ອຏ຺ຐກຖາ > ສຸຕ຺ຕປິຏກ (ອຏ຺ຐກຖາ) > ຂຸທ຺ທກນິກາຍ (ອຏ຺ຐກຖາ)

ຕຕ຺ຖ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ ນາມ ເອກກນິປາໂຕ, ທຸກນິປາໂຕ, ຕິກນິປາໂຕ, ຈຕຸກ຺ກນິປາໂຕຕິ ຈຕຸນິປາຕສງ຺ຄຫໍ. ຕມ຺ປິ ວິນຍປິຏກໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ນໍ; ທີຆນິກາໂຍ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ¶ ປຎ຺ຈສຸ ນິກາເຍສຸ ຂຸທ຺ທກນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນໍ; ສຸຕ຺ຕໍ, ເຄຍ຺ຍໍ, ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຄາຖາ, ອຸທານໍ, ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ, ຊາຕກໍ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ, ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວສຸ ສາສນງ຺ເຄສຸ ອິຕິວຸຕ຺ຕກງ຺ຄຠູຕໍ.

‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໐໒໗) –

ເອວໍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ປຏິຎ຺ຎາເຕສຸ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ກຕິປຍຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫໍ. ສຸຕ຺ຕໂຕ ເອກກນິປາເຕ ຕາວ ສຕ຺ຕວີສຕິ ສຸຕ຺ຕານິ, ທຸກນິປາເຕ ທ຺ວາວີສຕິ, ຕິກນິປາເຕ ປຎ຺ຎາສ, ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ ເຕຣສາຕິ ທ຺ວາທສາຘິກສຸຕ຺ຕສຕສງ຺ຄຫໍ. ຕສ຺ສ ນິປາເຕສຸ ເອກກນິປາໂຕ ອາທິ, ວຄ຺ເຄສຸ ປາຏິໂຠຄວຄ຺ໂຄ, ສຸຕ຺ເຕສຸ ໂລຠສຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາປິ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທິ. ສາ ¶ ປນາຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ວິນຍປິຏເກ ຕນ຺ຕິມາຣຸຬ຺ຫາ ເອວ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ນິທານໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ກຖາມຄ຺ໂຄ ¶ , ໂສປິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍໍ ¶ ¶ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາຕິອາທິກໍ ນິທານໍ. ເອກຘມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຊຫຖາຕິອາທິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາຕິອາທີນິ ນາມປທານິ. ອິຕີຕິ ນິປາຕປທໍ. ປຊຫຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ປ-ອິຕິ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ, ຊຫຖາ-ຕິ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປທວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ວຸຕ຺ຕສທ຺ໂທ ຕາວ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ວປເນ ວາປສມກຣເຓ ເກໂສຫາຣເຓ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍໍ ປວຸຕ຺ຕຠາເວ ປາວຈນຠາເວນ ປວຕ຺ຕິເຕ ອຊ຺ເຌສເນ ກຖເນຕິ ເອວມາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ –

‘‘ຄາໂວ ຕສ຺ສ ປຊາຍນ຺ຕິ, ເຂຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຣູຫຕິ;

ວຸຕ຺ຕານໍ ຜລມສ຺ນາຕິ, ໂຍ ມິຕ຺ຕານໍ ນ ທຸພ຺ຠຕີ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໙) ວປເນ ອາຄໂຕ. ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ປຏິວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໘໙) ອຏ຺ຐທນ຺ຕກາທີຫິ ວາປສມກຣເຓ. ‘‘ກາປຏິໂກ ມາຓໂວ ທຫໂຣ ວຸຕ຺ຕສິໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໔໒໖) ເກໂສຫາຣເຓ. ‘‘ປນ຺ນໂລໂມ ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ໂຕ ມິຄຠູເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໓໒) ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ພນ຺ຘນາ ປວຸຕ຺ໂຕ ອຠພ຺ໂພ ຫຣິຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໙໒; ປາຈິ. ໖໖໖; ມຫາວ. ໑໒໙) ພນ຺ຘນໂຕ ປວຸຕ຺ຕຠາເວ. ‘‘ເຍສມິທໍ ເອຕຣຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ໂປຣາຓໍ ມນ຺ຕປທໍ ຄີຕໍ ປວຸຕ຺ຕໍ ສມິຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ປາວຈນຠາເວນ ປວຕ຺ຕິເຕ. ໂລເກ ປນ – ‘‘ວຸຕ຺ໂຕ ຄໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ ປາຣາຍໂນ’’ຕິອາທີສຸ ອຊ຺ເຌເນ. ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ໂຂ ປເນຕໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐) ກຖເນ. ອິຘາປິ ກຖເນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິໂຍ ¶ ປນ ວຸຕ຺ຕສທ຺ໂທ ວຈເນ ຈິຓ຺ຓຠາເວ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຫິ-ອິຕິ ຊາຕຸ ວິພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ¶ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂສ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານສຸຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ຠຄວໂຕ ວິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຠາສິຕຠາວໍ ໂຊເຕຕິ. ວາຈກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ຫິ ປຍຸຕ຺ຕາ ນິປາຕາ. ເຕຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ໂຊເຕນ຺ຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ອຍໍ ເອຕສທ຺ໂທ –

‘‘ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ;

ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ.

‘‘ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂສມຸປ຺ປາທໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມໍ;

ອຣິຍຎ຺ຈຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ, ທຸກ຺ຂູປສມຄາມິນໍ.

‘‘ເອຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເອຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມໍ;

ເອຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໙໐-໑໙໒) –

ອາທີສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອາຄໂຕ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອຣມຕ຺ຕກໍ ສີລມຕ຺ຕກໍ, ເຍນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໗) ປນ ວກ຺ຂມາເນ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ. ອິຘາປິ ວກ຺ຂມາເນເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສງ຺ຄາຍນວເສນ ວກ຺ຂມານຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ພຸທ຺ຘິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕທາ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠຄວຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຄວາຕິ ຄຣຸວຈນໍ. ຄຣຸໍ ຫິ ໂລເກ ຠຄວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາຄໂຕ ຈ ສພ຺ພຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຄຣຸ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂປຣາເຓຫິປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມໍ;

ຄຣຸ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ເສຏ຺ຐວາຈກຎ຺ຫິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ຠຄວາຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ວຈນີໂຍ ¶ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຠາວຍຸຕ຺ໂຕ ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ, ຄຣຸກຣຓໍ ວາ ສາຕິສຍໍ ອຣຫຕີຕິ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ, ຄາຣວາຣໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນເມຕໍ ຍທິທໍ ຠຄວາຕິ. ອປິຈ –

‘‘ຠຄີ ¶ ¶ ຠຊີ ຠາຄີ ວິຠຕ຺ຕວາ ອິຕິ,

ຠວນ຺ຕໂຄ ໂສ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

‘‘ຠາຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠເຄຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕວາ;

ຠຕ຺ຕວາ ວນ຺ຕຄມໂນ, ຠເວສຸ ຠຄວາ ຕໂຕ’’ຕິ.

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ຈ ວເສນ ຠຄວາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂສ ປນາຍໍ ອຕ຺ໂຖ ສພ຺ພາກາເຣນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ, ຠຕວາຕິ ຠຄວາ, ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ, ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຠາຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;

ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ’’.

ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ, ເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ສີລໍ, ສມາຘິ, ປຎ຺ຎາ, ວິມຸຕ຺ຕິ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ, ຫິຣີ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ສທ຺ຘາ, ວີຣິຍໍ, ສຕິ, ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ສີລວິສຸທ຺ຘິ, ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ, ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ, ສມໂຖ, ວິປສ຺ສນາ, ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ, ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ, ຕໂຍ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກາ, ຕິສ຺ໂສ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎາ, ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍຜລານິ ¶ , ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓານິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍວໍສາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ປຘານິຍງ຺ຄານິ, ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ປຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ສຎ຺ຎາ, ຉ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານິ, ຉ ຄາຣວາ, ຉ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ຉ ສຕຕວິຫາຣາ, ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ, ຉ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ¶ ສຎ຺ຎາ, ຉ ¶ ອຠິຎ຺ຎາ, ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ, ສຕ຺ຕ ອປຣິຫານິຍາ ຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘນານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ສຕ຺ຕ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ, ສຕ຺ຕ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລເທສນາ, ສຕ຺ຕ ຂີຓາສວພລເທສນາ, ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາປຏິລາຠເຫຕຸເທສນາ, ອຏ຺ຐສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາຕິກ຺ກໂມ, ອຏ຺ຐ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ, ອຏ຺ຐ ອກ຺ຂຓເທສນາ, ອຏ຺ຐ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກາ, ອຏ຺ຐ ອຠິຠາຍຕນເທສນາ, ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ, ນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ, ນວ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄານິ, ນວ ສຕ຺ຕາວາສເທສນາ, ນວ ອາຆາຕປ຺ປຏິວິນຍາ, ນວ ສຎ຺ຎາ, ນວ ນານຕ຺ຕາ, ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ, ທສ ນາຖກຣຓາ ຘມ຺ມາ, ທສ ກສິຓາຍຕນານິ, ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ, ທສ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ທສ ອຣິຍວາສາ, ທສ ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ, ທສ ຕຖາຄຕພລານິ, ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍສາ, ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມຈກ຺ກາກາຣາ, ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ປຎ຺ຈທສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ໂສຬສວິຘາ ອານາປານສ຺ສຕິ, ໂສຬສ ອປຣນ຺ຕປນີຍາ ຘມ຺ມາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, ເອກູນວີສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ປຎ຺ຎາສ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓານິ, ປໂຣປຓ຺ຓາສ ກຸສລຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິມຫາວຊິຣຎາຓໍ, ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານປວິຈຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເທສນາຎາຓານິ, ຕຖາ ອນນ຺ຕາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອນນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍາທິວິຠາວນຎາຓານິ ຈາຕິ, ເອວມາທໂຍ ອນນ຺ຕາ ອປຣິມາຓເຠທາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຄຸຓຠາຄາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາ ຄຸຓຠາຄາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ¶ ຠາຄວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ. ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຕາວ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຍສ຺ມາ ສີລາທໂຍ ສພ຺ເພ, ຄຸຓຠາຄາ ອເສສໂຕ;

ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຸຄເຕ ຕສ຺ມາ, ຠຄວາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ’’.

ກຖໍ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ເນຫິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາທິເກ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ກຕມຫາຠິນີຫາເຣຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ປຣິປູເຣຕພ຺ພາ ທານປາຣມີ, ສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາວີຣິຍຂນ຺ຕິສຈ຺ຈອຘິຏ຺ຐານເມຕ຺ຕາອຸເປກ຺ຂາປາຣມີຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ¶ ປາຣມິໂຍ, ທານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ, ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນຍນຘນຣຊ຺ຊປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄາ, ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ປຸພ຺ພຈຣິຍາ, ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ, ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ພຸທ຺ຘຕ຺ຖຈຣິຍາຕິ ເອວມາທໂຍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣຎາຓສມ຺ຠາຣາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມາ, ເຕ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ຍຖາ ຫານຠາຄິຍາ, ສໍກິເລສຠາຄິຍາ ¶ , ຐິຕິຠາຄິຍາ, ວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ; ອຖ ໂຂ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສຠາຄິຍາວ ໂຫນ຺ຕິ; ເອວໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນວເສສໂຕ ຠຕາ ສມ຺ຠຕາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ; ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ຕກາຣສ຺ສ ຄກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ຠຕວາຕິ ເຕເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠຣິ ສມ຺ຠຣິ ປຣິປູເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຍສ຺ມາ ສມ຺ໂພຘິຍາ ສພ຺ເພ, ທານປາຣມິອາທິເກ;

ສມ຺ຠາເຣ ຠຕວາ ນາໂຖ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາ ມໂຕ’’.

ກຖໍ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕິຠາຄາ, ເຕ ອນວເສສໂຕ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖຎ຺ຈ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວນິ ຠຊິ ເສວິ ພຫຸລມກາສີຕິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກຸສລາທີສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ຈ ເຍ ເຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ອຠິສມຍຠາຄາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ¶ …ເປ… ຊຣາມຣຓໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑) ອເນເກ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປຫາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸນິໂຣຘຄາມິນີປຏິປທາ ຠາເວຕພ຺ພາ…ເປ… ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຠາເວຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອເນກເຠທາ ຠາເວຕພ຺ພຠາຄາ ຈ ຘມ຺ມາ, ເຕ ສພ຺ເພ ວນິ ຠຊິ ຍຖາຣຫໍ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນານໍ ວເສນ ເສວິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ເຍ ອິເມ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ສາວເກຫິ ສາຘາຣຓາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ ຄຸຓຠາຄາ, ກິນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ເຕ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ມຫາກຣຸຓາຍ ວນິ ອຠິປຕ຺ຖຍິ. ສາ ¶ ຈສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຜລາວຫາ ອໂຫສິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຍສ຺ມາ ເຎຍ຺ຍສມາປຕ຺ຕິ-ຄຸຓຠາເຄ ຕຖາຄໂຕ;

ຠຊິ ປຕ຺ຖຍິ ສຕ຺ຕານໍ, ຫິຕາຍ ຠຄວາ ຕໂຕ’’.

ກຖໍ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ສມາສໂຕ ຕາວ ກຕປຸຎ຺ເຎຫິ ປໂຍຄສມ຺ປນ຺ເນຫິ ຍຖາວິຠວໍ ຠຊີຍນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິເຍ ຕາວ ຕຖາຄໂຕ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕ ວນິ ຠຊິ ເສວິ, ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມ ສມນ຺ນາເນນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມ ປຣິປາເຈສິ. ພຸທ຺ຘຠູໂຕ ປນ ເຕ ນິຣວຊ຺ຊສຸຂູປສໍຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ໂລກຸຕ຺ຕເຣປິ ¶ ວນິ ຠຊິ ເສວິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປເທສຣຊ຺ຊອິສ຺ສຣິຍຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິເທວຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິວເສນ ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນມຄ຺ຄຠາວນາຜລ- ສຈ຺ຉິກິຣິຍາທິອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວເສນ ຈ ອເນກວິຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ຠເຄ ວນິ ຠຊິ ເສວິ. ເອວໍ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຍາ ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂລເກ, ຍາ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປຸຖູ;

ສພ຺ພາ ຕາ ຠຊິ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາ ມໂຕ’’.

ກຖໍ ¶ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ? ຠຕ຺ຕາ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິກາ ອສ຺ສ ພຫູ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄວາ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຠາວໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ, ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປກາຣິຕາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາທິ- ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸຓວິເສສປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ, ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄເຕນ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕນ ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປິນາ ສຸວິປຸເລນ ສຸວິສຸທ຺ເຘນ ຈ ຖຸຕິໂຆເສນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາສຸ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາທີສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊາທິນິຣຕິສຍຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຠາວໂຕ ຈ ຣູປປ຺ປມາໂຓ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ, ໂຆສປ຺ປມາໂຓ ໂຆສປ຺ປສນ຺ໂນ, ລູຂປ຺ປມາໂຓ ລູຂປ຺ປສນ຺ໂນ, ຘມ຺ມປ຺ປມາໂຓ ຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ¶ ເອວໍ ຈຕຸປ຺ປມາຓິເກ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ສພ຺ພຖາປິ ປສາທາວຫຠາເວນ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕາ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສເທວມນຸສ຺ສານໍ ອາທຣພຫຸມານຄາຣວາຍຕນຕາຍ ປຣມເປມສມ຺ຠຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເຍ ຈ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເກນຈິ ອສໍຫາຣິຍາ ເຕສໍ ສມ຺ຠຕ຺ຕິ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເທເວນ ວາ ມາເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາເຄປິ ຕຕ຺ຖ ປສາທໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ອາຓໍ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ –

ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໗໘);

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຐິຕຘມ຺ໂມ ເວລໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ມຍາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມມ ສາວກາ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໒໐; ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໕) ຈ.

ເອວໍ ¶ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເອກສ຺ສ ຕກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຄກາຣໍ ກຕ຺ວາ.

‘‘ຄຸຓາຕິສຍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຍສ຺ມາ ໂລກຫິເຕສິໂນ;

ສມ຺ຠຕ຺ຕາ ພຫໂວ ສຕ຺ຖຸ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ກຖໍ ¶ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຍສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕປິ ປຸຣິມາສຸ ຊາຕີສຸ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຠຄສງ຺ຂາຕໍ ສິຣິໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ຍສຎ຺ຈ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ໂສມນສ຺ສກຸມາຣກາເລ, ຫຕ຺ຖິປາລກຸມາຣກາເລ, ອໂຍຆຣປຓ຺ຑິຕກາເລ, ມູຄປກ຺ຂປຓ຺ຑິຕກາເລ, ຈູຬສຸຕໂສມກາເລຕິ ເອວມາທີສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິປູຣຓວເສນ ເທວຣຊ຺ຊສທິສາຍ ຣຊ຺ຊສິຣິຍາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣິມາຓໍ ນຕ຺ຖິ. ຈຣິມຕ຺ຕຠາເວປິ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ເທວໂລກາຘິປຈ຺ຈສທິສໍ ຈຕຸທ຺ທີປິສ຺ສຣິຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລໍ ຍສຎ຺ຈ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມາໂນ ນິຣເປກ຺ໂຂ ປຫາຍ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາ ອິເມ ສິຣິອາທິເກ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠານິ ນາມ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ, ເຕຫິ ສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຠຄາ ¶ , ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຫິມວນ຺ຕາທິຠາຊນໂລກວິເສສສນ຺ນິສ຺ສຍາ ໂສຠາ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິຍຠາວໂຕ. ເຕປິ ຠຄວາ ວມິ ຕໍນິວາສິສຕ຺ຕາວາສສມຕິກ຺ກມນໂຕຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຊຫີຕິ. ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ຍສ຺ມາ, ຍສໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ສຸຂໍ;

ປຫາສິ ໂລກຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ສຸຄໂຕ ຠຄວາ ຕໂຕ’’.

ກຖໍ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຠາຄາ ນາມ ໂກຏ຺ຐາສາ. ເຕ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຣູປເວທນາທິວເສນ, ອຕີຕາທິວເສນ ຈ ອເນກວິຘາ. ເຕ ຈ ຠຄວາ ສພ຺ພໍ ປປຎ຺ຈໍ, ສພ຺ພໍ ໂຍຄໍ, ສພ຺ພໍ ຄນ຺ຖໍ, ສພ຺ພໍ ສໍໂຍຊນໍ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອມຕຘາຕຸໍ ສມຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ, ນ ປຈ຺ຈາຄມິ. ຕຖາ ເຫສ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປຖວິໍ, ອາປໍ, ເຕຊໍ, ວາຍໍ, ຈກ຺ຂຸໍ, ໂສຕໍ, ຆານໍ, ຊີວ຺ຫໍ, ກາຍໍ, ມນໍ, ຣູເປ, ສທ຺ເທ, ຄນ຺ເຘ, ຣເສ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ, ຘມ຺ເມ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໍ ¶ …ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ; ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ; ຣູປຕຓ຺ຫໍ ¶ …ເປ… ຘມ຺ມຕຓ຺ຫໍ; ຣູປວິຕກ຺ກໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຕກ຺ກໍ; ຣູປວິຈາຣໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຈາຣນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸປທຘມ຺ມວິຠາຄວເສນປິ ສພ຺ເພວ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ ອນວເສສໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ອນເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຉຑ຺ຑຍິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍໍ ຕໍ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕໍ ວນ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕໍ ປຫີນໍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄມິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓) –

ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠາເຄ ວມີຕິ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາກຸສເລ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ເຊ ຫີນປ຺ປຓີເຕ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາເຄ ຘມ຺ເມ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓມຸເຂນ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ອນເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈຊິ ປຊຫິ, ປເຣສຎ຺ຈ ຕຖຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ ປເຄວ ອຘມ຺ມາ, ກຸລ຺ລູປມໍ, ໂວ ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ, ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ ໂນ ຄຫຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐) –

‘‘ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິ-ຘມ຺ມເຠທາ ມເຫສິນາ;

ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາ ຍໂຕ ວນ຺ຕາ, ຕໂຕປິ ຠຄວາ ມໂຕ’’.

‘‘ຠາຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;

ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ’’ຕິ.

ເຕນ ຠຄວຕາ. ອຣຫຕາຕິ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອນວເສສານໍ ວາ ກິເລສາຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາ, ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ວາ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາຕິ ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ອຣຫຕາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ຠຄວຕາຕິ ອິມິນາສ຺ສ ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາທີປເນນ ກປ຺ປານໍ ອເນເກສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍສຸ ອຸປຈິຕປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣຠາວໂຕ ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ- ພ຺ຍາມປ຺ປຠາເກຕຸມາລາທິປຏິມຓ຺ຑິຕາ ¶ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິທີປິຕາ ໂຫຕິ. ອຣຫຕາຕິ ອິມິນາສ຺ສ ອນວເສສກິເລສປ຺ປຫານທີປເນນ ອາສວກ຺ຂຍປທຏ຺ຐານສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາຘິຄມປຣິທີປນໂຕ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຉອສາຘາຣຓຎາຓອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມາທິ- ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ຕທຸຠເຍນປິ ໂລກິຍສຣິກ຺ຂການໍ ພຫຸມຕຠາໂວ, ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິເຕຫິ ອຠິຄມນີຍຕາ, ຕຖາ ອຠິຄຕານຎ຺ຈ ເຕສໍ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂາປນຍເນ ປຏິພລຠາໂວ, ອາມິສທານຘມ຺ມທາເນຫິ ອຸປກາຣິຕາ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣຫິ ຄຸເຓຫິ ສໍໂຍຊນສມຕ຺ຖຕາ ຈ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ.

ຕຖາ ຠຄວຕາຕິ ອິມິນາ ຈຣຓຘມ຺ເມສຸ ມຸທ຺ຘຠູຕທິພ຺ພວິຫາຣາທິວິຫາຣວິເສສສມາໂຍຄປຣິທີປເນນ ຈຣຓສມ຺ປທາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ອຣຫຕາຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພວິຊ຺ຊາສຸ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕອາສວກ຺ຂຍຎາຓາຘິຄມປຣິທີປເນນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ປຸຣິເມນ ວາ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕວິຠຕ຺ຕຠາວທີປເນນ ປຈ຺ຉິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສມາໂຍໂຄ, ປຈ຺ຉິເມນ ສວາສນນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານທີປເນນ ¶ ປຸຣິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສມາໂຍໂຄ ວິຠາວິໂຕ ໂຫຕິ.

ຕຖາ ປຸຣິເມນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎາສຈ຺ຈວຈີສຈ຺ຈຎາຓສຈ຺ຈປຣິທີປເນນ, ກາມຄຸຓໂລກິຍາຘິປຈ຺ຈຍສລາຠສກ຺ກາຣາທິປຣິຈ຺ຈາຄປຣິທີປເນນ, ອນວເສສກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣປຣິຈ຺ຈາຄປຣິທີປເນນ, ຈ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານຈາຄາຘິຏ຺ຐານປາຣິປູຣິ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ; ທຸຕິເຍນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣູປສມສມຘິຄມປຣິທີປເນນ, ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິປຣິທີປເນນ ຈ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປາຣິປູຣິ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸເຓ ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາໂຍເຄນ ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ສພ຺ພປາຣມິຕານຸຏ຺ຐາເນນ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ປາຣມິຕາປຏິປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ປາຣມິຕາຄຸເຓຫິ ຈິຕ຺ຕວູປສເມນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ປາຣມິຕາຫິ ເອວ ປຣຫິຕູປາຍໂກສລ຺ລໂຕ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ປາຣິປູຣິຄຕໍ.

ຕຖາ ‘ຍາຈກຊນໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ¶ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ປຏິຊານເນນ ປຏິຎ຺ຎໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ທາເນນ ຈ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ເທຍ຺ຍປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກທານເທຍ຺ຍປຣິກ຺ຂເຍສຸ ໂລຠໂທສໂມຫຠຍວູປສເມນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ຍຖາຣຫໍ ຍຖາກາລໍ ຍຖາວິຘິ ຈ ທາເນນ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣຕາຍ ຈ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ປາຣິປູຣິຄຕໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປາຣມີສຸປິ ຈຕຸຣາຘິຏ຺ຐານປາຣິປູຣິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພາ ຫິ ປາຣມິໂຍ ສຈ຺ຈປ຺ປຠາວິຕາ ຈາຄາຠິພ຺ຍຎ຺ຊິຕາ ອຸປສມານຸພ຺ຣູຫິຕາ ປຎ຺ຎາປຣິສຸທ຺ຘາຕິ ເອວໍ ຈຕຸຣາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສີລວິສຸທ຺ຘິ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ¶ ອາຊີວວິສຸທ຺ຘິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ. ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນສ຺ສ ສໍວາເສນ ສີລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສໍໂວຫາເຣນ ໂສເຈຍ຺ຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອາປທາສຸ ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສາກຈ຺ຉາຍ ປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອທຸຏ຺ໂຐ ອຘິວາເສຕິ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອລຸທ຺ໂຘ ປຏິເສວຕິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອຠີໂຕ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອມູຬ຺ໂຫ ວິໂນເທຕິ. ຕຖາ ¶ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຈສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ປວິເວກສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອຸປສມສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສມ຺ໂພຘິສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ວາ ວິເວກຊປີຕິສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສມາຘິຊປີຕິສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອປີຕິຊກາຍສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຊອຸເປກ຺ຂາສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓປຈ຺ຈຍສຸຂສມາໂຍໂຄ ປຣິທີປິໂຕ ໂຫຕິ ອວິສໍວາທນໂຕ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິລກ຺ຂຓສຠາວສຸຂສມາໂຍໂຄ ອໂລຠຠາວໂຕ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ¶ ກຕປຸຎ຺ຎຕາລກ຺ຂຓເຫຕຸສຸຂສມາໂຍໂຄ ກິເລເສຫິ ອນຠິຠູຕຠາວໂຕ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓທຸກ຺ຂູປສມສຸຂສມາໂຍໂຄ ປຣິທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພານາຘິຄມນໂຕ.

ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອຣິຍສ຺ສ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອນຸໂພຘປ຺ປຏິເວຘສິທ຺ຘິ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອຣິຍສ຺ສ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອຣິຍສ຺ສ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອຣິຍສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອນຸໂພຘປ຺ປຏິເວຘສິທ຺ຘິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ຈ ຕປສິທ຺ຘິ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ສພ຺ພນິສ຺ສຄ຺ຄສິທ຺ຘິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສິທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ພຸທ຺ຘິສິທ຺ຘິ, ເຕນ ຈ ນິພ຺ພານສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ຈຕຸອຣິຍສຈ຺ຈາຠິສມຍປ຺ປຏິລາໂຠ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ຈຕຸອຣິຍວໍສປ຺ປຏິລາໂຠ, ໐.ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ຈຕຸອຣິຍວິຫາຣປ຺ປຏິລາໂຠ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ຈຕຸອຣິຍໂວຫາຣປ຺ປຏິລາໂຠ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຠຄວຕາຕິ ເອເຕນ ສຕ຺ຕານໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິອຠິກງ຺ຂາທີປເນນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ອຣຫຕາຕິ ເອເຕນ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິທີປເນນ ປຫານປຎ຺ຎາ ປກາສິຕາ ¶ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຍສ຺ສ ຘມ຺ມຣຊ຺ຊປຕ຺ຕິ, ກຣຸຓາຍ ຘມ຺ມສໍວິຠາໂຄ; ປຎ຺ຎາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂນິພ຺ພິທາ, ກຣຸຓາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສຫນໍ; ປຎ຺ຎາຍ ປຣທຸກ຺ຂປຣິຊານນໍ, ກຣຸຓາຍ ປຣທຸກ຺ຂປ຺ປຏິກາຣາຣມ຺ໂຠ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣິນິພ຺ພານາຠິມຸຂຠາໂວ ¶ , ກຣຸຓາຍ ຕທຘິຄໂມ; ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ຕຣຓໍ, ກຣຸຓາຍ ປເຣສໍ ຕາຣຓໍ; ປຎ຺ຎາຍ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ, ກຣຸຓາຍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ. ກຣຸຓາຍ ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ສໍສາຣາຠິມຸຂຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ປເຣສໍ ອວິຫິໍສນໍ, ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ປເຣຫິ ອຠາຍນໍ; ກຣຸຓາຍ ປຣໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຣໍ ຣກ຺ຂຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ອປຣນ຺ຕໂປ, ປຎ຺ຎາຍ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ. ເຕນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ¶ .

ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ໂລກນາຖຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕນາຖຕາ; ກຣຸຓາຍ ຈສ຺ສ ນິນ຺ນຕາຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຍ ອຸນ຺ນຕາຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຊນິຕານຸຄ຺ຄໂຫ, ປຎ຺ຎານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ; ປຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ກຣຸຓານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານຸຄ຺ຄຫາຍ ປວຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ກຣຸຓາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສິເນຫໂສກວິຣຫິຕາ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາ ອຫໍກາຣມມໍກາຣວິນິມຸຕ຺ຕາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິໂສຘິຕາ ປຣມວິສຸທ຺ຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາເຂຕ຺ຕໍ ພລານິ, ກຣຸຓາເຂຕ຺ຕໍ ເວສາຣຊ຺ຊານິ. ເຕສຸ ພລສມາໂຍເຄນ ປເຣຫິ ນ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕິ, ເວສາຣຊ຺ຊສມາໂຍເຄນ ປເຣ ອຠິຠວຕິ. ພເລຫິ ສຕ຺ຖຸສມ຺ປທາສິທ຺ຘິ, ເວສາຣຊ຺ເຊຫິ ສາສນສມ຺ປທາສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ພເລຫິ ພຸທ຺ຘຣຕນສິທ຺ຘິ, ເວສາຣຊ຺ເຊຫິ ຘມ຺ມຣຕນສິທ຺ຘີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ‘‘ຠຄວຕາ ອຣຫຕາ’’ຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາຍ ມຸຂມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ? ອນຸສ຺ສວປຏິກ຺ເຂເປນ ນິຍມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ຫິ ເກນຈິ ປຣໂຕ ສຸຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຍທິປິ ຈ ຊານນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ປເຣນປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຈ ຕໍ ເຕນ ວຸຕ຺ຕເມວ, ອປິຈ ໂຂ ສຸຕມ຺ປິ, ນ ເອວມິຘ. ຠຄວຕາ ຫິ ປຣໂຕ ອສຸຕ຺ວາ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຠຄວຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎນ, ວຸຕ຺ຕເມວ ຈ, ນ ສຸຕນ຺ຕິ. ອຘິກວຈນຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎມຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕີຕິ ນ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ.

ຕຖາ ¶ ປຸພ຺ພຣຈນາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວາ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາຍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປ຺ປຏິຠາເນນ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ນ ຕສ຺ສ ກາຣຓາ ທານາທີນໍ ວິຍ ປຸພ຺ພຣຈນາກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ. ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ – ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ¶ ປຸພ຺ພຣຈນາວເສນ ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ວີມໍສານຸຈຣິຕໍ, ອປິຈ ໂຂ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຐານໂສ ວຸຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ.

ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍວຈນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວາ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຸຕ຺ຕເມວ ¶ ຕໍ, ນ ເກນຈິ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ກາ ອກ຺ຂຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ –

‘‘ເອຕໍ ຠຄວຕາ ພາຣາຓສິຍໍ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ເກນຈິ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໗).

‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ‘ນ ຍິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ຍໍ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ອຫມິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’ຕິ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. –

ຕສ຺ມາ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍວຈນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຖ ວາ ໂສຕູນໍ ອຕ຺ຖນິປ຺ຜາທກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ປເຣສໍ ອາສຍາທິໍ ອຊານນ຺ເຕນ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸນາ ອເທເສ ອກາເລ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຈ຺ຈມ຺ປິ ສມານໍ ໂສຕູນໍ ອຕ຺ຖນິປ຺ຜາທເນ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ອວຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສິຍາ, ປເຄວ ອສຈ຺ຈໍ. ຠຄວຕາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໂຕ ສມ຺ມເທວ ປເຣສໍ ອາສຍາທິໍ ເທສກາລໍ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິຎ຺ຈ ຊານນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກນ຺ເຕນ ໂສຕູນໍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ, ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕາປຣິຍາໂຍ. ຕສ຺ມາ ໂສຕູນໍ ອຕ຺ຖນິປ຺ຜາທກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ຍຖາ ນ ຕໍ ສຸຕໍ ນາມ, ຍໍ ນ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຖໍ ຍຎ຺ຈ ນ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປນ຺ນໍ, ເອວໍ ນ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນາມ, ຍໍ ນ ສມ຺ມາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ. ຠຄວໂຕ ປນ ວຈນໍ ຈຕສ຺ໂສປິ ປຣິສາ ສມ຺ມເທວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ມເທວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຖ ວາ ອຣິເຍຫິ ອວິຣຸທ຺ຘວຈນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ຠຄວາ ¶ ກຸສລາກຸສລສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊເຠເທ ຘມ຺ເມ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ເຖ ຈ ອວິສໍວາເທນ຺ໂຕ ວທຕິ, ເອວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິປ຺ປຠຸຕໂຍ ອຣິຍາປິ ຠຄວຕິ ຘຣມາເນ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຈ ຕສ຺ເສວ ເທສນໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ນານາວາທຕາ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕມຣຫຕາ ຕໂຕ ປຣຠາເຄ ¶ ອຣຫຕາ ອຣິຍສງ຺ເຆນາປີຕິ ເອວໍ ອຣິເຍຫິ ອວິຣຸທ຺ຘວຈນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຖ ວາ ປຸຣິເມຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ວຸຕ຺ຕນຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ຫິ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕາຍຸປ຺ປມາຓາທິວິເສເສ ທສພລາທິຄຸເຓຫິ ວິຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕນາ ຈ ເຕ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອວິຣຸທ຺ຘເມວ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຍຖາ ພຸທ຺ເຘຫິ ອຕ຺ຕນາ ຈ ປຸພ຺ເພ, ອິທານິປິ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວຕາ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕາຕິ ເອວໍ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘຫິ ອຕ຺ຕນາ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸ ວຸຕ຺ຕນຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອວິໂຣໂຘ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ.

ອຖ ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍເທຕໍ ທຸຕິຍໍ ປທໍ, ຕໍ ອຣຫນ຺ຕວຸຕ຺ຕຠາວວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ອຣຫຕາປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກຘມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິກໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ວຈນນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍເທຕໍ ທຸຕິຍໍ ປທໍ, ຕໍ ນ ວຈນຕ຺ຖໍ, ອຖ ໂຂ ວປນຕ຺ຖໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ – ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ, ນ ກຖິຕມຕ຺ຕໍ; ອຖ ໂຂ ເວເນຍ຺ຍານໍ ກຸສລມູລໍ ວປິຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍເທຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸຕິຍໍ ປທໍ, ຕໍ ວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ອຍໍ ຫິສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ – ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ອຣຫຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ, ອປິຈ ຕທຕ຺ຖຊາຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ. ເຕນ ‘‘ຍຖາ ວາທີ ຠຄວາ ຕຖາ ກາຣີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ, ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອຣຫຕາ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ¶ ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປກຖາອຸທ຺ທິສນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ປຸນ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣກຖານິທສ຺ສນໍ. ຠຄວາ ຫິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ທຸຣຸຕ຺ຕວຈນາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພທາ ຎາຓານຸຄຕວຈີກມ຺ມຕາຍ ຫິ ຠຄວໂຕ ສວາສນປຫີນສພ຺ພໂທສສ຺ສ ອກ຺ຂລິຕພ຺ຍປ຺ປຖສ຺ສ ກທາຈິປິ ທຸຣຸຕ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ເກຈິ ໂລເກ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ວາ ທວາ ວາ ຣວາ ວາ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ອຖ ປຏິລທ຺ຘສຎ຺ຎາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ ອວຸຕ຺ຕໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ ປຏິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ ວາ, ນ ເອວໍ ຠຄວາ. ຠຄວາ ປນ ນິຈ຺ຈກາລໍ ສມາຫິໂຕ. ອສມ຺ໂມສຘມ຺ໂມ ອສມ຺ໂມຫຘມ຺ໂມ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສມຸປພ຺ຍູຬ຺ຫາຍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຍ ອຸປນີຕມຕ຺ຖໍ ອປຣິມິຕກາລໍ ສມ຺ຠຕປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສມຸທາຄເຕຫິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓຫິ ວິສທວິສຸທ຺ເຘຫິ ກຣຓວິເສເສຫິ ໂສຕາຍຕນຣສາຍນຠູຕໍ ¶ ສຸຓນ຺ຕານໍ ອມຕວສ຺ສໍ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ ໂສຕພ຺ພສາຣໍ ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸນາ ສເຣນ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວຈນໍ ວທຕິ, ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອວກ຺ຂລິຕໍ, ກຸໂຕ ປນ ທຸຣຸຕ຺ຕາວກາໂສ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຍໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ, ນ ອວຸຕ຺ຕໍ ທຸຣຸຕ຺ຕໍ ວາ ກທາຈິ ໂຫຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ – ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ – ‘‘ວຸຕ຺ຕມຣຫຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ເອຕ຺ຖ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ປຸນຣຸຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ອຍໍ ອິຕິສທ຺ໂທ ເຫຕຸປຣິສມາປນາທິປທຕ຺ຖວິປຣິຍາຍປກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາ ເຫສ – ‘‘ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມາ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙) ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ. ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ – ກິນ຺ຕິ ເມ ສາວກາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐) ປຣິສມາປເນ. ‘‘ອິຕິ ວາ ອິຕິ ເອວຣູປາ ວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐) ອາທິອຕ຺ເຖ. ‘‘ມາຄຓ຺ຑິໂຍຕິ ວາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ ນາມໍ ນາມກມ຺ມໍ ນາມເຘຍ຺ຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຠິລາໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໗໕) ປທຕ຺ຖວິປຣິຍາເຍ. ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ, ອປ຺ປຏິຠໂຍ ປຓ຺ຑິໂຕ; ສອຸປທ຺ທໂວ ພາໂລ, ອນຸປທ຺ທໂວ ປຓ຺ຑິໂຕ; ສອຸປສຄ຺ໂຄ ພາໂລ ¶ , ອນຸປສຄ຺ໂຄ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑) ປກາເຣ. ‘‘ສພ຺ພມຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ, ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕) ນິທສ຺ສເນ ¶ . ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ສຕາ, ອານນ຺ທ, ອຕ຺ຖີຕິສ຺ສ ວຈນີຍໍ. ກິໍປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຕິ ເຈ ວເທຍ຺ຍ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຈ຺ຈສ຺ສ ວຈນີຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໙໖) ອວຘາຣເຓ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ຺ວາຍມິຘ ປກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣເຓສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ປກາຣຕ຺ເຖນ ອິຕິສທ຺ເທນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ນານານຍນິປຸຓມເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສກສກຠາສານຸຣູປໂຕ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ສພ຺ພຖາເມນ ປນ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕ຺ວາປິ ອິຕິ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອເກນ ປກາເຣນ ສຸຕນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕອພ຺ຍາປາຣເອວໍຘມ຺ມຕາສງ຺ຂາຕາ ນນ຺ທິຍາວຕ຺ຕຕິປຸກ຺ຂລສີຫວິກ຺ກີຬິຕທິສາໂລຈນອງ຺ກຸສສງ຺ຂາຕາ ຈ ວິສຍາທິເຠເທນ ນານາວິຘາ ນຍາ ນານານຍາ. ນຍາ ວາ ປາຬິຄຕິໂຍ, ຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິໂລກິຍາທິຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສຕາທິວເສນ, ກຸສລາທິວເສນ, ຂນ຺ຘາທິວເສນ, ສງ຺ຄຫາທິວເສນ, ສມຍວິມຸຕ຺ຕາທິວເສນ, ຐປນາທິວເສນ, ກຸສລມູລາທິວເສນ, ຕິກປຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈ ນານປ຺ປກາຣາຕິ ນານານຍາ. ເຕຫິ ນິປຸຓໍ ສຓ຺ຫໍ ສຸຂຸມນ຺ຕິ ນານານຍນິປຸຓໍ.

ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ຈ ສສ຺ສຕາທິເຠເທນ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາທິເຠເທນ ຈ ອເນກວິໂຘ. ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິໂກ ເອວ ວາ ອເນໂກ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອເນກຊ຺ຌາສໂຍ. ໂສ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ອເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ.

ກຸສລາທິອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕພ຺ພິຠາວນພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ.

ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີເຠເທນ ¶ ເຕສຸ ຈ ເອເກກສ຺ສ ວິສຍາທິເຠເທນ ວິວິຘໍ ພຫຸວິຘໍ ວາ ປາຏິຫາຣິຍໍ ¶ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ປຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຠຄວໂຕ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາ ຈ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຏີຕິ ວາ ປຈ຺ຉາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ. ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສນ ກຕກິຈ຺ເຈນ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ປຣສນ຺ຕາເນ ອຸປກ຺ກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຫາຣິຍານິ ຠວນ຺ຕິ. ປຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ປຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອເກກໍ ¶ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ.

ຍສ຺ມາ ປນ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖເທສນາຕພ຺ໂພຫາຣາຠິສມຍສງ຺ຂາຕາ ເຫຕຸເຫຕຸຜລຕທຸຠຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຏິເວຘສງ຺ຂາຕາ ວາ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາ ຄມ຺ຠີຣາ, ອນຸປຈິຕສມ຺ຠາເຣຫິ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປ຺ປຕິຏ຺ຐາ ຈ. ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ຈຕູຫິ ຄມ຺ຠີຣຠາເວຫິ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣໍ.

ເອໂກ ເອວ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາໂຆໂສ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ປວຕ຺ຕມາໂນ ນານາຠາສານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຠາສາວເສນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ຄຫຓູປໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖາຘິຄມາຍ ໂຫຕິ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ¶ ພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ¶ ສກສກຠາສານຸຣູປໂຕ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ – ‘‘ນາຫໍ ສຍມ຺ຠູ, ນ ມຍາ ອິທໍ ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈນ຺ໂຕ – ‘‘ອິຕິ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອວໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ, ຄຕິມນ຺ຕານໍ, ສຕິມນ຺ຕານໍ, ຘິຕິມນ຺ຕານໍ, ອຸປຏ຺ຐາການໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙-໒໒໓) ເອວໍ ຠຄວຕາ, ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຕ຺ຖກຸສໂລ ຘມ຺ມກຸສໂລ ພ຺ຍຎ຺ຊນກຸສໂລ ນິຣຸຕ຺ຕິກຸສໂລ ປຸພ຺ພາປຣກຸສໂລ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໙) ເອວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ປສຕ຺ຖຠາວານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘາຣຓພລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕໍ ຊເນຕິ – ‘‘ອິຕິ ເມ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ອນູນມນຘິກໍ, ເອວເມວ, ນ ອຎ຺ຎຖາ, ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣໂຕ ອຎ຺ຎຖາ, ນ ປນ ຠຄວຕາ ເທສິຕາກາຣໂຕ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ, ສາ ນ ສພ຺ພາກາເຣນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ສຸຕາກາຣາວິຣຸຊ຺ຌນເມວ ຫິ ຘາຣຓພລໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາປຣິຫາໂຣ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກວິສຍຕ຺ຕາ. ອິຕຣຖາ ຫິ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສພ຺ພຖາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ສມຕ຺ໂຖ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ວາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

ເມ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ – ‘‘ຄາຖາຠິຄີຕໍ ເມ ອໂຠຊເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໔; ສຸ. ນິ. ໘໑) ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ¶ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໘໘; ໕.໓໘໑; ອ. ນິ. ໔.໒໕໗) ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ມມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ‘‘ມຍາ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ມມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ສກສນ຺ຕາເນ ວຕ຺ຕນໂຕ ຕິວິໂຘປິ ເມ-ສທ຺ໂທ ຍທິປິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ກຣຓສມ຺ປທານາທິວິເສສສງ຺ຂາໂຕ ປນສ຺ສ ວິຊ຺ຊເຕວາຍໍ ອຕ຺ຖເຠໂທຕິ ອາຫ – ‘‘ເມ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ສຸຕນ຺ຕິ ¶ ¶ ອຍໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ຄມນວິສ຺ສຸຕກິລິນ຺ນູປຈິຕານຸໂຍຄໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ກິຣິຍາວິເສສໂກ ອຸປສຄ຺ໂຄ, ໂຊຕກຠາວໂຕ ປນ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ອນຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ສອຸປສຄ຺ໂຄປິ ອຸທາຫຣີຍຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ເສນາຍ ປສຸໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໑໑) ວິສ຺ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອວສ຺ສຸຕາ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໕໗) ກິລິນ຺ນາ ກິລິນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ອນປ຺ປກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໗.໑໒) ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຍ ຌານປ຺ປສຸຕາ ຘີຣາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໘໑) ຌານານຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑) ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘໂຣ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໓໙) ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕຘໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນສ຺ສ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອຸປຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘‘ອິຕິ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘‘ອິຕິ ມມ ສຸຕໍ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ ຍສ຺ມາ ສຸຕສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ເຕນ ອິຕິສທ຺ເທນ ສວນກິຣິຍາໂຊຕເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ອິຕີຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນໍ. ເມຕິ ວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄລນິທສ຺ສນໍ. ສພ຺ພານິປິ ວາກ຺ຍານິ ເອວກາຣຕ຺ຖສຫິຕານິເຍວ ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ. ເຕນ ສຸຕນ຺ຕິ ອສ຺ສວນຠາວປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອນູນາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນໍ. ຍຖາ ຫິ ສຸຕໍ ສຸຕເມວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ¶ ອຣຫຕິ, ຕໍ ສມ຺ມາ ສຸຕໍ ອນູນຄ຺ຄຫຓໍ ອວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ, ຍສ຺ມາ ສຸຕນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ສຸຕນ຺ຕິ ອສ຺ສວນຠາວປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອນູນາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິຕິ ເມ ສຸຕໍ, ນ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ວາ ອຸປລທ຺ຘໍ, ອປິຈ ສຸຕໍວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສມ຺ມເທວາຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ¶ ວາ ອິຕິສທ຺ເທ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາຕິ ຕທເປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຍມຕ຺ໂຖ ¶ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອສ຺ສວນຠາວປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ, ອນູນາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສວນເຫຕຸສວນວິເສສວເສນ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຖາ ອິຕີຕິ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓໂຕ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຠາວປ຺ປກາສນໍ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ອິຕິສທ຺ໂທຕິ ກຕ຺ວາ. ເມຕິ ອຕ຺ຕປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ກາຣຓຠູຕາຍ ມຍາ ນ ອຎ຺ຎໍ ກຕໍ, ອິທໍ ປນ ກຕໍ, ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕຕິ.

ຕຖາ ອິຕີຕິ ນິທສ຺ສິຕພ຺ພປ຺ປກາສນໍ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທຕິ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພສ຺ສ ນິທສ຺ສິຕພ຺ພຕ຺ຕາຠາວາຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ອິຕິສທ຺ເທນ ສກລມ຺ປິ ສຸຕໍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເມຕິ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕ-ສທ຺ເທນ ຫິ ລພ຺ຠມານາ ສວນກິຣິຍາ ສວນວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ຘາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາໂຣ. ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣຣຫິເຕ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ ສວນກິຣິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ຕສ຺ສາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທ຺ທິສິສ຺ສາມິ, ຕໍ ມຍາ ອິຕິ ສຸຕນ຺ຕິ.

ຕຖາ ອິຕີຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນານາຣມ຺ມຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນານາກາຣນິທ຺ເທໂສ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ອິຕິສທ຺ໂທຕິ ກຕ຺ວາ. ອິຕີຕິ ຫິ ອຍໍ ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ຕໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພສຠາວຕ຺ຕາ. ເມຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິສຍນິທ຺ເທໂສ. ໂສຕພ຺ໂພ ຫິ ຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາກຕ຺ຕຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນານປ຺ປກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ກຕ຺ຕຸ ວິສເຍ ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ວາ ອິຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕານຎ຺ຫິ ຘມ຺ມານໍ ຄຫິຕາກາຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນສ຺ສ ອວຘາຣຓສ຺ສ ວາ ປກາສນຠາເວນ ອິຕິສທ຺ເທນ ຕທາກາຣາທິຘາຣຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣູປາທານຘມ຺ມພ຺ຍາປາຣຠາວໂຕ ¶ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈໍ ¶ ນາມ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕີຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ປຸຄ຺ຄລວາທິໂນປິ ຫິ ສວນກິຣິຍາ ວິຎ຺ຎາຓນິຣເປກ຺ຂາ ນ ໂຫຕີຕິ. ເມຕິ ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ ¶ . ເມຕິ ຫິ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕວິເສສວິສຍາ, ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມທຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ມຍາ ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິນາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວິຎ຺ຎາຓວເສນ ລທ຺ຘສ຺ສວນກິຈ຺ຈໂວຫາເຣນ ສຸຕນ຺ຕິ.

ຕຖາ ອິຕີຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສພ຺ພສ຺ສ ຫິ ສທ຺ທາຘິຄມນີຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສພ຺ພປຎ຺ຎຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊມານາທີສຸ ຉສ຺ເວວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ອວໂຣໂຘ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ອຠູຕຕ຺ໂຖ, ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ຈ ນ ໂຫຕິ. ໂສ ຣູປສທ຺ທາທິໂກ ຣຸປ຺ປນານຸຠວນາທິໂກ ຈ ປຣມຕ຺ຖສຠາໂວ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ວິຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ປນ ອິຕີຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອາກາຣາທິອປຣມຕ຺ຖສຠາໂວ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອນຸປລພ຺ຠມາໂນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ, ກິເມຕ຺ຖ ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ອິຕີຕິ ວາ ເມຕິ ວາ ນິທ຺ເທສໍ ລເຠຖ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ໂສເຕນ ອຸປລທ຺ຘໍ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ.

ຕຖາ ອິຕີຕິ ໂສຕປຖມາຄເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ເຕສໍ ອຸປຘາຣິຕາກາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈາມສນວເສນ. ເມຕິ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ຂນ຺ເຘ ກຣຓາທິວິເສສວິສິຏ຺ເຐ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປນິຘາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐາທິສຠາວຣຫິເຕ ສທ຺ທາຍຕເນ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ສຸຕໂວຫາໂຣ ທຸຕິຍໍ, ຕຕິຍນ຺ຕິ ອາທິໂກ ວິຍ ປຐມາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຍໍ ນ ທິຏ຺ຐມຸຕວິຎ຺ຎາຕນິຣເປກ຺ຂໍ, ຕໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຫິ ສຸຕນ຺ຕິ ປກາສິໂຕຍມຕ຺ໂຖຕິ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ອິຕີຕິ ວຈເນນ ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕິ. ປຏິວິທ຺ຘາ ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປກາຣວິເສສາ ອິຕີຕິ ອິຘ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາ, ເຕນສ຺ສ ອສມ຺ໂມໂຫ ທີປິໂຕ. ນ ຫິ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ນານປ຺ປກາຣປ຺ປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ໂລຠປ຺ປຫານາທິວເສນ ນານປ຺ປກາຣາ ທຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ ຈ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ນິທ຺ທິສີຍນ຺ຕິ ¶ . ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕິ ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສິຍມານຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ຫິ ສຸຕໍ ສມ຺ມຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນ ໂສ ກາລນ຺ຕເຣ ມຍາ ສຸຕນ຺ຕິ ປຏິຊານາຕິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ອສມ຺ໂມເຫນ ສມ຺ໂມຫາຠາເວນ ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວາ ສວນກາລສມ຺ຠູຕາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣິກາລປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ, ຕຖາ ອສມ຺ໂມເສນ ສຕິສິທ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຕິຍາ ພ຺ຍຎ຺ຊນາວຘາຣຓສມຕ຺ຖຕາ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານຎ຺ຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ນາຕິຄມ຺ຠີໂຣ, ຍຖາສຸຕຘາຣຓເມວ ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ສຕິຍາ ¶ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ປຎ຺ຎາ ຕຕ຺ຖ ຄຸຓີຠູຕາ ໂຫຕິ ປຎ຺ຎາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ກຕ຺ວາ. ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖປ຺ປຏິເວຘສມຕ຺ຖຕາ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ຄມ຺ຠີໂຣຕິ ປຎ຺ຎາຍ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ສຕິ ຕຕ຺ຖ ຄຸຓີຠູຕາ ໂຫຕິ ສຕິຍາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ກຕ຺ວາ. ຕທຸຠຍສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມໂກສສ຺ສ ອນຸປາລນສມຕ຺ຖຕາຍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕ຺ຕສິທ຺ຘິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ອິຕີຕິ ວຈເນນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ທີເປຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ຖານໍ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານານໍ ນານປ຺ປກາຣປ຺ປຏິເວຘໂຊຕການໍ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ນານປ຺ປກາຣປ຺ປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕິ, ນິທານປຸຈ຺ຉາວເສນ ປກຣຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສວນໍ ນ ສມາຘານມນ຺ຕເຣນ ສມ຺ຠວຕິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສວນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ‘‘ນ ມຍາ ສຸຕໍ, ປຸນ ຠຓຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິໍ ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ສາເຘຕິ, ສມ຺ມາ ອປ຺ປຓິຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຕທຠາວໂຕ. ອວິກ຺ເຂເປນ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ສາເຘຕິ, ອສ຺ສຸຕວໂຕ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຣຫິຕສ຺ສ ¶ ຈ ຕທຠາວໂຕ. ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ຈ ສປ຺ປຸຣິເສ ອນຸປສ຺ສຍມານສ຺ສ ສວນໍ ອຕ຺ຖິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນານາກາຣນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂສ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປເຠທປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສກລສາສນສມ຺ປຕິໂອຄາຫເນນ ນິຣວເສສປຣຫິຕປາຣິປູຣິກາຣຓຠູໂຕ ເອວໍຠທ຺ທໂກ ¶ ອາກາໂຣ ນ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຓິຫິຕຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຕີຕິ ອິມິນາ ຠທ຺ທເກນ ອາກາເຣນ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕໂນ ທີເປຕິ, ສຸຕນ຺ຕິ ສວນໂຍເຄນ ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ນ ຫິ ອປ຺ປຕິຣູເປ ເທເສ ວສໂຕ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຣຫິຕສ຺ສ ວາ ສວນໍ ອຕ຺ຖິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ອາສຍສຸທ຺ຘິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ປຓິຫິຕຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ວິສຸທ຺ຘາສໂຍ ໂຫຕິ, ຕທວິສຸທ຺ຘິເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ທູຣີຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສມ຺ມາ ປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໔໓) ‘‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ, ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗) ຈ. ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ. ປຕິຣູປເທສວາເສນ ຫິ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈ ສາຘູນໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊເນນປິ ວິສຸທ຺ຘປ຺ປໂຍໂຄ ໂຫຕິ. ຕາຍ ຈ ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘິ, ປຸພ຺ເພ ເອວ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິສໍກິເລສານໍ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາ ¶ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘິ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີປໂຍໂຄ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາວໂຕ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ວິສາຣໂທ ໂຫຕິ. ອິຕິ ປໂຍຄາສຍສຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວຈນໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ວິຍ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸທຍໂຕ, ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ວິຍ ຈ ກຸສລຘມ຺ມສ຺ສ, ອຣຫຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ຐາເນ ນິທານໍ ຐເປນ຺ໂຕ ອິຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ອິຕີຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນານປ຺ປກາຣປ຺ປຏິເວຘທີປເກນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໍ ¶ ທີເປຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ອິຕິສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ວກ຺ຂມານາເປກ຺ຂາຍ ວາ ໂສຕພ຺ພເຠທປ຺ປຏິເວຘທີປເກນ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໍ ທີເປຕິ. ອິຕີຕິ ຈ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣທີປກໍ ວຈນໍ ຠາສມາໂນ ‘‘ເອເຕ ມຍາ ຘມ຺ມາ ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ’’ຕິ ທີເປຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ຫິ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ, ເອຕ຺ຕກາ ເອຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາ ອນຸສ຺ສວາກາຣປຣິວິຕກ຺ກສຫິຕາຍ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຠູຕາຍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອິຕິ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘາ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຫິຕສຸຂາວຫາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ສວນໂຍຄປຣິທີປກວຈນໍ ຠາສມາໂນ ‘‘ພຫູ ¶ ມຍາ ຘມ຺ມາ ສຸຕາ ຘາຕາ ວຈສາ ປຣິຈິຕາ’’ຕິ ທີເປຕິ. ໂສຕາວຘານປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ສວນຘາຣຓປຣິຈຍາ. ຕທຸຠເຍນປິ ຘມ຺ມສ຺ສ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຠາເວນ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິໍ ທີເປນ຺ໂຕ ສວເນ ອາທຣໍ ຊເນຕິ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓຎ຺ຫິ ຘມ຺ມໍ ອາທເຣນ ອສ຺ສຸຓນ຺ໂຕ ມຫຕາ ຫິຕາ ປຣິພາຫິໂຣ ໂຫຕີຕິ ອາທຣໍ ຊເນຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ໂສຕພ຺ໂພ.

ອິຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ສກເລນ ວຈເນນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ສາວກຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕຖາ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ‘‘ເກວລໍ ສຸຕເມເວຕໍ ມຍາ, ຕສ຺ເສວ ປນ ຠຄວໂຕ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອປທິສຕິ, ຊິນວຈນໍ ອປ຺ເປຕິ, ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ.

ອປິຈ ອິຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕຠາວໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ປຸຣິມສ຺ສວນໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມິທໍ ມຍາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວິສາຣທສ຺ສ ທສພລຘຣສ຺ສ ອາສຠຏ຺ຐານຏ຺ຐາຍິໂນ ສີຫນາທນາທິໂນ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຘມ຺ມາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມທີປສ຺ສ ¶ ຘມ຺ມສຣຓສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ. ນ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖ ວາ ຘມ຺ເມ ວາ ປເທ ວາ ¶ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ວາ ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາ ກາຕພ຺ພາຕິ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ສານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ, ສທ຺ຘາສມ຺ປທໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ວິນາສຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘໍ, ສທ຺ຘໍ ວຑ຺ເຒຕິ ສາສເນ;

ອິຕິ ເມ ສຸຕມິຈ຺ເຈວໍ, ວທໍ ໂຄຕມສາວໂກ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຍຖາ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ’ຕິອາທິນາ ກາລເທເສ ອປທິສິຕ຺ວາວ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ, ເອວໍ ນ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ? ອປເຣ ຕາວ ອາຫຸ – ນ ປນ ເຖເຣນ ຠາສິຕຕ຺ຕາ. ອິທຎ຺ຫິ ນິທານໍ ນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມໍ ຠາສິຕໍ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາຍ ປນ ຠຄວຕາ ອຸປາສິກາສຸ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາເວນ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕາຍ ເສກ຺ຂປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕາຍ ອຣິຍສາວິກາຍ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ ປຐມໍ ຠາສິຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ອນຸປຸພ຺ພີກຖາ – ອິໂຕ ກິຣ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຫໍສວຕິຍໍ ວິຫຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຫໍສວຕິຍໍ ເອກາ ກຸລຘີຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ໂສຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຫິ ອຸປາສິກາຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຣາມໍ ຄຕາ. ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສຕ຺ຖາປິ ນໍ ພ຺ຍາກາສິ ‘‘ອນາຄເຕ ໂຄຕມສ຺ສ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວິການໍ ອຸປາສິການໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອຄ຺ຄາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ມນຸສ຺ເສສູຕິ ເອວໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕິຍາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ. ອຖ ອິມສ຺ມິໍ ຠທ຺ທກປ຺ເປ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂຆສກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ອຸຕ຺ຕຣາຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ. ສາ ຊາຕກາເລ ຂຸຊ຺ຊາ ອໂຫສີຕິ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ສາ ອປຣຠາເຄ ໂຆສກເສຏ຺ຐິນາ ຣຎ຺ໂຎ ອຸເຕນສ຺ສ ສາມາວຕິຍາ ທິນ຺ນກາເລ ຕສ຺ສາ ປຣິຈາຣິກຠາເວນ ທິນ຺ນາ ຣຎ຺ໂຎ ອຸເຕນສ຺ສ ອນ຺ເຕປຸເຣ ວສຕິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ໂກສມ຺ພິຍໍ ໂຆສກເສຏ຺ຐິກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິປາວາຣິກເສຏ຺ຐິໂນ ¶ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕໂຍ ວິຫາເຣ ກາເຣຕ຺ວາ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ເຕ ຕຖາຄເຕ ໂກສມ຺ພິນຄຣໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາເຣ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ມຫາທານານິ ປວຕ຺ເຕສຸໍ, ມາສມຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມິ. ອຖ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ພຸທ຺ຘາ ນາມ ສພ຺ພໂລການຸກມ຺ປກາ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ໂອກາສໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂກສມ຺ພິນຄຣວາສິໂນປິ ¶ ຊນສ຺ສ ໂອກາສໍ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນາຄຣາ ວີຖິສຠາເຄນ ຄຓສຠາເຄນ ມຫາທານໍ ເທນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ມາລາກາຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ເຄເຫ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ສາມາວຕິຍາ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕຸໍ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ອາທາຍ ຕໍ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ມາລາກາຣເຊຏ຺ຐໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ ອຸຕ຺ຕເຣ, ອຊ຺ຊ ຕຸຍ຺ຫໍ ປຸປ຺ຜານິ ທາຕຸໍ ຂໂຓ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສາມິ, ຕ຺ວມ຺ປິ ປຣິເວສນາຍ ສຫາຍິກາ ໂຫຫິ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ອກາສິ. ສາ ສຕ຺ຖາຣາ ອຸປນິສິນ຺ນກຖາວເສນ ກຖິຕໍ ສພ຺ພເມວ ຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ, ອນຸໂມທນໍ ປນ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ສາ ¶ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ກຫາປເຓ ທຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈຠາເວນ ປຣສນ຺ຕເກ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐປິ ກຫາປເຓ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ສາມາວຕິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອມ຺ມ ອຸຕ຺ຕເຣ, ຕ຺ວໍ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ນ ພຫູນິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣສິ, ອຊ຺ຊ ປນ ພຫຸການິ, ກິໍ ໂນ ຣາຊາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ປສນ຺ໂນ’’ຕິ? ສາ ມຸສາ ວຕ຺ຕຸໍ ອຠພ຺ພຕາຍ ອຕີເຕ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ອນິຄູຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກເຖສິ. ອຖ ‘‘ກສ຺ມາ ອຊ຺ຊ ພຫູນິ ອາຫຣສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອຊ຺ຊາຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິໍ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ນ ວຎ຺ເຈມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອເຣ ທຸຏ຺ຐທາສິ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຍາ ຄຫິເຕ ກຫາປເຓ ເທຫີ’’ຕິ ອຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸພ຺ພເຫຕຸນາ ໂຈທິຍມານາ ‘‘ອມ຺ມ, ຕຍາ ປີຕໍ ອມຕໍ, ອມ຺ເຫປິ ປາເຍຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ມໍ ນ຺ຫາເປຫີ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ເຕ ໂສຬສຫິ ຄນ຺ໂຘທກຆເຏຫິ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ມຏ຺ຐສາຏເກ ທາເປສິ. ສາ ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິຈິຕ຺ຣພີຊນິໍ ອາທາຍ ນີຈາສເນສຸ ນິສິນ຺ນານິ ປຎ຺ຈ ມາຕຸຄາມສຕານິ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເສຂປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາເມເນວ ຕາສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາວສາເນ ຕາ ສພ຺ພາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ຕ຺ວໍ ກິລິຏ຺ຐກມ຺ມໍ ມາ ກຣິ, ອມ຺ຫາກໍ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ອາຈຣິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ປຕິຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ຄຣຸຏ຺ຐາເນ ຐປຍິໍສຸ.

ກສ຺ມາ ປເນສາ ທາສີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ? ສາ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອກາຍ ຂີຓາສວຕ຺ເຖຣິຍາ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ຄຕາຍ ‘‘ເອຕໍ ເມ ອຍ຺ເຍ, ປສາຘນເປຬິກໍ ເທຖາ’’ຕິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກາເຣສິ. ເຖຣີປິ ‘‘ອເທນ຺ຕິຍາ ມຍິ ອາຆາຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເທນ຺ຕິຍາ ປເຣສໍ ທາສີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ນິຣຍສນ຺ຕາປໂຕ ທາສິຠາໂວ ¶ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອນຸທ຺ທຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອກາສິ. ສາ ເຕນ ກມ຺ເມນ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ປເຣສໍ ທາສີເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ຂຸຊ຺ຊາ ອໂຫສິ? ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ກິຣ ພຸທ຺ເຘ ອຍໍ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ວສນ຺ຕີ ເອກໍ ຣາຊກຸລູປກໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ໂຖກໍ ຂຸຊ຺ຊຘາຕຸກໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ¶ ສຫວາສີນໍ ມາຕຸຄາມານໍ ປຸຣໂຕ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຍຖາວຊ຺ຊໍ ເກຬິວເສນ ຂຸຊ຺ຊາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ, ຕສ຺ມາ ຂຸຊ຺ຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎວນ຺ຕີ ຊາຕາຕິ? ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ກິຣ ພຸທ຺ເຘ ອຍໍ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ວສນ຺ຕີ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ຣາຊເຄຫໂຕ ອຸຓ຺ຫປາຍາສສ຺ສ ປູຣິເຕ ປຕ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕການິ ອຏ຺ຐ ທນ຺ຕວລຍານິ ‘‘ອິຘ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອທາສິ. ເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ໂອໂລເກສຸໍ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ຕານິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕານິ, ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໍ ອຄມໍສຸ. ອຊ຺ຊາປິ ຕານິ ວລຍານິ ອໂຣຄາເນວ. ສາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ປຎ຺ຎວນ຺ຕີ ຊາຕາ.

ອຖ ນໍ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ທິວເສ ທິວເສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ເທເສຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕີ ອປຣຠາເຄ ຕິປິຏກຘຣາ ຊາຕາ. ຕສ຺ມາ ນໍ ¶ ສຕ຺ຖາ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວິການໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອຸປາສິການໍ ຍທິທໍ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ອິຕິ ອຸປາສິກາສຸ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາເວນ ສຕ຺ຖາຣາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕາ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕາ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ອຣິຍສາວິກາ ສຕ຺ຖຣິ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ ອຣິຍສາວິການໍ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາເມນ ຍຖາສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ສຸຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ຕີ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕມຣຫຕາຕິ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ນິທານໍ ອາໂຣເປສິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕ຺ວາ ຕທເຫວ ຕາຍ ຕາສໍ ຠາສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ກາລເທສໍ ອປທິສິຕຸໍ ປໂຍຊນສມ຺ຠໂວວ ນຕ຺ຖິ ສຸປາກຏຠາວໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈສ຺ສາ ສນ຺ຕິເກ ອິມານິ ສຸຕ຺ຕານິ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເອວໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ຠິກ຺ຂູສຸປິ ຕາຍ ອາໂຣປິຕໍ ນິທານໍ ປາກຏໍ ອໂຫສິ. ອຖ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓິຄຸຫາຍໍ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ກາຣາປິເຕ ສທ຺ຘມ຺ມມຓ຺ຑເປ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸຂສ຺ສ ¶ ວສີຄຓສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ໂຕ ອິເມສໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ນິທານສ຺ສ ¶ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ຕາຍ ອາໂຣປິຕນິຍາເມເນວ ນິທານໍ ອາໂຣເປສີຕິ.

ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ພຫຸປ຺ປກາເຣ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕຫິ? ອປິຈ ນານານເຍຫິ ສງ຺ຄີຕິກາຣາ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ. ອນຸພຸທ຺ຘາ ຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກມຫາເຖຣາ, ເຕ ສມ຺ມເທວ ຘມ຺ມວິນຍສ຺ສ ສງ຺ຄາຍນາກາຣໍ ຊານນ຺ຕາ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ, ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິນາ, ກຕ຺ຖຈິ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ນິທານໍ ຐເປນ຺ຕາ, ກຕ຺ຖຈິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນິທານໍ ອຏ຺ຐເປນ຺ຕາ ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫາທິວເສນ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕນ຺ຕິອາທິນາ ນິທານໍ ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ, ກິຎ຺ຈິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິວເສນ ນວງ຺ຄມິທໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອປ຺ປກຎ຺ຈ ເນສໍ ອໂຫສິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິວຸຕ຺ຕກງ຺ຄສ຺ສ ¶ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ…ເປ… ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ. ເຕນາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາຕິ ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອິຕິວຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖຸ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຊານນ຺ເຕຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອຣິຍສາວິກາຍ ວາ ອິເມສໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກງ຺ຄຠາວຎາປນຕ຺ຖໍ ອິມິນາວ ນເຍນ ນິທານໍ ຐປິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄເຫ ກຍິຣມາເນ ນິທານວຈນໍ? ນນຸ ຠຄວຕາ ຠາສິຕວຈນສ຺ເສວ ສງ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາຍ ຐິຕິອສມ຺ໂມສສທ຺ເຘຍ຺ຍຠາວສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທເສຫິ ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ຫິ ເທສນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ໂຫຕິ ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍາ ຈ ເທສກາລກຕ຺ຕຸເຫຕຸນິມິຕ຺ເຕຫິ ອຸປນິພທ຺ໂຘ ວິຍ ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທີນໍ ເທສາທິປຸຈ຺ຉາສຸ ກຕາສຸ ຕາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ. ອິຘ ປນ ເທສກາລສ຺ສ ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ອປິຈ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພຣຈນານຸມານາຄມຕກ຺ກາຠາວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ນ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ¶ ປຸພ຺ພຣຈນາທີຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓາຈາຣຕາຍ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ ຈ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ. ຕຖາ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິຍສາສນສາວການຸຣາຄາຠາວໂຕ ຂີຓາສວຠາວສິທ຺ຘິ. ນ ຫິ ສພ຺ພໂສ ຂີຓາສວສ຺ສ ເຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣານຸຄ຺ຄຫປວຕ຺ຕິ. ເອວໍ ເທສກສໍກິເລສຠູຕານໍ ທິຏ຺ຐິສີລສມ຺ປທາທູສການໍ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາວສໍສູຈເກຫິ ຎາຓສມ຺ປທາປຫານສມ຺ປທາຠິພ຺ຍຎ຺ຊເກຫິ ¶ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ຘວິສຸທ຺ຘຠາເວຫິ ປຸຣິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຕໂຕ ຈ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມສຸ ອສມ຺ໂມຫຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ປຈ຺ຉິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘີຕິ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊສມນ຺ນາຄໂມ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ນິທານວຈເນນ ¶ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປ຺ປຏິຠາເນນ ຘມ຺ມເທສນາທີປນໂຕ. ອິຘ ປນ ອນວເສສໂຕ ກາມໂທສປ຺ປຫານໍ ວິຘາຍ ເທສນາທີປນໂຕ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຠຄວຕາ ອຣຫຕາ’’ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖວິຠາວນຕາ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕາ ເອວ.

ຕຖາ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຎາຓກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິຣຕ຺ຖກາ ປຏິປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕຫິຕາ ວາ. ຕສ຺ມາ ປເຣສໍເຍວຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມໍ ຍຖາປວຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸສາສນຕ຺ເຖນ ສາສນໍ, ນ ກພ຺ພຣຈນາ. ຕຍິທໍ ສຕ຺ຖຸ ຈຣິຕໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທເສຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິທານວຈເນຫິ ຍຖາຣຫໍ ປກາສິຍຕິ. ອິຘ ປນ ເທສກປຣິສາປເທເສຫີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ສຕ຺ຖຸໂນ ປມາຓຠາວປ຺ປກາສເນນ ສາສນສ຺ສ ປມາຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ປມາຓຠາວທສ຺ສນໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ‘‘ຠຄວຕາ ອຣຫຕາ’’ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທເມຕ຺ຖ ນິທານວຈນປ຺ປໂຍຊນສ຺ສ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນນ຺ຕິ.

