ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈໍ ນ ນິຏ຺ຐາສິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ກລ຺ລວາລຄາມກໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຖິນມິທ຺ເຘ ໂອກ຺ກມນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາຣາ ສໍເວຊິໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕນ ທິນ຺ນໍ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຸຓນ຺ໂຕວ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ອຑ຺ຒມາສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ຕເມວ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສູກຣຂຕເລເຓ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ທີຆນຂປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ເວທນາປຣິຄ຺ຄຫສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ເທສິຍມາເນ ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕຠຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ນນຸ ຈາຍສ຺ມາ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ອຖ ກສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໂຕ ຈິຣຕເຣນ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ປາປຸຓີຕິ? ປຣິກມ຺ມມຫນ຺ຕຕາຍ. ຍຖາ ຫິ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ສາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕຸກາມາ ຂິປ຺ປເມວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຣາຊູນໍ ປນ ຫຕ຺ຖິວາຫນກປ຺ປນາທິໍ ມຫນ຺ຕໍ ປຣິກມ຺ມໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕໍ ທິວສຎ຺ເຎວ ປນ ສຕ຺ຖາ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ເວຬຸວເນ ສາວກສນ຺ນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຖຣານໍ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ມຸໂຂໂລກເນນ ຠິກ຺ຂໍ ເທຕິ, ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ທທນ຺ເຕນ ນາມ ປຐມໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອເຕ ອໂນໂລເກນ຺ເຕນ ຍສເຖຣປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສຠິກ຺ຂູນໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອເຕ ອໂນໂລເກນ຺ເຕນ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍານໍ ຕິໍສຊນານໍ, ເອເຕ ອໂນໂລເກນ຺ເຕນ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປາທີນໍ ເຕຠາຕິການໍ, ເອເຕ ປນ ເອຕ຺ຕເກ ມຫາເຖເຣ ປຫາຍ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ປພ຺ພຊິຕານໍ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ທທນ຺ເຕນ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ກິໍ ກເຖຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ເທມິ, ເອເຕສໍ ປນ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖິຕເມວ ເທມິ. ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ສສ຺ເສ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄສສ຺ສທານໍ ທທນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ນາທາສິ, ອຄ຺ຄຘມ຺ມໍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສພ຺ພປຐມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ອທາສີ’’ຕິ. ‘‘ກທາ ປນ ຠຄວາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຓິສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ, ຠຄວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ວິປສ຺ສີ ນາມ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ຕທາ ມຫາກາໂຬ ຈູຬກາໂຬຕິ ທ຺ເວຠາຕິກາ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ມຫນ຺ຕໍ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວປາເປສຸໍ. ອເຖກທິວສໍ ຈູຬກາໂຬ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຂາທິ, ຕໍ ອຕິມຘຸຣໍ ອໂຫສິ. ໂສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສາລິຄພ຺ຠທານໍ ທາຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠາຕິກ, ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາເປຕ຺ວາ ທານໍ ເທມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ຕາຕ, ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ທານໍ ນາມ ເນວ ອຕີເຕ ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ນ ອນາຄເຕປິ ຠວິສ຺ສຕິ, ມາ ສສ຺ສໍ ນາສຍີ’’ຕິ; ວຸຕ຺ໂຕປິ ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິເຍວ. ອຖ ນໍ ຠາຕາ, ‘‘ເຕນ ຫິ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ມມ ໂກຏ຺ຐາສໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ເຂຕ຺ເຕ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເຂຕ຺ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ພຫູ ມນຸສ຺ເສ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ນິຣຸທເກນ ຂີເຣນ ປຈາເປຕ຺ວາ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ຂຣາທີຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ – ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ອຄ຺ຄທານໍ ອຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພປຐມໍ ປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕູ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນມກາສິ.

ໂສ ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສກລກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ກຓ຺ຓິກພທ຺ເຘຫິ ວິຍ ສາລິສີເສຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ປຎ຺ຈວິຘປີຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຖຸກກາເລ ປຸຖຸກຄ຺ຄໍ ນາມ ອທາສິ, ຄາມວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄສສ຺ສທານໍ ນາມ ອທາສິ, ລາຍເນ ລາຍນຄ຺ຄໍ, ເວຓິກຣເຓ ເວຓຄ຺ຄໍ, ກລາປາທີສຸ ກລາປຄ຺ຄໍ, ຂລຄ຺ຄໍ, ຂລຠຓ຺ຑຄ຺ຄໍ, ໂກຏ຺ຐຄ຺ຄນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອກສສ຺ເສ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄທານໍ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ສພ຺ພວາເຣສຸ ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ປຣິປູຣິ, ສສ຺ສໍ ອຕິເຣກໍ ອຸຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນໍ ອໂຫສິ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ນາເມສ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິໍ,

ຘມ຺ໂມ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ສຸຂມາວຫາຕິ;

ເອສານິສໍໂສ ຘມ຺ເມ ສຸຈິຓ຺ເຓ,

ນ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຘມ຺ມຈາຣີ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໓໐໓; ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒) –

‘‘ເອວເມສ ວິປສ຺ສີສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ອຄ຺ຄຘມ຺ມໍ ປຐມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄທານານິ ອທາສິ. ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ປນ ຫໍສວຕີນຄເຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລປິ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສ ປຐມໍ ປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖເມວ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປສິ. ອິຕິ ອິມິນາ ປຕ຺ຖິຕເມວ ມຍາ ທິນ຺ນໍ, ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເທມີ’’ຕິ.

‘‘ຍສກຸລປຸຕ຺ຕປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ຊນາ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕປິ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ວຄ຺ຄພນ຺ຘເນນ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕາ ອນາຖມຕສຣີຣານິ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ເຕ ເອກທິວສໍ ສຄພ຺ຠໍ ອິຕ຺ຖິໍ ກາລກຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘ຌາເປສ຺ສາມາ’ຕິ ສຸສານໍ ຫຣິໍສຸ. ເຕສຸ ປຎ຺ຈ ຊເນ ‘ຕຸມ຺ເຫ ຌາເປຖາ’ຕິ ສຸສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ຄາມໍ ປວິຏ຺ຐາ. ຍສທາຣໂກ ຕໍ ມຕສຣີຣໍ ສູເລຫິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຌາເປນ຺ໂຕ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິ, ອິຕເຣສມ຺ປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຊນານໍ – ‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ອິມໍ ສຣີຣໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິທ຺ຘໍສິຕຈມ຺ມໍ, ກພຣໂຄຣູປໍ ວິຍ ອສຸຈິໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ປຏິກູລ’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສສິ. ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິໍສຸ. ເຕ ປຎ຺ຈປິ ຊນາ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສສສຫາຍການໍ ກຖຍິໍສຸ. ຍໂສ ປນ ທາຣໂກ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ຠຣິຍາຍ ຈ ກເຖສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ອສຸຠໍ ຠາວຍິໍສຸ. ອິທເມເຕສໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ. ເຕເນວ ຍສສ຺ສ ອິຕ຺ຖາຄາເຣ ສຸສານສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຕາຍ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວິເສສາຘິຄໂມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເອວໍ ອິເມປິ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕເມວ ລຠິໍສຸ. ນາຫໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທມ຺ມີ’’ຕິ.

‘‘ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍສຫາຍກາ ປນ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕປິ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕິໍສ ຘຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຑິໂລວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂິໍສຸ. ເອວໍ ອິເມປິ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕເມວ ລຠິໍສຸ. ນາຫໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທມ຺ມີ’’ຕິ.

‘‘ອຸຣຸເວລກສ຺ສປາທໂຍ ປນ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເຕປິ ອຣຫຕ຺ຕເມວ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິໍສຸ. ອິໂຕ ຫິ ທ຺ເວນວຸຕິກປ຺ເປ ຕິສ຺ໂສ ຜຸສ຺ໂສຕິ ທ຺ເວ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ຜຸສ຺ສພຸທ຺ຘສ຺ສ ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ປຐມອຄ຺ຄສາວໂກ ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ເມ ພຸທ຺ໂຘ, ກນິຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ປຐມອຄ຺ຄສາວໂກ, ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ’ຕິ ເຕ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘ມເມວ ພຸທ຺ໂຘ, ມເມວ ຘມ຺ໂມ, ມເມວ ສງ຺ໂຆ, ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ເມ ນວຸຕິວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓສ຺ສ ອາຍຸໂນ ໂກຏິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນກາໂລ ວິຍ ອຎ຺ເຎສໍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວາຫໍ ຊີວາມິ, ຕາວ ເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ອຘິວາເສຖາ’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ອປເຣປິ ຕໂຕ ປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ ປຎ຺ຈ ໂຍຘສຕານິ ປຣິວາຣານິ, ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ຕີຓິ, ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ທ຺ເວ. ເຕ ‘ມຍມ຺ປິ ຠາຕິກໍ ໂຠເຊສ຺ສາມາ’ຕິ ປິຕຣໍ ໂອກາສໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອລຠມານາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈນ຺ຕາປິ ອລຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ກຸປິເຕ ຕສ຺ສ ວູປສມນຕ຺ຖາຍ ເປສິຕາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິໍສຸ. ອຖ ເນ ປິຕາ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ສີເສ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ, ‘ວຣໍ ໂວ, ຕາຕາ, ທມ຺ມີ’ຕິ ອາຫ.

‘‘ເຕ ‘ສາຘຸ ເທວາ’ຕິ ວຣໍ ຄຫິຕກໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ປິຕຣາ ‘ຄຓ຺ຫຖ, ຕາຕາ, ວຣ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ເທວ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຍໍ ຠາຕິກໍ ໂຠເຊສ຺ສາມ, ອິມໍ ໂນ ວຣໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘ນ ເທມິ, ຕາຕາ’ຕິ. ‘ນິຈ຺ຈກາລໍ ອເທນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ເທຖ, ເທວາ’ຕິ. ‘ນ ເທມິ, ຕາຕາ’ຕິ. ‘ເຕນ ຫິ ຉ ປຎ຺ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ຕີຓິ ທ຺ເວ ເອກໍ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ເທຖ, ເທວາ’ຕິ. ‘ນ ເທມິ, ຕາຕາ’ຕິ. ‘ເຕນ ຫິ, ເທວ, ສຕ຺ຕ ມາເສ ເທຖາ’ຕິ. ‘ຉ ມາເສ ປຎ຺ຈ ມາເສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ຕໂຍ ມາເສ ເທຖ, ເທວາ’ຕິ. ‘ນ ເທມິ, ຕາຕາ’ຕິ. ‘ໂຫຕຸ, ເທວ, ເອເກກສ຺ສ ໂນ ເອເກກໍ ມາສໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຍ ມາເສ ເທຖາ’ຕິ. ‘ສາຘຸ, ຕາຕາ, ເຕນ ຫິ ຕໂຍ ມາເສ ໂຠເຊຖາ’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຸຏ຺ຐາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄຕາ. ເຕສໍ ປນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເອໂກວ ໂກຏ຺ຐາຄາຣິໂກ, ເອໂກວ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ, ຕສ຺ສ ທ຺ວາທສນຫຸຕາ ປຸຣິສປຣິວາຣາ. ເຕ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘ມຍໍ ອິມໍ ເຕມາສໍ ທສ ສີລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວ ກາສາວານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສຫວາສໍ ວສິສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ທານວຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ນວຸຕິສຫສ຺ສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຍຘສຫສ຺ສສ຺ສ ຈ ສພ຺ພໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຖ. ມຍຎ຺ຫິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວກ຺ຂາມາ’ຕິ ວທິໍສຸ.

‘‘ເຕ ຕໂຍປິ ຊນາ ປຣິວາຣສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ ສີລານິ ສມາທາຍ ກາສາຍວຕ຺ຖານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຫາເຣເຍວ ວສິໍສຸ. ໂກຏ຺ຐາຄາຣິໂກ ຈ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ຈ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ຠາຕິການໍ ໂກຏ຺ຐາຄາເຣຫິ ວາເຣນ ວາເຣນ ທານວຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທານໍ ເທນ຺ຕິ, ກມ຺ມກາຣານໍ ປນ ປຸຕ຺ຕາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ໂຣທນ຺ຕິ. ເຕ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອນາຄເຕເຍວ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ເທນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ກິຎ຺ຈິ ອຕິເຣກໍ ນ ຠູຕປຸພ຺ພໍ. ເຕ ‘ອປຣຠາເຄ ທາຣການໍ ເທມາ’ຕິ ອຕ຺ຕນາປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິໍສຸ. ມນຸຎ຺ຎໍ ອາຫາຣໍ ທິສ຺ວາ ອຘິວາເສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ເຕ ປນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານວຕ຺ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕຠາຕິກາ ປນ ປຸຣິສສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເທວໂລກາ ມນຸສ຺ສໂລກໍ, ມນຸສ຺ສໂລກາ ເທວໂລກໍ ສໍສຣນ຺ຕາ ທ຺ເວນວຸຕິກປ຺ເປ ເຂເປສຸໍ. ‘ເອວໍ ເຕ ຕໂຍ ຠາຕໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ຕທາ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕເມວ ລຠິໍສຸ. ນາຫໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທມ຺ມີ’’’ຕິ.

ຕທາ ປນ ເຕສໍ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຣາຊາ ອໂຫສິ, ໂກຏ຺ຐາຄາຣິໂກ ວິສາໂຂ ອຸປາສໂກ. ຕໂຍ ຣາຊກຸມາຣາ ຕໂຍ ຊຏິລາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ກມ຺ມກາຣາ ຕທາ ເປເຕສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິວເສນ ສໍສຣນ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ຈຕ຺ຕາຣິ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣານິ ເປຕໂລເກເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກໍ ກກຸສນ຺ຘໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຫາຣໍ ລຠນກາລໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ‘‘ມມ ຕາວ ກາເລ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ມຫາປຖວິຍາ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຠິຣຸຬ຺ຫາຍ ໂກຓາຄມໂນ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເຂເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສປິ ‘‘ມມ ກາເລ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ມຫາປຖວິຍາ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຠິຣຸຬ຺ຫາຍ ກສ຺ສໂປ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເຂເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສປິ ‘‘ມມ ກາເລ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ມມ ປນ ປຈ຺ຉໂຕ ມຫາປຖວິຍາ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຠິຣຸຬ຺ຫາຍ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຎາຕໂກ ພິມ຺ພິສາໂຣ ນາມ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ສຕ຺ຖຸ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕິໍ ປາເປສ຺ສຕິ, ຕທາ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສໍ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ສ຺ເວທິວສສທິສໍ ອໂຫສິ. ເຕ ຕຖາຄເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ຎາ ປຐມທິວສໍ ທາເນ ທິນ຺ເນ ປຕ຺ຕິໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ເຠຣວສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສຍິໍສຸ. ໂສ ປຸນທິວເສ ເວຬຸວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ.

ສຕ຺ຖາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອິໂຕ ທ຺ເວນວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ຜຸສ຺ສພຸທ຺ຘກາເລ ເອເຕ ຕວ ຎາຕກາ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານວຕ຺ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ເປຕໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສໍສຣນ຺ຕາ ກກຸສນ຺ຘາທໂຍ ພຸທ຺ເຘ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕຫິ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕວ ທານໍ ປຈ຺ຈາສີສມານາ ຫິຍ຺ໂຍ ຕຍາ ທາເນ ທິນ຺ເນ ປຕ຺ຕິໍ ອລຠມານາ ເອວມກໍສູ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອິທານິປິ ທິນ຺ເນ ລຠິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິໂຕ ເຕສໍ ເປຕານໍ ທິພ຺ພອນ຺ນປານໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຕິໍ ອທາສິ, ເຕສໍ ຕເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ປຸນທິວເສ ນຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສຸໍ. ຣາຊາ ‘‘ອຊ຺ຊ, ຠນ຺ເຕ, ນຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສຸ’’ນ຺ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ‘‘ວຕ຺ຖານິ ເຕ ນ ທິນ຺ນານິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາປິ ປຸນທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈີວຣທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອິໂຕ ເຕສໍ ເປຕານໍ ທິພ຺ພວຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ປາເປສິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ເຕສໍ ທິພ຺ພວຕ຺ຖານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຕ ເປຕຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ທິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວ ສຓ຺ຐຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ເຏສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຂຸ. ປາ. ໗.໑; ເປ. ວ. ໑໔) ຕິໂຣກຸຏ຺ຏານຸໂມທນໍ ອກາສິ. ອນຸໂມທນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ເຕຠາຕິກຊຏິລານໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິມມ຺ປິ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິ.

ອຄ຺ຄສາວກາ ປນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກຣິໍສູ’’ຕິ? ‘‘ອຄ຺ຄສາວກຠາວາຍ ປຕ຺ຖນໍ ກຣິໍສຸ’’. ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກສ຺ສ ຫິ ກປ຺ປານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນາເມນ ສຣທມາຓໂວ ນາມ ອໂຫສິ. ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຄຫປຕິມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນາເມນ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິໂກ ນາມ ອໂຫສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ສຫປໍສຸກີຬກາ ສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ສຣທມາຓໂວ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ກຸສລນ຺ຕກໍ ມຫາຘນໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ຣໂຫຄໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອິຘໂລກຕ຺ຕຠາວເມວ ຊານາມິ, ໂນ ປຣໂລກຕ຺ຕຠາວໍ. ຊາຕສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ມຣຓໍ ນາມ ຘຸວໍ, ມຍາ ເອກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມຄເວສນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຫາຍກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ສິຣິວຑ຺ຒນ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍເຍວ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຫາເຍ ວາ ຎາຕິມິຕ຺ເຕ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ອຕ຺ຕໂນວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣຕນໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ກປຓທ຺ຘິກວຓິພ຺ພກຍາຈການໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປາທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ເອໂກ ທ຺ເວ ຕໂຍຕິ ເອວໍ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕາ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຊຏິລາ ອເຫສຸໍ. ໂສ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ, ອຏ຺ຐ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສໍ ຊຏິລານໍ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຕປິ ສພ຺ເພ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສຸໍ.

ເຕນ ສມເຍນ ອໂນມທສ຺ສີ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ນຄຣໍ ຈນ຺ທວຕີ ນາມ ອໂຫສິ, ປິຕາ ຍສວາ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ມາຕາ ຍໂສຘຣາ ນາມ ເທວີ, ໂພຘິ ອຊ຺ຊຸນຣຸກ຺ໂຂ, ນິສໂຠ ຈ ອໂນໂມ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ວຣຸໂຓ ນາມ ອຸປຏ຺ຐາໂກ, ສຸນ຺ທຣາ ຈ ສຸມນາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ ອເຫສຸໍ. ອາຍຸ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອໂຫສິ, ສຣີຣໍ ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ, ສຣີຣປ຺ປຠາ ທ຺ວາທສໂຍຊນໍ ຜຣິ, ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ສຣທຕາປສໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ສຣທຕາປສສ຺ສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕປຈ຺ຈເຍນ ຘມ຺ມເທສນາ ຈ ມຫຕີ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສຫາຍໂກ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິໂກ ທຸຕິຍສາວກຏ຺ຐານໍ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈສ຺ສ ປຣິວາຣາ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອຎ຺ຎໍ ກຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສີໂຫ ວິຍ ເອກຈໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສຣທຕາປສສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄເຕສຸ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວໍ ເມ ຊານາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ສຣທຕາປສສ຺ສ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຣທຕາປໂສ ພຸທ຺ຘານຸຠາວຎ຺ເຈວ ສຣີຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິຎ຺ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ລກ຺ຂຓມນ຺ເຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ໂລເກ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປຸຣິໂສ ນິສ຺ສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອຄ຺ຄາສເນ. ສຣທຕາປໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສຊຏິລາ ປຓີຕປຓີຕານິ ໂອຊວນ຺ຕານິ ຜລາຜລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຈວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຈ ນິສິນ຺ນາສນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍໍ ‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວິຈຣາມ, ອຍໍ ປນ ປຸຣິໂສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ວເທຖ, ສາສເປນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘໍ ສິເນຣຸໍ ສມໍ ກາຕຸໍ ອິຈ຺ຉຖ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ມມໍ ອຸປມໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິ. ອຖ ເຕ ຕາປສາ, ‘‘ສຈາຍໍ ອິຕ຺ຕຣສຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສ, ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ນ ເອວຣູປໍ ອຸປມໍ ອາຫຣິສ຺ສ, ຍາວ ມຫາ ວຕາຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ສພ຺ເພວ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ສິຣສາ ວນ຺ທິໍສຸ. ອຖ ເນ ອາຈຣິໂຍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖາ ຈ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍໍ ອິຘາຄໂຕ, ມຍໍ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ຍໍ ຍໍ ປຓີຕໍ ຜລາຜລໍ, ຕໍ ຕໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາຣາ ຜລາຜເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ເທວຕາ ທິພ຺ໂພຊໍ ປກ຺ຂິປິໍສຸ. ໂສ ຕາປໂສ ອຸທກມ຺ປິ ສຍເມວ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕໂຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖຣິ ສພ຺ເພ ອນ຺ເຕວາສິເກ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ສາຣຓີຍກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຕ ສຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວາຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ຕໂຕ ສຣທຕາປໂສ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາຕາ, ພຸທ຺ຘານໍ ນິສິນ຺ນາສນມ຺ປິ ນີຈໍ, ສມຓສຕສຫສ຺ສານມ຺ປິ ອາສນໍ ນຕ຺ຖິ, ອຊ຺ຊ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຸຬາຣໍ ພຸທ຺ຘສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປພ຺ພຕປາທໂຕ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ກຖນກາໂລ ປປຎ຺ໂຈ ວິຍ ໂຫຕິ, ອິທ຺ຘິມໂຕ ປນ ອິທ຺ຘິວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວ ເຕ ຕາປສາ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສຸໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ຕິຄາວຸຕໍ, ເສສຠິກ຺ຂູນໍ ອຑ຺ຒໂຍຊນິກາທິເຠທໍ, ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ອຸສຠມຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ‘‘ກຖໍ ເອກສ຺ມິໍ ອສ຺ສມປເທ ຕາວ ມຫນ຺ຕານິ ອາສນານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານີ’’ຕິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ອິທ຺ຘິວິສໂຍ ເຫສ. ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ອາສເນສຸ ສຣທຕາປໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ອິມໍ ປຸປ຺ຜາສນໍ ອຠິຣຸຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນານາປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ, ສມ຺ປາເທຕ຺ວານ ເອກໂຕ;

ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິ.

‘‘ອິທໍ ເມ ອາສນໍ ວີຣ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕວນຸຈ຺ຉວິໍ;

ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທນ຺ໂຕ, ນິສີທ ປຸປ຺ຜມາສເນ.

‘‘ສຕ຺ຕຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ພຸທ຺ໂຘ, ນິສີທິ ປຸປ຺ຜມາສເນ;

ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ຫາສຍິຕ຺ວາ ສເທວເກ’’ຕິ.

ເອວໍ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖຣິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ເສສຠິກ຺ຂູ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິໍສຸ. ສຣທຕາປໂສ ມຫນ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຘາເຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຊຏິລານໍ ອຍໍ ສກ຺ກາໂຣ ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕູ’’ຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖຸ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາປິ ເສສຠິກ຺ຂູປິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕຖາຄເຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວນມູລຜລາຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສສກາເລ ພຸທ຺ຘານໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສຣທຕາປໂສ ປນ ຠິກ຺ຂາຈາຣມ຺ປິ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣຍມາໂນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ປີຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ນິສິນ຺ນໍ ປຐມອຄ຺ຄສາວກໍ ນິສຠຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ນິສຠ, ສກ຺ກາຣກາຣການໍ ຕາປສານໍ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ປຏິລທ຺ຘມຫາລາໂຠ ມຫາໂຍໂຘ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຐຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ສ ເທສນາວສາເນ ທຸຕິຍສາວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ເທເສຫີ’’ຕິ. ອໂນມຕ຺ເຖໂຣ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ເທສນາຍ ເອກສ຺ສາປິ ອຠິສມໂຍ ນາໂຫສິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣິມາເຓ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສຣທຕາປສໍ ສພ຺ເພປິ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ເຕສໍ ຕາວເທວ ເກສມສ຺ສູນິ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ, ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣາ ກາເຍ ປຏິມຸກ຺ກາວ ອເຫສຸໍ.

ສຣທຕາປໂສ ‘‘ກສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂສ ກິຣ ພຸທ຺ຘານໍ ທຸຕິຍາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສຍໂຕ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ໂສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ‘‘ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອິມິນາ ສາວເກນ ປຏິລທ຺ຘຘຸຣໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ໂສ ເຕນ ປຣິວິຕກ຺ເກນ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕຖາຄຕໍ ປນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນນ຺ຕຣາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ ໂກ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອນຸປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂສຬສ ປຎ຺ຎາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ມຍ຺ຫໍ ສາສເນ ອຄ຺ຄສາວໂກ ນິສໂຠ ນາມ ເອໂສ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍ຺ວາຍໍ ມຍາ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣນ຺ເຕນ ສກ຺ກາໂຣ ກໂຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ຜເລນ ອຎ຺ຎໍ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕໍ ວາ ນ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນ ອຍໍ ນິສຠຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສມຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ’’ຕິ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວານ ສຣທຕາປສໍ ອາຫ – ‘‘ນ ເຕ ອຍໍ ປຕ຺ຖນາ ໂມຆາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນາຄເຕ ປນ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ມາຕາ ມຫາມາຍາ ນາມ ເທວີ ຠວິສ຺ສຕິ, ປິຕາ ສຸທ຺ໂຘທໂນ ນາມ ມຫາຣາຊາ, ປຸຕ຺ໂຕ ຣາຫຸໂລ ນາມ, ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອານນ຺ໂທ ນາມ, ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ນາມ, ຕ຺ວໍ ປນສ຺ສ ປຐມອຄ຺ຄສາວໂກ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕາປສໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ.

ສຣທຕາປໂສປິ ອນ຺ເຕວາສິກຕ຺ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຫາຍກສ຺ສ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ສາສນໍ ເປເສສິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ວເທຖ, ສຫາຍເກນ ເຕ ສຣທຕາປເສນ ອໂນມທສ຺ສີພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປຐມອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ຖິຕໍ, ຕ຺ວໍ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຫີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ເຖເຣຫິ ປຸເຣຕຣເມວ ເອກປສ຺ເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິຣິວຑ຺ຒນສ຺ສ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ອຍ຺ໂຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ນີຈາສເນ ນິສິນ຺ໂນ, ‘‘ອນ຺ເຕວາສິກປຣິສາ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ສມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ອສ຺ສມໍ ອໂນມທສ຺ສີ ພຸທ຺ໂຘ ອາຄໂຕ, ມຍໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ສກ຺ກາຣໍ ອກຣິມ຺ຫາ, ສຕ຺ຖາ ສພ຺ເພສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ມໍ ເສສາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ປຐມອຄ຺ຄສາວກໍ ນິສຠຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ນາມ ສາສເນ ປຐມອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖສິໍ, ຕ຺ວມ຺ປິ ຕສ຺ສ ສາສເນ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຫີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຖນໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ ໂຫຕຸ, ຕ຺ວໍ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ສຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ.

ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ຣາຊມາເນນ ອຏ຺ຐກຣີສມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ສມຕລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ລາຊປຎ຺ຈມານິປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣາເປຕ຺ວາ ນີລຸປ຺ປລຈ຺ຉທນໍ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເສສຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ອາສນານິ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ນິມນ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ສຣທຕາປສສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ຕາປໂສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ ອຄມາສິ. ສິຣິວຑ຺ຒໂນປິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ປເວເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ປຓີເຕນ ໂຠຊເນນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ມຫາຣເຫຫິ ວຕ຺ເຖຫິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນາຍໍ ອາຣພ຺ໂຠ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ, ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕາຫໍ ອນຸກມ຺ປໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສຫາໂຍ ສຣທຕາປໂສ ຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສ຺ສ ປຐມອຄ຺ຄສາວໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ເຖສິ, ອຫມ຺ປິ ‘‘ຕສ຺ເສວ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ເຖມີຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກາສິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ສປຣິວາໂຣ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ. ‘‘ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຕທາ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນາ. ເຕ ຍຖາປຕ຺ຖິຕເມວ ລຠິໍສຸ. ນາຫໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເທມີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ອຄາຣິຍຠູຕາ ສມານາ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊໍ ທສ຺ສນາຍ ຄຕາ’’ຕິ ຍາວ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລປຏິເວຘາ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ເຕ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາທມູເລ ອາເນຕຸກາມາ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິຍາ ນິສ຺ສາຣຠາວໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິຘາຄມເນ ອານິສໍສໍ ກຖຍິມ຺ຫາ. ໂສ ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ອນ຺ເຕວາສິກວາໂສ ນາມ ຈາຏິຍາ ອຸທຎ຺ຈນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິສທິໂສ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ອນ຺ເຕວາສິວາສໍ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ອິທານິ ມຫາຊໂນ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ໂຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣເມວ ປູເຊສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ກຖໍ ຠວິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິຕາ ພຫູ, ອຸທາຫຸ ທນ຺ຘາ’’ຕິ? ‘‘ທນ຺ຘາ’’ຕິ ກຖິເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ປຓ຺ຑິຕາ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ທນ຺ຘາ ທນ຺ຘສ຺ສ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສຎ຺ຈໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຕາຍ ອສາຣໍ ສາໂຣຕິ, ສາຣຎ຺ຈ ອສາໂຣຕິ ຄຓ຺ຫິ. ຕຸມ຺ເຫ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຕາຍ ສາຣຎ຺ຈ ສາຣໂຕ, ອສາຣຎ຺ຈ ອສາຣໂຕ ຎຕ຺ວາ ອສາຣໍ ປຫາຍ ສາຣເມວ ຄຓ຺ຫິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໑.

‘‘ອສາເຣ ສາຣມຕິໂນ, ສາເຣ ຈາສາຣທສ຺ສິໂນ;

ເຕ ສາຣໍ ນາຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣາ.

໑໒.

‘‘ສາຣຎ຺ຈ ສາຣໂຕ ຎຕ຺ວາ, ອສາຣຎ຺ຈ ອສາຣໂຕ;

ເຕ ສາຣໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອສາເຣ ສາຣມຕິໂນຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ, ທສວຕ຺ຖຸກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຘມ຺ມເທສນາຕິ ອຍໍ ອສາໂຣ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ສາຣທິຏ຺ຐິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາເຣ ຈາສາຣທສ຺ສິໂນຕິ ທສວຕ຺ຖຸກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຘມ຺ມເທສນາຕິ ອຍໍ ສາໂຣ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ‘‘ນາຍໍ ສາໂຣ’’ຕິ ອສາຣທສ຺ສິໂນ. ເຕ ສາຣນ຺ຕິ ເຕ ປນ ຕໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວເສນ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣາ ຫຸຕ຺ວາ ສີລສາຣໍ, ສມາຘິສາຣໍ, ປຎ຺ຎາສາຣໍ, ວິມຸຕ຺ຕິສາຣໍ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສາຣໍ, ‘‘ປຣມຕ຺ຖສາຣໍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ນາຘິຄຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ. ສາຣຎ຺ຈາຕິ ຕເມວ ສີລສາຣາທິສາຣໍ ‘‘ສາໂຣ ນາມາຍ’’ນ຺ຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຎ຺ຈ ອສາຣໍ ‘‘ອສາໂຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ. ເຕ ສາຣນ຺ຕິ ເຕ ປຓ຺ຑິຕາ ເອວໍ ສມ຺ມາທສ຺ສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ວເສນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສາຣໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ນນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍຖາ ອຄາຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖາ ຫິ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ – ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ອາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາເຊນ ເປສິຕານໍ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສປຣິວາຣານໍ ທສນ຺ນໍ ທູຕານໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ເຕນ ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖເຣນ ຄມນກາລໍ ຎຕ຺ວາ ມຄ຺ຄວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ວີສຕິສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວຸໂຕ ກປິລປຸຣໍ ນີໂຕ ຎາຕິສມາຄເມ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕກໍ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໕໕ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ, ‘‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໖໘) ຄາຖາຍ ປິຕຣໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈເຣ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໖໙) ຄາຖາຍ ມຫາປຊາປຕິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ, ຣາຊານຎ຺ຈ ສກທາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ປນ ຣາຫຸລມາຕຸຄຸຓກຖໍ ນິສ຺ສາຍ ຈນ຺ທກິນ຺ນຣີຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑໔.໑໘ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕຕິຍທິວເສ ນນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ອຠິເສກເຄຫປ຺ປເວສນວິວາຫມງ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ນນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໍ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ນນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫິ. ໂສປິ ຕຖາຄຕຄາຣເວນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ໂສປານສີເສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຐາເນ ນ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕໂຣ ‘‘ໂສປານປາທມູເລ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ນ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕໂຣ ‘‘ຣາຊງ຺ຄເຓ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ນ ຄຓ຺ຫິ. ກຸມາໂຣ ນິວຕ຺ຕິຕຸກາໂມ ອຣຸຈິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸຄາຣເວນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ອິຘ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຊນປທກລ຺ຍາຓິຍາ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ – ‘‘ອຍ຺ເຍ, ຠຄວາ ນນ຺ທກຸມາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຕໍ ວິນາ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສາ ອຸທກພິນ຺ທູຫິ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕເຫວ ອຑ຺ຒຸລ຺ລິຂິເຕຫິ ເກເສຫິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຕຸວຏໍ ໂຂ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ຕສ຺ສ ຫທເຍ ຕິຣິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ວິຍ ຐິຕໍ. ສຕ຺ຖາປິສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ຕໍ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສສິ ນນ຺ທາ’’ຕິອາຫ. ໂສ ພຸທ຺ຘຄາຣເວນ ‘‘ນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ ຫິ ນນ຺ທໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ກປິລປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕິຍທິວເສ ນນ຺ທໍ ປພ຺ພາເຊສິ.

ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຣາຫຸລມາຕາ ກຸມາຣໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ປສ຺ສ, ຕາຕ, ເອຕໍ ວີສຕິສຫສ຺ສສມຓປຣິວຸຕໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຣູປິວຓ຺ຓໍ ສມຓໍ, ອຍໍ ເຕ ປິຕາ, ເອຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕາ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕ຺ຍາສ຺ສ ນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ປສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉ ນໍ ທາຍຊ຺ຊໍ ຍາຈສ຺ສຸ – ‘ອຫໍ, ຕາຕ, ກຸມາໂຣ, ອຠິເສກໍ ປຕ຺ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຠວິສ຺ສາມິ, ຘເນນ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ຘນໍ ເມ ເທຫິ. ສາມິໂກ ຫິ ປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຸສນ຺ຕກສ຺ສາ’’’ຕິ. ກຸມາໂຣ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາວ ປິຕຸສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຫຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂາ ເຕ, ສມຓ, ຉາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ພຫຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປໍ ວທນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຄວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ກຸມາໂຣປິ ‘‘ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ, ສມຓ, ເທຫິ, ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ, ສມຓ, ເທຫີ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ຠຄວາປິ ກຸມາຣໍ ນ ນິວຕ຺ຕາເປສິ. ປຣິຊໂນປິ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອິຕິ ໂສ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ອາຣາມເມວ ອຄມາສິ.

ຕໂຕ ຠຄວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍໍ ອຍໍ ປິຕຸສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏານຸຄຕໍ ສວິຆາຕໍ, ຫນ຺ທສ຺ສ ໂພຘິຕເລ ປຏິລທ຺ຘໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອຣິຍຘນໍ ເທມິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ນໍ ສາມິກໍ ກໂຣມີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ປພ຺ພຊິເຕ ຈ ປນ ກຸມາເຣ ຣຎ຺ໂຎ ອຘິມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ນິເວເທຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍາ, ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຣໍ ຍາຈິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຕໍ ວຣໍ ທຕ຺ວາ ປຸເນກທິວສໍ ຣາຊນິເວສເນ ກຕປາຕຣາໂສ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນນ ຣຎ຺ຎາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກກາເລ ເອກາ ເທວຕາ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ກາລກໂຕ’ຕິ ອາຫ. ອຫໍ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘ນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ໂພຘິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ກາລໍ ກໂຣຕີ’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ອິທານິ ກິໍ ສທ຺ທຫິສ຺ສຖ, ປຸພ຺ເພປິ ອຏ຺ຐິການິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ມໂຕ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫາຘມ຺ມປາລຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑໐.໙໒ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຣາຊາ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອິຕິ ຠຄວາ ປິຕຣໍ ຕີສຸ ຜເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ປຸນເທວ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ຄຫິຕປຏິຎ຺ໂຎ ນິຏ຺ຐິເຕ ເຊຕວເນ ວິຫາເຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖຣິ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອນຠິຣໂຕ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ, ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຠຄວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ນນ຺ທ, ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘ອນຠິຣໂຕ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ, ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິສ຺ສ ປນ ຕ຺ວໍ, ນນ຺ທ, ອນຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣສິ, ນ ສກ຺ໂກສິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສາກິຍານີ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ຆຣາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ອຑ຺ຒຸລ຺ລິຂິເຕຫິ ເກເສຫິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ຕຸວຏໍ ໂຂ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’ຕິ, ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ອນຸສ຺ສຣມາໂນ ອນຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ, ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິພເລນ ຕາວຕິໍສເທວໂລກໍ ອາເນນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກສ຺ມິໍ ຌາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຌາມຂາຓຸເກ ນິສິນ຺ນໍ ຉິນ຺ນກຓ຺ຓນາສນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ເອກໍ ປລຸຏ຺ຐມກ຺ກຏິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕານິ ກກຸຏປາທານິ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ທສ຺ເສສິ. ກກຸຏປາທານີຕິ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຕາຍ ປາເຣວຕປາທສທິສປາທານິ. ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈ ປນາຫ – ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ນນ຺ທ, ກຕມາ ນຸ ໂຂ ອຠິຣູປຕຣາ ວາ ທສ຺ສນີຍຕຣາ ວາ ປາສາທິກຕຣາ ວາ ສາກິຍານີ ວາ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ, ອິມານິ ວາ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ກກຸຏປາທານີ’’ຕິ? ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ສາ, ຠນ຺ເຕ, ຉິນ຺ນກຓ຺ຓນາສນງ຺ຄຸຏ຺ຐາ ປລຸຏ຺ຐມກ຺ກຏີ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສາກິຍານີ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ, ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ອຸປນິຘາຍ ສງ຺ຂ຺ຍມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ, ກລມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ, ກລຠາຄມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ. ອຖ ໂຂ ອິມາເນວ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ອຠິຣູປຕຣານິ ເຈວ ທສ຺ສນີຍຕຣານິ ຈ ປາສາທິກຕຣານິ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ອຠິຣມ, ນນ຺ທ, ອຠິຣມ, ນນ຺ທ, ອຫໍ ເຕ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານໍ, ອຠິຣມິສ຺ສາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ເຊຕວເນເຍວ ປາຕຸຣໂຫສິ. ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ, ‘‘ອາຍສ຺ມາ ກິຣ ນນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາຕາ ມາຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຣານໍ ເຫຕຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ. ຠຄວາ ກິຣສ຺ສ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ນນ຺ທສ຺ສ ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ຠຕກວາເທນ ຈ ອຸປກ຺ກິຕກວາເທນ ຈ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ‘‘ຠຕໂກ ກິຣາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ, ອຸປກ຺ກິຕໂກ ກິຣາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ, ອຈ຺ຉຣານໍ ເຫຕຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ. ຠຄວາ ກິຣສ຺ສ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ສຫາຍການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕກວາເທນ ຈ ອຸປກ຺ກິຕກວາເທນ ຈ ອຏ຺ຏິຍມາໂນ ຫຣາຍມາໂນ ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນ ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິ, ‘‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ຈ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ອຣຫຕໍ ອໂຫສິ.

ອເຖກາ ເທວຕາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ສກລໍ ເຊຕວນໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາຕາ ມາຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓໍ ອຸທປາທິ ‘‘ນນ຺ໂທ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ໂສປາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານໍ, ມຸຎ຺ຈາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕສ຺ມາ ປຏິສ຺ສວາ’’ຕິ. ‘‘ມຍາປິ ໂຂ ເຕ, ນນ຺ທ, ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ວິທິໂຕ ‘ນນ຺ໂທ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’ຕິ. ເທວຕາປິ ເມ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນນ຺ໂທ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’ຕິ. ຍເທວ ໂຂ ເຕ, ນນ຺ທ, ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ອຖາຫໍ ມຸຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ມາ ປຏິສ຺ສວາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ຍສ຺ສ ນິຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ປງ຺ໂກ, ມທ຺ທິໂຕ ກາມກຓ຺ຏໂກ;

ໂມຫກ຺ຂຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ນ ເວຘຕີ ສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໒໒);

ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ ນນ຺ທ, ປຸພ຺ເພ ຕ຺ວໍ ‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມີ’ຕິ ວເທສິ, ອິທານິ ເຕ ກຖ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ ເມ, ອາວຸໂສ, ຄິຫິຠາວາຍ ອາລໂຍ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ – ‘‘ອຠູຕໍ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ກເຖຕິ, ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ອຕີຕທິວເສສຸ ‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ‘ນຕ຺ຖິ ເມ ຄິຫິຠາວາຍ ອາລໂຍ’ຕິ ກເຖຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຕີຕທິວເສສຸ ນນ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ ທຸຈ຺ຉນ຺ນເຄຫສທິໂສ ອໂຫສິ, ອິທານິ ສຸຈ຺ຉນ຺ນເຄຫສທິໂສ ຊາໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ທິພ຺ພຈ຺ຉຣານໍ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕຸໍ ວາຍມນ຺ໂຕ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໓.

‘‘ຍຖາ ອຄາຣໍ ທຸຈ຺ຉນ຺ນໍ, ວຸຏ຺ຐີ ສມຕິວິຊ຺ຌຕິ;

ເອວໍ ອຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຣາໂຄ ສມຕິວິຊ຺ຌຕິ.

໑໔.

‘‘ຍຖາ ອຄາຣໍ ສຸຈ຺ຉນ຺ນໍ, ວຸຏ຺ຐີ ນ ສມຕິວິຊ຺ຌຕິ;

ເອວໍ ສຸຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຣາໂຄ ນ ສມຕິວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຄາຣນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເຄຫໍ. ທຸຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ວິຣຬຈ຺ຉນ຺ນໍ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ. ສມຕິວິຊ຺ຌຕີຕິ ວສ຺ສວຸຏ຺ຐິ ວິນິວິຊ຺ຌຕິ. ອຠາວິຕນ຺ຕິ ຕໍ ອຄາຣໍ ວຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຠາວນາຍ ຣຫິຕຕ຺ຕາ ອຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຣາໂຄ ສມຕິ ວິຊ຺ຌຕິ. ນ ເກວລໍ ຣາໂຄວ, ໂທສໂມຫມານາທໂຍ ສພ຺ພກິເລສາ ຕຖາຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕິວິຍ ວິຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ. ສຸຠາວິຕນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາຫິ ສຸຠາວິຕໍ. ເອວຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຈ຺ຉນ຺ນໍ ເຄຫໍ ວຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ອຕິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ມຫາຊນສ຺ສ ເທສນາ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສິ.

ອຖ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ພຸທ຺ຘາ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍາ, ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ນາມາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ສຕ຺ຖາຣາ ເທວຈ຺ຉຣາ ອາມິສໍ ກຕ຺ວາ ວິນີໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ມຍາ ມາຕຸຄາເມນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ວິນີໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ພາຣາຓສິວາສີ ກປ຺ປໂຏ ນາມ ວາຓິໂຊ ອໂຫສິ. ຕສ຺ເສໂກ ຄທ຺ຣໂຠ ກຸມ຺ຠຠາຣໍ ວຫຕິ, ເອກທິວເສນ ສຕ຺ຕ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ຄທ຺ຣຠຠາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ຕາວ ຄທ຺ຣຠໍ ຈຣິຕຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ຄທ຺ຣໂຠ ປຣິຂາປິຏ຺ເຐ ຈຣມາໂນ ເອກໍ ຄທ຺ຣຠິໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິ. ສາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອາຫ – ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ພາຣາຓສິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ເກນ ກມ຺ເມນາ’’ຕິ? ‘‘ວາຓິຊ຺ຊກມ຺ເມນາ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕກໍ ຠາຣໍ ວຫສີ’’ຕິ? ‘‘ກຸມ຺ຠຠາຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຠາຣໍ ວຫນ຺ໂຕ ກຕິ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຕ ໂຍຊນານີ’’ຕິ. ‘‘ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ເຕ ກາຈິ ປາທປຣິກມ຺ມປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມກຣາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ນາມ ອນຸໂຠສີ’’ຕິ? ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ປາທປຣິກມ຺ມາທິກາຣກາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກາມສໍໂຍຊນຆຏ຺ຏນຕ຺ຖາຍ ປນ ເອວຣູປໍ ກຖໍ ກເຖສິ’’? ໂສ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິ. ກປ຺ປໂຏປິ ຠຓ຺ຑໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ນາຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຕ຺ວາ, ‘‘ອນິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຣິຠາເສຕ຺ວາ ນໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄາຖມາຫ –

‘‘ປໂຕທໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ສາຬສງ຺ຄຸລິກຓ຺ຏກໍ;

ສຎ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສາມິ ເຕ ກາຍໍ, ເອວໍ ຊານາຫິ ຄທ຺ຣຠາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຄທ຺ຣໂຠ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຫມ຺ປິ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ປໂຕທໍ ເມ ກຣິສ຺ສສິ, ໂສຬສງ຺ຄຸລິກຓ຺ຏກໍ;

ປຸຣໂຕ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວານ, ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວານ ປຈ຺ຉໂຕ;

ທນ຺ຕໍ ເຕ ປາຕຍິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ຊານາຫິ ກປ຺ປຏາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ວາຓິໂຊ – ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ເອສ ເອວໍ ວທຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ຄທ຺ຣຠິໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິມາເຍສ ເອວໍ ສິກ຺ຂາປິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ‘ເອວຣູປິໍ ນາມ ເຕ ຄທ຺ຣຠິໍ ອາເນສ຺ສາມີ’ຕິ ມາຕຸຄາເມນ ນໍ ປໂລເຠຕ຺ວາ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຈຕຸປ຺ປທິໍ ສງ຺ຂມຸຂິໍ, ນາຣິໍ ສພ຺ພງ຺ຄໂສຠິນິໍ;

ຠຣິຍໍ ເຕ ອານຍິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ຊານາຫິ ຄທ຺ຣຠາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຄທ຺ຣໂຠ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຈຕຸປ຺ປທິໍ ສງ຺ຂມຸຂິໍ, ນາຣິໍ ສພ຺ພງ຺ຄໂສຠິນິໍ;

ຠຣິຍໍ ເມ ອານຍິສ຺ສສິ, ເອວໍ ຊານາຫິ ກປ຺ປຏ;

ກປ຺ປຏ ຠິຍ຺ໂຍ ຄມິສ຺ສາມິ, ໂຍຊນານິ ຈຕຸທ຺ທສາ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ກປ຺ປໂຏ, ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຫີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ໂສ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ນໍ ອາຫ – ‘‘ນນຸ ມໍ ຕຸມ຺ເຫ ‘ຠຣິຍໍ ເຕ ອານຍິສ຺ສາມີ’ຕິ ອໂວຈຸຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ວຸຕ຺ຕໍ, ນາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຖໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມິ, ຠຣິຍໍ ເຕ ອາເນສ຺ສາມິ, ເວຕນໍ ປນ ຕຸຍ຺ຫໍ ເອກກສ຺ເສວ ທສ຺ສາມິ, ຕຸຍ຺ຫໍ ເວຕນໍ ທຸຕິຍສ຺ສ ປໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕ຺ວເມວ ຊາເນຍ຺ຍາສິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ປນ ໂວ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ປຸຕ຺ຕາ ວິຊາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕຫິປິ ພຫູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຕໍ ປໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕ຺ວເມວ ຊາເນຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ຄທ຺ຣໂຠ ຕສ຺ມິໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ອນເປກ຺ໂຂ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຕທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄທ຺ຣຠີ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ອໂຫສິ, ຄທ຺ຣໂຠ ນນ຺ໂທ, ວາຓິໂຊ ອຫເມວ. ເອວໍ ປຸພ຺ເພເປສ ມຍາ ມາຕຸຄາເມນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ວິນີໂຕ’’ຕິ ຊາຕກໍ ນິຏ຺ຐາເປສີຕິ.

ນນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ຈຸນ຺ທສູກຣິກວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ໂສເຈຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈຸນ຺ທສູກຣິກໍ ນາມ ປຸຣິສໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ວສ຺ສານິ ສູກເຣ ວຘິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ໂຕ ຈ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ຈ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ຉາຕກາເລ ສກເຏນ ວີຫິໍ ອາທາຍ ຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກນາຬິທ຺ເວນາຬິມຕ຺ເຕນ ຄາມສູກຣໂປຕເກ ກິຓິຕ຺ວາ ສກຏໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉານິເວສເນ ວຊໍ ວິຍ ເອກໍ ຐານໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ເຕສໍ ນິວາປໍ ໂຣເປຕ຺ວາ, ເຕສຸ ນານາຄຈ຺ເຉ ຈ ສຣີຣມລຎ຺ຈ ຂາທິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິເຕສຸ ຍໍ ຍໍ ມາເຣຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ອາຬາເນ ນິຈ຺ຈລໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຣີຣມໍສສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຍິຕ຺ວາ ພຫລຠາວຕ຺ຖໍ ຈຕຸຣສ຺ສມຸຄ຺ຄເຣນ ໂປເຖຕ຺ວາ, ‘‘ພຫລມໍໂສ ຊາໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນ຺ຕເຣ ທຓ຺ຑກໍ ທຕ຺ວາ ໂລຫຖາລິຍາ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ມຸເຂ ອາສິຎ຺ຈຕິ. ຕໍ ກຸຈ຺ຉິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ກຣີສໍ ອາທາຍ ອໂຘຠາເຄນ ນິກ຺ຂມຕິ, ຍາວ ໂຖກມ຺ປິ ກຣີສໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາວ ອາວິລໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ສຸທ຺ເຘ ອຸທເຣ ອຈ຺ຉໍ ອນາວິລໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ. ອຖສ຺ສ ອວເສສໍ ອຸທກໍ ປິຏ຺ຐິຍໍ ອາສິຎ຺ຈຕິ. ຕໍ ກາຬຈມ຺ມໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕໂຕ ຕິຓຸກ຺ກາຍ ໂລມານິ ຌາເປຕ຺ວາ ຕິຂິເຓນ ອສິນາ ສີສໍ ຉິນ຺ທຕິ. ປຄ຺ຆຣຓຕໍ ໂລຫິຕໍ ຠາຊເນນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມໍສໍ ໂລຫິເຕນ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ຂາທິຕ຺ວາ ເສສໍ ວິກ຺ກິຓາຕິ. ຕສ຺ສ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕານິ. ຕຖາຄເຕ ຘຸຣວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕ ເອກທິວສມ຺ປິ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິມຕ຺ເຕນ ປູຊາ ວາ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂທານໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ປຸຎ຺ຎໍ ນາມ ນາໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ສຣີເຣ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຊີວນ຺ຕສ຺ເສວ ອວີຈິມຫານິຣຍສນ຺ຕາໂປ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ອວີຈິສນ຺ຕາໂປ ນາມ ໂຍຊນສເຕ ຐຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີນໍ ຠິຊ຺ຊນສມຕ຺ໂຖ ປຣິຬາໂຫ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕສ຺ສ ອໂຍມຍາ ຠູມິ, ຊລິຕາ ເຕຊສາຍຸຕາ;

ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສຕໍ, ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ສພ຺ພທາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໖໗; ອ. ນິ. ໓.໓໖);

ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ປນສ຺ສ ປາກຕິກຄ຺ຄິສນ຺ຕາປໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ອຍໍ ອຸປມາ ວຸຕ຺ຕາ – ‘‘ຍຖາ, ມຫາຣາຊ, ກູຏາຄາຣມຕ຺ໂຕ ປາສາໂຓປິ ເນຣຍິກຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຂເຓນ ວິລຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕາ ປເນຕ຺ຖ ກມ຺ມພເລນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຄຕາ ວິຍ ນ ວິລີຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໒.໔.໖). ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເປ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂໂກ ອາກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເຄຫມຊ຺ເຌເຍວ ສູກຣຣວໍ ຣວິຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ວິຈຣນ຺ໂຕ ປຸຣຕ຺ຖິມວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຈ຺ຉິມວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖສ຺ສ ເຄຫມານຸສກາ ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຸຂໍ ປິທຫນ຺ຕິ. ກມ຺ມວິປາໂກ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ປຏິພາຫິຕຸໍ. ໂສ ວິຣວນ຺ໂຕວ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣຕິ. ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕສຸ ຆເຣສຸ ມນຸສ຺ສາ ນິທ຺ທໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ມຣຓຠເຍນ ຕຊ຺ຊິຕສ຺ສ ປນ ພຫິນິກ຺ຂມນໍ ນິວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສພ຺ໂພ ເຄຫຊໂນ ຍຖາ ອນ຺ໂຕຐິໂຕ ພຫິ ວິຈຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ເຄຫທ຺ວາຣານິ ຖເກຕ຺ວາ ພຫິເຄຫໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຕິ. ອິຕໂຣ ອນ຺ໂຕເຄເຫເຍວ ນິຣຍສນ຺ຕາເປນ ວິຣວນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣຕິ. ເອວໍ ສຕ຺ຕທິວສານິ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອວີຈິມຫານິຣໂຍ ເທວທູຕສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໓.໒໖໑ ອາທໂຍ; ອ. ນິ. ໓.໓໖) ວຓ຺ເຓຕພ຺ໂພຕິ.

ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ຆຣທ຺ວາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ສູກຣສທ຺ໂທ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ນາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຈຸນ຺ທສູກຣິຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ສູກຣານໍ ມາຣິຍມານານໍ ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສ, ເຄເຫ ກາຈິ ມງ຺ຄລກິຣິຍາ ຠວິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ. ເອຕ຺ຕເກ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ສູກເຣ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ເອກມ຺ປິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ວາ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ນ ວຕ ໂນ ເອວຣູໂປ ກກ຺ຂໂຬ ຜຣຸໂສ ສຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ອິເມ ສຕ຺ຕທິວເສ ສູກເຣ ມາເຣຕິ, ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກໍ ປນສ຺ສ ວິປາກໍ ອຸທປາທິ, ຊີວນ຺ຕສ຺ເສວ ອວີຈິມຫານິຣຍສນ຺ຕາໂປ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສ ເຕນ ສນ຺ຕາເປນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ສູກຣຣວໍ ຣວນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ໂລເກ ເອວໍ ໂສຈິຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂສຈນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປມຕ຺ຕາ ນາມ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂສຈນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໕.

‘‘ອິຘ ໂສຈຕິ ເປຈ຺ຈ ໂສຈຕິ,

ປາປກາຣີ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂສຈຕິ;

ໂສ ໂສຈຕິ ໂສ ວິຫຎ຺ຎຕິ;

ທິສ຺ວາ ກມ຺ມກິລິຏ຺ຐມຕ຺ຕໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປາປກາຣີຕິ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອກຕໍ ວຕ ເມ ກລ຺ຍາຓໍ, ກຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ເອກໍເສເນວ ມຣຓສມເຍ ອິຘ ໂສຈຕິ, ອິທມສ຺ສ ກມ຺ມໂສຈນໍ. ວິປາກໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ປນ ເປຈ຺ຈ ໂສຈຕິ. ອິທມສ຺ສ ປຣໂລເກ ວິປາກໂສຈນໍ. ເອວໍ ໂສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂສຈຕິເຍວ. ເຕເນວ ກາຣເຓນ ຊີວມາໂນເຍວ ໂສ ຈຸນ຺ທສູກຣິໂກປິ ໂສຈຕິ. ທິສ຺ວາ ກມ຺ມກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິລິຏ຺ຐກມ຺ມໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣກໍ ວິລປນ຺ໂຕ ວິຫຎ຺ຎຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ຈຸນ຺ທສູກຣິກວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ຘມ຺ມິກອຸປາສກວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ໂມທຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມິກອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕາ ຘມ຺ມິກອຸປາສກາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ອຸປາສກສຕານິ ປຣິວາຣາ. ໂຍ ເຕສໍ ເຊຏ຺ຐໂກ, ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕ ປຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ຘີຕໂຣ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ເອເກກາ ສລາກຍາຄຸ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖິກຠຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ອໂຫສິ. ເຕປິ ສພ຺ເພວ ອນຸຊາຕປຸຕ຺ຕາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ອິຕິ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ຠຣິຍາຍ ອຸປາສກສ຺ສາຕິ ໂສຬສ ສລາກຍາຄຸອາທີນິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິຕິ ໂສ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ປຣິຫາຍິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາໂມ ‘‘ອຏ຺ຐ ວາ ເມ ໂສຬສ ວາ ຠິກ຺ຂູ ເປເສຖາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິ. ສຕ຺ຖາ ເປເສສິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ອາສເນສຸ ນິສິນ຺ນາ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍານໍ ເມ ທສ຺ສນໍ ທຸລ຺ລຠໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ທຸພ຺ພໂລມ຺ຫິ, ເອກໍ ເມ ສຸຕ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກຕຣໍ ສຸຕ຺ຕໍ ໂສຕຸກາໂມ ອຸປາສກາ’’ຕິ? ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອວິຊຫິຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຉຫິ ເທວໂລເກຫິ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ສຫສ຺ສສິນ຺ຘວຍຸຕ຺ຕາ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິກາ ຉ ຣຖາ ອາຄມິໍສຸ. ເຕສຸ ຐິຕາ ເທວຕາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລກໍ ເນສ຺ສາມ, ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລກໍ ເນສ຺ສາມ, ອມ຺ໂຠ ມຕ຺ຕິກຠາຊນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຠາຊນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລເກ ອຠິຣມິຕຸໍ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຫິ, ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລເກ ອຠິຣມິຕຸໍ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ອຸປາສໂກ ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ຕຣາຍໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ – ‘‘ອາຄເມຖ ອາຄເມຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອມ຺ເຫ ວາເຣຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ.

ອຖສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປິຕາ ປຸພ຺ເພ ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ອຕິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ອິທານິ ປນ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຍເມວ ວາເຣຕິ, ມຣຓສ຺ສ ອຠາຍນກສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິຣວິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອິທານິ ອໂນກາໂສ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ອຸປາສໂກ ໂຖກໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກສ຺ມາ ກນ຺ທຖາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ຕຸມ຺ເຫ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕາ ສຍເມວ ວາຣຍິຕ຺ຖ, ອຖ ມຍໍ ‘ມຣຓສ຺ສ ອຠາຍນກສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ກນ຺ທິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ຍາ ປນ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘‘ອໂນກາໂສ’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກນ຺ຕາ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ນາຫໍ, ອຍ຺ເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຖ ເກນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ. ‘‘ຉຫິ ເທວໂລເກຫິ ເທວຕາ ຉ ຣເຖ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອາທາຍ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ‘ອມ຺ຫາຫິ ເທວໂລເກ ອຠິຣມ, ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລເກ ອຠິຣມາ’ຕິ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖມີ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ, ຕາຕ, ຣຖາ, ນ ມຍໍ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ມຍ຺ຫໍ ຄນ຺ຖິຕານິ ປຸປ຺ຜານີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ກຕໂຣ ເທວໂລໂກ ຣມຓີໂຍ’’ຕິ? ‘‘ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ວສິຕຏ຺ຐານໍ ຕຸສິຕຠວນໍ ຣມຓີຍໍ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ‘ຕຸສິຕຠວນໂຕ ອາຄຕຣເຖ ລຄ຺ຄຕູ’ຕິ ປຸປ຺ຜທາມໍ ຂິປຖາ’’ຕິ. ເຕ ຂິປິໍສຸ. ຕໍ ຣຖຘຸເຣ ລຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອາກາເສ ໂອລມ຺ພິ. ມຫາຊໂນ ຕເທວ ປສ຺ສຕິ, ຣຖໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ອຸປາສໂກ ‘‘ປສ຺ສເຖຕໍ ປຸປ຺ຜທາມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ເອຕໍ ຕຸສິຕຠວນໂຕ ອາຄຕຣເຖ ໂອລມ຺ພຕິ, ອຫໍ ຕຸສິຕຠວນໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ມມ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ມຍາ ກຕນິຍາເມເນວ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຣເຖ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ຕາວເທວສ຺ສ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາໂຓ ສຏ຺ຐິສກຏຠາຣາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສໍ ປຣິວາເຣສິ, ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນິກໍ ກນກວິມານໍ ປາຕຸຣໂຫສິ. ເຕປິ ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ສຸຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສເກນ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາເຍວ ປນ ‘ອາຄເມຖາ’ຕິ ວາເຣສິ. ອຖສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ກນ຺ທິໍສຸ. ມຍໍ ‘ອິທານິ ອໂນກາໂສ’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ນ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສິ, ຉຫິ ເທວໂລເກຫິ ເທວຕາ ຉ ຣເຖ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປາສກໍ ປກ຺ໂກສິໍສຸ. ໂສ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຕຸສິຕຠວເນ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ອິຘ ຎາຕິມຊ຺ເຌ ໂມທມາໂນ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອິທາເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ໂມທນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂມທນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໖.

‘‘ອິຘ ໂມທຕິ ເປຈ຺ຈ ໂມທຕິ,

ກຕປຸຎ຺ໂຎ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂມທຕິ;

ໂສ ໂມທຕິ ໂສ ປໂມທຕິ,

ທິສ຺ວາ ກມ຺ມວິສຸທ຺ຘິມຕ຺ຕໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຕປຸຎ຺ໂຎຕິ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ກາຣໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອກຕໍ ວຕ ເມ ປາປໍ, ກຕໍ ເມ ກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ກມ຺ມໂມທເນນ, ເປຈ຺ຈ ວິປາກໂມທເນນ ໂມທຕິ. ເອວໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂມທຕິ ນາມ. ກມ຺ມວິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ຘມ຺ມິກອຸປາສໂກປິ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມວິສຸທ຺ຘິໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ກາລກິຣິຍໂຕ ປຸພ຺ເພ ອິຘໂລເກປິ ໂມທຕິ, ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣໂລເກປິ ອຕິໂມທຕິເຍວາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ຘມ຺ມິກອຸປາສກວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ຕປ຺ປຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຖວິປ຺ປເວສນາ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຠາສິຕານິ ສພ຺ພານິ ຊາຕການິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກຖິຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ສຕ຺ຖຣິ ອນຸປິຍໍ ນາມ ມລ຺ລານໍ ນິຄໂມ ອຕ຺ຖິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຸປິຍມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ເຕເຍວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓປຏິຄ຺ຄຫຓທິວເສເຍວ ອສີຕິສຫສ຺ເສຫິ ຎາຕິກຸເລຫິ ‘‘ຣາຊາ ວາ ໂຫຕຸ, ພຸທ຺ໂຘ ວາ, ຂຕ຺ຕິຍປຣິວາໂຣວ ວິຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອສີຕິສຫສ຺ສປຸຕ຺ຕາ ປຏິຎ຺ຎາຕາ. ເຕສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ຠທ຺ທິຍໍ ນາມ ຣາຊານໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘໍ, ອານນ຺ທໍ, ຠຄຸໍ, ກິມິລໍ, ເທວທຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມ ຉ ສກ຺ເຍ ອປພ຺ພຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ມຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ເຕ ປພ຺ພາເຊມ, ອິເມ ຉ ສກ຺ຍາ ນ ຎາຕກາ ມຎ຺ເຎ, ກສ຺ມາ ນ ປພ຺ພຊນ຺ຕີ’’ຕິ? ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ອຖ ໂຂ ມຫານາໂມ ສກ຺ໂຍ ອນຸຣຸທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ອມ຺ຫາກໍ ກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ວາ ປພ຺ພຊ, ອຫໍ ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ປນ ສຸຂຸມາໂລ ໂຫຕິ ສມ຺ປນ຺ນໂຠໂຄ, ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຈນມ຺ປິ ເຕນ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ. ເອກທິວສຎ຺ຫິ ເຕສຸ ຉສຸ ຂຕ຺ຕິເຍສຸ ຄຸຬກີຬໍ ກີຬນ຺ເຕສຸ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ປູເວນ ປຣາຊິໂຕ ປູວຕ຺ຖາຍ ປຫິຓິ, ອຖສ຺ສ ມາຕາ ປູເວ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຫິຓິ. ເຕ ຂາທິຕ຺ວາ ປຸນ ກີຬິໍສຸ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕສ຺ເສວ ປຣາຊໂຍ ໂຫຕິ. ມາຕາ ປນສ຺ສ ປຫິເຕ ປຫິເຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປູເວ ປຫິຓິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ‘‘ປູວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຫິຓິ. ໂສ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອສຸກປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ເອສາເປກາ ປູວວິກຕິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ນຕ຺ຖິປູວໍ ເມ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ມາຕາ ປນສ຺ສ ‘‘ນຕ຺ຖິປູວໍ ກິຣ, ອຍ຺ເຍ, ເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ‘ນຕ຺ຖີ’ຕິ ປທໍ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ, ອິມິນາ ປນ ອຸປາເຍນ ນໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຊານາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຸຈ຺ຉໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ອຎ຺ຎາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເປເສສິ. ນຄຣປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ເທວຕາ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ອນຸຣຸທ຺ຘສກ຺ເຍນ ອນ຺ນຠາຣກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘‘ນຕ຺ຖີ’ຕິ ເມ ວຈນສ຺ສ ສວນໍ ມາ ໂຫຕຸ, ໂຠຊນຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຊານນໍ ມາ ‘ໂຫຕູ’ຕິ ປຕ຺ຖນາ ກຕາ, ສຈາຍໍ ຕຸຈ຺ຉປາຕິໍ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເທວສມາຄມໍ ປວິສິຕຸໍ ນ ລຠິສ຺ສາມ, ສີສມ຺ປິ ໂນ ສຕ຺ຕຘາ ຜເລຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປາຕິໍ ທິພ຺ພປູເວຫິ ປຸຓ຺ຓໍ ອກໍສຸ. ກສ຺ສາ ຄຸຬມຓ຺ຑເລ ຐເປຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຆາຏິຕມຕ຺ຕາຍ ປູວຄນ຺ໂຘ ສກລນຄເຣ ຉາເທຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ປູວຂຓ຺ຑໍ ມຸເຂ ຐປິຕມຕ຺ຕເມວ ສຕ຺ຕຣສຫຣຓີສຫສ຺ສານິ ອນຸຜຣິ.

ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນາຫໍ ມາຕຸ ປິໂຍ, ເອຕ຺ຕກໍ ເມ ກາລໍ ອິມໍ ນຕ຺ຖິປູວໍ ນາມ ນ ປຈິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎໍ ປູວໍ ນາມ ນ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ໂສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາວ ມາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຫໍ ປິໂຍ, ອປ຺ປິໂຍ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ເອກກ຺ຂິໂນ ອກ຺ຂິ ວິຍ ຈ ຫທຍໍ ວິຍ ຈ ອຕິວິຍ ປິໂຍ ເມ ອໂຫສີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຖິ ປູວໍ ນ ປຈິຕ຺ຖ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ສາ ຈູຬູປຏ຺ຐາກໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ປາຕິຍໍ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓາ, ອຍ຺ເຍ, ປາຕິ ປູເວຫິ, ເອວຣູປາ ປູວາ ນາມ ເມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎວາ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ເທວຕາຫິ ປາຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປູວາ ປຫິຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ນໍ ປຸຕ຺ໂຕ, ອມ຺ມ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຫໍ ອຎ຺ຎໍ ປູວໍ ນາມ ນ ຂາທິສ຺ສາມິ, ນຕ຺ຖິປູວເມວ ປເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາປິສ຺ສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ປູວໍ ຂາທິຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຸຈ຺ຉປາຕິເມວ ອຎ຺ຎາຍ ປາຕິຍາ ປຏິກຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເປເສສິ. ຍາວ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສິ, ຕາວສ຺ສ ເທວຕາວ ປູເວ ປຫິຓິໍສຸ.

ໂສ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຊານນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ນາມ ກິໍ ຊານິສ຺ສຕິ? ຕສ຺ມາ ‘‘ກາ ເອສາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມາ’’ຕິ ຠາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ໂອຫາຣິຕເກສມສ຺ສຸນາ ກາສາຍນິວຕ຺ເຖນ ກຏ຺ຐຕ຺ຖຣເກ ວາ ພິທລມຎ຺ຈເກ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ເຕນ ວິຫຣິຕພ຺ພໍ. ເອສາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠາຕິກ, ອຫໍ ສຸຂຸມາໂລ. ນາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕ, ກມ຺ມນ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຆຣາວາສໍ ວສ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫສຸ ເອເກນ ອປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ໂກ ເອສ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠຕ຺ຕຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານມ຺ປິ ອຊານນ຺ໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ນາມ ກິໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ເອກທິວສຎ຺ຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ນາມ ກຸຫິໍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ? ກິມິໂລ ອາຫ – ‘‘ໂກຏ຺ເຐ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຠທ຺ທິໂຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ນ ຊານາສິ, ຠຕ຺ຕໍ ນາມ ອຸກ຺ຂລິຍໍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ທ຺ເວປິ ນ ຊານາຖ, ຠຕ຺ຕໍ ນາມ ຣຕນມກຸຬາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ເຕສຸ ກິຣ ເອກທິວສໍ ກິມິໂລ ໂກຏ຺ຐໂຕ ວີຫີ ໂອຕາຣິຍມາເນ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອເຕ ໂກຏ຺ເຐເຍວ ຊາຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎີ ອໂຫສິ. ຠທ຺ທິໂຍ ເອກທິວສໍ ອຸກ຺ຂລິໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ວຑ຺ຒິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸກ຺ຂລິຍຎ຺ເຎວ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎີ ອໂຫສິ. ອນຸຣຸທ຺ເຘນ ປນ ເນວ ວີຫີ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕາ, ນ ຠຕ຺ຕໍ ປຈນ຺ຕາ, ນ ວຑ຺ເຒນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປນ ປຸຣໂຕ ຐປິຕເມວ ປສ຺ສຕິ. ໂສ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມກາເລ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ປາຕິຍໍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎມກາສິ. ເອວໍ ຕໂຍປິ ເຕ ຠຕ຺ຕຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຕນາຍໍ ‘‘ໂກ ເອສ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ປຐມໍ ເຂຕ຺ຕໍ ກສາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສໍວຈ຺ຉເຣ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ກທາ ກມ຺ມນ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕິ, ກທາ ມຍໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກມ຺ມນ຺ຕານໍ ອປຣິຍນ຺ຕຕາຍ ອກ຺ຂາຕາຍ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ຆຣາວາສໍ ວສ, ນ ມຍ຺ຫໍ ເອເຕນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ມາຕຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອນຸຊານາຫິ ມໍ, ອມ຺ມ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາຍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ‘‘ສເຈ ເຕ ສຫາຍໂກ ຠທ຺ທິຍຣາຊາ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ມມ ໂຂ, ສມ຺ມ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຕວ ປຏິພທ຺ຘາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ.

ຕໂຕ ຠທ຺ທິໂຍ ສກ຺ຍຣາຊາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ອານນ຺ໂທ ຠຄຸ ກິມິໂລ ເທວທຕ຺ໂຕຕິ ອິເມ ຉ ຂຕ຺ຕິຍາ ອຸປາລິກປ຺ປກສຕ຺ຕມາ ເທວາ ວິຍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຣວິສຍໍ ປຕ຺ວາ ຣາຊາຓາຍ ເສນໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ປຣວິສຍໍ ໂອກ຺ກມິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ຉ ຂຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຠຣຓານິ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ຫນ຺ທ ຠເຓ, ອຸປາລິ, ນິວຕ຺ຕສ຺ສຸ, ອລໍ ເຕ ເອຕ຺ຕກໍ ຊີວິກາຍາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອທໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ປາທມູເລ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ເຕສໍ ທ຺ວິຘາ ຊາຕກາເລ, ວນໍ ອາໂຣທນປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ປຖວີກມ຺ປມານາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຸປາລິ ກປ຺ປໂກປິ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ຈຓ຺ຑາ ໂຂ ສາກິຍາ, ‘ອິມິນາ ກຸມາຣາ ນິປ຺ປາຕິຕາ’ຕິ ຆາເຕຍ຺ຍຸມ຺ປິ ມໍ. ອິເມ ຫິ ນາມ ສກ຺ຍກຸມາຣາ ເອວຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ອິມານິ ອນຄ຺ຆານິ ອາຠຣຓານິ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນາຫ’’ນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑິກໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕານິ ອາຠຣຓານິ ຣຸກ຺ເຂ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິກາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕຫິ ‘‘ກສ຺ມາ ນິວຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ເຕ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາກິຍາ ນາມ ມານນິສ຺ສິຕາ, ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິຈາຣໂກ, ອິມໍ ປຐມຕຣໍ ປພ຺ພາເຊຖ, ມຍມສ຺ສ ອຠິວາທນາທີນິ ກຣິສ຺ສາມ, ເອວໍ ໂນ ມາໂນ ນິມ຺ມານາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປຐມຕຣໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕສຸ ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທິໂຍ ເຕເນວ ອນ຺ຕຣວສ຺ເສນ ເຕວິຊ຺ໂຊ ອໂຫສິ. ອາຍສ຺ມາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ມຫາວິຕກ຺ກສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໘.໓໐) ສຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຠຄຸຕ຺ເຖໂຣ ຈ ກິມິລຕ຺ເຖໂຣ ຈ ອປຣຠາເຄ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເທວທຕ຺ໂຕ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກໍ ອິທ຺ຘິໍ ປຕ຺ໂຕ.

ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຣິ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ສສາວກສງ຺ຆສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫນ຺ໂຕ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ວຕ຺ຖເຠສຊ຺ຊາທິຫຕ຺ຖາ ມນຸສ຺ສາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ສຕ຺ຖາ, ກຸຫິໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ຠຄຸຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ກິມິລຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ອສີຕິມຫາສາວການໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ‘‘ເທວທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ກຸຫິໍ ນິສິນ຺ໂນ ວາ, ຐິໂຕ ວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫມ຺ປິ ເອເຕຫິ ສທ຺ຘິຎ຺ເຎວ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເອເຕປິ ຂຕ຺ຕິຍປພ຺ພຊິຕາ, ອຫມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິຍປພ຺ພຊິໂຕ, ລາຠສກ຺ກາຣຫຕ຺ຖາ ມນຸສ຺ສາ ເອເຕເຍວ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ມມ ນາມໍ ຄເຫຕາປິ ນຕ຺ຖິ. ເກນ ນຸ ໂຂ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກໍ ປສາເທຕ຺ວາ ມມ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ໂຂ ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ເອກາທສຫິ ນຫຸເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠວິຕຸໍ, ໂກສລຣຎ຺ຎາປິ ສທ຺ຘິໍ ນ ສກ຺ກາ ຠວິຕຸໍ. ອຍໍ ໂຂ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ກຸມາໂຣ ກສ຺ສຈິ ຄຸຓໂທເສ ນ ຊານາຕິ, ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ໂກສມ຺ພິໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສີວິເສ ຈຕູສຸ ຫຕ຺ຖປາເທສຸ ເອກໍ ຄີວາຍ ປິລນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກໍ ສີເສ ຈຸມ຺ພຏກໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ເອກໍສໍ ກຣິຕ຺ວາ ອິມາຍ ອຫິເມຂລາຍ ອາກາສໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕນ ຠີເຕນ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ເທວທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິປຕ຺ຕຈີວຣຘໂຣ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ໂສ ລາຠສກ຺ກາຣາຠິຠູໂຕ ‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາປກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສຫ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ອິທ຺ຘິໂຕ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເວຬຸວນວິຫາເຣ ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ – ‘‘ຠຄວາ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕຣຫິ ຊິຓ຺ໂຓ ວຸຑ຺ໂຒ ມຫລ຺ລໂກ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕຸ, ອຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມິ, ນິຍ຺ຍາເທຖ ເມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ເຂຬາສກວາເທນ ອປສາເທຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ອິມໍ ປຐມໍ ຕຖາຄເຕ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ປກາສນີຍກມ຺ມໍ ກາເຣສິ. ໂສ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ ທານິ ອຫໍ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ, ອິທານິສ຺ສ ອນຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ, ກຸມາຣ, ມນຸສ຺ສາ ທີຆາຍຸກາ, ເອຕຣຫິ ອປ຺ປາຍຸກາ. ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ກຸມາໂຣວ ສມາໂນ ກາລໍ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ກຸມາຣ, ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊາ ໂຫຫິ, ອຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຘາຍ ປຸຣິເສ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ເຕສຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕສຸ ສຍໍ ຄິຊ຺ຌກູຏປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ, ‘‘ອຫເມວ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສິລໍ ປວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຣຸຫິຣຸປ຺ປາທກກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິມິນາປິ ອຸປາເຍນ ມາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຸນ ນາຬາຄິຣິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ສຕ຺ຖຸ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ນາຄໍ ທເມຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອເນກສຫສ຺ເສຫິ ອຸປາສເກຫິ ອຠິຫຏໍ ມຫາທານໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂາຕານໍ ຣາຊຄຫວາສີນໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມເຍ ຊາເຕ ‘‘ອໂຫ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ມຫາຄຸໂຓ, ຕຖາຣູເປ ນາມ ຫຕ຺ຖິນາເຄ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕວ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ມມຕ຺ຖາຍ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ ຈູຬຫໍສ (ຊາ. ໑.໑໕.໑໓໓ ອາທໂຍ; ໒.໒໑.໑ ອາທໂຍ) – ມຫາຫໍສ (ຊາ. ໒.໒໑.໘໙ ອາທໂຍ) – ກກ຺ກຏກຊາຕການິ (ຊາ. ໑.໓.໔໙ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ເທວທຕ຺ຕສ຺ສາປິ ກມ຺ມໍ ເນວ ປາກຏໍ, ຕຖາ ຣຎ຺ໂຎ ມາຣາປິຕຕ຺ຕາ, ນ ວຘການໍ ປໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ນ ສິລາຍ ປວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ປາກຏໍ ອໂຫສິ, ຍຖາ ນາຬາຄິຣິຫຕ຺ຖິໂນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ. ຕທາ ຫິ ມຫາຊໂນ ‘‘ຣາຊາປິ ເທວທຕ຺ເຕເນວ ມາຣາປິໂຕ, ວຘໂກປິ ປໂຍຊິໂຕ, ສິລາປິ ອປວິທ຺ຘາ. ອິທານິ ປນ ເຕນ ນາຬາຄິຣິ ວິສ຺ສຊ຺ຊາປິໂຕ, ເອວຣູປໍ ນາມ ປາປກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ໂກລາຫລມກາສິ.

ຣາຊາ ມຫາຊນສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຖາລິປາກສຕານິ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ນ ປຸນ ຕສ຺ສູປຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ, ນາຄຣາປິສ຺ສ ກຸລໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອທໍສຸ. ໂສ ປຣິຫີນລາຠສກ຺ກາໂຣ ໂກຫຎ຺ເຎນ ຊີວິຕຸກາໂມ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ‘‘ອລໍ, ເທວທຕ຺ຕ, ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອາຣຎ຺ຎໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ກສ຺ສາວຸໂສ, ວຈນໍ ໂສຠນໍ, ກິໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸທາຫຸ ມມ, ອຫຎ຺ຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ເອວໍ ວທາມິ, ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ຍາວຊີວໍ ອາຣຎ຺ຎກາ ອສ຺ສຸ, ປິຓ຺ຑປາຕິກາ, ປໍສຸກູລິກາ, ຣຸກ຺ຂມູລິກາ, ມຈ຺ຉມໍສໍ ນ ຂາເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຍ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ, ໂສ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ນວກປພ຺ພຊິຕາ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິໂນ ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ ເທວທຕ຺ໂຕ ອາຫ, ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ອເຫສຸໍ. ອິຕິ ໂສ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ລູຂປ຺ປສນ຺ນໍ ຊນໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ກຸເລສຸ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມິ. ໂສ ຠຄວຕາ, ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ເທວທຕ຺ຕ, ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມສິ ຈກ຺ກເຠທາຍາ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຄຣຸໂກ ໂຂ, ເທວທຕ຺ຕ, ສງ຺ຆເຠໂທ’’ຕິອາທີຫິ ໂອວທິໂຕປິ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ທານາຫໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຠຄວຕາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆາ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມສໍເວໂຄ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອນຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອວີຈິມ຺ຫິ ປຈ຺ຈນກກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ –

‘‘ສຸກຣານິ ອສາຘູນິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຫິຕານິ ຈ;

ຍໍ ເວ ຫິຕຎ຺ຈ ສາຘຸຎ຺ຈ, ຕໍ ເວ ປຣມທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໖໓) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ສຸກຣໍ ສາຘຸນາ ສາຘຸ, ສາຘຸ ປາເປນ ທຸກ຺ກຣໍ;

ປາປໍ ປາເປນ ສຸກຣໍ, ປາປມຣິເຍຫິ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. (ອຸທາ. ໔໘; ຈູຬວ. ໓໔໓);

ອຖ ໂຂ ເທວທຕ຺ໂຕ ອຸໂປສຖທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິຕ຺ວາ, ‘‘ຍສ຺ສິມານິ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຂມນ຺ຕິ, ໂສ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກຫິ ນວເກຫິ ອປ຺ປກຕຎ຺ຎູຫິ ສລາກາຍ ຄຫິຕາຍ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາທາຍ ຄຍາສີສໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອານຍນຕ຺ຖາຍ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ເປເສສິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍານຸສາສນິຍາ ເຈວ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍານຸສາສນິຍາ ຈ ອນຸສາສນ຺ຕາ ເຕ ອມຕໍ ປາເຍຕ຺ວາ ອາທາຍ ອາກາເສນ ອາຄມິໍສຸ. ໂກກາລິໂກປິ ໂຂ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາວຸໂສ ເທວທຕ຺ຕ, ນີຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນຫິ, ນນຸ ຕ຺ວໍ ມຍາ ວຸຕ຺ໂຕ ‘ມາ, ອາວຸໂສ, ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ວິສ຺ສາສີ’ຕິ. ປາປິຈ຺ຉາ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ, ປາປິການໍ ອິຈ຺ຉານໍ ວສໍ ຄຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກນ ຫທຍມຊ຺ເຌ ປຫຣິ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕໍ ອາກາເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຄມນກາເລ ອຕ຺ຕທຸຕິໂຍ ຄໂຕ, ອິທານິ ມຫາປຣິວາໂຣ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂສຠຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ໂສຠຕິ, ປຸພ຺ເພ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາເລປິ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂສຠິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ໂຫຕິ ສີລວຕໍ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຕິນໍ;

ລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສ ອາຍນ຺ຕໍ, ຎາຕິສງ຺ຆປຸຣກ຺ຂຕໍ;

ອຖ ປສ຺ສສິມໍ ກາຬໍ, ສຸວິຫີນໍວ ຎາຕິຠີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໑) –

ອິທໍ ຊາຕກໍ ກເຖສິ. ປຸນ ຠິກ຺ຂູຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ກິຣ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’ຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸກິຣິຍໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ມມ ອນຸກິຣິຍໍ ກາຕຸໍ ວາຍມິ, ນ ປນ ສກ຺ຂີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ອປິ ວີຣກ ປສ຺ເສສິ, ສກຸຓໍ ມຎ຺ຊຸຠາຓກໍ;

ມຍູຣຄີວສງ຺ກາສໍ, ປຕິໍ ມຍ຺ຫໍ ສວິຏ຺ຐກໍ.

‘‘ອຸທກຖລຈຣສ຺ສ ປກ຺ຂິໂນ,

ນິຈ຺ຈໍ ອາມກມຈ຺ຉໂຠຊິໂນ;

ຕສ຺ສານຸກຣໍ ສວິຏ຺ຐໂກ,

ເສວາເລ ປລິຄຸຓ຺ຐິໂຕ ມໂຕ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໐໗-໑໐໘) –

ອາທິນາ ຊາຕກໍ ວຕ຺ວາ ອປຣາປເຣສຸປິ ທິວເສສຸ ຕຖານຸຣູປເມວ ກຖໍ ອາຣພ຺ຠ –

‘‘ອຈາຣິ ວຕາຍໍ ວິຕຸທໍ ວນານິ,

ກຏ຺ຐງ຺ຄຣຸກ຺ເຂສຸ ອສາຣເກສຸ;

ອຖາສທາ ຂທິຣໍ ຊາຕສາຣໍ,

ຍຕ຺ຖພ຺ຠິທາ ຄຣຸໂຬ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໒໐);

‘‘ລສີ ຈ ເຕ ນິປ຺ຜລິກາ, ມຕ຺ຖໂກ ຈ ປທາລິໂຕ;

ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາ ຠຄ຺ຄາ, ອຊ຺ຊ ໂຂ ຕ຺ວໍ ວິໂຣຈສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໔໓) –

ເອວມາທີນິ ຊາຕການິ ກເຖສິ. ປຸນ ‘‘ອກຕຎ຺ຎູ ເທວທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ກຖໍ ອາຣພ຺ຠ –

‘‘ອກຣມ຺ຫສ ເຕ ກິຈ຺ຈໍ, ຍໍ ພລໍ ອຫຸວມ຺ຫເສ;

ມິຄຣາຊ ນໂມ ຕ຺ຍຕ຺ຖຸ, ອປິ ກິຎ຺ຈິ ລຠາມເສ.

‘‘ມມ ໂລຫິຕຠກ຺ຂສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ລຸທ຺ທານິ ກຸພ຺ພໂຕ;

ທນ຺ຕນ຺ຕຣຄໂຕ ສນ຺ໂຕ, ຕໍ ພຫຸໍ ຍມ຺ປິ ຊີວສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໒໙-໓໐) –

ອາທີນິ ຊາຕການິ ກເຖສິ. ປຸນ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກນມສ຺ສ ອາຣພ຺ຠ –

‘‘ຎາຕເມຕໍ ກຸຣຸງ຺ຄສ຺ສ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ເສປຓ຺ຓິ ສິຍ຺ຍສິ;

ອຎ຺ຎໍ ເສປຓ຺ຓິ ຄຈ຺ຉາມິ, ນ ເມ ເຕ ຣຸຈ຺ຈເຕ ຜລ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໒໑) –

ອາທີນິ ຊາຕການິ ກເຖສິ. ປຸນທິວເສ ‘‘ອຸຠໂຕ ປຣິຫີໂນ ເທວທຕ຺ໂຕ ລາຠສກ຺ກາຣໂຕ ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈາ’’ຕິ ກຖາສຸ ປວຕ຺ຕມານາສຸ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເທວທຕ຺ໂຕ ປຣິຫີໂນ, ປຸພ຺ເພເປສ ປຣິຫີໂນເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ອກ຺ຂີ ຠິນ຺ນາ ປໂຏ ນຏ຺ໂຐ, ສຂິເຄເຫ ຈ ຠຓ຺ຑນໍ;

ອຸຠໂຕ ປທຸຏ຺ຐາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ອຸທກມ຺ຫິ ຖລມ຺ຫິ ຈາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໓໙) –

ອາທີນິ ຊາຕການິ ກເຖສິ. ເອວໍ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣນ຺ໂຕວ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ພຫູນິ ຊາຕການິ ກເຖຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຊຕວເນ ວິຫາເຣ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ເທວທຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ນວ ມາເສ ຄິລາໂນ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາວເກ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ຕໍ ເມ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ສມຕ຺ຖກາເລ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ເວຣີ ຫຸຕ຺ວາ ອຈຣິ, ນ ມຍໍ ຕຕ຺ຖ ເນສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ມາ ມໍ ນາເສຖ, ມຍາ ສຕ຺ຖຣິ ອາຆາໂຕ ກໂຕ, ສຕ຺ຖຸ ປນ ມຍິ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ໂຕປິ ອາຆາໂຕ ນຕ຺ຖິ’’. ໂສ ຫິ ຠຄວາ –

‘‘ວຘເກ ເທວທຕ຺ຕມ຺ຫິ, ໂຈເຣ ອງ຺ຄຸລິມາລເກ;

ຘນປາເລ ຣາຫຸເລ ຈ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມມານໂສ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໕໘໕; ມິ. ປ. ໖.໖.໕) –

‘‘ທສ຺ເສຖ ເມ ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ເຕ ມຎ຺ຈເກນາທາຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ກິຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເທວທຕ຺ໂຕ ກິຣ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ອາຍາຈິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸນ ພຸທ຺ຘໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຍໍ ຘມ຺ມຕາ. ‘‘ອສຸກຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອສຸກຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອາຄໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ກໂຣຕຸ, ນ ໂສ ມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິໂຕ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອາຄໂຕ, ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ, ຄາວຸຕໍ, ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓີສມີປໍ ອາຄໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈປິ ອນ຺ໂຕເຊຕວນໍ ປວິສຕິ, ເນວ ມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເທວທຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາ ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓີຕີເຣ ມຎ຺ຈໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ໂອຕຣິໍສຸ. ເທວທຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ມຎ຺ຈໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຸໂຠ ປາເທ ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິສີທິ. ປາທາ ປຖວິໍ ປວິສິໍສຸ. ໂສ ອນຸກ຺ກເມນ ຍາວ ໂຄປ຺ຜກາ, ຍາວ ຊຓ຺ຓຸກາ, ຍາວ ກຏິໂຕ, ຍາວ ຖນໂຕ, ຍາວ ຄີວໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຫນຸກຏ຺ຐິກສ຺ສ ຠູມິຍໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ –

‘‘ອິເມຫິ ອຏ຺ຐີຫິ ຕມຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລໍ,

ເທວາຕິເທວໍ ນຣທມ຺ມສາຣຖິໍ;

ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸໍ ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ,

ປາເຓຫິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ອຸເປມີ’’ຕິ. (ມິ. ປ. ໔.໑.໓) –

ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ອິທໍ ກິຣ ຐານໍ ທິສ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ສເຈ ຫິ ນ ໂສ ປພ຺ພຊິສ຺ສ, ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຠາຣິຍໍ ອກຣິສ຺ສ, ອາຍຕິໍ ຠວນິສ຺ສຣຓປຈ຺ຈຍໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ກມ຺ມໍ ຠາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ອາຍຕິໍ ຠວນິສ຺ສຣຓປຈ຺ຈຍໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີຕິ ຕໍ ສຕ຺ຖາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ຫິ ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ອຏ຺ຐິສ຺ສໂຣ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ປຖວິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈເລ ພຸທ຺ເຘ ອປຣຊ຺ຌຠາເວນ ປນ ນິຈ຺ຈໂລວ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຕູຕິ ໂຍຊນສຕິເກ ອນ຺ໂຕ ອວີຈິມ຺ຫິ ໂຍຊນສຕຸພ຺ເພຘເມວສ຺ສ ສຣີຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສີສໍ ຍາວ ກຓ຺ຓສກ຺ຂລິໂຕ ອຸປຣິ ອຍກປລ຺ລໍ ປາວິສິ, ປາທາ ຍາວ ໂຄປ຺ຜກາ ເຫຏ຺ຐາ ອຍປຖວິຍໍ ປວິຏ຺ຐາ, ມຫາຕາລກ຺ຂນ຺ຘປຣິມາຓໍ ອຍສູລໍ ປຈ຺ຉິມຠິຕ຺ຕິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິມຊ຺ຌໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸຣິມຠິຕ຺ຕິໍ ປາວິສິ, ອປຣໍ ທກ຺ຂິຓຠິຕ຺ຕິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາມປສ຺ເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣຠິຕ຺ຕິໍ ປາວິສິ, ອປຣໍ ອຸປຣິ ກປລ຺ລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອໂຘຠາເຄນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຍປຖວິໍ ປາວິສິ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈໂລວ ປຈ຺ຈິ.

ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ເທວທຕ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອລຠິຕ຺ວາວ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ມຍິ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຖວິໍ ປາວິສິ, ປຸພ຺ເພປິ ປວິຏ຺ໂຐເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິຣາຊກາເລ ມຄ຺ຄມູຬ຺ຫໍ ປຸຣິສໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປິຏ຺ຐິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເຂມນ຺ຕໍ ປາປິຕສ຺ສ ປຸນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐາເນ ມູເລຫິ ເອວໍ ທນ຺ເຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕຸໍ –

‘‘ອກຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ວິວຣທສ຺ສິໂນ;

ສພ຺ພໍ ເຈ ປຖວິໍ ທຊ຺ຊາ, ເນວ ນໍ ອຠິຣາຘເຍ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໗໒; ໑.໙.໑໐໗) –

ອິທໍ ຊາຕກໍ ກເຖຕ຺ວາ ປຸນປິ ຕເຖວ ກຖາຍ ສມຸຏ຺ຐິຕາຍ ຂນ຺ຕິວາທິຠູເຕ ອຕ຺ຕນິ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກລາພຸຣາຊຠູຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕຸໍ ຂນ຺ຕິວາທິຊາຕກຎ຺ຈ (ຊາ. ໑.໔.໔໙ ອາທໂຍ), ຈູຬຘມ຺ມປາລຠູເຕ ອຕ຺ຕນິ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຫາປຕາປຣາຊຠູຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕຸໍ ຈູຬຘມ຺ມປາລຊາຕກຎ຺ຈ (ຊາ. ໑.໕.໔໔ ອາທໂຍ) ກເຖສິ.

ປຖວິໍ ປວິຏ຺ເຐ ປນ ເທວທຕ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ຘຊປຏາກກທລິໂຍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ປຸຓ຺ຓຆເຏ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ລາຠາ ວຕ ໂນ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ຉຓໍ ອນຸໂຠຕິ. ຕມຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເທວທຕ຺ເຕ ມເຕ ມຫາຊໂນ ຕຸສ຺ສຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ຕຸສ຺ສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພຊນສ຺ສ ອປ຺ປິເຍ ຈຓ຺ເຑ ຜຣຸເສ ພາຣາຓສິຍໍ ປິງ຺ຄລຣຎ຺ເຎ ນາມ ມເຕ ມຫາຊນສ຺ສ ຕຸຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕຸໍ –

‘‘ສພ຺ໂພ ຊໂນ ຫິໍສິໂຕ ປິງ຺ຄເລນ,

ຕສ຺ມິໍ ມເຕ ປຈ຺ຈຍາ ເວທຍນ຺ຕິ;

ປິໂຍ ນຸ ເຕ ອາສິ ອກຓ຺ຫເນຕ຺ໂຕ,

ກສ຺ມາ ຕຸວໍ ໂຣທສິ ທ຺ວາຣປາລ.

‘‘ນ ເມ ປິໂຍ ອາສິ ອກຓ຺ຫເນຕ຺ໂຕ,

ຠາຍາມິ ປຈ຺ຈາຄມນາຍ ຕສ຺ສ;

ອິໂຕ ຄໂຕ ຫິໍເສຍ຺ຍ ມຈ຺ຈຸຣາຊໍ,

ໂສ ຫິໍສິໂຕ ອາເນຍ຺ຍ ປຸນ ອິຘາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໙-໑໘໐) –

ອິທໍ ປິງ຺ຄລຊາຕກໍ ກເຖສິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ອິທານິ, ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອວີຈິມຫານິຣເຍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ຕປ຺ປນ຺ໂຕ ວິຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕປ຺ປນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ, ປມາທວິຫາຣິໂນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຕປ຺ປນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗.

‘‘ອິຘ ຕປ຺ປຕິ ເປຈ຺ຈ ຕປ຺ປຕິ, ປາປກາຣີ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຕປ຺ປຕິ;

ປາປໍ ເມ ກຕນ຺ຕິ ຕປ຺ປຕິ, ຠິຍ຺ໂຍ ຕປ຺ປຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິຘ ຕປ຺ປຕີຕິ ອິຘ ກມ຺ມຕປ຺ປເນນ ໂທມນສ຺ສມຕ຺ເຕນ ຕປ຺ປຕິ. ເປຈ຺ຈາຕິ ປຣໂລເກ ປນ ວິປາກຕປ຺ປເນນ ອຕິທາຣຸເຓນ ອປາຍທຸກ຺ເຂນ ຕປ຺ປຕິ. ປາປກາຣີຕິ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາປສ຺ສ ກຕ຺ຕາ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຕປ຺ປເນນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຕປ຺ປຕິ ນາມ. ປາປໍ ເມຕິ ໂສ ຫິ ກມ຺ມຕປ຺ປເນນ ກປ຺ປນ຺ໂຕ ‘‘ປາປໍ ເມ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຕປ຺ປຕິ. ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ຕປ຺ປນໍ, ວິປາກຕປ຺ປເນນ ປນ ຕປ຺ປນ຺ໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ ຕປ຺ປຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄໂຕ ອຕິຜຣຸເສນ ຕປ຺ປເນນ ອຕິວິຍ ຕປ຺ປຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

໑໓. ສຸມນາເທວີວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ນນ຺ທຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸມນາເທວິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ເທວສິກໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ເຄເຫ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູສຫສ຺ສານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ວິສາຂາຍ ມຫາອຸປາສິກາຍ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ໂຍ ໂຍ ທານໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ໂສ ໂສ ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາວ ກໂຣຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ທານຄ຺ຄໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ວາ ວິສາຂາ ວາ ອາຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ນາຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກຕທານມ຺ປິ ‘‘ກິໍ ທານໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ຄຣຫນ຺ຕິ. ອຸໂຠປິ ຫິ ເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຣຸຈິຎ຺ຈ ອນຸຈ຺ຉວິກກິຈ຺ຈານິ ຈ ອຕິວິຍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕສຸ ວິຈາເຣນ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູ ຈິຕ຺ຕຣູປໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພ ທານໍ ທາຕຸກາມາ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິຕິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ຠິກ຺ຂູ ປຣິວິສິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ຕໂຕ ວິສາຂາ, ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ມມ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐເປສິ. ສາ ຕສ຺ສາ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ມຫາສຸຠທ຺ທໍ ນາມ ເຊຏ຺ຐຘີຕຣໍ ຐເປສິ. ສາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕີ ໂສຕາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິກຸລໍ ອຄມາສິ. ຕໂຕ ຈູຬສຸຠທ຺ທໍ ຐເປສິ. ສາປິ ຕເຖວ ກໂຣນ຺ຕີ ໂສຕາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິກຸລໍ ຄຕາ. ອຖ ສຸມນເທວິໍ ນາມ ກນິຏ຺ຐຘີຕຣໍ ຐເປສິ. ສາ ປນ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສກທາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ກຸມາຣິກາວ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາຣູເປນ ອຜາສຸເກນ ອາຕຸຣາ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ທານຄ຺ເຄ ຕສ຺ສາ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມ ສຸມເນ’’ຕິ ອາຫ. ສາປິ ນໍ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຕາຕ ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’’ຕິ? ‘‘ວິລປສິ ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ນ ວິລປາມິ, ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’’ຕິ. ‘‘ຠາຍສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ນ ຠາຍາມິ, ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ວາເຍວ ປນ ສາ ກາລມກາສິ. ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນປິ ສມາໂນ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣິ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສກໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຘີຕຸ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາເຣຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຄຫປຕິ, ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ອສ຺ສຸມຸໂຂ ໂຣທມາໂນ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຘີຕາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສຸມນເທວີ ກາລກຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ໂສຈສິ, ນນຸ ສພ຺ເພສໍ ເອກໍສິກໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຊານາເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປາ ນາມ ເມ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ ຘີຕາ, ສາ ມຣຓກາເລ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ວິລປມານາ ມຕາ, ເຕນ ເມ ອນປ຺ປກໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕາຍ ກຖິຕໍ ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ‘ອມ຺ມ, ສຸມເນ’ຕິ ອາມນ຺ເຕສິໍ. ອຖ ມໍ ອາຫ – ‘ກິໍ, ຕາຕ, ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’ຕິ? ‘ວິລປສິ, ອມ຺ມາ’ຕິ? ‘ນ ວິລປາມິ, ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’ຕິ. ‘ຠາຍສິ, ອມ຺ມາ’ຕິ? ‘ນ ຠາຍາມິ ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’ຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ວາ ກາລມກາສີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ນ ເຕ ມຫາເສຏ຺ຐິ ຘີຕາ ວິລປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ຠນ຺ເຕ ເອວມາຫາ’’ຕິ? ‘‘ກນິຏ຺ຐຕ຺ຕາເຍວ. ຘີຕາ ຫິ ເຕ, ຄຫປຕິ, ມຄ຺ຄຜເລຫິ ຕຍາ ມຫລ຺ລິກາ. ຕ຺ວຎ຺ຫິ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ຘີຕາ ປນ ເຕ ສກທາຄາມິນີ. ສາ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ຕຍາ ມຫລ຺ລິກຕ຺ຕາ ຕໍ ເອວມາຫາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຄຫປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຕຸສິຕຠວເນ, ຄຫປຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ຘີຕາ ອິຘ ຎາຕການໍ ອນ຺ຕເຣ ນນ຺ທມານາ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ນນ຺ທນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ຄຫປຕິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນາມ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ອິຘ ໂລເກ ຈ ປຣໂລເກ ຈ ນນ຺ທນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໘.

