📜
ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ
ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ
ອິຕິວຸຕ຺ຕກ-ອຏ຺ຐກຖາ
ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ
ມຫາກາຣຸຓິກໍ ¶ ¶ ¶ ນາຖໍ, ເຎຍ຺ຍສາຄຣປາຣຄຸໍ;
ວນ຺ເທ ນິປຸຓຄມ຺ຠີຣ-ວິຈິຕ຺ຣນຍເທສນໍ.
ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນາ, ເຍນ ນິຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂລກໂຕ;
ວນ຺ເທ ຕມຸຕ຺ຕມໍ ຘມ຺ມໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປູຊິຕໍ.
ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ, ຐິໂຕ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ໂຍ;
ວນ຺ເທ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ຕໍ, ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ.
ວນ຺ທນາຊນິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ອິຕິ ຍໍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ;
ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ຫຸຕ຺ວາຫໍ ຕສ຺ສ ເຕຊສາ.
ເອກກາທິປ຺ປເຠເທນ ¶ , ເທສິຕານິ ມເຫສິນາ;
ໂລຠາທີນໍ ປຫານານິ, ທີປນານິ ວິເສສໂຕ.
ສຸຕ຺ຕານິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ, ອິຕິວຸຕ຺ຕປທກ຺ຂຣໍ;
ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ເຖຣາ, ສງ຺ຄາຍິໍສຸ ມເຫສໂຍ.
ອິຕິວຸຕ຺ຕກມິຈ຺ເຈວ, ນາເມນ ວສິໂນ ປຸເຣ;
ຍໍ ຂຸທ຺ທກນິກາຍສ຺ມິໍ, ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖປທກ຺ກມໍ.
ຕສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫິ, ໂອຄາເຫຕພ຺ພຠາວໂຕ;
ກິຎ຺ຈາປິ ທຸກ຺ກຣາ ກາຕຸໍ, ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ມຍາ.
ສຫສໍວຓ຺ຓນໍ ¶ ¶ ຍສ຺ມາ, ຘຣເຕ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ;
ປຸພ຺ພາຈຣິຍສີຫານໍ, ຕິຏ຺ຐເຕວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.
ຕສ຺ມາ ຕໍ ອວລມ຺ພິຕ຺ວາ, ໂອຄາເຫຕ຺ວານ ປຎ຺ຈປິ;
ນິກາເຍ ອຸປນິສ຺ສາຍ, ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານຍໍ.
ນິສ຺ສິຕໍ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ, ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ອນາກຸລໍ;
ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ, ນິປຸຓຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ.
ປຸນປ຺ປຸນາຄຕໍ ອຕ຺ຖໍ, ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ສາຘຸກໍ;
ຍຖາພລໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ອິຕິວຸຕ຺ຕກວຓ຺ຓນໍ.
ອິຕິ ອາກງ຺ຂມານສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິໍ;
ວິຠຊນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ, ນິສາມຍຖ ສາຘໂວຕິ.
ຕຕ຺ຖ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ ນາມ ເອກກນິປາໂຕ, ທຸກນິປາໂຕ, ຕິກນິປາໂຕ, ຈຕຸກ຺ກນິປາໂຕຕິ ຈຕຸນິປາຕສງ຺ຄຫໍ. ຕມ຺ປິ ວິນຍປິຏກໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ນໍ; ທີຆນິກາໂຍ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ¶ ປຎ຺ຈສຸ ນິກາເຍສຸ ຂຸທ຺ທກນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນໍ; ສຸຕ຺ຕໍ, ເຄຍ຺ຍໍ, ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຄາຖາ, ອຸທານໍ, ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ, ຊາຕກໍ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ, ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວສຸ ສາສນງ຺ເຄສຸ ອິຕິວຸຕ຺ຕກງ຺ຄຠູຕໍ.
‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ;
ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໐໒໗) –
ເອວໍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ປຏິຎ຺ຎາເຕສຸ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ກຕິປຍຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫໍ. ສຸຕ຺ຕໂຕ ເອກກນິປາເຕ ຕາວ ສຕ຺ຕວີສຕິ ສຸຕ຺ຕານິ, ທຸກນິປາເຕ ທ຺ວາວີສຕິ, ຕິກນິປາເຕ ປຎ຺ຎາສ, ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ ເຕຣສາຕິ ທ຺ວາທສາຘິກສຸຕ຺ຕສຕສງ຺ຄຫໍ. ຕສ຺ສ ນິປາເຕສຸ ເອກກນິປາໂຕ ອາທິ, ວຄ຺ເຄສຸ ປາຏິໂຠຄວຄ຺ໂຄ, ສຸຕ຺ເຕສຸ ໂລຠສຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາປິ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິກໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທານມາທິ. ສາ ¶ ປນາຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ວິນຍປິຏເກ ຕນ຺ຕິມາຣຸຬ຺ຫາ ເອວ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ນິທານໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ກຖາມຄ຺ໂຄ ¶ , ໂສປິ ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍາ ທີຆນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ນິທານວຓ຺ຓນາ
ຍໍ ¶ ¶ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາຕິອາທິກໍ ນິທານໍ. ເອກຘມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຊຫຖາຕິອາທິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາຕິອາທີນິ ນາມປທານິ. ອິຕີຕິ ນິປາຕປທໍ. ປຊຫຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ປ-ອິຕິ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ, ຊຫຖາ-ຕິ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປທວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ວຸຕ຺ຕສທ຺ໂທ ຕາວ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ວປເນ ວາປສມກຣເຓ ເກໂສຫາຣເຓ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍໍ ປວຸຕ຺ຕຠາເວ ປາວຈນຠາເວນ ປວຕ຺ຕິເຕ ອຊ຺ເຌສເນ ກຖເນຕິ ເອວມາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ –
‘‘ຄາໂວ ຕສ຺ສ ປຊາຍນ຺ຕິ, ເຂຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຣູຫຕິ;
ວຸຕ຺ຕານໍ ຜລມສ຺ນາຕິ, ໂຍ ມິຕ຺ຕານໍ ນ ທຸພ຺ຠຕີ’’ຕິ. –
ອາທີສຸ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໙) ວປເນ ອາຄໂຕ. ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ປຏິວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໘໙) ອຏ຺ຐທນ຺ຕກາທີຫິ ວາປສມກຣເຓ. ‘‘ກາປຏິໂກ ມາຓໂວ ທຫໂຣ ວຸຕ຺ຕສິໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໔໒໖) ເກໂສຫາຣເຓ. ‘‘ປນ຺ນໂລໂມ ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ໂຕ ມິຄຠູເຕນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໓໒) ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ພນ຺ຘນາ ປວຸຕ຺ໂຕ ອຠພ຺ໂພ ຫຣິຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໙໒; ປາຈິ. ໖໖໖; ມຫາວ. ໑໒໙) ພນ຺ຘນໂຕ ປວຸຕ຺ຕຠາເວ. ‘‘ເຍສມິທໍ ເອຕຣຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ໂປຣາຓໍ ມນ຺ຕປທໍ ຄີຕໍ ປວຸຕ຺ຕໍ ສມິຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ປາວຈນຠາເວນ ປວຕ຺ຕິເຕ. ໂລເກ ປນ – ‘‘ວຸຕ຺ໂຕ ຄໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ ປາຣາຍໂນ’’ຕິອາທີສຸ ອຊ຺ເຌເນ. ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ໂຂ ປເນຕໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐) ກຖເນ. ອິຘາປິ ກຖເນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ທຸຕິໂຍ ¶ ປນ ວຸຕ຺ຕສທ຺ໂທ ວຈເນ ຈິຓ຺ຓຠາເວ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຫິ-ອິຕິ ຊາຕຸ ວິພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ¶ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂສ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານສຸຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ຠຄວໂຕ ວິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຠາສິຕຠາວໍ ໂຊເຕຕິ. ວາຈກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ຫິ ປຍຸຕ຺ຕາ ນິປາຕາ. ເຕຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ໂຊເຕນ຺ຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ອຍໍ ເອຕສທ຺ໂທ –
‘‘ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ;
ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ.
‘‘ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂສມຸປ຺ປາທໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມໍ;
ອຣິຍຎ຺ຈຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ, ທຸກ຺ຂູປສມຄາມິນໍ.
‘‘ເອຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເອຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມໍ;
ເອຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໙໐-໑໙໒) –
ອາທີສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອາຄໂຕ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອຣມຕ຺ຕກໍ ສີລມຕ຺ຕກໍ, ເຍນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໗) ປນ ວກ຺ຂມາເນ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ. ອິຘາປິ ວກ຺ຂມາເນເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສງ຺ຄາຍນວເສນ ວກ຺ຂມານຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ພຸທ຺ຘິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕທາ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຠຄວຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຄວາຕິ ຄຣຸວຈນໍ. ຄຣຸໍ ຫິ ໂລເກ ຠຄວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາຄໂຕ ຈ ສພ຺ພຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຄຣຸ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂປຣາເຓຫິປິ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມໍ;
ຄຣຸ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.
ເສຏ຺ຐວາຈກຎ຺ຫິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ຠຄວາຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ວຈນີໂຍ ¶ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຠາວຍຸຕ຺ໂຕ ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ, ຄຣຸກຣຓໍ ວາ ສາຕິສຍໍ ອຣຫຕີຕິ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ, ຄາຣວາຣໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນເມຕໍ ຍທິທໍ ຠຄວາຕິ. ອປິຈ –
‘‘ຠຄີ ¶ ¶ ຠຊີ ຠາຄີ ວິຠຕ຺ຕວາ ອິຕິ,
ອກາສິ ຠຄ຺ຄນ຺ຕິ ຄຣູຕິ ຠາຄ຺ຍວາ;
ພຫູຫິ ຎາເຍຫິ ສຸຠາວິຕຕ຺ຕໂນ,
ຠວນ຺ຕໂຄ ໂສ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –
ນິທ຺ເທເສ ອາຄຕນເຍນ –
‘‘ຠາຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠເຄຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕວາ;
ຠຕ຺ຕວາ ວນ຺ຕຄມໂນ, ຠເວສຸ ຠຄວາ ຕໂຕ’’ຕິ.
ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ຈ ວເສນ ຠຄວາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂສ ປນາຍໍ ອຕ຺ໂຖ ສພ຺ພາກາເຣນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ອປໂຣ ນໂຍ – ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ, ຠຕວາຕິ ຠຄວາ, ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ, ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ, ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ, ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.
‘‘ຠາຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;
ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ’’.
ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ, ເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ສີລໍ, ສມາຘິ, ປຎ຺ຎາ, ວິມຸຕ຺ຕິ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ, ຫິຣີ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ສທ຺ຘາ, ວີຣິຍໍ, ສຕິ, ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ສີລວິສຸທ຺ຘິ, ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ, ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ, ສມໂຖ, ວິປສ຺ສນາ, ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ, ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ, ຕໂຍ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກາ, ຕິສ຺ໂສ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎາ, ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍຜລານິ ¶ , ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓານິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍວໍສາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ປຘານິຍງ຺ຄານິ, ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ປຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ສຎ຺ຎາ, ຉ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານິ, ຉ ຄາຣວາ, ຉ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ຉ ສຕຕວິຫາຣາ, ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ, ຉ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ¶ ສຎ຺ຎາ, ຉ ¶ ອຠິຎ຺ຎາ, ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ, ສຕ຺ຕ ອປຣິຫານິຍາ ຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘນານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ສຕ຺ຕ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ, ສຕ຺ຕ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລເທສນາ, ສຕ຺ຕ ຂີຓາສວພລເທສນາ, ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາປຏິລາຠເຫຕຸເທສນາ, ອຏ຺ຐສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາຕິກ຺ກໂມ, ອຏ຺ຐ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ, ອຏ຺ຐ ອກ຺ຂຓເທສນາ, ອຏ຺ຐ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກາ, ອຏ຺ຐ ອຠິຠາຍຕນເທສນາ, ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ, ນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ, ນວ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄານິ, ນວ ສຕ຺ຕາວາສເທສນາ, ນວ ອາຆາຕປ຺ປຏິວິນຍາ, ນວ ສຎ຺ຎາ, ນວ ນານຕ຺ຕາ, ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ, ທສ ນາຖກຣຓາ ຘມ຺ມາ, ທສ ກສິຓາຍຕນານິ, ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ, ທສ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ທສ ອຣິຍວາສາ, ທສ ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ, ທສ ຕຖາຄຕພລານິ, ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍສາ, ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມຈກ຺ກາກາຣາ, ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ປຎ຺ຈທສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ໂສຬສວິຘາ ອານາປານສ຺ສຕິ, ໂສຬສ ອປຣນ຺ຕປນີຍາ ຘມ຺ມາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, ເອກູນວີສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ປຎ຺ຎາສ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓານິ, ປໂຣປຓ຺ຓາສ ກຸສລຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິມຫາວຊິຣຎາຓໍ, ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານປວິຈຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເທສນາຎາຓານິ, ຕຖາ ອນນ຺ຕາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອນນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍາທິວິຠາວນຎາຓານິ ຈາຕິ, ເອວມາທໂຍ ອນນ຺ຕາ ອປຣິມາຓເຠທາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຄຸຓຠາຄາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາ ຄຸຓຠາຄາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ¶ ຠາຄວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ. ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຕາວ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ.
‘‘ຍສ຺ມາ ສີລາທໂຍ ສພ຺ເພ, ຄຸຓຠາຄາ ອເສສໂຕ;
ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຸຄເຕ ຕສ຺ມາ, ຠຄວາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ’’.
ກຖໍ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ເນຫິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາທິເກ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ກຕມຫາຠິນີຫາເຣຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ປຣິປູເຣຕພ຺ພາ ທານປາຣມີ, ສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາວີຣິຍຂນ຺ຕິສຈ຺ຈອຘິຏ຺ຐານເມຕ຺ຕາອຸເປກ຺ຂາປາຣມີຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ¶ ປາຣມິໂຍ, ທານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ, ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນຍນຘນຣຊ຺ຊປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄາ, ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ປຸພ຺ພຈຣິຍາ, ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ, ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ພຸທ຺ຘຕ຺ຖຈຣິຍາຕິ ເອວມາທໂຍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣຎາຓສມ຺ຠາຣາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມາ, ເຕ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ຍຖາ ຫານຠາຄິຍາ, ສໍກິເລສຠາຄິຍາ ¶ , ຐິຕິຠາຄິຍາ, ວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ; ອຖ ໂຂ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສຠາຄິຍາວ ໂຫນ຺ຕິ; ເອວໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນວເສສໂຕ ຠຕາ ສມ຺ຠຕາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ; ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ຕກາຣສ຺ສ ຄກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ຠຕວາຕິ ເຕເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠຣິ ສມ຺ຠຣິ ປຣິປູເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ.
‘‘ຍສ຺ມາ ສມ຺ໂພຘິຍາ ສພ຺ເພ, ທານປາຣມິອາທິເກ;
ສມ຺ຠາເຣ ຠຕວາ ນາໂຖ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາ ມໂຕ’’.
ກຖໍ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕິຠາຄາ, ເຕ ອນວເສສໂຕ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖຎ຺ຈ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວນິ ຠຊິ ເສວິ ພຫຸລມກາສີຕິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກຸສລາທີສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ຈ ເຍ ເຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ອຠິສມຍຠາຄາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ¶ …ເປ… ຊຣາມຣຓໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑) ອເນເກ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປຫາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸນິໂຣຘຄາມິນີປຏິປທາ ຠາເວຕພ຺ພາ…ເປ… ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຠາເວຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອເນກເຠທາ ຠາເວຕພ຺ພຠາຄາ ຈ ຘມ຺ມາ, ເຕ ສພ຺ເພ ວນິ ຠຊິ ຍຖາຣຫໍ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນານໍ ວເສນ ເສວິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ເຍ ອິເມ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ສາວເກຫິ ສາຘາຣຓາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ ຄຸຓຠາຄາ, ກິນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ເຕ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ມຫາກຣຸຓາຍ ວນິ ອຠິປຕ຺ຖຍິ. ສາ ¶ ຈສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຜລາວຫາ ອໂຫສິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.
‘‘ຍສ຺ມາ ເຎຍ຺ຍສມາປຕ຺ຕິ-ຄຸຓຠາເຄ ຕຖາຄໂຕ;
ຠຊິ ປຕ຺ຖຍິ ສຕ຺ຕານໍ, ຫິຕາຍ ຠຄວາ ຕໂຕ’’.
ກຖໍ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ສມາສໂຕ ຕາວ ກຕປຸຎ຺ເຎຫິ ປໂຍຄສມ຺ປນ຺ເນຫິ ຍຖາວິຠວໍ ຠຊີຍນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິເຍ ຕາວ ຕຖາຄໂຕ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕ ວນິ ຠຊິ ເສວິ, ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມ ສມນ຺ນາເນນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມ ປຣິປາເຈສິ. ພຸທ຺ຘຠູໂຕ ປນ ເຕ ນິຣວຊ຺ຊສຸຂູປສໍຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ໂລກຸຕ຺ຕເຣປິ ¶ ວນິ ຠຊິ ເສວິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປເທສຣຊ຺ຊອິສ຺ສຣິຍຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິເທວຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິວເສນ ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນມຄ຺ຄຠາວນາຜລ- ສຈ຺ຉິກິຣິຍາທິອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວເສນ ຈ ອເນກວິຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ຠເຄ ວນິ ຠຊິ ເສວິ. ເອວໍ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.
‘‘ຍາ ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂລເກ, ຍາ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປຸຖູ;
ສພ຺ພາ ຕາ ຠຊິ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາ ມໂຕ’’.
ກຖໍ ¶ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ? ຠຕ຺ຕາ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິກາ ອສ຺ສ ພຫູ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄວາ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຠາວໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ, ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປກາຣິຕາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາທິ- ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸຓວິເສສປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ, ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄເຕນ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕນ ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປິນາ ສຸວິປຸເລນ ສຸວິສຸທ຺ເຘນ ຈ ຖຸຕິໂຆເສນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາສຸ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາທີສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊາທິນິຣຕິສຍຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຠາວໂຕ ຈ ຣູປປ຺ປມາໂຓ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ, ໂຆສປ຺ປມາໂຓ ໂຆສປ຺ປສນ຺ໂນ, ລູຂປ຺ປມາໂຓ ລູຂປ຺ປສນ຺ໂນ, ຘມ຺ມປ຺ປມາໂຓ ຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ¶ ເອວໍ ຈຕຸປ຺ປມາຓິເກ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ສພ຺ພຖາປິ ປສາທາວຫຠາເວນ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕາ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສເທວມນຸສ຺ສານໍ ອາທຣພຫຸມານຄາຣວາຍຕນຕາຍ ປຣມເປມສມ຺ຠຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເຍ ຈ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເກນຈິ ອສໍຫາຣິຍາ ເຕສໍ ສມ຺ຠຕ຺ຕິ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເທເວນ ວາ ມາເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາເຄປິ ຕຕ຺ຖ ປສາທໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ອາຓໍ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ –
‘‘ໂຍ ເວ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທິ ຘີໂຣ;
ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໗໘);
‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຐິຕຘມ຺ໂມ ເວລໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ມຍາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມມ ສາວກາ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໒໐; ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໕) ຈ.
ເອວໍ ¶ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເອກສ຺ສ ຕກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຄກາຣໍ ກຕ຺ວາ.
‘‘ຄຸຓາຕິສຍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຍສ຺ມາ ໂລກຫິເຕສິໂນ;
ສມ຺ຠຕ຺ຕາ ພຫໂວ ສຕ຺ຖຸ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.
ກຖໍ ¶ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຍສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕປິ ປຸຣິມາສຸ ຊາຕີສຸ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຠຄສງ຺ຂາຕໍ ສິຣິໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ຍສຎ຺ຈ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ໂສມນສ຺ສກຸມາຣກາເລ, ຫຕ຺ຖິປາລກຸມາຣກາເລ, ອໂຍຆຣປຓ຺ຑິຕກາເລ, ມູຄປກ຺ຂປຓ຺ຑິຕກາເລ, ຈູຬສຸຕໂສມກາເລຕິ ເອວມາທີສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິປູຣຓວເສນ ເທວຣຊ຺ຊສທິສາຍ ຣຊ຺ຊສິຣິຍາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣິມາຓໍ ນຕ຺ຖິ. ຈຣິມຕ຺ຕຠາເວປິ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ເທວໂລກາຘິປຈ຺ຈສທິສໍ ຈຕຸທ຺ທີປິສ຺ສຣິຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລໍ ຍສຎ຺ຈ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມາໂນ ນິຣເປກ຺ໂຂ ປຫາຍ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາ ອິເມ ສິຣິອາທິເກ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠານິ ນາມ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ, ເຕຫິ ສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຠຄາ ¶ , ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຫິມວນ຺ຕາທິຠາຊນໂລກວິເສສສນ຺ນິສ຺ສຍາ ໂສຠາ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິຍຠາວໂຕ. ເຕປິ ຠຄວາ ວມິ ຕໍນິວາສິສຕ຺ຕາວາສສມຕິກ຺ກມນໂຕຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຊຫີຕິ. ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.
‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ຍສ຺ມາ, ຍສໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ສຸຂໍ;
ປຫາສິ ໂລກຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ສຸຄໂຕ ຠຄວາ ຕໂຕ’’.
ກຖໍ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຠາຄາ ນາມ ໂກຏ຺ຐາສາ. ເຕ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຣູປເວທນາທິວເສນ, ອຕີຕາທິວເສນ ຈ ອເນກວິຘາ. ເຕ ຈ ຠຄວາ ສພ຺ພໍ ປປຎ຺ຈໍ, ສພ຺ພໍ ໂຍຄໍ, ສພ຺ພໍ ຄນ຺ຖໍ, ສພ຺ພໍ ສໍໂຍຊນໍ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອມຕຘາຕຸໍ ສມຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ, ນ ປຈ຺ຈາຄມິ. ຕຖາ ເຫສ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປຖວິໍ, ອາປໍ, ເຕຊໍ, ວາຍໍ, ຈກ຺ຂຸໍ, ໂສຕໍ, ຆານໍ, ຊີວ຺ຫໍ, ກາຍໍ, ມນໍ, ຣູເປ, ສທ຺ເທ, ຄນ຺ເຘ, ຣເສ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ, ຘມ຺ເມ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໍ ¶ …ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ; ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ; ຣູປຕຓ຺ຫໍ ¶ …ເປ… ຘມ຺ມຕຓ຺ຫໍ; ຣູປວິຕກ຺ກໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຕກ຺ກໍ; ຣູປວິຈາຣໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຈາຣນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸປທຘມ຺ມວິຠາຄວເສນປິ ສພ຺ເພວ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ ອນວເສສໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ອນເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຉຑ຺ຑຍິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ຍໍ ຕໍ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕໍ ວນ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕໍ ປຫີນໍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄມິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓) –
ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠາເຄ ວມີຕິ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາກຸສເລ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ເຊ ຫີນປ຺ປຓີເຕ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາເຄ ຘມ຺ເມ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓມຸເຂນ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ ອນເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈຊິ ປຊຫິ, ປເຣສຎ຺ຈ ຕຖຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –
‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ ປເຄວ ອຘມ຺ມາ, ກຸລ຺ລູປມໍ, ໂວ ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ, ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ ໂນ ຄຫຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐) –
ເອວມ຺ປິ ¶ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.
‘‘ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິ-ຘມ຺ມເຠທາ ມເຫສິນາ;
ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາ ຍໂຕ ວນ຺ຕາ, ຕໂຕປິ ຠຄວາ ມໂຕ’’.
ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ຠາຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;
ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ’’ຕິ.
ເຕນ ຠຄວຕາ. ອຣຫຕາຕິ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອນວເສສານໍ ວາ ກິເລສາຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາ, ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ວາ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາຕິ ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ອຣຫຕາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ຠຄວຕາຕິ ອິມິນາສ຺ສ ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາທີປເນນ ກປ຺ປານໍ ອເນເກສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍສຸ ອຸປຈິຕປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣຠາວໂຕ ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ- ພ຺ຍາມປ຺ປຠາເກຕຸມາລາທິປຏິມຓ຺ຑິຕາ ¶ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິທີປິຕາ ໂຫຕິ. ອຣຫຕາຕິ ອິມິນາສ຺ສ ອນວເສສກິເລສປ຺ປຫານທີປເນນ ອາສວກ຺ຂຍປທຏ຺ຐານສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາຘິຄມປຣິທີປນໂຕ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຉອສາຘາຣຓຎາຓອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມາທິ- ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາປຣິເມຍ຺ຍຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ຕທຸຠເຍນປິ ໂລກິຍສຣິກ຺ຂການໍ ພຫຸມຕຠາໂວ, ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິເຕຫິ ອຠິຄມນີຍຕາ, ຕຖາ ອຠິຄຕານຎ຺ຈ ເຕສໍ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂາປນຍເນ ປຏິພລຠາໂວ, ອາມິສທານຘມ຺ມທາເນຫິ ອຸປກາຣິຕາ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣຫິ ຄຸເຓຫິ ສໍໂຍຊນສມຕ຺ຖຕາ ຈ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ.
ຕຖາ ຠຄວຕາຕິ ອິມິນາ ຈຣຓຘມ຺ເມສຸ ມຸທ຺ຘຠູຕທິພ຺ພວິຫາຣາທິວິຫາຣວິເສສສມາໂຍຄປຣິທີປເນນ ຈຣຓສມ຺ປທາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ອຣຫຕາຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພວິຊ຺ຊາສຸ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕອາສວກ຺ຂຍຎາຓາຘິຄມປຣິທີປເນນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ປຸຣິເມນ ວາ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕວິຠຕ຺ຕຠາວທີປເນນ ປຈ຺ຉິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສມາໂຍໂຄ, ປຈ຺ຉິເມນ ສວາສນນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານທີປເນນ ¶ ປຸຣິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສມາໂຍໂຄ ວິຠາວິໂຕ ໂຫຕິ.
ຕຖາ ປຸຣິເມນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎາສຈ຺ຈວຈີສຈ຺ຈຎາຓສຈ຺ຈປຣິທີປເນນ, ກາມຄຸຓໂລກິຍາຘິປຈ຺ຈຍສລາຠສກ຺ກາຣາທິປຣິຈ຺ຈາຄປຣິທີປເນນ, ອນວເສສກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣປຣິຈ຺ຈາຄປຣິທີປເນນ, ຈ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານຈາຄາຘິຏ຺ຐານປາຣິປູຣິ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ; ທຸຕິເຍນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣູປສມສມຘິຄມປຣິທີປເນນ, ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິປຣິທີປເນນ ຈ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປາຣິປູຣິ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸເຓ ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາໂຍເຄນ ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ສພ຺ພປາຣມິຕານຸຏ຺ຐາເນນ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ປາຣມິຕາປຏິປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ປາຣມິຕາຄຸເຓຫິ ຈິຕ຺ຕວູປສເມນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ປາຣມິຕາຫິ ເອວ ປຣຫິຕູປາຍໂກສລ຺ລໂຕ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ປາຣິປູຣິຄຕໍ.
ຕຖາ ‘ຍາຈກຊນໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ¶ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ປຏິຊານເນນ ປຏິຎ຺ຎໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ທາເນນ ຈ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ, ເທຍ຺ຍປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ, ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກທານເທຍ຺ຍປຣິກ຺ຂເຍສຸ ໂລຠໂທສໂມຫຠຍວູປສເມນ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານໍ, ຍຖາຣຫໍ ຍຖາກາລໍ ຍຖາວິຘິ ຈ ທາເນນ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣຕາຍ ຈ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານໍ ປາຣິປູຣິຄຕໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປາຣມີສຸປິ ຈຕຸຣາຘິຏ຺ຐານປາຣິປູຣິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພາ ຫິ ປາຣມິໂຍ ສຈ຺ຈປ຺ປຠາວິຕາ ຈາຄາຠິພ຺ຍຎ຺ຊິຕາ ອຸປສມານຸພ຺ຣູຫິຕາ ປຎ຺ຎາປຣິສຸທ຺ຘາຕິ ເອວໍ ຈຕຸຣາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສີລວິສຸທ຺ຘິ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ¶ ອາຊີວວິສຸທ຺ຘິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ. ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນສ຺ສ ສໍວາເສນ ສີລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສໍໂວຫາເຣນ ໂສເຈຍ຺ຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອາປທາສຸ ຖາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສາກຈ຺ຉາຍ ປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອທຸຏ຺ໂຐ ອຘິວາເສຕິ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອລຸທ຺ໂຘ ປຏິເສວຕິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອຠີໂຕ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອມູຬ຺ໂຫ ວິໂນເທຕິ. ຕຖາ ¶ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ຈສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ປວິເວກສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອຸປສມສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສມ຺ໂພຘິສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ວາ ວິເວກຊປີຕິສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສມາຘິຊປີຕິສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອປີຕິຊກາຍສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຊອຸເປກ຺ຂາສຸຂປ຺ປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓປຈ຺ຈຍສຸຂສມາໂຍໂຄ ປຣິທີປິໂຕ ໂຫຕິ ອວິສໍວາທນໂຕ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິລກ຺ຂຓສຠາວສຸຂສມາໂຍໂຄ ອໂລຠຠາວໂຕ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ¶ ກຕປຸຎ຺ຎຕາລກ຺ຂຓເຫຕຸສຸຂສມາໂຍໂຄ ກິເລເສຫິ ອນຠິຠູຕຠາວໂຕ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓທຸກ຺ຂູປສມສຸຂສມາໂຍໂຄ ປຣິທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພານາຘິຄມນໂຕ.
ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອຣິຍສ຺ສ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອນຸໂພຘປ຺ປຏິເວຘສິທ຺ຘິ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອຣິຍສ຺ສ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອຣິຍສ຺ສ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສມຸທາຄເມນ ອຣິຍສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອນຸໂພຘປ຺ປຏິເວຘສິທ຺ຘິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ຈ ຕປສິທ຺ຘິ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ສພ຺ພນິສ຺ສຄ຺ຄສິທ຺ຘິ, ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສິທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ພຸທ຺ຘິສິທ຺ຘິ, ເຕນ ຈ ນິພ຺ພານສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ຈຕຸອຣິຍສຈ຺ຈາຠິສມຍປ຺ປຏິລາໂຠ, ຈາຄາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ຈຕຸອຣິຍວໍສປ຺ປຏິລາໂຠ, ໐.ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ຈຕຸອຣິຍວິຫາຣປ຺ປຏິລາໂຠ, ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານປຣິປູຣເຓນ ຈຕຸອຣິຍໂວຫາຣປ຺ປຏິລາໂຠ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ.
ອປໂຣ ນໂຍ – ຠຄວຕາຕິ ເອເຕນ ສຕ຺ຕານໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິອຠິກງ຺ຂາທີປເນນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ອຣຫຕາຕິ ເອເຕນ ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິທີປເນນ ປຫານປຎ຺ຎາ ປກາສິຕາ ¶ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາຍສ຺ສ ຘມ຺ມຣຊ຺ຊປຕ຺ຕິ, ກຣຸຓາຍ ຘມ຺ມສໍວິຠາໂຄ; ປຎ຺ຎາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂນິພ຺ພິທາ, ກຣຸຓາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສຫນໍ; ປຎ຺ຎາຍ ປຣທຸກ຺ຂປຣິຊານນໍ, ກຣຸຓາຍ ປຣທຸກ຺ຂປ຺ປຏິກາຣາຣມ຺ໂຠ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣິນິພ຺ພານາຠິມຸຂຠາໂວ ¶ , ກຣຸຓາຍ ຕທຘິຄໂມ; ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ຕຣຓໍ, ກຣຸຓາຍ ປເຣສໍ ຕາຣຓໍ; ປຎ຺ຎາຍ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ, ກຣຸຓາຍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ. ກຣຸຓາຍ ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ສໍສາຣາຠິມຸຂຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ປເຣສໍ ອວິຫິໍສນໍ, ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ປເຣຫິ ອຠາຍນໍ; ກຣຸຓາຍ ປຣໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຣໍ ຣກ຺ຂຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ອປຣນ຺ຕໂປ, ປຎ຺ຎາຍ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ. ເຕນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ¶ .
ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ໂລກນາຖຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕນາຖຕາ; ກຣຸຓາຍ ຈສ຺ສ ນິນ຺ນຕາຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຍ ອຸນ຺ນຕາຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຊນິຕານຸຄ຺ຄໂຫ, ປຎ຺ຎານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ; ປຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ກຣຸຓານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານຸຄ຺ຄຫາຍ ປວຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ກຣຸຓາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສິເນຫໂສກວິຣຫິຕາ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາ ອຫໍກາຣມມໍກາຣວິນິມຸຕ຺ຕາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິໂສຘິຕາ ປຣມວິສຸທ຺ຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາເຂຕ຺ຕໍ ພລານິ, ກຣຸຓາເຂຕ຺ຕໍ ເວສາຣຊ຺ຊານິ. ເຕສຸ ພລສມາໂຍເຄນ ປເຣຫິ ນ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕິ, ເວສາຣຊ຺ຊສມາໂຍເຄນ ປເຣ ອຠິຠວຕິ. ພເລຫິ ສຕ຺ຖຸສມ຺ປທາສິທ຺ຘິ, ເວສາຣຊ຺ເຊຫິ ສາສນສມ຺ປທາສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ພເລຫິ ພຸທ຺ຘຣຕນສິທ຺ຘິ, ເວສາຣຊ຺ເຊຫິ ຘມ຺ມຣຕນສິທ຺ຘີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ‘‘ຠຄວຕາ ອຣຫຕາ’’ຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາຍ ມຸຂມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ.
ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ? ອນຸສ຺ສວປຏິກ຺ເຂເປນ ນິຍມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ຫິ ເກນຈິ ປຣໂຕ ສຸຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຍທິປິ ຈ ຊານນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ປເຣນປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຈ ຕໍ ເຕນ ວຸຕ຺ຕເມວ, ອປິຈ ໂຂ ສຸຕມ຺ປິ, ນ ເອວມິຘ. ຠຄວຕາ ຫິ ປຣໂຕ ອສຸຕ຺ວາ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຠຄວຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎນ, ວຸຕ຺ຕເມວ ຈ, ນ ສຸຕນ຺ຕິ. ອຘິກວຈນຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎມຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕີຕິ ນ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ.
ຕຖາ ¶ ປຸພ຺ພຣຈນາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວາ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາຍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປ຺ປຏິຠາເນນ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ນ ຕສ຺ສ ກາຣຓາ ທານາທີນໍ ວິຍ ປຸພ຺ພຣຈນາກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ. ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ – ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ¶ ປຸພ຺ພຣຈນາວເສນ ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ວີມໍສານຸຈຣິຕໍ, ອປິຈ ໂຂ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຐານໂສ ວຸຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ.
ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍວຈນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວາ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຸຕ຺ຕເມວ ¶ ຕໍ, ນ ເກນຈິ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ກາ ອກ຺ຂຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ –
‘‘ເອຕໍ ຠຄວຕາ ພາຣາຓສິຍໍ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ເກນຈິ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໗).
ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ‘ນ ຍິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ຍໍ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ອຫມິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’ຕິ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. –
ຕສ຺ມາ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍວຈນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອຖ ວາ ໂສຕູນໍ ອຕ຺ຖນິປ຺ຜາທກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ປເຣສໍ ອາສຍາທິໍ ອຊານນ຺ເຕນ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸນາ ອເທເສ ອກາເລ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຈ຺ຈມ຺ປິ ສມານໍ ໂສຕູນໍ ອຕ຺ຖນິປ຺ຜາທເນ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ອວຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສິຍາ, ປເຄວ ອສຈ຺ຈໍ. ຠຄວຕາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໂຕ ສມ຺ມເທວ ປເຣສໍ ອາສຍາທິໍ ເທສກາລໍ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິຎ຺ຈ ຊານນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກນ຺ເຕນ ໂສຕູນໍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ, ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕາປຣິຍາໂຍ. ຕສ຺ມາ ໂສຕູນໍ ອຕ຺ຖນິປ຺ຜາທກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ຍຖາ ນ ຕໍ ສຸຕໍ ນາມ, ຍໍ ນ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຖໍ ຍຎ຺ຈ ນ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປນ຺ນໍ, ເອວໍ ນ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນາມ, ຍໍ ນ ສມ຺ມາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ. ຠຄວໂຕ ປນ ວຈນໍ ຈຕສ຺ໂສປິ ປຣິສາ ສມ຺ມເທວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ມເທວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອຖ ວາ ອຣິເຍຫິ ອວິຣຸທ຺ຘວຈນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ຠຄວາ ¶ ກຸສລາກຸສລສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊເຠເທ ຘມ຺ເມ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ເຖ ຈ ອວິສໍວາເທນ຺ໂຕ ວທຕິ, ເອວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິປ຺ປຠຸຕໂຍ ອຣິຍາປິ ຠຄວຕິ ຘຣມາເນ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຈ ຕສ຺ເສວ ເທສນໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ນານາວາທຕາ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕມຣຫຕາ ຕໂຕ ປຣຠາເຄ ¶ ອຣຫຕາ ອຣິຍສງ຺ເຆນາປີຕິ ເອວໍ ອຣິເຍຫິ ອວິຣຸທ຺ຘວຈນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອຖ ວາ ປຸຣິເມຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ວຸຕ຺ຕນຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ຫິ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕາຍຸປ຺ປມາຓາທິວິເສເສ ທສພລາທິຄຸເຓຫິ ວິຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕນາ ຈ ເຕ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອວິຣຸທ຺ຘເມວ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຍຖາ ພຸທ຺ເຘຫິ ອຕ຺ຕນາ ຈ ປຸພ຺ເພ, ອິທານິປິ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວຕາ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕາຕິ ເອວໍ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘຫິ ອຕ຺ຕນາ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸ ວຸຕ຺ຕນຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອວິໂຣໂຘ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ.
ອຖ ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍເທຕໍ ທຸຕິຍໍ ປທໍ, ຕໍ ອຣຫນ຺ຕວຸຕ຺ຕຠາວວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ອຣຫຕາປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກຘມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິກໍ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ວຈນນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍເທຕໍ ທຸຕິຍໍ ປທໍ, ຕໍ ນ ວຈນຕ຺ຖໍ, ອຖ ໂຂ ວປນຕ຺ຖໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ – ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ, ນ ກຖິຕມຕ຺ຕໍ; ອຖ ໂຂ ເວເນຍ຺ຍານໍ ກຸສລມູລໍ ວປິຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍເທຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸຕິຍໍ ປທໍ, ຕໍ ວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ອຍໍ ຫິສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ – ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ອຣຫຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ, ອປິຈ ຕທຕ຺ຖຊາຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ. ເຕນ ‘‘ຍຖາ ວາທີ ຠຄວາ ຕຖາ ກາຣີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ, ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອຣຫຕາ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອຖ ¶ ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປກຖາອຸທ຺ທິສນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ປຸນ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣກຖານິທສ຺ສນໍ. ຠຄວາ ຫິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ທຸຣຸຕ຺ຕວຈນາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພທາ ຎາຓານຸຄຕວຈີກມ຺ມຕາຍ ຫິ ຠຄວໂຕ ສວາສນປຫີນສພ຺ພໂທສສ຺ສ ອກ຺ຂລິຕພ຺ຍປ຺ປຖສ຺ສ ກທາຈິປິ ທຸຣຸຕ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ເກຈິ ໂລເກ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ວາ ທວາ ວາ ຣວາ ວາ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ອຖ ປຏິລທ຺ຘສຎ຺ຎາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ ອວຸຕ຺ຕໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ ປຏິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ ວາ, ນ ເອວໍ ຠຄວາ. ຠຄວາ ປນ ນິຈ຺ຈກາລໍ ສມາຫິໂຕ. ອສມ຺ໂມສຘມ຺ໂມ ອສມ຺ໂມຫຘມ຺ໂມ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສມຸປພ຺ຍູຬ຺ຫາຍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຍ ອຸປນີຕມຕ຺ຖໍ ອປຣິມິຕກາລໍ ສມ຺ຠຕປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣສມຸທາຄເຕຫິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓຫິ ວິສທວິສຸທ຺ເຘຫິ ກຣຓວິເສເສຫິ ໂສຕາຍຕນຣສາຍນຠູຕໍ ¶ ສຸຓນ຺ຕານໍ ອມຕວສ຺ສໍ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ ໂສຕພ຺ພສາຣໍ ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸນາ ສເຣນ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວຈນໍ ວທຕິ, ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອວກ຺ຂລິຕໍ, ກຸໂຕ ປນ ທຸຣຸຕ຺ຕາວກາໂສ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຍໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ, ນ ອວຸຕ຺ຕໍ ທຸຣຸຕ຺ຕໍ ວາ ກທາຈິ ໂຫຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ – ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ – ‘‘ວຸຕ຺ຕມຣຫຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ເອຕ຺ຖ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ປຸນຣຸຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ອິຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ອຍໍ ອິຕິສທ຺ໂທ ເຫຕຸປຣິສມາປນາທິປທຕ຺ຖວິປຣິຍາຍປກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາ ເຫສ – ‘‘ຣຸປ຺ປຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມາ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙) ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ. ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ – ກິນ຺ຕິ ເມ ສາວກາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐) ປຣິສມາປເນ. ‘‘ອິຕິ ວາ ອິຕິ ເອວຣູປາ ວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐) ອາທິອຕ຺ເຖ. ‘‘ມາຄຓ຺ຑິໂຍຕິ ວາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂວຫາໂຣ ນາມໍ ນາມກມ຺ມໍ ນາມເຘຍ຺ຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຠິລາໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໗໕) ປທຕ຺ຖວິປຣິຍາເຍ. ‘‘ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ, ອປ຺ປຏິຠໂຍ ປຓ຺ຑິໂຕ; ສອຸປທ຺ທໂວ ພາໂລ, ອນຸປທ຺ທໂວ ປຓ຺ຑິໂຕ; ສອຸປສຄ຺ໂຄ ພາໂລ ¶ , ອນຸປສຄ຺ໂຄ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑) ປກາເຣ. ‘‘ສພ຺ພມຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ, ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕) ນິທສ຺ສເນ ¶ . ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ສຕາ, ອານນ຺ທ, ອຕ຺ຖີຕິສ຺ສ ວຈນີຍໍ. ກິໍປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຕິ ເຈ ວເທຍ຺ຍ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ອິຈ຺ຈສ຺ສ ວຈນີຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໙໖) ອວຘາຣເຓ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ຺ວາຍມິຘ ປກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣເຓສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ຕຕ຺ຖ ປກາຣຕ຺ເຖນ ອິຕິສທ຺ເທນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ນານານຍນິປຸຓມເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສກສກຠາສານຸຣູປໂຕ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ສພ຺ພຖາເມນ ປນ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕ຺ວາປິ ອິຕິ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອເກນ ປກາເຣນ ສຸຕນ຺ຕິ.
ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕອພ຺ຍາປາຣເອວໍຘມ຺ມຕາສງ຺ຂາຕາ ນນ຺ທິຍາວຕ຺ຕຕິປຸກ຺ຂລສີຫວິກ຺ກີຬິຕທິສາໂລຈນອງ຺ກຸສສງ຺ຂາຕາ ຈ ວິສຍາທິເຠເທນ ນານາວິຘາ ນຍາ ນານານຍາ. ນຍາ ວາ ປາຬິຄຕິໂຍ, ຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິໂລກິຍາທິຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສຕາທິວເສນ, ກຸສລາທິວເສນ, ຂນ຺ຘາທິວເສນ, ສງ຺ຄຫາທິວເສນ, ສມຍວິມຸຕ຺ຕາທິວເສນ, ຐປນາທິວເສນ, ກຸສລມູລາທິວເສນ, ຕິກປຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈ ນານປ຺ປກາຣາຕິ ນານານຍາ. ເຕຫິ ນິປຸຓໍ ສຓ຺ຫໍ ສຸຂຸມນ຺ຕິ ນານານຍນິປຸຓໍ.
ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ຈ ສສ຺ສຕາທິເຠເທນ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາທິເຠເທນ ຈ ອເນກວິໂຘ. ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິໂກ ເອວ ວາ ອເນໂກ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອເນກຊ຺ຌາສໂຍ. ໂສ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ອເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ.
ກຸສລາທິອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕພ຺ພິຠາວນພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ຉຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວເສນ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ.
ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີເຠເທນ ¶ ເຕສຸ ຈ ເອເກກສ຺ສ ວິສຍາທິເຠເທນ ວິວິຘໍ ພຫຸວິຘໍ ວາ ປາຏິຫາຣິຍໍ ¶ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ປຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຠຄວໂຕ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາ ຈ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຏີຕິ ວາ ປຈ຺ຉາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ. ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສນ ກຕກິຈ຺ເຈນ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ປຣສນ຺ຕາເນ ອຸປກ຺ກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຫາຣິຍານິ ຠວນ຺ຕິ. ປຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ປຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອເກກໍ ¶ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ.
ຍສ຺ມາ ປນ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖເທສນາຕພ຺ໂພຫາຣາຠິສມຍສງ຺ຂາຕາ ເຫຕຸເຫຕຸຜລຕທຸຠຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຏິເວຘສງ຺ຂາຕາ ວາ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາ ຄມ຺ຠີຣາ, ອນຸປຈິຕສມ຺ຠາເຣຫິ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ທຸກ຺ໂຂຄາຬ຺ຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປ຺ປຕິຏ຺ຐາ ຈ. ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ຈຕູຫິ ຄມ຺ຠີຣຠາເວຫິ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣໍ.
ເອໂກ ເອວ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາໂຆໂສ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ປວຕ຺ຕມາໂນ ນານາຠາສານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຠາສາວເສນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ຄຫຓູປໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖາຘິຄມາຍ ໂຫຕິ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ¶ ພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ¶ ສກສກຠາສານຸຣູປໂຕ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ – ‘‘ນາຫໍ ສຍມ຺ຠູ, ນ ມຍາ ອິທໍ ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈນ຺ໂຕ – ‘‘ອິຕິ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອວໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ.
ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ, ຄຕິມນ຺ຕານໍ, ສຕິມນ຺ຕານໍ, ຘິຕິມນ຺ຕານໍ, ອຸປຏ຺ຐາການໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙-໒໒໓) ເອວໍ ຠຄວຕາ, ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຕ຺ຖກຸສໂລ ຘມ຺ມກຸສໂລ ພ຺ຍຎ຺ຊນກຸສໂລ ນິຣຸຕ຺ຕິກຸສໂລ ປຸພ຺ພາປຣກຸສໂລ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໙) ເອວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຈ ປສຕ຺ຖຠາວານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘາຣຓພລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕໍ ຊເນຕິ – ‘‘ອິຕິ ເມ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ອນູນມນຘິກໍ, ເອວເມວ, ນ ອຎ຺ຎຖາ, ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາກາຣໂຕ ອຎ຺ຎຖາ, ນ ປນ ຠຄວຕາ ເທສິຕາກາຣໂຕ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ, ສາ ນ ສພ຺ພາກາເຣນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ສຸຕາກາຣາວິຣຸຊ຺ຌນເມວ ຫິ ຘາຣຓພລໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕາປຣິຫາໂຣ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖານໍ ເອກວິສຍຕ຺ຕາ. ອິຕຣຖາ ຫິ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສພ຺ພຖາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ສມຕ຺ໂຖ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ວາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.
ເມ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ – ‘‘ຄາຖາຠິຄີຕໍ ເມ ອໂຠຊເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໔; ສຸ. ນິ. ໘໑) ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ¶ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໘໘; ໕.໓໘໑; ອ. ນິ. ໔.໒໕໗) ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ມມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ‘‘ມຍາ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ມມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຍ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ສກສນ຺ຕາເນ ວຕ຺ຕນໂຕ ຕິວິໂຘປິ ເມ-ສທ຺ໂທ ຍທິປິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ທິສ຺ສຕິ, ກຣຓສມ຺ປທານາທິວິເສສສງ຺ຂາໂຕ ປນສ຺ສ ວິຊ຺ຊເຕວາຍໍ ອຕ຺ຖເຠໂທຕິ ອາຫ – ‘‘ເມ-ສທ຺ໂທ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.
ສຸຕນ຺ຕິ ¶ ¶ ອຍໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ຄມນວິສ຺ສຸຕກິລິນ຺ນູປຈິຕານຸໂຍຄໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕາທິອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ກິຣິຍາວິເສສໂກ ອຸປສຄ຺ໂຄ, ໂຊຕກຠາວໂຕ ປນ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ-ສທ຺ໂທ ເອວ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ອນຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ສຸຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ສອຸປສຄ຺ໂຄປິ ອຸທາຫຣີຍຕິ.
ຕຕ຺ຖ ‘‘ເສນາຍ ປສຸໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໑໑) ວິສ຺ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອວສ຺ສຸຕາ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໕໗) ກິລິນ຺ນາ ກິລິນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ອນປ຺ປກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໗.໑໒) ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຍ ຌານປ຺ປສຸຕາ ຘີຣາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໘໑) ຌານານຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑) ໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘໂຣ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໓໙) ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕຘໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນສ຺ສ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອຸປຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ມຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘‘ອິຕິ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມມາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘‘ອິຕິ ມມ ສຸຕໍ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ ຍສ຺ມາ ສຸຕສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຍຸຕ຺ເຕນ ອິຕິສທ຺ເທນ ສວນກິຣິຍາໂຊຕເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ອິຕີຕິ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທສ຺ສນໍ. ເມຕິ ວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄລນິທສ຺ສນໍ. ສພ຺ພານິປິ ວາກ຺ຍານິ ເອວກາຣຕ຺ຖສຫິຕານິເຍວ ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ. ເຕນ ສຸຕນ຺ຕິ ອສ຺ສວນຠາວປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອນູນາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນໍ. ຍຖາ ຫິ ສຸຕໍ ສຸຕເມວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ¶ ອຣຫຕິ, ຕໍ ສມ຺ມາ ສຸຕໍ ອນູນຄ຺ຄຫຓໍ ອວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ, ຍສ຺ມາ ສຸຕນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ສຸຕນ຺ຕິ ອສ຺ສວນຠາວປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອນູນາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິຕິ ເມ ສຸຕໍ, ນ ທິຏ຺ຐໍ, ນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກຕໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ວາ ອຸປລທ຺ຘໍ, ອປິຈ ສຸຕໍວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສມ຺ມເທວາຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ¶ ວາ ອິຕິສທ຺ເທ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາຕິ ຕທເປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຍມຕ຺ໂຖ ¶ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອສ຺ສວນຠາວປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ, ອນູນາວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓນິທສ຺ສນຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສວນເຫຕຸສວນວິເສສວເສນ ປທຕ຺ຕຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ກຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ຕຖາ ອິຕີຕິ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓໂຕ ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິຠາວປ຺ປກາສນໍ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ອິຕິສທ຺ໂທຕິ ກຕ຺ວາ. ເມຕິ ອຕ຺ຕປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມປ຺ປກາສນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ນານປ຺ປກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ກາຣຓຠູຕາຍ ມຍາ ນ ອຎ຺ຎໍ ກຕໍ, ອິທໍ ປນ ກຕໍ, ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕຕິ.
ຕຖາ ອິຕີຕິ ນິທສ຺ສິຕພ຺ພປ຺ປກາສນໍ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທຕິ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພສ຺ສ ນິທສ຺ສິຕພ຺ພຕ຺ຕາຠາວາຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ອິຕິສທ຺ເທນ ສກລມ຺ປິ ສຸຕໍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເມຕິ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈປ຺ປກາສນໍ. ສຸຕ-ສທ຺ເທນ ຫິ ລພ຺ຠມານາ ສວນກິຣິຍາ ສວນວິຎ຺ຎາຓປ຺ປພນ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ຘາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາໂຣ. ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣຣຫິເຕ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ ສວນກິຣິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ຕສ຺ສາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທ຺ທິສິສ຺ສາມິ, ຕໍ ມຍາ ອິຕິ ສຸຕນ຺ຕິ.
ຕຖາ ອິຕີຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນານາຣມ຺ມຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນານາກາຣນິທ຺ເທໂສ ອາກາຣຕ຺ໂຖ ອິຕິສທ຺ໂທຕິ ກຕ຺ວາ. ອິຕີຕິ ຫິ ອຍໍ ອາກາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ຕໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພສຠາວຕ຺ຕາ. ເມຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິສຍນິທ຺ເທໂສ. ໂສຕພ຺ໂພ ຫິ ຘມ຺ໂມ ສວນກິຣິຍາກຕ຺ຕຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສວນກິຣິຍາວເສນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນານປ຺ປກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ກຕ຺ຕຸ ວິສເຍ ຄຫຓສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.
ອຖ ວາ ອິຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ສຸຕານຎ຺ຫິ ຘມ຺ມານໍ ຄຫິຕາກາຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນສ຺ສ ອວຘາຣຓສ຺ສ ວາ ປກາສນຠາເວນ ອິຕິສທ຺ເທນ ຕທາກາຣາທິຘາຣຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣູປາທານຘມ຺ມພ຺ຍາປາຣຠາວໂຕ ¶ ປຸຄ຺ຄລກິຈ຺ຈໍ ¶ ນາມ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕີຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈນິທ຺ເທໂສ. ປຸຄ຺ຄລວາທິໂນປິ ຫິ ສວນກິຣິຍາ ວິຎ຺ຎາຓນິຣເປກ຺ຂາ ນ ໂຫຕີຕິ. ເມຕິ ອຸຠຍກິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ ¶ . ເມຕິ ຫິ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕວິເສສວິສຍາ, ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມທຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ມຍາ ສວນກິຈ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມງ຺ຄິນາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວິຎ຺ຎາຓວເສນ ລທ຺ຘສ຺ສວນກິຈ຺ຈໂວຫາເຣນ ສຸຕນ຺ຕິ.
ຕຖາ ອິຕີຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສພ຺ພສ຺ສ ຫິ ສທ຺ທາຘິຄມນີຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສພ຺ພປຎ຺ຎຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊມານາທີສຸ ຉສ຺ເວວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ອວໂຣໂຘ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ອຠູຕຕ຺ໂຖ, ອນຸສ຺ສວາທີຫິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ວິຍ ອນຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ຈ ນ ໂຫຕິ. ໂສ ຣູປສທ຺ທາທິໂກ ຣຸປ຺ປນານຸຠວນາທິໂກ ຈ ປຣມຕ຺ຖສຠາໂວ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ວິຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ປນ ອິຕີຕິ ຈ ເມຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອາກາຣາທິອປຣມຕ຺ຖສຠາໂວ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ຖວເສນ ອນຸປລພ຺ຠມາໂນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ, ກິເມຕ຺ຖ ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ອິຕີຕິ ວາ ເມຕິ ວາ ນິທ຺ເທສໍ ລເຠຖ. ສຸຕນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ໂສເຕນ ອຸປລທ຺ຘໍ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ.
ຕຖາ ອິຕີຕິ ໂສຕປຖມາຄເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ເຕສໍ ອຸປຘາຣິຕາກາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈາມສນວເສນ. ເມຕິ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ເນ ຂນ຺ເຘ ກຣຓາທິວິເສສວິສິຏ຺ເຐ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປາທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປນິຘາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐາທິສຠາວຣຫິເຕ ສທ຺ທາຍຕເນ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ສຸຕໂວຫາໂຣ ທຸຕິຍໍ, ຕຕິຍນ຺ຕິ ອາທິໂກ ວິຍ ປຐມາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຍໍ ນ ທິຏ຺ຐມຸຕວິຎ຺ຎາຕນິຣເປກ຺ຂໍ, ຕໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐາທີນິ ອຸປນິຘາຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ອສຸຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຫິ ສຸຕນ຺ຕິ ປກາສິໂຕຍມຕ຺ໂຖຕິ.
ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ອິຕີຕິ ວຈເນນ ອສມ຺ໂມຫໍ ທີເປຕິ. ປຏິວິທ຺ຘາ ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປກາຣວິເສສາ ອິຕີຕິ ອິຘ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາ, ເຕນສ຺ສ ອສມ຺ໂມໂຫ ທີປິໂຕ. ນ ຫິ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ນານປ຺ປກາຣປ຺ປຏິເວຘສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ໂລຠປ຺ປຫານາທິວເສນ ນານປ຺ປກາຣາ ທຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ ຈ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ນິທ຺ທິສີຍນ຺ຕິ ¶ . ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ອສມ຺ໂມສໍ ທີເປຕິ ສຸຕາກາຣສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສິຍມານຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ຫິ ສຸຕໍ ສມ຺ມຸຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນ ໂສ ກາລນ຺ຕເຣ ມຍາ ສຸຕນ຺ຕິ ປຏິຊານາຕິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ອສມ຺ໂມເຫນ ສມ຺ໂມຫາຠາເວນ ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວາ ສວນກາລສມ຺ຠູຕາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣິກາລປຎ຺ຎາສິທ຺ຘິ, ຕຖາ ອສມ຺ໂມເສນ ສຕິສິທ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຕິຍາ ພ຺ຍຎ຺ຊນາວຘາຣຓສມຕ຺ຖຕາ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານຎ຺ຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ນາຕິຄມ຺ຠີໂຣ, ຍຖາສຸຕຘາຣຓເມວ ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ສຕິຍາ ¶ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ປຎ຺ຎາ ຕຕ຺ຖ ຄຸຓີຠູຕາ ໂຫຕິ ປຎ຺ຎາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ກຕ຺ວາ. ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖປ຺ປຏິເວຘສມຕ຺ຖຕາ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ຄມ຺ຠີໂຣຕິ ປຎ຺ຎາຍ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ສຕິ ຕຕ຺ຖ ຄຸຓີຠູຕາ ໂຫຕິ ສຕິຍາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ກຕ຺ວາ. ຕທຸຠຍສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມໂກສສ຺ສ ອນຸປາລນສມຕ຺ຖຕາຍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕ຺ຕສິທ຺ຘິ.
ອປໂຣ ນໂຍ – ອິຕີຕິ ວຈເນນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ທີເປຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ຖານໍ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານານໍ ນານປ຺ປກາຣປ຺ປຏິເວຘໂຊຕການໍ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ນານປ຺ປກາຣປ຺ປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ວຈເນນ ອວິກ຺ເຂປໍ ທີເປຕິ, ນິທານປຸຈ຺ຉາວເສນ ປກຣຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສວນໍ ນ ສມາຘານມນ຺ຕເຣນ ສມ຺ຠວຕິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສວນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ‘‘ນ ມຍາ ສຸຕໍ, ປຸນ ຠຓຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິໍ ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ສາເຘຕິ, ສມ຺ມາ ອປ຺ປຓິຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຕທຠາວໂຕ. ອວິກ຺ເຂເປນ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ສາເຘຕິ, ອສ຺ສຸຕວໂຕ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຣຫິຕສ຺ສ ¶ ຈ ຕທຠາວໂຕ. ນ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ຈ ສປ຺ປຸຣິເສ ອນຸປສ຺ສຍມານສ຺ສ ສວນໍ ອຕ຺ຖິ.
ອປໂຣ ນໂຍ – ‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ນານາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນານາກາຣນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂສ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປເຠທປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສກລສາສນສມ຺ປຕິໂອຄາຫເນນ ນິຣວເສສປຣຫິຕປາຣິປູຣິກາຣຓຠູໂຕ ເອວໍຠທ຺ທໂກ ¶ ອາກາໂຣ ນ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຓິຫິຕຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຕີຕິ ອິມິນາ ຠທ຺ທເກນ ອາກາເຣນ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕໂນ ທີເປຕິ, ສຸຕນ຺ຕິ ສວນໂຍເຄນ ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ນ ຫິ ອປ຺ປຕິຣູເປ ເທເສ ວສໂຕ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຣຫິຕສ຺ສ ວາ ສວນໍ ອຕ຺ຖິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ອາສຍສຸທ຺ຘິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ປຓິຫິຕຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ວິສຸທ຺ຘາສໂຍ ໂຫຕິ, ຕທວິສຸທ຺ຘິເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ທູຣີຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສມ຺ມາ ປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເສຍ຺ຍໂສ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໔໓) ‘‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ, ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗) ຈ. ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສິທ຺ຘິຍາ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ. ປຕິຣູປເທສວາເສນ ຫິ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສເຍນ ຈ ສາຘູນໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊເນນປິ ວິສຸທ຺ຘປ຺ປໂຍໂຄ ໂຫຕິ. ຕາຍ ຈ ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘິ, ປຸພ຺ເພ ເອວ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິສໍກິເລສານໍ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາ ¶ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິສິທ຺ຘິ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີປໂຍໂຄ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາວໂຕ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ວິສາຣໂທ ໂຫຕິ. ອິຕິ ປໂຍຄາສຍສຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວຈນໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ວິຍ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸທຍໂຕ, ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ວິຍ ຈ ກຸສລຘມ຺ມສ຺ສ, ອຣຫຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ຐາເນ ນິທານໍ ຐເປນ຺ໂຕ ອິຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິມາຫ.
ອປໂຣ ນໂຍ – ອິຕີຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນານປ຺ປກາຣປ຺ປຏິເວຘທີປເກນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໍ ¶ ທີເປຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ອິຕິສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ວກ຺ຂມານາເປກ຺ຂາຍ ວາ ໂສຕພ຺ພເຠທປ຺ປຏິເວຘທີປເກນ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໍ ທີເປຕິ. ອິຕີຕິ ຈ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣທີປກໍ ວຈນໍ ຠາສມາໂນ ‘‘ເອເຕ ມຍາ ຘມ຺ມາ ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ’’ຕິ ທີເປຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ຫິ ‘‘ອິຘ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ, ເອຕ຺ຕກາ ເອຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາ ອນຸສ຺ສວາກາຣປຣິວິຕກ຺ກສຫິຕາຍ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຠູຕາຍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ອິຕິ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຸຏ຺ຐຸ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຏິວິທ຺ຘາ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຫິຕສຸຂາວຫາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ສວນໂຍຄປຣິທີປກວຈນໍ ຠາສມາໂນ ‘‘ພຫູ ¶ ມຍາ ຘມ຺ມາ ສຸຕາ ຘາຕາ ວຈສາ ປຣິຈິຕາ’’ຕິ ທີເປຕິ. ໂສຕາວຘານປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ສວນຘາຣຓປຣິຈຍາ. ຕທຸຠເຍນປິ ຘມ຺ມສ຺ສ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຠາເວນ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິໍ ທີເປນ຺ໂຕ ສວເນ ອາທຣໍ ຊເນຕິ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓຎ຺ຫິ ຘມ຺ມໍ ອາທເຣນ ອສ຺ສຸຓນ຺ໂຕ ມຫຕາ ຫິຕາ ປຣິພາຫິໂຣ ໂຫຕີຕິ ອາທຣໍ ຊເນຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ໂສຕພ຺ໂພ.
ອິຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ສກເລນ ວຈເນນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອທຫນ຺ໂຕ ອສປ຺ປຸຣິສຠູມິໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ສາວກຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕຖາ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ‘‘ເກວລໍ ສຸຕເມເວຕໍ ມຍາ, ຕສ຺ເສວ ປນ ຠຄວໂຕ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ອປທິສຕິ, ຊິນວຈນໍ ອປ຺ເປຕິ, ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ.
ອປິຈ ອິຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕຠາວໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ປຸຣິມສ຺ສວນໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມິທໍ ມຍາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວິສາຣທສ຺ສ ທສພລຘຣສ຺ສ ອາສຠຏ຺ຐານຏ຺ຐາຍິໂນ ສີຫນາທນາທິໂນ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຘມ຺ມາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມທີປສ຺ສ ¶ ຘມ຺ມສຣຓສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ. ນ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖ ວາ ຘມ຺ເມ ວາ ປເທ ວາ ¶ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ວາ ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາ ກາຕພ຺ພາຕິ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ສານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ, ສທ຺ຘາສມ຺ປທໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –
‘‘ວິນາສຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘໍ, ສທ຺ຘໍ ວຑ຺ເຒຕິ ສາສເນ;
ອິຕິ ເມ ສຸຕມິຈ຺ເຈວໍ, ວທໍ ໂຄຕມສາວໂກ’’ຕິ.
ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຍຖາ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ’ຕິອາທິນາ ກາລເທເສ ອປທິສິຕ຺ວາວ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ, ເອວໍ ນ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ? ອປເຣ ຕາວ ອາຫຸ – ນ ປນ ເຖເຣນ ຠາສິຕຕ຺ຕາ. ອິທຎ຺ຫິ ນິທານໍ ນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມໍ ຠາສິຕໍ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາຍ ປນ ຠຄວຕາ ອຸປາສິກາສຸ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາເວນ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕາຍ ເສກ຺ຂປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕາຍ ອຣິຍສາວິກາຍ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ ປຐມໍ ຠາສິຕໍ.
ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ອນຸປຸພ຺ພີກຖາ – ອິໂຕ ກິຣ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຫໍສວຕິຍໍ ວິຫຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຫໍສວຕິຍໍ ເອກາ ກຸລຘີຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ໂສຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຫິ ອຸປາສິກາຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຣາມໍ ຄຕາ. ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ອຸປາສິກໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ສຕ຺ຖາປິ ນໍ ພ຺ຍາກາສິ ‘‘ອນາຄເຕ ໂຄຕມສ຺ສ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວິການໍ ອຸປາສິການໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອຄ຺ຄາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ມນຸສ຺ເສສູຕິ ເອວໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕິຍາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ. ອຖ ອິມສ຺ມິໍ ຠທ຺ທກປ຺ເປ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂຆສກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ອຸຕ຺ຕຣາຕິສ຺ສາ ນາມໍ ອກໍສຸ. ສາ ຊາຕກາເລ ຂຸຊ຺ຊາ ອໂຫສີຕິ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ສາ ອປຣຠາເຄ ໂຆສກເສຏ຺ຐິນາ ຣຎ຺ໂຎ ອຸເຕນສ຺ສ ສາມາວຕິຍາ ທິນ຺ນກາເລ ຕສ຺ສາ ປຣິຈາຣິກຠາເວນ ທິນ຺ນາ ຣຎ຺ໂຎ ອຸເຕນສ຺ສ ອນ຺ເຕປຸເຣ ວສຕິ.
ເຕນ ຈ ສມເຍນ ໂກສມ຺ພິຍໍ ໂຆສກເສຏ຺ຐິກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິປາວາຣິກເສຏ຺ຐິໂນ ¶ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕໂຍ ວິຫາເຣ ກາເຣຕ຺ວາ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ເຕ ຕຖາຄເຕ ໂກສມ຺ພິນຄຣໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາເຣ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ມຫາທານານິ ປວຕ຺ເຕສຸໍ, ມາສມຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມິ. ອຖ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ພຸທ຺ຘາ ນາມ ສພ຺ພໂລການຸກມ຺ປກາ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ໂອກາສໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂກສມ຺ພິນຄຣວາສິໂນປິ ¶ ຊນສ຺ສ ໂອກາສໍ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນາຄຣາ ວີຖິສຠາເຄນ ຄຓສຠາເຄນ ມຫາທານໍ ເທນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ມາລາກາຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ເຄເຫ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ສາມາວຕິຍາ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕຸໍ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ອາທາຍ ຕໍ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ມາລາກາຣເຊຏ຺ຐໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ ອຸຕ຺ຕເຣ, ອຊ຺ຊ ຕຸຍ຺ຫໍ ປຸປ຺ຜານິ ທາຕຸໍ ຂໂຓ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສາມິ, ຕ຺ວມ຺ປິ ປຣິເວສນາຍ ສຫາຍິກາ ໂຫຫິ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ອກາສິ. ສາ ສຕ຺ຖາຣາ ອຸປນິສິນ຺ນກຖາວເສນ ກຖິຕໍ ສພ຺ພເມວ ຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ, ອນຸໂມທນໍ ປນ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ.
ສາ ¶ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ກຫາປເຓ ທຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈຠາເວນ ປຣສນ຺ຕເກ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐປິ ກຫາປເຓ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ສາມາວຕິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອມ຺ມ ອຸຕ຺ຕເຣ, ຕ຺ວໍ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ນ ພຫູນິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣສິ, ອຊ຺ຊ ປນ ພຫຸການິ, ກິໍ ໂນ ຣາຊາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ປສນ຺ໂນ’’ຕິ? ສາ ມຸສາ ວຕ຺ຕຸໍ ອຠພ຺ພຕາຍ ອຕີເຕ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ອນິຄູຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກເຖສິ. ອຖ ‘‘ກສ຺ມາ ອຊ຺ຊ ພຫູນິ ອາຫຣສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອຊ຺ຊາຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິໍ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ນ ວຎ຺ເຈມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອເຣ ທຸຏ຺ຐທາສິ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຍາ ຄຫິເຕ ກຫາປເຓ ເທຫີ’’ຕິ ອຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸພ຺ພເຫຕຸນາ ໂຈທິຍມານາ ‘‘ອມ຺ມ, ຕຍາ ປີຕໍ ອມຕໍ, ອມ຺ເຫປິ ປາເຍຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ມໍ ນ຺ຫາເປຫີ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ເຕ ໂສຬສຫິ ຄນ຺ໂຘທກຆເຏຫິ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ມຏ຺ຐສາຏເກ ທາເປສິ. ສາ ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິຈິຕ຺ຣພີຊນິໍ ອາທາຍ ນີຈາສເນສຸ ນິສິນ຺ນານິ ປຎ຺ຈ ມາຕຸຄາມສຕານິ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເສຂປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາເມເນວ ຕາສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາວສາເນ ຕາ ສພ຺ພາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ຕ຺ວໍ ກິລິຏ຺ຐກມ຺ມໍ ມາ ກຣິ, ອມ຺ຫາກໍ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ອາຈຣິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ປຕິຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ຄຣຸຏ຺ຐາເນ ຐປຍິໍສຸ.
ກສ຺ມາ ປເນສາ ທາສີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ? ສາ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອກາຍ ຂີຓາສວຕ຺ເຖຣິຍາ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ຄຕາຍ ‘‘ເອຕໍ ເມ ອຍ຺ເຍ, ປສາຘນເປຬິກໍ ເທຖາ’’ຕິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກາເຣສິ. ເຖຣີປິ ‘‘ອເທນ຺ຕິຍາ ມຍິ ອາຆາຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເທນ຺ຕິຍາ ປເຣສໍ ທາສີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ນິຣຍສນ຺ຕາປໂຕ ທາສິຠາໂວ ¶ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອນຸທ຺ທຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອກາສິ. ສາ ເຕນ ກມ຺ເມນ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ປເຣສໍ ທາສີເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.
ກສ຺ມາ ປນ ຂຸຊ຺ຊາ ອໂຫສິ? ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ກິຣ ພຸທ຺ເຘ ອຍໍ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ວສນ຺ຕີ ເອກໍ ຣາຊກຸລູປກໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ໂຖກໍ ຂຸຊ຺ຊຘາຕຸກໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ¶ ສຫວາສີນໍ ມາຕຸຄາມານໍ ປຸຣໂຕ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຍຖາວຊ຺ຊໍ ເກຬິວເສນ ຂຸຊ຺ຊາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ, ຕສ຺ມາ ຂຸຊ຺ຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.
ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎວນ຺ຕີ ຊາຕາຕິ? ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ກິຣ ພຸທ຺ເຘ ອຍໍ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ວສນ຺ຕີ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ຣາຊເຄຫໂຕ ອຸຓ຺ຫປາຍາສສ຺ສ ປູຣິເຕ ປຕ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕການິ ອຏ຺ຐ ທນ຺ຕວລຍານິ ‘‘ອິຘ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອທາສິ. ເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ໂອໂລເກສຸໍ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ຕານິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕານິ, ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໍ ອຄມໍສຸ. ອຊ຺ຊາປິ ຕານິ ວລຍານິ ອໂຣຄາເນວ. ສາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ປຎ຺ຎວນ຺ຕີ ຊາຕາ.
ອຖ ນໍ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ທິວເສ ທິວເສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ເທເສຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕີ ອປຣຠາເຄ ຕິປິຏກຘຣາ ຊາຕາ. ຕສ຺ມາ ນໍ ¶ ສຕ຺ຖາ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວິການໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອຸປາສິການໍ ຍທິທໍ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ອິຕິ ອຸປາສິກາສຸ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາເວນ ສຕ຺ຖາຣາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕາ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕາ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ອຣິຍສາວິກາ ສຕ຺ຖຣິ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມາວຕິປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ ອຣິຍສາວິການໍ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາເມນ ຍຖາສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ສຸຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ຕີ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕມຣຫຕາຕິ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ນິທານໍ ອາໂຣເປສິ.
ຍສ຺ມາ ປນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕ຺ວາ ຕທເຫວ ຕາຍ ຕາສໍ ຠາສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ກາລເທສໍ ອປທິສິຕຸໍ ປໂຍຊນສມ຺ຠໂວວ ນຕ຺ຖິ ສຸປາກຏຠາວໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈສ຺ສາ ສນ຺ຕິເກ ອິມານິ ສຸຕ຺ຕານິ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເອວໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ຠິກ຺ຂູສຸປິ ຕາຍ ອາໂຣປິຕໍ ນິທານໍ ປາກຏໍ ອໂຫສິ. ອຖ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓິຄຸຫາຍໍ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ກາຣາປິເຕ ສທ຺ຘມ຺ມມຓ຺ຑເປ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸຂສ຺ສ ¶ ວສີຄຓສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ໂຕ ອິເມສໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ນິທານສ຺ສ ¶ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ຕາຍ ອາໂຣປິຕນິຍາເມເນວ ນິທານໍ ອາໂຣເປສີຕິ.
ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ພຫຸປ຺ປກາເຣ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕຫິ? ອປິຈ ນານານເຍຫິ ສງ຺ຄີຕິກາຣາ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ. ອນຸພຸທ຺ຘາ ຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກມຫາເຖຣາ, ເຕ ສມ຺ມເທວ ຘມ຺ມວິນຍສ຺ສ ສງ຺ຄາຍນາກາຣໍ ຊານນ຺ຕາ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ, ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິນາ, ກຕ຺ຖຈິ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ນິທານໍ ຐເປນ຺ຕາ, ກຕ຺ຖຈິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນິທານໍ ອຏ຺ຐເປນ຺ຕາ ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫາທິວເສນ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕນ຺ຕິອາທິນາ ນິທານໍ ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ, ກິຎ຺ຈິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິວເສນ ນວງ຺ຄມິທໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອປ຺ປກຎ຺ຈ ເນສໍ ອໂຫສິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິວຸຕ຺ຕກງ຺ຄສ຺ສ ¶ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ…ເປ… ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ. ເຕນາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາຕິ ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອິຕິວຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖຸ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຊານນ຺ເຕຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອຣິຍສາວິກາຍ ວາ ອິເມສໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກງ຺ຄຠາວຎາປນຕ຺ຖໍ ອິມິນາວ ນເຍນ ນິທານໍ ຐປິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄເຫ ກຍິຣມາເນ ນິທານວຈນໍ? ນນຸ ຠຄວຕາ ຠາສິຕວຈນສ຺ເສວ ສງ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາຍ ຐິຕິອສມ຺ໂມສສທ຺ເຘຍ຺ຍຠາວສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທເສຫິ ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ຫິ ເທສນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ໂຫຕິ ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍາ ຈ ເທສກາລກຕ຺ຕຸເຫຕຸນິມິຕ຺ເຕຫິ ອຸປນິພທ຺ໂຘ ວິຍ ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທີນໍ ເທສາທິປຸຈ຺ຉາສຸ ກຕາສຸ ຕາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ. ອິຘ ປນ ເທສກາລສ຺ສ ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.
ອປິຈ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພຣຈນານຸມານາຄມຕກ຺ກາຠາວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ນ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ¶ ປຸພ຺ພຣຈນາທີຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓາຈາຣຕາຍ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ ຈ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ. ຕຖາ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິຍສາສນສາວການຸຣາຄາຠາວໂຕ ຂີຓາສວຠາວສິທ຺ຘິ. ນ ຫິ ສພ຺ພໂສ ຂີຓາສວສ຺ສ ເຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣານຸຄ຺ຄຫປວຕ຺ຕິ. ເອວໍ ເທສກສໍກິເລສຠູຕານໍ ທິຏ຺ຐິສີລສມ຺ປທາທູສການໍ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາວສໍສູຈເກຫິ ຎາຓສມ຺ປທາປຫານສມ຺ປທາຠິພ຺ຍຎ຺ຊເກຫິ ¶ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ຘວິສຸທ຺ຘຠາເວຫິ ປຸຣິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘິ, ຕໂຕ ຈ ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມສຸ ອສມ຺ໂມຫຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ປຈ຺ຉິມເວສາຣຊ຺ຊທ຺ວຍສິທ຺ຘີຕິ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊສມນ຺ນາຄໂມ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ນິທານວຈເນນ ¶ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປ຺ປຏິຠາເນນ ຘມ຺ມເທສນາທີປນໂຕ. ອິຘ ປນ ອນວເສສໂຕ ກາມໂທສປ຺ປຫານໍ ວິຘາຍ ເທສນາທີປນໂຕ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຠຄວຕາ ອຣຫຕາ’’ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖວິຠາວນຕາ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕາ ເອວ.
ຕຖາ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຎາຓກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິຣຕ຺ຖກາ ປຏິປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕຫິຕາ ວາ. ຕສ຺ມາ ປເຣສໍເຍວຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມໍ ຍຖາປວຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸສາສນຕ຺ເຖນ ສາສນໍ, ນ ກພ຺ພຣຈນາ. ຕຍິທໍ ສຕ຺ຖຸ ຈຣິຕໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທເສຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິທານວຈເນຫິ ຍຖາຣຫໍ ປກາສິຍຕິ. ອິຘ ປນ ເທສກປຣິສາປເທເສຫີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນ’’ນ຺ຕິ.
ອປິຈ ສຕ຺ຖຸໂນ ປມາຓຠາວປ຺ປກາສເນນ ສາສນສ຺ສ ປມາຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ປມາຓຠາວທສ຺ສນໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ‘‘ຠຄວຕາ ອຣຫຕາ’’ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທເມຕ຺ຖ ນິທານວຈນປ຺ປໂຍຊນສ຺ສ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນນ຺ຕິ.
ນິທານວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑. ເອກກນິປາໂຕ
໑. ປຐມວຄ຺ໂຄ
໑. ໂລຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑. ອິທານິ ¶ ¶ ¶ ເອກຘມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຊຫຖາຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠຄວຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາຍ ໂອກາໂສ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ສາ ປເນສາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປໍ ຕາວ ວິຈາເຣສ຺ສາມ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ – ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ປຣຊ຺ຌາສໂຍ, ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ. ຍຖາ ຫິ ອເນກສຕອເນກສຫສ຺ສເຠທານິປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິປຏ຺ຐານນເຍນ ໂສຬສວິຘຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ຈ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ຈ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ຈາຕິ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິສມ຺ຠວໂຕ; ເອວໍ ຍທິປິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສເຍນປິ ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທີຫິ ປນ ປຸຣໂຕ ຐິເຕຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສໍສຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ນິຣວເສໂສ ປຏ຺ຐານນໂຍ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວາ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ເສສນິກ຺ເຂປານໍ ມູລນິກ຺ເຂປວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ນິກ຺ຂິປີຍຕີຕິ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕໍ ເອວ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ. ອຖ ວາ ນິກ຺ຂິປນໍ ນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ, ສຸຕ຺ຕເທສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ກາຣຓຠູໂຕຕິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປຣຊ຺ຌາສເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຈ຺ຉາຍ ວໂສຕິ ປຸຈ຺ຉາວໂສ. ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ. ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິ ¶ , ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຖ-ກາຣສ຺ສ ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ¶ ¶ . ອຖ ວາ ນິກ຺ຂິປີຍຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ນິກ຺ເຂໂປ, ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍາທິ ເອວ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ. ປຸຈ຺ຉີຍຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ, ປຸຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ວຈນໍ ປຸຈ຺ຉາວສໍ, ຕເທວ ນິກ຺ເຂປສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກຕິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ອປິຈ ປເຣສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກາທິກາຣຓນິຣເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ, ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຐປນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິຕເທສນຕ຺ຕາ. ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ປນ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉານໍ ເທສນາປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕິຕານໍ ກຖໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອນວໂຣໂຘ, ປຸຈ຺ຉາວສິກຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິການໍ ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍານຸໂຣເຘນ ປວຕ຺ຕິຕານໍ ກຖໍ ປຣຊ຺ຌາສເຍ ອນວໂຣໂຘຕິ? ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ. ປເຣສຎ຺ຫິ ອຠິນີຫາຣປຣິປຸຈ຺ຉາທິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສຸຕ຺ຕເທສນາກາຣຓຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣຊ຺ຌາສຍປຸຈ຺ຉາວສິການໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ທີ. ນ. ໑.໑ ອາທໂຍ) ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓອາມິສຸປ຺ປາທາທິເທສນານິມິຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຣສໍ ປຸຈ຺ຉໍ ວິນາ ອຊ຺ຌາສຍເມວ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທສິໂຕ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ, ປຸຈ຺ຉາວເສນ ເທສິໂຕ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖຕິ.
ຍານິ ຠຄວາ ປເຣຫິ ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ກເຖຕິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ, ຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິເອວມາທີນິ (ສຸ. ນິ. ໙໒໑ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໑.໖໔ ອາທໂຍ), ເຕສໍ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ.
ຍານິ ປນ ‘‘ປຣິປກ຺ກາ ໂຂ ຣາຫຸລສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ຍໍນູນາຫໍ ຣາຫຸລໍ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ອາສວານໍ ຂເຍ ວິເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຂນ຺ຕິໍ ອຠິນີຫາຣໍ ພຸຊ຺ຌນຠາວຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຣຊ຺ຌາສຍວເສນ ກຖິຕານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕິເອວມາທີນິ (ມ. ນິ. ໒.໑໐໗ ອາທໂຍ; ໓.໔໑໖ ອາທໂຍ; ສໍ. ນິ. ໓.໕໙; ມຫາວ. ໑໙-໒໐), ເຕສໍ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ.
ຠຄວນ຺ຕໍ ປນ ¶ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ຈ ຕຖາ ຕຖາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ, ຠນ຺ເຕ, ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນີວຣຓາ ¶ ນີວຣຓາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ¶ , ເອວໍ ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ຍານິ ກຖິຕານິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສໍຍຸຕ຺ຕາທີນິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໖) ເຕສໍ ປຸຈ຺ຉາວສິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ.
ຍານິ ປນ ຕານິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຖິຕານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຘມ຺ມທາຍາທໍ, ປຸຕ຺ຕມໍສູປມໍ, ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘູປມນ຺ຕິເອວມາທີນິ (ມ. ນິ. ໑.໒໙; ສໍ. ນິ. ໒.໖໓), ເຕສໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ນິກ຺ເຂໂປ.
ເອວມິເມສຸ ຈຕູສຸ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂເປສຸ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣຊ຺ຌາສໂຍ ນິກ຺ເຂໂປ. ປຣຊ຺ຌາສຍວເສນ ເຫຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ເກສໍ ອຊ຺ຌາສເຍນ? ໂລເຠ ອາທີນວທສ຺ສີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.
ຕຕ຺ຖ ເອກຘມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທີສຸ ເອກສທ຺ໂທ ອຕ຺ເຖວ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຕ຺ເຖເກ ອຠິວທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໗). ອຕ຺ຖິ ເສຏ຺ເຐ ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໘; ປາຣາ. ໑໑). ອຕ຺ຖິ ອສຫາເຍ ‘‘ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໔໐໕). ອຕ຺ຖິ ສງ຺ຂາຍໍ ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໙). ອິຘາປິ ສງ຺ຂາຍເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ປຣິຍຕ຺ຕິສຈ຺ຈສມາຘິປຎ຺ຎາປກຕິປຸຎ຺ຎາປຕ຺ຕິສຸຎ຺ຎຕາເຎຍ຺ຍສຠາວາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໗໓) ປຣິຍຕ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙໙) ສຈ຺ຈານິ. ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓; ໓.໑໔໒) ສມາຘິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ, ສເວ ເປຈ຺ຈ ນ ໂສຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑.໕໗) ປຎ຺ຎາ. ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕານໍ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໙໘) ປກຕິ. ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ¶ (ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒) ປຸຎ຺ຎໍ. ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ວເທຍ຺ຍ ປາຣາຊິເກນ ວາ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໔໔໔) ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໒໑) ສຸຎ຺ຎຕາ. ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕) ເຎຍ຺ໂຍ. ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑) ສຠາໂວ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ອິຘາປິ ສຠາໂວ. ຕສ຺ມາ ¶ ເອກຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອກໍ ສໍກິເລສສຠາວນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອໂກ ຈ ໂສ ຘມ຺ໂມ ຈາຕິ ເອກຘມ຺ໂມ, ຕໍ ເອກຘມ຺ມໍ.
ຠິກ຺ຂເວຕິ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ. ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ, ນ ຘມ຺ມເມວ ເທເສຕີຕິ? ສຕິຊນນຕ຺ຖໍ. ຠິກ຺ຂູ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາປິ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕາປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕາປິ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ປຐມໍ ອນາລປິຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ‘‘ອຍໍ ເທສນາ ກິໍນິທານາ, ກິໍປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອາລປິເຕ ປນ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິຊນນຕ຺ຖໍ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາລປຕິ. ເຕນ ຈ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂນສີລຕາທິຄຸຓໂຍຄສິທ຺ເຘນ ວຈເນນ ຫີນາຘິກຊນເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘຕທີນຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອິມິນາ ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣໂສມ຺ມຫທຍນຍນນິປາຕປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ວຈເນນ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂາຠິມຸເຂ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຕນ ຈ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາທີປເກນ ວຈເນນ ເນສໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕໍ ຊເນຕິ. ເຕເນວ ຈ ສມ຺ໂພຘນຕ຺ເຖນ ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາເຣປິ ນິໂຍເຊຕິ. ສາຘຸກໍ ສວນມນສິກາຣາຍຕ຺ຕາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ.
ອຎ຺ເຎສຸປິ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ປຣິສປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ກສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ອາມນ຺ເຕສີຕິ? ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐາສນ຺ນສທາສນ຺ນິຫິຕຠາວໂຕ. ສພ຺ພປຣິສສາຘາຣຓາ ຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ, ປຣິສາຍ ຈ ເຊຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເສຏ຺ຐາ ອນຄາຣິຍຠາວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຈຣິຍານຸວິຘາຍກຕ຺ຕາ ສກລສາສນປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຈ, ອາສນ຺ນາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນສຸ ສມີປວຸຕ຺ຕິຍາ, ສທາສນ຺ນິຫິຕາ ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິກາວຈຣຕ຺ຕາ. ອປິຈ ເຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຠາຊນໍ ¶ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ, ວິເສສໂຕ ຈ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ອຍໍ ເທສນາຕິ ເຕ ເອວ ອາລປິ.
ປຊຫຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຫານໍ ນາມ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ທີປາໂລເກເນວ ຕມສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ອໂລຠາທີຫິ ໂລຠາທິກສ຺ສ, ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທາທິວິປສ຺ສນາຎາເຓຫິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ປຫານໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຣິຈ຺ຈາເຄນ ໂລຠາທິມລສ຺ສ, ສີເລນ ປາຓາຕິປາຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ, ສທ຺ຘາທີຫິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິກສ຺ສ, ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ, ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ອເຫຕຸວິສມເຫຕຸທິຏ຺ຐີນໍ, ຕສ຺ເສວ ອປຣຠາເຄນ ກງ຺ຂາວິຕຣເຓນ ກຖໍກຖີຠາວສ຺ສ, ກລາປສມ຺ມສເນນ ‘‘ອຫໍ ¶ ມມາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາເນນ ອມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍ, ອຸທຍທສ຺ສເນນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ, ວຍທສ຺ສເນນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ, ຠຍທສ຺ສເນນ ສຠເຍສຸ ອຠຍສຎ຺ຎາຍ, ອາທີນວທສ຺ສເນນ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎາຍ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສເນນ ອຠິຣຕິສຎ຺ຎາຍ, ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາເຓນ ¶ ອມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາຎາເຓນ ອນຸເປກ຺ຂາຍ, ອນຸໂລເມນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ນິພ຺ພາເນນ ປຏິໂລມຠາວສ຺ສ, ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ປຫານໍ, ເອຕໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ນາມ.
ຍໍ ປນ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ປວຕ຺ຕິຠາວນິວາຣຓໂຕ ຆຏປ຺ປຫາເຣເນວ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ເສວາລສ຺ສ ເຕສໍ ເຕສໍ ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ, ເອຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫານາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໒໗໗; ວິຠ. ໖໒໘) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍສ຺ສ ກິເລສຄຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ອິທໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ຜລກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕໍ ກິເລສານໍ, ເອຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ປຫີນສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ເອຕໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານໍ ນາມ. ເອວໍ ປຎ຺ຈວິເຘ ປຫາເນ ອນາຄາມິກຠາວກຣສ຺ສ ປຫານສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອິຘ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ປຊຫຖາຕິ ປຣິຈ຺ຈຊຖ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອຫນ຺ຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ໂວຕິ ອຍໍ ໂວສທ຺ໂທ ປຈ຺ຈຕ຺ຕອຸປໂຍຄກຣຓສາມິວຈນປທປູຣຓສມ຺ປທາເນສຸ ¶ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ປນ ໂວ ອນຸຣຸທ຺ຘາ, ສມຄ຺ຄາ ສມ຺ໂມທມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໖) ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອາຄໂຕ. ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓາເມມິ ໂວ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໕໗) ອຸປໂຍເຄ. ‘‘ນ ໂວ ມມ ສນ຺ຕິເກ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໕໗) ກຣເຓ. ‘‘ສພ຺ເພສໍ ໂວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຸຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໕) ສາມິວຈເນ. ‘‘ເຍ ຫິ ໂວ ອຣິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໕) ປທປູຣເຓ. ‘‘ວນປຕ຺ຖປຣິຍາຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໙໐) ສມ຺ປທາເນ. ອິຘາປິ ສມ຺ປທາເນ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ປາຏິໂຠໂຄຕິ ປຏິຠູ. ໂສ ຫິ ຘາຣຓກໍ ປຏິຈ຺ຈ ຘນິກສ຺ສ, ຘນິກໍ ປຏິຈ຺ຈ ຘາຣຓກສ຺ສ ປຏິນິຘິຠູໂຕ ຘນິກສນ຺ຕກສ຺ສ ຕໂຕ ຫຣຓາທິສງ຺ຂາເຕນ ຠຸຎ຺ຊເນນ ¶ ໂຠໂຄຕິ ປຏິໂຠໂຄ, ປຏິໂຠໂຄ ເອວ ປາຏິໂຠໂຄ. ອນາຄາມິຕາຍາຕິ ອນາຄາມິຠາວຕ຺ຖາຍ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຫິ ກາມຠວສ຺ສ ອນາຄມນໂຕ ອນາຄາມີ. ໂຍ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຘິຄເມນ ອນາຄາມີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສຜໂລ ໂສ ຕຕິຍມຄ຺ໂຄ ອນາຄາມິຕາ ນາມ. ອິຕິ ຠຄວາ ເວເນຍ຺ຍທມນກຸສໂລ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸກູລໍ ຕຕິຍມຄ຺ຄາຘິຄມໍ ລຫຸນາ ອຸປາເຍນ ເອກຘມ຺ມປູຣຓຕາມຕ຺ເຕນ ຖິຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ ¶ ຍຖາ ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຠິນ຺ນຠູມິກາປິ ຫິ ປຏິຆສໍໂຍຊນາທໂຍ ຕຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ກິເລສາ ກາມຣາຄປ຺ປຫານໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ.
ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ປາຏິໂຠຄຠາເວ ຐເປສິ? ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນາຄາມິມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ. ປສ຺ສຕິ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ມຍາ ‘ເອກຘມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຊຫຖ, ອຫໍ ໂວ ປາຏິໂຠໂຄ ອນາຄາມິຕາຍາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ອທ຺ຘາ ຕໍ ເອກຘມ຺ມໍ ປຫາຍ ສກ຺ກາ ຕຕິຍຠູມິໍ ສມຘິຄນ຺ຕຸໍ, ຍໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສາມິ ປຐມມາຫ ‘ອຫໍ ປາຏິໂຠໂຄ’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ຕທຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ອນາຄາມິຕາຍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຕານໍ ປາຏິໂຠຄຠາເວ ຐເປສິ.
ກຕມໍ ເອກຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕມນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ປຸຈ຺ຉາ ຈ ນາເມສາ ປຎ຺ຈວິຘາ – ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ, ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາ, ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາ, ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ ¶ , ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປກຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ອຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ ອທິຏ຺ຐໍ ອຕຸລິຕໍ ອຕີຣິຕໍ ອວິຠູຕໍ ອວິຠາວິຕໍ, ຕສ຺ສ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ຕຸລນາຍ ຕີຣຓາຍ ວິຠູຕຕ຺ຖາຍ ວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ. ປກຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ຎາຕໍ ໂຫຕິ ທິຏ຺ຐໍ ຕຸລິຕໍ ຕີຣິຕໍ ວິຠູຕໍ ວິຠາວິຕໍ. ໂສ ອຎ຺ເຎຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາ. ປກຕິຍາ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ໂທ ໂຫຕິ ວິມຕິປກ຺ຂນ຺ໂທ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕ – ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ນຸ ໂຂ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ, ໂສ ວິມຕິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາ. ຠຄວາ ຫິ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໙; ມຫາວ. ໒໑), ອຍໍ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຫາຣາ ຠູຕານໍ ¶ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຐິຕິຍາ ສມ຺ຠເວສີນໍ ວາ ອນຸຄ຺ຄຫາຍ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໑) ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ.
ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ຕິສ຺ໂສ ປຸຈ຺ຉາ ພຸທ຺ຘານໍ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ຕີສຸ ຫິ ອທ຺ຘາສຸ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຂຕໍ ອທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ອສງ຺ຂຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອທິຏ຺ຐໍ ອຕຸລິຕໍ ອຕີຣິຕໍ ອວິຠູຕໍ ອວິຠາວິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເຕນ ເນສໍ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ປນ ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ປຏິວິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎນ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເທເວນ ວາ ມາເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ເນສໍ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາປິ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ອກຖໍກຖີ ¶ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ຉາ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຄຕສໍສຍາ, ເຕນ ເນສໍ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາປິ ນຕ຺ຖິ. ອິຕຣາ ປນ ທ຺ເວ ປຸຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖິ, ຕາສຸ ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.
ອິທານິ ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ປຸຏ຺ຐມຕ຺ຖໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂລຠໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ລຸພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ລຸພ຺ຠຕິ, ລຸພ຺ຠນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂລໂຠ. ສ຺ວາຍໍ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂໂຓ ມກ຺ກຏາເລໂປ ວິຍ, ອຠິສງ຺ຄຣໂສ ຕຕ຺ຕກປາເລ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມໍສເປສິ ¶ ວິຍ, ອປຣິຈ຺ຈາຄປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ເຕລຎ຺ຊນຣາໂຄ ວິຍ, ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທທສ຺ສນປທຏ຺ຐາໂນ, ຕຓ຺ຫານທິຠາເວນ ວຑ຺ຒມາໂນ ຍຕ຺ຖ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສີຆໂສຕາ ນທີ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ອປາຍເມວ ຕໍ ສຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ໂລຠສທ຺ໂທ ສພ຺ພໂລຠສາມຎ຺ຎວຈໂນ, ອິຘ ປນ ກາມຣາຄວຈໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ອນາຄາມິມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ.