໑. ອິທານິ ¶ ¶ ¶ ເອກຘມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຊຫຖາຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠຄວຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາຍ ໂອກາໂສ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ສາ ປເນສາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ຕາວ ວິຈາເຣສ຺ສາມ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ – ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ປຣຊ຺ຌາສໂຍ, ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ. ຍຖາ ຫິ ອເນກສຕອເນກສຫສ຺ສເຠທານິປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິປຏ຺ຐານນເຍນ ໂສຬສວິຘຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈາຕິ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິສມ຺ຠວໂຕ; ເອວໍ ຍທິປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສເຍນປິ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທີຫິ ປນ ປຸຣໂຕ ຐິເຕຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສໍສຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ນິຣວເສໂສ ປຏ຺ຐານນໂຍ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວາ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ເສສນິກ຺ເຂປານໍ ມູລນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ນິກ຺ຂິປີຍຕີຕິ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕໍ ເອວ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ. ອຖ ວາ ນິກ຺ຂິປນໍ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕເທສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ກາຣຓຠູໂຕຕິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປຣຊ຺ຌາສເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຈ຺ຉາຍ ວໂສຕິ ປຸຈ຺ຉາວໂສ. ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ. ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິ ¶ , ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຖ-ກາຣສ຺ສ ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ¶ ¶ . ອຖ ວາ ນິກ຺ຂິປີຍຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ນິກ຺ເຂໂປ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິ ເອວ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ. ປຸຈ຺ຉີຍຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ, ປຸຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ວຈນໍ ປຸຈ຺ຉາວສໍ, ຕເທວ ນິກ຺ເຂປສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກຕິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປິຈ ປເຣສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກາທິກາຣຓນິຣເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ, ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຐປນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິຕເທສນຕ຺ຕາ. ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ປນ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານໍ ເທສນາປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕິຕານໍ ກຖໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອນວໂຣໂຘ, ປຸຈ຺ຉາວສິກຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິການໍ ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍານຸໂຣເຘນ ປວຕ຺ຕິຕານໍ ກຖໍ ປຣຊ຺ຌາສເຍ ອນວໂຣໂຘຕິ? ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ. ປເຣສຎ຺ຫິ ອຠິນີຫາຣປຣິປຸຈ຺ຉາທິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕເທສນາກາຣຓຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ທີ. ນ. ໑.໑ ອາທໂຍ) ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓອາມິສຸປ຺ປາທາທິເທສນານິມິຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຣສໍ ປຸຈ຺ຉໍ ວິນາ ອຊ຺ຌາສຍເມວ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທສິໂຕ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ, ປຸຈ຺ຉາວເສນ ເທສິໂຕ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖຕິ.

ຍານິ ຠຄວາ ປເຣຫິ ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ, ຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິເອວມາທີນິ (ສຸ. ນິ. ໙໒໑ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໑.໖໔ ອາທໂຍ), ເຕສໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ.

ຍານິ ປນ ‘‘ປຣິປກ຺ກາ ໂຂ ຣາຫຸລສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ຍໍນູນາຫໍ ຣາຫຸລໍ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ອາສວານໍ ຂເຍ ວິເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຂນ຺ຕິໍ ອຠິນີຫາຣໍ ພຸຊ຺ຌນຠາວຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍວເສນ ກຖິຕານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕິເອວມາທີນິ (ມ. ນິ. ໒.໑໐໗ ອາທໂຍ; ໓.໔໑໖ ອາທໂຍ; ສໍ. ນິ. ໓.໕໙; ມຫາວ. ໑໙-໒໐), ເຕສໍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ.

ຠຄວນ຺ຕໍ ປນ ¶ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ຈ ຕຖາ ຕຖາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ, ຠນ຺ເຕ, ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນີວຣຓາ ¶ ນີວຣຓາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ¶ , ເອວໍ ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ຍານິ ກຖິຕານິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສໍຍຸຕ຺ຕາທີນິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໖) ເຕສໍ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ.

ຍານິ ປນ ຕານິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຖິຕານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຘມ຺ມທາຍາທໍ, ປຸຕ຺ຕມໍສູປມໍ, ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘູປມນ຺ຕິເອວມາທີນິ (ມ. ນິ. ໑.໒໙; ສໍ. ນິ. ໒.໖໓), ເຕສໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ.

ເອວມິເມສຸ ຈຕູສຸ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂເປສຸ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ. ປຣຊ຺ຌາສຍວເສນ ເຫຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ເກສໍ ອຊ຺ຌາສເຍນ? ໂລເຠ ອາທີນວທສ຺ສີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກຘມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທີສຸ ເອກສທ຺ໂທ ອຕ຺ເຖວ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໗). ອຕ຺ຖິ ເສຏ຺ເຐ ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໘; ປາຣາ. ໑໑). ອຕ຺ຖິ ອສຫາເຍ ‘‘ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໐໕). ອຕ຺ຖິ ສງ຺ຂາຍໍ ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໙). ອິຘາປິ ສງ຺ຂາຍເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ປຣິຍຕ຺ຕິສຈ຺ຈສມາຘິປຎ຺ຎາປກຕິປຸຎ຺ຎາປຕ຺ຕິສຸຎ຺ຎຕາເຎຍ຺ຍສຠາວາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໗໓) ປຣິຍຕ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙໙) ສຈ຺ຈານິ. ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓; ໓.໑໔໒) ສມາຘິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ, ສເວ ເປຈ຺ຈ ນ ໂສຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑.໕໗) ປຎ຺ຎາ. ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕານໍ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໙໘) ປກຕິ. ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ¶ (ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒) ປຸຎ຺ຎໍ. ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ວເທຍ຺ຍ ປາຣາຊິເກນ ວາ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໔໔໔) ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໒໑) ສຸຎ຺ຎຕາ. ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕) ເຎຍ຺ໂຍ. ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑) ສຠາໂວ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ອິຘາປິ ສຠາໂວ. ຕສ຺ມາ ¶ ເອກຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອກໍ ສໍກິເລສສຠາວນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອໂກ ຈ ໂສ ຘມ຺ໂມ ຈາຕິ ເອກຘມ຺ໂມ, ຕໍ ເອກຘມ຺ມໍ.

ຠິກ຺ຂເວຕິ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ. ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ, ນ ຘມ຺ມເມວ ເທເສຕີຕິ? ສຕິຊນນຕ຺ຖໍ. ຠິກ຺ຂູ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາປິ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕາປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕາປິ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ປຐມໍ ອນາລປິຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ‘‘ອຍໍ ເທສນາ ກິໍນິທານາ, ກິໍປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອາລປິເຕ ປນ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິຊນນຕ຺ຖໍ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາລປຕິ. ເຕນ ຈ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂນສີລຕາທິຄຸຓໂຍຄສິທ຺ເຘນ ວຈເນນ ຫີນາຘິກຊນເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘຕທີນຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອິມິນາ ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣໂສມ຺ມຫທຍນຍນນິປາຕປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ວຈເນນ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂາຠິມຸເຂ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຕນ ຈ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາທີປເກນ ວຈເນນ ເນສໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕໍ ຊເນຕິ. ເຕເນວ ຈ ສມ຺ໂພຘນຕ຺ເຖນ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣປິ ນິໂຍເຊຕິ. ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາຣາຍຕ຺ຕາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ.

ອຎ຺ເຎສຸປິ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ປຣິສປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ກສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ອາມນ຺ເຕສີຕິ? ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐາສນ຺ນສທາສນ຺ນິຫິຕຠາວໂຕ. ສພ຺ພປຣິສສາຘາຣຓາ ຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ, ປຣິສາຍ ຈ ເຊຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເສຏ຺ຐາ ອນຄາຣິຍຠາວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຈຣິຍານຸວິຘາຍກຕ຺ຕາ ສກລສາສນປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຈ, ອາສນ຺ນາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນສຸ ສມີປວຸຕ຺ຕິຍາ, ສທາສນ຺ນິຫິຕາ ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິກາວຈຣຕ຺ຕາ. ອປິຈ ເຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຠາຊນໍ ¶ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ, ວິເສສໂຕ ຈ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ອຍໍ ເທສນາຕິ ເຕ ເອວ ອາລປິ.

ປຊຫຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຫານໍ ນາມ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ທີປາໂລເກເນວ ຕມສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ອໂລຠາທີຫິ ໂລຠາທິກສ຺ສ, ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທາທິວິປສ຺ສນາຎາເຓຫິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ປຫານໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຣິຈ຺ຈາເຄນ ໂລຠາທິມລສ຺ສ, ສີເລນ ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ, ສທ຺ຘາທີຫິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິກສ຺ສ, ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ, ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ອເຫຕຸວິສມເຫຕຸທິຏ຺ຐີນໍ, ຕສ຺ເສວ ອປຣຠາເຄນ ກງ຺ຂາວິຕຣເຓນ ກຖໍກຖີຠາວສ຺ສ, ກລາປສມ຺ມສເນນ ‘‘ອຫໍ ¶ ມມາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາເນນ ອມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍ, ອຸທຍທສ຺ສເນນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ, ວຍທສ຺ສເນນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ, ຠຍທສ຺ສເນນ ສຠເຍສຸ ອຠຍສຎ຺ຎາຍ, ອາທີນວທສ຺ສເນນ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎາຍ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສເນນ ອຠິຣຕິສຎ຺ຎາຍ, ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາເຓນ ¶ ອມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາຎາເຓນ ອນຸເປກ຺ຂາຍ, ອນຸໂລເມນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ນິພ຺ພາເນນ ປຏິໂລມຠາວສ຺ສ, ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ປຫານໍ, ເອຕໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ນາມ.

ຍໍ ປນ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ປວຕ຺ຕິຠາວນິວາຣຓໂຕ ຆຏປ຺ປຫາເຣເນວ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ເສວາລສ຺ສ ເຕສໍ ເຕສໍ ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ, ເອຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫານາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໒໗໗; ວິຠ. ໖໒໘) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍສ຺ສ ກິເລສຄຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ອິທໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ຜລກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕໍ ກິເລສານໍ, ເອຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ປຫີນສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ເອຕໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານໍ ນາມ. ເອວໍ ປຎ຺ຈວິເຘ ປຫາເນ ອນາຄາມິກຠາວກຣສ຺ສ ປຫານສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອິຘ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ປຊຫຖາຕິ ປຣິຈ຺ຈຊຖ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຫນ຺ຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ໂວຕິ ອຍໍ ໂວສທ຺ໂທ ປຈ຺ຈຕ຺ຕອຸປໂຍຄກຣຓສາມິວຈນປທປູຣຓສມ຺ປທາເນສຸ ¶ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ປນ ໂວ ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ສມຄ຺ຄາ ສມ຺ໂມທມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໖) ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອາຄໂຕ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓາເມມິ ໂວ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໕໗) ອຸປໂຍເຄ. ‘‘ນ ໂວ ມມ ສນ຺ຕິເກ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໕໗) ກຣເຓ. ‘‘ສພ຺ເພສໍ ໂວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຸຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໕) ສາມິວຈເນ. ‘‘ເຍ ຫິ ໂວ ອຣິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໕) ປທປູຣເຓ. ‘‘ວນປຕ຺ຖປຣິຍາຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໙໐) ສມ຺ປທາເນ. ອິຘາປິ ສມ຺ປທາເນ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປາຏິໂຠໂຄຕິ ປຏິຠູ. ໂສ ຫິ ຘາຣຓກໍ ປຏິຈ຺ຈ ຘນິກສ຺ສ, ຘນິກໍ ປຏິຈ຺ຈ ຘາຣຓກສ຺ສ ປຏິນິຘິຠູໂຕ ຘນິກສນ຺ຕກສ຺ສ ຕໂຕ ຫຣຓາທິສງ຺ຂາເຕນ ຠຸຎ຺ຊເນນ ¶ ໂຠໂຄຕິ ປຏິໂຠໂຄ, ປຏິໂຠໂຄ ເອວ ປາຏິໂຠໂຄ. ອນາຄາມິຕາຍາຕິ ອນາຄາມິຠາວຕ຺ຖາຍ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຫິ ກາມຠວສ຺ສ ອນາຄມນໂຕ ອນາຄາມີ. ໂຍ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຘິຄເມນ ອນາຄາມີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສຜໂລ ໂສ ຕຕິຍມຄ຺ໂຄ ອນາຄາມິຕາ ນາມ. ອິຕິ ຠຄວາ ເວເນຍ຺ຍທມນກຸສໂລ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸກູລໍ ຕຕິຍມຄ຺ຄາຘິຄມໍ ລຫຸນາ ອຸປາເຍນ ເອກຘມ຺ມປູຣຓຕາມຕ຺ເຕນ ຖິຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ ¶ ຍຖາ ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຠິນ຺ນຠູມິກາປິ ຫິ ປຏິຆສໍໂຍຊນາທໂຍ ຕຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ກິເລສາ ກາມຣາຄປ຺ປຫານໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ປາຏິໂຠຄຠາເວ ຐເປສິ? ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນາຄາມິມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ. ປສ຺ສຕິ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ມຍາ ‘ເອກຘມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຊຫຖ, ອຫໍ ໂວ ປາຏິໂຠໂຄ ອນາຄາມິຕາຍາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ອທ຺ຘາ ຕໍ ເອກຘມ຺ມໍ ປຫາຍ ສກ຺ກາ ຕຕິຍຠູມິໍ ສມຘິຄນ຺ຕຸໍ, ຍໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສາມິ ປຐມມາຫ ‘ອຫໍ ປາຏິໂຠໂຄ’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ຕທຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ອນາຄາມິຕາຍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຕານໍ ປາຏິໂຠຄຠາເວ ຐເປສິ.

ກຕມໍ ເອກຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕມນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ປຸຈ຺ຉາ ຈ ນາເມສາ ປຎ຺ຈວິຘາ – ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ, ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາ, ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາ, ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ ¶ , ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປກຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ອຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ ອທິຏ຺ຐໍ ອຕຸລິຕໍ ອຕີຣິຕໍ ອວິຠູຕໍ ອວິຠາວິຕໍ, ຕສ຺ສ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ຕຸລນາຍ ຕີຣຓາຍ ວິຠູຕຕ຺ຖາຍ ວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ. ປກຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ຎາຕໍ ໂຫຕິ ທິຏ຺ຐໍ ຕຸລິຕໍ ຕີຣິຕໍ ວິຠູຕໍ ວິຠາວິຕໍ. ໂສ ອຎ຺ເຎຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາ. ປກຕິຍາ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ໂທ ໂຫຕິ ວິມຕິປກ຺ຂນ຺ໂທ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕ – ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ນຸ ໂຂ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ, ໂສ ວິມຕິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາ. ຠຄວາ ຫິ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໙; ມຫາວ. ໒໑), ອຍໍ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຫາຣາ ຠູຕານໍ ¶ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຐິຕິຍາ ສມ຺ຠເວສີນໍ ວາ ອນຸຄ຺ຄຫາຍ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໑) ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ.

ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ຕິສ຺ໂສ ປຸຈ຺ຉາ ພຸທ຺ຘານໍ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ຕີສຸ ຫິ ອທ຺ຘາສຸ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຂຕໍ ອທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ອສງ຺ຂຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອທິຏ຺ຐໍ ອຕຸລິຕໍ ອຕີຣິຕໍ ອວິຠູຕໍ ອວິຠາວິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເຕນ ເນສໍ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ປນ ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ປຏິວິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎນ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເທເວນ ວາ ມາເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ເນສໍ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາປິ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ອກຖໍກຖີ ¶ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ຉາ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຄຕສໍສຍາ, ເຕນ ເນສໍ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາປິ ນຕ຺ຖິ. ອິຕຣາ ປນ ທ຺ເວ ປຸຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖິ, ຕາສຸ ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ປຸຏ຺ຐມຕ຺ຖໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂລຠໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ລຸພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ລຸພ຺ຠຕິ, ລຸພ຺ຠນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂລໂຠ. ສ຺ວາຍໍ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂໂຓ ມກ຺ກຏາເລໂປ ວິຍ, ອຠິສງ຺ຄຣໂສ ຕຕ຺ຕກປາເລ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມໍສເປສິ ¶ ວິຍ, ອປຣິຈ຺ຈາຄປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ເຕລຎ຺ຊນຣາໂຄ ວິຍ, ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທທສ຺ສນປທຏ຺ຐາໂນ, ຕຓ຺ຫານທິຠາເວນ ວຑ຺ຒມາໂນ ຍຕ຺ຖ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສີຆໂສຕາ ນທີ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ອປາຍເມວ ຕໍ ສຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ໂລຠສທ຺ໂທ ສພ຺ພໂລຠສາມຎ຺ຎວຈໂນ, ອິຘ ປນ ກາມຣາຄວຈໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ອນາຄາມິມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ.

ປຸນ ຠິກ຺ຂເວຕິ ອາລປນໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄາຫກຠາເວນ ອຠິມຸຂີຠູຕານໍ ຕຕ຺ຖ ອາທຣຊນນຕ຺ຖໍ. ປຊຫຖາຕິ ອິມິນາ ປຫານາຠິສມໂຍ ວິຫິໂຕ, ໂສ ຈ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອວ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິສຸນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານານິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ກິຈ຺ຈານິ ວິຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ‘‘ໂລຠໍ ປຊຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຫາເນກຏ຺ຐຠາວໂຕ ໂທສາທີນມ຺ປິ ປຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈວິສເຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກິຈ຺ເຈ ປຫານາຠິສມເຍ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສາ ສຫກາຣີກາຣຓຠູຕານໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ເສສມຄ຺ຄງ຺ຄານມ຺ປິ ສມຸທຍສຈ຺ຈວິສຍກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ອຣິຍມຄ຺ຄພ຺ຍາປາໂຣ ອິຘ ¶ ກຖິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິມິນາ ນເຍນ ສຕິປຏ຺ຐານາທີນມ຺ປິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຠາໂວ ຍຖາຣຫໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ໂພ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ໂລຠໍ ປຊຫຖາຕິ ເອເຕນ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ສາ ຈ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານາ, ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ຈ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານາຕິ ອວິນາຠາເວນ ຕິສ຺ໂສປິ ປຣິຎ຺ຎາ ໂພຘິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ສຫ ຜເລນ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ປກາສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ໂລຠໍ ປຊຫຖາຕິ ສຫ ຜເລນ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ເທສິຕາ. ສາ ຈ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິສນ຺ນິສ຺ສຍາ…ເປ… ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິສີລວິສຸທ຺ຘິສນ຺ນິສ຺ສຍາ ຈາຕິ ນານນ຺ຕຣິກຠາເວນ ສຫ ຜເລນ ສພ຺ພາປິ ສຕ຺ຕ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ວິຠາວິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວເມຕາຍ ວິສຸທ຺ຘິກ຺ກມຠາວນາຍ ປຣິຎ຺ຎາຕ຺ຕຍສມ຺ປາທເນນ ໂລຠໍ ປຊຫິຕຸກາເມນ –

‘‘ອນຕ຺ຖຊນໂນ ¶ ໂລໂຠ, ໂລໂຠ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປໂນ;

ຠຍມນ຺ຕຣໂຕ ຊາຕໍ, ຕໍ ຊໂນ ນາວພຸຊ຺ຌຕິ.

‘‘ລຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ລຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕິ;

ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ໂລໂຠ ສຫເຕ ນຣໍ’’. (ອິຕິວຸ. ໘໘);

ຣຕ຺ໂຕ ¶ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຣາເຄນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປາຓມ຺ປິ ຫນຕິ, ອທິນ຺ນມ຺ປິ ອາທິຍຕິ, ສນ຺ຘິມ຺ປິ ຉິນ຺ທຕິ, ນິລ຺ໂລປມ຺ປິ ຫຣຕິ, ເອກາຄາຣິກມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ປຣິປນ຺ເຖປິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຣທາຣມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຸສາປິ ຠຓຕິ. ຕທປິ ເຕສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕໍ ອເວທຍຕໍ ຕຓ຺ຫານຸຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕໍ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວ (ອ. ນິ. ໓.໕໔).

‘‘ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ, ທີຆມທ຺ຘານ ສໍສຣໍ;

ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວໍ, ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ’’. (ອິຕິວຸ. ໑໕, ໑໐໕);

‘‘ນຕ຺ຖິ ຣາຄສໂມ ອຄ຺ຄິ, ນຕ຺ຖິ ໂທສສໂມ ກລິ’’. (ຘ. ປ. ໒໐໒, ໒໕໑);

‘‘ກາມຣາເຄນ ຑຍ຺ຫາມິ, ຈິຕ຺ຕໍ ເມ ປຣິຑຍ຺ຫຕິ’’. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໒);

‘‘ເຍ ຣາຄຣຕ຺ຕານຸປຕນ຺ຕິ ໂສຕໍ, ສຍໍກຕໍ ມກ຺ກຏໂກວ ຊາລ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໔໗) ຈ –

ເອວມາທິສຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນ ¶ ນານານເຍຫິ ໂລຠສ຺ສ ອາທີນວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຫານາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ກາມຣາຄສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ອສຸຠຠາວນານຸໂຍໂຄ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ທສວິຘຎ຺ຫິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ກາມຣາໂຄ ປຫີຍຕິ, ກາຍຄຕາສຕິຠາວນາວເສນ ສວິຎ຺ຎາຓເກ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິວເສນ ອວິຎ຺ຎາຓເກ ອສຸເຠ ອສຸຠຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ, ມນຈ຺ຉຏ຺ເຐສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ສໍວຣຓວເສນ ສຕິກວາເຏນ ປິຫິຕທ຺ວາຣສ຺ສາປິ ¶ , ຈຕຸນ຺ນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວາ ອາໂລປານໍ ໂອກາເສ ສຕິ ອຸທກໍ ປິວິຕ຺ວາ ຍາປນສີລຕາຍ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂນປິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ອາໂລເປ, ອຠຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປິເວ;

ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໘໓);

ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາຣເຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ທສອສຸຠນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ, ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫານາຍາ’’ຕິ.

ເອວໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກາມຣາຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ¶ ໂລຠສ຺ສ ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ຕໍ ອນວເສສໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂລຠໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ມໍ ປຊຫຖ, ອຫໍ ໂວ ປາຏິໂຠໂຄ ອນາຄາມິຕາຍາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ ‘‘ໂກ ປເນຕ຺ຖ ໂລໂຠ ປຫີຍຕິ, ກິໍ ອຕີໂຕ, ອຖ ອນາຄໂຕ, ອຸທາຫຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ນ ຕາວ ອຕີໂຕ ໂລໂຠ ປຫີເຍຍ຺ຍ, ນ ອນາຄໂຕ ວາ ເຕສໍ ອຠາວໂຕ. ນ ຫິ ນິຣຸທ຺ຘໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວາຍາໂມ ຈ ອຜໂລ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ, ເອວມ຺ປິ ອຜໂລ ວາຍາໂມ ຕສ຺ສ ສຣສຠງ຺ຄຕ຺ຕາ, ສໍກິລິຏ຺ຐາ ຈ ມຄ຺ຄຠາວນາ ¶ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ໂລໂຠ ສິຍາ, ນ ຈາຍໍ ນໂຍ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂລໂຠ ປຫີຍຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ອິຘ ຕຣຸຓຣຸກ຺ໂຂ ອສຎ຺ຊາຕຜໂລ, ຕໍ ປຸຣິໂສ ກຸຐາຣິຍາ ມູເລ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຉເທ ອສຕິ ຍານິ ຜລານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ຕານິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຊາຕານິ ເອວ ນ ຊາເຍຍ຺ຍຸໍ, ເອວເມວ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມ ອສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ໂລໂຠ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ປຈ຺ຈຍຆາຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິປສ຺ສນາຍ ຫິ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານຕາຍ ຠູມິ ນາມ. ສາ ຠູມິ ເຕນ ລທ຺ຘາຕິ ກຕ຺ວາ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ໂນ. ອາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕຸປ຺ປນ຺ໂນ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸປ຺ປນ຺ໂນ ອສມູຫຕຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຈ ອຍເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ¶ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ. ອິທານິ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ວຸຈ຺ຈມານໍ. ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເກນ ປນ ວຸຈ຺ຈຕິ? ຠຄວຕາ ວ. ອຎ຺ເຎສຸ ຫິ ຕາທິເສສຸ ຐາເນສຸ ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ອຸປນິພນ຺ຘຄາຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຘ ປນ ຠຄວຕາ ວ ຄາຖາຣຸຈິການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຖາ ຠາສິຕາ.

ຕຕ຺ຖ ເຍນ ໂລເຠນ ລຸທ຺ຘາເສ, ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິນ຺ຕິ ເຍນ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂເຓນ ຕໂຕ ເອວ ອຠິສງ຺ຄຣເສນ ໂລເຠນ ລຸທ຺ຘາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣສຸ ອາຍຕເນສຸ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ. ເສຕິ ຫິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ປນ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ເສ-ກາຣາຄມໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຖາ ລຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ກາຍສຸຈຣິຕາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ສຸຈຣິຕໍ ອກຕ຺ວາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ຈ ອຸປຈິນິຕ຺ວາ ¶ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ຕາຕິ ລທ຺ຘນາມາ ປາຓິໂນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ທຸຄ຺ຄຕີຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ ນິຣຍໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ເປຕ຺ຕິວິສຍຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ຕໍ ໂລຠໍ ສມ຺ມທຎ຺ຎາຍ, ປຊຫນ຺ຕິ ວິປສ຺ສິໂນຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂລຠໍ ສຠາວໂຕ ສມຸທຍໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ ອສ຺ສາທໂຕ ອາທີນວໂຕ ນິສ຺ສຣຓໂຕຕິ ອິເມຫິ ອາກາເຣຫິ ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ເຫຕຸນາ ຎາເຍນ ອຎ຺ຎາຍ ຎາຕຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ ຣູປາທິເກ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈາທີຫິ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ປສ຺ສນໂຕ ວິປສ຺ສິໂນ ອວສິຏ຺ຐກິເລເສ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ປຊຫນ຺ຕິ, ນ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ເທນ຺ຕິ. ປຫາຍ ¶ ນ ປຸນາຍນ຺ຕິ, ອິມໍ ໂລກໍ ກຸທາຈນນ຺ຕິ ເອວໍ ສຫເຊກຏ຺ຐປຫາເນກຏ຺ເຐຫິ ອວສິຏ຺ຐກິເລເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ໂລຠໍ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຊຫິຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຉາ ອິມໍ ກາມຘາຕຸສງ຺ຂາຕໍ ໂລກໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ກທາຈິປິ ນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ອິຕິ ຠຄວາ ອນາຄາມິຜເລນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖຕິ ນິທານາວສານໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ຄາຖາປຣິໂຍສານາ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ປກາສິໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ອປິ-ສທ຺ໂທ ອິທານິ ວກ຺ຂມານສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມ຺ປິຓ຺ຑໂນ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ສຣູເປເນວ ອາຄຕໍ, ປຫານາປເທເສນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ອິຕຣໍ ສຈ຺ຈທ຺ວຍຎ຺ຈ ຕທຸຠຍເຫຕຸຕາຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ຄາຖາຍ ປນ ທຸກ຺ຂສມຸທຍມຄ຺ຄສຈ຺ຈານິ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ຎາຍນ຺ຕິ, ອິຕຣໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ເອເສວ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ສຸຕ຺ເຕສຸ.

ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ຂຸທ຺ທກນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ອິຕິວຸຕ຺ຕກວຓ຺ຓນາຍ ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ¶ …ເປ… ໂທສນ຺ຕິ ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ. ຍຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນໍເຍວ ກຣິສ຺ສາມ. ຍສ຺ມາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ໂທສພຫຸລານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ¶ ໂທສວູປສມນຕ຺ຖໍ ເທສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂທສໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ມໍ ປຊຫຖາ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂທສນ຺ຕິ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີຕິ ອາຆາໂຕ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໙໖໐) ນເຍນ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານໍ ນວນ຺ນໍ, ‘‘ອຕ຺ຖໍ ເມ ນາຈຣີ’’ຕິອາທີນຎ຺ຈ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສິທ຺ຘານໍ ນວນ຺ນເມວາຕິ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທິນາ ອຏ຺ຐາເນນ ສທ຺ຘິໍ ເອກູນວີສຕິຍາ ອຎ຺ຎຕຣາຆາຕວຕ຺ຖຸສມ຺ຠວໍ ອາຆາຕໍ. ໂສ ຫິ ທຸສ຺ສນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ທຸສ຺ສຕິ, ທຸສ຺ສນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂທໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຈຓ຺ຑິກ຺ກລກ຺ຂໂຓ ປຫຏາສີວິໂສ ວິຍ, ວິສປ຺ປນຣໂສ ວິສນິປາໂຕ ວິຍ, ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍທຫນຣໂສ ວາ ທາວຄ຺ຄິ ວິຍ, ທຸສ຺ສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ¶ ລທ຺ໂຘກາໂສ ວິຍ ສປຕ຺ໂຕ, ຍຖາວຸຕ຺ຕອາຆາຕວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐາໂນ ວິສສໍສຏ຺ຐປູຕິມຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຊຫຖາຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຖ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ອິເມ –

‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຆາຕປຏິວິນຍາ, ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອາຆາໂຕ ສພ຺ພໂສ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄເລ ອາຆາໂຕ ຊາເຍຖ, ເມຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຠາເວຕພ຺ພາ…ເປ… ກຣຸຓາ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາ, ອສຕິອມນສິກາໂຣ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອາຆາໂຕ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄເລ ອາຆາໂຕ ຊາເຍຖ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ ‘ກມ຺ມສ຺ສໂກ ອຍມາຍສ຺ມາ ກມ຺ມທາຍາໂທ…ເປ… ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໑) –

ເອວໍ ປຎ຺ຈ ອາຆາຕປ຺ປຏິວິນຍາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ.

‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ອາວຸໂສ, ອາຆາຕປຏິວິນຍາ, ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອາຆາໂຕ ສພ຺ພໂສ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ອິຘາວຸໂສ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາໂຣ ໂຫຕິ ປຣິສຸທ຺ຘວຈີສມາຈາໂຣ; ເອວຣູເປປິ, ອາວຸໂສ, ປຸຄ຺ຄເລ ອາຆາໂຕ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໒) –

ເອວມາທິນາປິ ¶ ນເຍນ ປຎ຺ຈ ອາຆາຕປຏິວິນຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອາຆາຕປຏິວິນຍວິຘິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ອປິຈ ໂຍ –

‘‘ອຸຠໂຕທຓ຺ຑເກນ ເຈປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກກເຈນ ໂຈຣາ ໂອຈຣກາ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ໂອກນ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ຕຕ຺ຣາປິ ໂຍ ມໂນ ປທູເສຍ຺ຍ, ນ ເມ ໂສ ເຕນ ສາສນກໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໒) ສຕ຺ຖຸ ໂອວາໂທ.

‘‘ຕສ຺ເສວ ¶ ເຕນ ປາປິໂຍ, ໂຍ ກຸທ຺ຘໍ ປຏິກຸຊ຺ຌຕິ;

ກຸທ຺ຘໍ ອປ຺ປຏິກຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ, ສງ຺ຄາມໍ ເຊຕິ ທຸຊ຺ຊຍໍ.

‘‘ອຸຠິນ຺ນມຕ຺ຖໍ ຈຣຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ;

ປຣໍ ສງ຺ກຸປິຕໍ ຎຕ຺ວາ, ໂຍ ສໂຕ ອຸປສມ຺ມຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໘);

‘‘ສຕ຺ຕິເມ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສປຕ຺ຕກນ຺ຕາ ສປຕ຺ຕກຣຓາ ໂກຘນໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ. ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ ອສ຺ສາ’ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓວຕາຍ ນນ຺ທຕິ. ໂກຘໂນຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ໂກຘາຠິຠູໂຕ ໂກຘປເຣໂຕ ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ໂຫຕິ ສຸນ຺ຫາໂຕ ສຸວິລິຕ຺ໂຕ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສຸ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສໂນ, ອຖ ໂຂ ໂສ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓວ ໂຫຕິ ໂກຘາຠິຠູໂຕ. ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐໂມ ຘມ຺ໂມ ສປຕ຺ຕກນ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕກຣໂຓ ໂກຘນໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ອິຈ຺ຉຕິ ‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ສເຍຍ຺ຍາ’ຕິ…ເປ… ນ ປຈຸຣຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາຕິ…ເປ… ນ ໂຠຄວາ ອສ຺ສາຕິ…ເປ… ນ ຍສວາ ອສ຺ສາຕິ…ເປ… ນ ມິຕ຺ຕວາ ອສ຺ສາຕິ…ເປ… ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຄຕິຄມເນ ນນ຺ທຕິ. ໂກຘໂນຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ໂກຘາຠິຠູໂຕ ໂກຘປເຣໂຕ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ, ວາຈາຍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ, ມນສາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ. ໂສ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ ວາຈາຍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ ມນສາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ…ເປ… ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ໂກຘາຠິຠູໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໔).

‘‘ກຸທ຺ໂຘ ¶ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ກຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕິ…ເປ…. (ອ. ນິ. ໗.໖໔);

‘‘ໂກຘໍ ຊເຫ ວິປ຺ປຊເຫຍ຺ຍ ມານໍ, ສໍໂຍຊນໍ ສພ຺ພມຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ. (ຘ. ປ. ໒໒໑);

‘‘ອນຕ຺ຖຊນໂນ ໂກໂຘ, ໂກໂຘ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປໂນ…ເປ…. (ອ. ນິ. ໗.໖໔);

‘‘ໂກຘໍ ¶ ເຉຕ຺ວາ ສຸຂໍ ເສຕິ, ໂກຘໍ ເຉຕ຺ວາ ນ ໂສຈຕິ;

ໂກຘສ຺ສ ວິສມູລສ຺ສ, ມຘຸຣຄ຺ຄສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໗);

ນ ປຓ຺ຑິຕາ ໂກຘພລາ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. –

ເອວມາທິນາ ນເຍນ ໂທເສ ອາທີນເວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ໂທສປ຺ປຫາເນ ອານິສໍເສ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂທສໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານາທິວເສນ ປຊຫິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ໂທສໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຖ, ປຊຫຖາຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍຊນໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂທສໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ມໍ ປຊຫຖາ’’ຕິ. ທຸຏ຺ຐາເສຕິ ອາຆາເຕນ ທູສິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ປທຸຏ຺ຐາ. ເສສເມຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໓. ຕຕິເຍ ໂມຫນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂສມຸທເຍ ອຎ຺ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ອຎ຺ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠາເຄນ ອເນກປ຺ປເຠທມ຺ປິ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕນ ສຍໍ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ ມຸຍ຺ຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂມໂຫຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຘຠາວລກ຺ຂໂຓ, ອຎ຺ຎາຓລກ຺ຂໂຓ ວາ, ອສມ຺ປຏິເວຘຣໂສ, ອາຣມ຺ມຓສຠາວຈ຺ຉາທນຣໂສ ¶ ວາ, ອສມ຺ມາປ຺ປຏິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ອນ຺ຘກາຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ວາ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປທຏ຺ຐາໂນ, ສພ຺ພາກຸສລານໍ ມູລນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຘາປິ ປຊຫຖາຕິ ປທສ຺ສ –

‘‘ມູຬ຺ໂຫ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ມູຬ຺ໂຫ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕິ;

ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ໂມໂຫ ສຫເຕ ນຣໍ’’. (ອິຕິວຸ. ໘໘);

‘‘ອນຕ຺ຖຊນໂນ ໂມໂຫ…ເປ…. (ອິຕິວຸ. ໘໘);

‘‘ອວິຊ຺ຊາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ (ອິຕິວຸ. ໔໐);

‘‘ໂມຫສມ຺ພນ຺ຘໂນ ¶ ໂລໂກ, ຠພ຺ພຣູໂປວ ທິສ຺ສຕິ’’; (ອຸທາ. ໗໐);

‘‘ໂມໂຫ ¶ ນິທານໍ ກມ຺ມານໍ ສມຸທຍາຍ’’ (ອ. ນິ. ໓.໓໔);

‘‘ມູຬ຺ໂຫ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ໂມເຫນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກມ຺ປິ ຠຍໍ ເວຣໍ ປສວຕິ, ສມ຺ປຣາຍິກມ຺ປິ ຠຍໍ ເວຣໍ ປສວຕີ’’ຕິ ຈ –

ອາທິນາ ນເຍນ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິສໍກິເລສຘມ຺ເມຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ອຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ໂພ ໂສ ໂມຫເຫຕຸໂກ’’ຕິ ຈ ໂມເຫ ອາທີນວໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ໂມຫປ຺ປຫາເນ ອານິສໍສຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫານກ຺ກເມເນວ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ໂມຫໍ ປຊຫນ຺ຕາ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂລຠໂທເສກຏ຺ຐໍ ໂມຫໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນາຄາມິມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ ເອວ ຫິ ໂມໂຫ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ. ມູຬ຺ຫາເສຕິ ກຸສລາກຸສລສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊາທິເຠເທ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕາຫິເຕ ສມ຺ມູຬ຺ຫາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ໂກຘນ຺ຕິ ໂທສໍ. ໂທໂສ ເອວ ຫິ ໂກຘປຣິຍາເຍນ ພຸຊ຺ຌນການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ¶ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິຈ ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓ ໂກໂຘ, ອາຆາຕກຣຓຣໂສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປຕ຺ຕິຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ເຈຕໂສ ປູຕິຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໕. ປຎ຺ຈເມ ມກ຺ຂນ຺ຕິ ປຣຄຸຓມກ຺ຂນໍ. ຍທິປິ ຫິ ໂສ ຄູຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ກຣໍ ປຐມຕຣໍ ມກ຺ຂຕິເຍວ, ຕຖາປິ ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂນາຘິປ຺ປາເຍນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ປຣຄຸຓມກ຺ຂໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ ¶ ໂສ ອຸທກປຸຎ຺ຉນມິວ ນ຺ຫາຕສ຺ສ ສຣີຣຄຕໍ ອຸທກໍ ປເຣສໍ ຄຸເຓ ມກ຺ເຂຕິ ປຸຎ຺ຉຕິ ວິນາເສຕິ ¶ , ປເຣຫິ ວາ ກຕານໍ ມຫນ຺ຕານມ຺ປິ ກາຣານໍ ເຂປນໂຕ ຘໍສນໂຕ ມກ຺ໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ປຣຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂໂຓ, ເຕສໍ ວິນາສນຣໂສ, ຕທວຈ຺ຉາທນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຊຫຖາຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ໂທສໍ, ໂທເສ ຈ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ອາທີນວໍ, ປຫາເນ ຈສ຺ສ ອານິສໍສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ປຊຫນ຺ຕາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ອນວເສສໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມກ຺ຂາເສຕິ ມກ຺ຂິຕາ ມກ຺ຂິຕປຣຄຸຓາ, ປເຣສໍ ຄຸຓານໍ ມກ຺ຂິຕາໂຣ, ຕໂຕ ເອວ ອຕ຺ຕໂນປິ ຘໍສິຕຄຸຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໖. ຉຏ຺ເຐ ມານນ຺ຕິ ຊາຕິອາທິວຕ຺ຖຸກໍ ເຈຕໂສ ອຸນ຺ນມນໍ. ໂສ ຫິ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ມຎ຺ຎຕິ, ມານນໍ ສມ຺ປຄ຺ຄໂຫຕິ ວາ ມາໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສ຺ວາຍໍ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນຕິ ເອວໍ ຕິວິໂຘ. ປຸນ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ເສຍ຺ຍສ຺ສ ສທິໂສ, ເສຍ຺ຍສ຺ສ ຫີໂນ; ສທິສສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍ, ສທິສສ຺ສ ສທິໂສ, ສທິສສ຺ສ ຫີໂນ; ຫີນສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍ, ຫີນສ຺ສ ສທິໂສ, ຫີນສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນຕິ ເອວໍ ນວວິໂຘປິ ອຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ, ອຫໍກາຣຣໂສ, ສມ຺ປຄ຺ຄຫຣໂສ ¶ ວາ, ອຸທ຺ຘຸມາຕຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ເກຕຸກມ຺ຍຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ວາ, ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠປທຏ຺ຐາໂນ ອຸມ຺ມາໂທ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຊຫຖາຕິ ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນປຣວມ຺ຠນນິມິຕ຺ຕຕາ, ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍສຸ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມາທີນໍ ອກຣເຓ ກາຣຓຕາ, ຊາຕິມທປຸຣິສມທາທິຠາເວນ ປມາທາປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວຕິ ເອວມາທິເຠທໍ ອາທີນວໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຣຕິມານຕາຍ ອານິສໍສຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຣາຊສຠໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ຈຓ຺ຑາໂລ ວິຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ນີຈຈິຕ຺ຕຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ຕໍ ¶ ປຊຫນ຺ຕາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຖາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອນາຄາມິມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ ເອວ ຫິ ມາໂນ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ມຕ຺ຕາເສຕິ ຊາຕິມທປຸຣິສມທາທິວເສນ ມາເນນ ປມາທາປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູເຕນ ມຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈຣນ຺ຕາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິເມສຸ ປນ ປຏິປາຏິຍາ ຉສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ຄາຖາສຸ ວາ ອນາຄາມິຜລໍ ປາເປຕ຺ວາ ເທສນາ ນິຏ຺ຐາປິຕາ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ອິເມ ອວິຫາ ອຕປ຺ປາ ສຸທສ຺ສາ ສຸທສ຺ສີ ອກນິຏ຺ຐາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວວເສນ ປຎ຺ຈ ອນາຄາມິໂນ, ເຕສຸ ອວິເຫສຸ ອຸປປນ຺ນາ ອວິຫາ ນາມ. ເຕ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ, ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ, ຕຖາ ອຕປ຺ປາ, ສຸທສ຺ສາ, ສຸທສ຺ສິໂນ. ອກນິຏ຺ເຐສຸ ປນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ປຣິຫາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອວິຫາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍີ ນາມ. ໂຍ ປນ ອວິຫາທີສຸ ອາທິໂຕ ປຎ຺ຈກປ຺ປສຕາທິເຠທໍ ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ ນາມ. ໂຍ ອສງ຺ຂາເຣນ ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປໂຍຄໍ ອກຕ຺ວາ ອປ຺ປທຸກ຺ເຂນ ອກສິເຣນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ ນາມ. ໂຍ ປນ ສສງ຺ຂາເຣນ ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປໂຍຄໍ ກຕ຺ວາ ທຸກ຺ເຂນ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ ນາມ. ອິຕໂຣ ປນ ອວິຫາທີສຸ ອຸທ຺ຘໍວາຫິຕຠາເວນ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ, ວຏ຺ຏໂສຕໍ, ມຄ຺ຄໂສຕເມວ ວາຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ. ອວິຫາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອກນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ, ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ, ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ, ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີຕິ ຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ໂຍ ອວິຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເທວໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຕໂຍ ເທວໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສີເທວໂລເກ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ອິໂຕ ອກນິຏ຺ຐເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ ¶ ¶ , ອຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕູສຸ ເທວໂລເກສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ, ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ອວິເຫສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປຣິນິພ຺ພາຍິໂກ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ກປ຺ປສຕານໍ ມຕ຺ຖເກ ປຣິນິພ຺ພາຍິໂກ, ປຎ຺ຈກປ຺ປສເຕ ອສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຣິນິພ຺ພາຍິໂກຕິ ຕໂຍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຸປປນ຺ນໍ ວາ ສມນນ຺ຕຣາ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ ເວມຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິ (ປຸ. ປ. ໓໖). ວາ-ສທ຺ເທນ ຫິ ປຕ຺ຕມຕ຺ໂຕປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ. ເອວໍ ຕໂຍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ, ເອໂກ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ ເອໂກ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ. ເຕສຸ ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ ປຎ຺ຈ, ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ ປຎ຺ຈາຕິ ທສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ອຕປ຺ປາສຸທສ຺ສາສຸທສ຺ສີສູຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທສກາ ຈຕ຺ຕາຣີສໍ ອກນິຏ຺ເຐ ປນ ອຸທ຺ຘໍໂສຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕໂຍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ, ເອໂກ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ອຏ຺ຐ, ເອວເມເຕ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາຣີສໍ ອນາຄາມິໂນ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ອິເມສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອວິເສສວຈເນນ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໗. ສຕ຺ຕເມ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອນວເສສໍ. ອນວເສສວາຈໂກ ຫິ ອຍໍ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ. ໂສ ເຍນ ເຍນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນວເສສຕໍ ທີເປຕິ; ຍຖາ ‘‘ສພ຺ພໍ ຣູປໍ, ສພ຺ພາ ເວທນາ, ສພ຺ພສກ຺ກາຍປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ. ໂສ ປນາຍໍ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ສປ຺ປເທສນິປ຺ປເທສວິສຍຕາຍ ທຸວິໂຘ. ຕຖາ ເຫສ ສພ຺ພສພ຺ພໍ, ປເທສສພ຺ພໍ, ອາຍຕນສພ຺ພໍ, ສກ຺ກາຍສພ຺ພນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ວິສເຍສຸ ທິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕) ສພ຺ພສພ຺ພສ຺ມິໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ສພ຺ເພສໍ ໂວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ, ສຸຠາສິຕໍ ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໕) ປເທສສພ຺ພສ຺ມິໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ, ຈກ຺ຂຸຎ຺ເຈວ ຣູປຎ຺ຈ…ເປ…. ມນຎ຺ເຈວ ຘມ຺ເມ ຈາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓-໒໕) ເອຕ຺ຖ ¶ ອາຍຕນສພ຺ພສ຺ມິໍ. ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑) ສກ຺ກາຍສພ຺ພສ຺ມິໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສພ຺ພສ຺ມິໍ ອາຄໂຕ ນິປ຺ປເທສວິສໂຍ, ອິຕເຣສຸ ຕີສຸປິ ອາຄໂຕ ສປ຺ປເທສວິສໂຍ ¶ . ອິຘ ປນ ສກ຺ກາຍສພ຺ພສ຺ມິໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ຫິ ອິຘ ‘‘ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອນວເສສໂຕ ຄຫິຕາ.

ອນຠິຊານນ຺ຕິ ¶ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ, ອິເມ ອກຸສລາ, ອິເມ ສາວຊ຺ຊາ, ອິເມ ອນວຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອິເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ອິມານິ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອິມາ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາທິນາ ສພ຺ເພ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ອວິປຣີຕສຠາວໂຕ ອນຠິຊານນ຺ໂຕ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ນ ຊານນ຺ໂຕ. ອປຣິຊານນ຺ຕິ ນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ. ໂຍ ຫິ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕໍ ປຣິຊານາຕິ, ໂສ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານາຕິ – ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ, ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ, ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ? ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກໍ ນາມຣູປໍ – ‘‘ອິທໍ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ. ອິທໍ ນາມໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຠູຕປ຺ປສາທາທິປ຺ປເຠທໍ ຣູປໍ, ຜສ຺ສາທິປ຺ປເຠທໍ ນາມຎ຺ຈ, ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຕສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທິກຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ. ກຕມາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ? ເອວໍ ຎາຕໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕີເຣຕິ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ໂຣຄໂຕຕິ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫິ. ອຍໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ. ກຕມາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ? ເອວໍ ຕີຣຍິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕິ. ອຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ.

ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິໂຍປິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ. ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໂຍ ກລາປສມ຺ມສນາທິອນຸໂລມປຣິໂຍສານາ ວາ ປຎ຺ຎາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ. ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຊຫນໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ. ໂຍ ສພ຺ພໍ ປຣິຊານາຕິ, ໂສ ອິມາຫິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານາຕິ. ອິຘ ປນ ວິຣາຄປ຺ປຫານານໍ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຈ ວເສນ ປຣິຊານນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຍ ປເນວໍ ນ ປຣິຊານາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣິຊານ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ອວິຣາຊຍນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິເສເສ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ນ ວິຣາຊຍໍ, ນ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ; ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ຣາໂຄ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຊຫນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ປຫາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກິເລສວຏ຺ຏໍ ອນວເສສໂຕ ¶ ນ ປຊຫນ຺ໂຕ. ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວໍ ອຠິຊານນາທໂຍປິ ມິສ຺ສກມຄ຺ຄວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ຫິ ນານາຈິຕ຺ຕວເສນ ຎາຕຕີຣຓປຫານປຣິຎ຺ຎາຫິ ກເມນ ອຠິຊານນາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກາເລ ເອກກ຺ຂເຓເນວ ກິຈ຺ຈວເສນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕໍ ເອກເມວ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ອຠພ຺ໂພ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາຕິ ນິພ຺ພານາຍ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຂປນາຍ ນ ຠພ຺ໂພ, ນາລໍ ນ ສມຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ພຎ຺ຈ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ, ໂຂ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ຕທຸຠເຍນ ອຠິຊານນາທິໂຕ ¶ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ວິເສສໍ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍສ຺ສ ຈ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ ທີເປຕິ. ອຠິຊານນາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ວິຘານວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍເມວ ວິເສໂສ. ອປິຈ ອຠິຊານນ຺ຕິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕໍ ສກ຺ກາຍສພ຺ພໍ ສຣູປໂຕ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈ ຎາຓສ຺ສ ອຠິມຸຂີກຣຓວເສນ ອຠິຊານນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາກາຣາທິປຣິຄ຺ຄເຫນ ຕໍ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂເຓຫິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມານວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ. ວິຣາຊຍນ຺ຕິ ສມ຺ມເທວສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຕາທິອວໂພເຘນ ອຸປ຺ປນ຺ນຠຍາທີນວນິພ຺ພິທາທິຎາຓານຸຠາເວນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຣຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ຣາຄໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ. ປຊຫນ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍໍ ກິເລສວຏ຺ຏໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ. ຠພ຺ໂພ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາຕິ ເອວໍ ກິເລສມລປ຺ປຫາເນເນວ ສພ຺ພສ຺ສ ກມ຺ມວຏ຺ຏສ຺ສ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ອນວເສສວິປາກວຏ຺ຏເຂປນາຍ ສກລສໍສາຣວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິກ຺ຂຍຠູຕາຍ ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຠພ຺ໂພ ເອກນ຺ເຕເນຕໍ ປາປຸຓິຕຸນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂຍ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພໂຕ ຎຕ຺ວາຕິ ໂຍ ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕໍ ສພ຺ພໂຕ ສພ຺ພຠາເຄນ ກຸສລາທິກ຺ຂນ຺ຘາທິວິຠາຄໂຕ ທຸກ຺ຂາທິປີຬນາທິວິຠາຄໂຕ ຈ. ອຖ ວາ ສພ຺ພໂຕຕິ ສພ຺ພສ຺ມາ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິລກ຺ຂຓາທິໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຈາຕິ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ¶ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນາຎາເຓເນວ ວາ ຊານນເຫຕຸ. ສພ຺ພຕ຺ເຖສຸ ນ ຣຊ຺ຊຕີຕິ ສພ຺ເພສຸ ອຕີຕາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນສຸ ສກ຺ກາຍຘມ຺ເມສຸ ນ ຣຊ຺ຊຕິ, ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ຣາຄໍ ນ ຊເນຕິ. ອິມິນາສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຄາຫສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐມານຄ຺ຄາຫານໍ ‘‘ເອຕໍ ມມ ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາຫຕ຺ຕຍສ຺ສປິ ¶ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສ ເວຕິ ເອຕ຺ຖ ສ-ອິຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເວ-ຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ເອກໍເສນາຕິ ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ສພ຺ພປຣິຎ຺ຎາຕິ ສພ຺ພປຣິຊານນໂຕ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ອຠິສມຍວເສນ ປຣິຊານນໂຕ. ໂສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ, ອຣິໂຍ ເອວ ວາ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂມຸປຈ຺ຈຄາຕິ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອຈ຺ຈຄາ ອຕິກ຺ກມິ, ສມຕິກ຺ກມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘. ອຏ຺ຐເມ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ມານວເສນ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ຄາຖາສຸ ປນ ມານຸເປຕາ ອຍໍ ປຊາຕິ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ປຊາຍຕີຕິ ປຊາຕິ ລທ຺ຘນາມາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ມຎ຺ຎນລກ຺ຂເຓນ ມາເນນ ¶ ອຸເປຕາ ອຸປຄຕາ. ມານຄນ຺ຖາ ຠເວ ຣຕາຕິ ກິມິກີຏປຏງ຺ຄາທິອຕ຺ຕຠາເວປິ ມາເນນ ຄນ຺ຖິຕາ ມານສໍໂຍຊເນນ ສໍຍຸຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິຠາວິຕາຫໍກາຣວເສນ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຊ຺ໂຌສານພຫຸລຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈສຸຂອຕ຺ຕາທິວິປລ຺ລາສວເສນ ຈ ກາມາທິຠເວ ຣຕາ. ມານໍ ອປຣິຊານນ຺ຕາຕິ ມານໍ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ນ ປຣິຊານນ຺ຕາ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ວາ ອນຕິກ຺ກມນ຺ຕາ, ‘‘ມານໍ ອປຣິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ. ອາຄນ຺ຕາໂຣ ປຸນພ຺ຠວນ຺ຕິ ປຸນ ອາຍາຕິໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວໍ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠວນໂຕ ວາ ປຸນພ຺ຠວສງ຺ຂາຕໍ ສໍສາຣໍ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ຄນ຺ຕາໂຣ ອຸປຄນ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ, ຠວໂຕ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ຈ ມານໍ ປຫນ຺ຕ຺ວານ, ວິມຸຕ຺ຕາ ມານສງ຺ຂເຍຕິ ເຍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ມານໍ ປຊຫິຕ຺ວາ ມານສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສງ຺ຂຍຠູເຕ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ນິພ຺ພາເນ ວາ ຕເທກຏ຺ຐສພ຺ພກິເລສວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ຕາ. ເຕ ມານຄນ຺ຖາຠິຠຸໂນ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂມຸປຈ຺ຈຄຸນ຺ຕິ ¶ ເຕ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊນາ ອຣຫນ຺ໂຕ ສພ຺ພໂສ ມານຄນ຺ຖໍ ມານສໍໂຍຊນໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນນ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິຕາ, ອນວເສສໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອຕິກ຺ກມິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ເຕ ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ກຖິຕນ຺ຕິ.

໙-໑໐. ໂລຠໂທສປຣິຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕທ຺ວຍວຓ຺ຓນາ

໙-໑໐. ນວມທສເມສຸ ¶ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ເທສນາວິລາສວເສນ ຕຖາ ພຸຊ຺ຌນການໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ວາ ຕຖາ ເທສິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໑-໑໓. ທຸຕິຍວຄ຺ເຄປິ ¶ ປຐມາທີນິ ຕີຓິ ສຸຕ຺ຕານິ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ, ຕຖາ ເທສນາກາຣຓມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໑໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທີສຸ ນ-ກາໂຣ ປຏິເສຘຕ຺ໂຖ. ອຫນ຺ຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພອວິຊ຺ຊານີວຣຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ. ເອກນີວຣຓມ຺ປີຕິ ເອກນີວຣຓຘມ຺ມມ຺ປິ. ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ ທ຺ເວ ສມນຸປສ຺ສນາ – ທິຏ຺ຐິສມນຸປສ຺ສນາ ຈ ຎາຓສມນຸປສ຺ສນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໔.໒໐໐; ປຏິ. ມ. ໑.໑໓໐) ອາຄຕາ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິສມນຸປສ຺ສນາ ນາມ. ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໕) ປນ ອາຄຕາ ອຍໍ ຎາຓສມນຸປສ຺ສນາ ນາມ. ອິຘາປິ ຎາຓສມນຸປສ຺ສນາວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ‘‘ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ປທສ຺ສ ນ-ກາເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ຫຕ຺ຖາມລກໍ ວິຍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ເອກນີວຣຓມ຺ປິ ນ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ເຍນ ນີວຣເຓນ ນິວຸຕາ ປຊາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາວນ຺ຕິ ສໍສຣນ຺ຕີຕິ ເຍນ ນີວຣຓກສຠາວຕ຺ຕາ ນີວຣເຓນ ຘມ຺ມສຠາວໍ ຊານິຕຸໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ¶ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ¶ ຐາເນນ ອນ຺ຘກາເຣນ ນິວຸຕາ ສຕ຺ຕາ ອນາທິມຕສໍສາເຣ ອປຣິມາເຓ ກປ຺ເປ ມຫນ຺ເຕສຸ ເຈວ ຂຸທ຺ທເກສຸ ຈ ຠວາທີສຸ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ສພ຺ພໂຕ ຘາວນ຺ຕິ ເຈວ ສໍສຣນ຺ຕິ, ຈ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕຣສງ຺ກມນວເສນ ວາ ສນ຺ຘາວນໍ, ຠວນ຺ຕຣສງ຺ກມນວເສນ ສໍສຣຓໍ. ກິເລສານໍ ພລວຠາເວນ ວາ ສນ຺ຘາວນໍ, ທຸພ຺ພລຠາເວນ ສໍສຣຓໍ. ຂຓິກມຣຓວເສນ ວາ ເອກຊາຕິຍໍ ສນ຺ຘາວນໍ, ໂວຫາຣມຣຓວເສນ ອເນກາສຸ ຊາຕີສຸ ສໍສຣຓໍ. ຈິຕ຺ຕວເສນ ວາ ສນ຺ຘາວນໍ, ‘‘ຈິຕ຺ຕມສ຺ສ ວິຘາວຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມວເສນ ສໍສຣຓໍ. ເອວໍ ສນ຺ຘາວນສໍສຣຓານໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍຖຍິທນ຺ຕິ ¶ ຍຖາ ອິທໍ. ຍ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ສນ຺ຘິວເສນ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊານີວຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປູເຣຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິ ອວິນ຺ທິຍໍ ນາມ, ອລທ຺ຘພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ວິປຣີຕໂຕ ກາຍສຸຈຣິຕາທິ ວິນ຺ທິຍໍ ນາມ, ຕໍ ວິນ຺ທິຍໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ຂນ຺ຘານໍ ຣາສຏ຺ຐໍ, ອາຍຕນານໍ ອາຍຕນຏ຺ຐໍ, ຘາຕູນໍ ສຸຎ຺ຎຏ຺ຐໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ຐໍ, ສຈ຺ຈານໍ ຕຖຏ຺ຐໍ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ປີຬນາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຕ຺ຖໍ ອວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິປິ ອວິຊ຺ຊາ. ອນ຺ຕວິຣຫິເຕ ສໍສາເຣ ສຕ຺ເຕ ຊວາເປຕີຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວາ ອວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທີສຸ ຊວຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ນ ຊວຕິ, ນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ອປິຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓານໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ຉາທນໂຕປິ ອວິຊ຺ຊາ. ອວິຊ຺ຊາວ ນີວຣຓນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓໍ.

ອວິຊ຺ຊານີວຣເຓນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິວຸຕາ ປຊາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາວນ຺ຕິ ສໍສຣນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມໍ ວາ – ‘‘ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິຊ຺ຊານີວຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ໂອປມ຺ມທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ນີວຣຓານຸຠາວທສ຺ສນວເສນ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມາຕິ? ອາທີນວປຏິຈ຺ຉາທເນນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ວິເສສປ຺ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕາຍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາທີນເວ ວິສເຍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎຕິ ¶ ອາທິກາ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ຠາສິຕາ. ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕາຕິ ນິວາຣິຕາ ປລິຄຸຓ຺ຐິຕາ, ປຏິຈ຺ຉາທິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂຫຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິວາ ເຈວ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ, ສພ຺ພກາລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ¶ ໂມເຫນ ອາວຸຕາຕິ ເຍນ ປກາເຣນ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓສງ຺ຂາເຕນ ໂມເຫນ ອາວຸຕາ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍມ຺ປິ ອຊານນ຺ຕິໂຍ ປຊາ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ຕິ, ຕຖາຣູໂປ ອຎ຺ໂຎ ເອກຘມ຺ໂມປິ ເອກນີວຣຓມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຍ ຈ ໂມຫໍ ປຫນ຺ຕ຺ວານ, ຕໂມຂນ຺ຘໍ ປທາລຍຸນ຺ຕິ ເຍ ປນ ອຣິຍສາວກາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕທງ຺ຄາທິປ຺ປຫານວເສນ, ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄຫິ ວາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌໍ ໂມຫໍ ປຊຫິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ວຊິຣູປມຎາເຓນ ໂມຫສງ຺ຂາຕເມວ ຕໂມຣາສິໍ ປທາລຍິໍສຸ, ອນວເສສໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິໍສຸ. ນ ເຕ ປຸນ ສໍສຣນ຺ຕີຕິ ເຕ ອຣຫນ຺ໂຕ –

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ສໍສາເຣ ນ ສໍສຣນ຺ຕິ ນ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ເຫຕຸ ເຕສໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ ¶ , ຍສ຺ມາ ສໍສາຣສ຺ສ ເຫຕຸ ມູລກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊາ, ສາ ເຕສໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ສພ຺ພໂສ ນຕ຺ຖິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ.

໑໕. ປຎ຺ຈເມ ຍສ຺ສ ວິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທຸກ຺ເຂຫິ, ກມ຺ມໍ ວາ ວິປາເກຫິ, ຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສ ວາ ຠວນ຺ຕຣາທີຫິ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ສໍໂຍຊນໍ. ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ, ຕສຕິ ສຍໍ ປຣິຕສຕິ, ຕສນ຺ຕິ ວາ ເອຕາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາ. ສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາຕິ ຈກ຺ຂາທີສຸ ອຠິນິເວສວຕ຺ຖູສຸ ພທ຺ຘາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຍປິ ສໍໂຍຊນຠາໂວ ຕຓ຺ຫາຍ ຈ ນີວຣຓຠາໂວ ອຕ຺ຖິເຍວ, ຕຖາປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາທີນເວຫິ ຠເວຫິ ຕຓ຺ຫາ ສຕ຺ເຕ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸຣິມສຸຕ຺ເຕ ອວິຊ຺ຊາ ນີວຣຓຠາເວນ, ອິຘ ຈ ຕຓ຺ຫາ ສໍໂຍຊນຠາເວເນວ ວຸຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈ ນີວຣຓສໍໂຍຊນປ຺ປຘານສ຺ສ ¶ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ຫິ ນີວຣຓຠາເວນ ອວິຊ຺ຊາ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ປຘານຠູຕາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຈ, ເອວໍ ສໍໂຍຊນຠາເວນ ເນສໍ ຕຓ຺ຫາຕິ ຕທຘີນປ຺ປຘານຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ ເອວເມເຕ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປິຈ ວິເສເສນ ອວິຊ຺ຊາ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ນິວາເຣຕີຕິ ¶ ‘‘ນີວຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຓ຺ຫາ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂນ ສຕ຺ເຕ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ‘‘ສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ.

ທສ຺ສນຄມນນ຺ຕຣາຍກຣຓໂຕ ວາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓວິປກ຺ຂໂຕ ທ຺ວຍໍ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຊ຺ຊາຍ ຫິ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາ ນິພ຺ພານທສ຺ສນສ຺ສ ອວິປຣີຕທສ຺ສນສ຺ສ ຈ ວິເສສໂຕ ອນ຺ຕຣາຍກຣາ, ຈຣຓຘມ຺ມານໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ ຄມນສ຺ສ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣາຍກຣາຕິ; ເອວມຍໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ອນ຺ຘີກໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ສໍວຸໂຕ ພທ຺ໂຘ ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອນ຺ໂຘ ວິຍ ພທ຺ໂຘ ມຫາກນ຺ຕາຣໍ, ສໍສາຣກນ຺ຕາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ. ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸທ຺ວຍທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊາຄໂຕ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ພາລຠາເວນ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຫາເປຕິ, ອນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ກໂຣຕິ, ອກຸສໂລ ວິຍ ອາຕຸໂຣ ອສປ຺ປາຍກິຣິຍາຍ. ຊານນ຺ໂຕປິ ພາໂລ ພາລຠາເວນ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຫາເປຕິ, ອນຕ຺ຖຎ຺ຈ ກໂຣຕິ ຊານນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຣຄີ ອສປ຺ປາຍເສວີ. ມກ຺ກຏາເລໂປປມສຸຕ຺ຕໍ ເຈຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ.

ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ມູລກາຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ເປຕ຺ຖ ທ຺ວຍໍ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສເສນ ຫິ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ¶ ອວິຊ຺ຊາເຂຕ຺ຕໍ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ, ປຕ຺ຖນາຍ ພລວຠາວໂຕ ຕຓ຺ຫາເຂຕ຺ຕໍ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ. ຕຖາ ຫິ ພາລຊໂນ ສມ຺ໂມຫພຫຸໂລ ອຕີຕມນຸໂສຈຕິ, ຕສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ສພ຺ພໍ ເນຕພ຺ພໍ. ປຕ຺ຖນາພຫຸໂລ ອນາຄຕໍ ປຊປ຺ປຕິ, ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ເນຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຕາສໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕາຫຣເຓນ ອປຣນ຺ຕປຏິສນ຺ຘາເນນ ຈສ຺ສ ຍຖາກ຺ກມໍ ມູລກາຣຓຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຄາຖາສຸ ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍຕິ ຕຓ຺ຫາສຫາໂຍ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ນິຣຸທກກນ຺ຕາເຣ ມຣີຈິກາຍ ອຸທກສຎ຺ຎາ ວິຍ ປິປາສາຠິຠູຕໍ ອປ຺ປຏິກາຣທຸກ຺ຂາຠິຠູຕມ຺ປິ ສຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາທສນ຺ທສ຺ສນວເສນ ສຫາຍກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຠວາທີສຸ ອນິພ຺ພິນ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຠມາເປຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາ ປຸຣິສສ຺ສ ¶ ‘‘ທຸຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ອຎ຺ເຎປິ ກິເລສາທໂຍ ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍາວ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ນ ປນ ຕຖາ ວິເສສປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ຍຖາ ຕຓ຺ຫາ. ຕຖາ ຫິ ສາ ກຸສເລຫິ ວິນາ ¶ ອກຸສເລຫິ, ກາມາວຈຣາທິກຸສເລຫິ ຈ ວິນາ ຣູປາວຈຣາທິກຸສເລຫິ ຠວນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ວິເສສປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຍໂຕ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖຠາໂວ ຈ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ຈ ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາໂວ. ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາໂວ ສໍສາໂຣ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖຠາໂວ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ຕໂຕ ອວສິຏ຺ຐສຕ຺ຕາວາສາ. ອິຕ຺ຖຠາໂວ ວາ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ອນາຄຕຕ຺ຕຠາໂວ. ເອວຣູໂປ ວາ ອຎ຺ໂຎປິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອິຕ຺ຖຠາໂວ, ນ ເອວຣູໂປ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ. ຕໍ ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວໍ ສໍສາຣໍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນປຏິປາຏິໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຕິກ຺ກມຕິ.

ເອຕມາທີນວໍ ຎຕ຺ວາ, ຕຓ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອຕໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ສມຸທຍໍ ຕຓ຺ຫໍ ອາທີນວໍ ອາທີນວໂຕ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ເອຕມາທີນວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ເອຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສໍສາຣນາຕິວຕ຺ຕນໍ ອາທີນວໍ ໂທສໍ ຎຕ຺ວາ. ຕຓ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ. ວີຕຕຓ຺ໂຫ ອນາທາໂນ, ສໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ປຣິພ຺ພເຊຕິ ເອວໍ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ຕຓ຺ຫໍ ວິຄເມນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ວີຕຕຓ຺ໂຫ ວິຄຕຕຓ຺ໂຫ, ຕໂຕ ເອວ ຈຕູສຸ ອຸປາທາເນສຸ ກສ຺ສຈິປິ ອຠາເວນ ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວາ ອາທານສ຺ສ ອຠາເວນ ອນາທາໂນ, ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໂຕກາຣິຕາຍ ສໂຕ ຠິນ຺ນກິເລໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິພ຺ພເຊ ຈເຣຍ຺ຍ, ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພາເນນ ວາ ສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ອປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ເສຂສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກນຏ຺ເຐນ ເສໂຂ? ເສກ຺ຂຘມ຺ມປຏິລາຠໂຕ ເສໂຂ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ¶ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເສໂຂ ໂຫຕີຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂຸ, ເສຂາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ເສເຂນ ສມ຺ມາສມາຘິນາ ¶ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ເສໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໓).

ອປິຈ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສໂຂ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ສິກ຺ຂຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ມາ ເສໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂຕິ? ອຘິສີລມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ອຘິຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ອຘິປຎ຺ຎມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ມາ ເສໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໖).

ໂຍປິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອນຸໂລມປ຺ປຏິປທາຍ ປຣິປູຣກາຣີ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ສ຺ເວ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ອຘິຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ໂສປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສໂຂຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕວ ເສໂຂ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ. ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ມານສໍ ເອເຕນາຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ. ມານສນ຺ຕິ ‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ ປາໂສ, ຍ຺ວາຍໍ ຈຣຕິ ມານໂສ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໑; ມຫາວ. ໓໓) ເອຕ຺ຖ ຣາໂຄ ມານສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ມໂນ ມານສ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໖໓, ໖໕) ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ. ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ ເສໂຂ, ກາລໍ ກຍິຣາ ຊເນ ສຸຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙) ເອຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ອຣຫຕ຺ຕເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນ ອປ຺ປຕ຺ຕອຣຫຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ, ອສທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ເຂມໍ ອນຸປທ຺ທຸຕນ຺ຕິ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ, ອຣຫຕ຺ຕເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສາຕິ ທ຺ເວ ປຕ຺ຖນາ ຕຓ຺ຫາປຕ຺ຖນາ, ກຸສລຈ຺ຉນ຺ທປຕ຺ຖນາ ຈ. ‘‘ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສ ຫິ ຊປ຺ປິຕານິ, ປເວຘິຕໍ ວາປິ ປກປ຺ປິເຕສູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໙໐໘; ມຫານິ. ໑໓໗) ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາປຕ຺ຖນາ.

‘‘ຉິນ຺ນໍ ¶ ¶ ປາປິມໂຕ ໂສຕໍ, ວິທ຺ຘສ຺ຕໍ ວິນຬີກຕໍ;

ປາໂມຊ຺ຊພຫຸລາ ໂຫຖ, ເຂມໍ ປຕ຺ເຖຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໑.໓໕໒);

ເອຕ຺ຖ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ທປຕ຺ຖນາ, ອຍເມວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນ ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສາຕິ ຕໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຕນ຺ນິນ຺ນສ຺ສ ຕປ຺ໂປຓສ຺ສ ຕປ຺ປພ຺ຠາຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຫຣໂຕຕິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖທຸກ຺ຂໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ເພ ¶ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ສທ຺ຘາຍ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທສນເຍນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຠວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ. ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຣຓໍ. ອິຕິ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ກຕ຺ວາ. ນ ອຎ຺ຎໍ ເອກງ຺ຄມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ເອກກາຣຓມ຺ປິ ນ ສມນຸປສ຺ສາມິ ຍໍ ເອວໍ ພຫູປກາຣໍ, ຍຖຍິທໍ ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣຕິ ອຸປາຍມນສິກາໂຣ, ປຖມນສິກາໂຣ, ອນິຈ຺ຈາທີສຸ ອນິຈ຺ຈາທິນເຍເນວ ມນສິກາໂຣ, ອນິຈ຺ຈານຸໂລມິເກນ ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຏ຺ຏນາ ອນ຺ວາວຏ຺ຏນາ ອາໂຠໂຄ ສມນ຺ນາຫາໂຣ ມນສິກາໂຣ. ອຍໍ ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ.

ອິທານິ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍນິໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ – ຍທິປິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອວິເສເສນ ເສກ຺ຂປຸຄ຺ຄລວເສນ ອາຄຕໍ, ຈຕຸມຄ຺ຄສາຘາຣຓວເສນ ປນ ສງ຺ເຂເປເນວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖຍິສ຺ສາມ. ໂຍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ ໂຍຄາວຈໂຣ ‘‘ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊາ ¶ ເຕຠູມກາ ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂໍ, ຕຓ຺ຫາ ສມຸທໂຍ, ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣໂຘ, ນິໂຣຘສມ຺ປາປໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ເອວ ອາຈຣິຍສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຫິຕຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐາໂນ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄໍ ສມາຣຸຬ຺ໂຫ ສມາໂນ ເຕຠູມເກ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ, ອຸປາເຍນ ປເຖນ ສມນ຺ນາຫຣຕິ ເຈວ ວິປສ຺ສຕິ ຈ. ວິປສ຺ສນາ ຫິ ອິຘ ມນສິກາຣສີເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ຍາ ປນາຍໍ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຠວິກາ ຕຓ຺ຫາ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອຍຎ຺ຈ ສມຸທໂຍ ອິທໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍທິທໍ ນິພ຺ພານໍ ນາມ ¶ , ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ. ນິໂຣຘສມ຺ປາປກໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ, ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ, ອຸປາເຍນ ປເຖນ ສມນ຺ນາຫຣຕິ ເຈວ ວິປສ຺ສຕິ ຈ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ອຸປາໂຍ – ອຠິນິເວໂສ ນາມ ຂນ຺ເຘ ໂຫຕິ, ນ ວິວຏ຺ເຏ, ຕສ຺ມາ ອຍມຕ຺ໂຖ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ປຖວີຘາຕຸ, ອາໂປຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໘) ນເຍນ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາຠູຕານິ ຕທນຸສາເຣນ ອຸປາທາຣູປານິ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຕໍ ວວຕ຺ຖາປຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕທາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຘມ຺ເມ ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຕໂຕ ‘‘ອິເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ເຕ ປນ ສງ຺ເຂປໂຕ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ຠາຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ນາມຣູປໍ ສເຫຕຸ ສປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາທິໂກ ເຫຕຸ, ອຍໍ ອາຫາຣາທິໂກ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເຫຕຸປ຺ປຈ຺ຈເຍ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ໂສ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຫຸຕ຺ວາ ຠວນ຺ຕິ, ຫຸຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕິ, ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕິ, ‘‘ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕິ.

