📜
ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ
ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ
ອຸທານປາຬິ
໑. ໂພຘິວຄ຺ໂຄ
໑. ປຐມໂພຘິສຸຕ຺ຕໍ
໑. ເອວໍ ¶ ¶ ¶ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອຸຣຸເວລາຍໍ ວິຫຣຕິ ນຊ຺ຊາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີເຣ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທີ [ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວທີ (ສ຺ຍາ. ປີ. ກ.)]. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐມໍ ຍາມໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ອນຸໂລມໍ ສາຘຸກໍ ມນສາກາສິ –
‘‘ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍທິທໍ – ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ, ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປໍ, ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນໍ, ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ, ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານໍ, ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ¶ ຠໂວ, ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ເອວເມຕສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍທາ ¶ ¶ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ,
ອາຕາປິໂນ ຌາຍໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ;
ອຖສ຺ສ ກງ຺ຂາ ວປຍນ຺ຕິ ສພ຺ພາ,
ຍໂຕ ປຊານາຕິ ສເຫຕຸຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ປຐມໍ;
໒. ທຸຕິຍໂພຘິສຸຕ຺ຕໍ
໒. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກ ສມຍໍ ຠຄວາ ອຸຣຸເວລາຍໍ ວິຫຣຕິ ນຊ຺ຊາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີເຣ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທີ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ມຊ຺ຌິມໍ ຍາມໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ປຏິໂລມໍ ສາຘຸກໍ ມນສາກາສິ –
‘‘ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ອິທໍ ນ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ນິໂຣຘາ ອິທໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຍທິທໍ – ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ, ສງ຺ຂາຣນິໂຣຘາ ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣໂຘ, ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣຘາ ນາມຣູປນິໂຣໂຘ, ນາມຣູປນິໂຣຘາ ສຬາຍຕນນິໂຣໂຘ, ສຬາຍຕນນິໂຣຘາ ຜສ຺ສນິໂຣໂຘ, ຜສ຺ສນິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘ, ເວທນານິໂຣຘາ ຕຓ຺ຫານິໂຣໂຘ, ຕຓ຺ຫານິໂຣຘາ ອຸປາທານນິໂຣໂຘ, ອຸປາທານນິໂຣຘາ ຠວນິໂຣໂຘ, ຠວນິໂຣຘາ ຊາຕິນິໂຣໂຘ, ຊາຕິນິໂຣຘາ ຊຣາມຣຓໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເອວເມຕສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ,
ອາຕາປິໂນ ¶ ຌາຍໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ;
ອຖສ຺ສ ກງ຺ຂາ ວປຍນ຺ຕິ ສພ຺ພາ,
ຍໂຕ ຂຍໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອເວທີ’’ຕິ. ທຸຕິຍໍ;
໓. ຕຕິຍໂພຘິສຸຕ຺ຕໍ
໓. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອຸຣຸເວລາຍໍ ວິຫຣຕິ ນຊ຺ຊາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີເຣ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ¶ ຠຄວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທີ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິມໍ ຍາມໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ອນຸໂລມປຏິໂລມໍ ສາຘຸກໍ ມນສາກາສິ –
‘‘ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ອິທໍ ນ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ນິໂຣຘາ ອິທໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ; ຍທິທໍ – ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ, ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປໍ, ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນໍ, ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ, ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ, ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານໍ, ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ, ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ເອວເມຕສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທໂຍ ໂຫຕິ.
‘‘ອວິຊ຺ຊາຍ ຕ຺ເວວ ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາ ສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ, ສງ຺ຂາຣນິໂຣຘາ ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣໂຘ, ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣຘາ ນາມຣູປນິໂຣໂຘ, ນາມຣູປນິໂຣຘາ ສຬາຍຕນນິໂຣໂຘ, ສຬາຍຕນນິໂຣຘາ ຜສ຺ສນິໂຣໂຘ, ຜສ຺ສນິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘ, ເວທນານິໂຣຘາ ຕຓ຺ຫານິໂຣໂຘ ¶ , ຕຓ຺ຫານິໂຣຘາ ອຸປາທານນິໂຣໂຘ, ອຸປາທານນິໂຣຘາ ຠວນິໂຣໂຘ, ຠວນິໂຣຘາ ຊາຕິນິໂຣໂຘ, ຊາຕິນິໂຣຘາ ຊຣາມຣຓໍ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເອວເມຕສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ¶ ໂຫຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ,
ອາຕາປິໂນ ຌາຍໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ;
ວິຘູປຍໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ມາຣເສນໍ,
ສູຣິໂຍວ [ສຸຣິໂຍວ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ໂອຠາສຍມນ຺ຕລິກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ຕຕິຍໍ;
໔. ຫຸໍຫຸງ຺ກສຸຕ຺ຕໍ
໔. ເອວໍ ¶ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອຸຣຸເວລາຍໍ ວິຫຣຕິ ນຊ຺ຊາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີເຣ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣເຘ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທີ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐາສິ.
ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຫຸໍຫຸງ຺ກຊາຕິໂກ [ຫຸຫຸງ຺ກຊາຕິໂກ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ໂຂ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ, ກຕເມ ຈ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຣຓາ [ພ຺ຣາຫ຺ມຓກາຣກາ (ກ.)] ຘມ຺ມາ’’ຕິ?
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ¶ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພາຫິຕປາປຘມ຺ໂມ,
ນິຫຸໍຫຸງ຺ໂກ [ນິຫຸຫຸງ຺ໂກ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ ປີ.)] ນິກ຺ກສາໂວ ຍຕຕ຺ໂຕ;
ເວທນ຺ຕຄູ ວູສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ,
ຘມ຺ເມນ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມວາທໍ ວເທຍ຺ຍ;
ຍສ຺ສຸສ຺ສທາ ນຕ຺ຖິ ກຸຫິຎ຺ຈິ ໂລເກ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ;
໕. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕໍ
໕. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ຈ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອາຍສ຺ມາ ຈ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມາ ຈ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ [ມຫາກຈ຺ຈາຍໂນ (ສີ. ປີ. ກ.)] ອາຍສ຺ມາ ຈ ມຫາໂກຏ຺ຐິໂກ ອາຍສ຺ມາ ຈ ມຫາກປ຺ປິໂນ ອາຍສ຺ມາ ຈ ມຫາຈຸນ຺ໂທ ອາຍສ຺ມາ ຈ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ອາຍສ຺ມາ ຈ ເຣວໂຕ ອາຍສ຺ມາ ຈ ນນ຺ໂທ [ອານນ຺ໂທ (ສີ. ປີ.)] ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ ¶ .
ອທ຺ທສາ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ; ທິສ຺ວານ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ; ເອເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ¶ , ອຎ຺ຎຕໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ, ກຕເມ ຈ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຣຓາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ?
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ພາຫິຕ຺ວາ ປາປເກ ຘມ຺ເມ, ເຍ ຈຣນ຺ຕິ ສທາ ສຕາ;
ຂີຓສໍໂຍຊນາ ¶ ພຸທ຺ຘາ, ເຕ ເວ [ເຕວ (ສີ.)] ໂລກສ຺ມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ປຎ຺ຈມໍ;
໖. ມຫາກສ຺ສປສຸຕ຺ຕໍ
໖. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ປິປ຺ປລິຄຸຫາຍໍ [ປິປ຺ຜລິຄຸຫາຍໍ (ສ຺ຍາ.), ສິມ຺ພລິຄຸຫາຍໍ (ກ.)] ວິຫຣຕິ ອາພາຘິໂກ [ອາພາຘິໂກ ໂຫຕິ (ສ຺ຍາ. ປີ.)] ທຸກ຺ຂິໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອປເຣນ ສມເຍນ ຕມ຺ຫາ ອາພາຘາ ວຸຏ຺ຐາສິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ຕມ຺ຫາ ອາພາຘາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.
ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ເທວຕາສຕານິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິລາຠາຍ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຕານິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ເທວຕາສຕານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ – ເຍນ ທລິທ຺ທວິສິຂາ ກປຓວິສິຂາ ເປສກາຣວິສິຂາ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ເຍນ ທລິທ຺ທວິສິຂາ ກປຓວິສິຂາ ເປສກາຣວິສິຂາ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອນຎ຺ຎໂປສິມຎ຺ຎາຕໍ, ທນ຺ຕໍ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ;
ຂີຓາສວໍ ວນ຺ຕໂທສໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. ຉຏ຺ຐໍ;
໗. ອຊກລາປກສຸຕ຺ຕໍ
໗. ເອວໍ ¶ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ປາວາຍໍ [ປາຏລິຍໍ (ປີ.)] ວິຫຣຕິ ອຊກລາປເກ ¶ ເຈຕິເຍ, ອຊກລາປກສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠວເນ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍໍ ¶ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ; ເທໂວ ຈ ເອກເມກໍ ຜຸສາຍຕິ. ອຖ ໂຂ ອຊກລາປໂກ ຍກ຺ໂຂ ຠຄວໂຕ ຠຍໍ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ໂລມຫໍສໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາໂມ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອກ຺ກຸໂລ ປກ຺ກຸໂລ’’ຕິ ອກ຺ກຸລປກ຺ກຸລິກໍ ອກາສິ – ‘‘ເອໂສ ເຕ, ສມຓ, ປິສາໂຈ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍທາ ສເກສຸ ຘມ຺ເມສຸ, ປາຣຄູ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ;
ອຖ ເອຕໍ ປິສາຈຎ຺ຈ, ປກ຺ກຸລຎ຺ຈາຕິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຕມໍ;
໘. ສງ຺ຄາມຊິສຸຕ຺ຕໍ
໘. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສງ຺ຄາມຊິ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ. ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສງ຺ຄາມຊິສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ – ‘‘ອຍ຺ໂຍ ກິຣ ສງ຺ຄາມຊິ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສາ ທາຣກໍ ອາທາຍ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ.
ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສງ຺ຄາມຊິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສງ຺ຄາມຊິສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ເຍນາຍສ຺ມາ ສງ຺ຄາມຊິ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສງ຺ຄາມຊິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຂຸທ຺ທປຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ [ຂຸທ຺ທປຸຕ຺ຕາມ຺ຫິ (ສີ.)], ສມຓ, ໂປສ ມ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ສງ຺ຄາມຊິ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.
ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສງ຺ຄາມຊິສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ¶ ສງ຺ຄາມຊິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຂຸທ຺ທປຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ, ສມຓ, ໂປສ ມ’’ນ຺ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສງ຺ຄາມຊິ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.
ຕຕິຍມ຺ປິ ¶ ¶ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສງ຺ຄາມຊິສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສງ຺ຄາມຊິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຂຸທ຺ທປຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ, ສມຓ, ໂປສ ມ’’ນ຺ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສງ຺ຄາມຊິ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສງ຺ຄາມຊິສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ຕໍ ທາຣກໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ສງ຺ຄາມຊິສ຺ສ ປຸຣໂຕ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ [ປກ຺ກມິ (ກ.) ເອວມຸປຣິປິ] – ‘‘ເອໂສ [ເອສ (ສີ. ກ.)] ເຕ, ສມຓ, ປຸຕ຺ໂຕ; ໂປສ ນ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສງ຺ຄາມຊິ ຕໍ ທາຣກໍ ເນວ ໂອໂລເກສິ ນາປິ ອາລປິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສງ຺ຄາມຊິສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ¶ ອວິທູຣໍ [ອວິທູເຣ (ສ຺ຍາ. ປີ.)] ຄນ຺ຕ຺ວາ ອປໂລເກນ຺ຕີ ອທ຺ທສ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສງ຺ຄາມຊິໍ ຕໍ ທາຣກໍ ເນວ ໂອໂລເກນ຺ຕໍ ນາປິ ອາລປນ຺ຕໍ, ທິສ຺ວານສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ນ ຈາຍໍ ສມໂຓ ປຸຕ຺ເຕນປິ ອຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສງ຺ຄາມຊິສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ເອວຣູປໍ ວິປ຺ປກາຣໍ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອາຍນ຺ຕິໍ ນາຠິນນ຺ທຕິ, ປກ຺ກມນ຺ຕິໍ ນ ໂສຈຕິ;
ສງ຺ຄາ ສງ຺ຄາມຊິໍ ມຸຕ຺ຕໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐມໍ;
໙. ຊຏິລສຸຕ຺ຕໍ
໙. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຄຍາຍໍ ວິຫຣຕິ ຄຍາສີເສ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ຊຏິລາ ສີຕາສຸ ເຫມນ຺ຕິກາສຸ ¶ ຣຕ຺ຕີສຸ ອນ຺ຕຣຏ຺ຐເກ ຫິມປາຕສມເຍ ຄຍາຍໍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ນິມຸຊ຺ຊນ຺ຕິປິ, ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ ໂອສິຎ຺ຈນ຺ຕິປິ, ອຄ຺ຄິມ຺ປິ ຊຸຫນ຺ຕິ – ‘‘ອິມິນາ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ເຕ ສມ຺ພຫຸເລ ຊຏິເລ ສີຕາສຸ ເຫມນ຺ຕິກາສຸ ຣຕ຺ຕີສຸ ອນ຺ຕຣຏ຺ຐເກ ຫິມປາຕສມເຍ ຄຍາຍໍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ເຕປິ ນິມຸຊ຺ຊນ຺ເຕປິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊມ຺ປິ ກໂຣນ຺ເຕ [ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ (ສີ. ປີ. ກ.)] ໂອສິຎ຺ຈນ຺ເຕປິ ອຄ຺ຄິມ຺ປິ ຊຸຫນ຺ເຕ – ‘‘ອິມິນາ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ.
ອຖ ¶ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ນ ອຸທເກນ ສຸຈີ ໂຫຕີ, ພຫ຺ເວຕ຺ຖ ນ຺ຫາຍຕີ [ນຫາຍຕີ (ສີ.)] ຊໂນ;
ຍມ຺ຫິ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ຈ, ໂສ ສຸຈີ ໂສ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ. ນວມໍ;
໑໐. ພາຫິຍສຸຕ຺ຕໍ
໑໐. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍ ສຸປ຺ປາຣເກ ປຏິວສຕິ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ອຖ ໂຂ ພາຫິຍສ຺ສ ທາຣຸຈີຣິຍສ຺ສ ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘‘ເຍ ໂຂ ເກຈິ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ນາ, ອຫໍ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ¶ ພາຫິຍສ຺ສ ທາຣຸຈີຣິຍສ຺ສ ປຸຣາຓສາໂລຫິຕາ ເທວຕາ ອນຸກມ຺ປິກາ ອຕ຺ຖກາມາ ພາຫິຍສ຺ສ ທາຣຸຈີຣິຍສ຺ສ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ເຍນ ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ພາຫິຍໍ ທາຣຸຈີຣິຍໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເນວ ໂຂ ຕ຺ວໍ ¶ , ພາຫິຍ, ອຣຫາ, ນາປິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນ. ສາປິ ເຕ ປຏິປທາ ນຕ຺ຖິ ຍາຍ ຕ຺ວໍ ອຣຫາ ວາ ອສ຺ສ [ອສ຺ສສິ (ສ຺ຍາ. ກ.)] ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ.
‘‘ອຖ ເກ ຈຣຫິ ສເທວເກ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ພາຫິຍ, ອຸຕ຺ຕເຣສຸ ຊນປເທສຸ [ຊນປເທ (ສີ.)] ສາວຕ຺ຖິ ນາມ ນຄຣໍ. ຕຕ຺ຖ ໂສ ຠຄວາ ເອຕຣຫິ ວິຫຣຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ໂສ ຫິ, ພາຫິຍ, ຠຄວາ ອຣຫາ ເຈວ ອຣຫຕ຺ຕາຍ ຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍ ຕາຍ ເທວຕາຍ ສໍເວຊິໂຕ ຕາວເທວ ສຸປ຺ປາຣກມ຺ຫາ ປກ຺ກາມິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກຣຕ຺ຕິປຣິວາເສນ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຊຕວນໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາໂມ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ¶ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ອພ຺ໂຠກາເສ ຈງ຺ກມນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍ ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕຣຫິ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ? ທສ຺ສນກາມມ຺ຫາ ມຍໍ ຕໍ ¶ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ໂຂ, ພາຫິຍ, ຠຄວາ ປິຓ຺ຑາຍາ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍ ຕຣມານຣູໂປ ເຊຕວນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອທ຺ທສ ຠຄວນ຺ຕໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ປາສາທິກໍ ປສາທນີຍໍ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຕມານສໍ ¶ ອຸຕ຺ຕມທມຖສມຖມນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ຍຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນາຄໍ. ທິສ຺ວານ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ນິປຕິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເທເສຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ຘມ຺ມໍ; ເທເສຕຸ, ສຸຄໂຕ, ຘມ຺ມໍ, ຍໍ ມມສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠຄວາ ພາຫິຍໍ ທາຣຸຈີຣິຍໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວ, ພາຫິຍ, ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ຐມ຺ຫາ ປິຓ຺ຑາຍາ’’ຕິ.
ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ທຸຊ຺ຊານໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍານໍ, ມຍ຺ຫໍ ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍານໍ ¶ . ເທເສຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ຘມ຺ມໍ; ເທເສຕຸ, ສຸຄໂຕ, ຘມ຺ມໍ, ຍໍ ມມສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຠຄວາ ພາຫິຍໍ ທາຣຸຈີຣິຍໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວ, ພາຫິຍ, ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ຐມ຺ຫາ ປິຓ຺ຑາຍາ’’ຕິ.
ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ທຸຊ຺ຊານໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍານໍ, ມຍ຺ຫໍ ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍານໍ. ເທເສຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ຘມ຺ມໍ; ເທເສຕຸ, ສຸຄໂຕ, ຘມ຺ມໍ, ຍໍ ມມສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ.
‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ພາຫິຍ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຕ ສຸຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຸເຕ ມຸຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ວິຎ຺ຎາເຕ ວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ພາຫິຍ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຍໂຕ ໂຂ ເຕ, ພາຫິຍ, ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຸເຕ ສຸຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຸເຕ ¶ ມຸຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ວິຎ຺ຎາເຕ ວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ເຕນ; ຍໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ເຕນ ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ຕຕ຺ຖ ¶ ; ຍໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ນ ຕຕ຺ຖ, ຕໂຕ ຕ຺ວໍ, ພາຫິຍ, ເນວິຘ ນ ຫຸຣໍ ນ ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນ. ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ພາຫິຍສ຺ສ ທາຣຸຈີຣິຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອິມາຍ ສໍຂິຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຕາວເທວ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ພາຫິຍໍ ທາຣຸຈີຣິຍໍ ອິມິນາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ໂອວາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ພາຫິຍໍ ທາຣຸຈີຣິຍໍ ຄາວີ ຕຣຸຓວຈ຺ຉາ ອຘິປຕິຕ຺ວາ [ອຘິປາເຕຕ຺ວາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.), ອຘິປາຕິຕ຺ວາ (ກ.)] ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ນຄຣມ຺ຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອທ຺ທສ ພາຫິຍໍ ທາຣຸຈີຣິຍໍ ກາລງ຺ກຕໍ [ກາລກຕໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ.)]; ທິສ຺ວານ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຫິຍສ຺ສ ທາຣຸຈີຣິຍສ຺ສ ສຣີຣກໍ; ມຎ຺ຈກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຌາເປຖ; ຖູປຎ຺ຈສ຺ສ ກໂຣຖ. ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາລງ຺ກໂຕ’’ຕິ.
‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ພາຫິຍສ຺ສ ທາຣຸຈີຣິຍສ຺ສ ສຣີຣກໍ ມຎ຺ຈກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຌາເປຕ຺ວາ ຖູປຎ຺ຈສ຺ສ ກຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ທຑ຺ຒໍ, ຠນ຺ເຕ, ພາຫິຍສ຺ສ ທາຣຸຈີຣິຍສ຺ສ ສຣີຣໍ, ຖູໂປ ຈສ຺ສ ¶ ກໂຕ. ຕສ຺ສ ກາ ຄຕິ, ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ? ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍ ປຈ຺ຈປາທິ ຘມ຺ມສ຺ສານຸຘມ຺ມໍ; ນ ຈ ມໍ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ¶ ວິເຫເສສິ. ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຫິໂຍ ທາຣຸຈີຣິໂຍ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍຕ຺ຖ ອາໂປ ຈ ປຖວີ, ເຕໂຊ ວາໂຍ ນ ຄາຘຕິ;
ນ ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ກາ ໂຊຕນ຺ຕິ, ອາທິຈ຺ໂຈ ນປ຺ປກາສຕິ;
ນ ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທິມາ ຠາຕິ, ຕໂມ ຕຕ຺ຖ ນ ວິຊ຺ຊຕິ.
‘‘ຍທາ ¶ ຈ ອຕ຺ຕນາເວທິ [ເວຘີ (ກ.)], ມຸນິ ໂມເນນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ;
ອຖ ຣູປາ ອຣູປາ ຈ, ສຸຂທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ທສມໍ;
(ອຍມ຺ປິ ອຸທາໂນ ວຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ ອິຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ.) [( ) ສ຺ຍາມໂປຕ຺ຖເກ ນຕ຺ຖິ]
ໂພຘິວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ ນິຏ຺ຐິໂຕ.
ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ ¶ –
ຕໂຍ ໂພຘິ ຈ ຫຸໍຫຸງ຺ໂກ [ຕໂຍ ຈ ໂພຘິ ນິຄ຺ໂຣໂຘ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)], ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ [ເຕ ເຖຣາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.), ເຖໂຣ (ກ.)] ກສ຺ສເປນ ຈ;
ອຊ [ປາວາຍ (ສີ. ສ຺ຍາ.), ປາຏລິຍໍ (ປີ.), ປາວາ (ກ.)] ສງ຺ຄາມ ຊຏິລາ, ພາຫິເຍນາຕິ ເຕ ທສາຕິ.
໒. ມຸຈລິນ຺ທວຄ຺ໂຄ
໑. ມຸຈລິນ຺ທສຸຕ຺ຕໍ
໑໑. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອຸຣຸເວລາຍໍ ວິຫຣຕິ ນຊ຺ຊາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີເຣ ມຸຈລິນ຺ທມູເລ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທີ.
ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ມຫາ ອກາລເມໂຆ ອຸທປາທິ ¶ ສຕ຺ຕາຫວທ຺ທລິກາ ສີຕວາຕທຸທ຺ທິນີ. ອຖ ໂຂ ມຸຈລິນ຺ໂທ ນາຄຣາຊາ ສກຠວນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາຍໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຠເຄຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປຣິມຸທ຺ຘນິ ມຫນ຺ຕໍ ຜຓໍ ວິຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐາສິ – ‘‘ມາ ຠຄວນ຺ຕໍ ສີຕໍ, ມາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸຓ຺ຫໍ, ມາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປ [ສິຣິໍສປ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐາສິ. ອຖ ໂຂ ມຸຈລິນ຺ໂທ ນາຄຣາຊາ ວິທ຺ຘໍ ວິຄຕວລາຫກໍ ເທວໍ ວິທິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາຍາ ໂຠເຄ ວິນິເວເຐຕ຺ວາ ສກວຓ຺ຓໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ມາຓວກວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປຸຣໂຕ ອຏ຺ຐາສິ ປຎ຺ຊລິໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ນມສ຺ສມາໂນ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ສຸໂຂ ວິເວໂກ ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ, ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສ ປສ຺ສໂຕ;
ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ ສຸຂໍ ໂລເກ, ປາຓຠູເຕສຸ ສໍຍໂມ.
‘‘ສຸຂາ ¶ ວິຣາຄຕາ ໂລເກ, ກາມານໍ ສມຕິກ຺ກໂມ;
ອສ຺ມິມານສ຺ສ ໂຍ ວິນໂຍ, ເອຕໍ ເວ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ປຐມໍ;
໒. ຣາຊສຸຕ຺ຕໍ
໑໒. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕານໍ ¶ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນານໍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ອຍມນ຺ຕຣາກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຣາຊູນໍ ມຫທ຺ຘນຕໂຣ ວາ ມຫາໂຠຄຕໂຣ ວາ ມຫາໂກສຕໂຣ ວາ ມຫາວິຊິຕຕໂຣ ວາ ມຫາວາຫນຕໂຣ ວາ ¶ ມຫພ຺ພລຕໂຣ ວາ ມຫິທ຺ຘິກຕໂຣ ວາ ມຫານຸຠາວຕໂຣ ວາ ຣາຊາ ວາ ມາຄໂຘ ເສນິໂຍ ພິມ຺ພິສາໂຣ, ຣາຊາ ວາ ປເສນທິ ໂກສໂລ’’ຕິ? ອຍຎ຺ຈຣຫິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕຣາກຖາ ໂຫຕິ ວິປ຺ປກຕາ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນຸປຏ຺ຐານສາລາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ສນ຺ນິປຕິຕາ, ກາ ຈ ປນ ໂວ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ’’ຕິ?
‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕານໍ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນານໍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ອຍມນ຺ຕຣາກຖາ ອຸທປາທິ – ‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຣາຊູນໍ ມຫທ຺ຘນຕໂຣ ວາ ມຫາໂຠຄຕໂຣ ວາ ມຫາໂກສຕໂຣ ວາ ມຫາວິຊິຕຕໂຣ ວາ ມຫາວາຫນຕໂຣ ວາ ມຫພ຺ພລຕໂຣ ວາ ມຫິທ຺ຘິກຕໂຣ ວາ ມຫານຸຠາວຕໂຣ ວາ ຣາຊາ ວາ ມາຄໂຘ ເສນິໂຍ ພິມ຺ພິສາໂຣ, ຣາຊາ ວາ ປເສນທິ ໂກສໂລ’ຕິ? ອຍໍ ໂຂ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ, ອຖ ຠຄວາ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.
‘‘ນ ¶ ຂ຺ເວຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕິຣູປໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ເອວຣູປິໍ ກຖໍ ກເຖຍ຺ຍາຖ. ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວຍໍ ກຣຓີຍໍ – ຘມ຺ມີ ວາ ກຖາ ອຣິໂຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍຎ຺ຈ ¶ ກາມສຸຂໍ ໂລເກ, ຍຎ຺ຈິທໍ ທິວິຍໍ ສຸຂໍ;
ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍສຸຂສ຺ເສເຕ ¶ , ກລໍ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ ໂສຬສິ’’ນ຺ຕິ. ທຸຕິຍໍ;
໓. ທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕໍ
໑໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ກຸມາຣກາ ອນ຺ຕຣາ ຈ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ເຊຕວນໍ ອຫິໍ ທຓ຺ເຑນ ຫນນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ສມ຺ພຫຸເລ ກຸມາຣເກ ອນ຺ຕຣາ ຈ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ເຊຕວນໍ ອຫິໍ ທຓ຺ເຑນ ຫນນ຺ເຕ ¶ .
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ສຸຂກາມານິ ຠູຕານິ, ໂຍ ທຓ຺ເຑນ ວິຫິໍສຕິ;
ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂເມສາໂນ, ເປຈ຺ຈ ໂສ ນ ລຠເຕ ສຸຂໍ.
‘‘ສຸຂກາມານິ ຠູຕານິ, ໂຍ ທຓ຺ເຑນ ນ ຫິໍສຕິ;
ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂເມສາໂນ, ເປຈ຺ຈ ໂສ ລຠເຕ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ຕຕິຍໍ;
໔. ສກ຺ກາຣສຸຕ຺ຕໍ
໑໔. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ, ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ ¶ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ, ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປນ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອສກ຺ກຕາ ໂຫນ຺ຕິ ອຄຣຸກຕາ ອມານິຕາ [ນ ອປຈິຕາ (ສ຺ຍາ. ປີ.)] ອປູຊິຕາ ¶ ອນປຈິຕາ, ນ ລາຠິໂນ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ອຖ ໂຂ ເຕ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຠຄວໂຕ ສກ຺ກາຣໍ ອສຫມານາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຄາເມ ຈ ອຣຎ຺ເຎ ຈ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ອສພ຺ຠາຫິ ຜຣຸສາຫິ ວາຈາຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ ໂຣເສນ຺ຕິ ວິເຫເສນ຺ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ເອຕຣຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ, ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ, ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປນ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອສກ຺ກຕາ ອຄຣຸກຕາ ອມານິຕາ ອປູຊິຕາ ອນປຈິຕາ, ນ ລາຠິໂນ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ອຖ ໂຂ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຠຄວໂຕ ສກ຺ກາຣໍ ອສຫມານາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຄາເມ ຈ ອຣຎ຺ເຎ ຈ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ອສພ຺ຠາຫິ ຜຣຸສາຫິ ວາຈາຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ ໂຣເສນ຺ຕິ ວິເຫສນ຺ຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຄາເມ ອຣຎ຺ເຎ ສຸຂທຸກ຺ຂຜຸຏ຺ໂຐ,
ເນວຕ຺ຕໂຕ ໂນ ປຣໂຕ ທເຫຖ;
ຜຸສນ຺ຕິ ¶ ຜສ຺ສາ ອຸປຘິໍ ປຏິຈ຺ຈ,
ນິຣູປຘິໍ ເກນ ຜຸເສຍ຺ຍຸ ຜສ຺ສາ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ;
໕. ອຸປາສກສຸຕ຺ຕໍ
໑໕. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອິຈ຺ຉານງ຺ຄລໂກ ¶ ອຸປາສໂກ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ອຖ ໂຂ ໂສ ອຸປາສໂກ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ຕີເຣຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ຕໍ ອຸປາສກໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອຸປາສກ, ອິມໍ ປຣິຍາຍມກາສິ ຍທິທໍ ອິຘາຄມນາຍາ’’ຕິ.
‘‘ຈິຣປຏິກາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸກາໂມ, ອປິ ຈາຫໍ ເກຫິຈິ ເກຫິຈິ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍຫິ ພ຺ຍາວໂຏ. ເອວາຫໍ ນາສກ຺ຂິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ສຸຂໍ ວຕ ຕສ຺ສ ນ ໂຫຕິ ກິຎ຺ຈິ,
ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ;
ສກິຎ຺ຈນໍ ປສ຺ສ ວິຫຎ຺ຎມານໍ,
ຊໂນ ຊນສ຺ມິໍ ປຏິພນ຺ຘຣູໂປ’’ຕິ. ປຎ຺ຈມໍ;
໖. ຄພ຺ຠິນີສຸຕ຺ຕໍ
໑໖. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ທຫຣມາຓວິກາ ປຊາປຕິ ໂຫຕິ ຄພ຺ຠິນີ ¶ ອຸປວິຊຎ຺ຎາ. ອຖ ໂຂ ສາ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເຕລໍ ອາຫຣ, ຍໍ ເມ ວິຊາຕາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.
ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ໂສ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຸໂຕ ປນາຫໍ, ໂຠຕິ [ໂຠຕິຍາ (ສ຺ຍາ. ປີ. ກ.)], ເຕລໍ ອາຫຣາມີ’’ຕິ? ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ສາ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເຕລໍ ອາຫຣ, ຍໍ ເມ ວິຊາຕາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສ ປຣິພ຺ພາຊິໂກ ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຸໂຕ ປນາຫໍ, ໂຠຕິ, ເຕລໍ ອາຫຣາມີ’’ຕິ? ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ສາ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເຕລໍ ອາຫຣ, ຍໍ ເມ ວິຊາຕາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.
ເຕນ ¶ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ¶ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາຄາເຣ ສມຓສ຺ສ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວາ ສປ຺ປິສ຺ສ ວາ ເຕລສ຺ສ ວາ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປາຕຸໍ ທີຍຕິ [ທິຍ຺ຍຕິ (ສີ. ກ.)], ໂນ ນີຫຣິຕຸໍ.