ປຸນ ຠິກ຺ຂເວຕິ ອາລປນໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄາຫກຠາເວນ ອຠິມຸຂີຠູຕານໍ ຕຕ຺ຖ ອາທຣຊນນຕ຺ຖໍ. ປຊຫຖາຕິ ອິມິນາ ປຫານາຠິສມໂຍ ວິຫິໂຕ, ໂສ ຈ ປຣິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອວ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິສຸນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານານິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ກິຈ຺ຈານິ ວິຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ‘‘ໂລຠໍ ປຊຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຫາເນກຏ຺ຐຠາວໂຕ ໂທສາທີນມ຺ປິ ປຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈວິສເຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກິຈ຺ເຈ ປຫານາຠິສມເຍ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສາ ສຫກາຣີກາຣຓຠູຕານໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ເສສມຄ຺ຄງ຺ຄານມ຺ປິ ສມຸທຍສຈ຺ຈວິສຍກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ອຣິຍມຄ຺ຄພ຺ຍາປາໂຣ ອິຘ ¶ ກຖິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິມິນາ ນເຍນ ສຕິປຏ຺ຐານາທີນມ຺ປິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຠາໂວ ຍຖາຣຫໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ໂພ.
ອປິເຈຕ຺ຖ ໂລຠໍ ປຊຫຖາຕິ ເອເຕນ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ສາ ຈ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານາ, ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ຈ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານາຕິ ອວິນາຠາເວນ ຕິສ຺ໂສປິ ປຣິຎ຺ຎາ ໂພຘິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ສຫ ຜເລນ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ປກາສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ໂລຠໍ ປຊຫຖາຕິ ສຫ ຜເລນ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ເທສິຕາ. ສາ ຈ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິສນ຺ນິສ຺ສຍາ…ເປ… ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິສີລວິສຸທ຺ຘິສນ຺ນິສ຺ສຍາ ຈາຕິ ນານນ຺ຕຣິກຠາເວນ ສຫ ຜເລນ ສພ຺ພາປິ ສຕ຺ຕ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ວິຠາວິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ເອວເມຕາຍ ວິສຸທ຺ຘິກ຺ກມຠາວນາຍ ປຣິຎ຺ຎາຕ຺ຕຍສມ຺ປາທເນນ ໂລຠໍ ປຊຫິຕຸກາເມນ –
‘‘ອນຕ຺ຖຊນໂນ ¶ ໂລໂຠ, ໂລໂຠ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປໂນ;
ຠຍມນ຺ຕຣໂຕ ຊາຕໍ, ຕໍ ຊໂນ ນາວພຸຊ຺ຌຕິ.
‘‘ລຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ລຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕິ;
ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ໂລໂຠ ສຫເຕ ນຣໍ’’. (ອິຕິວຸ. ໘໘);
ຣຕ຺ໂຕ ¶ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຣາເຄນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປາຓມ຺ປິ ຫນຕິ, ອທິນ຺ນມ຺ປິ ອາທິຍຕິ, ສນ຺ຘິມ຺ປິ ຉິນ຺ທຕິ, ນິລ຺ໂລປມ຺ປິ ຫຣຕິ, ເອກາຄາຣິກມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ປຣິປນ຺ເຖປິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຣທາຣມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຸສາປິ ຠຓຕິ. ຕທປິ ເຕສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕໍ ອເວທຍຕໍ ຕຓ຺ຫານຸຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕໍ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວ (ອ. ນິ. ໓.໕໔).
‘‘ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ, ທີຆມທ຺ຘານ ສໍສຣໍ;
ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວໍ, ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ’’. (ອິຕິວຸ. ໑໕, ໑໐໕);
‘‘ນຕ຺ຖິ ຣາຄສໂມ ອຄ຺ຄິ, ນຕ຺ຖິ ໂທສສໂມ ກລິ’’. (ຘ. ປ. ໒໐໒, ໒໕໑);
‘‘ກາມຣາເຄນ ຑຍ຺ຫາມິ, ຈິຕ຺ຕໍ ເມ ປຣິຑຍ຺ຫຕິ’’. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໒);
‘‘ເຍ ຣາຄຣຕ຺ຕານຸປຕນ຺ຕິ ໂສຕໍ, ສຍໍກຕໍ ມກ຺ກຏໂກວ ຊາລ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໔໗) ຈ –
ເອວມາທິສຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນ ¶ ນານານເຍຫິ ໂລຠສ຺ສ ອາທີນວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຫານາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.
ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ກາມຣາຄສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ອສຸຠຠາວນານຸໂຍໂຄ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ທສວິຘຎ຺ຫິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ກາມຣາໂຄ ປຫີຍຕິ, ກາຍຄຕາສຕິຠາວນາວເສນ ສວິຎ຺ຎາຓເກ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິວເສນ ອວິຎ຺ຎາຓເກ ອສຸເຠ ອສຸຠຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ, ມນຈ຺ຉຏ຺ເຐສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ສໍວຣຓວເສນ ສຕິກວາເຏນ ປິຫິຕທ຺ວາຣສ຺ສາປິ ¶ , ຈຕຸນ຺ນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວາ ອາໂລປານໍ ໂອກາເສ ສຕິ ອຸທກໍ ປິວິຕ຺ວາ ຍາປນສີລຕາຍ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂນປິ. ເຕເນວາຫ –
‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ອາໂລເປ, ອຠຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປິເວ;
ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໘໓);
ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາຣເຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ທສອສຸຠນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕເນວາຫ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ, ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫານາຍາ’’ຕິ.
ເອວໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກາມຣາຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ¶ ໂລຠສ຺ສ ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ຕໍ ອນວເສສໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂລຠໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ມໍ ປຊຫຖ, ອຫໍ ໂວ ປາຏິໂຠໂຄ ອນາຄາມິຕາຍາ’’ຕິ.
ເອຕ຺ຖາຫ ‘‘ໂກ ປເນຕ຺ຖ ໂລໂຠ ປຫີຍຕິ, ກິໍ ອຕີໂຕ, ອຖ ອນາຄໂຕ, ອຸທາຫຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ນ ຕາວ ອຕີໂຕ ໂລໂຠ ປຫີເຍຍ຺ຍ, ນ ອນາຄໂຕ ວາ ເຕສໍ ອຠາວໂຕ. ນ ຫິ ນິຣຸທ຺ຘໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວາຍາໂມ ຈ ອຜໂລ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ, ເອວມ຺ປິ ອຜໂລ ວາຍາໂມ ຕສ຺ສ ສຣສຠງ຺ຄຕ຺ຕາ, ສໍກິລິຏ຺ຐາ ຈ ມຄ຺ຄຠາວນາ ¶ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ໂລໂຠ ສິຍາ, ນ ຈາຍໍ ນໂຍ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂລໂຠ ປຫີຍຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ອິຘ ຕຣຸຓຣຸກ຺ໂຂ ອສຎ຺ຊາຕຜໂລ, ຕໍ ປຸຣິໂສ ກຸຐາຣິຍາ ມູເລ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຉເທ ອສຕິ ຍານິ ຜລານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ຕານິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຊາຕານິ ເອວ ນ ຊາເຍຍ຺ຍຸໍ, ເອວເມວ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມ ອສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ໂລໂຠ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ປຈ຺ຈຍຆາຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິປສ຺ສນາຍ ຫິ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານຕາຍ ຠູມິ ນາມ. ສາ ຠູມິ ເຕນ ລທ຺ຘາຕິ ກຕ຺ວາ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ໂນ. ອາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕຸປ຺ປນ຺ໂນ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸປ຺ປນ຺ໂນ ອສມູຫຕຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຈ ອຍເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ຕຕ຺ຖາຕິ ¶ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ. ອິທານິ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ວຸຈ຺ຈມານໍ. ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເກນ ປນ ວຸຈ຺ຈຕິ? ຠຄວຕາ ວ. ອຎ຺ເຎສຸ ຫິ ຕາທິເສສຸ ຐາເນສຸ ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ອຸປນິພນ຺ຘຄາຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຘ ປນ ຠຄວຕາ ວ ຄາຖາຣຸຈິການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຖາ ຠາສິຕາ.
ຕຕ຺ຖ ເຍນ ໂລເຠນ ລຸທ຺ຘາເສ, ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິນ຺ຕິ ເຍນ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂເຓນ ຕໂຕ ເອວ ອຠິສງ຺ຄຣເສນ ໂລເຠນ ລຸທ຺ຘາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣສຸ ອາຍຕເນສຸ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ. ເສຕິ ຫິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ປນ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ເສ-ກາຣາຄມໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຖາ ລຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ກາຍສຸຈຣິຕາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ສຸຈຣິຕໍ ອກຕ຺ວາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ຈ ອຸປຈິນິຕ຺ວາ ¶ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ຕາຕິ ລທ຺ຘນາມາ ປາຓິໂນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ທຸຄ຺ຄຕີຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ ນິຣຍໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ເປຕ຺ຕິວິສຍຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ.
ຕໍ ໂລຠໍ ສມ຺ມທຎ຺ຎາຍ, ປຊຫນ຺ຕິ ວິປສ຺ສິໂນຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂລຠໍ ສຠາວໂຕ ສມຸທຍໂຕ ອຕ຺ຖງ຺ຄມໂຕ ອສ຺ສາທໂຕ ອາທີນວໂຕ ນິສ຺ສຣຓໂຕຕິ ອິເມຫິ ອາກາເຣຫິ ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ເຫຕຸນາ ຎາເຍນ ອຎ຺ຎາຍ ຎາຕຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ ຣູປາທິເກ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈາທີຫິ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ປສ຺ສນໂຕ ວິປສ຺ສິໂນ ອວສິຏ຺ຐກິເລເສ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ປຊຫນ຺ຕິ, ນ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ເທນ຺ຕິ. ປຫາຍ ¶ ນ ປຸນາຍນ຺ຕິ, ອິມໍ ໂລກໍ ກຸທາຈນນ຺ຕິ ເອວໍ ສຫເຊກຏ຺ຐປຫາເນກຏ຺ເຐຫິ ອວສິຏ຺ຐກິເລເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ໂລຠໍ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຊຫິຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຉາ ອິມໍ ກາມຘາຕຸສງ຺ຂາຕໍ ໂລກໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ກທາຈິປິ ນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ອິຕິ ຠຄວາ ອນາຄາມິຜເລນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.
ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖຕິ ນິທານາວສານໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ຄາຖາປຣິໂຍສານາ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ປກາສິໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ອປິ-ສທ຺ໂທ ອິທານິ ວກ຺ຂມານສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມ຺ປິຓ຺ຑໂນ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ສຣູເປເນວ ອາຄຕໍ, ປຫານາປເທເສນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ອິຕຣໍ ສຈ຺ຈທ຺ວຍຎ຺ຈ ຕທຸຠຍເຫຕຸຕາຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ຄາຖາຍ ປນ ທຸກ຺ຂສມຸທຍມຄ຺ຄສຈ຺ຈານິ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ຎາຍນ຺ຕິ, ອິຕຣໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ເອເສວ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ສຸຕ຺ເຕສຸ.
ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ຂຸທ຺ທກນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ
ອິຕິວຸຕ຺ຕກວຓ຺ຓນາຍ ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ໂທສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໒. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ¶ …ເປ… ໂທສນ຺ຕິ ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ. ຍຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນໍເຍວ ກຣິສ຺ສາມ. ຍສ຺ມາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ໂທສພຫຸລານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ¶ ໂທສວູປສມນຕ຺ຖໍ ເທສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂທສໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ມໍ ປຊຫຖາ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂທສນ຺ຕິ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີຕິ ອາຆາໂຕ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໙໖໐) ນເຍນ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານໍ ນວນ຺ນໍ, ‘‘ອຕ຺ຖໍ ເມ ນາຈຣີ’’ຕິອາທີນຎ຺ຈ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສິທ຺ຘານໍ ນວນ຺ນເມວາຕິ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທິນາ ອຏ຺ຐາເນນ ສທ຺ຘິໍ ເອກູນວີສຕິຍາ ອຎ຺ຎຕຣາຆາຕວຕ຺ຖຸສມ຺ຠວໍ ອາຆາຕໍ. ໂສ ຫິ ທຸສ຺ສນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ທຸສ຺ສຕິ, ທຸສ຺ສນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂທໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຈຓ຺ຑິກ຺ກລກ຺ຂໂຓ ປຫຏາສີວິໂສ ວິຍ, ວິສປ຺ປນຣໂສ ວິສນິປາໂຕ ວິຍ, ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍທຫນຣໂສ ວາ ທາວຄ຺ຄິ ວິຍ, ທຸສ຺ສນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ¶ ລທ຺ໂຘກາໂສ ວິຍ ສປຕ຺ໂຕ, ຍຖາວຸຕ຺ຕອາຆາຕວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐາໂນ ວິສສໍສຏ຺ຐປູຕິມຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຊຫຖາຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຖ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ອິເມ –
‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຆາຕປຏິວິນຍາ, ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອາຆາໂຕ ສພ຺ພໂສ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄເລ ອາຆາໂຕ ຊາເຍຖ, ເມຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຠາເວຕພ຺ພາ…ເປ… ກຣຸຓາ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາ, ອສຕິອມນສິກາໂຣ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອາຆາໂຕ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄເລ ອາຆາໂຕ ຊາເຍຖ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ ‘ກມ຺ມສ຺ສໂກ ອຍມາຍສ຺ມາ ກມ຺ມທາຍາໂທ…ເປ… ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໑) –
ເອວໍ ປຎ຺ຈ ອາຆາຕປ຺ປຏິວິນຍາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ.
‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ອາວຸໂສ, ອາຆາຕປຏິວິນຍາ, ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອາຆາໂຕ ສພ຺ພໂສ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ອິຘາວຸໂສ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາໂຣ ໂຫຕິ ປຣິສຸທ຺ຘວຈີສມາຈາໂຣ; ເອວຣູເປປິ, ອາວຸໂສ, ປຸຄ຺ຄເລ ອາຆາໂຕ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໒) –
ເອວມາທິນາປິ ¶ ນເຍນ ປຎ຺ຈ ອາຆາຕປຏິວິນຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອາຆາຕປຏິວິນຍວິຘິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ອປິຈ ໂຍ –
‘‘ອຸຠໂຕທຓ຺ຑເກນ ເຈປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກກເຈນ ໂຈຣາ ໂອຈຣກາ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ໂອກນ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ຕຕ຺ຣາປິ ໂຍ ມໂນ ປທູເສຍ຺ຍ, ນ ເມ ໂສ ເຕນ ສາສນກໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໒) ສຕ຺ຖຸ ໂອວາໂທ.
‘‘ຕສ຺ເສວ ¶ ເຕນ ປາປິໂຍ, ໂຍ ກຸທ຺ຘໍ ປຏິກຸຊ຺ຌຕິ;
ກຸທ຺ຘໍ ອປ຺ປຏິກຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ, ສງ຺ຄາມໍ ເຊຕິ ທຸຊ຺ຊຍໍ.
‘‘ອຸຠິນ຺ນມຕ຺ຖໍ ຈຣຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ;
ປຣໍ ສງ຺ກຸປິຕໍ ຎຕ຺ວາ, ໂຍ ສໂຕ ອຸປສມ຺ມຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໘);
‘‘ສຕ຺ຕິເມ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສປຕ຺ຕກນ຺ຕາ ສປຕ຺ຕກຣຓາ ໂກຘນໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ. ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ ອສ຺ສາ’ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓວຕາຍ ນນ຺ທຕິ. ໂກຘໂນຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ໂກຘາຠິຠູໂຕ ໂກຘປເຣໂຕ ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ໂຫຕິ ສຸນ຺ຫາໂຕ ສຸວິລິຕ຺ໂຕ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສຸ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສໂນ, ອຖ ໂຂ ໂສ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓວ ໂຫຕິ ໂກຘາຠິຠູໂຕ. ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐໂມ ຘມ຺ໂມ ສປຕ຺ຕກນ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕກຣໂຓ ໂກຘນໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ.
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ອິຈ຺ຉຕິ ‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ສເຍຍ຺ຍາ’ຕິ…ເປ… ນ ປຈຸຣຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາຕິ…ເປ… ນ ໂຠຄວາ ອສ຺ສາຕິ…ເປ… ນ ຍສວາ ອສ຺ສາຕິ…ເປ… ນ ມິຕ຺ຕວາ ອສ຺ສາຕິ…ເປ… ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຄຕິຄມເນ ນນ຺ທຕິ. ໂກຘໂນຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ໂກຘາຠິຠູໂຕ ໂກຘປເຣໂຕ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ, ວາຈາຍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ, ມນສາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ. ໂສ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ ວາຈາຍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ ມນສາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ…ເປ… ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ໂກຘາຠິຠູໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໔).
‘‘ກຸທ຺ໂຘ ¶ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ກຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕິ…ເປ…. (ອ. ນິ. ໗.໖໔);
‘‘ໂກຘໍ ຊເຫ ວິປ຺ປຊເຫຍ຺ຍ ມານໍ, ສໍໂຍຊນໍ ສພ຺ພມຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ. (ຘ. ປ. ໒໒໑);
‘‘ອນຕ຺ຖຊນໂນ ໂກໂຘ, ໂກໂຘ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປໂນ…ເປ…. (ອ. ນິ. ໗.໖໔);
‘‘ໂກຘໍ ¶ ເຉຕ຺ວາ ສຸຂໍ ເສຕິ, ໂກຘໍ ເຉຕ຺ວາ ນ ໂສຈຕິ;
ໂກຘສ຺ສ ວິສມູລສ຺ສ, ມຘຸຣຄ຺ຄສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໗);
‘‘ເອກາປຣາຘໍ ¶ ຂມ ຠູຣິປຎ຺ຎ,
ນ ປຓ຺ຑິຕາ ໂກຘພລາ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. –
ເອວມາທິນາ ນເຍນ ໂທເສ ອາທີນເວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ໂທສປ຺ປຫາເນ ອານິສໍເສ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂທສໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານາທິວເສນ ປຊຫິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ໂທສໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຖ, ປຊຫຖາຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍຊນໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂທສໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ມໍ ປຊຫຖາ’’ຕິ. ທຸຏ຺ຐາເສຕິ ອາຆາເຕນ ທູສິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ປທຸຏ຺ຐາ. ເສສເມຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ໂມຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໓. ຕຕິເຍ ໂມຫນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂສມຸທເຍ ອຎ຺ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ອຎ຺ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠາເຄນ ອເນກປ຺ປເຠທມ຺ປິ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕນ ສຍໍ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ ມຸຍ຺ຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂມໂຫຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຘຠາວລກ຺ຂໂຓ, ອຎ຺ຎາຓລກ຺ຂໂຓ ວາ, ອສມ຺ປຏິເວຘຣໂສ, ອາຣມ຺ມຓສຠາວຈ຺ຉາທນຣໂສ ¶ ວາ, ອສມ຺ມາປ຺ປຏິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ອນ຺ຘກາຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ວາ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປທຏ຺ຐາໂນ, ສພ຺ພາກຸສລານໍ ມູລນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຘາປິ ປຊຫຖາຕິ ປທສ຺ສ –
‘‘ມູຬ຺ໂຫ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ມູຬ຺ໂຫ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕິ;
ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ໂມໂຫ ສຫເຕ ນຣໍ’’. (ອິຕິວຸ. ໘໘);
‘‘ອນຕ຺ຖຊນໂນ ໂມໂຫ…ເປ…. (ອິຕິວຸ. ໘໘);
‘‘ອວິຊ຺ຊາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ (ອິຕິວຸ. ໔໐);
‘‘ໂມຫສມ຺ພນ຺ຘໂນ ¶ ໂລໂກ, ຠພ຺ພຣູໂປວ ທິສ຺ສຕິ’’; (ອຸທາ. ໗໐);
‘‘ໂມໂຫ ¶ ນິທານໍ ກມ຺ມານໍ ສມຸທຍາຍ’’ (ອ. ນິ. ໓.໓໔);
‘‘ມູຬ຺ໂຫ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ໂມເຫນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກມ຺ປິ ຠຍໍ ເວຣໍ ປສວຕິ, ສມ຺ປຣາຍິກມ຺ປິ ຠຍໍ ເວຣໍ ປສວຕີ’’ຕິ ຈ –
ອາທິນາ ນເຍນ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິສໍກິເລສຘມ຺ເມຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ອຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ໂພ ໂສ ໂມຫເຫຕຸໂກ’’ຕິ ຈ ໂມເຫ ອາທີນວໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ໂມຫປ຺ປຫາເນ ອານິສໍສຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປ຺ປຫານກ຺ກເມເນວ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ໂມຫໍ ປຊຫນ຺ຕາ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂລຠໂທເສກຏ຺ຐໍ ໂມຫໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນາຄາມິມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ ເອວ ຫິ ໂມໂຫ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ. ມູຬ຺ຫາເສຕິ ກຸສລາກຸສລສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊາທິເຠເທ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕາຫິເຕ ສມ຺ມູຬ຺ຫາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຕຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ໂກຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ໂກຘນ຺ຕິ ໂທສໍ. ໂທໂສ ເອວ ຫິ ໂກຘປຣິຍາເຍນ ພຸຊ຺ຌນການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ¶ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິຈ ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓ ໂກໂຘ, ອາຆາຕກຣຓຣໂສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປຕ຺ຕິຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ເຈຕໂສ ປູຕິຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ມກ຺ຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໕. ປຎ຺ຈເມ ມກ຺ຂນ຺ຕິ ປຣຄຸຓມກ຺ຂນໍ. ຍທິປິ ຫິ ໂສ ຄູຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ກຣໍ ປຐມຕຣໍ ມກ຺ຂຕິເຍວ, ຕຖາປິ ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂນາຘິປ຺ປາເຍນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ປຣຄຸຓມກ຺ຂໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ ¶ ໂສ ອຸທກປຸຎ຺ຉນມິວ ນ຺ຫາຕສ຺ສ ສຣີຣຄຕໍ ອຸທກໍ ປເຣສໍ ຄຸເຓ ມກ຺ເຂຕິ ປຸຎ຺ຉຕິ ວິນາເສຕິ ¶ , ປເຣຫິ ວາ ກຕານໍ ມຫນ຺ຕານມ຺ປິ ກາຣານໍ ເຂປນໂຕ ຘໍສນໂຕ ມກ຺ໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ປຣຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂໂຓ, ເຕສໍ ວິນາສນຣໂສ, ຕທວຈ຺ຉາທນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຊຫຖາຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ໂທສໍ, ໂທເສ ຈ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ອາທີນວໍ, ປຫາເນ ຈສ຺ສ ອານິສໍສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ປຊຫນ຺ຕາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ອນວເສສໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມກ຺ຂາເສຕິ ມກ຺ຂິຕາ ມກ຺ຂິຕປຣຄຸຓາ, ປເຣສໍ ຄຸຓານໍ ມກ຺ຂິຕາໂຣ, ຕໂຕ ເອວ ອຕ຺ຕໂນປິ ຘໍສິຕຄຸຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ປຎ຺ຈມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໖. ມານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໖. ຉຏ຺ເຐ ມານນ຺ຕິ ຊາຕິອາທິວຕ຺ຖຸກໍ ເຈຕໂສ ອຸນ຺ນມນໍ. ໂສ ຫິ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ມຎ຺ຎຕິ, ມານນໍ ສມ຺ປຄ຺ຄໂຫຕິ ວາ ມາໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສ຺ວາຍໍ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນຕິ ເອວໍ ຕິວິໂຘ. ປຸນ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ເສຍ຺ຍສ຺ສ ສທິໂສ, ເສຍ຺ຍສ຺ສ ຫີໂນ; ສທິສສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍ, ສທິສສ຺ສ ສທິໂສ, ສທິສສ຺ສ ຫີໂນ; ຫີນສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍ, ຫີນສ຺ສ ສທິໂສ, ຫີນສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນຕິ ເອວໍ ນວວິໂຘປິ ອຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ, ອຫໍກາຣຣໂສ, ສມ຺ປຄ຺ຄຫຣໂສ ¶ ວາ, ອຸທ຺ຘຸມາຕຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ເກຕຸກມ຺ຍຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ ວາ, ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠປທຏ຺ຐາໂນ ອຸມ຺ມາໂທ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຊຫຖາຕິ ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນປຣວມ຺ຠນນິມິຕ຺ຕຕາ, ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍສຸ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມາທີນໍ ອກຣເຓ ກາຣຓຕາ, ຊາຕິມທປຸຣິສມທາທິຠາເວນ ປມາທາປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວຕິ ເອວມາທິເຠທໍ ອາທີນວໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຣຕິມານຕາຍ ອານິສໍສຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຣາຊສຠໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ຈຓ຺ຑາໂລ ວິຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ນີຈຈິຕ຺ຕຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ຕໍ ¶ ປຊຫນ຺ຕາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຖາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອນາຄາມິມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ ເອວ ຫິ ມາໂນ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ມຕ຺ຕາເສຕິ ຊາຕິມທປຸຣິສມທາທິວເສນ ມາເນນ ປມາທາປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູເຕນ ມຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈຣນ຺ຕາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ອິເມສຸ ປນ ປຏິປາຏິຍາ ຉສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ຄາຖາສຸ ວາ ອນາຄາມິຜລໍ ປາເປຕ຺ວາ ເທສນາ ນິຏ຺ຐາປິຕາ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ອິເມ ອວິຫາ ອຕປ຺ປາ ສຸທສ຺ສາ ສຸທສ຺ສີ ອກນິຏ຺ຐາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວວເສນ ປຎ຺ຈ ອນາຄາມິໂນ, ເຕສຸ ອວິເຫສຸ ອຸປປນ຺ນາ ອວິຫາ ນາມ. ເຕ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ, ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ, ຕຖາ ອຕປ຺ປາ, ສຸທສ຺ສາ, ສຸທສ຺ສິໂນ. ອກນິຏ຺ເຐສຸ ປນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ປຣິຫາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອວິຫາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍີ ນາມ. ໂຍ ປນ ອວິຫາທີສຸ ອາທິໂຕ ປຎ຺ຈກປ຺ປສຕາທິເຠທໍ ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ ນາມ. ໂຍ ອສງ຺ຂາເຣນ ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປໂຍຄໍ ອກຕ຺ວາ ອປ຺ປທຸກ຺ເຂນ ອກສິເຣນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ ນາມ. ໂຍ ປນ ສສງ຺ຂາເຣນ ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປໂຍຄໍ ກຕ຺ວາ ທຸກ຺ເຂນ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ ນາມ. ອິຕໂຣ ປນ ອວິຫາທີສຸ ອຸທ຺ຘໍວາຫິຕຠາເວນ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ, ວຏ຺ຏໂສຕໍ, ມຄ຺ຄໂສຕເມວ ວາຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ. ອວິຫາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອກນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ, ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ, ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ, ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີຕິ ຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ໂຍ ອວິຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເທວໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຕໂຍ ເທວໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສີເທວໂລເກ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ອິໂຕ ອກນິຏ຺ຐເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ ¶ ¶ , ອຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕູສຸ ເທວໂລເກສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ, ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມາຕິ.
ຕຕ຺ຖ ¶ ອວິເຫສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປຣິນິພ຺ພາຍິໂກ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ກປ຺ປສຕານໍ ມຕ຺ຖເກ ປຣິນິພ຺ພາຍິໂກ, ປຎ຺ຈກປ຺ປສເຕ ອສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຣິນິພ຺ພາຍິໂກຕິ ຕໂຍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຸປປນ຺ນໍ ວາ ສມນນ຺ຕຣາ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ ເວມຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິ (ປຸ. ປ. ໓໖). ວາ-ສທ຺ເທນ ຫິ ປຕ຺ຕມຕ຺ໂຕປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ. ເອວໍ ຕໂຍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ, ເອໂກ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ ເອໂກ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ. ເຕສຸ ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ ປຎ຺ຈ, ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ ປຎ຺ຈາຕິ ທສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ອຕປ຺ປາສຸທສ຺ສາສຸທສ຺ສີສູຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທສກາ ຈຕ຺ຕາຣີສໍ ອກນິຏ຺ເຐ ປນ ອຸທ຺ຘໍໂສຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕໂຍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ, ເອໂກ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິໂນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ອຏ຺ຐ, ເອວເມເຕ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາຣີສໍ ອນາຄາມິໂນ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ອິເມສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອວິເສສວຈເນນ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ຉຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໗. ສພ຺ພປຣິຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໗. ສຕ຺ຕເມ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອນວເສສໍ. ອນວເສສວາຈໂກ ຫິ ອຍໍ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ. ໂສ ເຍນ ເຍນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນວເສສຕໍ ທີເປຕິ; ຍຖາ ‘‘ສພ຺ພໍ ຣູປໍ, ສພ຺ພາ ເວທນາ, ສພ຺ພສກ຺ກາຍປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ. ໂສ ປນາຍໍ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ສປ຺ປເທສນິປ຺ປເທສວິສຍຕາຍ ທຸວິໂຘ. ຕຖາ ເຫສ ສພ຺ພສພ຺ພໍ, ປເທສສພ຺ພໍ, ອາຍຕນສພ຺ພໍ, ສກ຺ກາຍສພ຺ພນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ວິສເຍສຸ ທິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕) ສພ຺ພສພ຺ພສ຺ມິໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ສພ຺ເພສໍ ໂວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ, ສຸຠາສິຕໍ ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໕) ປເທສສພ຺ພສ຺ມິໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ, ຈກ຺ຂຸຎ຺ເຈວ ຣູປຎ຺ຈ…ເປ…. ມນຎ຺ເຈວ ຘມ຺ເມ ຈາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓-໒໕) ເອຕ຺ຖ ¶ ອາຍຕນສພ຺ພສ຺ມິໍ. ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑) ສກ຺ກາຍສພ຺ພສ຺ມິໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສພ຺ພສ຺ມິໍ ອາຄໂຕ ນິປ຺ປເທສວິສໂຍ, ອິຕເຣສຸ ຕີສຸປິ ອາຄໂຕ ສປ຺ປເທສວິສໂຍ ¶ . ອິຘ ປນ ສກ຺ກາຍສພ຺ພສ຺ມິໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ຫິ ອິຘ ‘‘ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອນວເສສໂຕ ຄຫິຕາ.
ອນຠິຊານນ຺ຕິ ¶ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ, ອິເມ ອກຸສລາ, ອິເມ ສາວຊ຺ຊາ, ອິເມ ອນວຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອິເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ອິມານິ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອິມາ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາທິນາ ສພ຺ເພ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ອວິປຣີຕສຠາວໂຕ ອນຠິຊານນ຺ໂຕ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ນ ຊານນ຺ໂຕ. ອປຣິຊານນ຺ຕິ ນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ. ໂຍ ຫິ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕໍ ປຣິຊານາຕິ, ໂສ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານາຕິ – ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ, ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ, ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ? ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກໍ ນາມຣູປໍ – ‘‘ອິທໍ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ. ອິທໍ ນາມໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຠູຕປ຺ປສາທາທິປ຺ປເຠທໍ ຣູປໍ, ຜສ຺ສາທິປ຺ປເຠທໍ ນາມຎ຺ຈ, ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຕສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທິກຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ. ກຕມາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ? ເອວໍ ຎາຕໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕີເຣຕິ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ໂຣຄໂຕຕິ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫິ. ອຍໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ. ກຕມາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ? ເອວໍ ຕີຣຍິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕິ. ອຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ.
ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິໂຍປິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ. ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໂຍ ກລາປສມ຺ມສນາທິອນຸໂລມປຣິໂຍສານາ ວາ ປຎ຺ຎາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ. ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຊຫນໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ. ໂຍ ສພ຺ພໍ ປຣິຊານາຕິ, ໂສ ອິມາຫິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານາຕິ. ອິຘ ປນ ວິຣາຄປ຺ປຫານານໍ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຈ ວເສນ ປຣິຊານນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຍ ປເນວໍ ນ ປຣິຊານາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣິຊານ’’ນ຺ຕິ.
ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ອວິຣາຊຍນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິເສເສ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ນ ວິຣາຊຍໍ, ນ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ; ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ຣາໂຄ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຊຫນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ປຫາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກິເລສວຏ຺ຏໍ ອນວເສສໂຕ ¶ ນ ປຊຫນ຺ໂຕ. ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວໍ ອຠິຊານນາທໂຍປິ ມິສ຺ສກມຄ຺ຄວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ຫິ ນານາຈິຕ຺ຕວເສນ ຎາຕຕີຣຓປຫານປຣິຎ຺ຎາຫິ ກເມນ ອຠິຊານນາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກາເລ ເອກກ຺ຂເຓເນວ ກິຈ຺ຈວເສນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕໍ ເອກເມວ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ອຠພ຺ໂພ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາຕິ ນິພ຺ພານາຍ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຂປນາຍ ນ ຠພ຺ໂພ, ນາລໍ ນ ສມຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ສພ຺ພຎ຺ຈ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ, ໂຂ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ຕທຸຠເຍນ ອຠິຊານນາທິໂຕ ¶ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ວິເສສໍ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍສ຺ສ ຈ ເອກນ຺ຕກາຣຓໍ ທີເປຕິ. ອຠິຊານນາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ວິຘານວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍເມວ ວິເສໂສ. ອປິຈ ອຠິຊານນ຺ຕິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕໍ ສກ຺ກາຍສພ຺ພໍ ສຣູປໂຕ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈ ຎາຓສ຺ສ ອຠິມຸຂີກຣຓວເສນ ອຠິຊານນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາກາຣາທິປຣິຄ຺ຄເຫນ ຕໍ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂເຓຫິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມານວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ. ວິຣາຊຍນ຺ຕິ ສມ຺ມເທວສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຕາທິອວໂພເຘນ ອຸປ຺ປນ຺ນຠຍາທີນວນິພ຺ພິທາທິຎາຓານຸຠາເວນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຣຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ຣາຄໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ. ປຊຫນ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍໍ ກິເລສວຏ຺ຏໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ. ຠພ຺ໂພ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາຕິ ເອວໍ ກິເລສມລປ຺ປຫາເນເນວ ສພ຺ພສ຺ສ ກມ຺ມວຏ຺ຏສ຺ສ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ອນວເສສວິປາກວຏ຺ຏເຂປນາຍ ສກລສໍສາຣວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິກ຺ຂຍຠູຕາຍ ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຠພ຺ໂພ ເອກນ຺ເຕເນຕໍ ປາປຸຓິຕຸນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ໂຍ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພໂຕ ຎຕ຺ວາຕິ ໂຍ ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕໍ ສພ຺ພໂຕ ສພ຺ພຠາເຄນ ກຸສລາທິກ຺ຂນ຺ຘາທິວິຠາຄໂຕ ທຸກ຺ຂາທິປີຬນາທິວິຠາຄໂຕ ຈ. ອຖ ວາ ສພ຺ພໂຕຕິ ສພ຺ພສ຺ມາ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິລກ຺ຂຓາທິໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຈາຕິ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ¶ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນາຎາເຓເນວ ວາ ຊານນເຫຕຸ. ສພ຺ພຕ຺ເຖສຸ ນ ຣຊ຺ຊຕີຕິ ສພ຺ເພສຸ ອຕີຕາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນສຸ ສກ຺ກາຍຘມ຺ເມສຸ ນ ຣຊ຺ຊຕິ, ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ຣາຄໍ ນ ຊເນຕິ. ອິມິນາສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຄາຫສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐມານຄ຺ຄາຫານໍ ‘‘ເອຕໍ ມມ ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຄາຫຕ຺ຕຍສ຺ສປິ ¶ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສ ເວຕິ ເອຕ຺ຖ ສ-ອິຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເວ-ຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ເອກໍເສນາຕິ ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ສພ຺ພປຣິຎ຺ຎາຕິ ສພ຺ພປຣິຊານນໂຕ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ອຠິສມຍວເສນ ປຣິຊານນໂຕ. ໂສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ, ອຣິໂຍ ເອວ ວາ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂມຸປຈ຺ຈຄາຕິ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອຈ຺ຈຄາ ອຕິກ຺ກມິ, ສມຕິກ຺ກມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໘. ມານປຣິຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໘. ອຏ຺ຐເມ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ມານວເສນ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ຄາຖາສຸ ປນ ມານຸເປຕາ ອຍໍ ປຊາຕິ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ປຊາຍຕີຕິ ປຊາຕິ ລທ຺ຘນາມາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ມຎ຺ຎນລກ຺ຂເຓນ ມາເນນ ¶ ອຸເປຕາ ອຸປຄຕາ. ມານຄນ຺ຖາ ຠເວ ຣຕາຕິ ກິມິກີຏປຏງ຺ຄາທິອຕ຺ຕຠາເວປິ ມາເນນ ຄນ຺ຖິຕາ ມານສໍໂຍຊເນນ ສໍຍຸຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິຠາວິຕາຫໍກາຣວເສນ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຊ຺ໂຌສານພຫຸລຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈສຸຂອຕ຺ຕາທິວິປລ຺ລາສວເສນ ຈ ກາມາທິຠເວ ຣຕາ. ມານໍ ອປຣິຊານນ຺ຕາຕິ ມານໍ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ນ ປຣິຊານນ຺ຕາ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ວາ ອນຕິກ຺ກມນ຺ຕາ, ‘‘ມານໍ ອປຣິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ. ອາຄນ຺ຕາໂຣ ປຸນພ຺ຠວນ຺ຕິ ປຸນ ອາຍາຕິໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວໍ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠວນໂຕ ວາ ປຸນພ຺ຠວສງ຺ຂາຕໍ ສໍສາຣໍ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ຄນ຺ຕາໂຣ ອຸປຄນ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ, ຠວໂຕ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ຈ ມານໍ ປຫນ຺ຕ຺ວານ, ວິມຸຕ຺ຕາ ມານສງ຺ຂເຍຕິ ເຍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ມານໍ ປຊຫິຕ຺ວາ ມານສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສງ຺ຂຍຠູເຕ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ນິພ຺ພາເນ ວາ ຕເທກຏ຺ຐສພ຺ພກິເລສວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ຕາ. ເຕ ມານຄນ຺ຖາຠິຠຸໂນ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂມຸປຈ຺ຈຄຸນ຺ຕິ ¶ ເຕ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊນາ ອຣຫນ຺ໂຕ ສພ຺ພໂສ ມານຄນ຺ຖໍ ມານສໍໂຍຊນໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນນ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິຕາ, ອນວເສສໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອຕິກ຺ກມິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ເຕ ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ກຖິຕນ຺ຕິ.
ອຏ຺ຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໙-໑໐. ໂລຠໂທສປຣິຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕທ຺ວຍວຓ຺ຓນາ
໙-໑໐. ນວມທສເມສຸ ¶ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ເທສນາວິລາສວເສນ ຕຖາ ພຸຊ຺ຌນການໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ວາ ຕຖາ ເທສິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ນວມທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ທຸຕິຍວຄ຺ໂຄ
໑-໓. ໂມຫປຣິຎ຺ຎາທິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໑-໑໓. ທຸຕິຍວຄ຺ເຄປິ ¶ ປຐມາທີນິ ຕີຓິ ສຸຕ຺ຕານິ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ, ຕຖາ ເທສນາກາຣຓມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ.
໔. ອວິຊ຺ຊານີວຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທີສຸ ນ-ກາໂຣ ປຏິເສຘຕ຺ໂຖ. ອຫນ຺ຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພອວິຊ຺ຊານີວຣຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ. ເອກນີວຣຓມ຺ປີຕິ ເອກນີວຣຓຘມ຺ມມ຺ປິ. ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ ທ຺ເວ ສມນຸປສ຺ສນາ – ທິຏ຺ຐິສມນຸປສ຺ສນາ ຈ ຎາຓສມນຸປສ຺ສນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໔.໒໐໐; ປຏິ. ມ. ໑.໑໓໐) ອາຄຕາ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິສມນຸປສ຺ສນາ ນາມ. ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໕) ປນ ອາຄຕາ ອຍໍ ຎາຓສມນຸປສ຺ສນາ ນາມ. ອິຘາປິ ຎາຓສມນຸປສ຺ສນາວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ‘‘ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ປທສ຺ສ ນ-ກາເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ຫຕ຺ຖາມລກໍ ວິຍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ເອກນີວຣຓມ຺ປິ ນ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ.
ເຍນ ນີວຣເຓນ ນິວຸຕາ ປຊາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາວນ຺ຕິ ສໍສຣນ຺ຕີຕິ ເຍນ ນີວຣຓກສຠາວຕ຺ຕາ ນີວຣເຓນ ຘມ຺ມສຠາວໍ ຊານິຕຸໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ¶ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ¶ ຐາເນນ ອນ຺ຘກາເຣນ ນິວຸຕາ ສຕ຺ຕາ ອນາທິມຕສໍສາເຣ ອປຣິມາເຓ ກປ຺ເປ ມຫນ຺ເຕສຸ ເຈວ ຂຸທ຺ທເກສຸ ຈ ຠວາທີສຸ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ສພ຺ພໂຕ ຘາວນ຺ຕິ ເຈວ ສໍສຣນ຺ຕິ, ຈ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕຣສງ຺ກມນວເສນ ວາ ສນ຺ຘາວນໍ, ຠວນ຺ຕຣສງ຺ກມນວເສນ ສໍສຣຓໍ. ກິເລສານໍ ພລວຠາເວນ ວາ ສນ຺ຘາວນໍ, ທຸພ຺ພລຠາເວນ ສໍສຣຓໍ. ຂຓິກມຣຓວເສນ ວາ ເອກຊາຕິຍໍ ສນ຺ຘາວນໍ, ໂວຫາຣມຣຓວເສນ ອເນກາສຸ ຊາຕີສຸ ສໍສຣຓໍ. ຈິຕ຺ຕວເສນ ວາ ສນ຺ຘາວນໍ, ‘‘ຈິຕ຺ຕມສ຺ສ ວິຘາວຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມວເສນ ສໍສຣຓໍ. ເອວໍ ສນ຺ຘາວນສໍສຣຓານໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຍຖຍິທນ຺ຕິ ¶ ຍຖາ ອິທໍ. ຍ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ສນ຺ຘິວເສນ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊານີວຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປູເຣຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິ ອວິນ຺ທິຍໍ ນາມ, ອລທ຺ຘພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ວິປຣີຕໂຕ ກາຍສຸຈຣິຕາທິ ວິນ຺ທິຍໍ ນາມ, ຕໍ ວິນ຺ທິຍໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ຂນ຺ຘານໍ ຣາສຏ຺ຐໍ, ອາຍຕນານໍ ອາຍຕນຏ຺ຐໍ, ຘາຕູນໍ ສຸຎ຺ຎຏ຺ຐໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ຐໍ, ສຈ຺ຈານໍ ຕຖຏ຺ຐໍ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ປີຬນາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຕ຺ຖໍ ອວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິປິ ອວິຊ຺ຊາ. ອນ຺ຕວິຣຫິເຕ ສໍສາເຣ ສຕ຺ເຕ ຊວາເປຕີຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວາ ອວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທີສຸ ຊວຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ນ ຊວຕິ, ນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ອປິຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓານໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ຉາທນໂຕປິ ອວິຊ຺ຊາ. ອວິຊ຺ຊາວ ນີວຣຓນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓໍ.
ອວິຊ຺ຊານີວຣເຓນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິວຸຕາ ປຊາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາວນ຺ຕິ ສໍສຣນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມໍ ວາ – ‘‘ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິຊ຺ຊານີວຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ໂອປມ຺ມທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ນີວຣຓານຸຠາວທສ຺ສນວເສນ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອຎ຺ເຎ ຘມ຺ມາຕິ? ອາທີນວປຏິຈ຺ຉາທເນນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ວິເສສປ຺ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕາຍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາທີນເວ ວິສເຍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.
ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎຕິ ¶ ອາທິກາ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ຠາສິຕາ. ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕາຕິ ນິວາຣິຕາ ປລິຄຸຓ຺ຐິຕາ, ປຏິຈ຺ຉາທິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂຫຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິວາ ເຈວ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ, ສພ຺ພກາລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ¶ ໂມເຫນ ອາວຸຕາຕິ ເຍນ ປກາເຣນ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓສງ຺ຂາເຕນ ໂມເຫນ ອາວຸຕາ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍມ຺ປິ ອຊານນ຺ຕິໂຍ ປຊາ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ຕິ, ຕຖາຣູໂປ ອຎ຺ໂຎ ເອກຘມ຺ໂມປິ ເອກນີວຣຓມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຍ ຈ ໂມຫໍ ປຫນ຺ຕ຺ວານ, ຕໂມຂນ຺ຘໍ ປທາລຍຸນ຺ຕິ ເຍ ປນ ອຣິຍສາວກາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕທງ຺ຄາທິປ຺ປຫານວເສນ, ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄຫິ ວາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌໍ ໂມຫໍ ປຊຫິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ວຊິຣູປມຎາເຓນ ໂມຫສງ຺ຂາຕເມວ ຕໂມຣາສິໍ ປທາລຍິໍສຸ, ອນວເສສໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິໍສຸ. ນ ເຕ ປຸນ ສໍສຣນ຺ຕີຕິ ເຕ ອຣຫນ຺ໂຕ –
‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;
ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –
ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ສໍສາເຣ ນ ສໍສຣນ຺ຕິ ນ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ເຫຕຸ ເຕສໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ ¶ , ຍສ຺ມາ ສໍສາຣສ຺ສ ເຫຕຸ ມູລກາຣຓໍ ອວິຊ຺ຊາ, ສາ ເຕສໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ສພ຺ພໂສ ນຕ຺ຖິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ.
ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໕. ປຎ຺ຈເມ ຍສ຺ສ ວິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທຸກ຺ເຂຫິ, ກມ຺ມໍ ວາ ວິປາເກຫິ, ຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສ ວາ ຠວນ຺ຕຣາທີຫິ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ສໍໂຍຊນໍ. ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ, ຕສຕິ ສຍໍ ປຣິຕສຕິ, ຕສນ຺ຕິ ວາ ເອຕາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາ. ສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາຕິ ຈກ຺ຂາທີສຸ ອຠິນິເວສວຕ຺ຖູສຸ ພທ຺ຘາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຍປິ ສໍໂຍຊນຠາໂວ ຕຓ຺ຫາຍ ຈ ນີວຣຓຠາໂວ ອຕ຺ຖິເຍວ, ຕຖາປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາທີນເວຫິ ຠເວຫິ ຕຓ຺ຫາ ສຕ຺ເຕ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸຣິມສຸຕ຺ເຕ ອວິຊ຺ຊາ ນີວຣຓຠາເວນ, ອິຘ ຈ ຕຓ຺ຫາ ສໍໂຍຊນຠາເວເນວ ວຸຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈ ນີວຣຓສໍໂຍຊນປ຺ປຘານສ຺ສ ¶ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ຫິ ນີວຣຓຠາເວນ ອວິຊ຺ຊາ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ປຘານຠູຕາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຈ, ເອວໍ ສໍໂຍຊນຠາເວນ ເນສໍ ຕຓ຺ຫາຕິ ຕທຘີນປ຺ປຘານຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ ເອວເມເຕ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປິຈ ວິເສເສນ ອວິຊ຺ຊາ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ນິວາເຣຕີຕິ ¶ ‘‘ນີວຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຓ຺ຫາ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂນ ສຕ຺ເຕ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ‘‘ສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ.
ທສ຺ສນຄມນນ຺ຕຣາຍກຣຓໂຕ ວາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓວິປກ຺ຂໂຕ ທ຺ວຍໍ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຊ຺ຊາຍ ຫິ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາ ນິພ຺ພານທສ຺ສນສ຺ສ ອວິປຣີຕທສ຺ສນສ຺ສ ຈ ວິເສສໂຕ ອນ຺ຕຣາຍກຣາ, ຈຣຓຘມ຺ມານໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ ຄມນສ຺ສ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣາຍກຣາຕິ; ເອວມຍໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ອນ຺ຘີກໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ສໍວຸໂຕ ພທ຺ໂຘ ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອນ຺ໂຘ ວິຍ ພທ຺ໂຘ ມຫາກນ຺ຕາຣໍ, ສໍສາຣກນ຺ຕາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ. ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸທ຺ວຍທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊາຄໂຕ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ພາລຠາເວນ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຫາເປຕິ, ອນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ກໂຣຕິ, ອກຸສໂລ ວິຍ ອາຕຸໂຣ ອສປ຺ປາຍກິຣິຍາຍ. ຊານນ຺ໂຕປິ ພາໂລ ພາລຠາເວນ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຫາເປຕິ, ອນຕ຺ຖຎ຺ຈ ກໂຣຕິ ຊານນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຣຄີ ອສປ຺ປາຍເສວີ. ມກ຺ກຏາເລໂປປມສຸຕ຺ຕໍ ເຈຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ.
ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ມູລກາຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ເປຕ຺ຖ ທ຺ວຍໍ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສເສນ ຫິ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ¶ ອວິຊ຺ຊາເຂຕ຺ຕໍ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ, ປຕ຺ຖນາຍ ພລວຠາວໂຕ ຕຓ຺ຫາເຂຕ຺ຕໍ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ. ຕຖາ ຫິ ພາລຊໂນ ສມ຺ໂມຫພຫຸໂລ ອຕີຕມນຸໂສຈຕິ, ຕສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ສພ຺ພໍ ເນຕພ຺ພໍ. ປຕ຺ຖນາພຫຸໂລ ອນາຄຕໍ ປຊປ຺ປຕິ, ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ເນຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຕາສໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕາຫຣເຓນ ອປຣນ຺ຕປຏິສນ຺ຘາເນນ ຈສ຺ສ ຍຖາກ຺ກມໍ ມູລກາຣຓຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.
ຄາຖາສຸ ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍຕິ ຕຓ຺ຫາສຫາໂຍ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ນິຣຸທກກນ຺ຕາເຣ ມຣີຈິກາຍ ອຸທກສຎ຺ຎາ ວິຍ ປິປາສາຠິຠູຕໍ ອປ຺ປຏິກາຣທຸກ຺ຂາຠິຠູຕມ຺ປິ ສຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາທສນ຺ທສ຺ສນວເສນ ສຫາຍກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີ ຠວາທີສຸ ອນິພ຺ພິນ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຠມາເປຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາ ປຸຣິສສ຺ສ ¶ ‘‘ທຸຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ອຎ຺ເຎປິ ກິເລສາທໂຍ ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍາວ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ນ ປນ ຕຖາ ວິເສສປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ຍຖາ ຕຓ຺ຫາ. ຕຖາ ຫິ ສາ ກຸສເລຫິ ວິນາ ¶ ອກຸສເລຫິ, ກາມາວຈຣາທິກຸສເລຫິ ຈ ວິນາ ຣູປາວຈຣາທິກຸສເລຫິ ຠວນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ວິເສສປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຍໂຕ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖຠາໂວ ຈ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ຈ ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາໂວ. ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາໂວ ສໍສາໂຣ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖຠາໂວ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ຕໂຕ ອວສິຏ຺ຐສຕ຺ຕາວາສາ. ອິຕ຺ຖຠາໂວ ວາ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ອນາຄຕຕ຺ຕຠາໂວ. ເອວຣູໂປ ວາ ອຎ຺ໂຎປິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອິຕ຺ຖຠາໂວ, ນ ເອວຣູໂປ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ. ຕໍ ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວໍ ສໍສາຣໍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນປຏິປາຏິໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ນ ອຕິກ຺ກມຕິ.
ເອຕມາທີນວໍ ຎຕ຺ວາ, ຕຓ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອຕໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ສມຸທຍໍ ຕຓ຺ຫໍ ອາທີນວໍ ອາທີນວໂຕ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ເອຕມາທີນວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ເອຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສໍສາຣນາຕິວຕ຺ຕນໍ ອາທີນວໍ ໂທສໍ ຎຕ຺ວາ. ຕຓ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ. ວີຕຕຓ຺ໂຫ ອນາທາໂນ, ສໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ປຣິພ຺ພເຊຕິ ເອວໍ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ຕຓ຺ຫໍ ວິຄເມນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ວີຕຕຓ຺ໂຫ ວິຄຕຕຓ຺ໂຫ, ຕໂຕ ເອວ ຈຕູສຸ ອຸປາທາເນສຸ ກສ຺ສຈິປິ ອຠາເວນ ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວາ ອາທານສ຺ສ ອຠາເວນ ອນາທາໂນ, ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໂຕກາຣິຕາຍ ສໂຕ ຠິນ຺ນກິເລໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິພ຺ພເຊ ຈເຣຍ຺ຍ, ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພາເນນ ວາ ສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ອປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ປຎ຺ຈມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໖. ປຐມເສຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ເສຂສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກນຏ຺ເຐນ ເສໂຂ? ເສກ຺ຂຘມ຺ມປຏິລາຠໂຕ ເສໂຂ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ¶ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເສໂຂ ໂຫຕີຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂຸ, ເສຂາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ເສເຂນ ສມ຺ມາສມາຘິນາ ¶ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ເສໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໓).
ອປິຈ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສໂຂ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –
‘‘ສິກ຺ຂຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ມາ ເສໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂຕິ? ອຘິສີລມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ອຘິຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ອຘິປຎ຺ຎມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ມາ ເສໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໖).
ໂຍປິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອນຸໂລມປ຺ປຏິປທາຍ ປຣິປູຣກາຣີ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ສ຺ເວ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ອຘິຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ໂສປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສໂຂຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕວ ເສໂຂ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ. ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ມານສໍ ເອເຕນາຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ. ມານສນ຺ຕິ ‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ ປາໂສ, ຍ຺ວາຍໍ ຈຣຕິ ມານໂສ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໑; ມຫາວ. ໓໓) ເອຕ຺ຖ ຣາໂຄ ມານສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ມໂນ ມານສ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໖໓, ໖໕) ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ. ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ ເສໂຂ, ກາລໍ ກຍິຣາ ຊເນ ສຸຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙) ເອຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ອຣຫຕ຺ຕເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນ ອປ຺ປຕ຺ຕອຣຫຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.
ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ, ອສທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ເຂມໍ ອນຸປທ຺ທຸຕນ຺ຕິ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ, ອຣຫຕ຺ຕເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສາຕິ ທ຺ເວ ປຕ຺ຖນາ ຕຓ຺ຫາປຕ຺ຖນາ, ກຸສລຈ຺ຉນ຺ທປຕ຺ຖນາ ຈ. ‘‘ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສ ຫິ ຊປ຺ປິຕານິ, ປເວຘິຕໍ ວາປິ ປກປ຺ປິເຕສູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໙໐໘; ມຫານິ. ໑໓໗) ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາປຕ຺ຖນາ.
‘‘ຉິນ຺ນໍ ¶ ¶ ປາປິມໂຕ ໂສຕໍ, ວິທ຺ຘສ຺ຕໍ ວິນຬີກຕໍ;
ປາໂມຊ຺ຊພຫຸລາ ໂຫຖ, ເຂມໍ ປຕ຺ເຖຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໑.໓໕໒);
ເອຕ຺ຖ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ທປຕ຺ຖນາ, ອຍເມວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນ ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສາຕິ ຕໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຕນ຺ນິນ຺ນສ຺ສ ຕປ຺ໂປຓສ຺ສ ຕປ຺ປພ຺ຠາຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຫຣໂຕຕິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖທຸກ຺ຂໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ເພ ¶ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ສທ຺ຘາຍ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທສນເຍນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຠວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ. ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຣຓໍ. ອິຕິ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ກຕ຺ວາ. ນ ອຎ຺ຎໍ ເອກງ຺ຄມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ເອກກາຣຓມ຺ປິ ນ ສມນຸປສ຺ສາມິ ຍໍ ເອວໍ ພຫູປກາຣໍ, ຍຖຍິທໍ ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣຕິ ອຸປາຍມນສິກາໂຣ, ປຖມນສິກາໂຣ, ອນິຈ຺ຈາທີສຸ ອນິຈ຺ຈາທິນເຍເນວ ມນສິກາໂຣ, ອນິຈ຺ຈານຸໂລມິເກນ ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຏ຺ຏນາ ອນ຺ວາວຏ຺ຏນາ ອາໂຠໂຄ ສມນ຺ນາຫາໂຣ ມນສິກາໂຣ. ອຍໍ ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ.
ອິທານິ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍນິໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ.
ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ – ຍທິປິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອວິເສເສນ ເສກ຺ຂປຸຄ຺ຄລວເສນ ອາຄຕໍ, ຈຕຸມຄ຺ຄສາຘາຣຓວເສນ ປນ ສງ຺ເຂເປເນວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖຍິສ຺ສາມ. ໂຍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ ໂຍຄາວຈໂຣ ‘‘ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊາ ¶ ເຕຠູມກາ ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂໍ, ຕຓ຺ຫາ ສມຸທໂຍ, ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣໂຘ, ນິໂຣຘສມ຺ປາປໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ເອວ ອາຈຣິຍສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຫິຕຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐາໂນ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄໍ ສມາຣຸຬ຺ໂຫ ສມາໂນ ເຕຠູມເກ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ, ອຸປາເຍນ ປເຖນ ສມນ຺ນາຫຣຕິ ເຈວ ວິປສ຺ສຕິ ຈ. ວິປສ຺ສນາ ຫິ ອິຘ ມນສິກາຣສີເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ຍາ ປນາຍໍ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຠວິກາ ຕຓ຺ຫາ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອຍຎ຺ຈ ສມຸທໂຍ ອິທໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍທິທໍ ນິພ຺ພານໍ ນາມ ¶ , ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ. ນິໂຣຘສມ຺ປາປກໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ, ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ, ອຸປາເຍນ ປເຖນ ສມນ຺ນາຫຣຕິ ເຈວ ວິປສ຺ສຕິ ຈ.
ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ອຸປາໂຍ – ອຠິນິເວໂສ ນາມ ຂນ຺ເຘ ໂຫຕິ, ນ ວິວຏ຺ເຏ, ຕສ຺ມາ ອຍມຕ຺ໂຖ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ປຖວີຘາຕຸ, ອາໂປຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໘) ນເຍນ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາຠູຕານິ ຕທນຸສາເຣນ ອຸປາທາຣູປານິ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຕໍ ວວຕ຺ຖາປຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕທາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຘມ຺ເມ ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຕໂຕ ‘‘ອິເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ເຕ ປນ ສງ຺ເຂປໂຕ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ຠາຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ນາມຣູປໍ ສເຫຕຸ ສປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາທິໂກ ເຫຕຸ, ອຍໍ ອາຫາຣາທິໂກ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເຫຕຸປ຺ປຈ຺ຈເຍ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ໂສ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຫຸຕ຺ວາ ຠວນ຺ຕິ, ຫຸຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕິ, ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕິ, ‘‘ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕິ.
ເອວໍ ຕິລກ຺ຂຓານິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂອຠາສາທິເກ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລເສ ‘ອມຄ຺ໂຄ’ຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓເມວ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປາຍຠູໂຕ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ¶ ປຸນ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ປຏິປາຏິຍາ ຠງ຺ຄຎາຓາທີນິ ຈ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທໂຍ ປາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ເອກປ຺ປຏິເວເຘເນວ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ເອກາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ, ສມຸທຍໍ ປຫານປ຺ປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄໍ ຠາວນາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ກຸສລໍ ຠາເວຕິ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ກຸຈ຺ຉິຕສລນາທິອຕ຺ເຖນ ກຸສໂລ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຠາວິເຕ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ອນວຊ຺ຊໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໑). ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຏິກງ຺ຂໍ – ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວສ຺ສຕິ, ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ພຫຸລີກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໕).
ໂຍນິໂສ ¶ ¶ ມນສິກາໂຣຕິ ຄາຖາຍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ສິກ຺ຂຕິ, ສິກ຺ຂາປທານິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ສິກ຺ຂນສີໂລຕິ ວາ ເສໂຂ. ສໍສາເຣ ຠຍໍ ອິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ຕສ຺ສ ເສຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄມາຍ ຍຖາ ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ, ເອວໍ ພຫຸກາໂຣ ພຫູປກາໂຣ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ໂຍນິໂສ ອຸປາເຍນ ມນສິກາຣໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ປທຫໍ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານວເສນ ປທຫນ຺ໂຕ, ຂຍໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປາປຸເຓ ສໍກິເລສວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິໂຍສານໍ ນິພ຺ພານໍ ປາປຸເຓ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ ພຫຸກາໂຣຕິ.
ຉຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໗. ທຸຕິຍເສຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໗. ສຕ຺ຕເມ ພາຫິຣນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ພຫິ ຠວໍ. ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາຕິ ຍສ຺ສ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ອຆສ຺ສ ຆາຕາ ¶ , ຫິຕສ຺ສ ວິຘາຕາ ສພ຺ພາກາເຣນ ອຸປກາຣໂກ ມິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ປກຕິຍາ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຈາຄສມ຺ປນ຺ໂນ ວີຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນ ສຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ທຫຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂພຘິໍ, ເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິເຫຕຸຠູຕໍ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕສຸເຂສິຕໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ຄຣຸ ຈ ຠາວນີໂຍ ໂຈທໂກ ປາປຄຣຫີ ວຕ຺ຕາ ວຈນກ຺ຂໂມ, ສຸຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຂນ຺ຘາຍຕນສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິການໍ ຄມ຺ຠີຣານໍ ກຖານໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຈາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ, ວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ໂຫຕິ, ສຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ໂຫຕິ ປຣເມນ ສຕິເນປກ຺ເກນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຈິຣກຕມ຺ປິ ຈິຣຠາສິຕມ຺ປິ ສຣິຕາ ອນຸສ຺ສຣິຕາ, ສມາຘິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສມາຫິໂຕ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິປຣີຕໍ ປຊານາຕິ. ໂສ ¶ ສຕິຍາ ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເວສນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂໍ ຍຖາຠູຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ສມາຘິນາ ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຍຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວີຣິເຍນ ສຕ຺ເຕ ອຫິຕໂຕ ນິເສເຘຕ຺ວາ ເອກນ຺ຕຫິເຕ ນິໂຍເຊຕິ. ເຕເນວາຫ –
‘‘ປິໂຍ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ, ວຕ຺ຕາ ຈ ວຈນກ຺ຂໂມ;
ຄມ຺ຠີຣຎ຺ຈ ກຖໍ ກຕ຺ຕາ, ໂນ ຈາຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊໂກ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໓);
ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕີຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສທ຺ຘໍ ຜາຕິໍ ກໂຣຕິ, ສທ຺ຘາຊາໂຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ. ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘາປຏິລາເຠນ ຆຣາວາສໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຕິຏ຺ຐຕິ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ຍຖາພລໍ ຘຸຕຘມ຺ເມ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ, ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠີ ໂຫຕິ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວິຫຣຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ສມ຺ປຊາໂນ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ນຈິຣສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ¶ ສພ຺ພໍ ອກຸສລໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຈ ກຸສລໍ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄເມນ຺ໂຕ ວຑ຺ເຒຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ, ເມຆິຍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຏິກງ຺ຂໍ ກລ຺ຍາຓສຫາຍສ຺ສ ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກສ຺ສ ‘ຍໍ ສີລວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣິສ຺ສຕິ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ, ຠຍທສ຺ສາວີ ສມາທາຍ ສິກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ສິກ຺ຂາປເທສຸ’.
‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ…ເປ… ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກສ຺ສ ‘ຍໍ ຍາຍໍ ກຖາ ອຠິສລ຺ເລຂິກາ ເຈໂຕວິວຣຓສປ຺ປາຍາ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ…ເປ… ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິກຖາ, ປວິເວກກຖາ, ອສໍສຄ຺ຄກຖາ, ວີຣິຍາຣມ຺ຠກຖາ, ສີລກຖາ, ສມາຘິກຖາ…ເປ… ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກຖາ. ເອວຣູປາຍ ກຖາຍ ນິກາມລາຠີ ຠວິສ຺ສຕິ ອກິຈ຺ຉລາຠີ ອກສິຣລາຠີ’.
‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ¶ …ເປ… ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກສ຺ສ ‘ຍໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວິຫຣິສ຺ສຕິ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ຖາມວາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກໂມ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ’.
‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ…ເປ… ກລ຺ຍາຓສມ຺ປວງ຺ກສ຺ສ ‘ຍໍ ປຎ຺ຎວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣິຍາຍ ນິພ຺ເພຘິກາຍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຄາມິນິຍາ’’’ຕິ (ອຸທາ. ໓໑).
ເອວໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປຣິມຸຈ຺ຈນນິມິຕ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ –
‘‘ມມຎ຺ຫິ ¶ , ອານນ຺ທ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຊາຕິຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາ ຊາຕິຍາ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຊຣາຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາ ຊຣາຍ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙).
ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ.
ຄາຖາຍ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສຕິ ປຕິສ຺ສວສງ຺ຂາເຕນ ສຫ ປຕິສ຺ເສນາຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ສ ໂອວາທໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉໂກ ສຸພ຺ພໂຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຫິຕສຸເຂ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ປຕິ ອິເສຕີຕິ ປຕິສ຺ໂສ, ໂອວາທທາຍໂກ. ຄຣຸອາທຣໂຍເຄນ ເຕນ ປຕິສ຺ເສນ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ຄຣູສຸ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣພຫຸໂລ. ສຄາຣໂວຕິ ຉພ຺ພິເຘນປິ ຄາຣເວນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ກຣໍ ມິຕ຺ຕານໍ ວຈນນ຺ຕິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕານໍ ໂອວາທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍໂຖວາທໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິເຍນ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຕິສ຺ສໂຕຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຜາຕິໍ ¶ , ຄເມຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍ ສຕິຍາ ປຕິສ຺ສໂຕ ສໂຕກາຣີ. ອນຸປຸພ຺ເພນາຕິ ສີລາທິວິສຸທ຺ຘິປຏິປາຏິຍາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ວິປສ຺ສນາປຏິປາຏິຍາ ເຈວ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ຈ. ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍນ຺ຕິ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຂປນໂຕ ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປຣິໂຍສານຠູຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ນິພ຺ພານເມວ ວາ. ປາປຸເຓ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ສຕ຺ຖາຣາ ປຘານງ຺ຄໍ ນາມ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໘. ສງ຺ຆເຠທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໘. ອຏ຺ຐເມ ¶ ເອກຘມ຺ໂມຕິ ກຕໂຣຍໍ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂໂປ? ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປກຖາ – ເທວທຕ຺ໂຕ ຫິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ທຸຄ຺ຄຫຓໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປິຕຣໍ ຣາຊານໍ ພິມ຺ພິສາຣໍ ເຕນ ມາຣາເປຕ຺ວາປິ ອຠິມາເຣ ປໂຍເຊຕ຺ວາປິ ສິລາປວິຊ຺ຌເນນ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາປິ ນ ຕາວຕາ ປາກໂຏ ຊາໂຕ, ນາຬາຄິຣິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປນ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ອຖ ມຫາຊໂນ ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນາມ ປາປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ໂກລາຫລໍ ອກາສິ, ມຫາໂຆໂສ ອໂຫສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ອຕ຺ຕນາ ທີຍມານານິ ປຎ຺ຈ ຖາລິປາກສຕານິ ປຈ຺ຉິນ຺ທາເປສິ, ອຸປຏ຺ຐານມ຺ປິສ຺ສ ນາຄມາສິ. ນາຄຣາປິ ກຸລໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ກຏຈ຺ຉຸຠຕ຺ຕມ຺ປິສ຺ສ ນາທໍສຸ. ໂສ ປຣິຫີນລາຠສກ຺ກາໂຣ ໂກຫຎ຺ເຎນ ຊີວິຕຸກາໂມ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ອລໍ, ເທວທຕ຺ຕ, ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ, ໂສ ¶ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໐໙; ຈູຬວ. ໓໔໓) ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ພາລໍ ລູຂປ຺ປສນ຺ນໍ ຊນໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສເຕ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກ ສລາກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາວ ເຕ ອາທາຍ ຄຍາສີສໍ ອຄມາສິ. ອຖ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ສຕ຺ຖຸ ອາຓາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ເຕ ອຣິຍຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອານຍິໍສຸ. ເຍ ປນສ຺ສ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິໍ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຕເຖວ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິຕາ ສງ຺ເຆ ຠິຊ຺ຊນ຺ເຕ ຠິນ຺ເນ ຈ ສມນຸຎ຺ຎາ ອເຫສຸໍ, ເຕສໍ ຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ອໂຫສິ ¶ .
ເທວທຕ຺ໂຕປິ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ໂຣຄາຠິຠູໂຕ ພາຬ຺ຫຄິລາໂນ ມຣຓກາເລ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຎ຺ຈກສິວິກາຍ ນີຍມາໂນ ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓິຕີເຣ ຐປິໂຕ ປຖວິຍາ ວິວເຣ ທິນ຺ເນ ປຕິຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ໂຍຊນສຕິໂກ ຈສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອໂຫສິ ກປ຺ປຏ຺ຐິໂຍ ຕາລກ຺ຂນ຺ຘປຣິມາເຓຫິ ອຍສູເລຫິ ວິນິວິທ຺ໂຘ. ເທວທຕ຺ຕປກ຺ຂິການິ ຈ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ກຸລສຕານິ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິຍໍ ຐິຕານິ ສຫ ພນ຺ຘເວຫິ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ. ເອກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ເທວທຕ຺ເຕນ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທນ຺ເຕນ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆເຠເທ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ¶ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ເກຈິ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຕປ຺ປກ຺ຂິການຎ຺ຈ ຕຖາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ສງ຺ຆເຠເທ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສເຍເນວ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທເສສີ’’ຕິ.
ຕຕ຺ຖ ເອກຘມ຺ໂມຕິ ເອໂກ ອກຸສໂລ ມຫາສາວຊ຺ຊຘມ຺ໂມ. ໂລເກຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຠທສໍວຕ຺ຕນິເກສຸ ຠຓ຺ຑນາທີສຸ ສງ຺ເຆ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸປິ ‘‘ຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສເຠທກຣວຕ຺ຖູສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທີປນວເສນ ໂວຫຣນ຺ເຕສຸປິ ຕຕ຺ຖ ຣຸຈິຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸສ຺ສາເວນ຺ເຕສຸປິ ອນຸສ຺ສາເວຕ຺ວາ ສລາກາຍ ຄາຫິຕາຍປິ ສງ຺ຆເຠໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ສລາກາຍ ປນ ຄາຫິຕາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຕິເຣກາ ວາ ຍທາ ອາເວຓິກໍ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທາ ສງ຺ຆເຠໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ກເຕ ປນ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຆເຠໂທ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ? ກມ຺ມໍ, ອຸທ຺ເທໂສ, ໂວຫາໂຣ, ອນຸສ຺ສາວນາ, ສລາກຄ຺ຄາໂຫຕິ ອິເມສຸ ຫິ ປຎ຺ຈສຸ ສງ຺ຆສ຺ສ ເຠທກາຣເຓສຸ ກມ຺ມໍ ວາ ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ປມາຓໍ, ໂວຫາຣານຸສ຺ສາວນສລາກຄ຺ຄາຫາ ປນ ປຸພ຺ພຠາຄາຕິ.
ພຫຸຊນາຫິຕາຍາຕິອາທີສຸ ໐.ມຫາຊນສ຺ສ ຌານມຄ຺ຄາທິສມ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ອຫິຕາຍ, ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ອສຸຂາຍ, ອປາຍູປປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາເວນ ອນຕ຺ຖາຍ. ອກຸສລຘມ຺ມວເສນ ວາ ອຫິຕາຍ, ຫິຕມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອຠາວາ ສຸຄຕິຍມ຺ປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ¶ . ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ. ອປໂຣ ນໂຍ – ພຫຸຊນາຫິຕາຍາຕິ ພຫຸຊນສ຺ສ ມຫໂຕ ສຕ຺ຕກາຍສ຺ສ ອຫິຕຕ຺ຖາຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກອນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຸຂາຍາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກອສຸຂຕ຺ຖາຍ, ທຸວິຘທຸກ຺ຂຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຕ຺ຖາຍາຕິ ປຣມຕ຺ຖປຏິກ຺ເຂປາຍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ປຣມຕ຺ໂຖ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ. ອຫິຕາຍາຕິ ມຄ຺ຄປຏິກ຺ເຂປາຍ. ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກມຄ຺ຄໂຕ ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ທຸກ຺ຂາຍາຕິ ອຣິຍສຸຂວິຣາຘເນນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂຕາຍ. ເຍ ຫິ ອຣິຍສຸຂໂຕ ວິຣທ຺ຘາ ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອຠພ຺ພາ, ເຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕິ, ອຣິຍສຸຂໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ສຸຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຍໍ ສມາຘິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ ເຈວ ອາຍຕິຎ຺ຈ ສຸຂວິປາໂກ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕; ອ. ນິ. ໕.໒໗).
ອິທານິ ¶ ‘‘ສງ຺ຆເຠໂທ’’ຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຫິຕາທີນໍ ເອກນ຺ຕເຫຕຸຠາວໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ເຆ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິນ຺ເນ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠິນ຺ເນຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ ຍຖາ ‘‘ອຘນານໍ ຘເນ ອນນຸປ຺ປທີຍມາເນ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໙໑), ເຠທເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຠຓ຺ຑນານີຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ຕປ຺ປກ຺ຂິການຎ຺ຈ ‘‘ເອໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນໂສ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິວທນານິ. ຠຓ຺ຑນຎ຺ຫິ ກລຫສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ. ປຣິຠາສາຕິ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ໂວ ອນຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຠຍຸປ຺ປາທນວເສນ ຕຊ຺ຊນາ. ປຣິກ຺ເຂປາຕິ ຊາຕິອາທິວເສນ ປຣິໂຕ ເຂປາ, ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ຂຸໍສນວມ຺ຠນາ. ປຣິຈ຺ຈຊນາຕິ ອຸກ຺ເຂປນິຍກມ຺ມກຣຓາທິວເສນ ນິສ຺ສາຣຓາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຆເຠເທ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ຠຓ຺ຑນາທິເກ. ອປ຺ປສນ຺ນາຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານໍ ອນຠິຎ຺ຎາ. ນ ປສີທນ຺ຕີຕິ ‘‘ຘມ຺ມຈາຣິໂນ ສມຈາຣິໂນ’’ຕິອາທິນາ ຍ຺ວາຍໍ ຠິກ຺ຂູສຸ ປສາທນາກາໂຣ, ຕຖາ ນ ປສີທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວາ ໂສຕພ຺ພໍ ສທ຺ຘາຕພ຺ພໍ ນ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ຘມ຺ເມ ສຕ຺ຖຣິ ຈ ອປ຺ປສນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອວິຣຸຬ຺ຫສທ຺ຘານໍ ປສາທຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ.
ຄາຖາຍໍ ¶ ອາປາຍິໂກຕິອາທີສຸ ອປາເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣຫຕາຍ ອາປາຍິໂກ. ຕຕ຺ຖປິ ອວີຈິສງ຺ຂາເຕ ມຫານິຣເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເນຣຍິໂກ. ເອກໍ ອນ຺ຕຣກປ຺ປໍ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກປ຺ປຏ຺ໂຐ. ສງ຺ຆເຠທສງ຺ຂາເຕ ວຄ຺ເຄ ຣໂຕຕິ ວຄ຺ຄຣໂຕ. ອຘມ຺ມິຍຕາຍ ອຘມ຺ໂມ. ເຠທກຣວຕ຺ຖູຫິ ສງ຺ຆເຠທສງ຺ຂາເຕ ເອວ ຈ ອຘມ຺ເມ ຐິໂຕຕິ ອຘມ຺ມຏ຺ໂຐ. ໂຍຄກ຺ເຂມາ ປຘໍສຕີຕິ ໂຍຄກ຺ເຂມໂຕ ຫິຕໂຕ ປຘໍສຕິ ປຣິຫາຍຕິ, ຈຕູຫິ ວາ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ, ຕໂຕ ປນສ຺ສ ຘໍສເນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎໂຕ ສໍຫຕຏ຺ເຐນ ສງ຺ຆໍ, ຕໂຕ ເອວ ເອກກມ຺ມາທິວິຘານໂຍເຄນ ສມຄ຺ຄໍ ສຫິຕໍ. ເຠຕ຺ວານາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ສງ຺ຆເຠເທນ ¶ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ອາຍຸກປ຺ປໍ. ໂສ ປເນຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣກປ຺ໂປວ. ນິຣຍມ຺ຫີຕິ ອວີຈິມຫານິຣຍມ຺ຫິ.
ອຏ຺ຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໙. ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໙. ນວເມ ¶ ເອກຘມ຺ໂມຕິ ເອໂກ ກຸສລຘມ຺ໂມ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ໂມ. ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ສເຈ ສງ຺ເຆ ວິວາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມກາເມນ ວິຎ຺ຎຸນາ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ຐານໍ ໂຂ, ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍທິທໍ ວິວາໂທ ວຑ຺ຒມາໂນ ສງ຺ຆຣາຊິຍາ ວາ ສງ຺ຆເຠທາຍ ວາ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ. ສເຈ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ອຕ຺ຕນາ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ອຄ຺ຄິໍ ອກ຺ກນ຺ເຕນ ວິຍ ສຫສາ ຕໂຕ ໂອຣມິຕພ຺ພໍ. ອຖ ປເຣຫິ ຕໍ ປຄ຺ຄຫິຕໍ ສຍຎ຺ເຈຕໍ ສກ຺ໂກຕິ ວູປສເມຕຸໍ, ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທູຣມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ຕໍ ວູປສມ຺ມຕິ. ສເຈ ປນ ສຍໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ຈ ວິວາໂທ ອຸປຣູປຣິ ວຑ຺ຒເຕວ, ນ ວູປສມ຺ມຕິ. ເຍ ຕຕ຺ຖ ປຕິຣູປາ ສິກ຺ຂາກາມາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ, ເຕ ອຸສ຺ສາເຫຕ຺ວາ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ເຍນ ວິນເຍນ ເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ຍຖາ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕຖາ ວູປສເມຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ວູປສເມນ຺ຕສ຺ສ ໂຍ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິກໂຣ ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ, ອຍເມຕ຺ຖ ເອກຘມ຺ໂມຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຫິ ອຸຠໂຕປກ຺ຂິຍານໍ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ, ເຕສໍ ອນຸວຕ຺ຕນວເສນ ຐິຕານໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປາສການໍ ອຸປາສິການໍ ¶ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕານໍ ຍາວເທວ ພ຺ຣຫ຺ມານມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫໍ ອຫິຕໍ ທຸກ຺ຂາວຫໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມໍ ອປເນຕ຺ວາ ມຫໂຕ ປຸຎ຺ຎຣາສິສ຺ສ ກຸສລາຠິສນ຺ທສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂາວໂຫ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກຘມ຺ໂມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫຸຊນຫິຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ອນນ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄີຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ສມຄ຺ຄຠາໂວ ເຠທາຠາໂວ ເອກກມ຺ມຕາ ເອກຸທ຺ເທສຕາ ຈ.
ຄາຖາຍໍ ສຸຂາ ສງ຺ຆສ຺ສ ສາມຄ຺ຄີຕິ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ສາມຄ຺ຄີ ສຸຂາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາ ‘‘ສຸໂຂ ພຸທ຺ຘານມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໙໔). ສມຄ຺ຄານຎ຺ຈນຸຄ຺ຄໂຫຕິ ສມຄ຺ຄານໍ ສາມຄ຺ຄິອນຸໂມທເນນ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສາມຄ຺ຄິອນຸຣູປໍ, ຍຖາ ເຕ ສາມຄ຺ຄິໍ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ຄຫຓໍ ຐປນໍ ອນຸພລປ຺ປທານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆໍ ສມຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວານາຕິ ຠິນ຺ນໍ ສງ຺ຆໍ ຣາຊິປຕ຺ຕໍ ວາ ສມຄ຺ຄໍ ສຫິຕໍ ກຕ຺ວາ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ອາຍຸກປ຺ປເມວ. ສຄ຺ຄມ຺ຫິ ໂມທຕີຕິ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ອຎ຺ເຎ ¶ ເທເວ ¶ ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ທິພ຺ພສຸຂໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອິຈ຺ຉິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາວ ໂມທຕິ ປໂມທຕິ ລລຕິ ກີຬຕີຕິ.
ນວມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໐. ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໒໐. ທສມສ຺ສ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ. ເອກທິວສໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ພຫຸໍ ປາປກມ຺ມໍ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຸຠຍໂວມິສ຺ສກໍ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂວມິສ຺ສກາຣິໂນ ກີທິໂສ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’’ຕິ? ອຖ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠໍ ອຸປຄນ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຣຓາສນ຺ນກາເລ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທເສສິ.
ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ເທສາປເທເສ ນິປາໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ກຕ຺ຖຈິ ປເທສໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ, ເທວຠູຕສ຺ສ ເມ ສໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໖໙). ກຕ຺ຖຈິ ສາສນໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ ອິຘ ¶ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑). ກຕ຺ຖຈິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ‘‘ອິຘາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຸຕ຺ຕາວີ ອສ຺ສໍ ປວາຣິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐). ກຕ຺ຖຈິ ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໑). ອິຘາປິ ໂລເກ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອກຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອກໍ, ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ກຸສລາກຸສລານໍ ຕພ຺ພິປາການຎ຺ຈ ປູຣຓໂຕ ມຣຓວເສນ ຄລນໂຕ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປໂທເສນ ອາຆາເຕນ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂທເສນ ຣາຄາທິນາ ປທູສິຕຈິຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິທໍ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວິເສສນໍ. ຍສ຺ສ ຫິ ປຏິສນ຺ຘິທາຍກກມ຺ມໍ ໂອກາສມກາສິ, ໂສ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ສ ຈ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຸສລວເສນ ໂອຕາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ອາສນ຺ນມຣໂຓ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຈຕສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ. ເຈໂຕຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ. ປຣິຈ຺ຈາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຊານາມິ ¶ . ນນຸ ຈ ຍຖາກມ຺ມຸປຄຎາຓສ຺ສາຍໍ ວິສໂຍຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕທາ ປວຕ຺ຕມານອກຸສລຈິຕ຺ຕວເສນ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອິມມ຺ຫິ ¶ ຈາຍໍ ສມເຍຕິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ, ອິມາຍໍ ວາ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍໍ, ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຊວນວີຖິຍາ ອປຣຠາເຄ ກາລໍ ກເຣຍ຺ຍ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຊວນກ຺ຂເຓ ກາລໍກິຣິຍາ ອຕ຺ຖິ. ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍຕິ ຍຖາ ອາຠຕໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຸນາ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນິຣເຍ ຐປິໂຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ. ອຖ ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ.
ອປາຍນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ນິຣຍສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ນິຣໂຍ ຫິ ອຍສງ຺ຂາຕາ ສຸຂາ ອເປໂຕຕິ ອປາໂຍ; ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂເຫຕຸຠູຕາ ວາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ ອຍາ ອເປໂຕຕິປິ ອປາໂຍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ; ໂທສພຫຸລຕ຺ຕາ ວາ ທຸຏ຺ເຐນ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຕີຕິປິ ທຸຄ຺ຄຕິ. ວິວສາ ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມກາຣິໂນ, ວິນສ຺ສນ຺ຕາ ວາ ເອຕ຺ຖ ນິປຕນ຺ຕິ ສມ຺ຠິຊ຺ຊມານງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາຕິ ວິນິປາໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂຕ ອໂຍຕິ ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ນິຣໂຍ. ອຖ ວາ ອປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ¶ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ຫິ ອປາໂຍ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ, ນ ທຸຄ຺ຄຕິ ມເຫສກ຺ຂານໍ ນາຄຣາຊາທີນໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ທຸຄ຺ຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ. ໂສ ຫິ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຄຕິຠູຕຕ຺ຕາ, ນ ວິນິປາໂຕ ອສຸຣສທິສໍ ອວິນິປາຕຕ຺ຕາ. ວິນິປາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອສຸຣກາໂຍ. ໂສ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ, ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸສ຺ສເຍຫິ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາໂຕຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຣຍຄ຺ຄຫເຓນ ອວີຈິອາທິອເນກປ຺ປກາໂຣ ນິຣໂຍວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ສພ຺ພປເທຫິປິ ນິຣໂຍວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.
ຄາຖາສຸ ປຐມຄາຖາ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ຐປິຕາ. ຎຕ຺ວານາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ. ຎາຓປຸພ຺ພກຎ຺ຫິ ພ຺ຍາກຣຓໍ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ວາ ຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ສີຫໍ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຊານນເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ພຸທ຺ໂຘ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕໍ ປຣໂຕ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາກາສິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ທຸຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ຕຕິຍວຄ຺ໂຄ
໑. ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໒໑. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ປຐເມ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘາຍ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ຈ ປສນ຺ນມານສໍ. ສຸຄຕິນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ຄຕິໍ, ສຸຂສ຺ສ ວາ ຄຕິນ຺ຕິ ສຸຄຕິໍ. ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ຣູປາທິສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ສຄ຺ຄໍ. ໂລກນ຺ຕິ ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປຜລານິ, ລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐເນວ ວາ ໂລກໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ສຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ເທວຄຕິ ເອວ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໒໒. ທຸຕິເຍ ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມາຕິ ປຏິເສເຘ ນິປາໂຕ. ປຸຎ຺ຎສທ຺ໂທ ‘‘ກຸສລານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕຸ ເອວມິທໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິອາທີສຸ ¶ (ທີ. ນິ. ໓.໓໘໐) ປຸຎ຺ຎຜເລ ອາຄໂຕ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາຄໂຕຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ປຸຎ຺ຎຎ຺ເຈ ສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໑) ກາມຣູປາວຈຣສຸຈຣິເຕ. ‘‘ປຸຎ຺ຎູປຄໍ ຠວຕິ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສຸຄຕິວິເສສຠູເຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ. ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ – ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ, ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ, ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທີສຸ (ອິຕິວຸ. ໖໐; ອ. ນິ. ໘.໓໖) ກຸສລເຈຕນາຍໍ. ອິຘ ປນ ເຕຠູມກກຸສລຘມ຺ເມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠາຍິຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ຠຍໍ ຎາຓຠຍໍ, ສາຣຊ຺ຊຠຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຍປິ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວາ ທີຆາຍຸກາ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ສຸຂພຫຸລາ ອຸຈ຺ເຈສຸ ວິມາເນສຸ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ¶ , ເຕປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຍໍ ສໍເວຄໍ ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໓) ອາຄຕໍ ຎາຓຠຍໍ. ‘‘ອຫຸເທວ ຠຍໍ, ອຫຸ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ, ອຫຸ ໂລມຫໍໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑໘) ອາຄຕໍ ສາຣຊ຺ຊຠຍໍ. ອິຘາປິ ສາຣຊ຺ຊຠຍເມວ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ¶ ອຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ທີຆຣຕ຺ຕໍ ກາຍວຈີສໍຍໂມ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕປູຣຓໍ ເອກາສນໍ, ເອກເສຍ຺ຍໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍທໂມ, ຘຸຕຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄໂຫ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄວເສນ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠຕິ ເອວມາທີນິ ຍານິ ຠິກ຺ຂຸນາ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພານິ ປຸຎ຺ຎານິ, ເຕຫິ ມາ ຠາຍິຕ຺ຖ, ມາ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ຖ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂສ຺ສ ອຸປໂຣຘຠເຍນ ສມ຺ປຣາຍິກນິພ຺ພານສຸຂທາຍເກຫິ ປຸຎ຺ເຎຫິ ມາ ຠາຍິຕ຺ຖາຕິ. ນິສ຺ສກ຺ເກ ຫິ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ.
ອິທານິ ຕໂຕ ອຠາຍິຕພ຺ພຠາເວ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂສ຺ເສຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂສທ຺ໂທ ‘‘ສຸໂຂ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປາໂທ, ສຸຂາ ວິຣາຄຕາ ໂລເກ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໙໔) ສຸຂມູເລ ອາຄໂຕ. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ມຫາລິ, ຣູປໍ ສຸຂໍ ສຸຂານຸປຕິຕໍ ສຸຂາວກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໐) ສຸຂາຣມ຺ມເຓ. ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ສຸກຣໍ ອກ຺ຂາເນນ ປາປຸຓິຕຸໍ ຍາວ ສຸຂາ ສຄ຺ຄາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໕) ສຸຂປຈ຺ຈຍຏ຺ຐາເນ. ‘‘ສຸໂຂ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໑໘) ສຸຂເຫຕຸມ຺ຫິ. ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ¶ (ມ. ນິ. ໑.໘໒) ອພ຺ຍາປຊ຺ເຊ. ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໐໔; ມ. ນິ. ໒.໒໑໕) ນິພ຺ພາເນ. ‘‘ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໕) ສຸຂເວທນາຍໍ. ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ສນ຺ຕໍ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໓; ອິຕິວຸ. ໕໓) ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຍໍ. ‘‘ທ຺ເວປິ ມຍາ, ອານນ຺ທ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ປຣິຍາເຍນ ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໘໙) ອິຏ຺ຐສຸເຂ. ‘‘ສຸໂຂ ວິປາໂກ ປຸຎ຺ຎານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ເປຏໂກ. ໒໓) ສຸຂວິປາເກ. ອິຘາປິ ອິຏ຺ຐວິປາເກ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຏ຺ຐສ຺ສາຕິອາທີສຸ ເອສິຕພ຺ພໂຕ ອນິຏ຺ຐປຏິກ຺ເຂປໂຕ ຈ ອິຏ຺ຐສ຺ສ, ກມນີຍໂຕ ມນສ຺ມິຎ຺ຈ ກມນໂຕ ປວິສນໂຕ ກນ຺ຕສ຺ສ, ປິຍາຍິຕພ຺ພໂຕ ສນ຺ຕປ຺ປນໂຕ ຈ ປິຍສ຺ສ, ມານນີຍໂຕ ມນສ຺ສ ປວຑ຺ຒນໂຕ ຈ ມນາປສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິທໍ ປຸຎ຺ຎານີຕິ ‘‘ປຸຎ຺ຎານີ’’ຕິ ຍທິທໍ ວຈນໍ, ເອຕໍ ສຸຂສ຺ສ ອິຏ຺ຐສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ ອຘິວຈນໍ ນາມໍ, ສຸຂເມວ ຕໍ ¶ ຍທິທໍ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ຜເລນ ກາຣຓສ຺ສ ອເຠທູປຈາຣໍ ວທຕິ. ເຕນ ກຕູປຈິຕານໍ ປຸຎ຺ຎານໍ ອວສ຺ສໍຠາວິຜລໍ ສຸຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກາຕພ຺ພານີຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍໍ ນິໂຍເຊຕິ, ອາທຣຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາເທຕິ.
ອິທານິ ອຕ຺ຕນາ ສຸເນຕ຺ຕກາເລ ກເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈນຸຠູຕໍ ຠວນ຺ຕຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ອຸຬາຣຕມໍ ປຸຎ຺ຎວິປາກໍ ອຸທາຫຣິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຊານາມີຕິ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຊານາມິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ພຸຊ຺ຌາມິ. ທີຆຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຣກາລໍ. ປຸຎ຺ຎານນ຺ຕິ ທານາທິກຸສລຘມ຺ມານໍ. ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານີຕິ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ¶ . ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມິຊ຺ຊຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ, ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຕ຺ເຕ ຠວາ, ມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ເອສາ ປວຕ຺ຕີຕິປິ ເມຕ຺ຕາ. ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ປນ ຫິຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ, ຫິຕູປສໍຫາຣຣສາ, ອາຆາຕວິນຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ສຕ຺ຕານໍ ມນາປຠາວທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາ. ພ຺ຍາປາທູປສໂມ ເອຕິສ຺ສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ສິເນຫາສມ຺ຠໂວ ວິປຕ຺ຕິ. ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ. ຠາເວຕ຺ວາຕິ ເມຕ຺ຕາສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕສີເສນ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເມຕ຺ຕາສມາຘິໍ ¶ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຈວ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຈ. ສຕ຺ຕ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິ ສຕ຺ຕ ມຫາກປ຺ເປ. ສໍວຏ຺ຏ-ວິວຏ຺ຏຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິ-ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິໂນປິ ຄຫິຕາ. ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ກາມໂລກໍ. ສໍວຏ຺ຏມາເນ ສຸທນ຺ຕິ ສໍວຏ຺ຏມາເນ. ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສໍວຕ຺ຕມາເນ ສຸທ’’ນ຺ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ. ກປ຺ເປຕິ ກາເລ. ກປ຺ປສີເສນ ຫິ ກາໂລ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາເລ ຂີຍມາເນ ກປ຺ໂປປິ ຂີຍເຕວ. ຍຖາຫ –
‘‘ກາໂລ ຆສຕິ ຠູຕານິ, ສພ຺ພາເນວ ສຫຕ຺ຕນາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໙໐);
‘‘ອາຠສ຺ສຣູປໂຄ ໂຫມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕໂຊສໍວຏ຺ຏວເສເນຕ຺ຖ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຠສ຺ສຣູປໂຄຕິ ຕຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຸປຄຈ຺ຉາມີຕິ ອາຠສ຺ສຣູປໂຄ ໂຫມິ. ວິວຏ຺ຏມາເນຕິ ສຓ຺ຐຫມາເນ, ຊາຍມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຎ຺ຎໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານໍ ອຸປປຊ຺ຊາມີຕິ ກສ຺ສຈິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຸຎ຺ຎໍ, ຍໍ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິສງ຺ຂາຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານໍ ອາທິໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸປປຊ຺ຊາມິ ອຸເປມິ. ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ກາມາວຈຣສຕ຺ເຕຫິ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຕຖາ ຕຖາ ພ຺ຣູຫິຕຄຸຓຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມາ. ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິເຕຫິ ມຫນ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ. ຕໂຕ ເອວ ເຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ¶ ອຠິຠູ. ເຕຫິ ເກນຈິ ຄຸເຓນ ນ ອຠິຠູໂຕຕິ ອນຠິຠູໂຕ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກໍສວຈເນ ນິປາໂຕ. ທໂສຕິ ທສ຺ສນສີໂລ, ໂສ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ທສ຺ສນສມຕ຺ໂຖ, ອຠິຎ຺ຎາເຓນ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາພເລນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ມມ ວເສ ວຕ຺ເຕມີຕິ ວສວຕ຺ຕີ ໂຫມີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕທາ ກິຣ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີປິ ສມາໂນ ຕຖາ ສຕ຺ຕຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣມິປຣິປູຣຓຎ຺ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕາສຸ ເອວ ທ຺ວີສຸ ຌານຠູມີສຸ ນິກນ຺ຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ອປຣາປຣໍ ສໍສຣິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕວສ຺ສານິ…ເປ… ວສວຕ຺ຕີ’’ຕິ.