ເອວໍ ຕິລກ຺ຂຓານິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂອຠາສາທິເກ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລເສ ‘ອມຄ຺ໂຄ’ຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓເມວ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປາຍຠູໂຕ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ¶ ປຸນ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ປຏິປາຏິຍາ ຠງ຺ຄຎາຓາທີນິ ຈ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທໂຍ ປາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ເອກປ຺ປຏິເວເຘເນວ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ເອກາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ, ສມຸທຍໍ ປຫານປ຺ປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄໍ ຠາວນາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ກຸສລໍ ຠາເວຕິ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ກຸຈ຺ຉິຕສລນາທິອຕ຺ເຖນ ກຸສໂລ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຠາວິເຕ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ອນວຊ຺ຊໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໑). ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຏິກງ຺ຂໍ – ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວສ຺ສຕິ, ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ພຫຸລີກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໕).

ໂຍນິໂສ ¶ ¶ ມນສິກາໂຣຕິ ຄາຖາຍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ສິກ຺ຂຕິ, ສິກ຺ຂາປທານິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ສິກ຺ຂນສີໂລຕິ ວາ ເສໂຂ. ສໍສາເຣ ຠຍໍ ອິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ຕສ຺ສ ເສຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄມາຍ ຍຖາ ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ, ເອວໍ ພຫຸກາໂຣ ພຫູປກາໂຣ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ໂຍນິໂສ ອຸປາເຍນ ມນສິກາຣໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ປທຫໍ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານວເສນ ປທຫນ຺ໂຕ, ຂຍໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປາປຸເຓ ສໍກິເລສວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິໂຍສານໍ ນິພ຺ພານໍ ປາປຸເຓ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ ພຫຸກາໂຣຕິ.

໑໗. ສຕ຺ຕເມ ພາຫິຣນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ພຫິ ຠວໍ. ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາຕິ ຍສ຺ສ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ອຆສ຺ສ ຆາຕາ ¶ , ຫິຕສ຺ສ ວິຘາຕາ ສພ຺ພາກາເຣນ ອຸປກາຣໂກ ມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ປກຕິຍາ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຈາຄສມ຺ປນ຺ໂນ ວີຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນ ສຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ທຫຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂພຘິໍ, ເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິເຫຕຸຠູຕໍ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕສຸເຂສິຕໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ຄຣຸ ຈ ຠາວນີໂຍ ໂຈທໂກ ປາປຄຣຫີ ວຕ຺ຕາ ວຈນກ຺ຂໂມ, ສຸຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຂນ຺ຘາຍຕນສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິການໍ ຄມ຺ຠີຣານໍ ກຖານໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຈາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ, ວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ໂຫຕິ, ສຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ໂຫຕິ ປຣເມນ ສຕິເນປກ຺ເກນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຈິຣກຕມ຺ປິ ຈິຣຠາສິຕມ຺ປິ ສຣິຕາ ອນຸສ຺ສຣິຕາ, ສມາຘິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສມາຫິໂຕ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິປຣີຕໍ ປຊານາຕິ. ໂສ ¶ ສຕິຍາ ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເວສນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂໍ ຍຖາຠູຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ສມາຘິນາ ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຍຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວີຣິເຍນ ສຕ຺ເຕ ອຫິຕໂຕ ນິເສເຘຕ຺ວາ ເອກນ຺ຕຫິເຕ ນິໂຍເຊຕິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ປິໂຍ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ, ວຕ຺ຕາ ຈ ວຈນກ຺ຂໂມ;

ຄມ຺ຠີຣຎ຺ຈ ກຖໍ ກຕ຺ຕາ, ໂນ ຈາຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊໂກ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໓);

ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕີຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສທ຺ຘໍ ຜາຕິໍ ກໂຣຕິ, ສທ຺ຘາຊາໂຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ. ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘາປຏິລາເຠນ ຆຣາວາສໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຕິຏ຺ຐຕິ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ຍຖາພລໍ ຘຸຕຘມ຺ເມ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ, ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠີ ໂຫຕິ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວິຫຣຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ສມ຺ປຊາໂນ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ນຈິຣສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ¶ ສພ຺ພໍ ອກຸສລໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຈ ກຸສລໍ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄເມນ຺ໂຕ ວຑ຺ເຒຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຏິກງ຺ຂໍ ກລ຺ຍາຓສຫາຍສ຺ສ ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກສ຺ສ ‘ຍໍ ສີລວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣິສ຺ສຕິ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ, ຠຍທສ຺ສາວີ ສມາທາຍ ສິກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ສິກ຺ຂາປເທສຸ’.

‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ…ເປ… ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກສ຺ສ ‘ຍໍ ຍາຍໍ ກຖາ ອຠິສລ຺ເລຂິກາ ເຈໂຕວິວຣຓສປ຺ປາຍາ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ…ເປ… ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິກຖາ, ປວິເວກກຖາ, ອສໍສຄ຺ຄກຖາ, ວີຣິຍາຣມ຺ຠກຖາ, ສີລກຖາ, ສມາຘິກຖາ…ເປ… ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກຖາ. ເອວຣູປາຍ ກຖາຍ ນິກາມລາຠີ ຠວິສ຺ສຕິ ອກິຈ຺ຉລາຠີ ອກສິຣລາຠີ’.

‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ¶ …ເປ… ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກສ຺ສ ‘ຍໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວິຫຣິສ຺ສຕິ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ຖາມວາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກໂມ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ’.

‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ…ເປ… ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກສ຺ສ ‘ຍໍ ປຎ຺ຎວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣິຍາຍ ນິພ຺ເພຘິກາຍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຄາມິນິຍາ’’’ຕິ (ອຸທາ. ໓໑).

ເອວໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິມຸຈ຺ຈນນິມິຕ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ມມຎ຺ຫິ ¶ , ອານນ຺ທ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຊາຕິຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາ ຊາຕິຍາ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຊຣາຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາ ຊຣາຍ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙).

ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ.

ຄາຖາຍ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສຕິ ປຕິສ຺ສວສງ຺ຂາເຕນ ສຫ ປຕິສ຺ເສນາຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ສ ໂອວາທໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉໂກ ສຸພ຺ພໂຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຫິຕສຸເຂ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ປຕິ ອິເສຕີຕິ ປຕິສ຺ໂສ, ໂອວາທທາຍໂກ. ຄຣຸອາທຣໂຍເຄນ ເຕນ ປຕິສ຺ເສນ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ຄຣູສຸ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣພຫຸໂລ. ສຄາຣໂວຕິ ຉພ຺ພິເຘນປິ ຄາຣເວນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ກຣໍ ມິຕ຺ຕານໍ ວຈນນ຺ຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕານໍ ໂອວາທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍໂຖວາທໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິເຍນ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຕິສ຺ສໂຕຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຜາຕິໍ ¶ , ຄເມຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍ ສຕິຍາ ປຕິສ຺ສໂຕ ສໂຕກາຣີ. ອນຸປຸພ຺ເພນາຕິ ສີລາທິວິສຸທ຺ຘິປຏິປາຏິຍາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ວິປສ຺ສນາປຏິປາຏິຍາ ເຈວ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ຈ. ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍນ຺ຕິ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຂປນໂຕ ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປຣິໂຍສານຠູຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ນິພ຺ພານເມວ ວາ. ປາປຸເຓ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ສຕ຺ຖາຣາ ປຘານງ຺ຄໍ ນາມ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ເອກຘມ຺ໂມຕິ ກຕໂຣຍໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ? ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປກຖາ – ເທວທຕ຺ໂຕ ຫິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ທຸຄ຺ຄຫຓໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປິຕຣໍ ຣາຊານໍ ພິມ຺ພິສາຣໍ ເຕນ ມາຣາເປຕ຺ວາປິ ອຠິມາເຣ ປໂຍເຊຕ຺ວາປິ ສິລາປວິຊ຺ຌເນນ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາປິ ນ ຕາວຕາ ປາກໂຏ ຊາໂຕ, ນາຬາຄິຣິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປນ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ອຖ ມຫາຊໂນ ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນາມ ປາປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ໂກລາຫລໍ ອກາສິ, ມຫາໂຆໂສ ອໂຫສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ອຕ຺ຕນາ ທີຍມານານິ ປຎ຺ຈ ຖາລິປາກສຕານິ ປຈ຺ຉິນ຺ທາເປສິ, ອຸປຏ຺ຐານມ຺ປິສ຺ສ ນາຄມາສິ. ນາຄຣາປິ ກຸລໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ກຏຈ຺ຉຸຠຕ຺ຕມ຺ປິສ຺ສ ນາທໍສຸ. ໂສ ປຣິຫີນລາຠສກ຺ກາໂຣ ໂກຫຎ຺ເຎນ ຊີວິຕຸກາໂມ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ອລໍ, ເທວທຕ຺ຕ, ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ, ໂສ ¶ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໐໙; ຈູຬວ. ໓໔໓) ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ພາລໍ ລູຂປ຺ປສນ຺ນໍ ຊນໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສເຕ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກ ສລາກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາວ ເຕ ອາທາຍ ຄຍາສີສໍ ອຄມາສິ. ອຖ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ສຕ຺ຖຸ ອາຓາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ເຕ ອຣິຍຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອານຍິໍສຸ. ເຍ ປນສ຺ສ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິໍ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຕເຖວ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິຕາ ສງ຺ເຆ ຠິຊ຺ຊນ຺ເຕ ຠິນ຺ເນ ຈ ສມນຸຎ຺ຎາ ອເຫສຸໍ, ເຕສໍ ຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ອໂຫສິ ¶ .

ເທວທຕ຺ໂຕປິ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ໂຣຄາຠິຠູໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ ມຣຓກາເລ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຎ຺ຈກສິວິກາຍ ນີຍມາໂນ ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓິຕີເຣ ຐປິໂຕ ປຖວິຍາ ວິວເຣ ທິນ຺ເນ ປຕິຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ໂຍຊນສຕິໂກ ຈສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອໂຫສິ ກປ຺ປຏ຺ຐິໂຍ ຕາລກ຺ຂນ຺ຘປຣິມາເຓຫິ ອຍສູເລຫິ ວິນິວິທ຺ໂຘ. ເທວທຕ຺ຕປກ຺ຂິການິ ຈ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ກຸລສຕານິ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິຍໍ ຐິຕານິ ສຫ ພນ຺ຘເວຫິ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ. ເອກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ເທວທຕ຺ເຕນ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທນ຺ເຕນ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆເຠເທ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ¶ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ເກຈິ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຕປ຺ປກ຺ຂິການຎ຺ຈ ຕຖາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ສງ຺ຆເຠເທ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທເສສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກຘມ຺ໂມຕິ ເອໂກ ອກຸສໂລ ມຫາສາວຊ຺ຊຘມ຺ໂມ. ໂລເກຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຠທສໍວຕ຺ຕນິເກສຸ ຠຓ຺ຑນາທີສຸ ສງ຺ເຆ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸປິ ‘‘ຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສເຠທກຣວຕ຺ຖູສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທີປນວເສນ ໂວຫຣນ຺ເຕສຸປິ ຕຕ຺ຖ ຣຸຈິຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸສ຺ສາເວນ຺ເຕສຸປິ ອນຸສ຺ສາເວຕ຺ວາ ສລາກາຍ ຄາຫິຕາຍປິ ສງ຺ຆເຠໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ສລາກາຍ ປນ ຄາຫິຕາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຕິເຣກາ ວາ ຍທາ ອາເວຓິກໍ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທາ ສງ຺ຆເຠໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ກເຕ ປນ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຆເຠໂທ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ? ກມ຺ມໍ, ອຸທ຺ເທໂສ, ໂວຫາໂຣ, ອນຸສ຺ສາວນາ, ສລາກຄ຺ຄາໂຫຕິ ອິເມສຸ ຫິ ປຎ຺ຈສຸ ສງ຺ຆສ຺ສ ເຠທກາຣເຓສຸ ກມ຺ມໍ ວາ ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ປມາຓໍ, ໂວຫາຣານຸສ຺ສາວນສລາກຄ຺ຄາຫາ ປນ ປຸພ຺ພຠາຄາຕິ.

ພຫຸຊນາຫິຕາຍາຕິອາທີສຸ ໐.ມຫາຊນສ຺ສ ຌານມຄ຺ຄາທິສມ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ອຫິຕາຍ, ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ອສຸຂາຍ, ອປາຍູປປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາເວນ ອນຕ຺ຖາຍ. ອກຸສລຘມ຺ມວເສນ ວາ ອຫິຕາຍ, ຫິຕມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອຠາວາ ສຸຄຕິຍມ຺ປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ¶ . ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ. ອປໂຣ ນໂຍ – ພຫຸຊນາຫິຕາຍາຕິ ພຫຸຊນສ຺ສ ມຫໂຕ ສຕ຺ຕກາຍສ຺ສ ອຫິຕຕ຺ຖາຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກອນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຸຂາຍາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກອສຸຂຕ຺ຖາຍ, ທຸວິຘທຸກ຺ຂຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຕ຺ຖາຍາຕິ ປຣມຕ຺ຖປຏິກ຺ເຂປາຍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ປຣມຕ຺ໂຖ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ. ອຫິຕາຍາຕິ ມຄ຺ຄປຏິກ຺ເຂປາຍ. ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກມຄ຺ຄໂຕ ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ທຸກ຺ຂາຍາຕິ ອຣິຍສຸຂວິຣາຘເນນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂຕາຍ. ເຍ ຫິ ອຣິຍສຸຂໂຕ ວິຣທ຺ຘາ ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອຠພ຺ພາ, ເຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕິ, ອຣິຍສຸຂໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ສຸຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຍໍ ສມາຘິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ ເຈວ ອາຍຕິຎ຺ຈ ສຸຂວິປາໂກ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕; ອ. ນິ. ໕.໒໗).

ອິທານິ ¶ ‘‘ສງ຺ຆເຠໂທ’’ຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຫິຕາທີນໍ ເອກນ຺ຕເຫຕຸຠາວໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ເຆ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິນ຺ເນ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠິນ຺ເນຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ ຍຖາ ‘‘ອຘນານໍ ຘເນ ອນນຸປ຺ປທີຍມາເນ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໙໑), ເຠທເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຠຓ຺ຑນານີຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ຕປ຺ປກ຺ຂິການຎ຺ຈ ‘‘ເອໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນໂສ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິວທນານິ. ຠຓ຺ຑນຎ຺ຫິ ກລຫສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ. ປຣິຠາສາຕິ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ໂວ ອນຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຠຍຸປ຺ປາທນວເສນ ຕຊ຺ຊນາ. ປຣິກ຺ເຂປາຕິ ຊາຕິອາທິວເສນ ປຣິໂຕ ເຂປາ, ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ຂຸໍສນວມ຺ຠນາ. ປຣິຈ຺ຈຊນາຕິ ອຸກ຺ເຂປນິຍກມ຺ມກຣຓາທິວເສນ ນິສ຺ສາຣຓາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຆເຠເທ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ຠຓ຺ຑນາທິເກ. ອປ຺ປສນ຺ນາຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານໍ ອນຠິຎ຺ຎາ. ນ ປສີທນ຺ຕີຕິ ‘‘ຘມ຺ມຈາຣິໂນ ສມຈາຣິໂນ’’ຕິອາທິນາ ຍ຺ວາຍໍ ຠິກ຺ຂູສຸ ປສາທນາກາໂຣ, ຕຖາ ນ ປສີທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວາ ໂສຕພ຺ພໍ ສທ຺ຘາຕພ຺ພໍ ນ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ຘມ຺ເມ ສຕ຺ຖຣິ ຈ ອປ຺ປສນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອວິຣຸຬ຺ຫສທ຺ຘານໍ ປສາທຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ.

ຄາຖາຍໍ ¶ ອາປາຍິໂກຕິອາທີສຸ ອປາເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣຫຕາຍ ອາປາຍິໂກ. ຕຕ຺ຖປິ ອວີຈິສງ຺ຂາເຕ ມຫານິຣເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເນຣຍິໂກ. ເອກໍ ອນ຺ຕຣກປ຺ປໍ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກປ຺ປຏ຺ໂຐ. ສງ຺ຆເຠທສງ຺ຂາເຕ ວຄ຺ເຄ ຣໂຕຕິ ວຄ຺ຄຣໂຕ. ອຘມ຺ມິຍຕາຍ ອຘມ຺ໂມ. ເຠທກຣວຕ຺ຖູຫິ ສງ຺ຆເຠທສງ຺ຂາເຕ ເອວ ຈ ອຘມ຺ເມ ຐິໂຕຕິ ອຘມ຺ມຏ຺ໂຐ. ໂຍຄກ຺ເຂມາ ປຘໍສຕີຕິ ໂຍຄກ຺ເຂມໂຕ ຫິຕໂຕ ປຘໍສຕິ ປຣິຫາຍຕິ, ຈຕູຫິ ວາ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ, ຕໂຕ ປນສ຺ສ ຘໍສເນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎໂຕ ສໍຫຕຏ຺ເຐນ ສງ຺ຆໍ, ຕໂຕ ເອວ ເອກກມ຺ມາທິວິຘານໂຍເຄນ ສມຄ຺ຄໍ ສຫິຕໍ. ເຠຕ຺ວານາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ສງ຺ຆເຠເທນ ¶ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ອາຍຸກປ຺ປໍ. ໂສ ປເນຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣກປ຺ໂປວ. ນິຣຍມ຺ຫີຕິ ອວີຈິມຫານິຣຍມ຺ຫິ.

໑໙. ນວເມ ¶ ເອກຘມ຺ໂມຕິ ເອໂກ ກຸສລຘມ຺ໂມ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ໂມ. ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ສເຈ ສງ຺ເຆ ວິວາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມກາເມນ ວິຎ຺ຎຸນາ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ຐານໍ ໂຂ, ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍທິທໍ ວິວາໂທ ວຑ຺ຒມາໂນ ສງ຺ຆຣາຊິຍາ ວາ ສງ຺ຆເຠທາຍ ວາ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ. ສເຈ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ອຕ຺ຕນາ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ອຄ຺ຄິໍ ອກ຺ກນ຺ເຕນ ວິຍ ສຫສາ ຕໂຕ ໂອຣມິຕພ຺ພໍ. ອຖ ປເຣຫິ ຕໍ ປຄ຺ຄຫິຕໍ ສຍຎ຺ເຈຕໍ ສກ຺ໂກຕິ ວູປສເມຕຸໍ, ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທູຣມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ຕໍ ວູປສມ຺ມຕິ. ສເຈ ປນ ສຍໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ຈ ວິວາໂທ ອຸປຣູປຣິ ວຑ຺ຒເຕວ, ນ ວູປສມ຺ມຕິ. ເຍ ຕຕ຺ຖ ປຕິຣູປາ ສິກ຺ຂາກາມາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ, ເຕ ອຸສ຺ສາເຫຕ຺ວາ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ເຍນ ວິນເຍນ ເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ຍຖາ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕຖາ ວູປສເມຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ວູປສເມນ຺ຕສ຺ສ ໂຍ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິກໂຣ ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ, ອຍເມຕ຺ຖ ເອກຘມ຺ໂມຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຫິ ອຸຠໂຕປກ຺ຂິຍານໍ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ, ເຕສໍ ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ຐິຕານໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປາສການໍ ອຸປາສິການໍ ¶ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕານໍ ຍາວເທວ ພ຺ຣຫ຺ມານມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫໍ ອຫິຕໍ ທຸກ຺ຂາວຫໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມໍ ອປເນຕ຺ວາ ມຫໂຕ ປຸຎ຺ຎຣາສິສ຺ສ ກຸສລາຠິສນ຺ທສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂາວໂຫ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກຘມ຺ໂມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫຸຊນຫິຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ອນນ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄີຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ສມຄ຺ຄຠາໂວ ເຠທາຠາໂວ ເອກກມ຺ມຕາ ເອກຸທ຺ເທສຕາ ຈ.

ຄາຖາຍໍ ສຸຂາ ສງ຺ຆສ຺ສ ສາມຄ຺ຄີຕິ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ສາມຄ຺ຄີ ສຸຂາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາ ‘‘ສຸໂຂ ພຸທ຺ຘານມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໙໔). ສມຄ຺ຄານຎ຺ຈນຸຄ຺ຄໂຫຕິ ສມຄ຺ຄານໍ ສາມຄ຺ຄິອນຸໂມທເນນ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສາມຄ຺ຄິອນຸຣູປໍ, ຍຖາ ເຕ ສາມຄ຺ຄິໍ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ຄຫຓໍ ຐປນໍ ອນຸພລປ຺ປທານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆໍ ສມຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວານາຕິ ຠິນ຺ນໍ ສງ຺ຆໍ ຣາຊິປຕ຺ຕໍ ວາ ສມຄ຺ຄໍ ສຫິຕໍ ກຕ຺ວາ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ອາຍຸກປ຺ປເມວ. ສຄ຺ຄມ຺ຫິ ໂມທຕີຕິ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ອຎ຺ເຎ ¶ ເທເວ ¶ ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ທິພ຺ພສຸຂໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອິຈ຺ຉິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາວ ໂມທຕິ ປໂມທຕິ ລລຕິ ກີຬຕີຕິ.

໒໐. ທສມສ຺ສ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ. ເອກທິວສໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ພຫຸໍ ປາປກມ຺ມໍ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຸຠຍໂວມິສ຺ສກໍ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂວມິສ຺ສກາຣິໂນ ກີທິໂສ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ? ອຖ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠໍ ອຸປຄນ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຣຓາສນ຺ນກາເລ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທເສສິ.

ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ເທສາປເທເສ ນິປາໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ກຕ຺ຖຈິ ປເທສໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ, ເທວຠູຕສ຺ສ ເມ ສໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໖໙). ກຕ຺ຖຈິ ສາສນໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ ອິຘ ¶ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑). ກຕ຺ຖຈິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ‘‘ອິຘາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຸຕ຺ຕາວີ ອສ຺ສໍ ປວາຣິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐). ກຕ຺ຖຈິ ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໑). ອິຘາປິ ໂລເກ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອກຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອກໍ, ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ກຸສລາກຸສລານໍ ຕພ຺ພິປາການຎ຺ຈ ປູຣຓໂຕ ມຣຓວເສນ ຄລນໂຕ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປໂທເສນ ອາຆາເຕນ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂທເສນ ຣາຄາທິນາ ປທູສິຕຈິຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິທໍ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວິເສສນໍ. ຍສ຺ສ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິທາຍກກມ຺ມໍ ໂອກາສມກາສິ, ໂສ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ສ ຈ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຸສລວເສນ ໂອຕາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ອາສນ຺ນມຣໂຓ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຈຕສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ. ເຈໂຕຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ. ປຣິຈ຺ຈາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຊານາມິ ¶ . ນນຸ ຈ ຍຖາກມ຺ມຸປຄຎາຓສ຺ສາຍໍ ວິສໂຍຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕທາ ປວຕ຺ຕມານອກຸສລຈິຕ຺ຕວເສນ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິມມ຺ຫິ ¶ ຈາຍໍ ສມເຍຕິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ, ອິມາຍໍ ວາ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍໍ, ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຊວນວີຖິຍາ ອປຣຠາເຄ ກາລໍ ກເຣຍ຺ຍ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຊວນກ຺ຂເຓ ກາລໍກິຣິຍາ ອຕ຺ຖິ. ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍຕິ ຍຖາ ອາຠຕໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຸນາ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນິຣເຍ ຐປິໂຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ. ອຖ ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ.

ອປາຍນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ນິຣຍສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ນິຣໂຍ ຫິ ອຍສງ຺ຂາຕາ ສຸຂາ ອເປໂຕຕິ ອປາໂຍ; ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂເຫຕຸຠູຕາ ວາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ ອຍາ ອເປໂຕຕິປິ ອປາໂຍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ; ໂທສພຫຸລຕ຺ຕາ ວາ ທຸຏ຺ເຐນ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຕີຕິປິ ທຸຄ຺ຄຕິ. ວິວສາ ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມກາຣິໂນ, ວິນສ຺ສນ຺ຕາ ວາ ເອຕ຺ຖ ນິປຕນ຺ຕິ ສມ຺ຠິຊ຺ຊມານງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາຕິ ວິນິປາໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂຕ ອໂຍຕິ ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ນິຣໂຍ. ອຖ ວາ ອປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ¶ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ຫິ ອປາໂຍ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ, ນ ທຸຄ຺ຄຕິ ມເຫສກ຺ຂານໍ ນາຄຣາຊາທີນໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ທຸຄ຺ຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ. ໂສ ຫິ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຄຕິຠູຕຕ຺ຕາ, ນ ວິນິປາໂຕ ອສຸຣສທິສໍ ອວິນິປາຕຕ຺ຕາ. ວິນິປາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອສຸຣກາໂຍ. ໂສ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ, ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸສ຺ສເຍຫິ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາໂຕຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຣຍຄ຺ຄຫເຓນ ອວີຈິອາທິອເນກປ຺ປກາໂຣ ນິຣໂຍວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ສພ຺ພປເທຫິປິ ນິຣໂຍວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

ຄາຖາສຸ ປຐມຄາຖາ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ຐປິຕາ. ຎຕ຺ວານາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ. ຎາຓປຸພ຺ພກຎ຺ຫິ ພ຺ຍາກຣຓໍ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ວາ ຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ສີຫໍ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຊານນເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ພຸທ຺ໂຘ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕໍ ປຣໂຕ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາກາສິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໒໑. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ປຐເມ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘາຍ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ຈ ປສນ຺ນມານສໍ. ສຸຄຕິນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ຄຕິໍ, ສຸຂສ຺ສ ວາ ຄຕິນ຺ຕິ ສຸຄຕິໍ. ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ຣູປາທິສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ສຄ຺ຄໍ. ໂລກນ຺ຕິ ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປຜລານິ, ລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐເນວ ວາ ໂລກໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ສຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ເທວຄຕິ ເອວ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໒໒. ທຸຕິເຍ ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມາຕິ ປຏິເສເຘ ນິປາໂຕ. ປຸຎ຺ຎສທ຺ໂທ ‘‘ກຸສລານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕຸ ເອວມິທໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິອາທີສຸ ¶ (ທີ. ນິ. ໓.໓໘໐) ປຸຎ຺ຎຜເລ ອາຄໂຕ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາຄໂຕຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ປຸຎ຺ຎຎ຺ເຈ ສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໑) ກາມຣູປາວຈຣສຸຈຣິເຕ. ‘‘ປຸຎ຺ຎູປຄໍ ຠວຕິ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສຸຄຕິວິເສສຠູເຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ. ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ – ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ, ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ, ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທີສຸ (ອິຕິວຸ. ໖໐; ອ. ນິ. ໘.໓໖) ກຸສລເຈຕນາຍໍ. ອິຘ ປນ ເຕຠູມກກຸສລຘມ຺ເມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠາຍິຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ຠຍໍ ຎາຓຠຍໍ, ສາຣຊ຺ຊຠຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຍປິ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວາ ທີຆາຍຸກາ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ສຸຂພຫຸລາ ອຸຈ຺ເຈສຸ ວິມາເນສຸ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ¶ , ເຕປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຍໍ ສໍເວຄໍ ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໓) ອາຄຕໍ ຎາຓຠຍໍ. ‘‘ອຫຸເທວ ຠຍໍ, ອຫຸ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ, ອຫຸ ໂລມຫໍໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑໘) ອາຄຕໍ ສາຣຊ຺ຊຠຍໍ. ອິຘາປິ ສາຣຊ຺ຊຠຍເມວ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ¶ ອຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ທີຆຣຕ຺ຕໍ ກາຍວຈີສໍຍໂມ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕປູຣຓໍ ເອກາສນໍ, ເອກເສຍ຺ຍໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍທໂມ, ຘຸຕຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄໂຫ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄວເສນ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠຕິ ເອວມາທີນິ ຍານິ ຠິກ຺ຂຸນາ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພານິ ປຸຎ຺ຎານິ, ເຕຫິ ມາ ຠາຍິຕ຺ຖ, ມາ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ຖ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂສ຺ສ ອຸປໂຣຘຠເຍນ ສມ຺ປຣາຍິກນິພ຺ພານສຸຂທາຍເກຫິ ປຸຎ຺ເຎຫິ ມາ ຠາຍິຕ຺ຖາຕິ. ນິສ຺ສກ຺ເກ ຫິ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ.

ອິທານິ ຕໂຕ ອຠາຍິຕພ຺ພຠາເວ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂສ຺ເສຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂສທ຺ໂທ ‘‘ສຸໂຂ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປາໂທ, ສຸຂາ ວິຣາຄຕາ ໂລເກ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໙໔) ສຸຂມູເລ ອາຄໂຕ. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ມຫາລິ, ຣູປໍ ສຸຂໍ ສຸຂານຸປຕິຕໍ ສຸຂາວກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໐) ສຸຂາຣມ຺ມເຓ. ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ສຸກຣໍ ອກ຺ຂາເນນ ປາປຸຓິຕຸໍ ຍາວ ສຸຂາ ສຄ຺ຄາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໕) ສຸຂປຈ຺ຈຍຏ຺ຐາເນ. ‘‘ສຸໂຂ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໑໘) ສຸຂເຫຕຸມ຺ຫິ. ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ¶ (ມ. ນິ. ໑.໘໒) ອພ຺ຍາປຊ຺ເຊ. ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໐໔; ມ. ນິ. ໒.໒໑໕) ນິພ຺ພາເນ. ‘‘ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໕) ສຸຂເວທນາຍໍ. ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ສນ຺ຕໍ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໓; ອິຕິວຸ. ໕໓) ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຍໍ. ‘‘ທ຺ເວປິ ມຍາ, ອານນ຺ທ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ປຣິຍາເຍນ ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໘໙) ອິຏ຺ຐສຸເຂ. ‘‘ສຸໂຂ ວິປາໂກ ປຸຎ຺ຎານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ເປຏໂກ. ໒໓) ສຸຂວິປາເກ. ອິຘາປິ ອິຏ຺ຐວິປາເກ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຏ຺ຐສ຺ສາຕິອາທີສຸ ເອສິຕພ຺ພໂຕ ອນິຏ຺ຐປຏິກ຺ເຂປໂຕ ຈ ອິຏ຺ຐສ຺ສ, ກມນີຍໂຕ ມນສ຺ມິຎ຺ຈ ກມນໂຕ ປວິສນໂຕ ກນ຺ຕສ຺ສ, ປິຍາຍິຕພ຺ພໂຕ ສນ຺ຕປ຺ປນໂຕ ຈ ປິຍສ຺ສ, ມານນີຍໂຕ ມນສ຺ສ ປວຑ຺ຒນໂຕ ຈ ມນາປສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິທໍ ປຸຎ຺ຎານີຕິ ‘‘ປຸຎ຺ຎານີ’’ຕິ ຍທິທໍ ວຈນໍ, ເອຕໍ ສຸຂສ຺ສ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ ອຘິວຈນໍ ນາມໍ, ສຸຂເມວ ຕໍ ¶ ຍທິທໍ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ຜເລນ ກາຣຓສ຺ສ ອເຠທູປຈາຣໍ ວທຕິ. ເຕນ ກຕູປຈິຕານໍ ປຸຎ຺ຎານໍ ອວສ຺ສໍຠາວິຜລໍ ສຸຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກາຕພ຺ພານີຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍໍ ນິໂຍເຊຕິ, ອາທຣຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

ອິທານິ ອຕ຺ຕນາ ສຸເນຕ຺ຕກາເລ ກເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈນຸຠູຕໍ ຠວນ຺ຕຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ອຸຬາຣຕມໍ ປຸຎ຺ຎວິປາກໍ ອຸທາຫຣິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຊານາມີຕິ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຊານາມິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ພຸຊ຺ຌາມິ. ທີຆຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຣກາລໍ. ປຸຎ຺ຎານນ຺ຕິ ທານາທິກຸສລຘມ຺ມານໍ. ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານີຕິ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ¶ . ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມິຊ຺ຊຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ, ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຕ຺ເຕ ຠວາ, ມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ເອສາ ປວຕ຺ຕີຕິປິ ເມຕ຺ຕາ. ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ປນ ຫິຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ, ຫິຕູປສໍຫາຣຣສາ, ອາຆາຕວິນຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ສຕ຺ຕານໍ ມນາປຠາວທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາ. ພ຺ຍາປາທູປສໂມ ເອຕິສ຺ສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ສິເນຫາສມ຺ຠໂວ ວິປຕ຺ຕິ. ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ. ຠາເວຕ຺ວາຕິ ເມຕ຺ຕາສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕສີເສນ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເມຕ຺ຕາສມາຘິໍ ¶ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຈວ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຈ. ສຕ຺ຕ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິ ສຕ຺ຕ ມຫາກປ຺ເປ. ສໍວຏ຺ຏ-ວິວຏ຺ຏຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິ-ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິໂນປິ ຄຫິຕາ. ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ກາມໂລກໍ. ສໍວຏ຺ຏມາເນ ສຸທນ຺ຕິ ສໍວຏ຺ຏມາເນ. ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສໍວຕ຺ຕມາເນ ສຸທ’’ນ຺ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ. ກປ຺ເປຕິ ກາເລ. ກປ຺ປສີເສນ ຫິ ກາໂລ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາເລ ຂີຍມາເນ ກປ຺ໂປປິ ຂີຍເຕວ. ຍຖາຫ –

‘‘ກາໂລ ຆສຕິ ຠູຕານິ, ສພ຺ພາເນວ ສຫຕ຺ຕນາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໙໐);

‘‘ອາຠສ຺ສຣູປໂຄ ໂຫມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕໂຊສໍວຏ຺ຏວເສເນຕ຺ຖ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຠສ຺ສຣູປໂຄຕິ ຕຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຸປຄຈ຺ຉາມີຕິ ອາຠສ຺ສຣູປໂຄ ໂຫມິ. ວິວຏ຺ຏມາເນຕິ ສຓ຺ຐຫມາເນ, ຊາຍມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຎ຺ຎໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານໍ ອຸປປຊ຺ຊາມີຕິ ກສ຺ສຈິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຸຎ຺ຎໍ, ຍໍ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິສງ຺ຂາຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານໍ ອາທິໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸປປຊ຺ຊາມິ ອຸເປມິ. ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ກາມາວຈຣສຕ຺ເຕຫິ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຕຖາ ຕຖາ ພ຺ຣູຫິຕຄຸຓຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມາ. ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິເຕຫິ ມຫນ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ. ຕໂຕ ເອວ ເຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ¶ ອຠິຠູ. ເຕຫິ ເກນຈິ ຄຸເຓນ ນ ອຠິຠູໂຕຕິ ອນຠິຠູໂຕ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກໍສວຈເນ ນິປາໂຕ. ທໂສຕິ ທສ຺ສນສີໂລ, ໂສ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ທສ຺ສນສມຕ຺ໂຖ, ອຠິຎ຺ຎາເຓນ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາພເລນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ມມ ວເສ ວຕ຺ເຕມີຕິ ວສວຕ຺ຕີ ໂຫມີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕທາ ກິຣ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີປິ ສມາໂນ ຕຖາ ສຕ຺ຕຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣມິປຣິປູຣຓຎ຺ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕາສຸ ເອວ ທ຺ວີສຸ ຌານຠູມີສຸ ນິກນ຺ຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ອປຣາປຣໍ ສໍສຣິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕວສ຺ສານິ…ເປ… ວສວຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ຣູປາວຈຣປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກມຫນ຺ຕຕໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກາມາວຈຣປຸຎ຺ຎສ຺ສາປິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຉຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ໂກ ອໂຫສິນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ ວາເຣ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ¶ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ຕາວຕິໍສເທວຣາຊາ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ອໂຫສິນ຺ຕິອາທີສຸ ¶ ຈຕູຫິ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ເມຫິ ຈຕູຫິ ຈ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ໂລກໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຣາຊາ. ຈກ຺ກຣຕນໍ ວຕ຺ເຕຕິ, ຈຕູຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກຫິ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕຫິ ຈ ປຣໍ ວຕ຺ເຕຕິ, ປຣຫິຕາຍ ຈ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ການໍ ວຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ຣາຊາຕິ ເຈຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີຕິ ວິເສສໍ. ຘມ຺ເມນ ຈຣຕີຕິ ຘມ຺ມິໂກ. ຎາເຍນ ສເມນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ເມເນວ ຣຊ຺ຊໍ ລຠິຕ຺ວາ ຣາຊາ ຊາໂຕຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ປຣຫິຕຘມ຺ມຈຣເຓນ ວາ ຘມ຺ມິໂກ, ອຕ຺ຕຫິຕຘມ຺ມຈຣເຓນ ຘມ຺ມຣາຊາ, ຈຕຸຣນ຺ຕາຍ ອິສ຺ສໂຣຕິ ຈາຕຸຣນ຺ໂຕ, ຈຕຸສມຸທ຺ທນ຺ຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘທີປວິຠູສິຕາຍ ຈ ປຖວິຍາ ອິສ຺ສໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ໂກປາທິປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ສພ຺ພຣາຊາໂນ ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນ ວິເຊສີຕິ ວິຊິຕາວີ. ຊນປເທ ຖາວຣຠາວໍ ຘຸວຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ຕໂຕ ຈາເລຕຸໍ ຊນປໂທ ວາ ຕມ຺ຫິ ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ສກມ຺ມນິຣໂຕ ອຈໂລ ອສມ຺ປເວຘີຕິ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ.

ຈກ຺ກຣຕນໍ, ຫຕ຺ຖິຣຕນໍ, ອສ຺ສຣຕນໍ, ມຓິຣຕນໍ, ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ, ຄຫປຕິຣຕນໍ, ປຣິຓາຍກຣຕນນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ສມຸເປໂຕຕິ ສຕ຺ຕຣຕນສມນ຺ນາຄໂຕ. ເຕສຸ ຫິ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິ ຈກ຺ກຣຕເນນ ອຊິຕໍ ຊິນາຕິ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຕເນຫິ ວິຊິເຕ ສຸເຂເນວ ອນຸວິຈຣຕິ, ປຣິຓາຍກຣຕເນນ ວິຊິຕມນຸຣກ຺ຂຕິ, ເສເສຫິ ອຸປໂຠຄສຸຂມນຸຠວຕິ. ປຐເມນ ຈສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫສຕ຺ຕິໂຍໂຄ ¶ , ປຈ຺ຉິເມນ ມນ຺ຕສຕ຺ຕິໂຍໂຄ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຄຫປຕິຣຕເນຫິ ປຠູສຕ຺ຕິໂຍໂຄ ສຸປຣິປຸຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ, ອິຕ຺ຖິມຓິຣຕເນຫິ ຕິວິຘສຕ຺ຕິໂຍຄຜລໍ. ໂສ ອິຕ຺ຖິມຓິຣຕເນຫິ ປຣິໂຠຄສຸຂມນຸຠວຕິ, ເສເສຫິ ອຸປໂຠຄສຸຂໍ. ວິເສສໂຕ ຈສ຺ສ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ອໂທສກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ມຊ຺ຌິມານິ ອໂລຠກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນ, ປຈ຺ຉິມເມກໍ ອໂມຫກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ປເທສຣຊ຺ຊສ຺ສາຕິ ¶ ຂຸທ຺ທກຣຊ຺ຊສ຺ສ.

ເອຕທໂຫສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິເມ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ເອຕໍ ‘‘ກິສ຺ສ ນຸ ໂຂ ເມ ອິທໍ ກມ຺ມສ຺ສ ຜລ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອໂຫສິ. ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຠເວ ເອຕທໂຫສິເຍວ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາລວເສນ ໂຍຊນາ. ເອວໍມຫິທ຺ຘິໂກຕິ ມຓິຣຕນຫຕ຺ຖິຣຕນາທິປ຺ປມຸຂາຍ ໂກສວາຫນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ເອວໍມຫິທ຺ຘິໂກ. ເອວໍມຫານຸຠາໂວຕິ ຈກ຺ກຣຕນາທິສມນ຺ນາຄເມນ ກສ຺ສຈິປິ ປີຬໍ ອກໂຣນ຺ໂຕວ ສພ຺ພຣາຊູຫິ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕສາສນເວຫາສຄມນາທີຫິ ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວ. ທານສ຺ສາຕິ ອນ຺ນາທິເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ. ທມສ຺ສາຕິ ຈກ຺ຂາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍທມນສ຺ສ ເຈວ ສມາຘານວເສນ ຣາຄາທິກິເລສທມນສ຺ສ ຈ. ສໍຍມສ຺ສາຕິ ກາຍວຈີສໍຍມສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ສມາຘານວເສນ ກິເລສທມນໍ, ຕໍ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ¶ , ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠູຕໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ທຸວິເຘ ຍໍ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ, ເຕນສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕາສຸ ທ຺ວີສຸ ຌານຠູມີສຸ ອຸປປຕ຺ຕິ ອໂຫສິ. ອິຕເຣນ ຕິວິເຘນາປິ ຍຖາຣຫໍ ປຕ຺ຕຈກ຺ກວຕ຺ຕິອາທິຠາໂວຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ກາຍສກ຺ຂິ ກຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານໍ ວິປາກມຫນ຺ຕຕໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ຄາຖາພນ຺ເຘນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຎ຺ຎເມວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎເມວ ໂສ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ໂຍ ອຕ຺ຖກາໂມ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ປຸຎ຺ຎຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸນນໂຕ ຈ ‘‘ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຕິວິຘໍ ກຸສລເມວ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍ ນິເວເສຍ຺ຍ ອຸປຈິເນຍ຺ຍ ປສເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຍຕຄ຺ຄນ຺ຕິ ວິປຸລຜລຕາຍ ອຸຬາຣຜລຕາຍ ອາຍຕຄ຺ຄໍ, ປິຍມນາປຜລຕາຍ ວາ ອາຍຕິໍ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອາຍຕຄ຺ຄໍ, ອາເຍນ ວາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ອຸຬາຣຕເມນ ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ອາຍຕຄ຺ຄໍ ¶ . ຕກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອຖ ວາ ອາເຍນ ປຸຎ຺ຎຜເລນ ອຄ຺ຄໍ ປຘານນ຺ຕິ ອາຍຕຄ຺ຄໍ. ຕໂຕ ເອວ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ສຸຂວິປາກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຕມໍ ປນ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ກຖຎ຺ຈ ນໍ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ທານຎ຺ຈ ສມຈຣິຍຎ຺ຈ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠາວເຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມຈຣິຍນ຺ຕິ ກາຍວິສມາທີນິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຍສມາທິຈຣິຕໍ ¶ , ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ສີລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວເຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍ. ເອເຕ ຘມ຺ເມຕິ ເອເຕ ທານາທິເກ ສຸຈຣິຕຘມ຺ເມ. ສຸຂສມຸທ຺ທເຍຕິ ສຸຂານິສໍເສ, ອານິສໍສຜລມ຺ປິ ເນສໍ ສຸຂເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ ສຸຂໍ ໂລກນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິພ຺ຍາປາທວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ ນິທ຺ທຸກ຺ຂໍ, ປຣປີຬາຠາເວ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ຌານສມາປຕ຺ຕິວເສນ ສຸຂພຫຸລຕ຺ຕາ ສຸຂໍ, ເອກນ຺ຕສຸຂຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຌານປຸຎ຺ຎານໍ, ອິຕຣປຸຎ຺ຎານໍ ປນ ຕທຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວສງ຺ຂາຕໍ ສຸຂໍ ໂລກໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ອຸເປຕິ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຄາຖາສຸ ຈ ວຏ຺ຏສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ກຖິຕາ.

໒໓. ຕຕິເຍ ຠາວິໂຕຕິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ຈ ວຑ຺ຒິໂຕ ຈ. ພຫຸລີກໂຕຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຕ. ອຕ຺ໂຖຕິ ຫິຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຘິຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ຠວໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ, ອິຘໂລກປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຣາຍິກນ຺ຕິ ຘມ຺ມວເສນ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ¶ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ, ສມ຺ປຣາເຍ ຠວໍ ສມ຺ປຣາຍິກໍ, ປຣໂລກປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ໂກ ປເນສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ນາມ ອຕ຺ໂຖ, ໂກ ວາ ສມ຺ປຣາຍິໂກຕິ? ສງ຺ເຂເປນ ຕາວ ຍໍ ອິຘໂລກສຸຂໍ, ຍຎ຺ເຈຕຣຫິ ອິຘໂລກສຸຂາວຫໍ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອຕ຺ໂຖ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຄຫຏ຺ຐານໍ ຕາວ ອິຘ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິຕ຺ຕູປກຣຓໍ, ອນາກຸລກມ຺ມນ຺ຕຕາ, ອາໂຣຄ຺ຍສໍວິຘານໍ, ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາໂຍຄວິຫິຕານິ ສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານານິ ສງ຺ຄຫິຕປຣິຊນຕາຕິ ເອວມາທິ. ປພ຺ພຊິຕານໍ ປນ ເຍ ອິເມ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣາ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປ຺ປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ. ເຕສໍ ອກິຈ຺ຉລາໂຠ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຂາຍ ປຏິເສວນາ ¶ , ສງ຺ຂາຍ ປຣິວຊ຺ຊນາ, ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ປວິເວໂກ, ອສໍສຄ຺ໂຄຕິ ເອວມາທິ. ປຕິຣູປເທສວາສສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໂຍນິໂສມນສິກາຣາທໂຍ ¶ ປນ ອຸຠເຍສໍ ສາຘາຣຓາ ອຸຠຍານຸຣູປາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປ຺ປມາໂທຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປມາໂທ ປມາທປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂກ ປເນສ ປມາໂທ ນາມ? ປມຊ຺ຊນາກາໂຣ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປມາໂທ? ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕ ວາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕ ວາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕ ວາ ປຎ຺ຈສຸ ວາ ກາມຄຸເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂວສ຺ສຄ຺ຄານຸປ຺ປາທນໍ ກຸສລານໍ ວາ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍຕາ ອສາຕຈ຺ຈກິຣິຍຕາ ອນຏ຺ຐິຕກິຣິຍຕາ ໂອລີນວຸຕ຺ຕິຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕາ ອນາເສວນາ ອຠາວນາ ອພຫຸລີກມ຺ມໍ ອນຘິຏ຺ຐານໍ ອນນຸໂຍໂຄປມາໂທ. ໂຍ ເອວຣູໂປ ປມາໂທ ປມຊ຺ຊນາ ປມຊ຺ຊິຕຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາໂທ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໔໖).

ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອປ຺ປມາໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ໂສ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຍາ ເອຕໍ ນາມໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໂຍເຄນ ປວຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ອປ຺ປມາໂທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ຠາວິໂຕ ພຫູລີກໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຖໍ ປນາຍໍ ອປ຺ປມາໂທ ຠາເວຕພ຺ໂພຕິ? ນ ອປ຺ປມາທຠາວນາ ນາມ ວິສຸໍ ເອກຠາວນາ ອຕ຺ຖິ. ຍາ ຫິ ກາຈິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ກຸສລກິຣິຍາ, ສພ຺ພາ ສາ ອປ຺ປມາທຠາວນາຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິເສສໂຕ ປນ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ສຣຓຄມນໍ ກາຍິກວາຈສິກສໍວຣຎ຺ຈ ¶ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພາ ສີລຠາວນາ, ສພ຺ພາ ສມາຘິຠາວນາ, ສພ຺ພາ ປຎ຺ຎາຠາວນາ, ສພ຺ພາ ກຸສລຠາວນາ, ອນວຊ຺ຊຠາວນາ, ອປ຺ປມາທຠາວນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອປ຺ປມາໂທ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສກລມ຺ປິ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອປ຺ປມາທປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ຘມ຺ມກຖິໂກ ‘‘ອຕິຕ຺ເຖນ ປກ຺ຂນ຺ໂທ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ອປ຺ປມາທປທສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ກຸສິນາຣາຍໍ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ປຣິນິພ຺ພານສມເຍ ນິປນ຺ໂນ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສາຍ ວສ຺ເສສຸ ອຕ຺ຕນາ ຠາສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ¶ ເອເກນ ປເທນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ – ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອວາທມທາສິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ຍານິ ການິຈິ ຊງ຺ຄລານໍ ປາຓານໍ ປທຊາຕານິ, ສພ຺ພານິ ຕານິ ຫຕ຺ຖິປເທ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິປທໍ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ ຍທິທໍ ມຫນ຺ຕຏ຺ເຐນ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ເກຈິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພເຕ ອປ຺ປມາທມູລກາ ອປ຺ປມາທສໂມສຣຓາ, ອປ຺ປມາໂທ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໐).

ຄາຖາສຸ ອປ຺ປມາທໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສຸ ອປ຺ປມາທໍ ອປ຺ປມຊ຺ຊນໍ ປຓ຺ຑິຕາ ສປ຺ປຎ຺ຎາ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ປສໍສນ຺ຕິ, ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ ໂຖເມນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຸໂຠ ອຕ຺ເຖ ອຘິຄຓ຺ຫາຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ. ເກ ປນ ເຕ ອຸໂຠ ອຕ຺ຖາຕິ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ຈຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກ’’ຕິ, ເອວເມຕ຺ຖ ປທໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຘາປິ ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ຕາວ ‘‘ອນວຊ຺ຊານິ ກມ຺ມານິ, ອນາກຸລາ ຈ ກມ຺ມນ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິວິຘິນາ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປນ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຈຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກຕິ ປນ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ຘມ຺ມຈຣິຍາວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ທຸວິຘສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຫິຕສ຺ສ ປຏິລາຠາ, ລທ຺ຘພ຺ເພນ ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ລາໂຠ. ສມໂຍ ເອວ ອຠິສມໂຍ, ອຠິມຸຂຠາເວນ ວາ ສມໂຍ ອຠິສມໂຍຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຠິສມໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຘີໂຣ. ຕຕິເຍນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ເທນ ປຣມຕ຺ຖສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ກຖິຕາ. ຄາຖາຍໍ ປນ ວິວຏ຺ຏສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທໍ, ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທໍ;

ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນ ມີຍນ຺ຕິ, ເຍ ປມຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຕາ.

‘‘ເອວໍ ¶ ວິເສສໂຕ ຎຕ຺ວາ, ອປ຺ປມາທມ຺ຫິ ປຓ຺ຑິຕາ;

ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕິ, ອຣິຍານໍ ໂຄຈເຣ ຣຕາ.

‘‘ເຕ ¶ ຌາຍິໂນ ສາຕຕິກາ, ນິຈ຺ຈໍ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມາ;

ຜຸສນ຺ຕິ ຘີຣາ ນິພ຺ພານໍ, ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໑-໒໓);

ຕສ຺ມາ ¶ ‘‘ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຖວເສນປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອຍໍ ໂວຫາຣກຖາ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ທຸວິຘາ ເທສນາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ ຈ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ, ສຕ຺ໂຕ, ອິຕ຺ຖີ, ປຸຣິໂສ, ຂຕ຺ຕິໂຍ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ເທໂວ, ມາໂຣ’’ຕິ ເອວຣູປາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ. ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂໍ, ອນຕ຺ຕາ, ຂນ຺ຘາ, ຘາຕຸ, ອາຍຕນາ, ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ເອວຣູປາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ເຍ ສມ຺ມຸຕິວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ວິເສສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເນສໍ ສມ຺ມຸຕິເທສນໍ ເທເສຕິ. ເຍ ປນ ປຣມຕ຺ຖວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ວິເສສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ປຣມຕ຺ຖເທສນໍ ເທເສຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຸປມາ – ຍຖາ ຫິ ເທສຠາສາກຸສໂລ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂກ ອາຈຣິໂຍ ເຍ ທມິຬຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕສໍ ທມິຬຠາສາຍ ອາຈິກ຺ຂຕິ. ເຍ ອນ຺ຘກຠາສາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຍ, ເຕສໍ ຕາຍ ຕາຍ ຠາສາຍ. ເອວໍ ເຕ ມາຓວກາ ເຉກໍ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍມາຄມ຺ມ ຂິປ຺ປເມວ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິໂຍ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ຕໂຍ ເວທາ ວິຍ ກເຖຕພ຺ພຠາເວ ຐິຕານິ ຕີຓິ ປິຏການິ, ເທສຠາສາໂກສລ຺ລມິວ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖໂກສລ຺ລໍ, ນານາເທສຠາສາ ມາຓວກາ ວິຍ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາ ເວເນຍ຺ຍາ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ທມິຬຠາສາທິອາຈິກ຺ຂນໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖວເສນ ເທສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຫ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ທຸເວ ສຈ຺ຈານິ ອກ຺ຂາສິ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວທຕໍ ວໂຣ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ປຣມຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຕຕິຍໍ ນູປລພ຺ຠຕິ.

‘‘ສງ຺ເກຕວຈນໍ ¶ ¶ ສຈ຺ຈໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓາ;

ປຣມຕ຺ຖວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມານໍ ຠູຕກາຣຓາ.

‘‘ຕສ຺ມາ ໂວຫາຣກຸສລສ຺ສ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ມຸສາວາໂທ ນ ຊາຍຕີ’’ຕິ.

ອປິຈ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ – ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ, ¶ , ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ, ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖໍ, ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ, ຈາຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນານິ ຫິຣິຍນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ, ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສຕ຺ຕຸ ວາ ໂຫຕິ – ‘‘ກິມິທໍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນານິ ຫິຣິຍນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຫິຣິຍຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ, ປຸຣິໂສ, ຂຕ຺ຕິໂຍ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ເທໂວ, ມາໂຣ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ຊານາຕິ, ນ ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ວາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ກມ຺ມສ຺ສກາ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ເວຬຸວນາທໂຍ ມຫາວິຫາຣາ ຂນ຺ເຘຫິ ກາຣາປິຕາ, ຘາຕູຫິ ອາຍຕເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຖາ ‘‘ຂນ຺ຘາ ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ປິຕຣໍ, ອຣຫນ຺ຕໍ, ຣຸຫິຣຸປ຺ປາທກມ຺ມໍ, ສງ຺ຆເຠທກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ເມຕ຺ຕາຍນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ທານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ, ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສຕ຺ຕຸ ວາ ໂຫຕິ ‘‘ກິມິທໍ ຂນ຺ຘາ ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ປຸຄ຺ຄລາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ຊານາຕິ, ນ ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ວາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

ໂລກສມ຺ມຸຕິຎ຺ຈ ¶ ¶ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ນ ປຊຫນ຺ຕິ, ໂລກສມຎ຺ຎາຍ ໂລກນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ໂລກາຠິລາເປ ຐິຕາເຍວ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ໂສ ອິຘາປິ ໂລກໂວຫາຣວເສນ ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ເອກສຕ຺ຕສ຺ສ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ມຫາກປ຺ປໍ. ຍທິປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຍຕ຺ຖ ປນ ສຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາວນໍ ສໍສຣຓໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐິກງ຺ກໂລຕິ ອຏ຺ຐິຠາໂຄ. ‘‘ອຏ຺ຐິຂໂລ’’ຕິປິ ¶ ປຐນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐິສຎ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐິປຸຎ຺ໂຊຕິ ອຏ຺ຐິສມູໂຫ. ອຏ຺ຐິຣາສີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກຏິປ຺ປມາຓໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ສມູໂຫ ກງ຺ກໂລ ນາມ, ຕໂຕ ອຸປຣິ ຍາວ ຕາລປ຺ປມາຓໍ ປຸຎ຺ໂຊ, ຕໂຕ ອຸປຣິ ຣາສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພເມຕໍ ສມູຫສ຺ເສວ ປຣິຍາຍວຈນໍ ເວປຸລ຺ລສ຺ເສວ ອຸປມາຠາເວນ ອາຫຏຕ຺ຕາ.

ສເຈ ສໍຫາຣໂກ ອສ຺ສາຕິ ອວິປ຺ປກິຣຓວເສນ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐເປຕາ ໂກຈິ ຍທິ ສິຍາຕິ ປຣິກປ຺ປນວເສນ ວທຕິ. ສມ຺ຠຕຎ຺ຈ ນ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ຕຖາ ເກນຈິ ສມ຺ຠຕຎ຺ຈ ຕໍ ອຏ຺ຐິກງ຺ກລໍ ອນ຺ຕຣຘານາຠາເວນ ປູຕິຠູຕໍ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓຎ຺ຈ ອຫຸຕ຺ວາ ສເຈ ນ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ປຣິກປ຺ປນວເສເນວ ວທຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ເອກໍ ມຫາກປ຺ປໍ ສນ຺ຘາວນ຺ຕສ຺ສ ສໍສຣນ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ມຫາອຏ຺ຐິສຎ຺ຈໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ອາໂຣຫປຣິຓາເຫຫິ ຍຕ຺ຕໂກຍໍ ເວປຸລ຺ລປພ຺ພໂຕ. ສເຈ ປນສ຺ສ ໂກຈິ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐເປຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ສມ຺ຠຕຎ຺ຈ ຕໍ ສເຈ ອວິນສ຺ສນ຺ຕໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ນິພ຺ພຸຕປ຺ປທີເປ ວິຍ ຠິຊ຺ຊນສຠາເວ ກເຬວຣນິກ຺ເຂປຣຫິເຕ ໂອປປາຕິກຕ຺ຕຠາເວ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນຏ຺ຐິເກ ຈ ຂຸທ຺ທກຕ຺ຕຠາເວ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຣິກປ຺ປນວເສນ ອິມສ຺ສ ນຍສ຺ສ ອາຫຏຕ຺ຕາ ເຕສມ຺ປິ ຍທິ ສິຍາ ອຏ຺ຐິກງ຺ກໂລ, ເຕນາປິ ສເຫວ ອຍໍ ອຏ຺ຐິປຸຎ຺ຊປຣິມາໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ນຍິທເມວໍ ລພ຺ຠມານສ຺ເສວ ອຏ຺ຐິປຸຎ຺ຊສ຺ສ ວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ປຣິມາຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕາ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ຄາຖາສຸ ¶ ມເຫສິນາຕິ ມຫນ຺ເຕ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ເອສຕິ ຄເວສຕີຕິ ມເຫສີ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ‘‘ອິຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມເຫສິນາ’’ຕິ ຈ ຠຄວາ ‘‘ທສພລສມນ຺ນາຄໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເວປຸລ຺ໂລຕິ ຣາຊຄຫໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປພ຺ພເຕສຸ ວິປຸລຠາວໂຕ ເວປຸລ຺ໂລຕິ ລທ຺ຘນາໂມ. ຕໂຕ ເອວ ມຫາ, ຐິຕທິສາຠາຄວເສນ ອຸຕ຺ຕໂຣ ຄິຊ຺ຌກູຏສ຺ສ. ຄິຣິພ຺ພເຊຕິ ຄິຣິພ຺ພຊປຸຣນາມກສ຺ສ ຣາຊຄຫສ຺ສ ສມີເປ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ¶ ຠຄວາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນາປິ ກາເລນ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູລສ຺ສ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຍມີທິສີ ກຏສິວຑ຺ຒນາ’’ຕິ ວຏ຺ເຏ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍສໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນນຸໂພຘາ ອປ຺ປຏິເວຘາ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ເອວໍ ກຏສິວຑ຺ຒນາ, ຕານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ທິຏ຺ຐວໂຕ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໂຕ ຈ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍໂຕຕິ ຍທາ. ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຣິຍານິ, ອວິຕຖຠາເວນ ສຈ຺ຈານິ ຈາຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ອຣິຍຠາວກຣານິ ວາ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ອຣິເຍຫິ ວາ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພານິ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ອຖ ວາ ອຣິຍສ຺ສ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ສເທວເກນ ຫິ ໂລເກນ ສຣຓນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຣິໂຍ ຠຄວາ, ເຕນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສຈ຺ຈານີຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ຎາເຍນ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍວເສນ ປສ຺ສຕິ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິອາທິ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ສຣູປທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອເນກູປທ຺ທວາຘິຏ຺ຐານຕາຍ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕວິຣເຫນ ຕຸຈ຺ຉຠາວໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸກ຺ຂໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ທຸກ຺ຂສມຸປ຺ປາໂທ, ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ. ທຸກ຺ຂໍ ອຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນ ອາຣມ຺ມຓປ຺ປຈ຺ຈຍຠູເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຕິກ຺ກໂມ, ນິພ຺ພານໍ. ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ ອຣຓີຍໂຕ ຈ ອຣິໂຍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ມາເຣນ຺ໂຕ ກິເລເສ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ມຄ຺ຄີຍຕິ, ສຍໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ. ຕໂຕ ເອວ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປສມໍ ນິໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຸກ຺ຂູປສມຄາມີ. ຍໂຕ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ສ ¶ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣມໍ, ສນ຺ຘາວິຕ຺ວານ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ໂສ ເອວໍ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສາວີ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ໂສຕາປນ຺ໂນ ສພ຺ພມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສມາໂນ ສຕ຺ຕວາຣປຣມໍເຍວ ຠວາທີສຸ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ. ເອກພີຊີ, ໂກລໍໂກໂລ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂມຊ຺ຌິມມຸທຸຠາເວນ ຕໂຍ ຫິ ໂສຕາປນ຺ນາ. ເຕສຸ ສພ຺ພມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣມໍ, ສນ຺ຘາວິຕ຺ວານາ’’ຕິ ¶ . ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕີຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກໂຣ ປຣິໂຍສານກໂຣ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຣວເສສານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຂປນາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜເລເນວ ເທສນາຍ ກູຏໍ ຄຓ຺ຫິ.

໒໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ເອກຘມ຺ມໍ ອຕີຕສ຺ສາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ປຣິຫາຍິ. ເຕ ຫຕລາຠສກ຺ກາຣາ ນິປ຺ປຠາ ນິຕ຺ເຕຊາ ອິສ຺ສາປກຕາ ຈິຎ຺ຈມາຓວິກໍ ນາມ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ – ‘‘ເອຫິ, ຕ຺ວໍ ຠຄິນິ, ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂສ຺ສູ’’ຕິ. ສາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ສກ຺ເກນສ຺ສາ ອຠູຕຠາເວ ປກາສິເຕ ມຫາຊເນນ ‘‘ຘີ ກາຬກຓ຺ຓີ’’ຕິ ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒາປິຕາ ປຖວິຍາ ວິວເຣ ທິນ຺ເນ ອວີຈິຊາລານໍ ອິນ຺ຘນໍ ຫຸຕ຺ວາວ ອວີຈິນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ປຣິຫາຍິ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາ ເອວໍ ອຸຬາຣຄຸຓໍ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠູເຕນ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ສາ ມໍ ອຠູເຕນ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ຕາເຍວາ’’ຕິ ມຫາປທຸມຊາຕກມ຺ປິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ເອກຘມ຺ມໍ ອຕີຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທເສສິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອກໍ ວຈີສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ. ອຕີຕສ຺ສາຕິ ຍາ ສາ ອຏ຺ຐ ອນຣິຍໂວຫາເຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຸ ອຣິຍໂວຫາເຣສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ¶ , ຠເຓ, ນາລິກ’’ນ຺ຕິ ອຣິເຍຫິ ຐປິຕາ ມຣິຍາທາ, ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ. ປຸຣິໂສ ເອວ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ. ອກຣຓີຍນ຺ຕິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ສມ຺ປຊານມຸສາວາທີ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ກິຎ຺ຈິ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ¶ ມຸສາວາເທເນວ ປຣິຫຣິສ຺ສຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ປາປກມ຺ມໍ ກໂຣຕິເຍວ, ນ ຕຕ຺ຖ ລຊ຺ຊຕິ ສຈ຺ຈມຣິຍາທາຍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕມໍ ເອກຘມ຺ມໍ, ຍທິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ປຊານມຸສາວາໂທ’’ຕິ.

ຄາຖາຍໍ ມຸສາວາທິສ຺ສາຕິ ມຸສາ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ປເຣສໍ ວິຎ຺ຎາປນວເສນ ວທນສີລສ຺ສ. ຍສ຺ສ ທສສຸ ວຈເນສຸ ເອກມ຺ປິ ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວຣູເປ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຊນ຺ຕຸໂນຕິ ສຕ຺ຕສ຺ສ. ສຕ຺ໂຕ ຫິ ຊາຍນຏ຺ເຐນ ‘‘ຊນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຕິຓ຺ຓປຣໂລກສ຺ສາຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐປຣໂລກສ຺ສ. ອີທິໂສ ຫິ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິ ເທວໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິ ອວສາເນ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ນ ປສ຺ສຕິ. ນຕ຺ຖິ ປາປນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ອິທໍ ນາມ ປາປໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ.

໒໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ເອວຎ຺ເຈຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ອຸປມາກາເຣ ນິປາໂຕ, ເຈຕິ ປຣິກປ຺ປເນ. ສຕ຺ຕາຕິ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕາ ວິສຕ຺ຕາ. ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ພຸຊ຺ເຌຍ຺ຍຸໍ. ທານສໍວິຠາຄສ຺ສາຕິ ຍາຍ ຫິ ເຈຕນາຍ ອນ຺ນາທິເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ອນຸກມ຺ປາປູຊາສຸ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ປເຣສໍ ທີຍຕິ, ຕໍ ທານໍ. ຍາຍ ປນ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຠາເວນ ຄຫິຕວຕ຺ຖຸສ຺ສ ເອກເທໂສ ສໍວິຠຊິຕ຺ວາ ທີຍຕິ, ອຍໍ ສໍວິຠາໂຄ. ວິປາກນ຺ຕິ ຜລໍ. ຍຖາຫໍ ຊານາມີຕິ ຍຖາ ອຫໍ ຊານາມິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສປິ ທານໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວສເຕ ປວຕ຺ຕສຸຂວິປຈ຺ຈນວເສນ ສຕຄຸຓາ ທກ຺ຂິຓາ ໂຫຕີຕິ ເອວມາທິນາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍນ ປກາເຣນ ອຫໍ ທານສ຺ສ ສໍວິຠາຄສ຺ສ ຈ ວິປາກໍ ກມ຺ມວິປາກໍ ຎາຓພເລນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານາມິ, ເອວໍ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຍທິ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ. ນ ອທຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖິ, ¶ ຕໂຕ ປເຣສໍ ນ ອທຕ຺ວາ ມຈ຺ຉຣິຍຈິຕ຺ເຕນ ຈ ຕຓ຺ຫາໂລຠວເສນ ຈ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ທຕ຺ວາວ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ. ນ ຈ ເນສໍ ມຈ຺ເຉຣມລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວາສຫນລກ຺ຂຓໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາວທູສການໍ ອຸປກ຺ກິເລສຠູຕານໍ ກຓ຺ຫຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຈ຺ເຉຣມລໍ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຈ຺ເຉຣຎ຺ເຈວ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ທານນ຺ຕຣາຍກຣໍ ອິສ຺ສາໂລຠໂທສາທິມລຎ຺ຈ ເນສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຍຖາ ທານເຈຕນາ ¶ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ວາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຣິຍາທາຍ ປຣິໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ໂກ ຫິ ສມ຺ມເທວ ທານຜລໍ ຊານນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ມຈ຺ເຉຣມລສ຺ສ ໂອກາສໍ ທເທຍ຺ຍ.

ໂຍປິ ເນສໍ ອສ຺ສ ຈຣິໂມ ອາໂລໂປຕິ ເນສໍ ສຕ຺ຕານໍ ໂຍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກ ອາໂລໂປ ສິຍາ. ຈຣິມໍ ກພຬນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິເມ ສຕ຺ຕາ ປກຕິຍາ ຍຕ຺ຕເກຫິ ອາໂລເປຫິ ສຍໍ ຍາເປຍ຺ຍຸໍ, ເຕສຸ ເອກເມວ ອາໂລປໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຐເປຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎ ສພ຺ເພ ອາໂລເປ ອາຄຕາຄຕານໍ ອຕ຺ຖິການໍ ທຕ຺ວາ ໂຍ ຐປິໂຕ ອາໂລໂປ ອສ຺ສ, ໂສ ອິຘ ຈຣິໂມ ອາໂລໂປ ນາມ. ຕໂຕປິ ນ ອສໍວິຠຊິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ສເຈ ເນສໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກາ ອສ຺ສູຕິ ເນສໍ ສຕ຺ຕານໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກາ ຍທິ ສິຍຸໍ, ຕໂຕປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈຣິມາໂລປໂຕປິ ສໍວິຠຊິຕ຺ວາວ ເອກເທສໍ ທຕ຺ວາວ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຍຖາຫໍ ທານສໍວິຠາຄສ຺ສ ວິປາກໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານາມິ, ເອວໍ ຍທິ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂຕິອາທິນາ ກມ຺ມຜລສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ ເອວເມເຕ ສຕ຺ຕາ ທານສໍວິຠາເຄສຸ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ກາຣເຓນ ສມ຺ປຏິປາເທຕິ. ເອເຕເນວ ເຕສໍ ຕທຎ຺ຎປຸຎ຺ເຎສຸ ຈ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປຸຎ຺ເຎສຸ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຄາຖາສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ມເຫສິນາຕິ ມເຫສິນາ ຠຄວຕາ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕຄຸຓາ ທກ຺ຂິຓາ ¶ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພາ’ ຕິອາທິນາ, ອິເຘວ ວາ ‘‘ເອວໍ ເຈ ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ, ຎາຓຈາເຣນ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຎາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປາກໍ ສໍວິຠາຄສ຺ສາຕິ ສໍວິຠາຄສ຺ສປິ ວິປາກໍ, ໂກ ປນ ວາໂທ ທານສ຺ສ. ຍຖາ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສ ວິປາໂກ ມຫນ຺ຕໍ ຜລໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຍທິ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິເນຍ຺ຍ ມຈ຺ເຉຣມລນ຺ຕິ ມຈ຺ຉຣິຍມລໍ ອປເນຕ຺ວາ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘາຍ ¶ ຈ ວິເສສໂຕ ປສນ຺ເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຍສຸ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິເຍສຸ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ເນສຸ ທິນ຺ນໍ ອປ຺ປກມ຺ປິ ທານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ, ເຕສຸ ຍຸຕ຺ຕກາເລນ ທຊ຺ຊຸໍ ທເທຍ຺ຍຸໍ.

ມຫປ຺ຜລຠາວກຣຓໂຕ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ, ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ, ເຕສຸ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍສຸ. ທກ຺ຂິຓໍ ປຣໂລກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຍຖາ ¶ ຕໍ ທານໍ ໂຫຕິ ມຫາທານໍ, ເອວໍ ທຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ພຫຸໂນ ອນ຺ນໍ ທຕ຺ວາ, ກຖໍ ປນ ອນ຺ນໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍສຸ ທກ຺ຂິຓ’’ນ຺ຕິ. ອິໂຕ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈຸຕາ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທາຍກາ. ກາມກາມິໂນຕິ ກາເມຕພ຺ພານໍ ອຸຬາຣານໍ ເທວໂຠຄານໍ ປຏິລທ຺ຘຣູປວິຠເວນ ກມ຺ມຸນາ ອຸປຄມເນ ສາຘຸກາຣິຕາຍ ກາມກາມິໂນ ສພ຺ພກາມສມງ຺ຄິໂນ. ໂມທນ຺ຕິ ຍຖາຣຸຈິ ປຣິຈາເຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໗. ສຕ຺ຕເມ ຍານິ ການິຈີຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ໂອປຘິການິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນີຕິ

ເຕສໍ ນິຍມນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຘິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາ, ອຸປຘິສ຺ສ ກຣຓໍ ສີລໍ ເອເຕສໍ, ອຸປຘິປ຺ປໂຍຊນານິ ວາ ໂອປຘິການິ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ອຕ຺ຕຠາວຊນການິ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍການິ. ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນີຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ຈ ຕາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຜລານິສໍສານໍ ວຕ຺ຖູນິ ຈາຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ. ຕານິ ປນ ສງ຺ເຂປໂຕ ທານມຍໍ, ສີລມຍໍ, ຠາວນາມຍນ຺ຕິ ຕິວິຘານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ຕິກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເມຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ເມຕ຺ຕາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປຈາໂຣປິ ລພ຺ຠຕິ ອປ຺ປນາປິ, ‘‘ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອປ຺ປນາຌານເມວ ລພ຺ຠຕິ. ຕຎ຺ຫິ ນີວຣຓາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕິຠາເວນ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກລໍ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ ໂສຬສິນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສ຺ສ ໂສຬສຠາຄໍ ໂອປຘິການິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ ນ ອຄ຺ຆນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເມຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ໂຍ ວິປາໂກ, ຕໍ ໂສຬສ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ¶ ຕໂຕ ¶ ເອກໍ ປຸນ ໂສຬສ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂຍ ເອກໂກຏ຺ຐາໂສ, ນ ຕໍ ອຎ຺ຎານິ ໂອປຘິການິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ ອຄ຺ຆນ຺ຕີຕິ. ອຘິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ. ຠາສເຕຕິ ອຸປກ຺ກິເລສວິສຸທ຺ຘິຍາ ທິປ຺ປຕິ. ຕປເຕຕິ ຕໂຕ ເອວ ອນວເສເສ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ສນ຺ຕປຕິ. ວິໂຣຈຕີຕິ ອຸຠຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິໂຣຈຕິ. ເມຕ຺ຕາ ຫິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ຈນ຺ທາໂລກສງ຺ຂາຕາ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສາ ຊຸຓ຺ຫາ ວິຍ ທິປ຺ປຕິ, ອາຕໂປ ວິຍ ອນ຺ຘກາຣໍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ວິຘມນ຺ຕີ ¶ ຕປຕິ, ໂອສຘິຕາຣກາ ວິຍ ວິຊ຺ໂຊຕມານາ ວິໂຣຈຕິ ຈ.

ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ໂອປມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕາຣກຣູປານນ຺ຕິ ໂຊຕີນໍ. ຈນ຺ທິຍາຕິ ຈນ຺ທສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ຈນ຺ທີ, ຕສ຺ສາ ຈນ຺ທິຍາ, ປຠາຍ ຊຸຓ຺ຫາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວສ຺ສານນ຺ຕິ ວສ຺ສານໍ ພຫຸວເສນ ລທ຺ຘໂວຫາຣສ຺ສ ອຸຕຸໂນ. ປຈ຺ຉິເມ ມາເສຕິ ກຕ຺ຕິກມາເສ. ສຣທສມເຍຕິ ສຣທກາເລ. ອສ຺ສຍຸຊກຕ຺ຕິກມາສາ ຫິ ໂລເກ ‘‘ສຣທອຸຕູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວິທ຺ເຘຕິ ອຸພ຺ພິທ຺ເຘ, ເມຆວິຄເມນ ທູຣີຠູເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ວິຄຕວລາຫເກ’’ຕິ. ເທເວຕິ ອາກາເສ. ນຠໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສກ຺ກມາໂນຕິ ອຸທຍຏ຺ຐານໂຕ ອາກາສໍ ອຸລ຺ລງ຺ຆນ຺ໂຕ. ຕມຄຕນ຺ຕິ ຕມໍ. ອຠິວິຫຈ຺ຈາຕິ ອຠິຫນ຺ຕ຺ວາ ວິຘມິຕ຺ວາ. ໂອສຘິຕາຣກາຕິ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ປຠາ ເອຕາຍ ຘີຍຕິ, ໂອສຘີນໍ ວາ ອນຸພລປ຺ປທາຍິກຕ຺ຕາ ໂອສຘີຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຕາຣກາ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວຕາ ສມາເນປິ ໂອປຘິກຠາເວ ເມຕ຺ຕາ ອິຕເຣຫິ ໂອປຘິກປຸຎ຺ເຎຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ຈ ສຕ຺ເຕສຸ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ເສຏ຺ຐາ ຫິ ເອເຕ ວິຫາຣາ, ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຠູຕານິ ຍທິທໍ ເມຕ຺ຕາຌານານິ. ຍຖາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ນິທ຺ໂທສຈິຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ເອເຕຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຍຄິໂນ ພ຺ຣຫ຺ມສມາວ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິເມ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິຕິ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ຈ ສຕ຺ເຕສຸ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ເມຕ຺ຕາວ ອິຕເຣຫິ ໂອປຘິກປຸຎ຺ເຎຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວມ຺ປິ ກສ຺ມາ ເມຕ຺ຕາວ ເອວໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ? ອິຕເຣສໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ທານາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມານໍ ປຣິປູຣິກຕ຺ຕາ ຈ. ອຍຎ຺ຫິ ¶ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ເມຕ຺ຕາ, ຫິຕູປສໍຫາຣສາ, ອາຆາຕວິນຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ຍທິ ອໂນຘິໂສ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ, ອຖ ສຸເຂເນວ ກຣຸຓາທິຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ ອິຕເຣສໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ຫິ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕາຍ ສຕິ ເນສໍ ທຸກ຺ຂາສຫນຕາ, ສມ຺ປຕ຺ຕິວິເສສານໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາມຕາ, ປກ຺ຂປາຕາຠາເວນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມປ຺ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ສຸເຂເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສກລໂລກຫິຕສຸຂວິຘານາຘິມຸຕ຺ຕາ ¶ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ‘‘ອິມສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ອິມສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມວິຈຍວເສນ ¶ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ນິຣວເສສສຸຂນິທານໍ ທານໍ ເທນ຺ຕິ, ຫິຕສຸຂຕ຺ຖເມວ ເນສໍ ສີລໍ ສມາທິຍນ຺ຕິ, ສີລປຣິປູຣຓຕ຺ຖໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ຠຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຫິຕສຸເຂສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎໍ ປຣິໂຍທເປນ຺ຕິ, ຫິຕສຸຂາຠິວຑ຺ຒນຕ຺ຖເມວ ທຬ຺ຫໍ ວີຣິຍມາຣຠນ຺ຕິ, ອຸຕ຺ຕມວີຣິຍວເສນ ວີຣຠາວໍ ປຕ຺ຕາປິ ສຕ຺ຕານໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍເນວ ອປຣາຘໍ ຂມນ຺ຕິ, ‘‘ອິທໍ ໂວ ທສ຺ສາມ, ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິນາ ກຕໍ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ນ ວິສໍວາເທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຫິຕສຸຂາເຍວ ອຈລາຘິຏ຺ຐານາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອຈລາຍ ເມຕ຺ຕາຍ ປຸພ຺ພກາຣິໂນ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍເນວ ເນສໍ ວິປ຺ປກາເຣ ອຸທາສີນາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸພ຺ພກາຣິຕາຍປິ ນ ປຈ຺ຈຸປກາຣມາສິສນ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ເຕ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຍາວ ທສພລຈຕຸ-ເວສາຣຊ຺ຊ-ຉອສາຘາຣຓຎາຓ-ອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມປ຺ປເຠເທ ສພ຺ເພປິ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ເມ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ທານາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມານໍ ປາຣິປູຣິກາ ເມຕ຺ຕາຕິ ຈ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສາ ອິຕເຣຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອປິຈ ເມຕ຺ຕາຍ ອິຕເຣຫິ ໂອປຘິກປຸຎ຺ເຎຫິ ມຫານຸຠາວຕາ ເວລາມສຸຕ຺ເຕນ ທີເປຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຍຖາ ນາມ ມຫຕາ ເວລາມສ຺ສ ທານໂຕ ເອກສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ໂສຕາປນ຺ນສຕໂຕ ເອກສ຺ສ ສກທາຄາມິສ຺ສ ທານໍ…ເປ… ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສຕໂຕ ຠຄວໂຕ, ຕໂຕປິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ, ຕໂຕປິ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາຣທານໍ, ຕໂຕປິ ສຣຓຄມນໍ, ຕໂຕປິ ສີລສມາທານໍ, ຕໂຕປິ ຄທ຺ທູຫນມຕ຺ຕໍ ກາລໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນາ ມຫປ຺ຜລຕຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍໍ ¶ ຄຫປຕິ ເວລາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທານໍ ອທາສິ ມຫາທານໍ. ໂຍ ເຈກໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ. ໂຍ ຈ ສຕໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ…ເປ… ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປ຺ປມາທຏ຺ຐານາ ເວຣມຓິໍ. ໂຍ ຈ ອນ຺ຕມໂສ ຄທ຺ທູຫນມຕ຺ຕມ຺ປິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໒໐).

ມຫຄ຺ຄຕປຸຎ຺ຎຠາເວນ ປນສ຺ສາ ປຣິຕ຺ຕປຸຎ຺ຎໂຕ ¶ ສາຕິສຍຕາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໍ ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ, ນ ຕໍ ຕຕ຺ຣາວສິສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ຕຕ຺ຣາວຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖; ສໍ. ນິ. ໔.໓໖໐). ກາມາວຈຣກມ຺ມຎ຺ຫິ ປມາຓກຕໍ ນາມ, ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມໍ ປນ ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂອຘິສກາໂນຘິສກຜຣຓວເສນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປມາຓກຕໍ ນາມ. ກາມາວຈຣກມ຺ມໍ ຕສ຺ສ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ລຄ຺ຄິຕຸໍ ວາ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ໂຂ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມເມວ ຕໍ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ມໂຫໂຆ ວິຍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ສຍເມວ ພ຺ຣຫ຺ມສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປເນຕີຕິ ອຍຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ.

ຄາຖາສຸ ¶ ໂຍຕິ ໂຍ ໂກຈິ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ. ເມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຌານໍ. ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ຠາວນາວເສນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ. ອສຸຠຠາວນາທໂຍ ວິຍ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ເອກເທສຄ຺ຄຫຓໍ ອກຕ຺ວາ ອນວເສສຜຣຓວເສນ ອໂນຘິໂສຜຣຓວເສນ ຈ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ປຄຸຓຠາວນາວເສນ ອປ຺ປມາຓໍ. ຕນູ ສໍໂຍຊນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐິເມ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ສຸເຂເນວ ປຏິຆສໍໂຍຊນາທໂຍ ປຫີຍມານາ ຕນູ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປສ຺ສໂຕ ອຸປຘິກ຺ຂຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປຘິກ຺ຂໂຍ’’ຕິ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ຕນູ ສໍໂຍຊນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເມຕ຺ຕາຌານປທຏ຺ຐານາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸປຘິກ຺ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຕໍ ປສ຺ສໂຕ ປເຄວ ທສປິ ສໍໂຍຊນາ ຕນູ ໂຫນ຺ຕິ, ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕນູ ສໍໂຍຊນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິໂຆ ເຈວ ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສໍໂຍຊນາ ຈ ຕນຸກາ ໂຫນ຺ຕິ. ປສ຺ສໂຕ ອຸປຘິກ຺ຂຍນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ກິເລສູປຘີນໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ¶ ເມຕ຺ຕໍ ອຘິຄມວເສນ ປສ຺ສນ຺ຕ ສ຺ສາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອວໍ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ນິພ຺ພານາຘິຄມຎ຺ຈ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕມານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຎ຺ເຎ ອານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກມ຺ປິ ເຈ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ¶ ອທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ເມຕ຺ຕາພເລນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕພ຺ຍາປາທຕາຍ ພ຺ຍາປາເທນ ອທູສິຕຈິຕ຺ໂຕ. ເມຕ຺ຕາຍຕີຕິ ຫິຕຜຣຓວເສນ ເມຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ກຸສໂລຕິ ອຕິສເຍນ ກຸສລວາ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ, ປຏິຆາທິອນຕ຺ຖວິຄເມນ ໂວ. ເຂມີ ເຕນາຕິ ເຕນ ເມຕ຺ຕາຍິເຕນ. ສພ຺ເພ ຈ ປາເຓຕິ ຈສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ. ມນສານຸກມ຺ປນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອກສຕ຺ຕວິສຍາປິ ຕາວ ເມຕ຺ຕາ ມຫາກຸສລຣາສິ, ສພ຺ເພ ປນ ປາເຓ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍປຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ຫິຕຜຣເຓນ ມນສາ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ປຫູຕໍ ພຫຸໍ ອນປ຺ປກໍ ອປຣິຍນ຺ຕໍ ຈຕຸສຏ຺ຐິມຫາກປ຺ເປປິ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກປ຺ປພນ຺ຘໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎໍ ອຣິໂຍ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ປກໂຣຕິ ນິປ຺ຜາເທຕິ.

ສຕ຺ຕສຓ຺ຑນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕນ ສຓ຺ເຑນ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຠຣິຕໍ, ສຕ຺ເຕຫິ ອວິຣຬໍ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊິຕ຺ວາຕິ ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນ ຘມ຺ເມເນວ ວິຊິນິຕ຺ວາ. ຣາຊິສໂຍຕິ ອິສິສທິສາ ຘມ຺ມິກຣາຊາໂນ. ຍຊມານາຕິ ທານານິ ທທມານາ. ອນຸປຣິຍຄາຕິ ວິຈຣິໍສຸ.

ອສ຺ສເມຘນ຺ຕິອາທີສຸ ໂປຣາຓກຣາຊກາເລ ກິຣ ສສ຺ສເມຘໍ, ປຸຣິສເມຘໍ, ສມ຺ມາປາສໍ, ວາຈາເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ ອເຫສຸໍ, ເຍຫິ ຣາຊາໂນ ໂລກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ຜນ຺ນສສ຺ສໂຕ ທສມຠາຄຄ຺ຄຫຓໍ ສສ຺ສເມຘໍ ນາມ, ສສ຺ສສມ຺ປາທເນ, ເມຘາວິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາໂຍຘານໍ ຉມາສິກໍ ຠຕ຺ຕເວຕນານຸປ຺ປທານໍ ປຸຣິສເມຘໍ ນາມ, ປຸຣິສສງ຺ຄຓ຺ຫເນ ເມຘາວິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທລິທ຺ທມນຸສ຺ສານໍ ¶ ໂປຕ຺ຖເກ ເລຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ວິນາ ວຑ຺ຒິຍາ ສຫສ຺ສທ຺ວິສຫສ຺ສມຕ຺ຕຘນານຸປ຺ປທານໍ ສມ຺ມາປາສໍ ນາມ. ຕຎ຺ຫິ ສມ຺ມາ ມນຸສ຺ເສ ປາເສຕິ ຫທເຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຍ ຐເປຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມາປາສ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຕາຕ ມາຕຸລາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສຓ຺ຫວາຈາຍ ສງ຺ຄຫຓໍ ວາຈາເປຍ຺ຍໍ ນາມ, ເປຍ຺ຍວຊ຺ຊໍ ປິຍວາຈຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ຜີຕຎ຺ຈ ປຫູຕອນ຺ນປານໍ ເຂມໍ ¶ ນິຣພ຺ພຸທໍ. ມນຸສ຺ສາ ມຸທາ ໂມທມານາ ອຸເຣ ປຸຕ຺ເຕ ນຈ຺ເຈນ຺ຕາ ອປາຣຸຕຆຣາ ວິຫຣນ຺ຕິ ¶ . ອິທໍ ຆຣທ຺ວາເຣສຸ ອຄ຺ຄຬານໍ ອຠາວໂຕ ‘‘ນິຣຄ຺ຄຬ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ໂປຣາຓິກາ ປເວຓິ, ອຍໍ ໂປຣາຓິກາ ປກຕິ.

ອປຣຠາເຄ ປນ ໂອກ຺ກາກຣາຊກາເລ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ ອິມຎ຺ຈ ຣຏ຺ຐສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ອຸທ຺ຘມ຺ມູລໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສເມຘໍ ປຸຣິສເມຘນ຺ຕິອາທິເກ ປຎ຺ຈ ຍຎ຺ເຎ ນາມ ອກໍສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິຍສຸຕ຺ເຕ –

‘‘ເຕສໍ ອາສິ ວິປລ຺ລາໂສ, ທິສ຺ວານ ອຓຸໂຕ ອຓຸໍ…ເປ….

‘‘ເຕ ຕຕ຺ຖ ມນ຺ເຕ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ, ໂອກ຺ກາກໍ ຕທຸປາຄມຸ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໓໐໑-໓໐໔);

ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສເມຕ຺ຖ ເມຘນ຺ຕິ ພາເຘນ຺ຕີຕິ ອສ຺ສເມໂຘ. ທ຺ວີຫິ ປຣິຍຎ຺ເຎຫິ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ເອກວີສຕິຍູປສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ປຈ຺ຉິມທິວເສ ເອວ ສຕ຺ຕນວຸຕິປຎ຺ຈປສຸສຕຆາຕຠີສນສ຺ສ ຐເປຕ຺ວາ ຠູມິຎ຺ຈ ປຸຣິເສ ຈ ອວເສສສພ຺ພວິຠວທກ຺ຂິຓສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຸຣິສເມຕ຺ຖ ເມຘນ຺ຕິ ພາເຘນ຺ຕີຕິ ປຸຣິສເມໂຘ. ຈຕູຫິ ປຣິຍຎ຺ເຎຫິ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ສທ຺ຘິໍຠູມິຍາ ອສ຺ສເມເຘ ວຸຕ຺ຕວິຠວທກ຺ຂິຓສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສມ຺ມເມຕ຺ຖ ປາສນ຺ຕິ ຂິປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາປາໂສ. ຍຸຄຈ຺ຉິຄ຺ຄເຬ ປເວສນທຓ຺ຑກສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ມໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕິໂຕກາເສ ເວທິໍ ກຕ຺ວາ ສໍຫາຣິເມຫິ ຍູປາທີຫິ ສຣສ຺ສຕິນທິຍາ ນິມຸຄ຺ໂຄກາສໂຕ ປຠຸຕິ ປຏິໂລມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ສຕ຺ຣຍາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ວາຊເມຕ຺ຖ ປິວນ຺ຕີຕິ ວາຊເປຍ຺ໂຍ. ເອເກນ ປຣິຍຎ຺ເຎນ ສຕ຺ຕຣສຫິ ປສູຫິ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ເພຬຸວຍູປສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສກທກ຺ຂິຓສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄໂຬຕິ ນິຣຄ຺ຄໂຬ. ນວຫິ ປຣິຍຎ຺ເຎຫິ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ຠູມິຍາ ປຸຣິເສຫິ ຈ ອສ຺ສເມເຘ ວຸຕ຺ຕວິຠວທກ຺ຂິຓສ຺ສ ສພ຺ພເມຘປຣິຍາຍນາມສ຺ສ ອສ຺ສເມຘວິກປ຺ປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ຈນ຺ທປ຺ປຠາຕິ ຈນ຺ທປ຺ປຠາຍ. ຕາຣຄຓາວ ສພ຺ເພຕິ ຍຖາ ສພ຺ເພປິ ຕາຣາຄຓາ ຈນ຺ທິມໂສຠາຍ ໂສຬສິມ຺ປິ ¶ ກລໍ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕ ອສ຺ສເມຘາທໂຍ ¶ ຍຎ຺ຎາ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ສຸຠາວິຕສ຺ສ ໂສຬສິມ຺ປິ ກລໍ ນານຸຠວນ຺ຕິ, ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ນາຄ຺ຆນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ¶ ອປເຣປິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິເກ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ອານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ນ ຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍຕິ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ. ນ ຫນ຺ຕີຕິ ເຕເນວ ເມຕ຺ຕາຠາວນານຸຠາເວນ ທູຣວິກ຺ຂມ຺ຠິຕພ຺ຍາປາທຕາຍ ນ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ຫິໍສຕິ, ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ນ ວິພາຘຕິ ວາ. ນ ຆາເຕຕີຕິ ປຣໍ ສມາທເປຕ຺ວາ ນ ສຕ຺ເຕ ຫນາເປຕິ ນ ວິພາຘາເປຕິ ຈ. ນ ຊິນາຕີຕິ ສາຣມ຺ຠວິຄ຺ຄາຫິກກຖາທິວເສນ ນ ກຎ຺ຈິ ຊິນາຕິ ສາຣມ຺ຠສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ, ຊານິກຣຓວເສນ ວາ ອຑ຺ຑກຣຓາທິນາ ນ ກຎ຺ຈິ ຊິນາຕິ. ນ ຊາປເຍຕິ ປເຣປິ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ປເຣສໍ ຘນຊານິໍ ນ ກາຣາເປຍ຺ຍ. ເມຕ຺ຕໍໂສຕິ ເມຕ຺ຕາມຍຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສ, ເມຕ຺ຕາຍ ວາ ອໍໂສ ອວິຊຫນຏ຺ເຐນ ອວຍວຠູໂຕຕິ ເມຕ຺ຕໍໂສ. ສພ຺ພຠູເຕສູຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ. ຕໂຕ ເອວ ເວຣໍ ຕສ຺ສ ນ ເກນຈີຕິ ອກຸສລເວຣໍ ຕສ຺ສ ເກນຈິປິ ກາຣເຓນ ນຕ຺ຖິ, ປຸຄ຺ຄລເວຣສງ຺ຂາໂຕ ວິໂຣໂຘ ເກນຈິ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ຕສ຺ສ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ.

ເອວເມຕສ຺ມິໍ ເອກກນິປາເຕ ປຏິປາຏິຍາ ເຕຣສສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ ຈາຕິ ປນ຺ນຣສສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ນີວຣຓສຸຕ຺ຕໍ ສໍໂຍຊນສຸຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐິສຎ຺ຈຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ. ອິຕເຣສຸ ປນ ວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕນ຺ຕິ.

ອິຕິວຸຕ຺ຕກສ຺ສ ເອກກນິປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໘. ທຸກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ¶ ປຐເມ ທ຺ວີຫີຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຘມ຺ເມຫີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ທ຺ວີຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ທ຺ວີຫິ ອກຸສລຘມ຺ເມຫິ. ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ຍຸຕ຺ໂຕ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣຕີຕິ ຈຕູສຸປິ ອິຣິຍາປເຖສຸ ກິເລສທຸກ຺ເຂນ ເຈວ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ເຂນ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣຕິ. ສວິຆາຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕູປຆາເຕນ ເຈວ ກາຍູປຆາເຕນ ຈ ສວິຆາຕໍ. ສອຸປາຍາສນ຺ຕິ ກິເລສູປາຍາເສນ ເຈວ ສຣີຣເຂເທນ ຈ ພລວອາຍາສວເສນ ສອຸປາຍາສໍ. ສປຣິຬາຫນ຺ຕິ ກິເລສປຣິຬາເຫນ ເຈວ ກາຍປຣິຬາເຫນ ຈ ສປຣິຬາຫໍ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ. ອຖ ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາຕິ ທຸຄ຺ຄຕິສງ຺ຂາຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອປາຍານໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ຄຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ອວສ຺ສໍຠາວິນີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣຕິ ອປິຫິຕທ຺ວາໂຣ. ກຕ຺ຖ ປນ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູ’’ຕິ. ເຕນ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອສໍວຣມາຫ. ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄວເສນ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕີຕິ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາຍ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ.

ກຖໍ ¶ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ກຖໍ ວາ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວໂຣ ວາ ອສໍວໂຣ ວາ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ຈກ຺ຂຸປສາທໍ ນິສ຺ສາຍ ສຕິ ວາ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອປິຈ ຍທາ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ຠວງ຺ເຄ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ເຘ ກິຣິຍາມໂນຘາຕຸ ອາວຊ຺ຊນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໂຕ ¶ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ, ຕໂຕ ວິປາກມໂນຘາຕຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນກິຈ຺ຈໍ, ຕໂຕ ວິປາກາເຫຕຸກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ສນ຺ຕີຣຓກິຈ຺ຈໍ, ຕໂຕ ກິຣິຍາເຫຕຸກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຊວນໍ ຊວຕິ. ຕຖາປິ ເນວ ຠວງ຺ຄສມເຍ, ນ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣສມເຍ ¶ ສໍວໂຣ ວາ ອສໍວໂຣ ວາ ອຕ຺ຖິ, ຊວນກ຺ຂເຓ ປນ ສເຈ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ວາ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈໍ ວາ ອຎ຺ຎາຓໍ ວາ ອກ຺ຂນ຺ຕິ ວາ ໂກສຊ຺ຊໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອສໍວໂຣ ໂຫຕິ. ເອວໍ ໂຫນ຺ໂຕປິ ໂສ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອສໍວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ອຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຠວງ຺ຄມ຺ປິ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິປິ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ນຄເຣ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອສໍວຸເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ໂຕຆຣທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຄພ຺ຠາທໂຍ ສຸສໍວຸຕາ ຕຖາປິ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ສພ຺ພໍ ຠຓ຺ຑໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ ອໂຄປິຕເມວ ໂຫຕິ. ນຄຣທ຺ວາເຣຫິ ປວິສິຕ຺ວາ ໂຈຣາ ຍທິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ເອວເມວ ຊວເນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ອສໍວເຣ ສຕິທ຺ວາຣມ຺ປິ ອຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຠວງ຺ຄມ຺ປິ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິປິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ອສຕິ ຊວເນ ສີລາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຠວງ຺ຄມ຺ປິ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິປິ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ສໍວຸເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ໂຕຆຣທ຺ວາຣາທໂຍ ອສໍວຸຕາ, ຕຖາປິ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ສພ຺ພໍ ຠຓ຺ຑໍ ສຸຣກ຺ຂິຕໍ ສຸໂຄປິຕເມວ ໂຫຕິ. ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ຫິ ປິຫິເຕສຸ ໂຈຣານໍ ປເວໂສ ນຕ຺ຖິ. ເອວເມວ ຊວເນ ສີລາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຠວງ຺ຄມ຺ປິ, ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິປິ. ຕສ຺ມາ ຊວນກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ສໍວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສທ຺ວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖໍ ປນ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ, ກຖໍ ວາ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູຕິ ¶ ? ໂຍ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຫິຈ຺ໂຉ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ມຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ. ມຫິຈ຺ຉປຸຄ຺ຄໂລ ຫິ ຍຖາ ນາມ ກຈ຺ຉປຸຏວາຓິໂຊ ປິຬນ຺ຘນຠຓ຺ຑກໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄປິ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ‘‘ອສຸກໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອສຸກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ມຸເຂນ ອຸຄ຺ໂຆເສຕິ, ເອວເມວ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ວາ ຄນ຺ຖໍ ວາ ຘຸຕງ຺ຄຄຸຓໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ອຣຎ຺ຎວາສມຕ຺ຕກມ຺ປິ ມຫາຊນສ຺ສ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ສມ຺ຠາເວຕິ, ສມ຺ຠາເວຕ຺ວາ ຈ ປນ ສກເຏຫິປິ ອຸປນີເຕ ປຈ຺ຈເຍ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໂຍ ຫິ ປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິ ອຸປາທາເນນ, ສມຸທ຺ໂທ ອຸທເກນ, ມຫິຈ຺ໂຉ ປຈ຺ຈເຍຫີຕິ –

‘‘ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມຸທ຺ໂທ ຈ, ມຫິຈ຺ໂຉ ຈາປິ ປຸຄ຺ຄໂລ;

ພຫຸເກ ປຈ຺ຈເຍ ທິນ຺ເນ, ຕໂຍເປເຕ ນ ປູຣເຍຕິ’’.

ມຫິຈ຺ຉປຸຄ຺ຄໂລ ¶ ¶ ຫິ ວິຊາຕມາຕຸຍາປິ ມນໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເອວຣູໂປ ຫິ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ລາຠໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠໂຕ ຈ ປຣິຫາຍຕິ. ເອວໍ ຕາວ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ລທ຺ຘມ຺ປິ ອາຫາຣໍ ຄຘິໂຕ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ອຊ຺ໂຌປນ຺ໂນ ອນາທີນວທສ຺ສາວີ ອນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ ອາຫຣຫຕ຺ຖກອລໍສາຏກຕຕ຺ຖວຏ຺ຏກກາກມາສກຠຸຕ຺ຕວມິຕກພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວິຍ ອໂຍນິໂສ ອນຸປາເຍນ ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ ປສ຺ສສຸຂໍ ມິທ຺ຘສຸຂໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ອຍໍ ປຣິໂຠເຄ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ນາມ.

ໂຍ ປນ ‘‘ຍທິປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ພຫຸ ໂຫຕິ, ທາຍໂກ ອປ຺ປໍ ທາຕຸກາໂມ, ທາຍກສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອປ຺ໂປ, ທາຍໂກ ພຫຸໍ ທາຕຸກາໂມ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ພຫຸ, ທາຍໂກປິ ພຫຸໍ ທາຕຸກາໂມ, ອຕ຺ຕໂນ ຖາມໍ ຎຕ຺ວາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕເມວ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປມາຓຊານນສ຺ສ ເຈວ, ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ¶ ໂຍນິໂສ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ, ເນວ ທວາຍ, ນ ມທາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໓໕໕) ‘‘ລທ຺ຘຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຄຘິໂຕ ອມຸຈ຺ຉິໂຕ ອນຊ຺ໂຌປນ຺ໂນ ອາທີນວທສ຺ສາວີ ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ຈ ອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຏິສງ຺ຂານປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ ອາຫາຣປຣິຠຸຎ຺ຊນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ປມາຓຊານນສ຺ສ ຈ ວເສນ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ, ອຍໍ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ນາມ. ເອວໍ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຈ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຄາຖາສຸ ປນ ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິອາທີສຸ ຈກ຺ຂຕີຕິ ຈກ຺ຂຸ, ຣູປໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ສມວິສມໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຓາຕີຕິ ໂສຕໍ. ຆາຍຕີຕິ ຆານໍ. ຊີວິຕນິມິຕ຺ຕໍ ອາຫາຣຣໂສ ຊີວິຕໍ, ຕໍ ອວ຺ຫາຍຕີຕິ ຊິວ຺ຫາ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ອາໂຍຕິ ກາໂຍ. ມນເຕ ວິຊານາຕີຕິ ມໂນ. ໂປຣາຓາ ປນາຫຸ ມຸນາຕີຕິ ມໂນ, ນາຬິຍາ ມິນມາໂນ ວິຍ ມຫາຕຸລາຍ ຘາຣຍມາໂນ ວິຍ ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠາວຕ຺ຖໂຕ ປນ ທຸວິຘໍ ຈກ຺ຂຸ – ມໍສຈກ຺ຂຸ ຈ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ຈ. ເຕສຸ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ, ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ, ຎາຓຈກ຺ຂຸ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ, ຘມ຺ມຈກ຺ຂູຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອທ຺ທສໍ ໂຂ ¶ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໓) ອິທໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ ນາມ. ‘‘ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໂຘຕກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓໒) ອິທໍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ນາມ. ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໕) ອິທໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ນາມ. ‘‘ອທ຺ທສໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໔) ອິທໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ນາມ. ‘‘ວິຣຊໍ ວີຕມລໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ ¶ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໕; ມຫາວ. ໑໖) ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ນາມ.

ມໍສຈກ຺ຂຸປິ ທຸວິຘໍ – ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸ, ປສາທຈກ຺ຂູຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍ຺ວາຍໍ ອກ຺ຂິກູປເກ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອກ຺ຂິກູປກຏ຺ຐິເກນ, ອຸປຣິ ຠມຸກຏ຺ຐິເກນ ¶ , ອຸຠໂຕ ອກ຺ຂິກູເຏຫິ, ອນ຺ໂຕ ມຕ຺ຖລຸງ຺ເຄນ, ພຫິທ຺ຘາ ອກ຺ຂິໂລເມຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ມໍສປິຓ຺ໂຑ, ສງ຺ເຂປໂຕ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ – ວຓ຺ໂຓ, ຄນ຺ໂຘ, ຣໂສ, ໂອຊາສມ຺ຠໂວ ສຓ຺ຐານໍ ຊີວິຕໍ ຠາໂວ ກາຍປສາໂທ ຈກ຺ຂຸປສາໂທຕິ ຈຸທ຺ທສ ສມ຺ຠາຣາ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ຕໍນິສ຺ສິຕາ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສໂອຊາສຓ຺ຐານສມ຺ຠວາຕິ ອິມານິ ທສ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂຫນ຺ຕິ, ຊີວິຕໍ ຠາໂວ ກາຍປສາໂທ ຈກ຺ຂຸປສາໂທຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ເອກນ຺ຕກມ຺ມສມຸຏ຺ຐາເນວາຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສາຍ ຣູປານໍ ວເສນ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ສມ຺ຠາຣາ. ຍໍ ໂລເກ ‘‘ເສຕໍ ວຏ຺ຏໍ ປຸຖຸລໍ ວິສຏໍ ວິປຸລໍ ຈກ຺ຂູ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ນ ຈກ຺ຂຸໍ ສຎ຺ຊານາຕິ, ວຕ຺ຖຸໍ ຈກ຺ຂຸໂຕ ສຎ຺ຊານາຕິ, ໂຍ ມໍສປິຓ຺ໂຑ ອກ຺ຂິກູປເກ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ນ຺ຫາຣຸສຸຕ຺ຕເກນ ມຕ຺ຖລຸງ຺ເຄນ ອາພທ຺ໂຘ, ຍຕ຺ຖ ເສຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ ກຓ຺ຫມ຺ປິ ໂລຫິຕກມ຺ປິ ປຖວີປິ ອາໂປປິ ເຕໂຊປິ ວາໂຍປິ. ຍໍ ເສມ຺ຫຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ເສຕໍ, ປິຕ຺ຕຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ກຓ຺ຫໍ, ຣຸຫິຣຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ໂລຫິຕກໍ, ປຖວຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ປຕ຺ຖທ຺ຘໍ, ອາປຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເຕຊຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ປຣິຑຍ຺ຫຕິ, ວາຍຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ສມ຺ຠມຕິ, ອິທໍ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸ ນາມ. ໂຍ ປນ ເອຕ຺ຖ ສິໂຕ ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ໂຘ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ປສາໂທ, ອິທໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ນາມ. ອິທຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ.

ໂສຕາທີສຸປິ ໂສຕໍ ທິພ຺ພໂສຕໍ, ມໍສໂສຕນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ອຸໂຠ ສທ຺ເທ ສຸຓາຕີ’’ຕິ ອິທໍ ທິພ຺ພໂສຕໍ ນາມ. ມໍສໂສຕໍ ປນ ສສມ຺ຠາຣໂສຕໍ ປສາທໂສຕນ຺ຕິ ທຸວິຘນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຆານຊິວ຺ຫາ. ກາໂຍ ປນ ໂຈປນກາໂຍ, ກຣຊກາໂຍ, ສມູຫກາໂຍ, ປສາທກາໂຍຕິອາທິນາ ພຫຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ກາເຍນ ¶ ສໍວຸຕາ ຘີຣາ, ອໂຖ ວາຈາຍ ສໍວຸຕາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໓໔) –

ອຍໍ ໂຈປນກາໂຍ ນາມ. ‘‘ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໖; ປຏິ. ມ. ໓.໑໔) ອຍໍ ກຣຊກາໂຍ ນາມ. ສມູຫກາໂຍ ປນ ວິຎ຺ຎາຓາທິສມູຫວເສນ ອເນກວິໂຘ ອາຄໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຉ ອິເມ, ອາວຸໂສ, ວິຎ຺ຎາຓກາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ¶ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໑) ວິຎ຺ຎາຓສມູໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຉ ຜສ຺ສກາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໓; ມ. ນິ. ໑.໙໘) ຜສ຺ສາທິສມູໂຫ ¶ . ຕຖາ ‘‘ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິ ກາຍລຫຸຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໑໔) ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ. ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຖວິກາຍໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ອາໂປກາຍໍ ເຕໂຊກາຍໍ ວາໂຍກາຍໍ ເກສກາຍໍ ໂລມກາຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໕) ປຖວາທິສມູໂຫ. ‘‘ກາເຍນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ຜຸສິຕ຺ວາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໖) ອຍໍ ປສາທກາໂຍ. ອິຘາປິ ປສາທກາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ກາຍວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ. ມໂນຕິ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ພໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາປິ ທ຺ວາຣຠາວສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣຠູຕໍ ສາວຊ຺ຊນໍ ຠວງ຺ຄໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕານິ ຍສ຺ສ ທ຺ວາຣານິ ອຄຸຕ຺ຕານິ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອຕານິ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ທ຺ວາຣານິ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປມາທໍ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ ສຕິກວາເຏນ ອປິຫິຕານິ. ໂຠຊນມ຺ຫິ…ເປ… ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຈ ສໍວຣຣຫິໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກຎ຺ຈ ໂຣຄາທິວເສນ, ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຈ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ກາຍທຸກ຺ຂໍ ຣາຄາທິກິເລສສນ຺ຕາປວເສນ, ອິຈ຺ຉາວິຆາຕວເສນ ຈ ເຈໂຕທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາປິ ທຸກ຺ຂເມວ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ປາປຸຓາຕິ. ຍສ຺ມາ ເຈຕເທວໍ, ຕສ຺ມາ ທຸວິເຘນປິ ທຸກ຺ຂຄ຺ຄິນາ ອິຘໂລເກ ຈ ປຣໂລເກ ຈ ຑຍ຺ຫມາເນນ ກາເຍນ ຑຍ຺ຫມາເນນ ເຈຕສາ ທິວາ ວາ ຍທິ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ນິຈ຺ຈກາລເມວ ຕາທິໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຸກ຺ຂເມວ ວິຫຣຕິ, ນ ຕສ຺ສ ສຸຂວິຫາຣສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂານຕິກ຺ກເມ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ.

໒໙. ທຸຕິເຍ ¶ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໐. ຕຕິເຍ ຕປນີຍາຕິ ອິຘ ເຈວ ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ຕປນ຺ຕິ ວິພາເຘນ຺ຕິ ວິເຫເຐນ຺ຕີຕິ ຕປນີຍາ. ຕປນໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ທິຏ຺ເຐ ເຈວ ຘມ຺ເມ ອຠິສມ຺ປຣາເຍ ຈ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທເນນ ເຈວ ອນຸພລປ຺ປທາເນນ ¶ ຈ ຫິຕາຕິ ຕປນີຍາ. ອຖ ວາ ຕປນ຺ຕິ ¶ ເຕນາຕິ ຕປນໍ, ປຈ຺ຉານຸຕາໂປ, ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ຫິຕາຕິ ຕປນີຍາ. ອກຕກລ຺ຍາໂຓຕິ ອກຕໍ ກລ຺ຍາຓໍ ຠທ຺ທກໍ ປຸຎ຺ຎໍ ເອເຕນາຕິ ອກຕກລ຺ຍາໂຓ. ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປຸຎ຺ຎຎ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິຫິຕຕາຍ ອາຍຕິໍສຸຂຕາຍ ຈ ຠທ຺ທກຏ຺ເຐນ ກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ຈ ກຸຈ຺ຉິຕສລນາທິອຕ຺ເຖນ ກຸສລນ຺ຕິ ຈ ທຸກ຺ຂຠີຣູນໍ ສໍສາຣຠີຣູນຎ຺ຈ ຣກ຺ຂນຏ຺ເຐນ ຠີຣຸຕ຺ຕາຓນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຕປາໂປຕິ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ ປາປໍ ເອເຕນາຕິ ກຕປາໂປ. ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອກຸສລກມ຺ມຎ຺ຫິ ລາມກຏ຺ເຐນ ປາປນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວິປາກກ຺ຂເຓ ຈ ໂຆຣສຠາວຕາຍ ລຸທ຺ທນ຺ຕິ ຈ ກິເລເສຫິ ທູສິຕຠາເວນ ກິພ຺ພິສນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕິ ຠຄວາ ‘‘ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ຕປນີຍາ’’ຕິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອກຕໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ກຕຎ຺ຈ ອກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ນິທ຺ທິສິ. ອິທານິ ເຕສໍ ຕປນີຍຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ອກຕໍ ເມ ກລ຺ຍາຓນ຺ຕິປິ ຕປ຺ປຕິ, ກຕໍ ເມ ປາປນ຺ຕິປິ ຕປ຺ປຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເສນ ຕປ຺ປຕິ ອນຸຕປ຺ປຕິ ອນຸໂສຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄາຖາສຸ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ກິເລສປູຕິກຕ຺ຕາ ວາ ທຸຏ຺ຐໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ເອວໍ ວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ອິມານິ ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕານິ ອຘິປ຺ເປຕານີຕິ ຍໍ ນ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ອກຸສລຊາຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍຎ຺ຈຎ຺ຎໍ ໂທສສຎ຺ຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍມ຺ປິ ຈ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມປຖຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ກາຍກມ຺ມາທິສງ຺ຂໍ ນ ລຠຕິ, ຣາຄາທິກິເລສສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ໂທສສຫິຕໍ ອກຸສລໍ ຕມ຺ປິ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣຍນ຺ຕິ ນິຣຕິອຕ຺ເຖນ ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ວາ ນິຣຍນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ, ອຍສງ຺ຂາຕສຸຂປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ¶ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕີສຸ ນິຣຍທຸກ຺ຂໍ. ໂສ ຕາທິໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ຕປນີຍຠາເວ ນນ຺ໂທ ຍກ຺ໂຂ ນນ຺ໂທ ¶ ມາຓວໂກ ນນ຺ໂທ ໂຄຆາຕໂກ ທ຺ເວ ຠາຕິກາຕິ ເອເຕສໍ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕພ຺ພານິ. ເຕ ກິຣ ຄາວິໍ ວຘິຕ຺ວາ ມໍສໍ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ກນິຏ຺ໂຐ ເຊຏ຺ຐໍ ອາຫ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທາຣກາ ພຫູ, ອິມານິ ເມ ອນ຺ຕານິ ເທຫີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເຊຏ຺ໂຐ – ‘‘ສພ຺ພໍ ມໍສໍ ທ຺ເວຘາ ວິຠຕ຺ຕໍ, ປຸນ ກິມຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ປຫຣິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສິ. ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຈ ນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ມຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ມຍາ ກຕໍ, ສ຺ວາຫໍ ອກາຣເຓເນວ ນໍ ມາເຣສິ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ອຖສ຺ສ ພລວວິປ຺ປຏິສາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ຐິຕຏ຺ຐາເນປິ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນປິ ຕເທວ ກມ຺ມໍ ອາວຊ຺ເຊຕິ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສາທໍ ນ ລຠຕິ, ອສິຕປີຕຂາຍິຕມ຺ປິສ຺ສ ສຣີເຣ ໂອຊໍ ນ ຜຣຕິ, ອຏ຺ຐິຈມ຺ມມຕ຺ຕເມວ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອຸປາສກ, ຕ຺ວໍ ອຕິວິຍ ກິໂສ ອຏ຺ຐິຈມ຺ມມຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ, ກີທິໂສ ເຕ ໂຣໂຄ, ອຸທາຫຸ ¶ ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ຕປນີຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ໂສ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ‘‘ຠາຣິຍໍ ເຕ, ອຸປາສກ, ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ອນປຣາຘຏ຺ຐາເນ ອປຣທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ເຕເນວ ກມ຺ມຸນາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ປນ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘສກ຺ກໂກກາລິກຈິຎ຺ຈມາຓວິກາທີນໍ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕພ຺ພານິ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ອຸກ຺ກລຊຍຠຎ຺ຎາທີນໍ.

໓໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຕຕິເຍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໒. ປຎ຺ຈເມ ປາປເກນ ຈ ສີເລນາຕິ ປາປກໍ ນາມ ສີລໍ ສີລເຠທກໂຣ ອສໍວໂຣຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ອສໍວໂຣ ອສີລເມວ ຕໍທຸສ຺ສີລ຺ຍຠາວໂຕ, ກຖໍ ສີລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ ¶ – ຍຖາ ນາມ ໂລເກ ອທິຏ຺ຐໍ ‘‘ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອສີລວາ ‘‘ສີລວາ’’ຕິ, ເອວມິຘາປິ ອສີລມ຺ປິ ອສໍວໂຣປິ ¶ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ກຕເມ ຈ, ຖປຕິ, ອກຸສລາ ສີລາ? ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ອກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມໍ, ປາປໂກ ອາຊີໂວ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໔) ວຈນໂຕ ອກຸສລຘມ຺ເມສຸປິ ອຕ຺ເຖວ ສີລສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມາ ປຣິຈຍວເສນ ສຠາວສິທ຺ຘິ ວິຍ ປກຕິຠູໂຕ ສພ຺ໂພ ສມາຈາໂຣ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລໍ ລາມກໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປາປເກນ ຈ ສີເລນາ’’ຕິ. ປາປິກາຍ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສພ຺ພາປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ ປາປິກາວ. ວິເສສໂຕ ປນ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິ, ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິ, ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐີຕິ ອິມາ ຕິວິຘາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ປາປິກຕຣາ. ຕຕ຺ຖ ປາປເກນ ສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ປໂຍຄວິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອາສຍວິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປໂຍຄາສຍວິປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິຣຍູປໂຄ ໂຫຕິເຍວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ນິຣເຍ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທ຺ວີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ລກ຺ຂຓວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ຕນ຺ຕິນິທ຺ເທໂສ. ຍຖາ ຕໍ ໂລເກ ‘‘ຍທິເມ ພ຺ຍາຘິຕາ ¶ ສິຍຸໍ, ອິເມສໍ ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎສຸປິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎຕິ ນິປ຺ປຎ຺ໂຎ.

໓໓. ຉຏ຺ເຐ ຠທ຺ທເກນ ຈ ສີເລນາຕິ ກາຍສຸຈຣິຕາທິຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ. ຕຎ຺ຫິ ອຂຓ຺ຑາທິສີລຠາເວນ ສຍຎ຺ຈ ກລ຺ຍາຓໍ, ສມຖວິປສ຺ສນາທິກລ຺ຍາຓຄຸຓາວຫໍ ຈາຕິ ‘‘ຠທ຺ທກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠທ຺ທິກາຍ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາເຓນ ເຈວ ກມ຺ມປຖສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຠທ຺ທເກນ ສີເລນ ປໂຍຄສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຠທ຺ທິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອາສຍສມ຺ປນ຺ໂນ. ອິຕິ ປໂຍຄາສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຄ຺ຄູປໂຄ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິເມຫິ, ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ສຄ຺ເຄ’’ຕິ. ສປ຺ປຎ຺ໂຎຕິ ປຎ຺ຎວາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໓໔. ສຕ຺ຕເມ ¶ ¶ ອນາຕາປີຕິ ກິເລສານໍ ອາຕາປນຏ຺ເຐນ ອາຕາໂປ, ວີຣິຍໍ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຕາປີ, ນ ອາຕາປີ ອນາຕາປີ, ສມ຺ມປ຺ປຘານວິຣຫິໂຕ ກຸສີໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອຕ຺ຕາໂປ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາປຸຕ຺ຣາໂສ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂອຕ຺ຕາປີ, ນ ໂອຕ຺ຕາປີ ອໂນຕ຺ຕາປີ, ໂອຕ຺ຕາປຣຫິໂຕ. ອຖ ວາ ອາຕາປປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ອນາຕາໂປ, ໂກສຊ຺ຊໍ ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອນາຕາປີ. ຍໍ ‘‘ນ ໂອຕ຺ຕປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕພ຺ເພນ, ນ ໂອຕ຺ຕປຕິ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປໍ ອໂນຕ຺ຕາໂປ. ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອໂນຕ຺ຕາປີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຠພ຺ໂພຕິ ອນຣໂຫ. ສມ຺ໂພຘາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວູປສມາຍ ອມຕມຫານິພ຺ພານາຍ. ອນຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ເຂມໍ ນິພ຺ຠຍນ຺ຕິ ໂຍຄກ຺ເຂມນ຺ຕິ ຈ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຘິຄມາຍາຕິ ປຕ຺ຕິຍາ. ອາຕາປີຕິ ວີຣິຍວາ. ໂສ ຫິ ‘‘ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວິຫຣຕິ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ, ຖາມວາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກໂມ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອາຕາປນສີໂລຕິ ອາຕາປີ. ໂອຕ຺ຕາປີຕິ ‘‘ຍໍ ໂອຕ຺ຕປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕພ຺ເພນ, ໂອຕ຺ຕປຕິ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໓໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ໂອຕ຺ຕປນສີໂລຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປີ. ອຍຎ຺ຫິ ໂອຕ຺ຕາປີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕທວິນາຠາວໂຕ ຫິຣິຍາ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຓຸມຕ຺ເຕປິ ວຊ຺ເຊ ຠຍທສ຺ສາວີ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ສີລສມ຺ປທາ ທສ຺ສິຕາ. ອາຕາປີຕິ ¶ ອິມິນາ ນເຍນສ຺ສ ກິເລສປຣິຕາປິຕາທີປເນນ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນານຸຍຸຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ວີຣິຍໍ ສທ຺ຘາສຕິສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈການິ ສທ຺ຘາປຎ຺ຈມານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈ ສິທ຺ເຘສຸ ອນິຈ຺ເຈ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ, ອນິຈ຺ເຈ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາ, ທຸກ຺ເຂ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ປຫານສຎ຺ຎາ, ວິຣາຄສຎ຺ຎາ, ນິໂຣຘສຎ຺ຎາຕິ ຉ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ສຎ຺ຎາ ສິທ຺ຘາ ເອວາຕິ. ເອວໍ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ໂລກິຍານໍ ¶ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ສິຊ຺ຌນໂຕ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານາຘິຄມສ຺ສ ຠພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຕາປີ ຈ ໂຂ…ເປ… ອຘິຄມາຍາ’’ຕິ ອາຫ.

ຄາຖາສຸ ກຸສີໂຕຕິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກພຫຸລຕາຍ ກາມພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ກສງ຺ຂາເຕຫິ ກຸຈ຺ຉິເຕຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ສິໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ກຸສີໂຕ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ວາ ສີທຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ອວສີທຕີຕິ ກຸສີໂຕ, ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຫີນວີຣິໂຍຕິ ນິພ຺ພີຣິໂຍ, ຈຕູສຸປິ ອິຣິຍາປເຖສຸ ວີຣິຍກຣຓຣຫິໂຕ. ອນຸສ຺ສາຫສໍຫນນສຠາວສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາລສິຍສ຺ສ ຖິນສ຺ສ, ອສຕ຺ຕິວິຆາຕສຠາວສ຺ສ ກາຍາລສິຍສ຺ສ ມິທ຺ຘສ຺ສ ຈ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຖິນມິທ຺ຘພຫຸໂລ. ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓາຍ ຫິຣິຍາ ອຠາເວນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ອຫິຣິເກນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ອຫິຣິໂກ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປວີຣິຍານໍ ອຠາເວເນວ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອາທໂຣຕິ ອນາທໂຣ. ອຸຠຍຖາປິ ຕຖາ ຘມ຺ມປຸຄ຺ຄເລນ ທຸວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ອນາທໂຣ. ຜຸຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ຜຸສິຕຸໍ. ສມ຺ໂພຘິມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ສມ຺ໂພຘິສງ຺ຂາຕໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອຠພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຕິມາຕິ ຈິຣກຕຈິຣຠາສິຕານໍ ອນຸສ຺ສຣເຓ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ສຕິເນປກ຺ກສ຺ສ ຠາເວນ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານໂຍເຄນ ສຕິມາ. ນິປໂກຕິ ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິຍສມ຺ປຊຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕນ ເຈວ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຫຣຓປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ຈ ເນປກ຺ເກນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ນິປໂກ. ຌາຍີຕິ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິປິ ຌາເນຫິ ຌາຍີ. ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓິເຍຫິ ¶ ຘມ຺ເມຫິ ¶ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາຍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ. ສໍໂຍຊນໍ ຊາຕິຊຣາຍ ເຉຕ຺ວາຕິ ຊາຕິຍາ ເຈວ ຊຣາຍ ຈ ສຕ຺ເຕ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ກາມຣາຄາທິກໍ ທສວິຘມ຺ປິ ກິເລສຊາຕໍ ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕວເສນ ມູລໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ສໍໂຍຊນໍ ຊາຕິຊຣາຍ ເຉຕ຺ວາຕິ ຊາຕິຊຣາຍ ສໍໂຍຊນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຍສ຺ສ ຫິ ສໍໂຍຊນານິ ອຈ຺ຉິນ຺ນານິ, ຕສ຺ສ ຊາຕິຊຣາຍ ອຈ຺ເຉໂທ ອສມຸຄ຺ຆາໂຕວ. ຍສ຺ສ ປນ ຕານິ ຉິນ຺ນານິ, ຕສ຺ສ ຊາຕິຊຣາປິ ຉິນ຺ນາວ ກາຣຓສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ສໍໂຍຊນໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ເອວ ຊາຕິຊຣາປິ ຉິນ຺ທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍໂຍຊນໍ ຊາຕິຊຣາຍ ¶ ເຉຕ຺ວາ’’ຕິ. ອິເຘວ ສມ຺ໂພຘິມນຸຕ຺ຕຣໍ ຜຸເສຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ ຜຸເສ ປາປຸເຓຍ຺ຍ.

໓໕. ອຏ຺ຐເມ ນຍິທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນອິຕິ ປຏິເສເຘ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ‘‘ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຍກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອິທໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເອກມິທາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍໍ ວິຫຣາມິ ສຸຠຄວເນ ສາລຣາຊມູເລ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໑) ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂອຣມຕ຺ຕກໍ ສີລມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໗) ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອາຄໂຕ.

‘‘ອິທຎ຺ຫິ ຕໍ ເຊຕວນໍ, ອິສິສງ຺ຆນິເສວິຕໍ;

ອາວຸຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຣາເຊນ, ປີຕິສຎ຺ຊນນໍ ມມາ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໘) ວກ຺ຂມາເນ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ. ອິຘາປິ ວກ຺ຂມາເນເຍວ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

‘‘ກິໍ ເຕ ວຕໍ ກິໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ,

ອິທຎ຺ຈ ເມ ຘີຣ ມຫາວິມານ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໑໕໙໒-໑໕໙໓, ໑໕໙໕) –

ອິມສ຺ມິໍ ¶ ປຸຓ຺ຓກຊາຕເກ ທາເນ ອາຄໂຕ.

‘‘ເກນ ປາຓິ ກາມທໂທ, ເກນ ປາຓິ ມຘຸສ຺ສໂວ;

ເກນ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ປຸຎ຺ຎໍ ປາຓິມ຺ຫິ ອິຊ຺ຌຕິ.

‘‘ເຕນ ປາຓິ ກາມທໂທ, ເຕນ ປາຓິ ມຘຸສ຺ສໂວ;

ເຕນ ເມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ປຸຎ຺ຎໍ ປາຓິມ຺ຫິ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ເປ. ວ. ໒໗໕, ໒໗໗) –

ອິມສ຺ມິໍ ອງ຺ກຸຣເປຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ເຈ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຕ຺ຕິຣິຍໍ ນາມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອໂຫສີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໑) ອິມສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕເກ ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທສີເລ. ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ, ປຎ຺ຈສິຂ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເນວ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ…ເປ… ຍາວເທວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒໙) ອິມສ຺ມິໍ ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ. ‘‘ປເຣ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍເມຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໘໓) ສລ຺ເລຂສຸຕ຺ເຕ ເມຖຸນວິຣຕິຍໍ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕາຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມ,

ຕສ຺ມາ ຫິ ອມ຺ຫໍ ທຫຣາ ນ ມີຍເຣ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໐.໙໗) –

ມຫາຘມ຺ມປາລຊາຕເກ ສທາຣສນ຺ໂຕເສ. ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ¶ ຈຣິຕາ – ຕປສ຺ສີ ສຸທໍ ໂຫມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໕) ໂລມຫໍສສຸຕ຺ເຕ ວີຣິເຍ.

‘‘ຫີເນນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ;

ມຊ຺ຌິເມນ ຈ ເທວຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕເມນ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໘.໗໕) –

ນິມິຊາຕເກ ອຕ຺ຕທມນວເສນ ກເຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກອຸໂປສເຖ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ, ປຎ຺ຈສິຂ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ…ເປ… ອຍເມວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒໙) ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ເຕເຍວ ອຣິຍມຄ຺ເຄ. ‘‘ຕຍິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ ປຸຖຸຠູຕໍ ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໗໔) ປາສາທິກສຸຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄເຫ ສກລສ຺ມິໍ ສາສເນ. ອິຘາປິ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ສາສເນ ຈ ວຕ຺ຕຕິ.

ວຸສ຺ສຕີຕິ ¶ ວສີຍຕິ, ຈຣີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນກຸຫນຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ອໂຫ ອຍ຺ໂຍ ສີລວາ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’’ຕິອາທິນາ ຊນສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ວິມ຺ຫາປນຕ຺ຖໍ. ຊນລປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ນາມ ອຍ຺ຍສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕຫິ ‘‘ເກນຕ຺ໂຖ, ກິໍ ອາຫຣີຍຕູ’’ຕິ ມນຸສ຺ເສຫິ ວທາປນຕ຺ຖໍ. ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລການິສໍສຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ‘ລາຠີ ອສ຺ສໍ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປ຺ປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານ’ນ຺ຕິ, ສີເລ-ສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໕) ສີລານິສໍສຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ ຈຕຸປຈ຺ຈຍລາໂຠ, ໂຍ ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ສກ຺ກຈ຺ຈທານສງ຺ຂາໂຕ ອາທຣພຫຸມານຄຣຸກຣຓສງ຺ຂາໂຕ ຈ ສກ຺ກາໂຣ, ໂຍ ຈ ‘‘ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ສຸຕຘໂຣ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸຄ຺ຄຕຖຸຕິໂຆສສງ຺ຂາໂຕ ສິໂລໂກ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອານິສໍໂສ, ຕທຕ຺ຖໍ. ອິຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູຕິ ‘‘ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາເສ ສຕິ ‘ອຍໍ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’ຕິອາທິນາ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕຸ ສມ຺ຠາເວຕູ’’ຕິ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕຄຸຓວເສນ ສມ຺ຠາວນຕ຺ຖມ຺ປິ ນ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເກຈິ ¶ ປນ ‘‘ຊນກຸຫນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປາປິຈ຺ຉສ຺ສ ອິຈ຺ຉາປກຕສ຺ສ ສໂຕ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນອິຣິຍາປຖນິສ຺ສິຕປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສງ຺ຂາເຕນ ຕິວິເຘນ ກຸຫນວຕ຺ຖຸນາ ກຸຫນຠາເວນ ຊນສ຺ສ ວິມ຺ຫາປນຕ຺ຖໍ. ຊນລປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປາປິຈ຺ຉສ຺ເສວ ສໂຕ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖໍ ປຣິກໂຖຠາສາທິວເສນ ລປນຠາເວນ ອຸປລາປນຠາເວນ ວາ ຊນສ຺ສ ລປນຕ຺ຖໍ. ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລການິສໍສຕ຺ຖນ຺ຕິ ປາປິຈ຺ຉສ຺ເສວ ສໂຕ ລາຠາທິຄຣຸຕາຍ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອານິສໍສອຸທຍສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ. ອິຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູຕິ ປາປິຈ຺ຉສ຺ເສວ ສໂຕ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘ອິຕິ ເອວໍ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ນ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ປຸຣິໂມເຍວ ປນ ອຕ຺ໂຖ ສາຣຕໂຣ.

ອຖ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ອຖາຕິ ອຎ຺ຎທຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ. ເຕນ ກຸຫນາທິໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖາເຍວ ປນ ອິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ຕໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສໍວຣຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປຫານຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ¶ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິໂຘ ສໍວໂຣ – ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ສຕິສໍວໂຣ, ຎາຓສໍວໂຣ, ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ຫິ ອາທິນາ ນເຍນ ອາຄໂຕ ອຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ນາມ, ໂຍ ສີລສໍວໂຣຕິ ຈ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓; ມ. ນິ. ໑.໒໙໕; ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ໓.໑໖) ອາຄໂຕ ອຍໍ ສຕິສໍວໂຣ.

‘‘ຍານິ ໂສຕານິ ໂລກສ຺ມິໍ (ອຊິຕາຕິ ຠຄວາ),

ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑) –

ອາຄໂຕ ¶ ອຍໍ ຎາຓສໍວໂຣ. ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ນເຍນ ອາຄໂຕ ອຍໍ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ນເຍນ ອາຄໂຕ ອຍໍ ວີຣິຍສໍວໂຣ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປຊຫນວເສນ, ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕານໍ ກຣຓວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ວິຣຕິໂຍ ຈ. ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ໂພ ກາຍວຈີສໍຍໂມ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກໂມ ສີລສໍວໂຣ. ສຕິ ເອວ ສຕິສໍວໂຣ, ສຕິປ຺ປຘານາ ວາ ກຸສລາ ຂນ຺ຘາ. ຎາຓເມວ ຎາຓສໍວໂຣ. ອຘິວາສນວເສນ ອໂທໂສ, ອໂທສປ຺ປຘານາ ວາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕາ ¶ ກຸສລາ ຂນ຺ຘາ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ປຎ຺ຎາຕິ ເອເກ. ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ອນຘິວາສນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວີຣິຍເມວ ວີຣິຍສໍວໂຣ. ເຕສຸ ປຐໂມ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ທຸຕິໂຍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈສ຺ສ, ຕຕິໂຍ ອຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາ, ປຎ຺ຈໂມ ໂກສຊ຺ຊສ຺ສ ສໍວຣຓໂຕ ປິທຫນໂຕ ສໍວໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວເມຕສ຺ສ ສໍວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ສໍວຣຕ຺ຖໍ, ສໍວຣນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຫານມ຺ປິ ປຎ຺ຈວິຘໍ – ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ເອກກນິປາເຕ ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສປິ ຕຖາ ຕຖາ ຣາຄາທິກິເລສານໍ ¶ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ສມຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ວາ ປຫານສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ປຫານຕ຺ຖໍ, ປຫານສາຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສໍວເຣນ ກິເລສານໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ປເວສນນິວາຣຓໍ ປຫາເນນ ປເວສນນິວາຣຓຎ຺ເຈວ ສມຸຄ຺ຆາໂຕ ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠເຍນາປິ ປນ ຍຖາຣຫໍ ອຸຠຍໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສີລາທິຘມ຺ມາ ເອວ ຫິ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ປຊຫນໂຕ ປຫານນ຺ຕິ.

ຄາຖາສຸ ອນີຕິຫນ຺ຕິ ອີຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວາ – ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ຈ ສມ຺ປຣາຍິກາ ຈ. ອີຕິໂຍ ຫນຕິ ວິນາເສຕິ ປຊຫຕີຕິ ອີຕິຫໍ, ອນຸ ອີຕິຫນ຺ຕິ ອນີຕິຫໍ, ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ. ອຖ ວາ ອີຕີຫິ ອນຕ຺ເຖຫິ ¶ ສທ຺ຘິໍ ຫນນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອີຕິຫາ, ຕຓ຺ຫາທິອຸປກ຺ກິເລສາ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອີຕິຫາຕິ ອນີຕິຫໍ. ອີຕິຫາ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຏ຺ເຐນ ຕິຕ຺ຖິຍສມຍາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອິທໍ ອນີຕິຫໍ. ‘‘ອນິຕິຫ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ອິຕິຫາຍ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ເມສຸ ອເນກໍສຄ຺ຄາຫຠາວໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອິຕິຫໍ ນາມ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິຕຕ຺ຕາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ນິກ຺ກງ຺ຂຠາວສາຘນໂຕ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິຫນ຺ຕິ ອນິຕິຫໍ, ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ ‘‘ອຕກ຺ກາວຈໂຣ’’ຕິ ຈ. ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ປນ ‘‘ອນີຕິຫ’’ນ຺ຕິ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ປຐນ຺ຕິ.

ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ໂອຄຘໍ ປຕິຏ຺ຐໍ ປາຣໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນິພ຺ພາໂນຄຘຄາມີ, ວິມຸຕ຺ຕິຣສຕ຺ຕາ ເອກນ຺ເຕເນວ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ນິພ຺ພາໂນຄຘຄາມິນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ໂສຕິ ໂຍ ໂສ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂສ ຠຄວາ ອເທສຍິ ເທເສສິ. ນິພ຺ພາໂນຄໂຘຕິ ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວິນາ ນິພ຺ພາໂນຄາຫນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ນິພ຺ພານໍ ອນາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ຕຎ຺ຈ ຕໍ ເອກນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນິພ຺ພາໂນຄຘຄາມີ. ອຖ ວາ ນິພ຺ພາໂນຄຘຄາມິນນ຺ຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄາມິນໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ¶ , ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ເອວ ວຕ຺ຕຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ມຫຕ຺ເຕຫີຕິ ມຫາອາຕຸເມຫິ ອຸຬາຣຊ຺ຌາສເຍຫິ. ມຫນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ມຫນ຺ເຕ ວາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິເກ ເອສນ຺ຕິ ຄເວສນ຺ຕີຕິ ມເຫສິໂນ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ. ເຕຫິ ອນຸຍາໂຕ ປຏິປນ຺ໂນ. ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕນ຺ຕິ ຍຖາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາເວເນວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ມຍາ ເທສິຕໍ, ເອວໍ ເຍ ເອຕໍ ¶ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຕທຕ຺ຖໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ເຖຫິ ¶ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ມຍ຺ຫໍ ສາສນກາຣິໂນ ໂອວາທປ຺ປຏິກຣາ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ.

໓໖. ນວເມ ອຠິຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ກຸສລາທິວິຠາເຄນ ຂນ຺ຘາທິວິຠາເຄນ ຈ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ອວິປຣີຕໂຕ ຊານນຕ຺ຖໍ. ປຣິຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຕຠູມກຘມ຺ເມ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣິຊານນຕ຺ຖໍ ສມຕິກ຺ກມນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍອຠິຊານນາ ຈຕຸສຈ຺ຈວິສຍາ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຣິຊານນາ ປນ ຍທິປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈວິສຍາ, ປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມເຍຫິ ປນ ວິນາ ນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຫານາທໂຍປິ ອິຘ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ອນນ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

໓໗. ທສເມ ສຸຂໂສມນສ຺ສພຫຸໂລຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ສຸຂໍ, ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ເຈຕສິກໍ. ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ສຸຂໂສມນສ຺ສພຫຸໂລຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຍນີຕິ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ໂຂ ອິມາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂຍນິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໒) ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາໂສ ໂຍນີຕິ ອາຄໂຕ. ‘‘ໂຍນິ ເຫສາ, ຠູມິຊ, ຜລສ຺ສ ອຘິຄມາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໒໖) ກາຣຓໍ.

‘‘ນ ¶ ຈາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ພ຺ຣູມິ, ໂຍນິຊໍ ມຕ຺ຕິສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ຈ. (ມ. ນິ. ໒.໔໕໗; ຘ. ປ. ໓໙໖; ສຸ. ນິ. ໖໒໕);

‘‘ຕເມນໍ ກມ຺ມຊາ ວາຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍປາທໍ ອໂຘສິຣໍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມາຕຸ ໂຍນິມຸເຂ ສມ຺ປຏິປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ. ອິຘ ປນ ກາຣຓໍ ¶ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ. ອາຣທ຺ຘາຕິ ປຏ຺ຐປິຕາ ປຄ຺ຄຫິຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ສມ຺ປາທິຕາ ວາ.

ອາສວານໍ ¶ ຂຍາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສວນ຺ຕີຕິ ອາສວາ, ຈກ຺ຂຸໂຕປິ…ເປ… ມນໂຕປິ ສວນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໂຕ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠູ, ໂອກາສໂຕ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ສວນ຺ຕີຕິ ວາ ອາສວາ. ເອເຕ ຘມ຺ເມ ເອຕຎ຺ຈ ໂອກາສໍ ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕກຣຓຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອາກາໂຣ. ຈິຣປາຣິວາສິຍຏ຺ເຐນ ມທິຣາທໂຍ ອາສວາ ວິຍາຕິປິ ອາສວາ. ໂລເກ ຫິ ຈິຣປາຣິວາສິກາ ມທິຣາທໂຍ ອາສວາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍທິ ຈ ຈິຣປາຣິວາສິຍຏ຺ເຐນ ອາສວາ, ເອເຕ ເອວ ຠວິຕຸໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ, ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອວິຊ຺ຊາ ນາໂຫສີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໑). ອາຍຕໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສວນ຺ຕິ ປສວນ຺ຕີຕິປິ ອາສວາ. ປຸຣິມານິ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພຈນານິ ຍຕ຺ຖ ກິເລສາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ; ປຈ຺ຉິມໍ ກມ຺ເມປິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ກມ຺ມກິເລສາ ເອວ ອາສວາ, ອປິຈ ໂຂ ນານປ຺ປກາຣາ ອຸປທ຺ທວາປິ. ອຠິຘມ຺ເມ ຫິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ – ກາມາສໂວ, ຠວາສໂວ, ທິຏ຺ຐາສໂວ, ອວິຊ຺ຊາສໂວ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໐໒) ກາມຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາ. ສຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ນາຫໍ, ຈຸນ຺ທ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍເຍວ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໒) ເອຕ຺ຖ ວິວາທມູລຠູຕາ ກິເລສາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາ.

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ, ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖) –

ເອຕ຺ຖ ເຕຠູມກໍ ກມ຺ມໍ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙) ເອຕ຺ຖ ປຣູປຆາຕວິປ຺ປຏິສາຣວຘພນ຺ຘາທໂຍ ເຈວ ອປາຍທຸກ຺ຂຠູຕາ ນານປ຺ປກາຣາ ອຸປທ຺ທວາ ຈ.

ເຕ ¶ ປເນເຕ ອາສວາ ວິນເຍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ ທ຺ເວຘາ ອາຄຕາ. ສຬາຍຕເນ ‘‘ຕໂຍເມ, ອາວຸໂສ, ອາສວາ – ກາມາສໂວ, ຠວາສໂວ, ອວິຊ຺ຊາສໂວ’’ຕິ ¶ ¶ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໒໑) ຕິຘາ ອາຄຕາ. ຕຖາ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ. ອຠິຘມ຺ເມ ເຕເຍວ ທິຏ຺ຐາສເວນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຘາ ອາຄຕາ. ນິພ຺ເພຘິກປຣິຍາເຍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວາ ນິຣຍຄມນີຍາ, ອຕ຺ຖິ ອາສວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຄມນີຍາ, ອຕ຺ຖິ ອາສວາ ເປຕ຺ຕິວິສຍຄມນີຍາ, ອຕ຺ຖິ ອາສວາ ມນຸສ຺ສໂລກຄມນີຍາ, ອຕ຺ຖິ ອາສວາ ເທວໂລກຄມນີຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໖໓) ປຎ຺ຈຘາ ອາຄຕາ. ກມ຺ມເມວ ເຈຕ຺ຖ ອາສວາຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຉກ຺ກນິປາເຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວາ ສໍວຣາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໖.໕໘) ນເຍນ ຉຘາ ອາຄຕາ. ສພ຺ພາສວປຣິຍາເຍ ເຕເຍວ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ເພຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕຘາ ອາຄຕາ. ອິຘ ປນ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຂຍາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ໂຍ ອາສວານໍ ຂໂຍ ວໂຍ ເຠໂທ ປຣິເຠໂທ ອນິຈ຺ຈຕາ ອນ຺ຕຣຘານ’’ນ຺ຕິ ອາສວານໍ ສຣສເຠໂທ ອາສວານໍ ຂໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຊານໂຕ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປສ຺ສໂຕ ອາສວານໍ ຂຍໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕) ເອຕ຺ຖ ອາສວານໍ ຂີຓາກາໂຣ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອສມຸປ຺ປາໂທ ອາສວກ຺ຂໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ເສຂສ຺ສ ສິກ຺ຂມານສ຺ສ, ອຸຊຸມຄ຺ຄານຸສາຣິໂນ;

ຂຍສ຺ມິໍ ປຐມໍ ຎາຓໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎາ ອນນ຺ຕຣາ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໖໒) –

ເອຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອາສວກ຺ຂໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ ສມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໘) ເອຕ຺ຖ ຜລໍ.

‘‘ປຣວຊ຺ຊານຸປສ຺ສິສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິໂນ;

ອາສວາ ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອາຣາ ໂສ ອາສວກ຺ຂຍາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໕໓) –

ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ. ອິຘ ປນ ຜລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສໍເວຊນີເຍສຸ ຐາເນສູຕິ ສໍເວຄຊນເກສຸ ຊາຕິອາທີສຸ ສໍເວຄວຕ຺ຖູສຸ. ຊາຕິ, ຊຣາ, ພ຺ຍາຘິ, ມຣຓໍ, ອປາຍທຸກ຺ຂໍ, ອຕີເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນາຄເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ ¶ , ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກໍ ¶ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິມານິ ຫິ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ສໍເວຊນີຍຏ຺ຐານານິ ນາມ. ອປິຈ ‘‘ອາທິຕ຺ໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕ ປຍາໂຕ ກຸມ຺ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ, ອຸປນີຍຕິ ໂລໂກ ອທ຺ຘຸໂວ, ອຕາໂຓ ໂລໂກ ອນຠິສ຺ສໂຣ, ອສ຺ສໂກ ¶ ໂລໂກ, ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍໍ, ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສ’’ຕິເອວມາທີນິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໗) ເຈຕ຺ຖ ສໍເວຊນີຍຏ຺ຐານານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສໍເວຊເນນາຕິ ຊາຕິອາທິສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຠຍສງ຺ຂາເຕນ ສໍເວຊເນນ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ ສໍເວໂຄ ນາມ.

ສໍວິຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິກາທິວເສນ ອເນກວິເຘຫິ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ເຂຫິ ສໍເວຄຊາຕສ຺ສ. ‘‘ສໍເວຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ. ໂຍນິໂສ ປຘາເນນາຕິ ອຸປາຍປຘາເນນ, ສມ຺ມາວາຍາເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ຍຖາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ປທຫນໂຕ ອຸຕ຺ຕມຠາວສາຘນໂຕ ຈ ‘‘ປຘານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ສໍເວເຄນ ຠວາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ຕາຓໍ ເລຓໍ ປຏິສຣຓໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອໂນລີຍນ຺ໂຕ ອລຄ຺ຄມານໂສ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ຈ ວິນິວຕ຺ຕິຕວິສຎ຺ຎິໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ນິພ຺ພານນິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ນິພ຺ພານໂປໂຓ ນິພ຺ພານປພ຺ຠາໂຣ. ໂສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸໂລ ວິສຸທ຺ຘາສຍປ຺ປໂຍໂຄ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທິທໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸໂລ ວິສຸທ຺ຘາສຍປ຺ປໂຍໂຄ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ເຕນສ຺ສ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຸຂໂສມນສ຺ສພຫຸລຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍໍ ປນາຍໍ ສມເຖ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ວິປສ຺ສນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕິ, ເຕນສ຺ສ ໂຍນິ ອາຣທ຺ຘາ ອາສວານໍ ຂຍາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຄາຖາສຸ ສໍວິຊ຺ເຊເຖວາຕິ ສໍວິຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອວ ສໍເວຄໍ ກເຣຍ຺ຍ ເອວ. ‘‘ສໍວິຊ຺ຊິຕ຺ວານາ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍວິຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ¶ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ, ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ສມເວກ຺ຂິຍາຕິ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ສໍວິຊ຺ຊນວເສນ ປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມາ ອເວກ຺ຂິຍ. ອຖ ວາ ປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມາ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອິຕິ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ອິຕິວຸຕ຺ຕກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ທຸກນິປາເຕ ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໘. ທຸຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ຕຖາຄຕໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ໂທ ຕາວ ສຕ຺ຕໂວຫາຣສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໖໕) ສຕ຺ຕໂວຫາເຣ.

