📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ຘມ຺ມປທ-ອຏ຺ຐກຖາ

(ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

໑.

ມຫາໂມຫຕໂມນທ຺ເຘ, ໂລເກ ໂລກນ຺ຕທສ຺ສິນາ;

ເຍນ ສທ຺ຘມ຺ມປຊ຺ໂຊໂຕ, ຊາລິໂຕ ຊລິຕິທ຺ຘິນາ.

໒.

ຕສ຺ສ ປາເທ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ, ສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສິຣີມໂຕ;

ສທ຺ຘມ຺ມຎ຺ຈສ຺ສ ປູເຊຕ຺ວາ, ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈຎ຺ຊລິໍ.

໓.

ຕໍ ຕໍ ກາຣຓມາຄມ຺ມ, ຘມ຺ມາຘມ຺ເມສຸ ໂກວິໂທ;

ສມ຺ປຕ຺ຕສທ຺ຘມ຺ມປໂທ, ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມປທໍ ສຸຠໍ.

໔.

ເທເສສິ ກຣຸຓາເວຄ-ສມຸສ຺ສາຫິຕມານໂສ;

ຍໍ ເວ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ປີຕິປາໂມຊ຺ຊວຑ຺ຒນໍ.

໕.

ປຣມ຺ປຣາຠຕາ ຕສ຺ສ, ນິປຸຓາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ;

ຍາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປມ຺ຫິ, ທີປຠາສາຍ ສຓ຺ຐິຕາ.

໖.

ນ ສາຘຍຕິ ເສສານໍ, ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສມ຺ປທໍ;

ອປ຺ເປວ ນາມ ສາເຘຍ຺ຍ, ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ສາ ຫິຕໍ.

໗.

ອິຕິ ອາສີສມາເນນ, ທນ຺ເຕນ ສມຈາຣິນາ;

ກຸມາຣກສ຺ສເປນາຫໍ, ເຖເຣນ ຖິຣເຈຕສາ.

໘.

ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິກາເມນ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຠິຍາຈິໂຕ;

ຕໍ ຠາສໍ ອຕິວິຕ຺ຖາຣ-ຄຕຎ຺ຈ ວຈນກ຺ກມໍ.

໙.

ປຫາຍາໂຣປຍິຕ຺ວານ, ຕນ຺ຕິຠາສໍ ມໂນຣມໍ;

ຄາຖານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທໍ, ຍໍ ຕຕ຺ຖ ນ ວິຠາວິຕໍ.

໑໐.

ເກວລໍ ຕໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ, ເສສໍ ຕເມວ ອຕ຺ຖໂຕ;

ຠາສນ຺ຕເຣນ ຠາສິສ຺ສໍ, ອາວຫນ຺ໂຕ ວິຠາວິນໍ;

ມນໂສ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອຕ຺ຖຘມ຺ມູປນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ.

໑. ຍມກວຄ຺ໂຄ

໑. ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

໑.

‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ;

ມນສາ ເຈ ປທຸຏ຺ເຐນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ເວຕິ, ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທ’’ນ຺ຕິ. –

ອຍໍ ຘມ຺ມເທສນາ ກຕ຺ຖ ຠາສິຕາຕິ? ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ກໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ? ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣໍ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ມຫາສຸວຓ຺ໂຓ ນາມ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອໂຫສິ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ ອປຸຕ຺ຕໂກ. ໂສ ເອກທິວສໍ ນ຺ຫານຕິຕ຺ຖໍ ນ຺ຫຕ຺ວາ ນຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມ຺ປນ຺ນປຕ຺ຕສາຂໍ ເອກໍ ວນປ຺ປຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມເຫສກ຺ຂາຍ ເທວຕາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ຘຊປຏາກໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ວນປ຺ປຕິໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ກຣິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ລເຠຍ຺ຍໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອຖສ຺ສ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຠຣິຍາຍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຣິຫາຣມທາສິ. ສາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕໍ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕນາ ປາລິຕໍ ວນປ຺ປຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປາໂລຕິ ນາມໍ ອກາສິ. ສາ ອປຣຠາເຄ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິ. ຕສ຺ສ ຈູຬປາໂລຕິ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ມຫາປາໂລຕິ ນາມໍ ອກາສິ. ເຕ ວຍປ຺ປຕ຺ເຕ ຆຣພນ຺ຘເນນ ພນ຺ຘິໍສຸ. ອປຣຠາເຄ ມາຕາປິຕໂຣ ກາລມກໍສຸ. ສພ຺ພມ຺ປິ ວິຠວໍ ອິຕເຣເຍວ ວິຈາຣິໍສຸ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ມຫາເສຏ຺ຐິນາ ຈຕຸປຓ຺ຓາສໂກຏິຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຣິເຕ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ວິຫຣຕິ ມຫາຊນໍ ສຄ຺ຄມຄ຺ເຄ ຈ ໂມກ຺ຂມຄ຺ເຄ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປຍມາໂນ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ມາຕິປກ຺ຂໂຕ ອສີຕິຍາ, ປິຕິປກ຺ຂໂຕ ອສີຕິຍາຕິ ທ຺ເວອສີຕິຎາຕິກຸລສຫສ຺ເສຫິ ກາຣິເຕ ນິຄ຺ໂຣຘມຫາວິຫາເຣ ເອກເມວ ວສ຺ສາວາສໍ ວສິ, ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ກາຣິເຕ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ເອກູນວີສຕິວສ຺ສານິ, ວິສາຂາຍ ສຕ຺ຕວີສຕິໂກຏິຘນປຣິຈ຺ຈາເຄນ ກາຣິເຕ ປຸພ຺ພາຣາເມ ຉພ຺ພສ຺ສານີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຸລານໍ ຄຸຓມຫຕ຺ຕຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສາວຕ຺ຖິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຎ຺ຈວີສຕິວສ຺ສານິ ວສ຺ສາວາສໍ ວສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ວິສາຂາປິ ມຫາອຸປາສິກາ ນິພທ຺ຘໍ ທິວສສ຺ສ ທ຺ເວ ວາເຣ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຈ ‘‘ທຫຣສາມເຓຣາ ໂນ ຫຕ຺ເຖ ໂອໂລເກສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ຖາ ນ ຄຕປຸພ຺ພາ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຏ຺ຐ ຈ ປານານິ. ນິເວສເນສຸ ປນ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ນິຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສນາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ນປານເຠສຊ຺ເຊສຸ ໂຍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຍຖິຈ຺ຉິຕເມວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕສຸ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ເອກທິວສມ຺ປິ ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຫໍ ນ ປຸຈ຺ຉິຕປຸພ຺ໂພ. ໂສ ກິຣ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ພຸທ຺ຘສຸຂຸມາໂລ ຂຕ຺ຕິຍສຸຂຸມາໂລ, ‘ພຫູປກາໂຣ ເມ, ຄຫປຕີ’ຕິ ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ກິລເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຣິ ອຘິມຕ຺ຕສິເນເຫນ ປຎ຺ຫໍ ນ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ນິສິນ຺ນມຕ຺ເຕເຍວ ‘‘ອຍໍ ເສຏ຺ຐິ ມໍ ອຣກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຣກ຺ຂຕິ. ອຫຎ຺ຫິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຫທຍມໍສໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ປາຓສມໍ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ປເຣສໍ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖເມວ ປູເຣສິໍ. ເອສ ມໍ ອຣກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ເອກໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ກເຖຕິເຍວ.

ຕທາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສຕ຺ຕ ມນຸສ຺ສໂກຏິໂຍ ວສນ຺ຕິ. ເຕສຸ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈໂກຏິມຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ ອຣິຍສາວກາ ຊາຕາ, ທ຺ເວໂກຏິມຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ເຕສຸ ອຣິຍສາວການໍ ທ຺ເວເຍວ ກິຈ຺ຈານິ ອເຫສຸໍ – ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ທານໍ ເທນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖາ ວຕ຺ຖເຠສຊ຺ຊປານກາທີນິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ມຫາປາໂລ ອຣິຍສາວເກ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ເຖ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຫາຊໂນ ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທິ.

ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ສຣຓສີລປພ຺ພຊ຺ຊາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ພິກຖໍ ກເຖສິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ທານກຖໍ, ສີລກຖໍ, ສຄ຺ຄກຖໍ, ກາມານໍ ອາທີນວໍ, ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປກາເສສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາປາໂລ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ວາ ຠາຕໂຣ ວາ ໂຠຄາ ວາ ນານຸຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສຣີຣມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ກິໍ ເມ ຆຣາວາເສນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ເຕ ໂກຈິ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໂກ ຎາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ເມ ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ – ‘‘ຕາຕ, ຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ສວິຎ຺ຎາຓກມ຺ປິ ອວິຎ຺ຎາຓກມ຺ປິ ຘນໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕວ ຠາໂຣ, ປຏິປຊ຺ຊາຫິ ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກເຖສິ ຠາຕິກ, ຕ຺ວໍ ເມ ມາຕຣິ ມຕາຍ ມາຕາ ວິຍ, ປິຕຣິ ມເຕ ປິຕາ ວິຍ ລທ຺ໂຘ, ເຄເຫ ເຕ ມຫາວິຠໂວ, ສກ຺ກາ ເຄຫໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ເຕເຫວ ປຸຎ຺ຎານິ ກາຕຸໍ, ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຆຣາວາເສ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ. ສຕ຺ຖາຣາ ຫິ ອຕິສຓ຺ຫສຸຂຸມໍ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ໂສ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ປູເຣຕຸໍ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ຠາຕິກ, ຕຣຸຓາເຍວ ຕາວຕ຺ຖ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ມຫລ຺ລກສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖປາທາປິ ອນສ຺ສວາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຎາຕກາ, ສ຺ວາຫໍ ຕວ ກຖໍ ນ ກໂຣມິ, ສມຓປຏິປຕ຺ຕິໍເຍວ ປູເຣສ຺ສາມິ’’.

‘‘ຊຣາຊຊ຺ຊຣິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖປາທາ ອນສ຺ສວາ;

ຍສ຺ສ ໂສ ວິຫຕຕ຺ຖາໂມ, ກຖໍ ຘມ຺ມໍ ຈຣິສ຺ສຕິ’’. –

ປພ຺ພຊິສ຺ສາເມວາຫໍ, ຕາຕາຕິ ຕສ຺ສ ວິຣວນ຺ຕສ຺ເສວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ລທ຺ຘປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປໂທ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ວສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກຕິ ຘຸຣານີ’’ຕິ? ‘‘ຄນ຺ຖຘຸຣໍ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣນ຺ຕິ ທ຺ເວເຍວ ຘຸຣານິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ກຕມໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ຄນ຺ຖຘຸຣໍ, ກຕມໍ ວິປສ຺ສນາຘຸຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎານຸຣູເປນ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ນິກາເຍ ສກລໍ ວາ ປນ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຘາຣຓໍ, ກຖນໍ, ວາຈນນ຺ຕິ ອິທໍ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ນາມ, ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິໂນ ປນ ປນ຺ຕເສນາສນາຠິຣຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາເວ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍວເສນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອິທໍ ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິໂຕ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປນ ປູເຣສ຺ສາມິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເມ ກເຖຖາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ.

ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສຫຄາມິໂນ ຠິກ຺ຂູ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ລຠິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວີສໂຍຊນສຕມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ມຫນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສປຣິວາໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ເນ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາວ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີເຕນາຫາເຣນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຸຫິໍ ອຍ຺ຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຓ຺ຑິຕາ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ວສ຺ສາວາສໍ ເສນາສນໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ ຠທນ຺ຕາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ອຍ຺ຍາ ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິຘ ວເສຍ຺ຍຸໍ, ມຍໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສີລານິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕປິ ‘‘ມຍໍ ອິມານິ ກຸລານິ ນິສ຺ສາຍ ຠວນິສ຺ສຣຓໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຘິວາເສສຸໍ.

ມນຸສ຺ສາ ເຕສໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ເຕ ນິພທ຺ຘໍ ຕເມວ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕິ. ອຖ ເນ ເອໂກ ເວຊ຺ໂຊ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ພຫູນໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ອຜາສຸກມ຺ປິ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມຍ຺ຫໍ ກເຖຍ຺ຍາຖ, ເຠສຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວາເຣສິ. ເຖໂຣ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ເຕມາສໍ ກຕິຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ວີຕິນາເມສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ຈຕູຫິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນຕໍ, ອາວຸໂສ, ປຕິຣູປໍ, ນນຸ ອປ຺ປມຕ຺ເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ’’? ‘‘ມຍຎ຺ຫິ ຘຣມານກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ປມາເທນ ອາຣາເຘຕຸໍ, ກລ຺ຍາຓຊ຺ຌາສເຍນ ເຕ ໂວ ອາຣາເຘຕພ຺ພາ. ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ ສກເຄຫສທິສາ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຕີຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ວີຕິນາເມສ຺ສາມິ, ປິຏ຺ຐິໍ ນ ປສາເຣສ຺ສາມິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາ’’ຕິ.

ອຖ ເຖຣສ຺ສ ນິທ຺ທໍ ອໂນກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປຐມມາເສ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ມຊ຺ຌິມມາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອກ຺ຂິໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຉິທ຺ທຆຏໂຕ ອຸທກຘາຣາ ວິຍ ອກ຺ຂີຫິ ອສ຺ສຸຘາຣາ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ. ໂສ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ອາວຸໂສ, ຄຓ຺ຫຖ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີຫິ ອສ຺ສູນິ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອກ຺ຂີນິ ເມ, ອາວຸໂສ, ວາຕາ ວິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ເວຊ຺ເຊນ ປວາຣິຕມ຺ຫາ, ຕສ຺ສ ກເຖມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘາວຸໂສ’’ຕິ ເຕ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ກຖຍິໍສຸ. ໂສ ເຕລໍ ປຈິຕ຺ວາ ເປເສສິ. ເຖໂຣ ນາສາຍ ເຕລໍ ອາສິຎ຺ຈນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ນໂກວ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປາວິສິ. ເວຊ຺ໂຊ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍສ຺ສ ກິຣ ອກ຺ຂີນິ ວາໂຕ ວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ເຕລໍ ປຈິຕ຺ວາ ເປສິຕໍ, ນາສາຍ ໂວ ເຕລໍ ອາສິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກີທິສ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຣຸຊ຺ຊເຕວ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ເວຊ຺ໂຊ ‘‘ມຍາ ເອກວາເຣເນວ ວູປສມນສມຕ຺ຖໍ ເຕລໍ ປຫິຕໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂຣໂຄ ນ ວູປສນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນິສີທິຕ຺ວາ ໂວ ເຕລໍ ອາສິຕ຺ຕໍ, ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນປິ ນ ກເຖສິ. ໂສ ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ເຖຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຈງ຺ກມນນິສີທນຏ຺ຐານເມວ ທິສ຺ວາ ສຍນຏ຺ຐານໍ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນິສິນ຺ເນຫິ ໂວ ອາສິຕ຺ຕໍ, ນິປນ຺ເນຫີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ‘‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖ, ສມຓຘມ຺ໂມ ນາມ ສຣີຣໍ ຍາເປນ຺ເຕນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາສິຎ຺ຈຖາ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ ຕາວາວຸໂສ, ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເວຊ຺ຊໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຖຣສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ຖ ເນວ ຎາຕີ, ນ ສາໂລຫິຕາ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຍ຺ຍ? ກຣຊກາເຍນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ວເທຫິ ຕາວ, ອາວຸໂສ ປາລິຕ, ຕ຺ວໍ ກິໍ ອກ຺ຂີນິ ໂອໂລເກສ຺ສສິ, ອຸທາຫຸ ພຸທ຺ຘສາສນໍ? ອນມຕຄ຺ຄສ຺ມິຎ຺ຫິ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ຕວ ອກ຺ຂິກາຓສ຺ສ ຄຓນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອເນການິ ປນ ພຸທ຺ຘສຕານິ ພຸທ຺ຘສຫສ຺ສານິ ອຕີຕານິ. ເຕສຸ ເຕ ເອກພຸທ຺ໂຘປິ ນ ປຣິຈິຓ຺ໂຓ, ອິທານິ ອິມໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ຕໂຍ ມາເສ ນ ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ເຕມາສໍ ນິພທ຺ຘວີຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ຈກ຺ຂູນິ ນສ຺ສນ຺ຕຸ ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ວາ, ພຸທ຺ຘສາສນເມວ ຘາເຣຫິ, ມາ ຈກ຺ຂູນີ’’ຕິ ຠູຕກາຍໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ –

‘‘ຈກ຺ຂູນິ ຫາຍນ຺ຕຸ ມມາຍິຕານິ,

ໂສຕານິ ຫາຍນ຺ຕຸ ຕເຖວ ກາໂຍ;

ສພ຺ພມ຺ປິທໍ ຫາຍຕຸ ເທຫນິສ຺ສິຕໍ,

ກິໍ ກາຣຓາ ປາລິຕ ຕ຺ວໍ ປມຊ຺ຊສິ.

‘‘ຈກ຺ຂູນິ ຊີຣນ຺ຕຸ ມມາຍິຕານິ,

ໂສຕານິ ຊີຣນ຺ຕຸ ຕເຖວ ກາໂຍ;

ສພ຺ພມ຺ປິທໍ ຊີຣຕຸ ເທຫນິສ຺ສິຕໍ,

ກິໍ ກາຣຓາ ປາລິຕ ຕ຺ວໍ ປມຊ຺ຊສິ.

‘‘ຈກ຺ຂູນິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ມມາຍິຕານິ,

ໂສຕານິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ຕເຖວ ກາໂຍ;

ສພ຺ພມ຺ປິທໍ ຠິຊ຺ຊຕຸ ເທຫນິສ຺ສິຕໍ,

ກິໍ ກາຣຓາ ປາລິຕ ຕ຺ວໍ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕີຫິ ຄາຖາຫິ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໂກວ ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ເວຊ຺ໂຊ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ກີທິສໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຣຸຊ຺ຊເຕວ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ນິສີທິຕ຺ວາ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ກຕໍ, ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສິ. ອຖ ນໍ ເວຊ຺ໂຊ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ສປ຺ປາຍໍ ນ ກໂຣຖ, ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘ອສຸເກນ ເມ ເຕລໍ ປກ຺ກ’ນ຺ຕິ ມາ ວທິຕ຺ຖ, ອຫມ຺ປິ ‘ມຍາ ໂວ ເຕລໍ ປກ຺ກ’ນ຺ຕິ ນ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ເວຊ຺ເຊນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາໂຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕ຺ວໍ ເວຊ຺ເຊນາປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາໂຕສິ, ອິຣິຍາປຖໍ ມາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ ສມຓາຕິ.

‘‘ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຕິກິຈ຺ຉາຍ, ເວຊ຺ເຊນາປິ ວິວຊ຺ຊິໂຕ;

ນິຍໂຕ ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ, ກິໍ ປາລິຕ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ. –

ອິມາຍ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິ. ອຖສ຺ສ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ອກ຺ຂີນິ ເຈວ ກິເລສາ ຈ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ. ໂສ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ ອຣຫາ ຫຸຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທິ.

ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣກາໂລ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ກາໂລ, ອາວຸໂສ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອກ຺ຂີນິ ເມ, ອາວຸໂສ, ປຣິຫີນານີ’’ຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີນິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ຓເນຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ມຍໍ ໂວ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຖຣໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ເຖຣໍ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ໂຍ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ປິຓ຺ຑປາຕມາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ປຣິວຕ຺ຕມານາ ໂຣທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ໂວ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິພທ຺ຘໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣເມວ ເປເສນ຺ຕິ. ເຖໂຣປິ ອິຕເຣ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ນິຣນ຺ຕຣໍ ໂອວທຕິ. ເຕ ຕສ຺ໂສວາເທ ຐຕ຺ວາ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ປວາຣຓາຍ ສພ຺ເພວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ຈ ປນ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ເຖຣມາຫໍສຸ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ທຸພ຺ພໂລ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຈ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອຏວີ ອຕ຺ຖິ, ມຍິ ເອເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສພ຺ເພ ກິລມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂມ຺ປິ ລຠິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິເມ ປຸເຣຕຣເມວ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ເນ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ທຸພ຺ພໂລ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຈ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອຏວີ ອຕ຺ຖິ, ມຍິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສພ຺ເພ ກິລມິສ຺ສຖ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖ, ມຍໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ມາ ໂວ, ອາວຸໂສ, ເອວໍ ຣຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫໍ ກນິຏ຺ໂຐ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ອຖສ຺ສ ມມ ຈກ຺ຂູນໍ ປຣິຫີນຠາວໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາຖ, ໂສ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕິກໍ ກຎ຺ຈິເທວ ປຫິຓິສ຺ສຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ມມ ວຈເນນ ທສພລຎ຺ຈ ອສີຕິມຫາເຖເຣ ຈ ວນ຺ທຖາ’’ຕິ ເຕ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ເຕ ເຖຣໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ເຕ ທິສ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍານໍ ຄມນາກາໂຣ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ, ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ. ເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄມນຉນ຺ທເມວ ຎຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕປິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ອສີຕິມຫາເຖເຣ ຈ ເຖຣສ຺ສ ວຈເນນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຍຕ຺ຖ ເຖຣສ຺ສ ກນິຏ຺ໂຐ ວສຕິ, ຕໍ ວີຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ເຕ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ‘‘ຠາຕິກຕ຺ເຖໂຣ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ເຕສໍ ປາທມູເລ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິທານິ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເຖໂຣ ອິໂຕ ກສ຺ສຈິ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ຕສ຺ສ ຄຕກາເລ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ປາລິໂຕ ນາມ, ເອຕໍ ເປເສຖາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ເປເສຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມຄ຺ເຄ ປຣິປນ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ເປເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກຕ຺ວາ ເປເສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຈີວຣຄ຺ຄຫຓາທີນິ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ.

ໂສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕໍ ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ເອກໍ ມຫລ຺ລກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ຄາມໍ ນິສ຺ສາຍ ໂກຈິ ອາຣຎ຺ຎໂກ ວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ນາມ ຕຕ຺ຖ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ປາລິຕຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ມຄ຺ຄໍ ເມ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ. ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍມ຺ຫີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ເນສິ. ໂສ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ສມ຺ມາ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາຕຸລກຸຏຸມ຺ພິໂກ ເມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ເອຖ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອິມໍ ເມ ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄມນາກາໂຣ ໂວ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສກາ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ນານປ຺ປກາເຣນ ຍາຈິຕ຺ວາ ອລຠນ຺ຕາ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ເຖຣໍ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຏວິຍໍ ກຏ຺ຐນຄຣໍ ນາມ ເຖເຣນ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວຸຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ຄາມໍ ສມ຺ປາປຸຓິ, ໂສ ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ຄີຕໍ ຄາຍິຕ຺ວາ ທາຣູນິ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິຍາ ເອກິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຄີຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ ວິຍ ຫິ ອຎ຺ໂຎ ສທ຺ໂທ ປຸຣິສານໍ ສກລສຣີຣໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກສທ຺ທມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒).

ສາມເຓໂຣ ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐຖ ຕາວ, ຠນ຺ເຕ, ກິຈ຺ຈໍ ເມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສີລວິປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທາເນວ ເອໂກ ຄີຕສທ຺ໂທ ສຸຍ຺ຍິຕ຺ຖ. ໂສ ຈ ໂຂ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ໂທ ຉິຊ຺ຊິ, ສາມເຓໂຣປິ ຈິຣາຍຕິ, ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສີລວິປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ປາໂປຊາໂຕສິ ສາມເຓຣາ’’ຕິ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ເຖເຣນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຏ຺ໂຐປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຕາທິເສນ ປາເປນ ມມ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ກາສາຍານິ ອປເນຕ຺ວາ ຄິຫິນິຍາເມນ ປຣິທຫິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ສາມເຓໂຣ, ອິທານິ ປນມ຺ຫິ ຄິຫີ ຊາໂຕ, ປພ຺ພຊນ຺ໂຕປິ ຈ ສ຺ວາຫໍ ນ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ມຄ຺ຄປຣິປນ຺ຖຠເຍນ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເອຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາວຸໂສ, ຄິຫິປາໂປປິ ສມຓປາໂປປິ ປາໂປເຍວ, ຕ຺ວໍ ສມຓຠາເວ ຐຕ຺ວາປິ ສີລມຕ຺ຕໍ ປູເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ນາມ ກລ຺ຍາຓໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຕາທິເສນ ປາເປນ ມມ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມນຸສ຺ສຸປທ຺ທໂວ ມຄ຺ໂຄ, ຕຸມ຺ເຫ ຈ ອນ຺ຘາ ອປຣິຓາຍກາ, ກຖໍ ອິຘ ວສິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ອຖ ນໍ ເຖໂຣ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ມາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິ, ອິເຘວ ເມ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສາປິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄມນໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ຫຕຈກ຺ຂຸສ຺ມິ, ກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມາຄໂຕ;

ເສຍ຺ຍມາໂນ ນ ຄຈ຺ຉາມິ, ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ.

‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ຫຕຈກ຺ຂຸສ຺ມິ, ກນ຺ຕາຣທ຺ຘານມາຄໂຕ;

ມຣິສ຺ສາມິ ໂນ ຄມິສ຺ສາມິ, ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕໂຣ ສໍເວຄຊາໂຕ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ເມ ສາຫສິກໍ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ວນສຓ຺ຑໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາ ປກ຺ກນ຺ໂຕວ ອໂຫສິ. ເຖຣສ຺ສາປິ ສີລເຕເຊນ ສຏ຺ຐິໂຍຊນາຍາມໍ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນວິຕ຺ຖຕໍ ປນ຺ນຣສໂຍຊນພຫລໍ ຊຍສຸມນປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ ນິສີທນຸຏ຺ຐຫນກາເລສຸ ໂອນມນຸນ຺ນມນປກຕິກໍ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ມໍ ຐານາ ຈາເວຕຸກາໂມ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ເຖຣໍ ອທ຺ທສ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວິນ຺ໂທ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສຘຍິ;

ປາປຄຣຫີ ອຍໍ ປາໂລ, ອາຊີວໍ ປຣິໂສຘຍິ.

‘‘ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວິນ຺ໂທ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສຘຍິ;

ຘມ຺ມຄຣຸໂກ ອຍໍ ປາໂລ, ນິສິນ຺ໂນ ສາສເນ ຣໂຕ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ເອວຣູປສ຺ສ ປາປຄຣຫິໂນ ຘມ຺ມຄຣຸກສ຺ສ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ນ ຄມິສ຺ສາມິ, ມຸທ຺ຘາ ເມ ສຕ຺ຕຘາ ຜເລຍ຺ຍ, ຄມິສ຺ສາມິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ –

‘‘ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວິນ຺ໂທ, ເທວຣຊ຺ຊສິຣິນ຺ຘໂຣ;

ຕງ຺ຂເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວານ, ຈກ຺ຂຸປາລມຸປາຄມິ’’. –

ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ປທສທ຺ທມກາສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອທ຺ຘິໂກ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ຍາສິ ອຸປາສກາ’’ຕິ? ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຍາຫິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ໂຍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຫມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກໂຕວ ຄຈ຺ຉາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ທຸພ຺ພໂລ, ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຕວ ປປຎ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຈ຺ຈາຍິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອຫມ຺ປິ ອຍ຺ເຍນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທສສຸ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູສຸ ເອກໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ເອກໂຕວ ຄຈ຺ຉາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ເອໂສ ສປ຺ປຸຣິໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ເຕນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ຍຏ຺ຐິໂກຏິໍ ຄຓ຺ຫ ອຸປາສກາ’’ຕິ ອາຫ. ສກ຺ໂກ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ປຖວິໍ ສງ຺ຂິປນ຺ໂຕ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ເຊຕວນໍ ສມ຺ປາເປສິ. ເຖໂຣ ສງ຺ຂປຓວາທິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ເຖໂສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຍໍ ຄມນກາເລ ຈິເຣນ ຄມິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອຸຊຸມຄ຺ຄໍ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຖໂຣ ‘‘ນາຍໍ ມນຸສ຺ໂສ, ເທວຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ.

‘‘ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວິນ຺ໂທ, ເທວຣຊ຺ຊສິຣິນ຺ຘໂຣ;

ສງ຺ຂິປິຕ຺ວານ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ, ຂິປ຺ປໍ ສາວຕ຺ຖິມາຄມີ’’ຕິ.

ໂສ ເຖຣໍ ເນຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ເສວຕ຺ຖາຍ ກນິຏ຺ຐກຸຏຸມ຺ພິເກນ ກາຣິຕໍ ປຓ຺ຓສາລໍ ເນຕ຺ວາ ຜລເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປິຍສຫາຍກວຓ຺ເຓນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ມ, ຈູຬປາລາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິ. ‘‘ກິໍ, ສມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ເຖຣສ຺ສາຄຕຠາວໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ສມ຺ມ, ອິທານິ ອຫໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ຕຍາ ກາຣິຕປຓ຺ຓສາລາຍ ນິສິນ຺ນກໍ ທິສ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກປິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ປາທມູເລ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ໂຣທິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ທິສ຺ວາ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ນາທາສິ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ທ຺ເວ ທາສທາຣເກ ຠຸຊິສ຺ເສ ກຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາມໂຕ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖາ’’ຕິ ປຏິຍາເທສິ. ສາມເຓຣາ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ອເຖກທິວສໍ ທິສາວາສິໂນ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຊຕວນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອສີຕິມຫາເຖເຣ ຈ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອິທມ຺ປິ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສາຍໍ ຕທຠິມຸຂາ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິ. ເຕ ‘‘ອິທານິ ອຕິສາຍນ຺ໂຫ, ເມໂຆ ຈ ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ປາໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ເທໂວ ປຐມຍາມໍ ວສ຺ສິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ວິຄໂຕ. ເຖໂຣ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ອາຈິຓ຺ຓຈງ຺ກມໂນ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ຈງ຺ກມນໍ ໂອຕຣິ. ຕທາ ຈ ປນ ນວວຸຏ຺ຐາຍ ຠູມິຍາ ພຫູ ອິນ຺ທໂຄປກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕ ເຖເຣ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວິປຊ຺ຊິໍສຸ. ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຖຣສ຺ສ ຈງ຺ກມນຏ຺ຐານໍ ກາລສ຺ເສວ ນ ສມ຺ມຊ຺ຊິໍສຸ. ອິຕເຣ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈງ຺ກມເນ ມຕປາຓເກ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ອິມສ຺ມິໍ ຈງ຺ກມຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຕ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ສມຓສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ສຈກ຺ຂຸກກາເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ວາ ອິທານິ ຈກ຺ຂຸວິກລກາເລ ‘ຈງ຺ກມາມີ’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ປາຓເກ ມາເຣສິ ‘ອຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ອນຕ຺ຖໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖໂຣ ‘ຈງ຺ກມາມີ’ຕິ ພຫູ ປາຓເກ ມາເຣສີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ໂສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມາເຣນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ? ‘‘ນ ທິຏ຺ໂຐ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຍເຖວ ຕຸມ຺ເຫ ຕໍ ນ ປສ຺ສຖ, ຕເຖວ ໂສປິ ເຕ ປາເຓ ນ ປສ຺ສຕິ. ຂີຓາສວານໍ ມຣຓເຈຕນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສເຍ ສຕິ ກສ຺ມາ ອນ຺ໂຘ ຊາໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກຕກມ຺ມວເສນ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເຕນ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຓາຖ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ກາສິຣຎ຺ເຎ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເອໂກ ເວຊ຺ໂຊ ຄາມນິຄເມສຸ ຈຣິຕ຺ວາ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ຈກ຺ຂຸທຸພ຺ພລໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ເຕ ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອກ຺ຂີຫິ ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຠສຊ຺ຊໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ກໂຣຫິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ເມ ທສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ເມ ອກ຺ຂີນິ ປາກຕິການິ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ອຫໍ ເຕ ສທ຺ຘິໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ທາສີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເຠສຊ຺ຊໍ ສໍວິທຫິ, ເອກເຠສຊ຺ເຊເນວ ອກ຺ຂີນິ ປາກຕິການິ ອເຫສຸໍ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫເມຕສ຺ສ ສປຸຕ຺ຕຘີຕາ ທາສີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຊານິໍ, ‘‘ນ ໂຂ ປນ ມໍ ສຓ຺ເຫນ ສມ຺ມາຈາເຣນ ສມຸທາຈຣິສ຺ສຕິ, ວຎ຺ເຈສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ສາ ເວຊ຺ເຊນາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກີທິສໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ເມ ອກ຺ຂີນິ ໂຖກໍ ຣຸຊ຺ຊິໍສຸ, ອິທານິ ປນ ອຕິເຣກຕຣໍ ຣຸຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເວຊ຺ໂຊ ‘‘ອຍໍ ມໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອທາຕຸກາມາ, ນ ເມ ເອຕາຍ ທິນ຺ນາຍ ຠຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ, ອິທາເນວ ນໍ ອນ຺ຘໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຣິຍາຍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ສາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິມໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອຎ຺ເຊຫີ’’ຕິ ອຎ຺ຊາເປສິ. ອຖສ຺ສາ ທ຺ເວ ອກ຺ຂີນິ ທີປສິຂາ ວິຍ ວິຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ໂສ ເວຊ຺ໂຊ ຈກ຺ຂຸປາໂລ ອໂຫສິ.

ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາ ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ກຕກມ຺ມໍ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອນຸພນ຺ຘິ. ປາປກມ຺ມຎ຺ຫິ ນາເມຕໍ ຘຸຣໍ ວຫໂຕ ພລິພທ຺ທສ຺ສ ປທໍ ຈກ຺ກໍ ວິຍ ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕມຕ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ຣາຊມຸທ຺ທາຍ ລຎ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ຘມ຺ມຣາຊາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑.

‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ;

ມນສາ ເຈ ປທຸຏ຺ເຐນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ເວຕິ, ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມໂນຕິ ກາມາວຈຣກຸສລາທິເຠທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸຠູມິກຈິຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປເທ ຕທາ ຕສ຺ສ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕວເສນ ນິຍມິຍມານໍ ວວຕ຺ຖາປິຍມານໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊິຍມານໍ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕໍ ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເມວ ລພ຺ຠຕິ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ເຕນ ປຐມຄາມິນາ ຫຸຕ຺ວາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຘມ຺ມາຕິ ຄຸຓເທສນາປຣິຍຕ຺ຕິນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ນາມ. ເຕສຸ –

‘‘ນ ຫິ ຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ໂມ ຈ, ອຸໂຠ ສມວິປາກິໂນ;

ອຘມ຺ໂມ ນິຣຍໍ ເນຕິ, ຘມ຺ໂມ ປາເປຕິ ສຸຄ຺ຄຕິ’’ນ຺ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໓໐໔; ຊາ. ໑.໑໕.໓໘໖) –

ອຍໍ ຄຸຓຘມ຺ໂມ ນາມ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ ອາທິກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐) ອຍໍ ເທສນາຘມ຺ໂມ ນາມ. ‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ເຈ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙) ອຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ນາມ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໑) ອຍໍ ນິສ຺ສຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ນາມ, ນິຊ຺ຊີວຘມ຺ໂມຕິປິ ເອໂສ ເອວ. ເຕສຸ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ຕໂຍ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ. ເອເຕ ຫິ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ນາມ.

ກຖໍ ປເນເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກວຕ຺ຖຸໂກ ເອກາຣມ຺ມໂຓ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ນາມ ໂຫຕີຕິ? ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ. ຍຖາ ຫິ ພຫູສຸ ເອກໂຕ ຄາມຆາຕາທີນິ ກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ‘‘ໂກ ເອເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຍ ເນສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ທຕ຺ໂຕ ວາ ມິຕ຺ໂຕ ວາ ເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ນ ຫິ ເຕ ມເນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ມໂນ ປນ ເອກຈ຺ເຈສຸ ເຈຕສິເກສຸ ອນຸປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວ. ອຘິປຕິວເສນ ປນ ມໂນ ເສຏ຺ໂຐ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນເສຏ຺ໂຐ. ຍຖາ ຫິ ໂຈຣາທີນໍ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກາທໂຍ ອຘິປຕິໂນ ເສຏ຺ຐາ. ຕຖາ ເຕສມ຺ປິ ມໂນ ອຘິປຕິ ມໂນວ ເສຏ຺ຐາ. ຍຖາ ປນ ທາຣຸອາທີຫິ ນິປ຺ຜນ຺ນານິ ຕານິ ຕານິ ຠຓ຺ຑານິ ທາຣຸມຍາທີນິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕປິ ມນໂຕ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ ນາມ.

ປທຸຏ຺ເຐນາຕິ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ໂທເສຫິ ປທຸຏ຺ເຐນ. ປກຕິມໂນ ຫິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອປທຸຏ຺ຐໍ. ຍຖາ ຫິ ປສນ຺ນໍ ອຸທກໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ນີລາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນີໂລທກາທິເຠທໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ນວໍ ອຸທກໍ, ນາປິ ປຸຣິມໍ ປສນ຺ນອຸທກເມວ, ຕຖາ ຕມ຺ປິ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ໂທເສຫິ ປທຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ນວໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ນາປິ ປຸຣິມໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕເມວ, ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ປຠສ຺ສຣມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໙). ເອວໍ ມນສາ ເຈ ປທຸຏ຺ເຐນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ ໂສ ຠາສມາໂນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕເມວ ຠາສຕິ, ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕເມວ ກໂຣຕິ, ອຠາສນ຺ໂຕ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຕາຍ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ປທຸຏ຺ຐມານສຕາຍ ຕິວິຘໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ປູເຣຕິ. ເອວມສ຺ສ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ເວຕີຕິ ຕໂຕ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕໂຕ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນ຺ເວຕິ, ທຸຈ຺ຈຣິຕານຸຠາເວນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ, ມນຸສ຺ເສສຸ ວາ ຕມຕ຺ຕຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ກາຍວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ອິຕຣມ຺ປີຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ກາຍິກເຈຕສິກໍ ວິປາກທຸກ຺ຂໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທນ຺ຕິ ຘຸເຣ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘຸຣໍ ວຫໂຕ ພລິພທ຺ທສ຺ສ ປທໍ ຈກ຺ກໍ ວິຍ. ຍຖາ ຫິ ໂສ ເອກມ຺ປິ ທິວສໍ ທ຺ເວປິ ປຎ຺ຈປິ ທສປິ ອຑ຺ຒມາສມ຺ປິ ມາສມ຺ປິ ວຫນ຺ໂຕ ຈກ຺ກໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ຊຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ຂ຺ວສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຍຸຄໍ ຄີວໍ ພາຘຕິ, ປຈ຺ຉໂຕ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຈກ຺ກໍ ອູຣຸມໍສໍ ປຏິຫນຕິ. ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ພາຘນ຺ຕໍ ຈກ຺ກໍ ຕສ຺ສ ປທານຸປທິກໍ ໂຫຕິ; ຕເຖວ ມນສາ ປທຸຏ຺ເຐນ ຕີຓິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິຣຍາທີສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ທຸຈ຺ຈຣິຕມູລກໍ ກາຍິກມ຺ປິ ເຈຕສິກມ຺ປິ ທຸກ຺ຂມນຸພນ຺ຘຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຕິໍສສຫສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິຠາຍປິ ເທສນາ ສາຕ຺ຖິກາ ສຜລາ ອໂຫສີຕິ.

ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ

໒. ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີວຕ຺ຖຸ

໒. ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາຕິ ທຸຕິຍຄາຖາປິ ສາວຕ຺ຖິຍໍເຍວ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິໍ ອາຣພ຺ຠ ຠາສິຕາ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໂກ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສິ. ເຕນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ນ ທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ, ເຕນ ຕໍ ‘‘ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໂກ’’ຕ຺ເວວ ສຎ຺ຊານິໍສຸ. ຕສ຺ສ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ອໂຫສິ ປິໂຍ ມນາໂປ. ອຖສ຺ສ ປິລນ຺ຘນໍ ກາເຣຕຸກາໂມ ‘‘ສເຈ ສຸວຓ຺ຓກາເຣ ກາເຣສ຺ສາມິ, ຠຕ຺ຕເວຕນໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຍເມວ ສຸວຓ຺ຓໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມຏ຺ຐານິ ກຸຓ຺ຑລານິ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຕນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ຕສ຺ສ ໂສຬສວສ຺ສິກກາເລ ປຓ຺ຑຸໂຣໂຄ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕິກິຈ຺ຉາເປຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ໂຠຕິ ສເຈ ເວຊ຺ຊໍ ອາເນສ຺ສາມິ, ຠຕ຺ຕເວຕນໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ; ກິໍ ຕ຺ວໍ ມມ ຘນຈ຺ເຉທໍ ນ ໂອໂລເກສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ອຖ ນໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ? ‘‘ຍຖາ ເມ ຘນຈ຺ເຉໂທ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເວຊ຺ຊານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກໂຣຄສ຺ສ ນາມ ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ເຕ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຣຸກ຺ຂຕຈາທິໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ. ໂສ ຕມາຫຣິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣຕິ. ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວສ຺ສ ໂຣໂຄ ພລວາ ອໂຫສິ, ອເຕກິຈ຺ຉຠາວໍ ອຸປາຄມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອກໍ ເວຊ຺ຊໍ ປກ຺ໂກສິ. ໂສ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາວ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎໍ ເວຊ຺ຊໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຕິກິຈ຺ຉາເປຫີ’’ຕິ ຕໍ ປຫາຍ ນິກ຺ຂມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສ ມຣຓສມຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຕາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ພຫິ ນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ພຫິອາຬິນ຺ເທ ນິປຊ຺ຊາເປສິ.

ຕໍ ທິວສໍ ຠຄວາ ພລວປຈ຺ຈູສສມເຍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຸພ຺ພພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາຣານໍ ອຸສ຺ສນ຺ນກຸສລມູລານໍ ເວເນຍ຺ຍພນ຺ຘວານໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ຎາຓຊາລໍ ປຕ຺ຖຣິ. ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ ພຫິອາຬິນ຺ເທ ນິປນ຺ນາກາເຣເນວ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕເຄຫາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊາປິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ເອຕ຺ຖ ຄຕປຈ຺ຈເຍນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ອິທໍ ອທ຺ທສ – ອຍໍ ມາຓໂວ ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສເທວໂລເກ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ຕໍ ຌາເປຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ໂຕ ອາຬາຫເນ ວິຈຣິສ຺ສຕິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາຓໍ ສຏ຺ຐິສກຏຠາຣາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວາຣໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກມ຺ເມນ ມຍາ ອຍໍ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມຍິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ ລທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຘນຈ຺ເຉທຠເຍນ ມມ ເຠສຊ຺ຊມກຕ຺ວາ ອິທານິ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທຕິ, ວິປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປິຕຣິ ໂຣທນ຺ເຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິວຓ຺ເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຬາຫນສ຺ສາວິທູເຣ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຣທິສ຺ສຕິ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຫໍ ເຕ ປຸຕ຺ໂຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຕາວສິໍສຠວເນ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຍິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຕຸມ຺ເຫສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ມໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ. ອຖສ຺ສາຫໍ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ສຕານິ ວາ ສຫສ຺ສານິ ວາ ສຕສຫສ຺ສານິ ວາຕິ ນ ສກ຺ກາ ຄຓນາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ຄາຖໍ ຠາສິສ຺ສາມິ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຏ຺ຐ ກຸຓ຺ຑລີ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ອິຕິ ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທິສ຺ວາ ປຸນທິວເສ ກຕສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄໂນ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຄໂຕ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ ອນ຺ໂຕເຄຫາຠິມຸໂຂ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ອປສ຺ສນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອກໍ ຣສ຺ມິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ມາຓໂວ ‘‘ກິໍ ໂອຠາໂສ ນາເມໂສ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນວ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອນ຺ຘພາລປິຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວຣູປໍ ພຸທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກາຍເວຍ຺ຍາວຏິກໍ ວາ ກາຕຸໍ ທານໍ ວາ ທາຕຸໍ ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສຕຸໍ ນາລຕ຺ຖໍ, ອິທານິ ເມ ຫຕ຺ຖາປິ ອນຘິປເຕຍ຺ຍາ, ອຎ຺ຎໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມນເມວ ປສາເທສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອລໍ ເອຕ຺ຕເກນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ ອິມສ຺ສາ’’ຕິ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ຕຖາຄເຕ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ວິຊຫນ຺ເຕເຍວ ປສນ຺ນມໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ວິຍ ເທວໂລເກ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິສ຺ສ ສຣີຣໍ ຌາເປຕ຺ວາ ອາຬາຫເນ ໂຣທນປຣາຍໂຓ ອໂຫສິ, ເທວສິກໍ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທຕິ – ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ເກນ ເມ ກມ຺ເມນ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ມໂນປສາເທນາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມມ ອຜາສຸກກາເລ ເຠສຊ຺ຊມກາເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ອາຬາຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣທຕິ, ວິປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ຕເມວ ນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິວຓ຺ເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຬາຫນສ຺ສາວິທູເຣ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ໂຣທນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຕາວ ປຸຕ຺ຕໂສເກນ ໂຣທາມິ, ເອສ ກິມຕ຺ຖໍ ໂຣທຕິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອລງ຺ກໂຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ,

ມາລຘາຣີ ຫຣິຈນ຺ທນຸສ຺ສໂທ;

ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທສິ,

ວນມຊ຺ເຌ ກິໍ ທຸກ຺ຂິໂຕ ຕຸວ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໐໗; ເປ. ວ. ໑໘໖);

ໂສ ມາຓໂວ ອາຫ –

‘‘ໂສວຓ຺ຓມໂຍ ປຠສ຺ສໂຣ,

ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຣຖປຎ຺ຊໂຣ ມມ;

ຕສ຺ສ ຈກ຺ກຍຸຄໍ ນ ວິນ຺ທາມິ,

ເຕນ ທຸກ຺ເຂນ ຊຫາມິ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. (ວ. ໑໒໐໘; ເປ. ວ. ໑໘໗);

ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ –

‘‘ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ມຓິມຍໍ,

ໂລຫິຕກມຍໍ ອຖ ຣູປິຍມຍໍ;

ອາຈິກ຺ຂ ເມ ຠທ຺ທ ມາຓວ,

ຈກ຺ກຍຸຄໍ ປຏິປາທຍາມິ ເຕ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໐໙; ເປ. ວ. ໑໘໘);

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມາຓໂວ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊມກຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕປຕິຣູປກໍ ມໍ ທິສ຺ວາ ໂຣທນ຺ໂຕ ‘ສຸວຓ຺ຓາທິມຍໍ ຣຖຈກ຺ກໍ ກໂຣມີ’ຕິ ວທຕິ, ໂຫຕຸ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກີວ ມຫນ຺ຕໍ ເມ ຈກ຺ກຍຸຄໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍາວ ມຫນ຺ຕໍ ອາກງ຺ຂສິ, ຕາວ ມຫນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຈນ຺ທິມສູຣິເຍຫິ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ເຕ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ຍາຈນ຺ໂຕ ອາຫ –

‘‘ໂສ ມາຓໂວ ຕສ຺ສ ປາວທິ,

ຈນ຺ທສູຣິຍາ ອຸຠເຍຕ຺ຖ ທິສ຺ສເຣ;

ໂສວຓ຺ຓມໂຍ ຣໂຖ ມມ,

ເຕນ ຈກ຺ກຍຸເຄນ ໂສຠຕີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໐; ເປ. ວ. ໑໘໙);

ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ –

‘‘ພາໂລ ໂຂ ຕ຺ວໍ ອສິ ມາຓວ,

ໂຍ ຕ຺ວໍ ປຕ຺ຖຍເສ ອປຕ຺ຖິຍໍ;

ມຎ຺ຎາມິ ຕຸວໍ ມຣິສ຺ສສິ,

ນ ຫິ ຕ຺ວໍ ລຈ຺ຉສິ ຈນ຺ທສູຣິເຍ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໑; ເປ. ວ. ໑໙໐);

ອຖ ນໍ ມາຓໂວ ອາຫ –

‘‘ກິໍ ປນ ປຎ຺ຎາຍມານສ຺ສຕ຺ຖາຍ ໂຣທນ຺ໂຕ ພາໂລ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ອປຎ຺ຎາຍມານສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ຄມນາຄມນມ຺ປິ ທິສ຺ສຕິ,

ວຓ຺ຓຘາຕຸ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວີຖິຍາ;

ເປໂຕ ກາລກໂຕ ນ ທິສ຺ສຕິ,

ໂກ ນິຘ ກນ຺ທຕໍ ພາລ຺ຍຕໂຣ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໒; ເປ. ວ. ໑໙໑);

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຍຸຕ຺ຕໍ ເອສ ວທຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ –

‘‘ສຈ຺ຈໍ ໂຂ ວເທສິ ມາຓວ,

ອຫເມວ ກນ຺ທຕໍ ພາລ຺ຍຕໂຣ;

ຈນ຺ທໍ ວິຍ ທາຣໂກ ຣຸທໍ,

ເປຕໍ ກາລກຕາຠິປຕ຺ຖຍິ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໓; ເປ. ວ. ໑໙໒) –

ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກຖາຍ ນິສ຺ໂສໂກ ຫຸຕ຺ວາ ມາຓວສ຺ສ ຖຸຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ອາທິຕ຺ຕໍ ວຕ ມໍ ສນ຺ຕໍ, ຆຕສິຕ຺ຕໍວ ປາວກໍ;

ວາຣິນາ ວິຍ ໂອສິຎ຺ຈໍ, ສພ຺ພໍ ນິພ຺ພາປເຍ ທຣໍ.

‘‘ອພ຺ພຫີ ວຕ ເມ ສລ຺ລໍ, ໂສກໍ ຫທຍນິສ຺ສິຕໍ;

ໂຍ ເມ ໂສກປເຣຕສ຺ສ, ປຸຕ຺ຕໂສກໍ ອປານຸທິ.

‘‘ສ຺ວາຫໍ ອພ຺ພູຬ຺ຫສລ຺ໂລສ຺ມິ, ສີຕິຠູໂຕສ຺ມິ ນິພ຺ພຸໂຕ;

ນ ໂສຈາມິ ນ ໂຣທາມິ, ຕວ ສຸຕ຺ວານ ມາຓວາ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໔-໑໒໑໖; ເປ. ວ. ໑໙໓-໑໙໕);

ອຖ ນໍ ‘‘ໂກ ນາມ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ –

‘‘ເທວຕານຸສິ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ, ອທຸ ສກ຺ໂກ ປຸຣິນ຺ທໂທ;

ໂກ ວາ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສ ວາ ປຸຕ຺ໂຕ, ກຖໍ ຊາເນມຸ ຕໍ ມຍ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໗; ເປ. ວ. ໑໙໖) –

ອາຫ. ອຖສ຺ສ ມາຓໂວ –

‘‘ຍຎ຺ຈ ກນ຺ທສິ ຍຎ຺ຈ ໂຣທສິ,

ປຸຕ຺ຕໍ ອາຬາຫເນ ສຍໍ ທຫິຕ຺ວາ;

ສ຺ວາຫໍ ກຸສລໍ ກຣິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ,

ຕິທສານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ຄໂຕ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໘; ເປ. ວ. ໑໙໗) –

ອາຈິກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ –

‘‘ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ນາທ຺ທສາມ,

ທານໍ ທທນ຺ຕສ຺ສ ສເກ ອຄາເຣ;

ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ວາ ຕາທິສໍ,

ເກນ ກມ຺ເມນ ຄໂຕສິ ເທວໂລກ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໑໙; ເປ. ວ. ໑໙໘);

ມາຓໂວ ອາຫ –

‘‘ອາພາຘິໂກຫໍ ທຸກ຺ຂິໂຕ ຄິລາໂນ,

ອາຕູຣຣູໂປມ຺ຫິ ສເກ ນິເວສເນ;

ພຸທ຺ຘໍ ວິຄຕຣຊໍ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ຂໍ,

ອທ຺ທກ຺ຂິໍ ສຸຄຕໍ ອໂນມປຎ຺ຎໍ.

‘‘ສ຺ວາຫໍ ມຸທິຕຘໂນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ,

ອຎ຺ຊລິໍ ອກຣິໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ;

ຕາຫໍ ກຸສລໍ ກຣິຕ຺ວານ ກມ຺ມໍ,

ຕິທສານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ຄໂຕ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໒໐-໑໒໒໑; ເປ. ວ. ໑໙໙-໒໐໐);

ຕສ຺ມິໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ປີຕິຍາ ປຣິປູຣິ. ໂສ ຕໍ ປີຕິໍ ປເວເທນ຺ໂຕ –

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ,

ອຎ຺ຊລິກມ຺ມສ຺ສ ອຍມີທິໂສ ວິປາໂກ;

ອຫມ຺ປິ ປມຸທິຕມໂນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ,

ອຊ຺ເຊວ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ວຊາມີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໒໒; ເປ. ວ. ໒໐໑) –

ອາຫ. ອຖ ນໍ ມາຓໂວ –

‘‘ອຊ຺ເຊວ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ວຊາຫິ,

ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ;

ຕເຖວ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຈ,

ອຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລານິ ສມາທິຍສ຺ສຸ.

ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມສ຺ສຸ ຂິປ຺ປໍ,

ໂລເກ ອທິນ຺ນໍ ປຣິວຊ຺ຊຍສ຺ສຸ;

ອມຊ຺ຊໂປ ມາ ຈ ມຸສາ ຠຓາຫິ,

ສເກນ ທາເຣນ ຈ ໂຫຫິ ຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໒໓-໑໒໒໔; ເປ. ວ. ໒໐໒-໒໐໓) –

ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ອຕ຺ຖກາໂມສິ ເມ ຍກ຺ຂ, ຫິຕກາໂມສິ ເທວເຕ;

ກໂຣມິ ຕຸຍ຺ຫໍ ວຈນໍ, ຕ຺ວໍສິ ອາຈຣິໂຍ ມມ.

‘‘ອຸເປມິ ສຣຓໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຘມ຺ມຎ຺ຈາປິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ;

ສງ຺ຆຎ຺ຈ ນຣເທວສ຺ສ, ຄຈ຺ຉາມິ ສຣຓໍ ອຫໍ.

‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມາມິ ຂິປ຺ປໍ,

ໂລເກ ອທິນ຺ນໍ ປຣິວຊ຺ຊຍາມິ;

ອມຊ຺ຊໂປ ໂນ ຈ ມຸສາ ຠຓາມິ,

ສເກນ ທາເຣນ ຈ ໂຫມິ ຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໒໒໕-໑໒໒໗; ເປ. ວ. ໒໐໔-໒໐໖);

ອຖ ນໍ ເທວປຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເຕ ເຄເຫ ພຫຸໍ ຘນໍ ອຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທານໍ ເທຫິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຫິ, ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣຘາຍິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ອຫໍ ອຊ຺ຊ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເນວ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ, ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ອຘິວາເສຫິ ອຊ຺ຊຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ເວເຄນາຄນ຺ຕ຺ວາ ສເກ ນິເວສເນ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍຎ຺ຈ ປຏິຍາທາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິ, ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເກນ ກິຣ ຕຖາຄເຕ ນິມນ຺ຕິເຕ ທ຺ເວ ຊນກາຍາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ‘‘ອຊ຺ຊ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນາຍ ວິເຫຐິຍມານໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ‘‘ອຊ຺ຊ ພຸທ຺ຘວິສຍໍ ພຸທ຺ຘລີຬໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ຕຖາຄຕມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນີຈາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທານໍ ອທຕ຺ວາ ປູຊໍ ອກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອສຸຕ຺ວາ ອຸໂປສຖວາສໍ ອວສິຕ຺ວາ ເກວລໍ ມໂນປສາທມຕ຺ເຕເນວ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກສ຺ມາ ມໍ ປຸຈ຺ຉສິ, ນນຸ ເຕ ປຸຕ຺ເຕນ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິນາ ມຍິ ມນໍ ປສາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາໂວ ກຖິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ກທາ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ? ນນຸ ຕ຺ວໍ ອຊ຺ຊ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ອວິທູເຣ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ຕໍ ເອກໍ ມາຓວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອລງ຺ກໂຕ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີ, ມາລຘາຣີ ຫຣິຈນ຺ທນຸສ຺ສໂທ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ຊເນຫິ ກຖິຕກຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິວຕ຺ຖຸໍ ກເຖສິ. ເຕເນເວຕໍ ພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ນາມ ຊາຕໍ.

ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ ຈ ປນ ‘‘ນ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກສຕໍ ວາ ນ ທ຺ເວສຕໍ, ອຖ ໂຂ ມຍິ ມນໍ ປສາເທຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ຄຓນາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ມຫາຊໂນ ນ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ໂຫຕິ, ອຖສ຺ສ ອນິພ຺ເພມຕິກຠາວໍ ວິທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິເທວປຸຕ຺ໂຕ ວິມາເນເນວ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາເຓເນວ ທິພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິມານໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຏິລຠີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ –

‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນ, ຍາ ຕ຺ວໍ ຕິຏ຺ຐສິ ເທວເຕ;

ໂອຠາເສນ຺ຕີ ທິສາ ສພ຺ພາ, ໂອສຘີ ວິຍ ຕາຣກາ;

ປຸຈ຺ຉາມິ ຕໍ ເທວ ມຫານຸຠາວ, ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ກິມກາສິ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖມາຫ. ‘‘ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕຸມ຺ເຫສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ລທ຺ຘາ’’ຕິ. ‘‘ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ລທ຺ຘາ ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ມຫາຊໂນ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍາ ວຕ, ໂຠ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ອທິນ຺ນປຸພ຺ພກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນາມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິລຠີ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐິໍ ປເວເທສິ.

ອຖ ເນສໍ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມກຣເຓ ມໂນວ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ, ມໂນວ ເສຏ຺ໂຐ. ປສນ຺ເນນ ຫິ ມເນນ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ເທວໂລກໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຉາຍາວ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕມຕ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ຣາຊມຸທ຺ທາຍ ລຎ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ຘມ຺ມຣາຊາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒. ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ.

ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕິ, ຉາຍາວ ອນປາຍິນີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ມໂນຕິ ອວິເສເສນ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸຠູມິກຈິຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປເທ ນິຍມິຍມານໍ ວວຕ຺ຖາປິຍມານໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊິຍມານໍ ອຏ຺ຐວິຘໍ ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ລພ຺ຠຕິ. ວຕ຺ຖຸວເສນ ປນາຫຣິຍມານໍ ຕໂຕປິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເມວ ລພ຺ຠຕິ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ເຕນ ປຐມຄາມິນາ ຫຸຕ຺ວາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຘມ຺ມາຕິ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ. ເອເຕ ຫິ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ໂສມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ນາມ. ຍຖາ ຫິ ພຫູສຸ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈີວຣທານາທີນິ ວາ ອຸຬາຣປູຊາຘມ຺ມສ຺ສວນາທີນິ ວາ ມາລາຄນ຺ຘສກ຺ກາຣກຣຓາທີນິ ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ‘‘ໂກ ເອເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ຕານິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ຕິສ຺ໂສ ວາ ຜຸສ຺ໂສ ວາ ເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ນ ຫິ ເຕ ມເນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ມໂນ ປນ ເອກຈ຺ເຈສຸ ເຈຕສິເກສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວ. ເອວໍ ອຘິປຕິວເສນ ປນ ມໂນ ເສຏ຺ໂຐ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນເສຏ຺ຐາ. ຍຖາ ຫິ ຄຓາທີນໍ ອຘິປຕິ ປຸຣິໂສ ຄຓເສຏ຺ໂຐ ເສຓິເສຏ຺ໂຐຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ເຕສມ຺ປິ ມໂນວ ເສຏ຺ໂຐ. ຍຖາ ປນ ສຸວຓ຺ຓາທີຫິ ນິປ຺ຜາທິຕານິ ຠຓ຺ຑານິ ສຸວຓ຺ຓມຍາທີນິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເອເຕປິ ມນໂຕ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ ນາມ.

ປສນ຺ເນນາຕິ ອນຠິຊ຺ຌາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ປສນ຺ເນນ. ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາຕິ ເອວຣູເປນ ມເນນ ຠາສນ຺ໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີສຸຈຣິຕເມວ ຠາສຕິ, ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິວິຘໍ ກາຍສຸຈຣິຕເມວ ກໂຣຕິ, ອຠາສນ຺ໂຕ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຕາຍ ອນຠິຊ຺ຌາທີຫິ ປສນ຺ນມານສຕາຍ ຕິວິຘໍ ມໂນສຸຈຣິຕໍ ປູເຣຕິ. ເອວມສ຺ສ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕີຕິ ຕໂຕ ຕິວິຘສຸຈຣິຕໂຕ ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສຸຂ ມນ຺ເວຕິ. ອິຘ ເຕຠູມິກມ຺ປິ ກຸສລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕຠູມິກສຸຈຣິຕານຸຠາເວນ ສຸຄຕິຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ວາ ສຸຂານຸຠວນຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ ກາຍວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ອິຕຣວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ອວຕ຺ຖຸກມ຺ປີຕິ ກາຍິກເຈຕສິກໍ ວິປາກສຸຂໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ, ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ກິໍ? ຉາຍາວ ອນປາຍິນີຕິ ຍຖາ ຫິ ຉາຍາ ນາມ ສຣີຣປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ສຣີເຣ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສີທນ຺ເຕ ນິສີທຕິ, ນ ສກ຺ໂກຕິ, ‘‘ສຓ຺ເຫນ ວາ ຜຣຸເສນ ວາ ນິວຕ຺ຕາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ວາ ນິວຕ຺ຕາເປຕຸໍ. ກສ຺ມາ? ສຣີຣປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເອວເມວ ອິເມສໍ ທສນ຺ນໍ ກຸສລກມ຺ມປຖານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓກຸສລມູລິກໍ ກາມາວຈຣາທິເຠທໍ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂໍ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ອນປາຍິນີ ຉາຍາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ວິຊຫຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ, ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລິເທວປຸຕ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ຕຖາ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ໂສ ຕາວມຫນ຺ຕໍ ວິຠວໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ວິປ຺ປກິຣີຕິ.

ມຏ຺ຐກຸຓ຺ຑລີວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ປິຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຖູລສຣີໂຣ ອາໂກຏິຕປຈ຺ຈາໂກຏິເຕຫິ ຈີວເຣຫິ ນິວາເສຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ ນິສີທຕິ. ຕຖາຄຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຕາ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອໂກ ມຫາເຖໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປາທສມ຺ພາຫນາທີນິ ອາປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ‘‘ກຕິວສ຺ສາ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສໍ ນຕ຺ຖິ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາວຸໂສ, ທຸພ຺ພິນີຕ, ມຫລ຺ລກ, ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ຊານາສິ, ເອຕ຺ຕເກ ມຫາເຖເຣ ທິສ຺ວາ ສາມີຈິກມ຺ມມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣສິ, ວຕ຺ເຕ ອາປຸຈ຺ຉິຍມາເນ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫສິ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິ. ໂສ ຂຕ຺ຕິຍມານໍ ຊເນຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມໍ ປນ ‘ໂກ ເອໂສ’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຖ, ມູລເມວ ໂວ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣຸທນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ຕ຺ວໍ ຕິສ຺ສ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ອສ຺ສຸມຸໂຂ ໂຣທມາໂນ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕປິ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເອສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອາໂລຬໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ອິເມ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຫໍ ປນ ຕ຺ວໍ ນິສິນ຺ໂນສີ’’ຕິ? ‘‘ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອິເມ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ທິຏ຺ຐາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ເຕ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ກຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນາປຸຈ຺ຉິຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ວຕ຺ຕໍ ວາ ປານີຍໍ ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນາປຸຈ຺ຉິຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາສນໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປາທສມ຺ພາຫນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ກຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕິສ຺ສ ມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູນໍ ສພ຺ພໍ ເອຕໍ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ, ເອຕໍ ວຕ຺ຕໍ ອກໂຣນ຺ເຕນ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕເວວ ໂທໂສ, ເອເຕ ຠິກ຺ຂູ ຂມາເປຫີ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອກ຺ໂກສິໍສຸ, ນາຫໍ ເອເຕ ຂມາເປມີ’’ຕິ. ‘‘ຕິສ຺ສ ມາ ເອວໍ ກຣິ, ຕເວວ ໂທໂສ, ຂມາເປຫິ ເນ’’ຕິ? ‘‘ນ ຂມາເປມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ‘‘ທຸພ຺ພໂຈ ເອສ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ທຸພ຺ພໂຈ ເອສ, ປຸພ຺ເພປິ ເອສ ທຸພ຺ພໂຈເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ຕາວສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ທຸພ຺ພຈຠາໂວ ອມ຺ເຫຫິ ຎາໂຕ, ອຕີເຕ ເອສ ກິໍ ອກາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຓາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕມາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພາຣາຓສິຣຎ຺ເຎ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເທວິໂລ ນາມ ຕາປໂສ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ນຄຣມຸປນິສ຺ສາຍ ວສິຕຸກາໂມ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ທາຣເກ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິມໍ ນຄຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕປພ຺ພຊິຕາ ກຕ຺ຖ ວສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ກຸມ຺ຠກາຣສາລາຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕາປໂສ ກຸມ຺ຠກາຣສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເຕ ຠຄ຺ຄວ ອຄຣຸ, ວເສຍ຺ຍາມ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ສາລາຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຣຕ຺ຕິໍ ສາລາຍໍ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ມຫຕີ ສາລາ, ຍຖາສຸຂໍ ວສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສາລໍ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ຕສ຺ມິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ອປໂຣປິ ນາຣໂທ ນາມ ຕາປໂສ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ເອກຣຕ຺ຕິວາສໍ ຍາຈິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ‘‘ປຐມໍ ອາຄໂຕ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ວສິຕຸກາໂມ ຠເວຍ຺ຍ ວາ ໂນ ວາ, ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ປຐມໍ ອຸປຄໂຕ ໂຣເຈສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ວສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເຕ, ອາຈຣິຍ ອຄຣຸ, ມຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ວເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ຍາຈິ. ‘‘ມຫຕີ ສາລາ, ປວິສິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ວສາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸເຣຕຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ເທວິລສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ນິສີທິ. ອຸໂຠປິ ສາຣຓີຍກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ.

ສຍນກາເລ ນາຣໂທ ເທວິລສ຺ສ ນິປຊ຺ຊນຏ຺ຐານຎ຺ຈ ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ໂສ ປນ ເທວິໂລ ນິປຊ຺ຊມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນິປຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ອນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ຕິຣິຍໍ ນິປຊ຺ຊິ. ນາຣໂທ ຣຕ຺ຕິໍ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຊຏາສຸ ອກ຺ກມິ. ‘‘ໂກ ມໍ ອກ຺ກມີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ອຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ກູຏຊຏິລ, ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ຊຏາສຸ ອກ຺ກມສີ’’ຕິ. ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຘ ນິປນ຺ນຠາວໍ ນ ຊານາມິ, ຂມຖ ເມ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກນ຺ທນ຺ຕສ຺ເສວ ພຫິ ນິກ຺ຂມິ. ອິຕໂຣ ‘‘ອຍໍ ປວິສນ຺ໂຕປິ ມໍ ອກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປາທຏ຺ຐາເນ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ນາຣໂທປິ ປວິສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມໍປາຫໍ ອາຈຣິເຍ ອປຣຊ຺ຌິໍ, ອິທານິສ຺ສ ປາທປສ຺ເສນ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄີວາຍ ອກ຺ກມິ. ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກູຏຊຏິລ, ປຐມໍ ມມ ຊຏາສຸ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິທານິ ຄີວາຍ ອກ຺ກມສິ, ອຠິສປິສ຺ສາມິ ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອວໍ ນິປນ຺ນຠາວໍ ນ ຊານາມິ, ‘ປຐມມ຺ປິ ເມ ອປຣທ຺ຘໍ, ອິທານິ ປາທປສ຺ເສນ ປວິສິສ຺ສາມີ’ຕິ ປວິຏ຺ໂຐມ຺ຫິ, ຂມຖ ເມ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກູຏຊຏິລ, ອຠິສປິສ຺ສາມິ ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖ ອາຈຣິຍາ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ –

‘‘ສຫສ຺ສຣໍສີ ສຕເຕໂຊ, ສູຣິໂຍ ຕມວິໂນທໂນ;

ປາໂຕທຍນ຺ເຕ ສູຣິເຍ, ມຸທ຺ຘາ ເຕ ຜລຕຸ ສຕ຺ຕຘາ’’ຕິ. –

ຕໍ ອຠິສປິ ເອວ. ນາຣໂທ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ມມ ວທນ຺ຕສ຺ເສວ ຕຸມ຺ເຫ ອຠິສປຖ, ຍສ຺ສ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘາ ຜລຕຸ, ມາ ນິທ຺ໂທສສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ສຫສ຺ສຣໍສີ ສຕເຕໂຊ, ສູຣິໂຍ ຕມວິໂນທໂນ;

ປາໂຕທຍນ຺ເຕ ສູຣິເຍ, ມຸທ຺ຘາ ເຕ ຜລຕຸ ສຕ຺ຕຘາ’’ຕິ. –

ອຠິສປິ. ໂສ ປນ ມຫານຸຠາໂວ ອຕີເຕ ຈຕ຺ຕາລີສ, ອນາຄເຕ ຈຕ຺ຕາລີສາຕິ ອສີຕິກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຸປຣິ ອຠິສໂປ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອາຈຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອິທ຺ຘິພເລນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ນິວາເຣຕິ.

ນາຄຣາ ອຣຸເຓ ອນຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຣາຊທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ຕຍິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ອຣຸໂຓ ນ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອຣຸຓໍ ໂນ ອຸຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ກນ຺ທິໍສຸ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍກມ຺ມາທີນິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊິຕານໍ ວິວາເທນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິສງ຺ກມາໂນ ‘‘ກຈ຺ຈິ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປພ຺ພຊິຕາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ສາຍໍ ກຸມ຺ຠກາຣສາລາຍໍ ອາຄຕາ ອຕ຺ຖິ ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ຣາຊາ ອຸກ຺ກາຫິ ຘາຣິຍມານາຫິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາຣທໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ອາຫ –

‘‘ກມ຺ມນ຺ຕາ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ ນາຣທ;

ເກນ ໂລໂກ ຕໂມຠູໂຕ, ຕໍ ເມ ອກ຺ຂາຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິ.

ນາຣໂທ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຫໍ ອິມິນາ ອຠິສປິໂຕ, ອຖາຫໍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ສ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ເສວ ອຸປຣິ ອຠິສໂປ ປຕຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຠິສປິໍ. ອຠິສປິຕ຺ວາ ຈ ປນ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຸປຣິ ອຠິສໂປ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນເວລາຍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ມຸທ຺ຘາ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຄ຺ຄມນໍ ນ ເທມີຕິ. ‘‘ກຖໍ ປນ ອສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາໂຍ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ມໍ ຂມາເປຍ຺ຍ, ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຂມາເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເອໂສ, ມຫາຣາຊ, ມໍ ຊຏາສຸ ຈ ຄີວາຍ ຈ ອກ຺ກມິ, ນາຫໍ ເອຕໍ ກູຏຊຏິລໍ ຂມາເປມີ’’ຕິ. ‘‘ຂມາເປຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ນ ຂມາເປມີ’’ຕິ. ‘‘ມຸທ຺ຘາ ເຕ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ຂມາເປຕິເຍວ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ຂມາເປສ຺ສສີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖປາທກຸຈ຺ຉິຄີວາສຸ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນາຣທສ຺ສ ປາທມູເລ ໂອນມາເປສິ. ນາຣໂທປິ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາຈຣິຍ, ຂມາມິ ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ນາຍໍ ຍຖາມເນນ ຂມາເປຕິ, ນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ເອໂກ ສໂຣ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ນໍ ສີເສ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຄລປ຺ປມາເຓ ອຸທເກ ຐປາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາເຣສິ. ນາຣໂທ ເທວິລໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍາ ອິທ຺ຘິຍາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍ ສູຣິຍສນ຺ຕາເປ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ຐາເນນ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕສ຺ສ ສູຣິຍຣໍສີຫິ ສໍຜຸຏ຺ຐມຕ຺ໂຕວ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ໂຑ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິ, ໂສ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ຐາເນນ ປລາຍີ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຕທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ເທວິໂລ ຕິສ຺ໂສ, ນາຣໂທ ອຫເມວາຕິ ເອວໍ ຕທາເປສ ທຸພ຺ພໂຈເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຕິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ນາມ ‘ອສຸເກນາຫໍ ອກ຺ກຸຏ຺ໂຐ, ອສຸເກນ ປຫໂຏ, ອສຸເກນ ຊິໂຕ, ອສຸໂກ ໂຂ ເມ ຠຓ຺ຑໍ ອຫາສີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ເວຣໍ ນາມ ນ ວູປສມ຺ມຕິ, ເອວໍ ປນ ອນຸປນຍ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປສມ຺ມຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓.

‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມໍ ອວຘິ ມໍ, ອຊິນິ ມໍ ອຫາສິ ເມ;

ເຍ ຈ ຕໍ ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເວຣໍ ເຕສໍ ນ ສມ຺ມຕິ.

໔.

‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມໍ ອວຘິ ມໍ, ອຊິນິ ມໍ ອຫາສິ ເມ;

ເຍ ຈ ຕໍ ນຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເວຣໍ ເຕສູປສມ຺ມຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອກ຺ໂກຈ຺ຉີຕິ ອກ຺ໂກສິ. ອວຘີຕິ ປຫຣິ. ອຊິນີຕິ ກູຏສກ຺ຂິໂອຕາຣເຓນ ວາ ວາທປຏິວາເທນ ວາ ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍກຣເຓນ ວາ ອເຊສິ. ອຫາສິ ເມຕິ ມມ ສນ຺ຕກໍ ປຕ຺ຕາທີສຸ ກິຎ຺ຈິເທວ ອວຫຣິ. ເຍ ຈ ຕນ຺ຕິ ເຍ ເກຈິ ເທວຕາ ວາ ມນຸສ຺ສາ ວາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ຕໍ ‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມ’’ນ຺ຕິອາທິວຕ຺ຖຸກໍ ໂກຘໍ ສກຏຘຸຣໍ ວິຍ ນທ຺ຘິນາ ປູຕິມຈ຺ຉາທີນິ ວິຍ ຈ ກຸສາທີຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເວເຐຕ຺ວາ ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສກິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເວຣໍ ນ ສມ຺ມຕີຕິ ວູປສມ຺ມຕິ. ເຍ ຈ ຕໍ ນຸປນຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອສຕິຍາ ອມນສິກາຣວເສນ ວາ ກມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິວເສນ ວາ ເຍ ຕໍ ອກ຺ໂກສາທິວຕ຺ຖຸກໍ ໂກຘໍ ຕຍາປິ ໂກຈິ ນິທ຺ໂທໂສ ປຸຣິມຠເວ ອກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຫໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ, ກູຏສກ຺ຂິໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຊິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ກສ຺ສຈິ ເຕ ປສຍ຺ຫ ກິຎ຺ຈິ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ນິທ຺ໂທໂສ ຫຸຕ຺ວາປິ ອກ຺ໂກສາທີນິ ປາປຸຓາສີຕິ ເອວໍ ນ ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປມາເທນ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ເວຣໍ ອິມິນາ ອນຸປນຍ຺ຫເນນ ນິຣິນ຺ຘໂນ ວິຍ ຊາຕເວໂທ ວູປສມ຺ມຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສຕສຫສ຺ສຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ຘມ຺ມເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສິ. ທຸພ຺ພໂຈປິ ສຸພ຺ພໂຈເຍວ ຊາໂຕຕິ.

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ກາຬຍກ຺ຂິນີວຕ຺ຖຸ

ນ ຫິ ເວເຣນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວຎ຺ຌິຕ຺ຖິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ກຸຏຸມ຺ພິກປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຣິ ກາລກເຕ ເຂຕ຺ເຕ ຈ ຆເຣ ຈ ສພ຺ພກມ຺ມານິ ອຕ຺ຕນາວ ກໂຣນ຺ໂຕ ມາຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ກຸມາຣິກໍ ເຕ, ຕາຕ, ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອມ຺ມ, ມາ ເອວໍ ວເທຖ, ອຫໍ ຍາວຊີວໍ ຕຸມ຺ເຫ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ເຂຕ຺ເຕ ຈ ຆເຣ ຈ ກິຈ຺ຈໍ ຕ຺ວເມວ ກໂຣສິ, ເຕນ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕສຸຂໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສາ ເອກໍ ກຸລໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິ. ອຖ ນໍ ປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກຕຣໍ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກກຸລໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຄມນໍ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕໍ ກຸລໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມາຣິກໍ ວາເຣຕ຺ວາ ທິວສໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຆເຣ ອກາສິ. ສາ ວຎ຺ຌາ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ, ປຸຕ຺ຕ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ກຸມາຣິກໍ ອາຓາເປສິ, ສາ ອິທານິ ວຎ຺ຌາ ຊາຕາ, ອປຸຕ຺ຕກຎ຺ຈ ນາມ ກຸລໍ ວິນສ຺ສຕິ, ປເວຓີ ນ ຆຏີຍຕິ, ເຕນ ອຎ຺ຎໍ ເຕ ກຸມາຣິກໍ ອາເນມີຕິ. ເຕນ ‘‘ອລໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖສິ. ວຎ຺ຌິຕ຺ຖີ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕາ ນາມ ມາຕາປິຕູນໍ ວຈນໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອິທານິ ອຎ຺ຎໍ ວິຊາຍິນິໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາເນຕ຺ວາ ມໍ ທາສິໂຠເຄນ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ສຍເມວ ເອກໍ ກຸມາຣິກໍ ອາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກໍ ກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸມາຣິກໍ ວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ອມ຺ມ, ວເທສີ’’ຕິ ເຕຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ‘‘ອຫໍ ວຎ຺ຌາ, ອປຸຕ຺ຕກໍ ນາມ ກຸລໍ ວິນສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ຘີຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ສາມິນີ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫໍ ສາມິກສ຺ສ ນໍ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຆເຣ ອກາສິ.

ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຈາຍໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ລຠິສ຺ສຕິ, ອຍເມວ ກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິນີ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ທາຣກໍ ນ ລຠຕິ, ຕເຖວ ນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ຍທາ ເຕ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ອຖ ເມ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຄພ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ຕສ຺ສາ ອາໂຣເຈສິ. ອິຕຣິສ຺ສາ ປນ ສາ ສຍເມວ ນິຈ຺ຈໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ອຖສ຺ສາ ອາຫາເຣເນວ ສທ຺ຘິໍ ຄພ຺ຠປາຕນເຠສຊ຺ຊມທາສິ, ຄພ຺ໂຠ ປຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ຄພ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອາໂຣເຈສິ, ອິຕຣາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕເຖວ ປາເຕສິ. ອຖ ນໍ ປຏິວິສ຺ສກິຕ຺ຖິໂຍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ ສປຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ? ສາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຘພາເລ, ກສ຺ມາ ເອວມກາສິ, ອຍໍ ຕວ ອິສ຺ສຣິຍຠເຍນ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປາຕນເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເທຕິ, ເຕນ ເຕ ຄພ຺ໂຠ ປຕຕິ, ມາ ປຸນ ເອວມກຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຕິຍວາເຣ ນ ກເຖສິ. ອຖ ສາ ອິຕຣິສ຺ສາ ອຸທຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ມຍ຺ຫໍ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ນ ກເຖສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ມໍ ອາເນຕ຺ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວາເຣ ຄພ຺ຠໍ ປາເຕສິ, ກິມຕ຺ຖໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ກເຖມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນຏ຺ຐາ ທານິມ຺ຫີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ປມາທໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ປຣິຓເຕ ຄພ຺ເຠ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອທາສິ. ຄພ຺ໂຠ ປຣິຓຕຕ຺ຕາ ປຕິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕິຣິຍໍ ນິປຕິ, ຂຣາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຊີວິຕສໍສຍໍ ປາປຸຓິ. ສາ ‘‘ນາສິຕມ຺ຫິ ຕຍາ, ຕ຺ວເມວ ມໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕ຺ວເມວ ຕໂຍປິ ວາເຣ ທາຣເກ ນາເສສິ, ອິທານິ ອຫມ຺ປິ ນສ຺ສາມິ, ອິໂຕ ທານິ ຈຸຕາ ຍກ຺ຂິນີ ຫຸຕ຺ວາ ຕວ ທາຣເກ ຂາທິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເຄເຫ ມຊ຺ຊາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕຣມ຺ປິ ສາມິໂກ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕຍາ ເມ ກຸລູປຈ຺ເຉໂທ ກໂຕ’’ຕິ ກປ຺ປຣຊຓ຺ຓຸກາທີຫິ ສຸໂປຖິຕໍ ໂປເຖສິ. ສາ ເຕເນວາພາເຘນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ກຸກ຺ກຸຏີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ.

ກຸກ຺ກຸຏີ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຓ຺ຑານິ ວິຊາຍິ, ມຊ຺ຊາຣີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕານິ ອຓ຺ຑານິ ຂາທິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ຂາທິເຍວ. ກຸກ຺ກຸຏີ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕໂຍ ວາເຣ ມມ ອຓ຺ຑານິ ຂາທິຕ຺ວາ ອິທານິ ມມ຺ປິ ຂາທິຕຸກາມາສີ’’ຕິ. ‘‘ອິໂຕ ຈຸຕາ ສປຸຕ຺ຕກໍ ຕໍ ຂາທິຕຸໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ອຣຎ຺ເຎ ທີປິນີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕຣາ ມິຄີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ວິຊາຕກາເລ ທີປິນີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຍ ວາເຣ ປຸຕ຺ຕເກ ຂາທິ. ມິຄີ ມຣຓກາເລ ‘‘ອຍໍ ເມ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຸຕ຺ຕເກ ຂາທິຕ຺ວາ ອິທານິ ມມ຺ປິ ຂາທິສ຺ສຕິ, ອິໂຕ ທານິ ຈຸຕາ ເອຕໍ ສປຸຕ຺ຕກໍ ຂາທິຕຸໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈຸຕາ ຍກ຺ຂິນີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ທີປິນີປິ ຕເຖວ ຕໂຕ ຈຸຕາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸລຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສາ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣຄາມເກ ປຕິກຸລໍ ອຄມາສິ, ອປຣຠາເຄ ຈ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຍກ຺ຂິນີປິ ຕສ຺ສາ ປິຍສຫາຍິກາວຓ຺ເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ເມ ສຫາຍິກາ’’ຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວິຊາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ວິຊາຕາ, ອຸທາຫຸ ຘີຕຣນ຺ຕິ ປສ຺ສິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕີ ວິຍ ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິຕ຺ວາ ຄຕາ. ປຸນ ທຸຕິຍວາເຣປິ ຕເຖວ ຂາທິ. ຕຕິຍວາເຣ ອິຕຣາ ຄຣຸຠາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອກາ ຍກ຺ຂິນີ ມມ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ເຕ ຂາທິຕ຺ວາ ຄຕາ, ອິທານິ ມມ ກຸລເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຊາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸລເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຊາຍິ.

ຕທາ ສາ ຍກ຺ຂິນີ ອຸທກວາຣໍ ຄຕາ ໂຫຕິ. ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ຫິ ຍກ຺ຂິນິໂຍ ວາເຣນ ອໂນຕຕ຺ຕທຫໂຕ ສີສປຣມ຺ປຣາຍ ອຸທກມາຫຣນ຺ຕິ. ຕາ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນປິ ປຎ຺ຈມາສຈ຺ຈເຍນປິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອປຣາ ຍກ຺ຂິນິໂຍ ກິລນ຺ຕກາຍາ ຊີວິຕກ຺ຂຍມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ສາ ປນ ອຸທກວາຣໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາວ ເວເຄນ ຕໍ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ເມ ສຫາຍິກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນໍ ປສ຺ສິສ຺ສສິ, ຕສ຺ສາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຊາຕຊາຕທາຣເກ ຍກ຺ຂິນີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຂາທຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸລເຄຫໍ ຄຕາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ຄຈ຺ຉຕຸ, ນ ເມ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເວຣເວຄສມຸສ຺ສາຫິຕມານສາ ນຄຣາຠິມຸຂີ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ອິຕຣາປິ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ນໍ ທາຣກໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ນາມໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອິທານິ ສກຆຣໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕມາທາຍ ສາມິເກນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຄຕມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ປຸຕ຺ຕໍ ສາມິກສ຺ສ ທຕ຺ວາ ວິຫາຣໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ນ຺ຫາຕ຺ວາ ສາມິເກ ນ຺ຫາຍນ຺ເຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຖຎ຺ຎໍ ປາຍມານາ ຐິຕາ ຍກ຺ຂິນິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ເວເຄນ ເອຫິ, ອຍໍ ສາ ຍກ຺ຂິນີ, ເວເຄນ ເອຫິ, ອຍໍ ສາ ຍກ຺ຂິນີ’’ຕິ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວິຫາຣາຠິມຸຂີ ປກ຺ຂນ຺ທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາທປິຏ຺ເຐ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຍາ ເອສ ທິນ຺ໂນ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ຊີວິຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອຘິວຕ຺ໂຖ ສຸມນເທໂວ ນາມ ຍກ຺ຂິນິຍາ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕຸໍ ນາທາສິ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອານນ຺ທ, ຕໍ ຍກ຺ຂິນິໍ ປກ຺ໂກສາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປກ຺ໂກສິ. ອິຕຣາ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕຸ, ມາ ສທ຺ທມກາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕໍ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສິ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ມາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ນາຄມິສ຺ສຖ, ອຫິນກຸລານໍ ວິຍ ອຈ຺ຉຜນ຺ທນານໍ ວິຍ ກາໂກລູການໍ ວິຍ ຈ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກໍ ໂວ ເວຣໍ ອຠວິສ຺ສ, ກສ຺ມາ ເວຣໍ ປຏິເວຣໍ ກໂຣຖ. ເວຣຎ຺ຫິ ອເວເຣນ ອຸປສມ຺ມຕິ, ໂນ ເວເຣນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕.

‘‘ນ ຫິ ເວເຣນ ເວຣານິ, ສມ຺ມນ຺ຕີຘ ກຸທາຈນໍ;

ອເວເຣນ ຈ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ເອສ ຘມ຺ໂມ ສນນ຺ຕໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ຫິ ເວເຣນາຕິ ຍຖາ ຫິ ເຂຬສິງ຺ຆາຓິກາທີຫິ ອສຸຈີຫິ ມກ຺ຂິຕໍ ຐານໍ ເຕເຫວ ອສຸຈີຫິ ໂຘວນ຺ຕາ ສຸທ຺ຘໍ ນິຄ຺ຄນ຺ຘໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ຕໍ ຐານໍ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ອສຸທ຺ຘຕຣຎ຺ເຈວ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຕຣຎ຺ຈ ໂຫຕິ; ເອວເມວ ອກ຺ໂກສນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ປຫຣນ຺ຕໍ ປຏິປຫຣນ຺ໂຕ ເວເຣນ ເວຣໍ ວູປສເມຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ໂຂ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ເວຣເມວ ກໂຣຕິ. ອິຕິ ເວຣານິ ນາມ ເວເຣນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ ນ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ວຑ຺ຒນ຺ຕິເຍວ. ອເວເຣນ ຈ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ປນ ຕານິ ເຂຬາທີນິ ອສຸຈີນິ ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ອຸທເກນ ໂຘວິຍມານານິ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ຐານໍ ສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ສຸຄນ຺ຘໍ; ເອວເມວ ອເວເຣນ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ໂຕທເກນ ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ເວຣານິ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອສ ຘມ຺ໂມ ສນນ຺ຕໂນຕິ ເອສ ອເວເຣນ ເວຣູປສມນສງ຺ຂາໂຕ ໂປຣາຓໂກ ຘມ຺ໂມ; ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສວານໍ ຄຕມຄ຺ໂຄຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຍກ຺ຂິນີ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ຘມ຺ມເທສນາ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາຫ – ‘‘ເອຕິສ຺ສາ ຕວ ປຸຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ຠາຍາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ມາ ຠາຍິ, ນຕ຺ຖິ ເຕ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣິປນ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ຕມທາສິ. ສາ ຕໍ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ປຸນ ມາຕຸເຍວ ທຕ຺ວາ ໂຣທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີປິ ກຸຈ຺ຉິປູຣໍ ນາລຕ຺ຖໍ, ອິທານິ ກຖໍ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາ ຈິນ຺ຕຍີ’’ຕິ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຕໍ ອິຕ຺ຖິມາຫ – ‘‘ອິມໍ ເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຍາຄຸຠຕ຺ເຕຫິ ປຏິຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິວໍເສ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຍາຄຸຠຕ຺ເຕຫິ ປຏິຊຄ຺ຄິ, ຕສ຺ສາ ວີຫິປຫຣຓກາເລ ມຸສລຄ຺ເຄນ ມຸທ຺ຘໍ ປຫຣນ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ສາ ສຫາຍິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຸສລສາລາຍ ອຸທກຈາຏິຍໍ ອຸທ຺ຘເນ ນິພ຺ພໂກເສ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຄາມທ຺ວາເຣ ຈາຕິ ເອເຕສຸ ຐາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາປິ ອິຘ ເມ ມຸສເລນ ສີສໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ອິຘ ທາຣກາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກໍ ໂອຕາເຣນ຺ຕິ, ອິຘ ສຸນຂາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອິຘ ທາຣກາ ອສຸຈິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິຘ ກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ, ອິຘ ຄາມທາຣກາ ລກ຺ຂໂຍຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພານິ ຕານິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອຖ ນໍ ພຫິຄາເມ ວິວິຕ຺ໂຕກາເສ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ອຄ຺ຄຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ຫຣິຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ສາ ຍກ຺ຂິນີ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ເມ ສຫາຍິກາ ອິທານິ ພຫູປກາຣາ, ຫນ຺ທາຫໍ ກິຎ຺ຈິ ປຏິຄຸຓໍ ກໂຣມີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຖລຏ຺ຐາເນ ສສ຺ສໍ ກໂຣຫິ, ອິມສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ນິນ຺ນຏ຺ຐາເນເຍວ ສສ຺ສໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ສຫາຍິກາຍ ອາໂຣເຈຕິ. ເສສຊເນຫິ ກຕສສ຺ສໍ ອຕິອຸທເກນ ວາ ອໂນທເກນ ວາ ນສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສາ ອຕິວິຍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ນໍ ເສສຊນາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕຍາ ກຕສສ຺ສໍ ເນວ ອຈ຺ໂຈທເກນ, ນ ອນຸທເກນ ນສ຺ສຕິ, ສຸພ຺ພຸຏ຺ຐິທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣສິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສຫາຍິກາ ຍກ຺ຂິນີ ສຸພ຺ພຸຏ຺ຐິທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ມຍໍ ຕສ຺ສາ ວຈເນນ ຖເລສຸ ນິນ຺ເນສຸ ສສ຺ສານິ ກໂຣມ, ເຕນ ໂນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກິໍ ນ ປສ຺ສຖ? ນິພທ຺ຘໍ ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໂຕ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ຫຣິຍມານານິ, ຕານິ ເອຕິສ຺ສາ ຫຣີຍນ຺ຕິ, ຕຸມ຺ເຫປິ ເອຕິສ຺ສາ ອຄ຺ຄຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ຫຣຖ, ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ກມ຺ມນ຺ເຕ ໂອໂລເກສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ສກລນຄຣວາສິໂນ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິໍສຸ. ສາປິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ເພສໍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ລາຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອໂຫສິ ມຫາປຣິວາຣາ. ສາ ອປຣຠາເຄ ອຏ຺ຐ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ປຏ຺ຐເປສິ. ຕານິ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ທີຍນ຺ຕິເຍວາຕິ.

ກາຬຍກ຺ຂິນີວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ໂກສມ຺ພກວຕ຺ຖຸ

ປເຣ ຈ ນ ວິຊານນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂກສມ຺ພເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂກສມ຺ພິຍຎ຺ຫິ ໂຆສິຕາຣາເມ ປຎ຺ຈສຕປຎ຺ຈສຕປຣິວາຣາ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣິໍສຸ ວິນຍຘໂຣ ຈ ຘມ຺ມກຖິໂກ ຈ. ເຕສຸ ຘມ຺ມກຖິໂກ ເອກທິວສໍ ສຣີຣວລຎ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ອຸທກໂກຏ຺ຐເກ ອາຈມນອຸທກາວເສສໍ ຠາຊເນ ຐເປຕ຺ວາວ ນິກ຺ຂມິ. ປຈ຺ຉາ ວິນຍຘໂຣ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ໂຐ ຕໍ ອຸທກໍ ທິສ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຍາ ອຸທກໍ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຠາວໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ນ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕິ, ອາວຸໂສ, ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ປນ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສ຺ສຕິຍາ ກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ອໂຫສິ. ວິນຍຘໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສິຕການໍ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ມກຖິໂກ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນປິ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສິຕເກ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ອາປຕ຺ຕິຠາວໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ອຍໍ ວິນຍຘໂຣ ປຸພ຺ເພ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວທຕິ, ມຸສາວາທີ ເອໂສ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມຸສາວາທີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກລຫໍ ວຑ຺ຒຍິໍສຸ. ກໂຕ ວິນຍຘໂຣ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມມກາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍທາຍກາ ອຸປຏ຺ຐາກາປິ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ອເຫສຸໍ, ໂອວາທປຏິຄ຺ຄາຫກາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍປິ ອາຣກ຺ຂເທວຕາປິ ຕາສໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ຕາ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາປີຕິ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສພ຺ເພປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ທ຺ເວ ປກ຺ຂາ ອເຫສຸໍ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐຠາວນາ ປນ ເອກນິນ຺ນາທໍ ໂກລາຫລໍ ອຄມາສິ.

ອເຖໂກ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸກ຺ເຂປການໍ ວິນຍຘຣອນ຺ເຕວາສິການໍ ‘‘ຘມ຺ມິເກເນວາຍໍ ວິນຍກມ຺ເມນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ລທ຺ຘິຎ຺ຈ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມກຖິກອນ຺ເຕວາສິການໍ ປນ ‘‘ອຘມ຺ມິເກເນວ ກມ຺ເມນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ລທ຺ຘິຎ຺ຈ, ອຸກ຺ເຂປເກຫິ ວາຣິຍມານານມ຺ປິ ຈ ເຕສໍ ຕໍ ອນຸປຣິວາເຣຕ຺ວາ ວິຈຣຓຠາວຎ຺ຈ ອາໂຣເຈສິ ຠຄວາ ‘‘ສມຄ຺ຄາ ກິຣ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ທ຺ເວ ວາເຣ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຠນ຺ເຕ, ສມຄ຺ຄາ ຠວິຕຸ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ‘‘ຠິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ຠິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸກ຺ເຂປການໍ ອຸກ຺ເຂປເນ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອາທີນວໍ ກເຖຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສໍ ຕຕ຺ເຖວ ເອກສີມາຍໍ ອຸໂປສຖາທີນິ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄາທີສຸ ຠຓ຺ຑນຊາຕານໍ ‘‘ອາສນນ຺ຕຣິກາຍ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໔໕໖) ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິປິ ຠຓ຺ຑນຊາຕາວ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອລໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາ ຠຓ຺ຑນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠຓ຺ຑນກລຫວິຄ຺ຄຫວິວາທາ ນາເມເຕ ອນຕ຺ຖກາຣກາ. ກລຫໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ລຏຸກິກາປິ ສກຸຓິກາ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສີ’’ຕິ ລຏຸກິກຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໕.໓໙ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສມຄ຺ຄາ ໂຫຖ, ມາ ວິວທຖ. ວິວາທໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ອເນກສຕສຫສ຺ສາ ວຏ຺ຏກາປິ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຏ຺ຏກຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑.໑໑໘) ກເຖສິ. ເອວມ຺ປິ ເຕສຸ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອນາທິຍນ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຘມ຺ມວາທິນາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວິເຫສໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ‘‘ອາຄເມຕຸ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ຘມ຺ມສາມິ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕຸ, ມຍເມວ ເຕນ ຠຓ຺ຑເນນ ກລເຫນ ວິຄ຺ຄເຫນ ວິວາເທນ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໔໕໗; ມ. ນິ. ໓.໒໓໖) ວຸຕ຺ເຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ກາສິຣາຊາ ອໂຫສິ. ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ທີຆີຕິສ຺ສ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ຣຊ຺ຊໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ປິຕຸໂນ ມາຣິຕຠາວຎ຺ເຈວ ທີຆາວຸກຸມາເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິເຕ ທິນ຺ເນ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ສມຄ຺ຄຠາວຎ຺ຈ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ເຕສຎ຺ຫິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊູນໍ ອາທິນ຺ນທຓ຺ຑານໍ ອາທິນ຺ນສຕ຺ຖານໍ ເອວຣູປໍ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິຘ ໂຂ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສເຠຖ, ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ສ຺ວາຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ປພ຺ພຊິຕາ ສມານາ ຂມາ ຈ ຠເວຍ຺ຍາຖ ໂສຣຕາ ຈາ’’ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາປິ ເນວ ເຕ ສມຄ຺ເຄ ກາຕຸໍ ອສກ຺ຂິ. ໂສ ຕາຍ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣຕາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ອິທານິ ອາກິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣາມິ, ອິເມ ຈ ຠິກ຺ຂູ ມມ ວຈນໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ເອກໂກວ ຄຓມ຺ຫາ ວູປກຏ຺ໂຐ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເອກໂກວ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ພາລກໂລຓກຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຠຄຸຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເອກຈາຣິກວຕ຺ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ ປາຈິນວໍສມິຄທາເຍ ຕິຓ຺ຓໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ສາມຄ຺ຄິຍານິສໍສໍ ກເຖຕ຺ວາ ເຍນ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ອຕ຺ຖິ, ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ເຑ ຠທ຺ທສາລມູເລ ປາລິເລຍ຺ຍເກນ ຫຕ຺ຖິນາ ອຸປຏ຺ຐິຍມາໂນ ຜາສຸກໍ ວສ຺ສາວາສໍ ວສິ.

ໂກສມ຺ພິວາສິໂນປິ ໂຂ ອຸປາສກາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ‘‘ກຸຫິໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍກວນສຓ຺ຑໍ ຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ເຫ ສມຄ຺ເຄ ກາຕຸໍ ວາຍມິ, ມຍໍ ປນ ນ ສມຄ຺ຄາ ອຫຸມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ເຕ ສມຄ຺ຄາ ນາຫຸວຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ມນຸສ຺ສາ ອິເມ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ ສມຄ຺ຄາ ນ ຊາຕາ, ມຍໍ ອິເມ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠິມ຺ຫາ, ອິເມສໍ ເນວ ອາສນໍ ທສ຺ສາມ, ນ ອຠິວາທນາທີນິ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ສາມີຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກຣິໍສຸ. ເຕ ອປ຺ປາຫາຣຕາຍ ສຸສ຺ສມານາ ກຕິປາເຫເນວ ອຸຊຸກາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຈ຺ຈຍໍ ເທເສຕ຺ວາ ຂມາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຸປາສກາ ມຍໍ ສມຄ຺ຄາ ຊາຕາ, ຕຸມ຺ເຫປິ ໂນ ປຸຣິມສທິສາ ໂຫຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ຂມາປິໂຕ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ນ ຂມາປິໂຕ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຂມາເປຖ, ສຕ຺ຖຸ ຂມາປິຕກາເລ ມຍມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຸຣິມສທິສາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ອນ຺ໂຕວສ຺ສຠາເວນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕາ ທຸກ຺ເຂນ ຕໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ວີຕິນາເມສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ປນ ເຕນ ຫຕ຺ຖິນາ ອຸປຏ຺ຐິຍມາໂນ ສຸຂໍ ວສິ. ໂສປິ ຫິ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຄຓໍ ປຫາຍ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖາເຍວ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປາວິສິ.

ຍຖາຫ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣາມິ ຫຕ຺ຖີຫິ ຫຕ຺ຖີນີຫິ ຫຕ຺ຖິກລເຠຫິ ຫຕ຺ຖິຈ຺ຉາເປຫິ, ຉິນ຺ນຄ຺ຄານິ ເຈວ ຕິຓານິ ຂາທາມິ, ໂອຠຄ຺ໂຄຠຄ຺ຄຎ຺ຈ ເມ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ຂາທນ຺ຕິ, ອາວິລານິ ຈ ປານີຍານິ ປິວາມິ, ໂອຄາຫາ ຈສ຺ສ ເມ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓສ຺ສ ຫຕ຺ຖິນິໂຍ ກາຍໍ ອຸປນິຆໍສນ຺ຕິໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ເອໂກວ ຄຓມ຺ຫາ ວູປກຏ຺ໂຐ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໔໖໗; ອຸທາ. ໓໕). ອຖ ໂຂ ໂສ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຍູຖາ ອປກ຺ກມ຺ມ ເຍນ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ຑໍ ຠທ຺ທສາລມູລໍ, ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ຠທ຺ທສາລມູລໍ ປາເທເນວ ປຫຣນ຺ໂຕ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ໂສຓ຺ຑາຍ ສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສມ຺ມຊ຺ຊິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສຓ຺ຑາຍ ຆຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ, ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ປຏິຍາເທຕິ. ກຖໍ? ຫຕ຺ເຖນ ກຏ຺ຐານິ ຆໍສິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາຣູນິ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປາສາເຓ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ທາຣຸທຓ຺ຑເກນ ປວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ຂຸທ຺ທກໂສຓ຺ຑິກາຍ ຂິປຕິ, ຕໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ຕຕ຺ຕຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸທກໍ ເຕ ຕາປິຕໍ ປາລິເລຍ຺ຍກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍຕິ. ອຖສ຺ສ ນານາວິຘານິ ຜລານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເທຕິ. ຍທາ ປນ ສຕ຺ຖາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ, ຕທາ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ກຸມ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາ ຄາມູປຈາຣໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍກ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອາຫາຣ ເມ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ໂສປິ ຍາວ ສຕ຺ຖຸ ນິກ຺ຂມນາ ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ອາຄມນກາເລ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐາເນ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສາຂາຍ ພີຊຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ວາຬມິຄປຣິປນ຺ຖນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ມຫນ຺ຕໍ ທຓ຺ຑໍ ໂສຓ຺ຑາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວນສຓ຺ຑສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣນ ວິຈຣຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍເຍວ ກິຣ ໂສ ວນສຓ຺ໂຑ ປາລິເລຍ຺ຍກຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ໂຑ ນາມ ຊາໂຕ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ມຸໂຂທກທານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ເຕເນວູປາເຍນ ສພ຺ພວຕ຺ຕານິ ກໂຣຕິ.

ອເຖໂກ ມກ຺ກໂຏ ຕໍ ຫຕ຺ຖິໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ທິວເສ ທິວເສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິເທວ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຈຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ນິມ຺ມກ຺ຂິກໍ ທຓ຺ຑກມຘຸໍ ທິສ຺ວາ ທຓ຺ຑກໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທຓ຺ຑເກເນວ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸປຏລໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກທລິປຕ຺ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ຄຓ຺ຫິ. ມກ຺ກໂຏ ‘‘ກຣິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ປຣິໂຠຄໍ ນ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ອຓ຺ຑການິ ທິສ຺ວາ ຕານິ ສຓິກໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຸນ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ປຣິໂຠຄມກາສິ. ໂສ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຕໍ ຕໍ ສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຈ຺ຈນ຺ໂຕວ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສ ຄຫິຕສາຂາປິ ອກ຺ກນ຺ຕສາຂາປິ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ຂາຓຸມຕ຺ຖເກ ປຕິຕ຺ວາ ນິວິຏ຺ຐຄຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ປສນ຺ເນເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ມກ຺ກຏເທວປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ອໂຫສິ.

ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິນາເຄນ ອຸປຏ຺ຐິຍມານສ຺ສ ວສນຠາໂວ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ສາວຕ຺ຖິນຄຣໂຕ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ວິສາຂາ ຈ ມຫາອຸປາສິກາ’’ຕິເອວມາທີນິ ມຫາກຸລານິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ. ທິສາວາສິໂນປິ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຈິຣສ຺ສຸຕາ ໂນ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມີ ກຖາ, ສາຘຸ ມຍໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ລເຠຍ຺ຍາມ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ສວນາຍາ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ເຖໂຣ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາທາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເຕມາສໍ ເອກວິຫາຣິໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເອຕ຺ຕເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ເອກໂກວ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ປາລິເລຍ຺ຍໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ທຓ຺ຑມາທາຍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ສຕ຺ຖາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອເປຫິ ‘‘ອເປຫິ ປາລິເລຍ຺ຍກ, ມາ ນິວາຣຍິ, ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ທຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ນາທາສິ. ນາໂຄ ‘‘ສເຈ ອຸຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖຸ ນິສີທນປາສາຓຜລເກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນ ຐເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຖໂຣ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຠູມິຍໍ ຐເປສິ. ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນາ ຫິ ຄຣູນໍ ອາສເນ ວາ ສຍເນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນ ຐເປນ຺ຕິ.

ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອານນ຺ທ, ເອໂກວ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ປເນເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປກ຺ໂກສາຫິ ເນ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຕຖາ ອກາສິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ຫິ ພຸທ຺ຘສຸຂຸມາໂລ ເຈວ ຂຕ຺ຕິຍສຸຂຸມາໂລ ຈ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ເຕມາສໍ ເອກເກຫິ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕຫິ ນິສີທນ຺ເຕຫິ ຈ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕໍ, ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກາຣໂກປິ ມຸໂຂທກາທິທາຍໂກປິ ນາໂຫສິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປາລິເລຍ຺ຍກຫຕ຺ຖິນາ ມມ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຕານິ. ເອວຣູປຎ຺ຫິ ສຫາຍໍ ລຠນ຺ເຕນ ເອກໂຕວ ວສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ເອກຈາຣິກຠາໂວວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ນາຄວຄ຺ເຄ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ສເຈ ລເຠຖ ນິປກໍ ສຫາຍໍ,

ສທ຺ຘິໍຈຣໍ ສາຘຸວິຫາຣິ ຘີຣໍ;

ອຠິຠຸຍ຺ຍ ສພ຺ພານິ ປຣິສ຺ສຍານິ,

ຈເຣຍ຺ຍ ເຕນຕ຺ຕມໂນ ສຕີມາ.

‘‘ໂນ ເຈ ລເຠຖ ນິປກໍ ສຫາຍໍ,

ສທ຺ຘິໍຈຣໍ ສາຘຸວິຫາຣິ ຘີຣໍ;

ຣາຊາວ ຣຏ຺ຐໍ ວິຊິຕໍ ປຫາຍ,

ເອໂກ ຈເຣ ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ເຎວ ນາໂຄ.

‘‘ເອກສ຺ສ ຈຣິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ,

ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ;

ເອໂກ ຈເຣ ນ ຈ ປາປານິ ກຍິຣາ,

ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ເຎວ ນາໂຄ’’ຕິ. (ມຫາວ. ໔໖໔; ມ. ນິ. ໓.໒໓໗; ຘ. ປ. ໓໒໘-໓໓໐; ສຸ. ນິ. ໔໕-໔໖);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີຫິ ເປສິຕສາສນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອນາຖປິຓ຺ຑິກປ຺ປມຸຂາ ເຕ ປຎ຺ຈ ອຣິຍສາວກໂກຏິໂຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຓ຺ຫາຫິ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ນາໂຄ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ເຄ ຕິຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣຕິ, ຠນ຺ເຕ, ນາໂຄ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ທີຆຣຕ຺ຕໍ ໂຂ ປນາຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣໂກ, ນາສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນິວຕ຺ຕຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖີປິ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປນສກທລິຜລາທີນິ ນານາຜລານິ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຠິກ຺ຂູນໍ ອທາສິ. ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ສພ຺ພານິ ເຂເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ສຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ນາໂຄ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ຕິຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣຕິ, ຠນ຺ເຕ, ນາໂຄ’’ຕິ? ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫ ເປເສຕ຺ວາ ມໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸກາໂມ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍກ, ອິທໍ ປນ ມມ ອນິວຕ຺ຕຄມນໍ, ຕວ ອິມິນາ ອຕ຺ຕຠາເວນ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ມຄ຺ຄຜລໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕິຏ຺ຐ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ນາໂຄ ມຸເຂ ໂສຓ຺ຑໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອຄມາສິ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ລຠນ຺ໂຕ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ຍາວຊີວໍ ປຏິຊຄ຺ເຄຍ຺ຍ, ສຕ຺ຖາ ປນ ຕໍ ຄາມູປຈາຣໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍກ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕວ ອຠູມິ, ມນຸສ຺ສາວາໂສ ສປຣິປນ຺ໂຖ, ຕິຏ຺ຐ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ໂຣທມາໂນ ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ວິຊຫນ຺ເຕ ຫທເຍນ ຜລິເຕນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ປສາເທນ ຕາວຕິໍສຠວເນ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສມຊ຺ເຌ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ປາລິເລຍ຺ຍກເທວປຸຕ຺ໂຕເຍວສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ. ໂກສມ຺ພກາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຂມາເປຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ອຄມໍສຸ. ໂກສລຣາຊາ ‘‘ເຕ ກິຣ ໂກສມ຺ພກາ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຕສໍ ມມ ວິຊິຕໍ ປວິສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ສີລວນ຺ຕາ ເອເຕ ຠິກ຺ຂູ, ເກວລໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິວາເທນ ມມ ວຈນໍ ນ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ອິທານິ ມໍ ຂມາເປຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຕສໍ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເຖວ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕານໍ ປນ ເຕສໍ ຠຄວາ ເອກມນ຺ເຕ ວິວິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ທາເປສິ. ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເນວ ເອກໂຕ ນິສີທນ຺ຕິ, ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອາຄຕາຄຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ – ‘‘ກຕເມເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ໂກສມ຺ພກາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອເຕ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອເຕ ກິຣ ເຕ, ເອເຕ ກິຣ ເຕ’’ຕິ ອາຄຕາຄເຕຫິ ອງ຺ຄຸລິກາ ທສ຺ສິຍມານາ ລຊ຺ຊາຍ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຂມາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຕໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຫິ ນາມ ມາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມຍິ ສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ເຕ ມມ ວຈນໍ ນ ກຣິຕ຺ຖ, ໂປຣາຓກປຓ຺ຑິຕາປິ ວຊ຺ຌປ຺ປຕ຺ຕານໍ ມາຕາປິຕູນໍ ໂອວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕສຸ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິຍມາເນສຸປິ ຕໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ທ຺ວີສຸ ຣຏ຺ເຐສຸ ຣຊ຺ຊໍ ກາຣຍິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນເທວ ໂກສມ຺ພິກຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໙.໑໐ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທີຆາວຸກຸມາໂຣ ມາຕາປິຕູສຸ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິຍມາເນສຸປິ ເຕສໍ ໂອວາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ກາສິໂກສລຣຏ຺ເຐສຸ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ປນ ມມ ວຈນໍ ອກໂຣນ຺ເຕຫິ ຠາຣິຍໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖.

‘‘ປເຣ ຈ ນ ວິຊານນ຺ຕິ, ມຍເມຕ຺ຖ ຍມາມເສ;

ເຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຊານນ຺ຕິ, ຕໂຕ ສມ຺ມນ຺ຕິ ເມຘຄາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປເຣຕິ ປຓ຺ຑິເຕ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ປເຣ ນາມ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂກລາຫລໍ ກໂຣນ຺ຕາ ‘‘ມຍໍ ຍມາມເສ ອຸປຣມາມ ວິນສ຺ສາມ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ມຈ຺ຈຸສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ນ ວິຊານນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຊານນ຺ຕີຕິ ເຍ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ມຍໍ ມຈ຺ຈຸສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວິຊານນ຺ຕິ. ຕໂຕ ສມ຺ມນ຺ຕິ ເມຘຄາຕິ ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ຊານນ຺ຕາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເມຘຄານໍ ກລຫານໍ ວູປສມາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເຕ ເມຘຄາ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ປເຣ ຈາຕິ ປຸພ຺ເພ ມຍາ ‘‘ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຓ຺ຑນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ໂອວທິຍມານາປິ ມມ ໂອວາທສ຺ສ ອປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອຕິກ຺ກມເນນ ອມາມກາ ປເຣ ນາມ. ‘‘ມຍໍ ຉນ຺ທາທິວເສນ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຍມາມເສ ຠຓ຺ຑນາທີນໍ ວຸທ຺ຘິຍາ ວາຍມາມາ’’ຕິ ນ ວິຊານນ຺ຕິ. ອິທານິ ປນ ໂຍນິໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມານາ ຕຕ຺ຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕເຣ ເຍ ຈ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິສາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຍໍ ຉນ຺ທາທິວເສນ ວາຍມນ຺ຕາ ອໂຍນິໂສ ປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ ວິຊານນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ເຕ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິເສ ນິສ຺ສາຍ ອິເມ ທານິ ກລຫສງ຺ຂາຕາ ເມຘຄາ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ໂກສມ຺ພກວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ມຫາກາຬຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ສຸຠານຸປສ຺ສິນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເສຕພ຺ຍນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສິໍສປາວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈູຬກາຬມຫາກາເຬ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເສຕພ຺ຍນຄຣວາສິໂນ ຫິ ຈູຬກາໂຬ, ມຊ຺ຌິມກາໂຬ, ມຫາກາໂຬຕິ ຕໂຍ ຠາຕໂຣ ກຸຏຸມ຺ພິກາ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ຐາ ທິສາສຸ ວິຈຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣນ຺ຕິ, ມຊ຺ຌິມກາໂຬ ອາຠຕໍ ວິກ຺ກິຓາຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຕ ອຸໂຠປິ ຠາຕໂຣ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ນານາຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍາ ຈ ເຊຕວນສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສກຏານິ ໂມຈຍິໍສຸ. ເຕສຸ ມຫາກາໂຬ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມາລາຄນ຺ຘາທິຫຕ຺ເຖ ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ອຣິຍສາວເກ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ອິເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ເຕສຸ ສກເຏສຸ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫິ, ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສຸຕ຺ຕາທິວເສນ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໓ ອາທໂຍ) ອເນກປຣິຍາເຍນ ກາມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສຎ຺ຈ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາກາໂຬ ‘‘ສພ຺ພໍ ກິຣ ປຫາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ເນວ ໂຠຄາ, ນ ຎາຕກາ ຈ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກິໍ ເມ ຆຣາວາເສນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາຊເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເຕ ໂກຈິ ອປໂລເກຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກນິຏ຺ໂຐ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຫິ ‘‘ອປໂລເກຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ອິມໍ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖ ຠາຕິກາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ຍາຈິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ, ສາມິ, ຍຖາ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາກາໂຬ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ‘‘ອຫໍ ຠາຕິກໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈູຬກາໂຬປິ ປພ຺ພຊິ. ອປຣຠາເຄ ມຫາກາໂຬ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສາສເນ ຘຸຣານິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ທ຺ວີສຸ ຘຸເຣສຸ ກຖິເຕສຸ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປນ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ໂສສານິກຘຸຕງ຺ຄໍ ສມາທາຍ ປຐມຍາມາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ສພ຺ເພສຸ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕສຸ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ສພ຺ເພສຸ ອນຸຏ຺ຐິເຕສຸເຍວ ວິຫາຣໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ.

ອເຖກາ ສຸສານໂຄປິກາ ກາລີ ນາມ ຉວຑາຫິກາ ເຖຣສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຈງ຺ກມິຕຏ຺ຐານຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອິຘາຄຈ຺ຉຕິ, ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ເອກທິວສໍ ສຸສານກຸຏິກາຍເມວ ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິລີຍມານາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ເຖຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ໂຍ, ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຸສາເນ ວິຫຣນ຺ເຕຫິ ນາມ ວຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕຍາ ກຖິຕວຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອຸປາສິເກ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂສສານິເກຫິ ນາມ ສຸສາເນ ວສນຠາໂວ ສຸສານໂຄປການຎ຺ຈ ວິຫາເຣ ມຫາເຖຣສ຺ສ ຈ ຄາມໂຠຊກສ຺ສ ຈ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຖໂຣ ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ກຕກມ຺ມາ ໂຈຣາ ຘນສາມິເກຫິ ປທານຸປທໍ ອນຸພທ຺ຘາ ສຸສາເນ ຠຓ຺ຑກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕິ, ອຖ ມນຸສ຺ສາ ໂສສານິການໍ ປຣິປນ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອເຕສໍ ປນ ກຖິເຕ ‘ມຍໍ ອິມສ຺ສ ຠທ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ກາລໍ ເອຕ຺ຖ ວສນຠາວໍ ຊານາມ, ອໂຈໂຣ ເອໂສ’ຕິ ອຸປທ຺ທວໍ ນິວາເຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອເຕສໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

‘‘ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຸສາເນ ວສນ຺ເຕນ ນາມ ອຍ຺ເຍນ ມຈ຺ຉມໍສຕິລປິຏ຺ຐເຕລຄຸຬາທີນິ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພານິ, ທິວາ ນ ນິທ຺ທາຍິຕພ຺ພໍ, ກຸສີເຕນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອສເຐນ ອມາຍາວິນາ ຫຸຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓຊ຺ຌາສເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສາຍໍ ສພ຺ເພສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວິຫາຣໂຕ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ປຈ຺ຈູສກາເລ ສພ຺ເພສຸ ອນຸຏ຺ຐິເຕສຸເຍວ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອວໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ສເຈ ມຕສຣີຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ, ອຫໍ ກມ຺ພລກູຏາຄາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ໂນ ເຈ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ຈິຕກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ສງ຺ກຸນາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ພຫິ ຂິປິຕ຺ວາ ຜຣສຸນາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຌາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ສາຘຸ ຠທ຺ເທ, ເອກໍ ປນ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ກເຖຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ເຖໂຣ ຍຖາຊ຺ຌາສເຍນ ສຸສາເນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຈູຬກາຬຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຆຣາວາສໍ ຈິນ຺ເຕຕິ, ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ‘‘ຠາຕິໂກ ເມ ອຕິຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕິ.

ອເຖກາ ກຸລຘີຕາ ຕໍມຸຫຸຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິເຕນ ພ຺ຍາຘິນາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອມິລາຕາ ອກິລນ຺ຕາ ກາລມກາສິ. ຕເມນໍ ຎາຕກາທໂຍ ທາຣຸເຕລາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສາຍໍ ສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ສຸສານໂຄປິກາຍ ‘‘ອິມໍ ຌາເປຫີ’’ຕິ ຠຕິໍ ທຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ສາ ຕສ຺ສາ ປາຣຸຕວຕ຺ຖໍ ອປເນຕ຺ວາ ຕໍມຸຫຸຕ຺ຕມຕໍ ປີຓິຕປີຓິຕໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຕິຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປໍ ນາມ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຕ຺ຖິ, ໂອໂລເກຖ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປາຣຸປນໍ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ປາທຕລໂຕ ຍາວ ເກສຄ຺ຄາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຕິປີຓິຕເມຕໍ ຣູປໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ນໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫາຊາລາຫິ ຄຫິຕມຕ຺ຕກາເລ ມຍ຺ຫໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິ. ສາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ. ຊາລາຍ ປຫຏປຫຏຏ຺ຐານໍ ກພຣຄາວິຍາ ວິຍ ສຣີຣວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ, ປາທາ ນມິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພິໍສຸ, ຫຕ຺ຖາ ປຏິກຸຏິໍສຸ, ອູຣຸນລາຏໍ ນິຈ຺ຈມ຺ມໍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ‘‘ອິທໍ ສຣີຣໍ ອິທາເນວ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ ອປຣິຍນ຺ຕກຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ອິທາເນວ ຂຍໍ ປຕ຺ຕໍ ວຍໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຂຍວຍໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ –

‘‘ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ, ອຸປ຺ປາທວຍຘມ຺ມິໂນ;

ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວູປສໂມ ສຸໂຂ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໒໒໑, ໒໗໒; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໖; ໒.໑໔໓; ຊາ. ໑.໑.໙໕) –

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຕສ຺ມິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເສຕພ຺ຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິໍສປາວນໍ ປາວິສິ. ຈູຬກາຬສ຺ສ ຠຣິຍາໂຍ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ສິໍສປາວນ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສາມິກໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເປເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ຕາເປສຸໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ອປຣິຈິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ ອາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຐມຕຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐາເນ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທກ຺ຂິຓໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ວາມໂຕ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ມຫາກາຬຕ຺ເຖໂຣ ຈີວຣປາຣຸປນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ, ‘‘ຈູຬກາຬ, ຕ຺ວໍ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂາ’’ຕິ ຈູຬກາຬໍ ເປເສສິ. ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຄຫຊນາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນີຈາສນານິ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂກຏິຍໍ ອຕ຺ຖຣນ຺ຕິ, ອຸຈ຺ຈາສນານິ ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ໂກຏິຍໍ. ອິຕໂຣ ‘‘ມາ ເອວໍ ກໂຣຖ, ນີຈາສນານິ ອຸປຣິ ມາ ປຎ຺ຎາເປຖ, ອຸຈ຺ຈາສນານິ ອຸປຣິ ປຎ຺ຎາເປຖ, ນີຈາສນານິ ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອສຸຓນ຺ຕິໂຍ ວິຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣສິ, ກິໍ ຕວ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕ຺ວໍ ກໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເກນ ປພ຺ພຊິໂຕສິ, ກສ຺ມາ ອິຘາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເສຕການິ ນິວາເສຕ຺ວາ ສີເສ ຈ ມາລາຈຸມ຺ພຸຏກໍ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາເນຫິ, ມຍໍ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຫິຓິໍສຸ. ນ ຈິຣໍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອວສ຺ສິໂກວ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເຕນ ອາກປ຺ເປນ ນິຣາສງ຺ໂກວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອາທາຍ ອາຄໂຕ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປນ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ມຫາກາຬສ຺ສ ຠຣິຍາໂຍ ‘‘ອິມາຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິໂກ ຄຫິໂຕ, ມຍມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ສາມິກໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ຕຍິໍສຸ. ຕທາ ປນ ອາສນປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ອຄມາສິ. ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂອກາສໍ ອລຠິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ອທໍສຸ. ຈູຬກາຬສ຺ສ ປນ ທ຺ເວ ຠຣິຍາໂຍ, ມຊ຺ຌິມກາຬສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ, ມຫາກາຬສ຺ສ ປນ ອຏ຺ຐ. ຠິກ຺ຂູປິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸກາມາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈມກໍສຸ, ພຫິ ຄນ຺ຕຸກາມາ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ປນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຣິ. ຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫາກາໂຬ ອມ຺ຫາກໍ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອຄມາສິ. ຄາມທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ສຕ຺ຖາຣາ ກຕໍ, ຎຕ຺ວາ ນຸ ໂຂ ກຕໍ, ອຸທາຫຸ ອຊານິຕ຺ວາ. ຫິຍ຺ໂຍ ຈູຬກາຬສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຄຕຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕຣາໂຍ ຊາໂຕ, ອຊ຺ຊ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຄຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນາໂຫສິ. ອິທານິ ມຫາກາຬໍ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ສີລວາ ໂຂ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນ, ກຣິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕຣາຍ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ‘‘ກິໍ ກເຖຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈູຬກາຬໍ ວິຍ ມຫາກາຬໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’. ຕສ຺ສ ຫິ ທ຺ເວ ປຊາປຕິໂຍ, ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐ. ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວໍ ອວຈຸຕ຺ຖ, ຈູຬກາໂຬ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ສຸຠາຣມ຺ມຓພຫຸໂລ ວິຫຣຕິ, ປປາເຕ ຐິໂຕ ທຸພ຺ພລຣຸກ຺ຂສທິໂສ. ມຍ຺ຫໍ ປນ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາກາໂຬ ອສຸຠານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕິ, ຆນເສລປພ຺ພໂຕ ວິຍ ອຈໂລ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໗.

‘‘ສຸຠານຸປສ຺ສິໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອສໍວຸຕໍ;

ໂຠຊນມ຺ຫິ ຈາມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ, ກຸສີຕໍ ຫີນວີຣິຍໍ;

ຕໍ ເວ ປສຫຕິ ມາໂຣ, ວາໂຕ ຣຸກ຺ຂໍວ ທຸພ຺ພລໍ.

໘.

‘‘ອສຸຠານຸປສ຺ສິໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ສຸສໍວຸຕໍ;

ໂຠຊນມ຺ຫິ ຈ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ, ສທ຺ຘໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ;

ຕໍ ເວ ນປ຺ປສຫຕີ ມາໂຣ, ວາໂຕ ເສລໍວ ປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຠານຸປສ຺ສິໍ ວິຫຣນ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕໍ ອນຸປສ຺ສນ຺ຕໍ, ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ມານສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໍ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ນຂາ ໂສຠນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ອງ຺ຄຸລິໂຍ ໂສຠນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ຫຕ຺ຖປາທາ, ຊງ຺ຆາ, ອູຣຸ, ກຏິ, ອຸທຣໍ, ຖນາ, ຄີວາ, ໂອຏ຺ຐາ, ທນ຺ຕາ, ມຸຂໍ, ນາສາ, ອກ຺ຂີນິ, ກຓ຺ຓາ, ຠມຸກາ, ນລາຏໍ, ເກສາ, ໂສຠນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ເກສາ, ໂລມາ, ນຂາ, ທນ຺ຕາ, ຕໂຈ, ໂສຠນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວຓ຺ໂຓ ສຸໂຠ, ສຓ຺ຐານໍ ສຸຠນ຺ຕິ, ອຍໍ ສຸຠານຸປສ຺ສີ ນາມ. ເອວໍ ຕໍ ສຸຠານຸປສ຺ສິໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູຕິ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ. ອສໍວຸຕນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີນິ ອຣກ຺ຂນ຺ຕໍ. ປຣິເຍສນມຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕາ ປຣິໂຠຄມຕ຺ຕາຕິ ອິມິສ຺ສາ ມຕ຺ຕາຍ ອຊານນໂຕ ໂຠຊນມ຺ຫິ ຈາມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ. ອປິຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓມຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນມຕ຺ຕາຕິ ອິມິສ຺ສາປິ ມຕ຺ຕາຍ ອຊານນໂຕ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ, ອິທໍ ໂຠຊນໍ ຘມ຺ມິກໍ, ອິທໍ ອຘມ຺ມິກນ຺ຕິປິ ອຊານນ຺ຕໍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ກວສິຕາຍ ກຸສີຕໍ. ຫີນວີຣິຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພີຣິຍໍ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ວີຣິຍກຣຓຣຫິຕໍ. ປສຫຕີຕິ ອຠິຠວຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ. ວາໂຕ ຣຸກ຺ຂໍວ ທຸພ຺ພລນ຺ຕິ ພລວວາໂຕ ຉິນ຺ນປປາເຕ ຊາຕໍ ທຸພ຺ພລຣຸກ຺ຂໍ ວິຍ. ຍຖາ ຫິ ໂສ ວາໂຕ ຕສ຺ສ ທຸພ຺ພລຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາທີນິປິ ປາເຕຕິ, ຂຸທ຺ທກສາຂາປິ ຠຎ຺ຊຕິ, ມຫາສາຂາປິ ຠຎ຺ຊຕິ, ສມູລກມ຺ປິ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍມູລໍ ອໂຘສາຂໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວ ເອວຣູປໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ກິເລສມາໂຣ ປສຫຕິ, ພລວວາໂຕ ທຸພ຺ພລຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາທິປາຕນໍ ວິຍ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ຂຸທ຺ທກສາຂາຠຎ຺ຊນໍ ວິຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາທິອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ມຫາສາຂາຠຎ຺ຊນໍ ວິຍ ເຕຣສສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ, ມູລກໍ ເຫຏ຺ຐາສາຂໍ ກຕ຺ວາ ປາຕນໍ ວິຍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ສ຺ວາກ຺ຂາຕສາສນາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ຄິຫິຠາວໍ ປາເປຕີຕິ ເອວໍ ເອວຣູປໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກິເລສມາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອສຸຠານຸປສ຺ສິນ຺ຕິ ທສສຸ ອສຸເຠສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອສຸຠໍ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ປຏິກູລມນສິກາເຣ ຍຸຕ຺ຕໍ ເກເສ ອສຸຠໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ໂລເມ ນເຂ ທນ຺ເຕ ຕຈໍ ວຓ຺ຓໍ ສຓ຺ຐານໍ ອສຸຠໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູຕິ ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ. ສຸສໍວຸຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫຣຫິຕໍ ປິຫິຕທ຺ວາຣໍ. ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາປຏິກ຺ເຂເປນ ໂຠຊນມ຺ຫິ ຈ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໍ. ສທ຺ຘນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ເຈວ ຜລສ຺ສ ຈ ສທ຺ທຫນລກ຺ຂຓາຍ ໂລກິກາຍ ສທ຺ຘາຍ ເຈວ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທສງ຺ຂາຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສທ຺ຘາຍ ຈ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ອາຣທ຺ຘວີຣິຍນ຺ຕິ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວີຣິຍໍ. ຕໍ ເວຕິ ເອວຣູປໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຍຖາ ທຸພ຺ພລວາໂຕ ສຓິກໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ເອກຄ຺ຆນໍ ເສລໍ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ທຸພ຺ພລກິເລສມາໂຣ ນປ຺ປສຫຕິ, ໂຂເຠຕຸໍ ວາ ຈາເລຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕາປິ ໂຂ ຕສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາໂຍ ເຖຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ກໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອິທານິ ຄິຫີ ຠວິສ຺ສສິ ນ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ກາສາວໍ ນີຫຣິຕຸກາມາ ອເຫສຸໍ. ເຖໂຣ ຕາສໍ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາສນາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກູຏາຄາຣກຓ຺ຓິກໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ຄາຖາ ປຣິໂຍສາເປນ຺ເຕເຍວ ສຕ຺ຖຸ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ໂຕ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ມຫາກາຬຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ອນິກ຺ກສາໂວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄເຫ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ກາສາວລາຠໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ປຎ຺ຈສເຕ ປຎ຺ຈສເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣ ອາທາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຊຕວນໂຕ ຣາຊຄຫໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊຄຫວາສິໂນ ທ຺ເວປິ ຕໂຍປິ ພຫູປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກທານໍ ອທໍສຸ. ອເຖກທິວສໍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປາສກາ ເອໂກ ສຍໍ ທານໍ ເທຕິ, ປຣໍ ນ ສມາທເປຕິ, ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ໂຠຄສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ໂນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ. ເອໂກ ສຍໍ ນ ເທຕິ, ປຣໍ ສມາທເປຕິ, ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ໂນ ໂຠຄສມ຺ປທໍ. ເອໂກ ສຍມ຺ປິ ນ ເທຕິ, ປຣມ຺ປິ ນ ສມາທເປຕິ, ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ກຎ຺ຊິກມຕ຺ຕມ຺ປິ ກຸຈ຺ຉິປູຣໍ ນ ລຠຕິ, ອນາໂຖ ໂຫຕິ ນິປ຺ປຈ຺ຈໂຍ. ເອໂກ ສຍມ຺ປິ ເທຕິ, ປຣມ຺ປິ ສມາທເປຕິ, ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຕ຺ຕຠາວສເຕປິ ອຕ຺ຕຠາວສຫສ຺ເສປິ ອຕ຺ຕຠາວສຕສຫສ຺ເສປິ ໂຠຄສມ຺ປທຎ຺ເຈວ ປຣິວາຣສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ຕເມໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍາ ວຕ ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕາ ວຕ ໂຠ ຘມ຺ມເທສນາ, ສຸກາຣຓໍ ກຖິຕໍ, ມຍາ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ນິປ຺ຜາທກໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເຖຣໍ ນິມນ຺ເຕສິ. ‘‘ກິຕ຺ຕເກຫິ ເຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕກາ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ປຣິວາຣາ’’ຕິ? ‘‘ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ສພ຺ເພຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ສ຺ເວ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຖໂຣ ອຘິວາເສສິ’’. ອຸປາສໂກ ນຄຣວີຖິຍໍ ຈຣນ຺ໂຕ – ‘‘ອມ຺ມາ, ຕາຕາ, ມຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ນິມນ຺ຕິຕໍ, ຕຸມ຺ເຫ ກິຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ຕຸມ຺ເຫ ກິຕ຺ຕການ’’ນ຺ຕິ ສມາທເປສິ. ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກນິຍາເມນ – ‘‘ມຍໍ ທສນ຺ນໍ ທສ຺ສາມ, ມຍໍ ວີສຕິຍາ, ມຍໍ ສຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຸປາສໂກ – ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສມາຄມໍ ກຕ຺ວາ ເອກໂຕວ ປຣິວິສິສ຺ສາມ, ສພ຺ເພ ຕິລຕຓ຺ຑຸລສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ສມາຫຣຖາ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສມາຫຣາເປສິ.

ອຖສ຺ສ ເອໂກ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ຄນ຺ຘກາສາວວຕ຺ຖໍ ທຕ຺ວາ – ‘‘ສເຈ ເຕ ທານວຕ຺ຕໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ອິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍໍ ອູນໍ, ຕໍ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ສເຈ ປໂຫຕິ, ຍສ຺ສິຈ຺ຉສິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕທາ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໍ ທານວຕ຺ຕໍ ປໂຫສິ, ກິຎ຺ຈິ ອູນໍ ນາມ ນາໂຫສິ. ໂສ ມນຸສ຺ເສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິທໍ, ອຍ຺ຍາ, ກາສາວໍ ເອເກນ ກຸຏຸມ຺ພິເກນ ເອວໍ ນາມ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ອຕິເຣກໍ ຊາຕໍ, ກສ຺ສ ນໍ ເທມາ’’ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ເຖໂຣ ສສ຺ສປາກສມເຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄມນສີໂລ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ມງ຺ຄລາມງ຺ຄເລສຸ ສຫາໂຍ ອຸທກມຓິໂກ ວິຍ ນິຈ຺ຈໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ຕສ຺ສ ຕໍ ເທມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສມ຺ພຫຸລິກາຍ ກຖາຍປິ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ພຫຸຕຣາ ອເຫສຸໍ, ອຖ ນໍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອທໍສຸ. ໂສ ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ນິວາເສຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ນຍິທໍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ. ເທວທຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ອເຖໂກ ທິສາວາສິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຣາຊຄຫາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ສຕ຺ຖາຣາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ອິທາເນເວໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ຺ຖໍ ຘາເຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ຘາເຣສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ພາຣາຓສິວາສີ ເອໂກ ຫຕ຺ຖິມາຣໂກ ຫຕ຺ຖິໍ ມາເຣຕ຺ວາ ມາເຣຕ຺ວາ ທນ຺ເຕ ຈ ນເຂ ຈ ອນ຺ຕານິ ຈ ຆນມໍສຎ຺ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ຊີວິຕໍ ກປ຺ເປຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ອເນກສຫສ຺ສາ ຫຕ຺ຖິໂນ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉມານາ ຄມນາຄມນກາເລ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ນິປຕິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ເອກທິວສຎ຺ຫິ ຫຕ຺ຖິມາຣໂກ ຕໍ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ອຫໍ ອິເມ ກິຈ຺ເຉນ ມາເຣມິ, ອິເມ ຈ ຄມນາຄມນກາເລ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ວນ຺ທນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ – ‘‘ກາສາວ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ‘‘ມຍາປິ ອິທານິ ກາສາວໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຊາຕສ຺ສຣໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ຕີເຣ ຐປິເຕສຸ ກາສາເວສຸ ຈີວຣໍ ເຖເນຕ຺ວາ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ຄມນາຄມນມຄ຺ເຄ ສຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິສີທຕິ. ຫຕ຺ຖິໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສຕ຺ຕິຍາ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຕ຺ວາ ທນ຺ຕາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ເສສໍ ຠູມິຍໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອປຣຠາເຄ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິເຊຏ຺ຐໂກ ຍູຖປຕິ ອໂຫສິ. ຕທາປິ ໂສ ຕເຖວ ກໂຣຕິ. ມຫາປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ປຣິຫານິໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ກຸຫິໍ ອິເມ ຫຕ຺ຖີ ຄຕາ, ມນ຺ທາ ຊາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ນ ຊານາມ, ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກຸຫິຎ຺ຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ມໍ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ປຣິປນ຺ເຖນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ກາສາວໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ປຣິປນ຺ເຖນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິສງ຺ກິຕ຺ວາ, ‘‘ຕໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສພ຺ເພ ຫຕ຺ຖີ ປຸຣໂຕ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ປຈ຺ຉໂຕ ວິລມ຺ພມາໂນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ເສສຫຕ຺ຖີສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ມຫາປຸຣິສໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈີວຣໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິ. ມຫາປຸຣິໂສ ສຕິໍ ອຸປ຺ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕິໍ ວິວຊ຺ເຊສິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອິມິນາ ອິເມ ຫຕ຺ຖີ ນາສິຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ອິຕໂຣ ເອກໍ ຣຸກ຺ຂໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ນິລີຍິ. ອຖ ‘‘ນໍ ຣຸກ຺ເຂນ ສທ຺ຘິໍ ໂສຓ຺ຑາຍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ໂປເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ ກາສາວໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ສຈາຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ທຸພ຺ຠິສ຺ສາມິ, ອເນກສຫສ຺ເສສຸ ເມ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສເວສຸ ລຊ຺ຊາ ນາມ ຠິນ຺ນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ – ‘‘ຕຍາ ເມ ເອຕ຺ຕກາ ຎາຕກາ ນາສິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ຠາຣິຍກມ຺ມມກາສິ, ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ວີຕຣາຄານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ຺ຖໍ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຠາຣິຍໍ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ນໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອນິກ຺ກສາໂວ ກາສາວໍ…ເປ… ສ ເວ ກາສາວມຣຫຕີ’’ຕິ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ – ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ເຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຕທາ ຫຕ຺ຖິມາຣໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄາຫໂກ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ອຫເມວາ’’ຕິ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ເທວທຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ຺ຖໍ ຘາເຣສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໙.

‘‘ອນິກ຺ກສາໂວ ກາສາວໍ, ໂຍ ວຕ຺ຖໍ ປຣິທຫິສ຺ສຕິ;

ອເປໂຕ ທມສຈ຺ເຈນ, ນ ໂສ ກາສາວມຣຫຕິ.

໑໐.

‘‘ໂຍ ຈ ວນ຺ຕກສາວສ຺ສ, ສີເລສຸ ສຸສມາຫິໂຕ;

ອຸເປໂຕ ທມສຈ຺ເຈນ, ສ ເວ ກາສາວມຣຫຕີ’’ຕິ.

ຉທ຺ທນ຺ຕຊາຕເກນາປິ (ຊາ. ໑.໑໖.໑໒໒-໑໒໓) ຈ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີເປຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ອນິກ຺ກສາໂວຕິ ຣາຄາທີຫິ ກສາເວຫິ ສກສາໂວ. ປຣິທຫິສ຺ສຕີຕິ ນິວາສນປາຣຸປນອຕ຺ຖຣຓວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ. ປຣິຘສ຺ສຕີຕິປິ ປາໂຐ. ອເປໂຕ ທມສຈ຺ເຈນາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ເຈວ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈປກ຺ຂິເກນ ວຈີສຈ຺ເຈນ ຈ ອເປໂຕ, ວິຍຸຕ຺ໂຕ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ໂສຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາສາວໍ ປຣິທຫິຕຸໍ ນາຣຫຕິ. ວນ຺ຕກສາວສ຺ສາຕິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ວນ຺ຕກສາໂວ ຉຑ຺ຑິຕກສາໂວ ປຫີນກສາໂວ ອສ຺ສ. ສີເລສູຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລສຸ. ສຸສມາຫິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິໂຕ ສຸຏ຺ຐິໂຕ. ອຸເປໂຕຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ເຈວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈ ສຈ຺ເຈນ ອຸປຄໂຕ. ສ ເວຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍ ຄນ຺ຘກາສາວວຕ຺ຖໍ ອຣຫຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ທິສາວາສິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອໂຫສິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສີຕິ.

ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອສາເຣ ສາຣມຕິໂນຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ນິເວທິຕໍ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ອນາຄມນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖາ ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ມຕ຺ຖເກ ອມຣວຕິຍາ ນາມ ນຄເຣ ສຸເມໂຘ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອເນກໂກຏິສງ຺ຂ຺ຍໍ ຘນໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ເຕ ວສນ຺ໂຕ ຌານາຠິຎ຺ຎາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ສຸທສ຺ສນວິຫາຣໂຕ ຣມ຺ມວຕີນຄຣໍ ປວິສນຕ຺ຖາຍ ມຄ຺ຄໍ ໂສຘຍມານໍ ຊນໍ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ເອກໍ ປເທສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ໂສເຘຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອໂສຘິເຕເຍວ ອາຄຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ອຕ຺ຕານໍ ເສຕຸໍ ກຕ຺ວາ ກລເລ ອຊິນຈມ຺ມໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ສສາວກສງ຺ໂຆ ກລລໍ ອນກ຺ກມິຕ຺ວາ ມໍ ອກ຺ກມນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ນິປນ຺ໂນ. ສຕ຺ຖາຣາ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ພຸທ຺ຘງ຺ກຸໂຣ ເອສ, ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ປຣິໂຍສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກໂຕ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ອປຣຠາເຄ ‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ມງ຺ຄໂລ ສຸມໂນ ເຣວໂຕ ໂສຠິໂຕ ອໂນມທສ຺ສີ ປທຸໂມ ນາຣໂທ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ສຸເມໂຘ ສຸຊາໂຕ ປິຍທສ຺ສີ ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ຘມ຺ມທສ຺ສີ ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ຕິສ຺ໂສ ຜຸສ຺ໂສ ວິປສ຺ສີ ສິຂີ ເວສ຺ສຠູ ກກຸສນ຺ໂຘ ໂກຓາຄມໂນ ກສ຺ສໂປ’’ຕິ ໂລກໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອິເມສມ຺ປິ ເຕວີສຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ, ‘‘ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ’’ຕິ ສມຕ຺ຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ຐິໂຕ ປຖວິກມ຺ປນານິ ມຫາທານານິ ທຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ທສ ສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາຫິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ –

‘‘ກາໂລ ເທວ ມຫາວີຣ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ;

ສເທວກໍ ຕາຣຍນ຺ໂຕ, ພຸຊ຺ຌສ຺ສຸ ອມຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໑.໖໗) –

ວຸຕ຺ເຕ –

‘‘ກາລໍ ເທສຎ຺ຈ ທີປຎ຺ຈ, ກຸລໍ ມາຕຣເມວ ຈ;

ອິເມ ປຎ຺ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ມຫາຍໂສ’’ຕິ. –

ປຎ຺ຈ ມຫາວິໂລກນານິ ວິໂລເກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ວິຊາຍິ. ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ຕຕ຺ຖ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິຫຣິຍມາໂນ ອນຸກ຺ກເມນ ຠທ຺ຣໂຍພ຺ພນໍ ປຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ອນຸຈ຺ຉວິເກສຸ ຕີສຸ ປາສາເທສຸ ເທວໂລກສິຣິໍ ວິຍ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອຸຍ຺ຍານກີຬາຍ ຄມນສມເຍ ອນຸກ຺ກເມນ ຊິຓ຺ຓພ຺ຍາຘິມຕສງ຺ຂາເຕ ຕໂຍ ເທວທູເຕ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ປພ຺ພຊິຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ທິວສໍ ເຂເປຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໂປກ຺ຂຣຓີຕີເຣ ນິສິນ຺ໂນ ກປ຺ປກເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄເຕນ ວິສ຺ສກມ຺ເມນ ເທວປຸຕ຺ເຕນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ຣາຫຸລກຸມາຣສ຺ສ ຊາຕສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ພລວຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຍາວ ອິທໍ ພນ຺ຘນໍ ນ ວຑ຺ຒຕິ, ຕາວເທວ ນໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສາຍໍ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ໂຕ –

‘‘ນິພ຺ພຸຕາ ນູນ ສາ ມາຕາ, ນິພ຺ພຸໂຕ ນູນ ໂສ ປິຕາ;

ນິພ຺ພຸຕາ ນູນ ສາ ນາຣີ, ຍສ຺ສາຍໍ ອີທິໂສ ປຕີ’’ຕິ. –

ກິສາໂຄຕມິຍາ ນາມ ປິຕຸຈ຺ຉາຘີຕາຍ ຠາສິຕໍ ອິມໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ ອິມາຍ ນິພ຺ພຸຕປທໍ ສາວິໂຕ’’ຕິ ມຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເປເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສິຣິສຍເນ ນິສິນ຺ໂນ ນິທ຺ໂທປຄຕານໍ ນາຏກິຕ຺ຖີນໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ນິພ຺ພິນ຺ນຫທໂຍ ຉນ຺ນໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຓ຺ຑກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຕໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຉນ຺ນສຫາໂຍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາຫິ ປຣິວຸໂຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອໂນມານທີຕີເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑວປພ຺ພຕປພ຺ຠາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ມຄຘຣຎ຺ຎາ ຣຊ຺ເຊນ ນິມນ຺ຕິຍມາໂນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊິຕໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ເຕນ ຄຫິຕປຏິຎ຺ໂຎ ອາຬາຣຎ຺ຈ ອຸທກຎ຺ຈ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຄຕວິເສສໍ ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ມຫາປຘານໍ ປທຫິຕ຺ວາ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປາໂຕວ ສຸຊາຕາຍ ທິນ຺ນປາຍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ນທິຍາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ປວາເຫຕ຺ວາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ ມຫາວນສຓ຺ເຑ ນານາສມາປຕ຺ຕີຫິ ທິວສຠາຄໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ໂສຕ຺ຕິເຍນ ທິນ຺ນໍ ຕິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາເຬນ ນາຄຣາເຊນ ອຠິຕ຺ຖຸຕຄຸໂຓ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຕິຓານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ‘‘ນ ຕາວິມໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມິ, ຍາວ ເມ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ສູຣິເຍ ອນຕ຺ຖງ຺ຄມິເຕເຍວ ມາຣພລໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ຈຸຕູປປາຕຎາຓໍ ປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາມາວສາເນ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊາທິສພ຺ພຄຸຓປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬມຫາພ຺ຣຫ຺ມປຣິວາເຣນ ສຫມ຺ປຕິພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອາຍາຈິຕຘມ຺ມເທສໂນ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຊ຺ເຌສນໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ, ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອາຬາຣຸທການໍ ກາລກຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູປກາຣຕໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ກາສິປຸຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຸປເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ເຕ ອນນຸຈ຺ຉວິເກນ ສມຸທາຈາເຣນ ສມຸທາຈຣນ຺ເຕ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎປ຺ປມຸເຂ ອຏ຺ຐາຣສ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏິໂຍ ອມຕປານໍ ປາເຍນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ປຎ຺ຈມິຍໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສເມວ ຍສກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ນິພ຺ພິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອຫິ ຍສາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປຕ຺ວາ ອປເຣປິ ຕສ຺ສ ສຫາຍເກ ຈຕຸປຓ຺ຓາສ ຊເນ ເອຫິຠິກ຺ຂຸປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປສິ.

ເອວໍ ໂລເກ ເອກສຏ຺ຐິຍາ ອຣຫນ຺ເຕສຸ ຊາເຕສຸ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ຈຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ທິສາສຸ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸຣຸເວລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ກປ຺ປາສິກວນສຓ຺ເຑ ຕິໍສ ຊເນ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍກຸມາເຣ ວິເນສິ. ເຕສຸ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກ ໂສຕາປນ຺ໂນ ສພ຺ພຸຕ຺ຕໂມ ອນາຄາມີ ອໂຫສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວເນວ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ທິສາສຸ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸຣຸເວລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ປາຏິຫາຣິຍສຫສ຺ສານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປາທໂຍ ສຫສ຺ສຊຏິລປຣິວາເຣ ເຕຠາຕິກຊຏິເລ ວິເນຕ຺ວາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວເນວ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຄຍາສີເສ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍເທສນາຍ (ມຫາວ. ໕໔; ສໍ. ນິ. ໔.໒໘) ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕນ ອຣຫນ຺ຕສຫສ຺ເສນ ປຣິວຸໂຕ ‘‘ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ ທິນ຺ນໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣາຊຄຫນຄຣູປຈາເຣ ລຏ຺ຐິວນຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ທ຺ວາທສນຫຸເຕຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ມຘຸຣຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ເອກາທສຫິ ນຫຸເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເອກນຫຸຕໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສກ຺ເກນ ເທວຣາເຊນ ມາຓວກວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິຕ຺ຖຸຕຄຸໂຓ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຣາຊນິເວສເນ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ເວຬຸວນາຣາມໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕຕ຺ຖ ນໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອນຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ຫິ ພຸທ຺ເຘ ຣາຊຄຫໂຕ ອວິທູເຣ ອຸປຕິສ຺ສຄາໂມ ໂກລິຕຄາໂມຕິ ທ຺ເວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາມາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ສາຣິຍາ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕທິວເສເຍວ ໂກລິຕຄາເມ ໂມຄ຺ຄລິຍາ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາປິ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຕານິ ກິຣ ທ຺ເວປິ ກຸລານິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ອາພທ຺ຘປຏິພທ຺ຘສຫາຍກາເນວ ອເຫສຸໍ, ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກທິວສເມວ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທໍສຸ. ຕາ ອຸໂຠປິ ທສມາສຈ຺ເຈເຍນ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍິໍສຸ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ສາຣິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຕິສ຺ສຄາມເກ ເຊຏ຺ຐກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຕິສ຺ໂສຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ, ອິຕຣສ຺ສ ໂກລິຕຄາເມ ເຊຏ຺ຐກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂກລິໂຕຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕ ອຸໂຠປິ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ສພ຺ພສິປ຺ປານໍ ປາຣໍ ອຄມໍສຸ. ອຸປຕິສ຺ສມາຓວສ຺ສ ກີຬນຕ຺ຖາຍ ນທິໍ ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ວາ ຄມນກາເລ ປຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓສິວິກສຕານິ ປຣິວາຣານິ ໂຫນ຺ຕິ, ໂກລິຕມາຓວສ຺ສ ປຎ຺ຈ ອາຊຎ຺ຎຍຸຕ຺ຕຣຖສຕານິ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈມາຓວກສຕປຣິວາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣາຊຄເຫ ຈ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ໂຊ ນາມ ອໂຫສິ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກຏ຺ຐາເນເຍວ ມຎ຺ຈໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ທ຺ເວປິ ເອກໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ຫສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຫສນ຺ຕິ, ສໍເວຄຏ຺ຐາເນ ສໍເວເຊນ຺ຕິ, ທາຍໍ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທາຍໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ເອກທິວສໍ ສມຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປຣິປາກຄຕຕ຺ຕາ ຎາຓສ຺ສ ປຸຣິມທິວເສສຸ ວິຍ ຫສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຫາໂສ ວາ ສໍເວຄຏ຺ຐາເນ ສໍເວໂຄ ວາ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທານໍ ວາ ນາໂຫສິ. ທ຺ເວປິ ປນ ຊນາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ກິເມຕ຺ຖ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິເມ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ວສ຺ສສເຕ ອປ຺ປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ອມ຺ເຫຫິ ປນ ເອກໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຕໂຕ ໂກລິໂຕ ອຸປຕິສ຺ສໍ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ອຸປຕິສ຺ສ, ນ ຕ຺ວໍ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ວິຍ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ, ອິທານິ ອນຕ຺ຕມນຘາຕຸໂກສິ, ກິໍ ເຕ ສລ຺ລກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສມ຺ມ ໂກລິຕ, ເອເຕສໍ ໂວໂລກເນ ສາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ນິຣຕ຺ຖກເມຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນມ຺ຫິ. ຕ຺ວໍ ປນ ກສ຺ມາ ອນຕ຺ຕມໂນສີຕິ? ໂສປິ ຕເຖວ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຊ຺ຌາສຍຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປຕິສ຺ໂສ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຸຈິນ຺ຕິກໍ, ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ປນ ຄເວສນ຺ເຕຫິ ເອກາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊາມາ’’ຕິ?

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຎ຺ຈໂຍ ນາມ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຣາຊຄເຫ ປຏິວສຕິ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ. ເຕ ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຎ຺ຈມາຓວກສຕານິ ‘‘ສິວິກາໂຍ ຈ ຣເຖ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອກາຍ ສິວິກາຍ ເອເກນ ຣເຖນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕສໍ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຎ຺ຈໂຍ ອຕິເຣກລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ເຕ ກຕິປາເຫເນວ ສພ຺ພໍ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສມຍໍ ປຣິມທ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຊານນສມໂຍ ເອຕ຺ຕໂກວ, ອຸທາຫຸ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ເອຕ຺ຕໂກວ ສພ຺ພໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນິຣຕ຺ຖໂກ, ມຍໍ ຍໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ໂສ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມຫາ ໂຂ ປນ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ຄາມນິຄມຣາຊຘານິໂຍ ຈຣນ຺ຕາ ອທ຺ຘາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມເທສກໍ ກຎ຺ຈິ ອາຈຣິຍໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ‘‘ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາກຈ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕຫິ ປຸຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ເຕສໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ມ ໂກລິຕ, ອມ຺ເຫສຸ ໂຍ ປຐມໍ ອມຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຕູ’’ຕິ ກຕິກໍ ອກໍສຸໍ.

ເອວໍ ເຕສຸ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ເວຬຸວນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣຕິ. ຕທາ ‘‘ຈຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈາຣິກໍ ພຫຸຊນຫິຕາຍາ’’ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓປກາສນຕ຺ຖໍ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕານໍ ເອກສຏ຺ຐິຍາ ອຣຫນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖໂຣ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ອາຄໂຕ, ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຸປຕິສ຺ສປຣິພ຺ພາຊໂກປິ ປາໂຕວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ເອວຣູໂປ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພເຍວ, ເຍ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ນາ, ອຍໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ – ‘ກໍສິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂກ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ, ກສ຺ສ ວາ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈສີ’’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ, ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ອຸປຎ຺ຎາຕໍ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຖຣໍ ລທ຺ຘປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂອກາສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ນິສີທິຕຸກາມຕຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິພ຺ພາຊກປີຐກໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ, ໂສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນປິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຓ຺ຑິກາຍ ອຸທກໍ ອທາສິ.

ເອວໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈນ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ໂຂ ປນ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ປຣິໂຍທາໂຕ, ກໍສິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂກ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ, ກສ຺ສ ວາ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ປຣິພ຺ພາຊກາ ນາມ ສາສນສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ, ອິມສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ນວກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ນໂວ ອຈິຣປພ຺ພຊິໂຕ, ອຘຸນາຄໂຕ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ, ນ ຕາວາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ – ‘‘ອຫໍ ອຸປຕິສ຺ໂສ ນາມ, ຕ຺ວໍ ຍຖາສຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ວທ, ເອຕໍ ນຍສເຕນ ນຍສຫສ຺ເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ –

‘‘ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ຠາສສ຺ສຸ, ອຕ຺ຖໍເຍວ ເມ ພ຺ຣູຫິ;

ອຕ຺ເຖເນວ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ກິໍ ກາຫສິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ. (ມຫາວ. ໖໐);

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຖໂຣ – ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸປ຺ປຠວາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໐; ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໒໘໖) ຄາຖມາຫ. ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປຐມປທທ຺ວຍເມວ ສຸຕ຺ວາ ສຫສ຺ສນຍປຏິມຓ຺ຑິເຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອິຕຣໍ ປທທ຺ວຍໍ ໂສຕາປນ຺ນກາເລ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິວິເສເສ ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ອຸປຣິ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ຒຍິຕ຺ຖ, ເອຕ຺ຕກເມວ ໂຫຕຸ, ກຸຫິໍ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ເວຬຸວເນ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຍາຖ, ມຍ຺ຫໍ ເອໂກ ສຫາຍໂກ ອຕ຺ຖິ, ອມ຺ເຫຫິ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຕິກາ ກຕາ ‘ອມ຺ເຫສຸ ໂຍ ອມຕໍ ປຐມໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຕູ’ຕິ. ອຫໍ ຕໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສຫາຍກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຕມຄ຺ເຄເນວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສາມີຕິ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ເຖຣສ຺ສ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາມາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ’’.

ອຖ ໂຂ ໂກລິຕປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍກສ຺ສ ມຸຂວຓ຺ໂຓ ນ ອຎ຺ຎທິວເສສຸ ວິຍ, ອທ຺ຘາ ເຕນ ອມຕໍ ອຘິຄຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອມຕາຘິຄມໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສປິສ຺ສ ‘‘ອາມາວຸໂສ, ອມຕໍ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂກລິໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກຸຫິໍ ກິຣ, ສມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ເວຬຸວເນ ກິຣ, ສມ຺ມ, ເອວໍ ໂນ ອາຈຣິເຍນ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖເຣນ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ, ອາຍາມ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຈ ນາເມສ ສທາປິ ອາຈຣິຍປູຊໂກວ, ຕສ຺ມາ ສຫາຍໍ ເອວມາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ອມ຺ເຫຫິ ອຘິຄຕໍ ອມຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສຎ຺ຈຍປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສາປິ ກເຖສ຺ສາມ, ພຸຊ຺ຌມາໂນ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ, ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ທ຺ເວປິ ຊນາ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ.

ສຎ຺ຈໂຍ ເຕ ທິສ຺ວາວ – ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ໂກຈິ ໂວ ອມຕມຄ຺ຄເທສໂກ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອາຈຣິຍ, ລທ຺ໂຘ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຘມ຺ໂມ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສງ຺ໂຆ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຸມ຺ເຫ ຕຸຈ຺ເຉ ອສາເຣ ວິຈຣຖ, ຕສ຺ມາ ເອຖ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ນາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາຫິ’’? ‘‘ອຫໍ ມຫາຊນສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣິໍ, ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ເມ ອນ຺ເຕວາສິກວາໂສ ຈາຏິຍາ ອຸທຎ຺ຈນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ໂຫຕິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມຫໍ ອນ຺ເຕວາສິກວາສໍ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ຕາຕາ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ນາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອາຈຣິຍ, ໂລເກ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາຊໂນ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ໂຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເມວ ປູເຊສ຺ສຕິ, ມຍມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ຄມິສ຺ສາມ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ທນ຺ຘາ ພຫູ, ອຸທາຫຸ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. ‘‘ທນ຺ຘາ, ອາຈຣິຍ, ພຫູ, ປຓ຺ຑິຕາ ຈ ນາມ ກຕິປຍາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕາ, ປຓ຺ຑິຕາ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ທນ຺ຘາ ທນ຺ຘສ຺ສ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ນາຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຕສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ປຣິສາ ຠິຊ຺ຊິ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອາຣາໂມ ຕຸຈ຺ໂຉ ອໂຫສິ. ໂສ ຕຸຈ຺ຉໍ ອາຣາມໍ ທິສ຺ວາ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ຉຑ຺ເຑສິ. ເຕຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປຣິພ຺ພາຊກສເຕສຸ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕານິ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ, ອຖ ໂຂ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ເຍຫິ ປຣິພ຺ພາຊກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເວຬຸວນໍ ອຄມໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ເຕ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ໂກລິໂຕ ຈ ອຸປຕິສ຺ໂສ ຈ, ເອຕໍ ເມ ສາວກຍຸຄໍ ຠວິສ຺ສຕິ ອຄ຺ຄໍ ຠທ຺ທຍຸຄ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ, ນິສີທິຕ຺ວາ ຈ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ລເຠຍ຺ຍາມ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ລເຠຍ຺ຍາມ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຠຄວາ ອໂວຈ – ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຈຣຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ສພ຺ເພປິ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ເນສໍ ປຣິສາຍ ຈຣິຕວເສນ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອວເສສາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ອຄ຺ຄສາວການໍ ປນ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈໍ ນ ນິຏ຺ຐາສິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ກລ຺ລວາລຄາມກໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຖິນມິທ຺ເຘ ໂອກ຺ກມນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາຣາ ສໍເວຊິໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕນ ທິນ຺ນໍ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຸຓນ຺ໂຕວ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ອຑ຺ຒມາສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ຕເມວ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສູກຣຂຕເລເຓ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ທີຆນຂປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ເວທນາປຣິຄ຺ຄຫສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ເທສິຍມາເນ ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕຠຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ນນຸ ຈາຍສ຺ມາ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ອຖ ກສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໂຕ ຈິຣຕເຣນ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ປາປຸຓີຕິ? ປຣິກມ຺ມມຫນ຺ຕຕາຍ. ຍຖາ ຫິ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ສາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕຸກາມາ ຂິປ຺ປເມວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຣາຊູນໍ ປນ ຫຕ຺ຖິວາຫນກປ຺ປນາທິໍ ມຫນ຺ຕໍ ປຣິກມ຺ມໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕໍ ທິວສຎ຺ເຎວ ປນ ສຕ຺ຖາ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ເວຬຸວເນ ສາວກສນ຺ນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຖຣານໍ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ມຸໂຂໂລກເນນ ຠິກ຺ຂໍ ເທຕິ, ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ທທນ຺ເຕນ ນາມ ປຐມໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອເຕ ອໂນໂລເກນ຺ເຕນ ຍສເຖຣປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສຠິກ຺ຂູນໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອເຕ ອໂນໂລເກນ຺ເຕນ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍານໍ ຕິໍສຊນານໍ, ເອເຕ ອໂນໂລເກນ຺ເຕນ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປາທີນໍ ເຕຠາຕິການໍ, ເອເຕ ປນ ເອຕ຺ຕເກ ມຫາເຖເຣ ປຫາຍ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ປພ຺ພຊິຕານໍ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ທທນ຺ເຕນ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ກິໍ ກເຖຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ເທມິ, ເອເຕສໍ ປນ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖິຕເມວ ເທມິ. ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ສສ຺ເສ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄສສ຺ສທານໍ ທທນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ນາທາສິ, ອຄ຺ຄຘມ຺ມໍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສພ຺ພປຐມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ອທາສີ’’ຕິ. ‘‘ກທາ ປນ ຠຄວາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຓິສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ, ຠຄວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ວິປສ຺ສີ ນາມ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ຕທາ ມຫາກາໂຬ ຈູຬກາໂຬຕິ ທ຺ເວຠາຕິກາ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ມຫນ຺ຕໍ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວປາເປສຸໍ. ອເຖກທິວສໍ ຈູຬກາໂຬ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຂາທິ, ຕໍ ອຕິມຘຸຣໍ ອໂຫສິ. ໂສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສາລິຄພ຺ຠທານໍ ທາຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠາຕິກ, ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາເປຕ຺ວາ ທານໍ ເທມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ຕາຕ, ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ທານໍ ນາມ ເນວ ອຕີເຕ ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ນ ອນາຄເຕປິ ຠວິສ຺ສຕິ, ມາ ສສ຺ສໍ ນາສຍີ’’ຕິ; ວຸຕ຺ໂຕປິ ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິເຍວ. ອຖ ນໍ ຠາຕາ, ‘‘ເຕນ ຫິ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ມມ ໂກຏ຺ຐາສໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ເຂຕ຺ເຕ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເຂຕ຺ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ພຫູ ມນຸສ຺ເສ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສາລິຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ນິຣຸທເກນ ຂີເຣນ ປຈາເປຕ຺ວາ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ຂຣາທີຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ – ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ອຄ຺ຄທານໍ ອຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພປຐມໍ ປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕູ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນມກາສິ.

ໂສ ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສກລກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ກຓ຺ຓິກພທ຺ເຘຫິ ວິຍ ສາລິສີເສຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ປຎ຺ຈວິຘປີຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຖຸກກາເລ ປຸຖຸກຄ຺ຄໍ ນາມ ອທາສິ, ຄາມວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄສສ຺ສທານໍ ນາມ ອທາສິ, ລາຍເນ ລາຍນຄ຺ຄໍ, ເວຓິກຣເຓ ເວຓຄ຺ຄໍ, ກລາປາທີສຸ ກລາປຄ຺ຄໍ, ຂລຄ຺ຄໍ, ຂລຠຓ຺ຑຄ຺ຄໍ, ໂກຏ຺ຐຄ຺ຄນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອກສສ຺ເສ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄທານໍ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ສພ຺ພວາເຣສຸ ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ປຣິປູຣິ, ສສ຺ສໍ ອຕິເຣກໍ ອຸຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນໍ ອໂຫສິ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ນາເມສ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິໍ,

ຘມ຺ໂມ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ສຸຂມາວຫາຕິ;

ເອສານິສໍໂສ ຘມ຺ເມ ສຸຈິຓ຺ເຓ,

ນ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຘມ຺ມຈາຣີ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໓໐໓; ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒) –

‘‘ເອວເມສ ວິປສ຺ສີສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ອຄ຺ຄຘມ຺ມໍ ປຐມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄທານານິ ອທາສິ. ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ປນ ຫໍສວຕີນຄເຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລປິ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສ ປຐມໍ ປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖເມວ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປສິ. ອິຕິ ອິມິນາ ປຕ຺ຖິຕເມວ ມຍາ ທິນ຺ນໍ, ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເທມີ’’ຕິ.

‘‘ຍສກຸລປຸຕ຺ຕປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ຊນາ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕປິ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ວຄ຺ຄພນ຺ຘເນນ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕາ ອນາຖມຕສຣີຣານິ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ເຕ ເອກທິວສໍ ສຄພ຺ຠໍ ອິຕ຺ຖິໍ ກາລກຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘ຌາເປສ຺ສາມາ’ຕິ ສຸສານໍ ຫຣິໍສຸ. ເຕສຸ ປຎ຺ຈ ຊເນ ‘ຕຸມ຺ເຫ ຌາເປຖາ’ຕິ ສຸສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ຄາມໍ ປວິຏ຺ຐາ. ຍສທາຣໂກ ຕໍ ມຕສຣີຣໍ ສູເລຫິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຌາເປນ຺ໂຕ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິ, ອິຕເຣສມ຺ປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຊນານໍ – ‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ອິມໍ ສຣີຣໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິທ຺ຘໍສິຕຈມ຺ມໍ, ກພຣໂຄຣູປໍ ວິຍ ອສຸຈິໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ປຏິກູລ’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສສິ. ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິໍສຸ. ເຕ ປຎ຺ຈປິ ຊນາ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສສສຫາຍການໍ ກຖຍິໍສຸ. ຍໂສ ປນ ທາຣໂກ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ຠຣິຍາຍ ຈ ກເຖສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ອສຸຠໍ ຠາວຍິໍສຸ. ອິທເມເຕສໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ. ເຕເນວ ຍສສ຺ສ ອິຕ຺ຖາຄາເຣ ສຸສານສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຕາຍ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວິເສສາຘິຄໂມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເອວໍ ອິເມປິ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕເມວ ລຠິໍສຸ. ນາຫໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທມ຺ມີ’’ຕິ.

‘‘ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍສຫາຍກາ ປນ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕປິ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕິໍສ ຘຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຑິໂລວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂິໍສຸ. ເອວໍ ອິເມປິ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕເມວ ລຠິໍສຸ. ນາຫໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທມ຺ມີ’’ຕິ.

‘‘ອຸຣຸເວລກສ຺ສປາທໂຍ ປນ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເຕປິ ອຣຫຕ຺ຕເມວ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິໍສຸ. ອິໂຕ ຫິ ທ຺ເວນວຸຕິກປ຺ເປ ຕິສ຺ໂສ ຜຸສ຺ໂສຕິ ທ຺ເວ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ຜຸສ຺ສພຸທ຺ຘສ຺ສ ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ປຐມອຄ຺ຄສາວໂກ ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ເມ ພຸທ຺ໂຘ, ກນິຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ປຐມອຄ຺ຄສາວໂກ, ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ’ຕິ ເຕ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘ມເມວ ພຸທ຺ໂຘ, ມເມວ ຘມ຺ໂມ, ມເມວ ສງ຺ໂຆ, ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ເມ ນວຸຕິວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓສ຺ສ ອາຍຸໂນ ໂກຏິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນກາໂລ ວິຍ ອຎ຺ເຎສໍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວາຫໍ ຊີວາມິ, ຕາວ ເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ອຘິວາເສຖາ’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ອປເຣປິ ຕໂຕ ປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ ປຎ຺ຈ ໂຍຘສຕານິ ປຣິວາຣານິ, ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ຕີຓິ, ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ທ຺ເວ. ເຕ ‘ມຍມ຺ປິ ຠາຕິກໍ ໂຠເຊສ຺ສາມາ’ຕິ ປິຕຣໍ ໂອກາສໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອລຠມານາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈນ຺ຕາປິ ອລຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ກຸປິເຕ ຕສ຺ສ ວູປສມນຕ຺ຖາຍ ເປສິຕາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິໍສຸ. ອຖ ເນ ປິຕາ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ສີເສ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ, ‘ວຣໍ ໂວ, ຕາຕາ, ທມ຺ມີ’ຕິ ອາຫ.

‘‘ເຕ ‘ສາຘຸ ເທວາ’ຕິ ວຣໍ ຄຫິຕກໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ປິຕຣາ ‘ຄຓ຺ຫຖ, ຕາຕາ, ວຣ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ເທວ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຍໍ ຠາຕິກໍ ໂຠເຊສ຺ສາມ, ອິມໍ ໂນ ວຣໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘ນ ເທມິ, ຕາຕາ’ຕິ. ‘ນິຈ຺ຈກາລໍ ອເທນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ເທຖ, ເທວາ’ຕິ. ‘ນ ເທມິ, ຕາຕາ’ຕິ. ‘ເຕນ ຫິ ຉ ປຎ຺ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ຕີຓິ ທ຺ເວ ເອກໍ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ເທຖ, ເທວາ’ຕິ. ‘ນ ເທມິ, ຕາຕາ’ຕິ. ‘ເຕນ ຫິ, ເທວ, ສຕ຺ຕ ມາເສ ເທຖາ’ຕິ. ‘ຉ ມາເສ ປຎ຺ຈ ມາເສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ຕໂຍ ມາເສ ເທຖ, ເທວາ’ຕິ. ‘ນ ເທມິ, ຕາຕາ’ຕິ. ‘ໂຫຕຸ, ເທວ, ເອເກກສ຺ສ ໂນ ເອເກກໍ ມາສໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຍ ມາເສ ເທຖາ’ຕິ. ‘ສາຘຸ, ຕາຕາ, ເຕນ ຫິ ຕໂຍ ມາເສ ໂຠເຊຖາ’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຸຏ຺ຐາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄຕາ. ເຕສໍ ປນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເອໂກວ ໂກຏ຺ຐາຄາຣິໂກ, ເອໂກວ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ, ຕສ຺ສ ທ຺ວາທສນຫຸຕາ ປຸຣິສປຣິວາຣາ. ເຕ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘ມຍໍ ອິມໍ ເຕມາສໍ ທສ ສີລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວ ກາສາວານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສຫວາສໍ ວສິສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ທານວຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ນວຸຕິສຫສ຺ສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຍຘສຫສ຺ສສ຺ສ ຈ ສພ຺ພໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຖ. ມຍຎ຺ຫິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວກ຺ຂາມາ’ຕິ ວທິໍສຸ.

‘‘ເຕ ຕໂຍປິ ຊນາ ປຣິວາຣສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ ສີລານິ ສມາທາຍ ກາສາຍວຕ຺ຖານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຫາເຣເຍວ ວສິໍສຸ. ໂກຏ຺ຐາຄາຣິໂກ ຈ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ຈ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ຠາຕິການໍ ໂກຏ຺ຐາຄາເຣຫິ ວາເຣນ ວາເຣນ ທານວຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທານໍ ເທນ຺ຕິ, ກມ຺ມກາຣານໍ ປນ ປຸຕ຺ຕາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ໂຣທນ຺ຕິ. ເຕ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອນາຄເຕເຍວ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ເທນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ກິຎ຺ຈິ ອຕິເຣກໍ ນ ຠູຕປຸພ຺ພໍ. ເຕ ‘ອປຣຠາເຄ ທາຣການໍ ເທມາ’ຕິ ອຕ຺ຕນາປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິໍສຸ. ມນຸຎ຺ຎໍ ອາຫາຣໍ ທິສ຺ວາ ອຘິວາເສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ເຕ ປນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານວຕ຺ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕຠາຕິກາ ປນ ປຸຣິສສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເທວໂລກາ ມນຸສ຺ສໂລກໍ, ມນຸສ຺ສໂລກາ ເທວໂລກໍ ສໍສຣນ຺ຕາ ທ຺ເວນວຸຕິກປ຺ເປ ເຂເປສຸໍ. ‘ເອວໍ ເຕ ຕໂຍ ຠາຕໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ຕທາ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕເມວ ລຠິໍສຸ. ນາຫໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທມ຺ມີ’’’ຕິ.

ຕທາ ປນ ເຕສໍ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຣາຊາ ອໂຫສິ, ໂກຏ຺ຐາຄາຣິໂກ ວິສາໂຂ ອຸປາສໂກ. ຕໂຍ ຣາຊກຸມາຣາ ຕໂຍ ຊຏິລາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ກມ຺ມກາຣາ ຕທາ ເປເຕສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິວເສນ ສໍສຣນ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ຈຕ຺ຕາຣິ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣານິ ເປຕໂລເກເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ສພ຺ພປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກໍ ກກຸສນ຺ຘໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຫາຣໍ ລຠນກາລໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ‘‘ມມ ຕາວ ກາເລ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ມຫາປຖວິຍາ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຠິຣຸຬ຺ຫາຍ ໂກຓາຄມໂນ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເຂເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສປິ ‘‘ມມ ກາເລ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ມຫາປຖວິຍາ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຠິຣຸຬ຺ຫາຍ ກສ຺ສໂປ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເຂເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສປິ ‘‘ມມ ກາເລ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ມມ ປນ ປຈ຺ຉໂຕ ມຫາປຖວິຍາ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຠິຣຸຬ຺ຫາຍ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຎາຕໂກ ພິມ຺ພິສາໂຣ ນາມ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ສຕ຺ຖຸ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕິໍ ປາເປສ຺ສຕິ, ຕທາ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສໍ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ສ຺ເວທິວສສທິສໍ ອໂຫສິ. ເຕ ຕຖາຄເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ຎາ ປຐມທິວສໍ ທາເນ ທິນ຺ເນ ປຕ຺ຕິໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ເຠຣວສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສຍິໍສຸ. ໂສ ປຸນທິວເສ ເວຬຸວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ.

ສຕ຺ຖາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອິໂຕ ທ຺ເວນວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ຜຸສ຺ສພຸທ຺ຘກາເລ ເອເຕ ຕວ ຎາຕກາ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານວຕ຺ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ເປຕໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສໍສຣນ຺ຕາ ກກຸສນ຺ຘາທໂຍ ພຸທ຺ເຘ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕຫິ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕວ ທານໍ ປຈ຺ຈາສີສມານາ ຫິຍ຺ໂຍ ຕຍາ ທາເນ ທິນ຺ເນ ປຕ຺ຕິໍ ອລຠມານາ ເອວມກໍສູ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອິທານິປິ ທິນ຺ເນ ລຠິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິໂຕ ເຕສໍ ເປຕານໍ ທິພ຺ພອນ຺ນປານໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຕິໍ ອທາສິ, ເຕສໍ ຕເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ປຸນທິວເສ ນຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສຸໍ. ຣາຊາ ‘‘ອຊ຺ຊ, ຠນ຺ເຕ, ນຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສຸ’’ນ຺ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ‘‘ວຕ຺ຖານິ ເຕ ນ ທິນ຺ນານິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາປິ ປຸນທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈີວຣທານໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອິໂຕ ເຕສໍ ເປຕານໍ ທິພ຺ພວຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ປາເປສິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ເຕສໍ ທິພ຺ພວຕ຺ຖານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຕ ເປຕຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ທິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວ ສຓ຺ຐຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ເຏສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຂຸ. ປາ. ໗.໑; ເປ. ວ. ໑໔) ຕິໂຣກຸຏ຺ຏານຸໂມທນໍ ອກາສິ. ອນຸໂມທນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ເຕຠາຕິກຊຏິລານໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິມມ຺ປິ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິ.

ອຄ຺ຄສາວກາ ປນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກຣິໍສູ’’ຕິ? ‘‘ອຄ຺ຄສາວກຠາວາຍ ປຕ຺ຖນໍ ກຣິໍສຸ’’. ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກສ຺ສ ຫິ ກປ຺ປານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນາເມນ ສຣທມາຓໂວ ນາມ ອໂຫສິ. ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຄຫປຕິມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນາເມນ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິໂກ ນາມ ອໂຫສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ສຫປໍສຸກີຬກາ ສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ສຣທມາຓໂວ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ກຸສລນ຺ຕກໍ ມຫາຘນໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ຣໂຫຄໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອິຘໂລກຕ຺ຕຠາວເມວ ຊານາມິ, ໂນ ປຣໂລກຕ຺ຕຠາວໍ. ຊາຕສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ມຣຓໍ ນາມ ຘຸວໍ, ມຍາ ເອກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມຄເວສນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຫາຍກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ສິຣິວຑ຺ຒນ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍເຍວ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຫາເຍ ວາ ຎາຕິມິຕ຺ເຕ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ອຕ຺ຕໂນວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣຕນໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ກປຓທ຺ຘິກວຓິພ຺ພກຍາຈການໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປາທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ເອໂກ ທ຺ເວ ຕໂຍຕິ ເອວໍ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕາ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຊຏິລາ ອເຫສຸໍ. ໂສ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ, ອຏ຺ຐ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສໍ ຊຏິລານໍ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຕປິ ສພ຺ເພ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສຸໍ.

ເຕນ ສມເຍນ ອໂນມທສ຺ສີ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ນຄຣໍ ຈນ຺ທວຕີ ນາມ ອໂຫສິ, ປິຕາ ຍສວາ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ມາຕາ ຍໂສຘຣາ ນາມ ເທວີ, ໂພຘິ ອຊ຺ຊຸນຣຸກ຺ໂຂ, ນິສໂຠ ຈ ອໂນໂມ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ວຣຸໂຓ ນາມ ອຸປຏ຺ຐາໂກ, ສຸນ຺ທຣາ ຈ ສຸມນາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ ອເຫສຸໍ. ອາຍຸ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອໂຫສິ, ສຣີຣໍ ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ, ສຣີຣປ຺ປຠາ ທ຺ວາທສໂຍຊນໍ ຜຣິ, ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ສຣທຕາປສໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ສຣທຕາປສສ຺ສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕປຈ຺ຈເຍນ ຘມ຺ມເທສນາ ຈ ມຫຕີ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສຫາຍໂກ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິໂກ ທຸຕິຍສາວກຏ຺ຐານໍ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈສ຺ສ ປຣິວາຣາ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອຎ຺ຎໍ ກຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສີໂຫ ວິຍ ເອກຈໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສຣທຕາປສສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄເຕສຸ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວໍ ເມ ຊານາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ສຣທຕາປສສ຺ສ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຣທຕາປໂສ ພຸທ຺ຘານຸຠາວຎ຺ເຈວ ສຣີຣນິປ຺ຜຕ຺ຕິຎ຺ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ລກ຺ຂຓມນ຺ເຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ໂລເກ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປຸຣິໂສ ນິສ຺ສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອຄ຺ຄາສເນ. ສຣທຕາປໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສຊຏິລາ ປຓີຕປຓີຕານິ ໂອຊວນ຺ຕານິ ຜລາຜລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຈວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຈ ນິສິນ຺ນາສນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍໍ ‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວິຈຣາມ, ອຍໍ ປນ ປຸຣິໂສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ວເທຖ, ສາສເປນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘໍ ສິເນຣຸໍ ສມໍ ກາຕຸໍ ອິຈ຺ຉຖ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ມມໍ ອຸປມໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິ. ອຖ ເຕ ຕາປສາ, ‘‘ສຈາຍໍ ອິຕ຺ຕຣສຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສ, ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ນ ເອວຣູປໍ ອຸປມໍ ອາຫຣິສ຺ສ, ຍາວ ມຫາ ວຕາຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ສພ຺ເພວ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ສິຣສາ ວນ຺ທິໍສຸ. ອຖ ເນ ອາຈຣິໂຍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖາ ຈ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍໍ ອິຘາຄໂຕ, ມຍໍ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ຍໍ ຍໍ ປຓີຕໍ ຜລາຜລໍ, ຕໍ ຕໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາຣາ ຜລາຜເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ເທວຕາ ທິພ຺ໂພຊໍ ປກ຺ຂິປິໍສຸ. ໂສ ຕາປໂສ ອຸທກມ຺ປິ ສຍເມວ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕໂຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖຣິ ສພ຺ເພ ອນ຺ເຕວາສິເກ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ສາຣຓີຍກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຕ ສຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວາຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ຕໂຕ ສຣທຕາປໂສ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາຕາ, ພຸທ຺ຘານໍ ນິສິນ຺ນາສນມ຺ປິ ນີຈໍ, ສມຓສຕສຫສ຺ສານມ຺ປິ ອາສນໍ ນຕ຺ຖິ, ອຊ຺ຊ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຸຬາຣໍ ພຸທ຺ຘສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປພ຺ພຕປາທໂຕ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ກຖນກາໂລ ປປຎ຺ໂຈ ວິຍ ໂຫຕິ, ອິທ຺ຘິມໂຕ ປນ ອິທ຺ຘິວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວ ເຕ ຕາປສາ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສຸໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ຕິຄາວຸຕໍ, ເສສຠິກ຺ຂູນໍ ອຑ຺ຒໂຍຊນິກາທິເຠທໍ, ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ອຸສຠມຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ‘‘ກຖໍ ເອກສ຺ມິໍ ອສ຺ສມປເທ ຕາວ ມຫນ຺ຕານິ ອາສນານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານີ’’ຕິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ອິທ຺ຘິວິສໂຍ ເຫສ. ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ອາສເນສຸ ສຣທຕາປໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ອິມໍ ປຸປ຺ຜາສນໍ ອຠິຣຸຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນານາປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ, ສມ຺ປາເທຕ຺ວານ ເອກໂຕ;

ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິ.

‘‘ອິທໍ ເມ ອາສນໍ ວີຣ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕວນຸຈ຺ຉວິໍ;

ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທນ຺ໂຕ, ນິສີທ ປຸປ຺ຜມາສເນ.

‘‘ສຕ຺ຕຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ພຸທ຺ໂຘ, ນິສີທິ ປຸປ຺ຜມາສເນ;

ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ຫາສຍິຕ຺ວາ ສເທວເກ’’ຕິ.

ເອວໍ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖຣິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ເສສຠິກ຺ຂູ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິໍສຸ. ສຣທຕາປໂສ ມຫນ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຘາເຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຊຏິລານໍ ອຍໍ ສກ຺ກາໂຣ ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕູ’’ຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖຸ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາປິ ເສສຠິກ຺ຂູປິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕຖາຄເຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວນມູລຜລາຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສສກາເລ ພຸທ຺ຘານໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສຣທຕາປໂສ ປນ ຠິກ຺ຂາຈາຣມ຺ປິ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣຍມາໂນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ປີຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ນິສິນ຺ນໍ ປຐມອຄ຺ຄສາວກໍ ນິສຠຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ນິສຠ, ສກ຺ກາຣກາຣການໍ ຕາປສານໍ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ປຏິລທ຺ຘມຫາລາໂຠ ມຫາໂຍໂຘ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຐຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ສ ເທສນາວສາເນ ທຸຕິຍສາວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ເທເສຫີ’’ຕິ. ອໂນມຕ຺ເຖໂຣ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ເທສນາຍ ເອກສ຺ສາປິ ອຠິສມໂຍ ນາໂຫສິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣິມາເຓ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສຣທຕາປສໍ ສພ຺ເພປິ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ເຕສໍ ຕາວເທວ ເກສມສ຺ສູນິ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ, ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣາ ກາເຍ ປຏິມຸກ຺ກາວ ອເຫສຸໍ.

ສຣທຕາປໂສ ‘‘ກສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂສ ກິຣ ພຸທ຺ຘານໍ ທຸຕິຍາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສຍໂຕ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ໂສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ‘‘ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອິມິນາ ສາວເກນ ປຏິລທ຺ຘຘຸຣໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ໂສ ເຕນ ປຣິວິຕກ຺ເກນ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕຖາຄຕໍ ປນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນນ຺ຕຣາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ ໂກ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອນຸປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂສຬສ ປຎ຺ຎາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ມຍ຺ຫໍ ສາສເນ ອຄ຺ຄສາວໂກ ນິສໂຠ ນາມ ເອໂສ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍ຺ວາຍໍ ມຍາ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣນ຺ເຕນ ສກ຺ກາໂຣ ກໂຕ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ຜເລນ ອຎ຺ຎໍ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕໍ ວາ ນ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນ ອຍໍ ນິສຠຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສມຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ’’ຕິ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວານ ສຣທຕາປສໍ ອາຫ – ‘‘ນ ເຕ ອຍໍ ປຕ຺ຖນາ ໂມຆາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນາຄເຕ ປນ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ມາຕາ ມຫາມາຍາ ນາມ ເທວີ ຠວິສ຺ສຕິ, ປິຕາ ສຸທ຺ໂຘທໂນ ນາມ ມຫາຣາຊາ, ປຸຕ຺ໂຕ ຣາຫຸໂລ ນາມ, ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອານນ຺ໂທ ນາມ, ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ນາມ, ຕ຺ວໍ ປນສ຺ສ ປຐມອຄ຺ຄສາວໂກ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕາປສໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ.

ສຣທຕາປໂສປິ ອນ຺ເຕວາສິກຕ຺ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຫາຍກສ຺ສ ສິຣິວຑ຺ຒນກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ສາສນໍ ເປເສສິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ວເທຖ, ສຫາຍເກນ ເຕ ສຣທຕາປເສນ ອໂນມທສ຺ສີພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປຐມອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ຖິຕໍ, ຕ຺ວໍ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຫີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ເຖເຣຫິ ປຸເຣຕຣເມວ ເອກປສ຺ເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິຣິວຑ຺ຒນສ຺ສ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ອຍ຺ໂຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ນີຈາສເນ ນິສິນ຺ໂນ, ‘‘ອນ຺ເຕວາສິກປຣິສາ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ສມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ອສ຺ສມໍ ອໂນມທສ຺ສີ ພຸທ຺ໂຘ ອາຄໂຕ, ມຍໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ສກ຺ກາຣໍ ອກຣິມ຺ຫາ, ສຕ຺ຖາ ສພ຺ເພສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕ຺ວາ ມໍ ເສສາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ປຐມອຄ຺ຄສາວກໍ ນິສຠຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ນາມ ສາສເນ ປຐມອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖສິໍ, ຕ຺ວມ຺ປິ ຕສ຺ສ ສາສເນ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ເຖຫີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຖນໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ ໂຫຕຸ, ຕ຺ວໍ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ສຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ.

ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ຣາຊມາເນນ ອຏ຺ຐກຣີສມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ສມຕລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ລາຊປຎ຺ຈມານິປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣາເປຕ຺ວາ ນີລຸປ຺ປລຈ຺ຉທນໍ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເສສຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ອາສນານິ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ນິມນ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ສຣທຕາປສສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ຕາປໂສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ ອຄມາສິ. ສິຣິວຑ຺ຒໂນປິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ປເວເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ປຓີເຕນ ໂຠຊເນນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ມຫາຣເຫຫິ ວຕ຺ເຖຫິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນາຍໍ ອາຣພ຺ໂຠ ອປ຺ປມຕ຺ຕກຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ, ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕາຫໍ ອນຸກມ຺ປໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສຫາໂຍ ສຣທຕາປໂສ ຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສ຺ສ ປຐມອຄ຺ຄສາວໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ເຖສິ, ອຫມ຺ປິ ‘‘ຕສ຺ເສວ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ເຖມີຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກາສິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວໂກ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສິຣິວຑ຺ຒໂນ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ສປຣິວາໂຣ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ. ‘‘ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຕທາ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນາ. ເຕ ຍຖາປຕ຺ຖິຕເມວ ລຠິໍສຸ. ນາຫໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເທມີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ອຄາຣິຍຠູຕາ ສມານາ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊໍ ທສ຺ສນາຍ ຄຕາ’’ຕິ ຍາວ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລປຏິເວຘາ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ເຕ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາທມູເລ ອາເນຕຸກາມາ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິຍາ ນິສ຺ສາຣຠາວໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິຘາຄມເນ ອານິສໍສໍ ກຖຍິມ຺ຫາ. ໂສ ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ອນ຺ເຕວາສິກວາໂສ ນາມ ຈາຏິຍາ ອຸທຎ຺ຈນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິສທິໂສ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ອນ຺ເຕວາສິວາສໍ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ອິທານິ ມຫາຊໂນ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ໂຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣເມວ ປູເຊສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ກຖໍ ຠວິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິຕາ ພຫູ, ອຸທາຫຸ ທນ຺ຘາ’’ຕິ? ‘‘ທນ຺ຘາ’’ຕິ ກຖິເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ປຓ຺ຑິຕາ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ທນ຺ຘາ ທນ຺ຘສ຺ສ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສຎ຺ຈໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຕາຍ ອສາຣໍ ສາໂຣຕິ, ສາຣຎ຺ຈ ອສາໂຣຕິ ຄຓ຺ຫິ. ຕຸມ຺ເຫ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຕາຍ ສາຣຎ຺ຈ ສາຣໂຕ, ອສາຣຎ຺ຈ ອສາຣໂຕ ຎຕ຺ວາ ອສາຣໍ ປຫາຍ ສາຣເມວ ຄຓ຺ຫິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໑.

‘‘ອສາເຣ ສາຣມຕິໂນ, ສາເຣ ຈາສາຣທສ຺ສິໂນ;

ເຕ ສາຣໍ ນາຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣາ.

໑໒.

‘‘ສາຣຎ຺ຈ ສາຣໂຕ ຎຕ຺ວາ, ອສາຣຎ຺ຈ ອສາຣໂຕ;

ເຕ ສາຣໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອສາເຣ ສາຣມຕິໂນຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ, ທສວຕ຺ຖຸກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຘມ຺ມເທສນາຕິ ອຍໍ ອສາໂຣ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ສາຣທິຏ຺ຐິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາເຣ ຈາສາຣທສ຺ສິໂນຕິ ທສວຕ຺ຖຸກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສາ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຘມ຺ມເທສນາຕິ ອຍໍ ສາໂຣ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ‘‘ນາຍໍ ສາໂຣ’’ຕິ ອສາຣທສ຺ສິໂນ. ເຕ ສາຣນ຺ຕິ ເຕ ປນ ຕໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວເສນ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣາ ຫຸຕ຺ວາ ສີລສາຣໍ, ສມາຘິສາຣໍ, ປຎ຺ຎາສາຣໍ, ວິມຸຕ຺ຕິສາຣໍ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສາຣໍ, ‘‘ປຣມຕ຺ຖສາຣໍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ນາຘິຄຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ. ສາຣຎ຺ຈາຕິ ຕເມວ ສີລສາຣາທິສາຣໍ ‘‘ສາໂຣ ນາມາຍ’’ນ຺ຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຎ຺ຈ ອສາຣໍ ‘‘ອສາໂຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ. ເຕ ສາຣນ຺ຕິ ເຕ ປຓ຺ຑິຕາ ເອວໍ ສມ຺ມາທສ຺ສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ວເສນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສາຣໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ນນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍຖາ ອຄາຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖາ ຫິ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ – ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ອາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາເຊນ ເປສິຕານໍ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສປຣິວາຣານໍ ທສນ຺ນໍ ທູຕານໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ເຕນ ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖເຣນ ຄມນກາລໍ ຎຕ຺ວາ ມຄ຺ຄວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ວີສຕິສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວຸໂຕ ກປິລປຸຣໍ ນີໂຕ ຎາຕິສມາຄເມ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕກໍ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໕໕ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ, ‘‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໖໘) ຄາຖາຍ ປິຕຣໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈເຣ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໖໙) ຄາຖາຍ ມຫາປຊາປຕິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ, ຣາຊານຎ຺ຈ ສກທາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ປນ ຣາຫຸລມາຕຸຄຸຓກຖໍ ນິສ຺ສາຍ ຈນ຺ທກິນ຺ນຣີຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑໔.໑໘ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕຕິຍທິວເສ ນນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ອຠິເສກເຄຫປ຺ປເວສນວິວາຫມງ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ນນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໍ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ນນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫິ. ໂສປິ ຕຖາຄຕຄາຣເວນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ໂສປານສີເສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຐາເນ ນ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕໂຣ ‘‘ໂສປານປາທມູເລ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ນ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕໂຣ ‘‘ຣາຊງ຺ຄເຓ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ນ ຄຓ຺ຫິ. ກຸມາໂຣ ນິວຕ຺ຕິຕຸກາໂມ ອຣຸຈິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸຄາຣເວນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ອິຘ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຊນປທກລ຺ຍາຓິຍາ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ – ‘‘ອຍ຺ເຍ, ຠຄວາ ນນ຺ທກຸມາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຕໍ ວິນາ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສາ ອຸທກພິນ຺ທູຫິ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕເຫວ ອຑ຺ຒຸລ຺ລິຂິເຕຫິ ເກເສຫິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຕຸວຏໍ ໂຂ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ຕສ຺ສ ຫທເຍ ຕິຣິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ວິຍ ຐິຕໍ. ສຕ຺ຖາປິສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ຕໍ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສສິ ນນ຺ທາ’’ຕິອາຫ. ໂສ ພຸທ຺ຘຄາຣເວນ ‘‘ນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ ຫິ ນນ຺ທໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ກປິລປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕິຍທິວເສ ນນ຺ທໍ ປພ຺ພາເຊສິ.

ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຣາຫຸລມາຕາ ກຸມາຣໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ປສ຺ສ, ຕາຕ, ເອຕໍ ວີສຕິສຫສ຺ສສມຓປຣິວຸຕໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຣູປິວຓ຺ຓໍ ສມຓໍ, ອຍໍ ເຕ ປິຕາ, ເອຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕາ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕ຺ຍາສ຺ສ ນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ປສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉ ນໍ ທາຍຊ຺ຊໍ ຍາຈສ຺ສຸ – ‘ອຫໍ, ຕາຕ, ກຸມາໂຣ, ອຠິເສກໍ ປຕ຺ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຠວິສ຺ສາມິ, ຘເນນ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ຘນໍ ເມ ເທຫິ. ສາມິໂກ ຫິ ປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຸສນ຺ຕກສ຺ສາ’’’ຕິ. ກຸມາໂຣ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາວ ປິຕຸສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຫຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂາ ເຕ, ສມຓ, ຉາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ພຫຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປໍ ວທນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຄວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ກຸມາໂຣປິ ‘‘ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ, ສມຓ, ເທຫິ, ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ, ສມຓ, ເທຫີ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ຠຄວາປິ ກຸມາຣໍ ນ ນິວຕ຺ຕາເປສິ. ປຣິຊໂນປິ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອິຕິ ໂສ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ອາຣາມເມວ ອຄມາສິ.

ຕໂຕ ຠຄວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍໍ ອຍໍ ປິຕຸສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏານຸຄຕໍ ສວິຆາຕໍ, ຫນ຺ທສ຺ສ ໂພຘິຕເລ ປຏິລທ຺ຘໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອຣິຍຘນໍ ເທມິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ນໍ ສາມິກໍ ກໂຣມີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ປພ຺ພຊິເຕ ຈ ປນ ກຸມາເຣ ຣຎ຺ໂຎ ອຘິມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ນິເວເທຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍາ, ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຣໍ ຍາຈິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຕໍ ວຣໍ ທຕ຺ວາ ປຸເນກທິວສໍ ຣາຊນິເວສເນ ກຕປາຕຣາໂສ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນນ ຣຎ຺ຎາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກກາເລ ເອກາ ເທວຕາ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ກາລກໂຕ’ຕິ ອາຫ. ອຫໍ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘ນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ໂພຘິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ກາລໍ ກໂຣຕີ’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ອິທານິ ກິໍ ສທ຺ທຫິສ຺ສຖ, ປຸພ຺ເພປິ ອຏ຺ຐິການິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ມໂຕ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫາຘມ຺ມປາລຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑໐.໙໒ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຣາຊາ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອິຕິ ຠຄວາ ປິຕຣໍ ຕີສຸ ຜເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ປຸນເທວ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ຄຫິຕປຏິຎ຺ໂຎ ນິຏ຺ຐິເຕ ເຊຕວເນ ວິຫາເຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖຣິ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອນຠິຣໂຕ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ, ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຠຄວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ນນ຺ທ, ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘ອນຠິຣໂຕ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ, ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິສ຺ສ ປນ ຕ຺ວໍ, ນນ຺ທ, ອນຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣສິ, ນ ສກ຺ໂກສິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສາກິຍານີ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ຆຣາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ອຑ຺ຒຸລ຺ລິຂິເຕຫິ ເກເສຫິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ຕຸວຏໍ ໂຂ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’ຕິ, ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ອນຸສ຺ສຣມາໂນ ອນຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ, ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິພເລນ ຕາວຕິໍສເທວໂລກໍ ອາເນນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກສ຺ມິໍ ຌາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຌາມຂາຓຸເກ ນິສິນ຺ນໍ ຉິນ຺ນກຓ຺ຓນາສນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ເອກໍ ປລຸຏ຺ຐມກ຺ກຏິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕານິ ກກຸຏປາທານິ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ທສ຺ເສສິ. ກກຸຏປາທານີຕິ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຕາຍ ປາເຣວຕປາທສທິສປາທານິ. ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈ ປນາຫ – ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ນນ຺ທ, ກຕມາ ນຸ ໂຂ ອຠິຣູປຕຣາ ວາ ທສ຺ສນີຍຕຣາ ວາ ປາສາທິກຕຣາ ວາ ສາກິຍານີ ວາ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ, ອິມານິ ວາ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ກກຸຏປາທານີ’’ຕິ? ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ສາ, ຠນ຺ເຕ, ຉິນ຺ນກຓ຺ຓນາສນງ຺ຄຸຏ຺ຐາ ປລຸຏ຺ຐມກ຺ກຏີ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສາກິຍານີ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ, ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ອຸປນິຘາຍ ສງ຺ຂ຺ຍມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ, ກລມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ, ກລຠາຄມ຺ປິ ນ ອຸເປຕິ. ອຖ ໂຂ ອິມາເນວ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ອຠິຣູປຕຣານິ ເຈວ ທສ຺ສນີຍຕຣານິ ຈ ປາສາທິກຕຣານິ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ອຠິຣມ, ນນ຺ທ, ອຠິຣມ, ນນ຺ທ, ອຫໍ ເຕ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານໍ, ອຠິຣມິສ຺ສາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ເຊຕວເນເຍວ ປາຕຸຣໂຫສິ. ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ, ‘‘ອາຍສ຺ມາ ກິຣ ນນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາຕາ ມາຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຣານໍ ເຫຕຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ. ຠຄວາ ກິຣສ຺ສ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ນນ຺ທສ຺ສ ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ຠຕກວາເທນ ຈ ອຸປກ຺ກິຕກວາເທນ ຈ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ‘‘ຠຕໂກ ກິຣາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ, ອຸປກ຺ກິຕໂກ ກິຣາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ, ອຈ຺ຉຣານໍ ເຫຕຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ. ຠຄວາ ກິຣສ຺ສ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ສຫາຍການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕກວາເທນ ຈ ອຸປກ຺ກິຕກວາເທນ ຈ ອຏ຺ຏິຍມາໂນ ຫຣາຍມາໂນ ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນ ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິ, ‘‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ຈ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ອຣຫຕໍ ອໂຫສິ.

ອເຖກາ ເທວຕາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ສກລໍ ເຊຕວນໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາຕາ ມາຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓໍ ອຸທປາທິ ‘‘ນນ຺ໂທ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ໂສປາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານໍ, ມຸຎ຺ຈາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕສ຺ມາ ປຏິສ຺ສວາ’’ຕິ. ‘‘ມຍາປິ ໂຂ ເຕ, ນນ຺ທ, ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ວິທິໂຕ ‘ນນ຺ໂທ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’ຕິ. ເທວຕາປິ ເມ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນນ຺ໂທ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’ຕິ. ຍເທວ ໂຂ ເຕ, ນນ຺ທ, ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ອຖາຫໍ ມຸຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ມາ ປຏິສ຺ສວາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ຍສ຺ສ ນິຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ປງ຺ໂກ, ມທ຺ທິໂຕ ກາມກຓ຺ຏໂກ;

ໂມຫກ຺ຂຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ນ ເວຘຕີ ສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໒໒);

ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ ນນ຺ທ, ປຸພ຺ເພ ຕ຺ວໍ ‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມີ’ຕິ ວເທສິ, ອິທານິ ເຕ ກຖ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ ເມ, ອາວຸໂສ, ຄິຫິຠາວາຍ ອາລໂຍ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ – ‘‘ອຠູຕໍ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ກເຖຕິ, ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ອຕີຕທິວເສສຸ ‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ‘ນຕ຺ຖິ ເມ ຄິຫິຠາວາຍ ອາລໂຍ’ຕິ ກເຖຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຕີຕທິວເສສຸ ນນ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ ທຸຈ຺ຉນ຺ນເຄຫສທິໂສ ອໂຫສິ, ອິທານິ ສຸຈ຺ຉນ຺ນເຄຫສທິໂສ ຊາໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ທິພ຺ພຈ຺ຉຣານໍ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕຸໍ ວາຍມນ຺ໂຕ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໓.

‘‘ຍຖາ ອຄາຣໍ ທຸຈ຺ຉນ຺ນໍ, ວຸຏ຺ຐີ ສມຕິວິຊ຺ຌຕິ;

ເອວໍ ອຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຣາໂຄ ສມຕິວິຊ຺ຌຕິ.

໑໔.

‘‘ຍຖາ ອຄາຣໍ ສຸຈ຺ຉນ຺ນໍ, ວຸຏ຺ຐີ ນ ສມຕິວິຊ຺ຌຕິ;

ເອວໍ ສຸຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຣາໂຄ ນ ສມຕິວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຄາຣນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເຄຫໍ. ທຸຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ວິຣຬຈ຺ຉນ຺ນໍ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ. ສມຕິວິຊ຺ຌຕີຕິ ວສ຺ສວຸຏ຺ຐິ ວິນິວິຊ຺ຌຕິ. ອຠາວິຕນ຺ຕິ ຕໍ ອຄາຣໍ ວຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຠາວນາຍ ຣຫິຕຕ຺ຕາ ອຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຣາໂຄ ສມຕິ ວິຊ຺ຌຕິ. ນ ເກວລໍ ຣາໂຄວ, ໂທສໂມຫມານາທໂຍ ສພ຺ພກິເລສາ ຕຖາຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕິວິຍ ວິຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ. ສຸຠາວິຕນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາຫິ ສຸຠາວິຕໍ. ເອວຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຈ຺ຉນ຺ນໍ ເຄຫໍ ວຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ອຕິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ມຫາຊນສ຺ສ ເທສນາ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສິ.

ອຖ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ພຸທ຺ຘາ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍາ, ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ນາມາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ສຕ຺ຖາຣາ ເທວຈ຺ຉຣາ ອາມິສໍ ກຕ຺ວາ ວິນີໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ມຍາ ມາຕຸຄາເມນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ວິນີໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ພາຣາຓສິວາສີ ກປ຺ປໂຏ ນາມ ວາຓິໂຊ ອໂຫສິ. ຕສ຺ເສໂກ ຄທ຺ຣໂຠ ກຸມ຺ຠຠາຣໍ ວຫຕິ, ເອກທິວເສນ ສຕ຺ຕ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ຄທ຺ຣຠຠາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ຕາວ ຄທ຺ຣຠໍ ຈຣິຕຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ຄທ຺ຣໂຠ ປຣິຂາປິຏ຺ເຐ ຈຣມາໂນ ເອກໍ ຄທ຺ຣຠິໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິ. ສາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອາຫ – ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ພາຣາຓສິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ເກນ ກມ຺ເມນາ’’ຕິ? ‘‘ວາຓິຊ຺ຊກມ຺ເມນາ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕກໍ ຠາຣໍ ວຫສີ’’ຕິ? ‘‘ກຸມ຺ຠຠາຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຠາຣໍ ວຫນ຺ໂຕ ກຕິ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຕ ໂຍຊນານີ’’ຕິ. ‘‘ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ເຕ ກາຈິ ປາທປຣິກມ຺ມປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມກຣາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ນາມ ອນຸໂຠສີ’’ຕິ? ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ປາທປຣິກມ຺ມາທິກາຣກາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກາມສໍໂຍຊນຆຏ຺ຏນຕ຺ຖາຍ ປນ ເອວຣູປໍ ກຖໍ ກເຖສິ’’? ໂສ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິ. ກປ຺ປໂຏປິ ຠຓ຺ຑໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ – ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ນາຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຕ຺ວາ, ‘‘ອນິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຣິຠາເສຕ຺ວາ ນໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄາຖມາຫ –

‘‘ປໂຕທໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ສາຬສງ຺ຄຸລິກຓ຺ຏກໍ;

ສຎ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສາມິ ເຕ ກາຍໍ, ເອວໍ ຊານາຫິ ຄທ຺ຣຠາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຄທ຺ຣໂຠ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຫມ຺ປິ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ປໂຕທໍ ເມ ກຣິສ຺ສສິ, ໂສຬສງ຺ຄຸລິກຓ຺ຏກໍ;

ປຸຣໂຕ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວານ, ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວານ ປຈ຺ຉໂຕ;

ທນ຺ຕໍ ເຕ ປາຕຍິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ຊານາຫິ ກປ຺ປຏາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ວາຓິໂຊ – ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ເອສ ເອວໍ ວທຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ຄທ຺ຣຠິໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິມາເຍສ ເອວໍ ສິກ຺ຂາປິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ‘ເອວຣູປິໍ ນາມ ເຕ ຄທ຺ຣຠິໍ ອາເນສ຺ສາມີ’ຕິ ມາຕຸຄາເມນ ນໍ ປໂລເຠຕ຺ວາ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຈຕຸປ຺ປທິໍ ສງ຺ຂມຸຂິໍ, ນາຣິໍ ສພ຺ພງ຺ຄໂສຠິນິໍ;

ຠຣິຍໍ ເຕ ອານຍິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ຊານາຫິ ຄທ຺ຣຠາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຄທ຺ຣໂຠ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຈຕຸປ຺ປທິໍ ສງ຺ຂມຸຂິໍ, ນາຣິໍ ສພ຺ພງ຺ຄໂສຠິນິໍ;

ຠຣິຍໍ ເມ ອານຍິສ຺ສສິ, ເອວໍ ຊານາຫິ ກປ຺ປຏ;

ກປ຺ປຏ ຠິຍ຺ໂຍ ຄມິສ຺ສາມິ, ໂຍຊນານິ ຈຕຸທ຺ທສາ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ກປ຺ປໂຏ, ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຫີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ໂສ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ນໍ ອາຫ – ‘‘ນນຸ ມໍ ຕຸມ຺ເຫ ‘ຠຣິຍໍ ເຕ ອານຍິສ຺ສາມີ’ຕິ ອໂວຈຸຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ວຸຕ຺ຕໍ, ນາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຖໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມິ, ຠຣິຍໍ ເຕ ອາເນສ຺ສາມິ, ເວຕນໍ ປນ ຕຸຍ຺ຫໍ ເອກກສ຺ເສວ ທສ຺ສາມິ, ຕຸຍ຺ຫໍ ເວຕນໍ ທຸຕິຍສ຺ສ ປໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕ຺ວເມວ ຊາເນຍ຺ຍາສິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ປນ ໂວ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ປຸຕ຺ຕາ ວິຊາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕຫິປິ ພຫູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຕໍ ປໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕ຺ວເມວ ຊາເນຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ຄທ຺ຣໂຠ ຕສ຺ມິໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ອນເປກ຺ໂຂ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຕທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄທ຺ຣຠີ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ອໂຫສິ, ຄທ຺ຣໂຠ ນນ຺ໂທ, ວາຓິໂຊ ອຫເມວ. ເອວໍ ປຸພ຺ເພເປສ ມຍາ ມາຕຸຄາເມນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ວິນີໂຕ’’ຕິ ຊາຕກໍ ນິຏ຺ຐາເປສີຕິ.

ນນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ຈຸນ຺ທສູກຣິກວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ໂສເຈຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈຸນ຺ທສູກຣິກໍ ນາມ ປຸຣິສໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ວສ຺ສານິ ສູກເຣ ວຘິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ໂຕ ຈ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ຈ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ຉາຕກາເລ ສກເຏນ ວີຫິໍ ອາທາຍ ຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກນາຬິທ຺ເວນາຬິມຕ຺ເຕນ ຄາມສູກຣໂປຕເກ ກິຓິຕ຺ວາ ສກຏໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉານິເວສເນ ວຊໍ ວິຍ ເອກໍ ຐານໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ເຕສໍ ນິວາປໍ ໂຣເປຕ຺ວາ, ເຕສຸ ນານາຄຈ຺ເຉ ຈ ສຣີຣມລຎ຺ຈ ຂາທິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິເຕສຸ ຍໍ ຍໍ ມາເຣຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ອາຬາເນ ນິຈ຺ຈລໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຣີຣມໍສສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຍິຕ຺ວາ ພຫລຠາວຕ຺ຖໍ ຈຕຸຣສ຺ສມຸຄ຺ຄເຣນ ໂປເຖຕ຺ວາ, ‘‘ພຫລມໍໂສ ຊາໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນ຺ຕເຣ ທຓ຺ຑກໍ ທຕ຺ວາ ໂລຫຖາລິຍາ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ມຸເຂ ອາສິຎ຺ຈຕິ. ຕໍ ກຸຈ຺ຉິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ກຣີສໍ ອາທາຍ ອໂຘຠາເຄນ ນິກ຺ຂມຕິ, ຍາວ ໂຖກມ຺ປິ ກຣີສໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາວ ອາວິລໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ສຸທ຺ເຘ ອຸທເຣ ອຈ຺ຉໍ ອນາວິລໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ. ອຖສ຺ສ ອວເສສໍ ອຸທກໍ ປິຏ຺ຐິຍໍ ອາສິຎ຺ຈຕິ. ຕໍ ກາຬຈມ຺ມໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕໂຕ ຕິຓຸກ຺ກາຍ ໂລມານິ ຌາເປຕ຺ວາ ຕິຂິເຓນ ອສິນາ ສີສໍ ຉິນ຺ທຕິ. ປຄ຺ຆຣຓຕໍ ໂລຫິຕໍ ຠາຊເນນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມໍສໍ ໂລຫິເຕນ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ຂາທິຕ຺ວາ ເສສໍ ວິກ຺ກິຓາຕິ. ຕສ຺ສ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕານິ. ຕຖາຄເຕ ຘຸຣວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕ ເອກທິວສມ຺ປິ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິມຕ຺ເຕນ ປູຊາ ວາ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂທານໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ປຸຎ຺ຎໍ ນາມ ນາໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ສຣີເຣ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຊີວນ຺ຕສ຺ເສວ ອວີຈິມຫານິຣຍສນ຺ຕາໂປ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ອວີຈິສນ຺ຕາໂປ ນາມ ໂຍຊນສເຕ ຐຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີນໍ ຠິຊ຺ຊນສມຕ຺ໂຖ ປຣິຬາໂຫ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕສ຺ສ ອໂຍມຍາ ຠູມິ, ຊລິຕາ ເຕຊສາຍຸຕາ;

ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສຕໍ, ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ສພ຺ພທາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໖໗; ອ. ນິ. ໓.໓໖);

ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ປນສ຺ສ ປາກຕິກຄ຺ຄິສນ຺ຕາປໂຕ ອຘິມຕ຺ຕຕາຍ ອຍໍ ອຸປມາ ວຸຕ຺ຕາ – ‘‘ຍຖາ, ມຫາຣາຊ, ກູຏາຄາຣມຕ຺ໂຕ ປາສາໂຓປິ ເນຣຍິກຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຂເຓນ ວິລຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕາ ປເນຕ຺ຖ ກມ຺ມພເລນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຄຕາ ວິຍ ນ ວິລີຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໒.໔.໖). ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເປ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂໂກ ອາກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເຄຫມຊ຺ເຌເຍວ ສູກຣຣວໍ ຣວິຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ວິຈຣນ຺ໂຕ ປຸຣຕ຺ຖິມວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຈ຺ຉິມວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖສ຺ສ ເຄຫມານຸສກາ ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຸຂໍ ປິທຫນ຺ຕິ. ກມ຺ມວິປາໂກ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ປຏິພາຫິຕຸໍ. ໂສ ວິຣວນ຺ໂຕວ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣຕິ. ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕສຸ ຆເຣສຸ ມນຸສ຺ສາ ນິທ຺ທໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ມຣຓຠເຍນ ຕຊ຺ຊິຕສ຺ສ ປນ ພຫິນິກ຺ຂມນໍ ນິວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສພ຺ໂພ ເຄຫຊໂນ ຍຖາ ອນ຺ໂຕຐິໂຕ ພຫິ ວິຈຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ເຄຫທ຺ວາຣານິ ຖເກຕ຺ວາ ພຫິເຄຫໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຕິ. ອິຕໂຣ ອນ຺ໂຕເຄເຫເຍວ ນິຣຍສນ຺ຕາເປນ ວິຣວນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣຕິ. ເອວໍ ສຕ຺ຕທິວສານິ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອວີຈິມຫານິຣໂຍ ເທວທູຕສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໓.໒໖໑ ອາທໂຍ; ອ. ນິ. ໓.໓໖) ວຓ຺ເຓຕພ຺ໂພຕິ.

ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ຆຣທ຺ວາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ສູກຣສທ຺ໂທ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ນາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຈຸນ຺ທສູກຣິຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ສູກຣານໍ ມາຣິຍມານານໍ ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສ, ເຄເຫ ກາຈິ ມງ຺ຄລກິຣິຍາ ຠວິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ. ເອຕ຺ຕເກ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ສູກເຣ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ເອກມ຺ປິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ວາ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ນ ວຕ ໂນ ເອວຣູໂປ ກກ຺ຂໂຬ ຜຣຸໂສ ສຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ອິເມ ສຕ຺ຕທິວເສ ສູກເຣ ມາເຣຕິ, ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກໍ ປນສ຺ສ ວິປາກໍ ອຸທປາທິ, ຊີວນ຺ຕສ຺ເສວ ອວີຈິມຫານິຣຍສນ຺ຕາໂປ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສ ເຕນ ສນ຺ຕາເປນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ສູກຣຣວໍ ຣວນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ໂລເກ ເອວໍ ໂສຈິຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂສຈນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປມຕ຺ຕາ ນາມ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂສຈນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໕.

‘‘ອິຘ ໂສຈຕິ ເປຈ຺ຈ ໂສຈຕິ,

ປາປກາຣີ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂສຈຕິ;

ໂສ ໂສຈຕິ ໂສ ວິຫຎ຺ຎຕິ;

ທິສ຺ວາ ກມ຺ມກິລິຏ຺ຐມຕ຺ຕໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປາປກາຣີຕິ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອກຕໍ ວຕ ເມ ກລ຺ຍາຓໍ, ກຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ເອກໍເສເນວ ມຣຓສມເຍ ອິຘ ໂສຈຕິ, ອິທມສ຺ສ ກມ຺ມໂສຈນໍ. ວິປາກໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ປນ ເປຈ຺ຈ ໂສຈຕິ. ອິທມສ຺ສ ປຣໂລເກ ວິປາກໂສຈນໍ. ເອວໍ ໂສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂສຈຕິເຍວ. ເຕເນວ ກາຣເຓນ ຊີວມາໂນເຍວ ໂສ ຈຸນ຺ທສູກຣິໂກປິ ໂສຈຕິ. ທິສ຺ວາ ກມ຺ມກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິລິຏ຺ຐກມ຺ມໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣກໍ ວິລປນ຺ໂຕ ວິຫຎ຺ຎຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ຈຸນ຺ທສູກຣິກວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ຘມ຺ມິກອຸປາສກວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ໂມທຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມິກອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕາ ຘມ຺ມິກອຸປາສກາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ອຸປາສກສຕານິ ປຣິວາຣາ. ໂຍ ເຕສໍ ເຊຏ຺ຐໂກ, ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕ ປຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ຘີຕໂຣ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ເອເກກາ ສລາກຍາຄຸ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖິກຠຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ອໂຫສິ. ເຕປິ ສພ຺ເພວ ອນຸຊາຕປຸຕ຺ຕາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ອິຕິ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ຠຣິຍາຍ ອຸປາສກສ຺ສາຕິ ໂສຬສ ສລາກຍາຄຸອາທີນິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິຕິ ໂສ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ປຣິຫາຍິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາໂມ ‘‘ອຏ຺ຐ ວາ ເມ ໂສຬສ ວາ ຠິກ຺ຂູ ເປເສຖາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິ. ສຕ຺ຖາ ເປເສສິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ອາສເນສຸ ນິສິນ຺ນາ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍານໍ ເມ ທສ຺ສນໍ ທຸລ຺ລຠໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ທຸພ຺ພໂລມ຺ຫິ, ເອກໍ ເມ ສຸຕ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກຕຣໍ ສຸຕ຺ຕໍ ໂສຕຸກາໂມ ອຸປາສກາ’’ຕິ? ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອວິຊຫິຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຉຫິ ເທວໂລເກຫິ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ສຫສ຺ສສິນ຺ຘວຍຸຕ຺ຕາ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິກາ ຉ ຣຖາ ອາຄມິໍສຸ. ເຕສຸ ຐິຕາ ເທວຕາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລກໍ ເນສ຺ສາມ, ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລກໍ ເນສ຺ສາມ, ອມ຺ໂຠ ມຕ຺ຕິກຠາຊນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຠາຊນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລເກ ອຠິຣມິຕຸໍ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຫິ, ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລເກ ອຠິຣມິຕຸໍ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ອຸປາສໂກ ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ຕຣາຍໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ – ‘‘ອາຄເມຖ ອາຄເມຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອມ຺ເຫ ວາເຣຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ.

ອຖສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປິຕາ ປຸພ຺ເພ ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ອຕິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ອິທານິ ປນ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຍເມວ ວາເຣຕິ, ມຣຓສ຺ສ ອຠາຍນກສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິຣວິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອິທານິ ອໂນກາໂສ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ອຸປາສໂກ ໂຖກໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກສ຺ມາ ກນ຺ທຖາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ຕຸມ຺ເຫ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕາ ສຍເມວ ວາຣຍິຕ຺ຖ, ອຖ ມຍໍ ‘ມຣຓສ຺ສ ອຠາຍນກສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ກນ຺ທິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ຍາ ປນ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘‘ອໂນກາໂສ’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກນ຺ຕາ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ນາຫໍ, ອຍ຺ເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຖ ເກນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ. ‘‘ຉຫິ ເທວໂລເກຫິ ເທວຕາ ຉ ຣເຖ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອາທາຍ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ‘ອມ຺ຫາຫິ ເທວໂລເກ ອຠິຣມ, ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລເກ ອຠິຣມາ’ຕິ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖມີ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ, ຕາຕ, ຣຖາ, ນ ມຍໍ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ມຍ຺ຫໍ ຄນ຺ຖິຕານິ ປຸປ຺ຜານີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ກຕໂຣ ເທວໂລໂກ ຣມຓີໂຍ’’ຕິ? ‘‘ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ວສິຕຏ຺ຐານໍ ຕຸສິຕຠວນໍ ຣມຓີຍໍ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ‘ຕຸສິຕຠວນໂຕ ອາຄຕຣເຖ ລຄ຺ຄຕູ’ຕິ ປຸປ຺ຜທາມໍ ຂິປຖາ’’ຕິ. ເຕ ຂິປິໍສຸ. ຕໍ ຣຖຘຸເຣ ລຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອາກາເສ ໂອລມ຺ພິ. ມຫາຊໂນ ຕເທວ ປສ຺ສຕິ, ຣຖໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ອຸປາສໂກ ‘‘ປສ຺ສເຖຕໍ ປຸປ຺ຜທາມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ເອຕໍ ຕຸສິຕຠວນໂຕ ອາຄຕຣເຖ ໂອລມ຺ພຕິ, ອຫໍ ຕຸສິຕຠວນໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ມມ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ມຍາ ກຕນິຍາເມເນວ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຣເຖ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ຕາວເທວສ຺ສ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາໂຓ ສຏ຺ຐິສກຏຠາຣາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສໍ ປຣິວາເຣສິ, ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນິກໍ ກນກວິມານໍ ປາຕຸຣໂຫສິ. ເຕປິ ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ສຸຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສເກນ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາເຍວ ປນ ‘ອາຄເມຖາ’ຕິ ວາເຣສິ. ອຖສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ກນ຺ທິໍສຸ. ມຍໍ ‘ອິທານິ ອໂນກາໂສ’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ນ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສິ, ຉຫິ ເທວໂລເກຫິ ເທວຕາ ຉ ຣເຖ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປາສກໍ ປກ຺ໂກສິໍສຸ. ໂສ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຕຸສິຕຠວເນ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ອິຘ ຎາຕິມຊ຺ເຌ ໂມທມາໂນ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອິທາເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ໂມທນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂມທນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໖.

‘‘ອິຘ ໂມທຕິ ເປຈ຺ຈ ໂມທຕິ,

ກຕປຸຎ຺ໂຎ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂມທຕິ;

ໂສ ໂມທຕິ ໂສ ປໂມທຕິ,

ທິສ຺ວາ ກມ຺ມວິສຸທ຺ຘິມຕ຺ຕໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຕປຸຎ຺ໂຎຕິ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ກາຣໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອກຕໍ ວຕ ເມ ປາປໍ, ກຕໍ ເມ ກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ກມ຺ມໂມທເນນ, ເປຈ຺ຈ ວິປາກໂມທເນນ ໂມທຕິ. ເອວໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂມທຕິ ນາມ. ກມ຺ມວິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ຘມ຺ມິກອຸປາສໂກປິ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມວິສຸທ຺ຘິໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ກາລກິຣິຍໂຕ ປຸພ຺ເພ ອິຘໂລເກປິ ໂມທຕິ, ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣໂລເກປິ ອຕິໂມທຕິເຍວາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ຘມ຺ມິກອຸປາສກວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ຕປ຺ປຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຖວິປ຺ປເວສນາ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຠາສິຕານິ ສພ຺ພານິ ຊາຕການິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກຖິຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ສຕ຺ຖຣິ ອນຸປິຍໍ ນາມ ມລ຺ລານໍ ນິຄໂມ ອຕ຺ຖິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຸປິຍມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ເຕເຍວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓປຏິຄ຺ຄຫຓທິວເສເຍວ ອສີຕິສຫສ຺ເສຫິ ຎາຕິກຸເລຫິ ‘‘ຣາຊາ ວາ ໂຫຕຸ, ພຸທ຺ໂຘ ວາ, ຂຕ຺ຕິຍປຣິວາໂຣວ ວິຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອສີຕິສຫສ຺ສປຸຕ຺ຕາ ປຏິຎ຺ຎາຕາ. ເຕສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ຠທ຺ທິຍໍ ນາມ ຣາຊານໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘໍ, ອານນ຺ທໍ, ຠຄຸໍ, ກິມິລໍ, ເທວທຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມ ຉ ສກ຺ເຍ ອປພ຺ພຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ມຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ເຕ ປພ຺ພາເຊມ, ອິເມ ຉ ສກ຺ຍາ ນ ຎາຕກາ ມຎ຺ເຎ, ກສ຺ມາ ນ ປພ຺ພຊນ຺ຕີ’’ຕິ? ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ອຖ ໂຂ ມຫານາໂມ ສກ຺ໂຍ ອນຸຣຸທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ອມ຺ຫາກໍ ກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ວາ ປພ຺ພຊ, ອຫໍ ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ປນ ສຸຂຸມາໂລ ໂຫຕິ ສມ຺ປນ຺ນໂຠໂຄ, ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຈນມ຺ປິ ເຕນ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ. ເອກທິວສຎ຺ຫິ ເຕສຸ ຉສຸ ຂຕ຺ຕິເຍສຸ ຄຸຬກີຬໍ ກີຬນ຺ເຕສຸ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ປູເວນ ປຣາຊິໂຕ ປູວຕ຺ຖາຍ ປຫິຓິ, ອຖສ຺ສ ມາຕາ ປູເວ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຫິຓິ. ເຕ ຂາທິຕ຺ວາ ປຸນ ກີຬິໍສຸ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕສ຺ເສວ ປຣາຊໂຍ ໂຫຕິ. ມາຕາ ປນສ຺ສ ປຫິເຕ ປຫິເຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປູເວ ປຫິຓິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ‘‘ປູວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຫິຓິ. ໂສ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອສຸກປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ເອສາເປກາ ປູວວິກຕິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ນຕ຺ຖິປູວໍ ເມ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ມາຕາ ປນສ຺ສ ‘‘ນຕ຺ຖິປູວໍ ກິຣ, ອຍ຺ເຍ, ເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ‘ນຕ຺ຖີ’ຕິ ປທໍ ນ ສຸຕປຸພ຺ພໍ, ອິມິນາ ປນ ອຸປາເຍນ ນໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຊານາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຸຈ຺ຉໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ອຎ຺ຎາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເປເສສິ. ນຄຣປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ເທວຕາ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ອນຸຣຸທ຺ຘສກ຺ເຍນ ອນ຺ນຠາຣກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄຠຕ຺ຕໍ ອຸປຣິຏ຺ຐປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘‘ນຕ຺ຖີ’ຕິ ເມ ວຈນສ຺ສ ສວນໍ ມາ ໂຫຕຸ, ໂຠຊນຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຊານນໍ ມາ ‘ໂຫຕູ’ຕິ ປຕ຺ຖນາ ກຕາ, ສຈາຍໍ ຕຸຈ຺ຉປາຕິໍ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເທວສມາຄມໍ ປວິສິຕຸໍ ນ ລຠິສ຺ສາມ, ສີສມ຺ປິ ໂນ ສຕ຺ຕຘາ ຜເລຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປາຕິໍ ທິພ຺ພປູເວຫິ ປຸຓ຺ຓໍ ອກໍສຸ. ກສ຺ສາ ຄຸຬມຓ຺ຑເລ ຐເປຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຆາຏິຕມຕ຺ຕາຍ ປູວຄນ຺ໂຘ ສກລນຄເຣ ຉາເທຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ປູວຂຓ຺ຑໍ ມຸເຂ ຐປິຕມຕ຺ຕເມວ ສຕ຺ຕຣສຫຣຓີສຫສ຺ສານິ ອນຸຜຣິ.

ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນາຫໍ ມາຕຸ ປິໂຍ, ເອຕ຺ຕກໍ ເມ ກາລໍ ອິມໍ ນຕ຺ຖິປູວໍ ນາມ ນ ປຈິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎໍ ປູວໍ ນາມ ນ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ໂສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາວ ມາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຫໍ ປິໂຍ, ອປ຺ປິໂຍ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ເອກກ຺ຂິໂນ ອກ຺ຂິ ວິຍ ຈ ຫທຍໍ ວິຍ ຈ ອຕິວິຍ ປິໂຍ ເມ ອໂຫສີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຖິ ປູວໍ ນ ປຈິຕ຺ຖ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ສາ ຈູຬູປຏ຺ຐາກໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ປາຕິຍໍ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓາ, ອຍ຺ເຍ, ປາຕິ ປູເວຫິ, ເອວຣູປາ ປູວາ ນາມ ເມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎວາ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ເທວຕາຫິ ປາຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປູວາ ປຫິຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ນໍ ປຸຕ຺ໂຕ, ອມ຺ມ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຫໍ ອຎ຺ຎໍ ປູວໍ ນາມ ນ ຂາທິສ຺ສາມິ, ນຕ຺ຖິປູວເມວ ປເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາປິສ຺ສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ປູວໍ ຂາທິຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຸຈ຺ຉປາຕິເມວ ອຎ຺ຎາຍ ປາຕິຍາ ປຏິກຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເປເສສິ. ຍາວ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສິ, ຕາວສ຺ສ ເທວຕາວ ປູເວ ປຫິຓິໍສຸ.

ໂສ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຊານນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ນາມ ກິໍ ຊານິສ຺ສຕິ? ຕສ຺ມາ ‘‘ກາ ເອສາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມາ’’ຕິ ຠາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ໂອຫາຣິຕເກສມສ຺ສຸນາ ກາສາຍນິວຕ຺ເຖນ ກຏ຺ຐຕ຺ຖຣເກ ວາ ພິທລມຎ຺ຈເກ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ເຕນ ວິຫຣິຕພ຺ພໍ. ເອສາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠາຕິກ, ອຫໍ ສຸຂຸມາໂລ. ນາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕ, ກມ຺ມນ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຆຣາວາສໍ ວສ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫສຸ ເອເກນ ອປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ໂກ ເອສ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠຕ຺ຕຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານມ຺ປິ ອຊານນ຺ໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ນາມ ກິໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ເອກທິວສຎ຺ຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ນາມ ກຸຫິໍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ? ກິມິໂລ ອາຫ – ‘‘ໂກຏ຺ເຐ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຠທ຺ທິໂຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ນ ຊານາສິ, ຠຕ຺ຕໍ ນາມ ອຸກ຺ຂລິຍໍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ທ຺ເວປິ ນ ຊານາຖ, ຠຕ຺ຕໍ ນາມ ຣຕນມກຸຬາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ເຕສຸ ກິຣ ເອກທິວສໍ ກິມິໂລ ໂກຏ຺ຐໂຕ ວີຫີ ໂອຕາຣິຍມາເນ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອເຕ ໂກຏ຺ເຐເຍວ ຊາຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎີ ອໂຫສິ. ຠທ຺ທິໂຍ ເອກທິວສໍ ອຸກ຺ຂລິໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ວຑ຺ຒິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸກ຺ຂລິຍຎ຺ເຎວ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎີ ອໂຫສິ. ອນຸຣຸທ຺ເຘນ ປນ ເນວ ວີຫີ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕາ, ນ ຠຕ຺ຕໍ ປຈນ຺ຕາ, ນ ວຑ຺ເຒນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປນ ປຸຣໂຕ ຐປິຕເມວ ປສ຺ສຕິ. ໂສ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມກາເລ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ປາຕິຍໍ ອຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎມກາສິ. ເອວໍ ຕໂຍປິ ເຕ ຠຕ຺ຕຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຕນາຍໍ ‘‘ໂກ ເອສ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ປຐມໍ ເຂຕ຺ຕໍ ກສາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສໍວຈ຺ຉເຣ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ກທາ ກມ຺ມນ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕິ, ກທາ ມຍໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກມ຺ມນ຺ຕານໍ ອປຣິຍນ຺ຕຕາຍ ອກ຺ຂາຕາຍ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ຆຣາວາສໍ ວສ, ນ ມຍ຺ຫໍ ເອເຕນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ມາຕຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອນຸຊານາຫິ ມໍ, ອມ຺ມ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາຍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ‘‘ສເຈ ເຕ ສຫາຍໂກ ຠທ຺ທິຍຣາຊາ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ມມ ໂຂ, ສມ຺ມ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຕວ ປຏິພທ຺ຘາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ.

ຕໂຕ ຠທ຺ທິໂຍ ສກ຺ຍຣາຊາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ອານນ຺ໂທ ຠຄຸ ກິມິໂລ ເທວທຕ຺ໂຕຕິ ອິເມ ຉ ຂຕ຺ຕິຍາ ອຸປາລິກປ຺ປກສຕ຺ຕມາ ເທວາ ວິຍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຣວິສຍໍ ປຕ຺ວາ ຣາຊາຓາຍ ເສນໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ປຣວິສຍໍ ໂອກ຺ກມິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ຉ ຂຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຠຣຓານິ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ຫນ຺ທ ຠເຓ, ອຸປາລິ, ນິວຕ຺ຕສ຺ສຸ, ອລໍ ເຕ ເອຕ຺ຕກໍ ຊີວິກາຍາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອທໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ປາທມູເລ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ເຕສໍ ທ຺ວິຘາ ຊາຕກາເລ, ວນໍ ອາໂຣທນປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ປຖວີກມ຺ປມານາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຸປາລິ ກປ຺ປໂກປິ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ຈຓ຺ຑາ ໂຂ ສາກິຍາ, ‘ອິມິນາ ກຸມາຣາ ນິປ຺ປາຕິຕາ’ຕິ ຆາເຕຍ຺ຍຸມ຺ປິ ມໍ. ອິເມ ຫິ ນາມ ສກ຺ຍກຸມາຣາ ເອວຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ອິມານິ ອນຄ຺ຆານິ ອາຠຣຓານິ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນາຫ’’ນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑິກໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕານິ ອາຠຣຓານິ ຣຸກ຺ເຂ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິກາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕຫິ ‘‘ກສ຺ມາ ນິວຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ເຕ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາກິຍາ ນາມ ມານນິສ຺ສິຕາ, ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິຈາຣໂກ, ອິມໍ ປຐມຕຣໍ ປພ຺ພາເຊຖ, ມຍມສ຺ສ ອຠິວາທນາທີນິ ກຣິສ຺ສາມ, ເອວໍ ໂນ ມາໂນ ນິມ຺ມານາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປຐມຕຣໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕສຸ ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທິໂຍ ເຕເນວ ອນ຺ຕຣວສ຺ເສນ ເຕວິຊ຺ໂຊ ອໂຫສິ. ອາຍສ຺ມາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ມຫາວິຕກ຺ກສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໘.໓໐) ສຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຠຄຸຕ຺ເຖໂຣ ຈ ກິມິລຕ຺ເຖໂຣ ຈ ອປຣຠາເຄ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເທວທຕ຺ໂຕ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກໍ ອິທ຺ຘິໍ ປຕ຺ໂຕ.

ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖຣິ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ສສາວກສງ຺ຆສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫນ຺ໂຕ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ວຕ຺ຖເຠສຊ຺ຊາທິຫຕ຺ຖາ ມນຸສ຺ສາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ສຕ຺ຖາ, ກຸຫິໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ຠຄຸຕ຺ເຖໂຣ, ກຸຫິໍ ກິມິລຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ອສີຕິມຫາສາວການໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ‘‘ເທວທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ກຸຫິໍ ນິສິນ຺ໂນ ວາ, ຐິໂຕ ວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫມ຺ປິ ເອເຕຫິ ສທ຺ຘິຎ຺ເຎວ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເອເຕປິ ຂຕ຺ຕິຍປພ຺ພຊິຕາ, ອຫມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິຍປພ຺ພຊິໂຕ, ລາຠສກ຺ກາຣຫຕ຺ຖາ ມນຸສ຺ສາ ເອເຕເຍວ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ມມ ນາມໍ ຄເຫຕາປິ ນຕ຺ຖິ. ເກນ ນຸ ໂຂ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກໍ ປສາເທຕ຺ວາ ມມ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ໂຂ ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ເອກາທສຫິ ນຫຸເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠວິຕຸໍ, ໂກສລຣຎ຺ຎາປິ ສທ຺ຘິໍ ນ ສກ຺ກາ ຠວິຕຸໍ. ອຍໍ ໂຂ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ກຸມາໂຣ ກສ຺ສຈິ ຄຸຓໂທເສ ນ ຊານາຕິ, ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ໂກສມ຺ພິໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສີວິເສ ຈຕູສຸ ຫຕ຺ຖປາເທສຸ ເອກໍ ຄີວາຍ ປິລນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກໍ ສີເສ ຈຸມ຺ພຏກໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ເອກໍສໍ ກຣິຕ຺ວາ ອິມາຍ ອຫິເມຂລາຍ ອາກາສໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕນ ຠີເຕນ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ເທວທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິປຕ຺ຕຈີວຣຘໂຣ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ໂສ ລາຠສກ຺ກາຣາຠິຠູໂຕ ‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາປກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສຫ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ອິທ຺ຘິໂຕ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເວຬຸວນວິຫາເຣ ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ – ‘‘ຠຄວາ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕຣຫິ ຊິຓ຺ໂຓ ວຸຑ຺ໂຒ ມຫລ຺ລໂກ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕຸ, ອຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມິ, ນິຍ຺ຍາເທຖ ເມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ເຂຬາສກວາເທນ ອປສາເທຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ອິມໍ ປຐມໍ ຕຖາຄເຕ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ປກາສນີຍກມ຺ມໍ ກາເຣສິ. ໂສ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ ທານິ ອຫໍ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ, ອິທານິສ຺ສ ອນຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ, ກຸມາຣ, ມນຸສ຺ສາ ທີຆາຍຸກາ, ເອຕຣຫິ ອປ຺ປາຍຸກາ. ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ກຸມາໂຣວ ສມາໂນ ກາລໍ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ກຸມາຣ, ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊາ ໂຫຫິ, ອຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຘາຍ ປຸຣິເສ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ເຕສຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕສຸ ສຍໍ ຄິຊ຺ຌກູຏປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ, ‘‘ອຫເມວ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສິລໍ ປວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຣຸຫິຣຸປ຺ປາທກກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິມິນາປິ ອຸປາເຍນ ມາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຸນ ນາຬາຄິຣິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ສຕ຺ຖຸ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ນາຄໍ ທເມຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອເນກສຫສ຺ເສຫິ ອຸປາສເກຫິ ອຠິຫຏໍ ມຫາທານໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂາຕານໍ ຣາຊຄຫວາສີນໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມເຍ ຊາເຕ ‘‘ອໂຫ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ມຫາຄຸໂຓ, ຕຖາຣູເປ ນາມ ຫຕ຺ຖິນາເຄ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕວ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ມມຕ຺ຖາຍ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ ຈູຬຫໍສ (ຊາ. ໑.໑໕.໑໓໓ ອາທໂຍ; ໒.໒໑.໑ ອາທໂຍ) – ມຫາຫໍສ (ຊາ. ໒.໒໑.໘໙ ອາທໂຍ) – ກກ຺ກຏກຊາຕການິ (ຊາ. ໑.໓.໔໙ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ເທວທຕ຺ຕສ຺ສາປິ ກມ຺ມໍ ເນວ ປາກຏໍ, ຕຖາ ຣຎ຺ໂຎ ມາຣາປິຕຕ຺ຕາ, ນ ວຘການໍ ປໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ນ ສິລາຍ ປວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ປາກຏໍ ອໂຫສິ, ຍຖາ ນາຬາຄິຣິຫຕ຺ຖິໂນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ. ຕທາ ຫິ ມຫາຊໂນ ‘‘ຣາຊາປິ ເທວທຕ຺ເຕເນວ ມາຣາປິໂຕ, ວຘໂກປິ ປໂຍຊິໂຕ, ສິລາປິ ອປວິທ຺ຘາ. ອິທານິ ປນ ເຕນ ນາຬາຄິຣິ ວິສ຺ສຊ຺ຊາປິໂຕ, ເອວຣູປໍ ນາມ ປາປກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ໂກລາຫລມກາສິ.

ຣາຊາ ມຫາຊນສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຖາລິປາກສຕານິ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ນ ປຸນ ຕສ຺ສູປຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ, ນາຄຣາປິສ຺ສ ກຸລໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອທໍສຸ. ໂສ ປຣິຫີນລາຠສກ຺ກາໂຣ ໂກຫຎ຺ເຎນ ຊີວິຕຸກາໂມ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ‘‘ອລໍ, ເທວທຕ຺ຕ, ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອາຣຎ຺ຎໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ກສ຺ສາວຸໂສ, ວຈນໍ ໂສຠນໍ, ກິໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸທາຫຸ ມມ, ອຫຎ຺ຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ເອວໍ ວທາມິ, ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ຍາວຊີວໍ ອາຣຎ຺ຎກາ ອສ຺ສຸ, ປິຓ຺ຑປາຕິກາ, ປໍສຸກູລິກາ, ຣຸກ຺ຂມູລິກາ, ມຈ຺ຉມໍສໍ ນ ຂາເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຍ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ, ໂສ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ນວກປພ຺ພຊິຕາ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິໂນ ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ ເທວທຕ຺ໂຕ ອາຫ, ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ອເຫສຸໍ. ອິຕິ ໂສ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ລູຂປ຺ປສນ຺ນໍ ຊນໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ກຸເລສຸ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມິ. ໂສ ຠຄວຕາ, ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ເທວທຕ຺ຕ, ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມສິ ຈກ຺ກເຠທາຍາ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຄຣຸໂກ ໂຂ, ເທວທຕ຺ຕ, ສງ຺ຆເຠໂທ’’ຕິອາທີຫິ ໂອວທິໂຕປິ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ທານາຫໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຠຄວຕາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆາ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມສໍເວໂຄ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອນຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອວີຈິມ຺ຫິ ປຈ຺ຈນກກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ –

‘‘ສຸກຣານິ ອສາຘູນິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຫິຕານິ ຈ;

ຍໍ ເວ ຫິຕຎ຺ຈ ສາຘຸຎ຺ຈ, ຕໍ ເວ ປຣມທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໖໓) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ສຸກຣໍ ສາຘຸນາ ສາຘຸ, ສາຘຸ ປາເປນ ທຸກ຺ກຣໍ;

ປາປໍ ປາເປນ ສຸກຣໍ, ປາປມຣິເຍຫິ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. (ອຸທາ. ໔໘; ຈູຬວ. ໓໔໓);

ອຖ ໂຂ ເທວທຕ຺ໂຕ ອຸໂປສຖທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິຕ຺ວາ, ‘‘ຍສ຺ສິມານິ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຂມນ຺ຕິ, ໂສ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກຫິ ນວເກຫິ ອປ຺ປກຕຎ຺ຎູຫິ ສລາກາຍ ຄຫິຕາຍ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາທາຍ ຄຍາສີສໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອານຍນຕ຺ຖາຍ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ເປເສສິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍານຸສາສນິຍາ ເຈວ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍານຸສາສນິຍາ ຈ ອນຸສາສນ຺ຕາ ເຕ ອມຕໍ ປາເຍຕ຺ວາ ອາທາຍ ອາກາເສນ ອາຄມິໍສຸ. ໂກກາລິໂກປິ ໂຂ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາວຸໂສ ເທວທຕ຺ຕ, ນີຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນຫິ, ນນຸ ຕ຺ວໍ ມຍາ ວຸຕ຺ໂຕ ‘ມາ, ອາວຸໂສ, ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ວິສ຺ສາສີ’ຕິ. ປາປິຈ຺ຉາ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ, ປາປິການໍ ອິຈ຺ຉານໍ ວສໍ ຄຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກນ ຫທຍມຊ຺ເຌ ປຫຣິ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຓ຺ຫໍ ໂລຫິຕໍ ມຸຂໂຕ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕໍ ອາກາເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຄມນກາເລ ອຕ຺ຕທຸຕິໂຍ ຄໂຕ, ອິທານິ ມຫາປຣິວາໂຣ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂສຠຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ໂສຠຕິ, ປຸພ຺ເພ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາເລປິ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂສຠິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ໂຫຕິ ສີລວຕໍ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຕິນໍ;

ລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສ ອາຍນ຺ຕໍ, ຎາຕິສງ຺ຆປຸຣກ຺ຂຕໍ;

ອຖ ປສ຺ສສິມໍ ກາຬໍ, ສຸວິຫີນໍວ ຎາຕິຠີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໑) –

ອິທໍ ຊາຕກໍ ກເຖສິ. ປຸນ ຠິກ຺ຂູຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ກິຣ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’ຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸກິຣິຍໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ມມ ອນຸກິຣິຍໍ ກາຕຸໍ ວາຍມິ, ນ ປນ ສກ຺ຂີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ອປິ ວີຣກ ປສ຺ເສສິ, ສກຸຓໍ ມຎ຺ຊຸຠາຓກໍ;

ມຍູຣຄີວສງ຺ກາສໍ, ປຕິໍ ມຍ຺ຫໍ ສວິຏ຺ຐກໍ.

‘‘ອຸທກຖລຈຣສ຺ສ ປກ຺ຂິໂນ,

ນິຈ຺ຈໍ ອາມກມຈ຺ຉໂຠຊິໂນ;

ຕສ຺ສານຸກຣໍ ສວິຏ຺ຐໂກ,

ເສວາເລ ປລິຄຸຓ຺ຐິໂຕ ມໂຕ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໐໗-໑໐໘) –

ອາທິນາ ຊາຕກໍ ວຕ຺ວາ ອປຣາປເຣສຸປິ ທິວເສສຸ ຕຖານຸຣູປເມວ ກຖໍ ອາຣພ຺ຠ –

‘‘ອຈາຣິ ວຕາຍໍ ວິຕຸທໍ ວນານິ,

ກຏ຺ຐງ຺ຄຣຸກ຺ເຂສຸ ອສາຣເກສຸ;

ອຖາສທາ ຂທິຣໍ ຊາຕສາຣໍ,

ຍຕ຺ຖພ຺ຠິທາ ຄຣຸໂຬ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໒໐);

‘‘ລສີ ຈ ເຕ ນິປ຺ຜລິກາ, ມຕ຺ຖໂກ ຈ ປທາລິໂຕ;

ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາ ຠຄ຺ຄາ, ອຊ຺ຊ ໂຂ ຕ຺ວໍ ວິໂຣຈສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໔໓) –

ເອວມາທີນິ ຊາຕການິ ກເຖສິ. ປຸນ ‘‘ອກຕຎ຺ຎູ ເທວທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ກຖໍ ອາຣພ຺ຠ –

‘‘ອກຣມ຺ຫສ ເຕ ກິຈ຺ຈໍ, ຍໍ ພລໍ ອຫຸວມ຺ຫເສ;

ມິຄຣາຊ ນໂມ ຕ຺ຍຕ຺ຖຸ, ອປິ ກິຎ຺ຈິ ລຠາມເສ.

‘‘ມມ ໂລຫິຕຠກ຺ຂສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ລຸທ຺ທານິ ກຸພ຺ພໂຕ;

ທນ຺ຕນ຺ຕຣຄໂຕ ສນ຺ໂຕ, ຕໍ ພຫຸໍ ຍມ຺ປິ ຊີວສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໒໙-໓໐) –

ອາທີນິ ຊາຕການິ ກເຖສິ. ປຸນ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກນມສ຺ສ ອາຣພ຺ຠ –

‘‘ຎາຕເມຕໍ ກຸຣຸງ຺ຄສ຺ສ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ເສປຓ຺ຓິ ສິຍ຺ຍສິ;

ອຎ຺ຎໍ ເສປຓ຺ຓິ ຄຈ຺ຉາມິ, ນ ເມ ເຕ ຣຸຈ຺ຈເຕ ຜລ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໒໑) –

ອາທີນິ ຊາຕການິ ກເຖສິ. ປຸນທິວເສ ‘‘ອຸຠໂຕ ປຣິຫີໂນ ເທວທຕ຺ໂຕ ລາຠສກ຺ກາຣໂຕ ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈາ’’ຕິ ກຖາສຸ ປວຕ຺ຕມານາສຸ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເທວທຕ຺ໂຕ ປຣິຫີໂນ, ປຸພ຺ເພເປສ ປຣິຫີໂນເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ອກ຺ຂີ ຠິນ຺ນາ ປໂຏ ນຏ຺ໂຐ, ສຂິເຄເຫ ຈ ຠຓ຺ຑນໍ;

ອຸຠໂຕ ປທຸຏ຺ຐາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ອຸທກມ຺ຫິ ຖລມ຺ຫິ ຈາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໓໙) –

ອາທີນິ ຊາຕການິ ກເຖສິ. ເອວໍ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣນ຺ໂຕວ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ພຫູນິ ຊາຕການິ ກເຖຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຊຕວເນ ວິຫາເຣ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ເທວທຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ນວ ມາເສ ຄິລາໂນ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາວເກ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ຕໍ ເມ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ສມຕ຺ຖກາເລ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ເວຣີ ຫຸຕ຺ວາ ອຈຣິ, ນ ມຍໍ ຕຕ຺ຖ ເນສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ມາ ມໍ ນາເສຖ, ມຍາ ສຕ຺ຖຣິ ອາຆາໂຕ ກໂຕ, ສຕ຺ຖຸ ປນ ມຍິ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ໂຕປິ ອາຆາໂຕ ນຕ຺ຖິ’’. ໂສ ຫິ ຠຄວາ –

‘‘ວຘເກ ເທວທຕ຺ຕມ຺ຫິ, ໂຈເຣ ອງ຺ຄຸລິມາລເກ;

ຘນປາເລ ຣາຫຸເລ ຈ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມມານໂສ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໕໘໕; ມິ. ປ. ໖.໖.໕) –

‘‘ທສ຺ເສຖ ເມ ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ເຕ ມຎ຺ຈເກນາທາຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ກິຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເທວທຕ຺ໂຕ ກິຣ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ອາຍາຈິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸນ ພຸທ຺ຘໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຍໍ ຘມ຺ມຕາ. ‘‘ອສຸກຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອສຸກຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອາຄໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ກໂຣຕຸ, ນ ໂສ ມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິໂຕ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອາຄໂຕ, ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ, ຄາວຸຕໍ, ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓີສມີປໍ ອາຄໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈປິ ອນ຺ໂຕເຊຕວນໍ ປວິສຕິ, ເນວ ມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເທວທຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາ ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓີຕີເຣ ມຎ຺ຈໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ໂອຕຣິໍສຸ. ເທວທຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ມຎ຺ຈໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຸໂຠ ປາເທ ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິສີທິ. ປາທາ ປຖວິໍ ປວິສິໍສຸ. ໂສ ອນຸກ຺ກເມນ ຍາວ ໂຄປ຺ຜກາ, ຍາວ ຊຓ຺ຓຸກາ, ຍາວ ກຏິໂຕ, ຍາວ ຖນໂຕ, ຍາວ ຄີວໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຫນຸກຏ຺ຐິກສ຺ສ ຠູມິຍໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ –

‘‘ອິເມຫິ ອຏ຺ຐີຫິ ຕມຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລໍ,

ເທວາຕິເທວໍ ນຣທມ຺ມສາຣຖິໍ;

ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸໍ ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ,

ປາເຓຫິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ອຸເປມີ’’ຕິ. (ມິ. ປ. ໔.໑.໓) –

ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ອິທໍ ກິຣ ຐານໍ ທິສ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ສເຈ ຫິ ນ ໂສ ປພ຺ພຊິສ຺ສ, ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຠາຣິຍໍ ອກຣິສ຺ສ, ອາຍຕິໍ ຠວນິສ຺ສຣຓປຈ຺ຈຍໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ກມ຺ມໍ ຠາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ອາຍຕິໍ ຠວນິສ຺ສຣຓປຈ຺ຈຍໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີຕິ ຕໍ ສຕ຺ຖາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ຫິ ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ອຏ຺ຐິສ຺ສໂຣ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ປຖວິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈເລ ພຸທ຺ເຘ ອປຣຊ຺ຌຠາເວນ ປນ ນິຈ຺ຈໂລວ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຕູຕິ ໂຍຊນສຕິເກ ອນ຺ໂຕ ອວີຈິມ຺ຫິ ໂຍຊນສຕຸພ຺ເພຘເມວສ຺ສ ສຣີຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສີສໍ ຍາວ ກຓ຺ຓສກ຺ຂລິໂຕ ອຸປຣິ ອຍກປລ຺ລໍ ປາວິສິ, ປາທາ ຍາວ ໂຄປ຺ຜກາ ເຫຏ຺ຐາ ອຍປຖວິຍໍ ປວິຏ຺ຐາ, ມຫາຕາລກ຺ຂນ຺ຘປຣິມາຓໍ ອຍສູລໍ ປຈ຺ຉິມຠິຕ຺ຕິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິມຊ຺ຌໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸຣິມຠິຕ຺ຕິໍ ປາວິສິ, ອປຣໍ ທກ຺ຂິຓຠິຕ຺ຕິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາມປສ຺ເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣຠິຕ຺ຕິໍ ປາວິສິ, ອປຣໍ ອຸປຣິ ກປລ຺ລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອໂຘຠາເຄນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຍປຖວິໍ ປາວິສິ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈໂລວ ປຈ຺ຈິ.

ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ເທວທຕ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອລຠິຕ຺ວາວ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ມຍິ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຖວິໍ ປາວິສິ, ປຸພ຺ເພປິ ປວິຏ຺ໂຐເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິຣາຊກາເລ ມຄ຺ຄມູຬ຺ຫໍ ປຸຣິສໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປິຏ຺ຐິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເຂມນ຺ຕໍ ປາປິຕສ຺ສ ປຸນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐາເນ ມູເລຫິ ເອວໍ ທນ຺ເຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕຸໍ –

‘‘ອກຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ວິວຣທສ຺ສິໂນ;

ສພ຺ພໍ ເຈ ປຖວິໍ ທຊ຺ຊາ, ເນວ ນໍ ອຠິຣາຘເຍ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໗໒; ໑.໙.໑໐໗) –

ອິທໍ ຊາຕກໍ ກເຖຕ຺ວາ ປຸນປິ ຕເຖວ ກຖາຍ ສມຸຏ຺ຐິຕາຍ ຂນ຺ຕິວາທິຠູເຕ ອຕ຺ຕນິ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກລາພຸຣາຊຠູຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕຸໍ ຂນ຺ຕິວາທິຊາຕກຎ຺ຈ (ຊາ. ໑.໔.໔໙ ອາທໂຍ), ຈູຬຘມ຺ມປາລຠູເຕ ອຕ຺ຕນິ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຫາປຕາປຣາຊຠູຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕຸໍ ຈູຬຘມ຺ມປາລຊາຕກຎ຺ຈ (ຊາ. ໑.໕.໔໔ ອາທໂຍ) ກເຖສິ.

ປຖວິໍ ປວິຏ຺ເຐ ປນ ເທວທຕ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ຘຊປຏາກກທລິໂຍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ປຸຓ຺ຓຆເຏ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ລາຠາ ວຕ ໂນ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ຉຓໍ ອນຸໂຠຕິ. ຕມຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເທວທຕ຺ເຕ ມເຕ ມຫາຊໂນ ຕຸສ຺ສຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ຕຸສ຺ສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພຊນສ຺ສ ອປ຺ປິເຍ ຈຓ຺ເຑ ຜຣຸເສ ພາຣາຓສິຍໍ ປິງ຺ຄລຣຎ຺ເຎ ນາມ ມເຕ ມຫາຊນສ຺ສ ຕຸຏ຺ຐຠາວໍ ທີເປຕຸໍ –

‘‘ສພ຺ໂພ ຊໂນ ຫິໍສິໂຕ ປິງ຺ຄເລນ,

ຕສ຺ມິໍ ມເຕ ປຈ຺ຈຍາ ເວທຍນ຺ຕິ;

ປິໂຍ ນຸ ເຕ ອາສິ ອກຓ຺ຫເນຕ຺ໂຕ,

ກສ຺ມາ ຕຸວໍ ໂຣທສິ ທ຺ວາຣປາລ.

‘‘ນ ເມ ປິໂຍ ອາສິ ອກຓ຺ຫເນຕ຺ໂຕ,

ຠາຍາມິ ປຈ຺ຈາຄມນາຍ ຕສ຺ສ;

ອິໂຕ ຄໂຕ ຫິໍເສຍ຺ຍ ມຈ຺ຈຸຣາຊໍ,

ໂສ ຫິໍສິໂຕ ອາເນຍ຺ຍ ປຸນ ອິຘາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໙-໑໘໐) –

ອິທໍ ປິງ຺ຄລຊາຕກໍ ກເຖສິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ອິທານິ, ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອວີຈິມຫານິຣເຍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ຕປ຺ປນ຺ໂຕ ວິຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕປ຺ປນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ, ປມາທວິຫາຣິໂນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຕປ຺ປນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗.

‘‘ອິຘ ຕປ຺ປຕິ ເປຈ຺ຈ ຕປ຺ປຕິ, ປາປກາຣີ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຕປ຺ປຕິ;

ປາປໍ ເມ ກຕນ຺ຕິ ຕປ຺ປຕິ, ຠິຍ຺ໂຍ ຕປ຺ປຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິຘ ຕປ຺ປຕີຕິ ອິຘ ກມ຺ມຕປ຺ປເນນ ໂທມນສ຺ສມຕ຺ເຕນ ຕປ຺ປຕິ. ເປຈ຺ຈາຕິ ປຣໂລເກ ປນ ວິປາກຕປ຺ປເນນ ອຕິທາຣຸເຓນ ອປາຍທຸກ຺ເຂນ ຕປ຺ປຕິ. ປາປກາຣີຕິ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາປສ຺ສ ກຕ຺ຕາ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຕປ຺ປເນນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຕປ຺ປຕິ ນາມ. ປາປໍ ເມຕິ ໂສ ຫິ ກມ຺ມຕປ຺ປເນນ ກປ຺ປນ຺ໂຕ ‘‘ປາປໍ ເມ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຕປ຺ປຕິ. ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ຕປ຺ປນໍ, ວິປາກຕປ຺ປເນນ ປນ ຕປ຺ປນ຺ໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ ຕປ຺ປຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄໂຕ ອຕິຜຣຸເສນ ຕປ຺ປເນນ ອຕິວິຍ ຕປ຺ປຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ເທວທຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

໑໓. ສຸມນາເທວີວຕ຺ຖຸ

ອິຘ ນນ຺ທຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸມນາເທວິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ເທວສິກໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ເຄເຫ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູສຫສ຺ສານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ວິສາຂາຍ ມຫາອຸປາສິກາຍ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ໂຍ ໂຍ ທານໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ໂສ ໂສ ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາວ ກໂຣຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ທານຄ຺ຄໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ວາ ວິສາຂາ ວາ ອາຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ນາຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກຕທານມ຺ປິ ‘‘ກິໍ ທານໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ຄຣຫນ຺ຕິ. ອຸໂຠປິ ຫິ ເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຣຸຈິຎ຺ຈ ອນຸຈ຺ຉວິກກິຈ຺ຈານິ ຈ ອຕິວິຍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕສຸ ວິຈາເຣນ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູ ຈິຕ຺ຕຣູປໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພ ທານໍ ທາຕຸກາມາ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິຕິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ຠິກ຺ຂູ ປຣິວິສິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ຕໂຕ ວິສາຂາ, ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ມມ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐເປສິ. ສາ ຕສ຺ສາ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ມຫາສຸຠທ຺ທໍ ນາມ ເຊຏ຺ຐຘີຕຣໍ ຐເປສິ. ສາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕີ ໂສຕາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິກຸລໍ ອຄມາສິ. ຕໂຕ ຈູຬສຸຠທ຺ທໍ ຐເປສິ. ສາປິ ຕເຖວ ກໂຣນ຺ຕີ ໂສຕາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິກຸລໍ ຄຕາ. ອຖ ສຸມນເທວິໍ ນາມ ກນິຏ຺ຐຘີຕຣໍ ຐເປສິ. ສາ ປນ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສກທາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ກຸມາຣິກາວ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາຣູເປນ ອຜາສຸເກນ ອາຕຸຣາ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ທານຄ຺ເຄ ຕສ຺ສາ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມ ສຸມເນ’’ຕິ ອາຫ. ສາປິ ນໍ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຕາຕ ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’’ຕິ? ‘‘ວິລປສິ ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ນ ວິລປາມິ, ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’’ຕິ. ‘‘ຠາຍສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ນ ຠາຍາມິ, ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ວາເຍວ ປນ ສາ ກາລມກາສິ. ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນປິ ສມາໂນ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣິ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສກໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຘີຕຸ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາເຣຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຄຫປຕິ, ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ອສ຺ສຸມຸໂຂ ໂຣທມາໂນ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຘີຕາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສຸມນເທວີ ກາລກຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ໂສຈສິ, ນນຸ ສພ຺ເພສໍ ເອກໍສິກໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຊານາເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປາ ນາມ ເມ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ ຘີຕາ, ສາ ມຣຓກາເລ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ວິລປມານາ ມຕາ, ເຕນ ເມ ອນປ຺ປກໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕາຍ ກຖິຕໍ ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ‘ອມ຺ມ, ສຸມເນ’ຕິ ອາມນ຺ເຕສິໍ. ອຖ ມໍ ອາຫ – ‘ກິໍ, ຕາຕ, ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’ຕິ? ‘ວິລປສິ, ອມ຺ມາ’ຕິ? ‘ນ ວິລປາມິ, ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’ຕິ. ‘ຠາຍສິ, ອມ຺ມາ’ຕິ? ‘ນ ຠາຍາມິ ກນິຏ຺ຐຠາຕິກາ’ຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ວາ ກາລມກາສີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ນ ເຕ ມຫາເສຏ຺ຐິ ຘີຕາ ວິລປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ຠນ຺ເຕ ເອວມາຫາ’’ຕິ? ‘‘ກນິຏ຺ຐຕ຺ຕາເຍວ. ຘີຕາ ຫິ ເຕ, ຄຫປຕິ, ມຄ຺ຄຜເລຫິ ຕຍາ ມຫລ຺ລິກາ. ຕ຺ວຎ຺ຫິ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ຘີຕາ ປນ ເຕ ສກທາຄາມິນີ. ສາ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ຕຍາ ມຫລ຺ລິກຕ຺ຕາ ຕໍ ເອວມາຫາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຄຫປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຕຸສິຕຠວເນ, ຄຫປຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ຘີຕາ ອິຘ ຎາຕການໍ ອນ຺ຕເຣ ນນ຺ທມານາ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ນນ຺ທນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ຄຫປຕິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນາມ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ອິຘ ໂລເກ ຈ ປຣໂລເກ ຈ ນນ຺ທນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໘.

‘‘ອິຘ ນນ຺ທຕິ ເປຈ຺ຈ ນນ຺ທຕິ, ກຕປຸຎ຺ໂຎ ອຸຠຍຕ຺ຖ ນນ຺ທຕິ;

ປຸຎ຺ຎໍ ເມ ກຕນ຺ຕິ ນນ຺ທຕິ, ຠິຍ຺ໂຍ ນນ຺ທຕິ ສຸຄ຺ຄຕິໍ ຄໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ອິຘ ໂລເກ ກມ຺ມນນ຺ທເນນ ນນ຺ທຕິ. ເປຈ຺ຈາຕິ ປຣໂລເກ ວິປາກນນ຺ທເນນ ນນ຺ທຕິ. ກຕປຸຎ຺ໂຎຕິ ນານປ຺ປກາຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ກຕ຺ຕາ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ອິຘ ‘‘ກຕໍ ເມ ກຸສລໍ, ອກຕໍ ເມ ປາປ’’ນ຺ຕິ ນນ຺ທຕິ, ປຣຕ຺ຖ ວິປາກໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ນນ຺ທຕິ. ປຸຎ຺ຎໍ ເມຕິ ອິຘ ນນ຺ທນ຺ໂຕ ປນ ‘‘ປຸຎ຺ຎໍ ເມ ກຕ’’ນ຺ຕິ ໂສມນສ຺ສມຕ຺ເຕເນວ ກມ຺ມນນ຺ທນໍ ອຸປາທາຍ ນນ຺ທຕິ. ຠິຍ຺ໂຍຕິ ວິປາກນນ຺ທເນນ ປນ ສຸຄຕິໍ ຄໂຕ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສວສ຺ສໂກຏິໂຍ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ຕຸສິຕປຸເຣ ອຕິວິຍ ນນ຺ທຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ສຸມນາເທວີວຕ຺ຖຸ ເຕຣສມໍ.

໑໔. ທ຺ເວສຫາຍກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ພຫຸມ຺ປິ ເຈຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ສຫາຍເກ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ຫິ ທ຺ເວ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສຫາຍກາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ກາເມ ປຫາຍ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສາສເນ ຘຸຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຘຸຣຎ຺ຈ ຄນ຺ຖຘຸຣຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຕາວ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິໂຕ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣຕຸໍ, ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປນ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອິຕໂຣ ປນ ‘‘ອຫໍ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ, ສຣຠຎ຺ຎໍ ຠຓຕິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຘມ຺ມໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ມຫາຄຓານໍ ອາຈຣິໂຍ ອໂຫສິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ອາວຸໂສ, ມມ ວຈເນນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອສີຕິ ມຫາເຖເຣ ວນ຺ທຖ, ສຫາຍກຕ຺ເຖຣມ຺ປິ ເມ ‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທຕີ’ຕິ ວທຖາ’’ຕິ ເປເສຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ເຈວ ອສີຕິ ມຫາເຖເຣ ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄນ຺ຖິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຕເຣນ ຈ ‘‘ໂກ ນາມ ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍກຠິກ຺ຂຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ເຖເຣ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສາສນໍ ປຫິຓນ຺ເຕ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂຖກໍ ກາລໍ ສຫິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍກຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກິໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ, ກິໍ ທີຆນິກາຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນິກາໂຍ, ກິໍ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ເອກໍ ປິຏກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຈຕຸປ຺ປທິກມ຺ປິ ຄາຖໍ ນ ຊານາຕິ, ປໍສຸກູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕກາເລເຍວ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ພຫູ ວຕ ອນ຺ເຕວາສິເກ ລຠິ, ຕສ຺ສ ອາຄຕກາເລ ມຍາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ອຖ ອປຣຠາເຄ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄໂຕ. ສຫາຍກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ເຈວ ອສີຕິ ມຫາເຖເຣ ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຫາຍກສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈາຄມິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ວຕ຺ຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສມປ຺ປມາຓໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອສ ເອວຣູປໍ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ວິເຫເຐຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ເຕສໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິສີທນ຺ຕາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາວ ນິສີທນ຺ຕິ. ເຕນ ສຕ຺ຖາ ປກຕິປຎ຺ຎຕ຺ເຕເຍວ ອາສເນ ນິສີທິ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ປນ ຄນ຺ຖິກຠິກ຺ຂຸໍ ປຐມຊ຺ຌາເນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອກຖິເຕ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຸປິ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຣູປາຣູເປສຸ ຈ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຄນ຺ຖິກຕ຺ເຖໂຣ ເອກມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອິຕໂຣ ຕໍ ສພ຺ພໍ ກເຖສິ. ອຖ ນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຄນ຺ຖິກຕ຺ເຖໂຣ ກເຖຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕໂຕ ຂີຓາສວຕ຺ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ເສສມຄ຺ເຄສຸປິ ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຄນ຺ຖິໂກ ເອກມ຺ປິ ກເຖຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ຂີຓາສໂວ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ຈຕູສຸປິ ຐາເນສຸ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຸມ຺ມເທເວ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສພ຺ພາ ເທວຕາ ເຈວ ນາຄສຸປຓ຺ຓາ ຈ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ. ຕໍ ສາຘຸກາຣໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຈວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂນ ຈ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ສຕ຺ຖາຣາ ກຕໍ, ກິຎ຺ຈິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນາຈຣິຍສ຺ສ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິຘຣສ຺ສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປາໂມກ຺ຂສ຺ສ ປສໍສາມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກຣີ’’ຕິ. ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອາໂຣຈິເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ມມ ສາສເນ ຠຕິຍາ ຄາໂວ ຣກ຺ຂຓສທິໂສ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ປຸຕ຺ໂຕ ຍຖາຣຸຈິຍາ ປຎ຺ຈ ໂຄຣເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນກສາມິສທິໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໙.

‘‘ພຫຸມ຺ປິ ເຈ ສໍຫິຕ ຠາສມາໂນ,

ນ ຕກ຺ກໂຣ ໂຫຕິ ນໂຣ ປມຕ຺ໂຕ;

ໂຄໂປວ ຄາໂວ ຄຓຍໍ ປເຣສໍ,

ນ ຠາຄວາ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ໂຫຕິ.

໒໐.

‘‘ອປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ສໍຫິຕ ຠາສມາໂນ,

ຘມ຺ມສ຺ສ ໂຫຕິ ອນຸຘມ຺ມຈາຣີ;

ຣາຄຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ປຫາຍ ໂມຫໍ,

ສມ຺ມປ຺ປຊາໂນ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ.

‘‘ອນຸປາທິຍາໂນ ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາ,

ສ ຠາຄວາ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສໍຫິຕນ຺ຕິ ເຕປິຏກສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ຕໍ ອາຈຣິເຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ພຫຸມ຺ປິ ປເຣສໍ ຠາສມາໂນ ວາເຈນ຺ໂຕ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຍໍ ກາຣເກນ ປຸຄ຺ຄເລນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕກ຺ກໂຣ ນ ໂຫຕິ. ກຸກ຺ກຸຏສ຺ສ ປກ຺ຂປຫຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ນປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ. ເອໂສ ຍຖາ ນາມ ທິວສໍ ຠຕິຍາ ຄາໂວ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຄໂປ ປາໂຕວ ນິຣວເສສໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາມິການໍ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ທິວສຠຕິມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຍຖາຣຸຈິຍາ ປນ ປຎ຺ຈ ໂຄຣເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ເອວເມວ ເກວລໍ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ສນ຺ຕິກາ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກຣຓມຕ຺ຕສ຺ສ ຠາຄີ ໂຫຕິ, ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ຠາຄີ ນ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ໂຄປາລເກນ ນິຍ຺ຍາທິຕານໍ ຄຸນ຺ນໍ ໂຄຣສໍ ສາມິກາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕນ ກຖິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ກາຣກປຸຄ຺ຄລາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເກຈິ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ເກຈິ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລານິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ໂຄຓສາມິກາ ໂຄຣສສ຺ເສວ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ.

ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ປມາທວິຫາຣິໂນ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວເສນ ປຐມໍ ຄາຖໍ ກເຖສິ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ທຸຕິຍຄາຖາ ປນ ອປ຺ປສ຺ສຸຕສ຺ສປິ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຣກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ກຖິຕາ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມ຺ປີ ເຈຕິ ໂຖກໍ ເອກວຄ຺ຄທ຺ວິວຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ໂຫຕິ ອນຸຘມ຺ມຈາຣີຕິ ອຕ຺ຖມຎ຺ຎາຍ ຘມ຺ມມຎ຺ຎາຍ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາສງ຺ຂາຕໍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລຘຸຕງ຺ຄອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານາທິເຠທໍ ຈຣນ຺ໂຕ ອນຸຘມ຺ມຈາຣີ ໂຫຕິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຊ຺ເຊວາ’’ຕິ ປຏິເວຘໍ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ອິມາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຣາຄຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ປຫາຍ ໂມຫໍ ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ນເຍນ ປຣິຊານິຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ອນຸປາທິຍາໂນ ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາຕິ ອິຘໂລກປຣໂລກປຣິຍາປນ຺ນາ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາ ວາ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸໂຍ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ອນຸປາທິຍນ຺ໂຕ ມຫາຂີຓາສໂວ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ອາຄຕສ຺ສ ຜລສາມຎ຺ຎສ຺ສ ເຈວ ປຎ຺ຈອເສກ຺ຂຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຈ ຠາຄວາ ໂຫຕີຕິ ຣຕນກູເຏນ ວິຍ ອຄາຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ເຕນ ເທສນາຍ ກູຏໍ ຄຓ຺ຫີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ທ຺ເວສຫາຍກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຈຸທ຺ທສມໍ.

ຍມກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໒. ອປ຺ປມາທວຄ຺ໂຄ

໑. ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂກສມ຺ພິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ໂຆສິຕາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍປ຺ປມຸຂານຎ຺ຈ ເອຕິສ຺ສາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຎາຕິສຕານໍ ມຣຓພ຺ຍສນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຕີເຕ ອລ຺ລກປ຺ປຣຏ຺ເຐ ອລ຺ລກປ຺ປຣາຊາ ນາມ, ເວຐທີປກຣຏ຺ເຐ ເວຐທີປກຣາຊາ ນາມາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກາຈຣິຍກຸເລ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອາຍາເມນ ທສທສໂຍຊນິເກ ຣຏ຺ເຐ ຣາຊາໂນ ອເຫສຸໍ. ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ ນິສີທນ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ມຫາຊນໍ ຊາຍມານຎ຺ຈ ຊີຍມານຎ຺ຈ ມີຍມານຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ຕມໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣມ຺ປິ ນານຸຄຈ຺ຉຕິ, ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ກິໍ ໂນ ຆຣາວາເສນ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊານິ ປຸຕ຺ຕທາຣານໍ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ວສນ຺ຕາ ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ນ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ. ເຕ ມຍໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ຕາ ອປພ຺ພຊິຕສທິສາເຍວ ໂຫມ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວສິສ຺ສາມ. ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ວສ, ອຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ວສິສ຺ສາມິ. ອນ຺ວຑ຺ຒມາສໍ ປນ ອຸໂປສຖທິວເສ ເອກໂຕ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ເອວມ຺ປິ ໂນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາວ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ຕວ ປພ຺ພເຕ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຍ຺ຍາສິ, ອຫໍ ມມ ປພ຺ພເຕ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລສ຺ສາມິ, ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຣິໍສຸ.

ອຖ ອປຣຠາເຄ ເວຐທີປກຕາປໂສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ມເຫສກ຺ໂຂ ເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ອຑ຺ຒມາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຄ຺ຄິໍ ອທິສ຺ວາວ ອິຕໂຣ ‘‘ສຫາຍໂກ ເມ ກາລກໂຕ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ອິຕໂຣປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ເທວສິຣິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຕປຈຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ສຫາຍກໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄິກປຸຣິໂສ ວິຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ມຄ຺ຄິກປຸຣິໂສ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທູຣໂຕວ ອາຄໂຕມ຺ຫິ. ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອກໂກວ ວສຕິ, ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ເອໂກ ສຫາຍໂກ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ’’ຕິ? ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ວສຕິ, ອຸໂປສຖທິວເສ ປນ ອຄ຺ຄິໍ ນ ຊາເລຕິ, ມໂຕ ນູນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ໂສ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ເທວໂລເກ ມເຫສກ຺ໂຂ ເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສ຺ມິ, ຠນ຺ເຕ, ‘ອຍ຺ຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’ຕິ ປຸນ ອາຄໂຕມ຺ຫິ. ອປິ ນຸ ໂຂ ອຍ຺ຍານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອາວຸໂສ, ຫຕ຺ຖີ ນິສ຺ສາຍ ກິລມາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ຫຕ຺ຖີ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ລຓ຺ຑໍ ປາເຕນ຺ຕິ, ປາເທຫິ ຠູມິຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປໍສຸໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ, ສ຺ວາຫໍ ລຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ປໍສຸໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກິລມາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕສໍ ອນາຄມນໍ ອິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເຕສໍ ອນາຄມນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕາປສສ຺ສ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕມນ຺ຕຎ຺ຈ ອທາສິ. ທທນ຺ໂຕ ຈ ປນ ວີຓາຍ ຕິສ຺ໂສ ຕນ຺ຕິໂຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຍ ມນ຺ເຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ມນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຫຕ຺ຖີ ປລາຍນ຺ຕິ, ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ມນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ປລາຍນ຺ຕິ, ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ມນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ຫຕ຺ຖິຍູຖປຕິ ປິຏ຺ຐິໍ ອຸປນາເມນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຍໍ ໂວ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາປສໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕາປໂສ ປລາຍນມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ປລາຍນຕນ຺ຕິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖີ ປລາເປຕ຺ວາ ວສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປູຣນ຺ຕປ຺ໂປ ນາມ ຣາຊາ ໂຫຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຄພ຺ຠິນິຍາ ເທວິຍາ ສທ຺ຘິໍ ພາລສູຣິຍຕປໍ ຕປ຺ປມາໂນ ອພ຺ໂຠກາສຕເລ ນິສີທິ. ເທວີ ຣຎ຺ໂຎ ປາຣຸປນໍ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ສມຸລ຺ລປມານາ ຣຎ຺ໂຎ ອງ຺ຄຸລິໂຕ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ຣາຊມຸທ຺ທິກໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຸລິຍໍ ປິລນ຺ຘິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຫຕ຺ຖິລິງ຺ຄສກຸໂຓ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທູຣໂຕ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປາຣຸປນໍ ເທວິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມໍສເປສີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປກ຺ເຂ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂອຕຣິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ໂອຕຣຓສທ຺ເທນ ຠີໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ອນ຺ໂຕນິເວສນໍ ປາວິສິ. ເທວີ ຄຣຸຄພ຺ຠຕາຍ ເຈວ ຠີຣຸກຊາຕິກຕາຍ ຈ ເວເຄນ ຄນ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ໂສ ສກຸໂຓ ອຊ຺ຌປ຺ປຕ຺ໂຕ ນຂປຎ຺ຊເຣ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ເຕ ກິຣ ສກຸຓາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອາກາເສນ ເນຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິຕຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທນ຺ຕິ. ສາປິ ເຕນ ນີຍມານາ ມຣຓຠຍຠີຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ວິຣວິສ຺ສາມິ, ມນຸສ຺ສສທ຺ໂທ ນາມ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອຸພ຺ເພຊນີໂຍ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຫ ຄພ຺ເຠນ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມິ, ຍສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ມໍ ຂາທິຕຸໍ ອາຣຠິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຣ ນໍ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ປລາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຕາຍ ອຘິວາເສສິ.

ຕທາ ຈ ຫິມວນ຺ຕປເທເສ ໂຖກໍ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປາກາເຣນ ຐິໂຕ ເອໂກ ມຫານິຄ຺ໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ໂສ ສກຸໂຓ ມິຄຣູປາທີນິ ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ວາ ຂາທຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ເນຕ຺ວາ ວິຏປພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກສິ. ອາຄຕມຄ຺ໂຄໂລກນໍ ກິຣ ເຕສໍ ຘມ຺ມຕາ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເທວີ, ‘‘ອິທານິ ອິມໍ ປລາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປາຓິສທ຺ທຎ຺ເຈວ ມຸຂສທ຺ທຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕໍ ປລາເປສິ. ອຖສ຺ສາ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນກາເລ ຄພ຺ເຠ ກມ຺ມຊວາຕາ ຈລິໍສຸ. ສພ຺ພທິສາສຸ ຄຊ຺ຊນ຺ໂຕ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິ. ສຸເຂຘິຕາຍ ຣາຊມເຫສິຍາ ‘‘ມາ ຠາຍິ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອລຠມານາຍ ທຸກ຺ຂປເຣຕາຍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທາ ນາມ ນາໂຫສິ. ວິຠາຕາຍ ປນ ຣຕ຺ຕິຍາ ວລາຫກວິຄໂມ ຈ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນຎ຺ຈ ຕສ຺ສາ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ ອໂຫສິ. ສາ ເມຆອຸຕຸຎ຺ຈ ປພ຺ພຕອຸຕຸຎ຺ຈ ອຣຸຓອຸຕຸຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸເຕໂນຕິ ນາມໍ ອກາສິ.

ອລ຺ລກປ຺ປຕາປສສ຺ສປິ ໂຂ ຕໂຕ ອວິທູເຣ ວສນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ໂສ ປກຕິຍາວ ວສ຺ສທິວເສ ສີຕຠເຍນ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ວນໍ ນ ປວິສຕິ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກຸເຓຫິ ຂາທິຕມໍສານໍ ອຏ຺ຐິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຣສໍ ກຕ຺ວາ ປິວຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສໍ ‘‘ອຏ຺ຐິໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ອຏ຺ຐິໍ ປຣິເຍເສນ຺ໂຕ ອຸປຣິ ທາຣກສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ໂຕ ເທວິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ມານຸສິຕ຺ຖິມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກຖໍ ອາຄຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ຫຕ຺ຖິລິງ຺ຄສກຸເຓນານີຕາມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂອຕຣາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຊາຕິສມ຺ເຠທໂຕ ຠາຍາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຂຕ຺ຕິຍາມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ອຫມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິໂຍເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຂຕ຺ຕິຍມາຍໍ ກເຖຫີ’’ຕິ. ໂສ ຂຕ຺ຕິຍມາຍໍ ກເຖສິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ໂອຕາເຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ອຠິຣຸຫນມຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຄຓ຺ຫິ. ‘‘ມາ ມໍ ຫຕ຺ເຖນ ຉຸປີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ອຉຸປິຕ຺ວາວ ທາຣກໍ ໂອຕາເຣສິ. ເທວີປິ ໂອຕຣິ. ອຖ ນໍ ອສ຺ສມປທໍ ເນຕ຺ວາ ສີລເຠທໍ ອກຕ຺ວາວ ອນຸກມ຺ປາຍ ປຏິຊຄ຺ຄິ, ນິມ຺ມກ຺ຂິກມຘຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຍໍຊາຕສາລິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປຈິຕ຺ວາ ອທາສິ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ເຕ ສາ ອປຣຠາເຄ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ເນວ ອາຄຕມຄ຺ຄໍ ຊານາມິ, ນ ຄມນມຄ຺ຄໍ ຊານາມິ, ອິມິນາປິ ເມ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນາຍໍ ອມ຺ເຫ ປຫາຍ ກຕ຺ຖຈິ ຄມິສ຺ສຕິ, ອຸໂຠປິ ອິເຘວ ມຣຓໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ສີລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາ ມໍ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ຕຖາ ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ທຸນ຺ນິວຕ຺ຖທຸປ຺ປາຣຸຕທສ຺ສເນນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ສີລວິນາສໍ ປາເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ເວປິ ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສິໍສຸ.

ອເຖກທິວສໍ ຕາປໂສ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍຄໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ໂຕ ປູຣນ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ນກ຺ຂຕ຺ຕມິລາຍນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປູຣນ຺ຕປ຺ປຣາຊາ ມໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ມາ, ອຍ຺ຍ, ເອວໍ ວເທສິ? ກິໍ ເຕ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຆາໂຕ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠທ຺ເທ, ນກ຺ຂຕ຺ຕມິລາຍນມສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ວທາມີ’’ຕິ, ສາ ປໂຣທິ. ອຖ ນໍ ‘‘ກສ຺ມາ ໂຣທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາຍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກຠາເວ ອກ຺ຂາເຕ ອາຫ – ‘‘ມາ, ຠທ຺ເທ, ໂຣທິ, ຊາຕສ຺ສ ນາມ ນິຍໂຕ ມຈ຺ຈູ’’ຕິ. ‘‘ຊານາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ໂຣທສີ’’ຕິ? ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ກຸລສນ຺ຕກສ຺ສ ຣຊ຺ຊສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ‘ສເຈ ຕຕ຺ຣ ອຠວິສ຺ສ, ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາປຍິສ຺ສ. ອິທານິ ມຫາຊານິໂກ ວຕ ຊາໂຕ’ຕິ ໂສເກນ ໂຣທາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ຠທ຺ເທ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ສຈສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ເຖສິ, ອຫມສ຺ສ ຣຊ຺ຊລຠນາກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕມນ຺ເຕ ຈ ອທາສິ. ຕທາ ອເນການິ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວຏຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ຫຕ຺ຖີສຸ ອນາຄເຕສຸເຍວ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ເຕສຸ ອາຄເຕສຸ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣ, ສພ຺ເພ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ທຸຕິຍທິວເສ ອາຫ – ‘‘ອຊ຺ຊ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫເຣຍ຺ຍາສິ, ສພ຺ເພ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕທາປິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ຕຕິຍທິວເສ ອາຫ – ‘‘ອຊ຺ຊ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫເຣຍ຺ຍາສິ, ຍູຖປຕິ ປິຏ຺ຐິໍ ອຸປນາເມນ຺ໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕທາປິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ.

ອຖສ຺ສ ມາຕຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ສາສນໍ ວເທຫິ, ເອຕ຺ໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປູຣນ຺ຕປ຺ປຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ມໍ ສຄພ຺ຠໍ ຫຕ຺ຖິລິງ຺ຄສກຸໂຓ ອາເນສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເສນາປຕິອາທີນໍ ນາມານິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອສທ຺ທຫນ຺ຕານໍ ອິມໍ ປິຕຸ ປາຣຸປນກມ຺ພລຎ຺ເຈວ ປິລນ຺ຘນມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ ທສ຺ເສຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ກຸມາໂຣ ຕາປສໍ ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມສາຂາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ປຫຣ, ເຊຏ຺ຐກຫຕ຺ຖີ ເຕ ປິຏ຺ຐິໍ ອຸປນາເປຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ໂສ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ ປິຏ຺ຐິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຓ຺ເຓ ມນ຺ຕຍິ – ‘‘ອຫໍ ໂກສມ຺ພິຍໍ ປູຣນ຺ຕປ຺ປຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ເປຕ຺ຕິກໍ ເມ ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເທຫິ ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອເນການິ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕູ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິຣວໍ ຣວິ, ອເນການິ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ປຸນ ‘‘ຊິຓ຺ຓາ ຫຕ຺ຖີ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕູ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິຣວໍ ຣວິ, ຊິຓ຺ຓາ ຫຕ຺ຖີ ປຏິກ຺ກມິໍສຸ. ປຸນ ‘‘ອຕິຕຣຸຓາ ຫຕ຺ຖີ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕູ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິຣວໍ ຣວິ, ເຕປິ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ໂສ ອເນເກຫິ ຍູຖຫຕ຺ຖິສຫສ຺ເສເຫວ ປຣິວຸໂຕ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມນຸສ຺ສານໍ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘ຍຸທ຺ຘໍ ວາ ເມ ເທຕຸ, ຣຊ຺ຊໍ ວາ’’’ຕິ ສາສນໍ ເປເສສິ. ນາຄຣາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ທ຺ເວປິ ນ ທສ຺ສາມ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ເທວີ ຄຣຸຄພ຺ຠາ ຫຕ຺ຖິລິງ຺ຄສກຸເຓນ ນີຕາ, ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ມຍໍ ນ ຊານາມ. ຍາວ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິໍ ນ ສຸຓາມ. ຕາວ ເນວ ຍຸທ຺ຘໍ ທສ຺ສາມ, ນ ຣຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ຕທາ ກິຣ ຕໍ ປເວຓິຣຊ຺ຊໍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ກຸມາໂຣ ‘‘ອຫໍ ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເສນາປຕິອາທີນໍ ນາມານິ ກເຖຕ຺ວາ ຕຖາປິ ອສທ຺ທຫນ຺ຕານໍ ກມ຺ພລຎ຺ຈ ມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ ທສ຺ເສສິ. ເຕ ກມ຺ພລຎ຺ຈ ມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕໍ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິໍສຸ. ອຍໍ ຕາວ ອຸເຕນສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ອລ຺ລກປ຺ປຣຏ຺ເຐ ປນ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອໂກ ໂກຕຸຫລິໂກ ນາມ ມນຸສ຺ໂສ ກາປິໍ ນາມ ຕຣຸຓປຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກາຬິໍ ນາມ ຠຣິຍຎ຺ຈ ອາທາຍ ‘‘ໂກສມ຺ພິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາເຖຍ຺ຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ‘‘ອຫິວາຕໂຣເຄນ ມຫາຊເນ ມຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ນິກ຺ຂມີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິເຍວ. ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປາເຖຍ຺ເຍ ປຣິກ຺ຂີເຓ ຂຸທາຠິຠູຕາ ທາຣກໍ ວຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ອຖ ສາມິໂກ ປຊາປຕິໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍໍ ຊີວນ຺ຕາ ປຸນ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມ, ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ນໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ມາຕຸ ຫທຍໍ ນາມ ມຸທຸກໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ອາຫ – ‘‘ນາຫໍ ຊີວນ຺ຕເມວ ປຸຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ວາເຣນ ນໍ ວຫາມາ’’ຕິ. ມາຕາ ອຕ຺ຕໂນ ວາເຣ ປຸປ຺ຜທາມໍ ວິຍ ນໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸເຣ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອງ຺ເກນ ວຫິຕ຺ວາ ປິຕຸໂນ ເທຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ຉາຕກໂຕປິ ພລວຕຣາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍໍ ຊີວນ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມ, ຉຑ຺ເຑມ ນ’’ນ຺ຕິ. ສາປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິວຈນໍ ນາທາສິ. ທາຣໂກ ວາເຣນ ປຣິວຕ຺ຕິຍມາໂນ ກິລນ຺ໂຕ ປິຕຸ ຫຕ຺ເຖ ນິທ຺ທາຍິ. ໂສ ຕສ຺ສ ນິທ຺ທາຍນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ຄຈ຺ຉສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ປຓ຺ຓສນ຺ຖເຣ ຕໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ມາຕາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ປຸຕ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ກຸຫິໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເອກສ຺ສ ເມ ຄຈ຺ຉສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ມາ ມໍ ນາສຍິ, ປຸຕ຺ຕໍ ວິນາ ຊີວິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອາເນຫິ ເມ ປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຣິເທວິ. ອຖ ນໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາເນສິ. ປຸຕ຺ໂຕປິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມໂຕ ໂຫຕິ. ອິຕິ ໂສ ເອຕ຺ຕເກ ຐາເນ ປຸຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຠວນ຺ຕເຣ ສຕ຺ຕ ວາເຣ ຉຑ຺ຑິໂຕ. ‘‘ປາປກມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ອປ຺ປກ’’ນ຺ຕິ ນ ອວມຎ຺ຎິຕພ຺ພໍ.

ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເອກໍ ໂຄປາລກຸລໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ໂຄປາລກສ຺ສ ເຘນຸມງ຺ຄລໍ ໂຫຕິ. ໂຄປາລກສ຺ສ ເຄເຫ ນິພທ຺ຘໍ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ໂສ ຕໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ມງ຺ຄລມກາສິ. ພຫຸ ປາຍາໂສ ປຏິຍຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂຄປາລໂກ ເຕ ອາຄເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ມຸທຸຊາຕິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເຕສຸ ອນຸກມ຺ປໍ ກຕ຺ວາ ພຫຸເກນ ສປ຺ປິນາ ປາຍາສໍ ທາເປສິ. ຠຣິຍາ ‘‘ສາມິ, ຕຍິ ຊີວນ຺ເຕ ອຫມ຺ປິ ຊີວາມິ ນາມ, ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອູໂນທໂຣສິ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊາຫີ’’ຕິ ສປ຺ປິຎ຺ຈ ທຘິຎ຺ຈ ຕທຠິມຸຂຎ຺ເຎວ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ມນ຺ທສປ຺ປິນາ ໂຖກເມວ ຠຸຎ຺ຊິ. ອິຕໂຣ ພຫຸໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຏ຺ຐທິວເສ ຉາຕຕາຍ ອາຫາຣຕຓ຺ຫໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂຄປາລໂກ ເຕສໍ ປາຍາສໍ ທາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອາຣຠິ. ໂກຕຸຫລິໂກ ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາປີເຐ ນິປນ຺ນາຍ ສຸນຂິຍາ ໂຄປາລເກນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ ປາຍາສປິຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຎ຺ຎາ ວຕາຍໍ ສຸນຂີ, ນິພທ຺ຘໍ ເອວຣູປໍ ໂຠຊນໍ ລຠຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ໂສ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຕໍ ປາຍາສໍ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສຸນຂິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເຄເຫ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ‘‘ທາສສ຺ສ ໂວ ປາປຸຓາຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ອິເຘວ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນິພທ຺ຘໍ, ອຍ຺ໂຍ, ອິຘາຄຈ຺ຉຕິ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ໂຫຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ເທວສິກໍ ວນ຺ທນ຺ຕີ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທນ຺ຕີ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ຕຕ຺ເຖວ ຠຕິໍ ກໂຣນ຺ຕີ ວສິ. ສາປິ ສຸນຂີ ຉຏ຺ເຐ ວາ ສຕ຺ຕເມ ວາ ມາເສ ເອກເມວ ກຸກ຺ກຸຣໍ ວິຊາຍິ. ໂຄປາລໂກ ຕສ຺ສ ເອກເຘນຸຍາ ຂີຣໍ ທາເປສິ. ໂສ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ວຑ຺ຒິ. ອຖສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ນິພທ຺ຘໍ ເອກໍ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ເທຕິ. ໂສ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສິເນຫມກາສິ. ໂຄປາລໂກປິ ນິພທ຺ຘໍ ທ຺ເວ ວາເຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສຸປຏ຺ຐານໍ ຍາຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວາຬມິຄຏ຺ຐາເນ ທຓ຺ເຑນ ຄຈ຺ເຉ ຈ ຠູມິຎ຺ຈ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຸສູ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ວາຬມິເຄ ປລາເປຕິ. ສຸນໂຂປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍທາ ເມ ໂອກາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕທາ ອິມໍ ສຸນຂໍ ເປເສສ຺ສາມິ, ເຕນ ສຎ຺ຎາເຓນ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອໂນກາສທິວເສ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ອຍ຺ຍໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ສຸນຂໍ ເປເສສິ. ໂສ ເອກວຈເນເນວ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂປຖນຠູມິໂປຖນຏ຺ຐາເນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຸສ຺ສິຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ເທນ ວາຬມິຄານໍ ປລາຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຸສ຺ສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕຠາວໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິປຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ເວລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຠຸສ຺ສນ຺ໂຕ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕໍ ວີມໍສນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ອຖສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຕິຣິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຠຸສ຺ສິຕ຺ວາ ອິຕຣມຄ຺ຄເມວ ນໍ ອາໂຣເປຕິ. ອເຖກທິວສໍ ອຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຣໂຕ ຕິຣິຍໍ ຐຕ຺ວາ ວາຣິຍມາໂນປິ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຸນຂໍ ປາເທນ ປຫຣິຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ສຸນໂຂ ຕສ຺ສ ອນິວຕ຺ຕນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ນິວາສນກຓ຺ເຓ ຑໍສິຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ອິຕຣມຄ຺ຄເມວ ນໍ ອາໂຣເປສິ. ເອວໍ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ພລວສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທສິ.

ຕໂຕ ອປຣຠາເຄ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈີວຣໍ ຊີຣິ. ອຖສ຺ສ ໂຄປາລໂກ ຈີວຣວຕ຺ຖານິ ອທາສິ. ຕເມນໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຈີວຣໍ ນາມ ເອກເກນ ກາຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິເຘວ, ຠນ຺ເຕ, ກໂຣຖາ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມາ ຈິຣໍ ພຫິ ວສິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ສຸນໂຂ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕວ ອຏ຺ຐາສິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘປິ ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ອຸປາສກາ’’ຕິ ໂຄປາລກໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາທນາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ສຸນຂສ຺ສ ຕໍ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠຸກ຺ກຣິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ວິຊຫນ຺ເຕ ຫທຍໍ ຜລິຕ຺ວາ ມໂຕ. ຕິຣຈ຺ຉານາ ກິຣ ນາເມເຕ ອຸຊຸຊາຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ ອກຸຏິລາ. ມນຸສ຺ສາ ປນ ອຎ຺ຎໍ ຫທເຍນ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎໍ ມຸເຂນ ກເຖນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຄຫນຎ຺ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິທໍ ມນຸສ຺ສາ, ອຸຕ຺ຕານກຎ຺ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິທໍ ປສໂວ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓).

ອິຕິ ໂສ ຕາຍ ອຸຊຸຈິຕ຺ຕຕາຍ ອກຸຏິລຕາຍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠສິ. ຕສ຺ສ ກຓ຺ຓມູເລ ມນ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ໂທ ໂສຬສໂຍຊນຏ຺ຐານໍ ຜຣຕິ, ປກຕິກຖາສທ຺ໂທ ປນ ສກລໍ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ເທວນຄຣໍ ຉາເທຕິ. ເຕເນວສ຺ສ ‘‘ໂຆສກເທວປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ‘‘ກິສ຺ສ ປເນສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ’’ຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ເປເມນ ຠຸກ຺ກຣຓສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ນ ຈິຣໍ ຐຕ຺ວາ ຈວິ. ເທວໂລກໂຕ ຫິ ເທວປຸຕ຺ຕາ ອາຍຸກ຺ຂເຍນ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ໂກເປນາຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ຈວນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຍນ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ໂສ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ເອວໍ ອາຍຸກ຺ຂເຍນ ຈວຕິ ນາມ. ເຍນ ປຣິຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຣາຊໂກຏ຺ຐາຄາເຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຕິຈຕຸນາຬິມຕ຺ຕໍ ຘຎ຺ຎໍ ວິຍ ອນ຺ຕຣາວ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍຂີຍຕິ, ອນ຺ຕຣາວ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ ຈວຕິ ນາມ. ອປໂຣປິ ກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊມາໂນ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ອາຫາຣໍ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ກິລນ຺ຕກາໂຍ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ຈວຕິ ນາມ. ອປໂຣປິ ປຣສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອສຫນ຺ໂຕ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ໂກເປນ ຈວຕິ ນາມ.

ອຍໍ ປນ ກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫາຣກ຺ຂເຍນ ຈວິ, ຈວິຕ຺ວາ ຈ ປນ ໂກສມ຺ພິຍໍ ນຄຣໂສຠິນິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ສາປິ ຊາຕທິວເສ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ທາສິໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ຫນ຺ທ, ເຊ, ອິມໍ ທາຣກໍ ກຕ຺ຕຣສຸປ຺ເປ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຉຑ຺ເຑຫີ’’ຕິ ຉຑ຺ຑາເປສິ. ນຄຣໂສຠິນິໂຍ ຫິ ຘີຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕິ, ນ ປຸຕ຺ຕໍ. ຘີຕຣາ ຫິ ຕາສໍ ປເວຓີ ຆຏີຍຕິ. ທາຣກໍ ກາກາປິ ສຸນຂາປິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສິເນຫປ຺ປຠວສ຺ສ ຠຸກ຺ກຣຓສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ເອໂກປິ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວິສຫິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອໂກ ມນຸສ຺ໂສ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕໍ ກາກສຸນຂສນ຺ນິປາຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ເຄຫໍ ເນສິ. ຕທາ ໂກສມ຺ພກເສຏ຺ຐິ ຣາຊກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຣາຊນິເວສນໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸໂຣຫິຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ອາຈຣິຍ, ອຊ຺ຊ ເຕ ຕິຖິກຣຓນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍໂຄ ໂອໂລກິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ມຫາເສຏ຺ຐິ, ອມ຺ຫາກໍ ກິໍ ອຎ຺ຎໍ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ? ຊນປທສ຺ສ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ນຄເຣ ອຊ຺ຊ ຊາຕທາຣໂກ ເຊຏ຺ຐກເສຏ຺ຐິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕທາ ເສຏ຺ຐິໂນ ຠຣິຍາ ຄຣຸຄພ຺ຠາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ສີຆໍ ເຄຫໍ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຠເຓ, ຊານາຫິ ນໍ ວິຊາຕາ ວາ, ໂນ ວາ’’ຕິ. ‘‘ນ ວິຊາຍຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາວ ເວເຄນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຬິໍ ນາມ ທາສິໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ ເຊ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ຊາຕທາຣກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ. ສາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ຕໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ທາຣໂກ ກທາ ຊາໂຕ’’ຕິ ຄຫປຕານິໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອິມໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີ’’ຕິ ເອກກຫາປຓໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ມູລໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕີ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ທສ຺ເສສິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ສເຈ ເມ ຘີຕາ ວິຊາຍິສ຺ສຕິ, ຕາຍ ນໍ ສທ຺ຘິໍ ນິເວເສຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານສ຺ສ ສາມິກໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ສເຈ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ວິຊາຍິສ຺ສຕິ, ມາເຣສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ເຄເຫ ກາເຣສິ.

ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ມມ ປຸຕ຺ໂຕວ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ອິທາເນວ ຕໍ ມາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກາຬິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ເຊ, ວຊໂຕ ຄຸນ຺ນໍ ນິກ຺ຂມນເວລາຍ ວຊທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ອິມໍ ຕິຣິຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ຄາວິໂຍ ນໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ມທ຺ທິຕາມທ຺ທິຕຠາວໍ ປນສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄປາລເກນ ວຊທ຺ວາເຣ ວິວຏມຕ຺ເຕເຍວ ຕໍ ຕຖາ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ໂຄຄຓເຊຏ຺ຐໂກ ອຸສໂຠ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ ຕໍ ທິວສໍ ສພ຺ພປຐມໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາທານໍ ອນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອເນກສຕຄາວິໂຍ ອຸສຠສ຺ສ ທ຺ເວ ປສ຺ສານິ ຆໍສນ຺ຕິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ໂຄປາລໂກປິ ‘‘ອຍໍ ອຸສໂຠ ປຸພ຺ເພ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂມຕິ, ອຊ຺ຊ ປນ ສພ຺ພປຐມໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວຊທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ນິຈ຺ຈໂລວ ຐິໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິປນ຺ນໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ເຄຫໍ ເນສິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ກາຬິ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ປຈ຺ຈູສກາເລ ອຸຏ຺ຐາຍ ວາຓິຊ຺ຊາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ເນຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຄ຺ເຄ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ໂຄຓາ ວາ ນໍ ມທ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຈກ຺ກາ ວາ ຉິນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕິໍ ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຄ຺ເຄ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ຕທາ ສາກຏິກເຊຏ຺ຐໂກ ປຸຣໂຕ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ໂຄຓາ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑສຸໍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປາຊິຍມານາປິ ປຸຣໂຕ ນ ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ໂຄຓາ ກຣິໍສູ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ເມ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຕໍ ເຄຫໍ ເນສິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ອິທານິ ນໍ ອາມກສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕເຣ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ຕຕ຺ຖ ສຸນຂາທີຫິ ວາ ຂາທິໂຕ, ອມນຸສ຺ເສຫິ ວາ ປຫໂຏ ມຣິສ຺ສຕິ, ມາຕາມຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ຊານິຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ສຸນໂຂ ວາ ກາໂກ ວາ ອມນຸສ຺ໂສ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ‘‘ນນຸ ຈສ຺ສ ເນວ ມາຕາ ນ ປິຕາ ນ ຠາຕິກາທີສຸ ໂກຈິ ຣກ຺ຂິຕາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ໂກ ຕໍ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ? ສຸນຂກາເລ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສິເນເຫນ ປວຕ຺ຕິຕຠຸກ຺ກຣຓມຕ຺ຕເມວ ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ອເຖໂກ ອຊປາລໂກ ອເນກສຫສ຺ສາ ອຊາ ໂຄຈຣໍ ເນນ຺ໂຕ ສຸສານປສ຺ເສນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອກາ ອຊາ ປຓ຺ຓານິ ຂາທມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ຐາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຐຕ຺ວາ ທາຣກສ຺ສ ຖນໍ ອທາສິ, ອຊປາລເກນ ‘‘ເຫ ເຫ’’ຕິ ສທ຺ເທ ກເຕປິ ນ ນິກ຺ຂມິ. ໂສ ‘‘ຍຏ຺ຐິຍາ ນໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຐຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຂີຣໍ ປາຍນ຺ຕິໍ ອຊິໍ ທິສ຺ວາ ທາຣເກ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ ກາຬິ, ອິມໍ ອາທາຍ ໂຈຣປປາຕປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປປາເຕ ຂິປ, ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິຫຎ຺ຎມາໂນ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕິສ຺ສຕິ, ມຕາມຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ຂິປິ. ຕໍ ໂຂ ປນ ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາເວຬຸຄຸມ຺ໂພ ປພ຺ພຕານຸສາເຣເນວ ວຑ຺ຒິ, ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ຆນຊາໂຕ ຊິຎ຺ຊຸກຄຸມ຺ໂພ ອວຕ຺ຖຣິ. ທາຣໂກ ປຕນ຺ໂຕ ໂກຊວເກ ວິຍ ຕສ຺ມິໍ ປຕິ. ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ນຬກາຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ເວຬຸພລິ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ເວຬຸຄຸມ຺ພໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ມິໍ ຈລນ຺ເຕ ທາຣໂກ ສທ຺ທມກາສິ. ໂສ ‘‘ທາຣກສທ຺ໂທ ວິຍາ’’ຕິ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ອາທາຍ ຄໂຕ.

ກາຬີ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ທາຣໂກ ວຑ຺ຒິໂຕ ‘‘ໂຆສໂກ’’ຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ເສຏ຺ຐິໂນ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ກຓ຺ຏໂກ ວິຍ ຂາຍິ, ອຸຊຸກໍ ຕໍ ໂອໂລເກຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຕິ. ອຖສ຺ສ ມາຣຓູປາຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍກສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກທາ ຕ຺ວໍ ອາວາປໍ ອາລິມ຺ເປສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ – ‘‘ສ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ເຕນ ຫິ ອິທໍ ສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມມ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ເອໂກ ເມ ອວຊາຕປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສ຺ສາມິ, ອຖ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຕິຂິຓາຍ ວາສິຍາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈາຏິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາວາເປ ປເຈຍ຺ຍາສິ, ອິທໍ ເຕ ສຫສ຺ສໍ ສຈ຺ຈກາຣສທິສໍ. ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປນ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເສຏ຺ຐິ ປຸນທິວເສ ໂຆສກໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ, ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ມຍາ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ອາຓຕ຺ໂຕ, ເອຫິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ຫິຍ຺ໂຍ ກິຣ ເມ ປິຕຣາ ອາຓຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ນິປ຺ຜາເທຫີ’’’ຕິ ປຫິຓິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອຄມາສິ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອິຕໂຣ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຸຬໍ ກີຬນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ, ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉສິ ຠາຕິກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປິຕຸ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ. ອິເມ ມໍ ທາຣກາ ພຫຸໍ ລກ຺ຂໍ ຊິນິໍສຸ, ຕໍ ເມ ປຏິຊິນິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ປິຕຸ ຠາຍາມີ’’ຕິ. ‘‘ມາ ຠາຍິ, ຠາຕິກ, ອຫໍ ຕໍ ສາສນໍ ຫຣິສ຺ສາມິ. ພຫູຫິ ຊິໂຕ, ຍາວາຫໍ ອາຄຈ຺ຉາມິ, ຕາວ ເມ ລກ຺ຂໍ ປຏິຊິນາ’’ຕິ.

ໂຆສໂກ ກິຣ ຄຸຬກີຬາຍ ເຉໂກ, ເຕນ ນໍ ເອວໍ ນິພນ຺ຘິ. ໂສປິ ຕໍ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ວເທຫິ – ‘ປິຕຣາ ກິຣ ເມ ຫິຍ຺ໂຍ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ອາຓຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິປ຺ຜາເທຫີ’’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອວຈ. ອຖ ນໍ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເສຏ຺ຐິນາ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ມາເຣຕ຺ວາ ອາວາເປ ຂິປິ. ໂຆສໂກປິ ທິວສຠາຄໍ ກີຬິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ນ ຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອຫໍ ຘີ’’ຕິ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິຕ຺ວາ ສກລສຣີເຣ ປກ຺ກຸຖິຕໂລຫິໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ກຸມ຺ຠກາຣ, ມາ ມໍ ນາສຍິ, ມາ ມໍ ນາສຍີ’’ຕິ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ຕໍ ຕຖາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ມາ ສທ຺ທໍ ກຣິ, ກມ຺ມໍ ເຕ ນິປ຺ຜນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ປພ຺ພເຕນ ວິຍ ມຫນ຺ເຕນ ໂສເກນ ອວຕ຺ຖໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ອນປ຺ປກໍ ໂທມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທສິ. ຍຖາ ຕໍ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐສ຺ສ ປທຸສ຺ສມາໂນ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ໂຍ ທຓ຺ເຑນ ອທຓ຺ເຑສຸ, ອປ຺ປທຸຏ຺ເຐສຸ ທຸສ຺ສຕິ;

ທສນ຺ນມຎ຺ຎຕຣໍ ຐານໍ, ຂິປ຺ປເມວ ນິຄຈ຺ຉຕິ.

‘‘ເວທນໍ ຜຣຸສໍ ຊານິໍ, ສຣີຣສ຺ສ ຈ ເຠທນໍ;

ຄຣຸກໍ ວາປິ ອາພາຘໍ, ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປຎ຺ຈ ປາປຸເຓ.

‘‘ຣາຊໂຕ ວາ ອຸປສຄ຺ຄໍ, ອພ຺ຠກ຺ຂານຎ຺ຈ ທາຣຸຓໍ;

ປຣິກ຺ຂຍຎ຺ຈ ຎາຕີນໍ, ໂຠຄານຎ຺ຈ ປຠງ຺ຄຸຣໍ.