ອຖ ໂຂ ຕສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ໂຂ ປນ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາຄາເຣ ສມຓສ຺ສ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວາ ສປ຺ປິສ຺ສ ວາ ເຕລສ຺ສ ວາ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປາຕຸໍ ທີຍຕິ, ໂນ ນີຫຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕລສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປິວິຕ຺ວາ ຆຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉທ຺ທິຕ຺ວານ [ອຸຄ຺ຄິຣິຕ຺ວານ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.), ອຸຈ຺ຉທິຕ຺ວາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ອຏ຺ຐ.), ອຸຈ຺ຉຑ຺ຑິຕ຺ວານ (ກ.)] ທເທຍ຺ຍໍ, ຍໍ ອິມິສ຺ສາ ວິຊາຕາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ໂສ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ໂກສລສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕລສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປິວິຕ຺ວາ ຆຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເນວ ¶ ສກ຺ໂກຕິ ອຸທ຺ຘໍ ກາຕຸໍ, ນ ປນ ອໂຘ. ໂສ ທຸກ຺ຂາຫິ ຕິພ຺ພາຫິ [ຕິປ຺ປາຫິ (ສ຺ຍາ.)] ຂຣາຫິ ກຏຸກາຫິ ເວທນາຫິ ຜຸຏ຺ໂຐ ອາວຏ຺ຏຕິ ປຣິວຏ຺ຏຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ທຸກ຺ຂາຫິ ຕິພ຺ພາຫິ ຂຣາຫິ ກຏຸກາຫິ ເວທນາຫິ ຜຸຏ຺ຐໍ ອາວຏ຺ຏມານໍ ປຣິວຏ຺ຏມານໍ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ສຸຂິໂນ ວຕ ເຍ ອກິຎ຺ຈນາ,
ເວທຄຸໂນ ຫິ ຊນາ ອກິຎ຺ຈນາ;
ສກິຎ຺ຈນໍ ປສ຺ສ ວິຫຎ຺ຎມານໍ,
ຊໂນ ຊນສ຺ມິໍ ປຏິພນ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ’’ [ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ (ສ຺ຍາ.), ປຏິພນ຺ຘຣຸໂປ (?)] ຕິ. ຉຏ຺ຐໍ;
໗. ເອກປຸຕ຺ຕກສຸຕ຺ຕໍ
໑໗. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ມນາໂປ ກາລງ຺ກໂຕ ໂຫຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ອຸປາສກາ ອລ຺ລວຕ຺ຖາ ອລ຺ລເກສາ ທິວາ ທິວສ຺ສ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນ ໂຂ ເຕ ອຸປາສເກ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ, ອຸປາສກາ, ອລ຺ລວຕ຺ຖາ ອລ຺ລເກສາ ອິຘູປສງ຺ກມນ຺ຕາ ທິວາ ທິວສ຺ສາ’’ຕິ?
ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ໂສ ອຸປາສໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ມນາໂປ ¶ ກາລງ຺ກໂຕ. ເຕນ ມຍໍ ອລ຺ລວຕ຺ຖາ ອລ຺ລເກສາ ອິຘູປສງ຺ກມນ຺ຕາ ທິວາ ທິວສ຺ສາ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ປິຍຣູປສ຺ສາທຄຘິຕາເສ ¶ ¶ [ປິຍຣູປສ຺ສາຕຄຘິຕາເສ (ສີ. ປີ.)],
ເທວກາຍາ ປຸຖຸ ມນຸສ຺ສາ ຈ;
ອຆາວິໂນ ປຣິຊຸນ຺ນາ,
ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ ວສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.
‘‘ເຍ ເວ ທິວາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ຈ,
ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຊຫນ຺ຕິ ປິຍຣູປໍ;
ເຕ ເວ ຂຓນ຺ຕິ ອຆມູລໍ,
ມຈ຺ຈຸໂນ ອາມິສໍ ທຸຣຕິວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕມໍ;
໘. ສຸປ຺ປວາສາສຸຕ຺ຕໍ
໑໘. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ກຸຓ຺ຑິກາຍໍ [ກຸຓ຺ຑິຍາຍໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ວິຫຣຕິ ກຸຓ຺ຑຘານວເນ [ກຸຓ຺ຑິຏ຺ຐານວເນ (ສ຺ຍາ. ປີ.)]. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຄພ຺ຠໍ ຘາເຣຕິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາ ສາ ທຸກ຺ຂາຫິ ຕິພ຺ພາຫິ ຂຣາຫິ ກຏຸກາຫິ ເວທນາຫິ ຜຸຏ຺ຐາ ຕີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ອຘິວາເສຕິ – ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ ໂຍ ອິມສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫານາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ; ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ວຕ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ ໂຍ ອິມສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ; ສຸສຸຂໍ ວຕ ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຍຕ຺ຖິທໍ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ນ ສໍວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.
ອຖ ¶ ¶ ໂຂ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທາຫິ; ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉ – ‘ສຸປ຺ປວາສາ, ຠນ຺ເຕ, ໂກລິຍຘີຕາ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ; ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ – ‘ສຸປ຺ປວາສາ, ຠນ຺ເຕ, ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຄພ຺ຠໍ ຘາເຣຕິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາ ສາ ທຸກ຺ຂາຫິ ຕິພ຺ພາຫິ ຂຣາຫິ ກຏຸກາຫິ ເວທນາຫິ ຜຸຏ຺ຐາ ຕີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ອຘິວາເສຕິ – ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ ໂຍ ອິມສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫານາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ; ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ວຕ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ ໂຍ ອິມສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ; ສຸສຸຂໍ ວຕ ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຍຕ຺ຖິທໍ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ນ ສໍວິຊ຺ຊຕີ’’’ຕິ.
‘‘ປຣມ’’ນ຺ຕິ ໂຂ ໂສ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ສຸປ຺ປວາສາຍ ໂກລິຍຘີຕາຍ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ ¶ ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຸປ຺ປວາສາ, ຠນ຺ເຕ, ໂກລິຍຘີຕາ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕິ; ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ – ‘ສຸປ຺ປວາສາ, ຠນ຺ເຕ, ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຄພ຺ຠໍ ຘາເຣຕິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາ ¶ ສາ ທຸກ຺ຂາຫິ ຕິພ຺ພາຫິ ຂຣາຫິ ກຏຸກາຫິ ເວທນາຫິ ຜຸຏ຺ຐາ ຕີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ອຘິວາເສຕິ – ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ ໂຍ ¶ ອິມສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫານາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ; ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ວຕ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ ໂຍ ອິມສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ; ສຸສຸຂໍ ວຕ ນິພ຺ພານໍ ຍຕ຺ຖິທໍ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ນ ສໍວິຊ຺ຊຕີ’’’ຕິ.
‘‘ສຸຂິນີ ໂຫຕຸ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ; ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍຕູ’’ຕິ. ສຫ ວຈນາ ຈ ປນ ຠຄວໂຕ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ສຸຂິນີ ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ.
‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຍນ ສກໍ ຆຣໍ ເຕນ ປຈ຺ຈາຍາສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ໂສ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ສຸປ຺ປວາສໍ ໂກລິຍຘີຕຣໍ ສຸຂິນິໍ ອໂຣຄໍ ອໂຣຄໍ ¶ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຕໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ, ໂຠ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫິທ຺ຘິກຕາ ມຫານຸຠາວຕາ, ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຍໍ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ສຫ ວຈນາ ຈ ປນ [ສຫ ວຈນາ ປນ (ປີ.), ສຫ ວຈນາ (?)] ຠຄວໂຕ ສຸຂິນີ ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ! ອຕ຺ຕມໂນ ປມຸທິໂຕ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ອໂຫສິ.
ອຖ ໂຂ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທາຫິ – ‘ສຸປ຺ປວາສາ, ຠນ຺ເຕ, ໂກລິຍຘີຕາ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕີ’ຕິ; ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ – ‘ສຸປ຺ປວາສາ, ຠນ຺ເຕ, ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຄພ຺ຠໍ ຘາເຣຕິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາ ສາ ເອຕຣຫິ ສຸຂິນີ ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຕາ. ສາ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ¶ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຠຕ຺ເຕນ ນິມນ຺ເຕຕິ. ອຘິວາເສຕຸ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສຸປ຺ປວາສາຍ ໂກລິຍຘີຕາຍ ສຕ຺ຕ ຠຕ຺ຕານິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’’ຕິ.
‘‘ປຣມ’’ນ຺ຕິ ໂຂ ໂສ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ສຸປ຺ປວາສາຍ ໂກລິຍຘີຕາຍ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ໂສ ໂກລິຍປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ສຸປ຺ປວາສາ ¶ , ຠນ຺ເຕ, ໂກລິຍຘີຕາ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ; ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ – ‘ສຸປ຺ປວາສາ, ຠນ຺ເຕ, ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຄພ຺ຠໍ ຘາເຣຕິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາ ສາ ເອຕຣຫິ ສຸຂິນີ ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຕາ. ສາ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຠຕ຺ເຕນ ນິມນ຺ເຕຕິ. ອຘິວາເສຕຸ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສຸປ຺ປວາສາຍ ໂກລິຍຘີຕາຍ ສຕ຺ຕ ຠຕ຺ຕານິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’’ຕິ.
ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຸປາສເກນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸໂຂ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ເຕນ ນິມນ຺ຕິໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ຈ ອຸປາສໂກ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ [ມຫາໂມຄ຺ຄລານສ຺ສ (ກ.)] ອຸປຏ຺ຐາໂກ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ເຍນ ໂສ ອຸປາສໂກ ເຕນຸປສງ຺ກມ ¶ ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປາສກໍ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ສຸປ຺ປວາສາ, ອາວຸໂສ, ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕ ¶ ວສ຺ສານິ ຄພ຺ຠໍ ຘາເຣສິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາ ສາ ເອຕຣຫິ ສຸຂິນີ ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຕາ. ສາ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຠຕ຺ເຕນ ¶ ນິມນ຺ເຕຕິ. ກໂຣຕຸ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕ ຠຕ຺ຕານິ, ປຈ຺ຉາ ຕ຺ວໍ ກຣິສ຺ສສີ’ຕິ [ກຣິສ຺ສສີຕິ ສຎ຺ຎາເປຫິ (ກ.)]. ຕຸຍ຺ເຫໂສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ’’ຕິ.
‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ໂສ ອຸປາສໂກ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປາສກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຸປ຺ປວາສາ, ອາວຸໂສ, ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຄພ຺ຠໍ ຘາເຣຕິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາ ສາ ເອຕຣຫິ ສຸຂິນີ ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຕາ. ສາ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຠຕ຺ເຕນ ນິມນ຺ເຕຕິ. ກໂຣຕຸ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕ ຠຕ຺ຕານິ, ປຈ຺ຉາ ຕ຺ວໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ.
‘‘ສເຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ປາຏິໂຠໂຄ – ໂຠຄານຎ຺ຈ ຊີວິຕສ຺ສ ຈ ສທ຺ຘາຍ ຈ, ກໂຣຕຸ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕ ຠຕ຺ຕານິ, ປຈ຺ຉາຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂຂ ເຕ ອຫໍ [ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂຂ ເຕສໍ (ປີ.), ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂຂ ເນສໍ (ກ.)], ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມານໍ ປາຏິໂຠໂຄ – ໂຠຄານຎ຺ຈ ຊີວິຕສ຺ສ ຈ. ສທ຺ຘາຍ ປນ ຕ຺ວໍເຍວ ປາຏິໂຠໂຄ’’ຕິ.
‘‘ສເຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ປາຏິໂຠໂຄ – ໂຠຄານຎ຺ຈ ຊີວິຕສ຺ສ ຈ, ກໂຣຕຸ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕ ຠຕ຺ຕານິ, ປຈ຺ຉາຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຕໍ ອຸປາສກໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ¶ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕ [ສຎ຺ຎາໂຕ (ສ຺ຍາ.)], ຠນ຺ເຕ, ໂສ ອຸປາສໂກ ມຍາ; ກໂຣຕຸ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕ ຠຕ຺ຕານິ, ປຈ຺ຉາ ໂສ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ ¶ ສມ຺ປວາເຣສິ, ຕຎ຺ຈ ທາຣກໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທາເປສິ ສພ຺ພຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ.
ອຖ ¶ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ທາຣກໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ, ທາຣກ, ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ນ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ກຸໂຕ ເມ, ຠນ຺ເຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຂມນີຍໍ, ກຸໂຕ ຍາປນີຍໍ! ສຕ຺ຕ ເມ ວສ຺ສານິ ໂລຫິຕກຸມ຺ຠິຍໍ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ – ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕມນາ ປມຸທິຕາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ອໂຫສິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ (ສຸປ຺ປວາສໍ ໂກລີຍຘີຕຣໍ ອຕ຺ຕມນໍ ປມຸທິຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕໍ ວິທິຕ຺ວາ [ທິສ຺ວາ (ສີ.)]) [( ) ນຕ຺ຖິ ອິງ຺ຄລິສໂປຕ຺ຖເກ] ສຸປ຺ປວາສໍ ໂກລິຍຘີຕຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ ຕ຺ວໍ, ສຸປ຺ປວາເສ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາມຫໍ, ຠຄວາ, ອຎ຺ຎານິປິ ເອວຣູປານິ ສຕ຺ຕ ປຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ¶ .
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອສາຕໍ ສາຕຣູເປນ, ປິຍຣູເປນ ອປ຺ປິຍໍ;
ທຸກ຺ຂໍ ສຸຂສ຺ສ ຣູເປນ, ປມຕ຺ຕມຕິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ອຏ຺ຐມໍ;
໙. ວິສາຂາສຸຕ຺ຕໍ
໑໙. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ປຸພ຺ພາຣາເມ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ວິສາຂາຍ ມິຄາຣມາຕຸຍາ ໂກຈິເທວ ອຕ຺ໂຖ ຣຎ຺ເຎ ປເສນທິມ຺ຫິ ໂກສເລ ປຏິພທ຺ໂຘ [ປຏິພນ຺ໂຘ (ປີ. ກ.)] ໂຫຕິ. ຕໍ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ນ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຕີເຣຕິ ¶ .
ອຖ ໂຂ ວິສາຂາ ມິຄາຣມາຕາ ທິວາ ທິວສ຺ສ [ທິວາທິວສ຺ເສວ (ສ຺ຍາ.), ທິວາທິວສ຺ເສເຍວ (ປີ.), ທິວາ ທິວສ຺ສເຍວ (ກ.)] ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ວິສາຂໍ ມິຄາຣມາຕຣໍ ຠຄວາ ¶ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຫນ຺ທ ກຸໂຕ ນຸ ຕ຺ວໍ, ວິສາເຂ, ອາຄຈ຺ຉສິ ທິວາ ທິວສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ອິຘ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂກຈິເທວ ອຕ຺ໂຖ ຣຎ຺ເຎ ປເສນທິມ຺ຫິ ໂກສເລ ປຏິພທ຺ໂຘ; ຕໍ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ນ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຕີເຣຕີ’’ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ສພ຺ພໍ ປຣວສໍ ທຸກ຺ຂໍ, ສພ຺ພໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ສຸຂໍ;
ສາຘາຣເຓ ວິຫຎ຺ຎນ຺ຕິ, ໂຍຄາ ຫິ ທຸຣຕິກ຺ກມາ’’ຕິ. ນວມໍ;
໑໐. ຠທ຺ທິຍສຸຕ຺ຕໍ
໒໐. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອນຸປິຍາຍໍ ວິຫຣຕິ ອມ຺ພວເນ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທິໂຍ ກາຬີໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎຄໂຕປິ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕປິ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ!
ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມໂຕ ຠທ຺ທິຍສ຺ສ ກາຬີໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎຄຕສ຺ສປິ ຣຸກ຺ຂມູລຄຕສ຺ສປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄຕສ຺ສປິ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ຕສ຺ສ – ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ! ສຸຕ຺ວານ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ນິສ຺ສໍສຍໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທິໂຍ ກາຬີໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ອນຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ, ຍໍສ ປຸພ຺ເພ ອຄາຣິຍຠູຕສ຺ສ [ອຄາຣິກຠູຕສ຺ສ (ສ຺ຍາ.)] ຣຊ຺ຊສຸຂໍ, ໂສ ຕມນຸສ຺ສຣມາໂນ ອຣຎ຺ຎຄໂຕປິ ¶ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕປິ ¶ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’’ນ຺ຕິ!
ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ຠທ຺ທິໂຍ ກາຬີໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎຄໂຕປິ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕປິ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’ນ຺ຕິ! ນິສ຺ສໍສຍໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທິໂຍ ກາຬີໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ອນຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ. ຍໍສ ປຸພ຺ເພ ອຄາຣິຍຠູຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ, ໂສ ຕມນຸສ຺ສຣມາໂນ ອຣຎ຺ຎຄໂຕປິ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕປິ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’’ນ຺ຕິ!
ອຖ ¶ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ມມ ວຈເນນ ຠທ຺ທິຍໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕຫິ – ‘ສຕ຺ຖາ ຕໍ, ອາວຸໂສ ຠທ຺ທິຍ, ອາມນ຺ເຕຕີ’’’ຕິ.
‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທິໂຍ ກາຬີໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠທ຺ທິຍໍ ກາຬີໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕໍ, ອາວຸໂສ ຠທ຺ທິຍ, ອາມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທິໂຍ ກາຬີໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຠທ຺ທິຍໍ ກາຬີໂຄຘາຍ ປຸຕ຺ຕໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ຠທ຺ທິຍ, ອຣຎ຺ຎຄໂຕປິ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕປິ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’’ນ຺ຕິ! ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ.
‘‘ກິໍ ປນ [ກໍ ປນ (ສ຺ຍາ ປີ.)] ຕ຺ວໍ, ຠທ຺ທິຍ, ອຕ຺ຖວສໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອຣຎ຺ຎຄໂຕປິ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕປິ ¶ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’’ນ຺ຕິ! ‘‘ປຸພ຺ເພ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຄາຣິຍຠູຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕປິ ອນ຺ເຕປຸເຣ ຣກ຺ຂາ ສຸສໍວິຫິຕາ ອໂຫສິ, ພຫິປິ ອນ຺ເຕປຸເຣ ຣກ຺ຂາ ສຸສໍວິຫິຕາ ອໂຫສິ, ອນ຺ໂຕປິ ນຄເຣ ຣກ຺ຂາ ສຸສໍວິຫິຕາ ອໂຫສິ, ພຫິປິ ນຄເຣ ຣກ຺ຂາ ສຸສໍວິຫິຕາ ອໂຫສິ, ອນ຺ໂຕປິ ຊນປເທ ຣກ຺ຂາ ສຸສໍວິຫິຕາ ອໂຫສິ, ພຫິປິ ຊນປເທ ຣກ຺ຂາ ສຸສໍວິຫິຕາ ອໂຫສິ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ໂຄປິໂຕ ສນ຺ໂຕ ຠີໂຕ ອຸພ຺ພິຄ຺ໂຄ ອຸສ຺ສງ຺ກີ ອຸຕ຺ຣາສີ ວິຫາສິໍ. ເອຕຣຫິ ໂຂ ປນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຣຎ຺ຎຄໂຕປິ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕປິ ເອໂກ [ເອກໂກ (ສ຺ຍາ. ປີ.)] ອຠີໂຕ ອນຸພ຺ພິຄ຺ໂຄ ອນຸສ຺ສງ຺ກີ ອນຸຕ຺ຣາສີ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ປນ຺ນໂລໂມ ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ໂຕ [ປຣທວຸຕ຺ໂຕ (ກ. ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)], ມິຄຠູເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣາມິ. ອິມໍ [ອິທໍ (ສີ. ກ.)] ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖວສໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອຣຎ຺ຎຄໂຕປິ ¶ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕປິ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ [ອຸທາເນມິ (ກ.)] – ‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’’ນ຺ຕິ!
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ¶ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາ,
ອິຕິຠວາຠວຕຎ຺ຈ ວີຕິວຕ຺ໂຕ;
ຕໍ ¶ ວິຄຕຠຍໍ ສຸຂິໍ ອໂສກໍ,
ເທວາ ນານຸຠວນ຺ຕິ ທສ຺ສນາຍາ’’ຕິ. ທສມໍ;
ມຸຈລິນ຺ທວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.
ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –
ມຸຈລິນ຺ໂທ ¶ ຣາຊາ ທຓ຺ເຑນ, ສກ຺ກາໂຣ ອຸປາສເກນ ຈ;
ຄພ຺ຠິນີ ເອກປຸຕ຺ໂຕ ຈ, ສຸປ຺ປວາສາ ວິສາຂາ ຈ;
ກາຬີໂຄຘາຍ ຠທ຺ທິໂຍຕິ.
໓. ນນ຺ທວຄ຺ໂຄ
໑. ກມ຺ມວິປາກຊສຸຕ຺ຕໍ
໒໑. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ປຸຣາຓກມ຺ມວິປາກຊໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕິພ຺ພໍ ຂຣໍ ກຏຸກໍ ເວທນໍ ອຘິວາເສນ຺ໂຕ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ອວິຫຎ຺ຎມາໂນ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ປຸຣາຓກມ຺ມວິປາກຊໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕິພ຺ພໍ ຂຣໍ ກຏຸກໍ ເວທນໍ ອຘິວາເສນ຺ຕໍ ສຕໍ ສມ຺ປຊານໍ ອວິຫຎ຺ຎມານໍ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ສພ຺ພກມ຺ມຊຫສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ,
ຘຸນມານສ຺ສ ປຸເຣ ກຕໍ ຣຊໍ;
ອມມສ຺ສ ¶ ຐິຕສ຺ສ ຕາທິໂນ,
ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ ຊນໍ ລເປຕເວ’’ຕິ. ປຐມໍ;
໒. ນນ຺ທສຸຕ຺ຕໍ
໒໒. ເອວໍ ¶ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາຕາ ມາຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວມາໂຣເຈຕິ – ‘‘ອນຠິຣໂຕ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ; ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາຕາ ມາຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວມາໂຣເຈຕິ – ‘ອນຠິຣໂຕ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ, ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ¶ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ມມ ວຈເນນ ນນ຺ທໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕຫິ – ‘ສຕ຺ຖາ ຕໍ, ອາວຸໂສ ນນ຺ທ, ອາມນ຺ເຕຕີ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕໍ, ອາວຸໂສ ນນ຺ທ, ອາມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ.
‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ນນ຺ທ, ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວມາໂຣເຈສິ – ‘ອນຠິຣໂຕ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ, ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’’ຕິ ¶ ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ.
‘‘ກິສ຺ສ ປນ ຕ຺ວໍ, ນນ຺ທ, ອນຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣສິ, ນ ສກ຺ໂກສິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ¶ , ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ສາກິຍານີ ມໍ [ມມ (ສ຺ຍາ., ອຏ຺ຐກຖາ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ)], ຠນ຺ເຕ, ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ຆຣາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ [ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ (ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປາຐນ຺ຕຣໍ)] ອຸປຑ຺ຒຸລ຺ລິຂິເຕຫິ ເກເສຫິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ຕຸວຏໍ ໂຂ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’ຕິ. ໂສ ¶ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕມນຸສ຺ສຣມາໂນ ອນຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມິ, ນ ສກ຺ໂກມິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສມິຎ຺ຊິຕໍ [ສມ຺ມິຎ຺ຊິຕໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ວາ ພາຫໍ ປສາເຣຍ຺ຍ, ປສາຣິຕໍ ວາ ພາຫໍ ສມິຎ຺ເຊຍ຺ຍ [ສມ຺ມິຎ຺ເຊຍ຺ຍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)], ເອວເມວ – ເຊຕວເນ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ເທເວສຸ ຕາວຕິໍເສສຸ ປາຕຸຣໂຫສິ.
ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ກກຸຏປາທານິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ປສ຺ສສິ ໂນ ຕ຺ວໍ, ນນ຺ທ, ອິມານິ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ກກຸຏປາທານີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ.
‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ນນ຺ທ, ກຕມາ ນຸ ໂຂ ອຠິຣູປຕຣາ ວາ ທສ຺ສນີຍຕຣາ ວາ ປາສາທິກຕຣາ ວາ, ສາກິຍານີ ວາ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ, ອິມານິ ວາ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ກກຸຏປາທານີ’’ຕິ? ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ປລຸຏ຺ຐມກ຺ກຏີ ກຓ຺ຓນາສຈ຺ຉິນ຺ນາ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສາກິຍານີ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ¶ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ¶ ອຸປນິຘາຍ ສງ຺ຂ຺ຍມ຺ປິ [ສງ຺ຂມ຺ປິ (ສີ.)] ໂນເປຕິ ກລຠາຄມ຺ປິ ໂນເປຕິ ອຸປນິຘິມ຺ປິ ໂນເປຕິ. ອຖ ໂຂ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣາສຕານິ ອຠິຣູປຕຣານິ ເຈວ ທສ຺ສນີຍຕຣານິ ຈ ປາສາທິກຕຣານິ ຈາ’’ຕິ.
‘‘ອຠິຣມ, ນນ຺ທ, ອຠິຣມ, ນນ຺ທ! ອຫໍ ເຕ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານໍ, ອຠິຣມິສ຺ສາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ’’ຕິ [ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍຕິ (ສ຺ຍາ. ປີ.), ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ (ກ.)].
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສມິຎ຺ຊິຕໍ ວາ ພາຫໍ ປສາເຣຍ຺ຍ, ປສາຣິຕໍ ວາ ພາຫໍ ສມິຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວເມວ – ເທເວສຸ ຕາວຕິໍເສສຸ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ເຊຕວເນ ປາຕຸຣໂຫສິ.
ອສ຺ໂສສຸໍ ¶ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ ກິຣ ນນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາຕາ ມາຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ອຈ຺ຉຣານໍ ¶ ເຫຕຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ; ຠຄວາ ກິຣສ຺ສ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ນນ຺ທສ຺ສ ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນນ຺ທໍ ຠຕກວາເທນ ຈ ອຸປກ຺ກິຕກວາເທນ ຈ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ – ‘‘ຠຕໂກ ກິຣາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ອຸປກ຺ກິຕໂກ ກິຣາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ອຈ຺ຉຣານໍ ເຫຕຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ; ຠຄວາ ກິຣສ຺ສ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ¶ ສຫາຍການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕກວາເທນ ຈ ອຸປກ຺ກິຕກວາເທນ ຈ ອຏ຺ຏີຍມາໂນ ຫຣາຍມາໂນ ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນ ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ – ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ – ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິ. ‘‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍໍ, ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂຂ ປນາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ອຣຫຕໍ ອໂຫສິ.
ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕຣາ ເທວຕາ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຠິກ຺ກນ຺ຕວຓ຺ຓາ ເກວລກປ຺ປໍ ເຊຕວນໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ໂຂ ສາ ເທວຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາຕາ ມາຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ¶ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓໍ ອຸທປາທິ – ‘‘ນນ຺ໂທ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ນນ຺ໂທ ¶ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ປາຏິໂຠໂຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈ຺ຉຣາສຕານໍ ປຏິລາຠາຍ ກກຸຏປາທານໍ, ມຸຎ຺ຈາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕສ຺ມາ ປຏິສ຺ສວາ’’ຕິ. ‘‘ມຍາປິ ໂຂ ¶ ຕ຺ວໍ, ນນ຺ທ [ໂຂ ເຕ ນນ຺ທ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.), ໂຂ ນນ຺ທ (ກ.)], ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ວິທິໂຕ – ‘ນນ຺ໂທ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’ຕິ. ເທວຕາປິ ເມ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາຕາ ມາຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ອາສວານໍ ຂຍາ ¶ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’ຕິ. ຍເທວ ໂຂ ເຕ, ນນ຺ທ, ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ອຖາຫໍ ມຸຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ມາ ປຏິສ຺ສວາ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍສ຺ສ ນິຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ປງ຺ໂກ,
ມທ຺ທິໂຕ ກາມກຓ຺ຏໂກ;
ໂມຫກ຺ຂຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ,
ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ນ ເວຘຕີ ສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ທຸຕິຍໍ;
໓. ຍໂສຊສຸຕ຺ຕໍ
໒໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຍໂສຊປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ. ເຕຘ ໂຂ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເນວາສິເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ໂມທມານາ ເສນາສນານິ ປຎ຺ຎາປຍມານາ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ປຏິສາມຍມານາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ [ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາ (ກ.)] ອເຫສຸໍ ¶ .
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເກ ປເນເຕ, ອານນ຺ທ, ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ ເກວຏ຺ຏາ ມຎ຺ເຎ ມຈ຺ຉວິໂລເປ’’ຕິ? ‘‘ເອຕານິ, ຠນ຺ເຕ, ຍໂສຊປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕານິ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ. ເຕເຕ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເນວາສິເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ໂມທມານາ ເສນາສນານິ ປຎ຺ຎາປຍມານາ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ປຏິສາມຍມານາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນຫານນ຺ທ, ມມ ວຈເນນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຫິ – ‘ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕຕີ’’’ຕິ.
‘‘ເອວໍ ¶ , ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິ ¶ ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ ¶ ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ກິໍ ນຸ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ, ເກວຏ຺ຏາ ມຎ຺ເຎ ມຈ຺ຉວິໂລເປ’’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ຍໂສໂຊ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິມານິ, ຠນ຺ເຕ, ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕານິ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ. ເຕເມ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເນວາສິເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ໂມທມານາ ເສນາສນານິ ປຎ຺ຎາປຍມານາ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ປຏິສາມຍມານາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓາເມມິ ¶ ໂວ [ໂວ ປຓາເມມິ (ສພ຺ພຕ຺ຖ) ມ. ນິ. ໒.໑໕໗ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ]; ນ ໂວ ມມ ສນ຺ຕິເກ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.
‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ [ປຏິສໍສາເມຕ຺ວາ (ສ຺ຍາ.)] ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ວຊ຺ຊີ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິໍສຸ. ວຊ຺ຊີສຸ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມານາ ເຍນ ວຄ຺ຄຸມຸທາ ນທີ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວຄ຺ຄຸມຸທາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ ປຓ຺ຓກຸຏິໂຍ ກຣິຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິໍສຸ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຍໂສໂຊ ວສ຺ສູປຄໂຕ [ວສ຺ສູປຄເຕ (ກ.)] ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠຄວຕາ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ປຓາມິຕາ ອຕ຺ຖກາເມນ ຫິເຕສິນາ, ອນຸກມ຺ປເກນ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ. ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຕຖາ ວິຫາຣໍ ກປ຺ເປມ ຍຖາ ໂນ ວິຫຣຕໍ ຠຄວາ ອຕ຺ຕມໂນ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມໂຕ ຍໂສຊສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ. ອຖ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ວູປກຏ຺ຐາ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕາ ເຕເນວນ຺ຕຣວສ຺ເສນ ສພ຺ເພວ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ສຈ຺ຉາກໍສຸ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ເຍນ ເວສາລີ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ເວສາລີ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອາໂລກຊາຕາ ວິຍ ເມ, ອານນ຺ທ, ເອສາ ທິສາ, ໂອຠາສຊາຕາ ວິຍ ເມ, ອານນ຺ທ, ເອສາ ທິສາ; ຍສ຺ສໍ ທິສາຍໍ [ຍາຍໍ (ກ.)] ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍາ ຠິກ຺ຂູ ¶ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຄນ຺ຕຸໍ ອປ຺ປຏິກູລາສິ ¶ ເມ ມນສິ ກາຕຸໍ. ປຫິເຓຍ຺ຍາສິ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍານໍ ¶ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ທູຕໍ – ‘ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕຕິ, ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ທສ຺ສນກາໂມ’’’ຕິ.
‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ເຍນ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍາ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິເຍ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕຕິ, ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ທສ຺ສນກາໂມ’’’ຕິ.
‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສມິຎ຺ຊິຕໍ ວາ ພາຫໍ ປສາເຣຍ຺ຍ, ປສາຣິຕໍ ວາ ພາຫໍ ສມິຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວເມວ – ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ວຄ຺ຄຸມຸທາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຣໂຕ ປາຕຸຣໂຫສິ. ອຖ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິເຍ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕຕິ, ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ທສ຺ສນກາໂມ’’ຕິ.
‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສມິຎ຺ຊິຕໍ ວາ ພາຫໍ ປສາເຣຍ຺ຍ, ປສາຣິຕໍ ວາ ພາຫໍ ສມິຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວເມວ – ວຄ຺ຄຸມຸທາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸເຂ ປາຕຸຣເຫສຸໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ອາເນຎ຺ເຊນ ສມາຘິນາ ນິສິນ຺ໂນ ¶ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກຕເມນ ນຸ ໂຂ ຠຄວາ ວິຫາເຣນ ເອຕຣຫິ ວິຫຣຕີ’’ຕິ? ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອາເນຎ຺ເຊນ ໂຂ ຠຄວາ ວິຫາເຣນ ເອຕຣຫິ ວິຫຣຕີ’’ຕິ. ສພ຺ເພວ ອາເນຎ຺ຊສມາຘິນາ ນິສີທິໍສຸ.
ອຖ ¶ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຐເມ ຍາເມ, ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ [ຈີວຣໍ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ; ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ; ຈິຣນິສິນ຺ນາ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ; ປຏິສມ຺ໂມທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.
ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ມຊ຺ຌິເມ ຍາເມ, ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ¶ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ ¶ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ; ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິໂມ ຍາໂມ; ຈິຣນິສິນ຺ນາ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ; ປຏິສມ຺ໂມທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.
ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຈ຺ຉິເມ ຍາເມ, ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓ, ນນ຺ທິມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ; ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິໂມ ຍາໂມ; ອຸທ຺ຘສ຺ໂຕ ອຣຸໂຓ; ນນ຺ທິມຸຂີ ຣຕ຺ຕິ; ຈິຣນິສິນ຺ນາ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ; ປຏິສມ຺ໂມທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ¶ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ຊາເນຍ຺ຍາສິ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ເຕ ນປ຺ປຏິຠາເສຍ຺ຍ [ນປ຺ປຏິເຠຍ຺ຍ (?)]. ອຫຎ຺ຈ, ອານນ຺ທ, ອິມານິ ຈ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ສພ຺ເພວ ອາເນຎ຺ຊສມາຘິນາ ນິສີທິມ຺ຫາ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍສ຺ສ ຊິໂຕ ກາມກຓ຺ຏໂກ,
ອກ຺ໂກໂສ ຈ ວໂຘ ຈ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ;
ປພ຺ພໂຕວ [ປພ຺ພໂຕ ວິຍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ໂສ ຐິໂຕ ອເນໂຊ,
ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ນ ເວຘຕີ ສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ຕຕິຍໍ;
໔. ສາຣິປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ
໒໔. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍຖາປິ ¶ ປພ຺ພໂຕ ເສໂລ, ອຈໂລ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ;
ເອວໍ ໂມຫກ຺ຂຍາ ຠິກ຺ຂຸ, ປພ຺ພໂຕວ ນ ເວຘຕີ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ;
໕. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕໍ
໒໕. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ¶ ອາຍສ຺ມາ ¶ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ກາຍຄຕາຍ ສຕິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສູປຏ຺ຐິຕາຍ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ກາຍຄຕາຍ ສຕິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສູປຏ຺ຐິຕາຍ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ສຕິ ກາຍຄຕາ ອຸປຏ຺ຐິຕາ,
ຉສຸ ຜສ຺ສາຍຕເນສຸ ສໍວຸໂຕ;
ສຕຕໍ ຠິກ຺ຂຸ ສມາຫິໂຕ,
ຊຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານມຕ຺ຕໂນ’’ຕິ. ປຎ຺ຈມໍ;
໖. ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉສຸຕ຺ຕໍ
໒໖. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ [ປິລິນ຺ທິວຈ຺ໂຉ (ສີ.)] ຠິກ຺ຂູ ວສລວາເທນ ສມຸທາຈຣຕິ. ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ ຠິກ຺ຂູ ວສລວາເທນ ສມຸທາຈຣຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ມມ ວຈເນນ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕຫິ – ‘ສຕ຺ຖາ ຕໍ, ອາວຸໂສ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉ [ວຈ຺ຉ (ສ຺ຍາ.)], ອາມນ຺ເຕຕີ’’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນາຍສ຺ມາ ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ¶ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ¶ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕໍ, ອາວຸໂສ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉ, ອາມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ.
‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ວຈ຺ຉ, ຠິກ຺ຂູ ວສລວາເທນ ສມຸທາຈຣສີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ມາ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຈ຺ຉສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ຖ. ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຈ຺ໂຉ ໂທສນ຺ຕໂຣ ຠິກ຺ຂູ ວສລວາເທນ ສມຸທາຈຣຕິ. ວຈ຺ຉສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓານິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາຕານິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວສລວາໂທ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ¶ ສມຸທາຈິຓ຺ໂຓ [ອຊ຺ຌາຈິຓ຺ໂຓ (ສ຺ຍາ. ປີ. ກ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປາຐນ຺ຕຣໍ)]. ເຕນາຍໍ ວຈ຺ໂຉ ຠິກ຺ຂູ ວສລວາເທນ ສມຸທາຈຣຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍມ຺ຫີ ¶ ນ ມາຍາ ວສຕີ ນ ມາໂນ,
ໂຍ ວີຕໂລໂຠ ອມໂມ ນິຣາໂສ;
ປນຸຓ຺ຓໂກໂຘ [ປຓຸນ຺ນໂກໂຘ (ປີ.)] ອຠິນິພ຺ພຸຕຕ຺ໂຕ,
ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສ ສມໂຓ ສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ຉຏ຺ຐໍ;
໗. ສກ຺ກຸທານສຸຕ຺ຕໍ
໒໗. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ປິປ຺ປລິຄຸຫາຍໍ ວິຫຣຕິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ¶ [ນິສິນ຺ໂນ ອຎ຺ຎຕຣໍ (ສ຺ຍາ. ກ.)] ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐາສິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.
ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ເທວຕາສຕານິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ¶ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິລາຠາຍ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຕານິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ເທວຕາສຕານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ.
ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ເປສກາຣວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຕນ຺ຕໍ ວິນາຕິ. ສຸຊາ [ສຸຊາຕາ (ສ຺ຍາ. ປີ. ກ.)] ອສຸຣກຎ຺ຎາ ຕສຣໍ ປູເຣຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຣາຊຄເຫ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ [ປວິເສຕ຺ວາ (ກ.)] ຆຏິຍາ ໂອທນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ອໂຫສິ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອເນກສູໂປ ອເນກພ຺ຍຎ຺ຊໂນ ອເນກຣສພ຺ຍຎ຺ຊໂນ [ອເນກສູປຣສພ຺ຍຎ຺ຊໂນ (ສີ. ປີ.)]. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ຍສ຺ສາຍໍ ¶ ເອວຣູໂປ ອິທ຺ຘານຸຠາໂວ’’ຕິ ¶ ? ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສກ຺ໂກ ໂຂ ¶ ອຍໍ ເທວານມິນ຺ໂທ’’ຕິ. ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຕໍ ໂຂ ເຕ ອິທໍ, ໂກສິຍ; ມາ [ມາສ຺ສຸ (ສີ. ສ຺ຍາ.)] ປຸນປິ ເອວຣູປມກາສີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ ກສ຺ສປ, ປຸຎ຺ເຎນ ອຕ຺ໂຖ; ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ປຸຎ຺ເຎນ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ [ປຣມໍ ທານໍ (ປີ. ກ.)] ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ! ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ!! ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ!!! ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ຕສ຺ສ – ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ! ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ!! ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ!!!
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ປິຓ຺ຑປາຕິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ,
ອຕ຺ຕຠຣສ຺ສ ອນຎ຺ຎໂປສິໂນ;
ເທວາ ¶ ປິຫຍນ຺ຕິ ຕາທິໂນ,
ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ສທາ ສຕີມໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຕມໍ;
໘. ປິຓ຺ຑປາຕິກສຸຕ຺ຕໍ
໒໘. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕານໍ ກເຣຣິມຓ຺ຑລມາເຬ ¶ ສນ຺ນິສິນ຺ນານໍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ອຍມນ຺ຕຣາກຖາ ອຸທປາທິ –
‘‘ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ລຠຕິ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູເປ ປສ຺ສິຕຸໍ, ລຠຕິ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ໂສເຕນ ສທ຺ເທ ໂສຕຸໍ, ລຠຕິ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ຆາເນນ ¶ ຄນ຺ເຘ ຆາຍິຕຸໍ, ລຠຕິ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ຊິວ຺ຫາຍ ຣເສ ສາຍິຕຸໍ, ລຠຕິ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ກາເຍນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຜຸສິຕຸໍ. ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ຫນ຺ທາວຸໂສ, ມຍມ຺ປິ ປິຓ຺ຑປາຕິກາ ໂຫມ. ມຍມ຺ປິ ລຈ຺ຉາມ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູເປ ປສ຺ສິຕຸໍ, ມຍມ຺ປິ ລຈ຺ຉາມ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ໂສເຕນ ສທ຺ເທ ໂສຕຸໍ, ມຍມ຺ປິ ລຈ຺ຉາມ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ຆາເນນ ຄນ຺ເຘ ຆາຍິຕຸໍ, ມຍມ຺ປິ ລຈ຺ຉາມ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ຊິວ຺ຫາຍ ຣເສ ສາຍິຕຸໍ, ມຍມ຺ປິ ລຈ຺ຉາມ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ກາເຍນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ¶ ຜຸສິຕຸໍ; ມຍມ຺ປິ ສກ຺ກຕາ ຄຣຸກຕາ ມານິຕາ ປູຊິຕາ ອປຈິຕາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈຣຫິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕຣາກຖາ ໂຫຕິ ວິປ຺ປກຕາ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນ ກເຣຣິມຓ຺ຑລມາໂຬ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ກາ ຈ ປນ ໂວ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ’’ຕິ?
‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕານໍ ກເຣຣິມຓ຺ຑລມາເຬ ສນ຺ນິສິນ຺ນານໍ ¶ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ອຍມນ຺ຕຣາກຖາ ອຸທປາທິ –
‘ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ລຠຕິ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ຈກ຺ຂຸນາ ¶ ຣູເປ ປສ຺ສິຕຸໍ, ລຠຕິ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ໂສເຕນ ສທ຺ເທ ໂສຕຸໍ, ລຠຕິ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ຆາເນນ ຄນ຺ເຘ ຆາຍິຕຸໍ, ລຠຕິ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ຊິວ຺ຫາຍ ຣເສ ສາຍິຕຸໍ, ລຠຕິ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ກາເຍນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຜຸສິຕຸໍ. ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ຫນ຺ທາວຸໂສ, ມຍມ຺ປິ ປິຓ຺ຑປາຕິກາ ໂຫມ. ມຍມ຺ປິ ລຈ຺ຉາມ ກາເລນ ກາລໍ ມນາປິເກ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູເປ ປສ຺ສິຕຸໍ…ເປ… ກາເຍນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຜຸສິຕຸໍ. ມຍມ຺ປິ ສກ຺ກຕາ ຄຣຸກຕາ ມານິຕາ ປູຊິຕາ ອປຈິຕາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’ຕິ. ອຍໍ ໂຂ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ, ອຖ ຠຄວາ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.
‘‘ນ ¶ ຂ຺ເວຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕິຣູປໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ເອວຣູປິໍ ກຖໍ ກເຖຍ຺ຍາຖ. ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວຍໍ ກຣຓີຍໍ – ຘມ຺ມີ ວາ ກຖາ ອຣິໂຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ¶ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ປິຓ຺ຑປາຕິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ,
ອຕ຺ຕຠຣສ຺ສ ອນຎ຺ຎໂປສິໂນ;
ເທວາ ປິຫຍນ຺ຕິ ຕາທິໂນ,
ໂນ ເຈ ສທ຺ທສິໂລກນິສ຺ສິໂຕ’’ຕິ. ອຏ຺ຐມໍ;
໙. ສິປ຺ປສຸຕ຺ຕໍ
໒໙. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕານໍ ມຓ຺ຑລມາເຬ ສນ຺ນິສິນ຺ນານໍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ອຍມນ຺ຕຣາກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສິປ຺ປໍ ຊານາຕິ? ໂກ ກິໍ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິ? ກຕຣໍ ສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ?
ຕຕ຺ເຖກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຫຕ຺ຖິສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ອສ຺ສສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຣຖສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຘນຸສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຖຣຸສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ມຸທ຺ທາສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ ¶ – ‘‘ຄຓນາສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ ¶ – ‘‘ສງ຺ຂານສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ເລຂາສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ກາເວຍ຺ຍສິປ຺ປໍ [ກາພ຺ຍສິປ຺ປໍ (ສ຺ຍາ.)] ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ໂລກາຍຕສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊາສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈຣຫິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕຣາກຖາ ໂຫຕິ ວິປ຺ປກຕາ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ¶ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນ ມຓ຺ຑລມາໂຬ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ນິສຊ຺ຊ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ກາ ຈ ປນ ໂວ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ’’ຕິ?
‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕານໍ ມຓ຺ຑລມາເຬ ສນ຺ນິສິນ຺ນານໍ ອຍມນ຺ຕຣາກຖາ ອຸທປາທິ – ‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສິປ຺ປໍ ຊານາຕິ? ໂກ ກິໍ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິ? ກຕຣໍ ສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ?
‘‘ຕຕ຺ເຖກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ຫຕ຺ຖິສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ອສ຺ສສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ; ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ຣຖສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ; ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ຘນຸສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ; ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ຖຣຸສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ມຸທ຺ທາສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ຄຓນາສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ; ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ສງ຺ຂານສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ; ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ເລຂາສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ; ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ກາເວຍ຺ຍສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ; ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ໂລກາຍຕສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ; ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊາສິປ຺ປໍ ສິປ຺ປານໍ ອຄ຺ຄ’ນ຺ຕິ. ອຍໍ ໂຂ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາກຖາ ໂຫຕິ ວິປ຺ປກຕາ, ອຖ ຠຄວາ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.
‘‘ນ ຂ຺ເວຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕິຣູປໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ເອວຣູປິໍ ກຖໍ ກເຖຍ຺ຍາຖ. ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ¶ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວຍໍ ກຣຓີຍໍ – ຘມ຺ມີ ວາ ກຖາ ອຣິໂຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອສິປ຺ປຊີວີ ¶ ລຫຸ ອຕ຺ຖກາໂມ,
ຍຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສພ຺ພຘິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ;
ອໂນກສາຣີ ອມໂມ ນິຣາໂສ,
ຫິຕ຺ວາ ມານໍ ເອກຈໂຣ ສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ນວມໍ;
໑໐. ໂລກສຸຕ຺ຕໍ
໓໐. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອຸຣຸເວລາຍໍ ວິຫຣຕິ ນຊ຺ຊາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີເຣ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ¶ ຠຄວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທີ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຕ ອເນເກຫິ ສນ຺ຕາເປຫິ ສນ຺ຕປ຺ປມາເນ, ອເນເກຫິ ຈ ປຣິຬາເຫຫິ ປຣິຑຍ຺ຫມາເນ – ຣາຄເຊຫິປິ, ໂທສເຊຫິປິ, ໂມຫເຊຫິປິ [ໂມຫເຊຫິປີຕິ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)].
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອຍໍ ໂລໂກ ສນ຺ຕາປຊາໂຕ,
ຜສ຺ສປເຣໂຕ ໂຣຄໍ ວທຕິ ອຕ຺ຕໂຕ;
ເຍນ ເຍນ ຫິ ມຎ຺ຎຕິ [ເຍນ ຫິ ມຎ຺ຎຕິ (ສ຺ຍາ. ປີ.)],
ຕໂຕ ຕໍ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຖາ.
‘‘ອຎ຺ຎຖາຠາວີ ຠວສຕ຺ໂຕ ໂລໂກ,
ຠວປເຣໂຕ ຠວເມວາຠິນນ຺ທຕິ;
ຍສ຺ສ ຠາຍຕິ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ;
ຠວວິປ຺ປຫານາຍ ໂຂ ປນິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ’’.
‘‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ຠເວນ ຠວສ຺ສ ວິປ຺ປໂມກ຺ຂມາຫໍສຸ, ສພ຺ເພ ເຕ ອວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາ ¶ ຠວສ຺ມາ’ຕິ ວທາມິ. ‘ເຍ ວາ ປນ ເກຈິ ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ວິຠເວນ ຠວສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓມາຫໍສຸ, ສພ຺ເພ ເຕ ອນິສ຺ສຏາ ຠວສ຺ມາ’ຕິ ວທາມິ.
‘‘ອຸປຘິຎ຺ຫິ ປຏິຈ຺ຈ ທຸກ຺ຂມິທໍ ສມ຺ໂຠຕິ, ສພ຺ພຸປາທານກ຺ຂຍາ ນຕ຺ຖິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ. ໂລກມິມໍ ປສ຺ສ; ປຸຖູ ອວິຊ຺ຊາຍ ປເຣຕາ ຠູຕາ ຠູຕຣຕາ ອປຣິມຸຕ຺ຕາ; ເຍ ຫິ ເກຈິ ຠວາ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ພຕ຺ຖຕາຍ ສພ຺ເພ ເຕ ຠວາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ’’ຕິ.
‘‘ເອວເມຕໍ ¶ ຍຖາຠູຕໍ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສໂຕ;
ຠວຕຓ຺ຫາ ປຫີຍຕິ, ວິຠວໍ ນາຠິນນ຺ທຕິ.
‘‘ສພ຺ພໂສ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍາ,
ອເສສວິຣາຄນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານໍ;
ຕສ຺ສ ນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ,
ອນຸປາທາ [ອນຸປາທານາ (ສີ.)] ປຸນພ຺ຠໂວ ນ ໂຫຕິ;
ອຠິຠູໂຕ ມາໂຣ ວິຊິຕສງ຺ຄາໂມ,
ອຸປຈ຺ຈຄາ ສພ຺ພຠວານິ ຕາທີ’’ຕິ. ທສມໍ;
ນນ຺ທວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.
ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –
ກມ຺ມໍ ¶ ນນ຺ໂທ ຍໂສໂຊ ຈ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຈ ໂກລິໂຕ;
ປິລິນ຺ໂທ [ປິລິນ຺ທິ (ສີ.)] ກສ຺ສໂປ ປິຓ຺ໂຑ, ສິປ຺ປໍ ໂລເກນ ເຕ ທສາຕິ.
໔. ເມຆິຍວຄ຺ໂຄ
໑. ເມຆິຍສຸຕ຺ຕໍ
໓໑. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຈາລິກາຍໍ ວິຫຣຕິ ຈາລິເກ ປພ຺ພເຕ. ເຕນ ¶ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຊນ຺ຕຸຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສທານິ ຕ຺ວໍ, ເມຆິຍ, ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຊນ຺ຕຸຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ຊນ຺ຕຸຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເຍນ ກິມິກາຬາຍ ນທິຍາ ຕີຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. [ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ (ສພ຺ພຕ຺ຖ) ອ. ນິ. ໙.໓ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ] ອທ຺ທສາ ¶ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ [ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ (ສພ຺ພຕ຺ຖ) ອ. ນິ. ໙.໓ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ] ກິມິກາຬາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ ຊງ຺ຆາວິຫາຣໍ [ຊງ຺ຆວິຫາຣໍ (ກ.)] ອນຸຈງ຺ກມມາໂນ ອນຸວິຈຣມາໂນ [ອນຸວິຈຣມາໂນ ອທ຺ທສາ ໂຂ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.), ອນຸວິຈຣມາໂນ ອທ຺ທສ (ກ.)] ອມ຺ພວນໍ ປາສາທິກໍ ມນຸຎ຺ຎໍ ຣມຓີຍໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ປາສາທິກໍ ວຕິທໍ ອມ຺ພວນໍ ມນຸຎ຺ຎໍ [ອິທໍ ປທໍ ວິເທສໂປຕ຺ຖເກສຸ ນຕ຺ຖິ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣປິ] ຣມຓີຍໍ. ອລໍ ວຕິທໍ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຘານຕ຺ຖິກສ຺ສ ປຘານາຍ. ສເຈ ມໍ ຠຄວາ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຫໍ ອິມໍ ອມ຺ພວນໍ ປຘານາຍາ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ¶ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ອິຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຊນ຺ຕຸຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິໍ. ຊນ຺ຕຸຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເຍນ ກິມິກາຬາຍ ນທິຍາ ຕີຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍ [ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)]. ອທ຺ທສໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ [ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)], ກິມິກາຬາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ ຊງ຺ຆາວິຫາຣໍ ອນຸຈງ຺ກມມາໂນ ອນຸວິຈຣມາໂນ [ອນຸວິຈຣມາໂນ ອທ຺ທສໍ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ອມ຺ພວນໍ ປາສາທິກໍ ມນຸຎ຺ຎໍ ຣມຓີຍໍ. ທິສ຺ວານ ເມ ເອຕທໂຫສິ – ‘ປາສາທິກໍ ວຕິທໍ ອມ຺ພວນໍ ມນຸຎ຺ຎໍ ຣມຓີຍໍ. ອລໍ ວຕິທໍ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຘານຕ຺ຖິກສ຺ສ ປຘານາຍ. ສເຈ ມໍ ຠຄວາ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຫໍ ອິມໍ ອມ຺ພວນໍ ປຘານາຍາ’ຕິ. ສເຈ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອນຸຊານາຕິ [ອນຸຊາເນຍ຺ຍ (ອ. ນິ. ໙.໓)], ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຫໍ ຕໍ ¶ ອມ຺ພວນໍ ປຘານາຍາ’’ຕິ.
ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ເມຆິຍໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອາຄເມຫິ ຕາວ, ເມຆິຍ, ເອກກມ຺ຫິ [ເອກກມ຺ຫາ (ສີ. ປີ.), ເອກໂກມ຺ຫິ (ສ຺ຍາ.)] ຕາວ, ຍາວ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.
ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠຄວໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ¶ ອຸຕ຺ຕຣິ [ອຸຕ຺ຕຣິໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ກຣຓີຍໍ, ນຕ຺ຖິ ກຕສ຺ສ ວາ ປຕິຈໂຍ. ມຍ຺ຫໍ ໂຂ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖິ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍໍ, ອຕ຺ຖິ ກຕສ຺ສ ປຕິຈໂຍ. ສເຈ ມໍ ຠຄວາ ອນຸຊານາຕິ, ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຫໍ ຕໍ ອມ຺ພວນໍ ປຘານາຍາ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ¶ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ເມຆິຍໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອາຄເມຫິ ຕາວ, ເມຆິຍ, ເອກກມ຺ຫິ ຕາວ, ຍາວ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.
ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ¶ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠຄວໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍໍ, ນຕ຺ຖິ ກຕສ຺ສ ວາ ປຕິຈໂຍ. ມຍ຺ຫໍ ໂຂ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖິ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍໍ, ອຕ຺ຖິ ກຕສ຺ສ ປຕິຈໂຍ. ສເຈ ມໍ ຠຄວາ ອນຸຊານາຕິ, ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຫໍ ຕໍ ອມ຺ພວນໍ ປຘານາຍາ’’ຕິ. ‘‘ປຘານນ຺ຕິ ໂຂ, ເມຆິຍ, ວທມານໍ ກິນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍາມ? ຍສ຺ສທານິ ຕ຺ວໍ, ເມຆິຍ, ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຍນ ຕໍ ອມ຺ພວນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ອມ຺ພວນໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ [ອຊ຺ໂຌຄເຫຕ຺ວາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ເມຆິຍສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕໂຍ ປາປກາ ອກຸສລາ ວິຕກ຺ກາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ກາມວິຕກ຺ໂກ, ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ [ວິຕກ຺ໂກຕິ (ສີ. ປີ. ກ.)].
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ເມຆິຍສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ ໂຠ! ສທ຺ຘາຍ ຈ ວຕມ຺ຫາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ. ອຖ ຈ ປນິເມຫິ ຕີຫິ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ອນ຺ວາສຕ຺ຕາ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ກາມວິຕກ຺ເກນ, ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ເກນ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ເກນ’’.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ເມຆິໂຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິຘ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ມິໍ ອມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕໂຍ ¶ ປາປກາ ອກຸສລາ ວິຕກ຺ກາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ກາມວິຕກ຺ໂກ, ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ ¶ . ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ, ໂຠ! ສທ຺ຘາຍ ຈ ວຕມ຺ຫາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ. ອຖ ຈ ປນິເມຫິ ຕີຫິ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ¶ ວິຕກ຺ເກຫິ ອນ຺ວາສຕ຺ຕາ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ກາມວິຕກ຺ເກນ, ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ເກນ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ເກນ’’’.
‘‘ອປຣິປກ຺ກາຍ ¶ , ເມຆິຍ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ປຣິປາກາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ?
‘‘ອິຘ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ກລ຺ຍາຓສຫາໂຍ ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ໂກ. ອປຣິປກ຺ກາຍ, ເມຆິຍ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ປຐໂມ ຘມ຺ໂມ ປຣິປາກາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລວາ ໂຫຕິ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕິ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີ, ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ. ອປຣິປກ຺ກາຍ, ເມຆິຍ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ຘມ຺ໂມ ປຣິປາກາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸ ຍາຍໍ ກຖາ ອຠິສລ຺ເລຂິກາ ເຈໂຕວິວຣຓສປ຺ປາຍາ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ ອຸປສມາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິກຖາ, ປວິເວກກຖາ, ອສໍສຄ຺ຄກຖາ, ວີຣິຍາຣມ຺ຠກຖາ, ສີລກຖາ, ສມາຘິກຖາ, ປຎ຺ຎາກຖາ, ວິມຸຕ຺ຕິກຖາ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກຖາ; ເອວຣູປາຍ ກຖາຍ ນິກາມລາຠີ ໂຫຕິ ອກິຈ຺ຉລາຠີ ອກສິຣລາຠີ. ອປຣິປາກາຍ, ເມຆິຍ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ຕຕິໂຍ ຘມ຺ໂມ ປຣິປາກາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ¶ , ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວິຫຣຕິ, ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ [ອຸປ຺ປາທາຍ (ສ຺ຍາ.)], ຖາມວາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກໂມ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ອປຣິປກ຺ກາຍ, ເມຆິຍ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຘມ຺ໂມ ປຣິປາກາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຎວາ ໂຫຕິ ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣິຍາຍ ນິພ຺ເພຘິກາຍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຄາມິນິຍາ. ອປຣິປກ຺ກາຍ, ເມຆິຍ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ຘມ຺ໂມ ປຣິປາກາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ອປຣິປກ຺ກາຍ, ເມຆິຍ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ປຣິປາກາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ.
‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ¶ , ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຏິກງ຺ຂໍ ກລ຺ຍາຓສຫາຍສ຺ສ ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກສ຺ສ ຍໍ ສີລວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣິສ຺ສຕິ, ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີ, ສມາທາຍ ສິກ຺ຂິສ຺ສຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ.
‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ¶ , ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຏິກງ຺ຂໍ ກລ຺ຍາຓສຫາຍສ຺ສ ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກສ຺ສ ຍໍ ¶ ຍາຍໍ ກຖາ ອຠິສລ຺ເລຂິກາ ເຈໂຕວິວຣຓສປ຺ປາຍາ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ ອຸປສມາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິກຖາ, ປວິເວກກຖາ, ອສໍສຄ຺ຄກຖາ, ວີຣິຍາຣມ຺ຠກຖາ, ສີລກຖາ, ສມາຘິກຖາ, ປຎ຺ຎາກຖາ, ວິມຸຕ຺ຕິກຖາ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກຖາ; ເອວຣູປາຍ ກຖາຍ ນິກາມລາຠີ ຠວິສ຺ສຕິ ອກິຈ຺ຉລາຠີ ອກສິຣລາຠີ.
‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຏິກງ຺ຂໍ ກລ຺ຍາຓສຫາຍສ຺ສ ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກສ຺ສ ຍໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວິຫຣິສ຺ສຕິ ¶ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ, ຖາມວາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກໂມ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ.
‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຏິກງ຺ຂໍ ກລ຺ຍາຓສຫາຍສ຺ສ ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກສ຺ສ ຍໍ ປຎ຺ຎວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣິຍາຍ ນິພ຺ເພຘິກາຍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຄາມິນິຍາ.
‘‘ເຕນ ຈ ປນ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸນາ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣິ ຠາເວຕພ຺ພາ – ອສຸຠາ ຠາເວຕພ຺ພາ ຣາຄສ຺ສ ປຫານາຍ, ເມຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຫານາຍ, ອານາປານສ຺ສຕິ ຠາເວຕພ຺ພາ ວິຕກ຺ກຸປຈ຺ເຉທາຍ, ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ຠາເວຕພ຺ພາ ອສ຺ມິມານສມຸຄ຺ຆາຕາຍ. ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎິໂນ ຫິ, ເມຆິຍ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ສຓ຺ຐາຕິ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອສ຺ມິມານສມຸຄ຺ຆາຕໍ ປາປຸຓາຕິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຂຸທ຺ທາ ¶ ວິຕກ຺ກາ ສຸຂຸມາ ວິຕກ຺ກາ,
ອນຸຄຕາ [ອນຸຄ຺ຄຕາ (ສີ. ກ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປາຐນ຺ຕຣໍ)] ມນໂສ ອຸປ຺ປິລາວາ [ອຸພ຺ພິລາປາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)];
ເອເຕ ອວິທ຺ວາ ມນໂສ ວິຕກ຺ເກ,
ຫຸຣາ ຫຸຣໍ ຘາວຕິ ຠນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ.
‘‘ເອເຕ ຈ ວິທ຺ວາ ມນໂສ ວິຕກ຺ເກ,
ອາຕາປິໂຍ ສໍວຣຕີ ສຕີມາ;
ອເສສເມເຕ ປຊຫາສິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ປຐມໍ;
໒. ອຸທ຺ຘຕສຸຕ຺ຕໍ
໓໒. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ກຸສິນາຣາຍໍ ວິຫຣຕິ ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ອຣຎ຺ຎກຸຏິກາຍໍ ວິຫຣນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຕາ ອຸນ຺ນຬາ ຈປລາ ມຸຂຣາ ວິກິຓ຺ຓວາຈາ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິໂນ ອສມ຺ປຊານາ ອສມາຫິຕາ ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ເຕ ສມ຺ພຫຸເລ ¶ ຠິກ຺ຂູ ອວິທູເຣ ອຣຎ຺ຎກຸຏິກາຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ອຸທ຺ຘເຕ ອຸນ຺ນເຬ ຈປເລ ມຸຂເຣ ວິກິຓ຺ຓວາເຈ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິໂນ ອສມ຺ປຊາເນ ອສມາຫິເຕ ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ເຕ ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອຣກ຺ຂິເຕນ ກາເຍນ [ຈິຕ຺ເຕນ (ເນຕ຺ຕິຍໍ)], ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫເຕນ [ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄເຕນ (ພຫູສຸ)] ຈ;
ຖິນມິທ຺ຘາ [ຖີນມິທ຺ຘາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຠິຠູເຕນ, ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕິ.
‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ;
ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຸເຣກ຺ຂາໂຣ, ຎຕ຺ວານ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;
ຖີນມິທ຺ຘາຠິຠູ ຠິກ຺ຂຸ, ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊເຫ’’ຕິ. ທຸຕິຍໍ;
໓. ໂຄປາລກສຸຕ຺ຕໍ
໓໓. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ເຍນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ.
ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂຄປາລໂກ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ ¶ ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ¶ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ຕໍ ໂຄປາລກໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສສິ ສມາທເປສິ [ສມາທາເປສິ (?)] ສມຸຕ຺ເຕເຊສິ ສມ຺ປຫໍເສສິ.
ອຖ ໂຂ ໂສ ໂຄປາລໂກ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິໂຕ ສມາທປິໂຕ [ສມາທິປິໂຕ (?)] ສມຸຕ຺ເຕຊິໂຕ ສມ຺ປຫໍສິໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຘິວາເສຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ອຖ ໂຂ ໂສ ໂຄປາລໂກ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.
ອຖ ໂຂ ໂສ ໂຄປາລໂກ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ສເກ ນິເວສເນ ປຫູຕໍ ອປ຺ໂປທກປາຍສໍ [ອປ຺ໂປທກປາຍາສໍ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ນວຎ຺ຈ ສປ຺ປິໍ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ກາໂລ, ຠນ຺ເຕ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ເຍນ ຕສ຺ສ ໂຄປາລກສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ອຖ ໂຂ ໂສ ໂຄປາລໂກ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອປ຺ໂປທກປາຍເສນ [ອປ຺ໂປທກປາຍາເສນ ຈ (ສ຺ຍາ. ປີ.)] ນເວນ ຈ ສປ຺ປິນາ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ ສມ຺ປວາເຣສິ. ອຖ ໂຂ ໂສ ໂຄປາລໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນີຈໍ ¶ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ຕໍ ໂຄປາລກໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສມາທເປຕ຺ວາ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕໍ ໂຄປາລກໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ¶ ປຸຣິໂສ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ເຍນ, ຠນ຺ເຕ, ໂຄປາລເກນ ອຊ຺ຊ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸໂຂ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອປ຺ໂປທກປາຍເສນ ນເວນ ຈ ສປ຺ປິນາ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ປິໂຕ ສມ຺ປວາຣິໂຕ ໂສ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ໂຄປາລໂກ ອຎ຺ຎຕເຣນ ປຸຣິເສນ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິໂຕ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ທິໂສ ທິສໍ ຍໍ ຕໍ ກຍິຣາ, ເວຣີ ວາ ປນ ເວຣິນໍ;
ມິຈ຺ຉາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ປາປິໂຍ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ. ຕຕິຍໍ;
໔. ຍກ຺ຂປຫາຣສຸຕ຺ຕໍ
໓໔. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ຈ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ກໂປຕກນ຺ທຣາຍໍ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຊຸຓ຺ຫາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນໂວໂຣປິເຕຫິ ເກເສຫິ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ.
ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ທ຺ເວ ຍກ຺ຂາ ສຫາຍກາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ທກ຺ຂິຓໍ ທິສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ອທ຺ທສໍສຸ ໂຂ ເຕ ຍກ຺ຂາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ຊຸຓ຺ຫາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນໂວໂຣປິເຕຫິ ເກເສຫິ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສິນ຺ນໍ. ທິສ຺ວານ ເອໂກ ຍກ຺ໂຂ ທຸຕິຍໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ ¶ – ‘‘ປຏິຠາຕິ ມໍ, ສມ຺ມ, ອິມສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ສີເສ ປຫາຣໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອລໍ, ສມ຺ມ, ມາ ສມຓໍ ອາສາເທສິ. ອຸຬາໂຣ ໂສ, ສມ຺ມ, ສມໂຓ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’’ຕິ.
ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ປຏິຠາຕິ ມໍ, ສມ຺ມ, ອິມສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ¶ ສີເສ ປຫາຣໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອລໍ, ສມ຺ມ, ມາ ສມຓໍ ອາສາເທສິ. ອຸຬາໂຣ ໂສ, ສມ຺ມ, ສມໂຓ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’’ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ປຏິຠາຕິ ມໍ, ສມ຺ມ, ອິມສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ສີເສ ປຫາຣໍ ¶ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອລໍ, ສມ຺ມ, ມາ ສມຓໍ ອາສາເທສິ. ອຸຬາໂຣ ໂສ, ສມ຺ມ, ສມໂຓ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສີເສ ປຫາຣໍ ອທາສິ. ຕາວ ມຫາ ປຫາໂຣ ອໂຫສິ, ອປິ ເຕນ ປຫາເຣນ ສຕ຺ຕຣຕນໍ ວາ ອຑ຺ຒຏ຺ຐມຣຕນໍ ວາ ນາຄໍ ໂອສາເທຍ຺ຍ, ມຫນ຺ຕໍ ວາ ປພ຺ພຕກູຏໍ ປທາເລຍ຺ຍ. ອຖ ຈ ປນ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ‘ຑຍ຺ຫາມິ ຑຍ຺ຫາມີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ມຫານິຣຍໍ ອປຕາສິ [ອວຕ຺ຖາສິ (ກ. ສີ.)].
ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ເຕນ ຍກ຺ເຂນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສີເສ ປຫາຣໍ ທີຍມານໍ. ທິສ຺ວາ ເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ¶ ເຕ, ອາວຸໂສ, ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ນ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ¶ ? ‘‘ຂມນີຍໍ ເມ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຍາປນີຍໍ ເມ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ; ອປິ ຈ ເມ ສີສໍ ໂຖກໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ.
‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ! ຍາວ [ຍໍ ຕ຺ວໍ (ສີ. ກ.), ຍໍ (ສ຺ຍາ.)] ມຫິທ຺ຘິໂກ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ມຫານຸຠາໂວ! ອິຘ ເຕ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ຍກ຺ໂຂ ສີເສ ປຫາຣໍ ອທາສິ. ຕາວ ມຫາ ປຫາໂຣ ອໂຫສິ, ອປິ ເຕນ ປຫາເຣນ ສຕ຺ຕຣຕນໍ ວາ ອຑ຺ຒຏ຺ຐມຣຕນໍ ວາ ນາຄໍ ໂອສາເທຍ຺ຍ, ມຫນ຺ຕໍ ວາ ປພ຺ພຕກູຏໍ ປທາເລຍ຺ຍ, ອຖ ຈ ປນາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເອວມາຫ – ‘ຂມນີຍໍ ເມ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຍາປນີຍໍ ເມ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ; ອປິ ຈ ເມ ສີສໍ ໂຖກໍ ທຸກ຺ຂ’’’ນ຺ຕິ.
‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ! ຍາວ [ຍໍ (ສ຺ຍາ.)] ມຫິທ຺ຘິໂກ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ມຫານຸຠາໂວ ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ຍກ຺ຂມ຺ປິ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ! ມຍໍ ປເນຕຣຫິ ປໍສຸປິສາຈກມ຺ປິ ນ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ.
ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ມຫານາຄານໍ ອິມໍ ເອວຣູປໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍສ຺ສ ¶ ເສລູປມໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຐິຕໍ ນານຸປກມ຺ປຕິ;
ວິຣຕ຺ຕໍ ຣຊນີເຍສຸ, ໂກປເນຍ຺ເຍ ນ ກຸປ຺ປຕິ;
ຍສ຺ເສວໍ ຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ກຸໂຕ ຕໍ ທຸກ຺ຂເມສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ;
໕. ນາຄສຸຕ຺ຕໍ
໓໕. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣຕິ ໂຆສິຕາຣາເມ ¶ . ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຠິກ຺ຂູນີຫິ ອຸປາສເກຫິ ອຸປາສິກາຫິ ຣາຊູຫິ ຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວເກຫິ. ອາກິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂໍ ນ ຜາສຸ ວິຫຣຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ ເອຕຣຫິ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣາມິ ຠິກ຺ຂູຫິ ¶ ຠິກ຺ຂູນີຫິ ອຸປາສເກຫິ ອຸປາສິກາຫິ ຣາຊູຫິ ຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວເກຫິ. ອາກິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂໍ ນ ຜາສຸ ວິຫຣາມິ. ຍໍນູນາຫໍ ເອໂກ ຄຓສ຺ມາ ວູປກຏ຺ໂຐ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ໂກສມ຺ພິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ໂກສມ຺ພິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ສາມໍ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາກໍ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍ ເຍນ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ປາລິເລຍ຺ຍເກ ວິຫຣຕິ ຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ເຑ ຠທ຺ທສາລມູເລ.
ອຎ຺ຎຕໂຣປິ ໂຂ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣຕິ ຫຕ຺ຖີຫິ ຫຕ຺ຖິນີຫິ ຫຕ຺ຖິກລເຠຫິ ຫຕ຺ຖິຈ຺ຉາເປຫິ. ຉິນ຺ນຄ຺ຄານິ ເຈວ ຕິຓານິ ຂາທຕິ, ໂອຠຄ຺ໂຄຠຄ຺ຄຎ຺ຈສ຺ສ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ຂາທນ຺ຕິ, ອາວິລານິ ຈ ປານີຍານິ ປິວຕິ, ໂອຄາຫາ ຈສ຺ສ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓສ຺ສ ຫຕ຺ຖິນິໂຍ ກາຍໍ ອຸປນິຆໍສນ຺ຕິໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອາກິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂໍ ນ ຜາສຸ ວິຫຣຕິ. ອຖ ໂຂ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິນາຄສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ ເອຕຣຫິ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣາມິ ¶ ຫຕ຺ຖີຫິ ຫຕ຺ຖິນີຫິ ຫຕ຺ຖິກລເຠຫິ ຫຕ຺ຖິຈ຺ຉາເປຫິ, ຉິນ຺ນຄ຺ຄານິ ເຈວ ຕິຓານິ ຂາທາມິ, ໂອຠຄ຺ໂຄຠຄ຺ຄຎ຺ຈ ເມ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ຂາທນ຺ຕິ, ອາວິລານິ ຈ ປານີຍານິ ປິວາມິ, ໂອຄາຫາ ຈ ເມ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓສ຺ສ ¶ ຫຕ຺ຖິນິໂຍ ກາຍໍ ອຸປນິຆໍສນ຺ຕິໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາກິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂໍ ນ ຜາສຸ ວິຫຣາມິ. ຍໍນູນາຫໍ ເອໂກ ຄຓສ຺ມາ ວູປກຏ຺ໂຐ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ໂສ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຍູຖາ ອປກ຺ກມ຺ມ ເຍນ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ໂຑ ¶ ຠທ຺ທສາລມູລໍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ [ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ (ສ຺ຍາ. ປີ. ກ.)] ໂສ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ ຕໍ ປເທສໍ [ອປ຺ປຫຣິຕຎ຺ຈ ກໂຣຕິ, ໂສຓ຺ຑາຍ (ພຫູສຸ)] ອປ຺ປຫຣິຕໍ ກໂຣຕິ, ໂສຓ຺ຑາຍ ຈ [ອປ຺ປຫຣິຕຎ຺ຈ ກໂຣຕິ, ໂສຓ຺ຑາຍ (ພຫູສຸ)] ຠຄວໂຕ ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ [ອຸປຏ຺ຐເປຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)].
ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫາສິໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ຠິກ຺ຂູນີຫິ ອຸປາສເກຫິ ອຸປາສິກາຫິ ຣາຊູຫິ ຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວເກຫິ, ອາກິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂໍ ນ ຜາສຸ ວິຫາສິໍ. ໂສມ຺ຫິ ເອຕຣຫິ ອນາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣາມິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອຸປາສເກຫິ ອຸປາສິກາຫິ ຣາຊູຫິ ຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວເກຫິ, ອນາກິຓ຺ໂຓ ສຸຂໍ ຜາສຸ ວິຫຣາມີ’’ຕິ.
ຕສ຺ສປິ ¶ ໂຂ ຫຕ຺ຖິນາຄສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫາສິໍ ຫຕ຺ຖີຫິ ຫຕ຺ຖິນີຫິ ຫຕ຺ຖິກລເຠຫິ ຫຕ຺ຖິຈ຺ຉາເປຫິ, ຉິນ຺ນຄ຺ຄານິ ເຈວ ຕິຓານິ ຂາທິໍ, ໂອຠຄ຺ໂຄຠຄ຺ຄຎ຺ຈ ເມ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ຂາທິໍສຸ, ອາວິລານິ ຈ ປານີຍານິ ອປາຍິໍ, ໂອຄາຫາ ¶ ຈ ເມ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓສ຺ສ ຫຕ຺ຖິນິໂຍ ກາຍໍ ອຸປນິຆໍສນ຺ຕິໂຍ ອຄມໍສຸ, ອາກິຓ຺ໂຓ ທຸກ຺ຂໍ ນ ຜາສຸ ວິຫາສິໍ. ໂສມ຺ຫິ ເອຕຣຫິ ອນາກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣາມິ ຫຕ຺ຖີຫິ ຫຕ຺ຖິນີຫິ ຫຕ຺ຖິກລເຠຫິ ຫຕ຺ຖິຈ຺ຉາເປຫິ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຄ຺ຄານິ ເຈວ ຕິຓານິ ຂາທາມິ, ໂອຠຄ຺ໂຄຠຄ຺ຄຎ຺ຈ ເມ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ນ ຂາທນ຺ຕິ, ອນາວິລານິ ຈ ປານີຍານິ ປິວາມິ, ໂອຄາຫາ ຈ ເມ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓສ຺ສ ຫຕ຺ຖິນິໂຍ ນ ກາຍໍ ອຸປນິຆໍສນ຺ຕິໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນາກິຓ຺ໂຓ ສຸຂໍ ຜາສຸ ວິຫຣາມີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປວິເວກໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈ ຫຕ຺ຖິນາຄສ຺ສ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ເອຕໍ ¶ [ເອວໍ (ກ.)] ນາຄສ຺ສ ນາເຄນ, ອີສາທນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ;
ສເມຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ເຕນ, ຍເທໂກ ຣມຕີ ມໂນ’’ຕິ. ປຎ຺ຈມໍ;
໖. ປິຓ຺ໂຑລສຸຕ຺ຕໍ
໓໖. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາໂຊ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ປໍສຸກູລິໂກ ເຕຈີວຣິໂກ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ [ອາຣທ຺ຘວິຣິໂຍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຘຸຕວາໂທ ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ໂຕ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາຊໍ ¶ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ອາຣຎ຺ຎິກໍ ປິຓ຺ຑປາຕິກໍ ປໍສຸກູລິກໍ ເຕຈີວຣິກໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐໍ ປວິວິຕ຺ຕໍ ອສໍສຏ຺ຐໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ ຘຸຕວາທໍ ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ຕໍ ¶ .
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອນູປວາໂທ ¶ ອນູປຆາໂຕ [ອນຸປວາໂທ ອນຸປຆາໂຕ (ສ຺ຍາ. ປີ. ກ.)], ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ ສໍວໂຣ;
ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຈ ຠຕ຺ຕສ຺ມິໍ, ປນ຺ຕຎ຺ຈ ສຍນາສນໍ;
ອຘິຈິຕ຺ເຕ ຈ ອາໂຍໂຄ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. ຉຏ຺ຐໍ;
໗. ສາຣິປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ
໓໗. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ໂຕ.
ອທ຺ທສາ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐໍ ປວິວິຕ຺ຕໍ ອສໍສຏ຺ຐໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ຕໍ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອຘິເຈຕໂສ ອປ຺ປມຊ຺ຊໂຕ,
ມຸນິໂນ ໂມນປເຖສຸ ສິກ຺ຂໂຕ;
ໂສກາ ນ ຠວນ຺ຕິ ຕາທິໂນ,
ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ສທາ ສຕີມໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຕມໍ;
໘. ສຸນ຺ທຣີສຸຕ຺ຕໍ
໓໘. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ ¶ . ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປນ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອສກ຺ກຕາ ໂຫນ຺ຕິ ອຄຣຸກຕາ ອມານິຕາ ອປູຊິຕາ ອນປຈິຕາ ນ ລາຠິໂນ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ.
ອຖ ໂຂ ເຕ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຠຄວໂຕ ສກ຺ກາຣໍ ອສຫມານາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ¶ ເຍນ ສຸນ຺ທຣີ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ¶ ສຸນ຺ທຣິໍ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອຸສ຺ສຫສິ ຕ຺ວໍ, ຠຄິນິ, ຎາຕີນໍ ອຕ຺ຖໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ກ຺ຍາຫໍ, ອຍ຺ຍາ, ກໂຣມິ? ກິໍ ມຍາ ນ ສກ຺ກາ [ກິໍ ມຍາ ສກ຺ກາ (ສ຺ຍາ. ປີ.)] ກາຕຸໍ? ຊີວິຕມ຺ປິ ເມ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຎາຕີນໍ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ.
‘‘ເຕນ ຫິ, ຠຄິນິ, ອຠິກ຺ຂຓໍ ເຊຕວນໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ໂຂ ສຸນ຺ທຣີ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ປຣິພ຺ພາຊການໍ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ອຠິກ຺ຂຓໍ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ.
ຍທາ ¶ ເຕ ອຎ຺ຎິໍສຸ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ – ‘‘ໂວທິຏ຺ຐາ ໂຂ ສຸນ຺ທຣີ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ພຫຸຊເນນ ອຠິກ຺ຂຓໍ ເຊຕວນໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ [ຄຈ຺ຉຕີຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)]. ອຖ ນໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ເຊຕວນສ຺ສ ປຣິຂາກູເປ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ [ນິຂນິຕ຺ວາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ເຍນ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ປເສນທິໍ ໂກສລໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ຍາ ສາ, ມຫາຣາຊ, ສຸນ຺ທຣີ ປຣິພ຺ພາຊິກາ; ສາ ໂນ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ອາສງ຺ກຖາ’’ຕິ ¶ ? ‘‘ເຊຕວເນ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເຊຕວນໍ ວິຈິນຖາ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ເຕ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ເຊຕວນໍ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປຣິຂາກູປາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຣຖິຍາຍ ຣຖິຍໍ ສິງ຺ຆາຏເກນ ສິງ຺ຆາຏກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ອຸຊ຺ຌາເປສຸໍ –
‘‘ປສ຺ສຖາຍ຺ຍາ ສມຓານໍ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍານໍ ກມ຺ມໍ! ອລຊ຺ຊິໂນ ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ ມຸສາວາທິໂນ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ. ອິເມ ຫິ ນາມ ຘມ຺ມຈາຣິໂນ ສມຈາຣິໂນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ສຈ຺ຈວາທິໂນ ສີລວນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ ປຏິຊານິສ຺ສນ຺ຕິ! ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ. ນຏ຺ຐໍ ອິເມສໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ນຏ຺ຐໍ ອິເມສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ. ກຸໂຕ ອິເມສໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ກຸໂຕ ອິເມສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ? ອປຄຕາ ອິເມ ສາມຎ຺ຎາ, ອປຄຕາ ອິເມ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ປຸຣິໂສ ປຸຣິສກິຈ຺ຈໍ ກຣິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສ຺ສຕີ’’ຕິ!
ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ອສພ຺ຠາຫິ ຜຣຸສາຫິ ວາຈາຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ ໂຣສນ຺ຕິ ວິເຫສນ຺ຕິ –
‘‘ອລຊ຺ຊິໂນ ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ ມຸສາວາທິໂນ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ¶ . ອິເມ ຫິ ນາມ ຘມ຺ມຈາຣິໂນ ສມຈາຣິໂນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ສຈ຺ຈວາທິໂນ ສີລວນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ ປຏິຊານິສ຺ສນ຺ຕິ! ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ. ນຏ຺ຐໍ ອິເມສໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ນຏ຺ຐໍ ອິເມສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ. ກຸໂຕ ອິເມສໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ກຸໂຕ ອິເມສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ? ອປຄຕາ ອິເມ ສາມຎ຺ຎາ, ອປຄຕາ ອິເມ ¶ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ປຸຣິໂສ ປຸຣິສກິຈ຺ຈໍ ກຣິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສ຺ສຕີ’’ຕິ!
ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິໍສຸ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ¶ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ¶ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ –
‘‘ເອຕຣຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ອສພ຺ຠາຫິ ຜຣຸສາຫິ ວາຈາຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ ໂຣສນ຺ຕິ ວິເຫສນ຺ຕິ – ‘ອລຊ຺ຊິໂນ ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ ມຸສາວາທິໂນ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ. ອິເມ ຫິ ນາມ ຘມ຺ມຈາຣິໂນ ສມຈາຣິໂນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ສຈ຺ຈວາທິໂນ ສີລວນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ ປຏິຊານິສ຺ສນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ. ນຏ຺ຐໍ ອິເມສໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ນຏ຺ຐໍ ອິເມສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ. ກຸໂຕ ອິເມສໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ກຸໂຕ ອິເມສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎໍ? ອປຄຕາ ອິເມ ສາມຎ຺ຎາ, ອປຄຕາ ອິເມ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ປຸຣິໂສ ປຸຣິສກິຈ຺ຈໍ ກຣິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສ຺ສຕີ’’’ຕິ!
‘‘ເນໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສທ຺ໂທ ຈິຣໍ ຠວິສ຺ສຕິ ສຕ຺ຕາຫເມວ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສຕິ. ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ອສພ຺ຠາຫິ ຜຣຸສາຫິ ວາຈາຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ ໂຣສນ຺ຕິ ວິເຫສນ຺ຕິ, ເຕ ຕຸມ຺ເຫ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປຏິໂຈເທຖ –
‘‘‘ອຠູຕວາທີ ¶ ນິຣຍໍ ອຸເປຕິ,
ໂຍ ວາປິ [ໂຍ ຈາປິ (ສີ. ປີ. ກ.)] ກຕ຺ວາ ນ ກໂຣມິ ຈາຫ;
ອຸໂຠປິ ເຕ ເປຈ຺ຈ ສມາ ຠວນ຺ຕິ,
ນິຫີນກມ຺ມາ ມນຸຊາ ປຣຕ຺ຖາ’’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອິມໍ ຄາຖໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ເຍ ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ¶ ອສພ຺ຠາຫິ ຜຣຸສາຫິ ວາຈາຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ ໂຣສນ຺ຕິ ວິເຫສນ຺ຕິ ເຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປຏິໂຈເທນ຺ຕິ –
‘‘ອຠູຕວາທີ ນິຣຍໍ ອຸເປຕິ,
ໂຍ ວາປິ ກຕ຺ວາ ນ ກໂຣມິຈາຫ;
ອຸໂຠປິ ເຕ ເປຈ຺ຈ ສມາ ຠວນ຺ຕິ,
ນິຫີນກມ຺ມາ ມນຸຊາ ປຣຕ຺ຖາ’’ຕິ.
ມນຸສ຺ສານໍ ¶ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອກາຣກາ ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ. ນຍິເມຫິ ກຕໍ. ສປນ຺ຕິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ. ເນວ ໂສ ສທ຺ໂທ ຈິຣໍ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຕາຫເມວ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ອນ຺ຕຣຘາຍິ.
ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ເອຕທໂວຈຸໍ –
‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ຍາວ ສຸຠາສິຕໍ ຈິທໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວຕາ – ‘ເນໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສທ຺ໂທ ຈິຣໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຕ຺ຕາຫເມວ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ¶ ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສຕີ’ຕິ. ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ໂສ, ຠນ຺ເຕ, ສທ຺ໂທ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຕຸທນ຺ຕິ ວາຈາຍ ຊນາ ອສຎ຺ຎຕາ,
ສເຣຫິ ສງ຺ຄາມຄຕໍວ ກຸຎ຺ຊຣໍ;
ສຸຕ຺ວານ ວາກ຺ຍໍ ຜຣຸສໍ ອຸທີຣິຕໍ,
ອຘິວາສເຍ ຠິກ຺ຂຸ ອທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຏ຺ຐມໍ;
໙. ອຸປເສນສຸຕ຺ຕໍ
໓໙. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸປເສນສ຺ສ ¶ ວງ຺ຄນ຺ຕປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ¶ ອຸທປາທິ – ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ, ສຕ຺ຖາ ຈ ເມ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ; ສ຺ວາກ຺ຂາເຕ ຈມ຺ຫິ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ; ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ຈ ເມ ສີລວນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ; ສີເລສຸ ຈມ຺ຫິ ປຣິປູຣກາຣີ; ສຸສມາຫິໂຕ ຈມ຺ຫິ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ; ອຣຫາ ຈມ຺ຫິ ຂີຓາສໂວ; ມຫິທ຺ຘິໂກ ຈມ຺ຫິ ມຫານຸຠາໂວ. ຠທ຺ທກໍ ເມ ຊີວິຕໍ, ຠທ຺ທກໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸປເສນສ຺ສ ວງ຺ຄນ຺ຕປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍໍ ¶ ຊີວິຕໍ ນ ຕປຕິ, ມຣຓນ຺ເຕ ນ ໂສຈຕິ;
ສ ເວ ທິຏ຺ຐປໂທ ຘີໂຣ, ໂສກມຊ຺ເຌ ນ ໂສຈຕິ.
‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວຕຓ຺ຫສ຺ສ ¶ , ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ;
ວິກ຺ຂີໂຓ ຊາຕິສໍສາໂຣ, ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ. ນວມໍ;
໑໐. ສາຣິປຸຕ຺ຕອຸປສມສຸຕ຺ຕໍ
໔໐. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປສມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປສມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມານໍ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອຸປສນ຺ຕສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ເນຕ຺ຕິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ;
ວິກ຺ຂີໂຓ ຊາຕິສໍສາໂຣ, ມຸຕ຺ໂຕ ໂສ ມາຣພນ຺ຘນາ’’ຕິ. ທສມໍ;
ເມຆິຍວຄ຺ໂຄ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ນິຏ຺ຐິໂຕ.
ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ ¶ –
ເມຆິໂຍ ອຸທ຺ຘຕາ ໂຄປາໂລ, ຍກ຺ໂຂ [ຊຸຓ຺ຫາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.), ຊຸຓ຺ຫໍ (ກ.)] ນາເຄນ ປຎ຺ຈມໍ;
ປິຓ຺ໂຑໂລ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຈ, ສຸນ຺ທຣີ ຠວຕິ ອຏ຺ຐມໍ;
ອຸປເສໂນ ວງ຺ຄນ຺ຕປຸຕ຺ໂຕ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຈ ເຕ ທສາຕິ.
໕. ໂສຓວຄ຺ໂຄ [ມຫາວຄ຺ຄ (ອຏ຺ຐກຖາຍ ສເມຕິ)]
໑. ປິຍຕຣສຸຕ຺ຕໍ
໔໑. ເອວໍ ¶ ¶ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ມລ຺ລິກາຍ ເທວິຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຣິປາສາທວຣຄໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ມລ຺ລິກໍ ເທວິໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເຕ, ມລ຺ລິເກ, ໂກຈຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕນາ ປິຍຕໂຣ’’ຕິ?
‘‘ນຕ຺ຖິ ໂຂ ເມ, ມຫາຣາຊ, ໂກຈຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕນາ ປິຍຕໂຣ. ຕຸຍ຺ຫໍ ປນ, ມຫາຣາຊ, ອຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອຕ຺ຕນາ ປິຍຕໂຣ’’ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ໂຂ, ມລ຺ລິເກ, ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອຕ຺ຕນາ ປິຍຕໂຣ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ປາສາທາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ອິຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມລ຺ລິກາຍ ເທວິຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຣິປາສາທວຣຄໂຕ ມລ຺ລິກໍ ເທວິໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເຕ, ມລ຺ລິເກ, ໂກຈຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕນາ ປິຍຕໂຣ’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ມລ຺ລິກາ ເທວີ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ນຕ຺ຖິ ໂຂ ເມ, ມຫາຣາຊ, ໂກຈຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕນາ ປິຍຕໂຣ. ຕຸຍ຺ຫໍ ປນ, ມຫາຣາຊ, ອຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອຕ຺ຕນາ ປິຍຕໂຣ’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ມລ຺ລິກໍ ເທວິໍ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ໂຂ, ມລ຺ລິເກ, ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອຕ຺ຕນາ ປິຍຕໂຣ’’’ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ສພ຺ພາ ¶ ທິສາ ອນຸປຣິຄມ຺ມ ເຈຕສາ,
ເນວຊ຺ຌຄາ ປິຍຕຣມຕ຺ຕນາ ກ຺ວຈິ;
ເອວໍ ປິໂຍ ປຸຖຸ ອຕ຺ຕາ ປເຣສໍ,
ຕສ຺ມາ ນ ຫິໍເສ ປຣມຕ຺ຕກາໂມ’’ຕິ. ປຐມໍ;
໒. ອປ຺ປາຍຸກສຸຕ຺ຕໍ
໔໒. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ¶ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ [ປຏິສລ຺ລາຓາ (ສີ.)] ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ຍາວ ອປ຺ປາຍຸກາ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ມາຕາ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຕາຫຊາເຕ ຠຄວຕິ ຠຄວໂຕ ມາຕາ ກາລມກາສິ, ຕຸສິຕໍ ກາຍໍ ອຸປປຊ຺ຊີ’’ຕິ.
‘‘ເອວເມຕໍ, ອານນ຺ທ [ເອວເມຕໍ ອານນ຺ທ ເອວເມຕໍ ອານນ຺ທ (ສ຺ຍາ.)], ອປ຺ປາຍຸກາ ຫິ, ອານນ຺ທ, ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕໂຣ ໂຫນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕາຫຊາເຕສຸ ໂພຘິສຕ຺ເຕສຸ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕໂຣ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຸສິຕໍ ກາຍໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ເຍ ເກຈິ ຠູຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ເຍ ວາປິ,
ສພ຺ເພ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ປຫາຍ ເທຫໍ;
ຕໍ ສພ຺ພຊານິໍ ກຸສໂລ ວິທິຕ຺ວາ,
ອາຕາປິໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ. ທຸຕິຍໍ;
໓. ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘກຸຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕໍ
໔໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ¶ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊຄເຫ ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ນາມ ກຸຏ຺ຐີ ອໂຫສິ – ມນຸສ຺ສທລິທ຺ໂທ, ມນຸສ຺ສກປໂຓ ¶ , ມນຸສ຺ສວຣາໂກ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ມຫຕິຍາ ປຣິສາຍ ປຣິວຸໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ກຸຏ຺ຐີ ຕໍ ມຫາຊນກາຍໍ ທູຣໂຕວ ສນ຺ນິປຕິຕໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ນິສ຺ສໍສຍໍ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ຠາຊີຍຕິ [ຠາຊີຍິສ຺ສຕິ (ສີ.)]. ຍໍນູນາຫໍ ເຍນ ໂສ ມຫາຊນກາໂຍ ເຕນຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍໍ. ອປ຺ເປວ ນາເມຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ກຸຏ຺ຐີ ເຍນ ໂສ ມຫາຊນກາໂຍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ກຸຏ຺ຐີ ຠຄວນ຺ຕໍ ມຫຕິຍາ ປຣິສາຍ ປຣິວຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ນ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ຠາຊີຍຕິ. ສມໂຓ ອຍໍ ໂຄຕໂມ ປຣິສຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຍໍນູນາຫມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ – ‘‘ອຫມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ¶ ປຣິສໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ມນສາກາສິ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອິຘ ຠພ຺ໂພ ຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ? ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ກຸຏ຺ຐິໍ ຕສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ ນິສິນ຺ນໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ໂຂ ອິຘ ຠພ຺ໂພ ຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ກຸຏ຺ຐິໍ ອາຣພ຺ຠ ອານຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ [ອານຸປຸພ຺ພິກຖໍ (ສີ.), ອນຸປຸພ຺ພິກຖໍ (ສ຺ຍາ. ປີ. ກ.)] ກເຖສິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ທານກຖໍ ສີລກຖໍ ສຄ຺ຄກຖໍ; ກາມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສງ຺ກິເລສໍ; ເນກ຺ຂມ຺ເມ [ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ອານິສໍສໍ ປກາເສສິ. ຍທາ ຠຄວາ ອຎ຺ຎາສິ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ກຸຏ຺ຐິໍ ¶ ກລ຺ລຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕໍ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ, ອຖ ຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ສາມຸກ຺ກໍສິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຕໍ ປກາເສສິ – ທຸກ຺ຂໍ, ສມຸທຍໍ, ນິໂຣຘໍ, ມຄ຺ຄໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ສຸທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖໍ ອປຄຕກາຬກໍ ສມ຺ມເທວ ຣຊນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ເອວເມວ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘສ຺ສ ກຸຏ຺ຐິສ຺ສ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນ ວິຣຊໍ ວີຕມລໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ – ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ກຸຏ຺ຐີ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ ວິທິຕຘມ຺ໂມ ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ວິຄຕກຖໍກໂຖ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ກຸຏ຺ຐີ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ¶ , ຠນ຺ເຕ, ອຠິກ຺ກຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວເຣຍ຺ຍ, ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ – ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ; ເອວເມວໍ ຠຄວຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ. ເອສາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວນ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕຸ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ກຸຏ຺ຐີ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິໂຕ ສມາທປິໂຕ ສມຸຕ຺ເຕຊິໂຕ ສມ຺ປຫໍສິໂຕ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ¶ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕໍ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘໍ ກຸຏ຺ຐິໍ ຄາວີ ຕຣຸຓວຈ຺ຉາ ອຘິປຕິຕ຺ວາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ.
ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ¶ ຠິກ຺ຂູ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ໂຍ ໂສ, ຠນ຺ເຕ, ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ນາມ ກຸຏ຺ຐີ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິໂຕ ສມາທປິໂຕ ສມຸຕ຺ເຕຊິໂຕ ສມ຺ປຫໍສິໂຕ, ໂສ ກາລງ຺ກໂຕ. ຕສ຺ສ ກາ ຄຕິ, ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ?
‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ກຸຏ຺ຐີ; ປຈ຺ຈປາທິ ຘມ຺ມສ຺ສານຸຘມ຺ມໍ; ນ ຈ ມໍ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິເຫເສສິ. ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸຏ຺ຐີ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ.
ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ເຍນ ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ກຸຏ຺ຐີ ອໂຫສິ – ມນຸສ຺ສທລິທ຺ໂທ, ມນຸສ຺ສກປໂຓ, ມນຸສ຺ສວຣາໂກ’’ຕິ?
‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ກຸຏ຺ຐີ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຣາຊຄເຫ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ໂສ ອຸຍ຺ຍານຠູມິໍ ນິຍ຺ຍນ຺ໂຕ ອທ຺ທສ ຕຄຣສິຂິໍ [ຕຄ຺ຄຣສິຂິໍ (ກ.)] ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘ກ຺ວາຍໍ ກຸຏ຺ຐີ ກຸຏ຺ຐິຈີວເຣນ ວິຈຣຕີ’ຕິ? ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ອປສພ຺ຍໂຕ [ອປພ຺ຍາມໂຕ (ສ຺ຍາ. ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໕)] ກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາເກນ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕານິ ພຫູນິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ຖ. ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນ ¶ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຣາຊຄເຫ ກຸຏ຺ຐີ ອໂຫສິ ມນຸສ຺ສທລິທ຺ໂທ, ມນຸສ຺ສກປໂຓ, ມນຸສ຺ສວຣາໂກ. ໂສ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ສທ຺ຘໍ ສມາທິຍິ ສີລໍ ສມາທິຍິ ສຸຕໍ ສມາທິຍິ ຈາຄໍ ສມາທິຍິ ປຎ຺ຎໍ ສມາທິຍິ. ໂສ ¶ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ສທ຺ຘໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສີລໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສຸຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຈາຄໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ¶ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ໂນ ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎ ເທເວ ອຕິໂຣຈຕິ ວຓ຺ເຓນ ເຈວ ຍສສາ ຈາ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຈກ຺ຂຸມາ ວິສມານີວ, ວິຊ຺ຊມາເນ ປຣກ຺ກເມ;
ປຓ຺ຑິໂຕ ຊີວໂລກສ຺ມິໍ, ປາປານິ ປຣິວຊ຺ຊເຍ’’ຕິ. ຕຕິຍໍ;
໔. ກຸມາຣກສຸຕ຺ຕໍ
໔໔. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ກຸມາຣກາ ອນ຺ຕຣາ ຈ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ເຊຕວນໍ ມຈ຺ຉເກ ພາເຘນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ເຕ ສມ຺ພຫຸເລ ກຸມາຣເກ ອນ຺ຕຣາ ຈ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ເຊຕວນໍ ມຈ຺ຉເກ ພາເຘນ຺ເຕ. ທິສ຺ວານ ເຍນ ເຕ ກຸມາຣກາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕ ກຸມາຣເກ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠາຍຖ ໂວ, ຕຸມ຺ເຫ ກຸມາຣກາ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ, ອປ຺ປິຍໍ ໂວ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠາຍາມ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ¶ , ອປ຺ປິຍໍ ໂນ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ສເຈ ຠາຍຖ ທຸກ຺ຂສ຺ສ, ສເຈ ໂວ ທຸກ຺ຂມປ຺ປິຍໍ;
ມາກຕ຺ຖ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ, ອາວິ ວາ ຍທິ ວາ ຣໂຫ.
‘‘ສເຈ ຈ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ, ກຣິສ຺ສຖ ກໂຣຖ ວາ;
ນ ໂວ ທຸກ຺ຂາ ປມຸຕ຺ຍຕ຺ຖິ, ອຸເປຈ຺ຈປິ [ອຸປຈ຺ຈປິ (ກ.), ອຸປ຺ປຈ຺ຈປິ (?), ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາປິ ອິຕິ ອຕ຺ໂຖ] ປລາຍຕ’’ນ຺ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ;
໕. ອຸໂປສຖສຸຕ຺ຕໍ
໔໕. ເອວໍ ¶ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ປຸພ຺ພາຣາເມ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຕທຫຸໂປສເຖ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຐເມ ຍາເມ, ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ [ຈີວຣໍ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ; ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ; ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ; ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.
ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ມຊ຺ຌິເມ ຍາເມ, ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ; ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິໂມ ຍາໂມ; ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ; ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີ ¶ ອໂຫສິ.
ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ¶ ປຈ຺ຉິເມ ຍາເມ, ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓ, ນນ຺ທິມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ; ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິໂມ ຍາໂມ; ອຸທ຺ຘສ຺ໂຕ ອຣຸໂຓ; ນນ຺ທິມຸຂີ ຣຕ຺ຕິ; ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ; ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອປຣິສຸທ຺ຘາ, ອານນ຺ທ, ປຣິສາ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກໍ ນຸ ໂຂ ຠຄວາ ປຸຄ຺ຄລໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫ – ‘ອປຣິສຸທ຺ຘາ, ອານນ຺ທ, ປຣິສາ’ຕິ? ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ມນສາກາສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທຸສ຺ສີລໍ ປາປຘມ຺ມໍ ອສຸຈິໍ ສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາຣໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ຕໍ ອສມຓໍ ສມຓປຏິຎ຺ຎໍ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ຎໍ ອນ຺ໂຕປູຕິໍ ອວສ຺ສຸຕໍ ກສມ຺ພຸຊາຕໍ ມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິສິນ຺ນໍ. ທິສ຺ວານ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເຍນ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ¶ ປຸຄ຺ຄລໍ ເອຕທໂວຈ ¶ – ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາວຸໂສ, ທິຏ຺ໂຐສິ ຠຄວຕາ; ນຕ຺ຖິ ເຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາໂສ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ [ອຖ ໂຂ (ສພ຺ພຕ຺ຖ), ຈູຬວ. ໓໘໓; ອ. ນິ. ໘.໒໐ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ], ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.
ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາວຸໂສ, ທິຏ຺ໂຐສິ ຠຄວຕາ; ນຕ຺ຖິ ເຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາໂສ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ…ເປ… ¶ ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາ ນິກ຺ຂາເມຕ຺ວາ ສູຈິຆຏິກໍ ທຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນິກ຺ຂາມິໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຍາ. ປຣິສຸທ຺ຘາ ປຣິສາ. ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ! ຍາວ ພາຫາຄຫຓາປິ ນາມ ໂສ ໂມຆປຸຣິໂສ ອາຄເມສ຺ສຕີ’’ຕິ!
ອຖ ໂຂ ¶ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ທານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ປຣໍ [ນ ທານາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ (ອ. ນິ. ໘.໒໐)] ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມິ. ຕຸມ຺ເຫວ ທານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ປຣໍ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາຖ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖ. ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ.
‘‘ອຏ຺ຐິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ, ເຍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕິ. ກຕເມ ອຏ຺ຐ?
‘‘ມຫາສມຸທ຺ໂທ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ໂນ ອນຸປຸພ຺ພໂປໂຓ ອນຸປຸພ຺ພປພ຺ຠາໂຣ, ນ ອາຍຕເກເນວ ປປາໂຕ. ຍມ຺ປິ [ຍໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກ.)], ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ໂນ ອນຸປຸພ຺ພໂປໂຓ ອນຸປຸພ຺ພປພ຺ຠາໂຣ ນ ອາຍຕເກເນວ ປປາໂຕ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ເທ ປຐໂມ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ປຸນ ¶ ¶ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຐິຕຘມ຺ໂມ ເວລໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຐິຕຘມ຺ໂມ ເວລໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ [ອຍມ຺ປິ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)], ມຫາສມຸທ຺ເທ ທຸຕິໂຍ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ປຸນ ¶ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ນ ມເຕນ ກຸຓເປນ ສໍວສຕິ. ຍໍ ໂຫຕິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ມຕໍ ກຸຓປໍ ຕໍ ຂິປ຺ປເມວ [ຂິປ຺ປຎ຺ເຎວ (ສີ.), ຂິປ຺ປໍເຍວ (ກ.)] ຕີຣໍ ວາເຫຕິ, ຖລໍ ອຸສ຺ສາເຣຕິ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ນ ມເຕນ ກຸຓເປນ ສໍວສຕິ, ຍໍ ໂຫຕິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ມຕໍ ກຸຓປໍ ຕໍ ຂິປ຺ປເມວ ຕີຣໍ ວາເຫຕິ ຖລໍ ອຸສ຺ສາເຣຕິ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ເທ ຕຕິໂຍ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາ ກາຈິ ມຫານທິໂຍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຄງ຺ຄາ ຍມຸນາ ອຈິຣວຕີ ສຣຠູ ມຫີ, ຕາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປຕ຺ວາ [ປຕ຺ຕາ (ສ຺ຍາ. ປີ. ກ.)] ຊຫນ຺ຕິ ປຸຣິມານິ ນາມໂຄຕ຺ຕານິ; ‘ມຫາສມຸທ຺ໂທ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາ ກາຈິ ມຫານທິໂຍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຄງ຺ຄາ ຍມຸນາ ອຈິຣວຕີ ສຣຠູ ມຫີ ຕາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປຕ຺ວາ ຊຫນ຺ຕິ ປຸຣິມານິ ນາມໂຄຕ຺ຕານິ, ‘ມຫາສມຸທ຺ໂທ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ເທ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາ ຈ ໂລເກ ສວນ຺ຕິໂຍ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ອປ຺ເປນ຺ຕິ, ຍາ ຈ ອນ຺ຕລິກ຺ຂາ ຘາຣາ ປປຕນ຺ຕິ, ນ ເຕນ ມຫາສມຸທ຺ທສ຺ສ ¶ ອູນຕ຺ຕໍ ວາ ປູຣຕ຺ຕໍ ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ຍາ ຈ ໂລເກ ສວນ຺ຕິໂຍ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ອປ຺ເປນ຺ຕິ, ຍາ ຈ ອນ຺ຕລິກ຺ຂາ ຘາຣາ ປປຕນ຺ຕິ, ນ ເຕນ ມຫາສມ຺ມຸທ຺ທສ຺ສ ອູນຕ຺ຕໍ ວາ ປູຣຕ຺ຕໍ ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ເທ ປຎ຺ຈໂມ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ເອກຣໂສ ໂລຓຣໂສ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ເອກຣໂສ ໂລຓຣໂສ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ເທ ຉຏ຺ໂຐ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ພຫຸຣຕໂນ ອເນກຣຕໂນ. ຕຕ຺ຣິມານິ ຣຕນານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາຬໍ ¶ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ໂລຫິຕງ຺ໂຄ ມສາຣຄລ຺ລໍ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ພຫຸຣຕໂນ ອເນກຣຕໂນ, ຕຕ຺ຣິມານິ ຣຕນານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ໂລຫິຕງ຺ໂຄ [ໂລຫິຕງ຺ໂກ (ສີ. ປີ.), ໂລຫິຕໂກ (?)] ມສາຣຄລ຺ລໍ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ເທ ສຕ຺ຕໂມ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ປຸນ ¶ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມຫຕໍ ຠູຕານໍ ອາວາໂສ. ຕຕ຺ຣິເມ ຠູຕາ – ຕິມິ ຕິມິງ຺ຄໂລ ຕິມິຕິມິງ຺ຄໂລ [ຕິມິ ຕິມິງ຺ຄໂລ ຕິມິຣປິງ຺ຄໂລ (ສີ. ປີ., ອ. ນິ. ໘.໑໙)] ອສຸຣາ ນາຄາ ຄນ຺ຘພ຺ພາ. ສນ຺ຕິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ໂຍຊນສຕິກາປິ ອຕ຺ຕຠາວາ, ທ຺ວິໂຍຊນສຕິກາປິ ອຕ຺ຕຠາວາ, ຕິໂຍຊນສຕິກາປິ ອຕ຺ຕຠາວາ, ຈຕຸໂຍຊນສຕິກາປິ ອຕ຺ຕຠາວາ, ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກາປິ ¶ ອຕ຺ຕຠາວາ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມຫຕໍ ຠູຕານໍ ອາວາໂສ, ຕຕ຺ຣິເມ ຠູຕາ – ຕິມິ ຕິມິງ຺ຄໂລ ຕິມິຕິມິງ຺ຄໂລ ອສຸຣາ ນາຄາ ຄນ຺ຘພ຺ພາ, ສນ຺ຕິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ໂຍຊນສຕິກາປິ ອຕ຺ຕຠາວາ ທ຺ວິໂຍຊນສຕິກາປິ ອຕ຺ຕຠາວາ…ເປ… ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກາປິ ອຕ຺ຕຠາວາ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຏ຺ຐໂມ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕິ. ອິເມ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ເຍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຏ຺ຐ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ, ເຍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຠິຣມນ຺ຕິ. ກຕເມ ອຏ຺ຐ?
‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ໂນ ອນຸປຸພ຺ພໂປໂຓ ອນຸປຸພ຺ພປພ຺ຠາໂຣ, ນ ອາຍຕເກເນວ ປປາໂຕ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາ ອນຸປຸພ຺ພກິຣິຍາ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປທາ, ນ ອາຍຕເກເນວ ອຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາ ອນຸປຸພ຺ພກິຣິຍາ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປທາ, ນ ອາຍຕເກເນວ ອຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ປຐໂມ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ¶ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຐິຕຘມ຺ໂມ ເວລໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ; ເອວເມວ ¶ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ມຍາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕໍ ມມ ສາວກາ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕໍ ມມ ສາວກາ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ທຸຕິໂຍ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ນ ມເຕນ ກຸຓເປນ ສໍວສຕິ; ຍໍ ໂຫຕິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ມຕໍ ກຸຓປໍ ຕໍ ຂິປ຺ປເມວ ຕີຣໍ ວາເຫຕິ, ຖລໍ ອຸສ຺ສາເຣຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຍ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຸສ຺ສີໂລ ປາປຘມ຺ໂມ ອສຸຈິ ສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ໂຕ ອສ຺ສມໂຓ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ ¶ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ ອນ຺ໂຕປູຕິ ອວສ຺ສຸໂຕ ກສມ຺ພຸຊາໂຕ, ນ ເຕນ ສງ຺ໂຆ ສໍວສຕິ; ອຖ ໂຂ ນໍ ຂິປ຺ປເມວ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ໂຫຕິ ມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິສິນ຺ໂນ, ອຖ ໂຂ ໂສ ອາຣກາວ ສງ຺ຆມ຺ຫາ, ສງ຺ໂຆ ຈ ເຕນ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຍ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຸສ຺ສີໂລ ປາປຘມ຺ໂມ ອສຸຈິ ສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ໂຕ ອສ຺ສມໂຓ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ ອນ຺ໂຕປູຕິ ອວສ຺ສຸໂຕ ກສມ຺ພຸຊາໂຕ, ນ ເຕນ ສງ຺ໂຆ ສໍວສຕິ; ຂິປ຺ປເມວ ນໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ໂຫຕິ ມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິສິນ຺ໂນ, ອຖ ໂຂ ໂສ ອາຣກາວ ສງ຺ຆມ຺ຫາ, ສງ຺ໂຆ ຈ ເຕນ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ¶ ຕຕິໂຍ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາ ກາຈິ ມຫານທິໂຍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຄງ຺ຄາ ຍມຸນາ ອຈິຣວຕີ ສຣຠູ ມຫີ ຕາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປຕ຺ວາ ຊຫນ຺ຕິ ປຸຣິມານິ ນາມໂຄຕ຺ຕານິ, ‘ມຫາສມຸທ຺ໂທ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ – ຂຕ຺ຕິຍາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເວສ຺ສາ, ສຸທ຺ທາ ເຕ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ [ປພ຺ພຊິຕາ (ກ. ສີ.)] ຊຫນ຺ຕິ ປຸຣິມານິ ນາມໂຄຕ຺ຕານິ, ‘ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ – ຂຕ຺ຕິຍາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເວສ຺ສາ, ສຸທ຺ທາ ເຕ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຊຫນ຺ຕິ ປຸຣິມານິ ນາມໂຄຕ຺ຕານິ ¶ , ‘ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາ ຈ ໂລເກ ສວນ຺ຕິໂຍ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ອປ຺ເປນ຺ຕິ, ຍາ ຈ ອນ຺ຕລິກ຺ຂາ ຘາຣາ ປປຕນ຺ຕິ, ນ ເຕນ ມຫາສມຸທ຺ທສ຺ສ ອູນຕ຺ຕໍ ວາ ປູຣຕ຺ຕໍ ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຫູ ເຈປິ ຠິກ຺ຂູ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ, ນ ເຕນ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ¶ ອູນຕ຺ຕໍ ວາ ປູຣຕ຺ຕໍ ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຫູ ເຈປິ ຠິກ຺ຂູ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ, ນ ເຕນ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ອູນຕ຺ຕໍ ວາ ປູຣຕ຺ຕໍ ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ປຎ຺ຈໂມ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ເອກຣໂສ ໂລຓຣໂສ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ເອກຣໂສ ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ເອກຣໂສ ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສ; ອຍໍ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ຉຏ຺ໂຐ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ພຫຸຣຕໂນ ອເນກຣຕໂນ, ຕຕ຺ຣິມານິ ຣຕນານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ໂລຫິຕງ຺ໂຄ ມສາຣຄລ຺ລໍ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ພຫຸຣຕໂນ ອເນກຣຕໂນ; ຕຕ຺ຣິມານິ ຣຕນານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ພຫຸຣຕໂນ ອເນກຣຕໂນ, ຕຕ຺ຣິມານິ ຣຕນານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ສຕ຺ຕໂມ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຠິຣມນ຺ຕິ.
‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມຫຕໍ ຠູຕານໍ ອາວາໂສ, ຕຕ຺ຣິເມ ຠູຕາ – ຕິມິ ຕິມິງ຺ຄໂລ ຕິມິຕິມິງ຺ຄໂລ ອສຸຣາ ນາຄາ ຄນ຺ຘພ຺ພາ, ສນ຺ຕິ ¶ ມຫາສມຸທ຺ເທ ໂຍຊນສຕິກາປິ ອຕ຺ຕຠາວາ ທ຺ວິໂຍຊນສຕິກາປິ ອຕ຺ຕຠາວາ ຕິໂຍຊນສຕິກາປິ ອຕ຺ຕຠາວາ ຈຕຸໂຍຊນສຕິກາປິ ອຕ຺ຕຠາວາ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກາປິ ອຕ຺ຕຠາວາ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ມຫຕໍ ຠູຕານໍ ອາວາໂສ; ຕຕ຺ຣິເມ ຠູຕາ – ໂສຕາປນ຺ໂນ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ, ສກທາຄາມິ, ສກທາຄາມິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ, ອນາຄາມີ, ອນາຄາມີຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ, ອຣຫາ, ອຣຫຕ຺ຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ [ອຣຫຕ຺ຕຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ (ສີ.)]. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ມຫຕໍ ຠູຕານໍ ອາວາໂສ, ຕຕ຺ຣິເມ ຠູຕາ – ໂສຕາປນ຺ໂນ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ, ສກທາຄາມີ, ສກທາຄາມິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ, ອນາຄາມີ, ອນາຄາມິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ, ອຣຫາ, ອຣຫຕ຺ຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ; ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຏ຺ຐໂມ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຍໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຠິຣມນ຺ຕິ. ອິເມ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຏ຺ຐ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ, ເຍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຠິຣມນ຺ຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຉນ຺ນມຕິວສ຺ສຕິ, ວິວຏໍ ນາຕິວສ຺ສຕິ;
ຕສ຺ມາ ຉນ຺ນໍ ວິວເຣຖ, ເອວໍ ຕໍ ນາຕິວສ຺ສຕີ’’ຕິ. ປຎ຺ຈມໍ;
໖. ໂສຓສຸຕ຺ຕໍ
໔໖. ເອວໍ ¶ ¶ ເມ ¶ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ອວນ຺ຕີສຸ ວິຫຣຕິ ກຸຣຣຆເຣ [ກຸຣຸຣຆເຣ (ສ຺ຍາ. ມຫາວ. ໒໕໗), ກຸລຆເຣ (ກ.)] ປວຕ຺ເຕ ປພ຺ພເຕ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ໂສໂຓ ອຸປາສໂກ ກຸຏິກຓ຺ໂຓ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກຈ຺ຈານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ໂຫຕິ.
ອຖ ໂຂ ໂສຓສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ກຸຏິກຓ຺ຓສ຺ສ ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘‘ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ ອຍ຺ໂຍ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ¶ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ໂສໂຓ ອຸປາສໂກ ກຸຏິກຓ຺ໂຓ ເຍນາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກຈ຺ຈານໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ໂສໂຓ ອຸປາສໂກ ກຸຏິກຓ຺ໂຓ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກຈ຺ຈານໍ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ອິຘ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ ອຍ຺ໂຍ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ, ຠນ຺ເຕ ¶ , ອຍ຺ໂຍ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ’’ຕິ.
ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ໂສຓໍ ອຸປາສກໍ ກຸຏິກຓ຺ຓໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ໂຂ, ໂສຓ, ຍາວຊີວໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ເອກເສຍ຺ຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ອິງ຺ຆ ຕ຺ວໍ, ໂສຓ, ຕຕ຺ເຖວ ອາຄາຣິກຠູໂຕ ສມາໂນ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊ ກາລຍຸຕ຺ຕໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ເອກເສຍ຺ຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ໂສຓສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ກຸຏິກຓ຺ຓສ຺ສ ໂຍ ອໂຫສິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ ໂສ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠິ.
ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ…ເປ… ¶ ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ໂສຓໍ ອຸປາສກໍ ກຸຏິກຓ຺ຓໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ໂຂ, ໂສຓ, ຍາວຊີວໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ເອກເສຍ຺ຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ອິງ຺ຆ ຕ຺ວໍ, ໂສຓ, ຕຕ຺ເຖວ ອາຄາຣິກຠູໂຕ ສມາໂນ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊ ກາລຍຸຕ຺ຕໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ເອກເສຍ຺ຍໍ ¶ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສຓສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ກຸຏິກຓ຺ຓສ຺ສ ໂຍ ອໂຫສິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ ໂສ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠິ.
ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສຓສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ກຸຏິກຓ຺ຓສ຺ສ ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘‘ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ ອຍ຺ໂຍ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສໂຓ ອຸປາສໂກ ກຸຏິກຓ຺ໂຓ ¶ ເຍນາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກຈ຺ຈານໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ໂສໂຓ ອຸປາສໂກ ກຸຏິກຓ຺ໂຓ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກຈ຺ຈານໍ ເອຕທໂວຈ ¶ –
‘‘ອິຘ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ ອຍ຺ໂຍ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ¶ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ໂສຓໍ ອຸປາສກໍ ກຸຏິກຓ຺ຓໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອວນ຺ຕິທກ຺ຂິຓາປໂຖ [ອວນ຺ຕິ ທກ຺ຂິຓປໂຖ (ສີ.)] ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸໂກ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ຕິຓ຺ຓໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ຕໂຕ ຕໂຕ ທສວຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ໂສຓໍ ອຸປສມ຺ປາເທສິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂສຓສ຺ສ ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐສ຺ສ [ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສ຺ສ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘‘ນ ໂຂ ເມ ໂສ ຠຄວາ ສມ຺ມຸຂາ ທິຏ຺ໂຐ, ອປິ ຈ ສຸໂຕເຍວ ເມ ໂສ ຠຄວາ – ‘ອີທິໂສ ຈ ອີທິໂສ ຈາ’ຕິ. ສເຈ ມໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ, ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຫໍ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ໂສໂຓ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຍນາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກຈ຺ຈານໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ໂສໂຓ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກຈ຺ຈານໍ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ອິຘ ¶ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘ນ ໂຂ ເມ ໂສ ຠຄວາ ສມ຺ມຸຂາ ທິຏ຺ໂຐ, ອປິ ຈ ສຸໂຕເຍວ ເມ ໂສ ຠຄວາ – ອີທິໂສ ຈ ອີທິໂສ ຈາ’ຕິ. ສເຈ ມໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ¶ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ, ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຫໍ ¶ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ( ) [(ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຫໍ ຠນ຺ເຕ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ສເຈ ມໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອນຸຊານາຕີຕິ (ມຫາວ. ໒໕໗)].
‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ໂສຓ; ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ໂສຓ, ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ [ສມາສມ຺ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)]. ທກ຺ຂິສ຺ສສິ ຕ຺ວໍ, ໂສຓ, ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປາສາທິກໍ ປສາທນີຍໍ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຕມານສໍ ອຸຕ຺ຕມທມຖສມຖມນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ຍຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນາຄໍ. ທິສ຺ວານ ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທາຫິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ [ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈ (ສີ.)] ປຸຈ຺ຉ – ‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ [ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈ (ສີ.)] ປຸຈ຺ຉຕີ’’’ຕິ.
‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ໂສໂຓ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກຈ຺ຈານສ຺ສ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກຈ຺ຈານໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຊຕວນໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາໂມ, ເຍນ ¶ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ໂສໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ [ຜາສຸວິຫາຣຎ຺ຈ (ສີ.)] ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.
‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠິກ຺ຂຸ, ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ກຈ຺ຈິສິ ອປ຺ປກິລມເຖນ ອທ຺ຘານໍ ອາຄໂຕ, ນ ຈ ປິຓ຺ຑເກນ ກິລນ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຂມນີຍໍ ຠຄວາ, ຍາປນີຍໍ ຠຄວາ, ອປ຺ປກິລມເຖນ ຈາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອທ຺ຘານໍ ອາຄໂຕ, ນ ປິຓ຺ຑເກນ ກິລນ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມສ຺ສານນ຺ທ, ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຫີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຍສ຺ສ ໂຂ ມໍ ຠຄວາ ອາຓາເປຕິ ¶ – ‘ອິມສ຺ສານນ຺ທ, ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຫີ’ຕິ, ອິຈ຺ຉຕິ ຠຄວາ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກວິຫາເຣ ວຕ຺ຖຸໍ, ອິຈ຺ຉຕິ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມຕາ ໂສເຓນ ສທ຺ຘິໍ ເອກວິຫາເຣ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂສຓສ຺ສ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສຊ຺ຊາຍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ. ອາຍສ຺ມາປິ ໂຂ ໂສໂຓ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສຊ຺ຊາຍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ໂສຓໍ ອຊ຺ເຌສິ – ‘‘ປຏິຠາຕຸ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕຸ’’ນ຺ຕິ.
‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ໂສໂຓ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ໂສຬສ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄິການິ ສພ຺ພາເນວ ສເຣນ ອຠຓິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂສຓສ຺ສ ສຣຠຎ຺ຎປຣິໂຍສາເນ ອພ຺ຠນຸໂມທິ – ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂຸ, ສຸຄ຺ຄຫິຕານິ ເຕ, ຠິກ຺ຂຸ, ໂສຬສ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄິການິ ສຸມນສິກຕານິ ສູປຘາຣິຕານິ, ກລ຺ຍາຓິຍາສິ [ກລ຺ຍາຓິຍາ ຈ (ກ.), ກລ຺ຍາຓິຍາ ຈາສິ (?)] ວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍ ອເນລຄຬາຍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນິຍາ. ກຕິ ວສ຺ໂສສິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ‘‘ເອກວສ຺ໂສ ອຫໍ ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ກິສ຺ສ ປນ ຕ຺ວໍ ¶ , ຠິກ຺ຂຸ, ເອວໍ ຈິຣໍ ອກາສີ’’ຕິ? ‘‘ຈິຣໍ ທິຏ຺ໂຐ [ຈິຣທິຏ຺ໂຐ (ສີ.)] ເມ, ຠນ຺ເຕ, ກາເມສຸ ອາທີນໂວ; ອປິ ຈ ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ ພຫຸກິຈ຺ໂຈ ພຫຸກຣຓີໂຍ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ທິສ຺ວາ ອາທີນວໍ ໂລເກ, ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ນິຣູປຘິໍ;
ອຣິໂຍ ນ ຣມຕີ ປາເປ, ປາເປ ນ ຣມຕີ ສຸຈີ’’ຕິ. ຉຏ຺ຐໍ;
໗. ກງ຺ຂາເຣວຕສຸຕ຺ຕໍ
໔໗. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ກງ຺ຂາເຣວໂຕ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ.
ອທ຺ທສາ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ກງ຺ຂາເຣວຕໍ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມານໍ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍາ ¶ ກາຈິ ກງ຺ຂາ ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາ,
ສກເວທິຍາ ວາ ປຣເວທິຍາ ວາ;
ເຍ ຌາຍິໂນ ຕາ ປຊຫນ຺ຕິ ສພ຺ພາ,
ອາຕາປິໂນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຕມໍ;
໘. ສງ຺ຆເຠທສຸຕ຺ຕໍ
໔໘. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ¶ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕທຫຸໂປສເຖ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ເທວທຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ເຍນາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ທານາຫໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຠຄວຕາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆາ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ຈາ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ອິຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານ ເຍນາຫໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ທານາຫໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຠຄວຕາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆາ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ຈາ’ຕິ. ອຊ຺ຊ, ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ອຸໂປສຖຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສຕິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ຈາ’’ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ສຸກຣໍ ¶ ສາຘຸນາ ສາຘຸ, ສາຘຸ ປາເປນ ທຸກ຺ກຣໍ [ສຸກຣໍ ສາຘຸນາ ສາຘຸໍ, ສາຘຸໍ ປາເປນ ທຸກ຺ກຣໍ (ກ.)];
ປາປໍ ¶ ປາເປນ ສຸກຣໍ, ປາປມຣິເຍຫິ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐມໍ;
໙. ສຘາຍມານສຸຕ຺ຕໍ
໔໙. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ມາຓວກາ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ສຘາຍມານຣູປາ [ສທ຺ທາຍມານຣູປາ (ສ຺ຍາ. ປີ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປາຐນ຺ຕຣໍ), ປຖາຍມານຣູປາ (ກ.), ວຘາຍມານຣູປາ (ກ. ສີ., ກ. ອຏ຺ຐ.), ສທ຺ຘາຍມານຣູປາ (?), ສທ຺ຘຸຘາຕຸຍາ ສຘຸຘາຕຸຍາ ວາ ສິທ຺ຘມິທນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ] ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ສມ຺ພຫຸເລ ມາຓວເກ ອວິທູເຣ ສຘາຍມານຣູເປ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ປຣິມຸຏ຺ຐາ ປຓ຺ຑິຕາຠາສາ, ວາຈາໂຄຈຣຠາຓິໂນ;
ຍາວິຈ຺ຉນ຺ຕິ ມຸຂາຍາມໍ, ເຍນ ນີຕາ ນ ຕໍ ວິທູ’’ຕິ. ນວມໍ;
໑໐. ຈູຬປນ຺ຖກສຸຕ຺ຕໍ
໕໐. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ຈູຬປນ຺ຖໂກ [ຈຸລ຺ລປນ຺ຖໂກ (ສີ.), ຈູລປນ຺ຖໂກ (ປີ.)] ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຐິເຕນ ¶ ກາເຍນ ຐິເຕນ ເຈຕສາ,
ຕິຏ຺ຐໍ ນິສິນ຺ໂນ ອຸທ ວາ ສຍາໂນ;
ເອຕໍ [ເອວໍ (ກ.)] ສຕິໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຘິຏ຺ຐຫາໂນ,
ລເຠຖ ¶ ປຸພ຺ພາປຣິຍໍ ວິເສສໍ;
ລທ຺ຘານ ປຸພ຺ພາປຣິຍໍ ວິເສສໍ,
ອທສ຺ສນໍ ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ ຄຈ຺ເຉ’’ຕິ. ທສມໍ;
ໂສຓວຄ຺ໂຄ [ໂສຓເຖຣວຄ຺ໂຄ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ກ.) ມຫາວຄ຺ໂຄ (ອຏ຺ຐກຖາຍ ສເມຕິ)] ປຎ຺ຈໂມ ນິຏ຺ຐິໂຕ.
ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ ¶ –
ປິໂຍ ອປ຺ປາຍຸກາ ກຸຏ຺ຐີ, ກຸມາຣກາ ອຸໂປສໂຖ;
ໂສໂຓ ຈ ເຣວໂຕ ເຠໂທ, ສຘາຍ ປນ຺ຖເກນ ຈາຕິ.
໖. ຊຈ຺ຈນ຺ຘວຄ຺ໂຄ
໑. ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊນສຸຕ຺ຕໍ
໕໑. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເວສາລິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ເວສາລິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຄຓ຺ຫາຫິ, ອານນ຺ທ, ນິສີທນໍ. ເຍນ ຈາປາລໍ [ປາວາລໍ (ສ຺ຍາ.)] ເຈຕິຍໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ ທິວາວິຫາຣາຍາ’’ຕິ.
‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ນິສີທນໍ ອາທາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຍນ ຈາປາລໍ ເຈຕິຍໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ນິສຊ຺ຊ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ –
‘‘ຣມຓີຍາ, ອານນ຺ທ, ເວສາລີ; ຣມຓີຍໍ ອຸເທນໍ ເຈຕິຍໍ; ຣມຓີຍໍ ໂຄຕມກໍ ເຈຕິຍໍ; ຣມຓີຍໍ ສຕ຺ຕມ຺ພໍ ເຈຕິຍໍ; ຣມຓີຍໍ ພຫຸປຸຕ຺ຕໍ ເຈຕິຍໍ; ຣມຓີຍໍ ສາຣນ຺ທທໍ ເຈຕິຍໍ; ຣມຓີຍໍ ຈາປາລໍ ເຈຕິຍໍ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ, ອານນ຺ທ ¶ , ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ຍານີກຕາ ວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຸຏ຺ຐິຕາ ປຣິຈິຕາ ສຸສມາຣທ຺ຘາ, ໂສ ອາກງ຺ຂມາໂນ ( ) [(ອານນ຺ທ) (ກ.)] ກປ຺ປໍ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ຍານີກຕາ ວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຸຏ຺ຐິຕາ ປຣິຈິຕາ ສຸສມາຣທ຺ຘາ. ອາກງ຺ຂມາໂນ, ອານນ຺ທ, ຕຖາຄໂຕ ກປ຺ປໍ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ’’ຕິ.