‘‘ອິຘ ນນ຺ທຕິ ເປຈ຺ຈ ນນ຺ທຕິ, ກຕປຸຎ຺ໂຎ ອຸຠຍຕ຺ຖ ນນ຺ທຕິ;

ປຸຎ຺ຎໍ ເມ ກຕນ຺ຕິ ນນ຺ທຕິ, ຠິຍ຺ໂຍ ນນ຺ທຕິ ສຸຄ຺ຄຕິໍ ຄໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ອິຘ ໂລເກ ກມ຺ມນນ຺ທເນນ ນນ຺ທຕິ. ເປຈ຺ຈາຕິ ປຣໂລເກ ວິປາກນນ຺ທເນນ ນນ຺ທຕິ. ກຕປຸຎ຺ໂຎຕິ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກຕ຺ຕາ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອິຘ ‘‘ກຕໍ ເມ ກຸສລໍ, ອກຕໍ ເມ ປາປ’’ນ຺ຕິ ນນ຺ທຕິ, ປຣຕ຺ຖ ວິປາກໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ນນ຺ທຕິ. ປຸຎ຺ຎໍ ເມຕິ ອິຘ ນນ຺ທນ຺ໂຕ ປນ ‘‘ປຸຎ຺ຎໍ ເມ ກຕ’’ນ຺ຕິ ໂສມນສ຺ສມຕ຺ເຕເນວ ກມ຺ມນນ຺ທນໍ ອຸປາທາຍ ນນ຺ທຕິ. ຠິຍ຺ໂຍຕິ ວິປາກນນ຺ທເນນ ປນ ສຸຄຕິໍ ຄໂຕ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສວສ຺ສໂກຏິໂຍ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ຕຸສິຕປຸເຣ ອຕິວິຍ ນນ຺ທຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ສຸມນາເທວີວຕ຺ຖຸ ເຕຣສມໍ.

໑໔. ທ຺ເວສຫາຍກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ພຫຸມ຺ປິ ເຈຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ສຫາຍເກ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ຫິ ທ຺ເວ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສຫາຍກາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ກາເມ ປຫາຍ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສາສເນ ຘຸຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຘຸຣຎ຺ຈ ຄນ຺ຖຘຸຣຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຕາວ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິໂຕ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣຕຸໍ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປນ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອິຕໂຣ ປນ ‘‘ອຫໍ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ, ສຣຠຎ຺ຎໍ ຠຓຕິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຘມ຺ມໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ມຫາຄຓານໍ ອາຈຣິໂຍ ອໂຫສິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ອາວຸໂສ, ມມ ວຈເນນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອສີຕິ ມຫາເຖເຣ ວນ຺ທຖ, ສຫາຍກຕ຺ເຖຣມ຺ປິ ເມ ‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທຕີ’ຕິ ວທຖາ’’ຕິ ເປເສຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ເຈວ ອສີຕິ ມຫາເຖເຣ ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄນ຺ຖິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຕເຣນ ຈ ‘‘ໂກ ນາມ ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍກຠິກ຺ຂຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ເຖເຣ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສາສນໍ ປຫິຓນ຺ເຕ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂຖກໍ ກາລໍ ສຫິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍກຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກິໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ, ກິໍ ທີຆນິກາຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນິກາໂຍ, ກິໍ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ເອກໍ ປິຏກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຈຕຸປ຺ປທິກມ຺ປິ ຄາຖໍ ນ ຊານາຕິ, ປໍສຸກູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕກາເລເຍວ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ພຫູ ວຕ ອນ຺ເຕວາສິເກ ລຠິ, ຕສ຺ສ ອາຄຕກາເລ ມຍາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ອຖ ອປຣຠາເຄ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄໂຕ. ສຫາຍກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ເຈວ ອສີຕິ ມຫາເຖເຣ ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຫາຍກສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈາຄມິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ວຕ຺ຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສມປ຺ປມາຓໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອສ ເອວຣູປໍ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ວິເຫເຐຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ເຕສໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິສີທນ຺ຕາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາວ ນິສີທນ຺ຕິ. ເຕນ ສຕ຺ຖາ ປກຕິປຎ຺ຎຕ຺ເຕເຍວ ອາສເນ ນິສີທິ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ປນ ຄນ຺ຖິກຠິກ຺ຂຸໍ ປຐມຊ຺ຌາເນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອກຖິເຕ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຸປິ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຣູປາຣູເປສຸ ຈ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຄນ຺ຖິກຕ຺ເຖໂຣ ເອກມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອິຕໂຣ ຕໍ ສພ຺ພໍ ກເຖສິ. ອຖ ນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຄນ຺ຖິກຕ຺ເຖໂຣ ກເຖຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕໂຕ ຂີຓາສວຕ຺ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ເສສມຄ຺ເຄສຸປິ ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຄນ຺ຖິໂກ ເອກມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ຂີຓາສໂວ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ຈຕູສຸປິ ຐາເນສຸ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຸມ຺ມເທເວ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສພ຺ພາ ເທວຕາ ເຈວ ນາຄສຸປຓ຺ຓາ ຈ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ. ຕໍ ສາຘຸກາຣໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຈວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂນ ຈ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ສຕ຺ຖາຣາ ກຕໍ, ກິຎ຺ຈິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນາຈຣິຍສ຺ສ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິຘຣສ຺ສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປາໂມກ຺ຂສ຺ສ ປສໍສາມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກຣີ’’ຕິ. ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອາໂຣຈິເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ມມ ສາສເນ ຠຕິຍາ ຄາໂວ ຣກ຺ຂຓສທິໂສ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ປຸຕ຺ໂຕ ຍຖາຣຸຈິຍາ ປຎ຺ຈ ໂຄຣເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນກສາມິສທິໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໙.

‘‘ພຫຸມ຺ປິ ເຈ ສໍຫິຕ ຠາສມາໂນ,

ນ ຕກ຺ກໂຣ ໂຫຕິ ນໂຣ ປມຕ຺ໂຕ;

ໂຄໂປວ ຄາໂວ ຄຓຍໍ ປເຣສໍ,

ນ ຠາຄວາ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ໂຫຕິ.

໒໐.

‘‘ອປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ສໍຫິຕ ຠາສມາໂນ,

ຘມ຺ມສ຺ສ ໂຫຕິ ອນຸຘມ຺ມຈາຣີ;

ຣາຄຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ປຫາຍ ໂມຫໍ,

ສມ຺ມປ຺ປຊາໂນ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ.

‘‘ອນຸປາທິຍາໂນ ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາ,

ສ ຠາຄວາ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສໍຫິຕນ຺ຕິ ເຕປິຏກສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ຕໍ ອາຈຣິເຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ພຫຸມ຺ປິ ປເຣສໍ ຠາສມາໂນ ວາເຈນ຺ໂຕ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຍໍ ກາຣເກນ ປຸຄ຺ຄເລນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕກ຺ກໂຣ ນ ໂຫຕິ. ກຸກ຺ກຸຏສ຺ສ ປກ຺ຂປຫຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ນປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ. ເອໂສ ຍຖາ ນາມ ທິວສໍ ຠຕິຍາ ຄາໂວ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຄໂປ ປາໂຕວ ນິຣວເສສໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາມິການໍ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ທິວສຠຕິມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຍຖາຣຸຈິຍາ ປນ ປຎ຺ຈ ໂຄຣເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ເອວເມວ ເກວລໍ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ສນ຺ຕິກາ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກຣຓມຕ຺ຕສ຺ສ ຠາຄີ ໂຫຕິ, ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ຠາຄີ ນ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ໂຄປາລເກນ ນິຍ຺ຍາທິຕານໍ ຄຸນ຺ນໍ ໂຄຣສໍ ສາມິກາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕນ ກຖິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ກາຣກປຸຄ຺ຄລາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເກຈິ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ເກຈິ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລານິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ໂຄຓສາມິກາ ໂຄຣສສ຺ເສວ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ.

ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ປມາທວິຫາຣິໂນ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວເສນ ປຐມໍ ຄາຖໍ ກເຖສິ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ທຸຕິຍຄາຖາ ປນ ອປ຺ປສ຺ສຸຕສ຺ສປິ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຣກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ກຖິຕາ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມ຺ປີ ເຈຕິ ໂຖກໍ ເອກວຄ຺ຄທ຺ວິວຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ໂຫຕິ ອນຸຘມ຺ມຈາຣີຕິ ອຕ຺ຖມຎ຺ຎາຍ ຘມ຺ມມຎ຺ຎາຍ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາສງ຺ຂາຕໍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລຘຸຕງ຺ຄອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານາທິເຠທໍ ຈຣນ຺ໂຕ ອນຸຘມ຺ມຈາຣີ ໂຫຕິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຊ຺ເຊວາ’’ຕິ ປຏິເວຘໍ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ອິມາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຣາຄຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ປຫາຍ ໂມຫໍ ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ນເຍນ ປຣິຊານິຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ອນຸປາທິຍາໂນ ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາຕິ ອິຘໂລກປຣໂລກປຣິຍາປນ຺ນາ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາ ວາ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸໂຍ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ອນຸປາທິຍນ຺ໂຕ ມຫາຂີຓາສໂວ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ອາຄຕສ຺ສ ຜລສາມຎ຺ຎສ຺ສ ເຈວ ປຎ຺ຈອເສກ຺ຂຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຈ ຠາຄວາ ໂຫຕີຕິ ຣຕນກູເຏນ ວິຍ ອຄາຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ເຕນ ເທສນາຍ ກູຏໍ ຄຓ຺ຫີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ທ຺ເວສຫາຍກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຈຸທ຺ທສມໍ.

ຍມກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໒. ອປ຺ປມາທວຄ຺ໂຄ

໑. ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂກສມ຺ພິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ໂຆສິຕາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍປ຺ປມຸຂານຎ຺ຈ ເອຕິສ຺ສາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຎາຕິສຕານໍ ມຣຓພ຺ຍສນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຕີເຕ ອລ຺ລກປ຺ປຣຏ຺ເຐ ອລ຺ລກປ຺ປຣາຊາ ນາມ, ເວຐທີປກຣຏ຺ເຐ ເວຐທີປກຣາຊາ ນາມາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກາຈຣິຍກຸເລ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອາຍາເມນ ທສທສໂຍຊນິເກ ຣຏ຺ເຐ ຣາຊາໂນ ອເຫສຸໍ. ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ ນິສີທນ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ມຫາຊນໍ ຊາຍມານຎ຺ຈ ຊີຍມານຎ຺ຈ ມີຍມານຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ຕມໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣມ຺ປິ ນານຸຄຈ຺ຉຕິ, ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ກິໍ ໂນ ຆຣາວາເສນ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊານິ ປຸຕ຺ຕທາຣານໍ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ວສນ຺ຕາ ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ນ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ. ເຕ ມຍໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ຕາ ອປພ຺ພຊິຕສທິສາເຍວ ໂຫມ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວສິສ຺ສາມ. ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ວສ, ອຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ວສິສ຺ສາມິ. ອນ຺ວຑ຺ຒມາສໍ ປນ ອຸໂປສຖທິວເສ ເອກໂຕ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ເອວມ຺ປິ ໂນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາວ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ຕວ ປພ຺ພເຕ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຍ຺ຍາສິ, ອຫໍ ມມ ປພ຺ພເຕ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລສ຺ສາມິ, ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຣິໍສຸ.

ອຖ ອປຣຠາເຄ ເວຐທີປກຕາປໂສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ມເຫສກ຺ໂຂ ເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ອຑ຺ຒມາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຄ຺ຄິໍ ອທິສ຺ວາວ ອິຕໂຣ ‘‘ສຫາຍໂກ ເມ ກາລກໂຕ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ອິຕໂຣປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ເທວສິຣິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຕປຈຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ສຫາຍກໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄິກປຸຣິໂສ ວິຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ມຄ຺ຄິກປຸຣິໂສ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທູຣໂຕວ ອາຄໂຕມ຺ຫິ. ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອກໂກວ ວສຕິ, ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ເອໂກ ສຫາຍໂກ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ’’ຕິ? ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ວສຕິ, ອຸໂປສຖທິວເສ ປນ ອຄ຺ຄິໍ ນ ຊາເລຕິ, ມໂຕ ນູນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ໂສ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ເທວໂລເກ ມເຫສກ຺ໂຂ ເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສ຺ມິ, ຠນ຺ເຕ, ‘ອຍ຺ຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’ຕິ ປຸນ ອາຄໂຕມ຺ຫິ. ອປິ ນຸ ໂຂ ອຍ຺ຍານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອາວຸໂສ, ຫຕ຺ຖີ ນິສ຺ສາຍ ກິລມາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ຫຕ຺ຖີ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ລຓ຺ຑໍ ປາເຕນ຺ຕິ, ປາເທຫິ ຠູມິຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປໍສຸໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ, ສ຺ວາຫໍ ລຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ປໍສຸໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກິລມາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕສໍ ອນາຄມນໍ ອິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເຕສໍ ອນາຄມນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕາປສສ຺ສ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕມນ຺ຕຎ຺ຈ ອທາສິ. ທທນ຺ໂຕ ຈ ປນ ວີຓາຍ ຕິສ຺ໂສ ຕນ຺ຕິໂຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຍ ມນ຺ເຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ມນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຫຕ຺ຖີ ປລາຍນ຺ຕິ, ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ມນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ປລາຍນ຺ຕິ, ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ມນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ຫຕ຺ຖິຍູຖປຕິ ປິຏ຺ຐິໍ ອຸປນາເມນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຍໍ ໂວ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາປສໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕາປໂສ ປລາຍນມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ປລາຍນຕນ຺ຕິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖີ ປລາເປຕ຺ວາ ວສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປູຣນ຺ຕປ຺ໂປ ນາມ ຣາຊາ ໂຫຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຄພ຺ຠິນິຍາ ເທວິຍາ ສທ຺ຘິໍ ພາລສູຣິຍຕປໍ ຕປ຺ປມາໂນ ອພ຺ໂຠກາສຕເລ ນິສີທິ. ເທວີ ຣຎ຺ໂຎ ປາຣຸປນໍ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ສມຸລ຺ລປມານາ ຣຎ຺ໂຎ ອງ຺ຄຸລິໂຕ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ຣາຊມຸທ຺ທິກໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຸລິຍໍ ປິລນ຺ຘິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຫຕ຺ຖິລິງ຺ຄສກຸໂຓ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທູຣໂຕ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປາຣຸປນໍ ເທວິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມໍສເປສີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປກ຺ເຂ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂອຕຣິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ໂອຕຣຓສທ຺ເທນ ຠີໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ອນ຺ໂຕນິເວສນໍ ປາວິສິ. ເທວີ ຄຣຸຄພ຺ຠຕາຍ ເຈວ ຠີຣຸກຊາຕິກຕາຍ ຈ ເວເຄນ ຄນ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ໂສ ສກຸໂຓ ອຊ຺ຌປ຺ປຕ຺ໂຕ ນຂປຎ຺ຊເຣ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ເຕ ກິຣ ສກຸຓາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອາກາເສນ ເນຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິຕຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທນ຺ຕິ. ສາປິ ເຕນ ນີຍມານາ ມຣຓຠຍຠີຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ວິຣວິສ຺ສາມິ, ມນຸສ຺ສສທ຺ໂທ ນາມ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອຸພ຺ເພຊນີໂຍ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຫ ຄພ຺ເຠນ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມິ, ຍສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ມໍ ຂາທິຕຸໍ ອາຣຠິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຣ ນໍ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ປລາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຕາຍ ອຘິວາເສສິ.

ຕທາ ຈ ຫິມວນ຺ຕປເທເສ ໂຖກໍ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປາກາເຣນ ຐິໂຕ ເອໂກ ມຫານິຄ຺ໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ໂສ ສກຸໂຓ ມິຄຣູປາທີນິ ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ວາ ຂາທຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ເນຕ຺ວາ ວິຏປພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກສິ. ອາຄຕມຄ຺ໂຄໂລກນໍ ກິຣ ເຕສໍ ຘມ຺ມຕາ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເທວີ, ‘‘ອິທານິ ອິມໍ ປລາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປາຓິສທ຺ທຎ຺ເຈວ ມຸຂສທ຺ທຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕໍ ປລາເປສິ. ອຖສ຺ສາ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນກາເລ ຄພ຺ເຠ ກມ຺ມຊວາຕາ ຈລິໍສຸ. ສພ຺ພທິສາສຸ ຄຊ຺ຊນ຺ໂຕ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິ. ສຸເຂຘິຕາຍ ຣາຊມເຫສິຍາ ‘‘ມາ ຠາຍິ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອລຠມານາຍ ທຸກ຺ຂປເຣຕາຍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທາ ນາມ ນາໂຫສິ. ວິຠາຕາຍ ປນ ຣຕ຺ຕິຍາ ວລາຫກວິຄໂມ ຈ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນຎ຺ຈ ຕສ຺ສາ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ ອໂຫສິ. ສາ ເມຆອຸຕຸຎ຺ຈ ປພ຺ພຕອຸຕຸຎ຺ຈ ອຣຸຓອຸຕຸຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸເຕໂນຕິ ນາມໍ ອກາສິ.

ອລ຺ລກປ຺ປຕາປສສ຺ສປິ ໂຂ ຕໂຕ ອວິທູເຣ ວສນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ໂສ ປກຕິຍາວ ວສ຺ສທິວເສ ສີຕຠເຍນ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ວນໍ ນ ປວິສຕິ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກຸເຓຫິ ຂາທິຕມໍສານໍ ອຏ຺ຐິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຣສໍ ກຕ຺ວາ ປິວຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສໍ ‘‘ອຏ຺ຐິໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ອຏ຺ຐິໍ ປຣິເຍເສນ຺ໂຕ ອຸປຣິ ທາຣກສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ໂຕ ເທວິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ມານຸສິຕ຺ຖິມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກຖໍ ອາຄຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ຫຕ຺ຖິລິງ຺ຄສກຸເຓນານີຕາມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂອຕຣາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຊາຕິສມ຺ເຠທໂຕ ຠາຍາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຂຕ຺ຕິຍາມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ອຫມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິໂຍເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຂຕ຺ຕິຍມາຍໍ ກເຖຫີ’’ຕິ. ໂສ ຂຕ຺ຕິຍມາຍໍ ກເຖສິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ໂອຕາເຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ອຠິຣຸຫນມຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຄຓ຺ຫິ. ‘‘ມາ ມໍ ຫຕ຺ເຖນ ຉຸປີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ອຉຸປິຕ຺ວາວ ທາຣກໍ ໂອຕາເຣສິ. ເທວີປິ ໂອຕຣິ. ອຖ ນໍ ອສ຺ສມປທໍ ເນຕ຺ວາ ສີລເຠທໍ ອກຕ຺ວາວ ອນຸກມ຺ປາຍ ປຏິຊຄ຺ຄິ, ນິມ຺ມກ຺ຂິກມຘຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຍໍຊາຕສາລິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປຈິຕ຺ວາ ອທາສິ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ເຕ ສາ ອປຣຠາເຄ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ເນວ ອາຄຕມຄ຺ຄໍ ຊານາມິ, ນ ຄມນມຄ຺ຄໍ ຊານາມິ, ອິມິນາປິ ເມ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນາຍໍ ອມ຺ເຫ ປຫາຍ ກຕ຺ຖຈິ ຄມິສ຺ສຕິ, ອຸໂຠປິ ອິເຘວ ມຣຓໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ສີລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາ ມໍ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ຕຖາ ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ທຸນ຺ນິວຕ຺ຖທຸປ຺ປາຣຸຕທສ຺ສເນນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ສີລວິນາສໍ ປາເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ເວປິ ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສິໍສຸ.

ອເຖກທິວສໍ ຕາປໂສ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍຄໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ໂຕ ປູຣນ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ນກ຺ຂຕ຺ຕມິລາຍນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປູຣນ຺ຕປ຺ປຣາຊາ ມໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ມາ, ອຍ຺ຍ, ເອວໍ ວເທສິ? ກິໍ ເຕ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຆາໂຕ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠທ຺ເທ, ນກ຺ຂຕ຺ຕມິລາຍນມສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ວທາມີ’’ຕິ, ສາ ປໂຣທິ. ອຖ ນໍ ‘‘ກສ຺ມາ ໂຣທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາຍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກຠາເວ ອກ຺ຂາເຕ ອາຫ – ‘‘ມາ, ຠທ຺ເທ, ໂຣທິ, ຊາຕສ຺ສ ນາມ ນິຍໂຕ ມຈ຺ຈູ’’ຕິ. ‘‘ຊານາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ໂຣທສີ’’ຕິ? ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ກຸລສນ຺ຕກສ຺ສ ຣຊ຺ຊສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ‘ສເຈ ຕຕ຺ຣ ອຠວິສ຺ສ, ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາປຍິສ຺ສ. ອິທານິ ມຫາຊານິໂກ ວຕ ຊາໂຕ’ຕິ ໂສເກນ ໂຣທາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ຠທ຺ເທ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ສຈສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ເຖສິ, ອຫມສ຺ສ ຣຊ຺ຊລຠນາກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕມນ຺ເຕ ຈ ອທາສິ. ຕທາ ອເນການິ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວຏຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ຫຕ຺ຖີສຸ ອນາຄເຕສຸເຍວ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ເຕສຸ ອາຄເຕສຸ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣ, ສພ຺ເພ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ທຸຕິຍທິວເສ ອາຫ – ‘‘ອຊ຺ຊ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫເຣຍ຺ຍາສິ, ສພ຺ເພ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕທາປິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ຕຕິຍທິວເສ ອາຫ – ‘‘ອຊ຺ຊ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫເຣຍ຺ຍາສິ, ຍູຖປຕິ ປິຏ຺ຐິໍ ອຸປນາເມນ຺ໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕທາປິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ.

ອຖສ຺ສ ມາຕຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ສາສນໍ ວເທຫິ, ເອຕ຺ໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປູຣນ຺ຕປ຺ປຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ມໍ ສຄພ຺ຠໍ ຫຕ຺ຖິລິງ຺ຄສກຸໂຓ ອາເນສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເສນາປຕິອາທີນໍ ນາມານິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອສທ຺ທຫນ຺ຕານໍ ອິມໍ ປິຕຸ ປາຣຸປນກມ຺ພລຎ຺ເຈວ ປິລນ຺ຘນມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ ທສ຺ເສຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ກຸມາໂຣ ຕາປສໍ ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມສາຂາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣ, ເຊຏ຺ຐກຫຕ຺ຖີ ເຕ ປິຏ຺ຐິໍ ອຸປນາເປຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ໂສ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ ປິຏ຺ຐິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຓ຺ເຓ ມນ຺ຕຍິ – ‘‘ອຫໍ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປູຣນ຺ຕປ຺ປຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ເປຕ຺ຕິກໍ ເມ ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເທຫິ ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອເນການິ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕູ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິຣວໍ ຣວິ, ອເນການິ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ປຸນ ‘‘ຊິຓ຺ຓາ ຫຕ຺ຖີ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕູ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິຣວໍ ຣວິ, ຊິຓ຺ຓາ ຫຕ຺ຖີ ປຏິກ຺ກມິໍສຸ. ປຸນ ‘‘ອຕິຕຣຸຓາ ຫຕ຺ຖີ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕູ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິຣວໍ ຣວິ, ເຕປິ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ໂສ ອເນເກຫິ ຍູຖຫຕ຺ຖິສຫສ຺ເສເຫວ ປຣິວຸໂຕ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມນຸສ຺ສານໍ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘ຍຸທ຺ຘໍ ວາ ເມ ເທຕຸ, ຣຊ຺ຊໍ ວາ’’’ຕິ ສາສນໍ ເປເສສິ. ນາຄຣາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ທ຺ເວປິ ນ ທສ຺ສາມ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ເທວີ ຄຣຸຄພ຺ຠາ ຫຕ຺ຖິລິງ຺ຄສກຸເຓນ ນີຕາ, ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ມຍໍ ນ ຊານາມ. ຍາວ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິໍ ນ ສຸຓາມ. ຕາວ ເນວ ຍຸທ຺ຘໍ ທສ຺ສາມ, ນ ຣຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ຕທາ ກິຣ ຕໍ ປເວຓິຣຊ຺ຊໍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ກຸມາໂຣ ‘‘ອຫໍ ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເສນາປຕິອາທີນໍ ນາມານິ ກເຖຕ຺ວາ ຕຖາປິ ອສທ຺ທຫນ຺ຕານໍ ກມ຺ພລຎ຺ຈ ມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ ທສ຺ເສສິ. ເຕ ກມ຺ພລຎ຺ຈ ມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕໍ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິໍສຸ. ອຍໍ ຕາວ ອຸເຕນສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ອລ຺ລກປ຺ປຣຏ຺ເຐ ປນ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອໂກ ໂກຕຸຫລິໂກ ນາມ ມນຸສ຺ໂສ ກາປິໍ ນາມ ຕຣຸຓປຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກາຬິໍ ນາມ ຠຣິຍຎ຺ຈ ອາທາຍ ‘‘ໂກສມ຺ພິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາເຖຍ຺ຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ‘‘ອຫິວາຕໂຣເຄນ ມຫາຊເນ ມຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ນິກ຺ຂມີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິເຍວ. ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປາເຖຍ຺ເຍ ປຣິກ຺ຂີເຓ ຂຸທາຠິຠູຕາ ທາຣກໍ ວຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ອຖ ສາມິໂກ ປຊາປຕິໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍໍ ຊີວນ຺ຕາ ປຸນ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມ, ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ນໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ມາຕຸ ຫທຍໍ ນາມ ມຸທຸກໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ອາຫ – ‘‘ນາຫໍ ຊີວນ຺ຕເມວ ປຸຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ວາເຣນ ນໍ ວຫາມາ’’ຕິ. ມາຕາ ອຕ຺ຕໂນ ວາເຣ ປຸປ຺ຜທາມໍ ວິຍ ນໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸເຣ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອງ຺ເກນ ວຫິຕ຺ວາ ປິຕຸໂນ ເທຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ຉາຕກໂຕປິ ພລວຕຣາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍໍ ຊີວນ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມ, ຉຑ຺ເຑມ ນ’’ນ຺ຕິ. ສາປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິວຈນໍ ນາທາສິ. ທາຣໂກ ວາເຣນ ປຣິວຕ຺ຕິຍມາໂນ ກິລນ຺ໂຕ ປິຕຸ ຫຕ຺ເຖ ນິທ຺ທາຍິ. ໂສ ຕສ຺ສ ນິທ຺ທາຍນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ຄຈ຺ຉສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ປຓ຺ຓສນ຺ຖເຣ ຕໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ມາຕາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ປຸຕ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ກຸຫິໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເອກສ຺ສ ເມ ຄຈ຺ຉສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ມາ ມໍ ນາສຍິ, ປຸຕ຺ຕໍ ວິນາ ຊີວິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອາເນຫິ ເມ ປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຣິເທວິ. ອຖ ນໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາເນສິ. ປຸຕ຺ໂຕປິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມໂຕ ໂຫຕິ. ອິຕິ ໂສ ເອຕ຺ຕເກ ຐາເນ ປຸຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຠວນ຺ຕເຣ ສຕ຺ຕ ວາເຣ ຉຑ຺ຑິໂຕ. ‘‘ປາປກມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ອປ຺ປກ’’ນ຺ຕິ ນ ອວມຎ຺ຎິຕພ຺ພໍ.

ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເອກໍ ໂຄປາລກຸລໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ໂຄປາລກສ຺ສ ເຘນຸມງ຺ຄລໍ ໂຫຕິ. ໂຄປາລກສ຺ສ ເຄເຫ ນິພທ຺ຘໍ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ໂສ ຕໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ມງ຺ຄລມກາສິ. ພຫຸ ປາຍາໂສ ປຏິຍຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂຄປາລໂກ ເຕ ອາຄເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ມຸທຸຊາຕິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເຕສຸ ອນຸກມ຺ປໍ ກຕ຺ວາ ພຫຸເກນ ສປ຺ປິນາ ປາຍາສໍ ທາເປສິ. ຠຣິຍາ ‘‘ສາມິ, ຕຍິ ຊີວນ຺ເຕ ອຫມ຺ປິ ຊີວາມິ ນາມ, ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອູໂນທໂຣສິ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊາຫີ’’ຕິ ສປ຺ປິຎ຺ຈ ທຘິຎ຺ຈ ຕທຠິມຸຂຎ຺ເຎວ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ມນ຺ທສປ຺ປິນາ ໂຖກເມວ ຠຸຎ຺ຊິ. ອິຕໂຣ ພຫຸໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຏ຺ຐທິວເສ ຉາຕຕາຍ ອາຫາຣຕຓ຺ຫໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂຄປາລໂກ ເຕສໍ ປາຍາສໍ ທາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອາຣຠິ. ໂກຕຸຫລິໂກ ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາປີເຐ ນິປນ຺ນາຍ ສຸນຂິຍາ ໂຄປາລເກນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ ປາຍາສປິຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຎ຺ຎາ ວຕາຍໍ ສຸນຂີ, ນິພທ຺ຘໍ ເອວຣູປໍ ໂຠຊນໍ ລຠຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ໂສ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຕໍ ປາຍາສໍ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສຸນຂິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເຄເຫ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ‘‘ທາສສ຺ສ ໂວ ປາປຸຓາຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ອິເຘວ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນິພທ຺ຘໍ, ອຍ຺ໂຍ, ອິຘາຄຈ຺ຉຕິ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ໂຫຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ເທວສິກໍ ວນ຺ທນ຺ຕີ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທນ຺ຕີ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ຕຕ຺ເຖວ ຠຕິໍ ກໂຣນ຺ຕີ ວສິ. ສາປິ ສຸນຂີ ຉຏ຺ເຐ ວາ ສຕ຺ຕເມ ວາ ມາເສ ເອກເມວ ກຸກ຺ກຸຣໍ ວິຊາຍິ. ໂຄປາລໂກ ຕສ຺ສ ເອກເຘນຸຍາ ຂີຣໍ ທາເປສິ. ໂສ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ວຑ຺ຒິ. ອຖສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ນິພທ຺ຘໍ ເອກໍ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ເທຕິ. ໂສ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສິເນຫມກາສິ. ໂຄປາລໂກປິ ນິພທ຺ຘໍ ທ຺ເວ ວາເຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສຸປຏ຺ຐານໍ ຍາຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວາຬມິຄຏ຺ຐາເນ ທຓ຺ເຑນ ຄຈ຺ເຉ ຈ ຠູມິຎ຺ຈ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຸສູ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ວາຬມິເຄ ປລາເປຕິ. ສຸນໂຂປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍທາ ເມ ໂອກາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕທາ ອິມໍ ສຸນຂໍ ເປເສສ຺ສາມິ, ເຕນ ສຎ຺ຎາເຓນ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອໂນກາສທິວເສ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ອຍ຺ຍໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ສຸນຂໍ ເປເສສິ. ໂສ ເອກວຈເນເນວ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂປຖນຠູມິໂປຖນຏ຺ຐາເນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຸສ຺ສິຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ເທນ ວາຬມິຄານໍ ປລາຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຸສ຺ສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕຠາວໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິປຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ເວລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຠຸສ຺ສນ຺ໂຕ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕໍ ວີມໍສນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ອຖສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຕິຣິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຠຸສ຺ສິຕ຺ວາ ອິຕຣມຄ຺ຄເມວ ນໍ ອາໂຣເປຕິ. ອເຖກທິວສໍ ອຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຣໂຕ ຕິຣິຍໍ ຐຕ຺ວາ ວາຣິຍມາໂນປິ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຸນຂໍ ປາເທນ ປຫຣິຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ສຸນໂຂ ຕສ຺ສ ອນິວຕ຺ຕນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ນິວາສນກຓ຺ເຓ ຑໍສິຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ອິຕຣມຄ຺ຄເມວ ນໍ ອາໂຣເປສິ. ເອວໍ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ພລວສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທສິ.

ຕໂຕ ອປຣຠາເຄ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈີວຣໍ ຊີຣິ. ອຖສ຺ສ ໂຄປາລໂກ ຈີວຣວຕ຺ຖານິ ອທາສິ. ຕເມນໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຈີວຣໍ ນາມ ເອກເກນ ກາຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິເຘວ, ຠນ຺ເຕ, ກໂຣຖາ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມາ ຈິຣໍ ພຫິ ວສິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ສຸນໂຂ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕວ ອຏ຺ຐາສິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘປິ ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ອຸປາສກາ’’ຕິ ໂຄປາລກໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາທນາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ສຸນຂສ຺ສ ຕໍ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠຸກ຺ກຣິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ວິຊຫນ຺ເຕ ຫທຍໍ ຜລິຕ຺ວາ ມໂຕ. ຕິຣຈ຺ຉານາ ກິຣ ນາເມເຕ ອຸຊຸຊາຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ ອກຸຏິລາ. ມນຸສ຺ສາ ປນ ອຎ຺ຎໍ ຫທເຍນ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎໍ ມຸເຂນ ກເຖນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຄຫນຎ຺ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິທໍ ມນຸສ຺ສາ, ອຸຕ຺ຕານກຎ຺ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິທໍ ປສໂວ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓).

ອິຕິ ໂສ ຕາຍ ອຸຊຸຈິຕ຺ຕຕາຍ ອກຸຏິລຕາຍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠສິ. ຕສ຺ສ ກຓ຺ຓມູເລ ມນ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ໂທ ໂສຬສໂຍຊນຏ຺ຐານໍ ຜຣຕິ, ປກຕິກຖາສທ຺ໂທ ປນ ສກລໍ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ເທວນຄຣໍ ຉາເທຕິ. ເຕເນວສ຺ສ ‘‘ໂຆສກເທວປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ‘‘ກິສ຺ສ ປເນສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ’’ຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ເປເມນ ຠຸກ຺ກຣຓສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ນ ຈິຣໍ ຐຕ຺ວາ ຈວິ. ເທວໂລກໂຕ ຫິ ເທວປຸຕ຺ຕາ ອາຍຸກ຺ຂເຍນ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ໂກເປນາຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ຈວນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຍນ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ໂສ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ເອວໍ ອາຍຸກ຺ຂເຍນ ຈວຕິ ນາມ. ເຍນ ປຣິຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຣາຊໂກຏ຺ຐາຄາເຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຕິຈຕຸນາຬິມຕ຺ຕໍ ຘຎ຺ຎໍ ວິຍ ອນ຺ຕຣາວ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍຂີຍຕິ, ອນ຺ຕຣາວ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ ຈວຕິ ນາມ. ອປໂຣປິ ກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊມາໂນ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ອາຫາຣໍ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ກິລນ຺ຕກາໂຍ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ຈວຕິ ນາມ. ອປໂຣປິ ປຣສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອສຫນ຺ໂຕ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ໂກເປນ ຈວຕິ ນາມ.

ອຍໍ ປນ ກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ຈວິ, ຈວິຕ຺ວາ ຈ ປນ ໂກສມ຺ພິຍໍ ນຄຣໂສຠິນິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ສາປິ ຊາຕທິວເສ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ທາສິໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ຫນ຺ທ, ເຊ, ອິມໍ ທາຣກໍ ກຕ຺ຕຣສຸປ຺ເປ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຉຑ຺ເຑຫີ’’ຕິ ຉຑ຺ຑາເປສິ. ນຄຣໂສຠິນິໂຍ ຫິ ຘີຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕິ, ນ ປຸຕ຺ຕໍ. ຘີຕຣາ ຫິ ຕາສໍ ປເວຓີ ຆຏີຍຕິ. ທາຣກໍ ກາກາປິ ສຸນຂາປິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສິເນຫປ຺ປຠວສ຺ສ ຠຸກ຺ກຣຓສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ເອໂກປິ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວິສຫິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອໂກ ມນຸສ຺ໂສ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕໍ ກາກສຸນຂສນ຺ນິປາຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ເຄຫໍ ເນສິ. ຕທາ ໂກສມ຺ພກເສຏ຺ຐິ ຣາຊກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຣາຊນິເວສນໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸໂຣຫິຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ອາຈຣິຍ, ອຊ຺ຊ ເຕ ຕິຖິກຣຓນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍໂຄ ໂອໂລກິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ມຫາເສຏ຺ຐິ, ອມ຺ຫາກໍ ກິໍ ອຎ຺ຎໍ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ? ຊນປທສ຺ສ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ນຄເຣ ອຊ຺ຊ ຊາຕທາຣໂກ ເຊຏ຺ຐກເສຏ຺ຐິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕທາ ເສຏ຺ຐິໂນ ຠຣິຍາ ຄຣຸຄພ຺ຠາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ສີຆໍ ເຄຫໍ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຠເຓ, ຊານາຫິ ນໍ ວິຊາຕາ ວາ, ໂນ ວາ’’ຕິ. ‘‘ນ ວິຊາຍຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາວ ເວເຄນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຬິໍ ນາມ ທາສິໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ ເຊ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ຊາຕທາຣກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ. ສາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ຕໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ທາຣໂກ ກທາ ຊາໂຕ’’ຕິ ຄຫປຕານິໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອິມໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີ’’ຕິ ເອກກຫາປຓໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ມູລໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕີ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ທສ຺ເສສິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ສເຈ ເມ ຘີຕາ ວິຊາຍິສ຺ສຕິ, ຕາຍ ນໍ ສທ຺ຘິໍ ນິເວເສຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານສ຺ສ ສາມິກໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ສເຈ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ວິຊາຍິສ຺ສຕິ, ມາເຣສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ເຄເຫ ກາເຣສິ.

ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ມມ ປຸຕ຺ໂຕວ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ອິທາເນວ ຕໍ ມາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກາຬິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ເຊ, ວຊໂຕ ຄຸນ຺ນໍ ນິກ຺ຂມນເວລາຍ ວຊທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ອິມໍ ຕິຣິຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ຄາວິໂຍ ນໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ມທ຺ທິຕາມທ຺ທິຕຠາວໍ ປນສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄປາລເກນ ວຊທ຺ວາເຣ ວິວຏມຕ຺ເຕເຍວ ຕໍ ຕຖາ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ໂຄຄຓເຊຏ຺ຐໂກ ອຸສໂຠ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ ຕໍ ທິວສໍ ສພ຺ພປຐມໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາທານໍ ອນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອເນກສຕຄາວິໂຍ ອຸສຠສ຺ສ ທ຺ເວ ປສ຺ສານິ ຆໍສນ຺ຕິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ໂຄປາລໂກປິ ‘‘ອຍໍ ອຸສໂຠ ປຸພ຺ເພ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂມຕິ, ອຊ຺ຊ ປນ ສພ຺ພປຐມໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວຊທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ນິຈ຺ຈໂລວ ຐິໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິປນ຺ນໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ເຄຫໍ ເນສິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ກາຬິ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ປຈ຺ຈູສກາເລ ອຸຏ຺ຐາຍ ວາຓິຊ຺ຊາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ເນຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຄ຺ເຄ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ໂຄຓາ ວາ ນໍ ມທ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຈກ຺ກາ ວາ ຉິນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕິໍ ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຄ຺ເຄ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ຕທາ ສາກຏິກເຊຏ຺ຐໂກ ປຸຣໂຕ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ໂຄຓາ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑສຸໍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປາຊິຍມານາປິ ປຸຣໂຕ ນ ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ໂຄຓາ ກຣິໍສູ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ເມ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຕໍ ເຄຫໍ ເນສິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ອິທານິ ນໍ ອາມກສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕເຣ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ຕຕ຺ຖ ສຸນຂາທີຫິ ວາ ຂາທິໂຕ, ອມນຸສ຺ເສຫິ ວາ ປຫໂຏ ມຣິສ຺ສຕິ, ມາຕາມຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ຊານິຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ສຸນໂຂ ວາ ກາໂກ ວາ ອມນຸສ຺ໂສ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ‘‘ນນຸ ຈສ຺ສ ເນວ ມາຕາ ນ ປິຕາ ນ ຠາຕິກາທີສຸ ໂກຈິ ຣກ຺ຂິຕາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ໂກ ຕໍ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ? ສຸນຂກາເລ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສິເນເຫນ ປວຕ຺ຕິຕຠຸກ຺ກຣຓມຕ຺ຕເມວ ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ອເຖໂກ ອຊປາລໂກ ອເນກສຫສ຺ສາ ອຊາ ໂຄຈຣໍ ເນນ຺ໂຕ ສຸສານປສ຺ເສນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອກາ ອຊາ ປຓ຺ຓານິ ຂາທມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ຐາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຐຕ຺ວາ ທາຣກສ຺ສ ຖນໍ ອທາສິ, ອຊປາລເກນ ‘‘ເຫ ເຫ’’ຕິ ສທ຺ເທ ກເຕປິ ນ ນິກ຺ຂມິ. ໂສ ‘‘ຍຏ຺ຐິຍາ ນໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຐຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຂີຣໍ ປາຍນ຺ຕິໍ ອຊິໍ ທິສ຺ວາ ທາຣເກ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ ກາຬິ, ອິມໍ ອາທາຍ ໂຈຣປປາຕປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປປາເຕ ຂິປ, ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິຫຎ຺ຎມາໂນ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕິສ຺ສຕິ, ມຕາມຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ຂິປິ. ຕໍ ໂຂ ປນ ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາເວຬຸຄຸມ຺ໂພ ປພ຺ພຕານຸສາເຣເນວ ວຑ຺ຒິ, ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ຆນຊາໂຕ ຊິຎ຺ຊຸກຄຸມ຺ໂພ ອວຕ຺ຖຣິ. ທາຣໂກ ປຕນ຺ໂຕ ໂກຊວເກ ວິຍ ຕສ຺ມິໍ ປຕິ. ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ນຬກາຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ເວຬຸພລິ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ເວຬຸຄຸມ຺ພໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ມິໍ ຈລນ຺ເຕ ທາຣໂກ ສທ຺ທມກາສິ. ໂສ ‘‘ທາຣກສທ຺ໂທ ວິຍາ’’ຕິ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ອາທາຍ ຄໂຕ.

ກາຬີ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ທາຣໂກ ວຑ຺ຒິໂຕ ‘‘ໂຆສໂກ’’ຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ເສຏ຺ຐິໂນ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ກຓ຺ຏໂກ ວິຍ ຂາຍິ, ອຸຊຸກໍ ຕໍ ໂອໂລເກຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຕິ. ອຖສ຺ສ ມາຣຓູປາຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍກສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກທາ ຕ຺ວໍ ອາວາປໍ ອາລິມ຺ເປສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ – ‘‘ສ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ເຕນ ຫິ ອິທໍ ສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມມ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ເອໂກ ເມ ອວຊາຕປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສ຺ສາມິ, ອຖ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຕິຂິຓາຍ ວາສິຍາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈາຏິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາວາເປ ປເຈຍ຺ຍາສິ, ອິທໍ ເຕ ສຫສ຺ສໍ ສຈ຺ຈກາຣສທິສໍ. ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປນ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເສຏ຺ຐິ ປຸນທິວເສ ໂຆສກໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ, ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ມຍາ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ອາຓຕ຺ໂຕ, ເອຫິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ຫິຍ຺ໂຍ ກິຣ ເມ ປິຕຣາ ອາຓຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ນິປ຺ຜາເທຫີ’’’ຕິ ປຫິຓິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອຄມາສິ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອິຕໂຣ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຸຬໍ ກີຬນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ, ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉສິ ຠາຕິກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປິຕຸ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ. ອິເມ ມໍ ທາຣກາ ພຫຸໍ ລກ຺ຂໍ ຊິນິໍສຸ, ຕໍ ເມ ປຏິຊິນິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ປິຕຸ ຠາຍາມີ’’ຕິ. ‘‘ມາ ຠາຍິ, ຠາຕິກ, ອຫໍ ຕໍ ສາສນໍ ຫຣິສ຺ສາມິ. ພຫູຫິ ຊິໂຕ, ຍາວາຫໍ ອາຄຈ຺ຉາມິ, ຕາວ ເມ ລກ຺ຂໍ ປຏິຊິນາ’’ຕິ.

ໂຆສໂກ ກິຣ ຄຸຬກີຬາຍ ເຉໂກ, ເຕນ ນໍ ເອວໍ ນິພນ຺ຘິ. ໂສປິ ຕໍ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ວເທຫິ – ‘ປິຕຣາ ກິຣ ເມ ຫິຍ຺ໂຍ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ອາຓຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິປ຺ຜາເທຫີ’’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອວຈ. ອຖ ນໍ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເສຏ຺ຐິນາ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ມາເຣຕ຺ວາ ອາວາເປ ຂິປິ. ໂຆສໂກປິ ທິວສຠາຄໍ ກີຬິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ນ ຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອຫໍ ຘີ’’ຕິ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິຕ຺ວາ ສກລສຣີເຣ ປກ຺ກຸຖິຕໂລຫິໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ກຸມ຺ຠກາຣ, ມາ ມໍ ນາສຍິ, ມາ ມໍ ນາສຍີ’’ຕິ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ຕໍ ຕຖາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ມາ ສທ຺ທໍ ກຣິ, ກມ຺ມໍ ເຕ ນິປ຺ຜນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ປພ຺ພເຕນ ວິຍ ມຫນ຺ເຕນ ໂສເກນ ອວຕ຺ຖໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ອນປ຺ປກໍ ໂທມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທສິ. ຍຖາ ຕໍ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐສ຺ສ ປທຸສ຺ສມາໂນ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ໂຍ ທຓ຺ເຑນ ອທຓ຺ເຑສຸ, ອປ຺ປທຸຏ຺ເຐສຸ ທຸສ຺ສຕິ;

ທສນ຺ນມຎ຺ຎຕຣໍ ຐານໍ, ຂິປ຺ປເມວ ນິຄຈ຺ຉຕິ.

‘‘ເວທນໍ ຜຣຸສໍ ຊານິໍ, ສຣີຣສ຺ສ ຈ ເຠທນໍ;

ຄຣຸກໍ ວາປິ ອາພາຘໍ, ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປຎ຺ຈ ປາປຸເຓ.

‘‘ຣາຊໂຕ ວາ ອຸປສຄ຺ຄໍ, ອພ຺ຠກ຺ຂານຎ຺ຈ ທາຣຸຓໍ;

ປຣິກ຺ຂຍຎ຺ຈ ຎາຕີນໍ, ໂຠຄານຎ຺ຈ ປຠງ຺ຄຸຣໍ.

‘‘ອຖ ວາສ຺ສ ອຄາຣານິ, ອຄ຺ຄິ ຑຫຕິ ປາວໂກ;

ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ, ນິຣຍໍ ໂສປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໓໗-໑໔໐);

ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຸນ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ອຸຊຸກໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ກິນ຺ຕິ ນໍ ມາເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ, ‘‘ມມ ຄາມສເຕ ອາຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປາຍໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ເມ ອວຊາຕປຸຕ຺ໂຕ, ອິມໍ ມາເຣຕ຺ວາ ວຈ຺ຈກູເປ ຂິປຕຸ, ເອວໍ ກເຕ ອຫໍ ມາຕຸລສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ ໂຆສກ, ອມ຺ຫາກໍ ຄາມສເຕ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ອຕ຺ຖິ, ອິມໍ ປຓ຺ຓໍ ຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິ. ໂສ ປນ ອກ຺ຂຣສມຍໍ ນ ຊານາຕິ. ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ນໍ ມາຣາເປນ຺ໂຕວ ເສຏ຺ຐິ ມາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ກິໍ ອກ຺ຂຣສມຍໍ ສິກ຺ຂາເປສ຺ສຕິ? ອິຕິ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ມາຣາປນປຓ຺ຓເມວ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປາເຖຍ຺ຍໍ ເມ, ຕາຕ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ປາເຖຍ຺ເຍນ ເຕ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ‘ອສຸກຄາເມ ນາມ ມມສຫາຍໂກ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຆເຣ ປາຕຣາສໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉາຫີ’’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕໍ ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຊາຍໍ ປສ຺ສິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອນ຺ໂຕນຄຣໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍກເສຏ຺ຐິໂນ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍສິ ໂຆສໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ຕສ຺ມິໍ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ປເນກາ ຘີຕາ ອຕ຺ຖິ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ອຠິຣູປາ ປາສາທິກາ, ຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ເອກເມວ ເປສນກາຣິກໍ ທາສິໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ສິຣິຄພ຺ເຠ ວສາເປນ຺ຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕໍ ທາສິໍ ອນ຺ຕຣາປຓໍ ເປເສສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິຊາຍາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍຘີຕາຍ ເປສເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິໂຕ ຕາວ ເອຫິ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ເປສນໍ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ປີຐກໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕລໍ ມກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຍນໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເທຫິ, ປຈ຺ຉາ ເປສນໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ.