‘‘ອຖ ວາສ຺ສ ອຄາຣານິ, ອຄ຺ຄິ ຑຫຕິ ປາວໂກ;

ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ, ນິຣຍໍ ໂສປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໓໗-໑໔໐);

ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຸນ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ອຸຊຸກໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ກິນ຺ຕິ ນໍ ມາເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ, ‘‘ມມ ຄາມສເຕ ອາຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປາຍໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ເມ ອວຊາຕປຸຕ຺ໂຕ, ອິມໍ ມາເຣຕ຺ວາ ວຈ຺ຈກູເປ ຂິປຕຸ, ເອວໍ ກເຕ ອຫໍ ມາຕຸລສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ ໂຆສກ, ອມ຺ຫາກໍ ຄາມສເຕ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ອຕ຺ຖິ, ອິມໍ ປຓ຺ຓໍ ຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິ. ໂສ ປນ ອກ຺ຂຣສມຍໍ ນ ຊານາຕິ. ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ນໍ ມາຣາເປນ຺ໂຕວ ເສຏ຺ຐິ ມາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ກິໍ ອກ຺ຂຣສມຍໍ ສິກ຺ຂາເປສ຺ສຕິ? ອິຕິ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ມາຣາປນປຓ຺ຓເມວ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປາເຖຍ຺ຍໍ ເມ, ຕາຕ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ປາເຖຍ຺ເຍນ ເຕ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ‘ອສຸກຄາເມ ນາມ ມມສຫາຍໂກ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຆເຣ ປາຕຣາສໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉາຫີ’’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕໍ ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຊາຍໍ ປສ຺ສິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອນ຺ໂຕນຄຣໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍກເສຏ຺ຐິໂນ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍສິ ໂຆສໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ຕສ຺ມິໍ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ປເນກາ ຘີຕາ ອຕ຺ຖິ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ອຠິຣູປາ ປາສາທິກາ, ຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ເອກເມວ ເປສນກາຣິກໍ ທາສິໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ສິຣິຄພ຺ເຠ ວສາເປນ຺ຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕໍ ທາສິໍ ອນ຺ຕຣາປຓໍ ເປເສສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິຊາຍາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍຘີຕາຍ ເປສເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິໂຕ ຕາວ ເອຫິ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ເປສນໍ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ປີຐກໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕລໍ ມກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຍນໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເທຫິ, ປຈ຺ຉາ ເປສນໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ.

ອຖ ນໍ ຈິເຣນາຄຕໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສິ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ – ‘‘ມາ ເມ ກຸຊ຺ຌິ, ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສໂກ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ‘‘ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສໂກ’’ຕິ ນາມໍ ສຸຕ຺ວາວ ເປມໍ ຉວິຍາທີນິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕໍ. ໂກຕຸຫລກາລສ຺ມິຎ຺ຫິ ສາ ຕສ຺ສ ປຊາປຕີ ຫຸຕ຺ວາ ນາຬິໂກທນໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ອທາສິ, ຕສ຺ສານຸຠາເວນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ອິຕິ ຕໍ ໂສ ປຸພ຺ພສິເນໂຫ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ປຸພ຺ເພວ ສນ຺ນິວາເສນ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາ;

ເອວໍ ຕໍ ຊາຍເຕ ເປມໍ, ອຸປ຺ປລໍວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໔);

ອຖ ນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ສຍເນ ນິປນ຺ໂນ ນິທ຺ທາຍຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ? ‘‘ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ປຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ກິໍ ປຓ຺ຓໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ມາຕາປິຕູນໍ ອຎ຺ຎວິຫິຕຕາຍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອກ຺ຂຣສມເຍ ກຸສລຕາຍ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ວຕ ພາໂລ, ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓປຓ຺ຓໍ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ສເຈ ມຍາ ນ ທິຏ຺ຐໍ ອສ຺ສ, ນຕ຺ຖິສ຺ສ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ຜາເລຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ວຈເນນ ອປຣໍ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິ – ‘‘ອຍໍ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສໂກ ນາມ, ຄາມສຕໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ຊນປທເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄາມສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ທ຺ວິຠູມກໍ ເຄຫໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂເປນ ເຈວ ປຸຣິສຄຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂໍ ກໂຣຕຸ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍາ ກຕ’ນ຺ຕິ ສາສນໍ ເປເສຕຸ, ເອວໍ ກເຕ ອຫໍ ມາຕຸລສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ລິຂິຕ຺ວາ ຈ ປນ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສນ຺ເຕເຍວສ຺ສ ພນ຺ຘິ.

ໂສ ທິວສຠາຄໍ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ຕໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ຄາມກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕໍເຍວ ປສ຺ສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປິຕຣາ ເມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຓ຺ຓໍ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປຓ຺ຓໍ, ຕາຕ, ອາຫຣາ’’ຕິ ປຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາເຈຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ‘‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ມມ ສາມິໂນ ມຍິ ສິເນຫໍ ກຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ມງ຺ຄລໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິ. ‘‘ສີຆໍ ທາຣຸອາທີນິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ຄຫປຕິເກ ວຕ຺ວາ ຄາມມຊ຺ເຌ ວຸຕ຺ຕປກາຣໍ ເຄຫໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຄາມສຕໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຊນປທເສຏ຺ຐິໂນ ສນ຺ຕິກາ ຘີຕຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ‘‘ຍໍ ກາເຣມິ, ຕໍ ນ ໂຫຕິ; ຍໍ ນ ກາເຣມິ, ຕເທວ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ປຸຕ຺ຕໂສເກນ ສທ຺ຘິໍ ໂສ ໂສໂກ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິຑາຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕິສາຣໍ ຊເນສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາປິ ‘‘ສເຈ ໂກຈິ ເສຏ຺ຐິໂນ ສນ຺ຕິກາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ມມ ອກເຖຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຕຣໍ ມາ ກຖຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ຊເນ ອາຓາເປສິ. ເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ‘‘ທານິ ຕໍ ທຸຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ມມ ສາປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ສາມິກໍ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກໍ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ອາຫ – ‘‘ມາຕຸລ, ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ທຏ຺ຐຸກາໂມມ຺ຫິ, ເອກໍ ປາທມູລິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາປິ ຕສ຺ສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ຐິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ເສຏ຺ຐິ ຄິລາໂນ, ປຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ພລວາ, ທຸພ຺ພໂລ’’ຕິ? ‘‘ພລວາ ຕາວ, ອາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊຕິເຍວ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ສາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອຊານາເປຕ຺ວາວ ຕສ຺ສ ນິເວສນຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພຍຎ຺ຈ ທາເປຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ເປສິຕກາເລ ຄມິສ຺ສສິ, ອຈ຺ຉສ຺ສຸ ຕາວາ’’ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິ ປຸນ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ອວຈ, ‘‘ກິໍ, ມາຕຸລ, ນ ເຕ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຫິຕໍ, ສາມິ, ຄຕປຸຣິໂສ ນ ຕາວ ເອຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຸນ ອປຣໍ ເປເສຫີ’’ຕິ. ໂສ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຕເຖວ ປຏິປຊ຺ຊິ. ອຖ ເສຏ຺ຐິໂນ ໂຣໂຄ ພລວາ ຊາໂຕ, ເອກໍ ຠາຊນໍ ປວິສຕິ, ເອກໍ ນິກ຺ຂມຕິ. ປຸນ ເສຏ຺ຐິ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ມາຕຸລ, ນ ເຕ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຫິຕໍ, ສາມິ, ຄຕປຸຣິໂສ ນ ຕາວ ເອຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຸນ ອປຣໍ ເປເສຫີ’’ຕິ. ໂສ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕຕິຍວາເຣ ອາຄຕມ຺ປິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ, ອຍ຺ເຍ, ເສຏ຺ຐິ ອາຫາຣໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຈ຺ຈຸປຣາຍໂຓ ຊາໂຕ, ເອກໍ ຠາຊນໍ ນິກ຺ຂມຕິ, ເອກໍ ປວິສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ‘‘ອິທານິ ຄນ຺ຕຸໍ ກາໂລ’’ຕິ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ປິຕາ ເຕ ກິຣ ຄິລາໂນ’’ຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ວເທສິ ຠທ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຜາສຸກມສ຺ສ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ສາມິ? ‘‘ຄາມສຕໂຕ ວຸຏ຺ຐານກປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ສກເຏຫິ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ.

ອຖ ນໍ ສາ ‘‘ປິຕາ ເຕ ທຸພ຺ພໂລ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ປປຎ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອຕໍ ນິວຕ຺ຕາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລເຄຫໍ ເປເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ປາທປສ຺ເສ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາສິ, ອຫໍ ອຸສ຺ສີສກປສ຺ເສ ຐສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຄຫໍ ປວິສມານາເຍວ ຈ ‘‘ເຄຫສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິເສ ອາຓາເປສິ. ປວິຏ຺ຐກາເລ ປນ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຸ ປາທປສ຺ເສ ອຏ຺ຐາສິ, ອິຕຣາ ອຸສ຺ສີສກປສ຺ເສ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເສຏ຺ຐິ ອຸຕ຺ຕານໂກ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ປນ ຕສ຺ສ ປາເທ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ, ສາມິ, ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ’’ຕິ? ‘‘ເອສ ປາທມູເລ ຐິໂຕ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ທິສ຺ວາ ອາຍກມ຺ມິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ມມ ເຄເຫ ກິຕ຺ຕກໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ຘນສ຺ເສວ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິໂຍ, ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄຠຓ຺ຑານໍ ປນ ວນຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທຍານວາຫນານຎ຺ຈ ອຍຎ຺ຈ ອຍຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຆສກສ຺ສ ນ ເທມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ‘‘ອຍໍ ປຸນ ກເຖນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂສກາຕຸຣາ ວິຍ ເກເສ ວິກິຣິຕ຺ວາ ໂຣທມານາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ຕາຕ, ວເທຖ, ອິທມ຺ປິ ນາມ ໂວ ວຈນໍ ສຸໂຓມ, ອລກ຺ຂິກາ ວຕມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຕ຺ຖເກນ ນໍ ອຸຣມຊ຺ເຌ ປຫຣນ຺ຕີ ປຕິຕ຺ວາ ຍຖາ ປຸນ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາສ຺ສ ອຸຣມຊ຺ເຌ ມຕ຺ຖເກນ ຆໍເສນ຺ຕີ ອາໂຣທນໍ ທສ຺ເສສິ. ເສຏ຺ຐິ ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ກາລມກາສິ. ‘‘ເສຏ຺ຐິ ມໂຕ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸເຕນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຘີຕາ ວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ເທວ, ໂຆສໂກ ນາມ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ, ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາວ ມໂຕ, ເທວາ’’ຕິ.

ຣາຊາ ອປຣຠາເຄ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ທິວເສ ເທໂວ ວສ຺ສິ. ຣາຊງ຺ຄເຓ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸທກໍ ສຓ຺ຐາຕິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຣາຊານໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາຍາສິ. ຣາຊາ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຣາຊງ຺ຄເຓ ອຸທກໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຆສໂກ ນາມ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປິຕາ ເມ ມໂຕຕິ ມາ ໂສຈິ, ຕວ ເປຕ຺ຕິກໍ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ຕຸຍ຺ຫເມວ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ຣາຊາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຎ຺ຈ ນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ອາຄມນກາເລ ລງ຺ຆິຕໍ ອຸທກໍ ຄມນກາເລ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສຓິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ຕໂຕວ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸທກໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ອາຄມ຺ມ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສຓິກໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ເທວ, ອຫໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກຸມາຣໂກ, ກີຬນກາໂລ ນາມ, ໂສ ອິທານິ ປນ ເມ ເທເວນ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຏິສ຺ສຸຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ປຸເຣ ອຈຣິຕ຺ວາ ອິທານິ ສນ຺ນິສິນ຺ເນນ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ຘິຕິມາຍໍ ປຸຣິໂສ, ອິທາເນວສ຺ສ ຐານນ຺ຕຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປິຕຣາ ຠຸຕ຺ຕໍ ໂຠຄໍ ທຕ຺ວາ ສພ຺ພສເຕນ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ.

ໂສ ຣເຖ ຐຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ອກາສິ. ໂອໂລກິໂຕໂລກິຕຏ຺ຐານໍ ກມ຺ປຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ກາຬິທາສິຍາ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ອມ຺ມ ກາຬິ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ເອຕ຺ຕິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓປຓ຺ຓໍ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຆຣໍ ອາຄໂຕ, ອຖສ຺ສ ມຍາ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ຜາເລຕ຺ວາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ມງ຺ຄລກຣຓຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎໍ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຕ຺ຖ ອາຣກ຺ໂຂ ກໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ປສ຺ສສິ, ອິມໍ ປນ ເສຏ຺ຐິ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາເຣຕຸກາໂມ ມາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ເກວລໍ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫຸໍ ຘນໍ ຂີຍີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ອຕິຠາຣິຍໍ ວຕ ເສຏ຺ຐິນາ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ຕໍ ປນ ນໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ຫສິຕໍ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ຫສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເອກໍ ກາຣຓໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ. ‘‘ກເຖຫິ ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສາ ນ ກເຖສິ’’. ໂສ ‘‘ສເຈ ນ ກເຖສ຺ສສິ, ທ຺ວິຘາ ຕໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອສິໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ. ສາ ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕິກາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕຍາ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘາຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຫສິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍທິ ມມ ປິຕຣາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ມຍ຺ຫໍ ນິຍ຺ຍາທິຕໍ, ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ໂຫສີ’’ຕິ? ໂສ ກິຣ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ຊານາຕິ, ເຕນສ຺ສາ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທຫິ. ອຖສ຺ສ ສາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຕຣາ ມຣຓປຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ເປສິຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ມຍາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ກເຖສິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ອຠູຕໍ ກເຖສີ’’ຕິ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຣໍ ກາຬິໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຕາຕ, ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ມາເຣຕຸກາໂມ ມາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫຸໍ ຘນໍ ຂີຍິ, ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ຕ຺ວໍ ມຣຓໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ, ອິທານິ ໂຠຄຄາມໂຕ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພສເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ກມ຺ມໍ, ເອວຣູປາ ໂຂ ປນ ມຣຓາ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ມມ ປມາທຊີວິຕໍ ຊີວິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອທ຺ຘິກກປຓາທີນໍ ທານໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ມິຕ຺ໂຕ ນາມສ຺ສ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ທານພ຺ຍາວໂຏ ອໂຫສິ. ອຍໍ ໂຆສກເສຏ຺ຐິໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ຠທ຺ທວຕີນຄເຣ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິ ນາມ ໂຆສກເສຏ຺ຐິໂນ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພສຫາຍໂກ ອໂຫສິ. ຠທ຺ທວຕີນຄຣໂຕ ອາຄຕານໍ ວາຓິຊານໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວຍປ຺ປເທສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຫາຍກຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສສິ. ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິປິ ໂກສມ຺ພິໂຕ ອາຄຕານໍ ວາຓິຊານໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຆສກເສຏ຺ຐິໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວຍປ຺ປເທສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຫາຍກຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສສິ. ເອວໍ ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ວສິໍສຸ. ອປຣຠາເຄ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິໂນ ເຄເຫ ອຫິວາຕໂຣໂຄ ປຕິໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ປຕິເຕ ປຐມໍ ມກ຺ຂິກາ ມຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອນຸກ຺ກເມເນວ ກີຏາ ມູສິກາ ກຸກ຺ກຸຏາ ສູກຣາ ຄາໂວ ທາສີ ທາສາ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຆຣມານຸສກາປິ ມຣນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເຍ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕິ, ເຕ ຊີວິຕໍ ລຠນ຺ຕິ, ຕທາ ປນ ເສຏ຺ຐິ ຈ ຠຣິຍາ ຈ ຘີຕາ ຈສ຺ສ ຕຖາ ປລາຍິຕ຺ວາ ໂຆສກເສຏ຺ຐິໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ໂກສມ຺ພິມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄເຍວ ຂີຓປາເຖຍ຺ຍາ ວາຕາຕເປນ ເຈວ ຂຸປ຺ປິປາສາຫິ ຈ ກິລນ຺ຕສຣີຣາ ກິຈ຺ເຉນ ໂກສມ຺ພິໍ ປຕ຺ວາ ອຸທກຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກໍ ສາລໍ ປວິສິໍສຸ.

ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຊາຕມາຕຸຍາປິ ອມນາປາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຫາຍໂກ ກິຣ ເມ ອທ຺ຘິກກປຓາທີນໍ ເທວສິກໍ ສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທານໍ ທາເປສິ. ຕຕ຺ຖ ຘີຕຣໍ ເປເສຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເອກາຫໍ ທ຺ວີຫໍ ອິເຘວ ສຣີຣໍ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ສຫາຍກໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ສາລາຍເມວ ວສິໍສຸ. ປຸນທິວເສ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕ ກປຓທ຺ຘິກາທີສຸ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ມາຕາປິຕໂຣ, ‘‘ອມ຺ມ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ເປສຍິໍສຸ. ມຫາໂຠຄກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ວິປຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຉິນ຺ນລຊ຺ຊິຕາຍ ອລຊ຺ຊມານາ ປາຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກປຓຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຕິ ປຏິວີເສ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ ຈ ປນ ‘‘ຕໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສາ ຕໂຍ ປຏິວີເສ ອທາສິ. ຕາຍ ຠຕ຺ເຕ ອາຫເຏ ຕໂຍປິ ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນິສີທິໍສຸ.

ອຖ ມາຕາຘີຕໂຣ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ສາມິ, ວິປຕ຺ຕິ ນາມ ມຫາກຸລານມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມາ ອມ຺ເຫ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊ, ມາ ຈິນ຺ຕຍີ’’ຕິ. ອິຕິ ນໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ຍາຈິຕ຺ວາ ໂຠເຊສຸໍ. ໂສ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາລມກາສິ. ມາຕາຘີຕໂຣ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ໂຣທິໍສຸ. ກຸມາຣິກາ ປຸນທິວເສ ໂຣທມານາ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກຕິ ປຏິວີເສ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ໂຠເຊສິ. ສາປິ ຕາຍ ຍາຈິຍມານາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ຕໍ ທິວສເມວ ກາລມກາສິ. ກຸມາຣິກາ ເອກິກາວ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ຕາຍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕິວິຍ ສຎ຺ຊາຕຉາຕກທຸກ຺ຂາ ປຸນທິວເສ ຍາຈເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຣທນ຺ຕີ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກຕິ ປຏິວີເສ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມິຕ຺ຕກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຕໍ ຕໂຍ ທິວເສ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິໍ ສຎ຺ຊານາຕິ, ເຕນ ຕໍ ‘‘ອເປຫິ ນສ຺ສ, ວສລິ, ອຊ຺ຊ ຕວ ກຸຈ຺ຉິປ຺ປມາຓໍ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ອາຫ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ ກຸລຘີຕາ ປຈ຺ໂຈຣສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕິປຫາຣໍ ວິຍ ວເຓ ຂາໂຣທກເສຈນກໍ ວິຍ ຈ ປຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕຍາ ປຸເຣ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາສາ ຄຫິຕາ, ຫິຍ຺ໂຍ ທ຺ເວ, ອຊ຺ຊ ເອກໍ ຄຓ຺ຫາສິ. ອຊ຺ຊ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຈ຺ຉິປ຺ປມາຓໍ ຎາຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມາ ມໍ, ສາມິ, ‘ອຕ຺ຕໂນວ ອຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫີ’ຕິ ມຎ຺ຎິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ? ‘‘ປຸເຣ ຕໂຍ ຊນາ ອຫຸມ຺ຫ, ສາມິ, ຫິຍ຺ໂຍ ທ຺ເວ, ອຊ຺ຊ ເອກິກາວ ຊາຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ເກນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕາຍ ກຖິຕໍ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສຎ຺ຊາຕພລວໂທມນສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ຕ຺ວໍ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ອຊ຺ຊກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມມ ຘີຕາເຍວ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສີເສ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ຆຣໍ ເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ສາ ທານຄ຺ເຄ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທໍ ມຫາສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ກສ຺ມາ ເອຕໍ ຊນໍ ນິສ຺ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ທານໍ ນ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ກຖໍ ສກ຺ກາ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ ທານຄ຺ຄໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ເສວ ປເວສນປ຺ປມາເຓນ ທ຺ເວ ທ຺ວາຣານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ, ‘ເອເກນ ທ຺ວາເຣນ ປວິສິຕ຺ວາ ເອເກນ ນິກ຺ຂມຖາ’ຕິ ວເທຖ, ເອວໍ ນິສ຺ສທ຺ທາ ຫຸຕ຺ວາວ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ທໂກວ, ອມ຺ມ, ອຸປາໂຍ’’ຕິ ຕຖາ ກາເຣສິ. ສາປິ ປຸພ຺ເພ ສາມາ ນາມ. ວຕິຍາ ປນ ກາຣິຕຕ຺ຕາ ສາມາວຕີ ນາມ ຊາຕາ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານຄ຺ເຄ ໂກລາຫລໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທີ. ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ປຸພ຺ເພ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທານຄ຺ເຄ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ຕຸສ຺ສຕິ. ທ຺ວີຫຕີຫໍ ປນ ສທ຺ທໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ມິຕ຺ຕກຸຏຸມ຺ພິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ທິຍ຺ຍຕິ ກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ທານ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິໍ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ສທ຺ໂທ ນ ສຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ? ‘‘ຍຖາ ນິສ຺ສທ຺ທາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເມ ອຸປາໂຍ ກໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ປຸພ຺ເພວ ກສ຺ມາ ນາກາສີ’’ຕິ? ‘‘ອຊານນຕາຍ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກຖໍ ເຕ ຎາໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຘີຕຣາ ເມ ອກ຺ຂາໂຕ, ສາມີ’’ຕິ. ມຍ຺ຫໍ ອວິທິຕາ ‘‘ຕວ ຘີຕາ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ອຫິວາຕໂຣຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຠທ຺ທວຕິຍເສຏ຺ຐິໂນ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐປິຕຠາວໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມມ ກສ຺ມາ ນ ກເຖສິ, ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ຘີຕາ ມມ ຘີຕາ ນາມາ’’ຕິ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ຕ຺ວໍ ມມ ຘີຕາສີ’’ຕິ ຕໍ ສີເສ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ປຣິວາຣຕ຺ຖາຍ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ພຫິ ອນິກ຺ຂມນກາ ກຸລຘີຕໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປທສາວ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສໍ ສາມາວຕີປິ ປຎ຺ຈຫິ ອິຕ຺ຖິສເຕຫິ ປຣິວາຣິຕາ ຣາຊງ຺ຄເຓເນວ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ອຄມາສິ. ອຸເຕໂນ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສິມາ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ກສ຺ສຈິ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ສ ຘີຕໂຣ’’ຕິ? ‘‘ໂຆສກເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ເທວ, ສາມາວຕີ ນາເມສາ’’ຕິ. ໂສ ທິສ຺ວາວ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນໂຫ ເສຏ຺ຐິໂນ ສາສນໍ ປາເຫສິ – ‘‘ຘີຕຣໍ ກິຣ ເມ ເປເສຕູ’’ຕິ. ‘‘ນ ເປເສມິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ມາ ກິຣ ເອວໍ ກໂຣຕຸ, ເປເສຕຸເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ມຍໍ ຄຫປຕິກາ ນາມ ກຸມາຣິການໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ວິເຫເຐຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນຠເຍນ ນ ເທມ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ລຎ຺ຉາເປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ຠຣິຍຎ຺ຈ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ກາຣາເປສິ. ສາມາວຕີ, ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສິຕຸໍ ໂອກາສໍ ອລຠນ຺ຕີ, ‘‘ກິໍ ເອຕໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອມ຺ມ, ຣາຊາ ຕວ ກາຣຓາ ປຫິຓິ. ອຖ ‘ນ ມຍໍ ທສ຺ສາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຆຣໍ ລຎ຺ຉາເປຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ພຫິ ກາຣາເປສີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ຠາຣິຍໍ ໂວ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຣຎ຺ຎາ ນາມ ປຫິເຕ ‘ນ, ເທມາ’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ສເຈ ເມ ຘີຕຣໍ ສປຣິວາຣໍ ຄຓ຺ຫຖ, ເທມາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ອມ຺ມ, ຕວ ຣຸຈິຍາ ສຕິ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຕຖາ ສາສນໍ ປາເຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ສປຣິວາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ເສສາ ຕສ຺ສາເຍວ ປຣິວາຣິຕ຺ຖິໂຍ ອເຫສຸໍ. ອຍໍ ສາມາວຕິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ອຸເຕນສ຺ສ ປນ ອປຣາປິ ວາສຸລທຕ຺ຕາ ນາມ ເທວີ ອໂຫສິ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ຘີຕາ. ອຸຊ຺ເຊນິຍຎ຺ຫິ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊໂຕ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ກສ຺ສຈິ ເອວຣູປາ ສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ‘‘ກິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາເມສາ, ໂກສມ຺ພິຍໍ ອຸເຕນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຕິມຫຕີ ສມ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ກາ ໂສ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມເຍວາ’’ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ໂສ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕໍ ນາມ ສິປ຺ປໍ ຊານາຕິ, ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓໍ ວາເທນ຺ໂຕ ນາເຄ ປລາເປຕິປິ ຄຓ຺ຫາຕິປິ. ຫຕ຺ຖິວາຫນສມ຺ປນ຺ໂນ ເຕນ ສທິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ໂສ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ເຕ, ເທວ, ເອກນ຺ເຕນ ອຍໍ ນິຈ຺ຉໂຍ, ເຕນ ຫິ ທາຣຸຫຕ຺ຖິໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສາສນ຺ນຏ຺ຐານໍ ເປເສຫິ. ໂສ ຫຕ຺ຖິວາຫນໍ ວາ ອສ຺ສວາຫນໍ ວາ ສຸຕ຺ວາ ທູຣມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ນໍ ອາຄຕໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຣາຊາ ‘‘ອຕ຺ເຖໂສ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ທາຣຸມຍໍ ຍນ຺ຕຫຕ຺ຖິໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ພຫິ ປິໂລຕິກາຫິ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕຈິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິຊິເຕ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ເອກສ຺ມິໍ ສຣຕີເຣ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ຫຕ຺ຖິໂນ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ສຏ຺ຐິ ປຸຣິສາ ອປຣາປຣໍ ຈງ຺ກມນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິລຓ຺ຑໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຉຑ຺ເຑສຸໍ. ເອໂກ ວນຈຣໂກ ຫຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ເທວ, ມຍາ ສພ຺ພເສໂຕ ເກລາສກູຏປຏິຠາໂຄ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ວຣວາຣໂຓ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ອຸເຕໂນ ຕເມວ ມຄ຺ຄເທສກໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ສປຣິວາໂຣ ນິກ຺ຂມິ. ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ຈຣປຸຣິສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຕຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ພລກາຍໍ ປໂຍເຊສິ. ອຸເຕໂນ ຕສ຺ສາຄມນໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ອນ຺ໂຕ ຐິຕມນຸສ຺ສາ ເວເຄນ ປລາເປສຸໍ. ກຏ຺ຐຫຕ຺ຖີ ຣຎ຺ໂຎ ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວີຓໍ ວາເທນ຺ຕສ຺ສ ຕນ຺ຕິສທ຺ທໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ປລາຍຕິເຍວ. ຣາຊາ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອສ຺ສໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອນຸພນ຺ຘິ. ຕສ຺ມິໍ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘນ຺ເຕ ພລກາໂຍ ໂອຫີຍິ. ຣາຊາ ເອກໂກວ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ປຍຸຕ຺ຕາ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ປຸຣິສາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຎ຺ໂຎ ອທໍສຸ. ອຖສ຺ສ ພລກາໂຍ ອມິຕ຺ຕວສໍ ຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ພຫິນຄເຣວ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິເວເສຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິ.

ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊໂຕປິ ອຸເຕນໍ ຊີວຄ຺ຄາຫເມວ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ໂຈຣເຄເຫ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ຕໂຍ ທິວເສ ຊຍປານໍ ປິວິ. ອຸເຕໂນ ຕຕິຍທິວເສ ອາຣກ຺ຂເກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຫໍ ໂວ, ຕາຕ, ຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘‘ປຈ຺ຈາມິຕ຺ໂຕ ເມ ຄຫິໂຕ’ຕິ ຊຍປານໍ ປິວຕີ’’ຕິ. ‘‘ກາ ນາເມສາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວິຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ກິຣິຍາ, ນນຸ ປຏິຣາຊູນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວາ ມາເຣຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ, ອມ຺ເຫ ທຸກ຺ຂໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຊຍປານໍ ກິຣ ປິວຕີ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ວທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມິ, ເອວຣູໂປ ກິຣ ເຕ ມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ທສ຺ສາມິ, ຄຫຓສມເຍ ມໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫິ. ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ວນ຺ທິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ກ຺ຍາຫໍ ຕໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມິ, ນ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ອຫມ຺ປິ ເຕ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຣາຊາຓໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກໂຣຫິ, ສຣີຣສ຺ສ ເມ ອິສ຺ສໂຣ, ນ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ສູຣຄຊ຺ຊິຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມມ ຘີຕຣໍ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອຫໍ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິເກ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອມ຺ຫາກໍ ຆເຣ ເອກາ ຂຸຊ຺ຊາ ອຕ຺ຖິ ຕສ຺ສາ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາຍ ຕ຺ວໍ ພຫິສາຓິຍໍ ຐິໂຕວ ມນ຺ຕໍ ວາເຈຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ, ຂຸຊ຺ຊາ ວາ ໂຫຕຸ ປີຐສປ຺ປິ ວາ, ວນ຺ທນ຺ຕິຍາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ວາສຸລທຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ເອໂກ ສງ຺ຂກຸຏ຺ຐີ ອນຄ຺ຆມນ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ຊານາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຕ຺ວໍ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫ, ໂສ ພຫິສາຓິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຕຸຍ຺ຫໍ ວາເຈສ຺ສຕິ. ຕວ ສນ຺ຕິກາ ອຫໍ ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ເອວໍ ໂສ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສນ຺ຖວກຣຓຠເຍນ ຘີຕຣໍ ຂຸຊ຺ຊໍ, ອິຕຣໍ ສງ຺ຂກຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາຍ ພຫິ ຐິໂຕ ມນ຺ຕໍ ວາເຈສິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ມນ຺ຕປທໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໍ ‘‘ອເຣ ຂຸຊ຺ເຊ ອຕິພຫໂລຏ຺ຐກໂປລໍ ເຕ ມຸຂໍ, ເອວໍ ນາມ ວເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອເຣ ທຸຏ຺ຐສງ຺ຂກຸຏ຺ຐິ ກິໍ ວເທສິ, ກິໍ ມາທິສາ ຂຸຊ຺ຊາ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ? ສາຓິກຓ຺ຓໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາ ວາສຸລທຕ຺ຕາ ນາມາຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ປິຕາ ເຕ ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘ຂຸຊ຺ຊາ’ຕິ ກເຖສີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ກເຖນ຺ໂຕ ຕໍ ສງ຺ຂກຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສີ’’ຕິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ‘‘ເຕນ ຫິ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຖວກຣຓຠເຍນ ກຖິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນ຺ໂຕສາຓິຍຎ຺ເຎວ ສນ຺ຖວໍ ກຣິໍສຸ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມນ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ສິປ຺ປຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຣາຊາປິ ຘີຕຣໍ ນິຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ສິປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຄຓ຺ຫາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ອຸເຕໂນ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ສາມິເກນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ ເນວ ມາຕາປິຕໂຣ ນ ຠາຕຸຠຄິນິໂຍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິຕໍ ທສ຺ສສິ, ປຎ຺ຈ ເຕ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ປຣິວາຣໍ ທຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ອິມສ຺ມິໍ ວຈເນ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ທສ຺ສາມິ ໂວ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ສາມີ’’ຕິ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ສິປ຺ປ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ຕາວ ນິຏ຺ຐິຕໍ, ຕາຕ, ສິປ຺ປ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ເອກໍ ວາຫນຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ກິໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ຣຕ຺ຕິໍ ກິຣ ຕາຣກສຎ຺ຎາຍ ມນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ໂອສຘໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ເວລາຍ ວາ ອເວລາຍ ວາ ນິກ຺ຂມນກາເລ ເອກໍ ທ຺ວາຣຎ຺ເຈວ ເອກໍ ວາຫນຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕໍ ເອກໍ ທ຺ວາຣໍ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກຣິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ປຎ຺ຈ ວາຫນານິ ອເຫສຸໍ. ຠທ຺ທວຕີ ນາມ ກເຣຓຸກາ ເອກທິວສໍ ປຎ຺ຎາສ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉຕິ, ກາໂກ ນາມ ທາໂສ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຈລກຏ຺ຐິ ຈ ມຸຎ຺ຈເກສີ ຈາຕິ ທ຺ເວ ອສ຺ສາ ໂຍຊນສຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນາຬາຄິຣິ ຫຕ຺ຖີ ວີສຕິ ໂຍຊນສຕນ຺ຕິ.

ໂສ ກິຣ ຣາຊາ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ເອກສ຺ສ ອິສ຺ສຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ອິສ຺ສເຣ ພຫິນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ສກລນຄຣວາສີນໍ ມາເຣນ ອາວຏ຺ຏິຕຕ຺ຕາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂາມ຺ປິ ອລຠິຕ຺ວາ ຍຖາໂຘເຕນ ປຕ຺ເຕນ ນິກ຺ຂມິ. ອຖ ນໍ ນຄຣທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕກາເລ ມາໂຣ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ໂວ ກິຎ຺ຈິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ອລຠນາກາຣໍ ກຣີ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ປວິສຖ, ອິທານິ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ນາຫໍ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສເຈ ຫິ ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ປຸນ ໂສ ສກລນຄຣວາສີນໍ ສຣີເຣ ອຘິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປາຓິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫສນເກຬິໍ ກເຣຍ຺ຍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄເຕ ມາໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ອຖ ໂສ ອິສ຺ສໂຣ ຍຖາໂຘເຕເນວ ປຕ຺ເຕນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ກິຎ຺ຈິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຈຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕມ຺ຫາວຸໂສ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍ຺ໂຍ, ມຍາ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ອກເຖຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວທຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ລທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕຸຈ຺ຉໍ ທິສ຺ວາ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕານິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ອຊານນຕາຍ ສູໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ‘‘ໂຖກໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຘິວາເສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເວເຄນ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາກໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ອຎ຺ໂຎ ຕຍາ ສມ຺ປນ຺ນເວຄຕໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສີເຆນ ຊເວນ ຠທນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘ປຕ຺ຕໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເທຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເວເຄນ ເອຫີ’’ຕິ. ໂສ ເອກວຈເນເນວ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫຣິ. ອິສ຺ສໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຊນສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສີຆໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສມ຺ປາເທຫິ, ອຫໍ ເຕ ອິໂຕ ປຕ຺ຕິໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ.

ໂສປິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊເວນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ເວລາ ອຸປກຏ຺ຐາ’ຕິ ອຫໍ ອຕິສີເຆນ ຊເວນ ອາຄໂຕ ຈ ຄໂຕ ຈ, ເອຕສ຺ສ ເມ ຊວສ຺ສ ຜເລນ ໂຍຊນານໍ ປຓ຺ຓາສສຏ຺ຐິສຕວີສສຕຄມນສມຕ຺ຖານິ ປຎ຺ຈ ວາຫນານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕຸ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ສຣີຣໍ ສູຣິຍເຕເຊນ ຕຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ສ ເມ ຜເລນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອາຓາ ສູຣິຍເຕຊສທິສາ ໂຫຕຸ, ອິມສ຺ມິໍ ເມ ປິຓ຺ຑປາເຕ ສາມິນາ ປຕ຺ຕິ ທິນ຺ນາ, ຕສ຺ສາ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ສ ຠາຄີ ໂຫມີ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ສພ຺ພເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ຈນ຺ໂທ ປນ຺ນຣໂສ ຍຖາ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕ ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິກຖາ; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑. ໑໙໒);

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ຂິປ຺ປເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ມຓິໂຊຕິຣໂສ ຍຖາ’’ຕິ. –

ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ກິຣ ອິຘາວ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອນຸໂມທນຄາຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຊຕິຣໂສຕິ ສພ຺ພກາມທທໍ ມຓິຣຕນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ. ໂສ ເອຕຣຫິ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊໂຕ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ຈ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ວາຫນານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍານກີຬາຍ ນິກ຺ຂມິ. ອຸເຕໂນ ‘‘ອຊ຺ຊ ປລາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕາມຫນ຺ເຕ ຈມ຺ມປສິພ຺ພເກ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ກເຣຓຸກາປິຏ຺ເຐ ຐເປຕ຺ວາ ວາສຸລທຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ປລາຍິ. ອນ຺ເຕປຸຣປາລກາ ປລາຍນ຺ຕໍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ‘‘ສີຆໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ພລໍ ປຫິຓິ. ອຸເຕໂນ ພລສ຺ສ ປກ຺ຂນ຺ທຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ກຫາປຓປສິພ຺ພກໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປາເຕສິ, ມນຸສ຺ສາ ກຫາປເຓ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ປຸນ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ອິຕໂຣ ສຸວຓ຺ຓປສິພ຺ພກໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປາເຕຕ຺ວາ ເນສໍ ສຸວຓ຺ຓໂລເຠນ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕານຎ຺ເຎວ ພຫິ ນິວຸຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາວ ອຕ຺ຕໂນ ພລກາໂຍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປເວເສສິ. ໂສ ປຕ຺ວາວ ວາສຸລທຕ຺ຕໍ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ. ອຍໍ ວາສຸລທຕ຺ຕາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ອປຣາ ປນ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ສາ ກິຣ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘີຕາ. ມາຕາປິສ຺ສາ ມາຄຓ຺ຑິຍາເຍວ ນາມໍ. ຈູຬປິຕາປິສ຺ສາ ມາຄຓ຺ຑິໂຍວ, ສາ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ ເທວຈ຺ຉຣປຏິຠາຄາ. ປິຕາ ປນສ຺ສາ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ສາມິກໍ ອລຠນ຺ໂຕ ມຫນ຺ເຕຫິ ມຫນ຺ເຕຫິ ກຸເລຫິ ຍາຈິໂຕປິ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ຕຸມ຺ເຫ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສປຊາປຕິກສ຺ສ ອນາຄາມິຜລູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຕສ຺ສ ພຫິນິຄເມ ອຄ຺ຄິປຣິຈຣຓຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອິມິນາ ປຸຣິເສນ ສທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ປຸຣິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ອິມສ຺ສ ໂປສາປນຕ຺ຖາຍ ຘີຕຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓ, ເອກາ ເມ ຘີຕາ ອຕ຺ຖິ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕສ຺ສາ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຸຣິສໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ຕສ຺ສາ ອນຸຈ຺ຉວິກາ, ສາ ຈ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ອນຸຈ຺ຉວິກາ. ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ປາທປຣິຈາຣິກາ, ຕສ຺ສາ ຈ ຠຕ຺ຕາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ໂວ ອຫໍ ທສ຺ສາມິ, ຍາວ ມມາຄມນາ ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເວເຄນ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ໂຠຕິ, ໂຠຕິ ຘີຕຸ ເມ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ປຸຣິໂສ ທິຏ຺ໂຐ, ສີຆໍ ສີຆໍ ນໍ ອລງ຺ກໂຣຫີ’’ຕິ ຕໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປາຍາສິ. ສກລນຄຣໍ ສງ຺ຂຸຠິ. ອຍໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ກິຣ ວເທຕິ, ‘‘ກີທິໂສ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ, ປສ຺ສິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ມຫາຊໂນ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິ.

ຕສ຺ມິໍ ຘີຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປທເຈຕິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ປທເຈຕິຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ເຍສຎ຺ຈຕ຺ຖາຍ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ເຕເຍວ ນໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນ ອທສ຺ສນກຣຓຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ຖິອາທໂຍ ວາ ອກ຺ກມນ຺ຕຸ, ມຫາເມໂຆ ວາ ປວສ຺ສຕຸ, ເວຣມ຺ຠວາຕາ ວາ ປຫຣນ຺ຕຸ, ນ ຕໍ ໂກຈິ ມກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຫ – ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ ປຸຣິໂສ’’ຕິ. ‘‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕິຏ຺ຐາຫີ’ຕິ ນໍ ອວຈໍ, ກຸຫິໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ຄໂຕ’’ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປທເຈຕິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍມສ຺ສ ປທວລຎ຺ໂຊ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ສລກ຺ຂຓມນ຺ຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປຄຸຓຕາຍ ລກ຺ຂຓມນ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປທລກ຺ຂຓໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ນຍິທໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓເສວິໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຣຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ປທໍ ຠເວ,

ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕິ ສຫສານຸປີຬິຕໍ;

ມູຬ຺ຫສ຺ສ ໂຫຕິ ອວກຑ຺ຒິຕໍ ປທໍ,

ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທສ຺ສ ອິທມີທິສໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໐-໒໖໑; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໕);

ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອວມາຫ – ‘‘ໂຠຕິ ຕ຺ວໍ ອຸທກປາຕິຍໍ ກຸມ຺ຠີລໍ, ເຄຫມຊ຺ເຌ ຈ ປນ ໂຈຣໍ ວິຍ ມນ຺ເຕ ປສ຺ສນສີລາ, ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຫີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ວເທຫິ, ນຍິທໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓເສວິໂນ ປທນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ໂສ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓ, ຘີຕຣໍ ເມ ຕວ ໂປສາປນຕ຺ຖາຍ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຘີຕຣາ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ວາ ນຕ຺ຖິ ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາວ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກໍ ເຕ ກາຣຓໍ ກເຖມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກເຖຫິ ສມຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູລາ ມາເຣນ ອນຸພທ຺ຘຠາວໍ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ຈ ປນ ‘‘ອຕີໂຕ ທານິ ເມ ເອສ ວິສຍ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ໂສກາຕຸຣສ຺ສ ໂສກວູປສມນຕ຺ຖໍ ອາຄຕາຫິ ມາຣຘີຕາຫິ ກຸມາຣິກວຓ຺ຓາທິວເສນ ປໂຍຊິຕໍ ປໂລຠນໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ‘‘ຕທາປິ ມຍ຺ຫໍ ຉນ຺ໂທ ນາໂຫສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ທິສ຺ວານ ຕຓ຺ຫໍ ອຣຕິໍ ຣຄຎ຺ຈ,

ນາໂຫສິ ຉນ຺ໂທ ອປິ ເມຖຸນສ຺ມິໍ;

ກິເມວິທໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສປຸຓ຺ຓໍ,

ປາທາປິ ນໍ ສມ຺ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ເຉ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໐-໒໖໑; ສຸ. ນິ. ໘໔໑) –

ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ມາຄຓ຺ຑິຍາປິ ໂຂ ‘‘ສຈສ຺ສ ມຍາ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອນຕ຺ຖິກຠາໂວວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ປນ ມໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສປຸຓ຺ຓໍ ກໂຣຕິ, ປາທາປິ ນໍ ສມ຺ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ເຉຕິ, ໂຫຕຸ, ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິກຸລປເທສໂຠຄຍສວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາຄມ຺ມ ຕຖາຣູປໍ ຠຕ຺ຕາຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຣິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິ. ‘‘ກິໍ ປນ ສຕ຺ຖາ ຕາຍ ອຕ຺ຕນິ ອາຆາຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ໂນ’’ຕິ? ‘‘ຊານາຕິເຍວ. ຊານນ຺ໂຕ ກສ຺ມາ ຄາຖມາຫາ’’ຕິ? ອິຕເຣສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວເສນ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ອາຆາຕໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມາຣຫານໍ ວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິເຍວ. ມາຕາປິຕໂຣ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຈູຬມາຄຓ຺ຑິຍໍ ກນິຏ຺ຐໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຈູຬມາຄຓ຺ຑິໂຍປິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ຘີຕາ ໂອມກສຕ຺ຕສ຺ສ ນ ອນຸຈ຺ຉວິກາ, ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎວ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ. ຕໍ ອາທາຍ ໂກສມ຺ພິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ ເທວສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ ອຸເຕນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວສິເນໂຫ ອຠິເສກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕມາຕຸຄາມປຣິວາຣໍ ທຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ອຍໍ ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ເອວມສ຺ສ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສນາຏກິຕ຺ຖິປຣິວາຣາ ຕິສ຺ໂສ ອຄ຺ຄມເຫສິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິ ປາວາຣິກເສຏ຺ຐີຕິ ໂກສມ຺ພິຍໍ ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ປຎ຺ຈສຕຕາປເສ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄເຣ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ປສີທິຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ວສາເປຕ຺ວາ ປຸນ ວສ຺ສາຣຕ຺ເຕ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ປຏິຊານາເປຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ. ຕາປສາປິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິໍສຸ. ເຕ ອປຣຠາເຄ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ເອກໍ ມຫານິຄ຺ໂຣຘໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ມູເລ ນິສີທິໍສຸ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐກຕາປໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ໂອຣມຕ຺ຕິກາ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ມເຫສກ຺ເຂເນເວຕ຺ຖ ເທວຣາເຊນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສາຘຸ ວຕ ສຈາຍໍ ອິສິຄຓສ຺ສ ປານີຍໍ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ໂສປິ ປານີຍໍ ອທາສິ. ຕາປໂສ ນ຺ຫາໂນທກໍ ຈິນ຺ເຕສິ, ຕມ຺ປິ ອທາສິ. ຕໂຕ ໂຠຊນໍ ຈິນ຺ເຕສິ, ຕມ຺ປິ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ເທວຣາຊາ ອມ຺ເຫຫິ ຈິນ຺ຕິຕໍ ຈິນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພໍ ເທຕິ, ອໂຫ ວຕ ນໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ໂສ ຣຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘໍ ປທາເລຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ອຖ ນໍ ຕາປສາ, ‘‘ເທວຣາຊ, ມຫຕີ ເຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ເຕ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ມາ ປຸຈ຺ຉຖ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ອາຈິກ຺ຂ, ເທວຣາຊາ’’ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊມາໂນ ກເຖຕຸໍ ນ ວິສຫິ. ເຕຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິປ຺ປີຬິຍມາໂນ ປນ ‘‘ເຕນ ຫິ ສຸຓາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກເຖສິ.

ໂສ ກິເຣໂກ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຠຕິໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຠຕິກມ຺ມໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ວິຫາຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕສ຺ສ ຠຕິກສ຺ສ ອຊ຺ຊຸໂປສຖທິວສຠາໂວ ເກນຈິ ກຖິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ນ ກຖິໂຕ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິສ຺ສ ສາຍມາສໍ ປຈຖາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ປຕ຺ໂຖທນໍ ປຈິໍສຸ. ໂສ ທິວສໍ ອຣຎ຺ເຎ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສາຍໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ເຕ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ‘‘ຉາໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ສຫສາ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາວ ‘‘ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ‘ຠຕ຺ຕໍ ເທຖ, ສູປໍ ເທຖ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເທຖາ’ຕິ ມຫາໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ, ອຊ຺ຊ ເຕ ສພ຺ເພ ນິສ຺ສທ຺ທາ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ, ມຍ຺ຫເມວ ເອກສ຺ສາຫາຣໍ ວຑ຺ຒຍິໍສຸ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອວເສສາ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ, ນ ຠຸຎ຺ຊິໍສູ’’ຕິ? ‘‘ນ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ສາຍມາສໍ ນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ສພ຺ເພວ ອຸໂປສຖິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ຕມໂສ ຖນປາຍິໂນປິ ທາຣເກ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາລາເປຕ຺ວາ ຈຕຸມຘຸຣໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ມຫາເສຏ຺ຐິ ອຸໂປສຖິເກ ກາເຣຕິ. ຄນ຺ຘເຕລປ຺ປທີເປ ຊາລນ຺ເຕ ຂຸທ຺ທກມຫລ຺ລກທາຣກາ ສຍນຄຕາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ຕຸຍ຺ຫໍ ປນ ອຸໂປສຖທິວສຠາວໍ ກເຖຕຸໍ ສຕິໍ ນ ກຣິມ຺ຫາ. ຕສ຺ມາ ຕເວວ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ກໍ, ນໍ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສູຕິ. ສເຈ ອິທານິ ອຸໂປສຖິເກນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຫມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ເສຏ຺ຐິ ຊານາຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ນໍ ປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ອິທານິ ປນ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອຸປຑ຺ຒໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ.

ຕສ຺ສ ສກລທິວສໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຉາຕສ຺ສ ສຣີເຣ ວາຕາ ກຸປ຺ປິໍສຸ. ໂສ ໂຍຕ຺ເຕນ ອຸຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂຍຕ຺ຕໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕຕິ. ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາຫິ ຘາຣິຍມານາຫິ ຈຕຸມຘຸຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ວາຕາ ເມ ກຸປ຺ປິຕາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຸຏ຺ຐາຍ ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ຂາທາຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫປິ ຂາທຖ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຜາສຸກໍ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ຂາທາຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ອຫໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສກລໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ອຸປຑ຺ຒກມ຺ມມ຺ປິ ເມ ວິກລໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉິ. ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິ, ຕາຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ອນິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ມິລາຕມາລາ ວິຍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ເຂ ເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອິມມຕ຺ຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ເສຏ຺ຐິ ພຸທ຺ຘມາມໂກ, ຘມ຺ມມາມໂກ, ສງ຺ຆມາມໂກ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກຕສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒຸໂປສຖກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທເນສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ມຍາ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ອາຫ.

‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາວ ປຎ຺ຈສຕາ ຕາປສາ ອຸຏ຺ຐາຍ ເທວຕາຍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ວເທສິ, ພຸທ຺ໂຘຕິ ວເທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ວທາມິ, ພຸທ຺ໂຘຕິ ວທາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິຊານາເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຆໂສປິ ໂຂ ເອໂສ ທຸລ຺ລໂຠ ໂລກສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ‘‘ເທວເຕ ອເນເກສຸ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ເສສຸ ອສຸຕປຸພ຺ພໍ ສທ຺ທໍ ຕຍາ ສຸຓາປິຕມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ອນ຺ເຕວາສິໂນ ອາຈຣິຍໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ເຕນ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ອມ຺ຫາກໍ ພຫູປກາຣາ, ສ຺ເວ ເຕສໍ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມ, ອຘິວາເສຖ, ຕາຕາ’’ຕິ. ເຕ ອຘິວາສຍິໍສຸ. ປຸນທິວເສ ເສຏ຺ຐິໂນ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ໂນ ອຍ຺ຍານໍ ອາຄມນທິວໂສ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ອທໍສຸ. ເຕ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ມຫາເສຏ຺ຐິໂນ ‘‘ມຍໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວສ຺ສິເກ ມາເສ ອມ຺ຫາກໍ ຄຫິຕາວ ປຏິຎ຺ຎາ, ອິທານິ ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ໂລເກ ກິຣ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສງ຺ໂຆ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ສນ຺ຕິກໍ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອວາຣິຕໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄເມຖ, ມຍມ຺ປິ ຄມນປຣິວຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫສຸ ປຣິວຈ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ອມ຺ຫາກໍ ປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕິ, ມຍໍ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉາມ, ຕຸມ຺ເຫ ປຈ຺ຉາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ປຸເຣຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ສຕ຺ຖາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພປິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວຈນສມນນ຺ຕຣໍເຍວ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ເອຫິຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ.

ເຕປິ ໂຂ ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຎ຺ຈຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ຠຕ຺ຕຈ຺ຉາທນສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ທານູປກຣຓານິ ອາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ກຖາປຣິໂຍສາເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອທ຺ຘມາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ທານໍ ທທມານາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ປຏິຎ຺ຎໍ ທທນ຺ເຕນ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ໂຂ ຄຫປຕໂຍ ຕຖາຄຕາ ອຠິຣມນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ປຫິຕສາສເນນ ອາຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຆສກເສຏ຺ຐິ ໂຆສິຕາຣາມໍ, ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິ ກຸກ຺ກຸຏາຣາມໍ, ປາວາຣິກເສຏ຺ຐິ ປາວາຣິກາຣາມນ຺ຕິ ຕໂຍ ມຫາວິຫາເຣ ກາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ເຕ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວິຫາຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ວາເຣນ ວາເຣນ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເທວສິກໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສຕິ. ຍສ຺ສ ວິຫາເຣ ວຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ຕສ຺ເສວ ຆຣທ຺ວາເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ເຕສໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ເສຏ຺ຐີນໍ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ສຸມໂນ ນາມ ມາລາກາໂຣ ອໂຫສິ. ໂສ ເຕ ເສຏ຺ຐິໂນ ເອວມາຫ – ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຸປກາຣໂກ, ສຕ຺ຖາຣໍ ໂຠເຊຕຸກາໂມມ຺ຫິ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຠເຓ ສ຺ເວ ໂຠເຊຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ສາມີ’’ຕິ ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ປຏິຍາເທສິ.

ຕທາ ຣາຊາ ສາມາວຕິຍາ ເທວສິກໍ ປຸປ຺ຜມູເລ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ເທຕິ. ຕສ຺ສາ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ນາມ ທາສີ ສຸມນມາລາກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘໍ ປຸປ຺ຜານິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຖ ນໍ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ອາຄຕໍ ມາລາກາໂຣ ອາຫ – ‘‘ມຍາ ສຕ຺ຖາ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ອຊ຺ຊ ປຸປ຺ເຜຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສ຺ສາມິ, ຕິຏ຺ຐ ຕາວ, ຕ຺ວໍ ປຣິເວສນາຍ ສຫາຍິກາ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອວເສສານິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອຘິວາເສສິ. ສຸມໂນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນກຣຓຕ຺ຖາຍ ປຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນຘມ຺ມເທສນໍ ອາຣຠິ. ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາປິ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ຕີເຍວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຫາປເຓ ອຕ຺ຕໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ທິວສໍ ອຏ຺ຐຫິປິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ. ອຖ ນໍ ສາມາວຕີ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ຎາ ທ຺ວິຄຸຓໍ ປຸປ຺ຜມູລໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ໂນ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ພຫູນິ ປຸປ຺ຜານີ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ອຫໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຫາປເຓ ອຕ຺ຕໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊ ກສ຺ມາ ນ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ? ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອເຣ, ທຸຏ຺ຐທາສິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຍາ ຄຫິຕກຫາປເຓ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ອຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕຍາ ປິວິຕໍ ອມຕໍ ອມ຺ເຫປິ ປາເຍຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ມໍ ນ຺ຫາເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂສຬສຫິ ຄນ຺ໂຘທກຆເຏຫິ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ມຏ຺ຐສາຏເກ ທາເປສິ. ສາ ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ເອກໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ພີຊນິໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຣພີຊນິໍ ອາທາຍ ປຎ຺ຈ ມາຕຸຄາມສຕານິ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕາສໍ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາເມເນວ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕາ ສພ຺ພາປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ຕາ ສພ຺ພາປິ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕ຺ວໍ ກິລິຏ຺ຐກມ຺ມໍ ມາ ກຣິ, ອມ຺ຫາກໍ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຈ ອາຈຣິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕີ ອປຣຠາເຄ ຕິປິຏກຘຣາ ຊາຕາ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວິການໍ ອຸປາສິການໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຍທິທໍ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ຕາປິ ໂຂ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕໍ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ອມ຺ມ, ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາມ຺ຫາ, ຕໍ ໂນ ທສ຺ເສຫິ, ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ຕໍ ປູເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ເຍ, ຣາຊກຸລໍ ນາມ ຠາຣິຍໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ໂນ ມາ ນາເສຫິ, ທສ຺ເສເຫວ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາຣ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວສນຄພ຺ຠານໍ ຠິຕ຺ຕີສຸ ຍຕ຺ຕເກນ ໂອໂລເກຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເສຏ຺ຐີນໍ ຆຣທ຺ວາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕຸມ຺ເຫ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ຐຕ຺ວາ ໂອໂລເກຖ ເຈວ, ຫຕ຺ເຖ ຈ ປສາເຣຕ຺ວາ ວນ຺ທຖ, ປູເຊຖ ຈາ’’ຕິ. ຕາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຎ຺ຈ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ວນ຺ທິໍສຸ ເຈວ ປູເຊສຸຎ຺ຈ.

ອເຖກທິວສໍ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປາສາທຕລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມມານາ ຕາສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄພ຺ເຠສຸ ຉິທ຺ທໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ກິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ຕາຫິ ຕສ຺ສາ ສຕ຺ຖຣິ ອາຆາຕພທ຺ຘຠາວໍ ອຊານນ຺ຕີຫິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ນຄຣໍ ອາຄໂຕ, ມຍໍ ເອຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທາມ ເຈວ ປູເຊມ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາຄໂຕ ນາມ ອິມໍ ນຄຣໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ອິທານິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມິ, ອິມາປິ ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ, ອິມາສມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ສາມາວຕິມິສ຺ສິການໍ ພຫິທ຺ຘາ ປຕ຺ຖນາ ອຕ຺ຖິ, ກຕິປາເຫເນວ ເຕ ຊີວິຕໍ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ນ ຕາ ເອວຣູປໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ນ ສທ຺ທຫິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ສທ຺ທຫິ ເອວ. ອຖ ນໍ ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ອສທ຺ທຫນ຺ຕໍ ‘‘ສເຈ ເມ ນ ສທ຺ທຫສິ, ຕາສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຈາເຣຫິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄພ຺ເຠສຸ ຉິທ຺ທໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ກິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອາໂຣຈິເຕ ຕາສໍ ອກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ, ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາວ ຉິທ຺ທານິ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຄພ຺ເຠສຸ ອຸທ຺ຘຈ຺ຉິທ຺ທກວາຕປານານິ ກາເຣສິ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຉິທ຺ທກວາຕປານານິ ກິຣ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຕາສໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ເສວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນາຄຣານໍ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕໍ ທາສກມ຺ມກຣໂປຣິເສຫິ ອກ຺ໂກເສຕ຺ວາ ປຣິຠາເສຕ຺ວາ ປລາເປຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ອປ຺ປສນ຺ນາ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິຏ຺ຐໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ‘‘ໂຈໂຣສິ, ພາໂລສິ, ມູຬ຺ໂຫສິ, ໂອຏ຺ໂຐສິ, ໂຄໂຓສິ, ຄທ຺ຣໂຠສິ, ເນຣຍິໂກສິ, ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕສິ, ນຕ຺ຖິ ຕຸຍ຺ຫໍ ສຸຄຕິ, ທຸຄ຺ຄຕິເຍວ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ນາຄຣາ ອມ຺ເຫ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ, ອານນ຺ໂທຕິ’’? ‘‘ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສສຸ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕສຸ ປຸນ ກຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມ, ອານນ຺ໂທ’’ຕິ? ‘‘ຕໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖາປິ ມນຸສ຺ເສສຸ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕສຸ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ຕໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອານນ຺ທ, ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຕ຺ຖ ອຘິກຣຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຕສ຺ມິໍ ວູປສນ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກ ປນ ເຕ, ອານນ຺ທ, ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ທາສກມ຺ມກເຣ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພ ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ຄາມໍ ໂອຕິຓ຺ຓຫຕ຺ຖິສທິໂສ, ສງ຺ຄາມໍ ໂອຕິຓ຺ຓຫຕ຺ຖິໂນ ຫິ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄເຕ ສເຣ ສຫິຕຸໍ ຠາໂຣ, ຕເຖວ ພຫູຫິ ທຸສ຺ສີເລຫິ ກຖິຕກຖານໍ ສຫນໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ນາຄວຄ຺ເຄ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ອຫໍ ນາໂຄວ ສງ຺ຄາເມ, ຈາປໂຕ ປຕິຕໍ ສຣໍ;

ອຕິວາກ຺ຍໍ ຕິຕິກ຺ຂິສ຺ສໍ, ທຸສ຺ສີໂລ ຫິ ພຫຸຊ຺ຊໂນ.

‘‘ທນ຺ຕໍ ນຍນ຺ຕິ ສມິຕິໍ, ທນ຺ຕໍ ຣາຊາຠິຣູຫຕິ;

ທນ຺ໂຕ ເສຏ຺ໂຐ ມນຸສ຺ເສສຸ, ໂຍຕິວາກ຺ຍໍ ຕິຕິກ຺ຂຕິ.

‘‘ວຣມສ຺ສຕຣາ ທນ຺ຕາ, ອາຊານີຍາ ຈ ສິນ຺ຘວາ;

ກຸຎ຺ຊຣາ ຈ ມຫານາຄາ, ອຕ຺ຕທນ຺ໂຕ ຕໂຕ ວຣ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໒໐-໓໒໒);

ຘມ຺ມກຖາ ສມ຺ປຕ຺ຕມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສິ. ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ອານນ຺ທ, ເອເຕ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕເມວ ອກ຺ໂກສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຘິກຣຓໍ ສຕ຺ຕາຫໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປລາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາ ເອຕສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠຠູຕາ, ເອຕາສມ຺ປິ ພ຺ຍສນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກທິວສໍ ຣຎ຺ໂຎ ສຸຣາປານຏ຺ຐາເນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຈູຬປິຕຸ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ເມ ກິຣ ກຸກ຺ກຸເຏຫິ, ອຏ຺ຐ ມຕກຸກ຺ກຸເຏ, ອຏ຺ຐ ສຊີວກຸກ຺ກຸເຏ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕຸ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ໂສປານມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ອາຄຕຠາວໍ ນິເວເທຕ຺ວາ ‘ປວິສຕູ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອປວິສິຕ຺ວາ ປຐມໍ ອຏ຺ຐ ສຊີວກຸກ຺ກຸເຏ ປຫິຓຕຸ, ‘ປຈ຺ຉາ ອິຕເຣ’’’ຕິ. ຈູຬາປຏ຺ຐາກສ຺ສ ຈ ‘‘ມມ ວຈນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ລຎ຺ຊໍ ອທາສິ. ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ຣຎ຺ໂຎ ນິເວທາເປຕ຺ວາ, ‘‘ປວິສຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ອາປານຠູມິໍ ນ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕຣາ ຈູຬຸປຏ຺ຐາກໍ ປຫິຓິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ມມ ຈູຬປິຕຸ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ທິນ຺ເນ ອຏ຺ຐ ສຊີວກຸກ຺ກຸເຏ ອາເນຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ປຸໂຣຫິເຕນ ປຓ຺ຓາກາໂຣ ປຫິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ຠທ຺ທໂກ ວຕ ໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂກ ນຸ ໂຂ ປເຈຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນິກ຺ກມ຺ມິກາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕາສໍ ເປເສຫິ, ຕາ ປຈິຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາສໍ ທຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣ ຫຕ຺ເຖ ອທຕ຺ວາ ສຍເມວ ມາເຣຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕູ’’ຕິ ເປເສສິ. ຈູຬຸປຏ຺ຐາໂກ ‘‘ສາຘຸ ເທວາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ຕາຫິ ‘‘ມຍໍ ປາຓາຕິປາຕໍ ນ ກໂຣມາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ອິທານິ ຕາສໍ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ກຣຓໍ ວາ ອກຣຓໍ ວາ ຊານິສ຺ສສິ, ‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຈິຕ຺ວາ ເປເສນ຺ຕູ’ຕິ ວເທຫິ ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ເປເສສິ. ອິຕໂຣ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ກຸກ຺ກຸເຏ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ມຕກຸກ຺ກຸເຏ ຕາສໍ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ອິເມ ກິຣ ກຸກ຺ກຸເຏ ປຈິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ, ‘‘ສາມິ, ອາຫຣ, ອິທໍ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ, ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຈິຕ຺ວາ ເປເສຖາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປຏິມຄ຺ຄໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິໍສູ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ‘‘ປສ຺ສ, ມຫາຣາຊ, ນ ຕາ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຕ຺ຖນາ ຕາສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສທ຺ທຫສີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາປິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີເຍວ ອໂຫສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ຕທາ ປນ ຣາຊາ ‘‘ສາມາວຕິຍາ ວາສຸລທຕ຺ຕາຍ ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ຈາ’’ຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ເອຕາສໍ ປາສາທຕເລ ວາເຣນ ວາເຣນ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ສ຺ເວ ວາ ປຣສຸເວ ວາ ສາມາວຕິຍາ ປາສາທຕລໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຈູຬປິຕຸ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ອຄເທນ ກິຣ ທາຐາ ໂຘວິຕ຺ວາ ເອກໍ ສປ຺ປໍ ເປເສຕູ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ເປເສສິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນຏ຺ຐານໍ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓໍ ອາທາຍເຍວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສາ ໂປກ຺ຂເຣ ເອກໍ ຉິທ຺ທໍ ອຕ຺ຖິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ເຕນ ຉິທ຺ເທນ ສປ຺ປໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຉິທ຺ທໍ ມາລາຄຸເຬນ ຖເກສິ. ສປ຺ໂປ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ອນ຺ໂຕວີຓາຍເມວ ອໂຫສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຣຎ຺ໂຎ ຄມນທິວເສ ‘‘ອຊ຺ຊ ກຕຣິສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ປາສາທໍ ຄມິສ຺ສສິ ເທວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສາມາວຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ, ມຫາຣາຊ, ອມນາໂປ ສຸປິໂນ ທິຏ຺ໂຐ. ນ ສກ຺ກາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຄຈ຺ຉາເມວາ’’ຕິ. ສາ ຍາວ ຕຕິຍໍ ວາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ເທວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຍມານາປິ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ, ‘‘ນ ຊານາມິ, ກິໍ ຠວິສ຺ສຕິ ເທວາ’’ຕິ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ສາມາວຕິມິສ຺ສິກາຫິ ທິນ຺ນານິ ວຕ຺ຖປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາຠຣຓານິ ຘາເຣຕ຺ວາ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວີຓໍ ອຸສ຺ສີສເກ ຐເປຕ຺ວາ ສຍເນ ນິປຊ຺ຊິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣນ຺ຕີ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ວີຓາຉິທ຺ທໂຕ ປຸປ຺ຜຄຸຬໍ ອປເນສິ. ສປ຺ໂປ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ນິຣາຫາໂຣ ເຕນ ຉິທ຺ເທນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຜຓໍ ກຕ຺ວາ ສຍນປິຏ຺ເຐ ນິປຊ຺ຊິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຘີ ຘີ, ເທວ, ສປ຺ໂປ’’ຕິ ມຫາສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊານຎ຺ຈ ຕາ ຈ ອກ຺ໂກສນ຺ຕີ, ‘‘ອຍໍ ອນ຺ຘພາລຣາຊາ ອລກ຺ຂິໂກ ມຍ຺ຫໍ ວຈນໍ ນ ສຸຓາຕິ, ອິມາປິ ນິສ຺ສິຣີກາ ທຸພ຺ພິນີຕາ, ກິໍ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ນ ລຠນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ ອິມສ຺ມິໍ ມເຕເຍວ ສຸຂໍ ຊີວິສ຺ສຖ, ຊີວນ຺ເຕ ທຸກ຺ຂໍ ຊີວຖ, ‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ປາປສຸປິໂນ ທິຏ຺ໂຐ, ສາມາວຕິຍາ ປາສາທໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວາເຣນ຺ຕິຍາປິ ເມ ວຈນໍ ນ ສຸຓສິ, ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນາມ ອິມາ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອໂຫ ປາປາ, ອຫໍ ອິມາສໍ ປາປຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິຍາປິ ອິມິສ຺ສາ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທຫິໍ, ປຐມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄພ຺ເຠສຸ ຉິທ຺ທານິ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ, ປຸນ ມຍາ ເປສິເຕ ກຸກ຺ກຸເຏ ປຏິປຫິຓິໍສຸ, ອຊ຺ຊ ສຍເນ ສປ຺ປໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໍສູ’’ຕິ ໂກເຘນ ສມ຺ປຊ຺ຊລິໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ.

ສາມາວຕີປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ ໂອວາທໍ ອທາສິ – ‘‘ອມ຺ມາ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎໍ ປຏິສຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ນຣິນ຺ເທ ຈ ເທວິຍາ ຈ ອຕ຺ຕນິ ຈ ສມເມວ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕຖ, ມາ ກສ຺ສຈິ ໂກປໍ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ສຫສ຺ສຖາມໍ ສິງ຺ຄຘນຸໍ ອາທາຍ ຊິຍໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ວິສປີຕໍ ສຣໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ສາມາວຕິໍ ຘຸເຣ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ຕາ ປຏິປາຏິຍາ ຐປາເປຕ຺ວາ ສາມາວຕິຍາ ອຸເຣ ສຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ເມຕ຺ຕານຸຠາເວນ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ຄາຠິມຸໂຂວ ຫຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຫທຍໍ ປວິສນ຺ໂຕ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ສິລມ຺ປິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອາກາເສ ປຏິຫນນກຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ຈ ປເນສ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມມ ຫທຍາຠິມຸໂຂ ຊາໂຕ, ອຍຎ຺ຫິ ນາມ ນິສ຺ສຕ຺ໂຕ ນິຊ຺ຊີໂວ ສໂຣປິ ເອຕິສ຺ສາ ຄຸຓໍ ຊານາຕິ, ອຫໍ ມນຸສ຺ສຠູໂຕປິ ນ ຊານາມີ’’ຕິ, ໂສ ຘນຸໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສາມາວຕິຍາ ປາທມູເລ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສມ຺ມຸຍ຺ຫາມິ ປມຸຍ຺ຫາມິ, ສພ຺ພາ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເມ ທິສາ;

ສາມາວຕິ ມໍ ຕາຍສ຺ສຸ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’ຕິ.

ສາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ, ‘‘ຍມຫໍ, ມຫາຣາຊ, ສຣຓໍ ຄຕາ, ຕເມວ ຕ຺ວມ຺ປິ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ອິທໍ ວຕ຺ວາ ສາມາວຕີ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວິກາ –

‘‘ມາ ມໍ ຕ຺ວໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉ, ຍມຫໍ ສຣຓໍ ຄຕາ;

ເອສ ພຸທ຺ໂຘ ມຫາຣາຊ, ເອສ ພຸທ຺ໂຘ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉ ຕໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’ຕິ. –

ອາຫ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອິທານາຫໍ ອຕິເຣກຕຣໍ ຠາຍາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ເອສ ຠິຍ຺ໂຍ ປມຸຍ຺ຫາມິ, ສພ຺ພາ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເມ ທິສາ;

ສາມາວຕິ ມໍ ຕາຍສ຺ສຸ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ສາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຸນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ວຣຎ຺ຈ ເຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ວໂຣ ຄຫິໂຕ ໂຫຕຸ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສາມາວຕິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ວຣໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ຫິຣຎ຺ຎາທີຫິ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອິມໍ ປນ ເມ ວຣໍ ເທຫິ, ຕຖາ ກໂຣຫິ, ຍຖາ ສຕ຺ຖາ ນິພທ຺ຘໍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອິຘາຄຈ຺ຉຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິພທ຺ຘໍ ອິຘາຄຈ຺ຉຖ, ສາມາວຕິມິສ຺ສິກາ ‘ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມາ’ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ພຸທ຺ຘານໍ ນາມ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິພທ຺ຘໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມຫາຊໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຓາເປສິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ນິພທ຺ຘໍ ຣາຊກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕາປິ ເທວິໂຍ ນິພທ຺ຘໍ ເຖຣໍ ສປຣິວາຣໍ ໂຠເຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ. ຕາ ເອກທິວສໍ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປສີທິຕ຺ວາ, ປຎ຺ຈຫິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສເຕຫິ ຘມ຺ມປູຊໍ ອກໍສຸ. ເອເກໂກ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ ປຎ຺ຈ ສຕານິ ປຎ຺ຈ ສຕານິ ອຄ຺ຆຕິ.

ຕາ ເອກວຕ຺ຖາ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸຫິໍ ໂວ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ໂນ ທິນ຺ນາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ສພ຺ເພ ຄຫິຕາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຄຫິຕາ’’ຕິ. ຣາຊາ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕາຫິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄານໍ ທິນ຺ນຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາຫິ ທິນ຺ນຠາວຎ຺ຈ ເຖເຣນ ຄຫິຕຠາວຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຕິພຫູນິ ວຕ຺ຖານິ, ເອຕ຺ຕເກຫິ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປໂຫນການິ ວຕ຺ຖານິ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເສສານິ ຊິຓ຺ຓຈີວຣິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທສ຺ສາມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊິຓ຺ຓຈີວຣານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຊິຓ຺ຓຕຣຈີວຣິການໍ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊິຓ຺ຓຕຣຈີວຣານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຸຣາຓປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠູມຕ຺ຖຣຓານິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຸຣາຓຠູມຕ຺ຖຣຓານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ປາທປຸຎ຺ຉນານິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ປຸຣາຓປາທປຸຎ຺ຉນານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ລິມ຺ປິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕການິ ກຕ຺ວາປິ ອຍ຺ຍານໍ ທິນ຺ນານິ ນ ນສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ປສນ຺ໂນ ອປຣານິປິ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖສຕານິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ຐປາເປສິ. ເຖໂຣ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕຄ຺ຆນກາເນວ ວຕ຺ຖານິ ປຎ຺ຈສຕຠາເຄນ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນານິ ປຎ຺ຈສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ລຠິ, ສຫສ຺ສຄ຺ຆນການິ ສຫສ຺ສຠາເຄນ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນານິ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ລຠິ, ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນການິ ສຕສຫສ຺ສຠາເຄນ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນານິ ສຕສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ລຠິ. ເອກໍ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ທສາຕິອາທິນາ ນເຍນ ລທ຺ຘານໍ ປນ ຄຓນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາຄເຕ ກິຣ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ເຖໂຣ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພວິຫາເຣສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກາເນວ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ອທາສິ.

ຕທາ ມາຄຓ຺ຑິຍາປິ ‘‘ຍມຫໍ ກໂຣມິ. ຕໍ ຕຖາ ອຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາວ ໂຫຕິ, ອິທານິ ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ເຖໂສ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ຣຎ຺ເຎ ອຸຍ຺ຍານກີຬໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຈູຬປິຕຸ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ສາມາວຕິຍາ ປາສາທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ທຸສ຺ສໂກຏ຺ຐາຄາຣານິ ຈ ເຕລໂກຏ຺ຐາຄາຣານິ ຈ ວິວຣາເປຕ຺ວາ, ທຸສ຺ສານິ ເຕລຈາຏີສຸ ເຕເມຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ຖມ຺ເຠ ເວເຐຕ຺ວາ ຕາ ສພ຺ພາປິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ພຫິ ຍນ຺ຕກໍ ທຕ຺ວາ ທຓ຺ຑທີປິກາຫິ ເຄເຫ ອຄ຺ຄິໍ ທທມາໂນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ໂສ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ໂກຏ຺ຐາຄາຣານິ ວິວຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖານິ ເຕລຈາຏີສຸ ເຕເມຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ຖມ຺ເຠ ເວເຐຕຸໍ ອາຣຠິ. ອຖ ນໍ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ກິໍ ເອຕໍ ຈູຬປິຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິໂຍ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ. ‘‘ອມ຺ມາ, ຣາຊາ ທຬ຺ຫິກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ອິເມ ຖມ຺ເຠ ເຕລປິໂລຕິກາຫິ ເວຐາເປຕິ, ຣາຊເຄເຫ ນາມ ສຸຍຸຕ຺ຕໍ ທຸຍຸຕ຺ຕໍ ທຸຊ຺ຊານໍ, ມາ ເມ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຖ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຕາ ອາຄຕາ ຄພ຺ເຠ ປເວເສຕ຺ວາ ທ຺ວາຣານິ ປິທຫິຕ຺ວາ ພຫິ ຍນ຺ຕກໍ ທຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຄ຺ຄິໍ ເທນ຺ໂຕ ໂອຕຣິ. ສາມາວຕີ ຕາສໍ ໂອວາທໍ ອທາສິ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ວິຈຣນ຺ຕີນໍ ເອວເມວ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍມານານໍ ອຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ພຸທ຺ຘຎາເຓນປິ ນ ສຸກໂຣ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາ’’ຕິ. ຕາ ເຄເຫ ຌາຍນ຺ເຕ ເວທນາປຣິຄ຺ຄຫກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕິໂຍ ກາຈິ ທຸຕິຍຜລໍ, ກາຈິ ຕຕິຍຜລໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ, ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ຣຎ຺ໂຎ ອຸເຕນສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານຄຕສ຺ສ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ທຑ຺ຒໍ, ປຎ຺ຈ ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ກາລກຕານິ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານິ. ຕາສໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປາສິການໍ ກາ ຄຕິ, ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’ຕິ? ສນ຺ເຕຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສິກາໂຍ ໂສຕາປນ຺ນາ, ສນ຺ຕິ ສກທາຄາມິໂຍ, ສນ຺ຕິ ອນາຄາມິໂຍ, ສພ຺ພາ ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສິກາໂຍ ອນິປ຺ຜລາ ກາລກຕາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ໂມຫສມ຺ພນ຺ຘໂນ ໂລໂກ, ຠພ຺ພຣູໂປວ ທິສ຺ສຕິ;

ອຸປຘີພນ຺ຘໂນ ພາໂລ, ຕມສາ ປຣິວາຣິໂຕ;

ສສ຺ສໂຕຣິວ ຂາຍຕິ, ປສ຺ສໂຕ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ. (ອຸທາ. ໗໐);

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ນາມ ວຏ຺ເຏ ວິຈຣນ຺ຕາ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມເມວ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ປມາທິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ວຏ຺ເຏ ວິຈຣນ຺ຕາ ສຸຂມ຺ປິ ທຸກ຺ຂມ຺ປິ ອນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ຣາຊາ ‘‘ສາມາວຕິຍາ ເຄຫໍ ກິຣ ຌາຍຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ອທຑ຺ເຒ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ເຄຫໍ ນິພ຺ພາເປນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂທມນສ຺ໂສ ອມຈ຺ຈຄຓປຣິວຸໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສາມາວຕິຍາ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ, ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ກາຣິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຕາເສຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມານາ ນ ກເຖສ຺ສຕິ, ສຓິກໍ ອຸປາເຍນ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ, ອຫໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ອາສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິໂຕວ ໂຫມິ, ສາມາວຕີ ເມ ນິຈ຺ຈໍ ໂອຕາຣເມວ ຄເວສຕິ, ອິທານິ ປນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຸຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຂນ ຈ ວສິຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ເຕ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ, ເທວ, ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ມຍິ ສິເນເຫນ ເກນຈິ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາປິ ສມີເປ ຐິຕາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ນາຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ມຍາ ກຕໍ, ເທວ, ອຫໍ ຈູຬປິຕຣໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ກາເຣສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ມຍິ ສິເນໂຫ ສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປສນ຺ໂນສ຺ມິ, ວຣໍ ເຕ ທມ຺ມິ, ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕິຄຓໍ ປກ຺ໂກສາເປຫີ’’ຕິ. ສາ ຎາຕການໍ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ຣາຊາ ເມ ປສນ຺ໂນ ວຣໍ ເທຕິ, ສີຆໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ອາຄຕາຄຕານໍ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກາເຣສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອຎ຺ຎາຕກາປິ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ຎາຕກາ’’ຕິ ອາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ຣາຊາ ເຕ ສພ຺ເພ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ນາຠິປ຺ປມາເຓ ອາວາເຏ ຂຓາເປຕ຺ວາ ເຕ ຕຕ຺ຖ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປໍສູຫິ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປລາເລ ວິກິຣາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ທາເປສິ. ຈມ຺ມສ຺ສ ທຑ຺ຒກາເລ ອຍນງ຺ຄເລນ ກສາເປຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ຫີຣາຫີຣໍ ກາເຣສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ສຣີຣໂຕປິ ຕິຂິເຓນ ສຕ຺ເຖນ ຆນຆນຏ຺ຐາເນສຸ ມໍສໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ເຕລກປາລໍ ອຸທ຺ຘນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປູເວ ວິຍ ປຈາເປຕ຺ວາ ຕເມວ ຂາທາເປສິ.

ຘມ຺ມສຠາຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ, ອາວຸໂສ, ເອວຣູປາຍ ສທ຺ຘາຍ ປສນ຺ນາຍ ອຸປາສິກາຍ ເອວຣູປໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ເອຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ປນ ຍຸຕ຺ຕເມວ ເອຕາຫິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕາຫິ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ, ຕໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ຣາຊເຄເຫ ນິພທ຺ຘໍ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ສຕ຺ຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອໂກ ນທີຕີເຣ ເອກໍ ຕິຓຄຫນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘສຸ ຄເຕສຸ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອາທາຍ ນທິຍໍ ອຸທກກີຬໍ ກີຬິຕຸໍ ຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ທິວສຠາຄໍ ອຸທເກ ກີຬິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ສີຕປີຬິຕາ ອຄ຺ຄິໍ ວິສິພ຺ເພຕຸກາມາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ຄິກຣຓຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກຖາ’’ຕິ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣນ຺ຕິໂຍ ຕໍ ຕິຓຄຫນໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຕິຓຣາສີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ ອຄ຺ຄິໍ ອທໍສຸ. ຕິເຓສຸ ຌາຍິຕ຺ວາ ປຕນ຺ເຕສຸ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ນຏ຺ຐາມ຺ຫາ, ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຌາຍຕິ, ຣາຊາ ຎຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ນາເສສ຺ສຕິ, ສຸທຑ຺ຒໍ ນໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສພ຺ພາ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ທາຣຸຣາສິໍ ກຣິໍສຸ. ມຫາທາຣຸຣາສິ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ອາລິມ຺ເປຕ຺ວາ, ‘‘ອິທານິ ຌາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຕາ ປຐມໍ ອສຎ຺ເຈຕນິກາ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຸນາ ນ ພຊ຺ຌິໍສຸ, ອິທານິ ປຈ຺ຉາ ສຎ຺ເຈຕນາຍ ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌິໍສຸ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ປນ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ສກຏສຫສ຺ເສຫິ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອາລິມ຺ເປນ຺ຕາປິ ອຸສ຺ມາກາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອຸຏ຺ຐາຍ ຍຖາສຸຂໍ ອຄມາສິ. ຕາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນ ອຕ຺ຕຠາວສເຕ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ເຄເຫ ຌາຍມາເນ ຌາຍິໍສຸ. ອິທໍ ເອຕາສໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເກນ ກມ຺ເມນ ຂຸຊ຺ຊາ ຊາຕາ, ເກນ ກມ຺ເມນ ມຫາປຎ຺ຎາ, ເກນ ກມ຺ເມນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ອຘິຄຕາ, ເກນ ກມ຺ເມນ ປເຣສໍ ເປສນກາຣິຕາ ຊາຕາ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ເສວ ຣຎ຺ໂຎ ພາຣາຓສິຍໍ ຣຊ຺ຊໍ ກຣຓກາເລ ສ຺ເວວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ໂຖກໍ ຂຸຊ຺ຊຘາຕຸໂກ ອໂຫສິ. ອເຖກາ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ ອິຕ຺ຖີ ກມ຺ພລໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ຂຸຊ຺ຊາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິຈຣຓາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຂຸຊ຺ຊາ ຊາຕາ. ເຕ ປນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ປຐມທິວເສ ຣາຊເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ເຕ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປາຍາສສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ທາເປສິ. ອຸຓ຺ຫປາຍາສສ຺ສ ປູເຣ ປຕ຺ເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສາ ອິຕ຺ຖີ ເຕ ຕຖາ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕການິ ອຏ຺ຐ ທນ຺ຕວລຍານິ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອິຘ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສຸ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເອເຕຫິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ເອຕານິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕານິ, ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໍ ອຄມໍສຸ. ອຊ຺ຊຕນາປິ ຕານິ ວລຍານິ ອໂຣຄາເນວ. ສາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອິທານິ ຕິປິຏກຘຣາ ມຫາປຎ຺ຎາ ຊາຕາ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ກຕອຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາ. ອິທມສ຺ສາ ພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ.

ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປນ ເອກາ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ອາທາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕີ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສາ ວິສ຺ສາສິກາ ເອກາ ຂີຓາສວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອຄມາສິ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຫິ ຂີຓາສວາປິ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລານິ ທຏ຺ຐຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຂເຓ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ສນ຺ຕິເກ ກາຈິ ເປສນກາຣິກາ ນຕ຺ຖິ, ສາ ‘‘ວນ຺ທາມິ, ອຍ຺ເຍ, ເອຕໍ ຕາວ ເມ ປສາຘນເປຬກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖຣີ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈສ຺ສາ ອິມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນ ທສ຺ສາມິ, ມຍິ ອາຆາຕໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປນ ທສ຺ສາມິ, ປຣສ຺ສ ເປສນກາຣິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ. ນິຣຍສນ຺ຕາປໂຕ ໂຂ ປນ ປຣສ຺ສ ເປສນຠາໂວວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ‘‘ສາ ອນຸທຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ປເຣສໍ ເປສນກາຣິກາ ຊາຕາ’’ຕິ.

ອຖ ປຸເນກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເຄເຫ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍິໍສຸ, ມາຄຓ຺ຑິຍາຍ ຎາຕກາ ອຸປຣິ ປລາລຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ອຍນງ຺ຄເລຫິ ຠິນ຺ນາ, ມາຄຓ຺ຑິຍາ ປກ຺ກຸຖິຕເຕເລ ປກ຺ກາ, ເກ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ຊີວນ຺ຕິ ນາມ, ເກ ມຕາ ນາມາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ເກຈິ ປມຕ຺ຕາ, ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນ຺ຕາປິ ມຕາເຍວ ນາມ. ເຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ, ເຕ ມຕາປິ ຊີວນ຺ຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຊີວນ຺ຕີປິ ມຕາເຍວ ນາມ, ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມຕາປິ ຊີວນ຺ຕິເຍວ ນາມ. ນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ມຣນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໑.

‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທໍ, ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທໍ;

ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນ ມີຍນ຺ຕິ, ເຍ ປມຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຕາ.

໒໒.

‘‘ເອວໍ ວິເສສໂຕ ຎຕ຺ວາ, ອປ຺ປມາທມ຺ຫິ ປຓ຺ຑິຕາ;

ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕິ, ອຣິຍານໍ ໂຄຈເຣ ຣຕາ.

໒໓.

‘‘ເຕ ຌາຍິໂນ ສາຕຕິກາ, ນິຈ຺ຈໍ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມາ;

ຜຸສນ຺ຕິ ຘີຣາ ນິພ຺ພານໍ, ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາໂທຕິ ປທໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສກລມ຺ປິ ຫິ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກຖິຍມານໍ ອປ຺ປມາທປທເມວ ໂອຕຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍານິ ການິຈິ ຊງ຺ຄລານໍ ປາຓານໍ ປທຊາຕານິ, ສພ຺ພານິ ຕານິ ຫຕ຺ຖິປເທ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິປທໍ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ ຍທິທໍ ມຫນ຺ຕຕ຺ເຕນ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ເກຈິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພເຕ ອປ຺ປມາທມູລກາ ອປ຺ປມາທສໂມສຣຓາ, ອປ຺ປມາໂທ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໔໐).

ໂສ ປເນສ ອຕ຺ຖໂຕ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ ນາມ. ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ ເຈຕໍ ນາມໍ. ອມຕປທນ຺ຕິ ອມຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຊາຕຕ຺ຕາ ນຸ ຊີຍຕິ ນ ມີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອມຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິມິນາຕິ ປທໍ, ອມຕໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມຕສ຺ສ ປທໍ ອມຕປທໍ, ອມຕສ຺ສ ອຘິຄມູປາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປມາໂທຕິ ປມຊ຺ຊນຠາໂວ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສຕິຍາ ໂວສຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ມຈ຺ຈຸໂນຕິ ມຣຓສ຺ສ. ປທນ຺ຕິ ອຸປາໂຍ ມຄ຺ໂຄ. ປມຕ຺ໂຕ ຫິ ຊາຕິໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ຊາໂຕ ຊີຍຕິ ເຈວ ມີຍຕິ ຈາຕິ ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທໍ ນາມ ໂຫຕິ, ມຣຓໍ ອຸເປຕິ. ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນ ມີຍນ຺ຕີຕິ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕາ ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນ ມຣນ຺ຕິ. ອຊຣາ ອມຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ອຊໂຣ ອມໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ປມຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ວຏ຺ຏໍ ນາມ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ຕສ຺ມາ ປມຕ຺ຕາ ຊາຕິອາທີຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຊີວນ຺ຕາປິ ມຕາເຍວ ນາມ. ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ປນ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຂິປ຺ປໍ ມຄ຺ຄຜລານິ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕຕິຍອຕ຺ຕຠາເວສຸ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ຊີວນ຺ຕາປິ ມຕາປິ ນ ມີຍນ຺ຕິເຍວ ນາມ. ເຍ ປມຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຕາຕິ ເຍ ປນ ສຕ຺ຕາ ປມຕ຺ຕາ, ເຕ ປມາທມຣເຓນ ມຕຕ຺ຕາ, ຍຖາ ຫິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉເທນ ມຕາ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘສທິສາ ອປຄຕວິຎ຺ຎາຓາ, ຕເຖວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສມ຺ປິ ຫິ ມຕານໍ ວິຍ ຄຫຏ຺ຐານໍ ຕາວ ‘‘ທານໍ ທສ຺ສາມ, ສີລໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມ, ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອກຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ‘‘ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທີນິ ປູເຣສ຺ສາມ, ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍິສ຺ສາມ, ຠາວນໍ ວຑ຺ເຒສ຺ສາມາ’’ຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ມເຕນ ເຕ ກິໍ ນານາກຣຓາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຍ ປມຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຕາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວິເສສໂຕ ຎຕ຺ວາຕິ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ວິເສສໂຕວ ຊານິຕ຺ວາ. ເກ ປເນຕໍ ວິເສສໍ ຊານນ຺ຕີຕິ? ອປ຺ປມາທມ຺ຫິ ປຓ຺ຑິຕາຕິ ເຍ ປຓ຺ຑິຕາ ເມຘາວິໂນ ສປ຺ປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປມາເທ ຐຕ຺ວາ ອປ຺ປມາທໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ, ເຕ ເອວໍ ວິເສສກາຣຓໍ ຊານນ຺ຕິ. ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕີຕິ ເຕ ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕິ, ປຫໍສິຕມຸຂາ ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຣິຍານໍ ໂຄຈເຣ ຣຕາຕິ ເຕ ເອວໍ ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕາ ຕໍ ອປ຺ປມາທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣິຍານໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວການໍ ໂຄຈຣສງ຺ຂາເຕ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານາທິເຠເທ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ນວວິຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ຈ ຣຕາ ນິຣຕາ, ອຠິຣຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕ ຌາຍິໂນຕິ ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑິຕາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລສງ຺ຂາເຕນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ຈາຕິ ທຸວິເຘນປິ ຌາເນນ ຌາຍິໂນ. ສາຕຕິກາຕິ ອຠິນິກ຺ຂມນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ສຕຕໍ ປວຕ຺ຕກາຍິກເຈຕສິກວີຣິຍາ. ນິຈ຺ຈໍ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມາຕິ ຍໍ ຕໍ ປຸຣິສຖາເມນ ປຸຣິສວີຣິເຍນ ປຸຣິສປຣກ຺ກເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຕໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ວີຣິຍສ຺ສ ສຓ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວຣູເປນ ວີຣິເຍນ ອນ຺ຕຣາ ອໂນສກ຺ກິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈປ຺ປວຕ຺ເຕນ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກເມນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຜຸສນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຜຸສນາ ຎາຓຜຸສນາ ຈ, ວິປາກຜຸສນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຎາຓຜຸສນາ ນາມ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລານິ ວິປາກຜຸສນາ ນາມ. ເຕສຸ ອິຘ ວິປາກຜຸສນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອຣິຍຜເລນ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ຘີຣາ ປຓ຺ຑິຕາ ຕາຍ ວິປາກຜຸສນາຍ ຜຸສນ຺ຕິ, ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ຕິ. ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຍຄາ ມຫາຊນໍ ວຏ຺ເຏ ໂອສີທາເປນ຺ຕິ, ເຕຫິ ເຂມໍ ນິພ຺ຠຍໍ ສພ຺ເພຫິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມຫິ ເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ກຸມ຺ຠໂຆສກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ອຸຏ຺ຐານວໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກຸມ຺ຠໂຆສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ມິຎ຺ຫິ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ເຄເຫ ອຫິວາຕໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມກ຺ຂິກາ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຄາວາ ປຐມໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ມຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ທາສກມ຺ມກໂຣ, ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ເຄຫສາມິກາ, ຕສ຺ມາ ໂສ ໂຣໂຄ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ຊາຍຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫິ. ເຕ ໂຣເຄນ ຜຸຏ຺ຐາ ປຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ເຓຫິ ເນຕ຺ເຕຫິ ຕໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕາຕ, ອິມສ຺ມິໍ ກິຣ ໂຣເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕາວ ຊີວິຕໍ ລຠນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ເຫ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ປລາຍິຕ຺ວາ ຊີວນ຺ໂຕ ປຸນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ຈຕ຺ຕາລີສ ຘນໂກຏິໂຍ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕາ, ຕາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຸທມາໂນ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຣຓຠຍຠີໂຕ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍິຕ຺ວາ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ຕຕ຺ຖ ວສິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕຸວສນຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈາຄຎ຺ຉິ.

ອຖ ນໍ ທຫຣກາເລ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣູຬ຺ຫເກສມສ຺ສຸກາເລ ອາຄຕຕ຺ຕາ ນ ໂກຈິ ສຎ຺ຊານິ. ໂສ ມາຕາປິຕູຫິ ທິນ຺ນສຎ຺ຎາວເສນ ຘນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘນສ຺ສ ອໂຣຄຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມໍ ນ ໂກຈິ ສຎ຺ຊານາຕິ, ສຈາຫໍ ຘນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວລຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ‘ເອເກນ ທຸຄ຺ຄເຕນ ນິຘິ ອຸທ຺ຘໂຏ’ຕິ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິເຫເຐຍ຺ຍຸໍ, ຍໍນູນາຫໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອເຖກໍ ປິໂລຕິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠຕເກນ ອຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຕກວີຖິໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ຠຕກາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສເຈ ອມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຠຕ຺ຕເວຕນໍ ເຕ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ກິໍ ກມ຺ມໍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ປໂພຘນໂຈທນກມ຺ມໍ. ສເຈ ອຸສ຺ສຫສິ, ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ‘ຕາຕາ, ອຸຏ຺ຐຫຖ, ສກຏານິ ສນ຺ນຍ຺ຫຖ, ໂຄເຓ ໂຍເຊຖ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສານໍ ຕິຓຕ຺ຖາຍ ຄມນເວລາ; ອມ຺ມາ, ຕຸມ຺ເຫປິ ອຸຏ຺ຐຫຖ, ຍາຄຸໍ ປຈຖ, ຠຕ຺ຕໍ ປຈຖາ’ຕິ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ວສນຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ຆຣໍ ອທໍສຸ. ໂສ ເທວສິກໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອກາສິ.

ອຖສ຺ສ ເອກທິວສໍ ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ສທ຺ທມສ຺ໂສສິ. ໂສ ປນ ສພ຺ພຣວຎ຺ຎູ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ມຫາຘນສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ເສສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕາ ເອກາ ປຣິຈາຣິກາ ‘‘ຣາຊາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ນ ກເຖສ຺ສຕິ, ອິທໍ ມຍາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ເອຕໍ ຊານາຫີ’’ຕິ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ປຫິຓິ. ໂສ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເອໂກ ຠຕການໍ ຠຕິກາຣໂກ ກປຓມນຸສ຺ໂສ ເອໂສ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສປິ ຕຕິຍທິວເສປິ ຕໍ ຕສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕເຖວ ອາຫ. ສາປິ ປຣິຈາຣິກາ ຕເຖວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເປເສຕ຺ວາ, ‘‘ກປຓມນຸສ຺ໂສ ເອໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຣາຊາ ‘ກປຓມນຸສ຺ໂສ ເອໂສ’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາປິ ນ ສທ຺ທຫຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ‘ມຫາຘນສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ເສສ ສທ຺ໂທ’ຕິ ວທຕິ, ຠວິຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ກາຣເຓນ, ຍຖາສຠາວໂຕ ເອຕໍ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສາ ຣາຊານໍ ອາຫ, ‘‘ເທວ, ອຫໍ ສຫສ຺ສໍ ລຠມານາ ຘີຕຣໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕໍ ຘນໍ ຣາຊກຸລໍ ປເວເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ສຫສ຺ສໍ ທາເປສິ.

ສາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ເອກໍ ມລິນຘາຕຸກໍ ວຕ຺ຖໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນາ ວິຍ ຠຕກວີຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ມຍໍ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນາ, ເອກາຫທ຺ວີຫໍ ອິຘ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອມ຺ມ, ພຫູນິ ຆຣມານຸສການິ, ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ວສິຕຸໍ, ເອຕໍ ກຸມ຺ຠໂຆສກສ຺ສ ເຄຫໍ ຕຸຈ຺ຉໍ, ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ມຍໍ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນກາ, ເອກາຫທ຺ວີຫໍ ອິຘ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາປິ, ‘‘ສາມິ, ອຊ຺ເຊກທິວສມຕ຺ຕໍ ວສິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ສາ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎຄມນເວລາຍ, ‘‘ສາມິ, ຕວ ນິວາປໍ ທຕ຺ວາ ຍາຫິ, ອາຫາຣໍ ເຕ ປຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອລໍ, ອມ຺ມ, ອຫເມວ ປຈິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຕນ ທິນ຺ເນ ຄຫິຕມຕ຺ຕເກເຍວ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາປຓໂຕ ຠາຊນານິ ເຈວ ປຣິສຸທ຺ຘຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ຈ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊກຸເລ ປຈນນິຍາເມນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂອທນໍ, ສາຘຸຣສານິ ຈ ທ຺ເວ ຕີຓິ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ປຈິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປນ຺ນໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ກິລນ຺ຕມ຺ຫ, ເອກາຫທ຺ວີຫໍ ອິເຘວ ໂຫມາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ອຖສ຺ສ ສາຍມ຺ປິ ປຸນທິວເສປິ ມຘຸຣຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ຕສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ກຕິປາຫໍ ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວສມານາ ຕິຂິເຓນ ສຕ຺ເຖນ ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈວາຓໍ ເຫຏ຺ຐາອຏນິຍໍ ຕຫໍ ຕຫໍ ຉິນ຺ທິ. ມຎ຺ໂຈ ຕສ຺ມິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນມຕ຺ເຕເຍວ ເຫຏ຺ຐາ ໂອລມ຺ພິ. ໂສ ‘‘ກສ຺ມາ ອຍໍ ມຎ຺ໂຈ ເອວໍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາມິ, ທຫຣທາຣເກ ວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ເອຕ຺ເຖວ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ອິທໍ ເມ ທຸກ຺ຂໍ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ຊາຕໍ. ອຫຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ຕາຕ, ວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ. ສາ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ທ຺ເວ ຕໂຍ ທິວເສ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕນ ອຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ຂີຍິຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເອກໍ ທ຺ເວ ຣຊ຺ຊຸເກ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສ ຉິນ຺ທິ. ຕໍ ທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ນິສິນ຺ນມຕ຺ເຕເຍວ ສພ຺ພໍ ວາຓໍ ຠູມິຍໍ ປຕິ, ສີສໍ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ອໂຫສິ, ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ, ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ອິທານິ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ນິປຊ຺ຊນມຎ຺ຈສ຺ສປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອສາມິໂກ ວິຍ ກໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ກໂຣມິ, ປຏິວິສ຺ສກທາຣເກ ວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ໂຫຕຸ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ອິມາຍ ນາມ ເວລາຍ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕວ ຠາຕິກສ຺ສ ນິປຊ຺ຊໂນກາສໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ເອກປສ຺ເສ ສຍິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘາຄຈ຺ຉ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣປິ ນໍ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ຠຄິນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ນິປຊ຺ຊາ’’ຕິ ວເທສິ. ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກມຎ຺ເຈ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສຎ຺ເຎວ ສນ຺ຖວໍ ອກາສິ, ກຸມາຣິກາ ປໂຣທິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມ, ໂຣທສີ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ມ, ອິທໍ ນາມ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ອມ຺ມ, ກິໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຕຍາປິ ເອກໍ ຠຕ຺ຕາຣໍ ອິມິນາເປກໍ ປາທປຣິຈາຣິກໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕໍ ຊາມາຕຣໍ ອກາສິ. ເຕ ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສິໍສຸ.

ສາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ຠຕກວີຖິຍໍ ຉຓໍ ກໂຣນ຺ຕຸ. ຍສ຺ສ ປນ ຆເຣ ຉໂຓ ນ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ເອຕ຺ຕໂກ ນາມ ທຓ຺ໂຑຕິ ໂຆສນໍ ກາເຣຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາເຣສິ. ອຖ ນໍ ສສ຺ສຸ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ຠຕກວີຖິຍໍ ຣາຊາຓາຍ ຉໂຓ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ຊາໂຕ, ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ມ, ອຫໍ ຠຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ຊີວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ຕາ ນາມ ອິຓມ຺ປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາ ອກາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠາ. ອິຓໂຕ ນາມ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຄຈ຺ຉ, ກຸໂຕຈິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ກຫາປເຓ ອາຫຣາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ຂີຍນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນຏ຺ຐານໂຕ ເອກເມວ ກຫາປຓໍ ອາຫຣິ. ສາ ຕໍ ກຫາປຓໍ ຣຎ຺ໂຎ ເປເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຫາປເຓນ ຉຓໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຕເຖວ ສາສນໍ ປຫິຓິ. ປຸນ ຣາຊາ ຕເຖວ ‘‘ຉຓໍ ກໂຣນ຺ຕຸ, ອກໂຣນ຺ຕານໍ ເອຕ຺ຕໂກ ທຓ຺ໂຑ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ປຸນປິ ໂສ ຕາຍ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ນິປ຺ປີຬິຍມາໂນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຍ ກຫາປເຓ ອາຫຣິ. ສາ ເຕປິ ກຫາປເຓ ຣຎ຺ໂຎ ເປເສຕ຺ວາ ປຸນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຕເຖວ ສາສນໍ ປຫິຓິ – ‘‘ອິທານິ ປຸຣິເສ ເປເສຕ຺ວາ ອິມໍ ປກ຺ໂກສາເປຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ເປເສສິ. ປຸຣິສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກຸມ຺ຠໂຆສໂກ ນາມ ກຕໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ໂຠ ຣາຊາ, ຕໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ຠີໂຕ ‘‘ນ ມໍ ຣາຊາ ຊານາຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ພລກ຺ກາເຣນ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິໍສຸ. ສາ ອິຕ຺ຖີ ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອເຣ, ທຸພ຺ພິນີຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ມມ ຊາມາຕຣໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຄເຫຕຸໍ ອນນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ມາ ຠາຍິ, ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ຕວ ຫຕ຺ຖາທິຄາຫການໍ ຫຕ຺ເຖເຍວ ຉິນ຺ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ອາທາຍ ປຸຣໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຣາຊເຄຫໍ ປຕ຺ວາ ເວສໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອິຕຣມ຺ປິ ປຣິກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອານຍິໍສຸເຍວ.

ອຖ ນໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ ກຸມ຺ຠໂຆສໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ມຫາຘນໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຂາທສີ’’ຕິ? ‘‘ກຸໂຕ ເມ, ເທວ, ຘນໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ມາ ເອວໍ ກຣິ, ກິໍ ອມ຺ເຫ ວຎ຺ເຈສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ວຎ຺ເຈມິ, ເທວ, ນຕ຺ຖິ ເມ ຘນ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຣາຊາ ເຕ ກຫາປເຓ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ‘‘ອິເມ ກສ຺ສ ກຫາປຓາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ພາໂລມ຺ຫິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອິເມ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕາ ທ຺ເວປິ ປຏິມຓ຺ຑິຕປສາຘນາ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣມູເລ ຐິຕາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕິທໍ ກມ຺ມໍ, ອິມາຫິ ຣຎ຺ຎາ ປໂຍຊິຕາຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ວເທຫິ, ໂຠ, ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນິສ຺ສໂຍ ເມ ນຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ມາທິໂສ ນິສ຺ສໂຍ ຠວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ, ເທວ, ສເຈ ເມ ເທໂວ ອວສ຺ສໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂຫມິ, ໂຠ, ກິຕ຺ຕກໍ ເຕ ຘນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິໂຍ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ສກຏານິ ເທວາ’’ຕິ? ຣາຊາ ອເນກສຕານິ ສກຏານິ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ປຫິຓິຕ຺ວາ ຕໍ ຘນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຣາສິໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊຄຫວາສິໂນ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ກສ຺ສຈິ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນສ຺ສ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ສກ຺ກາຣໍ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ຕໍ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ຕສ຺ເສວ ທຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສຖິມໍ ປຸຣິສໍ, ເອວຣູໂປ ຘິຕິມາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠໂວ ໂຫນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປິລາວິຕາກາຣໍ ວາ ອສ຺ມິມານມຕ຺ຕໍ ວາ ນ ກໂຣຕິ, ກປໂຓ ວິຍ ປິໂລຕິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຠຕກວີຖິຍໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວນ຺ໂຕ ມຍາ ອິມິນາ ນາມ ອຸປາເຍນ ຎາໂຕ. ຊານິຕ຺ວາ ຈ ປນ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຘນຠາວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຘນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຐປິໂຕ, ຘີຕາ ຈສ຺ສ ມຍາ ທິນ຺ນາ. ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ຈ ເອວຣູໂປ ຘິຕິມາ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ຊີວນ຺ຕສ຺ສ ຊີວິກໍ ຘມ຺ມິກຊີວິກໍ ນາມ, ມຫາຣາຊ, ໂຈຣິກາທິກມ຺ມໍ ປນ ອິຘໂລເກ ເຈວ ປີເຬຕິ ຫິໍເສຕິ, ປຣໂລເກ ຈ, ຕໂຕນິທານໍ ສຸຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຸຣິສສ຺ສ ຫິ ຘນປາຣິຊຸຎ຺ຎກາເລ ກສິໍ ວາ ຠຕິໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຊີວິກເມວ ຘມ຺ມິກຊີວິກໍ ນາມ. ເອວຣູປສ຺ສ ຫິ ວີຣິຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຕິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກາຍວາຈາຫິ ປຣິສຸທ຺ຘກມ຺ມສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ນິສມ຺ມກາຣິໂນ ກາຍາທີຫິ ສຎ຺ຎຕສ຺ສ ຘມ຺ມຊີວິກໍ ຊີວນ຺ຕສ຺ສ ສຕິອວິປ຺ປວາເສ ຐິຕສ຺ສ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວຑ຺ຒຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໔.

‘‘ອຸຏ຺ຐານວໂຕ ສຕີມໂຕ,

ສຸຈິກມ຺ມສ຺ສ ນິສມ຺ມກາຣິໂນ;

ສຎ຺ຎຕສ຺ສ ຘມ຺ມຊີວິໂນ,

ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຍໂສຠິວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຏ຺ຐານວໂຕຕິ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍວນ຺ຕສ຺ສ. ສຕິມໂຕຕິ ສຕິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ສຸຈິກມ຺ມສ຺ສາຕິ ນິທ຺ໂທເສຫິ ນິຣປຣາເຘຫິ ກາຍກມ຺ມາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ. ນິສມ຺ມກາຣິໂນຕິ ເອວຎ຺ເຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ວາ, ອິມສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ເອວໍ ກເຕ ອິທໍ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ວາ ເອວໍ ນິທານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂຣຄຕິກິຈ຺ຉນໍ ວິຍ ສພ຺ພກມ຺ມານິ ນິສາເມຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ສຎ຺ຎຕສ຺ສາຕິ ກາຍາທີຫິ ສຎ຺ຎຕສ຺ສ ນິຈ຺ຉິທ຺ທສ຺ສ. ຘມ຺ມຊີວິໂນຕິ ອຄາຣິກສ຺ສ ຕຸລາກູຏາທີນິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທີຫິ, ອນຄາຣິກສ຺ສ ເວຊ຺ຊກມ຺ມທູຕກມ຺ມາທີນິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ. ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອວິປ຺ປວຸຕ຺ຖສຕິໂນ. ຍໂສຠິວຑ຺ຒຕີຕິ ອິສ຺ສຣິຍໂຠຄສມ຺ປນ຺ນສງ຺ຂາໂຕ ເຈວ ກິຕ຺ຕິວຓ຺ຓຠຓນສງ຺ຂາໂຕ ຈ ຍໂສ ອຠິວຑ຺ຒຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ກຸມ຺ຠໂຆສໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ເອວໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ກຸມ຺ຠໂຆສກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຸຏ຺ຐາເນນປ຺ປມາເທນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຣາຊຄເຫ ກິຣ ຘນເສຏ຺ຐິກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ມາຕາປິຕູຫິ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ອຕິວິຍ ຣກ຺ຂິຍມານາ ໂຍພ຺ພນມທມຕ຺ຕຕາຍ ປຸຣິສໂລລາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທາເສເນວ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ເມ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຠີຕາ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນ ສກ຺ກາ ວສິຕຸໍ. ສເຈ ເມ ມາຕາປິຕໂຣ ອິມໍ ໂທສໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ມໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ວິເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ຫຕ຺ຖສາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄ຺ຄທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ອຊານນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸໂຠປິ ອຄມໍສຸ. ເຕສໍ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຄພ຺ຠປຣິປາກໍ ອາຄມ຺ມ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສິ, ‘‘ຄພ຺ໂຠ ເມ ປຣິປາກໍ ຄໂຕ, ຎາຕິພນ຺ຘຸວິຣຫິເຕ ຐາເນ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ທຸກ຺ຂາວຫໍ, ກຸລເຄຫເມວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສຈາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ, ຊີວິຕໍ ເມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຠເຍນ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄຈ຺ຉາມ, ສ຺ເວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ທິວເສ ອຕິກ຺ກາເມສິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ພາໂລ ອຕ຺ຕໂນ ໂທສມຫນ຺ຕຕາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອຸສ຺ສຫຕິ, ມາຕາປິຕໂຣ ນາມ ເອກນ຺ຕຫິຕາວ, ອຍໍ ຄຈ຺ຉຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ເຄຫາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ເຄຫປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣໍ ຄຕຠາວໍ ອນນ຺ຕຣເຄຫວາສີນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ໂສປິ ຆຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ປຏິວິສ຺ສເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ສາ ກຸລຆຣໍ ຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສາປິ ຕຕ຺ເຖວ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ເມ ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ມຍໍ ກຸລຆຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄວ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມ, ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມາ’’ຕິ ທ຺ເວປິ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ຕສ຺ສ ຈ ທາຣກສ຺ສ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕສ຺ສາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອປໂຣປິ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສປິ ທາຣກສ຺ສ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຐມຊາຕສ຺ສ ມຫາປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຈູຬປນ຺ຖໂກຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕ ທ຺ເວປິ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄຕາ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານໍ ມຫາປນ຺ຖກທາຣໂກ ອຎ຺ເຎ ທາຣເກ ‘‘ຈູຬປິຕາ ມຫາປິຕາຕິ, ອຍ຺ຍໂກ ອຍ຺ຍິກາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ເຕ ສຸຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ອຎ຺ເຎ ທາຣກາ ‘ອຍ຺ຍໂກ ອຍ຺ຍິກາ’ຕິປິ, ‘ມຫາປິຕາ ຈູຬປິຕາ’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ກຈ຺ຈິ ອມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ຎາຕກາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຕາຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຖ ຎາຕກາ ນຕ຺ຖິ. ຣາຊຄຫນຄເຣ ປນ ໂວ ຘນເສຏ຺ຐິ ນາມ ອຍ຺ຍໂກ, ຕຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ພຫູ ຎາຕກາ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຖ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຄມນກາຣຓໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອກເຖຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕສຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ເຕສຸ ສາມິກໍ ອາຫ – ‘‘ອິເມ ທາຣກາ ມໍ ອຕິວິຍ ກິລເມນ຺ຕິ, ກິໍ ໂນ ມາຕາປິຕໂຣ ທິສ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອຫິ, ທາຣການໍ ອຍ຺ຍກກຸລໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ສມ຺ມຸຂາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເຕ ປນ ນຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ທາຣການໍ ອຍ຺ຍກກຸລເມວ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ທາຣເກ ອາທາຍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກິສ຺ສາ ສາລາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ທາຣກມາຕາ ທ຺ເວ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕຠາວໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ເຕ ຕໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ສໍສາເຣ ວິຈຣນ຺ຕານໍ ນ ປຸຕ຺ໂຕ ນ ຘີຕາ ຠູຕປຸພ຺ພາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ມຫາປຣາຘິກາ, ນ ສກ຺ກາ ເຕຫິ ອມ຺ຫາກໍ ຈກ຺ຂຸປເຖ ຐາຕຸໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ຊນາ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕຸ, ທາຣເກ ປນ ອິຘ ເປເສນ຺ຕູ’’ຕິ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ທູຕໍ ປາເຫສຸໍ.

ເຕຫິ ເປສິຕໍ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຣເກ ອາຄຕທູຕານຎ຺ເຎວ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ. ທາຣກາ ອຍ຺ຍກກຸເລ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອຕິທຫໂຣ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ປນ ອຍ຺ຍເກນ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ. ໂສ ອຍ຺ຍກໍ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ມໍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ຕາຕ, ສກລສ຺ສ ໂລກສ຺ສປິ ເມ ປພ຺ພຊ຺ຊາໂຕ ຕວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຠທ຺ທິກາ. ສເຈ ສກ຺ໂກສິ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ. ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຄຫປຕິ, ທາຣໂກ ເຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ເມ ນຕ຺ຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປິຓ຺ຑປາຕຈາຣິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ພຫຸໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ໂສ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ຌານສຸເຂນ ຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ສຸຂໍ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ! ຕໂຕ ອຍ຺ຍກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ສເຈ ອນຸຊາເນຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປພ຺ພາເຊຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິ ກິຣ ສາສເນ ຈ ສຸປ຺ປສນ຺ໂນ, ‘‘ກຕຣຘີຕາຍ ໂວ ເອເຕ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ຈ ‘‘ປລາຕຘີຕາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ລຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸເຂເນວ ເຕສໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານິ. ເຖໂຣ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ໂສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ທນ຺ໂຘ ອໂຫສິ.

‘‘ປທ຺ມໍ ຍຖາ ໂກກນທໍ ສຸຄນ຺ຘໍ,

ປາໂຕ ສິຍາ ຜຸລ຺ລມວີຕຄນ຺ຘໍ;

ອງ຺ຄີຣສໍ ປສ຺ສ ວິໂຣຈມານໍ,

ຕປນ຺ຕມາທິຈ຺ຈມິວນ຺ຕລິກ຺ເຂ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໓; ອ. ນິ. ໕.໑໙໕) –

ອິມໍ ເອກໍ ຄາຖໍ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ທນ຺ຘຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫຓກາເລ ປຣິຫາສເກຬິໍ ອກາສິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ປຣິຫາເສນ ລຊ຺ຊິໂຕ ເນວ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫິ, ນ ສຊ຺ຌາຍມກາສິ. ເຕນ ກມ຺ເມນ ອຍໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ທນ຺ໂຘ ຊາໂຕ, ຄຫິຕຄຫິຕໍ ປທໍ ອຸປຣູປຣິປທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ອິມເມວ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ອຖ ນໍ ມຫາປນ຺ຖໂກ, ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອຠພ຺ໂພ, ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ເອກໍ ຄາຖມ຺ປິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສິ, ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ປນ ກຖໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສ຺ສສິ, ນິກ຺ຂມ ອິໂຕ’’ຕິ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ພຸທ຺ຘສາສເນ ສິເນເຫນ ຄິຫິຠາວໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ມຫາປນ຺ຖໂກ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສໂກ ອໂຫສິ. ຊີວໂກ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ພຫຸໍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອມ຺ພວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາປນ຺ຖກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ກິຕ຺ຕກາ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານີ’’ຕິ. ‘‘ສ຺ເວ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ອມ຺ຫາກໍ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ‘‘ອຸປາສກ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ທນ຺ໂຘ ອວິຣຸຬ຺ຫິຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເຖໂຣ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຖໂຣ ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມໍ ພາຫິຣໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ນິສ຺ສໍສຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາຕິກສ຺ສ ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ຠິນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິໍ ທານິ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ສາສເນນ, ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ໂສ ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ວິພ຺ຠມິຕຸໍ ປາຍາສິ.

ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສກາເລເຍວ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ອິມໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ຄມນມຄ຺ເຄ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກຸຫິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ຈູຬປນ຺ຖກ, ອິມາຍ ເວລາຍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠາຕາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ນິກ຺ກຑ຺ຒຕິ, ເຕນາຫໍ ວິພ຺ຠມິຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ມມ ສນ຺ຕກາ, ຠາຕຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິໂຕ ກສ຺ມາ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ນາຄຎ຺ຉິ, ເອຫິ, ກິໍ ເຕ ຄິຫິຠາເວນ, ມມ ສນ຺ຕິເກ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ຈກ຺ກງ຺ກິຕຕເລນ ປາຓິນາ ຕໍ ສິຣສິ ປຣາມສິຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປ຺ປມຸເຂ ນິສີທາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ປິໂລຕິກໍ ‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’ນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອິເຘວ ໂຫຫີ’’ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປິໂລຕິກໍ ທຕ຺ວາ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຊີວກສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກປິ ສູຣິຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ປິໂລຕິກໍ ‘‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກິລິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ອິມໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣິມປກຕິໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ເອວໍ ກິລິຏ຺ຐໍ ຊາຕໍ, ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕ຺ວໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑເມວ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ‘ຣຊໍ ຣຊ’ນ຺ຕິ ມາ ສຎ຺ຎໍ ກຣິ, ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ເຕ ຣາຄຣຊາທໂຍ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ຫຣາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມານຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຣາໂຄ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ,

ຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊ຺ຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ,

ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ໂທໂສ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ,

ໂທສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ,

ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ໂມໂຫ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ,

ໂມຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ,

ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ’’ຕິ. (ມຫານິ. ໒໐໙);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິເຍວສ຺ສ ຕີຓິ ປິຏການິ ອາຄມິໍສຸ.

ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນລາຏໂຕ ເສເທ ມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ສາຏເກນ ນລາຏນ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຉິ, ສາຏໂກ ກິລິຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ອິມໍ ສຣີຣໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວຣູໂປ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ສາຏໂກ ປກຕິໍ ຊຫິຕ຺ວາ ກິລິຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ, ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິ. ເຕ ກາຣເຓນສ຺ສ ຣໂຊຫຣຓເມວ ປຈ຺ຈໂຍ ຊາໂຕ.

ຊີວໂກປິ ໂຂ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ທສພລສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ອຸປນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນນຸ, ຊີວກ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິ. ມຫາປນ຺ຖໂກ ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຊີວກາ’’ຕິ ອາຫ. ຊີວໂກ ‘‘ເຕນ ຫິ ຠເຓ ຄຈ຺ຉ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ຊານາຫີ’’ຕິ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຠາຕິໂກ ‘ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ຠຓຕິ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວມສ຺ສ ປກາເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ສກລໍ ອມ຺ພວນໍ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຎວ ປູເຣສິ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ຈີວຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ຣຊນກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອສທິສໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ມາເປສິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ວິຫາເຣ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍ, ສກລໍ ອມ຺ພວນໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ຊີວກສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣປິ ໂຂ ຕຕ຺ເຖວ –

‘‘ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸມຕ຺ຕານໍ, ນິມ຺ມິນິຕ຺ວານ ປນ຺ຖໂກ;

ນິສີທມ຺ພວເນ ຣມ຺ເມ, ຍາວ ກາລປ຺ປເວທນາ’’ຕິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ອາຫ – ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ສຕ຺ຖາ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ນາມ ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ. ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ, ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’’ຕິ ມຸຂສຫສ຺ສໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສພ຺ເພປິ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ຈູຬປນ຺ຖກາເຍວ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຍ ‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’ຕິ ປຐມໍ ວທຕິ, ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫ, ອວເສສາ ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ຕາວເທວ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ. ເຖໂຣປິ ເຕນ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຊີວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຊີວກ, ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫິ, ອຍໍ ເຕ ອນຸໂມທນໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຊີວໂກ ຕຖາ ອກາສິ. ເຖໂຣ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ຕຣຸຓສີໂຫ ວິຍ ຕີຫິ ປິຏເກຫິ ສງ຺ໂຂເຠຕ຺ວາ ອນຸໂມທນມກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ເຕ ທສ຺ສິເຕ ຄນ຺ຘກຸຏິປ຺ປມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຄໂຕວາທໍ ທຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຸຣຠິຄນ຺ຘວາສິຕໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ອຸປຄໂຕ. ອຖ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຠິກ຺ຂູ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສໂມສຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓກຖໍ ອາຣຠິໍສຸ, ‘‘ອາວຸໂສ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ເອກໍ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ‘ທນ຺ໂຘ ອຍ’ນ຺ຕິ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຣາຊຕາຍ ເອກສ຺ມິໍເຍວສ຺ສ ອນ຺ຕຣຠຕ຺ເຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອທາສິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິເຍວ ອາຄຕານິ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ພລໍ ນາມ ມຫນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ຠຄວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ອິມໍ ກຖາປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘເສຍ຺ຍາຍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸລຕໍ ວິຍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສທິສໍ ສຸຄຕມຫາຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສຸຣຠິຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ມຕ຺ຕວຣວາຣຓສີຫວິຊມ຺ຠິຕວິລາເສນ ອນນ຺ຕາຍ ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕມຓ຺ຑລມາຬມຊ຺ເຌ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສນໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຉພ຺ພຓ຺ຓພຸທ຺ຘຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອຓ຺ຓວກຸຈ຺ຉິໍ ໂຂຠຍມາໂນ ຍຸຄນ຺ຘຣມຕ຺ຖເກ ພາລສູຣິໂຍ ວິຍ ອາສນມຊ຺ເຌ ນິສີທິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ປນ ອາຄຕມຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ກຖໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ມຸທຸເກນ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປຣິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ປຣິສາ ອຕິວິຍ ໂສຠຕິ, ເອກສ຺ສປິ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ອຸກ຺ກາສິຕສທ຺ໂທ ວາ ຂິປິຕສທ຺ໂທ ວາ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິ ອິເມ ພຸທ຺ຘຄາຣເວນ ສຄາຣວາ, ພຸທ຺ຘເຕເຊນ ຕຊ຺ຊິຕາ. ມຍິ ອາຍຸກປ຺ປມ຺ປິ ອກເຖຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ປຐມໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ນ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ. ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນວຕ຺ຕໍ ນາມ ມຍາວ ຊານິຕພ຺ພໍ, ອຫເມວ ປຐມໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຘຸເຣນ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ກາ ຈ ປນ ໂວ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອິທາເນວ ທນ຺ໂຘ, ປຸພ຺ເພປິ ທນ຺ໂຘເຍວ. ນ ເກວລຎ຺ຈສ຺ສາຫໍ ອິທາເນວ ອວສ຺ສໂຍ ຊາໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ອວສ຺ສໂຍ ອໂຫສິເມວ. ປຸພ຺ເພ ປນາຫໍ ອິມໍ ໂລກິຍກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິກໍ ອກາສິໍ, ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸຏຸມ຺ພສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ໂສຕຸກາເມຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

‘‘ອຕີເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຣາຓສິນຄຣວາສີ ເອໂກ ມາຓໂວ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິປ຺ປຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ທິສາປາໂມກ຺ຂສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມາຓວກສຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຕິວິຍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຸປກາຣໂກ ອໂຫສິ, ປາທປຣິກມ຺ມາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກໂຣຕິ. ທນ຺ຘຕາຍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກ’’ຕິ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ອຍໍ ມມ ພຫູປກາໂຣ, ສິກ຺ຂາເປສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ໂສ ຈິຣໍ ວສິຕ຺ວາ ເອກຄາຖມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ‘‘ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຈຣິຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ອາຈຣິໂຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣໂກ, ປຓ຺ຑິຕຠາວມສ຺ສ ປຈ຺ຈາສີສາມິ, ນ ນໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ, ອວສ຺ສໍ ມຍາ ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປກາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ, ເອກມສ຺ສ ມນ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສ ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ຆຏ຺ເຏສິ ຆຏ຺ເຏສິ, ກິໍ ກາຣຓາ ຆຏ຺ເຏສິ? ອຫມ຺ປິ ຕໍ ຊານາມິ ຊານາມີ’’ຕິ ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ອເນກສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ, ‘‘ປຎ຺ຎາຍຕິ ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທນ຺ເຘນ ນາມ ວາຍາມໍ ກຕ຺ວາ ປຄຸຓໍ ກຕໍ ສິປ຺ປໍ ນ ປລາຍຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອິມໍ ມນ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິສ຺ສສິ, ອປລາຍນຕ຺ຖາຍ ປນສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ສຊ຺ຌາຍໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ພາຣາຓສິຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕກາເລ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ມຫາສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອກາສິ.

ຕທາ ພາຣາຓສິຣາຊາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເມ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ໂກຈິ ໂທໂສ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຸຈ຺ຈນກໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວຊ຺ຊໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປເຣສໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນາຄຣານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສາຍໍ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ‘‘ສາຍມາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນມນຸສ຺ສານໍ ກຖາສລ຺ລາໂປ ນາມ ນານປ຺ປກາຣໂກ ໂຫຕິ, ‘ສຈາຫໍ ອຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣມິ, ປາເປນ ອຘມ຺ມິເກນ ຣຎ຺ຎາ ທຓ຺ຑພລິອາທີຫິ ຫຕມ຺ຫາ’ຕິ ວກ຺ຂນ຺ຕິ. ‘ສເຈ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣມິ, ທີຆາຍຸໂກ ໂຫຕຸ ໂນ ຣາຊາ’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ມມ ຄຸຓໍ ກເຖສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ເຄຫານໍ ຠິຕ຺ຕິອນຸສາເຣເນວ ວິຈຣຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຸມງ຺ຄໂຈຣາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຸມງ຺ຄໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ ເອກອຸມງ຺ເຄເນວ ທ຺ເວ ເຄຫານິ ປວິສນຕ຺ຖາຍ. ຣາຊາ ເຕ ທິສ຺ວາ ເຄຫຈ຺ຉາຍາຍ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕສໍ ອຸມງ຺ຄໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑກໍ ໂອໂລກິຕກາເລ ມາຓໂວ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໍ ມນ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ‘‘ຆຏ຺ເຏສິ ຆຏ຺ເຏສິ, ກິໍ ກາຣຓາ ຆຏ຺ເຏສິ? ອຫມ຺ປິ ຕໍ ຊານາມິ ຊານາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອິມິນາ ກິຣມ຺ຫາ ຎາຕາ, ອິທານິ ໂນ ນາເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖານິປິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຠີຕາ ສມ຺ມຸຂສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນເນວ ປລາຍິໍສຸ. ຣາຊາ ເຕ ປລາຍນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຈ ມນ຺ຕສຊ຺ຌາຍນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຄຫຎ຺ເຎວ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ນາຄຣານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນິເວສນໍ ປາວິສິ. ໂສ ວິຠາຕາຍ ປນ ຣຕ຺ຕິຍາ ປາໂຕເວກໍ ປຸຣິສໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຠເຓ, ອສຸກວີຖິຍໍ ນາມ ຍສ຺ມິໍ ເຄເຫ ອຸມງ຺ໂຄ ຠິນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ຕກ຺ກສິລໂຕ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຕມາຓໂວ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອາເນຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາ ຕໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມາຓວໍ ອາເນສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ຕກ຺ກສິລໂຕ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຕມາຓໂວ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຕໍ ສິປ຺ປໍ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ສມານາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ຣາຊາປິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ມນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ອາຈຣິຍຠາໂຄ’’ຕິ ສຫສ຺ສໍ ອທາສິ.

ຕທາ ເສນາປຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກປ຺ປກໍ ອາຫ – ‘‘ກທາ ຣຎ຺ໂຎ ມສ຺ສຸໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສ຺ເວ ວາ ປຣສຸເວ ວາ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກິຈ຺ຈໍ ເມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ມສ຺ສຸກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຂຸຣໍ ອຕິວິຍ ປຫໍສິຕ຺ວາ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທ, ຕ຺ວໍ ເສນາປຕິ ຠວິສ຺ສສິ, ອຫໍ ຣາຊາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ມສ຺ສຸກມ຺ມກຣຓທິວເສ ຄນ຺ໂຘທເກນ ມສ຺ສຸໍ ເຕເມຕ຺ວາ ຂຸຣໍ ປຫໍສິຕ຺ວາ ນລາຏນ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຂຸໂຣ ໂຖກໍ ກຸຓ຺ຐຘາໂຣ, ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸນ ເອກມນ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ ຂຸຣໍ ປຫໍສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ມນ຺ຕໍ ສຣິຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຆຏ຺ເຏສິ ຆຏ຺ເຏສິ, ກິໍ ກາຣຓາ ຆຏ຺ເຏສິ? ອຫມ຺ປິ ຕໍ ຊານາມິ ຊານາມີ’’ຕິ ອາຫ. ນ຺ຫາປິຕສ຺ສ ນລາຏໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ໂສ ‘‘ຊານາຕິ ມມ ກາຣຓໍ ຣາຊາ’’ຕິ ຠີໂຕ ຂຸຣໍ ຠູມິຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊິ. ຣາຊາໂນ ນາມ ເຉກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ຕໍ ເອວມາຫ – ‘‘ອເຣ, ທຸຏ຺ຐ, ນ຺ຫາປິຕ, ‘ນ ມໍ ຣາຊາ ຊານາຕີ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣສີ’’ຕິ. ‘‘ອຠຍໍ ເມ ເທຫິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ມາ ຠາຍິ, ກເຖຫີ’’ຕິ. ເສນາປຕິ ເມ, ເທວ, ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ມສ຺ສຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທ, ອຫໍ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ເສນາປຕິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫາຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຈຣິຍໍ ເມ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເສນາປຕິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ເສນາປຕິ, ກິໍ ນາມ ຕຍາ ມມ ສນ຺ຕິກາ ນ ລທ຺ຘໍ, ອິທານິ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ມມ ຣຏ຺ຐາ ນິກ຺ຂມາຫີ’’ຕິ ຕໍ ຣຏ຺ຐາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍາ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເສນາປຕິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ‘‘ໂສ ຕທາ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຖາ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸພ຺ເພປິ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ທນ຺ໂຘເຍວ ອໂຫສິ, ຕທາປິສ຺ສາຫໍ ອວສ຺ສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ໂລກິຍກຸຏຸມ຺ເພ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເອກທິວສໍ ‘‘ອໂຫ ສຕ຺ຖາ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ອວສ຺ສໂຍ ຊາໂຕ’’ຕິ ກຖາຍ ສມຸຏ຺ຐິຕາຍ ຈູຬເສຏ຺ຐິຊາຕເກ ອຕີຕວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ –

‘‘ອປ຺ປເກນາປິ ເມຘາວີ, ປາຠເຕນ ວິຈກ຺ຂໂຓ;

ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອຕ຺ຕານໍ, ອຓຸໍ ອຄ຺ຄິໍວ ສນ຺ຘມ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໔) –

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວາຫໍ ອິມສ຺ສ ອວສ຺ສໂຍ ຊາໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ອວສ຺ສໂຍ ອໂຫສິເມວ. ປຸພ຺ເພ ປນາຫໍ ອິມໍ ໂລກິຍກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິກໍ ອກາສິໍ, ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ. ຕທາ ຫິ ຈູຬນ຺ເຕວາສິໂກ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອໂຫສິ, ຈູຬເສຏ຺ຐິ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂກວິໂທ ອຫເມວາ’’ຕິ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ.

ປຸເນກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ຈຕຸປ຺ປທໍ ຄາຖໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕປິ ວີຣິຍໍ ອໂນສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິໂກ ຊາໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາສເນ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ສາມິໂກ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໕.

‘‘ອຸຏ຺ຐາເນນປ຺ປມາເທນ, ສໍຍເມນ ທເມນ ຈ;

ທີປໍ ກຍິຣາຖ ເມຘາວີ, ຍໍ ໂອໂຆ ນາຠິກີຣຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທີປໍ ກຍິຣາຖາຕິ ວີຣິຍສງ຺ຂາເຕນ ອຸຏ຺ຐາເນນ, ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາສາກາຣສງ຺ຂາເຕນ ອປ຺ປມາເທນ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລສງ຺ຂາເຕນ ສໍຍເມນ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ຈາຕິ ອິເມຫິ ກາຣຓຠູເຕຫິ ຈຕູຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເມຘາວີ ອິມສ຺ມິໍ ອຕິວິຍ ທຸລ຺ລຠປຕິຏ຺ຐຕາຍ ອຕິຄມ຺ຠີເຣ ສໍສາຣສາຄເຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ທີປໍ ກຍິຣາຖ ກເຣຍ຺ຍ, ກາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກີທິສໍ? ຍໍ ໂອໂຆ ນາຠິກີຣຕີຕິ ຍໍ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ກິເລໂສໂຆ ອຠິກິຣິຕຸໍ ວິທ຺ຘໍເສຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ໂອເຆນ ອຠິກິຣິຕຸນ຺ຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເອວໍ ເທສນາ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ພາລນກ຺ຂຕ຺ຕສງ຺ຆຸຏ຺ຐວຕ຺ຖຸ

ປມາທມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ພາລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພາລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ມິໍ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ພາລາ ທຸມ຺ເມຘິໂນ ຊນາ ຉາຣິກາຍ ເຈວ ໂຄມເຍນ ຈ ສຣີຣໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ອສພ຺ຠໍ ຠຓນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈິ ຎາຕິ ສຸຫຊ຺ຊໍ ວາ ປພ຺ພຊິຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ລຊ຺ຊນ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ທ຺ວາເຣ ທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອສພ຺ຠໍ ຠຓນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ເຕສໍ ອສພ຺ຠໍ ໂສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຍຖາພລໍ ອຑ຺ຒໍ ວາ ປາທໍ ວາ ກຫາປຓໍ ວາ ເປເສນ຺ຕິ. ເຕ ເຕສໍ ທ຺ວາເຣ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ຕທາ ປນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຎ຺ຈ ໂກຏິມຕ຺ຕາ ອຣິຍສາວກາ ວສນ຺ຕິ, ເຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ເປສຍິໍສຸ – ‘‘ຠຄວາ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຕາຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ນຄຣໍ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາ ວິຫາເຣເຍວ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ປນ ສຕ຺ຕາຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາເຣເຍວ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ, ສຍມ຺ປິ ເຄຫາ ນ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ເຕ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ປນ ປຣິໂຍສິເຕ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຕິທຸກ຺ເຂນ ໂນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕານິ, ພາລານໍ ອສພ຺ຠານິ ສຸຓນ຺ຕານໍ ກຓ຺ຓາ ຠິຊ຺ຊນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂກຈິ ກສ຺ສຈິ ນ ລຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປວິສິຕຸໍ ນາທມ຺ຫ, ມຍມ຺ປິ ເຄຫໂຕ ນ ນິກ຺ຂມິມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ພາລານໍ ທຸມ຺ເມຘານໍ ກິຣິຍາ ນາມ ເອວຣູປາ ໂຫຕິ, ເມຘາວິໂນ ປນ ຘນສາຣໍ ວິຍ ອປ຺ປມາທໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ອມຕມຫານິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໒໖.

‘‘ປມາທມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ພາລາ ທຸມ຺ເມຘິໂນ ຊນາ;

ອປ຺ປມາທຎ຺ຈ ເມຘາວີ, ຘນໍ ເສຏ຺ຐໍວ ຣກ຺ຂຕິ.

໒໗.

‘‘ມາ ປມາທມນຸຍຸຎ຺ເຊຖ, ມາ ກາມຣຕິສນ຺ຖວໍ;

ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫິ ຌາຍນ຺ໂຕ, ປປ຺ໂປຕິ ວິປຸລໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພາລາຕິ ພາລ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອິຘໂລກປຣໂລກຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ. ທຸມ຺ເມຘິໂນຕິ ນິປ຺ປຎ຺ຎາ. ເຕ ປມາເທ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ປມາທໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ປມາເທນ ກາລໍ ວີຕິນາເມນ຺ຕິ. ເມຘາວີຕິ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕ ກຸລວໍສາຄຕໍ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສຕ຺ຕຣຕນຘນໍ ວິຍ ອປ຺ປມາທໍ ຣກ຺ຂຕິ. ຍຖາ ຫິ ອຸຕ຺ຕມໍ ຘນໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ກາມຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມ, ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສສ຺ສາມ, ປຣໂລກຄມນມຄ຺ຄໍ ໂສເຘສ຺ສາມາ’’ຕິ ຘເນ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຓ຺ຑິໂຕປິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ປຏິລຠິສ຺ສາມິ, ມຄ຺ຄຜລາທີນິ ປາປຸຓິສ຺ສາມິ, ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ສມ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອປ຺ປມາເທ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຘນໍ ເສຏ຺ຐໍວ ອປ຺ປມາທໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາ ປມາທນ຺ຕິ ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ມາ ປມາທມນຸຍຸຎ຺ເຊຖ ມາ ປມາເທນ ກາລໍ ວີຕິນາມຍິຕ຺ຖ. ມາ ກາມຣຕິສນ຺ຖວນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ ຣຕິສງ຺ຂາຕໍ ຕຓ຺ຫາສນ຺ຖວມ຺ປິ ມາ ອນຸຍຸຎ຺ເຊຖ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ ມາ ປຏິລຠິຕ຺ຖ. ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫີຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຌາຍນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິປຸລໍ ອຸຬາຣໍ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ປາປຸຓາຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ພາລນກ຺ຂຕ຺ຕສງ຺ຆຸຏ຺ຐວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ປມາທໍ ອປ຺ປມາເທນາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ເຖໂຣ ປິປ຺ຜລິຄຸຫາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປມຕ຺ເຕ ຈ ອປ຺ປມຕ຺ເຕ ຈ ອຸທກປຖວີປພ຺ພຕາທີສຸ ຈວນເກ ອຸປປຊ຺ຊນເກ ຈ ສຕ຺ເຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ນິສິນ຺ນໂກວ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ວິຫາເຣນ ອຊ຺ຊ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ກສ຺ສໂປ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາໂຕ ນາມ ພຸທ຺ຘຎາເຓນປິ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ອຊານາເປຕ຺ວາ ຈວນສຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເຕ ຊານິຕຸໍ ຕວ ອວິສໂຍ, ກສ຺ສປ, ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ຕວ ວິສໂຍ, ສພ຺ພໂສ ປນ ຈວນ຺ເຕ ຈ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ເຕ ຈ ຊານິຕຸໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ພຸທ຺ຘານເມວ ວິສໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໘.

‘‘ປມາທໍ ອປ຺ປມາເທນ, ຍທາ ນຸທຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປຎ຺ຎາປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ, ອໂສໂກ ໂສກິນິໍ ປຊໍ;

ປພ຺ພຕຏ຺ໂຐວ ຠູມຏ຺ເຐ, ຘີໂຣ ພາເລ ອເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນຸທຕີຕິ ຍຖາ ນາມ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ປວິສນ຺ຕໍ ນໂວທກໍ ປຸຣາໂຓທກໍ ໂຂເຠຕ຺ວາ ຕສ຺ໂສກາສໍ ອທຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຕ຺ຖກມຕ຺ຖເກນ ປລາຍນ຺ຕໍ ນຸທຕິ ນີຫຣຕິ, ເອວເມວ ປຓ຺ຑິໂຕ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓໍ ພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ປມາທສ຺ໂສກາສໍ ອທຕ຺ວາ ຍທາ ອປ຺ປມາທເວເຄນ ຕໍ ນຸທຕິ ນີຫຣຕິ, ອຖ ໂສ ປນຸນ຺ນປມາໂທ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຕ຺ເຖນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສງ຺ຂາຕໍ ປຎ຺ຎາປາສາທໍ ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຏິປທໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຕາຍ ປຏິປທາຍ ນິສ຺ເສຓິຍາ ປາສາທໍ ວິຍ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຫີນໂສກສລ຺ລຕາຍ ອໂສໂກ, ອປ຺ປຫີນໂສກສລ຺ລຕາຍ ໂສກິນິໍ ປຊໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ຈວມານຎ຺ເຈວ ອຸປປຊ຺ຊມານຎ຺ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ອເວກ຺ຂຕິ ປສ຺ສຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ປພ຺ພຕຏ຺ໂຐວ ຠູມຏ຺ເຐຕິ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິ ຐິໂຕ ຠູມິຍໍ ຐິເຕ, ອຸປຣິປາສາເທ ວາ ປນ ຐິໂຕ ປາສາທປຣິເວເຓ ຐິເຕ ອກິຈ຺ເຉນ ອເວກ຺ຂຕິ, ຕຖາ ໂສປິ ຘີໂຣ ປຓ຺ຑິໂຕ ມຫາຂີຓາສໂວ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນວຏ຺ຏພີເຊ ພາເລ ຈວນ຺ເຕ ຈ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ເຕ ຈ ອກິຈ຺ເຉນ ອເວກ຺ຂຕີຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ສຈ຺ຉິກຣິໍສູຕິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ປມຕ຺ຕາປມຕ຺ຕທ຺ເວສຫາຍກວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ປມຕ຺ເຕສູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ສຫາຍເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣຎ຺ຎກວິຫາຣໍ ປວິສິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ກິຣ ກາລສ຺ເສວ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກປລ຺ລໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທຫຣສາມເຓເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປນ຺ໂຕ ປຐມຍາມໍ ວິສິພ຺ພມາໂນ ນິສີທຕິ. ເອໂກ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິຕຣໍ ໂອວທຕິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ ສກຆຣສທິສາ. ພຸທ຺ຘາ ນາມ ສາເຐຍ຺ເຍນ ອາຣາເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ໂສ ຕສ຺ໂສວາທໍ ນ ສຸຓາຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ນາຍໍ ວຈນກ຺ຂໂມ’’ຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕວ ສມຓຘມ຺ມມກາສິ. ອລສຕ຺ເຖໂຣປິ ປຐມຍາເມ ວິສິພ຺ເພຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາກຸສີຕ, ຕ຺ວໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍນຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐສິ, ກິໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸປຕິ. ອິຕໂຣປິ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອິຕໂຣ ປມາເທເນວ ກາລໍ ວີຕິນາເມສິ. ເຕ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິຕ຺ຖ, ກຈ຺ຈິ ໂວ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ປຐມໍ ປມຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອາຫ – ‘‘ກຸໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕສ຺ສ ອປ຺ປມາໂທ, ຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ກາລໍ ວີຕິນາເມສີ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ກາລສ຺ເສວ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກປລ຺ລໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ວິສິພ຺ເພນ຺ໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ອນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕວ ກາລໍ ວີຕິນາເມສິ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ປມຕ຺ໂຕ ກາລໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ວທສິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕໍ ປນ ປມຕ຺ຕໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ອາຫ. ປຸນ ປມາເທ ໂທເສ, ອປ຺ປມາເທ ອານິສໍເສ ປກາເສຕຸໍ, ‘‘ຕ຺ວໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຊວຈ຺ຉິນ຺ໂນ ທຸພ຺ພລສ຺ໂສ ວິຍ, ເອສ ປນ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ສີຆຊວສ຺ໂສ ວິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໙.

‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ປມຕ຺ເຕສຸ, ສຸຕ຺ເຕສຸ ພຫຸຊາຄໂຣ;

ອພລສ຺ສໍວ ສີຆສ຺ໂສ, ຫິຕ຺ວາ ຍາຕິ ສຸເມຘໂສ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ອປ຺ປມາທສມ຺ປນ຺ເນ ຂີຓາສໂວ. ປມຕ຺ເຕສູຕິ ສຕິໂວສຄ຺ເຄ ຐິເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ. ສຸຕ຺ເຕສູຕິ ສຕິຊາຄຣິຍາຠາເວນ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕສຸ. ພຫຸຊາຄໂຣຕິ ມຫນ຺ເຕ ສຕິເວປຸລ຺ເລ ຊາຄຣິເຍ ຐິໂຕ. ອພລສ຺ສໍວາຕິ ກຸຓ຺ຐປາທໍ ຉິນ຺ນຊວໍ ທຸພ຺ພລສ຺ສໍ ສີຆຊໂວ ສິນ຺ຘວາຊານີໂຍ ວິຍ. ສຸເມຘໂສຕິ ອຸຕ຺ຕມປຎ຺ໂຎ. ຕຖາຣູປໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອາຄເມນປິ ອຘິຄເມນປິ ຫິຕ຺ວາ ຍາຕິ. ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ມິຎ຺ຫິ ເອກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ວາຍມນ຺ເຕເຍວ ສຸເມຘໂສ ເອກໍ ວຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວໍ ຕາວ ອາຄເມນ ຫິຕ຺ວາ ຍາຕິ. ມນ຺ທປຎ຺ເຎ ປນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ກາຕຸໍ ວາຍມນ຺ເຕເຍວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍນ຺ເຕເຍວ ຈ ສຸເມຘໂສ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ປເຣນ ກຕໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ທິວາຏ຺ຐານໍ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ສພ຺ພກິເລເສ ເຂເປຕ຺ວາ ເນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ຫຕ຺ຖຄເຕ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ອຘິຄເມນປິ ຫິຕ຺ວາ ຍາຕິ. ວຏ຺ເຏ ປນ ນໍ ຫິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຍາຕິເຍວາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປມຕ຺ຕາປມຕ຺ຕທ຺ເວສຫາຍກວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ມຆວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາເທນ ມຆວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວສາລິຍໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເວສາລິຍຎ຺ຫິ ມຫາລິ ນາມ ລິຈ຺ຉວີ ວສຕິ, ໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນໍ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໔ ອາທໂຍ) ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ສກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ມຫຕິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ, ‘ທິສ຺ວາ ນຸ ໂຂ ກເຖສິ, ອຸທາຫຸ ອທິສ຺ວາ. ຊານາຕິ ນຸ ໂຂ ສກ຺ກໍ, ອຸທາຫຸ ໂນ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຖ ໂຂ, ມຫາລິ, ລິຈ຺ຉວີ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ, ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ, ມຫາລິ, ລິຈ຺ຉວີ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ? ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ໂຂ ເມ, ມຫາລິ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ. ‘‘ໂສ ຫິ ນຸນ, ຠນ຺ເຕ, ສກ຺ກປຕິຣູປໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ທຸທ຺ທໂສ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກຎ຺ຈ ຂ຺ວາຫໍ, ມຫາລິ, ປຊານາມິ ສກ຺ກກຣເຓ ຈ ຘມ຺ເມ, ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສກ຺ໂກ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຄາ, ຕຎ຺ຈ ປຊານາມິ’’.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ມໂຆ ນາມ ມາຓໂວ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຆວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ປຸເຣ ທານໍ ອທາສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸຣິນ຺ທໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ທານໍ ອທາສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສກ຺ໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສມາໂນ ອາວສຖໍ ອທາສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວາສໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຈິນ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຫສ຺ສກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ກສ຺ສ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ສຸຊາ ນາມ ອສຸຣກຎ຺ຎາ, ປຊາປຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຊມ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ໂກ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ໂທ ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ຈໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສກ຺ກສ຺ສ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ສ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ ສມຕ຺ຕານິ ສມາທິນ຺ນານິ ອເຫສຸໍ, ເຍສໍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສກ຺ໂກ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຄາ. ກຕມານິ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ? ຍາວຊີວໍ ມາຕາເປຕ຺ຕິຠໂຣ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍີ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ສຓ຺ຫວາໂຈ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ອປິສຸຓວາໂຈ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ວິຄຕມລມຈ຺ເຉເຣນ ເຈຕສາ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວເສຍ຺ຍໍ, ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ ປຍຕປາຓິ ໂວສຄ຺ຄຣໂຕ ຍາຈໂຍໂຄ ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ ອສ຺ສໍ. ຍາວຊີວໍ ສຈ຺ຈວາໂຈ ອສ຺ສໍ, ຍາວຊີວໍ ອກ຺ໂກຘໂນ ອສ຺ສໍ, ‘‘ສເຈປິ ເມ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຂິປ຺ປເມວ ນ ປຏິວິເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ສກ຺ກສ຺ສ, ມຫາລິ, ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ສ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ ສມຕ຺ຕານິ ສມາທິນ຺ນານິ ອເຫສຸໍ, ເຍສໍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສກ຺ໂກ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຄາຕິ.

‘‘ມາຕາເປຕ຺ຕິຠຣໍ ຊນ຺ຕຸໍ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິນໍ;

ສຓ຺ຫໍ ສຂິລສມ຺ຠາສໍ, ເປສຸເຓຍ຺ຍປ຺ປຫາຍິນໍ.

‘‘ມຈ຺ເຉຣວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສຈ຺ຈໍ ໂກຘາຠິຠຸໍ ນຣໍ;

ຕໍ ເວ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ, ອາຫຸ ສປ຺ປຸຣິໂສ ອິຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໗) –

ອິທໍ, ມຫາລິ, ສກ຺ເກນ ມຆມາຓວກາເລ ກຕກມ຺ມນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕນ ‘‘ກຖໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຆມາຓໂວ ປຏິປຊ຺ຊີ’’ຕິ? ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ໂສຕຸກາເມນ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເຕນ ຫິ, ມຫາລິ, ສຸຓາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຈລຄາເມ ມໂຆ ນາມ ມາຓໂວ ຄາມກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ປາທນ຺ເຕນ ປໍສຸໍ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ຣມຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອປໂຣ ຕໍ ພາຫຸນາ ປຫຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ອກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຕໂຕປິ ນໍ ອຎ຺ໂຎ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຫຸນາ ປຫຣິຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາ ສຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕສ຺ສປິ ອກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ອິຕິ ຕໍ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ປຸຣິສາ ພາຫຸນາ ປຫຣິຕ຺ວາ ຐິຕຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປເນສຸໍ. ໂສ ‘‘ສພ຺ເພເປເຕ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ສຸຂິຕາ ຊາຕາ, ອິມິນາ ກມ຺ເມນ ມຍ຺ຫໍ ສຸຂທາຍເກນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ປຸນທິວເສ ກຸທາລໍ ອາທາຍ ຂລມຓ຺ຑລມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ອກາສິ. ສພ຺ເພ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ສີຕສມເຍ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ, ຄິມ຺ຫກາເລ ອຸທກໍ. ຕໂຕ ‘‘ຣມຓີຍໍ ຐານໍ ນາມ ສພ຺ເພສໍ ປິຍໍ, ກສ຺ສຈິ ອປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຍາ ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ວິຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ປາໂຕວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ຫຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກາ ຣຸກ຺ຂສາຂາ ຫຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອຖ ນໍ ອປໂຣ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສຄ຺ຄຄາມິນໍ ມຄ຺ຄໍ ກໂຣມິ, ສມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຫມ຺ປິ ເຕ ສຫາໂຍ ໂຫມີ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຫິ, ສມ຺ມ, ສຄ຺ໂຄ ນາມ ພຫູນມ຺ປິ ມນາໂປ ສຸຂພຫຸໂລ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ເວ ຊນາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ທິສ຺ວາ ຕເຖວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈ ສຸຕ຺ວາ ຈ ອປໂຣປິ ເຕສໍ ສຫາໂຍ ຊາໂຕ, ເອວໍ ອປໂຣປິ ອປໂຣປີຕິ ສພ຺ເພປິ ເຕຕ຺ຕິໍສ ຊນາ ຊາຕາ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ກຸທາລາທິຫຕ຺ຖາ ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເອກໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນມຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ເຕ ທິສ຺ວາ ຄາມໂຠຊໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ມນຸສ຺ສາ ອໂຍເຄ ຍຸຕ຺ຕາ, ສເຈ ອິເມ ອຣຎ຺ຎໂຕ ມຈ຺ຉມໍສາທີນິ ວາ ອາຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ສຸຣໍ ວາ ກຕ຺ວາ ປິເວຍ຺ຍຸໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕາທິສໍ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ອຫມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ເນ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣຖາ’’ຕິ? ‘‘ສຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ເຕຫິ ນາມ ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຣຎ຺ຎໂຕ ມຈ຺ຉມໍສາທີນິ ອາຫຣິຕຸໍ, ສຸຣໍ ກຕ຺ວາ ປາຕຸໍ, ນານປ຺ປກາເຣ ຈ ກມ຺ມນ຺ເຕ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິໍສຸ, ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ປຏິກ຺ຂິປິໍສຸເຍວ. ໂສ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ນາເສສ຺ສາມິ ເນ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ໂຈເຣ ເຕ, ເທວ, ວຄ຺ຄພນ຺ຘເນນ ວິຈຣນ຺ເຕ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ອວີມໍສິຕ຺ວາວ ‘‘ຫຕ຺ຖິນາ ມທ຺ທາເປຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ມໂຆ ເສສານໍ ໂອວາທມທາສິ – ‘‘ສມ຺ມາ, ຐເປຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕໍ ອຎ຺ໂຎ ອມ຺ຫາກໍ ອວສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ເຫ ກຕ຺ຖຈິ ໂກປໍ ອກຕ຺ວາ ຣຎ຺ເຎ ຈ ຄາມໂຠຊເກ ຈ ມທ຺ທນຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ຈ ອຕ຺ຕນິ ຈ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ສມຈິຕ຺ຕາວ ໂຫຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ເມຕ຺ຕານຸຠາເວນ ຫຕ຺ຖີ ອຸປ຺ປສງ຺ກມິຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຫິ. ຣາຊາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫູ ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ມທ຺ທິຕຸໍ ນ ວິສຫິສ຺ສຕິ? ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ເນ ກິລຎ຺ເຊນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ມທ຺ທາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ກິລຎ຺ເຊນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕຸໍ ເປສິຍມາໂນປິ ຫຕ຺ຖີ ທູຣໂຕວ ປຏິກ຺ກມິ.

ຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກາຣເຓເນຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕາຕາ, ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ນ ລຠຖາ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ວຄ຺ຄພນ຺ຘເນນ ໂຈຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣຖາ’’ຕິ? ‘‘ໂກ ເອວມາຫ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຄາມໂຠຊໂກ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ນ ມຍໍ, ເທວ, ໂຈຣາ, ມຍໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ໂສເຘນ຺ຕາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣມ, ຄາມໂຠຊໂກ ອມ຺ເຫ ອກຸສລກິຣິຍາຍ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ນາເສຕຸກາໂມ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເອວມາຫາ’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ອຍໍ ຕິຣຈ຺ຉາໂນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຸເຓ ຊານາຕິ, ອຫໍ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຊານິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ຂມຖ ເມ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ສປຸຕ຺ຕທາຣໍ ຄາມໂຠຊກໍ ເຕສໍ ທາສໍ, ຫຕ຺ຖິໍ ອາໂຣຫນິຍໍ, ຕຎ຺ຈ ຄາມໍ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຕ ‘‘ອິເຘວ ໂນ ກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສານິສໍໂສ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສນ຺ນມານສາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຫຕ຺ຖິໍ ວາເຣນ ວາເຣນ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ມນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ອິທານິ ອມ຺ເຫຫິ ອຕິເຣກຕຣໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກາຕພ຺ພໍ, ກິໍ ກໂຣມ? ຈຕຸມຫາປເຖ ຖາວຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ວິສ຺ສມນສາລໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ວຑ຺ຒກິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສາລໍ ປຏ຺ຐເປສຸໍ. ມາຕຸຄາເມສຸ ປນ ວິຄຕຈ຺ຉນ຺ທຕາຍ ຕສ຺ສາ ສາລາຍ ມາຕຸຄາມານໍ ປຕ຺ຕິໍ ນາທໍສຸ.

ມຆສ຺ສ ປນ ເຄເຫ ນນ຺ທາ, ຈິຕ຺ຕາ, ສຸຘມ຺ມາ, ສຸຊາຕິ ຈຕສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາສຸ ສຸຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒກິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠາຕິກ, ອິມິສ຺ສາ ສາລາຍ ມໍ ເຊຏ຺ຐິກໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ລຎ຺ຊໍ ອທາສິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຐມເມວ ກຓ຺ຓິກຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໍ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກຓ຺ຓິກໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ‘‘ສຸຘມ຺ມາ ນາມ ອຍໍ ສາລາ’’ຕິ ອກ຺ຂຣານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ເຖນ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ຐເປສິ. ອຖ ເນ ວຑ຺ຒກີ ສາລໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຓ຺ຓິກາໂຣປນທິວເສ ‘‘ອໂຫ, ອຍ຺ຍາ, ເອກໍ ກຣຓີຍໍ ນ ສຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ນາມ, ໂຠ’’ຕິ? ‘‘ກຓ຺ຓິກ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ ຕໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ຉິນ຺ນຣຸກ຺ເຂນ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ປຸພ຺ເພເຍວ ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐປິຕກຓ຺ຓິກາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສເຈ ກສ຺ສຈິ ເຄເຫ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຐປິຕາ ວິກ຺ກາຍິກກຓ຺ຓິກາ ອຕ຺ຖິ, ສາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ສຸຘມ຺ມາຍ ເຄເຫ ທິສ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາປິ ມູເລນ ນ ລຠິໍສຸ. ‘‘ສເຈ ມໍ ສາລາຍ ປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຖ, ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ມຍໍ ມາຕຸຄາມານໍ ປຕ຺ຕິໍ ນ ທມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ເນ ວຑ຺ຒກີ ອາຫ – ‘‘ອຍ຺ຍາ, ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກເຖຖ, ຐເປຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຎ຺ຎໍ ມາຕຸຄາມຣຫິຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຄຓ຺ຫຖ ກຓ຺ຓິກໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ກຓ຺ຓິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາລໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕິຘາ ວິຠຊິໍສຸ. ເອກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ອິສ຺ສຣານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ກຣິໍສຸ, ເອກສ຺ມິໍ ທຸຄ຺ຄຕານໍ, ເອກສ຺ມິໍ ຄິລານານໍ. ເຕຕ຺ຕິໍສ ຊນາ ເຕຕ຺ຕິໍສ ຜລການິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທໍສຸ – ‘‘ອາຄນ຺ຕຸໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖຕຜລເກ ນິສີທຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຜລກສາມິກສ຺ເສວ ເຄເຫ ປຕິຏ຺ຐເປຫິ, ຕສ຺ສ ປາທປຣິກມ຺ມປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມປານີຍຂາທນີຍໂຠຊນີຍສຍນານິ ສພ຺ພານິ ຜລກສາມິກສ຺ເສວ ຠາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖີ ອາຄຕາຄຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຜລກສາມິກສ຺ເສວ ຆຣໍ ເນຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ຕໍ ທິວສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຕິ. ມໂຆ ສາລາຍ ອວິທູເຣ ໂກວິຬາຣຣຸກ຺ຂໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມູເລ ປາສາຓຜລກໍ ອຕ຺ຖຣິ. ສາລໍ ປວິຏ຺ຐປວິຏ຺ຐາ ຊນາ ກຓ຺ຓິກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອກ຺ຂຣານິ ວາເຈຕ຺ວາ, ‘‘ສຸຘມ຺ມາ ນາເມສາ ສາລາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕຕ຺ຕິໍສຊນານໍ ນາມໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ນນ຺ທາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ສາລໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອມ຺ເຫ ອປຕ຺ຕິກາ ກຣິໍສຸ, ສຸຘມ຺ມາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຍຕ຺ຕຕາຍ ກຓ຺ຓິກໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິກາ ຊາຕາ, ມຍາປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສາລໍ ອາຄຕາຄຕານໍ ປານີຍຎ຺ເຈວ ນ຺ຫາໂນທກຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ກາເຣສິ. ຈິຕ຺ຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຸຘມ຺ມາຍ ກຓ຺ຓິກາ ທິນ຺ນາ, ນນ຺ທາຍ ໂປກ຺ຂຣຓີ ກາຣິຕາ, ມຍາປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສາລໍ ອາຄຕາຄເຕຫິ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຄມນກາເລປິ ມາລໍ ປິລນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸປ຺ຜາຣາມໍ ກາຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ຣມຓີຍໍ ປຸປ຺ຜາຣາມໍ ກາເຣສິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕສ຺ມິໍ ອາຣາເມ ‘‘ອສຸໂກ ນາມ ປຸປ຺ຜູປຄຜລູປຄຣຸກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນາໂຫສິ.

ສຸຊາ ປນ ‘‘ອຫໍ ມຆສ຺ສ ມາຕຸລຘີຕາ ເຈວ ປາທປຣິຈາຣິກາ ຈ, ເອເຕນ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ມຍ຺ຫເມວ, ມຍາ ກຕໍ ເອຕສ຺ເສວາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວເມວ ມຓ຺ຑຍມານາ ກາລໍ ວີຕິນາເມສິ. ມໂຆປິ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍນກມ຺ມໍ ສຈ຺ຈວາຈໍ ອຜຣຸສວາຈໍ ອປິ, ສຸຓວາຈໍ ມຈ຺ເຉຣວິນຍໍ ອກ຺ໂກຘນນ຺ຕິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ ປູເຣຕ຺ວາ –

‘‘ມາຕາເປຕ຺ຕິຠຣໍ ຊນ຺ຕຸໍ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິນໍ;

ສຓ຺ຫໍ ສຂິລສມ຺ຠາສໍ, ເປສຸເຓຍ຺ຍປ຺ປຫາຍິນໍ.

‘‘ມຈ຺ເຉຣວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສຈ຺ຈໍ ໂກຘາຠິຠຸໍ ນຣໍ;

ຕໍ ເວ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ, ອາຫຸ ‘ສປ຺ປຸຣິໂສ’ອິຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໗) –

ເອວໍ ປສໍສິຍຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ຕາວຕິໍສຠວເນ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເຕປິສ຺ສ ສຫາຍກາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ, ວຑ຺ຒກີ ວິສ຺ສກມ຺ມເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕທາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ອສຸຣາ ວສນ຺ຕິ. ເຕ ‘‘ອຠິນວາ ເທວປຸຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ທິພ຺ພປານໍ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ກສ຺ສຈິ ອປິວນຕ຺ຖາຍ ສຎ຺ຎມທາສິ. ອສຸຣາ ທິພ຺ພປານໍ ປິວິຕ຺ວາ ມຊ຺ຊິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ‘‘ກິໍ ເມ ອິເມຫິ ສາຘາຣເຓນ ຣຊ຺ເຊນາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ເຕ ປາເທສຸ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ຂິປາເປສິ. ເຕ ອວໍສິຣາ ສມຸທ຺ເທ ປຕິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ສິເນຣຸໂນ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ອສຸຣວິມານໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕປາຏລິ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ເທວາສຸຣສງ຺ຄາເມ ປນ ອສຸເຣສຸ ປຣາຊິເຕສຸ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ຕາວຕິໍສເທວນຄຣໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ນຄຣສ຺ສ ປາຈີນປຈ຺ຉິມທ຺ວາຣານໍ ອນ຺ຕຣາ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣານໍ. ຕໍ ໂຂ ປນ ນຄຣໍ ທ຺ວາຣສຫສ຺ສຍຸຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ ອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓິປຏິມຓ຺ຑິຕໍ. ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ສາລາຍ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕິໂຍຊນສຕຸພ຺ເພເຘຫິ ຘເຊຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ສຕ຺ຕຣຕນມໂຍ ສຕ຺ຕໂຍຊນສຕຸພ຺ເພໂຘ ເວຊຍນ຺ໂຕ ນາມ ປາສາໂທ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ສຸວຓ຺ຓຍຏ຺ຐີສຸ ມຓິຘຊາ ອເຫສຸໍ, ມຓິຍຏ຺ຐີສຸ ສຸວຓ຺ຓຘຊາ; ປວາຬຍຏ຺ຐີສຸ ມຸຕ຺ຕຘຊາ, ມຸຕ຺ຕຍຏ຺ຐີສຸ ປວາຬຘຊາ; ສຕ຺ຕຣຕນມຍາສຸ ຍຏ຺ຐີສຸ ສຕ຺ຕຣຕນຘຊາ, ມຊ຺ເຌ ຐິໂຕ ຘໂຊ ຕິໂຍຊນສຕຸພ຺ເພໂຘ ອໂຫສິ. ອິຕິ ສາລາຍ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ໂຍຊນສຫສ຺ສຸພ຺ເພໂຘ ປາສາໂທ ສຕ຺ຕຣຕນມໂຍວ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ໂກວິຬາຣຣຸກ຺ຂສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ສມນ຺ຕາ ຕິໂຍຊນສຕປຣິມຓ຺ຑໂລ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ປາສາຓຜລກສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກມູເລ ທີຆໂຕ ສຏ຺ຐິໂຍຊນາ ປຸຖຸລໂຕ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນາ ພຫລໂຕ ປຎ຺ຈທສໂຍຊນາ ຊຍສຸມນຣຕ຺ຕກມ຺ພລວຓ຺ຓາ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນກາເລ ອຸປຑ຺ຒກາໂຍ ປວິສຕິ, ອຸຏ຺ຐິຕກາເລ ອູນໍ ປຣິປູຣຕິ.

ຫຕ຺ຖີ ປນ ເອຣາວໂຓ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເທວໂລກສ຺ມິຎ຺ຫິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ອຸຍ຺ຍານກີຬາຍ ນິກ຺ຂມນກາເລ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິໂກ ເອຣາວໂຓ ນາມ ຫຕ຺ຖີ ອໂຫສິ. ໂສ ເຕຕ຺ຕິໍສຊນານໍ ອຕ຺ຖາຍ ເຕຕ຺ຕິໍສ ກຸມ຺ເຠ ມາເປສິ ອາວຏ຺ເຏນ ຕິຄາວຸຕອຑ຺ຒໂຍຊນປ຺ປມາເຓ, ສພ຺ເພສໍ ມຊ຺ເຌ ສກ຺ກສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ສຸທສ຺ສນໍ ນາມ ຕິໍສໂຍຊນິກໍ ກຸມ຺ຠໍ ມາເປສິ. ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ທ຺ວາທສໂຍຊນິໂກ ຣຕນມຓ຺ຑໂປ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຕ຺ຕຣຕນມຍາ ໂຍຊນຸພ຺ເພຘາ ຘຊາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ປຣິຍນ຺ເຕ ກິງ຺ກິຓິກຊາລໍ ໂອລມ຺ພຕິ. ຍສ຺ສ ມນ຺ທວາເຕຣິຕສ຺ສ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສທ຺ທສໍມິສ຺ໂສ ທິພ຺ພຄີຕສທ຺ໂທ ວິຍ ຣໂວ ນິຈ຺ຉຣຕິ. ມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ສກ຺ກສ຺ສຕ຺ຖາຍ ໂຍຊນິໂກ ມຓິປລ຺ລງ຺ໂກ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ສກ຺ໂກ ນິສີທິ. ເຕຕ຺ຕິໍສ ເທວປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸມ຺ເຠ ຣຕນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິໍສຸ. ເຕຕ຺ຕິໍສາຍ ກຸມ຺ຠານໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ກຸມ຺ເຠ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ທນ຺ເຕ ມາເປສິ. ເຕສຸ ເອເກໂກ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນາຍາໂມ, ເອເກກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທນ຺ເຕ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກກາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປທຸມິນີຄຈ຺ຉານິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ຄຈ຺ເຉ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປຸປ຺ຜານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ປຸປ຺ເຜ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປຕ຺ຕານິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ເທວຘີຕໂຣ ນຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ສມນ຺ຕາ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນຐາເນສຸ ຫຕ຺ຖິທນ຺ເຕສຸເຍວ ນຏສມຊ຺ຊາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ຍສໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ວິຈຣຕິ.

ສຸຘມ຺ມາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ສຸຘມ຺ມາ ນາມ ນວ ໂຍຊນສຕິກາ ເທວສຠາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໂຕ ຣມຓີຍຕຣໍ ກິຣ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມາສສ຺ສ ອຏ຺ຐ ທິວເສ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ຕຕ຺ເຖວ ໂຫຕິ. ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣມຓີຍໍ ຐານໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສຸຘມ຺ມາ ເທວສຠາ ວິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນນ຺ທາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກາ ນນ຺ທາ ນາມ ໂປກ຺ຂຣຓີ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາປິ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກໍ ຈິຕ຺ຕລຕາວນໍ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພນິມິຕ຺ເຕ ເທວປຸຕ຺ເຕ ເນຕ຺ວາ ໂມຫຍມານາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ສຸຊາ ປນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເອກິສ຺ສາ ຄິຣິກນ຺ທຣາຍ ເອກາ ພກສກຸຓິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈາຣິກາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຘມ຺ມາ ອິເຘວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕຖາ ນນ຺ທາ ຈ ຈິຕ຺ຕາ ຈ, ສຸຊາ ນຸ ໂຂ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ພາລາ ກິຎ຺ຈິ ປຸຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ອິທານິ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ອິທານິ ປນ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອິຘາເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອິຘ ວິຈຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ໂກ ປນ ຕ຺ວໍ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ເຕ ສາມິໂກ ມໂຆ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສິ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຕາວຕິໍສເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’. ‘‘ຕວ ສຫາຍິການໍ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕາປິ ມເມວ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ປສ຺ສິສ຺ສສິ ຕາ ສຫາຍິກາ’’ຕິ. ‘‘ກຖາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ສກ຺ໂກ ‘‘ອຫໍ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐເປຕ຺ວາ ເທວໂລກໍ ເນຕ຺ວາ ນນ຺ທາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອິຕຣາສໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍິກໍ ສຸຊໍ ປສ຺ສິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ສາ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ນນ຺ທາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ຐິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ ຕິສ຺ໂສປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ອຍ຺ຍາຍ ເອວຣູປໍ ອຕ຺ຕຠາວມຓ຺ຑນສ຺ສ ຜລໍ, ອິທານິສ຺ສາ ຕຸຓ຺ຑໍ ປສ຺ສຖ, ປາເທ ປສ຺ສຖ, ຊງ຺ຆາ ປສ຺ສຖ, ໂສຠຕິ ວຕສ຺ສາ ອຕ຺ຕຠາໂວ’’ຕິ ເກຬິໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ປຸນ ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ທິຏ຺ຐາ ເຕ ສຫາຍິກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ທິຏ຺ຐາ ມໍ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຕາ, ຕຕ຺ເຖວ ມໍ ເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ເນຕ຺ວາ ອຸທເກ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ທິຏ຺ຐາ ເຕ ຕາສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ທິຏ຺ຐາ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຕຍາປິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນູປາຍໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ທິນ຺ນໍ ໂອວາທໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ຣກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເທວາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຍໍມຕມຈ຺ຉເກເຍວ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຂາທຕິ. ສກ຺ໂກ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຕສ຺ສາ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ວາລຸກາປິຏ຺ເຐ ມຕມຈ຺ຉໂກ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕາໂນ ນິປຊ຺ຊິ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຕມຈ຺ຉໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ມຈ຺ໂຉ ຄິລນກາເລ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ຈາເລສິ. ສາ ‘‘ສຊີວມຈ຺ຉໂກ’’ຕິ ອຸທເກ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ໂຖກໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ສາ ປຸຣໂຕ ອຸຕ຺ຕາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ປຸນ ສາ ‘‘ມຕມຈ຺ຉໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄິລນກາເລ ອຄ຺ຄນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ຈາເລສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຊີວມຈ຺ໂຉ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸກໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຕວ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ, ສາຘຸກໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂສິ, ເອວໍ ຣກ຺ຂມານາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ມມ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສສິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ສຍໍມຕມຈ຺ຉໍ ລຠຕິ ວາ, ນ ວາ. ອລຠມານາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍເນວ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ຜເລນ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖສ຺ສາ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກກາເລ ສກ຺ໂກ ‘‘ກຸຫິໍ ນຸ ໂຂ ສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິທານິ ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອຬາລຸກວຓ຺ເຓນ ປຎ຺ຎາຍມາເນຫິ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ຍານກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕໍ ປາເຊນ຺ໂຕ ພາຣາຓສິໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ເອຬາລຸການິ ຄຓ຺ຫຖ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສນ຺ໂຕ ວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ມຸຄ຺ຄມາສາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄເຕ ປນ ‘‘ມູເລນ ນ ເທມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກຖໍ ເທສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສີລຣກ຺ຂິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສີລໍ ນາມ, ສາມິ, ກີທິສໍ, ກິໍ ກາຬໍ, ອຸທາຫຸ ນີລາທິວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ‘ສີລໍ ກີທິສ’ນ຺ຕິປິ ນ ຊານາຖ, ກິເມວ ນໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສຖ, ສີລຣກ຺ຂິກາຍ ປນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ເອສາ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ຘີຕາ ‘ສີລໍ ຣກ຺ຂາມີ’ຕິ ວິຈຣຕິ, ເອຕິສ຺ສາ ເທຫີ’’ຕິ. ສາປິ ນໍ ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍ຺ຫໍ ເທຫິ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກາສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຫໍ ອວິຊຫິຕປຎ຺ຈສີລາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸຍ຺ຫເມເວຕານິ ມຍາ ອານີຕານີ’’ຕິ ຍານກໍ ປາເຊນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ອນາຫຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ເອຬາລຸກວຓ຺ເຓນ ເທວທຕ຺ຕິຍໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ເຕ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍາ ຘນໍ, ປຎ຺ຈສີລານິ ອຂຓ຺ຑາທີນິ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ສາປິ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອສຸຣຠວເນ ອສຸຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກສ຺ສ ເວຣິຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ທ຺ວີສຸ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ສີລສ຺ສ ສຸຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ອສາຘາຣຓາຍ ຣູປສິຣິຍາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ເວປຈິຕ຺ຕິອສຸຣິນ຺ໂທ ອາຄຕາຄຕານໍ ອສຸຣານໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມມ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ນ ໂຫຖາ’’ຕິ ຕໍ ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ, ‘‘ມມ ຘີຕາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ສາມິກໍ ຄເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ອສຸຣພລໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ສາມິກໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ, ຫຕ຺ເຖ ປຸປ຺ຜທາມໍ ອທາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ອິທານິ ມຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອາເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຫລ຺ລກອສຸຣວຓ຺ຓໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສາປິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ຕໍ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕາວ ປຸພ຺ພສນ຺ນິວາສວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ເປເມນ ມໂຫເຆເນວ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຫທຍາ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ເອໂສ ເມ ສາມິໂກ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ປຸປ຺ຜທາມໍ ຂິປິ. ອສຸຣາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອິທານິ ລຠິ, ອຍເມວສ຺ສ ຘີຕຸ ປິຕາມຫໂຕ ມຫລ຺ລໂກ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ລຊ຺ຊມານາ ອປກ຺ກມິໍສຸ. ສກ຺ໂກປິ ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ນທິຕ຺ວາ ອາກາເສ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ອສຸຣາ ‘‘ວຎ຺ຈິຕມ຺ຫາ ຊຣສກ຺ເກນາ’’ຕິ ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ. ມາຕລິ, ສງ຺ຄາຫໂກ ເວຊຍນ຺ຕຣຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐາສິ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເທວນຄຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ອຖສ຺ສ ສິປ຺ປລິວນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕກາເລ ຣຖສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠີຕາ ຄຣຸຬໂປຕກາ ວິຣວິໍສຸ. ເຕສໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສກ຺ໂກ ມາຕລິໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເກ ເອເຕ ວິຣວນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຄຣຸຬໂປຕກາ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ຣຖສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ມຣຓຠເຍນາ’’ຕິ. ‘‘ມໍ ເອກໍ ນິສ຺ສາຍ ເອຕ຺ຕໂກ ທິໂຊ ຣຖເວເຄນ ວິຈຸຓ຺ຓິໂຕ ມາ ນສ຺ສິ, ນິວຕ຺ເຕຫິ ຣຖ’’ນ຺ຕິ. ໂສປິ ສິນ຺ຘວສຫສ຺ສສ຺ສ ທຓ຺ຑກສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ຣຖໍ ນິວຕ຺ເຕສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ‘‘ຊຣສກ຺ໂກ ອສຸຣປຸຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປລາຍນ຺ໂຕ ອິທານິ ຣຖໍ ນິວຕ຺ເຕສິ, ອທ຺ຘາ ເຕນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ ລທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄມນມຄ຺ເຄເນວ ອສຸຣປຸຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸນ ສີສໍ ນ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ.

ສກ຺ໂກປິ ສຸຊໍ ອສຸຣກຎ຺ຎໍ ເທວນຄຣໍ ເນຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານໍ ອຈ຺ຉຣາໂກຏີນໍ ເຊຏ຺ຐິກຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສາ ສກ຺ກໍ ວຣໍ ຍາຈິ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ມມ ອິມສ຺ມິໍ ເທວໂລເກ ມາຕາປິຕໂຣ ວາ ຠາຕິກຠຄິນິໂຍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉສິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈິຕ຺ຕປາຏລິຍາ ປຸປ຺ຜິຕາຍ ອສຸຣາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທິພ຺ພປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກສ຺ສ ປຸປ຺ຜນກາໂລ’’ຕິ ຍຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ສຄ຺ຄໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ເຫຏ຺ຐາສມຸທ຺ເທ ນາຄານໍ ອາຣກ຺ຂໍ ອທາສິ, ຕໂຕ ສຸປຓ຺ຓານໍ, ຕໂຕ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑານໍ, ຕໂຕ ຍກ຺ຂານໍ. ຕໂຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊານໍ. ສພ຺ພູປຣິ ປນ ອຸປທ຺ທວນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ເທວນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ວຊິຣຫຕ຺ຖາ ອິນ຺ທປຏິມາ ຐເປສິ. ອສຸຣາ ນາຄາທໂຍ ຊິນິຕ຺ວາ ອາຄຕາປິ ອິນ຺ທປຏິມາ ທູຣໂຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ສກ຺ໂກ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ປລາຍນ຺ຕິ. ເອວໍ, ມຫາລິ, ມໂຆ ມາຓໂວ ອປ຺ປມາທປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ປເນສ ເອວຣູປໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ເທວໂລເກສຸ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ອປ຺ປມາໂທ ນາເມສ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປສຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປມາທຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ວິເສສານໍ ອຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໐.

‘‘ອປ຺ປມາເທນ ມຆວາ, ເທວານໍ ເສຏ຺ຐຕໍ ຄໂຕ;

ອປ຺ປມາທໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ປມາໂທ ຄຣຫິໂຕ ສທາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາເທນາຕິ ມຈລຄາເມ ຠູມິປ຺ປເທສໂສຘນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ກເຕນ ອປ຺ປມາເທນ. ມຆວາຕິ ອິທານິ ‘‘ມຆວາ’’ຕິປຎ຺ຎາໂຕ ມໂຆ ມາຓໂວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເທວໂລການໍ ຣາຊຠາເວນ ເທວານໍ ເສຏ຺ຐຕໍ ຄໂຕ. ປສໍສນ຺ຕີຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ປຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປມາທເມວ ໂຖເມນ຺ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສພ຺ເພສໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ວິເສສານໍ ປຏິລາຠກາຣຓຕ຺ຕາ. ປມາໂທ ຄຣຫິໂຕ ສທາຕິ ປມາໂທ ປນ ເຕຫິ ອຣິເຍຫິ ນິຈ຺ຈໍ ຄຣຫິໂຕ ນິນ຺ທິໂຕ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສພ຺ພວິປຕ຺ຕີນໍ ມູລຠາວໂຕ. ມນຸສ຺ສໂທຠຄ຺ຄໍ ວາ ຫິ ອປາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວາ ສພ຺ພາ ປມາທມູລິກາເຍວາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ມຫາລິ ລິຈ຺ຉວີ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຊາຕາຕິ.

ມຆວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ‘‘ວິເສເສຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຫນ຺ຕໍ ທາວຄ຺ຄິໍ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ເວເຄນ ເອກໍ ມຸຓ຺ຑປພ຺ພຕມຕ຺ຖກໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ນິສິນ຺ໂນ ອຣຎ຺ຎໍ ຑຍ຺ຫມານໍ ອຄ຺ຄິໍ ທິສ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄຓ຺ຫິ – ‘‘ຍຖາ ອຍໍ ອຄ຺ຄິ ມຫນ຺ຕານິ ຈ ຂຸທ຺ທການິ ຈ ອຸປາທານານິ ຑຫນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓຄ຺ຄິນາປິ ມຫນ຺ຕານິ ຈ ຂຸທ຺ທການິ ຈ ສໍໂຍຊນານິ ຑຫນ຺ເຕນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂຸ, ມຫນ຺ຕານິປິ ຂຸທ຺ທການິປິ ອຸປາທານານິ ວິຍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ອຓຸໍຖູລານິ ສໍໂຍຊນານິ, ຕານິ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ຌາເປຕ຺ວາ ອຠພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິການິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິມຸເຂ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມາໂນ ອິມໍ ໂອຠາສຄາຖມາຫ –

໓໑.

‘‘ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ປມາເທ ຠຍທສ຺ສິ ວາ;

ສໍໂຍຊນໍ ອຓຸໍ ຖູລໍ, ຑຫໍ ອຄ຺ຄີວ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາທຣໂຕຕິ ອປ຺ປມາເທ ຣໂຕ ອຠິຣໂຕ, ອປ຺ປມາເທນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາເທ ຠຍທສ຺ສິ ວາຕິ ນິຣຍຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທິກໍ ປມາເທ ຠຍໍ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ, ຕາສໍ ວາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີນໍ ມູລຕ຺ຕາ ປມາທໍ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊນໍ ພນ຺ຘນໍ ປຊານໍ ວຏ຺ເຏ ໂອສີທາປນສມຕ຺ຖໍ ທສວິຘໍ ສໍໂຍຊນໍ. ອຓຸໍ ຖູລນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຂຸທ຺ທກຎ຺ຈ. ຑຫໍ ອຄ຺ຄີວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຍຖາ ອຍໍ ອຄ຺ຄີ ເອຕໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຂຸທ຺ທກຎ຺ຈ ອຸປາທານໍ ຑຫນ຺ໂຕວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວເມໂສ ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອປ຺ປມາທາຘິຄເຕນ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ເອຕໍ ສໍໂຍຊນໍ ຑຫນ຺ໂຕ ອຠພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິກໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ສພ຺ພສໍໂຍຊນານິ ຌາເປຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ວນ຺ທມາໂນວ ປກ຺ກາມີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມາທຣໂຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ອວິທູເຣ ນິຄມຄາເມ ຊາຕສໍວຑ຺ໂຒ ເອໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ‘‘ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ໂສ ນິພທ຺ຘໍ ຎາຕິຄາເມເຍວ ປິຓ຺ຑາຍ ວິຈຣຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີສຸ ມຫາທານານິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ, ປເສນທິໂກສເລ ອສທິສທານໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ ສາວຕ຺ຖິໍ ນາຄຈ຺ຉຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຎາຕິສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ, ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີສຸ ມຫາທານາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ, ປເສນທິໂກສເລ ອສທິສທານໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ ເນວ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຎາຕິສໍສຄ຺ໂຄ, ອຫໍ ເອເຕ ມນຸສ຺ເສ ນິສ຺ສາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍມຕ຺ຕໍ ອາຫາຣໍ ລຠາມິ ລູເຂ ວາ ປຓີເຕ ວາ. ຍາປນມຕ຺ເຕ ລທ຺ເຘ ປຸນ ກິໍ ອາຫາຣປຣິເຍສເນນາຕິ ນ ຄຈ຺ຉາມິ, ຎາຕີຫິ ປນ ເມ ສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ປກຕິຍາປິ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິຊານນ຺ໂຕ – ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຂ ປເນຕໍ ຠິກ຺ຂຸ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ມາທິສໍ ອາຈຣິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ອໂຫສິ. ອຍຎ຺ຫິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ນາມ ມມ ຕນ຺ຕິ, ມມ ປເວຓີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ຫິມວນ຺ເຕ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ເອກສ຺ມິໍ ອຸທຸມ຺ພຣວເນ ອເນກສຫສ຺ສາ ສຸວາ ວສິໍສຸ. ຕຕ຺ເຣໂກ ສຸວຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຜເລສຸ ຂີເຓສຸ ຍໍ ຍເທວ ອວສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ ອງ຺ກຸໂຣ ວາ ປຕ຺ຕໍ ວາ ຕໂຈ ວາ, ຕໍ ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍໍ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ປຣມປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ອປ຺ປິຈ຺ຉສນ຺ຕຸຏ຺ຐຠາວຄຸເຓນ ສກ຺ກສ຺ສ ຠວນໍ ກມ຺ປິ. ສກ຺ໂກ ອາວຊ຺ຊມາໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ສຸກ຺ຂາເປສິ. ຣຸກ຺ໂຂ ໂອຠຄ຺ໂຄ ຂາຓຸມຕ຺ໂຕ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ໂທວ ຫຸຕ຺ວາ ວາເຕ ປຫຣນ຺ເຕ ອາໂກຏິໂຕ ວິຍ ສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ສ ຉິທ຺ເທຫິ ຈຸຓ຺ຓານິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ສຸວຣາຊາ ຕານິ ຂາທິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍໍ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ວາຕາຕປໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ອຸທຸມ຺ພຣຂາຓຸມຕ຺ຖເກ ນິສີທຕິ. ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສ ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ມິຕ຺ຕຘມ຺ມຄຸຓໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ວຣມສ຺ສ ທຕ຺ວາ ອຸທຸມ຺ພຣໍ ອມຕຜລໍ ກຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອໂກ ຫໍສຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຊໍ ອສຸຣກຎ຺ຎໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ອຸທຸມ຺ພຣວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂາ ຫຣິປຕ຺ຕາ, ທຸມາເນກຜລາ ພຫູ;

ກສ຺ມາ ນຸ ສຸກ຺ເຂ ໂກຬາເປ, ສຸວສ຺ສ ນິຣໂຕ ມໂນ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໙.໓໐);

ສພ຺ພໍ ສຸວຊາຕກໍ ນວກນິປາເຕ ອາຄຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຈ ອິຘ ຈ ນານາ, ເສສໍ ຕາທິສເມວ. ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຕທາ ສກ຺ໂກ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ສຸວຣາຊາ ອຫເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ນາເມສາ ມມ ຕນ຺ຕິ, ມມ ປເວຓີ, ອນຈ຺ຉຣິຍາ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄມວາສິຕິສ຺ສສ຺ສ ມາທິສໍ ອາຈຣິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ນິຄມວາສິຕິສ຺ເສນ ວິຍ ອປ຺ປິຈ຺ເຉເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວຣູໂປ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອຠພ຺ໂພ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ວາ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ວາ ປຣິຫານາຍ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໒.

‘‘ອປ຺ປມາທຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ປມາເທ ຠຍທສ຺ສິ ວາ;

ອຠພ຺ໂພ ປຣິຫານາຍ, ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຠພ຺ໂພ ປຣິຫານາຍາຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ຠິກ຺ຂຸ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ວາ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ວາ ປຣິຫານາຍ ອຠພ຺ໂພ, ນາປິ ປຕ຺ເຕຫິ ປຣິຫາຍຕິ, ນ ອປ຺ປຕ຺ຕານິ ນ ປາປຸຓາຕິ. ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກຕິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານສ຺ສປິ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສາປິ ສນ຺ຕິເກເຍວາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ນິຄມວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

ອປ຺ປມາທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ. ທຸຕິໂຍ ວຄ຺ໂຄ.

໓. ຈິຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ເມຆິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຜນ຺ທນໍ ຈປລໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຈາລິກາຍ ປພ຺ພເຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ເມຆິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ສພ຺ພໍ ເມຆິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ (ອຸທາ. ໓໑) ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ອນ຺ວາສຕ຺ຕຕາຍ ຕສ຺ມິໍ ອມ຺ພວເນ ປຘານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ອາຄຕໍ ເມຆິຍຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຕິຠາຣິຍໍ ເຕ, ເມຆິຍ, ກຕໍ ‘ອາຄເມຫິ ຕາວ, ເມຆິຍ, ເອກໂກມ຺ຫິ ຍາວ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉຕີ’ຕິ ມໍ ຍາຈນ຺ຕໍ ເອກກໍ ປຫາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕວສິເກນ ຠວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ລຫຸກໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໓໓.

‘‘ຜນ຺ທນໍ ຈປລໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ທູຣກ຺ຂໍ ທຸນ຺ນິວາຣຍໍ;

ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ ເມຘາວີ, ອຸສຸກາໂຣວ ເຕຊນໍ.

໓໔.

‘‘ວາຣິໂຊວ ຖເລ ຂິຕ຺ໂຕ, ໂອກໂມກຕອຸພ຺ຠໂຕ;

ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ປຫາຕເວ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຜນ຺ທນນ຺ຕິ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ວິປ຺ຜນ຺ທມານໍ. ຈປລນ຺ຕິ ເອກອິຣິຍາປເຖນ ອສຓ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຄາມທາຣໂກ ວິຍ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ຈປລໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຠູມິວຕ຺ຖຸອາຣມ຺ມຓກິຣິຍາທິວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ປເນຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທູຣກ຺ຂນ຺ຕິ ກິຏ຺ຐສມ຺ພາເຘ ຐາເນ ກິຏ຺ຐຂາທກໂຄຓໍ ວິຍ ເອເກກສ຺ມິໍ ສປ຺ປາຍາຣມ຺ມເຓເຍວ ທຸຏ຺ຐປນໂຕ ທູຣກ຺ຂໍ. ທຸນ຺ນິວາຣຍນ຺ຕິ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຏິເສເຘຕຸໍ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ທຸນ຺ນິວາຣຍໍ. ອຸສຸກາໂຣວ ເຕຊນນ຺ຕິ ຍຖາ ນາມ ອຸສຸກາໂຣ ອຣຎ຺ຎໂຕ ເອກໍ ວງ຺ກທຓ຺ຑກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ນິຕ຺ຕຈໍ ກຕ຺ວາ ກຎ຺ຊິຍເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກປລ຺ເລ ຕາເປຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂາລເກ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ນິວງ຺ກໍ ອຸຊຸໍ ວາລວິຊ຺ຌນໂຍຄ຺ຄໍ ກໂຣຕິ, ກຕ຺ວາ ຈ ປນ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ລຠຕິ, ເອວເມວ ເມຘາວີ ປຓ຺ຑິໂຕ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ຜນ຺ທນາທິສຠາວເມຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຘຸຕງ຺ຄາຣຎ຺ຎາວາສວເສນ, ນິຕ຺ຕຈໍ ອປຄຕໂອຬາຣິກກິເລສໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘາສິເນເຫນ ເຕເມຕ຺ວາ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິເຍນ ຕາເປຕ຺ວາ ສມຖວິປສ຺ສນາລເກ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ອກຸຏິລໍ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກໂຣຕິ, ກຕ຺ວາ ຈ ປນ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘໍ ປທາເລຕ຺ວາ, ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ’’ຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ຫຕ຺ຖຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ ລຠຕິ.

ວາຣິໂຊວາຕິ ມຈ຺ໂຉ ວິຍ, ຖເລ ຂິຕ຺ໂຕຕິ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ຊາລາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຖເລ ຉຑ຺ຑິໂຕ. ໂອກໂມກຕອຸພ຺ຠໂຕຕິ ‘‘ໂອກປຸຓ຺ເຓຫິ ຈີວເຣຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໓໐໖) ອຸທກໍ ໂອກໍ, ‘‘ໂອກໍ ປຫາຍ ອນິເກຕສາຣີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ (ສຸ. ນິ. ໘໕໐) ອາລໂຍ, ເອຕ຺ຖ ອຸຠຍມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ໂອກໂມກຕອຸພ຺ຠໂຕ’’ຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ໂອກໂມກໂຕຕິ ອຸທກສງ຺ຂາຕາ ອາລຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ. ອຸພ຺ຠໂຕຕິ ອຸທ຺ຘໂຏ. ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິທໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສ ອຸທກາລຍໂຕ ອຸພ຺ຠໂຕ ຖເລ ຂິຕ຺ໂຕ ມຈ຺ໂຉ ອຸທກໍ ອລຠນ຺ໂຕ ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ເອວມິທໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາລຍາຠິຣຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ມາຣເຘຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ວຏ຺ຏໍ ປຫາຕຸໍ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຂິຕ຺ຕໍ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິເຍນ ສນ຺ຕາປິຍມານໍ ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຘຸຣໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເມຘາວີ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸຊຸໍ ກມ຺ມນິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປໂຣ ນໂຍ – ອິທໍ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ກິເລສວຏ຺ຏໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂສ ວາຣິໂຊ ວິຍ ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມາ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ປຫາຕເວ, ເຍນ ກິເລສວຏ຺ຏສງ຺ຂາເຕນ ມາຣເຘຍ຺ເຍເນວ ປຣິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ຕໍ ປຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ເມຆິຍຕ຺ເຖໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຊາຕາຕິ.

ເມຆິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ລຫຸໂນຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ວິຊິເຕ ປພ຺ພຕປາເທ ມາຕິກຄາໂມ ນາມ ເອໂກ ຆນວາໂສ ຄາໂມ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ອຖ ເນ ໂຍ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ສາມິໂກ ມາຕິໂກ ນາມ, ຕສ຺ສ ມາຕາ ທິສ຺ວາ ເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ນານຄ຺ຄຣເສນ ຍາຄຸຠຕ຺ເຕນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸກາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຍຖາ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ. ສາ ‘‘ວສ຺ສາວາສຏ຺ຐານໍ, ອຍ຺ຍາ, ປຣິເຍສນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ສເຈ, ອຍ຺ຍາ, ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິຘ ວສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຫໍ ຕີຓິ ສຣຓານິ, ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ມຍໍ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ອກິລມນ຺ຕາ ຠວນິສ຺ສຣຓໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຘິວາສຍິໍສຸ. ສາ ເຕສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອທາສິ.

ເຕ ຕຕ຺ເຖວ ວສນ຺ຕາ ເອກທິວສໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ໂອວທິໍສຸ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອມ຺ເຫຫິ ປມາທຈາຣໍ ຈຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ສກເຄຫໍ ວິຍ ອຏ຺ຐ ມຫານິຣຍາ ວິວຏທ຺ວາຣາເຍວ, ຘຣມານກພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂຂ ປນ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຍໍ ອາຄຕາ, ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ປທານຸປທິກໍ ວິຈຣນ຺ເຕນາປິ ສເຐນ ອາຣາເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຍຖາຊ຺ຌາສເຍເນວ ອາຣາເຘຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖ, ທ຺ວີຫິ ເອກຏ຺ຐາເນ ນ ຐາຕພ຺ພໍ, ນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ສາຍໍ ໂຂ ປນ ເຖຣູປຏ຺ຐານກາເລ ປາໂຕວ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາເລ ເອກໂຕ ຠວິສ຺ສາມ, ເສສກາເລ ທ຺ເວ ເອກໂຕ ນ ຠວິສ຺ສາມ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ອຜາສຸເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຆຓ຺ຑິຍາ ປຫຕາຍ ຆຓ຺ຑິສຎ຺ຎາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ.

ເຕສຸ ເອວໍ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ເຕສຸ ເອກທິວສໍ ສາ ອຸປາສິກາ ສປ຺ປິເຕລຜາຓິຕາທີນິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທາສທາສິກມ຺ມກຣາທີຫິ ປຣິວຸຕາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຕໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂູ ອທິສ຺ວາ, ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ, ອຍ຺ຍາ, ຄຕາ’’ຕິ ປຸຣິເສ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ນິສິນ຺ນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຕ຺ວາ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ຊານນມນຸສ຺ສາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຆຓ຺ຑິຍາ ປຫຕາຍ ສນ຺ນິປຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ. ສາ ຈ ຆຓ຺ຑິໍ ປຫຣາເປສິ. ຠິກ຺ຂູ ຆຓ຺ຑິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ກສ຺ສຈິ ອຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສກສກຏ຺ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ເອກມຄ຺ເຄນາຄຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຸປາສິກາ ເອເກກຏ຺ຐານໂຕ ເອເກກເມວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ມມ ປຸຕ຺ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກລໂຫ ກໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກລຫໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ນ ກໂຣມ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ກລໂຫ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຍຖາ ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສພ຺ເພ ເອກໂຕວ ອາຄຈ຺ຉຖ, ເອວໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອເກກຏ຺ຐານໂຕ ເອເກກາວ ອາຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ມຫາອຸປາສິເກ, ເອເກກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ເອສ, ຠນ຺ເຕ, ສມຓຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣມ, ອຕ຺ຕຠາເວ ຈ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປມ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຊ຺ຌາຍໍ ກາຕຸໍ, ອຕ຺ຕຠາເວ ຈ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕຸໍ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸທາຫຸ ອມ຺ຫາກມ຺ປີຕິ, ກສ຺ສຈິປິ ອວາຣິໂຕ ເອສ ຘມ຺ໂມ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ເທຖ, ອຕ຺ຕຠາເວ ຈ ຂຍວຍປຏ຺ຐປນໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສຸໍ.

ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຊ຺ຌາຍໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸເຣຕຣເມວ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ, ຕີຓິ ຈ ຜລານິ ປາປຸຓິ. ມຄ຺ເຄເນວ ຈສ຺ສາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ໂລກິຍອຠິຎ຺ຎາ ຈ ອາຄມິໍສຸ. ສາ ມຄ຺ຄຜລສຸຂໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ມມ ປຸຕ຺ເຕຫິ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ສພ຺ເພປິເມ ສຣາຄາ ສໂທສາ ສໂມຫາ ຌານວິປສ຺ສນາມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຕສໍ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເສນາສນສປ຺ປາຍໍ ນຸ ໂຂ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລສປ຺ປາຍໍ ນຸ ໂຂ ລຠນ຺ຕິ, ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊສິ, ປຸຄ຺ຄລສປ຺ປາຍມ຺ປິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອາຫາຣສປ຺ປາຍໍ ນຸ ໂຂ ລຠນ຺ຕິ, ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ‘‘ອາຫາຣສປ຺ປາຍໍ ເນສໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນານາວິຘໍ ຍາຄຸໍ, ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຂຊ຺ຊກໍ, ນານຄ຺ຄຣສຎ຺ຈ ໂຠຊນໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຍໍ ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ເຕ ຍຖາຣຸຈິ ຍາຄຸອາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕສໍ ສປ຺ປາຍາຫາຣໍ ລຠນ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອໂຫສິ.

ເຕ ເອກຄ຺ເຄນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອໂຫ ມຫາອຸປາສິກາ ອມ຺ຫາກໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາຕາ, ສເຈ ມຍໍ ສປ຺ປາຍາຫາຣໍ ນ ລຠິມ຺ຫ, ນ ໂນ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວໂຘ ອຠວິສ຺ສ, ອິທານິ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ ມຫາອຸປາສິກໍ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ມຫາອຸປາສິກາ ສາຘຸ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເຕ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນປິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫ ໂອໂລເກຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ພຫູນິ ປິຍວຈນານິ ວຕ຺ວາ ປຏິນິວຕ຺ຕິ. ເຕປິ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ນ ຈ ປິຓ຺ຑເກນ ກິລມິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຂມນີຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຍາປນີຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑເກນ ປນ ເນວ ກິລມິມ຺ຫ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ມາຕິກມາຕາ ນາເມກາ ອຸປາສິກາ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ, ‘ອໂຫ ວຕ ໂນ ເອວຣູປໍ ນາມ ອາຫາຣໍ ປຏິຍາເທຍ຺ຍາ’ຕິ ຈິນ຺ຕິເຕ ຍຖາຈິນ຺ຕິຕໍ ອາຫາຣໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ອທາສີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ຄຸຓກຖໍ ກຖຍິໍສຸ.

ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ສາ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ຄາມໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຊຕວນໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕໍ ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສນທິວເສເຍວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ກິຣ ອຸປາສິກາ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ຊານາຕິ, ອຫຎ຺ຈ ມຄ຺ຄກິລນ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອໂຫ ວຕ ເມ ວິຫາຣປຏິຊຄ຺ຄກໍ ມນຸສ຺ສໍ ເປເສຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຸປາສິກາ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນາວ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕີ ຕມຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສໍ ເປເສສິ. ອິຕໂຣປິ ປານີຍໍ ປິວິຕຸກາໂມ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ສກ຺ຂຣປານກໍ ກຕ຺ວາ ເປເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຸປາສິກາ ຕມ຺ປິ ເປເສສິ. ໂສ ປຸນທິວເສ ‘‘ປາໂຕວ ສິນິທ຺ຘຍາຄຸໍ ເມ ສອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ຄໍ ເປເສຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຸປາສິກາ ຕຖາ ອກາສິ. ໂສ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ເອວຣູປໍ ຂຊ຺ຊກໍ ເປເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຸປາສິກາ ຕມ຺ປິ ເປເສສິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ອຸປາສິກາ ມຍາ ສພ຺ພໍ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ເປເສສິ, ອຫໍ ເອຕໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ອໂຫ ວຕ ເມ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຸປາສິກາ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ມໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ອາຄມນໍ ເມ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ ໂຠຊນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ‘‘ມາຕິກມາຕາ ນາມ ຕ຺ວໍ, ມຫາອຸປາສິເກ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປຣຈິຕ຺ຕໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ມໍ ປຸຈ຺ຉສິ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພມກາສິ, ເຕນ ຕໍ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ປຣຈິຕ຺ຕຊານນກຠິກ຺ຂູ ພຫູ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ນາຫໍ ອຎ຺ເຎ ປຸຈ຺ຉາມິ, ຕຸວໍ ປຸຈ຺ຉາມິ, ອຸປາສິເກ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຸປາສິກາ ‘‘ປຣຈິຕ຺ຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປຣຈິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕາ ນາມ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕິທໍ ກມ຺ມໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ນາມ ໂສຠນມ຺ປິ ອໂສຠນມ຺ປິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ, ສຈາຫໍ ກິຎ຺ຈິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຈິນ຺ຕຍິສ຺ສາມິ, ສຫ ຠຓ຺ຑເກນ ໂຈຣໍ ຈູຬາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິຍ ມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປາເປຍ຺ຍ, ມຍາ ອິໂຕ ປລາຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສິເກ, ອຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຫໍ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ, ອຸປາສິເກ’’ຕິ. ‘‘ວສຖ ຕາວ, ຠນ຺ເຕ, ອິຘາ’’ຕິ. ‘‘ນ ວສິສ຺ສາມິ, ອຸປາສິເກ, ຄມິສ຺ສາເມວາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ຠິກ຺ຂຸ ນ ຕ຺ວໍ ຕຕ຺ຖ ວສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ນ ສກ຺ກາ ຕຕ຺ຖ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສາ ອຸປາສິກາ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຈ ນາມ ໂສຠນມ຺ປິ ອໂສຠນມ຺ປິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ, ສຈາຫໍ ກິຎ຺ຈິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຈິນ຺ເຕສ຺ສາມິ, ສຫ ຠຓ຺ຑເກນ ໂຈຣໍ ຈູຬາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິຍ ມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸ, ຕຕ຺ເຖວ ຕຍາ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, ‘‘ນ ສກ຺ໂກມິ, ຠນ຺ເຕ, ນາຫໍ ຕຕ຺ຖ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອກເມວ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຕວ ຈິຕ຺ຕເມວ ຣກ຺ຂ, ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ທຸຣກ຺ຂໍ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕເມວ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫ, ມາ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ຈິນ຺ຕຍິ, ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໕.

‘‘ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ລຫຸໂນ, ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິໂນ;

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທມໂຖ ສາຘຸ, ຈິຕ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ສຸຂາວຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ທຸກ຺ເຂນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫໍ. ລຫຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈາຕິ ລຫຸ. ຕສ຺ສ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ລຫຸໂນ. ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິໂນຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິເທວ ນິປຕນສີລສ຺ສ. ເອຕຎ຺ຫິ ລຠິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ວາ ອລຠິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ວາ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ວາ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ວາ ນ ຊານາຕິ, ເນວ ຊາຕິໍ ໂອໂລເກຕິ, ນ ໂຄຕ຺ຕໍ, ນ ວຍໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິປຕຕີຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທມໂຖ ສາຘຸ ຈຕູຫິ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ ທນ຺ຕຠາໂວ ຍຖາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕຠາໂວ ສາຘຸ. ກິໍ ກາຣຓາ? ອິທຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ສຸຂາວຫໍ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕໍ ມຄ຺ຄຜລສຸຂໍ ປຣມຕ຺ຖນິພ຺ພານສຸຂຎ຺ຈ ອາວຫຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ, ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິມໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສາຫີ’’ຕິ ປຫິຓິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ໂອວາທໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ກິຎ຺ຈິ ພຫິທ຺ຘາ ຈິນ຺ຕນໍ ນາມ ນ ຈິນ຺ເຕສິ. ມຫາອຸປາສິກາປິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິທານິ ໂອວາທທາຍກໍ ອາຈຣິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຸນາຄໂຕ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສປ຺ປາຍາຫາຣໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ສປ຺ປາຍໂຠຊນໍ ເສວິຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ‘‘ອໂຫ ມຫາອຸປາສິກາ ມຍ຺ຫໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາຕາ, ອຫໍ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຠວນິສ຺ສຣຓໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຕາວ ເມ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາຕາ, ສໍສາເຣ ປນ ເມ ສໍສຣນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎສຸປິ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ອຍໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຠູຕປຸພ຺ພາ, ໂນ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເອກູນອຕ຺ຕຠາວສຕໍ ອນຸສ຺ສຣິ. ສາປິ ເອກູນອຕ຺ຕຠາວສເຕ ຕສ຺ສ ປາທປຣິຈາຣິກາ ອຎ຺ເຎສຸ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສາ ເອຕ຺ຕກໍ ອຄຸຓໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ມຍໍ ມຫາອຸປາສິກາ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ອກາສີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ມຫາອຸປາສິກາປິ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນາວ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຕກໍ ປຕ຺ຕໍ, ໂນ’’ຕິ ອຸປຘາຣຍມານາ ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ອຸປຘາຣິຍມານາ, ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອໂຫ ວຕ ເມ ອຍໍ ອຸປາສິກາ ມຫຕີ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຕີເຕປິ ນຸ ໂຂ ເມ ອຍໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຠູຕປຸພ຺ພາ, ໂນ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເອກູນອຕ຺ຕຠາວສຕໍ ອນຸສ຺ສຣິ, ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປນ ເອກູນອຕ຺ຕຠາວສເຕ ອຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເອຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິໍ, ອຍໍ ເມ ເອຕ຺ຕກໍ ອຄຸຓໍ ທິສ຺ວາ ‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ອຸປາສິກາຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອວໍ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ຕິຍາ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກາໂຣ ກຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ອຸປຘາຣຍມານາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ສຕມໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ສຕເມ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຍາ ເອຕສ຺ສ ປາທປຣິຈາຣິກາຍ ຫຸຕ຺ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນຏ຺ຐາເນ ຊີວິຕທານໍ ທິນ຺ນໍ, ອໂຫ ມຍາ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາອຸປກາໂຣ ກຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນາວ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ອຸປຘາເຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ວິເສເສຕ຺ວາ ສຕມໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕສ຺ສ ທິນ຺ນຠາວໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ມມ ອິມາຍ ມຫາອຸປາສິກາຍ ອຸປກາໂຣ ກຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ອຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຕຕ຺ເຖວ ຈຕູສຸ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ອຎ຺ຎຕຣອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ສຸທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖຣິ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ເອໂກ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປຄຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ, ເອກໍ ເມ ທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈນກາຣຓໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘາວຸໂສ, ສເຈສິ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ, ສລາກຠຕ຺ຕໍ ເທຫິ, ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕໍ ເທຫິ, ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທຫິ, ຈີວຣາທໂຍ ປຈ຺ຈເຍ ເທຫິ, ອຕ຺ຕໂນ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ປໂຍເຊຫິ, ເອເກນ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສຫິ, ເອກໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິປາຏິຍາ ສພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາວຸໂສ, ຕີຓິ ສຣຓານິ ຄຓ຺ຫ, ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ຕານິປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ທສ ສີລານິ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ເອວໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ພເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຊາໂຕ. ຕໂຕ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ເຕນ ຫິ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ເສໂກ ອາຠິຘມ຺ມິກຠິກ຺ຂຸ ອາຈຣິໂຍ ອໂຫສິ. ເອໂກ ວິນຍຘໂຣ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ຕສ຺ສ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕກາເລ ອຠິຘມ຺ເມ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ – ‘‘ພຸທ຺ຘສາສເນ ນາມ ອິທໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຸປຊ຺ຌາໂຍປິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕກາເລ ວິນເຍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ – ‘‘ພຸທ຺ຘສາສເນ ນາມ ອິທໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ອິທໍ ກມ຺ມໍ, ອຫໍ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອິຘ ຈ ມມ ຫຕ຺ຖປສາຣຓຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເຄເຫ ຐຕ຺ວາວ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ມຍາ ຄິຫິນາ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ອນຠິຣໂຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ສຊ຺ຌາຍໍ ນ ກໂຣຕິ, ອຸທ຺ເທສໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ກິໂສ ລູໂຂ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕ ອາລສ຺ສິຍາຠິຠູໂຕ ກຈ຺ຉຸປຣິກິຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ.

ອຖ ນໍ ທຫຣສາມເຓຣາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕວ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ໂນວ ອໂຫສິ, ປຓ຺ຑຸໂຣຄາຠິຠູໂຕ ກິໂສ ລູໂຂ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕ ອາລສ຺ສິຍາຠິຠູໂຕ ກຈ຺ຉຸປຣິກິຓ຺ໂຓ, ກິໍ ເຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ໂສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມວ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕສ຺ສ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຠິຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວິນຍກຖໍ ກເຖສິ, ສ຺ວາຫໍ ‘ອິຘ ເມ ຫຕ຺ຖປສາຣຓຏ຺ຐານມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ຄິຫິນາ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ, ຄິຫິ ຠວິສ຺ສາມີ’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານມກາສິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອກເມວ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ອວເສສານໍ ຣກ຺ຂນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຕວ ຈິຕ຺ຕເມວ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕເມວ ຣກ຺ຂາຫິ, ສກ຺ກາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໖.

‘‘ສຸທຸທ຺ທສໍ ສຸນິປຸຓໍ, ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິນໍ;

ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ເຂຖ ເມຘາວີ, ຈິຕ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສຸຂາວຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ທຸທ຺ທສໍ. ສຸນິປຸຓນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ນິປຸຓໍ ປຣມສຓ຺ຫໍ. ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິນນ຺ຕິ ຊາຕິອາທີນິ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ລຠິຕພ຺ພາລຠິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິປຕນສີລໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ເຂຖ ເມຘາວີຕິ ອນ຺ຘພາໂລ ທຸມ຺ເມໂຘ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຈິຕ຺ຕວສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸຓາຕິ. ເມຘາວີ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕວ ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ຕ຺ວມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕເມວ ໂຄເປຫິ. ອິທຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສຸຂາວຫໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສຸຂານິ ອາວຫຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ, ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຠາຄິເນຍ຺ຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ທູຣງ຺ຄມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠຄິນີ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ ອກາສິ. ໂສ ຠາຄິເນຍ຺ຍສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄາມກາຣາເມ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເອກໍ ສຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ, ເອກໍ ອຏ຺ຐຫຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ທ຺ເວ ວສ຺ສາວາສິກສາຏເກ ລຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐຫຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ວິຫາຣໍ ອນາຄເຕເຍວ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ທິວາຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປາໂທທກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສາຄມນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ນິສີທຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຕາລວຓ຺ຏໍ ອາທາຍ ພີຊິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ທຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ຕໍ ສາຏກໍ ອາເນຕ຺ວາ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພີຊຍມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕ, ມຍ຺ຫໍ ຈີວຣໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ຕ຺ວເມວ ປຣິຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ສລ຺ລກ຺ຂິໂຕ, ປຣິໂຠຄໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕ, ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເມ ຈີວຣໍ, ຕ຺ວເມວ ປຣິຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ເອວໍ ກໂຣຖ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຣິຠຸຕ຺ເຕ ມຍ຺ຫໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຕສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສປິ ເຖໂຣ ນ ອິຈ຺ຉິເຍວ.

ເອວໍ ໂສ ພີຊຍມາໂນ ຐິໂຕວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ເຖຣສ຺ສ ຄິຫິກາເລ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ, ປພ຺ພຊິຕກາເລ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ, ເອວມ຺ປິ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ປຣິໂຠຄໍ ນ ກຕ຺ຕຸກາໂມ. ອິມສ຺ມິໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ກິໍ ເມ ສມຓຠາເວນ, ຄິຫິ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ທຸສ຺ສຓ຺ຐາປິໂຕ ຆຣາວາໂສ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຕ຺ວາ ຄິຫິຠູໂຕ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຏ຺ຐຫຕ຺ຖສາຏກໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ເອກໍ ເອຬິກໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ເອຬິກາ ນາມ ຂິປ຺ປໍ ວິຊາຍຕິ, ສ຺ວາຫໍ ວິຊາຕໍ ວິຊາຕໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ມູລໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ມູເລ ພຫູ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ປຊາປຕິໍ ອາເນສ຺ສາມິ, ສາ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິສ຺ສຕິ. ອຖສ຺ສ ມມ ມາຕຸລສ຺ສ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ຈູຬຍານເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ມມ ປຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠຣິຍຎ຺ຈ ອາທາຍ ມາຕຸລໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມມ ຠຣິຍໍ ເອວໍ ວກ຺ຂາມິ – ‘ອາເນຫິ ຕາວ ເມ ປຸຕ຺ຕໍ ວຫິສ຺ສາມິນ’ນ຺ຕິ. ສາ ‘ກິໍ ເຕ ປຸຕ຺ເຕນ, ເອຫິ, ອິມໍ ຍານກໍ ປາເຊຫີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘ອຫໍ ເນສ຺ສາມິ ນ’ນ຺ຕິ ເນຕ຺ວາ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ຈກ຺ກປເຖ ຉຑ຺ເຑສ຺ສຕິ. ອຖສ຺ສ ສຣີຣໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຈກ຺ກໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ອຖ ນໍ ‘ຕ຺ວໍ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ເນວ ມຍ຺ຫໍ ອທາສິ, ນໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ ນາສິໂຕສ຺ມິ ຕຍາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປໂຕທຍຏ຺ຐິຍາ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ໂສ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕວ ຐຕ຺ວາ ພີຊຍມາໂນ ເຖຣສ຺ສ ສີເສ ຕາລວຓ຺ເຏນ ປຫຣິ. ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ສີເສ ປຫໂຕ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເຕນ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕ, ມາຕຸຄາມສ຺ສ ປຫາຣໍ ທາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ໂກ ເອຕ຺ຖ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂທໂສ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ອໂຫ ນຏ຺ໂຐມ຺ຫິ, ຎາຕໍ ກິຣ ເມ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕໍ, ກິໍ ເມ ສມຓຠາເວນາ’’ຕິ ຕາລວຓ຺ຏໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ.

ອຖ ນໍ ທຫຣາ ຈ ສາມເຓຣາ ຈ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄຕຕ຺ຖ, ເອໂກ ໂວ ຠິກ຺ຂຸ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ທຫຣໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ນນຸ ຕ຺ວໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ, ມາທິສສ຺ສ ນາມ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທເມຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ວາ ສກທາຄາມີຕິ ວາ ອນາຄາມີຕິ ວາ ອຣຫາຕິ ວາ ວທາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ກິມຕ຺ຖໍ ເອວໍ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມມກາສີ’’ຕິ? ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສ຺ມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ? ໂສ ເອວໍ ວສ຺ສາວາສິກສາຏການໍ ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເຖຣສ຺ສ ຕາລວຓ຺ເຏນ ປຫາຣາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ອິມິນາ ກາຣເຓນ ປລາໂຕສ຺ມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ທູເຣ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນກຊາຕິກໍ, ຣາຄໂທສໂມຫພນ຺ຘນາ ມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ວາຍມິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໗.

‘‘ທູຣງ຺ຄມໍ ເອກຈຣໍ, ອສຣີຣໍ ຄຸຫາສຍໍ;

ເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຍເມສ຺ສນ຺ຕິ, ໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມາຣພນ຺ຘນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທູຣງ຺ຄມນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ມກ຺ກຏສຸຕ຺ຕມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສາຠາເຄນ ຄມນາຄມນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ທູເຣ ສນ຺ຕມ຺ປິ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕີຕິ ທູຣງ຺ຄມໍ ນາມ ຊາຕໍ. ສຕ຺ຕຏ຺ຐຈິຕ຺ຕານິ ປນ ເອກໂຕ ກຓ຺ຓິກພທ຺ຘານິ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ຖານິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ເອເກກເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິຣຸທ຺ເຘ ປຸນ ເອເກກເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອກຈຣໍ ນາມ ຊາຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຣີຣສຓ຺ຐານໍ ວາ ນີລາທິປ຺ປກາໂຣ ວຓ຺ຓເຠໂທ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ອສຣີຣໍ ນາມ ຊາຕໍ. ຄຸຫາ ນາມ ຈຕຸມຫາຠູຕຄຸຫາ, ອິທຎ຺ຈ ຫທຍຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄຸຫາສຍໍ ນາມ ຊາຕໍ. ເຍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຍ ເກຈິ ປຸຣິສາ ວາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນກກິເລສສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອເທນ຺ຕາ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສໍ ປຊຫນ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຍເມສ຺ສນ຺ຕິ ສໍຍຕໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມາຣພນ຺ຘນາຕິ ສພ຺ເພເຕ ກິເລສພນ຺ຘນາຠາເວນ ມາຣພນ຺ຘນສງ຺ຂາຕາ ເຕຠູມກວຏ຺ຏາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ຊາຕາ, ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕຠາຄິເນຍ຺ຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ນຏ຺ຐໂຄຓໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ໂຄຓໍ ທິສ຺ວາ ໂຄຍູເຖ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ‘‘ອວສ຺ສໍ ອຍ຺ຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ອາຫາຣມຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຂຸປ຺ປິປາສາປີຬິໂຕ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອວກ຺ກາຣປາຕິຍໍ ຠຸຕ຺ຕາວເສສກໍ ຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕ ຕໍ ຉາຕກປີຬິຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊາຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ພຸທ຺ຘກາເລ ຈ ປນ ອເນກສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕໂຕ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ, ອຍ຺ຍາ, ນິມນ຺ຕນຏ຺ຐານໍ ອຄມໍສູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອຸປາສກ, ຠິກ຺ຂູ ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ນິພທ຺ຘໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ມຍໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ນິພທ຺ຘໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ເອວໍ ມຘຸຣພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຠຕ຺ຕໍ ນ ລຠາມ, ອິເມ ກິຣ ນິພທ຺ຘໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ກິໍ ເມ ຄິຫິຠາເວນ, ຠິກ຺ຂຸ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສາຘຸ ອຸປາສກາ’’ຕິ ປພ຺ພາເຊສຸໍ.

ໂສ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ອກາສິ. ໂສ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ລາຠສກ຺ກາເຣນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຖູລສຣີໂຣ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິໍ ເມ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິເຕນ, ຄິຫີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປາວິສິ. ຕສ຺ສ ເຄເຫ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກຕິປາເຫເນວ ສຣີຣໍ ມິລາຍິ. ຕໂຕ ‘‘ກິໍ ເມ ອິມິນາ ທຸກ຺ເຂນ, ສມໂຓ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ກຕິປາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຸນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ວິພ຺ຠມິ, ປພ຺ພຊິຕກາເລ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປກາຣໂກ ໂຫຕິ. ໂສ ກຕິປາເຫເນວ ປຸນປິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ເມ ຄິຫິຠາເວນ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ອຸປກາຣວເສນ ປຸນ ປພ຺ພາຊຍິໍສຸ. ເອວໍ ໂສ ອິມິນາ ນິຍາເມເນວ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເອສ ຈິຕ຺ຕວສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖໂຣຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ.

ຕສ຺ເສວໍ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ເສວ ຠຣິຍາ ຄພ຺ຠິນີ ອໂຫສິ. ໂສ ສຕ຺ຕເມ ວາເຣ ອຣຎ຺ຎໂຕ ກສິຠຓ຺ຑມາທາຍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑກໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາສາວໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄພ຺ຠໍ ປາວິສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍຕິ. ຕສ຺ສາ ນິວຕ຺ຖສາຏໂກ ອປຄໂຕ ໂຫຕິ, ມຸຂໂຕ ຈ ລາລາ ປຄ຺ຆຣຕິ, ນາສາ ຆຸຣຆຸຣາຍຕິ, ມຸຂໍ ວິວຏ຺ຏໍ, ທນ຺ຕໍ ຆໍສຕິ, ສາ ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຣີຣໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ ລຠິຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ກາສາຍໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທເຣ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິ.

ອຖສ຺ສ ອນນ຺ຕຣເຄເຫ ຐິຕາ ສສ຺ສຸ ຕໍ ຕຖາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ປຏິອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທາເນວ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກາສາວໍ ອຸທເຣ ພນ຺ຘິຕ຺ວາວ ເຄຫາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຫາຣາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍມານໍ ຘີຕຣໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ທິສ຺ວາ ໂສ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ຄໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ ກາຬກຓ຺ຓິ, ສາມິໂກ ເຕ ຕໍ ນິທ຺ທາຍມານໍ ທິສ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ຄໂຕ, ນຕ຺ຖິ ໂສ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ອເປຫິ ອເປຫິ, ອມ຺ມ, ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ຄມນໍ ອຕ຺ຖິ, ກຕິປາເຫເນວ ປຸນາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສປິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ‘‘ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ ມໍຍໍ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ, ກຸໂຕ ຕຸຍ຺ຫໍ ສມຓຠາໂວ, ສຕ຺ຖກນິສານປາສາຓສທິສໍ ຕວ ສີສ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ມໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ເອກວາຣໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕໍ ອຸປກາຣວເສນ ປພ຺ພາຊຍິໍສຸ. ໂສ ກຕິປາເຫເນວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ເຕປິ ນໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖ, ຕວ ຄມນສມຍໍ ຕ຺ວເມວ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ ເຕ ຈິຣາຍິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສໍສຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວກາເລ ຄຕມ຺ຫາ, ໂສ ໂນ ສໍສຄ຺ໂຄ ຉິນ຺ໂນ, ອິທານິ ອຄມນຘມ຺ມາ ຊາຕມ຺ຫາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອມ຺ເຫຫິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນາມ ກເຖສິ, ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ອຠູຕໍ ວທຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕກາເລ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອຊານນກາເລ ຄມນາຄມນໍ ອກາສິ, ອິທານິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປາປຎ຺ຈ ປຫີນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອາຫ –

໓໘.

‘‘ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານໂຕ;

ປຣິປ຺ລວປສາທສ຺ສ, ປຎ຺ຎາ ນ ປຣິປູຣຕິ.

໓໙.

‘‘ອນວສ຺ສຸຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອນນ຺ວາຫຕເຈຕໂສ;

ປຸຎ຺ຎປາປປຫີນສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ຊາຄຣໂຕ ຠຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ກສ຺ສຈິ ນິພທ຺ຘໍ ວາ ຖາວຣໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ໂຍ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ອສ຺ສປິຏ຺ເຐ ຐປິຕກຸມ຺ຠຓ຺ຑໍ ວິຍ ຈ ຖຸສຣາສິມ຺ຫິ ໂກຏ຺ຏິຕຂາຓຸໂກ ວິຍ ຈ ຂລ຺ລາຏສີເສ ຐປິຕກທມ຺ພປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຈ ນ ກຕ຺ຖຈິ ສຓ຺ຐາຕິ, ກທາຈິ ພຸທ຺ຘສາວໂກ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ອາຊີວໂກ, ກທາຈິ ນິຄຓ຺ໂຐ, ກທາຈິ ຕາປໂສ. ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ. ຕສ຺ສ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານໂຕຕິ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມເຠທໍ ອິມໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕສທ຺ຘຕາຍ ວາ ອຸປ຺ລວສທ຺ຘຕາຍ ວາ ປຣິປ຺ລວປສາທສ຺ສ ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣາທິເຠທາ ປຎ຺ຎາ ນ ປຣິປູຣຕິ. ກາມາວຈຣາຍປິ ອປຣິປູຣຍມານາຍ ກຸໂຕວ ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາ ປຣິປູຣິສ຺ສຕີຕິ ທີເປຕິ. ອນວສ຺ສຸຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຣາເຄນ ອຕິນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ອນນ຺ວາຫຕເຈຕໂສຕິ ‘‘ອາຫຕຈິຕ຺ໂຕ ຂິລຊາໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໙; ວິຠ. ໙໔໑; ມ. ນິ. ໑.໑໘໕) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ໂທເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຫຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ໂທເສນ ອປ຺ປຏິຫຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຎ຺ຎປາປປຫີນສ຺ສາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ປຫີນປຸຎ຺ຎສ຺ສ ເຈວ ປຫີນປາປສ຺ສ ຈ ຂີຓາສວສ຺ສ. ນຕ຺ຖິ ຊາຄຣໂຕ ຠຍນ຺ຕິ ຂີຓາສວສ຺ສ ຊາຄຣນ຺ຕສ຺ເສວ ອຠຍຠາໂວ ກຖິໂຕ ວິຍ. ໂສ ປນ ສທ຺ຘາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຊາຄຣຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຊາຄໂຣ ນາມ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຊາຄຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຊາຄຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ກິເລສຠຍໍ ນຕ຺ຖິ ກິເລສານໍ ອປຈ຺ຉາວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ຫິ ຕໍ ກິເລສາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕິ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນານໍ ກິເລສານໍ ປຸນ ອນຸປຄມນໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕິ, ສກທາຄາມິອນາຄາມິອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໗).

ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ສຜລາ ອໂຫສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ຠາຣິຍາ ວຕິເມ, ອາວຸໂສ, ກິເລສາ ນາມ, ເອວຣູປສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສາຍສມ຺ປນ຺ໂນ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ກິເລເສຫິ ອາໂລຬິໂຕ ສຕ຺ຕວາເຣ ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວາເຣ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຕໍ ກຖາປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູເປນ ຄມເນນ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂເວ, ກິເລສາ ນາມ ຠາຣິຍາ, ສເຈ ເອເຕ ຣູປິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຈກ຺ກວາຬໍ ອຕິສມ຺ພາຘໍ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ອຕິນີຈໂກຕິ ໂອກາໂສ ເນສໍ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ມາທິສມ຺ປິ ນາເມເຕ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນໍ ປຸຣິສາຊາເນຍ຺ຍໍ ອາໂລເຬນ຺ຕິ, ອວເສເສສຸ ກາ ກຖາ? ‘‘ອຫຎ຺ຫິ ອຑ຺ຒນາຬິມຕ຺ຕໍ ວຣກໂຈຣກໍ ກຸຓ຺ຐກຸທາລຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຉ ວາເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ‘‘ກທາ, ຠນ຺ເຕ, ກທາ ສຸຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຓິສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສຸຓາຖາ’’ຕິ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ກຸທາລປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ ພາຫິຣກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ວສ຺ສາຣຕ຺ຕສມເຍ ຠູມິຍາ ຕິນ຺ຕາຍ ‘‘ເຄເຫ ເມ ອຑ຺ຒນາຬິມຕ຺ໂຕ ວຣກໂຈຣໂກ ຈ ກຸຓ຺ຐກຸທາລໂກ ຈ ອຕ຺ຖິ, ວຣກໂຈຣກພີຊໍ ມາ ນສ຺ສີ’’ຕິ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເອກໍ ຐານໍ ກຸທາເລນ ກສິຕ຺ວາ ຕໍ ພີຊໍ ວປິຕ຺ວາ ວຕິໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກກາເລ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນາຬິມຕ຺ຕພີຊໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສໍ ຂາທິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ເມ ທານິ ເຄເຫນ, ປຸນ ອຏ຺ຐ ມາເສ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ວຣກໂຈຣກຎ຺ຈ ກຸຓ຺ຐກຸທາລຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຕວາເຣ ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວາເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ປນ ວາເຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ຉ ວາເຣ ອິມໍ ກຸຓ຺ຐກຸທາລໍ ນິສ຺ສາຍ ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ກຕ຺ຖຈິເທວ ນໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຄງ຺ຄາຍ ຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍໍ, ຍຖາສ຺ສ ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຕຖາ ນໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ປິໂລຕິກາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປິໂລຕິກໍ ກຸທາລຜລເກ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຸທາລໍ ອຄ຺ຄທຓ຺ຑເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ຕີເຣ ຐິໂຕ ອກ຺ຂີນິ ນິມີເລຕ຺ວາ ອຸປຣິສີເສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ຊິຕໍ ເມ, ຊິຕໍ ເມ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສທ຺ທມກາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ພາຣາຓສິຣາຊາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນທີຕີເຣ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ນ຺ຫານຕ຺ຖາຍ ນທິໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ຕໍ ສທ຺ທໍ ອສ຺ໂສສິ. ຣາຊູນຎ຺ຈ ນາມ ‘‘ຊິຕໍ ເມ’’ຕິ ສທ຺ໂທ ອມນາໂປ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ ອິທານິ ອມິຕ຺ຕມທ຺ທນໍ ກຕ຺ວາ ‘ຊິຕໍ ເມ’ຕິ ອາຄໂຕ, ຕ຺ວໍ ປນ ‘ຊິຕໍ ເມ, ຊິຕໍ ເມ’ຕິ ວິຣວສິ, ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ກຸທາລປຓ຺ຑິໂຕ ‘‘ຕ຺ວໍ ພາຫິຣກໂຈເຣ ຊິນິ, ຕຍາ ຊິຕໍ ປຸນ ອວຊິຕເມວ ໂຫຕິ, ມຍາ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ ໂລຠໂຈໂຣ ຊິໂຕ, ໂສ ປຸນ ມໍ ນ ຊິນິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສວ ຊໂຍ ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ນ ຕໍ ຊິຕໍ ສາຘຸ ຊິຕໍ, ຍໍ ຊິຕໍ ອວຊີຍຕິ;

ຕໍ ໂຂ ຊິຕໍ ສາຘຸ ຊິຕໍ, ຍໍ ຊິຕໍ ນາວຊີຍຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໗໐);

ຕໍ ຂຓໍເຍວ ຈ ຄງ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອາໂປກສິຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຘິຄຕວິເສໂສ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິ. ຣາຊາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ພລກາເຍນ ປພ຺ພຊິ. ໂຍຊນມຕ຺ຕາ ປຣິສາ ອໂຫສິ. ອປໂຣປິ ສາມນ຺ຕຣາຊາ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ສມິທ຺ຘໍ ນຄຣໍ ສຸຎ຺ຎໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອວຣູປໍ ນຄຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ຣາຊາ ໂອຣເກ ຐາເນ ນ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ມຍາປິ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສປຣິວາໂຣ ປພ຺ພຊິ. ເອເຕເນວ ນີຫາເຣນ ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ສຕ຺ຕໂຍຊນິໂກ ອສ຺ສໂມ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ໂຠເຄ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ມຫາປຸຣິໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາ ກຸທາລປຓ຺ຑິໂຕ ອໂຫສິໍ, ກິເລສາ ນາເມເຕ ເອວໍ ຠາຣິຍາ’’ຕິ ອາຫ.

ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ກຸມ຺ຠູປມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂຍຊນສຕມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ມຫາວາສຄາມໍ ອຄມໍສຸ. ອຖ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີເຕຫິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີຫິ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິເຘວ ວສຖ, ມຍມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ, ‘‘ອວິທູເຣ ຐາເນ ມຫນ຺ໂຕ ວນສຓ຺ໂຑ ອຕ຺ຖິ, ເອຕ຺ຖ ວສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ‘‘ສີລວນ຺ໂຕ, ອຍ຺ຍາ, ອິມໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ອຍຸຕ຺ຕໍ ໂຂ ປນ ອສ຺ມາກໍ ອຍ຺ເຍສຸ ອິຘ ວສນ຺ເຕສຸ ປຸຕ຺ຕທາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຸກ຺ເຂ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ, ‘‘ອຍ຺ຍາ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຊ຺ເຊກຣຕ຺ຕິໍ ວສິຕ຺ວາ ອທ຺ຘາ ສ຺ເວ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູປິ ປຸນທິວເສ ອນ຺ໂຕຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຕເມວ ວນສຓ຺ຑໍ ອາຄມິໍສຸ. ເທວຕາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ສ຺ວາຕນາຍ ເກນຈິ ນິມນ຺ຕິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸນາຄຈ຺ຉຕິ, ອຊ຺ຊ ຄມນໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ສ຺ເວ ຄມິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ຠູມິຍເມວ ອຈ຺ຉິໍສຸ.

ຕໂຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຠທນ຺ຕາ ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິເຘວ ມຎ຺ເຎ ວສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິເຘວ ໂຂ ປນ ອິເມສຸ ວສນ຺ເຕສຸ ອມ຺ຫາກໍ ຣຸກ຺ເຂ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເຕມາສໍ ປຸຕ຺ຕທາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ນິສີທນຏ຺ຐານານິປິ ທຸກ຺ຂານິ, ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ປລາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕາ ເຕສຸ ເຕສຸ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ເຈວ ຈງ຺ກມນໂກຏີສຸ ຈ ຉິນ຺ນສີສານິ ກພນ຺ຘານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອມນຸສ຺ສສທ຺ທຎ຺ຈ ຠາເວຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຂິປິຕກາສາທໂຍ ໂຣຄາ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ, ອາວຸໂສ, ກິໍ ຣຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຂິປິຕໂຣໂຄ, ມຍ຺ຫໍ ກາໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອຫໍ ອຊ຺ຊ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ຉິນ຺ນສີສໍ ອທ຺ທສໍ, ອຫໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ກພນ຺ຘໍ ອທ຺ທສໍ, ອຫໍ ທິວາຏ຺ຐາເນ ອມນຸສ຺ສສທ຺ທໍ ອສ຺ໂສສິໍ, ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກມິທໍ ຐານໍ, ອມ຺ຫາກໍ ອິຘ ອຜາສຸກໍ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ.

ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ເອວຣູປານິ ເຠຣວາຣມ຺ມຓານິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ອຜາສຸກໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ມຍໍ ‘ວຊ຺ເຊຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກມິທໍ ຐານ’ນ຺ຕິ ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ’’ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຕ຺ເຖວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫ ອາວຸຘໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ, ອິທານິ ອາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ກຕຣາວຸຘໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຫໍ ອາວຸຘໍ ໂວ ທສ຺ສາມິ, ມຍາ ທິນ຺ນໍ ອາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນ, ຍນ຺ຕ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ;

ສກ຺ໂກ ອຸຊູ ຈ ສຸຫຸຊູ ຈ, ສຸວໂຈ ຈສ຺ສ ມຸທຸ ອນຕິມານີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໙.໑; ສຸ. ນິ. ໑໔໓) –

ສກລໍ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ຕຸມ຺ເຫ ພຫິ ວິຫາຣສ຺ສ ວນສຓ຺ຑໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕາ ອນ຺ໂຕວິຫາຣໍ ປວິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ພຫິວິຫາເຣ ຄຓສຊ຺ຌາຍໍ ກຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍມານາ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິໍສຸ. ສກລວນສຓ຺ເຑ ເທວຕາ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ຫຕ຺ຖປາທສມ຺ພາຫນໍ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫິໍສຸ, ປກ຺ກຘູປນເຕລໍ ວິຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ອເຫສຸໍ. ກຕ຺ຖຈິ ອມນຸສ຺ສສທ຺ໂທ ນາມ ນາໂຫສິ. ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອໂຫສິ. ເຕ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ນິສິນ຺ນາ ວິປສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນາມ ຠິຊ຺ຊນກຏ຺ເຐນ ອຖາວຣຏ຺ເຐນ ກຸລາລຠາຊນສທິໂສ’’ຕິ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ຒຍິໍສຸ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ນິສິນ຺ໂນວ ເຕສໍ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນາມ ຠິຊ຺ຊນກຏ຺ເຐນ ອຖາວຣຏ຺ເຐນ ກຸລາລຠາຊນສທິໂສ ເອວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ໂຍຊນສເຕ ຐິໂຕປິ ອຠິມຸເຂ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທິສ຺ສມາເນນ ຣູເປນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐.

‘‘ກຸມ຺ຠູປມໍ ກາຍມິໍມ ວິທິຕ຺ວາ, ນຄຣູປມໍ ຈິຕ຺ຕມິທໍ ຐເປຕ຺ວາ;

ໂຍເຘຖ ມາຣໍ ປຎ຺ຎາວຸເຘນ, ຊິຕຎ຺ຈ ຣກ຺ເຂ ອນິເວສໂນ ສິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຸມ຺ຠູປມນ຺ຕິ ອພລທຸພ຺ພລຏ຺ເຐນ ອນທ຺ຘນິຍຕາວກາລິກຏ຺ເຐນ ອິມໍ ເກສາທິສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ກາຍໍ ກຸມ຺ຠູປມໍ ກຸລາລຠາຊນສທິສໍ ວິທິຕ຺ວາ. ນຄຣູປມໍ ຈິຕ຺ຕມິທໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ນຄຣໍ ນາມ ພຫິທ຺ຘາ ຖິຣໍ ໂຫຕິ, ຄມ຺ຠີຣປຣິຂໍ ປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣຏ຺ຏາລກຍຸຕ຺ຕໍ, ອນ຺ໂຕສຸວິຠຕ຺ຕວີຖິຈຕຸກ຺ກສິງ຺ຆາຏກສມ຺ປນ຺ນໍ ອນ຺ຕຣາປຓໍ, ຕໍ ‘‘ວິລຸມ຺ປິສ຺ສາມາ’’ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ໂຈຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປວິສິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ປພ຺ພຕໍ ອາສຊ຺ຊ ປຏິຫຕາ ວິຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວເມວ ປຓ຺ຑິໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ຖິຣໍ ນຄຣສທິສໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕ຺ວາ ນຄເຣ ຐິໂຕ ເອກໂຕຘາຣາທິນານປ຺ປກາຣາວຸເຘນ ໂຈຣຄຓໍ ວິຍ ວິປສ຺ສນາມເຍນ ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄມເຍນ ຈ ປຎ຺ຎາວຸເຘນ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌໍ ກິເລສມາຣໍ ປຏິພາຫນ຺ໂຕ ຕໍ ຕໍ ກິເລສມາຣໍ ໂຍເຘຖ, ປຫເຣຍ຺ຍາຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊິຕຎ຺ຈ ຣກ຺ເຂຕິ ຊິຕຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນໍ ອາວາສສປ຺ປາຍອຸຕຸສປ຺ປາຍໂຠຊນສປ຺ປາຍປຸຄ຺ຄລສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປາຍາທີນິ ອາເສວນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ.

ອນິເວສໂນ ສິຍາຕິ ອນາລໂຍ ຠເວຍ຺ຍ. ຍຖາ ນາມ ໂຍໂຘ ສງ຺ຄາມສີເສ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ອມິຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຉາໂຕ ວາ ປິປາສິໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ນາເຫ ວາ ສິຖິເລ ອາວຸເຘ ວາ ປຕິເຕ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປິວິຕ຺ວາ ສນ຺ນຫິຕ຺ວາ ອາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ປຣເສນໍ ມທ຺ທຕິ, ອຊິຕໍ ຊິນາຕິ, ຊິຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ໂສ ຫິ ສເຈ ພລໂກຏ຺ຐເກ ຐິໂຕ ເອວໍ ວິສ຺ສມນ຺ໂຕ ຕໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ອຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຣຊ຺ຊໍ ປຣຫຕ຺ຖຄຕໍ ກເຣຍ຺ຍ, ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂຸ, ປຏິລທ຺ຘໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອຸຕ຺ຕຣິມຄ຺ຄຜລປຏິລາເຠນ ກິເລສມາຣໍ ຊິນາຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ສມາປຕ຺ຕິເມວ ອສ຺ສາເທຕິ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສງ຺ຂາເຣ ນ ສມ຺ມສຕິ, ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອນິເວສໂນ ສິຍາ, ສມາປຕ຺ຕິໍ ນິເວສນໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນ ນິເວເສຍ຺ຍ, ອາລຍໍ ນ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອທ຺ຘາ ຕຸມ຺ເຫປິ ເອວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນາເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕາ ໂຖເມນ຺ຕາ ວນ຺ທນ຺ຕາວ ອາຄຈ຺ຉິໍສູຕິ.

ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຈິຣໍ ວຕຍໍ ກາໂຍຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອໂຫສິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ໂຣໂຄ ອຸທປາທິ. ສາສປມຕ຺ຕິໂຍ ປິຬກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຸຄ຺ຄມຕ຺ຕາ ກລາຍມຕ຺ຕາ ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ອາມລກມຕ຺ຕາ ເພຬຸວສລາຏຸມຕ຺ຕາ ເພຬຸວມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຠິຊ຺ຊິໍສຸ, ສກລສຣີຣໍ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ ອໂຫສິ. ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອຸທປາທິ. ອຖສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ອຏ຺ຐີນິ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ. ໂສ ອປ຺ປຏິຊຄ຺ຄິໂຍ ອໂຫສິ. ນິວາສນປາຣຸປນໍ ປຸພ຺ພໂລຫິຕມກ຺ຂິຕໍ ຊາລປູວສທິສໍ ອໂຫສິ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຉຑ຺ຑຍິໍສຸ. ໂສ ອນາໂຖ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ.

ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ນາມ ທ຺ເວ ວາເຣ ໂລກໂວໂລກນໍ ອວິຊຫິຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ຕາ ຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຘກຸຏິອຠິມຸຂໍ ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ສາຍໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພາຫິຣາຠິມຸຂໍ ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ຠຄວໂຕ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປຎ຺ຎາຍິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີຫິ ຉຑ຺ຑິໂຕ, ອິທານິສ຺ສ ມໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຏິສຣຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ວິຍ ອຄ຺ຄິສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂລິໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ທຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ຕຕ຺ຕຠາວໍ ອາຄມຍມາໂນ ອຄ຺ຄິສາລາຍເມວ ອຏ຺ຐາສິ. ຕຕ຺ຕຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິປນ຺ນມຎ຺ຈໂກຏິຍໍ ຄຓ຺ຫິ, ຕທາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອເປຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຎ຺ຈກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິສາລໍ ອານຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອມ຺ພຓໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕສ຺ສ ປາຣຸປນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທເກ ມທ຺ທາເປຕ຺ວາ ມນ຺ທາຕເປ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ອຖສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ຆໍສິຕ຺ວາ ນ຺ຫາເປສິ, ຕສ຺ສ ນຫານປຣິໂຍສາເນ ປາຣຸປນໍ ສຸກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ຕໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖກາສາວໍ ອຸທເກ ມທ຺ທາເປຕ຺ວາ ອາຕເປ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ອຖສ຺ສ ຄຕ຺ເຕ ອຸທເກ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ຕມ຺ປິ ສຸກ຺ຂິ. ໂສ ເອກໍ ກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສລ຺ລຫຸກສຣີໂຣ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສີສເກ ຐຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອຍໍ ຕວ ກາໂຍ ອເປຕວິຎ຺ຎາໂຓ ນິຣຸປກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ກລິງ຺ຄຣໍ ວິຍ ປຖວິຍໍ ເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑.

‘‘ອຈິຣໍ ວຕຍໍ ກາໂຍ, ປຖວິໍ ອຘິເສສ຺ສຕິ;

ຉຸທ຺ໂຘ ອເປຕວິຎ຺ຎາໂຓ, ນິຣຕ຺ຖໍວ ກລິງ຺ຄຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຈິຣໍ ວຕາຕິ ຠິກ຺ຂຸ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຍໍ ກາໂຍ ປຖວິໍ ອຘິເສສ຺ສຕິ, ອິມິສ຺ສາ ປກຕິສຍເນນ ສຍິຕາຍ ປຖວິຍາ ອຸປຣິ ສຍິສ຺ສຕິ. ຉຸທ຺ໂຘຕິ ອປວິທ຺ໂຘ, ອປຄຕວິຎ຺ຎາຓຕາຍ ຕຸຈ຺ໂຉ ຫຸຕ຺ວາ ເສສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ນິຣຕ຺ຖໍວ ກລິງ຺ຄຣໍ ນິຣຸປກາຣໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ກຏ຺ຐຂຓ຺ຑໍ ວິຍ. ທພ຺ພສມ຺ຠາຣຕ຺ຖິກາ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ອຸຊຸກສຓ຺ຐາເນນ ວງ຺ກໍ ວງ຺ກສຓ຺ຐາເນນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອວເສສໍ ປນ ສຸສິຣຎ຺ຈ ປູຕິກຎ຺ຈ ອສາຣກຎ຺ຈ ຄຓ຺ຐິຊາຕຎ຺ຈ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣຕ຺ຖິກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຄເຫຕາໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອິຕຣໍ ປຖວີຄຕເມວ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ເຕນ ເຕນ ອຸປາເຍນ ມຎ຺ຈປຏິປາທກໍ ວາ ປາທກຖລິກໍ ວາ ຜລກປີຐໍ ວາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາປິ ຠເວຍ຺ຍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເອກໂກຏ຺ຐາໂສປິ ມຎ຺ຈປຏິປາທກາທິວເສນ ອຎ຺ເຎນ ວາ ອຸປກາຣມຸເຂນ ຄຍ຺ຫູປໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ນິຣຕ຺ຖໍວ ກລິງ຺ຄຣໍ ອຍໍ ກາໂຍ ອປຄຕວິຎ຺ຎາໂຓ ກຕິປາເຫເນວ ປຖວິຍໍ ເສສ຺ສຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເຖໂຣປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາວ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ກາຣາເປສິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປສ຺ສ ປນ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິໍ ກາຣຓາ ຄຕ຺ຕໍ ປຸຕິກໍ ຊາຕໍ, ກິໍ ກາຣຓາ ອຏ຺ຐີນິ ຠິນ຺ນານິ, ກິມສ຺ສ ກາຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພເມຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ເມເນວ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕນ, ຠນ຺ເຕ, ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຓາຖາ’’ຕິ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຍໍ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ສາກຸຓິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ພຫູ ສກຸເຓ ວຘິຕ຺ວາ ອິສ຺ສຣຊນໍ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ເຕສໍ ທິນ຺ນາວເສເສ ວິກ຺ກິຓາຕິ, ‘‘ວິກ຺ກິຕາວເສສາ ມາເຣຕ຺ວາ ຐປິຕາ ປູຕິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຍຖາ ອຸປ຺ປຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕສໍ ຊງ຺ຆຏ຺ຐີນິ ຈ ປກ຺ຂຏ຺ຐີນິ ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ເຕ ປຸນທິວເສ ວິກ຺ກິຓາຕິ. ອຕິພຫູນໍ ປນ ລທ຺ຘກາເລ ອຕ຺ຕໂນປິ ອຕ຺ຖາຍ ປຈາເປຕິ. ຕສ຺ເສກທິວສໍ ຣສໂຠຊເນ ປກ຺ເກ ເອໂກ ຂີຓາສໂວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ເຄຫທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ‘‘ມຍາ ພຫູ ປາຓາ ມາເຣຕ຺ວາ ຂາທິຕາ, ອຍ຺ໂຍ ຈ ເມ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ, ອນ຺ໂຕເຄເຫ ຈ ຣສໂຠຊນໍ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕມສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຣສປິຓ຺ຑປາຕໍ ທຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາ ກຕກມ຺ມວເສເນຕໍ ຕິສ຺ສສ຺ສ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ສກຸຓານໍ ອຏ຺ຐິເຠທນນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຄຕ຺ຕຎ຺ຈ ປູຕິກໍ ຊາຕໍ, ອຏ຺ຐີນິ ຈ ຠິນ຺ນານິ, ຂີຓາສວສ຺ສ ຣສປິຓ຺ຑປາຕທານນິສ຺ສນ຺ເທນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ປູຕິຄຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ນນ຺ທໂຄປາລກວຕ຺ຖຸ

ທິໂສ ທິສນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂກສລຊນປເທ ນນ຺ທໂຄປາລກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ນນ຺ໂທ ນາມ ໂຄປາລໂກ ໂຄຍູຖໍ ຣກ຺ຂຕິ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ. ໂສ ກິຣ ຍຖາ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ ປພ຺ພຊ຺ຊາເວເສນ, ເອວໍ ໂຄປາລກຕ຺ເຕນ ຣາຊພລິໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຏຸມ຺ພໍ ຣກ຺ຂຕິ. ໂສ ກາເລນ ກາລໍ ປຎ຺ຈ ໂຄຣເສ ອາທາຍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຍາຈຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຎາຓປຣິປາກໍ ອາຄມຍມາໂນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິປກ຺ກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານາສນ຺ເນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ. ນນ຺ໂທ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຓີຕໍ ປຎ຺ຈໂຄຣສທານໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ທານກຖາທິເຠທໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ນນ຺ທໂຄປາລໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ອຸປາສກາ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິຍມາໂນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ລຸທ຺ທໂກ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມາເຣສິ. ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ນໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ນນ຺ໂທ, ຠນ຺ເຕ, ໂຄປາລໂກ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຘາຄຕຕ຺ຕາ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ມາຣິໂຕ, ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ນາຄຈ຺ຉິສ຺ສຖ, ນາສ຺ສ ມຣຓໍ ອຠວິສ຺ສາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍິ ອາຄເຕປິ ອນາຄເຕປິ ຕສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ມຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈນູປາໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຎ຺ຫິ ເນວ ໂຈຣາ, ນ ເວຣິໂນ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕປທຸຏ຺ຐໍ ມິຈ຺ຉາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໒.

‘‘ທິໂສ ທິສໍ ຍໍ ຕໍ ກຍິຣາ, ເວຣີ ວາ ປນ ເວຣິນໍ;

ມິຈ຺ຉາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ປາປິໂຍ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທິໂສ ທິສນ຺ຕິ ໂຈໂຣ ໂຈຣໍ. ‘‘ທິສ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຍໍ ຕໍ ກຍິຣາຕິ ຍໍ ຕໍ ຕສ຺ສ ອນຍພ຺ຍສນໍ ກເຣຍ຺ຍ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອໂກ ເອກສ຺ສ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ໂຈໂຣ ປຸຕ຺ຕທາຣເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ໂຄມຫິໍສາທີສຸ ອປຣຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຍສ຺ສ ອປຣຊ຺ຌຕິ, ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ອຕ຺ຕນິ ອປຣຊ຺ຌນ຺ຕໍ ໂຈຣໍ ທິສ຺ວາ, ເວຣິ ວາ ປນ ເກນຈິເທວ ກາຣເຓນ ພທ຺ຘເວຣໍ ເວຣິໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກກ຺ຂຬຕາຍ ທາຣຸຓຕາຍ ຍໍ ຕໍ ຕສ຺ສ ອນຍພ຺ຍສນໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ວາ ປີເຬຍ຺ຍ, ເຂຕ຺ຕາທີນິ ວາ ນາເສຍ຺ຍ, ຊີວິຕາ ວາ ປນ ນໍ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ທສສຸ ອກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ ມິຈ຺ຉາຐປິຕຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາປຫິຓິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປາປິໂຍ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ ຕໍ ປຸຣິສໍ ຕໂຕ ປາປຕຣໍ ກເຣຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຫິ, ທິໂສ ທິສສ຺ສ ວາ ເວຣີ ເວຣິໂນ ວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ວາ ກເຣຍ຺ຍ. ອິທໍ ປນ ອກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ ມິຈ຺ຉາຐປິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປຕິ, ອຕ຺ຕຠາວສຕສຫສ຺ເສສຸປິ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ຂິປິຕ຺ວາ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ເທສນາ ຊາຕາ. ອຸປາສເກນ ປນ ຠວນ຺ຕເຣ ກຕກມ຺ມໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ນ ປຸຈ຺ຉິຕໍ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາຣາ ນ ກຖິຕນ຺ຕິ.

ນນ຺ທໂຄປາລກວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ໂສເຣຍ຺ຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ນ ຕໍ ມາຕາ ປິຕາ ກຍິຣາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂສເຣຍ຺ຍຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ວຕ຺ຖຸ ໂສເຣຍ຺ຍນຄເຣ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ໂສເຣຍ຺ຍນຄເຣ ໂສເຣຍ຺ຍເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ເອເກນ ສຫາຍເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຸຂຍານເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ນ຺ຫານຕ຺ຖາຍ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖໂຣ ໂສເຣຍ຺ຍນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ພຫິນຄເຣ ສງ຺ຆາຏິໍ ປາຣຸປຕິ. ເຖຣສ຺ສ ຈ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ. ໂສເຣຍ຺ຍເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ວຕ ອຍໍ ວາ ເຖໂຣ ມມ ຠຣິຍາ ຠເວຍ຺ຍ, ມມ ວາ ຠຣິຍາຍ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ເອຕສ຺ສ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ວິຍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຈິນ຺ຕິຕມຕ຺ເຕເຍວ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຣໂຫສິ. ໂສ ລຊ຺ຊມາໂນ ຍານກາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ປລາຍິ. ປຣິຊໂນ ຕໍ ອສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສາປິ ຕກ຺ກສິລມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ສຫາຍໂກປິສ຺ສາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣິຕ຺ວາປິ ນາທ຺ທສ. ສພ຺ເພ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ອຄມິໍສຸ. ‘‘ກຫໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ຺ຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ມຎ຺ຎິມ຺ຫາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ, ‘‘ມໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຕກຠຕ຺ຕໍ ອທໍສຸ. ສາ ເອກໍ ຕກ຺ກສິລຄາມິໍ ສຕ຺ຖວາຫໍ ທິສ຺ວາ ຍານກສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອນຸພນ຺ຘິ.

ອຖ ນໍ ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຍານກສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ, ມຍໍ ‘ກສ຺ເສສາ ທາຣິກາ’ຕິ ຕໍ ນ ຊານາມາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສາປິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ຍານກໍ ປາເຊຖ, ອຫໍ ປທສາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກໍ ທຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຍານເກ ໂອກາສໍ ກາເຣສິ. ມນຸສ຺ສາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຕກ຺ກສິລນຄເຣ ອມ຺ຫາກໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມ, ມຫາປຓ຺ຓາກາໂຣ ໂນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອມ຺ເຫຫິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ ອານີຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຍານຸຣູປໍ ອຠິຣູປໍ ປາສາທິກໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນໂຫ ເຄເຫ ອກາສິ. ປຸຣິສາ ຫິ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ອິຕ຺ຖິໂຍ ວາ ປຸຣິສາ ອຠູຕປຸພ຺ພາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຸຣິສາ ຫິ ປຣສ຺ສ ທາເຣສຸ ອຕິຈຣິຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສຊາຕິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຕ຺ຕຠາວສເຕ ອິຕ຺ຖິຠາວໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປູຣິຕປາຣມີ ອຣິຍສາວໂກ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ກມ຺ມາຣກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ປຣທາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປກ຺ກາວເສເສນ ຈຸທ຺ທສສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ປຸຣິສສ຺ສ ປາທປຣິຈາຣິກາ ອິຕ຺ຖີ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຕສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ພີຊຸທ຺ຘຣຓໍ ປາປຸຓິ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ປນ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິຠາເວ ຉນ຺ທໍ ວິຣາເຊຕ຺ວາ, ‘‘ອິທໍ ໂນ ປຸຎ຺ຎໍ ປຸຣິສຕ຺ຕຠາວປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕູ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣິສຕ຺ຕຠາວໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ, ປຕິເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສາມິເກ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິວເສນາປິ ປຸຣິສຕ຺ຕຠາວໍ ປຏິລຠນ຺ເຕວ.

ອຍໍ ປນ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ເຖເຣ ອໂຍນິໂສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອິຕ຺ຖິຠາວໍ ປຏິລຠິ. ຕກ຺ກສິລາຍໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ປນ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປທສາ ຄມນກາເລ ອປຣມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕໍ ປຏິລຠິ. ເອວມສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວຸຕ຺ຖາ ທ຺ເວ, ໂສເຣຍ຺ຍນຄເຣ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ທ຺ເວຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ໂສເຣຍ຺ຍນຄຣໂຕ ຕສ຺ສາ ສຫາຍໂກ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຂຍານເກ ນິສິນ຺ໂນ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ອຖ ນໍ ສາ ອຸປຣິປາສາທຕເລ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ໂອໂລກຍມານາ ຐິຕາ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ທາສິໍ ເປເສຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ມຫາຕເລ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອມ຺ເຫຫິ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ, ອຖ ຈ ປນ ໂນ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣສິ, ຊານາສິ ຕ຺ວໍ ອມ຺ເຫ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ສາມິ, ຊານາມິ, ນນຸ ຕຸມ຺ເຫ ໂສເຣຍ຺ຍນຄຣວາສິໂນ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ສາ ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ຠຣິຍາຍ ຈ ປຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອໂຣຄຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອິຕໂຣ ‘‘ອາມ, ຠທ຺ເທ, ອໂຣຄາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຊານາສິ ຕ຺ວໍ ເອເຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ ສາມິ, ຊານາມິ. ເຕສໍ ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ກຫໍ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ຠທ຺ເທ, ມາ ເອຕໍ ກເຖຫິ, ມຍໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກທິວສໍ ສຸຂຍານເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ເນວສ຺ສ ຄຕິໍ ຊານາມ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣິຕ຺ວາ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣຈຍິມ຺ຫາ, ເຕປິສ຺ສ ໂຣທິຕ຺ວາ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ເປຕກິຈ຺ຈໍ ກິຣິໍສູ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ໂສ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອເປຫິ, ຠທ຺ເທ, ກິໍ ກເຖສິ ມຍ຺ຫໍ ສຫາໂຍ ເທວກຸມາໂຣ ວິຍ ເອໂກ ປຸຣິໂສ’’ຕິ? ‘‘ໂຫຕຸ, ສາມິ, ອຫໍ ໂສ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ອິທໍ ກິໍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ຕໍ ທິວສໍ ເຕ ອຍ຺ໂຍ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖໂຣ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ອຫໍ ອຍ຺ຍໍ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ວຕ ອຍໍ ວາ ເຖໂຣ ມມ ຠຣິຍາ ຠເວຍ຺ຍ, ເອຕສ຺ສ ວາ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ວິຍ ມມ ຠຣິຍາຍ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ. ຈິນ຺ຕິຕກ຺ຂເຓເຍວ ເມ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວິ. ອຖາຫໍ ລຊ຺ຊມານາ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປລາຍິຕ຺ວາ ອິຘາຄຕາ, ສາມີຕິ.

‘‘ອໂຫ ວຕ ເຕ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ກສ຺ມາ ມຍ຺ຫໍ ນາຈິກ຺ຂິ, ອປິຈ ປນ ເຕ ເຖໂຣ ຂມາປິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ນ ຂມາປິໂຕ, ສາມິ. ຊານາສິ ປນ ຕ຺ວໍ ກຫໍ ເຖໂຣ’’ຕິ? ‘‘ອິມເມວ ນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ອິຘາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອຫໍ ມມ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂາຫາຣໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສີຆໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຫິ, ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍໍ ຂມາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂສ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນນຸ ຕ຺ວໍ, ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕ, ອາຄນ຺ຕຸໂກສີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠາວໍ ປຸຈ຺ຉຖ, ສ຺ເວ ເມ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຘິວາເສສິ, ເຄເຫປິ ເຖຣສ຺ສ ມຫາສກ຺ກາໂຣ ປຏິຍຕ຺ໂຕ. ເຖໂຣ ປຸນທິວເສ ຕໍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີເຕນາຫາເຣນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍິກາຍ ຂມຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ເພ ມຍ຺ຫໍ ປິຍສຫາຍໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເອວໍ ນາມ ຈິນ຺ເຕສິ, ອຖສ຺ສ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວິ, ຂມຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຸຏ຺ຐຫຖ, ຂມາມິ ໂວ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ເຖເຣນ ‘‘ຂມາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວິ.

ປຸຣິສລິງ຺ເຄ ປາຕຸຠູຕມຕ຺ເຕເຍວ ຕໍ ຕກ຺ກສິລາຍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ສຫາຍກ, ອິເມ ທ຺ເວ ທາຣກາ ຕວ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິໂນ ປຸຕ຺ຕາ ເອວ, ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມ, ມາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ສມ຺ມ, ອຫໍ ເອເກນຕ຺ຕຠາເວນ ປຐມໍ ປຸຣິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິຠາວໍ ປຕ຺ວາ ປຸນ ປຸຣິໂສ ຊາໂຕຕິ ວິປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ, ປຐມໍ ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ອິທານິ ເມ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ສ຺ວາຫໍ ເອເກນຕ຺ຕຠາເວນ ວິປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ, ປຸນ ‘ເຄເຫ ວສິສ຺ສຕີ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ມາ ກຣິ, ອຫໍ ມມ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ. ອິເມ ທ຺ເວ ທາຣກາ ຕວ ຠາຣາຕິ, ອິເມສຸ ມາ ປມຊ຺ຊີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕ ສີເສ ປຣິຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸເຣ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປິຕຸ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ເຖໂຣປິ ນໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສ ໂສເຣຍ຺ຍຕ຺ເຖໂຣຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ຊນປທວາສິໂນ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ສງ຺ຂຸຠິຕ຺ວາ ໂກຕູຫລຊາຕາ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປມ຺ປິ ກາຣຓໍ ນາມ ໂຫຕິ’’? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ກິຣ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ປຏິຈ຺ຈ ທ຺ເວ ຊາຕາ, ເຕສໍ ໂວ ກຕເຣສຸ ພລວສິເນໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວຸຕ຺ຖເກສຸ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ອາຄຕາຄຕາ ນິພທ຺ຘໍ ຕເຖວ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ.

ເຖໂຣ ‘‘ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວຸຕ຺ຕເກສຸ ເອວ ສິເນໂຫ ພລວາ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຫຣາຍມາໂນ ເອໂກວ ນິສີທຕິ, ເອໂກວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂສ ເອວໍ ເອກຕ຺ຕູປຄໂຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ຂຍວຍໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ອາຄຕາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ກິຣ ນາມ ອໂຫສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກຕເຣສຸ ສິເນໂຫ ພລວາ’’ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກຕ຺ຖຈິ ສິເນໂຫ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ ອຠູຕໍ ກເຖສິ, ປຸຣິມທິວເສສຸ ‘ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວຸຕ຺ຖປຸຕ຺ເຕສຸ ສິເນໂຫ ພລວາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ‘ມຍ຺ຫໍ ກຕ຺ຖຈິ ສິເນໂຫ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວທຕິ, ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາປຓິຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ກຕ຺ຖຈິ ສິເນໂຫ ຊາໂຕ, ຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເນວ ມາຕາ, ນ ປິຕາ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວ ເທຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໓.

‘‘ນ ຕໍ ມາຕາ ປິຕາ ກຍິຣາ, ອຎ຺ເຎ ວາປິ ຈ ຎາຕກາ;

ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖນ ຕນ຺ຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ ເນວ ມາຕາ ກເຣຍ຺ຍ, ນ ປິຕາ, ນ ອຎ຺ເຎ ຎາຕກາ. ສມ຺ມາປຓິຫິຕນ຺ຕິ ທສສຸ ກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ ສມ຺ມາ ຐປິຕໍ. ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣຕິ ຕໂຕ ກາຣຓໂຕ ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ວຣຕຣໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ກເຣຍ຺ຍ, ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ປຸຕ຺ຕານໍ ຘນໍ ທທມານາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ສຸເຂນ ຊີວິກກປ຺ປນໍ ຘນໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ວິສາຂາຍ ມາຕາປິຕໂຣປິ ຕາວ ມຫທ຺ຘນາ ມຫາໂຠຄາ, ຕສ຺ສາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ສຸເຂນ ຊີວິກກປ຺ປນໍ ຘນໍ ອທໍສຸ. ຈຕູສຸ ປນ ທີເປສຸ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ມາຕາປິຕໂຣປິ ນາມ ປຸຕ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິ, ປເຄວ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ປຐມຊ຺ຌານາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິທາເນ ກຖາວ ນຕ຺ຖິ, ສມ຺ມາປຓິຫິຕໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ໂສເຣຍ຺ຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

ຈິຕ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິໂຍ ວຄ຺ໂຄ.

໔. ປຸປ຺ຜວຄ຺ໂຄ

໑. ປຖວິກຖາປສຸຕປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ໂກ ອິມໍ ປຖວິໍ ວິເຈສ຺ສຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຖວິກຖາປສຸເຕ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ອຕ຺ຕນາ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນສຸ ‘‘ອສຸກຄາມໂຕ ອສຸກຄາມຄມນຏ຺ຐາເນ ສມໍ ວິສມໍ ກທ຺ທມພຫຸລໍ ສກ຺ຂຣພຫຸລໍ ກາຬມຕ຺ຕິກໍ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ປຖວິກຖໍ ກເຖສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ວິຈຣິຕຏ຺ຐາເນ ປຖວິກຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເອສາ ພາຫິຣປຖວີ ນາມ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຊ຺ຌຸຕ຺ຕິກປຖວິຍໍ ປຣິກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໔໔.

‘‘ໂກ ອິມໍ ປຖວິໍ ວິເຈສ຺ສຕິ,

ຍມໂລກຎ຺ຈ ອິມໍ ສເທວກໍ;

ໂກ ຘມ຺ມປທໍ ສຸເທສິຕໍ,

ກຸສໂລ ປຸປ຺ຜມິວ ປເຈສ຺ສຕິ.

໔໕.

‘‘ເສໂຂ ປຖວິໍ ວິເຈສ຺ສຕິ,

ຍມໂລກຎ຺ຈ ອິມໍ ສເທວກໍ;

ເສໂຂ ຘມ຺ມປທໍ ສຸເທສິຕໍ,

ກຸສໂລ ປຸປ຺ຜມິວ ປເຈສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂກ ອິມນ຺ຕິ ໂກ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ປຖວິໍ. ວິເຈສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ວິຈິນິສ຺ສຕິ ວິຊານິສ຺ສຕິ, ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍມໂລກຎ຺ຈາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອປາຍໂລກຎ຺ຈ. ອິມໍ ສເທວກນ຺ຕິ ອິມໍ ມນຸສ຺ສໂລກຎ຺ຈ ເທວໂລເກນ ສທ຺ຘິໍ ໂກ ວິເຈສ຺ສຕິ ວິຈິນິສ຺ສຕິ ວິຊານິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂກ ຘມ຺ມປທໍ ສຸເທສິຕນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ກຖິຕຕ຺ຕາ ສຸເທສິຕໍ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມປທໍ ກຸສໂລ ມາລາກາໂຣ ປຸປ຺ຜໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ວິຍ ໂກ ປເຈສ຺ສຕິ ວິຈິນິສ຺ສຕິ ວິຊານິສ຺ສຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສໂຂຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ສຕ຺ຕວິໂຘ ເສໂຂ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ປຖວິໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຕໂຕ ຉນ຺ທຣາຄໍ ອປກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ວິເຈສ຺ສຕິ ວິຈິນິສ຺ສຕິ ວິຊານິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕິ. ຍມໂລກຎ຺ຈາຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປກາຣໍ ຍມໂລກຎ຺ຈ ອິມໍ ມນຸສ຺ສໂລກຎ຺ຈ ສຫ ເທເວຫິ ສເທວກໍ ສ຺ເວວ ວິເຈສ຺ສຕິ ວິຈິນິສ຺ສຕິ ວິຊານິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕິ. ເສໂຂຕິ ສ຺ເວວ ສຕ຺ຕວິໂຘ ເສໂຂ, ຍຖາ ນາມ ກຸສໂລ ມາລາກາໂຣ ປຸປ຺ຜາຣາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຣຸຓມກຸຬານິ ຈ ປາຓກວິທ຺ຘານິ ຈ ມິລາຕານິ ຈ ຄຓ຺ຐິກຊາຕານິ ຈ ປຸປ຺ຜານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂສຠນານິ ສຸຊາຕສຸຊາຕາເນວ ປຸປ຺ຜານິ ວິຈິນາຕິ, ເອວເມວ ອິມໍ ສຸກຖິຕໍ ສຸນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມປທມ຺ປິ ປຎ຺ຎາຍ ປເຈສ຺ສຕິ ວິຈິນິສ຺ສຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ສຕ຺ຖາ ສຍເມວ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ປຖວິກຖາປສຸຕປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ມຣີຈິກມ຺ມຏ຺ຐານິກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ເຜຓູປມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຣີຈິກມ຺ມຏ຺ຐານິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆເຏຕ຺ວາ ວາຍມິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ວິເສເສຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຣີຈິໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຍຖາ ອຍໍ ຄິມ຺ຫສມເຍ ອຸຏ຺ຐິຕາ ມຣີຈິ ທູເຣ ຐິຕານໍ ຣູປຄຕາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ເນວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວປິ ອຸປ຺ປາທວຍຏ຺ເຐນ ເອວຣູໂປ’’ຕິ ມຣີຈິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກິລນ຺ໂຕ ອຈິຣວຕິຍໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຈຓ຺ຑໂສຕຕີເຣ ຣຸກ຺ຂຉາຍາຍ ນິສິນ຺ໂນ ອຸທກເວຄາຠິຆາເຕນ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕ ມຫນ຺ເຕ ເຜຓປິຓ຺ເຑ ຠິຊ຺ຊມາເນ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ເອວຣູໂປເຍວາ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ຐິໂຕວ ຕໍ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອວເມວ, ຠິກ຺ຂຸ, ເອວຣູໂປວາຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ເຜຓປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ມຣີຈິ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຠິຊ຺ຊນສຠາໂວເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໖.

‘‘ເຜຓູປມໍ ກາຍມິມໍ ວິທິຕ຺ວາ,

ມຣີຈິຘມ຺ມໍ ອຠິສມ຺ພຸຘາໂນ;

ເຉຕ຺ວານ ມາຣສ຺ສ ປປຸປ຺ຜການິ,

ອທສ຺ສນໍ ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ ຄຈ຺ເຉ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຜຓູປມນ຺ຕິ ອິມໍ ເກສາທິສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ກາຍໍ ອພລທຸພ຺ພລຏ຺ເຐນ ອນທ຺ຘນິຍຕາວກາລິກຏ຺ເຐນ ເຜຓປິຓ຺ຑສຣິກ຺ຂໂກຕິ ວິທິຕ຺ວາ. ມຣີຈິຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖາ ມຣີຈິ ທູເຣ ຐິຕານໍ ຣູປຄຕາ ວິຍ ຄຍ຺ຫູປຄາ ວິຍ ໂຫຕິ, ສນ຺ຕິເກ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຣິຕ຺ຕາ ຕຸຈ຺ຉາ ອຄຍ຺ຫູປຄາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ຂຓິກອິຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອຍໍ ກາໂຍປິ ມຣີຈິຘມ຺ໂມຕິ ອຠິສມ຺ພຸຘາໂນ ພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ, ຊານນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຣສ຺ສ ປປຸປ຺ຜການີຕິ ມາຣສ຺ສ ປປຸປ຺ຜກສງ຺ຂາຕານິ ເຕຠູມການິ ວຏ຺ຏານິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ອວິສຍໍ ອມຕມຫານິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ເຖໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ວນ຺ທນ຺ໂຕວ ອາຄໂຕຕິ.

ມຣີຈິກມ຺ມຏ຺ຐານິກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ວິຏຏູຠວຕ຺ຖຸ

ປຸປ຺ຜານິເຫວ ປຈິນນ຺ຕນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສປຣິສໍ ມໂຫເຆນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ມາຣິຕໍ ວິຏຏູຠໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ມຫາໂກສລຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ປເສນທິກຸມາໂຣ ນາມ. ເວສາລິຍໍ ລິຈ຺ຉວິຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ລິຈ຺ຉວິກຸມາໂຣ ມຫາລິ ນາມ, ກຸສິນາຣາຍໍ ມລ຺ລຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ພນ຺ຘຸໂລ ນາມາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ທິສາປາໂມກ຺ຂສ຺ສາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິນຄເຣ ສາລາຍ ສມາຄຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ກຸລຎ຺ຈ ນາມຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກໂຕວ ອາຈຣິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂນ຺ຕາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ປາ ອາຈຣິຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອກໂຕວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສກສກຏ຺ຐານານິ ອຄມໍສຸ. ເຕສຸ ປເສນທິກຸມາໂຣ ປິຕຸ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປສນ຺ເນນ ປິຕຣາ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຕ຺ໂຕ. ມຫາລິກຸມາໂຣ ລິຈ຺ຉວີນໍ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຫນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາເຫນ ທສ຺ເສສິ, ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີນິ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ລິຈ຺ຉວິຣາຊາໂນ ‘‘ອໂຫ ວຕ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ອກ຺ຂິວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕ, ນ ນໍ ປຣິຈ຺ຈຊິສ຺ສາມ, ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສຸຏ຺ຐານກໍ ເອກໍ ທ຺ວາຣໍ ອທໍສຸ. ໂສ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຎ຺ຈສເຕ ລິຈ຺ຉວິຣາຊປຸຕ຺ເຕ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ໂຕ ວສິ. ພນ຺ຘຸລກຸມາໂຣ ສຏ຺ຐິໍ ສຏ຺ຐິໍ ເວຬູ ຄເຫຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ອຍສລາກໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິກລາເປ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຐປິເຕ ມລ຺ລຣາຊກຸເລຫິ ‘‘ອິເມ ກປ຺ເປຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ອາກາສໍ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ອສິນາ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ອຄມາສິ. ໂສ ໂອສານກລາເປ ອຍສລາກາຍ ‘‘ກິຣີ’’ຕິ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສພ຺ພກລາເປສຸ ອຍສລາການໍ ຐປິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອສິໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ໂຣທມາໂນ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອຕ຺ຕເກສຸ ຎາຕິສຸຫຊ຺ເຊສຸ ເອໂກປິ ສສິເນໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ກາຣຓໍ ນາຈິກ຺ຂິ. ສເຈ ຫິ ອຫໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ອຍສລາກາຍ ສທ຺ທໍ ອນຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕວ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ສພ຺ເພປິເມ ມາເຣຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ກເຖສິ. ເຕຫິ ‘‘ປເວຓິຣຊ຺ຊໍ ນາມ, ຕາຕ, ອິທໍ ນ ລພ຺ຠາ ເອວໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ ວາຣິໂຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ.

ປເສນທິ ໂກສໂລ ຣາຊາ ຕສ຺ສາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ຕໍ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ເສນາປຕິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ໂສ ມາຕາປິຕໂຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ອຸປຣິປາສາເທ ຐິໂຕ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ໂອໂລກຍມາໂນ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ວິສາຂາຍ ສຸປ຺ປວາສາຍາ’’ຕິ ເອເຕສໍ ເຄເຫ ນິຈ຺ຈໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອເນກສຫສ຺ເສ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກຫໍ, ອຍ຺ຍາ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ເຄເຫ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕສລາກຠຕ຺ຕຄິລານຠຕ຺ຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ເທວສິກໍ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ເຄເຫ ປຎ຺ຈສຕານິ, ຕຖາ ວິສາຂາຍ ຕຖາ ສຸປ຺ປວາສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຸປຏ຺ຐຫິຕຸກາໂມ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຫຕ຺ຖາ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຎ຺ຈຫິ ເມ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາຣາຊ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ເອກຏ຺ຐາເນ ນິພທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ພຫູ ຊນາ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນິພທ຺ຘໍ ເປເສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣໍ ອກາສິ. ຣາຊາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອາຄເຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ອິເມ ນາມ ປຣິວິສນ຺ຕູ’’ຕິ ອວິຈາເຣຕ຺ວາວ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຍເມວ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປມຊ຺ຊມກາສິ. ຣາຊກຸເລ ນາມ ອນາຓຕ຺ຕາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຣິວິສິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ ‘‘ນ ມຍໍ ອິຘ ຐາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຣາຊາ ທຸຕິຍທິວເສປິ ປມຊ຺ຊິ, ທຸຕິຍທິວເສປິ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຕຕິຍທິວເສປິ ປມຊ຺ຊິ, ຕທາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ເອກກເມວ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕາ ນາມ ກາຣຓວສິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຸລານໍ ປສາທໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ເຂມາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ອຸປາສເກສຸ ຈິຕ຺ໂຕ, ຄຫປຕິ, ຫຕ຺ຖໂກ ອາຬວໂກຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄອຸປາສກາ, ອຸປາສິກາສຸ ເວຬຸກຓ຺ຐກີ ນນ຺ທມາຕາ, ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄອຸປາສິກາ, ອິຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ຊເນ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຐານນ຺ຕຣປຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ສາວກາ ເອກເທເສນ ທສນ຺ນໍ ປາຣມີນໍ ປູຣິຕຕ຺ຕາ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນາ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປູຣິຕປາຣມີ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓວສິກຕາຍ ກຸລສ຺ສ ປສາທໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ເອກກເມວ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຣິວິສິໍສຸ.

ຣາຊາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄຕກາເລ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍານິ ຕເຖວ ຐິຕານິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ອຍ຺ຍາ, ນາຄມິໍສູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເອກໂກວ ອາຄໂຕ ເທວາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອທ຺ຘາ ເອຕ຺ຕກໍ ເມ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉທນມກໍສູ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຸທ຺ໂຘ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຠິກ຺ຂາ ປຏິຍຕ຺ຕາ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ເອກໂກວາຄໂຕ, ປຏິຍຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂາ ຕເຖວ ຐິຕາ, ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ມມ ເຄເຫ ສຎ຺ຎໍ ນ ກຣິໍສຸ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂທສໍ ອວຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ມມ ສາວການໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາໂສ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ນ ຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຸລານໍ ອນຸປຄມນກາຣຓຎ຺ຈ ອຸປຄມນກາຣຓຎ຺ຈ ປກາເສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມາຫ –

‘‘ນວຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ກຸລໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ນາລໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ, ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ນາລໍ ອຸປນິສີທິຕຸໍ. ກຕເມຫິ ນວຫິ? ນ ມນາເປນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐນ຺ຕິ, ນ ມນາເປນ ອຠິວາເທນ຺ຕິ, ນ ມນາເປນ ອາສນໍ ເທນ຺ຕິ, ສນ຺ຕມສ຺ສ ປຣິຄຸຫນ຺ຕິ, ພຫຸກມ຺ປິ ໂຖກໍ ເທນ຺ຕິ, ປຓີຕມ຺ປິ ລູຂໍ ເທນ຺ຕິ, ອສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເທນ຺ຕິ ໂນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ, ນ ອຸປນິສີທນ຺ຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ, ຠາສິຕມສ຺ສ ນ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ນວຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ກຸລໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ນາລໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ, ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ນາລໍ ອຸປນິສີທິຕຸໍ.

‘‘ນວຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ກຸລໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ອລໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ, ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ອລໍ ອຸປນິສີທິຕຸໍ. ກຕເມຫິ ນວຫິ? ມນາເປນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐນ຺ຕິ, ມນາເປນ ອຠິວາເທນ຺ຕິ, ມນາເປນ ອາສນໍ ເທນ຺ຕິ, ສນ຺ຕມສ຺ສ ນ ປຣິຄຸຫນ຺ຕິ, ພຫຸກມ຺ປິ ພຫຸກໍ ເທນ຺ຕິ, ປຓີຕມ຺ປິ ປຓີຕໍ ເທນ຺ຕິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເທນ຺ຕິ ໂນ ອສກ຺ກຈ຺ຈໍ, ອຸປນິສີທນ຺ຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ, ຠາສິຕມສ຺ສ ສຸສ຺ສູສນ຺ຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ນວຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ກຸລໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ອລໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ, ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ອລໍ ອຸປນິສີທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑໗).

ອິຕິ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ມມ ສາວກາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກາ ວິສ຺ສາສໍ ອລຠນ຺ຕາ ນ ຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ໂປຣາຓກປຓ຺ຑິຕາປິ ຫິ ອວິສ຺ສາສິກຏ຺ຐາເນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຍມານາປິ ມາຣຓນ຺ຕິກໍ ເວທນໍ ປຕ຺ວາ ວິສ຺ສາສິກຏ຺ຐານເມວ ອຄມິໍສູຕິ. ‘‘ກທາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣຎ຺ຎາ ປຸຏ຺ໂຐ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເກສໂວ ນາມ ຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ຕໍ ປຎ຺ຈ ປຸຣິສສຕານິ ອນຸປພ຺ພຊິໍສຸ. ໂສ ເກສວຕາປໂສ ນາມ ອໂຫສິ. ປສາຘນກປ຺ປໂກ ປນສ຺ສ ອນຸປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກປ຺ປໂກ ນາມ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ອໂຫສິ. ເກສວຕາປໂສ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ວສ຺ສາຣຕ຺ຕສມເຍ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖາຍ ພາຣາຓສິໍ ປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ປາວິສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ທິສ຺ວາ ປສີທິຕ຺ວາ ຈຕຸມາສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ວສນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນວ ວສາເປນ຺ໂຕ ສຍໍ ສາຍໍປາຕໍ ອສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອວເສສາ ຕາປສາ ກຕິປາຫໍ ວສິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິສທ຺ທາທີຫິ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕມ຺ຫາ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ກຫໍ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ຫິມວນ຺ຕໍ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ. ຣາຊາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຄຕທິວເສເຍວ ຈຕຸມາສໍ ອິຘ ວສນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ. ‘‘ກຖໍ ຄມິສ຺ສຖ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ອມ຺ຫາກໍ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ປຏິຎ຺ຎາ ທິນ຺ນາ, ມຍໍ ອິຘ ນ ສກ຺ໂກມ ວສິຕຸໍ, ອິໂຕ ອວິທູເຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສວນຏ຺ຐາເນ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ກປ຺ປນ຺ເຕວາສິເກນ ສທ຺ຘິໍ ອາຈຣິໂຍ ໂອຫີຍິ.

ຣາຊາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄໂຕ, ‘‘ກຫໍ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສພ຺ເພ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕມ຺ຫາຕິ ວຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄຕາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ກປ຺ປໂກປິ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວາຣິຍມາໂນປິ ‘‘ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອິຕເຣສໍ ປນ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ອວິທູເຣ ຐາເນ ວສິ. ອປຣຠາເຄ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຣາຊາ ເວຊ຺ເຊຫິ ຕິກິຈ຺ຉາເປສິ, ໂຣໂຄ ນ ວູປສມ຺ມຕິ. ຕາປໂສ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ມຫາຣາຊ, ອິຈ຺ຉສິ ເມ ໂຣຄວູປສມ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຈາຫໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ, ອິທາເນວ ໂວ ຜາສຸກໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ສເຈ ເມ ຜາສຸກໍ ອິຈ຺ຉສິ, ມໍ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕໍ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ນາຣທອມຈ຺ຈປ຺ປມຸເຂ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອມຈ຺ເຈ ‘‘ມມ ອຍ຺ຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ, ມຍ຺ຫໍ ສາສນໍ ປຫິເຓຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ກປ຺ປນ຺ເຕວາສິໂກ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ອິຕເຣ ‘‘ກຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ກິຣ ວສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕປິ ອາຈຣິຍສ຺ສາຄມນຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມສຣິຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ທຕ຺ວາ ຜລາຜລໍ ອທໍສຸ. ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ໂຣໂຄ ວູປສມ຺ມຕິ. ໂສ ກຕິປາເຫເນວ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ນາຣໂທ ປຸຈ຺ຉິ –

‘‘ມນຸສ຺ສິນ຺ທໍ ຊຫິຕ຺ວານ, ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘິນໍ;

ກຖໍ ນຸ ຠຄວາ ເກສີ, ກປ຺ປສ຺ສ ຣມຕິ ອສ຺ສເມ.

‘‘ສາທູນິ ຣມຓີຍານິ, ສນ຺ຕິ ວກ຺ຂາ ມໂນຣມາ;

ສຸຠາສິຕານິ ກປ຺ປສ຺ສ, ນາຣທ ຣມຍນ຺ຕິ ມໍ.

‘‘ສາລີນໍ ໂອທນໍ ຠຸຎ຺ເຊ, ສຸຈິໍ ມໍສູປເສຈນໍ;

ກຖໍ ສາມາກນີວາຣໍ, ອໂລຓໍ ຉາທຍນ຺ຕິ ຕໍ.

‘‘ສາທຸໍ ວາ ຍທິ ວາສາທຸໍ, ອປ຺ປໍ ວາ ຍທິ ວາ ພຫຸໍ;

ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ຍຕ຺ຖ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ວິສ຺ສາສປຣມາ ຣສາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໑໘໑-໑໘໔);

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນນ຺ໂຕ ‘‘ຕທາ ຣາຊາ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອໂຫສິ, ນາຣໂທ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ກປ຺ປນ຺ເຕວາສິໂກ ອານນ຺ໂທ, ເກສວຕາປໂສ ອຫເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ເອວໍ, ມຫາຣາຊ, ປຸພ຺ເພປິ ປຓ຺ຑິຕາ ມາຣຓນ຺ຕິກໍ ເວທນໍ ປຕ຺ວາ ວິສ຺ສາສິກຏ຺ຐານໍ ຄມິໍສຸ, ມມ ສາວກາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ວິສ຺ສາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ມຍາ ວິສ຺ສາສໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຎາຕິຘີຕຣໍ ມມ ເຄເຫ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘ທຫຣາ ຈ ສາມເຓຣາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຎາຕິຣາຊາ’ຕິ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ນິພທ຺ຘໍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ເອກໍ ເມ ຘີຕຣໍ ເທນ຺ຕູ’’ຕິ ສາກິຍານໍ ສນ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ເປເສສິ. ‘‘ກຕຣສ຺ສ ສກ຺ຍສ຺ສ ຘີຕາ’’ຕິ ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຎຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທູເຕ ອາຓາເປສິ. ທູຕາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາກິເຍ ທາຣິກໍ ຍາຈິໍສຸ. ເຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ, ‘‘ປກ຺ຂນ຺ຕຣິໂກ ຣາຊາ, ສເຈ ນ ທສ຺ສາມ, ວິນາເສສ຺ສຕິ ໂນ, ນ ໂຂ ປນ ອມ຺ເຫຫິ ກຸເລນ ສທິໂສ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມນ຺ຕຍິໍສຸ. ມຫານາໂມ ‘‘ມມ ທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຊາຕາ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ນາມ ຘີຕາ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທູເຕ ອາຫ – ‘‘ສາຘຸ, ຣຎ຺ໂຎ ທາຣິກໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ສາ ກສ຺ສ, ຘີຕາ’’ຕິ? ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫານາມສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ ຘີຕາ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ນາມາ’’ຕິ.

ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ຍທິ ເອວໍ, ສາຘຸ, ສີຆໍ ອາເນຖ, ຂຕ຺ຕິຍາ ຈ ນາມ ພຫຸມາຍາ, ທາສິຘີຕຣມ຺ປິ ປຫິເຓຍ຺ຍຸໍ, ປິຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຠາຊເນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິໍ ອາເນຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິໍ ຣາຊາ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ມຫານາໂມ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ຕໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຊນກາເລ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ທູຕານໍ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ເຕ ຕໍ ອາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຕໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ ເຊຏ຺ຐິກໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ອຠິສິຎ຺ຈິ. ສາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ.

ອຖສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ຣາຊາ ທາຣກສ຺ສ ອຍ຺ຍກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ ‘‘ສກ຺ຍຣາຊຘີຕາ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຕາ, ກິມສ຺ສ ນາມໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ຕໍ ປນ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ ອມຈ຺ໂຈ ໂຖກໍ ພຘິຣຘາຕຸໂກ, ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຍ຺ຍກສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ, ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ປຸຕ຺ຕໍ ອວິຊາຍິຕ຺ວາປິ ສພ຺ພຊນໍ ອຠິຠວິ, ອິທານິ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ອຕິວິຍ ວລ຺ລຠາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ພຘິໂຣ ອມຈ຺ໂຈ ‘‘ວລ຺ລຠາ’’ຕິ ວຈນໍ ທຸສ຺ສຸຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ວິຏຏູໂຠ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ກຸມາຣສ຺ສ ກິຣ ‘ວິຏຏູໂຠ’ຕິ ນາມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ໂປຣາຓກໍ ໂນ ກຸລສນ຺ຕກໍ ນາມໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ນາມໍ ອກາສິ. ອຖສ຺ສ ທຫຣກາເລເຍວ ຣາຊາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ປິຍໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ເສນາປຕິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ.

ໂສ ກຸມາຣປຣິຫາເຣນ ວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ອຎ຺ເຎສໍ ກຸມາຣານໍ ມາຕາມຫກຸລໂຕ ຫຕ຺ຖິຣູປກອສ຺ສຣູປກາທີນິ ອາຫຣິຍມານານິ ທິສ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ອຎ຺ເຎສໍ ມາຕາມຫກຸລໂຕ ປຓ຺ຓາກາໂຣ ອາຫຣີຍຕິ, ມຍ຺ຫໍ ໂກຈິ ກິຎ຺ຈິ ນ ເປເສສິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ນິມາຕາ ນິປິຕາ’’ຕິ? ອຖ ນໍ ສາ, ‘‘ຕາຕ, ຕວ ສກ຺ຍຣາຊາໂນ ມາຕາມຫາ ທູເຣ ປນ ວສນ຺ຕິ, ເຕນ ເຕ ກິຎ຺ຈິ ນ ເປເສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຎ຺ເຈສິ. ໂສຬສວສ຺ສິກກາເລ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕວ ມາຕາມຫກຸລໍ ປສ຺ສິຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ອລໍ, ຕາຕ, ກິໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາຣິຍມາໂນປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ໂສ ປິຕຸ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ນິກ຺ຂມິ. ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ປຸເຣຕຣໍ ປຓ຺ຓໍ ເປເສສິ – ‘‘ອຫໍ ອິຘ ສຸຂໍ ວສາມິ, ມາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສາມິໂນ ອນ຺ຕຣໍ ທສ຺ສຍິໍສູ’’ຕິ. ສາກິຍາ ວິຏຏູຠສ຺ສ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ວນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ທຫຣທຫເຣ ກຸມາເຣ ຊນປທໍ ປຫິຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ກປິລປຸຣໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ສນ຺ຖາຄາເຣ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ກຸມາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ນໍ ‘‘ອຍໍ ເຕ, ຕາຕ, ມາຕາມໂຫ, ອຍໍ ມາຕຸໂລ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວນ຺ທາເປສຸໍ. ໂສ ສພ຺ເພ ວນ຺ທມາໂນ ວິຈຣິຕ຺ວາ ເອກມ຺ປິ ອຕ຺ຕານໍ ວນ຺ທນ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມໍ ວນ຺ທນ຺ຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາກິຍາ, ‘‘ຕາຕ, ເຕ ກນິຏ຺ຐກຸມາຣາ ຊນປທໍ ຄຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ກຕິປາຫໍ ວສິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ນິກ຺ຂມິ. ອເຖກາ ທາສີ ສນ຺ຖາຄາເຣ ເຕນ ນິສິນ຺ນຜລກໍ ‘‘ອິທໍ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາຍ ທາສິຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິສິນ຺ນຜລກ’’ນ຺ຕິ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ຂີໂຣທເກນ ໂຘວິ. ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອາວຸຘໍ ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຏຏູຠກຸມາຣສ຺ສ ອກ຺ໂກສນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ມຫານາມສກ຺ກໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊາຕາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ພລກາຍສ຺ສ ກເຖສິ. ‘‘ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ກິຣ ທາສິຘີຕາ’’ຕິ ມຫາໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ວິຏຏູໂຠ ‘‘ເອເຕ ຕາວ ມມ ນິສິນ຺ນຜລກໍ ຂີໂຣທເກນ ໂຘວນ຺ຕຸ, ອຫໍ ປນ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐິຕກາເລ ເອເຕສໍ ຄລໂລຫິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມມ ນິສິນ຺ນຜລກໍ ໂຘວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄເຕ ອມຈ຺ຈາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທາສິຘີຕຣໍ ອທໍສູ’’ຕິ ສາກິຍານໍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາຍ ຈ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ທິນ຺ນປຣິຫາຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາສທາສີຫິ ລທ຺ຘພ຺ພມຕ຺ຕເມວ ທາເປສິ.

ຕໂຕ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ ຣາຊນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຎາຕເກຫິ ທາສິຘີຕາ ມຍ຺ຫໍ ທິນ຺ນາ, ເຕນສ຺ສາ ອຫໍ ສປຸຕ຺ຕາຍ ປຣິຫາຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາສທາສີຫິ ລທ຺ຘພ຺ພມຕ຺ຕເມວ ທາເປສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ, ມຫາຣາຊ, ສາກິເຍຫິ ກຕໍ, ທທນ຺ເຕຫິ ນາມ ສມານຊາຕິກາ ທາຕພ຺ພາ ອສ຺ສ, ຕໍ ປນ, ມຫາຣາຊ, ວທາມິ, ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ຂຕ຺ຕິຍຣາຊຘີຕາ ຂຕ຺ຕິຍຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ອຠິເສກໍ ລຠິ. ວິຏຏູໂຠປິ ຂຕ຺ຕິຍຣາຊານເມວ ປຏິຈ຺ຈ ຊາໂຕ, ມາຕຸໂຄຕ຺ຕໍ ນາມ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ປິຕຸໂຄຕ຺ຕເມວ ປມາຓນ຺ຕິ. ໂປຣາຓກປຓ຺ຑິຕາ ທລິທ຺ທິຕ຺ຖິຍາ ກຏ຺ຐຫາຣິກາຍ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐານໍ ອທໍສຸ, ຕສ຺ສາ ຈ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຊາຕກຸມາໂຣ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກາຍ ພາຣາຓສິຍາ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ວາ ກຏ຺ຐວາຫນຣາຊາ ນາມ ຊາໂຕ’’ຕິ ກຏ຺ຐຫາຣິຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑.໗) ກເຖສິ. ຣາຊາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປິຕຸໂຄຕ຺ຕເມວ ກິຣ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ຕຸສ຺ສິຕ຺ວາ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາຍ ຈ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປກຕິປຣິຫາຣເມວ ທາເປສິ.

ພນ຺ຘຸລເສນາປຕິສ຺ສປິ ໂຂ ກຸສິນາຣາຍໍ ມລ຺ລຣາຊຘີຕາ ມລ຺ລິກາ ນາມ ຠຣິຍາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ວິຊາຍິ. ອຖ ນໍ ພນ຺ຘຸໂລ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣເມວ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ສາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຊຕວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕາ, ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສາມິໂກ ມໍ ຠນ຺ເຕ, ກຸລຆຣໍ ເປເສຕີ’’ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ວຎ຺ຌາ ກິຣສ຺ມິ ອປຸຕ຺ຕິກາ’’ຕິ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ, ຄມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ນິວຕ຺ຕສ຺ສູ’’ຕິ. ສາ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ນິວຕ຺ຕາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ທສພເລນ ນິວຕ຺ຕິຕາມ຺ຫີ’’ຕິ ອາຫ ພນ຺ຘຸໂລ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ຠວິສ຺ສຕິ ທີຆທສ຺ສິນາ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຄພ຺ຠໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນທາຫຬາ ‘‘ໂທຫໂຬ ເມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ‘‘ກິໍ ໂທຫໂຬ’’ຕິ? ‘‘ເວສາລິນຄເຣ ຄຓຣາຊກຸລານໍ ອຠິເສກມງ຺ຄລໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປາຕຸກາມາມ຺ຫິ, ສາມີ’’ຕິ. ພນ຺ຘຸໂລ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຖາມຘນຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣຖໍ ປາເຊນ຺ໂຕ ມຫາລິລິຈ຺ຉວິໂນ ທິນ຺ນທ຺ວາເຣນ ເວສາລິໍ ປາວິສິ. ມຫາລິລິຈ຺ຉວິໂນ ຈ ທ຺ວາຣສມີເປ ເອວ ນິເວສນໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຣຖສ຺ສ ອຸມ຺ມາເຣ ປນິຆາຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາວ ‘‘ພນ຺ຘຸລສ຺ສ ຣຖສທ຺ໂທ ເອໂສ, ອຊ຺ຊ ລິຈ຺ຉວີນໍ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ອາຣກ຺ຂາ ພລວຕີ, ອຸປຣິ ໂລຫຊາລໍ ປຕ຺ຖຏໍ, ສກຸຓານມ຺ປິ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖິ. ພນ຺ຘຸລເສນາປຕິ ປນ ຣຖາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂເກ ມນຸສ຺ເສ ເວຕ຺ເຕນ ປຫຣນ຺ໂຕ ປລາເປຕ຺ວາ ໂລຫຊາລໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕໂປກ຺ຂຣຓີຍໍ ຠຣິຍໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ນ຺ຫຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ປາຍາສິ. ເຕ ອາຣກ຺ຂມນຸສ຺ສາ ລິຈ຺ຉວິຣາຊູນໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ລິຈ຺ຉວິຣາຊາໂນ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຣຖສຕານິ ອາຣຸຍ຺ຫ ‘‘ພນ຺ຘຸລມລ຺ລໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ມຫາລິສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ມຫາລິ, ‘‘ມາ ຄມິຕ຺ຖ, ໂສ ຫິ ໂວ ສພ຺ເພ ໂຆເຕສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕປິ ‘‘ມຍໍ ຄມິສ຺ສາມ ເອວາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕສ຺ສ ຣຖຈກ຺ກສ຺ສ ຍາວ ນາຠິໂຕ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຖ, ຕໂຕ ອນິວຕ຺ຕນ຺ຕາ ປຸຣໂຕ ອສນິສທ຺ທໍ ວິຍ ສຸຓິສ຺ສຖ, ຕມ຺ຫາ ຐານາ ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຖ. ຕໂຕ ອນິວຕ຺ຕນ຺ຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຖຘຸເຣສຸ ຉິທ຺ທໍ ປສ຺ສິສ຺ສຖ, ຕມ຺ຫາ ຐານາ ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຖ, ປຸຣໂຕ ມາ ຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ ເອວ. ມລ຺ລິກາ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຣຖາ, ສາມິ, ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກສ຺ເສວ ຣຖສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍນກາເລ ມໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຍທາ ສພ຺ເພ ຣຖາ ເອໂກ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ, ຕທາ ‘‘ເອກເມວ, ສາມິ, ຣຖສີສໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ພນ຺ຘຸໂລ ‘‘ເຕນ ຫິ ອິມາ ຣສ຺ມິໂຍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ຣສ຺ມິໂຍ ທຕ຺ວາ ຣເຖ ຐິໂຕວ ຘນຸໍ ອາໂຣເປສິ, ຣຖຈກ຺ກໍ ຍາວ ນາຠິໂຕ ປຖວິໍ ປາວິສິ.

ລິຈ຺ຉວິໂນ ຕໍ ຐານໍ ທິສ຺ວາປິ ນ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ອິຕໂຣ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊິຍໍ ໂປເຖສິ, ອສນິສທ຺ໂທ ວິຍ ອໂຫສິ. ເຕ ຕໂຕປິ ນ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ, ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕວ. ພນ຺ຘຸໂລ ຣເຖ ຐິຕໂກວ ເອກສຣໍ ຂິປິ, ໂສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຣຖສຕານໍ ຣຖສີເສ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຣາຊສຕານິ ປຣິກຣພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຖວິໍ ປາວິສິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປວິທ຺ຘຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ເຣ, ຕິຏ຺ຐ, ເຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ ເອວ. ພນ຺ຘຸໂລ ຣຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມຕກາ, ມຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ຍຸທ຺ຘໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຕກາ ນາມ ອມ຺ຫາທິສາ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຣິກຣໍ ໂມເຈຖາ’’ຕິ. ເຕ ໂມຈຍິໍສຸ. ໂສ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ເອວ ມຣິຕ຺ວາ ປຕິໂຕ. ອຖ ເຕ ສພ຺ເພປິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ເອວຣູປາ, ອຕ຺ຕໂນ ຆຣານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສໍວິຘາຕພ຺ພໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ອນຸສາສິຕ຺ວາ ສນ຺ນາຫໍ ໂມເຈຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ. ພນ຺ຘຸໂລປິ ມລ຺ລິກໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາເນສິ. ສາ ໂສຬສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍມເກ ຍມເກ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍິ. ສພ຺ເພປິ ສູຣາ ຖາມສມ຺ປນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ສພ຺ພສິປ຺ປານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເອເກກສ຺ສ ປຸຣິສສຫສ຺ສໍ ປຣິວາໂຣ ອໂຫສິ. ປິຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊນິເວສນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ເຕເຫວ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ປຣິປູຣິ.

ອເຖກທິວສໍ ວິນິຈ຺ຉເຍ ກູຏຏ຺ຏປຣາຊິຕາ ມນຸສ຺ສາ ພນ຺ຘຸລໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວນ຺ຕາ ວິນິຈ຺ຉຍອມຈ຺ຈານໍ ກູຏຏ຺ຏກຣຓໍ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອຏ຺ຏໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ສາມິກເມວ ສາມິກໍ ອກາສິ. ມຫາຊໂນ ມຫາສທ຺ເທນ ສາຘຸກາຣໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸສ຺ສິຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອມຈ຺ເຈ ຫາເຣຕ຺ວາ ພນ຺ຘຸລສ຺ເສວ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມ຺ມາ ວິນິຈ຺ຉຍິ. ຕໂຕ ເຕ ໂປຣາຓກວິນິຈ຺ຉຍິກາ ອມຈ຺ຈາ ກິຎ຺ຈິ ລຎ຺ຊໍ ອລຠນ຺ຕາ ອປ຺ປລາຠາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ພນ຺ຘຸໂລ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ເຖຕີ’’ຕິ ຣາຊກຸເລ ປຣິຠິນ຺ທິໍສຸ. ຣາຊາ ເຕສໍ ກຖໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອິເຘວ ຆາຕິຍມາເນ ຄຣຫາ ເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຍຸຕ຺ຕປຸຣິເສຫິ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຫາຣາເປຕ຺ວາ ພນ຺ຘຸລໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກິຣ ກຸປິໂຕ, ຕວ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ໂຈເຣ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ປຫິຓິຕ຺ວາ, ‘‘ເອຕ຺ເຖວສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ເຎປິ ສມຕ຺ເຖ ມຫາໂຍເຘ ເປເສສິ. ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕເຍວ ‘‘ເສນາປຕິ ກິຣ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປຍຸຕ຺ຕໂຈຣາ ປລາຍິໍສຸ. ໂສ ຕໍ ປເທສໍ ອາວາສາເປຕ຺ວາ ສຓ຺ຐາເປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ.

ອຖສ຺ສ ນຄຣໂຕ ອວິທູເຣ ຐາເນ ເຕ ໂຍຘາ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສີສໍ ຉິນ຺ທິໍສຸ. ຕໍ ທິວສໍ ມລ຺ລິກາຍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ນິມນ຺ຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສາ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ເອວ ‘‘ສາມິກສ຺ສ ເຕ ສທ຺ຘິໍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສີສໍ ຉິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຓ຺ຓໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ສາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆເມວ ປຣິວິສິ. ອຖສ຺ສາ ປຣິຈາຣິກາໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ສປ຺ປິຈາຏິໍ ອາຫຣນ຺ຕິໂຍ ເຖຣານໍ ປຸຣໂຕ ສປ຺ປິຈາຏິໍ ຠິນ຺ທິໍສຸ. ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ເຠທນຘມ຺ມໍ ຠິນ຺ນໍ, ນ ຈິນ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສາ ອຸຈ຺ຉງ຺ຄໂຕ ປຓ຺ຓໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປິຕຸສີສໍ ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ເມ ອິມໍ ປຓ຺ຓໍ ອາຫຣິໍສຸ, ອຫໍ ອິທໍ ສຸຕ຺ວາປິ ນ ຈິນ຺ເຕມິ, ສປ຺ປິຈາຏິຍາ ຠິນ຺ນາຍ ກິໍ ຈິນ຺ຕຍິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕມນຎ຺ຎາຕໍ, ມຈ຺ຈານໍ ອິຘ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ສຸ. ນິ. ໕໗໙) ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ສາປິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ສຸຓິສາໂຍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາມິກາ ນິຣປຣາຘາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິມກມ຺ມຜລໍ ລຠິໍສຸ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ໂສຈຍິຕ຺ຖ, ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ, ຣຎ຺ໂຎ ອຸປຣິ ມໂນປໂທສໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ ໂອວທິ.

ຣຎ຺ໂຎ ຈຣປຸຣິສາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິທ຺ໂທສຠາວໍ ຣຎ຺ໂຎ ກຖຍິໍສຸ. ຣາຊາ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມລ຺ລິກຎ຺ຈ ສຸຓິສາໂຍ ຈສ຺ສາ ຂມາເປຕ຺ວາ ມລ຺ລິກາຍ ວຣໍ ອທາສິ. ສາ ‘‘ວໂຣ ຄຫິໂຕ ເມ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຄເຕ ມຕກຠຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຍ຺ຫໍ ວໂຣ ທິນ຺ໂນ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ເມ ສຸຓິສານໍ ມມຎ຺ຈ ກຸລຆຣຄມນໍ ອນຸຊານາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ສຸຓິສາໂຍ ຍຖາສການິ ກຸລານິ ເປເສສິ, ສຍມ຺ປິ ກຸສິນາຣານຄເຣ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣໍ ອຄມາສິ.

ຣາຊາປິ ພນ຺ຘຸລເສນາປຕິໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ທີຆກາຣາຍນສ຺ສ ນາມ ເສນາປຕິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ໂສ ປນ ‘‘ມາຕຸໂລ ເມ ອິມິນາ ມາຣິໂຕ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ໂອຕາຣໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ຣາຊາປິ ນິຣປຣາຘສ຺ສ ພນ຺ຘຸລສ຺ສ ມາຣິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາທໍ ນ ລຠຕິ, ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ນານຸໂຠຕິ. ຕທາ ສຕ຺ຖາ ສກ຺ຍານໍ ເມທາຬຸປໍ ນາມ ນິຄມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ. ຣາຊາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຣາມໂຕ ອວິທູເຣ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິວາເສຕ຺ວາ, ‘‘ມນ຺ເທນ ປຣິວາເຣນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຣາຊາກກຸຘຠຓ຺ຑານິ ທີຆກາຣາຍນສ຺ສ ທຕ຺ວາ ເອກໂກວ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປາວິສິ. ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມເຈຕິຍສຸຕ຺ຕນິຍາເມນ (ມ. ນິ. ໒.໓໖໔ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິຏ຺ເຐ ທີຆກາຣາຍໂນ ຕານິ ປຎ຺ຈ ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑານິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຏຏູຠໍ ຣາຊານໍ ກຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ເອກໍ ອສ຺ສໍ ເອກຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐານກາຣິກໍ ມາຕຸຄາມໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ປິຍກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ເສນໍ ອທິສ຺ວາ ຕໍ ມາຕຸຄາມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ວິຏຏູຠໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິກາເລ ທ຺ວາເຣສຸ ປິທຫິເຕສຸ ນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ເອກິສ຺ສາ ສາລາຍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາຕາຕເປຫິ ກິລນ຺ໂຕ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຕຕ຺ເຖວ ກາລມກາສິ. ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ, ‘‘ເທວ, ໂກສລນຣິນ຺ທ ອນາໂຖ ຊາໂຕສີ’’ຕິ ວິປ຺ປລປນ຺ຕິຍາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ມາຕຸລສ຺ສ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາເຣສິ.