ພຸທ຺ຘໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໖) –

ຘມ຺ມໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໗) –

ສງ຺ຆໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໘) –

ອາທີສຸ ສງ຺ເຆ. ອິຘ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ. ຕສ຺ມາ ຕຖາຄຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຕເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ? ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕຕິ.

ກຖໍ ຠຄວາ ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາ ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາວີຣິຍຂນ຺ຕິສຈ຺ຈອຘິຏ຺ຐານເມຕ຺ຕາອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອິມາ ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ຘນປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ທາຣປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄນ຺ຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານິ ¶ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຍຖາ ¶ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອາຄຕາ ¶ , ຕຖາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາປິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາຫ –

ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຕນ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ. –

ກຖໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາ ສມ຺ປຕິຊາຕາວ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂາ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄຕາ, ຕຖາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາປິ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາຫຸ –

‘‘ຄນ຺ຕ຺ວານ ໂສ ສຕ຺ຕ ປທານິ ໂຄຕໂມ,

ສີໂຫ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. –

ກຖໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ສພ຺ເພສໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສລກ຺ຂຓໍ, ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ, ຕຖໍ, ອວິຕຖໍ, ຎາຓຄຕິຍາ ອາຄໂຕ, ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຕ຺ໂຕ, ອນຸພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ສພ຺ເພສໍ ¶ ປນ ຘມ຺ມານໍ, ສກສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ;

ຕຖເມວາຄໂຕ ຍສ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ນາໂຖ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ. –

ກຖໍ ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຕຖຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ຍຖາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖານິ ¶ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖເມຕໍ ອວິຕຖເມຕໍ ອນຎ຺ຎຖເມຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໐) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕານິ ຈ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາປິ ຕຖານໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຄຕ-ສທ຺ໂທ. ເອວໍ ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຍໍ ສເທວເກ ໂລເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຠຄວາ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ຈາເນນ ຕໍ ອິຏ຺ຐາທິວເສນ ວາ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາເຕສຸ ລພ຺ຠມານປທວເສນ ວາ ‘‘ກຕມໍ ຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ, ຍໍ ຣູປໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໖໑໖) ນເຍນ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ ເຕຣສຫິ ວາເຣຫິ ທ຺ເວປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫິ ວິຠຊ຺ຊມານໍ ຕຖເມວ ໂຫຕິ, ວິຕຖໍ ນຕ຺ຖິ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ສທ຺ທາທີສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ຕມຫໍ ຊານາມິ…ເປ… ຕມຫໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວິທິຕໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ນ ອຸປຏ຺ຐາສີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔).

ເອວໍ ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຕຖທສ຺ສິອຕ຺ເຖ ຕຖາຄໂຕຕິ ປທສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຖໍ ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຍໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຠຄວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຍຎ຺ຈ ¶ ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສປຣິມາຓກາເລ ຍໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຣາຄມທາທິນິມ຺ມທນໍ ເອກສທິສໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ. ເຕນາຫ –

‘‘ຍຎ຺ຈ, ຈຸນ຺ທ, ຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາຄໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ, ຍຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ຍໍ ¶ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ຠາສຕິ ລປຕິ ນິທ຺ທິສຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໘; ອ. ນິ. ໔.໒໓).

ຄທອຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ¶ ຄຕສທ຺ໂທ. ເອວໍ ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ. ອປິຈ ອາຄທນໍ ອາຄໂທ, ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ອາຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ, ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຠຄວໂຕ ຫິ ວາຈາຍ ກາໂຍ ອນຸໂລເມຕິ, ກາຍສ຺ສປິ ວາຈາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ ຈ ໂຫຕິ. ເອວໍຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ຍຖາ ວາຈາ, ກາໂຍປິ ຕຖາ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຈ ກາໂຍ, ວາຈາປິ ຕຖາ ຄຕາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາວາທີ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ. ອິຕິ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ? ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄໍ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ ສີເລນປິ ສມາຘິນາປິ ປຎ຺ຎາຍປິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາປິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສເນນປິ, ນ ຕສ຺ສ ຕຸລາ ວາ ປມາຓໍ ວາ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອຕຸໂລ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ເທວານໍ ອຕິເທໂວ ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ, ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ. ເຕນາຫ –

‘‘ສເທວເກ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ…ເປ… ມນຸສ຺ສາຍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິຠູ ອນຠິຠູໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ທໂສ ວສວຕ຺ຕີ, ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໘; ອ. ນິ. ໔.໒໓).

ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ປທສິທ຺ຘິ – ອຄໂທ ວິຍ ອຄໂທ, ເທສນາວິລາໂສ ເຈວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ຈ. ເຕນ ເຫສ ມຫານຸຠາໂວ ຠິສກ຺ໂກ ວິຍ ທິພ຺ພາຄເທນ ສປ຺ເປ, ສພ຺ພປຣປ຺ປວາທິໂນ ສເທວກຎ຺ຈ ໂລກໍ ອຠິຠວຕິ. ອິຕິ ສພ຺ພໂລກາຠິຠວເນ ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຄໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ.

ອປິຈ ¶ ຕຖາຍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖໍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສກລໂລກໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຕຖໍ ¶ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ໂລໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ໂລກສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ໂລກສມຸທໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກສມຸທໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີໂນ. ໂລກນິໂຣໂຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກນິໂຣໂຘ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາວິຕາ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ…ເປ… ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓).

ອປເຣຫິປິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ. ຕຖາຍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາຍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາປວຕ຺ຕິໂກຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕເຖຫິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄຕຠາເວນ ຕຖາຄໂຕຕິ.

ກຖໍ ຕຖາຍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍາ ສາ ຠຄວຕາ ສຸເມຘຠູເຕນ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ປາທມູເລ –

‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຫຕຸ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ;

ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຘິກາໂຣ ຈ ຉນ຺ທຕາ;

ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘານາ, ອຠິນີຫາໂຣ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອຠິນີຫາຣໍ ສມ຺ປາເທນ຺ເຕນ ‘‘ອຫໍ ສເທວກໍ ໂລກໍ ຕິຓ຺ໂຓ ຕາເຣສ຺ສາມິ, ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມິ, ທນ຺ໂຕ ທເມສ຺ສາມິ, ອສ຺ສຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາເສສ຺ສາມິ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ປຣິນິພ຺ພາເປສ຺ສາມິ ¶ , ສຸທ຺ໂຘ ໂສເຘສ຺ສາມິ ¶ , ພຸທ຺ໂຘ ໂພເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫາປຏິຎ຺ຎາ ປວຕ຺ຕິຕາ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ –

‘‘ກິໍ ເມ ເອເກນ ຕິຓ຺ເຓນ, ປຸຣິເສນ ຖາມທສ຺ສິນາ;

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ສນ຺ຕາເຣສ຺ສໍ ສເທວກໍ.

‘‘ອິມິນາ ເມ ອຘິກາເຣນ, ກເຕນ ປຸຣິສຸຕ຺ຕເມ;

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ຕາເຣມິ ຊນຕໍ ພຫຸໍ.

‘‘ສໍສາຣໂສຕໍ ¶ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ ຕໂຍ ຠເວ;

ຘມ຺ມນາວໍ ສມາຣຸຍ຺ຫ, ສນ຺ຕາເຣສ຺ສໍ ສເທວກໍ.

‘‘ກິໍ ເມ ອຎ຺ຎາຕເວເສນ, ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກເຕນິຘ;

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ພຸທ຺ໂຘ ເຫສ຺ສໍ ສເທວເກ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໕໕-໕໘);

ຕໍ ປເນຕໍ ມຫາປຏິຎ຺ຎໍ ສກລສ຺ສປິ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສມຸທາຍສ຺ສ ປວິຈຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສມາທານານໍ ກາຣຓຠູຕໍ ອວິສໍວາເທນ຺ໂຕ ໂລກນາໂຖ ຍສ຺ມາ ມຫາກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຣວເສສໂຕ ທານປາຣມິອາທໂຍ ສມຕິໍສປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ, ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄາທໂຍ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ, ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ ປຣິພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ, ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາເຣ ສມ຺ຠຣິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພໂຍຄປຸພ຺ພຈຣິຍຘມ຺ມກ຺ຂານຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາທໂຍ ອຸກ຺ກໍສາເປຕ຺ວາ, ພຸທ຺ຘິຈຣິຍໍ ປຣມໂກຏິໍ ປາເປຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ; ຕສ຺ມາ ຕສ຺ເສວ ສາ ມຫາປຏິຎ຺ຎາ ຕຖາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ, ນ ຕສ຺ສ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ວິຕຖໍ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ທີປງ຺ກໂຣ ທສພໂລ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ, ມງ຺ຄໂລ…ເປ… ກສ຺ສໂປ ຠຄວາຕິ ອິເມ ຈຕຸວີສຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ປຏິປາຏິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນໍ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ເອວໍ ຈຕຸວີສຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ ເຍ ເຕ ກຕາຠິນີຫາເຣຫິ ໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ລທ຺ຘພ຺ພາ ອານິສໍສາ, ເຕ ລຠິຕ຺ວາວ ອາຄໂຕຕິ ຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ມຫາປຏິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອາຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖາຍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖາຍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍາຍໍ ມຫາກຣຸຓາ ໂລກນາຖສ຺ສ, ຍາຍ ມຫາທຸກ຺ຂສມ຺ພາຘປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ¶ ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ປຏິສຣຓໍ, ອຫເມວ ນໍ ອິໂຕ ¶ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມຸສ຺ສາຫິຕມານໂສ ມຫາຠິນີຫາຣໍ ອກາສິ. ກຕ຺ວາ ຈ ຍຖາປຓິຘານໍ ສກລໂລກຫິຕສມ຺ປາທນາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍຊີວິຕນິຣເປກ຺ໂຂ ປເຣສໍ ໂສຕປຖຄມນມຕ຺ເຕນປິ ¶ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສສມຸປ຺ປາທິກາ ອຕິທຸກ຺ກຣາ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍາ ສມາຈຣນ຺ໂຕ ຍຖາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປຏິປຕ຺ຕິ ຫານຠາຄິຍາ ສໍກິເລສຠາຄິຍາ ຐິຕິຠາຄິຍາ ວາ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສຠາຄິຍາວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ນິຣວເສເສ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣ ສມາເນຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິ. ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ຕາເຍວ ມຫາກຣຸຓາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ປວິເວກຣຕິໍ ປຣມຎ຺ຈ ສນ຺ຕໍ ວິໂມກ຺ຂສຸຂໍ ປຫາຍ ພາລຊນພຫຸເລ ໂລເກ ເຕຫິ ສມຸປ຺ປາທິຕໍ ສມ຺ມານາວມານວິປ຺ປກາຣໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍຊນວິນຍເນນ ນິຣວເສສໍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐເປສິ. ຕຕ຺ຣ ໂຍ ຠຄວໂຕ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາຍ ສໂມກ຺ກມນາກາໂຣ, ໂສ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ໂລກນາຖສ຺ສ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ, ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສປິ ມຫາຠິນີຫາຣກາລາທີສູຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສພ຺ພທາ ຈ ເອກສທິສຕາຍ ຕຖາວ ສາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ສມານຣສາຍ ຕຖາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ ສກລໂລກຫິຕາຍ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖາຍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຕຖານິ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓານິ. ຕານິ ຫິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍສງ຺ຄາຫການໍ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິຕທຸຠຍເຫຕຸຠູຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ, ສມຸທຍສ຺ສ ອາຍູຫນຏ຺ໂຐ ນິທານຏ຺ໂຐ ສໍໂຍຄຏ຺ໂຐ ປລິໂພຘຏ຺ໂຐ, ນິໂຣຘສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ໂຐ ວິເວກຏ຺ໂຐ ອສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ອມຕຏ຺ໂຐ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ເຫຕ຺ວຏ຺ໂຐ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐຕິອາທີນໍ ຕພ຺ພິຠາຄານຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕສຠາວາວໂພຘວິພນ຺ຘກສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ປຏິລທ຺ຘາຍ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫາຠິສມຍສງ຺ຂາຕາຍ ອວິປຣີຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວສຣສລກ຺ຂຓສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ, ຕານິ ¶ ຠຄວາ ¶ ອນຎ຺ຎເນຍ຺ໂຍ ສຍເມວ ອາຄໂຕ ອຘິຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ຍຖາ ຈ ມຄ຺ຄຎາຓານິ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓານິ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານິ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓານິ ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທຎາຓານິ ຉອສາຘາຣຓຎາຓານິ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິຠາວນຎາຓານິ ອຏ຺ຐມຄ຺ຄງ຺ຄວິຠາວນຎາຓານິ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິຎາຓານິ ທສພລຎາຓານິ ຈ ວິຠາເວຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ວິຠາວນາ – ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຫີນາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ຫີນາທິເຠທຠິນ຺ນາສຸ ອຕີຕາສຸ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕູສຸ ສຠາວກິຈ຺ຈາທິ ອວຕ຺ຖາວິເສສາທິ ຂນ຺ຘປຏິພທ຺ຘນາມໂຄຕ຺ຕາທິ ຈ ຊານິຕພ຺ພໍ. ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘສຸ ຈ ອຕິສຸຂຸມຕິໂຣຫິຕວິທູຣເທເສສຸ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ໂຍ ຕໍຕໍປຈ຺ຈຍວິເສເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານຄນ຺ຘຣສຜສ຺ສາທິວິເສໂສ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐປິຕອາມລໂກ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອສງ຺ຄມປ຺ປຏິຫຕໍ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາ ອນາຄຕາສຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາສຸ ຈາຕິ ອິມານິ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓານິ ນາມ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຕີຕໍເສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓໍ, ອນາຄຕໍເສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍເສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໕).

ຕານິ ປເນຕານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວສຣສລກ຺ຂຓສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ, ຕານິ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ອຘິຄຎ຺ຉິ. ເອວໍ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ຕຖາ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ເຖ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ຘມ຺ມປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ຘມ຺ເມ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ນິຣຸຕ຺ຕິປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ. ປຏິຠານປເຠທສ຺ສ ¶ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ¶ ປຏິຠາເນ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຕ຺ເຖ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຘມ຺ເມ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ຕຕ຺ຣ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ຎາເຓສຸ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໘).

ເອຕ຺ຖ ຈ ເຫຕຸອນຸສາເຣນ ອຣຓີຍໂຕ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຈ ສງ຺ເຂປໂຕ ເຫຕຸຜລໍ ອຕ຺ໂຖ ນາມ. ປເຠທໂຕ ປນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນິພ຺ພານໍ, ຠາສິຕຕ຺ໂຖ, ວິປາໂກ, ກິຣິຍາຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ຘມ຺ໂມຕິ ¶ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂສ ຫິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວິທຫຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ ເຈວ ປາເປຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຠທໂຕ ປນ ໂຍ ໂກຈິ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ເຫຕຸ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຠາສິຕໍ, ກຸສລໍ, ອກຸສລນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ທຸກ຺ຂສມຸທເຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໙).

ອຖ ວາ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ເຍ ຘມ຺ມາ ຊາຕາ ຠູຕາ ສຎ຺ຊາຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປາຕຸຠູຕາ, ອິເມສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ຍມ຺ຫາ ຘມ຺ມາ ເຕ ຘມ຺ມາ ຊາຕາ ຠູຕາ ສຎ຺ຊາຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປາຕຸຠູຕາ, ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ຊຣາມຣເຓ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຊຣາມຣຓສມຸທເຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ຊຣາມຣຓນິໂຣເຘ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຊຣາມຣຓນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ຊາຕິຍາ, ຠເວ, ອຸປາທາເນ, ຕຓ຺ຫາຍ, ເວທນາຍ, ຜສ຺ເສ, ສຬາຍຕເນ, ນາມຣູເປ, ວິຎ຺ຎາເຓ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ສງ຺ຂາຣສມຸທເຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ສງ຺ຂາຣນິໂຣເຘ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ¶ , ສງ຺ຂາຣນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ.

‘‘ອິຘ ¶ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ຊານາຕິ – ສຸຕ຺ຕໍ, ເຄຍ຺ຍໍ…ເປ… ເວທລ຺ລໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ໂສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ – ‘ອຍໍ ອິມສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ອິມສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’ຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ (ວິຠ. ໗໒໔).

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ…ເປ… ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວາ ຍໍ ຍໍ ວາ ປນາຣພ຺ຠ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ. ອິເມສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຕສໍ ວິປາເກ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທິ ວິຕ຺ຖາໂຣ (ວິຠ. ໗໒໕).

ຕສ຺ມິໍ ¶ ອຕ຺ເຖ ຈ ຘມ຺ເມ ຈ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ ອພ຺ຍຠິຈາຣໂວຫາໂຣ ອຠິລາໂປ, ຕສ຺ມິໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ມາຄຘິກາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ມູລຠາສາຍ ‘‘ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ, ອຍໍ ນ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ເຕສຸ ຎາເຓສຸ ໂຄຈຣກິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຎາຓມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ອິຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານິ ສຍເມວ ຠຄວຕາ ອຘິຄຕານິ ອຕ຺ຖຘມ຺ມາທິເກ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ອວິສໍວາທນວເສນ ອວິປຣີຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ຕຖາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຎຍ຺ຍໍ ນາມ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ສພ຺ພາກາເຣນ ຎາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ອຘິຄຕໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ພຸທ຺ຘາ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ພຸທ຺ຘາ, ປຫາຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ ປຫາຕພ຺ພໂຕ ພຸທ຺ຘາ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໂຕ ພຸທ຺ຘາ, ຠາເວຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ ຠາເວຕພ຺ພໂຕ ພຸທ຺ຘາ, ຍໂຕ ນໍ ໂກຈິ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເທໂວ ວາ ມາໂຣ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ‘‘ອິເມ ນາມ ເຕ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ສຫ ຘມ຺ເມນ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ.

ຍໍ ¶ ກິຎ຺ຈິ ປຫາຕພ຺ພໍ ນາມ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ອນວເສສໂຕ ໂພຘິມູເລເຍວ ປຫີນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ, ນ ຕສ຺ສ ປຫານາຍ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍໍ ອຕ຺ຖິ ¶ . ຕຖາ ຫິສ຺ສ ໂລຠໂທສໂມຫວິປຣີຕມນສິກາຣອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປຖິນມິທ຺ຘ- ໂກຘູປນາຫມກ຺ຂປລາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍ- ມາຍາສາເຐຍ຺ຍຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠມານາຕິມານມທປມາທຕິວິຘາກຸສລມູລທຸຈ຺ຈຣິຕ- ວິສມສຎ຺ຎາມລວິຕກ຺ກປປຎ຺ຈເອສນາຕຓ຺ຫາຈຕຸພ຺ພິຘວິປຣິເຍສອາສວ- ຄນ຺ຖໂອຆໂຍຄາຄຕິຕຓ຺ຫຸປາທານປຎ຺ຈາຠິນນ຺ທນນີວຣຓ- ເຈໂຕຂິລເຈຕໂສວິນິພນ຺ຘຉວິວາທມູລສຕ຺ຕານຸສຍ- ອຏ຺ຐມິຈ຺ຉຕ຺ຕນວອາຆາຕວຕ຺ຖຸຕຓ຺ຫາມູລກທສອກຸສລ- ກມ຺ມປຖເອກວີສຕິອເນສນທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕາທິປ຺ປເຠທໍ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ ສຫ ວາສນາຍ ປຫີນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ ສມູຫຕໍ, ຍໂຕ ນໍ ໂກຈິ ສມໂຓ ວາ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ‘‘ອິເມ ນາມ ເຕ ກິເລສາ ອປ຺ປຫີນາ’’ຕິ ສຫ ຘມ຺ເມນ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ.

ເຍ ຈິເມ ຠຄວຕາ ກມ຺ມວິປາກກິເລສູປວາທອາຓາວີຕິກ຺ກມປ຺ປເຠທາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ອລເມວ ເຕ ເອກນ຺ເຕນ ອນ຺ຕຣາຍາຍ, ຍໂຕ ນໍ ໂກຈິ ສມໂຓ ວາ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ‘‘ນາລໍ ເຕ ປຏິເສວໂຕ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’’ຕິ ສຫ ຘມ຺ເມນ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ.

ໂຍ ¶ ຈ ຠຄວຕາ ນິຣວເສສວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓາຍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຄໂຫ ສຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສິໂກ ສຕ຺ຕຕິໍສປ຺ປເຠໂທ ອຣິຍມຄ຺ຄປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ນິຍ຺ຍານຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂສ ເອກນ຺ເຕເນວ ນິຍ຺ຍາຕິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ, ຍໂຕ ນໍ ໂກຈິ ສມໂຓ ວາ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ‘‘ນິຍ຺ຍານຘມ຺ໂມ ຕຍາ ເທສິໂຕ ນ ນິຍ຺ຍາຕີ’’ຕິ ສຫ ຘມ຺ເມນ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ເອວເມຕານິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓປ຺ປຫານເທສນາວິເສສານໍ ອວິຕຖຠາວາວໂພຘນໂຕ ອວິປຣີຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕານິ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓານິ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ຕຖາ ນິຣຍຄຕິ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິ, ເປຕຄຕິ, ມນຸສ຺ສຄຕິ, ເທວຄຕີຕິ ປຎ຺ຈ ຄຕິໂຍ. ຕາສຸ ສຎ຺ຊີວາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມຫານິຣຍາ ¶ , ກຸກ຺ກຸຬາທໂຍ ໂສຬສ ອຸສ຺ສທນິຣຍາ, ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣໂຍ ຈາຕິ ສພ຺ເພປິເມ ເອກນ຺ຕທຸກ຺ຂຕາຍ ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ນິຣຍາ ຈ, ສກກມ຺ມຸນາ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຄຕິ ຈາຕິ ນິຣຍຄຕິ ¶ . ຕິພ຺ພນ຺ຘກາຣສີຕນຣກາປິ ເອເຕສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘາ ກິມິກີຏປຏງ຺ຄສຣີສປປກ຺ຂິໂສຓສິງ຺ຄາລາທໂຍ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຉິຕຠາເວນ ຕິຣຈ຺ຉານາ ນາມ. ເຕ ເອວ ຄຕີຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິ. ຂຸປ຺ປິປາສິຕປຣທຕ຺ຕູປຊີວິນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາທໂຍ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ປກຏ຺ຐສຸຂໂຕ ອິຕາ ວິຄຕາຕິ ເປຕາ, ເຕ ເອວ ຄຕີຕິ ເປຕຄຕິ. ກາລກຎ຺ຈິກາທິອສຸຣາປິ ເອເຕສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ປຣິຕ຺ຕທີປວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຊມ຺ພຸທີປາທິຈຕຸມຫາທີປວາສິໂນ ມນໂສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ, ເຕ ເອວ ຄຕີຕິ ມນຸສ຺ສຄຕິ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນູປຄາຕິ ອິເມ ຉພ຺ພີສຕິ ເທວນິກາຍາ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ກີຬນ຺ຕິ ໂຊເຕນ຺ຕິ ຈາຕິ ເທວາ, ເຕ ເອວ ຄຕີຕິ ເທວຄຕິ.

ຕາ ປເນຕາ ຄຕິໂຍ ຍສ຺ມາ ຕໍຕໍກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຍໍ ນາມ ຄຕິ ນາມ ອິມິນາ ກມ຺ມຸນາ ຊາຍຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍວິເສເສຫິ ເອວໍ ວິຠາຄຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ເອເຕ ສຕ຺ຕນິກາຍາ ເອວໍ ວິຠາຄຠິນ຺ນາ’’ຕິ ຍຖາສກໍເຫຕຸຜລວິຠາຄປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ຐານໂສ ເຫຕຸໂສ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິມາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຄຕິໂຍ. ກຕມາ ປຎ຺ຈ? ນິຣໂຍ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ, ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ, ມນຸສ຺ສາ, ເທວາ. ນິຣຍຎ຺ຈາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຊານາມິ, ນິຣຍຄາມິຎ຺ຈ ມຄ຺ຄໍ, ນິຣຍຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທໍ; ຍຖາ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ¶ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈ ປຊານາມີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໓).

ຕານິ ປເນຕານິ ຠຄວໂຕ ຎາຓານິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິສເຍ ອວິປຣີຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອວິສໍວາທນໂຕ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ຕຖາ ຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘາທິໂຍຄວິກລຠາວາວໂພເຘນ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂມຫາຣຊກ຺ຂຕາທິວິເສສວິຠາວນໍ ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ¶ – ‘‘ສທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ, ອສ຺ສທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຫາຣຊກ຺ໂຂ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໑) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ຍຎ຺ຈ ¶ ‘‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ, ອຍໍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂກ, ອຍໍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂກ, ອຍໍ ອນຸໂລມິກາຍໍ ຂນ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ, ອຍໍ ຍຖາຠູຕຎາເຓ ຐິໂຕ, ອຍໍ ກາມາສໂຍ, ນ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິອາສໂຍ, ອຍໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາສໂຍ, ນ ກາມາທິອາສໂຍ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອິມສ຺ສ ກາມຣາໂຄ ອຕິວິຍ ຖາມຄໂຕ, ນ ປຏິຆາທິໂກ, ອິມສ຺ສ ປຏິໂຆ ອຕິວິຍ ຖາມຄໂຕ, ນ ກາມຣາຄາທິໂກ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອິມສ຺ສ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ອຘິໂກ, ນ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ນ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ອິມສ຺ສ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ອຘິໂກ, ນ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ນ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ອິມສ຺ສ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ ອຘິໂກ, ນ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ນ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ອິມສ຺ສ ກາຍສຸຈຣິຕໍ ອຘິກໍ, ອິມສ຺ສ ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ອິມສ຺ສ ມໂນສຸຈຣິຕໍ. ອຍໍ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິໂກ, ອຍໍ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິໂກ, ອຍໍ ກມ຺ມາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຍໍ ກິເລສາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຍໍ ວິປາກາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຍໍ ນ ກມ຺ມາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ນ ກິເລສາວຣເຓນ, ນ ວິປາກາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍາທີນໍ ຍຖາຠູຕໍ ວິຠາວນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ອາສຍານຸສຍຎາຓໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ຊານາຕິ, ອນຸສຍໍ ຊານາຕິ, ຈຣິຕໍ ຊານາຕິ, ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ຠພ຺ພາຠພ຺ເພ ສຕ຺ເຕ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓).

ຍຎ຺ຈ ອຸປຣິມເຫຏ຺ຐິມປຸຣຕ຺ຖິມປຈ຺ຉິມກາເຍຫິ ທກ຺ຂິຓວາມອກ຺ຂິກຓ຺ຓໂສຕນາສິກາໂສຕອໍສກູຏປສ຺ສຫຕ຺ຖປາເທຫິ ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸລນ຺ຕເຣຫິ ໂລມໂລມກູເປຫິ ຈ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘູທກຘາຣາປວຕ຺ຕນໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ¶ ວິວິຘວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິນິມ຺ມາປນກໍ ຠຄວໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິຍຎາຓໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣຕິ ອສາຘາຣຓໍ ສາວເກຫິ. ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໖).

ຍຎ຺ຈ ¶ ຣາຄາທີຫິ ຊາຕິອາທີຫິ ຈ ອເນເກຫິ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ¶ ອຸປທ຺ທຸຕໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ຕໂຕ ນີຫຣິຕຸກາມຕາວເສນ ນານານເຍຫິ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ມຫາກຣຸໂຓກ຺ກມນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຕມໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓໍ? ພຫຸເກຫິ ອາກາເຣຫິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕິ, ອາທິຕ຺ໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ. –

ອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໗) ເອກູນນວຸຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ວິຠຊນໍ ກຕໍ.

ຍໍ ປນ ຍາວຕາ ຘມ຺ມຘາຕຸ, ຍຕ຺ຕກໍ ຎາຕພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕາທິ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ປໂຣປເທເສນ ວິນາ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ປຏິຊານນສມຕ຺ຖໍ ອາກງ຺ຂາມຕ຺ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ສພ຺ພຖາ ອນວເສສສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈາວໂພຘໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖາວຣຓາຠາວໂຕວ ນິສ຺ສງ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ເອວເມຕານິ ຠຄວໂຕ ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ອວິປຣີຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຍຖາສກໍວິສຍສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ຕຖາ ‘‘ສຕ຺ຕິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ – ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໑໗; ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໕) ເອວໍ ສຣູປໂຕ ຍາຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕາຠິນິເວສາທີນໍ ອເນເກສໍ ອຸປທ຺ທວານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ສຕິອາທິເຠທາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີ, ຍາຍ ອຣິຍສາວໂກ ພຸຊ຺ຌຕິ, ກິເລສນິທ຺ທາຍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ. ອຣິຍສາວໂກ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ໂພຘິສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ເອວໍ ¶ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ¶ , ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂໂຓ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ປວິຈຍລກ຺ຂໂຓ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂໂຓ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ຜຣຓລກ຺ຂໂຓ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ອຸປສມລກ຺ຂໂຓ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂໂຓ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ປຏິສງ຺ຂານລກ຺ຂໂຓ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ເອວໍ ວິເສສລກ຺ຂຓໂຕ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ສຕິມາ ໂຫຕິ ປຣເມນ ສຕິເນປກ຺ເກນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຈິຣກຕມ຺ປິ ຈິຣຠາສິຕມ຺ປິ ສຣິຕາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໖໗) ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປກາຣວເສນ ເອກກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ? ອຕ຺ຖິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ເມສຸ ສຕິ, ອຕ຺ຖິ ພຫິທ຺ຘາ ຘມ຺ເມສຸ ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໖໙) ເຕສໍ ວິສຍວິຠາວນາປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ວິເວກນິສ຺ສິຕໍ, ວິຣາຄນິສ຺ສິຕໍ, ນິໂຣຘນິສ຺ສິຕໍ, ໂວສຄ຺ຄປຣິຓາມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໗໑) ຠາວນາວິຘິທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕິ…ເປ… ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ? ຍາ ສຕິ ອນຸສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໗໘) ຉນວຸຕິຍາ ນຍສຫສ຺ສວິຠາເຄຫີຕິ ເອວໍ ນານາກາຣໂຕ ປວຕ຺ຕານິ ຠຄວໂຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິຠາວນຎາຓານິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ຕຖາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ? ອຍເມວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ (ວິຠ. ໒໐໕) ເອວໍ ສຣູປໂຕ. ສພ຺ພກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິຍຠາວກຣຕ຺ຕາ ອຣິຍຜລປຏິລາຠກຣຕ຺ຕາ ຈ ອຣິໂຍ. ອຣິຍານໍ ອຏ຺ຐວິຘຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານາຘິຄມາຍ ເອກນ຺ຕກາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ກິເລເສ ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ມຄ຺ຄີຍຕິ, ສຍໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຍຕີຕິ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອວໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ. ‘‘ສມ຺ມາທສ຺ສນລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ສມ຺ມາອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ¶ , ສມ຺ມາປຣິຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາວາຈາ ¶ , ສມ຺ມາສມຸຏ຺ຐາປນລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ສມ຺ມາໂວທານລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ສມ຺ມາປຄ຺ຄຫລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາວາຍາໂມ, ສມ຺ມາອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາສຕິ ¶ , ສມ຺ມາອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ ເອວໍ ວິເສສລກ຺ຂຓໂຕ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຕາວ ອຎ຺ເຎຫິປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກກິເລເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ, ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫວິຘມເນນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ປສ຺ສຕິ, ຕຖາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທີນິ ປຊຫນ຺ຕິ, ນິໂຣຘຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ສມ຺ມາອຠິນິໂຣປນປຣິຄ຺ຄຫຓສມຸຏ຺ຐາປນໂວທານປຄ຺ຄຫອຸປຏ຺ຐານສມາທຫນານິ ຈ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ກິຈ຺ຈວິຠາຄໂຕ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານກ຺ຂຓາ ວິສຸໍ ທຸກ຺ຂາທິອາຣມ຺ມຓາ ຫຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກາເລ ເອກກ຺ຂຓາ ນິພ຺ພານເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈໂຕ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານກ຺ຂຓາ ນານາຣມ຺ມຓາ, ມຄ຺ຄກາເລ ເອກກ຺ຂຓາ ເອກາຣມ຺ມຓາ, ເຕສຸ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ກິຈ຺ຈໂຕ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີນິ ຕີຓິ ນາມານິ ລຠຕິ. ສມ຺ມາວາຈາທໂຍ ຕໂຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ມຸສາວາທາ ເວຣມຓີ’’ຕິອາທິວິຠາຄາ ວິຣຕິໂຍປິ ເຈຕນາໂຍປິ ຫຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິຣຕິໂຍວ, ສມ຺ມາວາຍາມສຕິໂຍ ກິຈ຺ຈໂຕ ສມ຺ມປ຺ປຘານສຕິປຏ຺ຐານວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠນ຺ຕິ. ສມ຺ມາສມາຘິ ປນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນ ນານາ ເອວາຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພຠາຄາປຣຠາເຄສຸ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄໂຕ. ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ຠາເວຕິ ວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໘໙) ຠາວນາວິຘິໂຕ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂຸ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕິ…ເປ… ທຸກ຺ຂປຏິປທໍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ – ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໙໙) ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ນຍສຫສ຺ສວິຠາເຄຫີຕິ ເອວໍ ອເນກາກາຣໂຕ ປວຕ຺ຕານິ ຠຄວໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄວິຠາວນຎາຓານິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ສພ຺ພານິປິ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ຕຖາ ປຐມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕາສຸ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ວິຫຣິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຈ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕີສຸ ສມ຺ປາທນປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິວເສນ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕານິ ຠຄວໂຕ ຎາຓານິ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຕຖາ ‘‘ອິທໍ ອິມສ຺ສ ຐານໍ ¶ , ອິທໍ ອຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອວິປຣີຕໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ກາຣຓາກາຣຓຊານນໍ, ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ນສ຺ສ ກມ຺ມສມາທານສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ວິປາກນ຺ຕຣຊານນໍ, ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອຍໍ ນິຣຍຄາມິນີ ປຏິປທາ…ເປ… ອຍໍ ນິພ຺ພານຄາມິນີ ¶ ປຏິປທາ’’ຕິ ຍາຖາວໂຕ ສາສວານາສວກມ຺ມວິຠາຄຊານນໍ, ຂນ຺ຘາຍຕນານໍ ອຸປາທິນ຺ນານຸປາທິນ຺ນາທິອເນກສຠາວໍ ນານາສຠາວຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ ອຍໍ ວິເສໂສ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍຖາຠູຕໍ ຘາຕຸນານຕ຺ຕຊານນໍ, ສທ຺ຘາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂມຸທຸຕາຊານນໍ ສໍກິເລສາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຌານວິໂມກ຺ຂາທິຊານນໍ, ສຕ຺ຕານໍ ອປຣິມາຓາສຸ ຊາຕີສຸ ຕປ຺ປຏິພນ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ອນວເສສໂຕ ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິຊານນໍ ຫີນາທິວິຠາເຄຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິຊານນໍ, ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈຕຸສຈ຺ຈຊານນນ຺ຕິ ອິມານິ ຠຄວໂຕ ທສພລຎາຓານິ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຍຖາສກໍວິສຍາວຄາຫນໂຕ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘນໂຕ ຈ ຍຖາຠູຕວຸຕ຺ຕິຍາ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐານໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ (ວິຠ. ໘໐໙; ອ. ນິ. ໑໐.໒໑).

ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ຍຖາ ເຈເຕສມ຺ປິ ຎາຓານໍ ວເສນ, ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ສຕິປຏ຺ຐານສມ຺ມປ຺ປຘານາທິວິຠາວນຎາຓາທິອນນ຺ຕາປຣິເມຍ຺ຍເຠທານໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓານໍ ປຎ຺ຎາວິເສສານໍ ວເສນ ຠຄວາ ຕຖານິ ຎາຓານິ ອາຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ເອວມ຺ປິ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍາ ຕາ ຠຄວໂຕ ອຠິຊາຕິອຠິສມ຺ໂພຘິຘມ຺ມວິນຍປຎ຺ຎາປນອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸໂຍ, ຕາ ຕຖາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍທຕ຺ຖໍ ຕາ ໂລກນາເຖນ ອຠິປຕ຺ຖິຕາ ປວຕ຺ຕິຕາ ຈ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ເອກນ຺ຕສິທ຺ຘິຍາ ອວິສໍວາທນໂຕ ອວິປຣີຕຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິຍາ ຕຖາ ອວິຕຖາ ¶ ອນຎ຺ຎຖາ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ຠຄວາ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ສມຕິໍສປາຣມິປຣິປູຣຓາທິກໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຕ຺ຕເຫຕຸໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ¶ ຕຸສິຕປຸເຣ ຐິໂຕ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ ສຸຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາຫິ ເອກໂຕ ສນ຺ນິປຕິຕາຫິ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ –

‘‘ກາໂລ ໂຂ ເຕ ມຫາວີຣ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ;

ສເທວກໍ ຕາຣຍນ຺ໂຕ, ພຸຊ຺ຌສ຺ສຸ ອມຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໑.໖໗) –

ອາຍາຈິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພນິມິຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາວິໂລກນານິ ວິໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ອຫໍ ມນຸສ຺ສໂຍນິຍໍ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍໍ ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ມຫາມາຍາຍ ເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ ມາເສ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ມຫຕາ ປຣິຫາເຣນ ປຣິຫຣິຍມາໂນ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອຠິຊາຕິໍ ປາປຸຓິ.

ອຠິຊາຕິກ຺ຂເຓ ປນສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓກ຺ຂເຓ ວິຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ປາຕຸຣເຫສຸໍ, ອຍໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ສໍກມ຺ປິ ສມ຺ປກມ຺ປິ ສມ຺ປເວຘິ, ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ອປຣິມາໂຓ ໂອຠາໂສ ຜຣິ, ຕສ຺ສ, ຕໍ ສິຣິໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ວິຍ ອນ຺ຘາ ຈກ຺ຂູນິ ປຏິລຠິໍສຸ, ພຘິຣາ ສທ຺ທໍ ສຸຓິໍສຸ, ມູຄາ ສມາລປິໍສຸ, ຂຸຊ຺ຊາ ອຸຊຸຄຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ, ປງ຺ຄຸລາ ປທສາ ຄມນໍ ປຏິລຠິໍສຸ, ພນ຺ຘນຄຕາ ສພ຺ພສຕ຺ຕາ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທີຫິ ມຸຈ຺ຈິໍສຸ, ສພ຺ພນຣເກສຸ ອຄ຺ຄິ ນິພ຺ພາຍິ, ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ຂຸປ຺ປິປາສາ ວູປສມິ, ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ຠຍໍ ນາໂຫສິ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ໂຣໂຄ ວູປສມິ, ສພ຺ພສຕ຺ຕາ ປິຍໍວທາ ອເຫສຸໍ, ມຘຸເຣນາກາເຣນ ອສ຺ສາ ຫສິໍສຸ, ວາຣຓາ ຄຊ຺ຊິໍສຸ, ສພ຺ພຕູຣິຍານິ ສກສກນິນ຺ນາທໍ ມຸຎ຺ຈິໍສຸ, ອຆຏ຺ຏິຕານິ ເອວ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖູປຄາທີນິ ອາຠຣຓານິ ມຘຸເຣນາກາເຣນ ສທ຺ທໍ ມຸຎ຺ຈິໍສຸ, ສພ຺ພທິສາ ວິປ຺ປສນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປາທຍມາໂນ ມຸທຸສີຕລວາໂຕ ວາຍິ, ອກາລເມໂຆ ວສ຺ສິ, ປຖວິໂຕປິ ອຸທກໍ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິສ຺ສນ຺ທິ, ປກ຺ຂິໂນ ອາກາສຄມນໍ ວິຊຫິໍສຸ, ນທິໂຍ ອສນ຺ທມານາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ມຫາສມຸທ຺ເທ ມຘຸຣໍ ອຸທກໍ ອໂຫສິ, ອຸປກ຺ກິເລສວິນິມຸຕ຺ເຕ ສູຣິເຍ ທິປ຺ປມາເນ ເອວ ອາກາສຄຕາ ສພ຺ພາ ໂຊຕິໂຍ ໂຊຕິໍສຸ, ຐເປຕ຺ວາ ອຣູປາວຈເຣ ເທເວ ອວເສສາ ສພ຺ເພ ເທວາ ສພ຺ເພ ຈ ເນຣຍິກາ ທິສ຺ສມານຣູປາ ອເຫສຸໍ, ຕຣຸກຸຏ຺ຏກວາຏເສລາທໂຍ ¶ ອນາວຣຓຠູຕາ ອເຫສຸໍ, ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕາ ນາເຫສຸໍ, ສພ຺ພໍ ອນິຏ຺ຐຄນ຺ຘໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ທິພ຺ພຄນ຺ໂຘ ປວາຍິ, ສພ຺ເພ ຜລູປຄາ ຣຸກ຺ຂາ ຜລຘຣາ ສມ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ປທຸເມຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນຕໂລ ອໂຫສິ, ຖລຊຊລຊາທີນິ ¶ ສພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ປຸປ຺ຜິໍສຸ, ຣຸກ຺ຂານໍ ຂນ຺ເຘສຸ ຂນ຺ຘປທຸມານິ, ສາຂາສຸ ສາຂາປທຸມານິ, ລຕາສຸ ລຕາປທຸມານິ, ປຸປ຺ຜິໍສຸ, ມຫີຕລສິລາຕລານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ຫຸຕ຺ວາ ທຓ຺ຑປທຸມານິ ນາມ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ອາກາເສ ໂອລມ຺ພກປທຸມານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ, ສມນ຺ຕໂຕ ປຸປ຺ຜວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ ອາກາເສ ທິພ຺ພຕູຣິຍານິ ວຊ຺ຊິໍສຸ, ສກລທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐມາລາຄຸຬໍ ວິຍ, ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາລາກລາໂປ ວິຍ, ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ມາລາສນໍ ວິຍ ຈ ເອກມາລາມາລິນີ ວິປ຺ຜຸຣນ຺ຕວາຬພີຊນີ ປຸປ຺ຜຘູປຄນ຺ຘປຣິວາສິຕາ ປຣມໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອໂຫສິ, ຕານິ ຈ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ອຸປຣິ ອຘິຄຕານໍ ອເນເກສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕານິ ເອວ ອເຫສຸໍ. ເອວໍ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວາ ອຍໍ ອຠິຊາຕິ ຍທຕ຺ຖໍ ເຕນ ອຠິປຕ຺ຖິຕາ, ຕສ຺ສາ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ເອກນ຺ຕສິທ຺ຘິຍາ ຕຖາວ ອໂຫສິ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ.

ຕຖາ ¶ ເຍ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍາ ໂພຘເນຍ຺ຍພນ຺ຘວາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ອນວເສສໂຕ ສຍເມວ ຠຄວຕາ ວິນີຕາ. ເຍ ຈ ສາວກເວເນຍ຺ຍາ ຘມ຺ມເວເນຍ຺ຍາ ຈ, ເຕປິ ສາວກາທີຫິ ວິນີຕາ ວິນຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ຈາຕິ ຍທຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ອຠິສມ຺ໂພຘິ ອຠິປຕ຺ຖິຕາ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ເອກນ຺ຕສິທ຺ຘິຍາ ອຠິສມ຺ໂພຘິ ຕຖາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ.

ອປິຈ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ໂຍ ໂຍ ສຠາໂວ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ, ໂສ ໂສ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐປິຕອາມລກໍ ວິຍ ອາວຊ຺ຊນມຕ຺ຕປຏິພທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ອວິປຣີຕໍ ອນວເສສໂຕ ຠຄວຕາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອວມ຺ປິ ອຠິສມ຺ໂພຘິ ຕຖາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ.

ຕຖາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ຕຖາ ຕຖາ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ, ເຕສໍ ເຕສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມເທວ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຘມ຺ມຕໍ ອວິຊຫນ຺ເຕເນວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນຍໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ອນຕິຘາວນ຺ເຕເນວ ຈ ຘມ຺ມຕໍ ວິຠາເວນ຺ເຕນ ຍຖາປຣາຘໍ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ຍຖາຘມ຺ມຎ຺ຈ ¶ ອນຸສາສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ເວເນຍ຺ຍາ ວິນີຕາ ອຣິຍຠູມິໍ ສມ຺ປາປິຕາຕິ ຘມ຺ມວິນຍປຎ຺ຎາປນາປິສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ຍຖາຠູຕວຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕຖາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ.

ຕຖາ ¶ ຍາ ສາ ຠຄວຕາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ ປຖວິຍາທິຜສ຺ສເວທນາທິຣູປາຣູປສຠາວນິມຸຕ຺ຕາ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຠາວາຠາວໂຕ ໂລກສຠາວາຕີຕາ ຕມສາ ວິສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອໂນຠາສນີຍາ ໂລກສຠາວາຠາວໂຕ ເອວ ຄຕິອາທິຠາວຣຫິຕາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ ອນາຣມ຺ມຓາ ອມຕມຫານິພ຺ພານຘາຕຸ ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕານໍ ອຸປາທີນໍ ເລສມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຠາວໂຕ ‘‘ອນຸປາທິເສສາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນໍ, ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ ນ ອາໂປ ນ ເຕໂຊ ນ ວາໂຍ ນ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ນ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ນ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ນ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ນາຍໍ ໂລໂກ ນ ປໂຣ ໂລໂກ ນ ຈ ອຸໂຠ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ. ຕມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເນວ ອາຄຕິໍ ວທາມິ ນ ຄຕິໍ ນ ຐິຕິໍ ນ ຈຸຕິໍ ນ ອຸປປຕ຺ຕິໍ; ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອນາຣມ຺ມຓເມເວຕໍ ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໗໑).

ສາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ສມໂຖ, ສພ຺ພູປຘີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂານໍ ວູປສໂມ, ສພ຺ພາລຍານໍ ສມຸຄ຺ຆາໂຕ, ສພ຺ພວຏ຺ຏານໍ ອຸປຈ຺ເຉໂທ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ຕິລກ຺ຂຓາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຠາວສ຺ສ ກທາຈິປິ ອວິສໍວາທນໂຕ ຕຖາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ ¶ . ເອວເມຕາ ອຠິຊາຕິອາທິກາ ຕຖາ ຄໂຕ ອຸປຄໂຕ ອຘິຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນ ປຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຠຄວາ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖາວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາວິຘາ ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາວິໂຘ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາວິຘາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄສີເລນ, ຜລສີເລນ, ສພ຺ເພນປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສີເລນ, ມຄ຺ຄສມາຘິນາ, ຜລສມາຘິນາ, ສພ຺ເພນປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິນາ, ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ, ຜລປຎ຺ຎາຍ, ສພ຺ພາຍປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາຍ, ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊິຕພ຺ເພຫິ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣຫິ, ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິຍາ ¶ ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ອນນ຺ຕາປຣິມາຓເຠເທຫິ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາເວຫິ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ, ອຍມ຺ປິ ¶ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ຕຖາວິໂຘ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອາຍຸເວມຕ຺ຕໍ, ສຣີຣປ຺ປມາຓເວມຕ຺ຕໍ, ກຸລເວມຕ຺ຕໍ, ທຸກ຺ກຣຈຣິຍາເວມຕ຺ຕໍ, ຣສ຺ມິເວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ເວມຕ຺ເຕຫິ ສິຍາ ເວມຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສີລວິສຸທ຺ຘິອາທີສຸ ວິສຸທ຺ຘີສຸ ສມຖວິປສ຺ສນາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘຄຸເຓສຸ ຈ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ອຎ຺ຎໍມຎ຺ຎໍ ນິພ຺ພິເສສາ ເຕ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວິຘາ ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາວິໂຘ. ເອວໍ ຕຖາວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ. ວິຘຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ຄຕສທ຺ໂທ. ຕຖາ ຫິ ໂລກິຍາ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕສທ຺ເທ ປກາຣຕ຺ເຖ ວທນ຺ຕິ.

ກຖໍ ຕຖາປວຕ຺ຕິໂກຕິ ຕຖາຄໂຕ? ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາທີນໍ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນາວຣຓຎາຓປຏິລາເຠນ ຈ ຠຄວໂຕ ກາຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາທີນໍ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິຆາຕາຠາວໂຕ ຍຖາຣຸຈິ ຕຖາ ຄຕໍ ຄຕິ ຄມນໍ ກາຍວຈີຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖາປວຕ຺ຕິໂກຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕເຖຫິ ອຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣເຓ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຄຕນ຺ຕິ ອຄໂຕ. ໂສ ປນສ຺ສ ອຄຕຠາໂວ ມຈ຺ເຉຣທານປາຣມິອາທີສຸ ອວິປຣີຕໍ ອາທີນວານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕຫິ ຎາເຓຫີຕິ ຕເຖຫິ ຎາເຓຫິ ອຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ອຖ ວາ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕເມວ ວາ ປຎ຺ຈສຸປິ ຄຕີສຸ ຄຕໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຄໂຕ. ສອຸປາທິເສສອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສ຺ວາຍມສ຺ສ ອຄຕຠາໂວ ຕເຖຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາເຓຫີຕິ ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕເຖຫິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ¶ ຕຖາຄຕຠາເວນ ຕຖາຄໂຕ? ຕຖາຄຕຠາເວນາຕິ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສພ຺ຠາເວນ, ອຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ປເນສ ຕຖາຄໂຕ, ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ສທ຺ຘມ຺ໂມ. ສທ຺ຘມ຺ໂມ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຕາວ ຍຖາ ¶ ຍຸຄນທ຺ຘສມຖວິປສ຺ສນາພເລນ ອນວເສສກິເລສປກ຺ຂໍ ສມູຫນນ຺ເຕນ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ¶ ຄໂຕ. ຜລຘມ຺ໂມ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ມຄ຺ຄານຸຣູປໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ປນ ຍຖາ ຄໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ປຏິວິທ຺ໂຘ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂວູປສມາຍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ພຸທ຺ຘາທີຫິ ຕຖາ ຄໂຕ ສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ຍຖາ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘຫິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິອາທິປ຺ປກາສນວເສນ ຈ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອາສຍາທິອນຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວຕາ ຕຖາ ຄໂຕ ຄທິໂຕ ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ວາ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາ ຠຄວຕາ ເທສິໂຕ, ຕຖາ ຠຄວໂຕ ສາວເກຫິ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ສພ຺ໂພປິ ສທ຺ຘມ຺ໂມ ຕຖາຄໂຕ. ເຕນາຫ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ‘‘ຕຖາຄຕໍ ເທວມນຸສ຺ສປູຊິຕໍ, ຘມ຺ມໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໗; ສຸ. ນິ. ໒໔໐). ສ຺ວາສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ.

ຍຖາ ຈ ຘມ຺ໂມ, ເອວໍ ອຣິຍສງ຺ໂຆປິ, ຍຖາ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຣຫິຕາຍ ຈ ປຏິປນ຺ເນຫິ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ປຸພ຺ພຠາຄສມຖວິປສ຺ສນາປຏິປທໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຕໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາ ວາ ຠຄວຕາ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິນໂຍ ເທສິໂຕ, ຕຖາ ຈ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາ ຄທນໂຕ ຈ ຕຖາຄໂຕ. ເຕນາຫ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ – ‘‘ຕຖາຄຕໍ ເທວມນຸສ຺ສປູຊິຕໍ, ສງ຺ຆໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໘; ສຸ. ນິ. ໒໔໑), ສ຺ວາສ຺ສ ສາວກຠູໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖາຄຕຠາເວນ ຕຖາຄໂຕ.

ອິທມ຺ປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕຠາວທີປເນ ມຸຂມຕ຺ຕກເມວ, ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ຕຖາຄໂຕວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕຠາວໍ ວຓ຺ເຓຍ຺ຍ. ອິທຎ຺ຫິ ຕຖາຄຕປທໍ ມຫຕ຺ຖໍ, ມຫາຄຕິກໍ, ມຫາວິສຍໍ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປມາທປທສ຺ສ ວິຍ ເຕປິຏກມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ອຕ຺ຖຠາເວນ ອາຫຣນ຺ໂຕ ¶ ‘‘ອຕິຕ຺ເຖນ ຘມ຺ມກຖິໂກ ປກ຺ຂນ຺ໂທ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.

‘‘ຕຖານິ ສຈ຺ຈານິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ,

ຄໂຕ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂກິຣິຍາຍ ນິພ຺ພຸຕິໍ,

‘‘ສມ຺ໂພຘິສມ຺ຠາຣວິປກ຺ຂໂຕ ປຸເຣ,

ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຫາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ເຎຍ຺ຍໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ອວິປຣີຕໂຕ ສຍເມວ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາສ຺ສ ປໂຣປເທສຣຫິຕສ຺ສ ສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂນ ¶ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຘິຄໂມ ທສ຺ສິໂຕ.

ນນຸ ¶ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອນາວຣຓໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຉ ອສາຘາຣຓານິ ຎາຓານິ ພຸທ຺ຘຎາຓານີຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ວິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິເຠທວເສນ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອກສ຺ເສວ ຎາຓສ຺ສ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອກເມວ ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ອນວເສສສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມວິສຍຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາວຣຓາຠາວໂຕ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣມຸປາທາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ –

‘‘ສພ຺ພໍ ¶ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕໍ ອນວເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອາວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອນາວຣຓຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໙).

ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ເນສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ, ເອກນ຺ເຕເນເວຕໍ ເອວມິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓານໍ ສາຘາຣຓຕາ ອສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ອາວຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ອນາວຣຓຎາຓສ຺ສ ຈ ອສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຠາເວ ຍຕ຺ຖ ຕໍ ນ ປວຕ຺ຕຕິ ຕຕ຺ຖາວຣຓສພ຺ຠາວໂຕ ອນາວຣຓຠາໂວເຍວ ນ ສິຍາ. ອຖ ວາ ປນ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎເມວ ອນາວຣຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ, ອິຘ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ເສວາຘິຄເມນ ຠຄວາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພວິທູ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘໂຕ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ –

‘‘ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ.

ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖຎາຓສມຘິຄເມນ ຫິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕາເນ ອນວເສສຘມ຺ເມ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ອໂຫສີຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ປນິທໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸທາຫຸ ກເມນາຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຕີຕານາຄຕປ຺ປຈ຺ຈຸປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປຏ຺ຐາເນ ທູຣໂຕ ຈິຕ຺ຕປຏໍ ເປກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ¶ ວິຍ ວິສຍວິຠາເຄນາວໂພໂຘ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຕາກາເຣນ ວິຍ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຍປິ ‘‘ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ຐິຕລກ຺ຂຓວິສຍໍ ¶ ວິກປ຺ປຣຫິຕໍ ສພ຺ພກາລໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ເຕ ສພ຺ພວິທູຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ –

‘‘ຈຣໍ ສມາຫິໂຕ ນາໂຄ, ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ສມາຫິໂຕ’’ຕິ. –

‘‘ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໂທສານາຕິວຕ຺ຕິ, ຐິຕລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ຈ ອຕີຕານາຄຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານໍ ຕທຠາວໂຕ, ເອກເທສວິສຍເມວ ¶ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ສກິໍເຍວ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອຖ ກເມນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ? ເອວມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຊາຕິຠູມິສຠາວາທິວເສນ ທິສາເທສກາລາທິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ເຎຍ຺ເຍ ກເມນ ຄຍ຺ຫມາເນ ຕສ຺ສ ອນວເສສປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ ອປຣິຍນ຺ຕຠາວໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ. ເຍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປເນນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ຠຄວາ, ຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ ນ ອນຸມານິກໍ ສໍສຍາຠາວໂຕ. ສໍສຍານຸພທ຺ຘຎ຺ຫິ ໂລເກ ອນຸມານຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສ຺ສ ຫິ ອປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທເນນ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເສສໍ, ຕໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕິ. ອຖ ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ, ຕສ຺ສ ເສສຠາໂວ ປນ ນ ສິຍາຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ອກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ອວິສຍວິຈາຣຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ, ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ; ໂຍ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗).

ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ຍໍກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ສກລເມກເທໂສ ວາ, ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນິຈ຺ຈສມາຘານຎ຺ຈ ¶ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ, ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ສກລສ຺ສ ອວິສຍຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາ ນ ສິຍາ, ເອກນ຺ເຕເນວ ສາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘາ, ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘາ, ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຏິພທ຺ຘາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕) ວຈນໂຕ. ອຕີຕານາຄຕວິສຍມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ອນຸມານາຄມນຕກ຺ກຄ຺ຄຫຓວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ.

ນນຸ ¶ ຈ ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ຍທາ ສກລໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕທາ ສກິເມວ ສກລວິສຍຕາຍ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສານາຕິວຕ຺ຕິເຍວາຕິ? ນ, ຕສ຺ສ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ວິໂສຘິໂຕ ຫິ ໂສ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຈຸຣຊນຎາຓສມວຸຕ຺ຕິຕາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ຎາຓສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຕາ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສກລຘມ຺ມາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ¶ ຕໍ ເອກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ສຸວວຕ຺ຖາປິເຕເຍວ ເຕ ຘມ຺ເມ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍໍ. ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອວເມກຊ຺ຌໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສກິໍ ກເມນ ຈ ອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ. ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ.

ທ຺ເວ ວິຕກ຺ກາຕິ ທ຺ເວ ສມ຺ມາ ວິຕກ຺ກາ. ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕິ ເອເຕນ, ສຍໍ ວາ ວິຕກ຺ເກຕິ, ວິຕກ຺ກນມຕ຺ຕເມວ ວາຕິ ວິຕກ຺ໂກ. ສ຺ວາຍໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ, ອາຫນນປຣິຍາຫນນຣໂສ, ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອານຍນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ວິສຍເຠເທນ ປນ ຕໍ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ວິຕກ຺ກາ’’ຕິ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ສມໍ ສມ຺ມາ ຈ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ມຣິຍາທາຍ ຈຣນ຺ຕິ. ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍມາກາໂຣ, ເຕນ ຈ ໂຍເຄນ ‘‘ຕຖາຄຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ສມໍ ສມ຺ມາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຣິຍາທໍ ອນຕິກ຺ກມນ຺ຕາ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ພຫຸລໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ຈຣນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ.

ໂກ ¶ ປນ ເນສໍ ວິສໂຍ, ກາ ວາ ມຣິຍາທາ, ກຖຎ຺ຈ ຕໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ພຫຸລໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ນິຈ຺ຈໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເຂມວິຕກ຺ໂກ, ປວິເວກວິຕກ຺ໂກຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ວິຕກ຺ກາເຍວ. ເຕສຸ ເຂມວິຕກ຺ໂກ ຕາວ ຠຄວໂຕ ວິເສເສນ ກຣຸຓາສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ເມຕ຺ຕາມຸທິຕາສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕປິ ລພ຺ຠເຕວ, ຕສ຺ມາ ໂສ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຍາ ເມຕ຺ຕາທິສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ ປນ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຈ, ທິພ຺ພວິຫາຣາທິວເສນາປິ ລພ຺ຠເຕວ. ອິຕິ ເນສໍ ວິຕກ຺ໂກ ວິສໂຍ, ຕສ຺ມາ ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕມານານມ຺ປິ ກາເລນ ກາລໍ ສວິສຍສ຺ມິໍເຍວ ຈຣຓໂຕ ນຕ຺ຖິ ມຣິຍາທາ, ນ ສງ຺ກເຣນ ວຸຕ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຂມວິຕກ຺ໂກ ຠຄວໂຕ ກຣຸໂຓກ຺ກມນາທິນາ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ, ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ ສມາປຕ຺ຕີຫິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຠາວນາ – ‘‘ອຍໍ ໂລໂກ ສນ຺ຕາປຊາໂຕ ທຸກ຺ຂປເຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຣາຄຄ຺ຄິອາທີຫິ ໂລກສນ຺ນິວາສສ຺ສ ອາທິຕ຺ຕຕາທິອາກາຣທສ຺ສເນຫິ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ¶ , ສມາປຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໗-໑໑໘) –

‘‘ພຫູຫິ ¶ ອາກາເຣຫິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕິ, ອາທິຕ຺ໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕິ. ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕ, ປຍາໂຕ, ກຸມ຺ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ, ອຸປນີຍຕິ ໂລໂກ ອທ຺ຘຸໂວ, ອຕາໂຓ ໂລໂກ ອນຠິສ຺ສໂຣ, ອສ຺ສໂກ ໂລໂກ, ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍໍ, ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສ.

‘‘ອຕາຍໂນ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ, ອເລໂຓ, ອສຣໂຓ, ອສຣຓີຠູໂຕ, ອຸທ຺ຘໂຕ ໂລໂກ ອວູປສນ຺ໂຕ, ສສລ຺ໂລ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ວິທ຺ໂຘ ປຸຖຸສລ຺ເລຫິ, ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣາວຣໂຓ ກິເລສປຎ຺ຊຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ອວິຊ຺ຊາຄໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ອຓ຺ຑຠູໂຕ ປຣິໂຍນທ຺ໂຘ ຕນ຺ຕາກຸລກຊາໂຕ ກຸລາຄຸຓ຺ຐິກຊາໂຕ ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊຠູໂຕ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ, ອວິຊ຺ຊາວິສໂທສສໍລິຕ຺ໂຕ ກິເລສກລລີຠູໂຕ, ຣາຄໂທສໂມຫຊຏາຊຏິໂຕ.

‘‘ຕຓ຺ຫາສງ຺ຆາຏປຏິມຸກ຺ໂກ, ຕຓ຺ຫາຊາເລນ ໂອຕ຺ຖໂຏ, ຕຓ຺ຫາໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫຕິ, ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊເນນ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ຕຓ຺ຫານຸສເຍນ ອນຸສໂຏ, ຕຓ຺ຫາສນ຺ຕາເປນ ¶ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ, ຕຓ຺ຫາປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫຕິ.

‘‘ທິຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏປຏິມຸກ຺ໂກ, ທິຏ຺ຐິຊາເລນ ໂອຕ຺ຖໂຏ, ທິຏ຺ຐິໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫຕິ, ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ທິຏ຺ຐານຸສເຍນ ອນຸສໂຏ, ທິຏ຺ຐິສນ຺ຕາເປນ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ, ທິຏ຺ຐິປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫຕິ.

‘‘ຊາຕິຍາ ອນຸຄໂຕ, ຊຣາຍ ອນຸສໂຏ, ພ຺ຍາຘິນາ ອຠິຠູໂຕ, ມຣເຓນ ອພ຺ຠາຫໂຕ, ທຸກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.

‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ໂອຑ຺ຑິໂຕ, ຊຣາປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ມຈ຺ຈຸປາສປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ມຫາພນ຺ຘນພທ຺ໂຘ, ໂລກສນ຺ນິວາໂສ, ຣາຄພນ຺ຘເນນ, ໂທສໂມຫພນ຺ຘເນນ, ມານທິຏ຺ຐິກິເລສທຸຈ຺ຈຣິຕພນ຺ຘເນນ ພທ຺ໂຘ, ມຫາສມ຺ພາຘປຏິປນ຺ໂນ, ມຫາປລິໂພເຘນ ປລິພຸທ຺ໂຘ, ມຫາປປາເຕ ¶ ປຕິໂຕ, ມຫາກນ຺ຕາຣປຏິປນ຺ໂນ, ມຫາສໍສາຣປຏິປນ຺ໂນ, ມຫາວິທຸຄ຺ເຄ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ມຫາປລິເປ ປລິປນ຺ໂນ.

‘‘ອພ຺ຠາຫໂຕ ¶ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ, ອາທິຕ຺ໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ຣາຄຄ຺ຄິນາ, ໂທສຄ຺ຄິນາ, ໂມຫຄ຺ຄິນາ ຊາຕິຍາ…ເປ… ອຸປາຍາເສຫິ, ອຸນ຺ນີຕໂກ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ຫຎ຺ຎຕິ ນິຈ຺ຈມຕາໂຓ ປຕ຺ຕທຓ຺ໂຑ ຕກ຺ກໂຣ, ວຊ຺ຊພນ຺ຘນພທ຺ໂຘ ອາຆາຕນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ, ອນາໂຖ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ປຣມກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂາຠິຕຸນ຺ໂນ ຈິຣຣຕ຺ຕປີຬິໂຕ, ນິຈ຺ຈຄຘິໂຕ ນິຈ຺ຈປິປາສິໂຕ.

‘‘ອນ຺ໂຘ, ອຈກ຺ຂຸໂກ, ຫຕເນຕ຺ໂຕ, ອປຣິຓາຍໂກ, ວິປຖປກ຺ຂນ຺ໂທ, ອຎ຺ຊສາປຣທ຺ໂຘ, ມໂຫຆປກ຺ຂນ຺ໂທ.

‘‘ທ຺ວີຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ, ຕີຫິ ທຸຈ຺ຈຣິເຕຫິ ວິປ຺ປຏິປນ຺ໂນ, ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ໂຍຊິໂຕ, ຈຕູຫິ ຄນ຺ເຖຫິ ຄນ຺ຖິໂຕ, ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ອຸປາທີຍຕິ, ປຎ຺ຈຄຕິສມາຣຸຬ຺ໂຫ, ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ຣຊ຺ຊຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ໂອຕ຺ຖໂຏ, ຉຫິ ວິວາທມູເລຫິ ວິວທຕິ, ຉຫິ ຕຓ຺ຫາກາເຍຫິ ຣຊ຺ຊຕິ, ຉຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ, ສຕ຺ຕຫິ ອນຸສເຍຫິ ອນຸສໂຏ, ສຕ຺ຕຫິ ສໍໂຍຊເນຫິ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ສຕ຺ຕຫິ ມາເນຫິ ອຸນ຺ນໂຕ, ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ອຏ຺ຐຫິ ມິຈ຺ຉຕ຺ເຕຫິ ນິຍໂຕ, ອຏ຺ຐຫິ ປຸຣິສໂທເສຫິ ທຸສ຺ສຕິ, ນວຫິ ອາຆາຕວຕ຺ຖູຫິ ອາຆາຕິໂຕ, ນວຫິ ມາເນຫິ ອຸນ຺ນໂຕ, ນວຫິ ຕຓ຺ຫາມູລເກຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຣຊ຺ຊຕິ, ທສຫິ ກິເລສວຕ຺ຖູຫິ ¶ ກິລິສ຺ສຕິ, ທສຫິ ອາຆາຕວຕ຺ຖູຫິ ອາຆາຕິໂຕ, ທສຫິ ອກຸສລກມ຺ມປເຖຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ທສຫິ ສໍໂຍຊເນຫິ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ທສຫິ ມິຈ຺ຉຕ຺ເຕຫິ ນິຍໂຕ, ທສວຕ຺ຖຸກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ທສວຕ຺ຖຸກາຍ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາປປຎ຺ເຈຫິ ປປຎ຺ຈິໂຕ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສຕິ ສມ຺ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕິ.

‘‘ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ຕິຓ຺ໂຓ, ໂລໂກ ຈ ອຕິຓ຺ໂຓ. ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ມຸຕ຺ໂຕ, ໂລໂກ ຈ ອມຸຕ຺ໂຕ. ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ທນ຺ໂຕ, ໂລໂກ ຈ ¶ ອທນ຺ໂຕ. ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ສນ຺ໂຕ, ໂລໂກ ຈ ອສນ຺ໂຕ. ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ອສ຺ສຕ຺ໂຖ, ໂລໂກ ຈ ອນສ຺ສຕ຺ໂຖ. ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ໂລໂກ ຈ ອປຣິນິພ຺ພຸໂຕ. ປໂຫມິ ຂ຺ວາຫໍ ຕິຓ຺ໂຓ ຕາເຣຕຸໍ, ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈຕຸໍ, ທນ຺ໂຕ ທເມຕຸໍ, ສນ຺ໂຕ ສເມຕຸໍ ¶ , ອສ຺ສຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາເສຕຸໍ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ປເຣ ຈ ປຣິນິພ຺ພາເປຕຸນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໗-໑໑໘).

ອິມິນາວ ນເຍນ ຠຄວໂຕ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາໂອກ຺ກມນຎ຺ຈ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ. ກຣຸຓາວິສຍສ຺ສ ຫິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ສຸຂໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕີ ເມຕ຺ຕາປິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິຘ ອພ຺ຍາປາທອວິຫິໍສາວິຕກ຺ກາ ເຂມວິຕກ຺ໂກ. ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກເຍວ, ຕສ຺ສ ທິພ຺ພວິຫາຣອຣິຍວິຫາເຣສຸ ປຸພ຺ພຠາຄສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ຈ ວເສນ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ເຕ ຠຄວໂຕ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນກວເສນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣາ, ເຍສໍ ປຸເຣຈຣຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ສມາຘິຈຣິຍານຸຄຕໍ ຎາຓຈຣິຍານຸຄຕໍ ຎາຓໍ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິມຫາວຊິຣຎາຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ຠຄວໂຕ ປວິເວກວິຕກ຺ກສ຺ສ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ມຫາສຈ຺ຈກສຸຕ຺ເຕນປິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ –

‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປມິ, ສນ຺ນິສາເທມິ, ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗).

ອິທຎ຺ຫິ ຠຄວາ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ¶ ອຠິຣູໂປ ປາສາທິໂກ ສຸຜຸສິຕໍ ທນ຺ຕາວຣຓໍ, ຊິວ຺ຫາ ຕນຸກາ, ມຘຸຣໍ ວຈນໍ, ເຕນ ປຣິສໍ ຣຎ຺ເຊນ຺ໂຕ ມຎ຺ເຎ ວິຈຣຕິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ເອວໍ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິພຫຸໂລ ຈຣຕີ’’ຕິ ສຈ຺ຈເກນ ນິຄຓ຺ຐປຸຕ຺ເຕນ ວິຕກ຺ກິເຕ ອວສ຺ສໍ ສໂຫຒໍ ໂຈຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ນ ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ ຕຖາຄໂຕ ປຣິສໍ ຣຎ຺ເຊນ຺ໂຕ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິພຫຸໂລ ວິຈຣຕິ, ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕາຍປິ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອສລ຺ລີໂນ ອນຸປລິຕ຺ໂຕ ເອກຕ຺ຕໍ ເອກວິຫາຣິສຸຎ຺ຎຕາຜລສມາປຕ຺ຕິຜລໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫຣິ.