ເອວໍ ຠຄວາ ຣູປາວຈຣປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກມຫນ຺ຕຕໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກາມາວຈຣປຸຎ຺ຎສ຺ສາປິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຉຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ໂກ ອໂຫສິນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ ວາເຣ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ¶ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ຕາວຕິໍສເທວຣາຊາ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ອໂຫສິນ຺ຕິອາທີສຸ ¶ ຈຕູຫິ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ເມຫິ ຈຕູຫິ ຈ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ໂລກໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຣາຊາ. ຈກ຺ກຣຕນໍ ວຕ຺ເຕຕິ, ຈຕູຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກຫິ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕຫິ ຈ ປຣໍ ວຕ຺ເຕຕິ, ປຣຫິຕາຍ ຈ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ການໍ ວຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ຣາຊາຕິ ເຈຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີຕິ ວິເສສໍ. ຘມ຺ເມນ ຈຣຕີຕິ ຘມ຺ມິໂກ. ຎາເຍນ ສເມນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ເມເນວ ຣຊ຺ຊໍ ລຠິຕ຺ວາ ຣາຊາ ຊາໂຕຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ປຣຫິຕຘມ຺ມຈຣເຓນ ວາ ຘມ຺ມິໂກ, ອຕ຺ຕຫິຕຘມ຺ມຈຣເຓນ ຘມ຺ມຣາຊາ, ຈຕຸຣນ຺ຕາຍ ອິສ຺ສໂຣຕິ ຈາຕຸຣນ຺ໂຕ, ຈຕຸສມຸທ຺ທນ຺ຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘທີປວິຠູສິຕາຍ ຈ ປຖວິຍາ ອິສ຺ສໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ໂກປາທິປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ສພ຺ພຣາຊາໂນ ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນ ວິເຊສີຕິ ວິຊິຕາວີ. ຊນປເທ ຖາວຣຠາວໍ ຘຸວຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ຕໂຕ ຈາເລຕຸໍ ຊນປໂທ ວາ ຕມ຺ຫິ ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ສກມ຺ມນິຣໂຕ ອຈໂລ ອສມ຺ປເວຘີຕິ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ.
ຈກ຺ກຣຕນໍ, ຫຕ຺ຖິຣຕນໍ, ອສ຺ສຣຕນໍ, ມຓິຣຕນໍ, ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ, ຄຫປຕິຣຕນໍ, ປຣິຓາຍກຣຕນນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ສມຸເປໂຕຕິ ສຕ຺ຕຣຕນສມນ຺ນາຄໂຕ. ເຕສຸ ຫິ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິ ຈກ຺ກຣຕເນນ ອຊິຕໍ ຊິນາຕິ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຕເນຫິ ວິຊິເຕ ສຸເຂເນວ ອນຸວິຈຣຕິ, ປຣິຓາຍກຣຕເນນ ວິຊິຕມນຸຣກ຺ຂຕິ, ເສເສຫິ ອຸປໂຠຄສຸຂມນຸຠວຕິ. ປຐເມນ ຈສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫສຕ຺ຕິໂຍໂຄ ¶ , ປຈ຺ຉິເມນ ມນ຺ຕສຕ຺ຕິໂຍໂຄ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຄຫປຕິຣຕເນຫິ ປຠູສຕ຺ຕິໂຍໂຄ ສຸປຣິປຸຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ, ອິຕ຺ຖິມຓິຣຕເນຫິ ຕິວິຘສຕ຺ຕິໂຍຄຜລໍ. ໂສ ອິຕ຺ຖິມຓິຣຕເນຫິ ປຣິໂຠຄສຸຂມນຸຠວຕິ, ເສເສຫິ ອຸປໂຠຄສຸຂໍ. ວິເສສໂຕ ຈສ຺ສ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ອໂທສກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ມຊ຺ຌິມານິ ອໂລຠກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນ, ປຈ຺ຉິມເມກໍ ອໂມຫກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ປເທສຣຊ຺ຊສ຺ສາຕິ ¶ ຂຸທ຺ທກຣຊ຺ຊສ຺ສ.
ເອຕທໂຫສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິເມ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ເອຕໍ ‘‘ກິສ຺ສ ນຸ ໂຂ ເມ ອິທໍ ກມ຺ມສ຺ສ ຜລ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອໂຫສິ. ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຠເວ ເອຕທໂຫສິເຍວ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາລວເສນ ໂຍຊນາ. ເອວໍມຫິທ຺ຘິໂກຕິ ມຓິຣຕນຫຕ຺ຖິຣຕນາທິປ຺ປມຸຂາຍ ໂກສວາຫນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ເອວໍມຫິທ຺ຘິໂກ. ເອວໍມຫານຸຠາໂວຕິ ຈກ຺ກຣຕນາທິສມນ຺ນາຄເມນ ກສ຺ສຈິປິ ປີຬໍ ອກໂຣນ຺ໂຕວ ສພ຺ພຣາຊູຫິ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕສາສນເວຫາສຄມນາທີຫິ ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວ. ທານສ຺ສາຕິ ອນ຺ນາທິເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ. ທມສ຺ສາຕິ ຈກ຺ຂາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍທມນສ຺ສ ເຈວ ສມາຘານວເສນ ຣາຄາທິກິເລສທມນສ຺ສ ຈ. ສໍຍມສ຺ສາຕິ ກາຍວຈີສໍຍມສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ສມາຘານວເສນ ກິເລສທມນໍ, ຕໍ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ¶ , ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠູຕໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ທຸວິເຘ ຍໍ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ, ເຕນສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕາສຸ ທ຺ວີສຸ ຌານຠູມີສຸ ອຸປປຕ຺ຕິ ອໂຫສິ. ອິຕເຣນ ຕິວິເຘນາປິ ຍຖາຣຫໍ ປຕ຺ຕຈກ຺ກວຕ຺ຕິອາທິຠາໂວຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ອິຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ກາຍສກ຺ຂິ ກຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານໍ ວິປາກມຫນ຺ຕຕໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ຄາຖາພນ຺ເຘນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຎ຺ຎເມວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎເມວ ໂສ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ໂຍ ອຕ຺ຖກາໂມ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ປຸຎ຺ຎຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸນນໂຕ ຈ ‘‘ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຕິວິຘໍ ກຸສລເມວ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍ ນິເວເສຍ຺ຍ ອຸປຈິເນຍ຺ຍ ປສເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຍຕຄ຺ຄນ຺ຕິ ວິປຸລຜລຕາຍ ອຸຬາຣຜລຕາຍ ອາຍຕຄ຺ຄໍ, ປິຍມນາປຜລຕາຍ ວາ ອາຍຕິໍ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອາຍຕຄ຺ຄໍ, ອາເຍນ ວາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ອຸຬາຣຕເມນ ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ອາຍຕຄ຺ຄໍ ¶ . ຕກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອຖ ວາ ອາເຍນ ປຸຎ຺ຎຜເລນ ອຄ຺ຄໍ ປຘານນ຺ຕິ ອາຍຕຄ຺ຄໍ. ຕໂຕ ເອວ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ ສຸຂວິປາກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ກຕມໍ ປນ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ກຖຎ຺ຈ ນໍ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ທານຎ຺ຈ ສມຈຣິຍຎ຺ຈ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠາວເຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມຈຣິຍນ຺ຕິ ກາຍວິສມາທີນິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຍສມາທິຈຣິຕໍ ¶ , ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ສີລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວເຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍ. ເອເຕ ຘມ຺ເມຕິ ເອເຕ ທານາທິເກ ສຸຈຣິຕຘມ຺ເມ. ສຸຂສມຸທ຺ທເຍຕິ ສຸຂານິສໍເສ, ອານິສໍສຜລມ຺ປິ ເນສໍ ສຸຂເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ ສຸຂໍ ໂລກນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິພ຺ຍາປາທວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ ນິທ຺ທຸກ຺ຂໍ, ປຣປີຬາຠາເວ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ຌານສມາປຕ຺ຕິວເສນ ສຸຂພຫຸລຕ຺ຕາ ສຸຂໍ, ເອກນ຺ຕສຸຂຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຌານປຸຎ຺ຎານໍ, ອິຕຣປຸຎ຺ຎານໍ ປນ ຕທຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວສງ຺ຂາຕໍ ສຸຂໍ ໂລກໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ອຸເປຕິ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຄາຖາສຸ ຈ ວຏ຺ຏສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ກຖິຕາ.
ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ອຸຠຍຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໒໓. ຕຕິເຍ ຠາວິໂຕຕິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ຈ ວຑ຺ຒິໂຕ ຈ. ພຫຸລີກໂຕຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຕ. ອຕ຺ໂຖຕິ ຫິຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຘິຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ຠວໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ, ອິຘໂລກປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຣາຍິກນ຺ຕິ ຘມ຺ມວເສນ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ¶ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ, ສມ຺ປຣາເຍ ຠວໍ ສມ຺ປຣາຍິກໍ, ປຣໂລກປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.
ໂກ ປເນສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ນາມ ອຕ຺ໂຖ, ໂກ ວາ ສມ຺ປຣາຍິໂກຕິ? ສງ຺ເຂເປນ ຕາວ ຍໍ ອິຘໂລກສຸຂໍ, ຍຎ຺ເຈຕຣຫິ ອິຘໂລກສຸຂາວຫໍ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອຕ຺ໂຖ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຄຫຏ຺ຐານໍ ຕາວ ອິຘ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິຕ຺ຕູປກຣຓໍ, ອນາກຸລກມ຺ມນ຺ຕຕາ, ອາໂຣຄ຺ຍສໍວິຘານໍ, ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາໂຍຄວິຫິຕານິ ສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານານິ ສງ຺ຄຫິຕປຣິຊນຕາຕິ ເອວມາທິ. ປພ຺ພຊິຕານໍ ປນ ເຍ ອິເມ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣາ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປ຺ປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ. ເຕສໍ ອກິຈ຺ຉລາໂຠ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຂາຍ ປຏິເສວນາ ¶ , ສງ຺ຂາຍ ປຣິວຊ຺ຊນາ, ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ປວິເວໂກ, ອສໍສຄ຺ໂຄຕິ ເອວມາທິ. ປຕິຣູປເທສວາສສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໂຍນິໂສມນສິກາຣາທໂຍ ¶ ປນ ອຸຠເຍສໍ ສາຘາຣຓາ ອຸຠຍານຸຣູປາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.
ອປ຺ປມາໂທຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປມາໂທ ປມາທປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂກ ປເນສ ປມາໂທ ນາມ? ປມຊ຺ຊນາກາໂຣ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ –
‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປມາໂທ? ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕ ວາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕ ວາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕ ວາ ປຎ຺ຈສຸ ວາ ກາມຄຸເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂວສ຺ສຄ຺ຄານຸປ຺ປາທນໍ ກຸສລານໍ ວາ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍຕາ ອສາຕຈ຺ຈກິຣິຍຕາ ອນຏ຺ຐິຕກິຣິຍຕາ ໂອລີນວຸຕ຺ຕິຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕາ ອນາເສວນາ ອຠາວນາ ອພຫຸລີກມ຺ມໍ ອນຘິຏ຺ຐານໍ ອນນຸໂຍໂຄປມາໂທ. ໂຍ ເອວຣູໂປ ປມາໂທ ປມຊ຺ຊນາ ປມຊ຺ຊິຕຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາໂທ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໔໖).
ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອປ຺ປມາໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ໂສ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຍາ ເອຕໍ ນາມໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໂຍເຄນ ປວຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ອປ຺ປມາໂທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.
‘‘ຠາວິໂຕ ພຫູລີກໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຖໍ ປນາຍໍ ອປ຺ປມາໂທ ຠາເວຕພ຺ໂພຕິ? ນ ອປ຺ປມາທຠາວນາ ນາມ ວິສຸໍ ເອກຠາວນາ ອຕ຺ຖິ. ຍາ ຫິ ກາຈິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ກຸສລກິຣິຍາ, ສພ຺ພາ ສາ ອປ຺ປມາທຠາວນາຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິເສສໂຕ ປນ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ສຣຓຄມນໍ ກາຍິກວາຈສິກສໍວຣຎ຺ຈ ¶ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພາ ສີລຠາວນາ, ສພ຺ພາ ສມາຘິຠາວນາ, ສພ຺ພາ ປຎ຺ຎາຠາວນາ, ສພ຺ພາ ກຸສລຠາວນາ, ອນວຊ຺ຊຠາວນາ, ອປ຺ປມາທຠາວນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອປ຺ປມາໂທ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສກລມ຺ປິ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອປ຺ປມາທປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ຘມ຺ມກຖິໂກ ‘‘ອຕິຕ຺ເຖນ ປກ຺ຂນ຺ໂທ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ອປ຺ປມາທປທສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ກຸສິນາຣາຍໍ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ປຣິນິພ຺ພານສມເຍ ນິປນ຺ໂນ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສາຍ ວສ຺ເສສຸ ອຕ຺ຕນາ ຠາສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ¶ ເອເກນ ປເທນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ – ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອວາທມທາສິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ຍານິ ການິຈິ ຊງ຺ຄລານໍ ປາຓານໍ ປທຊາຕານິ, ສພ຺ພານິ ຕານິ ຫຕ຺ຖິປເທ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິປທໍ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ ຍທິທໍ ມຫນ຺ຕຏ຺ເຐນ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ເກຈິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພເຕ ອປ຺ປມາທມູລກາ ອປ຺ປມາທສໂມສຣຓາ, ອປ຺ປມາໂທ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໐).
ຄາຖາສຸ ອປ຺ປມາທໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສຸ ອປ຺ປມາທໍ ອປ຺ປມຊ຺ຊນໍ ປຓ຺ຑິຕາ ສປ຺ປຎ຺ຎາ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ປສໍສນ຺ຕິ, ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ ໂຖເມນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຸໂຠ ອຕ຺ເຖ ອຘິຄຓ຺ຫາຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ. ເກ ປນ ເຕ ອຸໂຠ ອຕ຺ຖາຕິ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ຈຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກ’’ຕິ, ເອວເມຕ຺ຖ ປທໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຘາປິ ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ຕາວ ‘‘ອນວຊ຺ຊານິ ກມ຺ມານິ, ອນາກຸລາ ຈ ກມ຺ມນ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິວິຘິນາ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປນ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຈຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກຕິ ປນ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ຘມ຺ມຈຣິຍາວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ທຸວິຘສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຫິຕສ຺ສ ປຏິລາຠາ, ລທ຺ຘພ຺ເພນ ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ລາໂຠ. ສມໂຍ ເອວ ອຠິສມໂຍ, ອຠິມຸຂຠາເວນ ວາ ສມໂຍ ອຠິສມໂຍຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຠິສມໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຘີໂຣ. ຕຕິເຍນ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ເທນ ປຣມຕ຺ຖສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ກຖິຕາ. ຄາຖາຍໍ ປນ ວິວຏ຺ຏສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທໍ, ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທໍ;
ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ນ ມີຍນ຺ຕິ, ເຍ ປມຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຕາ.
‘‘ເອວໍ ¶ ວິເສສໂຕ ຎຕ຺ວາ, ອປ຺ປມາທມ຺ຫິ ປຓ຺ຑິຕາ;
ອປ຺ປມາເທ ປໂມທນ຺ຕິ, ອຣິຍານໍ ໂຄຈເຣ ຣຕາ.
‘‘ເຕ ¶ ຌາຍິໂນ ສາຕຕິກາ, ນິຈ຺ຈໍ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມາ;
ຜຸສນ຺ຕິ ຘີຣາ ນິພ຺ພານໍ, ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໑-໒໓);
ຕສ຺ມາ ¶ ‘‘ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຖວເສນປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຕຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ອຏ຺ຐິປຸຎ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໒໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອຍໍ ໂວຫາຣກຖາ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ທຸວິຘາ ເທສນາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ ຈ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ, ສຕ຺ໂຕ, ອິຕ຺ຖີ, ປຸຣິໂສ, ຂຕ຺ຕິໂຍ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ເທໂວ, ມາໂຣ’’ຕິ ເອວຣູປາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ. ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂໍ, ອນຕ຺ຕາ, ຂນ຺ຘາ, ຘາຕຸ, ອາຍຕນາ, ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ເອວຣູປາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ເຍ ສມ຺ມຸຕິວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ວິເສສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເນສໍ ສມ຺ມຸຕິເທສນໍ ເທເສຕິ. ເຍ ປນ ປຣມຕ຺ຖວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ວິເສສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ປຣມຕ຺ຖເທສນໍ ເທເສຕິ.
ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຸປມາ – ຍຖາ ຫິ ເທສຠາສາກຸສໂລ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂກ ອາຈຣິໂຍ ເຍ ທມິຬຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕສໍ ທມິຬຠາສາຍ ອາຈິກ຺ຂຕິ. ເຍ ອນ຺ຘກຠາສາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຍ, ເຕສໍ ຕາຍ ຕາຍ ຠາສາຍ. ເອວໍ ເຕ ມາຓວກາ ເຉກໍ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍມາຄມ຺ມ ຂິປ຺ປເມວ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິໂຍ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ຕໂຍ ເວທາ ວິຍ ກເຖຕພ຺ພຠາເວ ຐິຕານິ ຕີຓິ ປິຏການິ, ເທສຠາສາໂກສລ຺ລມິວ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖໂກສລ຺ລໍ, ນານາເທສຠາສາ ມາຓວກາ ວິຍ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາ ເວເນຍ຺ຍາ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ທມິຬຠາສາທິອາຈິກ຺ຂນໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖວເສນ ເທສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຫ ເຈຕ຺ຖ –
‘‘ທຸເວ ສຈ຺ຈານິ ອກ຺ຂາສິ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວທຕໍ ວໂຣ;
ສມ຺ມຸຕິໍ ປຣມຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຕຕິຍໍ ນູປລພ຺ຠຕິ.
‘‘ສງ຺ເກຕວຈນໍ ¶ ¶ ສຈ຺ຈໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓາ;
ປຣມຕ຺ຖວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມານໍ ຠູຕກາຣຓາ.
‘‘ຕສ຺ມາ ໂວຫາຣກຸສລສ຺ສ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;
ສມ຺ມຸຕິໍ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ມຸສາວາໂທ ນ ຊາຍຕີ’’ຕິ.
ອປິຈ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ – ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ, ¶ , ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ, ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖໍ, ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ, ຈາຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນານິ ຫິຣິຍນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ, ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສຕ຺ຕຸ ວາ ໂຫຕິ – ‘‘ກິມິທໍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນານິ ຫິຣິຍນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຫິຣິຍຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ, ປຸຣິໂສ, ຂຕ຺ຕິໂຍ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ເທໂວ, ມາໂຣ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ຊານາຕິ, ນ ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ວາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.
‘‘ຂນ຺ຘາ ກມ຺ມສ຺ສກາ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.
‘‘ເວຬຸວນາທໂຍ ມຫາວິຫາຣາ ຂນ຺ເຘຫິ ກາຣາປິຕາ, ຘາຕູຫິ ອາຍຕເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຖາ ‘‘ຂນ຺ຘາ ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ປິຕຣໍ, ອຣຫນ຺ຕໍ, ຣຸຫິຣຸປ຺ປາທກມ຺ມໍ, ສງ຺ຆເຠທກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ເມຕ຺ຕາຍນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.
‘‘ຂນ຺ຘາ ທານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ, ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສຕ຺ຕຸ ວາ ໂຫຕິ ‘‘ກິມິທໍ ຂນ຺ຘາ ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ປຸຄ຺ຄລາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ຊານາຕິ, ນ ສມ຺ໂມຫໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ວາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.
ໂລກສມ຺ມຸຕິຎ຺ຈ ¶ ¶ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ນ ປຊຫນ຺ຕິ, ໂລກສມຎ຺ຎາຍ ໂລກນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ໂລກາຠິລາເປ ຐິຕາເຍວ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ໂສ ອິຘາປິ ໂລກໂວຫາຣວເສນ ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ.
ຕຕ຺ຖ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ເອກສຕ຺ຕສ຺ສ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ມຫາກປ຺ປໍ. ຍທິປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຍຕ຺ຖ ປນ ສຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາວນໍ ສໍສຣຓໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐິກງ຺ກໂລຕິ ອຏ຺ຐິຠາໂຄ. ‘‘ອຏ຺ຐິຂໂລ’’ຕິປິ ¶ ປຐນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐິສຎ຺ຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐິປຸຎ຺ໂຊຕິ ອຏ຺ຐິສມູໂຫ. ອຏ຺ຐິຣາສີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກຏິປ຺ປມາຓໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ສມູໂຫ ກງ຺ກໂລ ນາມ, ຕໂຕ ອຸປຣິ ຍາວ ຕາລປ຺ປມາຓໍ ປຸຎ຺ໂຊ, ຕໂຕ ອຸປຣິ ຣາສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພເມຕໍ ສມູຫສ຺ເສວ ປຣິຍາຍວຈນໍ ເວປຸລ຺ລສ຺ເສວ ອຸປມາຠາເວນ ອາຫຏຕ຺ຕາ.
ສເຈ ສໍຫາຣໂກ ອສ຺ສາຕິ ອວິປ຺ປກິຣຓວເສນ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐເປຕາ ໂກຈິ ຍທິ ສິຍາຕິ ປຣິກປ຺ປນວເສນ ວທຕິ. ສມ຺ຠຕຎ຺ຈ ນ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ຕຖາ ເກນຈິ ສມ຺ຠຕຎ຺ຈ ຕໍ ອຏ຺ຐິກງ຺ກລໍ ອນ຺ຕຣຘານາຠາເວນ ປູຕິຠູຕໍ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓຎ຺ຈ ອຫຸຕ຺ວາ ສເຈ ນ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ປຣິກປ຺ປນວເສເນວ ວທຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ເອກໍ ມຫາກປ຺ປໍ ສນ຺ຘາວນ຺ຕສ຺ສ ສໍສຣນ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ມຫາອຏ຺ຐິສຎ຺ຈໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ອາໂຣຫປຣິຓາເຫຫິ ຍຕ຺ຕໂກຍໍ ເວປຸລ຺ລປພ຺ພໂຕ. ສເຈ ປນສ຺ສ ໂກຈິ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐເປຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ສມ຺ຠຕຎ຺ຈ ຕໍ ສເຈ ອວິນສ຺ສນ຺ຕໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ນິພ຺ພຸຕປ຺ປທີເປ ວິຍ ຠິຊ຺ຊນສຠາເວ ກເຬວຣນິກ຺ເຂປຣຫິເຕ ໂອປປາຕິກຕ຺ຕຠາເວ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນຏ຺ຐິເກ ຈ ຂຸທ຺ທກຕ຺ຕຠາເວ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຣິກປ຺ປນວເສນ ອິມສ຺ສ ນຍສ຺ສ ອາຫຏຕ຺ຕາ ເຕສມ຺ປິ ຍທິ ສິຍາ ອຏ຺ຐິກງ຺ກໂລ, ເຕນາປິ ສເຫວ ອຍໍ ອຏ຺ຐິປຸຎ຺ຊປຣິມາໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ນຍິທເມວໍ ລພ຺ຠມານສ຺ເສວ ອຏ຺ຐິປຸຎ຺ຊສ຺ສ ວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ປຣິມາຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕາ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ.
ຄາຖາສຸ ¶ ມເຫສິນາຕິ ມຫນ຺ເຕ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ເອສຕິ ຄເວສຕີຕິ ມເຫສີ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ‘‘ອິຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມເຫສິນາ’’ຕິ ຈ ຠຄວາ ‘‘ທສພລສມນ຺ນາຄໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເວປຸລ຺ໂລຕິ ຣາຊຄຫໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປພ຺ພເຕສຸ ວິປຸລຠາວໂຕ ເວປຸລ຺ໂລຕິ ລທ຺ຘນາໂມ. ຕໂຕ ເອວ ມຫາ, ຐິຕທິສາຠາຄວເສນ ອຸຕ຺ຕໂຣ ຄິຊ຺ຌກູຏສ຺ສ. ຄິຣິພ຺ພເຊຕິ ຄິຣິພ຺ພຊປຸຣນາມກສ຺ສ ຣາຊຄຫສ຺ສ ສມີເປ.
ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ¶ ຠຄວາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນາປິ ກາເລນ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູລສ຺ສ ອປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຍມີທິສີ ກຏສິວຑ຺ຒນາ’’ຕິ ວຏ຺ເຏ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍສໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນນຸໂພຘາ ອປ຺ປຏິເວຘາ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ເອວໍ ກຏສິວຑ຺ຒນາ, ຕານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ທິຏ຺ຐວໂຕ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໂຕ ຈ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິອາທິມາຫ.
ຕຕ຺ຖ ຍໂຕຕິ ຍທາ. ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຣິຍານິ, ອວິຕຖຠາເວນ ສຈ຺ຈານິ ຈາຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ອຣິຍຠາວກຣານິ ວາ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ອຣິເຍຫິ ວາ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພານິ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ອຖ ວາ ອຣິຍສ຺ສ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ສເທວເກນ ຫິ ໂລເກນ ສຣຓນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຣິໂຍ ຠຄວາ, ເຕນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສຈ຺ຈານີຕິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ຎາເຍນ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍວເສນ ປສ຺ສຕິ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິອາທິ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ສຣູປທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອເນກູປທ຺ທວາຘິຏ຺ຐານຕາຍ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໂຕ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕວິຣເຫນ ຕຸຈ຺ຉຠາວໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸກ຺ຂໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ທຸກ຺ຂສມຸປ຺ປາໂທ, ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ. ທຸກ຺ຂໍ ອຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນ ອາຣມ຺ມຓປ຺ປຈ຺ຈຍຠູເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຕິກ຺ກໂມ, ນິພ຺ພານໍ. ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ ອຣຓີຍໂຕ ຈ ອຣິໂຍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ມາເຣນ຺ໂຕ ກິເລເສ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ມຄ຺ຄີຍຕິ, ສຍໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ. ຕໂຕ ເອວ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປສມໍ ນິໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຸກ຺ຂູປສມຄາມີ. ຍໂຕ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ສ ¶ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣມໍ, ສນ຺ຘາວິຕ຺ວານ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ໂສ ເອວໍ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສາວີ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ໂສຕາປນ຺ໂນ ສພ຺ພມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສມາໂນ ສຕ຺ຕວາຣປຣມໍເຍວ ຠວາທີສຸ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ. ເອກພີຊີ, ໂກລໍໂກໂລ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂມຊ຺ຌິມມຸທຸຠາເວນ ຕໂຍ ຫິ ໂສຕາປນ຺ນາ. ເຕສຸ ສພ຺ພມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣມໍ, ສນ຺ຘາວິຕ຺ວານາ’’ຕິ ¶ . ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ໂຫຕີຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກໂຣ ປຣິໂຍສານກໂຣ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຣວເສສານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຂປນາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜເລເນວ ເທສນາຍ ກູຏໍ ຄຓ຺ຫິ.
ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ມຸສາວາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໒໕. ປຎ຺ຈເມ ¶ ເອກຘມ຺ມໍ ອຕີຕສ຺ສາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ປຣິຫາຍິ. ເຕ ຫຕລາຠສກ຺ກາຣາ ນິປ຺ປຠາ ນິຕ຺ເຕຊາ ອິສ຺ສາປກຕາ ຈິຎ຺ຈມາຓວິກໍ ນາມ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ – ‘‘ເອຫິ, ຕ຺ວໍ ຠຄິນິ, ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂສ຺ສູ’’ຕິ. ສາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ສກ຺ເກນສ຺ສາ ອຠູຕຠາເວ ປກາສິເຕ ມຫາຊເນນ ‘‘ຘີ ກາຬກຓ຺ຓີ’’ຕິ ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒາປິຕາ ປຖວິຍາ ວິວເຣ ທິນ຺ເນ ອວີຈິຊາລານໍ ອິນ຺ຘນໍ ຫຸຕ຺ວາວ ອວີຈິນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ປຣິຫາຍິ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາ ເອວໍ ອຸຬາຣຄຸຓໍ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠູເຕນ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ສາ ມໍ ອຠູເຕນ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ຕາເຍວາ’’ຕິ ມຫາປທຸມຊາຕກມ຺ປິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ເອກຘມ຺ມໍ ອຕີຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທເສສິ.
ຕຕ຺ຖ ເອກຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອກໍ ວຈີສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ. ອຕີຕສ຺ສາຕິ ຍາ ສາ ອຏ຺ຐ ອນຣິຍໂວຫາເຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຸ ອຣິຍໂວຫາເຣສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ¶ , ຠເຓ, ນາລິກ’’ນ຺ຕິ ອຣິເຍຫິ ຐປິຕາ ມຣິຍາທາ, ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ. ປຸຣິໂສ ເອວ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ. ອກຣຓີຍນ຺ຕິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ສມ຺ປຊານມຸສາວາທີ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ກິຎ຺ຈິ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ¶ ມຸສາວາເທເນວ ປຣິຫຣິສ຺ສຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ປາປກມ຺ມໍ ກໂຣຕິເຍວ, ນ ຕຕ຺ຖ ລຊ຺ຊຕິ ສຈ຺ຈມຣິຍາທາຍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕມໍ ເອກຘມ຺ມໍ, ຍທິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ປຊານມຸສາວາໂທ’’ຕິ.
ຄາຖາຍໍ ມຸສາວາທິສ຺ສາຕິ ມຸສາ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ປເຣສໍ ວິຎ຺ຎາປນວເສນ ວທນສີລສ຺ສ. ຍສ຺ສ ທສສຸ ວຈເນສຸ ເອກມ຺ປິ ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວຣູເປ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຊນ຺ຕຸໂນຕິ ສຕ຺ຕສ຺ສ. ສຕ຺ໂຕ ຫິ ຊາຍນຏ຺ເຐນ ‘‘ຊນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຕິຓ຺ຓປຣໂລກສ຺ສາຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐປຣໂລກສ຺ສ. ອີທິໂສ ຫິ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິ ເທວໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິ ອວສາເນ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ນ ປສ຺ສຕິ. ນຕ຺ຖິ ປາປນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ອິທໍ ນາມ ປາປໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ.
ປຎ຺ຈມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໖. ທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໒໖. ຉຏ຺ເຐ ¶ ເອວຎ຺ເຈຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ອຸປມາກາເຣ ນິປາໂຕ, ເຈຕິ ປຣິກປ຺ປເນ. ສຕ຺ຕາຕິ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕາ ວິສຕ຺ຕາ. ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ພຸຊ຺ເຌຍ຺ຍຸໍ. ທານສໍວິຠາຄສ຺ສາຕິ ຍາຍ ຫິ ເຈຕນາຍ ອນ຺ນາທິເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ອນຸກມ຺ປາປູຊາສຸ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ປເຣສໍ ທີຍຕິ, ຕໍ ທານໍ. ຍາຍ ປນ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຠາເວນ ຄຫິຕວຕ຺ຖຸສ຺ສ ເອກເທໂສ ສໍວິຠຊິຕ຺ວາ ທີຍຕິ, ອຍໍ ສໍວິຠາໂຄ. ວິປາກນ຺ຕິ ຜລໍ. ຍຖາຫໍ ຊານາມີຕິ ຍຖາ ອຫໍ ຊານາມິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສປິ ທານໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວສເຕ ປວຕ຺ຕສຸຂວິປຈ຺ຈນວເສນ ສຕຄຸຓາ ທກ຺ຂິຓາ ໂຫຕີຕິ ເອວມາທິນາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍນ ປກາເຣນ ອຫໍ ທານສ຺ສ ສໍວິຠາຄສ຺ສ ຈ ວິປາກໍ ກມ຺ມວິປາກໍ ຎາຓພເລນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານາມິ, ເອວໍ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຍທິ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ. ນ ອທຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖິ, ¶ ຕໂຕ ປເຣສໍ ນ ອທຕ຺ວາ ມຈ຺ຉຣິຍຈິຕ຺ເຕນ ຈ ຕຓ຺ຫາໂລຠວເສນ ຈ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ທຕ຺ວາວ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ. ນ ຈ ເນສໍ ມຈ຺ເຉຣມລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວາສຫນລກ຺ຂຓໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາວທູສການໍ ອຸປກ຺ກິເລສຠູຕານໍ ກຓ຺ຫຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຈ຺ເຉຣມລໍ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຈ຺ເຉຣຎ຺ເຈວ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ທານນ຺ຕຣາຍກຣໍ ອິສ຺ສາໂລຠໂທສາທິມລຎ຺ຈ ເນສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຍຖາ ທານເຈຕນາ ¶ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ວາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຣິຍາທາຍ ປຣິໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ໂກ ຫິ ສມ຺ມເທວ ທານຜລໍ ຊານນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ມຈ຺ເຉຣມລສ຺ສ ໂອກາສໍ ທເທຍ຺ຍ.
ໂຍປິ ເນສໍ ອສ຺ສ ຈຣິໂມ ອາໂລໂປຕິ ເນສໍ ສຕ຺ຕານໍ ໂຍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກ ອາໂລໂປ ສິຍາ. ຈຣິມໍ ກພຬນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິເມ ສຕ຺ຕາ ປກຕິຍາ ຍຕ຺ຕເກຫິ ອາໂລເປຫິ ສຍໍ ຍາເປຍ຺ຍຸໍ, ເຕສຸ ເອກເມວ ອາໂລປໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຐເປຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎ ສພ຺ເພ ອາໂລເປ ອາຄຕາຄຕານໍ ອຕ຺ຖິການໍ ທຕ຺ວາ ໂຍ ຐປິໂຕ ອາໂລໂປ ອສ຺ສ, ໂສ ອິຘ ຈຣິໂມ ອາໂລໂປ ນາມ. ຕໂຕປິ ນ ອສໍວິຠຊິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ສເຈ ເນສໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກາ ອສ຺ສູຕິ ເນສໍ ສຕ຺ຕານໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກາ ຍທິ ສິຍຸໍ, ຕໂຕປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈຣິມາໂລປໂຕປິ ສໍວິຠຊິຕ຺ວາວ ເອກເທສໍ ທຕ຺ວາວ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຍຖາຫໍ ທານສໍວິຠາຄສ຺ສ ວິປາກໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຊານາມິ, ເອວໍ ຍທິ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂຕິອາທິນາ ກມ຺ມຜລສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ ເອວເມເຕ ສຕ຺ຕາ ທານສໍວິຠາເຄສຸ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ກາຣເຓນ ສມ຺ປຏິປາເທຕິ. ເອເຕເນວ ເຕສໍ ຕທຎ຺ຎປຸຎ຺ເຎສຸ ຈ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອປຸຎ຺ເຎສຸ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ຄາຖາສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ມເຫສິນາຕິ ມເຫສິນາ ຠຄວຕາ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕຄຸຓາ ທກ຺ຂິຓາ ¶ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພາ’ ຕິອາທິນາ, ອິເຘວ ວາ ‘‘ເອວໍ ເຈ ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ, ຎາຓຈາເຣນ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຎາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປາກໍ ສໍວິຠາຄສ຺ສາຕິ ສໍວິຠາຄສ຺ສປິ ວິປາກໍ, ໂກ ປນ ວາໂທ ທານສ຺ສ. ຍຖາ ໂຫຕິ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສ ວິປາໂກ ມຫນ຺ຕໍ ຜລໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຍທິ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິເນຍ຺ຍ ມຈ຺ເຉຣມລນ຺ຕິ ມຈ຺ຉຣິຍມລໍ ອປເນຕ຺ວາ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘາຍ ¶ ຈ ວິເສສໂຕ ປສນ຺ເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຍສຸ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິເຍສຸ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ເນສຸ ທິນ຺ນໍ ອປ຺ປກມ຺ປິ ທານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ, ເຕສຸ ຍຸຕ຺ຕກາເລນ ທຊ຺ຊຸໍ ທເທຍ຺ຍຸໍ.
ມຫປ຺ຜລຠາວກຣຓໂຕ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ, ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ, ເຕສຸ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍສຸ. ທກ຺ຂິຓໍ ປຣໂລກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຍຖາ ¶ ຕໍ ທານໍ ໂຫຕິ ມຫາທານໍ, ເອວໍ ທຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ພຫຸໂນ ອນ຺ນໍ ທຕ຺ວາ, ກຖໍ ປນ ອນ຺ນໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍສຸ ທກ຺ຂິຓ’’ນ຺ຕິ. ອິໂຕ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈຸຕາ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທາຍກາ. ກາມກາມິໂນຕິ ກາເມຕພ຺ພານໍ ອຸຬາຣານໍ ເທວໂຠຄານໍ ປຏິລທ຺ຘຣູປວິຠເວນ ກມ຺ມຸນາ ອຸປຄມເນ ສາຘຸກາຣິຕາຍ ກາມກາມິໂນ ສພ຺ພກາມສມງ຺ຄິໂນ. ໂມທນ຺ຕິ ຍຖາຣຸຈິ ປຣິຈາເຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ຉຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໗. ເມຕ຺ຕາຠາວນາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໒໗. ສຕ຺ຕເມ ຍານິ ການິຈີຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ໂອປຘິການິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນີຕິ
ເຕສໍ ນິຍມນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຘິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາ, ອຸປຘິສ຺ສ ກຣຓໍ ສີລໍ ເອເຕສໍ, ອຸປຘິປ຺ປໂຍຊນານິ ວາ ໂອປຘິການິ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ອຕ຺ຕຠາວຊນການິ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕິວິປາກທາຍການິ. ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນີຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ ຈ ຕາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຜລານິສໍສານໍ ວຕ຺ຖູນິ ຈາຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ. ຕານິ ປນ ສງ຺ເຂປໂຕ ທານມຍໍ, ສີລມຍໍ, ຠາວນາມຍນ຺ຕິ ຕິວິຘານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ຕິກນິປາຕວຓ຺ຓນາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເມຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ເມຕ຺ຕາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປຈາໂຣປິ ລພ຺ຠຕິ ອປ຺ປນາປິ, ‘‘ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອປ຺ປນາຌານເມວ ລພ຺ຠຕິ. ຕຎ຺ຫິ ນີວຣຓາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕິຠາເວນ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກລໍ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ ໂສຬສິນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສ຺ສ ໂສຬສຠາຄໍ ໂອປຘິການິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ ນ ອຄ຺ຆນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເມຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ໂຍ ວິປາໂກ, ຕໍ ໂສຬສ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ¶ ຕໂຕ ¶ ເອກໍ ປຸນ ໂສຬສ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂຍ ເອກໂກຏ຺ຐາໂສ, ນ ຕໍ ອຎ຺ຎານິ ໂອປຘິການິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ ອຄ຺ຆນ຺ຕີຕິ. ອຘິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ. ຠາສເຕຕິ ອຸປກ຺ກິເລສວິສຸທ຺ຘິຍາ ທິປ຺ປຕິ. ຕປເຕຕິ ຕໂຕ ເອວ ອນວເສເສ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ສນ຺ຕປຕິ. ວິໂຣຈຕີຕິ ອຸຠຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິໂຣຈຕິ. ເມຕ຺ຕາ ຫິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ຈນ຺ທາໂລກສງ຺ຂາຕາ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສາ ຊຸຓ຺ຫາ ວິຍ ທິປ຺ປຕິ, ອາຕໂປ ວິຍ ອນ຺ຘກາຣໍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ວິຘມນ຺ຕີ ¶ ຕປຕິ, ໂອສຘິຕາຣກາ ວິຍ ວິຊ຺ໂຊຕມານາ ວິໂຣຈຕິ ຈ.
ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ໂອປມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕາຣກຣູປານນ຺ຕິ ໂຊຕີນໍ. ຈນ຺ທິຍາຕິ ຈນ຺ທສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ຈນ຺ທີ, ຕສ຺ສາ ຈນ຺ທິຍາ, ປຠາຍ ຊຸຓ຺ຫາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວສ຺ສານນ຺ຕິ ວສ຺ສານໍ ພຫຸວເສນ ລທ຺ຘໂວຫາຣສ຺ສ ອຸຕຸໂນ. ປຈ຺ຉິເມ ມາເສຕິ ກຕ຺ຕິກມາເສ. ສຣທສມເຍຕິ ສຣທກາເລ. ອສ຺ສຍຸຊກຕ຺ຕິກມາສາ ຫິ ໂລເກ ‘‘ສຣທອຸຕູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວິທ຺ເຘຕິ ອຸພ຺ພິທ຺ເຘ, ເມຆວິຄເມນ ທູຣີຠູເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ວິຄຕວລາຫເກ’’ຕິ. ເທເວຕິ ອາກາເສ. ນຠໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສກ຺ກມາໂນຕິ ອຸທຍຏ຺ຐານໂຕ ອາກາສໍ ອຸລ຺ລງ຺ຆນ຺ໂຕ. ຕມຄຕນ຺ຕິ ຕມໍ. ອຠິວິຫຈ຺ຈາຕິ ອຠິຫນ຺ຕ຺ວາ ວິຘມິຕ຺ວາ. ໂອສຘິຕາຣກາຕິ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ປຠາ ເອຕາຍ ຘີຍຕິ, ໂອສຘີນໍ ວາ ອນຸພລປ຺ປທາຍິກຕ຺ຕາ ໂອສຘີຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຕາຣກາ.
ເອຕ຺ຖາຫ – ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວຕາ ສມາເນປິ ໂອປຘິກຠາເວ ເມຕ຺ຕາ ອິຕເຣຫິ ໂອປຘິກປຸຎ຺ເຎຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ຈ ສຕ຺ເຕສຸ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ເສຏ຺ຐາ ຫິ ເອເຕ ວິຫາຣາ, ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຠູຕານິ ຍທິທໍ ເມຕ຺ຕາຌານານິ. ຍຖາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ນິທ຺ໂທສຈິຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ເອເຕຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຍຄິໂນ ພ຺ຣຫ຺ມສມາວ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິເມ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິຕິ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ຈ ສຕ຺ເຕສຸ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ເມຕ຺ຕາວ ອິຕເຣຫິ ໂອປຘິກປຸຎ຺ເຎຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ.
ເອວມ຺ປິ ກສ຺ມາ ເມຕ຺ຕາວ ເອວໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ? ອິຕເຣສໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ທານາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມານໍ ປຣິປູຣິກຕ຺ຕາ ຈ. ອຍຎ຺ຫິ ¶ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ເມຕ຺ຕາ, ຫິຕູປສໍຫາຣສາ, ອາຆາຕວິນຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ຍທິ ອໂນຘິໂສ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ, ອຖ ສຸເຂເນວ ກຣຸຓາທິຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ ອິຕເຣສໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ຫິ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕາຍ ສຕິ ເນສໍ ທຸກ຺ຂາສຫນຕາ, ສມ຺ປຕ຺ຕິວິເສສານໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາມຕາ, ປກ຺ຂປາຕາຠາເວນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມປ຺ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ສຸເຂເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສກລໂລກຫິຕສຸຂວິຘານາຘິມຸຕ຺ຕາ ¶ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ‘‘ອິມສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ອິມສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມວິຈຍວເສນ ¶ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ນິຣວເສສສຸຂນິທານໍ ທານໍ ເທນ຺ຕິ, ຫິຕສຸຂຕ຺ຖເມວ ເນສໍ ສີລໍ ສມາທິຍນ຺ຕິ, ສີລປຣິປູຣຓຕ຺ຖໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ຠຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຫິຕສຸເຂສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎໍ ປຣິໂຍທເປນ຺ຕິ, ຫິຕສຸຂາຠິວຑ຺ຒນຕ຺ຖເມວ ທຬ຺ຫໍ ວີຣິຍມາຣຠນ຺ຕິ, ອຸຕ຺ຕມວີຣິຍວເສນ ວີຣຠາວໍ ປຕ຺ຕາປິ ສຕ຺ຕານໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍເນວ ອປຣາຘໍ ຂມນ຺ຕິ, ‘‘ອິທໍ ໂວ ທສ຺ສາມ, ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິນາ ກຕໍ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ນ ວິສໍວາເທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຫິຕສຸຂາເຍວ ອຈລາຘິຏ຺ຐານາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອຈລາຍ ເມຕ຺ຕາຍ ປຸພ຺ພກາຣິໂນ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍເນວ ເນສໍ ວິປ຺ປກາເຣ ອຸທາສີນາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸພ຺ພກາຣິຕາຍປິ ນ ປຈ຺ຈຸປກາຣມາສິສນ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ເຕ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຍາວ ທສພລຈຕຸ-ເວສາຣຊ຺ຊ-ຉອສາຘາຣຓຎາຓ-ອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມປ຺ປເຠເທ ສພ຺ເພປິ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ເມ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ທານາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມານໍ ປາຣິປູຣິກາ ເມຕ຺ຕາຕິ ຈ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສາ ອິຕເຣຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ.
ອປິຈ ເມຕ຺ຕາຍ ອິຕເຣຫິ ໂອປຘິກປຸຎ຺ເຎຫິ ມຫານຸຠາວຕາ ເວລາມສຸຕ຺ເຕນ ທີເປຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຍຖາ ນາມ ມຫຕາ ເວລາມສ຺ສ ທານໂຕ ເອກສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ໂສຕາປນ຺ນສຕໂຕ ເອກສ຺ສ ສກທາຄາມິສ຺ສ ທານໍ…ເປ… ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສຕໂຕ ຠຄວໂຕ, ຕໂຕປິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ, ຕໂຕປິ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາຣທານໍ, ຕໂຕປິ ສຣຓຄມນໍ, ຕໂຕປິ ສີລສມາທານໍ, ຕໂຕປິ ຄທ຺ທູຫນມຕ຺ຕໍ ກາລໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນາ ມຫປ຺ຜລຕຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ –
‘‘ຍໍ ¶ ຄຫປຕິ ເວລາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທານໍ ອທາສິ ມຫາທານໍ. ໂຍ ເຈກໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ. ໂຍ ຈ ສຕໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ…ເປ… ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປ຺ປມາທຏ຺ຐານາ ເວຣມຓິໍ. ໂຍ ຈ ອນ຺ຕມໂສ ຄທ຺ທູຫນມຕ຺ຕມ຺ປິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໒໐).
ມຫຄ຺ຄຕປຸຎ຺ຎຠາເວນ ປນສ຺ສາ ປຣິຕ຺ຕປຸຎ຺ຎໂຕ ¶ ສາຕິສຍຕາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໍ ປມາຓກຕໍ ກມ຺ມໍ, ນ ຕໍ ຕຕ຺ຣາວສິສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ຕຕ຺ຣາວຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖; ສໍ. ນິ. ໔.໓໖໐). ກາມາວຈຣກມ຺ມຎ຺ຫິ ປມາຓກຕໍ ນາມ, ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມໍ ປນ ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂອຘິສກາໂນຘິສກຜຣຓວເສນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປມາຓກຕໍ ນາມ. ກາມາວຈຣກມ຺ມໍ ຕສ຺ສ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ລຄ຺ຄິຕຸໍ ວາ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ໂຂ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມເມວ ຕໍ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ມໂຫໂຆ ວິຍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ສຍເມວ ພ຺ຣຫ຺ມສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປເນຕີຕິ ອຍຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ.
ຄາຖາສຸ ¶ ໂຍຕິ ໂຍ ໂກຈິ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ. ເມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຌານໍ. ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ຠາວນາວເສນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ. ອສຸຠຠາວນາທໂຍ ວິຍ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ເອກເທສຄ຺ຄຫຓໍ ອກຕ຺ວາ ອນວເສສຜຣຓວເສນ ອໂນຘິໂສຜຣຓວເສນ ຈ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ປຄຸຓຠາວນາວເສນ ອປ຺ປມາຓໍ. ຕນູ ສໍໂຍຊນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐິເມ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ສຸເຂເນວ ປຏິຆສໍໂຍຊນາທໂຍ ປຫີຍມານາ ຕນູ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປສ຺ສໂຕ ອຸປຘິກ຺ຂຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປຘິກ຺ຂໂຍ’’ຕິ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ຕນູ ສໍໂຍຊນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເມຕ຺ຕາຌານປທຏ຺ຐານາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸປຘິກ຺ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຕໍ ປສ຺ສໂຕ ປເຄວ ທສປິ ສໍໂຍຊນາ ຕນູ ໂຫນ຺ຕິ, ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕນູ ສໍໂຍຊນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິໂຆ ເຈວ ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສໍໂຍຊນາ ຈ ຕນຸກາ ໂຫນ຺ຕິ. ປສ຺ສໂຕ ອຸປຘິກ຺ຂຍນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ກິເລສູປຘີນໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ¶ ເມຕ຺ຕໍ ອຘິຄມວເສນ ປສ຺ສນ຺ຕ ສ຺ສາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ເອວໍ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ນິພ຺ພານາຘິຄມຎ຺ຈ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕມານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຎ຺ເຎ ອານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກມ຺ປິ ເຈ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ¶ ອທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ເມຕ຺ຕາພເລນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕພ຺ຍາປາທຕາຍ ພ຺ຍາປາເທນ ອທູສິຕຈິຕ຺ໂຕ. ເມຕ຺ຕາຍຕີຕິ ຫິຕຜຣຓວເສນ ເມຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ກຸສໂລຕິ ອຕິສເຍນ ກຸສລວາ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ, ປຏິຆາທິອນຕ຺ຖວິຄເມນ ໂວ. ເຂມີ ເຕນາຕິ ເຕນ ເມຕ຺ຕາຍິເຕນ. ສພ຺ເພ ຈ ປາເຓຕິ ຈສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ. ມນສານຸກມ຺ປນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອກສຕ຺ຕວິສຍາປິ ຕາວ ເມຕ຺ຕາ ມຫາກຸສລຣາສິ, ສພ຺ເພ ປນ ປາເຓ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍປຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ຫິຕຜຣເຓນ ມນສາ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ປຫູຕໍ ພຫຸໍ ອນປ຺ປກໍ ອປຣິຍນ຺ຕໍ ຈຕຸສຏ຺ຐິມຫາກປ຺ເປປິ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກປ຺ປພນ຺ຘໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎໍ ອຣິໂຍ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ປກໂຣຕິ ນິປ຺ຜາເທຕິ.
ສຕ຺ຕສຓ຺ຑນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕນ ສຓ຺ເຑນ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຠຣິຕໍ, ສຕ຺ເຕຫິ ອວິຣຬໍ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊິຕ຺ວາຕິ ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນ ຘມ຺ເມເນວ ວິຊິນິຕ຺ວາ. ຣາຊິສໂຍຕິ ອິສິສທິສາ ຘມ຺ມິກຣາຊາໂນ. ຍຊມານາຕິ ທານານິ ທທມານາ. ອນຸປຣິຍຄາຕິ ວິຈຣິໍສຸ.
ອສ຺ສເມຘນ຺ຕິອາທີສຸ ໂປຣາຓກຣາຊກາເລ ກິຣ ສສ຺ສເມຘໍ, ປຸຣິສເມຘໍ, ສມ຺ມາປາສໍ, ວາຈາເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ ອເຫສຸໍ, ເຍຫິ ຣາຊາໂນ ໂລກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ຜນ຺ນສສ຺ສໂຕ ທສມຠາຄຄ຺ຄຫຓໍ ສສ຺ສເມຘໍ ນາມ, ສສ຺ສສມ຺ປາທເນ, ເມຘາວິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາໂຍຘານໍ ຉມາສິກໍ ຠຕ຺ຕເວຕນານຸປ຺ປທານໍ ປຸຣິສເມຘໍ ນາມ, ປຸຣິສສງ຺ຄຓ຺ຫເນ ເມຘາວິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທລິທ຺ທມນຸສ຺ສານໍ ¶ ໂປຕ຺ຖເກ ເລຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ວິນາ ວຑ຺ຒິຍາ ສຫສ຺ສທ຺ວິສຫສ຺ສມຕ຺ຕຘນານຸປ຺ປທານໍ ສມ຺ມາປາສໍ ນາມ. ຕຎ຺ຫິ ສມ຺ມາ ມນຸສ຺ເສ ປາເສຕິ ຫທເຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຍ ຐເປຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມາປາສ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຕາຕ ມາຕຸລາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສຓ຺ຫວາຈາຍ ສງ຺ຄຫຓໍ ວາຈາເປຍ຺ຍໍ ນາມ, ເປຍ຺ຍວຊ຺ຊໍ ປິຍວາຈຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ຜີຕຎ຺ຈ ປຫູຕອນ຺ນປານໍ ເຂມໍ ¶ ນິຣພ຺ພຸທໍ. ມນຸສ຺ສາ ມຸທາ ໂມທມານາ ອຸເຣ ປຸຕ຺ເຕ ນຈ຺ເຈນ຺ຕາ ອປາຣຸຕຆຣາ ວິຫຣນ຺ຕິ ¶ . ອິທໍ ຆຣທ຺ວາເຣສຸ ອຄ຺ຄຬານໍ ອຠາວໂຕ ‘‘ນິຣຄ຺ຄຬ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ໂປຣາຓິກາ ປເວຓິ, ອຍໍ ໂປຣາຓິກາ ປກຕິ.
ອປຣຠາເຄ ປນ ໂອກ຺ກາກຣາຊກາເລ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ ອິມຎ຺ຈ ຣຏ຺ຐສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ອຸທ຺ຘມ຺ມູລໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສເມຘໍ ປຸຣິສເມຘນ຺ຕິອາທິເກ ປຎ຺ຈ ຍຎ຺ເຎ ນາມ ອກໍສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິຍສຸຕ຺ເຕ –
‘‘ເຕສໍ ອາສິ ວິປລ຺ລາໂສ, ທິສ຺ວານ ອຓຸໂຕ ອຓຸໍ…ເປ….
‘‘ເຕ ຕຕ຺ຖ ມນ຺ເຕ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ, ໂອກ຺ກາກໍ ຕທຸປາຄມຸ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໓໐໑-໓໐໔);
ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສເມຕ຺ຖ ເມຘນ຺ຕິ ພາເຘນ຺ຕີຕິ ອສ຺ສເມໂຘ. ທ຺ວີຫິ ປຣິຍຎ຺ເຎຫິ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ເອກວີສຕິຍູປສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ປຈ຺ຉິມທິວເສ ເອວ ສຕ຺ຕນວຸຕິປຎ຺ຈປສຸສຕຆາຕຠີສນສ຺ສ ຐເປຕ຺ວາ ຠູມິຎ຺ຈ ປຸຣິເສ ຈ ອວເສສສພ຺ພວິຠວທກ຺ຂິຓສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຸຣິສເມຕ຺ຖ ເມຘນ຺ຕິ ພາເຘນ຺ຕີຕິ ປຸຣິສເມໂຘ. ຈຕູຫິ ປຣິຍຎ຺ເຎຫິ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ສທ຺ຘິໍຠູມິຍາ ອສ຺ສເມເຘ ວຸຕ຺ຕວິຠວທກ຺ຂິຓສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສມ຺ມເມຕ຺ຖ ປາສນ຺ຕິ ຂິປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາປາໂສ. ຍຸຄຈ຺ຉິຄ຺ຄເຬ ປເວສນທຓ຺ຑກສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ມໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕິໂຕກາເສ ເວທິໍ ກຕ຺ວາ ສໍຫາຣິເມຫິ ຍູປາທີຫິ ສຣສ຺ສຕິນທິຍາ ນິມຸຄ຺ໂຄກາສໂຕ ປຠຸຕິ ປຏິໂລມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ສຕ຺ຣຍາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ວາຊເມຕ຺ຖ ປິວນ຺ຕີຕິ ວາຊເປຍ຺ໂຍ. ເອເກນ ປຣິຍຎ຺ເຎນ ສຕ຺ຕຣສຫິ ປສູຫິ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ເພຬຸວຍູປສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສກທກ຺ຂິຓສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄໂຬຕິ ນິຣຄ຺ຄໂຬ. ນວຫິ ປຣິຍຎ຺ເຎຫິ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ຠູມິຍາ ປຸຣິເສຫິ ຈ ອສ຺ສເມເຘ ວຸຕ຺ຕວິຠວທກ຺ຂິຓສ຺ສ ສພ຺ພເມຘປຣິຍາຍນາມສ຺ສ ອສ຺ສເມຘວິກປ຺ປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.
ຈນ຺ທປ຺ປຠາຕິ ຈນ຺ທປ຺ປຠາຍ. ຕາຣຄຓາວ ສພ຺ເພຕິ ຍຖາ ສພ຺ເພປິ ຕາຣາຄຓາ ຈນ຺ທິມໂສຠາຍ ໂສຬສິມ຺ປິ ¶ ກລໍ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕ ອສ຺ສເມຘາທໂຍ ¶ ຍຎ຺ຎາ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ສຸຠາວິຕສ຺ສ ໂສຬສິມ຺ປິ ກລໍ ນານຸຠວນ຺ຕິ, ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ນາຄ຺ຆນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອິທານິ ¶ ອປເຣປິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິເກ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ອານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ນ ຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍຕິ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ. ນ ຫນ຺ຕີຕິ ເຕເນວ ເມຕ຺ຕາຠາວນານຸຠາເວນ ທູຣວິກ຺ຂມ຺ຠິຕພ຺ຍາປາທຕາຍ ນ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ຫິໍສຕິ, ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ນ ວິພາຘຕິ ວາ. ນ ຆາເຕຕີຕິ ປຣໍ ສມາທເປຕ຺ວາ ນ ສຕ຺ເຕ ຫນາເປຕິ ນ ວິພາຘາເປຕິ ຈ. ນ ຊິນາຕີຕິ ສາຣມ຺ຠວິຄ຺ຄາຫິກກຖາທິວເສນ ນ ກຎ຺ຈິ ຊິນາຕິ ສາຣມ຺ຠສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ, ຊານິກຣຓວເສນ ວາ ອຑ຺ຑກຣຓາທິນາ ນ ກຎ຺ຈິ ຊິນາຕິ. ນ ຊາປເຍຕິ ປເຣປິ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ປເຣສໍ ຘນຊານິໍ ນ ກາຣາເປຍ຺ຍ. ເມຕ຺ຕໍໂສຕິ ເມຕ຺ຕາມຍຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສ, ເມຕ຺ຕາຍ ວາ ອໍໂສ ອວິຊຫນຏ຺ເຐນ ອວຍວຠູໂຕຕິ ເມຕ຺ຕໍໂສ. ສພ຺ພຠູເຕສູຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ. ຕໂຕ ເອວ ເວຣໍ ຕສ຺ສ ນ ເກນຈີຕິ ອກຸສລເວຣໍ ຕສ຺ສ ເກນຈິປິ ກາຣເຓນ ນຕ຺ຖິ, ປຸຄ຺ຄລເວຣສງ຺ຂາໂຕ ວິໂຣໂຘ ເກນຈິ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ຕສ຺ສ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ.
ເອວເມຕສ຺ມິໍ ເອກກນິປາເຕ ປຏິປາຏິຍາ ເຕຣສສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາສຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ ຈາຕິ ປນ຺ນຣສສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ນີວຣຓສຸຕ຺ຕໍ ສໍໂຍຊນສຸຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐິສຎ຺ຈຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ. ອິຕເຣສຸ ປນ ວຏ຺ຏເມວ ກຖິຕນ຺ຕິ.
ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ
ຂຸທ຺ທກນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ
ອິຕິວຸຕ຺ຕກສ຺ສ ເອກກນິປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ທຸກນິປາໂຕ
໑. ປຐມວຄ຺ໂຄ
໑. ທຸກ຺ຂວິຫາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໒໘. ທຸກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ¶ ປຐເມ ທ຺ວີຫີຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຘມ຺ເມຫີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ທ຺ວີຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ທ຺ວີຫິ ອກຸສລຘມ຺ເມຫິ. ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ຍຸຕ຺ໂຕ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣຕີຕິ ຈຕູສຸປິ ອິຣິຍາປເຖສຸ ກິເລສທຸກ຺ເຂນ ເຈວ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ເຂນ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫຣຕິ. ສວິຆາຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕູປຆາເຕນ ເຈວ ກາຍູປຆາເຕນ ຈ ສວິຆາຕໍ. ສອຸປາຍາສນ຺ຕິ ກິເລສູປາຍາເສນ ເຈວ ສຣີຣເຂເທນ ຈ ພລວອາຍາສວເສນ ສອຸປາຍາສໍ. ສປຣິຬາຫນ຺ຕິ ກິເລສປຣິຬາເຫນ ເຈວ ກາຍປຣິຬາເຫນ ຈ ສປຣິຬາຫໍ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ. ອຖ ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາຕິ ທຸຄ຺ຄຕິສງ຺ຂາຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອປາຍານໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ຄຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ອວສ຺ສໍຠາວິນີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣຕິ ອປິຫິຕທ຺ວາໂຣ. ກຕ຺ຖ ປນ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູ’’ຕິ. ເຕນ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອສໍວຣມາຫ. ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄວເສນ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕີຕິ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ. ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາຍ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ.
ກຖໍ ¶ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ກຖໍ ວາ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວໂຣ ວາ ອສໍວໂຣ ວາ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ຈກ຺ຂຸປສາທໍ ນິສ຺ສາຍ ສຕິ ວາ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອປິຈ ຍທາ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ຠວງ຺ເຄ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ເຘ ກິຣິຍາມໂນຘາຕຸ ອາວຊ຺ຊນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໂຕ ¶ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ, ຕໂຕ ວິປາກມໂນຘາຕຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນກິຈ຺ຈໍ, ຕໂຕ ວິປາກາເຫຕຸກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ສນ຺ຕີຣຓກິຈ຺ຈໍ, ຕໂຕ ກິຣິຍາເຫຕຸກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຊວນໍ ຊວຕິ. ຕຖາປິ ເນວ ຠວງ຺ຄສມເຍ, ນ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣສມເຍ ¶ ສໍວໂຣ ວາ ອສໍວໂຣ ວາ ອຕ຺ຖິ, ຊວນກ຺ຂເຓ ປນ ສເຈ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ວາ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈໍ ວາ ອຎ຺ຎາຓໍ ວາ ອກ຺ຂນ຺ຕິ ວາ ໂກສຊ຺ຊໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອສໍວໂຣ ໂຫຕິ. ເອວໍ ໂຫນ຺ໂຕປິ ໂສ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອສໍວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ອຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຠວງ຺ຄມ຺ປິ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິປິ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ນຄເຣ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອສໍວຸເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ໂຕຆຣທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຄພ຺ຠາທໂຍ ສຸສໍວຸຕາ ຕຖາປິ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ສພ຺ພໍ ຠຓ຺ຑໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ ອໂຄປິຕເມວ ໂຫຕິ. ນຄຣທ຺ວາເຣຫິ ປວິສິຕ຺ວາ ໂຈຣາ ຍທິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ເອວເມວ ຊວເນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ອສໍວເຣ ສຕິທ຺ວາຣມ຺ປິ ອຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຠວງ຺ຄມ຺ປິ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິປິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ອສຕິ ຊວເນ ສີລາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຠວງ຺ຄມ຺ປິ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິປິ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ສໍວຸເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ໂຕຆຣທ຺ວາຣາທໂຍ ອສໍວຸຕາ, ຕຖາປິ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ສພ຺ພໍ ຠຓ຺ຑໍ ສຸຣກ຺ຂິຕໍ ສຸໂຄປິຕເມວ ໂຫຕິ. ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ຫິ ປິຫິເຕສຸ ໂຈຣານໍ ປເວໂສ ນຕ຺ຖິ. ເອວເມວ ຊວເນ ສີລາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ທ຺ວາຣມ຺ປິ ຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຠວງ຺ຄມ຺ປິ, ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ວີຖິຈິຕ຺ຕານິປິ. ຕສ຺ມາ ຊວນກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ‘‘ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ສໍວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສທ຺ວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.
ກຖໍ ປນ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ, ກຖໍ ວາ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູຕິ ¶ ? ໂຍ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຫິຈ຺ໂຉ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ມຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ. ມຫິຈ຺ຉປຸຄ຺ຄໂລ ຫິ ຍຖາ ນາມ ກຈ຺ຉປຸຏວາຓິໂຊ ປິຬນ຺ຘນຠຓ຺ຑກໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄປິ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ‘‘ອສຸກໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອສຸກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ມຸເຂນ ອຸຄ຺ໂຆເສຕິ, ເອວເມວ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ວາ ຄນ຺ຖໍ ວາ ຘຸຕງ຺ຄຄຸຓໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ອຣຎ຺ຎວາສມຕ຺ຕກມ຺ປິ ມຫາຊນສ຺ສ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ສມ຺ຠາເວຕິ, ສມ຺ຠາເວຕ຺ວາ ຈ ປນ ສກເຏຫິປິ ອຸປນີເຕ ປຈ຺ຈເຍ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໂຍ ຫິ ປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິ ອຸປາທາເນນ, ສມຸທ຺ໂທ ອຸທເກນ, ມຫິຈ຺ໂຉ ປຈ຺ຈເຍຫີຕິ –
‘‘ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມຸທ຺ໂທ ຈ, ມຫິຈ຺ໂຉ ຈາປິ ປຸຄ຺ຄໂລ;
ພຫຸເກ ປຈ຺ຈເຍ ທິນ຺ເນ, ຕໂຍເປເຕ ນ ປູຣເຍຕິ’’.
ມຫິຈ຺ຉປຸຄ຺ຄໂລ ¶ ¶ ຫິ ວິຊາຕມາຕຸຍາປິ ມນໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເອວຣູໂປ ຫິ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ລາຠໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠໂຕ ຈ ປຣິຫາຍຕິ. ເອວໍ ຕາວ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ລທ຺ຘມ຺ປິ ອາຫາຣໍ ຄຘິໂຕ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ອຊ຺ໂຌປນ຺ໂນ ອນາທີນວທສ຺ສາວີ ອນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ ອາຫຣຫຕ຺ຖກອລໍສາຏກຕຕ຺ຖວຏ຺ຏກກາກມາສກຠຸຕ຺ຕວມິຕກພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວິຍ ອໂຍນິໂສ ອນຸປາເຍນ ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ ປສ຺ສສຸຂໍ ມິທ຺ຘສຸຂໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ອຍໍ ປຣິໂຠເຄ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ນາມ.
ໂຍ ປນ ‘‘ຍທິປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ພຫຸ ໂຫຕິ, ທາຍໂກ ອປ຺ປໍ ທາຕຸກາໂມ, ທາຍກສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອປ຺ໂປ, ທາຍໂກ ພຫຸໍ ທາຕຸກາໂມ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ພຫຸ, ທາຍໂກປິ ພຫຸໍ ທາຕຸກາໂມ, ອຕ຺ຕໂນ ຖາມໍ ຎຕ຺ວາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕເມວ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປມາຓຊານນສ຺ສ ເຈວ, ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ¶ ໂຍນິໂສ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ, ເນວ ທວາຍ, ນ ມທາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໓໕໕) ‘‘ລທ຺ຘຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຄຘິໂຕ ອມຸຈ຺ຉິໂຕ ອນຊ຺ໂຌປນ຺ໂນ ອາທີນວທສ຺ສາວີ ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ໂຎ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ຈ ອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຏິສງ຺ຂານປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ ອາຫາຣປຣິຠຸຎ຺ຊນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ປມາຓຊານນສ຺ສ ຈ ວເສນ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ, ອຍໍ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ນາມ. ເອວໍ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຈ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຄາຖາສຸ ປນ ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິອາທີສຸ ຈກ຺ຂຕີຕິ ຈກ຺ຂຸ, ຣູປໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ສມວິສມໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຓາຕີຕິ ໂສຕໍ. ຆາຍຕີຕິ ຆານໍ. ຊີວິຕນິມິຕ຺ຕໍ ອາຫາຣຣໂສ ຊີວິຕໍ, ຕໍ ອວ຺ຫາຍຕີຕິ ຊິວ຺ຫາ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ອາໂຍຕິ ກາໂຍ. ມນເຕ ວິຊານາຕີຕິ ມໂນ. ໂປຣາຓາ ປນາຫຸ ມຸນາຕີຕິ ມໂນ, ນາຬິຍາ ມິນມາໂນ ວິຍ ມຫາຕຸລາຍ ຘາຣຍມາໂນ ວິຍ ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຠາວຕ຺ຖໂຕ ປນ ທຸວິຘໍ ຈກ຺ຂຸ – ມໍສຈກ຺ຂຸ ຈ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ຈ. ເຕສຸ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ, ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ, ຎາຓຈກ຺ຂຸ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ, ຘມ຺ມຈກ຺ຂູຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອທ຺ທສໍ ໂຂ ¶ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໓) ອິທໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ ນາມ. ‘‘ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໂຘຕກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓໒) ອິທໍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ນາມ. ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໕) ອິທໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ນາມ. ‘‘ອທ຺ທສໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໔) ອິທໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ນາມ. ‘‘ວິຣຊໍ ວີຕມລໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ ¶ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໕; ມຫາວ. ໑໖) ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ນາມ.
ມໍສຈກ຺ຂຸປິ ທຸວິຘໍ – ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸ, ປສາທຈກ຺ຂູຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍ຺ວາຍໍ ອກ຺ຂິກູປເກ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອກ຺ຂິກູປກຏ຺ຐິເກນ, ອຸປຣິ ຠມຸກຏ຺ຐິເກນ ¶ , ອຸຠໂຕ ອກ຺ຂິກູເຏຫິ, ອນ຺ໂຕ ມຕ຺ຖລຸງ຺ເຄນ, ພຫິທ຺ຘາ ອກ຺ຂິໂລເມຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ມໍສປິຓ຺ໂຑ, ສງ຺ເຂປໂຕ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ – ວຓ຺ໂຓ, ຄນ຺ໂຘ, ຣໂສ, ໂອຊາສມ຺ຠໂວ ສຓ຺ຐານໍ ຊີວິຕໍ ຠາໂວ ກາຍປສາໂທ ຈກ຺ຂຸປສາໂທຕິ ຈຸທ຺ທສ ສມ຺ຠາຣາ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ຕໍນິສ຺ສິຕາ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສໂອຊາສຓ຺ຐານສມ຺ຠວາຕິ ອິມານິ ທສ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂຫນ຺ຕິ, ຊີວິຕໍ ຠາໂວ ກາຍປສາໂທ ຈກ຺ຂຸປສາໂທຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ເອກນ຺ຕກມ຺ມສມຸຏ຺ຐາເນວາຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສາຍ ຣູປານໍ ວເສນ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ສມ຺ຠາຣາ. ຍໍ ໂລເກ ‘‘ເສຕໍ ວຏ຺ຏໍ ປຸຖຸລໍ ວິສຏໍ ວິປຸລໍ ຈກ຺ຂູ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ນ ຈກ຺ຂຸໍ ສຎ຺ຊານາຕິ, ວຕ຺ຖຸໍ ຈກ຺ຂຸໂຕ ສຎ຺ຊານາຕິ, ໂຍ ມໍສປິຓ຺ໂຑ ອກ຺ຂິກູປເກ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ນ຺ຫາຣຸສຸຕ຺ຕເກນ ມຕ຺ຖລຸງ຺ເຄນ ອາພທ຺ໂຘ, ຍຕ຺ຖ ເສຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ ກຓ຺ຫມ຺ປິ ໂລຫິຕກມ຺ປິ ປຖວີປິ ອາໂປປິ ເຕໂຊປິ ວາໂຍປິ. ຍໍ ເສມ຺ຫຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ເສຕໍ, ປິຕ຺ຕຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ກຓ຺ຫໍ, ຣຸຫິຣຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ໂລຫິຕກໍ, ປຖວຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ປຕ຺ຖທ຺ຘໍ, ອາປຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເຕຊຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ປຣິຑຍ຺ຫຕິ, ວາຍຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ສມ຺ຠມຕິ, ອິທໍ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸ ນາມ. ໂຍ ປນ ເອຕ຺ຖ ສິໂຕ ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ໂຘ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ປສາໂທ, ອິທໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ນາມ. ອິທຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ.
ໂສຕາທີສຸປິ ໂສຕໍ ທິພ຺ພໂສຕໍ, ມໍສໂສຕນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ອຸໂຠ ສທ຺ເທ ສຸຓາຕີ’’ຕິ ອິທໍ ທິພ຺ພໂສຕໍ ນາມ. ມໍສໂສຕໍ ປນ ສສມ຺ຠາຣໂສຕໍ ປສາທໂສຕນ຺ຕິ ທຸວິຘນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຆານຊິວ຺ຫາ. ກາໂຍ ປນ ໂຈປນກາໂຍ, ກຣຊກາໂຍ, ສມູຫກາໂຍ, ປສາທກາໂຍຕິອາທິນາ ພຫຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ –
‘‘ກາເຍນ ¶ ສໍວຸຕາ ຘີຣາ, ອໂຖ ວາຈາຍ ສໍວຸຕາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໓໔) –
ອຍໍ ໂຈປນກາໂຍ ນາມ. ‘‘ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໖; ປຏິ. ມ. ໓.໑໔) ອຍໍ ກຣຊກາໂຍ ນາມ. ສມູຫກາໂຍ ປນ ວິຎ຺ຎາຓາທິສມູຫວເສນ ອເນກວິໂຘ ອາຄໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຉ ອິເມ, ອາວຸໂສ, ວິຎ຺ຎາຓກາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ¶ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໑) ວິຎ຺ຎາຓສມູໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຉ ຜສ຺ສກາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໓; ມ. ນິ. ໑.໙໘) ຜສ຺ສາທິສມູໂຫ ¶ . ຕຖາ ‘‘ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິ ກາຍລຫຸຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໑໔) ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ. ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຖວິກາຍໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ອາໂປກາຍໍ ເຕໂຊກາຍໍ ວາໂຍກາຍໍ ເກສກາຍໍ ໂລມກາຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໕) ປຖວາທິສມູໂຫ. ‘‘ກາເຍນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ຜຸສິຕ຺ວາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໖) ອຍໍ ປສາທກາໂຍ. ອິຘາປິ ປສາທກາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ກາຍວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕິ. ມໂນຕິ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ພໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາປິ ທ຺ວາຣຠາວສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣຠູຕໍ ສາວຊ຺ຊນໍ ຠວງ຺ຄໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ເອຕານິ ຍສ຺ສ ທ຺ວາຣານິ ອຄຸຕ຺ຕານິ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອຕານິ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ທ຺ວາຣານິ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປມາທໍ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ ສຕິກວາເຏນ ອປິຫິຕານິ. ໂຠຊນມ຺ຫິ…ເປ… ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຈ ສໍວຣຣຫິໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກຎ຺ຈ ໂຣຄາທິວເສນ, ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຈ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ກາຍທຸກ຺ຂໍ ຣາຄາທິກິເລສສນ຺ຕາປວເສນ, ອິຈ຺ຉາວິຆາຕວເສນ ຈ ເຈໂຕທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາປິ ທຸກ຺ຂເມວ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ປາປຸຓາຕິ. ຍສ຺ມາ ເຈຕເທວໍ, ຕສ຺ມາ ທຸວິເຘນປິ ທຸກ຺ຂຄ຺ຄິນາ ອິຘໂລເກ ຈ ປຣໂລເກ ຈ ຑຍ຺ຫມາເນນ ກາເຍນ ຑຍ຺ຫມາເນນ ເຈຕສາ ທິວາ ວາ ຍທິ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ນິຈ຺ຈກາລເມວ ຕາທິໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຸກ຺ຂເມວ ວິຫຣຕິ, ນ ຕສ຺ສ ສຸຂວິຫາຣສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂານຕິກ຺ກເມ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ.
ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ສຸຂວິຫາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໒໙. ທຸຕິເຍ ¶ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ຕປນີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໓໐. ຕຕິເຍ ຕປນີຍາຕິ ອິຘ ເຈວ ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ຕປນ຺ຕິ ວິພາເຘນ຺ຕິ ວິເຫເຐນ຺ຕີຕິ ຕປນີຍາ. ຕປນໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ທິຏ຺ເຐ ເຈວ ຘມ຺ເມ ອຠິສມ຺ປຣາເຍ ຈ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທເນນ ເຈວ ອນຸພລປ຺ປທາເນນ ¶ ຈ ຫິຕາຕິ ຕປນີຍາ. ອຖ ວາ ຕປນ຺ຕິ ¶ ເຕນາຕິ ຕປນໍ, ປຈ຺ຉານຸຕາໂປ, ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ຫິຕາຕິ ຕປນີຍາ. ອກຕກລ຺ຍາໂຓຕິ ອກຕໍ ກລ຺ຍາຓໍ ຠທ຺ທກໍ ປຸຎ຺ຎໍ ເອເຕນາຕິ ອກຕກລ຺ຍາໂຓ. ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປຸຎ຺ຎຎ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິຫິຕຕາຍ ອາຍຕິໍສຸຂຕາຍ ຈ ຠທ຺ທກຏ຺ເຐນ ກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ຈ ກຸຈ຺ຉິຕສລນາທິອຕ຺ເຖນ ກຸສລນ຺ຕິ ຈ ທຸກ຺ຂຠີຣູນໍ ສໍສາຣຠີຣູນຎ຺ຈ ຣກ຺ຂນຏ຺ເຐນ ຠີຣຸຕ຺ຕາຓນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຕປາໂປຕິ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ ປາປໍ ເອເຕນາຕິ ກຕປາໂປ. ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອກຸສລກມ຺ມຎ຺ຫິ ລາມກຏ຺ເຐນ ປາປນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວິປາກກ຺ຂເຓ ຈ ໂຆຣສຠາວຕາຍ ລຸທ຺ທນ຺ຕິ ຈ ກິເລເສຫິ ທູສິຕຠາເວນ ກິພ຺ພິສນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕິ ຠຄວາ ‘‘ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ຕປນີຍາ’’ຕິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອກຕໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ກຕຎ຺ຈ ອກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ນິທ຺ທິສິ. ອິທານິ ເຕສໍ ຕປນີຍຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ອກຕໍ ເມ ກລ຺ຍາຓນ຺ຕິປິ ຕປ຺ປຕິ, ກຕໍ ເມ ປາປນ຺ຕິປິ ຕປ຺ປຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເສນ ຕປ຺ປຕິ ອນຸຕປ຺ປຕິ ອນຸໂສຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ຄາຖາສຸ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ກິເລສປູຕິກຕ຺ຕາ ວາ ທຸຏ຺ຐໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ເອວໍ ວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ອິມານິ ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕານິ ອຘິປ຺ເປຕານີຕິ ຍໍ ນ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ອກຸສລຊາຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍຎ຺ຈຎ຺ຎໍ ໂທສສຎ຺ຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍມ຺ປິ ຈ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມປຖຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ກາຍກມ຺ມາທິສງ຺ຂໍ ນ ລຠຕິ, ຣາຄາທິກິເລສສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ໂທສສຫິຕໍ ອກຸສລໍ ຕມ຺ປິ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣຍນ຺ຕິ ນິຣຕິອຕ຺ເຖນ ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ວາ ນິຣຍນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ, ອຍສງ຺ຂາຕສຸຂປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ¶ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕີສຸ ນິຣຍທຸກ຺ຂໍ. ໂສ ຕາທິໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ຕປນີຍຠາເວ ນນ຺ໂທ ຍກ຺ໂຂ ນນ຺ໂທ ¶ ມາຓວໂກ ນນ຺ໂທ ໂຄຆາຕໂກ ທ຺ເວ ຠາຕິກາຕິ ເອເຕສໍ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕພ຺ພານິ. ເຕ ກິຣ ຄາວິໍ ວຘິຕ຺ວາ ມໍສໍ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ກນິຏ຺ໂຐ ເຊຏ຺ຐໍ ອາຫ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທາຣກາ ພຫູ, ອິມານິ ເມ ອນ຺ຕານິ ເທຫີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເຊຏ຺ໂຐ – ‘‘ສພ຺ພໍ ມໍສໍ ທ຺ເວຘາ ວິຠຕ຺ຕໍ, ປຸນ ກິມຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ປຫຣິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສິ. ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຈ ນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ມຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ມຍາ ກຕໍ, ສ຺ວາຫໍ ອກາຣເຓເນວ ນໍ ມາເຣສິ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ອຖສ຺ສ ພລວວິປ຺ປຏິສາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ຐິຕຏ຺ຐາເນປິ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນປິ ຕເທວ ກມ຺ມໍ ອາວຊ຺ເຊຕິ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສາທໍ ນ ລຠຕິ, ອສິຕປີຕຂາຍິຕມ຺ປິສ຺ສ ສຣີເຣ ໂອຊໍ ນ ຜຣຕິ, ອຏ຺ຐິຈມ຺ມມຕ຺ຕເມວ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອຸປາສກ, ຕ຺ວໍ ອຕິວິຍ ກິໂສ ອຏ຺ຐິຈມ຺ມມຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ, ກີທິໂສ ເຕ ໂຣໂຄ, ອຸທາຫຸ ¶ ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ຕປນີຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ໂສ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ‘‘ຠາຣິຍໍ ເຕ, ອຸປາສກ, ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ອນປຣາຘຏ຺ຐາເນ ອປຣທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ເຕເນວ ກມ຺ມຸນາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ປນ ສຸປ຺ປພຸທ຺ຘສກ຺ກໂກກາລິກຈິຎ຺ຈມາຓວິກາທີນໍ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕພ຺ພານິ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ອຸກ຺ກລຊຍຠຎ຺ຎາທີນໍ.
ຕຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ອຕປນີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໓໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຕຕິເຍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ປຐມສີລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໓໒. ປຎ຺ຈເມ ປາປເກນ ຈ ສີເລນາຕິ ປາປກໍ ນາມ ສີລໍ ສີລເຠທກໂຣ ອສໍວໂຣຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ອສໍວໂຣ ອສີລເມວ ຕໍທຸສ຺ສີລ຺ຍຠາວໂຕ, ກຖໍ ສີລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ ¶ – ຍຖາ ນາມ ໂລເກ ອທິຏ຺ຐໍ ‘‘ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອສີລວາ ‘‘ສີລວາ’’ຕິ, ເອວມິຘາປິ ອສີລມ຺ປິ ອສໍວໂຣປິ ¶ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ກຕເມ ຈ, ຖປຕິ, ອກຸສລາ ສີລາ? ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ອກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມໍ, ປາປໂກ ອາຊີໂວ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໔) ວຈນໂຕ ອກຸສລຘມ຺ເມສຸປິ ອຕ຺ເຖວ ສີລສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມາ ປຣິຈຍວເສນ ສຠາວສິທ຺ຘິ ວິຍ ປກຕິຠູໂຕ ສພ຺ໂພ ສມາຈາໂຣ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລໍ ລາມກໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປາປເກນ ຈ ສີເລນາ’’ຕິ. ປາປິກາຍ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສພ຺ພາປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ ປາປິກາວ. ວິເສສໂຕ ປນ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິ, ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິ, ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐີຕິ ອິມາ ຕິວິຘາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ປາປິກຕຣາ. ຕຕ຺ຖ ປາປເກນ ສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ປໂຍຄວິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອາສຍວິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປໂຍຄາສຍວິປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິຣຍູປໂຄ ໂຫຕິເຍວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ນິຣເຍ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທ຺ວີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ລກ຺ຂຓວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ຕນ຺ຕິນິທ຺ເທໂສ. ຍຖາ ຕໍ ໂລເກ ‘‘ຍທິເມ ພ຺ຍາຘິຕາ ¶ ສິຍຸໍ, ອິເມສໍ ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎສຸປິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎຕິ ນິປ຺ປຎ຺ໂຎ.
ປຎ຺ຈມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໖. ທຸຕິຍສີລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໓໓. ຉຏ຺ເຐ ຠທ຺ທເກນ ຈ ສີເລນາຕິ ກາຍສຸຈຣິຕາທິຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ. ຕຎ຺ຫິ ອຂຓ຺ຑາທິສີລຠາເວນ ສຍຎ຺ຈ ກລ຺ຍາຓໍ, ສມຖວິປສ຺ສນາທິກລ຺ຍາຓຄຸຓາວຫໍ ຈາຕິ ‘‘ຠທ຺ທກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠທ຺ທິກາຍ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາເຓນ ເຈວ ກມ຺ມປຖສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຠທ຺ທເກນ ສີເລນ ປໂຍຄສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຠທ຺ທິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອາສຍສມ຺ປນ຺ໂນ. ອິຕິ ປໂຍຄາສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຄ຺ຄູປໂຄ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິເມຫິ, ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ສຄ຺ເຄ’’ຕິ. ສປ຺ປຎ຺ໂຎຕິ ປຎ຺ຎວາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ຉຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໗. ອາຕາປີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໓໔. ສຕ຺ຕເມ ¶ ¶ ອນາຕາປີຕິ ກິເລສານໍ ອາຕາປນຏ຺ເຐນ ອາຕາໂປ, ວີຣິຍໍ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຕາປີ, ນ ອາຕາປີ ອນາຕາປີ, ສມ຺ມປ຺ປຘານວິຣຫິໂຕ ກຸສີໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອຕ຺ຕາໂປ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາປຸຕ຺ຣາໂສ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂອຕ຺ຕາປີ, ນ ໂອຕ຺ຕາປີ ອໂນຕ຺ຕາປີ, ໂອຕ຺ຕາປຣຫິໂຕ. ອຖ ວາ ອາຕາປປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ອນາຕາໂປ, ໂກສຊ຺ຊໍ ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອນາຕາປີ. ຍໍ ‘‘ນ ໂອຕ຺ຕປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕພ຺ເພນ, ນ ໂອຕ຺ຕປຕິ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປໍ ອໂນຕ຺ຕາໂປ. ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອໂນຕ຺ຕາປີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ອຠພ຺ໂພຕິ ອນຣໂຫ. ສມ຺ໂພຘາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວູປສມາຍ ອມຕມຫານິພ຺ພານາຍ. ອນຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ເຂມໍ ນິພ຺ຠຍນ຺ຕິ ໂຍຄກ຺ເຂມນ຺ຕິ ຈ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຘິຄມາຍາຕິ ປຕ຺ຕິຍາ. ອາຕາປີຕິ ວີຣິຍວາ. ໂສ ຫິ ‘‘ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວິຫຣຕິ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ, ຖາມວາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກໂມ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອາຕາປນສີໂລຕິ ອາຕາປີ. ໂອຕ຺ຕາປີຕິ ‘‘ຍໍ ໂອຕ຺ຕປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕພ຺ເພນ, ໂອຕ຺ຕປຕິ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໓໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ໂອຕ຺ຕປນສີໂລຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປີ. ອຍຎ຺ຫິ ໂອຕ຺ຕາປີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕທວິນາຠາວໂຕ ຫິຣິຍາ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຓຸມຕ຺ເຕປິ ວຊ຺ເຊ ຠຍທສ຺ສາວີ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣີ ໂຫຕິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ສີລສມ຺ປທາ ທສ຺ສິຕາ. ອາຕາປີຕິ ¶ ອິມິນາ ນເຍນສ຺ສ ກິເລສປຣິຕາປິຕາທີປເນນ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນານຸຍຸຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ວີຣິຍໍ ສທ຺ຘາສຕິສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈການິ ສທ຺ຘາປຎ຺ຈມານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈ ສິທ຺ເຘສຸ ອນິຈ຺ເຈ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ, ອນິຈ຺ເຈ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາ, ທຸກ຺ເຂ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ປຫານສຎ຺ຎາ, ວິຣາຄສຎ຺ຎາ, ນິໂຣຘສຎ຺ຎາຕິ ຉ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ສຎ຺ຎາ ສິທ຺ຘາ ເອວາຕິ. ເອວໍ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ໂລກິຍານໍ ¶ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ສິຊ຺ຌນໂຕ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານາຘິຄມສ຺ສ ຠພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຕາປີ ຈ ໂຂ…ເປ… ອຘິຄມາຍາ’’ຕິ ອາຫ.
ຄາຖາສຸ ກຸສີໂຕຕິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກພຫຸລຕາຍ ກາມພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ກສງ຺ຂາເຕຫິ ກຸຈ຺ຉິເຕຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ສິໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ກຸສີໂຕ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ວາ ສີທຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ອວສີທຕີຕິ ກຸສີໂຕ, ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຫີນວີຣິໂຍຕິ ນິພ຺ພີຣິໂຍ, ຈຕູສຸປິ ອິຣິຍາປເຖສຸ ວີຣິຍກຣຓຣຫິໂຕ. ອນຸສ຺ສາຫສໍຫນນສຠາວສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາລສິຍສ຺ສ ຖິນສ຺ສ, ອສຕ຺ຕິວິຆາຕສຠາວສ຺ສ ກາຍາລສິຍສ຺ສ ມິທ຺ຘສ຺ສ ຈ ອຠິຓ຺ຫປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຖິນມິທ຺ຘພຫຸໂລ. ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓາຍ ຫິຣິຍາ ອຠາເວນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ອຫິຣິເກນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ອຫິຣິໂກ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປວີຣິຍານໍ ອຠາເວເນວ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອາທໂຣຕິ ອນາທໂຣ. ອຸຠຍຖາປິ ຕຖາ ຘມ຺ມປຸຄ຺ຄເລນ ທຸວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ອນາທໂຣ. ຜຸຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ຜຸສິຕຸໍ. ສມ຺ໂພຘິມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ສມ຺ໂພຘິສງ຺ຂາຕໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອຠພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ສຕິມາຕິ ຈິຣກຕຈິຣຠາສິຕານໍ ອນຸສ຺ສຣເຓ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ສຕິເນປກ຺ກສ຺ສ ຠາເວນ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານໂຍເຄນ ສຕິມາ. ນິປໂກຕິ ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິຍສມ຺ປຊຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕນ ເຈວ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຫຣຓປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ຈ ເນປກ຺ເກນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ນິປໂກ. ຌາຍີຕິ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິປິ ຌາເນຫິ ຌາຍີ. ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓິເຍຫິ ¶ ຘມ຺ເມຫິ ¶ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາຍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ. ສໍໂຍຊນໍ ຊາຕິຊຣາຍ ເຉຕ຺ວາຕິ ຊາຕິຍາ ເຈວ ຊຣາຍ ຈ ສຕ຺ເຕ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ກາມຣາຄາທິກໍ ທສວິຘມ຺ປິ ກິເລສຊາຕໍ ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕວເສນ ມູລໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ສໍໂຍຊນໍ ຊາຕິຊຣາຍ ເຉຕ຺ວາຕິ ຊາຕິຊຣາຍ ສໍໂຍຊນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຍສ຺ສ ຫິ ສໍໂຍຊນານິ ອຈ຺ຉິນ຺ນານິ, ຕສ຺ສ ຊາຕິຊຣາຍ ອຈ຺ເຉໂທ ອສມຸຄ຺ຆາໂຕວ. ຍສ຺ສ ປນ ຕານິ ຉິນ຺ນານິ, ຕສ຺ສ ຊາຕິຊຣາປິ ຉິນ຺ນາວ ກາຣຓສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ສໍໂຍຊນໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ເອວ ຊາຕິຊຣາປິ ຉິນ຺ທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍໂຍຊນໍ ຊາຕິຊຣາຍ ¶ ເຉຕ຺ວາ’’ຕິ. ອິເຘວ ສມ຺ໂພຘິມນຸຕ຺ຕຣໍ ຜຸເສຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ ຜຸເສ ປາປຸເຓຍ຺ຍ.
ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໘. ປຐມນກຸຫນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໓໕. ອຏ຺ຐເມ ນຍິທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນອິຕິ ປຏິເສເຘ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ‘‘ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຍກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອິທໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເອກມິທາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍໍ ວິຫຣາມິ ສຸຠຄວເນ ສາລຣາຊມູເລ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໑) ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ໂອຣມຕ຺ຕກໍ ສີລມຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໗) ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອາຄໂຕ.
‘‘ອິທຎ຺ຫິ ຕໍ ເຊຕວນໍ, ອິສິສງ຺ຆນິເສວິຕໍ;
ອາວຸຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຣາເຊນ, ປີຕິສຎ຺ຊນນໍ ມມາ’’ຕິ. –
ອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໘) ວກ຺ຂມາເນ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ. ອິຘາປິ ວກ຺ຂມາເນເຍວ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ເຂ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ-ສທ຺ໂທ –
‘‘ກິໍ ເຕ ວຕໍ ກິໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ,
ກິສ຺ສ ສຸຈິຓ຺ຓສ຺ສ ອຍໍ ວິປາໂກ;
ອິທ຺ຘີ ¶ ຊຸຕີ ພລວີຣິຍູປປຕ຺ຕິ,
ອິທຎ຺ຈ ເຕ ນາຄ ມຫາວິມານໍ.
‘‘ອຫຎ຺ຈ ¶ ຠຣິຍາ ຈ ມນຸສ຺ສໂລເກ,
ສທ຺ຘາ ອຸໂຠ ທານປຕີ ອຫຸມ຺ຫາ;
ໂອປານຠູຕໍ ເມ ຆຣໍ ຕທາສິ,
ສນ຺ຕປ຺ປິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ.
‘‘ຕໍ ເມ ວຕໍ ຕໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ,
ຕສ຺ສ ສຸຈິຓ຺ຓສ຺ສ ອຍໍ ວິປາໂກ;
ອິທ຺ຘີ ຊຸຕີ ພລວີຣິຍູປປຕ຺ຕິ,
ອິທຎ຺ຈ ເມ ຘີຣ ມຫາວິມານ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໑໕໙໒-໑໕໙໓, ໑໕໙໕) –
ອິມສ຺ມິໍ ¶ ປຸຓ຺ຓກຊາຕເກ ທາເນ ອາຄໂຕ.
‘‘ເກນ ປາຓິ ກາມທໂທ, ເກນ ປາຓິ ມຘຸສ຺ສໂວ;
ເກນ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ປຸຎ຺ຎໍ ປາຓິມ຺ຫິ ອິຊ຺ຌຕິ.
‘‘ເຕນ ປາຓິ ກາມທໂທ, ເຕນ ປາຓິ ມຘຸສ຺ສໂວ;
ເຕນ ເມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ປຸຎ຺ຎໍ ປາຓິມ຺ຫິ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ເປ. ວ. ໒໗໕, ໒໗໗) –
ອິມສ຺ມິໍ ອງ຺ກຸຣເປຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ເຈ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຕ຺ຕິຣິຍໍ ນາມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອໂຫສີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໑) ອິມສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕເກ ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທສີເລ. ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ, ປຎ຺ຈສິຂ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເນວ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ…ເປ… ຍາວເທວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒໙) ອິມສ຺ມິໍ ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ. ‘‘ປເຣ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍເມຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໘໓) ສລ຺ເລຂສຸຕ຺ເຕ ເມຖຸນວິຣຕິຍໍ.
‘‘ມຍຎ຺ຈ ¶ ຠຣິຍາ ນາຕິກ຺ກມາມ,
ອມ຺ເຫ ຈ ຠຣິຍາ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ;
ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕາຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມ,
ຕສ຺ມາ ຫິ ອມ຺ຫໍ ທຫຣາ ນ ມີຍເຣ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໐.໙໗) –
ມຫາຘມ຺ມປາລຊາຕເກ ສທາຣສນ຺ໂຕເສ. ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ¶ ຈຣິຕາ – ຕປສ຺ສີ ສຸທໍ ໂຫມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໕) ໂລມຫໍສສຸຕ຺ເຕ ວີຣິເຍ.
‘‘ຫີເນນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ;
ມຊ຺ຌິເມນ ຈ ເທວຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕເມນ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໘.໗໕) –
ນິມິຊາຕເກ ອຕ຺ຕທມນວເສນ ກເຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກອຸໂປສເຖ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ, ປຎ຺ຈສິຂ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ…ເປ… ອຍເມວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒໙) ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ເຕເຍວ ອຣິຍມຄ຺ເຄ. ‘‘ຕຍິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ ປຸຖຸຠູຕໍ ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໗໔) ປາສາທິກສຸຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄເຫ ສກລສ຺ມິໍ ສາສເນ. ອິຘາປິ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ສາສເນ ຈ ວຕ຺ຕຕິ.