ວິຏຏູໂຠປິ ຣຊ຺ຊໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ເວຣໍ ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ເພປິ ສາກິເຍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ນິກ຺ຂມິ. ຕໍ ທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຎາຕິສງ຺ຆສ຺ສ ວິນາສໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຎາຕິສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ, ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ, ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ກປິລວຕ຺ຖຸສາມນ຺ເຕ ເອກສ຺ມິໍ ກພຣຈ຺ຉາເຍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ. ຕໂຕ ວິຏຏູຠສ຺ສ ຣຊ຺ຊສີມາຍ ມຫນ຺ໂຕ ສນ຺ທຈ຺ຉາໂຍ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ອຕ຺ຖິ. ວິຏຏູໂຠ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກາຣຓາ ເອວຣູປາຍ ອຸຓ຺ຫເວລາຍ ອິມສ຺ມິໍ ກພຣຈ຺ຉາເຍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທຖ, ເອຕສ຺ມິໍ ສນ຺ທຈ຺ຉາເຍ ນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ນິສີທຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ໂຫຕຸ, ມຫາຣາຊ, ຎາຕການໍ ຉາຍາ ນາມ ສີຕລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຎາຕການຸຣກ຺ຂນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍເຍວ ປຈ຺ຈາຄມິ. ສຕ຺ຖາປິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ເຊຕວນເມວ ຄໂຕ.

ຣາຊາ ສາກິຍານໍ ໂທສໍ ສຣິຕ຺ວາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕເຖວ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິ. ຕຕິຍວາເຣປິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕເຖວ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ປນ ຕສ຺ມິໍ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ສາກິຍານໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເຕສໍ ເອກທິວສໍ ນທິຍໍ ວິສປກ຺ຂິປນປາປກມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປຏິພາຫິຍຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ນາຄມາສິ. ວິຏຏູໂຠ ‘‘ສາກິເຍ ຆາເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫນ຺ເຕນ ພລກາເຍນ ນິກ຺ຂມິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ຎາຕກາ ອສຕ຺ຕຆາຕກາ ນາມ, ອຕ຺ຕນາ ມຣນ຺ຕາປິ ປເຣສໍ ຊີວິຕໍ ນ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ. ເຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ສຸສິກ຺ຂິຕາ ກຕຫຕ຺ຖາ ກຕູປາສນາ ມຫິສ຺ສາສາ, ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ປຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປລາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕ ກຕສນ຺ນາຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຍຸທ຺ຘໍ ອາຣຠິໍສຸ. ເຕຫິ ຂິຕ຺ຕາ ສຣາ ວິຏຏູຠສ຺ສ ປຸຣິສານໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຜລກນ຺ຕຣກຓ຺ຓຉິທ຺ທນ຺ຕຣາທີຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ວິຏຏູໂຠ ທິສ຺ວາ ນນຸ ຠເຓ ‘‘ສາກິຍາ ອສຕ຺ຕຆາຕກາມ຺ຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຖ ຈ ປນ ເມ ປຸຣິເສ ນາເສນ຺ຕີຕິ.

ອຖ ນໍ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ສາມິ, ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກສີ’’ຕິ? ‘‘ສາກິຍາ ເມ ປຸຣິເສ ນາເສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ ມໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອິງ຺ຆ ເຕ ຄຓາເປຖາ’’ຕິ. ຄຓາເປນ຺ໂຕ ເອກສ຺ສປິ ຂຍໍ ນ ປສ຺ສິ. ໂສ ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ເຍ ເຍ ປນ ຠເຓ ‘ສາກິຍມ຺ຫາ’ຕິ ຠຓນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ມາເຣຖ, ມາຕາມຫສ຺ສ ປນ ມຫານາມສກ຺ກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕານໍ ຊີວິຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສາກິຍາ ຄເຫຕພ຺ພຄຫຓໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ເອກຈ຺ເຈ ຕິຓໍ ຑໍສິຕ຺ວາ, ເອກຈ຺ເຈ ນຬໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ສາກິຍາ, ໂນ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຍສ຺ມາ ເຕ ມຣນ຺ຕາປິ ມຸສາວາທໍ ນ ຠຓນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິຓໍ ຑໍສິຕ຺ວາ ຐິຕາ ‘‘ໂນ ສາໂກ, ຕິຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນຬໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ‘‘ໂນ ສາໂກ, ນໂຬ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ມຫານາມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕາ, ເຕ ຈ ຊີວິຕໍ ລຠິໍສຸ. ເຕສຸ ຕິຓໍ ຑໍສິຕ຺ວາ ຐິຕາ ຕິຓສາກິຍາ ນາມ, ນຬໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ນຬສາກິຍາ ນາມ ຊາຕາຕິ, ວິຏຏູໂຠ ອວເສເສ ຂີຣປເກປິ ທາຣເກ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຆາຕາເປນ຺ໂຕ ໂລຫິຕນທິໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄລໂລຫິເຕນ ຜລກໍ ໂຘວາເປສິ. ເອວໍ ສາກິຍວໍໂສ ວິຏຏູເຠນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ໂນ.

ໂສ ມຫານາມສກ຺ກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ‘‘ປາຕຣາສເວລາຍ ປາຕຣາສໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ໂຠຊເນ ອຸປນີເຕ ‘‘ເອກໂຕວ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຍ຺ຍກໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ຂຕ຺ຕິຍາ ປນ ຊີວິຕໍ ຈຊນ຺ຕາປິ ທາສິປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ມຫານາໂມ ເອກໍ ສຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ກິລິຏ຺ຐຄຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ນ຺ຫາຍິສ຺ສາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ຍກ, ນ຺ຫາຍຖາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ມໍ ເອກໂຕ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ ຆາເຕສ຺ສຕິ, ສຍເມວ ເມ ມຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເກເສ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຄ຺ເຄ ຄຓ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ເກເສສຸ ປາທງ຺ຄຸຏ຺ຐເກ ປເວເສຕ຺ວາ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິ. ຕສ຺ສ ຄຸຓເຕເຊນ ນາຄຠວນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ນາຄຣາຊາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜເຓ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ນາຄຠວນໍ ປເວເສສິ. ໂສ ທ຺ວາທສ຺ສ ວສ຺ສານິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິ. ວິຏຏູໂຠປິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ຍໂກ ອິທານິ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຄມຍມາໂນວ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ອຕິຈິຣາຍນ຺ເຕ ສຣໍ ວິຈິນາເປຕ຺ວາ ທີປາໂລເກນ ປຸຣິສພ຺ຠນ຺ຕຣານິປິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອທິສ຺ວາ ‘‘ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອຈິຣວຕິໍ ປຕ຺ວາ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິວາເສສິ. ເອກຈ຺ເຈ ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ວາລຸກາປຸລິເນ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ພຫິຖເລ, ອນ຺ໂຕນິປນ຺ເນສຸປິ ປຸພ຺ເພ ອກຕປາປກມ຺ມາ ອຕ຺ຖິ, ພຫິນິປນ຺ເນສຸປິ ປຸພ຺ເພ ກຕປາປກມ຺ມາ ອຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ນິປນ຺ນຏ຺ຐາເນສຸ ກິປິລ຺ລິກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ນິປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ກິປິລ຺ລິກາ, ມຍ຺ຫໍ ນິປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ກິປິລ຺ລິກາ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອກຕປາປກມ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຖເລ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ, ກຕປາປກມ຺ມາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວາລຸກາປຸລິເນ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຆນວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ນທິຍາ ໂອໂຆ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຏຏູຠໍ ສທ຺ຘິໍ ປຣິສາຍ ສມຸທ຺ທເມວ ປາເປສິ. ສພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ຂາ ອເຫສຸໍ.

ມຫາຊໂນ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ ‘‘ສາກິຍານໍ ມຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ‘ເອວໍ ນາມ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ສາກິຍາ ມາເຣຕພ຺ພາ’ຕິ ອນນຸຈ຺ຉວິກເມຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ກິຎ຺ຈາປິ ສາກິຍານໍ ເອວໍ ມຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ເພ ກຕປາປກມ຺ມວເສນ ປນ ຍຸຕ຺ຕເມເວເຕຫິ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເອເຕ ປຸພ຺ເພ ອກໍສູ’’ຕິ? ສພ຺ເພ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນທິຍໍ ວິສໍ ປກ຺ຂິປິໍສູຕິ. ປຸເນກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ວິຏຏູໂຠ ເອຕ຺ຕເກ ສາກິເຍ ມາເຣຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນຣເຖ ມຕ຺ຖກໍ ອປ຺ປຕ຺ເຕເຍວ ເອຕ຺ຕກໍ ຊນໍ ອາທາຍ ມຫາສມຸທ຺ເທ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ໂຂ ຊາໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ມໂນຣເຖ ມຕ຺ຖກໍ ອປ຺ປຕ຺ເຕເຍວ ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ມໂຫໂຆ ວິຍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ອປາຍສມຸທ຺ເທສຸ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໗.

‘‘ປຸປ຺ຜານິ ເຫວ ປຈິນນ຺ຕໍ, ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣໍ;

ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມໍ ມໂຫໂຆວ, ມຈ຺ຈຸ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວາ ອສມ຺ປຕ຺ເຕ ວາ ລຄ຺ຄມານສໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ມາລາກາໂຣ ປຸປ຺ຜາຣາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ປຸປ຺ຜານິ ປຈິນິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວາ ຄຈ຺ຉໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ສກເລ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ມນໍ ເປເສຕິ, ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຸປ຺ຜານິ ປຈິນິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕ ປຸປ຺ຜານິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມນໍ ເປເສສິ, ຕເມວ ຄຈ຺ຉໍ ປຈິນນ຺ໂຕ ປມາທມາປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ເອກຈ຺ໂຈ ປຸປ຺ຜາຣາມສທິສໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓມຊ຺ຌໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ມໂນຣມໍ ຣູປໍ ລຠິຕ຺ວາ ມໂນຣມານໍ ສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕິ. ອຎ຺ໂຎ ເຕສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕິ, ຣູປເມວ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ຕເມວ ອສ຺ສາເທຕິ, ສທ຺ທາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ເອເສວ ນໂຍ ໂຄມຫິໍສທາສິທາສເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຄາມນິຄມຊນປທາທີສຸ, ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ປຣິເວຓວິຫາຣປຕ຺ຕຈີວຣາທີສູຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ເອວ ປຈິນນ຺ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວາ ອສມ຺ປຕ຺ເຕ ວາ ກາມຄຸເຓ ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມນ຺ຕິ ຄາມສ຺ສ ເຄຫຠິຕ຺ຕິອາທີນໍ ປນ ສຸປນວເສນ ສຸປນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຕານໍ ປນ ສຸຕ຺ຕປມຕ຺ຕຕໍ ອຸປາທາຍ ສຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມໍ ທ຺ເວ ຕີຓິ ໂຍຊນານິ ອາຍຕຄມ຺ຠີໂຣ ມໂຫໂຆວ ມຈ຺ຈຸ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ໂສ ມໂຫໂຆ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສໂຄມຫິໍສກຸກ຺ກຸຏາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຄາມໍ ສມຸທ຺ທໍ ປາເປຕ຺ວາ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ຂໍ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣໍ ມຈ຺ຈຸ ອາທາຍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍມສ຺ສ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ອປາຍສມຸທ຺ເທສຸ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ວິຏຏູຠວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ປຕິປູຊິກກຸມາຣິວຕ຺ຖຸ

ປຸປ຺ຜານິ ເຫວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຕິປູຊິກໍ ນາມ ກຸມາຣິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ຕາວຕິໍສເທວໂລເກ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ກິຣ ມາລຠາຣີ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຣາສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ອຸຍ຺ຍານໍ ປາວິສິ. ປຎ຺ຈສຕາ ເທວຘີຕໂຣ ຣຸກ຺ຂໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຸປ຺ຜານິ ປາເຕນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈສຕາ ປຕິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິ. ຕາສຸ ເອກາ ເທວຘີຕາ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍເມວ ຈຸຕາ, ສຣີຣໍ ທີປສິຂາ ວິຍ ນິພ຺ພາຍິ. ສາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ກຸລເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊາຕກາເລ ຊາຕິສ຺ສຣາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມາລຠາຣີເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຣິຍາມ຺ຫີ’’ຕິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສາ ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ປຣກຸລໍ ຄຕາປິ ສລາກຠຕ຺ຕປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕວສ຺ສາວາສິກາທີນິ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ເມ ສາມິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວທຕິ. ອຖສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ ກຸມາຣິກາ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ປຕິເມວ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ປຕິປູຊິກາ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ສາປິ ນິພທ຺ຘໍ ອາສນສາລໍ ປຏິຊຄ຺ຄຕິ, ປານີຍໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕິ, ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕິ. ອຎ຺ເຎປິ ມນຸສ຺ສາ ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ ທາຕຸກາມາ, ‘‘ອມ຺ມ, ອິມານິປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຏິປາເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ. ສາປິ ເອເຕນ ນິຍາເມນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ເອກປທວາເຣ ຉປຎ຺ຎາສ ກຸສລຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໑; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ເຍວາປນກວຓ຺ຓນາ) ປຏິລຠຕິ. ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕສ຺ສ ປທສາ ຄມນກາເລ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຕ຺ເຕ ປຏິລຠິ.

ສາ ເອກທິວສໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທານິ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ທິວສປຣິໂຍສາເນ ຕໍ ຂຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ເກນຈິ ໂຣເຄນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕຣາປິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິ ເອວ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ປາໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ນ ທິສ຺ສສິ, ກຸຫິໍ ຄຕາສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຈຸຕາມ຺ຫິ ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ວເທສີ’’ຕິ? ‘‘ເອວເມຕໍ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸລເຄເຫ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຕ຺ຖ ຐິຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ປຣກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາມ຺ຫິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ກິຕ຺ຕກໍ ອາຍູ’’ຕິ? ‘‘ວສ຺ສສຕມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ອາຍຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕມນຸສ຺ສາ ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຸຕ຺ຕປມຕ຺ຕາ ກາລໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ວເທຖ, ສາມິ’’? ‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອາຍຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ວິຍ ອຊຣາມຣາ ວິຍ ຈ ນິຈ຺ຈໍ ປມຕ຺ຕາ, ມນຸສ຺ສາ’’ຕິ. ມາລຠາຣີເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາສໍເວໂຄ ອຸທປາທິ ‘‘ວສ຺ສສຕມຕ຺ຕມາຍຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕມນຸສ຺ສາ ກິຣ ປມຕ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕິ, ກທາ ນຸ ໂຂ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ມນຸສ຺ສານໍ ປນ ວສ຺ສສຕໍ ຕາວຕິໍສານໍ ເທວານໍ ເອໂກ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິໂວ, ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຕິໍສຣຕ຺ຕິໂຍ ມາໂສ, ເຕນ ມາເສນ ທ຺ວາທສມາສິໂກ ສໍວຈ຺ຉໂຣ, ເຕນ ສໍວຈ຺ຉເຣນ ທິພ຺ພວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ຕໍ ມນຸສ຺ສຄຓນາຍ ຕິສ຺ໂສ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ, ສຏ຺ຐິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອກທິວໂສປິ ນາຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕສທິໂສວ ກາໂລ ອໂຫສິ. ເອວໍ ອປ຺ປາຍຸກມນຸສ຺ສານໍ ປມາໂທ ນາມ ອຕິວິຍ ອຍຸຕ຺ໂຕຕິ.

ປຸນທິວເສ ຠິກ຺ຂູ ຄາມໍ ປວິຏ຺ຐາ ອາສນສາລໍ ອປຏິຊຄ຺ຄິຕໍ, ອາສນານິ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ, ປານີຍໍ ອນຸຏ຺ຐປິຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກຫໍ ປຕິປູຊິກາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ຕໍ ທກ຺ຂິສ຺ສຖ, ຫິຍ຺ໂຍ ອຍ຺ເຍສຸ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຕາ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສາ ອຸປກາຣໍ ສຣນ຺ຕາ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ຂີຓາສວານໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸທປາທິ. ເຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຕິປູຊິກາ ນາມ ອຸປາສິກາ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ນານປ຺ປກາຣານິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສາມິກເມວ ປຕ຺ເຖສິ, ສາ ອິທານິ ມຕາ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ສາມິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ. ‘‘ນ ສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕໍ ສາມິກໍ ປຕ຺ເຖຕິ, ຕາວຕິໍສຠວເນ ຕສ຺ສາ ມາລຠາຣີເທວປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ສາມິໂກ, ສາ ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜປິລນ຺ຘນຏ຺ຐານໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ອໂຫ ປຣິຕ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ, ປາໂຕວ ອມ຺ເຫ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ສາຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນພ຺ຍາຘິນາ ມຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ ນາມ, ເຕເນວ ອິເມ ສຕ຺ເຕ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ເຈວ ກິເລສກາເມຫິ ຈ ອຕິຕ຺ເຕ ເອວ ອນ຺ຕໂກ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກນ຺ທນ຺ເຕ ປຣິເທວນ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໘.

‘‘ປຸປ຺ຜານິ ເຫວ ປຈິນນ຺ຕໍ, ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣໍ;

ອຕິຕ຺ຕໍເຍວ ກາເມສຸ, ອນ຺ຕໂກ ກຸຣຸເຕ ວສ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜານິ ເຫວ ປຈິນນ຺ຕນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ມາລາກາໂຣ ນານາປຸປ຺ຜານິ ວິຍ ອຕ຺ຕຠາວປຏິພທ຺ຘານິ ເຈວ ອຸປກຣຓປຏິພທ຺ຘານິ ຈ ກາມຄຸຓປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນນ຺ຕເມວ. ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣນ຺ຕິ ອສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ປຕ຺ຖນາວເສນ, ສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ເຄຘວເສນ ວິວິເຘນາກາເຣນ ອາສຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ. ອຕິຕ຺ຕໍເຍວ ກາເມສູຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ ປຣິເຍສເນນປິ ປຏິລາເຠນປິ ປຣິໂຠເຄນປິ ນິຘາເນນປິ ອຕິຕ຺ຕໍ ເອວ ສມານໍ. ອນ຺ຕໂກ ກຸຣຸເຕ ວສນ຺ຕິ ມຣຓສງ຺ຂາໂຕ ອນ຺ຕໂກ ກນ຺ທນ຺ຕໍ ປຣິເທວນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ປາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ, ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ປຕິປູຊິກກຸມາຣິວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ມຈ຺ຉຣິຍໂກສິຍເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ຍຖາປິ ຠມໂຣ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຈ຺ຉຣິຍໂກສິຍເສຏ຺ຐິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ຣາຊຄເຫ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ.

ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ສ ກິຣ ອວິທູເຣ ສກ຺ກາຣໍ ນາມ ນິຄໂມ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ເຖໂກ ມຈ຺ຉຣິຍໂກສິໂຍ ນາມ ເສຏ຺ຐິ ອສີຕິໂກຏິວິຠໂວ ປຏິວສຕິ. ໂສ ຕິຓຄ຺ເຄນ ເຕລພິນ຺ທຸມ຺ປິ ປເຣສໍ ນ ເທຕິ, ນ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ອິຕິສ຺ສ ຕໍ ວິຠວຊາຕໍ ເນວ ປຸຕ຺ຕທາຣາທີນໍ, ນ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຕ຺ຖໍ ອນຸໂຠຕິ, ຣກ຺ຂສປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂປກ຺ຂຣຓີ ວິຍ ອປຣິໂຠຄໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສຕ຺ຖາ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສກລໂລກຘາຕຸຍໍ ໂພຘເນຍ຺ຍພນ຺ຘເວ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ວສນ຺ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ສປຊາປຕິກສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ອທ຺ທສ. ຕໂຕ ປຸຣິມທິວເສ ປນ ໂສ ຣາຊານໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ຣາຊເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊູປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກໍ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຊນປທມນຸສ຺ສໍ ກຸມ຺ມາສປູຣໍ ກປລ຺ລກປູວໍ ຂາທນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປິປາສໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ກປລ຺ລກປູວໍ ຂາທິຕຸກາໂມມ຺ຫີຕິ ວກ຺ຂາມິ, ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຂາທິຕຸກາມາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ເມ ພຫູນິ ຕິລຕຓ຺ຑຸລສປ຺ປິຜາຓິຕາທີນິ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ກສ຺ສຈິ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຓ຺ຫໍ ອຘິວາເສນ຺ໂຕ ຈຣຕິ. ໂສ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາໂຕ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ. ຕໂຕ ຕຓ຺ຫໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ອຸປຄູຫິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ເອວໍ ຄໂຕປິ ຘນຫານິຠເຍນ ນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສິ.

ອຖ ນໍ ຠຣິຍາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ເຕ, ສາມິ, ອຜາສຸກໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ເມ ກິຎ຺ຈິ ອຜາສຸກໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຕ ຣາຊາ ກຸປິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຣາຊາປິ ເມ ນ ກຸປ຺ປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິໍ ເຕ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ວາ ທາສກມ຺ມກຣາທີຫິ ວາ ກິຎ຺ຈິ ອມນາປໍ ກຕໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປນ ເຕ ຕຓ຺ຫາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ຘນຫານິຠເຍນ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ນິສ຺ສທ຺ໂທວ ນິປຊ຺ຊິ, ອຖ ນໍ ຠຣິຍາ ‘‘ກເຖຫິ, ສາມິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ເຕ ຕຓ຺ຫາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ວຈນໍ ປຣິຄິລນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ຕຓ຺ຫາ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ກປລ຺ລກປູວໍ ຂາທິຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິມຕ຺ຖໍ ເມ ນ ກເຖສິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ທລິທ຺ໂທສິ, ອິທານິ ສກລນິຄມວາສີນໍ ປໂຫນເກ ກປລ຺ລກປູເວ ປຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ເຕ ເອເຕຫິ, ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກຣຈ຺ຉວາສີນໍ ປໂຫນເກ ປຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຊານາມຫໍ ຕວ ມຫທ຺ຘນຠາວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ເຄຫສາມນ຺ເຕ ສພ຺ເພສໍ ປໂຫນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາມີ’’ຕິ. ‘‘ຊານາມຫໍ ຕວ ມຫຊ຺ຌາສຍຠາວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເຕ ປຸຕ຺ຕທາຣມຕ຺ຕສ຺ເສວ ປໂຫນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ເຕ ເອເຕຫີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ປໂຫນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາມີ’’ຕິ? ‘‘ຕ຺ວໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກກສ຺ເສວ ເຕ ປໂຫນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຈມາເນ ພຫູ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ. ສກລຕຓ຺ຑຸເລ ຐເປຕ຺ວາ ຠິນ຺ນຕຓ຺ຑຸເລ ຈ ອຸທ຺ຘນກປລ຺ລານິ ຈ ອາທາຍ ໂຖກໍ ຂີຣສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕລໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຈ, ຕຕ຺ຖາຫໍ ເອກໂກວ ນິສີທິຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ທາສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ, ໂສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ວາຣານິ ປິທຫນ຺ໂຕ ສພ຺ພທ຺ວາເຣສຸ ສູຈິຆຏິກໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມຕລໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖປິ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຠຣິຍາປິສ຺ສ ອຸທ຺ຘເນ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ກປລ຺ລໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປູເວ ປຈິຕຸໍ ອາຣຠິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ປາໂຕວ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອໂສ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຣາຊຄຫສ຺ສ ອວິທູເຣ ສກ຺ກາຣນິຄເມ ມຈ຺ຉຣິຍເສຏ຺ຐິ ‘ກປລ຺ລກປູເວ ຂາທິສ຺ສາມີ’ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ທສ຺ສນຠເຍນ ສຕ຺ຕຠູມິເກ ປາສາເທ ກປລ຺ລກປູເວ ປຈາເປຕິ, ຕ຺ວໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ທເມຕ຺ວາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ຊາຍມ຺ປຕິເກ ປູເວ ຈ ຂີຣສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕານິ ຈ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ເຊຕວນໍ ອາເນຫິ, ອຊ຺ຊາຫໍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາເຣ ເອວ ນິສີທິສ຺ສາມິ, ປູເວເຫວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ເຖໂຣ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ອິທ຺ຘິພເລນ ຕໍ ນິຄມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ສີຫປຎ຺ຊຣທ຺ວາເຣ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ອາກາເສ ເອວ ມຓິຣູປກໍ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ. ມຫາເສຏ຺ຐິໂນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາວ ຫທຍມໍສໍ ກມ຺ປິ. ໂສ ອຫໍ ເອວຣູປານໍເຍວ ທສ຺ສນຠເຍນ ອິມໍ ຐານມາຄໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາຕປານທ຺ວາເຣ ຐິໂຕຕິ. ໂສ ຄເຫຕພ຺ພຄຫຓໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໂລຓສກ຺ຂຣາ ວິຍ ໂທເສນ ຕຏຕຏາຍນ຺ໂຕ ເອວມາຫ – ‘‘ສມຓ, ອາກາເສ ຐຕ຺ວາປິ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອາກາເສ ອປເທ ປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕປິ ເນວ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ມິໍ ເອວ ຐາເນ ອປຣາປຣໍ ຈງ຺ກມິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທນ຺ໂຕປິ ນ ລຠິສ຺ສສິເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອາກາເສ ນິສິນ຺ໂນ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາຕປານສ຺ສ ອຸມ຺ມາເຣ ຐິໂຕປິ ນ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ອຸມ຺ມາເຣ ຐິໂຕ. ‘‘ອຸມ຺ມາເຣ ຐິໂຕປິ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ຘູມາຍນ຺ໂຕປິ ນ ລຠິສ຺ສສິ ເອວາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣປິ ຘູມາຍິ. ສກລປາສາໂທ ເອກຘູໂມ ອໂຫສິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ອກ຺ຂີນໍ ສູຈິຍາ ວິຊ຺ຌນກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ, ເຄຫຊ຺ຌາຍນຠເຍນ ປນ ‘‘ຕ຺ວໍ ປຊ຺ຊລນ຺ໂຕປິ ນ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ສຸຏ຺ຐຸ ລຄ຺ໂຄ, ອລທ຺ຘາ ນ ຄມິສ຺ສຕິ, ເອກມສ຺ສ ປູວໍ ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ ເອກໍ ຂຸທ຺ທກປູວໍ ປຈິຕ຺ວາ ສມຓສ຺ສ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຫິ ນ’’ນ຺ຕິ. ສາ ໂຖກໍ ເອວ ປິຏ຺ຐໍ ກປລ຺ລປາຕິຍໍ ປກ຺ຂິປິ, ມຫາປູໂວ ຫຸຕ຺ວາ ສກລປາຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຸມາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ.

ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ພຫຸໍ ຕຍາ ປິຏ຺ຐໍ ຄຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຍເມວ ທພ຺ພິກຓ຺ເຓນ ໂຖກໍ ປິຏ຺ຐໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ຂິປິ, ປູໂວ ປຸຣິມປູວໂຕ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ຊາໂຕ. ເອວໍ ຍໍ ຍໍ ປຈຕິ, ໂສ ໂສ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິມສ຺ສ ເອກໍ ປູວໍ ເທຫີ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຉິໂຕ ເອກໍ ປູວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິຍາ ສພ຺ເພ ເອກາພທ຺ຘາ ອລ຺ລີຍິໍສຸ. ສາ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ສພ຺ເພ ປູວາ ເອກໂຕ ລຄ຺ຄາ, ວິສຸໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສປິ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຸໂຠປິ ຊນາ ໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນ຺ຕາປິ ວິໂຍເຊຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ ເອວ. ອຖສ຺ສ ປູເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວ ສຣີຣໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈິໍສຸ, ປິປາສາ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ຕໂຕ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ນ ເມ ປູເວຫິ ອຕ຺ໂຖ, ປຈ຺ຉິຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອິມສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ. ສາ ປຈ຺ຉິໍ ອາທາຍ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຖໂຣ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓໍ ກເຖສິ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ທິນ຺ນທານາທີນໍ ຜລໍ ຄຄນຕເລ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ວິຍ ທສ຺ເສສິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ, ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ‘ປູເວ ຂາທິສ຺ສາມີ’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ໂນ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ ສຕິ ອຫໍ ໂວ ເນສ຺ສາມິ, ເສຏ຺ຐິຠຣິຍໍ ປູເວ ຈ ຂີຣາທີນິ ຈ ຄຓ຺ຫາເປຖ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຫໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕຣຫິ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອິໂຕ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ເຊຕວນວິຫາເຣ, ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານໍ ກຖໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ ສຕິ ອຫໍ ໂວ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິພເລນ ເນສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາສາເທ ໂສປານສີສໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ເອວ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສປານປຣິໂຍສານໍ ປນ ໂວ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸປຣິປາສາທາ ເຫຏ຺ຐາປາສາທໍ ໂອຕຣຓກາລມຕ຺ເຕເນວ ເຊຕວນໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ເຖໂຣ ໂສປານສີສໍ ຕຕ຺ເຖວ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂສປານປາທມູລໍ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ຕເຖວ ອໂຫສິ. ອິຕິ ເຖໂຣ ເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍຎ຺ຈ ອຸປຣິປາສາທາ ເຫຏ຺ຐາປາສາທໍ ໂອຕຣຓກາລໂຕ ຂິປ຺ປຕຣໍ ເຊຕວນໍ ສມ຺ປາເປສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກາລໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ອທາສິ. ຠຣິຍາປິສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປູວໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ, ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູປິ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິ ຂີຣສປ຺ປິມຘຸສກ຺ຂຣາທີນິ ທທມາໂນ ນ ຂຍໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ມຫາເສຏ຺ຐິປິ ສທ຺ຘິໍ ຠຣິຍາຍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຂາທິ. ປູວານໍ ປຣິໂຍສານເມວ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ສກລວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ວິຆາສາທານຎ຺ຈ ທິນ຺ເນສຸປິ ປຣິຍນ຺ໂຕ ນ ປຎ຺ຎາຍເຕວ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປູວາ ປຣິກ຺ຂຍໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຉຑ຺ເຑຖາ’’ຕິ. ອຖ ເນ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສ຺ສ ອວິທູເຣ ປພ຺ຠາຣຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ຑຍິໍສຸ. ຍາວຊ຺ຊຕນາປິ ຕໍ ຐານໍ ກປລ຺ລກປູວປພ຺ຠາຣນ຺ເຕວ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ສຫ ຠຣິຍາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຄວາ ອນຸໂມທນມກາສິ. ອນຸໂມທນາວສາເນ ອຸໂຠປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ໂສປານໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອຕ຺ຕໂນ ປາສາເທເຍວ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເສຏ຺ຐິ ອສີຕິໂກຏິຘນໍ ພຸທ຺ຘສາສເນເຍວ ວິກ຺ກິຣິ. ປຸນທິວເສ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາວໍ, ອນຸປຫຈ຺ຈ ນາມ ສທ຺ຘໍ, ອນຸປຫຈ຺ຈ ໂຠເຄ ມຈ຺ຉຣິຍເສຏ຺ຐິໍ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ທເມຕ຺ວາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕ຺ວາ ປູເວ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ອາເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ອໂຫ ມຫານຸຠາໂວ ເຖໂຣ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກຸລທມເກນ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນາ ອນຸປຫຈ຺ຈ ສທ຺ຘໍ, ອນຸປຫຈ຺ຈ ໂຠເຄ, ກຸລໍ ອກິລເມຕ຺ວາ ອວິເຫເຐຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜໂຕ ເຣຓຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຠມເຣນ ວິຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸຓໍ ຊານາເປຕພ຺ພໍ, ຕາທິໂສ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ’’ຕິ ເຖຣໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໙.

‘‘ຍຖາປິ ຠມໂຣ ປຸປ຺ຜໍ, ວຓ຺ຓຄນ຺ຘມເຫຐຍໍ;

ປເລຕິ ຣສມາທາຍ, ເອວໍ ຄາເມ ມຸນີ ຈເຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຠມໂຣຕິ ຍາ ກາຈິ ມຘຸກຣຊາຕິ. ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ຈຣນ຺ໂຕ ປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ວຓ຺ຓຎ຺ຈ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ ອເຫຐຍນ຺ໂຕ ອວິນາເສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປເລຕີຕິ ເອວໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຣສໍ ປິວິຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ມຘຸກຣຓຕ຺ຖາຍ ອາທາຍ ປເລຕິ, ໂສ ເອວໍ ວນຄຫນໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂສຸສິເຣ ຕໍ ຣຊມິສ຺ສກໍ ຣສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຘຸຣຣສໍ ມຘຸໍ ກໂຣຕິ, ນ ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ວິຈຣິຕປຈ຺ຈຍາ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘໍ ວາສ຺ສ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພໍ ປາກຕິກເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຄາເມ ມຸນີ ຈເຣຕິ ເອວໍ ເສຂາເສຂເຠໂທ ອນາຄາຣິຍມຸນິ ກຸລປຏິປາຏິຍາ ຄາເມ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ຄາເມ ຈຣຓປຈ຺ຈຍາ ກຸລານໍ ສທ຺ຘາຫານິ ວາ ໂຠຄຫານິ ວາ ໂຫນ຺ຕິ. ສທ຺ຘາປິ ໂຠຄາປິ ປາກຕິກາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຈ ປນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເສຂມຸນິ ຕາວ ພຫິຄາເມ ອຸທກຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ອກ຺ຂຠຎ຺ຊນວຓປຏິຈ຺ຉາທນປຸຕ຺ຕມໍສູປມາທິວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຖາຣູປໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ເຄ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ຫຕ຺ຖຄຕາເນວ ກໂຣຕິ. ອເສຂມຸນິ ປນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣມນຸຍຸຎ຺ຊຕິ. ອຍມສ຺ສ ຠມເຣນ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸກຣຓສຣິກ຺ຂຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຘ ປນ ຂີຓາສໂວວ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ມຈ຺ຉຣິຍເສຏ຺ຐິ ທມິໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ນໍ ທເມຕ຺ວາ ກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ຘໍ ຊານາເປສິ ເອວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ອຸໂຠ ຂຎ຺ຊາ ອຸໂຠ ກຸຓີ, ອຸໂຠ ວິສມຈກ຺ຂຸກາ;

ອຸຠິນ຺ນໍ ປິຬກາ ຊາຕາ, ນາຫໍ ປສ຺ສາມິ ອິລ຺ລິສ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໗໘) –

ອິມໍ ອິລ຺ລິສຊາຕກໍ ກເຖສີຕິ.

ມຈ຺ຉຣິຍໂກສິຍເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ປາເວຍ຺ຍກາຊີວກວຕ຺ຖຸ

ນ ປເຣສໍ ວິໂລມານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປາເວຍ຺ຍໍ ນາມ ອາຊີວກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣກາ ຄຫປຕານີ ປຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ປາເວຍ຺ຍໍ ນາມ ອາຊີວກໍ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ຕສ຺ສານນ຺ຕຣຆເຣສຸ ມນຸສ຺ສາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ສາ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມາ ອາຊີວກສ຺ສ ເອຕມຕ຺ຖໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ອຫໍ ພຸທ຺ຘສນ຺ຕິກໍ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ມາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ນິວາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈມານມ຺ປິ ນິວາເຣສິ ເອວ. ສາ ‘‘ອຍໍ ມມ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ນ ເທຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິເຘວ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ສ຺ວາຕນາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ ເປເສສິ. ໂສ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຐມຕຣໍ ອາຊີວກສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ໂສ ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມາຕຸ ວຈເນນ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ອຍ຺ຍ, ມມ ມາຕຸ ຠາຍາມິ, ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຕສ຺ສ ກຕສກ຺ກາຣໍ ອຸໂຠປິ ຂາທິສ຺ສາມ, ມາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ອຍ຺ຍ, ມາຕາ ເມ ຕຊ຺ເຊສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ວາ ອສຸກວີຖິຍໍ ວາ ອສຸກມຄ຺ເຄນ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມາ ອາຈິກ຺ຂິ. ‘‘ສນ຺ຕິເກ ຐິໂຕ ວິຍ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ປລາຍິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ. ໂສ ອາຊີວກສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຊີວເກນ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ສພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ເຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ, ‘‘ສພ຺ພໍ ກຕໍ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠທ຺ທກໍ ເຕ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ອຸໂຠປິ ຂາທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອາຊີວໂກ ປາໂຕວ ຕໍ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຄພ຺ເຠ ນິສີທາເປສຸໍ.

ປຏິວິສ຺ສກມນຸສ຺ສາ ຕໍ ເຄຫໍ ອລ຺ລໂຄມເຍນ ອຸປລິມ຺ປິຕ຺ວາ ລາຊປຎ຺ຈມານິ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ນິສີທນຕ຺ຖາຍ ມຫາຣຫໍ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສຸໍ. ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ອປຣິຈິຕມນຸສ຺ສາ ຫິ ອາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ມຄ຺ຄເທສເກນ ກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂພຘິມູເລ ທສສຫສ຺ສິໂສກຘາຕຸໍ ກມ຺ເປຕ຺ວາ ສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ຕທິວເສເຍວ ຫິ ເນສໍ ‘‘ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ ນິຣຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ, ອຍໍ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ, ອຍໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ, ອຍໍ ເທວໂລກໍ, ອຍໍ ອມຕມຫານິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ເພ ມຄ຺ຄາ ອາວິຠູຕາ. ຄາມນິຄມາທີນໍ ປນ ມຄ຺ເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາ ປາໂຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ມຫາອຸປາສິກາຍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຄໂຕ. ສາ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສນໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ປຣິວິສິ. ອຸປາສິກາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ອນຸໂມທນໍ ກາເຣຕຸກາມາ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ສຕ຺ຖາ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ອນຸໂມທນຘມ຺ມກຖໍ ອາຣຠິ. ອຸປາສິກາ ‘‘ສາຘຸ, ສາຘູ’’ຕິ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິ. ອາຊີວໂກປິ ປຈ຺ຉາຄພ຺ເຠ ນິສິນ຺ໂນວ ຕສ຺ສາ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ‘‘ນ ອິທາເນສາ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ນຏ຺ຐາສິ ກາຬກຓ຺ຓິ, ເອຕສ຺ສ ເອວໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອຸປາສິກຎ຺ຈ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ອກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ປລາຍິ. ອຸປາສິກາ ຕສ຺ສ ກຖາຍ ລຊ຺ຊິຕາ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ອຸປາສິເກ ຈິຕ຺ຕໍ ເທສນານຸຄຕໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອຕສ຺ສ ເມ ກຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອຸປຄຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ວິສຠາຄຊນສ຺ສ ກຖິຕໍ ກຖໍ ນາມ ອາວຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວຣູປໍ ອສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຕາກຕເມວ ໂອໂລເກຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໐.

‘‘ນ ປເຣສໍ ວິໂລມານິ, ນ ປເຣສໍ ກຕາກຕໍ;

ອຕ຺ຕໂນວ ອເວກ຺ເຂຍ຺ຍ, ກຕານິ ອກຕານິ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ປເຣສໍ ວິໂລມານີຕິ ປເຣສໍ ວິໂລມານິ ຜຣຸສານິ ມມ຺ມຈ຺ເຉທກວຈນານິ ນ ມນສິກາຕພ຺ພານິ. ນ ປເຣສໍ ກຕາກຕນ຺ຕິ ‘‘ອສຸໂກ ອຸປາສໂກ ອສ຺ສທ຺ໂຘ ອປ຺ປສນ຺ໂນ, ນາປິສ຺ສ ເຄເຫ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາທີນິ ທິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ນ ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ, ນ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍທານໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕຖາ ອສຸກາ ອຸປາສິກາ ອສ຺ສທ຺ຘາ ອປ຺ປສນ຺ນາ, ນາປິສ຺ສາ ເຄເຫ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາທີນິ ທິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ນ ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ, ນ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍທານໍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖິ, ຕຖາ ອສຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອສ຺ສທ຺ໂຘ ອປ຺ປສນ຺ໂນ, ນາປິ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ນ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ, ນ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ, ນ ຄມິກວຕ຺ຕໍ, ນ ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕໍ, ນ ອຸໂປສຖາຄາຣວຕ຺ຕໍ, ນ ໂຠຊນສາລາວຕ຺ຕໍ, ນ ຊນ຺ຕາຆຣວຕ຺ຕາທີນິ, ນາປິສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ຘຸຕງ຺ຄໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ຠາວນາຣາມຕາຍ ອຸສ຺ສາຫມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ເອວໍ ປເຣສໍ ກຕາກຕໍ ນາມ ນ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນວ ອເວກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ‘‘ກຖໍ ຠູຕສ຺ສ ເມ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວາ ວີຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປພ຺ພຊິເຕນ ອຠິຓ຺ຫໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໔໘) ອິມໍ ໂອວາທໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’ຕິ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ໂຍເຄ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິໍ, ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຕາກຕານິ ໂອໂລເກຍ຺ຍາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ສາ ອຸປາສິກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ປາເວຍ຺ຍກາຊີວກວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ຉຕ຺ຕປາຓິອຸປາສກວຕ຺ຖຸ

ຍຖາປິ ຣຸຈິຣໍ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຉຕ຺ຕປາຓິອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ຉຕ຺ຕປາຓິ ນາມ ອຸປາສໂກ ຕິປິຏກຘໂຣ ອນາຄາມີ. ໂສ ປາໂຕວ ອຸໂປສຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ອນາຄາມິອຣິຍສາວການຎ຺ຫິ ສມາທານວເສນ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ເຄເນວ ເຕສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ເອກຠຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ອາຄຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຆຏິກາໂຣ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເອກຠຕ຺ຕິໂກ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໘໘). ເອວໍ ອນາຄາມິໂນ ປກຕິຍາວ ເອກຠຕ຺ຕິກາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສປິ ຕເຖວ ອຸໂປສຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ຉຕ຺ຕປາຓິ ອຸປາສໂກ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ອຫໍ ອຄ຺ຄຣາຊສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ເມ ປເທສຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຣາຊາ ໂຂ ປນ ເມ ອນຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ເອຕສ຺ມິໍ ກຸຊ຺ຌນ຺ເຕປິ ເນວ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ. ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ຫິ ຣາຊາ ຄຣຸກໂຕ ໂຫຕິ, ໂນ ສຕ຺ຖາ, ຕສ຺ມາ ເນວ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ອຸຏ຺ຐຫິ. ປຓ຺ຑິຕປຸຣິສາ ນາມ ຄຣຸຕຣານໍ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ອນຸຏ຺ຐຫນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ນ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຣາຊາ ປນ ຕໍ ອນຸຏ຺ຐຫນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ກຸປິຕມານໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ກຸປິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຍໍ ຉຕ຺ຕປາຓິ ອຸປາສໂກ ປຓ຺ຑິໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ຕິປິຏກຘໂຣ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖກຸສໂລ’’ຕິ ອຸປາສກສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖສິ. ຣຎ຺ໂຎ ຕສ຺ສ ຄຸຓກຖໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸກໍ ຊາຕໍ.

ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ອຸປຣິປາສາເທ ຐິໂຕ ຉຕ຺ຕປາຓິໍ ອຸປາສກໍ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ຉຕ຺ຕມາທາຍ ອຸປາຫນມາຣຸຍ຺ຫ ຣາຊງ຺ຄເຓນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ໂສ ຉຕ຺ຕຸປາຫນໍ ອປເນຕ຺ວາ ຣາຊານມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ໂຠ ອຸປາສກ, ກິນ຺ເຕ ຉຕ຺ຕຸປາຫນໍ ອປນີຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊຠາໂວ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຎາໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ສທາປິ ມຍໍ, ເທວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣາຊຠາວໍ ຊານາມາ’’ຕິ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປຸຣິມທິວເສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ໂນ ມໍ ທິສ຺ວາ ນ ອຸຏ຺ຐຫີ’’ຕິ? ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຫໍ ອຄ຺ຄຣາຊສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ໂນ, ປເທສຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ອຄາຣວໍ ປເວເທຍ຺ຍໍ, ຕສ຺ມາ ນ ອຸຏ຺ຐຫິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ໂຠ, ຕິຏ຺ຐເຕຕໍ’’. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິການໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖານໍ ກຸສລາ ຕິປິຏກຘຣາ ອມ຺ຫາກໍ ອນ຺ເຕປຸເຣ ຘມ຺ມໍ ວາເຈຖາ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ໂກມິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ຣາຊເຄຫໍ ນາມ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ທຸຍຸຕ຺ຕສຸຍຸຕ຺ຕການິ ຄຣຸກາເນຕ຺ຖ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ມາ ເອວໍ ວເທຖ, ‘ປຸຣິມທິວເສ ມໍ ທິສ຺ວາ ນ ອຸຏ຺ຐິໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ມາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ‘‘ເທວ, ຄິຫີນໍ ວິຈຣຓຏ຺ຐານໍ ນາມ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ເອກໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ວາຈາເປຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘຸ, ໂຠ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຍາຈິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມລ຺ລິກາ ຈ ເທວີ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ຈ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິສ຺ສາມາຕິ ວທນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິພທ຺ຘໍ ມມ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາສໍ ຘມ຺ມໍ ອຸທ຺ທິສຖາ’’ຕິ. ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ນິພທ຺ຘໍ ເອກຏ຺ຐານຄມນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເທຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣມກາສິ. ເຖໂຣ ນິພທ຺ຘໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາສໍ ອຸທ຺ເທສໍ ອຸທ຺ທິສຕິ. ຕາສຸ ມລ຺ລິກາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທສໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ປນ ເນວ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ນ ອຸທ຺ເທສໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິມານນ຺ທ, ອຸປາສິກາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ? ‘‘ມລ຺ລິກາ, ຠນ຺ເຕ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸທ຺ເທສໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ຎາຕິຘີຕາ ເນວ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ນ ອຸທ຺ເທສໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ອານນ຺ທ, ມຍາ ກຖິຕຘມ຺ໂມ ນາມ ສກ຺ກຈ຺ຈມສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ອເທເສນ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ອຄນ຺ຘກປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ອຜໂລ ໂຫຕິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປນ ສວນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕິ ມຫານິສໍໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໕໑.

‘‘ຍຖາປິ ຣຸຈິຣໍ ປຸປ຺ຜໍ, ວຓ຺ຓວນ຺ຕໍ ອຄນ຺ຘກໍ;

ເອວໍ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາ, ອຜລາ ໂຫຕິ ອກຸພ຺ພໂຕ.

໕໒.

‘‘ຍຖາປິ ຣຸຈິຣໍ ປຸປ຺ຜໍ, ວຓ຺ຓວນ຺ຕໍ ສຄນ຺ຘກໍ;

ເອວໍ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາ, ສຜລາ ໂຫຕິ ກຸພ຺ພໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣຸຈິຣນ຺ຕິ ໂສຠນໍ. ວຓ຺ຓວນ຺ຕນ຺ຕິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນໍ, ອຄນ຺ຘກນ຺ຕິ ຄນ຺ຘວິຣຫິຕໍ ປາລິຠທ຺ທກຄິຣິກຓ຺ຓິກຊຍສຸມນາທິເຠທໍ. ເອວໍ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາຕິ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາ ນາມ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ຕໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນໍ ອຄນ຺ຘກປຸປ຺ຜສທິສໍ. ຍຖາ ປນ ອຄນ຺ຘກປຸປ຺ຜໍ ໂຍ ນໍ ຘາເຣຕິ, ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ຄນ຺ຘໍ ນ ຜຣຕິ, ເອວໍ ເອຕມ຺ປິ ໂຍ ນໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສວນາທີຫິ ນ ສມາຈຣຕິ, ຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອສມາຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອກຸພ຺ພໂຕ ສຸຕຄນ຺ຘຎ຺ຈ ວາຈາຄນ຺ຘຎ຺ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຄນ຺ຘຎ຺ຈ ນ ອາວຫຕິ ອຜລາ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວໍ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາ, ອຜລາ ໂຫຕິ ອກຸພ຺ພໂຕ’’ຕິ. ສຄນ຺ຘກນ຺ຕິ ຈມ຺ປກນີລຸປ຺ປລາທິເຠທໍ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ຄນ຺ໂຘ ຜຣຕິ, ເອວໍ ເຕປິຏກພຸທ຺ຘວຈນສງ຺ຂາຕາ ສຸຠາສິຕາ ວາຈາປິ. ກຸພ຺ພໂຕຕິ ໂຍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສວນາທີຫິ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຕິ, ສາ ອສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຜລາ ໂຫຕິ, ສຸຕຄນ຺ຘວາຈາຄນ຺ຘປຏິປຕ຺ຕິຄນ຺ຘານໍ ອາວຫນໂຕ ມຫປ຺ຜລາ ໂຫຕິ, ມຫານິສໍສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ຉຕ຺ຕປາຓິອຸປາສກວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ວິສາຂາວຕ຺ຖຸ

ຍຖາປິ ປຸປ຺ຜຣາສິມ຺ຫາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິສາຂໍ ອຸປາສິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາ ກິຣ ອງ຺ຄຣຏ຺ເຐ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ສຸມນເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ສຕ຺ຖາ ເສລພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີນໍ ໂພຘເນຍ຺ຍພນ຺ຘວານໍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປທໍ ທິສ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຕໍ ນຄຣໍ ປາປຸຓິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ເມຓ຺ຑໂກ, ຄຫປຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ. ປຎ຺ຈ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ນາມ ເມຓ຺ຑໂກ ເສຏ຺ຐິ, ຈນ຺ທປທຸມາ ນາມ ຕສ຺ເສວ ເຊຏ຺ຐກຠຣິຍາ, ຕສ຺ເສວ ເຊຏ຺ຐກປຸຕ຺ໂຕ ຘນຎ຺ຈໂຍ ນາມ, ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ສຸມນເທວີ ນາມ, ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິໂນ ທາໂສ ປຸຓ຺ໂຓ ນາມາຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິເຍວ, ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ ປນ ວິຊິເຕ ປຎ຺ຈ ອມິຕໂຠຄາ ນາມ ອເຫສຸໍ – ໂຊຕິໂກ, ຊຏິໂລ, ເມຓ຺ຑໂກ, ປຸຓ຺ຓໂກ, ກາກວລິໂຍຕິ. ເຕສຸ ອຍໍ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິ ທສພລສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣໍ ວິສາຂໍ ທາຣິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ຕຸຍ຺ຫມ຺ປິ ມງ຺ຄລໍ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ມງ຺ຄລໍ, ຕວ ປຣິວາເຣຫິ ປຎ຺ຈຫິ ທາຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈ ຣຖສຕານິ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຎ຺ຈຫິ ທາສິສເຕຫິ ປຣິວຸຕາ ທສພລສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ກາຣຓາກາຣເຓສຸ ປນ ກຸສລຕ຺ຕາ ຍາວຕິກາ ຍານສ຺ສ ຠູມິ, ຍາເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍານາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິກາວ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສາ ຈຣິຍາວເສນ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ສາ ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈຫິ ທາຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ສຕ຺ຖາຣມຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສເນ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອຑ຺ຒມາສໍ ມຫາທານມທາສິ. ສຕ຺ຖາ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຈ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຠຄິນິປຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ໂກສລຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ວິຊິເຕ ປຎ຺ຈ ອມິຕໂຠຄາ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ວສນ຺ຕິ, ມຍ຺ຫໍ ວິຊິເຕ ເອໂກປິ ຕາທິໂສ ນຕ຺ຖິ, ຍໍນູນາຫໍ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ມຫາປຸຎ຺ຎໍ ຍາເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິຊິເຕ ປຎ຺ຈ ອມິຕໂຠຄາ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ວສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຄໂຕມ຺ຫິ, ເຕສຸ ເມ ເອກໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາກຸລານິ ອມ຺ເຫຫິ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ອລທ຺ຘາ ນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ອມຈ຺ເຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ໂຊຕິກາທີນໍ ມຫາກຸລານໍ ຈາລນໍ ນາມ ມຫາປຖວິຍາ ຈາລນສທິສໍ, ເມຓ຺ຑກມຫາເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຏິວຈນໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ຕາຕ, ໂກສລຣາຊາ ‘‘‘ເອກໍ ຘນເສຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ ວທຕິ, ຕ຺ວໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫສຸ ປຫິຓນ຺ເຕສຸ ຄມິສ຺ສາມິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຣິວຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉ, ຕາຕາ’’ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກມກາສິ. ຣາຊາປິສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປເສນທິຣາຊານໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກຣຕ຺ຕິວາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກໍ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ນິວາສໍ ຄຓ຺ຫິ, ອຖ ນໍ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອິທໍ ກສ຺ສ ວິຊິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ເສຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ກີວ ທູໂຣ ອິໂຕ ສາວຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຕໂຍຊນມຕ຺ຖເກ’’ຕິ. ‘‘ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ສມ຺ພາຘໍ, ອມ຺ຫາກໍ ປຣິຊໂນ ມຫນ຺ໂຕ, ສເຈ ໂຣເຈຖ, ອິເຘວ ວເສຍ຺ຍາມ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ນຄຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ສຍໍ ວສນຏ຺ຐານສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນຄຣສ຺ສ ສາເກຕນ຺ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍມ຺ປິ ໂຂ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ປຸຓ຺ຓວຑ຺ຒນກຸມາໂຣ ນາມ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ມາຕາປິຕໂຣ ວທິໍສຸ – ‘‘ຕາຕ, ຕວ ຣຸຈ຺ຈນຏ຺ຐາເນ ເອກໍ ທາຣິກໍ ອຸປຘາເຣຫີ’’ຕິ. ‘‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອວຣູປາຍ ຠຣິຍາຍ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’ຕິ, ປຸຕ຺ຕ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ກຸລໍ ນາມ ອປຸຕ຺ຕກໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ເຕນ ຫິ ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕໍ ທາຣິກໍ ລຠມາໂນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຈນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ການິ ປເນຕານິ ປຎ຺ຈ ກລ຺ຍາຓານິ ນາມ, ຕາຕາ’’ຕິ. ເກສກລ຺ຍາຓໍ, ມໍສກລ຺ຍາຓໍ, ອຏ຺ຐິກລ຺ຍາຓໍ, ຉວິກລ຺ຍາຓໍ, ວຍກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ. ມຫາປຸຎ຺ຎາຍ ຫິ ອິຕ຺ຖິຍາ ເກສາ ໂມຣກລາປສທິສາ ຫຸຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ ນິວາສນນ຺ຕໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອິທໍ ເກສກລ຺ຍາຓໍ ນາມ, ທນ຺ຕາວຣຓໍ ພິມ຺ພຜລສທິສໍ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ສມໍ ສຸຜຸສິຕໍ ໂຫຕິ, ອິທໍ ມໍສກລ຺ຍາຓໍ ນາມ, ທນ຺ຕາ ສຸກ຺ກາ ສມາ ອວິຣຬາ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຐປິຕວຊິຣປນ຺ຕິ ວິຍ ສມຈ຺ຉິນ຺ນສງ຺ຂປນ຺ຕິ ວິຍ ຈ ໂສຠນ຺ຕິ, ອິທໍ ອຏ຺ຐິກລ຺ຍາຓໍ ນາມ, ກາຬິຍາ ຈຸຓ຺ຓກາທີຫິ ອວິລິຕ຺ໂຕ ເອວ ຉວິວຓ຺ໂຓ ສິນິທ຺ໂຘ ນີລຸປ຺ປລທາມສທິໂສ ໂຫຕິ, ໂອທາຕາຍ ຈ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜທາມສທິໂສ ໂຫຕິ, ອິທໍ ຉວິກລ຺ຍາຓໍ ນາມ, ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຊາຕາປິ ໂຂ ປນ ສກິໍ ວິຊາຕາ ວິຍ ອວິຄຕໂຍພ຺ພນາເຍວ ໂຫຕິ, ອິທໍ ວຍກລ຺ຍາຓໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ອຏ຺ຐຸຕ຺ຕຣສຕພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອາມ, ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອວຣູປໍ ທາຣິກໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ອຏ຺ຐ ຊນາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ພຫຸໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອາຄຕກາເລ ໂວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉຖ, ເອວຣູປໍ ທາຣິກໍ ປຣິເຍສຖ, ທິຏ຺ຐກາເລ ຈ ອິມໍ ປິລນ຺ຘນໍ ທເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ສຸວຓ຺ຓມາລໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ.

ເຕ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕານິ ນຄຣານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິເຍສມານາ ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕໍ ທາຣິກໍ ອທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິວຏນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສ ສາເກຕໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ – ‘‘ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມໍ ນິປ຺ຜຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ນຄເຣ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ວິວຏນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕທາ ພຫິ ອນິກ຺ຂມນກຸລານິປິ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນ ສຣີເຣນ ປທສາວ ນທີຕີຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທີນໍ ປຸຕ຺ຕາປິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສມານຊາຕິກໍ ມນາປໍ ກຸລທາຣິກໍ ທິສ຺ວາ ມາລາຄຸເຬນ ປຣິກ຺ຂິປິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຕປິ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນທີຕີເຣ ເອກໍ ສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ວິສາຂາ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິຕາ ປຎ຺ຈຫິ ກຸມາຣິກາສເຕຫິ ປຣິວຸຕາ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ປເທສໍ ປຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປາວສ຺ສິ. ປຎ຺ຈສຕາ ກຸມາຣິກາໂຍ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາລໍ ປວິສິໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ຕາສຸ ເອກມ຺ປິ ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕໍ ນ ປສ຺ສິໍສຸ. ອຖ ວິສາຂາ ປກຕິຄມເນເນວ ສາລໍ ປາວິສິ, ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ເຕມິໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕສ຺ສາ ຈຕ຺ຕາຣິ ກລ຺ຍາຓານິ ທິສ຺ວາ ທນ຺ເຕ ປສ຺ສິຕຸກາມາ ‘‘ອລສຊາຕິກາ ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕາ, ເອຕິສ຺ສາ ສາມິໂກ ກຎ຺ຊິກມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຖຍິໍສຸ. ອຖ ເນ ວິສາຂາ ອາຫ – ‘‘ກໍ ວເທຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ? ‘‘ຕໍ ກເຖມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ມຘຸໂຣ ຫິ ຕສ຺ສາ ສທ຺ໂທ ກໍສຕາຬສໂຣ ວິຍ ນິຈ຺ຉຣຕິ. ອຖ ເນ ປຸນ ມຘຸຣສທ຺ເທນ ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ຠຓຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຕວ ປຣິວາຣິຕ຺ຖິໂຍ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາເຣ ອເຕເມຕ຺ວາ ເວເຄນ ສາລໍ ປວິຏ຺ຐາ, ຕຸຍ຺ຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ເວເຄນ ອາຄມນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ເຕເມຕ຺ວາ ອາຄຕາສິ. ຕສ຺ມາ ກເຖມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ.

‘‘ຕາຕາ, ເອວໍ ມາ ວເທຖ, ອຫໍ ເອຕາຫິ ພລວຕຣາ, ກາຣຓໍ ປນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຊເວນ ນາຄຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ຊວມານາ ນ ໂສຠນ຺ຕິ, ອປຣມ຺ປິ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ຊວມານາ ນ ໂສຠນ຺ຕິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ຕາຕາ, ອຠິສິຕ຺ຕຣາຊາ ຕາວ ສພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ກຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຊວມາໂນ ນ ໂສຠຕິ, ‘‘ກິໍ ອຍໍ ຣາຊາ ຄຫປຕິໂກ ວິຍ ຘາວຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຄຣຫໍ ລຠຕິ, ສຓິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ໂສຠຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖີປິ ອລງ຺ກໂຕ ຊວມາໂນ ນ ໂສຠຕິ, ວາຣຓລີຬາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ໂສຠຕິ. ປພ຺ພຊິໂຕ ຊວມາໂນ ນ ໂສຠຕິ, ‘‘ກິໍ ອຍໍ ສມໂຓ ຄິຫີ ວິຍ ຘາວຕີ’’ຕິ ເກວລໍ ຄຣຫເມວ ລຠຕິ, ສມິຕຄມເນນ ປນ ໂສຠຕິ. ອິຕ຺ຖີ ຊວມານາ ນ ໂສຠຕິ, ‘‘ກິໍ ເອສາ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ ວິຍ ຘາວຕີ’’ຕິ ຄຣຫິຕພ຺ພາວ ໂຫຕິ, ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ຊວມານາ ນ ໂສຠນ຺ຕິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ກຕມໍ ປນ ອປຣໍ ກາຣຓໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕາ, ມາຕາປິຕໂຣ ນາມ ຘີຕຣໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ສຓ຺ຐາເປຕ຺ວາ ໂປເສນ຺ຕິ. ມຍຎ຺ຫິ ວິກ຺ກິເຓຍ຺ຍຠຓ຺ຑໍ ນາມ, ອມ຺ເຫ ປຣກຸລເປສນຕ຺ຖາຍ ໂປເສນ຺ຕິ. ສເຈ ຊວມານານໍ ນິວຕ຺ຖທຸສ຺ສກຓ຺ເຓ ວາ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ວາ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ປຕິຕກາເລ ຫຕ຺ໂຖ ວາ ປາໂທ ວາ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ກຸລສ຺ເສວ ຠາໂຣ ຠເວຍ຺ຍ, ປສາຘນຠຓ຺ຑໍ ປນ ເມ ເຕເມຕ຺ວາ ສຸສ຺ສິສ຺ສຕິ. ອິມໍ ກາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນ ຘາວິຕາມ຺ຫິ, ຕາຕາ’’ຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕສ຺ສາ ກຖນກາເລ ທນ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປາ ໂນ ທນ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕຸຍ຺ຫເມເວສາ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓມາລໍ ປິລນ຺ຘຍິໍສຸ. ອຖ ເນ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕຣນຄຣໂຕ ອາຄຕາຕ຺ຖ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ສາວຕ຺ຖິໂຕ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ກຕຣໍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ມິຄາຣເສຏ຺ຐິ ນາມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ປຸຓ຺ຓວຑ຺ຒນກຸມາໂຣ ນາມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສມານຊາຕິກໍ ໂນ ກຸລ’’ນ຺ຕິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ປິຕຸ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣຖໍ ເປເສຕູ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ສາ ອາຄມນກາເລ ປທສາ ອາຄຕາ, ສຸວຓ຺ຓມາລາຍ ປນ ປິລນ຺ຘນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຖາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອິສ຺ສຣທາຣິກາ ຣຖາທີຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິຕຣາ ປກຕິຍານກໍ ວາ ອຠິຣຸຫນ຺ຕິ, ຉຕ຺ຕໍ ວາ ຕາລປຓ຺ຓໍ ວາ ອຸປຣິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອສຕິ ນິວຕ຺ຖສາຏກສ຺ສ ທສນ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອໍເສ ຂິປນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອວ. ຕສ຺ສາ ປນ ປິຕາ ປຎ຺ຈ ຣຖສຕານິ ເປເສສິ. ສາ ສປຣິວາຣາ ຣຖໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຄຕາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາປິ ເອກໂຕວ ອຄມໍສຸ. ອຖ ເນ ເສຏ຺ຐິ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຕາຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ສາວຕ຺ຖິໂຕ ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ເສຏ຺ຐິ ກຕໂຣ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ມິຄາຣເສຏ຺ຐິ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ປຸຓ຺ຓວຑ຺ຒນກຸມາໂຣ ນາມ ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ຘນໍ ກິຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິໂຍ ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ຘນໍ ຕາວ ອມ຺ຫາກໍ ຘນໍ ອຸປາທາຍ ກາກຓິກມຕ຺ຕໍ, ທາຣິກາຍ ປນ ອາຣກ຺ຂມຕ຺ຕາຍ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກິໍ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ເຕສໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກາຫທ຺ວີຫໍ ວສາເປຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ເຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິສ຺ສ ‘‘ລທ຺ຘາ ໂນ ທາຣິກາ’’ຕິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ‘‘ກສ຺ສ ຘີຕາ’’ຕິ? ‘‘ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ມຫາກຸລສ຺ສ ເມ ທາຣິກາ ລທ຺ຘາ, ຂິປ຺ປເມວ ນໍ ອາເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄມນຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘‘ມຫາກຸລໍ ເອຕໍ ມຍາ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ອາເນຕ຺ວາ ສາເກເຕ ນິເວສິຕໍ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມານໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ອຫມ຺ປິ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ, ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ມຍິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຣາຊາປິ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ຣາຊພລໍ ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ຊນສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ? ອິຕໂຣປິ ‘‘ສເຈປິ ທສ ຣາຊາໂນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ປຏິສາສນໍ ເປເສສິ. ມິຄາຣເສຏ຺ຐິ ຕາວ ມຫນ຺ເຕ ນຄເຣ ເຄຫໂຄປກມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສຊນໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຑ຺ຒໂຍຊນມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອາຄຕາມ຺ຫາ’’ຕິ ສາສນໍ ປຫິຓິ. ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ ພຫຸປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສຕ຺ວາ ຘີຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສິ, ‘‘ອມ຺ມ, ສສຸໂຣ ກິຣ ເຕ ໂກສລຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ກຕຣໍ ເຄຫໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພໍ, ຣຎ຺ໂຎ ກຕຣໍ, ອຸປຣາຊາທີນໍ ກຕຣານີ’’ຕິ? ປຓ຺ຑິຕາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ວຊິຣຄ຺ຄຕິຂິຓຎາຓາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນາ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນາ ‘‘ສສຸຣສ຺ສ ເມ ອສຸກເຄຫໍ ປຏິຊຄ຺ຄຖ, ຣຎ຺ໂຎ ອສຸກເຄຫໍ, ອຸປຣາຊາທີນໍ ອສຸການີ’’ຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ທາສກມ຺ມກເຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຣຎ຺ໂຎ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຖ, ເອຕ຺ຕກາ ອຸປຣາຊາທີນໍ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທໂຍປິ ຕຸມ຺ເຫເຍວ ປຏິຊຄ຺ຄຖ, ອສ຺ສພນ຺ຘາທໂຍປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຉຓໍ ອນຸຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສໍວິທຫິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’? ‘‘‘ມຍໍ ວິສາຂາຍ ມງ຺ຄລຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ກິຎ຺ຈິ ລຠິມ຺ຫ, ອສ຺ສຣກ຺ຂຓາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາ ສຸຂໍ ນ ວິຈຣິມ຺ຫາ’ຕິ ເກຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ມາ ລຠິໍສູ’’ຕິ.

ຕໍ ທິວສເມວ ວິສາຂາຍ ປິຕາ ປຎ຺ຈສເຕ ສຸວຓ຺ຓກາເຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຘີຕຸ ເມ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ນາມ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ນິກ຺ຂສຫສ຺ສໍ, ຕທນຸຣູປານິ ຈ ຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາປວາຬວຊິຣາທີນິ ທາເປສິ. ຣາຊາ ກຕິປາຫໍ ວສິຕ຺ວາວ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເສຏ຺ຐິນາ ອມ຺ຫາກໍ ຈິຣໍ ໂປສນໍ ນາມ ກາຕຸໍ, ທານິ ທາຣິກາຍ ຄມນກາລໍ ຊານາຕູ’’ຕິ. ໂສປິ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ອິທານິ ວສ຺ສກາໂລ ອາຄໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ຈຕຸມາສໍ ວິຈຣິຕຸໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ພລກາຍສ຺ສ ຍໍ ຍໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ມມ ຠາໂຣ, ມຍາ ເປສິຕກາເລ ເທໂວ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາເກຕນຄຣໍ ນິຈ຺ຈນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ຣາຊານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ມາລາຄນ຺ຘວຕ຺ຖາທີນິ ປຏິຍຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເຕ ຊນາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ເສຏ຺ຐິ ອມ຺ຫາກເມວ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ, ເອວໍ ຕໂຍ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ປສາຘນໍ ປນ ຕາວ ນ ນິຏ຺ຐາຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕາຘິຏ຺ຐາຍກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ອຎ຺ຎໍ ອສນ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ພລກາຍສ຺ສ ປນ ຠຕ຺ຕປຈນທາຣູນິ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຕາຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປຣິຊິຓ຺ຓາ ຫຕ຺ຖິສາລາທໂຍ ເຈວ ປຣິຊິຓ຺ຓການິ ຈ ເຄຫານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ປຈນ຺ຕານມ຺ປິ ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ຕໂຕ ປຸນປິ ‘‘ທາຣູນິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ນ ສກ຺ກາ ທາຣູນິ ລທ຺ຘຸໍ, ທຸສ຺ສໂກຏ຺ຐາຄາຣານິ ວິວຣິຕ຺ວາ ຖູລສາຏເກຫິ ວຏ຺ຏິໂຍ ກຕ຺ວາ ເຕລຈາຏີສຸ ເຕເມຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ປຈຖາ’’ຕິ. ເຕ ອຑ຺ຒມາສໍ ຕຖາ ອກໍສຸ. ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ປສາຘນມ຺ປິ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ຕສ຺ມິໍ ປສາຘເນ ຈຕສ຺ໂສ ວຊິຣນາຬິໂຍ ອຸປໂຍຄໍ ອຄມໍສຸ, ມຸຕ຺ຕານໍ ເອກາທສ ນາຬິໂຍ, ປວາຬສ຺ສ ພາວີສຕິ ນາຬິໂຍ, ມຓີນໍ ເຕຕ຺ຕິໍສ ນາຬິໂຍ. ອິຕິ ເອເຕຫິ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຣຕເນຫິ ນິຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ອສຸຕ຺ຕມຍໍ ປສາຘນໍ ຣຊເຕນ ສຸຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຣິໍສຸ. ຕໍ ສີເສ ປຏິມຸກ຺ກໍ ປາທປິຏ຺ຐິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ມຸທ຺ທິກາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຕາ ສຸວຓ຺ຓມຍາ ຄຓ຺ຐິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຣຊຕມຍາ ປາສກາ, ມຕ຺ຖກມຊ຺ເຌ ເອກາ ມຸທ຺ທິກາ, ທ຺ວີສຸ ກຓ຺ຓປິຏ຺ຐີສຸ ທ຺ເວ, ຄລວາຏເກ ເອກາ, ທ຺ວີສຸ ຊຕ຺ຕູສຸ ທ຺ເວ, ທ຺ວີສຸ ກປ຺ປເຣສຸ ທ຺ເວ, ທ຺ວີສຸ ກຏິປສ຺ເສສຸ ທ຺ເວຕິ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ປສາຘເນ ເອກໍ ໂມຣໍ ກຣິໍສຸ, ຕສ຺ສ ທກ຺ຂິຓປກ຺ເຂ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓມຍານິ ປຎ຺ຈ ປຕ຺ຕສຕານິ ອເຫສຸໍ, ວາມປກ຺ເຂ ປຎ຺ຈ ປຕ຺ຕສຕານິ, ຕຸຓ຺ຑໍ ປວາຬມຍໍ, ອກ຺ຂີນິ ມຓິມຍານິ, ຕຖາ ຄີວາ ຈ ປິຎ຺ຉານິ ຈ, ປຕ຺ຕນາຬິໂຍ ຣຊຕມຍາ, ຕຖາ ຊງ຺ຆາໂຍ. ໂສ ວິສາຂາຍ ມຕ຺ຖກມຊ຺ເຌ ປພ຺ພຕກູເຏ ຐຕ຺ວາ ນຈ຺ຈນມຍູໂຣ ວິຍ ຂາຍຕິ. ປຕ຺ຕນາຬິສຫສ຺ສສ຺ສ ສທ຺ໂທ ທິພ຺ພສງ຺ຄີຕໍ ວິຍ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍໂຆໂສ ວິຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ. ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕາເຍວ ຕສ຺ສາ ອໂມຣຠາວໍ ຊານນ຺ຕິ. ປສາຘນໍ ນວໂກຏິອຄ຺ຆນກໍ ອໂຫສິ, ສຕສຫສ຺ສໍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມມູລໍ ທີຍິຕ຺ຖ.

‘‘ກິສ຺ສ ປນ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕາເຍຕໍ ປສາຘນໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ? ສາ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ຈີວຣສາຏກໍ ທຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສູຈິໂຍປິ ຣຊນມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກເມວ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ຈີວຣທານສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອິມໍ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ລຠິ. ອິຕ຺ຖີນຎ຺ຫິ ຈີວຣທານໍ ມຫາລຕາປສາຘນຠຓ຺ເຑນ ມຕ຺ຖກໍ ປປ຺ໂປຕິ, ປຸຣິສານໍ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວເຣນາຕິ. ເອວໍ ມຫາເສຏ຺ຐິ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ຘີຕຸ ປຣິວຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທທມາໂນ ກຫາປຓປູຣານິ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ອທາສິ, ສຸວຓ຺ຓຠາຊນປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ຣຊຕຠາຊນປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ຕມ຺ພຠາຊນປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓວຕ຺ຖໂກເສຍ຺ຍວຕ຺ຖປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ສປ຺ປິປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ເຕລປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ສາລິຕຓ຺ຑຸລປູຣານິ ປຎ຺ຈ, ນງ຺ຄລຜາລາທິອຸປກຣຓປູຣານິ ປຎ຺ຈສກຏສຕານິ ອທາສິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ມມ ຘີຕຸ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘ອສຸເກນ ນາມ ເມ ອຕ຺ໂຖ’ຕິ ມາ ປຣສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປຫິຓີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພູປກຣຓານິ ທາເປສິ. ເອເກກສ຺ມິໍ ຣເຖ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ຕິສ຺ໂສ ຕິສ຺ໂສ ວຓ຺ຓທາສິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຣຖສຕານິ ອທາສິ. ‘‘ເອຕໍ ນ຺ຫາເປນ຺ຕິໂຍ ໂຠເຊນ຺ຕິໂຍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິໂຍ ວິຈຣຖາ’’ຕິ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສປຣິຈາຣິກາໂຍ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ມມ ຘີຕຸ ຄາໂວ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປຸຣິເສ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຠເຓ ຈູຬວຊສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕີສຸ ຄາວຸເຕສຸ ຕິສ຺ໂສ ເຠຣິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຖ, ປຸຖຸລໂຕ ອຸສຠມຕ຺ເຕ ຐາເນ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຕິຏ຺ຐຖ. ຄາວີນໍ ຕໂຕ ປຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ມາ ອທຕ຺ຖ. ເອວໍ ຐິຕກາເລ ເຠຣິສຎ຺ຎໍ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ເຕ ຄາວີນໍ ວຊໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄາວຸຕໍ ຄຕກາເລ ເຠຣິສຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ, ປຸນ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ ຄຕກາເລ ອກໍສຸ. ປຸນປິ ຕິຄາວຸຕໍ ຄຕກາເລ ເຠຣິສຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ, ປຸຖຸລໂຕ ຄມນຎ຺ຈ ນິວາເຣສຸໍ. ເອວໍ ທີຆໂຕ ຕິຄາວຸເຕ, ປຸຖຸລໂຕ ອຸສຠມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຄາວິໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິຆໍສນ຺ຕິໂຍ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ມຫາເສຏ຺ຐິ ‘‘ມມ ຘີຕຸ ເອຕ຺ຕກາ ຄາໂວ ອລໍ, ທ຺ວາຣໍ ປິທຫຖາ’’ຕິ ວຊທ຺ວາຣໍ ປິທຫາເປສິ. ທ຺ວາຣສ຺ມິໍ ປິທຫິເຕ ວິສາຂາຍ ປຸຎ຺ຎພເລນ ພລວຄາໂວ ຈ ເຘນຸໂຍ ຈ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ມນຸສ຺ສານໍ ວາເຣນ຺ຕານໍ ວາເຣນ຺ຕານເມວ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາ ພລວຄາໂວ ຈ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາ ເຘນຸໂຍ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ຕຕ຺ຕກາ ພລວວຈ຺ຉາ ຕາສໍ ເຘນູນໍ ອຸສຠາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘາ ອເຫສຸໍ. ‘‘ກິສ຺ສ ປນ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ເອວໍ ຄາໂວ ຄຕາ’’ຕິ? ນິວາເຣນ຺ຕານໍ ນິວາເຣນ຺ຕານໍ ທິນ຺ນທານສ຺ສ. ສາ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ກິກິສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘີຕານໍ ກນິຏ຺ຐາ ສງ຺ຆທາສີ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ປຎ຺ຈໂຄຣສທານໍ ທທມານາ ເຖຣານຎ຺ຈ ທຫຣານຎ຺ຈ ສາມເຓຣານຎ຺ຈ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິຕ຺ວາ, ‘‘ອລໍ, ອລ’’ນ຺ຕິ ນິວາເຣນ຺ຕານມ຺ປິ ‘‘ອິທໍ ມຘຸຣໍ, ອິທໍ ມນາປ’’ນ຺ຕິ ອທາສິ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ວາຣິຍມານາປິ ຄາໂວ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິນາ ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ຘນສ຺ສ ທິນ຺ນກາເລ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕຸ ສພ຺ພໍ ສໍວິທຫິຕໍ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ປນ ທາສທາສິໂຍ ນ ສໍວິທຫິຕາ, ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ມມ ຘີຕຣິ ສສິເນຫນິສ຺ສິເນຫານໍ ຊານນຕ຺ຖໍ. ອຫຎ຺ຫິ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉມານເກ ຄີວາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ປຫິຓາມິ, ຍານໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຄມນກາເລເຍວ ເອຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ມາ ອຄນ຺ຕຸກາມາຕິ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອາຫ.

ອຖ ‘‘ສ຺ເວ ມມ ຘີຕາ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄພ຺ເຠ ນິສິນ຺ໂນ ຘີຕຣໍ ສມີເປ ນິສີທາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ປຕິກຸເລ ວສນ຺ຕິຍາ ນາມ ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈ ອາຈາຣໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂອວາທມທາສິ. ອຍມ຺ປິ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິ ອນນ຺ຕຣຄພ຺ເຠ ນິສິນ຺ໂນ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ໂອວາທໍ ອສ຺ໂສສິ. ໂສປິ ເສຏ຺ຐິ ຘີຕຣໍ ເອວໍ ໂອວທິ –

‘‘ອມ຺ມ, ສສຸຣກຸເລ ວສນ຺ຕິຍາ ນາມ ອນ຺ໂຕອຄ຺ຄິ ພຫິ ນ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ, ພຫິອຄ຺ຄິ ອນ຺ໂຕ ນ ປເວເສຕພ຺ໂພ, ທທນ຺ຕສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພໍ, ອທທນ຺ຕສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ພໍ, ທທນ຺ຕສ຺ສາປິ ອທທນ຺ຕສ຺ສາປິ ທາຕພ຺ພໍ, ສຸຂໍ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ສຸຂໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ສຸຂໍ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອຄ຺ຄິ ປຣິຈຣິຕພ຺ໂພ, ອນ຺ໂຕເທວຕາ ນມສ຺ສິຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ອິມໍ ທສວິຘໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສພ຺ພາ ເສນິໂຍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ຣາຊເສນາຍ ມຊ຺ເຌ ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ປາຏິໂຠເຄ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ສເຈ ເມ ຄຕຏ຺ຐາເນ ຘີຕຸ ໂທໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂສເຘຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນວໂກຏິອຄ຺ຆນເກນ ມຫາລຕາປສາຘເນນ ຘີຕຣໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ນ຺ຫານຈຸຓ຺ຓມູລກໍ ຈຕຸປຓ຺ຓາສໂກຏິຘນໍ ທຕ຺ວາ ຍານໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສາເກຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກສຸ ອນຸຣາຘປຸຣມຕ຺ເຕສຸ ຈຸທ຺ທສສຸ ຠຕ຺ຕຄາເມສຸ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ມມ ຘີຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ. ເຕ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາວ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍາຍ ຄມນກາເລ ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ອິຘາ’’ຕິ ຈຸທ຺ທສ ຄາມກາ ກິຎ຺ຈິ ອເສເສຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ? ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິປິ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ໂຖກໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຘີຕຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ມິຄາຣເສຏ຺ຐິປິ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ຍານເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພລກາຍໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເກ ນາເມເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສຸຓິສາຍ ໂວ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ທາສິທາສາ’’ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ໂກ ໂປເສສ຺ສ’’ຕິ? ‘‘ໂປເຖຕ຺ວາ ເຕ ປລາເປຖ, ອປລາຍນ຺ເຕ ອິໂຕ ທຓ຺ຑໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ວິສາຂາ ປນ ‘‘ອເປຖ, ມາ ວາເຣຖ, ພລເມວ ພລສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ, ‘‘ອມ຺ມ, ນຕ຺ຖິ ອມ຺ຫາກໍ ເອເຕຫິ ອຕ຺ໂຖ, ໂກ ເອເຕ ໂປເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ໂປເຖຕ຺ວາ ປລາເປຕ຺ວາ ເສສເກ ‘‘ອລໍ ອມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຕເກຫີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ອຖ ວິສາຂາ ສາວຕ຺ຖິນຄຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕກາເລ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຍານສ຺ມິໍ ນຸ ໂຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ປວິສິສ຺ສາມິ, ອຸທາຫຸ ຣເຖ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຍາເນນ ເມ ປວິສນ຺ຕິຍາ ມຫາລຕາປສາຘນສ຺ສ ວິເສໂສ ນ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສາ ສກລນຄຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ຣເຖ ຐຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ວິສາຂາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອສາ ກິຣ ວິສາຂາ ນາມ, ເອວຣູປາ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອຕິສ຺ສາວ ອນຸຈ຺ຉວິກາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອິຕິ ສາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເສຏ຺ຐິໂນ ເຄຫໍ ປາວິສິ. ຄຕທິວເສ ຈສ຺ສາ ສກລນຄຣວາສິໂນ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ອກາສີ’’ຕິ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ປຫິຓິໍສຸ. ວິສາຂາ ປຫິຕປຫິຕໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎສຸ ກຸເລສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ທາເປສິ. ອິຕິ ສາ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ມາຕຸ ເທຖ, ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ປິຕຸ ເທຖ, ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາຕຸ ເທຖ, ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ຠຄິນິຍາ ເທຖາ’’ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ວຍານຸຣູປໍ ປິຍວຈນໍ ວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສນ຺ຕີ ສກລນຄຣວາສິໂນ ຎາຕເກ ວິຍ ອກາສິ. ອຖສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ອາຊຎ຺ຎວຬວາຍ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ສາ ທາສີຫິ ທຓ຺ຑທີປິກາ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຬວໍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ເຕເລນ ມກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ອຄມາສິ.

ມິຄາຣເສຏ຺ຐິປິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາວາຫມງ຺ຄລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຘຸຣວິຫາເຣ ວສນ຺ຕມ຺ປິ ຕຖາຄຕໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ນຄ຺ຄສມຓເກສຸ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ເປເມນ ໂຈທິຍມາໂນ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ຍານມ຺ປິ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກທິວສໍ ອເນກສເຕສຸ ນວຠາຊເນສຸ ນິຣຸທກປາຍາສໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕ ອເຈລເກ ນິມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຄຫໍ ປເວເສຕ຺ວາ, ‘‘ອາຄຈ຺ຉຕຸ ເມ ສຸຓິສາ, ອຣຫນ຺ເຕ ວນ຺ທຕູ’’ຕິ ວິສາຂາຍ ສາສນໍ ປຫິຓິ. ສາ ‘‘ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ນາ ອຣິຍສາວິກາ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ໂຠຊນຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ເອວຣູປາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປວິຣຫິຕາ ອຣຫນ຺ຕາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ມໍ ສສຸໂຣ ປກ຺ໂກສາເປສີ’’ຕິ, ‘‘ຘີ, ຘີ’’ຕິ ເສຏ຺ຐິໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄຕາ. ອເຈລກາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສພ຺ເພ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ເສຏ຺ຐິໍ ຄຣຫິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນາລຕ຺ຖ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວິກໍ ມຫາກາຬກຓ຺ຓິໍ ອິຘ ປເວເສສິ, ເວເຄນ ນໍ ອິມສ຺ມາ ເຄຫາ ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ອິເມສໍ ວຈນມຕ຺ເຕເນວ ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປຕຸໍ, ມຫາກຸລສ຺ສ ສາ ຘີຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍາ, ທຫຣາ ນາມ ຊານິຕ຺ວາ ວາ ອຊານິຕ຺ວາ ວາ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຖາ’’ຕິ ເຕ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຍໍ ມຫາຣເຫ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ນິຣຸທກໍ ມຘຸປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເອໂກ ປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ເຖໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕໍ ນິເວສນໍ ປາວິສິ. ວິສາຂາ ສສຸຣໍ ພີຊຍມານາ ຐິຕາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສສຸຣສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສ ເຖຣໍ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ປນ ພາໂລ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາປິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອໂຘມຸໂຂ ຠຸຎ຺ຊເຕວ. ວິສາຂາ ‘‘ເຖຣໍ ທິສ຺ວາປິ ເມ ສສຸໂຣ ສຎ຺ຎໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ສສຸໂຣ ປຸຣາຓໍ ຂາທຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ນິຄຓ຺ເຐຫິ ກຖິຕກາເລ ອຘິວາເສຕ຺ວາປິ ‘‘ປຸຣາຓໍ ຂາທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ຫຕ຺ຖໍ ອປເນຕ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ປາຍາສໍ ອິໂຕ ນີຫຣຖ, ເອຕໍ ອິມສ຺ມາ ເຄຫາ ນິກ຺ກຑ຺ຒຖ, ອຍໍ ມໍ ເອວຣູເປ ມງ຺ຄລກາເລ ອສຸຈິຂາທກໍ ນາມ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ນິເວສເນ ສພ຺ເພປິ ທາສກມ຺ມກຣາ ວິສາຂາຍ ສນ຺ຕກາວ, ໂກ ນໍ ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາເທ ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ມຸເຂນ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖປິ ນຕ຺ຖິ. ວິສາຂາ ສສຸຣສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ນ ເອຕ຺ຕເກເນວ ມຍໍ ນິກ຺ຂມາມ, ນາຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຸທກຕິຕ຺ຖໂຕ ກຸມ຺ຠທາສີ ວິຍ ອານີຕາ, ຘຣມານກມາຕາປິຕູນໍ ຘີຕໂຣ ນາມ ນ ເອຕ຺ຕເກເນວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ເອເຕເນວ ເມ ກາຣເຓນ ປິຕາ ອິຘາຄມນກາເລ ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘ສເຈ ເມ ຘີຕຸ ໂທໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສເຘຍ຺ຍາຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ມໍ ເຕສໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ, ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ໂທສາໂທສໍ ໂສຘາເປຖາ’’ຕິ.

ເສຏ຺ຐິ ‘‘ກລ຺ຍາຓໍ ເອສາ ກເຖຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ທາຣິກາ ມງ຺ຄລກາເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ນິຣຸທກປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ ມໍ ‘ອສຸຈິຂາທໂກ’ຕິ ວທຕີ’’ຕິ ອາຫ, ‘‘ອິມິສ຺ສາ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອິມໍ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒຖາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ນາຫໍ ເອວໍ ວທາມິ, ເອກສ຺ມິໍ ປນ ປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ເຖເຣ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐິເຕ ສສຸໂຣ ເມ ອປ຺ໂປທກໍ ມຘຸປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຕໍ ນ ມນສິກໂຣຕິ, ອຫໍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສສຸໂຣ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຸຎ຺ຎໍ ນ ກໂຣຕິ, ປຸຣາຓປຸຎ຺ຎເມວ ຂາທຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ສສຸໂຣ ປຸຣາຓໍ ຂາທຕີ’’ຕິ ອວຈໍ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ເມ ໂກ ໂທໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຍ຺ຍ, ອິຘ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕາ ຍຸຕ຺ຕໍ ກເຖຕິ, ຕ຺ວໍ ກສ຺ມາ ກຸຊ຺ຌສີ’’ຕິ? ‘‘ອຍ຺ຍາ, ເອສ ຕາວ ໂທໂສ ມາ ໂຫຕຸ, ອຍໍ ປນ ເອກທິວສໍ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທາສີປຣິວຸຕາ ປຈ຺ຉາເຄຫໍ ອຄມາສີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ນາຫໍ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ ຄຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ເຄເຫ ອາຊາເນຍ຺ຍວຬວາຍ ວິຊາຕາຍ ສຎ຺ຎມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ນາມ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທຓ຺ຑທີປິກາ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກາທີນິປິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຬວາຍ ວິຊາຕປຣິຫາຣໍ ກາຣາເປສິໍ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ເມ ໂກ ໂທໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຍ຺ຍ, ອິຘ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕາ ຕວ ເຄເຫ ທາສີຫິປິ ອກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕ຺ວໍ ກິໍ ເອຕ຺ຖ ໂທສໍ ປສ຺ສສີ’’ຕິ?

ອຍ຺ຍາ, ອິຘາປິ ຕາວ ໂທໂສ ມາ ໂຫຕຸ, ອິມິສ຺ສາ ປນ ປິຕາ ອິຘາຄມນກາເລ ອິມໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ຄຸຍ຺ເຫ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ທສ ໂອວາເທ ອທາສິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາມິ, ເຕສໍ ເມ ອຕ຺ຖໍ ກເຖຕຸ. ອິມິສ຺ສາ ປນ ປິຕາ ‘‘ອນ຺ໂຕອຄ຺ຄິ ພຫິ ນ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ, ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ອມ຺ເຫຫິ ອຸຠໂຕ ປຏິວິສ຺ສກເຄຫານໍ ອຄ຺ຄິໍ ອທຕ຺ວາ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນ ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍ ກເຖສິ. ອິທໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ກເຖສິ – ‘ອມ຺ມ, ຕວ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິການໍ ອຄຸຓໍ ທິສ຺ວາ ພຫິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ເຄເຫ ຐຕ຺ວາ ມາ ກເຖສິ. ເອວຣູໂປ ຫິ ອຄ຺ຄິສທິໂສ ອຄ຺ຄິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’’ຕິ.

ອຍ຺ຍາ, ເອຕໍ ຕາວ ເອວໍ ໂຫຕຸ, ອິມິສ຺ສາ ປນ ປິຕາ ‘‘ພາຫິຣໂຕ ອຄ຺ຄິ ນ ອນ຺ໂຕ ປເວເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ, ‘‘ກິໍ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ອນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຸເຕ ພາຫິຣໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ອນາຫຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ຕາຕາ, ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນ ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍ ກເຖສິ, ອິທໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ກເຖສິ – ສເຈ ປຏິວິສ຺ສກເຄເຫສຸ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວາ ປຸຣິສາ ວາ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິການໍ ອຄຸຓໍ ກເຖນ຺ຕິ, ເຕຫິ ກຖິຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸໂກ ນາມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ອຄຸຓໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ປຸນ ມາ ກເຖຍ຺ຍາສິ. ‘‘ເອເຕນ ຫິ ອຄ຺ຄິນາ ສທິໂສ ອຄ຺ຄິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເອວໍ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ກາຣເຓ ສາ ນິທ຺ໂທສາວ ອໂຫສິ. ຍຖາ ຈ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ເຕສຸ ປນ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍມ຺ປິ ຫິ ຕສ຺ສາ ປິຕຣາ ‘‘ເຍ ທທນ຺ຕິ, ເຕສໍເຍວ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ‘‘ຍາຈິຕກໍ ອຸປກຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍ ປຏິເທນ຺ຕິ, ເຕສຎ຺ເຎວ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເຍ ນ ເທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ເຍ ຍາຈິຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ປຏິເທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ທທນ຺ຕສ຺ສາປິ ອທທນ຺ຕສ຺ສາປິ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ທລິທ຺ເທສຸ ຎາຕິມິຕ຺ເຕສຸ ສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ເຕ ປຏິທາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ, ເຕສໍ ທາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສຸຂໍ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິເກ ທິສ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສຸຂໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິເກຫິ ປຸເຣຕຣໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ເພຫິ ລທ຺ຘາລທ຺ຘໍ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສຸຂໍ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ສສ຺ສຸສສຸຣສາມິເກຫິ ປຸເຣຕຣໍ ສຍນໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ນ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ເຕສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອຄ຺ຄິ ປຣິຈຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ສສ຺ສຸມ຺ປິ ສສຸຣມ຺ປິ ສາມິກມ຺ປິ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິຍ ອຸຣຄຣາຊານໍ ວິຍ ຈ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອນ຺ໂຕເທວຕາ ນມສ຺ສິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ສສ຺ສຸຎ຺ຈ ສສຸຣຎ຺ຈ ສາມິກຎ຺ຈ ເທວຕາ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສຏ຺ຐິ ອິເມສໍ ທສໂອວາທານໍ ອຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິວຈນໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອໂຘມຸໂຂ ນິສີທິ.

ອຖ ນໍ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ‘‘ກິໍ ເສຏ຺ຐິ ອຎ຺ໂຎປິ ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕຸ ໂທໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ນໍ ນິທ຺ໂທສໍ ອກາຣເຓນ ເຄຫາ ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປສີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ວິສາຂາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ກິຎ຺ຈາປິ ມຍ຺ຫໍ ສສຸຣສ຺ສ ວຈເນນ ປຐມເມວ ຄມນໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປິຕາ ປນ ເມ ອາຄມນກາເລ ມມ ໂທສໂສຘນຕ຺ຖາຍ ມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈ ເມ ນິທ຺ໂທສຠາໂວ ຎາໂຕ, ອິທານິ ຈ ມຍ຺ຫໍ ຄນ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທາສິທາເສ ‘‘ຍານາທີຫິ ສຊ຺ຊາເປຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ກຸຏຸມ຺ພິເກ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ມຍາ ອຊານິຕ຺ວາວ ກຖິຕໍ, ຂມາຫິ ເມ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕາຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຂມິຕພ຺ພໍ ຕາວ ຂມາມິ, ອຫໍ ປນ ພຸທ຺ຘສາສເນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ນສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ຘີຕາ, ນ ມຍໍ ວິນາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວຕ຺ຕາມ, ສເຈ ມມ ຣຸຈິຍາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ລຠາມິ, ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ຍຖາຣຸຈິຍາ ຕວ ສມເຓ ປຏິຊຄ຺ຄາ’’ຕິ ອາຫ.

ວິສາຂາ ທສພລໍ ນິມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ນິເວສນໍ ປເວເສສິ. ນຄ຺ຄສມຓາປິ ສຕ຺ຖຸ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ເຄຫໍ ຄມນຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ວິສາຂາ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ໂພ ສກ຺ກາໂຣ ປຏິຍາທິໂຕ, ສສຸໂຣ ເມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລໍ ປຣິວິສຕູ’’ຕິ ສາສນໍ ເປເສສິ. ອຖ ນໍ ຄນ຺ຕຸກາມໍ ອາຊີວກາ ‘‘ມາ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຄຫປຕິ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ນິວາເຣສຸໍ. ໂສ ‘‘ສຸຓ຺ຫາ ເມ ສຍເມວ ປຣິວິສຕູ’’ຕິ ສາສນໍ ປຫິຓິ. ສາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐິເຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈ ປຸນ ສາສນໍ ເປເສສິ – ‘‘ສສຸໂຣ ເມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓາຕູ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອິທານິ ອຄມນໍ ນາມ ອຕິວິຍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມຕາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸນ ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເຕນ ຫິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ພຫິສາຓິຍາ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸຓາຫີ’’ຕິ. ປຸເຣຕຣເມວສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຓິໍ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິສາຓິຍໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ພຫິສາຓິຍໍ ວາ ນິສີທ, ປຣກຸຏ຺ເຏ ວາ ປຣເສເລ ວາ ປຣຈກ຺ກວາເຬ ວາ ປນ ນິສີທ, ອຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ສກ຺ໂກມິ ຕໍ ມມ ສທ຺ທໍ ສາເວຕຸ’’ນ຺ຕິ ມຫາຊມ຺ພຸໍ ຂນ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາເລນ຺ໂຕ ວິຍ ອມຕວສ຺ສໍ ວສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ອາຣຠິ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ຈ ປນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ປຸຣໂຕ ຐິຕາປິ ປຈ຺ຉໂຕ ຐິຕາປິ ຈກ຺ກວາຬສຕໍ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕາປິ ອກນິຏ຺ຐຠວເນ ຐິຕາປິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ມມຎ຺ເຎວ ໂອໂລເກຕິ, ມຍ຺ຫເມວ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຫິ ຕໍ ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ວິຍ ເຕນ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ອໂຫສິ. ຈນ຺ທສມາ ກິຣ ພຸທ຺ຘາ. ຍຖາ ຈນ຺ໂທ ຄຄນມຊ຺ເຌ ຐິໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຸປຣິ ຈນ຺ໂທ, ມຍ຺ຫໍ ອຸປຣິ ຈນ຺ໂທ’’ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຂາຍຕິ, ເອວເມວ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕານໍ ອຠິມຸເຂ ຐິຕາ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕິ. ອິທໍ ກິຣ ເຕສໍ ອລງ຺ກຕສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊິຕອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຫທຍມໍສໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ທາສຕ຺ຖາຍ ຊາລິສທິເສ ປຸຕ຺ເຕ ກຓ຺ຫາຊິນາສທິສາ ຘີຕໂຣ ມທ຺ທິສທິສາ ປຊາປຕິໂຍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນທານສ຺ສ ຜລໍ. ມິຄາຣເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ຕຖາຄເຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ວິນິວຕ຺ເຕນ຺ເຕ ພຫິສາຓິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ສຫສ຺ສ ນຍປຏິມຓ຺ຑິເຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຈລາຍ ສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ສາຓິກຓ຺ຓໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຓ຺ຫາຍ ຖນໍ ມຸເຂນ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ຕ຺ວໍ ເມ ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາຕາ’’ຕິ ຕໍ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມິຄາຣມາຕາ ນາມ ຊາຕາ. ປຈ຺ຉາຠາເຄ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາປິ ມິຄາໂຣຕິສ຺ສ ນາມມກາສິ.

ມຫາເສຏ຺ຐິ ສຸຓ຺ຫາຍ ຖນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ທ຺ວີສຸ ປາເທສຸ ສິຣສາ ນິປຕິຕ຺ວາ ປາເທ ປາຓີຫິ ຈ ປຣິສມ຺ພາຫນ຺ໂຕ ມຸເຂນ ຈ ປຣິຈຸມ຺ພນ຺ໂຕ ‘‘ມິຄາໂຣ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມິຄາໂຣ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ນາມໍ ສາເວຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຍຕ຺ຖ ນາມ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ ນ ຊານາມິ, ອິທານິ ຈ ເມ ສຸຓິສໍ ນິສ຺ສາຍ ຎາຕໍ, ສພ຺ພາ ອປາຍທຸກ຺ຂາ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ສຸຓິສາ ເມ ອິມໍ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ມມ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ອາຄຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ໂສຫໍ ອຊ຺ຊ ປຊານາມິ, ຍຕ຺ຖ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ;

ອຕ຺ຖາຍ ວຕ ເມ ຠທ຺ທາ, ສຸຓິສາ ຆຣມາຄຕາ’’ຕິ.

ວິສາຂາ ປຸນທິວສຕ຺ຖາຍປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕສິ. ອຖສ຺ສາ ປຸນທິວເສປິ ສສ຺ສຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ເຄຫໍ ສາສນສ຺ສ ວິວຏທ຺ວາຣໍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ພຫູປກາຣາ ເມ ສຸຓິສາ ປສນ຺ນາກາຣມສ຺ສາ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອຕິສ຺ສາ ຠາຣິຍໍ ປສາຘນໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ປສາເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ສລ຺ລຫຸກມສ຺ສາ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖສຸ ປສາຘນໂຍຄ຺ຄໍ ປສາຘນໍ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຆນມຏ຺ຐກໍ ນາມ ປສາຘນໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ນິຏ຺ຐິເຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ວິສາຂໍ ໂສຬສຫິ ຄນ຺ໂຘທກຆເຏຫິ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸເຂ ຐເປຕ຺ວາ ປສາເຘຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣເມວ ຄໂຕ. ວິສາຂາປິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕີ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ອຏ຺ຐ ວເຣ (ມຫາວ. ໓໕໐) ລຠິຕ຺ວາ ຄຄນຕເລ ຈນ຺ທເລຂາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມານາ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ວຸຑ຺ຒິໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ທສ ປຸຕ຺ຕາ ທສ ຘີຕໂຣ ຈ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ທສ ທສ ປຸຕ຺ຕາ ທສ ທສ ຘີຕໂຣ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ເຕສຸປິ ເອເກກສ຺ສ ທສ ທສ ປຸຕ຺ຕາ ທສ ທສ ຘີຕໂຣ ຈາຕິ ເອວມສ຺ສາ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕປນຕ຺ຕສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ວີສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ອຏ຺ຐ ຈ ປາຓສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ວິສາຂາ ວີສຕິ ປຸຕ຺ຕາ, ນຕ຺ຕາ ຈ ຈຕຸໂຣ ສຕາ;

ປນຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐສຫສ຺ສາ, ຊມ຺ພຸທີເປ ສຸປາກຏາ’’ຕິ.

ອາຍຸ ວີສວສ຺ສສຕໍ ອໂຫສິ, ສີເສ ເອກມ຺ປິ ປລິຕໍ ນາມ ນາໂຫສິ, ນິຈ຺ຈໍ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ວິຍ ອໂຫສິ. ຕໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕປນຕ຺ຕປຣິວາຣໍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກຕມາ ເອຕ຺ຖ ວິສາຂາ’’ຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉິຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ? ເຍ ນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ‘‘ອິທານິ ໂຖກໍ ຄຈ຺ຉຕຸ, ຄຈ຺ຉມານາວ ໂນ, ອຍ຺ຍາ ໂສຠຕີ’’ຕິ, ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ. ເຍ ນໍ ຐິຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ນິປນ຺ນໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ‘‘ອິທານິ ໂຖກໍ ນິປຊ຺ຊຕຸ, ນິປນ຺ນາວ ໂນ, ອຍ຺ຍາ, ໂສຠຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ. ອິຕິ ສາ ‘‘ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອສຸກອິຣິຍາປເຖນ ນາມ ນ ໂສຠຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ນ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຂ ປນ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣຕິ. ຣາຊາ ‘‘ວິສາຂາ ກິຣ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄມນເວລາຍ ຖາມໍ ວີມໍສິຕຸກາໂມ ຫຕ຺ຖິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ, ໂສ ໂສຓ຺ຑໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິສາຂາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສາ ປຣິວາຣິຕ຺ຖິໂຍ ປຎ຺ຈສຕາ ເອກຈ຺ຈາ ປລາຍິໍສຸ, ເອກຈ຺ຈາ ນ ປຣິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ຣາຊາ ກິຣ ເຕ, ອຍ຺ເຍ, ພລໍ ວີມໍສິຕຸກາໂມ ຫຕ຺ຖິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ວິສາຂາ ອິມໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ປລາຍິເຕນ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສເຈ ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ໂສຓ຺ຑາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິປຓາເມສິ. ຫຕ຺ຖີ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ຣາຊງ຺ຄເຓ ອຸກ຺ກຸຏິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິໂຕ. ມຫາຊໂນ ສາຘຸກາຣໍ ອທາສິ. ສາປິ ສປຣິວາຣາ ໂສຕ຺ຖິນາ ເຄຫໍ ອຄມາສິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິສາຂາ ມິຄາຣມາຕາ ພຫຸປຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ພຫຸນຕ຺ຕາ ອໂຣຄປຸຕ຺ຕາ ອໂຣຄນຕ຺ຕາ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕາ, ຕາວຕເກສຸ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ເຕສຸ ເອໂກປິ ອນ຺ຕຣາ ມຣຓໍ ປຕ຺ໂຕ ນາມ ນາໂຫສິ. ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ມງ຺ຄເລສຸ ຉເຓສຸ ວິສາຂໍ ປຐມໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຠເຊນ຺ຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ອຸສ຺ສວທິວເສ ມຫາຊເນ ມຓ຺ຑິຕປສາຘິເຕ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ວິສາຂາປິ ນິມນ຺ຕິຕຏ຺ຐາເນ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຠຣຓານິ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ຠຓ຺ຑິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທາສິຍາ ອທາສິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຸສ຺ສໂວ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ອາຣາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວິສາຂາປິ ມິຄາຣມາຕາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ໂຂ ວິສາຂາ ມິຄາຣມາຕາ ອາຠຣຓານິ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ຠຓ຺ຑິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທາສິຍາ ອທາສິ ‘ຫນ຺ທ ເຊ ອິມໍ ຠຓ຺ຑິກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໐໓).

ສາ ກິຣ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອວຣູປໍ ມຫຄ຺ຆໍ ປສາຘນໍ ສີເສ ປຏິມຸກ຺ກໍ ຍາວ ປາທປິຏ຺ຐິໍ ອລງ຺ກາຣໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ນໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ເຎເນວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖິຖາມຘຣາຍ ທາສິຍາ ຫຕ຺ເຖ ອທາສິ. ສາ ເອວ ກິຣ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕນ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ອິມໍ ປສາຘນໍ ຄຓ຺ຫ, ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິກາ ນິວຕ຺ຕນກາເລ ປສາເຘສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ທຕ຺ວາ ຆນມຏ຺ຐກໍ ປສາຘນໍ ປສາເຘຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອສ຺ໂສສິ, ຘມ຺ມສ຺ສວນາວສາເນ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ປກ຺ກາມິ. ສາປິສ຺ສາ ທາສີ ຕໍ ປສາຘນໍ ປມຸຏ຺ຐາ. ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປນ ປກ຺ກນ຺ຕາຍ ປຣິສາຍ ສເຈ ກິຎ຺ຈິ ປມຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປຏິສາເມຕິ. ອິຕິ ໂສ ຕໍ ທິວສໍ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ວິສາຂາ ປສາຘນໍ ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ຄຕາ’’ຕິ. ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ຐເປຫິ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂສປານປສ຺ເສ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຐເປສິ.

ວິສາຂາປິ ສຸປ຺ປິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກຄມິກຄິລານາທີນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ວິຈຣິ. ຕາ ປນ ອຸປາສິກາໂຍ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ທິສ຺ວາ ສປ຺ປິມຘຸເຕລາທີຫິ ອຕ຺ຖິກາ ປກຕິຍາວ ທຫຣາ ຈ ສາມເຓຣາ ຈ ຖາລກາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ທິວເສ ຕເຖວ ກຣິໍສຸ. ອເຖກໍ ຄິລານໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ສຸປ຺ປິຍາ (ມຫາວ. ໒໘໐) ‘‘ເກນຕ຺ໂຖ ອຍ຺ຍສ຺ສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິຈ຺ຉາທນີເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຫຕຸ, ອຍ຺ຍ, ເປເສສ຺ສາມີຕິ ທຸຕິຍທິວເສ ກປ຺ປິຍມໍສໍ ອລຠນ຺ຕີ ອຕ຺ຕໂນ ອູຣຸມໍເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສຕ຺ຖຣິ ປສາເທນ ປາກຕິກສຣີຣາວ ອໂຫສິ. ວິສາຂາປິ ຄິລາເນ ຈ ທຫເຣ ຈ ສາມເຓເຣ ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣູປຈາເຣ ຐິຕາ, ‘‘ອມ຺ມ, ປສາຘນໍ ອາຫຣ ປສາເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສາ ທາສີ ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ປມຸຏ຺ຐາມ຺ຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຫິ, ສເຈ ປນ ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ເຍນ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ, ມາ ອາຫເຣຍ຺ຍາສິ, ອຍ຺ຍສ຺ເສວ ຕໍ ມຍາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຊານາຕິ ກິຣ ສາ ‘‘ກຸລມນຸສ຺ສານໍ ປມຸຏ຺ຐຠຓ຺ຑກໍ ເຖໂຣ ປຏິສາເມຕີ’’ຕິ; ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເຖໂຣປິ ຕໍ ທາສິໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ອາຄຕາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍາຍ ເມ ປສາຘນໍ ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ອາຄຕາມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ເມ ໂສປານປສ຺ເສ ຐປິຕໍ, ຄຈ຺ຉ ນໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ, ‘‘ອຍ຺ຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ເຖນ ອາມຏ຺ຐຠຓ຺ຑກໍ ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ຍາຍ ອນາຫາຣິຍໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ຖາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ວິສາຂາຍ ປຸຏ຺ຐາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ‘‘ອມ຺ມ, ນາຫໍ ມມ ອຍ຺ເຍນ ອາມຏ຺ຐຠຓ຺ຑໍ ປິລນ຺ຘິສ຺ສາມິ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ມຍາ. ອຍ຺ຍານໍ ປນ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ອຸປເນສ຺ສາມິ, ຄຈ຺ຉ, ຕໍ ອາຫຣາຫີ’’ຕິ. ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫຣິ. ວິສາຂາ ຕໍ ອປິລນ຺ຘິຕ຺ວາວ ກມ຺ມາເຣ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຆາເປສິ. ເຕຫິ ‘‘ນວ ໂກຏິໂຍ ອຄ຺ຆຕິ, ຫຕ຺ຖກາຣາປຓິຍໍ ປນສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປສາຘນໍ ຍາເນ ຐປາເປຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕໍ ວິກ຺ກິຓຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຠຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິໍຕຸ ນ ໂກຈິ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ຕຎ຺ຫິ ປສາຘນໍ ປສາເຘຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ທຸລ຺ລຠາ. ປຖວິມຓ຺ຑລສ຺ມິຎ຺ຫິ ຕິສ຺ໂສວ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ລຠິໍສຸ ວິສາຂາ ມຫາອຸປາສິກາ, ພນ຺ຘຸລມລ຺ລເສນາປຕິສ຺ສ ຠຣິຍາ, ມລ຺ລິກາ, ພາຣາຓສີເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາຕິ.

ຕສ຺ມາ ວິສາຂາ ສຍເມວ ຕສ຺ສ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສາຘິກາ ນວ ໂກຏິໂຍ ສກເຏ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ເຍນ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ມມ ປສາຘນໍ ຫຕ຺ເຖນ ອາມຏ຺ຐໍ, ເຕນ ອາມຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ສກ຺ກາ ຕໍ ມຍາ ປິລນ຺ຘິຕຸໍ. ຕໍ ປນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໍ ອຸປເນສ຺ສາມີຕິ ວິກ຺ກິຓາເປນ຺ຕີ ອຎ຺ຎໍ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ອຫເມວ ຕສ຺ສ ມູລໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ກຕຣປຈ຺ຈເຍນ ອຸປເນສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ປາຈີນທ຺ວາເຣ ສງ຺ຆສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ກາຕຸໍ ເຕ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິສາເຂຕິ ‘‘ຍຸຕ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວິສາຂາ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ນວໂກຏີຫິ ຠູມິເມວ ຄຓ຺ຫິ. ອປຣາຫິ ນວໂກຏີຫິ ວິຫາຣໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິ.

ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ຠທ຺ທິຍສ຺ສ ນາມ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣາຠິມຸໂຂ ອໂຫສິ. ປກຕິຍາ ຫິ ສຕ຺ຖາ ວິສາຂາຍ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຊຕວເນ ວສຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຈີນທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພາຣາເມ ວສຕິ. ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍເຍວ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ. ວິສາຂາປິ ຕໍ ທິວສໍ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣາຠິມຸໂຂ ຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຈາຣິກໍ ຄນ຺ຕຸກາມຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ວິສາເຂ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິຫາຣໍ ກາເຣມິ, ນິວຕ຺ຕຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອນິວຕ຺ຕຄມນໍ ອິທໍ ວິສາເຂ’’ຕິ. ສາ ‘‘ອທ຺ຘາ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນໍ ກຎ຺ຈິ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ ຠຄວາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ກຕາກຕວິຊານນກໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍໍ ຣຸຈ຺ຈສິ, ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫ ວິສາເຂ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ກິຎ຺ຈາປິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ປິຍາຍຕິ, ‘‘ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ອິທ຺ຘິມາ, ເອຕໍ ເມ ນິສ຺ສາຍ ກມ຺ມໍ ລຫຸໍ ນິປ຺ຜຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂອໂລເກສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕວ ປຣິວາເຣ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ປຎ຺ຎາສສຏ຺ຐິໂຍຊນານິປິ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ຈ ປາສາຓຕ຺ຖາຍ ຈ ຄຕາ ມນຸສ຺ສາ ມຫນ຺ເຕ ມຫນ຺ເຕ ຣຸກ຺ເຂ ຈ ປາສາເຓ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສເມວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເນວ ສກເຏ ຣຸກ຺ຂປາສາເຓ ອາໂຣເປນ຺ຕາ ກິລມນ຺ຕິ, ນ ອກ຺ໂຂ ຠິຊ຺ຊຕິ. ນ ຈິຣສ຺ເສວ ທ຺ເວຠູມິກໍ ປາສາທໍ ກຣິໍສຸ. ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍໍ ປຎ຺ຈ ຄພ຺ຠສຕານິ, ອຸປຣິຠູມິຍໍ ປຎ຺ຈ ຄພ຺ຠສຕານີຕິ ຄພ຺ຠສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ປາສາໂທ ອໂຫສິ. ອຏ຺ຐກຣີເສ ປຣິສຸທ຺ເຘ ຠູມິຠາເຄ ປາສາທໍ ກາຣາເປສິ, ‘‘ສຸທ຺ຘປາສາໂທ ປນ ນ ໂສຠຕີ’’ຕິ ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ປຘານເວຕ຺ຕເຄຫສຕານິ, ປຎ຺ຈ ຈູຬປາສາທສຕານິ, ປຎ຺ຈ ທີຆມາຬກສຕານິ ກາຣາເປສິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ນວຫິ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ວິສາຂາຍປິ ປາສາເທ ກມ຺ມໍ ນວຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິຕໍ. ປາສາທກູຏໍ ຆນໂກຏ຺ຏິຕຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ເຓເນວ ສຏ຺ຐິອຸທກຆຏຄຓ຺ຫນກໍ ກາຣາເປສິ. ‘‘ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຈ ສຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ຈຕຸມາສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິເຘວ ວສຖ, ປາສາທມຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາເຣ ເອວ ທານໍ ເທຕິ. ອຖສ຺ສາ ເອກາ ສຫາຍິກາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ເອກໍ ວຕ຺ຖໍ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສຫາຍິເກ ອຫໍ ອິມໍ ວຕ຺ຖໍ ຕວ ປາສາເທ ຠູມຕ຺ຖຣຓສງ຺ເຂເປນ ອຕ຺ຖຣິຕຸກາມາ, ອຕ຺ຖຣຓຏ຺ຐານໍ ເມ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘຸ ສຫາຍິເກ, ສເຈ ຕ຺ຍາຫໍ ‘ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວກ຺ຂາມິ, ຕ຺ວໍ ‘ເມ ໂອກາສໍ ອທາຕຸກາມາ’ຕິ ມຎ຺ຎິສ຺ສສິ, ສຍເມວ ປາສາທສ຺ສ ທ຺ເວ ຠູມິໂຍ ຄພ຺ຠສຫສ຺ສຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣຓຏ຺ຐານໍ ຊານາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ວຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຈຣນ຺ຕີ ຕໂຕ ອປ຺ປຕຣມູລໍ ວຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ປາສາເທ ປຸຎ຺ຎຠາຄໍ ລຠາມີ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂຣທນ຺ຕີ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ທິສ຺ວາ, ‘‘ກສ຺ມາ ໂຣທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣ ‘‘ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ອຫໍ ເຕ ອຕ຺ຖຣຓຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ໂສປານປາທມູເລ ປາທໂຘວນຏ຺ຐາເນ ອິມໍ ປາທປຸຎ຺ຉນກໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣາຫິ, ຠິກ຺ຂູ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຐມໍ ເອຕ຺ຖ ປາທໍ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິສິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ວິສາຂາຍ ກິເຣຕໍ ອສລ຺ລກ຺ຂິຕຏ຺ຐານໍ.

ວິສາຂາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ອທາສິ, ອວສານທິວເສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈີວຣສາຏເກ ອທາສິ. ສງ຺ຆນວເກນ ລທ຺ຘຈີວຣສາຏກາ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກາ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສໍ ປຕ຺ຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ອທາສິ. ທານປຣິຈ຺ຈາເຄ ນວ ໂກຏິໂຍ ອຄມໍສຸ. ອິຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ຠູມິຄ຺ຄຫເຓ ນວ ໂກຏິໂຍ, ວິຫາຣສ຺ສ ກາຣາປເນ ນວ, ວິຫາຣມເຫ ນວາຕິ ສພ຺ພາປິ ສຕ຺ຕວີສຕິ ໂກຏິໂຍ ສາ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປຣິຈ຺ຈຊິ. ອິຕ຺ຖິຠາເວ ຐຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ເຄເຫ ວສມານາຍ ເອວຣູໂປ ມຫາປຣິຈ຺ຈາໂຄ ນາມ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ນຕ຺ຖິ. ສາ ວິຫາຣມຫສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕທິວເສ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕປນຕ຺ຕປຣິວຸຕາ ‘‘ຍໍ ຍໍ ມຍາ ປຸພ຺ເພ ປຕ຺ຖິຕໍ, ສພ຺ພເມວ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາສາທໍ ອນຸປຣິຍາຍນ຺ຕີ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາຫິ ມຘຸຣສທ຺ເທນ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ກທາຫໍ ປາສາທໍ ຣມ຺ມໍ, ສຸຘາມຕ຺ຕິກເລປນໍ;

ວິຫາຣທານໍ ທສ຺ສາມິ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ມຍ຺ຫ ປູຣິໂຕ.

‘‘ກທາຫໍ ມຎ຺ຈປີຐຎ຺ຈ, ຠິສິພິມ຺ໂພຫນານິ ຈ;

ເສນາສນຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສາມິ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ມຍ຺ຫ ປູຣິໂຕ.

‘‘ກທາຫໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ, ສຸຈິໍ ມໍສູປເສຈນໍ;

ໂຠຊນທານໍ ທສ຺ສາມິ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ມຍ຺ຫ ປູຣິໂຕ.

‘‘ກທາຫໍ ກາສິກໍ ວຕ຺ຖໍ, ໂຂມກປ຺ປາສິການິ ຈ;

ຈີວຣທານໍ ທສ຺ສາມິ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ມຍ຺ຫ ປູຣິໂຕ.

‘‘ກທາຫໍ ສປ຺ປິນວນີຕໍ, ມຘຸເຕລຎ຺ຈ ຜາຓິຕໍ;

ເຠສຊ຺ຊທານໍ ທສ຺ສາມິ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ມຍ຺ຫ ປູຣິໂຕ’’ຕິ.

ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣຈຍິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ເອຕ຺ຕເກ ອທ຺ຘາເນ ວິສາຂາຍ ຄາຍນໍ ນາມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ, ສາ ອຊ຺ຊ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕປນຕ຺ຕປຣິວຸຕາ ຄາຍມານາ ປາສາທໍ ອນຸປຣິຍາຍຕິ, ກິໍ ນຸ ຂ຺ວສ຺ສາ ປິຕ຺ຕໍ ວາ ກຸປິຕໍ, ອຸທາຫຸ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ ຊາຕາ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍ຺ຫໍ ຘີຕາ ຄາຍຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນສ຺ສາ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ສາ ‘ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນາ ເມ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕາ’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ຕີ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກທາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ຕາຍ ປຕ຺ຖນາ ປຕ຺ຖິຕາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຓິສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ສຸຓິສ຺ສາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

‘‘ອຕີເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອາຍຸ ອໂຫສິ, ຂີຓາສວານໍ ສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ, ນຄຣໍ ຫໍສວຕີ ນາມ, ປິຕາ ສຸນນ຺ໂທ ນາມ ຣາຊາ, ມາຕາ ສຸຊາຕາ ນາມ ເທວີ, ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄອຸປຏ຺ຐາຍິກາ ເອກາ ອຸປາສິກາ ອຏ຺ຐ ວເຣ ຍາຈິຕ຺ວາ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕີ ສາຍໍປາຕໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສາ ເອກາ ສຫາຍິກາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ນິພທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ສາ ຕສ຺ສາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາເສນ ກຖນຎ຺ຈ ວລ຺ລຠຠາວຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ, ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວລ຺ລຕາ ໂຫຕີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘ຠນ຺ເຕ, ເອສາ ອິຕ຺ຖີ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິໍ ໂຫຕີ’’’ຕິ? ‘‘ອຸປຏ຺ຐາຍິການໍ ອຄ຺ຄາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຍິການໍ ອຄ຺ຄາ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປຕ຺ຖນໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ລທ຺ຘຸໍ ສກ຺ກາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ສກ຺ກາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ສາ ສຕ຺ຕາຫໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ໂອສານທິວເສ ຈີວຣສາຏເກ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນາຫໍ ອິມສ຺ສ ທານສ຺ສ ຜເລນ ເທວິສ຺ສຣິຍາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຕ຺ເຖມິ, ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ປເນກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຏ຺ຐ ວເຣ ລຠິຕ຺ວາ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ສມຕ຺ຖານໍ ອຄ຺ຄາ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອິມິສ຺ສາ ປຕ຺ຖນາ’’ຕິ ອນາຄຕໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສປຣິໂຍສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕ຺ວໍ ວິສາຂາ ນາມ ອຸປາສິກາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຏ຺ຐ ວເຣ ລຠິຕ຺ວາ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕີນໍ ອຸປຏ຺ຐາຍິການໍ ອຄ຺ຄາ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສາ ສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ສ຺ເວວ ລທ຺ຘພ຺ພາ ວິຍ ອໂຫສິ.

ສາ ຍາວຕາຍຸກໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕີ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ກິກິສ຺ສ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘີຕານໍ ກນິຏ຺ຐາ ສງ຺ຆທາສີ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ປຣກຸລໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາຫິ ເຊຏ຺ຐຠຄິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລປິ ‘‘ອນາຄເຕ ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຈຕຸປຈ຺ຈຍທາຍິການໍ ອຄ຺ຄາ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕີ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ມຍ຺ຫໍ ສາສເນ ພຫູນິ ປຸຎ຺ຎານິ ອກາສິ. ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ຘີຕາ ຄາຍຕິ, ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນາຍ ປນ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຍຖາ ນາມ ເຉໂກ ມາລາກາໂຣ ນານາປຸປ຺ຜານໍ ມຫນ຺ຕໍ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣ ມາລາຄຸເຓ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ວິສາຂາຍ ນານປ຺ປກາຣານິ ປຸຎ຺ຎານິ ກາຕຸໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໓.

‘‘ຍຖາປິ ປຸປ຺ຜຣາສິມ຺ຫາ, ກຍິຣາ ມາລາຄຸເຓ ພຫູ;

ເອວໍ ຊາເຕນ ມຈ຺ເຈນ, ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜຣາສິມ຺ຫາຕິ ນານປ຺ປກາຣານໍ ປຸປ຺ຜານໍ ຣາສິມ຺ຫາ. ກຍິຣາຕິ ກເຣຍ຺ຍ. ມາລາຄຸເຓ ພຫູຕິ ເອກໂຕ ວຓ຺ຏິກມາລາທິເຠທາ ນານປ຺ປກາຣາ ມາລາວິກຕິໂຍ. ມຈ຺ເຈນາຕິ ມຣິຕພ຺ພສຠາວຕາຍ ‘‘ມຈ຺ໂຈ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ສຕ຺ເຕນ ຈີວຣທານາທິເຠທໍ ພຫຸໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜຣາສິຄ຺ຄຫຓໍ ພຫຸປຸປ຺ຜທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ສເຈ ຫິ ອປ຺ປານິ ປຸປ຺ຜານິ ໂຫນ຺ຕິ, ມາລາກາໂຣ ຈ ເຉໂກ ເນວ ພຫູ ມາລາຄຸເຓ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອເຉໂກ ປນ ອປ຺ເປສຸ ພຫູສຸປິ ປຸປ຺ເຜສຸ ນ ສກ຺ໂກຕິເຍວ. ພຫູສຸ ປນ ປຸປ຺ເຜສຸ ສຕິ ເຉໂກ ມາລາກາໂຣ ທກ຺ໂຂ ກຸສໂລ ພຫູ ມາລາຄຸເຓ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ສເຈ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສທ຺ຘາ ມນ຺ທາ ໂຫຕິ, ໂຠຄາ ຈ ພຫູ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເນວ ສກ຺ໂກຕິ ພຫູນິ ກຸສລານິ ກາຕຸໍ, ມນ຺ທາຍ ຈ ປນ ສທ຺ຘາຍ ມນ຺ເທສຸ ຈ ປນ ໂຠເຄສຸ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອຸຬາຣາຍ ຈ ປນ ສທ຺ຘາຍ ມນ຺ເທສຸ ຈ ໂຠເຄສຸ ນ ສກ຺ໂກຕິເຍວ. ອຸຬາຣາຍ ຈ ປນ ສທ຺ຘາຍ ອຸຬາເຣສຸ ຈ ໂຠເຄສຸ ສຕິ ສກ຺ໂກຕິ. ຕຖາຣູປາ ຈ ວິສາຂາ ອຸປາສິກາ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍຖາປິ…ເປ… ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຸສລໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ວິສາຂາວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ

໙. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣປຎ຺ຫາວຕ຺ຖຸ

ນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ກເຖສິ.

ເຖໂຣ ກິຣ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປຏິສລ຺ລີໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠຄວຕາ ມູລຄນ຺ໂຘ, ສາຣຄນ຺ໂຘ, ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘຕິ ຕໂຍ ອຸຕ຺ຕມຄນ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອນຸວາຕເມວ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂນ ປຏິວາຕໍ. ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຕໍ ຄນ຺ຘຊາຕໍ, ຍສ຺ສ ປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ຕນາ ວິນິຈ຺ຉິເຕນ, ສຕ຺ຖາຣໍເຍວ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ, ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ –

‘‘ຕີຓິມານິ, ຠນ຺ເຕ, ຄນ຺ຘຊາຕານິ, ເຍສໍ ອນຸວາຕເມວ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂນ ປຏິວາຕໍ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ມູລຄນ຺ໂຘ, ສາຣຄນ຺ໂຘ, ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ, ອິມານິ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຕີຓິ ຄນ຺ຘຊາຕານິ. ເຍສໍ ອນຸວາຕເມວ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂນ ປຏິວາຕໍ. ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ກິຎ຺ຈິ ຄນ຺ຘຊາຕໍ ຍສ຺ສ ອນຸວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນຸວາຕປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ? (ອ. ນິ. ໓.໘໐)

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ –

‘‘ອຕ຺ຖານນ຺ທ, ກິຎ຺ຈິ ຄນ຺ຘຊາຕໍ, ຍສ຺ສ ອນຸວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນຸວາຕປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ກຕມໍ ປນ ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄນ຺ຘຊາຕໍ’’? ‘‘ຍສ຺ສ ອນຸວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນຸວາຕປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ?

‘‘ອິຘານນ຺ທ, ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ສີລວາ ໂຫຕິ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ, ວິຄຕມລມຈ຺ເຉເຣນ ເຈຕສາ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ ມຸຕ຺ຕຈາໂຄ ປຍຕປາຓິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄຣໂຕ ຍາຈໂຍໂຄ ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ.

‘‘ຕສ຺ສ ທິສາສຸ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ, ‘ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ’’’ຕິ.

‘‘ເທວຕາປິສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ, ‘ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ທານສໍວິຠາຄຣໂຕ’’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ອານນ຺ທ, ຄນ຺ຘຊາຕໍ, ຍສ຺ສ ອນຸວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນຸວາຕປຏິວາຕມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໐) ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໕໔.

‘‘ນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕິ,

ນ ຈນ຺ທນໍ ຕຄຣມລ຺ລິກາ ວາ;

ສຕຎ຺ຈ ຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕິ,

ສພ຺ພາ ທິສາ ສປ຺ປຸຣິໂສ ປວາຍຕິ. (ອ. ນິ. ໓.໘໐);

໕໕.

‘‘ຈນ຺ທນໍ ຕຄຣໍ ວາປິ, ອຸປ຺ປລໍ ອຖ ວສ຺ສິກີ;

ເອເຕສໍ ຄນ຺ຘຊາຕານໍ, ສີລຄນ຺ໂຘ ອນຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘຕິ ຕາວຕິໍສຠວເນ ປຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກຣຸກ຺ໂຂ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ໂຍຊນສຕິໂກ, ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜານໍ ອາຠາ ປຎ຺ຎາສ ໂຍຊນານິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຄນ຺ໂຘ ໂຍຊນສຕໍ, ໂສປິ ອນຸວາຕເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິວາຕໍ ປນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວຣູໂປປິ ນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕິ. ຈນ຺ທນນ຺ຕິ ຈນ຺ທນຄນ຺ໂຘ. ຕຄຣມລ຺ລິກາ ວາຕິ ອິເມສມ຺ປິ ຄນ຺ໂຘ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສາຣຄນ຺ຘານໍ ອຄ຺ຄສ຺ສ ຫິ ໂລຫິຕຈນ຺ທນສ຺ສາປິ ຕຄຣສ຺ສປິ ມລ຺ລິກາຍປິ ອນຸວາຕເມວ ວາຍຕິ, ໂນ ປຏິວາຕໍ. ສຕຎ຺ຈ ຄນ຺ໂຘຕິ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ປນ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ ສີລຄນ຺ໂຘ ປຏິວາຕເມຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສພ຺ພາ ທິສາ ສປ຺ປຸຣິໂສ ປວາຍຕິ ຍສ຺ມາ ປນ ສປ຺ປຸຣິໂສ ສີລຄນ຺ເຘນ ສພ຺ພາປິ ທິສາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສ ຄນ຺ໂຘ ນ ປຏິວາຕເມຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິວາຕເມຕີ’’ຕິ. ວສ຺ສິກີຕິ ຊາຕິສຸມນາ. ເອເຕສນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຈນ຺ທນາທີນໍ ຄນ຺ຘຊາຕານໍ ຄນ຺ຘໂຕ ສີລວນ຺ຕານໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ສີລຄນ຺ໂຘວ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ອສທິໂສ ອປຏິຠາໂຄຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣປຎ຺ຫາວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣປິຓ຺ຑປາຕທິນ຺ນວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຍໍ ຄນ຺ໂຘຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕທານໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ເຖໂຣ ສຕ຺ຕາຫຈ຺ຈເຍນ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ຣາຊຄເຫ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ປຣິຈາຣິກາ ກກຸຏປາທິນິໂຍ ປຎ຺ຈສຕາ ອຈ຺ຉຣາໂຍ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ປຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕສຕານິ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອາທາຍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຐຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຄຓ຺ຫຖ, ສງ຺ຄຫໍ ໂນ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອຫໍ ທຸຄ຺ຄຕານໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ໂນ ນາເສຖ, ສງ຺ຄຫໍ ໂນ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນປິ ອປຄນ຺ຕຸໍ ອນິຈ຺ຉມານາ ຍາຈນ຺ຕິໂຍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ຊານາຖ, ອປຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິ. ຕາ ເຖຣສ຺ສ ອຈ຺ຉຣສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສນ຺ຖມ຺ຠິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂາ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໂຍ ປລາຍິຕ຺ວາ ເທວໂລກເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ສກ຺ເກນ ‘‘ກຫໍ ຄຕາຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຏ຺ຐາ, ‘‘‘ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທສ຺ສາມາ’ຕິ ຄຕາມ຺ຫາ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ທິນ຺ໂນ ປນ ວາ’’ຕິ? ‘‘ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກເຖສີ’’ຕິ? ‘‘‘ທຸຄ຺ຄຕານໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຫ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ເກນາກາເຣນ ຄຕາ’’ຕິ. ‘‘ອິມິນາວ, ເທວາ’’ຕິ. ສກ຺ໂກ ‘‘ຕຸມ຺ຫາທິສິໂຍ ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ກິໍ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສຍໍ ທາຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ, ຊຣາຊິຓ຺ໂຓ ມຫລ຺ລໂກ ຂຓ຺ຑທນ຺ໂຕ ປລິຕເກໂສ ໂອຕຄ຺ຄສຣີໂຣ ມຫລ຺ລກຕນ຺ຕ ວາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຊມ຺ປິ ເທວຘີຕຣໍ ຕຖາຣູປເມວ ມຫລ຺ລິກໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ເປສກາຣວີຖິໍ ມາເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕໍ ປສາເຣນ຺ໂຕ ອຈ຺ຉິ.

ເຖໂຣປິ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕານໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນຄຣາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພຫິນຄເຣ ເອວ ຕໍ ວີຖິໍ ທິສ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ຊເນ ອທ຺ທສ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ໂກ ຕນ຺ຕໍ ປສາເຣຕິ, ສຸຊາ ຕສຣໍ ວຏ຺ເຏຕິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ມຫລ຺ລກກາເລປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອິເມຫິ ທຸຄ຺ຄຕຕຣາ ນຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ, ອິເມຫິ ທິນ຺ນໍ ອຸຬຸງ຺ກມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາກມຕ຺ຕມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອິເມສໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ເຄຫາຠິມຸໂຂ ອໂຫສິ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຸຊໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ໂຍ ອິໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕ຺ວໍ ອປສ຺ສນ຺ຕີ ວິຍ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ນິສີທ, ຂເຓນ ເຖຣໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຄຫທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕປິ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມເມວ ກໂຣນ຺ຕາ ໂຖກໍ ອາຄມິໍສຸ.

ອຖ ສກ຺ໂກ ‘‘ເຄຫທ຺ວາເຣ ເອໂກ ເຖໂຣ ວິຍ ຐິໂຕ, ອຸປຘາເຣຫິ ຕາວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຖ, ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ຊຓ຺ຓຸການິ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ກຕໂຣ ເຖໂຣ ນຸ ໂຂ ອຍ຺ໂຍ’’ຕິ ໂຖກໍ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ ‘‘ອກ຺ຂີນິ ເມ ຘູມາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນລາເຏ ຫຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ທຸກ຺ຂໍ, ອຍ຺ໂຍ ໂນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຈິຣສ຺ສໍ ເມ ກຸຏິທ຺ວາຣໍ ອາຄໂຕ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ກິຎ຺ຈິ ເຄເຫ’’ຕິ ອາຫ. ສຸຊາ ໂຖກໍ ອາກຸລໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ສາມີ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ອທາສິ. ສກ຺ໂກ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສງ຺ຄຫໍ ໂນ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ເຖໂຣ ‘‘ເອເຕຫິ ທິນ຺ນໍ ສາກໍ ວາ ໂຫຕຸ ກຸຓ຺ຑກມຸຏ຺ຐິ ວາ, ສງ຺ຄຫໍ ເນສໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ໂສ ອນ຺ໂຕຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆຏິໂອທນໍ ນາມ ຆຏິຍາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ໂສ ອໂຫສິ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອເນກສູປພ຺ຍຎ຺ຊໂນ, ສກລໍ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ຄນ຺ເຘນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິ.

ຕທາ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ປຸຣິໂສ ອປ຺ເປສກ຺ໂຂ, ປິຓ຺ຑປາໂຕ ມເຫສກ຺ໂຂ, ສກ຺ກສ຺ສ ໂຠຊນສທິໂສ, ໂກ ນຸ ໂຂ ເອໂສ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ສກ຺ໂກ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠາຣິຍໍ ເຕ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ທຸຄ຺ຄຕານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ເຕນ, ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ໂກຈິເທວ ທຸຄ຺ຄໂຕ ເສນາປຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ວາ ລເຠຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ມຍາ ທຸຄ຺ຄຕຕໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ຕ຺ວໍ ທຸຄ຺ຄໂຕ ເທວໂລເກ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ນາເມຕໍ, ມຍາ ປນ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕໍ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ວຕ຺ຕມາເນ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຈູຬຣຖເທວປຸຕ຺ໂຕ ມຫາຣຖເທວປຸຕ຺ໂຕ ອເນກວຓ຺ຓເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ອິເມ ຕໂຍ ສມານເທວປຸຕ຺ຕາ ມມ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ມຍາ ເຕຊວນ຺ຕຕຣາ. ອຫຎ຺ຫິ ເຕສຸ ເທວປຸຕ຺ເຕສຸ ‘ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມາ’ຕິ ປຣິຈາຣິກາໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ໂອຕິຓ຺ເຓສຸ ປລາຍິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສາມິ. ເຕສຎ຺ຫິ ສຣີຣໂຕ ເຕໂຊ ມມ ສຣີຣໍ ໂອຕ຺ຖຣຕິ, ມມ ສຣີຣໂຕ ເຕໂຊ ເຕສໍ ສຣີຣໍ ນ ໂອຕ຺ຖຣຕິ, ‘ໂກ ມຍາ ທຸຄ຺ຄຕຕໂຣ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ. ‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຍ຺ຫໍ ມາ ເອວໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ທານມທາສີ’’’ຕິ. ‘‘ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທາເນ ທິນ຺ເນ ມຍ຺ຫໍ ກຸສລໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກຸສລກມ຺ມກຣຓໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ປິປ຺ປລິຄຸຫາຍໍ ວິຫຣຕິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐາສິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ເທວຕາສຕານິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິລາຠາຍ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຕານິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ເທວຕາສຕານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ.

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ເປສກາຣວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຕນ຺ຕໍ ວິນາຕິ, ສຸຊາ ອສຸຣກຎ຺ຎາ ຕສຣໍ ປູເຣຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຣາຊຄເຫ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອທ຺ທສາ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ທິສ຺ວາ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆຏິຍາ ໂອທນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ອໂຫສິ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອເນກສູໂປ ອເນກພ຺ຍຎ຺ຊໂນ ອເນກຣສພ຺ຍຎ຺ຊໂນ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ, ຍສ຺ສາຍໍ ເອວຣູໂປ ອິທ຺ຘານຸຠາໂວ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘ສກ຺ໂກ ໂຂ ອຍໍ ເທວານມິນ຺ໂທ’ຕິ ວິທິຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ກຕໍ ໂຂ ເຕ ອິທໍ, ໂກສິຍ, ມາ ປຸນປິ ເອວຣູປມກາສີ’’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ ກສ຺ສປ, ປຸຎ຺ເຎນ ອຕ຺ໂຖ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ປຸຎ຺ເຎນ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ’’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໒໗).

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ວິຫາເຣ ຐິໂຕ ເອວ ຕສ຺ສ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ – ‘‘ປສ຺ສຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕນ ກຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເຕນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສປສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ທິນ຺ໂນ, ຕໍ ທຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກຖໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຕນ ຎາຕນ຺ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ສທິສໍ ນາມ ປິຓ຺ຑປາຕິກໍ ເທວາປິ ມນຸສ຺ສາປິ ປິຫຍນ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ອຸທານໍ ອຸທາເນ’’ສິ. ສຸຕ຺ເຕ ປນ ເອຕ຺ຖກເມວ ອາຄຕໍ –

‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໒໗).

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ປິຓ຺ຑປາຕິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ,

ອຕ຺ຕຠຣສ຺ສ ອນຎ຺ຎໂປສິໂນ;

ເທວາ ປິຫຍນ຺ຕິ ຕາທິໂນ,

ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ສທາ ສຕີມໂຕ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໒໗);

ອິມຎ຺ຈ ປນ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສີລຄນ຺ເຘນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໖.

‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຍໍ ຄນ຺ໂຘ, ຍ຺ວາຍໍ ຕຄຣຈນ຺ທນໍ;

ໂຍ ຈ ສີລວຕໍ ຄນ຺ໂຘ, ວາຕິ ເທເວສຸ ອຸຕ຺ຕໂມ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ປຣິຕ຺ຕປ຺ປມາໂຓ. ໂຍ ຈ ສີລວຕນ຺ຕິ ໂຍ ປນ ສີລວນ຺ຕານໍ ສີລຄນ຺ໂຘ, ໂສ ຕຄຣໍ ວິຍ ໂລຫິຕຈນ຺ທນໍ ວິຍ ຈ ປຣິຕ຺ຕໂກ ນ ໂຫຕິ, ອຕິວິຍ ອຸຬາໂຣ ວິປ຺ຜາຣິໂຕ. ເຕເນວ ກາຣເຓນ ວາຕິ ເທເວສຸ ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ປວໂຣ ເສຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖເມວ ວາຍຕິ, ໂອຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣປິຓ຺ຑປາຕທິນ຺ນວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ໂຄຘິກຕ຺ເຖຣປຣິນິພ຺ພານວຕ຺ຖຸ

ເຕສໍ ສມ຺ປນ຺ນສີລານນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂຄຘິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ອິສິຄິລິປສ຺ເສ ກາຬສິລາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ສາມາຍິກໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ອນຸສ຺ສາຍິກສ຺ສ ໂຣຄສ຺ສ ວເສນ ຕໂຕ ປຣິຫາຍິ. ໂສ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິຫີໂນ, ສຕ຺ຕເມ ວາເຣ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຌານາ ປຣິຫີໂນ, ປຣິຫີນຊ຺ຌານສ຺ສ ໂຂ ປນ ອນິຍຕາ ຄຕິ, ອິທາເນວ ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເກໂສໂຣປນສຕ຺ຖກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ປຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ. ມາໂຣ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕຸກາໂມ, ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣນ຺ຕາ ໂຂ ປນ ຊີວິເຕ ນິຣເປກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ສຈາຫໍ ເອຕໍ ວາເຣສ຺ສາມິ, ນ ເມ ວຈນໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ວາຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ –

‘‘ມຫາວີຣ ມຫາປຎ຺ຎ, ອິທ຺ຘິຍາ ຍສສາ ຊລໍ;

ສພ຺ພເວຣຠຍາຕີຕ, ປາເທ ວນ຺ທາມິ ຈກ຺ຂຸມ.

‘‘ສາວໂກ ເຕ ມຫາວີຣ, ມຣຓໍ ມຣຓາຠິຠູ;

ອາກງ຺ຂຕິ ເຈຕຍຕິ, ຕໍ ນິເສຘ ຊຸຕິນ຺ຘຣ.

‘‘ກຖຎ຺ຫິ ຠຄວາ ຕຸຍ຺ຫໍ, ສາວໂກ ສາສເນ ຣໂຕ;

ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ ເສກ຺ໂຂ, ກາລໍ ກຍິຣາ ຊເນ ສຸຕາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙);

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຖເຣນ ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕໍ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາໂຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວິທິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ເອວຎ຺ຫິ ຘີຣາ ກຸພ຺ພນ຺ຕິ, ນາວກງ຺ຂນ຺ຕິ ຊີວິຕໍ;

ສມູລໍ ຕຓ຺ຫມພ຺ພຸຍ຺ຫ, ໂຄຘິໂກ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙);

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມາໂຣ ປາປິມາ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ຘູມຣາສິ ວິຍ ຕິມິຣປຸຎ຺ໂຊ ວິຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພທິສາສຸ ເຖຣສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສມນ຺ເວສຕິ. ຠຄວາ ຕໍ ຘູມຕິມິຣຠາວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາໂຣ ປາປິມາ ໂຄຘິກສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສມນ຺ເວສຕິ ‘ກຕ຺ຖ ໂຄຘິກສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຕິຏ຺ຐິຕ’ນ຺ຕິ. ອປຕິຏ຺ຐິເຕນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຎ຺ຎາເຓນ ໂຄຘິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ມາໂຣປິ ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐານໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກຸມາຣກວຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ເພລຸວປຓ຺ຑຸວີຓໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ –

‘‘ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຈ ຕິຣິຍໍ, ທິສາ ອນຸທິສາ ສ຺ວຫໍ;

ອນ຺ເວສໍ ນາຘິຄຈ຺ຉາມິ, ໂຄຘິໂກ ໂສ ກຸຫິໍ ຄໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙);

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ –

‘‘ໂຍ ຘີໂຣ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ໂນ, ຌາຍີ ຌານຣໂຕ ສທາ;

ອໂຫຣຕ຺ຕໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊໍ, ຊີວິຕໍ ອນິກາມຍໍ.

‘‘ເຊຕ຺ວານ ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນໍ, ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນພ຺ຠວໍ;

ສມູລໍ ຕຓ຺ຫມພ຺ພຸຍ຺ຫ, ໂຄຘິໂກ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙);

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ມາໂຣ ປາປິມາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສິ –

‘‘ຕສ຺ສ ໂສກປເຣຕສ຺ສ, ວີຓາ ກຈ຺ຉາ ອຠສ຺ສຖ;

ຕໂຕ ໂສ ທຸມ຺ມໂນ ຍກ຺ໂຂ, ຕຕ຺ເຖວນ຺ຕຣຘາຍຖາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙);

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ກິໍ ເຕ, ປາປິມ, ໂຄຘິກສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນນ? ຕສ຺ສ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໗.

‘‘ເຕສໍ ສມ຺ປນ຺ນສີລານໍ, ອປ຺ປມາທວິຫາຣິນໍ;

ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕານໍ, ມາໂຣ ມຄ຺ຄໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຕສນ຺ຕິ ຍຖາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ໂຄຘິໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ເຍ ຈ ເອວໍ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສມ຺ປນ຺ນສີລານນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓສີລານໍ. ອປ຺ປມາທວິຫາຣິນນ຺ຕິ ສຕິອວິປ຺ປວາສສງ຺ຂາເຕນ ອປ຺ປມາເທນ ວິຫຣນ຺ຕານໍ. ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເຫຕຸນາ ຎາເຍນ ກາຣເຓນ ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິຍາ, ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອິມາຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວິມຸຕ຺ຕີຫິ ວິມຸຕ຺ຕານໍ. ມາໂຣ ມຄ຺ຄໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ເອວຣູປານໍ ມຫາຂີຓາສວານໍ ສພ຺ພຖາເມນ ມຄ຺ຄນ຺ໂຕປິ ມາໂຣ ຄຕມຄ຺ຄໍ ນ ວິນ຺ທຕິ ນ ລຠຕິ ນ ປສ຺ສຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຊາຕາຕິ.

ໂຄຘິກຕ຺ເຖຣປຣິນິພ຺ພານວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ຄຣຫທິນ຺ນວຕ຺ຖຸ

ຍຖາ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐານສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຄຣຫທິນ຺ນໍ ນາມ ນິຄຓ຺ຐສາວກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ຈ ຄຣຫທິນ຺ໂນ ຈາຕິ ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ອຸປາສໂກ ພຸທ຺ຘສາວໂກ, ຄຣຫທິນ຺ໂນ ນິຄຓ຺ຐສາວໂກ. ຕໍ ນິຄຓ຺ຐາ ອຠິກ຺ຂຓໍ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ຕວ ສຫາຍກໍ ສິຣິຄຸຕ຺ຕໍ ‘ກິໍ ຕ຺ວໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸປສງ຺ກມສິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ກິໍ ລຠິສ຺ສສີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາ ອມ຺ເຫ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທສ຺ສຕິ, ກິໍ ເອວໍ ໂອວທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຄຣຫທິນ຺ໂນ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຠິກ຺ຂຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕນິສິນ຺ນຏ຺ຐານາທີສຸ ສິຣິຄຸຕ຺ຕໍ ເອວໍ ໂອວທຕິ – ‘‘ສມ຺ມ, ກິໍ ເຕ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ, ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ກິໍ ເຕ ມມ, ອຍ຺ເຍ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕສໍ ທານໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາປິ ພຫູ ທິວເສ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ, ‘‘ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ຐິຕຏ຺ຐານາທີສຸ ເອວໍ ວເທສິ, ‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ມມ, ອຍ຺ເຍ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕສໍ ທານໍ ເທຫີ’ຕິ, ກເຖຫິ ຕາວ ເມ, ຕວ, ອຍ຺ຍາ, ກິໍ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘‘ອໂຫ, ສາມິ, ມາ ເອວໍ ວທ, ມມ ອຍ຺ຍານໍ ອຎ຺ຎາຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມໍ ອິທໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ສພ຺ພໍ ຠພ຺ພາຠພ຺ພໍ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ ວເທສີ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ວເທມີ’’ຕິ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ, ອຕິຠາຣິຍໍ ເຕ ກຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມຍ຺ຫໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອນາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນ, ອຊ຺ຊ ມຍາ ອຍ຺ຍານໍ ຎາຓານຸຠາໂວ ຎາໂຕ, ຄຈ຺ຉ, ສມ຺ມ, ອຍ຺ເຍ, ມມ ວຈເນນ ນິມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ໂສ ນິຄຓ຺ຐານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍໂກ ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ສ຺ວາຕນາຍ ຕຸມ຺ເຫ ນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສິຣິຄຸຕ຺ເຕນ ສາມໍ ຕ຺ວໍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເຕ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ໂນ ກິຈ຺ຈໍ, ສິຣິຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ອມ຺ເຫສຸ ປສນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ.

ສິຣິຄຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ມຫນ຺ຕໍ ນິເວສນໍ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຸຠໂຕ ທີຆໍ ອາວາຏໍ ຂຓາເປຕ຺ວາ ຄູຖກລລສ຺ສ ປູຣາເປສິ. ພຫິອາວາເຏ ທ຺ວີສຸ ປຣິຍນ຺ເຕສຸ ຂາຓຸເກ ໂກຏ຺ຏາເປຕ຺ວາ ເຕສຸ ຣຊ຺ຊຸໂຍ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ອາສນານໍ ປຸຣິມປາເທ ອາວາຏສ຺ສ ປຸຣິມປສ຺ເສ ຐປາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມປາເທ ຣຊ຺ຊຸເກສຸ ຐປາເປສິ. ‘‘ເອວໍ ນິສິນ຺ນກາເລ ເອວໍ ອວໍສິຣາ ປຕິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຍຖາ ອາວາໂຏ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ອາສນານໍ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ທາເປສິ. ມຫນ຺ຕາ ມຫນ຺ຕາ ຈາຏິໂຍ ຐປາເປຕ຺ວາ ກທລິປຓ຺ເຓຫິ ຈ ເສຕປິໂລຕິກາຫິ ຈ ມຸຂານິ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ຕາ ຕຸຈ຺ຉາ ເອວ ເຄຫສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠາເຄ ພຫິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖສປ຺ປິເຕລມຘຸຜາຓິຕປູວຈຸຓ຺ຓມກ຺ຂິຕາ ກຕ຺ວາ ຐປາເປສິ. ຄຣຫທິນ຺ໂນ ປາໂຕວ ຕສ຺ສ ຆຣໍ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ຍານໍ ສກ຺ກາໂຣ ສຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ສມ຺ມ, ສຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ປນ ເອໂສ’’ຕິ. ‘‘ເອຕາສຸ ເອຕ຺ຕິກາສຸ ຈາຏີສຸ ຍາຄຸ, ເອຕ຺ຕິກາສຸ ຠຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຕິກາສຸ ສປ຺ປິຜາຓິຕປູວາທີນິ ປູຣິຕານິ, ອາສນານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄໂຕ ຕສ຺ສ ຄຕກາເລ ປຎ຺ຈສຕາ ນິຄຓ຺ຐາ ອາຄມິໍສຸ. ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ນິຄຓ຺ເຐ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸຣໂຕ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິໂຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ອຕີຕາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຖ, ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຏ຺ຐາເກນ ມຍ຺ຫໍ ກຖິຕໍ. ສເຈ ສພ຺ພໍ ຕຸມ຺ເຫ ຊານາຖ, ມຍ຺ຫໍ ເຄຫໍ ມາ ປວິສິຕ຺ຖ. ມມ ເຄຫໍ ປວິຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ໂວ ເນວ ຍາຄຸ ອຕ຺ຖິ, ນ ຠຕ຺ຕາທີນິ. ສເຈ ອຊານິຕ຺ວາ ປວິສິສ຺ສຖ, ຄູຖອາວາເຏ ໂວ ປາເຕຕ຺ວາ ໂປເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຣິສານໍ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ເອວໍ ເຕສໍ ນິສີທນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາ ອາສນານໍ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ອປເນຍ຺ຍາຖ, ມາ ຕານິ ອສຸຈິນາ ມກ຺ຂຍິໍສູຕິ.

ອຖ ນິຄຓ຺ເຐ ‘‘ອິໂຕ ເອຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ນິຄຓ຺ຐາ ປວິສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສີທິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ອຖ ເນ ມນຸສ຺ສາ ວທິໍສຸ – ‘‘ອາຄເມຖ, ຠນ຺ເຕ, ມາ ຕາວ ນິສີທຖາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ປວິຏ຺ຐານໍ ອຍ຺ຍານໍ ວຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສນມູເລສຸ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອິທໍ ກິຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ອາວາເຏ ປຕິເຕ ‘ມາ, ອາວຸໂສ, ອວເສສາ ອາສເນ ນິສີທນ຺ຕູ’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ມາ ລຠຕູ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ກຖິຕກຖໍ ອມ຺ເຫຫິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ອຖ ສພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສນມູເລ ປຏິປາຏິຍາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຂິປ຺ປໍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ນິສີທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິສິນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາສນານໍ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ນີຫຣິໍສຸ. ນິຄຓ຺ຐາ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ນິສິນ຺ນາ, ຣຊ຺ຊູນໍ ອຸປຣິ ຐປິຕາ ອາສນປາທາ ຠຏ຺ຐາ, ນິຄຓ຺ຐາ ອວໍສິຣາ ອາວາເຏ ປຕິໍສຸ. ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ເຕສຸ ປຕິເຕສຸ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ເຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓຸຕ຺ຕິຓ຺ເຓ ‘‘ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ກສ຺ມາ ນ ຊານາຖາ’’ຕິ ທຓ຺ເຑຫິ ປາເຖຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເອເຕສໍ ວຏ຺ຏິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣາເປສິ. ເຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ຄມນມຄ຺ເຄ ປນ ເຕສໍ ສຸຘາປຣິກມ຺ມກຕໍ ຠູມິໍ ປິຈ຺ຉິລໍ ກາຣາເປສິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ອສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຕິເຕ ປຕິເຕ ປຸນ ໂປຖາເປຕ຺ວາ ‘‘ອລໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຕ ‘‘ນາສິຕມ຺ຫາ ຕຍາ, ນາສິຕມ຺ຫາ ຕຍາ’’ຕິ ກນ຺ທນ຺ຕາ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມໍສຸ.

ຄຣຫທິນ຺ໂນ ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ກຸທ຺ໂຘ ‘‘ນາສິຕມ຺ຫິ ສິຣິຄຸຕ຺ເຕນ, ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕານໍ ສເທວເກ ໂລເກ ຍຖາຣຸຈິຍາ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ເຖ ນາມ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠູເຕ ມມ, ອຍ຺ເຍ, ໂປຖາເປຕ຺ວາ ພ຺ຍສນໍ ປາເປສີ’’ຕິ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ທຓ຺ຑໍ ກາເຣສິ. ອຖສ຺ສ ຣາຊາ ສາສນໍ ເປເສສິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫຖ, ມາ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ເທວ, ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍໂກ ນິຄຓ຺ຐສາວໂກ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕນິສິນ຺ນຏ຺ຐານາທີສຸ ອຠິຓ຺ຫໍ ເອວໍ ວເທສິ – ‘‘ສມ຺ມ, ກິໍ ເຕ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ, ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກິໍ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ອິທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ສເຈ ອິມສ຺ມິໍ ກາຣເຓ ທຓ຺ຑໍ ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຄຣຫທິນ຺ນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ເຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ເທວາ’’ຕິ. ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຊານນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາໂຣຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພໍ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ກິໍ ກາຣຓາ ຕຖາຄຕສາວກສ຺ສ ກເຖສິ. ‘‘ຕຍາ ອາໂຣປິຕທຓ຺ໂຑ ຕຸຍ຺ຫເມວ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ສ຺ເວວ ທຓ຺ຑໍ ປາປິໂຕ, ຕສ຺ເສວ ກຸລູປກາ ໂປເຖຕ຺ວາ ນີຫຏາ.