ຠຄວາ ¶ ຫິ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຣິສາ ສາຘຸກາຣໍ ເທຕິ, ຘມ຺ມໍ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ກາລໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ອສ຺ສາສວາເຣ ປສ຺ສາສວາເຣ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ສາຘຸກາຣສທ຺ທນິຄ຺ໂຆເສ ອວິຈ຺ຉິນ຺ເນເຍວ ຘມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ຈ ປຣິໂຍສາເນ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ຠວງ຺ຄປຣິວາໂສ ລຫຸໂກ, ອສ຺ສາສວາເຣ ປສ຺ສາສວາເຣ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາປຕ຺ຕີນໍ ສປຸພ຺ພຠາຄານໍ ວເສນ ຠຄວໂຕ ເຂມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປວິເວກວິຕກ຺ກສ຺ສ ຈ ພຫຸລປ຺ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຍສ຺ສ ພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ກາທິສໍກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກສ຺ສ ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ກສ຺ສ ຈ ອານຸຠາເວນ ກຸໂຕຈິປິ ຠຍາຠາວໂຕ ຕໍສມງ຺ຄີ ເຂມປ຺ປຕ຺ໂຕ ຈ ວິຫຣຕິ, ຕໂຕ ຈ ສພ຺ພສ຺ສປິ ສພ຺ພທາປິ ເຂມເມວ ໂຫຕິ ອຠຍເມວ. ຕສ຺ມາ ທຸວິໂຘປິ ອຸຠເຍສໍ ເຂມງ຺ກໂຣຕິ ເຂມວິຕກ຺ໂກ. ຍສ຺ສ ປນ ກາມວິຕກ຺ກາທິສໍກິເລສປຫານສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ກາຍວິເວໂກ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ, ອຸປຘິວິເວໂກຕິ ຕິວິໂຘ; ຕທງ຺ຄວິເວໂກ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ, ສມຸຈ຺ເຉທວິເວໂກ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວໂກ, ນິສ຺ສຣຓວິເວໂກຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ ຈ ວິເວໂກ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຍຖາຣຫໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຈ ປວິເວກສຫຄໂຕ ວິຕກ຺ໂກຕິ ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ. ເອເຕ ຈ ທ຺ເວ ວິຕກ຺ກາ ເອວໍ ວິຠຕ຺ຕວິສຍາປິ ສມານາ ອາທິກມ຺ມິການໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປກາຣາຍ ¶ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ເຂມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປວິເວກວິຕກ຺ກສ຺ສປິ ເຂມວິຕກ຺ໂກ. ນ ຫິ ວູປກຏ຺ຐກາຍຈິຕ຺ຕານມນ຺ຕເຣນ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາທາທິປ຺ປຫາເນນ ຈ ວິນາ ຈິຕ຺ຕວິເວກາທີນໍ ອສມ຺ຠໂວເຍວາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ພຫູປກາຣາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຠຄວໂຕ ປນ ສພ຺ພໂສ ປຫີນສໍກິເລສສ຺ສ ໂລກຫິຕຕ຺ຖາຍ ເອວໍ ເຂມວິຕກ຺ໂກ ຈ ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ ຈ ອສ຺ສາສວາຣມຕ຺ເຕປິ ຫິຕສຸຂມາວຫນ຺ຕິເຍວາຕິ. ເຂໂມ ຈ ວິຕກ຺ໂກ ປວິເວໂກ ຈ ວິຕກ຺ໂກຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ທ຺ເວ ວິຕກ຺ເກ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ອພ຺ຍາປຊ຺ຌາຣາໂມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຍາປຊ຺ຌນໍ ກສ຺ສຈິ ອທຸກ຺ຂນໍ ອພ຺ຍາປຊ຺ໂຌ, ໂສ ອາຣມິຕພ຺ພໂຕ ອາຣາໂມ ¶ ເອຕສ຺ສາຕິ ອພ຺ຍາປຊ຺ຌາຣາໂມ. ອພ຺ຍາປຊ຺ເຌ ຣໂຕ ເສວນວເສນ ນິຣໂຕຕິ ອພ຺ຍາປຊ຺ຌຣໂຕ. ເອເສວາຕິ ເອໂສ ເອວ. ອິຣິຍາຍາຕິ ກິຣິຍາຍ, ກາຍວຈີປໂຍເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ກຎ຺ຈິ ພ຺ຍາພາເຘມີຕິ ຫີນາທີສຸ ກຎ຺ຈິປິ ສຕ຺ຕໍ ຕຓ຺ຫາຕສາທິໂຍຄໂຕ ຕສໍ ວາ ຕທຠາວໂຕ ປຫີນສພ຺ພກິເລສວິປ຺ຜນ຺ທິຕຕ຺ຕາ ຖາວຣໍ ວາ ນ ພາເຘມິ ນ ທຸກ຺ຂາເປມິ. ກຣຸຓຊ຺ຌາສໂຍ ຠຄວາ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ ອຕ຺ຕໂນ ປຣມຣຸຈິຕກຣຸຓຊ຺ຌາສຍານຸຣູປເມວມາຫ. ເຕນ ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ກໍ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘ອຫໍ ອິມາຍ ອິຣິຍາຍ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເອວໍ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ເອວໍ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣຫິ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອວໍ ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິເກຫິ ກຕານິ ສກ຺ກາຣຄຣຸກາຣມານນວນ຺ທນປູຊນານິ ອຘິວາເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຕສຸ ນ ກຎ຺ຈິ ພ຺ຍາພາເຘມິ, ອປິຈ ໂຂ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖປ຺ປເຠທໍ ຫິຕສຸຂເມວ ເນສໍ ປຣິພ຺ຣູເຫມີ’ຕິ.

ຍໍ ອກຸສລໍ, ຕໍ ປຫີນນ຺ຕິ ຍໍ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສເຠທໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ອກຸສລໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ໂພຘິມູເລເຍວ ມຍ຺ຫໍ ປຫີນໍ ສມູຫຕນ຺ຕິ. ອິມິນາ ປວິເວເກສຸ ມຸທ຺ຘຠູເຕນ ¶ ສທ຺ຘິໍ ນິສ຺ສຣຓວິເວເກນ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວເກ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວເກປິ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ ¶ . ອາຄມນີຍປຏິປທາຍ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ກິເລສກ຺ຂໂຍ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ອິຕິ ຠຄວາ ອປຣິມິຕກປ຺ປປຣິຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປວິເວກຊ຺ຌາສຍໍ ສທ຺ຘິໍ ນິສ຺ສຣຓຊ຺ຌາສເຍນ ອິທານິ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຕມຊ຺ຌາສຍໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກິເລສປ຺ປຫານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓມຸເຂນ ວິຠາເວຕິ. ຍທຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ສຕ຺ຖາ ອິເມ ທ຺ເວ ວິຕກ຺ເກ ອຸທ຺ຘຣິ, ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠຄວາ ຫິ ອິມສ຺ສ ວິຕກ຺ກທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ພຫຸລສມຸທາຈາຣທສ຺ສນມຸເຂເນວ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ນິເວເສຕຸໍ ອິມໍ ເທສນໍ ອາຣຠິ.

ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອພ຺ຍາປຊ຺ຌປວິເວກາຠິຣຕສ຺ສ ເມ ເຂມປວິເວກວິຕກ຺ກາເຍວ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ຕິຫາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອພ຺ຍາປຊ຺ຌາຣາມາ ¶ ວິຫຣຖາຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາວິຫາເຣນ ກຣຸຓາວິຫາເຣ ນ ຈ ອຠິຣມນ຺ຕາ ວິຫຣຖ. ເຕນ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ຕເທກຏ຺ຐກິເລສານຎ຺ຈ ທູຣີກຣຓມາຫ. ເຕສໍ ໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ໂວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ປວິເວກາຣາມາ ວິຫຣຖາຕິ ກາຍາທິວິເວກຎ຺ເຈວ ຕທງ຺ຄາທິວິເວກຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ພວິເວເກ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣຖ. ອິມາຍ ມຍນ຺ຕິອາທິ ຍຖາ ເນສໍ ເຂມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປວຕ຺ຕນາກາຣທສ຺ສນໍ, ເອວໍ ກິໍ ອກຸສລນ຺ຕິອາທິ ປວິເວກວິຕກ຺ກສ຺ສ ປວຕ຺ຕນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມ ປຣິປູເຣຕຸກາເມນ ກິໍກຸສລຄເວສິນາ ຫຸຕ຺ວາ ກຸສລຘມ຺ມປຣິເຍສນາ ກາຕພ຺ພາວ, ສາວຊ຺ຊຘມ຺ເມ ປຊຫິຕຸກາເມນາປິ ອກຸສລປຣິເຍສນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຠິຎ຺ຎາປຸພ຺ພິກາ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາ. ຕຕ຺ຖ ກິໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ອກຸສລໍ ນາມ ກິໍ, ສຠາວໂຕ ກິມສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ, ການິ ວາ ຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານານີຕິ ອກຸສລສ຺ສ ສຠາວກິຈ຺ຈາທິໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາທິກມ຺ມິກວເສນ ເຈສ ວິຕກ຺ໂກ ອາຄໂຕ, ກິໍ ອປ຺ປຫີນໍ ກິໍ ປຊຫາມາຕິ ອິທໍ ປທທ຺ວຍໍ ເສກ຺ຂວເສນ. ຕສ຺ມາ ກິໍ ອປ຺ປຫີນນ຺ຕິ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນາທີສຸ ອກຸສເລສຸ ກິໍ ອກຸສລໍ ອມ຺ຫາກໍ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ? ກິໍ ¶ ປຊຫາມາຕິ ກິໍ ອກຸສລໍ ສມຸຄ຺ຆາເຕມ? ອຖ ວາ ກິໍ ປຊຫາມາຕິ ວີຕິກ຺ກມປຣິຍຸຏ຺ຐານານຸສເຍສຸ ກິໍ ວິຠາຄໍ ອກຸສລໍ ອິທານິ ມຍໍ ປຊຫາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກິໍ ອປ຺ປຫີນ’’ນ຺ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນາທິວເສນ ອເນກເຠເທສຸ ອກຸສເລສຸ ກິໍ ກຕມໍ ອກຸສລໍ, ເກນ ກຕເມນ ປກາເຣນ, ກຕເມນ ວາ ມຄ຺ເຄນ ອມ຺ຫາກໍ ອປ຺ປຫີນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຄາຖາສຸ ¶ ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອວິປຣີຕໍ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘໍ ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ, ຠາເວຕພ຺ພຎ຺ຈ ຠາວິຕໍ;

ປຫາຕພ຺ພໍ ປຫີນໍ ເມ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໕໖໓; ມ. ນິ. ໒.໓໙໙);

ຐເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎຫິ ສຫິຕຸໍ ວຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອສຍ຺ຫສ຺ສ ສກລສ຺ສ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາຘິກາຣສ຺ສ ຈ ສຫນໂຕ ວຫນໂຕ, ຕຖາ ອຎ຺ເຎຫິ ສຫິຕຸໍ ອຠິຠວິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ອສຍ຺ຫານໍ ¶ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມາຣານໍ ສຫນໂຕ ອຠິຠວນໂຕ, ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິວິຠາຄາວໂພເຘນ ຍຖາຣຫໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ອນຸສາສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎຫິ ອສຍ຺ຫສ຺ສ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສ຺ສ ສຫນໂຕ ວຫນໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ສາຘຸກາຣິຠາວໂຕ ອສຍ຺ຫສາຫິນໍ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ນໍ ຕຖາຄຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ສກປຣສນ຺ຕາເນສຸ ຕມສງ຺ຂາຕໍ ໂມຫນ຺ຘກາຣໍ ນຸທິ ຂິປີຕິ ຕໂມນຸໂທ. ປາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ຄໂຕຕິ ປາຣຄໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ມຫາຠິນີຫາຣສ຺ສ ສກລສ຺ສ ວາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓານໍ ປາຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄໂຕຕິ ປາຣຄໂຕ, ຕໍ ຕໂມນຸທໍ ປາຣຄຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ປຕ຺ຕິປຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘໍ, ສີລາທິໍ ທສພລຎາຓາທິຎ຺ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ສພ຺ພໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວສິມນ຺ຕິ ¶ ຌານາທີສຸ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ໂຘ ປຣໂມ ອາວຊ຺ຊນາທິວສິຠາໂວ, ອຣິຍິທ຺ຘິສງ຺ຂາໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ຈິຕ຺ຕວສິຠາໂວ ຈ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວສິມາ, ຕໍ ວສິມໍ, ວສິນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພສໍ ກາມາສວາທີນໍ ອຠາເວນ ອນາສວໍ. ກາຍວິສມາທິກສ຺ສ ວິສມສ຺ສ ວນ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ວິສສງ຺ຂາຕໍ ສພ຺ພໍ ກິເລສມລໍ ຕຣິຕ຺ວາ ວາ ວິສໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ສຍໍ ຕຣິຕ຺ວາ ຕາຣຓໂຕ ວິສນ຺ຕໂຣ ຕໍ ວິສນ຺ຕຣໍ. ຕຓ຺ຫກ຺ຂເຍ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ນິພ຺ພາເນ ວາ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ອຸຠຍມ຺ຫິ ຄມນໂຕ ໂມນສງ຺ຂາເຕນ ຎາເຓນ ກາຍໂມເນຍ຺ຍາທີຫິ ວາ ສາຕິສຍໍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຸນິໍ. ມຸນີຕິ ຫິ ອຄາຣິຍມຸນິ, ອນຄາຣິຍມຸນິ, ເສກ຺ຂມຸນິ, ອເສກ຺ຂມຸນິ, ປຈ຺ເຈກມຸນິ, ມຸນິມຸນີຕິ ອເນກວິຘາ ມຸນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຄິຫີ ອາຄຕຜໂລ ວິຎ຺ຎາຕສາສໂນ ອຄາຣິຍມຸນິ, ຕຖາຣູໂປ ປພ຺ພຊິໂຕ ອນຄາຣິຍມຸນິ, ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ເສກ຺ຂມຸນິ, ຂີຓາສໂວ ອເສກ຺ຂມຸນິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ເຈກມຸນິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ມຸນິມຸນີຕິ. ອຍເມວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠາວໂຕ ອນ຺ຕິມໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ເທຫໍ ກາຍໍ ຘາເຣຕີຕິ ອນ຺ຕິມເທຫຘາຣີ, ຕໍ ອນ຺ຕິມເທຫຘາຣິໍ. ກິເລສມາຣາທີນໍ ສມ຺ມເທວ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມາຣຎ຺ຊຫໍ. ຕໂຕ ເອວ ຊຣາເຫຕຸສມຸຈ຺ເຉທໂຕ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປາກຏຊຣາທິສພ຺ພຊຣາຍ ¶ ປາຣຄຸໍ. ຊຣາສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິມຣຓໂສກາທີນໍ ປາຣຄມນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໍ ເອວໍຠູຕໍ ຕຖາຄຕໍ ທຸເວ ວິຕກ຺ກາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ພ຺ຣູມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິຕິ ¶ ຠຄວາ ປຐມຄາຖາຍ ວິຕກ຺ກທ຺ວຍໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕໂຕ ທຸຕິຍຄາຖາຍ ປວິເວກວິຕກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຂມວິຕກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສເລ ຍຖາ’’ຕິ ຕຕິຍຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເສເລ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິຏ຺ຐິໂຕຕິ ເສເລ ສິລາມເຍ ເອກຄ຺ຆນປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິ ຍຖາ ຐິໂຕ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ຄີວຸກ຺ຂິປນປສາຣຓາທິກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ. ຕຖູປມນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິຠາຄໍ ເສລປພ຺ພຕູປມໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ເສລປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິ ຐິໂຕ ¶ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ສມນ຺ຕໂຕ ຊນຕໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ເອວເມວ ສຸເມໂຘ, ສຸນ຺ທຣປຎ຺ໂຎ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຠຄວາ ຘມ຺ມມຍໍ ປຎ຺ຎາມຍໍ ປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ ສຍໍ ອເປຕໂສໂກ ໂສກາວຕິຓ຺ຓໍ ຊາຕິຊຣາຠິຠູຕຎ຺ຈ ຊນຕໍ ສຕ຺ຕກາຍໍ ອເວກ຺ຂຕິ ອຸປຘາຣຍຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ຫິ ປພ຺ພຕປາເທ ສມນ຺ຕາ ມຫນ຺ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເກທາຣປາຬີສຸ ກຸຏິໂຍ ກຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຍ຺ຍ, ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕຎ຺ຈ ອນ຺ຘກາຣໍ ຠເວຍ຺ຍ, ອຖສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ຠູມິປ຺ປເທສໍ ໂອໂລກຍໂຕ ເນວ ເຂຕ຺ຕໍ, ນ ເກທາຣປາຬິໂຍ, ນ ກຸຏິໂຍ, ນ ຕຕ຺ຖ ສຍິຕມນຸສ຺ສາ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍຸໍ, ກຸຏີສຸ ປນ ອຄ຺ຄິຊາລມຕ຺ຕເມວ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ, ເອວໍ ຘມ຺ມມຍໍ ປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຕກາຍໍ ໂອໂລກຍໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເຍ ເຕ ອກຕກລ຺ຍາຓາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ເອກວິຫາເຣ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ນິສິນ຺ນາປິ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ອາປາຖໍ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຂິຕ຺ຕສຣາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ກຕກລ຺ຍາຓາ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລາ, ເຕ ເອວສ຺ສ ທູເຣປິ ຐິຕາ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂສ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ຫິມວນ຺ຕປພ຺ພໂຕ ວິຍ ຈ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ທູເຣ ສນ຺ໂຕ ປກາເສນ຺ຕິ, ຫິມວນ຺ໂຕວ ປພ຺ພໂຕ;

ອສນ຺ເຕຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຂິຕ຺ຕາ ຍຖາ ສຣາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໐໔; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑);

ເອວເມຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຄາຖາສຸ ຈ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ປຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ.

໓໙. ທຸຕິເຍ ¶ ປຣິຍາເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາຍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມຘຸປິຓ຺ຑິກປຣິຍາໂຍຕ຺ເວວ ນໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໕) ເທສນາຍໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຂ຺ເວສ ¶ , ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຍາໂຍ, ເຍນ ມໍ ປຣິຍາເຍນ ສມ຺ມາ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍ – ອກິຣິຍວາໂທ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໕; ອ. ນິ. ໘.໑໑) ກາຣເຓ. ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ອຊ຺ຊ ປຣິຍາໂຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໘) ວາເຣ. ອິຘ ປນ ວາເຣປິ ກາຣເຓປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ¶ ທ຺ເວ ຘມ຺ມເທສນາ ຍຖາຣຫໍ ກາຣເຓນ ຠວນ຺ຕິ, ວາເຣນ ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ຫິ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ກທາຈິ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ, ອິເມ, ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ສາວຊ຺ຊາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນວຊ຺ຊາ. ອິເມ ເສວິຕພ຺ພາ, ອິເມ ນ ເສວິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ກຸສລາກຸສລຘມ຺ເມ ວິຠຊນ຺ໂຕ ກຸສລຘມ຺ເມຫິ ອກຸສລຘມ຺ເມ ອສງ຺ກຣໂຕ ປຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ‘‘ປາປໍ ປາປກໂຕ ປສ຺ສຖາ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ກທາຈິ ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາເສວິໂຕ ຠາວິໂຕ ພຫຸລີກໂຕ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິໂກ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິສໍວຕ຺ຕນິໂກ ເປຕ຺ຕິວິສຍສໍວຕ຺ຕນິໂກ, ໂຍ ສພ຺ພລຫຸໂກ ປາຓາຕິປາໂຕ, ໂສ ອປ຺ປາຍຸກສໍວຕ຺ຕນິໂກ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໘.໔໐) ອາທີນວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ປາປໂຕ ນິພ຺ພິທາທີຫິ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ‘‘ນິພ຺ພິນ຺ທຖ ວິຣຊ຺ຊຖາ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.

ຠວນ຺ຕີຕິ ໂຫນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປາປໍ ປາປກໂຕ ປສ຺ສຖາຕິ ສພ຺ພໍ ປາປຘມ຺ມໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອາຍຕິຎ຺ຈ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫໂຕ ລາມກໂຕ ປສ຺ສຖ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພິນ຺ທຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາປຘມ຺ເມ ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕຫີນຠາວໂຕ ລາມກຏ຺ເຐນ ປາປໍ, ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລໍ, ປກຕິປຠສ຺ສຣສ຺ສ ປສນ຺ນສ຺ສ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣາທິຠາວວິນາສນໂຕ ສໍກິເລສິກໍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠວທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ໂປໂນພ຺ຠວິກໍ, ສເຫວ ທຣເຖຫິ ປຣິຬາເຫຫິ ວຕ຺ຕນໂຕ ສທຣຖໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ເສວ ວິປຈ຺ຈນໂຕ ທຸກ຺ຂວິປາກໍ, ອປຣິມາຓມ຺ປິ ກາລໍ ອນາຄເຕ ຊາຕິຊຣາມຣຓນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ອາຍຕິໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓິຍໍ, ສພ຺ພຫິຕສຸຂວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນານາວິເຘ ອາທີນເວ, ຕສ຺ສ ຈ ປຫາເນ ອານິສໍເສ ສມ຺ມປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ນິພ຺ພິນ຺ທຖ ນິພ຺ເພທໍ ອາປຊ຺ຊຖ. ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ຕາ ຈ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ປາປໂຕ ວິຣຊ຺ຊຖ ເຈວ ວິມຸຈ຺ຈຖ ຈ. ມຄ຺ເຄນ ວາ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣາຄວເສນ ວິຣຊ຺ຊຖ, ຕໂຕ ຜເລນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ວິມຸຈ຺ຈຖ. ອຖ ວາ ປາປນ຺ຕິ ລາມກໂຕ ປາປໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາທິຠາເວນ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ອຣິເຍຫິ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍໍ ¶ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ປາເປຕີຕິ ປາປໍ. ກິໍ ປນ ຕໍ? ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕໍ ¶ . ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ປາປກໂຕ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈໂຕ, ທຸກ຺ຂໂຕ, ໂຣຄໂຕ, ຄຓ຺ຑໂຕ, ສລ຺ລໂຕ, ອຆໂຕ, ອາພາຘໂຕຕິອາທິນາ ¶ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕາ ນິພ຺ພິນ຺ທຖ. ອຍໍ ທຸຕິຍາຕິ ຍາຖາວໂຕ ອຫິຕານຕ຺ຖວິຠາວນໍ ປຐມໍ ອຸປາທາຍ ຕໂຕ ວິເວຈນໍ ອຍໍ ທຸຕິຍາ ຘມ຺ມເທສນາ.

ຄາຖາສຸ ພຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສ຺ສ. ສພ຺ພຠູຕານຸກມ຺ປິໂນຕິ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ເຕ ມຫາກຣຸຓາຍ ອນຸກມ຺ປນສຠາວສ຺ສ. ປຣິຍາຍວຈນນ຺ຕິ ປຣິຍາເຍນ ກຖນໍ ເທສນໍ. ປສ຺ສາຕິ ປຣິສໍ ອາລປຕິ, ປຣິສເຊຏ຺ຐກໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ອຕ຺ຕານເມວ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວາ ‘ປສ຺ສາ’ຕິ ອໂວຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາປເກ ວິຣຊ຺ຊຖ ຣາຄໍ ປຊຫຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໔໐. ຕຕິເຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ສຫຊາຕວເສນ, ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ປຸຣສ຺ສຣາ ປຘານກາຣຓໍ. ນ ຫິ ອວິຊ຺ຊາຍ ວິນາ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ສມາປຊ຺ຊນາຍ ສຠາວປຏິລາຠາຍ, ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທເນນ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ຈ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາໂວ ທິສ຺ສຕິ.

ເອວໍ ພ຺ຍາຘິມຣຓາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ສພ຺ພາປິ ຄຕິໂຍ ອິຘ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ. ອຖ ວາ ຣາຄາທິກິເລເສຫິ ທູສິຕາ ຄຕິໂຍ ກາຍວຈີຈິຕ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕິໂຍຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ, ກາຍວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານິ. ອສ຺ມິໍ ໂລເກຕິ ອິຘ ໂລເກ ມນຸສ຺ສຄຕິຍໍ ວາ. ປຣມ຺ຫິ ຈາຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎາສຸ ຄຕີສຸ. ອວິຊ຺ຊາມູລິກາ ສພ຺ພາຕິ ຕາ ສພ຺ພາປິ ທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວິຊ຺ຊາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາມູລິກາ ເອວ. ອິຈ຺ຉາໂລຠສມຸສ຺ສຍາຕິ ¶ ອສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍປຣິເຍສນລກ຺ຂຓາຍ ອິຈ຺ຉາຍ, ສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍລຸພ຺ຠນລກ຺ຂເຓນ ໂລເຠນ ຈ ສມຸສ຺ສິຕາ ອຸປຈິຕາຕິ ອິຈ຺ຉາໂລຠສມຸສ຺ສຍາ.

ຍໂຕຕິ ¶ ຍສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາເຫຕຸ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ປາປິຈ຺ໂຉຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕຕ຺ຕາ ປາປິຈ຺ຉຕາຍ ອາທີນເວ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນວເສນ ໂກຫຎ຺ຎາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາປິຈ຺ໂຉ, ໂລເຠເນວ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາປິ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອນາທໂຣຕິ ໂລກາຘິປຕິໂນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ອຠາເວນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ອາທຣຣຫິໂຕ. ຕໂຕຕິ ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາປາປິຈ຺ຉຕາອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປເຫຕຸ ¶ . ປສວຕີຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິເຠທໍ ປາປໍ ອຸປຈິນຕິ. ອປາຍໍ ເຕນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕນ ຕຖາ ປສຸເຕນ ປາເປນ ນິຣຍາທິເຠທໍ ອປາຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຸປປຊ຺ຊຕິ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອເຕ ເອວໍ ສພ຺ພທຸຈ຺ຈຣິຕມູລຠູຕາ ສພ຺ພທຸຄ຺ຄຕິປຣິກ຺ກິເລສເຫຕຸຠູຕາ ຈ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິຈ຺ຉຎ຺ຈ, ໂລຠຎ຺ຈ, ອວິຊ຺ຊຎ຺ຈ, ຈສທ຺ເທນ ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ວິຣາຊຍໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫໍ. ກຖໍ ວິຣາເຊຕີຕິ ອາຫ? ວິຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປາທຍນ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາປຏິປາຏິຍາ ຈ, ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ຈ, ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວິຊ຺ຊໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທຍນ຺ໂຕ. ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍຕິ ສພ຺ພາປິ ທຸຈ຺ຈຣິຕສງ຺ຂາຕາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂາ, ສພ຺ພາ ປຎ຺ຈປິ ຄຕິໂຍ ຊເຫ ປຊເຫຍ຺ຍ ສມຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ. ກິເລສວຏ຺ຏປ຺ປຫາເນເນວ ຫິ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ ວິປາກວຏ຺ຏຎ຺ຈ ປຫີນໍ ໂຫຕີຕິ.

໔໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຸປຣິຫີນາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິຫີນາ. ເຍ ອຣິຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຫີນາຕິ ເຍ ສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍປຏິວິຊ຺ຌເນນ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິວິຊ຺ຌເນນ ຈ ກິເລເສຫິ ອາຣກາ ຐິຕຕ຺ຕາ ອຣິຍາຍ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ຈ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຈ ປຣິຫີນາ, ເຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ອຕິວິຍ ປຣິຫີນາ ມຫາຊານິກາ. ເກ ປນ ເຕຕິ? ເຍ ກມ຺ມາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ເຕ ຫິ ¶ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕຠາວໂຕ ເອກນ຺ເຕນ ປຣິຫີນາ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ມຫາຊານິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິ. ວິປາກາວຣຓສມງ຺ຄິໂນປິ ປຣິຫີນາ. ອຖ ວາ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ອປຣິຫີນາ ນາມ ຕິວິຘາວຣຓວິຣຫິຕາ ¶ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາເຓນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຄາຖາສຸ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ວິປສ຺ສນາຎາຓໂຕ ມຄ຺ຄຎາຓໂຕ ຈ ປຣິຫາເນນາຕິ. ສາມິວຈນໍ ວາ ເອຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຎາຓສ຺ສ ປຣິຫາເນນາຕິ, ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນເມວ ເຈຕ຺ຖ ປຣິຫານໍ. ນິວິຏ຺ຐໍ ນາມຣູປສ຺ມິນ຺ຕິ ນາມຣູເປ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຠິນິວິຏ຺ຐໍ ອຊ຺ໂຌສິຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ອິທໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕີຕິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ‘‘ສເທວເກ ໂລເກ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິ ປຣິຓາເມຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ¶ ປຐມຄາຖາຍ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ສາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນາມຣູປສ຺ມິໍ ມຎ຺ຎນາຠິນິເວເສຫິ ກິເລສວຏ຺ຏໍ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉໂທຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອານຸຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຎາ ຫິ ເສຏ຺ຐາ ໂລກສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ມິໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຍ ສຕ຺ເຕສຸ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ປຎ຺ຎາສທິໂສ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ. ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ປຎ຺ຎາຍ ຈ ສິທ຺ຘາຍ ສພ຺ເພ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມາ ສິທ຺ຘາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໑; ສໍ. ນິ. ໕.໑). ຍາ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ສາ ເສຏ຺ຐາຕິ ໂຖມິຕາ. ຍຖາ ຈ ສາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາຍໍ ນິພ຺ເພຘຄາມິນີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍາ ອຍໍ ປຎ຺ຎາ ອນິພ຺ພິທ຺ຘປຸພ຺ພໍ ອປທາລິຕປຸພ຺ພໍ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທິໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌນ຺ຕີ ປທາເລນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນິພ຺ເພຘຄາມິນີ, ຍາຍ ຈ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສສຸ ສຕ຺ຕນິກາເຍສຸ ຂນ຺ຘານໍ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາຍ ຊາຕິຍາ ຕໍນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິໂຍສານໍ ນິພ຺ພານໍ ¶ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ຊານາຕິ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ອຍໍ ສຫວິປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ເສຏ຺ຐາ ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຎານຸຠາວສມ຺ປນ຺ເນ ຂີຓາສເວ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສໍ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈາ’’ຕິ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຕສໍ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ປຣິຎ຺ຎາທີນໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ກິຈ຺ຈານໍ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ໂພເຘນ ສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ, ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕິມຕໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕສມ຺ໂມຫຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫາສປຎ຺ຎານໍ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ວາ ສີລາທິປາຣິປູຣິໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຫາສເວທຕຸຏ຺ຐິປາໂມຊ຺ຊພຫຸລຕາຍ ຫາສປຎ຺ຎານໍ, ສພ຺ພໂສ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊນຕ຺ຕາ ອນ຺ຕິມສຣີຣຘາຣີນໍ ຂີຓາສວານໍ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ ປິຫຍນ຺ຕິ ປິຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕພ຺ຠາວໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ອໂຫ ປຎ຺ຎານຸຠາໂວ, ອໂຫ ວຕ ມຍມ຺ປິ ເອທິສາ ເອວໍ ນິຕ຺ຕິຓ຺ຓສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ຠເວຍ຺ຍາມາ’’ຕິ.

໔໒. ປຎ຺ຈເມ ສຸກ຺ກາຕິ ນ ວຓ຺ຓສຸກ຺ກຕາຍ ສຸກ຺ກາ, ສຸກ຺ກຠາວາຍ ປນ ປຣມໂວທານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິສຸກ຺ກຕາຍ ສຸກ຺ກາ. ສຣເສນປິ ສພ຺ເພ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສຸກ຺ກາ ເອວ ກຓ຺ຫຠາວປຏິປກ຺ຂໂຕ ¶ . ເຕສຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຠສ຺ສຣໍ ໂຫຕິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ຘມ຺ມາຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ໂລກນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລກໍ. ປາເລນ຺ຕີຕິ ອາຘາຣສນ຺ຘາຣເຓນ ມຣິຍາທໍ ຐເປນ຺ຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ຫິຣີ ຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິຣິຍຕິ ຫິຣິຍິຕພ຺ເພນ, ຫິຣິຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ຫິຣີ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຍໍ ຫິຣິຍຕິ ຫິຣິຍິຕພ຺ເພນ, ຫິຣິຍຕິ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຫິຣີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໓໐). ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕພ຺ເພນ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິເຈຕໍ ‘‘ຍໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕພ຺ເພນ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ¶ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໓໑).

ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ຫິຣີ, ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ຫິຣີ, ໂລກາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ, ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຫິຣິໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ – ຊາຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ, ວຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ, ສູຣຠາວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ, ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ກຖໍ? ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ນ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນານໍ ກມ຺ມໍ, ຫີນຊຈ຺ຈານໍ ເກວຏ຺ຏາທີນໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວ ຊາຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ¶ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ທຫເຣຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ວເຍ ຐິຕສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ທຸພ຺ພລຊາຕິການໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ສູຣຠາວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສູຣຠາວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ອນ຺ຘພາລານໍ ກມ຺ມໍ, ນ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ມາທິສສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຫິຣິໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຈ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ຫິຣິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ຫິຣີ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ນາມ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ? ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ປາປກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຈຕູສຸ ປຣິສາສຸ ຄຣຫປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສສິ.

‘‘ຄຣຫິສ຺ສນ຺ຕິ ¶ ຕໍ ວິຎ຺ຎູ, ອສຸຈິໍ ນາຄຣິໂກ ຍຖາ;

ວຊ຺ຊິໂຕ ສີລວນ຺ເຕຫິ, ກຖໍ ຠິກ຺ຂຸ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. –

ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ¶ ຫິ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐິເຕນ ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ຫິຣີ ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ນາມ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິປຕິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມາທິສສ຺ສ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ຘຸຕວາທິສ຺ສ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ຫິຣີ ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ໂສ ອຕ຺ຕານໍເຍວ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕິ, ສາວຊ຺ຊໍ ປຊຫຕິ, ອນວຊ຺ຊໍ ຠາເວຕິ, ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໐).

ກຖໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ໂລກາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ນາມ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ໂລກໍ ອຘິປຕິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ມຫາ ໂຂ ປນາຍໍ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ. ມຫນ຺ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ສນ຺ຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸໂນ ¶ , ເຕ ທູຣໂຕປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາສນ຺ນາປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຈຕສາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານນ຺ຕິ, ເຕປິ ມໍ ເອວໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ໂວກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣຕິ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ. ສນ຺ຕິ ເທວຕາ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕິນິໂຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນິໂຍ, ຕາ ທູຣໂຕປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາສນ຺ນາປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຈຕສາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານນ຺ຕິ, ຕາປິ ມໍ ເອວໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ອິມໍ, ກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ໂວກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣຕິ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ. ໂສ ໂລກໍເຍວ ອຘິປຕິໍ ກຕ຺ວາ ອກຸສລໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໐).

ເອວໍ ໂລກາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.

ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ລຊ຺ຊາຕິ ລຊ຺ຊນາກາໂຣ, ເຕນ ສຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ. ຠຍນ຺ຕິ ອປາຍຠຍໍ, ເຕນ ສຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ຕທຸຠຍໍ ປາປປຣິວຊ຺ຊເນ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ທ຺ວີສຸ ອໂຍຄຸເຬສຸ ເອໂກ ສີຕໂລ ຠເວຍ຺ຍ ຄູຖມກ຺ຂິໂຕ, ເອໂກ ອຸຓ຺ໂຫ ອາທິຕ຺ໂຕ. ເຕສຸ ຍຖາ ສີຕລໍ ຄູຖມກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິໂກ ¶ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິຕຣໍ ທາຫຠເຍນ, ເອວໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ລຊ຺ຊາຍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ, ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ອປາຍຠີໂຕ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ, ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.

ກຖໍ ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ? ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ຊາຕິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສຕ຺ຖຸມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ທາຍຊ຺ຊມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ຕຕ຺ຖ ຄາຣເວນ ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓໍ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕານຸວາທຠຍໍ, ປຣານຸວາທຠຍໍ, ທຓ຺ຑຠຍໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຠຍນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ວຊ຺ຊໂຕ ຠາຍນ຺ໂຕ ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທິຕາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກຏຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ເນສໍ ກທາຈິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິປ຺ປໂຍໂຄ. ນ ຫິ ລຊ຺ຊນໍ ນິພ຺ຠຍໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ອິເມ ¶ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ ໂລກໍ ນ ປາເລຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມ ທ຺ເວ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມາ ຍທິ ໂລກໍ ນ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍຸໍ, ໂລກປາລກາ ຍທິ ນ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ນຍິຘ ປຎ຺ຎາເຍຖ ມາຕາຕິ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຊນິກາ ມາຕາ ‘‘ອຍໍ ເມ ມາຕາ’’ຕິ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣວເສນ ນ ປຎ຺ຎາເຍຖ, ‘‘ອຍໍ ມາຕາ’’ຕິ ນ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມາຕຸຈ຺ຉາຕິ ມາຕຸຠຄິນີ. ມາຕຸລານີຕິ ມາຕຸລຠຣິຍາ. ຄຣູນນ຺ຕິ ມຫາປິຕຸຈູຬປິຕຸເຊຏ຺ຐຠາຕຸອາທີນໍ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍານໍ. ສມ຺ເຠທນ຺ຕິ ສງ຺ກຣໍ, ມຣິຍາທເຠທໍ ວາ. ຍຖາ ອເຊຬກາຕິອາທີຫິ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕ ຫິ ສຕ຺ຕາ ‘‘ອຍໍ ເມ ມາຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ມາຕຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ວາ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣວເສນ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖປິ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸປມໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ອເຊຬກາທໂຍ ອາຫຣິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ອເຊຬກາທໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຣຫິຕາ ມາຕາທິສຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ຠິນ຺ນມຣິຍາທາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ເຠເທນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວມຍໍ ¶ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຍທິ ໂລກປາລກຘມ຺ມາ ນ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ເຠເທນ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນິເມ ໂລກປາລກຘມ຺ມາ ໂລກໍ ປາເລນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ເຠໂທຕິ.

ຄາຖາສຸ ເຍສໍ ເຈ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ເຈຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເຍສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຣີ ຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ສພ຺ພທາວ ¶ ສພ຺ພກາລເມວ ນ ວິຊ຺ຊຕິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ໂວກ຺ກນ຺ຕາ ສຸກ຺ກມູລາ ເຕຕິ ເຕ ສຕ຺ຕາ ກຸສລມູລປຈ຺ເຉທາວຫສ຺ສາປິ ກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓໂຕ ກຸສລກມ຺ມານໍ ປຕິຏ຺ຐານຠູຕານໍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານເມວ ວາ ອຠາວໂຕ ກຸສລໂຕ ໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ, ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ, ຐິຕຕ຺ຕາ ໂວກ຺ກນ຺ຕາ ສຸກ຺ກມູລາ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊາຍນມີຍນສຠາວຕ຺ຕາ ຊາຕິມຣຓຄາມິໂນ ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຍສຎ຺ຈ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ເຍສໍ ປນ ປຣິສຸທ຺ຘມຕີນໍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຣີ ຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈາຕິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ສທາ ສພ຺ພກາລໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ນວມຊ຺ຌິມຕ຺ເຖຣກາເລສຸ ສມ຺ມາ ອຸປຄມ຺ມ ຐິຕາ ປາປາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ຠາຍນ຺ຕາ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ປາປໍ ປຊຫນ຺ຕາ. ວິຣູຬ຺ຫພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາຕິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ ຈ ວິຣູຬ຺ຫໍ ອາປນ຺ນາ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ສພ຺ພໂສ ສນ຺ຕກິເລສຕາຍ ສນ຺ຕຄຸຓຕາຍ ວາ ສນ຺ໂຕ, ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ເຂປິຕຕ຺ຕາ ຂີຓປຸນພ຺ຠວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

໔໓. ຉຏ຺ເຐ ¶ ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ເອກທິວສໍ ກິຣ ຠຄວຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ສໍສາເຣ ອາທີນວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ຕທຸປສມນາທິວເສນ ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ກຕາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ສໍສາໂຣ ຠຄວຕາ ອວິຊ຺ຊາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ສເຫຕຸໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ປນ ຕທຸປສມສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຍິທໍ ອເຫຕຸກໍ ກຖໍ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ເຖນ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ອຖ ¶ ຠຄວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິມຕິວິຘມນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ, ‘‘ອິຘ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ‘ນິພ຺ພານໍ ນິພ຺ພານ’ນ຺ຕິ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕເມວ, ນຕ຺ຖິ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພານໍ ນາມ ອນຸປລພ຺ຠມານສຠາວຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂລກາຍຕິກາທໂຍ ວິຍ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນານໍ ພຫິທ຺ຘາ ຈ ປຸຖຸທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ມິຈ຺ຉາວາທຠຎ຺ຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ, ອມຕມຫານິພ຺ພານສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ຈ ນິສ຺ສຣຓຠາວາທິອານຸຠາວວນ຺ຕຕາທີປນຕ຺ຖໍ ປີຕິເວເຄນ ອຸທານວເສນ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ຕຖາ ຫິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທາເນປິ (ອຸທາ. ໗໒-໗໔) ສງ຺ຄີຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ວິຊ຺ຊຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ສພ຺ພານິປິ ປທານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານິ. ອຖ ວາ ເວທນາທໂຍ ວິຍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສມວາຍສງ຺ຂາຕາຍ ກາຣຓສາມຄ຺ຄິຍາ ນ ຊາຕໍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຊາຕໍ. ກາຣເຓນ ວິນາ ສຍເມວ ນ ຠູຕໍ ນ ປາຕຸຠູຕໍ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຠູຕໍ. ເອວໍ ອຊາຕຕ຺ຕາ ອຠູຕຕ຺ຕາ ຈ ເຍນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ¶ ນ ກຕນ຺ຕິ ອກຕໍ. ຊາຕຠູຕກຕສຠາໂວ ຈ ນາມຣູປາທີນໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ໂຫຕິ, ນ ອສງ຺ຂຕສຠາວສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິໂລມໂຕ ວາ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕໍ, ຕຖາ ນ ສງ຺ຂຕໍ, ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຣຫິຕນ຺ຕິ ຈ ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຠາເວ ປຏິສິທ຺ເຘ ‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ ເອເກເນວ ກາຣເຓນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາສງ຺ກາຍໍ ‘‘ນ ເກນຈິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອປ຺ປຈ຺ຈຍມ຺ປິ ສມານໍ ‘‘ສຍເມວ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ຠູຕໍ ປາຕຸຠູຕ’’ນ຺ຕິ ອາສງ຺ກາຍໍ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈ ເອຕສ຺ສ ອສງ຺ຂຕາກຕາຠູຕຠາໂວ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຊາຕິຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວເມເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປທານໍ ສາຕ຺ຖກຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຕິ ¶ ຠຄວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂນ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສາຍໍ ¶ ສງ຺ເຂໂປ – ຠິກ຺ຂເວ, ຍທິ ອຊາຕາທິສຠາວາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ນ ອຠວິສ຺ສ ນ ສິຍາ, ອິຘ ໂລເກ ຊາຕາທິສຠາວສ຺ສ ຣູປາທິກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣຄຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ອນວເສສວຏ຺ຏຸປສໂມ ນ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ ນ ອຸປລພ຺ເຠຍ຺ຍ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ອນວເສສໂຕ ກິເລເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ເຕເນຕ຺ຖ ສພ຺ພສ຺ສປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ອປຄໂມ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນ຺ວຍວເສນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ‘‘ອປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ, ອສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗, ໘). ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນໍ, ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ (ອຸທາ. ໗໑). ອິທມ຺ປິ ໂຂ ຐານໍ ທຸທ຺ທສໍ ຍທິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ (ມຫາວ. ໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑). ອສງ຺ຂຕຎ຺ຈ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ອສງ຺ຂຕຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໖໖) ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ສຸຕ຺ເຕນ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ຠາໂວ ສພ຺ພໂລກໍ ອນຸກມ຺ປມາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເທສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣີນມ຺ປິ ວິຎ຺ຎູນໍ ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາ ນຕ຺ຖິ ເອວ. ເຍ ປນ ອພຸທ຺ຘິປຸຄ຺ຄລາ, ເຕສໍ ວິມຕິວິໂນທນຕ຺ຖໍ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາຍນິທ຺ຘາຣຓມຸເຂນ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາ – ຍຖາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ສອຸຕ຺ຕຣານໍ ກາມານໍ ຣູປານຎ຺ຈ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາວໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ຕໍສຠາວານໍ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູເຕນ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາເວນ ນິສ຺ສຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ເຈຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ, ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ¶ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອປິ ອນຸໂລມຎາຓໍ ກິເລເສ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ຎາຓໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສເນວ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ. ອິຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສ຺ສ ¶ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈ ຎາຓສ຺ສ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນ ອສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ເຕສໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານກຣສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ຕທຸຠຍວິປຣີຕສຠາເວນ ອາຣມ຺ມເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ ¶ , ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວໂຊຕກວຈນໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ ປຣມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ, ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໗-໒໗໙; ຈູຬນິ. ເຫມກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໕໖). ຕຖາ ນິພ຺ພານສທ຺ໂທ ກຕ຺ຖຈິ ວິສເຍ ຍຖາຠູຕປຣມຕ຺ຖວິສໂຍ ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ສີຫສທ຺ໂທ. ອຖ ວາ ອຕ຺ເຖວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສງ຺ຂຕາຘາຕຸ ອິຕຣຕພ຺ພິປຣີຕວິນິມຸຕ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຖວີຘາຕຸ ເວທນາຕິ. ເອວມາທີຫິ ນເຍຫິ ຍຸຕ຺ຕິໂຕປິ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຄາຖາສຸ ຊາຕນ຺ຕິ ຊາຍນຏ຺ເຐນ ຊາຕໍ, ຊາຕິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູຕນ຺ຕິ ຠວນຏ຺ເຐນ ຠູຕໍ, ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ສຫິຕຠາເວນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ສຫິເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕນ຺ຕິ ກາຣຓຠູເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ. ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ເຕຫິເຍວ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ກຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິວຈນໍ. ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫິຕໂຕ ອທ຺ຘຸວໍ. ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈ ເອກນ຺ເຕເນວ ສງ຺ຆຏິຕໍ ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓສງ຺ຆາຕໍ. ‘‘ຊຣາມຣຓສງ຺ຆຏ຺ຏ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈ ອຸປທ຺ທຸຕໍ ປີຬິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກ຺ຂິໂຣຄາທີນໍ ອເນເກສໍ ໂຣຄານໍ ນີຬໍ ກຸລາວກນ຺ຕິ ໂຣຄນີຬໍ. ສຣສໂຕ ¶ ອຸປກ຺ກມໂຕ ຈ ປຠງ຺ຄຸປຣມສີລຕາຍ ປຠງ຺ຄຸຣໍ.

ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອາຫາໂຣ ຈ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕາ ເນຕ຺ຕິ ຈ ປຠໂວ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຫາຣເນຕ຺ຕິປ຺ປຠວໍ. ສພ຺ໂພປິ ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ອາຫາໂຣ. ອິຘ ປນ ຕຓ຺ຫາຍ ເນຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ອາຫາໂຣ ຈ ເນຕ຺ຕິ ຈ ປຠໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຫາຣເນຕ຺ຕິປ຺ປຠວໍ. ອາຫາໂຣ ເອວ ວາ ນຍນຏ຺ເຐນ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ເນຕ຺ຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ອາຫາຣເນຕ຺ຕິປ຺ປຠວໍ. ນາລໍ ຕທຠິນນ຺ທິຕຸນ຺ຕິ ຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ເອວໍ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິກໍ, ຕໂຕ ເອວ ອນິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອຠິນນ຺ທິຕຸໍ ອສ຺ສາເທຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ສ ¶ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ‘‘ຊາຕໍ ຠູຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສກ຺ກາຍສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ນິກ຺ກໂມ ¶ ອນຸປສນ຺ຕສຠາວສ຺ສ ຣາຄາທິກິເລສສ຺ສ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສ຺ສ ຈ ອຠາເວນ ຕທຸປສມຠາເວນ ປສຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ສນ຺ຕໍ, ຕກ຺ກຎາຓສ຺ສ ອໂຄຈຣຠາວໂຕ ອຕກ຺ກາວຈຣໍ, ນິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ຘຸວໍ, ຕໂຕ ເອວ ອຊາຕໍ ອສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ໂສກເຫຕູນໍ ອຠາວໂຕ ອໂສກໍ, ວິຄຕຣາຄາທິຣຊຕ຺ຕາ ວິຣຊໍ, ສໍສາຣທຸກ຺ຂຏ຺ຏິເຕຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປທໍ, ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ນິໂຣຘເຫຕຸຕາຍ ນິໂຣໂຘ ທຸກ຺ຂຘມ຺ມານໍ, ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປສມເຫຕຸຕາຍ ສງ຺ຂາຣູປສໂມ, ຕໂຕ ເອວ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຕາຍ ສຸໂຂຕິ ສພ຺ພປເທຫິ ອມຕມຫານິພ຺ພານເມວ ໂຖເມຕິ. ເອວໍ ຠຄວາ ປຐມຄາຖາຍ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ, ທຸຕິຍຄາຖາຍ ອນ຺ວຍວເສນ ຈ ນິພ຺ພານໍ ວິຠາເວສິ.

໔໔. ສຕ຺ຕເມ ທ຺ເວມາຕິ ທ຺ເວ ອິມາ. ວານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວານໂຕ, ນຕ຺ຖິ ວາ ເອຕ຺ຖ ວານໍ, ອິມສ຺ມິໍ ວາ ອຘິຄເຕ ວານສ຺ສ ອຠາໂວຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕເທວ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ສຠາວຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຈ ຘາຕູຕິ ນິພ຺ພານຘາຕຸ. ຍທິປິ ຕສ຺ສາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ ນຕ຺ຖິ ¶ , ປຣິຍາເຍນ ປນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຕໍ ປຣິຍາຍເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທ຺ເວມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິພ຺ພານຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສອຸປາທິເສສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ຜລຠາເວນ ອຸປາທີຍຕີຕິ ອຸປາທິ, ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ອຸປາທິເຍວ ເສໂສຕິ ອຸປາທິເສໂສ, ສຫ ອຸປາທິເສເສນາຕິ ສອຸປາທິເສສາ, ຕທຠາວໂຕ ອນຸປາທິເສສາ.

ອຣຫນ຺ຕິ ອາຣກກິເລໂສ, ທູຣກິເລໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ ໂຫຕິ, ອາຣກາສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສໍກິເລສິກາ ໂປໂນພ຺ຠວິກາ, ສທຣາ ¶ ທຸກ຺ຂວິປາກາ, ອາຍຕິໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓິຍາ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໔).

ຂີຓາສໂວຕິ ກາມາສວາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອາສວາ ອຣຫໂຕ ຂີຓາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຫີນາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ ອຠພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິກາ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒາຕິ ຂີຓາສໂວ. ວຸສິຕວາຕິ ຄຣຸສໍວາເສປິ ອຣິຍມຄ຺ເຄປິ ທສສຸ ອຣິຍວາເສສຸປິ ວສິ ປຣິວສິ ປຣິວຸຏ຺ໂຐ ວຸຏ຺ຐວາໂສ ຈິຓ຺ຓຈຣໂຓຕິ ວຸສິຕວາ. ກຕກຣຓີໂຍຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກໍ ອຸປາທາຍ ສຕ຺ຕ ເສຂາ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຣຓີຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ ¶ ນາມ, ຂີຓາສວສ຺ສ ສພ຺ພກຣຓີຍານິ ກຕານິ ປຣິໂຍສິຕານິ, ນຕ຺ຖິ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ກຣຓີຍໍ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຘິຄມາຍາຕິ ກຕກຣຓີໂຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕສ຺ສ ສມ຺ມາ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ;

ກຕສ຺ສ ປຏິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ກຣຓີຍໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໖.໕໕; ມຫາວ. ໒໔໔);

ໂອຫິຕຠາໂຣຕິ ຕໂຍ ຠາຣາ – ຂນ຺ຘຠາໂຣ, ກິເລສຠາໂຣ, ອຠິສງ຺ຂາຣຠາໂຣຕິ. ຕສ຺ສິເມ ຕໂຍປິ ຠາຣາ ໂອຫິຕາ ໂອໂຣປິຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ປາຕິຕາຕິ ໂອຫິຕຠາໂຣ. ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ສທຕ຺ຖໍ, ສກຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກກາຣສ຺ສ ທກາໂຣ ກໂຕ. ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ສທຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖ, ສທຕ຺ໂຖຕິ ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຸປນິພນ຺ຘຏ຺ເຐນ ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊຫນຏ຺ເຐນ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ປຣມຕ຺ເຖນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສກຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນຕິ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນໍ, ປຏິຆສໍໂຍຊນໍ, ມານທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສຠວຣາຄອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ອິມານິ ສຕ຺ເຕ ຠເວສຸ. ຠວໍ ວາ ຠເວນ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ຠວສໍໂຍຊນານິ ນາມ. ຕານິ ອຣຫໂຕ ປຣິກ຺ຂີຓານິ, ປຫີນານິ, ຎາຓຄ຺ຄິນາ, ທຑ຺ຒານີຕິ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນ. ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມທຎ຺ຎາຕິ ສມ຺ມາ ອຎ຺ຎາຍ, ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຂນ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘຏ຺ຐໍ, ອາຍຕນານໍ ອາຍຕນຏ຺ຐໍ, ຘາຕູນໍ ສຸຎ຺ຎຏ຺ຐໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ຐໍ, ສມຸທຍສ຺ສ ປຠວຏ຺ຐໍ, ນິໂຣຘສ຺ສ ສນ຺ຕຏ຺ຐໍ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສນຏ຺ຐໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວມາທິເຠທໍ ວາ ສມ຺ມາ ຍຖາຠູຕໍ ອຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ ຕີຣຍິຕ຺ວາ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ວິຠາເວຕ຺ວາ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ. ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ທ຺ເວ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ¶ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ອຣຫາ ຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິຍາປິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ນິພ຺ພາເນປິ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕວ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ຈຣິມຠວເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ຍາວ ນ ຂີຍຕິ, ຕາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິເຍວ ຈກ຺ຂາທີນິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ອວິຆາຕຕ຺ຕາຕິ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘວເສນ ອນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ມນາປາມນາປນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐໍ ຣູປາທິໂຄຈຣໍ. ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີຕິ ວິນ຺ທຕິ ປຏິລຠຕິ. ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ວິປາກຠູຕໍ ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທຕິ ເຕຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ປຏິລຠຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸປາທິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສອຸປາທິເສສໍ ນິພ຺ພານຘາຕຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຍ’’ຕິອາທິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ສອຸປາທິເສສສ຺ສ ສໂຕ ອຣຫໂຕ. ໂຍ ຣາຄກ຺ຂໂຍຕິ ຣາຄສ຺ສ ຂໂຍ ຂີຓາກາໂຣ ອຠາໂວ ອຈ຺ຈນ຺ຕມນຸປ຺ປາໂທ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣາຄາທິກ຺ຂໂຍ ສອຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

ອິເຘວາຕິ ¶ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສພ຺ພເວທຍິຕານີຕິ ສຸຂາທໂຍ ສພ຺ພາ ອພ຺ຍາກຕເວທນາ, ກຸສລາກຸສລເວທນາ ປນ ປຸພ຺ເພເຍວ ປຫີນາຕິ. ອນຠິນນ຺ທິຕານີຕິ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ນ ອຠິນນ຺ທິຕານິ. ສີຕິຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວູປສເມນ ສງ຺ຂາຣທຣຖປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສີຕລີ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລໍ ເວທຍິຕານິເຍວ, ສພ຺ເພປິ ປນ ຂີຓາສວສນ຺ຕາເນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕິ, ເວທຍິຕສີເສນ ເທສນາ ກຕາ.

ຄາຖາສຸ ຈກ຺ຂຸມຕາຕິ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ, ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ, ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ, ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມຕາ. ອນິສ຺ສິເຕນາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍວເສນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນິສ຺ສິເຕນ, ຣາຄພນ຺ຘນາທີຫິ ວາ ອພນ຺ເຘນ. ຕາທິນາຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຏ຺ຐາທີສຸ ເອກສຠາວຕາສງ຺ຂາເຕນ ຕາທິລກ຺ຂເຓນ ຕາທິນາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຠວາ ວຕ຺ຕມານາ. ຠວເນຕ຺ຕິສງ຺ຂຍາຕິ ຠວເນຕ຺ຕິຍາ ຕຓ຺ຫາຍ ປຣິກ຺ຂຍາ. ສມ຺ປຣາຍິກາຕິ ສມ຺ປຣາເຍ ຂນ຺ຘເຠທໂຕ ປຣຠາເຄ ຠວາ. ຍມ຺ຫີຕິ ຍສ຺ມິໍ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພາເນ. ຠວານີຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວາ ສພ຺ພໂສ ອນວເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ເຕຕິ ¶ ເຕ ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມສາຣາຘິຄມາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສາຣຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຘມ຺ມວິນຍສ຺ສ, ຘມ຺ເມສຸ ສາຣຠູຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຄມນໂຕ. ຂເຍຕິ ຣາຄາທິກ຺ຂຍຠູເຕ ນິພ຺ພາເນ ຣຕາ ອຠິຣຕາ. ອຖ ວາ ນິຈ຺ຈຠາວໂຕ ເສຏ຺ຐຠາວໂຕ ຈ ຘມ຺ເມສຸ ສາຣນ຺ຕິ ຘມ຺ມສາຣໍ, ນິພ຺ພານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ວິຣາໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຘມ຺ມານໍ (ຘ. ປ. ໒໗໓), ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ຈ. ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສາຣສ຺ສ ອຘິຄມເຫຕຸ ຂເຍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣປຣິກ຺ຂເຍ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພາເນ ຣຕາ. ປຫໍສູຕິ ປຊຫິໍສຸ. ເຕຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໔໕. ອຏ຺ຐເມ ¶ ¶ ປຏິສລ຺ລານຣາມາຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສລ຺ລານໍ ປຏິສລ຺ລານໍ, ເອກວິຫາໂຣ ເອກມນ຺ຕເສວິຕາ, ກາຍວິເວໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປຏິສລ຺ລານໍ ຣມນ຺ຕິ ໂຣຈນ຺ຕີຕິ ປຏິສລ຺ລານຣາມາ. ‘‘ປຏິສລ຺ລານາຣາມາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຍຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິສລ຺ລານໍ ອາຣມິຕພ຺ພໂຕ ອາຣາໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຏິສລ຺ລານາຣາມາ. ວິຫຣຖາຕິ ເອວໍຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສລ຺ລາເນ ຣຕາ ນິຣຕາ ສມ຺ມຸທິຕາຕິ ປຏິສລ຺ລານຣຕາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕາ ວູປກຏ຺ຐກາຍຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ. ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ສີລສໍວໂຣ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ, ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຘມ຺ເມຫິ ວິນາ ນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ເຕປິ ອິຘ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມຖມນຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສມເຖ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນຕິ ຈ ເອຕໍ ເອກຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສມຖນ຺ຕິ ອນຸສທ຺ທໂຍເຄນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອນິຣາກຕຊ຺ຌານາຕິ ພຫິ ອນີຫຕຊ຺ຌານາ ອວິນາສິຕຊ຺ຌານາ ວາ. ນີຫຣຓໍ ວິນາໂສ ວາຕິ ອິທໍ ນິຣາກຕໍ ນາມ ‘‘ຖມ຺ຠໍ ນິຣໍກຕ຺ວາ ນິວາຕວຸຕ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໓໒໘) ວິຍ. ວິປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສຕ຺ຕວິຘາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ ຍຸຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕວິຘາ ອນຸປສ຺ສນາ ນາມ ¶ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາ, ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ ຈ, ຕາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາຣິຕາວ.

ພ຺ຣູເຫຕາໂຣ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານນ຺ຕິ ວຑ຺ເຒຕາໂຣ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣານ’’ນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິວິຕ຺ຕໍ ຠາວນານຸໂຍຄສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຏ຺ຐານໍ. ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠາວນານຸໂຍຄວເສນ ນິສີທມານາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ພ຺ຣູເຫຕາໂຣ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອກຠູມິກາທິປາສາເທປິ ປນ ວາສໍ ກຸຣຸມານາ ຌາຍິໂນ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານໍ ພ຺ຣູເຫຕາໂຣຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍາ ‘‘ປຏິສລ຺ລານຣາມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫຣຖ ປຏິສລ຺ລານຣຕາ’’ຕິ ວູປກຏ຺ຐກາຍຕາ ວິຫິຕາ, ສາ ປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ, ນ ອສີລສ຺ສ ອວິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິໂຕ ຈິຕ຺ຕວິນິວຕ຺ຕນສ຺ເສວ ¶ ອຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມຖມນຸຍຸຕ຺ຕາ ອນິຣາກຕຊ຺ຌານາ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ສມາຘິຠາວນາ, ‘‘ວິປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຎາຠາວນາ ວິຫິຕາຕິ ໂລກິຍາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ທສ຺ສິຕາ.

ອິທານິ ¶ ຕາສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອວສ຺ສໍຠາວິຜລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິສລ຺ລານຣາມານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣູເຫຕານນ຺ຕິ ວຑ຺ເຒຕານໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຜລານນ຺ຕິ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຜລານໍ. ປາຏິກງ຺ຂນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ອວສ຺ສໍຠາວີ. ອຎ຺ຎາຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຎາເຓຫິ ຎາຕມຣິຍາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຊານນໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓຊານນຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ຊານນກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຕິ ວາ ອຸປາທິເສເສຕິ ສຕິ ວາ ກິເລສູປາທິເສເສ, ປຫາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍ ສຕິ. ຎາເຓ ຫິ ອປຣິປກ຺ເກ ເຍ ເຕນ ປຣິປກ຺ເກນ ປຫາຕພ຺ພກິເລສາ, ເຕ ນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສຕິ ວາ ອຸປາທິເສເສ’’ຕິ. ສຕິ ຈ ກິເລເສ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອວ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອນາຄາມິຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ.

ຄາຖາສຸ ເຍ ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ເຍ ໂຍຄາວຈຣາ ຕທງ຺ຄວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສວ ຈ ສມິຕກິເລສຕາຍ ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ. ເນປກ຺ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ນິປກາ. ອິມິນາ ເຕສໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຫຣຓຎາຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຕິມນ຺ໂຕ ¶ ຈ ຌາຍິໂນຕິ ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນເຫຕຸຠູຕາຍ ສຕິຍາ ສຕິມນ຺ໂຕ, ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານລກ຺ຂເຓນ ຌາເນນ ຌາຍິໂນ. ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສນ຺ຕິ, ກາເມສຸ ອນເປກ຺ຂິໂນຕິ ປຸພ຺ເພເຍວ ‘‘ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ ກາມາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ປາຈິ. ໔໑໗) ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາເມສຸ ຈ ອາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ອນເປກ຺ຂິໂນ ອນຕ຺ຖິກາ ເຕ ປຫາຍ ອຘິຄຕໍ ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ອປ຺ປນາສມາຘິໍ ວາ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ນາມຣູປໍ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກລາປສມ຺ມສນາທິກ຺ກເມນ ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕິ.

ອປ຺ປມາທຣຕາຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ອປ຺ປມຊ຺ຊເນ ຣຕາ ອຠິຣຕາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາເທເນວ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ວີຕິນາເມນ຺ຕາ. ສນ຺ຕາຕິ ສມານາ. ‘‘ສຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ປຸຄ຺ຄລາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາເທ ຠຍທສ຺ສິໂນຕິ ນິຣຍູປປຕ຺ຕິອາທິກໍ ປມາເທ ຠຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ. ອຠພ຺ພາ ປຣິຫານາຍາຕິ ເຕ ເອວຣູປາ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ວາ ປຣິຫານາຍ ອຠພ຺ພາ. ສມຖວິປສ຺ສນາໂຕ ຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕໂຕ ນ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ອິຕຣານິ ຈ ອປ຺ປຕ຺ຕານິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕິເກ ເອວ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ນໍ ອຘິຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ.

໔໖. ນວເມ ¶ ສິກ຺ຂານິສໍສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສິກ຺ຂາ, ສາ ຕິວິຘາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຕິ. ຕິວິຘາປິ ເຈສາ ສິກ຺ຂາ ອານິສໍສາ ເອເຕສໍ, ນ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກາຕິ ສິກ຺ຂານິສໍສາ. ວິຫຣຖາຕິ ສິກ຺ຂານິສໍສາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຖ, ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ອານິສໍສທສ຺ສາວິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕາຫິ ສິກ຺ຂາຫິ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ອານິສໍສເມວ ສມ຺ປສ຺ສນ຺ຕາ ວິຫຣຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາຕິ ຕາສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຍາ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຎາ, ສາ ອຸຕ຺ຕຣາ ປຘານາ ວິສິຏ຺ຐາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ. ເຍ ຫິ ສິກ຺ຂານິສໍສາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເຕ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຠວນ຺ຕີຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິສາຣາຕິ ¶ ອຣຫຕ຺ຕຜລສງ຺ຂາຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ ສາຣໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສາຣາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕິໍເຍວ ສາຣໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ຫິ ສິກ຺ຂານິສໍສາ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຈ, ນ ເຕ ຠວວິເສສໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ອປິຈ ໂຂ ວິຠວໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິໍເຍວ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈນ຺ຕິ. ສຕາຘິປເຕຍ຺ຍາຕິ ເຊຏ຺ຐກກຣຓຏ຺ເຐນ ສຕິ ອຘິປເຕຍ຺ຍໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ອຘິປຕິ ເອວ ອຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິມຸເຂນ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນານຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ວາ ສິກ຺ຂານິສໍສາຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ເອວຣູເປ ທຸລ຺ລຠກ຺ຂຓປຏິລາເຠ ¶ ຕິວິຘສິກ຺ຂາສິກ຺ຂນເມວ ອານິສໍສໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣຖ, ເອວໍ ວິຫຣນ຺ຕາ ຈ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ປຎ຺ຎາຍ ອຸຕ຺ຕຣາ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຖ, ເອວໍຠູຕາ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິສາຣາ ນິພ຺ພານສາຣາ ອນຎ຺ຎສາຣາ ວິຫຣຖ. ຕຖາຠາວສ຺ສ ຈາຍໍ ອຸປາໂຍ, ຍໍ ສຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ວິຫຣຖ, ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຖ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ ສຕາຣກ຺ເຂນ ເຈຕສາ ວິຫຣຖາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ຠຄວາ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຠິກ຺ຂູ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ຍຖາ ຕາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ເຍນ ຈ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມານານໍ ຜລວິເສສທສ຺ສເນນ ຕສ຺ສາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອໂມຆຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂານິສໍສານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ຄາຖາສຸ ປຣິປຸຓ຺ຓສິກ຺ຂນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຜລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘສິກ຺ຂໍ, ອເສກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຫານຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຫານຘມ຺ມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກຸປ຺ປາ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ. ປຫານຘມ຺ໂມຕິ ຫິ ຫານຘມ຺ໂມ ກຸປ຺ປຘມ຺ໂມ. ນ ປຫານຘມ຺ໂມຕິ ອປຫານຘມ຺ໂມ, ອກຸປ຺ປຘມ຺ໂມ. ‘‘ອປ຺ປຫານຘມ຺ໂມ’’ຕິປິ ປາຬິ, ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖ. ຂໂຍ ເອວ ອນ຺ໂຕຕິ ຂຍນ຺ໂຕ, ຊາຕິຍາ ຂຍນ຺ໂຕ ຊາຕິຂຍນ຺ໂຕ, ນິພ຺ພານໍ. ຂໂຍ ວາ ມຣຓໍ, ຊາຕິຂຍນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານເມວ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຊາຕິຂຍນ຺ຕທສ຺ສີ.

ຕສ຺ມາຕິ ¶ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣິຍາ ອຍໍ ຊຣາປາຣງ຺ຄມນປຣິໂຍສາໂນ ອານິສໍໂສ, ຕສ຺ມາ. ສທາຕິ ສພ຺ພກາລໍ. ຌານຣຕາຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນ, ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາເນຕິ ທຸວິເຘປິ ຌາເນ ຣຕາ, ຕໂຕ ເອວ ¶ ສມາຫິຕາ. ມາຣໍ ສເສນໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍາຕິ ກິເລສເສນາຍ ອນຏ຺ຐເສນາຍ ຈ ສເສນໍ ອນວສິຏ຺ຐໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ມາຣໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ. ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສປິ ຫິ ຄຸຓມາຣເຓ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ກິເລສາ ‘‘ເສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ໂຣຄາທໂຍ ອນຏ຺ຐາ ມຈ຺ຈຸມາຣສ຺ສ. ຍຖາຫ –

‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ, ທຸຕິຍາ ອຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ຕຕິຍາ ຂຸປ຺ປິປາສາ ເຕ, ຈຕຸຕ຺ຖີ ຕຓ຺ຫາ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ປຎ຺ຈມີ ¶ ຖິນມິທ຺ຘໍ ເຕ, ຉຏ຺ຐາ ຠີຣູ ປວຸຈ຺ຈຕິ;

ສຕ຺ຕມີ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ເຕ, ມກ຺ໂຂ ຖມ຺ໂຠ ຈ ອຏ຺ຐໂມ.

‘‘ລາໂຠ ສິໂລໂກ ສກ຺ກາໂຣ, ມິຈ຺ຉາລທ຺ໂຘ ຈ ໂຍ ຍໂສ;

ໂຍ ຈຕ຺ຕານໍ ສມຸກ຺ກໍເສ, ປເຣ ຈ ອວຊານຕິ.

‘‘ເອສາ ນມຸຈິ ເຕ ເສນາ, ກຓ຺ຫສ຺ສາຠິປ຺ປຫາຣິນີ;

ນ ນໍ ອສູໂຣ ຊິນາຕິ, ເຊຕ຺ວາ ຈ ລຠເຕ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໓໘-໔໔໑; ມຫານິ. ໒໘);

‘‘ອຊ຺ເຊວ ກິຈ຺ຈມາຕປ຺ປໍ, ໂກ ຊຎ຺ຎາ ມຣຓໍ ສຸເວ;

ນ ຫິ ໂນ ສງ຺ຄຣໍ ເຕນ, ມຫາເສເນນ ມຈ຺ຈຸນາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໘໐; ຊາ. ໒.໒໒.໑໒໑);

ຠວຖ ຊາຕິມຣຓສ຺ສ ປາຣຄາຕິ ຊາຕິຍາ ມຣຓສ຺ສ ຈ ປາຣຄາມິໂນ ນິພ຺ພານຄາມິໂນ ຠວຖາຕິ.

໔໗. ທສເມ ¶ ຊາຄໂຣຕິ ຊາຄຣໂກ ວິຄຕນິທ຺ໂທ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐມໍ ຍາມໍ ຈງ຺ກເມນ ¶ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ, ຣຕ຺ຕິຍາ ມຊ຺ຌິມໍ ຍາມໍ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ ປາເທ ປາທໍ ອຈ຺ຈາຘາຍ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ອຸຏ຺ຐານສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິມໍ ຍາມໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ. ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໙).

ຈສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ວກ຺ຂມາເນ ສຕາທິຠາເວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ອສ຺ສາຕິ ສິຍາ, ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຊາຄໂຣ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ¶ ສພ຺ພທາ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນວເສນ ສຕິອວິປ຺ປວາເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ສມ຺ປຊາໂນ. ສມາຫິໂຕຕິ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ອປ຺ປນາສມາຘິນາ ຈ ສມາຫິໂຕ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ. ປມຸທິໂຕຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອານິສໍສທສ຺ສເນນ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສາຘິຄເມນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ຈ ອໂມຆຠາວທສ຺ສເນນ ປມຸທິໂຕ ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ. ວິປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ຕໂຕ ເອວ ປຏິປຕ຺ຕິຠູຕາສຸ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ປຏິປຕ຺ຕິເທສເກ ຈ ສຕ຺ຖຣິ ສທ຺ຘາພຫຸລຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ປສນ຺ໂນ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ ວາ.

ຕຕ຺ຖ ກາລວິປສ຺ສີ ຈ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ວິປສ຺ສໂກ, ຕຕ຺ຖ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍເຄ ກາລວິປສ຺ສີ ກາລານຸຣູປໍ ວິປສ຺ສໂກ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກລາປສມ຺ມສນາທິວເສນ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອາວາສາທິເກ ສຕ຺ຕ ອສປ຺ປາເຍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສປ຺ປາເຍ ເສວນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາ ໂວສານໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຫິຕາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ລີນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິສງ຺ຂາເຕສຸ, ຍສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາເຕສຸ ກຸສເລສຸ ອນວຊ຺ເຊສຸ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຘມ຺ເມສູຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍເຄ ກາລານຸຣູປໍ ວິປສ຺ສໂກ ອສ຺ສາຕິ. ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ປນ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ¶ . ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ສຕິຎ຺ຈ ຂ຺ວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຕ຺ຖິກໍ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔; ມິ. ປ. ໒.໑.໑໓). ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ຊາຄຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕ ປກາເສຕິ.

ເອວໍ ¶ ຠຄວາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສງ຺ເຂເປເນວ ສທ຺ຘິໍ ອຸປກາຣກຘມ຺ເມຫິ ສມ຺ມສນຈາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອວຎ຺ຌຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຊາຄຣສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ¶ ຊາຄຣິຍານຸໂຍເຄ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎສມາທານານິ ສພ຺ພຕ຺ຖການິ ສມ຺ໂມທປສາທາວຫານິ, ຕຕ຺ຖ ກາລວິປສ຺ສນາ ນາມ ວິປສ຺ສນາຍ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ປຣິປາກຄຕໍ. ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ເຕ ຫິ ວີຖິປຏິປນ຺ເນ ວິປສ຺ສນາຎາເຓ ຕິກ຺ເຂ ສູເຣ ວຫນ຺ເຕ ໂຍຄິໂນ ອຸຬາຣໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ ປສາໂທ ຈ ໂຫຕິ, ເຕຫິ ຈ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕໍ.