ວຸສ຺ສຕີຕິ ¶ ວສີຍຕິ, ຈຣີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນກຸຫນຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ອໂຫ ອຍ຺ໂຍ ສີລວາ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’’ຕິອາທິນາ ຊນສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ວິມ຺ຫາປນຕ຺ຖໍ. ຊນລປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ນາມ ອຍ຺ຍສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕຫິ ‘‘ເກນຕ຺ໂຖ, ກິໍ ອາຫຣີຍຕູ’’ຕິ ມນຸສ຺ເສຫິ ວທາປນຕ຺ຖໍ. ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລການິສໍສຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ‘ລາຠີ ອສ຺ສໍ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປ຺ປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານ’ນ຺ຕິ, ສີເລ-ສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໕) ສີລານິສໍສຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ ຈຕຸປຈ຺ຈຍລາໂຠ, ໂຍ ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ສກ຺ກຈ຺ຈທານສງ຺ຂາໂຕ ອາທຣພຫຸມານຄຣຸກຣຓສງ຺ຂາໂຕ ຈ ສກ຺ກາໂຣ, ໂຍ ຈ ‘‘ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ສຸຕຘໂຣ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸຄ຺ຄຕຖຸຕິໂຆສສງ຺ຂາໂຕ ສິໂລໂກ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອານິສໍໂສ, ຕທຕ຺ຖໍ. ອິຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູຕິ ‘‘ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາເສ ສຕິ ‘ອຍໍ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’ຕິອາທິນາ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕຸ ສມ຺ຠາເວຕູ’’ຕິ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕຄຸຓວເສນ ສມ຺ຠາວນຕ຺ຖມ຺ປິ ນ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ເກຈິ ¶ ປນ ‘‘ຊນກຸຫນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປາປິຈ຺ຉສ຺ສ ອິຈ຺ຉາປກຕສ຺ສ ສໂຕ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນອິຣິຍາປຖນິສ຺ສິຕປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສງ຺ຂາເຕນ ຕິວິເຘນ ກຸຫນວຕ຺ຖຸນາ ກຸຫນຠາເວນ ຊນສ຺ສ ວິມ຺ຫາປນຕ຺ຖໍ. ຊນລປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປາປິຈ຺ຉສ຺ເສວ ສໂຕ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖໍ ປຣິກໂຖຠາສາທິວເສນ ລປນຠາເວນ ອຸປລາປນຠາເວນ ວາ ຊນສ຺ສ ລປນຕ຺ຖໍ. ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລການິສໍສຕ຺ຖນ຺ຕິ ປາປິຈ຺ຉສ຺ເສວ ສໂຕ ລາຠາທິຄຣຸຕາຍ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອານິສໍສອຸທຍສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ. ອິຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູຕິ ປາປິຈ຺ຉສ຺ເສວ ສໂຕ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘ອິຕິ ເອວໍ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ນ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ປຸຣິໂມເຍວ ປນ ອຕ຺ໂຖ ສາຣຕໂຣ.
ອຖ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ອຖາຕິ ອຎ຺ຎທຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ. ເຕນ ກຸຫນາທິໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖາເຍວ ປນ ອິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ຕໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສໍວຣຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປຫານຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ¶ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິໂຘ ສໍວໂຣ – ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ສຕິສໍວໂຣ, ຎາຓສໍວໂຣ, ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ.
ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ຫິ ອາທິນາ ນເຍນ ອາຄໂຕ ອຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ນາມ, ໂຍ ສີລສໍວໂຣຕິ ຈ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓; ມ. ນິ. ໑.໒໙໕; ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ໓.໑໖) ອາຄໂຕ ອຍໍ ສຕິສໍວໂຣ.
‘‘ຍານິ ໂສຕານິ ໂລກສ຺ມິໍ (ອຊິຕາຕິ ຠຄວາ),
ສຕິ ເຕສໍ ນິວາຣຓໍ;
ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມິ,
ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑) –
ອາຄໂຕ ¶ ອຍໍ ຎາຓສໍວໂຣ. ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ນເຍນ ອາຄໂຕ ອຍໍ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ນເຍນ ອາຄໂຕ ອຍໍ ວີຣິຍສໍວໂຣ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປຊຫນວເສນ, ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕານໍ ກຣຓວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ວິຣຕິໂຍ ຈ. ສງ຺ເຂປໂຕ ສພ຺ໂພ ກາຍວຈີສໍຍໂມ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກໂມ ສີລສໍວໂຣ. ສຕິ ເອວ ສຕິສໍວໂຣ, ສຕິປ຺ປຘານາ ວາ ກຸສລາ ຂນ຺ຘາ. ຎາຓເມວ ຎາຓສໍວໂຣ. ອຘິວາສນວເສນ ອໂທໂສ, ອໂທສປ຺ປຘານາ ວາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕາ ¶ ກຸສລາ ຂນ຺ຘາ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ປຎ຺ຎາຕິ ເອເກ. ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ອນຘິວາສນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວີຣິຍເມວ ວີຣິຍສໍວໂຣ. ເຕສຸ ປຐໂມ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ສ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ທຸຕິໂຍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈສ຺ສ, ຕຕິໂຍ ອຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາ, ປຎ຺ຈໂມ ໂກສຊ຺ຊສ຺ສ ສໍວຣຓໂຕ ປິທຫນໂຕ ສໍວໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວເມຕສ຺ສ ສໍວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ສໍວຣຕ຺ຖໍ, ສໍວຣນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ປຫານມ຺ປິ ປຎ຺ຈວິຘໍ – ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ເອກກນິປາເຕ ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສປິ ຕຖາ ຕຖາ ຣາຄາທິກິເລສານໍ ¶ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ສມຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ວາ ປຫານສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ປຫານຕ຺ຖໍ, ປຫານສາຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສໍວເຣນ ກິເລສານໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ປເວສນນິວາຣຓໍ ປຫາເນນ ປເວສນນິວາຣຓຎ຺ເຈວ ສມຸຄ຺ຆາໂຕ ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠເຍນາປິ ປນ ຍຖາຣຫໍ ອຸຠຍໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສີລາທິຘມ຺ມາ ເອວ ຫິ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ປຊຫນໂຕ ປຫານນ຺ຕິ.
ຄາຖາສຸ ອນີຕິຫນ຺ຕິ ອີຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວາ – ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ຈ ສມ຺ປຣາຍິກາ ຈ. ອີຕິໂຍ ຫນຕິ ວິນາເສຕິ ປຊຫຕີຕິ ອີຕິຫໍ, ອນຸ ອີຕິຫນ຺ຕິ ອນີຕິຫໍ, ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ. ອຖ ວາ ອີຕີຫິ ອນຕ຺ເຖຫິ ¶ ສທ຺ຘິໍ ຫນນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອີຕິຫາ, ຕຓ຺ຫາທິອຸປກ຺ກິເລສາ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອີຕິຫາຕິ ອນີຕິຫໍ. ອີຕິຫາ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຏ຺ເຐນ ຕິຕ຺ຖິຍສມຍາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອິທໍ ອນີຕິຫໍ. ‘‘ອນິຕິຫ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ອິຕິຫາຍ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ເມສຸ ອເນກໍສຄ຺ຄາຫຠາວໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອິຕິຫໍ ນາມ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິຕຕ຺ຕາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ນິກ຺ກງ຺ຂຠາວສາຘນໂຕ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິຫນ຺ຕິ ອນິຕິຫໍ, ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎູຫີ’’ຕິ ‘‘ອຕກ຺ກາວຈໂຣ’’ຕິ ຈ. ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ປນ ‘‘ອນີຕິຫ’’ນ຺ຕິ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ປຐນ຺ຕິ.
ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ໂອຄຘໍ ປຕິຏ຺ຐໍ ປາຣໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນິພ຺ພາໂນຄຘຄາມີ, ວິມຸຕ຺ຕິຣສຕ຺ຕາ ເອກນ຺ເຕເນວ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ນິພ຺ພາໂນຄຘຄາມິນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ໂສຕິ ໂຍ ໂສ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂສ ຠຄວາ ອເທສຍິ ເທເສສິ. ນິພ຺ພາໂນຄໂຘຕິ ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວິນາ ນິພ຺ພາໂນຄາຫນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ນິພ຺ພານໍ ອນາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ຕຎ຺ຈ ຕໍ ເອກນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນິພ຺ພາໂນຄຘຄາມີ. ອຖ ວາ ນິພ຺ພາໂນຄຘຄາມິນນ຺ຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄາມິນໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ¶ , ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ເອວ ວຕ຺ຕຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ມຫຕ຺ເຕຫີຕິ ມຫາອາຕຸເມຫິ ອຸຬາຣຊ຺ຌາສເຍຫິ. ມຫນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ມຫນ຺ເຕ ວາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິເກ ເອສນ຺ຕິ ຄເວສນ຺ຕີຕິ ມເຫສິໂນ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ. ເຕຫິ ອນຸຍາໂຕ ປຏິປນ຺ໂນ. ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕນ຺ຕິ ຍຖາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາເວເນວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ມຍາ ເທສິຕໍ, ເອວໍ ເຍ ເອຕໍ ¶ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຕທຕ຺ຖໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ເຖຫິ ¶ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ມຍ຺ຫໍ ສາສນກາຣິໂນ ໂອວາທປ຺ປຏິກຣາ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ.
ອຏ຺ຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໙. ທຸຕິຍນກຸຫນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໓໖. ນວເມ ອຠິຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ກຸສລາທິວິຠາເຄນ ຂນ຺ຘາທິວິຠາເຄນ ຈ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ອວິປຣີຕໂຕ ຊານນຕ຺ຖໍ. ປຣິຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຕຠູມກຘມ຺ເມ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣິຊານນຕ຺ຖໍ ສມຕິກ຺ກມນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍອຠິຊານນາ ຈຕຸສຈ຺ຈວິສຍາ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຣິຊານນາ ປນ ຍທິປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈວິສຍາ, ປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມເຍຫິ ປນ ວິນາ ນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຫານາທໂຍປິ ອິຘ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ອນນ຺ຕຣສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.
ນວມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໐. ໂສມນສ຺ສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໓໗. ທສເມ ສຸຂໂສມນສ຺ສພຫຸໂລຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ສຸຂໍ, ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ເຈຕສິກໍ. ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ສຸຂໂສມນສ຺ສພຫຸໂລຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຍນີຕິ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ໂຂ ອິມາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂຍນິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໒) ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາໂສ ໂຍນີຕິ ອາຄໂຕ. ‘‘ໂຍນິ ເຫສາ, ຠູມິຊ, ຜລສ຺ສ ອຘິຄມາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໒໖) ກາຣຓໍ.
‘‘ນ ¶ ຈາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ພ຺ຣູມິ, ໂຍນິຊໍ ມຕ຺ຕິສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ຈ. (ມ. ນິ. ໒.໔໕໗; ຘ. ປ. ໓໙໖; ສຸ. ນິ. ໖໒໕);
‘‘ຕເມນໍ ກມ຺ມຊາ ວາຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍປາທໍ ອໂຘສິຣໍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມາຕຸ ໂຍນິມຸເຂ ສມ຺ປຏິປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ. ອິຘ ປນ ກາຣຓໍ ¶ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ. ອາຣທ຺ຘາຕິ ປຏ຺ຐປິຕາ ປຄ຺ຄຫິຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ສມ຺ປາທິຕາ ວາ.
ອາສວານໍ ¶ ຂຍາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສວນ຺ຕີຕິ ອາສວາ, ຈກ຺ຂຸໂຕປິ…ເປ… ມນໂຕປິ ສວນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໂຕ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠູ, ໂອກາສໂຕ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ສວນ຺ຕີຕິ ວາ ອາສວາ. ເອເຕ ຘມ຺ເມ ເອຕຎ຺ຈ ໂອກາສໍ ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕກຣຓຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອາກາໂຣ. ຈິຣປາຣິວາສິຍຏ຺ເຐນ ມທິຣາທໂຍ ອາສວາ ວິຍາຕິປິ ອາສວາ. ໂລເກ ຫິ ຈິຣປາຣິວາສິກາ ມທິຣາທໂຍ ອາສວາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍທິ ຈ ຈິຣປາຣິວາສິຍຏ຺ເຐນ ອາສວາ, ເອເຕ ເອວ ຠວິຕຸໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ, ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອວິຊ຺ຊາ ນາໂຫສີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໑). ອາຍຕໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສວນ຺ຕິ ປສວນ຺ຕີຕິປິ ອາສວາ. ປຸຣິມານິ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພຈນານິ ຍຕ຺ຖ ກິເລສາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ; ປຈ຺ຉິມໍ ກມ຺ເມປິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ກມ຺ມກິເລສາ ເອວ ອາສວາ, ອປິຈ ໂຂ ນານປ຺ປກາຣາ ອຸປທ຺ທວາປິ. ອຠິຘມ຺ເມ ຫິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ – ກາມາສໂວ, ຠວາສໂວ, ທິຏ຺ຐາສໂວ, ອວິຊ຺ຊາສໂວ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໐໒) ກາມຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາ. ສຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ນາຫໍ, ຈຸນ຺ທ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍເຍວ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໒) ເອຕ຺ຖ ວິວາທມູລຠູຕາ ກິເລສາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາ.
‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;
ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;
ເຕ ມຍ຺ຫໍ, ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖) –
ເອຕ຺ຖ ເຕຠູມກໍ ກມ຺ມໍ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙) ເອຕ຺ຖ ປຣູປຆາຕວິປ຺ປຏິສາຣວຘພນ຺ຘາທໂຍ ເຈວ ອປາຍທຸກ຺ຂຠູຕາ ນານປ຺ປກາຣາ ອຸປທ຺ທວາ ຈ.
ເຕ ¶ ປເນເຕ ອາສວາ ວິນເຍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ ທ຺ເວຘາ ອາຄຕາ. ສຬາຍຕເນ ‘‘ຕໂຍເມ, ອາວຸໂສ, ອາສວາ – ກາມາສໂວ, ຠວາສໂວ, ອວິຊ຺ຊາສໂວ’’ຕິ ¶ ¶ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໒໑) ຕິຘາ ອາຄຕາ. ຕຖາ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ. ອຠິຘມ຺ເມ ເຕເຍວ ທິຏ຺ຐາສເວນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຘາ ອາຄຕາ. ນິພ຺ເພຘິກປຣິຍາເຍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວາ ນິຣຍຄມນີຍາ, ອຕ຺ຖິ ອາສວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຄມນີຍາ, ອຕ຺ຖິ ອາສວາ ເປຕ຺ຕິວິສຍຄມນີຍາ, ອຕ຺ຖິ ອາສວາ ມນຸສ຺ສໂລກຄມນີຍາ, ອຕ຺ຖິ ອາສວາ ເທວໂລກຄມນີຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໖໓) ປຎ຺ຈຘາ ອາຄຕາ. ກມ຺ມເມວ ເຈຕ຺ຖ ອາສວາຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຉກ຺ກນິປາເຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວາ ສໍວຣາ ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໖.໕໘) ນເຍນ ຉຘາ ອາຄຕາ. ສພ຺ພາສວປຣິຍາເຍ ເຕເຍວ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ເພຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕຘາ ອາຄຕາ. ອິຘ ປນ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຂຍາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ໂຍ ອາສວານໍ ຂໂຍ ວໂຍ ເຠໂທ ປຣິເຠໂທ ອນິຈ຺ຈຕາ ອນ຺ຕຣຘານ’’ນ຺ຕິ ອາສວານໍ ສຣສເຠໂທ ອາສວານໍ ຂໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຊານໂຕ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປສ຺ສໂຕ ອາສວານໍ ຂຍໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕) ເອຕ຺ຖ ອາສວານໍ ຂີຓາກາໂຣ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອສມຸປ຺ປາໂທ ອາສວກ຺ຂໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.
‘‘ເສຂສ຺ສ ສິກ຺ຂມານສ຺ສ, ອຸຊຸມຄ຺ຄານຸສາຣິໂນ;
ຂຍສ຺ມິໍ ປຐມໍ ຎາຓໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎາ ອນນ຺ຕຣາ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໖໒) –
ເອຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອາສວກ຺ຂໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ ສມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໘) ເອຕ຺ຖ ຜລໍ.
‘‘ປຣວຊ຺ຊານຸປສ຺ສິສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິໂນ;
ອາສວາ ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອາຣາ ໂສ ອາສວກ຺ຂຍາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໕໓) –
ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ. ອິຘ ປນ ຜລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ສໍເວຊນີເຍສຸ ຐາເນສູຕິ ສໍເວຄຊນເກສຸ ຊາຕິອາທີສຸ ສໍເວຄວຕ຺ຖູສຸ. ຊາຕິ, ຊຣາ, ພ຺ຍາຘິ, ມຣຓໍ, ອປາຍທຸກ຺ຂໍ, ອຕີເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນາຄເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ ¶ , ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກໍ ¶ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິມານິ ຫິ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ສໍເວຊນີຍຏ຺ຐານານິ ນາມ. ອປິຈ ‘‘ອາທິຕ຺ໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕ ປຍາໂຕ ກຸມ຺ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ, ອຸປນີຍຕິ ໂລໂກ ອທ຺ຘຸໂວ, ອຕາໂຓ ໂລໂກ ອນຠິສ຺ສໂຣ, ອສ຺ສໂກ ¶ ໂລໂກ, ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍໍ, ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສ’’ຕິເອວມາທີນິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໗) ເຈຕ຺ຖ ສໍເວຊນີຍຏ຺ຐານານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສໍເວຊເນນາຕິ ຊາຕິອາທິສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຠຍສງ຺ຂາເຕນ ສໍເວຊເນນ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ ສໍເວໂຄ ນາມ.
ສໍວິຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິກາທິວເສນ ອເນກວິເຘຫິ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ເຂຫິ ສໍເວຄຊາຕສ຺ສ. ‘‘ສໍເວຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ. ໂຍນິໂສ ປຘາເນນາຕິ ອຸປາຍປຘາເນນ, ສມ຺ມາວາຍາເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ຍຖາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ປທຫນໂຕ ອຸຕ຺ຕມຠາວສາຘນໂຕ ຈ ‘‘ປຘານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ສໍເວເຄນ ຠວາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ຕາຓໍ ເລຓໍ ປຏິສຣຓໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອໂນລີຍນ຺ໂຕ ອລຄ຺ຄມານໂສ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ຈ ວິນິວຕ຺ຕິຕວິສຎ຺ຎິໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ນິພ຺ພານນິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ນິພ຺ພານໂປໂຓ ນິພ຺ພານປພ຺ຠາໂຣ. ໂສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸໂລ ວິສຸທ຺ຘາສຍປ຺ປໂຍໂຄ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທິທໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸໂລ ວິສຸທ຺ຘາສຍປ຺ປໂຍໂຄ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ເຕນສ຺ສ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຸຂໂສມນສ຺ສພຫຸລຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍໍ ປນາຍໍ ສມເຖ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ວິປສ຺ສນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕິ, ເຕນສ຺ສ ໂຍນິ ອາຣທ຺ຘາ ອາສວານໍ ຂຍາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຄາຖາສຸ ສໍວິຊ຺ເຊເຖວາຕິ ສໍວິຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອວ ສໍເວຄໍ ກເຣຍ຺ຍ ເອວ. ‘‘ສໍວິຊ຺ຊິຕ຺ວານາ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍວິຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ¶ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ, ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ສມເວກ຺ຂິຍາຕິ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ສໍວິຊ຺ຊນວເສນ ປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມາ ອເວກ຺ຂິຍ. ອຖ ວາ ປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມາ ອເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.
ທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ອິຕິ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ອິຕິວຸຕ຺ຕກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ
ທຸກນິປາເຕ ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ທຸຕິຍວຄ຺ໂຄ
໑. ວິຕກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໓໘. ທຸຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ຕຖາຄຕໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ໂທ ຕາວ ສຕ຺ຕໂວຫາຣສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໖໕) ສຕ຺ຕໂວຫາເຣ.
‘‘ຕຖາຄຕໍ ເທວມນຸສ຺ສປູຊິຕໍ,
ພຸທ຺ຘໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໖) –
ອາທີສຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ.
‘‘ຕຖາຄຕໍ ເທວມນຸສ຺ສປູຊິຕໍ,
ຘມ຺ມໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໗) –
ອາທີສຸ ຘມ຺ເມ.
‘‘ຕຖາຄຕໍ ເທວມນຸສ຺ສປູຊິຕໍ,
ສງ຺ຆໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໘) –
ອາທີສຸ ສງ຺ເຆ. ອິຘ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ. ຕສ຺ມາ ຕຖາຄຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຕເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ? ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕຕິ.
ກຖໍ ຠຄວາ ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາ ເຍນ ອຠິນີຫາເຣນ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາວີຣິຍຂນ຺ຕິສຈ຺ຈອຘິຏ຺ຐານເມຕ຺ຕາອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອິມາ ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ຘນປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ທາຣປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ຣຊ຺ຊປຣິຈ຺ຈາຄນ຺ຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານິ ¶ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຍຖາ ¶ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອາຄຕາ ¶ , ຕຖາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາປິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາຫ –
‘‘ຍເຖວ ໂລກມ຺ຫິ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ,
ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ມຸນໂຍ ອິຘາຄຕາ;
ຕຖາ ອຍໍ ສກ຺ຍມຸນີປິ ອາຄໂຕ,
ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຕນ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ. –
ເອວໍ ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ກຖໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາ ສມ຺ປຕິຊາຕາວ ວິປສ຺ສິອາທໂຍ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂາ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄຕາ, ຕຖາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາປິ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາຫຸ –
‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕວ ຄວໍປຕີ ຍຖາ,
ສເມຫິ ປາເທຫິ ຜຸສີ ວສຸນ຺ຘຣໍ;
ໂສ ວິກ຺ກມີ ສຕ຺ຕ ປທານິ ໂຄຕໂມ,
ເສຕຎ຺ຈ ຉຕ຺ຕໍ ອນຸຘາຣຍຸໍ ມຣູ.
‘‘ຄນ຺ຕ຺ວານ ໂສ ສຕ຺ຕ ປທານິ ໂຄຕໂມ,
ທິສາ ວິໂລເກສິ ສມາ ສມນ຺ຕໂຕ;
ອຏ຺ຐງ຺ຄຸເປຕໍ ຄິຣມພ຺ຠຸທີຣຍິ,
ສີໂຫ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. –
ເອວໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ກຖໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ສພ຺ເພສໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສລກ຺ຂຓໍ, ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ, ຕຖໍ, ອວິຕຖໍ, ຎາຓຄຕິຍາ ອາຄໂຕ, ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຕ຺ໂຕ, ອນຸພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາຫ –
‘‘ສພ຺ເພສໍ ¶ ປນ ຘມ຺ມານໍ, ສກສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ;
ຕຖເມວາຄໂຕ ຍສ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ນາໂຖ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ. –
ເອວໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ກຖໍ ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຕຖຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ຍຖາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖານິ ¶ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖເມຕໍ ອວິຕຖເມຕໍ ອນຎ຺ຎຖເມຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໐) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕານິ ຈ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາປິ ຕຖານໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຄຕ-ສທ຺ໂທ. ເອວໍ ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ກຖໍ ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຍໍ ສເທວເກ ໂລເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຠຄວາ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ຈາເນນ ຕໍ ອິຏ຺ຐາທິວເສນ ວາ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາເຕສຸ ລພ຺ຠມານປທວເສນ ວາ ‘‘ກຕມໍ ຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ, ຍໍ ຣູປໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໖໑໖) ນເຍນ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ ເຕຣສຫິ ວາເຣຫິ ທ຺ເວປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫິ ວິຠຊ຺ຊມານໍ ຕຖເມວ ໂຫຕິ, ວິຕຖໍ ນຕ຺ຖິ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ສທ຺ທາທີສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –
‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ຕມຫໍ ຊານາມິ…ເປ… ຕມຫໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວິທິຕໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ນ ອຸປຏ຺ຐາສີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔).
ເອວໍ ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຕຖທສ຺ສິອຕ຺ເຖ ຕຖາຄໂຕຕິ ປທສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ກຖໍ ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຍໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຠຄວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຍຎ຺ຈ ¶ ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສປຣິມາຓກາເລ ຍໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຣາຄມທາທິນິມ຺ມທນໍ ເອກສທິສໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ. ເຕນາຫ –
‘‘ຍຎ຺ຈ, ຈຸນ຺ທ, ຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາຄໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ, ຍຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ຍໍ ¶ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ຠາສຕິ ລປຕິ ນິທ຺ທິສຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໘; ອ. ນິ. ໔.໒໓).
ຄທອຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ¶ ຄຕສທ຺ໂທ. ເອວໍ ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ. ອປິຈ ອາຄທນໍ ອາຄໂທ, ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ອາຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ, ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.
ກຖໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຠຄວໂຕ ຫິ ວາຈາຍ ກາໂຍ ອນຸໂລເມຕິ, ກາຍສ຺ສປິ ວາຈາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ ຈ ໂຫຕິ. ເອວໍຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ຍຖາ ວາຈາ, ກາໂຍປິ ຕຖາ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຈ ກາໂຍ, ວາຈາປິ ຕຖາ ຄຕາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາວາທີ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ. ອິຕິ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ.
ກຖໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ? ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄໍ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ ສີເລນປິ ສມາຘິນາປິ ປຎ຺ຎາຍປິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາປິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສເນນປິ, ນ ຕສ຺ສ ຕຸລາ ວາ ປມາຓໍ ວາ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອຕຸໂລ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ເທວານໍ ອຕິເທໂວ ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ, ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ. ເຕນາຫ –
‘‘ສເທວເກ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ…ເປ… ມນຸສ຺ສາຍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິຠູ ອນຠິຠູໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ທໂສ ວສວຕ຺ຕີ, ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໘; ອ. ນິ. ໔.໒໓).
ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ປທສິທ຺ຘິ – ອຄໂທ ວິຍ ອຄໂທ, ເທສນາວິລາໂສ ເຈວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ຈ. ເຕນ ເຫສ ມຫານຸຠາໂວ ຠິສກ຺ໂກ ວິຍ ທິພ຺ພາຄເທນ ສປ຺ເປ, ສພ຺ພປຣປ຺ປວາທິໂນ ສເທວກຎ຺ຈ ໂລກໍ ອຠິຠວຕິ. ອິຕິ ສພ຺ພໂລກາຠິຠວເນ ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຄໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ.
ອປິຈ ¶ ຕຖາຍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖໍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສກລໂລກໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຕຖໍ ¶ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –
‘‘ໂລໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ໂລກສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ໂລກສມຸທໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກສມຸທໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີໂນ. ໂລກນິໂຣໂຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກນິໂຣໂຘ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາວິຕາ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ…ເປ… ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓).
ອປເຣຫິປິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ. ຕຖາຍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາຍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາປວຕ຺ຕິໂກຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕເຖຫິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄຕຠາເວນ ຕຖາຄໂຕຕິ.
ກຖໍ ຕຖາຍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍາ ສາ ຠຄວຕາ ສຸເມຘຠູເຕນ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ປາທມູເລ –
‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຫຕຸ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ;
ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຘິກາໂຣ ຈ ຉນ຺ທຕາ;
ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘານາ, ອຠິນີຫາໂຣ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙) –
ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອຠິນີຫາຣໍ ສມ຺ປາເທນ຺ເຕນ ‘‘ອຫໍ ສເທວກໍ ໂລກໍ ຕິຓ຺ໂຓ ຕາເຣສ຺ສາມິ, ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມິ, ທນ຺ໂຕ ທເມສ຺ສາມິ, ອສ຺ສຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາເສສ຺ສາມິ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ປຣິນິພ຺ພາເປສ຺ສາມິ ¶ , ສຸທ຺ໂຘ ໂສເຘສ຺ສາມິ ¶ , ພຸທ຺ໂຘ ໂພເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫາປຏິຎ຺ຎາ ປວຕ຺ຕິຕາ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ –
‘‘ກິໍ ເມ ເອເກນ ຕິຓ຺ເຓນ, ປຸຣິເສນ ຖາມທສ຺ສິນາ;
ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ສນ຺ຕາເຣສ຺ສໍ ສເທວກໍ.
‘‘ອິມິນາ ເມ ອຘິກາເຣນ, ກເຕນ ປຸຣິສຸຕ຺ຕເມ;
ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ຕາເຣມິ ຊນຕໍ ພຫຸໍ.
‘‘ສໍສາຣໂສຕໍ ¶ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ ຕໂຍ ຠເວ;
ຘມ຺ມນາວໍ ສມາຣຸຍ຺ຫ, ສນ຺ຕາເຣສ຺ສໍ ສເທວກໍ.
‘‘ກິໍ ເມ ອຎ຺ຎາຕເວເສນ, ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກເຕນິຘ;
ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ພຸທ຺ໂຘ ເຫສ຺ສໍ ສເທວເກ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໕໕-໕໘);
ຕໍ ປເນຕໍ ມຫາປຏິຎ຺ຎໍ ສກລສ຺ສປິ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສມຸທາຍສ຺ສ ປວິຈຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສມາທານານໍ ກາຣຓຠູຕໍ ອວິສໍວາເທນ຺ໂຕ ໂລກນາໂຖ ຍສ຺ມາ ມຫາກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຣວເສສໂຕ ທານປາຣມິອາທໂຍ ສມຕິໍສປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ, ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄາທໂຍ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ, ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ ປຣິພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ, ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາເຣ ສມ຺ຠຣິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພໂຍຄປຸພ຺ພຈຣິຍຘມ຺ມກ຺ຂານຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາທໂຍ ອຸກ຺ກໍສາເປຕ຺ວາ, ພຸທ຺ຘິຈຣິຍໍ ປຣມໂກຏິໍ ປາເປຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ; ຕສ຺ມາ ຕສ຺ເສວ ສາ ມຫາປຏິຎ຺ຎາ ຕຖາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ, ນ ຕສ຺ສ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ວິຕຖໍ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ທີປງ຺ກໂຣ ທສພໂລ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ, ມງ຺ຄໂລ…ເປ… ກສ຺ສໂປ ຠຄວາຕິ ອິເມ ຈຕຸວີສຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ປຏິປາຏິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນໍ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ເອວໍ ຈຕຸວີສຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ ເຍ ເຕ ກຕາຠິນີຫາເຣຫິ ໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ລທ຺ຘພ຺ພາ ອານິສໍສາ, ເຕ ລຠິຕ຺ວາວ ອາຄໂຕຕິ ຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ມຫາປຏິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອາຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖາຍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ກຖໍ ຕຖາຍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍາຍໍ ມຫາກຣຸຓາ ໂລກນາຖສ຺ສ, ຍາຍ ມຫາທຸກ຺ຂສມ຺ພາຘປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ¶ ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ປຏິສຣຓໍ, ອຫເມວ ນໍ ອິໂຕ ¶ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມຸສ຺ສາຫິຕມານໂສ ມຫາຠິນີຫາຣໍ ອກາສິ. ກຕ຺ວາ ຈ ຍຖາປຓິຘານໍ ສກລໂລກຫິຕສມ຺ປາທນາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍຊີວິຕນິຣເປກ຺ໂຂ ປເຣສໍ ໂສຕປຖຄມນມຕ຺ເຕນປິ ¶ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສສມຸປ຺ປາທິກາ ອຕິທຸກ຺ກຣາ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍາ ສມາຈຣນ຺ໂຕ ຍຖາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປຏິປຕ຺ຕິ ຫານຠາຄິຍາ ສໍກິເລສຠາຄິຍາ ຐິຕິຠາຄິຍາ ວາ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສຠາຄິຍາວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ນິຣວເສເສ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣ ສມາເນຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິ. ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ຕາເຍວ ມຫາກຣຸຓາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ປວິເວກຣຕິໍ ປຣມຎ຺ຈ ສນ຺ຕໍ ວິໂມກ຺ຂສຸຂໍ ປຫາຍ ພາລຊນພຫຸເລ ໂລເກ ເຕຫິ ສມຸປ຺ປາທິຕໍ ສມ຺ມານາວມານວິປ຺ປກາຣໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍຊນວິນຍເນນ ນິຣວເສສໍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐເປສິ. ຕຕ຺ຣ ໂຍ ຠຄວໂຕ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາຍ ສໂມກ຺ກມນາກາໂຣ, ໂສ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ໂລກນາຖສ຺ສ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ, ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສປິ ມຫາຠິນີຫາຣກາລາທີສູຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສພ຺ພທາ ຈ ເອກສທິສຕາຍ ຕຖາວ ສາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ສມານຣສາຍ ຕຖາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ ສກລໂລກຫິຕາຍ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖາຍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ກຖໍ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຕຖານິ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓານິ. ຕານິ ຫິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍສງ຺ຄາຫການໍ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິຕທຸຠຍເຫຕຸຠູຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ, ສມຸທຍສ຺ສ ອາຍູຫນຏ຺ໂຐ ນິທານຏ຺ໂຐ ສໍໂຍຄຏ຺ໂຐ ປລິໂພຘຏ຺ໂຐ, ນິໂຣຘສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ໂຐ ວິເວກຏ຺ໂຐ ອສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ອມຕຏ຺ໂຐ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ເຫຕ຺ວຏ຺ໂຐ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐຕິອາທີນໍ ຕພ຺ພິຠາຄານຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕສຠາວາວໂພຘວິພນ຺ຘກສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ປຏິລທ຺ຘາຍ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫາຠິສມຍສງ຺ຂາຕາຍ ອວິປຣີຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວສຣສລກ຺ຂຓສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ, ຕານິ ¶ ຠຄວາ ¶ ອນຎ຺ຎເນຍ຺ໂຍ ສຍເມວ ອາຄໂຕ ອຘິຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ຍຖາ ຈ ມຄ຺ຄຎາຓານິ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓານິ ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານິ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓານິ ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທຎາຓານິ ຉອສາຘາຣຓຎາຓານິ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິຠາວນຎາຓານິ ອຏ຺ຐມຄ຺ຄງ຺ຄວິຠາວນຎາຓານິ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິຎາຓານິ ທສພລຎາຓານິ ຈ ວິຠາເວຕພ຺ພານິ.
ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ວິຠາວນາ – ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຫີນາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ຫີນາທິເຠທຠິນ຺ນາສຸ ອຕີຕາສຸ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕູສຸ ສຠາວກິຈ຺ຈາທິ ອວຕ຺ຖາວິເສສາທິ ຂນ຺ຘປຏິພທ຺ຘນາມໂຄຕ຺ຕາທິ ຈ ຊານິຕພ຺ພໍ. ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘສຸ ຈ ອຕິສຸຂຸມຕິໂຣຫິຕວິທູຣເທເສສຸ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ໂຍ ຕໍຕໍປຈ຺ຈຍວິເສເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານຄນ຺ຘຣສຜສ຺ສາທິວິເສໂສ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐປິຕອາມລໂກ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອສງ຺ຄມປ຺ປຏິຫຕໍ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາ ອນາຄຕາສຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາສຸ ຈາຕິ ອິມານິ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓານິ ນາມ. ຍຖາຫ –
‘‘ອຕີຕໍເສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓໍ, ອນາຄຕໍເສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍເສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໕).
ຕານິ ປເນຕານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວສຣສລກ຺ຂຓສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ, ຕານິ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ອຘິຄຎ຺ຉິ. ເອວໍ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ຕຖາ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ເຖ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ຘມ຺ມປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ຘມ຺ເມ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ນິຣຸຕ຺ຕິປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ. ປຏິຠານປເຠທສ຺ສ ¶ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ¶ ປຏິຠາເນ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ອຕ຺ເຖ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຘມ຺ເມ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ຕຕ຺ຣ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ຎາເຓສຸ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໘).
ເອຕ຺ຖ ຈ ເຫຕຸອນຸສາເຣນ ອຣຓີຍໂຕ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຈ ສງ຺ເຂປໂຕ ເຫຕຸຜລໍ ອຕ຺ໂຖ ນາມ. ປເຠທໂຕ ປນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນິພ຺ພານໍ, ຠາສິຕຕ຺ໂຖ, ວິປາໂກ, ກິຣິຍາຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ຘມ຺ໂມຕິ ¶ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂສ ຫິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວິທຫຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ ເຈວ ປາເປຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຠທໂຕ ປນ ໂຍ ໂກຈິ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ເຫຕຸ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຠາສິຕໍ, ກຸສລໍ, ອກຸສລນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –
‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ທຸກ຺ຂສມຸທເຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໙).
ອຖ ວາ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ເຍ ຘມ຺ມາ ຊາຕາ ຠູຕາ ສຎ຺ຊາຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປາຕຸຠູຕາ, ອິເມສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ຍມ຺ຫາ ຘມ຺ມາ ເຕ ຘມ຺ມາ ຊາຕາ ຠູຕາ ສຎ຺ຊາຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປາຕຸຠູຕາ, ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ຊຣາມຣເຓ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຊຣາມຣຓສມຸທເຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ຊຣາມຣຓນິໂຣເຘ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຊຣາມຣຓນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ຊາຕິຍາ, ຠເວ, ອຸປາທາເນ, ຕຓ຺ຫາຍ, ເວທນາຍ, ຜສ຺ເສ, ສຬາຍຕເນ, ນາມຣູເປ, ວິຎ຺ຎາເຓ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ສງ຺ຂາຣສມຸທເຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ສງ຺ຂາຣນິໂຣເຘ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ¶ , ສງ຺ຂາຣນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ.
‘‘ອິຘ ¶ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ຊານາຕິ – ສຸຕ຺ຕໍ, ເຄຍ຺ຍໍ…ເປ… ເວທລ຺ລໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ໂສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ – ‘ອຍໍ ອິມສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ອິມສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’ຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ (ວິຠ. ໗໒໔).
‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ…ເປ… ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວາ ຍໍ ຍໍ ວາ ປນາຣພ຺ຠ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ. ອິເມສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຕສໍ ວິປາເກ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທິ ວິຕ຺ຖາໂຣ (ວິຠ. ໗໒໕).
ຕສ຺ມິໍ ¶ ອຕ຺ເຖ ຈ ຘມ຺ເມ ຈ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ ອພ຺ຍຠິຈາຣໂວຫາໂຣ ອຠິລາໂປ, ຕສ຺ມິໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ມາຄຘິກາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ມູລຠາສາຍ ‘‘ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ, ອຍໍ ນ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ເຕສຸ ຎາເຓສຸ ໂຄຈຣກິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຎາຓມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ອິຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານິ ສຍເມວ ຠຄວຕາ ອຘິຄຕານິ ອຕ຺ຖຘມ຺ມາທິເກ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ອວິສໍວາທນວເສນ ອວິປຣີຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ຕຖາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຎຍ຺ຍໍ ນາມ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ສພ຺ພາກາເຣນ ຎາຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ອຘິຄຕໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ພຸທ຺ຘາ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຘມ຺ມາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ພຸທ຺ຘາ, ປຫາຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ ປຫາຕພ຺ພໂຕ ພຸທ຺ຘາ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໂຕ ພຸທ຺ຘາ, ຠາເວຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ ຠາເວຕພ຺ພໂຕ ພຸທ຺ຘາ, ຍໂຕ ນໍ ໂກຈິ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເທໂວ ວາ ມາໂຣ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ‘‘ອິເມ ນາມ ເຕ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ສຫ ຘມ຺ເມນ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ.
ຍໍ ¶ ກິຎ຺ຈິ ປຫາຕພ຺ພໍ ນາມ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ອນວເສສໂຕ ໂພຘິມູເລເຍວ ປຫີນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ, ນ ຕສ຺ສ ປຫານາຍ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍໍ ອຕ຺ຖິ ¶ . ຕຖາ ຫິສ຺ສ ໂລຠໂທສໂມຫວິປຣີຕມນສິກາຣອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປຖິນມິທ຺ຘ- ໂກຘູປນາຫມກ຺ຂປລາສອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍ- ມາຍາສາເຐຍ຺ຍຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠມານາຕິມານມທປມາທຕິວິຘາກຸສລມູລທຸຈ຺ຈຣິຕ- ວິສມສຎ຺ຎາມລວິຕກ຺ກປປຎ຺ຈເອສນາຕຓ຺ຫາຈຕຸພ຺ພິຘວິປຣິເຍສອາສວ- ຄນ຺ຖໂອຆໂຍຄາຄຕິຕຓ຺ຫຸປາທານປຎ຺ຈາຠິນນ຺ທນນີວຣຓ- ເຈໂຕຂິລເຈຕໂສວິນິພນ຺ຘຉວິວາທມູລສຕ຺ຕານຸສຍ- ອຏ຺ຐມິຈ຺ຉຕ຺ຕນວອາຆາຕວຕ຺ຖຸຕຓ຺ຫາມູລກທສອກຸສລ- ກມ຺ມປຖເອກວີສຕິອເນສນທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕາທິປ຺ປເຠທໍ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ ສຫ ວາສນາຍ ປຫີນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ ສມູຫຕໍ, ຍໂຕ ນໍ ໂກຈິ ສມໂຓ ວາ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ‘‘ອິເມ ນາມ ເຕ ກິເລສາ ອປ຺ປຫີນາ’’ຕິ ສຫ ຘມ຺ເມນ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ.
ເຍ ຈິເມ ຠຄວຕາ ກມ຺ມວິປາກກິເລສູປວາທອາຓາວີຕິກ຺ກມປ຺ປເຠທາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ອລເມວ ເຕ ເອກນ຺ເຕນ ອນ຺ຕຣາຍາຍ, ຍໂຕ ນໍ ໂກຈິ ສມໂຓ ວາ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ‘‘ນາລໍ ເຕ ປຏິເສວໂຕ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’’ຕິ ສຫ ຘມ຺ເມນ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ.
ໂຍ ¶ ຈ ຠຄວຕາ ນິຣວເສສວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓາຍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຄໂຫ ສຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສິໂກ ສຕ຺ຕຕິໍສປ຺ປເຠໂທ ອຣິຍມຄ຺ຄປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ນິຍ຺ຍານຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂສ ເອກນ຺ເຕເນວ ນິຍ຺ຍາຕິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ, ຍໂຕ ນໍ ໂກຈິ ສມໂຓ ວາ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ‘‘ນິຍ຺ຍານຘມ຺ໂມ ຕຍາ ເທສິໂຕ ນ ນິຍ຺ຍາຕີ’’ຕິ ສຫ ຘມ຺ເມນ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ເອວເມຕານິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓປ຺ປຫານເທສນາວິເສສານໍ ອວິຕຖຠາວາວໂພຘນໂຕ ອວິປຣີຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕານິ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓານິ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ຕຖາ ນິຣຍຄຕິ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິ, ເປຕຄຕິ, ມນຸສ຺ສຄຕິ, ເທວຄຕີຕິ ປຎ຺ຈ ຄຕິໂຍ. ຕາສຸ ສຎ຺ຊີວາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມຫານິຣຍາ ¶ , ກຸກ຺ກຸຬາທໂຍ ໂສຬສ ອຸສ຺ສທນິຣຍາ, ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣໂຍ ຈາຕິ ສພ຺ເພປິເມ ເອກນ຺ຕທຸກ຺ຂຕາຍ ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ນິຣຍາ ຈ, ສກກມ຺ມຸນາ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຄຕິ ຈາຕິ ນິຣຍຄຕິ ¶ . ຕິພ຺ພນ຺ຘກາຣສີຕນຣກາປິ ເອເຕສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘາ ກິມິກີຏປຏງ຺ຄສຣີສປປກ຺ຂິໂສຓສິງ຺ຄາລາທໂຍ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຉິຕຠາເວນ ຕິຣຈ຺ຉານາ ນາມ. ເຕ ເອວ ຄຕີຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິ. ຂຸປ຺ປິປາສິຕປຣທຕ຺ຕູປຊີວິນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາທໂຍ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ປກຏ຺ຐສຸຂໂຕ ອິຕາ ວິຄຕາຕິ ເປຕາ, ເຕ ເອວ ຄຕີຕິ ເປຕຄຕິ. ກາລກຎ຺ຈິກາທິອສຸຣາປິ ເອເຕສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘາ. ປຣິຕ຺ຕທີປວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຊມ຺ພຸທີປາທິຈຕຸມຫາທີປວາສິໂນ ມນໂສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ, ເຕ ເອວ ຄຕີຕິ ມນຸສ຺ສຄຕິ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນູປຄາຕິ ອິເມ ຉພ຺ພີສຕິ ເທວນິກາຍາ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ກີຬນ຺ຕິ ໂຊເຕນ຺ຕິ ຈາຕິ ເທວາ, ເຕ ເອວ ຄຕີຕິ ເທວຄຕິ.
ຕາ ປເນຕາ ຄຕິໂຍ ຍສ຺ມາ ຕໍຕໍກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອຸປປຕ຺ຕິຠວວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຍໍ ນາມ ຄຕິ ນາມ ອິມິນາ ກມ຺ມຸນາ ຊາຍຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍວິເສເສຫິ ເອວໍ ວິຠາຄຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ເອເຕ ສຕ຺ຕນິກາຍາ ເອວໍ ວິຠາຄຠິນ຺ນາ’’ຕິ ຍຖາສກໍເຫຕຸຜລວິຠາຄປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ຐານໂສ ເຫຕຸໂສ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –
‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິມາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຄຕິໂຍ. ກຕມາ ປຎ຺ຈ? ນິຣໂຍ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ, ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ, ມນຸສ຺ສາ, ເທວາ. ນິຣຍຎ຺ຈາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຊານາມິ, ນິຣຍຄາມິຎ຺ຈ ມຄ຺ຄໍ, ນິຣຍຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທໍ; ຍຖາ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ¶ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈ ປຊານາມີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໓).
ຕານິ ປເນຕານິ ຠຄວໂຕ ຎາຓານິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິສເຍ ອວິປຣີຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອວິສໍວາທນໂຕ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ຕຖາ ຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘາທິໂຍຄວິກລຠາວາວໂພເຘນ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂມຫາຣຊກ຺ຂຕາທິວິເສສວິຠາວນໍ ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ¶ – ‘‘ສທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ, ອສ຺ສທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຫາຣຊກ຺ໂຂ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໑) ວິຕ຺ຖາໂຣ.
ຍຎ຺ຈ ¶ ‘‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ, ອຍໍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂກ, ອຍໍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂກ, ອຍໍ ອນຸໂລມິກາຍໍ ຂນ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ, ອຍໍ ຍຖາຠູຕຎາເຓ ຐິໂຕ, ອຍໍ ກາມາສໂຍ, ນ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິອາສໂຍ, ອຍໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາສໂຍ, ນ ກາມາທິອາສໂຍ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອິມສ຺ສ ກາມຣາໂຄ ອຕິວິຍ ຖາມຄໂຕ, ນ ປຏິຆາທິໂກ, ອິມສ຺ສ ປຏິໂຆ ອຕິວິຍ ຖາມຄໂຕ, ນ ກາມຣາຄາທິໂກ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ອິມສ຺ສ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ອຘິໂກ, ນ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ນ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ອິມສ຺ສ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ອຘິໂກ, ນ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ນ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ອິມສ຺ສ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ ອຘິໂກ, ນ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ນ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ອິມສ຺ສ ກາຍສຸຈຣິຕໍ ອຘິກໍ, ອິມສ຺ສ ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ອິມສ຺ສ ມໂນສຸຈຣິຕໍ. ອຍໍ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິໂກ, ອຍໍ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິໂກ, ອຍໍ ກມ຺ມາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຍໍ ກິເລສາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຍໍ ວິປາກາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຍໍ ນ ກມ຺ມາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ນ ກິເລສາວຣເຓນ, ນ ວິປາກາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍາທີນໍ ຍຖາຠູຕໍ ວິຠາວນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ອາສຍານຸສຍຎາຓໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ຊານາຕິ, ອນຸສຍໍ ຊານາຕິ, ຈຣິຕໍ ຊານາຕິ, ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ຠພ຺ພາຠພ຺ເພ ສຕ຺ເຕ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓).
ຍຎ຺ຈ ອຸປຣິມເຫຏ຺ຐິມປຸຣຕ຺ຖິມປຈ຺ຉິມກາເຍຫິ ທກ຺ຂິຓວາມອກ຺ຂິກຓ຺ຓໂສຕນາສິກາໂສຕອໍສກູຏປສ຺ສຫຕ຺ຖປາເທຫິ ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸລນ຺ຕເຣຫິ ໂລມໂລມກູເປຫິ ຈ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘູທກຘາຣາປວຕ຺ຕນໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ¶ ວິວິຘວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິນິມ຺ມາປນກໍ ຠຄວໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິຍຎາຓໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣຕິ ອສາຘາຣຓໍ ສາວເກຫິ. ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໖).
ຍຎ຺ຈ ¶ ຣາຄາທີຫິ ຊາຕິອາທີຫິ ຈ ອເນເກຫິ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ¶ ອຸປທ຺ທຸຕໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ຕໂຕ ນີຫຣິຕຸກາມຕາວເສນ ນານານເຍຫິ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ມຫາກຣຸໂຓກ຺ກມນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓໍ. ຍຖາຫ –
‘‘ກຕມໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓໍ? ພຫຸເກຫິ ອາກາເຣຫິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕິ, ອາທິຕ຺ໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ. –
ອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໗) ເອກູນນວຸຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ວິຠຊນໍ ກຕໍ.
ຍໍ ປນ ຍາວຕາ ຘມ຺ມຘາຕຸ, ຍຕ຺ຕກໍ ຎາຕພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕາທິ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ປໂຣປເທເສນ ວິນາ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ປຏິຊານນສມຕ຺ຖໍ ອາກງ຺ຂາມຕ຺ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ສພ຺ພຖາ ອນວເສສສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈາວໂພຘໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖາວຣຓາຠາວໂຕວ ນິສ຺ສງ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.
ເອວເມຕານິ ຠຄວໂຕ ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ອວິປຣີຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຍຖາສກໍວິສຍສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ຕຖາ ‘‘ສຕ຺ຕິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ – ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໑໗; ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໕) ເອວໍ ສຣູປໂຕ ຍາຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕາຠິນິເວສາທີນໍ ອເນເກສໍ ອຸປທ຺ທວານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ສຕິອາທິເຠທາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີ, ຍາຍ ອຣິຍສາວໂກ ພຸຊ຺ຌຕິ, ກິເລສນິທ຺ທາຍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ. ອຣິຍສາວໂກ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ໂພຘິສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ເອວໍ ¶ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ¶ , ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂໂຓ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ປວິຈຍລກ຺ຂໂຓ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂໂຓ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ຜຣຓລກ຺ຂໂຓ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ອຸປສມລກ຺ຂໂຓ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂໂຓ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ປຏິສງ຺ຂານລກ຺ຂໂຓ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ເອວໍ ວິເສສລກ຺ຂຓໂຕ.
‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ສຕິມາ ໂຫຕິ ປຣເມນ ສຕິເນປກ຺ເກນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຈິຣກຕມ຺ປິ ຈິຣຠາສິຕມ຺ປິ ສຣິຕາ ໂຫຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໖໗) ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປກາຣວເສນ ເອກກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ? ອຕ຺ຖິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຘມ຺ເມສຸ ສຕິ, ອຕ຺ຖິ ພຫິທ຺ຘາ ຘມ຺ເມສຸ ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໖໙) ເຕສໍ ວິສຍວິຠາວນາປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ວິເວກນິສ຺ສິຕໍ, ວິຣາຄນິສ຺ສິຕໍ, ນິໂຣຘນິສ຺ສິຕໍ, ໂວສຄ຺ຄປຣິຓາມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໗໑) ຠາວນາວິຘິທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕິ…ເປ… ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ? ຍາ ສຕິ ອນຸສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໗໘) ຉນວຸຕິຍາ ນຍສຫສ຺ສວິຠາເຄຫີຕິ ເອວໍ ນານາກາຣໂຕ ປວຕ຺ຕານິ ຠຄວໂຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິຠາວນຎາຓານິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ຕຖາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ? ອຍເມວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ (ວິຠ. ໒໐໕) ເອວໍ ສຣູປໂຕ. ສພ຺ພກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິຍຠາວກຣຕ຺ຕາ ອຣິຍຜລປຏິລາຠກຣຕ຺ຕາ ຈ ອຣິໂຍ. ອຣິຍານໍ ອຏ຺ຐວິຘຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານາຘິຄມາຍ ເອກນ຺ຕກາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ກິເລເສ ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ມຄ຺ຄີຍຕິ, ສຍໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຍຕີຕິ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອວໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ. ‘‘ສມ຺ມາທສ຺ສນລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ສມ຺ມາອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ¶ , ສມ຺ມາປຣິຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາວາຈາ ¶ , ສມ຺ມາສມຸຏ຺ຐາປນລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ສມ຺ມາໂວທານລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ສມ຺ມາປຄ຺ຄຫລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາວາຍາໂມ, ສມ຺ມາອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາສຕິ ¶ , ສມ຺ມາອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ ເອວໍ ວິເສສລກ຺ຂຓໂຕ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຕາວ ອຎ຺ເຎຫິປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກກິເລເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ, ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫວິຘມເນນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ປສ຺ສຕິ, ຕຖາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທີນິ ປຊຫນ຺ຕິ, ນິໂຣຘຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ສມ຺ມາອຠິນິໂຣປນປຣິຄ຺ຄຫຓສມຸຏ຺ຐາປນໂວທານປຄ຺ຄຫອຸປຏ຺ຐານສມາທຫນານິ ຈ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ກິຈ຺ຈວິຠາຄໂຕ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານກ຺ຂຓາ ວິສຸໍ ທຸກ຺ຂາທິອາຣມ຺ມຓາ ຫຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກາເລ ເອກກ຺ຂຓາ ນິພ຺ພານເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈໂຕ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານກ຺ຂຓາ ນານາຣມ຺ມຓາ, ມຄ຺ຄກາເລ ເອກກ຺ຂຓາ ເອກາຣມ຺ມຓາ, ເຕສຸ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ກິຈ຺ຈໂຕ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີນິ ຕີຓິ ນາມານິ ລຠຕິ. ສມ຺ມາວາຈາທໂຍ ຕໂຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ມຸສາວາທາ ເວຣມຓີ’’ຕິອາທິວິຠາຄາ ວິຣຕິໂຍປິ ເຈຕນາໂຍປິ ຫຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິຣຕິໂຍວ, ສມ຺ມາວາຍາມສຕິໂຍ ກິຈ຺ຈໂຕ ສມ຺ມປ຺ປຘານສຕິປຏ຺ຐານວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠນ຺ຕິ. ສມ຺ມາສມາຘິ ປນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນ ນານາ ເອວາຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພຠາຄາປຣຠາເຄສຸ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄໂຕ. ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ຠາເວຕິ ວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໘໙) ຠາວນາວິຘິໂຕ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂຸ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕິ…ເປ… ທຸກ຺ຂປຏິປທໍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ – ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໙໙) ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ນຍສຫສ຺ສວິຠາເຄຫີຕິ ເອວໍ ອເນກາກາຣໂຕ ປວຕ຺ຕານິ ຠຄວໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄວິຠາວນຎາຓານິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ສພ຺ພານິປິ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ຕຖາ ປຐມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕາສຸ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ວິຫຣິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຈ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕີສຸ ສມ຺ປາທນປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິວເສນ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕານິ ຠຄວໂຕ ຎາຓານິ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຕຖາ ‘‘ອິທໍ ອິມສ຺ສ ຐານໍ ¶ , ອິທໍ ອຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອວິປຣີຕໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ກາຣຓາກາຣຓຊານນໍ, ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ນສ຺ສ ກມ຺ມສມາທານສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ວິປາກນ຺ຕຣຊານນໍ, ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອຍໍ ນິຣຍຄາມິນີ ປຏິປທາ…ເປ… ອຍໍ ນິພ຺ພານຄາມິນີ ¶ ປຏິປທາ’’ຕິ ຍາຖາວໂຕ ສາສວານາສວກມ຺ມວິຠາຄຊານນໍ, ຂນ຺ຘາຍຕນານໍ ອຸປາທິນ຺ນານຸປາທິນ຺ນາທິອເນກສຠາວໍ ນານາສຠາວຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ເຘ ອຍໍ ວິເສໂສ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍຖາຠູຕໍ ຘາຕຸນານຕ຺ຕຊານນໍ, ສທ຺ຘາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂມຸທຸຕາຊານນໍ ສໍກິເລສາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຌານວິໂມກ຺ຂາທິຊານນໍ, ສຕ຺ຕານໍ ອປຣິມາຓາສຸ ຊາຕີສຸ ຕປ຺ປຏິພນ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ອນວເສສໂຕ ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິຊານນໍ ຫີນາທິວິຠາເຄຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິຊານນໍ, ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈຕຸສຈ຺ຈຊານນນ຺ຕິ ອິມານິ ຠຄວໂຕ ທສພລຎາຓານິ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຍຖາສກໍວິສຍາວຄາຫນໂຕ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘນໂຕ ຈ ຍຖາຠູຕວຸຕ຺ຕິຍາ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐານໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ (ວິຠ. ໘໐໙; ອ. ນິ. ໑໐.໒໑).
ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ຍຖາ ເຈເຕສມ຺ປິ ຎາຓານໍ ວເສນ, ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ສຕິປຏ຺ຐານສມ຺ມປ຺ປຘານາທິວິຠາວນຎາຓາທິອນນ຺ຕາປຣິເມຍ຺ຍເຠທານໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓານໍ ປຎ຺ຎາວິເສສານໍ ວເສນ ຠຄວາ ຕຖານິ ຎາຓານິ ອາຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ເອວມ຺ປິ ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ກຖໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍາ ຕາ ຠຄວໂຕ ອຠິຊາຕິອຠິສມ຺ໂພຘິຘມ຺ມວິນຍປຎ຺ຎາປນອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸໂຍ, ຕາ ຕຖາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍທຕ຺ຖໍ ຕາ ໂລກນາເຖນ ອຠິປຕ຺ຖິຕາ ປວຕ຺ຕິຕາ ຈ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ເອກນ຺ຕສິທ຺ຘິຍາ ອວິສໍວາທນໂຕ ອວິປຣີຕຕ຺ຖວຸຕ຺ຕິຍາ ຕຖາ ອວິຕຖາ ¶ ອນຎ຺ຎຖາ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ຠຄວາ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ສມຕິໍສປາຣມິປຣິປູຣຓາທິກໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຕ຺ຕເຫຕຸໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ¶ ຕຸສິຕປຸເຣ ຐິໂຕ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ ສຸຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາຫິ ເອກໂຕ ສນ຺ນິປຕິຕາຫິ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ –
‘‘ກາໂລ ໂຂ ເຕ ມຫາວີຣ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ;
ສເທວກໍ ຕາຣຍນ຺ໂຕ, ພຸຊ຺ຌສ຺ສຸ ອມຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໑.໖໗) –
ອາຍາຈິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພນິມິຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາວິໂລກນານິ ວິໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ອຫໍ ມນຸສ຺ສໂຍນິຍໍ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍໍ ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ມຫາມາຍາຍ ເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ ມາເສ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ມຫຕາ ປຣິຫາເຣນ ປຣິຫຣິຍມາໂນ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອຠິຊາຕິໍ ປາປຸຓິ.
ອຠິຊາຕິກ຺ຂເຓ ປນສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓກ຺ຂເຓ ວິຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ປາຕຸຣເຫສຸໍ, ອຍໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ສໍກມ຺ປິ ສມ຺ປກມ຺ປິ ສມ຺ປເວຘິ, ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ອປຣິມາໂຓ ໂອຠາໂສ ຜຣິ, ຕສ຺ສ, ຕໍ ສິຣິໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ວິຍ ອນ຺ຘາ ຈກ຺ຂູນິ ປຏິລຠິໍສຸ, ພຘິຣາ ສທ຺ທໍ ສຸຓິໍສຸ, ມູຄາ ສມາລປິໍສຸ, ຂຸຊ຺ຊາ ອຸຊຸຄຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ, ປງ຺ຄຸລາ ປທສາ ຄມນໍ ປຏິລຠິໍສຸ, ພນ຺ຘນຄຕາ ສພ຺ພສຕ຺ຕາ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທີຫິ ມຸຈ຺ຈິໍສຸ, ສພ຺ພນຣເກສຸ ອຄ຺ຄິ ນິພ຺ພາຍິ, ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ຂຸປ຺ປິປາສາ ວູປສມິ, ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ຠຍໍ ນາໂຫສິ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ໂຣໂຄ ວູປສມິ, ສພ຺ພສຕ຺ຕາ ປິຍໍວທາ ອເຫສຸໍ, ມຘຸເຣນາກາເຣນ ອສ຺ສາ ຫສິໍສຸ, ວາຣຓາ ຄຊ຺ຊິໍສຸ, ສພ຺ພຕູຣິຍານິ ສກສກນິນ຺ນາທໍ ມຸຎ຺ຈິໍສຸ, ອຆຏ຺ຏິຕານິ ເອວ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖູປຄາທີນິ ອາຠຣຓານິ ມຘຸເຣນາກາເຣນ ສທ຺ທໍ ມຸຎ຺ຈິໍສຸ, ສພ຺ພທິສາ ວິປ຺ປສນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປາທຍມາໂນ ມຸທຸສີຕລວາໂຕ ວາຍິ, ອກາລເມໂຆ ວສ຺ສິ, ປຖວິໂຕປິ ອຸທກໍ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິສ຺ສນ຺ທິ, ປກ຺ຂິໂນ ອາກາສຄມນໍ ວິຊຫິໍສຸ, ນທິໂຍ ອສນ຺ທມານາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ມຫາສມຸທ຺ເທ ມຘຸຣໍ ອຸທກໍ ອໂຫສິ, ອຸປກ຺ກິເລສວິນິມຸຕ຺ເຕ ສູຣິເຍ ທິປ຺ປມາເນ ເອວ ອາກາສຄຕາ ສພ຺ພາ ໂຊຕິໂຍ ໂຊຕິໍສຸ, ຐເປຕ຺ວາ ອຣູປາວຈເຣ ເທເວ ອວເສສາ ສພ຺ເພ ເທວາ ສພ຺ເພ ຈ ເນຣຍິກາ ທິສ຺ສມານຣູປາ ອເຫສຸໍ, ຕຣຸກຸຏ຺ຏກວາຏເສລາທໂຍ ¶ ອນາວຣຓຠູຕາ ອເຫສຸໍ, ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕາ ນາເຫສຸໍ, ສພ຺ພໍ ອນິຏ຺ຐຄນ຺ຘໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ທິພ຺ພຄນ຺ໂຘ ປວາຍິ, ສພ຺ເພ ຜລູປຄາ ຣຸກ຺ຂາ ຜລຘຣາ ສມ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ປທຸເມຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນຕໂລ ອໂຫສິ, ຖລຊຊລຊາທີນິ ¶ ສພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ປຸປ຺ຜິໍສຸ, ຣຸກ຺ຂານໍ ຂນ຺ເຘສຸ ຂນ຺ຘປທຸມານິ, ສາຂາສຸ ສາຂາປທຸມານິ, ລຕາສຸ ລຕາປທຸມານິ, ປຸປ຺ຜິໍສຸ, ມຫີຕລສິລາຕລານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ຫຸຕ຺ວາ ທຓ຺ຑປທຸມານິ ນາມ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ອາກາເສ ໂອລມ຺ພກປທຸມານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ, ສມນ຺ຕໂຕ ປຸປ຺ຜວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ ອາກາເສ ທິພ຺ພຕູຣິຍານິ ວຊ຺ຊິໍສຸ, ສກລທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐມາລາຄຸຬໍ ວິຍ, ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາລາກລາໂປ ວິຍ, ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ມາລາສນໍ ວິຍ ຈ ເອກມາລາມາລິນີ ວິປ຺ຜຸຣນ຺ຕວາຬພີຊນີ ປຸປ຺ຜຘູປຄນ຺ຘປຣິວາສິຕາ ປຣມໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອໂຫສິ, ຕານິ ຈ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ອຸປຣິ ອຘິຄຕານໍ ອເນເກສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕານິ ເອວ ອເຫສຸໍ. ເອວໍ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວາ ອຍໍ ອຠິຊາຕິ ຍທຕ຺ຖໍ ເຕນ ອຠິປຕ຺ຖິຕາ, ຕສ຺ສາ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ເອກນ຺ຕສິທ຺ຘິຍາ ຕຖາວ ອໂຫສິ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ.
ຕຖາ ¶ ເຍ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍາ ໂພຘເນຍ຺ຍພນ຺ຘວາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ອນວເສສໂຕ ສຍເມວ ຠຄວຕາ ວິນີຕາ. ເຍ ຈ ສາວກເວເນຍ຺ຍາ ຘມ຺ມເວເນຍ຺ຍາ ຈ, ເຕປິ ສາວກາທີຫິ ວິນີຕາ ວິນຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ຈາຕິ ຍທຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ອຠິສມ຺ໂພຘິ ອຠິປຕ຺ຖິຕາ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ເອກນ຺ຕສິທ຺ຘິຍາ ອຠິສມ຺ໂພຘິ ຕຖາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ.
ອປິຈ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ໂຍ ໂຍ ສຠາໂວ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ, ໂສ ໂສ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐປິຕອາມລກໍ ວິຍ ອາວຊ຺ຊນມຕ຺ຕປຏິພທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ອວິປຣີຕໍ ອນວເສສໂຕ ຠຄວຕາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອວມ຺ປິ ອຠິສມ຺ໂພຘິ ຕຖາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ.
ຕຖາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ຕຖາ ຕຖາ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ, ເຕສໍ ເຕສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມເທວ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຘມ຺ມຕໍ ອວິຊຫນ຺ເຕເນວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນຍໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ອນຕິຘາວນ຺ເຕເນວ ຈ ຘມ຺ມຕໍ ວິຠາເວນ຺ເຕນ ຍຖາປຣາຘໍ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ຍຖາຘມ຺ມຎ຺ຈ ¶ ອນຸສາສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ເວເນຍ຺ຍາ ວິນີຕາ ອຣິຍຠູມິໍ ສມ຺ປາປິຕາຕິ ຘມ຺ມວິນຍປຎ຺ຎາປນາປິສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ຍຖາຠູຕວຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕຖາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ.
ຕຖາ ¶ ຍາ ສາ ຠຄວຕາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ ປຖວິຍາທິຜສ຺ສເວທນາທິຣູປາຣູປສຠາວນິມຸຕ຺ຕາ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຠາວາຠາວໂຕ ໂລກສຠາວາຕີຕາ ຕມສາ ວິສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອໂນຠາສນີຍາ ໂລກສຠາວາຠາວໂຕ ເອວ ຄຕິອາທິຠາວຣຫິຕາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ ອນາຣມ຺ມຓາ ອມຕມຫານິພ຺ພານຘາຕຸ ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕານໍ ອຸປາທີນໍ ເລສມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຠາວໂຕ ‘‘ອນຸປາທິເສສາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນໍ, ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ ນ ອາໂປ ນ ເຕໂຊ ນ ວາໂຍ ນ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ນ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ນ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ນ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ນາຍໍ ໂລໂກ ນ ປໂຣ ໂລໂກ ນ ຈ ອຸໂຠ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ. ຕມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເນວ ອາຄຕິໍ ວທາມິ ນ ຄຕິໍ ນ ຐິຕິໍ ນ ຈຸຕິໍ ນ ອຸປປຕ຺ຕິໍ; ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອນາຣມ຺ມຓເມເວຕໍ ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ (ອຸທາ. ໗໑).
ສາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ສມໂຖ, ສພ຺ພູປຘີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂານໍ ວູປສໂມ, ສພ຺ພາລຍານໍ ສມຸຄ຺ຆາໂຕ, ສພ຺ພວຏ຺ຏານໍ ອຸປຈ຺ເຉໂທ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ຕິລກ຺ຂຓາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຠາວສ຺ສ ກທາຈິປິ ອວິສໍວາທນໂຕ ຕຖາ ອວິຕຖາ ອນຎ຺ຎຖາ ¶ . ເອວເມຕາ ອຠິຊາຕິອາທິກາ ຕຖາ ຄໂຕ ອຸປຄໂຕ ອຘິຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນ ປຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຠຄວາ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ກຖໍ ຕຖາວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາວິຘາ ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາວິໂຘ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາວິຘາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄສີເລນ, ຜລສີເລນ, ສພ຺ເພນປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສີເລນ, ມຄ຺ຄສມາຘິນາ, ຜລສມາຘິນາ, ສພ຺ເພນປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິນາ, ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ, ຜລປຎ຺ຎາຍ, ສພ຺ພາຍປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາຍ, ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊິຕພ຺ເພຫິ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣຫິ, ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິຍາ ¶ ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ອນນ຺ຕາປຣິມາຓເຠເທຫິ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາເວຫິ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ, ອຍມ຺ປິ ¶ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ຕຖາວິໂຘ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອາຍຸເວມຕ຺ຕໍ, ສຣີຣປ຺ປມາຓເວມຕ຺ຕໍ, ກຸລເວມຕ຺ຕໍ, ທຸກ຺ກຣຈຣິຍາເວມຕ຺ຕໍ, ຣສ຺ມິເວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ເວມຕ຺ເຕຫິ ສິຍາ ເວມຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສີລວິສຸທ຺ຘິອາທີສຸ ວິສຸທ຺ຘີສຸ ສມຖວິປສ຺ສນາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘຄຸເຓສຸ ຈ ກິຎ຺ຈິ ນານາກຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ອຎ຺ຎໍມຎ຺ຎໍ ນິພ຺ພິເສສາ ເຕ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວິຘາ ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຖາວິໂຘ. ເອວໍ ຕຖາວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ. ວິຘຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ຄຕສທ຺ໂທ. ຕຖາ ຫິ ໂລກິຍາ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕສທ຺ເທ ປກາຣຕ຺ເຖ ວທນ຺ຕິ.
ກຖໍ ຕຖາປວຕ຺ຕິໂກຕິ ຕຖາຄໂຕ? ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓນ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາທີນໍ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນາວຣຓຎາຓປຏິລາເຠນ ຈ ຠຄວໂຕ ກາຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາທີນໍ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິຆາຕາຠາວໂຕ ຍຖາຣຸຈິ ຕຖາ ຄຕໍ ຄຕິ ຄມນໍ ກາຍວຈີຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖາປວຕ຺ຕິໂກຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ກຖໍ ຕເຖຫິ ອຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣເຓ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຄຕນ຺ຕິ ອຄໂຕ. ໂສ ປນສ຺ສ ອຄຕຠາໂວ ມຈ຺ເຉຣທານປາຣມິອາທີສຸ ອວິປຣີຕໍ ອາທີນວານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕຫິ ຎາເຓຫີຕິ ຕເຖຫິ ຎາເຓຫິ ອຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ອຖ ວາ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕເມວ ວາ ປຎ຺ຈສຸປິ ຄຕີສຸ ຄຕໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຄໂຕ. ສອຸປາທິເສສອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສ຺ວາຍມສ຺ສ ອຄຕຠາໂວ ຕເຖຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາເຓຫີຕິ ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ຕເຖຫິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.
ກຖໍ ¶ ຕຖາຄຕຠາເວນ ຕຖາຄໂຕ? ຕຖາຄຕຠາເວນາຕິ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສພ຺ຠາເວນ, ອຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ປເນສ ຕຖາຄໂຕ, ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ສທ຺ຘມ຺ໂມ. ສທ຺ຘມ຺ໂມ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຕາວ ຍຖາ ¶ ຍຸຄນທ຺ຘສມຖວິປສ຺ສນາພເລນ ອນວເສສກິເລສປກ຺ຂໍ ສມູຫນນ຺ເຕນ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ¶ ຄໂຕ. ຜລຘມ຺ໂມ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ມຄ຺ຄານຸຣູປໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ປນ ຍຖາ ຄໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ປຏິວິທ຺ໂຘ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂວູປສມາຍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ພຸທ຺ຘາທີຫິ ຕຖາ ຄໂຕ ສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ຍຖາ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘຫິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິອາທິປ຺ປກາສນວເສນ ຈ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອາສຍາທິອນຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວຕາ ຕຖາ ຄໂຕ ຄທິໂຕ ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ວາ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາ ຠຄວຕາ ເທສິໂຕ, ຕຖາ ຠຄວໂຕ ສາວເກຫິ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ສພ຺ໂພປິ ສທ຺ຘມ຺ໂມ ຕຖາຄໂຕ. ເຕນາຫ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ‘‘ຕຖາຄຕໍ ເທວມນຸສ຺ສປູຊິຕໍ, ຘມ຺ມໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໗; ສຸ. ນິ. ໒໔໐). ສ຺ວາສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ.
ຍຖາ ຈ ຘມ຺ໂມ, ເອວໍ ອຣິຍສງ຺ໂຆປິ, ຍຖາ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຣຫິຕາຍ ຈ ປຏິປນ຺ເນຫິ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ປຸພ຺ພຠາຄສມຖວິປສ຺ສນາປຏິປທໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຕໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ຍຖາ ວາ ຠຄວຕາ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິນໂຍ ເທສິໂຕ, ຕຖາ ຈ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາ ຄທນໂຕ ຈ ຕຖາຄໂຕ. ເຕນາຫ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ – ‘‘ຕຖາຄຕໍ ເທວມນຸສ຺ສປູຊິຕໍ, ສງ຺ຆໍ ນມສ຺ສາມ ສຸວຕ຺ຖິ ໂຫຕູ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໘; ສຸ. ນິ. ໒໔໑), ສ຺ວາສ຺ສ ສາວກຠູໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖາຄຕຠາເວນ ຕຖາຄໂຕ.
ອິທມ຺ປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕຠາວທີປເນ ມຸຂມຕ຺ຕກເມວ, ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ຕຖາຄໂຕວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕຠາວໍ ວຓ຺ເຓຍ຺ຍ. ອິທຎ຺ຫິ ຕຖາຄຕປທໍ ມຫຕ຺ຖໍ, ມຫາຄຕິກໍ, ມຫາວິສຍໍ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປມາທປທສ຺ສ ວິຍ ເຕປິຏກມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ອຕ຺ຖຠາເວນ ອາຫຣນ຺ໂຕ ¶ ‘‘ອຕິຕ຺ເຖນ ຘມ຺ມກຖິໂກ ປກ຺ຂນ຺ໂທ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.
ຕຕ຺ເຖຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –
‘‘ຍເຖວ ໂລເກ ປຸຣິມາ ມເຫສິໂນ,
ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ມຸນໂຍ ອິຘາຄຕາ;
ຕຖາ ¶ ອຍໍ ສກ຺ຍມຸນີປິ ອາຄໂຕ,
ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຕນ ຈກ຺ຂຸມາ.
‘‘ປຫາຍ ¶ ກາມາທິມເລ ອເສສໂຕ,
ສມາຘິຎາເຓຫິ ຍຖາ ຄຕາ ຊິນາ;
ປຸຣາຕນາ ສກ຺ຍມຸນີ ຊຸຕິນ຺ຘໂຣ,
ຕຖາ ຄໂຕ ເຕນ ຕຖາຄໂຕ ມໂຕ.
‘‘ຕຖຎ຺ຈ ຘາຕາຍຕນາທິລກ຺ຂຓໍ,
ສຠາວສາມຎ຺ຎວິຠາຄເຠທໂຕ;
ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ຊິໂນຍມາຄໂຕ,
ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ສກ຺ຍປຸງ຺ຄໂວ.
‘‘ຕຖານິ ສຈ຺ຈານິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ,
ຕຖາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ;
ອນຎ຺ຎເນຍ຺ຍາ ນຍໂຕ ວິຠາວິຕາ,
ຕຖາ ຄໂຕ ເຕນ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕ.
‘‘ອເນກເຠທາສຸປິ ໂລກຘາຕຸສຸ,
ຊິນສ຺ສ ຣູປາຍຕນາທິໂຄຈເຣ;
ວິຈິຕ຺ຕເຠເທ ຕຖເມວ ທສ຺ສນໍ,
ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕໂລຈໂນ.
‘‘ຍໂຕ ຈ ຘມ຺ມໍ ຕຖເມວ ຠາສຕິ,
ກໂຣຕິ ວາຈາຍນຸຣູປມຕ຺ຕໂນ;
ຄຸເຓຫິ ໂລກໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍິຣີຍຕິ,
ຕຖາຄໂຕ ເຕນປິ ໂລກນາຍໂກ.
‘‘ຕຖາ ປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ສພ຺ພໂສ,
ອເວທິ ໂລກໍ ປຠວໍ ອຕິກ຺ກມິ;
ຄໂຕ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂກິຣິຍາຍ ນິພ຺ພຸຕິໍ,
ອຣິຍມຄ຺ຄຎ຺ຈ ຄໂຕ ຕຖາຄໂຕ.
‘‘ຕຖາ ¶ ¶ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ສພ຺ພໂສ,
ຫິຕາຍ ໂລກສ຺ສ ຍໂຕຍມາຄໂຕ;
ຕຖາຍ ນາໂຖ ກຣຸຓາຍ ສພ຺ພທາ,
ຄໂຕ ຈ ເຕນາປິ ຊິໂນ ຕຖາຄໂຕ.
‘‘ຕຖານິ ¶ ຎາຓານິ ຍໂຕຍມາຄໂຕ,
ຍຖາສຠາວໍ ວິສຍາວໂພຘໂຕ;
ຕຖາຠິຊາຕິປ຺ປຠຸຕີ ຕຖາຄໂຕ,
ຕທຕ຺ຖສມ຺ປາທນໂຕ ຕຖາຄໂຕ.
‘‘ຍຖາວິຘາ ເຕ ປຸຣິມາ ມເຫສິໂນ,
ຕຖາວິໂຘຍມ຺ປິ ຕຖາ ຍຖາຣຸຈິ;
ປວຕ຺ຕວາຈາ ຕນຸຈິຕ຺ຕຠາວໂຕ,
ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ.
‘‘ສມ຺ໂພຘິສມ຺ຠາຣວິປກ຺ຂໂຕ ປຸເຣ,
ຄຕໍ ນ ສໍສາຣຄຕມ຺ປິ ຕສ຺ສ ວາ;
ນ ຈຕ຺ຖິ ນາຖສ຺ສ ຠວນ຺ຕທສ຺ສິໂນ,
ຕເຖຫິ ຕສ຺ມາ ອຄໂຕ ຕຖາຄໂຕ.
‘‘ຕຖາຄໂຕ ຘມ຺ມວໂຣ ມເຫສິນາ,
ຍຖາ ປຫາຕພ຺ພມລໍ ປຫີຍຕິ;
ຕຖາຄໂຕ ອຣິຍຄໂຓ ວິນາຍໂກ,
ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມງ຺ຄິຠາວໂຕ’’ຕິ.
ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຫາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ເຎຍ຺ຍໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ອວິປຣີຕໂຕ ສຍເມວ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາສ຺ສ ປໂຣປເທສຣຫິຕສ຺ສ ສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂນ ¶ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຘິຄໂມ ທສ຺ສິໂຕ.
ນນຸ ¶ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອນາວຣຓໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຉ ອສາຘາຣຓານິ ຎາຓານິ ພຸທ຺ຘຎາຓານີຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ວິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິເຠທວເສນ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອກສ຺ເສວ ຎາຓສ຺ສ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອກເມວ ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ອນວເສສສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມວິສຍຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາວຣຓາຠາວໂຕ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣມຸປາທາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ –
‘‘ສພ຺ພໍ ¶ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕໍ ອນວເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອາວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອນາວຣຓຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໙).
ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ເນສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ, ເອກນ຺ເຕເນເວຕໍ ເອວມິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓານໍ ສາຘາຣຓຕາ ອສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ອາວຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ອນາວຣຓຎາຓສ຺ສ ຈ ອສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຠາເວ ຍຕ຺ຖ ຕໍ ນ ປວຕ຺ຕຕິ ຕຕ຺ຖາວຣຓສພ຺ຠາວໂຕ ອນາວຣຓຠາໂວເຍວ ນ ສິຍາ. ອຖ ວາ ປນ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎເມວ ອນາວຣຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ, ອິຘ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ເສວາຘິຄເມນ ຠຄວາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພວິທູ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘໂຕ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ –
‘‘ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ.
ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖຎາຓສມຘິຄເມນ ຫິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕາເນ ອນວເສສຘມ຺ເມ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ອໂຫສີຕິ.
ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ປນິທໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸທາຫຸ ກເມນາຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຕີຕານາຄຕປ຺ປຈ຺ຈຸປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປຏ຺ຐາເນ ທູຣໂຕ ຈິຕ຺ຕປຏໍ ເປກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ¶ ວິຍ ວິສຍວິຠາເຄນາວໂພໂຘ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຕາກາເຣນ ວິຍ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຍປິ ‘‘ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ຐິຕລກ຺ຂຓວິສຍໍ ¶ ວິກປ຺ປຣຫິຕໍ ສພ຺ພກາລໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ເຕ ສພ຺ພວິທູຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ –
‘‘ຈຣໍ ສມາຫິໂຕ ນາໂຄ, ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ສມາຫິໂຕ’’ຕິ. –
‘‘ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໂທສານາຕິວຕ຺ຕິ, ຐິຕລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ຈ ອຕີຕານາຄຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານໍ ຕທຠາວໂຕ, ເອກເທສວິສຍເມວ ¶ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ສກິໍເຍວ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.
ອຖ ກເມນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ? ເອວມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຊາຕິຠູມິສຠາວາທິວເສນ ທິສາເທສກາລາທິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ເຎຍ຺ເຍ ກເມນ ຄຍ຺ຫມາເນ ຕສ຺ສ ອນວເສສປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ ອປຣິຍນ຺ຕຠາວໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ. ເຍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປເນນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ຠຄວາ, ຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ ນ ອນຸມານິກໍ ສໍສຍາຠາວໂຕ. ສໍສຍານຸພທ຺ຘຎ຺ຫິ ໂລເກ ອນຸມານຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສ຺ສ ຫິ ອປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທເນນ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເສສໍ, ຕໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕິ. ອຖ ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ, ຕສ຺ສ ເສສຠາໂວ ປນ ນ ສິຍາຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ອກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ອວິສຍວິຈາຣຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –
‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ, ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ; ໂຍ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗).
ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ຍໍກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ສກລເມກເທໂສ ວາ, ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນິຈ຺ຈສມາຘານຎ຺ຈ ¶ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ, ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ສກລສ຺ສ ອວິສຍຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາ ນ ສິຍາ, ເອກນ຺ເຕເນວ ສາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘາ, ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ຘາ, ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘາ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຏິພທ຺ຘາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕) ວຈນໂຕ. ອຕີຕານາຄຕວິສຍມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ອນຸມານາຄມນຕກ຺ກຄ຺ຄຫຓວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ.
ນນຸ ¶ ຈ ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ຍທາ ສກລໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕທາ ສກິເມວ ສກລວິສຍຕາຍ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສານາຕິວຕ຺ຕິເຍວາຕິ? ນ, ຕສ຺ສ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ວິໂສຘິໂຕ ຫິ ໂສ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຈຸຣຊນຎາຓສມວຸຕ຺ຕິຕາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ຎາຓສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຕາ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສກລຘມ຺ມາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ¶ ຕໍ ເອກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ສຸວວຕ຺ຖາປິເຕເຍວ ເຕ ຘມ຺ເມ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍໍ. ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອວເມກຊ຺ຌໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສກິໍ ກເມນ ຈ ອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ. ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ.
ທ຺ເວ ວິຕກ຺ກາຕິ ທ຺ເວ ສມ຺ມາ ວິຕກ຺ກາ. ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕິ ເອເຕນ, ສຍໍ ວາ ວິຕກ຺ເກຕິ, ວິຕກ຺ກນມຕ຺ຕເມວ ວາຕິ ວິຕກ຺ໂກ. ສ຺ວາຍໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ, ອາຫນນປຣິຍາຫນນຣໂສ, ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອານຍນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ວິສຍເຠເທນ ປນ ຕໍ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ວິຕກ຺ກາ’’ຕິ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ສມໍ ສມ຺ມາ ຈ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ມຣິຍາທາຍ ຈຣນ຺ຕິ. ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍມາກາໂຣ, ເຕນ ຈ ໂຍເຄນ ‘‘ຕຖາຄຕໍ ອຣຫນ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ສມໍ ສມ຺ມາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຣິຍາທໍ ອນຕິກ຺ກມນ຺ຕາ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ພຫຸລໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ຈຣນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ.
ໂກ ¶ ປນ ເນສໍ ວິສໂຍ, ກາ ວາ ມຣິຍາທາ, ກຖຎ຺ຈ ຕໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ພຫຸລໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ນິຈ຺ຈໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເຂມວິຕກ຺ໂກ, ປວິເວກວິຕກ຺ໂກຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ວິຕກ຺ກາເຍວ. ເຕສຸ ເຂມວິຕກ຺ໂກ ຕາວ ຠຄວໂຕ ວິເສເສນ ກຣຸຓາສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ເມຕ຺ຕາມຸທິຕາສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕປິ ລພ຺ຠເຕວ, ຕສ຺ມາ ໂສ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຍາ ເມຕ຺ຕາທິສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ ປນ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຈ, ທິພ຺ພວິຫາຣາທິວເສນາປິ ລພ຺ຠເຕວ. ອິຕິ ເນສໍ ວິຕກ຺ໂກ ວິສໂຍ, ຕສ຺ມາ ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕມານານມ຺ປິ ກາເລນ ກາລໍ ສວິສຍສ຺ມິໍເຍວ ຈຣຓໂຕ ນຕ຺ຖິ ມຣິຍາທາ, ນ ສງ຺ກເຣນ ວຸຕ຺ຕິ.
ຕຕ຺ຖ ເຂມວິຕກ຺ໂກ ຠຄວໂຕ ກຣຸໂຓກ຺ກມນາທິນາ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ, ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ ສມາປຕ຺ຕີຫິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຠາວນາ – ‘‘ອຍໍ ໂລໂກ ສນ຺ຕາປຊາໂຕ ທຸກ຺ຂປເຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຣາຄຄ຺ຄິອາທີຫິ ໂລກສນ຺ນິວາສສ຺ສ ອາທິຕ຺ຕຕາທິອາກາຣທສ຺ສເນຫິ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ¶ , ສມາປຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໗-໑໑໘) –
‘‘ພຫູຫິ ¶ ອາກາເຣຫິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕິ, ອາທິຕ຺ໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕິ. ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕ, ປຍາໂຕ, ກຸມ຺ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ, ອຸປນີຍຕິ ໂລໂກ ອທ຺ຘຸໂວ, ອຕາໂຓ ໂລໂກ ອນຠິສ຺ສໂຣ, ອສ຺ສໂກ ໂລໂກ, ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍໍ, ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສ.
‘‘ອຕາຍໂນ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ, ອເລໂຓ, ອສຣໂຓ, ອສຣຓີຠູໂຕ, ອຸທ຺ຘໂຕ ໂລໂກ ອວູປສນ຺ໂຕ, ສສລ຺ໂລ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ວິທ຺ໂຘ ປຸຖຸສລ຺ເລຫິ, ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣາວຣໂຓ ກິເລສປຎ຺ຊຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ອວິຊ຺ຊາຄໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ອຓ຺ຑຠູໂຕ ປຣິໂຍນທ຺ໂຘ ຕນ຺ຕາກຸລກຊາໂຕ ກຸລາຄຸຓ຺ຐິກຊາໂຕ ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊຠູໂຕ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ, ອວິຊ຺ຊາວິສໂທສສໍລິຕ຺ໂຕ ກິເລສກລລີຠູໂຕ, ຣາຄໂທສໂມຫຊຏາຊຏິໂຕ.
‘‘ຕຓ຺ຫາສງ຺ຆາຏປຏິມຸກ຺ໂກ, ຕຓ຺ຫາຊາເລນ ໂອຕ຺ຖໂຏ, ຕຓ຺ຫາໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫຕິ, ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊເນນ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ຕຓ຺ຫານຸສເຍນ ອນຸສໂຏ, ຕຓ຺ຫາສນ຺ຕາເປນ ¶ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ, ຕຓ຺ຫາປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫຕິ.
‘‘ທິຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏປຏິມຸກ຺ໂກ, ທິຏ຺ຐິຊາເລນ ໂອຕ຺ຖໂຏ, ທິຏ຺ຐິໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫຕິ, ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ທິຏ຺ຐານຸສເຍນ ອນຸສໂຏ, ທິຏ຺ຐິສນ຺ຕາເປນ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ, ທິຏ຺ຐິປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫຕິ.
‘‘ຊາຕິຍາ ອນຸຄໂຕ, ຊຣາຍ ອນຸສໂຏ, ພ຺ຍາຘິນາ ອຠິຠູໂຕ, ມຣເຓນ ອພ຺ຠາຫໂຕ, ທຸກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.
‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ໂອຑ຺ຑິໂຕ, ຊຣາປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ມຈ຺ຈຸປາສປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ມຫາພນ຺ຘນພທ຺ໂຘ, ໂລກສນ຺ນິວາໂສ, ຣາຄພນ຺ຘເນນ, ໂທສໂມຫພນ຺ຘເນນ, ມານທິຏ຺ຐິກິເລສທຸຈ຺ຈຣິຕພນ຺ຘເນນ ພທ຺ໂຘ, ມຫາສມ຺ພາຘປຏິປນ຺ໂນ, ມຫາປລິໂພເຘນ ປລິພຸທ຺ໂຘ, ມຫາປປາເຕ ¶ ປຕິໂຕ, ມຫາກນ຺ຕາຣປຏິປນ຺ໂນ, ມຫາສໍສາຣປຏິປນ຺ໂນ, ມຫາວິທຸຄ຺ເຄ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ມຫາປລິເປ ປລິປນ຺ໂນ.
‘‘ອພ຺ຠາຫໂຕ ¶ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ, ອາທິຕ຺ໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ຣາຄຄ຺ຄິນາ, ໂທສຄ຺ຄິນາ, ໂມຫຄ຺ຄິນາ ຊາຕິຍາ…ເປ… ອຸປາຍາເສຫິ, ອຸນ຺ນີຕໂກ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ຫຎ຺ຎຕິ ນິຈ຺ຈມຕາໂຓ ປຕ຺ຕທຓ຺ໂຑ ຕກ຺ກໂຣ, ວຊ຺ຊພນ຺ຘນພທ຺ໂຘ ອາຆາຕນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ, ອນາໂຖ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ປຣມກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂາຠິຕຸນ຺ໂນ ຈິຣຣຕ຺ຕປີຬິໂຕ, ນິຈ຺ຈຄຘິໂຕ ນິຈ຺ຈປິປາສິໂຕ.
‘‘ອນ຺ໂຘ, ອຈກ຺ຂຸໂກ, ຫຕເນຕ຺ໂຕ, ອປຣິຓາຍໂກ, ວິປຖປກ຺ຂນ຺ໂທ, ອຎ຺ຊສາປຣທ຺ໂຘ, ມໂຫຆປກ຺ຂນ຺ໂທ.
‘‘ທ຺ວີຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ, ຕີຫິ ທຸຈ຺ຈຣິເຕຫິ ວິປ຺ປຏິປນ຺ໂນ, ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ໂຍຊິໂຕ, ຈຕູຫິ ຄນ຺ເຖຫິ ຄນ຺ຖິໂຕ, ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ອຸປາທີຍຕິ, ປຎ຺ຈຄຕິສມາຣຸຬ຺ໂຫ, ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ຣຊ຺ຊຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ໂອຕ຺ຖໂຏ, ຉຫິ ວິວາທມູເລຫິ ວິວທຕິ, ຉຫິ ຕຓ຺ຫາກາເຍຫິ ຣຊ຺ຊຕິ, ຉຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ, ສຕ຺ຕຫິ ອນຸສເຍຫິ ອນຸສໂຏ, ສຕ຺ຕຫິ ສໍໂຍຊເນຫິ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ສຕ຺ຕຫິ ມາເນຫິ ອຸນ຺ນໂຕ, ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ອຏ຺ຐຫິ ມິຈ຺ຉຕ຺ເຕຫິ ນິຍໂຕ, ອຏ຺ຐຫິ ປຸຣິສໂທເສຫິ ທຸສ຺ສຕິ, ນວຫິ ອາຆາຕວຕ຺ຖູຫິ ອາຆາຕິໂຕ, ນວຫິ ມາເນຫິ ອຸນ຺ນໂຕ, ນວຫິ ຕຓ຺ຫາມູລເກຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຣຊ຺ຊຕິ, ທສຫິ ກິເລສວຕ຺ຖູຫິ ¶ ກິລິສ຺ສຕິ, ທສຫິ ອາຆາຕວຕ຺ຖູຫິ ອາຆາຕິໂຕ, ທສຫິ ອກຸສລກມ຺ມປເຖຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ທສຫິ ສໍໂຍຊເນຫິ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ທສຫິ ມິຈ຺ຉຕ຺ເຕຫິ ນິຍໂຕ, ທສວຕ຺ຖຸກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ທສວຕ຺ຖຸກາຍ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາປປຎ຺ເຈຫິ ປປຎ຺ຈິໂຕ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາໂສຕິ ສມ຺ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕິ.
‘‘ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ຕິຓ຺ໂຓ, ໂລໂກ ຈ ອຕິຓ຺ໂຓ. ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ມຸຕ຺ໂຕ, ໂລໂກ ຈ ອມຸຕ຺ໂຕ. ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ທນ຺ໂຕ, ໂລໂກ ຈ ¶ ອທນ຺ໂຕ. ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ສນ຺ໂຕ, ໂລໂກ ຈ ອສນ຺ໂຕ. ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ອສ຺ສຕ຺ໂຖ, ໂລໂກ ຈ ອນສ຺ສຕ຺ໂຖ. ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ໂລໂກ ຈ ອປຣິນິພ຺ພຸໂຕ. ປໂຫມິ ຂ຺ວາຫໍ ຕິຓ຺ໂຓ ຕາເຣຕຸໍ, ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈຕຸໍ, ທນ຺ໂຕ ທເມຕຸໍ, ສນ຺ໂຕ ສເມຕຸໍ ¶ , ອສ຺ສຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາເສຕຸໍ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ປເຣ ຈ ປຣິນິພ຺ພາເປຕຸນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໗-໑໑໘).
ອິມິນາວ ນເຍນ ຠຄວໂຕ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາໂອກ຺ກມນຎ຺ຈ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ. ກຣຸຓາວິສຍສ຺ສ ຫິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ສຸຂໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕີ ເມຕ຺ຕາປິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິຘ ອພ຺ຍາປາທອວິຫິໍສາວິຕກ຺ກາ ເຂມວິຕກ຺ໂກ. ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກເຍວ, ຕສ຺ສ ທິພ຺ພວິຫາຣອຣິຍວິຫາເຣສຸ ປຸພ຺ພຠາຄສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ຈ ວເສນ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ເຕ ຠຄວໂຕ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນກວເສນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣາ, ເຍສໍ ປຸເຣຈຣຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ສມາຘິຈຣິຍານຸຄຕໍ ຎາຓຈຣິຍານຸຄຕໍ ຎາຓໍ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິມຫາວຊິຣຎາຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ຠຄວໂຕ ປວິເວກວິຕກ຺ກສ຺ສ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ມຫາສຈ຺ຈກສຸຕ຺ເຕນປິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ –
‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປມິ, ສນ຺ນິສາເທມິ, ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗).
ອິທຎ຺ຫິ ຠຄວາ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ¶ ອຠິຣູໂປ ປາສາທິໂກ ສຸຜຸສິຕໍ ທນ຺ຕາວຣຓໍ, ຊິວ຺ຫາ ຕນຸກາ, ມຘຸຣໍ ວຈນໍ, ເຕນ ປຣິສໍ ຣຎ຺ເຊນ຺ໂຕ ມຎ຺ເຎ ວິຈຣຕິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ເອວໍ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິພຫຸໂລ ຈຣຕີ’’ຕິ ສຈ຺ຈເກນ ນິຄຓ຺ຐປຸຕ຺ເຕນ ວິຕກ຺ກິເຕ ອວສ຺ສໍ ສໂຫຒໍ ໂຈຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ນ ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ ຕຖາຄໂຕ ປຣິສໍ ຣຎ຺ເຊນ຺ໂຕ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິພຫຸໂລ ວິຈຣຕິ, ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕາຍປິ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອສລ຺ລີໂນ ອນຸປລິຕ຺ໂຕ ເອກຕ຺ຕໍ ເອກວິຫາຣິສຸຎ຺ຎຕາຜລສມາປຕ຺ຕິຜລໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫຣິ.