ໂສ ຕໍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ສິຣິຄຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອກເຖຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອວໍ ວິຈຣິຕຸໍ ມຍ຺ຫໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ເອຕສ຺ສ ກຸລູປການມ຺ປິ ມຍາ ພ຺ຍສນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສິຣິຄຸຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສຫາຍ ສິຣິຄຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ສມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຎາຕິສຸຫຊ຺ຊານໍ ນາມ ກລໂຫປິ ໂຫຕິ ວິວາໂທປິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ກເຖສິ, ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ສມ຺ມ, ຕວ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອກຖນໂຕ ນ ກເຖມີ’’ຕິ. ‘‘ຍໍ, ສມ຺ມ, ກຕໍ, ກຕເມວ ຕໍ ນ ມຍໍ ເມຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸໂຠປິ ເອກຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ນິສີທນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ຄຣຫທິນ຺ນໍ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ເຕ ນິຄຓ຺ເຐຫິ, ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ມມ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ວາ ອຍ຺ຍານໍ ທານໍ ທາຕຸໍ ວາ ກິໍ ເຕ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ໂສປິ ເອຕເມວ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ເຕນສ຺ສ ກຓ຺ຑຸວນຏ຺ຐາເນ ນເຂນ ວິເລຂິຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ, ‘‘ສິຣິຄຸຕ຺ຕ, ຕວ ສຕ຺ຖາ ກິໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອມ຺ໂຠ, ມາ ເອວໍ ວທ, ສຕ຺ຖຸ ເມ ອຊານິຕພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຕີຕາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຕິ, ໂສຬສຫາກາເຣຫິ ສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ເອວໍ ນ ຊານາມິ, ກສ຺ມາ ມຍ຺ຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ນ ກເຖສິ, ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ ຄຈ຺ຉ, ຕວ ສຕ຺ຖາຣໍ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຫິ, ໂຠເຊສ຺ສາມິ, ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມມ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວເທຫີ’’ຕິ.

ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສຫາຍໂກ ຄຣຫທິນ຺ໂນ ຕຸມ຺ເຫ ນິມນ຺ຕາເປຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສ຺ເວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖ, ປຸຣິມທິວເສ ໂຂ ປນ ຕສ຺ສ ກຸລູປການໍ ມຍາ ອິທໍ ນາມ ກຕໍ, ມຍາ ກຕສ຺ສ ປຏິກຣຓມ຺ປິ ນ ຊານາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸກາມຕມ຺ປິ ນ ຊານາມິ, ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕໍ ເຈ, ອຘິວາເສຖ. ໂນ ເຈ, ມາ ອຘິວາສຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ອມ຺ຫາກໍ ກາຕຸ ກາໂມ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອທ຺ທສ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫານໍ ອນ຺ຕເຣ ມຫນ຺ຕໍ ອາວາຏໍ ຂຓາເປຕ຺ວາ ອສີຕິສກຏມຕ຺ຕານິ ຂທິຣທາຣູນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປູຣາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ອງ຺ຄາຣອາວາເຏ ປາເຕຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ’’ຕິ. ປຸນ ອາວຊ຺ເຊສິ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ຄຕປຈ຺ຈຍາ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕໂຕ ອິທໍ ອທ຺ທສ – ‘‘ອຫໍ ອງ຺ຄາຣອາວາເຏ ປາທໍ ປສາເຣສ຺ສາມິ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐປິຕກິລຎ຺ຊໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສຕິ, ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຕ຺ຕໍ ມຫາປທຸມໍ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ, ອຖາຫໍ ປທຸມກຓ຺ຓິກາ ອກ຺ກມນ຺ໂຕ ອາສເນ ນິສີທິສ຺ສາມິ, ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູປິ ຕເຖວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິສ຺ສຕິ, ອຫໍ ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ອນຸໂມທນໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ອນຸໂມທນປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ຈ ຄຣຫທິນ຺ໂນ ຈ ໂສຕາປນ຺ນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຘນຣາສິໍ ສາສເນ ວິກິຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສສິ.

ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອຘິວາສນໍ ຄຣຫທິນ຺ນສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ໂລກເຊຏ຺ຐສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຄຣຫທິນ຺ໂນ ‘‘ອິທານິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫານໍ ອນ຺ຕເຣ ມຫນ຺ຕໍ ອາວາຏໍ ຂຓາເປຕ຺ວາ ອສີຕິສກຏມຕ຺ຕານິ ຂທິຣທາຣູນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປູຣາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ຂທິຣງ຺ຄາຣຣາສີນໍ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຘມາເປຕ຺ວາ ຂທິຣງ຺ຄາຣຣາສິໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອາວາຏມຕ຺ຖເກ ຣຸກ຺ຂປທຣານິ ຐປາເປຕ຺ວາ ກິລຎ຺ເຊນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ໂຄມເຍນ ລິມ຺ປາເປຕ຺ວາ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ທຸພ຺ພລທຓ຺ຑເກ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄມນມຄ຺ຄໍ ກາເຣສິ, ‘‘ເອວໍ ອກ຺ກນ຺ຕອກ຺ກນ຺ຕກາເລ ທຓ຺ຑເກສຸ ຠຄ຺ເຄສຸ ປຣິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍໍ ປຕິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ເຄຫປຈ຺ຉາຠາເຄ ສິຣິຄຸຕ຺ເຕນ ຐປິຕນິຍາເມເນວ ຈາຏິໂຍ ຐປາເປສິ, ອາສນານິປິ ຕເຖວ ປຎ຺ຎາເປສິ. ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ປາໂຕວ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກໂຕ ເຕ, ສມ຺ມ, ສກ຺ກາໂຣ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ສມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ປນ ໂສ’’ຕິ? ‘‘ເອຫິ, ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ສິຣິຄຸຕ຺ເຕນ ທສ຺ສິຕນເຍເນວ ທສ຺ເສສິ. ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ, ສມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເກນ ຫິ ນິມນ຺ຕິເຕ ມຫນ຺ໂຕ ສນ຺ນິປາໂຕ ອໂຫສິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາປິ ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວິປ຺ປກາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາປິ ‘‘ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖາ ມຫາຘມ຺ມເທສນໍ ເທເສສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘວິສຍໍ ພຸທ຺ຘລີລໍ ອຸປຘາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ.

ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຣຫທິນ຺ນສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ໂສ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ອຕີຕາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ຊານາຖ, ສຕ຺ຕານໍ ໂສຬສຫາກາເຣຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຖາ’ຕິ ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຏ຺ຐາເກນ ມຍ຺ຫໍ ກຖິຕໍ. ສເຈ ຊານາຖ, ມຍ຺ຫໍ ເຄຫໍ ມາ ປວິສິຕ຺ຖ. ປວິຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ໂວ ເນວ ຍາຄຸ ອຕ຺ຖິ, ນ ຠຕ຺ຕາທີນິ, ສພ຺ເພ ໂຂ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ເອຖ ຠຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ອາຄຕານໍ ວຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ? ‘‘ເອເກກສ຺ສ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນກາເລ ປຈ຺ຉາ ອຎ຺ເຎນ ອາຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍໍ ປຕິຕໍ ທິສ຺ວາ ອວເສສາ ນ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອເກກເມວ ປາເຕຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອກໂກວ ປາຍາສິ. ຄຣຫທິນ຺ໂນ ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ປຕ຺ວາ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ‘‘ປຸຣໂຕ ຍາຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອງ຺ຄາຣກາສຸມຕ຺ຖເກ ປາທໍ ປສາເຣສິ, ກິລຎ຺ຊໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຕ຺ຕານິ ປທຸມານິ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ປທຸມກຓ຺ຓິກາ ອກ຺ກມນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ, ຠິກ຺ຂູປິ ຕເຖວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຄຣຫທິນ຺ນສ຺ສ ກາຍໂຕ ຑາໂຫ ອຸຏ຺ຐຫິ.

ໂສ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິຣິຄຸຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ເມ ຕາຓໍ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ເຄເຫ ຍາຄຸ ວາ ຠຕ຺ຕາທີນິ ວາ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກໂຣມີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຫໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຄຫານໍ ອນ຺ຕເຣ ມຫນ຺ຕໍ ອາວາຏໍ ອງ຺ຄາຣສ຺ສ ປູຣໍ ກາເຣສິໍ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ປາເຕຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາປທຸມານິ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສພ຺ເພ ປທຸມກຓ຺ຓິກາ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສິນ຺ນາ, ອິທານິ ກິໍ ກໂຣມິ, ສາມີ’’ຕິ? ນນຸ ຕ຺ວໍ ອິທາເນວ ມຍ຺ຫໍ ‘‘‘ເອຕ຺ຕິກາ ຈາຏິໂຍ, ເອຕ຺ຕິກາ ຍາຄຸ, ເອຕ຺ຕການິ ສຕ຺ຕາທີນີ’ຕິ ທສ຺ເສສີ’’ຕິ. ‘‘ມຸສາ ຕໍ, ສາມິ, ຕຸຈ຺ຉາວ ຈາຏິໂຍ’’ຕິ. ໂຫຕຸ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາສຸ ຈາຏີສຸ ຍາຄຸອາທີນິ ໂອໂລເກຫີ’’ຕິ. ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ເຕນ ຍາສຸ ຈາຏີສຸ ‘‘ຍາຄູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕາ ຍາຄຸຍາ ປູຣຍິໍສຸ, ຍາສຸ ‘‘ຠຕ຺ຕາທີນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕາ ຠຕ຺ຕາທີນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓາວ ອເຫສຸໍ. ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາວ ຄຣຫທິນ຺ນສ຺ສ ສຣີຣໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ປຣິປູຣິຕໍ, ຈິຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນໍ. ໂສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ອນຸໂມທນໍ ກາເຣຕຸກາໂມ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໂນ ອຠາເວເນວ ມມ ສາວການໍ ພຸທ຺ຘສາສນສ຺ສ ຄຸຓໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸວິຣຫິຕາ ຫິ ອນ຺ຘາ ນາມ, ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ ສຈກ຺ຂຸກາ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໕໘.

‘‘ຍຖາ ສງ຺ກາຣຘານສ຺ມິໍ, ອຸຊ຺ຌິຕສ຺ມິໍ ມຫາປເຖ;

ປທຸມໍ ຕຕ຺ຖ ຊາເຍຖ, ສຸຈິຄນ຺ຘໍ ມໂນຣມໍ.

໕໙.

‘‘ເອວໍ ສງ຺ກາຣຠູເຕສຸ, ອນ຺ຘຠູເຕ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ;

ອຕິໂຣຈຕິ ປຎ຺ຎາຍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວໂກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສງ຺ກາຣຘານສ຺ມິນ຺ຕິ ສງ຺ກາຣຐານສ຺ມິໍ, ກຈວຣຣາສິມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຊ຺ຌິຕສ຺ມິໍ ມຫາປເຖຕິ ມຫາມຄ຺ເຄ ຉຑ຺ຑິຕສ຺ມິໍ. ສຸຈິຄນ຺ຘນ຺ຕິ ສຸຣຠິຄນ຺ຘໍ. ມໂນ ເອຕ຺ຖ ຣມຕີຕິ ມໂນຣມໍ. ສງ຺ກາຣຠູເຕສູຕິ ສງ຺ກາຣມິວ ຠູເຕສຸ. ປຸຖຸຊ຺ຊເນຕິ ປຸຖູນໍ ກິເລສານໍ ຊນນໂຕ ເອວໍລທ຺ຘນາເມ ໂລກິຍມຫາຊເນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ນາມ ມຫາປເຖ ຉຑ຺ຑິເຕ ສງ຺ກາຣຣາສິມ຺ຫິ ອສຸຈິເຊຄຸຈ຺ຉິຍປຏິກູເລປິ ສຸຈິຄນ຺ຘໍ ປທຸມໍ ຊາເຍຖ, ຕໍ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີນໍ ມໂນຣມໍ ປິຍໍ ມນາປໍ ອຸປຣິມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐານາຣຫເມວ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວເມວ ສງ຺ກາຣຠູເຕສຸປິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ຊາໂຕ ນິປ຺ປຎ຺ຎສ຺ສ ມຫາຊນສ຺ສ ອຈກ຺ຂຸກສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາພເລນ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ເຕນປິ, ກໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນານິ ອາຣາເຘຕ຺ວາປິ ອຕິໂຣຈຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວໂກ ຫິ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຘຠູເຕ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຣຈຕິ ວິໂຣຈຕິ ໂສຠຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຄຣຫທິນ຺ໂນ ຈ ສິຣິຄຸຕ຺ໂຕ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘນໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ວິປ຺ປກິຣິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣມຄມາສິ. ຠິກ຺ຂູ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ນາມ, ຕຖາຣູປໍ ນາມ ຂທິຣງ຺ຄາຣຣາສິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປທຸມານິ ອຸຏ຺ຐຫິໍສູ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ – ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ມມ ເອຕຣຫິ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ອງ຺ຄາຣຣາສິມ຺ຫາ ປທຸມານິ ອຸຏ຺ຐິຕານິ, ອປຣິປກ຺ເກ ຎາເຓ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສປິ ເມ ອຸຏ຺ຐຫິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກທາ, ຠນ຺ເຕ, ອາຈິກ຺ຂຖ ໂນ’’ຕິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ –

‘‘ກາມໍ ປຕາມິ ນິຣຍໍ, ອຸທ຺ຘໍປາໂທ ອວໍສິໂຣ;

ນານຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຫນ຺ທ ປິຓ຺ຑໍ ປຏິຄ຺ຄຫາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໔໐) –

ອິທໍ ຂທິຣງ຺ຄາຣຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖສີຕິ.

ຄຣຫທິນ຺ນວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

ປຸປ຺ຜວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຕ຺ໂຖ ວຄ຺ໂຄ.

໕. ພາລວຄ຺ໂຄ

໑. ອຎ຺ຎຕຣປຸຣິສວຕ຺ຖຸ

ທີຆາ ຊາຄຣໂຕ ຣຕ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປເສນທິໂກສລຎ຺ເຈວ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຈ ປຸຣິສໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຣາຊາ ກິຣ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເອກສ຺ມິໍ ຉຓທິວເສ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ສພ຺ພເສຕໍ ເອກໍ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ ນາມ ຫຕ຺ຖິໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ມຫນ຺ເຕນ ຣາຊານຸຠາເວນ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣຕິ. ອຸສ຺ສາຣຓາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ໂປຖິຍມາໂນ ມຫາຊໂນ ປລາຍນ຺ໂຕ ຄີວໍ ປຣິວຏ຺ເຏຕ຺ວາປິ ໂອໂລເກຕິເຍວ. ຣາຊູນໍ ກິຣ ສຸທິນ຺ນທານສ຺ເສຕໍ ຜລໍ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສາປິ ທຸຄ຺ຄຕປຸຣິສສ຺ສ ຠຣິຍາ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິຕເລ ຐິຕາ ເອກໍ ວາຕປານກວາຏໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາວ ອປຄຈ຺ຉິ. ຣຎ຺ໂຎ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວລາຫກນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ປຕນາກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຂິປ຺ປໍ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອກໍ ວິສ຺ສາສກໍ ອມຈ຺ຈໍ ອາຫ – ‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ເຕ ມຍາ ໂອໂລກິຕປາສາໂທ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ເຖກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອທ຺ທສາ’’ຕິ? ‘‘ອທ຺ທສໍ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕສ຺ສາ ສສາມິກອສາມິກຠາວໍ ຊານາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສສາມິກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ‘‘ສສາມິກາ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ຣຎ຺ຎາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕສ຺ສາ ສາມິກໍ ປກ຺ໂກສາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ເອຫິ, ໂຠ, ຣາຊາ ຕໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ຠຣິຍໍ ເມ ນິສ຺ສາຍ ຠເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ມໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອລໍ, ເທວ, ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຸງ຺ກໍ ທທາມິ, ຆເຣເຍວ ເມ ຊີວິກາ ໂຫຕູ’’ຕິ. ‘‘ຕວ ສຸງ຺ເກນ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມໍ ອຸປຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຜລກຎ຺ຈ ອາວຸຘຎ຺ຈ ທາເປສິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ກຎ຺ຈິເທວສ຺ສ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຆາເຕຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ມຣຓຠຍຠີໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາສິ.

ຣາຊາ ຕສ຺ສ ໂທສໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ກາມປຣິຬາເຫ ວຑ຺ຒນ຺ເຕ ‘‘ເອກມສ຺ສ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຣາຊາຓໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ ອິໂຕ ໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ນທິຍາ ອສຸກຏ຺ຐານໍ ນາມ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຍໍ ມມ ນ຺ຫານເວລາຍ ກຸມຸທຸປ຺ປລານິ ເຈວ ອຣຸຓວຕີມຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ອາຫຣ. ສເຈ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນາຄຈ຺ຉສິ, ອາຓໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເສວໂກ ກິຣ ຈຕູຫິປິ ທາເສຫິ ປຕິກິຏ຺ຐຕໂຣ. ຘນກ຺ກີຕາທໂຍ ຫິ ທາສາ ‘‘ສີສໍ ເມ ຣຸຊ຺ຊຕິ, ປິຏ຺ຐິ ເມ ຣຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິເຍວ. ເສວກສ຺ເສຕໍ ນຕ຺ຖິ, ອາຓຕ຺ຕກມ຺ມໍ ກາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ‘‘ອວສ຺ສໍ ມຍາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ກຸມຸທຸປ຺ປເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຸຓວຕີມຕ຺ຕິກາ ນາມ ນາຄຠວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຫໍ ກຸຫິໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ມຣຓຠຍຠີໂຕ ເວເຄນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠທ຺ເທ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ເມ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຸທ຺ຘນມຕ຺ຖເກ, ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຍາວ ຠຕ຺ຕໍ ໂອຕຣຕິ, ຕາວ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸຬຸງ຺ເກນ ກຎ຺ຊິກໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ຍຖາລທ຺ເຘນ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ອລ຺ລເມວ ຠຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉິຍໍ ໂອປີເຬຕ຺ວາ ອາທາຍ ໂຍຊນິກໍ ມຄ຺ຄໍ ປກ຺ຂນ຺ໂທ, ຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ກໍ ອໂຫສິ. ໂສ ອນຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາວ ໂຖກໍ ຠຕ຺ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ເອກໍ ອທ຺ຘິກໍ ທິສ຺ວາ ມຍາ ອປເນຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ໂຖກໍ ອນຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ ຠຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖິ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊ ສາມີຕິ. ໂສ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິ. ອິຕໂຣປິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກໍ ຠຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິໍ ອຸທເກ ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສທ຺ເທນ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນທີປເທເສ ອຘິວຕ຺ຖາ ນາຄາ ສຸປຓ຺ຓາ ເທວຕາ ຈ ວຈນໍ ເມ ສຸຓນ຺ຕຸ, ຣາຊາ ມຍ຺ຫໍ ອາຓໍ ກາຕຸກາໂມ ‘ກຸມຸທຸປ຺ປເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຸຓວຕີມຕ຺ຕິກໍ ອາຫຣາ’ຕິ ມໍ ອາຓາເປສິ, ອທ຺ຘິກມນຸສ຺ສສ຺ສ ຈ ເມ ຠຕ຺ຕໍ ທິນ຺ນໍ, ຕໍ ສຫສ຺ສານິສໍສໍ, ອຸທເກ ມຈ຺ຉານໍ ທິນ຺ນໍ, ຕໍ ສຕານິສໍສໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ປຸຎ຺ຎຜລໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ທມ຺ມິ, ມຍ຺ຫໍ ກຸມຸທຸປ຺ປເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຸຓວຕີມຕ຺ຕິກໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸສ຺ສາເວສິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິວຕ຺ໂຖ ນາຄຣາຊາ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫລ຺ລກເວເສນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ວເທສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ປຸນປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຕໍ ປຕ຺ຕິໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ປຸນປິ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ເທມິ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ໂສ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ປຕ຺ຕິໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ກຸມຸທຸປ຺ປເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຸຓວຕີມຕ຺ຕິກໍ ອທາສິ.

ຣາຊາ ປນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມນຸສ຺ສາ ນາມ ພຫຸມາຍາ, ສເຈ ໂສ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ລເຠຍ຺ຍ, ກິຈ຺ຈໍ ເມ ນ ນິປ຺ຜຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ. ໂສ ກາລສ຺ເສວ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ມຸທ຺ທິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຫຣາເປສິ. ອິຕໂຣປິ ປຸຣິໂສ ຣຎ຺ໂຎ ນ຺ຫານເວລາຍເມວາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ອລຠນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣປາລໍ ປກ຺ໂກເສຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ວິວຣາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ວິວຣິຕຸໍ, ຣາຊາ ກາລສ຺ເສວ ມຸທ຺ທິກໍ ທຕ຺ວາ ຣາຊເຄຫໍ ອາຫຣາເປສີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ຣາຊທູໂຕ ອຫໍ, ທ຺ວາຣໍ ວິວຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ອລຠນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ ເມ ອິທານິ ຊີວິຕໍ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທ຺ວາຣສ຺ສ ອຸປຣິອຸມ຺ມາເຣ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສູປຣິ ປຸປ຺ຜານິ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ນຄຣວາສິໂນ ຣຎ຺ໂຎ ມຍາ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຕຠາວໍ ຊານາຖ, ຣາຊາ ມໍ ອກາຣເຓນ ວິນາເສຕຸກາໂມ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຣວິຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ນາມ ມຸທຸຫທຍາ, ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານມກາສິ. ອິເມ ຫິ ນາມ ສຕ຺ຕາ ສຸຂິຕກາເລ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວມ຺ປິ ອຊານິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂາຠິຠູຕກາເລ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສປິ ‘‘ເມ ອຎ຺ຎໍ ຕາຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖ ຣຎ຺ໂຎປິ ຕໍ ຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ກາມປຣິຬາໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ວິຠາຕກ຺ຂເຓເຍວ ຕໍ ປຸຣິສໍ ຆາຕາເປຕ຺ວາ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓເຍວ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິກາຍ ໂລຫກຸມ຺ຠິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຣິສາ ປກ຺ກຸຖິຕາຍ ອຸກ຺ຂລິຍາ ຕຓ຺ຑຸລາ ວິຍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຈມານາ ຕິໍສາຍ ວສ຺ສສຫສ຺ເສຫິ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ປຕ຺ວາ ອປເຣຫິ ຕິໍສາຍ ວສ຺ສສຫສ຺ເສຫິ ປຸນ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເອເກກໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ຕຸກາມາ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ເອເກກໍ ອກ຺ຂຣໍ ວຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂລຫກຸມ຺ຠິເມວ ປວິຏ຺ຐາ. ຣາຊາ ນິທ຺ທໍ ອລຠນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠີໂຕ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕມານໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸທາຫຸ ເມ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ, ອຸທາຫຸ ເມ ຣຊ຺ຊໍ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ອກ຺ຂີນິ ນິມີເລຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍ ເອວ ປຸໂຣຫິຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍາ ມຊ຺ຌິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ມຫນ຺ຕາ ເຠຣວສທ຺ທາ ສຸຕາ, ‘ຣຊ຺ຊສ຺ສ ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ວາ ມຍ຺ຫໍ ວາ ກສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ນ ຊານາມິ, ເຕນ ເມ ຕ຺ວໍ ປກ຺ໂກສາປິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາຣາຊ, ກິໍ ເຕ ສທ຺ທາ ສຸຕາຕິ? ‘‘ອາຈຣິຍ, ທຸ-ອິຕິ ສ-ອິຕິ ນ-ອິຕິ ໂສ-ອິຕີຕິ ອິເມ ສທ຺ເທ ອສ຺ໂສສິໍ, ອິເມສໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ອຸປຘາເຣຫີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ມຫາອນ຺ຘກາຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ວິຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ‘‘ນ ຊານາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປນ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ເມ ປຣິຫາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຠາຍິຕ຺ວາ ‘‘ຠາຣິຍໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ? ‘‘ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ເຕ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ໂສ ທ຺ວິຄຸຓໍ ຠີໂຕ, ‘‘ອາຈຣິຍ, ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ປນ ປຏິຆາຕກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ມາ ຠາຍິ, ອຫໍ ຕໂຍ ເວເທ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ສພ຺ພສຕຍຎ຺ຎໍ ຍຊິຕ຺ວາ ຊີວິຕໍ ລຠິສ຺ສສິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ຫຕ຺ຖິສຕໍ ອສ຺ສສຕໍ ອຸສຠສຕໍ ເຘນຸສຕໍ ອຊສຕໍ ອຸຣພ຺ຠສຕໍ ກຸກ຺ກຸຏສຕໍ ສູກຣສຕໍ ທາຣກສຕໍ ທາຣິກາສຕນ຺ຕິ ເອວໍ ເອເກກໍ ປາຓຊາຕິໍ ສຕໍ ສຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ມິຄຊາຕິເມວ ຄຓ຺ຫາເປສ຺ສາມິ, ‘ອຕ຺ຕໂນ ຂາທນີຍເມວ ຄຓ຺ຫາເປຕີ’ຕິ ວກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສມນຸສ຺ເສປິ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ຣາຊາ ‘‘ມມ ຊີວິຕເມວ ມຍ຺ຫໍ ລາໂຠ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພປາເຓ ສີຆໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອາຓຕ຺ຕມນຸສ຺ສາ ອຘິກຕຣໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ໂກສລສໍຍຸຕ຺ເຕ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ມຫາຍຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຈ ຈ ອຸສຠສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈ ວຈ຺ຉຕຣສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈ ວຈ຺ຉຕຣິສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈ ອຊສຕານິ ປຎ຺ຈ ຈ ອຸຣພ຺ຠສຕານິ ຖູຓູປນີຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ. ເຍປິສ຺ສ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ທາສາຕິ ວາ ເປສ຺ສາຕິ ວາ ກມ຺ມກຣາຕິ ວາ, ເຕປິ ທຓ຺ຑຕຊ຺ຊິຕາ ຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ອສ຺ສຸມຸຂາ ຣຸທມານາ ປຣິກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໐).

ມຫາຊໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕຘີຕຸຎາຕີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິເທວມາໂນ ມຫາສທ຺ທມກາສິ, ມຫາປຖວີອຸນ຺ທ຺ຣິຍນສທ຺ໂທ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຖ ມລ຺ລິກາ ເທວີ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອປາກຕິການິ, ກິລນ຺ຕຣູປານິ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກິໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ມລ຺ລິເກ, ຕ຺ວໍ ມມ ກຓ຺ຓມູເລນ ອາສິວິສມ຺ປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປເນຕໍ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ເມ ເອວຣູໂປ ນາມ ສທ຺ໂທ ສຸໂຕ, ສ຺ວາຫໍ ປຸໂຣຫິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ເຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສພ຺ພສຕຍຎ຺ຎໍ ຍຊິຕ຺ວາ ຊີວິຕໍ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມມ ຊີວິຕເມວ ມຍ຺ຫໍ ລາໂຠ’’ຕິ ອິເມ ປາເຓ ຄຓ຺ຫາເປສິນ຺ຕິ. ມລ຺ລິກາ ເທວີ, ‘‘ອນ຺ຘພາໂລສິ, ມຫາຣາຊ, ກິຎ຺ຈາປິ ມຫາຠກ຺ໂຂສິ, ອເນກສູປພ຺ຍຎ຺ຊນວິກຕິກໍ ໂທຓປາກໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊສິ, ທ຺ວີສຸ ຣຏ຺ເຐສຸ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ປຎ຺ຎາ ປນ ເຕ ມນ຺ທາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ວເທສິ, ເທວີ’’ຕິ? ‘‘ກຫໍ ຕຍາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມຣເຓນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຊີວິຕລາໂຠ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ອນ຺ຘພາລສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸປຣິ ທຸກ຺ຂໍ ຂິປສິ, ຘຸຣວິຫາເຣ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ ອຕີຕາທີສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາໂຓ ສຕ຺ຖາ ວສຕິ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ໂສວາທໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ສລ຺ລຫຸເກຫິ ຍາເນຫິ ມລ຺ລິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຫນ຺ທ ກຸໂຕ ນຸ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອາຄຈ຺ຉສິ ທິວາ ທິວສ຺ສາ’’ຕິ ປຐມຕຣໍ ອາລປິ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີເຍວ ນິສີທິ. ຕໂຕ ມລ຺ລິກາ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຣຎ຺ຎາ ກິຣ ມຊ຺ຌິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ສທ຺ໂທ ສຸໂຕ. ອຖ ນໍ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ປຸໂຣຫິໂຕ ‘ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ເຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິຆາຕຕ຺ຖາຍ ສພ຺ພສເຕ ປາເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄລໂລຫິເຕນ ຍຎ຺ເຎ ຍຊິເຕ ຊີວິຕໍ ລຠິສ຺ສສີ’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ປາເຓ ຄຓ຺ຫາເປສິ, ເຕນາຍໍ ມຍາ ອິຘານີໂຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິນ຺ຕິ ເຕ ສທ຺ໂທ ສຸໂຕ’’ຕິ? ໂສ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕນິຍາເມເນວ ອາຈິກ຺ຂິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ເອໂກຠາໂສ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘‘ມາ ຠາຍິ, ມຫາຣາຊ, ຕວ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ປາປກມ຺ມິໂນ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂໍ ອາວີກໂຣນ຺ຕາ ເອວມາຫໍສູ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເຕຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຕສໍ ກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິຕຸໍ ‘‘ເຕນ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ສຸຓາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸເກສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວີສຕິຍາ ຂີຓາສວສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ພາຣາຓສິມຄມາສິ. ພາຣາຓສິວາສິໂນ ທ຺ເວປິ ຕໂຍປິ ພຫຸຕຣາປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກທານໍ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ຕທາ ພາຣາຓສິຍໍ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕາ ສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ພຫຸຘນໍ, ເຕນ ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ເອວຣູເປ ພຸທ຺ເຘ ຈາຣິກໍ ຈຣມາເນ ທານໍ ທສ຺ສາມ, ສີລໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມ, ປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອໂກປິ ອວຕ຺ວາ ເຕສຸ ເອໂກ ຕາວ ເອວມາຫ – ‘‘ຕິຂິຓສຸຣໍ ປິວນ຺ຕາ ມຘຸຣມໍສໍ ຂາທນ຺ຕາ ວິຈຣິສ຺ສາມ, ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ຊີວິຕຜລ’’ນ຺ຕິ. ອປໂຣປິ ເອວມາຫ – ‘‘ເທວສິກໍ ຕິວສ຺ສິກຄນ຺ຘສາລິຠຕ຺ຕໍ ນານຄ຺ຄຣເສຫິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ວິຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອປໂຣປິ ເອວມາຫ – ‘‘ນານປ຺ປກາຣໍ ປູວຂຊ຺ຊກວິກຕິໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕາ ວິຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອປໂຣປິ ເອວມາຫ – ‘‘ສມ຺ມາ ມຍໍ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ກຣິສ຺ສາມ, ‘ຘນໍ ທສ຺ສາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນິຈ຺ຉມານາ ອິຕ຺ຖີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຘເນນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ປາຣທາຣິກກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ສາຘູ’’ຕິ ສພ຺ເພວ ຕສ຺ສ ກຖາຍ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ເຕ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠິຣູປານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ຘນໍ ເປເສຕ຺ວາ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ປາຣທາຣິກກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາວເສເສນ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິກາຍ ໂລຫກຸມ຺ຠິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕິໍສາຍ ວສ຺ສສຫສ຺ເສຫິ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ປຕ຺ວາ ປຸນປິ ຕິໍສາຍ ວສ຺ສສຫສ຺ເສຫິ ໂລຫກຸມ຺ຠິມຸຂໍ ປຕ຺ວາ ເອເກກໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ເອເກກໍ ອກ຺ຂຣໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ, ໂລຫກຸມ຺ຠິເມວ ປວິຏ຺ຐາ. ‘‘ວເທຫິ, ມຫາຣາຊ, ປຐມໍ ເຕ ກິໍ ສທ຺ໂທ ນາມ ສຸໂຕ’’ຕິ? ‘‘ທຸ-ອິຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕນ ອປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຄາຖໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ –

‘‘ທຸຊ຺ຊີວິຕມຊີວິມ຺ຫ, ເຍ ສນ຺ເຕ ນ ທທມ຺ຫເສ;

ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ໂຠເຄສຸ, ທີປໍ ນາກມ຺ຫ ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໕໓; ເປ. ວ. ໘໐໔);

ອຖ ຣຎ຺ໂຎ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕ຺ວາ, ‘‘ກິໍ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ທຸຕິຍສທ຺ໂທ ຕຕິຍສທ຺ໂທ ຈຕຸຕ຺ຖສທ຺ໂທ ສຸໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອວເສສໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ –

‘‘ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ສພ຺ພໂສ;

ນິຣເຍ ປຈ຺ຈມານານໍ, ກທາ ອນ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ນຕ຺ຖິ ອນ຺ໂຕ ກຸໂຕ ອນ຺ໂຕ, ນ ອນ຺ໂຕ ປຏິທິສ຺ສຕິ;

ຕທາ ຫິ ປກຕໍ ປາປໍ, ມມ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ມາຣິສາ.

‘‘ໂສຫໍ ນູນ ອິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ໂຍນິໍ ລທ຺ຘານ ມານຸສິໍ;

ວທຎ຺ຎູ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ, ກາຫາມິ ກຸສລໍ ພຫຸ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໕໔-໕໖; ເປ. ວ. ໘໐໒, ໘໐໓, ໘໐໕) –

ປຏິປາຏິຍາ ອິມາ ຄາຖາ ວຕ຺ວາ ຕາສໍ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ເອເກກໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ຕຸກາມາປິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ເອກກເມວ ອກ຺ຂຣໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ໂລຫກຸມ຺ຠິເມວ ປວິຏ຺ຐາ’’ຕິ ອາຫ.

ຣຎ຺ຎາ ກິຣ ປເສນທິໂກສເລນ ຕສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ສຸຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕ ເຫຏ຺ຐາ ຠສ຺ສນ຺ຕິ ເອວ, ອຊ຺ຊາປິ ເອກໍ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ຕໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕິທໍ ປາຣທາຣິກກມ຺ມໍ ນາມ, ເອກໍ ກິຣ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິກາຍ ໂລຫກຸມ຺ຠິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ເອວມ຺ປິ ເນສໍ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈນກາໂລ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຫມ຺ປິ ປຣທາເຣ ສິເນຫໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທໍ ນ ລຠິໍ, ອິທານິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣທາເຣ ມານສໍ ນ ພນ຺ຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ເມ ຣຕ຺ຕິຍາ ທີຆຠາໂວ ຎາໂຕ’’ຕິ. ໂສປິ ປຸຣິໂສ ຕຕ຺ເຖວ ນິສິນ຺ໂນ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ລທ຺ໂຘ ເມ ພລວປ຺ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຣຎ຺ຎາ ຕາວ ອຊ຺ຊ ຣຕ຺ຕິຍາ ທີຆຠາໂວ ຎາໂຕ, ອຫໍ ປນ ຫິຍ຺ໂຍ ສຍເມວ ໂຍຊນສ຺ສ ທີຆຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກຖໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຣຕ຺ຕິ ທີຆາ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ໂຍຊນໍ ທີຆໍ ໂຫຕິ, ພາລສ຺ສ ປນ ສໍສາໂຣ ທີໂຆ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໐.

‘‘ທີຆາ ຊາຄຣໂຕ ຣຕ຺ຕິ, ທີຆໍ ສນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຊນໍ;

ທີໂຆ ພາລານ ສໍສາໂຣ, ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທີຆາຕິ ຣຕ຺ຕິ ນາເມສາ ຕິຍາມມຕ຺ຕາວ, ຊາຄຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ທີຆາ ໂຫຕິ, ທ຺ວິຄຸຓຕິຄຸຓາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຂາຍຕິ. ຕສ຺ສາ ທີຆຠາວໍ ອຕ຺ຕານໍ ມງ຺ກຸຓສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ເສມາໂນ ມຫາກຸສີໂຕປິ, ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສິຣິສຍເນ ສຍມາໂນ ກາມໂຠຄີປິ ນ ຊານາຕິ, ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ປນ ປຘານໍ ປທຫນ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ຈ, ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຘມ຺ມກຖິໂກ ຈ, ອາສນສມີເປ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ຈ, ສີສໂຣຄາທິຜຸຏ຺ໂຐ ວາ ຫຕ຺ຖປາທຈ຺ເຉທນາທິໍ ປຕ຺ໂຕ ວາ ເວທນາຠິຠູໂຕ ຈ, ຣຕ຺ຕິໍ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ ອທ຺ຘິໂກ ຈ ຊານາຕິ. ໂຍຊນນ຺ຕິ ໂຍຊນມ຺ປິ ຈຕຸຄາວຸຕມຕ຺ຕເມວ, ສນ຺ຕສ຺ສ ປນ ກິລນ຺ຕສ຺ສ ທີຆໍ ໂຫຕິ, ທ຺ວິຄຸຓຕິຄຸຓໍ ວິຍ ຂາຍຕິ. ສກລທິວສຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິລນ຺ໂຕ ປຏິປຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຣໂຕ ຄາໂມ ກີວທູໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນາປິ ‘‘ໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ໂສປິ ‘‘ໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ໂສ ປຸຈ຺ຉິຕປຸຈ຺ຉິຕາ ໂຍຊນນ຺ເຕວ ວທນ຺ຕິ, ທີຆໍ ວຕິທໍ ໂຍຊນໍ, ເອກໂຍຊນໍ ທ຺ເວ ຕີຓິ ໂຍຊນານິ ວິຍ ມຎ຺ເຎຕິ. ພາລານນ຺ຕິ ອິຘໂລກປຣໂລກຕ຺ຖໍ ປນ ອຊານນ຺ຕານໍ ພາລານໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏສ຺ສ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ ຍໍ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍເຠທໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາ ສໍສາຣສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານຕໍ ສໍສາໂຣ ທີໂຆ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ເອວ ທີໂຆ ນາມ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ອນມຕຄ຺ໂຄຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສໍສາໂຣ, ປຸພ຺ພາ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔). ພາລານໍ ປນ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ ອຕິທີໂຆເຍວາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ປຸຣິໂສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປຕ຺ຕາ. ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຊາຕາຕິ.

ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕເຍວ ເຕ ສຕ຺ເຕ ພນ຺ຘນາ ໂມເຈສິ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ຕາ ສີສໍ ນ຺ຫຕ຺ວາ ສການິ ເຄຫານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ຈິຣໍ ຊີວຕຸ ໂນ, ອຍ຺ຍາ, ມລ຺ລິກາ ເທວີ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕໍ ລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ ມລ຺ລິກາຍ ຄຸຓກຖໍ ກຖຍິໍສຸ. ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອໂຫ ປຓ຺ຑິຕາ ວຕາຍໍ, ມລ຺ລິກາ, ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ຊນສ຺ສ ຊີວິຕທານໍ ອທາສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມລ຺ລິກາ, ອິທາເນວ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ຊີວິຕທານໍ ເທຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອທາສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາສນ຺ໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ເອກໍ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຍ ເທວຕາຍ ອາຍາຈິ – ‘‘ສາມິ ເທວຣາຊ, ອິມສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອກສຕຣາຊາໂນ ເອກສຕອຄ຺ຄມເຫສິໂຍ, ສຈາຫໍ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ລຠິສ຺ສາມີ, ເອເຕສໍ ຄລໂລຫິເຕນ ພລິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປິຕຣິ ກາລກເຕ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ເທວຕາຍ ເມ ອານຸຠາເວນ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ຕໍ, ພລິມສ຺ສາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເອກໍ ຣາຊານໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອປຣມ຺ປິ ອປຣມ຺ປີຕິ ສພ຺ເພ ຣາຊາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄມເຫສີຫິ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຄເສນສ຺ສ ນາມ ສພ຺ພກນິຏ຺ຐສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມທິນ຺ນາ ນາມ ອຄ຺ຄມເຫສີ ຄຣຸຄພ຺ຠາ, ຕໍ ໂອຫາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກຊນໍ ວິສປານກໍ ປາເຍຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ໂສຘາເປສິ. ເທວຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ເອຕ຺ຕເກ ຣາຊາໂນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຄຫິຕາ ອິເມ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄລໂລຫິເຕນ ມຍ຺ຫໍ ພລິໍ ກາຕຸກາໂມ, ສເຈ ປນາຍໍ ເອເຕ ຆາເຕສ຺ສຕິ, ຊມ຺ພຸທີເປ ຣາຊວໍໂສ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຣຸກ຺ຂມູເລປິ, ເມ ອສຸຈິ ຠວິສ຺ສຕິ, ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ເອຕໍ ນິວາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ‘‘ນາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເທວຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕາຍປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ເອວໍ ສກລຈກ຺ກວາຬເທວຕາໂຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕາຫິປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ນ ສກ຺ໂກມ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຣາຊາ ອມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ເຎນ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ວິສິຏ຺ໂຐ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ເຕຫິປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕກາເລ ສກ຺ກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ອາປນ຺ເນສຸ ຂຕ຺ຕິຍວໍໂສ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສກ຺ໂກ ‘‘ອຫມ຺ປິ ນໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອຸປາຍໍ ປນ ເຕ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸປາຍໍ ອາຈິກ຺ຂິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕ຺ວໍ ຣຎ຺ໂຎ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຣຕ຺ຕວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄມນາກາຣໍ ທສ຺ເສຫິ. ອຖ ຕໍ ຣາຊາ ‘ເທວຕາ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິວຕ຺ຕາເປສ຺ສາມິ ນ’ນ຺ຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ ຍາຈິສ຺ສຕິ. ອຖ ນໍ ວເທຍ຺ຍາສິ ‘ຕ຺ວໍ ເອກສຕຣາຊາໂນ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄມເຫສີຫິ ອາເນຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄລໂລຫິເຕນ ພລິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ມຍ຺ຫໍ ອາຍາຈິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄເສນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ເທວິໍ ໂອຫາຍ ອາຄໂຕ, ນາຫໍ ຕາທິສສ຺ສ ມຸສາວາທສ຺ສ ພລິໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ, ‘‘ເອວໍ ກິຣ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ຕໍ ອາຓາເປສ຺ສຕິ, ສາ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ຊນສ຺ສ ຊີວິຕທານໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ກາຣເຓນ ສກ຺ໂກ ເທວຕາຍ ອິມໍ ອຸປາຍໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເທວຕາ ຕຖາ ອກາສິ.

ຣາຊາປິ ຕໍ ອາຓາເປສິ. ສາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ຣາຊູນໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຊານເມວ ວນ຺ທິ. ຣາຊາ ‘‘ມຍິ ສພ຺ພຣາຊເຊຏ຺ຐເກ ຐິເຕ ສພ຺ພກນິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກໍ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ກຸຊ຺ຌິ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ຕຍິ ປຏິພທ຺ຘໍ, ອຍໍ ປນ ເມ ສາມິໂກ ອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ທາຍໂກ, ອິມໍ ອວນ຺ທິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ຕໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ມຫາຊນສ຺ສ ‘‘ເອວໍ, ຠທ຺ເທ, ເອວໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິນາ ປູເຊສິ. ປຸນ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ມໍ ນ ວນ຺ທສິ, ມຍ຺ຫໍ ຣຊ຺ຊສິຣິທາຍິກໍ ເອວໍ ມຫານຸຠາວໍ ເທວຕໍ ກສ຺ມາ ນ ວນ຺ທສີ’’ຕິ? ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ເຎ ຐຕ຺ວາ ຣາຊາໂນ ຄຫິຕາ, ນ ເທວຕາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ’’ຕິ. ປຸນປິ ຕໍ ເທວຕາ ‘‘ເອວໍ, ຠທ຺ເທ, ເອວໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເຖວ ປູເຊສິ. ປຸນ ສາ ຣາຊານໍ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ ‘ເທວຕາຍ ເມ ເອຕ຺ຕກາ ຣາຊາໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ’ຕິ ວເທສິ, ອິທານິ ເຕ ເທວຕາຍ ອຸປຣິ ວາມປສ຺ເສ ຣຸກ຺ໂຂ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ໂຒ, ສາ ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ກສ຺ມາ ນາສກ຺ຂິ, ຍທິ ເອວໍ ມຫານຸຠາວາ’’ຕິ. ປຸນປິ ຕໍ ເທວຕາ ‘‘ເອວໍ, ຠທ຺ເທ, ເອວໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເຖວ ປູເຊສິ.

ສາ ກຖຍມານາ ຐິຕາ ໂຣທິ ເຈວ ຫສິ ຈ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ມາ ເທວ ເອວໍ ວເທສິ’’? ‘‘ນ ມາທິສິໂຍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖ ‘‘ນໍ ກິໍ ກາຣຓາ ໂຣທສິ ເຈວ ຫສສິ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຓາຫິ, ມຫາຣາຊ, ອຫຎ຺ຫິ ອຕີເຕ ກຸລຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິກຸເລ ວສນ຺ຕີ ສາມິກສ຺ສ ສຫາຍກໍ ປາຫຸນກໍ ອາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕຸກາມາ ‘ມໍສໍ ອາຫຣາ’ຕິ ທາສິຍາ ກຫາປຓໍ ທຕ຺ວາ ຕາຍ ມໍສໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອາຄຕາຍ ‘ນຕ຺ຖິ ມໍສ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຄຫສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠາເຄ ສຍິຕາຍ ເອຬິກາຍ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທສິໍ. ສາຫໍ ເອກິສ຺ສາຍ ເອຬິກາຍ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປກ຺ກາວເສເສນ ຕສ຺ສາ ໂລມຄຓນາຍ ສີສຈ຺ເຉທໍ ປາປຸຓິໍ, ‘ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຊນໍ ວຘິຕ຺ວາ ກທາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສສີ’ຕິ ເອວມຫໍ ຕວ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕີ ໂຣທິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ເອກິສ຺ສາ ກຓ຺ຐໍ ເຉຕ຺ວານ, ໂລມຄຓນາຍ ປຈ຺ຈິສໍ;

ພຫູນໍ ກຓ຺ເຐ ເຉຕ຺ວານ, ກຖໍ ກາຫສິ ຂຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ.

ອຖ ‘‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ຫສສີ’’ຕິ? ‘‘‘ເອຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຕ຺ຕາມ຺ຫີ’ຕິ ຕຸສ຺ສິຕ຺ວາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ປຸນປິ ຕໍ ເທວຕາ ‘‘ເອວໍ, ຠທ຺ເທ, ເອວໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິນາ ປູເຊສິ. ຣາຊາ ‘‘ອໂຫ ເມ ຠາຣິຍໍ ກຕໍ ກມ຺ມໍ, ອຍໍ ກິຣ ເອກໍ ເອຬິກໍ ວຘິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ປກ຺ກາວເສເສນ ຕສ຺ສາ ໂລມຄຓນາຍ ສີສຈ຺ເຉທໍ ປາປຸຓິ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຊນໍ ວຘິຕ຺ວາ ກທາ ໂສຕ຺ຖິໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສພ຺ເພ ຣາຊາໂນ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມຫລ຺ລກຕເຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ທຫຣທຫຣານໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສພ຺ເພ ຂມາເປຕ຺ວາ ສກສກຏ຺ຐານເມວ ປຫິຓິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ອິທາເນວ, ມລ຺ລິກາ ເທວີ, ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ຊີວິຕທານໍ ເທຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອທາສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ພາຣາຓສິຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອໂຫສິ, ຘມ຺ມທິນ຺ນາ, ເທວີ ມລ຺ລິກາ, ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ອຫເມວາ’’ຕິ. ເອວໍ ອຕີຕໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປຸນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປາຓາຕິປາໂຕ ນາມ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໂກ. ປາຓາຕິປາຕິໂນ ຫິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ໂສຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອາຫ –

‘‘ອິຘ ໂສຈຕິ ເປຈ຺ຈ ໂສຈຕິ,

ປາປກາຣີ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂສຈຕິ;

ໂສ ໂສຈຕິ ໂສ ວິຫຎ຺ຎຕິ,

ທິສ຺ວາ ກມ຺ມກິລິຏ຺ຐມຕ຺ຕໂນ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໕);

‘‘ເອວໍ ເຈ ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ທຸກ຺ຂາຍໍ ຊາຕິສມ຺ຠໂວ;

ນ ປາໂຓ ປາຓິນໍ ຫຎ຺ເຎ, ປາຓຆາຕີ ຫິ ໂສຈຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໘);

ອຎ຺ຎຕຣປຸຣິສວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຖຸ

ຈຣຎ຺ເຈ ນາຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທສນາ ຣາຊຄເຫ ສມຸຏ຺ຐິຕາ.

ເຖຣໍ ກິຣ ຣາຊຄຫໍ ນິສ຺ສາຍ ປິປ຺ປລິຄຸຫາຍໍ ວສນ຺ຕໍ ທ຺ເວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ເອໂກ ເຕນ ກຕໍ ກຕໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ວິຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຸໂຂທກທນ຺ຕກຏ຺ຐານໍ ປຏິຍາທິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຸໂຂທກທນ຺ຕກຏ຺ຐານິ ເມ ປຏິຍາທິຕານິ, ມຸຂໍ ໂຘວຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ປາທໂຘວນນ຺ຫານາທິກາເລປິ ເອວເມວ ວທຕິ. ອິຕໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ມຍາ ກຕໍ ກຕໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ໂຫຕຸ, ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກມສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸປນ຺ຕສ຺ເສວ ນ຺ຫາໂນທກໍ ຕາເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຆເຏ ກຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໂກຏ຺ຐເກ ຐເປສິ, ອຸທກຕາປນຠາຊເນ ປນ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ເສເສຕ຺ວາ ອຸສຸມໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕໍ ຐເປສິ. ຕໍ ອິຕໂຣ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຸສຸມໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸທກໍ ຕາເປຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຐເກ ຐປິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂກຏ຺ຐເກ ອຸທກໍ ຐປິຕໍ, ນ຺ຫາຍຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ໂກຏ຺ຐກໍ ປາວິສິ. ເຖໂຣ ອຸທກໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ກຫໍ ອຸທກໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອາຫ. ທຫໂຣ ອຄ຺ຄິສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠາຊເນ ອຸຬຸງ຺ກໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ກມ຺ມໍ ຕຸຈ຺ຉຠາຊນໍ ອຸທ຺ຘເນ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ກຸຫິໍ ຄໂຕ, ອຫໍ ‘ໂກຏ຺ຐເກ ອຸທກ’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອາໂຣເຈສິ’’ນ຺ຕິ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ຆຏໍ ອາທາຍ ຕິຕ຺ຖໍ ອຄມາສິ. ອິຕໂຣປິ ປິຏ຺ຐິໂກຏ຺ຐກໂຕ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຐເກ ຐເປສິ.

ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ທຫໂຣ ‘ອຸທກໍ ເມ ຕາເປຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຐເກ ຐປິຕໍ, ເອຖ, ຠນ຺ເຕ, ນ຺ຫາຍຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ຆຏໍ ອາທາຍ ຕິຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເອສ ທຫໂຣ ອິມິນາ ກຕໍ ວຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາວ ກຕໍ ວິຍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສາຍໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂອວາທມທາສິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ‘ອຕ຺ຕນາ ກຕເມວ ກຕ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ໂນ ອກຕໍ, ຕ຺ວໍ ອິທາເນວ ‘ໂກຏ຺ຐເກ ອຸທກໍ ຐປິຕໍ, ນ຺ຫາຍຖ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຍິ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິເຕ ຆຏໍ ອາທາຍ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉສິ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ນາມ ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ປສ຺ສຖ ເຖຣສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ອຸທກມຕ຺ຕກໍ ນາມ ນິສ຺ສາຍ ມໍ ເອວໍ ວເທສີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ປາວິສິ. ເຖໂຣ ອິຕເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໍ ປເທສໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຄເຕ ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເຖໂຣ ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ອຜາສຸກໍ ຊາຕໍ, ວິຫາເຣເຍວ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອວຣູປໍ ກິຣ ນາມ ອາຫາຣໍ ເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ໂສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄວ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ. ເຖໂຣປິ ຄຕຏ຺ຐາເນ ມຫນ຺ຕໍ ສຸຂຸມວຕ຺ຖໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ຄຕທຫຣສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຣຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ອກາສິ.

ເຖໂຣ ປຸນທິວເສ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ອຜາສຸກໍ ຊາຕ’ນ຺ຕິ ອມ຺ເຫຫິ ທຫເຣນ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ອາຫາໂຣ ເປສິໂຕ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ໂວ ຜາສຸກໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ວິຫາຣໍ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທຫຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ເອວມາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຍາ ກິຣ ຫິຍ຺ໂຍ, ອິທໍ ນາມ ກຕໍ, ອິທໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຖເຣ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣິມທິວເສ ອຸທກມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມໍ ມຸສາວາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກກຸເລ ຠຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິຍາ ຠຸຕ຺ຕກາຣຓາ ມໍ ‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວທຕິ, ວຕ຺ຖມ຺ປິ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ເສວ ທິນ຺ນໍ, ອໂຫ ເຖຣສ຺ສ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ, ຊານິສ຺ສາມິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ປຸນທິວເສ ເຖເຣ ຄາມໍ ປວິສນ຺ເຕ ສຍໍ ວິຫາເຣ ໂອຫີຍິຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄຠາຊນານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາຍ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ຍໍ ນ ຌາຍຕິ, ຕໍ ມຸຄ຺ຄເຣນ ປຫຣນ຺ໂຕ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາໂຕ. ໂສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ມຫາຊໂນ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ – ‘‘ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ໂອວາທມຕ຺ຕໍ ອສຫນ຺ໂຕ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ຌາເປຕ຺ວາ ປລາໂຕ’’ຕິ. ອເຖໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອປຣຠາເຄ ຣາຊຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ຣາຊຄຫໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ຂມນີຍ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຂມນີຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອໂກ ປນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ໂອວາທມຕ຺ເຕນ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ຌາເປຕ຺ວາ ປລາໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ໂສ ອິທາເນວ ໂອວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ກຸຊ຺ຌຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ກຸຊ຺ຌິເຍວ. ນ ອິທາເນວ ກຸຏິໍ ທູເສຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ທູເສສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ –

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ຫິມວນ຺ຕປເທເສ ເອໂກ ສິງ຺ຄິລສກຸໂຓ ກຸລາວກໍ ກຕ຺ວາ ວສິ. ອເຖກທິວສໍ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ເອໂກ ມກ຺ກໂຏ ສີເຕນ ກມ຺ປມາໂນ ຕໍ ປເທສໍ ອຄມາສິ. ສິງ຺ຄິໂລ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄາຖມາຫ –

‘‘ມນຸສ຺ສສ຺ເສວ ເຕ ສີສໍ, ຫຕ຺ຖປາທາ ຈ ວານຣ;

ອຖ ເກນ ນຸ ວຓ຺ເຓນ, ອຄາຣໍ ເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໘໑);

ມກ຺ກໂຏ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເມ ຫຕ຺ຖປາທາ ອຕ຺ຖິ, ຍາຍ ປນ ປຎ຺ຎາຍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ອຄາຣໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ສາ ເມ ປຎ຺ຎາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸກາໂມ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ມນຸສ຺ສສ຺ເສວ ເມ ສີສໍ, ຫຕ຺ຖປາທາ ຈ ສິງ຺ຄິລ;

ຍາຫຸ ເສຏ຺ຐາ ມນຸສ຺ເສສຸ, ສາ ເມ ປຎ຺ຎາ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໘໒);

ອຖ ນໍ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ຕວ ກຖໍ ຆຣາວາໂສ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄຣຫນ຺ໂຕ ສິງ຺ຄິໂລ ອິມໍ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ –

‘‘ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ລຫຸຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທຸພ຺ຠິໂນ;

ນິຈ຺ຈໍ ອທ຺ຘຸວສີລສ຺ສ, ສຸຂຠາໂວ ນ ວິຊ຺ຊຕິ.

‘‘ໂສ ກຣສ຺ສຸ ອານຸຠາວໍ, ວີຕິວຕ຺ຕສ຺ສຸ ສີລິຍໍ;

ສີຕວາຕປຣິຕ຺ຕາຓໍ, ກຣສ຺ສຸ ກຸຏວໍ ກປີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໘໓-໘໔);

ມກ຺ກໂຏ ‘‘ອຍໍ ມໍ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕໍ ລຫຸຈິຕ຺ຕໍ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິໍ ອທ຺ຘຸວສີລໍ ກໂຣຕິ, ອິທານິສ຺ສ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິຠາວໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸລາວກໍ ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ ວິປ຺ປກິຣິ. ສກຸໂຓ ຕສ຺ມິໍ ກຸລາວກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ເອວ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມກ຺ກໂຏ ກຸຏິທູສກຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ສິງ຺ຄິລສກຸໂຓ ກສ຺ສໂປ ອໂຫສີ’’ຕິ. ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ໂສ ໂອວາທກ຺ຂເຓ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກຸຏິໍ ທູເສສິ, ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສປສ຺ສ ເອວຣູເປນ ພາເລນ ສທ຺ຘິໍ ວສນໂຕ ເອກກສ຺ເສວ ນິວາໂສ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໑.

‘‘ຈຣຎ຺ເຈ ນາຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເສຍ຺ຍໍ ສທິສມຕ຺ຕໂນ;

ເອກຈຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ກຍິຣາ, ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຣນ຺ຕິ ອິຣິຍາປຖຈາຣໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມນສາຈາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຍ຺ຍໍ ສທິສມຕ຺ຕໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຄຸເຓຫິ ອຘິກຕຣໍ ວາ ສທິສໍ ວາ ນ ລເຠຍ຺ຍ ເຈ. ເອກຈຣິຍນ຺ຕິ ເອເຕສຸ ຫິ ເສຍ຺ຍໍ ລຠມາໂນ ສີລາທີຫິ ວຑ຺ຒຕິ, ສທິສໍ ລຠມາໂນ ນ ປຣິຫາຍຕິ, ຫີເນນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ວສນ຺ໂຕ ເອກໂຕ ສໍໂຠຄປຣິໂຠຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສີລາທີຫິ ປຣິຫາຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ນ ເສວິຕພ຺ໂພ ນ ຠຊິຕພ຺ໂພ ນ ປຍິຣຸປາສິຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸທ຺ທຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸກມ຺ປາ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໑໒໑; ອ. ນິ. ໓.໒໖). ຕສ຺ມາ ສເຈ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ອຍໍ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ສີລາທີຫິ ວຑ຺ຒິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕມ຺ຫາ ປຸຄ຺ຄລາ ກິຎ຺ຈິ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ສກ຺ໂກຕິ, ເອກຈຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ກຍິຣາ ເອກີຠາວເມວ ຖິຣໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖສຸ ເອກໂກວ ວິຫເຣຍ຺ຍ. ກິໍ ກາຣຓາ? ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາຕິ ສຫາຍຕາ ນາມ ຈູຬສີລໍ ມຊ຺ຌິມສີລໍ ມຫາສີລໍ ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄຄຸຓາ ວິປສ຺ສນາຄຸຓາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລານິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ. ອຍໍ ສຫາຍຕາຄຸໂຓ ພາລໍ ນິສ຺ສາຍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ, ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສີຕິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ປຸຕ຺ຕາ ມຕ຺ຖີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິ ນາມ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠໂວ ມຫາມຈ຺ຉຣີ ອໂຫສິ. ໂສ ອນ຺ວຑ຺ຒມາສໍ ຎາຕເກ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ມູລສິຣິໍ ນາມ ຕີສຸ ເວລາສຸ ເອວໍ ໂອວທຕິ – ‘‘ອິທໍ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ‘ພຫູ’’’ຕິ ມາ ສຎ຺ຎໍ ກຣິ, ວິຊ຺ຊມານໍ ຘນໍ ນ ທາຕພ຺ພໍ, ນວໍ ຘນໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ເອເກກມ຺ປິ ຫິ ກຫາປຓໍ ວຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຂີຍເຕວ. ຕສ຺ມາ –

‘‘ອຎ຺ຊນານໍ ຂຍໍ ທິສ຺ວາ, ອຸປຈິການຎ຺ຈ ອາຈຍໍ;

ມຘູນຎ຺ຈ ສມາຫາຣໍ, ປຓ຺ຑິໂຕ ຆຣມາວເສ’’ຕິ.

ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈ ມຫານິຘິໂຍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຘນນິສ຺ສິໂຕ ມຈ຺ເຉຣມລມລິໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ນຄຣສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ທ຺ວາຣຄາມເກ ຈຓ຺ຑາລານໍ ກຸລສຫສ຺ສໍ ປຏິວສຕິ. ຕຕ຺ເຖກິສ຺ສາ ຈຓ຺ຑາລິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ກາລກິຣິຍໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕມສ຺ສ ມູລສິຣິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ຕມ຺ປິ ຈຓ຺ຑາລກຸລສຫສ຺ສໍ ເອກໂຕວ ຠຕິຍາ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຊີວມານໍ ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເນວ ຠຕິໍ ລຠຕິ, ນ ຍາປນມຕ຺ຕໂຕ ປຣໍ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑມ຺ປິ. ເຕ ‘‘ມຍໍ ເອຕຣຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ປິຓ຺ຑຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠາມ, ອມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕເຣ ກາຬກຓ຺ຓິຍາ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ຫຸຕ຺ວາ ຍາວ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ວິສຸໍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາວ ວິຠຊິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກຸເລ ກາຬກຓ຺ຓີ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ມາຕຣໍ ນີຫຣິໍສຸ.

ສາປິ ຍາວສ຺ສາ ໂສ ກຸຈ຺ຉິຄໂຕ, ຕາວ ຍາປນມຕ຺ຕມ຺ປິ ກິຈ຺ເຉນ ລຠິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖາ ຈ ປາທາ ຈ ອກ຺ຂີນິ ຈ ກຓ຺ຓາ ຈ ນາສາ ຈ ມຸຂຎ຺ຈ ຍຖາຐາເນ ນ ອເຫສຸໍ. ໂສ ເອວຣູເປນ ອງ຺ຄເວກລ຺ເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປໍສຸປິສາຈໂກ ວິຍ ອຕິວິຣູໂປ ອໂຫສິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຕໍ ມາຕາ ນ ປຣິຈ຺ຈຊິ. ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສິຕປຸຕ຺ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສິເນໂຫ ພລວາ ໂຫຕິ. ສາ ຕໍ ກິຈ຺ເຉນ ໂປສຍມານາ ຕໍ ອາທາຍ ຄຕທິວເສ ກິຎ຺ຈິ ອລຠິຕ຺ວາ ເຄເຫ ກຕ຺ວາ ສຍເມວ ຄຕທິວເສ ຠຕິໍ ລຠຕິ. ອຖ ນໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖກາເລ ສາ ກປາລກໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕ, ມຍໍ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ຕາ, ອິທານິ ນ ສກ຺ໂກມິ ຕໍ ໂປເສຕຸໍ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ປຏິຍຕ຺ຕຠຕ຺ຕານິ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວາຫີ’’ຕິ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ຆຣປຏິປາຏິຍາ ຈຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິກາເລ ນິວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊາຕິສ຺ສໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ປາວິສິ. ຕີສຸ ປນ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກສຸ ນ ໂກຈິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ມູລສິຣິເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ຕກາ ທິສ຺ວາ ອຸພ຺ພິຄ຺ຄຫທຍາ ປໂຣທິໍສຸ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິປຸຣິສາ ‘‘ນິກ຺ຂມ ກາຬກຓ຺ຓີ’’ຕິ ໂປເຖຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ຂິປິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ ເຖຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຏ຺ໂຐ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຖໂຣ ມູລສິຣິໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ອຖ ມຫາຊນກາໂຍ ສນ຺ນິປຕິ. ສຕ຺ຖາ ມູລສິຣິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຊານາສິ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນ ຊານາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ປິຕາ ເຕ ອານນ຺ທເສຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອສທ຺ທຫນ຺ຕໍ ‘‘ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ປຎ຺ຈ ມຫານິຘິໂຍ ອາຈິກ຺ຂາຫີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ສທ຺ທຫາເປສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ສຣຓໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໒.

‘‘ປຸຕ຺ຕາ ມຕ຺ຖິ ຘນມ຺ມຕ຺ຖິ, ອິຕິ ພາໂລ ວິຫຎ຺ຎຕິ;

ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ປຸຕ຺ຕາ ກຸໂຕ ຘນ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຸຕ຺ຕາ ເມ ອຕ຺ຖິ, ຘນໍ ເມ ອຕ຺ຖິ, ອິຕິ ພາໂລ ປຸຕ຺ຕຕຓ຺ຫາຍ ເຈວ ຘນຕຓ຺ຫາຍ ຈ ຫຎ຺ຎຕິ ວິຫຎ຺ຎຕິ ທຸກ຺ຂຍຕິ, ‘‘ປຸຕ຺ຕາ ເມ ນສ຺ສິໍສູ’’ຕິ ວິຫຎ຺ຎຕິ, ‘‘ນສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຫຎ຺ຎຕິ, ‘‘ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຫຎ຺ຎຕິ. ຘເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຕິ ຉຫາກາເຣຫິ ວິຫຎ຺ຎຕິ. ‘‘ປຸຕ຺ເຕ ໂປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທິວາ ຈ ຖລຊລປຖາທີສຸ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ວິຫຎ຺ຎຕິ, ‘‘ຘນໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ວິຫຎ຺ຎເຕວ. ເອວໍ ວິຫຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຖິ ເຕນ ວິຆາເຕນ ທຸກ຺ຂິຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສຸຂິຕໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍມ຺ປິສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຖິ, ມຣຓມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ນສ຺ສ ມາຣຓນ຺ຕິກາຫິ ເວທນາຫິ ອຄ຺ຄິຊາລາຫິ ວິຍ ປຣິຑຍ຺ຫມານສ຺ສ ຉິຊ຺ຊມາເນສຸ ສນ຺ຘິພນ຺ຘເນສຸ, ຠິຊ຺ຊມາເນສຸ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາເຏສຸ ນິມີເລຕ຺ວາ ປຣໂລກໍ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອິຘໂລກໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາປິ ທິວເສ ທິວເສ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ໂປສິໂຕປິ ສຫາຍຠາເວນ ທຸກ຺ຂປຣິຕ຺ຕາຓໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ອຕ຺ຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຖິ. ກຸໂຕ ປຸຕ຺ຕາ ກຸໂຕ ຘນໍ ປຸຕ຺ຕາ ວາ ຘນໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກິເມວ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິໂນປິ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ອທຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຘນໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວາ ມຣຓມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ນສ຺ສ, ອິທານິ ວາ ອິມໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ກຸໂຕ ປຸຕ຺ຕາ ກຸໂຕ ຘນໍ. ປຸຕ຺ຕາ ວາ ຘນໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກິໍ ທຸກ຺ຂໍ ຫຣິໍສຸ, ກິໍ ວາ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປາທຍິໍສູຕິ.

ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ເທສນາ ມຫາຊນສ຺ສ ສາຕ຺ຖິກາ ອໂຫສີຕິ.

ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ຄຓ຺ຐິເຠທກໂຈຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ພາໂລຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຄຓ຺ຐິເຠທກໂຈເຣ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕ ກິຣ ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອໂກ ຘມ຺ມກຖໍ ອສ຺ໂສສິ, ເອໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຄຍ຺ຫູປຄໍ ໂອໂລເກສິ. ເຕສຸ ເອໂກ ຘມ຺ມໍ ສຸຓມາໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ, ອິຕໂຣ ເອກສ຺ສ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພທ຺ຘໍ ປຎ຺ຈມາສກມຕ຺ຕໍ ລຠິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ເຄເຫ ປາກຠຕ຺ຕໍ ຊາຕໍ, ອິຕຣສ຺ສ ເຄເຫ ນ ປຈ຺ຈຕິ. ອຖ ນໍ ສຫາຍກໂຈໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຍມາໂນ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຕິປຓ຺ຑິຕຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ປາກຠຕ຺ຕມູລມ຺ປິ ນ ນິປ຺ຜາເທສີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣ ປນ ‘‘ພາລຠາເວເນວ ວຕາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຠາວໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈຕຸໍ ຎາຕີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໓.

‘‘ໂຍ ພາໂລ ມຎ຺ຎຕິ ພາລ຺ຍໍ, ປຓ຺ຑິໂຕ ວາປິ ເຕນ ໂສ;

ພາໂລ ຈ ປຓ຺ຑິຕມານີ, ສ ເວ ‘ພາໂລ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ພາໂລຕິ ໂຍ ອນ຺ຘພາໂລ ອປຓ຺ຑິໂຕ ສມາໂນ ‘‘ພາໂລ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ພາລ຺ຍໍ ພາລຠາວໍ ມຎ຺ຎຕິ ຊານາຕິ. ເຕນ ໂສຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຓ຺ຑິໂຕ ວາປິ ໂຫຕິ ປຓ຺ຑິຕສທິໂສ ວາ. ໂສ ຫິ ‘‘ພາໂລ ອຫ’’ນ຺ຕິ ຊານມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ເຕນ ປຓ຺ຑິຕຠາວຕ຺ຖາຍ ໂອວທິຍມາໂນ ອນຸສາສິຍມາໂນ ຕໍ ໂອວາທໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິໂຕ ວາ ໂຫຕິ ປຓ຺ຑິຕຕໂຣ ວາ. ສ ເວ ພາໂລຕິ ໂຍ ຈ ພາໂລ ສມາໂນ ‘‘ໂກ ອຎ຺ໂຎ ມຍາ ສທິໂສ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ວາ ຘມ຺ມກຖິໂກ ວາ ວິນຍຘໂຣ ວາ ຘຸຕງ຺ຄຘໂຣ ວາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອວໍ ປຓ຺ຑິຕມານີ ໂຫຕິ. ໂສ ອຎ຺ຎໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ອນຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ອປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ເນວ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕິ, ເອກນ຺ຕພາລຠາວເມວ ປາປຸຓາຕິ. ໂສ ຄຓ຺ຐິເຠທກໂຈໂຣ ວິຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສ ເວ ‘ພາໂລ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອິຕຣສ຺ສ ຎາຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຫາຊໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓີຕິ.

ຄຓ຺ຐິເຠທກໂຈຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍາວຊີວມ຺ປິ ເຈ ພາໂລຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ມຫາເຖເຣສຸ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕສຸ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ມຫາເຖໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ຂນ຺ຘາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອຊານມານໍ ‘‘ໂກ ເອໂສ, ພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກວິຫາເຣ ວສມາໂນ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ຄຣຫິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໔.

‘‘ຍາວຊີວມ຺ປິ ເຈ ພາໂລ, ປຓ຺ຑິຕໍ ປຍິຣຸປາສຕິ;

ນ ໂສ ຘມ຺ມໍ ວິຊານາຕິ, ທພ຺ພີ ສູປຣສໍ ຍຖາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ພາໂລ ນາເມສ ຍາວຊີວມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ວາ ‘‘ອຍໍ ຈາໂຣ, ອຍໍ ວິຫາໂຣ, ອຍໍ ອາຈາໂຣ, ອຍໍ ໂຄຈໂຣ, ອິທໍ ສາວຊ຺ຊໍ, ອິທໍ ອນວຊ຺ຊໍ, ອິທໍ ເສວິຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ນ ເສວິຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘຘມ຺ມໍ ວາ ນ ຊານາຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ທພ຺ພີ ສູປຣສໍ ຍຖາຕິ. ຍຖາ ຫິ ທພ຺ພີ ຍາວ ປຣິກ຺ຂຍາ ນານປ຺ປກາຣາຍ ສູປວິກຕິຍາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕມານາປິ ‘‘ອິທໍ ໂລຓິກໍ, ອິທໍ ອໂລຓິກໍ, ອິທໍ ຕິຕ຺ຕກໍ, ອິທໍ ຂາຣິກໍ, ອິທໍ ກຏຸກໍ, ອິທໍ ອມ຺ພິລໍ, ອິທໍ ອນມ຺ພິລໍ, ອິທໍ ກສາວ’’ນ຺ຕິ ສູປຣສໍ ນ ຊານາຕິ, ເອວເມວ ພາໂລ ຍາວຊີວມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕໍ ປຍິຣຸປາສມາໂນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຘມ຺ມໍ ນ ຊານາຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ.

ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ຕິໍສມຕ຺ຕປາເວຍ຺ຍກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ເຈ ວິຎ຺ຎູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕິໍສມຕ຺ເຕ ປາເວຍ຺ຍເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຕສຎ຺ຫິ ຠຄວາ ອິຕ຺ຖິໍ ປຣິເຍສນ຺ຕານໍ ກປ຺ປາສິກວນສຓ຺ເຑ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕທາ ເຕ ສພ຺ເພວ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ຫຸຕ຺ວາ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕມານາ ປຸນປິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອນມຕຄ຺ຄຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອໂຫ ວຕິເມຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຂິປ຺ປເມວ ຘມ຺ໂມ ວິຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ອິເມ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ສຫາຍກາ ຘຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຑິລຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໖.໘໘ ອາທໂຍ) ມຫາຕຸຓ຺ຑິລສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາປິ ຂິປ຺ປເມວ ຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຍ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ສມາທິຍິໍສຸ, ເຕ ເຕເນວ ອຸປນິສ຺ສເຍນ ເອຕຣຫິ ນິສິນ຺ນາສເນເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໕.

‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ເຈ ວິຎ຺ຎູ, ປຓ຺ຑິຕໍ ປຍິຣຸປາສຕິ;

ຂິປ຺ປໍ ຘມ຺ມໍ ວິຊານາຕິ, ຊິວ຺ຫາ ສູປຣສໍ ຍຖາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ວິຎ຺ຎູ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ເຈ ອຎ຺ຎໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ປຍິຣຸປາສຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຂິປ຺ປເມວ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ວິຊານາຕິ. ຕໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ຍຖາ ນາມ ອນຸປຫຕຊິວ຺ຫາປສາໂທ ປຸຣິໂສ ຣສວິຊານນຕ຺ຖໍ ຊິວ຺ຫຄ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ເອວ ໂລຓິກາທິເຠທໍ ຣສໍ ວິຊານາຕິ, ເອວໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ຂິປ຺ປເມວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມມ຺ປິ ວິຊານາຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຕິໍສມຕ຺ຕປາເວຍ຺ຍກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ

ຈຣນ຺ຕິ ພາລາ ທຸມ຺ເມຘາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ອຸທາເນ (ອຸທາ. ໔໓) ອາຄຕເມວ.

ຕທາ ຫິ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສິນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈຕຸກາໂມ ປຣິສມຊ຺ເຌ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ມຫາຊນສ຺ສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນກາເລ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ‘‘ອຍໍ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ປາກຏໍ ກາຕຸກາໂມ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ວີມໍສິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐິໂຕວ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘ, ຕ຺ວໍ ມນຸສ຺ສທລິທ຺ໂທ ມນຸສ຺ສວຣາໂກ, ອຫໍ ເຕ ອປຣິຍນ຺ຕໍ ຘນໍ ທສ຺ສາມິ, ‘ພຸທ຺ໂຘ ນ ພຸທ຺ໂຘ, ຘມ຺ໂມ ນ ຘມ຺ໂມ, ສງ຺ໂຆ ນ ສງ຺ໂຆ, ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ອລໍ ເມ ຘມ຺ເມນ, ອລໍ ເມ ສງ຺ເຆນາ’ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຫໍ ສກ຺ໂກ’’ຕິ. ອນ຺ຘພາລ, ອຫິຣິກ ຕ຺ວໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປ, ຕ຺ວໍ ມໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄໂຕ ທລິທ຺ໂທ ກປໂຓ’’ຕິ ວເທສິ, ເນວາຫໍ ທຸຄ຺ຄໂຕ, ນ ທລິທ຺ໂທ, ສຸຂປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຫມສ຺ມິ ມຫທ຺ຘໂນ –

‘‘ສທ຺ຘາຘນໍ ສີລຘນໍ, ຫິຣີ ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຍໍ ຘນໍ;

ສຸຕຘນຎ຺ຈ ຈາໂຄ ຈ, ປຎ຺ຎາ ເວ ສຕ຺ຕມໍ ຘນໍ.

‘‘ຍສ຺ສ ເອເຕ ຘນາ ອຕ຺ຖິ, ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ;

‘ອທລິທ຺ໂທ’ຕິ ຕໍ ອາຫຸ, ອໂມຆໍ ຕສ຺ສ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ໗.໕-໖) –

ອິມານິ ເມ ສຕ຺ຕວິຘອຣິຍຘນານິ ສນ຺ຕິ, ເຍສຎ຺ຫິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ຘນານິ ສນ຺ຕິ, ນ ເຕ ພຸທ຺ເຘຫິ ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ວາ ‘‘ທລິທ຺ທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ. ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂອຫາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ວຈນປຏິວຈນໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ນ ໂຂ, ສກ຺ກ, ສກ຺ກາ ຕາທິສານໍ ສເຕນປິ ສຫສ຺ເສນປິ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິໍ ‘ພຸທ຺ໂຘ ນ ພຸທ຺ໂຘ’ຕິ ວາ, ‘ຘມ຺ໂມ ນ ຘມ຺ໂມ’ຕິ ວາ, ‘ສງ຺ໂຆ ນ ສງ຺ໂຆ’ຕິ ວາ ກຖາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘປິ ໂຂ ກຸຏ຺ຐິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ສມ຺ໂມທມາໂນ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ນໍ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕໍ ຄາວີ ຕຣຸຓວຈ຺ຉາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ.

ສາ ກິຣ ເອກາ ຍກ຺ຂິນີ ປຸກ຺ກຸສາຕິກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ພາຫິຍໍ ທາຣຸຈີຣິຍໍ, ຕມ຺ພທາຐິກໂຈຣຆາຕກໍ, ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຊນານໍ ອເນກສເຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ຄາວີ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ. ເຕ ກິຣ ອຕີເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກໍ ນຄຣໂສຠິນິໍ ຄຓິກໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ເນຕ຺ວາ ທິວສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ເອວໍ ສມ຺ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຖິ, ອິມິສ຺ສາ ອມ຺ເຫຫິ ທິນ຺ນໍ ກຫາປຓສຫສ຺ສຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຈ ປສາຘນຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ມາເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ສາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ນິລ຺ລຊ຺ຊາ, ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຣມິຕ຺ວາ ອິທານິ ມໍ ມາເຣຕຸກາມາ, ຊານິສ຺ສາມິ ເນສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ເຕຫິ ມາຣິຍມານາ ‘‘ອຫໍ ຍກ຺ຂິນີ ຫຸຕ຺ວາ ຍຖາ ມໍ ເອເຕ ມາເຣນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເຕ ມາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອິເມ ມາເຣສິ. ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ກາລກິຣິຍໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ກາ ຄຕິ, ເກນ ຈ ກາຣເຓນ ກຸຏ຺ຐິຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕາວຕິໍສຠວເນ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວຎ຺ຈ ຕຄຣສິຂິປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ອປສພ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປາກາວເສເສນ ອິທານິ ກຸຏ຺ຐິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ກຏຸກວິປາກກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໖.

‘‘ຈຣນ຺ຕິ ພາລາ ທຸມ຺ເມຘາ, ອມິຕ຺ເຕເນວ ອຕ຺ຕນາ;

ກໂຣນ຺ຕາ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ, ຍໍ ໂຫຕິ ກຏຸກປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຣນ຺ຕີຕິ ຈຕູຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ອກຸສລເມວ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ພາລາຕິ ອິຘໂລກຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣໂລກຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຊານນ຺ຕາ ອິຘ ພາລາ ນາມ. ທຸມ຺ເມຘາຕິ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ. ອມິຕ຺ເຕເນວ ອຕ຺ຕນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ອມິຕ຺ຕຠູເຕນ ວິຍ ເວຣິນາ ຫຸຕ຺ວາ. ກຏຸກປ຺ຜລນ຺ຕິ ຕິຂິຓຜລໍ ທຸກ຺ຂຜລນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ກສ຺ສກວຕ຺ຖຸ

ນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ກສ຺ສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ອວິທູເຣ ເອກໍ ເຂຕ຺ຕໍ ກສຕິ. ໂຈຣາ ອຸທກນິທ຺ຘມເນນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອຑ຺ຒກຸເລ ອຸມງ຺ຄໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ພຫຸໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທກນິທ຺ຘມເນເນວ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ເອໂກ ໂຈໂຣ ເຕ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເອກໍ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ໂອວຏ຺ຏິກາຍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຓ຺ຑໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂອວຏ຺ຏິກໂຕ ປຕມານໍ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ຕໍ ທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ກສ຺ສກໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາຣຍມາໂນ ອິທໍ ອທ຺ທສ – ‘‘ອຍໍ ກສ຺ສໂກ ປາໂຕວ ກສິຕຸໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ຠຓ຺ຑສາມິກາ ໂຈຣານໍ ອນຸປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວຏ຺ຏິກໂຕ ປຕມານໍ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ທິສ຺ວາ ເອຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ, ມໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ສກ຺ຂີ ນາມ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍປິສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສປິ ກສ຺ສໂກ ປາໂຕວ ກສິຕຸໍ ຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ກສ຺ສໂກ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ກສິຕຸໍ ອາຣຠິ. ສຕ຺ຖາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາວ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກາຍ ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ປສ຺ສ, ອານນ຺ທ, ອາສີວິໂສ’’ຕິ. ‘‘ປສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ, ໂຆຣວິໂສ’’ຕິ.

ກສ຺ສໂກ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມມ ເວລາຍ ວາ ອເວລາຍ ວາ ວິຈຣຓຏ຺ຐານເມຕໍ, ອາສີວິໂສ ກິເຣຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕ ‘‘ມາເຣສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ປໂຕທລຏ຺ຐິໍ ອາທາຍ ຄໂຕ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສນ຺ຘາຍ ສຕ຺ຖາຣາ ກຖິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ນິວຕ຺ໂຕ, ອພ຺ຍຕ຺ຕຕາຍ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ປໍສຸນາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຸນ ກສິຕຸໍ ອາຣຠິ. ມນຸສ຺ສາ ຈ ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ເຄເຫ ໂຈເຣຫິ ກຕກມ຺ມໍ ທິສ຺ວາ ປທານຸປທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂຈເຣຫິ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ຠາຊິຕຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ກສ຺ສກສ຺ສ ປທວລຎ຺ຊໍ ອທ຺ທສໍສຸ. ເຕ ຕສ຺ສ ປທານຸສາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຖວິກາຍ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ປໍສຸໍ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ຖວິກໍ ອາທາຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ເຄຫໍ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕໍ ກສມາໂນ ວິຍ ວິຈຣສີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ສຍິໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຘໍ ອາຓາເປສິ. ຣາຊປຸຣິສາ ຕໍ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກສາຫິ ຕາເຬນ຺ຕາ ອາຆາຕນໍ ນຍິໍສຸ. ໂສ ກສາຫິ ຕາຬິຍມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສານນ຺ທ, ອາສີວິໂສຕິ, ປສ຺ສາມິ ຠຄວາ ໂຆຣວິໂສ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ຣາຊປຸຣິສາ ‘‘ຕ຺ວໍ ສຕ຺ຖຸ ເຈວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ກຖໍ ກເຖສິ, ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ – ‘‘ຣາຊານໍ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠມາໂນ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ກຖຍິໍສຸ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ກເຖສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ນາຫໍ, ເທວ, ໂຈໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກສນຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາຈິກ຺ຂິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠເຓ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ສກ຺ຂິໍ ອປທິສຕິ, ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕຸໍ, ອຫເມຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠຄວາ ກຈ຺ຈິ ຕຸມ຺ເຫ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອຕສ຺ສ ກສ຺ສກສ຺ສ ກສນຏ຺ຐານໍ ຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ໂວ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ທິສ຺ວາ ກິໍ ອໂວຈຸຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອິທໍ ນາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຈາຍໍ ປຸຣິໂສ ຕຸມ຺ຫາທິສໍ ອປທິສໍ ນາກຣິສ຺ສ, ນ ຊີວິຕໍ ອລຠິສ຺ສ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ປນ ກຖິຕກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ເຕນ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊ, ອຫມ຺ປິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ວາ ຄໂຕ, ປຓ຺ຑິເຕນ ນາມ ຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉານຸຕປ຺ປໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໗.

‘‘ນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘຸ, ຍໍ ກຕ຺ວາ ອນຸຕປ຺ປຕິ;

ຍສ຺ສ ອສ຺ສຸມຸໂຂ ໂຣທໍ, ວິປາກໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ອນຸສ຺ສຣິຕານຸສ຺ສຣິຕກ຺ຂເຓ ອນຸຕປ຺ປຕິ ອນຸໂສຈຕິ, ຕໍ ກຕໍ ນ ສາຘຸ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ. ຍສ຺ສ ອສ຺ສຸມຸໂຂຕິ ຍສ຺ສ ອສ຺ສູຫິ ຕິນ຺ຕມຸໂຂ ໂຣທນ຺ໂຕ ວິປາກໍ ອນຸໂຠຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ກສ຺ສໂກ ອຸປາສໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ, ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ກສ຺ສກວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ສຸມນມາລາກາຣວຕ຺ຖຸ

ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸມນໍ ນາມ ມາລາກາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເທວສິກໍ ພິມ຺ພິສາຣຣາຊານໍ ປາໂຕວ ອຏ຺ຐຫິ ສຸມນປຸປ຺ຜນາຬີຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ລຠຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ຠຄວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຫຕາ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ມຫຕິຍາ ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ຠຄວາ ຫິ ເອກທາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຈີວເຣນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ວິຍ ຈຣຕິ ຕິໍສໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ, ເອກທາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກປິລວຕ຺ຖຸປ຺ປເວສນາທີສຸ ວິຍ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ທິວເສ ສຣີຣໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ມຫນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ມຫຕິຍາ ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ຣາຊຄຫໍ ປາວິສິ. ມາລາກາໂຣ ຠຄວໂຕ ຣຕນຄ຺ຆິຍສທິສໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນສຣີຣໂສຠຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ຖຸ ອຘິກາຣໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມານິ ຣຎ຺ໂຎ ນິພທ຺ຘໍ ອຸປຏ຺ຐານປຸປ຺ຜານິ, ຣາຊາ ອິມານິ ອລຠນ຺ໂຕ ມໍ ພນ຺ຘາເປຍ຺ຍ ວາ ຆາຕາເປຍ຺ຍ ວາ ຣຏ຺ຐໂຕ ວາ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກໂຣມີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ຣາຊາ ມໍ ຆາເຕຕຸ ວາ ພນ຺ຘາເປຕຸ ວາ ຣຏ຺ຐໂຕ ປພ຺ພາເຊຕຸ ວາ, ໂສ ຫິ ມຍ຺ຫໍ ທທມາໂນປິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຊີວິຕມຕ຺ຕໍ ຘນໍ ທເທຍ຺ຍ, ສຕ຺ຖຸປູຊາ ປນ ເມ ອເນກາສຸ ກປ຺ປໂກຏີສຸ ອລໍ ຫິຕາຍ ເຈວ ສຸຂາຍ ຈາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິ.

ໂສ ‘‘ຍາວ ເມ ປສນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປຕິກຸຏຕິ, ຕໍ ຕາວເທວ ປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສິ. ກຖໍ? ປຐມໍ ຕາວ ທ຺ເວວ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຂິປິ, ຕາ ອຸປຣິມຕ຺ຖເກ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອປຣາ ທ຺ເວ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ຂິປິ, ຕາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖປສ຺ເສນ ມາລາປຏຈ຺ຉນ຺ເນນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອປຣາ ທ຺ເວ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ຂິປິ, ຕາ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕເຖວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອປຣາ ທ຺ເວ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ຂິປິ, ຕາ ວາມຫຕ຺ຖປສ຺ເສນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕເຖວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເອວໍ ອຏ຺ຐ ນາຬິໂຍ ອຏ຺ຐ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ຕຖາຄຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ປຸຣໂຕ ຄມນທ຺ວາຣມຕ຺ຕເມວ ອໂຫສິ. ປຸປ຺ຜານໍ ວຓ຺ຏານິ ອນ຺ໂຕ ອເຫສຸໍ, ປຕ຺ຕານິ ພຫິມຸຂານິ. ຠຄວາ ຣຊຕປຕ຺ຕປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ປຸປ຺ຜານິ ອຈິຕ຺ຕການິປິ ສຈິຕ຺ຕກໍ ນິສ຺ສາຍ ສຈິຕ຺ຕການິ ວິຍ ອຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປຕິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຐິຕຐິຕຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣໂຕ ສຕສຫສ຺ສວິຊ຺ຊຸລຕາ ວິຍ ຣໍສິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ທກ຺ຂິຓໂຕ ຈ ວາມໂຕ ຈ ສີສມຕ຺ຖກໂຕ ຈ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕຣໍສີສຸ ເອກາປິ ສມ຺ມຸຂສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນເນວ ອປລາຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພາປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຕຣຸຓຕາລກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປມາຓາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ເອວ ຘາວນ຺ຕິ. ສກລນຄຣໍ ສງ຺ຂຸຠິ. ອນ຺ໂຕນຄເຣ ນວ ໂກຏິໂຍ, ພຫິນຄເຣ ນວ ໂກຏິໂຍຕິ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ໂກຏີສຸ ເອໂກປິ ປຸຣິໂສ ວາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ມຫາຊໂນ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ເຈລຸກ຺ເຂປສຫສ຺ສານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕວ ຄຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ມາລາກາຣສ຺ສ ຄຸຓໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາເຓ ນຄເຣ ເຠຣິຈຣຓມຄ຺ເຄເນວ ອຈຣິ. ມາລາກາຣສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຍ ປີຕິຍາ ປຣິປູຣິ.

ໂສ ໂຖກຎ຺ເຎວ ຕຖາຄເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈຣິຕ຺ວາ ມໂນສິລາຣເສ ນິມຸຄ຺ໂຄ ວິຍ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມີນໍ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ໂຐ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉປຈ຺ຉິເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຠຣິຍາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກຫໍ ປຸປ຺ຜານີ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ ປູຊິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ຣາຊາ ມໍ ຆາເຕຕຸ ວາ ຣຏ຺ຐໂຕ ວາ ນີຫຣຕຸ, ອຫໍ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສິໍ, ສພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ອຏ຺ຐ ມຸຏ຺ຐິໂຍວ ອເຫສຸໍ, ເອວຣູປາ ນາມ ປູຊາ ຊາຕາ. ມຫາຊໂນ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິສຫສ຺ສານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ຈຣຕິ, ໂຍ ເອສ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອໂສ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ອນ຺ຘພາລຕາຍ ເອວຣູເປ ປາຏິຫາຣິເຍ ປສາທໍ ນາມ ອຊເນຕ຺ວາ ຕໍ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາໂນ ນາມ ຈຓ຺ຑາ, ສກິໍ ກຸທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖປາທາທິຈ຺ເຉທເນນ ພຫຸມ຺ປິ ອນຕ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຍາ ກຕກມ຺ເມນ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ອນຕ຺ໂຖ ສິຍາ’’ຕິ ປຸຕ຺ເຕ ອາທາຍ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ອາຫ – ‘‘ມມ ສາມິໂກ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຏ຺ຐານປຸປ຺ເຜຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ໂຖ ຆຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ກຫໍ ປຸປ຺ຜານີ’ຕິ ມຍາ ປຸຏ຺ໂຐ ອິທໍ ນາມ ວເທສິ, ອຫໍ ຕໍ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ‘ຣາຊາໂນ ນາມ ຈຓ຺ຑາ, ສກິໍ ກຸທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖປາທາທິຈ຺ເຉທເນນ ພຫຸມ຺ປິ ອນຕ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຍາ ກຕກມ຺ເມນ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ອນຕ຺ໂຖ ສິຍາ’ຕິ ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອິຘາຄຕາ, ເຕນ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ສຸກຕໍ ວາ ໂຫຕຸ, ທຸກ຺ກຏໍ ວາ, ຕສ຺ເສເວຕໍ, ມຍາ ຕສ຺ສ ຉຑ຺ຑິຕຠາວໍ ຊານາຫິ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ອຣິຍສາວໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ ອນ຺ຘພາລາ, ເອວຣູເປ ຄຸເຓ ປສາທໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສີ’’ຕິ. ໂສ ກຸທ຺ໂຘ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ກິໍ ວເທສິ, ມຍ຺ຫໍ ອຸປຏ຺ຐານປຸປ຺ເຜຫິ ເຕນ ປູຊາ ກຕາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ຠທ຺ທກໍ ເຕ ກຕໍ ຕໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິຍາ, ມມ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊາກາຣສ຺ສ ອຫໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວເຄນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ວິຈຣິ.

ສຕ຺ຖາ ຣຎ຺ໂຎ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທໍ ຎຕ຺ວາ ເຠຣິຈຣຓວີຖິຍາ ນຄຣໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຆຣທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເຄຫໍ ປເວເສຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຣາຊງ຺ຄເຓເຍວ ນິສີທນາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສີຆໍ ມຓ຺ຑປໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ມຓ຺ຑປໍ ກາຣາເປສິ. ນິສີທິ ສຕ຺ຖາ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ກສ຺ມາ ປນ ສຕ຺ຖາ ຣາຊເຄຫໍ ນ ປາວິສິ?

ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີເທຍ຺ຍໍ, ມຫາຊໂນ ມໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລເຠຍ຺ຍ, ມາລາກາຣສ຺ສ ຄຸໂຓ ປາກໂຏ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ຣາຊງ຺ຄເຓ ປນ ມໍ ນິສິນ຺ນໍ ມຫາຊໂນ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ມາລາກາຣສ຺ສ ຄຸໂຓ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຄຸຓວນ຺ຕານຎ຺ຫິ ຄຸຓໍ ພຸທ຺ຘາ ເອວ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອວເສສຊໂນ ຄຸຓວນ຺ຕານໍ ຄຸຓໍ ກເຖນ຺ໂຕ ມຈ຺ຉຣາຍຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸປ຺ຜປຏາ ຈຕຸທ຺ທິສໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ມຫາຊໂນ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິວາເຣສິ. ຣາຊາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຓີເຕນາຫາເຣນ ປຣິວິສິ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ຈຕູຫິ ປຸປ຺ຜປເຏຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ມຫາຊເນນ ປຣິວຸໂຕ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ມາລາກາຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ມມ ອາຫຣິຕປຸປ຺ເຜຫິ ກິນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມາລາກາໂຣ ‘‘ຣາຊາ ມໍ ຆາເຕຕຸ ວາ ຣຏ຺ຐໂຕ ວາ ປພ຺ພາເຊຕູຕິ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປູເຊສິໍ ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ຕ຺ວໍ ມຫາປຸຣິໂສ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ຫຕ຺ຖີ ຈ ອສ຺ເສ ຈ ທາເສ ຈ ທາສິໂຍ ຈ ມຫາປສາຘນານິ ຈ ອຏ຺ຐ ກຫາປຓສຫສ຺ສານິ ຈ ຣາຊກຸລໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕາ ອຏ຺ຐ ນາຣິໂຍ ຈ ອຏ຺ຐ ຄາມວເຣ ຈາຕິ ອິທໍ ສພ຺ພຏ຺ຐກໍ ນາມ ທານໍ ອທາສິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ປາໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ສີຫນາທສຫສ຺ສານິ ເຈວ ເຈລຸກ຺ເຂປສຫສ຺ສານິ ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂກ ນຸ ໂຂ ມາລາກາຣສ຺ສ ວິປາໂກ’’ຕິ? ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ທ, ອິມິນາ ມາລາກາເຣນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ມາ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ, ອຍຎ຺ຫິ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເອວໍ ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ –

‘‘ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນ ຄມິສ຺ສຕິ;

ຐຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ, ຜລໍ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມຸໂນ;

ປຈ຺ຉາ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສຸມໂນ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. –

ອາຫ. ສຕ຺ຖຸ ປນ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປວິສນກາເລ ຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ປຕິໍສຸ. ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ມາລາກາຣສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ຘຣມານກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜປູຊໍ ກຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ສພ຺ພຏ຺ຐກໍ ນາມ ລຠຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ຄມນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຄມເນນ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉານຸຕປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ, ອນຸສ຺ສຣິຕານຸສ຺ສຣິຕກ຺ຂເຓ ໂສມນສ຺ສເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວຣູປໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໘.

‘‘ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘຸ, ຍໍ ກຕ຺ວາ ນານຸຕປ຺ປຕິ;

ຍສ຺ສ ປຕີໂຕ ສຸມໂນ, ວິປາກໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍໍ ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕີນຎ຺ເຈວ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ນານຸຕປ຺ປຕິ, ອຖ ໂຂ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມເຍວ ອນຸສ຺ສຣິຕານຸສ຺ສຣິຕກ຺ຂເຓເຍວ ປີຕິເວເຄນ ປຕີໂຕ ໂສມນສ຺ສເວເຄນ ຈ ສຸມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິປາກໍ ປຏິເສວຕິ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘຸ ຠທ຺ທກນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ສຸມນມາລາກາຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ມຘຸວາ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓຕ຺ເຖຣິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຸຣຸມານາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ຕີ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ນີລຸປ຺ປລຄພ຺ຠສມານວຓ຺ຓຕາຍ ຈສ຺ສາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອຖສ຺ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣາຊາໂນ ຈ ເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ – ‘‘ຘີຕຣໍ ອມ຺ຫາກໍ ເທຕູ’’ຕິ. ອປຫິຓນ຺ໂຕ ນາມ ນາໂຫສິ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ສພ຺ເພສໍ ມນໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອຸປາຍໍ ປເນກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ປພ຺ພຊິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຉິມຠວິກຕ຺ຕາ ຕໍ ວຈນໍ ສີເສ ອາສິຕ຺ຕໍ ສຕປາກເຕລໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ປິຕຣໍ ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕສ຺ສາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສຍໍ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕສ຺ສາ ອຈິຣປພ຺ພຊິຕາຍ ເອວ ອຸໂປສຖາຄາເຣ ກາລວາໂຣ ປາປຸຓິ. ສາ ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທີປສິຂາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຐິຕາວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂອໂລກຍມານາ ເຕໂຊກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕເມວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ເຈວ ອຠິຎ຺ຎາຫິ ຈ.

ສາ ອປເຣນ ສມເຍນ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຘວນໍ ປາວິສິ. ຕທາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຣຎ຺ຎວາໂສ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ສາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ມາຕຸລປຸຕ຺ໂຕ ປນສ຺ສາ ນນ຺ທມາຓໂວ ນາມ ຄິຫິກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣິຍາ ອາຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອນ຺ຘວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກຸຏິກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈເກ ນິລີໂນ ເຖຣິຍາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຏິກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ມຎ຺ຈເກ ນິສິນ຺ນມຕ຺ຕາຍ ພຫິ ອາຕປໂຕ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸປເຖ ອນ຺ຘກາເຣ ອວິຄເຕເຍວ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ‘‘ມາ ນສ຺ສິ ພາລ, ມາ ນສ຺ສິ ພາລາ’’ຕິ ເຖຣິຍາ ວາຣິຍມາໂນເຍວ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຖິຕກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ອຖສ຺ສ ອຄຸຓໍ ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ວິຍ ມຫາປຖວີ ທ຺ເວຘາ ຠິຊ຺ຊິ. ໂສ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາອວີຈິມ຺ຫິ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເຖຣີປິ ຕມຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາໂຣເຈສິ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂູນີ ອຸປາສກອຸປາສິກາສຸ ໂຍ ໂກຈິ ພາໂລ ປາປກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມຘຸສກ຺ຂຣາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ເທວ ມຘຸຣຣສໍ ຂາທມາໂນ ປຸຣິໂສ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ ວິຍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໙.

‘‘ມຘຸວາ ມຎ຺ຎຕິ ພາໂລ, ຍາວ ປາປໍ ນ ປຈ຺ຈຕິ;

ຍທາ ຈ ປຈ຺ຈຕິ ປາປໍ, ພາໂລ ທຸກ຺ຂໍ ນິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມຘຸວາຕິ ພາລສ຺ສ ຫິ ປາປໍ ອກຸສລກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ມຘຸ ວິຍ ມຘຸຣຣສໍ ວິຍ ອິຏ຺ຐໍ ກນ຺ຕໍ ມນາປໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອິຕິ ນໍ ໂສ ມຘຸໍວ ມຎ຺ຎຕິ. ຍາວາຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ. ປາປໍ ນ ປຈ຺ຈຕີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ວາ ສມ຺ປຣາເຍ ວາ ວິປາກໍ ນ ເທຕິ, ຕາວ ນໍ ເອວໍ ມຎ຺ຎຕິ. ຍທາ ຈາຕິ ຍທາ ປນສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ວາ ວິວິຘາ ກມ຺ມກາຣຓາ ກຍິຣມານສ຺ສ, ສມ຺ປຣາເຍ ວາ ນິຣຍາທີສຸ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ປາປໍ ປຈ຺ຈຕິ, ອຖ ໂສ ພາໂລ ທຸກ຺ຂໍ ນິຄຈ຺ຉຕິ ວິນ຺ທຕິ ປຏິລຠຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ.

ອປເຣນ ປນ ສມເຍນ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ມຫາຊໂນ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ ‘‘ຂີຓາສວາປິ ມຎ຺ເຎ ກາມສຸຂໍ ສາທິຍນ຺ຕິ, ກາມໍ ເສວນ຺ຕິ, ກິໍ ນ ເສວິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ຫິ ເອເຕ ໂກຬາປຣຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ວມ຺ມິກາ ອລ຺ລມໍສສຣີຣາວ, ຕສ຺ມາ ເອເຕປິ ກາມສຸຂໍ ສາທິຍນ຺ຕິ, ກາມໍ ເສວນ຺ຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວາ ກາມສຸຂໍ ສາທິຍນ຺ຕິ, ນ ກາມໍ ເສວນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ປທຸມປຕ຺ເຕ ປຕິຕໍ ອຸທກພິນ຺ທຸ, ນ ວິລິມ຺ປຕິ, ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຕເຕວ, ຍຖາ ຈ ອາຣຄ຺ເຄ ສາສໂປ ນ ວິລິມ຺ປຕິ, ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຕເຕວ, ເອວໍ ຂີຓາສວສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ທຸວິໂຘປິ ກາໂມ ນ ວິລິມ຺ປຕິ, ນ ສຓ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ເຄ ຄາຖມາຫ –

‘‘ວາຣິ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ເຕວ, ອາຣຄ຺ເຄຣິວ ສາສໂປ;

ໂຍ ນ ລິມ຺ປຕິ ກາເມສຸ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໐໑);

ອິມິສ຺ສາ ອຕ຺ໂຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ເຄເຍວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຣາຊານໍ ປເສນທິໂກສລໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຍເຖວ ກຸລປຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ກຸລຘີຕໂຣປິ ມຫນ຺ຕໍ ຎາຕິຄຓຎ຺ຈ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຕາ ເອວໍ ວິຫຣມານາ ຣາຄຣຕ຺ຕາ ປາປປຸຄ຺ຄລາ ໂອມານາຕິມານວເສນ ວິເຫເຐນ຺ຕິປິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍມ຺ປິ ປາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ວສນຏ຺ຐານໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ກາຣາເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອນ຺ໂຕຄາເມເຍວ ວສນ຺ຕີຕິ.

ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ຊມ຺ພຸກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ມາເສ ມາເສຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຊມ຺ພຸກໍ ອາຊີວກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ຄາມວາສີ ເອໂກ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ເອກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ວິຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ຕໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ເຄເຫ ນິພທ຺ຘໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ອເຖໂກ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ທິວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປາປຸຓິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອິຣິຍາປເຖ ປສນ຺ໂນ ເຄຫໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຓີເຕນ ໂຠຊເນນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ສາຏກໍ ຣຊິຕ຺ວາ ນິວາເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ສາຏກໍ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເກສາ ໂວ ທີຆາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເກໂສໂຣປນຕ຺ຖາຍ ນ຺ຫາປິຕໍ ອາເນສ຺ສາມິ, ສຍນຕ຺ຖາຍ ຈ ໂວ ມຎ຺ຈກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ນິພທ຺ຘໍ ເຄເຫ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ກຸລູປໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ‘‘ອຍໍ ຕໍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐກສ຺ສ ເອວຣູປໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕິ, ນິພທ຺ຘໍ ເຄເຫ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປນ ມຍ຺ຫໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ອິຕໂຣປິ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພິເກນ ທິນ຺ນສາຏກໍ ຣຊິຕ຺ວາ ນິວາເສສິ. ກຸຏມ຺ພິໂກປິ ນ຺ຫາປິຕໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ເກເສ ໂອຫາຣາເປຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ອຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ມຎ຺ຈເກ ສຍຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ເຖເຣ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ເນວາສິໂກ ຕສ຺ສ ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຍິຣມານໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ສາຍໍ ເຖຣສ຺ສ ນິປນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕູຫາກາເຣຫິ ເຖຣໍ ອກ຺ໂກສິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອາຄນ຺ຕຸກ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ເຕ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນໂຕ ວຣຕຣໍ ມີຬ຺ຫໍ ຂາທິຕຸໍ, ກຸຏຸມ຺ພິເກນ ອານີຕນ຺ຫາປິເຕນ ເກໂສຫາຣາປນໂຕ ວຣຕຣໍ ຕາລຏ຺ຐິເກນ ເກເສ ລຸຎ຺ຈາເປຕຸໍ. ກຸຏຸມ຺ພິເກນ ທິນ຺ນສາຏກນິວາສນໂຕ ວຣຕຣໍ ນຄ຺ເຄນ ວິຈຣິຕຸໍ, ກຸຏຸມ຺ພິເກນ ອາຠຕມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊນໂຕ ວຣຕຣໍ ຠູມິຍໍ ນິປຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣປິ ‘‘ມາ ເອສ ພາໂລ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ນສ຺ສີ’’ຕິ ນິມນ຺ຕນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ຍຖາສຸຂໍ ອຄມາສິ. ເນວາສິໂກປິ ປາໂຕວ ວິຫາເຣ ກຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ‘‘ອິທານິປິ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ນິທ຺ທາຍຕິ, ຆຓ຺ຑິກສທ຺ເທນ ປພຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ນຂປິຏ຺ເຐເນວ ຆຓ຺ຑິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກປິ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເນວາສິກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ເນວາສິໂກ ‘‘ມາ, ອາວຸໂສ, ກິຎ຺ຈິ ອວຈ, ຕຸຍ຺ຫໍ ກຸລູປໂກ ຫິຍ຺ໂຍ, ຕວ ນິກ຺ຂນ຺ຕເວລາຍ ໂອວຣກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ມມ ວິຫາຣສມ຺ມຊ຺ຊນສທ຺ທມ຺ປິ ປານີຍຆຏປຣິໂຠຊນີຍຆເຏສຸ ອຸທກສິຎ຺ຈນສທ຺ທມ຺ປິ ຆຓ຺ຑິກສທ຺ທມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາທິສາຍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ເມ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຍາວ ອິມມ຺ຫາ ກາລາ ນິທ຺ທາຍນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມໍ ປນ ຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ຠທນ຺ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຠາເວນ ຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ສາຘຸກໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ເມ ອຍ຺ຍໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍາຖ, ອິມມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ.

ອິຕໂຣ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ໂສ ເອວຣູປໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ປລຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນ ອທ຺ທສ. ອຖ ນໍ ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ກໂຕປິ ສມຓຘມ຺ໂມ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ປນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄຫນຄເຣ ເອກສ຺ມິໍ ພຫ຺ວນ຺ນປາເນ ກຸລຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ປທສາ ຄມນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເນວ ສຍເນ ສຍິຕຸໍ, ນ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣວລຎ຺ຊເມວ ຂາທຕິ. ‘‘ພາລຕາຍ ອຊານນ຺ໂຕ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຕໍ ໂປສຍິໍສຸ. ມຫລ຺ລກກາເລປິ ວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ນຄ຺ໂຄວ ວິຈຣຕິ, ຠູມິຍໍ ສຍຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣວລຎ຺ຊເມວ ຂາທຕິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ນາຍໍ ກຸລຆຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ເກວລໍ ອລຊ຺ຊນໂກ ອາຊີວການໍ ເອສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອທໍສຸ. ອຖ ນໍ ເຕ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ປພ຺ພາເຊນ຺ຕາ ຈ ປນ ຄລປ຺ປມາເຓ ອາວາເຏ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອໍສກູຏານໍ ອຸປຣິໍ ປທຣານິ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕາລຏ຺ຐິຂຓ຺ເຑນ ເກເສ ລຸຎ຺ຈິໍສຸ. ອຖ ເນ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ປຸນທິວເສ ອາຊີວກາ ‘‘ເອຫິ, ຄາມໍ ປວິສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ວທິໍສຸ. ໂສ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອຫໍ ອິເຘວ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຉມານໍ ໂອຫາຍ ອຄມໍສຸ. ໂສປິ ເຕສໍ ຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວຈ຺ຈກຸຏິຍາ ປທຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ອາໂລປໍ ອາໂລປໍ ກຕ຺ວາ ຄູຖໍ ຂາທິ. ອາຊີວກາ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄາມໂຕ ອາຫາຣໍ ປຫິຓິໍສຸ. ຕມ຺ປິ ນ ອິຈ຺ຉິ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ‘‘ນ ເມ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ. ລທ຺ໂຘ ເມ ອາຫາໂຣ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຫໍ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ອິເຘວ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ. ເອວໍ ທຸຕິເຍ ຕຕິເຍ ຈຕຸຕ຺ເຖປິ ທິວເສ ເຕຫິ ພຫຸມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ອຫໍ ອິເຘວ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄາມໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອາຊີວກາ ‘‘ອຍໍ ທິວເສ ທິວເສ ເນວ ຄາມໍ ປວິສິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ນ ອມ຺ເຫຫິ ປຫິຕາຫາຣໍ ອາຫຣິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ‘ອິເຘວ ເມ ລທ຺ໂຘ’ຕິ ວທຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກໂຣຕິ, ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ຄາມໍ ປວິສນ຺ຕາ ເອກໍ ທ຺ເວ ຊເນ ຕສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ໂອຫາຍ ຄມິໍສຸ. ເຕ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິລີຍິໍສຸ. ໂສປິ ເຕສໍ ຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ວຈ຺ຈກຸຏິໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຄູຖໍ ຂາທິ.

ອິຕເຣ ຕສ຺ສ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອາຊີວການໍ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຊີວກາ ‘‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ, ສເຈ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ‘ອາຊີວກາ ຄູຖໍ ຂາທມານາ ວິຈຣນ຺ຕີ’ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ອກິຕ຺ຕິໍ ປກາເສຍ຺ຍຸໍ, ນາຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກາ ນີຫຣິໍສຸ. ໂສ ເຕຫິ ນີຫຣິໂຕ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣກຣຓຏ຺ຐາເນ ປຕ຺ຖຣິໂຕ ເອໂກ ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມິໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂສຓ຺ຑິ, ປິຏ຺ຐິປາສາຓໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣກຣຓຏ຺ຐານໍ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ຄູຖໍ ຂາທິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ສຣີຣວລຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ອາຄມນກາເລ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ປາສາຓສ຺ສ ເອກໍ ອນ຺ຕໍ ໂອລຸພ຺ຠ ເອກໍ ປາທໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກ ຐເປຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍວາຕາຠິມຸໂຂ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ມຫາຊໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກສ຺ມາ ອຍ຺ໂຍ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ອຫໍ ວາຕຠກ຺ໂຂ, ອຎ຺ໂຎ ເມ ອາຫາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຖ ‘‘ກສ຺ມາ ເອກໍ ປາທໍ ຊຓ຺ຓຸເກ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕສິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ອຸຄ຺ຄຕໂປ ໂຆຣຕໂປ, ມຍາ ທ຺ວີຫິ ປາເທຫິ ອກ຺ກນ຺ຕາ ປຖວີ ກມ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກໍ ປາທໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກ ຐເປຕ຺ວາ ຐິໂຕມ຺ຫິ. ອຫຎ຺ຫິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຐິຕໂກວ ວີຕິນາເມມິ, ນ ນິສີທາມິ, ນ ນິປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ນາມ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ສທ຺ທຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ເອວຣູປາປິ ນາມ ຕປສ຺ສິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ໂນ ເອວຣູປາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ’’ຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອງ຺ຄມຄຘວາສິໂນ ສງ຺ຂຸຠິຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມາເສ ມາເສ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ອຠິຫຣນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອຫໍ ວາຕເມວ ຠກ຺ຂາມິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ອາຫາຣໍ. ອຎ຺ຎຎ຺ຫິ ເມ ຂາທນ຺ຕສ຺ສ ຕໂປ ນສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຕຫິ ອຠິຫຏໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ອິຈ຺ຉຕິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ມາ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ນາເສຖ, ຕຸມ຺ຫາທິເສນ ໂຆຣຕເປນ ປຣິໂຠເຄ ກເຕ ອມ຺ຫາກໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ອາຫາໂຣ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ. ມຫາຊນສ຺ສ ປນ ຍາຈນາຍ ປີຬິໂຕ ເຕຫິ ອາຠຕານິ ສປ຺ປິຜາຓິຕາທີນິ ກຸສຄ຺ເຄນ ຊິວ຺ຫຄ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ອລໍ ໂວ ເອຕ຺ຕກໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ຈາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເອວໍ ໂສ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ວສ຺ສານິ ນຄ຺ໂຄ ຄູຖໍ ຂາທນ຺ໂຕ ເກເສ ລຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ຠູມິຍໍ ສຍມາໂນ ວີຕິນາເມສິ.

ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ໂຂ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໂວໂລກນໍ ອວິຊຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເອກທິວສໍ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ອຍໍ ຊມ຺ພຸກາຊີວໂກ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ເອຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ຄາຖໍ ຠາສິສ຺ສາມິ, ຄາຖາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຊໂນ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອານນ຺ທ, ຊມ຺ພຸກາຊີວກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ຕຸມ຺ເຫເຍວ ຄມິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຫເມວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປາຍາສິ.

ເທວຕາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ສາຍໍ ຊມ຺ພຸກາຊີວກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ຈ ເຊຄຸຈ຺ເຉ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວທນ຺ຕກຏ຺ຐກິລິຏ຺ເຐ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ວສຕິ, ເທວໍ ວສ຺ສາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຕໍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍເຍວ ເທວໍ ວສ຺ສາເປສຸໍ. ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ສຸຈິ ນິມ຺ມໂລ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ອຸປຣິ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓໍ ປຸປ຺ຜວສ຺ສໍ ວສ຺ສາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ສາຍໍ ຊມ຺ພຸກາຊີວກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຊມ຺ພຸກາ’’ຕິ ສທ຺ທມກາສິ. ຊມ຺ພຸໂກ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເອສ, ທຸຊ຺ຊໂນ ມໍ ຊມ຺ພຸກວາເທນ ວທຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ສມໂຓ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ມຫາສມຓາ’’ຕິ? ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ອິຘ ວສນຏ຺ຐານໍ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ມຫາສມຓ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຊມ຺ພຸກ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ເອກຣຕ຺ຕິໍ ເມ ວສນຏ຺ຐານໍ ເທຫິ, ປພ຺ພຊິຕາ ນາມ ປພ຺ພຊິຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາ ມນຸສ຺ສໍ, ປສໂວ ປສວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ກຫໍ ເຕ ລາພຸກໍ, ກຫໍ ຘູມກຏຈ຺ຉຸໂກ, ກຫໍ ຍຎ຺ຎສຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ? ‘‘‘ອຕ຺ເຖຕໍ ມຍ຺ຫໍ, ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣຓໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຣາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ຈຣິສ຺ສສິ ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ໂຫຕຸ, ຊມ຺ພຸກ, ມາ ກຸຊ຺ຌ, ວສນຏ຺ຐານໍ ເມ ອາຈິກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ມຫາສມຓ, ເອຕ຺ຖ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ອວິທູເຣ ເອກໍ ປພ຺ຠາຣໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ປພ຺ຠາເຣ ໂກ ວສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ, ມຫາສມຓາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຕໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ຊານ, ມຫາສມຓາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ປພ຺ຠາເຣ ນິສີທນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ນິສີທິ. ປຐມຍາເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ຈຕຸທ຺ທິສໍ ເອໂກຠາສໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄມິໍສຸ. ຊມ຺ພຸໂກ ໂອຠາສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ໂອຠາໂສ ນາເມໂສ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ມຊ຺ຌິມຍາເມ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາຄມິ. ຊມ຺ພຸໂກ ຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ນາເມໂສ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ປຈ຺ຉິມຍາເມ ເອກາຍ ອງ຺ຄຸລິຍາ ເອກໍ, ທ຺ວີຫິ ທ຺ເວ, ທສຫິ ທສ ຈກ຺ກວາຬານິ ໂອຠາເສຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ສກລໍ ອຣຎ຺ຎໍ ເອໂກຠາສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາຄມິ. ຊມ຺ພຸໂກ ຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເອໂສ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປາໂຕວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມຫາສມຓ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ເກ ອາຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ຈຕູຫິ ມຫາຣາເຊຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຊມ຺ພຸກ, ມຫາຣາຊູນມ຺ປິ ອຕິຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ມຊ຺ຌິມຍາເມ ປນ ໂກ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ, ຊມ຺ພຸກາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸເມວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ສກ຺ກເທວຣາຊໂຕປິ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຊມ຺ພຸກ, ສກ຺ກໂຕປິ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣມ຺ຫິ, ເອໂສ ປນ ມຍ຺ຫໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາໂກ ກປ຺ປິຍກາຣກສາມເຓຣສທິໂສ’’ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຉິມຍາເມ ສກລໍ ອຣຎ຺ຎໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ໂກ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຍໍ ໂລເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ‘ນໂມ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ໂສ ເອວ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມໂຕປິ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຊມ຺ພຸກ, ອຫຎ຺ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາປິ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ອຈ຺ຉຣິໂຍສິ ຕ຺ວໍ, ມຫາສມຓ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາສ ວສ຺ສານິ ອິຘ ວສນ຺ຕສ຺ສ ເອເຕສຸ ເອໂກປິ ມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ນາຄຕປຸພ຺ໂພ. ອຫຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານໍ ວາຕຠກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ວີຕິນາເມສິໍ, ນ ຕາວ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕປຸພ຺ພາ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ຊມ຺ພຸກ, ຕ຺ວໍ ໂລກສ຺ມິໍ ອນ຺ຘພາລໍ ມຫາຊນໍ ວຎ຺ຈຍມາໂນ ມມ຺ປິ ວຎ຺ເຈຕຸກາໂມ ຊາໂຕ, ນນຸ ຕ຺ວໍ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ວສ຺ສານິ ຄູຖເມວ ຂາທິ, ຠູມິຍໍເຍວ ນິປຊ຺ຊິ, ນຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣິ, ຕາລຏ຺ຐິຂຓ຺ເຑນ ເກເສ ລຸຎ຺ຈິ. ອຖ ຈ ປນ ໂລກໍ ວຎ຺ເຈນ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ວາຕຠກ຺ໂຂ, ເອກປາເທນ ຕິຏ຺ຐາມິ, ນ ນິສີທາມິ, ນ ນິປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວເທສິ, ‘‘ມມມ຺ປິ ວຎ຺ເຈຕຸກາໂມສິ ປຸພ຺ເພປິ ຕ຺ວໍ ປາປິກໍ ລາມິກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຄູຖຠກ຺ໂຂ ຠູມິສໂຍ ນຄ຺ໂຄ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຕາລຏ຺ຐິຂຓ຺ເຑນ ເກສລຸຎ຺ຈນໍ ປຕ຺ໂຕ, ອິທານິປິ ປາປິກໍ ລາມິກໍ ທິຏ຺ຐິເມວ ຄຓ຺ຫາສີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ມຍາ ກຕໍ, ມຫາສມຓາ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຣິ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ, ໂສ ອຸກ຺ກຸຏິໂກ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອຸທກສາຏິກໍ ຂິປິຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາປິສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ເທສນາວສາເນ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ຍາຈິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕສ຺ສ ປຸຣິມກມ຺ມໍ ປຣິກ຺ຂີຓໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຂີຓາສວມຫາເຖຣໍ ຈຕູຫິ ອກ຺ໂກເສຫິ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຍາວາຍໍ ມຫາປຖວີ ຕິຄາວຸຕາຘິກໍ ໂຍຊນໍ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ຕາວ ອວີຈິມ຺ຫິ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ກາວເສເສນ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ວສ຺ສານິ ອິມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປຕ຺ໂຕ. ເຕນສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ຂີຓໍ. ວີສຕິ ປນ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອິມິນາ ກຕສ຺ສ ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ຜລໍ ນາເສຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ຠິກ຺ຂຸ, ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາວເທວສ຺ສ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣຘໂຣ ສຏ຺ຐິວສ຺ສິກມຫາເຖໂຣ ວິຍ ອໂຫສິ.

ອງ຺ຄມຄຘວາສີນໍ ຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕທິວໂສ ກິເຣສ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຣຏ຺ຐວາສິໂນ ສກ຺ກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາ ຕຖາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ໂຍ ຊມ຺ພຸໂກ ມຫາ, ອຸທາຫຸ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ມຫາ ຠເວຍ຺ຍ, ອຍໍ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຊມ຺ພຸກາຊີວກສ຺ສ ປນ ມຫນ຺ຕຕາຍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ມຫາຊນສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຊມ຺ພຸກ, ຕວ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ກງ຺ຂໍ ຉິນ຺ທາຫີ’’ຕິ ອາຫ, ໂສ ‘‘ອຫມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕກເມວ ປຈ຺ຈາສີສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຕາລປ຺ປມາຓໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ທ຺ວິຕາລມຕ຺ຕໍ ຕິຕາລມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕຕາລມຕ຺ຕໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ອຕ຺ຕໂນ ສາວກຠາວໍ ຊານາເປສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາຊໂນ ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອໂນປມຄຸຓາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ເອວມາຫ – ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອາຠຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຸສຄ຺ເຄນ ຊິວ຺ຫຄ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ‘ຕປຈຣຓໍ ປູເຣມີ’ຕິ ອິຘ ນິວຸຏ຺ໂຐ, ສເຈປິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ວສ຺ສສຕໍ ຕປຈຣຓໍ ປູເຣຍ຺ຍ, ຍາ ຈສ຺ສ ອິທານິ ກາລໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕ຺ວາ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉທນກຸສລເຈຕນາ, ຕສ຺ສາ ຕໍ ຕປຈຣຓໍ ໂສຬສິໍ ກລມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໐.

‘‘ມາເສ ມາເສ ກຸສຄ຺ເຄນ, ພາໂລ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ໂຠຊນໍ;

ນ ໂສ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ, ກລໍ ອຄ຺ຆຕິ ໂສຬສິ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສເຈ ພາໂລ ອປຣິຎ຺ຎາຕຘມ຺ໂມ ສີລາທິຄຸຓາ ປຣິພາຫິໂຣ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ປພ຺ພຊິໂຕ ‘‘ຕປຈຣຓໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາເສ ມາເສ ປຕ຺ເຕ ກຸສຄ຺ເຄນ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວສ຺ສສຕໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ໂຠຊນໍ. ນ ໂສ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ, ກລໍ ອຄ຺ຆຕິ ໂສຬສິນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຎາຕຘມ຺ມາ ຕຸລິຕຘມ຺ມາ. ເຕສຸ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ໂມ, ອຸປຣິມໂກຏິຍາ ຂີຓາສໂວ. ອິເມສໍ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ ໂສ ພາໂລ ກລໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ ໂສຬສິນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍາ ຈສ຺ສ ຕຖາ ຕປຈຣຓໍ ປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕໍ ເຈຕນາ ຍາ ຈ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ ກາລໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕ຺ວາ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ເອກາ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉທນກຸສລເຈຕນາ, ຕສ຺ສາ ເຈຕນາຍ ສາ ຕາວ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕເຈຕນາ ໂສຬສິໍ ກລໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ຕສ຺ສາ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມານໍ ເຈຕນາຍ ຜລໍ, ຕໍ ໂສຬສ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອເກກໍ ປຸນ ໂສຬສ ໂສຬສ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ຍໍ ຜລໍ, ຕເທວ ຕສ຺ສ ພາລສ຺ສ ຕປຈຣຓໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ຊມ຺ພຸກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ອຫິເປຕວຕ຺ຖຸ

ນ ຫິ ປາປໍ ກຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຫິເປຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ຊຏິລສຫສ຺ສສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ອາຍສ຺ມາ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖໂຣ ຈ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ຈ ‘‘ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄິຊ຺ຌກູຏໂຕ ໂອຕຣນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ເອກໍ ອຫິເປຕໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ອຖ ນໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ກສ຺ມາ, ອາວຸໂສ, ສິຕໍ ປາຕຸກໂຣສີ’’ຕິ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອກາໂລ, ອາວຸໂສ ລກ຺ຂຓ, ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ເຖໂຣ ອາຫ. ເຕສຸ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນສຸ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ, ‘‘ອາວຸໂສ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ຕ຺ວໍ ຄິຊ຺ຌກູຏາ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ສິຕໍ ປາຕຸກຣິຕ຺ວາ ມຍາ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຏ຺ໂຐ ‘ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’ຕິ ອວຈ, ກເຖຫິ ອິທານິ ຕໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ເອກໍ ເປຕໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິໍ. ຕສ຺ສ ເອວຣູໂປ ອຕ຺ຕຠາໂວ – ມນຸສ຺ສສີສໍ ວິຍ ອສ຺ສ ສີສໍ, ອຫິສ຺ສ ວິຍ ເສໂສ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ອຫິເປໂຕ ນາເມສ ປມາຓໂຕ ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນິໂກ, ຕສ຺ສ ສີສໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາ ອຄ຺ຄິຊາລາ ຍາວ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາ ອຄ຺ຄິຊາລາ ຍາວ ສີສາ, ມຊ຺ເຌສີສໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາ ທ຺ເວ ປສ຺ສານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທ຺ວີຫິ ປສ຺ເສຫິ ອຸຏ຺ຐິຕາ ມຊ຺ເຌ ໂອຕຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ກິຣ ເປຕານໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນິໂກ, ອວເສສານໍ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາໂຓ. ອິມສ຺ສ ເຈວ ອຫິເປຕສ຺ສ ກາກເປຕສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນິໂກ. ເຕສຸ ອຍໍ ຕາວ ອຫິເປໂຕ. ກາກເປຕມ຺ປິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຄິຊ຺ຌກູຏມຕ຺ຖເກ ປຈ຺ຈມານໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ປຎ຺ຈໂຍຊນິກາ ຊິວ຺ຫາ, ສີສໍ ເຕ ນວໂຍຊນໍ;

ກາໂຍ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຕຸຍ຺ຫໍ, ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນໍ;

ກິໍ ນຸ ກມ຺ມໍ ກຣິຕ຺ວານ, ປຕ຺ໂຕສິ ທຸກ຺ຂມີທິສ’’ນ຺ຕິ.

ອຖສ຺ສ ເປໂຕ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ –

‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ກສ຺ສປສ຺ສ ມເຫສິໂນ;

ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຠຕໍ ຠຕ຺ຕໍ, ອາຫາເຣສິໍ ຍທິຈ຺ຉກ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ,. ມນຸສ຺ສາ ເຖເຣ ທິສ຺ວາ ສມ຺ປິຍາຍມານາ ອາສນສາລາຍໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕລໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປາເຍຕ຺ວາ ຂຊ຺ຊກໍ ທຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕກາລໍ ອາຄມຍມານາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ຘມ຺ມກຖາວສາເນ ເຖຣານໍ ປຕ຺ເຕ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫາ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຫຣິໍສຸ. ຕທາ ອຫໍ ກາໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອາສນສາລາຍ ຉທນປິຏ຺ເຐ ນິລີໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ ເອເກນ ຄຫິຕປຕ຺ຕໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຸຂໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຕໂຍ ກພເຬ ອຄ຺ຄເຫສິໍ. ຕໍ ປນ ຠຕ຺ຕໍ ເນວ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ, ນ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ, ນ ຠິກ຺ຂູຫິ ຄຫິຕາວເສສກໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພກໍ, ເກວລໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຠິຫຏມຕ຺ຕເມວ. ຕໂຕ ມຍາ ຕໂຍ ກພຬາ ຄຫິຕາ, ເອຕ຺ຕກໍ ເມ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ. ສ຺ວາຫໍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກນ ອວີຈິມ຺ຫິ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ກາວເສເສນ ອິທານິ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ກາກເປໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອິມໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈານຸໂຠມີ’’ຕິ. ອິທໍ ກາກເປຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ.

ອິຘ ປນ ເຖໂຣ ‘‘ອຫິເປຕໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ສກ຺ຂີ ຫຸຕ຺ວາປິ ອຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອາຫ. ມຍາເປສ ສມ຺ໂພຘິປຕ຺ຕທິວເສເຍວ ທິຏ຺ໂຐ, ອປິຈາຫໍ ‘ເຍ ເມ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທເຫຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ອຫິຕາຍ ຠເວຍ຺ຍາ’ຕິ ປຣານຸທ຺ທຍາຍ ນ ກເຖສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ລກ຺ຂຓສໍຍຸຕ຺ເຕປິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐໒ ອາທໂຍ) ຫິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ທິຏ຺ຐກາເລເຍວ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສກ຺ຂີ ຫຸຕ຺ວາ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ ກເຖສິ, ອິທມ຺ປິ ເຕນ ຕເຖວ ກຖິຕໍ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ເຕສໍ ກເຖສິ –

ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິໍ ນິສ຺ສາຍ ນທີຕີເຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນິພທ຺ຘໍ ນຄເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ນາຄຣາປິ ສາຍໍປາຕໍ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທິຫຕ຺ຖາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສູປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອໂກ ພາຣາຓສິວາສີ ປຸຣິໂສ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ນິສ຺ສາຍ ເຂຕ຺ຕໍ ກສິ. ມຫາຊໂນ ສາຍໍປາຕໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສູປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ກສ຺ສໂກ ຈ ‘‘ມາ ເມ ເຂຕ຺ຕໍ ມທ຺ທຖາ’’ຕິ ວາເຣນ຺ໂຕປິ ວາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ເມ ເຂຕ຺ຕໍ ມທ຺ເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ປຣິໂຠຄຠາຊນານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ຌາເປສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕໍ ຌາມໍ ທິສ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ປກ຺ກາມິ. ມຫາຊໂນ ຄນ຺ຘມາລໍ ອາທາຍ ອາຄໂຕ ຌາມປຓ຺ຓສາລໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ໂນ ອຍ຺ໂຍ ຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ໂສປິ ມຫາຊເນເນວ ສທ຺ຘິໍ ຄໂຕ ມຫາຊນມຊ຺ເຌ ຐິຕໂກວ ເອວມາຫ – ‘‘ມຍາ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາ ຌາປິຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ອິມໍ ປາປິມໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ ທຓ຺ຑາທີຫິ ໂປເຖຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສຸໍ. ໂສ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຍາວາຍໍ ມຫາປຖວີ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ຕາວ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປກ຺ກາວເສເສນ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ອຫິເປໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອິທໍ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປາປກມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ຂີຣສທິສໍ, ຍຖາ ຂີຣໍ ທຸຍ຺ຫມານເມວ ນ ປຣິຓມຕິ. ຕຖາ ກມ຺ມໍ ກຍິຣມານເມວ ນ ວິປຈ຺ຈຕິ. ຍທາ ປນ ວິປຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ເອວຣູເປນ ທຸກ຺ເຂນ ໂສຈຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໑.

‘‘ນ ຫິ ປາປໍ ກຕໍ ກມ຺ມໍ, ສຊ຺ຊຸຂີຣໍວ ມຸຈ຺ຈຕິ;

ຑຫນ຺ຕໍ ພາລມນ຺ເວຕິ, ຠສ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂນວ ປາວໂກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຊ຺ຊຸຂີຣໍ ວາຕິ ຕໍ ຂຓໍເຍວ ເຘນຸຍາ ຖເນຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ອພ຺ຠຸຓ຺ຫໍ ຂີຣໍ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ນ ປຣິຓມຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອິທໍ ສຊ຺ຊຸຂີຣໍ ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ນ ປຣິຓມຕິ ນ ປກຕິໍ ວິຊຫຕິ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ຠາຊເນ ທຸຫິຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ຍາວ ຕຕ຺ຖ ຕກ຺ກາທິອມ຺ພິລໍ ນ ປກ຺ຂິປຕິ, ຍາວ ທຘິຠາຊນາທິກໍ ອມ຺ພິລຠາຊນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ປກຕິໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຊຫຕິ, ເອວເມວ ປາປກມ຺ມມ຺ປິ ກຣິຍມານເມວ ນ ວິປຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ວິປຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ໂກຈິ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວິສເຫຍ຺ຍ. ຍາວ ປນ ກຸສລາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ນໍ ເຕ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຠທາ ອປາເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ວິປຈ຺ຈຕິ, ວິປຈ຺ຈມານຎ຺ຈ ຑຫນ຺ຕໍ ພາລມນ຺ເວຕິ.‘‘ກິໍ ວິຍາ’’ຕິ? ‘‘ຠສ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂນວ ປາວໂກ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ຉາຣິກາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ວີຕຈ຺ຈິຕງ຺ຄາໂຣ ອກ຺ກນ຺ໂຕປິ ຉາຣິກາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ຕາວ ຑຫຕິ, ຉາຣິກໍ ປນ ຕາເປຕ຺ວາ ຈມ຺ມາທີນໍ ຑຫນວເສນ ຍາວ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄາ ຑຫນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວ ປາປກມ຺ມມ຺ປິ ເຍນ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ພາລໍ ທຸຕິເຍ ວາ ຕຕິເຍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຑຫນ຺ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸນ຺ຕິ.

ອຫິເປຕວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

໑໓. ສຏ຺ຐິກູຏເປຕວຕ຺ຖຸ

ຍາວເທວ ອນຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິກູຏເປຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ປຸຣິມນເຍເນວ ຫິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄິຊ຺ຌກູຏາ ໂອໂຣຫນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປເທເສ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ເຖເຣນ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນກາເລ ປຸນ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ເອກໍ ເປຕໍ ອທ຺ທສໍ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາເຓນ ອຕ຺ຕຠາເວນ, ຕສ຺ສ ສຏ຺ຐິ ອຍກູຏສຫສ຺ສານິ ອາທິຕ຺ຕານິ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕານິ ອຸປຣິມຕ຺ຖເກ ປຕິຕ຺ວາ ປຕິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ສີສໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ຠິນ຺ນໍ ຠິນ຺ນໍ ປຸນ ສມຸຏ຺ຐຫຕິ, ອິມິນາ ອຕ຺ຕຠາເວນ ມຍາ ເອວຣູໂປ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ອຫໍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ’’ນ຺ຕິ. ເປຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິຎ຺ຫິ –

‘‘ສຏ຺ຐິ ກູຏສຫສ຺ສານິ, ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ສພ຺ພໂສ;

ສີເສ ຕຸຍ຺ຫໍ ນິປຕນ຺ຕິ, ໂວຠິນ຺ທນ຺ເຕວ ມຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ. (ເປ. ວ. ໘໐໘, ໘໑໐, ໘໑໓) ອາທິ –

ອິມເມວ ເປຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖາ ເຖຣສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາວ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາເປສ ສຕ຺ໂຕ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ນິສິນ຺ເນເນວ ທິຏ຺ໂຐ ‘ເຍ ຈ ປນ ເມ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທເຫຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ອຫິຕາຍ ຠເວຍ຺ຍາ’ຕິ ປເຣສໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ນ ກເຖສິໍ, ອິທານິ ປນ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ສກ຺ຂີ ຫຸຕ຺ວາ ກເຖມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ເນສໍ ກເຖສິ –

ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິຍໍ ສາຬິຕ຺ຕກສິປ຺ເປ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ ເອໂກ ປີຐສປ຺ປິ ອໂຫສິ. ໂສ ນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກສ຺ສ ວຏຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິສິນ຺ໂນ ສກ຺ຂຣານິ ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓານິ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖິຣູປກໍ ໂນ ທສ຺ເສຫິ, ອສ຺ສຣູປກໍ ໂນ ທສ຺ເສຫີ’’ຕິ ຄາມທາຣເກຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕານິ ຣູປານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ຂາທນີຍາທີນິ ລຠຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ປເທສໍ ປາປຸຓິ. ທາຣກາ ປີຐສປ຺ປິໍ ປາໂຣຫນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ປລາຍິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທຈ຺ຉາຍາ ສຣີຣໍ ຜຣິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂປຓ຺ເຓສຸ ຫຕ຺ຖິຣູປກາທີນິ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ເສຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປີຐສປ຺ປິໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸໂຣຫິໂຕ ອຕິມຸຂໂຣ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປິ ວຸຕ຺ເຕ ພຫຸໍ ຠຓນ຺ໂຕ ມໍ ອຸປທ຺ທເວຕິ, ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ຕສ຺ສ ມຸເຂ ນາຬິມຕ຺ຕາ ອຊລຓ຺ຑິກາ ຂິປິຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເທວ. ອຊລຓ຺ຑິກາ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປຸໂຣຫິເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຕຸມ຺ເຫ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ນິສີທຖ, ອຫເມຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ຕຖາ ກາເຣສິ. ອິຕໂຣ ກຕ຺ຕຣິຍຄ຺ເຄນ ສາຓິຍາ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ມຸເຂ ວິວຏມຕ຺ເຕ ເອເກກໍ ອຊລຓ຺ຑິກໍ ຂິປິ. ປຸໂຣຫິໂຕ ມຸຂໍ ປວິຏ຺ຐໍ ປວິຏ຺ຐໍ ຄິລິ. ປີຐສປ຺ປີ ຂີຓາສຸ ອຊລຓ຺ຑິກາສຸ ສາຓິໍ ຈາເລສິ. ຣາຊາ ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຊລຓ຺ຑິການໍ ຂີຓຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອາຈຣິຍ, ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ກຖໍ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕິມຸຂຣຕາຍ ນາຬິມຕ຺ຕາ ອຊລຓ຺ຑິກາ ຄິລນ຺ຕາປິ ຕຸຓ຺ຫີຠາວໍ ນາປຊ຺ຊຖາ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມງ຺ຄຸອຸຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປິຕຸໍ ນສກ຺ຂິ. ຣາຊາ ປີຐສປ຺ປິຄຸຓໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ເມ ສຸຂໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ ຕສ຺ສ ສພ຺ພຏ຺ຐກໍ ນາມ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຣຄາເມ ອທາສິ. ຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານຸສາສໂກ ອມຈ຺ໂຈ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສາຘຸ ໂຂ ສິປ຺ປກໍ ນາມ, ອປິ ຍາທິສ ກີທິສໍ;

ປສ຺ສ ຂຎ຺ຊປ຺ປຫາເຣນ, ລທ຺ຘາ ຄາມາ ຈຕຸທ຺ທິສາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໐໗);

ໂສ ປນ ອມຈ຺ໂຈ ເຕນ ສມເຍນ ອຍເມວ ຠຄວາ ອໂຫສິ. ອເຖໂກ ປຸຣິໂສ ປີຐສປ຺ປິນາ ລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ນາມ ປີຐສປ຺ປີ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ສິປ຺ປໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ, ມຍາເປຕໍ ສິກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເມ, ອາຈຣິຍ, ສິປ຺ປໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ, ຕາຕ, ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ‘‘ໂຫຕຸ, ອາຣາເຘສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາທປຣິກມ຺ມາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈິຣສ຺ສໍ ຕໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິ, ປີຐສປ຺ປີ ‘‘ອຍໍ ເມ ອຕິວິຍ ອຸປກາໂຣ’’ຕິ ຕໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ‘‘ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ເຕ, ຕາຕ, ສິປ຺ປໍ, ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ພຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິປ຺ປໍ ວີມໍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ຄາວິໍ ວາ ມນຸສ຺ສໍ ວາ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ຄາວິໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ສຕໍ ທຓ຺ໂຑ ໂຫຕິ ມນຸສ຺ສໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ສຫສ຺ສໍ, ຕ຺ວໍ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣປິ ຕໍ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ມາ ວິນສ຺ສ, ຍມ຺ຫິ ປຫເຏ ທຓ຺ໂຑ ນຕ຺ຖິ, ຕາທິສໍ ນິມາຕາປິຕິກໍ ກຎ຺ຈິ ອຸປຘາເຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສກ຺ຂຣາ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ກຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ອຸປຘາຣຍມາໂນ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຄາວິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສສາມິກາ’’ຕິ ປຫຣິຕຸໍ ນ ວິສຫິ, ມນຸສ຺ສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມາຕາປິຕິໂກ’’ຕິ ປຫຣິຕຸໍ ນ ວິສຕິ.

ເຕນ ສມເຍນ ສຸເນຕ຺ໂຕ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕໍ ນຄຣໍ ນິສ຺ສາຍ ປຓ຺ຓສາລາຍ ວິຫຣຕິ. ໂສ ຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕໍ ນຄຣທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ນິມາຕາປິຕິໂກ, ອິມສ຺ມິໍ ປຫເຏ ທຓ຺ໂຑ ນຕ຺ຖິ, ອິມໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ສິປ຺ປໍ ວີມໍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓໂສຕໍ ສນ຺ຘາຍ ສກ຺ຂຣໍ ຂິປິ. ສາ ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓໂສເຕນ ປວິສິຕ຺ວາ ວາເມນ ນິກ຺ຂມິ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ອາກາເສນ ປຓ຺ຓສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ມນຸສ຺ສາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ອຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ທິສ຺ວາ ໂຣທິໍສຸ ປຣິເທວິໍສຸ. ໂສປິ ມຫາຊນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ມມ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ, ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ສິປ຺ປໍ ວີມໍສນ຺ໂຕ ອິມໍ ປຫຣິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອິມິນາ ກິຣ ປາປເກນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປຫໂຏ, ຄຓ຺ຫຖ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ໂປເຖຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສຸໍ. ໂສ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຍາວາຍໍ ມຫາປຖວີ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ຕາວ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປາກາວເສເສນ ຄິຊ຺ຌກູຏມຕ຺ຖເກ ສຏ຺ຐິກູຏເປໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອິມໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ພາລສ຺ສ ນາມ ສິປ຺ປໍ ວາ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອນຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ພາໂລ ຫິ ສິປ຺ປໍ ວາ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖເມວ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

໗໒.

‘‘ຍາວເທວ ອນຕ຺ຖາຍ, ຎຕ຺ຕໍ ພາລສ຺ສ ຊາຍຕິ;

ຫນ຺ຕິ ພາລສ຺ສ ສຸກ຺ກໍສໍ, ມຸທ຺ຘມສ຺ສ ວິປາຕຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາວເທວາຕິ ອວຘິປຣິຈ຺ເຉທນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ຊານນສຠາໂວ. ຍໍ ສິປ຺ປໍ ຊານາຕິ, ຍມ຺ຫິ ວາ ອິສ຺ສຣິເຍ ຍເສ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຐິໂຕ ຊເນນ ຎາຍຕິ, ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສິປ຺ປໍ ວາ ຫິ ອິສ຺ສຣິຍາທິຠາໂວ ວາ ພາລສ຺ສ ອນຕ຺ຖາເຍວ ຊາຍຕິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖເມວ ກໂຣຕິ. ຫນ຺ຕີຕິ ວິນາເສຕິ. ສຸກ຺ກໍສນ຺ຕິ ກຸສລໂກຏ຺ຐາສໍ, ພາລສ຺ສ ຫິ ສິປ຺ປໍ ວາ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ກຸສລໂກຏ຺ຐາສໍ ຆາເຕນ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ມຸທ຺ຘນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເຍຕໍ ນາມໍ. ວິປາຕຍນ຺ຕິ ວິທ຺ຘໍສຍມານໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕໍ ສຸກ຺ກໍສໍ ຫນນ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ມຸທ຺ຘໍ ວິປາເຕນ຺ຕໍ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ຕເມວ ຫນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ.

ສຏ຺ຐິກູຏເປຕວຕ຺ຖຸ ເຕຣສມໍ.

໑໔. ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ

ອສນ຺ຕໍ ຠາວນມິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸຘມ຺ມຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທສນາ ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ເຑ ສມຸຏ຺ຐາຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ຑນຄຣສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ຄຫປຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ມຫານາມຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມານໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອິຣິຍາປເຖ ປສີທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ເຄຫໍ ປເວເສຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອຈລສທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອມ຺ພາຏກວນໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຍ຺ຍານໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ‘‘ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ພຸທ຺ຘສາສນ’’ນ຺ຕິ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ອຸຍ຺ຍາເນ ມຫາວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພທິສາຫິ ອາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິວຏທ຺ວາໂຣ ອໂຫສິ. ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ເຑ ສຸຘມ຺ມຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ເນວາສິໂກ ອໂຫສິ.

ອປເຣນ ສມເຍນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ຕຸກາມາ ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ຑໍ ອຄມໍສຸ. ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ເຕສໍ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຑ຺ຒໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຖກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ, ‘‘ອຸປາສກ, ອທ຺ຘາເນນ ອາຄຕາມ຺ຫາ ກິລນ຺ຕຣູປາ. ອປິຈ ໂຖກໍ ສຸຓາຫີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ໂສ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕວ ອນາຄາມິຜລໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ມມ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເນວາສິກໍ ສຸຘມ຺ມຕ຺ເຖຣໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫປິ, ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ເຖເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ນິມນ຺ເຕສິ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ມໍ ປຈ຺ຉາ ນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ກຸທ຺ໂຘ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຍມາໂນປິ ປຏິກ຺ຂິປິ ເອວ. ອຸປາສໂກ ‘‘ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສເນ ມຫາທານໍ ສຊ຺ເຊສິ. ສຸຘມ຺ມຕ຺ເຖໂຣປິ ປຈ຺ຈູສກາເລເຍວ ‘‘ກີທິໂສ ນຸ ໂຂ ຄຫປຕິນາ ອຄ຺ຄສາວການໍ ສກ຺ກາໂຣ ສຊ຺ຊິໂຕ, ສ຺ເວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປາໂຕວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ອຄມາສິ.

ໂສ ຄຫປຕິນາ ‘‘ນິສີທຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ‘‘ນາຫໍ ນິສີທາມິ, ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄ຺ຄສາວການໍ ປຏິຍາທິຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄຫປຕິໍ ຊາຕິຍາ ຆຏ຺ເຏຕຸກາໂມ ‘‘ອຸຬາໂຣ ເຕ, ຄຫປຕິ, ສກ຺ກາໂຣ, ອປິເຈຕ຺ຖ ເອກຎ຺ເຎວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ຕິລສໍຄຸຬິກາ, ຄຫປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຫປຕິນາ ກາໂກປມາຍ ອປສາທິໂຕ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ເຕ, ຄຫປຕິ, ອາວາໂສ, ປກ຺ກມິສ຺ສາມຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຍາວຕຕິຍໍ ວາຣິຍມາໂນປິ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ອຕ຺ຕນາ ຈ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕຍາ ອຸປາສໂກ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ຫີເນນ ຂຸໍສິໂຕ’’ຕິ ຕສ຺ເສວ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຏິສາຣຓີຍກມ຺ມໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິໍ ຂມາເປຫີ’’ຕິ ເປເສສິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຄຫປຕິ, ມຍ຺ຫເມວ ໂສ ໂທໂສ, ຂມາຫິ ເມ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ນາຫໍ ຂມາມີ’’ຕິ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ມງ຺ກຸຠູໂຕ ຕໍ ຂມາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ປຸນເທວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປຈ຺ຈາຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາສ຺ສ ອຸປາສໂກ ຂມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ມານຖທ຺ໂຘ ເອສ, ຕິໍສໂຍຊນໍ ຕາວ ມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ຂມນູປາຍໍ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ອຖສ຺ສ ປຸນາຄຕກາເລ ນິຫຕມານສ຺ສ ອນຸທູຕໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປາສກໍ ຂມາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສມເຓນ ນາມ ‘ມຍ຺ຫໍ ວິຫາໂຣ, ມຍ຺ຫໍ ນິວາສຏ຺ຐານໍ, ມຍ຺ຫໍ ອຸປາສໂກ, ມຍ຺ຫໍ ອຸປາສິກາ’ຕິ ມານໍ ວາ ອິສ຺ສໍ ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອິຈ຺ຉາມານາທໂຍ ກິເລສາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໗໓.

‘‘ອສນ຺ຕໍ ຠາວນມິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ປຸເຣກ຺ຂາຣຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຸ;

ອາວາເສສຸ ອິສ຺ສຣິຍໍ, ປູຊາ ປຣກຸເລສຸ ຈ.

໗໔.

‘‘ມເມວ ກຕ ມຎ຺ຎນ຺ຕຸ, ຄິຫີ ປພ຺ພຊິຕາ ອຸໂຠ.

ມເມວາຕິວສາ ອສ຺ສຸ, ກິຈ຺ຈາກິຈ຺ເຈສຸ ກິສ຺ມິຈິ;

ອິຕິ ພາລສ຺ສ ສງ຺ກປ຺ໂປ, ອິຈ຺ຉາ ມາໂນ ຈ ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍ ພາໂລ ຠິກ຺ຂຸ ອວິຊ຺ຊມານໍ ສມ຺ຠາວນໍ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ‘‘ອສ຺ສທ຺ໂຘວ ສມາໂນ ‘ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ປາປິຈ຺ຉຕານິທ຺ເທເສ (ວິຠ. ໘໕໑) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ພາໂລ ‘‘ອສທ຺ໂຘ ທຸສ຺ສີໂລ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ ອປ຺ປວິວິຕ຺ໂຕ ກຸສີໂຕ ອນຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ອສມາຫິໂຕ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ອຂີຓາສໂວວ ສມາໂນ ‘ອໂຫ ວຕ ມໍ ຊໂນ ອຍໍ ສທ຺ໂຘ, ສີລວາ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ປວິວິຕ຺ໂຕ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ, ສມາຫິໂຕ, ປຎ຺ຎວາ, ຂີຓາສໂວ’ຕິ ຊາເນຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ປຸເຣກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ປຣິວາຣໍ. ‘‘ອໂຫ ວຕ ມໍ ສກລວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຫເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ປຸເຣກ຺ຂາຣຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູສຸ ອິຈ຺ຉຕິ. ອາວາເສສູຕິ ສງ຺ຆິເກສຸ ຈ ອາວາເສສຸ ຍານິ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ປຓີຕເສນາສນານິ, ຕານິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ຕາທີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອິຘ ວສຖາ’’ຕິ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ສຍມ຺ປິ ວຣຕຣໍ ເສນາສນໍ ປລິໂພເຘນ຺ໂຕ, ເສສານໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມານິ ລາມກເສນາສນານິ ເຈວ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ຈ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອິຘ ວສຖາ’’ຕິ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ອາວາເສສຸ ອິສ຺ສຣິຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ປູຊາ ປຣກຸເລສຸ ຈາຕິ ເນວ ມາຕາປິຕູນໍ ນ ຎາຕການໍ ປເຣສຸເຍວ ກຸເລສຸ ‘‘ອໂຫ ວຕິເມ ມຍ຺ຫເມວ ທເທຍ຺ຍຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎສ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕຸປ຺ປຈ຺ຈເຍຫິ ປູຊໍ ອິຈ຺ຉຕິ.