ເອວມ຺ປິ ¶ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວຕາ ໂອຬາຣິເກ ນິມິຕ຺ເຕ ກຍິຣມາເນ, ໂອຬາຣິເກ ໂອຠາເສ ກຍິຣມາເນ, ນາສກ຺ຂິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ; ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິ – ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ກປ຺ປໍ; ຕິຏ຺ຐຕຸ ສຸຄໂຕ ກປ຺ປໍ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ, ຍຖາ ຕໍ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ¶ . ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ…ເປ… ¶ ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ –
‘‘ຣມຓີຍາ, ອານນ຺ທ, ເວສາລີ; ຣມຓີຍໍ ອຸເທນໍ ເຈຕິຍໍ; ຣມຓີຍໍ ໂຄຕມກໍ ເຈຕິຍໍ; ຣມຓີຍໍ ສຕ຺ຕມ຺ພໍ ເຈຕິຍໍ; ຣມຓີຍໍ ພຫຸປຸຕ຺ຕໍ ເຈຕິຍໍ; ຣມຓີຍໍ ສາຣນ຺ທທໍ ເຈຕິຍໍ; ຣມຓີຍໍ ຈາປາລໍ ເຈຕິຍໍ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ຍານີກຕາ ວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຸຏ຺ຐິຕາ ປຣິຈິຕາ ສຸສມາຣທ຺ຘາ, ໂສ ອາກງ຺ຂມາໂນ ກປ຺ປໍ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ຍານີກຕາ ວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຸຏ຺ຐິຕາ ປຣິຈິຕາ ສຸສມາຣທ຺ຘາ. ອາກງ຺ຂມາໂນ, ອານນ຺ທ, ຕຖາຄໂຕ ກປ຺ປໍ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ກປ຺ປາວເສສໍ ¶ ວາ’’ຕິ.
ເອວມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວຕາ ໂອຬາຣິເກ ນິມິຕ຺ເຕ ກຍິຣມາເນ, ໂອຬາຣິເກ ໂອຠາເສ ກຍິຣມາເນ, ນາສກ຺ຂິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ; ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິ – ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ກປ຺ປໍ; ຕິຏ຺ຐຕຸ ສຸຄໂຕ ກປ຺ປໍ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ, ຍຖາ ຕໍ ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ຍສ຺ສທານິ ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ¶ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ.
ອຖ ໂຂ ມາໂຣ ປາປິມາ, ອຈິຣປກ຺ກນ຺ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອານນ຺ເທ, ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ໂຂ ມາໂຣ ປາປິມາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ; ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ສຸຄໂຕ; ປຣິນິພ຺ພານກາໂລ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ. ຠາສິຕາ ໂຂ ປເນສາ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ວາຈາ – ‘ນ ຕາວາຫໍ, ປາປິມ, ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ ¶ ຍາວ ເມ ຠິກ຺ຂູ ນ ສາວກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ [ວິສາຣທາ ປຕ຺ຕໂຍຄເຂມາ (ອ. ນິ. ໘.໗໐), ວິສາຣທປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຍຄເຂມາ (ສີ. ປີ. ກ.), ວິສາຣທປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຍຄເຂມກາມາ (ສ຺ຍາ.)] ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຘມ຺ມຘຣາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປນ຺ນາ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນາ ອນຸຘມ຺ມຈາຣິໂນ, ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປສ຺ສນ຺ຕິ ປຏ຺ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ ວິວຣິສ຺ສນ຺ຕິ ວິຠຊິສ຺ສນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານີກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ¶ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ. ເອຕຣຫິ ໂຂ ປນ, ຠນ຺ເຕ [ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນ ຠນ຺ເຕ ເອຕຣຫິ (ສີ. ປີ. ສໍ. ນິ. ໕.໘໒໒)] ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ສາວກາ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຘມ຺ມຘຣາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປນ຺ນາ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນາ ອນຸຘມ຺ມຈາຣິໂນ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ເທເສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ ວິວຣນ຺ຕິ ວິຠຊນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ; ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ສຸຄໂຕ; ປຣິນິພ຺ພານກາໂລ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ.
‘‘ຠາສິຕາ ໂຂ ປເນສາ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ວາຈາ – ‘ນ ຕາວາຫໍ, ປາປິມ, ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ ຍາວ ເມ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ນ ສາວິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຘມ຺ມຘຣາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປນ຺ນາ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນາ ອນຸຘມ຺ມຈາຣິນິໂຍ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປສ຺ສນ຺ຕິ ປຏ຺ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ ວິວຣິສ຺ສນ຺ຕິ ວິຠຊິສ຺ສນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານີກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ. ເອຕຣຫິ ໂຂ ປນ, ຠນ຺ເຕ ¶ , ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຠຄວໂຕ ສາວິກາ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຘມ຺ມຘຣາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປນ຺ນາ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນາ ¶ ອນຸຘມ຺ມຈາຣິນິໂຍ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ເທເສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ ວິວຣນ຺ຕິ ວິຠຊນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣນ຺ຕິ ¶ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ; ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ສຸຄໂຕ; ປຣິນິພ຺ພານກາໂລ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ.
‘‘ຠາສິຕາ ໂຂ ປເນສາ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ວາຈາ – ‘ນ ຕາວາຫໍ, ປາປິມ, ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ ຍາວ ເມ ອຸປາສກາ ນ ສາວກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຘມ຺ມຘຣາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປນ຺ນາ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນາ ອນຸຘມ຺ມຈາຣິໂນ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປສ຺ສນ຺ຕິ ປຏ຺ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ ວິວຣິສ຺ສນ຺ຕິ ວິຠຊິສ຺ສນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານີກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ. ເອຕຣຫິ ໂຂ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປາສກາ ຠຄວໂຕ ສາວກາ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຘມ຺ມຘຣາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປນ຺ນາ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນາ ອນຸຘມ຺ມຈາຣິໂນ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ¶ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ເທເສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ ວິວຣນ຺ຕິ ວິຠຊນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ; ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ສຸຄໂຕ; ປຣິນິພ຺ພານກາໂລ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ.
‘‘ຠາສິຕາ ໂຂ ປເນສາ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ວາຈາ – ‘ນ ຕາວາຫໍ, ປາປິມ, ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ ຍາວ ເມ ອຸປາສິກາ ນ ສາວິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຘມ຺ມຘຣາ ¶ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປນ຺ນາ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນາ ອນຸຘມ຺ມຈາຣິນິໂຍ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປສ຺ສນ຺ຕິ ປຏ຺ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ ວິວຣິສ຺ສນ຺ຕິ ວິຠຊິສ຺ສນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານີກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ. ເອຕຣຫິ ໂຂ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປາສິກາ ຠຄວໂຕ ສາວິກາ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຘມ຺ມຘຣາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປນ຺ນາ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນາ ອນຸຘມ຺ມຈາຣິນິໂຍ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ເທເສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ ວິວຣນ຺ຕິ ວິຠຊນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ; ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ສຸຄໂຕ; ປຣິນິພ຺ພານກາໂລ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ.
‘‘ຠາສິຕາ ¶ ໂຂ ປເນສາ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ວາຈາ – ‘ນ ຕາວາຫໍ, ປາປິມ, ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ ຍາວ ເມ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຠວິສ຺ສຕິ ຜີຕຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ ປຸຖຸຠູຕໍ ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕ’ນ຺ຕິ. ເອຕຣຫິ ໂຂ ປນ, ຠນ຺ເຕ [ຕຍິທໍ ຠນ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໕.໘໒໒)], ຠຄວໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ ປຸຖຸຠູຕໍ ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕໍ. ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ; ປຣິນິພ຺ພາຕຸ ສຸຄໂຕ; ປຣິນິພ຺ພານກາໂລ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ’’ຕິ.
ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠຄວາ ມາຣໍ ປາປິມນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ¶ ຕ຺ວໍ, ປາປິມ, ໂຫຫິ. ນ ຈິຣໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ມາສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຕຖາຄໂຕ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຈາປາເລ ເຈຕິເຍ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາຣໍ ໂອສ຺ສຊ຺ຊິ. ໂອສ຺ສຏ຺ເຐ ຈ ຠຄວຕາ ອາຍຸສງ຺ຂາເຣ ມຫາຠູມິຈາໂລ ອໂຫສິ ຠິໍສນໂກ ໂລມຫໍໂສ, ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍ [ເທວທຸທ຺ຣຠິໂຍ (ກ.)] ຈ ຜລິໍສຸ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຕຸລມຕຸລຎ຺ຈ ສມ຺ຠວໍ,
ຠວສງ຺ຂາຣມວສ຺ສຊິ ມຸນິ;
ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ສມາຫິໂຕ,
ອຠິນ຺ທິ ກວຈມິວຕ຺ຕສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ. ປຐມໍ;
໒. ສຕ຺ຕຊຏິລສຸຕ຺ຕໍ
໕໒. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ປຸພ຺ພາຣາເມ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ¶ ຠຄວາ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.
ເຕນ ¶ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຕ຺ຕ ຈ ຊຏິລາ, ສຕ຺ຕ ຈ ນິຄຓ຺ຐາ, ສຕ຺ຕ ຈ ອເຈລກາ, ສຕ຺ຕ ຈ ເອກສາຏກາ, ສຕ຺ຕ ຈ ປຣິພ຺ພາຊກາ, ປຣູຬ຺ຫກຈ຺ຉນຂໂລມາ ຂາຣິວິວິຘມາທາຍ [ຂາຣີວິຘມາທາຍ (ກ. ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໒; ທີ. ນິ. ໑.໒໘໐)] ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ເຕ ສຕ຺ຕ ຈ ຊຏິເລ, ສຕ຺ຕ ຈ ນິຄຓ຺ເຐ, ສຕ຺ຕ ຈ ອເຈລເກ, ສຕ຺ຕ ຈ ເອກສາຏເກ, ສຕ຺ຕ ຈ ປຣິພ຺ພາຊເກ ¶ , ປຣູຬ຺ຫກຈ຺ຉນຂໂລເມ ຂາຣິວິວິຘມາທາຍ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ອຕິກ຺ກມນ຺ເຕ. ທິສ຺ວານ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ປຖວິຍໍ [ປຐວິຍໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ນິຫນ຺ຕ຺ວາ ເຍນ ເຕ ສຕ຺ຕ ຈ ຊຏິລາ, ສຕ຺ຕ ຈ ນິຄຓ຺ຐາ, ສຕ຺ຕ ຈ ອເຈລກາ, ສຕ຺ຕ ຈ ເອກສາຏກາ, ສຕ຺ຕ ຈ ປຣິພ຺ພາຊກາ, ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ນາມໍ ສາເວສິ – ‘‘ຣາຊາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປເສນທິ ໂກສໂລ; ຣາຊາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປເສນທິ ໂກສໂລ; ຣາຊາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປເສນທິ ໂກສໂລ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຈ ຊຏິເລສຸ, ສຕ຺ຕສຸ ຈ ນິຄຓ຺ເຐສຸ, ສຕ຺ຕສຸ ຈ ອເຈລເກສຸ, ສຕ຺ຕສຸ ຈ ເອກສາຏເກສຸ, ສຕ຺ຕສຸ ຈ ປຣິພ຺ພາຊເກສຸ, ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ¶ ໂຂ ຣາຊາ ປເສນທິ ໂກສໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເຍ ໂຂ [ເຍ ຈ ໂຂ (ສີ.), ເຍ ຈ ເຕ (ສ຺ຍາ.), ເຍ ນຸ ເກຈິ ໂຂ (ປີ.), ເຍ ເຕ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໒), ເຍ ນຸ ໂຂ ເກຈິ (?)] ຠນ຺ເຕ, ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ນາ ເອເຕ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕເຣ’’ຕິ [ອຎ຺ຎຕຣາຕິ (ສີ. ກ.), ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ (ສ຺ຍາ. ປີ.)].
‘‘ທຸຊ຺ຊານໍ ໂຂ ເອຕໍ, ມຫາຣາຊ, ຕຍາ ຄິຫິນາ ກາມໂຠຄິນາ ປຸຕ຺ຕສມ຺ພາຘສຍນໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ເຕນ ກາສິກຈນ຺ທນໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ເຕນ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ຘາຣຍນ຺ເຕນ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຍນ຺ເຕນ – ອິເມ ວາ ອຣຫນ຺ໂຕ, ອິເມ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ສມາປນ຺ນາຕິ.
‘‘ສໍວາເສນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ສີລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ນ ອິຕ຺ຕຣໍ [ນ ອິຕ຺ຕເຣນ (ສ຺ຍາ. ສີ. ສ຺ຍາ. ອຏ຺ຐ.)], ມນສິກໂຣຕາ ໂນ ອມນສິກໂຣຕາ, ປຎ຺ຎວຕາ ໂນ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎນ. ສໍໂວຫາເຣນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ໂສເຈຍ຺ຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ¶ ¶ ນ ອິຕ຺ຕຣໍ, ມນສິກໂຣຕາ ໂນ ອມນສິກໂຣຕາ, ປຎ຺ຎວຕາ ໂນ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎນ. ອາປທາສຸ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ໂຂ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ນ ອິຕ຺ຕຣໍ, ມນສິກໂຣຕາ ໂນ ອມນສິກໂຣຕາ, ປຎ຺ຎວຕາ ໂນ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎນ. ສາກຈ຺ຉາຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຈ ໂຂ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ນ ອິຕ຺ຕຣໍ, ມນສິກໂຣຕາ ໂນ ອມນສິກໂຣຕາ, ປຎ຺ຎວຕາ ໂນ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎນາ’’ຕິ ¶ .
‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ! ຍາວ ສຸຠາສິຕໍ ຈິທໍ [ສຸຠາສິຕມິທໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໒)], ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ – ‘ທຸຊ຺ຊານໍ ໂຂ ເອຕໍ, ມຫາຣາຊ, ຕຍາ ຄິຫິນາ ປຸຕ຺ຕສມ຺ພາຘສຍນໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ເຕນ ກາສິກຈນ຺ທນໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ເຕນ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ຘາຣຍນ຺ເຕນ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຍນ຺ເຕນ – ອິເມ ວາ ອຣຫນ຺ໂຕ, ອິເມ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ສມາປນ຺ນາຕິ. ສໍວາເສນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ສີລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ…ເປ… ສາກຈ຺ຉາຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຈ ໂຂ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ນ ອິຕ຺ຕຣໍ, ມນສິກໂຣຕາ ໂນ ¶ ອມນສິກໂຣຕາ, ປຎ຺ຎວຕາ ໂນ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎນາ’’’ຕິ.
‘‘ເອເຕ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ປຸຣິສາ ໂຈຣາ [ຈຣາ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໒)] ໂອຈຣກາ ຊນປທໍ ໂອຈຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕຫິ ປຐມໍ ໂອຈິຓ຺ຓໍ ອຫໍ ປຈ຺ຉາ ໂອສາຣິສ຺ສາມິ [ໂອຕຣິສ຺ສາມິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.), ໂອຍາຍິສ຺ສາມິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ອຏ຺ຐ.), ໂອສາປຍິສ຺ສາມິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໒)]. ອິທານິ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ປວາເຫຕ຺ວາ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕາ ສມງ຺ຄິຠູຕາ ປຣິຈາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ [ຈາຣິຍນ຺ຕິ (ສ຺ຍາ.)] ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ນ ¶ ວາຍເມຍ຺ຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ນາຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຣິໂສ ສິຍາ;
ນາຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີເວຍ຺ຍ, ຘມ຺ເມນ ນ ວຓິໍ [ວາຓິໍ (ສີ.), ວຓີ (ສ຺ຍາ. ປີ.), ວາຓິຊໍ (ກ.)] ຈເຣ’’ຕິ. ທຸຕິຍໍ;
໓. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕໍ
໕໓. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ອເນເກ ¶ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ປຫີເນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອເນເກ ຈ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄເຕ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ [ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ (ສີ. ກ.)] ອຕ຺ຕໂນ ອເນເກ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ປຫີເນ ວິທິຕ຺ວາ ອເນເກ ຈ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄເຕ [ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ (ສີ. ກ.)] ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອຫຸ ປຸພ຺ເພ ຕທາ ນາຫຸ, ນາຫຸ ປຸພ຺ເພ ຕທາ ອຫຸ;
ນ ຈາຫຸ ນ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ເຈຕຣຫິ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕຕິຍໍ;
໔. ປຐມນານາຕິຕ຺ຖິຍສຸຕ຺ຕໍ
໕໔. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ¶ ນານາຕິຕ຺ຖິຍສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊກາ ¶ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ ນານາທິຏ຺ຐິກາ ນານາຂນ຺ຕິກາ ນານາຣຸຈິກາ ນານາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍນິສ຺ສິຕາ.
ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣໍ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣໍ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ ¶ , ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ¶ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ.
ເຕ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ¶ ກລຫຊາຕາ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ – ‘‘ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ; ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິໍສຸ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ –
‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ນານາຕິຕ຺ຖິຍສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊກາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ ນານາທິຏ຺ຐິກາ ນານາຂນ຺ຕິກາ ນານາຣຸຈິກາ ນານາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍນິສ຺ສິຕາ.
‘‘ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ…ເປ… ¶ ເຕ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ກລຫຊາຕາ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ – ‘ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ; ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ’’’ ຕິ.
‘‘ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິພ຺ພາຊກາ ອນ຺ຘາ ອຈກ຺ຂຸກາ; ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ອນຕ຺ຖໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ອຘມ຺ມໍ ¶ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຕ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ ອນຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ອຊານນ຺ຕາ ອຘມ຺ມໍ ອຊານນ຺ຕາ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ກລຫຊາຕາ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ – ‘ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ; ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ’’’ຕິ.
‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມິສ຺ສາເຍວ ສາວຕ຺ຖິຍາ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ຣາຊາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຸຣິສໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ຍາວຕກາ ສາວຕ຺ຖິຍາ ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ ເຕ ສພ຺ເພ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປາເຕຫີ’ຕິ. ‘ເອວໍ, ເທວາ’ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ປຸຣິໂສ ¶ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ຍາວຕກາ ສາວຕ຺ຖິຍາ ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ ເຕ ¶ ສພ຺ເພ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍນ ໂສ ຣາຊາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ຣາຊານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ສນ຺ນິປາຕິຕາ ໂຂ ເຕ, ເທວ, ຍາວຕກາ ສາວຕ຺ຖິຍາ ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ’ຕິ ¶ . ‘ເຕນ ຫິ, ຠເຓ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖິໍ ທສ຺ເສຫີ’ຕິ. ‘ເອວໍ, ເທວາ’ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ປຸຣິໂສ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ຊຈ຺ຈນ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖິໍ ທສ຺ເສສິ.
‘‘ເອກຈ຺ຈານໍ ຊຈ຺ຈນ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ສີສໍ ທສ຺ເສສິ – ‘ເອທິໂສ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ, ຫຕ຺ຖີ’ຕິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ຊຈ຺ຈນ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ກຓ຺ຓໍ ທສ຺ເສສິ – ‘ເອທິໂສ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ, ຫຕ຺ຖີ’ຕິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ຊຈ຺ຈນ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ທນ຺ຕໍ ທສ຺ເສສິ – ‘ເອທິໂສ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ, ຫຕ຺ຖີ’ຕິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ຊຈ຺ຈນ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ໂສຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສສິ – ‘ເອທິໂສ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ, ຫຕ຺ຖີ’ຕິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ຊຈ຺ຈນ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ກາຍໍ ທສ຺ເສສິ – ‘ເອທິໂສ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ, ຫຕ຺ຖີ’ຕິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ຊຈ຺ຈນ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ປາທໍ ທສ຺ເສສິ – ‘ເອທິໂສ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ, ຫຕ຺ຖີ’ຕິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ຊຈ຺ຈນ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ສຕ຺ຖິໍ [ປິຏ຺ຐິໍ (ສ຺ຍາ.)] ທສ຺ເສສິ – ‘ເອທິໂສ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ, ຫຕ຺ຖີ’ຕິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ຊຈ຺ຈນ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ທສ຺ເສສິ – ‘ເອທິໂສ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ, ຫຕ຺ຖີ’ຕິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ຊຈ຺ຈນ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ວາລຘິໍ ທສ຺ເສສິ – ‘ເອທິໂສ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ, ຫຕ຺ຖີ’’’ຕິ.
‘‘ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ປຸຣິໂສ ຊຈ຺ຈນ຺ຘານໍ ຫຕ຺ຖິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຍນ ໂສ ຣາຊາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ຣາຊານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ທິຏ຺ໂຐ ໂຂ ເຕຫິ, ເທວ, ຊຈ຺ຈນ຺ເຘຫິ ຫຕ຺ຖີ; ຍສ຺ສ ທານິ ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’ຕິ.
‘‘ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ຣາຊາ ເຍນ ເຕ ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕ ຊຈ຺ຈນ຺ເຘ ເອຕທໂວຈ – ‘ທິຏ຺ໂຐ ໂວ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ, ຫຕ຺ຖີ’ຕິ ¶ ? ‘ເອວໍ, ເທວ, ທິຏ຺ໂຐ ໂນ ຫຕ຺ຖີ’ຕິ. ‘ວເທຖ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ, ກີທິໂສ ຫຕ຺ຖີ’ຕິ?
‘‘ເຍຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊຈ຺ຈນ຺ເຘຫິ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ສີສໍ ທິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ເອທິໂສ, ເທວ, ຫຕ຺ຖີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ກຸມ຺ໂຠ’ຕິ.
‘‘ເຍຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊຈ຺ຈນ຺ເຘຫິ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ກຓ຺ໂຓ ທິຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ເອທິໂສ, ເທວ, ຫຕ຺ຖີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ສຸປ຺ໂປ’ຕິ.
‘‘ເຍຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊຈ຺ຈນ຺ເຘຫິ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ທນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ ¶ – ‘ເອທິໂສ, ເທວ, ຫຕ຺ຖີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຂີໂລ’ຕິ.
‘‘ເຍຫິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຊຈ຺ຈນ຺ເຘຫິ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ໂສຓ຺ໂຑ ທິຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ເອທິໂສ, ເທວ, ຫຕ຺ຖີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນງ຺ຄລີສາ’ຕິ.
‘‘ເຍຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊຈ຺ຈນ຺ເຘຫິ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ກາໂຍ ທິຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ເອທິໂສ, ເທວ, ຫຕ຺ຖີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ໂກຏ຺ໂຐ’ຕິ.
‘‘ເຍຫິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຊຈ຺ຈນ຺ເຘຫິ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ປາໂທ ທິຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ເອທິໂສ, ເທວ, ຫຕ຺ຖີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຖູໂຓ’ຕິ.
‘‘ເຍຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊຈ຺ຈນ຺ເຘຫິ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ສຕ຺ຖິ ທິຏ຺ໂຐ [ປິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຏາ (ກ. ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.), ສຕ຺ຖິ ທິຏ຺ຐາ (ກ. ສີ.)] ໂຫສິ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ເອທິໂສ, ເທວ, ຫຕ຺ຖີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸທຸກ຺ຂໂລ’ຕິ.
‘‘ເຍຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊຈ຺ຈນ຺ເຘຫິ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ທິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ເອທິໂສ, ເທວ, ຫຕ຺ຖີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມຸສໂລ’ຕິ.
‘‘ເຍຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊຈ຺ຈນ຺ເຘຫິ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ວາລຘິ ທິຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘ເອທິໂສ, ເທວ, ຫຕ຺ຖີ ເສຍ຺ຍຖາປິ ສມ຺ມຊ຺ຊນີ’ຕິ.
‘‘ເຕ ‘ເອທິໂສ ຫຕ຺ຖີ, ເນທິໂສ ຫຕ຺ຖີ; ເນທິໂສ ຫຕ຺ຖີ, ເອທິໂສ ຫຕ຺ຖີ’’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຏ຺ຐີຫິ ສໍສຸມ຺ຠິໍສຸ [ສໍຍຸຊ຺ຌິໍສຸ (ກ. ສີ., ສ຺ຍາ. ປີ.)]. ເຕນ ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ຣາຊາ ອຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ.
‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ¶ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອນ຺ຘາ ອຈກ຺ຂຸກາ. ເຕ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ນ ຊານນ຺ຕິ ອຘມ຺ມໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຕ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ ອນຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ, ຘມ຺ມໍ ອຊານນ຺ຕາ ອຘມ຺ມໍ ອຊານນ຺ຕາ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ກລຫຊາຕາ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ – ‘ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ; ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ’’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອິເມສຸ ກິຣ ສຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ;
ວິຄ຺ຄຍ຺ຫ ນໍ ວິວທນ຺ຕິ, ຊນາ ເອກງ຺ຄທສ຺ສິໂນ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ;
໕. ທຸຕິຍນານາຕິຕ຺ຖິຍສຸຕ຺ຕໍ
໕໕. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ນານາຕິຕ຺ຖິຍສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊກາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ ນານາທິຏ຺ຐິກາ ນານາຂນ຺ຕິກາ ນານາຣຸຈິກາ ນານາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍນິສ຺ສິຕາ.
ສນ຺ເຕເກ ¶ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ອສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສສ຺ສໂຕ ຈ ອສສ຺ສໂຕ ຈ [ສສ຺ສໂຕ ອສສ຺ສໂຕ (ສີ.)] ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ¶ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ເນວ ສສ຺ສໂຕ ນາສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສຍໍກໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ປຣໍກໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສຍໍກໂຕ ຈ ປຣໍກໂຕ ຈ [ສຍໍກໂຕ ປຣໍກໂຕ (ສີ.)] ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ອສຍໍກາໂຣ ອປຣໍກາໂຣ [ອສຍໍກາໂຣ ຈ ອປຣໍກາໂຣ ຈ (ສ຺ຍາ. ປີ.)] ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສສ຺ສຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ອສສ຺ສຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ¶ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສສ຺ສຕຎ຺ຈ ອສສ຺ສຕຎ຺ຈ [ສສ຺ສຕໍ ອສສ຺ສຕໍ (ສີ.)] ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ເນວ ສສ຺ສຕໍ ນາສສ຺ສຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສຍໍກຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ¶ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ປຣໍກຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສຍໍກຕຎ຺ຈ ປຣໍກຕຎ຺ຈ [ສຍໍກຖໍ ປຣໍກຕໍ (ສີ.)] ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ¶ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ¶ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ອສຍໍກາຣໍ ອປຣໍກາຣໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ.
ເຕ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ກລຫຊາຕາ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ – ‘‘ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ; ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິໍສຸ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ –
‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ນານາຕິຕ຺ຖິຍສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊກາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ ນານາທິຏ຺ຐິກາ ນານາຂນ຺ຕິກາ ນານາຣຸຈິກາ ນານາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍນິສ຺ສິຕາ.
‘‘ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ…ເປ… ເຕ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ກລຫຊາຕາ ¶ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ – ‘ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ; ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ’’’ຕິ.
‘‘ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິພ຺ພາຊກາ ອນ຺ຘາ ອຈກ຺ຂຸກາ; ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ນ ຊານນ຺ຕິ ອຘມ຺ມໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຕ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ ອນຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ, ຘມ຺ມໍ ອຊານນ຺ຕາ ອຘມ຺ມໍ ອຊານນ຺ຕາ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ກລຫຊາຕາ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ – ‘ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ; ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ’’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອິເມສຸ ກິຣ ສຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ;
ອນ຺ຕຣາວ ວິສີທນ຺ຕິ, ອປ຺ປຕ຺ວາວ ຕໂມຄຘ’’ນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈມໍ;
໖. ຕຕິຍນານາຕິຕ຺ຖິຍສຸຕ຺ຕໍ
໕໖. ເອວໍ ¶ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ນານາຕິຕ຺ຖິຍສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊກາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ ນານາທິຏ຺ຐິກາ ນານາຂນ຺ຕິກາ ນານາຣຸຈິກາ ນານາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍນິສ຺ສິຕາ.
ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ອສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສສ຺ສໂຕ ຈ ອສສ຺ສໂຕ ຈ ¶ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ເນວ ສສ຺ສໂຕ ນາສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສຍໍກໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ປຣໍກໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສຍໍກໂຕ ຈ ປຣໍກໂຕ ຈ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ອສຍໍກາໂຣ ອປຣໍກາໂຣ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສສ຺ສຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ອສສ຺ສຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສສ຺ສຕຎ຺ຈ ອສສ຺ສຕຎ຺ຈ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ເນວ ສສ຺ສຕໍ ນາສສ຺ສຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ¶ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສຍໍກຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ປຣໍກຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ¶ . ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ສຍໍກຕຎ຺ຈ ປຣໍກຕຎ຺ຈ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິ ປເນເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘‘ອສຍໍກາຣໍ ອປຣໍກາຣໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ.
ເຕ ¶ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ກລຫຊາຕາ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ – ‘‘ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ; ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິໍສຸ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ –
‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ນານາຕິຕ຺ຖິຍສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊກາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຏິວສນ຺ຕິ ນານາທິຏ຺ຐິກາ ນານາຂນ຺ຕິກາ ນານາຣຸຈິກາ ນານາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍນິສ຺ສິຕາ.
‘‘ສນ຺ເຕເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວໍວາທິໂນ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂນ – ‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ¶ …ເປ… ເຕ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ກລຫຊາຕາ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ – ‘ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ; ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ’’’ຕິ.
‘‘ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິພ຺ພາຊກາ ອນ຺ຘາ ອຈກ຺ຂຸກາ. ເຕ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ນ ຊານນ຺ຕິ ອຘມ຺ມໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຕ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ ອນຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕາ, ຘມ຺ມໍ ອຊານນ຺ຕາ ອຘມ຺ມໍ ອຊານນ຺ຕາ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ກລຫຊາຕາ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ – ‘ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ; ເນທິໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອທິໂສ ຘມ຺ໂມ’’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອຫງ຺ກາຣປສຸຕາຍໍ ¶ ປຊາ, ປຣໍກາຣູປສໍຫິຕາ;
ເອຕເທເກ ນາພ຺ຠຎ຺ຎໍສຸ, ນ ນໍ ສລ຺ລນ຺ຕິ ອທ຺ທສຸໍ.
‘‘ເອຕຎ຺ຈ ສລ຺ລໍ ປຏິກຈ຺ຈ [ປຏິຄຈ຺ຈ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ປສ຺ສໂຕ;
ອຫໍ ກໂຣມີຕິ ນ ຕສ຺ສ ໂຫຕິ;
ປໂຣ ¶ ກໂຣຕີຕິ ນ ຕສ຺ສ ໂຫຕິ.
‘‘ມານຸເປຕາ ¶ ອຍໍ ປຊາ, ມານຄນ຺ຖາ ມານວິນິພທ຺ຘາ [ມານວິນິພນ຺ຘາ (ສີ.)];
ທິຏ຺ຐີສຸ ສາຣມ຺ຠກຖາ, ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ຉຏ຺ຐໍ;
໗. ສຸຠູຕິສຸຕ຺ຕໍ
໕໗. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສຸຠູຕິ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ອວິຕກ຺ກໍ ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສຸຠູຕິໍ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ອວິຕກ຺ກໍ ສມາຘິໍ ສມາປນ຺ນໍ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍສ຺ສ ວິຕກ຺ກາ ວິຘູປິຕາ,
ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸວິກປ຺ປິຕາ ອເສສາ;
ຕໍ ສງ຺ຄມຕິຈ຺ຈ ອຣູປສຎ຺ຎີ,
ຈຕຸໂຍຄາຕິຄໂຕ ນ ຊາຕຸ ເມຕີ’’ຕິ [ນ ຊາຕິເມຕີຕິ (ສ຺ຍາ. ປີ. ອຏ຺ຐ. ປາຐນ຺ຕຣໍ)]. ສຕ຺ຕມໍ;
໘. ຄຓິກາສຸຕ຺ຕໍ
໕໘. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊຄເຫ ທ຺ເວ ປູຄາ ອຎ຺ຎຕຣິສ຺ສາ ຄຓິກາຍ ສາຣຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ; ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ກລຫຊາຕາ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປາຓີຫິປິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ ¶ , ເລຑ຺ຑູຫິປິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ ¶ , ທຓ຺ເຑຫິປິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ, ສຕ຺ເຖຫິປິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ມຣຓມ຺ປິ ນິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ມຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ.
ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິໍສຸ. ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ ¶ ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ –
‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊຄເຫ ທ຺ເວ ປູຄາ ອຎ຺ຎຕຣິສ຺ສາ ຄຓິກາຍ ສາຣຕ຺ຕາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ; ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ກລຫຊາຕາ ວິວາທາປນ຺ນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປາຓີຫິປິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ, ເລຑ຺ຑູຫິປິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ, ທຓ຺ເຑຫິປິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ, ສຕ຺ເຖຫິປິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ມຣຓມ຺ປິ ນິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ມຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍຎ຺ຈ ປຕ຺ຕໍ ຍຎ຺ຈ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຸຠຍເມຕໍ ຣຊານຸກິຓ຺ຓໍ, ອາຕຸຣສ຺ສານຸສິກ຺ຂໂຕ. ເຍ ຈ ສິກ຺ຂາສາຣາ ສີລພ຺ພຕໍ ຊີວິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຸປຏ຺ຐານສາຣາ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ. ເຍ ຈ ເອວໍວາທິໂນ – ‘ນຕ຺ຖິ ກາເມສຸ ໂທໂສ’ຕິ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອນ຺ໂຕ. ອິຈ຺ເຈເຕ ¶ ອຸໂຠ ອນ຺ຕາ ກຏສິວຑ຺ຒນາ, ກຏສິໂຍ ທິຏ຺ຐິໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ. ເອເຕເຕ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຠິຎ຺ຎາຍ ໂອລີຍນ຺ຕິ ເອເກ, ອຕິຘາວນ຺ຕິ ເອເກ. ເຍ ¶ ຈ ໂຂ ເຕ ອຠິຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຣ ຈ ນາເຫສຸໍ, ເຕນ ຈ ນາມຎ຺ຎິໍສຸ, ວຏ຺ຏໍ ເຕສໍ ນຕ຺ຖິ ປຎ຺ຎາປນາຍາ’’ຕິ. ອຏ຺ຐມໍ.
໙. ອຸປາຕິຘາວນ຺ຕິສຸຕ຺ຕໍ
໕໙. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍໍ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ເຕລປ຺ປທີເປສຸ ຌາຍມາເນສຸ.
ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ອຘິປາຕກາ ເຕສຸ ເຕລປ຺ປທີເປສຸ ອາປາຕປຣິປາຕໍ ອນຍໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ [ນຕ຺ຖິ ສີຫຬໂປຕ຺ຖເກ], ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ¶ [ນຕ຺ຖິ ສີຫຬໂປຕ຺ຖເກ]. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ເຕ ສມ຺ພຫຸເລ ອຘິປາຕເກ ເຕສຸ ເຕລປ຺ປທີເປສຸ ອາປາຕປຣິປາຕໍ ອນຍໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ເຕ, ພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ເຕ, ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ເຕ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອຸປາຕິຘາວນ຺ຕິ ¶ ນ ສາຣເມນ຺ຕິ,
ນວໍ ນວໍ ພນ຺ຘນໍ ພ຺ຣູຫຍນ຺ຕິ;
ປຕນ຺ຕິ ປຊ຺ໂຊຕມິວາຘິປາຕກາ [… ຘິປາຕາ (ສີ. ສ຺ຍາ.)],
ທິຏ຺ເຐ ສຸເຕ ອິຕິເຫເກ ນິວິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ນວມໍ;
໑໐. ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິສຸຕ຺ຕໍ
໖໐. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ຍາວກີວຎ຺ຈ, ຠນ຺ເຕ, ຕຖາຄຕາ ໂລເກ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ¶ ຕາວ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ສກ຺ກຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຄຣຸກຕາ ມານິຕາ ປູຊິຕາ ອປຈິຕາ ລາຠິໂນ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ຍໂຕ ຈ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຕຖາຄຕາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອຖ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອສກ຺ກຕາ ໂຫນ຺ຕິ ອຄຣຸກຕາ ອມານິຕາ ອປູຊິຕາ ອນປຈິຕາ ນ ລາຠິໂນ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ຠຄວາ ເຍວ ¶ [ຠຄວາ ເຈວ (ສ຺ຍາ.)] ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈາ’’ຕິ.
‘‘ເອວເມຕໍ ¶ , ອານນ຺ທ, ຍາວກີວຎ຺ຈ, ອານນ຺ທ, ຕຖາຄຕາ ໂລເກ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຕາວ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ສກ຺ກຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຄຣຸກຕາ ມານິຕາ ປູຊິຕາ ອປຈິຕາ ລາຠິໂນ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ຍໂຕ ຈ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຕຖາຄຕາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອຖ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອສກ຺ກຕາ ໂຫນ຺ຕິ ອຄຣຸກຕາ ອມານິຕາ ອປູຊິຕາ ອນປຈິຕາ ນ ລາຠິໂນ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ຕຖາຄໂຕວ [ຕຖາຄໂຕ ເຈວ (ສ຺ຍາ.)] ທານິ ສກ຺ກໂຕ ໂຫຕິ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ ລາຠີ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈາ’’ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ໂອຠາສຕິ ¶ ຕາວ ໂສ ກິມິ,
ຍາວ ນ ອຸນ຺ນມເຕ [ອຸຄ຺ຄມຕິ (ສີ.), ອຸນ຺ນມຕິ (ສ຺ຍາ.)] ປຠງ຺ກໂຣ;
(ສ) [( ) ນຕ຺ຖິ ສີ. ສ຺ຍາ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ] ເວໂຣຈນມ຺ຫິ ອຸຄ຺ຄເຕ,
ຫຕປ຺ປໂຠ ໂຫຕິ ນ ຈາປິ ຠາສຕິ.
‘‘ເອວໍ ໂອຠາສິຕເມວ ຕກ຺ກິການໍ [ຕິຕ຺ຖິຍານໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)],
ຍາວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ໂລເກ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ;
ນ ຕກ຺ກິກາ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ນ ຈາປິ ສາວກາ,
ທຸທ຺ທິຏ຺ຐີ ນ ທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ. ທສມໍ;
ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –
ອາຍຸຊຏິລເວກ຺ຂຓາ, ຕໂຍ ຕິຕ຺ຖິຍາ ສຸຠູຕິ;
ຄຓິກາ ອຸປາຕິ ນວໂມ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈ ເຕ ທສາຕິ.
ຊຈ຺ຈນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ຉຏ຺ໂຐ ນິຏ຺ຐິໂຕ.
໗. ຈູຬວຄ຺ໂຄ
໑. ປຐມລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍສຸຕ຺ຕໍ
໖໑. ເອວໍ ¶ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍໍ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ [ສມາທາເປຕິ (?)] ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍສ຺ສ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ເຕນ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມິຍາ ¶ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິຍມານສ຺ສ ສມາທປິຍມານສ຺ສ ສມຸຕ຺ເຕຊິຍມານສ຺ສ ສມ຺ປຫໍສິຍມານສ຺ສ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍໍ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ເຕນ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິຍມານໍ ສມາທປິຍມານໍ ສມຸຕ຺ເຕຊິຍມານໍ ສມ຺ປຫໍສິຍມານໍ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ [ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ (?)].
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ສພ຺ພຘິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ, ອຍໍຫມສ຺ມີຕິ [ອຍມຫມສ຺ມີຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ອນານຸປສ຺ສີ;
ເອວໍ ວິມຸຕ຺ໂຕ ອຸທຕາຣິ ໂອຆໍ, ອຕິຓ຺ຓປຸພ຺ພໍ ອປຸນພ຺ຠວາຍາ’’ຕິ. ປຐມໍ;
໒. ທຸຕິຍລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍສຸຕ຺ຕໍ
໖໒. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍໍ ເສຂໍ [ເສກ຺ໂຂຕິ (ສ຺ຍາ.), ເສໂຂຕິ (ປີ.)] ມຎ຺ຎມາໂນ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ.
ອທ຺ທສາ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍໍ ເສຂໍ ມຎ຺ຎມານໍ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ¶ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສນ຺ຕໍ ສມາທເປນ຺ຕໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊນ຺ຕໍ ສມ຺ປຫໍເສນ຺ຕໍ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ¶ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອຈ຺ເຉຈ຺ຉິ [ອຈ຺ເຉຊ຺ຊິ (ກ. ສີ.), ອຈ຺ຉິຊ຺ຊິ (ກ. ສີ. ສ຺ຍາ.), ອຉິຊ຺ຊິ (ກ.)] ວຏ຺ຏໍ ພ຺ຍຄາ ນິຣາສໍ, ວິສຸກ຺ຂາ ສຣິຕາ ນ ສນ຺ທຕິ;
ຉິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏໍ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ. ທຸຕິຍໍ;
໓. ປຐມສຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ
໖໓. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສາວຕ຺ຖິຍາ ມນຸສ຺ສາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກາເມສຸ ອຕິເວລໍ ສຕ຺ຕາ ( ) [(ໂຫນ຺ຕິ) (ພຫູສຸ) ອຏ຺ຐກຖາຍ ສໍສນ຺ເທຕພ຺ພໍ] ຣຕ຺ຕາ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ [ຄຖິຕາ (ສີ.)] ມຸຈ຺ຉິຕາ ອຊ຺ໂຌປນ຺ນາ ສມ຺ມຕ຺ຕກຊາຕາ ກາເມສຸ ວິຫຣນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິໍສຸ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ສາວຕ຺ຖິຍາ ມນຸສ຺ສາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກາເມສຸ ອຕິເວລໍ ສຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕາ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ ມຸຈ຺ຉິຕາ ອຊ຺ໂຌປນ຺ນາ ສມ຺ມຕ຺ຕກຊາຕາ ກາເມສຸ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ກາເມສຸ ສຕ຺ຕາ ກາມສງ຺ຄສຕ຺ຕາ,
ສໍໂຍຊເນ ວຊ຺ຊມປສ຺ສມານາ;
ນ ¶ ຫິ ຊາຕຸ ສໍໂຍຊນສງ຺ຄສຕ຺ຕາ,
ໂອຆໍ ຕເຣຍ຺ຍຸໍ ວິປຸລໍ ມຫນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕິຍໍ;
໔. ທຸຕິຍສຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ
໖໔. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສາວຕ຺ຖິຍາ ມນຸສ຺ສາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກາເມສຸ ສຕ຺ຕາ ( ) [(ໂຫນ຺ຕິ) (ພຫູສຸ) ອຏ຺ຐກຖາຍ ສໍສນ຺ເທຕພ຺ພໍ] ຣຕ຺ຕາ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ ມຸຈ຺ຉິຕາ ອຊ຺ໂຌປນ຺ນາ ອນ຺ຘີກຕາ ສມ຺ມຕ຺ຕກຊາຕາ ກາເມສຸ ວິຫຣນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍາ ເຕ ມນຸສ຺ເສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ¶ ກາເມສຸ ສຕ຺ເຕ ຣຕ຺ເຕ ຄິທ຺ເຘ ຄຘິເຕ ມຸຈ຺ຉິເຕ ອຊ຺ໂຌປນ຺ເນ ອນ຺ຘີກເຕ ສມ຺ມຕ຺ຕກຊາເຕ ກາເມສຸ ວິຫຣນ຺ເຕ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ກາມນ຺ຘາ ຊາລສຎ຺ຉນ຺ນາ, ຕຓ຺ຫາຉທນຉາທິຕາ;
ປມຕ຺ຕພນ຺ຘຸນາ ພທ຺ຘາ, ມຈ຺ຉາວ ກຸມິນາມຸເຂ;
ຊຣາມຣຓມນ຺ເວນ຺ຕິ [ຊຣາມຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ.)], ວຈ຺ໂຉ ຂີຣປໂກວ ມາຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ;
໕. ອປຣລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍສຸຕ຺ຕໍ
໖໕. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິໂຍ ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ລກຸຓ຺ຑກຠທ຺ທິຍໍ ທູຣໂຕວ ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ທຸທ຺ທສິກໍ ໂອໂກຏິມກໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິຠູຕຣູປໍ ¶ . ທິສ຺ວານ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ –
‘‘ປສ຺ສຖ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທູຣໂຕວ ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ທຸທ຺ທສິກໍ ໂອໂກຏິມກໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິຠູຕຣູປ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ.
‘‘ເອໂສ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ. ນ ຈ ສາ ສມາປຕ຺ຕິ ສຸລຠຣູປາ ຍາ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອສມາປນ຺ນປຸພ຺ພາ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍ [ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ (ສີ. ກ.)] ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຕທນຸຕ຺ຕຣໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ເນລງ຺ໂຄ ເສຕປຈ຺ຉາໂທ, ເອກາໂຣ ວຕ຺ຕຕີ ຣໂຖ;
ອນີຆໍ ປສ຺ສ ອາຍນ຺ຕໍ, ຉິນ຺ນໂສຕໍ ອພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈມໍ;
໖. ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍສຸຕ຺ຕໍ
໖໖. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ¶ ອາຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ [ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎໍ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂຍວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມານໍ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍສ຺ສ ມູລໍ ຉມາ ນຕ຺ຖິ, ປຓ຺ຓາ ນຕ຺ຖິ ກຸໂຕ ລຕາ;
ຕໍ ¶ ຘີຣໍ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ຕໍ, ໂກ ຕໍ ນິນ຺ທິຕຸມຣຫຕິ;
ເທວາປິ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຸນາປິ ປສໍສິໂຕ’’ຕິ. ຉຏ຺ຐໍ;
໗. ປປຎ຺ຈຂຍສຸຕ຺ຕໍ
໖໗. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາປຫານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາປຫານໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍສ຺ສ ປປຎ຺ຈາ ຐິຕິ ຈ ນຕ຺ຖິ,
ສນ຺ທານໍ ປລິຆຎ຺ຈ ວີຕິວຕ຺ໂຕ;
ຕໍ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫໍ ມຸນິໍ ຈຣນ຺ຕໍ,
ນາວຊານາຕິ ສເທວໂກປິ ໂລໂກ’’ຕິ. ສຕ຺ຕມໍ;
໘. ກຈ຺ຈານສຸຕ຺ຕໍ
໖໘. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ກາຍຄຕາຍ ສຕິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຣິມຸຂໍ ສູປຏ຺ຐິຕາຍ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກຈ຺ຈານໍ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ກາຍຄຕາຍ ສຕິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຣິມຸຂໍ ສູປຏ຺ຐິຕາຍ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ຍສ຺ສ ¶ ສິຍາ ສພ຺ພທາ ສຕິ,
ສຕຕໍ ກາຍຄຕາ ອຸປຏ຺ຐິຕາ;
ໂນ ¶ ຈສ຺ສ ໂນ ຈ ເມ ສິຍາ,
ນ ຠວິສ຺ສຕິ ນ ຈ ເມ ຠວິສ຺ສຕິ;
ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣິ ຕຕ຺ຖ ໂສ,
ກາເລເນວ ຕເຣ ວິສຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐມໍ;
໙. ອຸທປານສຸຕ຺ຕໍ
໖໙. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ມລ຺ເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ຖູຓໍ [ຖູນໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ນາມ ມລ຺ລານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ ຕທວສຣິ. ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ຖູເຓຍ຺ຍກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ – ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ, ໂຠ, ໂຄຕໂມ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ມລ຺ເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ¶ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ຖູຓໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.( ) [(ອຖ ໂຂ ເຕ ຖູເຓຍ຺ຍກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ) (?)] ອຸທປານໍ ຕິຓສ຺ສ ຈ ຠຸສສ຺ສ ຈ ຍາວ ມຸຂໂຕ ປູເຣສຸໍ – ‘‘ມາ ເຕ ມຸຓ຺ຑກາ ສມຓກາ ປານີຍໍ ອປໍສູ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ເຍນ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິງ຺ຆ ເມ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ອຸທປານາ ປານີຍໍ ອາຫຣາ’’ຕິ.
ເອວໍ ¶ ວຸຕ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິທານິ ໂສ, ຠນ຺ເຕ, ອຸທປາໂນ ຖູເຓຍ຺ຍເກຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກຫິ ຕິຓສ຺ສ ຈ ຠຸສສ຺ສ ຈ ຍາວ ມຸຂໂຕ ປູຣິໂຕ – ‘ມາ ເຕ ມຸຓ຺ຑກາ ສມຓກາ ປານີຍໍ ອປໍສູ’’’ຕິ.
ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ…ເປ… ¶ ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິງ຺ຆ ເມ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ເອຕມ຺ຫາ ອຸທປານາ ປານີຍໍ ອາຫຣາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍນ ໂສ ອຸທປາໂນ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອຖ ໂຂ ໂສ ອຸທປາໂນ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອານນ຺ເທ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕິຓຎ຺ຈ ຠຸສຎ຺ຈ ມຸຂໂຕ ໂອວມິຕ຺ວາ ອຈ຺ຉສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ອນາວິລສ຺ສ ວິປ຺ປສນ຺ນສ຺ສ ຍາວ ມຸຂໂຕ ປູຣິໂຕ ວິສ຺ສນ຺ທນ຺ໂຕ [ວິສ຺ສນ຺ໂທ (ກ.)] ມຎ຺ເຎ ອຏ຺ຐາສິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ, ໂຠ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫິທ຺ຘິກຕາ ມຫານຸຠາວຕາ! ອຍຎ຺ຫິ ໂສ ອຸທປາໂນ ມຍິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕິຓຎ຺ຈ ຠຸສຎ຺ຈ ມຸຂໂຕ ໂອວມິຕ຺ວາ ອຈ຺ຉສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ອນາວິລສ຺ສ ວິປ຺ປສນ຺ນສ຺ສ ຍາວ ມຸຂໂຕ ປູຣິໂຕ ວິສ຺ສນ຺ທນ຺ໂຕ ມຎ຺ເຎ ຐິໂຕ’’ຕິ!! ປຕ຺ເຕນ ປານີຍໍ ອາທາຍ ເຍນ ¶ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫິທ຺ຘິກຕາ ມຫານຸຠາວຕາ! ອຍຎ຺ຫິ ໂສ, ຠນ຺ເຕ, ອຸທປາໂນ ມຍິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕິຓຎ຺ຈ ຠຸສຎ຺ຈ ມຸຂໂຕ ໂອວມິຕ຺ວາ ອຈ຺ຉສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ອນາວິລສ຺ສ ວິປ຺ປສນ຺ນສ຺ສ ຍາວ ມຸຂໂຕ ປູຣິໂຕ ວິສ຺ສນ຺ທນ຺ໂຕ ມຎ຺ເຎ ອຏ຺ຐາສິ!! ປິວຕຸ ຠຄວາ ປານີຍໍ, ປິວຕຸ ສຸຄໂຕ ປານີຍ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ກິໍ ¶ ກຍິຣາ ອຸທປາເນນ,
ອາປາ ເຈ ສພ຺ພທາ ສິຍຸໍ;
ຕຓ຺ຫາຍ ມູລໂຕ ເຉຕ຺ວາ,
ກິສ຺ສ ປຣິເຍສນໍ ຈເຣ’’ຕິ. ນວມໍ;
໑໐. ອຸເຕນສຸຕ຺ຕໍ
໗໐. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣຕິ ໂຆສິຕາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ອຸເຕນສ຺ສ [ອຸເທນສ຺ສ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ອຸຍ຺ຍານຄຕສ຺ສ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ທຑ຺ຒໍ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຈ ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ [ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ກາລງ຺ກຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ສາມາວຕີປມຸຂານິ.
ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ໂກສມ຺ພິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິໍສຸ. ໂກສມ຺ພິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ຣຎ຺ໂຎ ອຸເຕນສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານຄຕສ຺ສ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ທຑ຺ຒໍ, ປຎ຺ຈ ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ກາລງ຺ກຕານິ ສາມາວຕີປມຸຂານິ. ຕາສໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປາສິການໍ ກາ ຄຕິ ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ?
‘‘ສນ຺ເຕຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສິກາໂຍ ໂສຕາປນ຺ນາ, ສນ຺ຕິ ສກທາຄາມິນິໂຍ, ສນ຺ຕິ ອນາຄາມິນິໂຍ. ສພ຺ພາ ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສິກາໂຍ ອນິປ຺ຜລາ ກາລງ຺ກຕາ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ໂມຫສມ຺ພນ຺ຘໂນ ໂລໂກ, ຠພ຺ພຣູໂປວ ທິສ຺ສຕິ;
ອຸປຘິພນ຺ຘໂນ [ອຸປຘິສມ຺ພນ຺ຘໂນ (ກ. ສີ.)] ພາໂລ, ຕມສາ ປຣິວາຣິໂຕ;
ສສ຺ສໂຕຣິວ ¶ [ສສ຺ສຕິ ວິຍ (ກ. ສີ.)] ຂາຍຕິ, ປສ຺ສໂຕ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ. ທສມໍ;
ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –
ທ຺ເວ ¶ ຠທ຺ທິຍາ ທ຺ເວ ຈ ສຕ຺ຕາ, ລກຸຓ຺ຑໂກ ຕຓ຺ຫາຂໂຍ;
ປປຎ຺ຈຂໂຍ ຈ ກຈ຺ຈາໂນ, ອຸທປານຎ຺ຈ ອຸເຕໂນຕິ.
ຈູຬວຄ຺ໂຄ [ຈຸລ຺ລວຄ຺ໂຄ (ສີ.), ຈູລວຄ຺ໂຄ (ປີ.)] ສຕ຺ຕໂມ ນິຏ຺ຐິໂຕ.
໘. ປາຏລິຄາມິຍວຄ຺ໂຄ
໑. ປຐມນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ
໗໑. ເອວໍ ¶ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ເຕຘ ຠິກ຺ຂູ [ເຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ. ຕທຏ຺ຐກຖາປິ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ] ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ [ອຏ຺ຐີກຕ຺ວາ (ສີ. ສ຺ຍາ.), ອຏ຺ຐິກຕ຺ວາ (ປີ.)] ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຈຕໂສ [ສພ຺ພໍ ເຈຕສາ (ອິຕິປິ ອຎ຺ຎສຸຕ຺ເຕສຸ)] ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສຕາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນໍ, ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ, ນ ອາໂປ, ນ ເຕໂຊ, ນ ວາໂຍ, ນ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ, ນ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ, ນ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ, ນ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ, ນາຍໍ ໂລໂກ, ນ ປຣໂລໂກ, ນ ອຸໂຠ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ. ຕຕ຺ຣາປາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເນວ ອາຄຕິໍ ວທາມິ ¶ , ນ ຄຕິໍ, ນ ຐິຕິໍ, ນ ຈຸຕິໍ, ນ ອຸປປຕ຺ຕິໍ; ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ, ອປ຺ປວຕ຺ຕໍ, ອນາຣມ຺ມຓເມເວຕໍ. ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ. ປຐມໍ.
໒. ທຸຕິຍນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ
໗໒. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ¶ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ເຕຘ ຠິກ຺ຂູ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຈຕໂສ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສຕາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ທຸທ຺ທສໍ ອນຕໍ ນາມ, ນ ຫິ ສຈ຺ຈໍ ສຸທສ຺ສນໍ;
ປຏິວິທ຺ຘາ ຕຓ຺ຫາ ຊານໂຕ, ປສ຺ສໂຕ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ. ທຸຕິຍໍ;
໓. ຕຕິຍນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ
໗໓. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ເຕຘ ຠິກ຺ຂູ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ, ມນສິ ກຕ຺ວາ, ສພ຺ພໍ ເຈຕໂສ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ, ໂອຫິຕໂສຕາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕໍ. ໂນ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠວິສ຺ສ ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕໍ, ນຍິຘ ຊາຕສ຺ສ ຠູຕສ຺ສ ກຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ¶ ປຎ຺ຎາເຍຖ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຖິ ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕໍ, ຕສ຺ມາ ຊາຕສ຺ສ ຠູຕສ຺ສ ¶ ກຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ຕຕິຍໍ.
໔. ຈຕຸຕ຺ຖນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ
໗໔. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ເຕຘ ຠິກ຺ຂູ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຈຕໂສ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສຕາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ¶ ຈລິຕໍ, ອນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຈລິຕໍ ນຕ຺ຖິ. ຈລິເຕ ອສຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ, ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສຕິ ນຕິ ນ ໂຫຕິ. ນຕິຍາ ອສຕິ ອາຄຕິຄຕິ ນ ໂຫຕິ. ອາຄຕິຄຕິຍາ ອສຕິ ຈຸຕູປປາໂຕ ນ ໂຫຕິ. ຈຸຕູປປາເຕ ອສຕິ ເນວິຘ ນ ຫຸຣໍ ນ ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນ [ນ ອຸຠຍມນ຺ຕເຣ (ສພ຺ພຕ຺ຖ) ມ. ນິ. ໓.໓໙໓; ສໍ. ນິ. ໔.໘໗ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ]. ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ.
໕. ຈຸນ຺ທສຸຕ຺ຕໍ
໗໕. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ມລ຺ເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ປາວາ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ປາວາຍໍ ວິຫຣຕິ ຈຸນ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອມ຺ພວເນ.
ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຈຸນ຺ໂທ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ໂຕ – ‘‘ຠຄວາ ກິຣ ມລ຺ເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປາວໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ປາວາຍໍ ວິຫຣຕິ ມຍ຺ຫໍ ອມ຺ພວເນ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຈຸນ຺ໂທ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ຈຸນ຺ທໍ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມິຍາ ¶ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສສິ ສມາທເປສິ ສມຸຕ຺ເຕເຊສິ ສມ຺ປຫໍເສສິ. ອຖ ໂຂ ຈຸນ຺ໂທ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິໂຕ ສມາທປິໂຕ ສມຸຕ຺ເຕຊິໂຕ ສມ຺ປຫໍສິໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຘິວາເສຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສ຺ວາຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ.
ອຖ ໂຂ ຈຸນ຺ໂທ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ຈຸນ຺ໂທ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ສເກ ນິເວສເນ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ປຫູຕຎ຺ຈ ສູກຣມທ຺ທວໍ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປສິ – ‘‘ກາໂລ, ຠນ຺ເຕ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ເຍນ ຈຸນ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ຠຄວາ ຈຸນ຺ທໍ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍໍ ເຕ, ຈຸນ຺ທ, ສູກຣມທ຺ທວໍ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ເຕນ ມໍ ປຣິວິສ, ຍໍ ປນຎ຺ຎໍ ຂາທນີຍໍ ¶ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ຈຸນ຺ໂທ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ຍໍ ອໂຫສິ ສູກຣມທ຺ທວໍ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ເຕນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວິສິ; ຍໍ ປນຎ຺ຎໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຈຸນ຺ທໍ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍໍ ເຕ, ຈຸນ຺ທ, ສູກຣມທ຺ທວໍ ອວສິຏ຺ຐໍ ຕໍ ໂສພ຺ເຠ ນິຂຓາຫິ. ນາຫໍ ຕໍ, ຈຸນ຺ທ, ປສ຺ສາມິ ສເທວເກ ໂລເກ ສມາຣເກ ¶ ສພ຺ຣຫ຺ມເກ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຊາຍ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ຍສ຺ສ ຕໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາ ປຣິຓາມໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ¶ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ [ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຖາຄເຕນາຕິ (ກ. ສີ.)]. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ຈຸນ຺ໂທ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ຍໍ ອໂຫສິ ສູກຣມທ຺ທວໍ ອວສິຏ຺ຐໍ ຕໍ ໂສພ຺ເຠ ນິຂຓິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ຈຸນ຺ທໍ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສມາທເປຕ຺ວາ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ຈຸນ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິສ຺ສ ຂໂຣ ອາພາໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂລຫິຕປກ຺ຂນ຺ທິກາ ປພາຬ຺ຫາ [ພາຬ຺ຫາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ເວທນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ມາຣຓນ຺ຕິກາ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ອຘິວາເສສິ ອວິຫຎ຺ຎມາໂນ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອາຍາມານນ຺ທ, ເຍນ ກຸສິນາຣາ ເຕນຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ.
‘‘ຈຸນ຺ທສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ກມ຺ມາຣສ຺ສາຕິ ເມ ສຸຕໍ;
ອາພາຘໍ ສມ຺ຜຸສີ ຘີໂຣ, ປພາຬ຺ຫໍ ມາຣຓນ຺ຕິກໍ.
‘‘ຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສູກຣມທ຺ທເວນ, ພ຺ຍາຘິປ຺ປພາຬ຺ໂຫ ອຸທປາທິ ສຕ຺ຖຸໂນ;
ວິຣິຈ຺ຈມາໂນ [ວິຣິຎ຺ຈມາໂນ (?) ວິເຣຈມາໂນ (ທີ. ນິ. ໒.໑໙໐)] ຠຄວາ ອໂວຈ, ‘ຄຈ຺ຉາມຫໍ ກຸສິນາຣໍ ນຄຣ’’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ¶ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ເຍນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິງ຺ຆ ເມ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎາເປຫິ; ກິລນ຺ໂຕສ຺ມິ, ອານນ຺ທ, ນິສີທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ¶ ປຎ຺ຎາເປສິ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ. ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິງ຺ຆ ເມ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ປານີຍໍ ອາຫຣ; ປິປາສິໂຕສ຺ມິ, ອານນ຺ທ, ປິວິສ຺ສາມີ’’ຕິ.
ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິທານິ, ຠນ຺ເຕ, ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ສກຏສຕານິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕານິ. ຕໍ ຈກ຺ກຈ຺ຉິນ຺ນໍ ອຸທກໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ລຸຬິຕໍ ອາວິລໍ ສນ຺ທຕິ. ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຸກຸຏ຺ຐາ [ກກຸຕ຺ຖາ (ສີ.), ກຸກຸຏາ (ສ຺ຍາ.), ກກຸຘາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໙໑)] ນທີ ອວິທູເຣ ອຈ຺ໂຉທກາ ສາໂຕທກາ ສີໂຕທກາ ເສໂຕທກາ ສຸປຕິຕ຺ຖາ ຣມຓີຍາ. ເອຕ຺ຖ ຠຄວາ ປານີຍຎ຺ຈ ປິວິສ຺ສຕິ ຄຕ຺ຕານິ ຈ ສີຕີກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ [ສີຕິໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ (ສີ.), ສີຕໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ (ສ຺ຍາ. ປີ. ກ.)].
ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ ¶ – ‘‘ອິງ຺ຆ ເມ ¶ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ປານີຍໍ ອາຫຣ; ປິປາສິໂຕສ຺ມິ, ອານນ຺ທ, ປິວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍນ ສາ ນທີ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອຖ ໂຂ ສາ ນທີ ຈກ຺ກຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຣິຕ຺ຕາ ລຸຬິຕາ ອາວິລາ ສນ຺ທມານາ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອານນ຺ເທ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕ ອຈ຺ຉາ ວິປ຺ປສນ຺ນາ ອນາວິລາ ສນ຺ທຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ, ໂຠ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫິທ຺ຘິກຕາ ມຫານຸຠາວຕາ! ອຍຎ຺ຫິ ສາ ນທີ ຈກ຺ກຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຣິຕ຺ຕາ ລຸຬິຕາ ອາວິລາ ສນ຺ທມານາ ມຍິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕ ອຈ຺ຉາ ວິປ຺ປສນ຺ນາ ອນາວິລາ ສນ຺ທຕີ’’ຕິ!! ປຕ຺ເຕນ ປານີຍໍ ອາທາຍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫິທ຺ຘິກຕາ ມຫານຸຠາວຕາ! ອຍຎ຺ຫິ ສາ, ຠນ຺ເຕ, ນທີ ຈກ຺ກຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຣິຕ຺ຕາ ລຸຬິຕາ ອາວິລາ ສນ຺ທມານາ ມຍິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕ ອຈ຺ຉາ ວິປ຺ປສນ຺ນາ ອນາວິລາ ສນ຺ທຕິ!! ປິວຕຸ ຠຄວາ ປານີຍໍ ¶ , ປິວຕຸ ສຸຄໂຕ ປານີຍ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປານີຍໍ ອປາຍິ [ອປາສິ (ສີ.)]. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ກຸກຸຏ຺ຐາ ນທີ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກຸກຸຏ຺ຐໍ ນທິໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ເຍນ ອມ຺ພວນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຈຸນ຺ທກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິງ຺ຆ ເມ ຕ຺ວໍ, ຈຸນ຺ທກ, ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎາເປຫິ; ກິລນ຺ໂຕສ຺ມິ, ຈຸນ຺ທກ, ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ¶ ¶ . ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຈຸນ຺ທໂກ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎາເປສິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສິ ປາເທ ປາທໍ ອຈ຺ຈາຘາຍ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ອຸຏ຺ຐານສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ. ອາຍສ຺ມາ ປນ ຈຸນ຺ທໂກ ຕຕ຺ເຖວ ຠຄວໂຕ ປຸຣໂຕ ນິສີທິ.
‘‘ຄນ຺ຕ຺ວານ ພຸທ຺ໂຘ ນທິກໍ ກຸກຸຏ຺ຐໍ,
ອຈ຺ໂຉທກໍ ສາຕຸທກໍ [ສາໂຕທກໍ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ວິປ຺ປສນ຺ນໍ;
ໂອຄາຫິ ສຕ຺ຖາ ສຸກິລນ຺ຕຣູໂປ,
ຕຖາຄໂຕ ອປ຺ປຏິໂມຘ ໂລເກ.