ຠຄວາ ¶ ຫິ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຣິສາ ສາຘຸກາຣໍ ເທຕິ, ຘມ຺ມໍ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ກາລໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ອສ຺ສາສວາເຣ ປສ຺ສາສວາເຣ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ສາຘຸກາຣສທ຺ທນິຄ຺ໂຆເສ ອວິຈ຺ຉິນ຺ເນເຍວ ຘມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ຈ ປຣິໂຍສາເນ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ຠວງ຺ຄປຣິວາໂສ ລຫຸໂກ, ອສ຺ສາສວາເຣ ປສ຺ສາສວາເຣ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາປຕ຺ຕີນໍ ສປຸພ຺ພຠາຄານໍ ວເສນ ຠຄວໂຕ ເຂມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປວິເວກວິຕກ຺ກສ຺ສ ຈ ພຫຸລປ຺ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຕຕ຺ຖ ¶ ຍສ຺ສ ພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ກາທິສໍກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກສ຺ສ ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ກສ຺ສ ຈ ອານຸຠາເວນ ກຸໂຕຈິປິ ຠຍາຠາວໂຕ ຕໍສມງ຺ຄີ ເຂມປ຺ປຕ຺ໂຕ ຈ ວິຫຣຕິ, ຕໂຕ ຈ ສພ຺ພສ຺ສປິ ສພ຺ພທາປິ ເຂມເມວ ໂຫຕິ ອຠຍເມວ. ຕສ຺ມາ ທຸວິໂຘປິ ອຸຠເຍສໍ ເຂມງ຺ກໂຣຕິ ເຂມວິຕກ຺ໂກ. ຍສ຺ສ ປນ ກາມວິຕກ຺ກາທິສໍກິເລສປຫານສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ກາຍວິເວໂກ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ, ອຸປຘິວິເວໂກຕິ ຕິວິໂຘ; ຕທງ຺ຄວິເວໂກ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ, ສມຸຈ຺ເຉທວິເວໂກ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວໂກ, ນິສ຺ສຣຓວິເວໂກຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ ຈ ວິເວໂກ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຍຖາຣຫໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຈ ປວິເວກສຫຄໂຕ ວິຕກ຺ໂກຕິ ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ. ເອເຕ ຈ ທ຺ເວ ວິຕກ຺ກາ ເອວໍ ວິຠຕ຺ຕວິສຍາປິ ສມານາ ອາທິກມ຺ມິການໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປກາຣາຍ ¶ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ເຂມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປວິເວກວິຕກ຺ກສ຺ສປິ ເຂມວິຕກ຺ໂກ. ນ ຫິ ວູປກຏ຺ຐກາຍຈິຕ຺ຕານມນ຺ຕເຣນ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາທາທິປ຺ປຫາເນນ ຈ ວິນາ ຈິຕ຺ຕວິເວກາທີນໍ ອສມ຺ຠໂວເຍວາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ພຫູປກາຣາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຠຄວໂຕ ປນ ສພ຺ພໂສ ປຫີນສໍກິເລສສ຺ສ ໂລກຫິຕຕ຺ຖາຍ ເອວໍ ເຂມວິຕກ຺ໂກ ຈ ປວິເວກວິຕກ຺ໂກ ຈ ອສ຺ສາສວາຣມຕ຺ເຕປິ ຫິຕສຸຂມາວຫນ຺ຕິເຍວາຕິ. ເຂໂມ ຈ ວິຕກ຺ໂກ ປວິເວໂກ ຈ ວິຕກ຺ໂກຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.
ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ທ຺ເວ ວິຕກ຺ເກ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ອພ຺ຍາປຊ຺ຌາຣາໂມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຍາປຊ຺ຌນໍ ກສ຺ສຈິ ອທຸກ຺ຂນໍ ອພ຺ຍາປຊ຺ໂຌ, ໂສ ອາຣມິຕພ຺ພໂຕ ອາຣາໂມ ¶ ເອຕສ຺ສາຕິ ອພ຺ຍາປຊ຺ຌາຣາໂມ. ອພ຺ຍາປຊ຺ເຌ ຣໂຕ ເສວນວເສນ ນິຣໂຕຕິ ອພ຺ຍາປຊ຺ຌຣໂຕ. ເອເສວາຕິ ເອໂສ ເອວ. ອິຣິຍາຍາຕິ ກິຣິຍາຍ, ກາຍວຈີປໂຍເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ກຎ຺ຈິ ພ຺ຍາພາເຘມີຕິ ຫີນາທີສຸ ກຎ຺ຈິປິ ສຕ຺ຕໍ ຕຓ຺ຫາຕສາທິໂຍຄໂຕ ຕສໍ ວາ ຕທຠາວໂຕ ປຫີນສພ຺ພກິເລສວິປ຺ຜນ຺ທິຕຕ຺ຕາ ຖາວຣໍ ວາ ນ ພາເຘມິ ນ ທຸກ຺ຂາເປມິ. ກຣຸຓຊ຺ຌາສໂຍ ຠຄວາ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ ອຕ຺ຕໂນ ປຣມຣຸຈິຕກຣຸຓຊ຺ຌາສຍານຸຣູປເມວມາຫ. ເຕນ ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ກໍ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘ອຫໍ ອິມາຍ ອິຣິຍາຍ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເອວໍ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ເອວໍ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣຫິ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອວໍ ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິເກຫິ ກຕານິ ສກ຺ກາຣຄຣຸກາຣມານນວນ຺ທນປູຊນານິ ອຘິວາເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຕສຸ ນ ກຎ຺ຈິ ພ຺ຍາພາເຘມິ, ອປິຈ ໂຂ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖປ຺ປເຠທໍ ຫິຕສຸຂເມວ ເນສໍ ປຣິພ຺ຣູເຫມີ’ຕິ.
ຍໍ ອກຸສລໍ, ຕໍ ປຫີນນ຺ຕິ ຍໍ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສເຠທໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ອກຸສລໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ໂພຘິມູເລເຍວ ມຍ຺ຫໍ ປຫີນໍ ສມູຫຕນ຺ຕິ. ອິມິນາ ປວິເວເກສຸ ມຸທ຺ຘຠູເຕນ ¶ ສທ຺ຘິໍ ນິສ຺ສຣຓວິເວເກນ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວເກ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວເກປິ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ ¶ . ອາຄມນີຍປຏິປທາຍ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ກິເລສກ຺ຂໂຍ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.
ອິຕິ ຠຄວາ ອປຣິມິຕກປ຺ປປຣິຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປວິເວກຊ຺ຌາສຍໍ ສທ຺ຘິໍ ນິສ຺ສຣຓຊ຺ຌາສເຍນ ອິທານິ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຕມຊ຺ຌາສຍໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກິເລສປ຺ປຫານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓມຸເຂນ ວິຠາເວຕິ. ຍທຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ສຕ຺ຖາ ອິເມ ທ຺ເວ ວິຕກ຺ເກ ອຸທ຺ຘຣິ, ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠຄວາ ຫິ ອິມສ຺ສ ວິຕກ຺ກທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ພຫຸລສມຸທາຈາຣທສ຺ສນມຸເຂເນວ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ນິເວເສຕຸໍ ອິມໍ ເທສນໍ ອາຣຠິ.
ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອພ຺ຍາປຊ຺ຌປວິເວກາຠິຣຕສ຺ສ ເມ ເຂມປວິເວກວິຕກ຺ກາເຍວ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ຕິຫາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອພ຺ຍາປຊ຺ຌາຣາມາ ¶ ວິຫຣຖາຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາວິຫາເຣນ ກຣຸຓາວິຫາເຣ ນ ຈ ອຠິຣມນ຺ຕາ ວິຫຣຖ. ເຕນ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ຕເທກຏ຺ຐກິເລສານຎ຺ຈ ທູຣີກຣຓມາຫ. ເຕສໍ ໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ໂວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ປວິເວກາຣາມາ ວິຫຣຖາຕິ ກາຍາທິວິເວກຎ຺ເຈວ ຕທງ຺ຄາທິວິເວກຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ພວິເວເກ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣຖ. ອິມາຍ ມຍນ຺ຕິອາທິ ຍຖາ ເນສໍ ເຂມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປວຕ຺ຕນາກາຣທສ຺ສນໍ, ເອວໍ ກິໍ ອກຸສລນ຺ຕິອາທິ ປວິເວກວິຕກ຺ກສ຺ສ ປວຕ຺ຕນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມ ປຣິປູເຣຕຸກາເມນ ກິໍກຸສລຄເວສິນາ ຫຸຕ຺ວາ ກຸສລຘມ຺ມປຣິເຍສນາ ກາຕພ຺ພາວ, ສາວຊ຺ຊຘມ຺ເມ ປຊຫິຕຸກາເມນາປິ ອກຸສລປຣິເຍສນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຠິຎ຺ຎາປຸພ຺ພິກາ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາ. ຕຕ຺ຖ ກິໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ອກຸສລໍ ນາມ ກິໍ, ສຠາວໂຕ ກິມສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ, ການິ ວາ ຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານານີຕິ ອກຸສລສ຺ສ ສຠາວກິຈ຺ຈາທິໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາທິກມ຺ມິກວເສນ ເຈສ ວິຕກ຺ໂກ ອາຄໂຕ, ກິໍ ອປ຺ປຫີນໍ ກິໍ ປຊຫາມາຕິ ອິທໍ ປທທ຺ວຍໍ ເສກ຺ຂວເສນ. ຕສ຺ມາ ກິໍ ອປ຺ປຫີນນ຺ຕິ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນາທີສຸ ອກຸສເລສຸ ກິໍ ອກຸສລໍ ອມ຺ຫາກໍ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ? ກິໍ ¶ ປຊຫາມາຕິ ກິໍ ອກຸສລໍ ສມຸຄ຺ຆາເຕມ? ອຖ ວາ ກິໍ ປຊຫາມາຕິ ວີຕິກ຺ກມປຣິຍຸຏ຺ຐານານຸສເຍສຸ ກິໍ ວິຠາຄໍ ອກຸສລໍ ອິທານິ ມຍໍ ປຊຫາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກິໍ ອປ຺ປຫີນ’’ນ຺ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນາທິວເສນ ອເນກເຠເທສຸ ອກຸສເລສຸ ກິໍ ກຕມໍ ອກຸສລໍ, ເກນ ກຕເມນ ປກາເຣນ, ກຕເມນ ວາ ມຄ຺ເຄນ ອມ຺ຫາກໍ ອປ຺ປຫີນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຄາຖາສຸ ¶ ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອວິປຣີຕໍ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘໍ ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ, ຠາເວຕພ຺ພຎ຺ຈ ຠາວິຕໍ;
ປຫາຕພ຺ພໍ ປຫີນໍ ເມ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໕໖໓; ມ. ນິ. ໒.໓໙໙);
ຐເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎຫິ ສຫິຕຸໍ ວຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອສຍ຺ຫສ຺ສ ສກລສ຺ສ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາຘິກາຣສ຺ສ ຈ ສຫນໂຕ ວຫນໂຕ, ຕຖາ ອຎ຺ເຎຫິ ສຫິຕຸໍ ອຠິຠວິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ອສຍ຺ຫານໍ ¶ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມາຣານໍ ສຫນໂຕ ອຠິຠວນໂຕ, ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິວິຠາຄາວໂພເຘນ ຍຖາຣຫໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ອນຸສາສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎຫິ ອສຍ຺ຫສ຺ສ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສ຺ສ ສຫນໂຕ ວຫນໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ສາຘຸກາຣິຠາວໂຕ ອສຍ຺ຫສາຫິນໍ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ນໍ ຕຖາຄຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.
ສກປຣສນ຺ຕາເນສຸ ຕມສງ຺ຂາຕໍ ໂມຫນ຺ຘກາຣໍ ນຸທິ ຂິປີຕິ ຕໂມນຸໂທ. ປາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ຄໂຕຕິ ປາຣຄໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ມຫາຠິນີຫາຣສ຺ສ ສກລສ຺ສ ວາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓານໍ ປາຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄໂຕຕິ ປາຣຄໂຕ, ຕໍ ຕໂມນຸທໍ ປາຣຄຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ປຕ຺ຕິປຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘໍ, ສີລາທິໍ ທສພລຎາຓາທິຎ຺ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ສພ຺ພໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວສິມນ຺ຕິ ¶ ຌານາທີສຸ ອາກງ຺ຂາປຏິພທ຺ໂຘ ປຣໂມ ອາວຊ຺ຊນາທິວສິຠາໂວ, ອຣິຍິທ຺ຘິສງ຺ຂາໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ຈິຕ຺ຕວສິຠາໂວ ຈ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວສິມາ, ຕໍ ວສິມໍ, ວສິນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພສໍ ກາມາສວາທີນໍ ອຠາເວນ ອນາສວໍ. ກາຍວິສມາທິກສ຺ສ ວິສມສ຺ສ ວນ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ວິສສງ຺ຂາຕໍ ສພ຺ພໍ ກິເລສມລໍ ຕຣິຕ຺ວາ ວາ ວິສໍ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ສຍໍ ຕຣິຕ຺ວາ ຕາຣຓໂຕ ວິສນ຺ຕໂຣ ຕໍ ວິສນ຺ຕຣໍ. ຕຓ຺ຫກ຺ຂເຍ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ນິພ຺ພາເນ ວາ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ອຸຠຍມ຺ຫິ ຄມນໂຕ ໂມນສງ຺ຂາເຕນ ຎາເຓນ ກາຍໂມເນຍ຺ຍາທີຫິ ວາ ສາຕິສຍໍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຸນິໍ. ມຸນີຕິ ຫິ ອຄາຣິຍມຸນິ, ອນຄາຣິຍມຸນິ, ເສກ຺ຂມຸນິ, ອເສກ຺ຂມຸນິ, ປຈ຺ເຈກມຸນິ, ມຸນິມຸນີຕິ ອເນກວິຘາ ມຸນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຄິຫີ ອາຄຕຜໂລ ວິຎ຺ຎາຕສາສໂນ ອຄາຣິຍມຸນິ, ຕຖາຣູໂປ ປພ຺ພຊິໂຕ ອນຄາຣິຍມຸນິ, ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ເສກ຺ຂມຸນິ, ຂີຓາສໂວ ອເສກ຺ຂມຸນິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ເຈກມຸນິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ມຸນິມຸນີຕິ. ອຍເມວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠາວໂຕ ອນ຺ຕິມໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ເທຫໍ ກາຍໍ ຘາເຣຕີຕິ ອນ຺ຕິມເທຫຘາຣີ, ຕໍ ອນ຺ຕິມເທຫຘາຣິໍ. ກິເລສມາຣາທີນໍ ສມ຺ມເທວ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມາຣຎ຺ຊຫໍ. ຕໂຕ ເອວ ຊຣາເຫຕຸສມຸຈ຺ເຉທໂຕ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປາກຏຊຣາທິສພ຺ພຊຣາຍ ¶ ປາຣຄຸໍ. ຊຣາສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິມຣຓໂສກາທີນໍ ປາຣຄມນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໍ ເອວໍຠູຕໍ ຕຖາຄຕໍ ທຸເວ ວິຕກ຺ກາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ພ຺ຣູມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ອິຕິ ¶ ຠຄວາ ປຐມຄາຖາຍ ວິຕກ຺ກທ຺ວຍໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕໂຕ ທຸຕິຍຄາຖາຍ ປວິເວກວິຕກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຂມວິຕກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສເລ ຍຖາ’’ຕິ ຕຕິຍຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເສເລ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິຏ຺ຐິໂຕຕິ ເສເລ ສິລາມເຍ ເອກຄ຺ຆນປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິ ຍຖາ ຐິໂຕ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ຄີວຸກ຺ຂິປນປສາຣຓາທິກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ. ຕຖູປມນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິຠາຄໍ ເສລປພ຺ພຕູປມໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ເສລປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິ ຐິໂຕ ¶ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ສມນ຺ຕໂຕ ຊນຕໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ເອວເມວ ສຸເມໂຘ, ສຸນ຺ທຣປຎ຺ໂຎ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຠຄວາ ຘມ຺ມມຍໍ ປຎ຺ຎາມຍໍ ປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ ສຍໍ ອເປຕໂສໂກ ໂສກາວຕິຓ຺ຓໍ ຊາຕິຊຣາຠິຠູຕຎ຺ຈ ຊນຕໍ ສຕ຺ຕກາຍໍ ອເວກ຺ຂຕິ ອຸປຘາຣຍຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ຫິ ປພ຺ພຕປາເທ ສມນ຺ຕາ ມຫນ຺ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເກທາຣປາຬີສຸ ກຸຏິໂຍ ກຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຍ຺ຍ, ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕຎ຺ຈ ອນ຺ຘກາຣໍ ຠເວຍ຺ຍ, ອຖສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ຠູມິປ຺ປເທສໍ ໂອໂລກຍໂຕ ເນວ ເຂຕ຺ຕໍ, ນ ເກທາຣປາຬິໂຍ, ນ ກຸຏິໂຍ, ນ ຕຕ຺ຖ ສຍິຕມນຸສ຺ສາ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍຸໍ, ກຸຏີສຸ ປນ ອຄ຺ຄິຊາລມຕ຺ຕເມວ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ, ເອວໍ ຘມ຺ມມຍໍ ປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຕກາຍໍ ໂອໂລກຍໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເຍ ເຕ ອກຕກລ຺ຍາຓາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ເອກວິຫາເຣ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ນິສິນ຺ນາປິ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ອາປາຖໍ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຂິຕ຺ຕສຣາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ກຕກລ຺ຍາຓາ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລາ, ເຕ ເອວສ຺ສ ທູເຣປິ ຐິຕາ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂສ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ຫິມວນ຺ຕປພ຺ພໂຕ ວິຍ ຈ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –
‘‘ທູເຣ ສນ຺ໂຕ ປກາເສນ຺ຕິ, ຫິມວນ຺ໂຕວ ປພ຺ພໂຕ;
ອສນ຺ເຕຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຂິຕ຺ຕາ ຍຖາ ສຣາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໐໔; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑);
ເອວເມຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຄາຖາສຸ ຈ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ປຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ.
ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ເທສນາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໓໙. ທຸຕິເຍ ¶ ປຣິຍາເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາຍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ມຘຸປິຓ຺ຑິກປຣິຍາໂຍຕ຺ເວວ ນໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໕) ເທສນາຍໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຂ຺ເວສ ¶ , ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຣິຍາໂຍ, ເຍນ ມໍ ປຣິຍາເຍນ ສມ຺ມາ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍ – ອກິຣິຍວາໂທ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໕; ອ. ນິ. ໘.໑໑) ກາຣເຓ. ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ອຊ຺ຊ ປຣິຍາໂຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໘) ວາເຣ. ອິຘ ປນ ວາເຣປິ ກາຣເຓປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ¶ ທ຺ເວ ຘມ຺ມເທສນາ ຍຖາຣຫໍ ກາຣເຓນ ຠວນ຺ຕິ, ວາເຣນ ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ຫິ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ກທາຈິ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ, ອິເມ, ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ສາວຊ຺ຊາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນວຊ຺ຊາ. ອິເມ ເສວິຕພ຺ພາ, ອິເມ ນ ເສວິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ກຸສລາກຸສລຘມ຺ເມ ວິຠຊນ຺ໂຕ ກຸສລຘມ຺ເມຫິ ອກຸສລຘມ຺ເມ ອສງ຺ກຣໂຕ ປຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ‘‘ປາປໍ ປາປກໂຕ ປສ຺ສຖາ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ກທາຈິ ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາເສວິໂຕ ຠາວິໂຕ ພຫຸລີກໂຕ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິໂກ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິສໍວຕ຺ຕນິໂກ ເປຕ຺ຕິວິສຍສໍວຕ຺ຕນິໂກ, ໂຍ ສພ຺ພລຫຸໂກ ປາຓາຕິປາໂຕ, ໂສ ອປ຺ປາຍຸກສໍວຕ຺ຕນິໂກ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໘.໔໐) ອາທີນວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ປາປໂຕ ນິພ຺ພິທາທີຫິ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ‘‘ນິພ຺ພິນ຺ທຖ ວິຣຊ຺ຊຖາ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.
ຠວນ຺ຕີຕິ ໂຫນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປາປໍ ປາປກໂຕ ປສ຺ສຖາຕິ ສພ຺ພໍ ປາປຘມ຺ມໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອາຍຕິຎ຺ຈ ອຫິຕທຸກ຺ຂາວຫໂຕ ລາມກໂຕ ປສ຺ສຖ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພິນ຺ທຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາປຘມ຺ເມ ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕຫີນຠາວໂຕ ລາມກຏ຺ເຐນ ປາປໍ, ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລໍ, ປກຕິປຠສ຺ສຣສ຺ສ ປສນ຺ນສ຺ສ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣາທິຠາວວິນາສນໂຕ ສໍກິເລສິກໍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠວທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ໂປໂນພ຺ຠວິກໍ, ສເຫວ ທຣເຖຫິ ປຣິຬາເຫຫິ ວຕ຺ຕນໂຕ ສທຣຖໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ເສວ ວິປຈ຺ຈນໂຕ ທຸກ຺ຂວິປາກໍ, ອປຣິມາຓມ຺ປິ ກາລໍ ອນາຄເຕ ຊາຕິຊຣາມຣຓນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ອາຍຕິໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓິຍໍ, ສພ຺ພຫິຕສຸຂວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນານາວິເຘ ອາທີນເວ, ຕສ຺ສ ຈ ປຫາເນ ອານິສໍເສ ສມ຺ມປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ນິພ຺ພິນ຺ທຖ ນິພ຺ເພທໍ ອາປຊ຺ຊຖ. ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ຕາ ຈ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ປາປໂຕ ວິຣຊ຺ຊຖ ເຈວ ວິມຸຈ຺ຈຖ ຈ. ມຄ຺ເຄນ ວາ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣາຄວເສນ ວິຣຊ຺ຊຖ, ຕໂຕ ຜເລນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ວິມຸຈ຺ຈຖ. ອຖ ວາ ປາປນ຺ຕິ ລາມກໂຕ ປາປໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາທິຠາເວນ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ອຣິເຍຫິ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍໍ ¶ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ປາເປຕີຕິ ປາປໍ. ກິໍ ປນ ຕໍ? ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕໍ ¶ . ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ປາປກໂຕ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈໂຕ, ທຸກ຺ຂໂຕ, ໂຣຄໂຕ, ຄຓ຺ຑໂຕ, ສລ຺ລໂຕ, ອຆໂຕ, ອາພາຘໂຕຕິອາທິນາ ¶ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕາ ນິພ຺ພິນ຺ທຖ. ອຍໍ ທຸຕິຍາຕິ ຍາຖາວໂຕ ອຫິຕານຕ຺ຖວິຠາວນໍ ປຐມໍ ອຸປາທາຍ ຕໂຕ ວິເວຈນໍ ອຍໍ ທຸຕິຍາ ຘມ຺ມເທສນາ.
ຄາຖາສຸ ພຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສ຺ສ. ສພ຺ພຠູຕານຸກມ຺ປິໂນຕິ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ເຕ ມຫາກຣຸຓາຍ ອນຸກມ຺ປນສຠາວສ຺ສ. ປຣິຍາຍວຈນນ຺ຕິ ປຣິຍາເຍນ ກຖນໍ ເທສນໍ. ປສ຺ສາຕິ ປຣິສໍ ອາລປຕິ, ປຣິສເຊຏ຺ຐກໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ອຕ຺ຕານເມວ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວາ ‘ປສ຺ສາ’ຕິ ອໂວຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາປເກ ວິຣຊ຺ຊຖ ຣາຄໍ ປຊຫຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ວິຊ຺ຊາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໔໐. ຕຕິເຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ສຫຊາຕວເສນ, ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ປຸຣສ຺ສຣາ ປຘານກາຣຓໍ. ນ ຫິ ອວິຊ຺ຊາຍ ວິນາ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ສມາປຊ຺ຊນາຍ ສຠາວປຏິລາຠາຍ, ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທເນນ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ຈ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາໂວ ທິສ຺ສຕິ.
ເອວໍ ພ຺ຍາຘິມຣຓາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ສພ຺ພາປິ ຄຕິໂຍ ອິຘ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ. ອຖ ວາ ຣາຄາທິກິເລເສຫິ ທູສິຕາ ຄຕິໂຍ ກາຍວຈີຈິຕ຺ຕານໍ ປວຕ຺ຕິໂຍຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ, ກາຍວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານິ. ອສ຺ມິໍ ໂລເກຕິ ອິຘ ໂລເກ ມນຸສ຺ສຄຕິຍໍ ວາ. ປຣມ຺ຫິ ຈາຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎາສຸ ຄຕີສຸ. ອວິຊ຺ຊາມູລິກາ ສພ຺ພາຕິ ຕາ ສພ຺ພາປິ ທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວິຊ຺ຊາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາມູລິກາ ເອວ. ອິຈ຺ຉາໂລຠສມຸສ຺ສຍາຕິ ¶ ອສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍປຣິເຍສນລກ຺ຂຓາຍ ອິຈ຺ຉາຍ, ສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍລຸພ຺ຠນລກ຺ຂເຓນ ໂລເຠນ ຈ ສມຸສ຺ສິຕາ ອຸປຈິຕາຕິ ອິຈ຺ຉາໂລຠສມຸສ຺ສຍາ.
ຍໂຕຕິ ¶ ຍສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາເຫຕຸ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ປາປິຈ຺ໂຉຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕຕ຺ຕາ ປາປິຈ຺ຉຕາຍ ອາທີນເວ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນວເສນ ໂກຫຎ຺ຎາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາປິຈ຺ໂຉ, ໂລເຠເນວ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາປິ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອນາທໂຣຕິ ໂລກາຘິປຕິໂນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ອຠາເວນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ອາທຣຣຫິໂຕ. ຕໂຕຕິ ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາປາປິຈ຺ຉຕາອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປເຫຕຸ ¶ . ປສວຕີຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິເຠທໍ ປາປໍ ອຸປຈິນຕິ. ອປາຍໍ ເຕນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕນ ຕຖາ ປສຸເຕນ ປາເປນ ນິຣຍາທິເຠທໍ ອປາຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຸປປຊ຺ຊຕິ.
ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອເຕ ເອວໍ ສພ຺ພທຸຈ຺ຈຣິຕມູລຠູຕາ ສພ຺ພທຸຄ຺ຄຕິປຣິກ຺ກິເລສເຫຕຸຠູຕາ ຈ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິຈ຺ຉຎ຺ຈ, ໂລຠຎ຺ຈ, ອວິຊ຺ຊຎ຺ຈ, ຈສທ຺ເທນ ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ວິຣາຊຍໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫໍ. ກຖໍ ວິຣາເຊຕີຕິ ອາຫ? ວິຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປາທຍນ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາປຏິປາຏິຍາ ຈ, ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ຈ, ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວິຊ຺ຊໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທຍນ຺ໂຕ. ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍຕິ ສພ຺ພາປິ ທຸຈ຺ຈຣິຕສງ຺ຂາຕາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂາ, ສພ຺ພາ ປຎ຺ຈປິ ຄຕິໂຍ ຊເຫ ປຊເຫຍ຺ຍ ສມຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ. ກິເລສວຏ຺ຏປ຺ປຫາເນເນວ ຫິ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ ວິປາກວຏ຺ຏຎ຺ຈ ປຫີນໍ ໂຫຕີຕິ.
ຕຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ປຐມຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ປຎ຺ຎາປຣິຫີນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໔໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຸປຣິຫີນາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິຫີນາ. ເຍ ອຣິຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຫີນາຕິ ເຍ ສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍປຏິວິຊ຺ຌເນນ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິວິຊ຺ຌເນນ ຈ ກິເລເສຫິ ອາຣກາ ຐິຕຕ຺ຕາ ອຣິຍາຍ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ຈ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຈ ປຣິຫີນາ, ເຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ອຕິວິຍ ປຣິຫີນາ ມຫາຊານິກາ. ເກ ປນ ເຕຕິ? ເຍ ກມ຺ມາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ເຕ ຫິ ¶ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕຠາວໂຕ ເອກນ຺ເຕນ ປຣິຫີນາ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ມຫາຊານິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິ. ວິປາກາວຣຓສມງ຺ຄິໂນປິ ປຣິຫີນາ. ອຖ ວາ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ອປຣິຫີນາ ນາມ ຕິວິຘາວຣຓວິຣຫິຕາ ¶ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາເຓນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຄາຖາສຸ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ວິປສ຺ສນາຎາຓໂຕ ມຄ຺ຄຎາຓໂຕ ຈ ປຣິຫາເນນາຕິ. ສາມິວຈນໍ ວາ ເອຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຎາຓສ຺ສ ປຣິຫາເນນາຕິ, ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນເມວ ເຈຕ຺ຖ ປຣິຫານໍ. ນິວິຏ຺ຐໍ ນາມຣູປສ຺ມິນ຺ຕິ ນາມຣູເປ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິອາທິນາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຠິນິວິຏ຺ຐໍ ອຊ຺ໂຌສິຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ອິທໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕີຕິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ‘‘ສເທວເກ ໂລເກ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິ ປຣິຓາເມຕພ຺ພາ.
ເອວໍ ¶ ປຐມຄາຖາຍ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ສາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນາມຣູປສ຺ມິໍ ມຎ຺ຎນາຠິນິເວເສຫິ ກິເລສວຏ຺ຏໍ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉໂທຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອານຸຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຎາ ຫິ ເສຏ຺ຐາ ໂລກສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ.
ຕຕ຺ຖ ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ມິໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຍ ສຕ຺ເຕສຸ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ປຎ຺ຎາສທິໂສ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ. ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ປຎ຺ຎາຍ ຈ ສິທ຺ຘາຍ ສພ຺ເພ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມາ ສິທ຺ຘາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໑; ສໍ. ນິ. ໕.໑). ຍາ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ສາ ເສຏ຺ຐາຕິ ໂຖມິຕາ. ຍຖາ ຈ ສາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາຍໍ ນິພ຺ເພຘຄາມິນີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍາ ອຍໍ ປຎ຺ຎາ ອນິພ຺ພິທ຺ຘປຸພ຺ພໍ ອປທາລິຕປຸພ຺ພໍ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທິໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌນ຺ຕີ ປທາເລນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນິພ຺ເພຘຄາມິນີ, ຍາຍ ຈ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສສຸ ສຕ຺ຕນິກາເຍສຸ ຂນ຺ຘານໍ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາຍ ຊາຕິຍາ ຕໍນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິໂຍສານໍ ນິພ຺ພານໍ ¶ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ຊານາຕິ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ອຍໍ ສຫວິປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ເສຏ຺ຐາ ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ.
ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຎານຸຠາວສມ຺ປນ຺ເນ ຂີຓາສເວ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ໂຕ ‘‘ເຕສໍ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈາ’’ຕິ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຕສໍ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ປຣິຎ຺ຎາທີນໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ກິຈ຺ຈານໍ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ໂພເຘນ ສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ, ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕິມຕໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕສມ຺ໂມຫຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫາສປຎ຺ຎານໍ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ວາ ສີລາທິປາຣິປູຣິໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຫາສເວທຕຸຏ຺ຐິປາໂມຊ຺ຊພຫຸລຕາຍ ຫາສປຎ຺ຎານໍ, ສພ຺ພໂສ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊນຕ຺ຕາ ອນ຺ຕິມສຣີຣຘາຣີນໍ ຂີຓາສວານໍ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ ປິຫຍນ຺ຕິ ປິຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕພ຺ຠາວໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ອໂຫ ປຎ຺ຎານຸຠາໂວ, ອໂຫ ວຕ ມຍມ຺ປິ ເອທິສາ ເອວໍ ນິຕ຺ຕິຓ຺ຓສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ຠເວຍ຺ຍາມາ’’ຕິ.
ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ສຸກ຺ກຘມ຺ມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໔໒. ປຎ຺ຈເມ ສຸກ຺ກາຕິ ນ ວຓ຺ຓສຸກ຺ກຕາຍ ສຸກ຺ກາ, ສຸກ຺ກຠາວາຍ ປນ ປຣມໂວທານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິສຸກ຺ກຕາຍ ສຸກ຺ກາ. ສຣເສນປິ ສພ຺ເພ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສຸກ຺ກາ ເອວ ກຓ຺ຫຠາວປຏິປກ຺ຂໂຕ ¶ . ເຕສຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຠສ຺ສຣໍ ໂຫຕິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ຘມ຺ມາຕິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ໂລກນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລກໍ. ປາເລນ຺ຕີຕິ ອາຘາຣສນ຺ຘາຣເຓນ ມຣິຍາທໍ ຐເປນ຺ຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ຫິຣີ ຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິຣິຍຕິ ຫິຣິຍິຕພ຺ເພນ, ຫິຣິຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ຫິຣີ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຍໍ ຫິຣິຍຕິ ຫິຣິຍິຕພ຺ເພນ, ຫິຣິຍຕິ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຫິຣີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໓໐). ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕພ຺ເພນ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິເຈຕໍ ‘‘ຍໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປິຕພ຺ເພນ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ¶ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໓໑).
ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ຫິຣີ, ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ຫິຣີ, ໂລກາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ, ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.
ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຫິຣິໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ – ຊາຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ, ວຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ, ສູຣຠາວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ, ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ. ກຖໍ? ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ນ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນານໍ ກມ຺ມໍ, ຫີນຊຈ຺ຈານໍ ເກວຏ຺ຏາທີນໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວ ຊາຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ¶ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ທຫເຣຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ວເຍ ຐິຕສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ທຸພ຺ພລຊາຕິການໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ສູຣຠາວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສູຣຠາວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ອນ຺ຘພາລານໍ ກມ຺ມໍ, ນ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ມາທິສສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຫິຣິໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຈ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ຫິຣິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ຫິຣີ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ນາມ ໂຫຕິ.
ກຖໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ? ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ປາປກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຈຕູສຸ ປຣິສາສຸ ຄຣຫປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສສິ.
‘‘ຄຣຫິສ຺ສນ຺ຕິ ¶ ຕໍ ວິຎ຺ຎູ, ອສຸຈິໍ ນາຄຣິໂກ ຍຖາ;
ວຊ຺ຊິໂຕ ສີລວນ຺ເຕຫິ, ກຖໍ ຠິກ຺ຂຸ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. –
ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ¶ ຫິ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐິເຕນ ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ໂຫຕິ.
ກຖໍ ຫິຣີ ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ນາມ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິປຕິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມາທິສສ຺ສ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ຘຸຕວາທິສ຺ສ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ຫິຣີ ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –
‘‘ໂສ ອຕ຺ຕານໍເຍວ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕິ, ສາວຊ຺ຊໍ ປຊຫຕິ, ອນວຊ຺ຊໍ ຠາເວຕິ, ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໐).
ກຖໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ໂລກາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ນາມ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ໂລກໍ ອຘິປຕິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ຍຖາຫ –
‘‘ມຫາ ໂຂ ປນາຍໍ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ. ມຫນ຺ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ສນ຺ຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸໂນ ¶ , ເຕ ທູຣໂຕປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາສນ຺ນາປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຈຕສາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານນ຺ຕິ, ເຕປິ ມໍ ເອວໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ໂວກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣຕິ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ. ສນ຺ຕິ ເທວຕາ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕິນິໂຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນິໂຍ, ຕາ ທູຣໂຕປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາສນ຺ນາປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຈຕສາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານນ຺ຕິ, ຕາປິ ມໍ ເອວໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ອິມໍ, ກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ໂວກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣຕິ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ. ໂສ ໂລກໍເຍວ ອຘິປຕິໍ ກຕ຺ວາ ອກຸສລໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໐).
ເອວໍ ໂລກາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.
ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ລຊ຺ຊາຕິ ລຊ຺ຊນາກາໂຣ, ເຕນ ສຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ. ຠຍນ຺ຕິ ອປາຍຠຍໍ, ເຕນ ສຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ຕທຸຠຍໍ ປາປປຣິວຊ຺ຊເນ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ທ຺ວີສຸ ອໂຍຄຸເຬສຸ ເອໂກ ສີຕໂລ ຠເວຍ຺ຍ ຄູຖມກ຺ຂິໂຕ, ເອໂກ ອຸຓ຺ໂຫ ອາທິຕ຺ໂຕ. ເຕສຸ ຍຖາ ສີຕລໍ ຄູຖມກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິໂກ ¶ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິຕຣໍ ທາຫຠເຍນ, ເອວໍ ປຓ຺ຑິໂຕ ລຊ຺ຊາຍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ, ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ອປາຍຠີໂຕ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ, ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.
ກຖໍ ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ? ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ຊາຕິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສຕ຺ຖຸມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ທາຍຊ຺ຊມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ຕຕ຺ຖ ຄາຣເວນ ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓໍ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕານຸວາທຠຍໍ, ປຣານຸວາທຠຍໍ, ທຓ຺ຑຠຍໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຠຍນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ວຊ຺ຊໂຕ ຠາຍນ຺ໂຕ ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທິຕາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກຏຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ເນສໍ ກທາຈິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິປ຺ປໂຍໂຄ. ນ ຫິ ລຊ຺ຊນໍ ນິພ຺ຠຍໍ, ປາປຠຍໍ ວາ ອລຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ.
ອິເມ ¶ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ ໂລກໍ ນ ປາເລຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມ ທ຺ເວ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມາ ຍທິ ໂລກໍ ນ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍຸໍ, ໂລກປາລກາ ຍທິ ນ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ນຍິຘ ປຎ຺ຎາເຍຖ ມາຕາຕິ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຊນິກາ ມາຕາ ‘‘ອຍໍ ເມ ມາຕາ’’ຕິ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣວເສນ ນ ປຎ຺ຎາເຍຖ, ‘‘ອຍໍ ມາຕາ’’ຕິ ນ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມາຕຸຈ຺ຉາຕິ ມາຕຸຠຄິນີ. ມາຕຸລານີຕິ ມາຕຸລຠຣິຍາ. ຄຣູນນ຺ຕິ ມຫາປິຕຸຈູຬປິຕຸເຊຏ຺ຐຠາຕຸອາທີນໍ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍານໍ. ສມ຺ເຠທນ຺ຕິ ສງ຺ກຣໍ, ມຣິຍາທເຠທໍ ວາ. ຍຖາ ອເຊຬກາຕິອາທີຫິ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕ ຫິ ສຕ຺ຕາ ‘‘ອຍໍ ເມ ມາຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ມາຕຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ວາ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣວເສນ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖປິ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸປມໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ອເຊຬກາທໂຍ ອາຫຣິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ອເຊຬກາທໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຣຫິຕາ ມາຕາທິສຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ຠິນ຺ນມຣິຍາທາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ເຠເທນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວມຍໍ ¶ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຍທິ ໂລກປາລກຘມ຺ມາ ນ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ເຠເທນ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນິເມ ໂລກປາລກຘມ຺ມາ ໂລກໍ ປາເລນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ເຠໂທຕິ.
ຄາຖາສຸ ເຍສໍ ເຈ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ເຈຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເຍສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຣີ ຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ສພ຺ພທາວ ¶ ສພ຺ພກາລເມວ ນ ວິຊ຺ຊຕິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ໂວກ຺ກນ຺ຕາ ສຸກ຺ກມູລາ ເຕຕິ ເຕ ສຕ຺ຕາ ກຸສລມູລປຈ຺ເຉທາວຫສ຺ສາປິ ກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓໂຕ ກຸສລກມ຺ມານໍ ປຕິຏ຺ຐານຠູຕານໍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປານເມວ ວາ ອຠາວໂຕ ກຸສລໂຕ ໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ, ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ, ຐິຕຕ຺ຕາ ໂວກ຺ກນ຺ຕາ ສຸກ຺ກມູລາ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊາຍນມີຍນສຠາວຕ຺ຕາ ຊາຕິມຣຓຄາມິໂນ ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ເຍສຎ຺ຈ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ເຍສໍ ປນ ປຣິສຸທ຺ຘມຕີນໍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຣີ ຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈາຕິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ສທາ ສພ຺ພກາລໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ນວມຊ຺ຌິມຕ຺ເຖຣກາເລສຸ ສມ຺ມາ ອຸປຄມ຺ມ ຐິຕາ ປາປາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ຠາຍນ຺ຕາ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ປາປໍ ປຊຫນ຺ຕາ. ວິຣູຬ຺ຫພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາຕິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ ຈ ວິຣູຬ຺ຫໍ ອາປນ຺ນາ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ສພ຺ພໂສ ສນ຺ຕກິເລສຕາຍ ສນ຺ຕຄຸຓຕາຍ ວາ ສນ຺ໂຕ, ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ເຂປິຕຕ຺ຕາ ຂີຓປຸນພ຺ຠວາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.
ປຎ຺ຈມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໖. ອຊາຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໔໓. ຉຏ຺ເຐ ¶ ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ເອກທິວສໍ ກິຣ ຠຄວຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ສໍສາເຣ ອາທີນວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ຕທຸປສມນາທິວເສນ ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ກຕາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ສໍສາໂຣ ຠຄວຕາ ອວິຊ຺ຊາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ສເຫຕຸໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ປນ ຕທຸປສມສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຍິທໍ ອເຫຕຸກໍ ກຖໍ ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຕ຺ເຖນ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ອຖ ¶ ຠຄວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິມຕິວິຘມນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ, ‘‘ອິຘ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ‘ນິພ຺ພານໍ ນິພ຺ພານ’ນ຺ຕິ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕເມວ, ນຕ຺ຖິ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພານໍ ນາມ ອນຸປລພ຺ຠມານສຠາວຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂລກາຍຕິກາທໂຍ ວິຍ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນານໍ ພຫິທ຺ຘາ ຈ ປຸຖຸທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ມິຈ຺ຉາວາທຠຎ຺ຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ, ອມຕມຫານິພ຺ພານສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ຈ ນິສ຺ສຣຓຠາວາທິອານຸຠາວວນ຺ຕຕາທີປນຕ຺ຖໍ ປີຕິເວເຄນ ອຸທານວເສນ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ຕຖາ ຫິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທາເນປິ (ອຸທາ. ໗໒-໗໔) ສງ຺ຄີຕໍ.
ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ວິຊ຺ຊຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ສພ຺ພານິປິ ປທານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານິ. ອຖ ວາ ເວທນາທໂຍ ວິຍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສມວາຍສງ຺ຂາຕາຍ ກາຣຓສາມຄ຺ຄິຍາ ນ ຊາຕໍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຊາຕໍ. ກາຣເຓນ ວິນາ ສຍເມວ ນ ຠູຕໍ ນ ປາຕຸຠູຕໍ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຠູຕໍ. ເອວໍ ອຊາຕຕ຺ຕາ ອຠູຕຕ຺ຕາ ຈ ເຍນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ¶ ນ ກຕນ຺ຕິ ອກຕໍ. ຊາຕຠູຕກຕສຠາໂວ ຈ ນາມຣູປາທີນໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ໂຫຕິ, ນ ອສງ຺ຂຕສຠາວສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິໂລມໂຕ ວາ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕໍ, ຕຖາ ນ ສງ຺ຂຕໍ, ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຣຫິຕນ຺ຕິ ຈ ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຠາເວ ປຏິສິທ຺ເຘ ‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ ເອເກເນວ ກາຣເຓນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາສງ຺ກາຍໍ ‘‘ນ ເກນຈິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອປ຺ປຈ຺ຈຍມ຺ປິ ສມານໍ ‘‘ສຍເມວ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ຠູຕໍ ປາຕຸຠູຕ’’ນ຺ຕິ ອາສງ຺ກາຍໍ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈ ເອຕສ຺ສ ອສງ຺ຂຕາກຕາຠູຕຠາໂວ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຊາຕິຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວເມເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປທານໍ ສາຕ຺ຖກຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ອິຕິ ¶ ຠຄວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂນ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສາຍໍ ¶ ສງ຺ເຂໂປ – ຠິກ຺ຂເວ, ຍທິ ອຊາຕາທິສຠາວາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ນ ອຠວິສ຺ສ ນ ສິຍາ, ອິຘ ໂລເກ ຊາຕາທິສຠາວສ຺ສ ຣູປາທິກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣຄຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ອນວເສສວຏ຺ຏຸປສໂມ ນ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ ນ ອຸປລພ຺ເຠຍ຺ຍ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ອນວເສສໂຕ ກິເລເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ເຕເນຕ຺ຖ ສພ຺ພສ຺ສປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ອປຄໂມ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ.
ເອວໍ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນ຺ວຍວເສນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ‘‘ອປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ, ອສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗, ໘). ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນໍ, ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ (ອຸທາ. ໗໑). ອິທມ຺ປິ ໂຂ ຐານໍ ທຸທ຺ທສໍ ຍທິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ (ມຫາວ. ໗; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑). ອສງ຺ຂຕຎ຺ຈ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ອສງ຺ຂຕຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໖໖) ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ສຸຕ຺ເຕນ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ຠາໂວ ສພ຺ພໂລກໍ ອນຸກມ຺ປມາເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເທສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣີນມ຺ປິ ວິຎ຺ຎູນໍ ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາ ນຕ຺ຖິ ເອວ. ເຍ ປນ ອພຸທ຺ຘິປຸຄ຺ຄລາ, ເຕສໍ ວິມຕິວິໂນທນຕ຺ຖໍ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາຍນິທ຺ຘາຣຓມຸເຂນ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາ – ຍຖາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ສອຸຕ຺ຕຣານໍ ກາມານໍ ຣູປານຎ຺ຈ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາວໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ຕໍສຠາວານໍ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູເຕນ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາເວນ ນິສ຺ສຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ເຈຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ, ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ¶ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອປິ ອນຸໂລມຎາຓໍ ກິເລເສ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ຎາຓໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສເນວ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ. ອິຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສ຺ສ ¶ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈ ຎາຓສ຺ສ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນ ອສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ເຕສໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານກຣສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ຕທຸຠຍວິປຣີຕສຠາເວນ ອາຣມ຺ມເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ ¶ , ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວໂຊຕກວຈນໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ ປຣມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ, ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໗-໒໗໙; ຈູຬນິ. ເຫມກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໕໖). ຕຖາ ນິພ຺ພານສທ຺ໂທ ກຕ຺ຖຈິ ວິສເຍ ຍຖາຠູຕປຣມຕ຺ຖວິສໂຍ ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ສີຫສທ຺ໂທ. ອຖ ວາ ອຕ຺ເຖວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສງ຺ຂຕາຘາຕຸ ອິຕຣຕພ຺ພິປຣີຕວິນິມຸຕ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຖວີຘາຕຸ ເວທນາຕິ. ເອວມາທີຫິ ນເຍຫິ ຍຸຕ຺ຕິໂຕປິ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຄາຖາສຸ ຊາຕນ຺ຕິ ຊາຍນຏ຺ເຐນ ຊາຕໍ, ຊາຕິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູຕນ຺ຕິ ຠວນຏ຺ເຐນ ຠູຕໍ, ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ສຫິຕຠາເວນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ສຫິເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕນ຺ຕິ ກາຣຓຠູເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ. ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ເຕຫິເຍວ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ກຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິວຈນໍ. ນິຈ຺ຈສາຣາທິວິຣຫິຕໂຕ ອທ຺ຘຸວໍ. ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈ ເອກນ຺ເຕເນວ ສງ຺ຆຏິຕໍ ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓສງ຺ຆາຕໍ. ‘‘ຊຣາມຣຓສງ຺ຆຏ຺ຏ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈ ອຸປທ຺ທຸຕໍ ປີຬິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກ຺ຂິໂຣຄາທີນໍ ອເນເກສໍ ໂຣຄານໍ ນີຬໍ ກຸລາວກນ຺ຕິ ໂຣຄນີຬໍ. ສຣສໂຕ ¶ ອຸປກ຺ກມໂຕ ຈ ປຠງ຺ຄຸປຣມສີລຕາຍ ປຠງ຺ຄຸຣໍ.
ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອາຫາໂຣ ຈ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕາ ເນຕ຺ຕິ ຈ ປຠໂວ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຫາຣເນຕ຺ຕິປ຺ປຠວໍ. ສພ຺ໂພປິ ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ອາຫາໂຣ. ອິຘ ປນ ຕຓ຺ຫາຍ ເນຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ອາຫາໂຣ ຈ ເນຕ຺ຕິ ຈ ປຠໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຫາຣເນຕ຺ຕິປ຺ປຠວໍ. ອາຫາໂຣ ເອວ ວາ ນຍນຏ຺ເຐນ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ເນຕ຺ຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ອາຫາຣເນຕ຺ຕິປ຺ປຠວໍ. ນາລໍ ຕທຠິນນ຺ທິຕຸນ຺ຕິ ຕໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ເອວໍ ປຈ຺ຈຍາຘີນວຸຕ຺ຕິກໍ, ຕໂຕ ເອວ ອນິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອຠິນນ຺ທິຕຸໍ ອສ຺ສາເທຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ.
ຕສ຺ສ ¶ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ‘‘ຊາຕໍ ຠູຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສກ຺ກາຍສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ນິກ຺ກໂມ ¶ ອນຸປສນ຺ຕສຠາວສ຺ສ ຣາຄາທິກິເລສສ຺ສ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສ຺ສ ຈ ອຠາເວນ ຕທຸປສມຠາເວນ ປສຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ສນ຺ຕໍ, ຕກ຺ກຎາຓສ຺ສ ອໂຄຈຣຠາວໂຕ ອຕກ຺ກາວຈຣໍ, ນິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ຘຸວໍ, ຕໂຕ ເອວ ອຊາຕໍ ອສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ໂສກເຫຕູນໍ ອຠາວໂຕ ອໂສກໍ, ວິຄຕຣາຄາທິຣຊຕ຺ຕາ ວິຣຊໍ, ສໍສາຣທຸກ຺ຂຏ຺ຏິເຕຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປທໍ, ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ນິໂຣຘເຫຕຸຕາຍ ນິໂຣໂຘ ທຸກ຺ຂຘມ຺ມານໍ, ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປສມເຫຕຸຕາຍ ສງ຺ຂາຣູປສໂມ, ຕໂຕ ເອວ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຕາຍ ສຸໂຂຕິ ສພ຺ພປເທຫິ ອມຕມຫານິພ຺ພານເມວ ໂຖເມຕິ. ເອວໍ ຠຄວາ ປຐມຄາຖາຍ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ, ທຸຕິຍຄາຖາຍ ອນ຺ວຍວເສນ ຈ ນິພ຺ພານໍ ວິຠາເວສິ.
ຉຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໗. ນິພ຺ພານຘາຕຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໔໔. ສຕ຺ຕເມ ທ຺ເວມາຕິ ທ຺ເວ ອິມາ. ວານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວານໂຕ, ນຕ຺ຖິ ວາ ເອຕ຺ຖ ວານໍ, ອິມສ຺ມິໍ ວາ ອຘິຄເຕ ວານສ຺ສ ອຠາໂວຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕເທວ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ສຠາວຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຈ ຘາຕູຕິ ນິພ຺ພານຘາຕຸ. ຍທິປິ ຕສ຺ສາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ ນຕ຺ຖິ ¶ , ປຣິຍາເຍນ ປນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຕໍ ປຣິຍາຍເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທ຺ເວມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິພ຺ພານຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສອຸປາທິເສສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ຜລຠາເວນ ອຸປາທີຍຕີຕິ ອຸປາທິ, ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ອຸປາທິເຍວ ເສໂສຕິ ອຸປາທິເສໂສ, ສຫ ອຸປາທິເສເສນາຕິ ສອຸປາທິເສສາ, ຕທຠາວໂຕ ອນຸປາທິເສສາ.
ອຣຫນ຺ຕິ ອາຣກກິເລໂສ, ທູຣກິເລໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –
‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ ໂຫຕິ, ອາຣກາສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສໍກິເລສິກາ ໂປໂນພ຺ຠວິກາ, ສທຣາ ¶ ທຸກ຺ຂວິປາກາ, ອາຍຕິໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓິຍາ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໔).
ຂີຓາສໂວຕິ ກາມາສວາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອາສວາ ອຣຫໂຕ ຂີຓາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຫີນາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ ອຠພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິກາ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒາຕິ ຂີຓາສໂວ. ວຸສິຕວາຕິ ຄຣຸສໍວາເສປິ ອຣິຍມຄ຺ເຄປິ ທສສຸ ອຣິຍວາເສສຸປິ ວສິ ປຣິວສິ ປຣິວຸຏ຺ໂຐ ວຸຏ຺ຐວາໂສ ຈິຓ຺ຓຈຣໂຓຕິ ວຸສິຕວາ. ກຕກຣຓີໂຍຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກໍ ອຸປາທາຍ ສຕ຺ຕ ເສຂາ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຣຓີຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ ¶ ນາມ, ຂີຓາສວສ຺ສ ສພ຺ພກຣຓີຍານິ ກຕານິ ປຣິໂຍສິຕານິ, ນຕ຺ຖິ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ກຣຓີຍໍ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຘິຄມາຍາຕິ ກຕກຣຓີໂຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –
‘‘ຕສ຺ສ ສມ຺ມາ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ;
ກຕສ຺ສ ປຏິຈໂຍ ນຕ຺ຖິ, ກຣຓີຍໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໖.໕໕; ມຫາວ. ໒໔໔);
ໂອຫິຕຠາໂຣຕິ ຕໂຍ ຠາຣາ – ຂນ຺ຘຠາໂຣ, ກິເລສຠາໂຣ, ອຠິສງ຺ຂາຣຠາໂຣຕິ. ຕສ຺ສິເມ ຕໂຍປິ ຠາຣາ ໂອຫິຕາ ໂອໂຣປິຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ປາຕິຕາຕິ ໂອຫິຕຠາໂຣ. ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ສທຕ຺ຖໍ, ສກຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກກາຣສ຺ສ ທກາໂຣ ກໂຕ. ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ສທຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖ, ສທຕ຺ໂຖຕິ ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຸປນິພນ຺ຘຏ຺ເຐນ ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊຫນຏ຺ເຐນ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ປຣມຕ຺ເຖນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສກຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນຕິ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນໍ, ປຏິຆສໍໂຍຊນໍ, ມານທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສຠວຣາຄອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ອິມານິ ສຕ຺ເຕ ຠເວສຸ. ຠວໍ ວາ ຠເວນ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ຠວສໍໂຍຊນານິ ນາມ. ຕານິ ອຣຫໂຕ ປຣິກ຺ຂີຓານິ, ປຫີນານິ, ຎາຓຄ຺ຄິນາ, ທຑ຺ຒານີຕິ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນ. ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມທຎ຺ຎາຕິ ສມ຺ມາ ອຎ຺ຎາຍ, ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຂນ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘຏ຺ຐໍ, ອາຍຕນານໍ ອາຍຕນຏ຺ຐໍ, ຘາຕູນໍ ສຸຎ຺ຎຏ຺ຐໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ຐໍ, ສມຸທຍສ຺ສ ປຠວຏ຺ຐໍ, ນິໂຣຘສ຺ສ ສນ຺ຕຏ຺ຐໍ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສນຏ຺ຐໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວມາທິເຠທໍ ວາ ສມ຺ມາ ຍຖາຠູຕໍ ອຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ ຕີຣຍິຕ຺ວາ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ວິຠາເວຕ຺ວາ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ. ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ທ຺ເວ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ¶ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ອຣຫາ ຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິຍາປິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ນິພ຺ພາເນປິ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.
ຕສ຺ສ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕວ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ຈຣິມຠວເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ຍາວ ນ ຂີຍຕິ, ຕາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິເຍວ ຈກ຺ຂາທີນິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ອວິຆາຕຕ຺ຕາຕິ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘວເສນ ອນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ມນາປາມນາປນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐໍ ຣູປາທິໂຄຈຣໍ. ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີຕິ ວິນ຺ທຕິ ປຏິລຠຕິ. ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ວິປາກຠູຕໍ ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທຕິ ເຕຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ປຏິລຠຕິ.
ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸປາທິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສອຸປາທິເສສໍ ນິພ຺ພານຘາຕຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຍ’’ຕິອາທິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ສອຸປາທິເສສສ຺ສ ສໂຕ ອຣຫໂຕ. ໂຍ ຣາຄກ຺ຂໂຍຕິ ຣາຄສ຺ສ ຂໂຍ ຂີຓາກາໂຣ ອຠາໂວ ອຈ຺ຈນ຺ຕມນຸປ຺ປາໂທ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣາຄາທິກ຺ຂໂຍ ສອຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.
ອິເຘວາຕິ ¶ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສພ຺ພເວທຍິຕານີຕິ ສຸຂາທໂຍ ສພ຺ພາ ອພ຺ຍາກຕເວທນາ, ກຸສລາກຸສລເວທນາ ປນ ປຸພ຺ເພເຍວ ປຫີນາຕິ. ອນຠິນນ຺ທິຕານີຕິ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ນ ອຠິນນ຺ທິຕານິ. ສີຕິຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວູປສເມນ ສງ຺ຂາຣທຣຖປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສີຕລີ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລໍ ເວທຍິຕານິເຍວ, ສພ຺ເພປິ ປນ ຂີຓາສວສນ຺ຕາເນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕິ, ເວທຍິຕສີເສນ ເທສນາ ກຕາ.
ຄາຖາສຸ ຈກ຺ຂຸມຕາຕິ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ, ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ, ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ, ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມຕາ. ອນິສ຺ສິເຕນາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍວເສນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນິສ຺ສິເຕນ, ຣາຄພນ຺ຘນາທີຫິ ວາ ອພນ຺ເຘນ. ຕາທິນາຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຏ຺ຐາທີສຸ ເອກສຠາວຕາສງ຺ຂາເຕນ ຕາທິລກ຺ຂເຓນ ຕາທິນາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຠວາ ວຕ຺ຕມານາ. ຠວເນຕ຺ຕິສງ຺ຂຍາຕິ ຠວເນຕ຺ຕິຍາ ຕຓ຺ຫາຍ ປຣິກ຺ຂຍາ. ສມ຺ປຣາຍິກາຕິ ສມ຺ປຣາເຍ ຂນ຺ຘເຠທໂຕ ປຣຠາເຄ ຠວາ. ຍມ຺ຫີຕິ ຍສ຺ມິໍ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພາເນ. ຠວານີຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວາ ສພ຺ພໂສ ອນວເສສາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.
ເຕຕິ ¶ ເຕ ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມສາຣາຘິຄມາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສາຣຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຘມ຺ມວິນຍສ຺ສ, ຘມ຺ເມສຸ ສາຣຠູຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຄມນໂຕ. ຂເຍຕິ ຣາຄາທິກ຺ຂຍຠູເຕ ນິພ຺ພາເນ ຣຕາ ອຠິຣຕາ. ອຖ ວາ ນິຈ຺ຈຠາວໂຕ ເສຏ຺ຐຠາວໂຕ ຈ ຘມ຺ເມສຸ ສາຣນ຺ຕິ ຘມ຺ມສາຣໍ, ນິພ຺ພານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ວິຣາໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຘມ຺ມານໍ (ຘ. ປ. ໒໗໓), ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ຈ. ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສາຣສ຺ສ ອຘິຄມເຫຕຸ ຂເຍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣປຣິກ຺ຂເຍ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພາເນ ຣຕາ. ປຫໍສູຕິ ປຊຫິໍສຸ. ເຕຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໘. ປຏິສລ຺ລານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໔໕. ອຏ຺ຐເມ ¶ ¶ ປຏິສລ຺ລານຣາມາຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສລ຺ລານໍ ປຏິສລ຺ລານໍ, ເອກວິຫາໂຣ ເອກມນ຺ຕເສວິຕາ, ກາຍວິເວໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປຏິສລ຺ລານໍ ຣມນ຺ຕິ ໂຣຈນ຺ຕີຕິ ປຏິສລ຺ລານຣາມາ. ‘‘ປຏິສລ຺ລານາຣາມາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຍຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິສລ຺ລານໍ ອາຣມິຕພ຺ພໂຕ ອາຣາໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຏິສລ຺ລານາຣາມາ. ວິຫຣຖາຕິ ເອວໍຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສລ຺ລາເນ ຣຕາ ນິຣຕາ ສມ຺ມຸທິຕາຕິ ປຏິສລ຺ລານຣຕາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕາ ວູປກຏ຺ຐກາຍຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ. ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ສີລສໍວໂຣ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ, ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຘມ຺ເມຫິ ວິນາ ນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ເຕປິ ອິຘ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.
ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມຖມນຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສມເຖ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນຕິ ຈ ເອຕໍ ເອກຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສມຖນ຺ຕິ ອນຸສທ຺ທໂຍເຄນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອນິຣາກຕຊ຺ຌານາຕິ ພຫິ ອນີຫຕຊ຺ຌານາ ອວິນາສິຕຊ຺ຌານາ ວາ. ນີຫຣຓໍ ວິນາໂສ ວາຕິ ອິທໍ ນິຣາກຕໍ ນາມ ‘‘ຖມ຺ຠໍ ນິຣໍກຕ຺ວາ ນິວາຕວຸຕ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໓໒໘) ວິຍ. ວິປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສຕ຺ຕວິຘາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ ຍຸຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕວິຘາ ອນຸປສ຺ສນາ ນາມ ¶ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາ, ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ ຈ, ຕາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວິຕ຺ຖາຣິຕາວ.
ພ຺ຣູເຫຕາໂຣ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານນ຺ຕິ ວຑ຺ເຒຕາໂຣ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣານ’’ນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິວິຕ຺ຕໍ ຠາວນານຸໂຍຄສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຏ຺ຐານໍ. ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠາວນານຸໂຍຄວເສນ ນິສີທມານາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ພ຺ຣູເຫຕາໂຣ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອກຠູມິກາທິປາສາເທປິ ປນ ວາສໍ ກຸຣຸມານາ ຌາຍິໂນ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານໍ ພ຺ຣູເຫຕາໂຣຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ພາ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ຍາ ‘‘ປຏິສລ຺ລານຣາມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫຣຖ ປຏິສລ຺ລານຣຕາ’’ຕິ ວູປກຏ຺ຐກາຍຕາ ວິຫິຕາ, ສາ ປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ, ນ ອສີລສ຺ສ ອວິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິໂຕ ຈິຕ຺ຕວິນິວຕ຺ຕນສ຺ເສວ ¶ ອຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມຖມນຸຍຸຕ຺ຕາ ອນິຣາກຕຊ຺ຌານາ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ສມາຘິຠາວນາ, ‘‘ວິປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຎາຠາວນາ ວິຫິຕາຕິ ໂລກິຍາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ທສ຺ສິຕາ.
ອິທານິ ¶ ຕາສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອວສ຺ສໍຠາວິຜລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິສລ຺ລານຣາມານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣູເຫຕານນ຺ຕິ ວຑ຺ເຒຕານໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຜລານນ຺ຕິ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຜລານໍ. ປາຏິກງ຺ຂນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ອວສ຺ສໍຠາວີ. ອຎ຺ຎາຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຎາເຓຫິ ຎາຕມຣິຍາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຊານນໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓຊານນຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ຊານນກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຕິ ວາ ອຸປາທິເສເສຕິ ສຕິ ວາ ກິເລສູປາທິເສເສ, ປຫາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍ ສຕິ. ຎາເຓ ຫິ ອປຣິປກ຺ເກ ເຍ ເຕນ ປຣິປກ຺ເກນ ປຫາຕພ຺ພກິເລສາ, ເຕ ນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສຕິ ວາ ອຸປາທິເສເສ’’ຕິ. ສຕິ ຈ ກິເລເສ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອວ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອນາຄາມິຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ.
ຄາຖາສຸ ເຍ ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ເຍ ໂຍຄາວຈຣາ ຕທງ຺ຄວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສວ ຈ ສມິຕກິເລສຕາຍ ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ. ເນປກ຺ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ນິປກາ. ອິມິນາ ເຕສໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຫຣຓຎາຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຕິມນ຺ໂຕ ¶ ຈ ຌາຍິໂນຕິ ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນເຫຕຸຠູຕາຍ ສຕິຍາ ສຕິມນ຺ໂຕ, ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານລກ຺ຂເຓນ ຌາເນນ ຌາຍິໂນ. ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສນ຺ຕິ, ກາເມສຸ ອນເປກ຺ຂິໂນຕິ ປຸພ຺ເພເຍວ ‘‘ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ ກາມາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ປາຈິ. ໔໑໗) ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາເມສຸ ຈ ອາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ອນເປກ຺ຂິໂນ ອນຕ຺ຖິກາ ເຕ ປຫາຍ ອຘິຄຕໍ ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ອປ຺ປນາສມາຘິໍ ວາ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ນາມຣູປໍ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກລາປສມ຺ມສນາທິກ຺ກເມນ ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕິ.
ອປ຺ປມາທຣຕາຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ອປ຺ປມຊ຺ຊເນ ຣຕາ ອຠິຣຕາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປມາເທເນວ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ວີຕິນາເມນ຺ຕາ. ສນ຺ຕາຕິ ສມານາ. ‘‘ສຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ປຸຄ຺ຄລາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາເທ ຠຍທສ຺ສິໂນຕິ ນິຣຍູປປຕ຺ຕິອາທິກໍ ປມາເທ ຠຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ. ອຠພ຺ພາ ປຣິຫານາຍາຕິ ເຕ ເອວຣູປາ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ວາ ປຣິຫານາຍ ອຠພ຺ພາ. ສມຖວິປສ຺ສນາໂຕ ຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕໂຕ ນ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ອິຕຣານິ ຈ ອປ຺ປຕ຺ຕານິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕິເກ ເອວ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ນໍ ອຘິຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ.
ອຏ຺ຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໙. ສິກ຺ຂານິສໍສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໔໖. ນວເມ ¶ ສິກ຺ຂານິສໍສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສິກ຺ຂາ, ສາ ຕິວິຘາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຕິ. ຕິວິຘາປິ ເຈສາ ສິກ຺ຂາ ອານິສໍສາ ເອເຕສໍ, ນ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກາຕິ ສິກ຺ຂານິສໍສາ. ວິຫຣຖາຕິ ສິກ຺ຂານິສໍສາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຖ, ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ອານິສໍສທສ຺ສາວິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕາຫິ ສິກ຺ຂາຫິ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ອານິສໍສເມວ ສມ຺ປສ຺ສນ຺ຕາ ວິຫຣຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາຕິ ຕາສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຍາ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຎາ, ສາ ອຸຕ຺ຕຣາ ປຘານາ ວິສິຏ຺ຐາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ. ເຍ ຫິ ສິກ຺ຂານິສໍສາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເຕ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຠວນ຺ຕີຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິສາຣາຕິ ¶ ອຣຫຕ຺ຕຜລສງ຺ຂາຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ ສາຣໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສາຣາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕິໍເຍວ ສາຣໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ຫິ ສິກ຺ຂານິສໍສາ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຈ, ນ ເຕ ຠວວິເສສໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ອປິຈ ໂຂ ວິຠວໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິໍເຍວ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈນ຺ຕິ. ສຕາຘິປເຕຍ຺ຍາຕິ ເຊຏ຺ຐກກຣຓຏ຺ເຐນ ສຕິ ອຘິປເຕຍ຺ຍໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ອຘິປຕິ ເອວ ອຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕາ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິມຸເຂນ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນານຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອຖ ວາ ສິກ຺ຂານິສໍສາຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ເອວຣູເປ ທຸລ຺ລຠກ຺ຂຓປຏິລາເຠ ¶ ຕິວິຘສິກ຺ຂາສິກ຺ຂນເມວ ອານິສໍສໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣຖ, ເອວໍ ວິຫຣນ຺ຕາ ຈ ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ປຎ຺ຎາຍ ອຸຕ຺ຕຣາ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຖ, ເອວໍຠູຕາ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິສາຣາ ນິພ຺ພານສາຣາ ອນຎ຺ຎສາຣາ ວິຫຣຖ. ຕຖາຠາວສ຺ສ ຈາຍໍ ອຸປາໂຍ, ຍໍ ສຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ວິຫຣຖ, ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຖ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ ສຕາຣກ຺ເຂນ ເຈຕສາ ວິຫຣຖາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ຠຄວາ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຠິກ຺ຂູ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ຍຖາ ຕາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ເຍນ ຈ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມານານໍ ຜລວິເສສທສ຺ສເນນ ຕສ຺ສາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອໂມຆຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂານິສໍສານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.
ຄາຖາສຸ ປຣິປຸຓ຺ຓສິກ຺ຂນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຜລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘສິກ຺ຂໍ, ອເສກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຫານຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຫານຘມ຺ມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກຸປ຺ປາ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ. ປຫານຘມ຺ໂມຕິ ຫິ ຫານຘມ຺ໂມ ກຸປ຺ປຘມ຺ໂມ. ນ ປຫານຘມ຺ໂມຕິ ອປຫານຘມ຺ໂມ, ອກຸປ຺ປຘມ຺ໂມ. ‘‘ອປ຺ປຫານຘມ຺ໂມ’’ຕິປິ ປາຬິ, ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖ. ຂໂຍ ເອວ ອນ຺ໂຕຕິ ຂຍນ຺ໂຕ, ຊາຕິຍາ ຂຍນ຺ໂຕ ຊາຕິຂຍນ຺ໂຕ, ນິພ຺ພານໍ. ຂໂຍ ວາ ມຣຓໍ, ຊາຕິຂຍນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານເມວ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຊາຕິຂຍນ຺ຕທສ຺ສີ.
ຕສ຺ມາຕິ ¶ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣິຍາ ອຍໍ ຊຣາປາຣງ຺ຄມນປຣິໂຍສາໂນ ອານິສໍໂສ, ຕສ຺ມາ. ສທາຕິ ສພ຺ພກາລໍ. ຌານຣຕາຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນ, ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາເນຕິ ທຸວິເຘປິ ຌາເນ ຣຕາ, ຕໂຕ ເອວ ¶ ສມາຫິຕາ. ມາຣໍ ສເສນໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍາຕິ ກິເລສເສນາຍ ອນຏ຺ຐເສນາຍ ຈ ສເສນໍ ອນວສິຏ຺ຐໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ມາຣໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ. ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສປິ ຫິ ຄຸຓມາຣເຓ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ກິເລສາ ‘‘ເສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ໂຣຄາທໂຍ ອນຏ຺ຐາ ມຈ຺ຈຸມາຣສ຺ສ. ຍຖາຫ –
‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ, ທຸຕິຍາ ອຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ;
ຕຕິຍາ ຂຸປ຺ປິປາສາ ເຕ, ຈຕຸຕ຺ຖີ ຕຓ຺ຫາ ປວຸຈ຺ຈຕິ.
‘‘ປຎ຺ຈມີ ¶ ຖິນມິທ຺ຘໍ ເຕ, ຉຏ຺ຐາ ຠີຣູ ປວຸຈ຺ຈຕິ;
ສຕ຺ຕມີ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ເຕ, ມກ຺ໂຂ ຖມ຺ໂຠ ຈ ອຏ຺ຐໂມ.
‘‘ລາໂຠ ສິໂລໂກ ສກ຺ກາໂຣ, ມິຈ຺ຉາລທ຺ໂຘ ຈ ໂຍ ຍໂສ;
ໂຍ ຈຕ຺ຕານໍ ສມຸກ຺ກໍເສ, ປເຣ ຈ ອວຊານຕິ.
‘‘ເອສາ ນມຸຈິ ເຕ ເສນາ, ກຓ຺ຫສ຺ສາຠິປ຺ປຫາຣິນີ;
ນ ນໍ ອສູໂຣ ຊິນາຕິ, ເຊຕ຺ວາ ຈ ລຠເຕ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໓໘-໔໔໑; ມຫານິ. ໒໘);
ຍຖາ ຈາຫ –
‘‘ອຊ຺ເຊວ ກິຈ຺ຈມາຕປ຺ປໍ, ໂກ ຊຎ຺ຎາ ມຣຓໍ ສຸເວ;
ນ ຫິ ໂນ ສງ຺ຄຣໍ ເຕນ, ມຫາເສເນນ ມຈ຺ຈຸນາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໘໐; ຊາ. ໒.໒໒.໑໒໑);
ຠວຖ ຊາຕິມຣຓສ຺ສ ປາຣຄາຕິ ຊາຕິຍາ ມຣຓສ຺ສ ຈ ປາຣຄາມິໂນ ນິພ຺ພານຄາມິໂນ ຠວຖາຕິ.
ນວມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໐. ຊາຄຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໔໗. ທສເມ ¶ ຊາຄໂຣຕິ ຊາຄຣໂກ ວິຄຕນິທ຺ໂທ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐມໍ ຍາມໍ ຈງ຺ກເມນ ¶ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ, ຣຕ຺ຕິຍາ ມຊ຺ຌິມໍ ຍາມໍ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ ປາເທ ປາທໍ ອຈ຺ຈາຘາຍ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ອຸຏ຺ຐານສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິມໍ ຍາມໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ. ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໙).
ຈສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ວກ຺ຂມາເນ ສຕາທິຠາເວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ອສ຺ສາຕິ ສິຍາ, ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຊາຄໂຣ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ¶ ສພ຺ພທາ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານາວິຊຫນວເສນ ສຕິອວິປ຺ປວາເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ສຕ຺ຕຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ສມ຺ປຊາໂນ. ສມາຫິໂຕຕິ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ອປ຺ປນາສມາຘິນາ ຈ ສມາຫິໂຕ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ. ປມຸທິໂຕຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອານິສໍສທສ຺ສເນນ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສາຘິຄເມນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ຈ ອໂມຆຠາວທສ຺ສເນນ ປມຸທິໂຕ ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ. ວິປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ຕໂຕ ເອວ ປຏິປຕ຺ຕິຠູຕາສຸ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ປຏິປຕ຺ຕິເທສເກ ຈ ສຕ຺ຖຣິ ສທ຺ຘາພຫຸລຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ປສນ຺ໂນ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ ວາ.
ຕຕ຺ຖ ກາລວິປສ຺ສີ ຈ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ວິປສ຺ສໂກ, ຕຕ຺ຖ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍເຄ ກາລວິປສ຺ສີ ກາລານຸຣູປໍ ວິປສ຺ສໂກ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກລາປສມ຺ມສນາທິວເສນ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອາວາສາທິເກ ສຕ຺ຕ ອສປ຺ປາເຍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສປ຺ປາເຍ ເສວນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາ ໂວສານໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຫິຕາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ລີນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິສງ຺ຂາເຕສຸ, ຍສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາເຕສຸ ກຸສເລສຸ ອນວຊ຺ເຊສຸ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຘມ຺ເມສູຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍເຄ ກາລານຸຣູປໍ ວິປສ຺ສໂກ ອສ຺ສາຕິ. ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ປນ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ¶ . ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ສຕິຎ຺ຈ ຂ຺ວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຕ຺ຖິກໍ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔; ມິ. ປ. ໒.໑.໑໓). ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ຊາຄຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕ ປກາເສຕິ.
ເອວໍ ¶ ຠຄວາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສງ຺ເຂເປເນວ ສທ຺ຘິໍ ອຸປກາຣກຘມ຺ເມຫິ ສມ຺ມສນຈາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອວຎ຺ຌຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຊາຄຣສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ¶ ຊາຄຣິຍານຸໂຍເຄ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎສມາທານານິ ສພ຺ພຕ຺ຖການິ ສມ຺ໂມທປສາທາວຫານິ, ຕຕ຺ຖ ກາລວິປສ຺ສນາ ນາມ ວິປສ຺ສນາຍ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ປຣິປາກຄຕໍ. ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ເຕ ຫິ ວີຖິປຏິປນ຺ເນ ວິປສ຺ສນາຎາເຓ ຕິກ຺ເຂ ສູເຣ ວຫນ຺ເຕ ໂຍຄິໂນ ອຸຬາຣໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ ປສາໂທ ຈ ໂຫຕິ, ເຕຫິ ຈ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;
ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕໍ.
‘‘ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ຠິກ຺ຂຸ, ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘສາສເນ;
ອຘິຄຈ຺ເຉ ປທໍ ສນ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔, ໓໘໑);
ຄາຖາສຸ ຊາຄຣນ຺ຕາ ສຸຓາເຖຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ມມ ວຈນໍ ເອກນ຺ເຕເນວ ປມາທນິທ຺ທາຍ ອວິຊ຺ຊານິທ຺ທາຍ ປໂພຘນຕ຺ຖໍ ຊາຄຣນ຺ຕາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາທິຘມ຺ມສມາໂຍເຄນ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ສຸຓາຖ. ເຍ ສຸຕ຺ຕາ ເຕ ປພຸຊ຺ຌຖາຕິ ເຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິທ຺ທາຍ ສຸຕ຺ຕາ ສຸປນໍ ອຸປຄຕາ, ເຕ ຕຸມ຺ເຫ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ຕາ ອປ຺ປມາທປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຕໂຕ ປພຸຊ຺ຌຖ ອຖ ວາ ຊາຄຣນ຺ຕາຕິ ຊາຄຣນິມິຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸຓາເຖຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ຕໍ ວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ສຸຕ຺ຕາ ເຕ ປພຸຊ຺ຌຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ສຸຕ຺ຕາຕິ ເຍ ກິເລສນິທ຺ທາຍ ສຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຕຸມ຺ເຫ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິໂພເຘນ ປພຸຊ຺ຌຖ. ສຸຕ຺ຕາ ຊາຄຣິຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອິທໍ ປໂພຘສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸປໂຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຊາຄຣິຕໍ ຊາຄຣຓໍ ອຕ຺ຖກາມສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍ ປາສໍສຕໂຣ ຫິຕສຸຂາວໂຫ, ຕສ຺ມາ ປພຸຊ຺ຌຖ. ນຕ຺ຖິ ຊາຄຣໂຕ ຠຍນ຺ຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ອານິສໍສທສ຺ສນໍ. ໂຍ ຫິ ສທ຺ຘາທີຫິ ຊາຄຣຓຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄເມນ ຊາຄໂຣ ຊຄ຺ຄຕິ, ປມາທນິທ຺ທໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕານຸວາທຠຍໍ ປຣານຸວາທຠຍໍ ທຓ຺ຑຠຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິຠຍໍ ຊາຕິອາທິນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຏ຺ຏຠຍໍ ນຕ຺ຖິ.
ກາເລນາຕິ ¶ ¶ ອາວາສສປ຺ປາຍາທີນໍ ລທ຺ຘກາເລນ. ໂສຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາ ¶ ຘມ຺ມໍ ປຣິວີມໍສມາໂນຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມໍ ສມ຺ມາ ຎາເຍນ ຍຖາ ນິພ຺ພິນ຺ທນວິຣຊ຺ຊນາທໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຣິໂຕ ວີມໍສນ຺ໂຕ, ສພ຺ພາກາເຣນ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກທິຠູໂຕຕິ ເອໂກ ເສຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທິ, ສມາຘິ. ໂສ ເອໂກທິ ຠູໂຕ ຊາໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອໂກທິຠູໂຕ. ອຄ຺ຄິອາຫິຕາທິສທ຺ທານໍ ວິຍ ເອຕ຺ຖ ຠູຕສທ຺ທສ຺ສ ປຣວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອໂກທິໍ ວາ ຠູໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ເອໂກທິຠູໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອໂກທີຕິ ມຄ຺ຄສມາຘິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ‘‘ສມາຫິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປາທກຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສທ຺ຘິໍ ວິປສ຺ສນາສມາຘິ. ອຖ ວາ ກາເລນາຕິ ມຄ຺ຄປຏິເວຘກາເລນ. ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ປຣິວີມໍສມາໂນຕິ ສມ຺ມເທວ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ວີມໍສນ຺ໂຕ, ເອກາຠິສມເຍນ ອຠິສເມນ຺ໂຕ. ເອໂກທິຠູໂຕຕິ ເອໂກ ເສຏ຺ໂຐ ອສຫາໂຍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທິ, ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘໂກ ສມ຺ມປ຺ປຘາໂນ. ໂສ ເອໂກທິ ຠູໂຕ ຊາໂຕຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ວິຫເນ ຕມໍ ໂສຕິ ໂສ ເອວໍຠູໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອວິຊ຺ຊາຕມໍ ອນວເສສໂຕ ວິຫເນຍ຺ຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ.
ອິຕິ ຠຄວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອໂມຆຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ທຬ຺ຫໍ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາ ຫເວ’’ຕິ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຊາຄຣໂຕ ສຕິອວິປ຺ປວາສາທິນາ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນຸກ຺ກເມນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປາຕຸຠວຕິ, ຕໂຕ ຈສ຺ສ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ. ຫເວຕິ ເອກໍເສນ ທຬ຺ຫໍ ວາ. ຠເຊຖາຕິ ຠເຊຍ຺ຍ. ເອວໍ ຊາຄຣິຍໍ ຠຊນ຺ໂຕ ຈ ອາຕາປິຠາວາທິຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສໍໂຍຊນານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ອຸຕ຺ຕຣຣຫິຕໍ ສມ຺ໂພຘິໍ ຜຸເສ ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໑. ອາປາຍິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໔໘. ເອກາທສເມ ອາປາຍິກາຕິ ອປາເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາປາຍິກາ. ຕຕ຺ຖາປິ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເນຣຍິກາ. ອິທມປ຺ປຫາຍາຕິ ¶ ອິທໍ ອິທານິ ວກ຺ຂມານໍ ທຸວິຘໍ ປາປສມາຈາຣໍ ອປ຺ປຊຫິຕ຺ວາ, ຕຖາປຏິປຕ຺ຕິຕຖາປຄ຺ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວາຈໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ¶ ພ຺ຣຫ຺ມເສຏ຺ຐໍ ຈຣຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ເສຏ຺ໂຐ ອາຈາໂຣ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຣູປໂກ ທຸສ຺ສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ອຫ’’ນ຺ຕິ ເອວໍປຏິຎ຺ໂຎ. ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຂຓ຺ຑາທິຠາເວນ ¶ ອວິກລໍ. ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸປກ຺ກິເລສາຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ອມູລເກນາຕິ ທິຏ຺ຐາທິມູລວິຣຫິເຕນ, ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ປຣິສງ຺ກິຕນ຺ຕິ ອິເມຫິ ໂຈທນາມູເລຫິ ວຊ຺ຊິເຕນ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ອເສຏ຺ຐຈຣິເຍນ. ອນຸທ຺ຘໍເສຕີຕິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸນາ ຘໍເສຕິ ປຘໍເສຕິ, ໂຈເທຕິ ອກ຺ໂກສຕິ ວາ.
ຄາຖາສຸ ອຠູຕວາທີຕິ ປຣສ຺ສ ໂທສໍ ອທິສ຺ວາວ ອຠູເຕນ ຕຸຈ຺ເຉນ ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ປຣໍ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ. ກຕ຺ວາຕິ ໂຍ ວາ ປນ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ ເອຕໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຸໂຠປິ ເຕ ເປຈ຺ຈ ສມາ ຠວນ຺ຕີຕິ ເຕ ອຸໂຠປິ ຊນາ ອິໂຕ ປຣໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຣຍໍ ອຸປຄມນໂຕ ຄຕິຍາ ສມານາ ຠວນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄຕິເຍວ ເນສໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ນ ປນ ອາຍຸ. ພຫຸຎ຺ຫິ ປາປໍ ກຕ຺ວາ ຈິຣໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈຕິ, ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກເມວ ກາລໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ລາມກເມວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຫີນກມ຺ມາ ມນຸຊາ ປຣຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ປຣຕ຺ຖາ’’ຕິ ປນ ປທສ຺ສ ປຸຣໂຕ ‘‘ເປຈ຺ຈາ’’ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ປຣຕ຺ຖ ເປຈ຺ຈ ອິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ນິຫີນກມ຺ມາ ສມາ ຠວນ຺ຕີຕິ.
ເອວໍ ຠຄວາ ອຠູຕພ຺ຠກ຺ຂານວເສນ ຠູຕໂທສປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ມຸສາວາທສ຺ສ ວິປາກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສິນ຺ນານໍ ພຫູນໍ ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕກມ຺ມສ຺ສ ¶ ວິປາກທສ຺ສເນນ ສໍເວຊນຕ຺ຖໍ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ກາສາວກຓ຺ຐາຕິ ກສາວຣສປີຕຕ຺ຕາ ກາສາເວນ ວຕ຺ເຖນ ປລິເວຐິຕກຓ຺ຐາ. ປາປຘມ຺ມາຕິ ລາມກຘມ຺ມາ. ອສຎ຺ຎຕາຕິ ກາຍາທີຫິ ສຎ຺ຎມຣຫິຕາ. ປາປາຕິ ຕຖາຣູປາ ປາປປຸຄ຺ຄລາ, ປາເປຫິ ກມ຺ເມຫິ ອຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ກາໂຍປິ ອາທິຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຊ຺ຊລິໂຕ ສໂຊຕິຠູໂຕ, ສງ຺ຆາຏິປິ ອາທິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໑໘-໒໑໙; ປາຣາ. ໒໓໐) ລກ຺ຂຓສໍຍຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ຕິເຍວ.
ຕຕິຍຄາຖາຍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຎ຺ເຈ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ທຸສ຺ສີໂລ ນິສ຺ສີລປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍາທີຫິ ອສຎ຺ຎໂຕ ຣຏ຺ຐວາສີຫິ ສທ຺ຘາຍ ທິນ຺ນໍ ຍໍ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑໍ ‘‘ສມໂຓມ຺ຫີ’’ຕິ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕໂຕ ອາທິຕ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິວຓ຺ໂຓ ອໂຍຄຸໂຬວ ຠຸຕ຺ໂຕ ເສຍ຺ໂຍ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ກິໍກາຣຓາ? ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ¶ ຫິສ຺ສ ເອໂກວ ອຕ຺ຕຠາໂວ ຌາເຍຍ຺ຍ, ທຸສ຺ສີໂລ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອເນການິປິ ຊາຕິສຕານິ ນິຣເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.
ເອກາທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໒. ທິຏ຺ຐິຄຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໔໙. ທ຺ວາທສເມ ¶ ທ຺ວີຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິໂຍວ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໙.໑໑) ວິຍ. ຄຫິຕາກາຣສຸຎ຺ຎຕາຍ ວາ ທິຏ຺ຐີນໍ ຄຕມຕ຺ຕານີຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ, ເຕຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫິ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາຕິ ອຠິຠູຕາ ປລິພຸທ຺ຘາ ວາ. ປລິໂພຘຕ຺ໂຖ ວາປິ ຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານສທ຺ໂທ ‘‘ໂຈຣາ ມຄ຺ເຄ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໍສູ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໔໓໐) ວິຍ. ເທວາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ. ເຕ ຫິ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ອຸຬາຣຕເມຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ຌານາທີຫິ ຈ ກີຬນ຺ຕິ, ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ວາ ຍຖິຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຈ ເທວາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ໂອລີຍນ຺ຕິ ເອເກຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ຠເວສຸ ໂອລີຍນາຠິນິເວສຠູເຕນ ສສ຺ສຕຠາເວນ ເອກຈ຺ເຈ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ¶ ຈ ອວລີຍນ຺ຕິ ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ. ອຕິຘາວນ຺ຕີຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຠິນ຺ນສຠາວານມ຺ປິ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ຍ຺ວາຍໍ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນານຕ຺ຕນຍສ຺ສປິ ຄຫເຓນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຘາວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈ, ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉເທ ວາ ຠວນິໂຣຘປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິກ຺ເຂປຘມ຺ມຕໍ ອຕິຘາວນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ. ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຈສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ. ປຸພ຺ພໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓປຣິປາເກນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ປນ ເທວມນຸສ຺ສາ ເຕເນວ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ສສ຺ສຕໍ ອຸຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ອນຸປຄມ຺ມ ມຊ຺ຌິມປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ‘‘ນາມຣູປມຕ຺ຕມິທໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ນ ສສ຺ສຕໍ, ນາປິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອວິປຣີຕໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ.
ເອວໍ ໂອລີຍນາທິເກ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຠວາຕິ ກາມຠໂວ, ຣູປຠໂວ, ອຣູປຠໂວ. ອປເຣປິ ຕໂຍ ¶ ຠວາ ສຎ຺ຎີຠໂວ, ອສຎ຺ຎີຠໂວ, ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຠໂວ. ອປເຣປິ ຕໂຍ ຠວາ ເອກໂວກາຣຠໂວ, ຈຕຸໂວກາຣຠໂວ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວຕິ. ເອເຕຫິ ຠເວຫິ ອາຣມນ຺ຕິ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ຠວາຣາມາ. ຠເວສຸ ຣຕາ ອຠິຣຕາຕິ ຠວຣຕາ. ຠເວສຸ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸທິຕາຕິ ຠວສມ຺ມຸທິຕາ. ຠວນິໂຣຘາຍາຕິ ເຕສໍ ຠວານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣຘາຍ ອນຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ. ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນຕິ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິເຕ ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມ ວຸຈ຺ຈມາເນ. ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ສສ຺ສຕາຠິນິວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສໍຂິຕ຺ຕຘມ຺ມຕ຺ຕາ ນ ປວິສຕິ ນ ໂອຄາຫຕິ. ນ ປສີທຕີຕິ ປສາທໍ ນາປຊ຺ຊຕິ ນ ຕໍ ສທ຺ທຫຕິ. ນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຕສ຺ສໍ ເທສນາຍໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ສສ຺ສຕໂຕ ອຠິນິວິສເນນ ຠເວສຸ ໂອລີຍນ຺ຕິ.
ອຏ຺ຏີຍມານາຕິ ¶ ຠເວ ຊຣາໂຣຄມຣຓາທີນິ ວຘພນ຺ຘນຈ຺ເຉທນາທີນິ ¶ ຈ ທິສ຺ວາ ສໍວິຊ຺ຊເນນ ເຕຫິ ສມງ຺ຄິຠາເວນ ຠເວນ ປີຬິຍມານາ ທຸກ຺ຂາປິຍມານາ. ຫຣາຍມານາຕິ ລຊ຺ຊມານາ ຊິຄຸຈ຺ຉມານາຕິ ປຏິກູລໂຕ ທຫນ຺ຕາ. ວິຠວນ຺ຕິ ອຸຈ຺ເຉທໍ. ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາຫິ ອຊ຺ໂຌສາຍ ນນ຺ທນ຺ຕິ. ຍໂຕ ກິຣ ໂຠຕິອາທິ ເຕສໍ ອຠິນນ຺ທນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໂຕຕິ ຍທາ. ໂຠຕິ ອາລປນໍ. ອຍໍ ອຕ຺ຕາຕິ ກາຣກາທິຠາເວນ ອຕ຺ຕນາ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ. ວິນສ຺ສຕີຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ວິນາສໍ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ມຣເຓນ ອຸທ຺ຘໍ ນ ຠວຕິ. ເອຕໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ຍເທຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຈ຺ເຉທາທິ, ເອຕໍ ສພ຺ພຠວວູປສມໂຕ ສພ຺ພສນ຺ຕາປວູປສມໂຕ ຈ ສນ຺ຕໍ, ສນ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ປຓີຕໍ, ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠາວໂຕ ຍາຖາວໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສນ຺ຕໍ ປຓີຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ຕຓ຺ຫາຠິນນ຺ທນາຍ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ຍາຖາວ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາຍ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວສເນນ.
ຠູຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ຈ ຠູຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠູຕມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມນຸປສ຺ສຖາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໑). ຠູຕໂຕ ອວິປຣີຕສຠາວໂຕ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ປສ຺ສຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ນາມຣູປມຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິເມ ປຖວີອາທໂຍ ຘມ຺ມາ ຣູປໍ, ອິເມ ຜສ຺ສາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນາມໍ, ອິມານິ ເນສໍ ລກ຺ຂຓາທີນິ, ອິເມ ເນສໍ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເອວໍ ສປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນວເສນ ເຈວ, ‘‘ສພ຺ເພປິເມ ຘມ຺ມາ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ໂຠນ຺ຕິ, ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈາ, ອນິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາ, ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ຈ ປສ຺ສຕີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາປຣິໂຍສານາ ວິປສ຺ສນາຠູມິ ທສ຺ສິຕາ. ນິພ຺ພິທາຍາຕິ ¶ ຠູຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕສ຺ສ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ, ເອເຕນ ພລວວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິຣາຄາຍາຕິ ວິຣາຄຕ຺ຖໍ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ, ອິມິນາ ມຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິໂຣຘາຍາຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ, ອິມິນາປິ ມຄ຺ຄເມວ ທສ຺ເສຕິ. ນິໂຣຘາຍາຕິ ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິໂຣເຘນ ສທ຺ຘິໍ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ສປຸພ຺ພຠາເຄນ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ.
ຄາຖາສຸ ເຍ ຠູຕໍ ຠູຕໂຕ ທິສ຺ວາຕິ ເຍ ອຣິຍສາວກາ ຠູຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ຠູຕໂຕ ອວິປຣີຕສຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ. ເອເຕນ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠູຕສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ຠາວນາຠິສມຍໍ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ຠູຕໍ ອຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນາຕິ ‘‘ຠູຕສ຺ສ ອຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາຠູເຕຕິ ອວິປຣີຕສຈ຺ຈສຠາເວ ນິພ຺ພາເນ. ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ¶ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອເຕນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠວຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂຍາຕິ ຠວຕຓ຺ຫາຍ ສພ຺ພໂສ ເຂປນາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ, ເອເຕນ ສມຸທຍປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສຕິ.
ສເວ ຠູຕປຣິຎ຺ໂຎ ໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ໂສ ຠູຕປຣິຎ຺ໂຎ ຠູຕສ຺ສ ອຕິກ຺ກມນູປາເຍນ ມຄ຺ເຄນ ຠວຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂຍາ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ຕໂຕ ເອວ ຍຖາຠູເຕ ນິພ຺ພາເນ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ. ຠວາຠເວຕິ ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ, ອຸຈ຺ເຉທາທິທສ຺ສເນ ວາ ວີຕຕຓ຺ໂຫ ຠິນ຺ນກິເລໂສ. ຠິກ຺ຂຸ ຠູຕສ຺ສ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ວິຠວາ, ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທາ ປຸນພ຺ຠວໍ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຠາວເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.
ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ເອກາທສເມ ວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈເມສຸ ປຣິໂຍສານສຸຕ຺ເຕ ຈ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ເສເສສຸ ວິວຏ຺ຏເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ທ຺ວາທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ຂຸທ຺ທກນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ
ອິຕິວຸຕ຺ຕກສ຺ສ ທຸກນິປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ຕິກນິປາໂຕ
໑. ປຐມວຄ຺ໂຄ
໑. ມູລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໕໐. ຕິກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ¶ ປຐເມ ຕີຓີຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອິມານີຕິ ອຠິມຸຂີກຣຓໍ. ອກຸສລມູລານີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອກຸສລານິ ຈ ຕານິ ມູລານິ ຈາຕິ ອກຸສລມູລານິ. ອຖ ວາ ອກຸສລານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຠວຊນກສມຸຏ຺ຐາປກນິພ຺ພຕ຺ຕກຏ຺ເຐນ ມູລານິ ຈາຕິ ອກຸສລມູລານິ, ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍຖາ ຫິໂນຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເຫຕຸ, ປຏິຈ຺ຈ ເອຕສ຺ມາ ເອຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍ, ປຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຠໂວ, ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ຊເນຕີຕິ ຊນກໍ, ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສມຸຏ຺ຐາປກໍ, ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ປຕິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ມູລນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອກຸສລມູລານີຕິ ອກຸສລານໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນານິ, ກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.