ມເມວ ກຕ ມຎ຺ຎນ຺ຕູຕິ ຍສ຺ສ ຈ ພາລສ຺ສ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິຫາເຣ ອຸໂປສຖາຄາຣາທິກຣຓວເສນ ກຕໍ ນວກມ຺ມໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອມ຺ຫາກໍ ເຖເຣນ ກຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຄິຫີ ຈ ປພ຺ພຊິຕາ ຈ ອຸໂຠປິ ມເມວ ນິສ຺ສາຍ ກຕໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕູ’’ຕິ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ມເມວາຕິວສາ ອສ຺ສູຕິ ‘‘ຄິຫີ ຈ ປພ຺ພຊິຕາ ຈ ສພ຺ເພປິ ມເມວ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕຸ, ສກຏໂຄຓວາສິຜຣສຸອາທີນິ ວາ ລທ຺ຘພ຺ພານິ ໂຫນ຺ຕຸ, ອນ຺ຕມໂສ ຍາຄຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ຕາເປຕ຺ວາ ປິວນາທີນິ ວາ, ເອວຣູເປສຸ ກິຈ຺ຈາກິຈ຺ເຈສຸ ຂຸທ຺ທກມຫນ຺ເຕສຸ ກຣຓີເຍສຸ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ເອກກິຈ຺ເຈປິ ມເມວ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕຸ, ມເມວ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕິ ພາລສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ພາລສ຺ສ ສາ ຈ ອິຈ຺ຉາ ອຍຎ຺ຈ ເອວຣູໂປ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ເນວ ວິປສ຺ສນາ, ນ ມຄ຺ຄຜລານິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ເກວລໍ ປນສ຺ສ ຈນ຺ໂທທເຍ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ອຸທກໍ ວິຍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຕຓ຺ຫາ ເຈວ ນວວິຘມາໂນ ຈ ວຑ຺ຒຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສຸຘມ຺ມຕ຺ເຖໂຣປິ ອິມໍ ໂອວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຕນ ອນຸທູເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປາສກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປເຖ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິຕ຺ວາ ອຸປາສກໍ ຂມາເປສິ. ໂສ ອຸປາສເກນ ‘‘ຂມາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຂມຖ ເມ’’ຕິ ປຏິຂມາປິໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ເນ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຸປາສໂກປິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອທິສ຺ວາວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕໍ, ອທິສ຺ວາ ເອວ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ສຕ຺ຖາຣໍ ເມ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕິລຕຓ຺ຑຸລສປ຺ປິຜາຓິຕວຕ຺ຖຈ຺ຉາທນາທີຫິ ປຣິປູຣານິ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ປິຓ຺ຑປາຕາທີຫິ ນ ກິລມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີສງ຺ຆສ຺ສາປິ ອຸປາສການມ຺ປິ ອຸປາສິການມ຺ປິ ອາໂຣຈາເປສິ. ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈສຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ອຸປາສກາ ຈ ອຸປາສິກາໂຍ ຈ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ໂສ ເຕສຎ຺ເຈວ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ຈາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຊນສຫສ຺ສານໍ ຍຖາ ຕິໍສໂຍຊເນ ມຄ຺ເຄ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີຫິ ກິຎ຺ຈິ ເວກລ຺ລໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສໍວິທຫິ. ຕສ຺ສ ປນ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ເທວຕາ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທິພ຺ເພຫິ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກຠຕ຺ຕປານກາທີຫິ ຕໍ ມຫາຊນໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ, ກສ຺ສຈິ ເກນຈິ ເວກລ຺ລໍ ນ ໂຫຕິ. ເອວໍ ເທວຕາຫິ ອຸປຏ຺ຐິຍມາໂນ ເທວສິກໍ ໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມາເສນ ສາວຕ຺ຖິໍ ປາປຸຓິ, ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ຍຖາປູຣິຕາເນວ ອເຫສຸໍ. ເທວຕາຫິ ເຈວ ມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ອຠິຫຏໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕວ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ທ, ອຊ຺ຊ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາສກສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ວນ຺ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວນ຺ທນກາເລ ກິຎ຺ຈິ ປາຏິຫາຣິຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ຕສ຺ສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມໍ ວນ຺ທນກາເລ ຣາຊມາເນນ ອຏ຺ຐກຣີສມຕ຺ເຕ ປເທເສ ຊຓ຺ຓຸກມຕ຺ເຕນ ໂອຘິນາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານໍ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜານໍ ຆນວສ຺ສໍ ວສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ນຄຣວາສິໂນ ‘‘ເອວໍ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ກິຣ ຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ຄຫປຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິສ຺ສຕິ, ເອວຣູປໍ ກິຣ ປາຏິຫາຣິຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍມ຺ປິ ຕໍ ມຫາປຸຎ຺ຎໍ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາທາຍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ອຏ຺ຐໍສຸ. ວິຫາຣສມີເປ ອາຄຕກາເລ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ປຐມໍ ອາຄມິໍສຸ. ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ, ‘‘ອມ຺ມາ, ຕຸມ຺ເຫ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ມຫາອຸປາສິກາໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາສກສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ປນ ຐິຕາ ວາ ນິສິນ຺ນາ ວາ ອິໂຕ ວາ ເອຕ຺ໂຕ ວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘວີຖິຍາ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ນິຈ຺ຈລາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ມຫນ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘວີຖິໍ ໂອກ຺ກມິ. ຕີຓິ ຜລານິ ປຕ຺ເຕນ ອຣິຍສາວເກນ ໂອໂລກິໂຕໂລກິຕຏ຺ຐານໍ ກມ຺ປິ. ‘‘ເອໂສ ກິຣ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕີ’’ຕິ ມຫາຊໂນ ໂອໂລເກສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓານໍ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມີນໍ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ສຕ຺ຖຸ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຸປ຺ຜວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ, ສາຘຸກາຣສຫສ຺ສານິ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ໂສ ເອກມາສໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ວສິ, ວສມາໂນ ຈ ສກລໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ວິຫາເຣເຍວ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ອທາສິ, ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄເຕປິ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ກຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ເອກທິວສມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສກເຏສຸ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ນາໂຫສິ, ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອາຠຕປຓ຺ຓາກາເຣເນວ ທານໍ ອທາສິ, ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ອກາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ທານໍ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມາສໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອໂຫສິໍ. ອິເຘວ ເມ ມາໂສ ວີຕິວຕ຺ໂຕ, ມຍາ ອາຠຕໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠາມິ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອາຠຕປຓ຺ຓາກາເຣເນວ ທານໍ ອທາສິໍ, ໂສຫໍ ສເຈປິ ອິຘ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ວສິສ຺ສາມິ, ເນວ ມມ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທາຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມິ. ອຫໍ ສກຏານິ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ອິຈ຺ຉາມິ, ປຏິສາມນຏ຺ຐານໍ ເມ ອາໂຣຈາເປຖາ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ທ, ອຸປາສກສ຺ສ ເອກໍ ປເທສໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕຖາ ອກາສິ. ກປ຺ປິຍຠູມິ (ມຫາວ. ໒໙໕) ກິຣ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ອຸປາສໂກປິ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄເຕຫິ ຕີຫິ ຊນສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຸຈ຺ຉສກເຏຫິ ປຸນ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ເທວມນຸສ຺ສາ ອຸຏ຺ຐາຍ, ‘‘ອຍ຺ຍ, ຕຍາ ຕຸຈ຺ຉສກເຏຫິ ຄມນກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ສກຏານິ ປູຣຍິໍສຸ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອາຠຕປຓ຺ຓາກາເຣເນວ ມຫາຊນໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ໂຕ ອຄມາສິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ມາເສນ ອາຄໂຕ, ອິຘາປິ ມາສເມວ ວຸຏ຺ໂຐ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອຠິຫຏປຓ຺ຓາກາເຣເນວ ມຫາວທານໍ ອທາສິ, ອິທານິ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ຕຸຈ຺ຉານິ ກຕ຺ວາ ມາເສເນວ ກິຣ ຄມິສ຺ສຕິ, ເທວມນຸສ຺ສາ ປນສ຺ສ ອຸຏ຺ຐາຍ, ‘ອຍ຺ຍ, ຕຍາ ຕຸຈ຺ຉສກເຏຫິ ຄມນກມ຺ມໍ ກຕ’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ສຕ຺ຕຣຕເນຫິ ປູຣຍິໍສຸ. ໂສ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຠຕປຓ຺ຓາກາເຣເນວ ກິຣ ມຫາຊນໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ໂຕ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕສ຺ສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວາຍໍ ສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ? ‘‘ອານນ຺ທ, ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ອຍຎ຺ຫິ ອຸປາສໂກ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ສມ຺ປນ຺ນສີໂລ, ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ຍໍ ປເທສໍ ຠຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວສ຺ສ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ປກິຓ຺ຓກວຄ຺ເຄ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສທ຺ໂຘ ສີເລນ ສມ຺ປນ຺ໂນ, ຍໂສ ໂຠຄສມປ຺ປິໂຕ;

ຍໍ ຍໍ ປເທສໍ ຠຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປູຊິໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໐໓);

ອຕ຺ໂຖ ປນສ຺ສາ ຕຕ຺ເຖວ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຫ –

ອານນ຺ທ, ອຍໍ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ມິຄລຸທ຺ທກກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ເອກທິວສໍ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ມິຄານໍ ມາຣຓຕ຺ຕາຍ ສຕ຺ຕິໍ ອາທາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມິເຄ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ອກຏປພ຺ຠາເຣ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອໂກ, ອຍ຺ໂຍ, ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຠຕ຺ຕມສ຺ສ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເວເຄນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອຸທ຺ຘເນ ຫິຍ຺ໂຍ, ອາຠຕມໍສໍ, ເອກສ຺ມິໍ ຠຕ຺ຕໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ປິຓ຺ຑປາຕຈາຣິເກ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ປຕ຺ເຕ ອາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ເຍ, ປຣິວິສຖາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ປຸຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ນານາປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕປຸເຏ ກຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ປູເຣຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ເຕຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ເມ ອຍໍ ຣສປິຓ຺ຑປາໂຕ ປຸປ຺ຜປູຊາຍ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຕເສສິ, ເອວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຓ຺ຓາກາຣສຫສ຺ສານິ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຕເສນ຺ຕຸ, ປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມວສ຺ສຎ຺ຈ ວສ຺ສຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຊຓ຺ຓຸກມຕ຺ເຕນ ໂອຘິນາ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ອິທານິປິສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ເຈວ ອິຘ ຈ ອາຄຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜວສ຺ສວສ຺ສນຎ຺ຈ ປຓ຺ຓາກາຣາຠິຫາໂຣ ຈ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ສກຏປູຣຓຎ຺ຈ ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ໂທຕິ.

ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ ຈຸທ຺ທສມໍ.

໑໕. ວນວາສີຕິສ຺ສສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ

ອຎ຺ຎາ ຫິ ລາຠູປນິສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວນວາສິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທສນາ ຣາຊຄເຫ ສມຸຏ຺ຐິຕາ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ ກິຣ ປິຕຸ ວງ຺ຄນ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສຫາຍໂກ ມຫາເສນພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນາມ ຣາຊຄເຫ ວສຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ເອກທິວສໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ໂສ ປນ ປຣິກ຺ຂີຓວິຠໂວ ທລິທ຺ໂທ. ໂສ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ມຍ຺ຫໍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ທຸຄ຺ຄໂຕ, ມຍ຺ຫໍ ທຸຄ຺ຄຕຠາວໍ ນ ຊານາຕິ ມຎ຺ເຎ, ນຕ຺ຖິ ເມ ໂກຈິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ຠວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ນິລີຍິ. ເຖໂຣ ອປຣມ຺ປິ ທິວສໍ ອຄມາສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕເຖວ ນິລີຍິ. ‘‘ກິຎ຺ຈິເທວ ລຠິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ນາລຠິ. ອເຖກທິວສໍ ເອກສ຺ມິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວາຈເກ ຖູລສາຏເກນ ສທ຺ຘິໍ ປາຍສປາຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາທາຍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາວ ເຖຣໍ ອນຸສ຺ສຣິ, ‘‘ອິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ມຍາ ເຖຣສ຺ສ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣປິ ຕໍ ຂຓໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ລຠິຕ຺ວາ ມມ ອາຄມນໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສງ຺ຆາຏິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິຕເມວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາວ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທິ. ອຖ ນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປາຍສປາຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣິ. ເຖໂຣ ອຸປຑ຺ຒໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອກປຏິວີສມຕ຺ໂຕວ ອຍໍ ປາຍໂສ, ປຣໂລກສງ຺ຄຫໍ ເມ ກໂຣຖ, ມາ ອິຘໂລກສງ຺ຄຫໍ, ນິຣວເສສເມວ ທາຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອາກິຣິ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ອຖສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຕມ຺ປິ ສາຏກໍ ທຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເມວ ປາປຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ. ‘‘ທຸຄ຺ຄຕກາເລ ທິນ຺ນທານໍ ປນ ອຕິວິຍ ໂຕເສຕີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ຕໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ເຖເຣ ອຘິມຕ຺ຕໍ ສິເນຫມກາສິ. ໂສ ເຖເຣ ສິເນເຫເນວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເຖຣສ຺ສູປຏ຺ຐາກກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕໍຂເຓເຍວ ປນສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ກຸຈ຺ຉິຍໍ ເມ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທາສິ.

ຕສ຺ສາ ອຈ຺ຈຸຓ຺ຫອຕິສີຕອຕິອມ຺ພິລາທິປຣິໂຠຄໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຸເຂນ ຄພ຺ຠໍ ປຣິຫຣິຍມານາຍ ເອວຣູໂປ ໂທຫໂຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອສມ຺ຠິນ຺ນຂີຣປາຍສໍ ທຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ກາສາຍວຕ຺ຖານິ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຣກໍ ອາທາຍ ອາສນປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐປາຍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ໂສ ກາສາຍວຕ຺ຖປຣິທຫເນ ໂທຫໂຬ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສາ ຎາຕກາ ‘‘ຘມ຺ມິໂກ ໂນ ຘີຕາຍ ໂທຫໂຬ’’ຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອສມ຺ຠິນ຺ນຂີຣປາຍສໍ ອທໍສຸ. ສາປິ ເອກໍ ກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາສນປຣິຍນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐປາຍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ, ໂທຫໂຬ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠິ. ຕສ຺ສາ ຍາວ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຕມງ຺ຄເລສຸປິ, ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຕາຍ ກຕມງ຺ຄເລສຸປິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍສເມວ ອທໍສຸ. ປຸພ຺ເພ ກິເຣສ ທາຣເກນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກາເລ ທິນ຺ນປາຍສສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ.

ຊາຕມງ຺ຄລທິວເສ ປນ ຕໍ ທາຣກໍ ປາໂຕວ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ສິຣິສຍເນ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກສ຺ສ ກມ຺ພລສ຺ສ ອຸປຣິ ນິປຊ຺ຊາເປສຸໍ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ນິປນ຺ນໂກວ ເຖຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ປຸພ຺ພາຈຣິໂຍ, ມຍາ ເຖຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ, ມຍາ ອິມສ຺ສ ເອກໍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສິກ຺ຂາປທຄຫຓຕ຺ຖາຍ ອານີຍມາໂນ ຕໍ ກມ຺ພລໍ ຈູຬງ຺ຄຸລິຍາ ເວເຐຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິ. ອຖສ຺ສ ‘‘ອງ຺ຄຸລິຍໍ ກມ຺ພໂລ ລຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເຕ ຕໍ ຫຣິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ໂສ ປໂຣທິ. ຎາຕກາ ‘‘ອເປຖ, ມາ ທາຣກໍ ໂຣທາເປຖາ’’ຕິ ກມ຺ພເລເນວ ສທ຺ຘິໍ ອານຍິໍສຸ. ໂສ ເຖຣໍ ວນ຺ທນກາເລ ກມ຺ພລໂຕ ອງ຺ຄຸລິໍ ອປກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ກມ຺ພລໍ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ປາເຕສິ. ຎາຕກາ ‘‘ທຫຣກຸມາເຣນ ອຊານິຕ຺ວາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ເຕນ ໂນ ທິນ຺ນໍ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ໂຫຕຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິເກນ ກມ຺ພເລນ ປູຊາກາຣກສ຺ສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທາສສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທານິ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ໂກ ນາໂມ ອຍໍ ທາຣໂກ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ເຍນ ສມານນາມໂກ, ຕິສ຺ໂສ ນາເມສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ກິຣ ຄິຫິກາເລ ອຸປຕິສ຺ສມາຓໂວ ນາມ ອໂຫສິ. ມາຕາປິສ຺ສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ມຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສໂຍ ຠິນ຺ທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອວໍ ທາຣກສ຺ສ ນາມກຣຓມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ສ ອາຫາຣປຣິໂຠຄມງ຺ຄເລປິ ປຸນ ຕສ຺ສ ກຓ຺ຓວິຊ຺ຌນມງ຺ຄເລປິ ທຸສ຺ສຄຫຓມງ຺ຄເລປິ ຈູຬາກປ຺ປນມງ຺ຄເລປິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍສເມວ ອທໍສຸ.

ທາຣໂກ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ມາຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ປຸພ຺ເພວາຫໍ ‘ນ ມຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສໂຍ ຠິນ຺ທິຕພ຺ໂພ’ຕິ ມນໍ ອກາສິໍ, ປພ຺ພຊ, ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເຖຣໍ ນິມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຎ຺ຈ ທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທາໂສ ‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ວທຕິ, ອິມໍ ອາທາຍ ສາຍໍ ວິຫາຣໍ ອາຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາຣສມ຺ມາເນນ ປຸຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ເຖໂຣ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສິ – ‘‘ຕິສ຺ສ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ທຸກ຺ກຣາ, ອຸຓ຺ເຫນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ສີຕໍ ລຠຕິ, ສີເຕນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ອຸຓ຺ຫໍ ລຠຕິ, ປພ຺ພຊິຕາ ກິຈ຺ເຉນ ຊີວນ຺ຕິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ສຸເຂຘິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ສພ຺ພໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຏິກູລມນສິກາຣວເສນ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ສກລມ຺ປິ ຫິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ສພ຺ພໍ ກເຖຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປນ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕພ຺ພເມວ. ອິທຎ຺ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອວິຊຫິຕເມວ. ເກສາທີສຸ ເອເກກໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ອຸປາສການມ຺ປິ ອຸປາສິການມ຺ປິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ອພ຺ຍຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປນ ປພ຺ພເຊນ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ນາເສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ທສສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ມາຕາປິຕໂຣ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວິຫາເຣເຍວ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍສເມວ ອທໍສຸ. ຠິກ຺ຂູປິ ‘‘ນິພທ຺ຘໍ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມາ’’ຕິ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ຕສ຺ສປິ ມາຕາປິຕໂຣ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສາຍໍ ເຄຫໍ ອຄມໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ‘‘ສາມເຓໂຣ ກິຣ ອຊ຺ຊ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິສ຺ສຕິ, ສກ຺ກາຣມສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ສາຏກສເຕຫິ ຈຸມ຺ພຏການິ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕສຕານິ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອາທາຍ ປຏິປເຖ ຐຕ຺ວາ ອທໍສຸ, ປຸນທິວເສ ວິຫາຣສ຺ສ ອຸປວນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ເອວໍ ສາມເຓໂຣ ທ຺ວີເຫວ ທິວເສຫິ ສາຏກສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑປາຕສຫສ຺ສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທາເປສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓກາເລ ທິນ຺ນຖູລສາຏກສ຺ສ ກິເຣສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ. ອຖສ຺ສ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕທາຍກຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ.

ປຸເນກທິວສໍ ສາມເຓໂຣ ສີຕກາເລ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິສາລາທີສຸ ວິສິພ຺ເພນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ວິສິພ຺ເພນ຺ຕາ ນິສິນ຺ນາຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ສີຕໍ ໂນ ປີເຬຕິ ສາມເຓໂຣ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສີຕກາເລ ນາມ ກມ຺ພລໍ ປາຣຸປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂສ ຫິ ສີຕໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ສາມເຓຣ ‘‘ຕ຺ວໍ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ກມ຺ພລໍ ລເຠຍ຺ຍາສິ, ອມ຺ຫາກໍ ກຸໂຕ ກມ຺ພໂລ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ກມ຺ພລຕ຺ຖິກາ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ສກລວິຫາເຣ ອາໂຣຈາເປສິ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສາມເຓເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກມ຺ພລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກສາມເຓຣໍ ນິສ຺ສາຍ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ໂສ ‘‘ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຸໂຕ ກມ຺ພລໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ນຄຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ທານສ຺ສ ເອວຣູໂປ ອານຸຠາໂວ ໂຫຕິ. ໂສ ພຫິນຄເຣເຍວ ຆຣປຏິປາຏິຍາ ຈຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ກມ຺ພລສຕານິ ລຠິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ກມ຺ພເລ ອາຫຣນ຺ຕິ.

ເອໂກ ປນ ປຸຣິໂສ ອາປຓທ຺ວາເຣນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ກມ຺ພລສຕານິ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ເອກໍ ອາປຓິກໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ, ເອໂກ ສາມເຓໂຣ ກມ຺ພເລ ສໍຫຣນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕວ ກມ຺ພເລ ປຏິຈ຺ຉາເທຫີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ ໂສ ທິນ຺ນເກ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸທາຫຸ ອທິນ຺ນເກ’’ຕິ? ‘‘ທິນ຺ນເກ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສເຈ ອິຈ຺ຉາມິ, ທສ຺ສາມິ, ໂນ ເຈ, ນ ທສ຺ສາມິ, ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ມຈ຺ຉຣິໂນ ຫິ ອນ຺ຘພາລາ ເອວຣູເປສຸ ທານໍ ທທມາເນສຸ ມຈ຺ຉຣາຍິຕ຺ວາ ອສທິສທານໍ ທິສ຺ວາ ມຈ຺ຉຣາຍນ຺ໂຕ ກາໂຬ (ຘ. ປ. ໑໗໗) ວິຍ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອາປຓິໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອາຄຈ຺ຉມາໂນ ‘ຕວ ກມ຺ພເລ ປຏິຈ຺ຉາເທຫີ’ຕິ ມໍ ອາຫ. ‘ສເຈປິ ໂສ ທິນ຺ນກໍ ຄຓ຺ຫາ’ຕິ, ອຫໍ ປນ ‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ສເຈ ອິຈ຺ຉາມິ, ທສ຺ສາມິ, ໂນ ເຈ, ນ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ອວຈໍ, ທິຏ຺ຐກໍ ປນ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ລຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອິເມສຸ ປຎ຺ຈກມ຺ພລສເຕສຸ ທ຺ເວ ກມ຺ພລານິ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິການິ, ອິມາເນວ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ທ຺ເວປິ ກມ຺ພເລ ທສາຍ ທສໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອນ຺ຕເຣ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທສິ. ສາມເຓໂຣປິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປເທສໍ ປາປຸຓິ. ອາປຓິກສ຺ສ ສາມເຓຣໍ ທິສ຺ວາວ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ສກລສຣີຣໍ ສິເນເຫນ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ກມ຺ພລານິ, ອິມໍ ທິສ຺ວາ ຫທຍມໍສມ຺ປິ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ທ຺ເວປິ ກມ຺ພເລ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຍາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອວຈ. ໂສປິສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ.

ສາມເຓໂຣ ອນ຺ໂຕນຄເຣປິ ປຎ຺ຈ ກມ຺ພລສຕານິ ລຠິ. ເອວໍ ເອກທິວສໍເຍວ ກມ຺ພລສຫສ຺ສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສສ຺ສ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ກມ຺ພລທາຍກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ເອວໍ ນາມກຣຓທິວເສ ທິນ຺ນກມ຺ພໂລ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ກມ຺ພລສຫສ຺ສຠາວໍ ປາປຸຓິ. ພຸທ຺ຘສາສນຎ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ນຕ຺ຖຎ຺ຎໍ ຕໍ ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ອປ຺ປໍ ທິນ຺ນໍ ພຫຸໍ ໂຫຕິ, ພຫຸໍ ທິນ຺ນໍ ພຫຸຕຣໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຕຖາຣູໂປຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ຍຖາຣູເປ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອປ຺ປໍ ທິນ຺ນໍ ພຫຸໍ ໂຫຕິ, ພຫຸໍ ທິນ຺ນໍ ພຫຸຕຣ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໖) –

ເອວໍ ສາມເຓໂຣ ເອກກມ຺ພລສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກວ ກມ຺ພລສຫສ຺ສໍ ລຠິ. ຕສ຺ສ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອຠິກ຺ຂຓໍ ຎາຕິທາຍກາ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຖາສລ຺ລາປໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ອິຘ ວສນ຺ເຕນ ຎາຕິທາຍເກສຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕສຸ ອກເຖຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ, ເອເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຖາປປຎ຺ເຈນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຍໍນູນາຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ວິຫາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ວສິສ຺ສາມິ, ຎາຕກາ ມໍ ປກ຺ໂກສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວີສຕິ ໂຍຊນສຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອຄມາສິ. ອເຖເກນ ຄາມທ຺ວາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກໍ ມຫລ຺ລກປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ມຫາອຸປາສກ, ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ວສນ຺ຕານໍ ອາຣຎ຺ຎກວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເມ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂາຫີ’’ຕິ. ມຫລ຺ລກອຸປາສກສ຺ສ ປນ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸທປາທິ. ອຖສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ຐິໂຕ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມິ ເຕ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ສາມເຓໂຣ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ນານາປຸປ຺ຜຜລປຏິມຓ຺ຑິເຕ ຣຸກ຺ຂປພ຺ພຕປເທເສ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ, ອຸປາສກ, ກິໍ ປເທໂສ ນາມ, ອຍໍ ອຸປາສກ ກິໍ ປເທໂສ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສປິສ຺ສ ເຕສໍ ນາມານິ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຣຎ຺ຎກວິຫາຣໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ, ອິເຘວ ວສາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂກ ນາໂມ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ວນວາສີຕິສ຺ໂສ ນາມ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສ຺ເວ ອມ຺ຫາກໍ ຄາເມ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາມເມວ ຄໂຕ. ‘‘ວນວາສີຕິສ຺ໂສ ນາມ ວິຫາຣໍ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ປຏິຍາເທຖາ’’ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ອາໂຣເຈສິ.

ສາມເຓໂຣ ປຐມເມວ ຕິສ຺ໂສ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕທາຍກຕິສ຺ໂສ ກມ຺ພລທາຍກຕິສ຺ໂສ ວນວາສີຕິສ຺ໂສຕິ ຕີຓິ ນາມານິ ລຠິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠິ. ໂສ ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ຕໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ວນ຺ທິໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ‘‘ສຸຂິຕາ ໂຫຖ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເອກມນຸສ຺ໂສປິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ສພ຺ເພວ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນມຕ຺ຕເມວ ຄຓ຺ຫິ. ສກລຄາມວາສິໂນ ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ອິມໍ ເຕມາສໍ ອິຘ ວສນ຺ເຕສຸ ມຍໍ ຕີຓິ ສຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ມາສສ຺ສ ອຏ຺ຐ ອຸໂປສຖກມ຺ມານິ ອຸປວສິສ຺ສາມ, ອິຘ ວສນຕ຺ຖາຍ ໂນ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທຖາ’’ຕິ. ໂສ ອຸປກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘໍ ຕຕ຺ເຖວ ປິຓ຺ຑປາຕຈາຣໍ ຈຣິ. ວນ຺ທິຕວນ຺ທິຕກ຺ຂເຓ ຈ ‘‘ສຸຂິຕາ ໂຫຖ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຖາ’’ຕິ ປທທ຺ວຍເມວ ກເຖຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ຕຕ຺ເຖວປຐມມາສຎ຺ຈ ທຸຕິຍມາສຎ຺ຈ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຕຕິຍມາເສ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ອຖສ຺ສ ປວາເຣຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສກາເລ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາທາຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ, ‘‘ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອຫໍ ຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອຫມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖໂຣຕິ ສພ຺ເພ ມຫາສາວກາ ປຎ຺ຈຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ສພ຺ເພປິ ມຫາສາວການໍ ປຣິວາຣາ ຈຕ຺ຕາລີສ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ເຕ ວີສຕິໂຍຊນສຕໍ ມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄຈຣຄາມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ. ສາມເຓຣສ຺ສ ນິພທ຺ຘູປຏ຺ຐາໂກ ອຸປາສໂກ ທ຺ວາເຣເຍວ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິ.

ອຖ ນໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ອຸປາສກ, ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ອາຣຎ຺ຎກວິຫາໂຣ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສຠິກ຺ຂຸໂກ, ອຠິກ຺ຂຸໂກ’’ຕິ? ‘‘ສຠິກ຺ຂຸໂກ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ນາໂມ ຕຕ຺ຖ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ວນວາສີຕິສ຺ໂສ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມຄ຺ຄໍ ໂນ ອາຈິກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ເກ ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ມຍໍ ສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ’’ຕິ. ອຸປາສໂກ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ມຫາສາວເກ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປີຕິຍາ ຜຸຏ຺ຐສຣີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐຖ ຕາວ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເວເຄນ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕ, ອຍ຺ຍາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອສີຕິ ມຫາສາວກາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ, ມຎ຺ຈປີຐປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓທີປເຕລາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ເວເຄນ ນິກ຺ຂມຖາ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສສິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຕາວເທວ ມຎ຺ຈາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ປທານຸປທິກາ ຫຸຕ຺ວາ ເຖເຣຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ວິຫາຣໍ ປວິສິໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ກຕິປຍານໍ ມຫາເຖຣານໍ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຕມກາສິ. ຕສ຺ສ ເຖຣານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ສໍວິທຫນ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມນ຺ຕສ຺ເສວ ອນ຺ຘກາໂຣ ຊາຕາ’’ຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ອຸປາສເກ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ອຸປາສກາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຘກາໂຣ ຊາໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ຘມ຺ມສ຺ສວນທິວໂສ, ນ ມຍໍ ຄມິສ຺ສາມ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມ, ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ຘມ຺ມສ຺ສວນມ຺ປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສາມເຓຣ, ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ກາລໍ ໂຆເສຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຕິສ຺ສ ຕວ ອຸປຏ຺ຐາກາ ‘ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມາມ຺ຫາ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກເຖຫິ ເຕສໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ອຸປາສກາ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ອຸຏ຺ຐາຍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ໂຍ ‘ສຸຂິຕາ ໂຫຖ, ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຖາ’ຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ປທານິ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມກຖໍ ນ ຊານາຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມກຖິກໍ ເທຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ‘‘ສາມເຓໂຣ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາປິ ເນວ ເຕສໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສີ’’ຕິ.

ຕທາ ປນ ນໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ‘‘ສາມເຓຣ, ກຖໍ ປນ ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘ກຖໍ ປນ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’ຕິ ອິເມສໍ ໂນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຎ຺ຈຫິ ນິກາເຍຫິ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ກາຣຓຎ຺ຈ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຆນວສ຺ສໍ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ຈາຕຸທ຺ທີປກມຫາເມໂຆ ວິຍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ວິຠຊນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕກູເຏນ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂໍ ໂຫຕິ, ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕເຍວ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເສສຊນາ ຊາຕິທຸກ຺ຂາທີຫິ ເຈວ ນິຣຍທຸກ຺ຂາທີຫິ ຈ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘຸ, ສາມເຓຣ, ສຸກຖິໂຕ ເຕ ປຏິຠາໂຓ, ອິທານິ ສຣຠຎ຺ຎໍ ຠຓາຫີ’’ຕິ. ໂສ ສຣຠຎ຺ຎມ຺ປິ ຠຓິ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສາມເຓຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກມນຸສ຺ສາ ທ຺ເວ ຠາຄາ ອເຫສຸໍ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ນ ວຕ ໂນ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູໂປ ກກ຺ຂໂຬ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ເອວຣູປໍ ຘມ຺ມກຖໍ ຊານນ຺ໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ເອກມ຺ປິ ຘມ຺ມປທໍ ນ ກເຖສີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ລາຠາ ວຕ ໂນ, ເຍ ມຍໍ ເອວຣູປໍ ຠທນ຺ຕໍ ຄຸຓໍ ວາ ອຄຸຓໍ ວາ ອຊານນ຺ຕາປິ ອຸປຏ຺ຐຫິມ຺ຫ, ອິທານິ ຈ ປນສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ ຕຸສ຺ສິໍສຸ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘປິ ຕໍ ທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ວນວາສີຕິສ຺ສສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເກ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ເຐ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸປຘາເຣສິ ‘‘ວນວາສີຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກາ ເອກຈ຺ເຈ ຕຸຏ຺ຐາ, ເອກຈ຺ເຈ ກຸທ຺ຘາ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ສາມເຓຣສ຺ສ ກຸທ຺ຘາ ນິຣຍຠາຄິໂນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຄນ຺ຕພ຺ພເມວ ຕຕ຺ຖ ມຍາ, ມຍິ ຄເຕ ສພ຺ເພປິ ເຕ ສາມເຓເຣ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕປິ ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູປິ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕາ ສາມເຓຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກິໍ, ຕິສ຺ສ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສສິ, ອຸທາຫຸ ປຈ຺ຉາ’’ຕິ? ‘‘ມມ ຄມນເວລາຍເມວ ຄມິສ຺ສາມິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ປວິສິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນສ຺ມິໍເຍວ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມາທາຍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຣໂຕ ຐິຕເມວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສກລຄາໂມ ສງ຺ຂຸຠິຕ຺ວາ ເອກໂກລາຫໂລ ອໂຫສິ. ມນຸສ຺ສາ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ທຕ຺ວາ ຂຊ຺ຊກໍ ອທໍສຸ. ສາມເຓໂຣ ຠຕ຺ເຕ ອນິຏ຺ຐິເຕເຍວ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປາວິສິ. ຄາມວາສິໂນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຠິກ຺ຂໍ ອທໍສຸ. ໂສ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອຸປນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາຫຣ, ຕິສ຺ສາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕວ ສາມເຓຣສ຺ສ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ທສ຺ເສສິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ.

ຄາມວາສິໂນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ຍາຈິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອວມາຫ – ‘‘ລາຠາ ວຕ ໂວ ອຸປາສກາ, ເຍ ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປກໍ ສາມເຓຣໍ ນິສ຺ສາຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ກສ຺ສປໍ ອນຸຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອສີຕິມຫາສາວເກ ທສ຺ສນາຍ ລຠຖ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຸລູປກເມວ ນິສ຺ສາຍ ອາຄໂຕ, ພຸທ຺ຘທສ຺ສນມ຺ປິ ໂວ ອິມໍ ນິສ຺ສາເຍວ ລທ຺ຘໍ, ລາຠາ ໂວ, ສຸລທ຺ຘໍ ໂວ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອໂຫ ອມ຺ຫາກໍ ລາຠາ, ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອາຣາຘນສມຕ຺ຖໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍໍ ທສ຺ສນາຍ ລຠາມ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຎ຺ຈສ຺ສ ທາຕຸໍ ລຠາມາ’’ຕິ ສາມເຓຣສ຺ສ ກຸທ຺ຘາ ມນຸສ຺ສາ ຕຸສ຺ສິໍສຸ. ຕຸຏ຺ຐາ ມນຸສ຺ສາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສີທິໍສຸ. ອນຸໂມທນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ມນຸສ຺ສາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ສາມເຓເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສມຘຸເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ‘‘ສາມເຓຣ, ອຍໍ ປເທໂສ ໂກນາໂມ, ອຍໍ ປເທໂສ ໂກນາໂມ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ສ ອຸປາສເກນ ທສ຺ສິຕປເທເສ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຄມາສິ. ສາມເຓໂຣປິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂມາໂນວ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖກໍ ອຠິຣຸຫິ. ຕຕ຺ຖ ຐິຕານໍ ປນ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ສຕ຺ຖາ ສາມເຓຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕິສ຺ສ, ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ກິໍ ປສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ມຫາສມຸທ຺ທໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ມຫາສມຸທ຺ທໍ ທິສ຺ວາ ກິໍ ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ? ‘‘ມມ ທຸກ຺ຂິຕກາເລ ໂຣທນ຺ຕສ຺ສ ຈຕູຫິ ມຫາສມຸທ຺ເທຫິ ອຕິເຣກຕເຣນ ອສ຺ສຸນາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຈິນ຺ເຕສິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຕິສ຺ສ, ເອວເມຕໍ. ເອເກກສ຺ສ ຫິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂິຕກາເລ ປຄ຺ຆຣິຕອສ຺ສູນິ ຈຕູຫິ ມຫາສມຸທ຺ເທຫິ ອຕິເຣກຕຣາເນວາ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຈຕູສຸ ສມຸທ຺ເທສຸ ຊລໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ,

ຕໂຕ ພຫຸໍ ອສ຺ສຸຊລໍ ອນປ຺ປກໍ;

ທຸກ຺ເຂນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ນຣສ຺ສ ໂສຈນາ,

ກິໍກາຣຓາ ສມ຺ມ ຕຸວໍ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕິສ຺ສ, ກຫໍ ວສສີ’’ຕິ? ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປພ຺ຠາເຣ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ປນ ວສນ຺ໂຕ ກິໍ ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ? ‘‘ມຍາ ມຣນ຺ເຕນ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຕສ຺ສ ສຣີຣນິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ‘ນຕ຺ຖີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຕິສ຺ສ, ເອວເມຕໍ. ອິເມສຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ປຖວິຍໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອມຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ອຸປສາຬກນາມານິ, ສຫສ຺ສານິ ຈຕຸທ຺ທສ;

ອສ຺ມິໍ ປເທເສ ທຑ຺ຒານິ, ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ອນາມຕໍ.

‘‘ຍມ຺ຫິ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ຈ, ອຫິໍສາ ສໍຍໂມ ທໂມ;

ເອຕໍ ອຣິຍາ ເສວນ຺ຕິ, ເອຕໍ ໂລເກ ອນາມຕ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ.໑.໒.໓໑-໓໒) –

ອິມໍ ທຸກນິປາເຕ ອຸປສາຬກຊາຕກໍ ກເຖສິ. ອິຕິ ປຖວິຍໍ ສຣີຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ມຣນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ອມຕປຸພ຺ພປເທເສ ມຣນ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສທິສາ ປນ ອມຕປຸພ຺ພປເທເສ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ວີສວສ຺ສສຕິກກາເລ ອາຍຸສງ຺ຂາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຣິກ຺ຂີຓຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຣຫິຓີນທິຍາ ອຸຠຍຕີຣວາສິເກສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ໂອຣິມຕີຣວາສິກາ ‘‘ມຍໍ ເຖຣສ຺ສ ພຫູປກາຣາ, ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ປຣຕີຣວາສິກາປິ ‘‘ມຍໍ ເຖຣສ຺ສ ພຫູປກາຣາ, ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຸຠຍຕີຣວາສິໂນ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣາ, ອິເມ ນາມ ອນຸປກາຣາຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ສຈາຫໍ ໂອຣິມຕີເຣ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ປຣຕີຣວາສິໂນ ຘາຕຸຄຫຓຕ຺ຖໍ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ກລຫໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ສເຈ ປຣຕີເຣ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ໂອຣິມຕີຣວາສິໂນປິ ຕຖາ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ກລໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ມໍ ນິສ຺ສາເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ວູປສມມາໂນປິ ມໍ ນິສ຺ສາເຍວ ວູປສມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ໂອຣິມຕີຣວາສິໂນປິ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣາ, ປຣຕີຣວາສິໂນປິ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣາ, ອນຸປກາຣາປິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂອຣິມຕີຣວາສິໂນ ໂອຣິມຕີເຣເຍວ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕຸ, ປຣຕີຣວາສິໂນປິ ປຣຕີເຣເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຊ຺ເຌນທິຍາ ສຕ຺ຕຕາລປ຺ປມາເຓ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ມມ ສຣີຣໍ ມຊ຺ເຌ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອໂກ ຠາໂຄ ໂອຣິມຕີເຣ ປຕຕຸ, ເອໂກ ຠາໂຄ ປຣຕີເຣ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິ, ຊາລາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສຣີຣໍ ມຊ຺ເຌ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອໂກ ຠາໂຄ ໂອຣິມຕີເຣ ປຕິ, ເອໂກ ຠາໂຄ ປຣຕີເຣ. ຕໂຕ ມຫາຊໂນ ປຣິເທວິ, ປຖວິອຸນ຺ທ຺ຣິຍນສທ຺ໂທ ວິຍ ອາໂຣທນສທ຺ໂທ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖຸ ປຣິນິພ຺ພາເນ ອາໂຣທນສທ຺ທໂຕປິ ກາຣຸຎ຺ຎຕໂຣ ອໂຫສິ. ມນຸສ຺ສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ໂຣທນ຺ຕາ ປຣິເທວນ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕຈີວຣຄ຺ຄາຫເກ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕ ສຕ຺ຖຸ ຐິຕກາໂລ ວິຍ ໂນ ອໂຫສິ, ອິທານິ ໂນ ສຕ຺ຖາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ວິປ຺ປລປນ຺ຕາ ວິຣວນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສູຕິ.

ປຸນ ສຕ຺ຖາ ສາມເຓຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕິສ຺ສ, ອິມສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ທີປິອາທີນໍ ສທ຺ເທນ ຠາຍສິ, ນ ຠາຍສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຠາຍາມິ ຠຄວາ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ເມ ເອເຕສໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ວນຣຕິ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາຫິ ຄາຖາຫິ ວນວຓ຺ຓນໍ ນາມ ກເຖສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕິສ຺ສາ’’ຕິ ອາມນ຺ເຕສິ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ມຍໍ ຄຈ຺ຉາມ, ຕ຺ວໍ ຄມິສ຺ສສິ, ນິວຕ຺ຕິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຸປຊ຺ຌາເຍ ມໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄມິສ຺ສາມິ, ນິວຕ຺ເຕນ຺ເຕ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປກ຺ກາມິ. ສາມເຓຣສ຺ສ ປນ ນິວຕ຺ຕິຕຸເມວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ເຖໂຣ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕິສ຺ສ, ສເຈ ນິວຕ຺ຕິຕຸກາໂມ, ນິວຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນເມວ ອຄມາສິ.

ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ອໂຫ ວຕ ວນວາສີຕິສ຺ສສາມເຓໂຣ ທຸກ຺ກຣໍ ກໂຣຕິ, ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍສ຺ສ ຎາຕກາ ສຕ຺ຕສຸ ມງ຺ຄເລສຸ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍສເມວ ອທໍສຸ, ປພ຺ພຊິຕກາເລ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍສເມວ ອທໍສຸ. ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສນ຺ໂຕ ທ຺ວີເຫວ ທິວເສຫິ ສາຏກສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑປາຕສຫສ຺ສໍ ລຠິ, ປຸເນກທິວສໍ ກມ຺ພລສຫສ຺ສໍ ລຠິ. ອິຕິສ຺ສ ອິຘ ວສນກາເລ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ອິທານິ ເອວຣູປໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກາຫາເຣນ ຍາເປຕິ, ທຸກ຺ກຣກາຣໂກ ວຕ ຕິສ຺ສສາມເຓໂຣ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ລາຠູປນິສາ ນາເມສາ ອຎ຺ຎາ, ນິພ຺ພານຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຎ຺ຎາ. ‘ເອວໍ ລາຠໍ ລຠິສ຺ສາມີ’ຕິ ຫິ ອາຣຎ຺ຎິກາທິຘຸຕງ຺ຄສມາທານວເສນ ລາຠູປນິສໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ ວິວຏທ຺ວາຣາ ເອວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ນິພ຺ພານຄາມິນິຍາ ປນ ປຏິປທາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຫາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໕.

‘‘ອຎ຺ຎາ ຫິ ລາຠູປນິສາ, ອຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານຄາມິນີ;

ເອວເມຕໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ, ຠິກ຺ຂຸ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວໂກ;

ສກ຺ກາຣໍ ນາຠິນນ຺ເທຍ຺ຍ, ວິເວກມນຸພ຺ຣູຫເຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາ ຫິ ລາຠູປນິສາ, ອຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານຄາມິນີຕິ ລາຠູປນິສາ ນາເມສາ ອຎ຺ຎາ ເອວ, ອຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານຄາມິນີ ປຏິປທາ. ລາຠຸປ຺ປາທເກນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນາ ໂຖກໍ ອກຸສລກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກາຍວງ຺ກາທີນິ ກາຕພ຺ພານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ກາຍວງ຺ກາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣຕິ, ຕທາ ລາໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປາຍສປາຕິຍຎ຺ຫິ ວງ຺ກໍ ອກຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ໂຖ ມກ຺ຂິຕມຕ຺ຕໂກວ ໂຫຕິ, ວງ຺ກໍ ກຕ຺ວາ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປາຍສປິຓ຺ຑໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕວ ນິກ຺ຂມຕິ, ເອວໍ ກາຍວງ຺ກາທີນິ ກຣຓກາເລເຍວ ລາໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ອຘມ຺ມິກາ ລາຠູປນິສ຺ສາ ນາມ. ອຸປຘິສມ຺ປທາ ຈີວຣຘາຣຓໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຣິວາໂຣ ອຣຎ຺ຎວາໂສຕິ ເອວຣູເປຫິ ປນ ກາຣເຓຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ລາໂຠ ຘມ຺ມິໂກ ນາມ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພານຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ປູເຣນ຺ເຕນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກາຍວງ຺ກາທີນິ ປຫາຕພ຺ພານິ. ອນນ຺ເຘເນວ ອນ຺ເຘນ ວິຍ, ອມູເຄເນວ ມູເຄນ ວິຍ, ອພຘິເຣເນວ ພຘິເຣນ ວິຍ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອສເຐນ ອມາເຍນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວເມຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ລາຠຸປ຺ປາທນໍ ປຏິປທຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຄາມິນິໍ ປຏິປທຎ຺ຈ ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສວນນ຺ເຕ ຊາຕຏ຺ເຐນ ໂອວາທານຸສາສນິໍ ວາ ສວນຏ຺ເຐນ ສາວໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຘມ຺ມິກໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສກ຺ກາຣໍ ນາຠິນນ຺ເທຍ຺ຍ, ນ ເຈວ ຘມ຺ມິກໍ ປຏິກ຺ໂກເສຍ຺ຍ, ກາຍວິເວກາທິກໍ ວິເວກໍ ອນຸພ຺ຣູຫເຍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍວິເວໂກຕິ ກາຍສ຺ສ ເອກີຠາໂວ. ຈິຕ຺ຕວິເວໂກຕິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອຸປຘິວິເວໂກຕິ ນິພ຺ພານໍ. ເຕສຸ ກາຍວິເວໂກ ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ວິໂນເທຕິ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ກິເລສສງ຺ຄຓິກໍ ວິໂນເທຕິ, ອຸປຘິວິເວໂກ ສງ຺ຂາຣສງ຺ຄຓິກໍ ວິໂນເທຕິ. ກາຍວິເວໂກ ຈິຕ຺ຕວິເວກສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ອຸປຘິວິເວກສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິເຫຕໍ –

‘‘ກາຍວິເວໂກ ຈ ວິເວກຏ຺ຐກາຍານໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານໍ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ ປຣມໂວທານປ຺ປຕ຺ຕານໍ, ອຸປຘິວິເວໂກ ຈ ນິຣຸປຘີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວິສງ຺ຂາຣຄຕານ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໐). –

ອິມໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ວິເວກໍ ພ຺ຣູເຫຍ຺ຍ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍ, ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ວນວາສີຕິສ຺ສສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ປນ຺ນຣສມໍ.

ພາລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໖. ປຓ຺ຑິຕວຄ຺ໂຄ

໑. ຣາຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ນິຘີນໍວ ປວຕ຺ຕາຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຘຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ຄິຫິກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ທຸຄ຺ຄຕພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອປ຺ປຫຣິຕກໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣິເວຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ມຸຂໂຘວນາທີນິ ທທນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ວສິ. ຠິກ຺ຂູປິ ນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ປນ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຠມາໂນ ກິໂສ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຣຫາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ລຠສິ ເນສໍ ສນ຺ຕິກາ ສງ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອາຫາຣມຕ຺ຕໍ ລຠາມິ, ນ ປນ ມໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອິມສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຘິກາຣໍ ສຣຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຣາມິ, ອຍໍ ເມ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຫຏໍ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂໍ ທາເປສິ, ອິມມສ຺ສາຫໍ ອຘິກາຣໍ ສຣາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເອວໍ ກຕູປກາຣໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ໂມເຈຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອາສນປຣິຍນ຺ເຕ ອາສນໍ ປາປຸຓາຕິ, ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີຫິປິ ກິລມຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ອາທາຍ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ, ອຠິກ຺ຂຓຎ຺ຈ ນໍ ‘‘ອິທໍ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ເຕ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ໂອວທິ ອນຸສາສິ. ໂສ ສຸວໂຈ ອໂຫສິ ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ. ຕສ຺ມາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ເຖໂຣ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສຸວໂຈ ນຸ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເຕ ອນ຺ເຕວາສິໂກ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຕິວິຍ ສຸວໂຈ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ໂທເສ ວຸຈ຺ຈມາເນ ນ ກຸທ຺ຘປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເອວຣູເປ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກ ລຠນ຺ໂຕ ກິຕ຺ຕເກ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ພຫຸເກປິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍເມວາ’’ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທີ, ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕໍ ອຸປກາຣໍ ສຣິຕ຺ວາ ທຸຄ຺ຄຕພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ເຖໂຣປິ ໂອວາທກ຺ຂໂມ ໂອວາທກ຺ຂມເມວ ລຠີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທີເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ –

‘‘ອລີນຈິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ, ປຫຏ຺ຐາ ມຫຕີ ຈມູ;

ໂກສລໍ ເສນາສນ຺ຕຸຏ຺ຐໍ, ຊີວຄ຺ຄາຫໍ ອຄາຫຍິ.

‘‘ເອວໍ ນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ, ຠິກ຺ຂຸ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ;

ຠາວຍໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ, ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ;

ປາປຸເຓ ອນຸປຸພ຺ເພນ, ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໑-໑໒) –

ອິມໍ ທຸກນິປາເຕ ອລີນຈິຕ຺ຕຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖສິ. ຕທາ ກິຣ ວຑ຺ຒກີຫິ ປາທສ຺ສ ອໂຣຄກຣຓຠາເວນ ກຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣໍ ຎຕ຺ວາ ສພ຺ພເສຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂປຕກສ຺ສ ທາຍໂກ ເອກຈາຣິໂກ ຫຕ຺ຖີ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ອໂຫສີຕິ ເອວໍ ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ຊາຕກໍ ກເຖຕ຺ວາ ຣາຘຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ຣາເຘນ ວິຍ ສຸວເຈນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອວທິຍມາເນນປິ ນ ກຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ, ໂອວາທທາຍໂກ ປນ ນິຘິອາຈິກ຺ຂຓໂກ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໖.

‘‘ນິຘີນໍວ ປວຕ຺ຕາຣໍ, ຍໍ ປສ຺ເສ ວຊ຺ຊທສ຺ສິນໍ;

ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທິໍ ເມຘາວິໍ, ຕາທິສໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ຠເຊ;

ຕາທິສໍ ຠຊມານສ຺ສ, ເສຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ ນ ປາປິໂຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິຘີນນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕານໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິປູຣານໍ ນິຘິກຸມ຺ຠີນໍ. ປວຕ຺ຕາຣນ຺ຕິ ກິຈ຺ຉຊີວິເກ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ເສ ອນຸກມ຺ປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ສຸເຂນ ຊີວນູປາຍໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຘິຏ຺ຐານໍ ເນຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸເຂນ ຊີວາ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕາຣໍ ວິຍ. ວຊ຺ຊທສ຺ສິນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ວຊ຺ຊທສ຺ສິໂນ ‘‘ອິມິນາ ນໍ ອສາຣຸປ຺ເປນ ວາ ຂລິເຕນ ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣນ຺ຘຄເວສໂກ ຈ, ອຎ຺ຎາຕໍ ຎາປນຕ຺ຖາຍ ຎາຕໍ ອນຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ສີລາທີນມສ຺ສ ວຸທ຺ຘິກາມຕາຍ ຕໍ ຕໍ ວຊ຺ຊໍ ໂອໂລກເນນ ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິໂຕ ຈ. ອຍໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍຖາ ຫິ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ໂສ ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາປິ ໂປເຖຕ຺ວາປິ ນິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕ ໂກປໍ ນ ກໂຣຕິ, ປມຸທິໂຕ ເອວ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ເອວຣູເປ ປຸຄ຺ຄເລ ອສາຣຸປ຺ປໍ ວາ ຂລິຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕ ໂກໂປ ນ ກາຕພ຺ໂພ, ຕຸຏ຺ເຐເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫນ຺ຕໍ ໂວ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ມຍ຺ຫໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ໂອວທນ຺ເຕຫິ ປຸນປິ ມໍ ວເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ປວາເຣຕພ຺ພເມວ. ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທິນ຺ຕິ ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ວາ ຂລິຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ມຸໂຂທກທານາທີຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ສເຈ ນໍ ວກ຺ຂາມິ, ນ ມໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ເມ ປຣິຫານິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທີ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກຈວຣໍ ອາກິຣຕິ. ໂຍ ປນ ຕຖາຣູປໍ ວຊ຺ຊໍ ທິສ຺ວາ ວຊ຺ຊານຸຣູປໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປຓາເມນ຺ໂຕ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຫາຣາ ຕໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາເປຕິ, ອຍໍ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທີ ນາມ ເສຍ຺ຍຖາປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ນິຄ຺ຄຍ຺ຫ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫາຫໍ, ອານນ຺ທ, ວກ຺ຂາມິ, ປວຍ຺ຫ ປວຍ຺ຫ, ອານນ຺ທ, ວກ຺ຂາມິ, ໂຍ ສາໂຣ ໂສ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໙໖). ເມຘາວິນ຺ຕິ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ຕາທິສນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ຠເຊຍ຺ຍ ປຍິຣຸປາເສຍ຺ຍ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ອາຈຣິຍໍ ຠຊມານສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ, ນ ປາປິໂຍ ວຑ຺ຒິເຍວ ໂຫຕິ, ໂນ ປຣິຫານີຕິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຣາຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກວຕ຺ຖຸ

ໂອວເທຍ຺ຍານຸສາເສຍ຺ຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທສນາ ປນ ກີຏາຄິຣິສ຺ມິໍ ສມຸຏ຺ຐິຕາ.

ເຕ ກິຣ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ກິຎ຺ຈາປິ ອຄ຺ຄສາວການໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ, ອລຊ຺ຊິໂນ ປນ ອເຫສຸໍ ປາປຠິກ຺ຂູ. ເຕ ປາປເກຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ກີຏາຄິຣິສ຺ມິໍ ວິຫຣນ຺ຕາ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉໍ ໂຣເປນ຺ຕິປິ ໂຣປາເປນ຺ຕິປີ’’ຕິອາທິກໍ (ປາຣາ. ໔໓໑; ຈູຬວ. ໒໑) ນານປ຺ປກາຣໍ ອນາຈາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ກຸລທູສກກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕາ ຕໍ ອາວາສໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນາວາສໍ ອກໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍ ສປຣິວາເຣ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ເຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຈນໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ກໂຣຖ, ເຍ ປນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ໂອວທຖ ອນຸສາສຖ. ໂອວທນ຺ໂຕ ຫິ ອນຸສາສນ຺ໂຕ ອປຓ຺ຑິຕານໍເຍວ ອປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ ອມນາໂປ, ປຓ຺ຑິຕານໍ ປນ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໗.

‘‘ໂອວເທຍ຺ຍານຸສາເສຍ຺ຍ, ອສພ຺ຠາ ຈ ນິວາຣເຍ;

ສຕຎ຺ຫິ ໂສ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ອສຕໍ ໂຫຕິ ອປ຺ປິໂຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂອວເທຍ຺ຍາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວທນ຺ໂຕ ໂອວທຕິ ນາມ, ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອຍໂສປິ ເຕ ສິຍາ’’ຕິອາທິວເສນ ອນາຄຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອນຸສາສຕິ ນາມ. ສມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ໂຕ ໂອວທຕິ ນາມ, ປຣມ຺ມຸຂາ ທູຕໍ ວາ ສາສນໍ ວາ ເປເສນ຺ໂຕ ອນຸສາສຕິ ນາມ. ສກິໍ ວທນ຺ໂຕ ໂອວທຕິ ນາມ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ວທນ຺ໂຕ ອນຸສາສຕິ ນາມ. ໂອວທນ຺ໂຕ ເອວ ວາ ອນຸສາສຕິ ນາມາຕິ ເອວໍ ໂອວເທຍ຺ຍ ອນຸສາເສຍ຺ຍ. ອສພ຺ຠາ ຈາຕິ ອກຸສລຘມ຺ມາ ຈ ນິວາເຣຍ຺ຍ, ກຸສລຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕຎ຺ຫິ ໂສ ປິໂຍ ໂຫຕີຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ. ເຍ ປນ ອທິຏ຺ຐຘມ຺ມາ ອວິຕິຓ຺ຓປຣໂລກາ ອາມິສຈກ຺ຂຸກາ ຊີວິກຕ຺ຖາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ເຕສໍ ອສຕໍ ໂສ ໂອວາທໂກ ອນຸສາສໂກ, ‘‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ນ ອາຈຣິໂຍ, ກສ຺ມາ ອມ຺ເຫ ໂອວທສີ’ຕິ ເອວໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຊ຺ຌນ຺ຕານໍ ອປ຺ປິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາປິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ໂອວທິໍສຸ ອນຸສາສິໍສຸ. ເຕສຸ ເອກຈ຺ເຈ ໂອວາທໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ວິພ຺ຠມິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ນ ຠເຊ ປາປເກ ມິຕ຺ເຕຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ອາຍສ຺ມາ ‘‘ອຫໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕທາ ອຎ຺ຎໍ ເອກມ຺ປິ ນ ປສ຺ສາມິ, ອິທານິ ປນ ‘ອຫໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນາມ, ອຫໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ນາມ, ມຍໍ ອຄ຺ຄສາວກມ຺ຫາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິເມ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອກ຺ໂກສຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ໂອວທຕິ. ໂສ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ອກ຺ໂກສຕິເຍວ. ເອວໍ ຍາວຕຕິຍໍ ອກ຺ໂກສນ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ໂອວທິຕ຺ວາ ‘‘ຉນ຺ນ, ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ນາມ ຕຸຍ຺ຫໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສາ, ເອວຣູເປ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວສ຺ສຸ ຠຊສ຺ສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໘.

‘‘ນ ຠເຊ ປາປເກ ມິຕ຺ເຕ, ນ ຠເຊ ປຸຣິສາຘເມ;

ຠເຊຖ ມິຕ຺ເຕ ກລ຺ຍາເຓ, ຠເຊຖ ປຸຣິສຸຕ຺ຕເມ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິອກຸສລກມ຺ມາຠິຣຕາ ປາປມິຕ຺ຕາ ນາມ. ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທນາທິເກ ວາ ເອກວີສຕິອເນສນາທິເຠເທ ວາ ອຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊກາ ປຸຣິສາຘມາ ນາມ. ອຸໂຠປິ ວາ ເອເຕ ປາປມິຕ຺ຕາ ເຈວ ປຸຣິສາຘມາ ຈ, ເຕ ນ ຠເຊຍ຺ຍ ນ ປຍິຣຸປາເສຍ຺ຍ, ວິປຣີຕາ ປນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາ ເຈວ ສປ຺ປຸຣິສາ ຈ, ເຕ ຠເຊຖ ປຍິຣຸປາເສຖາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຉນ຺ນຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຕໍ ໂອວາທໍ ສຸຕ຺ວາປິ ປຸຣິມນເຍເນວ ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສຕິ ປຣິຠາສຕິ. ປຸນປິ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍິ ຘຣນ຺ເຕ ຉນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ມຍິ ປນ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສກ຺ຂິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຖໍ ຉນ຺ນຕ຺ເຖເຣ ອມ຺ເຫຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອານນ຺ທ, ຉນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ໂຑ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຣິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ອາໂຣຈິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑໍ ສຸຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ປຕິຕ຺ວາ ‘‘ມາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ນາສຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີຕິ.

ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຘມ຺ມປີຕິ ສຸຂໍ ເສຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພີ ກຖາ – ອຕີເຕ ກິຣ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກປ຺ປິໂນ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ໂຕ ພາຣາຓສິໂຕ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ມິໍ ເປສກາຣຄາເມ ເຊຏ຺ຐກເປສກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕທາ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ຊນປເທ ວສນ຺ຕິ. ເຕ ເອກວາຣໍ ພາຣາຓສິຍາ ອວິທູເຣ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ‘‘ເສນາສນກຣຓຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈຖາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ປຫິຓິໍສຸ. ຕທາ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ວປ຺ປມງ຺ຄລກາໂລ ໂຫຕິ. ໂສ ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ກິຣ ອາຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອາຄຕກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ, ຠນ຺ເຕ, ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖິ, ສ຺ເວ ອມ຺ຫາກໍ ວປ຺ປມງ຺ຄລໍ, ຕຕິຍທິວເສ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອນິມນ຺ເຕຕ຺ວາວ ປາວິສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຊຏ຺ຐເປສກາຣສ຺ສ ຠຣິຍາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ພາຣາຓສິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອເວລາຍ, ອຍ຺ຍາ, ອາຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກເຖສຸໍ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນາ ຎາຓສມ຺ປນ຺ນາ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ສ຺ເວ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິມນ຺ເຕສິ. ‘‘ພຫຸກາ ມຍໍ ຠຄິນີ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕກາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຄາເມ ສຫສ຺ສເປສກາຣາ ວສິມ຺ຫ. ເອເກໂກ ເອເກກສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສຖ, ອຫເມວ ໂວ ວສນຏ຺ຐານມ຺ປິ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຘິວາສຍິໍສຸ.

ສາ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ໂຆເສສິ – ‘‘ອຫໍ ສຫສ຺ສມຕ຺ເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາ ນິມນ຺ຕຍິໍ, ອຍ຺ຍານໍ ນິສີທນຏ຺ຐານໍ ສໍວິທຫຖ, ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ. ຄາມມຊ຺ເຌ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ສພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອາທາຍ ຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຕມາສໍ ວສນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທຖາ’’ຕິ ເຕສໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ຄາເມ ອຸຄ຺ໂຆເສສິ – ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ເອເກກກຸລໂຕ ເອເກໂກ ປຸຣິໂສ ຜຣສຸວາສິອາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຍ຺ຍານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ. ຄາມວາສິໂນ ຕສ຺ສາເຍວ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອເກໂກ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນຫິ ປຓ຺ຓສາລສຫສ຺ສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລາຍໍ ວສ຺ສູປຄເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ‘‘ອຫໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ອຫໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐກາເລ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລາຍ ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ຈີວຣສາຏເກ ສຊ຺ເຊຖາ’’ຕິ ສມາທເປຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ສ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສມູລໍ ຈີວຣໍ ທາເປສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ຄາມວາສິໂນປິ ອິທໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈຸຕາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຓເທວປຸຕ຺ຕາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸຏຸມ຺ພິກເຄເຫສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຊຏ຺ຐກເປສກາໂຣ ເຊຏ຺ຐກກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຠຣິຍາປິສ຺ສ ເຊຏ຺ຐກກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ເສວ ຘີຕາ ອໂຫສິ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ປຣກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ ເຕສໍ ເຕສໍເຍວ ເຄຫານິ ອຄມິໍສຸ. ອເຖກທິວສໍ ວິຫາເຣ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ. ‘‘ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ ຠຣິຍາຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ອຄມິໍສຸ. ເຕສໍ ວິຫາຣມຊ຺ຌໍ ປວິຏ຺ຐກ຺ຂເຓ ວສ຺ສໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ເຍສໍ ກຸລູປກາ ວາ ຎາຕິສາມເຓຣາທໂຍ ວາ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ເຕສໍ ປຣິເວຓານິ ປວິສິໍສຸ. ເຕ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍ ກຕ຺ຖຈິ, ປວິສິຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌເຍວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນ ເຊຏ຺ຐກກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອາຫ – ‘‘ປສ຺ສຖ ອມ຺ຫາກໍ ວິປ຺ປກາຣໍ, ກຸລປຸຕ຺ເຕຫິ ນາມ ເອຕ຺ຕເກນ ລຊ຺ຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຍ຺ຍ, ກິໍ ປນ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ມຍໍ ວິສ຺ສາສິກຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາເວນ ອິມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພ ຘນໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ປຣິເວຓໍ ກໂຣມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ເຊຏ຺ຐໂກ ສຫສ຺ສໍ ອທາສິ, ເສສາ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ສຕານິ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ ສຕານິ. ເຕ ຕໍ ຘນໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ສຫສ຺ສກູຏາຄາຣປຣິວາຣໍ ສຕ຺ຖຸ ວສນຕ຺ຖາຍ ມຫາປຣິເວຓໍ ນາມ ອາຣຠິໍສຸ. ນວກມ຺ມສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ ຘເນ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ປຸພ຺ເພ ທິນ຺ນຘນໂຕ ປຸນ ອຸປຑ຺ຒູປຑ຺ຒໍ ອທໍສຸ. ນິຏ຺ຐິເຕ ປຣິເວເຓ ວິຫາຣມຫໍ ກໂຣນ຺ຕາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ຈີວຣານິ ສຊ຺ຊິໍສຸ.

ເຊຏ຺ຐກກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ປນ ຠຣິຍາ ສພ຺ເພຫິ ສມານໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາຍ ຐິຕາ ‘‘ອຕິເຣກຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອໂນຊປຸປ຺ຜວຓ຺ເຓນ ສຫສ຺ສມູເລນ ສາຏເກນ ສທ຺ຘິໍ ອໂນຊປຸປ຺ຜຈງ຺ໂກຏກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸໂມທນກາເລ ສຕ຺ຖາຣໍ ອໂນຊປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ຕໍ ສາຏກໍ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອໂນຊປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍເຍວ ເມ ສຣີຣໍ ໂຫຕຸ, ອໂນຊາ ເອວ ຈ ເມ ນາມໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐກກຸຏຸມ຺ພິໂກ ກຸກ຺ກຸຏວຕີນຄເຣ ຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ມຫາກປ຺ປິນຣາຊາ ນາມ ອໂຫສິ, ເສສາ ອມຈ຺ຈກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຊຏ຺ຐກກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ຠຣິຍາ ມທ຺ທຣຏ຺ເຐ ສາຄລນຄເຣ ຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອໂນຊປຸປ຺ຜວຓ຺ຓເມວສ຺ສາ ສຣີຣໍ ອໂຫສິ, ອໂນຊາຕ຺ເວວສ຺ສາ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ມຫາກປ຺ປິນຣຎ຺ໂຎ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອໂນຊາເທວີ ນາມ ອໂຫສິ. ເສສິຕ຺ຖິໂຍປິ ອມຈ຺ຈກຸເລສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ເຕສໍເຍວ ອມຈ຺ຈປຸຕ຺ຕານໍ ເຄຫານິ ອຄມໍສຸ. ເຕ ສພ຺ເພ ຣຎ຺ໂຎ ສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິໍສຸ. ຍທາ ຣາຊາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຫຕ຺ຖິໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ວິຈຣິ, ຕທາ ເຕປິ ຕເຖວ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອສ຺ເສນ ວາ ຣເຖນ ວາ ວິຈຣນ຺ເຕ ເຕປິ ຕເຖວ ວິຈຣນ຺ຕິ? ເອວໍ ເຕ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກຕານໍ ປຸຎ຺ຎານໍ ອານຸຠາເວນ ເອກໂຕວ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ພໂລ, ພລວາຫໂນ, ປຸປ຺ໂຜ, ປຸປ຺ຜວາຫໂນ, ສຸປຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຈ ອສ຺ສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣາຊາ ເຕສຸ ສຸປຕ຺ຕໍ ອສ຺ສໍ ສຍໍ ອາໂຣຫຕິ, ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອສ຺ສາໂຣຫານໍ ສາສນາຫຣຓຕ຺ຖາຍ ອທາສິ. ຣາຊາ ເຕ ປາໂຕວ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ໂຍຊນານິ ອາຫິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ສຸຂສາສນໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ເຕ ຈຕູຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕີຓິ ໂຍຊນານິ ອາຫິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ສາສນໍ ອລຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ສຸປຕ຺ຕໍ ອສ຺ສໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກິລນ຺ຕຣູເປ ປຎ຺ຈສຕວາຓິຊເກ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ອທ຺ຘານກິລນ຺ຕາ, ອທ຺ຘາ ອິເມສໍ ສນ຺ຕິກາ ເອກໍ ຠທ຺ທກໍ ສາສນໍ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ເທວ, ອິໂຕ ວີສຕິໂຍຊນສຕມຕ຺ຖເກ ສາວຕ຺ຖິ ນາມ ນຄຣໍ, ຕໂຕ ອາຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂວ ປເທເສ ກິຎ຺ຈິ ສາສນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເທວ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕາວເທວ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຍ ປີຕິຍາ ຜຸຏ຺ຐສຣີໂຣ ກິຎ຺ຈິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ວເທຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ, ເທວ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ຣາຊາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ຕເຖວ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວາເຣ ‘‘ກິໍ ວເທຖ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ, ເທວ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຕາຕາ, ໂວ ສຕສຫສ຺ສໍ ທທາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ສາສນໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ເທວ, ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ຕໂຍ ວາເຣ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວາເຣ ‘‘ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຘາປິ ໂວ ສຕສຫສ຺ສໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ສາສນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ເທວ, ສງ຺ຆຣຕນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຕໂຍ ວາເຣ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວາເຣ ‘‘ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ປເທ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຘາປິ ໂວ ສຕສຫສ຺ສໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຕາຕາ, ‘ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສງ຺ໂຆ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ນ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມຍມ຺ປິ, ເທວ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຣາຊາ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ເຏ ອກ຺ຂຣານິ ລິຂາເປຕ຺ວາ ວາຓິຊເກ ອາຫ – ‘‘ອໂນຊາ ນາມ ເທວີ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຕີຓິ ສຕສຫສ຺ສານິ ທສ຺ສຕິ, ເອວຎ຺ຈ ປນ ນໍ ວເທຍ຺ຍາຖ ‘ຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ເຕ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຍຖາສຸຂໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊາຫີ’ຕິ, ສເຈ ປນ ໂວ ‘ຣາຊາ ກຫ’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ‘ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ ວຕ຺ວາ ຄໂຕ’ຕິ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ອມຈ຺ຈາປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍານໍ ຕເຖວ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ. ຣາຊາ ວາຓິຊເກ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ອສ຺ສໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ຕໍ ຂຓໍເຍວ ນິກ຺ຂມິ.

ສຕ຺ຖາປິ ຕໍ ທິວສໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ມຫາກປ຺ປິນຣາຊານໍ ສປຣິວາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຫາກປ຺ປິໂນ ວາຓິຊການໍ ສນ຺ຕິກາ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຈນໍ ຕີຫິ ສຕສຫສ຺ເສຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ສ຺ເວ ນິກ຺ຂມິສ຺ສຕິ. ໂສ ສປຣິວາໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນມສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸນທິວເສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ວິຍ ຂຸທ຺ທກຄາມໂຠຊກໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຍເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວີສໂຍຊນສຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈນ຺ທຠາຄາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂມູເລ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ‘‘ຣາຊາປິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກໍ ນທິໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ກາ ນາເມສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອປຣຈ຺ຉາ ນາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິມສ຺ສາ ປຣິມາຓໍ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ຄມ຺ຠີຣໂຕ ຄາວຸຕໍ, ປຸຖຸລໂຕ ທ຺ເວ ຄາວຸຕານິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປເນຕ຺ຖ ນາວາ ວາ ອຸຬຸມ຺ໂປ ວາ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ນາວາທີນິ ໂອໂລເກນ຺ເຕ ອມ຺ເຫ ຊາຕິ ຊຣໍ ອຸປເນຕິ, ຊຣາ ມຣຓໍ. ອຫໍ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕີຓິ ຣຕນານິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ເຕສໍ ເມ ອານຸຠາເວນ ອິມໍ ອຸທກໍ ອຸທກໍ ວິຍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ສປຣິວາໂຣ ອສ຺ສສຫສ຺ເສນ ອຸທກປິຏ຺ຐິໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ສິນ຺ຘວາ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ວິຍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ຂຸຣານໍ ອຄ຺ຄາ ເນວ ເຕມິໍສຸ.

ໂສ ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອປຣມ຺ປິ ນທິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ກາ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນີລວາຫິນີ ນາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິມສ຺ສາ ປຣິມາຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຄມ຺ຠີຣໂຕປິ ປຸຖຸລໂຕປິ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ, ເທວາ’’ຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ຕໍ ປນ ນທິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອປຣມ຺ປິ ນທິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ກາ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຈນ຺ທຠາຄາ ນາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິມສ຺ສາ ປຣິມາຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຄມ຺ຠີຣໂຕປິ ປຸຖຸລໂຕປິ ໂຍຊນໍ, ເທວາ’’ຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ອິມໍ ປນ ນທິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’’ຕິ ສງ຺ຆານຸສ຺ສຕິໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ຕໍ ປນ ນທິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ອທ຺ທສ. ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂາວິຏປປລາສານິ ໂສວຓ຺ຓມຍານິ ວິຍ ອເຫສຸໍ. ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ປນ ໂອຠາໂສ ເນວ ຈນ຺ທສ຺ສ, ນ ສູຣິຍສ຺ສ, ນ ເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມນາຄສຸປຓ຺ຓາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ, ອທ຺ຘາ ອຫໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຫາໂຄຕມພຸທ຺ເຘນ ທິຏ຺ໂຐ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕາວເທວ ອສ຺ສປິຏ຺ຐິໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ໂອນຕສຣີໂຣ ຣສ຺ມິອນຸສາເຣນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມໂນສິລາຣເສ ນິມຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມີນໍ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ເສນ, ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ເທສນາວສາເນ ຣາຊາ ສປຣິວາໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອຖ ສພ຺ເພວ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາຄມິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອິເມສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສຫສ຺ສສ຺ສ ຈີວຣສຫສ຺ສໍ ອທໍສຸ, ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານມ຺ປິ ວີສຕິຈີວຣສຫສ຺ສານິປິ ອທໍສຸ. ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ອິເມສໍ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣາຄມນ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ, ຈຣຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕາວເທວ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣຘຣາ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ.

ເຕປິ ວາຓິຊກາ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ປຫິຕຠາວໍ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ເທວິຍາ ‘‘ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປວິສິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນ ເທວີ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ກາຣຓາ ອາຄຕາຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ມຍໍ ຣຎ຺ຎາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຕາ, ຕີຓິ ກິຣ ໂນ ສຕສຫສ຺ສານິ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ອຕິພຫຸໍ ຠຓຖ, ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຣຎ຺ໂຎ ກຕໍ, ກິສ຺ມິໍ ໂວ ຣາຊາ ປສນ຺ໂນ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ທາເປສີ’’ຕິ? ‘‘ເທວິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກຕໍ, ຣຎ຺ໂຎ ປນ ເອກໍ ສາສນໍ ອາໂຣຈຍິມ຺ຫາ’’ຕິ? ‘‘ສກ຺ກາ ປນ, ຕາຕາ, ມຍ຺ຫໍ ອາໂຣເຈຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ, ເທວີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕາ, ວເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ເທວິ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ສາປິ ‘‘ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປີຕິຍາ ຜຸຏ຺ຐສຣີຣາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກິຎ຺ຈິ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວາເຣ ‘ພຸທ຺ໂຘ’ຕິ ປທໍ ສຸຕ຺ວາ, ຕາຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ປເທ ຣຎ຺ຎາ ກິໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສຕສຫສ຺ສໍ, ເທວີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕາ, ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ຣຎ຺ຎາ ກຕໍ ເອວຣູປໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ທທມາເນນ. ອຫຎ຺ຫິ ໂວ ມມ ທຸຄ຺ຄຕປຓ຺ຓາກາເຣ ຕີຓິ ສຕສຫສ຺ສານິ ທມ຺ມິ, ອປຣມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຣຎ຺ໂຎ ກິໍ ອາໂຣຈິຕ’’ນ຺ຕິ? ເຕ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈາຕິ ອິຕຣານິປິ ທ຺ເວ ສາສນານິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ເທວີ ປຸຣິມນເຍເນວ ປີຕິຍາ ຜຸຏ຺ຐສຣີຣາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກິຎ຺ຈິ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ວາເຣ ຕເຖວ ສຸຕ຺ວາ ຕີຓິ ຕີຓິ ສຕສຫສ຺ສານິ ທາເປສິ, ເອວໍ ເຕ ສພ຺ພານິປິ ທ຺ວາທສ ສຕສຫສ຺ສານິ ລຠິໍສຸ.

ອຖ ເນ ເທວີ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຣາຊາ ກຫໍ, ຕາຕາ’’ຕິ? ເທວິ, ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເຕນ ກິໍ ສາສນໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສພ຺ພໍ ກິຣ ເຕນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ຍຖາຣຸຈິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວຖາ’’ຕິ. ‘‘ອມຈ຺ຈາ ປນ ກຫໍ, ຕາຕາ’’ຕິ? ເຕປິ ‘‘‘ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’ຕິ ຄຕາ, ເທວີ’’ຕິ. ສາ ເຕສໍ ຠຣິຍາໂຍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ, ອມ຺ມາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາມິກາ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄຕາ, ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ ເຕຫິ ອມ຺ຫາກໍ ສາສນໍ ປຫິຕໍ, ເທວີ’’ຕິ? ‘‘ເຕຫິ ກິຣ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ, ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຍຖາຣຸຈິ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ເທວິ, ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ມາ, ໂສ ຕາວ ຣາຊາ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄ ຐິຕໂກວ ຕີຫິ ສຕສຫສ຺ເສຫິ ຕີຓິ ຣຕນານິ ປູເຊຕ຺ວາ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ມຍາ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕີຓິ ຣຕນານິ ນວຫິ ສຕສຫສ຺ເສຫິ ປູຊິຕານິ, ນ ໂຂ ປເນສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ຣຎ຺ໂຎເຍວ ທຸກ຺ຂາ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທຸກ຺ຂາເຍວ. ໂກ ຣຎ຺ຎາ ຉຑ຺ຑິຕເຂຬປິຓ຺ຑໍ ຊາຓຸເກຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ນ ມຍ຺ຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ, ອຫມ຺ປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເທວິ, ມຍມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫເຫວ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ສກ຺ໂກຖ, ສາຘຸ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ສກ຺ໂກມ, ເທວີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ອມ຺ມາ, ເຕນ ຫິ ເອຖາ’’ຕິ ຣຖສຫສ຺ສໍ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ຣຖໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປຐມໍ ນທິໍ ທິສ຺ວາ ຍຖາ ຣຎ຺ຎາ ປຸຏ຺ຐໍ, ຕເຖວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສພ຺ພປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຄຕມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສິນ຺ຘວານໍ ປທວລຎ຺ຊໍ ນ ປສ຺ສາມ, ເທວີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຣາຊາ ຕີຓິ ຣຕນານິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຫມ຺ປິ ຕີຓິ ຣຕນານິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ເຕສເມວ ອນຸຠາເວນ ອິທໍ ອຸທກໍ ວິຍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຣຖສຫສ຺ສໍ ເປເສສິ. ອຸທກໍ ປິຏ຺ຐິປາສາຓສທິສໍ ອໂຫສິ. ຈກ຺ການໍ ອຄ຺ຄຄ຺ຄເນມິວຏ຺ຏິໂຍ ເນວ ເຕມິໍສຸ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອິຕຣາ ທ຺ເວ ນທິໂຍ ອຸຕ຺ຕຣິ.

ອຖ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາຄມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເອວມກາສິ. ສາປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ທິສ຺ວາ ຕເຖວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫາກປ຺ປິໂນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຄເຕຕ຺ຖ ມຎ຺ເຎ, ກຫໍ ໂສ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ນໍ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ? ‘‘ນິສີທຖ ຕາວ, ອິເຘວ ນໍ ປສ຺ສິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ‘‘ອິເຘວ ກິຣ ນິສິນ຺ນາ ສາມິເກ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕາສໍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ, ອໂນຊາເທວີ ເທສນາວສາເນ ສປຣິວາຣາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ. ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖໂຣ ຕາສໍ ວຑ຺ຒິຕຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສປຣິວາໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ຕາສໍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ເຕ ທສ຺ເສສິ. ຕາສໍ ກິຣ ອາຄຕກ຺ຂເຓເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິເກ ກາສາວຘເຣ ມຸຓ຺ຑກສີເສ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕນ ມຄ຺ຄຜລານິ ປຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ມາ ອຈລສທ຺ຘາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕກາເລ ຕາສໍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ເຕເຍວ ທສ຺ເສສິ.

ຕາປິ ເຕ ທິສ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຕາວ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ເອວໍ ກິຣ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຍ ອາຄມນໍ ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ ເອກຈ຺ເຈ ວທນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕາ ອຸປາສິກາໂຍ ອາຫ – ‘‘ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສເຍ ປພ຺ພເຊຖາ’’ຕິ. ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣມານາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຫາຊເນນ ອຠິຫຏສກ຺ກາຣສມ຺ມານາ ປທສາວ ວີສໂຍຊນສຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສເຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ອາທາຍ ອາກາເສເນວ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກປ຺ປິໂນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານາທີສຸ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫາກປ຺ປິໂນ ‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ກາມສຸຂໍ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ກປ຺ປິນ, ກາມສຸຂໍ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸທານໍ ອຸທາເນສີ’’ຕິ. ‘‘ຠຄວາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸທານຠາວໍ ວາ ອນຸທານຠາວໍ ວາ ຊານາຕີ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ກາມສຸຂໍ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕິ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ເມ ຘມ຺ມປີຕິ ນາມ ຘມ຺ມຣຕິ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ອມຕມຫານິພ຺ພານໍ ອາຣພ຺ຠ ເອວ ອຸທານໍ ອຸທາເນສີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໙.

‘‘ຘມ຺ມປີຕິ ສຸຂໍ ເສຕິ, ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ;

ອຣິຍປ຺ປເວທິເຕ ຘມ຺ເມ, ສທາ ຣມຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປີຕີຕິ ຘມ຺ມປາຍໂກ, ຘມ຺ມໍ ປິວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມ ຈ ນາເມສ ນ ສກ຺ກາ ຠາຊເນນ ຍາຄຸອາທີນິ ວິຍ ປາຕຸໍ? ນວວິຘໍ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ນາມກາເຍນ ຜຸສນ຺ໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທີຫິ ທຸກ຺ຂາທີນິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ປິວຕິ ນາມ. ສຸຂໍ ເສຕີຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມເວຕໍ, ຈຕູຫິປິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ສຸຂໍ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປ຺ປສນ຺ເນນາຕິ ອນາວິເລນ ນິຣຸປກ຺ກິເລເສນ. ອຣິຍປ຺ປເວທິເຕຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຣິເຍຫິ ປເວທິເຕ ສຕິປຏ຺ຐານາທິເຠເທ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ. ສທາ ຣມຕີຕິ ເອວຣູໂປ ຘມ຺ມປີຕິ ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສທາ ຣມຕິ ອຠິຣມຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອເຫສຸນ຺ຕິ.

ມຫາກປ຺ປິນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ປຓ຺ຑິຕສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ

ອຸທກຎ຺ຫິ ນຍນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຕສາມເຓຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວີສຕິຂີຓາສວສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ພາຣາຓສິໍ ອຄມາສິ. ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ພລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຏ຺ຐປິ ທສປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຄນ຺ຕຸກທານາທີນິ ອທໍສຸ. ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ເອວໍ ອນຸໂມທນມກາສິ –

‘‘ອຸປາສກາ ອິຘ ເອກຈ຺ໂຈ ‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກເມວ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກິໍ ປເຣນ ສມາທປິເຕນາ’ຕິ ອຕ຺ຕນາວ ທານໍ ເທຕິ, ປຣໍ ນ ສມາທເປຕິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ໂຠຄສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ໂນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ປຣໍ ສມາທເປຕິ, ອຕ຺ຕນາ ນ ເທຕິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ໂນ ໂຠຄສມ຺ປທໍ ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕນາປິ ນ ເທຕິ, ປຣມ຺ປິ ນ ສມາທເປຕິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເນວ ໂຠຄສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ນ ປຣິວາຣສມ຺ປທໍ, ວິຆາສາໂທວ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕນາ ຈ ເທຕິ, ປຣຎ຺ຈ ສມາທເປຕິ. ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ໂຠຄສມ຺ປທມ຺ປິ ລຠຕິ ປຣິວາຣສມ຺ປທມ຺ປີ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສມີເປ ຐິໂຕ ເອໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ທານິ ຕຖາ ກຣິສ຺ສາມິ, ຍຖາ ເມ ທ຺ເວປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ວາຕນາຍ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕເກຫິ ເຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ‘‘ກິຕ຺ຕໂກ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ປຣິວາໂຣ’’ຕິ? ‘‘ວີສຕິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສພ຺ເພຫິ ສທ຺ຘິໍ ສ຺ວາຕນາຍ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ສ຺ວາຕນາຍ ມຍາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸໂຂ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕຸມ຺ເຫ ຍຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ, ຕຕ຺ຕການໍ ທານໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ພລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ທສນ຺ນໍ ທສ຺ສາມ, ມຍໍ ວີສຕິຍາ, ມຍໍ ສຕສ຺ສ, ມຍໍ ປຎ຺ຈສຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພສໍ ວຈນໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣເປສິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຕິທຸຄ຺ຄຕຠາເວເນວ ‘‘ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ປຎ຺ຎາໂຕ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ຕມ຺ປິ ສມ຺ມຸຂາຄຕໍ ທິສ຺ວາ, ສມ຺ມ ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ມຍາ ສ຺ວາຕນາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸໂຂ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ສ຺ເວ ນຄຣວາສິໂນ ທານໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ‘‘ຕ຺ວໍ ກຕິ ຠິກ຺ຂູ ໂຠເຊສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສາມິ, ມຍ຺ຫໍ ກິໍ ຠິກ຺ຂູຫິ, ຠິກ຺ຂູຫິ ນາມ ສຘນານໍ ອຕ຺ໂຖ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ສ຺ເວ ຍາຄຸອຕ຺ຖາຍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວາມິ, ກິໍ ເມ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິ? ສມາທປເກນ ນາມ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ໂສ ເຕນ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ອຫຸຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸຂຸມວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ນານາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິຕາ ສິຣິສຍເນ ສຍມານາ ພຫູ ຊນາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ທິວສໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິປູຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠສິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ປຸຎ຺ຎໍ ອກຕຕ຺ຕາ ກິຎ຺ຈິ ນ ລຠາມີ’ຕິ ນ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ຊານາມິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ອິທານິ ປຸຎ຺ຎໍ ນ ກໂຣສິ, ຕ຺ວໍ ຍຸວາ ພລສມ຺ປນ຺ໂນ, ກິໍ ຕຍາ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາປິ ຍຖາພລໍ ທານໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ໂສ ຕສ຺ມິໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣເປຫິ, ກິຎ຺ຈິເທວ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣ ‘‘ກິໍ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣປິເຕນາ’’ຕິ ນ ອາໂຣເປສິ? ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕປິ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ນຄຣວາສິໂນ ສ຺ເວ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຫມ຺ປິ ສມາທປເກນ ‘ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ເທຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ມຍມ຺ປິ ສ຺ເວ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ‘‘ມຍໍ ທລິທ຺ທາ, ກສ຺ມາ ຕຍາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາວ, ‘‘ສາມິ, ຠທ຺ທກໍ ເຕ ກຕໍ, ມຍໍ ປຸພ຺ເພປິ ກິຎ຺ຈິ ອທຕ຺ວາ ອິທານິ ທຸຄ຺ຄຕາ ຊາຕາ, ມຍໍ ອຸໂຠປິ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສາມ, ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠຕິຏ຺ຐານໍ ອຄມໍສຸ.

ມຫາເສຏ຺ຐິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ສມ຺ມ ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ຠຕິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ກາເຣສ຺ສຖ, ຕໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍໍ ສ຺ເວ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ໂຠເຊສ຺ສາມ, ເອຫິ, ທາຣູນິ ຜາເລຫີ’’ຕິ ວາສິຜຣສຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທາເປສິ. ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ທຬ຺ຫໍ ກຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຫຸສ຺ສາຫປ຺ປຕ຺ໂຕ ວາສິໍ ປຫາຍ ຜຣສຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ຜຣສຸໍ ປຫາຍ ວາສິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທາຣູນິ ຜາເລຕິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອຊ຺ຊ ອຕິວິຍ ອຸສ຺ສາຫປ຺ປຕ຺ໂຕ ກມ຺ມໍ ກໂຣສິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສາມິ, ອຫໍ ສ຺ເວ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຠເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ປສນ຺ນມານໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕໍ, ‘ອຫໍ ທຸຄ຺ຄໂຕ’ຕິ ຕຸຓ຺ຫີຠາວໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຠເຊສ຺ສາມີ’ຕິ ວທຕີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາປິ ຕສ຺ສ ຠຣິຍໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ມ, ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ກາເຣສ຺ສຖ, ຕໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸທຸກ຺ຂລສາລໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສຸປ຺ປມຸສລາທີນິ ທາເປສິ. ສາ ນຈ຺ຈນ຺ຕີ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາ ວີຫິໍ ໂກຏ຺ເຏຕິ ເຈວ ໂອຜຸຓາຕິ ຈ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາ ກມ຺ມໍ ກໂຣສິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຍ຺ເຍ, ອິມໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ມຍມ຺ປິ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຠເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາປິ ຕສ຺ສໍ ‘‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາ’’ຕິ ປສີທິ. ເສຏ຺ຐິ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ທາຣູນໍ ຜາລິຕກາເລ ‘‘ອຍໍ ເຕ ຠຕີ’’ຕິ ສາລີນໍ ຈຕສ຺ໂສ ນາຬິໂຍ ທາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ຕຸຏ຺ຐິທາໂຍ’’ຕິ ອປຣາປິ ຈຕສ຺ໂສ ນາຬິໂຍ ທາເປສິ.

ໂສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ມຍາ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ສາລິ ລທ຺ໂຘ, ອຍໍ ນິວາໂປ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຍາ ລທ຺ຘາຍ ຠຕິຍາ ທຘິເຕລກຏຸກຠຓ຺ຑານິ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາປິ ປຸນ ຕສ຺ສາ ເອກໍ ສປ຺ປິກໂຣຏິກຎ຺ເຈວ ທຘິຠາຊນຎ຺ຈ ກຏຸກຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ສຸທ຺ຘຕຓ຺ຑຸຬິນາຬິຎ຺ຈ ທາເປສິ. ອິຕິ ຈ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນວ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໂຍ ອເຫສຸໍ. ເຕ ‘‘ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ໂນ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ຐາ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຠຣິຍາ ມຫາທຸຄ຺ຄຕໍ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ສາມິ, ປຓ຺ຓໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອາຫຣາ’’ຕິ. ໂສ ອນ຺ຕຣາປເຓ ປຓ຺ຓໍ ອທິສ຺ວາ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຍ຺ຍານໍ ໂຠຊນໍ ທາຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຫຏ຺ຐມານໂສ ຄາຍນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓໍ ອຸຈ຺ຈິນຕິ. ມຫາຊາລໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ເກວຏ຺ໂຏ ‘‘ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ສທ຺ເທນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຄາຍສິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຓ຺ຓໍ ອຸຈ຺ຈິນາມິ, ສມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຠເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອໂຫ ສຸຂິໂຕ, ຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ຕວ ກິໍ ປຓ຺ຓໍ ຂາທິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ສມ຺ມ, ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘປຓ຺ເຓນ ໂຠເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ສມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ອິເມ ມຈ຺ເຉ ຄເຫຕ຺ວາ ປາທຄ຺ຆນການິ ອຑ຺ຒຄ຺ຆນການິ ກຫາປຓຄ຺ຆນການິ ຈ ອຸທ຺ທານານິ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ພທ຺ຘພທ຺ເຘ ມຈ຺ເຉ ນຄຣວາສິໂນ ນິມນ຺ຕິຕນິມນ຺ຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຫຣິໍສຸ. ຕສ຺ສ ມຈ຺ຉຸທ຺ທານານິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ ປາປຸຓິ. ໂສ ເວລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ຄມິສ຺ສາມຫໍ, ສມ຺ມ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄມນເວລາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ກິຎ຺ຈິ ມຈ຺ຉຸທ຺ທານ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ສມ຺ມ, ສພ຺ພານິ ຂີຓານີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວາລຸກາຍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉາ ຐປິຕາ, ສເຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຠເຊຕຸກາໂມສິ, ອິເມ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ເຕ ມຈ຺ເຉ ຕສ຺ສ ອທາສິ.

ຕໍ ທິວສໍ ປນ ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ມຫາທຸຄ຺ຄຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓຊາລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ‘ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຠເຊສ຺ສາມີ’ຕິ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ຫິຍ຺ໂຍ ຠຕິໍ ອກາສິ, ກຕຣໍ ນຸ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣປິຕສຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫສຸ ນິສີທາເປສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ມໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣສິ. ພຸທ຺ຘາ ກິຣ ທຸຄ຺ຄເຕສຸ ອນຸກມ຺ປໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາທຸຄ຺ຄຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ມຫາທຸຄ຺ຄເຕປິ ມຈ຺ເຉ ຄເຫຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ເຕ ສກ຺ກສ຺ສ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ, ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ‘ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ຠຕິໍ ອກາສິ, ກຕຣໍ ນຸ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ເຖຕສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ, ສຕ຺ຖາ ປນ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນ. ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກປ຺ປນກໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຓສູເປຍ຺ຍມ຺ປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ທເທຍ຺ຍ, ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກາຣກກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ຕສ຺ສ ເຄຫສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ຠຕິຍາ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ສາມິ, ສພ຺ພສິປ຺ປິໂກ, ມຍ຺ຫໍ ອຊານນສິປ຺ປໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິປິ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ສມ຺ມ, ມຍໍ ຕວ ກມ຺ເມນ ອຕ຺ຖິກາ, ຕຸຍ຺ຫໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕິໍ ນ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸກາໂມມ຺ຫິ, ຕສ຺ສ ຍາຄຸຠຕ຺ຕສໍວິຘານໍ ອິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສສິ, ນ ເມ ຠຕິຍາ ອຕ຺ໂຖ, ກິໍ ມມ ປຸຎ຺ຎໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສາຘຸ, ສມ຺ມ, ປວິສາ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຕລຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ທານເວຍ຺ຍາວຏິໂກປິ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣປິຕນິຍາເມເນວ ເຕສໍ ເຕສໍ ເຄຫານິ ຠິກ຺ຂູ ປຫິຓິ.

ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຕວ ຠິກ຺ຂຸໍ ປມຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ຕິຂິຓາຍ ສຕ຺ຕິຍາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຫໂຏ ວິຍ, ‘‘ສາມິ, ກສ຺ມາ ມໍ ນາເສສິ, ອຫໍ ຕຍາ ຫິຍ຺ໂຍ ສມາທປິໂຕ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ທິວສໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ປາໂຕວ ປຓ຺ຓຕ຺ຖາຍ ນທີຕີເຣ ອາຫິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ເທຫິ ເມ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ປຣິເທວິ. ມນຸສ຺ສາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ກິເມຕໍ, ມຫາທຸຄ຺ຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ເວຍ຺ຍາວຏິກໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ, ສມ຺ມ, ຕຍາ ເອສ ‘ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ເທຫີ’ຕິ ສມາທປິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ຠາຣິຍໍ ເຕ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ໂຍ ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂູ ສໍວິທຫນ຺ໂຕ ເອຕສ຺ສ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນາທາສີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ວຈເນນ ມງ຺ກຸຠູໂຕ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ມາ ມໍ ນາສຍິ, ອຫໍ ຕວ ກາຣຓາ ມຫາວິເຫສໍ ປຕ຺ໂຕ, ມນຸສ຺ສາ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣປິຕນິຍາເມນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ນຍິໍສຸ, ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ນິສິນ຺ນຠິກ຺ຂຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເທນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຖາ ປນ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍເມວ ນິສິນ຺ໂນ, ຣາຊຍຸວຣາຊເສນາປຕິອາທໂຍ ສຕ຺ຖຸ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມນໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ນິສິນ຺ນາ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ຄມິສ຺ສາມາ’ຕິ. ພຸທ຺ຘາ ນາມ ທຸຄ຺ຄເຕ ອນຸກມ຺ປໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ທຸຄ຺ຄໂຕມ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທ, ສເຈ ເຕ ປຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖິ, ອທ຺ຘາ ລຈ຺ຉສີ’’ຕິ.

ໂສ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ວິຫາເຣ ວິຆາສາທຠາເວນ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຣາຊຍຸວຣາຊາທໂຍ, ‘‘ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ນ ຕາວ ຠຕ຺ຕກາໂລ, ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ‘‘ຊານາມິ, ສາມິ, ‘ນ ຕາວ ຠຕ຺ຕກາໂລ’ຕິ. ສຕ຺ຖາຣໍ ປນ ວນ຺ທິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ອຸມ຺ມາເຣ ສີສໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ມຍາ ທຸຄ຺ຄຕຕໂຣ ນຕ຺ຖິ, ອວສ຺ສໂຍ ເມ ໂຫຖ, ກໂຣຖ ເມ ສງ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ໂສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ, ຣາຊຍຸວຣາຊາທໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ມຸຂານິ ໂອໂລກຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນປຕ຺ຕຎ຺ຫິ ໂກຈິ ອິສ຺ສຣິຍວເສນ ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ປນ ວທິໍສຸ, ‘‘ສມ຺ມ ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ເທຫິ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ເຕ ຘນໍ ທສ຺ສາມ, ຕ຺ວໍ ທຸຄ຺ຄໂຕ ຘນໍ ຄຓ຺ຫາຫິ, ກິໍ ເຕ ປຕ຺ເຕນາ’’ຕິ? ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ‘‘ນ ກສ຺ສຈິ ທສ຺ສາມິ, ນ ເມ ຘເນນ ອຕ຺ໂຖ, ສຕ຺ຖາຣໍເຍວ ໂຠເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອວເສສາ ຕໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ຣາຊາ ປນ ‘‘ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ຘເນນ ປໂລຠິຍມາໂນປິ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ຕໍ ນ ເທຕິ, ສຕ຺ຖາຣາ ຈ ສຍໍ ທິນ຺ນປຕ຺ຕໍ ໂກຈິ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອິມສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນາມ ກິຕ຺ຕໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມິນາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ທິນ຺ນກາເລ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາທາຍ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ສມ຺ປາທິຕໍ ອາຫາຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອຄມາສິ. ສກ຺ໂກປິ ເທວຣາຊາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກຠຕ຺ຕສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ນິສີທນາຣຫໍ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ນິສີທິ.

ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ປວິສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ວສນເຄຫຎ຺ຈສ຺ສ ນີຈໍ ໂຫຕິ, ອໂນນເຕນ ປວິສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ພຸທ຺ຘາ ຈ ນາມ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ຕາ ນ ໂອນມິຕ຺ວາ ປວິສນ຺ຕິ. ເຄຫຎ຺ຫິ ປວິສນກາເລ ມຫາປຖວີ ວາ ເຫຏ຺ຐາ ໂອຄຈ຺ຉຕິ, ເຄຫໍ ວາ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອິທໍ ເຕສໍ ສຸທິນ຺ນທານສ຺ສ ຜລໍ. ປຸນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄຕກາເລ ສພ຺ພໍ ປາກຕິກເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖາ ຐິຕໂກວ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສກ຺ເກນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖຣິ ນິສິນ຺ເນ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ ມຫາທຸຄ຺ຄຕ, ຕຍາ ອມ຺ຫາກໍ ຍາຈນ຺ຕານມ຺ປິ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ໂຕ ນ ທິນ຺ໂນ, ປສ຺ສາມ ຕາວ, ກີທິໂສ ເຕ ສຕ຺ຖຸ ສກ຺ກາໂຣ ກໂຕ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ສກ຺ໂກ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທີນິ ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ເຕສໍ ວາສຄນ຺ໂຘ ສກລນຄຣໍ ຉາເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ຍາຄຸອາທີນິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ອຫໍ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ກິຕ຺ຕໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມິນາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ທິນ຺ເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປາທິຕໍ ອາຫາຣໍ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ມຍາ ເອວຣູໂປ ອາຫາໂຣ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ມຍິ ອິຘ ຐິເຕ ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕ ກິລເມຍ຺ຍ, ຄຈ຺ຉາມຫ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສກ຺ໂກປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຍາຄຸອາທີນິ ທຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິ. ສຕ຺ຖາປິ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ.

ສກ຺ໂກ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ໂສ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄຈ຺ຉິ. ສກ຺ໂກ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ອາກາສໍ ໂອໂລເກສິ. ຕາວເທວ ອາກາສໂຕ ສຕ຺ຕຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຄເຫ ສພ຺ພຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ສກລໍ ເຄຫໍ ປູເຣສິ. ຕສ຺ສ ເຄເຫ ໂອກາໂສ ນາໂຫສິ. ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ທາຣເກ ຫຕ຺ເຖສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ພຫິ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ທາຣເກ ພຫິ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ສກລໍ ໂນ ເຄຫໍ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ປຸຓ຺ຓໍ, ປວິສິຕຸໍ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ເມ ທາເນນ ວິປາໂກ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ກສ຺ມາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຫ –‘‘ເທວ, ເຄຫໍ ເມ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ປຸຓ຺ຓໍ, ຕໍ ຘນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ທິນ຺ນທານໍ, ອຊ຺ເຊວ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ເຕ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ຘນຫຣຓຕ຺ຖາຍ ສກຏສຫສ຺ສໍ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ສກຏສຫສ຺ສໍ ເປເສຕ຺ວາ ຘນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ໂອກິຣາເປສິ. ຕາລປ຺ປມາໂຓ ຣາສິ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ນຄເຣ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຕ຺ຖິ ກສ຺ສຈິ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ມຫາຘນສ຺ສ ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ທາເປສິ.

ອຖສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ເຄຫຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຊາເຕ ຄຈ຺ເຉ ຫຣາເປຕ຺ວາ ເຄຫໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວສາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ຕໍ ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ສມໍ ກຕ຺ວາ ຠູມິຍາ ຂຎ຺ຎມານາຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາຫຈ຺ຈ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕນ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈິເຕ ‘‘ຕວ ປຸຎ຺ເຎນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕ຺ວເມວ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ເຄຫໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຍາວຕາຍຸກໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສູປຏ຺ຐາກກຸເລ ເສຏ຺ຐິຘີຕຸ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຖສ຺ສາ ມາຕາປິຕໂຣ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທໍສຸ. ຕສ຺ສາ ອປເຣນ ສມເຍນ ເອວຣູໂປ ໂທຫໂຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ – ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ຘມ຺ມເທສນາປຕິໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣເສນ ທານໍ ທຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ອາສນປຣິຍນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຠຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ສາ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ, ໂທຫໂຬ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠິ. ອຖສ຺ສາ ຕໂຕ ອປເຣສຸປິ ສຕ຺ຕສຸ ມງ຺ຄເລສຸ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣເສເນວ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ໂຠເຊສຸໍ. ສພ຺ພໍ ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍມສ຺ສ ປນ ມຫາທຸຄ຺ຄຕກາເລ ທິນ຺ນສ຺ສ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣສທານສ຺ເສວ ນິສ຺ສນ຺ໂທ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ປນສ຺ສ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ທາສສ຺ສ ໂວ ສິກ຺ຂາປທານິ ເທຖາ’’ຕິ ມາຕຣາ ວຸຕ຺ເຕ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ໂກນາໂມ ອຍໍ ທາຣໂກ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ຊຬາ ເອຬມູຄາປິ ປຓ຺ຑິຕາ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິໂຕຕ຺ເວວ ນາມໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສິກ຺ຂາປທານິ ອທາສິ. ຊາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນສ຺ສ ‘‘ນາຫໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາຕຸ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ມາຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ‘ອຫໍ ຕວ ອຊ຺ຌາສຍໍ ນ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມິຈ຺ເຈວ ມນໍ ອຸປ຺ປາເທສິ’’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ທາໂສ ໂວ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ, ອຫໍ ອິມໍ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວິຫາຣໍ ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ຎາຕເກ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄິຫິກາເລ ກຕ຺ຕພ຺ພສກ຺ກາຣໍ ອຊ຺ເຊວ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ, ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ.

ເຖໂຣ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ທຸກ຺ກຣຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ກຣິສ຺ສາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂອວາທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຫີ’’ຕິ ເກເສ ເຕເມຕ຺ວາ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ມາຕາປິຕໂຣປິສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ວິຫາເຣເຍວ ວສນ຺ຕາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣເສເນວ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສາຍໍ ເຄຫໍ ອຄມໍສຸ. ເຖໂຣ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ນາຄມາສິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ນ ຕາວສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣຄ຺ຄຫຓານິ ວາ ອິຣິຍາປໂຖ ວາ ປາສາທິໂກ ໂຫຕິ, ອປິຈ ວິຫາເຣ ເຖຣສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ. ເຖໂຣ ຫິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິຏ຺ເຐ ສກລວິຫາຣໍ ວິຈຣນ຺ໂຕ ອສມ຺ມຊ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉຠາຊເນສຸ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍານິ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຄາມໍ ປວິສຕິ. ອປິຈ ‘‘ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ຕຸຈ຺ຉວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘ປສ຺ສຖ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວການໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານານີ’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ມາ ລຠິໍສູ’’ຕິ ສກລວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຄາມໍ ປວິສຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິວສມ຺ປິ ສາມເຓເຣນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທິວາຕຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ.

ສາມເຓໂຣ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມາຕິກໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ກິໍ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ມາຕິກາ ນາມ, ສາມເຓຣາ’’ຕິ. ‘‘ອິມາຍ ກິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສສ຺ສກມ຺ມໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຸທກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເອວຣູປໍ ອຈິຕ຺ຕກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ຫຣນ຺ຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມາວຸໂສ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ເອວຣູປມ຺ປິ ອຈິຕ຺ຕກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ຫຣິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ສຈິຕ຺ຕກາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອເຖໂສ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸສຸກາເຣ ສຣທຓ຺ຑກໍ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຕາເປຕ຺ວາ ອກ຺ຂິໂກຏິຍາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອິເມ, ຠນ຺ເຕ, ເກ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຸສຸກາຣາ ນາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນເຕ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຕາເປຕ຺ວາ ສຣທຓ຺ຑກໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ສຈິຕ຺ຕໂກ, ຠນ຺ເຕ, ເອໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຈິຕ຺ຕໂກ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ອຈິຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຕາເປຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ສຈິຕ຺ຕກາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອເຖໂສ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທາຣູນິ ອຣເນມິນາຠິອາທີນິ ຕຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ເກ ນາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຕຈ຺ຉກາ ນາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນເຕ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ທາຣູນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຍານກາທີນໍ ຈກ຺ກາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເອຕານິ ປນ ສຈິຕ຺ຕການິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອຈິຕ຺ຕການິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ອຈິຕ຺ຕການິ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຈກ຺ກາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ສຈິຕ຺ຕກາ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ອິມານິ ກາຣຓານິ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕຈີວເຣ ຕຸມ຺ເຫ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຍໍ ອຘຸນາ ປພ຺ພຊິໂຕ ທຫຣສາມເຓໂຣ ມໍ ອນຸພນ຺ຘມາໂນ ເອວໍ ວເທຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາວ ‘‘ອາຫຣ, ສາມເຓຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ.

ສາມເຓໂຣປິ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣເສເນວ ອາຫເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຖໍ ລຠິສ຺ສາມາວຸໂສ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ເຎນ ອລຠນ຺ຕາ ມມ ປຸຎ຺ເຎນ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ທຫຣສາມເຓຣສ຺ສ ພຫິ ນິສິນ຺ນກສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖປິ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ກຸຎ຺ຊິກໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວສນຄພ຺ຠສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຊກາເຍ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ຄຸຓເຕເຊນ ສກ຺ກສ຺ສ ອາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິຕສາມເຓໂຣ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ນິວຕ຺ໂຕ, ມຍາປິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາເຊ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ວິຫາຣສ຺ສ ອຸປວເນ ວສນ຺ເຕ ສກຸເຓ ປລາເປຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈນ຺ທເທວປຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ, ສູຣິຍເທວປຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາວິຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸຏ຺ຐາເນ ອາຣກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ວິຫາເຣ ປຸຣາຓປຓ຺ຓສ຺ສ ປຕນ຺ຕສ຺ສປິ ສທ຺ໂທ ນາໂຫສິ, ສາມເຓຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອໂຫສິ. ໂສ ອນ຺ຕຣາຠຕ຺ເຕເຍວ ອຕ຺ຕຠາວໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຕີຓິ ຜລານິ ປາປຸຓິ.

ເຖໂຣປິ ‘‘ສາມເຓໂຣ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ອຸປກປ຺ປນກໍ ໂຠຊນໍ ອສຸກກຸເລ ນາມ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ ເປມຄາຣວຍຸຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິວສໍ ໂຣຫິຕມຈ຺ເຉ ລຠິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ເສວ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິໍສຸ. ເຕ ເຖຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຠທ຺ທກໍ ໂວ ກຕໍ ອິຘາຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫີ’’ຕິ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ປເວເສຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທີນິ ທຕ຺ວາ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣເສນສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທໍສຸ. ເຖໂຣ ຫຣຓາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊຖ, ຠນ຺ເຕ, ຫຣຓກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ປຕ຺ຕໍ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉຣສໂຠຊນສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ສາມເຓໂຣ ເມ ຉາໂຕ’’ຕິ ສີຆໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕໍ ທິວສໍ ກາລສ຺ເສວ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ອາວຊ຺ເຊສິ – ‘‘ປຓ຺ຑິຕສາມເຓໂຣ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ນິວຕ຺ໂຕ, ນິປ຺ຜຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ຜລານໍ ປຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ສາມເຓຣສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ສີຆໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອນ຺ຕຣາຍມ຺ປິສ຺ສ ກເຣຍ຺ຍ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອາຣກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທິສ຺ສາມິ, ອຖ ນໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຍມາເນ ສາມເຓໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຐຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ເຖຣໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຏ຺ຐໍ ປຸຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ – ສຕ຺ຖາ ກິຣ ນໍ ອາຫ – ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ກິໍ ເຕ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາຫາໂຣ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອາຫາໂຣ ນາມ ກິໍ ອາຫຣຕິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ເວທນໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເວທນໍ ກິໍ ອາຫຣຕິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ຣູປໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຣູປໍ ປນ ກິໍ ອາຫຣຕິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ຜສ຺ສໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ຊິຆຈ຺ຉິເຕນ ຫິ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ ອາຫາໂຣ ຕສ຺ສ ຂຸທ຺ທໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ເວທນໍ ອາຫຣຕິ. ອາຫາຣປຣິໂຠເຄນ ສຸຂິຕສ຺ສ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ສຣີເຣ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ເອວໍ ເວທນາ ຣູປໍ ອາຫຣຕິ. ສຸຂິໂຕ ປນ ອາຫາຣຊຣູປວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນສຸຂໂສມນສ຺ໂສ ‘ອິທານິ ເມ ອສ຺ສາໂທ ຊາໂຕ’ຕິ ນິປ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວາ ນິສີທນ຺ໂຕ ວາ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ປຎ຺ເຫສຸ ວິສ຺ສຊ຺ຊິເກສຸ ສາມເຓໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ສຕ຺ຖາປິ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕວ ສາມເຓຣສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ອາໂກເຏສິ. ສາມເຓໂຣ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕາລວຓ຺ເຏນ ເຖຣໍ ພີຊິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ສາມເຓຣ, ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກຕໍ ມຍາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ, ຕ຺ວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ສຕ຺ຕວສ຺ສິກທາຣໂກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ຕໍ ຂຓໍ ວິກສິຕປທຸມຸປ຺ປລສທິໂສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕຏ຺ຐານໍ ປນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈມກາສິ. ເຕນ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຏິສາມິຕກາເລ ຈນ຺ທເທວປຸຕ຺ໂຕ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ສູຣິຍເທວປຸຕ຺ໂຕ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ຈຕຸທ຺ທິສໍ ອາຣກ຺ຂໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສຸໍ, ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາວິຎ຺ຉນເກ ອາຣກ຺ຂໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສູຣິໂຍ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໂຕ ຄລິຕ຺ວາ ຄໂຕ.

ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ, ‘‘ຉາຍາ ອຘິກປ຺ປມາຓາ ຊາຕາ, ສູຣິໂຍ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໂຕ ຄລິຕ຺ວາ ຄໂຕ, ສາມເຓເຣນ ຈ ອິທາເນວ ຠຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ? ‘‘ອິທໍ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎວໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣຓກາເລ ຈນ຺ທເທວປຸຕ຺ໂຕ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ, ສູຣິຍເທວປຸຕ຺ໂຕ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ວິຫາໂຣປວເນ ຈຕຸທ຺ທິສໍ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາວິຎ຺ຉນເກ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິ, ອຫມ຺ປິ ‘ພຸທ຺ໂຘມ຺ຫີ’ຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ນິສີທິຕຸໍ ນາລຕ຺ຖໍ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣກ຺ຂໍ ອຄ຺ຄເຫສິໍ, ເນຕ຺ຕິເກ ຈ ມາຕິກາຍ ອຸທກໍ ຫຣນ຺ເຕ, ອຸສຸກາເຣ ຈ ອຸສຸໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ເຕ, ຕຈ຺ຉເກ ຈ ທາຣູນິ ຕຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕາ ອຕ຺ຕານໍ ທເມຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໐.

‘‘ອຸທກຎ຺ຫິ ນຍນ຺ຕິ ເນຕ຺ຕິກາ, ອຸສຸກາຣາ ນມຍນ຺ຕິ ເຕຊນໍ;

ທາຣຸໍ ນມຍນ຺ຕິ ຕຈ຺ຉກາ, ອຕ຺ຕານໍ ທມຍນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸທກນ຺ຕິ ປຖວິຍາ ຖລຏ຺ຐານໍ ຂຓິຕ຺ວາ ອາວາຏຏ຺ຐານໍ ປູເຣຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໂທຓິໍ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຸທກໍ. ເນນ຺ຕີຕິ ເນຕ຺ຕິກາ. ເຕຊນນ຺ຕິ ກຓ຺ຑໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເນຕ຺ຕິກາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອຸທກໍ ນຍນ຺ຕິ, ອຸສຸກາຣາປິ ຕາເປຕ຺ວາ ເຕຊນໍ ນມຍນ຺ຕິ ອຸສຸໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຈ຺ຉກາປິ ເນມິອາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຕຈ຺ຉນ຺ຕາ ທາຣຸໍ ນມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອຸຊຸໍ ວາ ວງ຺ກໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທີນິ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ທມຍນ຺ຕິ, ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕາ ປນ ເອກນ຺ຕທນ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປຓ຺ຑິຕສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ເສໂລ ຍຖາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ກິຣ ສາມເຓຣາທໂຍ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ສີເສປິ ກຓ຺ເຓສຸປິ ນາສາຍປິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຈູຬປິຕ, ສາສນສ຺ມິໍ ນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐສິ, ອຠິຣມສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ເຕສຸ ເນວ ກຸຊ຺ຌຕິ, ນ ທຸສ຺ສຕິ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ສາມເຓຣາທໂຍ ເອວຎ຺ເຈວຎ຺ຈ ວິເຫເຐນ຺ຕິ, ໂສ ເຕສຸ ເນວ ກຸຊ຺ຌຕິ, ນ ທຸສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກເຖຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວາ ນາມ ເນວ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ທຸສ຺ສນ຺ຕິ. ຆນເສລສທິສາ ເຫເຕ ອຈລາ ອກມ຺ປິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໑.

‘‘ເສໂລ ຍຖາ ເອກຆໂນ, ວາເຕນ ນ ສມີຣຕິ;

ເອວໍ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ, ນ ສມິຎ຺ຊນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ທາປສໍສາສູຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອິຘ ທ຺ເວ ໂລກຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ ເອກຆໂນ ອສຸສິໂຣ ເສໂລ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິເຠເທນ ວາເຕນ ນ ສມີຣຕິ ນ ອິຎ຺ຊຕິ ນ ຈລຕິ, ເອວໍ ອຏ຺ຐສຸປິ ໂລກຘມ຺ເມສຸ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ເຕສຸ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ສມິຎ຺ຊນ຺ຕິ, ປຏິຆວເສນ ວາ ອນຸນຍວເສນ ວາ ນ ຈລນ຺ຕິ ນ ກມ຺ປນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ກາຓມາຕຸວຕ຺ຖຸ

ຍຖາປິ ຣຫໂທຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກາຓມາຕຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ວິນເຍ (ປາຈິ. ໒໓໐) ອາຄຕເມວ.

ຕທາ ປນ ກາຓມາຕຣາ ອຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ຖໍ ຘີຕຣໍ ປຕິກຸລໍ ເປເສຕຸໍ ປກ຺ເກສຸ ປູເວສຸ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິນ຺ນກາເລ ສຕ຺ຖາຣາ ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ກາຓາຍ ສາມິເກນ ອຎ຺ຎາຍ ປຊາປຕິຍາ ອານີຕາຍ ກາຓາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ເມ ຆຣາວາໂສ ນາສິໂຕ’’ຕິ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐ ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສຕິ ປຣິຠາສຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ວິສຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ກາຓມາຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ກຕປາຕຣາໂສ ‘‘ກຫໍ ກາຓາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເອສາ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ມງ຺ກຸຠູຕາ ໂຣທນ຺ຕີ ຐິຕາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ເອສາ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສຕິ ປຣິຠາສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ມງ຺ກຸຠູຕາ ໂຣທມານາ ຐິຕາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ – ‘‘ກາເຓ, ກສ຺ມາ ມໍ ທິສ຺ວາ ມງ຺ກຸຠູຕາ ນິລີຍິຕ຺ວາ ໂຣທສີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ມາຕາ ຕາຍ ກຕກິຣິຍໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ກາຓມາເຕ ມມ ສາວກາ ຕຍາ ທິນ຺ນກໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ອທິນ຺ນກ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ທິນ຺ນກໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ມມ ສາວກາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕາ ຕວ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕາ ຕຍາ ທິນ຺ນກໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ໂກ ເຕສໍ ໂທໂສ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍານໍ ໂທໂສ’’. ‘‘ເອຕິສ຺ສາເຍວ ໂທໂສ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ກາຓໍ ອາຫ – ‘‘ກາເຓ, ມຍ຺ຫໍ ກິຣ ສາວກາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມານາ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອາຄຕາ, ອຖ ເນສໍ ຕວ ມາຕຣາ ປູວາ ທິນ຺ນາ, ໂກ ນາເມຕ຺ຖ ມມ ສາວການໍ ໂທໂສ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍານໍ ໂທໂສ, ມຍ຺ຫເມວ ໂທໂສ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຂມາເປສິ.

ອຖສ຺ສາ ສຕ຺ຖາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ, ສາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຣາຊງ຺ຄເຓນ ປາຍາສິ. ຣາຊາ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ວິຍ ຠເຓ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ມມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທນຠາວໍ ອາໂຣເຈຖາ’’ຕິ ເປເສຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຐິຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄຕາຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກາຓມາຕາຍ ເຄຫໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ກາຓາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສຕິ ປຣິຠາສຕິ, ຕໍກາຣຓາ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສາ ອນກ຺ໂກສນຠາໂວ ກໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊ, ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ອນກ຺ໂກສິກາ ກຕາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸຏຸມ຺ພສາມິນີ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສາ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸຏຸມ຺ພສາມິນີ ກຕາ, ອຫໍ ປນ ນໍ ໂລກິຍກຸຏຸມ຺ພສາມິນິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິນິວຕ຺ໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມຫາໂຍຄ຺ຄໍ ປຫິຓິຕ຺ວາ ກາຓໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາຠຣເຓຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ມມ ຘີຕຣໍ ໂປເສຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຫ. ອເຖໂກ ສພ຺ພຕ຺ຖກມຫາມຕ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ເທວສ຺ສ ຘີຕຣໍ ໂປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາຣຸຈິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາຓາ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ປຸຣິເສ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ປຣິເຍສມານາປິ ນ ລຠຕິ. ກາຓາຍ ເຄຫທ຺ວາເຣ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ມໂຫໂຆ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ປຸພ຺ເພ, ອາວຸໂສ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣາ ກາຓາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ກຣິໍສຸ, ສາ ເອວໍ ວິປ຺ປຏິສາຣິນີ ຫຸຕ຺ວາປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຄມ຺ມ ສທ຺ຘາສມ຺ປທໍ ລຠິ. ສຕ຺ຖາຣາ ປຸນ ຕສ຺ສາ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປສງ຺ກມນາຣຫໍ ກຕໍ. ອິທານິ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວາ ປຣິເຍສມານາປິ ນ ລຠຕິ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍຄຸຓາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເຕຫິ ມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູຫິ ກາຓາຍ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ກໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ກຣິໍສຸເຍວ. ນ ຈ ອິທາເນວ ມຍາ ກາຓາ ມມ ວຈນກາຣິກາ ກຕາ, ປຸພ຺ເພປິ ກຕາເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ໂສຕຸກາເມຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຈິໂຕ –

‘‘ຍຕ຺ເຖໂກ ລຠເຕ ພພ຺ພຸ, ທຸຕິໂຍ ຕຕ຺ຖ ຊາຍຕິ;

ຕຕິໂຍ ຈ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຈ, ອິທໍ ເຕ ພພ຺ພຸກາ ພິລ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໑໓໗) –

ອິທໍ ພພ຺ພຸຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ຕທາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພິຬາຣາ ອເຫສຸໍ, ມູສິກາ ກາຓາ, ມຓິກາໂຣ ອຫເມວາ’’ຕິ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕີເຕປິ ກາຓາ ທຸມ຺ມນາ ອາວິລຈິຕ຺ຕາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ປສນ຺ນອຸທກຣຫໂທ ວິຍ ວິປ຺ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໒.

‘‘ຍຖາປິ ຣຫໂທ ຄມ຺ຠີໂຣ, ວິປ຺ປສນ຺ໂນ ອນາວິໂລ;

ເອວໍ ຘມ຺ມານິ ສຸຕ຺ວານ, ວິປ຺ປສີທນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣຫໂທຕິ ໂຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາປິ ເສນາຍ ໂອຄາຫນ຺ຕິຍາ ນຂຸຠຕິ ເອວຣູໂປ ອຸທກຓ຺ຓໂວ, ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສຄມ຺ຠີໂຣ ນີລມຫາສມຸທ຺ໂທ ຣຫໂທ ນາມ. ຕສ຺ສ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ເຕ ຐາເນ ອຸທກໍ ມຈ຺ເຉຫິ ຈລຕິ, ອຸປຣິ ຕາວຕ຺ຕເກເຍວ ຐາເນ ອຸທກໍ ວາເຕນ ຈລຕິ, ມຊ຺ເຌ ຈຕຸໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ເຕ ຐາເນ ອຸທກໍ ນິຈ຺ຈລໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຍໍ ຄມ຺ຠີໂຣ ຣຫໂທ ນາມ. ເອວໍ ຘມ຺ມານີຕິ ເທສນາຘມ຺ມານິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ນາມ ຣຫໂທ ອນາກຸລຕາຍ ວິປ຺ປສນ຺ໂນ, ອຈລຕາຍ ອນາວິໂລ, ເອວໍ ມມ ເທສນາຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທິວເສນ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຈິຕ຺ຕຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕາ ວິປ຺ປສີທນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ, ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕາ ປນ ເອກນ຺ຕວິປ຺ປສນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ກາຓມາຕຸວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ສພ຺ພຕ຺ຖ ເວ ສປ຺ປຸຣິສາ ຈຊນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທສນາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ສມຸຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມໂພຘິຍຎ຺ຫິ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຣຎ຺ເຊນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ນິມນ຺ຕິໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຎ຺ຉິ. ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມາຣາວຏ຺ຏເນນ ອາວຏ຺ໂຏ ເອກທິວສມ຺ປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ສຕິໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສິ. ເວຣຎ຺ຊາປິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ ອໂຫສິ, ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຕຣພາຫິຣໍ ເວຣຎ຺ຊໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອລຠນ຺ຕາ ກິລມິໍສຸ. ເຕສໍ ອສ຺ສວາຓິຊກາ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ຠິກ຺ຂໍ ປຎ຺ຎາເປສຸໍ. ເຕ ກິລມນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ປຖໂວຊໍ ໂຠເຊຕຸກາໂມ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑາຍ ປເວເສຕຸກາໂມ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ເອກທິວສມ຺ປິ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຣິຕ຺ຕາໂສ ນາໂຫສິ, ອິຈ຺ຉາຈາຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອວ ວິຫຣິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖ ເຕມາສໍ ວສິຕ຺ວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ເຕນ ກຕສກ຺ກາຣສມ຺ມາໂນ ຕໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ເຊຕວເນ ວິຫາສິ, ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ສຕ຺ຖຸ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕານິ ກຣິໍສຸ. ຕທາ ປນ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ວິຆາສາທາ ຠິກ຺ຂູ ນິສ຺ສາຍ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ວສນ຺ຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຸຕ຺ຕາວເສສານິ ປຓີຕໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນທນ຺ຕາ ວຄ຺ຄນ຺ຕາ ມລ຺ລມຸຏ຺ຐິຍຸທ຺ຘໍ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕາ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣປິ ພຫິວິຫາເຣປິ ອນາຈາຣເມວ ຈຣນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ອິເມ ວິຆາສາທາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກາເລ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ກຎ຺ຈິ ວິກາຣໍ ນ ທສ຺ເສສຸໍ, ອິທານິ ປນ ເອວຣູປານິ ປຓີຕໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ວິກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ປນ ເວຣຎ຺ຊາຍມ຺ປິ ອຸປສນ຺ຕຣູປາ ວິຫຣິຕ຺ວາ ອິທານິປິ ອຸປສນ຺ຕຸປສນ຺ຕາວ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຸພ຺ເພເປເຕ ຄທ຺ຣຠໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ຄທ຺ຣຠາ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕານໍ ອາຊານີຍສິນ຺ຘວານໍ ອລ຺ລຣສມຸທ຺ທິກປານກປີຕາວເສສໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐກສຏໍ ອຸທເກນ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ມກຈິປິໂລຕິກາຫິ ປຣິສ຺ສາວິຕຕ຺ຕາ ‘ໂວໂລທກ’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ອປ຺ປຣສໍ ນິຫີນໍ ປິວິຕ຺ວາ ມຘຸມຕ຺ຕາ ວິຍ ນທນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສູຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ວາໂລທກໍ ອປ຺ປຣສໍ ນິຫີນໍ,

ປິຕ຺ວາ ມໂທ ຊາຍຕິ ຄທ຺ຣຠານໍ;

ອິມຎ຺ຈ ປິຕ຺ວານ ຣສໍ ປຓີຕໍ,

ມໂທ ນ ສຎ຺ຊາຍຕິ ສິນ຺ຘວານໍ.

‘‘ອປ຺ປໍ ປິວິຕ຺ວານ ນິຫີນຊຈ຺ໂຈ,

ໂສ ມຊ຺ຊຕີ ເຕນ ຊນິນ຺ທ ປຸຏ຺ໂຐ;

ໂຘຣຍ຺ຫສີລີ ຈ ກຸລມ຺ຫິ ຊາໂຕ,

ນ ມຊ຺ຊຕີ ອຄ຺ຄຣສໍ ປິວິຕ຺ວາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໖໕);

ອິທໍ ວາໂລທກຊາຕກໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປ຺ປຸຣິສາ ໂລກຘມ຺ມໍ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຸຂິຕກາເລປິ ທຸກ຺ຂິຕກາເລປິ ນິພ຺ພິກາຣາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໓.

‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ເວ ສປ຺ປຸຣິສາ ຈຊນ຺ຕິ,

ນ ກາມກາມາ ລປຍນ຺ຕິ ສນ຺ໂຕ;

ສຸເຂນ ຜຸຏ຺ຐາ ອຖ ວາ ທຸເຂນ,

ນ ອຸຈ຺ຈາວຈໍ ປຓ຺ຑິຕາ ທສ຺ສຍນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາທິເຠເທສຸ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ. ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ສຸປຸຣິສາ. ຈຊນ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ອປກຑ຺ຒນ຺ຕາ ຉນ຺ທຣາຄໍ ວິຊຫນ຺ຕິ. ກາມກາມາຕິ ກາເມ ກາມຍນ຺ຕາ ກາມເຫຕຸ ກາມກາຣຓາ. ນ ລປຍນ຺ຕິ ສນ຺ໂຕຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ສນ຺ໂຕ ກາມເຫຕຸ ເນວ ອຕ຺ຕນາ ລປຍນ຺ຕິ, ນ ປຣໍ ລປາເປນ຺ຕິ. ເຍ ຫິ ຠິກ຺ຂາຍ ປວິຏ຺ຐາ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐິຕາ ‘‘ກິໍ, ອຸປາສກ, ສຸຂໍ ເຕ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ, ຣາຊໂຈຣາທີນໍ ວເສນ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປເທສຸ ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕິ, ຕາວ ເຕ ລປຍນ຺ຕິ ນາມ. ຕຖາ ປນ ວຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ສພ຺ເພສໍ ໂນ ສຸຂໍ, ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ, ອິທານິ ໂນ ເຄຫໍ ປຫູຕອນ຺ນປານໍ, ອິເຘວ ວສຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິມນ຺ຕາເປນ຺ຕາ ລປາເປນ຺ຕິ ນາມ. ສນ຺ໂຕ ປນ ອິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ສຸເຂນ ຜຸຏ຺ຐາ ອຖ ວາ ທຸເຂນາຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມຕໍ, ອຏ຺ຐຫິ ປນ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ຜຸຏ຺ຐາ ຕຸຏ຺ຐິຠາວມງ຺ກຸຠາວວເສນ ວາ ວຓ຺ຓຠຓນອວຓ຺ຓຠຓນວເສນ ວາ ອຸຈ຺ຈາວຈໍ ອາກາຣໍ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ທສ຺ສຍນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ຘມ຺ມິກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ນ ອຕ຺ຕເຫຕູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມິກຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣໂກ ອຸປາສໂກ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ. ໂສ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸຂກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິຈ຺ຉາມຫໍ ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສາມິ, ອາຄເມຫິ ຕາວ, ຍາວາຫໍ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ທາຣກໍ ວິຊາຍາມີ’’ຕິ. ໂສ ອາຄເມຕ຺ວາ ທາຣກສ຺ສ ປທສາ ຄມນກາເລ ປຸນ ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາຄເມຫິ ຕາວ, ສາມິ, ຍາວາຍໍ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ເມ ອິມາຍ ອປໂລກິຕາຍ ວາ ອນປໂລກິຕາຍ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ປຸນ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ໂສປິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ປນ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາປິສ຺ສ ‘‘ເຍສໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຫໍ ຆຣາວາເສ ວເສຍ຺ຍໍ, ເຕ ອຸໂຠປິ ປພ຺ພຊິຕາ, ອິທານິ ເມ ກິໍ ຆຣາວາເສນ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ປນ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມິກອຸປາສໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສາປິ ປຕິຏ຺ຐາ ຊາໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘ອິມາຍ ນາມາ’’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິເຕນ ນາມ ເນວ ອຕ຺ຕເຫຕຸ, ນ ປຣເຫຕຸ ສມິທ຺ຘິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຘມ຺ມິເກເນວ ປນ ຘມ຺ມປຏິສຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໔.

‘‘ນ ອຕ຺ຕເຫຕຸ ນ ປຣສ຺ສ ເຫຕຸ,

ນ ປຸຕ຺ຕມິຈ຺ເຉ ນ ຘນໍ ນ ຣຏ຺ຐໍ;

ນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອຘມ຺ເມນ ສມິທ຺ຘິມຕ຺ຕໂນ,

ສ ສີລວາ ປຎ຺ຎວາ ຘມ຺ມິໂກ ສິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ອຕ຺ຕເຫຕູຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ ອຕ຺ຕເຫຕຸ ວາ ປຣເຫຕຸ ວາ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ນ ປຸຕ຺ຕມິຈ຺ເຉຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘນໍ ວາ ຣຏ຺ຐໍ ວາ ປາປກມ຺ເມນ ນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເອຕານິປິ ອິຈ຺ຉໂຕ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມິທ຺ຘິມຕ຺ຕໂນຕິ ຍາ ອຕ຺ຕໂນ ສມິທ຺ຘິ, ຕມ຺ປິ ອຘມ຺ເມນ ນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ,ສມິທ຺ຘິກາຣຓາປິ ປາປໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ ສີລວາຕິ ໂຍ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ເອວ ສີລວາ ຈ ປຎ຺ຎວາ ຈ ຘມ຺ມິໂກຈ ສິຍາ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຘມ຺ມິກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ຘມ຺ມສ຺ສວນວຕ຺ຖຸ

ອປ຺ປກາ ເຕ ມນຸສ຺ເສສູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ເອກວີຖິວາສິໂນ ມນຸສ຺ສາ ສມຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຓພນ຺ເຘນ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກາເຣສຸໍ, ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ປນ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ກາມຣຕິນິສ຺ສິຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ປຸນ ເຄຫເມວ ຄຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ໂທສນິສ຺ສິຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ເອກຈ຺ເຈ ມານນິສ຺ສິຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ເອກຈ຺ເຈ ຖິນມິທ຺ຘສມງ຺ຄິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຈລາຍນ຺ຕາ ໂສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ປຸນທິວເສ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມາ ສຕ຺ຕາ ນາມ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠວນິສ຺ສິຕາ, ຠເວສຸ ເອວ ລຄ຺ຄາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ປາຣຄາມິໂນ ນາມ ອປ຺ປກາ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອາຫ –

໘໕.

‘‘ອປ຺ປກາ ເຕ ມນຸສ຺ເສສຸ, ເຍ ຊນາ ປາຣຄາມິໂນ;

ອຖາຍໍ ອິຕຣາ ປຊາ, ຕີຣເມວານຸຘາວຕິ.

໘໖.

‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ສມ຺ມທກ຺ຂາເຕ, ຘມ຺ເມ ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕິໂນ;

ເຕ ຊນາ ປາຣເມສ຺ສນ຺ຕິ, ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍໍ ສຸທຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປກາຕິ ໂຖກາ ນ ພຫູ. ປາຣຄາມິໂນຕິ ນິພ຺ພານປາຣຄາມິໂນ. ອຖາຍໍ ອິຕຣາ ປຊາຕິ ຍາ ປນາຍໍ ອວເສສາ ປຊາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຕີຣເມວ ອນຸຘາວຕິ, ອຍເມວ ພຫຸຕຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມທກ຺ຂາເຕຕິ ສມ຺ມາ ອກ຺ຂາເຕ ສຸກຖິເຕ. ຘມ຺ເມຕິ ເທສນາຘມ຺ເມ. ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕິໂນຕິ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຏິປທໍ ປູເຣຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລສຈ຺ຉິກຣເຓນ ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕິໂນ. ປາຣເມສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເຕ ເອວຣູປາ ຊນາ ນິພ຺ພານປາຣໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍນ຺ຕິ ກິເລສມາຣສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມຈ຺ຈຸສ຺ສ ນິວາສຏ຺ຐານຠູຕໍ ເຕຠູມິກວຏ຺ຏໍ. ສຸທຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຍ ຊນາ ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕິໂນ, ເຕ ເອຕໍ ສຸທຸຕ຺ຕຣໍ ທຸຣຕິກ຺ກມໍ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ຕຣິຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານປາຣໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຘມ຺ມສ຺ສວນວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ປຎ຺ຈສຕອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ

ກຓ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ວິປ຺ປຫາຍາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສເຕ ອາຄນ຺ຕຸເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂກສລຣຏ຺ເຐ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຈຣິຍປຏິປກ຺ຂໍ ນິສາເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໘໗.

‘‘ກຓ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ວິປ຺ປຫາຍ, ສຸກ຺ກໍ ຠາເວຖ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ໂອກາ ອໂນກມາຄມ຺ມ, ວິເວເກ ຍຕ຺ຖ ທູຣມໍ.

໘໘.

‘‘ຕຕ຺ຣາຠິຣຕິມິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຫິຕ຺ວາ ກາເມ ອກິຎ຺ຈໂນ;

ປຣິໂຍທເປຍ຺ຍ ອຕ຺ຕານໍ, ຈິຕ຺ຕກ຺ເລເສຫິ ປຓ຺ຑິໂຕ.

໘໙.

‘‘ເຍສໍ ສມ຺ໂພຘິຍງ຺ເຄສຸ, ສມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຠາວິຕໍ;

ອາທານປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄ, ອນຸປາທາຍ ເຍ ຣຕາ;

ຂີຓາສວາ ຊຸຕິມນ຺ໂຕ, ເຕ ໂລເກ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຫໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ກາຍທຸຈຣິຕາທິເຠທໍ ອກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ວິປ຺ປຫາຍ ຊຫິຕ຺ວາ. ສຸກ຺ກໍ ຠາເວຖາຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອຠິນິກ຺ຂມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ກາຍສຸຈຣິຕາທິເຠທໍ ສຸກ຺ກໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຍ຺ຍ. ກຖໍ? ໂອກາ ອໂນກມາຄມ຺ມາຕິ ໂອກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາລໂຍ, ອໂນກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອນາລໂຍ, ອາລຍໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນາລຍສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ຕໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ຠາເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣາຠິຣຕິມິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອນາລຍສງ຺ຂາເຕ ວິເວເກ ນິພ຺ພາເນ ອິເມຫິ ສຕ຺ເຕຫິ ທຸຣຠິຣມໍ, ຕຕ຺ຣ ອຠິຣຕິໍ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຫິຕ຺ວາ ກາເມຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມ ຫິຕ຺ວາ ອກິຎ຺ຈໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິເວເກ ອຠິຣຕິໍ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕກ຺ເລເສຫີຕິ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ, ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຍທເປຍ຺ຍ ໂວທາເປຍ຺ຍ, ປຣິໂສເຘຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ໂພຘິຍງ຺ເຄສູຕິ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ. ສມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຠາວິຕນ຺ຕິ ເຫຕຸນາ ນເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາວິຕໍ ວຑ຺ຒິຕໍ. ອາທານປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄຕິ ອາທານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄຫຓໍ, ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕ ອຄ຺ຄຫເຓ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ກິຎ຺ຈິ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ເຍ ຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊຸຕິມນ຺ໂຕຕິ ອານຸຠາວວນ຺ໂຕ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓຊຸຕິຍາ ຂນ຺ຘາທິເຠເທ ຘມ຺ເມ ໂຊເຕຕ຺ວາ ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ໂລເກຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘາທິໂລເກ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກິເລສວຏ຺ຏສ຺ສ ເຂປິຕຕ຺ຕາ ສອຸປາທິເສເສນ, ຈຣິມຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ຂນ຺ຘວຏ຺ຏສ຺ສ ເຂປິຕຕ຺ຕາ ອນຸປາທິເສເສນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ປຣິນິພ຺ພາເນຫິ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ, ອນຸປາທາໂນ ວິຍ ປທີໂປ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປຎ຺ຈສຕອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

ປຓ຺ຑິຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉຏ຺ໂຐ ວຄ຺ໂຄ.

໗. ອຣຫນ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ຊີວກປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ

ຄຕທ຺ຘິໂນຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ຊີວກມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຊີວເກນ ປຸຏ຺ຐປຎ຺ຫໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຊີວກວຕ຺ຖຸ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໒໖ ອາທໂຍ) ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ.

ເອກສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ເທວທຕ຺ໂຕ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຄິຊ຺ຌກູຏໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ວຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສິລໍ ປວິຊ຺ຌິ. ຕໍ ທ຺ເວ ປພ຺ພຕກູຏານິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ. ຕໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຕາ ປປຏິກາ ຠຄວໂຕ ປາທໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ, ຠຸສາ ເວທນາ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ມທ຺ທກຸຈ຺ຉິໍ ນຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໂຕປິ ຊີວກມ຺ພວນໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມໍ ເນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາທາຍ ຊີວກມ຺ພວນໍ ອຄມໍສຸ. ຊີວໂກ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຓປຏິກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ຕິຂິຓເຠສຊ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ວຓໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ເອກສ຺ສ ມນຸສ຺ສສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ຍາວ ມມາຄມນາ ພທ຺ຘນິຍາເມເນວ ຕິຏ຺ຐຕູ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາຣປິທຫນເວລາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອໂຫ ມຍາ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຍ຺ວາຫໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ວິຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາເທ ຕິຂິຓເຠສຊ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ວຓໍ ພນ຺ຘິໍ, ອຍໍ ຕສ຺ສ ໂມຈນເວລາ, ຕສ຺ມິໍ ອມຸຈ຺ຈມາເນ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຠຄວໂຕ ສຣີເຣ ປຣິຬາໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອານນ຺ທ, ຊີວໂກ ສາຍໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິ, ‘ອຍໍ ວຓສ຺ສ ໂມຈນເວລາ’ຕິ ປນ ຈິນ຺ເຕສິ, ໂມເຈສິ ນ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ໂມເຈສິ, ວໂຓ ຣຸກ຺ຂໂຕ ຉລ຺ລິ ວິຍ ອປຄໂຕ. ຊີວໂກ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເວເຄນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສຣີເຣ ໂວ ປຣິຬາໂຫ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂຂ, ຊີວກ, ໂພຘິມຓ຺ເຑເຍວ ສພ຺ພປຣິຬາໂຫ ວູປສນ຺ໂຕ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໐.

‘‘ຄຕທ຺ຘິໂນ ວິໂສກສ຺ສ, ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຘິ;

ສພ຺ພຄນ຺ຖປ຺ປຫີນສ຺ສ, ປຣິຬາໂຫ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຄຕທ຺ຘິໂນຕິ ຄຕມຄ຺ຄສ຺ສ ກນ຺ຕາຣທ຺ຘາ ວຏ຺ຏທ຺ຘາຕິ ທ຺ເວ ອທ຺ຘາ ນາມ. ເຕສຸ ກນ຺ຕາຣປຏິປນ຺ໂນ ຍາວ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ອທ຺ຘິໂກເຍວ, ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ປຕ຺ເຕ ຄຕທ຺ຘິ ນາມ ໂຫຕິ. ວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕາປິ ສຕ຺ຕາ ຍາວ ວຏ຺ເຏ ວສນ຺ຕິ, ຕາວ ອທ຺ຘິກາ ເອວ. ກສ຺ມາ? ວຏ຺ຏສ຺ສ ອເຂປິຕຕ຺ຕາ. ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍປິ ອທ຺ຘິກາ ເອວ, ວຏ຺ຏໍ ປນ ເຂເປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຂີຓາສໂວ ຄຕທ຺ຘິ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຄຕທ຺ຘິໂນ. ວິໂສກສ຺ສາຕິ ວຏ຺ຏມູລກສ຺ສ ໂສກສ຺ສ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິໂສກສ຺ສ. ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຘີຕິ ສພ຺ເພສຸ ຂນ຺ຘາທິຘມ຺ເມສຸ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ສພ຺ພຄນ຺ຖປ຺ປຫີນສ຺ສາຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຄນ຺ຖານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພາຄນ຺ຖປ຺ປຫີນສ຺ສ. ປຣິຬາໂຫ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ທຸວິໂຘ ປຣິຬາໂຫ ກາຍິໂກ ເຈຕສິໂກ ຈາຕິ. ເຕສຸ ຂີຓາສວສ຺ສ ສີຕຸຓ຺ຫາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ກາຍິກປຣິຬາໂຫ ອນິພ຺ພຸໂຕວ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຊີວໂກ ປຸຈ຺ຉຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຘມ຺ມຣາຊຕາຍ ເທສນາວິຘິກຸສລຕາຍ ເຈຕສິກປຣິຬາຫວເສນ ເທສນໍ ວິນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ, ‘‘ຊີວກ, ປຣມຕ຺ເຖນ ເອວຣູປສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ປຣິຬາໂຫ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຊີວກປຎ຺ຫວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອຸຍ຺ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄເຫ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ‘‘ອທ຺ຘມາສຈ຺ຈເຍນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ວຕ຺ຕໍ ກິເຣຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາມານໍ ‘‘ເອວໍ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕປຈນຈີວຣຣຊນາທີນິ ກຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ‘‘ອິທານິ ອທ຺ຘມາສຈ຺ຈເຍນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣຈາປນໍ. ຠິກ຺ຂູສຸ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣປິ ຈີວຣານິ ໂຘວິ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ເຖໂຣ ກສ຺ມາ ຈີວຣານິ ໂຘວຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ອຏ຺ຐາຣສ ມນຸສ຺ສໂກຏິໂຍ ວສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ເຖຣສ຺ສ ນ ຎາຕກາ, ເຕ ອຸປຏ຺ຐາກາ, ເຍ ນ ອຸປຏ຺ຐາກາ, ເຕ ຎາຕກາ. ເຕ ເຖຣສ຺ສ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສມ຺ມານສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ອຸປກາຣໍ ປຫາຍ ເອສ ກຫໍ ຄມິສ຺ສຕິ? ສເຈປິ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມາປມາທກນ຺ທຣໂຕ ປຣໍ ນ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ກິຣ ຍໍ ກນ຺ທຣໍ ປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອິໂຕ ນິວຕ຺ຕຖ, ມາ ປມຊ຺ຊິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໍ ‘‘ມາປມາທກນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຕ຺ຖາປິ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ອຏ຺ຐາຣສ ມນຸສ຺ສໂກຏິໂຍ ວສນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສານໍ ມງ຺ຄລາມງ຺ຄລຏ຺ຐາເນສຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ນ ສກ຺ກາ ວິຫາຣໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ກາຕຸໍ, ກໍ ນຸ ໂຂ ນິວຕ຺ເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ –‘‘ກສ຺ສປສ຺ສ ເຫເຕ ມນຸສ຺ສາ ຎາຕກາ ຈ ອຸປຏ຺ຐາກາ ຈ, ກສ຺ສປໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ກສ຺ສປ, ນ ສກ຺ກາ ວິຫາຣໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ກາຕຸໍ, ມນຸສ຺ສານໍ ມງ຺ຄລາມງ຺ຄລຏ຺ຐາເນສຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິວຕ຺ຕສ຺ສູ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖໂຣ ປຣິສໍ ອາທາຍ ນິວຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ອຸປຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ໂວ, ອາວຸໂສ, ນນຸ ອິທາເນວ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ມຫາກສ຺ສໂປ ກສ຺ມາ ຈີວຣານິ ໂຘວຕິ, ນ ເອໂສ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສຕີ’ຕິ, ຍໍ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກິໍ ນາເມຕໍ ກເຖຖາ’’ຕິ? ‘‘ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ສປໍ ‘ກຸເລສຸ ຈ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຈ ລຄ຺ໂຄ’ຕິ ວເທຖ, ໂສ ‘ມມ ວຈນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ນິວຕ຺ໂຕ. ເອໂສ ຫິ ປຸພ຺ເພ ປຕ຺ຖນໍ ກໂຣນ຺ໂຕເຍວ ‘ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອລຄ຺ໂຄ ຈນ຺ທູປໂມ ຫຸຕ຺ວາ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ນຕ຺ເຖຕສ຺ສ ກຸເລ ວາ ປຈ຺ຈເຍ ວາ ລຄ຺ໂຄ, ອຫໍ ຈນ຺ໂທປມປ຺ປຏິປທຎ຺ເຈວ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໖) ອຣິຍວໍສປ຺ປຏິປທຎ຺ຈ ກເຖນ຺ໂຕ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ກສ຺ສປໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກທາ ປນ ເຖເຣນ ປຕ຺ຖນາ ຐປິຕາ’’ຕິ? ‘‘ໂສຕຸກາມາຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸທປາທີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປທຸມຸຕ຺ຕຣປາທມູເລ ເຕນ ຐປິຕປຕ຺ຖນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຖຣສ຺ສ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ ກເຖສິ. ຕໍ ເຖຣປາຬິຍໍ (ເຖຣຄາ. ໑໐໕໔ ອາທໂຍ) ວິຕ຺ຖາຣິຕເມວ. ສຕ຺ຖາ ປນ ອິມໍ ເຖຣສ຺ສ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຫໍ ຈນ຺ໂທປມປ຺ປຏິປທຎ຺ເຈວ ອຣິຍວໍສປ຺ປຏິປທຎ຺ຈ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ກສ຺ສປໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິໍ, ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສປສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວາ ກຸເລສຸ ວາ ວິຫາເຣສຸ ວາ ປຣິເວເຓສຸ ວາ ລຄ຺ໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປລ຺ລເລ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຣາຊຫໍໂສ ວິຍ ກຕ຺ຖຈິ ອລຄ຺ໂຄເຍວ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໑.

‘‘ອຸຍ຺ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ສຕີມນ຺ໂຕ, ນ ນິເກເຕ ຣມນ຺ຕິ ເຕ;

ຫໍສາວ ປລ຺ລລໍ ຫິຕ຺ວາ, ໂອກໂມກໍ ຊຫນ຺ຕິ ເຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຍ຺ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ສຕີມນ຺ໂຕຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາ ຂີຓາສວາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘຄຸເຓສຸ ຌານວິປສ຺ສນາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນສມາປຊ຺ຊນວຸຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຫິ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ຆເຏນ຺ຕິ. ນ ນິເກເຕ ຣມນ຺ຕິ ເຕຕິ ເຕສໍ ອາລເຍ ຣຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຫໍສາວາຕິ ເທສນາສີສເມຕໍ, ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ເນ ປລ຺ລເລ ສກຸຓາ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ‘‘ມມ ອຸທກໍ, ມມ ປທຸມໍ, ມມ ອຸປ຺ປລໍ, ມມ ກຓ຺ຓິກາ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຎ຺ຈິ ອາລຍໍ ອກຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂາວ ຕໍ ຐານໍ ປຫາຍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອາກາເສ ກີຬມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ; ເອວເມວໍ ຂີຓາສວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິຫຣນ຺ຕາປິ ກຸລາທີສຸ ອລຄ຺ຄາ ເອວ ວິຫຣິຕ຺ວາ ຄມນສມເຍປິ ຕໍ ຐານໍ ປຫາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ມມ ວິຫາໂຣ, ມມ ປຣິເວຓໍ, ມມູປຏ຺ຐາກາ’’ຕິ ອນາລຍາ ອນຸເປກ຺ຂາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂອກໂມກນ຺ຕິ ອາລຍາລຍໍ, ສພ຺ພາລເຍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ເພລຏ຺ຐສີສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ເຍສໍ ສນ຺ນິຈໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ເພລຏ຺ຐສີສໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣາຍສ຺ມາ ອນ຺ໂຕຄາເມ ເອກໍ ວີຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ອປຣໍ ວີຖິໍ ຈຣິຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂໍ ກູຣໍ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ‘‘ນິພທ຺ຘໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຣິເຍສນໍ ນາມ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ກຕິປາຫໍ ຌານສຸເຂນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອາຫາເຣນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຎຕ຺ວາ ອຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ ອາຍຕິໍ ສນ຺ນິຘິກາຣປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາປິ ເຖເຣນ ປນ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ໂທສາຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໒.

‘‘ເຍສໍ ສນ຺ນິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ເຍ ປຣິຎ຺ຎາຕໂຠຊນາ;

ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ ຈ, ວິໂມກ຺ໂຂ ເຍສໍ ໂຄຈໂຣ;

ອາກາເສວ ສກຸນ຺ຕານໍ, ຄຕິ ເຕສໍ ທຸຣນ຺ນຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຈໂຍຕິ ທ຺ເວ ສນ຺ນິຈຍາ – ກມ຺ມສນ຺ນິຈໂຍ ຈ, ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິຈໂຍ ຈ. ເຕສຸ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມໍ ກມ຺ມສນ຺ນິຈໂຍ ນາມ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິຈໂຍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອກໍ ຄຸຬປິຓ຺ຑໍ, ຈຕຸຠາຄມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິໍ, ເອກຎ຺ຈ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ໂຫຕິ. ເຍສໍ ອຍໍ ທຸວິໂຘປິ ສນ຺ນິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ. ປຣິຎ຺ຎາຕໂຠຊນາຕິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຎ຺ຎາຕໂຠຊນາ. ຍາຄຸອາທີນຎ຺ຫິ ຍາຄຸຠາວາທິຊານນໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ, ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎາວເສນ ປນ ໂຠຊນສ຺ສ ປຣິຊານນໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ, ກພຬີກາຣາຫາເຣ ຉນ຺ທຣາຄອປກຑ຺ຒນຎາຓໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ. ອິມາຫິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ເຍ ປຣິຎ຺ຎາຕໂຠຊນາ. ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ໂຂປິ ຄຫິໂຕເຍວ. ຕີຓິປິ ເຈຕານິ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ນາມານິ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ອຠາເວນ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ເຕຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ, ຕຖາ ຣາຄາທິນິມິຕ຺ຕານໍ ອຠາເວນ ອນິມິຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນິມິຕ຺ໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ, ຣາຄາທິປຓິຘີນໍ ປນ ອຠາເວນ ອປ຺ປຓິຫິຕໍ, ເຕຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕານໍ ອຍໍ ຕິວິໂຘ ວິໂມກ຺ໂຂ ເຍສໍ ໂຄຈໂຣ. ຄຕິ ເຕສໍ ທຸຣນ຺ນຍາຕິ ຍຖາ ນາມ ອາກາເສນ ຄຕານໍ ສກຸຓານໍ ປທນິກ຺ເຂປສ຺ສ ອທສ຺ສເນນ ຄຕິ ທຸຣນ຺ນຍາ ນ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ, ເອວເມວ ເຍສໍ ອຍໍ ທຸວິໂຘ ສນ຺ນິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອິມາຫິ ຈ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຎ຺ຎາຕໂຠຊນາ, ເຍສຎ຺ຈ ອຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ວິໂມກ຺ໂຂ ໂຄຈໂຣ, ເຕສໍ ຕໂຍ ຠວາ, ຈຕສ຺ໂສ ໂຍນິໂຍ, ປຎ຺ຈ ຄຕິໂຍ, ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ, ນວ ສຕ຺ຕາວາສາຕິ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອິມິນາ ນາມ ຄຕາຕິ ຄມນສ຺ສ ອປຎ຺ຎາຍນໂຕ ຄຕິ ທຸຣນ຺ນຍາ ນ ສກ຺ກາ ປຎ຺ຎາເປຕຸນ຺ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ເພລຏ຺ຐສີສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍສ຺ສາສວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ເຖໂຣ ຊິຓ຺ຓຈີວໂຣ ສງ຺ກາຣກູຏາທີສຸ ຈີວຣໍ ປຣິເຍສຕິ. ຕສ຺ສ ອິໂຕ ຕຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຊາລິນີ ນາມ ເທວຘີຕາ ອໂຫສິ. ສາ ເຖຣໍ ໂຈຬການິ ປຣິເຍສມານໍ ທິສ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ເຕຣສຫຕ຺ຖາຍຕານິ ຈຕຸຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖຕານິ ຕີຓິ ທິພ຺ພທຸສ຺ສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຈາຫໍ ອິມານິ ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ທສ຺ສາມິ, ເຖໂຣ ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂຈຬການິ ປຣິເຍສມານສ຺ສ ປຸຣໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຍຖາ ເນສໍ ທສນ຺ຕມຕ຺ຕເມວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ຐເປສິ. ເຖໂຣ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ໂຈຬກປຣິເຍສມານໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເນສໍ ທສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒມາໂນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓານິ ທິພ຺ພທຸສ຺ສານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐປໍສຸກູລໍ ວຕ ອິທ’’ນ຺ຕິ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ. ອຖສ຺ສ ຈີວຣກຣຓທິວເສ ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິ, ອສີຕິມຫາເຖຣາປິ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິໍສຸ, ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຕຸໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ມູເລ ນິສີທິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ມຊ຺ເຌ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ເຄ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ສຸຕ຺ຕໍ ວຏ຺ເຏສິ, ສຕ຺ຖາ ສູຈິປາສເກ ອາວຸຓິ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ເຍນ ເຍນ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ຕໍ ອຸປເນນ຺ໂຕ ວິຈຣິ.