‘‘ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ຠິກ຺ຂຸ, ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ອຘິຄຈ຺ເຉ ປທໍ ສນ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔, ໓໘໑);

ຄາຖາສຸ ຊາຄຣນ຺ຕາ ສຸຓາເຖຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ມມ ວຈນໍ ເອກນ຺ເຕເນວ ປມາທນິທ຺ທາຍ ອວິຊ຺ຊານິທ຺ທາຍ ປໂພຘນຕ຺ຖໍ ຊາຄຣນ຺ຕາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາທິຘມ຺ມສມາໂຍເຄນ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ສຸຓາຖ. ເຍ ສຸຕ຺ຕາ ເຕ ປພຸຊ຺ຌຖາຕິ ເຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິທ຺ທາຍ ສຸຕ຺ຕາ ສຸປນໍ ອຸປຄຕາ, ເຕ ຕຸມ຺ເຫ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ຕາ ອປ຺ປມາທປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຕໂຕ ປພຸຊ຺ຌຖ ອຖ ວາ ຊາຄຣນ຺ຕາຕິ ຊາຄຣນິມິຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸຓາເຖຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ຕໍ ວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ສຸຕ຺ຕາ ເຕ ປພຸຊ຺ຌຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ສຸຕ຺ຕາຕິ ເຍ ກິເລສນິທ຺ທາຍ ສຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຕຸມ຺ເຫ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິໂພເຘນ ປພຸຊ຺ຌຖ. ສຸຕ຺ຕາ ຊາຄຣິຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອິທໍ ປໂພຘສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸປໂຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຊາຄຣິຕໍ ຊາຄຣຓໍ ອຕ຺ຖກາມສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍ ປາສໍສຕໂຣ ຫິຕສຸຂາວໂຫ, ຕສ຺ມາ ປພຸຊ຺ຌຖ. ນຕ຺ຖິ ຊາຄຣໂຕ ຠຍນ຺ຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ອານິສໍສທສ຺ສນໍ. ໂຍ ຫິ ສທ຺ຘາທີຫິ ຊາຄຣຓຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄເມນ ຊາຄໂຣ ຊຄ຺ຄຕິ, ປມາທນິທ຺ທໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕານຸວາທຠຍໍ ປຣານຸວາທຠຍໍ ທຓ຺ຑຠຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິຠຍໍ ຊາຕິອາທິນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຏ຺ຏຠຍໍ ນຕ຺ຖິ.

ກາເລນາຕິ ¶ ¶ ອາວາສສປ຺ປາຍາທີນໍ ລທ຺ຘກາເລນ. ໂສຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາ ¶ ຘມ຺ມໍ ປຣິວີມໍສມາໂນຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມໍ ສມ຺ມາ ຎາເຍນ ຍຖາ ນິພ຺ພິນ຺ທນວິຣຊ຺ຊນາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຣິໂຕ ວີມໍສນ຺ໂຕ, ສພ຺ພາກາເຣນ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກທິຠູໂຕຕິ ເອໂກ ເສຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທິ, ສມາຘິ. ໂສ ເອໂກທິ ຠູໂຕ ຊາໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອໂກທິຠູໂຕ. ອຄ຺ຄິອາຫິຕາທິສທ຺ທານໍ ວິຍ ເອຕ຺ຖ ຠູຕສທ຺ທສ຺ສ ປຣວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອໂກທິໍ ວາ ຠູໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ເອໂກທິຠູໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອໂກທີຕິ ມຄ຺ຄສມາຘິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ‘‘ສມາຫິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປາທກຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສທ຺ຘິໍ ວິປສ຺ສນາສມາຘິ. ອຖ ວາ ກາເລນາຕິ ມຄ຺ຄປຏິເວຘກາເລນ. ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ປຣິວີມໍສມາໂນຕິ ສມ຺ມເທວ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ວີມໍສນ຺ໂຕ, ເອກາຠິສມເຍນ ອຠິສເມນ຺ໂຕ. ເອໂກທິຠູໂຕຕິ ເອໂກ ເສຏ຺ໂຐ ອສຫາໂຍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທິ, ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘໂກ ສມ຺ມປ຺ປຘາໂນ. ໂສ ເອໂກທິ ຠູໂຕ ຊາໂຕຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ວິຫເນ ຕມໍ ໂສຕິ ໂສ ເອວໍຠູໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອວິຊ຺ຊາຕມໍ ອນວເສສໂຕ ວິຫເນຍ຺ຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ.

ອິຕິ ຠຄວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອໂມຆຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ທຬ຺ຫໍ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາ ຫເວ’’ຕິ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຊາຄຣໂຕ ສຕິອວິປ຺ປວາສາທິນາ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນຸກ຺ກເມນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປາຕຸຠວຕິ, ຕໂຕ ຈສ຺ສ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ. ຫເວຕິ ເອກໍເສນ ທຬ຺ຫໍ ວາ. ຠເຊຖາຕິ ຠເຊຍ຺ຍ. ເອວໍ ຊາຄຣິຍໍ ຠຊນ຺ໂຕ ຈ ອາຕາປິຠາວາທິຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສໍໂຍຊນານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ອຸຕ຺ຕຣຣຫິຕໍ ສມ຺ໂພຘິໍ ຜຸເສ ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໔໘. ເອກາທສເມ ອາປາຍິກາຕິ ອປາເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາປາຍິກາ. ຕຕ຺ຖາປິ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເນຣຍິກາ. ອິທມປ຺ປຫາຍາຕິ ¶ ອິທໍ ອິທານິ ວກ຺ຂມານໍ ທຸວິຘໍ ປາປສມາຈາຣໍ ອປ຺ປຊຫິຕ຺ວາ, ຕຖາປຏິປຕ຺ຕິຕຖາປຄ຺ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວາຈໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ¶ ພ຺ຣຫ຺ມເສຏ຺ຐໍ ຈຣຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ເສຏ຺ໂຐ ອາຈາໂຣ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຣູປໂກ ທຸສ຺ສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ອຫ’’ນ຺ຕິ ເອວໍປຏິຎ຺ໂຎ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຂຓ຺ຑາທິຠາເວນ ¶ ອວິກລໍ. ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸປກ຺ກິເລສາຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ອມູລເກນາຕິ ທິຏ຺ຐາທິມູລວິຣຫິເຕນ, ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ປຣິສງ຺ກິຕນ຺ຕິ ອິເມຫິ ໂຈທນາມູເລຫິ ວຊ຺ຊິເຕນ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ອເສຏ຺ຐຈຣິເຍນ. ອນຸທ຺ຘໍເສຕີຕິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸນາ ຘໍເສຕິ ປຘໍເສຕິ, ໂຈເທຕິ ອກ຺ໂກສຕິ ວາ.

ຄາຖາສຸ ອຠູຕວາທີຕິ ປຣສ຺ສ ໂທສໍ ອທິສ຺ວາວ ອຠູເຕນ ຕຸຈ຺ເຉນ ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ປຣໍ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ. ກຕ຺ວາຕິ ໂຍ ວາ ປນ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ ເອຕໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຸໂຠປິ ເຕ ເປຈ຺ຈ ສມາ ຠວນ຺ຕີຕິ ເຕ ອຸໂຠປິ ຊນາ ອິໂຕ ປຣໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຣຍໍ ອຸປຄມນໂຕ ຄຕິຍາ ສມານາ ຠວນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄຕິເຍວ ເນສໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ນ ປນ ອາຍຸ. ພຫຸຎ຺ຫິ ປາປໍ ກຕ຺ວາ ຈິຣໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈຕິ, ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກເມວ ກາລໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ລາມກເມວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຫີນກມ຺ມາ ມນຸຊາ ປຣຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ປຣຕ຺ຖາ’’ຕິ ປນ ປທສ຺ສ ປຸຣໂຕ ‘‘ເປຈ຺ຈາ’’ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ປຣຕ຺ຖ ເປຈ຺ຈ ອິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ນິຫີນກມ຺ມາ ສມາ ຠວນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອຠູຕພ຺ຠກ຺ຂານວເສນ ຠູຕໂທສປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ມຸສາວາທສ຺ສ ວິປາກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສິນ຺ນານໍ ພຫູນໍ ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕກມ຺ມສ຺ສ ¶ ວິປາກທສ຺ສເນນ ສໍເວຊນຕ຺ຖໍ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ກາສາວກຓ຺ຐາຕິ ກສາວຣສປີຕຕ຺ຕາ ກາສາເວນ ວຕ຺ເຖນ ປລິເວຐິຕກຓ຺ຐາ. ປາປຘມ຺ມາຕິ ລາມກຘມ຺ມາ. ອສຎ຺ຎຕາຕິ ກາຍາທີຫິ ສຎ຺ຎມຣຫິຕາ. ປາປາຕິ ຕຖາຣູປາ ປາປປຸຄ຺ຄລາ, ປາເປຫິ ກມ຺ເມຫິ ອຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ກາໂຍປິ ອາທິຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຊ຺ຊລິໂຕ ສໂຊຕິຠູໂຕ, ສງ຺ຆາຏິປິ ອາທິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໑໘-໒໑໙; ປາຣາ. ໒໓໐) ລກ຺ຂຓສໍຍຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ຕິເຍວ.

ຕຕິຍຄາຖາຍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຎ຺ເຈ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ທຸສ຺ສີໂລ ນິສ຺ສີລປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍາທີຫິ ອສຎ຺ຎໂຕ ຣຏ຺ຐວາສີຫິ ສທ຺ຘາຍ ທິນ຺ນໍ ຍໍ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑໍ ‘‘ສມໂຓມ຺ຫີ’’ຕິ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕໂຕ ອາທິຕ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິວຓ຺ໂຓ ອໂຍຄຸໂຬວ ຠຸຕ຺ໂຕ ເສຍ຺ໂຍ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ກິໍກາຣຓາ? ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ¶ ຫິສ຺ສ ເອໂກວ ອຕ຺ຕຠາໂວ ຌາເຍຍ຺ຍ, ທຸສ຺ສີໂລ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອເນການິປິ ຊາຕິສຕານິ ນິຣເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

ເອກາທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໙. ທ຺ວາທສເມ ¶ ທ຺ວີຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິໂຍວ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໙.໑໑) ວິຍ. ຄຫິຕາກາຣສຸຎ຺ຎຕາຍ ວາ ທິຏ຺ຐີນໍ ຄຕມຕ຺ຕານີຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ, ເຕຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫິ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາຕິ ອຠິຠູຕາ ປລິພຸທ຺ຘາ ວາ. ປລິໂພຘຕ຺ໂຖ ວາປິ ຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານສທ຺ໂທ ‘‘ໂຈຣາ ມຄ຺ເຄ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໍສູ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໔໓໐) ວິຍ. ເທວາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ. ເຕ ຫິ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ອຸຬາຣຕເມຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ຌານາທີຫິ ຈ ກີຬນ຺ຕິ, ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ວາ ຍຖິຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຈ ເທວາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ໂອລີຍນ຺ຕິ ເອເກຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ຠເວສຸ ໂອລີຍນາຠິນິເວສຠູເຕນ ສສ຺ສຕຠາເວນ ເອກຈ຺ເຈ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ¶ ຈ ອວລີຍນ຺ຕິ ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ. ອຕິຘາວນ຺ຕີຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຠິນ຺ນສຠາວານມ຺ປິ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ຍ຺ວາຍໍ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນານຕ຺ຕນຍສ຺ສປິ ຄຫເຓນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຘາວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉເທ ວາ ຠວນິໂຣຘປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິກ຺ເຂປຘມ຺ມຕໍ ອຕິຘາວນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ. ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຈສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ. ປຸພ຺ພໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓປຣິປາເກນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ປນ ເທວມນຸສ຺ສາ ເຕເນວ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ສສ຺ສຕໍ ອຸຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ອນຸປຄມ຺ມ ມຊ຺ຌິມປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ‘‘ນາມຣູປມຕ຺ຕມິທໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ນ ສສ຺ສຕໍ, ນາປິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອວິປຣີຕໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ.

ເອວໍ ໂອລີຍນາທິເກ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຠວາຕິ ກາມຠໂວ, ຣູປຠໂວ, ອຣູປຠໂວ. ອປເຣປິ ຕໂຍ ¶ ຠວາ ສຎ຺ຎີຠໂວ, ອສຎ຺ຎີຠໂວ, ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຠໂວ. ອປເຣປິ ຕໂຍ ຠວາ ເອກໂວກາຣຠໂວ, ຈຕຸໂວກາຣຠໂວ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວຕິ. ເອເຕຫິ ຠເວຫິ ອາຣມນ຺ຕິ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ຠວາຣາມາ. ຠເວສຸ ຣຕາ ອຠິຣຕາຕິ ຠວຣຕາ. ຠເວສຸ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸທິຕາຕິ ຠວສມ຺ມຸທິຕາ. ຠວນິໂຣຘາຍາຕິ ເຕສໍ ຠວານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣຘາຍ ອນຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ. ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນຕິ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິເຕ ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມ ວຸຈ຺ຈມາເນ. ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ສສ຺ສຕາຠິນິວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສໍຂິຕ຺ຕຘມ຺ມຕ຺ຕາ ນ ປວິສຕິ ນ ໂອຄາຫຕິ. ນ ປສີທຕີຕິ ປສາທໍ ນາປຊ຺ຊຕິ ນ ຕໍ ສທ຺ທຫຕິ. ນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຕສ຺ສໍ ເທສນາຍໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ສສ຺ສຕໂຕ ອຠິນິວິສເນນ ຠເວສຸ ໂອລີຍນ຺ຕິ.

ອຏ຺ຏີຍມານາຕິ ¶ ຠເວ ຊຣາໂຣຄມຣຓາທີນິ ວຘພນ຺ຘນຈ຺ເຉທນາທີນິ ¶ ຈ ທິສ຺ວາ ສໍວິຊ຺ຊເນນ ເຕຫິ ສມງ຺ຄິຠາເວນ ຠເວນ ປີຬິຍມານາ ທຸກ຺ຂາປິຍມານາ. ຫຣາຍມານາຕິ ລຊ຺ຊມານາ ຊິຄຸຈ຺ຉມານາຕິ ປຏິກູລໂຕ ທຫນ຺ຕາ. ວິຠວນ຺ຕິ ອຸຈ຺ເຉທໍ. ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາຫິ ອຊ຺ໂຌສາຍ ນນ຺ທນ຺ຕິ. ຍໂຕ ກິຣ ໂຠຕິອາທິ ເຕສໍ ອຠິນນ຺ທນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໂຕຕິ ຍທາ. ໂຠຕິ ອາລປນໍ. ອຍໍ ອຕ຺ຕາຕິ ກາຣກາທິຠາເວນ ອຕ຺ຕນາ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ. ວິນສ຺ສຕີຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ວິນາສໍ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ມຣເຓນ ອຸທ຺ຘໍ ນ ຠວຕິ. ເອຕໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ຍເທຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຈ຺ເຉທາທິ, ເອຕໍ ສພ຺ພຠວວູປສມໂຕ ສພ຺ພສນ຺ຕາປວູປສມໂຕ ຈ ສນ຺ຕໍ, ສນ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ປຓີຕໍ, ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠາວໂຕ ຍາຖາວໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສນ຺ຕໍ ປຓີຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ຕຓ຺ຫາຠິນນ຺ທນາຍ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ຍາຖາວ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາຍ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສເນນ.

ຠູຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ຈ ຠູຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠູຕມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມນຸປສ຺ສຖາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໑). ຠູຕໂຕ ອວິປຣີຕສຠາວໂຕ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ປສ຺ສຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ນາມຣູປມຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິເມ ປຖວີອາທໂຍ ຘມ຺ມາ ຣູປໍ, ອິເມ ຜສ຺ສາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນາມໍ, ອິມານິ ເນສໍ ລກ຺ຂຓາທີນິ, ອິເມ ເນສໍ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອວໍ ສປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນວເສນ ເຈວ, ‘‘ສພ຺ເພປິເມ ຘມ຺ມາ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ໂຠນ຺ຕິ, ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈາ, ອນິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາ, ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ຈ ປສ຺ສຕີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາປຣິໂຍສານາ ວິປສ຺ສນາຠູມິ ທສ຺ສິຕາ. ນິພ຺ພິທາຍາຕິ ¶ ຠູຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕສ຺ສ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ, ເອເຕນ ພລວວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິຣາຄາຍາຕິ ວິຣາຄຕ຺ຖໍ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ, ອິມິນາ ມຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິໂຣຘາຍາຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ, ອິມິນາປິ ມຄ຺ຄເມວ ທສ຺ເສຕິ. ນິໂຣຘາຍາຕິ ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິໂຣເຘນ ສທ຺ຘິໍ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ສປຸພ຺ພຠາເຄນ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ.

ຄາຖາສຸ ເຍ ຠູຕໍ ຠູຕໂຕ ທິສ຺ວາຕິ ເຍ ອຣິຍສາວກາ ຠູຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ຠູຕໂຕ ອວິປຣີຕສຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ. ເອເຕນ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠູຕສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ຠາວນາຠິສມຍໍ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ຠູຕໍ ອຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນາຕິ ‘‘ຠູຕສ຺ສ ອຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາຠູເຕຕິ ອວິປຣີຕສຈ຺ຈສຠາເວ ນິພ຺ພາເນ. ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ¶ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອເຕນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠວຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂຍາຕິ ຠວຕຓ຺ຫາຍ ສພ຺ພໂສ ເຂປນາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ, ເອເຕນ ສມຸທຍປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສເວ ຠູຕປຣິຎ຺ໂຎ ໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ໂສ ຠູຕປຣິຎ຺ໂຎ ຠູຕສ຺ສ ອຕິກ຺ກມນູປາເຍນ ມຄ຺ເຄນ ຠວຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂຍາ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ຕໂຕ ເອວ ຍຖາຠູເຕ ນິພ຺ພາເນ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ. ຠວາຠເວຕິ ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ, ອຸຈ຺ເຉທາທິທສ຺ສເນ ວາ ວີຕຕຓ຺ໂຫ ຠິນ຺ນກິເລໂສ. ຠິກ຺ຂຸ ຠູຕສ຺ສ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ວິຠວາ, ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທາ ປຸນພ຺ຠວໍ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຠາວເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ເອກາທສເມ ວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈເມສຸ ປຣິໂຍສານສຸຕ຺ເຕ ຈ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ເສເສສຸ ວິວຏ຺ຏເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທ຺ວາທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ຂຸທ຺ທກນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ອິຕິວຸຕ຺ຕກສ຺ສ ທຸກນິປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໐. ຕິກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ¶ ປຐເມ ຕີຓີຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອິມານີຕິ ອຠິມຸຂີກຣຓໍ. ອກຸສລມູລານີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອກຸສລານິ ຈ ຕານິ ມູລານິ ຈາຕິ ອກຸສລມູລານິ. ອຖ ວາ ອກຸສລານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຠວຊນກສມຸຏ຺ຐາປກນິພ຺ພຕ຺ຕກຏ຺ເຐນ ມູລານິ ຈາຕິ ອກຸສລມູລານິ, ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍຖາ ຫິໂນຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເຫຕຸ, ປຏິຈ຺ຈ ເອຕສ຺ມາ ເອຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍ, ປຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຠໂວ, ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ຊເນຕີຕິ ຊນກໍ, ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສມຸຏ຺ຐາປກໍ, ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ປຕິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ມູລນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອກຸສລມູລານີຕິ ອກຸສລານໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນານິ, ກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ສາລິອາທີນໍ ສາລິພີຊາທີນິ ວິຍ ມຓິປ຺ປຠາທີນໍ ມຓິວຓ຺ຓາທໂຍ ວິຍ ຈ ອກຸສລານໍ ອກຸສລຠາວສາຘໂກ ໂລຠາທີນໍ ມູລຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູເປສຸ ເຕສໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນ ສິຍາ. ນ ຫິ ຕານິ ເຕສໍ ອກຸສລຠາວໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ນ ຈ ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເຫຕູ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານໍ ຕໍສມຸຏ຺ຐານານຎ຺ຈ ຣູປານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສ.໑).

ອເຫຕຸກສ຺ສ ¶ ຈ ໂມຫສ຺ສ ອກຸສລຠາໂວ ນ ສິຍາ ອກຸສລຠາວສາຘກສ຺ສ ມູລນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອຖາປິ ສິຍາ ໂລຠາທີນໍ ສຠາວສິທ຺ໂຘ ¶ ອກຸສລາທິຠາໂວ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປນ ໂລຠາທິປຏິພທ຺ໂຘຕິ. ເອວມ຺ປິ ຍຖາ ໂລຠາທີນໍ, ເອວໍ ອໂລຠາທີນມ຺ປິ ສຠາວສິທ຺ໂຘ ກຸສລາທິຠາໂວຕິ ອໂລຠາທໂຍ ກຸສລາ ເອວ ສິຍຸໍ, ນ ອພ຺ຍາກຕາ, ນ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ, ເອວໍ ມູເລສຸປິ ກຸສລາທິຠາໂວ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິໂກ ວິຍ ຫິ ກຸສລຠາວສ຺ສ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິໂກ ¶ ອກຸສລຠາວສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອກຸສລຠາວສາຘນວເສນ ໂລຠາທີນໍ ມູລຏ຺ຐໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນວເສນ ຄຍ຺ຫມາເນ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ. ລທ຺ຘເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ ຫິ ຘມ຺ມາ ວິຣູຬ຺ຫມູລາ ວິຍ ປາທປາ ຖິຣາ ໂຫນ຺ຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ເຫຕຸຣຫິຕາ ປນ ຕິລພີຊກາທິເສວາລາ ວິຍ ນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ເຫຕຸອາທິອຕ຺ເຖນ ອກຸສລານໍ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ ມູລານີຕິ ອກຸສລມູລານິ. ຍສ຺ມາ ປນ ມູເລນ ມຸຕ຺ໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕີຫິ ມູເລຫິ ສພ຺ໂພ ອກຸສລຣາສິ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕານິ ອກຸສລມູລານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລໂຠ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂລຠາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຕຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ໂລຠາທໂຍ ອາຄຕາ, ອິຘ ປນ ອນວເສສາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ.

ຄາຖາຍໍ ປາປເຈຕສນ຺ຕິ ອກຸສລຘມ຺ມສມາໂຍຄໂຕ ລາມກຈິຕ຺ຕໍ. ຫິໍສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອາຍຕິໍ ວິປາກກ຺ຂເຓ ຈ ວິພາເຘນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕສມ຺ຠູຕາຕິ ອຕ຺ຕນິ ຊາຕາ. ຕຈສາຣນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິຕໍ, ເວຬຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຂທິຣສີສປາທໂຍ ວິຍ ອນ຺ໂຕສາໂຣ ອຫຸຕ຺ວາ ພຫິສາຣຕາຍ ຕຈສາຣນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ເວຬຸອາທິໍ ຍຖາ ອຕ຺ຕສມ຺ຠູຕເມວ ຜລໍ ຫິໍສຕິ ວິນາເສຕິ, ເອວເມວ ອນ຺ໂຕ ສີລາທິສາຣຣຫິຕໍ ລາມກຈິຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຕ຺ຕສມ຺ຠູຕາເຍວ ໂລຠາທໂຍ ວິນາເສນ຺ຕີຕິ.

໕໑. ທຸຕິເຍ ¶ ຘາຕຸໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ສຠາວສ຺ສ ຈ ຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຘາຕຸໂຍ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ສຠາວສ຺ສ ຈ, ອິຕຣໍ ສຠາວສ຺ເສວ ຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຘາຕຸ. ຣູປຘາຕູຕິ ¶ ຣູປຠໂວ. ຘາຕຸຍາ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ຠເວນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຠວສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ຘາຕຸຍາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິຘ ຠເວນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກຖິໂຕ. ຕສ຺ມາ –

‘‘ກຕເມ ¶ ຘມ຺ມາ ຣູປາວຈຣາ? ເຫຏ຺ຐໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິໂຕ ອກນິຏ຺ເຐ ເທເວ ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖາວຈຣາ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ຣູປາວຈຣາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໘໙) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຣູປາວຈຣຘມ຺ມາ ຣູປຘາຕຸ. ອຣູປຘາຕູຕິ ອຣູປຠໂວ. ອິຘາປິ ຠເວນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກຖິໂຕຕິ –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອຣູປາວຈຣາ? ເຫຏ຺ຐໂຕ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປເຄ ເທເວ ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາ, ອຸປຣິໂຕ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນູປເຄ ເທເວ ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາ, ເອຕ຺ຖາວຈຣາ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຣູປາວຈຣາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໙໑) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ອຣູປາວຈຣຘມ຺ມາ ອຣູປຘາຕຸ. ນິໂຣຘຘາຕູຕິ ນິພ຺ພານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຣູປສຫິຕາ, ຣູປປຏິພທ຺ຘາ, ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ຣູປຘາຕຸ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວ, ເອກໂວກາຣຠໂວ ຈ, ເຕນ ສກໂລ ກາມຠໂວ ຣູປຠໂວ ຈ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຣູປຣຫິຕາ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຣູປຘາຕຸ, ຈຕຸໂວກາຣຠໂວ, ເຕນ ອຣູປຠໂວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ອິຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ຕໂຍ ຠວາ ສພ຺ພາ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ຕຕິຍປເທນ ປນ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸເຍວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ມຄ຺ຄຜລານິ ອິຘ ຕິກວິນິມຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ນາມ ຊາຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຣູປຘາຕູຕິ ຣູປສຠາວາ ຘມ຺ມາ, ອຣູປຘາຕູຕິ ອຣູປສຠາວາ ຘມ຺ມາຕິ ປທທ຺ວເຍນ ອນວເສສໂຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຫິຕາ’’ຕິ. ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາຍ ວິສຍຠູຕາ ຘມ຺ມາ ຣູປຘາຕຸ, ອຣູປຕຓ຺ຫາຍ ວິສຍຠູຕາ ອຣູປຘາຕູ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຄາຖາສຸ ¶ ຣູປຘາຕຸໍ ປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ຣູປປຏິພທ຺ຘຘມ຺ມປວຕ຺ຕິໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາທີຫິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານິຕ຺ວາ. ອາຣຸປ຺ເປສຸ ອສຓ຺ຐິຕາຕິ ອຣູປາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ຠວຣາຄວເສນ ຠວທິຏ຺ຐິວເສນ ຈ ນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອນລ຺ລີນາ. ‘‘ອຣູເປສຸ ອສຓ຺ຐິຕາ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ, ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ນິໂຣເຘ ເຍ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເຍ ນິພ຺ພາເນ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ¶ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຜລວເສນ ¶ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘີຫິ ອນວເສສກິເລສໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ຊນາ ມຈ຺ຈຸຫາຍິໂນຕິ ເຕ ຂີຓາສວຊນາ ມຣຓໍ ສມຕີຕາ.

ເອວໍ ຘາຕຸຕ຺ຕຍສມຕິກ຺ກເມນ ອມຕາຘິຄມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ປຏິປທາ ມຍາ ຄຕມຄ຺ໂຄ ຈ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ເນສໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ທຸຕິຍໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນາຕິ ນາມກາເຍນ ມຄ຺ຄຜເລຫິ. ຜຸສຍິຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ວາ. ນິຣູປຘິນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິສພ຺ພູປຘິຣຫິຕໍ. ອຸປຘິປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ຈ ອຸປຘີນໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນກາຣຓໍ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ຫິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສພ຺ເພ ອຸປຘໂຍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ເຕສໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນກາຣຓໍ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ກາເລນ ກາລໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊເນນ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ອນາສໂວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຕເມວ ອໂສກໍ ວິຣຊໍ ນິພ຺ພານປທໍ ເທເສຕິ. ຕສ຺ມາ ຕທຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໕໒. ຕຕິເຍ ເວທນາຕິ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ເວທິຍນ຺ຕິ ອນຸຠວນ຺ຕີຕິ ເວທນາ. ຕາ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຂາ ເວທນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ທຸກ຺ຂ-ສທ຺ໂທ ¶ ປນ ‘‘ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໗; ວິຠ. ໑໙໐) ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ມຫາລິ, ຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂານຸປຕິຕໍ ທຸກ຺ຂາວກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໐) ທຸກ຺ຂາຣມ຺ມເຓ. ‘‘ທຸກ຺ໂຂ ປາປສ຺ສ ອຸຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໑໗) ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈເຍ. ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ສຸກຣາ ອກ຺ຂາເນນ ປາປຸຓິຕຸໍ, ຍາວ ທຸກ຺ຂາ ນິຣຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໐) ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍຏ຺ຐາເນ. ‘‘ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໒; ຘ. ສ. ໑໖໕) ທຸກ຺ຂເວທນາຍໍ. ອິຘາປິ ທຸກ຺ຂເວທນາຍເມວ.

ວຈນຕ຺ຖໂຕ ປນ ສຸຂຍຕີຕິ ສຸຂາ. ທຸກ຺ຂຍຕີຕິ ທຸກ຺ຂາ. ນ ທຸກ຺ຂາ ນ ສຸຂາຕິ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ, ມກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕາສຸ ອິຏ຺ຐານຸຠວນລກ຺ຂຓາ ສຸຂາ, ອນິຏ຺ຐານຸຠວນລກ຺ຂຓາ ທຸກ຺ຂາ, ອຸຠຍວິປຣີຕານຸຠວນລກ຺ຂຓາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ. ຕສ຺ມາ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປາກຏາ, ¶ ນ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ. ຍທາ ຫິ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສກລສຣີຣໍ ¶ ເຠນ຺ຕໍ ມທ຺ທນ຺ຕໍ ຜຣມານໍ ສຕໂຘຕສປ຺ປິໍ ຂາທາເປນ຺ຕໍ ວິຍ, ສຕປາກເຕລໍ ມກ຺ເຂນ຺ຕໍ ວິຍ, ຆຏສຫສ຺ເສນ ປຣິຬາຫໍ ນິພ຺ພາປຍມານໍ ວິຍ ຈ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາຣຍມານເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍທາ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສກລສຣີຣໍ ໂຂເຠນ຺ຕໍ ມທ຺ທນ຺ຕໍ ຜຣມານໍ ຕຕ຺ຕຜາລໍ ປເວເສນ຺ຕໍ ວິຍ ວິລີນຕມ຺ພໂລຫໍ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕໍ ວິຍ ຈ ‘‘ອໂຫ ທຸກ຺ຂໍ, ອໂຫ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວິປ຺ປລາເປນ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປາກຏາ.

ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ປນ ທຸພ຺ພິຊານາ ທຸທ຺ທີປນາ ອນ຺ຘກາຣາ ອວິຠູຕາ. ສາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ອປຄເມ ສາຕາສາຕປຏິປກ຺ຂວເສນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣຠູຕາ ນຍໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວ ປາກຏາ ໂຫຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ປຸພ຺ພາປຣໍ ສປໍສຸເກ ປເທເສ ອຸປຈຣິຕມຄ຺ຄວເສນ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ມິເຄນ ຄຕມຄ຺ໂຄ, ເອວໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂານຸຠວເນນປິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓານຸຠວນຠາເວນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ປິຏ຺ຐິປາສາຓຄມນໍ ວິຍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓາຠາວໂຕ ¶ . ຍຎ຺ຈ ຕຕ຺ຣານຸຠວນໍ, ສາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ.

ເອວເມຕ຺ຖ ສຸຂທຸກ຺ຂອທຸກ຺ຂມສຸຂຠາເວນ ຕິຘາ ວຸຕ຺ຕາປິ ກຕ຺ຖຈິ ສຸຂທຸກ຺ຂຠາເວນ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ – ‘‘ທ຺ເວປິ ມຍາ, ອານນ຺ທ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ປຣິຍາເຍນ ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໘໙). ກຕ຺ຖຈິ ຕິສ຺ໂສປິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສຸຂທຸກ຺ຂອທຸກ຺ຂມສຸຂຠາເວນ ‘‘ສຸຂາ ເວທນາ ຐິຕິສຸຂາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ຐິຕິທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມສຸຂາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ຎາຓສຸຂາ ອຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕). ກຕ຺ຖຈິ ສພ຺ພາປິ ທຸກ຺ຂຠາເວນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໙).

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ຍທິ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ຍຖາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາ, ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ເອທິເສສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ, ‘‘ທ຺ເວປິ ມຍາ, ອານນ຺ທ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ? ສນ຺ຘາຍຠາສິຕເມຕໍ, ຕສ຺ມາ ສາ ປຣິຍາຍເທສນາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ສງ຺ຂາຣານິຈ຺ຈຕໍ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ ສງ຺ຂາຣວິປຣິຓາມຕໍ, ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິ’’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໙).

‘‘ທ຺ເວປິ ¶ ¶ ມຍາ, ອານນ຺ທ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິ ຈ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໙).

ເອຕ຺ຖ ຫິ ສຸຂາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເວທນານໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ທຸກ຺ຂຠາໂວ ນຕ຺ຖິ, ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສເຍນ ປນ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຉນ຺ທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຣິຍາເຍນ ທຸກ຺ຂຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສາ ຕາທິສີ ປຣິຍາຍເທສນາ. ອຍໍ ປນ ເວທນຕ຺ຕຍເທສນາ ສຠາວກຖາຕິ ກຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອາຈຣິຍານໍ ສມານກຖາ.

ວິຕຓ຺ຑວາທີ ປນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂຕາທ຺ວຍວຈນໂຕ ປຣິຍາຍເທສນາວ ເວທນຕ຺ຕຍເທສນາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ມາ ເຫວ’’ນ຺ຕິສ຺ສ ວຈນີໂຍ, ຍສ຺ມາ ຠຄວຕາ ສພ຺ພາສໍ ເວທນານໍ ທຸກ຺ຂຠາໂວ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ຂາຣານິຈ຺ຈຕໍ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ ສງ຺ຂາຣວິປຣິຓາມຕໍ ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິ’’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ປເນຕ຺ຖ ເວທນຕ຺ຕຍເທສນາ ປຣິຍາຍເທສນາ ສິຍາ, ‘‘ອິທໍ ມຍາ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ ¶ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປິຈາຍເມວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ໂກ, ປນາວຸໂສ, ເວທນຕ຺ຕຍເທສນາຍ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ? ສເຈ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ມຸທຸກາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ສຸຂາ, ອຘິມຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາ, ມຊ຺ຌິມາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສເຍນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາສຸ ຫິ ນ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂາທິວຑ຺ຒີ’’ຕິ. ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ໂກ ປນາວຸໂສ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ສຠາໂວ, ເຍນ ‘‘ສພ຺ພາ ເວທນາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ? ຍທິ ຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ສຕ຺ຕາ ວິໂຍຄເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂສ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ສຠາໂວ. ຍາຍ ຈ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ສຕ຺ຕາ ອວິໂຍຄເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍາຍ ນ ອຸຠຍໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສາ ກຖໍ ທຸກ຺ຂເວທນາ ສິຍາ? ອຖ ຍາ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຸປຆາຕກາຣີ, ສາ ທຸກ຺ຂາ. ຍາ ອນຸຄ຺ຄຫກາຣີ, ສາ ກຖໍ ທຸກ຺ຂາ ສິຍາ. ອຖ ປນ ຍທຣິຍາ ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ໂສ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ສຠາໂວ, ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ເວທນໍ ອຣິຍາ ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ສາ ຈ ອຠິຓ຺ຫສຠາວາຕິ ກຖໍ ຕາສໍ ເວທນານໍ ມຸທຸມຊ຺ຌິມາຘິມຕ຺ຕທຸກ຺ຂຠາໂວ ສິຍາ? ຍທິ ຈ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ເອວ ເວທນານໍ ທຸກ຺ຂຠາໂວ ສິຍາ, ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂຕາໂຍ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາ, ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາ, ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) ອຍໍ ທຸກ຺ຂຕານໍ ວິຠາຄເທສນາ ນິປ຺ປໂຍຊນາ ສິຍາ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ສຸຕ຺ຕເມວ ປຏິພາຫິຕໍ ສິຍາ, ປຸຣິເມສຸ ຈ ຕີສຸ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌາເນສຸ ¶ ມຸທຸກາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ ສຸຂເວທນາວຈນໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ອຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ຈ ມຊ຺ຌິມາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາວຈນໂຕ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຸຣິມາ ຕິສ຺ໂສ ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ສນ຺ຕຕຣາຕິ ¶ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ ວາ ສນ຺ຕຕຣປ຺ປຓີຕຕຣາສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ອຘິກຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ? ຕສ຺ມາ ເວທນຕ຺ຕຍເທສນາຍ ປຣິຍາຍເທສນາຠາໂວ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ສຸຂນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໔໙; ປຏິ. ມ. ໑.໒໓໖), ຕໍ ກຖນ຺ຕິ? ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ຈ ຍຖາຠູຕານວໂພເຘນ ຍາ ເອກນ຺ຕໂຕ ສຸຂສຎ຺ຎາ, ຍາ ຈ ທຸກ຺ຂນິມິຕ຺ເຕ ສຸຂນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມ຺ປິ ‘‘ສຸຂາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເວທນາ ທຸກ຺ຂໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໕໓) ອິທໍ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ອິທໍ ¶ ປນ ວິປຣິຓາມທສ຺ສເນ ສນ຺ນິໂຍຊນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ວິຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປາຍຠາວໂຕ ສຸຂເວທນາຍ ພຫຸທຸກ຺ຂານຸຄຕຠາວໂຕ ຈ. ຕຖາ ຫິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ອເນເກຫິ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ອນຸພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ປຓ຺ຑິຕາ ສຸຂມ຺ປິ ທຸກ຺ຂມິຈ຺ເຈວ ປຏິປນ຺ນາ.

ເອວມ຺ປິ ນຕ຺ເຖວ ສຸຂາ ເວທນາ, ສຸຂເຫຕູນໍ ນິຍມາຠາວໂຕ. ເຍ ຫິ ສຸຂເວທນາຍ ເຫຕຸສມ຺ມຕາ ຆາສຈ຺ຉາທນາທໂຍ, ເຕ ເອວ ອຘິມຕ຺ຕໍ ອກາເລ ຈ ປຏິເສວິຍມານາ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ເຫຕຸຠາວມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນ ຈ ເຍເນວ ເຫຕຸນາ ສຸຂໍ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ນ ເຕ ສຸຂເຫຕູ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕຣາປຄເມ ປນ ອວິຎ຺ຎູນໍ ສຸຂສຎ຺ຎາ ຍຖາ ຈິຣຕຣໍ ຐານາທິອິຣິຍາປຖສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎອິຣິຍາປຖສມາໂຍເຄ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຠາຣໍ ວຫໂຕ ຠາຣນິກ຺ເຂເປ ເຈວ ວູປສເມ ຈ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ເຖວ ສຸຂນ຺ຕິ? ຕຍິທໍ ສມ຺ມເທວ ສຸຂເຫຕຸໍ ອປຣິຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ນິຍມາຠາວປຣິກປ຺ປນໍ. ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕເມວ ຫິ ເກວລໍ ສຸຂເຫຕຸໍ ມນສິກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສຣີຣສ຺ສ ອວຕ຺ຖາວິເສສໍ ສມຸທິຕໍ ປນ ເອກຊ຺ຌໍ ຕທຸຠຍໍ ສຸຂາທິເຫຕູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍາທິສຎ຺ຈ ຕທຸຠຍໍ ສຸຂເວທນາຍ ເຫຕຸ, ຕາທິສໍ ນ ກທາຈິປິ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ເຫຕຸ ໂຫຕີຕິ ວວຕ຺ຖິຕາ ເອວ ສຸຂາທິເຫຕຸ. ຍຖາ ນາມ ເຕໂຊຘາຕຸ ສາລິຍວຑາກສສ຺ສາທີນໍ ຍາທິສມວຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ວາ ສາຕມຘຸຣຠາວເຫຕຸ ໂຫຕິ, ນ ຕາທິສເມວ ປຕ຺ວາ ກທາຈິປິ ອສາຕອມຘຸຣຠາວເຫຕຸ ໂຫຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທຸກ຺ຂາປຄເມວ ¶ ກທາຈິ ສຸຂເວທນນ຺ຕຣໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸເຂເຍວ ສຸຂສຎ຺ຎາ, ນ ທຸກ຺ຂາປຄມມຕ຺ເຕ ຍຖາ ອທ຺ຘານຄມນປຣິສ຺ສມກິລນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ພາຫເນ ອິຣິຍາປຖປຣິວຕ຺ຕເນ ຈ, ອຎ຺ຎຖາ ກາລນ຺ຕເຣປິ ປຣິສ຺ສມາປຄເມ ຕາທິສີ ສຸຂສຎ຺ຎາ ສິຍາ. ທຸກ຺ຂາປຄມມຕ຺ເຕ ປນ ສຸຂນ຺ຕິ ປຣິກປ຺ປນາ ເວທນາວິເສສສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ເອກນ຺ເຕເນວ ເຈຕໍ ເອວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຍໂຕ ປຓີຕປ຺ປຓີຕານິເຍວ ອາຣມ຺ມຓານິ ມຫຕາ ອາຍາເສນ ສຕ຺ຕາ ອຠິປຕ຺ຖຍນ຺ຕິ, ນ ຈ ເນສໍ ເຍນ ເກນຈິ ຍຖາລທ຺ຘມຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຈເຍນ ປຕິກາຣໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາເທນາຕິ ¶ . ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ¶ ຕຓ຺ຫາອຸປາທິ, ຕຖາຠາເວ ຈ ສຸຄນ຺ຘມຘຸຣສຸຂສມ຺ຜສ຺ສາທິວຕ຺ຖູນໍ ອິຕຣີຕຣຠາເວນ ສຸຂວິເສສສຎ຺ຎາ ຊາຍມານາ ກຕມສ຺ສ ທຸກ຺ຂວິເສສສ຺ສ ອປຄມເນ ຆານຊິວ຺ຫາກາຍທ຺ວາເຣສຸ, ໂສຕທ຺ວາເຣ ຈ ທິພ຺ພສງ຺ຄີຕສທິສປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສທ຺ທາວຘາຣເຓ. ຕສ຺ມາ ນ ທຸກ຺ຂເວທນາຍເມວ ທຸກ຺ຂນ຺ຕຣາປຄເມ ສຸຂສຎ຺ຎາ, ນາປິ ເກວເລ ທຸກ຺ຂາປຄມມຕ຺ເຕຕິ ອາຄມໂຕ ຍຸຕ຺ຕິໂຕປິ ວວຕ຺ຖິຕາ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາຕິ ຠຄວໂຕ ເວທນຕ຺ຕຍເທສນາ ນີຕຕ຺ຖາເຍວ, ນ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖາຕິ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ ອຸເປຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ, ໂນ ເຈ, ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຍຖາສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ເອວເມຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂສຠາວວວຕ຺ຖິຕລກ຺ຂຓາ ເອວ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ຠຄວຕາ ເທສິຕາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມິການໍ ໂຍຄາວຈຣານໍ ເວທນາມຸເຂນ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖນ຺ໂຕ ສງ຺ເຂປມນສິກາຣວເສນ ວາ ວິຕ຺ຖາຣມນສິກາຣວເສນ ວາ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານາທິວເສນ ວາ ກເຖຕິ. ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປນ ກເຖນ຺ໂຕ ຜສ຺ສວເສນ ວາ ເວທນາວເສນ ວາ ຈິຕ຺ຕວເສນ ວາ ກເຖຕິ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ອາປາຖຄເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ອາວຊ຺ຊໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ຜສ຺ໂສ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຜຸສນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸຠວນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເວທນາ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານນ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສເຍນ ຍຖາປາກຏໍ ຜສ຺ສາທິມຸເຂນ ຕິຘາ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຍສ຺ສ ຜສ຺ໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ໂສປິ ‘‘ນ ເກວລໍ ຜສ຺ໂສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຕເທວ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸຠວມານາ ເວທນາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຎ຺ຊານມານາ ສຎ຺ຎາປິ, ເຈຕຍມານາ ເຈຕນາປິ, ວິຊານມານໍ ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມເກເຍວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍສ຺ສ ເວທນາ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ໂສປິ ‘‘ນ ເກວລໍ ເວທນາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຜຸສມາໂນ ຜສ຺ໂສປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຎ຺ຊານມານາ ສຎ຺ຎາປິ, ເຈຕຍມານາ ເຈຕນາປິ ¶ , ວິຊານມານໍ ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມເກເຍວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ໂສປິ ‘‘ນ ເກວລໍ ວິຎ຺ຎາຓເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຕເທວາຣມ຺ມຓໍ ຜຸສມາໂນ ຜສ຺ໂສປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອນຸຠວມານາ ເວທນາປິ, ສຎ຺ຊານມານາ ສຎ຺ຎາປິ, ເຈຕຍມານາ ເຈຕນາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມເກເຍວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ໂສ ‘‘ອິເມ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາ ຘມ຺ມາ ກິໍນິສ຺ສິຕາ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕາ’’ຕິ ປຊານາຕິ. ວຕ຺ຖຸ ນາມ ກຣຊກາໂຍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ປນ ເມ ວິຎ຺ຎາຓໍ ເອຕ຺ຖສິຕໍ ເອຕ຺ຖປຏິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ¶ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໕; ມ. ນິ. ໒.໒໕໒). ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ຠູຕາ ເຈວ ອຸປາທາຣູປານິ ຈ, ເອວເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ ຣູປໍ, ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາ ນາມນ຺ຕິ ນາມຣູປມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ. ຣູປຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ນາມໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນາມຣູປວິນິມຸຕ຺ຕາ ຫິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ນາມຣູປໍ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ‘‘ອິເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ກິໍເຫຕຸກາ’’ຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ອວິຊ຺ຊາທິເຫຕຸກາ’’ຕິ, ຕໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ ເຈວ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ອິທໍ, ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ນຕ຺ຖິ, ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ຊມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປວເສນ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຏິປາຏິຍາ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຊ຺ຊາ’’ຕິ ປຏິເວຘໍ ອາກງ຺ຂມາໂນ ຕຖາຣູເປ ສມເຍ ອຸຕຸສປ຺ປາຍໍ, ປຸຄ຺ຄລສປ຺ປາຍໍ, ໂຠຊນສປ຺ປາຍໍ, ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປາຍໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນວ ວິປສ຺ສນໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ເອວໍ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຊນານໍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ຠຄວາ ເວທນາວເສນ ພຸຊ຺ຌນການໍ ອຊ຺ຌາສເຍນ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖນ຺ໂຕ ເວທນາວເສນ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອນຸສໂຍ ຕຖາ;

ຐານໍ ປວຕ຺ຕິກາໂລ ຈ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ທ຺ວິຘາທິຕາ’’ຕິ. –

ອິທໍ ¶ ປກິຓ຺ຓກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ຕຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຜສ຺ໂສ. ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ຜສ຺ໂສ ເວທນາຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ເວທນາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ນິຈ຺ຈມ຺ມຄາວີອຸປມາຍ ¶ ອຸປມິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ທຸກ຺ຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວທນາ ກສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ? ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານໍ ອຠິປຕ຺ຖນີຍຠາວໂຕ. ສຸຂາ ເວທນາ ຕາວ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕຸ, ອິຕຣາ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ ສຸຂສມງ຺ຄີປິ ຕາວ ຕໍສທິສໍ ຕໂຕ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ສຸຂໍ ອຠິປຕ຺ເຖຕິ, ກິມງ຺ຄ ປນ ທຸກ຺ຂສມງ຺ຄີຠູໂຕ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ຈ ສນ຺ຕຠາເວນ ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕິສ຺ໂສປິ ເວທນາ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານໍ.

ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ສຸຂເວທນາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ, ເຕ ເອວ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຠູຕາ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຠູຕາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ. ວິປາກໂຕ ຕທາກາຣຄ຺ຄຫຓໂຕ ເຈຕ຺ຖ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອນຸສໂຍຕິ ¶ ອິມາສຸ ຕີສຸ ເວທນາສຸ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕິ, ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ປຏິຆານຸສໂຍ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ ອນຸເສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສຸຂາຍ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາຍ ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕).

ທິຏ຺ຐິມານານຸສຍາ ເຈຕ຺ຖ ຣາຄປກ຺ຂິຍາ ກາຕພ຺ພາ. ສຸຂາຠິນນ຺ທເນນ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ‘‘ສສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສກ຺ກາເຍ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ, ມານຊາຕິກາ ຈ ມານໍ ຊປ຺ເປນ຺ຕິ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ. ວິຈິກິຈ຺ຉານຸສໂຍ ປນ ອວິຊ຺ຊາປກ຺ຂິໂກ ກາຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໒໘໘-໒໘໙) ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ’’ຕິ. ອນຸສຍານຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕາເນ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ຖາມຄມນໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ ມຄ຺ເຄນ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ອນຸຣູປກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ຣາໂຄ, ຕຕ຺ຖ ສຍິໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ຐານນ຺ຕິ ¶ ກາໂຍ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ເວທນາຍ ຐານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ຍໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາຍິກໍ ສຸຂໍ ກາຍສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສາຕໍ ສຸຂໍ ເວທຍິຕໍ (ຘ. ສ. ໔໔໙). ຍໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຈຕສິກໍ ¶ ສຸຂໍ ເຈໂຕສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສາຕໍ ສຸຂໍ ເວທຍິຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໔໗໑) ຈ.

ປວຕ຺ຕິກາໂລຕິ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂໂຓ, ປວຕ຺ຕນາກລນຎ຺ຈ. ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓນ ຫິ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂຠາໂວ ວວຕ຺ຖິໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ສຸຂາ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາ ຐິຕິສຸຂາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາ, ທຸກ຺ຂາ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາ ຐິຕິທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມສຸຂາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕).

ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ສຸຂໍ, ນຕ຺ຖິຠາໂວ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ທຸກ຺ຂໍ, ນຕ຺ຖິຠາໂວ ສຸຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ປວຕ຺ຕນາກລນໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາກລນໍ ອນາກລນຎ຺ຈ ຊານນໍ ອຊານນຎ຺ຈ ສຸຂທຸກ຺ຂຠາວວວຕ຺ຖານໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ¶ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາ ຎາຓສຸຂາ ອຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂາ’’ຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ເອຕາ ຫິ ສຸຂາທໂຍ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຸເປກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ປຎ຺ຈຘາ ວິຠຕ຺ຕາ. ກາຍິກຎ຺ຫິ ສາຕໍ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອສາຕໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ. ມານສໍ ປນ ສາຕໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອສາຕໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ. ທຸວິຘມ຺ປິ ເນວ ສາຕໍ ນາສາຕໍ ອຸເປກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓໍ – ຍຖາ ກາຍິກເຈຕສິກາ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນາ ‘‘ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອວໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ? ເຠທາຠາວໂຕ. ຍເຖວ ຫິ ອນຸຄ຺ຄຫສຠາວາ ພາຘກສຠາວາ ຈ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນາ ອຎ຺ຎຖາ ກາຍສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ພາຘກຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຎ຺ຎຖາ, ນ ເອວໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ, ຕສ຺ມາ ເຠທາຠາວໂຕ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕາ.

ທ຺ວິຘາທິຕາຕິ ສພ຺ພາປິ ຫິ ເວທນາ ເວທຍິຕຏ຺ເຐນ ເອກວິຘາປິ ນິສ຺ສຍເຠເທນ ທຸວິຘາ – ກາຍິກາ ເຈຕສິກາຕິ, ສຸຂາ, ທຸກ຺ຂາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ ຕິວິຘາ, ຈຕຸໂຍນິວເສນ ¶ ຈຕຸພ຺ພິຘາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ, ຄຕິວເສນ ຈ ປຎ຺ຈວິຘາ, ທ຺ວາຣວເສນ ຈ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ຉພ຺ພິຘາ, ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍເຄນ ສຕ຺ຕວິຘາ, ອຏ຺ຐໂລກຘມ຺ມປຈ຺ຈຍຕາຍ ອຏ຺ຐວິຘາ, ສຸຂາທີນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອຕີຕາທິວິຠາເຄນ ນວວິຘາ, ຕາ ເອວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາເຠເທນ ອຏ຺ຐາຣສວິຘາ, ຕຖາ ຣູປາທີສຸ ¶ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ສຸຂາທິວເສນ ຕິສ຺ໂສ ຕິສ຺ໂສ ກຕ຺ວາ. ຣູປາຣມ຺ມຓສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຂາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທຸກ຺ຂາປິ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາປິ, ເອວໍ ອິຕເຣສຸປິ. ອຖ ວາ ອຏ຺ຐາຣສມໂນປວິຈາຣວເສນ ອຏ຺ຐາຣສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ ຣູປໍ ອຸປວິຈຣຕິ, ໂທມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ, ອຸເປກ຺ຂາຏ຺ຐານິຍໍ ຣູປໍ ອຸປວິຈຣຕິ, ໂສເຕນ ສທ຺ທໍ…ເປ… ມນສາ ຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຍ ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ ຘມ຺ມໍ ອຸປວິຈຣຕິ, ໂທມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ, ອຸເປກ຺ຂາຏ຺ຐານິຍໍ ຘມ຺ມໍ ອຸປວິຈຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໖໒).

ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຉ ເຄຫສ຺ສິຕານິ ໂສມນສ຺ສານິ, ຉ ເຄຫສ຺ສິຕານິ ໂທມນສ຺ສານິ, ຉ ເຄຫສ຺ສິຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ຕຖາ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕາ ໂສມນສ຺ສາທໂຍຕິ ເອວໍ ຉຕ຺ຕິໍສວິຘາ ¶ . ອຕີເຕ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອນາຄເຕ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຉຕ຺ຕິໍສາຕິ ອຏ຺ຐຸຕ຺ຕຣສຕມ຺ປິ ຠວນ຺ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ຄາຖາສຸ ສມາຫິໂຕຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ສມາຫິໂຕ. ເຕນ ສມຖຠາວນານຸໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎາທິນາ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມ຺ປຊາໂນ. ເຕນ ວິປສ຺ສນານຸໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ສໂຕຕິ ສໂຕກາຣີ. ເຕນ ສມຖວິປສ຺ສນານເຍນ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເວທນາ ຈ ປຊານາຕີຕິ ‘‘ອິມາ ເວທນາ, ເອຕ຺ຕກາ ເວທນາ’’ຕິ ສຠາວໂຕ ວິຠາຄໂຕ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວເຘນ ປຊານາຕິ. ເວທນານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ຍຕ຺ຖ ເຈຕາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ເວທນາ ຍຕ຺ຖ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ຂຍຄາມິນນ຺ຕິ ເວທນານໍ ຂຍຄາມິນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຊານາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເວທນານໍ ¶ ຂຍາຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ¶ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ເວທນານໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘາ. ນິຈ຺ຉາໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ, ປຫີນຕຓ຺ໂຫ, ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ, ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພາເນນ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ.

໕໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ທຸກ຺ຂໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ສຸຂເວທນາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂວເສນ ທຸກ຺ຂາຕິ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ສລ຺ລໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ທຸນ຺ນີຫຣຓຏ຺ເຐນ ອນ຺ໂຕຕຸທນຏ຺ເຐນ ປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຠາເວນ ທຸກ຺ຂເວທນາ ສລ຺ລນ຺ຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ຕໂຕ ຕາວກາລິກໂຕ ນິຈ຺ຈປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພາປິ ເວທນາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສິຕພ຺ພາ, ອນິຈ຺ຈທສ຺ສນໂຕ ປນ ສາຕິສຍໍ ວິຣາຄນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂທສ຺ສນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຸຂາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເວທນາ ທຸກ຺ຂໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ສລ຺ລໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ວາ ຍຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ສຸຂາຠິນິເວສິໂນ, ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ເພທຊນນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນສ຺ສາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ທຸກ຺ຂຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ ‘‘ສຸຂາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເວທນາ ທຸກ຺ຂໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ¶ ວຕ຺ວາ ‘‘ສຸຂາປິ ຕາວ ເອທິສີ, ທຸກ຺ຂາ ນຸ ໂຂ ກີທິສີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາຍ ‘‘ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ສລ຺ລໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ, ອິຕຣາ ປນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ເອວ ທຸກ຺ຂາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ອໂວຈ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຂາ ເວທນາ ທຸກ຺ຂໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ເອເຕນ ຣາຄສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຕນູປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ສຸຂເວທນາຍ ຫິ ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕິ. ‘‘ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ສລ຺ລໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ເອເຕນ ໂທສສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຕນູປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ຫິ ປຏິຆານຸສໂຍ ອນຸເສຕິ. ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ເອເຕນ ໂມຫສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຕນູປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາຍ ຫິ ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ ອນຸເສຕິ.

ຕຖາ ¶ ປຐເມນ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ ¶ ປຫານໍ ທສ຺ສິຕໍ ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສາທເຫຕຸກຕ຺ຕາ, ທຸຕິເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ. ຍຖາຠູຕຎ຺ຫິ ທຸກ຺ຂໍ ອປຣິຊານນ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣນ຺ຕິ. ຕຕິເຍນ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສາຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊານິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ, ອວິຊ຺ຊານິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ. ປຐເມນ ວາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາ, ທຸຕິເຍນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາ, ຕຕິເຍນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາ. ປຐເມນ ວາ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓປຣິຎ຺ຎາ, ທຸຕິເຍນ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓປຣິຎ຺ຎາ, ຕຕິເຍນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓປຣິຎ຺ຎາ. ວິຣຕ຺ເຕສຸ ຫິ ຕທາຣມ຺ມຓຘມ຺ເມສຸ ອາຣມ຺ມຓານິປິ ວິຣຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ປຐເມນ ວາ ຣາຄປ຺ປຫານປຣິກິຕ຺ຕເນນ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ໂຂ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ທຸຕິເຍນ ໂທສປ຺ປຫານປຣິກິຕ຺ຕເນນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂ, ຕຕິເຍນ ໂມຫປ຺ປຫານປຣິກິຕ຺ຕເນນ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ໂຂ ທີປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍໂຕຕິ ຍທາ, ຍສ຺ມາ ວາ. ອຣິໂຍຕິ ກິເລເສຫິ ອາຣກາ ຐິໂຕ ປຣິສຸທ຺ໂຘ. ສມ຺ມທ຺ທໂສຕິ ສພ຺ພາສໍ ເວທນານໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ວາ ສຈ຺ຈານໍ ອວິປຣີຕທສ຺ສາວີ. ອຈ຺ເຉຈ຺ຉິ ຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ເວທນາມູລກໍ ຕຓ຺ຫໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ຉິນ຺ທິ, ອນວເສສໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິ. ວິວຕ຺ຕຍິ ສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ທສວິຘໍ ສໍໂຍຊນໍ ປຣິວຕ຺ຕຍິ, ນິມ຺ມູລມກາສິ. ສມ຺ມາຕິ ເຫຕຸນາ ກາຣເຓນ. ມານາຠິສມຍາຕິ ມານສ຺ສ ທສ຺ສນາຠິສມຍາ, ປຫານາຠິສມຍາ ວາ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຫິ ກິຈ຺ຈວເສນ ມານໍ ປສ຺ສຕິ, ອຍມສ຺ສ ທສ຺ສນາຠິສມໂຍ. ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ປນ ໂສ ຕາວເທວ ປຫີຍຕິ ທິຏ຺ຐວິເສນ ທິຏ຺ຐສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ ວິຍ, ອຍມສ຺ສ ປຫານາຠິສມໂຍ. ອນ຺ຕມກາສິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ມານສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຫີນຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພສ຺ເສວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ໂກຏິສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຣິວຏຸມໍ ອກາສິ, ອນ຺ຕິມສມຸສ຺ສຍມຕ຺ຕາວເສສໍ ທຸກ຺ຂມກາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຄາຖາສຸ ¶ ໂຍຕິ ໂຍ ອຣິຍສາວໂກ. ອທ຺ທາຕິ ອທ຺ທສ, ສຸຂເວທນໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂເວທນາ ¶ ຫິ ວິສມິສ຺ສໍ ວິຍ ໂຠຊນໍ ປຣິໂຠຄກາເລ ອສ຺ສາທໍ ທທມານາ ວິປຣິຓາມກາເລ ທຸກ຺ຂາເຍວາຕິ. ທຸກ຺ຂມທ຺ທກ຺ຂິ ສລ຺ລໂຕຕິ ຍຖາ ສລ຺ລໍ ສຣີຣໍ ອນຸປວິສນ຺ຕມ຺ປິ ປວິຏ຺ຐມ຺ປິ ອຸທ຺ຘຣິຍມານມ຺ປິ ປີຬເມວ ຊເນຕິ, ເອວໍ ທຸກ຺ຂເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາປິ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕາປິ ຠິຊ຺ຊມານາປິ ວິພາຘຕິເຍວາຕິ ຕໍ ສລ຺ລໂຕ ວິປສ຺ສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທ຺ທກ຺ຂິ ¶ ນໍ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂໂຕ ສນ຺ຕສຠາວຕາຍ ສນ຺ຕຕຣຊາຕິກມ຺ປິ ນໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສິ.

ສ ເວ ສມ຺ມທ຺ທໂສຕິ ໂສ ເອວໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເວທນານໍ ສມ຺ມເທວ ທຸກ຺ຂາທິໂຕ ທສ຺ສາວີ. ຍໂຕຕິ ຍສ຺ມາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເວທນາຍໍ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ສຸຂາທີນິ ທຸກ຺ຂາທິໂຕ ອທ຺ທສ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ເວທນາຍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍສທ຺ເທ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍສທ຺ໂທ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຍໂຕຕິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ສໍຍໂຕ ຍຕຕ຺ໂຕ, ຍຕຕິ ປທຫຕີຕິ ວາ ຍໂຕ, ອາຍຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຎ຺ຎາໂວສິໂຕຕິ ເວທນາມຸເຂນ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຍ ປຣິໂຍສິໂຕ ກຕກິຈ຺ໂຈ. ສນ຺ໂຕຕິ ຣາຄາທິກິເລສວູປສເມນ ສນ຺ໂຕ. ໂຍຄາຕິໂຄຕິ ກາມໂຍຄາທິໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ໂຍຄໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ອຸຠຍຫິຕມຸນນໂຕ ມຸນີຕິ.

໕໔. ປຎ຺ຈເມ ເອສນາຕິ ຄເວສນາ ປຣິເຍສນາ ມຄ຺ຄນາ. ຕາ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາເມສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາເມສນາຕິ ກາມານໍ ເອສນາ, ກາມສງ຺ຂາຕາ ວາ ເອສນາ ກາເມສນາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ກາເມສນາ? ໂຍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ, ກາມຣາໂຄ, ກາມນນ຺ທີ, ກາມສ຺ເນໂຫ ¶ , ກາມປິປາສາ, ກາມມຸຈ຺ຉາ, ກາມຊ຺ໂຌສານໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເມສນາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໙).

ຕສ຺ມາ ກາມຣາໂຄ ກາເມສນາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠເວສນາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕມາ ຠເວສນາ? ໂຍ ຠເວສຸ ຠວຈ຺ຉນ຺ໂທ…ເປ… ຠວຊ຺ໂຌສານໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠເວສນາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໙).

ຕສ຺ມາ ຠເວສນຣາໂຄ ຣູປາຣູປຠວປຕ຺ຖນາ ຠເວສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ເອສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ? ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ, ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ, ອນ຺ຕວາ ໂລໂກຕິ ວາ, ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກຕິ ວາ, ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ວາ, ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ວາ, ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ຍາ ເອວຣູປາ ທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາໂຣ ທິຏ຺ຐິວິສູກາຍິກໍ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕໍ ທິຏ຺ຐິສຎ຺ໂຎຊນໍ ຄາໂຫ ປຕິຏ຺ຐາໂຫ ອຠິນິເວໂສ ປຣາມາໂສ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ ມິຈ຺ຉາປໂຖ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາໂຫ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໙).

ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐິຄຕສມ຺ມຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ເອສນາ ທິຏ຺ຐິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣາຄທິຏ຺ຐິໂຍ ເອສນາຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຣາຄທິຏ຺ຐິໂຍວ ເອສນາ, ຕເທກຏ຺ຐໍ ກມ຺ມມ຺ປິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ກາເມສນາ? ກາມຣາໂຄ ຕເທກຏ຺ຐໍ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ມໂນກມ຺ມໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເມສນາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຠເວສນາ? ຠວຣາໂຄ ຕເທກຏ຺ຐໍ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ມໂນກມ຺ມໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠເວສນາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ? ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ທິຏ຺ຐິ ຕເທກຏ຺ຐໍ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ມໂນກມ຺ມໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໙) –

ເອວເມຕາ ຕິສ຺ໂສ ເອສນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຄາຖາສຸ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອສນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຕຓ຺ຫາ ຈາຕິ ສມ຺ຠໂວ, ສມຸທໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຖ ¶ ເຈຕາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ປຐມມຄ຺ເຄນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ກາເມສນາ ¶ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ, ຠເວສນາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໕໕. ຉຏ຺ເຐ ¶ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ສຫາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຍ ສທ຺ຘິໍ. ວິຠຕ຺ຕິໂລເປນ ຫິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ກາເມສນາ, ຠເວສນາຕິ ຕິສ຺ໂສ ເອສນາ’’ຕິ. ຕາສຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕິສຈ຺ຈປຣາມາໂສ, ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ສມຸສ຺ສຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອິຕິ ເອວໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຣາມາໂສ ອິຕິສຈ຺ຈປຣາມາໂສ. ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ສພ຺ພານຕ຺ຖເຫຕຸຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐). ຕາ ເອວ ຈ ອຸປຣູປຣິ ວຑ຺ຒມານາ ໂລຠາທິກິເລສສມຸສ຺ສເຍນ ຈ ສມຸສ຺ສຍາ, ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິສມານາ ສພ຺ພານຕ຺ຖເຫຕຸຠູຕາ ກິເລສທຸກ຺ຂູປຈຍເຫຕຸຠູຕາ ຈ ທິຏ຺ຐິໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສພ຺ພຣາຄວິຣຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ເພຫິ ກາມຣາຄຠວຣາເຄຫິ ວິຣຕ຺ຕສ຺ສ. ຕໂຕ ເອວ ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍວິມຸຕ຺ຕິໂນ ອຣຫໂຕ. ເອສນາ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາຕິ ກາເມສນາ, ຠເວສນາ ຈ ສພ຺ພໂສ ນິສ຺ສຏ຺ຐາ ປຫີນາ. ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ສມູຫຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາສງ຺ຂາຕາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ຈ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕາ. ເອສນານໍ ຂຍາຕິ ເອວເມຕາສໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເອສນານໍ ຂຍາ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘາ ຠິນ຺ນກິເລສຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂູຕິ ຈ ສພ຺ພໂສ ອາສາຠາ ວາ. ນິຣາໂສຕິ ຈ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐສ຺ສ ວິຈິກິຈ຺ຉາກຖໍກຖາສລ຺ລສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ອກຖໍກຖີຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໕໖-໕໗. ສຕ຺ຕເມ ¶ ກາມາສໂວຕິ ກາເມສຸ ອາສໂວ, ກາມສງ຺ຂາໂຕ ວາ ອາສໂວ ກາມາສໂວ ¶ , ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ກາມຣາໂຄ ຣູປາທິອຠິຣຕິ ຈ ກາມາສໂວ. ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ຌານນິກນ຺ຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ¶ ຣາໂຄ ຠວປຕ຺ຖນາ ຈ ຠວາສໂວ. ອວິຊ຺ຊາວ ອວິຊ຺ຊາສໂວ.

ອາສວານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຈ ກິເລສາ ອາສວານໍ ສມ຺ຠໂວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອໂຍນິໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນສິກໂຣໂຕ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ອາສວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ອາສວາ ປວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕).

‘‘ອວິຊ຺ຊາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ວເທວ ອຫິຣິກໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໔໐) ຈ.

ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ຂຍຄາມິນນ຺ຕິ ອາສວານໍ ຂຍຄາມິນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ກາມາສໂວ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຫີຍຕິ, ຠວາສໂວ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ. ກາມຸປາທານໍ ວິຍ ກາມາສໂວປິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຏ຺ຐເມ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ.

ສຕ຺ຕມອຏ຺ຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໘. ນວເມ ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ, ຣູປາທິວິສຍໍ ຕສຕີຕິ ວາ ຕຓ຺ຫາ. ອິທານິ ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາມຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ ກາມຕຓ຺ຫາ. ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ຌານນິກນ຺ຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ຠວວເສນ ປຕ຺ຖນາ ຈ ຠວຕຓ຺ຫາ. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ວິຠວຕຓ຺ຫາ. ອປິຈ ປຈ຺ຉິມຕຓ຺ຫາທ຺ວຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ ກາມຕຓ຺ຫາ ເອວ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຠວຕຓ຺ຫາ? ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ສາຣາໂຄ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສາຣາໂຄ – ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠວຕຓ຺ຫາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ວິຠວຕຓ຺ຫາ? ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ສາຣາໂຄ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສາຣາໂຄ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຠວຕຓ຺ຫາ ¶ . ອວເສສາ ຕຓ຺ຫາ ກາມຕຓ຺ຫາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໖).

ອິມາ ¶ ¶ ຈ ຕິສ຺ໂສ ຕຓ຺ຫາ ຣູປຕຓ຺ຫາ…ເປ… ຘມ຺ມຕຓ຺ຫາຕິ ວິສຍເຠທໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ຉພ຺ພິຘາຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສ, ພຫິທ຺ຘາຣູປາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອິຕິ ອຕີຕາ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອນາຄຕາ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຉຕ຺ຕິໍສາຕິ ວິຠາຄໂຕ ອຏ຺ຐສຕໍ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸນ ສງ຺ຄເຫ ກຣິຍມາເນ ກາລເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມານາ ຉຕ຺ຕິໍເສວ ໂຫນ຺ຕິ, ຣູປາທີນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣວິຠາເຄ ອກຣິຍມາເນ ອຏ຺ຐາຣເສວ, ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓວິຠາຄມຕ຺ເຕ ຄຍ຺ຫມາເນ ຉເຬວ, ອາຣມ຺ມຓວິຠາຄມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມານາ ຕິສ຺ໂສເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ຄາຖາສຸ ຕຓ຺ຫາໂຍເຄນາຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາເຕນ ໂຍເຄນ, ກາມໂຍເຄນ, ຠວໂຍເຄນ ຈ. ສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘາ, ຠວາທີສຸ ສໍໂຍຊິຕາ ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ຠວາຠເວ’’ຕິ. ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ ຠເວ ລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຠໂວຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ, ອຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ມາ ຠວາຠເວ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ. ເອເຕນ ຠວຕຓ຺ຫາ, ວິຠວຕຓ຺ຫາ ຈ ທສ຺ສິຕາ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ‘‘ຕຓ຺ຫາໂຍເຄນາ’’ຕິ ອິມິນາ ກາມຕຓ຺ຫາວ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ໂຍຄຍຸຕ຺ຕາ ມາຣສ຺ສາຕິ ເຕ ເອວໍຠູຕາ ປຸຄ຺ຄລາ ມາຣສ຺ສ ປາສສງ຺ຂາເຕນ ໂຍເຄນ ຍຸຕ຺ຕາ ພທ຺ຘາ. ຣາໂຄ ຫິ ມາຣໂຍໂຄ ມາຣປາໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ ປາໂສ, ຍ຺ວາຍໍ ຈຣຕິ ມານໂສ;

ເຕນ ຕໍ ພາຘຍິສ຺ສາມິ, ນ ເມ ສມຓ ໂມກ຺ຂສີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໑; ມຫາວ. ໓໓);

ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ, ນິພ຺ພານໍ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ສ ອນຘິຄເມນ ອໂຍຄກ຺ເຂມິໂນ. ອຸປຣູປຣິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ຊນນໂຕ ຊນາ, ປາຓິໂນ. ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕາ ວິສຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕາ.

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘາທີນໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ສໍສາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຕຓ຺ຫາໂຍຄຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ . ຊາຕິມຣຓຄາມິໂນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊນນມຣຓສ຺ເສວ ອຸປຄມນສີລາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ວຏ຺ຏໍ ¶ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ¶ ‘‘ເຍ ຈ ຕຓ຺ຫໍ ປຫນ຺ຕ຺ວານາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ສາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ.

໕໙. ທສມສ຺ສ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ເອກທິວສໍ ກິຣ ສຕ຺ຖາ ເສກ຺ຂພຫຸລາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ເຕສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວິເສສາຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕຸໍ ອເສກ຺ຂຠູມິໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ອຕິກ຺ກມ຺ມາຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ. ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ມາຣສ຺ສ ວິສຍໍ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານໍ. ອາທິຈ຺ໂຈວ ຍຖາ ອາທິຈ຺ໂຈ ອພ຺ຠາທິອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິຍາ ອານຸຠາເວນ ເຕຊສາຕິ ຕີຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນຠໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສກ຺ກມາໂນ ສພ຺ພໍ ອາກາສຄຕໍ ຕມໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວິຘມິຕ຺ວາ ວິໂຣຈຕິ, ໂອຠາສຕິ, ຕປຕິ; ເອວເມວ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ໂຕ ມາຣເຘຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວິໂຣຈຕີຕິ.

ອເສກ຺ເຂນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາຕິ ເສກ຺ຂາ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ເອເຕຕິ ວາ ເສກ຺ຂາ, ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂຕ຺ຕາ ສຍເມວ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ວາ ເສກ຺ຂາ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ເຫຏ຺ຐິມຜລຕ຺ຕຍຘມ຺ມາ ຈ. ອຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ປນ ອຸປຣິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຠາເວນ ນ ເສກ຺ຂາຕິ ອເສກ຺ຂາ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ເສກ຺ຂຠາວາສງ຺ກາ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ປຏິເສໂຘຕິ ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ນິພ຺ພາເນ ຈ ອເສກ຺ຂຠາວານາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຫິ ສິກ຺ຂາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ຂກິເລເສຫິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘາ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາວມ຺ປິ ອນຸປຄມນໂຕ ສາຕິສຍໍ ສິກ຺ຂາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐສຸປິ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ຈຕຸມຄ຺ຄເຫຏ຺ຐິມຜລຕ຺ຕຍຘມ຺ມາ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕຜລຘມ຺ມາປິ ‘‘ຕາສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາ’’ຕິ ຈ, ຕໍສິກ຺ຂາສມງ຺ຄິໂນ ອຣຫໂຕ ອິຕເຣສໍ ວິຍ ເສກ຺ຂຕ຺ເຕ ¶ ສຕິ ‘‘ເສກ຺ຂສ຺ສ ເອເຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ສິກ຺ຂາ ສີລໍ ເອເຕສ’’ນ຺ຕິ ຈ ເສກ຺ຂາຕິ ອາສງ຺ກາ ສິຍຸນ຺ຕິ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອເສກ຺ຂາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເສກ຺ຂຠາວປ຺ປຏິເສຘໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປວຕ຺ຕມານາ ຫິ ສິກ຺ຂາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ¶ ນ ສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເກວລໍ ສິກ຺ຂາຜລຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕາ ນ ສິກ຺ຂາວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ນາປິ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ເສກ຺ຂວຈນໍ, ນ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂນສີລາ. ‘‘ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາ’’ຕິ ເອວມາທິອຕ຺ເຖຫິ ອຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ¶ ເສກ຺ຂາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຫຏ຺ຐິມຜເລສຸ ປນ ສິກ຺ຂາ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄວິປສ຺ສນາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈ ເສກ຺ຂວຈນໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ຈ ສິກ຺ຂນສີລາ. ເສກ຺ຂຘມ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອຕ຺ເຖຫິ ເສກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິເຍວ.

ອຖ ວາ ເສກ຺ຂາຕິ ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂານໍ ວຈນນ຺ຕິ, ອເສກ຺ຂາຕິ ປທໍ ປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂານໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ນ ໂລກິຍຘມ຺ມນິພ຺ພານານໍ ອເສກ຺ຂຠາວາປຕ຺ຕິ. ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕາ ເສກ຺ຂາ ອເສກ຺ຂາ ຈ ເສກ຺ຂຘມ຺ເມສຸ ເອວ ເກສຎ຺ຈິ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອເສກ຺ຂຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ອຕ຺ເຖຫິ ເສກ຺ຂາຕິ ກຕ຺ວາ ອເສກ຺ຂາ ອາປນ຺ນາຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ສທິເສສຸ ຕພ຺ໂພຫາຣໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໂຕ ຫິ ນິນ຺ນານາກຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈກຣຓໍ ວິປາກຠາວຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕຜລຠາວໍ ອາປນ຺ນາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ກຸສລສຸຂໂຕ ຈ ວິປາກສຸຂໍ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ ປຓີຕຕຣນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕາວ ເຕ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ອເສກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ເຕ ປນ ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ຂນ຺ຘວເສນ ອິຘ ຕິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄເມນ ຂີຓາສວສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອເສກ຺ເຂນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສີລສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຂນ຺ຘສທ຺ໂທ ປນ ຣາສິມ຺ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ຣຸຬ຺ຫິຍໍ ຄຸເຓຕິ ພຫູສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອສງ຺ເຂຍ຺ໂຍ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ມຫາອຸທກກ຺ຂນ຺ໂຘຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໕໑; ໖.໓໗) ຣາສິມ຺ຫິ ອາຄໂຕ. ‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ມຫນ຺ຕໍ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ຄງ຺ຄາຍ ນທິຍາ ໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫມານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໑) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ມໂນ ມານສໍ ຫທຍໍ ປຓ຺ຑຣໍ ¶ ມໂນ ມນາຍຕນໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໖໓, ໖໕) ຣຸຬ຺ຫິຍໍ. ‘‘ນ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ອຣິເຍນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກນ ມຄ຺ເຄນ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຕີຫິ ຈ ໂຂ, ອາວຸໂສ ¶ ວິສາຂ, ຂນ຺ເຘຫິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒) ຄຸເຓ. ອິຘາປິ ຄຸເຓເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ອເສກ຺ເຂນ ສີລສງ຺ຂາເຕນ ຄຸເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ. ສມາທຫຕິ ເອເຕນ, ສຍໍ ວາ ສມາທຫຕິ, ສມາຘານເມວ ວາຕິ ສມາຘິ. ປກາເຣຫິ ຊານາຕິ ຍຖາສຠາວໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ປຎ຺ຎາ. ສີລເມວ ຂນ຺ໂຘ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຜລຠູຕາ ສມ຺ມາວາຈາ, ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ສມ຺ມາອາຊີໂວ ຈ ສຠາເວເນວ ອເສກ຺ໂຂ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ¶ ນາມ, ຕຖາ ສມ຺ມາສມາຘິ ອເສກ຺ໂຂ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຕທຸປກາຣກໂຕ ປນ ສມ຺ມາວາຍາມສມ຺ມາສຕິໂຍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຖາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອເສກ຺ໂຂ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຕທຸປກາຣກໂຕ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐປິ ອຣຫຕ຺ຕຜລຘມ຺ມາ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ສ ເອເຕ ສຸຠາວິຕາຕິ ເຍນ ອຣຫຕາ ເອເຕ ສີລາທໂຍ ອເສກ຺ຂຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ສຸຠາວິຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ວຑ຺ຒິຕາ, ໂສ ອາທິຈ຺ໂຈວ ວິໂຣຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຍສ຺ສ ເຈເຕ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ຈ ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເອວເມຕສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ປຐມສຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏໍ, ປຣິໂຍສານສຸຕ຺ເຕ ວິວຏ຺ຏໍ, ອິຕເຣສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ.

໑. ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໐. ທຸຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ປຐເມ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນີຕິ ປຸຊ຺ຊຠວຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸນນ຺ຕີຕິ ວາ ປຸຎ຺ຎານິ, ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ຕານິ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ກິຣິຍາ ຈາຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ. ຕາ ເອວ ຈ ເຕສໍ ເຕສໍ ອານິສໍສານໍ ¶ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ. ທານມຍນ຺ຕິ ¶ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູລສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫວເສນ ປູຊາວເສນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປເຣສໍ ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ ທີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ທານໍ, ທານເມວ ທານມຍໍ. ຈີວຣາທີສຸ ຫິ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອນ຺ນາທີສຸ ວາ ທສສຸ ທານວຕ຺ຖູສຸ ຣູປາທີສຸ ວາ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຕໍ ຕໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຣິຈ຺ຈາຄກາເລ ປຈ຺ຉາ ໂສມນສ຺ສຈິຕ຺ເຕນ ອນຸສ຺ສຣເຓ ຈາຕິ ຕີສຸ ກາເລສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປວຕ຺ຕເຈຕນາ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ນາມ.

ສີລມຍນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈສີລອຸໂປສຖນິຍມາທິວເສນ ປຎ຺ຈ, ອຏ຺ຐ, ທສ ວາ ສີລານິ ສມາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ສີລປູຣຓຕ຺ຖໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊນ຺ຕສ຺ສ ມໂນຣຖໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊິໂຕ ວຕມ຺ຫິ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ຈີວຣາທິເກ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ສຕິຍາ ອາປາຖຄເຕສຸ ຣູປາທີສຸ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີນິ ສໍວຣນ຺ຕສ຺ສ ວີຣິເຍນ ອາຊີວໍ ໂສເຘນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ສີລຕີຕິ ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ນາມ.

ຕຖາ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໘) ວຸຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄນ ຈກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ໂສຕໍ, ຆານໍ, ຊິວ຺ຫໍ, ກາຍໍ, ມນໍ. ຣູເປ…ເປ… ຘມ຺ເມ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ. ຣູປສຎ຺ຎໍ…ເປ… ຘມ຺ມສຎ຺ຎໍ. ຊຣາມຣຓໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຍາ ເຈຕນາ, ຍາ ຈ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕາ ຌານເຈຕນາ, ຍາ ຈ ອນວຊ຺ເຊສຸ ກມ຺ມາຍຕນສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐາເນສຸ ປຣິຈຍມນສິກາຣາທິວເສນ ¶ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ, ສພ຺ພາ ຠາເວຕິ ເອຕາຍາຕິ ຠາວນາມຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ຈາຕິ.

ເອກເມກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາເຍນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຕທຕ຺ຖໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕສ຺ສ ວຈີກມ຺ມໍ, ກາຍງ຺ຄໍ ວາຈງ຺ຄຎ຺ຈ ອໂຈເປຕ຺ວາ ມນສາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ມໂນກມ຺ມໍ. ອນ຺ນາທີນິ ເທນ຺ຕສ຺ສ ¶ ຈາປິ ‘‘ອນ຺ນທານາທີນິ ເທມີ’’ຕິ ວາ ທານປາຣມິໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວາ ທານກາເລ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ທທໂຕ ສີລມຍໍ, ຂຍໂຕ ¶ ວຍໂຕ ກມ຺ມໂຕ ສມ຺ມສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທທໂຕ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ.

ອປຣານິປິ ສຕ຺ຕ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ – ອປຈິຕິສຫຄຕໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈສຫຄຕໍ ປຕ຺ຕິອນຸປ຺ປທານໍ ອພ຺ຠນຸໂມທນໍ ເທສນາມຍໍ ສວນມຍໍ ທິຏ຺ຐິຊຸຄຕໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຕິ. ສຣຓຄມນມ຺ປິ ຫິ ທິຏ຺ຐິຊຸຄເຕເນວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒຕຣໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນປຕ຺ຕຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓາຠິວາທນມຄ຺ຄສມ຺ປທານາທິວເສນ ອປຈາຍນສຫຄຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຑ຺ຒຕຣານໍ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິກຣຓວເສນ, ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄາເມ ຠິກ຺ຂໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຸປສໍຫຣຓວເສນ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕາຫຣຓາທິວເສນ ຈ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈສຫຄຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ທຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕາທິສໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕິ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຣິຓາມວເສນ ປຕ຺ຕິອນຸປ຺ປທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ປເຣຫິ ທິນ຺ນາຍ ປຕ຺ຕິຍາ ເກວລໍ ວາ ປເຣຫິ ກຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ‘‘ສາຘຸ, ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ອນຸໂມທນວເສນ ອພ຺ຠນຸໂມທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຄຸຓຘມ຺ມໍ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ປເຣສໍ ເທເສຕິ – ອິທໍ ເທສນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ນາມ. ຍໍ ປນ ເອໂກ ‘‘ເອວໍ ມໍ ຘມ຺ມກຖິໂກຕິ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ຐຕ຺ວາ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕໍ ນ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອທ຺ຘາ ອຍໍ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕານໍ ປຏິປຊ຺ຊນູປາໂຍ’’ຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຸເຣຈາຣິກຫິຕຜຣເຓນ ມຸທຸຈິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ອິທໍ ສວນມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເນໂກ ‘‘ອິຕິ ມໍ ສທ຺ໂຘຕິ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຓາຕິ, ຕໍ ນ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸຊຸຄມນໍ ທິຏ຺ຐິຊຸຄຕໍ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາທສ຺ສນສ຺ສ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິທຎ຺ຫິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ¶ ວາ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ວາ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸຊຸກຣຓກາເລ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ອປເຣ ປນາຫຸ ‘‘ວິຊານນປຊານນວເສນ ທສ຺ສນໍ ທິຏ຺ຐິ ກຸສລຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓາທິ ຈ ສມ຺ມາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ¶ . ຕຕ຺ຖ ກຸສເລນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ຎາຓສ຺ສ ອນຸປ຺ປາເທປິ ອຕ຺ຕນາ ກຕປຸຎ຺ຎານຸສ຺ສຣຓວຓ຺ຓາຣຫວຓ຺ຓນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາເຓນ ກມ຺ມປຖສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ¶ . ອິຕຣໍ ປນ ທິຏ຺ຐິຊຸຄຕໍ ສພ຺ເພສໍ ນິຍມລກ຺ຂຓໍ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸຊຸຠາເວເນວ ຕໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ.

ອິເມສໍ ປນ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນໍ ປຸຣິເມຫິ ຕີຫິ ທານມຍາທີຫິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຫິ ສງ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອປຈາຍນເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈານິ ສີລມເຍ, ປຕ຺ຕິອນຸປ຺ປທານອພ຺ຠນຸໂມທນານິ ທານມເຍ, ຘມ຺ມເທສນາສວນານິ ຠາວນາມເຍ, ທິຏ຺ຐິຊຸຄຕໍ ຕີສຸປິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ທານມຍໍ…ເປ… ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໓໖).

ເອຕ຺ຖ ຈ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ກາມາວຈຣກຸສລເຈຕນານໍ ວເສນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນໍ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ປຄຸຓໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ເອກຈ຺ເຈ ອນຸສນ຺ຘິໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕສ຺ເສວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຄຸຓໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນາປິ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ຕຕິ. ສພ຺ພໍ ຕໍ ປນ ມຫຄ຺ຄຕກຸສລເຈຕນານໍ ວເສນ ຠາວນາມຍເມວ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣານິ. ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

໖໑. ທຸຕິເຍ ຈກ຺ຂູນີຕິ ຈກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຈກ຺ຂູນິ, ສມວິສມໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕານິ ວິຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຈກ຺ຂນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູນິ. ກິມິທໍ ຈກ຺ຂນໍ ນາມ? ອສ຺ສາທນໍ, ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ມຘຸໍ ຈກ຺ຂຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຈກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອິມານິ ຈ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວນ຺ຕານິ ອສ຺ສາເທນ຺ຕານິ ¶ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈກ຺ຂນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູນິ. ຕານິ ປນ ສງ຺ເຂປໂຕ ທ຺ເວ ຈກ຺ຂູນິ – ຎາຓຈກ຺ຂຸ, ມໍສຈກ຺ຂຸ ຈາຕິ. ເຕສຸ ມໍສຈກ຺ຂຸ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຎາຓຈກ຺ຂຸ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ, ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູຕິ ອິຘ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ທິພ຺ພຈກ຺ຂູຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ. ເທວຕານຎ຺ຫິ ສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫິ ¶ ອປລິພຸທ຺ຘໍ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓສມຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈາປິ ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ຕາທິສເມວາຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ, ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕຣູປທສ຺ສເນນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸມິວາຕິປິ ຈກ຺ຂຸ, ທິພ຺ພຎ຺ຈ ຕໍ ຈກ຺ຂຸ ຈາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ.

ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ. ກິໍ ປຊານາຕິ? ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຊານາຕີຕິ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຎ຺ຈ ປຊານາຕິ? ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙).

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ປຎ຺ຎາປນວເສນ ປຎ຺ຎາ. ກິນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເປຕິ? ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ອນຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປນາຍໍ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ຍຖາສຠາວປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ, ອກ຺ຂລິຕປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ ວາ ກຸສລິສ຺ສາສຂິຕ຺ຕອຸສຸປຏິເວໂຘ ວິຍ, ວິສໂຍຠາສນຣສາ ປທີໂປ ວິຍ, ອສມ຺ໂມຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ອຣຎ຺ຎຄຕສຸເທສໂກ ວິຍ. ວິເສສໂຕ ປເນຕ຺ຖ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຎາ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ, ຎາຓໍ ອຸທປາທິ, ປຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ, ວິຊ຺ຊາ ອຸທປາທິ, ອາໂລໂກ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໕).

ເອເຕສຸ ຈ ມໍສຈກ຺ຂຸ ປຣິຕ຺ຕໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ມຫຄ຺ຄຕໍ, ອິຕຣໍ ອປ຺ປມາຓໍ. ມໍສຈກ຺ຂຸ ຣູປໍ, ອິຕຣານິ ອຣູປານິ. ມໍສຈກ຺ຂຸ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ຈ ໂລກິຍານິ ສາສວານິ ຣູປວິສຍານິ, ອິຕຣໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ອນາສວໍ ຈຕຸສຈ຺ຈວິສຍໍ. ມໍສຈກ຺ຂຸ ອພ຺ຍາກຕໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ສິຍາ ກຸສລໍ ¶ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ຕຖາ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ. ມໍສຈກ຺ຂຸ ກາມາວຈຣໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ຣູປາວຈຣໍ, ອິຕຣໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເອວມາທິ ວິຠາຄາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຄາຖາສຸ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ອກ຺ຂາສິ ປຸຣິສຸຕ຺ຕໂມຕິ ປຸຣິສານໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ອຄ຺ໂຄ ¶ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເທເສສິ. ອຸປ຺ປາໂທຕິ ມໍສຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ. ມຄ຺ໂຄຕິ ອຸປາໂຍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຣຓໍ. ປກຕິຈກ຺ຂຸມໂຕ ເອວ ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍສ຺ມາ ກສິຓາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ, ໂສ ຈ ກສິຓມຓ຺ຑເລ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ເຕນ ວິນາ ນຕ຺ຖີຕິ. ຍໂຕຕິ ຍທາ. ຎາຓນ຺ຕິ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປຏິລາຠາຕິ ຍສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠາວນາຍ ສພ຺ພສ຺ມາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ປມຸຈ຺ຈຕິ ປຣິມຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໖໒. ຕຕິເຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຍານິ ຫິ ສຫຊາຕຘມ຺ເມສຸ ອິສ຺ສຣາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ເຕຫິ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພານິ, ຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນາມ. ອປິຈ ອິນ຺ໂທ ຠຄວາ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເຕນ ອິນ຺ເທນ ສພ຺ພປຐມໍ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ປເຣສຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ວິຫິຕຕ຺ຕາ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນາຫິ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ອິນ຺ທໍ ວາ ມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ, ຕສ຺ສ ລິງ຺ຄານີຕິປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ‘‘ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອນຎ຺ຎາຕໍ ອນຘິຄຕໍ ອມຕປທໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມເມວ ວາ ¶ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອິມິນາ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄປຎ຺ຎາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອາຊານນອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ອາຊານາຕິ ປຐມມຄ຺ຄຎາເຓນ ທິຏ຺ຐມຣິຍາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຊານາຕີຕິ ອຎ຺ຎາ. ຍເຖວ ຫິ ປຐມມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕເຖວ ອຍມ຺ປິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຎ຺ຎາ ຈ ສາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຈາຕິ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອາຊານນຏ຺ເຐເນວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉສຸ ຐາເນສຸ ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕາວິໂນ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ນິຏ຺ຐິຕຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຏ຺ຐສມ຺ຠວໂຕ ຈ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມປຈ຺ຉິມານິ ປຐມມຄ຺ຄຈຕຸຕ຺ຖຜລວເສນ ເອກຏ຺ຐານິການິ, ອິຕຣໍ ອິຕຣມຄ຺ຄຜລວເສນ ຉຏ຺ຐານິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຄາຖາສຸ ¶ ສິກ຺ຂມານສ຺ສາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍ ສິກ຺ຂມານສ຺ສ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ. ອຸຊຸມຄ຺ຄານຸສາຣິໂນຕິ ອຸຊຸມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ອນ຺ຕທ຺ວຍວິວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓໂຕ ອຸຊຸມຄ຺ຄານຸສາຣິໂນ, ປຏິປາຏິຍາ ມຄ຺ເຄ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຍສ຺ມິນ຺ຕິ ອນວເສສກິເລສານໍ ເຂປນໂຕ ຂຍສງ຺ຂາເຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄ ຎາຓໍ ປຐມໍ ປຸເຣເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎາ ອນນ຺ຕຣາຕິ ຕໂຕ ມຄ຺ຄຎາຓໂຕ ອນນ຺ຕຣາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ວາ ອຸຊຸມຄ຺ຄານຸສາຣິໂນຕິ ¶ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນາທິເກ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ຄໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓານນ຺ຕຣໍ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐານໍ ກິເລສານໍ ເຂປນໂຕ ຂຍສ຺ມິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຐມໍ ຎາຓໍ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎາ ອນນ຺ຕຣາຕິ ຕໂຕ ປຐມຎາຓໂຕ ອນນ຺ຕຣາ ອນນ຺ຕຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາ ອຎ຺ຎາ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ຕໂຕ ¶ ອຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎາ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ປຈ຺ຉາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓານນ຺ຕຣາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລນ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ. ຎາຓໍ ເວ ໂຫຕິ ຕາທິໂນຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣກາເລ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທີສຸ ຕາທິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸປ຺ປາ ເມ ວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ອກຸປ຺ປຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠວສໍໂຍຊນກ຺ຂຍາ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕາທິສໍ ຂີຓາສວໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ‘‘ສ ເວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຕຕິຍໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ສຸທ຺ເຘຫິປິ ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິລທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ຕໂຕ ເອວ ຈກ຺ຂາທີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວູປສນ຺ເຕຫິ ນິພ຺ພິເສວເນຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ໂຕ’’ຕິ, ສພ຺ພກິເລສປຣິຬາຫວູປສເມນ ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕິປເທ ຣໂຕຕິ ນິພ຺ພາເນ ອຠິຣໂຕ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອເຕນ ຠາວິຕມຄ຺ຄຕາ, ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ຘຕາ ຈສ຺ສ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ສນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ປຫີນກິເລສຕາ, ‘‘ສນ຺ຕິປເທ ຣໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣຘຕາຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໖໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ອທ຺ຘາຕິ ກາລາ. ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາຕິອາທີສຸ ທ຺ເວ ປຣິຍາຍາ – ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາໂຍ, ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາໂຍ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ຈຸຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ສຫ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີຫິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ ນາມ. ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ອຸປ຺ປາໂທ, ຐິຕິ, ຠງ຺ໂຄຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຂເຓ ປຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ຕໂຍປິ ຂເຓ ¶ ອສມ຺ປຕ຺ຕາ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ຂຓຕ຺ຕຍສມງ຺ຄິໂນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ ນາມ.

ອປໂຣ ¶ ນໂຍ – ອຍຎ຺ຫິ ອຕີຕາທິວິຠາໂຄ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິສມຍຂຓວເສນ ຈຕຸຘາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕສຸ ອທ຺ຘາວິຠາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ສນ຺ຕຕິວເສນ ສຠາຄາ ເອກອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ, ເອກາຫາຣສມຸຏ຺ຐານາ ຈ ປຸພ຺ພາປຣິຍວເສນ ວຕ຺ຕມານາປິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວິສຠາຄອຸຕຸອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານາ ອຕີຕາ ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ຈິຕ຺ຕຊາ ເອກວີຖິເອກຊວນເອກສມາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານານໍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ສນ຺ຕຕິວເສນ ອຕີຕາທິເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ເຕສໍເຍວ ປນ ອຸຕຸອາຫາຣຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກວເສນ ຕສ຺ສ ອຕີຕາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມຍວເສນ ເອກມຸຫຸຕ຺ຕປຸພ຺ພຓ຺ຫສາຍນ຺ຫຣຕ຺ຕິທິວາທີສຸ ສມເຍສຸ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ຕໍຕໍສມເຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ອຍໍ ຕາວ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ນໂຍ. ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ປນ ຂຓວເສນ ອຸປ຺ປາທາທິກ຺ຂຓຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ອປິຈ ອຕິກ຺ກນ຺ຕເຫຕຸປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈາ ອຕີຕາ, ນິຏ຺ຐິຕເຫຕຸກິຈ຺ຈາ ອນິຏ຺ຐິຕປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸຠຍກິຈ຺ຈໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕາ ອນາຄຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ກິຈ຺ຈກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂຓາທິກຖາວ ນິປ຺ປຣິຍາຍາ, ເສສາ ປຣິຍາຍາ. ອຍຎ຺ຫິ ອຕີຕາທິເຠໂທ ນາມ ຘມ຺ມານໍ ໂຫຕິ, ນ ກາລສ຺ສ. ອຕີຕາທິເຠເທ ປນ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກາໂລ ອິຘ ເຕເນວ ໂວຫາເຣນ ອຕີໂຕຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຄາຖາສຸ ¶ ອກ຺ເຂຍ຺ຍສຎ຺ຎິໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອກ຺ຂາຍຕິ, ກຖີຍຕິ, ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ ອກ຺ເຂຍ຺ຍໍ, ກຖາວຕ຺ຖຸ, ອຕ຺ຖໂຕ ຣູປາທໂຍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຕີຕໍ ວາ ອທ຺ຘານໍ ອາຣພ຺ຠ ກຖໍ ກເຖຍ຺ຍ, ອນາຄຕໍ ວາ…ເປ… ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອທ຺ຘານໍ ອາຣພ຺ຠ ກຖໍ ກເຖຍ຺ຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕).

‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ຣູປໍ ອຕີຕໍ ນິຣຸທ຺ຘໍ ວິປຣິຓຕໍ, ‘ອໂຫສີ’ຕິ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາ, ‘ອໂຫສີ’ຕິ ຕສ຺ສ ສມຎ຺ຎາ, ‘ອໂຫສີ’ຕິ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ; ນ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາ ອຕ຺ຖີຕິ, ນ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໒) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ນິຣຸຕ຺ຕິປຖສຸຕ຺ເຕນປິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທີເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ກຖາວຕ຺ຖຸຠາເວນ ອກ຺ເຂຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ອຫນ຺ຕິ ຈ ມມນ຺ຕິ ຈ ເທໂວຕິ ຈ ມນຸສ຺ໂສຕິ ຈ ອິຕ຺ຖີຕິ ຈ ປຸຣິໂສຕິ ຈ ອາທິນາ ¶ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎາວເສນ ອກ຺ເຂຍ຺ຍສຎ຺ຎິໂນ, ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ສຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລາທິສຎ຺ຎິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກ຺ເຂຍ຺ຍສ຺ມິໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫວເສນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຣາຄາທິວເສນ ວາ ອຏ຺ຐຫາກາເຣຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຣຕ຺ໂຕ ຫິ ຣາຄວເສນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ທຸຏ຺ໂຐ ໂທສວເສນ, ມູຬ຺ໂຫ ໂມຫວເສນ, ປຣາມຏ຺ໂຐ ທິຏ຺ຐິວເສນ, ຖາມຄໂຕ ອນຸສຍວເສນ, ວິນິພທ຺ໂຘ ມານວເສນ, ອນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາວເສນ, ວິກ຺ເຂປຄໂຕ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ອກ຺ເຂຍ຺ຍໍ ອປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ຕໍ ອກ຺ເຂຍ຺ຍໍ ເຕຠູມກຘມ຺ເມ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ອປຣິຊານິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອປຣິຊານນເຫຕຸ. ໂຍຄມາຍນ຺ຕິ ມຈ຺ຈຸໂນຕິ ມຣຓສ຺ສ ໂຍຄໍ ເຕນ ສໍໂຍຄໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ວິສໍໂຍຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ວາ ໂຍຄນ຺ຕິ ອຸປາຍໍ, ເຕນ ໂຍຊິຕໍ ປສາຣິຕໍ ມາຣເສນຏ຺ຐານິຍໍ ອນຕ຺ຖຊາລໍ ກິເລສຊາລຎ຺ຈ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນ ຫິ ໂນ ສງ຺ຄຣໍ ເຕນ, ມຫາເສເນນ ມຈ຺ຈຸນາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໗໒; ຊາ. ໒.໒໒.໑໒໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໐໓);

ເອຕ຺ຕາວຕາ ວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອກ຺ເຂຍ຺ຍຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ, ເຕນ ອກ຺ເຂຍ຺ຍປຣິຊານເນນ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ວກ຺ຂມານເມວ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ວິປສ຺ສນາສຫິຕາຍ ¶ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານິຕ຺ວາ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກິເລສປ຺ປຫາເນນ ວາ ຕໍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ປຣິຎ຺ຎານໍ ກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ. ອກ຺ຂາຕາຣໍ ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ສພ຺ພໂສ ມຎ຺ຎນານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ຂີຓາສໂວ ອກ຺ຂາຕາຣໍ ນ ມຎ຺ຎຕິ, ກາຣກາທິສຠາວໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕານໍ ນ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜຸຏ຺ໂຐ ¶ ວິໂມກ຺ໂຂ ມນສາ, ສນ຺ຕິປທມນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ສພ຺ພກິເລສສນ຺ຕາປວູປສມນຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ສນ຺ຕິປທ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ຜຸຏ຺ໂຐ ຜຸສິໂຕ ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອກ຺ຂາຕາຣໍ ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ປເທນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈສ຺ສ ປຫານາຠິສມຍຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ ວິໂມກ຺ໂຂ ມນສາ, ສນ຺ຕິປທມນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ຄນິໂຣຘານໍ ຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍໍ ວທຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂສ ປນສ຺ສ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐ ຜຸສິໂຕ ຠາວິໂຕ, ເຕເນວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຕິປທໍ ນິພ຺ພານໍ ຜຸຏ຺ຐໍ ຜຸສິຕໍ ສຈ຺ຉິກຕນ຺ຕິ.

ອກ຺ເຂຍ຺ຍສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ¶ ອກ຺ເຂຍ຺ຍນິມິຕ຺ຕໍ ວິວິຘາຫິ ວິປຕ຺ຕີຫິ ອຸປທ຺ທຸເຕ ໂລເກ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕາຍ ຕໂຕ ສຸປຣິມຸຕ຺ໂຕ ອກ຺ເຂຍ຺ຍປຣິຎ຺ຎາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສງ຺ຂາຍ ເສວີຕິ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍ ສງ຺ຂາຍ ປຣິຕຸເລຕ຺ວາວ ເສວນສີໂລ, ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມຕ຺ຕາ ຈ ອາປາຖຄຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິສຍໍ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວເສນ ສງ຺ຂາຍ ເສວນສີໂລ. ຘມ຺ມຏ຺ໂຐຕິ ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມສຸ ນິພ຺ພານຘມ຺ເມ ເອວ ວາ ຐິໂຕ. ເວທຄູຕິ ເວທິຕພ຺ພສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈສ຺ສ ປາຣງ຺ຄຕຕ຺ຕາ ເວທຄູ. ເອວໍຄຸໂຓ ອຣຫາ ຠວາທີສຸ ກຕ຺ຖຈິ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠາວໂຕ ມນຸສ຺ສເທວາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ອຸເປຕິ, ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຠາວເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພາເນນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

໖໔. ປຎ຺ຈເມ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕານິ, ທຸຏ຺ຐານິ ວາ ຈຣິຕານິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ. ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ ¶ . ອິມານິ ¶ ຈ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາ ກເຖຕພ຺ພານິ ກມ຺ມປເຖຫິ ວາ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຕາວ ກາຍທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກໂມ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ວຈີທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກໂມ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ວີຕິກ຺ກໂມ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາ. ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ປນ ຕິສ຺ໂສ ເຈຕນາ ກາຍທ຺ວາເຣປິ, ວຈີທ຺ວາເຣປິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຕຖາ ຈຕສ຺ໂສ ມຸສາວາທາທິເຈຕນາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ອຠິຊ຺ຌາ, ພ຺ຍາປາໂທ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ຕໂຍ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອຍໍ ກມ຺ມປຖກຖາ.

ຄາຖາຍໍ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ໂຕເຍວ ປາປຘມ຺ໂມ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕທຎ຺ຎໍ ປາປຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ‘‘ຍຎ຺ຈຎ຺ຎໍ ໂທສສຎ຺ຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂທສສຎ຺ຫິຕນ຺ຕິ ຣາຄາທິກິເລສສໍຫິຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໖໕. ຉຏ຺ເຐ ¶ ສຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕານິ, ສຸນ຺ທຣານິ ວາ ຈຣິຕານິ ສຸຈຣິຕານິ. ກາເຍນ ສຸຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ສຸຈຣິຕໍ ກາຍສຸຈຣິຕໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຘາປິ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ, ກມ຺ມປຖວເສນ ຈາຕິ ທຸວິຘາ ກຖາ. ຕຕ຺ຖ ກາຍທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກໂມ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ວຈີທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກໂມ ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກໂມ ມໂນສຸຈຣິຕນ຺ຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປນ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕິສ຺ໂສ ເຈຕນາປິ ວິຣຕິໂຍປິ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ມຸສາວາທາທີຫິ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ ເຈຕນາປິ ວິຣຕິໂຍປິ ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ອນຠິຊ຺ຌາ, ອພ຺ຍາປາໂທ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ຕໂຍ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມໂນສຸຈຣິຕນ຺ຕິ ອຍໍ ກມ຺ມປຖກຖາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໖໖. ສຕ຺ຕເມ ¶ ¶ ໂສເຈຍ຺ຍານີຕິ ສຸຈິຠາວາ. ກາຍໂສເຈຍ຺ຍນ຺ຕິ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ວຈີມໂນໂສເຈຍ຺ຍານິປິ ວຈີມໂນສຸຈຣິຕາເນວ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກາຍໂສເຈຍ຺ຍໍ? ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໓.໑໒໑-໑໒໒).

ຄາຖາຍໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫີນສພ຺ພກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕຕ຺ຕາ ກາເຍນ ສຸຈີຕິ ກາຍສຸຈິ. ໂສເຈຍ຺ຍສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລສຕ຺ຕາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຍ ໂສເຈຍ຺ຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸເປຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໖໗. ອຏ຺ຐເມ ໂມເນຍ຺ຍານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຘໂລກປຣໂລກໍ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕຎ຺ຈ ມຸນາຕີຕິ ມຸນິ, ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ອຣຫາ ຈ. ອິຘ ປນ ອຣຫາວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ມຸນິໂນ ຠາວາຕິ ໂມເນຍ຺ຍານິ, ອຣຫໂຕ ກາຍວຈີມໂນສມາຈາຣາ.

ອຖ ¶ ວາ ມຸນິຠາວກຣາ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທາຘມ຺ມາ ໂມເນຍ຺ຍານິ. ເຕສມຍໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ? ຕິວິຘກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ປຫານໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ຕິວິຘໍ ກາຍສຸຈຣິຕໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ກາຍາຣມ຺ມເຓ ຎາຓໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ກາຍປຣິຎ຺ຎາ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ປຣິຎ຺ຎາສຫຄໂຕ ມຄ຺ໂຄ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ກາຍສ຺ມິໍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ກາຍສງ຺ຂາຣນິໂຣຘາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ວຈີໂມເນຍ຺ຍໍ? ຈຕຸພ຺ພິຘວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ປຫານໍ ວຈີໂມເນຍ຺ຍໍ, ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ວາຈາຣມ຺ມເຓ ຎາຓໍ, ວາຈາປຣິຎ຺ຎາ, ປຣິຎ຺ຎາສຫຄໂຕ ມຄ຺ໂຄ, ວາຈາຍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ, ວຈີສງ຺ຂາຣນິໂຣຘາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ ວຈີໂມເນຍ຺ຍໍ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕມໍ ມໂນໂມເນຍ຺ຍໍ? ຕິວິຘມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ປຫານໍ ມໂນໂມເນຍ຺ຍໍ, ຕິວິຘໍ ມໂນສຸຈຣິຕໍ, ມນາຣມ຺ມເຓ ຎາຓໍ, ມໂນປຣິຎ຺ຎາ, ປຣິຎ຺ຎາສຫຄໂຕ ມຄ຺ໂຄ, ມນສ຺ມິໍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ, ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣນິໂຣຘາ ¶ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ມໂນໂມເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໔; ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໑).

ນິນ຺ຫາຕປາປກນ຺ຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຊເລນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິກ຺ຂາລິຕປາປມລໍ.

໖໘. ນວເມ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ອນິຍມິຕວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ. ຣາໂຄ ອປ຺ປຫີໂນຕິ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ນ ປຫີໂນ, ມຄ຺ເຄນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ນ ອາປາທິໂຕ. ໂທສໂມເຫສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອປາຍຄມນີຍາ ຣາຄໂທສໂມຫາ ປຐມມຄ຺ເຄນ, ໂອຬາຣິກາ ກາມຣາຄໂທສາ ທຸຕິຍມຄ຺ເຄນ, ເຕເຍວ ອນວເສສາ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ, ຠວຣາໂຄ ອວສິຏ຺ຐໂມໂຫ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ເອວເມເຕສຸ ປຫີຍນ຺ເຕສຸ ຕເທກຏ຺ຐໂຕ ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ເຕວ. ເອວເມເຕ ຣາຄາທໂຍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ອຸປາສກສ຺ສ ວາ ອຸປາສິກາຍ ວາ ມຄ຺ເຄນ ອປ຺ປຫີນາ. ພທ຺ໂຘ ມາຣສ຺ສາຕິ ກິເລສມາເຣນ ພທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ຈ ກິເລສມາເຣນ ພທ຺ໂຘ, ຕທຄ຺ເຄນ ອຠິສງ຺ຂາຣມາຣາທີຫິປິ ¶ ພທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕິ. ປຏິມຸກ຺ກສ຺ສ ມາຣປາໂສຕິ ປຏິມຸກ຺ໂກ ອສ຺ສ ອເນນ ອປ຺ປຫີນກິເລເສນ ປຸຄ຺ຄເລນ ຕາເຍວ ອປ຺ປຫີນກິເລສຕາຍ ມາຣປາສສງ຺ຂາໂຕ ກິເລໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ປຏິມຸກ຺ໂກ ປເວສິໂຕ, ເຕນ ສຍໍ ພນ຺ຘາປິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຏິມຸກ຺ໂກ ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍ ມາຣປາໂສ. ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ໂອມຸກ຺ກສ຺ສາຕິ ອວມຸກ຺ໂກ ໂມຈິໂຕ ອປນີໂຕ ອສ຺ສ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິຘ ຄາຖາ ສຸກ຺ກປກ຺ຂວເສເນວ ອາຄຕາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຣາຄໂທສາວິຊ຺ຊາ ວິຣາຊິຕາ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ນິໂຣຘິຕາ, ຕໍ ຠາວິຕກາຍສີລຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎຕາຍ ¶ ຠາວິຕຕ຺ເຕສຸ ອຣຫນ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ເອກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ວາ ເສຏ຺ຐໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ¶ ປຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ຂີຓາສວາ ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິສມນ຺ນາຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ຍຖາ ຈ ເຕ ອນ຺ຕທ຺ວຍຣຫິຕາຍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສຫຄຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ນິພ຺ພານໍ ຄຕາ ອຘິຄຕາ. ຍຖາ ວາ ເຕ ຂນ຺ຘາທີນໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິໍສຸ, ຍຖາ ຈ ເຕ ຕຖຘມ຺ເມ ທຸກ຺ຂາທໂຍ ອວິປຣີຕໂຕ ອພ຺ຠຎ຺ຎິໍສຸ, ຣູປາທິເກ ຈ ວິສເຍ ຍຖາ ເຕ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕາທິວເສເນວ ປສ຺ສິໍສຸ, ຍຖາ ວາ ປນ ເຕ ອຏ຺ຐ ອນຣິຍໂວຫາເຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຣິຍໂວຫາຣວເສເນວ ປວຕ຺ຕວາຈາ, ວາຈານຸຣູປຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕກາຍາ, ກາຍານຸຣູປຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕວາຈາ, ຕຖາ ອຍມ຺ປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລຕິ ຕຖາຄຕໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ຘຕາຍ ພຸທ຺ຘໍ, ປຸຄ຺ຄລເວຣໍ ກິເລສເວຣໍ ອຕ຺ຕານຸວາທາທິຠຍຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ເວຣຠຍາຕີຕໍ. ສພ຺ເພສໍ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພປ຺ປຫາຍິນໍ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ອາຫຸ ກເຖນ຺ຕິ ກິຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ.

໖໙. ທສເມ ອຕຣີຕິ ຕິຓ຺ໂຓ, ນ ຕິຓ຺ໂຓ ອຕິຓ຺ໂຓ. ສມຸທ຺ທນ຺ຕິ ສໍສາຣສມຸທ຺ທໍ, ຈກ຺ຂາຍຕນາທິສມຸທ຺ທໍ ວາ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ທຸປ຺ປູຣຓຏ຺ເຐນ ສມຸທ຺ໂທ ວິຍາຕິ ສມຸທ຺ທໍ. ອຖ ວາ ສມຸທ຺ທນຏ຺ເຐນ ສມຸທ຺ທໍ, ກິເລສວສ຺ສເນນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ກິເລສສທນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສວີຈິນ຺ຕິ ໂກຘູປາຍາສວີຈີຫິ ສວີຈິໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ວີຈິຠຍນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ໂກຘູປາຍາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໙; ມ. ນິ. ໒.໑໖໒). ສາວຏ຺ຏນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາວຏ຺ເຏຫິ ສຫ ອາວຏ຺ຏໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ອາວຏ຺ຏຠຍນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ກາມຄຸຓານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໙; ມ. ນິ. ໒.໑໖໔; ອ. ນິ. ໔.໑໒໒). ສຄຫໍ ສຣກ຺ຂສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຈຣຄຕານໍ ¶ ອນຕ຺ຖຊນນໂຕ ຈຓ຺ຑມກຣມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຣກ຺ຂສສທິເສຫິ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄເລຫິ ສຫິຕໍ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ສຄຫໍ ສຣກ຺ຂສນ຺ຕິ ¶ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ມາຕຸຄາມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໙). ອຕຣີຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎານາວາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສມຸທ຺ທໍ ອຸຕ຺ຕຣິ. ຕິຓ຺ໂຓຕິ ນິຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ. ປາຣງ຺ຄໂຕຕິ ¶ ຕສ຺ສ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ປາຣໍ ປຣຕີຣໍ ນິໂຣຘໍ ອຸປຄໂຕ. ຖເລ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຕໂຕ ເອວ ສໍສາຣມໂຫຆໍ ກາມາທິມໂຫຆຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຖເລ ປຣຕີເຣ ນິພ຺ພາເນ ພາຫິຕປາປພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິຘາປິ ຄາຖາ ສຸກ຺ກປກ຺ຂວເສເນວ ອາຄຕາ. ຕຕ຺ຖ ອູມິຠຍນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອູມິຠຍໍ, ຠາຍິຕພ຺ພໍ ເອຕສ຺ມາຕິ ຕໍ ອູມິ ຠຍໍ. ທຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ທຸຣຕິກ຺ກມໍ. ອຈ຺ຈຕາຣີຕິ ອຕິກ຺ກມິ.

ສງ຺ຄາຕິໂຄຕິ ຣາຄາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສງ຺ຄານໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ປຫີນຕ຺ຕາ ສງ຺ຄາຕິໂຄ. ອຕ຺ຖງ຺ຄໂຕ ໂສ ນ ປມາຓເມຕີຕິ ໂສ ເອວໍຠູໂຕ ອຣຫາ ຣາຄາທີນໍ ປມາຓກຣຘມ຺ມານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປາຣິປູຣິຍາ ຈ ‘‘ເອທິໂສ ສີເລນ ສມາຘິນາ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ເກນຈິ ປມິຓິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ປມາຓໍ ນ ເອຕິ, ອຖ ວາ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຄໂຕ ໂສ ອຣຫາ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ຄຕິຍາ ຐິໂຕ, ເອທິໂສ ຈ ນາມໂຄຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ປມິຓິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ປມາຓໍ ນ ເອຕິ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ຕໂຕ ເອວ ອໂມຫຍິ ມຈ຺ຈຸຣາຊໍ, ເຕນ ອນຸພນ຺ຘິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍຕິ ວທາມີຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸຍາວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ປຐມປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐສຸ ວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ທຸຕິຍສຕ຺ຕມອຏ຺ຐເມສຸ ວິວຏ຺ຏໍ, ເສເສສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໗໐. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ທິຏ຺ຐາ ມຍາຕິ ມຍາ ທິຏ຺ຐາ, ມມ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິປິ ຈກ຺ຂູຫິ ທິຏ຺ຐາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິທິຕາ. ເຕນ ອນຸສ຺ສວາທິໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ອິທາເນວ ປາຬິຍໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມງ຺ຄີຠູຕາ. ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາຕິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ ອນ຺ຕມໂສ ຄິຫິໂສຕາປນ຺ນານມ຺ປິ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ອຠູຕພ຺ຠກ຺ຂາເນນ ອຸປວາທກາ ອກ຺ໂກສກາ ຄຣຫກາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາຕິ ¶ ວິປຣີຕທສ຺ສນາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນເຫຕຸ ສມາທິນ຺ນນານາວິຘກມ຺ມາ ເຍ ຈ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມູລເກສຸ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ເຎປິ ສມາທເປນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຣິຍູປວາທມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີສຸ ຄຫິຕາສຸ ປຸນວຈນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເນສໍ. ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ຫິ ອຣິຍູປວາໂທ ອານນ຺ຕຣິຍສທິໂສ. ຍຖາຫ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ, ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ, ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍ; ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວທາມິ ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫາຍ, ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໙).

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ –

‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐).

ຕໍ ¶ ໂຂ ປນາຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໍ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕມ຺ປິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຄາຖາສຸ ມິຈ຺ຉາ ມນໍ ປຓິຘາຍາຕິ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ອໂຍນິໂສ ຐເປຕ຺ວາ. ມິຈ຺ຉາ ¶ ວາຈຎ຺ຈ ຠາສິຍາຕິ ມິຈ຺ຉາ ມຸສາວາທາທິວເສນ ວາຈໍ ຠາສິຕ຺ວາ. ມິຈ຺ຉາ ກມ຺ມານິ ກຕ຺ວານາຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນ ກາຍກມ຺ມານິ ກຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ມິຈ຺ຉາ ມນໍ ປຓິຘາຍາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປຣີຕໍ ຐເປຕ຺ວາ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທານິສ຺ສ ຕຖາ ທຸຈ຺ຈຣິຕຈຣເຓ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຫິຕາວເຫນ ສຸເຕນ ວິຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຸຎ຺ຎກໂຣຕິ ຕໂຕ ເອວ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທຕາຍ ກິພ຺ພິສກາຣີ ປາປຘມ຺ໂມ. ອປ຺ປສ຺ມິໍ ອິຘ ຊີວິເຕຕິ ອິຘ ມນຸສ຺ສໂລເກ ຊີວິເຕ ອຕິປຣິຕ຺ເຕ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ໂຍ ຈິຣໍ ຊີວຕິ, ໂສ ວສ຺ສສຕໍ ອປ຺ປໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໙໓; ສໍ. ນິ. ໑.໑໔໕), ‘‘ອປ຺ປມາຍຸ ມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໔໕; ມຫານິ. ໑໐) ຈ. ຕສ຺ມາ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ ສີຆໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຄ຺ຄູປໂຄ ນິພ຺ພານປຕິຏ຺ໂຐ ¶ ວາ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ ອປຸຎ຺ຎກໂຣ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ນິຣຍໍ ໂສ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ.

໗໑. ທຸຕິເຍ ປຐມສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໗໒. ຕຕິເຍ ນິສ຺ສຣຓິຍາຕິ ນິສ຺ສຣຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ. ຘາຕຸໂຍຕິ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎສຠາວາ. ກາມານນ຺ຕິ ກິເລສກາມານຎ຺ເຈວ ວຕ຺ຖຸກາມານຎ຺ຈ. ອຖ ວາ ກາມານນ຺ຕິ ກິເລສກາມານໍ. ກິເລສກາມໂຕ ຫິ ນິສ຺ສຣຓາ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິປິ ນິສ຺ສຣຓໍເຍວ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ນ ¶ ¶ ເຕ ກາມາ ຍານິ ຈິຕ຺ຣານິ ໂລເກ,

ອເຖຕ຺ຖ ຘີຣາ ວິນຍນ຺ຕິ ຉນ຺ທ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ໖.໖໓);

ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ອປຄໂມ. ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ, ວິເສສໂຕ ຕໍ ອສຸຠາຣມ຺ມຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຕຕິຍມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ກາເມຫິ ນິສ຺ສຏນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂຕ ກາມານໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປານນ຺ຕິ ຣູປຘມ຺ມານໍ, ວິເສເສນ ສທ຺ຘິໍ ອາຣມ຺ມເຓຫິ ກຸສລວິປາກກິຣິຍາເຠທໂຕ ສພ຺ເພສໍ ຣູປາວຈຣຘມ຺ມານໍ. ອາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກາມານ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ກາມາວຈຣຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ປຎ຺ຈ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານີ’’ຕິ. ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ¶ ນຕ຺ຖິ, ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຈ. ຠູຕນ຺ຕິ ຊາຕໍ. ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກາຣຓໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ຕີຫິປິ ປເທຫິ ເຕຠູມເກ ຘມ຺ເມ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍາທິຍຕິ. ນິໂຣໂຘຕິ ນິພ຺ພານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມາຍ ຘາຕຸຍາ ກາມປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ທຸຕິຍາຍ ຣູປປຣິຎ຺ຎາ, ຕຕິຍາຍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕປຣິຎ຺ຎາ ສພ຺ພຠວສມຕິກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຄາຖາສຸ ກາມນິສ຺ສຣຓໍ ຎຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິທໍ ກາມນິສ຺ສຣຓໍ – ເອວຎ຺ຈ ກາມໂຕ ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຊານິຕ຺ວາ. ອຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນາຕິ ອຕິກ຺ກໂມ, ອຕິກ຺ກມນູປາໂຍ, ຕໍ ອຕິກ຺ກມໍ ອາຣຸປ຺ປໍ ຎຕ຺ວາ. ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ສມນ຺ຕິ ວູປສມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ, ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ຜຸສໍ ຜຸສນ຺ໂຕ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໗໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ຣູເປຫີຕິ ຣູປາວຈຣຘມ຺ເມຫິ. ສນ຺ຕຕຣາຕິ ອຕິສເຍນ ສນ຺ຕາ. ຣູປາວຈຣຘມ຺ມາ ຫິ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ວິຕກ຺ກາທິໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫານໂຕ ສມາຘິຠູມິຠາວໂຕ ຈ ສນ຺ຕາ ນາມ, ອາຣຸປ຺ປາ ປນ ເຕຫິປິ ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍ ເຈວ ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍ ຈ ອຕິສເຍນ ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິກາ, ເຕນ ສນ຺ຕຕຣາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນິໂຣໂຘຕິ ນິພ຺ພານໍ. ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕປິ ຫິ ¶ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍວ ສນ຺ຕຕຣາ ກິເລສທຣຖປຏິປສ຺ສທ຺ຘິໂຕ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ ນິພ຺ພານໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຣຸປ຺ເປຫິ ນິໂຣໂຘ ສນ຺ຕຕໂຣ’’ຕິ.

ຄາຖາສຸ ຣູປູປຄາຕິ ຣູປຠວູປຄາ. ຣູປຠໂວ ຫິ ອິຘ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຣູປຏ຺ຐາຍິໂນຕິ ອຣູປາວຈຣາ. ນິໂຣຘໍ ອປ຺ປຊານນ຺ຕາ, ອາຄນ຺ຕາໂຣ ປຸນພ຺ຠວນ຺ຕິ ເອເຕນ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ເມຫິ ນິໂຣຘສ຺ສ ສນ຺ຕຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ. ອຣູເປສຸ ອສຓ຺ຐິຕາຕິ ອຣູປຣາເຄນ ອຣູປຠເວສຸ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕາ, ເຕປິ ປຣິຊານນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິໂຣເຘ ເຍ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໗໔. ປຎ຺ຈເມ ¶ ປຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຣຊາ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ, ທິນ຺ນກາທໂຍປິ ວາ. ສນ຺ໂຕຕິ ຠວນ຺ຕາ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຸປລພ຺ຠມານາ. ອຕ຺ຖິຠາເວນ ສນ຺ໂຕ, ປາກຏຠາເວນ ວິຊ຺ຊມານາ. ອຕິຊາໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ມາຕາປິຕໂຣ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຊາໂຕ, ເຕຫິ ອຘິກຄຸໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸຊາໂຕຕິ ¶ ຄຸເຓຫິ ມາຕາປິຕູນໍ ອນຸຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ຊາໂຕ, ເຕຫິ ສມານຄຸໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຊາໂຕຕິ ຄຸເຓຫິ ມາຕາປິຕູນໍ ອຘໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຊາໂຕ, ເຕຫິ ຫີນຄຸໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍຫິ ປນ ຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕູນໍ ອຘິໂກ ສໂມ ຫີໂນຕິ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ເຕ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຕ຺ໂຕ ອຕິຊາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທໂສ ອາຣທ຺ໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ນ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາຕິອາທີສຸ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓນິມິຕ຺ຕານຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ຂາຘິຄມປຣິຠາວິຕໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ວາ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘິໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກ ສຕ຺ຕາຕິສໂຍ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໑) –

ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປນ ສວາສນາຍ ກິເລສນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄເມນ ພຸທ຺ຘວາ ປຏິພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິກສິຕຠາເວນ ພຸທ຺ຘວາ ວິພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ພຸຊ຺ຌິຕາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພທສ຺ສາວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ອນຎ຺ຎເນຍ຺ຍຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ວິສວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຂີຓາສວສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘ, ນິຣຸປກ຺ກິເລສສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕຣາໂຄຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕໂທໂສຕິ ¶ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕໂມໂຫຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕນິກ຺ກິເລໂສຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄໂຕຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອໂກ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ອພຸທ຺ຘິວິຫຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘິປຏິລາຠາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ພຸທ຺ໂຘຕິ ເຈຕໍ ນາມໍ ນ ມາຕຣາ ກຕໍ, ນ ປິຕຣາ ກຕໍ, ນ ຠາຕຣາ ກຕໍ, ນ ຠຄິນິຍາ ກຕໍ, ນ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ເຈຫິ ກຕໍ, ນ ຎາຕິສາໂລຫິເຕຫິ ກຕໍ, ນ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ກຕໍ, ນ ເທວຕາຫິ ກຕໍ, ອຖ ໂຂ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒).

ຫິໍສຕີຕິ ¶ ສຣຓໍ, ສພ຺ພໍ ອນຕ຺ຖໍ ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ສພ຺ພໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ຫິໍສຕິ ວິນາເສຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣຓໍ ຄຕາຕິ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ອມ຺ຫາກໍ ສຣຓໍ ຄຕິ ປຣາຍຓໍ ປຏິສຣຓໍ ອຆສ຺ສ ຫນ຺ຕາ ຫິຕສ຺ສ ວິຘາຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ພຸທ຺ຘໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉາມ ຠຊາມ ເສວາມ ປຍິຣຸປາສາມ. ເອວໍ ວາ ຊານາມ ພຸຊ຺ຌາມາຕິ ເອວໍ ຄຕາ ອຸປຄຕາ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາ.

ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຕາຕິ ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ (ອ. ນິ. ໔.໓໔).

ນ ¶ ເກວລຎ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄນິພ຺ພານານິ ເອວ, ອປິຈ ໂຂ ອຣິຍຜເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມາເນ –

ຘມ຺ມມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໘໗);

ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ, ອເນຊມໂສກນ຺ຕິ ຜລໍ, ຘມ຺ມສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ, ອປ຺ປຏິກູລໍ ມຘຸຣມິມໍ ປຄຸຓໍ ສຸວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຏກຕ຺ຕເຍນ ວິຠຕ຺ຕາ ¶ ສພ຺ພຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ກຖິຕາ. ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຕາ ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຕາ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນ ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຕາ.

ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນ ສໍຫໂຕຕິ ສງ຺ໂຆ. ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຏ຺ຐອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູໂຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ມິໍ ເອວ ວິມາເນ –

ສງ຺ຆມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໘໘);

ຕໍ ¶ ສງ຺ຆໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຕາ ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຕາ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນ ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຕາຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຣຓຄມນໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ສຣຓໍ ສຣຓຄມນໍ, ໂຍ ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທ, ຜລໍ, ສໍກິເລໂສ, ເຠໂທ, ໂວທານນ຺ຕິ ອຍໍ ວິຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ປທຕ຺ຖໂຕ ຕາວ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓໍ, ສຣຓຄຕານໍ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ທຸກ຺ຂໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ປຣິກິເລສໍ ຫນຕິ ວິນາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຖ ວາ ຫິເຕ ປວຕ຺ຕເນນ ອຫິຕາ ນິວຕ຺ຕເນນ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ພຸທ຺ໂຘ ສຣຓໍ, ຠວກນ຺ຕາຣໂຕ ອຸຕ຺ຕາຣເຓນ ອສ຺ສາສທາເນນ ຈ ຘມ຺ໂມ, ອປ຺ປການມ຺ປິ ກາຣານໍ ວິປຸລຜລປຏິລາຠກຣເຓນ ສງ຺ໂຆ. ຕສ຺ມາ ¶ ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ. ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາຫິ ວິຫຕກິເລໂສ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສຣຓຄມນໍ. ຕໍສມງ຺ຄິສຕ຺ໂຕ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ‘‘ເອຕານິ ເມ ຕີຓິ ຣຕນານິ ສຣຓໍ, ເອຕານິ ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຕາວ ສຣຓໍ ສຣຓຄມນໍ, ໂຍ ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິທໍ ຕຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປເຠທໂຕ ປນ ທຸວິຘໍ ສຣຓຄມນໍ – ໂລກິຍໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈານໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈໂຕ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕິ, ໂລກິຍໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ພຸທ຺ຘາທິຄຸຓາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ ¶ , ສທ຺ຘາມູລິກາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ທສສຸ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູສຸ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຍິທໍ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ຕຕິ – ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕເນນ, ຕປ຺ປຣາຍຓຕາຍ, ສິສ຺ສຠາວູປຄມເນນ, ປຓິປາເຕນາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຫໍ ອຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕມິ, ຘມ຺ມສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈຊນໍ. ຕປ຺ປຣາຍຓໍ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຫໍ ພຸທ຺ຘປຣາຍໂຓ, ຘມ຺ມປຣາຍໂຓ, ສງ຺ຆປຣາຍໂຓ ອິຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ຕປ຺ປຏິສຣຓຠາໂວ ¶ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ. ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຫໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ, ຘມ຺ມສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ອິຕິ ມໍ ຘາເຣຕູ’’ຕິ ເອວໍ ສິສ຺ສຠາວສ຺ສ ອຸປຄມນໍ. ປຓິປາໂຕ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຫໍ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ເອວ ຕິຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຖູນໍ ກໂຣມິ ອິຕິ ມໍ ຘາເຣຕູ’’ຕິ ເອວໍ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ປຣມນິປຈ຺ຈກາໂຣ. ອິເມສຎ຺ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຄຫິຕໍ ເອວ ໂຫຕິ ສຣຓຄມນໍ.

ອປິຈ ‘‘ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ຘມ຺ມສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ ເອວ ເມ ອຕ຺ຕາ ຊີວິຕຎ຺ຈ, ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕິກໍ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ພຸທ຺ໂຘ ເມ ສຣຓໍ ຕາຓໍ ເລຓ’’ນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ; ສຸຄຕຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ; ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ; ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ເອວໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຣຓຄມນໍ ວິຍ ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ໂສ ¶ ອຫໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ, ຄາມາ ຄາມໍ ປຸຣາ ປຸຣໍ;

ນມສ຺ສມາໂນ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ສຸຘມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໔) –

ເອວໍ ອາຬວກາທີນໍ ສຣຓຄມນໍ ວິຍ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອຖ ໂຂ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາເທສຸ ສິຣສາ ນິປຕິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາທານິ ມຸເຂນ ຈ ປຣິຈຸມ຺ພຕິ, ປາຓີຫິ ຈ ປຣິສມ຺ພາຫຕິ, ນາມຎ຺ຈ ສາເວຕິ ‘ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ອຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ອຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໔) ເອວໍ ປຓິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂສ ¶ ປເນສ ຎາຕິຠຍາຈຣິຍທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາເຕນ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ນ ອິຕເຣຫິ. ເສຏ຺ຐວເສເນວ ຫິ ສຣຓໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ເສຏ຺ຐວເສນ ¶ ຠິຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ‘‘ອຍເມວ ໂລເກ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວນ຺ທຕິ, ເຕເນວ ສຣຓໍ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ນ ຎາຕິຠຍາຈຣິຍສຎ຺ຎາຍ ວນ຺ທນ຺ເຕນ. ເອວໍ ຄຫິຕສຣຓສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ວາ ອຸປາສິກາຍ ວາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິເຍສຸ ປພ຺ພຊິຕມ຺ປິ ‘‘ຎາຕໂກ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວນ຺ທໂຕ ສຣຓໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ອປພ຺ພຊິຕໍ. ຕຖາ ຣາຊານໍ ຠເຍນ ວນ຺ທໂຕ. ໂສ ຫິ ຣຏ຺ຐປູຊິຕຕ຺ຕາ ອວນ຺ທິຍມາໂນ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍາຕິ. ຕຖາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາປກໍ ຕິຕ຺ຖິຍມ຺ປິ ‘‘ອາຈຣິໂຍ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວນ຺ທໂຕປິ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ສຣຓຄມນສ຺ສ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ວິປາກຜລໍ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍ ອານິສໍສຜລໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ;

ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ.

‘‘ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂສມຸປ຺ປາທໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມໍ;

ອຣິຍໍ ຈຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ, ທຸກ຺ຂູປສມຄາມິນໍ.

‘‘ເອຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເອຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມໍ;

ເອຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໙໐-໑໙໒);

ອປິຈ ¶ ນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປຄມນາທີນິປິ ເອຕສ຺ສ ອານິສໍສຜລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ປິຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ອຣຫນ຺ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໗-໑໒໘; ອ. ນິ. ໑.໒໖໘-໒໗໖; ວິຠ. ໘໐໙).

ໂລກິຍສ຺ສ ¶ ປນ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຠວສມ຺ປທາປິ ໂຠຄສມ຺ປທາປິ ຜລເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);

‘‘ອຖ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອສີຕິຍາ ເທວຕາສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຍນາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ເຕນຸປສງ຺ກມິ…ເປ… ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕໍ ໂຂ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ເອຕທໂວຈ – ‘ສາຘຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ. ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນເຫຕຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ເອວມິເຘກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ອຎ຺ເຎ ເທເວ ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຘິຄຓ຺ຫນ຺ຕິ – ທິພ຺ເພນ ອາຍຸນາ, ທິພ຺ເພນ ວຓ຺ເຓນ, ທິພ຺ເພນ ສຸເຂນ, ທິພ຺ເພນ ຍເສນ, ທິພ຺ເພນ ອາຘິປເຕຍ຺ເຍນ, ທິພ຺ເພຫິ ຣູເປຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ສທ຺ເທຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ຄນ຺ເຘຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ຣເສຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫິ…ເປ… ຘມ຺ມໍ, ສງ຺ຆໍ…ເປ… ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫີ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑).

ເວລາມສຸຕ຺ຕາທິວເສນປິ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂລກິຍສຣຓຄມນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ¶ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຎ຺ຎາຓສໍສຍມິຈ຺ຉາຎາຓາທີຫິ ສໍກິລິສ຺ສຕິ, ນ ມຫາຊຸຕິກໍ ໂຫຕິ ນ ມຫາວິປ຺ຜາຣໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປນ ສໍກິເລໂສ ນຕ຺ຖິ. ໂລກິຍສ຺ສ ຈ ສຣຓຄມນສ຺ສ ທຸວິໂຘ ເຠໂທ – ສາວຊ຺ໂຊ, ອນວຊ຺ໂຊ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສາວຊ຺ໂຊ ອຎ຺ຎສຕ຺ຖາຣາທີສຸ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີຫິ ໂຫຕິ, ໂສ ອນິຏ຺ຐຜໂລ. ອນວຊ຺ໂຊ ກາລກິຣິຍາຍ, ໂສ ອວິປາກຕ຺ຕາ ອຜໂລ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປນ ເນວຕ຺ຖິ ເຠໂທ. ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນ ອຸທ຺ທິສຕີຕິ ເອວໍ ສຣຓຄມນສ຺ສ ສໍກິເລໂສ ຈ ເຠໂທ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂວທານມ຺ປິ ¶ ຈ ໂລກິຍສ຺ເສວ ຍສ຺ສ ຫິ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ເສວ ຕໂຕ ໂວທາເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ປນ ນິຈ຺ຈໂວທານເມວາຕິ.

ປາຓາຕິປາຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຓສ຺ສ ສຣເສເນວ ປຕນສຠາວສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ອຕິປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສີຆໍ ປາຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ປາຓຆາໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ, ໂຍ ສຕ຺ໂຕຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຣູປາຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຫິ ວິໂກປິເຕ ອິຕຣມ຺ປິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ວິນສ຺ສຕີຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ປາເຓ ປາຓສຎ຺ຎິໂນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ¶ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ວຘກເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ. ຍາຍ ຫິ ເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕສຸ ອຸປກ຺ກມກຣຓເຫຕຸກມຫາຠູຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມຫາຠູຕາ ປຸຣິມສທິສາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິສທິສາ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສາ ຕາທິສປ຺ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ. ລທ຺ຘູປກ຺ກມານິ ຫິ ຠູຕານິ ປຸຣິມຠູຕານິ ວິຍ ນ ວິສທານີຕິ ສມານຊາຕິຍານໍ ກາຣຓານິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕາຍ ວຘກເຈຕນາຍ ປາຓາຕິປາຕຕາສມ຺ຠວທສ຺ສນໍ. ກຸລຸມ຺ພສຸຕ຺ເຕປິ ຫິ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕ ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ຄພ຺ຠໍ ປາປເກນ ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຊ຺ຊາມຍິທ຺ຘິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ຈ ວຈີທ຺ວາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນ ສກ຺ກາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ ວຈີທ຺ວາຣວເສເນວ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ຠາວນາມຍິທ຺ຘິ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວາໂທ ກຸສລຕ຺ຕິກເວທນຕ຺ຕິກວິຕກ຺ກຕ຺ຕິກຠູມນ຺ຕເຣຫິ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

ສ຺ວາຍໍ ປາຓາຕິປາໂຕ ຄຸຓຣຫິເຕສຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາທີສຸ ຂຸທ຺ທເກ ປາເຓ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາສຣີເຣ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ກສ຺ມາ? ປໂຍຄມຫນ຺ຕຕາຍ. ປໂຍຄສມຕ຺ເຕປິ ວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາທີຫິ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ, ຄຸຓວນ຺ເຕສຸ ມນຸສ຺ສາທີສຸ ອປ຺ປຄຸເຓ ປາເຓ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາຄຸເຓ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ¶ . ສຣີຣຄຸຓານໍ ປນ ສມຠາເວ ສຕິ ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປໂຍຄວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາທີຫິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ¶ ສຫສາ ນິປ຺ຜາທນວເສນ ສກິຈ຺ຈສາຘິກາຍ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕຊວເນຫິ ລທ຺ຘາເສວນາຍ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ປໂຍຄສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ. ສຕິປິ ກທາຈິ ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ ປາເຓ ປໂຍຄສ຺ສ ສມຠາເວ ມຫນ຺ຕໍ ຫນນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາ ຕິພ຺ພຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາປິ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ. ອິຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ເຈຕນາພລວຠາເວເນວ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ເຫຕຸ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ມຫາຄຸຓຠາເວ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕອຸປກາຣເຈຕນາ ວິຍ ເຂຕ຺ຕວິເສສນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອປກາຣເຈຕນາປິ ພລວຕີ ຕິພ຺ພຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ¶ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ປໂຍຄວຕ຺ຖຸອາທິປຈ຺ຈຍານໍ ອມຫຕ຺ເຕປິ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາທິປຈ຺ຈເຍຫິ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວວເສເນວ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕສ຺ສ ປາໂຓ, ປາຓສຎ຺ຎິຕາ, ວຘກຈິຕ຺ຕໍ, ອຸປກ຺ກໂມ, ເຕນ ມຣຓນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ສມ຺ຠາຣາ. ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣຍຸຕ຺ໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕຕິ ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕສຸ ປາຓສຎ຺ຎິຕາວຘກຈິຕ຺ຕານິ ປຸພ຺ພຠາຄິຍານິປິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸປກ຺ກໂມ ວຘກເຈຕນາສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ. ຕສ຺ສ ຉ ປໂຍຄາ – ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອາຓຕ຺ຕິໂກ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ, ຖາວໂຣ, ວິຊ຺ຊາມໂຍ, ອິທ຺ຘິມໂຍຕິ. ເຕສຸ ສຫຕ຺ເຖນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສາຫຕ຺ຖິໂກ. ປເຣສໍ ອາຓາປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອາຓຕ຺ຕິໂກ. ອຸສຸສຕ຺ຕິອາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ. ໂອປາຕຂຓນາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ຖາວໂຣ. ອາຖພ຺ພຓິກາທີນໍ ວິຍ ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປນປໂຍໂຄ ວິຊ຺ຊາມໂຍ. ທາຐາໂກຏ຺ຏນາທີນໍ ວິຍ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິມໂຍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຂເຓ ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາເວສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ, ໂກ ຫນ຺ຕາ, ໂກ ວາ ຫຎ຺ຎຕິ? ຍທິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອຣູປິຕາຍ ນ ເຉທນເຠທນາທິວເສນ ວິໂກປນສມຕ຺ໂຖ, ນາປິ ວິໂກປນີໂຍ, ອຖ ຣູປສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອເຈຕນຕາຍ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປໂມຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ເຉທນາທິນາ ປາຓາຕິປາໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ຍຖາ ມຕສຣີເຣ. ປໂຍໂຄປິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ປຫຣຓປ຺ປຫາຣາທິໂກ ອຕີເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຠເວຍ຺ຍ ອນາຄເຕສຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ວາ. ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ອຕີເຕສຸ ອນາຄເຕສຸ ຈ ສມ຺ຠວຕິ ເຕສໍ ອວິຊ຺ຊມານສຠາວຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ¶ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຕ຺ຕາ ສຣເສເນວ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວຕາຍ ວິນາສາຠິມຸເຂສຸ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ປໂຍໂຄ ສິຍາ, ວິນາສສ຺ສ ຈ ກາຣຓຣຫິຕຕ຺ຕາ ນ ປຫຣຓປ຺ປຫາຣາທິປ຺ປໂຍຄເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນິຣີຫຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກສ຺ສ ¶ ໂສ ປໂຍໂຄ, ຂຓິກຠາເວນ ວຘາຘິປ຺ປາຍສມກາລເມວ ຠິຊ຺ຊນກສ຺ສ ຍາວ ກິຣິຍາປຣິໂຍສານກາລມນວຏ຺ຐານໂຕ ກສ຺ສ ວາ ປາຓາຕິປາໂຕ ກມ຺ມພນ຺ໂຘຕິ?

ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຖາວຸຕ຺ຕວຘກເຈຕນາສມງ຺ຄີ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຸຎ຺ໂຊ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ຫນ຺ຕາ. ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕວຘປ຺ປໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ ອປຄຕຸສ຺ມາວິຎ຺ຎາຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ມໂຕຕິ ໂວຫາຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຘປ຺ປໂຍຄາກຣເຓ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕນາຣໂຫ ຣູປາຣູປຘມ຺ມປຸຎ຺ໂຊ ຫຎ຺ຎຕິ, ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ ¶ ເອວ ວາ. ວຘປ຺ປໂຍຄາວິສຍຠາເວປິ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຣູປສນ຺ຕານາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຠູຕຣູເປສຸ ກຕປ຺ປໂຍຄວເສນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິຈ຺ເຉເທນ ໂສປິ ວິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ນ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ, ນາປິ ອເຫຕຸໂກ, ນ ຈ ປໂຍໂຄ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ກຕປ຺ປໂຍຄວເສນ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກລາປສ຺ສ ຕຖາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຂຓິການຎ຺ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກມຣຓສ຺ສ ອິຘ ມຣຓຠາເວນ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ສນ຺ຕຕິມຣຓສ຺ສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສເຫຕຸກຠາວໂຕ ນ ອເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນິຣີຫເກສຸປິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິຠາວມຕ຺ເຕເນວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປຜລຸປ຺ປາທນນິຍຕານິ ກາຣຓານິເຍວ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ປທີໂປ ປກາເສຕີຕິ, ຕເຖວ ຆາຕກໂວຫາໂຣ. ນ ຈ ເກວລສ຺ສ ວຘາຘິປ຺ປາຍສຫຠຸໂນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກກລາປສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ສນ຺ຕານວເສນ ວຕ຺ຕມານສ຺ເສວ ປນ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອຕ຺ເຖວ ປາຓາຕິປາເຕນ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ. ສນ຺ຕານວເສນ ວຕ຺ຕມານານຎ຺ຈ ປທີປາທີນໍ ອຕ຺ຖກິຣິຍາສິທ຺ຘິ ທິສ຺ສຕີຕິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈາຣຓາ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ປາຓາຕິປາຕາ. ນ ປຏິວິຣຕາຕິ ອປ຺ປຏິວິຣຕາ.

ອທິນ຺ນສ຺ສ ອາທານໍ ອທິນ຺ນາທານໍ, ປຣສ຺ສ ຫຣຓໍ ເຖຍ຺ຍໍ ໂຈຣິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອທິນ຺ນນ຺ຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຍຕ຺ຖ ປໂຣ ຍຖາກາມກາຣິຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອທຓ຺ຑາຣໂຫ ອນຸປວຊ຺ໂຊ ຈ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ¶ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິໂນ ຕທາທາຍກອຸປກ຺ກມສມ