ອຖ ນໍ ຈິເຣນາຄຕໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສິ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ – ‘‘ມາ ເມ ກຸຊ຺ຌິ, ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສໂກ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ‘‘ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສໂກ’’ຕິ ນາມໍ ສຸຕ຺ວາວ ເປມໍ ຉວິຍາທີນິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕໍ. ໂກຕຸຫລກາລສ຺ມິຎ຺ຫິ ສາ ຕສ຺ສ ປຊາປຕີ ຫຸຕ຺ວາ ນາຬິໂກທນໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ອທາສິ, ຕສ຺ສານຸຠາເວນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ອິຕິ ຕໍ ໂສ ປຸພ຺ພສິເນໂຫ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ປຸພ຺ເພວ ສນ຺ນິວາເສນ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາ;

ເອວໍ ຕໍ ຊາຍເຕ ເປມໍ, ອຸປ຺ປລໍວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໔);

ອຖ ນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ສຍເນ ນິປນ຺ໂນ ນິທ຺ທາຍຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ? ‘‘ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ປຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ກິໍ ປຓ຺ຓໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ມາຕາປິຕູນໍ ອຎ຺ຎວິຫິຕຕາຍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອກ຺ຂຣສມເຍ ກຸສລຕາຍ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ວຕ ພາໂລ, ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓປຓ຺ຓໍ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ສເຈ ມຍາ ນ ທິຏ຺ຐໍ ອສ຺ສ, ນຕ຺ຖິສ຺ສ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ຜາເລຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ວຈເນນ ອປຣໍ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິ – ‘‘ອຍໍ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສໂກ ນາມ, ຄາມສຕໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ຊນປທເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄາມສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ທ຺ວິຠູມກໍ ເຄຫໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂເປນ ເຈວ ປຸຣິສຄຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂໍ ກໂຣຕຸ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍາ ກຕ’ນ຺ຕິ ສາສນໍ ເປເສຕຸ, ເອວໍ ກເຕ ອຫໍ ມາຕຸລສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ລິຂິຕ຺ວາ ຈ ປນ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສນ຺ເຕເຍວສ຺ສ ພນ຺ຘິ.

ໂສ ທິວສຠາຄໍ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ຕໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ຄາມກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕໍເຍວ ປສ຺ສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປິຕຣາ ເມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຓ຺ຓໍ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປຓ຺ຓໍ, ຕາຕ, ອາຫຣາ’’ຕິ ປຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາເຈຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ‘‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ມມ ສາມິໂນ ມຍິ ສິເນຫໍ ກຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ມງ຺ຄລໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິ. ‘‘ສີຆໍ ທາຣຸອາທີນິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ຄຫປຕິເກ ວຕ຺ວາ ຄາມມຊ຺ເຌ ວຸຕ຺ຕປກາຣໍ ເຄຫໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຄາມສຕໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຊນປທເສຏ຺ຐິໂນ ສນ຺ຕິກາ ຘີຕຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ‘‘ຍໍ ກາເຣມິ, ຕໍ ນ ໂຫຕິ; ຍໍ ນ ກາເຣມິ, ຕເທວ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ປຸຕ຺ຕໂສເກນ ສທ຺ຘິໍ ໂສ ໂສໂກ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິຑາຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕິສາຣໍ ຊເນສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາປິ ‘‘ສເຈ ໂກຈິ ເສຏ຺ຐິໂນ ສນ຺ຕິກາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ມມ ອກເຖຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຕຣໍ ມາ ກຖຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ຊເນ ອາຓາເປສິ. ເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ‘‘ທານິ ຕໍ ທຸຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ມມ ສາປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ສາມິກໍ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກໍ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ອາຫ – ‘‘ມາຕຸລ, ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ທຏ຺ຐຸກາໂມມ຺ຫິ, ເອກໍ ປາທມູລິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາປິ ຕສ຺ສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ຐິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ເສຏ຺ຐິ ຄິລາໂນ, ປຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ພລວາ, ທຸພ຺ພໂລ’’ຕິ? ‘‘ພລວາ ຕາວ, ອາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊຕິເຍວ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ສາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອຊານາເປຕ຺ວາວ ຕສ຺ສ ນິເວສນຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພຍຎ຺ຈ ທາເປຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ເປສິຕກາເລ ຄມິສ຺ສສິ, ອຈ຺ຉສ຺ສຸ ຕາວາ’’ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິ ປຸນ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ອວຈ, ‘‘ກິໍ, ມາຕຸລ, ນ ເຕ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຫິຕໍ, ສາມິ, ຄຕປຸຣິໂສ ນ ຕາວ ເອຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຸນ ອປຣໍ ເປເສຫີ’’ຕິ. ໂສ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຕເຖວ ປຏິປຊ຺ຊິ. ອຖ ເສຏ຺ຐິໂນ ໂຣໂຄ ພລວາ ຊາໂຕ, ເອກໍ ຠາຊນໍ ປວິສຕິ, ເອກໍ ນິກ຺ຂມຕິ. ປຸນ ເສຏ຺ຐິ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ມາຕຸລ, ນ ເຕ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຫິຕໍ, ສາມິ, ຄຕປຸຣິໂສ ນ ຕາວ ເອຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຸນ ອປຣໍ ເປເສຫີ’’ຕິ. ໂສ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕຕິຍວາເຣ ອາຄຕມ຺ປິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ, ອຍ຺ເຍ, ເສຏ຺ຐິ ອາຫາຣໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຈ຺ຈຸປຣາຍໂຓ ຊາໂຕ, ເອກໍ ຠາຊນໍ ນິກ຺ຂມຕິ, ເອກໍ ປວິສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ‘‘ອິທານິ ຄນ຺ຕຸໍ ກາໂລ’’ຕິ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ປິຕາ ເຕ ກິຣ ຄິລາໂນ’’ຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ວເທສິ ຠທ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຜາສຸກມສ຺ສ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ສາມິ? ‘‘ຄາມສຕໂຕ ວຸຏ຺ຐານກປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ສກເຏຫິ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ.

ອຖ ນໍ ສາ ‘‘ປິຕາ ເຕ ທຸພ຺ພໂລ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ປປຎ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອຕໍ ນິວຕ຺ຕາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລເຄຫໍ ເປເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ປາທປສ຺ເສ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາສິ, ອຫໍ ອຸສ຺ສີສກປສ຺ເສ ຐສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຄຫໍ ປວິສມານາເຍວ ຈ ‘‘ເຄຫສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິເສ ອາຓາເປສິ. ປວິຏ຺ຐກາເລ ປນ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຸ ປາທປສ຺ເສ ອຏ຺ຐາສິ, ອິຕຣາ ອຸສ຺ສີສກປສ຺ເສ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເສຏ຺ຐິ ອຸຕ຺ຕານໂກ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ປນ ຕສ຺ສ ປາເທ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ, ສາມິ, ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ’’ຕິ? ‘‘ເອສ ປາທມູເລ ຐິໂຕ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ທິສ຺ວາ ອາຍກມ຺ມິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ມມ ເຄເຫ ກິຕ຺ຕກໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ຘນສ຺ເສວ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິໂຍ, ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄຠຓ຺ຑານໍ ປນ ວນຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທຍານວາຫນານຎ຺ຈ ອຍຎ຺ຈ ອຍຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຆສກສ຺ສ ນ ເທມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ‘‘ອຍໍ ປຸນ ກເຖນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂສກາຕຸຣາ ວິຍ ເກເສ ວິກິຣິຕ຺ວາ ໂຣທມານາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ຕາຕ, ວເທຖ, ອິທມ຺ປິ ນາມ ໂວ ວຈນໍ ສຸໂຓມ, ອລກ຺ຂິກາ ວຕມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຕ຺ຖເກນ ນໍ ອຸຣມຊ຺ເຌ ປຫຣນ຺ຕີ ປຕິຕ຺ວາ ຍຖາ ປຸນ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາສ຺ສ ອຸຣມຊ຺ເຌ ມຕ຺ຖເກນ ຆໍເສນ຺ຕີ ອາໂຣທນໍ ທສ຺ເສສິ. ເສຏ຺ຐິ ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ກາລມກາສິ. ‘‘ເສຏ຺ຐິ ມໂຕ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸເຕນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຘີຕາ ວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ເທວ, ໂຆສໂກ ນາມ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ, ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາວ ມໂຕ, ເທວາ’’ຕິ.

ຣາຊາ ອປຣຠາເຄ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ທິວເສ ເທໂວ ວສ຺ສິ. ຣາຊງ຺ຄເຓ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸທກໍ ສຓ຺ຐາຕິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຣາຊານໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາຍາສິ. ຣາຊາ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຣາຊງ຺ຄເຓ ອຸທກໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຆສໂກ ນາມ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປິຕາ ເມ ມໂຕຕິ ມາ ໂສຈິ, ຕວ ເປຕ຺ຕິກໍ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ຕຸຍ຺ຫເມວ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ຣາຊາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຎ຺ຈ ນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ອາຄມນກາເລ ລງ຺ຆິຕໍ ອຸທກໍ ຄມນກາເລ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສຓິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ຕໂຕວ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸທກໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ອາຄມ຺ມ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສຓິກໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ເທວ, ອຫໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກຸມາຣໂກ, ກີຬນກາໂລ ນາມ, ໂສ ອິທານິ ປນ ເມ ເທເວນ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຏິສ຺ສຸຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ປຸເຣ ອຈຣິຕ຺ວາ ອິທານິ ສນ຺ນິສິນ຺ເນນ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ຘິຕິມາຍໍ ປຸຣິໂສ, ອິທາເນວສ຺ສ ຐານນ຺ຕຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປິຕຣາ ຠຸຕ຺ຕໍ ໂຠຄໍ ທຕ຺ວາ ສພ຺ພສເຕນ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ.

ໂສ ຣເຖ ຐຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ອກາສິ. ໂອໂລກິໂຕໂລກິຕຏ຺ຐານໍ ກມ຺ປຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ກາຬິທາສິຍາ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ອມ຺ມ ກາຬິ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ເອຕ຺ຕິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓປຓ຺ຓໍ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຆຣໍ ອາຄໂຕ, ອຖສ຺ສ ມຍາ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ຜາເລຕ຺ວາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ມງ຺ຄລກຣຓຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎໍ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຕ຺ຖ ອາຣກ຺ໂຂ ກໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ປສ຺ສສິ, ອິມໍ ປນ ເສຏ຺ຐິ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາເຣຕຸກາໂມ ມາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ເກວລໍ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫຸໍ ຘນໍ ຂີຍີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ອຕິຠາຣິຍໍ ວຕ ເສຏ຺ຐິນາ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ຕໍ ປນ ນໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ຫສິຕໍ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ຫສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເອກໍ ກາຣຓໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ. ‘‘ກເຖຫິ ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສາ ນ ກເຖສິ’’. ໂສ ‘‘ສເຈ ນ ກເຖສ຺ສສິ, ທ຺ວິຘາ ຕໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອສິໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ. ສາ ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕຍາ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘາຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຫສິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍທິ ມມ ປິຕຣາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ມຍ຺ຫໍ ນິຍ຺ຍາທິຕໍ, ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ໂຫສີ’’ຕິ? ໂສ ກິຣ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ຊານາຕິ, ເຕນສ຺ສາ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທຫິ. ອຖສ຺ສ ສາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຕຣາ ມຣຓປຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ເປສິຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ມຍາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ກເຖສິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ອຠູຕໍ ກເຖສີ’’ຕິ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຣໍ ກາຬິໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຕາຕ, ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ມາເຣຕຸກາໂມ ມາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫຸໍ ຘນໍ ຂີຍິ, ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ຕ຺ວໍ ມຣຓໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ, ອິທານິ ໂຠຄຄາມໂຕ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພສເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ກມ຺ມໍ, ເອວຣູປາ ໂຂ ປນ ມຣຓາ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ມມ ປມາທຊີວິຕໍ ຊີວິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອທ຺ຘິກກປຓາທີນໍ ທານໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ມິຕ຺ໂຕ ນາມສ຺ສ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ທານພ຺ຍາວໂຏ ອໂຫສິ. ອຍໍ ໂຆສກເສຏ຺ຐິໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ຠທ຺ທວຕີນຄເຣ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິ ນາມ ໂຆສກເສຏ຺ຐິໂນ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພສຫາຍໂກ ອໂຫສິ. ຠທ຺ທວຕີນຄຣໂຕ ອາຄຕານໍ ວາຓິຊານໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວຍປ຺ປເທສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຫາຍກຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສສິ. ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິປິ ໂກສມ຺ພິໂຕ ອາຄຕານໍ ວາຓິຊານໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຆສກເສຏ຺ຐິໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວຍປ຺ປເທສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຫາຍກຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສສິ. ເອວໍ ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ວສິໍສຸ. ອປຣຠາເຄ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິໂນ ເຄເຫ ອຫິວາຕໂຣໂຄ ປຕິໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ປຕິເຕ ປຐມໍ ມກ຺ຂິກາ ມຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອນຸກ຺ກເມເນວ ກີຏາ ມູສິກາ ກຸກ຺ກຸຏາ ສູກຣາ ຄາໂວ ທາສີ ທາສາ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຆຣມານຸສກາປິ ມຣນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເຍ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕິ, ເຕ ຊີວິຕໍ ລຠນ຺ຕິ, ຕທາ ປນ ເສຏ຺ຐິ ຈ ຠຣິຍາ ຈ ຘີຕາ ຈສ຺ສ ຕຖາ ປລາຍິຕ຺ວາ ໂຆສກເສຏ຺ຐິໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ໂກສມ຺ພິມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄເຍວ ຂີຓປາເຖຍ຺ຍາ ວາຕາຕເປນ ເຈວ ຂຸປ຺ປິປາສາຫິ ຈ ກິລນ຺ຕສຣີຣາ ກິຈ຺ເຉນ ໂກສມ຺ພິໍ ປຕ຺ວາ ອຸທກຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກໍ ສາລໍ ປວິສິໍສຸ.

ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຊາຕມາຕຸຍາປິ ອມນາປາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຫາຍໂກ ກິຣ ເມ ອທ຺ຘິກກປຓາທີນໍ ເທວສິກໍ ສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທານໍ ທາເປສິ. ຕຕ຺ຖ ຘີຕຣໍ ເປເສຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເອກາຫໍ ທ຺ວີຫໍ ອິເຘວ ສຣີຣໍ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ສຫາຍກໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ສາລາຍເມວ ວສິໍສຸ. ປຸນທິວເສ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕ ກປຓທ຺ຘິກາທີສຸ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ມາຕາປິຕໂຣ, ‘‘ອມ຺ມ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ເປສຍິໍສຸ. ມຫາໂຠຄກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ວິປຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຉິນ຺ນລຊ຺ຊິຕາຍ ອລຊ຺ຊມານາ ປາຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກປຓຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຕິ ປຏິວີເສ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ ຈ ປນ ‘‘ຕໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສາ ຕໂຍ ປຏິວີເສ ອທາສິ. ຕາຍ ຠຕ຺ເຕ ອາຫເຏ ຕໂຍປິ ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນິສີທິໍສຸ.

ອຖ ມາຕາຘີຕໂຣ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ສາມິ, ວິປຕ຺ຕິ ນາມ ມຫາກຸລານມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມາ ອມ຺ເຫ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊ, ມາ ຈິນ຺ຕຍີ’’ຕິ. ອິຕິ ນໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ຍາຈິຕ຺ວາ ໂຠເຊສຸໍ. ໂສ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາລມກາສິ. ມາຕາຘີຕໂຣ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ໂຣທິໍສຸ. ກຸມາຣິກາ ປຸນທິວເສ ໂຣທມານາ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກຕິ ປຏິວີເສ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ໂຠເຊສິ. ສາປິ ຕາຍ ຍາຈິຍມານາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ຕໍ ທິວສເມວ ກາລມກາສິ. ກຸມາຣິກາ ເອກິກາວ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ຕາຍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕິວິຍ ສຎ຺ຊາຕຉາຕກທຸກ຺ຂາ ປຸນທິວເສ ຍາຈເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຣທນ຺ຕີ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກຕິ ປຏິວີເສ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມິຕ຺ຕກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຕໍ ຕໂຍ ທິວເສ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິໍ ສຎ຺ຊານາຕິ, ເຕນ ຕໍ ‘‘ອເປຫິ ນສ຺ສ, ວສລິ, ອຊ຺ຊ ຕວ ກຸຈ຺ຉິປ຺ປມາຓໍ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ອາຫ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ ກຸລຘີຕາ ປຈ຺ໂຈຣສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕິປຫາຣໍ ວິຍ ວເຓ ຂາໂຣທກເສຈນກໍ ວິຍ ຈ ປຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕຍາ ປຸເຣ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາສາ ຄຫິຕາ, ຫິຍ຺ໂຍ ທ຺ເວ, ອຊ຺ຊ ເອກໍ ຄຓ຺ຫາສິ. ອຊ຺ຊ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຈ຺ຉິປ຺ປມາຓໍ ຎາຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມາ ມໍ, ສາມິ, ‘ອຕ຺ຕໂນວ ອຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫີ’ຕິ ມຎ຺ຎິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ? ‘‘ປຸເຣ ຕໂຍ ຊນາ ອຫຸມ຺ຫ, ສາມິ, ຫິຍ຺ໂຍ ທ຺ເວ, ອຊ຺ຊ ເອກິກາວ ຊາຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕາຍ ກຖິຕໍ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສຎ຺ຊາຕພລວໂທມນສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ຕ຺ວໍ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ອຊ຺ຊກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມມ ຘີຕາເຍວ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສີເສ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ຆຣໍ ເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ສາ ທານຄ຺ເຄ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທໍ ມຫາສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ກສ຺ມາ ເອຕໍ ຊນໍ ນິສ຺ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ທານໍ ນ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ກຖໍ ສກ຺ກາ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ ທານຄ຺ຄໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ເສວ ປເວສນປ຺ປມາເຓນ ທ຺ເວ ທ຺ວາຣານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ‘ເອເກນ ທ຺ວາເຣນ ປວິສິຕ຺ວາ ເອເກນ ນິກ຺ຂມຖາ’ຕິ ວເທຖ, ເອວໍ ນິສ຺ສທ຺ທາ ຫຸຕ຺ວາວ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ທໂກວ, ອມ຺ມ, ອຸປາໂຍ’’ຕິ ຕຖາ ກາເຣສິ. ສາປິ ປຸພ຺ເພ ສາມາ ນາມ. ວຕິຍາ ປນ ກາຣິຕຕ຺ຕາ ສາມາວຕີ ນາມ ຊາຕາ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານຄ຺ເຄ ໂກລາຫລໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທີ. ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ປຸພ຺ເພ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທານຄ຺ເຄ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ຕຸສ຺ສຕິ. ທ຺ວີຫຕີຫໍ ປນ ສທ຺ທໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ມິຕ຺ຕກຸຏຸມ຺ພິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ທິຍ຺ຍຕິ ກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ທານ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິໍ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ສທ຺ໂທ ນ ສຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ? ‘‘ຍຖາ ນິສ຺ສທ຺ທາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເມ ອຸປາໂຍ ກໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ປຸພ຺ເພວ ກສ຺ມາ ນາກາສີ’’ຕິ? ‘‘ອຊານນຕາຍ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກຖໍ ເຕ ຎາໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຘີຕຣາ ເມ ອກ຺ຂາໂຕ, ສາມີ’’ຕິ. ມຍ຺ຫໍ ອວິທິຕາ ‘‘ຕວ ຘີຕາ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ອຫິວາຕໂຣຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິໂນ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐປິຕຠາວໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມມ ກສ຺ມາ ນ ກເຖສິ, ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ຘີຕາ ມມ ຘີຕາ ນາມາ’’ຕິ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ຕ຺ວໍ ມມ ຘີຕາສີ’’ຕິ ຕໍ ສີເສ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ປຣິວາຣຕ຺ຖາຍ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ພຫິ ອນິກ຺ຂມນກາ ກຸລຘີຕໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປທສາວ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສໍ ສາມາວຕີປິ ປຎ຺ຈຫິ ອິຕ຺ຖິສເຕຫິ ປຣິວາຣິຕາ ຣາຊງ຺ຄເຓເນວ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ອຄມາສິ. ອຸເຕໂນ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສິມາ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ກສ຺ສຈິ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ສ ຘີຕໂຣ’’ຕິ? ‘‘ໂຆສກເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ເທວ, ສາມາວຕີ ນາເມສາ’’ຕິ. ໂສ ທິສ຺ວາວ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນໂຫ ເສຏ຺ຐິໂນ ສາສນໍ ປາເຫສິ – ‘‘ຘີຕຣໍ ກິຣ ເມ ເປເສຕູ’’ຕິ. ‘‘ນ ເປເສມິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ມາ ກິຣ ເອວໍ ກໂຣຕຸ, ເປເສຕຸເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ມຍໍ ຄຫປຕິກາ ນາມ ກຸມາຣິການໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ວິເຫເຐຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນຠເຍນ ນ ເທມ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ລຎ຺ຉາເປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ຠຣິຍຎ຺ຈ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ກາຣາເປສິ. ສາມາວຕີ, ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສິຕຸໍ ໂອກາສໍ ອລຠນ຺ຕີ, ‘‘ກິໍ ເອຕໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອມ຺ມ, ຣາຊາ ຕວ ກາຣຓາ ປຫິຓິ. ອຖ ‘ນ ມຍໍ ທສ຺ສາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຆຣໍ ລຎ຺ຉາເປຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ພຫິ ກາຣາເປສີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ຠາຣິຍໍ ໂວ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຣຎ຺ຎາ ນາມ ປຫິເຕ ‘ນ, ເທມາ’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ສເຈ ເມ ຘີຕຣໍ ສປຣິວາຣໍ ຄຓ຺ຫຖ, ເທມາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ອມ຺ມ, ຕວ ຣຸຈິຍາ ສຕິ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຕຖາ ສາສນໍ ປາເຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ສປຣິວາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ເສສາ ຕສ຺ສາເຍວ ປຣິວາຣິຕ຺ຖິໂຍ ອເຫສຸໍ. ອຍໍ ສາມາວຕິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ອຸເຕນສ຺ສ ປນ ອປຣາປິ ວາສຸລທຕ຺ຕາ ນາມ ເທວີ ອໂຫສິ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ຘີຕາ. ອຸຊ຺ເຊນິຍຎ຺ຫິ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊໂຕ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ກສ຺ສຈິ ເອວຣູປາ ສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ‘‘ກິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາເມສາ, ໂກສມ຺ພິຍໍ ອຸເຕນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຕິມຫຕີ ສມ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ກາ ໂສ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມເຍວາ’’ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ໂສ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕໍ ນາມ ສິປ຺ປໍ ຊານາຕິ, ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓໍ ວາເທນ຺ໂຕ ນາເຄ ປລາເປຕິປິ ຄຓ຺ຫາຕິປິ. ຫຕ຺ຖິວາຫນສມ຺ປນ຺ໂນ ເຕນ ສທິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ໂສ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ເຕ, ເທວ, ເອກນ຺ເຕນ ອຍໍ ນິຈ຺ຉໂຍ, ເຕນ ຫິ ທາຣຸຫຕ຺ຖິໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສາສນ຺ນຏ຺ຐານໍ ເປເສຫິ. ໂສ ຫຕ຺ຖິວາຫນໍ ວາ ອສ຺ສວາຫນໍ ວາ ສຸຕ຺ວາ ທູຣມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ນໍ ອາຄຕໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຣາຊາ ‘‘ອຕ຺ເຖໂສ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ທາຣຸມຍໍ ຍນ຺ຕຫຕ຺ຖິໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ພຫິ ປິໂລຕິກາຫິ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕຈິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິຊິເຕ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ເອກສ຺ມິໍ ສຣຕີເຣ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ຫຕ຺ຖິໂນ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ສຏ຺ຐິ ປຸຣິສາ ອປຣາປຣໍ ຈງ຺ກມນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິລຓ຺ຑໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຉຑ຺ເຑສຸໍ. ເອໂກ ວນຈຣໂກ ຫຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ເທວ, ມຍາ ສພ຺ພເສໂຕ ເກລາສກູຏປຏິຠາໂຄ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ວຣວາຣໂຓ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ອຸເຕໂນ ຕເມວ ມຄ຺ຄເທສກໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ສປຣິວາໂຣ ນິກ຺ຂມິ. ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ຈຣປຸຣິສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຕຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ພລກາຍໍ ປໂຍເຊສິ. ອຸເຕໂນ ຕສ຺ສາຄມນໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ອນ຺ໂຕ ຐິຕມນຸສ຺ສາ ເວເຄນ ປລາເປສຸໍ. ກຏ຺ຐຫຕ຺ຖີ ຣຎ຺ໂຎ ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວີຓໍ ວາເທນ຺ຕສ຺ສ ຕນ຺ຕິສທ຺ທໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ປລາຍຕິເຍວ. ຣາຊາ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອສ຺ສໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອນຸພນ຺ຘິ. ຕສ຺ມິໍ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘນ຺ເຕ ພລກາໂຍ ໂອຫີຍິ. ຣາຊາ ເອກໂກວ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ປຍຸຕ຺ຕາ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ປຸຣິສາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຎ຺ໂຎ ອທໍສຸ. ອຖສ຺ສ ພລກາໂຍ ອມິຕ຺ຕວສໍ ຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ພຫິນຄເຣວ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິເວເສຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິ.

ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊໂຕປິ ອຸເຕນໍ ຊີວຄ຺ຄາຫເມວ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ໂຈຣເຄເຫ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ຕໂຍ ທິວເສ ຊຍປານໍ ປິວິ. ອຸເຕໂນ ຕຕິຍທິວເສ ອາຣກ຺ຂເກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຫໍ ໂວ, ຕາຕ, ຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘‘ປຈ຺ຈາມິຕ຺ໂຕ ເມ ຄຫິໂຕ’ຕິ ຊຍປານໍ ປິວຕີ’’ຕິ. ‘‘ກາ ນາເມສາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວິຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ກິຣິຍາ, ນນຸ ປຏິຣາຊູນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວາ ມາເຣຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ, ອມ຺ເຫ ທຸກ຺ຂໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຊຍປານໍ ກິຣ ປິວຕີ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ວທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມິ, ເອວຣູໂປ ກິຣ ເຕ ມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ທສ຺ສາມິ, ຄຫຓສມເຍ ມໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫິ. ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ວນ຺ທິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ກ຺ຍາຫໍ ຕໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມິ, ນ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ອຫມ຺ປິ ເຕ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຣາຊາຓໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກໂຣຫິ, ສຣີຣສ຺ສ ເມ ອິສ຺ສໂຣ, ນ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ສູຣຄຊ຺ຊິຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມມ ຘີຕຣໍ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອຫໍ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິເກ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອມ຺ຫາກໍ ຆເຣ ເອກາ ຂຸຊ຺ຊາ ອຕ຺ຖິ ຕສ຺ສາ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາຍ ຕ຺ວໍ ພຫິສາຓິຍໍ ຐິໂຕວ ມນ຺ຕໍ ວາເຈຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ, ຂຸຊ຺ຊາ ວາ ໂຫຕຸ ປີຐສປ຺ປິ ວາ, ວນ຺ທນ຺ຕິຍາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ວາສຸລທຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ເອໂກ ສງ຺ຂກຸຏ຺ຐີ ອນຄ຺ຆມນ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຕ຺ວໍ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫ, ໂສ ພຫິສາຓິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຕຸຍ຺ຫໍ ວາເຈສ຺ສຕິ. ຕວ ສນ຺ຕິກາ ອຫໍ ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ເອວໍ ໂສ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສນ຺ຖວກຣຓຠເຍນ ຘີຕຣໍ ຂຸຊ຺ຊໍ, ອິຕຣໍ ສງ຺ຂກຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາຍ ພຫິ ຐິໂຕ ມນ຺ຕໍ ວາເຈສິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ມນ຺ຕປທໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໍ ‘‘ອເຣ ຂຸຊ຺ເຊ ອຕິພຫໂລຏ຺ຐກໂປລໍ ເຕ ມຸຂໍ, ເອວໍ ນາມ ວເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອເຣ ທຸຏ຺ຐສງ຺ຂກຸຏ຺ຐິ ກິໍ ວເທສິ, ກິໍ ມາທິສາ ຂຸຊ຺ຊາ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ? ສາຓິກຓ຺ຓໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາ ວາສຸລທຕ຺ຕາ ນາມາຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ປິຕາ ເຕ ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘ຂຸຊ຺ຊາ’ຕິ ກເຖສີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ກເຖນ຺ໂຕ ຕໍ ສງ຺ຂກຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສີ’’ຕິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ‘‘ເຕນ ຫິ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຖວກຣຓຠເຍນ ກຖິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນ຺ໂຕສາຓິຍຎ຺ເຎວ ສນ຺ຖວໍ ກຣິໍສຸ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມນ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ສິປ຺ປຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຣາຊາປິ ຘີຕຣໍ ນິຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ສິປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຄຓ຺ຫາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ອຸເຕໂນ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ສາມິເກນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ ເນວ ມາຕາປິຕໂຣ ນ ຠາຕຸຠຄິນິໂຍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິຕໍ ທສ຺ສສິ, ປຎ຺ຈ ເຕ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ປຣິວາຣໍ ທຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ອິມສ຺ມິໍ ວຈເນ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ທສ຺ສາມິ ໂວ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ສາມີ’’ຕິ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ສິປ຺ປ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ຕາວ ນິຏ຺ຐິຕໍ, ຕາຕ, ສິປ຺ປ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ເອກໍ ວາຫນຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ກິໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ຣຕ຺ຕິໍ ກິຣ ຕາຣກສຎ຺ຎາຍ ມນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ໂອສຘໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ເວລາຍ ວາ ອເວລາຍ ວາ ນິກ຺ຂມນກາເລ ເອກໍ ທ຺ວາຣຎ຺ເຈວ ເອກໍ ວາຫນຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕໍ ເອກໍ ທ຺ວາຣໍ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກຣິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ປຎ຺ຈ ວາຫນານິ ອເຫສຸໍ. ຠທ຺ທວຕີ ນາມ ກເຣຓຸກາ ເອກທິວສໍ ປຎ຺ຎາສ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉຕິ, ກາໂກ ນາມ ທາໂສ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຈລກຏ຺ຐິ ຈ ມຸຎ຺ຈເກສີ ຈາຕິ ທ຺ເວ ອສ຺ສາ ໂຍຊນສຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນາຬາຄິຣິ ຫຕ຺ຖີ ວີສຕິ ໂຍຊນສຕນ຺ຕິ.

ໂສ ກິຣ ຣາຊາ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ເອກສ຺ສ ອິສ຺ສຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ອິສ຺ສເຣ ພຫິນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ສກລນຄຣວາສີນໍ ມາເຣນ ອາວຏ຺ຏິຕຕ຺ຕາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂາມ຺ປິ ອລຠິຕ຺ວາ ຍຖາໂຘເຕນ ປຕ຺ເຕນ ນິກ຺ຂມິ. ອຖ ນໍ ນຄຣທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕກາເລ ມາໂຣ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ໂວ ກິຎ຺ຈິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ອລຠນາກາຣໍ ກຣີ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ປວິສຖ, ອິທານິ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ນາຫໍ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສເຈ ຫິ ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ປຸນ ໂສ ສກລນຄຣວາສີນໍ ສຣີເຣ ອຘິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປາຓິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫສນເກຬິໍ ກເຣຍ຺ຍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄເຕ ມາໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ອຖ ໂສ ອິສ຺ສໂຣ ຍຖາໂຘເຕເນວ ປຕ຺ເຕນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ກິຎ຺ຈິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຈຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕມ຺ຫາວຸໂສ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍ຺ໂຍ, ມຍາ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ອກເຖຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວທຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ລທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕຸຈ຺ຉໍ ທິສ຺ວາ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕານິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ອຊານນຕາຍ ສູໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ‘‘ໂຖກໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຘິວາເສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເວເຄນ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາກໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ອຎ຺ໂຎ ຕຍາ ສມ຺ປນ຺ນເວຄຕໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສີເຆນ ຊເວນ ຠທນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘ປຕ຺ຕໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເທຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເວເຄນ ເອຫີ’’ຕິ. ໂສ ເອກວຈເນເນວ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫຣິ. ອິສ຺ສໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຊນສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສີຆໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສມ຺ປາເທຫິ, ອຫໍ ເຕ ອິໂຕ ປຕ຺ຕິໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ.

ໂສປິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊເວນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ເວລາ ອຸປກຏ຺ຐາ’ຕິ ອຫໍ ອຕິສີເຆນ ຊເວນ ອາຄໂຕ ຈ ຄໂຕ ຈ, ເອຕສ຺ສ ເມ ຊວສ຺ສ ຜເລນ ໂຍຊນານໍ ປຓ຺ຓາສສຏ຺ຐິສຕວີສສຕຄມນສມຕ຺ຖານິ ປຎ຺ຈ ວາຫນານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕຸ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ສຣີຣໍ ສູຣິຍເຕເຊນ ຕຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ສ ເມ ຜເລນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອາຓາ ສູຣິຍເຕຊສທິສາ ໂຫຕຸ, ອິມສ຺ມິໍ ເມ ປິຓ຺ຑປາເຕ ສາມິນາ ປຕ຺ຕິ ທິນ຺ນາ, ຕສ຺ສາ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ສ ຠາຄີ ໂຫມີ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ສພ຺ພເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ຈນ຺ໂທ ປນ຺ນຣໂສ ຍຖາ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕ ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິກຖາ; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑. ໑໙໒);

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ຂິປ຺ປເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ມຓິໂຊຕິຣໂສ ຍຖາ’’ຕິ. –

ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ກິຣ ອິຘາວ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອນຸໂມທນຄາຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຊຕິຣໂສຕິ ສພ຺ພກາມທທໍ ມຓິຣຕນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ. ໂສ ເອຕຣຫິ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊໂຕ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ຈ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ວາຫນານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍານກີຬາຍ ນິກ຺ຂມິ. ອຸເຕໂນ ‘‘ອຊ຺ຊ ປລາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕາມຫນ຺ເຕ ຈມ຺ມປສິພ຺ພເກ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ກເຣຓຸກາປິຏ຺ເຐ ຐເປຕ຺ວາ ວາສຸລທຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ປລາຍິ. ອນ຺ເຕປຸຣປາລກາ ປລາຍນ຺ຕໍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ‘‘ສີຆໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ພລໍ ປຫິຓິ. ອຸເຕໂນ ພລສ຺ສ ປກ຺ຂນ຺ທຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ກຫາປຓປສິພ຺ພກໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປາເຕສິ, ມນຸສ຺ສາ ກຫາປເຓ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ປຸນ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ອິຕໂຣ ສຸວຓ຺ຓປສິພ຺ພກໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປາເຕຕ຺ວາ ເນສໍ ສຸວຓ຺ຓໂລເຠນ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕານຎ຺ເຎວ ພຫິ ນິວຸຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາວ ອຕ຺ຕໂນ ພລກາໂຍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປເວເສສິ. ໂສ ປຕ຺ວາວ ວາສຸລທຕ຺ຕໍ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ. ອຍໍ ວາສຸລທຕ຺ຕາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ອປຣາ ປນ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ສາ ກິຣ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘີຕາ. ມາຕາປິສ຺ສາ ມາຄຓ຺ຑິຍາເຍວ ນາມໍ. ຈູຬປິຕາປິສ຺ສາ ມາຄຓ຺ຑິໂຍວ, ສາ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ ເທວຈ຺ຉຣປຏິຠາຄາ. ປິຕາ ປນສ຺ສາ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ສາມິກໍ ອລຠນ຺ໂຕ ມຫນ຺ເຕຫິ ມຫນ຺ເຕຫິ ກຸເລຫິ ຍາຈິໂຕປິ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ຕຸມ຺ເຫ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສປຊາປຕິກສ຺ສ ອນາຄາມິຜລູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຕສ຺ສ ພຫິນິຄເມ ອຄ຺ຄິປຣິຈຣຓຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອິມິນາ ປຸຣິເສນ ສທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ປຸຣິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ອິມສ຺ສ ໂປສາປນຕ຺ຖາຍ ຘີຕຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓ, ເອກາ ເມ ຘີຕາ ອຕ຺ຖິ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕສ຺ສາ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຸຣິສໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ຕສ຺ສາ ອນຸຈ຺ຉວິກາ, ສາ ຈ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ອນຸຈ຺ຉວິກາ. ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ປາທປຣິຈາຣິກາ, ຕສ຺ສາ ຈ ຠຕ຺ຕາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ໂວ ອຫໍ ທສ຺ສາມິ, ຍາວ ມມາຄມນາ ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເວເຄນ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ໂຠຕິ, ໂຠຕິ ຘີຕຸ ເມ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ປຸຣິໂສ ທິຏ຺ໂຐ, ສີຆໍ ສີຆໍ ນໍ ອລງ຺ກໂຣຫີ’’ຕິ ຕໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປາຍາສິ. ສກລນຄຣໍ ສງ຺ຂຸຠິ. ອຍໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ກິຣ ວເທຕິ, ‘‘ກີທິໂສ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ, ປສ຺ສິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ມຫາຊໂນ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິ.

ຕສ຺ມິໍ ຘີຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປທເຈຕິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ປທເຈຕິຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ເຍສຎ຺ຈຕ຺ຖາຍ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ເຕເຍວ ນໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນ ອທສ຺ສນກຣຓຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ຖິອາທໂຍ ວາ ອກ຺ກມນ຺ຕຸ, ມຫາເມໂຆ ວາ ປວສ຺ສຕຸ, ເວຣມ຺ຠວາຕາ ວາ ປຫຣນ຺ຕຸ, ນ ຕໍ ໂກຈິ ມກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຫ – ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ ປຸຣິໂສ’’ຕິ. ‘‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕິຏ຺ຐາຫີ’ຕິ ນໍ ອວຈໍ, ກຸຫິໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ຄໂຕ’’ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປທເຈຕິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍມສ຺ສ ປທວລຎ຺ໂຊ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ສລກ຺ຂຓມນ຺ຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປຄຸຓຕາຍ ລກ຺ຂຓມນ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປທລກ຺ຂຓໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ນຍິທໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓເສວິໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຣຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ປທໍ ຠເວ,

ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕິ ສຫສານຸປີຬິຕໍ;

ມູຬ຺ຫສ຺ສ ໂຫຕິ ອວກຑ຺ຒິຕໍ ປທໍ,

ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທສ຺ສ ອິທມີທິສໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໐-໒໖໑; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໕);

ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອວມາຫ – ‘‘ໂຠຕິ ຕ຺ວໍ ອຸທກປາຕິຍໍ ກຸມ຺ຠີລໍ, ເຄຫມຊ຺ເຌ ຈ ປນ ໂຈຣໍ ວິຍ ມນ຺ເຕ ປສ຺ສນສີລາ, ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຫີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ວເທຫິ, ນຍິທໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓເສວິໂນ ປທນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ໂສ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓ, ຘີຕຣໍ ເມ ຕວ ໂປສາປນຕ຺ຖາຍ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຘີຕຣາ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ວາ ນຕ຺ຖິ ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາວ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກໍ ເຕ ກາຣຓໍ ກເຖມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກເຖຫິ ສມຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູລາ ມາເຣນ ອນຸພທ຺ຘຠາວໍ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ຈ ປນ ‘‘ອຕີໂຕ ທານິ ເມ ເອສ ວິສຍ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ໂສກາຕຸຣສ຺ສ ໂສກວູປສມນຕ຺ຖໍ ອາຄຕາຫິ ມາຣຘີຕາຫິ ກຸມາຣິກວຓ຺ຓາທິວເສນ ປໂຍຊິຕໍ ປໂລຠນໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຕທາປິ ມຍ຺ຫໍ ຉນ຺ໂທ ນາໂຫສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ທິສ຺ວານ ຕຓ຺ຫໍ ອຣຕິໍ ຣຄຎ຺ຈ,

ນາໂຫສິ ຉນ຺ໂທ ອປິ ເມຖຸນສ຺ມິໍ;

ກິເມວິທໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສປຸຓ຺ຓໍ,

ປາທາປິ ນໍ ສມ຺ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ເຉ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໐-໒໖໑; ສຸ. ນິ. ໘໔໑) –

ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ມາຄຓ຺ຑິຍາປິ ໂຂ ‘‘ສຈສ຺ສ ມຍາ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອນຕ຺ຖິກຠາໂວວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ປນ ມໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສປຸຓ຺ຓໍ ກໂຣຕິ, ປາທາປິ ນໍ ສມ຺ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ເຉຕິ, ໂຫຕຸ, ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິກຸລປເທສໂຠຄຍສວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາຄມ຺ມ ຕຖາຣູປໍ ຠຕ຺ຕາຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຣິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິ. ‘‘ກິໍ ປນ ສຕ຺ຖາ ຕາຍ ອຕ຺ຕນິ ອາຆາຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ໂນ’’ຕິ? ‘‘ຊານາຕິເຍວ. ຊານນ຺ໂຕ ກສ຺ມາ ຄາຖມາຫາ’’ຕິ? ອິຕເຣສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວເສນ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ອາຆາຕໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມາຣຫານໍ ວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິເຍວ. ມາຕາປິຕໂຣ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຈູຬມາຄຓ຺ຑິຍໍ ກນິຏ຺ຐໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຈູຬມາຄຓ຺ຑິໂຍປິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ຘີຕາ ໂອມກສຕ຺ຕສ຺ສ ນ ອນຸຈ຺ຉວິກາ, ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎວ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ. ຕໍ ອາທາຍ ໂກສມ຺ພິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ ເທວສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ ອຸເຕນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວສິເນໂຫ ອຠິເສກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕມາຕຸຄາມປຣິວາຣໍ ທຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ອຍໍ ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ເອວມສ຺ສ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສນາຏກິຕ຺ຖິປຣິວາຣາ ຕິສ຺ໂສ ອຄ຺ຄມເຫສິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິ ປາວາຣິກເສຏ຺ຐີຕິ ໂກສມ຺ພິຍໍ ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ປຎ຺ຈສຕຕາປເສ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄເຣ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ປສີທິຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ວສາເປຕ຺ວາ ປຸນ ວສ຺ສາຣຕ຺ເຕ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ປຏິຊານາເປຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ. ຕາປສາປິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິໍສຸ. ເຕ ອປຣຠາເຄ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ເອກໍ ມຫານິຄ຺ໂຣຘໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ມູເລ ນິສີທິໍສຸ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐກຕາປໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ໂອຣມຕ຺ຕິກາ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ມເຫສກ຺ເຂເນເວຕ຺ຖ ເທວຣາເຊນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສາຘຸ ວຕ ສຈາຍໍ ອິສິຄຓສ຺ສ ປານີຍໍ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ໂສປິ ປານີຍໍ ອທາສິ. ຕາປໂສ ນ຺ຫາໂນທກໍ ຈິນ຺ເຕສິ, ຕມ຺ປິ ອທາສິ. ຕໂຕ ໂຠຊນໍ ຈິນ຺ເຕສິ, ຕມ຺ປິ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ເທວຣາຊາ ອມ຺ເຫຫິ ຈິນ຺ຕິຕໍ ຈິນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພໍ ເທຕິ, ອໂຫ ວຕ ນໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ໂສ ຣຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘໍ ປທາເລຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ອຖ ນໍ ຕາປສາ, ‘‘ເທວຣາຊ, ມຫຕີ ເຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ເຕ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ມາ ປຸຈ຺ຉຖ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ອາຈິກ຺ຂ, ເທວຣາຊາ’’ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊມາໂນ ກເຖຕຸໍ ນ ວິສຫິ. ເຕຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິປ຺ປີຬິຍມາໂນ ປນ ‘‘ເຕນ ຫິ ສຸຓາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກເຖສິ.

ໂສ ກິເຣໂກ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຠຕິໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຠຕິກມ຺ມໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ວິຫາຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕສ຺ສ ຠຕິກສ຺ສ ອຊ຺ຊຸໂປສຖທິວສຠາໂວ ເກນຈິ ກຖິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ນ ກຖິໂຕ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິສ຺ສ ສາຍມາສໍ ປຈຖາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ປຕ຺ໂຖທນໍ ປຈິໍສຸ. ໂສ ທິວສໍ ອຣຎ຺ເຎ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສາຍໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ເຕ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ‘‘ຉາໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ສຫສາ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາວ ‘‘ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ‘ຠຕ຺ຕໍ ເທຖ, ສູປໍ ເທຖ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເທຖາ’ຕິ ມຫາໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ, ອຊ຺ຊ ເຕ ສພ຺ເພ ນິສ຺ສທ຺ທາ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ, ມຍ຺ຫເມວ ເອກສ຺ສາຫາຣໍ ວຑ຺ຒຍິໍສຸ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອວເສສາ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ, ນ ຠຸຎ຺ຊິໍສູ’’ຕິ? ‘‘ນ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ສາຍມາສໍ ນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ສພ຺ເພວ ອຸໂປສຖິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ຕມໂສ ຖນປາຍິໂນປິ ທາຣເກ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາລາເປຕ຺ວາ ຈຕຸມຘຸຣໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ມຫາເສຏ຺ຐິ ອຸໂປສຖິເກ ກາເຣຕິ. ຄນ຺ຘເຕລປ຺ປທີເປ ຊາລນ຺ເຕ ຂຸທ຺ທກມຫລ຺ລກທາຣກາ ສຍນຄຕາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ຕຸຍ຺ຫໍ ປນ ອຸໂປສຖທິວສຠາວໍ ກເຖຕຸໍ ສຕິໍ ນ ກຣິມ຺ຫາ. ຕສ຺ມາ ຕເວວ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ກໍ, ນໍ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສູຕິ. ສເຈ ອິທານິ ອຸໂປສຖິເກນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຫມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ເສຏ຺ຐິ ຊານາຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ນໍ ປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ອິທານິ ປນ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອຸປຑ຺ຒໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ.

ຕສ຺ສ ສກລທິວສໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຉາຕສ຺ສ ສຣີເຣ ວາຕາ ກຸປ຺ປິໍສຸ. ໂສ ໂຍຕ຺ເຕນ ອຸຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂຍຕ຺ຕໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕຕິ. ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາຫິ ຘາຣິຍມານາຫິ ຈຕຸມຘຸຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ວາຕາ ເມ ກຸປ຺ປິຕາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຸຏ຺ຐາຍ ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ຂາທາຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫປິ ຂາທຖ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຜາສຸກໍ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ຂາທາຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ອຫໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສກລໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ອຸປຑ຺ຒກມ຺ມມ຺ປິ ເມ ວິກລໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉິ. ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິ, ຕາຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ອນິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ມິລາຕມາລາ ວິຍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ເຂ ເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອິມມຕ຺ຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ເສຏ຺ຐິ ພຸທ຺ຘມາມໂກ, ຘມ຺ມມາມໂກ, ສງ຺ຆມາມໂກ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກຕສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒຸໂປສຖກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທເນສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ມຍາ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ອາຫ.

‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາວ ປຎ຺ຈສຕາ ຕາປສາ ອຸຏ຺ຐາຍ ເທວຕາຍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ວເທສິ, ພຸທ຺ໂຘຕິ ວເທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ວທາມິ, ພຸທ຺ໂຘຕິ ວທາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິຊານາເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຆໂສປິ ໂຂ ເອໂສ ທຸລ຺ລໂຠ ໂລກສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ‘‘ເທວເຕ ອເນເກສຸ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ເສສຸ ອສຸຕປຸພ຺ພໍ ສທ຺ທໍ ຕຍາ ສຸຓາປິຕມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ອນ຺ເຕວາສິໂນ ອາຈຣິຍໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ເຕນ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ອມ຺ຫາກໍ ພຫູປກາຣາ, ສ຺ເວ ເຕສໍ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມ, ອຘິວາເສຖ, ຕາຕາ’’ຕິ. ເຕ ອຘິວາສຍິໍສຸ. ປຸນທິວເສ ເສຏ຺ຐິໂນ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ໂນ ອຍ຺ຍານໍ ອາຄມນທິວໂສ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ອທໍສຸ. ເຕ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ມຫາເສຏ຺ຐິໂນ ‘‘ມຍໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວສ຺ສິເກ ມາເສ ອມ຺ຫາກໍ ຄຫິຕາວ ປຏິຎ຺ຎາ, ອິທານິ ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ໂລເກ ກິຣ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສງ຺ໂຆ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ສນ຺ຕິກໍ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອວາຣິຕໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄເມຖ, ມຍມ຺ປິ ຄມນປຣິວຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫສຸ ປຣິວຈ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ອມ຺ຫາກໍ ປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕິ, ມຍໍ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉາມ, ຕຸມ຺ເຫ ປຈ຺ຉາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ປຸເຣຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ສຕ຺ຖາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພປິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວຈນສມນນ຺ຕຣໍເຍວ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ເອຫິຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ.