ເທວຘີຕາປິ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ໂຠນ຺ຕາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ໂນ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ອສີຕິມຫາສາວກປຣິວຸໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາເຣ ນິສີທິ, ຍາຄຸອາທີນິ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂໍ ສມາທເປສິ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣປິ ອນ຺ຕຣາຠຕ຺ເຕ ມຫາຊມ຺ພຸເປສິໍ ອາຫຣິ, ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ປຣິກ຺ຂີຓໍ ຂາທິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ຈີວຣກຣຓຏ຺ຐາເນ ຠູມິປຣິຠຓ຺ຑມກາສິ, ຠູມິ ອລຕ຺ຕກຣສຣຎ຺ຊິຕາ ວິຍ ອໂຫສິ. ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຠຸຕ຺ຕາວເສສານໍ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກຠຕ຺ຕານໍ ມຫາຣາສິ ອໂຫສິ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກິໍ ເອວໍພຫຸເກຫິ ຍາຄຸອາທີຫິ, ນນຸ ນາມ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ຎາຕກາ ຈ ອຸປຏ຺ຐາກາ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕິອຸປຏ຺ຐາການໍ ພຫຸຠາວໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ, ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ‘ອິທໍ ອນຸຣຸທ຺ເຘນ ອາຫຣາປິຕ’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ເອວຣູປໍ ວເທຕິ. ນ ຫິ ຂີຓາສວາ ປຈ຺ຈຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ເທວຕານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໓.

‘‘ຍສ຺ສາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ, ອາຫາເຣ ຈ ອນິສ຺ສິໂຕ;

ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ ຈ, ວິໂມກ຺ໂຂ ຍສ຺ສ ໂຄຈໂຣ;

ອາກາເສວ ສກຸນ຺ຕານໍ, ປທໍ ຕສ຺ສ ທຸຣນ຺ນຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາສວາຕິ ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ. ອາຫາເຣ ຈ ອນິສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫາຣສ຺ມິຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສເຍຫິ ອນິສ຺ສິໂຕ. ປທໍ ຕສ຺ສ ທຸຣນ຺ນຍນ຺ຕິ ຍຖາ ອາກາເສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ສກຸຓານໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປາເທຫິ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຕາ, ອິທໍ ຐານໍ ອຸເຣນ ປຫຣິຕ຺ວາ ຄຕາ, ອິທໍ ສີເສນ, ອິທໍ ປກ຺ເຂຫີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ, ເອວເມວ ເອວຣູປສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘‘ນິຣຍປເທນ ວາ ຄໂຕ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິປເທນ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປທໍ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນາມ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິ ຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຍສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸພ຺ພາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຠຄວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ມິຄາຣມາຕຸຍາ ປາສາທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ມຫາສາວກປຣິວຸໂຕ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖໂຣ ອວນ຺ຕີສຸ ວິຫຣຕິ. ໂສ ປນາຍສ຺ມາ ທູຣໂຕປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ມຫາເຖຣາ ນິສີທນ຺ຕາ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາສນໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ທ຺ວີຫິ ເທວໂລເກຫິ ເທວປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທິພ຺ພຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ຐິໂຕ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣໍ ອທິສ຺ວາ ກິໍ ນຸ ໂຂ ມມ, ອຍ຺ໂຍ, ນ ທິສ຺ສຕິ, ສາຘຸ ໂຂ ປນສ຺ສ ສເຈ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ. ເຖໂຣປິ ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສເນ ນິສິນ຺ນເມວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ ວຕ ເມ, ອຍ຺ໂຍ, ອາຄໂຕ, ອຫໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ອາຄມນເມວ ປຈ຺ຈາສີສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປາເທ ສມ຺ພາຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ‘‘ສກ຺ໂກ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕິ, ອວເສສມຫາສາວການໍ ເອວຣູປໍ ສກ຺ກາຣໍ ອກຣິຕ຺ວາ ມຫາກຈ຺ຈາຍນໍ ທິສ຺ວາ ເວເຄນ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ສາຘຸ ວຕ ເມ, ອຍ຺ໂຍ, ອາຄໂຕ, ອຫໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ອາຄມນເມວ ປຈ຺ຈາສີສາມີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປາເທ ສມ຺ພາຫິຕ຺ວາ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ມຫາກຈ຺ຈາຍເນນ ສທິສາ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣາ ຠິກ຺ຂູ ເທວານມ຺ປິ ມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ປິຍາເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໔.

‘‘ຍສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສມຖງ຺ຄຕານິ,

ອສ຺ສາ ຍຖາ ສາຣຖິນາ ສຸທນ຺ຕາ;

ປຫີນມານສ຺ສ ອນາສວສ຺ສ,

ເທວາປິ ຕສ຺ສ ປິຫຍນ຺ຕິ ຕາທິໂນ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຉເກນ ສາຣຖິນາ ສຸທນ຺ຕາ ອສ຺ສາ ວິຍ ຉ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສມຖໍ ທນ຺ຕຠາວໍ ນິພ຺ພິເສວນຠາວໍ ຄຕານິ, ຕສ຺ສ ນວວິຘໍ ມານໍ ປຫາຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ປຫີນມານສ຺ສ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາສວານໍ ອຠາເວນ ອນາສວສ຺ສ. ຕາທິໂນຕິ ຕາທິຠາວສຓ຺ຐິຕສ຺ສ ຕຖາຣູປສ຺ສ ເທວາປິ ປິຫຍນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາປິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ອາຄມນຎ຺ຈ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິເຍວາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ປຖວິສໂມຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິຕຸກາໂມ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິ. ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ເຖຣໍ ອນຸຄຈ຺ຉິໍສຸ. ເຖໂຣ ຈ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ປຎ຺ຎາຍມາເນ ຠິກ຺ຂູ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ກເຖຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕາເປສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ອປາກໂຏ ຠິກ຺ຂຸ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ວຕ ມມ຺ປິ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ກເຖຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ເຖໂຣ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ຕໍ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ໂສ ‘‘ອຎ຺ເຎ ວິຍ ຠິກ຺ຂູ ນ ມໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເຖເຣ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິ. ເຖຣສ຺ສປິ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ໂຓ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຣີຣໍ ຜຸສິ, ເຕນາປິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິເຍວ. ໂສ ‘‘ທານິ ເຖໂຣ ວິຫາຣູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ຄສາວໂກມ຺ຫີຕິ ກຓ຺ຓສກ຺ຂລິໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອຂມາເປຕ຺ວາວ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ເຖຣໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ຈ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ຄເຊຏ຺ຐຠາຕຣາ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປຫຏຠາວໍ ສຕ຺ຖາ ໂນ ນ ຊານາຕິ, ສີຫນາທໍ ປນ ນທາເປຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ປຣິສໍ ສນ຺ນິປາຕາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ກຸຎ຺ຈິກຫຕ຺ຖາ ປຣິເວຓທ຺ວາຣານິ ວິວຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ, ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ, ອິທານາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສີຫນາທໍ ນທິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑໑) ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕສຸໍ. ເຖໂຣປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ນາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ມຍາ ປຫໂຏ’’ຕິ ອວຕ຺ວາວ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ສ ນູນ, ຠນ຺ເຕ, ກາເຍ ກາຍຄຕາສຕິ ອນຸປຏ຺ຐິຕາ ອສ຺ສ, ໂສ ອິຘ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ອາສຊ຺ຊ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວິຍໍ ສຸຈິມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອສຸຈິມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕຎ຺ຈ ອາໂປເຕໂຊວາໂຍ ຣໂຊຫຣຓຈຓ຺ຑາລກຸມາຣກອຸສຠຉິນ຺ນວິສາຓສມຈິຕ຺ຕຕຎ຺ຈ ອຫິກຸຓປາທີຫິ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ອຏ຺ຏິຍນຎ຺ຈ ເມທກຖາລິກາ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍປຣິຫຣຓຎ຺ຈ ປກາເສສິ. ອິມາຫິ ຈ ປນ ນວຫິ ອຸປມາຫິ ເຖເຣ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ກເຖນ຺ເຕ ນວສຸປິ ຐາເນສຸ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິ. ຣໂຊຫຣຓຈຓ຺ຑາລກຸມາຣກເມທກຖາລິໂກ ປມານໍ ປນ ອາຫຣຓກາເລ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຠິກ຺ຂູ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ຂີຓາສວານໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸທປາທິ.

ເຖເຣ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສກລສຣີເຣ ຑາໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ໂສ ຕາວເທວ ຠຄວໂຕ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນໂທສໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອຈ຺ຈຍໍ ເທເສສິ. ສຕ຺ຖາ ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຂມ ອິມສ຺ສ ໂມຆປຸຣິສສ຺ສ, ຍາວສ຺ສ ສຕ຺ຕຘາ ມຸທ຺ຘາ ນ ຜລຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ຂມາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ, ຂມຕຸ ຈ ເມ ໂສ ອາຍສ຺ມາ, ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ກຖຍິໍສຸ ‘‘ປສ຺ສຖ ທານາວຸໂສ, ເຖຣສ຺ສ ອໂນປມຄຸຓໍ, ເອວຣູປສ຺ສ ນາມ ມຸສາວາເທນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປຣິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ໂກປໍ ວາ ໂທສໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ສຍເມວ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຂມາເປຕີ’’ຕິ. ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ, ສກ຺ກາ ສາຣິປຸຕ຺ຕສທິສານໍ ໂກປໍ ວາ ໂທສໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ, ມຫາປຖວີສທິສໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທຂີລສທິສໍ ປສນ຺ນອຸທກຣຫທສທິສຎ຺ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໕.

‘‘ປຖວິສໂມ ໂນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ,

ອິນ຺ທຂິລຸປໂມ ຕາທິ ສຸພ຺ພໂຕ;

ຣຫໂທວ ອເປຕກທ຺ທໂມ,

ສໍສາຣາ ນ ຠວນ຺ຕິ ຕາທິໂນ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ຍຖາ ນາມ ປຖວິຍໍ ສຸຈີນິ ຄນ຺ຘມາລາທີນິປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອສຸຈີນິ ມຸຕ຺ຕກຣີສາທີນິປິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຍຖາ ນາມ ນຄຣທ຺ວາເຣ ນິຂາຕໍ ອິນ຺ທຂີລໍ ທາຣກາທໂຍ ໂອມຸຕ຺ເຕນ຺ຕິປິ ອູຫທນ຺ຕິປິ, ອປເຣ ປນ ຕໍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຖວິຍາ ອິນ຺ທຂີລສ຺ສ ຈ ເນວ ອນຸໂຣໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ວິໂຣໂຘ; ເອວເມວ ຍ຺ວາຍໍ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປິຍຠາເວນ ຕາທິ, ວຕານໍ ສຸນ຺ທຣຕາຍ ສຸພ຺ພໂຕ. ໂສ ‘‘ອິເມ ມໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ນ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ສກ຺ກາຣຎ຺ຈ ອສກ຺ກາຣຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ເນວ ອນຸຣຸຊ຺ຌຕິ, ໂນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອຖ ໂຂ ປຖວິສໂມ ຈ ອິນ຺ທຂິລຸປໂມ ເອວ ຈ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ອປຄຕກທ຺ທໂມ ຣຫໂທ ປສນ຺ໂນທໂກ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປຄຕກິເລສຕາຍ ຣາຄກທ຺ທມາທີຫິ ອກທ຺ທໂມ ວິປ຺ປສນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ຕາທິໂນຕິ ຕສ຺ສ ປນ ເອວຣູປສ຺ສ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕີສຸ ສໍສຣຓວເສນ ສໍສາຣາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເທສນາວສາເນ ນວ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ໂກສມ຺ພິວາສີຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ

ສນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ມນໍ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາມເຓຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ໂກສມ຺ພິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຸປສມ຺ປໂທ ‘‘ໂກສມ຺ພິວາສີຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ຕສ຺ສ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ຕິຈີວຣຎ຺ເຈວ ສປ຺ປິຜາຓິຕຎ຺ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ຐເປສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ອິທໍ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ ມຍາ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ວສ຺ສໍ ວາສິຕາ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ວິຫາເຣ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ ອິມໍ ລາຠໍ ລຠນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ອຸປາສກ, ນ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ມມ ສນ຺ຕິເກ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ສາມເຓໂຣປິ ນຕ຺ຖິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖິ, ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສາມເຓໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຘິວາເສສິ. ອຸປາສໂກ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອທາສິ. ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ເກເສ ເຕເມຕ຺ວາ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ເຖໂຣ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສໍ ຕຕ຺ຖ ວສິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມເຓຣໍ ຠຓ຺ຑກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກໍ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ. ສາມເຓໂຣ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ເສນາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕສ຺ເສວ ວິກາໂລ ຊາໂຕ, ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສນໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ອຸປຏ຺ຐານເວລາຍໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ສາມເຓຣ, ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ໂອກາສໍ ນາລຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມມ ວສນຏ຺ຐາເນເຍວ ວສ, ທຸກ຺ຂໍ ເຕ ອາຄນ຺ຕຸກຏ຺ຐາເນ ພຫິ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ເສນາສນໍ ປາວິສິ. ເຖໂຣ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ນິປນ຺ນມຕ຺ໂຕວ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ສາມເຓໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສທ຺ຘິໍ ຕຕິໂຍ ທິວໂສ ເອກເສນາສເນ ວສນ຺ຕສ຺ສ, ‘ສເຈ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍິສ຺ສາມິ, ເຖໂຣ ສຫເສຍ຺ຍໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’ຕິ ນິສິນ຺ນໂກວ ວີຕິນາເມສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ມຎ຺ຈກສມີເປ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໂກວ ຣຕ຺ຕິໍ ວີຕິນາເມສິ. ເຖໂຣ ປຈ຺ຈູສກາເລ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ສາມເຓຣໍ ນິກ຺ຂມາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຈກປສ຺ເສ ຐປິຕພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພີຊນິປຕ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ເຄນ ສາມເຓຣສ຺ສ ກຏສາຣກໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ພີຊນິໍ ອຸທ຺ຘໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ສາມເຓຣ, ພຫິ ນິກ຺ຂມາ’’ຕິ ອາຫ, ພີຊນິປຕ຺ຕທຓ຺ຑໂກ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ປຏິຫຎ຺ຎິ, ຕາວເທວ ອກ຺ຂິ ຠິຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ພຫິ ນິກ຺ຂມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອກ຺ຂິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ວຕ຺ຕກຣຓກາເລ ຈ ປນ ‘‘ອກ຺ຂິ ເມ ຠິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ອນິສີທິຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ອກ຺ຂິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ມຸຏ຺ຐິສມ຺ມຸຎ຺ຊນິໍ ອາທາຍ ວຈ຺ຈກຸຏິຎ຺ຈ ມຸຂໂຘວນຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸຂໂຘວໂນທກຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິເວຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິ. ໂສ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ທທມາໂນ ເອເກເນວ ຫຕ຺ເຖນ ອທາສິ.

ອຖ ນໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອາຫ – ‘‘ອສິກ຺ຂິໂຕ ວຕາຍໍ ສາມເຓໂຣ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຊານາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ‘‘ນ ເອວໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, ເອໂກ ປນ ເມ ຫຕ຺ໂຖ ນ ຕຸຈ຺ໂຉຕິ. ‘‘ກິໍ ສາມເຓຣາ’’ຕິ? ໂສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣ ສຸຕ຺ວາວ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມຍາ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຂມາຫິ ເມ, ສປ຺ປຸຣິສ, ນາຫເມຕໍ ຊານາມິ, ອວສ຺ສໂຍ ເມ ໂຫຫີ’’ຕິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກທາຣກສ຺ສ ປາທມູເລ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ສາມເຓໂຣ ອາຫ – ‘‘ນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕທຕ຺ຖາຍ ກເຖສິໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ມຍາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເນເວຕ຺ຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ນ ມຍ຺ຫໍ. ວຏ຺ຏສ຺ເສເວໂສ ໂທໂສ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ຣກ຺ຂນ຺ເຕເນວ ນາໂຣຈິຕ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ສາມເຓເຣນ ອສ຺ສາສິຍມາໂນປິ ອນສ຺ສາສິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວໂຄ ສາມເຓຣສ຺ສ ຠຓ຺ຑກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປາຍາສິ. ສຕ຺ຖາປິສ຺ສ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕວ ນິສີທິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຂມນີຍໍ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ, ກິຎ຺ຈິ ອຕິເຣກໍ ອຜາສຸກໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອາຫ – ‘‘ຂມນີຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ນຕ຺ຖິ ເມ ກິຎ຺ຈິ ອຕິເຣກໍ ອຜາສຸກໍ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ເມ ອຍໍ ທຫຣສາມເຓໂຣ ວິຍ ອຎ຺ໂຎ ອຕິເຣກຄຸໂຓ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ອິມິນາ ກຕໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ໂສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ຂມາປິຍມາໂນ ມໍ ເອວໍ ວເທສິ ‘ເນເວຕ຺ຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ນ ມຍ຺ຫໍ. ວຏ຺ຏສ຺ເສເວໂສ ໂທໂສ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’ຕິ, ອິຕິ ມໍ ອສ຺ສາເສສິເຍວ, ມຍິ ເນວ ໂກປໍ, ນ ໂທສມກາສິ, ນ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູໂປ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຂີຓາສວາ ນາມ ນ ກສ຺ສຈິ ກຸປ຺ປນ຺ຕິ, ນ ທຸສ຺ສນ຺ຕິ, ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ສນ຺ຕມານສາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໖.

‘‘ສນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ມນໍ ໂຫຕິ, ສນ຺ຕາ ວາຈາ ຈ ກມ຺ມ ຈ;

ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ຕາທິໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕໍ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຂີຓາສວສາມເຓຣສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ອຠາເວນ ມນໍ ສນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ ອຸປສນ຺ຕໍ ນິພ຺ພຸຕໍ. ຕຖາ ມຸສາວາທາທີນໍ ອຠາເວນ ວາຈາ ຈ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ອຠາເວນ ກາຍກມ຺ມຎ຺ຈ ສນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ນເຍນ ເຫຕຸນາ ຊານິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ວິມຸຕ຺ຕີຫິ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອຸປສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຣາຄາທີນໍ ອຸປສເມນ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ. ຕາທິໂນຕິ ຕຖາຣູປສ຺ສ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂກສມ຺ພິວາສີຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເສສມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ໂກສມ຺ພິວາສີຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ອສ຺ສທ຺ໂຘຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ອາຣຎ຺ຎກາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສທ຺ທຫສິ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາວິຕໍ ພຫຸລີກຕໍ ອມໂຕຄຘໍ ໂຫຕິ ອມຕປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໔) ເອວໍ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ນ ຂ຺ວາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ສທ຺ຘາຍ ຄຈ຺ຉາມິ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ…ເປ… ອມຕປຣິໂຍສານໍ. ເຍສຎ຺ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎາຕໍ ອສ຺ສ ອທິຏ຺ຐໍ ອວິທິຕໍ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ອຜສ຺ສິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ປເຣສໍ ສທ຺ຘາຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ…ເປ… ອມຕປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໔) ເອວໍ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ມິຈ຺ຉາຄຫຓໍ ເນວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ອຊ຺ຊາປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ນ ສທ຺ທຫຕິເຍວາ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວເທຖ. ອຫຎ຺ຫິ ‘ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຠາເວຕ຺ວາ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລານິ ສຈ຺ຉິກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ສທ຺ທຫສິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍ. ໂສ ‘ເອວໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ນາມາຕິ ນ ສທ຺ທຫາມິ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ກເຖສິ. ນ ທິນ຺ນສ຺ສ ວາ ກຕສ຺ສ ວາ ຜລໍ ວິປາກໍ ນ ສທ຺ທຫຕິ, ນາປິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຄຸຓໍ ນ ສທ຺ທຫຕິ. ເອໂສ ປນ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ເຘສຸ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລຘມ຺ເມສຸ ປເຣສໍ ສທ຺ຘາຍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມາ ອນຸປວຊ຺ໂຊ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໗.

‘‘ອສ຺ສທ຺ໂຘ ອກຕຎ຺ຎູ ຈ, ສນ຺ຘິຈ຺ເຉໂທ ຈ ໂຍ ນໂຣ,

ຫຕາວກາໂສ ວນ຺ຕາໂສ, ສ ເວ ອຸຕ຺ຕມໂປຣິໂສ’’ຕິ.

ຕສ຺ສໂຖ – ອຕ຺ຕໂນ ປຏິວິທ຺ຘຄຸຓໍ ປເຣສໍ ກຖາຍ ນ ສທ຺ທຫຕີຕິ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ອກຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຊານາຕີຕິ ອກຕຎ຺ຎູ, ສຈ຺ຉິກຕນິພ຺ພາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຏ຺ຏສນ຺ຘິໍ, ສໍສາຣສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉໂທ. ກຸສລາກຸສລກມ຺ມພີຊສ຺ສ ຂີຓຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາວກາໂສ ຫໂຕ ອສ຺ສາຕິ ຫຕາວກາໂສ. ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ,ສພ຺ພາ ອາສາ ອິມິນາ ວນ຺ຕາຕິ ວນ຺ຕາໂສ. ໂສ ເອວຣູໂປ ນໂຣ. ປຏິວິທ຺ຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຕາຍ ປຸຣິເສສຸ ອຸຕ຺ຕມຠາວໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ປຸຣິສຸຕ຺ຕໂມຕິ.

ຄາຖາວສາເນ ເຕ ອາຣຎ຺ຎກາ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເສສຊນສ຺ສາປິ ສຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ຂທິຣວນິຍເຣວຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ຄາເມ ວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຂທິຣວນິຍເຣວຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອາຍສ຺ມາ ຫິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາສີຕິໂກຏິຘນໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈາລາ, ອຸປຈາລາ, ສີສູປຈາລາຕິ ຕິສ຺ໂສ ຠຄິນິໂຍ, ຈຸນ຺ໂທ ອຸປເສໂນຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ຈ ຠາຕໂຣ ປພ຺ພາເຊສິ. ເຣວຕກຸມາໂຣ ເອໂກວ ເຄເຫ ອວສິຏ຺ໂຐ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປຕິສ຺ໂສ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕິສ຺ໂສ ຈ ຠຄິນິໂຍ ທ຺ເວ ຈ ຠາຕໂຣ ປພ຺ພາເຊສິ, ເຣວໂຕ ເອໂກວ ອວເສໂສ. ສເຈ ອິມມ຺ປິ ປພ຺ພາເຊສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ໂນ ຘນໍ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ກຸລວໍໂສ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ທຫຣກາເລເຍວ ນໍ ຆຣາວາເສນ ພນ຺ຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ປຏິກຈ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂູ ອາຓາເປສິ ‘‘ສເຈ, ອາວຸໂສ, ເຣວໂຕ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອາຄຕມຕ຺ຕເມວ ນໍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍາຖ, ມມ ມາຕາປິຕໂຣ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ, ກິໍ ເຕຫິ ອາປຸຈ຺ຉິເຕຫິ, ອຫເມວ ຕສ຺ສ ມາຕາ ຈ ປິຕາ ຈາ’’ຕິ. ມາຕາປິສ຺ສ ເຣວຕກຸມາຣໍ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກເມວ ຆຣພນ຺ຘເນນ ພນ຺ຘິຕຸກາມາ ສມານຊາຕິເກ ກຸເລ ທາຣິກໍ ວາເຣຕ຺ວາ ທິວສໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ປສາເຘຕ຺ວາ ມຫຕາ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອາທາຍ ກຸມາຣິກາຍ ຎາຕິຆຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ເນສໍ ກຕມງ຺ຄລານໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຎາຕເກສຸ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ອຸທກປາຕິຍໍ ຫຕ຺ເຖ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ມງ຺ຄລານິ ວຕ຺ວາ ກຸມາຣິກາຍ ວຸຑ຺ຒິໍ ອາກງ຺ຂມານາ ຎາຕກາ ‘‘ຕວ ອຍ຺ຍິກາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມໍ ປສ຺ສ, ອຍ຺ຍິກາ ວິຍ ຈິຣໍ ຊີວ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຣວຕກຸມາໂຣ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອິມິສ຺ສາ ອຍ຺ຍິກາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກຕຣາ ອິມິສ຺ສາ ອຍ຺ຍິກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ອາຫໍສຸ, ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ນ ປສ຺ສສິ ອິມໍ ວີສວສ຺ສສຕິກໍ ຂຓ຺ຑທນ຺ຕໍ ປລິຕເກສໍ ວລິຕ຺ຕຈໍ ຕິລກາຫຕຄຕ຺ຕໍ ໂຄປານສິວງ຺ກໍ, ເອສາ ເອຕິສ຺ສາ ອຍ຺ຍິກາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ອຍມ຺ປິ ເອວຣູປາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ຊີວິສ຺ສຕິ, ຠວິສ຺ສຕິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນາມ ສຣີຣໍ ຊຣາຍ ອິມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ອິມໍ ເມ ຠາຕຣາ ອຸປຕິສ຺ເສນ ທິຏ຺ຐໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຊ຺ເຊວ ມຍາ ປລາຍິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຎາຕກາ ກຸມາຣິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກຍານໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອາທາຍ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ໂສ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ອປທິສິຕ຺ວາ ‘‘ຐເປຖ ຕາວ ຍານໍ, ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍານາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຄຸມ຺ເພ ໂຖກໍ ປປຎ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ປຸນປິ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕເນວ ອປເທເສນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອຠິຣຸຫິ, ປຸນປິ ຕເຖວ ອກາສິ. ອຖສ຺ສ ຎາຕກາ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມສ຺ສ ອຸຏ຺ຐານານິ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນາຕິທຬ຺ຫໍ ອາຣກ຺ຂໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ປຸນປິ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕເນວ ອປເທເສນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປາເຊນ຺ໂຕ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຖ, ມຍໍ ປຈ຺ຉໂຕ ສຓິກໍ ອາຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຄຸມ຺ພາຠິມຸໂຂ ອໂຫສິ. ຎາຕກາປິສ຺ສ ‘‘ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຍານໍ ປາເຊນ຺ຕາ ຄມິໍສຸ. ໂສປິ ຕໂຕ ປລາຍິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ປພ຺ພາເຊຖ ມໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິໂຕ, ມຍໍ ເຕ ຣາຊປຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ອມຈ຺ຈປຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ນ ຊານາມ, ກຖໍ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ນ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອຸປຕິສ຺ສສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕິໂກ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ເອສ ອຸປຕິສ຺ໂສ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຠທ຺ທນ຺ຕາ ມມ ຠາຕຣໍ ‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ມຍາ ‘ອຸປຕິສ຺ໂສ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕິໂກ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຫິ, ຠາຕຣາ ເຕ ອນຸຎ຺ຎາຕເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ອາຠຣຓານິ ໂອມຸຎ຺ຈາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ. ເຖໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ອາຣຎ຺ຎິກຠິກ຺ຂູຫິ ກິຣ ເຣວໂຕ ປພ຺ພາຊິໂຕ’ຕິ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຘິວາເສຫິ ຕາວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອທາສິ. ເຖໂຣ ປຸນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຘິວາເສຫິ ຕາວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມຍມ຺ປິ ອາຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເນວ ຄນ຺ຕຸໍ ອທາສິ.

ສາມເຓໂຣປິ ‘‘ສຈາຫໍ ອິຘ ວສິສ຺ສາມິ, ຎາຕກາ ມໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຕໂຕ ຕິໍສໂຍຊນິເກ ຐາເນ ຂທິຣວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສເຍວ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຖໂຣປິ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ຄມນຕ຺ຖາຍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຍມ຺ປິ ຄມິສ຺ສາມ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິ. ໂຖກໍ ຄຕກາເລ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ທ຺ເວຘາປເຖ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຣວຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມນມຄ຺ເຄສຸ ອຍໍ ປຣິຫາຣປໂຖ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິໂກ ມນຸສ຺ສາວາໂສ, ອຍໍ ອຸຊຸມຄ຺ໂຄ ຕິໍສໂຍຊນິໂກ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ, ກຕເຣນ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ສີວລິ, ປນ, ອານນ຺ທ, ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ, ສີວລິ, ອາຄໂຕ, ອຸຊຸມຄ຺ຄເມວ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ກິຣ ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມິ, ອຸຊຸມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ຊນານໍ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກທານຏ຺ຐານໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ, ສີວລິ, ອາຄໂຕ, ອຸຊຸມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖຣິ ປນ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ເນ ເທວຕາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອເກກໂຍຊເນ ວິຫາເຣ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໂຍຊນໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ປາໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທິພ຺ພຍາຄຸອາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ອຍ຺ໂຍ, ໂນ ສີວລິຕ຺ເຖໂຣ ກຫໍ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຫຏໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທາເປສິ. ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ສປຣິວາໂຣ ຕິໍສໂຍຊນິກໍ ກນ຺ຕາຣໍ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ອນຸຠວມາໂນວ ອາຄມາສິ. ເຣວຕຕ຺ເຖໂຣປິ ສຕ຺ຖຸ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ມາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ກູຏາຄາຣສຕານິ, ປຎ຺ຈ ຈງ຺ກມນສຕານິ, ປຎ຺ຈຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານສຕານິ ຈ ມາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ມາສມຕ຺ຕເມວ ວສິ. ຕສ຺ມິໍ ວສມາໂນປິ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ເສວ ປຸຎ຺ຎໍ ອນຸຠວິ.

ຕຕ຺ຖ ປນ ທ຺ເວ ມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ຂທິຣວນໍ ປວິສນກາເລ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ເອຕ຺ຕກໍ ນວກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກິໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ສຕ຺ຖາ ‘ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກນິຏ຺ໂຐ’ຕິ ມຸໂຂໂລກນກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອວຣູປສ຺ສ ນວກມ຺ມິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕໍ ທິວສໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ອຎ຺ຎາສິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ມາສມຕ຺ຕໍ ວສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນທິວເສ ຍຖາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ເຕລນາຬິຎ຺ຈ ອຸທກຕຸມ຺ພຎ຺ຈ ອຸປາຫນານິ ຈ ປມຸສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ວິຫາຣູປຈາຣໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາເລ ອິທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຖ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ມຍາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ປມຸຏ຺ຐໍ, ມຍາປິ ປມຸຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອຸໂຠປິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຂທິຣຣຸກ຺ຂກຓ຺ຏເກຫິ ວິຊ຺ຌມານາ ວິຈຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຂທິຣຣຸກ຺ເຂ ໂອລມ຺ພນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑກໍ ທິສ຺ວາ ອາທາຍ ປກ຺ກມິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອາທາຍ ປຸນ ມາສມຕ຺ເຕເນວ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ອນຸຠວມາໂນ ປຏິຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸພ຺ພາຣາມໍ ປາວິສິ.

ອຖ ເຕ ມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູ ປາໂຕວ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕທາຍິກາຍ ວິສາຂາຍ ຆຣໍ ຍາຄຸໍ ປິວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ຂຊ຺ຊກໍ ຂາທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ເນ ວິສາຂາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫປິ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ອຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສິເກຕິ, ຣມຓີຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ຣມຓີຍຕາ ເສຕກຓ຺ຏກຂທິຣຣຸກ຺ຂຄຫນໍ ເປຕານໍ ນິວາສນຏ຺ຐານສທິສໍ ອຸປາສິເກ’’ຕິ. ອຖຎ຺ເຎ ທ຺ເວ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ອາຄມິໍສຸ. ອຸປາສິກາ ເຕສມ຺ປິ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ທຕ຺ວາ ຕເຖວ ປຏິປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ນ ສກ຺ກາ ອຸປາສິເກ ວຓ຺ເຓຕຸໍ, ສຸຘມ຺ມເທວສຠາສທິສໍ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ວິຍ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອຸປາສິກາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຐມໍ ອາຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎຖາ ວທິໍສຸ, ອິເມ ອຎ຺ຎຖາ ວທນ຺ຕິ, ປຐມໍ ອາຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ກິຎ຺ຈິເທວ ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ວິສ຺ສຏ຺ຐກາເລ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕກາເລ ຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຑິຕຠາເວນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ອາຄຕກາເລ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍເຍວ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ວິສາຂາຍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ສາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຕຠິກ຺ຂູສຸ ເອກຈ຺ເຈ ເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ‘ຂທິຣຄຫນໍ ອຣຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ‘ຣມຓີຍ’ນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ? ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸປາສິເກ ຄາໂມ ວາ ໂຫຕຸ ອຣຎ຺ຎໍ ວາ, ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຣຫນ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຣມຓີຍເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໘.

‘‘ຄາເມ ວາ ຍທິ ວາຣຎ຺ເຎ, ນິນ຺ເນ ວາ ຍທິ ວາ ຖເລ;

ຍຕ຺ຖ ອຣຫນ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຣຫນ຺ໂຕ ຄາມນ຺ເຕ ກາຍວິເວກໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ປນ ລຠນ຺ເຕວ. ເຕສຎ຺ຫິ ທິພ຺ພປຏິຠາຄານິປິ ອາຣມ຺ມຓານິ ຈິຕ຺ຕໍ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຄາໂມ ວາ ໂຫຕຸ ອຣຎ຺ຎາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຍຕ຺ຖ ອຣຫນ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກນ຺ຕິ ໂສ ຠູມິປເທໂສ ຣມຓີໂຍ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອປເຣນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອາວຸໂສ, ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ອາຍສ຺ມາ ສີວລິຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຕທິວສສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສິ, ເກນ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິ, ເກນ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກິໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອາຫ –

ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປິຕຸ ນຄຣໍ ປຈ຺ຈາຄມາສິ. ຣາຊາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກທານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນາຄຣານໍ ສາສນໍ ເປເສສິ ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ທາເນ ສຫາຍກາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນທານໂຕ ອຕິເຣກຕຣໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ທານໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ. ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ທານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ອຘິກຕຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸນທິວສຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕສິ, ເນວ ຣາຊາ ນາຄເຣ ປຣາເຊຕຸໍ ສກ຺ຂິ, ນ ນາຄຣາ ຣາຊານໍ. ນາຄຣາ ຉຏ຺ເຐ ວາເຣ ‘‘ສ຺ເວ ທານິ ຍຖາ ‘ອິມສ຺ມິໍ ທາເນ ອິທໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ວຕ຺ຕຸໍ, ເອວໍ ທານໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ທານໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ອລ຺ລມຘຸເມວ ນ ອທ຺ທສໍສຸ. ປກ຺ກມຘຸ ປນ ພຫຸໍ ອຕ຺ຖິ. ເຕ ອລ຺ລມຘຸສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຈຕູສຸ ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຫາປຓສຫສ຺ສານິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ. ອເຖໂກ ຊນປທມນຸສ຺ໂສ ຄາມໂຠຊກໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຘຸປຏລໍ ທິສ຺ວາ ມກ຺ຂິກາ ປລາເປຕ຺ວາ ສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາຂາທຓ຺ຑເກເນວ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸປຏລໍ ອາທາຍ ‘‘ຄາມໂຠຊກສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ມຘຸອຕ຺ຖາຍ ຄໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອມ຺ໂຠ, ວິກ຺ກິຓິຍໍ ມຘຸ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ວິກ຺ກິຓິຍໍ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຫນ຺ທ, ອິມໍ ກຫາປຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມໍ ມຘຸປຏລໍ ປາທມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆຕິ, ອຍໍ ປນ ກຫາປຓໍ ເທຕິ. ພຫຸກຫາປຓໂກ ມຎ຺ເຎ, ມຍາ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ນ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ, ‘‘ເຕນ ຫິ ທ຺ເວ ກຫາປເຓ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ‘‘ທ຺ວີຫິປິ ນ ເທມີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕາວ ວຑ຺ເຒສິ, ຍາວ ໂສ ‘‘ເຕນ ຫິ ອິທໍ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ຠຓ຺ຑິກໍ ອຸປເນສິ.

ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕ຺ວໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ, ອຸທາຫຸ ກຫາປຓານໍ ຐປໂນກາສໍ ນ ລຠສິ, ປາທມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆນກໍ ມຘຸໍ ‘ສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຫີ’ຕິ ວທສິ, ‘ກິໍ ນາເມຕ’’’ນ຺ຕິ? ‘ຊານາມຫໍ, ໂຠ, ອິມິນາ ປນ ເມ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕເນວໍ ວທາມີ’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກມ຺ມໍ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ວິປສ຺ສີພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິສມຓສຫສ຺ສປຣິວາຣສ຺ສ ມຫາທານໍ ສຊ຺ຊິຕໍ, ຕຕ຺ເຣກໍ ອລ຺ລມຘຸເມວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ. ເອວໍ, ສນ຺ເຕ, ນາຫໍ ມູເລນ ທສ຺ສາມິ, ສເຈ ‘‘ອຫມ຺ປິ ທາເນ ປຕ຺ຕິໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາຄຣານໍ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ນາຄຣາ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາຍ ພລວຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ, ປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຏິຊານິໍສຸ, ເຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ທຕ຺ວາ ມຫຕິໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ມຘຸປຏລໍ ປີຬາເປສຸໍ. ເຕເນວ ມນຸສ຺ເສນ ປຓ຺ຓາກາຣຕ຺ຖາຍ ທຘິວາຣໂກປິ ອາຫໂຏ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ຕມ຺ປິ ທຘິໍ ປາຕິຍໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ເຕນ ມຘຸນາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອທາສິ. ຕໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓິ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ອວສິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິເຍວ. ‘‘ເອວໍ ໂຖກໍ ມຘຸ ກຖໍ ຕາວ ພຫູນໍ ປາປຸຓີ’’ຕິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ປາປຸຓິ. ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ‘‘ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗) ວຸຕ຺ຕານິ. ຕານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ເສວ ຠາຄີ ໂຫຕີຕິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ເອຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ສໍສຣນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍ ຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ‘‘ເອກໍ ນຄຣໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິວາເຣສິ, ນາຄຣານຎ຺ຈ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ຣຊ຺ຊໍ ວາ ເມ ເທນ຺ຕຸ ຍຸທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ເນວ ຣຊ຺ຊໍ ທສ຺ສາມ, ນ ຍຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຈູຬທ຺ວາເຣຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທາຣູທກາທີນິ ອາຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກໂຣນ຺ຕິ.

ອິຕໂຣປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາທ຺ວາຣານິ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ນຄຣໍ ອຸປຣຸນ຺ຘິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ກິໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ກໂຣຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາມ ເທວີ’’ຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ພາໂລ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ, ຄຈ຺ຉຖ, ຕສ຺ສ ‘ຈູຬທ຺ວາຣານິປິ ປິຘາຍ ນຄຣໍ ອຸປຣຸນ຺ຘຕູ’ຕິ ວເທຖາ’’ຕິ. ໂສ ມາຕຸ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ນາຄຣາປິ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ອລຠນ຺ຕາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຊານໍ ມາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ອທໍສຸ. ໂສ ອິມໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຍາວາຍໍ ປຖວີ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ຕາວ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈູຬທ຺ວາຣານໍ ປິທຫິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ຕສ຺ສາ ເອວ ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ວສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ໂຍນິມຸເຂ ຕິຣິຍໍ ນິປຊ຺ຊິ. ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີວລິ, ຕທາ ນຄຣໍ ອຸປຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຫິຕກມ຺ເມນ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈູຬທ຺ວາຣານໍ ປິທຫິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ຕສ຺ສາ ເອວ ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສິ. ນວມຘຸໂນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ.

ປຸເນກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອໂຫ ສາມເຓຣສ຺ສ ລາໂຠ, ອໂຫ ປຸຎ຺ຎໍ, ເຍນ ເອກເກນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປຎ຺ຈກູຏາຄາຣສຕາທີນິ ກຕານີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນວ ປຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ປາປໍ, ອຸຠຍມສ຺ສ ປຫີນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຄ຺ເຄ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ໂຍຘ ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປາປຎ຺ຈ, ອຸໂຠ ສງ຺ຄມຸປຈ຺ຈຄາ;

ອໂສກໍ ວິຣຊໍ ສຸທ຺ຘໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໑໒);

ຂທິຣວນິຍເຣວຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ອຎ຺ຎຕຣອິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸ

ຣມຓີຍານີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອໂກ ກິຣ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ຊິຓ຺ຓອຸຍ຺ຍານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ເອກາ ນຄຣໂສຠິນີ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ອຫໍ ອສຸກຏ຺ຐານໍ ນາມ ຄມິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ນາຄຈ຺ຉິ. ສາ ຕສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣມານາ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລກຍມານາ ອຎ຺ຎໍ ກຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ປຸຣິໂສ ເອວ, ອິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປໂມເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິວຕ຺ຖສາຏກໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ນິວາເສຕິ, ເກເສ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ພນ຺ຘຕິ, ປາຓິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫສຕິ. ເຖຣສ຺ສ ສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສກລສຣີຣໍ ຜຣິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ມມ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາ ນຸ ໂຂ ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອນາຈາຣກິຣິຍໍ, ເຖຣສ຺ສ ຈ ສໍເວຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສິ – ‘‘ຠິກ຺ຂຸ, ກາມຄເວສການໍ ອຣມຓຏ຺ຐານເມວ ວີຕຣາຄານໍ ຣມຓຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໙.

‘‘ຣມຓີຍານິ ອຣຎ຺ຎານິ, ຍຕ຺ຖ ນ ຣມຕີ ຊໂນ;

ວີຕຣາຄາ ຣມິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ເຕ ກາມຄເວສິໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຣຎ຺ຎານີຕິ ສຸປຸປ຺ຜິຕຕຣຸວນສຓ຺ຑປຏິມຓ຺ຑິຕານິ ວິມລສລິລສມ຺ປນ຺ນານິ ອຣຎ຺ຎານິ ນາມ ຣມຓີຍານິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຍສຸ ອຣຎ຺ເຎສຸ ວິກສິເຕສຸ ປທຸມວເນສຸ ຄາມມກ຺ຂິກາ ວິຍ ກາມຄເວສໂກ ຊໂນ ນ ຣມຕິ. ວີຕຣາຄາຕິ ວິຄຕຣາຄາ ປນ ຂີຓາສວາ ນາມ ຠມຣມຘຸກຣາ ວິຍ ປທຸມວເນສຸ ຕຖາຣູເປສຸ ອຣຎ຺ເຎສຸ ຣມິສ຺ສນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ນ ເຕ ກາມປເວສິໂນ, ຍສ຺ມາ ເຕ ກາມຄເວສິໂນ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ເຖໂຣ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຖຸຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຄມາສີຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣອິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

ອຣຫນ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕໂມ ວຄ຺ໂຄ.

໘. ສຫສ຺ສວຄ຺ໂຄ

໑. ຕມ຺ພທາຐິກໂຈຣຆາຕກວຕ຺ຖຸ

ສຫສ຺ສມປິ ເຈ ວາຈາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕມ຺ພທາຐິກໂຈຣຆາຕກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກູນປຎ຺ຈສຕາ ກິຣ ໂຈຣາ ຄາມຆາຕກາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສຸໍ. ອເຖໂກ ປຸຣິໂສ ນິພ຺ພິທ຺ຘປິງ຺ຄໂລ ຕມ຺ພທາຐິໂກ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຍມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ນໍ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມາຕຸ ຖນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປິຕຸ ວາ ຄລໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຂາທນສມຕ຺ໂຖ ອຕິກກ຺ຂໂຬ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ເຖຕສ຺ສ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ວສນກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ໂສ ເອວໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ຕສ຺ເສວ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອາຣາເຘສິ. ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ຠທ຺ທໂກ ເອສ, ອມ຺ຫາກໍ ອຸປກາຣໂກ, ສງ຺ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ອເຖກທິວສໍ ນາຄຣາ ຣາຊປຸຣິເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເຕ ໂຈເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍມຫາມຈ຺ຈານໍ ສນ຺ຕິກໍ ນຍິໍສຸ. ອມຈ຺ຈາ ເຕສໍ ຜຣສຸນາ ສີສຈ຺ເຉທໍ ອາຓາເປສຸໍ. ຕໂຕ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອິເມ ມາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ເຕ ມາເຣຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ກຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕ຺ວໍ ອິເມ ມາເຣຕ຺ວາ ຊີວິຕຎ຺ເຈວ ລຠິສ຺ສສິ ສມ຺ມານຎ຺ຈ, ມາເຣຫິ ເນ’’ຕິ. ໂສປິ ອຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສາຍ ວສິຕຕ຺ຕາ ເຕ ມາເຣຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ເອເຕນູປາເຍນ ເອກູນປຎ຺ຈສເຕ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ສພ຺ເພປິ ນ ອິຈ຺ຉິໍສຸ. ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຕໍ ນິພ຺ພິທ຺ຘປິງ຺ຄລໍ ຕມ຺ພທາຐິກໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ມາເຣຕ຺ວາ ຊີວິຕຎ຺ເຈວ ສມ຺ມານຎ຺ຈ ລຠິ. ເອເຕນູປາເຍນ ນຄຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓໂຕປິ ປຎ຺ຈ ໂຈຣສຕານິ ອາເນຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕຫິ ເຕສມ຺ປິ ສີສຈ຺ເຉເທ ອາຓຕ຺ເຕ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ກຎ຺ຈິ ມາເຣຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຣິມທິວເສ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ປຎ຺ຈສເຕ ໂຈເຣ ມາເຣສິ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ໂສ’’ຕິ. ‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ອມ຺ເຫຕິ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ມາເຣຫິ, ສມ຺ມານໍ ລຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຓາເປສຸໍ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ມາເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມານໍ ລຠິ. ອຖ ນໍ ‘‘ຠທ຺ທໂກ ອຍໍ ປຸຣິໂສ, ນິພທ຺ຘໍ ໂຈຣຆາຕກເມວ ເອຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ທຕ຺ວາວ ສມ຺ມານໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ປຈ຺ຉິມທິສໂຕປິ ອຸຕ຺ຕຣທິສໂຕປິ ອານີເຕ ປຎ຺ຈສເຕ ປຎ຺ຈສເຕ ໂຈເຣ ຆາເຕສິເຍວ. ເອວໍ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອານີຕານິ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ມາເຣຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທວສິກໍ ເອກໍ ທ຺ເວຕິ ອານີເຕ ເຕ ມນຸສ຺ເສ ມາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ໂຈຣຆາຕກກມ຺ມໍ ອກາສິ.

ໂສ ມຫລ຺ລກກາເລ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ປຫຣນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ເສ ກິລເມຕິ. ນາຄຣາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ອຎ຺ໂຎປິ ໂຈຣຆາຕໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ອຕິວິຍ ມນຸສ຺ເສ ກິລເມຕິ, ກິໍ ອິມິນາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ຫຣິໍສຸ. ໂສ ປຸພ຺ເພ ໂຈຣຆາຕກກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຫຕສາຏເກ ນິວາເສຕຸໍ, ນວສປ຺ປິນາ ສງ຺ຂຕໍ ຂີຣຍາຄຸໍ ປິວິຕຸໍ, ສຸມນປຸປ຺ຜານິ ປິລນ຺ຘິຕຸໍ, ຄນ຺ເຘ ວິລິມ຺ປິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນ ລຠິ. ໂສ ຐານາ ຈາວິຕທິວເສ ‘‘ຂີຣຍາຄຸໍ ເມ ປຈຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຫຕວຕ຺ຖສຸມນມາລາວິເລປນານິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອຫຕວຕ຺ຖານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ມາລາ ປິລນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄນ຺ເຘຫິ ອນຸລິຕ຺ຕຄຕ຺ໂຕ ເຄຫໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ນວສປ຺ປິນາ ສງ຺ຂຕໍ ຂີຣຍາຄຸໍ ປຸຣໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຘວໂນທກໍ ອາຫຣິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ມຍາ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ເຄເຫ ຂີຣຍາຄຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຣິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ປຸຣິໂສ ສງ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ມໍ ທິສ຺ວາ ມມ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ກຣິຕ຺ວາ ຈ ປນ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠິສ຺ສຕິ ອຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຕສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິຕເມວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ.

ໂສ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ຈິຣໍ ໂຈຣຆາຕກກມ຺ມໍ ກຕໍ, ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ມາຣິຕາ, ອິທານິ ເມ ເຄເຫ ຂີຣຍາຄຸ ປຏິຍຕ຺ຕາ, ເຖໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ, ອິທານິ ມຍາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸຣໂຕ ຐປິຕຍາຄຸໍ ອປເນຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ເຕ ຂີຣຍາຄຸໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ນວສປ຺ປິໍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ພີຊມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສ ຈ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອລທ຺ຘປຸພ຺ພຕາຍ ຂີຣຍາຄຸໍ ປາຕຸໍ ພລວອຊ຺ຌາສໂຍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ, ອຸປາສກ, ອຕ຺ຕໂນ ຍາຄຸໍ ປິວາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ພີຊນິໍ ທຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປິວິ. ເຖໂຣ ພີຊມານໍ ປຸຣິສໍ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອຸປາສກເມວ ພີຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ພີຊິຍມາໂນ ກຸຈ຺ຉິປູຣໍ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ພີຊມາໂນ ຐຕ຺ວາ ກຕາຫາຣກິຈ຺ຈສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ອນຸໂມທນໍ ອາຣຠິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນານຸຄໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເຖໂຣ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສກ, ກສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ເທສນານຸຄໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ກກ຺ຂຬກມ຺ມໍ ກຕໍ, ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ມາຣິຕາ, ຕມຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ເທສນານຸຄໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ວຎ຺ເຈສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອກາສິ, ອຎ຺ເຎຫິ ກາຣິໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຣາຊາ ມໍ ກາເຣສິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຕ, ອຸປາສກ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອກຸສລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ? ມນ຺ທຘາຕຸໂກ ອຸປາສໂກ ເຖເຣເນວໍ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ເຕນ ຫິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມໍ ກເຖຖາ’’ຕິ. ໂສ ເຖເຣ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ເຕ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ໂອຣໂຕ ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ເຖໂຣປິ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອຸປາສກໍ ເຖຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕມານໍ ເອກາ ຍກ຺ຂິນີ ເຘນຸເວເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸເຣ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣສິ. ໂສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ໂຈຣຆາຕໂກ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ວສ຺ສານິ ກກ຺ຂຬກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຊ຺ເຊວ ຕໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ, ອຊ຺ເຊວ ເຖຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ອຊ຺ເຊວ ກາລໍ ກໂຕ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ວເທຖ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເອຕ຺ຕເກ ມນຸສ຺ເສ ຆາເຕຕ຺ວາ ຕຸສິຕວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫນ຺ໂຕ ເຕນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ລທ຺ໂຘ, ໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອນຸໂລມຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈຸໂຕ ຕຸສິຕວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ສຸຠາສິຕໍ ສຸຓິຕ຺ວານ, ນຄເຣ ໂຈຣຆາຕໂກ;

ອນຸໂລມຂນ຺ຕິໍ ລທ຺ຘານ, ໂມທຕີ ຕິທິວໍ ຄໂຕ’’ຕິ.

‘‘ຠນ຺ເຕ, ອນຸໂມທນກຖາ ນາມ ນ ພລວາ, ເຕນ ກຕໍ ອກຸສລກມ຺ມໍ ມຫນ຺ຕໍ, ກຖໍ ເອຕ຺ຕເກນ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ‘ມຍາ ເທສິຕຘມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ’ຕິ ມາ ປມາຓໍ ຄຓ຺ຫຖ. ເອກວາຈາປິ ຫິ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕາ ເສຍ຺ຍາວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໐.

‘‘ສຫສ຺ສມປິ ເຈ ວາຈາ, ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາ;

ເອກໍ ອຕ຺ຖປທໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ມຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຫສ຺ສມປີຕິ ປຣິຈ຺ເຉທວຈນໍ, ເອກໍ ສຫສ຺ສໍ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານີຕິ ເອວໍ ສຫສ຺ເສນ ເຈປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວາຈາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາ ຈ ປນ ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາ ອາກາສວຓ຺ຓນາປພ຺ພຕວຓ຺ຓນາວນວຓ຺ຓນາທີນິ ປກາສເກຫິ ອນິຍ຺ຍານທີປເກຫິ ອນຕ຺ຖເກຫິ ປເທຫິ ສໍຫິຕາ ຍາວ ພຫຸກາ ໂຫຕິ, ຕາວ ປາປິກາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍ ອຕ຺ຖປທນ຺ຕິ ຍໍ ປນ ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ, ອຍໍ ກາຍຄຕາສຕິ, ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ເອກໍ ອຕ຺ຖປທໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຄາທິວູປສເມນ ອຸປສມ຺ມຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຖສາຘກໍ ນິພ຺ພານປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄສຕິປຏ຺ຐານປຣິທີປກໍ ເອກມ຺ປິ ປທໍ ເສຍ຺ໂຍເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ຕມ຺ພທາຐິກໂຈຣຆາຕກວຕ຺ຖຸ ປຐມໍ.

໒. ພາຫິຍທາຣຸຈີຣິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ສຫສ຺ສມປິ ເຈ ຄາຖາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທາຣຸຈີຣິຍຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ນາວາຍ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕມຫາສມຸທ຺ເທ ຠິນ຺ນາຍ ນາວາຍ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ຂາ ອເຫສຸໍ. ເອໂກເວຕ຺ຖ ເອກໍ ຜລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາຍມນ຺ໂຕ ສຸປ຺ປາຣກປຏ຺ຏນຕີຣໍ ໂອກ຺ກມິ, ຕສ຺ສ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຸກ຺ຂກຏ຺ຐທຓ຺ຑເກ ວາເກຫິ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ກຕ຺ວາ ເທວກຸລໂຕ ກປາລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸປ຺ປາຣກປຏ຺ຏນໍ ອຄມາສິ, ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ທຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເອໂກ ອຣຫາ’’ຕິ ສມ຺ຠາເວສຸໍ. ໂສ ວຕ຺ເຖສຸ ອຸປນີເຕສຸ ‘‘ສຈາຫໍ ນິວາເສສ຺ສາມິ ວາ ປາຣຸປິສ຺ສາມິ ວາ, ລາຠສກ຺ກາໂຣ ເມ ປຣິຫາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕານິ ວຕ຺ຖານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທາຣຸຈີຣາເນວ ປຣິທຫິ. ອຖສ຺ສ ພຫູຫິ ‘‘ອຣຫາ ອຣຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ເຍ ໂຂ ເກຈິ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ນາ, ອຫໍ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ປຸຣາຓສາໂລຫິຕາ ເທວຕາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ.

ປຸຣາຓສາໂລຫິຕາຕິ ປຸພ຺ເພ ເອກໂຕ ກຕສມຓຘມ຺ມາ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສາສເນ ໂອສກ຺ກມາເນ ສາມເຓຣາທີນໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂູ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ຕາ ‘‘ຍາວ ສາສນສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘານໍ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ຐາ ເອກໍ ປພ຺ພຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຊີວິເຕ ສາລຍາ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕຸ. ນິຣາລຍາ ອິມໍ ປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ຕໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕສຸ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກເມເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ອໂນຕຕ຺ຕທເຫ ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ. ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ເອວໍ ກຕິກາ ກຕາ ‘‘ໂຍ ປຐມໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ເຕນາຠຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອວເສສາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສເຈ ມຍມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫ ວິຍ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມ, ສຍໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉິໍສຸ. ທຸຕິຍທິວເສ ທຸຕິຍຕ຺ເຖໂຣ ອນາຄາມິຜລໍ ປາປຸຓິ. ໂສປິ ຕເຖວ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອິຕເຣ ນິມນ຺ເຕສິ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ກິໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ເອວໍ ກຕິກາ ກຕາ ‘ມຫາເຖເຣນ ອາຠຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸເຖເຣນ ອາຠຕໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫ ວິຍ ມຍມ຺ປິ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິສກາເຣນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນ ອິຈ຺ຉິໍສຸ. ເຕສຸ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ອນາຄາມີ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕເຣ ປຎ຺ຈ ເຖຣາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຸລຆເຣສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ປຸກ຺ກຸສາຕິ ຣາຊາ (ມ. ນິ. ໓.໓໔໒) ອໂຫສິ, ເອໂກ ກຸມາຣກສ຺ສໂປ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໙), ເອໂກ ທາຣຸຈີຣິໂຍ (ອຸທາ. ໑໐), ເອໂກ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ (ປາຣາ. ໓໘໐; ອຸທາ. ໗໙) ເອໂກ ສຠິໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ (ສຸ. ນິ. ສຠິຍສຸຕ຺ຕໍ). ຕຕ຺ຖ ໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣາຓສາໂລຫິຕາ ເທວຕາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິ, ອິທານິ ອິມໍ ລທ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍ, ສໍເວເຊສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ເນວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ອຣຫາ, ນປິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນ, ສາປິ ເຕ ປຏິປທາ ນຕ຺ຖິ, ຍາຍ ຕ຺ວໍ ອຣຫາ ວາ ອສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ. ພາຫິໂຍ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ອຫໍ ‘ອຣຫນ຺ໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ອຍຎ຺ຈ ມໍ ‘ນ ຕ຺ວໍ ອຣຫາ, ນປິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນສີ’ຕິ ວທຕິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ໂລເກ ອຎ຺ໂຎ ອຣຫາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອຕຣຫິ ເທວເຕ ໂລເກ ອຣຫາ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເທວຕາ ອາຈິກ຺ຂິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ, ພາຫິຍ, ອຸຕ຺ຕເຣສຸ ຊນປເທສຸ ສາວຕ຺ຖິ ນາມ ນຄຣໍ, ຕຕ຺ຖ ໂສ ຠຄວາ ເອຕຣຫິ ວິຫຣຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ໂສ ຫິ, ພາຫິຍ, ຠຄວາ ອຣຫາ ເຈວ ອຣຫຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ.

ພາຫິໂຍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ເທວຕາຍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ ຕໍ ຂຓໍເຍວ ສຸປ຺ປາຣກາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕິວາເສນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ, ສພ຺ພໍ ວີສໂຍຊນສຕິກໍ ມຄ຺ຄໍ ເອກຣຕ຺ຕິວາເສເນວ ອຄມາສິ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ປນ ເທວຕານຸຠາເວນ ຄໂຕ. ‘‘ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິເຍວ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ. ໂສ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາເສ ກາຍອາລສິຍວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາເສ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກຫໍ ເອຕຣຫິ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ສຸປ຺ປາຣກາ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກທາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ສາຍໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ທູຣໂຕສິ ອາຄໂຕ, ນິສີທ, ຕວ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂຖກໍ ວິສ຺ສມາຫິ, ອາຄຕກາເລ ສຕ຺ຖາຣໍ ທກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖຸ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍໍ ນ ຊານາມິ, ເອກຣຕ຺ເຕເນວມ຺ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນິສີທິຕ຺ວາ ວີສໂຍຊນສຕິກໍ ມຄ຺ຄໍ ອາຄໂຕ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາວ ວິສ຺ສມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຕຣມານຣູໂປ ສາວຕ຺ຖິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອໂນປມາຍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ໂຄຕໂມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອນຕສຣີໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍເມວ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ເທເສຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ, ເທເສຕຸ ສຸຄໂຕ ຘມ຺ມໍ, ຍໍ ມມສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວ, ພາຫິຍ, ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ຐມ຺ຫາ ປິຓ຺ຑາຍາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ພາຫິໂຍ, ຠນ຺ເຕ, ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ເຕນ ກພຬີກາຣາຫາໂຣ ນ ອລທ຺ຘປຸພ຺ໂພ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາ ມຍ຺ຫໍ ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍໍ ນ ຊານາມິ, ເທເສຕຸ ເມ ຘມ຺ມນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິເຍວ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ອິມສ຺ສ ມໍ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລສຣີຣໍ ປີຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏໍ ໂຫຕິ, ພລວປີຕິເວໂຄ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາປິ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ເອກຣຕ຺ເຕເນວ ວີສໂຍຊນສຕິກໍ ມຄ຺ຄໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ທຣໂຖປິສ຺ສ ພລວາ, ໂສປິ ຕາວ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕູ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕິຍໍ ຍາຈິໂຕ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐິໂຕວ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ພາຫິຍ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’’ຕິອາທິນາ (ອຸທາ. ໑໐) ນເຍນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕເຍວ ສພ຺ພາສເວ ເຂເປຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕາວເທວ ຈ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ, ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເຕ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ນ ປຣິປຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ ຫິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຣິເຍສາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

‘‘ໂສ ກິຣ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ອຕ຺ຕນາ ປຈ຺ຈເຍ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ສຍເມວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສາປິ ປຕ຺ເຕນ ວາ ຈີວເຣນ ວາ ສງ຺ຄຫໍ ນ ອກາສິ, ເຕນສ຺ສ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣໍ ນ ອຸປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ນ ອທາສິ. ຕມ຺ປິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຣິເຍສມານເມວ ເອກາ ຍກ຺ຂິນີ ເຘນຸຣູເປນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຣມ຺ຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ພາຫິຍສ຺ສ ສຣີຣໍ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ປຕິຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາຓາເປສິ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເອກສ຺ມິໍ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອິມໍ ສຣີຣໍ ນຄຣໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຌາເປຕ຺ວາ ຖູປໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕຖາ ກຣິໍສຸ, ກຕ຺ວາ ຈ ປນ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຕກິຈ຺ຈໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຠິສມ຺ປຣາຍໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎານໍ ຍທິທໍ ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໖) ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ‘ພາຫິໂຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’ຕິ ວເທຖ, ກທາ ໂສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ມມ ຘມ຺ມໍ ສຸຕກາເລ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ. ‘‘ກທາ ປນສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຘມ຺ໂມ ກຖິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ເຕນ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐຕ຺ວາ ກຖິຕຘມ຺ໂມ ກຖໍ ໂສ ຕາວຕ຺ຕເກນ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສີ’’ຕິ, ອຖ ເນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ຘມ຺ມໍ ‘ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ’ຕິ ມາ ປມາຓໍ ຄຓ຺ຫຖ. ອເນການິປິ ຫິ ຄາຖາສຫສ຺ສານິ ອນຕ຺ຖນິສ຺ສິຕານິ ນ ເສຍ຺ໂຍ, ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ປນ ເອກມ຺ປິ ຄາຖາປທໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໑.

‘‘ສຫສ຺ສມປິ ເຈ ຄາຖາ, ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາ;

ເອກໍ ຄາຖາປທໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ມຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ຄາຖາປທໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທໍ…ເປ… ຍຖາ ມຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໑) ເອວຣູປາ ເອກາ ຄາຖາປິ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ພາຫິຍທາຣຸຈີຣິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທຸຕິຍໍ.

໓. ກຸຓ຺ຑລເກສິຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ຄາຖາສຕໍ ຠາເສຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກຸຓ຺ຑລເກສິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຣາຊຄເຫ ກິຣ ເອກາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ ທສ຺ສນີຍາ ປາສາທິກາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ວເຍ ຐິຕາ ນາຣິໂຍ ປຸຣິສຊ຺ຌາສຍາ ໂຫນ຺ຕິ ປຸຣິສໂລລາ. ອຖ ນໍ ມາຕາປິຕໂຣ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ສິຣິຄພ຺ເຠ ນິວາສາເປສຸໍ. ເອກເມວສ຺ສາ ທາສິໍ ປຣິຈາຣິກໍ ອທໍສຸ. ອເຖກໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ໂຈຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈຕຸກ຺ເກ ຈຕຸກ຺ເກ ກສາຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ອາຆາຕນໍ ນຍິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ມຫາຊນສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປາສາທຕເລ ຐຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ອາຫາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ເອຕໍ ‘ໂຈໂຣ’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍມານໍ ປຸຣິສໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ຊີວິສ຺ສາມິ. ໂນ ເຈ ລຠິສ຺ສາມິ, ຊີວິຕໍ ເມ ນຕ຺ຖິ, ອິເຘວ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ອມ຺ຫາກໍ ຊາຕິຍາ ຈ ໂຄຕ຺ເຕນ ຈ ໂຠເຄນ ຈ ສທິສໍ ອຎ຺ຎໍ ສາມິກໍ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອິມໍ ອລຠມານາ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ມາຕາ ຘີຕຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ປິຕຸໂນ ອາໂຣເຈສິ. ໂສປິ ນໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ໂຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຣາຊປຸຣິສສ຺ສ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕໍ ປຸຣິສໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣຕ຺ວາ ‘‘ມາຣິໂຕ, ເທວ, ໂຈໂຣ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ເສຏ຺ຐິປິ ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ອທາສິ.

ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ສາມິກໍ ອາຣາເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ສພ຺ພາຠຣຓປຏິມຓ຺ຑິຕາ ສຍເມວ ຕສ຺ສ ຍາຄຸອາທີນິ ສໍວິທຫຕິ, ໂຈໂຣ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ມາເຣຕ຺ວາ ເອຕິສ຺ສາ ອາຠຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ສຸຣາເຄເຫ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຂາທິຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ໂສ ‘‘ອຕ຺ເຖໂກ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ, ອຖ ນໍ ສາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ, ສາມິ, ຣຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ເມ, ຠທ຺ເທຕິ, ກຈ຺ຈິ ປນ ເມ ມາຕາປິຕໂຣ ຕຸຍ຺ຫໍ ກຸທ຺ຘາ’’ຕິ? ‘‘ນ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ອຖ ‘‘ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠທ຺ເທ, ອຫໍ ຕໍ ທິວສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍມາໂນ ໂຈຣປປາເຕ ອຘິວຕ຺ຖາຍ ເທວຕາຍ ພລິກມ຺ມໍ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຊີວິຕໍ ລຠິໍ, ຕ຺ວມ຺ປິ ມຍາ ຕສ຺ສາ ເອວ ອານຸຠາເວນ ລທ຺ຘາ, ‘ຕໍ ເມ ເທວຕາຍ ພລິກມ຺ມໍ ຐປິຕ’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕມິ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ກຣິສ຺ສາມິ ພລິກມ຺ມໍ, ວເທຫິ, ເກນຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ‘‘ອປ຺ໂປທກມຘຸປາຍເສນ ຈ ລາຊປຎ຺ຈມກປຸປ຺ເຜຫິ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ສາມິ, ອຫໍ ປຏິຍາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາ ສພ຺ພໍ ພລິກມ຺ມໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ສາມິ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠທ຺ເທ, ຕວ ຎາຕເກ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫຄ຺ຆານິ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອລງ຺ກໂຣຫິ, ຫສນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕາ ສຸຂໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ.

ອຖ ນໍ ໂສ ປພ຺ພຕປາທໍ ຄຕກາເລ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິໂຕ ປຣໍ ອຸໂຠວ ຊນາ ຄມິສ຺ສາມ, ເສສຊນໍ ຍານເກນ ສທ຺ຘິໍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ພລິກມ຺ມຠາຊນໍ ສຍໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ. ໂຈໂຣ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຈຣປປາຕປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິ. ຕສ຺ສ ຫິ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ມນຸສ຺ສາ ອຠິຣຸຫນ຺ຕິ, ເອກໍ ປສ຺ສໍ ຉິນ຺ນປປາຕໍ. ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ຐິຕາ ເຕນ ປສ຺ເສນ ໂຈເຣ ປາເຕນ຺ຕິ. ເຕ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ຫຸຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຈຣປປາໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ‘‘ພລິກມ຺ມໍ ເຕ, ສາມິ, ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ປຸນ ຕາຍ ‘‘ກສ຺ມາ, ສາມິ, ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ພລິກມ຺ເມນຕ຺ໂຖ, ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ປນ ຕໍ ອາທາຍ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ຕໍ ມາເຣຕ຺ວາ ຕວ ອາຠຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ສາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ອຫຎ຺ຈ ອາຠຣຓານິ ຈ ຕວ ສນ຺ຕກາເນວ, ກສ຺ມາ ເອວໍ ວເທສີ’’ຕິ? ໂສ, ‘‘ມາ ເອວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຍມາໂນປິ ‘‘ມາເຣມິ ເອວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກິໍ ເຕ ມມ ມຣເຓນ? ອິມານິ ອາຠຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິຕໍ ເທຫິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມໍ ‘ມຕາ’ຕິ ຘາເຣຫິ, ທາສີ ວາ ເຕ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອິທໍ ສຸວຓ຺ຓເກຍູຣໍ, ມຸຕ຺ຕາ ເວຬຸຣິຍາ ພຫູ;

ສພ຺ພໍ ຫຣສ຺ສຸ ຠທ຺ທນ຺ເຕ, ມໍ ຈ ທາສີຕິ ສາວຍາ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣີ ໒.໓.໒໗);

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຈໂຣ ‘‘ເອວໍ ກເຕ ຕ຺ວໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສສິ, ມາເຣສ຺ສາມິເຍວ, ມາ ຕ຺ວໍ ພາຬ຺ຫໍ ປຣິເທວສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ມາ ພາຬ຺ຫໍ ປຣິເທເວສິ, ຂິປ຺ປໍ ພນ຺ຘາຫິ ຠຓ຺ຑິກໍ;

ນ ຕຸຍ຺ຫໍ ຊີວິຕໍ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ຄຓ຺ຫາມິ ຠຓ຺ຑກ’’ນ຺ຕິ. –

ສາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ຠາຣິຍໍ. ປຎ຺ຎາ ນາມ ນ ປຈິຕ຺ວາ ຂາທນຕ຺ຖາຍ ກຕາ, ອຖ ໂຂ ວິຈາຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕາ, ຊານິສ຺ສາມິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ຍທາ ຕ຺ວໍ ‘ໂຈໂຣ’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ນີຍສິ, ຕທາຫໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອາຈິກ຺ຂິໍ, ເຕ ສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເຄເຫ ກຣິໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຫໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຸປກາຣິກາ, ອຊ຺ຊ ເມ ສຸທິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠທ຺ເທ, ສຸທິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປພ຺ພຕນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອິທໍ ເຕ ປຈ຺ຉິມທສ຺ສນໍ, ອິທານິ ຕຸຍ຺ຫໍ ວາ ມມ ທສ຺ສນໍ, ມຍ຺ຫໍ ວາ ຕວ ທສ຺ສນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ປມຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຕນ຺ເຕ ຐິຕໍ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຂນ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກນ ປິຏ຺ຐິກຈ຺ຉາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປປາເຕ ຂິປິ. ໂສ ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິຫໂຕ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຫຸຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕິ. ໂຈຣປປາຕມຕ຺ຖເກ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ນ ຫິ ສພ຺ເພສຸ ຐາເນສຸ, ປຸຣິໂສ ໂຫຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ອິຕ຺ຖີປິ ປຓ຺ຑິຕາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຈກ຺ຂຓາ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣີ ໒.໓.໓໑);

ສາປິ ໂຈຣໍ ປປາເຕ ຂິປິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ເຄຫໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ‘ສາມິໂກ ເຕ ກຸຫິ’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຈາຫໍ ເອວໍ ປຸຏ຺ຐາ ‘ມາຣິໂຕ ເມ’ຕິ ວກ຺ຂາມິ, ‘ທຸພ຺ພິນີເຕ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອິທານິ ນໍ ມາເຣສີ’ຕິ ມໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕິ, ‘ອາຠຣຓຕ຺ຖາຍ ໂສ ມໍ ມາເຣຕຸກາໂມ ອໂຫສີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ສທ຺ທຫິສ຺ສນ຺ຕິ, ອລໍ ເມ ເຄເຫນາ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວາຠຣຓານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວິຈຣນ຺ຕີ ເອກໍ ປຣິພ຺ພາຊການໍ ອສ຺ສມໍ ປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ສາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ກິໍ ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠທ຺ເທ, ທສສຸ ວາ ກສິເຓສຸ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ, ວາທສຫສ຺ສໍ ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ‘‘ຌານໍ ຕາວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອຫໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ວາທສຫສ຺ສໍ ປນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເຕ ວາທສຫສ຺ສໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ເຕ ສິປ຺ປໍ, ອິທານິ ຕ຺ວໍ ຊມ຺ພຸທີປຕເລ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ໂອໂລເກຫີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠທ຺ເທ, ສເຈ ໂກຈິ ຄິຫິຠູໂຕ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ເສວ ປາທປຣິຈາຣິກາ ຠວາຫິ, ສເຈ ປພ຺ພຊິໂຕ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ.

ສາ ນາເມນ ຊມ຺ພຸປຣິພ຺ພາຊິກາ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ເຐ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ ວິຈຣຕິ. ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນາໂຫສິ. ‘‘ອິໂຕ ຊມ຺ພຸປຣິພ຺ພາຊິກາ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາວ ມນຸສ຺ສາ ປລາຍນ຺ຕິ. ສາ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ປວິສນ຺ຕີ ຄາມທ຺ວາເຣ ວາລຸກຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ມທ຺ທຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄາມໍ ປາວິສິ. ຕໍ ຐານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນາໂຫສິ. ສາປິ ມິລາຕາຍ ຊມ຺ພຸສາຂາຍ ອຎ຺ຎໍ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ວິຈຣນ຺ຕີ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ວາລຸກຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ປາວິສິ. ສມ຺ພຫຸລາ ຄາມທາຣກາ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຕທາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ນຄຣາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ເຕ ທາຣເກ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ທາຣກາ ເຖຣສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ‘‘ເຕນ ຫິ ທາຣກາ ອິມໍ ສາຂໍ ມທ຺ທຖາ’’ຕິ. ‘‘ຠາຍາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສ຺ສາມິ, ມທ຺ທຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ. ເຕ ເຖຣສ຺ສ ວຈເນນ ສຎ຺ຊາຕຸສ຺ສາຫາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ມທ຺ທນ຺ຕາ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ. ປຣິພ຺ພາຊິກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ມມ ປຎ຺ເຫນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ກສ຺ມາ ເມ ສາຂໍ ມທ຺ທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຍ຺ເຍນມ຺ຫາ ມທ຺ທາປິຕາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ເມ ສາຂາ ມທ຺ທາປິຕາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠຄິນີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຖາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ສາ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ, ສກລນຄຣໍ ສງ຺ຂຸຠິ. ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ກຖໍ ສຸຓິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນາຄຣາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ປຣິພ຺ພາຊິກາ ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຸຈ຺ຉາມິ ເຕ ປຎ຺ຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປຸຈ຺ຉ, ຠຄິນີ’’ຕິ. ສາ ວາທສຫສ຺ສໍ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ເຖໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ເອວ ເຕ ປຎ຺ຫາ, ອຎ຺ເຎປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ເອວ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຕຍາ ພຫູ ປຎ຺ຫາ ປຸຏ຺ຐາ, ມຍມ຺ປິ ເອກໍ ປຸຈ຺ຉາມ, ວິສ຺ສຊ຺ຊິສ຺ສສິ ໂນ’’ຕິ? ‘‘ຊານມານາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິສ຺ສາມິ ປຸຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ເອກໍ ນາມ ກິ’’ນ຺ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໔.໑) ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ‘‘ເອວໍ ນາເມສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຊານນ຺ຕີ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພຸທ຺ຘປຎ຺ໂຫ ນາມ, ຠຄິນີ’’ຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ຕໍ ເທຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ມາທິສາ ຠວິສ຺ສສິ, ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ສາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ກຸຓ຺ຑລເກສິຕ຺ເຖຣີ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍເນວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ກຸຓ຺ຑລເກສິຕ຺ເຖຣິຍາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຎ຺ຈ ພຫຸໍ ນຕ຺ຖິ, ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈຎ຺ຈສ຺ສາ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕໍ, ເອເກນ ກິຣ ໂຈເຣນ ສທ຺ຘິໍ ມຫາສງ຺ຄາມໍ ກຕ຺ວາ ຊິນິຕ຺ວາ ອາຄຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ເທສິຕຘມ຺ມໍ ‘ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ’ຕິ ປມາຓໍ ມາ ຄຓ຺ຫຖ, ອນຕ຺ຖກໍ ປທສຕມ຺ປິ ເສຍ຺ໂຍ ນ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມປທໍ ປນ ເອກມ຺ປິ ເສຍ຺ໂຍວ. ອວເສສໂຈເຣ ຊິນນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຊໂຍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກກິເລສໂຈເຣ ຊິນນ຺ຕສ຺ເສວ ປນ ຊໂຍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໐໒.

‘‘ໂຍ ຈ ຄາຖາສຕໍ ຠາເສ, ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາ;

ເອກໍ ຘມ຺ມປທໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ມຕິ.

໑໐໓.

‘‘ໂຍ ສຫສ຺ສໍ ສຫສ຺ເສນ, ສງ຺ຄາເມ ມານຸເສ ຊິເນ;

ເອກຎ຺ຈ ເຊຍ຺ຍມຕ຺ຕານໍ, ສ ເວ ສງ຺ຄາມຊຸຕ຺ຕໂມ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຄາຖາສຕນ຺ຕິ ໂຍ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕປຣິຈ຺ເຉທາ ພຫູປິ ຄາຖາ ຠາເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຕ຺ຖປທສໍຫິຕາຕິ ອາກາສວຓ຺ຓນາທິວເສນ ອນຕ຺ຖເກຫິ ປເທຫິ ສໍຫິຕາ. ຘມ຺ມປທນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສາຘກໍ ຂນ຺ຘາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຘມ຺ມປທານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ອນຠິຊ຺ຌາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຘມ຺ມປທໍ, ອພ຺ຍາປາໂທ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຘມ຺ມປທໍ, ສມ຺ມາສຕິ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຘມ຺ມປທໍ, ສມ຺ມາສມາຘິ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຘມ຺ມປທ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ຘມ຺ມປເທສຸ ເອກມ຺ປິ ຘມ຺ມປທໍ ເສຍ຺ໂຍ. ໂຍ ສຫສ຺ສໍ ສຫສ຺ເສນາຕິ ໂຍ ເອໂກ ສງ຺ຄາມໂຍໂຘ ສຫສ຺ເສນ ຄຸຓິຕໍ ສຫສ຺ສໍ ມານຸເສ ເອກສ຺ມິໍ ສງ຺ຄາເມ ຊິເນຍ຺ຍ, ທສມນຸສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ຊິນິຕ຺ວາ ຊຍໍ ອາຫເຣຍ຺ຍ, ອຍມ຺ປິ ສງ຺ຄາມຊິນຕໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ປວໂຣ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ເອກຎ຺ຈ ເຊຍ຺ຍມຕ຺ຕານນ຺ຕິ ໂຍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ໂລຠາທິກິເລສຊເຍນ ອຕ຺ຕານໍ ຊິເນຍ຺ຍ. ສ ເວ ສງ຺ຄາມຊຸຕ຺ຕໂມຕິ ໂສ ສງ຺ຄາມຊິນານໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ປວໂຣ ສງ຺ຄາມສີສໂຍໂຘຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ກຸຓ຺ຑລເກສິຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ ຕຕິຍໍ.

໔. ອນຕ຺ຖປຸຈ຺ຉກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ອຕ຺ຕາ ຫເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນຕ຺ຖປຸຈ຺ຉກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖເມວ ຊານາຕິ, ອຸທາຫຸ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຖເມວ ຊານາຖ ມຎ຺ເຎ, ໂນ ອນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖຎ຺ຈາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຊານາມິ ອນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເມ ອນຕ຺ຖໍ ກເຖຖາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອຸສ຺ສູຣເສຍ຺ຍໍ ອາລສ຺ຍໍ, ຈຓ຺ຑິກ຺ກໍ ທີຆໂສຓ຺ຑິຍໍ;

ເອກສ຺ສທ຺ຘານຄມນໍ ປຣທາຣູປເສວນໍ;

ເອຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເສວສ຺ສຸ, ອນຕ຺ຖໍ ເຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສາຘຸກາຣມທາສິ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຄຓາຈຣິຍ, ຄຓເຊຏ຺ຐກ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊານາຖ ອນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຕ຺ຖານຕ຺ຖຊານນໂກ ນາມ ມຍາ ສທິໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເກນ ກມ຺ເມນ ຊີວສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຊູຕກມ຺ເມນ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ຊໂຍ ໂຫຕິ ປຣາຊໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຊໂຍປິ ໂຫຕິ ປຣາຊໂຍປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ເອສ, ປຣໍ ຊິນນ຺ຕສ຺ສ ຊໂຍ ນາມ ນ ເສຍ຺ໂຍ. ໂຍ ປນ ກິເລສຊເຍນ ອຕ຺ຕານໍ ຊິນາຕິ, ຕສ຺ສ ຊໂຍ ເສຍ຺ໂຍ. ນ ຫິ ຕໍ ຊຍໍ ໂກຈິ ອປຊຍໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

໑໐໔.

‘‘ອຕ຺ຕາ ຫເວ ຊິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍາ ຈາຍໍ ອິຕຣາ ປຊາ;

ອຕ຺ຕທນ຺ຕສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ສຎ຺ຎຕຈາຣິໂນ.

໑໐໕.

‘‘ເນວ ເທໂວ ນ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ, ນ ມາໂຣ ສຫ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ;

ຊິຕໍ ອປຊິຕໍ ກຍິຣາ, ຕຖາຣູປສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຫເວຕິ ນິປາໂຕ. ຊິຕນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ, ອຕ຺ຕໂນ ກິເລສຊເຍນ ອຕ຺ຕາ ຊິໂຕ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາ ຈາຍໍ ອິຕຣາ ປຊາຕິ ຍາ ປນາຍໍ ອວເສສາ ປຊາ ຊູເຕນ ວາ ຘນຫຣເຓນ ວາ ສງ຺ຄາເມນ ວາ ພລາຠິຠເວນ ວາ ຊິຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໍ ຊິນນ຺ເຕນ ຍໍ ຊິຕໍ, ນ ຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປນ ຕເທວ ຊິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ອິທໍ ນ ເສຍ຺ໂຍຕິ? ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕທນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ຕຖາຣູປສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ຫິ ຍ຺ວາຍໍ ນິກ຺ກິເລສຕາຍ ອຕ຺ຕທນ຺ໂຕ ໂປໂສ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕທນ຺ຕສ຺ສ ກາຍາທີຫິ ນິຈ຺ຈໍ ສຎ຺ຎຕຈາຣິໂນ ເອວຣູປສ຺ສ ອິເມຫິ ກາຍສຎ຺ຎມາທີຫິ ສຎ຺ຎຕສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນ ເທໂວ ວາ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ມາໂຣ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສຫ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຫມສ຺ສ ຊິຕໍ ອປຊິຕໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ປຫີເນ ກິເລເສ ປຸນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຆເຏນ຺ໂຕປິ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ຍຖາ ຘນາທີຫິ ປຣາຊິໂຕ ປກ຺ຂນ຺ຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອິຕເຣນ ຊິຕໍ ປຸນ ຊິນນ຺ໂຕ ອປຊິຕໍ ກເຣຍ຺ຍ, ‘‘ເອວໍ ອປຊິຕໍ ກາຕຸໍ ເນວ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອນຕ຺ຖປຸຈ຺ຉກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໕. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸລພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ມາເສ ມາເສຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸລພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ເຖໂຣ ກິຣ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິຎ຺ຈິເທວ ກຸສລໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ມາເສ ມາເສ ສຫສ຺ສປຣິຈ຺ຈາເຄນ ທານໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ສ ເທສີ’’ຕິ? ‘‘ນິຄຓ຺ຐານໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ເອວມາຫາ’’ຕິ? ‘‘ອາຈຣິເຍຫິ ເມ ກຖິຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂນ ຕ຺ວໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ຊານາສິ, ນາປິ ເຕ ອາຈຣິຍາ, ສຕ຺ຖາວ ເອໂກ ຊານາຕິ, ເອຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ເຕ ມຄ຺ຄໍ ກຖາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອວມາຫາ’’ຕິ, ‘‘ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສາຘຸ ວຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ກເຖຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຍາ ເອວໍ ທທມາເນນ ວສ຺ສສຕໍ ທິນ຺ນທານໂຕປິ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ມມ ສາວກສ຺ສ ໂອໂລກນໍ ວາ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕທານໍ ວາ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໖.

‘‘ມາເສ ມາເສ ສຫສ຺ເສນ, ໂຍ ຍເຊຖ ສຕໍ ສມໍ;

ເອກຎ຺ຈ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ປູຊເຍ;

ສາເຍວ ປູຊນາ ເສຍ຺ໂຍ, ຍຎ຺ເຈ ວສ຺ສສຕໍ ຫຸຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຫສ຺ເສນາຫິ ສຫສ຺ສປຣິຈ຺ຈາເຄນ. ໂຍ ຍເຊຖ ສຕໍ ສມນ຺ຕິ ໂຍ ວສ຺ສສຕໍ ມາເສ ມາເສ ສຫສ຺ສໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ທານໍ ທເທຍ຺ຍ, ເອກຎ຺ຈ ຠາວິຕຕ຺ຕານນ຺ຕິ ໂຍ ປນ ເອກໍ ສີລາທິຄຸຓວິເສເສນ ວຑ຺ຒິຕອຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ໂສຕາປນ຺ນໍ, ອຸປຣິມໂກຏິຍາ ຂີຓາສວໍ ຆຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາທານວເສນ ວາ ຍາປນມຕ຺ຕອາຫາຣທານວເສນ ວາ ຖູລສາຏກທານມຕ຺ເຕນ ວາ ປູເຊຍ຺ຍ. ຍໍ ອິຕເຣນ ວສ຺ສສຕໍ ຫຸຕໍ. ຕໂຕ ສາເຍວ ປູຊນາ ເສຍ຺ໂຍ. ເສຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸລພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມໍ.

໖. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ຍວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊນ຺ຕູຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕມ຺ປິ ຫິ ເຖໂຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກຸສລໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ມາເສ ມາເສ ເອກໍ ເອກໍ ປສຸໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ເອວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມຄ຺ໂຄ ກິເຣໂສ’’ຕິ. ‘‘ເກເນວໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາຈຣິເຍຫິ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເນວ ຕ຺ວໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ຊານາສິ, ນາປິ ເຕ ອາຈຣິຍາ, ເອຫິ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ກິຣາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ເອວໍ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຕວ ອຄ຺ຄິປາຣິຈຣິຍາ ມມ ສາວກສ຺ສ ຕງ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ປູຊມ຺ປິ ນ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໗.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊນ຺ຕຸ, ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈເຣ ວເນ;

ເອກຎ຺ຈ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ປູຊເຍ;

ສາເຍວ ປູຊນາ ເສຍ຺ໂຍ, ຍຎ຺ເຈ ວສ຺ສສຕໍ ຫຸຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຊນ຺ຕູຕິ ສຕ຺ຕາຘິວຈນເມຕໍ. ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈເຣ ວເນຕິ ນິປ຺ປປຎ຺ຈຠາວປຕ຺ຖນາຍ ວນໍ ປວິສິຕ຺ວາປິ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈເຣຍ຺ຍ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ຍວຕ຺ຖຸ ຉຏ຺ຐໍ.

໗. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຫາຍກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຍິຏ຺ຐໍ ວາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຫາຍກພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕມ຺ປິ ຫິ ເຖໂຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິຎ຺ຈິ ກຸສລໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ຍິຏ຺ຐຍາຄໍ ຍຊາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕທາ ກິຣ ຕໍ ຍາຄໍ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຍຊ’’ນ຺ຕິ. ອິໂຕ ປຣໍ ເຖໂຣ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອວໍ ກິຣາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຍາ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ຍິຏ຺ຐຍາຄໍ ຍຊນ຺ເຕນ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ມມ ສາວການໍ ວນ຺ທນ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນກຸສລເຈຕນາຍ ຈຕຸຠາຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໘.

‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຍິຏ຺ຐໍ ວ ຫຸຕໍ ວ ໂລເກ,

ສໍວຈ຺ຉຣໍ ຍເຊຖ ປຸຎ຺ຎເປກ຺ໂຂ;

ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ນ ຈຕຸຠາຄເມຕິ,

ອຠິວາທນາ ອຸຊ຺ຊຸຄເຕສຸ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານວຈນເມຕໍ. ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມງ຺ຄລກິຣິຍາທິວເສສຸ ທິນ຺ນທານໍ. ຫຸຕນ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ປາຫຸນທານຎ຺ເຈວ, ກມ຺ມຎ຺ຈ ຜລຎ຺ຈ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ກຕທານຎ຺ຈ. ສໍວຈ຺ຉຣໍ ຍເຊຖາຕິ ເອກສໍວຈ຺ຉຣໍ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ທານໍ ສກລຈກ຺ກວາເຬປິ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ທເທຍ຺ຍ. ປຸຎ຺ຎເປກ຺ໂຂຕິ ປຸຎ຺ຎໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ອຸຊ຺ຊຸຄເຕສູຕິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ໂສຕາປນ຺ເນສຸ ອຸປຣິມໂກຏິຍາ ຂີຓາສເວສຸ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ເອວຣູເປສຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ສຣີຣໍ ໂອນມິຕ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ກຸສລເຈຕນາຍ ຍໍ ຜລໍ, ຕໂຕ ຈຕຸຠາຄມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ທານໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຊຸຄເຕສຸ ອຠິວາທນເມວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ.

ເທສນາວສາເນ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຫາຍກພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຕມໍ.

໘. ອາຍຸວຑ຺ຒນກຸມາຣວຕ຺ຖຸ

ອຠິວາທນສີລິສ຺ສາຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ທີຆລງ຺ຆິກໍ ນິສ຺ສາຍ ອຣຎ຺ຎກຸຏິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທີຆາຍຸກຸມາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ທີຆລງ຺ຆິກນຄຣວາສິໂນ ກິຣ ທ຺ເວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພາຫິຣກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານິ ຕປຈຣຓໍ ກຣິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ‘‘ປເວຓິ ເມ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ວິພ຺ຠມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ຕປໍ ປເຣສໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ໂຄສເຕນ ເຈວ ກຫາປຓສເຕນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຠຣິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐເປສິ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ອິຕໂຣ ປນສ຺ສ ສຫາຍໂກ ປວາສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນເທວ ຕໍ ນຄຣໍ ປຈ຺ຈາຄມິ. ໂສ ຕສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ອາທາຍ ສຫາຍກສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອຄມາສິ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ມາຕຸ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ສຍໍ ຕາວ ວນ຺ທິ, ມາຕາປິ ປຸຕ຺ຕໍ ປິຕຸ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ໂສ ‘‘ທີຆາຍຸກາ ໂຫຖາ’’ຕິ ອາຫ, ປຸຕ຺ເຕ ປນ ວນ຺ທາປິເຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ວນ຺ທິເຕ ‘ທີຆາຍຸກາ ໂຫຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ວນ຺ທນກາເລ ກິຎ຺ຈິ ນ ວເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິມສ຺ເສໂກ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອຕ຺ຖິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ‘‘ກິຕ຺ຕກໍ ຊີວິສ຺ສຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ‘‘ປຏິພາຫນກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ນາຫໍ ປຏິພາຫນກາຣຓໍ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ປນ ຊາເນຍ຺ຍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຊາເນຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕປປຣິຫານິໂຕ ຠາຍາມີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ເຕ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຕ຺ຖິ, ຕປປຣິຫານິໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ.

ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍໍ ຕາວ ວນ຺ທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ທີຆາຍຸໂກ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫ, ປຊາປຕິຍາ ວນ຺ທນກາເລປິ ຕສ຺ສາ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວນ຺ທາປນກາເລ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ໂສ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ, ສຕ຺ຖາປິ ຕເຖວ ພ຺ຍາກາສິ. ໂສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ອຕ຺ຕໂນ ມນ຺ຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສໍສນ຺ເທສິ, ປຏິພາຫນູປາຍໍ ປນ ນ ຊານາຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ປຏິພາຫນູປາໂຍ’’ຕິ? ‘‘ຠເວຍ຺ຍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫທ຺ວາເຣ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ປີຐິກໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ວາ ໂສຬສ ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເຕສຸ ມມ ສາວເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາສິ, ເອວມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ມຍາ ມຓ຺ຑປາທີນິ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ສາວເກ ກຖໍ ລຈ຺ຉາມີ’’ຕິ? ‘‘ຕຍາ ເອຕ຺ຕເກ ກເຕ ອຫໍ ມມ ສາວເກ ປຫິຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫທ຺ວາເຣ ສພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ ປຫິຓິ, ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິໍສຸ, ທາຣກມ຺ປິ ປີຐິກາຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປສຸໍ, ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຕຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓິໍສຸ, ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສາຍໍ ສຕ຺ຖາ ອາຄຈ຺ຉິ. ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ສພ຺ພຈກ຺ກວາຬເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ເອໂກ ປນ ອວຣຸທ຺ຘໂກ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ທ຺ວາທສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ເວສ຺ສວຓໍ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ວຣໍ ລຠນ຺ໂຕ ‘‘ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອິມໍ ທາຣກໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ລຠິ. ຕສ຺ມາ ໂສປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ.

ສຕ຺ຖຣິ ປນ ຕຕ຺ຖ ຄເຕ ມເຫສກ຺ຂາສຸ ເທວຕາສຸ ສນ຺ນິປຕິຕາສຸ ອປ຺ເປສກ຺ຂາ ເທວຕາ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ອລຠມານາ ທ຺ວາທສ ໂຍຊນານິ ປຏິກ຺ກມິໍສຸ. ອວຣຸທ຺ຘໂກປິ ຕເຖວ ປຏິກ຺ກມິ, ສຕ຺ຖາປິ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ປຣິຕ຺ຕມກາສິ. ສຕ຺ຕາເຫ ວີຕິວຕ຺ເຕ ອວຣຸທ຺ຘໂກ ທາຣກໍ ນ ລຠິ. ອຏ຺ຐເມ ປນ ທິວເສ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄຕມຕ຺ເຕ ທາຣກໍ ອາເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ທີຆາຍຸໂກ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກີວຈິຣໍ ປນ, ໂຠ ໂຄຕມ, ທາຣໂກ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ວີສວສ຺ສສຕໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ‘‘ອາຍຸວຑ຺ຒນກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ວຸທ຺ຘິມນ຺ວາຍ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາສກສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ວິຈຣິ. ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ອາຍຸວຑ຺ຒນກຸມາເຣນ ກິຣ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຣິຕພ຺ພໍ ອຠວິສ຺ສ, ໂສ ອິທານິ ວີສວສ຺ສສຕຏ຺ຐາຍີ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາສກສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ວິຈຣຕິ, ອຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາຍຸວຑ຺ຒນກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ນ ເກວລໍ ອາຍຸວຑ຺ຒນເມວ, ອິເມ ປນ ສຕ຺ຕາ ຄຸຓວນ຺ເຕ ວນ຺ທນ຺ຕາ ອຠິວາເທນ຺ຕາ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ປຣິສ຺ສຍໂຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຍາວຕາຍຸກເມວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໙.

‘‘ອຠິວາທນສີລິສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ວຸຑ຺ຒາປຈາຍິໂນ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອາຍຸ ວຓ຺ໂຓ ສຸຂໍ ພລ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຠິວາທນສີລິສ຺ສາຕິ ວນ຺ທນສີລິສ຺ສ, ອຠິຓ຺ຫໍ ວນ຺ທນກິຈ຺ຈປສຸຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຑ຺ຒາປຈາຍິໂນຕິ ຄິຫິສ຺ສ ວາ ຕທຫຸປພ຺ພຊິເຕ ທຫຣສາມເຓເຣປິ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ວາ ວຸຑ຺ຒຕເຣ ຄຸຓວຸຑ຺ເຒ ອປຈາຍມານສ຺ສ, ອຠິວາທເນນ ວາ ນິຈ຺ຈໍ ປູເຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອາຍຸມ຺ຫິ ວຑ຺ຒມາເນ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕໍ ວຑ຺ຒຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ອິຕເຣປິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິເຍວ. ເຍນ ຫິ ປຎ຺ຎາສວສ຺ສອາຍຸສໍວຕ຺ຕນິກໍ ກຸສລໍ ກຕໍ, ປຎ຺ຈວີສຕິວສ຺ສກາເລ ຈສ຺ສ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂສ ອຠິວາທນສີລຕາຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ໂສ ຍາວຕາຍຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວຓ຺ຓາທໂຍປິສ຺ສ ອາຍຸນາວ ສທ຺ຘິໍ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປວຕ຺ຕສ຺ສາຍຸໂນ ວຑ຺ຒນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ເທສນາວສາເນ ອາຍຸວຑ຺ຒນກຸມາໂຣ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາສກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ອາຍຸວຑ຺ຒນກຸມາຣວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຐມໍ.

໙. ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕ ອຸປສມ຺ປທາຍ ປຎ຺ຈວສ຺ສາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ວິປສ຺ສນາຘຸຣນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຘຸຣານີຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ຄນ຺ຖຘຸເຣ ອຸສ຺ສາຫໍ ອກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຘຸຣໍ ປູເຣຕຸກາມາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ອຣຎ຺ຎາຍຕນໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກຕຣໍ ຐານໍ ຄມິສ຺ສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ເອກໍ ວິຆາສາທໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕຎ຺ຈ ປນ ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓເຣ ຄເຕ ວູປສມິສ຺ສຕິ, ອຖ ເນສໍ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ປາຣິປູຣິໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ.

ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓໂຣ ນາມ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາມເຓໂຣ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ ຊາຕິຍາ. ຕສ຺ສ ກິຣ ມາຕາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຑ຺ຒກຸລສ຺ສ ຘີຕາ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ເອເກນ ພ຺ຍາຘິນາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ກາລມກາສິ. ຕສ຺ສາ ຌາປິຍມານາຍ ຐເປຕ຺ວາ ຄພ຺ຠມໍສໍ ເສສໍ ຌາຍິ. ອຖສ຺ສາ ຄພ຺ຠມໍສໍ ຈິຕກໂຕ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ສູເລຫິ ວິຊ຺ຌິໍສຸ. ສູລໂກຏິ ທາຣກສ຺ສ ອກ຺ຂິໂກຏິໍ ປຫຣິ. ເອວໍ ຄພ຺ຠມໍສໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣຣາສິມ຺ຫິ ຂິປິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາເຣເຫວ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຄພ຺ຠມໍສໍ ຌາຍິ, ອງ຺ຄາຣມຕ຺ຖເກ ປນ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິໂສ ທາຣໂກ ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິປນ຺ໂນ ວິຍ ອໂຫສິ. ປຈ຺ຉິມຠວິກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສິເນຣຸນາ ໂອຕ຺ຖຣິຍມານສ຺ສປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຸນທິວເສ ‘‘ຈິຕກໍ ນິພ຺ພາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄຕາ ຕຖານິປນ຺ນໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາຕາ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ເອຕ຺ຕເກສຸ ທາຣູສຸ ຂີຍມາເນສຸ ສກລສຣີເຣ ຌາປິຍມາເນ ທາຣໂກ ນ ຌາຍິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທາຣກໍ ອາທາຍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເນມິຕ຺ຕເກ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເນມິຕ຺ຕກາ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ທາຣໂກ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ຎາຕກາ ທຸຄ຺ຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ? ສເຈ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ສມຓສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ວິຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕສ຺ສ ສງ຺ກຸນາ ອກ຺ຂິໂກຏິຍາ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ສໍກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ສໍກິຈ຺ໂຈຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ອຖ ນໍ ຎາຕກາ ‘‘ໂຫຕຸ, ວຑ຺ຒິຕກາເລ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂປສິໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ‘‘ຕວ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສນກາເລ ມາຕາ ເຕ ກາລມກາສິ, ຕສ຺ສາ ສຣີເຣ ຌາປິຍມາເນປິ ຕ຺ວໍ ນ ຌາຍີ’’ຕິ ກຸມາຣການໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ກິຣ ເອວຣູປາ ຠຍາ ມຸຕ຺ໂຕ, ກິໍ ເມ ຆຣາວາເສນ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຎາຕການໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອທໍສຸ. ເຖໂຣ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຍໍ ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓໂຣ ນາມ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ຄເຕ ຕໍ ຠຍໍ ວູປສມິສ຺ສຕິ, ອຖ ເນສໍ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ປາຣິປູຣິໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຍໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ, ອຖ ໂນ ສຕ຺ຖາ ເອວມາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ເຕນມ຺ຫາ ອິຘາຄຕາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ອິເມ ເອກໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ອິຘ ປຫິຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕມຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂວ, ອາວຸໂສ, ສາມເຓໂຣ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ນຕ຺ຖິ, ອິມໍ ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ອາວຸໂສ, ສາມເຓຣໍ ນິສ຺ສາຍ ໂນ ປລິໂພໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິໍ ອຣຎ຺ເຎ ວສນ຺ຕານໍ ສາມເຓເຣນາ’’ຕິ? ‘‘ນາວຸໂສ, ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປລິໂພໂຘ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ອິມສ຺ສ ປລິໂພໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕຸມ຺ເຫ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓນ຺ໂຕ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ສາມເຓຣສ຺ສ ປຫິຓນໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ປຫິຓິ, ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ສາມເຓເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຕິໍສ ຊນາ ເຖຣໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ວິຫາຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ວີສໂຍຊນສຕມຕ຺ຖເກ ເອກໍ ສຫສ຺ສກຸລໍ ຄາມໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ມນຸສ຺ສາ ເຕ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐານໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ເຍສຸ ອິມໍ ຐານໍ ນິສ຺ສາຍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ວສນ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສີລໍ ສມາທາຍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ເຖຣາ ອຘິວາເສສຸໍ. ອຖ ເນສໍ ມນຸສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານຈງ຺ກມນປຓ຺ຓສາລາໂຍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍໍ, ສ຺ເວ ມຍ’’ນ຺ຕິ ອຸສ຺ສາຫປ຺ປຕ຺ຕາ ອຸປຏ຺ຐານມກໍສຸ. ເຖຣາ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ກຣິໍສຸ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອມ຺ເຫຫິ ຘຣມານກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄຫິຕໍ, ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຏິປຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ ພຸທ຺ເຘ ອາຣາເຘຕຸໍ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອປາຍທ຺ວາຣານິ ວິວຏາເນວ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາໂຕ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລໍ, ສາຍໍ ເຖຣູປຏ຺ຐານເວລຎ຺ຈ ເສສກາເລ ທ຺ເວ ເອກຏ຺ຐາເນ ນ ຠວິສ຺ສາມ, ຍສ຺ສ ອຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເຕນ ຆຓ຺ຑິຍາ ປຫຏາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສາມ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ວາ ທິວສຠາເຄ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນຸຍຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ.

ເຕສຸ ເອວໍ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ເຕສຸ ເອໂກ ທຸຄ຺ຄຕປຸຣິໂສ ຘີຕຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອປຣໍ ຘີຕຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕຸກາໂມ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ເຖຣາປິ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກິສ຺ສາ ນທິຍາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ວາລຸກປຸລິເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຣິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂສ ປຸຣິໂສ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ເຖຣາ ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຖຣາ ຕສ຺ມິໍ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ, ‘‘ອຸປາສກ, ອຕິວິຍ ຉາໂຕສິ, ຄຈ຺ຉ, ປຓ຺ຓໍ ອາຫຣ, ເອກເມກໍ ເຕ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ປຓ຺ເຓ ອາຫເຏ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ຠຸຎ຺ຊນນິຍາເມເນວ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ສນ຺ນຫິຕ຺ວາ ເອກເມກໍ ປິຓ຺ຑໍ ອທໍສຸ. ເອຕເທວ ກິຣ ວຕ຺ຕໍ, ຍໍ ໂຠຊນກາເລ ອາຄຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ທທມາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຄ຺ຄຠຕ຺ຕໍ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຠຸຎ຺ຊນນິຍາເມເນວ ໂຖກໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ເຕປິ ຕຖາ ອທໍສຸ. ໂສ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ເຖເຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍາ, ເກນຈິ ນິມນ຺ຕິຕາ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອຸປາສກ, ນິມນ຺ຕນໍ, ມນຸສ຺ສາ ເທວສິກໍ ເອວຣູປເມວ ອາຫາຣໍ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ເອວຣູປໍ ອາຫາຣໍ ລທ຺ຘຸໍ ນ ສກ຺ໂກມ, ກິໍ ເມ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄເຕນ, ອິເມສໍ ສນ຺ຕິເກເຍວ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ເນ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຍ຺ຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕຸໍ ອິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ອຸປາສກາ’’ຕິ. ໂສ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອຕິວິຍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ທ຺ເວມາສຈ຺ຈເຍນ ຘີຕຣໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ, ອຍ຺ເຍ, ອາປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ນ ມໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕສໍ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ນິກ຺ຂມິ. ເອຕ຺ຕກເມວ ກິຣສ຺ສ ໂອຬາຣິກໍ ຂລິຕໍ ອໂຫສິ, ຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ຕສ຺ສ ປນ ຄມນມຄ຺ເຄ ເອກາ ອຏວີ ອຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈສຕານໍ ໂຈຣານໍ ‘‘ໂຍ ອິມໍ ອຏວິໍ ປວິສຕິ, ຕໍ ມາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມໍສໂລຫິເຕນ ຕຸຍ຺ຫໍ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເທວຕາຍ ອາຍາຈນໍ ກຕ຺ວາ ວສນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ຣຸກ຺ຂໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ໂຈຣານໍ ສຎ຺ຎມທາສິ. ເຕ ຕສ຺ສ ອຏວິມຊ຺ຌໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄາຬ຺ຫພນ຺ຘນໍ ກຕ຺ວາ ອຣຓິສຫິເຕນ ອຄ຺ຄິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທາຣູນິ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສູລານິ ຕຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ຕໍ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ເນວ ສູກຣາ, ນ ມິຄາທໂຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິໍ ກາຣຓາ ອິທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຕໍ ມາເຣຕ຺ວາ ຕວ ມໍສໂລຫິເຕນ ເທວຕາຍ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕໍ ອຸປກາຣໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕເມວ ຣກ຺ຂມາໂນ ເອວມາຫ – ‘‘ສາມິ, ອຫໍ ວິຆາສາໂທ, ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິໂຕ, ວິຆາສາໂທ ນາມ ກາຬກຓ຺ຓິໂກ, ອຍ຺ຍາ ປນ ຍໂຕ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕາປິ ຂຕ຺ຕິຍາວ, ອສຸກສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອກຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ເຕ ມາເຣຕ຺ວາ ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣຖ, ອຕິວິຍ ໂວ ເທວຕາ ຕຸສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຈຣາ ‘‘ຠທ຺ທກໍ ເອສ ວເທຕິ, ກິໍ ອິມິນາ ກາຬກຓ຺ຓິນາ, ຂຕ຺ຕິເຍ ມາເຣຕ຺ວາ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ເນສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຫີ’’ຕິ ຕເມວ ມຄ຺ຄເທສກໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂູ ອທິສ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ນໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ທ຺ເວ ມາເສ ວສິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ໂຕ ເອວມາຫ – ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ທິວາຏ຺ຐານຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນສຸ ນິສິນ຺ນາ, ເອຕໍ ຆຓ຺ຑິໍ ປຫຣຖ, ຆຓ຺ຑິສທ຺ເທນ ສນ຺ນິປຕິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ຆຓ຺ຑິໍ ປຫຣິ.

ຠິກ຺ຂູ ຆຓ຺ຑິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອກາເລ ຆຓ຺ຑິ ປຫຏາ, ກສ຺ສຈິ ອຜາສຸກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ປາສາຓຜລເກສຸ ນິສີທິໍສຸ. ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ໂຈເຣ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຸປາສກາ ເກນາຍໍ ຆຓ຺ຑິ ປຫຏາ’’ຕິ? ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ອາຫ – ‘‘ມຍາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອຏວິເທວຕາຍ ອາຍາຈິຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສາ ພລິກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຠາຕິການໍ ອຸປ຺ປນ຺ນກິຈ຺ຈໍ ນາມ ເຊຏ຺ຐຠາຕິເກນ ນິຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອິເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ມາ ສພ຺ເພສໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕຸ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ອນຸເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຊຏ຺ຐຠາຕຸ ກິຈ຺ຈໍ ນາມ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ຠາໂຣ, ອຫໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາ’’ຕິ. ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ‘‘ອຫເມວ ອຫເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຕິໍສປິ ຊນາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເອວໍ ເຕ ເນວ ເອກິສ຺ສາ ມາຕຸຍາ ປຸຕ຺ຕາ, ນ ເອກສ຺ສ ປິຕຸໂນ, ນາປິ ວີຕຣາຄາ, ອຖ ຈ ປນ ອວເສສານໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິປາຏິຍາ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກປິ ‘‘ຕ຺ວໍ ຍາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນາໂຫສິ.

ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓໂຣ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ຕິຏ຺ຐຖ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ມຍໍ ສພ຺ເພ ເອກໂຕ ມາຣິຍມານາປິ ຕໍ ເອກກໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘‘ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາມເຓໂຣ, ສເຈ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມ, ສາມເຓຣໍ ເມ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຈຣານໍ ນິຍ຺ຍາທິໍສູ’ຕິ ເຖໂຣ ໂນ ຄຣຫິສ຺ສຕິ, ຕໍ ນິນ຺ທໍ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ, ເຕນ ຕໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຕຸມ຺ເຫ ມມ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓນ຺ໂຕປິ, ມມ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຫິຓນ຺ໂຕປິ ອິທເມວ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ປຫິຓິ, ຕິຏ຺ຐຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອຫເມວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສ ຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ເມ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຂມຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ຕທາ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຫາສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ອກ຺ຂີນິ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ຓານິ ຫທຍມໍສໍ ປເວຘິ. ມຫາເຖໂຣ ໂຈເຣ ອາຫ – ‘‘ອຸປາສກາ ອຍໍ ທຫຣໂກ ຕຸມ຺ເຫ ອຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ເຕ, ສູລານິ ຕຈ຺ຉນ຺ເຕ, ປຓ຺ຓານິ ອຕ຺ຖຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ຠາຍິສ຺ສຕິ, ອິມໍ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ຕານິ ກິຈ຺ຈານິ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ໂຈຣາ ສາມເຓຣໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຣິໍສຸ.

ກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ອສິໍ ອພ຺ພາຫິຕ຺ວາ ສາມເຓຣໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ສາມເຓໂຣ ນິສີທມາໂນ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ນິສີທິ. ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ອສິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ຂນ຺ເຘ ປາເຕສິ, ອສິ ນມິຕ຺ວາ ຘາຣາຍ ຘາຣໍ ປຫຣິ, ໂສ ‘‘ນ ສມ຺ມາ ປຫຣິ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ປຸນ ຕໍ ອຸຊຸກໍ ກຕ຺ວາ ປຫຣິ. ອສິ ຕາລປຓ຺ຓໍ ວິຍ ເວຐຍມາໂນ ຖຣຸມູລໍ ອຄມາສິ. ສາມເຓຣຎ຺ຫິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສິເນຣຸນາ ອວຕ຺ຖຣນ຺ໂຕປິ ມາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປເຄວ ອສິນາ. ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຸພ຺ເພ ເມ ອສິ ສິລາຖມ຺ຠໍ ວາ ຂທິຣຂາຓຸໍ ວາ ກຬີຣໍ ວິຍ ຉິນ຺ທຕິ, ອິທານິ ເອກວາຣໍ ນມິ, ເອກວາຣໍ ຕາລປຕ຺ຕເວຐໂກ ວິຍ ຊາໂຕ. ອຍໍ ນາມ ອສິ ອເຈຕນາ ຫຸຕ຺ວາປິ ອິມສ຺ສ ຄຸຓໍ ຊານາຕິ, ອຫໍ ສເຈຕໂນປິ ນ ຊານາມີ’’ຕິ. ໂສ ອສິໍ ຠູມິຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ຘນກາຣຓາ ອຏວິໍ ປວິຏ຺ຐາມ຺ຫາ, ອມ຺ເຫ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາປິ ມນຸສ຺ສາ ປເວຘນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ກຖາ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຕວ ປນ ສນ຺ຕາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ອຸກ຺ກາມຸເຂ ສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ສຸປຸປ຺ຜິຕກຓິກາຣໍ ວິຍ ຈ ເຕ ມຸຂໍ ວິໂຣຈຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຕສ຺ສ ເຕ ນຕ຺ຖິ ຠີຕຕ຺ຕໍ, ຠິຍ຺ໂຍ ວຓ຺ໂຓ ປສີທຕິ;

ກສ຺ມາ ນ ປຣິເທເວສິ, ເອວຣູເປ ມຫພ຺ຠເຍ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໗໐໖);

ສາມເຓໂຣ ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ‘‘ອາວຸໂສ ຄາມຓິ, ຂີຓາສວສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນາມ ສີເສ ຐປິຕຠາໂຣ ວິຍ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຠິຊ຺ຊນ຺ເຕ ວາ ນສ຺ສນ຺ເຕ ວາ ຕຸສ຺ສເຕວ, ນ ຠາຍຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ນຕ຺ຖິ ເຈຕສິກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນເປກ຺ຂສ຺ສ ຄາມຓິ;

ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ຠຍາ ສພ຺ເພ, ຂີຓສໍໂຍຊນສ຺ສ ເວ.

‘‘ຂີຓາຍ ຠວເນຕ຺ຕິຍາ, ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຍຖາຕເຖ;

ນ ຠຍໍ ມຣເຓ ໂຫຕິ, ຠາຣນິກ຺ເຂປເນ ຍຖາ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໗໐໗-໗໐໘);

ໂສ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ໂຈຣສຕານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມມ ຕາວ, ໂຠ, ‘ເອວຣູປໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’ຕິ. ມຍມ຺ປິ ຕເຖວ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ຕໂຕ ປຎ຺ຈສຕາປິ ໂຈຣາ ສາມເຓຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ອສິຘາຣາຫິ ເອວ ເກເສ ເຈວ ວຕ຺ຖທສາ ຈ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ ຣຊິຕ຺ວາ ຕານິ ກາສາຍານິ ອຈ຺ຉາທາເປຕ຺ວາ ທສສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ເຖເຣ ອທິສ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມິ, ເຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂຈຣານຎ຺ຫິ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສຸ ເອໂກປິ ອສ຺ສູນິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ‘ມາຣິໂຕ ນຸ ໂຂ ສາມເຓໂຣ, ໂນ’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຠິມຸຂໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ທິສ຺ວາວ ເນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທສ຺ສເນນ ປຏິລທ຺ຘອສ຺ສາເສຫິ ເຕຫິ ‘‘ກິໍ, ສປ຺ປຸຣິສ, ສໍກິຈ຺ຈ, ລທ຺ຘໍ ເຕ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ມໍ ມາເຣຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ມາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ມມ ຄຸເຓ ປສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕາ, ອຫໍ ‘ຕຸມ຺ເຫ ທິສ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຄໂຕ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຖ, ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອິຕເຣ ອາທາຍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ສໍກິຈ຺ຈ, ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຕ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຖເຣນ ‘‘ຄຈ຺ຉ ສໍກິຈ຺ຈ, ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາປິ ‘‘ກິໍ ສໍກິຈ຺ຈ, ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຕ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂຈຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ອິທານິ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ເອກທິວສມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໐.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ທຸສ຺ສີໂລ ອສມາຫິໂຕ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ຌາຍິໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸສ຺ສີໂລຕິ ນິສ຺ສີໂລ. ສີລວນ຺ຕສ຺ສາຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວີຫິ ຌາເນຫິ ຌາຍິໂນ ເອກທິວສມ຺ປິ ເອກມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາວສາເນ ເຕ ປຎ຺ຈສຕາປິ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ສມ຺ປຕ຺ຕມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ອປເຣນ ສມເຍນ ສໍກິຈ຺ໂຈ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ທສວສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ສາມເຓຣໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ປນ ຕສ຺ເສວ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ອຘິມຸຕ຺ຕສາມເຓໂຣ ນາມ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ສກາເລ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຸປສມ຺ປທໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ຄຈ຺ຉ, ຎາຕການໍ ສນ຺ຕິເກ ວສ຺ສປຣິມາຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈສເຕຫິ ໂຈເຣຫິ ພລິກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ມາຣິຍມາໂນ ເຕສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ‘‘ນ ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ກສ຺ສຈິ ອາໂຣເຈຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ປຏິປເຖ ມາຕາປິຕໂຣ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ຕເມວ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ນາໂຣເຈສິ. ເຕສໍ ໂຈເຣຫິ ວິເຫຐິຍມານານໍ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ໂຈເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຎ຺ເຎ, ອມ຺ຫາກໍ ນາໂຣເຈສີ’’ຕິ ປຣິເທວນ຺ຕານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ມາຕາປິຕູນມ຺ປິ ອນາໂຣຈິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ໂສປິ ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓໂຣ ວິຍ ເຕ ສພ຺ເພ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາເນຕ຺ວາ ເຕນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເປສິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມເມວ ຄາຖມາຫ –

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ທຸສ຺ສີໂລ ອສມາຫິໂຕ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ຌາຍິໂນ’’ຕິ.

ອິທມ຺ປິ ອຘິມຸຕ຺ຕສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ ນວມໍ.

໑໐. ຂາຓຸໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຂາຓຸໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ໂສ ກິຣ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ກິລນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ເອກສ຺ມິໍ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ນິສິນ຺ໂນ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ. ອເຖກໍ ຄາມໍ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາ ໂຈຣາ ອຕ຺ຕໂນ ພລານຸຣູເປນ ຠຓ຺ຑິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສີເສນາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິລນ຺ຕຣູປາ ‘‘ທູຣໍ ອາຄຕາມ຺ຫ, ອິມສ຺ມິໍ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ວິສ຺ສມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ປິຏ຺ຐິປາສາຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາປິ ‘‘ຂາຓຸໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ອເຫສຸໍ. ອເຖໂກ ໂຈໂຣ ເຖຣສ຺ສ ສີເສ ຠຓ຺ຑິກໍ ຐເປສິ, ອປໂຣປິ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຓ຺ຑິກໍ ຐເປສິ. ເອວໍ ປຎ຺ຈສຕາປິ ໂຈຣາ ປຎ຺ຈຫິ ຠຓ຺ຑິກສເຕຫິ ເຖຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ນິສິນ຺ນາ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑິກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ອຖ ເນ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ມາ ຠາຍິຕ຺ຖ ອຸປາສກາ, ປພ຺ພຊິໂຕ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ຂມຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ຂາຓຸກສຎ຺ຎິໂນ ອຫຸມ຺ຫາ’’ຕິ ເຖຣໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ໂຈຣເຊຏ຺ຐເກນ ‘‘ອຫໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເສສາ ‘‘ມຍມ຺ປິ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເອກຈ຺ຉນ຺ທາ ຫຸຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ເຖໂຣ ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓໂຣ ວິຍ ສພ຺ເພປິ ເຕ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຂາຓຸໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ໂສ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ‘‘ກິໍ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎ, ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຕ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ກິຣ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ນ ໂນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເອວຣູໂປ ອານຸຠາໂວ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ເຕນມ຺ຫາ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເອວຣູເປ ທຸປ຺ປຎ຺ຎກມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ອິທານິ ໂວ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຍ ວຕ຺ຕມານານໍ ເອກາຫມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໑.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ອສມາຫິໂຕ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປຎ຺ຎວນ຺ຕສ຺ສ ຌາຍິໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ນິປ຺ປຎ຺ໂຎ. ປຎ຺ຎວນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສປ຺ປຎ຺ຎສ຺ສ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ.

ເທສນາວສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສມ຺ປຕ຺ຕມຫາຊນສ຺ສາປິ ສາຕ຺ຖິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອໂຫສີຕິ.

ຂາຓຸໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທສມໍ.

໑໑. ສປ຺ປທາສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສປ຺ປທາສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ອປເຣນ ສມເຍນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ‘‘ມາທິສສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄິຫິຠາໂວ ນາມ ອຍຸຕ຺ໂຕ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຐຕ຺ວາ ມຣຓມ຺ຫິ ເມ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓູປາຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ປາໂຕວ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິສາລາຍ ສປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ເອກສ຺ມິໍ ກຸເຏ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຸຏໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອາທາຍ ວິຫາຣາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸປິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສປ຺ໂປ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິມິນາ ‘‘ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ອຕ຺ຕານໍ ຑໍສາເປຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ‘‘ອາຫຣຖ, ອຫໍ ຕໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ກຸຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສິນ຺ໂນ ເຕນ ສປ຺ເປນ ອຕ຺ຕານໍ ຑໍສາເປຕິ, ສປ຺ໂປ ຑໍສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ໂສ ກຸເຏ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອາໂລເລຕິ, ໂຆຣສປ຺ປສ຺ສ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລິໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ເນວ ນໍ ສປ຺ໂປ ຑໍສິ. ໂສ ‘‘ນາຍໍ ອາສີວິໂສ, ຆຣສປ຺ໂປ ເອໂສ’’ຕິ ຕໍ ປຫາຍ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຉຑ຺ຑິໂຕ ເຕ, ອາວຸໂສ, ສປ຺ໂປ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ນ ໂສ, ອາວຸໂສ, ໂຆຣສປ຺ໂປ, ຆຣສປ຺ໂປ ເອໂສ’’ຕິ. ‘‘ໂຆຣສປ຺ໂປເຍວາວຸໂສ, ມຫນ຺ຕໍ ຜຓໍ ກຕ຺ວາ ສຸສຸຍນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ອມ຺ເຫຫິ ຄຫິໂຕ, ກິໍ ກາຣຓາ ເອວໍ ຕ຺ວໍ ວເທສີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ຑໍສາເປນ຺ໂຕປິ ມຸເຂ ອງ຺ຄຸລິໍ ປກ຺ຂິເປນ຺ໂຕປິ ຕໍ ຑໍສາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ.

ອເຖກທິວສໍ ນ຺ຫາປິໂຕ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຂຸເຣ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອເກນ ຠິກ຺ຂູນໍ ເກເສ ໂອຫາເຣຕິ. ໂສ ຠູມິຍໍ ຐປິຕໍ ຂຸຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ຄີວໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ຄີວໍ ອຸປນິຘາຍ ຂຸຣຘາຣໍ ຄລນາຬິຍໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອຸປສມ຺ປທາມາຬໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ວິມລຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ສຸໂຘຕມຓິຂນ຺ຘມິວ ຈ ນິມ຺ມລໍ ສີລໍ ອທ຺ທສ. ຕສ຺ສ ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ຜຣນ຺ຕີ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ປີຕິໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຂຸຣໍ ອາທາຍ ວິຫາຣມຊ຺ຌໍ ປາວິສິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກຫໍ ຄໂຕສິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘‘ອິມິນາ ຂຸເຣນ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄໂຕມ຺ຫິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ອຖ ‘‘ກສ຺ມາ ນ ມໂຕສີ’’ຕິ? ອິທານິມ຺ຫິ ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕຸໍ ອຠພ຺ໂພ ຊາໂຕ. ອຫຎ຺ຫິ ‘‘ອິມິນາ ຂຸເຣນ ຄລນາຬິໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຎາຓຂຸເຣນ ສພ຺ພກິເລເສ ຉິນ຺ທິນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ ອຠູເຕນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວາ ນາມ ສຫຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອິມໍ ‘‘ຂີຓາສໂວ’’ຕິ ວທຖ, ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ປນາຍໍ ກສ຺ມາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕິ, ກິມສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍກາຣຓໍ ‘‘ກສ຺ມາ ໂສ ສປ຺ໂປ ເອຕໍ ນ ຑໍສຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ຕາວ ສປ຺ໂປ ອິມສ຺ສ ອິໂຕ ຕຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ ທາໂສ ອໂຫສິ, ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກສ຺ສ ສຣີຣໍ ຑໍສິຕຸໍ ນ ວິສຫຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕາວ ເນສໍ ສຕ຺ຖາ ເອກໍ ກາຣຓໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສປ຺ປທາໂສ ນາມ ຊາໂຕ.

ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ກິເຣໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວໂຄ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ອປເຣນ ສມເຍນ ອນຠິຣຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ເອກສ຺ສ ສຫາຍກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫໍ ຄິຫິຠາເວ ອາທີນວໍ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕໂຣ ສາສເນ ອຠິຣມິຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ອນຠິຣຕກາເລ ມລຄ຺ຄຫິເຕ ສມຓປຣິກ຺ຂາເຣ ເອກສ຺ມິໍ ໂສຓ຺ຑິຕີເຣ ນິມ຺ມເລ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສຫາຍໂກປິສ຺ສ ສນ຺ຕິເກເຍວ ນິສິນ຺ໂນ. ອຖ ນໍ ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອຸປ຺ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ອິເມ ປຣິກ຺ຂາເຣ ຕຸຍ຺ຫໍ ທາຕຸກາໂມ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມິນາ ມຍ຺ຫໍ ປພ຺ພຊິເຕນ ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິເຕນ ວາ ໂກ ອຕ຺ໂຖ, ອິທານິ ປຣິກ຺ຂາເຣ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ກິໍ ທານາວຸໂສ, ອມ຺ຫາກໍ ຊີວິເຕນ, ເຍ ມຍໍ ກປາລຫຕ຺ຖາ ປຣກຸເລສຸ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣາມ, ປຸຕ຺ຕທາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາລາປສລ຺ລາປໍ ນ ກໂຣມາ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ຄິຫິຠາວສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ມຍາ ‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຐມໍ ຄິຫິຠາເວ ອາທີນວໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ອຠິຓ຺ຫໍ ຄຸຓໍ ກເຖຕິ, ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມສຸ ສມຓປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ໂລເຠນາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕສິ. ເອວມສ຺ສ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ອນຠິຣຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ໂຍ ປນ ເຕເນວ ຕທາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ໂມ ກໂຕ, ສ຺ວສ຺ສ ເອຕຣຫິ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສໂຍ ຊາໂຕຕິ.

ອິມມຕ຺ຖໍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກາ ສຸຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ຂຸຣຘາຣໍ ຄລນາຬິຍໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຕເກນ ຂເຓນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາທໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ປາເທ ຠູມິຍໍ ອສມ຺ປຕ຺ເຕເຍວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຸສີຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຫິ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ຂຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໒.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ກຸສີໂຕ ຫີນວີຣິໂຍ;

ເອກາຫໍ ຊີວິກໍ ເສຍ຺ໂຍ, ວີຣິຍມາຣຠໂຕ ທຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຸສີໂຕຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທີຫິ ຕີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ. ຫີນວີຣິໂຍຕິ ນິພ຺ພີຣິໂຍ. ວີຣິຍມາຣຠໂຕ ທຬ຺ຫນ຺ຕິ ທຸວິຘຊ຺ຌານນິພ຺ພຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ຖິຣໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠນ຺ຕສ຺ສ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ເທສນາວສາເນ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສປ຺ປທາສຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເອກາທສມໍ.

໑໒. ປຏາຈາຣາເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຏາຈາຣໍ ເຖຣິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠວສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ອໂຫສິ ອຠິຣູປາ. ຕໍ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກກາເລ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ຣກ຺ຂນ຺ຕາ ວສາເປສຸໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສາ ເອເກນ ອຕ຺ຕໂນ ຈູຬູປຏ຺ຐາເກນ ສທ຺ຘິໍ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊິ. ອຖສ຺ສາ ມາຕາປິຕໂຣ ສມຊາຕິກກຸເລ ເອກສ຺ສ ກຸມາຣສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ວິວາຫທິວສໍ ຐເປສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ອຸປກຏ຺ເຐ ສາ ຕໍ ຈູຬູປຏ຺ຐາກໍ ອາຫ – ‘‘ມໍ ກິຣ ອສຸກກຸລສ຺ສ ນາມ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍິ ປຕິກຸລໍ ຄເຕ ມມ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕປິ ຕຕ຺ຖ ປເວສນໍ ນ ລຠິສ຺ສສິ, ສເຈ ເຕ ມຍິ ສິເນໂຫ ອຕ຺ຖິ, ອິທາເນວ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ປລາຍສ຺ສູ’’ຕິ. ‘‘ໂສ ສາຘຸ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຫໍ ສ຺ເວ ປາໂຕວ ນຄຣທ຺ວາຣສ຺ສ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ຐສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ເອເກນ ອຸປາເຍນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ສງ຺ເກຕຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ສາປິ ປາໂຕວ ກິລິຏ຺ຐໍ ວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເກເສ ວິກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ກຸຓ຺ຑເກນ ສຣີຣໍ ມກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຸຏໍ ອາທາຍ ທາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ວິຍ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ນິວາສໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ເຂຕ຺ຕໍ ກສິຕ຺ວາ ທາຣຸປຓ຺ຓາທີນິ ອາຫຣຕິ. ອິຕຣາ ກຸເຏນ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຫຕ຺ຖາ ໂກຏ຺ຏນປຈນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕີ ອຕ຺ຕໂນ ປາປສ຺ສ ຜລໍ ອນຸໂຠຕິ. ອຖສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາ ‘‘ອິຘ ເມ ໂກຈິ ອຸປກາຣໂກ ນຕ຺ຖິ, ມາຕາປິຕໂຣ ນາມ ປຸຕ຺ເຕສຸ ມຸທຸຫທຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ມໍ ເນຫິ, ຕຕ຺ຖ ເມ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສາມິກໍ ຍາຈິ. ໂສ ‘‘ກິໍ, ຠທ຺ເທ, ກເຖສິ, ມໍ ທິສ຺ວາ ຕວ ມາຕາປິຕໂຣ ວິວິຘາ ກມ຺ມກາຣຓາ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ຄມນໍ ອລຠມານາ ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ ຄຕກາເລ ປຏິວິສ຺ສເກ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘ກຫໍ ຄຕາ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ມມ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣໍ ຄຕຠາວໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິວິສ຺ສເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນິວຕ຺ເຕສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣໍ ຍາຈິຍມາໂນປິ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖສ຺ສາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ກມ຺ມຊວາຕາ ຈລິໍສຸ. ສາ ເອກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ກມ຺ມຊວາຕາ ເມ ຈລິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕມານາ ກິຈ຺ເຉນ ທາຣກໍ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍາຫໍ ກຸລຆຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ໂສ ອຕ຺ໂຖ ນິປ຺ຜນ຺ໂນ’’ຕິ ປຸນເທວ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເຄຫໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ຕສ຺ສາ ອປເຣນ ສມເຍນ ປຸນ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາ ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ສາມິກໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ຄມນໍ ອລຠມານາ ປຸຕ຺ຕໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ຕເຖວ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖ ເນສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ມຫາ ອກາລເມໂຆ ອຸທປາທິ ສມນ຺ຕາ ວິຊ຺ຊຸລຕາຫິ ອາທິຕ຺ຕໍ ວິຍ ເມຆຕ຺ຖນິເຕຫິ, ຠິຊ຺ຊມານໍ ວິຍ ອຸທກຘາຣານິປາຕນິຣນ຺ຕຣໍ ນຠໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕສ຺ສາ ກມ຺ມຊວາຕາ ຈລິໍສຸ. ສາ ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ສາມິ, ກມ຺ມຊວາຕາ ເມ ຈລິຕາ, ນ ສກ຺ໂກມິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ອໂນວສ຺ສກຏ຺ຐານໍ ເມ ຊານາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຫຕ຺ຖຄຕາຍ ວາສິຍາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ຊາຕໍ ຄຸມ຺ພໍ ທິສ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ອຖ ນໍ ວມ຺ມິກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂຆຣວິໂສ ອາສີວິໂສ ຑໍສິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວສ຺ສ ສຣີຣໍ ອນ຺ໂຕສມຸຏ຺ຐິຕາຫິ ອຄ຺ຄິຊາລາຫິ ຑຍ຺ຫມານໍ ວິຍ ນີລວຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິ. ອິຕຣາປິ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວມານາ ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີປິ ຕໍ ອທິສ຺ວາວ ອປຣມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ທ຺ເວ ທາຣກາ ວາຕວຸຏ຺ຐິເວຄໍ ອສຫມານາ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວນ຺ຕິ. ສາ ອຸໂຠປິ ເຕ ອຸຣນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ເຈວ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈ ຠູມິຍໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ຕຖາ ຐິຕາວ ຣຕ຺ຕິໍ ວີຕິນາເມສິ. ສກລສຣີຣໍ ນິລ຺ໂລຫິຕໍ ວິຍ ປຓ຺ຑຸປລາສວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ. ສາ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ ມໍສເປສິວຓ຺ຓໍ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ອິຕຣໍ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ປິຕາ ເຕ ອິໂຕ ຄໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຄຕມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຕໍ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ປຕິຕໍ ນີລວຓ຺ຓໍ ຖທ຺ຘສຣີຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມໍ ນິສ຺ສາຍ ມມ ສາມິໂກ ປນ຺ເຖ ມໂຕ’’ຕິ ໂຣທນ຺ຕີ ປຣິເທວນ຺ຕີ ປາຍາສິ.

ສາ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ເທເວນ ວຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຈິຣວຕິໍ ນທິໍ ຊຓ຺ຓຸປ຺ປມາເຓນ ກຏິປ຺ປມາເຓນ ຖນປ຺ປມາເຓນ ອຸທເກນ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິຕາຍ ທ຺ວີຫິ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸທກໍ ໂອຕຣິຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕີ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ໂອຣິມຕີເຣ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ອາທາຍ ປຣຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິຕຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພາລປຸຕ຺ຕກໍ ປຫາຍ ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລກຍມານາ ປາຍາສິ. ອຖສ຺ສາ ນທີມຊ຺ຌໍ ຄຕກາເລ ເອໂກ ເສໂນ ຕໍ ກຸມາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມໍສເປສີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອາກາສໂຕ ຠສ຺ສິ. ສາ ຕໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຠສ຺ສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສູສູ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຫາສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິ. ເສໂນ ທູຣຠາເວນ ຕໍ ອສຸຕ຺ວາວ ກຸມາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ໂອຣິມຕີເຣ ຐິຕປຸຕ຺ໂຕ ມາຕຣໍ ນທີມຊ຺ເຌ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫາສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາຣຍມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ເວເຄນ ອຸທເກ ປຕິ. ອິຕິສ຺ສາ ພາລປຸຕ຺ຕໍ ເສໂນ ຫຣິ, ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ອຸທເກນ ວູຬ຺ໂຫ.

ສາ ‘‘ເອໂກ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ເສເນນ ຄຫິໂຕ, ເອໂກ ອຸທເກນ ວູຬ຺ໂຫ, ປນ຺ເຖ ເມ ປຕິ ມໂຕ’’ຕິ ໂຣທນ຺ຕີ ປຣິເທວນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉມານາ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕ຺ຖ ວາສິໂກສິ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ສາວຕ຺ຖິວາສິໂກມ຺ຫິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ສາວຕ຺ຖິນຄເຣ ອສຸກວີຖິຍໍ ເອວຣູປໍ ອສຸກກຸລໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຊານາສິ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ຊານາມິ, ອມ຺ມ, ຕໍ ປນ ມາ ປຸຈ຺ຉິ, ສເຈ ອຎ຺ຎໍ ຊານາສິ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ເຎນ ເມ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ຕເທວ ປຸຈ຺ຉາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນາຈິກ຺ຂິຕຸໍ ນ ເທສິ, ອຊ຺ຊ ເຕ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ເທໂວ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ເມ, ຕາຕ, ມຍ຺ຫເມເວໂສ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ວຸຏ຺ໂຐ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ມຍ຺ຫໍ ປນ ວຸຏ຺ຐກາຣຓໍ ປຈ຺ຉາ ເຕ ກເຖສ຺ສາມິ, ເອຕສ຺ມິໍ ຕາວ ເມ ເສຏ຺ຐິເຄເຫ ປວຕ຺ຕິໍ ກເຖຫີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊ ຣຕ຺ຕິໍ ເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ຕໂຍປິ ຊເນ ອວຕ຺ຖຣມານໍ ເຄຫໍ ປຕິ, ເຕ ເອກຈິຕກສ຺ມິໍ ຌາຍນ຺ຕິ. ເອສ ຘູໂມ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖໍ ປຕມານໍ ນ ສຎ຺ຊານິ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກຠາວໍ ປຕ຺ວາ ຍຖາຊາຕາວ ໂຣທນ຺ຕີ ປຣິເທວນ຺ຕີ –

‘‘ອຸໂຠ ປຸຕ຺ຕາ ກາລກຕາ, ປນ຺ເຖ ມຍ຺ຫໍ ປຕີ ມໂຕ;

ມາຕາ ປິຕາ ຈ ຠາຕາ ຈ, ເອກຈິຕມ຺ຫິ ຑຍ຺ຫເຣ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣີ ໒.໒.໔໙໘) –

ວິລປນ຺ຕີ ປຣິພ຺ຠມິ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ກຈວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປໍສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຕ຺ຖເກ ໂອກິຣນ຺ຕາ ເລຑ຺ຑູຫິ ປຫຣນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ອຏ຺ຐປຣິສມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉມານໍ ອທ຺ທສ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປູຣິຕປາຣມິໍ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນໍ.

ສາ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສຕ຺ຖາຣາ ເອກໍ ວິນຍຘຣຕ຺ເຖຣິໍ ພາຫາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ນນ຺ທນວເນ ຐເປນ຺ຕໍ ວິຍ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວິນຍຘຣຕ຺ເຖຣີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ຐເປສິ. ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ໂຘ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ນາມ ສາສເນ ອຍໍ ປຏາຈາຣາ ນາເມນ ວິນຍຘຣຕ຺ເຖຣີນໍ ອຄ຺ຄາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕໍ ເອວໍ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນໍ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ສຕ຺ຖາ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ຐເປຕ຺ວາ ມໍ ອຎ຺ໂຎ ອວສ຺ສໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ຍຖາ ວິຫາຣາຠິມຸຂໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ອກາສິ. ປຣິສາ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາຍ ອິໂຕ ອາຄນ຺ຕຸໍ ມາ ທທິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອເປຖ, ມາ ນໍ ວາຣຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວິທູຣຏ຺ຐານໍ ອາຄຕກາເລ ‘‘ສຕິໍ ປຏິລຠ ຠຄິນີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕໍ ຂຓໍເຍວ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ສຕິໍ ປຏິລຠິ. ຕສ຺ມິໍກາເລ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖສ຺ສ ປຕິຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສາ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອຸຕ຺ຕຣສາຏກໍ ຂິປິ. ສາ ຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ເຓສຸ ປາເທສຸ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອວສ຺ສໂຍ ເມ ໂຫຖ, ປຕິຏ຺ຐາ ເມ ໂຫຖ. ເອກຎ຺ຫິ ເມ ປຸຕ຺ຕໍ ເສໂນ ຄຓ຺ຫິ, ເອໂກ ອຸທເກນ ວູຬ຺ໂຫ, ປນ຺ເຖ ເມ ປຕິ ມໂຕ, ມາຕາປິຕໂຣ ເຈວ ເມ ຠາຕາ ຈ ເຄເຫນ ອວຕ຺ຖຏາ ເອກຈິຕກສ຺ມິໍ ຌາຍນ຺ຕີ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປຏາຈາເຣ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ຕວ ຕາຓໍ ສຣຓໍ ອວສ຺ສໂຍ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ເສວ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາສິ. ຍຖາ ຫິ ຕວ ອິທານິ ເອໂກ ປຸຕ຺ຕໂກ ເສເນນ ຄຫິໂຕ, ເອໂກ ອຸທເກນ ວູຬ຺ໂຫ, ປນ຺ເຖ ປຕິ ມໂຕ, ມາຕາປິຕໂຣ ເຈວ ຠາຕາ ຈ ເຄເຫນ ອວຕ຺ຖຏາ; ເອວເມວ ອິມສ຺ມິໍ ສໍສາເຣ ປຸຕ຺ຕາທີນໍ ມຕກາເລ ຕວ ໂຣທນ຺ຕິຍາ ປຄ຺ຆຣິຕອສ຺ສຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາສມຸທ຺ທານໍ ອຸທກໂຕ ພຫຸຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຈຕູສຸ ສມຸທ຺ເທສຸ ຊລໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ,

ຕໂຕ ພຫຸໍ ອສ຺ສຸຊລໍ ອນປ຺ປກໍ;

ທຸກ຺ເຂນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ນຣສ຺ສ ໂສຈນາ,

ກິໍ ກາຣຓາ ອມ຺ມ ຕຸວໍ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖຣິ ອນມຕຄ຺ຄປຣິຍາຍໍ ກເຖນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ໂສໂກ ຕນຸຕ຺ຕໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຕນຸຠູຕໂສກໍ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ສຕ຺ຖາ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປຏາຈາເຣ ປຸຕ຺ຕາທໂຍ ນາມ ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຕາຓໍ ວາ ເລຓໍ ວາ ສຣຓໍ ວາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ເຕ ນ ສນ຺ຕິເຍວ, ປຓ຺ຑິເຕນ ປນ ສີລໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄໍ ຂິປ຺ປເມວ ໂສເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ນ ສນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕາ ຕາຓາຍ, ນ ປິຕາ ນາປິ ພນ຺ຘວາ;

ອນ຺ຕເກນາຘິປນ຺ນສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ຎາຕີສຸ ຕາຓຕາ. (ຘ. ປ. ໒໘໘; ອປ. ເຖຣີ ໒.໒.໕໐໑);

‘‘ເອຕມຕ຺ຖວສ຺ສໍ ຎຕ຺ວາ, ປຓ຺ຑິໂຕ ສີລສໍວຸໂຕ;

ນິພ຺ພານຄມນໍ ມຄ຺ຄໍ, ຂິປ຺ປເມວ ວິໂສຘເຍ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໘໙);

ເທສນາວສາເນ ປຏາຈາຣາ ມຫາປຖວິຍໍ ປໍສຸປຣິມາເຓ ກິເລເສ ຌາເປຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ. ສາ ປນ ໂສຕາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ສາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ປຏິຕາຈາຣຕ຺ຕາ ປຏາຈາຣາຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິ. ສາ ເອກທິວສໍ ກຸເຏນ ອຸທກໍ ອາທາຍ ປາເທ ໂຘວນ຺ຕີ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈິ, ຕໍ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ທຸຕິຍວາເຣ ອາສິຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ທູຣຕຣໍ ອຄມາສິ. ຕຕິຍວາເຣ ອາສິຕ຺ຕໍ ຕໂຕປິ ທູຣຕຣນ຺ຕິ. ສາ ຕເທວ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຍ ວເຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ປຐມໍ ອາສິຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ວິຍ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ປຐມວເຍປິ ມຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ທູຣຕຣໍ ຄຕໍ ທຸຕິຍວາເຣ ອາສິຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ວິຍ ມຊ຺ຌິມວເຍປິ ມຣນ຺ຕິ, ຕໂຕປິ ທູຣຕຣໍ ຄຕໍ ຕຕິຍວາເຣ ອາສິຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ວິຍ ປຈ຺ຉິມວເຍປິ ມຣນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສມ຺ມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ເອວເມຕໍ ປຏາຈາເຣ, ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ເຕສໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ເອກາຫມ຺ປິ ເອກກ຺ຂຓມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຄາຖມາຫ –

໑໑໓.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ອປສ຺ສໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປສ຺ສໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປສ຺ສໍ ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ລກ຺ຂເຓຫິ ອຸທຍຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ. ປສ຺ສໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຸທຍຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ. ອິຕຣສ຺ສ ຊີວນໂຕ ເອກາຫມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ.

ເທສນາວສາເນ ປຏາຈາຣາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ປຏາຈາຣາເຖຣີວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສມໍ.

໑໓. ກິສາໂຄຕມີວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກິສາໂຄຕມິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ອງ຺ຄາຣາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສໂກ ອາຫາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິ. ຕສ຺ເສໂກ ສຫາຍໂກ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ມ, ກສ຺ມາ ໂສຈສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ, ‘‘ສມ຺ມ, ມາ ໂສຈິ, ອຫໍ ເອກໍ ອຸປາຍໍ ຊານາມິ, ຕໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ສມ຺ມາ’’ຕິ? ອຕ຺ຕໂນ ອາປເຓ ກິລຎ຺ຊໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຕ ອງ຺ຄາເຣ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ວິຍ ນິສີທ, ອາຄຕາຄເຕສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ເຍ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ເສສຊນາ ວຕ຺ຖເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ອງ຺ຄາເຣ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ. ເຕ ວເທຍ຺ຍາສິ – ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ? ໂຍ ປນ ຕໍ ເອວໍ ວທຕິ ‘‘ເສສຊນາ ວຕ຺ຖເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ. ຕໍ ວເທຍ຺ຍາສິ ‘‘ກຫໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາຫຣ, ຕາວ ນ’’ນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປຏິຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ. ເອວໍ ທິນ຺ນໍ ຕວ ຫຕ຺ເຖ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ສາ ປນ ສເຈ ກຸມາຣິກາ ໂຫຕິ, ຕວ ເຄເຫ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ຕສ຺ສາ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ຕາຍ ທິນ຺ນໍ ວລຎ຺ເຊຍ຺ຍາສິ. ສເຈ ກຸມາຣໂກ ໂຫຕິ, ຕວ ເຄເຫ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ຘີຕຣໍ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ເຕນ ທິນ຺ນໍ ວລຎ຺ເຊຍ຺ຍາສີຕິ. ໂສ ‘‘ຠທ຺ທໂກ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາປເຓ ອງ຺ຄາເຣ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ວິຍ ນິສີທິ. ເຍ ປນ ນໍ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ເສສຊນາ ວຕ຺ຖເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕິ, ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ອງ຺ຄາເຣ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ? ເຕສໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ອທາສິ. ອເຖກາ ໂຄຕມີ ນາມ ກຸມາຣິກາ ກິສສຣີຣຕາຍ ກິສາໂຄຕມີຕິ ປຎ຺ຎາຍມານາ ປຣິຊິຓ຺ຓກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ອຕ຺ຕໂນ ເອເກນ ກິຈ຺ເຈນ ອາປຓທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ເສຏ຺ຐິໍ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ເສສຊນາ ວຕ຺ຖເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ? ‘‘ກຫໍ, ອມ຺ມ, ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນນຸ ‘ຕ຺ວໍ ຕເທວ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນສີ’ຕິ, ອາຫຣ, ຕາວ ນໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ສາ ຫຕ຺ຖປູຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖສຸ ຐເປສິ, ຕໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓເມວ ອໂຫສິ.

ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ກຕຣໍ ເຕ, ອມ຺ມ, ເຄຫ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສາ ອສ຺ສາມິກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຘນໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາເນຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ສພ຺ພໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓເມວ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສາ ອປເຣນ ສມເຍນ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ໂສ ປທສາ ຄມນກາເລ ກາລມກາສິ. ສາ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພມຣຓຕາຍ ຕໍ ຌາເປຕຸໍ ນີຫຣນ຺ເຕ ວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ເຠສຊ຺ຊໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຕກເຬວຣໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ‘‘ອປິ ນຸ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ຊານາຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ ຆຣປຏິປາຏິຍາ ວິຈຣຕິ. ອຖ ນໍ ມນຸສ຺ສາ, ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ ຊາຕາ, ມຕກປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ ວິຈຣສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສາ ‘‘ອວສ຺ສໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ຊານນກໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ວິຈຣຕິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ມມ ຘີຕາ ປຐມໍ ປຸຕ຺ຕກໍ ວິຊາຕາ ຠວິສ຺ສຕິ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພມຣຓາ, ມຍາ ອິມິສ຺ສາ ອວສ຺ສເຍນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ອຫໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ນ ຊານາມິ, ເຠສຊ຺ຊຊານນກໍ ປນ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ຊານາຕິ, ຕາຕາ’’ຕິ? ‘‘ສຕ຺ຖາ, ອມ຺ມ, ຊານາຕິ, ຄຈ຺ຉ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ຄມິສ຺ສາມິ, ຕາຕ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ຊານາຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຈ຺ຉຣຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຖເກ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ລຠິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ກສ຺ສ ປນ ເຄເຫ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ຍສ຺ສ ເຄເຫ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຘີຕາ ວາ ນ ໂກຈິ ມຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຕປຸຕ຺ຕກໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຐມເຄຫສ຺ສ ທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ສິທ຺ຘຕ຺ຖໂກ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກິຣ ເມ ເຠສຊ຺ຊໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ຫິ ເທຖາຕິ. ເຕຫິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສິທ຺ຘຕ຺ຖເກສຸ ທິຍ຺ຍມາເນສຸ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຘີຕາ ວາ ມຕປຸພ຺ໂພ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ອມ຺ມ? ຊີວມານາ ຫິ ກຕິປຍາ, ມຕກາ ເອວ ພຫຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຓ຺ຫຖ ໂວ ສິທ຺ຘຕ຺ຖເກ, ເນຕໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ປຏິອທາສິ.

ສາ ອິມິນາ ນີຍາເມນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ ວິຈຣິ. ສາ ເອກເຄເຫປິ ສິທ຺ຘຕ຺ຖເກ ອຄເຫຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອໂຫ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ, ອຫໍ ‘ມເມວ ປຸຕ຺ໂຕ ມໂຕ’ຕິ ສຎ຺ຎມກາສິໍ, ສກລຄາເມປິ ປນ ຊີວນ຺ເຕຫິ ມຕກາວ ພຫຸຕຣາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍມານາຍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ມຸທຸກຫທຍໍ ຖທ຺ຘຠາວໍ ອຄມາສິ. ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ອຣຎ຺ເຎ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ລທ຺ຘາ ເຕ ເອກຈ຺ຉຣມຕ຺ຕາ ສິທ຺ຘຕ຺ຖກາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ລທ຺ຘາ, ຠນ຺ເຕ, ສກລຄາເມ ຊີວນ຺ເຕຫິ ມຕກາວ ພຫຸຕຣາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ‘ມເມວ ປຸຕ຺ໂຕ ມໂຕ’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ, ຘຸວຘມ຺ໂມ ເອສ ສຕ຺ຕານໍ. ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ຫິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອປຣິປຸຓ຺ຓຊ຺ຌາສເຍ ເອວ ມໂຫໂຆ ວິຍ ປຣິກຑ຺ຒມາໂນເຍວ ອປາຍສມຸທ຺ເທ ປກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຕໍ ປຸຕ຺ຕປສຸສມ຺ມຕ຺ຕໍ, ພ຺ຍາສຕ຺ຕມນສໍ ນຣໍ;

ສຸຕ຺ຕໍ ຄາມໍ ມໂຫໂຆວ, ມຈ຺ຈຸ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໘໗);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ກິສາໂຄຕມີ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ສາ ປນ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ, ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ສາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ກິສາໂຄຕມີ ເຖຣີຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ສາ ເອກທິວສໍ ອຸໂປສຖາຄາເຣ ວາຣໍ ປຕ຺ວາ ທີປໍ ຊາເລຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ທີປຊາລາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິໂຍ ຈ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິໂຍ ຈ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອວເມວ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຈ, ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສມ຺ມຸເຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ເອວເມວ, ໂຄຕມິ, ອິເມ ສຕ຺ຕາ ທີປຊາລາ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ຈ, ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ນິພ຺ພານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ນິພ຺ພານໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຂຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໔.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ອປສ຺ສໍ ອມຕໍ ປທໍ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປສ຺ສໂຕ ອມຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອມຕໍ ປທນ຺ຕິ ມຣຓວິຣຫິຕໂກຏ຺ຐາສໍ, ອມຕມຫານິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ເທສນາວສາເນ ກິສາໂຄຕມີ ຍຖານິສິນ຺ນາວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ.

ກິສາໂຄຕມີວຕ຺ຖຸ ເຕຣສມໍ.

໑໔. ພຫຸປຸຕ຺ຕິກຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ

ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ພຫຸປຸຕ຺ຕິກໍ ເຖຣິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣກສ຺ມິໍ ກຸເລ ສຕ຺ຕ ປຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ຈ ຘີຕໂຣ ອເຫສຸໍ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ເຄເຫ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ສຸຂປ຺ປຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ອປເຣນ ສມເຍນ ປິຕາ ກາລມກາສິ. ມຫາອຸປາສິກາ ສາມິເກ ນຏ຺ເຐປິ ນ ຕາວ ກຸຏຸມ຺ພໍ ວິຠຊຕິ. ອຖ ນໍ ປຸຕ຺ຕາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອມ຺ມ, ອມ຺ຫາກໍ ປິຕຣິ ນຏ຺ເຐ ຕຸຍ຺ຫໍ ໂກ ອຕ຺ໂຖ ກຸຏຸມ຺ເພນ, ກິໍ ມຍໍ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມາ’’ຕິ. ສາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເຕຫິ ວຸຈ຺ຈມານາ ‘‘ປຸຕ຺ຕາ ມໍ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິໍ ເມ ວິສຸໍ ກຸຏຸມ຺ເພນາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ‘‘ອໂຫ ອມ຺ຫາກໍ, ອຍ຺ຍາ, ‘ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ເມ’ຕິ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ທຕ຺ວາ ວິຍ ອິມເມວ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເສສປຸຕ຺ຕານໍ ຠຣິຍາປິ ເອວເມວ ວທິໍສຸ. ເຊຏ຺ຐຘີຕຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕາສໍ ເຄຫໍ ຄຕກາເລປິ ນໍ ເອວເມວ ວທິໍສຸ. ສາ ອວມານປ຺ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິເມສໍ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ເຐນ, ຠິກ຺ຂຸນີ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ຕາ ນໍ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ສາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸປຸຕ຺ຕິກຕ຺ເຖຣີຕິ ປຎ຺ຎາຍິ. ສາ ‘‘ອຫໍ ມຫລ຺ລກກາເລ ປພ຺ພຊິຕາ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາຍ ເມ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕີ ‘‘ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ເອກໍ ຖມ຺ຠໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອາວິຎ຺ຉມານາວ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຈງ຺ກມມານາປິ ‘‘ອນ຺ຘກາຣຏ຺ຐາເນ ເມ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ກຕ຺ຖຈິ ວາ ສີສໍ ປຏິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອາວິຎ຺ຉມານາວ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕຘມ຺ມເມວ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣມານາວ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ພຫຸປຸຕ຺ຕິເກ ມຍາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອນາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວນໂຕ ມຍາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໕.

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊີເວ, ອປສ຺ສໍ ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມໍ;

ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ປສ຺ສໂຕ ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ນວວິຘໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ. ໂສ ຫິ ອຸຕ຺ຕໂມ ຘມ຺ໂມ ນາມ. ໂຍ ຫິ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ຊີວນໂຕ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ເອກາຫມ຺ປິ ເອກກ຺ຂຓມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ພຫຸປຸຕ຺ຕິກຕ຺ເຖຣີ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ.

ພຫຸປຸຕ຺ຕິກຕ຺ເຖຣີວຕ຺ຖຸ ຈຸທ຺ທສມໍ.

ສຫສ຺ສວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐໂມ ວຄ຺ໂຄ.