‘‘ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈຸທຕາຣິ [ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ອຸຕ຺ຕຣິ (ກ.)] ສຕ຺ຖາ,
ປຸຣກ຺ຂໂຕ ຠິກ຺ຂຸຄຓສ຺ສ ມຊ຺ເຌ;
ສຕ຺ຖາ ¶ ປວຕ຺ຕາ ຠຄວາ ອິຘ ຘມ຺ເມ,
ອຸປາຄມິ ອມ຺ພວນໍ ມເຫສິ;
ອາມນ຺ຕຍິ ຈຸນ຺ທກໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໍ,
ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສນ຺ຖຣ [ປຕ຺ຖຣ (ສີ. ປີ.)] ເມ ນິປຊ຺ຊໍ.
‘‘ໂສ ໂຈທິໂຕ ຠາວິຕຕ຺ເຕນ ຈຸນ຺ໂທ,
ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສນ຺ຖຣິ [ປຕ຺ຖຣິ (ສີ. ປີ.)] ຂິປ຺ປເມວ;
ນິປຊ຺ຊິ ສຕ຺ຖາ ສຸກິລນ຺ຕຣູໂປ,
ຈຸນ຺ໂທປິ ຕຕ຺ຖ ປມຸເຂ ນິສີທີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ສິຍາ ໂຂ ¶ , ປນານນ຺ທ, ຈຸນ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂກຈິ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ອຸປທເຫຍ຺ຍ – ‘ຕສ຺ສ ເຕ, ອາວຸໂສ ຈຸນ຺ທ, ອລາຠາ, ຕສ຺ສ ເຕ ທຸລ຺ລທ຺ຘໍ ຍສ຺ສ ເຕ ຕຖາຄໂຕ ປຈ຺ຉິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’ຕິ. ຈຸນ຺ທສ຺ສານນ຺ທ, ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ເອວໍ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ປຏິວິໂນເທຕພ຺ໂພ –
‘‘‘ຕສ຺ສ ເຕ, ອາວຸໂສ ຈຸນ຺ທ, ລາຠາ, ຕສ຺ສ ເຕ ສຸລທ຺ຘໍ ຍສ຺ສ ເຕ ຕຖາຄໂຕ ປຈ຺ຉິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ. ສມ຺ມຸຂາ ເມຕໍ, ອາວຸໂສ ຈຸນ຺ທ, ຠຄວໂຕ ສຸຕໍ, ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ – ທ຺ເວເມ ປິຓ຺ຑປາຕາ ສມສມຜລາ ¶ ສມສມວິປາກາ ອຕິວິຍ ອຎ຺ເຎຫິ ປິຓ຺ຑປາເຕຫິ ມຫປ຺ຜລຕຣາ ຈ ມຫານິສໍສຕຣາ ຈ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ຍຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ, ຍຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ. ອິເມ ທ຺ເວ ປິຓ຺ຑປາຕາ ສມສມຜລາ ສມສມວິປາກາ ອຕິວິຍ ອຎ຺ເຎຫິ ປິຓ຺ຑປາເຕຫິ ມຫປ຺ຜລຕຣາ ຈ ມຫານິສໍສຕຣາ ຈ.
‘‘‘ອາຍຸສໍວຕ຺ຕນິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຈຸນ຺ເທນ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ເຕນ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ, ວຓ຺ຓສໍວຕ຺ຕນິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຈຸນ຺ເທນ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ເຕນ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ, ສຸຂສໍວຕ຺ຕນິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຈຸນ຺ເທນ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ເຕນ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ, ສຄ຺ຄສໍວຕ຺ຕນິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຈຸນ຺ເທນ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ເຕນ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ, ຍສສໍວຕ຺ຕນິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຈຸນ຺ເທນ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ເຕນ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ, ອາຘິປເຕຍ຺ຍສໍວຕ຺ຕນິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຈຸນ຺ເທນ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ເຕນ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕ’ນ຺ຕິ. ຈຸນ຺ທສ຺ສານນ຺ທ, ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ¶ ປຏິວິໂນເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕິ,
ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕິ;
ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກໍ,
ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ [ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)]. ປຎ຺ຈມໍ;
໖. ປາຏລິຄາມິຍສຸຕ຺ຕໍ
໗໖. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ມຄເຘສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ປາຏລິຄາໂມ ຕທວສຣິ. ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ ປາຏລິຄາມິຍາ [ປາຏລິຄາມິກາ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໘)] ອຸປາສກາ – ‘‘ຠຄວາ ກິຣ ມຄເຘສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປາຏລິຄາມໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ປາຏລິຄາມິຍາ ອຸປາສກາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ປາຏລິຄາມິຍາ ອຸປາສກາ ຠຄວນ຺ຕໍ ¶ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອຘິວາເສຕຸ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາວສຖາຄາຣ’’ນ຺ຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ.
ອຖ ¶ ໂຂ ປາຏລິຄາມິຍາ ອຸປາສກາ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຍນາວສຖາຄາຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສພ຺ພສນ຺ຖຣິໍ ອາວສຖາຄາຣໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອຸທກມຓິກໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕລປ຺ປທີປໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ໂຂ ປາຏລິຄາມິຍາ ອຸປາສກາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ສພ຺ພສນ຺ຖຣິສນ຺ຖຕໍ [ສພ຺ພສນ຺ຖຣິໍ ສນ຺ຖຕໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)], ຠນ຺ເຕ, ອາວສຖາຄາຣໍ; ອາສນານິ ¶ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ; ອຸທກມຓິໂກ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ [ອຸທກມຓິກໍ ປຕິຏ຺ຐາປິຕໍ (ສ຺ຍາ.)] ເຕລປ຺ປທີໂປ ອາໂຣປິໂຕ. ຍສ຺ສທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ກາລໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ເຍນ ອາວສຖາຄາຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ອາວສຖາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມໍ ຖມ຺ຠໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ໂຂ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ອາວສຖາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ນິສີທິ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ. ປາຏລິຄາມິຍາປິ ໂຂ ອຸປາສກາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ອາວສຖາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຉິມາຠິມຸຂາ ¶ ນິສີທິໍສຸ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປາຏລິຄາມິເຍ ອຸປາສເກ ອາມນ຺ເຕສິ –
‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຄຫປຕໂຍ, ອາທີນວາ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ອິຘ, ຄຫປຕໂຍ, ທຸສ຺ສີໂລ ສີລວິປນ຺ໂນ ປມາທາຘິກຣຓໍ ມຫຕິໍ ໂຠຄຊານິໍ ນິຄຈ຺ຉຕິ. ອຍໍ ປຐໂມ ອາທີນໂວ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕໂຍ, ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ສີລວິປນ຺ນສ຺ສ ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອາທີນໂວ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕໂຍ, ທຸສ຺ສີໂລ ສີລວິປນ຺ໂນ ຍຎ຺ຎເທວ ປຣິສໍ ອຸປສງ຺ກມຕິ – ຍທິ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສໍ, ຍທິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິສໍ, ຍທິ ຄຫປຕິປຣິສໍ, ຍທິ ສມຓປຣິສໍ – ອວິສາຣໂທ ອຸປສງ຺ກມຕິ ມງ຺ກຸຠູໂຕ. ອຍໍ ຕຕິໂຍ ອາທີນໂວ ¶ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ.
‘‘ປຸນ ¶ ຈປຣໍ, ຄຫປຕໂຍ, ທຸສ຺ສີໂລ ສີລວິປນ຺ໂນ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ອາທີນໂວ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ.
‘‘ປຸນ ¶ ຈປຣໍ, ຄຫປຕໂຍ, ທຸສ຺ສີໂລ ສີລວິປນ຺ໂນ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ອາທີນໂວ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ. ອິເມ ໂຂ, ຄຫປຕໂຍ, ປຎ຺ຈ ອາທີນວາ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ.
‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຄຫປຕໂຍ, ອານິສໍສາ ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປທາຍ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ອິຘ, ຄຫປຕໂຍ, ສີລວາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ອປ຺ປມາທາຘິກຣຓໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ອຍໍ ປຐໂມ ອານິສໍໂສ ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປທາຍ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕໂຍ, ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອານິສໍໂສ ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປທາຍ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕໂຍ, ສີລວາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ຍຎ຺ຎເທວ ປຣິສໍ ອຸປສງ຺ກມຕິ – ຍທິ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສໍ ¶ , ຍທິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິສໍ, ຍທິ ຄຫປຕິປຣິສໍ, ຍທິ ສມຓປຣິສໍ – ວິສາຣໂທ ອຸປສງ຺ກມຕິ ອມງ຺ກຸຠູໂຕ. ອຍໍ ຕຕິໂຍ ອານິສໍໂສ ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປທາຍ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕໂຍ, ສີລວາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ອສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ກາລງ຺ກໂຣຕິ. ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ອານິສໍໂສ ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປທາຍ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕໂຍ, ສີລວາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ອານິສໍໂສ ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປທາຍ. ອິເມ ໂຂ, ຄຫປຕໂຍ, ປຎ຺ຈ ອານິສໍສາ ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປທາຍາ’’ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ປາຏລິຄາມິເຍ ອຸປາສເກ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສມາທເປຕ຺ວາ ສມຸເຕເຊຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ ໂຂ, ຄຫປຕໂຍ, ຣຕ຺ຕິ; ຍສ຺ສທານິ ຕຸມ຺ເຫ ກາລໍ ມຎ຺ຎຖາ’’ຕິ. [‘‘ເອວໍ ຠນ຺ເຕ‘‘ຕິ ໂຂປາຏລິຄາມິຍາ ອຸປາສກາ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ (ມຫາວ. ໒໘໕; ທີ. ນິ. ໒.໑໕໑)] ອຖ ໂຂ ປາຏລິຄາມິຍາ ອຸປາສກາ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ [‘‘ເອວໍ ຠນ຺ເຕ‘‘ຕິ ໂຂປາຏລິຄາມິຍາ ອຸປາສກາ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ (ມຫາວ. ໒໘໕; ທີ. ນິ. ໒.໑໕໑)] ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ປາຏລິຄາມິເຍສຸ ອຸປາສເກສຸ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປາວິສິ.
ເຕນ ¶ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາ [ສຸນີຘວສ຺ສກາຣາ (ສີ. ສ຺ຍາ. ປີ.)] ມຄຘມຫາມຕ຺ຕາ ປາຏລິຄາເມ ນຄຣໍ ມາເປນ຺ຕິ ¶ ວຊ຺ຊີນໍ ປຏິພາຫາຍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ເທວຕາໂຍ ສຫສ຺ສສຫສ຺ເສວ [ສຫສ຺ເສວ (ສ຺ຍາ. ກ.), ສຫສ຺ສສ຺ເສວ (ປີ.)] ປາຏລິຄາເມ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ມເຫສກ຺ຂາ ເທວຕາ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ມເຫສກ຺ຂານໍ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຎໍ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ ນິເວສນານິ ມາເປຕຸໍ. ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ມຊ຺ຌິມາ ເທວຕາ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມານໍ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຎໍ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ ນິເວສນານິ ມາເປຕຸໍ. ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ນີຈາ ເທວຕາ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນີຈານໍ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຎໍ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ ນິເວສນານິ ມາເປຕຸໍ.
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ຕາ ເທວຕາໂຍ ສຫສ຺ສສຫສ຺ເສວ ປາຏລິຄາເມ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິໂຍ. ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ມເຫສກ຺ຂາ ເທວຕາ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ມເຫສກ຺ຂານໍ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຎໍ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ ¶ ນິເວສນານິ ມາເປຕຸໍ. ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ມຊ຺ຌິມາ ເທວຕາ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ມຊ຺ຌິມານໍ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຎໍ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ ນິເວສນານິ ມາເປຕຸໍ. ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ນີຈາ ເທວຕາ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນີຈານໍ ¶ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຎໍ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ ນິເວສນານິ ມາເປຕຸໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ –
‘‘ເກ ນຸ ໂຂ [ໂກ ນຸ ໂຂ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)] ອານນ຺ທ ປາຏລິຄາເມ ນຄຣໍ ມາເປນ຺ຕີ’’ຕິ [ມາເປຕີຕິ (ສພ຺ພຕ຺ຖ)]. ‘‘ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາ, ຠນ຺ເຕ, ມຄຘມຫາມຕ຺ຕາ ປາຏລິຄາເມ ນຄຣໍ ມາເປນ຺ຕິ ວຊ຺ຊີນໍ ປຏິພາຫາຍາ’’ຕິ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອານນ຺ທ, ເທເວຫິ ຕາວຕິໍເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ; ເອວເມວ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາ ມຄຘມຫາມຕ຺ຕາ ປາຏລິຄາເມ ນຄຣໍ ມາເປນ຺ຕິ ວຊ຺ຊີນໍ ປຏິພາຫາຍ. ອິຘາຫໍ, ອານນ຺ທ, ອທ຺ທສໍ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສມ຺ພຫຸລາ ເທວຕາໂຍ ສຫສ຺ສສຫສ຺ເສວ ປາຏລິຄາເມ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິໂຍ. ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ມເຫສກ຺ຂາ ເທວຕາ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ມເຫສກ຺ຂານໍ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຎໍ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ ນິເວສນານິ ມາເປຕຸໍ. ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ມຊ຺ຌິມາ ເທວຕາ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມານໍ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຎໍ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ ນິເວສນານິ ມາເປຕຸໍ. ຍສ຺ມິໍ ¶ ປເທເສ ນີຈາ ເທວຕາ ວຕ຺ຖູນິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນີຈານໍ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຎໍ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ ນິເວສນານິ ມາເປຕຸໍ. ຍາວຕາ, ອານນ຺ທ, ອຣິຍໍ ອາຍຕນໍ ຍາວຕາ ວຓິປ຺ປໂຖ ອິທໍ ອຄ຺ຄນຄຣໍ ¶ ຠວິສ຺ສຕິ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ປຸຏເຠທນໍ. ປາຏລິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຕໂຍ ອນ຺ຕຣາຍາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ – ອຄ຺ຄິໂຕ ວາ ອຸທກໂຕ ວາ ມິຖຸເຠທໂຕ ວາ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາ ມຄຘມຫາມຕ຺ຕາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິໍສຸ. ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣາຓິຍໍ [ສາຣາຓີຍໍ (ສີ. ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.)] ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ໂຂ ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາ ¶ ມຄຘມຫາມຕ຺ຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອຘິວາເສຕຸ ໂນ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອຊ຺ຊຕນາຍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ.
ອຖ ໂຂ ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາ ມຄຘມຫາມຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ເຍນ ສໂກ ອາວສໂຖ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສເກ ອາວສເຖ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ກາໂລ, ໂຠ ໂຄຕມ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ເຍນ ສຸນິຘວສ຺ສກາຣານໍ ມຄຘມຫາມຕ຺ຕານໍ ອາວສໂຖ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ອຖ ໂຂ ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາ ມຄຘມຫາມຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປສຸໍ ສມ຺ປວາເຣສຸໍ.
ອຖ ¶ ໂຂ ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາ ມຄຘມຫາມຕ຺ຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນີຈໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນ ໂຂ ສຸນິຘວສ຺ສກາເຣ ມຄຘມຫາມຕ຺ເຕ ຠຄວາ ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ອນຸໂມທິ –
‘‘ຍສ຺ມິໍ ¶ ປເທເສ ກປ຺ເປຕິ, ວາສໍ ປຓ຺ຑິຕຊາຕິໂຍ;
ສີລວນ຺ເຕຕ຺ຖ ໂຠເຊຕ຺ວາ, ສຎ຺ຎເຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣໂຍ [ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ (ສ຺ຍາ.), ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ (ປີ. ກ.)].
‘‘ຍາ ¶ ຕຕ຺ຖ ເທວຕາ ອາສຸໍ, ຕາສໍ ທກ຺ຂິຓມາທິເສ;
ຕາ ປູຊິຕາ ປູຊຍນ຺ຕິ, ມານິຕາ ມານຍນ຺ຕິ ນໍ.
‘‘ຕໂຕ ນໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕິ, ມາຕາ ປຸຕ຺ຕໍວ ໂອຣສໍ;
ເທວຕານຸກມ຺ປິໂຕ ໂປໂສ, ສທາ ຠທ຺ຣານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ສຸນິຘວສ຺ສກາຣານໍ ມຄຘມຫາມຕ຺ຕານໍ ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ.
ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາ ມຄຘມຫາມຕ຺ຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ – ‘‘ເຍນຊ຺ຊ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິສ຺ສຕິ ຕໍ ‘ໂຄຕມທ຺ວາຣໍ’ ນາມ ຠວິສ຺ສຕິ. ເຍນ ຕິຕ຺ເຖນ ຄງ຺ຄໍ ນທິໍ ຕຣິສ຺ສຕິ ຕໍ ‘ໂຄຕມຕິຕ຺ຖໍ’ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຍນ ທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິ ຕໍ ‘ໂຄຕມທ຺ວາຣໍ’ ¶ ນາມ ອໂຫສິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຍນ ຄງ຺ຄາ ນທີ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຄງ຺ຄາ ນທີ ປູຣາ ໂຫຕິ ສມຕິຕ຺ຕິກາ ກາກເປຍ຺ຍາ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ມນຸສ຺ສາ ນາວໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອຸຬຸມ຺ປໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ກຸລ຺ລໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ ອປາຣາ ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສມິຎ຺ຊິຕໍ ວາ ພາຫໍ ປສາເຣຍ຺ຍ, ປສາຣິຕໍ ວາ ພາຫໍ ສມິຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວເມວ – ຄງ຺ຄາຍ ນທິຍາ ໂອຣິມຕີເຣ [ໂອຣິມຕີຣາ (ພຫູສຸ) ມຫາວ. ໒໘໖; ທີ. ນິ. ໒.໑໕໔ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ)] ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ປາຣິມຕີເຣ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາສິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ¶ .
ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ເຕ ມນຸສ຺ເສ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ນາວໍ ປຣິເຍສນ຺ເຕ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອຸຬຸມ຺ປໍ ປຣິເຍສນ຺ເຕ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ກຸລ຺ລໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕ ອປາຣາ ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸກາເມ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ເຍ ຕຣນ຺ຕິ ອຓ຺ຓວໍ ສຣໍ,
ເສຕຸໍ ກຕ຺ວານ ວິສຊ຺ຊ ປລ຺ລລານິ;
ກຸລ຺ລຎ຺ຫິ ຊໂນ ປພນ຺ຘຕິ [ພນ຺ຘຕິ (ສ຺ຍາ. ປີ.)],
ຕິຓ຺ຓາ [ນິຕິຓ຺ຓາ (ກ.)] ເມຘາວິໂນ ຊນາ’’ຕິ. ຉຏ຺ຐໍ;
໗. ທ຺ວິຘາປຖສຸຕ຺ຕໍ
໗໗. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສເລສຸ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອາຍສ຺ມຕາ ນາຄສມາເລນ ປຈ຺ຉາສມເຓນ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ນາຄສມາໂລ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ທ຺ວິຘາປຖໍ [ທ຺ເວຘາປຖໍ (ສີ.)]. ທິສ຺ວານ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ປນ຺ໂຖ; ອິມິນາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນາຄສມາລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຍໍ, ນາຄສມາລ, ປນ຺ໂຖ; ອິມິນາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ.
ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ນາຄສມາໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ປນ຺ໂຖ; ອິມິນາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ¶ . ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນາຄສມາລໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຍໍ, ນາຄສມາລ, ປນ຺ໂຖ; ອິມິນາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ນາຄສມາໂລ ຠຄວໂຕ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຕຕ຺ເຖວ ຉມາຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ – ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ນາຄສມາລສ຺ສ ເຕນ ປນ຺ເຖນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຈຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈ ປາເທຫິ ຈ ອາໂກເຏສຸໍ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິໍສຸ ສງ຺ຆາຏິຎ຺ຈ ວິປ຺ຜາເລສຸໍ. ອຖ ໂຂ ¶ ອາຍສ຺ມາ ນາຄສມາໂລ ຠິນ຺ເນນ ປຕ຺ເຕນ ວິປ຺ຜາລິຕາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ນາຄສມາໂລ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອິຘ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຕນ ປນ຺ເຖນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຈຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈ ປາເທຫິ ຈ ອາໂກເຏສຸໍ, ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິໍສຸ, ສງ຺ຆາຏິຎ຺ຈ ວິປ຺ຜາເລສຸ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ສທ຺ຘິໍ ¶ ຈຣເມກໂຕ ວສໍ,
ມິສ຺ໂສ ອຎ຺ຎຊເນນ ເວທຄູ;
ວິທ຺ວາ ປຊຫາຕິ ປາປກໍ,
ໂກຎ຺ໂຈ ຂີຣປໂກວ ນິນ຺ນຄ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕມໍ;
໘. ວິສາຂາສຸຕ຺ຕໍ
໗໘. ເອວໍ ¶ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ປຸພ຺ພາຣາເມ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ວິສາຂາຍ ມິຄາຣມາຕຸຍາ ນຕ຺ຕາ ກາລງ຺ກຕາ ໂຫຕິ ປິຍາ ມນາປາ. ອຖ ໂຂ ວິສາຂາ ມິຄາຣມາຕາ ອລ຺ລວຕ຺ຖາ ອລ຺ລເກສາ ທິວາ ທິວສ຺ສ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ວິສາຂໍ ມິຄາຣມາຕຣໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ ¶ –
‘‘ຫນ຺ທ ກຸໂຕ ນຸ ຕ຺ວໍ, ວິສາເຂ, ອາຄຈ຺ຉສິ ອລ຺ລວຕ຺ຖາ ອລ຺ລເກສາ ອິຘູປສງ຺ກນ຺ຕາ ທິວາ ທິວສ຺ສາ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຕາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ປິຍາ ມນາປາ ກາລງ຺ກຕາ. ເຕນາຫໍ ອລ຺ລວຕ຺ຖາ ອລ຺ລເກສາ ອິຘູປສງ຺ກນ຺ຕາ ທິວາ ທິວສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ ຕ຺ວໍ, ວິສາເຂ, ຍາວຕິກາ [ຍາວຕກາ (?)] ສາວຕ຺ຖິຍາ ມນຸສ຺ສາ ຕາວຕິເກ [ຕາວຕເກ (?)] ປຸຕ຺ເຕ ຈ ນຕ຺ຕາໂຣ ຈາ’’ຕິ? ‘‘ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຫໍ, ຠຄວາ [ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຫໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ (ສ຺ຍາ.)] ຍາວຕິກາ ສາວຕ຺ຖິຍາ ມນຸສ຺ສາ ຕາວຕິເກ ປຸຕ຺ເຕ ຈ ນຕ຺ຕາໂຣ ຈາ’’ຕິ.
‘‘ກີວພຫຸກາ ປນ, ວິສາເຂ, ສາວຕ຺ຖິຍາ ມນຸສ຺ສາ ເທວສິກໍ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ທສປິ, ຠນ຺ເຕ, ສາວຕ຺ຖິຍາ ມນຸສ຺ສາ ເທວສິກໍ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕິ; ນວປິ, ຠນ຺ເຕ… ອຏ຺ຐປິ, ຠນ຺ເຕ… ສຕ຺ຕປິ, ຠນ຺ເຕ… ຉປິ, ຠນ຺ເຕ… ປຎ຺ຈປິ, ຠນ຺ເຕ… ຈຕ຺ຕາໂຣປິ, ຠນ຺ເຕ… ຕີຓິປິ, ຠນ຺ເຕ… ທ຺ເວປິ, ຠນ຺ເຕ, ສາວຕ຺ຖິຍາ ມນຸສ຺ສາ ເທວສິກໍ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອໂກປິ, ຠນ຺ເຕ, ສາວຕ຺ຖິຍາ ມນຸສ຺ໂສ ເທວສິກໍ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ອວິວິຕ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ສາວຕ຺ຖິ ມນຸສ຺ເສຫິ ກາລໍ ກໂຣນ຺ເຕຫີ’’ຕິ.
‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ວິສາເຂ, ອປິ ນຸ ຕ຺ວໍ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອນລ຺ລວຕ຺ຖາ ວາ ຠເວຍ຺ຍາສິ ອນລ຺ລເກສາ ວາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ ¶ . ອລໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຕາວ ພຫຸເກຫິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ນຕ຺ຕາເຣຫິ ຈາ’’ຕິ.
‘‘ເຍສໍ ¶ ¶ ໂຂ, ວິສາເຂ, ສຕໍ ປິຍານິ, ສຕໍ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ນວຸຕິ ປິຍານິ, ນວຸຕິ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ອສີຕິ ປິຍານິ, ອສີຕິ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ສຕ຺ຕຕິ ປິຍານິ, ສຕ຺ຕຕິ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ສຏ຺ຐິ ປິຍານິ, ສຏ຺ຐິ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ປຎ຺ຎາສໍ ປິຍານິ, ປຎ຺ຎາສໍ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ຈຕ຺ຕາຣີສໍ ປິຍານິ, ຈຕ຺ຕາຣີສໍ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ, ເຍສໍ ຕິໍສໍ ປິຍານິ, ຕິໍສໍ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ວີສຕິ ປິຍານິ, ວີສຕິ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ, ເຍສໍ ທສ ¶ ປິຍານິ, ທສ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ນວ ປິຍານິ, ນວ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ອຏ຺ຐ ປິຍານິ, ອຏ຺ຐ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ສຕ຺ຕ ປິຍານິ, ສຕ຺ຕ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ຉ ປິຍານິ, ຉ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ປຎ຺ຈ ປິຍານິ, ປຎ຺ຈ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປິຍານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ຕີຓິ ປິຍານິ, ຕີຓິ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ທ຺ເວ ປິຍານິ, ທ຺ເວ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານິ; ເຍສໍ ເອກໍ ປິຍໍ, ເອກໍ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂໍ; ເຍສໍ ນຕ຺ຖິ ປິຍໍ, ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອໂສກາ ເຕ ວິຣຊາ ອນຸປາຍາສາຕິ ວທາມີ’’ຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ເຍ ເກຈິ ໂສກາ ປຣິເທວິຕາ ວາ,
ທຸກ຺ຂາ ຈ [ທຸກ຺ຂາ ວ (ອຏ຺ຐ.)] ໂລກສ຺ມິມເນກຣູປາ;
ປິຍໍ ປຏິຈ຺ຈປ຺ປຠວນ຺ຕິ ເອເຕ,
ປິເຍ ອສນ຺ເຕ ນ ຠວນ຺ຕິ ເອເຕ.
‘‘ຕສ຺ມາ ຫິ ເຕ ສຸຂິໂນ ວີຕໂສກາ,
ເຍສໍ ¶ ປິຍໍ ນຕ຺ຖິ ກຸຫິຎ຺ຈິ ໂລເກ;
ຕສ຺ມາ ອໂສກໍ ວິຣຊໍ ປຕ຺ຖຍາໂນ,
ປິຍໍ ນ ກຍິຣາຖ ກຸຫິຎ຺ຈິ ໂລເກ’’ຕິ. ອຏ຺ຐມໍ;
໙. ປຐມທພ຺ພສຸຕ຺ຕໍ
໗໙. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ປຣິນິພ຺ພານກາໂລ ເມ ທານິ, ສຸຄຕາ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສທານິ ຕ຺ວໍ, ທພ຺ພ, ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ທພ຺ພສ຺ສ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເວຫາສໍ ¶ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ຌາຍມານສ຺ສ ຑຍ຺ຫມານສ຺ສ ເນວ ຉາຣິກາ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ ນ ມສິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ສປ຺ປິສ຺ສ ວາ ເຕລສ຺ສ ວາ ຌາຍມານສ຺ສ ຑຍ຺ຫມານສ຺ສ ເນວ ຉາຣິກາ ປຎ຺ຎາຍຕິ ນ ມສິ; ເອວເມວ ອາຍສ຺ມໂຕ ທພ຺ພສ຺ສ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ຌາຍມານສ຺ສ ຑຍ຺ຫມານສ຺ສ ເນວ ຉາຣິກາ ¶ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ ນ ມສີຕິ.
ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອເຠທິ ກາໂຍ ນິໂຣຘິ ສຎ຺ຎາ,
ເວທນາ ສີຕິຠວິໍສຸ [ປີຕິທຫໍສຸ (ສີ. ປີ.), ສີຕິທຫິໍສຸ (ກ.)] ສພ຺ພາ;
ວູປສມິໍສຸ ສງ຺ຂາຣາ,
ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຖມາຄມາ’’ຕິ. ນວມໍ;
໑໐. ທຸຕິຍທພ຺ພສຸຕ຺ຕໍ
໘໐. ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ຕຕ຺ຣ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ. ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ –
‘‘ທພ຺ພສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມລ຺ລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ຌາຍມານສ຺ສ ຑຍ຺ຫມານສ຺ສ ເນວ ຉາຣິກາ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ ນ ມສິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ສປ຺ປິສ຺ສ ວາ ເຕລສ຺ສ ວາ ຌາຍມານສ຺ສ ຑຍ຺ຫມານສ຺ສ ເນວ ຉາຣິກາ ປຎ຺ຎາຍຕິ ນ ມສິ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ທພ຺ພສ຺ສ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ¶ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ຌາຍມານສ຺ສ ຑຍ຺ຫມານສ຺ສ ເນວ ຉາຣິກາ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ ນ ມສີ’’ຕິ.
ອຖ ¶ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –
‘‘ອໂຍຆນຫຕສ຺ເສວ, ຊລໂຕ ຊາຕເວທໂສ [ຊາຕເວທສ຺ສ (ສ຺ຍາ.)];
ອນຸປຸພ຺ພູປສນ຺ຕສ຺ສ, ຍຖາ ນ ຎາຍເຕ ຄຕິ.
ເອວໍ ¶ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕານໍ, ກາມພນ຺ໂຘຆຕາຣິນໍ;
ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ຄຕິ ນຕ຺ຖິ, ປຕ຺ຕານໍ ອຈລໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ທສມໍ;
ປາຏລິຄາມິຍວຄ຺ໂຄ [ປາຏລິຄາມວຄ຺ໂຄ (ກ.)] ອຏ຺ຐໂມ.
ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ ¶ –
ນິພ຺ພານາ ຈຕຸໂຣ ວຸຕ຺ຕາ, ຈຸນ຺ໂທ ປາຏລິຄາມິຍາ;
ທ຺ວິຘາປໂຖ ວິສາຂາ ຈ, ທພ຺ເພນ ສຫ ເຕ ທສາຕິ.
ອຸທາເນ ວຄ຺ຄານມຸທ຺ທານໍ –
ວຄ຺ຄມິທໍ ປຐມໍ ວຣໂພຘິ, ວຄ຺ຄມິທໍ ທຸຕິຍໍ ມຸຈລິນ຺ໂທ;
ນນ຺ທກວຄ຺ຄວໂຣ ຕຕິໂຍ ຕຸ, ເມຆິຍວຄ຺ຄວໂຣ ຈ ຈຕຸຕ຺ໂຖ.
ປຎ຺ຈມວຄ຺ຄວຣນ຺ຕິຘ ໂສໂຓ, ຉຏ຺ຐມວຄ຺ຄວຣນ຺ຕິ ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ [ຉຏ຺ຐມວຄ຺ຄວຣໍ ຕຸ ຕມນ຺ໂຘ (ສີ. ກ.)];
ສຕ຺ຕມວຄ຺ຄວຣນ຺ຕິ ຈ ຈູໂຬ, ປາຏລິຄາມິຍມຏ຺ຐມວຄ຺ໂຄ [ປາຏລິຄາມິຍວຣຏ຺ຐມວຄ຺ໂຄ (ສ຺ຍາ. ກໍ. ປີ.), ປາຏລິຄາມວຣຏ຺ຐມວຄ຺ໂຄ (ສີ. ກ.)].
ອສີຕິມນູນກສຸຕ຺ຕວຣໍ, ວຄ຺ຄມິທຏ຺ຐກໍ ສຸວິຠຕ຺ຕໍ;
ທສ຺ສິຕໍ ຈກ຺ຂຸມຕາ ວິມເລນ, ອທ຺ຘາ ຫິ ຕໍ ອຸທານມິຕີທມາຫຸ [ອຕ຺ຖາເຍຕໍ ອຸທານມິຕິມາຫຸ (ກ.), ສທ຺ຘາ ຫິ ຕໍ ອຸທານນ຺ຕິທມາຫຸ (ສ຺ຍາ. ກໍ ປີ.)].
ອຸທານປາຬິ ນິຏ຺ຐິຕາ.