ເຕປິ ໂຂ ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຎ຺ຈຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ຠຕ຺ຕຈ຺ຉາທນສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ທານູປກຣຓານິ ອາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ກຖາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອທ຺ຘມາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ທານໍ ທທມານາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ປຏິຎ຺ຎໍ ທທນ຺ເຕນ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ໂຂ ຄຫປຕໂຍ ຕຖາຄຕາ ອຠິຣມນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ປຫິຕສາສເນນ ອາຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ໂຆສິຕາຣາມໍ, ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິ ກຸກ຺ກຸຏາຣາມໍ, ປາວາຣິກເສຏ຺ຐິ ປາວາຣິກາຣາມນ຺ຕິ ຕໂຍ ມຫາວິຫາເຣ ກາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ເຕ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວິຫາຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ວາເຣນ ວາເຣນ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເທວສິກໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສຕິ. ຍສ຺ສ ວິຫາເຣ ວຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ຕສ຺ເສວ ຆຣທ຺ວາເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ເຕສໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ເສຏ຺ຐີນໍ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ສຸມໂນ ນາມ ມາລາກາໂຣ ອໂຫສິ. ໂສ ເຕ ເສຏ຺ຐິໂນ ເອວມາຫ – ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຸປກາຣໂກ, ສຕ຺ຖາຣໍ ໂຠເຊຕຸກາໂມມ຺ຫິ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຠເຓ ສ຺ເວ ໂຠເຊຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ສາມີ’’ຕິ ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ປຏິຍາເທສິ.

ຕທາ ຣາຊາ ສາມາວຕິຍາ ເທວສິກໍ ປຸປ຺ຜມູເລ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ເທຕິ. ຕສ຺ສາ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ນາມ ທາສີ ສຸມນມາລາກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘໍ ປຸປ຺ຜານິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຖ ນໍ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ອາຄຕໍ ມາລາກາໂຣ ອາຫ – ‘‘ມຍາ ສຕ຺ຖາ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ອຊ຺ຊ ປຸປ຺ເຜຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສ຺ສາມິ, ຕິຏ຺ຐ ຕາວ, ຕ຺ວໍ ປຣິເວສນາຍ ສຫາຍິກາ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອວເສສານິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອຘິວາເສສິ. ສຸມໂນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນກຣຓຕ຺ຖາຍ ປຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ. ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາປິ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ຕີເຍວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຫາປເຓ ອຕ຺ຕໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ທິວສໍ ອຏ຺ຐຫິປິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ. ອຖ ນໍ ສາມາວຕີ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ຎາ ທ຺ວິຄຸຓໍ ປຸປ຺ຜມູລໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ໂນ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ພຫູນິ ປຸປ຺ຜານີ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ອຫໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຫາປເຓ ອຕ຺ຕໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊ ກສ຺ມາ ນ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ? ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອເຣ, ທຸຏ຺ຐທາສິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຍາ ຄຫິຕກຫາປເຓ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ອຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕຍາ ປິວິຕໍ ອມຕໍ ອມ຺ເຫປິ ປາເຍຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ມໍ ນ຺ຫາເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂສຬສຫິ ຄນ຺ໂຘທກຆເຏຫິ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ມຏ຺ຐສາຏເກ ທາເປສິ. ສາ ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ເອກໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ພີຊນິໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຣພີຊນິໍ ອາທາຍ ປຎ຺ຈ ມາຕຸຄາມສຕານິ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕາສໍ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາເມເນວ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕາ ສພ຺ພາປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ຕາ ສພ຺ພາປິ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕ຺ວໍ ກິລິຏ຺ຐກມ຺ມໍ ມາ ກຣິ, ອມ຺ຫາກໍ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຈ ອາຈຣິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕີ ອປຣຠາເຄ ຕິປິຏກຘຣາ ຊາຕາ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວິການໍ ອຸປາສິການໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຍທິທໍ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ຕາປິ ໂຂ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕໍ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ອມ຺ມ, ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາມ຺ຫາ, ຕໍ ໂນ ທສ຺ເສຫິ, ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ຕໍ ປູເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ເຍ, ຣາຊກຸລໍ ນາມ ຠາຣິຍໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ໂນ ມາ ນາເສຫິ, ທສ຺ເສເຫວ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາຣ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວສນຄພ຺ຠານໍ ຠິຕ຺ຕີສຸ ຍຕ຺ຕເກນ ໂອໂລເກຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເສຏ຺ຐີນໍ ຆຣທ຺ວາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕຸມ຺ເຫ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ຐຕ຺ວາ ໂອໂລເກຖ ເຈວ, ຫຕ຺ເຖ ຈ ປສາເຣຕ຺ວາ ວນ຺ທຖ, ປູເຊຖ ຈາ’’ຕິ. ຕາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຎ຺ຈ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ວນ຺ທິໍສຸ ເຈວ ປູເຊສຸຎ຺ຈ.

ອເຖກທິວສໍ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປາສາທຕລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມມານາ ຕາສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄພ຺ເຠສຸ ຉິທ຺ທໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ກິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ຕາຫິ ຕສ຺ສາ ສຕ຺ຖຣິ ອາຆາຕພທ຺ຘຠາວໍ ອຊານນ຺ຕີຫິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ນຄຣໍ ອາຄໂຕ, ມຍໍ ເອຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທາມ ເຈວ ປູເຊມ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາຄໂຕ ນາມ ອິມໍ ນຄຣໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ອິທານິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມິ, ອິມາປິ ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ, ອິມາສມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ສາມາວຕິມິສ຺ສິການໍ ພຫິທ຺ຘາ ປຕ຺ຖນາ ອຕ຺ຖິ, ກຕິປາເຫເນວ ເຕ ຊີວິຕໍ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ນ ຕາ ເອວຣູປໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ນ ສທ຺ທຫິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ສທ຺ທຫິ ເອວ. ອຖ ນໍ ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ອສທ຺ທຫນ຺ຕໍ ‘‘ສເຈ ເມ ນ ສທ຺ທຫສິ, ຕາສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຈາເຣຫິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄພ຺ເຠສຸ ຉິທ຺ທໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ກິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອາໂຣຈິເຕ ຕາສໍ ອກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ, ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາວ ຉິທ຺ທານິ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຄພ຺ເຠສຸ ອຸທ຺ຘຈ຺ຉິທ຺ທກວາຕປານານິ ກາເຣສິ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຉິທ຺ທກວາຕປານານິ ກິຣ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຕາສໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ເສວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນາຄຣານໍ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕໍ ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິເສຫິ ອກ຺ໂກເສຕ຺ວາ ປຣິຠາເສຕ຺ວາ ປລາເປຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ອປ຺ປສນ຺ນາ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິຏ຺ຐໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ‘‘ໂຈໂຣສິ, ພາໂລສິ, ມູຬ຺ໂຫສິ, ໂອຏ຺ໂຐສິ, ໂຄໂຓສິ, ຄທ຺ຣໂຠສິ, ເນຣຍິໂກສິ, ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕສິ, ນຕ຺ຖິ ຕຸຍ຺ຫໍ ສຸຄຕິ, ທຸຄ຺ຄຕິເຍວ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ນາຄຣາ ອມ຺ເຫ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ, ອານນ຺ໂທຕິ’’? ‘‘ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສສຸ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕສຸ ປຸນ ກຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມ, ອານນ຺ໂທ’’ຕິ? ‘‘ຕໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖາປິ ມນຸສ຺ເສສຸ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕສຸ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ຕໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອານນ຺ທ, ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຕ຺ຖ ອຘິກຣຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຕສ຺ມິໍ ວູປສນ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກ ປນ ເຕ, ອານນ຺ທ, ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ທາສກມ຺ມກເຣ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພ ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ຄາມໍ ໂອຕິຓ຺ຓຫຕ຺ຖິສທິໂສ, ສງ຺ຄາມໍ ໂອຕິຓ຺ຓຫຕ຺ຖິໂນ ຫິ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄເຕ ສເຣ ສຫິຕຸໍ ຠາໂຣ, ຕເຖວ ພຫູຫິ ທຸສ຺ສີເລຫິ ກຖິຕກຖານໍ ສຫນໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ນາຄວຄ຺ເຄ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ອຫໍ ນາໂຄວ ສງ຺ຄາເມ, ຈາປໂຕ ປຕິຕໍ ສຣໍ;

ອຕິວາກ຺ຍໍ ຕິຕິກ຺ຂິສ຺ສໍ, ທຸສ຺ສີໂລ ຫິ ພຫຸຊ຺ຊໂນ.

‘‘ທນ຺ຕໍ ນຍນ຺ຕິ ສມິຕິໍ, ທນ຺ຕໍ ຣາຊາຠິຣູຫຕິ;

ທນ຺ໂຕ ເສຏ຺ໂຐ ມນຸສ຺ເສສຸ, ໂຍຕິວາກ຺ຍໍ ຕິຕິກ຺ຂຕິ.

‘‘ວຣມສ຺ສຕຣາ ທນ຺ຕາ, ອາຊານີຍາ ຈ ສິນ຺ຘວາ;

ກຸຎ຺ຊຣາ ຈ ມຫານາຄາ, ອຕ຺ຕທນ຺ໂຕ ຕໂຕ ວຣ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໒໐-໓໒໒);

ຘມ຺ມກຖາ ສມ຺ປຕ຺ຕມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສິ. ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ອານນ຺ທ, ເອເຕ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕເມວ ອກ຺ໂກສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຘິກຣຓໍ ສຕ຺ຕາຫໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປລາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາ ເອຕສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠຠູຕາ, ເອຕາສມ຺ປິ ພ຺ຍສນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກທິວສໍ ຣຎ຺ໂຎ ສຸຣາປານຏ຺ຐາເນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຈູຬປິຕຸ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ເມ ກິຣ ກຸກ຺ກຸເຏຫິ, ອຏ຺ຐ ມຕກຸກ຺ກຸເຏ, ອຏ຺ຐ ສຊີວກຸກ຺ກຸເຏ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕຸ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ໂສປານມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ອາຄຕຠາວໍ ນິເວເທຕ຺ວາ ‘ປວິສຕູ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອປວິສິຕ຺ວາ ປຐມໍ ອຏ຺ຐ ສຊີວກຸກ຺ກຸເຏ ປຫິຓຕຸ, ‘ປຈ຺ຉາ ອິຕເຣ’’’ຕິ. ຈູຬາປຏ຺ຐາກສ຺ສ ຈ ‘‘ມມ ວຈນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ລຎ຺ຊໍ ອທາສິ. ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ຣຎ຺ໂຎ ນິເວທາເປຕ຺ວາ, ‘‘ປວິສຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ອາປານຠູມິໍ ນ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕຣາ ຈູຬຸປຏ຺ຐາກໍ ປຫິຓິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ມມ ຈູຬປິຕຸ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ທິນ຺ເນ ອຏ຺ຐ ສຊີວກຸກ຺ກຸເຏ ອາເນຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ປຸໂຣຫິເຕນ ປຓ຺ຓາກາໂຣ ປຫິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ຠທ຺ທໂກ ວຕ ໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂກ ນຸ ໂຂ ປເຈຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນິກ຺ກມ຺ມິກາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕາສໍ ເປເສຫິ, ຕາ ປຈິຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາສໍ ທຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣ ຫຕ຺ເຖ ອທຕ຺ວາ ສຍເມວ ມາເຣຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕູ’’ຕິ ເປເສສິ. ຈູຬຸປຏ຺ຐາໂກ ‘‘ສາຘຸ ເທວາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ຕາຫິ ‘‘ມຍໍ ປາຓາຕິປາຕໍ ນ ກໂຣມາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ອິທານິ ຕາສໍ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ກຣຓໍ ວາ ອກຣຓໍ ວາ ຊານິສ຺ສສິ, ‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຈິຕ຺ວາ ເປເສນ຺ຕູ’ຕິ ວເທຫິ ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ເປເສສິ. ອິຕໂຣ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ກຸກ຺ກຸເຏ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ມຕກຸກ຺ກຸເຏ ຕາສໍ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ອິເມ ກິຣ ກຸກ຺ກຸເຏ ປຈິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ, ‘‘ສາມິ, ອາຫຣ, ອິທໍ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ, ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຈິຕ຺ວາ ເປເສຖາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປຏິມຄ຺ຄໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິໍສູ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ‘‘ປສ຺ສ, ມຫາຣາຊ, ນ ຕາ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຕ຺ຖນາ ຕາສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສທ຺ທຫສີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາປິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີເຍວ ອໂຫສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ຕທາ ປນ ຣາຊາ ‘‘ສາມາວຕິຍາ ວາສຸລທຕ຺ຕາຍ ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ຈາ’’ຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ເອຕາສໍ ປາສາທຕເລ ວາເຣນ ວາເຣນ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ສ຺ເວ ວາ ປຣສຸເວ ວາ ສາມາວຕິຍາ ປາສາທຕລໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຈູຬປິຕຸ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ອຄເທນ ກິຣ ທາຐາ ໂຘວິຕ຺ວາ ເອກໍ ສປ຺ປໍ ເປເສຕູ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ເປເສສິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນຏ຺ຐານໍ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓໍ ອາທາຍເຍວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສາ ໂປກ຺ຂເຣ ເອກໍ ຉິທ຺ທໍ ອຕ຺ຖິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ເຕນ ຉິທ຺ເທນ ສປ຺ປໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຉິທ຺ທໍ ມາລາຄຸເຬນ ຖເກສິ. ສປ຺ໂປ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ອນ຺ໂຕວີຓາຍເມວ ອໂຫສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຣຎ຺ໂຎ ຄມນທິວເສ ‘‘ອຊ຺ຊ ກຕຣິສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ປາສາທໍ ຄມິສ຺ສສິ ເທວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສາມາວຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ, ມຫາຣາຊ, ອມນາໂປ ສຸປິໂນ ທິຏ຺ໂຐ. ນ ສກ຺ກາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຄຈ຺ຉາເມວາ’’ຕິ. ສາ ຍາວ ຕຕິຍໍ ວາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ເທວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຍມານາປິ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ, ‘‘ນ ຊານາມິ, ກິໍ ຠວິສ຺ສຕິ ເທວາ’’ຕິ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ສາມາວຕິມິສ຺ສິກາຫິ ທິນ຺ນານິ ວຕ຺ຖປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາຠຣຓານິ ຘາເຣຕ຺ວາ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວີຓໍ ອຸສ຺ສີສເກ ຐເປຕ຺ວາ ສຍເນ ນິປຊ຺ຊິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣນ຺ຕີ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ວີຓາຉິທ຺ທໂຕ ປຸປ຺ຜຄຸຬໍ ອປເນສິ. ສປ຺ໂປ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ນິຣາຫາໂຣ ເຕນ ຉິທ຺ເທນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຜຓໍ ກຕ຺ວາ ສຍນປິຏ຺ເຐ ນິປຊ຺ຊິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຘີ ຘີ, ເທວ, ສປ຺ໂປ’’ຕິ ມຫາສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊານຎ຺ຈ ຕາ ຈ ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ, ‘‘ອຍໍ ອນ຺ຘພາລຣາຊາ ອລກ຺ຂິໂກ ມຍ຺ຫໍ ວຈນໍ ນ ສຸຓາຕິ, ອິມາປິ ນິສ຺ສິຣີກາ ທຸພ຺ພິນີຕາ, ກິໍ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ນ ລຠນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ ອິມສ຺ມິໍ ມເຕເຍວ ສຸຂໍ ຊີວິສ຺ສຖ, ຊີວນ຺ເຕ ທຸກ຺ຂໍ ຊີວຖ, ‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ປາປສຸປິໂນ ທິຏ຺ໂຐ, ສາມາວຕິຍາ ປາສາທໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວາເຣນ຺ຕິຍາປິ ເມ ວຈນໍ ນ ສຸຓສິ, ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນາມ ອິມາ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອໂຫ ປາປາ, ອຫໍ ອິມາສໍ ປາປຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິຍາປິ ອິມິສ຺ສາ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທຫິໍ, ປຐມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄພ຺ເຠສຸ ຉິທ຺ທານິ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ, ປຸນ ມຍາ ເປສິເຕ ກຸກ຺ກຸເຏ ປຏິປຫິຓິໍສຸ, ອຊ຺ຊ ສຍເນ ສປ຺ປໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໍສູ’’ຕິ ໂກເຘນ ສມ຺ປຊ຺ຊລິໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ.

ສາມາວຕີປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ ໂອວາທໍ ອທາສິ – ‘‘ອມ຺ມາ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎໍ ປຏິສຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ນຣິນ຺ເທ ຈ ເທວິຍາ ຈ ອຕ຺ຕນິ ຈ ສມເມວ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕຖ, ມາ ກສ຺ສຈິ ໂກປໍ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ສຫສ຺ສຖາມໍ ສິງ຺ຄຘນຸໍ ອາທາຍ ຊິຍໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ວິສປີຕໍ ສຣໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ສາມາວຕິໍ ຘຸເຣ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ຕາ ປຏິປາຏິຍາ ຐປາເປຕ຺ວາ ສາມາວຕິຍາ ອຸເຣ ສຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ເມຕ຺ຕານຸຠາເວນ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ຄາຠິມຸໂຂວ ຫຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຫທຍໍ ປວິສນ຺ໂຕ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ສິລມ຺ປິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອາກາເສ ປຏິຫນນກຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ຈ ປເນສ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມມ ຫທຍາຠິມຸໂຂ ຊາໂຕ, ອຍຎ຺ຫິ ນາມ ນິສ຺ສຕ຺ໂຕ ນິຊ຺ຊີໂວ ສໂຣປິ ເອຕິສ຺ສາ ຄຸຓໍ ຊານາຕິ, ອຫໍ ມນຸສ຺ສຠູໂຕປິ ນ ຊານາມີ’’ຕິ, ໂສ ຘນຸໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສາມາວຕິຍາ ປາທມູເລ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສມ຺ມຸຍ຺ຫາມິ ປມຸຍ຺ຫາມິ, ສພ຺ພາ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເມ ທິສາ;

ສາມາວຕິ ມໍ ຕາຍສ຺ສຸ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’ຕິ.

ສາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ, ‘‘ຍມຫໍ, ມຫາຣາຊ, ສຣຓໍ ຄຕາ, ຕເມວ ຕ຺ວມ຺ປິ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ອິທໍ ວຕ຺ວາ ສາມາວຕີ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວິກາ –

‘‘ມາ ມໍ ຕ຺ວໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉ, ຍມຫໍ ສຣຓໍ ຄຕາ;

ເອສ ພຸທ຺ໂຘ ມຫາຣາຊ, ເອສ ພຸທ຺ໂຘ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉ ຕໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’ຕິ. –

ອາຫ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອິທານາຫໍ ອຕິເຣກຕຣໍ ຠາຍາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ເອສ ຠິຍ຺ໂຍ ປມຸຍ຺ຫາມິ, ສພ຺ພາ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເມ ທິສາ;

ສາມາວຕິ ມໍ ຕາຍສ຺ສຸ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ສາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຸນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ວຣຎ຺ຈ ເຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ວໂຣ ຄຫິໂຕ ໂຫຕຸ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສາມາວຕິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ວຣໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ຫິຣຎ຺ຎາທີຫິ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອິມໍ ປນ ເມ ວຣໍ ເທຫິ, ຕຖາ ກໂຣຫິ, ຍຖາ ສຕ຺ຖາ ນິພທ຺ຘໍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອິຘາຄຈ຺ຉຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິພທ຺ຘໍ ອິຘາຄຈ຺ຉຖ, ສາມາວຕິມິສ຺ສິກາ ‘ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມາ’ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ພຸທ຺ຘານໍ ນາມ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິພທ຺ຘໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມຫາຊໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຓາເປສິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ນິພທ຺ຘໍ ຣາຊກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕາປິ ເທວິໂຍ ນິພທ຺ຘໍ ເຖຣໍ ສປຣິວາຣໍ ໂຠເຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ. ຕາ ເອກທິວສໍ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປສີທິຕ຺ວາ, ປຎ຺ຈຫິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສເຕຫິ ຘມ຺ມປູຊໍ ອກໍສຸ. ເອເກໂກ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ ປຎ຺ຈ ສຕານິ ປຎ຺ຈ ສຕານິ ອຄ຺ຆຕິ.

ຕາ ເອກວຕ຺ຖາ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸຫິໍ ໂວ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ໂນ ທິນ຺ນາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ສພ຺ເພ ຄຫິຕາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຄຫິຕາ’’ຕິ. ຣາຊາ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕາຫິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄານໍ ທິນ຺ນຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາຫິ ທິນ຺ນຠາວຎ຺ຈ ເຖເຣນ ຄຫິຕຠາວຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຕິພຫູນິ ວຕ຺ຖານິ, ເອຕ຺ຕເກຫິ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປໂຫນການິ ວຕ຺ຖານິ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເສສານິ ຊິຓ຺ຓຈີວຣິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທສ຺ສາມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊິຓ຺ຓຈີວຣານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຊິຓ຺ຓຕຣຈີວຣິການໍ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊິຓ຺ຓຕຣຈີວຣານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຸຣາຓປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠູມຕ຺ຖຣຓານິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຸຣາຓຠູມຕ຺ຖຣຓານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ປາທປຸຎ຺ຉນານິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ປຸຣາຓປາທປຸຎ຺ຉນານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ລິມ຺ປິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕການິ ກຕ຺ວາປິ ອຍ຺ຍານໍ ທິນ຺ນານິ ນ ນສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ປສນ຺ໂນ ອປຣານິປິ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖສຕານິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ຐປາເປສິ. ເຖໂຣ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕຄ຺ຆນກາເນວ ວຕ຺ຖານິ ປຎ຺ຈສຕຠາເຄນ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນານິ ປຎ຺ຈສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ລຠິ, ສຫສ຺ສຄ຺ຆນການິ ສຫສ຺ສຠາເຄນ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນານິ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ລຠິ, ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນການິ ສຕສຫສ຺ສຠາເຄນ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນານິ ສຕສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ລຠິ. ເອກໍ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ທສາຕິອາທິນາ ນເຍນ ລທ຺ຘານໍ ປນ ຄຓນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາຄເຕ ກິຣ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ເຖໂຣ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພວິຫາເຣສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກາເນວ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ອທາສິ.

ຕທາ ມາຄຓ຺ຑິຍາປິ ‘‘ຍມຫໍ ກໂຣມິ. ຕໍ ຕຖາ ອຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາວ ໂຫຕິ, ອິທານິ ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ເຖໂສ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ຣຎ຺ເຎ ອຸຍ຺ຍານກີຬໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຈູຬປິຕຸ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ສາມາວຕິຍາ ປາສາທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ທຸສ຺ສໂກຏ຺ຐາຄາຣານິ ຈ ເຕລໂກຏ຺ຐາຄາຣານິ ຈ ວິວຣາເປຕ຺ວາ, ທຸສ຺ສານິ ເຕລຈາຏີສຸ ເຕເມຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ຖມ຺ເຠ ເວເຐຕ຺ວາ ຕາ ສພ຺ພາປິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ພຫິ ຍນ຺ຕກໍ ທຕ຺ວາ ທຓ຺ຑທີປິກາຫິ ເຄເຫ ອຄ຺ຄິໍ ທທມາໂນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ໂສ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ໂກຏ຺ຐາຄາຣານິ ວິວຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖານິ ເຕລຈາຏີສຸ ເຕເມຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ຖມ຺ເຠ ເວເຐຕຸໍ ອາຣຠິ. ອຖ ນໍ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ກິໍ ເອຕໍ ຈູຬປິຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິໂຍ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ. ‘‘ອມ຺ມາ, ຣາຊາ ທຬ຺ຫິກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ອິເມ ຖມ຺ເຠ ເຕລປິໂລຕິກາຫິ ເວຐາເປຕິ, ຣາຊເຄເຫ ນາມ ສຸຍຸຕ຺ຕໍ ທຸຍຸຕ຺ຕໍ ທຸຊ຺ຊານໍ, ມາ ເມ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຖ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຕາ ອາຄຕາ ຄພ຺ເຠ ປເວເສຕ຺ວາ ທ຺ວາຣານິ ປິທຫິຕ຺ວາ ພຫິ ຍນ຺ຕກໍ ທຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຄ຺ຄິໍ ເທນ຺ໂຕ ໂອຕຣິ. ສາມາວຕີ ຕາສໍ ໂອວາທໍ ອທາສິ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ວິຈຣນ຺ຕີນໍ ເອວເມວ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍມານານໍ ອຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ພຸທ຺ຘຎາເຓນປິ ນ ສຸກໂຣ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາ’’ຕິ. ຕາ ເຄເຫ ຌາຍນ຺ເຕ ເວທນາປຣິຄ຺ຄຫກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕິໂຍ ກາຈິ ທຸຕິຍຜລໍ, ກາຈິ ຕຕິຍຜລໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ, ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ຣຎ຺ໂຎ ອຸເຕນສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານຄຕສ຺ສ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ທຑ຺ຒໍ, ປຎ຺ຈ ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ກາລກຕານິ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານິ. ຕາສໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປາສິການໍ ກາ ຄຕິ, ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’ຕິ? ສນ຺ເຕຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສິກາໂຍ ໂສຕາປນ຺ນາ, ສນ຺ຕິ ສກທາຄາມິໂຍ, ສນ຺ຕິ ອນາຄາມິໂຍ, ສພ຺ພາ ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສິກາໂຍ ອນິປ຺ຜລາ ກາລກຕາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ໂມຫສມ຺ພນ຺ຘໂນ ໂລໂກ, ຠພ຺ພຣູໂປວ ທິສ຺ສຕິ;

ອຸປຘີພນ຺ຘໂນ ພາໂລ, ຕມສາ ປຣິວາຣິໂຕ;

ສສ຺ສໂຕຣິວ ຂາຍຕິ, ປສ຺ສໂຕ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ. (ອຸທາ. ໗໐);

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ນາມ ວຏ຺ເຏ ວິຈຣນ຺ຕາ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມເມວ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ປມາທິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ວຏ຺ເຏ ວິຈຣນ຺ຕາ ສຸຂມ຺ປິ ທຸກ຺ຂມ຺ປິ ອນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ຣາຊາ ‘‘ສາມາວຕິຍາ ເຄຫໍ ກິຣ ຌາຍຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ອທຑ຺ເຒ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ເຄຫໍ ນິພ຺ພາເປນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂທມນສ຺ໂສ ອມຈ຺ຈຄຓປຣິວຸໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສາມາວຕິຍາ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ, ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ກາຣິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຕາເສຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມານາ ນ ກເຖສ຺ສຕິ, ສຓິກໍ ອຸປາເຍນ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ, ອຫໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ອາສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິໂຕວ ໂຫມິ, ສາມາວຕີ ເມ ນິຈ຺ຈໍ ໂອຕາຣເມວ ຄເວສຕິ, ອິທານິ ປນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຸຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຂນ ຈ ວສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ເຕ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ, ເທວ, ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ມຍິ ສິເນເຫນ ເກນຈິ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາປິ ສມີເປ ຐິຕາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ນາຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ມຍາ ກຕໍ, ເທວ, ອຫໍ ຈູຬປິຕຣໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ກາເຣສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ມຍິ ສິເນໂຫ ສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປສນ຺ໂນສ຺ມິ, ວຣໍ ເຕ ທມ຺ມິ, ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕິຄຓໍ ປກ຺ໂກສາເປຫີ’’ຕິ. ສາ ຎາຕການໍ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ຣາຊາ ເມ ປສນ຺ໂນ ວຣໍ ເທຕິ, ສີຆໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ອາຄຕາຄຕານໍ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກາເຣສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອຎ຺ຎາຕກາປິ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ຎາຕກາ’’ຕິ ອາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ຣາຊາ ເຕ ສພ຺ເພ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ນາຠິປ຺ປມາເຓ ອາວາເຏ ຂຓາເປຕ຺ວາ ເຕ ຕຕ຺ຖ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປໍສູຫິ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປລາເລ ວິກິຣາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ທາເປສິ. ຈມ຺ມສ຺ສ ທຑ຺ຒກາເລ ອຍນງ຺ຄເລນ ກສາເປຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ຫີຣາຫີຣໍ ກາເຣສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ສຣີຣໂຕປິ ຕິຂິເຓນ ສຕ຺ເຖນ ຆນຆນຏ຺ຐາເນສຸ ມໍສໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ເຕລກປາລໍ ອຸທ຺ຘນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປູເວ ວິຍ ປຈາເປຕ຺ວາ ຕເມວ ຂາທາເປສິ.

ຘມ຺ມສຠາຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ, ອາວຸໂສ, ເອວຣູປາຍ ສທ຺ຘາຍ ປສນ຺ນາຍ ອຸປາສິກາຍ ເອວຣູປໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ເອຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ປນ ຍຸຕ຺ຕເມວ ເອຕາຫິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕາຫິ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ, ຕໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ຣາຊເຄເຫ ນິພທ຺ຘໍ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ສຕ຺ຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອໂກ ນທີຕີເຣ ເອກໍ ຕິຓຄຫນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘສຸ ຄເຕສຸ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອາທາຍ ນທິຍໍ ອຸທກກີຬໍ ກີຬິຕຸໍ ຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ທິວສຠາຄໍ ອຸທເກ ກີຬິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ສີຕປີຬິຕາ ອຄ຺ຄິໍ ວິສິພ຺ເພຕຸກາມາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ຄິກຣຓຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກຖາ’’ຕິ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣນ຺ຕິໂຍ ຕໍ ຕິຓຄຫນໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຕິຓຣາສີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ ອຄ຺ຄິໍ ອທໍສຸ. ຕິເຓສຸ ຌາຍິຕ຺ວາ ປຕນ຺ເຕສຸ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ນຏ຺ຐາມ຺ຫາ, ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຌາຍຕິ, ຣາຊາ ຎຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ນາເສສ຺ສຕິ, ສຸທຑ຺ຒໍ ນໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສພ຺ພາ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ທາຣຸຣາສິໍ ກຣິໍສຸ. ມຫາທາຣຸຣາສິ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ອາລິມ຺ເປຕ຺ວາ, ‘‘ອິທານິ ຌາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຕາ ປຐມໍ ອສຎ຺ເຈຕນິກາ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຸນາ ນ ພຊ຺ຌິໍສຸ, ອິທານິ ປຈ຺ຉາ ສຎ຺ເຈຕນາຍ ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌິໍສຸ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ປນ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ສກຏສຫສ຺ເສຫິ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອາລິມ຺ເປນ຺ຕາປິ ອຸສ຺ມາກາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອຸຏ຺ຐາຍ ຍຖາສຸຂໍ ອຄມາສິ. ຕາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນ ອຕ຺ຕຠາວສເຕ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ເຄເຫ ຌາຍມາເນ ຌາຍິໍສຸ. ອິທໍ ເອຕາສໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເກນ ກມ຺ເມນ ຂຸຊ຺ຊາ ຊາຕາ, ເກນ ກມ຺ເມນ ມຫາປຎ຺ຎາ, ເກນ ກມ຺ເມນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ອຘິຄຕາ, ເກນ ກມ຺ເມນ ປເຣສໍ ເປສນກາຣິຕາ ຊາຕາ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ເສວ ຣຎ຺ໂຎ ພາຣາຓສິຍໍ ຣຊ຺ຊໍ ກຣຓກາເລ ສ຺ເວວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ໂຖກໍ ຂຸຊ຺ຊຘາຕຸໂກ ອໂຫສິ. ອເຖກາ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ ອິຕ຺ຖີ ກມ຺ພລໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ຂຸຊ຺ຊາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິຈຣຓາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຂຸຊ຺ຊາ ຊາຕາ. ເຕ ປນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ປຐມທິວເສ ຣາຊເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ເຕ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປາຍາສສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ທາເປສິ. ອຸຓ຺ຫປາຍາສສ຺ສ ປູເຣ ປຕ຺ເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສາ ອິຕ຺ຖີ ເຕ ຕຖາ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕການິ ອຏ຺ຐ ທນ຺ຕວລຍານິ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອິຘ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສຸ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເອເຕຫິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ເອຕານິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕານິ, ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໍ ອຄມໍສຸ. ອຊ຺ຊຕນາປິ ຕານິ ວລຍານິ ອໂຣຄາເນວ. ສາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອິທານິ ຕິປິຏກຘຣາ ມຫາປຎ຺ຎາ ຊາຕາ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ກຕອຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາ. ອິທມສ຺ສາ ພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ.

ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປນ ເອກາ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ອາທາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕີ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສາ ວິສ຺ສາສິກາ ເອກາ ຂີຓາສວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອຄມາສິ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຫິ ຂີຓາສວາປິ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລານິ ທຏ຺ຐຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຂເຓ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ສນ຺ຕິເກ ກາຈິ ເປສນກາຣິກາ ນຕ຺ຖິ, ສາ ‘‘ວນ຺ທາມິ, ອຍ຺ເຍ, ເອຕໍ ຕາວ ເມ ປສາຘນເປຬກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖຣີ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈສ຺ສາ ອິມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນ ທສ຺ສາມິ, ມຍິ ອາຆາຕໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປນ ທສ຺ສາມິ, ປຣສ຺ສ ເປສນກາຣິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ. ນິຣຍສນ຺ຕາປໂຕ ໂຂ ປນ ປຣສ຺ສ ເປສນຠາໂວວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ສາ ອນຸທຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ປເຣສໍ ເປສນກາຣິກາ ຊາຕາ’’ຕິ.

ອຖ ປຸເນກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເຄເຫ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍິໍສຸ, ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ຎາຕກາ ອຸປຣິ ປລາລຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ອຍນງ຺ຄເລຫິ ຠິນ຺ນາ, ມາຄຓ຺ຑິຍາ ປກ຺ກຸຖິຕເຕເລ ປກ຺ກາ, ເກ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ຊີວນ຺ຕິ ນາມ, ເກ ມຕາ ນາມາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ເກຈິ ປມຕ຺ຕາ, ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນ຺ຕາປິ ມຕາເຍວ ນາມ. ເຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ, ເຕ ມຕາປິ ຊີວນ຺ຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຊີວນ຺ຕີປິ ມຕາເຍວ ນາມ, ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມຕາປິ ຊີວນ຺ຕິເຍວ ນາມ. ນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ມຣນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໑.

‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທໍ, ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທໍ;

ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນ ມີຍນ຺ຕິ, ເຍ ປມຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຕາ.

໒໒.

‘‘ເອວໍ ວິເສສໂຕ ຎຕ຺ວາ, ອປ຺ປມາທມ຺ຫິ ປຓ຺ຑິຕາ;

ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕິ, ອຣິຍານໍ ໂຄຈເຣ ຣຕາ.

໒໓.

‘‘ເຕ ຌາຍິໂນ ສາຕຕິກາ, ນິຈ຺ຈໍ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມາ;

ຜຸສນ຺ຕິ ຘີຣາ ນິພ຺ພານໍ, ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາໂທຕິ ປທໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສກລມ຺ປິ ຫິ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກຖິຍມານໍ ອປ຺ປມາທປທເມວ ໂອຕຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍານິ ການິຈິ ຊງ຺ຄລານໍ ປາຓານໍ ປທຊາຕານິ, ສພ຺ພານິ ຕານິ ຫຕ຺ຖິປເທ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິປທໍ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ ຍທິທໍ ມຫນ຺ຕຕ຺ເຕນ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ເກຈິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພເຕ ອປ຺ປມາທມູລກາ ອປ຺ປມາທສໂມສຣຓາ, ອປ຺ປມາໂທ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໔໐).

ໂສ ປເນສ ອຕ຺ຖໂຕ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ ນາມ. ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ ເຈຕໍ ນາມໍ. ອມຕປທນ຺ຕິ ອມຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຊາຕຕ຺ຕາ ນຸ ຊີຍຕິ ນ ມີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອມຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິມິນາຕິ ປທໍ, ອມຕໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມຕສ຺ສ ປທໍ ອມຕປທໍ, ອມຕສ຺ສ ອຘິຄມູປາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປມາໂທຕິ ປມຊ຺ຊນຠາໂວ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສຕິຍາ ໂວສຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ມຈ຺ຈຸໂນຕິ ມຣຓສ຺ສ. ປທນ຺ຕິ ອຸປາໂຍ ມຄ຺ໂຄ. ປມຕ຺ໂຕ ຫິ ຊາຕິໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ຊາໂຕ ຊີຍຕິ ເຈວ ມີຍຕິ ຈາຕິ ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທໍ ນາມ ໂຫຕິ, ມຣຓໍ ອຸເປຕິ. ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນ ມີຍນ຺ຕີຕິ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕາ ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນ ມຣນ຺ຕິ. ອຊຣາ ອມຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ອຊໂຣ ອມໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ປມຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ວຏ຺ຏໍ ນາມ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ຕສ຺ມາ ປມຕ຺ຕາ ຊາຕິອາທີຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຊີວນ຺ຕາປິ ມຕາເຍວ ນາມ. ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ປນ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຂິປ຺ປໍ ມຄ຺ຄຜລານິ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕຕິຍອຕ຺ຕຠາເວສຸ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ຊີວນ຺ຕາປິ ມຕາປິ ນ ມີຍນ຺ຕິເຍວ ນາມ. ເຍ ປມຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຕາຕິ ເຍ ປນ ສຕ຺ຕາ ປມຕ຺ຕາ, ເຕ ປມາທມຣເຓນ ມຕຕ຺ຕາ, ຍຖາ ຫິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉເທນ ມຕາ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘສທິສາ ອປຄຕວິຎ຺ຎາຓາ, ຕເຖວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສມ຺ປິ ຫິ ມຕານໍ ວິຍ ຄຫຏ຺ຐານໍ ຕາວ ‘‘ທານໍ ທສ຺ສາມ, ສີລໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມ, ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອກຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ‘‘ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທີນິ ປູເຣສ຺ສາມ, ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍິສ຺ສາມ, ຠາວນໍ ວຑ຺ເຒສ຺ສາມາ’’ຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ມເຕນ ເຕ ກິໍ ນານາກຣຓາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຍ ປມຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຕາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວິເສສໂຕ ຎຕ຺ວາຕິ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ວິເສສໂຕວ ຊານິຕ຺ວາ. ເກ ປເນຕໍ ວິເສສໍ ຊານນ຺ຕີຕິ? ອປ຺ປມາທມ຺ຫິ ປຓ຺ຑິຕາຕິ ເຍ ປຓ຺ຑິຕາ ເມຘາວິໂນ ສປ຺ປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປມາເທ ຐຕ຺ວາ ອປ຺ປມາທໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ, ເຕ ເອວໍ ວິເສສກາຣຓໍ ຊານນ຺ຕິ. ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕີຕິ ເຕ ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕິ, ປຫໍສິຕມຸຂາ ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຣິຍານໍ ໂຄຈເຣ ຣຕາຕິ ເຕ ເອວໍ ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕາ ຕໍ ອປ຺ປມາທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣິຍານໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວການໍ ໂຄຈຣສງ຺ຂາເຕ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານາທິເຠເທ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ນວວິຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ຈ ຣຕາ ນິຣຕາ, ອຠິຣຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕ ຌາຍິໂນຕິ ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑິຕາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລສງ຺ຂາເຕນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ຈາຕິ ທຸວິເຘນປິ ຌາເນນ ຌາຍິໂນ. ສາຕຕິກາຕິ ອຠິນິກ຺ຂມນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ສຕຕໍ ປວຕ຺ຕກາຍິກເຈຕສິກວີຣິຍາ. ນິຈ຺ຈໍ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມາຕິ ຍໍ ຕໍ ປຸຣິສຖາເມນ ປຸຣິສວີຣິເຍນ ປຸຣິສປຣກ຺ກເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຕໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ວີຣິຍສ຺ສ ສຓ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວຣູເປນ ວີຣິເຍນ ອນ຺ຕຣາ ອໂນສກ຺ກິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈປ຺ປວຕ຺ເຕນ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກເມນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຜຸສນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຜຸສນາ ຎາຓຜຸສນາ ຈ, ວິປາກຜຸສນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຎາຓຜຸສນາ ນາມ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລານິ ວິປາກຜຸສນາ ນາມ. ເຕສຸ ອິຘ ວິປາກຜຸສນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອຣິຍຜເລນ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ຘີຣາ ປຓ຺ຑິຕາ ຕາຍ ວິປາກຜຸສນາຍ ຜຸສນ຺ຕິ, ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ຕິ. ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຍຄາ ມຫາຊນໍ ວຏ຺ເຏ ໂອສີທາເປນ຺ຕິ, ເຕຫິ ເຂມໍ ນິພ຺ຠຍໍ ສພ຺ເພຫິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມຫິ ເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ກຸມ຺ຠໂຆສກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ອຸຏ຺ຐານວໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກຸມ຺ຠໂຆສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ມິຎ຺ຫິ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ເຄເຫ ອຫິວາຕໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມກ຺ຂິກາ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຄາວາ ປຐມໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ມຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ທາສກມ຺ມກໂຣ, ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ເຄຫສາມິກາ, ຕສ຺ມາ ໂສ ໂຣໂຄ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ຊາຍຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫິ. ເຕ ໂຣເຄນ ຜຸຏ຺ຐາ ປຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ເຓຫິ ເນຕ຺ເຕຫິ ຕໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕາຕ, ອິມສ຺ມິໍ ກິຣ ໂຣເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕາວ ຊີວິຕໍ ລຠນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ເຫ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ປລາຍິຕ຺ວາ ຊີວນ຺ໂຕ ປຸນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ຈຕ຺ຕາລີສ ຘນໂກຏິໂຍ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕາ, ຕາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຸທມາໂນ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຣຓຠຍຠີໂຕ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍິຕ຺ວາ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ຕຕ຺ຖ ວສິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕຸວສນຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈາຄຎ຺ຉິ.

ອຖ ນໍ ທຫຣກາເລ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣູຬ຺ຫເກສມສ຺ສຸກາເລ ອາຄຕຕ຺ຕາ ນ ໂກຈິ ສຎ຺ຊານິ. ໂສ ມາຕາປິຕູຫິ ທິນ຺ນສຎ຺ຎາວເສນ ຘນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘນສ຺ສ ອໂຣຄຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມໍ ນ ໂກຈິ ສຎ຺ຊານາຕິ, ສຈາຫໍ ຘນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວລຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ‘ເອເກນ ທຸຄ຺ຄເຕນ ນິຘິ ອຸທ຺ຘໂຏ’ຕິ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິເຫເຐຍ຺ຍຸໍ, ຍໍນູນາຫໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອເຖກໍ ປິໂລຕິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠຕເກນ ອຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຕກວີຖິໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ຠຕກາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສເຈ ອມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຠຕ຺ຕເວຕນໍ ເຕ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ກິໍ ກມ຺ມໍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ປໂພຘນໂຈທນກມ຺ມໍ. ສເຈ ອຸສ຺ສຫສິ, ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ‘ຕາຕາ, ອຸຏ຺ຐຫຖ, ສກຏານິ ສນ຺ນຍ຺ຫຖ, ໂຄເຓ ໂຍເຊຖ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສານໍ ຕິຓຕ຺ຖາຍ ຄມນເວລາ; ອມ຺ມາ, ຕຸມ຺ເຫປິ ອຸຏ຺ຐຫຖ, ຍາຄຸໍ ປຈຖ, ຠຕ຺ຕໍ ປຈຖາ’ຕິ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ວສນຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ຆຣໍ ອທໍສຸ. ໂສ ເທວສິກໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອກາສິ.

ອຖສ຺ສ ເອກທິວສໍ ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ສທ຺ທມສ຺ໂສສິ. ໂສ ປນ ສພ຺ພຣວຎ຺ຎູ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ມຫາຘນສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ເສສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕາ ເອກາ ປຣິຈາຣິກາ ‘‘ຣາຊາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ນ ກເຖສ຺ສຕິ, ອິທໍ ມຍາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ເອຕໍ ຊານາຫີ’’ຕິ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ປຫິຓິ. ໂສ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເອໂກ ຠຕການໍ ຠຕິກາຣໂກ ກປຓມນຸສ຺ໂສ ເອໂສ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສປິ ຕຕິຍທິວເສປິ ຕໍ ຕສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕເຖວ ອາຫ. ສາປິ ປຣິຈາຣິກາ ຕເຖວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເປເສຕ຺ວາ, ‘‘ກປຓມນຸສ຺ໂສ ເອໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຣາຊາ ‘ກປຓມນຸສ຺ໂສ ເອໂສ’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາປິ ນ ສທ຺ທຫຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ‘ມຫາຘນສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ເສສ ສທ຺ໂທ’ຕິ ວທຕິ, ຠວິຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ກາຣເຓນ, ຍຖາສຠາວໂຕ ເອຕໍ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສາ ຣາຊານໍ ອາຫ, ‘‘ເທວ, ອຫໍ ສຫສ຺ສໍ ລຠມານາ ຘີຕຣໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕໍ ຘນໍ ຣາຊກຸລໍ ປເວເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ສຫສ຺ສໍ ທາເປສິ.

ສາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ເອກໍ ມລິນຘາຕຸກໍ ວຕ຺ຖໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນາ ວິຍ ຠຕກວີຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ມຍໍ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນາ, ເອກາຫທ຺ວີຫໍ ອິຘ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອມ຺ມ, ພຫູນິ ຆຣມານຸສການິ, ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ວສິຕຸໍ, ເອຕໍ ກຸມ຺ຠໂຆສກສ຺ສ ເຄຫໍ ຕຸຈ຺ຉໍ, ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ມຍໍ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນກາ, ເອກາຫທ຺ວີຫໍ ອິຘ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາປິ, ‘‘ສາມິ, ອຊ຺ເຊກທິວສມຕ຺ຕໍ ວສິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ສາ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎຄມນເວລາຍ, ‘‘ສາມິ, ຕວ ນິວາປໍ ທຕ຺ວາ ຍາຫິ, ອາຫາຣໍ ເຕ ປຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອລໍ, ອມ຺ມ, ອຫເມວ ປຈິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຕນ ທິນ຺ເນ ຄຫິຕມຕ຺ຕເກເຍວ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາປຓໂຕ ຠາຊນານິ ເຈວ ປຣິສຸທ຺ຘຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ຈ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊກຸເລ ປຈນນິຍາເມນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂອທນໍ, ສາຘຸຣສານິ ຈ ທ຺ເວ ຕີຓິ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ປຈິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປນ຺ນໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ກິລນ຺ຕມ຺ຫ, ເອກາຫທ຺ວີຫໍ ອິເຘວ ໂຫມາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ອຖສ຺ສ ສາຍມ຺ປິ ປຸນທິວເສປິ ມຘຸຣຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ຕສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ກຕິປາຫໍ ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວສມານາ ຕິຂິເຓນ ສຕ຺ເຖນ ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈວາຓໍ ເຫຏ຺ຐາອຏນິຍໍ ຕຫໍ ຕຫໍ ຉິນ຺ທິ. ມຎ຺ໂຈ ຕສ຺ມິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນມຕ຺ເຕເຍວ ເຫຏ຺ຐາ ໂອລມ຺ພິ. ໂສ ‘‘ກສ຺ມາ ອຍໍ ມຎ຺ໂຈ ເອວໍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາມິ, ທຫຣທາຣເກ ວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ເອຕ຺ເຖວ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ອິທໍ ເມ ທຸກ຺ຂໍ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ຊາຕໍ. ອຫຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ຕາຕ, ວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ. ສາ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ທ຺ເວ ຕໂຍ ທິວເສ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕນ ອຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ຂີຍິຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເອກໍ ທ຺ເວ ຣຊ຺ຊຸເກ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສ ຉິນ຺ທິ. ຕໍ ທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ນິສິນ຺ນມຕ຺ເຕເຍວ ສພ຺ພໍ ວາຓໍ ຠູມິຍໍ ປຕິ, ສີສໍ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ອໂຫສິ, ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ, ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ອິທານິ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ນິປຊ຺ຊນມຎ຺ຈສ຺ສປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອສາມິໂກ ວິຍ ກໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ກໂຣມິ, ປຏິວິສ຺ສກທາຣເກ ວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ໂຫຕຸ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ອິມາຍ ນາມ ເວລາຍ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕວ ຠາຕິກສ຺ສ ນິປຊ຺ຊໂນກາສໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ເອກປສ຺ເສ ສຍິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘາຄຈ຺ຉ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣປິ ນໍ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ຠຄິນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ນິປຊ຺ຊາ’’ຕິ ວເທສິ. ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກມຎ຺ເຈ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສຎ຺ເຎວ ສນ຺ຖວໍ ອກາສິ, ກຸມາຣິກາ ປໂຣທິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມ, ໂຣທສີ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ມ, ອິທໍ ນາມ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ອມ຺ມ, ກິໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຕຍາປິ ເອກໍ ຠຕ຺ຕາຣໍ ອິມິນາເປກໍ ປາທປຣິຈາຣິກໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕໍ ຊາມາຕຣໍ ອກາສິ. ເຕ ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສິໍສຸ.

ສາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ຠຕກວີຖິຍໍ ຉຓໍ ກໂຣນ຺ຕຸ. ຍສ຺ສ ປນ ຆເຣ ຉໂຓ ນ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ເອຕ຺ຕໂກ ນາມ ທຓ຺ໂຑຕິ ໂຆສນໍ ກາເຣຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາເຣສິ. ອຖ ນໍ ສສ຺ສຸ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ຠຕກວີຖິຍໍ ຣາຊາຓາຍ ຉໂຓ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ຊາໂຕ, ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ມ, ອຫໍ ຠຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ຊີວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ຕາ ນາມ ອິຓມ຺ປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາ ອກາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠາ. ອິຓໂຕ ນາມ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຄຈ຺ຉ, ກຸໂຕຈິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ກຫາປເຓ ອາຫຣາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ຂີຍນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນຏ຺ຐານໂຕ ເອກເມວ ກຫາປຓໍ ອາຫຣິ. ສາ ຕໍ ກຫາປຓໍ ຣຎ຺ໂຎ ເປເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຫາປເຓນ ຉຓໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຕເຖວ ສາສນໍ ປຫິຓິ. ປຸນ ຣາຊາ ຕເຖວ ‘‘ຉຓໍ ກໂຣນ຺ຕຸ, ອກໂຣນ຺ຕານໍ ເອຕ຺ຕໂກ ທຓ຺ໂຑ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ປຸນປິ ໂສ ຕາຍ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ນິປ຺ປີຬິຍມາໂນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຍ ກຫາປເຓ ອາຫຣິ. ສາ ເຕປິ ກຫາປເຓ ຣຎ຺ໂຎ ເປເສຕ຺ວາ ປຸນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຕເຖວ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ອິທານິ ປຸຣິເສ ເປເສຕ຺ວາ ອິມໍ ປກ຺ໂກສາເປຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ເປເສສິ. ປຸຣິສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກຸມ຺ຠໂຆສໂກ ນາມ ກຕໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ໂຠ ຣາຊາ, ຕໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ຠີໂຕ ‘‘ນ ມໍ ຣາຊາ ຊານາຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ພລກ຺ກາເຣນ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິໍສຸ. ສາ ອິຕ຺ຖີ ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອເຣ, ທຸພ຺ພິນີຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ມມ ຊາມາຕຣໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຄເຫຕຸໍ ອນນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ມາ ຠາຍິ, ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ຕວ ຫຕ຺ຖາທິຄາຫການໍ ຫຕ຺ເຖເຍວ ຉິນ຺ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ອາທາຍ ປຸຣໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຣາຊເຄຫໍ ປຕ຺ວາ ເວສໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອິຕຣມ຺ປິ ປຣິກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອານຍິໍສຸເຍວ.

ອຖ ນໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ ກຸມ຺ຠໂຆສໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ມຫາຘນໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຂາທສີ’’ຕິ? ‘‘ກຸໂຕ ເມ, ເທວ, ຘນໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິ, ກິໍ ອມ຺ເຫ ວຎ຺ເຈສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ວຎ຺ເຈມິ, ເທວ, ນຕ຺ຖິ ເມ ຘນ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຣາຊາ ເຕ ກຫາປເຓ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ‘‘ອິເມ ກສ຺ສ ກຫາປຓາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ພາໂລມ຺ຫິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອິເມ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕາ ທ຺ເວປິ ປຏິມຓ຺ຑິຕປສາຘນາ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣມູເລ ຐິຕາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕິທໍ ກມ຺ມໍ, ອິມາຫິ ຣຎ຺ຎາ ປໂຍຊິຕາຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ວເທຫິ, ໂຠ, ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນິສ຺ສໂຍ ເມ ນຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ມາທິໂສ ນິສ຺ສໂຍ ຠວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ, ເທວ, ສເຈ ເມ ເທໂວ ອວສ຺ສໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂຫມິ, ໂຠ, ກິຕ຺ຕກໍ ເຕ ຘນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິໂຍ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ສກຏານິ ເທວາ’’ຕິ? ຣາຊາ ອເນກສຕານິ ສກຏານິ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ປຫິຓິຕ຺ວາ ຕໍ ຘນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຣາສິໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊຄຫວາສິໂນ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ກສ຺ສຈິ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນສ຺ສ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ສກ຺ກາຣໍ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ຕໍ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ຕສ຺ເສວ ທຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສຖິມໍ ປຸຣິສໍ, ເອວຣູໂປ ຘິຕິມາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠໂວ ໂຫນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປິລາວິຕາກາຣໍ ວາ ອສ຺ມິມານມຕ຺ຕໍ ວາ ນ ກໂຣຕິ, ກປໂຓ ວິຍ ປິໂລຕິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຠຕກວີຖິຍໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວນ຺ໂຕ ມຍາ ອິມິນາ ນາມ ອຸປາເຍນ ຎາໂຕ. ຊານິຕ຺ວາ ຈ ປນ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຘນຠາວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຘນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຐປິໂຕ, ຘີຕາ ຈສ຺ສ ມຍາ ທິນ຺ນາ. ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ຈ ເອວຣູໂປ ຘິຕິມາ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ຊີວນ຺ຕສ຺ສ ຊີວິກໍ ຘມ຺ມິກຊີວິກໍ ນາມ, ມຫາຣາຊ, ໂຈຣິກາທິກມ຺ມໍ ປນ ອິຘໂລເກ ເຈວ ປີເຬຕິ ຫິໍເສຕິ, ປຣໂລເກ ຈ, ຕໂຕນິທານໍ ສຸຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຸຣິສສ຺ສ ຫິ ຘນປາຣິຊຸຎ຺ຎກາເລ ກສິໍ ວາ ຠຕິໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຊີວິກເມວ ຘມ຺ມິກຊີວິກໍ ນາມ. ເອວຣູປສ຺ສ ຫິ ວີຣິຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຕິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກາຍວາຈາຫິ ປຣິສຸທ຺ຘກມ຺ມສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ນິສມ຺ມກາຣິໂນ ກາຍາທີຫິ ສຎ຺ຎຕສ຺ສ ຘມ຺ມຊີວິກໍ ຊີວນ຺ຕສ຺ສ ສຕິອວິປ຺ປວາເສ ຐິຕສ຺ສ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວຑ຺ຒຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໔.

‘‘ອຸຏ຺ຐານວໂຕ ສຕີມໂຕ,

ສຸຈິກມ຺ມສ຺ສ ນິສມ຺ມກາຣິໂນ;

ສຎ຺ຎຕສ຺ສ ຘມ຺ມຊີວິໂນ,

ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຍໂສຠິວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຏ຺ຐານວໂຕຕິ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍວນ຺ຕສ຺ສ. ສຕິມໂຕຕິ ສຕິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ສຸຈິກມ຺ມສ຺ສາຕິ ນິທ຺ໂທເສຫິ ນິຣປຣາເຘຫິ ກາຍກມ຺ມາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ. ນິສມ຺ມກາຣິໂນຕິ ເອວຎ຺ເຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ວາ, ອິມສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ເອວໍ ກເຕ ອິທໍ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ວາ ເອວໍ ນິທານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂຣຄຕິກິຈ຺ຉນໍ ວິຍ ສພ຺ພກມ຺ມານິ ນິສາເມຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ສຎ຺ຎຕສ຺ສາຕິ ກາຍາທີຫິ ສຎ຺ຎຕສ຺ສ ນິຈ຺ຉິທ຺ທສ຺ສ. ຘມ຺ມຊີວິໂນຕິ ອຄາຣິກສ຺ສ ຕຸລາກູຏາທີນິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທີຫິ, ອນຄາຣິກສ຺ສ ເວຊ຺ຊກມ຺ມທູຕກມ຺ມາທີນິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ. ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອວິປ຺ປວຸຕ຺ຖສຕິໂນ. ຍໂສຠິວຑ຺ຒຕີຕິ ອິສ຺ສຣິຍໂຠຄສມ຺ປນ຺ນສງ຺ຂາໂຕ ເຈວ ກິຕ຺ຕິວຓ຺ຓຠຓນສງ຺ຂາໂຕ ຈ ຍໂສ ອຠິວຑ຺ຒຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ກຸມ຺ຠໂຆສໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ເອວໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ກຸມ຺ຠໂຆສກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຸຏ຺ຐາເນນປ຺ປມາເທນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຣາຊຄເຫ ກິຣ ຘນເສຏ຺ຐິກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ມາຕາປິຕູຫິ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ອຕິວິຍ ຣກ຺ຂິຍມານາ ໂຍພ຺ພນມທມຕ຺ຕຕາຍ ປຸຣິສໂລລາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທາເສເນວ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ເມ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຠີຕາ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນ ສກ຺ກາ ວສິຕຸໍ. ສເຈ ເມ ມາຕາປິຕໂຣ ອິມໍ ໂທສໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ມໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ວິເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ຫຕ຺ຖສາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄ຺ຄທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ອຊານນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸໂຠປິ ອຄມໍສຸ. ເຕສໍ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຄພ຺ຠປຣິປາກໍ ອາຄມ຺ມ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສິ, ‘‘ຄພ຺ໂຠ ເມ ປຣິປາກໍ ຄໂຕ, ຎາຕິພນ຺ຘຸວິຣຫິເຕ ຐາເນ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ທຸກ຺ຂາວຫໍ, ກຸລເຄຫເມວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສຈາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ, ຊີວິຕໍ ເມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຠເຍນ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄຈ຺ຉາມ, ສ຺ເວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ທິວເສ ອຕິກ຺ກາເມສິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ພາໂລ ອຕ຺ຕໂນ ໂທສມຫນ຺ຕຕາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອຸສ຺ສຫຕິ, ມາຕາປິຕໂຣ ນາມ ເອກນ຺ຕຫິຕາວ, ອຍໍ ຄຈ຺ຉຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ເຄຫາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ເຄຫປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣໍ ຄຕຠາວໍ ອນນ຺ຕຣເຄຫວາສີນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ໂສປິ ຆຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ປຏິວິສ຺ສເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ສາ ກຸລຆຣໍ ຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສາປິ ຕຕ຺ເຖວ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ເມ ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ມຍໍ ກຸລຆຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄວ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມ, ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມາ’’ຕິ ທ຺ເວປິ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ຕສ຺ສ ຈ ທາຣກສ຺ສ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕສ຺ສາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອປໂຣປິ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສປິ ທາຣກສ຺ສ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຐມຊາຕສ຺ສ ມຫາປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຈູຬປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕ ທ຺ເວປິ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄຕາ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານໍ ມຫາປນ຺ຖກທາຣໂກ ອຎ຺ເຎ ທາຣເກ ‘‘ຈູຬປິຕາ ມຫາປິຕາຕິ, ອຍ຺ຍໂກ ອຍ຺ຍິກາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ເຕ ສຸຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ອຎ຺ເຎ ທາຣກາ ‘ອຍ຺ຍໂກ ອຍ຺ຍິກາ’ຕິປິ, ‘ມຫາປິຕາ ຈູຬປິຕາ’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ກຈ຺ຈິ ອມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ຎາຕກາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຕາຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຖ ຎາຕກາ ນຕ຺ຖິ. ຣາຊຄຫນຄເຣ ປນ ໂວ ຘນເສຏ຺ຐິ ນາມ ອຍ຺ຍໂກ, ຕຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ພຫູ ຎາຕກາ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຖ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຄມນກາຣຓໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອກເຖຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕສຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ເຕສຸ ສາມິກໍ ອາຫ – ‘‘ອິເມ ທາຣກາ ມໍ ອຕິວິຍ ກິລເມນ຺ຕິ, ກິໍ ໂນ ມາຕາປິຕໂຣ ທິສ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອຫິ, ທາຣການໍ ອຍ຺ຍກກຸລໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ສມ຺ມຸຂາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເຕ ປນ ນຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ທາຣການໍ ອຍ຺ຍກກຸລເມວ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ທາຣເກ ອາທາຍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກິສ຺ສາ ສາລາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ທາຣກມາຕາ ທ຺ເວ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕຠາວໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ເຕ ຕໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ສໍສາເຣ ວິຈຣນ຺ຕານໍ ນ ປຸຕ຺ໂຕ ນ ຘີຕາ ຠູຕປຸພ຺ພາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ມຫາປຣາຘິກາ, ນ ສກ຺ກາ ເຕຫິ ອມ຺ຫາກໍ ຈກ຺ຂຸປເຖ ຐາຕຸໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ຊນາ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕຸ, ທາຣເກ ປນ ອິຘ ເປເສນ຺ຕູ’’ຕິ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ທູຕໍ ປາເຫສຸໍ.

ເຕຫິ ເປສິຕໍ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຣເກ ອາຄຕທູຕານຎ຺ເຎວ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ. ທາຣກາ ອຍ຺ຍກກຸເລ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອຕິທຫໂຣ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ປນ ອຍ຺ຍເກນ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ. ໂສ ອຍ຺ຍກໍ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ມໍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ຕາຕ, ສກລສ຺ສ ໂລກສ຺ສປິ ເມ ປພ຺ພຊ຺ຊາໂຕ ຕວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຠທ຺ທິກາ. ສເຈ ສກ຺ໂກສິ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ. ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຄຫປຕິ, ທາຣໂກ ເຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ເມ ນຕ຺ຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປິຓ຺ຑປາຕຈາຣິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ພຫຸໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ໂສ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ຌານສຸເຂນ ຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ສຸຂໍ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ! ຕໂຕ ອຍ຺ຍກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ສເຈ ອນຸຊາເນຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປພ຺ພາເຊຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິ ກິຣ ສາສເນ ຈ ສຸປ຺ປສນ຺ໂນ, ‘‘ກຕຣຘີຕາຍ ໂວ ເອເຕ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ຈ ‘‘ປລາຕຘີຕາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ລຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸເຂເນວ ເຕສໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານິ. ເຖໂຣ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ໂສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ທນ຺ໂຘ ອໂຫສິ.

‘‘ປທ຺ມໍ ຍຖາ ໂກກນທໍ ສຸຄນ຺ຘໍ,

ປາໂຕ ສິຍາ ຜຸລ຺ລມວີຕຄນ຺ຘໍ;

ອງ຺ຄີຣສໍ ປສ຺ສ ວິໂຣຈມານໍ,

ຕປນ຺ຕມາທິຈ຺ຈມິວນ຺ຕລິກ຺ເຂ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໓; ອ. ນິ. ໕.໑໙໕) –

ອິມໍ ເອກໍ ຄາຖໍ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ທນ຺ຘຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫຓກາເລ ປຣິຫາສເກຬິໍ ອກາສິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ປຣິຫາເສນ ລຊ຺ຊິໂຕ ເນວ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫິ, ນ ສຊ຺ຌາຍມກາສິ. ເຕນ ກມ຺ເມນ ອຍໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ທນ຺ໂຘ ຊາໂຕ, ຄຫິຕຄຫິຕໍ ປທໍ ອຸປຣູປຣິປທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ອິມເມວ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ອຖ ນໍ ມຫາປນ຺ຖໂກ, ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອຠພ຺ໂພ, ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ເອກໍ ຄາຖມ຺ປິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສິ, ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ປນ ກຖໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສ຺ສສິ, ນິກ຺ຂມ ອິໂຕ’’ຕິ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ພຸທ຺ຘສາສເນ ສິເນເຫນ ຄິຫິຠາວໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ມຫາປນ຺ຖໂກ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສໂກ ອໂຫສິ. ຊີວໂກ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ພຫຸໍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອມ຺ພວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາປນ຺ຖກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ກິຕ຺ຕກາ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານີ’’ຕິ. ‘‘ສ຺ເວ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ອມ຺ຫາກໍ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ‘‘ອຸປາສກ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ທນ຺ໂຘ ອວິຣຸຬ຺ຫິຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເຖໂຣ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຖໂຣ ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມໍ ພາຫິຣໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ນິສ຺ສໍສຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາຕິກສ຺ສ ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ຠິນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິໍ ທານິ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ສາສເນນ, ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ໂສ ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ວິພ຺ຠມິຕຸໍ ປາຍາສິ.

ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສກາເລເຍວ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ອິມໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ຄມນມຄ຺ເຄ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກຸຫິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ຈູຬປນ຺ຖກ, ອິມາຍ ເວລາຍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠາຕາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ນິກ຺ກຑ຺ຒຕິ, ເຕນາຫໍ ວິພ຺ຠມິຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ມມ ສນ຺ຕກາ, ຠາຕຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິໂຕ ກສ຺ມາ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ນາຄຎ຺ຉິ, ເອຫິ, ກິໍ ເຕ ຄິຫິຠາເວນ, ມມ ສນ຺ຕິເກ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ຈກ຺ກງ຺ກິຕຕເລນ ປາຓິນາ ຕໍ ສິຣສິ ປຣາມສິຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປ຺ປມຸເຂ ນິສີທາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ປິໂລຕິກໍ ‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’ນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອິເຘວ ໂຫຫີ’’ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປິໂລຕິກໍ ທຕ຺ວາ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຊີວກສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກປິ ສູຣິຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ປິໂລຕິກໍ ‘‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກິລິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ອິມໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣິມປກຕິໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ເອວໍ ກິລິຏ຺ຐໍ ຊາຕໍ, ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕ຺ວໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑເມວ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ‘ຣຊໍ ຣຊ’ນ຺ຕິ ມາ ສຎ຺ຎໍ ກຣິ, ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ເຕ ຣາຄຣຊາທໂຍ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ຫຣາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມານຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຣາໂຄ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ,

ຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊ຺ຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ,

ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ໂທໂສ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ,

ໂທສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ,

ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ໂມໂຫ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ,

ໂມຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ,

ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ’’ຕິ. (ມຫານິ. ໒໐໙);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິເຍວສ຺ສ ຕີຓິ ປິຏການິ ອາຄມິໍສຸ.

ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນລາຏໂຕ ເສເທ ມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ສາຏເກນ ນລາຏນ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຉິ, ສາຏໂກ ກິລິຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ອິມໍ ສຣີຣໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວຣູໂປ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ສາຏໂກ ປກຕິໍ ຊຫິຕ຺ວາ ກິລິຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ, ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິ. ເຕ ກາຣເຓນສ຺ສ ຣໂຊຫຣຓເມວ ປຈ຺ຈໂຍ ຊາໂຕ.

ຊີວໂກປິ ໂຂ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ທສພລສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ອຸປນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນນຸ, ຊີວກ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິ. ມຫາປນ຺ຖໂກ ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຊີວກາ’’ຕິ ອາຫ. ຊີວໂກ ‘‘ເຕນ ຫິ ຠເຓ ຄຈ຺ຉ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ຊານາຫີ’’ຕິ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຠາຕິໂກ ‘ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ຠຓຕິ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວມສ຺ສ ປກາເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ສກລໍ ອມ຺ພວນໍ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຎວ ປູເຣສິ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ຈີວຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ຣຊນກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອສທິສໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ມາເປສິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ວິຫາເຣ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍ, ສກລໍ ອມ຺ພວນໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ຊີວກສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣປິ ໂຂ ຕຕ຺ເຖວ –

‘‘ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸມຕ຺ຕານໍ, ນິມ຺ມິນິຕ຺ວານ ປນ຺ຖໂກ;

ນິສີທມ຺ພວເນ ຣມ຺ເມ, ຍາວ ກາລປ຺ປເວທນາ’’ຕິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ອາຫ – ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ສຕ຺ຖາ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ນາມ ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ. ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ, ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’’ຕິ ມຸຂສຫສ຺ສໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສພ຺ເພປິ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ຈູຬປນ຺ຖກາເຍວ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຍ ‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’ຕິ ປຐມໍ ວທຕິ, ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫ, ອວເສສາ ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ຕາວເທວ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ. ເຖໂຣປິ ເຕນ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຊີວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຊີວກ, ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫິ, ອຍໍ ເຕ ອນຸໂມທນໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຊີວໂກ ຕຖາ ອກາສິ. ເຖໂຣ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ຕຣຸຓສີໂຫ ວິຍ ຕີຫິ ປິຏເກຫິ ສງ຺ໂຂເຠຕ຺ວາ ອນຸໂມທນມກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ເຕ ທສ຺ສິເຕ ຄນ຺ຘກຸຏິປ຺ປມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຄໂຕວາທໍ ທຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຸຣຠິຄນ຺ຘວາສິຕໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ອຸປຄໂຕ. ອຖ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຠິກ຺ຂູ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສໂມສຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓກຖໍ ອາຣຠິໍສຸ, ‘‘ອາວຸໂສ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ເອກໍ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ‘ທນ຺ໂຘ ອຍ’ນ຺ຕິ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຣາຊຕາຍ ເອກສ຺ມິໍເຍວສ຺ສ ອນ຺ຕຣຠຕ຺ເຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອທາສິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິເຍວ ອາຄຕານິ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ພລໍ ນາມ ມຫນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ຠຄວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ອິມໍ ກຖາປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘເສຍ຺ຍາຍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸລຕໍ ວິຍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສທິສໍ ສຸຄຕມຫາຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສຸຣຠິຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ມຕ຺ຕວຣວາຣຓສີຫວິຊມ຺ຠິຕວິລາເສນ ອນນ຺ຕາຍ ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕມຓ຺ຑລມາຬມຊ຺ເຌ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສນໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຉພ຺ພຓ຺ຓພຸທ຺ຘຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອຓ຺ຓວກຸຈ຺ຉິໍ ໂຂຠຍມາໂນ ຍຸຄນ຺ຘຣມຕ຺ຖເກ ພາລສູຣິໂຍ ວິຍ ອາສນມຊ຺ເຌ ນິສີທິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ປນ ອາຄຕມຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ກຖໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ມຸທຸເກນ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປຣິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ປຣິສາ ອຕິວິຍ ໂສຠຕິ, ເອກສ຺ສປິ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ອຸກ຺ກາສິຕສທ຺ໂທ ວາ ຂິປິຕສທ຺ໂທ ວາ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິ ອິເມ ພຸທ຺ຘຄາຣເວນ ສຄາຣວາ, ພຸທ຺ຘເຕເຊນ ຕຊ຺ຊິຕາ. ມຍິ ອາຍຸກປ຺ປມ຺ປິ ອກເຖຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ປຐມໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ນ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ. ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນວຕ຺ຕໍ ນາມ ມຍາວ ຊານິຕພ຺ພໍ, ອຫເມວ ປຐມໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຘຸເຣນ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ກາ ຈ ປນ ໂວ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອິທາເນວ ທນ຺ໂຘ, ປຸພ຺ເພປິ ທນ຺ໂຘເຍວ. ນ ເກວລຎ຺ຈສ຺ສາຫໍ ອິທາເນວ ອວສ຺ສໂຍ ຊາໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ອວສ຺ສໂຍ ອໂຫສິເມວ. ປຸພ຺ເພ ປນາຫໍ ອິມໍ ໂລກິຍກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິກໍ ອກາສິໍ, ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸຏຸມ຺ພສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ໂສຕຸກາເມຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

‘‘ອຕີເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຣາຓສິນຄຣວາສີ ເອໂກ ມາຓໂວ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິປ຺ປຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ທິສາປາໂມກ຺ຂສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມາຓວກສຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຕິວິຍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຸປກາຣໂກ ອໂຫສິ, ປາທປຣິກມ຺ມາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກໂຣຕິ. ທນ຺ຘຕາຍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກ’’ຕິ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ອຍໍ ມມ ພຫູປກາໂຣ, ສິກ຺ຂາເປສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ໂສ ຈິຣໍ ວສິຕ຺ວາ ເອກຄາຖມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ‘‘ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຈຣິຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ອາຈຣິໂຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣໂກ, ປຓ຺ຑິຕຠາວມສ຺ສ ປຈ຺ຈາສີສາມິ, ນ ນໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ, ອວສ຺ສໍ ມຍາ ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປກາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ, ເອກມສ຺ສ ມນ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສ ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ຆຏ຺ເຏສິ ຆຏ຺ເຏສິ, ກິໍ ກາຣຓາ ຆຏ຺ເຏສິ? ອຫມ຺ປິ ຕໍ ຊານາມິ ຊານາມີ’’ຕິ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ອເນກສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ, ‘‘ປຎ຺ຎາຍຕິ ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທນ຺ເຘນ ນາມ ວາຍາມໍ ກຕ຺ວາ ປຄຸຓໍ ກຕໍ ສິປ຺ປໍ ນ ປລາຍຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິສ຺ສສິ, ອປລາຍນຕ຺ຖາຍ ປນສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ສຊ຺ຌາຍໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ພາຣາຓສິຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕກາເລ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ມຫາສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອກາສິ.

ຕທາ ພາຣາຓສິຣາຊາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເມ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ໂກຈິ ໂທໂສ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນກໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວຊ຺ຊໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປເຣສໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນາຄຣານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສາຍໍ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ‘‘ສາຍມາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນມນຸສ຺ສານໍ ກຖາສລ຺ລາໂປ ນາມ ນານປ຺ປກາຣໂກ ໂຫຕິ, ‘ສຈາຫໍ ອຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣມິ, ປາເປນ ອຘມ຺ມິເກນ ຣຎ຺ຎາ ທຓ຺ຑພລິອາທີຫິ ຫຕມ຺ຫາ’ຕິ ວກ຺ຂນ຺ຕິ. ‘ສເຈ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣມິ, ທີຆາຍຸໂກ ໂຫຕຸ ໂນ ຣາຊາ’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ມມ ຄຸຓໍ ກເຖສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ເຄຫານໍ ຠິຕ຺ຕິອນຸສາເຣເນວ ວິຈຣຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຸມງ຺ຄໂຈຣາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຸມງ຺ຄໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ ເອກອຸມງ຺ເຄເນວ ທ຺ເວ ເຄຫານິ ປວິສນຕ຺ຖາຍ. ຣາຊາ ເຕ ທິສ຺ວາ ເຄຫຈ຺ຉາຍາຍ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕສໍ ອຸມງ຺ຄໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑກໍ ໂອໂລກິຕກາເລ ມາຓໂວ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໍ ມນ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ‘‘ຆຏ຺ເຏສິ ຆຏ຺ເຏສິ, ກິໍ ກາຣຓາ ຆຏ຺ເຏສິ? ອຫມ຺ປິ ຕໍ ຊານາມິ ຊານາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອິມິນາ ກິຣມ຺ຫາ ຎາຕາ, ອິທານິ ໂນ ນາເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖານິປິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຠີຕາ ສມ຺ມຸຂສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນເນວ ປລາຍິໍສຸ. ຣາຊາ ເຕ ປລາຍນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ມນ຺ຕສຊ຺ຌາຍນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຄຫຎ຺ເຎວ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ນາຄຣານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນິເວສນໍ ປາວິສິ. ໂສ ວິຠາຕາຍ ປນ ຣຕ຺ຕິຍາ ປາໂຕເວກໍ ປຸຣິສໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຠເຓ, ອສຸກວີຖິຍໍ ນາມ ຍສ຺ມິໍ ເຄເຫ ອຸມງ຺ໂຄ ຠິນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ຕກ຺ກສິລໂຕ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຕມາຓໂວ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອາເນຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາ ຕໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມາຓວໍ ອາເນສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ຕກ຺ກສິລໂຕ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຕມາຓໂວ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຕໍ ສິປ຺ປໍ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ສມານາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ຣາຊາປິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ມນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ອາຈຣິຍຠາໂຄ’’ຕິ ສຫສ຺ສໍ ອທາສິ.

ຕທາ ເສນາປຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກປ຺ປກໍ ອາຫ – ‘‘ກທາ ຣຎ຺ໂຎ ມສ຺ສຸໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສ຺ເວ ວາ ປຣສຸເວ ວາ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກິຈ຺ຈໍ ເມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ມສ຺ສຸກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຂຸຣໍ ອຕິວິຍ ປຫໍສິຕ຺ວາ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທ, ຕ຺ວໍ ເສນາປຕິ ຠວິສ຺ສສິ, ອຫໍ ຣາຊາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ມສ຺ສຸກມ຺ມກຣຓທິວເສ ຄນ຺ໂຘທເກນ ມສ຺ສຸໍ ເຕເມຕ຺ວາ ຂຸຣໍ ປຫໍສິຕ຺ວາ ນລາຏນ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຂຸໂຣ ໂຖກໍ ກຸຓ຺ຐຘາໂຣ, ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸນ ເອກມນ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ ຂຸຣໍ ປຫໍສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ມນ຺ຕໍ ສຣິຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຆຏ຺ເຏສິ ຆຏ຺ເຏສິ, ກິໍ ກາຣຓາ ຆຏ຺ເຏສິ? ອຫມ຺ປິ ຕໍ ຊານາມິ ຊານາມີ’’ຕິ ອາຫ. ນ຺ຫາປິຕສ຺ສ ນລາຏໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ໂສ ‘‘ຊານາຕິ ມມ ກາຣຓໍ ຣາຊາ’’ຕິ ຠີໂຕ ຂຸຣໍ ຠູມິຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊິ. ຣາຊາໂນ ນາມ ເຉກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ຕໍ ເອວມາຫ – ‘‘ອເຣ, ທຸຏ຺ຐ, ນ຺ຫາປິຕ, ‘ນ ມໍ ຣາຊາ ຊານາຕີ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣສີ’’ຕິ. ‘‘ອຠຍໍ ເມ ເທຫິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ມາ ຠາຍິ, ກເຖຫີ’’ຕິ. ເສນາປຕິ ເມ, ເທວ, ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ມສ຺ສຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທ, ອຫໍ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ເສນາປຕິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫາຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຈຣິຍໍ ເມ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເສນາປຕິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ເສນາປຕິ, ກິໍ ນາມ ຕຍາ ມມ ສນ຺ຕິກາ ນ ລທ຺ຘໍ, ອິທານິ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ມມ ຣຏ຺ຐາ ນິກ຺ຂມາຫີ’’ຕິ ຕໍ ຣຏ຺ຐາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍາ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເສນາປຕິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ‘‘ໂສ ຕທາ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຖາ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸພ຺ເພປິ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ທນ຺ໂຘເຍວ ອໂຫສິ, ຕທາປິສ຺ສາຫໍ ອວສ຺ສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ໂລກິຍກຸຏຸມ຺ເພ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເອກທິວສໍ ‘‘ອໂຫ ສຕ຺ຖາ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ອວສ຺ສໂຍ ຊາໂຕ’’ຕິ ກຖາຍ ສມຸຏ຺ຐິຕາຍ ຈູຬເສຏ຺ຐິຊາຕເກ ອຕີຕວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ –

‘‘ອປ຺ປເກນາປິ ເມຘາວີ, ປາຠເຕນ ວິຈກ຺ຂໂຓ;

ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອຕ຺ຕານໍ, ອຓຸໍ ອຄ຺ຄິໍວ ສນ຺ຘມ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໔) –

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວາຫໍ ອິມສ຺ສ ອວສ຺ສໂຍ ຊາໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ອວສ຺ສໂຍ ອໂຫສິເມວ. ປຸພ຺ເພ ປນາຫໍ ອິມໍ ໂລກິຍກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິກໍ ອກາສິໍ, ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ. ຕທາ ຫິ ຈູຬນ຺ເຕວາສິໂກ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອໂຫສິ, ຈູຬເສຏ຺ຐິ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂກວິໂທ ອຫເມວາ’’ຕິ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ.

ປຸເນກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ຈຕຸປ຺ປທໍ ຄາຖໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕປິ ວີຣິຍໍ ອໂນສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິໂກ ຊາໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາສເນ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ສາມິໂກ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໕.

‘‘ອຸຏ຺ຐາເນນປ຺ປມາເທນ, ສໍຍເມນ ທເມນ ຈ;

ທີປໍ ກຍິຣາຖ ເມຘາວີ, ຍໍ ໂອໂຆ ນາຠິກີຣຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທີປໍ ກຍິຣາຖາຕິ ວີຣິຍສງ຺ຂາເຕນ ອຸຏ຺ຐາເນນ, ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາສາກາຣສງ຺ຂາເຕນ ອປ຺ປມາເທນ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລສງ຺ຂາເຕນ ສໍຍເມນ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ຈາຕິ ອິເມຫິ ກາຣຓຠູເຕຫິ ຈຕູຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເມຘາວີ ອິມສ຺ມິໍ ອຕິວິຍ ທຸລ຺ລຠປຕິຏ຺ຐຕາຍ ອຕິຄມ຺ຠີເຣ ສໍສາຣສາຄເຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ທີປໍ ກຍິຣາຖ ກເຣຍ຺ຍ, ກາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກີທິສໍ? ຍໍ ໂອໂຆ ນາຠິກີຣຕີຕິ ຍໍ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ກິເລໂສໂຆ ອຠິກິຣິຕຸໍ ວິທ຺ຘໍເສຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ໂອເຆນ ອຠິກິຣິຕຸນ຺ຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເອວໍ ເທສນາ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ພາລນກ຺ຂຕ຺ຕສງ຺ຆຸຏ຺ຐວຕ຺ຖຸ

ປມາທມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ພາລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພາລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ມິໍ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ພາລາ ທຸມ຺ເມຘິໂນ ຊນາ ຉາຣິກາຍ ເຈວ ໂຄມເຍນ ຈ ສຣີຣໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ອສພ຺ຠໍ ຠຓນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈິ ຎາຕິ ສຸຫຊ຺ຊໍ ວາ ປພ຺ພຊິຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ລຊ຺ຊນ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ທ຺ວາເຣ ທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອສພ຺ຠໍ ຠຓນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ເຕສໍ ອສພ຺ຠໍ ໂສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຍຖາພລໍ ອຑ຺ຒໍ ວາ ປາທໍ ວາ ກຫາປຓໍ ວາ ເປເສນ຺ຕິ. ເຕ ເຕສໍ ທ຺ວາເຣ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ຕທາ ປນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຎ຺ຈ ໂກຏິມຕ຺ຕາ ອຣິຍສາວກາ ວສນ຺ຕິ, ເຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ເປສຍິໍສຸ – ‘‘ຠຄວາ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຕາຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ນຄຣໍ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາ ວິຫາເຣເຍວ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ປນ ສຕ຺ຕາຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາເຣເຍວ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ, ສຍມ຺ປິ ເຄຫາ ນ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ເຕ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ປນ ປຣິໂຍສິເຕ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຕິທຸກ຺ເຂນ ໂນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕານິ, ພາລານໍ ອສພ຺ຠານິ ສຸຓນ຺ຕານໍ ກຓ຺ຓາ ຠິຊ຺ຊນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂກຈິ ກສ຺ສຈິ ນ ລຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິສິຕຸໍ ນາທມ຺ຫ, ມຍມ຺ປິ ເຄຫໂຕ ນ ນິກ຺ຂມິມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ພາລານໍ ທຸມ຺ເມຘານໍ ກິຣິຍາ ນາມ ເອວຣູປາ ໂຫຕິ, ເມຘາວິໂນ ປນ ຘນສາຣໍ ວິຍ ອປ຺ປມາທໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ອມຕມຫານິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໖.

‘‘ປມາທມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ພາລາ ທຸມ຺ເມຘິໂນ ຊນາ;

ອປ຺ປມາທຎ຺ຈ ເມຘາວີ, ຘນໍ ເສຏ຺ຐໍວ ຣກ຺ຂຕິ.

໒໗.

‘‘ມາ ປມາທມນຸຍຸຎ຺ເຊຖ, ມາ ກາມຣຕິສນ຺ຖວໍ;

ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫິ ຌາຍນ຺ໂຕ, ປປ຺ໂປຕິ ວິປຸລໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພາລາຕິ ພາລ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອິຘໂລກປຣໂລກຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ. ທຸມ຺ເມຘິໂນຕິ ນິປ຺ປຎ຺ຎາ. ເຕ ປມາເທ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ປມາທໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ປມາເທນ ກາລໍ ວີຕິນາເມນ຺ຕິ. ເມຘາວີຕິ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕ ກຸລວໍສາຄຕໍ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສຕ຺ຕຣຕນຘນໍ ວິຍ ອປ຺ປມາທໍ ຣກ຺ຂຕິ. ຍຖາ ຫິ ອຸຕ຺ຕມໍ ຘນໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ກາມຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມ, ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສສ຺ສາມ, ປຣໂລກຄມນມຄ຺ຄໍ ໂສເຘສ຺ສາມາ’’ຕິ ຘເນ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຓ຺ຑິໂຕປິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ປຏິລຠິສ຺ສາມິ, ມຄ຺ຄຜລາທີນິ ປາປຸຓິສ຺ສາມິ, ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ສມ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອປ຺ປມາເທ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຘນໍ ເສຏ຺ຐໍວ ອປ຺ປມາທໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາ ປມາທນ຺ຕິ ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ມາ ປມາທມນຸຍຸຎ຺ເຊຖ ມາ ປມາເທນ ກາລໍ ວີຕິນາມຍິຕ຺ຖ. ມາ ກາມຣຕິສນ຺ຖວນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ ຣຕິສງ຺ຂາຕໍ ຕຓ຺ຫາສນ຺ຖວມ຺ປິ ມາ ອນຸຍຸຎ຺ເຊຖ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ ມາ ປຏິລຠິຕ຺ຖ. ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫີຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຌາຍນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິປຸລໍ ອຸຬາຣໍ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ປາປຸຓາຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ພາລນກ຺ຂຕ຺ຕສງ຺ຆຸຏ຺ຐວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ປມາທໍ ອປ຺ປມາເທນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ເຖໂຣ ປິປ຺ຜລິຄຸຫາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປມຕ຺ເຕ ຈ ອປ຺ປມຕ຺ເຕ ຈ ອຸທກປຖວີປພ຺ພຕາທີສຸ ຈວນເກ ອຸປປຊ຺ຊນເກ ຈ ສຕ຺ເຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ນໂກວ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ວິຫາເຣນ ອຊ຺ຊ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ກສ຺ສໂປ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາໂຕ ນາມ ພຸທ຺ຘຎາເຓນປິ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ອຊານາເປຕ຺ວາ ຈວນສຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເຕ ຊານິຕຸໍ ຕວ ອວິສໂຍ, ກສ຺ສປ, ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ຕວ ວິສໂຍ, ສພ຺ພໂສ ປນ ຈວນ຺ເຕ ຈ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ເຕ ຈ ຊານິຕຸໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ພຸທ຺ຘານເມວ ວິສໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໘.

‘‘ປມາທໍ ອປ຺ປມາເທນ, ຍທາ ນຸທຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປຎ຺ຎາປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ, ອໂສໂກ ໂສກິນິໍ ປຊໍ;

ປພ຺ພຕຏ຺ໂຐວ ຠູມຏ຺ເຐ, ຘີໂຣ ພາເລ ອເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນຸທຕີຕິ ຍຖາ ນາມ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ປວິສນ຺ຕໍ ນໂວທກໍ ປຸຣາໂຓທກໍ ໂຂເຠຕ຺ວາ ຕສ຺ໂສກາສໍ ອທຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຕ຺ຖກມຕ຺ຖເກນ ປລາຍນ຺ຕໍ ນຸທຕິ ນີຫຣຕິ, ເອວເມວ ປຓ຺ຑິໂຕ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓໍ ພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ປມາທສ຺ໂສກາສໍ ອທຕ຺ວາ ຍທາ ອປ຺ປມາທເວເຄນ ຕໍ ນຸທຕິ ນີຫຣຕິ, ອຖ ໂສ ປນຸນ຺ນປມາໂທ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຕ຺ເຖນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສງ຺ຂາຕໍ ປຎ຺ຎາປາສາທໍ ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຏິປທໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຕາຍ ປຏິປທາຍ ນິສ຺ເສຓິຍາ ປາສາທໍ ວິຍ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຫີນໂສກສລ຺ລຕາຍ ອໂສໂກ, ອປ຺ປຫີນໂສກສລ຺ລຕາຍ ໂສກິນິໍ ປຊໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ຈວມານຎ຺ເຈວ ອຸປປຊ຺ຊມານຎ຺ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ອເວກ຺ຂຕິ ປສ຺ສຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ປພ຺ພຕຏ຺ໂຐວ ຠູມຏ຺ເຐຕິ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິ ຐິໂຕ ຠູມິຍໍ ຐິເຕ, ອຸປຣິປາສາເທ ວາ ປນ ຐິໂຕ ປາສາທປຣິເວເຓ ຐິເຕ ອກິຈ຺ເຉນ ອເວກ຺ຂຕິ, ຕຖາ ໂສປິ ຘີໂຣ ປຓ຺ຑິໂຕ ມຫາຂີຓາສໂວ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນວຏ຺ຏພີເຊ ພາເລ ຈວນ຺ເຕ ຈ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ເຕ ຈ ອກິຈ຺ເຉນ ອເວກ຺ຂຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ສຈ຺ຉິກຣິໍສູຕິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ປມຕ຺ຕາປມຕ຺ຕທ຺ເວສຫາຍກວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ປມຕ຺ເຕສູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ສຫາຍເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣຎ຺ຎກວິຫາຣໍ ປວິສິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ກິຣ ກາລສ຺ເສວ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກປລ຺ລໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທຫຣສາມເຓເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປນ຺ໂຕ ປຐມຍາມໍ ວິສິພ຺ພມາໂນ ນິສີທຕິ. ເອໂກ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິຕຣໍ ໂອວທຕິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ ສກຆຣສທິສາ. ພຸທ຺ຘາ ນາມ ສາເຐຍ຺ເຍນ ອາຣາເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ໂສ ຕສ຺ໂສວາທໍ ນ ສຸຓາຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ນາຍໍ ວຈນກ຺ຂໂມ’’ຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕວ ສມຓຘມ຺ມມກາສິ. ອລສຕ຺ເຖໂຣປິ ປຐມຍາເມ ວິສິພ຺ເພຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາກຸສີຕ, ຕ຺ວໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍນຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐສິ, ກິໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸປຕິ. ອິຕໂຣປິ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອິຕໂຣ ປມາເທເນວ ກາລໍ ວີຕິນາເມສິ. ເຕ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິຕ຺ຖ, ກຈ຺ຈິ ໂວ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ປຐມໍ ປມຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອາຫ – ‘‘ກຸໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕສ຺ສ ອປ຺ປມາໂທ, ຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ກາລໍ ວີຕິນາເມສີ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ກາລສ຺ເສວ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກປລ຺ລໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ວິສິພ຺ເພນ຺ໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ອນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕວ ກາລໍ ວີຕິນາເມສິ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ປມຕ຺ໂຕ ກາລໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ວທສິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕໍ ປນ ປມຕ຺ຕໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ອາຫ. ປຸນ ປມາເທ ໂທເສ, ອປ຺ປມາເທ ອານິສໍເສ ປກາເສຕຸໍ, ‘‘ຕ຺ວໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຊວຈ຺ຉິນ຺ໂນ ທຸພ຺ພລສ຺ໂສ ວິຍ, ເອສ ປນ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ສີຆຊວສ຺ໂສ ວິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໙.

‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ປມຕ຺ເຕສຸ, ສຸຕ຺ເຕສຸ ພຫຸຊາຄໂຣ;

ອພລສ຺ສໍວ ສີຆສ຺ໂສ, ຫິຕ຺ວາ ຍາຕິ ສຸເມຘໂສ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ອປ຺ປມາທສມ຺ປນ຺ເນ ຂີຓາສໂວ. ປມຕ຺ເຕສູຕິ ສຕິໂວສຄ຺ເຄ ຐິເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ. ສຸຕ຺ເຕສູຕິ ສຕິຊາຄຣິຍາຠາເວນ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕສຸ. ພຫຸຊາຄໂຣຕິ ມຫນ຺ເຕ ສຕິເວປຸລ຺ເລ ຊາຄຣິເຍ ຐິໂຕ. ອພລສ຺ສໍວາຕິ ກຸຓ຺ຐປາທໍ ຉິນ຺ນຊວໍ ທຸພ຺ພລສ຺ສໍ ສີຆຊໂວ ສິນ຺ຘວາຊານີໂຍ ວິຍ. ສຸເມຘໂສຕິ ອຸຕ຺ຕມປຎ຺ໂຎ. ຕຖາຣູປໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອາຄເມນປິ ອຘິຄເມນປິ ຫິຕ຺ວາ ຍາຕິ. ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ມິຎ຺ຫິ ເອກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ວາຍມນ຺ເຕເຍວ ສຸເມຘໂສ ເອກໍ ວຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວໍ ຕາວ ອາຄເມນ ຫິຕ຺ວາ ຍາຕິ. ມນ຺ທປຎ຺ເຎ ປນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ກາຕຸໍ ວາຍມນ຺ເຕເຍວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍນ຺ເຕເຍວ ຈ ສຸເມຘໂສ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ປເຣນ ກຕໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ທິວາຏ຺ຐານໍ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ສພ຺ພກິເລເສ ເຂເປຕ຺ວາ ເນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ຫຕ຺ຖຄເຕ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ອຘິຄເມນປິ ຫິຕ຺ວາ ຍາຕິ. ວຏ຺ເຏ ປນ ນໍ ຫິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຍາຕິເຍວາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປມຕ຺ຕາປມຕ຺ຕທ຺ເວສຫາຍກວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ມຆວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາເທນ ມຆວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວສາລິຍໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເວສາລິຍຎ຺ຫິ ມຫາລິ ນາມ ລິຈ຺ຉວີ ວສຕິ, ໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນໍ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໔ ອາທໂຍ) ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ສກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ມຫຕິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ, ‘ທິສ຺ວາ ນຸ ໂຂ ກເຖສິ, ອຸທາຫຸ ອທິສ຺ວາ. ຊານາຕິ ນຸ ໂຂ ສກ຺ກໍ, ອຸທາຫຸ ໂນ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຖ ໂຂ, ມຫາລິ, ລິຈ຺ຉວີ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ, ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ, ມຫາລິ, ລິຈ຺ຉວີ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ? ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ໂຂ ເມ, ມຫາລິ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ. ‘‘ໂສ ຫິ ນຸນ, ຠນ຺ເຕ, ສກ຺ກປຕິຣູປໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ທຸທ຺ທໂສ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກຎ຺ຈ ຂ຺ວາຫໍ, ມຫາລິ, ປຊານາມິ ສກ຺ກກຣເຓ ຈ ຘມ຺ເມ, ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສກ຺ໂກ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຄາ, ຕຎ຺ຈ ປຊານາມິ’’.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ມໂຆ ນາມ ມາຓໂວ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຆວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ປຸເຣ ທານໍ ອທາສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸຣິນ຺ທໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ທານໍ ອທາສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສກ຺ໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ອາວສຖໍ ອທາສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວາສໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຈິນ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຫສ຺ສກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ກສ຺ສ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ສຸຊາ ນາມ ອສຸຣກຎ຺ຎາ, ປຊາປຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຊມ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ຈໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ກສ຺ສ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ສ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ ສມຕ຺ຕານິ ສມາທິນ຺ນານິ ອເຫສຸໍ, ເຍສໍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສກ຺ໂກ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຄາ. ກຕມານິ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ? ຍາວຊີວໍ ມາຕາເປຕ຺ຕິຠໂຣ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍີ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ສຓ຺ຫວາໂຈ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ອປິສຸຓວາໂຈ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ວິຄຕມລມຈ຺ເຉເຣນ ເຈຕສາ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວເສຍ຺ຍໍ, ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ ປຍຕປາຓິ ໂວສຄ຺ຄຣໂຕ ຍາຈໂຍໂຄ ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ ອສ຺ສໍ. ຍາວຊີວໍ ສຈ຺ຈວາໂຈ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ອກ຺ໂກຘໂນ ອສ຺ສໍ, ‘‘ສເຈປິ ເມ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຂິປ຺ປເມວ ນ ປຏິວິເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ສກ຺ກສ຺ສ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ສ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ ສມຕ຺ຕານິ ສມາທິນ຺ນານິ ອເຫສຸໍ, ເຍສໍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສກ຺ໂກ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຄາຕິ.

‘‘ມາຕາເປຕ຺ຕິຠຣໍ ຊນ຺ຕຸໍ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິນໍ;

ສຓ຺ຫໍ ສຂິລສມ຺ຠາສໍ, ເປສຸເຓຍ຺ຍປ຺ປຫາຍິນໍ.