ເກຈິ ປນ ‘‘ສາລິອາທີນໍ ສາລິພີຊາທີນິ ວິຍ ມຓິປ຺ປຠາທີນໍ ມຓິວຓ຺ຓາທໂຍ ວິຍ ຈ ອກຸສລານໍ ອກຸສລຠາວສາຘໂກ ໂລຠາທີນໍ ມູລຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູເປສຸ ເຕສໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນ ສິຍາ. ນ ຫິ ຕານິ ເຕສໍ ອກຸສລຠາວໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ນ ຈ ປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ເຫຕູ ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານໍ ຕໍສມຸຏ຺ຐານານຎ຺ຈ ຣູປານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສ.໑).
ອເຫຕຸກສ຺ສ ¶ ຈ ໂມຫສ຺ສ ອກຸສລຠາໂວ ນ ສິຍາ ອກຸສລຠາວສາຘກສ຺ສ ມູລນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອຖາປິ ສິຍາ ໂລຠາທີນໍ ສຠາວສິທ຺ໂຘ ¶ ອກຸສລາທິຠາໂວ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປນ ໂລຠາທິປຏິພທ຺ໂຘຕິ. ເອວມ຺ປິ ຍຖາ ໂລຠາທີນໍ, ເອວໍ ອໂລຠາທີນມ຺ປິ ສຠາວສິທ຺ໂຘ ກຸສລາທິຠາໂວຕິ ອໂລຠາທໂຍ ກຸສລາ ເອວ ສິຍຸໍ, ນ ອພ຺ຍາກຕາ, ນ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ, ເອວໍ ມູເລສຸປິ ກຸສລາທິຠາໂວ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິໂກ ວິຍ ຫິ ກຸສລຠາວສ຺ສ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິໂກ ¶ ອກຸສລຠາວສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອກຸສລຠາວສາຘນວເສນ ໂລຠາທີນໍ ມູລຏ຺ຐໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນວເສນ ຄຍ຺ຫມາເນ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ. ລທ຺ຘເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ ຫິ ຘມ຺ມາ ວິຣູຬ຺ຫມູລາ ວິຍ ປາທປາ ຖິຣາ ໂຫນ຺ຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ເຫຕຸຣຫິຕາ ປນ ຕິລພີຊກາທິເສວາລາ ວິຍ ນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ເຫຕຸອາທິອຕ຺ເຖນ ອກຸສລານໍ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ ມູລານີຕິ ອກຸສລມູລານິ. ຍສ຺ມາ ປນ ມູເລນ ມຸຕ຺ໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕີຫິ ມູເລຫິ ສພ຺ໂພ ອກຸສລຣາສິ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ຕານິ ອກຸສລມູລານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລໂຠ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂລຠາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຕຕິຍມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ໂລຠາທໂຍ ອາຄຕາ, ອິຘ ປນ ອນວເສສາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ.
ຄາຖາຍໍ ປາປເຈຕສນ຺ຕິ ອກຸສລຘມ຺ມສມາໂຍຄໂຕ ລາມກຈິຕ຺ຕໍ. ຫິໍສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອາຍຕິໍ ວິປາກກ຺ຂເຓ ຈ ວິພາເຘນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕສມ຺ຠູຕາຕິ ອຕ຺ຕນິ ຊາຕາ. ຕຈສາຣນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິຕໍ, ເວຬຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຂທິຣສີສປາທໂຍ ວິຍ ອນ຺ໂຕສາໂຣ ອຫຸຕ຺ວາ ພຫິສາຣຕາຍ ຕຈສາຣນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ເວຬຸອາທິໍ ຍຖາ ອຕ຺ຕສມ຺ຠູຕເມວ ຜລໍ ຫິໍສຕິ ວິນາເສຕິ, ເອວເມວ ອນ຺ໂຕ ສີລາທິສາຣຣຫິຕໍ ລາມກຈິຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຕ຺ຕສມ຺ຠູຕາເຍວ ໂລຠາທໂຍ ວິນາເສນ຺ຕີຕິ.
ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ຘາຕຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໕໑. ທຸຕິເຍ ¶ ຘາຕຸໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ສຠາວສ຺ສ ຈ ຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຘາຕຸໂຍ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ສຠາວສ຺ສ ຈ, ອິຕຣໍ ສຠາວສ຺ເສວ ຘາຣຓຏ຺ເຐນ ຘາຕຸ. ຣູປຘາຕູຕິ ¶ ຣູປຠໂວ. ຘາຕຸຍາ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ຠເວນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຠວສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ຘາຕຸຍາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິຘ ຠເວນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກຖິໂຕ. ຕສ຺ມາ –
‘‘ກຕເມ ¶ ຘມ຺ມາ ຣູປາວຈຣາ? ເຫຏ຺ຐໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິໂຕ ອກນິຏ຺ເຐ ເທເວ ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖາວຈຣາ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ຣູປາວຈຣາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໘໙) –
ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຣູປາວຈຣຘມ຺ມາ ຣູປຘາຕຸ. ອຣູປຘາຕູຕິ ອຣູປຠໂວ. ອິຘາປິ ຠເວນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກຖິໂຕຕິ –
‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອຣູປາວຈຣາ? ເຫຏ຺ຐໂຕ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປເຄ ເທເວ ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາ, ອຸປຣິໂຕ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນູປເຄ ເທເວ ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາ, ເອຕ຺ຖາວຈຣາ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຣູປາວຈຣາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໙໑) –
ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ອຣູປາວຈຣຘມ຺ມາ ອຣູປຘາຕຸ. ນິໂຣຘຘາຕູຕິ ນິພ຺ພານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ອປໂຣ ນໂຍ – ຣູປສຫິຕາ, ຣູປປຏິພທ຺ຘາ, ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ຣູປຘາຕຸ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວ, ເອກໂວກາຣຠໂວ ຈ, ເຕນ ສກໂລ ກາມຠໂວ ຣູປຠໂວ ຈ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຣູປຣຫິຕາ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຣູປຘາຕຸ, ຈຕຸໂວກາຣຠໂວ, ເຕນ ອຣູປຠໂວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ອິຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ຕໂຍ ຠວາ ສພ຺ພາ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ຕຕິຍປເທນ ປນ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸເຍວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ມຄ຺ຄຜລານິ ອິຘ ຕິກວິນິມຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ນາມ ຊາຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຣູປຘາຕູຕິ ຣູປສຠາວາ ຘມ຺ມາ, ອຣູປຘາຕູຕິ ອຣູປສຠາວາ ຘມ຺ມາຕິ ປທທ຺ວເຍນ ອນວເສສໂຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຫິຕາ’’ຕິ. ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາຍ ວິສຍຠູຕາ ຘມ຺ມາ ຣູປຘາຕຸ, ອຣູປຕຓ຺ຫາຍ ວິສຍຠູຕາ ອຣູປຘາຕູ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຄາຖາສຸ ¶ ຣູປຘາຕຸໍ ປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ຣູປປຏິພທ຺ຘຘມ຺ມປວຕ຺ຕິໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາທີຫິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານິຕ຺ວາ. ອາຣຸປ຺ເປສຸ ອສຓ຺ຐິຕາຕິ ອຣູປາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ຠວຣາຄວເສນ ຠວທິຏ຺ຐິວເສນ ຈ ນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອນລ຺ລີນາ. ‘‘ອຣູເປສຸ ອສຓ຺ຐິຕາ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ, ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ນິໂຣເຘ ເຍ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເຍ ນິພ຺ພາເນ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ¶ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຜລວເສນ ¶ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘີຫິ ອນວເສສກິເລສໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ຊນາ ມຈ຺ຈຸຫາຍິໂນຕິ ເຕ ຂີຓາສວຊນາ ມຣຓໍ ສມຕີຕາ.
ເອວໍ ຘາຕຸຕ຺ຕຍສມຕິກ຺ກເມນ ອມຕາຘິຄມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ປຏິປທາ ມຍາ ຄຕມຄ຺ໂຄ ຈ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ເນສໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ທຸຕິຍໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນາຕິ ນາມກາເຍນ ມຄ຺ຄຜເລຫິ. ຜຸສຍິຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ວາ. ນິຣູປຘິນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິສພ຺ພູປຘິຣຫິຕໍ. ອຸປຘິປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ຈ ອຸປຘີນໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນກາຣຓໍ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ຫິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສພ຺ເພ ອຸປຘໂຍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ເຕສໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນກາຣຓໍ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ກາເລນ ກາລໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊເນນ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ອນາສໂວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຕເມວ ອໂສກໍ ວິຣຊໍ ນິພ຺ພານປທໍ ເທເສຕິ. ຕສ຺ມາ ຕທຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ.
ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ປຐມເວທນາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໕໒. ຕຕິເຍ ເວທນາຕິ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ເວທິຍນ຺ຕິ ອນຸຠວນ຺ຕີຕິ ເວທນາ. ຕາ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຂາ ເວທນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ທຸກ຺ຂ-ສທ຺ໂທ ¶ ປນ ‘‘ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໗; ວິຠ. ໑໙໐) ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ມຫາລິ, ຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂານຸປຕິຕໍ ທຸກ຺ຂາວກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໐) ທຸກ຺ຂາຣມ຺ມເຓ. ‘‘ທຸກ຺ໂຂ ປາປສ຺ສ ອຸຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໑໗) ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈເຍ. ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ສຸກຣາ ອກ຺ຂາເນນ ປາປຸຓິຕຸໍ, ຍາວ ທຸກ຺ຂາ ນິຣຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໐) ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍຏ຺ຐາເນ. ‘‘ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໒; ຘ. ສ. ໑໖໕) ທຸກ຺ຂເວທນາຍໍ. ອິຘາປິ ທຸກ຺ຂເວທນາຍເມວ.
ວຈນຕ຺ຖໂຕ ປນ ສຸຂຍຕີຕິ ສຸຂາ. ທຸກ຺ຂຍຕີຕິ ທຸກ຺ຂາ. ນ ທຸກ຺ຂາ ນ ສຸຂາຕິ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ, ມກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕາສຸ ອິຏ຺ຐານຸຠວນລກ຺ຂຓາ ສຸຂາ, ອນິຏ຺ຐານຸຠວນລກ຺ຂຓາ ທຸກ຺ຂາ, ອຸຠຍວິປຣີຕານຸຠວນລກ຺ຂຓາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ. ຕສ຺ມາ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປາກຏາ, ¶ ນ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ. ຍທາ ຫິ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສກລສຣີຣໍ ¶ ເຠນ຺ຕໍ ມທ຺ທນ຺ຕໍ ຜຣມານໍ ສຕໂຘຕສປ຺ປິໍ ຂາທາເປນ຺ຕໍ ວິຍ, ສຕປາກເຕລໍ ມກ຺ເຂນ຺ຕໍ ວິຍ, ຆຏສຫສ຺ເສນ ປຣິຬາຫໍ ນິພ຺ພາປຍມານໍ ວິຍ ຈ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາຣຍມານເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍທາ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສກລສຣີຣໍ ໂຂເຠນ຺ຕໍ ມທ຺ທນ຺ຕໍ ຜຣມານໍ ຕຕ຺ຕຜາລໍ ປເວເສນ຺ຕໍ ວິຍ ວິລີນຕມ຺ພໂລຫໍ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕໍ ວິຍ ຈ ‘‘ອໂຫ ທຸກ຺ຂໍ, ອໂຫ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວິປ຺ປລາເປນ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປາກຏາ.
ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ປນ ທຸພ຺ພິຊານາ ທຸທ຺ທີປນາ ອນ຺ຘກາຣາ ອວິຠູຕາ. ສາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ອປຄເມ ສາຕາສາຕປຏິປກ຺ຂວເສນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣຠູຕາ ນຍໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວ ປາກຏາ ໂຫຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ປຸພ຺ພາປຣໍ ສປໍສຸເກ ປເທເສ ອຸປຈຣິຕມຄ຺ຄວເສນ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ມິເຄນ ຄຕມຄ຺ໂຄ, ເອວໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂານຸຠວເນນປິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓານຸຠວນຠາເວນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ປິຏ຺ຐິປາສາຓຄມນໍ ວິຍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓາຠາວໂຕ ¶ . ຍຎ຺ຈ ຕຕ຺ຣານຸຠວນໍ, ສາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ.
ເອວເມຕ຺ຖ ສຸຂທຸກ຺ຂອທຸກ຺ຂມສຸຂຠາເວນ ຕິຘາ ວຸຕ຺ຕາປິ ກຕ຺ຖຈິ ສຸຂທຸກ຺ຂຠາເວນ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ – ‘‘ທ຺ເວປິ ມຍາ, ອານນ຺ທ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ປຣິຍາເຍນ ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໘໙). ກຕ຺ຖຈິ ຕິສ຺ໂສປິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສຸຂທຸກ຺ຂອທຸກ຺ຂມສຸຂຠາເວນ ‘‘ສຸຂາ ເວທນາ ຐິຕິສຸຂາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ຐິຕິທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມສຸຂາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ຎາຓສຸຂາ ອຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕). ກຕ຺ຖຈິ ສພ຺ພາປິ ທຸກ຺ຂຠາເວນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໙).
ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ຍທິ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ຍຖາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາ, ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ເອທິເສສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ, ‘‘ທ຺ເວປິ ມຍາ, ອານນ຺ທ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ? ສນ຺ຘາຍຠາສິຕເມຕໍ, ຕສ຺ມາ ສາ ປຣິຍາຍເທສນາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –
‘‘ສງ຺ຂາຣານິຈ຺ຈຕໍ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ ສງ຺ຂາຣວິປຣິຓາມຕໍ, ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິ’’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໙).
‘‘ທ຺ເວປິ ¶ ¶ ມຍາ, ອານນ຺ທ, ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິ ຈ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໙).
ເອຕ຺ຖ ຫິ ສຸຂາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເວທນານໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ທຸກ຺ຂຠາໂວ ນຕ຺ຖິ, ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສເຍນ ປນ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຉນ຺ທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຣິຍາເຍນ ທຸກ຺ຂຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສາ ຕາທິສີ ປຣິຍາຍເທສນາ. ອຍໍ ປນ ເວທນຕ຺ຕຍເທສນາ ສຠາວກຖາຕິ ກຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອາຈຣິຍານໍ ສມານກຖາ.
ວິຕຓ຺ຑວາທີ ປນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂຕາທ຺ວຍວຈນໂຕ ປຣິຍາຍເທສນາວ ເວທນຕ຺ຕຍເທສນາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ມາ ເຫວ’’ນ຺ຕິສ຺ສ ວຈນີໂຍ, ຍສ຺ມາ ຠຄວຕາ ສພ຺ພາສໍ ເວທນານໍ ທຸກ຺ຂຠາໂວ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ຂາຣານິຈ຺ຈຕໍ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ ສງ຺ຂາຣວິປຣິຓາມຕໍ ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິ’’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ປເນຕ຺ຖ ເວທນຕ຺ຕຍເທສນາ ປຣິຍາຍເທສນາ ສິຍາ, ‘‘ອິທໍ ມຍາ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ ¶ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອປິຈາຍເມວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ໂກ, ປນາວຸໂສ, ເວທນຕ຺ຕຍເທສນາຍ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ? ສເຈ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ມຸທຸກາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ສຸຂາ, ອຘິມຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາ, ມຊ຺ຌິມາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສເຍນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາສຸ ຫິ ນ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂາທິວຑ຺ຒີ’’ຕິ. ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ໂກ ປນາວຸໂສ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ສຠາໂວ, ເຍນ ‘‘ສພ຺ພາ ເວທນາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ? ຍທິ ຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ສຕ຺ຕາ ວິໂຍຄເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂສ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ສຠາໂວ. ຍາຍ ຈ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ສຕ຺ຕາ ອວິໂຍຄເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍາຍ ນ ອຸຠຍໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສາ ກຖໍ ທຸກ຺ຂເວທນາ ສິຍາ? ອຖ ຍາ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຸປຆາຕກາຣີ, ສາ ທຸກ຺ຂາ. ຍາ ອນຸຄ຺ຄຫກາຣີ, ສາ ກຖໍ ທຸກ຺ຂາ ສິຍາ. ອຖ ປນ ຍທຣິຍາ ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ໂສ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ສຠາໂວ, ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ເວທນໍ ອຣິຍາ ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ສາ ຈ ອຠິຓ຺ຫສຠາວາຕິ ກຖໍ ຕາສໍ ເວທນານໍ ມຸທຸມຊ຺ຌິມາຘິມຕ຺ຕທຸກ຺ຂຠາໂວ ສິຍາ? ຍທິ ຈ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ເອວ ເວທນານໍ ທຸກ຺ຂຠາໂວ ສິຍາ, ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂຕາໂຍ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາ, ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາ, ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) ອຍໍ ທຸກ຺ຂຕານໍ ວິຠາຄເທສນາ ນິປ຺ປໂຍຊນາ ສິຍາ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ສຸຕ຺ຕເມວ ປຏິພາຫິຕໍ ສິຍາ, ປຸຣິເມສຸ ຈ ຕີສຸ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌາເນສຸ ¶ ມຸທຸກາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ ສຸຂເວທນາວຈນໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ອຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ຈ ມຊ຺ຌິມາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາວຈນໂຕ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຸຣິມາ ຕິສ຺ໂສ ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ສນ຺ຕຕຣາຕິ ¶ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ ວາ ສນ຺ຕຕຣປ຺ປຓີຕຕຣາສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ອຘິກຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ? ຕສ຺ມາ ເວທນຕ຺ຕຍເທສນາຍ ປຣິຍາຍເທສນາຠາໂວ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ.
ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ສຸຂນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໔໙; ປຏິ. ມ. ໑.໒໓໖), ຕໍ ກຖນ຺ຕິ? ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ຈ ຍຖາຠູຕານວໂພເຘນ ຍາ ເອກນ຺ຕໂຕ ສຸຂສຎ຺ຎາ, ຍາ ຈ ທຸກ຺ຂນິມິຕ຺ເຕ ສຸຂນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມ຺ປິ ‘‘ສຸຂາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເວທນາ ທຸກ຺ຂໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໕໓) ອິທໍ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ອິທໍ ¶ ປນ ວິປຣິຓາມທສ຺ສເນ ສນ຺ນິໂຍຊນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ວິຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປາຍຠາວໂຕ ສຸຂເວທນາຍ ພຫຸທຸກ຺ຂານຸຄຕຠາວໂຕ ຈ. ຕຖາ ຫິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ອເນເກຫິ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ອນຸພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ປຓ຺ຑິຕາ ສຸຂມ຺ປິ ທຸກ຺ຂມິຈ຺ເຈວ ປຏິປນ຺ນາ.
ເອວມ຺ປິ ນຕ຺ເຖວ ສຸຂາ ເວທນາ, ສຸຂເຫຕູນໍ ນິຍມາຠາວໂຕ. ເຍ ຫິ ສຸຂເວທນາຍ ເຫຕຸສມ຺ມຕາ ຆາສຈ຺ຉາທນາທໂຍ, ເຕ ເອວ ອຘິມຕ຺ຕໍ ອກາເລ ຈ ປຏິເສວິຍມານາ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ເຫຕຸຠາວມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນ ຈ ເຍເນວ ເຫຕຸນາ ສຸຂໍ, ເຕເນວ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ນ ເຕ ສຸຂເຫຕູ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕຣາປຄເມ ປນ ອວິຎ຺ຎູນໍ ສຸຂສຎ຺ຎາ ຍຖາ ຈິຣຕຣໍ ຐານາທິອິຣິຍາປຖສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎອິຣິຍາປຖສມາໂຍເຄ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຠາຣໍ ວຫໂຕ ຠາຣນິກ຺ເຂເປ ເຈວ ວູປສເມ ຈ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ເຖວ ສຸຂນ຺ຕິ? ຕຍິທໍ ສມ຺ມເທວ ສຸຂເຫຕຸໍ ອປຣິຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ນິຍມາຠາວປຣິກປ຺ປນໍ. ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕເມວ ຫິ ເກວລໍ ສຸຂເຫຕຸໍ ມນສິກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສຣີຣສ຺ສ ອວຕ຺ຖາວິເສສໍ ສມຸທິຕໍ ປນ ເອກຊ຺ຌໍ ຕທຸຠຍໍ ສຸຂາທິເຫຕູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍາທິສຎ຺ຈ ຕທຸຠຍໍ ສຸຂເວທນາຍ ເຫຕຸ, ຕາທິສໍ ນ ກທາຈິປິ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ເຫຕຸ ໂຫຕີຕິ ວວຕ຺ຖິຕາ ເອວ ສຸຂາທິເຫຕຸ. ຍຖາ ນາມ ເຕໂຊຘາຕຸ ສາລິຍວຑາກສສ຺ສາທີນໍ ຍາທິສມວຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ວາ ສາຕມຘຸຣຠາວເຫຕຸ ໂຫຕິ, ນ ຕາທິສເມວ ປຕ຺ວາ ກທາຈິປິ ອສາຕອມຘຸຣຠາວເຫຕຸ ໂຫຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ທຸກ຺ຂາປຄເມວ ¶ ກທາຈິ ສຸຂເວທນນ຺ຕຣໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸເຂເຍວ ສຸຂສຎ຺ຎາ, ນ ທຸກ຺ຂາປຄມມຕ຺ເຕ ຍຖາ ອທ຺ຘານຄມນປຣິສ຺ສມກິລນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ພາຫເນ ອິຣິຍາປຖປຣິວຕ຺ຕເນ ຈ, ອຎ຺ຎຖາ ກາລນ຺ຕເຣປິ ປຣິສ຺ສມາປຄເມ ຕາທິສີ ສຸຂສຎ຺ຎາ ສິຍາ. ທຸກ຺ຂາປຄມມຕ຺ເຕ ປນ ສຸຂນ຺ຕິ ປຣິກປ຺ປນາ ເວທນາວິເສສສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ເອກນ຺ເຕເນວ ເຈຕໍ ເອວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຍໂຕ ປຓີຕປ຺ປຓີຕານິເຍວ ອາຣມ຺ມຓານິ ມຫຕາ ອາຍາເສນ ສຕ຺ຕາ ອຠິປຕ຺ຖຍນ຺ຕິ, ນ ຈ ເນສໍ ເຍນ ເກນຈິ ຍຖາລທ຺ຘມຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຈເຍນ ປຕິກາຣໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາເທນາຕິ ¶ . ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ¶ ຕຓ຺ຫາອຸປາທິ, ຕຖາຠາເວ ຈ ສຸຄນ຺ຘມຘຸຣສຸຂສມ຺ຜສ຺ສາທິວຕ຺ຖູນໍ ອິຕຣີຕຣຠາເວນ ສຸຂວິເສສສຎ຺ຎາ ຊາຍມານາ ກຕມສ຺ສ ທຸກ຺ຂວິເສສສ຺ສ ອປຄມເນ ຆານຊິວ຺ຫາກາຍທ຺ວາເຣສຸ, ໂສຕທ຺ວາເຣ ຈ ທິພ຺ພສງ຺ຄີຕສທິສປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສທ຺ທາວຘາຣເຓ. ຕສ຺ມາ ນ ທຸກ຺ຂເວທນາຍເມວ ທຸກ຺ຂນ຺ຕຣາປຄເມ ສຸຂສຎ຺ຎາ, ນາປິ ເກວເລ ທຸກ຺ຂາປຄມມຕ຺ເຕຕິ ອາຄມໂຕ ຍຸຕ຺ຕິໂຕປິ ວວຕ຺ຖິຕາ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາຕິ ຠຄວໂຕ ເວທນຕ຺ຕຍເທສນາ ນີຕຕ຺ຖາເຍວ, ນ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖາຕິ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ ອຸເປຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ, ໂນ ເຈ, ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຍຖາສຸຂ’’ນ຺ຕິ.
ເອວເມຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂສຠາວວວຕ຺ຖິຕລກ຺ຂຓາ ເອວ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ຠຄວຕາ ເທສິຕາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມິການໍ ໂຍຄາວຈຣານໍ ເວທນາມຸເຂນ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖນ຺ໂຕ ສງ຺ເຂປມນສິກາຣວເສນ ວາ ວິຕ຺ຖາຣມນສິກາຣວເສນ ວາ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານາທິວເສນ ວາ ກເຖຕິ. ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປນ ກເຖນ຺ໂຕ ຜສ຺ສວເສນ ວາ ເວທນາວເສນ ວາ ຈິຕ຺ຕວເສນ ວາ ກເຖຕິ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ອາປາຖຄເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ອາວຊ຺ຊໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ຜສ຺ໂສ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຜຸສນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸຠວນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເວທນາ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານນ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສເຍນ ຍຖາປາກຏໍ ຜສ຺ສາທິມຸເຂນ ຕິຘາ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕິ.
ຕຕ຺ຖ ¶ ຍສ຺ສ ຜສ຺ໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ໂສປິ ‘‘ນ ເກວລໍ ຜສ຺ໂສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຕເທວ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸຠວມານາ ເວທນາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຎ຺ຊານມານາ ສຎ຺ຎາປິ, ເຈຕຍມານາ ເຈຕນາປິ, ວິຊານມານໍ ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມເກເຍວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍສ຺ສ ເວທນາ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ໂສປິ ‘‘ນ ເກວລໍ ເວທນາວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຜຸສມາໂນ ຜສ຺ໂສປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຎ຺ຊານມານາ ສຎ຺ຎາປິ, ເຈຕຍມານາ ເຈຕນາປິ ¶ , ວິຊານມານໍ ວິຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມເກເຍວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ໂສປິ ‘‘ນ ເກວລໍ ວິຎ຺ຎາຓເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຕເທວາຣມ຺ມຓໍ ຜຸສມາໂນ ຜສ຺ໂສປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອນຸຠວມານາ ເວທນາປິ, ສຎ຺ຊານມານາ ສຎ຺ຎາປິ, ເຈຕຍມານາ ເຈຕນາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມເກເຍວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.
ໂສ ‘‘ອິເມ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາ ຘມ຺ມາ ກິໍນິສ຺ສິຕາ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕາ’’ຕິ ປຊານາຕິ. ວຕ຺ຖຸ ນາມ ກຣຊກາໂຍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ປນ ເມ ວິຎ຺ຎາຓໍ ເອຕ຺ຖສິຕໍ ເອຕ຺ຖປຏິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ¶ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໕; ມ. ນິ. ໒.໒໕໒). ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ຠູຕາ ເຈວ ອຸປາທາຣູປານິ ຈ, ເອວເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ ຣູປໍ, ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກາ ນາມນ຺ຕິ ນາມຣູປມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ. ຣູປຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ນາມໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນາມຣູປວິນິມຸຕ຺ຕາ ຫິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ນາມຣູປໍ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ‘‘ອິເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ກິໍເຫຕຸກາ’’ຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ອວິຊ຺ຊາທິເຫຕຸກາ’’ຕິ, ຕໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ ເຈວ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ອິທໍ, ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ນຕ຺ຖິ, ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ຊມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປວເສນ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຏິປາຏິຍາ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຊ຺ຊາ’’ຕິ ປຏິເວຘໍ ອາກງ຺ຂມາໂນ ຕຖາຣູເປ ສມເຍ ອຸຕຸສປ຺ປາຍໍ, ປຸຄ຺ຄລສປ຺ປາຍໍ, ໂຠຊນສປ຺ປາຍໍ, ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປາຍໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນວ ວິປສ຺ສນໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ເອວໍ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຊນານໍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ຠຄວາ ເວທນາວເສນ ພຸຊ຺ຌນການໍ ອຊ຺ຌາສເຍນ ອຣູປກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖນ຺ໂຕ ເວທນາວເສນ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຖ –
‘‘ລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອນຸສໂຍ ຕຖາ;
ຐານໍ ປວຕ຺ຕິກາໂລ ຈ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ທ຺ວິຘາທິຕາ’’ຕິ. –
ອິທໍ ¶ ປກິຓ຺ຓກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ຕຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຜສ຺ໂສ. ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ຜສ຺ໂສ ເວທນາຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ເວທນາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ນິຈ຺ຈມ຺ມຄາວີອຸປມາຍ ¶ ອຸປມິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ທຸກ຺ຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວທນາ ກສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ? ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານໍ ອຠິປຕ຺ຖນີຍຠາວໂຕ. ສຸຂາ ເວທນາ ຕາວ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕຸ, ອິຕຣາ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ ສຸຂສມງ຺ຄີປິ ຕາວ ຕໍສທິສໍ ຕໂຕ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ສຸຂໍ ອຠິປຕ຺ເຖຕິ, ກິມງ຺ຄ ປນ ທຸກ຺ຂສມງ຺ຄີຠູໂຕ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ຈ ສນ຺ຕຠາເວນ ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕິສ຺ໂສປິ ເວທນາ ຕຓ຺ຫາຍ ປທຏ຺ຐານໍ.
ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ສຸຂເວທນາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ, ເຕ ເອວ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຠູຕາ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຠູຕາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ. ວິປາກໂຕ ຕທາກາຣຄ຺ຄຫຓໂຕ ເຈຕ຺ຖ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ອນຸສໂຍຕິ ¶ ອິມາສຸ ຕີສຸ ເວທນາສຸ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕິ, ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ປຏິຆານຸສໂຍ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ ອນຸເສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ສຸຂາຍ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາຍ ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕).
ທິຏ຺ຐິມານານຸສຍາ ເຈຕ຺ຖ ຣາຄປກ຺ຂິຍາ ກາຕພ຺ພາ. ສຸຂາຠິນນ຺ທເນນ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ‘‘ສສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສກ຺ກາເຍ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ, ມານຊາຕິກາ ຈ ມານໍ ຊປ຺ເປນ຺ຕິ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ. ວິຈິກິຈ຺ຉານຸສໂຍ ປນ ອວິຊ຺ຊາປກ຺ຂິໂກ ກາຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໒໘໘-໒໘໙) ‘‘ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ’’ຕິ. ອນຸສຍານຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕາເນ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ຖາມຄມນໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ ມຄ຺ເຄນ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ອນຸຣູປກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ຣາໂຄ, ຕຕ຺ຖ ສຍິໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.
ຐານນ຺ຕິ ¶ ກາໂຍ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ເວທນາຍ ຐານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ຍໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາຍິກໍ ສຸຂໍ ກາຍສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສາຕໍ ສຸຂໍ ເວທຍິຕໍ (ຘ. ສ. ໔໔໙). ຍໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຈຕສິກໍ ¶ ສຸຂໍ ເຈໂຕສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສາຕໍ ສຸຂໍ ເວທຍິຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໔໗໑) ຈ.
ປວຕ຺ຕິກາໂລຕິ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂໂຓ, ປວຕ຺ຕນາກລນຎ຺ຈ. ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓນ ຫິ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂຠາໂວ ວວຕ຺ຖິໂຕ. ຍຖາຫ –
‘‘ສຸຂາ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາ ຐິຕິສຸຂາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາ, ທຸກ຺ຂາ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາ ຐິຕິທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມສຸຂາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕).
ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ສຸຂໍ, ນຕ຺ຖິຠາໂວ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ທຸກ຺ຂໍ, ນຕ຺ຖິຠາໂວ ສຸຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ປວຕ຺ຕນາກລນໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາກລນໍ ອນາກລນຎ຺ຈ ຊານນໍ ອຊານນຎ຺ຈ ສຸຂທຸກ຺ຂຠາວວວຕ຺ຖານໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –
‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ¶ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາ ຎາຓສຸຂາ ອຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂາ’’ຕິ.
ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ເອຕາ ຫິ ສຸຂາທໂຍ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຸເປກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ປຎ຺ຈຘາ ວິຠຕ຺ຕາ. ກາຍິກຎ຺ຫິ ສາຕໍ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອສາຕໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ. ມານສໍ ປນ ສາຕໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອສາຕໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ. ທຸວິຘມ຺ປິ ເນວ ສາຕໍ ນາສາຕໍ ອຸເປກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓໍ – ຍຖາ ກາຍິກເຈຕສິກາ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນາ ‘‘ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອວໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ? ເຠທາຠາວໂຕ. ຍເຖວ ຫິ ອນຸຄ຺ຄຫສຠາວາ ພາຘກສຠາວາ ຈ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນາ ອຎ຺ຎຖາ ກາຍສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ພາຘກຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຎ຺ຎຖາ, ນ ເອວໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ, ຕສ຺ມາ ເຠທາຠາວໂຕ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕາ.
ທ຺ວິຘາທິຕາຕິ ສພ຺ພາປິ ຫິ ເວທນາ ເວທຍິຕຏ຺ເຐນ ເອກວິຘາປິ ນິສ຺ສຍເຠເທນ ທຸວິຘາ – ກາຍິກາ ເຈຕສິກາຕິ, ສຸຂາ, ທຸກ຺ຂາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ ຕິວິຘາ, ຈຕຸໂຍນິວເສນ ¶ ຈຕຸພ຺ພິຘາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ, ຄຕິວເສນ ຈ ປຎ຺ຈວິຘາ, ທ຺ວາຣວເສນ ຈ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ຉພ຺ພິຘາ, ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍເຄນ ສຕ຺ຕວິຘາ, ອຏ຺ຐໂລກຘມ຺ມປຈ຺ຈຍຕາຍ ອຏ຺ຐວິຘາ, ສຸຂາທີນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອຕີຕາທິວິຠາເຄນ ນວວິຘາ, ຕາ ເອວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາເຠເທນ ອຏ຺ຐາຣສວິຘາ, ຕຖາ ຣູປາທີສຸ ¶ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ສຸຂາທິວເສນ ຕິສ຺ໂສ ຕິສ຺ໂສ ກຕ຺ວາ. ຣູປາຣມ຺ມຓສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຂາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທຸກ຺ຂາປິ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາປິ, ເອວໍ ອິຕເຣສຸປິ. ອຖ ວາ ອຏ຺ຐາຣສມໂນປວິຈາຣວເສນ ອຏ຺ຐາຣສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –
‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ ຣູປໍ ອຸປວິຈຣຕິ, ໂທມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ, ອຸເປກ຺ຂາຏ຺ຐານິຍໍ ຣູປໍ ອຸປວິຈຣຕິ, ໂສເຕນ ສທ຺ທໍ…ເປ… ມນສາ ຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຍ ໂສມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ ຘມ຺ມໍ ອຸປວິຈຣຕິ, ໂທມນສ຺ສຏ຺ຐານິຍໍ, ອຸເປກ຺ຂາຏ຺ຐານິຍໍ ຘມ຺ມໍ ອຸປວິຈຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໖໒).
ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຉ ເຄຫສ຺ສິຕານິ ໂສມນສ຺ສານິ, ຉ ເຄຫສ຺ສິຕານິ ໂທມນສ຺ສານິ, ຉ ເຄຫສ຺ສິຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ຕຖາ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕາ ໂສມນສ຺ສາທໂຍຕິ ເອວໍ ຉຕ຺ຕິໍສວິຘາ ¶ . ອຕີເຕ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອນາຄເຕ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຉຕ຺ຕິໍສາຕິ ອຏ຺ຐຸຕ຺ຕຣສຕມ຺ປິ ຠວນ຺ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.
ປກິຓ຺ຓກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ຄາຖາສຸ ສມາຫິໂຕຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ສມາຫິໂຕ. ເຕນ ສມຖຠາວນານຸໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎາທິນາ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມ຺ປຊາໂນ. ເຕນ ວິປສ຺ສນານຸໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ສໂຕຕິ ສໂຕກາຣີ. ເຕນ ສມຖວິປສ຺ສນານເຍນ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເວທນາ ຈ ປຊານາຕີຕິ ‘‘ອິມາ ເວທນາ, ເອຕ຺ຕກາ ເວທນາ’’ຕິ ສຠາວໂຕ ວິຠາຄໂຕ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວເຘນ ປຊານາຕິ. ເວທນານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ຍຕ຺ຖ ເຈຕາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ເວທນາ ຍຕ຺ຖ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ຂຍຄາມິນນ຺ຕິ ເວທນານໍ ຂຍຄາມິນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຊານາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເວທນານໍ ¶ ຂຍາຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ¶ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ເວທນານໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘາ. ນິຈ຺ຉາໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ, ປຫີນຕຓ຺ໂຫ, ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ, ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພາເນນ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ.
ຕຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ທຸຕິຍເວທນາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໕໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ທຸກ຺ຂໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ສຸຂເວທນາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂວເສນ ທຸກ຺ຂາຕິ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ສລ຺ລໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ທຸນ຺ນີຫຣຓຏ຺ເຐນ ອນ຺ໂຕຕຸທນຏ຺ເຐນ ປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຠາເວນ ທຸກ຺ຂເວທນາ ສລ຺ລນ຺ຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ຕໂຕ ຕາວກາລິກໂຕ ນິຈ຺ຈປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພາປິ ເວທນາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສິຕພ຺ພາ, ອນິຈ຺ຈທສ຺ສນໂຕ ປນ ສາຕິສຍໍ ວິຣາຄນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂທສ຺ສນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຸຂາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເວທນາ ທຸກ຺ຂໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ສລ຺ລໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ວາ ຍຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ສຸຂາຠິນິເວສິໂນ, ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ເພທຊນນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນສ຺ສາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ທຸກ຺ຂຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ ‘‘ສຸຂາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເວທນາ ທຸກ຺ຂໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ¶ ວຕ຺ວາ ‘‘ສຸຂາປິ ຕາວ ເອທິສີ, ທຸກ຺ຂາ ນຸ ໂຂ ກີທິສີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາຍ ‘‘ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ສລ຺ລໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ, ອິຕຣາ ປນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ເອວ ທຸກ຺ຂາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ອໂວຈ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຂາ ເວທນາ ທຸກ຺ຂໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ເອເຕນ ຣາຄສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຕນູປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ສຸຂເວທນາຍ ຫິ ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕິ. ‘‘ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ສລ຺ລໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ເອເຕນ ໂທສສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຕນູປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ຫິ ປຏິຆານຸສໂຍ ອນຸເສຕິ. ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ເອເຕນ ໂມຫສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຕນູປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາຍ ຫິ ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ ອນຸເສຕິ.
ຕຖາ ¶ ປຐເມນ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ ¶ ປຫານໍ ທສ຺ສິຕໍ ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສາທເຫຕຸກຕ຺ຕາ, ທຸຕິເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ. ຍຖາຠູຕຎ຺ຫິ ທຸກ຺ຂໍ ອປຣິຊານນ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣນ຺ຕິ. ຕຕິເຍນ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສາຠາວໂຕ ອວິຊ຺ຊານິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ, ອວິຊ຺ຊານິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ. ປຐເມນ ວາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາ, ທຸຕິເຍນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາ, ຕຕິເຍນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາ. ປຐເມນ ວາ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓປຣິຎ຺ຎາ, ທຸຕິເຍນ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓປຣິຎ຺ຎາ, ຕຕິເຍນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓປຣິຎ຺ຎາ. ວິຣຕ຺ເຕສຸ ຫິ ຕທາຣມ຺ມຓຘມ຺ເມສຸ ອາຣມ຺ມຓານິປິ ວິຣຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ປຐເມນ ວາ ຣາຄປ຺ປຫານປຣິກິຕ຺ຕເນນ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ໂຂ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ທຸຕິເຍນ ໂທສປ຺ປຫານປຣິກິຕ຺ຕເນນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂ, ຕຕິເຍນ ໂມຫປ຺ປຫານປຣິກິຕ຺ຕເນນ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ໂຂ ທີປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຍໂຕຕິ ຍທາ, ຍສ຺ມາ ວາ. ອຣິໂຍຕິ ກິເລເສຫິ ອາຣກາ ຐິໂຕ ປຣິສຸທ຺ໂຘ. ສມ຺ມທ຺ທໂສຕິ ສພ຺ພາສໍ ເວທນານໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ວາ ສຈ຺ຈານໍ ອວິປຣີຕທສ຺ສາວີ. ອຈ຺ເຉຈ຺ຉິ ຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ເວທນາມູລກໍ ຕຓ຺ຫໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ຉິນ຺ທິ, ອນວເສສໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິ. ວິວຕ຺ຕຍິ ສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ທສວິຘໍ ສໍໂຍຊນໍ ປຣິວຕ຺ຕຍິ, ນິມ຺ມູລມກາສິ. ສມ຺ມາຕິ ເຫຕຸນາ ກາຣເຓນ. ມານາຠິສມຍາຕິ ມານສ຺ສ ທສ຺ສນາຠິສມຍາ, ປຫານາຠິສມຍາ ວາ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຫິ ກິຈ຺ຈວເສນ ມານໍ ປສ຺ສຕິ, ອຍມສ຺ສ ທສ຺ສນາຠິສມໂຍ. ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ປນ ໂສ ຕາວເທວ ປຫີຍຕິ ທິຏ຺ຐວິເສນ ທິຏ຺ຐສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕໍ ວິຍ, ອຍມສ຺ສ ປຫານາຠິສມໂຍ. ອນ຺ຕມກາສິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ມານສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຫີນຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພສ຺ເສວ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ໂກຏິສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຣິວຏຸມໍ ອກາສິ, ອນ຺ຕິມສມຸສ຺ສຍມຕ຺ຕາວເສສໍ ທຸກ຺ຂມກາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.
ຄາຖາສຸ ¶ ໂຍຕິ ໂຍ ອຣິຍສາວໂກ. ອທ຺ທາຕິ ອທ຺ທສ, ສຸຂເວທນໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂເວທນາ ¶ ຫິ ວິສມິສ຺ສໍ ວິຍ ໂຠຊນໍ ປຣິໂຠຄກາເລ ອສ຺ສາທໍ ທທມານາ ວິປຣິຓາມກາເລ ທຸກ຺ຂາເຍວາຕິ. ທຸກ຺ຂມທ຺ທກ຺ຂິ ສລ຺ລໂຕຕິ ຍຖາ ສລ຺ລໍ ສຣີຣໍ ອນຸປວິສນ຺ຕມ຺ປິ ປວິຏ຺ຐມ຺ປິ ອຸທ຺ຘຣິຍມານມ຺ປິ ປີຬເມວ ຊເນຕິ, ເອວໍ ທຸກ຺ຂເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາປິ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕາປິ ຠິຊ຺ຊມານາປິ ວິພາຘຕິເຍວາຕິ ຕໍ ສລ຺ລໂຕ ວິປສ຺ສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທ຺ທກ຺ຂິ ¶ ນໍ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂໂຕ ສນ຺ຕສຠາວຕາຍ ສນ຺ຕຕຣຊາຕິກມ຺ປິ ນໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສິ.
ສ ເວ ສມ຺ມທ຺ທໂສຕິ ໂສ ເອວໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເວທນານໍ ສມ຺ມເທວ ທຸກ຺ຂາທິໂຕ ທສ຺ສາວີ. ຍໂຕຕິ ຍສ຺ມາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເວທນາຍໍ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ສຸຂາທີນິ ທຸກ຺ຂາທິໂຕ ອທ຺ທສ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ເວທນາຍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍສທ຺ເທ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍສທ຺ໂທ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຍໂຕຕິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ສໍຍໂຕ ຍຕຕ຺ໂຕ, ຍຕຕິ ປທຫຕີຕິ ວາ ຍໂຕ, ອາຍຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຎ຺ຎາໂວສິໂຕຕິ ເວທນາມຸເຂນ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຉຏ຺ຐາຠິຎ຺ຎາຍ ປຣິໂຍສິໂຕ ກຕກິຈ຺ໂຈ. ສນ຺ໂຕຕິ ຣາຄາທິກິເລສວູປສເມນ ສນ຺ໂຕ. ໂຍຄາຕິໂຄຕິ ກາມໂຍຄາທິໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ໂຍຄໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ອຸຠຍຫິຕມຸນນໂຕ ມຸນີຕິ.
ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ປຐມເອສນາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໕໔. ປຎ຺ຈເມ ເອສນາຕິ ຄເວສນາ ປຣິເຍສນາ ມຄ຺ຄນາ. ຕາ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາເມສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາເມສນາຕິ ກາມານໍ ເອສນາ, ກາມສງ຺ຂາຕາ ວາ ເອສນາ ກາເມສນາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ກາເມສນາ? ໂຍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ, ກາມຣາໂຄ, ກາມນນ຺ທີ, ກາມສ຺ເນໂຫ ¶ , ກາມປິປາສາ, ກາມມຸຈ຺ຉາ, ກາມຊ຺ໂຌສານໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເມສນາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໙).
ຕສ຺ມາ ກາມຣາໂຄ ກາເມສນາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠເວສນາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –
‘‘ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕມາ ຠເວສນາ? ໂຍ ຠເວສຸ ຠວຈ຺ຉນ຺ໂທ…ເປ… ຠວຊ຺ໂຌສານໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠເວສນາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໙).
ຕສ຺ມາ ຠເວສນຣາໂຄ ຣູປາຣູປຠວປຕ຺ຖນາ ຠເວສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ເອສນາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ. ຍຖາຫ –
‘‘ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ? ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ, ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ, ອນ຺ຕວາ ໂລໂກຕິ ວາ, ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກຕິ ວາ, ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ວາ, ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ວາ, ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ຍາ ເອວຣູປາ ທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາໂຣ ທິຏ຺ຐິວິສູກາຍິກໍ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕໍ ທິຏ຺ຐິສຎ຺ໂຎຊນໍ ຄາໂຫ ປຕິຏ຺ຐາໂຫ ອຠິນິເວໂສ ປຣາມາໂສ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ ມິຈ຺ຉາປໂຖ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາໂຫ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໙).
ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐິຄຕສມ຺ມຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ເອສນາ ທິຏ຺ຐິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣາຄທິຏ຺ຐິໂຍ ເອສນາຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຣາຄທິຏ຺ຐິໂຍວ ເອສນາ, ຕເທກຏ຺ຐໍ ກມ຺ມມ຺ປິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –
‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ກາເມສນາ? ກາມຣາໂຄ ຕເທກຏ຺ຐໍ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ມໂນກມ຺ມໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເມສນາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຠເວສນາ? ຠວຣາໂຄ ຕເທກຏ຺ຐໍ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ມໂນກມ຺ມໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠເວສນາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ? ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ທິຏ຺ຐິ ຕເທກຏ຺ຐໍ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ມໂນກມ຺ມໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໙) –
ເອວເມຕາ ຕິສ຺ໂສ ເອສນາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຄາຖາສຸ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອສນານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຕຓ຺ຫາ ຈາຕິ ສມ຺ຠໂວ, ສມຸທໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຖ ¶ ເຈຕາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ປຐມມຄ຺ເຄນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ກາເມສນາ ¶ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ, ຠເວສນາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ປຎ຺ຈມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໖. ທຸຕິຍເອສນາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໕໕. ຉຏ຺ເຐ ¶ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ສຫາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຍ ສທ຺ຘິໍ. ວິຠຕ຺ຕິໂລເປນ ຫິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ກາເມສນາ, ຠເວສນາຕິ ຕິສ຺ໂສ ເອສນາ’’ຕິ. ຕາສຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕິສຈ຺ຈປຣາມາໂສ, ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ສມຸສ຺ສຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອິຕິ ເອວໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຣາມາໂສ ອິຕິສຈ຺ຈປຣາມາໂສ. ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ສພ຺ພານຕ຺ຖເຫຕຸຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐). ຕາ ເອວ ຈ ອຸປຣູປຣິ ວຑ຺ຒມານາ ໂລຠາທິກິເລສສມຸສ຺ສເຍນ ຈ ສມຸສ຺ສຍາ, ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິສມານາ ສພ຺ພານຕ຺ຖເຫຕຸຠູຕາ ກິເລສທຸກ຺ຂູປຈຍເຫຕຸຠູຕາ ຈ ທິຏ຺ຐິໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.
ສພ຺ພຣາຄວິຣຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ເພຫິ ກາມຣາຄຠວຣາເຄຫິ ວິຣຕ຺ຕສ຺ສ. ຕໂຕ ເອວ ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍວິມຸຕ຺ຕິໂນ ອຣຫໂຕ. ເອສນາ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາຕິ ກາເມສນາ, ຠເວສນາ ຈ ສພ຺ພໂສ ນິສ຺ສຏ຺ຐາ ປຫີນາ. ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ສມູຫຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາສງ຺ຂາຕາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ຈ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕາ. ເອສນານໍ ຂຍາຕິ ເອວເມຕາສໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເອສນານໍ ຂຍາ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘາ ຠິນ຺ນກິເລສຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂູຕິ ຈ ສພ຺ພໂສ ອາສາຠາ ວາ. ນິຣາໂສຕິ ຈ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐສ຺ສ ວິຈິກິຈ຺ຉາກຖໍກຖາສລ຺ລສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ອກຖໍກຖີຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.
ຉຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໗-໘. ອາສວສຸຕ຺ຕທ຺ວຍວຓ຺ຓນາ
໕໖-໕໗. ສຕ຺ຕເມ ¶ ກາມາສໂວຕິ ກາເມສຸ ອາສໂວ, ກາມສງ຺ຂາໂຕ ວາ ອາສໂວ ກາມາສໂວ ¶ , ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ກາມຣາໂຄ ຣູປາທິອຠິຣຕິ ຈ ກາມາສໂວ. ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ຌານນິກນ຺ຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ¶ ຣາໂຄ ຠວປຕ຺ຖນາ ຈ ຠວາສໂວ. ອວິຊ຺ຊາວ ອວິຊ຺ຊາສໂວ.
ອາສວານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຈ ກິເລສາ ອາສວານໍ ສມ຺ຠໂວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ອໂຍນິໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນສິກໂຣໂຕ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ອາສວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ອາສວາ ປວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕).
‘‘ອວິຊ຺ຊາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ວເທວ ອຫິຣິກໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໔໐) ຈ.
ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ຂຍຄາມິນນ຺ຕິ ອາສວານໍ ຂຍຄາມິນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ກາມາສໂວ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຫີຍຕິ, ຠວາສໂວ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ. ກາມຸປາທານໍ ວິຍ ກາມາສໂວປິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຏ຺ຐເມ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ.
ສຕ຺ຕມອຏ຺ຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໙. ຕຓ຺ຫາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໕໘. ນວເມ ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ, ຣູປາທິວິສຍໍ ຕສຕີຕິ ວາ ຕຓ຺ຫາ. ອິທານິ ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາມຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ ກາມຕຓ຺ຫາ. ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ຌານນິກນ຺ຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ຠວວເສນ ປຕ຺ຖນາ ຈ ຠວຕຓ຺ຫາ. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ວິຠວຕຓ຺ຫາ. ອປິຈ ປຈ຺ຉິມຕຓ຺ຫາທ຺ວຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ ກາມຕຓ຺ຫາ ເອວ. ຍຖາຫ –
‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຠວຕຓ຺ຫາ? ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ສາຣາໂຄ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສາຣາໂຄ – ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠວຕຓ຺ຫາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ວິຠວຕຓ຺ຫາ? ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ສາຣາໂຄ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສາຣາໂຄ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຠວຕຓ຺ຫາ ¶ . ອວເສສາ ຕຓ຺ຫາ ກາມຕຓ຺ຫາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໖).
ອິມາ ¶ ¶ ຈ ຕິສ຺ໂສ ຕຓ຺ຫາ ຣູປຕຓ຺ຫາ…ເປ… ຘມ຺ມຕຓ຺ຫາຕິ ວິສຍເຠທໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ຉພ຺ພິຘາຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສ, ພຫິທ຺ຘາຣູປາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອິຕິ ອຕີຕາ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອນາຄຕາ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຉຕ຺ຕິໍສາຕິ ວິຠາຄໂຕ ອຏ຺ຐສຕໍ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸນ ສງ຺ຄເຫ ກຣິຍມາເນ ກາລເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມານາ ຉຕ຺ຕິໍເສວ ໂຫນ຺ຕິ, ຣູປາທີນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣວິຠາເຄ ອກຣິຍມາເນ ອຏ຺ຐາຣເສວ, ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓວິຠາຄມຕ຺ເຕ ຄຍ຺ຫມາເນ ຉເຬວ, ອາຣມ຺ມຓວິຠາຄມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມານາ ຕິສ຺ໂສເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.
ຄາຖາສຸ ຕຓ຺ຫາໂຍເຄນາຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາເຕນ ໂຍເຄນ, ກາມໂຍເຄນ, ຠວໂຍເຄນ ຈ. ສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘາ, ຠວາທີສຸ ສໍໂຍຊິຕາ ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ຠວາຠເວ’’ຕິ. ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ ຠເວ ລຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຠໂວຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ, ອຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ມາ ຠວາຠເວ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ. ເອເຕນ ຠວຕຓ຺ຫາ, ວິຠວຕຓ຺ຫາ ຈ ທສ຺ສິຕາ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ‘‘ຕຓ຺ຫາໂຍເຄນາ’’ຕິ ອິມິນາ ກາມຕຓ຺ຫາວ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ໂຍຄຍຸຕ຺ຕາ ມາຣສ຺ສາຕິ ເຕ ເອວໍຠູຕາ ປຸຄ຺ຄລາ ມາຣສ຺ສ ປາສສງ຺ຂາເຕນ ໂຍເຄນ ຍຸຕ຺ຕາ ພທ຺ຘາ. ຣາໂຄ ຫິ ມາຣໂຍໂຄ ມາຣປາໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ –
‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ ປາໂສ, ຍ຺ວາຍໍ ຈຣຕິ ມານໂສ;
ເຕນ ຕໍ ພາຘຍິສ຺ສາມິ, ນ ເມ ສມຓ ໂມກ຺ຂສີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໑; ມຫາວ. ໓໓);
ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ, ນິພ຺ພານໍ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ສ ອນຘິຄເມນ ອໂຍຄກ຺ເຂມິໂນ. ອຸປຣູປຣິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ຊນນໂຕ ຊນາ, ປາຓິໂນ. ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕາ ວິສຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕາ.
‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;
ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –
ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘາທີນໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ສໍສາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຕຓ຺ຫາໂຍຄຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ . ຊາຕິມຣຓຄາມິໂນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊນນມຣຓສ຺ເສວ ອຸປຄມນສີລາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ວຏ຺ຏໍ ¶ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ¶ ‘‘ເຍ ຈ ຕຓ຺ຫໍ ປຫນ຺ຕ຺ວານາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ສາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ.
ນວມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໐. ມາຣເຘຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໕໙. ທສມສ຺ສ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ເອກທິວສໍ ກິຣ ສຕ຺ຖາ ເສກ຺ຂພຫຸລາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ເຕສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວິເສສາຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕຸໍ ອເສກ຺ຂຠູມິໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ອຕິກ຺ກມ຺ມາຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ. ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ມາຣສ຺ສ ວິສຍໍ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານໍ. ອາທິຈ຺ໂຈວ ຍຖາ ອາທິຈ຺ໂຈ ອພ຺ຠາທິອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິຍາ ອານຸຠາເວນ ເຕຊສາຕິ ຕີຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນຠໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສກ຺ກມາໂນ ສພ຺ພໍ ອາກາສຄຕໍ ຕມໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວິຘມິຕ຺ວາ ວິໂຣຈຕິ, ໂອຠາສຕິ, ຕປຕິ; ເອວເມວ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ໂຕ ມາຣເຘຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວິໂຣຈຕີຕິ.
ອເສກ຺ເຂນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາຕິ ເສກ຺ຂາ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ເອເຕຕິ ວາ ເສກ຺ຂາ, ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂຕ຺ຕາ ສຍເມວ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ວາ ເສກ຺ຂາ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ເຫຏ຺ຐິມຜລຕ຺ຕຍຘມ຺ມາ ຈ. ອຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ປນ ອຸປຣິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຠາເວນ ນ ເສກ຺ຂາຕິ ອເສກ຺ຂາ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ເສກ຺ຂຠາວາສງ຺ກາ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ປຏິເສໂຘຕິ ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ນິພ຺ພາເນ ຈ ອເສກ຺ຂຠາວານາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຫິ ສິກ຺ຂາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ຂກິເລເສຫິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘາ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາວມ຺ປິ ອນຸປຄມນໂຕ ສາຕິສຍໍ ສິກ຺ຂາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐສຸປິ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ຈຕຸມຄ຺ຄເຫຏ຺ຐິມຜລຕ຺ຕຍຘມ຺ມາ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕຜລຘມ຺ມາປິ ‘‘ຕາສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາ’’ຕິ ຈ, ຕໍສິກ຺ຂາສມງ຺ຄິໂນ ອຣຫໂຕ ອິຕເຣສໍ ວິຍ ເສກ຺ຂຕ຺ເຕ ¶ ສຕິ ‘‘ເສກ຺ຂສ຺ສ ເອເຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ສິກ຺ຂາ ສີລໍ ເອເຕສ’’ນ຺ຕິ ຈ ເສກ຺ຂາຕິ ອາສງ຺ກາ ສິຍຸນ຺ຕິ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອເສກ຺ຂາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເສກ຺ຂຠາວປ຺ປຏິເສຘໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປວຕ຺ຕມານາ ຫິ ສິກ຺ຂາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ¶ ນ ສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເກວລໍ ສິກ຺ຂາຜລຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕາ ນ ສິກ຺ຂາວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ນາປິ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ເສກ຺ຂວຈນໍ, ນ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂນສີລາ. ‘‘ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາ’’ຕິ ເອວມາທິອຕ຺ເຖຫິ ອຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ¶ ເສກ຺ຂາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຫຏ຺ຐິມຜເລສຸ ປນ ສິກ຺ຂາ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄວິປສ຺ສນາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈ ເສກ຺ຂວຈນໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ຈ ສິກ຺ຂນສີລາ. ເສກ຺ຂຘມ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອຕ຺ເຖຫິ ເສກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິເຍວ.
ອຖ ວາ ເສກ຺ຂາຕິ ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂານໍ ວຈນນ຺ຕິ, ອເສກ຺ຂາຕິ ປທໍ ປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂານໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ນ ໂລກິຍຘມ຺ມນິພ຺ພານານໍ ອເສກ຺ຂຠາວາປຕ຺ຕິ. ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕາ ເສກ຺ຂາ ອເສກ຺ຂາ ຈ ເສກ຺ຂຘມ຺ເມສຸ ເອວ ເກສຎ຺ຈິ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອເສກ຺ຂຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ອຕ຺ເຖຫິ ເສກ຺ຂາຕິ ກຕ຺ວາ ອເສກ຺ຂາ ອາປນ຺ນາຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ສທິເສສຸ ຕພ຺ໂພຫາຣໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໂຕ ຫິ ນິນ຺ນານາກຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈກຣຓໍ ວິປາກຠາວຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕຜລຠາວໍ ອາປນ຺ນາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ກຸສລສຸຂໂຕ ຈ ວິປາກສຸຂໍ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ ປຓີຕຕຣນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕາວ ເຕ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ອເສກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.
ເຕ ປນ ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ຂນ຺ຘວເສນ ອິຘ ຕິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄເມນ ຂີຓາສວສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອເສກ຺ເຂນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສີລສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຂນ຺ຘສທ຺ໂທ ປນ ຣາສິມ຺ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ຣຸຬ຺ຫິຍໍ ຄຸເຓຕິ ພຫູສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອສງ຺ເຂຍ຺ໂຍ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ມຫາອຸທກກ຺ຂນ຺ໂຘຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໕໑; ໖.໓໗) ຣາສິມ຺ຫິ ອາຄໂຕ. ‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ມຫນ຺ຕໍ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ຄງ຺ຄາຍ ນທິຍາ ໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫມານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໑) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ມໂນ ມານສໍ ຫທຍໍ ປຓ຺ຑຣໍ ¶ ມໂນ ມນາຍຕນໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໖໓, ໖໕) ຣຸຬ຺ຫິຍໍ. ‘‘ນ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ອຣິເຍນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກນ ມຄ຺ເຄນ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຕີຫິ ຈ ໂຂ, ອາວຸໂສ ¶ ວິສາຂ, ຂນ຺ເຘຫິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒) ຄຸເຓ. ອິຘາປິ ຄຸເຓເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ອເສກ຺ເຂນ ສີລສງ຺ຂາເຕນ ຄຸເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ. ສມາທຫຕິ ເອເຕນ, ສຍໍ ວາ ສມາທຫຕິ, ສມາຘານເມວ ວາຕິ ສມາຘິ. ປກາເຣຫິ ຊານາຕິ ຍຖາສຠາວໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ປຎ຺ຎາ. ສີລເມວ ຂນ຺ໂຘ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.
ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຜລຠູຕາ ສມ຺ມາວາຈາ, ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ສມ຺ມາອາຊີໂວ ຈ ສຠາເວເນວ ອເສກ຺ໂຂ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ¶ ນາມ, ຕຖາ ສມ຺ມາສມາຘິ ອເສກ຺ໂຂ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຕທຸປກາຣກໂຕ ປນ ສມ຺ມາວາຍາມສມ຺ມາສຕິໂຍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຖາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອເສກ຺ໂຂ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຕທຸປກາຣກໂຕ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຏ຺ຐປິ ອຣຫຕ຺ຕຜລຘມ຺ມາ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຍສ຺ສ ເອເຕ ສຸຠາວິຕາຕິ ເຍນ ອຣຫຕາ ເອເຕ ສີລາທໂຍ ອເສກ຺ຂຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ສຸຠາວິຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ວຑ຺ຒິຕາ, ໂສ ອາທິຈ຺ໂຈວ ວິໂຣຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຍສ຺ສ ເຈເຕ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ຈ ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເອວເມຕສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ປຐມສຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏໍ, ປຣິໂຍສານສຸຕ຺ເຕ ວິວຏ຺ຏໍ, ອິຕເຣສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ.
ທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ທຸຕິຍວຄ຺ໂຄ
໑. ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໖໐. ທຸຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ປຐເມ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນີຕິ ປຸຊ຺ຊຠວຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸນນ຺ຕີຕິ ວາ ປຸຎ຺ຎານິ, ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ຕານິ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ກິຣິຍາ ຈາຕິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາ. ຕາ ເອວ ຈ ເຕສໍ ເຕສໍ ອານິສໍສານໍ ¶ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ. ທານມຍນ຺ຕິ ¶ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູລສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫວເສນ ປູຊາວເສນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປເຣສໍ ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ ທີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ທານໍ, ທານເມວ ທານມຍໍ. ຈີວຣາທີສຸ ຫິ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອນ຺ນາທີສຸ ວາ ທສສຸ ທານວຕ຺ຖູສຸ ຣູປາທີສຸ ວາ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຕໍ ຕໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຣິຈ຺ຈາຄກາເລ ປຈ຺ຉາ ໂສມນສ຺ສຈິຕ຺ເຕນ ອນຸສ຺ສຣເຓ ຈາຕິ ຕີສຸ ກາເລສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປວຕ຺ຕເຈຕນາ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ນາມ.
ສີລມຍນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈສີລອຸໂປສຖນິຍມາທິວເສນ ປຎ຺ຈ, ອຏ຺ຐ, ທສ ວາ ສີລານິ ສມາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ສີລປູຣຓຕ຺ຖໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊນ຺ຕສ຺ສ ມໂນຣຖໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊິໂຕ ວຕມ຺ຫິ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ຈີວຣາທິເກ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ສຕິຍາ ອາປາຖຄເຕສຸ ຣູປາທີສຸ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີນິ ສໍວຣນ຺ຕສ຺ສ ວີຣິເຍນ ອາຊີວໍ ໂສເຘນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ສີລຕີຕິ ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ນາມ.
ຕຖາ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໘) ວຸຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄນ ຈກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ໂສຕໍ, ຆານໍ, ຊິວ຺ຫໍ, ກາຍໍ, ມນໍ. ຣູເປ…ເປ… ຘມ຺ເມ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ. ຣູປສຎ຺ຎໍ…ເປ… ຘມ຺ມສຎ຺ຎໍ. ຊຣາມຣຓໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຍາ ເຈຕນາ, ຍາ ຈ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕາ ຌານເຈຕນາ, ຍາ ຈ ອນວຊ຺ເຊສຸ ກມ຺ມາຍຕນສິປ຺ປາຍຕນວິຊ຺ຊາຏ຺ຐາເນສຸ ປຣິຈຍມນສິກາຣາທິວເສນ ¶ ປວຕ຺ຕາ ເຈຕນາ, ສພ຺ພາ ຠາເວຕິ ເອຕາຍາຕິ ຠາວນາມຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ຈາຕິ.
ເອກເມກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາເຍນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຕທຕ຺ຖໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕສ຺ສ ວຈີກມ຺ມໍ, ກາຍງ຺ຄໍ ວາຈງ຺ຄຎ຺ຈ ອໂຈເປຕ຺ວາ ມນສາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ມໂນກມ຺ມໍ. ອນ຺ນາທີນິ ເທນ຺ຕສ຺ສ ¶ ຈາປິ ‘‘ອນ຺ນທານາທີນິ ເທມີ’’ຕິ ວາ ທານປາຣມິໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວາ ທານກາເລ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ທທໂຕ ສີລມຍໍ, ຂຍໂຕ ¶ ວຍໂຕ ກມ຺ມໂຕ ສມ຺ມສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທທໂຕ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ.
ອປຣານິປິ ສຕ຺ຕ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ – ອປຈິຕິສຫຄຕໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈສຫຄຕໍ ປຕ຺ຕິອນຸປ຺ປທານໍ ອພ຺ຠນຸໂມທນໍ ເທສນາມຍໍ ສວນມຍໍ ທິຏ຺ຐິຊຸຄຕໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຕິ. ສຣຓຄມນມ຺ປິ ຫິ ທິຏ຺ຐິຊຸຄເຕເນວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.
ຕຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒຕຣໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນປຕ຺ຕຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓາຠິວາທນມຄ຺ຄສມ຺ປທານາທິວເສນ ອປຈາຍນສຫຄຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຑ຺ຒຕຣານໍ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິກຣຓວເສນ, ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄາເມ ຠິກ຺ຂໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຸປສໍຫຣຓວເສນ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕາຫຣຓາທິວເສນ ຈ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈສຫຄຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ທຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕາທິສໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕິ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຣິຓາມວເສນ ປຕ຺ຕິອນຸປ຺ປທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ປເຣຫິ ທິນ຺ນາຍ ປຕ຺ຕິຍາ ເກວລໍ ວາ ປເຣຫິ ກຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ‘‘ສາຘຸ, ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ອນຸໂມທນວເສນ ອພ຺ຠນຸໂມທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຄຸຓຘມ຺ມໍ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ປເຣສໍ ເທເສຕິ – ອິທໍ ເທສນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ນາມ. ຍໍ ປນ ເອໂກ ‘‘ເອວໍ ມໍ ຘມ຺ມກຖິໂກຕິ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ຐຕ຺ວາ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕໍ ນ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອທ຺ຘາ ອຍໍ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕານໍ ປຏິປຊ຺ຊນູປາໂຍ’’ຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣປຸເຣຈາຣິກຫິຕຜຣເຓນ ມຸທຸຈິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ອິທໍ ສວນມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເນໂກ ‘‘ອິຕິ ມໍ ສທ຺ໂຘຕິ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຓາຕິ, ຕໍ ນ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸຊຸຄມນໍ ທິຏ຺ຐິຊຸຄຕໍ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາທສ຺ສນສ຺ສ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິທຎ຺ຫິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ¶ ວາ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ວາ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸຊຸກຣຓກາເລ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ອປເຣ ປນາຫຸ ‘‘ວິຊານນປຊານນວເສນ ທສ຺ສນໍ ທິຏ຺ຐິ ກຸສລຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓາທິ ຈ ສມ຺ມາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ¶ . ຕຕ຺ຖ ກຸສເລນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ຎາຓສ຺ສ ອນຸປ຺ປາເທປິ ອຕ຺ຕນາ ກຕປຸຎ຺ຎານຸສ຺ສຣຓວຓ຺ຓາຣຫວຓ຺ຓນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາເຓນ ກມ຺ມປຖສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ¶ . ອິຕຣໍ ປນ ທິຏ຺ຐິຊຸຄຕໍ ສພ຺ເພສໍ ນິຍມລກ຺ຂຓໍ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸຊຸຠາເວເນວ ຕໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ.
ອິເມສໍ ປນ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນໍ ປຸຣິເມຫິ ຕີຫິ ທານມຍາທີຫິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຫິ ສງ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອປຈາຍນເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈານິ ສີລມເຍ, ປຕ຺ຕິອນຸປ຺ປທານອພ຺ຠນຸໂມທນານິ ທານມເຍ, ຘມ຺ມເທສນາສວນານິ ຠາວນາມເຍ, ທິຏ຺ຐິຊຸຄຕໍ ຕີສຸປິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –
‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ທານມຍໍ…ເປ… ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໓໖).
ເອຕ຺ຖ ຈ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ກາມາວຈຣກຸສລເຈຕນານໍ ວເສນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນໍ ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ປຄຸຓໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ເອກຈ຺ເຈ ອນຸສນ຺ຘິໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕສ຺ເສວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຄຸຓໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນາປິ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ຕຕິ. ສພ຺ພໍ ຕໍ ປນ ມຫຄ຺ຄຕກຸສລເຈຕນານໍ ວເສນ ຠາວນາມຍເມວ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣານິ. ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.
ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ຈກ຺ຂຸສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໖໑. ທຸຕິເຍ ຈກ຺ຂູນີຕິ ຈກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຈກ຺ຂູນິ, ສມວິສມໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕານິ ວິຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຈກ຺ຂນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູນິ. ກິມິທໍ ຈກ຺ຂນໍ ນາມ? ອສ຺ສາທນໍ, ຕຖາ ຫິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ມຘຸໍ ຈກ຺ຂຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຈກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອິມານິ ຈ ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວນ຺ຕານິ ອສ຺ສາເທນ຺ຕານິ ¶ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈກ຺ຂນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູນິ. ຕານິ ປນ ສງ຺ເຂປໂຕ ທ຺ເວ ຈກ຺ຂູນິ – ຎາຓຈກ຺ຂຸ, ມໍສຈກ຺ຂຸ ຈາຕິ. ເຕສຸ ມໍສຈກ຺ຂຸ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຎາຓຈກ຺ຂຸ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ, ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູຕິ ອິຘ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຕຕ຺ຖ ¶ ທິພ຺ພຈກ຺ຂູຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ. ເທວຕານຎ຺ຫິ ສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫິ ¶ ອປລິພຸທ຺ຘໍ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓສມຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈາປິ ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ຕາທິສເມວາຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ, ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕຣູປທສ຺ສເນນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸມິວາຕິປິ ຈກ຺ຂຸ, ທິພ຺ພຎ຺ຈ ຕໍ ຈກ຺ຂຸ ຈາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ.
ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ. ກິໍ ປຊານາຕິ? ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ປຊານາຕີຕິ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຎ຺ຈ ປຊານາຕິ? ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙).
ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ປຎ຺ຎາປນວເສນ ປຎ຺ຎາ. ກິນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເປຕິ? ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ອນຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປນາຍໍ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ຍຖາສຠາວປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ, ອກ຺ຂລິຕປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ ວາ ກຸສລິສ຺ສາສຂິຕ຺ຕອຸສຸປຏິເວໂຘ ວິຍ, ວິສໂຍຠາສນຣສາ ປທີໂປ ວິຍ, ອສມ຺ໂມຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ອຣຎ຺ຎຄຕສຸເທສໂກ ວິຍ. ວິເສສໂຕ ປເນຕ຺ຖ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຎາ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ, ຎາຓໍ ອຸທປາທິ, ປຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ, ວິຊ຺ຊາ ອຸທປາທິ, ອາໂລໂກ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໕).
ເອເຕສຸ ຈ ມໍສຈກ຺ຂຸ ປຣິຕ຺ຕໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ມຫຄ຺ຄຕໍ, ອິຕຣໍ ອປ຺ປມາຓໍ. ມໍສຈກ຺ຂຸ ຣູປໍ, ອິຕຣານິ ອຣູປານິ. ມໍສຈກ຺ຂຸ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ຈ ໂລກິຍານິ ສາສວານິ ຣູປວິສຍານິ, ອິຕຣໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ອນາສວໍ ຈຕຸສຈ຺ຈວິສຍໍ. ມໍສຈກ຺ຂຸ ອພ຺ຍາກຕໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ສິຍາ ກຸສລໍ ¶ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ຕຖາ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ. ມໍສຈກ຺ຂຸ ກາມາວຈຣໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ຣູປາວຈຣໍ, ອິຕຣໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເອວມາທິ ວິຠາຄາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຄາຖາສຸ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ອກ຺ຂາສິ ປຸຣິສຸຕ຺ຕໂມຕິ ປຸຣິສານໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ອຄ຺ໂຄ ¶ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເທເສສິ. ອຸປ຺ປາໂທຕິ ມໍສຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ. ມຄ຺ໂຄຕິ ອຸປາໂຍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຣຓໍ. ປກຕິຈກ຺ຂຸມໂຕ ເອວ ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍສ຺ມາ ກສິຓາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ, ໂສ ຈ ກສິຓມຓ຺ຑເລ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ເຕນ ວິນາ ນຕ຺ຖີຕິ. ຍໂຕຕິ ຍທາ. ຎາຓນ຺ຕິ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປຏິລາຠາຕິ ຍສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠາວນາຍ ສພ຺ພສ຺ມາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ປມຸຈ຺ຈຕິ ປຣິມຸຈ຺ຈຕີຕິ.
ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໖໒. ຕຕິເຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຍານິ ຫິ ສຫຊາຕຘມ຺ເມສຸ ອິສ຺ສຣາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ເຕຫິ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພານິ, ຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນາມ. ອປິຈ ອິນ຺ໂທ ຠຄວາ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ປຣເມນ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເຕນ ອິນ຺ເທນ ສພ຺ພປຐມໍ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ປເຣສຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ວິຫິຕຕ຺ຕາ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນາຫິ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ອິນ຺ທໍ ວາ ມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ, ຕສ຺ສ ລິງ຺ຄານີຕິປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ‘‘ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອນຎ຺ຎາຕໍ ອນຘິຄຕໍ ອມຕປທໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມເມວ ວາ ¶ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອິມິນາ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄປຎ຺ຎາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອາຊານນອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ອາຊານາຕິ ປຐມມຄ຺ຄຎາເຓນ ທິຏ຺ຐມຣິຍາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຊານາຕີຕິ ອຎ຺ຎາ. ຍເຖວ ຫິ ປຐມມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕເຖວ ອຍມ຺ປິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຎ຺ຎາ ຈ ສາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຈາຕິ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອາຊານນຏ຺ເຐເນວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉສຸ ຐາເນສຸ ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕາວິໂນ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ນິຏ຺ຐິຕຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຏ຺ຐສມ຺ຠວໂຕ ຈ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມປຈ຺ຉິມານິ ປຐມມຄ຺ຄຈຕຸຕ຺ຖຜລວເສນ ເອກຏ຺ຐານິການິ, ອິຕຣໍ ອິຕຣມຄ຺ຄຜລວເສນ ຉຏ຺ຐານິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຄາຖາສຸ ¶ ສິກ຺ຂມານສ຺ສາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍ ສິກ຺ຂມານສ຺ສ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ. ອຸຊຸມຄ຺ຄານຸສາຣິໂນຕິ ອຸຊຸມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ອນ຺ຕທ຺ວຍວິວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓໂຕ ອຸຊຸມຄ຺ຄານຸສາຣິໂນ, ປຏິປາຏິຍາ ມຄ຺ເຄ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຍສ຺ມິນ຺ຕິ ອນວເສສກິເລສານໍ ເຂປນໂຕ ຂຍສງ຺ຂາເຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄ ຎາຓໍ ປຐມໍ ປຸເຣເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎາ ອນນ຺ຕຣາຕິ ຕໂຕ ມຄ຺ຄຎາຓໂຕ ອນນ຺ຕຣາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ວາ ອຸຊຸມຄ຺ຄານຸສາຣິໂນຕິ ¶ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນາທິເກ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ຄໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓານນ຺ຕຣໍ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐານໍ ກິເລສານໍ ເຂປນໂຕ ຂຍສ຺ມິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຐມໍ ຎາຓໍ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎາ ອນນ຺ຕຣາຕິ ຕໂຕ ປຐມຎາຓໂຕ ອນນ຺ຕຣາ ອນນ຺ຕຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາ ອຎ຺ຎາ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.
ຕໂຕ ¶ ອຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎາ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ປຈ຺ຉາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓານນ຺ຕຣາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລນ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ. ຎາຓໍ ເວ ໂຫຕິ ຕາທິໂນຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣກາເລ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທີສຸ ຕາທິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອກຸປ຺ປາ ເມ ວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ອກຸປ຺ປຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຠວສໍໂຍຊນກ຺ຂຍາ’’ຕິ.
ອິທານິ ຕາທິສໍ ຂີຓາສວໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ‘‘ສ ເວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຕຕິຍໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ສຸທ຺ເຘຫິປິ ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິລທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ຕໂຕ ເອວ ຈກ຺ຂາທີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວູປສນ຺ເຕຫິ ນິພ຺ພິເສວເນຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ໂຕ’’ຕິ, ສພ຺ພກິເລສປຣິຬາຫວູປສເມນ ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕິປເທ ຣໂຕຕິ ນິພ຺ພາເນ ອຠິຣໂຕ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອເຕນ ຠາວິຕມຄ຺ຄຕາ, ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ຘຕາ ຈສ຺ສ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ສນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ປຫີນກິເລສຕາ, ‘‘ສນ຺ຕິປເທ ຣໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣຘຕາຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຕຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ອທ຺ຘາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໖໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ອທ຺ຘາຕິ ກາລາ. ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາຕິອາທີສຸ ທ຺ເວ ປຣິຍາຍາ – ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາໂຍ, ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາໂຍ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ຈຸຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ສຫ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘີຫິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ ນາມ. ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ອຸປ຺ປາໂທ, ຐິຕິ, ຠງ຺ໂຄຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຂເຓ ປຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ຕໂຍປິ ຂເຓ ¶ ອສມ຺ປຕ຺ຕາ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ ນາມ, ຂຓຕ຺ຕຍສມງ຺ຄິໂນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາ ນາມ.
ອປໂຣ ¶ ນໂຍ – ອຍຎ຺ຫິ ອຕີຕາທິວິຠາໂຄ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິສມຍຂຓວເສນ ຈຕຸຘາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕສຸ ອທ຺ຘາວິຠາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ສນ຺ຕຕິວເສນ ສຠາຄາ ເອກອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ, ເອກາຫາຣສມຸຏ຺ຐານາ ຈ ປຸພ຺ພາປຣິຍວເສນ ວຕ຺ຕມານາປິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວິສຠາຄອຸຕຸອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານາ ອຕີຕາ ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ຈິຕ຺ຕຊາ ເອກວີຖິເອກຊວນເອກສມາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານານໍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ສນ຺ຕຕິວເສນ ອຕີຕາທິເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ເຕສໍເຍວ ປນ ອຸຕຸອາຫາຣຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກວເສນ ຕສ຺ສ ອຕີຕາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມຍວເສນ ເອກມຸຫຸຕ຺ຕປຸພ຺ພຓ຺ຫສາຍນ຺ຫຣຕ຺ຕິທິວາທີສຸ ສມເຍສຸ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ຕໍຕໍສມເຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ອຍໍ ຕາວ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ນໂຍ. ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ປນ ຂຓວເສນ ອຸປ຺ປາທາທິກ຺ຂຓຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ອປິຈ ອຕິກ຺ກນ຺ຕເຫຕຸປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈາ ອຕີຕາ, ນິຏ຺ຐິຕເຫຕຸກິຈ຺ຈາ ອນິຏ຺ຐິຕປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸຠຍກິຈ຺ຈໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕາ ອນາຄຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ກິຈ຺ຈກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂຓາທິກຖາວ ນິປ຺ປຣິຍາຍາ, ເສສາ ປຣິຍາຍາ. ອຍຎ຺ຫິ ອຕີຕາທິເຠໂທ ນາມ ຘມ຺ມານໍ ໂຫຕິ, ນ ກາລສ຺ສ. ອຕີຕາທິເຠເທ ປນ ຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກາໂລ ອິຘ ເຕເນວ ໂວຫາເຣນ ອຕີໂຕຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຄາຖາສຸ ¶ ອກ຺ເຂຍ຺ຍສຎ຺ຎິໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອກ຺ຂາຍຕິ, ກຖີຍຕິ, ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ ອກ຺ເຂຍ຺ຍໍ, ກຖາວຕ຺ຖຸ, ອຕ຺ຖໂຕ ຣູປາທໂຍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ອຕີຕໍ ວາ ອທ຺ຘານໍ ອາຣພ຺ຠ ກຖໍ ກເຖຍ຺ຍ, ອນາຄຕໍ ວາ…ເປ… ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອທ຺ຘານໍ ອາຣພ຺ຠ ກຖໍ ກເຖຍ຺ຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕).
ຕຖາ –
‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ຣູປໍ ອຕີຕໍ ນິຣຸທ຺ຘໍ ວິປຣິຓຕໍ, ‘ອໂຫສີ’ຕິ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາ, ‘ອໂຫສີ’ຕິ ຕສ຺ສ ສມຎ຺ຎາ, ‘ອໂຫສີ’ຕິ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ; ນ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາ ອຕ຺ຖີຕິ, ນ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໒) –
ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ນິຣຸຕ຺ຕິປຖສຸຕ຺ເຕນປິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທີເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ກຖາວຕ຺ຖຸຠາເວນ ອກ຺ເຂຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ອຫນ຺ຕິ ຈ ມມນ຺ຕິ ຈ ເທໂວຕິ ຈ ມນຸສ຺ໂສຕິ ຈ ອິຕ຺ຖີຕິ ຈ ປຸຣິໂສຕິ ຈ ອາທິນາ ¶ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎາວເສນ ອກ຺ເຂຍ຺ຍສຎ຺ຎິໂນ, ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ສຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລາທິສຎ຺ຎິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກ຺ເຂຍ຺ຍສ຺ມິໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫວເສນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຣາຄາທິວເສນ ວາ ອຏ຺ຐຫາກາເຣຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຣຕ຺ໂຕ ຫິ ຣາຄວເສນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ທຸຏ຺ໂຐ ໂທສວເສນ, ມູຬ຺ໂຫ ໂມຫວເສນ, ປຣາມຏ຺ໂຐ ທິຏ຺ຐິວເສນ, ຖາມຄໂຕ ອນຸສຍວເສນ, ວິນິພທ຺ໂຘ ມານວເສນ, ອນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາວເສນ, ວິກ຺ເຂປຄໂຕ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕີຕິ.
ອກ຺ເຂຍ຺ຍໍ ອປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ຕໍ ອກ຺ເຂຍ຺ຍໍ ເຕຠູມກຘມ຺ເມ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ອປຣິຊານິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອປຣິຊານນເຫຕຸ. ໂຍຄມາຍນ຺ຕິ ມຈ຺ຈຸໂນຕິ ມຣຓສ຺ສ ໂຍຄໍ ເຕນ ສໍໂຍຄໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ວິສໍໂຍຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອຖ ວາ ໂຍຄນ຺ຕິ ອຸປາຍໍ, ເຕນ ໂຍຊິຕໍ ປສາຣິຕໍ ມາຣເສນຏ຺ຐານິຍໍ ອນຕ຺ຖຊາລໍ ກິເລສຊາລຎ຺ຈ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ນ ຫິ ໂນ ສງ຺ຄຣໍ ເຕນ, ມຫາເສເນນ ມຈ຺ຈຸນາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໗໒; ຊາ. ໒.໒໒.໑໒໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໐໓);
ເອຕ຺ຕາວຕາ ວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອກ຺ເຂຍ຺ຍຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ, ເຕນ ອກ຺ເຂຍ຺ຍປຣິຊານເນນ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ວກ຺ຂມານເມວ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ວິປສ຺ສນາສຫິຕາຍ ¶ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຊານິຕ຺ວາ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກິເລສປ຺ປຫາເນນ ວາ ຕໍ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ປຣິຎ຺ຎານໍ ກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ. ອກ຺ຂາຕາຣໍ ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ສພ຺ພໂສ ມຎ຺ຎນານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ຂີຓາສໂວ ອກ຺ຂາຕາຣໍ ນ ມຎ຺ຎຕິ, ກາຣກາທິສຠາວໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕານໍ ນ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜຸຏ຺ໂຐ ¶ ວິໂມກ຺ໂຂ ມນສາ, ສນ຺ຕິປທມນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ສພ຺ພກິເລສສນ຺ຕາປວູປສມນຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ສນ຺ຕິປທ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ຜຸຏ຺ໂຐ ຜຸສິໂຕ ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອກ຺ຂາຕາຣໍ ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ປເທນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈສ຺ສ ປຫານາຠິສມຍຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ ວິໂມກ຺ໂຂ ມນສາ, ສນ຺ຕິປທມນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ຄນິໂຣຘານໍ ຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍໍ ວທຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂສ ປນສ຺ສ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐ ຜຸສິໂຕ ຠາວິໂຕ, ເຕເນວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຕິປທໍ ນິພ຺ພານໍ ຜຸຏ຺ຐໍ ຜຸສິຕໍ ສຈ຺ຉິກຕນ຺ຕິ.
ອກ຺ເຂຍ຺ຍສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ¶ ອກ຺ເຂຍ຺ຍນິມິຕ຺ຕໍ ວິວິຘາຫິ ວິປຕ຺ຕີຫິ ອຸປທ຺ທຸເຕ ໂລເກ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕາຍ ຕໂຕ ສຸປຣິມຸຕ຺ໂຕ ອກ຺ເຂຍ຺ຍປຣິຎ຺ຎາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສງ຺ຂາຍ ເສວີຕິ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍ ສງ຺ຂາຍ ປຣິຕຸເລຕ຺ວາວ ເສວນສີໂລ, ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມຕ຺ຕາ ຈ ອາປາຖຄຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິສຍໍ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວເສນ ສງ຺ຂາຍ ເສວນສີໂລ. ຘມ຺ມຏ຺ໂຐຕິ ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມສຸ ນິພ຺ພານຘມ຺ເມ ເອວ ວາ ຐິໂຕ. ເວທຄູຕິ ເວທິຕພ຺ພສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈສ຺ສ ປາຣງ຺ຄຕຕ຺ຕາ ເວທຄູ. ເອວໍຄຸໂຓ ອຣຫາ ຠວາທີສຸ ກຕ຺ຖຈິ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠາວໂຕ ມນຸສ຺ສເທວາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ອຸເປຕິ, ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຠາວເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພາເນນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.
ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ທຸຈ຺ຈຣິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໖໔. ປຎ຺ຈເມ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕານິ, ທຸຏ຺ຐານິ ວາ ຈຣິຕານິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ. ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ ¶ . ອິມານິ ¶ ຈ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາ ກເຖຕພ຺ພານິ ກມ຺ມປເຖຫິ ວາ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຕາວ ກາຍທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກໂມ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ວຈີທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກໂມ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ວີຕິກ຺ກໂມ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາ. ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ປນ ຕິສ຺ໂສ ເຈຕນາ ກາຍທ຺ວາເຣປິ, ວຈີທ຺ວາເຣປິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຕຖາ ຈຕສ຺ໂສ ມຸສາວາທາທິເຈຕນາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ອຠິຊ຺ຌາ, ພ຺ຍາປາໂທ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ຕໂຍ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອຍໍ ກມ຺ມປຖກຖາ.
ຄາຖາຍໍ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ໂຕເຍວ ປາປຘມ຺ໂມ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕທຎ຺ຎໍ ປາປຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ‘‘ຍຎ຺ຈຎ຺ຎໍ ໂທສສຎ຺ຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂທສສຎ຺ຫິຕນ຺ຕິ ຣາຄາທິກິເລສສໍຫິຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ປຎ຺ຈມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໖. ສຸຈຣິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໖໕. ຉຏ຺ເຐ ¶ ສຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕານິ, ສຸນ຺ທຣານິ ວາ ຈຣິຕານິ ສຸຈຣິຕານິ. ກາເຍນ ສຸຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ສຸຈຣິຕໍ ກາຍສຸຈຣິຕໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຘາປິ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ, ກມ຺ມປຖວເສນ ຈາຕິ ທຸວິຘາ ກຖາ. ຕຕ຺ຖ ກາຍທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກໂມ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ວຈີທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກໂມ ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກໂມ ມໂນສຸຈຣິຕນ຺ຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປນ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕິສ຺ໂສ ເຈຕນາປິ ວິຣຕິໂຍປິ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ມຸສາວາທາທີຫິ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ ເຈຕນາປິ ວິຣຕິໂຍປິ ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ອນຠິຊ຺ຌາ, ອພ຺ຍາປາໂທ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ຕໂຍ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມໂນສຸຈຣິຕນ຺ຕິ ອຍໍ ກມ຺ມປຖກຖາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຉຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໗. ໂສເຈຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໖໖. ສຕ຺ຕເມ ¶ ¶ ໂສເຈຍ຺ຍານີຕິ ສຸຈິຠາວາ. ກາຍໂສເຈຍ຺ຍນ຺ຕິ ກາຍສຸຈຣິຕໍ, ວຈີມໂນໂສເຈຍ຺ຍານິປິ ວຈີມໂນສຸຈຣິຕາເນວ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກາຍໂສເຈຍ຺ຍໍ? ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໓.໑໒໑-໑໒໒).
ຄາຖາຍໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫີນສພ຺ພກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕຕ຺ຕາ ກາເຍນ ສຸຈີຕິ ກາຍສຸຈິ. ໂສເຈຍ຺ຍສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລສຕ຺ຕາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຍ ໂສເຈຍ຺ຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸເປຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໘. ໂມເນຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໖໗. ອຏ຺ຐເມ ໂມເນຍ຺ຍານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຘໂລກປຣໂລກໍ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕຎ຺ຈ ມຸນາຕີຕິ ມຸນິ, ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ອຣຫາ ຈ. ອິຘ ປນ ອຣຫາວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ມຸນິໂນ ຠາວາຕິ ໂມເນຍ຺ຍານິ, ອຣຫໂຕ ກາຍວຈີມໂນສມາຈາຣາ.
ອຖ ¶ ວາ ມຸນິຠາວກຣາ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທາຘມ຺ມາ ໂມເນຍ຺ຍານິ. ເຕສມຍໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ –
‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ? ຕິວິຘກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ປຫານໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ຕິວິຘໍ ກາຍສຸຈຣິຕໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ກາຍາຣມ຺ມເຓ ຎາຓໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ກາຍປຣິຎ຺ຎາ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ປຣິຎ຺ຎາສຫຄໂຕ ມຄ຺ໂຄ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ກາຍສ຺ມິໍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ, ກາຍສງ຺ຂາຣນິໂຣຘາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ ກາຍໂມເນຍ຺ຍໍ.
‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ວຈີໂມເນຍ຺ຍໍ? ຈຕຸພ຺ພິຘວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ປຫານໍ ວຈີໂມເນຍ຺ຍໍ, ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີສຸຈຣິຕໍ, ວາຈາຣມ຺ມເຓ ຎາຓໍ, ວາຈາປຣິຎ຺ຎາ, ປຣິຎ຺ຎາສຫຄໂຕ ມຄ຺ໂຄ, ວາຈາຍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ, ວຈີສງ຺ຂາຣນິໂຣຘາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ ວຈີໂມເນຍ຺ຍໍ.
‘‘ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕມໍ ມໂນໂມເນຍ຺ຍໍ? ຕິວິຘມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ປຫານໍ ມໂນໂມເນຍ຺ຍໍ, ຕິວິຘໍ ມໂນສຸຈຣິຕໍ, ມນາຣມ຺ມເຓ ຎາຓໍ, ມໂນປຣິຎ຺ຎາ, ປຣິຎ຺ຎາສຫຄໂຕ ມຄ຺ໂຄ, ມນສ຺ມິໍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ, ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣນິໂຣຘາ ¶ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ມໂນໂມເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໔; ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໑).
ນິນ຺ຫາຕປາປກນ຺ຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຊເລນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິກ຺ຂາລິຕປາປມລໍ.
ອຏ຺ຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໙. ປຐມຣາຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໖໘. ນວເມ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ອນິຍມິຕວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ. ຣາໂຄ ອປ຺ປຫີໂນຕິ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ນ ປຫີໂນ, ມຄ຺ເຄນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ນ ອາປາທິໂຕ. ໂທສໂມເຫສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອປາຍຄມນີຍາ ຣາຄໂທສໂມຫາ ປຐມມຄ຺ເຄນ, ໂອຬາຣິກາ ກາມຣາຄໂທສາ ທຸຕິຍມຄ຺ເຄນ, ເຕເຍວ ອນວເສສາ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ, ຠວຣາໂຄ ອວສິຏ຺ຐໂມໂຫ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ເອວເມເຕສຸ ປຫີຍນ຺ເຕສຸ ຕເທກຏ຺ຐໂຕ ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ເຕວ. ເອວເມເຕ ຣາຄາທໂຍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ອຸປາສກສ຺ສ ວາ ອຸປາສິກາຍ ວາ ມຄ຺ເຄນ ອປ຺ປຫີນາ. ພທ຺ໂຘ ມາຣສ຺ສາຕິ ກິເລສມາເຣນ ພທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ຈ ກິເລສມາເຣນ ພທ຺ໂຘ, ຕທຄ຺ເຄນ ອຠິສງ຺ຂາຣມາຣາທີຫິປິ ¶ ພທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕິ. ປຏິມຸກ຺ກສ຺ສ ມາຣປາໂສຕິ ປຏິມຸກ຺ໂກ ອສ຺ສ ອເນນ ອປ຺ປຫີນກິເລເສນ ປຸຄ຺ຄເລນ ຕາເຍວ ອປ຺ປຫີນກິເລສຕາຍ ມາຣປາສສງ຺ຂາໂຕ ກິເລໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ປຏິມຸກ຺ໂກ ປເວສິໂຕ, ເຕນ ສຍໍ ພນ຺ຘາປິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຏິມຸກ຺ໂກ ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍ ມາຣປາໂສ. ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ໂອມຸກ຺ກສ຺ສາຕິ ອວມຸກ຺ໂກ ໂມຈິໂຕ ອປນີໂຕ ອສ຺ສ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ອິຘ ຄາຖາ ສຸກ຺ກປກ຺ຂວເສເນວ ອາຄຕາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຣາຄໂທສາວິຊ຺ຊາ ວິຣາຊິຕາ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ນິໂຣຘິຕາ, ຕໍ ຠາວິຕກາຍສີລຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎຕາຍ ¶ ຠາວິຕຕ຺ເຕສຸ ອຣຫນ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ເອກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ວາ ເສຏ຺ຐໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ¶ ປຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ຂີຓາສວາ ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິສມນ຺ນາຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ຍຖາ ຈ ເຕ ອນ຺ຕທ຺ວຍຣຫິຕາຍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສຫຄຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ນິພ຺ພານໍ ຄຕາ ອຘິຄຕາ. ຍຖາ ວາ ເຕ ຂນ຺ຘາທີນໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິໍສຸ, ຍຖາ ຈ ເຕ ຕຖຘມ຺ເມ ທຸກ຺ຂາທໂຍ ອວິປຣີຕໂຕ ອພ຺ຠຎ຺ຎິໍສຸ, ຣູປາທິເກ ຈ ວິສເຍ ຍຖາ ເຕ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕາທິວເສເນວ ປສ຺ສິໍສຸ, ຍຖາ ວາ ປນ ເຕ ອຏ຺ຐ ອນຣິຍໂວຫາເຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຣິຍໂວຫາຣວເສເນວ ປວຕ຺ຕວາຈາ, ວາຈານຸຣູປຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕກາຍາ, ກາຍານຸຣູປຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕວາຈາ, ຕຖາ ອຍມ຺ປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລຕິ ຕຖາຄຕໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ຘຕາຍ ພຸທ຺ຘໍ, ປຸຄ຺ຄລເວຣໍ ກິເລສເວຣໍ ອຕ຺ຕານຸວາທາທິຠຍຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ເວຣຠຍາຕີຕໍ. ສພ຺ເພສໍ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພປ຺ປຫາຍິນໍ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ອາຫຸ ກເຖນ຺ຕິ ກິຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ.
ນວມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໐. ທຸຕິຍຣາຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໖໙. ທສເມ ອຕຣີຕິ ຕິຓ຺ໂຓ, ນ ຕິຓ຺ໂຓ ອຕິຓ຺ໂຓ. ສມຸທ຺ທນ຺ຕິ ສໍສາຣສມຸທ຺ທໍ, ຈກ຺ຂາຍຕນາທິສມຸທ຺ທໍ ວາ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ທຸປ຺ປູຣຓຏ຺ເຐນ ສມຸທ຺ໂທ ວິຍາຕິ ສມຸທ຺ທໍ. ອຖ ວາ ສມຸທ຺ທນຏ຺ເຐນ ສມຸທ຺ທໍ, ກິເລສວສ຺ສເນນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ກິເລສສທນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສວີຈິນ຺ຕິ ໂກຘູປາຍາສວີຈີຫິ ສວີຈິໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ວີຈິຠຍນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ໂກຘູປາຍາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໙; ມ. ນິ. ໒.໑໖໒). ສາວຏ຺ຏນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາວຏ຺ເຏຫິ ສຫ ອາວຏ຺ຏໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ອາວຏ຺ຏຠຍນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ກາມຄຸຓານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໙; ມ. ນິ. ໒.໑໖໔; ອ. ນິ. ໔.໑໒໒). ສຄຫໍ ສຣກ຺ຂສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຈຣຄຕານໍ ¶ ອນຕ຺ຖຊນນໂຕ ຈຓ຺ຑມກຣມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຣກ຺ຂສສທິເສຫິ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄເລຫິ ສຫິຕໍ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ສຄຫໍ ສຣກ຺ຂສນ຺ຕິ ¶ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ມາຕຸຄາມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໙). ອຕຣີຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎານາວາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສມຸທ຺ທໍ ອຸຕ຺ຕຣິ. ຕິຓ຺ໂຓຕິ ນິຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ. ປາຣງ຺ຄໂຕຕິ ¶ ຕສ຺ສ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ປາຣໍ ປຣຕີຣໍ ນິໂຣຘໍ ອຸປຄໂຕ. ຖເລ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຕໂຕ ເອວ ສໍສາຣມໂຫຆໍ ກາມາທິມໂຫຆຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຖເລ ປຣຕີເຣ ນິພ຺ພາເນ ພາຫິຕປາປພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ອິຘາປິ ຄາຖາ ສຸກ຺ກປກ຺ຂວເສເນວ ອາຄຕາ. ຕຕ຺ຖ ອູມິຠຍນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອູມິຠຍໍ, ຠາຍິຕພ຺ພໍ ເອຕສ຺ມາຕິ ຕໍ ອູມິ ຠຍໍ. ທຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ທຸຣຕິກ຺ກມໍ. ອຈ຺ຈຕາຣີຕິ ອຕິກ຺ກມິ.
ສງ຺ຄາຕິໂຄຕິ ຣາຄາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສງ຺ຄານໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ປຫີນຕ຺ຕາ ສງ຺ຄາຕິໂຄ. ອຕ຺ຖງ຺ຄໂຕ ໂສ ນ ປມາຓເມຕີຕິ ໂສ ເອວໍຠູໂຕ ອຣຫາ ຣາຄາທີນໍ ປມາຓກຣຘມ຺ມານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປາຣິປູຣິຍາ ຈ ‘‘ເອທິໂສ ສີເລນ ສມາຘິນາ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ເກນຈິ ປມິຓິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ປມາຓໍ ນ ເອຕິ, ອຖ ວາ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຄໂຕ ໂສ ອຣຫາ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ຄຕິຍາ ຐິໂຕ, ເອທິໂສ ຈ ນາມໂຄຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ປມິຓິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ປມາຓໍ ນ ເອຕິ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ຕໂຕ ເອວ ອໂມຫຍິ ມຈ຺ຈຸຣາຊໍ, ເຕນ ອນຸພນ຺ຘິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍຕິ ວທາມີຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸຍາວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ປຐມປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐສຸ ວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ທຸຕິຍສຕ຺ຕມອຏ຺ຐເມສຸ ວິວຏ຺ຏໍ, ເສເສສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ທຸຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ຕຕິຍວຄ຺ໂຄ
໑. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໗໐. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ທິຏ຺ຐາ ມຍາຕິ ມຍາ ທິຏ຺ຐາ, ມມ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິປິ ຈກ຺ຂູຫິ ທິຏ຺ຐາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິທິຕາ. ເຕນ ອນຸສ຺ສວາທິໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ອິທາເນວ ປາຬິຍໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມງ຺ຄີຠູຕາ. ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາຕິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ ອນ຺ຕມໂສ ຄິຫິໂສຕາປນ຺ນານມ຺ປິ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ອຠູຕພ຺ຠກ຺ຂາເນນ ອຸປວາທກາ ອກ຺ໂກສກາ ຄຣຫກາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາຕິ ¶ ວິປຣີຕທສ຺ສນາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນເຫຕຸ ສມາທິນ຺ນນານາວິຘກມ຺ມາ ເຍ ຈ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມູລເກສຸ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ເຎປິ ສມາທເປນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຣິຍູປວາທມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີສຸ ຄຫິຕາສຸ ປຸນວຈນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເນສໍ. ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ຫິ ອຣິຍູປວາໂທ ອານນ຺ຕຣິຍສທິໂສ. ຍຖາຫ –
‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ, ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ, ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍ; ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວທາມິ ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫາຍ, ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໙).
ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ –
‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐).
ຕໍ ¶ ໂຂ ປນາຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໍ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕມ຺ປິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ຄາຖາສຸ ມິຈ຺ຉາ ມນໍ ປຓິຘາຍາຕິ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ອໂຍນິໂສ ຐເປຕ຺ວາ. ມິຈ຺ຉາ ¶ ວາຈຎ຺ຈ ຠາສິຍາຕິ ມິຈ຺ຉາ ມຸສາວາທາທິວເສນ ວາຈໍ ຠາສິຕ຺ວາ. ມິຈ຺ຉາ ກມ຺ມານິ ກຕ຺ວານາຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນ ກາຍກມ຺ມານິ ກຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ມິຈ຺ຉາ ມນໍ ປຓິຘາຍາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປຣີຕໍ ຐເປຕ຺ວາ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທານິສ຺ສ ຕຖາ ທຸຈ຺ຈຣິຕຈຣເຓ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຫິຕາວເຫນ ສຸເຕນ ວິຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຸຎ຺ຎກໂຣຕິ ຕໂຕ ເອວ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທຕາຍ ກິພ຺ພິສກາຣີ ປາປຘມ຺ໂມ. ອປ຺ປສ຺ມິໍ ອິຘ ຊີວິເຕຕິ ອິຘ ມນຸສ຺ສໂລເກ ຊີວິເຕ ອຕິປຣິຕ຺ເຕ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ໂຍ ຈິຣໍ ຊີວຕິ, ໂສ ວສ຺ສສຕໍ ອປ຺ປໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໙໓; ສໍ. ນິ. ໑.໑໔໕), ‘‘ອປ຺ປມາຍຸ ມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໔໕; ມຫານິ. ໑໐) ຈ. ຕສ຺ມາ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ ສີຆໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຄ຺ຄູປໂຄ ນິພ຺ພານປຕິຏ຺ໂຐ ¶ ວາ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ ອປຸຎ຺ຎກໂຣ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ນິຣຍໍ ໂສ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ.
ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໗໑. ທຸຕິເຍ ປຐມສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ນິສ຺ສຣຓິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໗໒. ຕຕິເຍ ນິສ຺ສຣຓິຍາຕິ ນິສ຺ສຣຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ. ຘາຕຸໂຍຕິ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎສຠາວາ. ກາມານນ຺ຕິ ກິເລສກາມານຎ຺ເຈວ ວຕ຺ຖຸກາມານຎ຺ຈ. ອຖ ວາ ກາມານນ຺ຕິ ກິເລສກາມານໍ. ກິເລສກາມໂຕ ຫິ ນິສ຺ສຣຓາ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິປິ ນິສ຺ສຣຓໍເຍວ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ນ ¶ ¶ ເຕ ກາມາ ຍານິ ຈິຕ຺ຣານິ ໂລເກ,
ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ ປຸຣິສສ຺ສ ກາໂມ;
ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຣານິ ຕເຖວ ໂລເກ,
ອເຖຕ຺ຖ ຘີຣາ ວິນຍນ຺ຕິ ຉນ຺ທ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ໖.໖໓);
ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ອປຄໂມ. ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ, ວິເສສໂຕ ຕໍ ອສຸຠາຣມ຺ມຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຕຕິຍມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ກາເມຫິ ນິສ຺ສຏນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂຕ ກາມານໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປານນ຺ຕິ ຣູປຘມ຺ມານໍ, ວິເສເສນ ສທ຺ຘິໍ ອາຣມ຺ມເຓຫິ ກຸສລວິປາກກິຣິຍາເຠທໂຕ ສພ຺ເພສໍ ຣູປາວຈຣຘມ຺ມານໍ. ອາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກາມານ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ກາມາວຈຣຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ປຎ຺ຈ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານີ’’ຕິ. ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ¶ ນຕ຺ຖິ, ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຈ. ຠູຕນ຺ຕິ ຊາຕໍ. ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກາຣຓໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ຕີຫິປິ ປເທຫິ ເຕຠູມເກ ຘມ຺ເມ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍາທິຍຕິ. ນິໂຣໂຘຕິ ນິພ຺ພານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມາຍ ຘາຕຸຍາ ກາມປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ທຸຕິຍາຍ ຣູປປຣິຎ຺ຎາ, ຕຕິຍາຍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕປຣິຎ຺ຎາ ສພ຺ພຠວສມຕິກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ.
ຄາຖາສຸ ກາມນິສ຺ສຣຓໍ ຎຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິທໍ ກາມນິສ຺ສຣຓໍ – ເອວຎ຺ຈ ກາມໂຕ ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຊານິຕ຺ວາ. ອຕິກ຺ກມຕິ ເອເຕນາຕິ ອຕິກ຺ກໂມ, ອຕິກ຺ກມນູປາໂຍ, ຕໍ ອຕິກ຺ກມໍ ອາຣຸປ຺ປໍ ຎຕ຺ວາ. ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ສມນ຺ຕິ ວູປສມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ, ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ຜຸສໍ ຜຸສນ຺ໂຕ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຕຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ສນ຺ຕຕຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໗໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ຣູເປຫີຕິ ຣູປາວຈຣຘມ຺ເມຫິ. ສນ຺ຕຕຣາຕິ ອຕິສເຍນ ສນ຺ຕາ. ຣູປາວຈຣຘມ຺ມາ ຫິ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ວິຕກ຺ກາທິໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫານໂຕ ສມາຘິຠູມິຠາວໂຕ ຈ ສນ຺ຕາ ນາມ, ອາຣຸປ຺ປາ ປນ ເຕຫິປິ ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍ ເຈວ ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍ ຈ ອຕິສເຍນ ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິກາ, ເຕນ ສນ຺ຕຕຣາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນິໂຣໂຘຕິ ນິພ຺ພານໍ. ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕປິ ຫິ ¶ ຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ປໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍວ ສນ຺ຕຕຣາ ກິເລສທຣຖປຏິປສ຺ສທ຺ຘິໂຕ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ ນິພ຺ພານໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຣຸປ຺ເປຫິ ນິໂຣໂຘ ສນ຺ຕຕໂຣ’’ຕິ.
ຄາຖາສຸ ຣູປູປຄາຕິ ຣູປຠວູປຄາ. ຣູປຠໂວ ຫິ ອິຘ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຣູປຏ຺ຐາຍິໂນຕິ ອຣູປາວຈຣາ. ນິໂຣຘໍ ອປ຺ປຊານນ຺ຕາ, ອາຄນ຺ຕາໂຣ ປຸນພ຺ຠວນ຺ຕິ ເອເຕນ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ເມຫິ ນິໂຣຘສ຺ສ ສນ຺ຕຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ. ອຣູເປສຸ ອສຓ຺ຐິຕາຕິ ອຣູປຣາເຄນ ອຣູປຠເວສຸ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕາ, ເຕປິ ປຣິຊານນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິໂຣເຘ ເຍ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໗໔. ປຎ຺ຈເມ ¶ ປຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຣຊາ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ, ທິນ຺ນກາທໂຍປິ ວາ. ສນ຺ໂຕຕິ ຠວນ຺ຕາ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຸປລພ຺ຠມານາ. ອຕ຺ຖິຠາເວນ ສນ຺ໂຕ, ປາກຏຠາເວນ ວິຊ຺ຊມານາ. ອຕິຊາໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ມາຕາປິຕໂຣ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຊາໂຕ, ເຕຫິ ອຘິກຄຸໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸຊາໂຕຕິ ¶ ຄຸເຓຫິ ມາຕາປິຕູນໍ ອນຸຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ຊາໂຕ, ເຕຫິ ສມານຄຸໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຊາໂຕຕິ ຄຸເຓຫິ ມາຕາປິຕູນໍ ອຘໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຊາໂຕ, ເຕຫິ ຫີນຄຸໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍຫິ ປນ ຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕູນໍ ອຘິໂກ ສໂມ ຫີໂນຕິ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ເຕ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຕ຺ໂຕ ອຕິຊາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ເທໂສ ອາຣທ຺ໂຘ.
ຕຕ຺ຖ ນ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາຕິອາທີສຸ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓນິມິຕ຺ຕານຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ຂາຘິຄມປຣິຠາວິຕໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ວາ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘິໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກ ສຕ຺ຕາຕິສໂຍ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ –
‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໑) –
ອຍໍ ¶ ຕາວ ອຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ຘວິຠາວນາ.
ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປນ ສວາສນາຍ ກິເລສນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄເມນ ພຸທ຺ຘວາ ປຏິພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິກສິຕຠາເວນ ພຸທ຺ຘວາ ວິພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ພຸຊ຺ຌິຕາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ –
‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພທສ຺ສາວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ອນຎ຺ຎເນຍ຺ຍຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ວິສວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຂີຓາສວສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘ, ນິຣຸປກ຺ກິເລສສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕຣາໂຄຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕໂທໂສຕິ ¶ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕໂມໂຫຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕນິກ຺ກິເລໂສຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄໂຕຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອໂກ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ອພຸທ຺ຘິວິຫຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘິປຏິລາຠາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ພຸທ຺ໂຘຕິ ເຈຕໍ ນາມໍ ນ ມາຕຣາ ກຕໍ, ນ ປິຕຣາ ກຕໍ, ນ ຠາຕຣາ ກຕໍ, ນ ຠຄິນິຍາ ກຕໍ, ນ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ເຈຫິ ກຕໍ, ນ ຎາຕິສາໂລຫິເຕຫິ ກຕໍ, ນ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ກຕໍ, ນ ເທວຕາຫິ ກຕໍ, ອຖ ໂຂ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒).
ຫິໍສຕີຕິ ¶ ສຣຓໍ, ສພ຺ພໍ ອນຕ຺ຖໍ ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ສພ຺ພໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ຫິໍສຕິ ວິນາເສຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣຓໍ ຄຕາຕິ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ອມ຺ຫາກໍ ສຣຓໍ ຄຕິ ປຣາຍຓໍ ປຏິສຣຓໍ ອຆສ຺ສ ຫນ຺ຕາ ຫິຕສ຺ສ ວິຘາຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ພຸທ຺ຘໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉາມ ຠຊາມ ເສວາມ ປຍິຣຸປາສາມ. ເອວໍ ວາ ຊານາມ ພຸຊ຺ຌາມາຕິ ເອວໍ ຄຕາ ອຸປຄຕາ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາ.
ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຕາຕິ ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ (ອ. ນິ. ໔.໓໔).
ນ ¶ ເກວລຎ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄນິພ຺ພານານິ ເອວ, ອປິຈ ໂຂ ອຣິຍຜເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມາເນ –
‘‘ຣາຄວິຣາຄມເນຊມໂສກໍ,
ຘມ຺ມມສງ຺ຂຕມປ຺ປຏິກູລໍ;
ມຘຸຣມິມໍ ປຄຸຓໍ ສຸວິຠຕ຺ຕໍ,
ຘມ຺ມມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໘໗);
ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ, ອເນຊມໂສກນ຺ຕິ ຜລໍ, ຘມ຺ມສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ, ອປ຺ປຏິກູລໍ ມຘຸຣມິມໍ ປຄຸຓໍ ສຸວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຏກຕ຺ຕເຍນ ວິຠຕ຺ຕາ ¶ ສພ຺ພຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ກຖິຕາ. ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຕາ ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຕາ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນ ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຕາ.
ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນ ສໍຫໂຕຕິ ສງ຺ໂຆ. ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຏ຺ຐອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູໂຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ມິໍ ເອວ ວິມາເນ –
‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ທິນ຺ນ ມຫປ຺ຜລມາຫຸ,
ຈຕູສຸ ສຸຈີສຸ ປຸຣິສຍຸເຄສຸ;
ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລ ຘມ຺ມທສາ ເຕ,
ສງ຺ຆມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໘໘);
ຕໍ ¶ ສງ຺ຆໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຕາ ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຕາ. ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປນ ນ ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຕາຕິ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ສຣຓຄມນໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ສຣຓໍ ສຣຓຄມນໍ, ໂຍ ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທ, ຜລໍ, ສໍກິເລໂສ, ເຠໂທ, ໂວທານນ຺ຕິ ອຍໍ ວິຘິ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຕຕ຺ຖ ປທຕ຺ຖໂຕ ຕາວ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓໍ, ສຣຓຄຕານໍ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ທຸກ຺ຂໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ປຣິກິເລສໍ ຫນຕິ ວິນາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຖ ວາ ຫິເຕ ປວຕ຺ຕເນນ ອຫິຕາ ນິວຕ຺ຕເນນ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ພຸທ຺ໂຘ ສຣຓໍ, ຠວກນ຺ຕາຣໂຕ ອຸຕ຺ຕາຣເຓນ ອສ຺ສາສທາເນນ ຈ ຘມ຺ໂມ, ອປ຺ປການມ຺ປິ ກາຣານໍ ວິປຸລຜລປຏິລາຠກຣເຓນ ສງ຺ໂຆ. ຕສ຺ມາ ¶ ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ. ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາຫິ ວິຫຕກິເລໂສ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສຣຓຄມນໍ. ຕໍສມງ຺ຄິສຕ຺ໂຕ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ‘‘ເອຕານິ ເມ ຕີຓິ ຣຕນານິ ສຣຓໍ, ເອຕານິ ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຕາວ ສຣຓໍ ສຣຓຄມນໍ, ໂຍ ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິທໍ ຕຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ປເຠທໂຕ ປນ ທຸວິຘໍ ສຣຓຄມນໍ – ໂລກິຍໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈານໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈໂຕ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕິ, ໂລກິຍໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ພຸທ຺ຘາທິຄຸຓາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ ¶ , ສທ຺ຘາມູລິກາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ທສສຸ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູສຸ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ຕຍິທໍ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ຕຕິ – ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕເນນ, ຕປ຺ປຣາຍຓຕາຍ, ສິສ຺ສຠາວູປຄມເນນ, ປຓິປາເຕນາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຫໍ ອຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕມິ, ຘມ຺ມສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈຊນໍ. ຕປ຺ປຣາຍຓໍ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຫໍ ພຸທ຺ຘປຣາຍໂຓ, ຘມ຺ມປຣາຍໂຓ, ສງ຺ຆປຣາຍໂຓ ອິຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ຕປ຺ປຏິສຣຓຠາໂວ ¶ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ. ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຫໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ, ຘມ຺ມສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ອິຕິ ມໍ ຘາເຣຕູ’’ຕິ ເອວໍ ສິສ຺ສຠາວສ຺ສ ອຸປຄມນໍ. ປຓິປາໂຕ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຫໍ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ເອວ ຕິຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຖູນໍ ກໂຣມິ ອິຕິ ມໍ ຘາເຣຕູ’’ຕິ ເອວໍ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ປຣມນິປຈ຺ຈກາໂຣ. ອິເມສຎ຺ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຄຫິຕໍ ເອວ ໂຫຕິ ສຣຓຄມນໍ.
ອປິຈ ‘‘ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ຘມ຺ມສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ ເອວ ເມ ອຕ຺ຕາ ຊີວິຕຎ຺ຈ, ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕິກໍ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ພຸທ຺ໂຘ ເມ ສຣຓໍ ຕາຓໍ ເລຓ’’ນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ; ສຸຄຕຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ; ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ; ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ເອວໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຣຓຄມນໍ ວິຍ ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
‘‘ໂສ ¶ ອຫໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ, ຄາມາ ຄາມໍ ປຸຣາ ປຸຣໍ;
ນມສ຺ສມາໂນ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ສຸຘມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໔) –
ເອວໍ ອາຬວກາທີນໍ ສຣຓຄມນໍ ວິຍ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອຖ ໂຂ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາເທສຸ ສິຣສາ ນິປຕິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາທານິ ມຸເຂນ ຈ ປຣິຈຸມ຺ພຕິ, ປາຓີຫິ ຈ ປຣິສມ຺ພາຫຕິ, ນາມຎ຺ຈ ສາເວຕິ ‘ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ອຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ອຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໔) ເອວໍ ປຓິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ໂສ ¶ ປເນສ ຎາຕິຠຍາຈຣິຍທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາເຕນ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ນ ອິຕເຣຫິ. ເສຏ຺ຐວເສເນວ ຫິ ສຣຓໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ເສຏ຺ຐວເສນ ¶ ຠິຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ‘‘ອຍເມວ ໂລເກ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວນ຺ທຕິ, ເຕເນວ ສຣຓໍ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ນ ຎາຕິຠຍາຈຣິຍສຎ຺ຎາຍ ວນ຺ທນ຺ເຕນ. ເອວໍ ຄຫິຕສຣຓສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ວາ ອຸປາສິກາຍ ວາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິເຍສຸ ປພ຺ພຊິຕມ຺ປິ ‘‘ຎາຕໂກ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວນ຺ທໂຕ ສຣຓໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ອປພ຺ພຊິຕໍ. ຕຖາ ຣາຊານໍ ຠເຍນ ວນ຺ທໂຕ. ໂສ ຫິ ຣຏ຺ຐປູຊິຕຕ຺ຕາ ອວນ຺ທິຍມາໂນ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍາຕິ. ຕຖາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາປກໍ ຕິຕ຺ຖິຍມ຺ປິ ‘‘ອາຈຣິໂຍ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວນ຺ທໂຕປິ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ສຣຓຄມນສ຺ສ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ວິປາກຜລໍ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍ ອານິສໍສຜລໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ;
ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ.
‘‘ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂສມຸປ຺ປາທໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມໍ;
ອຣິຍໍ ຈຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ, ທຸກ຺ຂູປສມຄາມິນໍ.
‘‘ເອຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເອຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມໍ;
ເອຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໙໐-໑໙໒);
ອປິຈ ¶ ນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປຄມນາທີນິປິ ເອຕສ຺ສ ອານິສໍສຜລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ປິຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ອຣຫນ຺ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໗-໑໒໘; ອ. ນິ. ໑.໒໖໘-໒໗໖; ວິຠ. ໘໐໙).
ໂລກິຍສ຺ສ ¶ ປນ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຠວສມ຺ປທາປິ ໂຠຄສມ຺ປທາປິ ຜລເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ເຍ ເກຈິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ,
ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິໍ;
ປຫາຍ ມານຸສໍ ເທຫໍ,
ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);
ອປຣມ຺ປິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ອຖ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອສີຕິຍາ ເທວຕາສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຍນາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ເຕນຸປສງ຺ກມິ…ເປ… ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕໍ ໂຂ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ເອຕທໂວຈ – ‘ສາຘຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ. ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນເຫຕຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ເອວມິເຘກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ອຎ຺ເຎ ເທເວ ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຘິຄຓ຺ຫນ຺ຕິ – ທິພ຺ເພນ ອາຍຸນາ, ທິພ຺ເພນ ວຓ຺ເຓນ, ທິພ຺ເພນ ສຸເຂນ, ທິພ຺ເພນ ຍເສນ, ທິພ຺ເພນ ອາຘິປເຕຍ຺ເຍນ, ທິພ຺ເພຫິ ຣູເປຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ສທ຺ເທຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ຄນ຺ເຘຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ຣເສຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫິ…ເປ… ຘມ຺ມໍ, ສງ຺ຆໍ…ເປ… ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫີ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑).
ເວລາມສຸຕ຺ຕາທິວເສນປິ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ໂລກິຍສຣຓຄມນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ¶ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຎ຺ຎາຓສໍສຍມິຈ຺ຉາຎາຓາທີຫິ ສໍກິລິສ຺ສຕິ, ນ ມຫາຊຸຕິກໍ ໂຫຕິ ນ ມຫາວິປ຺ຜາຣໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປນ ສໍກິເລໂສ ນຕ຺ຖິ. ໂລກິຍສ຺ສ ຈ ສຣຓຄມນສ຺ສ ທຸວິໂຘ ເຠໂທ – ສາວຊ຺ໂຊ, ອນວຊ຺ໂຊ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສາວຊ຺ໂຊ ອຎ຺ຎສຕ຺ຖາຣາທີສຸ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີຫິ ໂຫຕິ, ໂສ ອນິຏ຺ຐຜໂລ. ອນວຊ຺ໂຊ ກາລກິຣິຍາຍ, ໂສ ອວິປາກຕ຺ຕາ ອຜໂລ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປນ ເນວຕ຺ຖິ ເຠໂທ. ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນ ອຸທ຺ທິສຕີຕິ ເອວໍ ສຣຓຄມນສ຺ສ ສໍກິເລໂສ ຈ ເຠໂທ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ໂວທານມ຺ປິ ¶ ຈ ໂລກິຍສ຺ເສວ ຍສ຺ສ ຫິ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ເສວ ຕໂຕ ໂວທາເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ປນ ນິຈ຺ຈໂວທານເມວາຕິ.
ປາຓາຕິປາຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຓສ຺ສ ສຣເສເນວ ປຕນສຠາວສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ອຕິປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສີຆໍ ປາຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ປາຓຆາໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ, ໂຍ ສຕ຺ໂຕຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຣູປາຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຫິ ວິໂກປິເຕ ອິຕຣມ຺ປິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ວິນສ຺ສຕີຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ປາເຓ ປາຓສຎ຺ຎິໂນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ¶ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ວຘກເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ. ຍາຍ ຫິ ເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕສຸ ອຸປກ຺ກມກຣຓເຫຕຸກມຫາຠູຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມຫາຠູຕາ ປຸຣິມສທິສາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິສທິສາ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສາ ຕາທິສປ຺ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ. ລທ຺ຘູປກ຺ກມານິ ຫິ ຠູຕານິ ປຸຣິມຠູຕານິ ວິຍ ນ ວິສທານີຕິ ສມານຊາຕິຍານໍ ກາຣຓານິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ‘‘ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕາຍ ວຘກເຈຕນາຍ ປາຓາຕິປາຕຕາສມ຺ຠວທສ຺ສນໍ. ກຸລຸມ຺ພສຸຕ຺ເຕປິ ຫິ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕ ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ຄພ຺ຠໍ ປາປເກນ ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຊ຺ຊາມຍິທ຺ຘິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ຈ ວຈີທ຺ວາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນ ສກ຺ກາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ ວຈີທ຺ວາຣວເສເນວ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ຠາວນາມຍິທ຺ຘິ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວາໂທ ກຸສລຕ຺ຕິກເວທນຕ຺ຕິກວິຕກ຺ກຕ຺ຕິກຠູມນ຺ຕເຣຫິ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.
ສ຺ວາຍໍ ປາຓາຕິປາໂຕ ຄຸຓຣຫິເຕສຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາທີສຸ ຂຸທ຺ທເກ ປາເຓ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາສຣີເຣ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ກສ຺ມາ? ປໂຍຄມຫນ຺ຕຕາຍ. ປໂຍຄສມຕ຺ເຕປິ ວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາທີຫິ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ, ຄຸຓວນ຺ເຕສຸ ມນຸສ຺ສາທີສຸ ອປ຺ປຄຸເຓ ປາເຓ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາຄຸເຓ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ¶ . ສຣີຣຄຸຓານໍ ປນ ສມຠາເວ ສຕິ ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ປໂຍຄວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາທີຫິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ¶ ສຫສາ ນິປ຺ຜາທນວເສນ ສກິຈ຺ຈສາຘິກາຍ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕຊວເນຫິ ລທ຺ຘາເສວນາຍ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ປໂຍຄສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາໂວ. ສຕິປິ ກທາຈິ ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ ປາເຓ ປໂຍຄສ຺ສ ສມຠາເວ ມຫນ຺ຕໍ ຫນນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາ ຕິພ຺ພຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາປິ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ. ອິຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ເຈຕນາພລວຠາເວເນວ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ເຫຕຸ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ມຫາຄຸຓຠາເວ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕອຸປກາຣເຈຕນາ ວິຍ ເຂຕ຺ຕວິເສສນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອປກາຣເຈຕນາປິ ພລວຕີ ຕິພ຺ພຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ¶ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ປໂຍຄວຕ຺ຖຸອາທິປຈ຺ຈຍານໍ ອມຫຕ຺ເຕປິ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາທິປຈ຺ຈເຍຫິ ເຈຕນາຍ ພລວຠາວວເສເນວ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຕສ຺ສ ປາໂຓ, ປາຓສຎ຺ຎິຕາ, ວຘກຈິຕ຺ຕໍ, ອຸປກ຺ກໂມ, ເຕນ ມຣຓນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ສມ຺ຠາຣາ. ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣຍຸຕ຺ໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕຕິ ປຎ຺ຈສມ຺ຠາຣາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕສຸ ປາຓສຎ຺ຎິຕາວຘກຈິຕ຺ຕານິ ປຸພ຺ພຠາຄິຍານິປິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸປກ຺ກໂມ ວຘກເຈຕນາສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ. ຕສ຺ສ ຉ ປໂຍຄາ – ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອາຓຕ຺ຕິໂກ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ, ຖາວໂຣ, ວິຊ຺ຊາມໂຍ, ອິທ຺ຘິມໂຍຕິ. ເຕສຸ ສຫຕ຺ເຖນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສາຫຕ຺ຖິໂກ. ປເຣສໍ ອາຓາປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອາຓຕ຺ຕິໂກ. ອຸສຸສຕ຺ຕິອາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ. ໂອປາຕຂຓນາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ຖາວໂຣ. ອາຖພ຺ພຓິກາທີນໍ ວິຍ ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປນປໂຍໂຄ ວິຊ຺ຊາມໂຍ. ທາຐາໂກຏ຺ຏນາທີນໍ ວິຍ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິມໂຍ.
ເອຕ຺ຖາຫ – ຂເຓ ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາເວສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ, ໂກ ຫນ຺ຕາ, ໂກ ວາ ຫຎ຺ຎຕິ? ຍທິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອຣູປິຕາຍ ນ ເຉທນເຠທນາທິວເສນ ວິໂກປນສມຕ຺ໂຖ, ນາປິ ວິໂກປນີໂຍ, ອຖ ຣູປສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອເຈຕນຕາຍ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປໂມຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ເຉທນາທິນາ ປາຓາຕິປາໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ຍຖາ ມຕສຣີເຣ. ປໂຍໂຄປິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ປຫຣຓປ຺ປຫາຣາທິໂກ ອຕີເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຠເວຍ຺ຍ ອນາຄເຕສຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ວາ. ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ອຕີເຕສຸ ອນາຄເຕສຸ ຈ ສມ຺ຠວຕິ ເຕສໍ ອວິຊ຺ຊມານສຠາວຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ¶ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຕ຺ຕາ ສຣເສເນວ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວຕາຍ ວິນາສາຠິມຸເຂສຸ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ປໂຍໂຄ ສິຍາ, ວິນາສສ຺ສ ຈ ກາຣຓຣຫິຕຕ຺ຕາ ນ ປຫຣຓປ຺ປຫາຣາທິປ຺ປໂຍຄເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນິຣີຫຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກສ຺ສ ¶ ໂສ ປໂຍໂຄ, ຂຓິກຠາເວນ ວຘາຘິປ຺ປາຍສມກາລເມວ ຠິຊ຺ຊນກສ຺ສ ຍາວ ກິຣິຍາປຣິໂຍສານກາລມນວຏ຺ຐານໂຕ ກສ຺ສ ວາ ປາຓາຕິປາໂຕ ກມ຺ມພນ຺ໂຘຕິ?
ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຖາວຸຕ຺ຕວຘກເຈຕນາສມງ຺ຄີ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຸຎ຺ໂຊ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ຫນ຺ຕາ. ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕວຘປ຺ປໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ ອປຄຕຸສ຺ມາວິຎ຺ຎາຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ມໂຕຕິ ໂວຫາຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຘປ຺ປໂຍຄາກຣເຓ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອຸທ຺ຘໍ ປວຕ຺ຕນາຣໂຫ ຣູປາຣູປຘມ຺ມປຸຎ຺ໂຊ ຫຎ຺ຎຕິ, ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ ¶ ເອວ ວາ. ວຘປ຺ປໂຍຄາວິສຍຠາເວປິ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຣູປສນ຺ຕານາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຠູຕຣູເປສຸ ກຕປ຺ປໂຍຄວເສນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິຈ຺ເຉເທນ ໂສປິ ວິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ນ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ, ນາປິ ອເຫຕຸໂກ, ນ ຈ ປໂຍໂຄ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ກຕປ຺ປໂຍຄວເສນ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກລາປສ຺ສ ຕຖາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຂຓິການຎ຺ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກມຣຓສ຺ສ ອິຘ ມຣຓຠາເວນ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ສນ຺ຕຕິມຣຓສ຺ສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສເຫຕຸກຠາວໂຕ ນ ອເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນິຣີຫເກສຸປິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິຠາວມຕ຺ເຕເນວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປຜລຸປ຺ປາທນນິຍຕານິ ກາຣຓານິເຍວ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ປທີໂປ ປກາເສຕີຕິ, ຕເຖວ ຆາຕກໂວຫາໂຣ. ນ ຈ ເກວລສ຺ສ ວຘາຘິປ຺ປາຍສຫຠຸໂນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກກລາປສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ສນ຺ຕານວເສນ ວຕ຺ຕມານສ຺ເສວ ປນ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອຕ຺ເຖວ ປາຓາຕິປາເຕນ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ. ສນ຺ຕານວເສນ ວຕ຺ຕມານານຎ຺ຈ ປທີປາທີນໍ ອຕ຺ຖກິຣິຍາສິທ຺ຘິ ທິສ຺ສຕີຕິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈາຣຓາ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ປາຓາຕິປາຕາ. ນ ປຏິວິຣຕາຕິ ອປ຺ປຏິວິຣຕາ.
ອທິນ຺ນສ຺ສ ອາທານໍ ອທິນ຺ນາທານໍ, ປຣສ຺ສ ຫຣຓໍ ເຖຍ຺ຍໍ ໂຈຣິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອທິນ຺ນນ຺ຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຍຕ຺ຖ ປໂຣ ຍຖາກາມກາຣິຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອທຓ຺ຑາຣໂຫ ອນຸປວຊ຺ໂຊ ຈ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ¶ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິໂນ ຕທາທາຍກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ອທິນ຺ນາທານໍ. ຕໍ ຫີເນ ປຣສນ຺ຕເກ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ປຓີເຕ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ກສ຺ມາ? ວຕ຺ຖຸປຓີຕຕາຍ. ຕຖາ ຂຸທ຺ທເກ ປຣສນ຺ຕເກ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ມຫນ຺ເຕ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ກສ຺ມາ? ວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາຍ ປໂຍຄມຫນ຺ຕຕາຍ ຈ. ວຕ຺ຖຸສມຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ຄຸຓາຘິການໍ ສນ຺ຕເກ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ຕໍຕໍຄຸຓາຘິກໍ ອຸປາທາຍ ຕໂຕ ຕໂຕ ຫີນຄຸຓສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ. ວຕ຺ຖຸຄຸຓານໍ ປນ ສມຠາເວ ສຕິ ກິເລສານໍ ປໂຍຄສ຺ສ ຈ ມຸທຸຠາເວ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ຕິພ຺ພຠາເວ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ.
ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ສມ຺ຠາຣາ – ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິຕາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ, ອຸປກ຺ກໂມ, ເຕນ ¶ ຫຣຓນ຺ຕິ. ຉ ປໂຍຄາ ¶ ສາຫຕ຺ຖິກາທໂຍວ. ເຕ ຈ ໂຂ ຍຖານຸຣູປໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ, ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ, ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ, ກຸສາວຫາໂຣຕິ ອິເມສໍ ອວຫາຣານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປເນນ ປຣສນ຺ຕກຫຣຓໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍ ປໂຍໂຄ. ວິນາ ມນ຺ເຕນ ຕາທິເສນ ອິທ຺ຘານຸຠາວສິທ຺ເຘນ ກາຍວຈີປໂຍເຄນ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອາກຑ຺ຒນໍ ອິທ຺ຘິມໂຍ ປໂຍໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ກາເມສູຕິ ເມຖຸນສມາຈາເຣສຸ. ມິຈ຺ຉາຈາໂຣຕິ ເອກນ຺ຕນິນ຺ທິໂຕ ລາມກາຈາໂຣ. ລກ຺ຂຓໂຕ ປນ ອສທ຺ຘມ຺ມາຘິປ຺ປາເຍນ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ອຄມນີຍຏ຺ຐານວີຕິກ຺ກມເຈຕນາ ກາເມສຸ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ອຄມນີຍຏ຺ຐານໍ ນາມ ປຸຣິສານໍ ຕາວ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາທໂຍ ທສ, ຘນກ຺ກີຕາທໂຍ ທສາຕິ ວີສຕິ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ອິຕ຺ຖີສຸ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສາຣກ຺ຂສປຣິທຓ຺ຑານໍ, ທສນ຺ນຎ຺ຈ ຘນກ຺ກີຕາທີນນ຺ຕິ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ອຎ຺ຎປຸຣິສາ. ສ຺ວາຍໍ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ສີລາທິຄຸຓຣຫິເຕ ອຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ເນ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ຄຸຓຣຫິເຕປິ ຈ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ, ອຸຠິນ຺ນໍ ສມານຈ຺ຉນ຺ທຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ. ສມານຈ຺ຉນ຺ທຠາເວປິ ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ – ອຄມນີຍວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ມິໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ, ເສວນປໂຍໂຄ, ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິອຘິວາສນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຕໂຍ, ພລກ຺ກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຕໂຍຕິ ອນວເສສຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ປນ ຕີເຫວ. ເອໂກ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກວ.
ມຸສາຕິ ¶ ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊໂກ ກາຍວຈີປໂຍໂຄ, ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍນ ປນສ຺ສ ປຣວິສໍວາທກກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ. ອປໂຣ ນໂຍ ມຸສາຕິ ອຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ, ວາໂທຕິ ຕສ຺ສ ຠູຕໂຕ ຕຈ຺ຉໂຕ ວິຎ຺ຎາປນໍ. ຕສ຺ມາ ອຕຖໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຕຖໂຕ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸກາມສ຺ສ ຕຖາວິຎ຺ຎາປນປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ.
ໂສ ຍມຕ຺ຖໍ ຠຎ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ອປິຈ ຄຫຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອທາຕຸກາມຕາຍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ສກ຺ຂິນາ ¶ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ປພ຺ພຊິຕານໍ ອປ຺ປກມ຺ປິ ເຕລໍ ວາ ສປ຺ປິໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ຫສາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄາເມ ເຕລໍ ນທີ ມຎ຺ເຎ ສນ຺ທຕີ’’ຕິ ປູຣຓກຖານເຍນ ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ອທິຏ຺ຐໍເຍວ ປນ ‘‘ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວທນ຺ຕານໍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ຕຖາ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຠຎ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ກິເລສານໍ ມຸທຸຕິພ຺ພຕາວເສນ ຈ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊມຫາສາວຊ຺ຊຕາ ລພ຺ຠເຕວ.
ຕສ຺ສ ¶ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ – ອຕຖໍ ວຕ຺ຖຸ, ວິສໍວາທນຈິຕ຺ຕໍ, ຕຊ຺ໂຊ ວາຍາໂມ, ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນນ຺ຕິ. ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍນ ຫິ ປໂຍເຄ ກເຕປິ ປເຣນ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອວິຎ຺ຎາເຕ ວິສໍວາທນສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນມ຺ປິ ເອໂກ ສມ຺ຠາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຠູຕວຈນໍ, ວິສໍວາທນຈິຕ຺ຕໍ, ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນນ຺ຕິ ຕໂຍ ສມ຺ຠາຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ປໂຣ ທນ຺ຘຕາຍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐາປກເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວ ມຸສາວາທກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ.
ສຸຣາຕິ ປິຏ຺ຐສຸຣາ, ປູວສຸຣາ, ໂອທນສຸຣາ, ກິຓ຺ຓປກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຈ ສຸຣາ. ເມຣຍນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜາສໂວ, ຜລາສໂວ, ມຘ຺ວາສໂວ, ຄຸຬາສໂວ ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຈ ອາສວາ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ມທນີຍຏ຺ເຐນ ມຊ຺ຊໍ. ຍາຍ ເຈຕນາຍ ຕໍ ປິວຕິ, ສາ ປມາທກາຣຓຕ຺ຕາ ປມາທຏ຺ຐານໍ. ລກ຺ຂຓໂຕ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຣາເມຣຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມຊ຺ຊສ຺ສ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມທວເສນ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ປມາທເຈຕນາ ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານໍ. ຕສ຺ສ ມຊ຺ຊຠາໂວ, ປາຕຸກມ຺ຍຕາຈິຕ຺ຕໍ, ຕຊ຺ໂຊ ວາຍາໂມ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ. ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ຈສ຺ສ ປາຕພ຺ພໂຕ ເອກນ຺ເຕນ ສາວຊ຺ຊຠາໂວ ¶ . ອຣິຍສາວການໍ ປນ ວຕ຺ຖຸໍ ອຊານນ຺ຕານມ຺ປິ ມຸຂໍ ນ ປວິສຕິ, ປເຄວ ຊານນ຺ຕານໍ. ອຑ຺ຒປສຕມຕ຺ຕສ຺ສ ປານໍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ອທ຺ຘາຬ຺ຫກມຕ຺ຕສ຺ສ ປານໍ ຕໂຕ ມຫນ຺ຕໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ກາຍສຎ຺ຈາລນສມຕ຺ຖໍ ພຫຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ຄາມຆາຕກາທິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊເມວ. ປາປກມ຺ມຎ຺ຫິ ¶ ປາຓາຕິປາຕໍ ປຕ຺ວາ ຂີຓາສເວ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ອທິນ຺ນາທານໍ ປຕ຺ວາ ຂີຓາສວສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ມິຈ຺ຉາຈາຣໍ ປຕ຺ວາ ຂີຓາສວາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວີຕິກ຺ກເມ, ມຸສາວາທໍ ປຕ຺ວາ ມຸສາວາເທນ ສງ຺ຆເຠເທ, ສຸຣາປານໍ ປຕ຺ວາ ກາຍສຎ຺ຈາລນສມຕ຺ຖໍ ພຫຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ຄາມຆາຕກາທິກມ຺ມໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ສພ຺ເພຫິປິ ເຈເຕຫິ ມຸສາວາເທນ ສງ຺ຆເຠໂທວ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ຕຎ຺ຫິ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈຕິ.
ອິທານິ ເອເຕສຸ ສຠາວໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ເວທນໂຕ, ມູລໂຕ, ກມ຺ມໂຕ, ຜລໂຕຕິ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສຠາວໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ເຈຕນາສຠາວາວ. ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓໂຕ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມໂຓ, ອທິນ຺ນາທານໍ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ ວາ, ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພວເສນ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມໂຓ, ສຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓຕິ ເອເກ. ມຸສາວາໂທ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓ ວາ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມໂຓ ວາ, ສຸຣາປານໍ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ. ເວທນໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕ ທຸກ຺ຂເວທໂນ, ອທິນ຺ນາທານໍ ຕິເວທນໍ, ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ສຸຂມຊ຺ຌຕ຺ຕວເສນ ທ຺ວິເວທໂນ, ຕຖາ ສຸຣາປານໍ. ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທນໍ ນ ໂຫຕິ. ມຸສາວາໂທ ຕິເວທໂນ. ມູລໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕ ໂທສໂມຫວເສນ ທ຺ວິມູລໂກ, ອທິນ຺ນາທານໍ ມຸສາວາໂທ ຈ ໂທສໂມຫວເສນ ວາ ໂລຠໂມຫວເສນ ¶ ວາ, ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ສຸຣາປານຎ຺ຈ ໂລຠໂມຫວເສນ ທ຺ວິມູລໍ. ກມ຺ມໂຕ ມຸສາວາໂທເຍເວຕ຺ຖ ວຈີກມ຺ມໍ, ເສສໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ກາຍກມ຺ມເມວ. ຜລໂຕ ສພ຺ເພປິ ອປາຍູປປຕ຺ຕິຜລາ ເຈວ ສຸຄຕິຍມ຺ປິ ອປ຺ປາຍຸກຕາທິນານາວິຘອນິຏ຺ຐຜລາ ຈາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສຠາວາທິໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ອປ຺ປຏິວິຣຕາຕິ ສມາທານວິຣຕິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິຍາ ຈ ອຠາເວນ ນ ປຏິວິຣຕາ. ທຸສ຺ສີລາຕິ ຕໂຕ ເອວ ປຎ຺ຈສີລມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຠາເວນ ນິສ຺ສີລາ. ປາປຘມ຺ມາຕິ ລາມກຘມ຺ມາ, ຫີນາຈາຣາ. ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕຕິ ¶ ສິກ຺ຂາປທສມາທາເນນ ປາຓາຕິປາຕໂຕ ວິຣໂຕ, ອາຣກາ ຐິໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.
ອິຘາປິ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິອາທີນໍ ສຠາວໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ¶ , ເວທນໂຕ, ມູລໂຕ, ກມ຺ມໂຕ, ສມາທານໂຕ, ເຠທໂຕ, ຜລໂຕ ຈ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສຠາວໂຕ ປຎ຺ຈປິ ເຈຕນາໂຍປິ ໂຫນ຺ຕິ ວິຣຕິໂຍປິ, ວິຣຕິວເສນ ປນ ເທສນາ ອາຄຕາ. ຍາ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປາຓາຕິປາຕາ ອາຣຕິ ວິຣຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິຣຕິ. ສາ ປເຠທໂຕ ຕິວິຘາ – ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ, ສມາທານວິຣຕິ, ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ອສມາທິນ຺ນສິກ຺ຂາປທານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິວຍພາຫຸສຈ຺ຈາທີນິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕເມຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ວິຣຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ ນາມ. ສມາທິນ຺ນສິກ຺ຂາປທານໍ ສິກ຺ຂາປທສມາທາເນ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ວິຣຕິ ສມາທານວິຣຕິ ນາມ. ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປນ ວິຣຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕິ ນາມ, ຍສ຺ສາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ‘‘ປາຓໍ ຆາເຕສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕາສຸ ສມາທານວິຣຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ.
ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓາເນວ ເອເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓານິ. ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕເຍວ ຫິ ວິຣຕິ ນາມ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ເອວໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທິອາຣມ຺ມຓາເຍວ ເອເຕ ກຸສລຘມ຺ມາ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍານິ ປຊຫນ຺ຕິ. ເວທນໂຕ ສພ຺ພາປິ ສຸຂເວທນາວ.
ມູລໂຕ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ອໂລຠອໂທສອໂມຫວເສນ ຕິມູລາ ໂຫນ຺ຕິ, ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ອໂລຠອໂທສວເສນ ທ຺ວິມູລາ. ກມ຺ມໂຕ ມຸສາວາທາ ເວຣມຓິ ວຈີກມ຺ມໍ ¶ , ເສສາ ກາຍກມ຺ມໍ. ສມາທານໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໍ ອລຠນ຺ເຕນ ສຍເມວ ວາ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ເອກຊ຺ຌໍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ວາ ສມາທິຍນ຺ເຕນ ສມາທິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຠທໂຕ ຄຫຏ຺ຐານໍ ຍໍ ຍໍ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຕໍ ຕເທວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ອິຕຣໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ຄຫຏ຺ຐາ ຫິ ອນິພທ຺ຘສີລາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍໍ ຍໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕໍ ຕເທວ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ປພ຺ພຊິຕານໍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ວີຕິກ຺ກນ຺ເຕ ສພ຺ພານິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ.
ຜລໂຕຕິ ¶ ¶ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິຍາ ເຈຕ຺ຖ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນຕາ, ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຊວນສມ຺ປຕ຺ຕິ, ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາ, ຈາຣຸຕາ, ມຸທຸຕາ, ສຸຈິຕາ, ສູຣຕາ, ມຫພ຺ພລຕາ, ວິສ຺ສຏ຺ຐວຈນຕາ, ສຕ຺ຕານໍ ປິຍມນາປຕາ, ອຠິຊ຺ຊປຣິສຕາ, ອຈ຺ຉມ຺ຠິຕາ, ທຸປ຺ປຘໍສິຍຕາ, ປຣູປກ຺ກເມນ ອມຣຓຕາ, ມຫາປຣິວາຣຕາ, ສຸວຓ຺ຓຕາ, ສຸສຓ຺ຐານຕາ, ອປ຺ປາພາຘຕາ, ອໂສກຕາ, ປິຍມນາເປຫິ ອວິປ຺ປໂຍໂຄ, ທີຆາຍຸກຕາຕິ ເອວມາທີນິ ຜລານິ.
ອທິນ຺ນາທານາ ເວຣມຓິຍາ ມຫາຘນຘຎ຺ຎຕາ, ອນນ຺ຕໂຠຄຕາ, ຖິຣໂຠຄຕາ, ອິຈ຺ຉິຕານໍ ໂຠຄານໍ ຂິປ຺ປໍ ປຏິລາໂຠ, ຣາຊາທີຫິ ອສາຘາຣຓໂຠຄຕາ, ອຸຬາຣໂຠຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເຊຏ຺ຐກຠາໂວ, ນຕ຺ຖິຠາວສ຺ສ ອຊານນຕາ, ສຸຂວິຫາຣິຕາຕິ ເອວມາທີນິ.
ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ເວຣມຓິຍາ ວິຄຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຕາ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ປິຍມນາປຕາ, ອນ຺ນປານວຕ຺ຖຈ຺ຉາທນາທີນໍ ລາຠິຕາ, ສຸຂສຸປນຕາ, ສຸຂປຏິພຸຊ຺ຌນຕາ, ອປາຍຠຍວິໂມກ຺ໂຂ, ອິຕ຺ຖິຠາວນປຸໍສກຠາວານໍ ອຠພ຺ພຕາ, ອກ຺ໂກຘນຕາ, ສຈ຺ຈກາຣິຕາ, ອມງ຺ກຸຕາ, ອາຣາຘນສຸຂຕາ, ປຣິປຸຓ຺ຓິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ, ປຣິປຸຓ຺ຓລກ຺ຂຓຕາ, ນິຣາສງ຺ກຕາ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາ, ສຸຂວິຫາຣິຕາ, ອກຸໂຕຠຍຕາ, ປິຍວິປ຺ປໂຍຄາຠາໂວຕິ ເອວມາທີນິ. ຍສ຺ມາ ປນ ມິຈ຺ຉາຈາຣາເວຣມຓິຍາ ຜລານິປິ ເອຕ຺ເຖວ ອນ຺ໂຕຄຘານິ, ຕສ຺ມາ (ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ເວຣມຓິຍາ).
ມຸສາວາທາ ເວຣມຓິຍາ ວິປ຺ປສນ຺ນິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ, ວິສ຺ສຏ຺ຐມຘຸຣຠາຓິຕາ, ສມສິຕສຸທ຺ຘທນ຺ຕຕາ, ນາຕິຖູລຕາ, ນາຕິກິສຕາ, ນາຕິຣສ຺ສຕາ, ນາຕິທີຆຕາ, ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສຕາ, ອຸປ຺ປລຄນ຺ຘມຸຂຕາ, ສຸສ຺ສູສກປຣິສຕາ, ອາເທຍ຺ຍວຈນຕາ, ກມລທລສທິສມຸທຸໂລຫິຕຕນຸຊິວ຺ຫຕາ, ອລີນຕາ, ອນຸທ຺ຘຕຕາຕິ ເອວມາທີນິ.
ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານາ ເວຣມຓິຍາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ອປ຺ປມາທຕາ, ຎາຓວນ຺ຕຕາ, ສທາ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາ, ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຏິຠານວນ຺ຕຕາ ¶ , ອນລສຕາ, ອຊຬຕາ, ອນຸມ຺ມຕ຺ຕຕາ, ອຈ຺ຉມ຺ຠິຕາ, ອສາຣມ຺ຠິຕາ, ອນິສ຺ສຸກິຕາ, ອມຈ຺ຉຣິຕາ, ສຈ຺ຈວາທິຕາ, ອປິສຸຓອຜຣຸສອສມ຺ຜປ຺ປລາປວາທິຕາ, ກຕຎ຺ຎຸຕາ ¶ , ກຕເວທິຕາ, ຈາຄວນ຺ຕຕາ, ສີລວນ຺ຕຕາ, ອຸຊຸກຕາ, ອກ຺ໂກຘນຕາ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນຕາ ¶ , ອຸຊຸທິຏ຺ຐິຕາ, ມຫນ຺ຕຕາ, ປຓ຺ຑິຕຕາ, ອຕ຺ຖານຕ຺ຖກຸສລຕາຕິ ເອວມາທີນິ ຜລານິ. ເອວເມຕ຺ຖ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິອາທີນມ຺ປິ ສຠາວາທິໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ສີລວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈສີລວເສນ ສີລວາ. ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມຕິ ສຸນ຺ທຣຘມ຺ໂມ, ສຣຓຄມນປຣິທີປິຕາຍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປນ຺ນປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ປນ ປຸຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕູສຸ ອສ຺ສທ຺ເຘສຸ ທຸສ຺ສີເລສຸ ຈ ສຍມ຺ປິ ຕາທິໂສ, ໂສປິ ອວຊາໂຕເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທໂຍ ຫິ ອິຘ ອວຊາຕຠາວສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຈ ຕສ຺ມິໍ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ມາຕາປິຕໂຣ ປນ ອຸປາທາຍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕິຊາຕາທິຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.
ໂຍ ໂຫຕິ ກຸລຄນ຺ຘໂນຕິ ກຸລຈ຺ເຉທໂກ ກຸລວິນາສໂກ. ເຉທນຕ຺ໂຖ ຫິ ອິຘ ຄນ຺ຘສທ຺ໂທ, ‘‘ອຸປ຺ປລຄນ຺ຘປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໖໕) ວິຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກຸລຘໍສໂນ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ.
ເອເຕ ໂຂ ປຸຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ເອເຕ ອຕິຊາຕາທໂຍ ຕໂຍ ປຸຕ຺ຕາ ເອວ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕໂລເກ ປຸຕ຺ຕາ ນາມ, ນ ອິໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖິ. ອິເມສຸ ປນ ເຍ ຠວນ຺ຕິ ອຸປາສກາ ເຍ ສຣຓຄມນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປາສກາ ຠວນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາເຓນ ກມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທາ, ເຕ ຈ ປຓ຺ຑິຕາ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ, ປຎ຺ຈສີລທສສີເລນ ສມ຺ປນ຺ນາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ຍາຈການໍ ວຈນໍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມຸຂາກາຣທສ຺ສເນເນວ ອຘິປ຺ປາຍປູຣຓໂຕຕິ ວທຎ຺ຎູ, ເຕສໍ ວາ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ປຸພ຺ເພ ທານໍ ອທຕ຺ວາ ເອວໍຠູຕາ, ມຍາ ປນ ເອວໍ ນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຕທຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ວທຎ຺ຎູ, ປຓ຺ຑິຕານໍ ວາ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທິທີປກໍ ວຈນໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ວທຎ຺ຎູ. ‘‘ປທຎ຺ຎູ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ, ປທານິຍາ ປຣິຈ຺ຈາຄສີລາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ເອວ ວິຄຕມຈ຺ເຉຣມລຕ຺ຕາ ວີຕມຈ຺ຉຣາ. ອພ຺ຠຆນາຕິ ອພ຺ຠສງ຺ຂາຕາ ຆນາ, ຆນເມຆປຏລາ ວາ ມຸຕ຺ໂຕ ຈນ຺ໂທວິຍ, ອຸປາສກາທິປຣິສາສຸ ຂຕ຺ຕິຍາທິປຣິສາສຸ ຈ ວິໂຣຈເຣ ວິໂຣຈນ຺ຕິ, ໂສຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ປຎ຺ຈມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໖. ອວຸຏ຺ຐິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໗໕. ຉຏ຺ເຐ ¶ ¶ ¶ ອວຸຏ຺ຐິກສໂມຕິ ອວຸຏ຺ຐິກເມຆສໂມ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ເມໂຆ ສຕປຏລສຫສ຺ສປຏໂລ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຖນນ຺ໂຕ ຄຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຊ຺ໂຊຕນ຺ໂຕ ເອກໍ ອຸທກພິນ຺ທຸມ຺ປິ ອປາເຕຕ຺ວາ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖູປໂມ ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອວຸຏ຺ຐິກສໂມ’’ຕິ. ປເທສວສ຺ສີຕິ ເອກເທສວສ຺ສິເມຆສໂມ. ປເທສວສ຺ສີ ວິຍາຕິ ຫິ ປເທສວສ຺ສີ. ເອກຈ຺ໂຈ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຐິເຕສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ຍຖາ ເອກຈ຺ເຈ ເຕເມນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ນ ເຕເມນ຺ຕິ, ເອວໍ ມນ຺ທໍ ວສ຺ສຕິ, ຕຖູປມໍ ເອກຈ຺ຈໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປເທສວສ຺ສີ’’ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຠິວສ຺ສີຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ປຖວີປພ຺ພຕສມຸທ຺ທາທິເກ ຊຄຕິປ຺ປເທເສ ອຠິວສ຺ສິເມຆສໂມ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ອຠິວສ຺ສຕິ, ຕໍ ຈາຕຸທ຺ທີປິກມຫາເມຆໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖາຠິວສ຺ສີ’’ຕິ.
ສພ຺ເພສານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ນ ທາຕາ ໂຫຕີຕິ ອທານສີໂລ ໂຫຕິ, ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິຕາຍ ນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ທານສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມິຕປາປສມຓາ ເຈວ ປພ຺ພຊ຺ຊມຕ຺ຕສມຓາ ຈ ພາຫິຕປາປພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເຈວ ຊາຕິມຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ ອິຘ ‘‘ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ກປຓາ ນາມ ທຸຄ຺ຄຕາ ທລິທ຺ທມນຸສ຺ສາ. ອທ຺ຘິກາ ນາມ ປຖາວິໂນ ປຣິພ຺ພຍວິຫີນາ. ວນິພ຺ພກາ ນາມ ເຍ ‘‘ອິຏ຺ຐໍ ເທຖ ກນ຺ຕໍ ມນາປໍ ກາເລນ ອນວຊ຺ຊໍ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ, ເອວໍ ເທນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉຖ ສຸຄຕິໍ, ຄຈ຺ຉຖ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ທາເນ ນິໂຍເຊນ຺ຕາ ທານສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ໂຖເມນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຍາຈກາ ນາມ ເຍ ເກວລໍ ‘‘ມຸຏ຺ຐິມຕ຺ຕໍ ເທຖ, ປສຕມຕ຺ຕໍ ເທຖ, ສຣາວມຕ຺ຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ອປ຺ປກມ຺ປິ ຍາຈມານາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫເຓນ ຄຸຓເຂຕ຺ຕໍ ອຸປກາຣິເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ກປຓາທິຄ຺ຄຫເຓນ ກຣຸຓາເຂຕ຺ຕໍ. ອນ຺ນນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ. ປານນ຺ຕິ ¶ ອມ຺ພປານາທິປານກໍ. ວຕ຺ຖນ຺ຕິ ນິວາສນປາຣຸປນາທິອຈ຺ຉາທນໍ. ຍານນ຺ຕິ ຣຖວຍ຺ຫາທິ ອນ຺ຕມໂສ ອຸປາຫນໍ ອຸປາທາຍ ຄມນສາຘນໍ. ມາລາຕິ ຄນ຺ຖິຕາຄນ຺ຖິຕເຠທໍ ສພ຺ພໍ ປຸປ຺ຜໍ. ຄນ຺ຘນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຄນ຺ຘຊາຕໍ ປິສິຕໍ ອປິສິຕໍ ຄນ຺ຘູປກຣຓຎ຺ຈ. ວິເລປນນ຺ຕິ ຉວິຣາຄກຣຓໍ. ເສຍ຺ຍາຕິ ມຎ຺ຈປີຐາທິ ເຈວ ປາວາຣໂກຊວາທິ ຈ ສຍິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸ. ເສຍ຺ຍຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອາສນມ຺ປິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາວສຖນ຺ຕິ ວາຕາຕປາທິປຣິສ຺ສຍວິໂນທນໍ ປຕິສ຺ສຍໍ. ປທີເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ທີປກປລ຺ລິກາທິປທີປູປກຣຓໍ.
ເອວໍ ¶ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ເອວໍ ທາຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ¶ ອເທນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ອວສ຺ສິກເມຆສທິໂສ ໂຫຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຠິກ຺ຂເວ, ຍຖາ ໂສ ເມໂຆ ສຕປຏລສຫສ຺ສປຏໂລ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນ ກິຎ຺ຈິ ວສ຺ສິ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວ ໂຍ ອຸຬາຣໍ ວິປຸລຎ຺ຈ ໂຠຄໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ອາວສນ຺ໂຕ ກສ຺ສຈິ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂໍ ວາ ອຸຬຸງ຺ກມຕ຺ຕໍ ຍາຄຸໍ ວາ ອທຕ຺ວາ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ວິວໂສ ມຈ຺ຈຸວສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອວຸຏ຺ຐິກສໂມ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ນິຄມນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິເມສຸ ຈ ຕີສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຐໂມ ເອກໍເສເນວ ຄຣຫິຕພ຺ໂພ, ທຸຕິໂຍ ປສໍສນີໂຍ, ຕຕິໂຍ, ປສໍສນີຍຕໂຣ. ປຐໂມ ວາ ເອກນ຺ເຕເນວ ສພ຺ພນິຫີໂນ, ທຸຕິໂຍ ມຊ຺ຌິໂມ, ຕຕິໂຍ ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຄາຖາສຸ ສມເຓຕິ ອຸປໂຍຄວເສນ ພຫຸວຈນໍ ຕຖາ ເສເສສຸປິ. ລທ຺ຘານາຕິ ລຠິຕ຺ວາ, ສມເຓ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ປຸຏ຺ໂຐ ນ ສໍວິຠຊຕິ. ອນ຺ນໍ ປານຎ຺ຈ ໂຠຊນນ຺ຕິ ອນ຺ນໍ ວາ ປານໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ໂຠຊນໍ, ຕໍ ນ ສໍວິຠຊຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ໂຍ ອຕ຺ຖິກຠາເວນ ອຸປຄເຕ ສມ຺ປຏິຄ຺ຄາຫເກ ລຠິຕ຺ວາ ອນ຺ນາທິນາ ສໍວິຠາຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ, ກິໍ ໂສ ອຎ຺ຎໍ ທານໍ ທສ຺ສຕິ, ຕໍ ເອວຣູປໍ ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣິຍໍ ປຸຣິສາຘມໍ ນິຫີນປຸຄ຺ຄລໍ ປຓ຺ຑິຕາ ອວຸຏ຺ຐິກສໂມຕິ ອາຫຸ ກຖຍນ຺ຕີຕິ.
ເອກຈ຺ຈານໍ ¶ ນ ທທາຕີຕິ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ມຫຕິ ທາຕພ຺ພຘມ຺ເມ ເອເກສໍ ສຕ຺ຕານໍ ເຕສຸ ໂກຘວເສນ ວາ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ໂລຠວເສນ ວາ ນ ທທາຕິ. ເອກຈ຺ຈານໍ ປເວຈ຺ຉຕີຕິ ເອເກສໍເຍວ ປນ ທທາຕິ. ເມຘາວິໂນຕິ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຕາ ຊນາ.
ສຸຠິກ຺ຂວາໂຈຕິ ໂຍ ອຸປຄຕານໍ ຍາຈການໍ ‘‘ອນ຺ນໍ ເທຖ, ປານໍ ເທຖາ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ຕໍ ທາເປຕິ, ໂສ ສຸລຠຠິກ຺ຂຕາຍ ສຸຠິກ຺ຂາ ວາຈາ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຠິກ຺ຂວາໂຈ. ‘‘ສຸຠິກ຺ຂວສ຺ສີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ຍຖາ ໂລໂກ ສຸຠິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຠິວສ຺ສິຕມຫາເມໂຆ ສຸຠິກ຺ຂວສ຺ສີ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວມຍມ຺ປິ ມຫາທາເນຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖາຠິວສ຺ສີ ສຸຠິກ຺ຂວສ຺ສີຕິ. ອາໂມທມາໂນ ປກິເຣຕີຕິ ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ຐມານໂສ ສຫຕ຺ເຖນ ທານໍ ເທນ຺ໂຕ ປຏິຄ຺ຄາຫກເຂຕ຺ເຕ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປກິເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ວາຈາຍປິ ‘‘ເທຖ ເທຖາ’’ຕິ ຠາສຕິ.
ອິທານິ ¶ ນໍ ສຸຠິກ຺ຂວສ຺ສິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາປິ ເມໂຆ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ມຫາເມໂຆ ປຐມໍ ມນ຺ທນິຄ຺ໂຆເສນ ຖນຍິຕ຺ວາ ປຸນ ສກລນທີກນ຺ທຣານິ ເອກນິນ຺ນາທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ ປວສ຺ສຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ວາຣິນາ ອຸທເກນ ຖລໍ ນິນ຺ນຎ຺ຈ ອຠິສນ຺ທນ຺ໂຕ ປູເຣຕິ ເອໂກຆໍ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕໂລເກ ເອກຈ຺ໂຈ ອຸຬາຣປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ພສມຕາຍ ¶ ໂສ ມຫາເມໂຆ ວິຍ ວສ຺ສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕາທິໂສ ຍຖາ ຘນໍ ອຸຏ຺ຐານາຘິຄຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອນລໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຕຎ຺ຈ ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ອນ຺ເນນ ປາເນນ ອຎ຺ເຎນ ຈ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມນ ປຕ຺ເຕ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວນິພ຺ພເກ ສມ຺ມາ ສມ຺ມເທວ ເທສກາລານຸຣູປຎ຺ເຈວ ອິຈ຺ຉານຸຣູປຎ຺ຈ ຕປ຺ເປຕິ ສມ຺ປວາເຣຕີຕິ.
ຉຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໗. ສຸຂປຕ຺ຖນາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໗໖. ສຕ຺ຕເມ ສຸຂານີຕິ ສຸຂນິມິຕ຺ຕານິ. ປຕ຺ຖຍມາໂນຕິ ອິຈ຺ຉມາໂນ ອາກງ຺ຂມາໂນ. ສີລນ຺ຕິ ຄຫຏ຺ຐສີລໍ ປພ຺ພຊິຕສີລຎ຺ຈ. ຄຫຏ຺ໂຐ ເຈ ຄຫຏ຺ຐສີລໍ, ປພ຺ພຊິໂຕ ເຈ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ¶ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສມ຺ມເທວ ໂຄເປຍ຺ຍ. ປສໍສາ ເມ ອາຄຈ຺ຉຕູຕິ ‘‘ມມ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິໂຕ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ ສີລໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ. ສີລວໂຕ ຫິ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ຕາວ ‘‘ອສຸໂກ ອສຸກກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ທາຍໂກ ກາຣໂກ’’ຕິອາທິນາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ‘‘ອສຸໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວາ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ໂສຣໂຕ ສຸຂສໍວາໂສ ສຄາຣໂວ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ’’ຕິອາທິນາ…ເປ… ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕໂຍ, ສີລວໂຕ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ອຸທາ. ໗໖; ມຫາວ. ໒໘໕).
ຕຖາ ¶ –
‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ – ‘ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິໂຍ ຈສ຺ສໍ ມນາໂປ, ຄຣຸ ຈ ຠາວນີໂຍ ຈາ’ຕິ, ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໖໕).
ໂຠຄາ ເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ຕາວ ສີລວໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມສ຺ສ ເຍນ ເຍນ ສິປ຺ປຏ຺ຐາເນນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ – ຍທິ ກສິຍາ, ຍທິ ວຓິຊ຺ຊາຍ, ຍທິ ຣາຊໂປຣິເສນ, ຕໍ ຕໍ ຍຖາກາລໍ ຍຖາວິຘິຎ຺ຈ ອຕິວິຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕຠາວໂຕ ອຖສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ໂຠຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ໂຠຄາ ຜາຕິໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປນ ສີລາຈາຣສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອປ຺ປມາທວິຫາຣິສ຺ສ ¶ ສໂຕ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສີລສມ຺ປທາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸເຓສຸ ຈ ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ອຸຬາຣຸຬາເຣ ປຈ຺ຈເຍ ອຠິຫຣນ຺ຕິ, ເອວມສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ໂຠຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ຖິຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຄຫປຕໂຍ, ສີລວາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ອປ຺ປມາທາຘິກຣຓໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ອຸທາ. ໗໖; ມຫາວ. ໒໘໕).
ຕຖາ –
‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ – ‘ລາຠີ ອສ຺ສ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານ’ນ຺ຕິ, ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໕) ຈ –
ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຄາຖາສຸ ປຕ຺ຖຍາໂນຕິ ປຕ຺ຖຍນ຺ໂຕ. ຕໂຍ ສຸເຂຕິ ຕີຓິ ສຸຂານິ. ວິຕ຺ຕລາຠນ຺ຕິ ຘນລາຠໍ, ໂຠຄຸປ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເສສໂຕ ¶ ເຈຕ຺ຖ ປສໍສາຍ ເຈຕສິກສຸຂໍ, ໂຠເຄຫິ ກາຍິກສຸຂໍ, ອິຕເຣນ ອຸປປຕ຺ຕິສຸຂໍ; ຕຖາ ປຐເມນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂໍ, ຕຕິເຍນ ສມ຺ປຣາຍສຸຂໍ, ທຸຕິເຍນ ອຸຠຍສຸຂໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ອິທານິ ປສໍສາທິກາຣຓສ຺ສ ສີລສ຺ສ ວິຍ ປສໍສາທີນມ຺ປິ ວິເສສກາຣຓໍ ປາປມິຕ຺ຕປຣິວຊ຺ຊນໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕເສວນຎ຺ຈ ອາທີນວານິສໍເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ກິໂຍຕິ ປາປສ຺ມິໍ ປຣິສງ຺ກິຕພ຺ໂພ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ປາປໍ ກຕໍ ວາ ກຣິສ຺ສຕິ ວາ, ຕຖາ ເຫສ ¶ ປາປປຸຣິເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຎ຺ຈຣຕີ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ປາປຊນເສວິໂນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປຣິ, ອສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອວຓ຺ໂຓ ອຠູໂຕປິ ປາປຊນເສວິຕາຍ ຣຸຫຕິ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ປຕ຺ຖຣຕິ. ອສ຺ສາຕິ ວາ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ ເວ ຕາທິສໂກ ໂຫຕີຕິ ໂຍ ຍາທິສໍ ປາປມິຕ຺ຕໍ ວາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ວາ ຠຊຕິ ອຸປເສວຕິ ຈ, ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຠູມິຠາຄວເສນ ອຸທກໍ ວິຍ ຕາທິໂສວ ໂຫຕິ, ປາປຘມ຺ໂມ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ ວາ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ສຫວາໂສ ຫິ ຕາທິໂສ; ຍສ຺ມາ ສຫວາໂສ ສໍສຄ຺ໂຄ ອຸປຣາໂຄ ວິຍ ຜລິກມຓີສຸ ປຸຣິສອຸປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ¶ ປຸຄ຺ຄລາກາຣໍ ຄາຫາເປຕິ, ຕສ຺ມາ ປາປປຸຄ຺ຄເລນ ສຫ ວາໂສ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.
ເສວມາໂນ ເສວມານນ຺ຕິ ປຣໍ ປກຕິສຸທ຺ຘໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກາເລນ ກາລໍ ອຕ຺ຕານໍ ເສວມານໍ ເສວມາໂນ ຠຊມາໂນ ປາປປຸຄ຺ຄໂລ, ເຕນ ວາ ເສວິຍມາໂນ. ສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐ ສມ຺ຜຸສນ຺ຕິ ເຕນ ປກຕິສຸທ຺ເຘນ ປຸຄ຺ຄເລນ ສຫວາເສນ ສໍສຄ຺ເຄນ ສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐ ປາປປຸຄ຺ຄໂລ ສຍມ຺ປິ, ຕຖາ ຕໍ ຜຸສນ຺ໂຕ. ສໂຣ ທິທ຺ໂຘ ກລາປໍ ວາຕິ ຍຖາ ນາມ ສໂຣ ວິເສນ ທິທ຺ໂຘ ລິຕ຺ໂຕ ສຣກລາປຄໂຕ ສຣສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ສຣກລາປໍ ອຕ຺ຕນາ ຜຸຏ຺ຐໍ ອລິຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປລິມ຺ປຕິ, ເອວໍ ປາເປນ ອຸປເລປຠຍາ ຘີໂຣຕິ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຘີໂຣ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ປາປສຫາໂຍ ນ ຠເວຍ຺ຍ.
ປູຕິມຈ຺ຉໍ ກຸສຄ຺ເຄນາຕິ ຍຖາ ກຸຈ຺ຉິຕຠາເວນ ປູຕິຠູຕໍ ມຈ຺ຉໍ ກຸສຕິຓຄ຺ເຄນ ໂຍ ປຸຣິໂສ ອຸປນຍ຺ຫຕິ ປຸຏພນ຺ຘວເສນ ¶ ພນ຺ຘຕິ, ຕສ຺ສ ເຕ ກຸສາ ອປູຕິກາປິ ປູຕິມຈ຺ຉສມ຺ພນ຺ເຘນ ປູຕິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘເມວ ວາຍນ຺ຕິ. ເອວໍ ພາລູປເສວນາຕິ ເອວໍສມ຺ປທາ ພາລຊນູປເສວນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອວໍ ຘີຣູປເສວນາຕິ ຍຖາ ອສຸຣຠິໂນປິ ປຕ຺ຕາ ຕຄຣສມ຺ພນ຺ເຘນ ສຸຣຠິໍ ວາຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຓ຺ຑິຕູປເສວນາ ປກຕິຍາ ອສີລວໂຕ ສີລສມາທານາທິວເສນ ສີລຄນ຺ຘວາຍນສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ.
ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕເສວນາຍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕເສວນາຍ ຈ ອຍໍ ເອທິໂສ ອາທີນໂວ ອານິສໍໂສ ຈ, ຕສ຺ມາ ປຕ຺ຕປຸຏສ຺ເສວ ປລາສປຸຏສ຺ສ ວິຍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘສຸຄນ຺ຘວຕ຺ຖຸສໍສຄ຺ເຄນ ອສາຘຸສາຘຸຊນສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ຈ. ຎຕ຺ວາ ສມ຺ປາກມຕ຺ຕໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ສຸຂຸທ຺ຣຍຎ຺ຈ ຜລນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ¶ ຎຕ຺ວາ ຊານິຕ຺ວາ ອສນ຺ເຕ ປາປມິຕ຺ເຕ ນ ອຸປເສເວຍ຺ຍ, ສນ຺ເຕ ອຸປສນ຺ເຕ ວນ຺ຕໂທເສ ປສຕ຺ເຖ ວາ ປຓ຺ຑິເຕ ເສເວຍ຺ຍ. ຕຖາ ຫິ ອສນ຺ໂຕ ນິຣຍໍ ເນນ຺ຕິ, ສນ຺ໂຕ ປາເປນ຺ຕິ ສຸຄ຺ຄຕິນ຺ຕິ. ອິຕິ ຠຄວາ ປຐມຄາຖາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ຕີຓິ ສຸຂນິມິຕ຺ຕານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣາຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາຫິ ປຏິປກ຺ຂປຣິວຊ຺ຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ປສໍສາສຸຂສ຺ສ ອາຄມນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອສານຄາຖາຍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ສຸຂານໍ ອາຄມນກາຣເຓນ ສທ຺ຘິໍ ໂອສານສຸຂໍ ທສ຺ເສຕິ.
ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໘. ຠິທຸຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໗໗. ອຏ຺ຐເມ ຠິທຸຣາຍນ຺ຕິ ຠິທຸໂຣ ອຍໍ. ກາໂຍຕິ ຣູປກາໂຍ. ໂສ ຫິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ເກສາທີນຎ຺ຈ ¶ ສມູຫຏ຺ເຐນ, ເອວໍ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ເຊຄຸຈ຺ຉານໍ ອາໂຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສຕິປິ ກາໂຍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ອາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາໂຍ. ເກ ອາຍນ຺ຕິ? ກຸຈ຺ຉິຕາ ເກສາທໂຍ. ອິຕິ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ອາໂຍຕິປິ ກາໂຍ ¶ . ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຈຕຸສນ຺ຕຕິວເສນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຠູຕຸປາທາຍຘມ຺ມານໍ ປຸຎ຺ໂຊ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ຈຕຸມຫາຠູຕມໂຍ ຣູປກາໂຍ ຠິທຸໂຣ ເຠທນສີໂລ ເຠທນສຠາໂວ ຂເຓ ຂເຓ ວິທ຺ຘໍສນສຠາໂວຕິ. ‘‘ຠິນ຺ທຣາຍ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເຕຠູມກໍ ກຸສລາທິຈິຕ຺ຕໍ. ວຈນຕ຺ໂຖ ປນ – ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານາຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ຍຎ຺ຫິ ສຎ຺ຊານນປຊານນວິຘຸຣໍ ອາຣມ຺ມຓວິຊານນໍ ອຸປລທ຺ຘິ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ວິຣາຄຘມ຺ມນ຺ຕິ ວິຣຊ຺ຊນຘມ຺ມໍ, ປລຸຊ຺ຊນສຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພ ອຸປຘີຕິ ຂນ຺ຘູປຘິ, ກິເລສູປຘິ, ອຠິສງ຺ຂາຣູປຘິ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓູປຘີຕິ ເອເຕ ‘‘ອຸປຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘິສຎ຺ຎິຕາ ສພ຺ເພປິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣປຎ຺ຈກາມຄຸຓຘມ຺ມາ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈາ, ອຸທຍພ຺ພຍປ຺ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂາ, ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພສຠາວຕາຍ ປກຕິວິຊຫນຏ຺ເຐນ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ. ເອວເມຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈທສ຺ສນສຸຂຕາຍ ຣູປຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ວິສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ອຸປຘິວິຠາເຄນ ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກຘມ຺ເມ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາມຸເຂນ ຕຖາພຸຊ຺ຌນການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສເຍນ ສມ຺ມສນຈາໂຣ.ກຖິໂຕ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ¶ ລກ຺ຂຓທ຺ວຍເມວ ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ, ‘‘ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ປນ ວຈນໂຕ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂເຓເນວ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓມ຺ປິ ທສ຺ສິຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຄາຖາຍໍ ອຸປຘີສຸ ຠຍໍ ທິສ຺ວາຕິ ອຸປຘີສຸ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓວເສນ ຠຍໍ ທິສ຺ວາ, ເຕສໍ ຠາຍິຕພ຺ພຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ. ອິມິນາ ພລວວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓເມວ ຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິເສສວເສນ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຊາຕິມຣຓມຈ຺ຈຄາຕິ ເອວໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ເຄນ ຆເຏຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຣມ຺ປຣາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຊາຕິມຣຓໍ ອຕີໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ສມ຺ປຕ຺ວາ ¶ ປຣມໍ ສນ຺ຕິນ຺ຕິ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຕິໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣູປສມໍ ນິພ຺ພານໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ. ເອວໍຠູໂຕ ຈ ກາລໍ ກງ຺ຂຕິ ຠາວິຕຕ຺ໂຕຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ຠາວນາຠິສມຍນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຠາວິຕກາຍສີລຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຠາວິຕຕ຺ໂຕ ມຣຓໍ ຊີວິຕຎ຺ຈ ອນຠິນນ຺ທນ຺ໂຕ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານກາລໍ ກງ຺ຂຕິ ອຸທິກ຺ຂຕິ, ນ ຕສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິ ປຕ຺ຖນາ ໂຫຕີຕິ. ເຕນາຫ –
‘‘ນາຠິນນ຺ທາມິ ມຣຓໍ, ນາຠິນນ຺ທາມິ ຊີວິຕໍ;
ກາລຎ຺ຈ ປຏິກງ຺ຂາມິ, ນິພ຺ພິສໍ ຠຕໂກ ຍຖາ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໖໐໖);
ອຏ຺ຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໙. ຘາຕຸໂສສໍສນ຺ທນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໗໘. ນວເມ ¶ ຘາຕຸໂສຕິ ຘາຕຸໂຕ. ຘາຕູຕິ ຈ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ ອຊ຺ຌາສຍສຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂຍ ອຘິມຸຕ຺ຕີຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສໍສນ຺ທນ຺ຕີຕິ ຕາຍ ຘາຕຸສຠາຄຕາຍ ຍຖາຘາຕຸ ຍຖາອຊ຺ຌາສຍໍ ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ ເອກໂຕ ໂຫນ຺ຕິ. ສເມນ຺ຕີຕິ ຕາຍ ເອວ ສມານຊ຺ຌາສຍຕາຍ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຠຊນ຺ຕິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຠາວຂນ຺ຕິທິຏ຺ຐິໂຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສເມ ກໂຣນ຺ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາຕິ ຫີເນ ກາມຄຸຓາທິເກ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ, ຫີນຊ຺ຌາສຍາ. ກລ຺ຍາຓາຘິມຸຕ຺ຕິກາຕິ ກລ຺ຍາເຓ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິເກ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ກລ຺ຍາຓາຘິມຸຕ຺ຕິກາ, ປຓີຕຊ຺ຌາສຍາ. ສເຈ ຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ນ ສີລວນ຺ໂຕ ¶ , ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ຈ ສີລວນ຺ໂຕ, ເຕ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍປິ ນ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສທິເສ ສາຣຸປ຺ປຠິກ຺ຂູເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ສີລວນ຺ໂຕ, ອິຕເຣ ນ ສີລວນ຺ໂຕ, ເຕປິ ນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສທິເສ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຸປສງ຺ກມນໍ ປນ ນ ເກວລໍ ເອຕຣຫິ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອຕີຕານາຄເຕປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕີຕມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ສງ຺ເຂປໂຕ ສໍກິເລສຘມ຺ເມສຸ ອຠິນິວິຏ຺ຐາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ¶ , ໂວທານຘມ຺ເມສຸ ອຠິນິວິຏ຺ຐາ ກລ຺ຍາຓາຘິມຸຕ຺ຕິກາ.
ອິທໍ ປນ ທຸສ຺ສີລານໍ ທຸສ຺ສີລເສວນເມວ, ສີລວນ຺ຕານໍ ສີລວນ຺ຕເສວນເມວ, ທຸປ຺ປຎ຺ຎານໍ ທຸປ຺ປຎ຺ຎເສວນເມວ, ປຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎວນ຺ຕເສວນເມວ ໂກ ນິຍາເມຕີຕິ? ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ ນິຍາເມຕິ. ສມ຺ພຫຸລາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຈຣນ຺ຕິ. ເຕ ມນຸສ຺ສາ ພຫຸໍ ຠຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາສຠາຄໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ. ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ ‘‘ອາວຸໂສ, ມນຸສ຺ສາ ຘາຕຸສໍຍຸຕ຺ຕກມ຺ເມ ປໂຍເຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ ນິຍາເມຕີຕິ. ຘາຕຸສໍຍຸຕ຺ເຕນ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີເປຕພ຺ໂພ – ຄິຊ຺ຌກູຏປພ຺ພຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຄິລານເສຍ຺ຍາຍ ນິປນ຺ໂນ ຠຄວາ ອາຣກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ວສນ຺ເຕສຸ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທີສຸ ເອກເມກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ຈງ຺ກມນ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈງ຺ກມນ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ. ສພ຺ເພ ໂຂ ເອເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ມຫາປຎ຺ຎາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໙໙) ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.
ຄາຖາສຸ ສໍສຄ຺ຄາຕິ ສໍກິເລສໂຕ ສຫວາສາທິວເສນ ສມາໂຍຄໂຕ, ອຖ ວາ ທສ຺ສນສໍສຄ຺ໂຄ, ສວນສໍສຄ຺ໂຄ, ສມຸລ຺ລາປສໍສຄ຺ໂຄ, ສມ຺ໂຠຄສໍສຄ຺ໂຄ, ກາຍສໍສຄ຺ໂຄຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈວິເຘ ສໍສຄ຺ເຄ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ¶ ສໍສຄ຺ຄໂຕ. ວນໂຖ ຊາໂຕຕິ ກິເລໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມຄ຺ເຄນ ອສມູຫໂຕ. ອສໍສຄ຺ເຄນ ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ສໍສຄ຺ຄປຏິກ຺ເຂເປນ ກາຍວິເວກາທິນາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ອຈ຺ຈນ຺ຕາສໍສຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວເກນ ຉິຊ຺ຊຕິ ປຫີຍຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສງ຺ເຂປໂຕ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມຸທໂຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ຈ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ.
ຍສ຺ມາ ¶ ປນ ເຕ ສໍສຄ຺ຄາ ເຕ ຈ ກິເລສາ ໂກສຊ຺ຊວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເຈວ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ ຈ, ນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວເສນ, ຕສ຺ມາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກ ກຸສີຕປຸຄ຺ຄເລ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓາຘິມຸຕ຺ຕິເກ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍ ເສວນ຺ເຕນ ອສໍສຄ຺ເຄນ ສໍສຄ຺ຄໂຊ ວນໂຖ ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກຸສີຕເສວນາຍ ຕາວ ອາທີນວໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ທາຣຸ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.
ຕຕ຺ຖ ປຣິຕ຺ຕໍ ທາຣຸນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ກຏ຺ຐມຍໍ ກຸລ຺ລໍ. ຍຖາ ສີເທ ມຫຓ຺ຓເວຕິ ຍຖາ ຂຸທ຺ທກໍ ກຸລ຺ລໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ຕຣິຕຸກາໂມ ຕີຣໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌເຍວ ¶ ສີເທຍ຺ຍ, ປຕິຕ຺ວາ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ໂຂ ຠເວຍ຺ຍ. ເອວໍ ກຸສີຕໍ ອາຄມ຺ມ, ສາຘຸຊີວີປິ ສີທຕີຕິ ເອວເມວ ກຸສີຕໍ ວີຣິຍາຣມ຺ຠຣຫິຕໍ ກິເລສວສິກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕນ ກຕສໍສຄ຺ໂຄ ສາຘຸຊີວີປິ ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວ ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລປິ ສມາໂນ ຫີນສໍສຄ຺ຄໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ກາມວິຕກ຺ກາທີຫິ ຂຊ຺ຊມາໂນ ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ ສໍສາຣຓ຺ຓເວເຍວ ສີທຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອວໍ ອນຕ຺ຖາວໂຫ ກຸສີຕສໍສຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ອາລສິຍານຸໂຍເຄນ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສີທຕີຕິ ກຸສີຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ຫີນວີຣິຍໍ ນິພ຺ພີຣິຍໍ ອກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເອກນ຺ເຕເນວ ປນ ກາຍວິເວກາທີນຎ຺ເຈວ ຕທງ຺ຄວິເວກາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ປວິວິຕ຺ເຕຫິ, ຕໂຕ ເອວ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິເຍຫິ ປຣິສຸທ຺ເຘຫິ ນິພ຺ພານໍ ປຏິເປສິຕຕ຺ຕຠາວໂຕ ປຫິຕຕ຺ເຕຫິ ອາຣມ຺ມຓລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານານໍ ວເສນ ຌາຍນໂຕ ຌາຍີຫິ ສພ຺ພກາລໍ ປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍຕາຍ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສປ຺ປຎ຺ເຎຫິເຍວ ສຫ ອາວເສຍ຺ຍ ສໍວເສຍ຺ຍາຕິ.
ນວມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໐. ປຣິຫານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໗໙. ທສເມ ປຣິຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອວຸທ຺ຘິຍາ ຠວນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ປຣິປນ຺ຖາຍ ໂຫນ຺ຕິ. ອຘິຄຕສ຺ສ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຣິຫານິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ຕໂຍ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານວເສນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສໂຂ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິມາຫ.
ຕຕ຺ຖ ¶ ກມ຺ມໍ ອາຣມິຕພ຺ພໂຕ ອາຣາໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມາຣາໂມ. ກມ຺ເມ ຣໂຕຕິ ກມ຺ມຣໂຕ. ກມ຺ມາຣາມຕໍ ກມ຺ມາຠິຣຕິໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ¶ ກມ຺ມາຣາມຕມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ນາມ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈີວຣວິຈາຣຓໍ, ຈີວຣກຣຓໍ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ, ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກໍ, ອໍສພນ຺ຘນໍ, ກາຍພນ຺ຘນໍ, ຘມກຣຓໍ, ອາຘາຣກໍ, ປາທກຖລິກໍ, ສມ຺ມຊ຺ຊນີຕິ ເອວມາທີນໍ ອຸປກຣຓານໍ ກຣຓໍ, ຍຎ຺ຈ ວິຫາເຣ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລາທິປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ¶ . ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ເອຕານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ສກລທິວສໍ ເອຕາເນວ ກໂຣຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ເອເຕສໍ ກຣຓເວລາຍເມວ ເອຕານິ ກໂຣຕິ, ອຸທ຺ເທສເວລາຍໍ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສຊ຺ຌາຍເວລາຍໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ, ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕາທິກຣຓເວລາຍໍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕາທີນິ ກໂຣຕິ, ມນສິກາຣເວລາຍໍ ມນສິກາຣໍ ກໂຣຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ວາ ປາຣິຫາຣິຍກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ວາ, ນ ໂສ ກມ຺ມາຣາໂມ ນາມ. ຕສ຺ສ ຕໍ –
‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ກິໍກຣຓີຍານິ, ຕຕ຺ຖ ທກ຺ໂຂ ໂຫຕິ ອນລໂສ, ຕຕ຺ຣຸປາຍາຍ ວີມໍສາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອລໍ ກາຕຸໍ ອລໍ ສໍວິຘາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໕; ອ. ນິ. ໑໐.໑໘) –
ອາທິນາ ສຕ຺ຖາຣາ ອນຸຎ຺ຎາຕກຣຓເມວ ໂຫຕິ.
ຠສ຺ສາຣາໂມຕິ ໂຍ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຣາຊກຖາທິວເສນ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ວີຕິນາເມຕິ, ອຍໍ ຠສ຺ເສ ປຣິຍນ຺ຕກາຣີ ນ ໂຫຕີຕິ ຠສ຺ສາຣາໂມ ນາມ. ໂຍ ປນ ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ທິວາປິ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕິ, ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ອຍໍ ອປ຺ປຠສ຺ໂສ ຠສ຺ເສ ປຣິຍນ຺ຕກາຣີເຍວ. ກສ຺ມາ? ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວຍໍ ກຣຓີຍໍ – ຘມ຺ມີ ວາ ກຖາ, ອຣິໂຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໓) ວຸຕ຺ຕວິຘິໍເຍວ ປຏິປນ຺ໂນຕິ.
ນິທ຺ທາຣາໂມຕິ ໂຍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ, ປສ຺ສສຸຂໍ, ມິທ຺ຘສຸຂໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ, ໂຍ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ຐິໂຕປິ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູໂຕ ນິທ຺ທາຍຕິ, ອຍໍ ນິທ຺ທາຣາໂມ ນາມ. ຍສ຺ສ ປນ ກຣຊກາຍເຄລຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ, ນາຍໍ ນິທ຺ທາຣາໂມ, ເຕເນວາຫ –
‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປ຺ປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗).
ເອຕ຺ຖ ¶ ¶ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກປິ ເສໂຂຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ອິຕເຣສໍ ອຸປຣິ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ຈ ປຣິຫານາຍ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸກ຺ກປກ຺ຂສ຺ສ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຄາຖາສຸ ອຸທ຺ຘໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປກເຣນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ອຸທ຺ຘໂຕ ອວູປສນ຺ໂຕ. ອປ຺ປກິຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕສ຺ສປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕກາເລເຍວ ກຣຓໂຕ ອປ຺ປກິຈ຺ໂຈ ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍ. ອປ຺ປມິທ຺ໂຘຕິ ¶ ‘‘ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຊາຄຣິຍານຸໂຍເຄນ ນິທ຺ທາຣຫິໂຕ ອສ຺ສ. ອນຸທ຺ຘໂຕຕິ ຠສ຺ສາຣາມຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຠສ຺ສາຣາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິວຊ຺ຊເນນ ນ ອຸທ຺ຘໂຕ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ສມາຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ປຐມທຸຕິຍປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມອຏ຺ຐມນວເມສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ອິຕເຣສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ.
ທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ຕຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ໂຄ
໑. ວິຕກ຺ກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໘໐. ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ປຐເມ ອກຸສລວິຕກ຺ກາຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕາ ວິຕກ຺ກາ, ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອນວຎ຺ຎາ ປເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຫີຬິຕຕາ ອປຣິຠູຕຕາ, ‘‘ອໂຫ ວຕ ມໍ ປເຣ ນ ອວຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ, ຕາຍ ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ສໍສຏ຺ໂຐ, ຕໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ໂຕ ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ມໍ ປເຣ ຄຫຏ຺ຐາ ເຈວ ປພ຺ພຊິຕາ ຈ ນ ໂອຣກໂຕ ທເຫຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ຠາວນກມ຺ຍຕາຍ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ, ຐຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວິຕກ຺ກສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຈີວຣາທິລາເຠນ ເຈວ ສກ຺ກາເຣນ ຈ ກິຕ຺ຕິສທ຺ເທນ ¶ ຈ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ປຣານຸທ຺ທຍຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປເຣສຸ ອນຸທ຺ທຍຕາປຕິຣູປເກນ ເຄຫສິຕເປເມນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ ຣາຊູຫິ ຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ຄຫປຕິເກຫິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວເກຫິ ສຫນນ຺ທີ ສຫໂສກີ, ສຸຂິເຕສຸ ສຸຂິໂຕ, ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ທຸກ຺ຂິໂຕ, ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ອຕ຺ຕນາວ ໂຍຄໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໓; ໔.໒໔໑; ວິຠ. ໘໘໘).