‘‘ມຈ຺ເຉຣວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສຈ຺ຈໍ ໂກຘາຠິຠຸໍ ນຣໍ;

ຕໍ ເວ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ, ອາຫຸ ສປ຺ປຸຣິໂສ ອິຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໗) –

ອິທໍ, ມຫາລິ, ສກ຺ເກນ ມຆມາຓວກາເລ ກຕກມ຺ມນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕນ ‘‘ກຖໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຆມາຓໂວ ປຏິປຊ຺ຊີ’’ຕິ? ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ໂສຕຸກາເມນ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເຕນ ຫິ, ມຫາລິ, ສຸຓາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຈລຄາເມ ມໂຆ ນາມ ມາຓໂວ ຄາມກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ປາທນ຺ເຕນ ປໍສຸໍ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ຣມຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອປໂຣ ຕໍ ພາຫຸນາ ປຫຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ອກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຕໂຕປິ ນໍ ອຎ຺ໂຎ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຫຸນາ ປຫຣິຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາ ສຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕສ຺ສປິ ອກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ອິຕິ ຕໍ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ປຸຣິສາ ພາຫຸນາ ປຫຣິຕ຺ວາ ຐິຕຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປເນສຸໍ. ໂສ ‘‘ສພ຺ເພເປເຕ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ສຸຂິຕາ ຊາຕາ, ອິມິນາ ກມ຺ເມນ ມຍ຺ຫໍ ສຸຂທາຍເກນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ປຸນທິວເສ ກຸທາລໍ ອາທາຍ ຂລມຓ຺ຑລມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ອກາສິ. ສພ຺ເພ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ສີຕສມເຍ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ, ຄິມ຺ຫກາເລ ອຸທກໍ. ຕໂຕ ‘‘ຣມຓີຍໍ ຐານໍ ນາມ ສພ຺ເພສໍ ປິຍໍ, ກສ຺ສຈິ ອປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຍາ ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ວິຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ປາໂຕວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ຫຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກາ ຣຸກ຺ຂສາຂາ ຫຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອຖ ນໍ ອປໂຣ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສຄ຺ຄຄາມິນໍ ມຄ຺ຄໍ ກໂຣມິ, ສມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຫມ຺ປິ ເຕ ສຫາໂຍ ໂຫມີ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຫິ, ສມ຺ມ, ສຄ຺ໂຄ ນາມ ພຫູນມ຺ປິ ມນາໂປ ສຸຂພຫຸໂລ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ເວ ຊນາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ທິສ຺ວາ ຕເຖວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອປໂຣປິ ເຕສໍ ສຫາໂຍ ຊາໂຕ, ເອວໍ ອປໂຣປິ ອປໂຣປີຕິ ສພ຺ເພປິ ເຕຕ຺ຕິໍສ ຊນາ ຊາຕາ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ກຸທາລາທິຫຕ຺ຖາ ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເອກໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນມຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ເຕ ທິສ຺ວາ ຄາມໂຠຊໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ມນຸສ຺ສາ ອໂຍເຄ ຍຸຕ຺ຕາ, ສເຈ ອິເມ ອຣຎ຺ຎໂຕ ມຈ຺ຉມໍສາທີນິ ວາ ອາຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ສຸຣໍ ວາ ກຕ຺ວາ ປິເວຍ຺ຍຸໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕາທິສໍ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ອຫມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ເນ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣຖາ’’ຕິ? ‘‘ສຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ເຕຫິ ນາມ ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຣຎ຺ຎໂຕ ມຈ຺ຉມໍສາທີນິ ອາຫຣິຕຸໍ, ສຸຣໍ ກຕ຺ວາ ປາຕຸໍ, ນານປ຺ປກາເຣ ຈ ກມ຺ມນ຺ເຕ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິໍສຸ, ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ປຏິກ຺ຂິປິໍສຸເຍວ. ໂສ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ນາເສສ຺ສາມິ ເນ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ໂຈເຣ ເຕ, ເທວ, ວຄ຺ຄພນ຺ຘເນນ ວິຈຣນ຺ເຕ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ອວີມໍສິຕ຺ວາວ ‘‘ຫຕ຺ຖິນາ ມທ຺ທາເປຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ມໂຆ ເສສານໍ ໂອວາທມທາສິ – ‘‘ສມ຺ມາ, ຐເປຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕໍ ອຎ຺ໂຎ ອມ຺ຫາກໍ ອວສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ເຫ ກຕ຺ຖຈິ ໂກປໍ ອກຕ຺ວາ ຣຎ຺ເຎ ຈ ຄາມໂຠຊເກ ຈ ມທ຺ທນຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ຈ ອຕ຺ຕນິ ຈ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ສມຈິຕ຺ຕາວ ໂຫຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ເມຕ຺ຕານຸຠາເວນ ຫຕ຺ຖີ ອຸປ຺ປສງ຺ກມິຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຫິ. ຣາຊາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫູ ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ມທ຺ທິຕຸໍ ນ ວິສຫິສ຺ສຕິ? ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ເນ ກິລຎ຺ເຊນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ມທ຺ທາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ກິລຎ຺ເຊນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕຸໍ ເປສິຍມາໂນປິ ຫຕ຺ຖີ ທູຣໂຕວ ປຏິກ຺ກມິ.

ຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກາຣເຓເນຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕາຕາ, ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ນ ລຠຖາ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ວຄ຺ຄພນ຺ຘເນນ ໂຈຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣຖາ’’ຕິ? ‘‘ໂກ ເອວມາຫ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຄາມໂຠຊໂກ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ນ ມຍໍ, ເທວ, ໂຈຣາ, ມຍໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ໂສເຘນ຺ຕາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣມ, ຄາມໂຠຊໂກ ອມ຺ເຫ ອກຸສລກິຣິຍາຍ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ນາເສຕຸກາໂມ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເອວມາຫາ’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ອຍໍ ຕິຣຈ຺ຉາໂນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຸເຓ ຊານາຕິ, ອຫໍ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຊານິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ຂມຖ ເມ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ສປຸຕ຺ຕທາຣໍ ຄາມໂຠຊກໍ ເຕສໍ ທາສໍ, ຫຕ຺ຖິໍ ອາໂຣຫນິຍໍ, ຕຎ຺ຈ ຄາມໍ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຕ ‘‘ອິເຘວ ໂນ ກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສານິສໍໂສ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສນ຺ນມານສາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຫຕ຺ຖິໍ ວາເຣນ ວາເຣນ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ມນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ອິທານິ ອມ຺ເຫຫິ ອຕິເຣກຕຣໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກາຕພ຺ພໍ, ກິໍ ກໂຣມ? ຈຕຸມຫາປເຖ ຖາວຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ວິສ຺ສມນສາລໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ວຑ຺ຒກິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສາລໍ ປຏ຺ຐເປສຸໍ. ມາຕຸຄາເມສຸ ປນ ວິຄຕຈ຺ຉນ຺ທຕາຍ ຕສ຺ສາ ສາລາຍ ມາຕຸຄາມານໍ ປຕ຺ຕິໍ ນາທໍສຸ.

ມຆສ຺ສ ປນ ເຄເຫ ນນ຺ທາ, ຈິຕ຺ຕາ, ສຸຘມ຺ມາ, ສຸຊາຕິ ຈຕສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາສຸ ສຸຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒກິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠາຕິກ, ອິມິສ຺ສາ ສາລາຍ ມໍ ເຊຏ຺ຐິກໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ລຎ຺ຊໍ ອທາສິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຐມເມວ ກຓ຺ຓິກຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໍ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກຓ຺ຓິກໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ‘‘ສຸຘມ຺ມາ ນາມ ອຍໍ ສາລາ’’ຕິ ອກ຺ຂຣານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ເຖນ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ຐເປສິ. ອຖ ເນ ວຑ຺ຒກີ ສາລໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຓ຺ຓິກາໂຣປນທິວເສ ‘‘ອໂຫ, ອຍ຺ຍາ, ເອກໍ ກຣຓີຍໍ ນ ສຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ນາມ, ໂຠ’’ຕິ? ‘‘ກຓ຺ຓິກ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ ຕໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ຉິນ຺ນຣຸກ຺ເຂນ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ປຸພ຺ເພເຍວ ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐປິຕກຓ຺ຓິກາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສເຈ ກສ຺ສຈິ ເຄເຫ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຐປິຕາ ວິກ຺ກາຍິກກຓ຺ຓິກາ ອຕ຺ຖິ, ສາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ສຸຘມ຺ມາຍ ເຄເຫ ທິສ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາປິ ມູເລນ ນ ລຠິໍສຸ. ‘‘ສເຈ ມໍ ສາລາຍ ປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຖ, ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ມຍໍ ມາຕຸຄາມານໍ ປຕ຺ຕິໍ ນ ທມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ເນ ວຑ຺ຒກີ ອາຫ – ‘‘ອຍ຺ຍາ, ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກເຖຖ, ຐເປຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຎ຺ຎໍ ມາຕຸຄາມຣຫິຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຄຓ຺ຫຖ ກຓ຺ຓິກໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ກຓ຺ຓິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາລໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕິຘາ ວິຠຊິໍສຸ. ເອກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ອິສ຺ສຣານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ກຣິໍສຸ, ເອກສ຺ມິໍ ທຸຄ຺ຄຕານໍ, ເອກສ຺ມິໍ ຄິລານານໍ. ເຕຕ຺ຕິໍສ ຊນາ ເຕຕ຺ຕິໍສ ຜລການິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທໍສຸ – ‘‘ອາຄນ຺ຕຸໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖຕຜລເກ ນິສີທຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຜລກສາມິກສ຺ເສວ ເຄເຫ ປຕິຏ຺ຐເປຫິ, ຕສ຺ສ ປາທປຣິກມ຺ມປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມປານີຍຂາທນີຍໂຠຊນີຍສຍນານິ ສພ຺ພານິ ຜລກສາມິກສ຺ເສວ ຠາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖີ ອາຄຕາຄຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຜລກສາມິກສ຺ເສວ ຆຣໍ ເນຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ຕໍ ທິວສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຕິ. ມໂຆ ສາລາຍ ອວິທູເຣ ໂກວິຬາຣຣຸກ຺ຂໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມູເລ ປາສາຓຜລກໍ ອຕ຺ຖຣິ. ສາລໍ ປວິຏ຺ຐປວິຏ຺ຐາ ຊນາ ກຓ຺ຓິກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອກ຺ຂຣານິ ວາເຈຕ຺ວາ, ‘‘ສຸຘມ຺ມາ ນາເມສາ ສາລາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕຕ຺ຕິໍສຊນານໍ ນາມໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ນນ຺ທາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ສາລໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອມ຺ເຫ ອປຕ຺ຕິກາ ກຣິໍສຸ, ສຸຘມ຺ມາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຍຕ຺ຕຕາຍ ກຓ຺ຓິກໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິກາ ຊາຕາ, ມຍາປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສາລໍ ອາຄຕາຄຕານໍ ປານີຍຎ຺ເຈວ ນ຺ຫາໂນທກຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ກາເຣສິ. ຈິຕ຺ຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຸຘມ຺ມາຍ ກຓ຺ຓິກາ ທິນ຺ນາ, ນນ຺ທາຍ ໂປກ຺ຂຣຓີ ກາຣິຕາ, ມຍາປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສາລໍ ອາຄຕາຄເຕຫິ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຄມນກາເລປິ ມາລໍ ປິລນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸປ຺ຜາຣາມໍ ກາຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ຣມຓີຍໍ ປຸປ຺ຜາຣາມໍ ກາເຣສິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕສ຺ມິໍ ອາຣາເມ ‘‘ອສຸໂກ ນາມ ປຸປ຺ຜູປຄຜລູປຄຣຸກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນາໂຫສິ.

ສຸຊາ ປນ ‘‘ອຫໍ ມຆສ຺ສ ມາຕຸລຘີຕາ ເຈວ ປາທປຣິຈາຣິກາ ຈ, ເອເຕນ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ມຍ຺ຫເມວ, ມຍາ ກຕໍ ເອຕສ຺ເສວາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວເມວ ມຓ຺ຑຍມານາ ກາລໍ ວີຕິນາເມສິ. ມໂຆປິ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍນກມ຺ມໍ ສຈ຺ຈວາຈໍ ອຜຣຸສວາຈໍ ອປິ, ສຸຓວາຈໍ ມຈ຺ເຉຣວິນຍໍ ອກ຺ໂກຘນນ຺ຕິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ ປູເຣຕ຺ວາ –

‘‘ມາຕາເປຕ຺ຕິຠຣໍ ຊນ຺ຕຸໍ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິນໍ;

ສຓ຺ຫໍ ສຂິລສມ຺ຠາສໍ, ເປສຸເຓຍ຺ຍປ຺ປຫາຍິນໍ.

‘‘ມຈ຺ເຉຣວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສຈ຺ຈໍ ໂກຘາຠິຠຸໍ ນຣໍ;

ຕໍ ເວ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ, ອາຫຸ ‘ສປ຺ປຸຣິໂສ’ອິຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໗) –

ເອວໍ ປສໍສິຍຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ຕາວຕິໍສຠວເນ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເຕປິສ຺ສ ສຫາຍກາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ, ວຑ຺ຒກີ ວິສ຺ສກມ຺ມເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕທາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ອສຸຣາ ວສນ຺ຕິ. ເຕ ‘‘ອຠິນວາ ເທວປຸຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ທິພ຺ພປານໍ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ກສ຺ສຈິ ອປິວນຕ຺ຖາຍ ສຎ຺ຎມທາສິ. ອສຸຣາ ທິພ຺ພປານໍ ປິວິຕ຺ວາ ມຊ຺ຊິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ‘‘ກິໍ ເມ ອິເມຫິ ສາຘາຣເຓນ ຣຊ຺ເຊນາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ເຕ ປາເທສຸ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ຂິປາເປສິ. ເຕ ອວໍສິຣາ ສມຸທ຺ເທ ປຕິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ສິເນຣຸໂນ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ອສຸຣວິມານໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕປາຏລິ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ເທວາສຸຣສງ຺ຄາເມ ປນ ອສຸເຣສຸ ປຣາຊິເຕສຸ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ຕາວຕິໍສເທວນຄຣໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ນຄຣສ຺ສ ປາຈີນປຈ຺ຉິມທ຺ວາຣານໍ ອນ຺ຕຣາ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣານໍ. ຕໍ ໂຂ ປນ ນຄຣໍ ທ຺ວາຣສຫສ຺ສຍຸຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ ອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓິປຏິມຓ຺ຑິຕໍ. ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ສາລາຍ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕິໂຍຊນສຕຸພ຺ເພເຘຫິ ຘເຊຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ສຕ຺ຕຣຕນມໂຍ ສຕ຺ຕໂຍຊນສຕຸພ຺ເພໂຘ ເວຊຍນ຺ໂຕ ນາມ ປາສາໂທ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ສຸວຓ຺ຓຍຏ຺ຐີສຸ ມຓິຘຊາ ອເຫສຸໍ, ມຓິຍຏ຺ຐີສຸ ສຸວຓ຺ຓຘຊາ; ປວາຬຍຏ຺ຐີສຸ ມຸຕ຺ຕຘຊາ, ມຸຕ຺ຕຍຏ຺ຐີສຸ ປວາຬຘຊາ; ສຕ຺ຕຣຕນມຍາສຸ ຍຏ຺ຐີສຸ ສຕ຺ຕຣຕນຘຊາ, ມຊ຺ເຌ ຐິໂຕ ຘໂຊ ຕິໂຍຊນສຕຸພ຺ເພໂຘ ອໂຫສິ. ອິຕິ ສາລາຍ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ໂຍຊນສຫສ຺ສຸພ຺ເພໂຘ ປາສາໂທ ສຕ຺ຕຣຕນມໂຍວ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ໂກວິຬາຣຣຸກ຺ຂສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ສມນ຺ຕາ ຕິໂຍຊນສຕປຣິມຓ຺ຑໂລ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ປາສາຓຜລກສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກມູເລ ທີຆໂຕ ສຏ຺ຐິໂຍຊນາ ປຸຖຸລໂຕ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນາ ພຫລໂຕ ປຎ຺ຈທສໂຍຊນາ ຊຍສຸມນຣຕ຺ຕກມ຺ພລວຓ຺ຓາ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນກາເລ ອຸປຑ຺ຒກາໂຍ ປວິສຕິ, ອຸຏ຺ຐິຕກາເລ ອູນໍ ປຣິປູຣຕິ.

ຫຕ຺ຖີ ປນ ເອຣາວໂຓ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເທວໂລກສ຺ມິຎ຺ຫິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ອຸຍ຺ຍານກີຬາຍ ນິກ຺ຂມນກາເລ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິໂກ ເອຣາວໂຓ ນາມ ຫຕ຺ຖີ ອໂຫສິ. ໂສ ເຕຕ຺ຕິໍສຊນານໍ ອຕ຺ຖາຍ ເຕຕ຺ຕິໍສ ກຸມ຺ເຠ ມາເປສິ ອາວຏ຺ເຏນ ຕິຄາວຸຕອຑ຺ຒໂຍຊນປ຺ປມາເຓ, ສພ຺ເພສໍ ມຊ຺ເຌ ສກ຺ກສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ສຸທສ຺ສນໍ ນາມ ຕິໍສໂຍຊນິກໍ ກຸມ຺ຠໍ ມາເປສິ. ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ທ຺ວາທສໂຍຊນິໂກ ຣຕນມຓ຺ຑໂປ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຕ຺ຕຣຕນມຍາ ໂຍຊນຸພ຺ເພຘາ ຘຊາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ປຣິຍນ຺ເຕ ກິງ຺ກິຓິກຊາລໍ ໂອລມ຺ພຕິ. ຍສ຺ສ ມນ຺ທວາເຕຣິຕສ຺ສ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສທ຺ທສໍມິສ຺ໂສ ທິພ຺ພຄີຕສທ຺ໂທ ວິຍ ຣໂວ ນິຈ຺ຉຣຕິ. ມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ສກ຺ກສ຺ສຕ຺ຖາຍ ໂຍຊນິໂກ ມຓິປລ຺ລງ຺ໂກ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ສກ຺ໂກ ນິສີທິ. ເຕຕ຺ຕິໍສ ເທວປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸມ຺ເຠ ຣຕນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິໍສຸ. ເຕຕ຺ຕິໍສາຍ ກຸມ຺ຠານໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ກຸມ຺ເຠ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ທນ຺ເຕ ມາເປສິ. ເຕສຸ ເອເກໂກ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນາຍາໂມ, ເອເກກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທນ຺ເຕ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກກາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປທຸມິນີຄຈ຺ຉານິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ຄຈ຺ເຉ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປຸປ຺ຜານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ປຸປ຺ເຜ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປຕ຺ຕານິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ເທວຘີຕໂຣ ນຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ສມນ຺ຕາ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນຐາເນສຸ ຫຕ຺ຖິທນ຺ເຕສຸເຍວ ນຏສມຊ຺ຊາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ຍສໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ວິຈຣຕິ.

ສຸຘມ຺ມາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ສຸຘມ຺ມາ ນາມ ນວ ໂຍຊນສຕິກາ ເທວສຠາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໂຕ ຣມຓີຍຕຣໍ ກິຣ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມາສສ຺ສ ອຏ຺ຐ ທິວເສ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ຕຕ຺ເຖວ ໂຫຕິ. ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣມຓີຍໍ ຐານໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສຸຘມ຺ມາ ເທວສຠາ ວິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນນ຺ທາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກາ ນນ຺ທາ ນາມ ໂປກ຺ຂຣຓີ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາປິ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກໍ ຈິຕ຺ຕລຕາວນໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພນິມິຕ຺ເຕ ເທວປຸຕ຺ເຕ ເນຕ຺ວາ ໂມຫຍມານາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ສຸຊາ ປນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເອກິສ຺ສາ ຄິຣິກນ຺ທຣາຍ ເອກາ ພກສກຸຓິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈາຣິກາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຘມ຺ມາ ອິເຘວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕຖາ ນນ຺ທາ ຈ ຈິຕ຺ຕາ ຈ, ສຸຊາ ນຸ ໂຂ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ພາລາ ກິຎ຺ຈິ ປຸຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ອິທານິ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ອິທານິ ປນ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອິຘາເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອິຘ ວິຈຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ໂກ ປນ ຕ຺ວໍ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ເຕ ສາມິໂກ ມໂຆ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສິ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຕາວຕິໍສເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’. ‘‘ຕວ ສຫາຍິການໍ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕາປິ ມເມວ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ປສ຺ສິສ຺ສສິ ຕາ ສຫາຍິກາ’’ຕິ. ‘‘ກຖາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ສກ຺ໂກ ‘‘ອຫໍ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐເປຕ຺ວາ ເທວໂລກໍ ເນຕ຺ວາ ນນ຺ທາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອິຕຣາສໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍິກໍ ສຸຊໍ ປສ຺ສິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ສາ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ນນ຺ທາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ຐິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ ຕິສ຺ໂສປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ອຍ຺ຍາຍ ເອວຣູປໍ ອຕ຺ຕຠາວມຓ຺ຑນສ຺ສ ຜລໍ, ອິທານິສ຺ສາ ຕຸຓ຺ຑໍ ປສ຺ສຖ, ປາເທ ປສ຺ສຖ, ຊງ຺ຆາ ປສ຺ສຖ, ໂສຠຕິ ວຕສ຺ສາ ອຕ຺ຕຠາໂວ’’ຕິ ເກຬິໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ປຸນ ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ທິຏ຺ຐາ ເຕ ສຫາຍິກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ທິຏ຺ຐາ ມໍ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຕາ, ຕຕ຺ເຖວ ມໍ ເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ເນຕ຺ວາ ອຸທເກ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ທິຏ຺ຐາ ເຕ ຕາສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ທິຏ຺ຐາ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຕຍາປິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນູປາຍໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ທິນ຺ນໍ ໂອວາທໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ຣກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເທວາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຍໍມຕມຈ຺ຉເກເຍວ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຂາທຕິ. ສກ຺ໂກ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຕສ຺ສາ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ວາລຸກາປິຏ຺ເຐ ມຕມຈ຺ຉໂກ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕາໂນ ນິປຊ຺ຊິ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຕມຈ຺ຉໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ມຈ຺ໂຉ ຄິລນກາເລ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ຈາເລສິ. ສາ ‘‘ສຊີວມຈ຺ຉໂກ’’ຕິ ອຸທເກ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ໂຖກໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ສາ ປຸຣໂຕ ອຸຕ຺ຕາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ປຸນ ສາ ‘‘ມຕມຈ຺ຉໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄິລນກາເລ ອຄ຺ຄນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ຈາເລສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຊີວມຈ຺ໂຉ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸກໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຕວ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ, ສາຘຸກໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂສິ, ເອວໍ ຣກ຺ຂມານາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ມມ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສສິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ສຍໍມຕມຈ຺ຉໍ ລຠຕິ ວາ, ນ ວາ. ອລຠມານາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍເນວ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ຜເລນ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖສ຺ສາ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກກາເລ ສກ຺ໂກ ‘‘ກຸຫິໍ ນຸ ໂຂ ສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິທານິ ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອຬາລຸກວຓ຺ເຓນ ປຎ຺ຎາຍມາເນຫິ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ຍານກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕໍ ປາເຊນ຺ໂຕ ພາຣາຓສິໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ເອຬາລຸການິ ຄຓ຺ຫຖ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສນ຺ໂຕ ວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ມຸຄ຺ຄມາສາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄເຕ ປນ ‘‘ມູເລນ ນ ເທມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກຖໍ ເທສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສີລຣກ຺ຂິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສີລໍ ນາມ, ສາມິ, ກີທິສໍ, ກິໍ ກາຬໍ, ອຸທາຫຸ ນີລາທິວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ‘ສີລໍ ກີທິສ’ນ຺ຕິປິ ນ ຊານາຖ, ກິເມວ ນໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສຖ, ສີລຣກ຺ຂິກາຍ ປນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ເອສາ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ຘີຕາ ‘ສີລໍ ຣກ຺ຂາມີ’ຕິ ວິຈຣຕິ, ເອຕິສ຺ສາ ເທຫີ’’ຕິ. ສາປິ ນໍ ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍ຺ຫໍ ເທຫິ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຫໍ ອວິຊຫິຕປຎ຺ຈສີລາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸຍ຺ຫເມເວຕານິ ມຍາ ອານີຕານີ’’ຕິ ຍານກໍ ປາເຊນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ອນາຫຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ເອຬາລຸກວຓ຺ເຓນ ເທວທຕ຺ຕິຍໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ເຕ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍາ ຘນໍ, ປຎ຺ຈສີລານິ ອຂຓ຺ຑາທີນິ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ສາປິ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອສຸຣຠວເນ ອສຸຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກສ຺ສ ເວຣິຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ທ຺ວີສຸ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ສີລສ຺ສ ສຸຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ອສາຘາຣຓາຍ ຣູປສິຣິຍາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ເວປຈິຕ຺ຕິອສຸຣິນ຺ໂທ ອາຄຕາຄຕານໍ ອສຸຣານໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມມ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ນ ໂຫຖາ’’ຕິ ຕໍ ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ, ‘‘ມມ ຘີຕາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ສາມິກໍ ຄເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ອສຸຣພລໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ສາມິກໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ, ຫຕ຺ເຖ ປຸປ຺ຜທາມໍ ອທາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ອິທານິ ມຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອາເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຫລ຺ລກອສຸຣວຓ຺ຓໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສາປິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ຕໍ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕາວ ປຸພ຺ພສນ຺ນິວາສວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ເປເມນ ມໂຫເຆເນວ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຫທຍາ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ເອໂສ ເມ ສາມິໂກ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ປຸປ຺ຜທາມໍ ຂິປິ. ອສຸຣາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອິທານິ ລຠິ, ອຍເມວສ຺ສ ຘີຕຸ ປິຕາມຫໂຕ ມຫລ຺ລໂກ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ລຊ຺ຊມານາ ອປກ຺ກມິໍສຸ. ສກ຺ໂກປິ ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ນທິຕ຺ວາ ອາກາເສ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ອສຸຣາ ‘‘ວຎ຺ຈິຕມ຺ຫາ ຊຣສກ຺ເກນາ’’ຕິ ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ. ມາຕລິ, ສງ຺ຄາຫໂກ ເວຊຍນ຺ຕຣຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐາສິ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເທວນຄຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ອຖສ຺ສ ສິປ຺ປລິວນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕກາເລ ຣຖສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠີຕາ ຄຣຸຬໂປຕກາ ວິຣວິໍສຸ. ເຕສໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສກ຺ໂກ ມາຕລິໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເກ ເອເຕ ວິຣວນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຄຣຸຬໂປຕກາ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ຣຖສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ມຣຓຠເຍນາ’’ຕິ. ‘‘ມໍ ເອກໍ ນິສ຺ສາຍ ເອຕ຺ຕໂກ ທິໂຊ ຣຖເວເຄນ ວິຈຸຓ຺ຓິໂຕ ມາ ນສ຺ສິ, ນິວຕ຺ເຕຫິ ຣຖ’’ນ຺ຕິ. ໂສປິ ສິນ຺ຘວສຫສ຺ສສ຺ສ ທຓ຺ຑກສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ຣຖໍ ນິວຕ຺ເຕສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ‘‘ຊຣສກ຺ໂກ ອສຸຣປຸຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປລາຍນ຺ໂຕ ອິທານິ ຣຖໍ ນິວຕ຺ເຕສິ, ອທ຺ຘາ ເຕນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ ລທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄມນມຄ຺ເຄເນວ ອສຸຣປຸຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸນ ສີສໍ ນ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ.

ສກ຺ໂກປິ ສຸຊໍ ອສຸຣກຎ຺ຎໍ ເທວນຄຣໍ ເນຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານໍ ອຈ຺ຉຣາໂກຏີນໍ ເຊຏ຺ຐິກຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສາ ສກ຺ກໍ ວຣໍ ຍາຈິ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ມມ ອິມສ຺ມິໍ ເທວໂລເກ ມາຕາປິຕໂຣ ວາ ຠາຕິກຠຄິນິໂຍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉສິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈິຕ຺ຕປາຏລິຍາ ປຸປ຺ຜິຕາຍ ອສຸຣາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທິພ຺ພປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກສ຺ສ ປຸປ຺ຜນກາໂລ’’ຕິ ຍຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ສຄ຺ຄໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ເຫຏ຺ຐາສມຸທ຺ເທ ນາຄານໍ ອາຣກ຺ຂໍ ອທາສິ, ຕໂຕ ສຸປຓ຺ຓານໍ, ຕໂຕ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑານໍ, ຕໂຕ ຍກ຺ຂານໍ. ຕໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊານໍ. ສພ຺ພູປຣິ ປນ ອຸປທ຺ທວນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ເທວນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ວຊິຣຫຕ຺ຖາ ອິນ຺ທປຏິມາ ຐເປສິ. ອສຸຣາ ນາຄາທໂຍ ຊິນິຕ຺ວາ ອາຄຕາປິ ອິນ຺ທປຏິມາ ທູຣໂຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ສກ຺ໂກ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ປລາຍນ຺ຕິ. ເອວໍ, ມຫາລິ, ມໂຆ ມາຓໂວ ອປ຺ປມາທປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ປເນສ ເອວຣູປໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ເທວໂລເກສຸ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ອປ຺ປມາໂທ ນາເມສ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປສຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປມາທຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ວິເສສານໍ ອຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໐.

‘‘ອປ຺ປມາເທນ ມຆວາ, ເທວານໍ ເສຏ຺ຐຕໍ ຄໂຕ;

ອປ຺ປມາທໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ປມາໂທ ຄຣຫິໂຕ ສທາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາເທນາຕິ ມຈລຄາເມ ຠູມິປ຺ປເທສໂສຘນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ກເຕນ ອປ຺ປມາເທນ. ມຆວາຕິ ອິທານິ ‘‘ມຆວາ’’ຕິປຎ຺ຎາໂຕ ມໂຆ ມາຓໂວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເທວໂລການໍ ຣາຊຠາເວນ ເທວານໍ ເສຏ຺ຐຕໍ ຄໂຕ. ປສໍສນ຺ຕີຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ປຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປມາທເມວ ໂຖເມນ຺ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສພ຺ເພສໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ວິເສສານໍ ປຏິລາຠກາຣຓຕ຺ຕາ. ປມາໂທ ຄຣຫິໂຕ ສທາຕິ ປມາໂທ ປນ ເຕຫິ ອຣິເຍຫິ ນິຈ຺ຈໍ ຄຣຫິໂຕ ນິນ຺ທິໂຕ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສພ຺ພວິປຕ຺ຕີນໍ ມູລຠາວໂຕ. ມນຸສ຺ສໂທຠຄ຺ຄໍ ວາ ຫິ ອປາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວາ ສພ຺ພາ ປມາທມູລິກາເຍວາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ມຫາລິ ລິຈ຺ຉວີ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຊາຕາຕິ.

ມຆວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ‘‘ວິເສເສຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຫນ຺ຕໍ ທາວຄ຺ຄິໍ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ເວເຄນ ເອກໍ ມຸຓ຺ຑປພ຺ພຕມຕ຺ຖກໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ນິສິນ຺ໂນ ອຣຎ຺ຎໍ ຑຍ຺ຫມານໍ ອຄ຺ຄິໍ ທິສ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄຓ຺ຫິ – ‘‘ຍຖາ ອຍໍ ອຄ຺ຄິ ມຫນ຺ຕານິ ຈ ຂຸທ຺ທການິ ຈ ອຸປາທານານິ ຑຫນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓຄ຺ຄິນາປິ ມຫນ຺ຕານິ ຈ ຂຸທ຺ທການິ ຈ ສໍໂຍຊນານິ ຑຫນ຺ເຕນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂຸ, ມຫນ຺ຕານິປິ ຂຸທ຺ທການິປິ ອຸປາທານານິ ວິຍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ອຓຸໍຖູລານິ ສໍໂຍຊນານິ, ຕານິ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ຌາເປຕ຺ວາ ອຠພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິການິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິມຸເຂ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມາໂນ ອິມໍ ໂອຠາສຄາຖມາຫ –

໓໑.

‘‘ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ປມາເທ ຠຍທສ຺ສິ ວາ;

ສໍໂຍຊນໍ ອຓຸໍ ຖູລໍ, ຑຫໍ ອຄ຺ຄີວ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາທຣໂຕຕິ ອປ຺ປມາເທ ຣໂຕ ອຠິຣໂຕ, ອປ຺ປມາເທນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາເທ ຠຍທສ຺ສິ ວາຕິ ນິຣຍຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທິກໍ ປມາເທ ຠຍໍ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ, ຕາສໍ ວາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີນໍ ມູລຕ຺ຕາ ປມາທໍ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊນໍ ພນ຺ຘນໍ ປຊານໍ ວຏ຺ເຏ ໂອສີທາປນສມຕ຺ຖໍ ທສວິຘໍ ສໍໂຍຊນໍ. ອຓຸໍ ຖູລນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຂຸທ຺ທກຎ຺ຈ. ຑຫໍ ອຄ຺ຄີວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຍຖາ ອຍໍ ອຄ຺ຄີ ເອຕໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຂຸທ຺ທກຎ຺ຈ ອຸປາທານໍ ຑຫນ຺ໂຕວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວເມໂສ ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອປ຺ປມາທາຘິຄເຕນ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ເອຕໍ ສໍໂຍຊນໍ ຑຫນ຺ໂຕ ອຠພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິກໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ສພ຺ພສໍໂຍຊນານິ ຌາເປຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ວນ຺ທມາໂນວ ປກ຺ກາມີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາທຣໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ອວິທູເຣ ນິຄມຄາເມ ຊາຕສໍວຑ຺ໂຒ ເອໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ‘‘ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ໂສ ນິພທ຺ຘໍ ຎາຕິຄາເມເຍວ ປິຓ຺ຑາຍ ວິຈຣຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີສຸ ມຫາທານານິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ, ປເສນທິໂກສເລ ອສທິສທານໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ ສາວຕ຺ຖິໍ ນາຄຈ຺ຉຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຎາຕິສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ, ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີສຸ ມຫາທານາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ, ປເສນທິໂກສເລ ອສທິສທານໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ ເນວ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຎາຕິສໍສຄ຺ໂຄ, ອຫໍ ເອເຕ ມນຸສ຺ເສ ນິສ຺ສາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍມຕ຺ຕໍ ອາຫາຣໍ ລຠາມິ ລູເຂ ວາ ປຓີເຕ ວາ. ຍາປນມຕ຺ເຕ ລທ຺ເຘ ປຸນ ກິໍ ອາຫາຣປຣິເຍສເນນາຕິ ນ ຄຈ຺ຉາມິ, ຎາຕີຫິ ປນ ເມ ສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ປກຕິຍາປິ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິຊານນ຺ໂຕ – ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຂ ປເນຕໍ ຠິກ຺ຂຸ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ມາທິສໍ ອາຈຣິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ອໂຫສິ. ອຍຎ຺ຫິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ນາມ ມມ ຕນ຺ຕິ, ມມ ປເວຓີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ຫິມວນ຺ເຕ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ເອກສ຺ມິໍ ອຸທຸມ຺ພຣວເນ ອເນກສຫສ຺ສາ ສຸວາ ວສິໍສຸ. ຕຕ຺ເຣໂກ ສຸວຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຜເລສຸ ຂີເຓສຸ ຍໍ ຍເທວ ອວສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ ອງ຺ກຸໂຣ ວາ ປຕ຺ຕໍ ວາ ຕໂຈ ວາ, ຕໍ ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍໍ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ປຣມປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ອປ຺ປິຈ຺ຉສນ຺ຕຸຏ຺ຐຠາວຄຸເຓນ ສກ຺ກສ຺ສ ຠວນໍ ກມ຺ປິ. ສກ຺ໂກ ອາວຊ຺ຊມາໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ສຸກ຺ຂາເປສິ. ຣຸກ຺ໂຂ ໂອຠຄ຺ໂຄ ຂາຓຸມຕ຺ໂຕ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ໂທວ ຫຸຕ຺ວາ ວາເຕ ປຫຣນ຺ເຕ ອາໂກຏິໂຕ ວິຍ ສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ສ ຉິທ຺ເທຫິ ຈຸຓ຺ຓານິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ສຸວຣາຊາ ຕານິ ຂາທິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍໍ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ວາຕາຕປໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ອຸທຸມ຺ພຣຂາຓຸມຕ຺ຖເກ ນິສີທຕິ. ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສ ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ມິຕ຺ຕຘມ຺ມຄຸຓໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ວຣມສ຺ສ ທຕ຺ວາ ອຸທຸມ຺ພຣໍ ອມຕຜລໍ ກຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອໂກ ຫໍສຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຊໍ ອສຸຣກຎ຺ຎໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ອຸທຸມ຺ພຣວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂາ ຫຣິປຕ຺ຕາ, ທຸມາເນກຜລາ ພຫູ;

ກສ຺ມາ ນຸ ສຸກ຺ເຂ ໂກຬາເປ, ສຸວສ຺ສ ນິຣໂຕ ມໂນ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໙.໓໐);

ສພ຺ພໍ ສຸວຊາຕກໍ ນວກນິປາເຕ ອາຄຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຈ ອິຘ ຈ ນານາ, ເສສໍ ຕາທິສເມວ. ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຕທາ ສກ຺ໂກ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ສຸວຣາຊາ ອຫເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ນາເມສາ ມມ ຕນ຺ຕິ, ມມ ປເວຓີ, ອນຈ຺ຉຣິຍາ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄມວາສິຕິສ຺ສສ຺ສ ມາທິສໍ ອາຈຣິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ນິຄມວາສິຕິສ຺ເສນ ວິຍ ອປ຺ປິຈ຺ເຉເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວຣູໂປ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອຠພ຺ໂພ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ວາ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ວາ ປຣິຫານາຍ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໒.

‘‘ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ປມາເທ ຠຍທສ຺ສິ ວາ;

ອຠພ຺ໂພ ປຣິຫານາຍ, ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຠພ຺ໂພ ປຣິຫານາຍາຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ຠິກ຺ຂຸ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ວາ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ວາ ປຣິຫານາຍ ອຠພ຺ໂພ, ນາປິ ປຕ຺ເຕຫິ ປຣິຫາຍຕິ, ນ ອປ຺ປຕ຺ຕານິ ນ ປາປຸຓາຕິ. ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກຕິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານສ຺ສປິ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສາປິ ສນ຺ຕິເກເຍວາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

ອປ຺ປມາທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ. ທຸຕິໂຍ ວຄ຺ໂຄ.

໓. ຈິຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ເມຆິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຜນ຺ທນໍ ຈປລໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຈາລິກາຍ ປພ຺ພເຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ເມຆິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ສພ຺ພໍ ເມຆິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ (ອຸທາ. ໓໑) ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ອນ຺ວາສຕ຺ຕຕາຍ ຕສ຺ມິໍ ອມ຺ພວເນ ປຘານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ອາຄຕໍ ເມຆິຍຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຕິຠາຣິຍໍ ເຕ, ເມຆິຍ, ກຕໍ ‘ອາຄເມຫິ ຕາວ, ເມຆິຍ, ເອກໂກມ຺ຫິ ຍາວ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉຕີ’ຕິ ມໍ ຍາຈນ຺ຕໍ ເອກກໍ ປຫາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕວສິເກນ ຠວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ລຫຸກໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໓.

‘‘ຜນ຺ທນໍ ຈປລໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ທູຣກ຺ຂໍ ທຸນ຺ນິວາຣຍໍ;

ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ ເມຘາວີ, ອຸສຸກາໂຣວ ເຕຊນໍ.

໓໔.

‘‘ວາຣິໂຊວ ຖເລ ຂິຕ຺ໂຕ, ໂອກໂມກຕອຸພ຺ຠໂຕ;

ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ປຫາຕເວ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຜນ຺ທນນ຺ຕິ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ວິປ຺ຜນ຺ທມານໍ. ຈປລນ຺ຕິ ເອກອິຣິຍາປເຖນ ອສຓ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຄາມທາຣໂກ ວິຍ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ຈປລໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຠູມິວຕ຺ຖຸອາຣມ຺ມຓກິຣິຍາທິວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ປເນຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທູຣກ຺ຂນ຺ຕິ ກິຏ຺ຐສມ຺ພາເຘ ຐາເນ ກິຏ຺ຐຂາທກໂຄຓໍ ວິຍ ເອເກກສ຺ມິໍ ສປ຺ປາຍາຣມ຺ມເຓເຍວ ທຸຏ຺ຐປນໂຕ ທູຣກ຺ຂໍ. ທຸນ຺ນິວາຣຍນ຺ຕິ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຏິເສເຘຕຸໍ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ທຸນ຺ນິວາຣຍໍ. ອຸສຸກາໂຣວ ເຕຊນນ຺ຕິ ຍຖາ ນາມ ອຸສຸກາໂຣ ອຣຎ຺ຎໂຕ ເອກໍ ວງ຺ກທຓ຺ຑກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ນິຕ຺ຕຈໍ ກຕ຺ວາ ກຎ຺ຊິຍເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກປລ຺ເລ ຕາເປຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂາລເກ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ນິວງ຺ກໍ ອຸຊຸໍ ວາລວິຊ຺ຌນໂຍຄ຺ຄໍ ກໂຣຕິ, ກຕ຺ວາ ຈ ປນ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ລຠຕິ, ເອວເມວ ເມຘາວີ ປຓ຺ຑິໂຕ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ຜນ຺ທນາທິສຠາວເມຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຘຸຕງ຺ຄາຣຎ຺ຎາວາສວເສນ, ນິຕ຺ຕຈໍ ອປຄຕໂອຬາຣິກກິເລສໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘາສິເນເຫນ ເຕເມຕ຺ວາ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິເຍນ ຕາເປຕ຺ວາ ສມຖວິປສ຺ສນາລເກ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ອກຸຏິລໍ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກໂຣຕິ, ກຕ຺ວາ ຈ ປນ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘໍ ປທາເລຕ຺ວາ, ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ’’ຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ຫຕ຺ຖຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ລຠຕິ.

ວາຣິໂຊວາຕິ ມຈ຺ໂຉ ວິຍ, ຖເລ ຂິຕ຺ໂຕຕິ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ຊາລາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຖເລ ຉຑ຺ຑິໂຕ. ໂອກໂມກຕອຸພ຺ຠໂຕຕິ ‘‘ໂອກປຸຓ຺ເຓຫິ ຈີວເຣຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໓໐໖) ອຸທກໍ ໂອກໍ, ‘‘ໂອກໍ ປຫາຍ ອນິເກຕສາຣີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ (ສຸ. ນິ. ໘໕໐) ອາລໂຍ, ເອຕ຺ຖ ອຸຠຍມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ໂອກໂມກຕອຸພ຺ຠໂຕ’’ຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ໂອກໂມກໂຕຕິ ອຸທກສງ຺ຂາຕາ ອາລຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ. ອຸພ຺ຠໂຕຕິ ອຸທ຺ຘໂຏ. ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິທໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສ ອຸທກາລຍໂຕ ອຸພ຺ຠໂຕ ຖເລ ຂິຕ຺ໂຕ ມຈ຺ໂຉ ອຸທກໍ ອລຠນ຺ໂຕ ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ເອວມິທໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາລຍາຠິຣຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ມາຣເຘຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ວຏ຺ຏໍ ປຫາຕຸໍ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຂິຕ຺ຕໍ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິເຍນ ສນ຺ຕາປິຍມານໍ ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຘຸຣໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເມຘາວີ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸຊຸໍ ກມ຺ມນິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປໂຣ ນໂຍ – ອິທໍ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ກິເລສວຏ຺ຏໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂສ ວາຣິໂຊ ວິຍ ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມາ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ປຫາຕເວ, ເຍນ ກິເລສວຏ຺ຏສງ຺ຂາເຕນ ມາຣເຘຍ຺ເຍເນວ ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ຕໍ ປຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ເມຆິຍຕ຺ເຖໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຊາຕາຕິ.

ເມຆິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ລຫຸໂນຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ວິຊິເຕ ປພ຺ພຕປາເທ ມາຕິກຄາໂມ ນາມ ເອໂກ ຆນວາໂສ ຄາໂມ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ອຖ ເນ ໂຍ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ສາມິໂກ ມາຕິໂກ ນາມ, ຕສ຺ສ ມາຕາ ທິສ຺ວາ ເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ນານຄ຺ຄຣເສນ ຍາຄຸຠຕ຺ເຕນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸກາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຍຖາ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ. ສາ ‘‘ວສ຺ສາວາສຏ຺ຐານໍ, ອຍ຺ຍາ, ປຣິເຍສນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ສເຈ, ອຍ຺ຍາ, ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິຘ ວສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຫໍ ຕີຓິ ສຣຓານິ, ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ມຍໍ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ອກິລມນ຺ຕາ ຠວນິສ຺ສຣຓໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຘິວາສຍິໍສຸ. ສາ ເຕສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອທາສິ.

ເຕ ຕຕ຺ເຖວ ວສນ຺ຕາ ເອກທິວສໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ໂອວທິໍສຸ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອມ຺ເຫຫິ ປມາທຈາຣໍ ຈຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ສກເຄຫໍ ວິຍ ອຏ຺ຐ ມຫານິຣຍາ ວິວຏທ຺ວາຣາເຍວ, ຘຣມານກພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂຂ ປນ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຍໍ ອາຄຕາ, ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ປທານຸປທິກໍ ວິຈຣນ຺ເຕນາປິ ສເຐນ ອາຣາເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຍຖາຊ຺ຌາສເຍເນວ ອາຣາເຘຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖ, ທ຺ວີຫິ ເອກຏ຺ຐາເນ ນ ຐາຕພ຺ພໍ, ນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ສາຍໍ ໂຂ ປນ ເຖຣູປຏ຺ຐານກາເລ ປາໂຕວ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາເລ ເອກໂຕ ຠວິສ຺ສາມ, ເສສກາເລ ທ຺ເວ ເອກໂຕ ນ ຠວິສ຺ສາມ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ອຜາສຸເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຆຓ຺ຑິຍາ ປຫຕາຍ ຆຓ຺ຑິສຎ຺ຎາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ.

ເຕສຸ ເອວໍ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ເຕສຸ ເອກທິວສໍ ສາ ອຸປາສິກາ ສປ຺ປິເຕລຜາຓິຕາທີນິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທາສທາສິກມ຺ມກຣາທີຫິ ປຣິວຸຕາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຕໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂູ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ, ອຍ຺ຍາ, ຄຕາ’’ຕິ ປຸຣິເສ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ນິສິນ຺ນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຕ຺ວາ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ຊານນມນຸສ຺ສາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຆຓ຺ຑິຍາ ປຫຕາຍ ສນ຺ນິປຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ສາ ຈ ຆຓ຺ຑິໍ ປຫຣາເປສິ. ຠິກ຺ຂູ ຆຓ຺ຑິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ກສ຺ສຈິ ອຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສກສກຏ຺ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ເອກມຄ຺ເຄນາຄຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຸປາສິກາ ເອເກກຏ຺ຐານໂຕ ເອເກກເມວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ມມ ປຸຕ຺ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກລໂຫ ກໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກລຫໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ນ ກໂຣມ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ກລໂຫ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຍຖາ ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສພ຺ເພ ເອກໂຕວ ອາຄຈ຺ຉຖ, ເອວໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອເກກຏ຺ຐານໂຕ ເອເກກາວ ອາຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ມຫາອຸປາສິເກ, ເອເກກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ເອສ, ຠນ຺ເຕ, ສມຓຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣມ, ອຕ຺ຕຠາເວ ຈ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປມ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຊ຺ຌາຍໍ ກາຕຸໍ, ອຕ຺ຕຠາເວ ຈ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕຸໍ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸທາຫຸ ອມ຺ຫາກມ຺ປີຕິ, ກສ຺ສຈິປິ ອວາຣິໂຕ ເອສ ຘມ຺ໂມ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ເທຖ, ອຕ຺ຕຠາເວ ຈ ຂຍວຍປຏ຺ຐປນໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສຸໍ.

ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຊ຺ຌາຍໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸເຣຕຣເມວ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ, ຕີຓິ ຈ ຜລານິ ປາປຸຓິ. ມຄ຺ເຄເນວ ຈສ຺ສາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ໂລກິຍອຠິຎ຺ຎາ ຈ ອາຄມິໍສຸ. ສາ ມຄ຺ຄຜລສຸຂໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ມມ ປຸຕ຺ເຕຫິ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ສພ຺ເພປິເມ ສຣາຄາ ສໂທສາ ສໂມຫາ ຌານວິປສ຺ສນາມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຕສໍ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເສນາສນສປ຺ປາຍໍ ນຸ ໂຂ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລສປ຺ປາຍໍ ນຸ ໂຂ ລຠນ຺ຕິ, ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊສິ, ປຸຄ຺ຄລສປ຺ປາຍມ຺ປິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອາຫາຣສປ຺ປາຍໍ ນຸ ໂຂ ລຠນ຺ຕິ, ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ‘‘ອາຫາຣສປ຺ປາຍໍ ເນສໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນານາວິຘໍ ຍາຄຸໍ, ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຂຊ຺ຊກໍ, ນານຄ຺ຄຣສຎ຺ຈ ໂຠຊນໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຍໍ ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ເຕ ຍຖາຣຸຈິ ຍາຄຸອາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕສໍ ສປ຺ປາຍາຫາຣໍ ລຠນ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອໂຫສິ.

ເຕ ເອກຄ຺ເຄນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອໂຫ ມຫາອຸປາສິກາ ອມ຺ຫາກໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາຕາ, ສເຈ ມຍໍ ສປ຺ປາຍາຫາຣໍ ນ ລຠິມ຺ຫ, ນ ໂນ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວໂຘ ອຠວິສ຺ສ, ອິທານິ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ ມຫາອຸປາສິກໍ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ມຫາອຸປາສິກາ ສາຘຸ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເຕ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນປິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫ ໂອໂລເກຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ພຫູນິ ປິຍວຈນານິ ວຕ຺ວາ ປຏິນິວຕ຺ຕິ. ເຕປິ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ນ ຈ ປິຓ຺ຑເກນ ກິລມິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຂມນີຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍາປນີຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑເກນ ປນ ເນວ ກິລມິມ຺ຫ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ມາຕິກມາຕາ ນາເມກາ ອຸປາສິກາ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ, ‘ອໂຫ ວຕ ໂນ ເອວຣູປໍ ນາມ ອາຫາຣໍ ປຏິຍາເທຍ຺ຍາ’ຕິ ຈິນ຺ຕິເຕ ຍຖາຈິນ຺ຕິຕໍ ອາຫາຣໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ອທາສີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ຄຸຓກຖໍ ກຖຍິໍສຸ.

ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ສາ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ຄາມໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຊຕວນໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕໍ ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສນທິວເສເຍວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ກິຣ ອຸປາສິກາ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ຊານາຕິ, ອຫຎ຺ຈ ມຄ຺ຄກິລນ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອໂຫ ວຕ ເມ ວິຫາຣປຏິຊຄ຺ຄກໍ ມນຸສ຺ສໍ ເປເສຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຸປາສິກາ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນາວ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕີ ຕມຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສໍ ເປເສສິ. ອິຕໂຣປິ ປານີຍໍ ປິວິຕຸກາໂມ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ສກ຺ຂຣປານກໍ ກຕ຺ວາ ເປເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຸປາສິກາ ຕມ຺ປິ ເປເສສິ. ໂສ ປຸນທິວເສ ‘‘ປາໂຕວ ສິນິທ຺ຘຍາຄຸໍ ເມ ສອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ຄໍ ເປເສຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຸປາສິກາ ຕຖາ ອກາສິ. ໂສ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ເອວຣູປໍ ຂຊ຺ຊກໍ ເປເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຸປາສິກາ ຕມ຺ປິ ເປເສສິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ອຸປາສິກາ ມຍາ ສພ຺ພໍ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ເປເສສິ, ອຫໍ ເອຕໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ອໂຫ ວຕ ເມ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຸປາສິກາ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ມໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ອາຄມນໍ ເມ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ ໂຠຊນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ‘‘ມາຕິກມາຕາ ນາມ ຕ຺ວໍ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປຣຈິຕ຺ຕໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ມໍ ປຸຈ຺ຉສິ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພມກາສິ, ເຕນ ຕໍ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ປຣຈິຕ຺ຕຊານນກຠິກ຺ຂູ ພຫູ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ນາຫໍ ອຎ຺ເຎ ປຸຈ຺ຉາມິ, ຕຸວໍ ປຸຈ຺ຉາມິ, ອຸປາສິເກ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຸປາສິກາ ‘‘ປຣຈິຕ຺ຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປຣຈິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕາ ນາມ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕິທໍ ກມ຺ມໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ນາມ ໂສຠນມ຺ປິ ອໂສຠນມ຺ປິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ, ສຈາຫໍ ກິຎ຺ຈິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຈິນ຺ຕຍິສ຺ສາມິ, ສຫ ຠຓ຺ຑເກນ ໂຈຣໍ ຈູຬາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິຍ ມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປາເປຍ຺ຍ, ມຍາ ອິໂຕ ປລາຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສິເກ, ອຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຫໍ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ, ອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ວສຖ ຕາວ, ຠນ຺ເຕ, ອິຘາ’’ຕິ. ‘‘ນ ວສິສ຺ສາມິ, ອຸປາສິເກ, ຄມິສ຺ສາເມວາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ຠິກ຺ຂຸ ນ ຕ຺ວໍ ຕຕ຺ຖ ວສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ນ ສກ຺ກາ ຕຕ຺ຖ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສາ ອຸປາສິກາ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຈ ນາມ ໂສຠນມ຺ປິ ອໂສຠນມ຺ປິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ, ສຈາຫໍ ກິຎ຺ຈິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຈິນ຺ເຕສ຺ສາມິ, ສຫ ຠຓ຺ຑເກນ ໂຈຣໍ ຈູຬາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິຍ ມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸ, ຕຕ຺ເຖວ ຕຍາ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, ‘‘ນ ສກ຺ໂກມິ, ຠນ຺ເຕ, ນາຫໍ ຕຕ຺ຖ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອກເມວ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຕວ ຈິຕ຺ຕເມວ ຣກ຺ຂ, ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ທຸຣກ຺ຂໍ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕເມວ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫ, ມາ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ຈິນ຺ຕຍິ, ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໕.

‘‘ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ລຫຸໂນ, ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິໂນ;

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທມໂຖ ສາຘຸ, ຈິຕ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ສຸຂາວຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ທຸກ຺ເຂນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫໍ. ລຫຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈາຕິ ລຫຸ. ຕສ຺ສ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ລຫຸໂນ. ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິໂນຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິເທວ ນິປຕນສີລສ຺ສ. ເອຕຎ຺ຫິ ລຠິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ວາ ອລຠິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ວາ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ວາ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ວາ ນ ຊານາຕິ, ເນວ ຊາຕິໍ ໂອໂລເກຕິ, ນ ໂຄຕ຺ຕໍ, ນ ວຍໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິປຕຕີຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທມໂຖ ສາຘຸ ຈຕູຫິ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ ທນ຺ຕຠາໂວ ຍຖາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕຠາໂວ ສາຘຸ. ກິໍ ກາຣຓາ? ອິທຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ສຸຂາວຫໍ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕໍ ມຄ຺ຄຜລສຸຂໍ ປຣມຕ຺ຖນິພ຺ພານສຸຂຎ຺ຈ ອາວຫຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ, ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິມໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສາຫີ’’ຕິ ປຫິຓິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ໂອວາທໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ກິຎ຺ຈິ ພຫິທ຺ຘາ ຈິນ຺ຕນໍ ນາມ ນ ຈິນ຺ເຕສິ. ມຫາອຸປາສິກາປິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິທານິ ໂອວາທທາຍກໍ ອາຈຣິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຸນາຄໂຕ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສປ຺ປາຍາຫາຣໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ສປ຺ປາຍໂຠຊນໍ ເສວິຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ‘‘ອໂຫ ມຫາອຸປາສິກາ ມຍ຺ຫໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາຕາ, ອຫໍ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຠວນິສ຺ສຣຓໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຕາວ ເມ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາຕາ, ສໍສາເຣ ປນ ເມ ສໍສຣນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎສຸປິ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ອຍໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຠູຕປຸພ຺ພາ, ໂນ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເອກູນອຕ຺ຕຠາວສຕໍ ອນຸສ຺ສຣິ. ສາປິ ເອກູນອຕ຺ຕຠາວສເຕ ຕສ຺ສ ປາທປຣິຈາຣິກາ ອຎ຺ເຎສຸ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສາ ເອຕ຺ຕກໍ ອຄຸຓໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ມຍໍ ມຫາອຸປາສິກາ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ອກາສີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ມຫາອຸປາສິກາປິ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນາວ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຕກໍ ປຕ຺ຕໍ, ໂນ’’ຕິ ອຸປຘາຣຍມານາ ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ອຸປຘາຣິຍມານາ, ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອໂຫ ວຕ ເມ ອຍໍ ອຸປາສິກາ ມຫຕີ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຕີເຕປິ ນຸ ໂຂ ເມ ອຍໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຠູຕປຸພ຺ພາ, ໂນ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເອກູນອຕ຺ຕຠາວສຕໍ ອນຸສ຺ສຣິ, ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປນ ເອກູນອຕ຺ຕຠາວສເຕ ອຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເອຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິໍ, ອຍໍ ເມ ເອຕ຺ຕກໍ ອຄຸຓໍ ທິສ຺ວາ ‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ອຸປາສິກາຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອວໍ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ຕິຍາ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກາໂຣ ກຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ອຸປຘາຣຍມານາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ສຕມໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ສຕເມ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຍາ ເອຕສ຺ສ ປາທປຣິຈາຣິກາຍ ຫຸຕ຺ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນຏ຺ຐາເນ ຊີວິຕທານໍ ທິນ຺ນໍ, ອໂຫ ມຍາ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາອຸປກາໂຣ ກຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນາວ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ອຸປຘາເຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ວິເສເສຕ຺ວາ ສຕມໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕສ຺ສ ທິນ຺ນຠາວໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ມມ ອິມາຍ ມຫາອຸປາສິກາຍ ອຸປກາໂຣ ກຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ອຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຕຕ຺ເຖວ ຈຕູສຸ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ອຎ຺ຎຕຣອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ສຸທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖຣິ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ເອໂກ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປຄຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ, ເອກໍ ເມ ທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈນກາຣຓໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘາວຸໂສ, ສເຈສິ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ, ສລາກຠຕ຺ຕໍ ເທຫິ, ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕໍ ເທຫິ, ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທຫິ, ຈີວຣາທໂຍ ປຈ຺ຈເຍ ເທຫິ, ອຕ຺ຕໂນ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ປໂຍເຊຫິ, ເອເກນ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສຫິ, ເອກໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິປາຏິຍາ ສພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາວຸໂສ, ຕີຓິ ສຣຓານິ ຄຓ຺ຫ, ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ຕານິປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ທສ ສີລານິ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ເອວໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ພເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຊາໂຕ. ຕໂຕ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ເຕນ ຫິ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ເສໂກ ອາຠິຘມ຺ມິກຠິກ຺ຂຸ ອາຈຣິໂຍ ອໂຫສິ. ເອໂກ ວິນຍຘໂຣ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ຕສ຺ສ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕກາເລ ອຠິຘມ຺ເມ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ – ‘‘ພຸທ຺ຘສາສເນ ນາມ ອິທໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຸປຊ຺ຌາໂຍປິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕກາເລ ວິນເຍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ – ‘‘ພຸທ຺ຘສາສເນ ນາມ ອິທໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ອິທໍ ກມ຺ມໍ, ອຫໍ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອິຘ ຈ ມມ ຫຕ຺ຖປສາຣຓຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເຄເຫ ຐຕ຺ວາວ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ມຍາ ຄິຫິນາ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ອນຠິຣໂຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຊ຺ຌາຍໍ ນ ກໂຣຕິ, ອຸທ຺ເທສໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ກິໂສ ລູໂຂ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕ ອາລສ຺ສິຍາຠິຠູໂຕ ກຈ຺ຉຸປຣິກິຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ.

ອຖ ນໍ ທຫຣສາມເຓຣາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕວ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ໂນວ ອໂຫສິ, ປຓ຺ຑຸໂຣຄາຠິຠູໂຕ ກິໂສ ລູໂຂ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕ ອາລສ຺ສິຍາຠິຠູໂຕ ກຈ຺ຉຸປຣິກິຓ຺ໂຓ, ກິໍ ເຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ໂສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມວ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕສ຺ສ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຠິຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວິນຍກຖໍ ກເຖສິ, ສ຺ວາຫໍ ‘ອິຘ ເມ ຫຕ຺ຖປສາຣຓຏ຺ຐານມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ຄິຫິນາ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ, ຄິຫິ ຠວິສ຺ສາມີ’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານມກາສິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອກເມວ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ອວເສສານໍ ຣກ຺ຂນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຕວ ຈິຕ຺ຕເມວ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕເມວ ຣກ຺ຂາຫິ, ສກ຺ກາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໖.

‘‘ສຸທຸທ຺ທສໍ ສຸນິປຸຓໍ, ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິນໍ;

ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ເຂຖ ເມຘາວີ, ຈິຕ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສຸຂາວຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ທຸທ຺ທສໍ. ສຸນິປຸຓນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸຓໍ ປຣມສຓ຺ຫໍ. ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິນນ຺ຕິ ຊາຕິອາທີນິ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ລຠິຕພ຺ພາລຠິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິປຕນສີລໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ເຂຖ ເມຘາວີຕິ ອນ຺ຘພາໂລ ທຸມ຺ເມໂຘ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຈິຕ຺ຕວສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓາຕິ. ເມຘາວີ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕວ ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ຕ຺ວມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕເມວ ໂຄເປຫິ. ອິທຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສຸຂາວຫໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສຸຂານິ ອາວຫຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ, ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຠາຄິເນຍ຺ຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ທູຣງ຺ຄມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠຄິນີ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ ອກາສິ. ໂສ ຠາຄິເນຍ຺ຍສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄາມກາຣາເມ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເອກໍ ສຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ, ເອກໍ ອຏ຺ຐຫຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ທ຺ເວ ວສ຺ສາວາສິກສາຏເກ ລຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐຫຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ວິຫາຣໍ ອນາຄເຕເຍວ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ທິວາຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປາໂທທກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສາຄມນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ນິສີທຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຕາລວຓ຺ຏໍ ອາທາຍ ພີຊິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ທຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ຕໍ ສາຏກໍ ອາເນຕ຺ວາ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພີຊຍມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕ, ມຍ຺ຫໍ ຈີວຣໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ຕ຺ວເມວ ປຣິຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ສລ຺ລກ຺ຂິໂຕ, ປຣິໂຠຄໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕ, ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເມ ຈີວຣໍ, ຕ຺ວເມວ ປຣິຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ເອວໍ ກໂຣຖ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຣິຠຸຕ຺ເຕ ມຍ຺ຫໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຕສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສປິ ເຖໂຣ ນ ອິຈ຺ຉິເຍວ.

ເອວໍ ໂສ ພີຊຍມາໂນ ຐິໂຕວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ເຖຣສ຺ສ ຄິຫິກາເລ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ, ປພ຺ພຊິຕກາເລ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ, ເອວມ຺ປິ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ປຣິໂຠຄໍ ນ ກຕ຺ຕຸກາໂມ. ອິມສ຺ມິໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ກິໍ ເມ ສມຓຠາເວນ, ຄິຫິ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ທຸສ຺ສຓ຺ຐາປິໂຕ ຆຣາວາໂສ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຕ຺ວາ ຄິຫິຠູໂຕ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຏ຺ຐຫຕ຺ຖສາຏກໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ເອກໍ ເອຬິກໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ເອຬິກາ ນາມ ຂິປ຺ປໍ ວິຊາຍຕິ, ສ຺ວາຫໍ ວິຊາຕໍ ວິຊາຕໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ມູລໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ມູເລ ພຫູ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ປຊາປຕິໍ ອາເນສ຺ສາມິ, ສາ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິສ຺ສຕິ. ອຖສ຺ສ ມມ ມາຕຸລສ຺ສ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ຈູຬຍານເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ມມ ປຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠຣິຍຎ຺ຈ ອາທາຍ ມາຕຸລໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມມ ຠຣິຍໍ ເອວໍ ວກ຺ຂາມິ – ‘ອາເນຫິ ຕາວ ເມ ປຸຕ຺ຕໍ ວຫິສ຺ສາມິນ’ນ຺ຕິ. ສາ ‘ກິໍ ເຕ ປຸຕ຺ເຕນ, ເອຫິ, ອິມໍ ຍານກໍ ປາເຊຫີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘ອຫໍ ເນສ຺ສາມິ ນ’ນ຺ຕິ ເນຕ຺ວາ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ຈກ຺ກປເຖ ຉຑ຺ເຑສ຺ສຕິ. ອຖສ຺ສ ສຣີຣໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຈກ຺ກໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ອຖ ນໍ ‘ຕ຺ວໍ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ເນວ ມຍ຺ຫໍ ອທາສິ, ນໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ ນາສິໂຕສ຺ມິ ຕຍາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປໂຕທຍຏ຺ຐິຍາ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ໂສ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕວ ຐຕ຺ວາ ພີຊຍມາໂນ ເຖຣສ຺ສ ສີເສ ຕາລວຓ຺ເຏນ ປຫຣິ. ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ສີເສ ປຫໂຕ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເຕນ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕ, ມາຕຸຄາມສ຺ສ ປຫາຣໍ ທາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ໂກ ເອຕ຺ຖ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂທໂສ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ອໂຫ ນຏ຺ໂຐມ຺ຫິ, ຎາຕໍ ກິຣ ເມ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ, ກິໍ ເມ ສມຓຠາເວນາ’’ຕິ ຕາລວຓ຺ຏໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ.

ອຖ ນໍ ທຫຣາ ຈ ສາມເຓຣາ ຈ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄຕຕ຺ຖ, ເອໂກ ໂວ ຠິກ຺ຂຸ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ທຫຣໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ນນຸ ຕ຺ວໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ, ມາທິສສ຺ສ ນາມ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທເມຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ວາ ສກທາຄາມີຕິ ວາ ອນາຄາມີຕິ ວາ ອຣຫາຕິ ວາ ວທາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ກິມຕ຺ຖໍ ເອວໍ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມມກາສີ’’ຕິ? ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສ຺ມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ? ໂສ ເອວໍ ວສ຺ສາວາສິກສາຏການໍ ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເຖຣສ຺ສ ຕາລວຓ຺ເຏນ ປຫາຣາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ອິມິນາ ກາຣເຓນ ປລາໂຕສ຺ມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ທູເຣ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນກຊາຕິກໍ, ຣາຄໂທສໂມຫພນ຺ຘນາ ມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ວາຍມິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໗.

‘‘ທູຣງ຺ຄມໍ ເອກຈຣໍ, ອສຣີຣໍ ຄຸຫາສຍໍ;

ເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຍເມສ຺ສນ຺ຕິ, ໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມາຣພນ຺ຘນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທູຣງ຺ຄມນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ມກ຺ກຏສຸຕ຺ຕມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສາຠາເຄນ ຄມນາຄມນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ທູເຣ ສນ຺ຕມ຺ປິ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕີຕິ ທູຣງ຺ຄມໍ ນາມ ຊາຕໍ. ສຕ຺ຕຏ຺ຐຈິຕ຺ຕານິ ປນ ເອກໂຕ ກຓ຺ຓິກພທ຺ຘານິ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ຖານິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ເອເກກເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິຣຸທ຺ເຘ ປຸນ ເອເກກເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອກຈຣໍ ນາມ ຊາຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຣີຣສຓ຺ຐານໍ ວາ ນີລາທິປ຺ປກາໂຣ ວຓ຺ຓເຠໂທ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ອສຣີຣໍ ນາມ ຊາຕໍ. ຄຸຫາ ນາມ ຈຕຸມຫາຠູຕຄຸຫາ, ອິທຎ຺ຈ ຫທຍຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄຸຫາສຍໍ ນາມ ຊາຕໍ. ເຍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຍ ເກຈິ ປຸຣິສາ ວາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນກກິເລສສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອເທນ຺ຕາ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສໍ ປຊຫນ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຍເມສ຺ສນ຺ຕິ ສໍຍຕໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມາຣພນ຺ຘນາຕິ ສພ຺ເພເຕ ກິເລສພນ຺ຘນາຠາເວນ ມາຣພນ຺ຘນສງ຺ຂາຕາ ເຕຠູມກວຏ຺ຏາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຊາຕາ, ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຠາຄິເນຍ຺ຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ນຏ຺ຐໂຄຓໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ໂຄຓໍ ທິສ຺ວາ ໂຄຍູເຖ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ອວສ຺ສໍ ອຍ຺ຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ອາຫາຣມຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຂຸປ຺ປິປາສາປີຬິໂຕ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອວກ຺ກາຣປາຕິຍໍ ຠຸຕ຺ຕາວເສສກໍ ຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕ ຕໍ ຉາຕກປີຬິຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊາຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ພຸທ຺ຘກາເລ ຈ ປນ ອເນກສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕໂຕ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ, ອຍ຺ຍາ, ນິມນ຺ຕນຏ຺ຐານໍ ອຄມໍສູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອຸປາສກ, ຠິກ຺ຂູ ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ນິພທ຺ຘໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ມຍໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ນິພທ຺ຘໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ເອວໍ ມຘຸຣພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຠຕ຺ຕໍ ນ ລຠາມ, ອິເມ ກິຣ ນິພທ຺ຘໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ກິໍ ເມ ຄິຫິຠາເວນ, ຠິກ຺ຂຸ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສາຘຸ ອຸປາສກາ’’ຕິ ປພ຺ພາເຊສຸໍ.

ໂສ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ອກາສິ. ໂສ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ລາຠສກ຺ກາເຣນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຖູລສຣີໂຣ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິໍ ເມ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິເຕນ, ຄິຫີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປາວິສິ. ຕສ຺ສ ເຄເຫ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກຕິປາເຫເນວ ສຣີຣໍ ມິລາຍິ. ຕໂຕ ‘‘ກິໍ ເມ ອິມິນາ ທຸກ຺ເຂນ, ສມໂຓ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ກຕິປາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຸນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ວິພ຺ຠມິ, ປພ຺ພຊິຕກາເລ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປກາຣໂກ ໂຫຕິ. ໂສ ກຕິປາເຫເນວ ປຸນປິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ເມ ຄິຫິຠາເວນ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ອຸປກາຣວເສນ ປຸນ ປພ຺ພາຊຍິໍສຸ. ເອວໍ ໂສ ອິມິນາ ນິຍາເມເນວ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເອສ ຈິຕ຺ຕວສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖໂຣຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ.

ຕສ຺ເສວໍ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ເສວ ຠຣິຍາ ຄພ຺ຠິນີ ອໂຫສິ. ໂສ ສຕ຺ຕເມ ວາເຣ ອຣຎ຺ຎໂຕ ກສິຠຓ຺ຑມາທາຍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑກໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາສາວໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄພ຺ຠໍ ປາວິສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍຕິ. ຕສ຺ສາ ນິວຕ຺ຖສາຏໂກ ອປຄໂຕ ໂຫຕິ, ມຸຂໂຕ ຈ ລາລາ ປຄ຺ຆຣຕິ, ນາສາ ຆຸຣຆຸຣາຍຕິ, ມຸຂໍ ວິວຏ຺ຏໍ, ທນ຺ຕໍ ຆໍສຕິ, ສາ ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຣີຣໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ ລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ກາສາຍໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທເຣ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິ.

ອຖສ຺ສ ອນນ຺ຕຣເຄເຫ ຐິຕາ ສສ຺ສຸ ຕໍ ຕຖາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ປຏິອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທາເນວ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກາສາວໍ ອຸທເຣ ພນ຺ຘິຕ຺ວາວ ເຄຫາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຫາຣາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍມານໍ ຘີຕຣໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ທິສ຺ວາ ໂສ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ຄໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ ກາຬກຓ຺ຓິ, ສາມິໂກ ເຕ ຕໍ ນິທ຺ທາຍມານໍ ທິສ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ຄໂຕ, ນຕ຺ຖິ ໂສ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ອເປຫິ ອເປຫິ, ອມ຺ມ, ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ຄມນໍ ອຕ຺ຖິ, ກຕິປາເຫເນວ ປຸນາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສປິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ‘‘ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ ມໍຍໍ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ, ກຸໂຕ ຕຸຍ຺ຫໍ ສມຓຠາໂວ, ສຕ຺ຖກນິສານປາສາຓສທິສໍ ຕວ ສີສ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ມໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ເອກວາຣໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕໍ ອຸປກາຣວເສນ ປພ຺ພາຊຍິໍສຸ. ໂສ ກຕິປາເຫເນວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ເຕປິ ນໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖ, ຕວ ຄມນສມຍໍ ຕ຺ວເມວ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ ເຕ ຈິຣາຍິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສໍສຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວກາເລ ຄຕມ຺ຫາ, ໂສ ໂນ ສໍສຄ຺ໂຄ ຉິນ຺ໂນ, ອິທານິ ອຄມນຘມ຺ມາ ຊາຕມ຺ຫາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອມ຺ເຫຫິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນາມ ກເຖສິ, ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ອຠູຕໍ ວທຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕກາເລ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອຊານນກາເລ ຄມນາຄມນໍ ອກາສິ, ອິທານິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປາປຎ຺ຈ ປຫີນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອາຫ –

໓໘.

‘‘ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານໂຕ;

ປຣິປ຺ລວປສາທສ຺ສ, ປຎ຺ຎາ ນ ປຣິປູຣຕິ.

໓໙.

‘‘ອນວສ຺ສຸຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອນນ຺ວາຫຕເຈຕໂສ;

ປຸຎ຺ຎປາປປຫີນສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ຊາຄຣໂຕ ຠຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ກສ຺ສຈິ ນິພທ຺ຘໍ ວາ ຖາວຣໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ໂຍ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ອສ຺ສປິຏ຺ເຐ ຐປິຕກຸມ຺ຠຓ຺ຑໍ ວິຍ ຈ ຖຸສຣາສິມ຺ຫິ ໂກຏ຺ຏິຕຂາຓຸໂກ ວິຍ ຈ ຂລ຺ລາຏສີເສ ຐປິຕກທມ຺ພປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຈ ນ ກຕ຺ຖຈິ ສຓ຺ຐາຕິ, ກທາຈິ ພຸທ຺ຘສາວໂກ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ອາຊີວໂກ, ກທາຈິ ນິຄຓ຺ໂຐ, ກທາຈິ ຕາປໂສ. ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ. ຕສ຺ສ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານໂຕຕິ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມເຠທໍ ອິມໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕສທ຺ຘຕາຍ ວາ ອຸປ຺ລວສທ຺ຘຕາຍ ວາ ປຣິປ຺ລວປສາທສ຺ສ ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣາທິເຠທາ ປຎ຺ຎາ ນ ປຣິປູຣຕິ. ກາມາວຈຣາຍປິ ອປຣິປູຣຍມານາຍ ກຸໂຕວ ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາ ປຣິປູຣິສ຺ສຕີຕິ ທີເປຕິ. ອນວສ຺ສຸຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຣາເຄນ ອຕິນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ອນນ຺ວາຫຕເຈຕໂສຕິ ‘‘ອາຫຕຈິຕ຺ໂຕ ຂິລຊາໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໙; ວິຠ. ໙໔໑; ມ. ນິ. ໑.໑໘໕) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ໂທເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຫຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ໂທເສນ ອປ຺ປຏິຫຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຎ຺ຎປາປປຫີນສ຺ສາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ປຫີນປຸຎ຺ຎສ຺ສ ເຈວ ປຫີນປາປສ຺ສ ຈ ຂີຓາສວສ຺ສ. ນຕ຺ຖິ ຊາຄຣໂຕ ຠຍນ຺ຕິ ຂີຓາສວສ຺ສ ຊາຄຣນ຺ຕສ຺ເສວ ອຠຍຠາໂວ ກຖິໂຕ ວິຍ. ໂສ ປນ ສທ຺ຘາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຊາຄຣຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຊາຄໂຣ ນາມ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຊາຄຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຊາຄຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ກິເລສຠຍໍ ນຕ຺ຖິ ກິເລສານໍ ອປຈ຺ຉາວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ຫິ ຕໍ ກິເລສາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕິ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນານໍ ກິເລສານໍ ປຸນ ອນຸປຄມນໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕິ, ສກທາຄາມິອນາຄາມິອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໗).

ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ສຜລາ ອໂຫສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ຠາຣິຍາ ວຕິເມ, ອາວຸໂສ, ກິເລສາ ນາມ, ເອວຣູປສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສາຍສມ຺ປນ຺ໂນ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ກິເລເສຫິ ອາໂລຬິໂຕ ສຕ຺ຕວາເຣ ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວາເຣ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຕໍ ກຖາປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູເປນ ຄມເນນ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂເວ, ກິເລສາ ນາມ ຠາຣິຍາ, ສເຈ ເອເຕ ຣູປິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຈກ຺ກວາຬໍ ອຕິສມ຺ພາຘໍ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ອຕິນີຈໂກຕິ ໂອກາໂສ ເນສໍ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ມາທິສມ຺ປິ ນາເມເຕ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນໍ ປຸຣິສາຊາເນຍ຺ຍໍ ອາໂລເຬນ຺ຕິ, ອວເສເສສຸ ກາ ກຖາ? ‘‘ອຫຎ຺ຫິ ອຑ຺ຒນາຬິມຕ຺ຕໍ ວຣກໂຈຣກໍ ກຸຓ຺ຐກຸທາລຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຉ ວາເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ‘‘ກທາ, ຠນ຺ເຕ, ກທາ ສຸຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຓິສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສຸຓາຖາ’’ຕິ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ກຸທາລປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ ພາຫິຣກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ວສ຺ສາຣຕ຺ຕສມເຍ ຠູມິຍາ ຕິນ຺ຕາຍ ‘‘ເຄເຫ ເມ ອຑ຺ຒນາຬິມຕ຺ໂຕ ວຣກໂຈຣໂກ ຈ ກຸຓ຺ຐກຸທາລໂກ ຈ ອຕ຺ຖິ, ວຣກໂຈຣກພີຊໍ ມາ ນສ຺ສີ’’ຕິ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເອກໍ ຐານໍ ກຸທາເລນ ກສິຕ຺ວາ ຕໍ ພີຊໍ ວປິຕ຺ວາ ວຕິໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກກາເລ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນາຬິມຕ຺ຕພີຊໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສໍ ຂາທິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ເມ ທານິ ເຄເຫນ, ປຸນ ອຏ຺ຐ ມາເສ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ວຣກໂຈຣກຎ຺ຈ ກຸຓ຺ຐກຸທາລຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຕວາເຣ ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວາເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ປນ ວາເຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ຉ ວາເຣ ອິມໍ ກຸຓ຺ຐກຸທາລໍ ນິສ຺ສາຍ ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ກຕ຺ຖຈິເທວ ນໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍໍ, ຍຖາສ຺ສ ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຕຖາ ນໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ປິໂລຕິກາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປິໂລຕິກໍ ກຸທາລຜລເກ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຸທາລໍ ອຄ຺ຄທຓ຺ຑເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ຕີເຣ ຐິໂຕ ອກ຺ຂີນິ ນິມີເລຕ຺ວາ ອຸປຣິສີເສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ຊິຕໍ ເມ, ຊິຕໍ ເມ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສທ຺ທມກາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ພາຣາຓສິຣາຊາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນທີຕີເຣ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ນ຺ຫານຕ຺ຖາຍ ນທິໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ຕໍ ສທ຺ທໍ ອສ຺ໂສສິ. ຣາຊູນຎ຺ຈ ນາມ ‘‘ຊິຕໍ ເມ’’ຕິ ສທ຺ໂທ ອມນາໂປ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ ອິທານິ ອມິຕ຺ຕມທ຺ທນໍ ກຕ຺ວາ ‘ຊິຕໍ ເມ’ຕິ ອາຄໂຕ, ຕ຺ວໍ ປນ ‘ຊິຕໍ ເມ, ຊິຕໍ ເມ’ຕິ ວິຣວສິ, ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ກຸທາລປຓ຺ຑິໂຕ ‘‘ຕ຺ວໍ ພາຫິຣກໂຈເຣ ຊິນິ, ຕຍາ ຊິຕໍ ປຸນ ອວຊິຕເມວ ໂຫຕິ, ມຍາ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ ໂລຠໂຈໂຣ ຊິໂຕ, ໂສ ປຸນ ມໍ ນ ຊິນິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສວ ຊໂຍ ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ນ ຕໍ ຊິຕໍ ສາຘຸ ຊິຕໍ, ຍໍ ຊິຕໍ ອວຊີຍຕິ;

ຕໍ ໂຂ ຊິຕໍ ສາຘຸ ຊິຕໍ, ຍໍ ຊິຕໍ ນາວຊີຍຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໗໐);

ຕໍ ຂຓໍເຍວ ຈ ຄງ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອາໂປກສິຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຘິຄຕວິເສໂສ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິ. ຣາຊາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ພລກາເຍນ ປພ຺ພຊິ. ໂຍຊນມຕ຺ຕາ ປຣິສາ ອໂຫສິ. ອປໂຣປິ ສາມນ຺ຕຣາຊາ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ສມິທ຺ຘໍ ນຄຣໍ ສຸຎ຺ຎໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອວຣູປໍ ນຄຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ຣາຊາ ໂອຣເກ ຐາເນ ນ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ມຍາປິ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສປຣິວາໂຣ ປພ຺ພຊິ. ເອເຕເນວ ນີຫາເຣນ ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ສຕ຺ຕໂຍຊນິໂກ ອສ຺ສໂມ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ໂຠເຄ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ມຫາປຸຣິໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາ ກຸທາລປຓ຺ຑິໂຕ ອໂຫສິໍ, ກິເລສາ ນາເມເຕ ເອວໍ ຠາຣິຍາ’’ຕິ ອາຫ.

ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ກຸມ຺ຠູປມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂຍຊນສຕມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ມຫາວາສຄາມໍ ອຄມໍສຸ. ອຖ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີເຕຫິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີຫິ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິເຘວ ວສຖ, ມຍມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ, ‘‘ອວິທູເຣ ຐາເນ ມຫນ຺ໂຕ ວນສຓ຺ໂຑ ອຕ຺ຖິ, ເອຕ຺ຖ ວສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ‘‘ສີລວນ຺ໂຕ, ອຍ຺ຍາ, ອິມໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ອຍຸຕ຺ຕໍ ໂຂ ປນ ອສ຺ມາກໍ ອຍ຺ເຍສຸ ອິຘ ວສນ຺ເຕສຸ ປຸຕ຺ຕທາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຸກ຺ເຂ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ, ‘‘ອຍ຺ຍາ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຊ຺ເຊກຣຕ຺ຕິໍ ວສິຕ຺ວາ ອທ຺ຘາ ສ຺ເວ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູປິ ປຸນທິວເສ ອນ຺ໂຕຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຕເມວ ວນສຓ຺ຑໍ ອາຄມິໍສຸ. ເທວຕາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ສ຺ວາຕນາຍ ເກນຈິ ນິມນ຺ຕິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸນາຄຈ຺ຉຕິ, ອຊ຺ຊ ຄມນໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ສ຺ເວ ຄມິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ຠູມິຍເມວ ອຈ຺ຉິໍສຸ.

ຕໂຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຠທນ຺ຕາ ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິເຘວ ມຎ຺ເຎ ວສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິເຘວ ໂຂ ປນ ອິເມສຸ ວສນ຺ເຕສຸ ອມ຺ຫາກໍ ຣຸກ຺ເຂ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເຕມາສໍ ປຸຕ຺ຕທາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ນິສີທນຏ຺ຐານານິປິ ທຸກ຺ຂານິ, ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ປລາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕາ ເຕສຸ ເຕສຸ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ເຈວ ຈງ຺ກມນໂກຏີສຸ ຈ ຉິນ຺ນສີສານິ ກພນ຺ຘານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອມນຸສ຺ສສທ຺ທຎ຺ຈ ຠາເວຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຂິປິຕກາສາທໂຍ ໂຣຄາ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ, ອາວຸໂສ, ກິໍ ຣຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຂິປິຕໂຣໂຄ, ມຍ຺ຫໍ ກາໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອຫໍ ອຊ຺ຊ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ຉິນ຺ນສີສໍ ອທ຺ທສໍ, ອຫໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ກພນ຺ຘໍ ອທ຺ທສໍ, ອຫໍ ທິວາຏ຺ຐາເນ ອມນຸສ຺ສສທ຺ທໍ ອສ຺ໂສສິໍ, ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກມິທໍ ຐານໍ, ອມ຺ຫາກໍ ອິຘ ອຜາສຸກໍ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ.

ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ເອວຣູປານິ ເຠຣວາຣມ຺ມຓານິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ອຜາສຸກໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ມຍໍ ‘ວຊ຺ເຊຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກມິທໍ ຐານ’ນ຺ຕິ ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ’’ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຕ຺ເຖວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫ ອາວຸຘໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ, ອິທານິ ອາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ກຕຣາວຸຘໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຫໍ ອາວຸຘໍ ໂວ ທສ຺ສາມິ, ມຍາ ທິນ຺ນໍ ອາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນ, ຍນ຺ຕ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ;

ສກ຺ໂກ ອຸຊູ ຈ ສຸຫຸຊູ ຈ, ສຸວໂຈ ຈສ຺ສ ມຸທຸ ອນຕິມານີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໙.໑; ສຸ. ນິ. ໑໔໓) –

ສກລໍ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ຕຸມ຺ເຫ ພຫິ ວິຫາຣສ຺ສ ວນສຓ຺ຑໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕາ ອນ຺ໂຕວິຫາຣໍ ປວິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ພຫິວິຫາເຣ ຄຓສຊ຺ຌາຍໍ ກຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍມານາ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິໍສຸ. ສກລວນສຓ຺ເຑ ເທວຕາ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ຫຕ຺ຖປາທສມ຺ພາຫນໍ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫິໍສຸ, ປກ຺ກຘູປນເຕລໍ ວິຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ອເຫສຸໍ. ກຕ຺ຖຈິ ອມນຸສ຺ສສທ຺ໂທ ນາມ ນາໂຫສິ. ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອໂຫສິ. ເຕ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ນິສິນ຺ນາ ວິປສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນາມ ຠິຊ຺ຊນກຏ຺ເຐນ ອຖາວຣຏ຺ເຐນ ກຸລາລຠາຊນສທິໂສ’’ຕິ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ຒຍິໍສຸ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ນິສິນ຺ໂນວ ເຕສໍ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນາມ ຠິຊ຺ຊນກຏ຺ເຐນ ອຖາວຣຏ຺ເຐນ ກຸລາລຠາຊນສທິໂສ ເອວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ໂຍຊນສເຕ ຐິໂຕປິ ອຠິມຸເຂ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທິສ຺ສມາເນນ ຣູເປນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐.

‘‘ກຸມ຺ຠູປມໍ ກາຍມິໍມ ວິທິຕ຺ວາ, ນຄຣູປມໍ ຈິຕ຺ຕມິທໍ ຐເປຕ຺ວາ;

ໂຍເຘຖ ມາຣໍ ປຎ຺ຎາວຸເຘນ, ຊິຕຎ຺ຈ ຣກ຺ເຂ ອນິເວສໂນ ສິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຸມ຺ຠູປມນ຺ຕິ ອພລທຸພ຺ພລຏ຺ເຐນ ອນທ຺ຘນິຍຕາວກາລິກຏ຺ເຐນ ອິມໍ ເກສາທິສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ກາຍໍ ກຸມ຺ຠູປມໍ ກຸລາລຠາຊນສທິສໍ ວິທິຕ຺ວາ. ນຄຣູປມໍ ຈິຕ຺ຕມິທໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ນຄຣໍ ນາມ ພຫິທ຺ຘາ ຖິຣໍ ໂຫຕິ, ຄມ຺ຠີຣປຣິຂໍ ປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣຏ຺ຏາລກຍຸຕ຺ຕໍ, ອນ຺ໂຕສຸວິຠຕ຺ຕວີຖິຈຕຸກ຺ກສິງ຺ຆາຏກສມ຺ປນ຺ນໍ ອນ຺ຕຣາປຓໍ, ຕໍ ‘‘ວິລຸມ຺ປິສ຺ສາມາ’’ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ໂຈຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປວິສິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ປພ຺ພຕໍ ອາສຊ຺ຊ ປຏິຫຕາ ວິຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວເມວ ປຓ຺ຑິໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ຖິຣໍ ນຄຣສທິສໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕ຺ວາ ນຄເຣ ຐິໂຕ ເອກໂຕຘາຣາທິນານປ຺ປກາຣາວຸເຘນ ໂຈຣຄຓໍ ວິຍ ວິປສ຺ສນາມເຍນ ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄມເຍນ ຈ ປຎ຺ຎາວຸເຘນ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌໍ ກິເລສມາຣໍ ປຏິພາຫນ຺ໂຕ ຕໍ ຕໍ ກິເລສມາຣໍ ໂຍເຘຖ, ປຫເຣຍ຺ຍາຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊິຕຎ຺ຈ ຣກ຺ເຂຕິ ຊິຕຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນໍ ອາວາສສປ຺ປາຍອຸຕຸສປ຺ປາຍໂຠຊນສປ຺ປາຍປຸຄ຺ຄລສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປາຍາທີນິ ອາເສວນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ.

ອນິເວສໂນ ສິຍາຕິ ອນາລໂຍ ຠເວຍ຺ຍ. ຍຖາ ນາມ ໂຍໂຘ ສງ຺ຄາມສີເສ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ອມິຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຉາໂຕ ວາ ປິປາສິໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ນາເຫ ວາ ສິຖິເລ ອາວຸເຘ ວາ ປຕິເຕ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປິວິຕ຺ວາ ສນ຺ນຫິຕ຺ວາ ອາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ປຣເສນໍ ມທ຺ທຕິ, ອຊິຕໍ ຊິນາຕິ, ຊິຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ໂສ ຫິ ສເຈ ພລໂກຏ຺ຐເກ ຐິໂຕ ເອວໍ ວິສ຺ສມນ຺ໂຕ ຕໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ອຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຣຊ຺ຊໍ ປຣຫຕ຺ຖຄຕໍ ກເຣຍ຺ຍ, ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂຸ, ປຏິລທ຺ຘໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອຸຕ຺ຕຣິມຄ຺ຄຜລປຏິລາເຠນ ກິເລສມາຣໍ ຊິນາຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ສມາປຕ຺ຕິເມວ ອສ຺ສາເທຕິ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສງ຺ຂາເຣ ນ ສມ຺ມສຕິ, ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອນິເວສໂນ ສິຍາ, ສມາປຕ຺ຕິໍ ນິເວສນໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນ ນິເວເສຍ຺ຍ, ອາລຍໍ ນ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອທ຺ຘາ ຕຸມ຺ເຫປິ ເອວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນາເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕາ ໂຖເມນ຺ຕາ ວນ຺ທນ຺ຕາວ ອາຄຈ຺ຉິໍສູຕິ.

ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຈິຣໍ ວຕຍໍ ກາໂຍຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອໂຫສິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ໂຣໂຄ ອຸທປາທິ. ສາສປມຕ຺ຕິໂຍ ປິຬກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຸຄ຺ຄມຕ຺ຕາ ກລາຍມຕ຺ຕາ ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ອາມລກມຕ຺ຕາ ເພຬຸວສລາຏຸມຕ຺ຕາ ເພຬຸວມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຠິຊ຺ຊິໍສຸ, ສກລສຣີຣໍ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ ອໂຫສິ. ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອຸທປາທິ. ອຖສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ອຏ຺ຐີນິ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ. ໂສ ອປ຺ປຏິຊຄ຺ຄິໂຍ ອໂຫສິ. ນິວາສນປາຣຸປນໍ ປຸພ຺ພໂລຫິຕມກ຺ຂິຕໍ ຊາລປູວສທິສໍ ອໂຫສິ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຉຑ຺ຑຍິໍສຸ. ໂສ ອນາໂຖ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ.

ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ນາມ ທ຺ເວ ວາເຣ ໂລກໂວໂລກນໍ ອວິຊຫິຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ຕາ ຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຘກຸຏິອຠິມຸຂໍ ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ສາຍໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພາຫິຣາຠິມຸຂໍ ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ຠຄວໂຕ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປຎ຺ຎາຍິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີຫິ ຉຑ຺ຑິໂຕ, ອິທານິສ຺ສ ມໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຏິສຣຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ວິຍ ອຄ຺ຄິສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂລິໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ທຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ຕຕ຺ຕຠາວໍ ອາຄມຍມາໂນ ອຄ຺ຄິສາລາຍເມວ ອຏ຺ຐາສິ. ຕຕ຺ຕຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິປນ຺ນມຎ຺ຈໂກຏິຍໍ ຄຓ຺ຫິ, ຕທາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອເປຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຎ຺ຈກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິສາລໍ ອານຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອມ຺ພຓໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕສ຺ສ ປາຣຸປນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທເກ ມທ຺ທາເປຕ຺ວາ ມນ຺ທາຕເປ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ອຖສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ຆໍສິຕ຺ວາ ນ຺ຫາເປສິ, ຕສ຺ສ ນຫານປຣິໂຍສາເນ ປາຣຸປນໍ ສຸກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ຕໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖກາສາວໍ ອຸທເກ ມທ຺ທາເປຕ຺ວາ ອາຕເປ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ອຖສ຺ສ ຄຕ຺ເຕ ອຸທເກ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ຕມ຺ປິ ສຸກ຺ຂິ. ໂສ ເອກໍ ກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສລ຺ລຫຸກສຣີໂຣ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສີສເກ ຐຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອຍໍ ຕວ ກາໂຍ ອເປຕວິຎ຺ຎາໂຓ ນິຣຸປກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ກລິງ຺ຄຣໍ ວິຍ ປຖວິຍໍ ເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑.

‘‘ອຈິຣໍ ວຕຍໍ ກາໂຍ, ປຖວິໍ ອຘິເສສ຺ສຕິ;

ຉຸທ຺ໂຘ ອເປຕວິຎ຺ຎາໂຓ, ນິຣຕ຺ຖໍວ ກລິງ຺ຄຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຈິຣໍ ວຕາຕິ ຠິກ຺ຂຸ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຍໍ ກາໂຍ ປຖວິໍ ອຘິເສສ຺ສຕິ, ອິມິສ຺ສາ ປກຕິສຍເນນ ສຍິຕາຍ ປຖວິຍາ ອຸປຣິ ສຍິສ຺ສຕິ. ຉຸທ຺ໂຘຕິ ອປວິທ຺ໂຘ, ອປຄຕວິຎ຺ຎາຓຕາຍ ຕຸຈ຺ໂຉ ຫຸຕ຺ວາ ເສສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ນິຣຕ຺ຖໍວ ກລິງ຺ຄຣໍ ນິຣຸປກາຣໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ກຏ຺ຐຂຓ຺ຑໍ ວິຍ. ທພ຺ພສມ຺ຠາຣຕ຺ຖິກາ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ອຸຊຸກສຓ຺ຐາເນນ ວງ຺ກໍ ວງ຺ກສຓ຺ຐາເນນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອວເສສໍ ປນ ສຸສິຣຎ຺ຈ ປູຕິກຎ຺ຈ ອສາຣກຎ຺ຈ ຄຓ຺ຐິຊາຕຎ຺ຈ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣຕ຺ຖິກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຄເຫຕາໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອິຕຣໍ ປຖວີຄຕເມວ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ເຕນ ເຕນ ອຸປາເຍນ ມຎ຺ຈປຏິປາທກໍ ວາ ປາທກຖລິກໍ ວາ ຜລກປີຐໍ ວາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາປິ ຠເວຍ຺ຍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເອກໂກຏ຺ຐາໂສປິ ມຎ຺ຈປຏິປາທກາທິວເສນ ອຎ຺ເຎນ ວາ ອຸປກາຣມຸເຂນ ຄຍ຺ຫູປໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ນິຣຕ຺ຖໍວ ກລິງ຺ຄຣໍ ອຍໍ ກາໂຍ ອປຄຕວິຎ຺ຎາໂຓ ກຕິປາເຫເນວ ປຖວິຍໍ ເສສ຺ສຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເຖໂຣປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາວ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ກາຣາເປສິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປສ຺ສ ປນ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິໍ ກາຣຓາ ຄຕ຺ຕໍ ປຸຕິກໍ ຊາຕໍ, ກິໍ ກາຣຓາ ອຏ຺ຐີນິ ຠິນ຺ນານິ, ກິມສ຺ສ ກາຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພເມຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ເມເນວ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕນ, ຠນ຺ເຕ, ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຓາຖາ’’ຕິ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຍໍ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ສາກຸຓິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ພຫູ ສກຸເຓ ວຘິຕ຺ວາ ອິສ຺ສຣຊນໍ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ເຕສໍ ທິນ຺ນາວເສເສ ວິກ຺ກິຓາຕິ, ‘‘ວິກ຺ກິຕາວເສສາ ມາເຣຕ຺ວາ ຐປິຕາ ປູຕິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຍຖາ ອຸປ຺ປຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕສໍ ຊງ຺ຆຏ຺ຐີນິ ຈ ປກ຺ຂຏ຺ຐີນິ ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ເຕ ປຸນທິວເສ ວິກ຺ກິຓາຕິ. ອຕິພຫູນໍ ປນ ລທ຺ຘກາເລ ອຕ຺ຕໂນປິ ອຕ຺ຖາຍ ປຈາເປຕິ. ຕສ຺ເສກທິວສໍ ຣສໂຠຊເນ ປກ຺ເກ ເອໂກ ຂີຓາສໂວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ເຄຫທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ‘‘ມຍາ ພຫູ ປາຓາ ມາເຣຕ຺ວາ ຂາທິຕາ, ອຍ຺ໂຍ ຈ ເມ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ, ອນ຺ໂຕເຄເຫ ຈ ຣສໂຠຊນໍ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕມສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຣສປິຓ຺ຑປາຕໍ ທຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາ ກຕກມ຺ມວເສເນຕໍ ຕິສ຺ສສ຺ສ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ສກຸຓານໍ ອຏ຺ຐິເຠທນນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຄຕ຺ຕຎ຺ຈ ປູຕິກໍ ຊາຕໍ, ອຏ຺ຐີນິ ຈ ຠິນ຺ນານິ, ຂີຓາສວສ຺ສ ຣສປິຓ຺ຑປາຕທານນິສ຺ສນ຺ເທນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ນນ຺ທໂຄປາລກວຕ຺ຖຸ

ທິໂສ ທິສນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂກສລຊນປເທ ນນ຺ທໂຄປາລກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ນນ຺ໂທ ນາມ ໂຄປາລໂກ ໂຄຍູຖໍ ຣກ຺ຂຕິ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ. ໂສ ກິຣ ຍຖາ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ປພ຺ພຊ຺ຊາເວເສນ, ເອວໍ ໂຄປາລກຕ຺ເຕນ ຣາຊພລິໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຏຸມ຺ພໍ ຣກ຺ຂຕິ. ໂສ ກາເລນ ກາລໍ ປຎ຺ຈ ໂຄຣເສ ອາທາຍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຍາຈຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຎາຓປຣິປາກໍ ອາຄມຍມາໂນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິປກ຺ກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານາສນ຺ເນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ. ນນ຺ໂທ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຓີຕໍ ປຎ຺ຈໂຄຣສທານໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ທານກຖາທິເຠທໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ນນ຺ທໂຄປາລໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ອຸປາສກາ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິຍມາໂນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ລຸທ຺ທໂກ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມາເຣສິ. ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ນໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ນນ຺ໂທ, ຠນ຺ເຕ, ໂຄປາລໂກ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຘາຄຕຕ຺ຕາ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ມາຣິໂຕ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ນາຄຈ຺ຉິສ຺ສຖ, ນາສ຺ສ ມຣຓໍ ອຠວິສ຺ສາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍິ ອາຄເຕປິ ອນາຄເຕປິ ຕສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ມຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈນູປາໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຎ຺ຫິ ເນວ ໂຈຣາ, ນ ເວຣິໂນ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕປທຸຏ຺ຐໍ ມິຈ຺ຉາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໒.

‘‘ທິໂສ ທິສໍ ຍໍ ຕໍ ກຍິຣາ, ເວຣີ ວາ ປນ ເວຣິນໍ;

ມິຈ຺ຉາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ປາປິໂຍ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທິໂສ ທິສນ຺ຕິ ໂຈໂຣ ໂຈຣໍ. ‘‘ທິສ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຍໍ ຕໍ ກຍິຣາຕິ ຍໍ ຕໍ ຕສ຺ສ ອນຍພ຺ຍສນໍ ກເຣຍ຺ຍ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອໂກ ເອກສ຺ສ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ໂຈໂຣ ປຸຕ຺ຕທາຣເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ໂຄມຫິໍສາທີສຸ ອປຣຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຍສ຺ສ ອປຣຊ຺ຌຕິ, ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ອຕ຺ຕນິ ອປຣຊ຺ຌນ຺ຕໍ ໂຈຣໍ ທິສ຺ວາ, ເວຣິ ວາ ປນ ເກນຈິເທວ ກາຣເຓນ ພທ຺ຘເວຣໍ ເວຣິໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