ຄາຖາສຸ ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ລາຠສກ຺ກາເຣ ¶ ຄາຣໂວ ເອຕສ຺ສ, ນ ຘມ຺ເມຕິ ລາຠສກ຺ກາຣຄາຣໂວ. ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ອມາ ສຫ ຠວາຕິ ອມຈ຺ຈາ, ສຫາຍສທິສາ ອຸປຏ຺ຐາກາ. ເຕຫິ ເຄຫສິຕເປມວເສນ ສຫ ນນ຺ທນສີໂລ ສຫນນ຺ທີ ອມຈ຺ເຈຫິ, ອິມິນາ ປຣານຸທ຺ທຍຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ວິຕກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣາ ສໍໂຍຊນກ຺ຂຍາຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ອຠິຠູໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສໍໂຍຊນກ຺ຂຍໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໂຕ ທູເຣ, ຕສ຺ສ ຕໍ ທຸລ຺ລຠນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ປຸຕ຺ຕປສຸນ຺ຕິ ປຸຕ຺ເຕ ຈ ປສໂວ ຈ. ປຸຕ຺ຕສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ທາຣາທໂຍ; ປສຸສທ຺ເທນ ອສ຺ສມຫິໍສເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທໂຍ ¶ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາ. ວິວາເຫຕິ ວິວາຫກາຣາປເນ. ອິມິນາ ອາວາໂຫປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ສໍຫຣານີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫານິ, ປຣິກ຺ຂາຣສງ຺ຄຫານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສນ຺ຖວານີ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ, ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠພ຺ໂພ ໂສ ຕາທິໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ປປຎ຺ຈໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຍຖາ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ, ຕຖາ ປສ຺ສິຕພ຺ພໂຕ ຕາທິໂສ ສໍສາເຣ ຠຍໍ ອິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອຸຕ຺ຕມໍ ສມ຺ໂພຘິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອຣຫຕິ.
ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ສກ຺ກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໘໑. ທຸຕິເຍ ສກ຺ກາເຣນາຕິ ສກ຺ກາເຣນ ເຫຕຸຠູເຕນ, ອຖ ວາ ສກ຺ກາເຣນາຕິ ສກ຺ກາຣເຫຕຸນາ, ສກ຺ກາຣເຫຕຸເກນ ວາ. ສກ຺ກາຣຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ¶ ອິເຘກຈ຺ເຈ ປຸຄ຺ຄລາ ປາປິຈ຺ຉາ ອິຈ຺ຉາປກຕາ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ກາຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມາ’’ຕິ ອເນກວິຫິຕໍ ອເນສນໍ ອປ຺ປຕິຣູປໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈຸຕາ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອປເຣ ຍຖາສກ຺ກາຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ມານມທມຈ຺ຉຣິຍາທິວເສນ ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈຸຕາ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສກ຺ກາເຣນ ອຠິຠູຕາ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຠູຕາຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏາ. ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ຕາຕິ ເຂປິຕຈິຕ຺ຕາ, ອິຈ຺ຉາຈາເຣນ ມານມທາທິນາ ຈ ຂຍໍ ປາປິຕກຸສລຈິຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ຕາຕິ ¶ ປຣິໂຕ ອາທິນ຺ນຈິຕ຺ຕາ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອກຸສລໂກຏ຺ຐາເສນ ຍຖາ ກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມນ຺ຕໂຕ ຄຫິຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສກ຺ກາເຣນາຕິ ຫີເຬຕ຺ວາ ປຣິຠວິຕ຺ວາ ປເຣຫິ ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ຕິເຕນ ອສກ຺ກາເຣນ ເຫຕຸນາ, ອສກ຺ກາຣເຫຕຸເກນ ວາ ມານາທິນາ. ສກ຺ກາເຣນ ຈ ອສກ຺ກາເຣນ ຈາຕິ ເກຫິຈິ ປວຕ຺ຕິເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ເກຫິຈິ ປວຕ຺ຕິເຕນ ອສກ຺ກາເຣນ ຈ. ເຍ ຫິ ເກຫິຈິ ປຐມໍ ສກ຺ກຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເຕຫິເຍວ ອສາຣຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອສກ຺ກຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກ຺ກາເຣນ ຈ ອສກ຺ກາເຣນ ຈາ’’ຕິ.
ເອຕ຺ຖ ສກ຺ກາເຣນ ອຠິຠູຕາ ເທວທຕ຺ຕາທໂຍ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –
‘‘ຜລໍ ເວ ກທລິໍ ຫນ຺ຕິ, ຜລໍ ເວຬຸໍ ຜລໍ ນຬໍ;
ສກ຺ກາໂຣ ກາປຸຣິສໍ ຫນ຺ຕິ, ຄພ຺ໂຠ ອສ຺ສຕຣິໍ ຍຖາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໓; ອ. ນິ. ໔.໖໘; ຈູຬວ. ໓໓໕);
ສາຘູນໍ ¶ ອຸປຣິ ກເຕນ ອສກ຺ກາເຣນ ອຠິຠູຕາ ທຓ຺ຑກີຣາຊກາລິງ຺ຄຣາຊມຊ຺ຌຣາຊາທໂຍ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –
‘‘ກິສຎ຺ຫິ ວຈ຺ຉໍ ອວກິຣິຍ ທຓ຺ຑກີ,
ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູໂລ ສຊໂນ ສຣຏ຺ໂຐ;
ກຸກ຺ກຸຬນາເມ ນິຣຍມ຺ຫິ ປຈ຺ຈຕິ,
ຕສ຺ສ ຜຸລິງ຺ຄານິ ປຕນ຺ຕິ ກາເຍ.
‘‘ໂຍ ¶ ສຎ຺ຎເຕ ປພ຺ພຊິເຕ ອວຎ຺ຈຍິ,
ຘມ຺ມໍ ຠຓນ຺ເຕ ສມເຓ ອທູສເກ;
ຕໍ ນາຬິເກຣໍ ສຸນຂາ ປຣຕ຺ຖ,
ສງ຺ຄມ຺ມ ຂາທນ຺ຕິ ວິຜນ຺ທມານໍ’’. (ຊາ. ໒.໑໗.໗໐-໗໑);
‘‘ອຸປຫຈ຺ຈ ມນໍ ມຊ຺ໂຌ, ມາຕງ຺ຄສ຺ມິໍ ຍສສ຺ສິເນ;
ສປາຣິສຊ຺ໂຊ ອຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ມຊ຺ຌາຣຎ຺ຎໍ ຕທາ ອຫູ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໙.໙໖);
ສກ຺ກາເຣນ ຈ ອສກ຺ກາເຣນ ຈ ອຠິຠູຕາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ນາຏປຸຕ຺ຕາທໂຍ ນິທສ຺ເສຕພ຺ພາ.
ຄາຖາສຸ ¶ ອຸຠຍນ຺ຕິ ອຸຠເຍນ ສກ຺ກາເຣນ ຈ ອສກ຺ກາເຣນ ຈ. ສມາຘິ ນ ວິກມ຺ປຕີຕິ ນ ຈລຕິ, ເອກຄ຺ຄຠາເວນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ກສ຺ສ ປນ ນ ຈລຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປມາທວິຫາຣິໂນ’’ຕິ. ໂຍ ປມາທກຣຘມ຺ມານໍ ຣາຄາທີນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຫີນຕ຺ຕາ ອປ຺ປມາທວິຫາຣີ ອຣຫາ, ຕສ຺ສ. ໂສ ຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ນ ວິກມ຺ປຕິ. ສຸຂຸມທິຏ຺ຐິວິປສ຺ສກນ຺ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ສຸຂຸມາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ອຠິຓ຺ຫໍ ປວຕ຺ຕວິປສ຺ສນຕ຺ຕາ ສຸຂຸມທິຏ຺ຐິວິປສ຺ສກໍ. ອຸປາທານກ຺ຂຍາຣາມນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຸປາທານານໍ ຂຍໍ ປຣິໂຍສານຠູຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອາຣມິຕພ຺ພໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸປາທານກ຺ຂຍາຣາມໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ເທວສທ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໘໒. ຕຕິເຍ ¶ ເທເວສູຕິ ຐເປຕ຺ວາ ອຣູປາວຈຣເທເວ ເຈວ ອສຎ຺ຎເທເວ ຈ ຕທຎ຺ເຎສຸ ອຸປປຕ຺ຕິເທເວສຸ. ເທວສທ຺ທາຕິ ເທວານໍ ປີຕິສມຸທາຫາຣສທ຺ທາ. ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາລາປສລ຺ລາປວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສມຍາ ສມຍໍ ອຸປາທາຍາຕິ ສມຍໂຕ ສມຍໍ ປຏິຈ຺ຈ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຐິຕາ ເຕ ເທວາ ຕໍ ກາລໍ ອາຄມ຺ມ ນໍ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຕໍ ສມຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມາຕິ. ‘‘ສມຍໍ ສມຍໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ຈ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ¶ ຕໍ ຕໍ ສມຍໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ຍທາ ‘‘ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ ກາມາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ປາຈິ. ໔໑໗), ‘‘ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໑; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ຈ ກາເມສຸ ຆຣາວາເສ ຈ ອາທີນວາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສາ ຈ ສຸທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ. ຕທາ ຫິສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ. ອຣິຍສາວໂກຕິ ອຣິຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວໂກ, ສາວກຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕຸກາໂມ, ອຣິຍສາວໂກ ວາ ອວສ຺ສໍຠາວີ ¶ . ອນ຺ຕິມຠວິກໍ ສາວກໂພຘິສຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອຍມາຣມ຺ໂຠ. ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາຕິ ເກເສ ຈ ມສ຺ສຸຎ຺ຈ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາ. ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາຕິ ກສາເຍນ ຣຕ຺ຕຕາຍ ກາສາຍານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ອນຸຈ຺ຉວິການິ ວຕ຺ຖານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ເຈວ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ. ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ເຈເຕຕີຕິ ອຄາຣສ຺ມາ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ເຈເຕຕິ ປກປ຺ເປຕິ, ປພ຺ພຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ ກສິວຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ ອຄາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຄາຣິຍນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພາ.
ມາເຣນາຕິ ກິເລສມາເຣນ. ສງ຺ຄາມາຍ ເຈເຕຕີຕິ ຍຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ມາຣໍ ອຠິວິເຊຕຸໍ ສນ຺ນຍ຺ຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເອວຣູປສ຺ສ ປຏິປຊ຺ຊນກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣປິ ອນ຺ຕຣາຍາຍ ອຸປກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສປິ ວເສນ ມາເຣນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເທວປຸຕ຺ຕມາເຣນາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສາປິ ອຍໍ ອິຈ຺ຉາວິຆາຕໍ ກຣິສ຺ສເຕວາຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຂຸຣຄ຺ຄໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ ສີລານິ ສມາທິຍນ຺ໂຕ ປຣິໂສເຘນ຺ໂຕ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍຖາຣຫໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານານໍ ວເສນ ກິເລສມາຣໍ ປຣິປາເຕຕິ ນາມ, ນ ຍຸຊ຺ຌຕິ ນາມ ສມ຺ປຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຄາມາຍ ເຈເຕຕີ’’ຕິ.
ສຕ຺ຕນ຺ນນ຺ຕິ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ, ປເຠທໂຕ ປນ ເຕ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ¶ , ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ. ເອວໍ ປເຠທໂຕ ສຕ຺ຕຕິໍສວິຘາປິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິໂກຏ຺ຐາສໂຕ ສຕ຺ເຕວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍານນ຺ຕິ ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂພຘີຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ເສວ ວາ ປກ຺ເຂ ຠວານໍ ¶ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ¶ , ໂພຘິໂກຏ຺ຐາສິຍານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂພຘິປກ຺ຂິການ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ໂພຘິປກ຺ຂວນ຺ຕານໍ, ໂພຘິປກ຺ເຂ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຫິ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ປຣິຍາເຍນ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ນາມ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ປນ ເຕ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ.
ອາສວານໍ ຂຍາຕິ ກາມາສວາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ອາສວານໍ ຂຍາ. ອາສເວສຸ ຫິ ຂີເຓສຸ ສພ຺ເພ ກິເລສາ ຂີຓາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອນາສວນ຺ຕິ ອາສວວິຣຫິຕໍ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຈໂຕວຈເນນ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິ, ປຎ຺ຎາວຈເນນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ສມາຘິ ຣາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາ ອວິຊ຺ຊາຍ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –
‘‘ໂຍ ຫິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມາຘິ, ຕທສ຺ສ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຍາ ຫິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຎາ, ຕທສ຺ສ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໖).
ອປິເຈຕ຺ຖ ສມຖຜລໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາຜລໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາເຍວ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ຎຕ຺ວາ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີຕິ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ຕເມວ ສງ຺ຄາມສີສໍ ອຠິວິຊິຍ ອຊ຺ຌາວສຕີຕິ ມາຣໍ ອຠິວິຊິນິຕ຺ວາ ວິຊິຕວິຊຍຕ຺ຕາ ເຕນ ກຕສງ຺ຄາມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ສີສຠູຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານໍ, ອຠິຠວນ຺ໂຕ ອາວສຕິ, ສມາປຊ຺ຊຕິ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມ ຈ ເທວສທ຺ທາ ທິຏ຺ຐສຈ຺ເຈສຸ ເທເວສຸ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ວິເສສໂຕ ສຸທ຺ຘາວາສເທເວສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຄາຖາສຸ ມຫນ຺ຕນ຺ຕິ ສີລາທິຄຸຓມຫຕ຺ເຕນ ມຫນ຺ຕໍ. ວີຕສາຣທນ຺ຕິ ¶ ສາຣຊ຺ຊກຣານໍ ກິເລສານໍ ອຠາເວນ ວິຄຕສາຣຊ຺ຊໍ ອປຄຕມງ຺ກຸຠາວໍ. ປຸຣິສາຊຎ຺ຎາຕິ ອສ຺ສາທີສຸ ອສ຺ສາຊານີຍາທໂຍ ວິຍ ປຸຣິເສສຸ ອາຊານີຍຠູຕາ ¶ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສາ. ທຸຊ຺ຊຍມຊ຺ຌຠູຕິ ປຈຸຣຊເນຫິ ເຊຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ກິເລສວາຫິນິໍ ອຠິຠວິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິ. ‘‘ອຊ຺ຊຍີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ອຊິນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຊຕ຺ວານ ມຈ຺ຈຸໂນ ¶ ເສນໍ, ວິໂມກ຺ເຂນ ອນາວຣນ຺ຕິ ໂລກຕ຺ຕຍາຠິພ຺ຍາປນໂຕ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສາທິວິຠາຄໂຕ ຈ ວິປຸລຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎຫິ ອາວຣິຕຸໍ ປຏິເສເຘຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ອນາວຣໍ, ມຈ຺ຈຸໂນ ມາຣສ຺ສ ເສນໍ ວິໂມກ຺ເຂນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ເຊຕ຺ວາ ໂຍ ຕ຺ວໍ ທຸຊ຺ຊຍໍ ອຊຍິ, ຕສ຺ສ ນໂມ, ເຕ ປຸຣິສາຊຎ຺ຎາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ຫິ-ອິຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເອຕໍ ປຕ຺ຕມານສໍ ອຘິຄຕາຣຫຕ຺ຕໍ ຂີຓາສວໍ ເທວຕາ ນມສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ອິຕີຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ. ກິໍ ປນ ເອຕໍ ກາຣຓໍ? ນມຸຈິເສນາວິຊເຍນ ປຕ຺ຕມານສຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຕໍ ເທວຕາ ນມສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕໍ ກາຣຓໍ ຜລໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຍນ ມຈ຺ຈຸວສໍ ວເຊ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຸຣິສາຊຎ຺ຎສ຺ສ ປຓິຘາຍ ຄເວສນ຺ຕາປິ ເທວາ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ຕໍ ກາຣຓໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຍນ ໂສ ມຈ຺ຈຸໂນ ມຣຓສ຺ສ ວສໍ ວເຊ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິເທວາ ນມສ຺ສນ຺ຕີຕິ.
ຕຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ປຎ຺ຈປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໘໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຍທາຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ. ເທໂວຕິ ອຸປປຕ຺ຕິເທໂວ. ຕໂຍ ຫິ ເທວາ – ສມ຺ມຸຕິເທວາ, ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ, ວິສຸທ຺ຘິເທວາຕິ. ເຕສຸ ສມ຺ມຸຕິເທວາ ນາມ ຣາຊາໂນ ຂຕ຺ຕິຍາ. ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ນາມ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕທຸປຣິເທວາ. ວິສຸທ຺ຘິເທວາ ນາມ ຂີຓາສວາ. ອິຘ ປນ ກາມາວຈຣເທໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເທໂວຕິ ອຸປປຕ຺ຕິເທໂວ’’ຕິ. ເທວກາຍາຕິ ເທວສມູຫໂຕ, ເທວຏ຺ຐານໂຕ ວາ, ເທວໂລກໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມູຫນິວາສວາຈໂກ ຫິ ອຍໍ ກາຍສທ຺ໂທ. ຈວນຘມ຺ໂມຕິ ¶ ມຣຓຘມ຺ໂມ, ອາຍຸກ຺ຂເຍນ ວາ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ ວາ ອຸປຏ຺ຐິຕມຣໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ປຎ຺ຈສ຺ສ ¶ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕີຕິ ອສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐິຕມຣຓສ຺ສ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ມຣຓສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປກາສານິ ວາ ໂຫນ຺ຕິ. ມາລາ ມິລາຍນ຺ຕີຕິ ເຕນ ປິຬນ຺ຘິຕມາລາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມເຍ ອາຕເປ ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ມິລາຕາ ວິຫຕໂສຠາ ໂຫນ຺ຕິ.
ວຕ຺ຖານິ ກິລິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສຣທສມເຍ ວິຄຕວລາຫເກ ອາກາເສ ອພ຺ຠຸສ຺ສກ຺ກມານພາລສູຣິຍສທິສປ຺ປຠານິ ¶ ນານາວິຣາຄວຓ຺ຓານິ ເຕນ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕວຕ຺ຖານິ ຕໍ ຂຓໍເຍວ ກທ຺ທເມ ຂິປິຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕານິ ວິຍ ວິຫຕປ຺ປຠານິ ມລິນານິ ໂຫນ຺ຕິ.
ກຈ຺ເຉຫິ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘຊາຕິມຓິ ວິຍ ສຸສິກ຺ຂິຕສິປ຺ປາຈຣິຍຣຈິຕສຸວຓ຺ຓປຏິມາ ວິຍ ຈ ປຸພ຺ເພ ເສທມລຊລ຺ລິກາຣຫິຕສຣີຣສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຸໂຠຫິ ກຈ຺ເຉຫິ ເສທຘາຣາ ສນ຺ທນ຺ຕິ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ກຈ຺ເຉຫິເຍວ, ສກລສຣີຣໂຕປິ ປນສ຺ສ ເສທຊລກຓ຺ຓິກາ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວ, ເຍນ ອາມຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕາຊາລຄວຈ຺ຉິໂຕ ວິຍ ຕສ຺ສ ກາໂຍ ໂຫຕິ.
ກາເຍ ທຸພ຺ພຓ຺ຓິຍໍ ໂອກ຺ກມຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຖານຸຠາວໍ ເອກໂຍຊນໍ ທ຺ວິໂຍຊນໍ ຍາວ ທ຺ວາທສໂຍຊນມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເທສໍ ອາຠາຍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ ກາໂຍ ໂຫຕິ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈປາລິຈ຺ຈາທິວິຣຫິໂຕ, ນ ສີຕໍ ນ ອຸຓ຺ຫໍ ອຸປຆາຕກໍ, ເທວຘີຕາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ວິຍ ໂຫຕິ, ເທວປຸຕ຺ໂຕ ວີສຕິວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ວິຍ, ຕໍ ຂຓໍເຍວ ນິປ຺ປເຠ ນິຕ຺ເຕເຊ ກາເຍ ວິຣູປຠາໂວ ອນຸປວິສຕິ ສຓ຺ຐາຕິ.
ສເກ ເທໂວ ເທວາສເນ ນາຠິຣມຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຈ຺ຉຣາຄເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ກີຬນປຣິຈຣຓກທິພ຺ພາສເນ ນ ຣມຕິ, ນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາທໍ ລຠຕິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ມນຸສ຺ສຄຓນາຍ ສຕ຺ຕຫິ ທິວເສຫິ ມຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິມານິ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ເອວຣູປາຍ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພລວໂສກາຠິຠູໂຕ ໂຫຕິ. ເຕນສ຺ສ ກາເຍ ມຫາປຣິຬາໂຫ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ສພ຺ພໂຕ ຄຕ຺ເຕຫິ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ອປຣິຈິຕທຸກ຺ໂຂ ຕໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອກຈ຺ໂຈ ‘‘ທຍ຺ຫາມິ ທຍ຺ຫາມີ’’ຕິ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ປຣິເທວນ຺ໂຕ ກຕ຺ຖຈິ ອສ຺ສາທໍ ອລຠນ຺ໂຕ ວິຊປ຺ປນ຺ໂຕ ວິລປນ຺ໂຕ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ອາຫິຓ຺ຑຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ¶ ກາຍວາຈາຫິ ວິກາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕປິ ປິຍວິປ຺ປໂຍຄທຸກ຺ຂໍ ອສຫນ຺ໂຕ ວິຫຎ຺ຎມາໂນ ວິຈຣຕິ.
ອິມານິ ປນ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ຍຖາ ໂລເກ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີນໍເຍວ ອຸກ຺ກາປາຕຠູມິຈາລຈນ຺ທຄ຺ຄາຫາທີນິ ນິມິຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ນ ສພ຺ເພສໍ; ເອວເມວ ມເຫສກ຺ຂເທວານໍເຍວ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ຈ ຕານິ ‘‘ອິມານິ ມຣຓສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ນາມາ’’ຕິ ເກຈິ ເທວາ ຊານນ຺ຕິ, ນ ສພ຺ເພ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ມນ຺ເທນ ກຸສລກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ໂສ ‘‘ອິທານິ ໂກ ຊານາຕິ, ‘ກຸຫິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’’ຕິ ຠາຍຕິ. ໂຍ ປນ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ, ໂສ ‘‘ພຫຸໍ ມຍາ ທານໍ ທິນ຺ນໍ, ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕໍ, ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິຕໍ, ອິໂຕ ຈຸຕສ຺ສ ເມ ສຸຄຕິເຍວ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິ ນ ¶ ຠາຍຕິ ນ ວິກມ຺ປຕິ. ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິຕປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທວຕາ ນນ຺ທນວນໍ ປເວເສນ຺ຕິ ສພ຺ພເທວໂລເກສຸ ນນ຺ທນວນໍ ອຕ຺ຖິເຍວ.
ຕີຫິ ວາຈາຫິ ອນຸໂມເທນ຺ຕີຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາເນຫິ ຕີຫິ ວຈເນຫິ ອນຸໂມເທນ຺ຕິ, ໂມທໍ ປໂມທໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ອສ຺ສາເສນ຺ຕິ, ອຠິວທນວເສນ ວາ ຕໍຂຓານຸຣູປໍ ປໂມທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອນຸໂມເທນ຺ຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ໂອວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິໂຕຕິ ເທວໂລກໂຕ. ໂຠຕິ ອາລປນໍ. ສຸຄຕິນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣຄຕິໍ, ມນຸສ຺ສໂລກໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຸເປຫິ.
ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຕິ ເອວໍ ຕທາ ເຕຫິ ເທເວຫິ ຕສ຺ສ ‘‘ອິໂຕ ໂຠ ສຸຄຕິໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈເນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນາມໂຄຕ຺ເຕນ ອປາກໂຏ ຕສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ອນຸສນ຺ຘິກຸສໂລ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ເອເຕ ສຸຄຕິອາທໂຍ ຠຄວຕາ ອວິເສສໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ອວິຠູຕາ, ຫນ຺ທ ເຕ ວິຠູຕຕເຣ ກາຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕໍ ‘‘ກິໍນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອໂວຈ. ສທ຺ຘາທິຄຸຓວິເສສປຏິລາຠກາຣຓໂຕ ເທວູປປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ຈ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ເທວານໍ ¶ ອຠິສມ຺ມຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ເທວານໍ ສຸຄຕິຄມນສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ.
ສຸຄຕິຄມນສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ‘‘ສຸຄຕິຄມນ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ກຖິຕໍ, ວຓ຺ຓິຕໍ ໂຖມິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ມນຸສ຺ສຠູໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ, ເຕນ ປຏິລຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິລຠນກິຣິຍາ ອາມສີຍຕິ, ໂຍ ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນຸສ຺ສຠູໂຕຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ມນຸສ຺ສຠາວໍ ວາ ¶ ປຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ທຸລ຺ລຠາ ສວນາຍ, ນ ຕຖາ ມນຸສ຺ສານໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມນຸສ຺ສຠູໂຕ’’ຕິ. ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິເຕ ຘມ຺ມວິນເຍຕິ ຕຖາຄເຕນ ຠຄວຕາ ເທສິເຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄເຫ ສາສເນ. ຕຎ຺ຫິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ໂມ ຈ, ອາສຍານຸຣູປໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍ ຈາຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ, ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກໍ ວິເນຕີຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ຘມ຺ເມເນວ ວາ ວິນໂຍ, ນ ທຓ຺ຑສຕ຺ເຖຫີຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ, ຘມ຺ມຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວິນໂຍຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ, ຘມ຺ມາຍ ວາ ສຫ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານາຍ ວິນໂຍຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ, ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິຘມ຺ມໂຕ ວາ ປວຕ຺ໂຕ ວິນໂຍຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ຘມ຺ໂມ ວາ ຠຄວາ ຘມ຺ມຠູໂຕ ຘມ຺ມກາໂຍ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິນໂຍ, ນ ຕກ຺ກິຍານນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ, ຘມ຺ເມ ວາ ມຄ຺ຄຜເລ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພວິສຍຠູເຕ ວາ ປວຕ຺ໂຕ ວິນໂຍຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ.
ສທ຺ຘໍ ¶ ປຏິລຠຕີຕິ ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ສທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ສທ຺ໂຘ ຫິ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖ ອາຣາເຘສ຺ສຕິ. ສຸລທ຺ຘລາຠສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທິລາໂຠ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປໂຠຄສຸຂໍ ອາວຫຕິ, ຂຸປ຺ປິປາສາທິທຸກ຺ຂໍ ປຏິພາຫຕິ, ຘນທາລິທ຺ທິຍໍ ວູປສເມຕິ, ມຸຕ຺ຕາທິຣຕນປຏິລາຠເຫຕຸ ໂຫຕິ, ໂລກສນ຺ຕຕິຎ຺ຈ ອາວຫຕິ; ເອວໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສທ຺ຘາປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ວິປາກສຸຂມາວຫຕິ, ສທ຺ຘາຘຸເຣນ ປຏິປນ຺ນານໍ ¶ ຊາຕິຊຣາທິທຸກ຺ຂໍ ປຏິພາຫຕິ, ຄຸຓທາລິທ຺ທິຍໍ ວູປສເມຕິ, ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິຣຕນປຏິລາຠເຫຕຸ ໂຫຕິ, ໂລກສນ຺ຕຕິຎ຺ຈ ອາວຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ສທ຺ໂຘ ສີເລນ ສມ຺ປນ຺ໂນ, ຍໂສ ໂຠຄສມປ຺ປິໂຕ;
ຍໍ ຍໍ ປເທສໍ ຠຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປູຊິໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໐໓);
ເອວໍ ສທ຺ຘາປຏິລາຠສ຺ສ ສຸລທ຺ຘລາຠຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ປນາຍໍ ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ ອນຸຄາມິໂກ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ, ໂລກິຍສ຺ສ ຈ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິຘນລາຠສ຺ສ ກາຣຓໍ. ສທ຺ໂຘເຍວ ຫິ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ອຸຬາຣຸຬາຣວິຕ຺ຕູປກຣຓານິ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ເຕຫິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ¶ ປເຣສຎ຺ຈ ອຕ຺ຖເມວ ສມ຺ປາເທຕິ. ອສ຺ສທ຺ຘສ຺ສ ປນ ຕານິ ອນຕ຺ຖາວຫານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຘ ເຈວ ສມ຺ປຣາເຍ ຈາຕິ, ເອວມ຺ປິ ສທ຺ຘາຍ ສຸລທ຺ຘລາຠຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ –
‘‘ສທ຺ຘາ ພນ຺ຘຕິ ປາເຖຍ຺ຍໍ’’. (ສໍ. ນິ. ໑.໗໙).
‘‘ສທ຺ຘາ ທຸຕິຍາ ປຸຣິສສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ. (ສໍ. ນິ. ໑.໓໖, ໕໙).
‘‘ສທ຺ຘີຘ ວິຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຈ. (ສໍ. ນິ. ໑.໗໓; ສຸ. ນິ. ໑໘໔).
‘‘ສທ຺ຘາຫຕ຺ໂຖ ມຫານາໂຄ’’ຕິ ຈ. (ອ. ນິ. ໖.໔໓; ເຖຣຄາ. ໖໙໔).
‘‘ສທ຺ຘາ ພີຊໍ ຕໂປ ວຸຏ຺ຐີ’’ຕິ ຈ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໗; ສຸ. ນິ. ໗໗).
‘‘ສທ຺ເຘສິໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໗) ຈ.
‘‘ສທ຺ຘາຍ ຕຣຕິ ໂອຆ’’ນ຺ຕິ ຈ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖) –
ອເນເກສຸ ຐາເນສຸ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ ສທ຺ຘາ ສໍວຓ຺ຓິຕາ.
ອິທານິ ຍາຍ ສທ຺ຘາຍ ສາສເນ ກຸສລຘມ຺ເມສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ນິຍາໂມກ຺ກນ຺ຕິຍາ, ຕໍ ສທ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາ ໂຂ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິວິຏ຺ຐາຕິ ອຠິນິວິຏ຺ຐາ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ອນຸປວິຏ຺ຐາ. ມູລຊາຕາຕິ ຊາຕມູລາ. ກິໍ ປນ ສທ຺ຘາຍ ມູລໍ ¶ ນາມ? ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂອກປ຺ປນເຫຕຸຠູໂຕ ອຸປາຍມນສິກາໂຣ. ອປິຈ ສປ຺ປຸຣິສເສວນາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ຄານິ ມູລານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ເກນຈິ ອກມ຺ປນີຍຠາເວນ ອວຏ຺ຐິຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທຬ຺ຫາ ອສໍຫາຣິຍາ’’ຕິ. ທຬ຺ຫາຕິ ຖິຣາ. ອສໍຫາຣິຍາຕິ ເກນຈິ ສໍຫຣິຕຸໍ ວາ ຫາເປຕຸໍ ວາ ອປເນຕຸໍ ວາ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ. ອິຕິ ເຕ ເທວາ ຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສມຘິຄມໍ ອາສີສນ຺ຕາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ເທວໂລເກ ກາມສຸຂູປໂຠຄາຣຫເມວ ຫິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລໍ ເຕ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ¶ ‘‘ເອຫິ, ເທວ, ປຸນປ຺ປຸນ’’ນ຺ຕິ.
ຄາຖາສຸ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍມຣຓມ຺ປິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉເທເນວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈວຕິ ອາຍຸສງ຺ຂຍາ’’ຕິ. ອນຸໂມທຕນ຺ຕິ ອນຸໂມທນ຺ຕານໍ. ມນຸສ຺ສານໍ ສຫພ຺ຍຕນ຺ຕິ ¶ ມນຸສ຺ເສຫິ ສຫຠາວໍ. ສຫ ພ຺ເຍຕີຕິ ສຫພ຺ໂຍ, ສຫປວຕ຺ຕນໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຫພ຺ຍຕາ. ນິວິຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ນິວິຏ຺ຐາ ຠເວຍ຺ຍ. ຍາວຊີວນ຺ຕິ ຍາວ ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ພຫຸໍ ອຸຬາຣໍ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ກຣຓວເສນ ປມາຓຣຫິຕໍ. ນິຣູປຘິນ຺ຕິ ກິເລສູປຘິຣຫິຕໍ, ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ນິມ຺ມລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕ ເທວາ ມຫຄ຺ຄຕກຸສລໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ກາມໂລກສມຕິກ຺ກມນໂຕ, ກາມາວຈຣປຸຎ຺ຎເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ‘‘ອິໂຕ ເທວໂລກໂຕ ຈຸໂຕ ມນຸສ຺ເສສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິໍ ສພ຺ພໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ປຫາຍ ກາຍສຸຈຣິຕາທິໍ ສພ຺ພໍ ສຸຈຣິຕໍ ອຸຬາຣໍ ວິປຸລໍ ອຸປຈິນິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອາຄຕສທ຺ໂຘ ຠວາຫີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸ ປຐມມຄ຺ຄໍ ທຸຕິຍມຄ຺ຄມ຺ປິ ວາ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເທວໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ ອນຕິວຕ຺ຕນໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕສມ຺ປິ ວເສນ ‘‘ອປ຺ປມາຓໍ ນິຣູປຘິ’’ນ຺ຕິປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ປມາຓກຣານໍ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐໂອຬາຣິກກາມຣາຄາທິກິເລສານໍ ອຸປຈ຺ເຉເທນ ອປ຺ປມາຓໍ, ສຕ຺ຕມຠວໂຕ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ຂນ຺ຘູປຘິສ຺ສ ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕກອຠິສງ຺ຂາຣູປຘິສ຺ສ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສູປຘິສ຺ສ ຈ ປຫາເນນ ເຕສໍ ອນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ນິຣຸປຘິສງ຺ຂາຕນິພ຺ພານສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຈ ນິຣຸປຘີຕິ.
ເອວໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອປາຍທ຺ວາຣປິຘາຍກໍ ກມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕກກມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕ ໂອປຘິກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂອປຘິກນ຺ຕິ ອຸປຘິເວປກ຺ກໍ ອຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຘີຕິ ຫິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ສນ຺ເຕກຈ຺ຈານິ ປາປການິ ກມ຺ມສມາທານານິ ອຸປຘິສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິພາຫິຕານິ ນ ວິປຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ¶ (ວິຠ. ໘໑໐). ກາມຄຸຓາປິ. ຍຖາຫ ‘‘ອຸປຘີຫິ ນຣສ຺ສ ໂສຈນາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒; ສຸ. ນິ. ໓໔). ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ວຈນຕ຺ໂຖ – ອຸປຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸປຘິ, ອຕ຺ຕຠາໂວ ກາມຄຸຓາ ຈ. ອຸປຘິກຣຓໍ ສີລໍ ເອຕສ຺ສ, ອຸປຘິໍ ວາ ອຣຫຕີຕິ ໂອປຘິກໍ, ປຸຎ຺ຎໍ, ຕໍ ພຫຸໍ ອຸຬາຣໍ ກຕ຺ວາ. ກຖໍ? ທາເນນ. ທານຎ຺ຫິ ອິຕເຣຫິ ສຸກຣນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາເນນາຕິ ວາ ປເທນ ອຠຍທານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອາມິສທານເມວາຕິ ສີລສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕ ເທວາ ອສຸຣກາຍຫານິໍ ເອກນ຺ເຕເນວ ເທວກາຍປາຣິປູຣິຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອຸປາຍໍ ¶ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ມຈ຺ເຈ ສທ຺ຘມ຺ເມ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ ນິເວສຍາ’’ຕິ ຘມ຺ມທາເນ ນິໂຍເຊນ຺ຕິ. ຍທາ ວິທູຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ເທວາ ເທວໍ ຈວນ຺ຕໍ ວິທູ ວິຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ຕທາ ອິມາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອນຸກມ຺ປາຍ ທຸກ຺ຂາປນຍນກມ຺ຍຕາຍ ‘‘ເທວ, ອິເມ ເທວກາເຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ເອຫິ ອາຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ຈ ອນຸໂມເທນ຺ຕີຕິ.
ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ພຫຸຊນຫິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໘໔. ປຎ຺ຈເມ ໂລເກຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໂຍ ໂລກາ – ສຕ຺ຕໂລໂກ, ສງ຺ຂາຣໂລໂກ, ໂອກາສໂລໂກຕິ. ເຕສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານຎ຺ຈ ສນ຺ຕານວເສນ ວຕ຺ຕມານານໍ ສມູໂຫ ສຕ຺ຕໂລໂກ, ປຖວີປພ຺ພຕາທິເຠໂທ ໂອກາສໂລໂກ, ອຸຠເຍປິ ຂນ຺ຘາ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ. ເຕສຸ ສຕ຺ຕໂລໂກ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕສ຺ມາ ໂລເກຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ. ຕຕ຺ຖາປິ ນ ເທວໂລເກ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ, ມນຸສ຺ສໂລເກ. ມນຸສ຺ສໂລເກປິ ນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ. ຕຕ຺ຣາປິ ນ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ, ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ຄຊງ຺ຄລໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕສ຺ສ ອປເຣນ ມຫາສາລາ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ; ປຸຣຕ຺ຖິມທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ສລ຺ລວຕີ ນາມ ນທີ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ; ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ເສຕກຓ຺ຓິກໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ ¶ , ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ; ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ຖູຓໍ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ; ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ອຸສິຣທ຺ຘໂຊ ນາມ ປພ຺ພໂຕ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ອາຍາມໂຕ ຕິໂຍຊນສເຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍໂຍຊນສເຕ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ນວໂຍຊນສເຕ ມຊ຺ຌິມເທເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕຖາຄໂຕ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕຖາຄໂຕວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຄ຺ຄສາວກາ ອສີຕິມຫາເຖຣາ ພຸທ຺ຘມາຕາ ພຸທ຺ຘປິຕາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ອຎ຺ເຎ ຈ ສາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ເອຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ຕຖາຄຕວາເຣເຍວ ສພ຺ພຕ຺ຖກວເສນ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ອິຕເຣສຸ ເອກເທສວເສນ.
ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ¶ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ວິປ຺ປກຕວຈນເມວ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາ ພຫຸຊນຫິຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຣູປຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສທ຺ທລກ຺ຂຓໍ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ເຎນ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ປຏິພາຫິຕຸໍ.
ອປິຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມາຕິ ອຍໍ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ມຫາຠິນີຫາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ພຸທ຺ຘກເຣ ຘມ຺ເມ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ, ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ, ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ໂຕ, ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍໍ, ພຸທ຺ຘຕ຺ຖຈຣິຍໍ ໂກຏິໍ ປາເປນ຺ໂຕ, ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕຸສິຕຠວເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຈຣິມຠເວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ, ອຠິນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ, ມຫາປຘານໍ ປທຫນ຺ໂຕ, ປຣິປກ຺ກຎາໂຓ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມາຣພລໍ ວິຘເມນ຺ໂຕ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສເຘນ຺ໂຕ, ປຈ຺ຉິມຍາເມ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອເນກາກາຣໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຍາວ ອນາຄາມິຜລໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ເອວ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສາວການໍ ວິຍ ນ ປຏິປາຏິຍາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນໍ ອຸປ຺ປາທນກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ສເຫວ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສກໂລປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓຣາສິ ອາຄໂຕວ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ¶ ເຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕສພ຺ພກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຘ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.
ສາວໂກປິ ຂີຓາສໂວ ສາວກໂພຘິຍາ ເຫຕຸຠູເຕ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາເຣ ສມ຺ຠຣນ຺ໂຕ ປຸພ຺ພໂຍຄໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍໍ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຈຣິມຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ສໍສາເຣ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ເຈຕຍມາໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ສີລາທີນິ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ຘຸຕຘມ຺ເມ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕມາໂນ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຎາຓານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ເອວ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ເສກ຺ໂຂ ປນ ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ, ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ປຐມຜລກ຺ຂຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ຕໂຍເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.
ອິທານິ ¶ ພຫຸຊນຫິຕາຍາຕິອາທີສຸ ພຫຸຊນຫິຕາຍາຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ຫິຕຕ຺ຖາຍ. ພຫຸຊນສຸຂາຍາຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ສຸຂຕ຺ຖາຍ. ໂລການຸກມ຺ປາຍາຕິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ. ກຕຣສຕ຺ຕໂລກສ຺ສາຕິ ¶ ? ໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ອມຕປານໍ ປິວຕິ, ຕສ຺ສ. ຠຄວໂຕ ຫິ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎປ຺ປມຸຂາ ອຏ຺ຐາຣສ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏິໂຍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິໍສຸ. ເອວໍ ຍາວ ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊກວິນຍນາ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ຄຓນາ ນຕ຺ຖິ, ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍໍ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕໍ, ຈູຬຣາຫຸໂລວາທໍ, ສມຈິຕ຺ຕເທສນາຍນ຺ຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອຠິສມຍໍ ປຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ເອວເມຕສ຺ສ ອປຣິມາຓສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ. ສາວກສ຺ສ ປນ ອຣຫໂຕ ເສກ຺ຂສ຺ສ ຈ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີຫິ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກາທີຫິ ຈ ເທສິຕເທສນາຍ ປຏິເວຘປ຺ປຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ¶ ວເສນ, ອປຣຠາເຄ ຈ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣາທີຫິ ເທສິຕເທສນາຍ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈານໍ ວເສນ, ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອິໂຕ ປຣໍ ອນາຄເຕ ຈ ສາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ເຄສຸ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕານໍ ວເສນປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.
ອປິຈ ພຫຸຊນຫິຕາຍາຕິ ພຫຸຊນສ຺ສ ຫິຕຕ຺ຖາຍ, ເນສໍ ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຫິຕູປເທສໂກຕິ. ພຫຸຊນສຸຂາຍາຕິ ພຫຸຊນສ຺ສ ສຸຂຕ຺ຖາຍ, ຈາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປກຣຓສຸຂສມ຺ປທາຍໂກຕິ. ໂລການຸກມ຺ປາຍາຕິ ໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປນຕ຺ຖາຍ, ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມາຕາປິຕໂຣ ວິຍ ໂລກສ຺ສ ຣກ຺ຂິຕາ ໂຄປິຕາຕິ. ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ອິຘ ເທວມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ເອວ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິພ຺ພານມຄ຺ຄຜລາຘິຄມາຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ປຐມວາເຣ, ທຸຕິຍຕຕິຍວາເຣສຸ ປນ ອຣຫໂຕ ເສກ຺ຂສ຺ສ ຈ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ປຣມຕ຺ຖາຍ, ນິພ຺ພານາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຫິຕາຍາຕິ ຕໍສມ຺ປາປກມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກມຄ຺ຄໂຕ ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສຸຂາຍາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ສຸຂາຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຍໍ ສມາຘິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ ເຈວ ອາຍຕິຎ຺ຈ ສຸຂວິປາໂກ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕; ອ. ນິ. ໕.໒໗; ວິຠ. ໘໐໔).
ຕຖາຄໂຕຕິອາທີນໍ ¶ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນຕິອາທີສຸ ຕິສ຺ໂສປິ ວິຊ຺ຊາ ຠຍເຠຣເວ (ມ. ນິ. ໑.໓໔ ອາທໂຍ) ອາຄຕນເຍນ, ຉປິ ວິຊ຺ຊາ ຉຬຠິຎ຺ຎາວເສນ, ອຏ຺ຐປິ ວິຊ຺ຊາ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕາຕິ ວິຊ຺ຊາຫິ, ສີລສໍວຣາທີຫິ, ປນ຺ນຣສຫິ ຈຣຓຘມ຺ເມຫິ ຈ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓຫິ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ. ໂສຠນຄມນຕ຺ຕາ, ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມາ ຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມາ ຄທຕ຺ຕາ ຈ ສຸຄໂຕ. ສພ຺ພຖາ ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາ ໂລກວິທູ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໂຣຕິ ອນຸຕ຺ຕໂຣ. ປຸຣິສທມ຺ເມ ¶ ປຸຣິສເວເນຍ຺ເຍ ສາເຣຕິ ວິເນຕີຕິ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສຕີຕິ ສຕ຺ຖາ. ສພ຺ພສ຺ສາປິ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ¶ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໒-໑໓໓) ຄເຫຕພ຺ໂພ.
ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິ…ເປ… ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ໂສ ຠຄວາ ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ປຏິຈ຺ຈ ຫິຕ຺ວາປິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ເທເສຕິ. ກຖໍ? ເອກຄາຖາປິ ຫິ ສມນ຺ຕຠທ຺ທກຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຐມປາເທນ ອາທິກລ຺ຍາຓາ, ທຸຕິຍຕຕິເຍຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓາ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ. ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທາເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ນິຄມເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເສເສນ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ນານານຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປຐເມນ ອນຸສນ຺ຘິນາ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເສເສຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ສກໂລປິ ວາ ສາສນຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຠູເຕນ ສີເລນ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜເລຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ນິພ຺ພາເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ສີລສມາຘີຫິ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ຜລນິພ຺ພາເນຫິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາຍ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປນ຺ເນນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພາຍ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ສາວກໂພຘິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ສຸຍ຺ຍມາໂນ ເຈສ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ສວເນນປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ປຏິປຊ຺ຊິຍມາໂນ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸຂາວຫນໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຍາປິ ¶ ສຸຂເມວ ອາວຫຕີຕິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ຕຖາປຏິປນ຺ໂນ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລ ນິຏ຺ຐິເຕ ຕາທິຠາວາວຫນໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລນປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ນາຖປ຺ປຠວຕ຺ຕາ ຈ ປຠວສຸທ຺ຘິຍາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ອຕ຺ຖສຸທ຺ຘິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ເຕນ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິ…ເປ… ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ.
ຍໍ ປນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ປກາເສຕິ, ນານານເຍຫິ ທີເປຕິ, ຕໍ ຍຖານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ສງ຺ກາສນ, ປກາສນ, ວິວຣຓ, ວິຠຊນ, ອຸຕ຺ຕານີກຣຓ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ວາ ສາຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາເທສນາຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ວາ ສາຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍໂຕ ປຣິກ຺ຂກຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ສາຕ຺ຖໍ, ສທ຺ເຘຍ຺ຍໂຕ ໂລກິຍຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ຄມ຺ຠີຣາຘິປ຺ປາຍໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຸປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສກລປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ອປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ¶ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ອປິຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປາຣິປູຣິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ນິຣຸປກ຺ກິເລສໂຕ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ຂໂຕ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕຫິ ເສຏ຺ເຐຫິ ຈຣິຕພ຺ພໂຕ ເຕສໍ ຈຣິຍຠາວໂຕ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ…ເປ… ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຐໂມຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕມຠາວໂຕ ຈ ປຐໂມ ປຸຄ຺ຄໂລ.
ຕສ຺ເສວ ສຕ຺ຖຸ ສາວໂກຕິ ຕສ຺ເສວ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສວນນ຺ເຕ ຊາໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິສທິໂສ ສາວໂກ, ນ ປູຣຓາທິ ວິຍ ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນ ສຕ຺ຖຸ ສາວໂກ. ປາຏິປໂທຕິ ປຏິປທາສງ຺ຂາເຕນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາໂຕ ຠໂວຕິ ປາຏິປໂທ, ອນິຏ຺ຐິຕປຏິປຕ຺ຕິກິຈ຺ໂຈ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ພຫຸໍ ສຸໂຕ ເອເຕນາຕິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິສີເລນ ¶ ເຈວ ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄາທິຘຸຕງ຺ຄວເຕຫິ ¶ ຈ ອຸປປນ຺ໂນ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ສີລວຕູປປນ຺ໂນ. ອິຕິ ຠຄວາ ‘‘ໂລການຸກມ຺ປາ ນາມ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ຘມ຺ມເທສນາ, ສາ ຈ ອິເມສຸ ເອວ ຕີສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຏິພທ຺ຘາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ຄາຖາສຸ ຕສ຺ສນ຺ວໂຍຕິ ຕສ຺ເສວ ສຕ຺ຖຸ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຈ ອນຸຄມເນນ ຕສ຺ສນ຺ວໂຍ ອນຸຊາໂຕ. ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ ຘມ຺ມາໂລກສງ຺ຂາຕາຍ ປຠາຍ ກຣຓໂຕ ປຠງ຺ກຣາ. ຘມ຺ມມຸທີຣຍນ຺ຕາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕາ. ອປາປຸຣນ຺ຕີຕິ ອຸຄ຺ຆາເຏນ຺ຕິ. ອມຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ. ທ຺ວາຣໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ. ໂຍຄາຕິ ກາມໂຍຄາທິໂຕ. ສຕ຺ຖວາເຫນາຕິ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຖວາຫນໂຕ ຠວກນ຺ຕາຣນິຕ຺ຖຣຓໂຕ ສຕ຺ຖວາໂຫ, ຠຄວາ, ເຕນ ສຕ຺ຖວາເຫນ. ສຸເທສິຕໍ ມຄ຺ຄມນຸກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ເຕນ ສມ຺ມາ ເທສິຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ຕສ຺ສ ເທສນານຸສາເຣນ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອິເຘວາຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.
ປຎ຺ຈມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໖. ອສຸຠານຸປສ຺ສີສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໘໕. ຉຏ຺ເຐ ອສຸຠານຸປສ຺ສີຕິ ອສຸຠໍ ອນຸປສ຺ສນ຺ຕາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣວເສນ ເຈວ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີສຸ ຄຫິຕນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປສໍຫຣຓວເສນ ຈ ກາຍສ຺ມິໍ ອສຸຠໍ ອສຸຠາກາຣໍ ອນຸປສ຺ສກາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຖ. ອານາປານສ຺ສຕີຕິ ອານາປາເນ ສຕິ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ສຕິ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ¶ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອານນ຺ຕິ ອສ຺ສາໂສ, ໂນ ປສ຺ສາໂສ. ປານນ຺ຕິ ປສ຺ສາໂສ, ໂນ ອສ຺ສາໂສ’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໐).
ໂວຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ປຣິມຸຂນ຺ຕິ ອຠິມຸຂໍ. ສູປຏ຺ຐິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐິຕາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອານາປານສ຺ສຕິ ຈ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ¶ ໂຫຕູຕິ. ອຖ ວາ ປຣິມຸຂນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ – ‘‘ປຣີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ, ມຸຂນ຺ຕິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ¶ , ສຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຣິມຸຂໍ ສຕິ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໔). ອິມິນາ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານໂສຬສປ຺ປເຠທາ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.
ເອວໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ຣາຄຈຣິຕວິຕກ຺ກຈຣິຕານໍ ສປ຺ປາຍໍ ປຏິກູລມນສິກາຣກາຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ສມຖກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຸປທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈໍ, ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີຕິ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຫຸຕ຺ວາ, ອຠາວໂຕ, ອຸທຍພ຺ພຍໂຍຄໂຕ, ຕາວກາລິກໂຕ, ນິຈ຺ຈປຏິກ຺ເຂປໂຕ ຈ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ອນິຈ຺ຈໍ ນາມ. ຕສ຺ສ ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາກາໂຣ, ຕໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ນາມ. ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ຕໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວິປສ຺ສໂກ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກາທສວິຘາ ອສຸຠກຖາ ປຐມຊ຺ຌານໍ ປາເປຕ຺ວາ, ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ ຈ ອານາປານກຖາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປາເປຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນາກຖາ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ສາ ປນ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໓໗-໗໔໐) ກຖິຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.
ອິທານິ ອສຸຠານຸປສ຺ສນາທີຫິ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພໍ ຜລວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສຸຠານຸປສ຺ສີນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຠາຍ ຘາຕຸຍາຕິ ສຸຠຠາເວ, ສຸຠນິມິຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຄານຸສໂຍຕິ ສຸຠາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ກາມຣາຄານຸສໂຍ. ໂສ ເກສາທີສຸ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີສຸ ວາ ອສຸຠານຸປສ຺ສີນໍ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຐມຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຘິຄເຕນ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຫີຍຕິ, ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອສຸຠາ ຠາເວຕພ຺ພາ ກາມຣາຄສ຺ສ ປຫານາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໓; ອຸທາ. ໓໑). ພາຫິຣາຕິ ພຫິທ຺ຘາວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ ຈ ພາຫິຣາ ພຫິຠູຕາ. ວິຕກ຺ກາສຍາຕິ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທິມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ. ເຕ ¶ ຫິ ອປ຺ປຫີນາ ອາສຍານຸຄຕາ ສຕິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ວິຕກ຺ກາສຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກາມວິຕກ຺ໂກ ເຈຕ຺ຖ ກາມຣາຄຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິໂຕ ເອວາຕິ ຕທວເສສາ ¶ ວິຕກ຺ກາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຆາຕປກ຺ຂິກາຕິ ທຸກ຺ຂຠາຄິຍາ, ອິຈ຺ຉາວິຆາຕນິພ຺ພຕ຺ຕນກາ ວາ. ເຕ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ¶ ເຕ ປຫີຍນ຺ຕິ. ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ, ຎາຕິວິຕກ຺ໂກ, ຊນປທວິຕກ຺ໂກ, ອມຣາວິຕກ຺ໂກ, ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ, ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ, ປຣານຸທ຺ທຍຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກຕິ ອຏ຺ຐ, ກາມວິຕກ຺ເກນ ສທ຺ຘິໍ ນວວິຘາ ມຫາວິຕກ຺ກາ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິນາ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕາຍ ຈ ວິປສ຺ສນາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ. ຕໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຄເຕນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ຍຖາຣຫໍ ອນວເສສໂຕ ປຫີຍນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ອານາປານສ຺ສຕິ ຠາເວຕພ຺ພາ ວິຕກ຺ກຸປຈ຺ເຉທາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໓; ອຸທາ. ໓໑).
ຍາ ອວິຊ຺ຊາ, ສາ ປຫີຍຕີຕິ ຍາ ສຈ຺ຈສຠາວປຏິຈ຺ຉາທິນີ ສພ຺ພານຕ຺ຖກາຣີ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາ, ສາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີນໍ ວິຫຣຕໍ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ກິຣ ຠຄວຕາ ອນິຈ຺ຈາກາຣໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເຕຠູມເກສຸ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ສມ຺ມສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ ຍທາ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕມານາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີວິປສ຺ສນາ ມຄ຺ເຄນ ຆຏີຍຕິ, ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີນໍ ວິຫຣຕໍ ອວິຊ຺ຊາ ອນວເສສໂຕ ປຫີຍຕິ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີນໍ ວິຫຣຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓສ຺ສ ເຕສໍ ປາກຏຠາວໂຕ ອິຕຣສ຺ສ ລກ຺ຂຓທ຺ວຍສ຺ສ ຄຫເຓ ອຸປາຍຠາວໂຕ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເອກສ຺ເສວ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕). ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎິໂນ ຫິ, ເມຆິຍ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ສຓ຺ຐາຕິ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອສ຺ມິມານສມຸຄ຺ຆາຕໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ.
ຄາຖາສຸ ອານາປາເນ ປຏິສ຺ສໂຕຕິ ອານາປານນິມິຕ຺ຕສ຺ມິໍ ປຏິ ປຏິ ສໂຕ, ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສ຺ສນ຺ຕິ ¶ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ນິພ຺ພານໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ອາຕາປີ ສພ຺ພທາຕິ ອນ຺ຕຣາໂວສານໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອສຸຠານຸປສ຺ສນາທີສຸ ສຕຕໍ ອາຕາປີ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ຍໂຕ ວາຍມມາໂນ, ນິຍໂຕ ວາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາເມນ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມເຖ ນິພ຺ພາເນ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຉຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໗. ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປນ຺ນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໘໖. ສຕ຺ຕເມ ¶ ¶ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມ ນາມ ນວວິໂຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ໂມ ສີລວິສຸທ຺ຘິອາທິ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ປຏິປຊ຺ຊມານສ຺ສ. ອຍມນຸຘມ຺ໂມ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ອນຸຈ຺ຉວິກສຠາໂວ ປຕິຣູປສຠາໂວ ໂຫຕິ. ເວຍ຺ຍາກຣຓາຍາຕິ ກຖນາຍ. ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປນ຺ໂນຍນ຺ຕິ ຍນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເຍນ ອນຸຘມ຺ເມນ ຕໍ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ພ຺ຍາກຣມາໂນ ສມ຺ມເທວ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ນາມ ສິຍາ, ນ ຕໂຕນິທານໍ ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫິຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ. ຍນ຺ຕິ ວາ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ, ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍທິທໍ ຘມ຺ມສ຺ເສວ ຠາສນໍ, ຘມ຺ມວິຕກ຺ກສ຺ເສວ ຈ ວິຕກ຺ກນໍ ຕທຸຠຍາຠາເວ ຎາຓຸເປກ຺ຂາຍ, ອຍໍ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຖາຣູໂປ ອຍນ຺ຕິ ກຖນາຍານຸຣູປເຫຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິກກາຣຓໍ. ຠາສມາໂນ ຘມ຺ມໍເຍວ ຠາເສຍ຺ຍາຕິ ກເຖນ຺ໂຕ ເຈ ທສກຖາວຕ຺ຖຸຘມ຺ມໍເຍວ ກເຖຍ຺ຍ, ນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂມຫິຈ຺ຉຕາທິອຘມ຺ມໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ຍາຍໍ ກຖາ ອຠິສລ຺ເລຂິກາ ເຈໂຕວິວຣຓສປ຺ປາຍາ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ ອຸປສມາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິກຖາ, ປວິເວກກຖາ, ອສໍສຄ຺ຄກຖາ, ວີຣິຍາຣມ຺ຠກຖາ, ສີລກຖາ, ສມາຘິກຖາ, ປຎ຺ຎາກຖາ, ວິມຸຕ຺ຕິກຖາ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກຖາ ¶ , ເອວຣູປາຍ ກຖາຍ ນິກາມລາຠີ ໂຫຕິ ອກິຈ຺ຉລາຠີ ອກສິຣລາຠີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໓; ອຸທາ. ໓໑).
ອຠິສລ຺ເລຂິກາຍ ກຖາຍ ລາຠີ ເອວ ຫິ ຕໍ ຠາເສຍ຺ຍ. ເອເຕນ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສມ຺ປທາ ທສ຺ສິຕາ.
ຘມ຺ມວິຕກ຺ກນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທິໍ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕໍ ວິຕກ຺ກຍໂຕ ‘‘ສີລາທິປຏິປທໍ ປຣິປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຣູປຣິ ອຸສ຺ສາໂຫ ອຠິວຑ຺ຒິສ຺ສຕິ. ໂສ ປນ ວິຕກ຺ໂກ ສີລາທີນໍ ອນຸປກາຣຘມ຺ເມ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸປກາຣຘມ຺ເມ ອນຸພ຺ຣູຫນວເສນ ຫານຠາຄິຍຠາວໍ ອປເນຕ຺ວາ ຐິຕິຠາຄິຍຠາເວປິ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ວິເສສຠາຄິຍຕໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕຎ຺ຈ ປາປນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອເນກປ຺ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂນ ອຘມ຺ມວິຕກ຺ກນ຺ຕິ ກາມວິຕກ຺ກໍ ໂນ ວິຕກ຺ເກຍ຺ຍາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຸຠຍໍ ວາ ປນາຕິ ຍເທຕໍ ປເຣສໍ ອນຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຠາສນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມວິຕກ຺ກນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປນ ຕໍ ອຸຠຍໍ ອຠິນິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອກຕ຺ວາ. ອຸເປກ຺ຂໂກຕິ ¶ ຕຖາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຸທາສີໂນ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນເມວ ອນຸພ຺ຣູຫນ຺ໂຕ ວິຫເຣຍ຺ຍ, ສມຖປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຸເປກ຺ຂໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍເມວ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຫເຣຍ຺ຍ. ວິປສ຺ສນມ຺ປິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖປິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓວເສນ ອຸເປກ຺ຂໂກ ຍາວ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ເຄນ ຆຏີຍຕິ, ຕາວ ຍຖາ ຕໍ ຕິກ຺ຂໍ ສູຣໍ ປສນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ວຫຕິ, ຕຖາ ວິຫເຣຍ຺ຍ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນຕິ.
ຄາຖາສຸ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ໂມ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອາຣາໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມາຣາໂມ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຘມ຺ເມ ຣໂຕຕິ ຘມ຺ມຣໂຕ. ຕສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິຈິນ຺ຕນໂຕ ຘມ຺ມໍ ອນຸວິຈິນ຺ຕຍໍ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ, ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ ຕເມວ ຘມ຺ມໍ ອຸປຣູປຣິຠາວນາວເສນ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສ ຐຕ຺ວາ ປເຣສໍ ເທສນາວເສນ ສີລາທິຘມ຺ໂມ ອາຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອາຣາໂມ ເອຕສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມາຣາໂມ. ຕເຖວ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ຣໂຕ ອຠິຣໂຕຕິ ຘມ຺ມຣໂຕ. ເຕສໍເຍວ ສີລາທິຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເວສນ຺ໂຕ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ໂອກາສໍ ອທຕ຺ວາ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທິຘມ຺ມໍເຍວ ອນຸວິຈິນ຺ຕນໂຕ ຘມ຺ມໍ ອນຸວິຈິນ຺ຕຍໍ ¶ . ຕທຸຠຍໍ ວາ ປນ ໂອຬາຣິກໂຕ ທຫນ຺ໂຕ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ມເມວ ອຸປຣູປຣິ ຠາວນາວເສນ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ອນຸພ຺ຣູຫນວເສນ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ. ສທ຺ຘມ຺ມາຕິ ສຕ຺ຕຕິໍສປ຺ປເຠທາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ນວວິຘໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ຈ ນ ປຣິຫາຍຕິ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອິທານິ ຕສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຣໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈຣໍ ວາຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣວເສນ ຈງ຺ກມນວເສນ ຈ ຈຣນ຺ໂຕ ວາ. ຍທິ ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ວາ ນິສິນ຺ໂນ ວາ, ອຸທ ວາ ສຍນ຺ຕິ ສຍນ຺ໂຕ ວາ. ເອວໍ ຈຕູສຸປິ ອິຣິຍາປເຖສຸ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ຣາຄາທິກິເລສານໍ ວູປສມນວເສນ ປຊຫນວເສນ ສມຍໍ ສເມນ຺ໂຕ. ສນ຺ຕິເມວາຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ຕິໍ ນິພ຺ພານເມວ ປາປຸຓາຕີຕິ.
ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໘. ອນ຺ຘກຣຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໘໗. ອຏ຺ຐເມ ¶ ອກຸສລວິຕກ຺ກາຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕາ ວິຕກ຺ກາ. ອນ຺ຘກຣຓາຕິອາທີສຸ ຍສ຺ສ ສຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຖາຠູຕທສ຺ສນນິວາຣເຓນ ອນ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອນ຺ຘກຣຓາ. ນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຈກ຺ຂຸກຣຓາ. ອຎ຺ຎາຓໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎາຓກຣຓາ. ປຎ຺ຎານິໂຣຘິກາຕິ ¶ ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຎ຺ຎາ, ຌານປຎ຺ຎາ, ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ປຎ຺ຎາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ນິໂຣເຘນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຎານິໂຣຘິກາ. ອນິຏ຺ຐຜລທາຍກຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ປກ຺ເຂ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວິຆາຕປກ຺ຂິກາ. ກິເລສນິພ຺ພານໍ ນ ສໍວຕ຺ຕຍນ຺ຕີຕິ ອນິພ຺ພານສໍວຕ຺ຕນິກາ.
ກາມວິຕກ຺ໂກຕິ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ. ໂສ ຫິ ກິເລສກາມສຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ປວຕ຺ຕຕິ. ພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ. ວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ¶ ວິຕກ຺ໂກ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ. ອິເມ ທ຺ເວ ຈ ສຕ຺ເຕສຸປິ ສງ຺ຂາເຣສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ກາມວິຕກ຺ໂກ ຫິ ປິຍມນາເປ ສຕ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ວາ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ ອປ຺ປິເຍ ອມນາເປ ສຕ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ວາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂອໂລກນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ນາສນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາເປຕພ຺ພາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ວາ ພຊ຺ຌນ຺ຕຸ ວາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ວາ ວິນສ຺ສນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ຕນກາເລ ປນ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.
ອິເມເຍວ ປນ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທີນຎ຺ຈ ນານາກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປນ ສຎ຺ຎາທໂຍ ກາມສຎ຺ຎາທໂຍ. ກາມຘາຕຸອາທີນໍ ປນ ຍສ຺ມາ ປາຬິຍໍ –
‘‘ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ…ເປ… ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຘາຕຸ, ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກາມຘາຕຸ. ພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ…ເປ… ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸ. ທສສຸ ອາຆາຕວຕ຺ຖູສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຆາໂຕ ປຏິຆາໂຕ…ເປ… ອນຕ຺ຕມນຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸ. ວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ¶ , ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຫິໍສາຘາຕຸ. ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາຓິນາ ວາ ເລຑ຺ຑຸນາ ວາ ທຓ຺ເຑນ ວາ ສຕ຺ເຖນ ວາ ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣນ ສຕ຺ເຕ ວິເຫເຐຕິ, ອຍໍ ວິຫິໍສາຘາຕູ’’ຕິ (ວິຠ. ໑໘໒, ໙໑໐) –
ອາຄຕຕ຺ຕາ ວິເສໂສ ລພ຺ຠຕິ.
ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ກຖາ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກາ ຈ ອສມ຺ຠິນ຺ນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ກາມຘາຕຸຍາ ຄຫິຕາຍ ອິຕຣາ ທ຺ເວປິ ຄຫິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຍໍ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸ, ອຍໍ ວິຫິໍສາຘາຕູຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ ອຍໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກາ ນາມ. ກາມຘາຕຸໍ ກເຖນ຺ໂຕ ປນ ຠຄວາ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸໍ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸຏ຺ຐາເນ ¶ , ວິຫິໍສາຘາຕຸໍ ວິຫິໍສາຘາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາວ ອວເສສໍ ກາມຘາຕຸ ນາມາຕິ ກເຖສີຕິ ອຍໍ ອສມ຺ຠິນ຺ນກຖາ ນາມ.
ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກ. ໂສ ອສຸຠປຸພ຺ພຠາເຄ ກາມາວຈໂຣ ໂຫຕິ, ອສຸຠຊ຺ຌາເນ ຣູປາວຈໂຣ, ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ຄຜລກາເລ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ. ອພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ. ໂສ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາເຄ ¶ ກາມາວຈໂຣ ໂຫຕິ, ເມຕ຺ຕາຌາເນ ຣູປາວຈໂຣ, ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ຄຜລກາເລ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ. ອວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ. ໂສ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາເຄ ກາມາວຈໂຣ, ກຣຸຓາຊ຺ຌາເນ ຣູປາວຈໂຣ, ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ຄຜລກາເລ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ. ຍທາ ປນ ອໂລໂຠ ສີສໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ຕທນ຺ວາຍິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍທາ ເມຕ຺ຕາ ສີສໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ຕທນ຺ວາຍິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍທາ ກຣຸຓາ ສີສໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ຕທນ຺ວາຍິກາ ໂຫນ຺ຕິ.
ອິເມເຍວ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທີນໍ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທີນຎ຺ຈ ນານາກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປນ ສຎ຺ຎາທໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມສຎ຺ຎາທໂຍ. ເນກ຺ຂມ຺ມຘາຕຸອາທີນໍ ປນ ຍສ຺ມາ ປາຬິຍໍ –
‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ກປ຺ໂປ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມຘາຕຸ, ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເນກ຺ຂມ຺ມຘາຕຸ. ອພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ກປ຺ໂປ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອພ຺ຍາປາທຘາຕຸ. ຍາ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຍນາ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ¶ , ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອພ຺ຍາປາທຘາຕຸ. ອວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ກປ຺ໂປ – ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຫິໍສາຘາຕຸ. ຍາ ສຕ຺ເຕສຸ ກຣຸຓາ ກຣຸຓາຍນາ ກຣຸຓາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ – ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຫິໍສາຘາຕູ’’ຕິ. (ວິຠ. ໑໘໒) –
ອາຄຕຕ຺ຕາ ວິເສໂສ ລພ຺ຠຕິ. ອິຘາປິ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກາ, ອສມ຺ຠິນ຺ນາຕິ ທ຺ເວ ກຖາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ຄາຖາສຸ ວິຕກ຺ກເຍຕິ ວິຕກ຺ເກຍ຺ຍ. ນິຣາກເຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໂຕ ນີຫເຣຍ຺ຍ ວິໂນເທຍ຺ຍ, ປຊເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເວ ວິຕກ຺ການິ ວິຈາຣິຕານິ, ສເມຕິ ວຸຏ຺ຐີວ ຣຊໍ ສມູຫຕນ຺ຕິ ຍຖາ ນາມ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ປຖວິຍໍ ສມູຫຕໍ ສມນ຺ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ຣຊໍ ມຫໂຕ ອກາລເມຆສ຺ສ ວສ຺ສໂຕ ວຸຏ຺ຐິ ¶ ຐານໂສ ວູປສເມຕິ, ເອວເມວ ໂສ ໂຍຄາວຈໂຣ ວິຕກ຺ການິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ເກ ຈ ວິຈາຣິຕານິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວິຈາເຣ ຈ ສເມຕິ ວູປສເມຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ວິຕກ຺ກູປສເມນ ເຈຕສາ ສພ຺ເພສໍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ການໍ ອຸປສມນໂຕ ວິຕກ຺ກູປສເມນ ¶ ອຣິຍມຄ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ. ອິເຘວ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ, ສນ຺ຕິປທໍ ນິພ຺ພານໍ, ສມຊ຺ຌຄາ ສມຘິຄໂຕ ໂຫຕີຕິ.
ອຏ຺ຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໙. ອນ຺ຕຣາມລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໘໘. ນວເມ ອນ຺ຕຣາມລາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທ –
‘‘ນທີຕີເຣສຸ ສຓ຺ຐາເນ, ສຠາສຸ ຣຖິຍາສຸ ຈ;
ຊນາ ສງ຺ຄມ຺ມ ມນ຺ເຕນ຺ຕິ, ມຎ຺ຈ ຕຎ຺ຈ ກິມນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. –
ອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໒໘) ກາຣເຓ ອາຄໂຕ. ‘‘ອທ຺ທສາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕຣາ ອິຕ຺ຖີ ວິຊ຺ຊນ຺ຕຣິກາຍ ຠາຊນໍ ໂຘວນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໙) ຂເຓ. ‘‘ອປິຈາຍໍ ຕໂປທາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫານິຣຍານໍ ອນ຺ຕຣິກາຍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໑) ວິວເຣ.
‘‘ປີຕວຕ຺ເຖ ປີຕຘເຊ, ປີຕາລງ຺ກາຣຠູສິເຕ;
ປີຕນ຺ຕຣາຫິ ວຄ຺ຄູຫິ, ອປິຬນ຺ຘາວ ໂສຠສີ’’ຕິ. –
ອາທີສຸ ¶ (ວິ. ວ. ໖໕໘) ອຸຕ຺ຕຣິສາຏເກ. ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐) ຈິຕ຺ເຕ. ອິຘາປິ ຈິຕ຺ເຕ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕເຣ ຈິຕ຺ເຕ ຠວາ ອນ຺ຕຣາ. ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕສ຺ສ ມລິນຠາວກຣຓໂຕ ມລາ. ຕຕ຺ຖ ມລໍ ນາມ ທຸວິຘໍ – ສຣີຣມລໍ, ຈິຕ຺ຕມລນ຺ຕິ. ເຕສຸ ສຣີຣມລໍ ເສທຊລ຺ລິກາທິ ສຣີເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄໍ ອາຄນ຺ຕຸກຣຊຎ຺ຈ, ຕໍ ອຸທເກນປິ ນີຫຣຓີຍໍ, ນ ຕຖາ ສໍກິເລສິກໍ. ຈິຕ຺ຕມລໍ ປນ ຣາຄາທິສໍກິເລສິກໍ, ຕໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄເຫວ ນີຫຣຓີຍໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ໂປຣາເຓຫິ –
‘‘ຣູເປນ ສໍກິລິຏ຺ເຐນ, ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ມາຓວາ;
ຣູເປ ສຸທ຺ເຘ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອນກ຺ຂາຕໍ ມເຫສິນາ.
‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ¶ ສໍກິລິຏ຺ເຐນ, ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ມາຓວາ;
ຈິຕ຺ເຕ ສຸທ຺ເຘ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອິຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມເຫສິນາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໖);
ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຈິຕ຺ຕສໍກິເລສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕໂວທານາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໐). ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອິຘາປິ ¶ ຈິຕ຺ຕມລວິໂສຘນາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໂຍເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຕຣາມລາ’’ຕິ ອາຫ.
ຍຖາ ເຈເຕ ໂລຠາທໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມລິນຠາວກຣາ ນານປ຺ປກາຣສໍກິເລສວິຘາຍກາຕິ ອນ຺ຕຣາມລາ, ເອວໍ ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ເອກໂຕ ສຍິຕ຺ວາ, ໂອຕາຣຄເວສີ ອມິຕ຺ຕສຕ຺ຕຸ ວິຍ ຈິຕ຺ເຕ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕານໍ ນານາວິຘອນຕ຺ຖາວຫາ, ນານປ຺ປກາຣທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນ຺ຕຣາອມິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂໂຕ ອມິຕ຺ຕາ, ສປຕ຺ຕກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ ສປຕ຺ຕາ, ຫິໍສນໂຕ ວຘກາ, ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກໂຕ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ.
ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ໂລຠາທີນໍ ອມິຕ຺ຕາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເວຣີປຸຄ຺ຄໂລ ຫິ ອນ຺ຕຣໍ ລຠມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິສ຺ສ ສຕ຺ເຖນ ວາ ສີສໍ ປາເຕຕິ, ອຸປາເຍນ ວາ ມຫນ຺ຕໍ ອນຕ຺ຖໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອິເມ ຈ ໂລຠາທໂຍ ປຎ຺ຎາສິຣປາຕເນນ ໂຍນິສມ຺ປຏິປາທເນນ ຈ ຕາທິສໍ ຕໂຕ ພລວຕຣໍ ອນຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ກຖໍ? ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣສ຺ມິຎ຺ຫິ ອິຏ຺ຐາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອາປາຖຄເຕສຸ ຍຖາຣຫໍ ຕານິ ອາຣພ຺ຠ ໂລຠາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາສ຺ສ ປຎ຺ຎາສິຣໍ ¶ ປາຕິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ຕາວ ປຎ຺ຎາສິຣປາຕນໂຕ ອມິຕ຺ຕາທິສທິສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂລຠາທໂຍ ປນ ກມ຺ມນິທານາ ຫຸຕ຺ວາ ອຓ຺ຑຊາທິເຠທາ ຈຕສ຺ໂສ ໂຍນິໂຍ ອຸປເນນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ໂຍນິອຸປຄມນມູລການິ ປຎ຺ຈວີສຕິ ມຫາຠຍານິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ກມ຺ມກຣຓານິ ຈ ອາຄຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂຍນິສມ຺ປຏິປາທນໂຕປິ ເນສໍ ອມິຕ຺ຕາທິສທິສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕິ ໂລຠາທໂຍ ອມິຕ຺ຕາທິສທິສຕາຍ ຈິຕ຺ຕສມ຺ຠູຕຕາຍ ຈ ‘‘ອນ຺ຕຣາອມິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປິຈ ອມິຕ຺ເຕຫິ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ໂລຠາທໂຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອມິຕ຺ຕາທິຠາໂວ ຈ ໂລຠາທີຫິ ຊາຍຕີຕິ ເຕສໍ ອມິຕ຺ຕາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ທິໂສ ທິສໍ ຍນ຺ຕໍ ກຍິຣາ, ເວຣີ ວາ ປນ ເວຣິນໍ;
ມິຈ຺ຉາປຓິຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ປາປິໂຍ ນໍ ຕໂຕ ກເຣ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໒; ອຸທາ. ໓໓);
ຄາຖາສຸ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ອນຕ຺ຖໍ ຊເນຕີຕິ ອນຕ຺ຖຊນໂນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ຍທປິ ລຸທ຺ໂຘ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ ຕທປິ ອກຸສລໍ; ຍທປິ ລຸທ຺ໂຘ ໂລເຠນ ອຠິຠູໂຕ ¶ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປຣສ຺ສ ອສຕາ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ວເຘນ ວາ ພນ຺ເຘນ ວາ ຊານິຍາ ວາ ຄຣຫາຍ ວາ ປພ຺ພາຊນາຍ ວາ ພລວມ຺ຫິ ພລຕ຺ໂຖ ອິຕິ, ຕທປິ ອກຸສລໍ, ອິຕິສ຺ສເມ ໂລຠຊາ ໂລຠນິທານາ ໂລຠສມຸທຍາ ໂລຠປຈ຺ຈຍາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໗໐).
ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ຣຕ຺ໂຕ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຣາເຄນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ເຈເຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ເຈເຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ເຈເຕຕິ, ເຈຕສິກມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໓.໕໔).
ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປໂນຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ໂຂຠໂນ. ໂລໂຠ ຫິ ໂລຠນີເຍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຂເຠນ຺ໂຕ ປໂກເປນ຺ໂຕ ວິປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ວິກາຣໍ ¶ ອາປາເທນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປສາທາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕິ. ຠຍມນ຺ຕຣໂຕ ຊາຕໍ, ຕໍ ຊໂນ ນາວພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຕໍ ໂລຠສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕຣໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕເຍວ ຊາຕໍ ອນຕ຺ຖຊນນຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປນາທິໍ ຠຍໍ ຠຍເຫຕຸໍ ອຍໍ ພາລມຫາຊໂນ ນາວພຸຊ຺ຌຕິ ນ ຊານາຕີຕິ.
ລຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠທໍ ອຕ຺ຖໍ ຫິຕໍ ລຸທ຺ຘປຸຄ຺ຄໂລ ຍຖາຠູຕໍ ນ ຊານາຕິ. ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມມ຺ປິ ລຸທ຺ໂຘ ໂລເຠນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ນ ປສ຺ສຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ນ ຊານາຕິ, ປເຄວ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –
‘‘ຣຕ຺ໂຕ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຣາເຄນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຕ຺ຖມ຺ປິ ຍຖາຠູຕໍ ນ ປຊານາຕິ, ປຣຕ຺ຖມ຺ປິ ຍຖາຠູຕໍ ນ ປຊານາຕິ, ອຸຠຍຕ຺ຖມ຺ປິ ຍຖາຠູຕໍ ນ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໓.໕໕).
ອນ຺ຘຕມນ຺ຕິ ອນ຺ຘຠາວກຣໍ ຕມໍ. ຍນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ຫິ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ໂລໂຠ ສຫເຕ ອຠິຠວຕິ ນຣໍ, ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕີຕິ. ຍນ຺ຕິ ວາ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ¶ ໂລໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນຣໍ ສຫເຕ ອຠິຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ, ຍ-ຕ-ສທ຺ທານໍ ເອກນ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ. ອຖ ວາ ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ, ‘‘ໂລໂຠ ສຫເຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ໂລຠສ຺ສ ສຫນໍ ອຠິຠວນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕໍ ອນ຺ຘຠາວກຣສ຺ສ ຕມສ຺ສ ຄມນໍ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ¶ ວາ ຍໍ ນຣໍ ໂລໂຠ ສຫເຕ ອຠິຠວຕິ, ຕສ຺ສ ອນ຺ຘຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຈ ລຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ລຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ໂຍ ຈ ໂລຠໍ ປຫນ຺ຕ຺ວານາຕິ ໂຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕທງ຺ຄວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ຈ ຍຖາຣຫໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ໂລຠໍ ປຊຫິຕ຺ວາ ຕຖາ ປຊຫນເຫຕຸ ໂລຠເນຍ຺ເຍ ທິພ຺ເພປິ ຣູປາທິເກ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ນ ລຸພ຺ຠຕິ, ພລວວິປສ຺ສນານຸຠາເວນ ໂລໂຠ ປຫີຍເຕ ຕມ຺ຫາຕິ ຕສ຺ມາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ໂລໂຠ ປຫີຍຕິ ປຊຫີຍຕິ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປຣິຈ຺ຈຊີຍຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ອຸທພິນ຺ທູວ ໂປກ຺ຂຣາຕິ ປທຸມິນິປຓ຺ຓໂຕ ອຸທກພິນ຺ທຸ ວິຍ. ເສສຄາຖານມ຺ປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຕຖາ ¶ ໂທສສ຺ສ –
‘‘ຍທປິ ທຸຏ຺ໂຐ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ ຕທປິ ອກຸສລໍ; ຍທປິ ທຸຏ຺ໂຐ ໂທເສນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປຣສ຺ສ ອສຕາ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ວເຘນ ວາ ພນ຺ເຘນ ວາ ຊານິຍາ ວາ ຄຣຫາຍ ວາ ປພ຺ພາຊນາຍ ວາ ພລວມ຺ຫິ ພລຕ຺ໂຖ ອິຕິ, ຕທປິ ອກຸສລໍ. ອິຕິສ຺ສເມ ໂທສຊາ ໂທສນິທານາ ໂທສສມຸທຍາ ໂທສປຈ຺ຈຍາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໗໐).
ຕຖາ –
‘‘ທຸຏ຺ໂຐ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ໂທເສນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ເຈເຕຕິ, ປຣພ຺ຍາພາຘາຍປິ ເຈເຕຕິ, ອຸຠຍພ຺ຍາພາຘາຍປິ ເຈເຕຕິ ເຈຕສິກມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໕໕).
ຕຖາ –
‘‘ທຸຏ຺ໂຐ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ໂທເສນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຕ຺ຖມ຺ປິ ຍຖາຠູຕໍ ນ ປຊານາຕິ ¶ , ປຣຕ຺ຖມ຺ປິ ຍຖາຠູຕໍ ນ ປຊານາຕິ, ອຸຠຍຕ຺ຖມ຺ປິ ຍຖາ ຠູຕໍ ນ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໕໕) –
ອາທິສຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນ ອນຕ຺ຖຊນນຕາ ອຕ຺ຖຫານິເຫຕຸຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຕຖາ ໂມຫສ຺ສ ‘‘ຍທປິ ມູຬ຺ໂຫ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໓.໗໐), ‘‘ມູຬ຺ໂຫ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ໂມເຫນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ເຈເຕຕີ’’ຕິອາທິນາ(ອ. ນິ. ໓.໕໕), ‘‘ອຕ຺ຕຕ຺ຖມ຺ປິ ຍຖາຠູຕໍ ນ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໓.໕໕) ຈ ອາຄຕສຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຕາລປກ຺ກໍວ ¶ ພນ຺ຘນາຕິ ຕາລຜລໍ ວິຍ ອຸສຸມຸປ຺ປາເທນ ວຓ຺ຏໂຕ, ຕຕິຍມຄ຺ຄຎາຓຸປ຺ປາເທນ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໂຕ ໂທໂສ ປຫີຍຕິ, ປຣິຈ຺ຈຊີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມຫໍ ວິຫນ຺ຕິ ໂສ ສພ຺ພນ຺ຕິ ໂສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ພໍ ¶ ອນວເສສໍ ໂມຫໍ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ວິຫນ຺ຕິ ວິຘມຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ອາທິຈ຺ໂຈວຸທຍໍ ຕມນ຺ຕິ ອາທິຈ຺ໂຈ ວິຍ ອຸທຍໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕມໍ ອນ຺ຘກາຣໍ.
ນວມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໐. ເທວທຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໘໙. ທສເມ ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສທ຺ຘມ຺ເມຫິ ອຠິຠູໂຕຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ເທວທຕ຺ເຕ ຫິ ອວີຈິມຫານິຣຍໍ ປວິຏ຺ເຐ ເທວທຕ຺ຕປກ຺ຂິຍາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ຈ ‘‘ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ອຠິສປິໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສາສເນ ອນຠິປ຺ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ ເອຕເທວໍ, ຍຖາ ອິເມ ຠຓນ຺ຕີ’’ຕິ ອາສງ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທສຸໍ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕາ ກສ຺ສຈິ ອຠິສປໍ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເທວທຕ຺ໂຕ ມຍາ ອຠິສປິໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມເນວ ນິຣຍໍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ ອິມາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ.
ຕຕ຺ຖ ອສທ຺ຘມ຺ເມຫີຕິ ອສຕໍ ຘມ຺ເມຫິ, ອສນ຺ເຕຫິ ວາ ຘມ຺ເມຫິ. ອເຕກິຈ຺ໂຉຕິ ພຸທ຺ເຘຫິປິ ອນິວຕ຺ຕນີຍຕ຺ຕາ ອວີຈິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ຕິກິຈ຺ຉາຠາວໂຕ ອເຕກິຈ຺ໂຉ, ອຕິກິຈ຺ຉນີໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ປວຕ຺ຕາ ປາປາ ອິຈ຺ຉາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປາປິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປິຈ຺ຉຕາ ¶ , ຕາຍ. ‘‘ອຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມິ, ສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ໂກກາລິກາທໂຍ ປາປາ ລາມກາ ມິຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປາປມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປມິຕ຺ຕຕາ, ຕາຍ. ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີເຍຕິ ຌານາຠິຎ຺ຎາຫິ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີເຍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ເພ ມຄ຺ຄຜເລ ອນຘິຄເຕ ສຕິ ເອວ, ຕໍ ອນຘິຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຣມຕ຺ຕເກນາຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ຌານາຠິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນ. ວິເສສາຘິຄເມນາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຘິຄເມນ. ອນ຺ຕຣາຕິ ¶ ເວມຊ຺ເຌ. ໂວສານໍ ອາປາທີຕິ ອກຕກິຈ຺ໂຈວ ສມາໂນ ‘‘ກຕກິຈ຺ໂຈມ຺ຫີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ສມຓຘມ຺ມໂຕ ວິຄມໍ ອາປຊ຺ຊິ. ອິຕິ ຠຄວາ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ວິເສສໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາເວ ອາທີນວໍ ປກາເສສິ ຠາຣິໂຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ, ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ຌານາຠິຎ຺ຎາປຣິໂຍສານາ ¶ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາປິ ອເນການຕ຺ຖາວຫໍ ນານາວິຘໍ ທຸກ຺ຂເຫຕຸໍ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນໍ ອສປ຺ປຸຣິສສໍສຄ຺ຄໍ ອາລສິຍານຸໂຍຄຎ຺ຈ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ອວີຈິມ຺ຫິ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍໍ ອເຕກິຈ຺ຉໍ ກິພ຺ພິສໍ ປສວິສ຺ສຕີຕິ.
ຄາຖາສຸ ມາຕິ ປຏິເສເຘ ນິປາໂຕ. ຊາຕູຕິ ເອກໍເສນ. ໂກຈີຕິ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວຈນໍ. ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕໂລເກ ໂກຈິ ປຸຄ຺ຄໂລ ເອກໍເສນ ປາປິຈ຺ໂຉ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຕທມິນາປິ ຊານາຖ, ປາປິຈ຺ຉານໍ ຍຖາ ຄຕີຕິ ປາປິຈ຺ຉານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຍຖາ ຄຕິ ຍາທິສີ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ຍາທິໂສ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ, ຕໍ ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ຊານາຖາຕິ ເທວທຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ສມຎ຺ຎາໂຕຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິພາຫຸສຈ຺ເຈນ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ຎາໂຕ. ຠາວິຕຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມໂຕຕິ ຌານາຠິຎ຺ຎາຫິ ຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ຠາວິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ປຸພ຺ເພ ‘‘ມຫິທ຺ຘິໂກ ໂຄຘິປຸຕ຺ໂຕ, ມຫານຸຠາໂວ ໂຄຘິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາປິ ປສໍສິໂຕ ອໂຫສິ. ຊລໍວ ຍສສາ ອຏ຺ຐາ, ເທວທຕ຺ໂຕຕິ ວິສ຺ສຸໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາເຣນ ຊລນ຺ໂຕ ວິຍ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ວິຍ ຐິໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ວິສ຺ສຸໂຕ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ‘‘ເມ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ມຍາ ສຸຕໍ ສຸຕມຕ຺ຕໍ, ກຕິປາເຫເນວ ອຕຖາຠູຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຕໍ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິ ສວນມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ໂສ ສມານມນຸຈິຓ຺ໂຓ, ອາສຊ຺ຊ ນໍ ຕຖາຄຕນ຺ຕິ ໂສ ເອວໍຠູໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ, ອຫມ຺ປິ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ, ພຸທ຺ໂຘປິ ສມໂຓ, ອຫມ຺ປິ ສມໂຓ, ພຸທ຺ໂຘປິ ອິທ຺ຘິມາ, ອຫມ຺ປິ ອິທ຺ຘິມາ, ພຸທ຺ໂຘປິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ, ອຫມ຺ປິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ, ພຸທ຺ໂຘປິ ທິພ຺ພໂສຕໂກ, ອຫມ຺ປິ ທິພ຺ພໂສຕໂກ, ພຸທ຺ໂຘປິ ¶ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓລາຠີ, ອຫມ຺ປິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓລາຠີ, ພຸທ຺ໂຘປິ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຘມ຺ເມ ຊານາຕິ, ອຫມ຺ປິ ເຕ ຊານາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ອຊານິຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ສມານໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ອິທານາຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຠິມາຣປໂຍຊນາ ຕຖາຄຕໍ ອາສຊ຺ຊ ອາສາເທຕ຺ວາ ວິເຫເຐຕ຺ວາ. ‘‘ປມາທມນຸຊີໂນ’’ຕິປິ ¶ ປຐນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປມາທໍ ¶ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປມາທໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຄຄ຺ຄາຫຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສເຫວ ຌານາຠິຎ຺ຎາຫິ ອນຸຊີໂນ ປຣິຫີໂນ’’ຕິ. ອວີຈິນິຣຍໍ ປຕ຺ໂຕ, ຈຕຸທ຺ວາຣໍ ຠຍານກນ຺ຕິ ຊາລານໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສຕ຺ຕານໍ ວາ ນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ‘‘ອວີຈີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ຈຕຸມຫາທ຺ວາຣໂຍເຄນ ຈຕຸທ຺ວາຣໍ ອຕິຠຍານກໍ ມຫານິຣຍໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ປຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ຈຕຸກ຺ກຓ຺ໂຓ ຈຕຸທ຺ວາໂຣ, ວິຠຕ຺ໂຕ ຠາຄໂສ ມິໂຕ;
ອໂຍປາກາຣປຣິຍນ຺ໂຕ, ອຍສາ ປຏິກຸຊ຺ຊິໂຕ.
‘‘ຕສ຺ສ ອໂຍມຍາ ຠູມິ, ຊລິຕາ ເຕຊສາ ຍຸຕາ;
ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສຕໍ, ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ສພ຺ພທາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໕໐; ອ. ນິ. ໓.໓໖; ເປ. ວ. ໖໙໓-໖໙໔; ຊາ. ໒.໑໙.໘໖-໘໗);
ອທຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ທຸພ຺ເຠຕິ ທູເສຍ຺ຍ. ຕເມວ ປາປໍ ຜຸສຕີຕິ ຕເມວ ອທຸຏ຺ຐທຸພ຺ຠິໍ ປາປປຸຄ຺ຄລໍ ປາປໍ ນິຫີນໍ ປາປຜລໍ ຜຸສຕິ ປາປຸຓາຕິ ອຠິຠວຕິ. ເຠສ຺ມາຕິ ວິປຸລຠາເວນ ຄມ຺ຠີຣຠາເວນ ຈ ຠິໍສາເປນ຺ໂຕ ວິຍ, ວິປຸລຄມ຺ຠີໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາເທນາຕິ ໂທເສນ. ວິຫິໍສຕີຕິ ພາຘຕິ ອາສາເທຕິ. ວາໂທ ຕມ຺ຫິ ນ ຣູຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕຖາຄເຕ ປເຣນ ອາໂຣປິຍມາໂນ ໂທໂສ ນ ຣຸຫຕິ, ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິສກຸມ຺ໂຠ ວິຍ ສມຸທ຺ທສ຺ສ, ນ ຕສ຺ສ ວິກາຣໍ ຊເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ເອວໍ ຉຫິ ຄາຖາຫິ ປາປິຈ຺ຉຕາທິສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ນິຣຍູປຄຠາວທສ຺ສເນນ ¶ ທຸກ຺ຂໂຕ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕາທິສໍ ມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ສ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄານຸໂຄ ປຏິປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ອນຸຄໂຕ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ໂນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄເມນ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ຂຍໍ ປຣິໂຍສານໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ. ຕາທິສໍ ພຸທ຺ຘໍ ວາ ພຸທ຺ຘສາວກໍ ວາ ປຓ຺ຑິໂຕ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ, ອຕ຺ຕໂນ ມິຕ຺ຕໍ ກຸພ຺ເພຖ ເຕນ ເມຕ຺ຕິກໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕຎ຺ຈ ເສເວຍ຺ຍ ຕເມວ ປຍິຣຸປາເສຍ຺ຍາຕິ.
ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມສຸຕ຺ເຕສຸ ວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ອິຕເຣສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ.
ທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ປຎ຺ຈມວຄ຺ໂຄ
໑. ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໙໐. ປຎ຺ຈມວຄ຺ຄສ຺ສ ¶ ¶ ປຐເມ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ອຄ຺ຄສທ຺ໂທ ອາທິໂກຏິໂກຏ຺ຐາສເສຏ຺ເຐສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ, ສມ຺ມ ໂທວາຣິກ, ອາວຣາມິ ທ຺ວາຣໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ນິຄຓ຺ຐີນໍ (ມ. ນິ. ໒.໗໐). ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໐; ປາຣາ. ໑໕) ຈ ອາທີສຸ ອາທິມ຺ຫິ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເຕເນວ ອງ຺ຄຸລຄ຺ເຄນ ຕໍ ອງ຺ຄຸລຄ຺ຄໍ ປຣາມເສຍ຺ຍ (ກຖາ. ໔໔໑). ອຸຈ຺ຉຄ຺ຄໍ ເວຬຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາທີສຸ ໂກຏິຍໍ. ‘‘ອມ຺ພິລຄ຺ຄໍ ວາ ມຘຸຣຄ຺ຄໍ ວາ ຕິຕ຺ຕກຄ຺ຄໍ ວາ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໔). ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫາຣຄ຺ເຄນ ວາ ປຣິເວຓຄ຺ເຄນ ວາ ຠາເຊຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໘) ຈ ອາທີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ອຍໍ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຄ຺ໂຄ ຈ ເສຏ຺ໂຐ ຈ ອຸຕ຺ຕໂມ ຈ ປວໂຣ ຈ (ອ. ນິ. ໔.໙໕). ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑; ມ. ນິ. ໓.໒໐໗) ເສຏ຺ເຐ. ສ຺ວາຍມິຘາປິ ເສຏ຺ເຐເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ອຄ຺ເຄສຸ ເສຏ຺ເຐສຸ ປສາທາ, ອຄ຺ຄຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ວາ ປສາທາ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ປຸຣິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ອຄ຺ຄສທ຺ເທນ ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຕ຺ຕຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕສຸ ຠຄວາ ຕາວ ອສທິສຏ຺ເຐນ, ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ, ອສມສມຏ຺ເຐນ ຈ ອຄ຺ໂຄ. ໂສ ຫິ ມຫາຠິນີຫາຣໍ ທສນ຺ນໍ ¶ ປາຣມີນໍ ປວິຈຍຎ຺ຈ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ເຕຫິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຄຸເຓຫິ ເຈວ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຫິ ຈ ເສສຊເນຫິ ອສທິໂສຕິ ອສທິສຏ຺ເຐນ ອຄ຺ໂຄ. ເຍ ຈສ຺ສ ຄຸຓາ ມຫາກຣຸຓາທໂຍ, ເຕ ເສສສຕ຺ຕານໍ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐາຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນປິ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຕາຍ ອຄ຺ໂຄ. ເຍ ປນ ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສມາ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຍເມວ ຣູປກາຍຄຸເຓຫິ ເຈວ ຘມ຺ມກາຍຄຸເຓຫິ ຈ ສໂມຕິ ອສມສມຏ຺ເຐນປິ ອຄ຺ໂຄ. ຕຖາ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາວໂຕ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ສຠາວໂຕ ພຫຸຊນຫິຕສຸຂາວຫໂຕ ອທຸຕິຍອສຫາຍາທິຠາວໂຕ ຈ ຠຄວາ ໂລເກ ອຄ຺ໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ –
‘‘ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕຸຠາໂວ ທຸລ຺ລໂຠ ໂລກສ຺ມິໍ, ກຕມສ຺ສ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ? ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ.
‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ.
‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫຸຊນ…ເປ… ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ.
‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອທຸຕິໂຍ ອສຫາໂຍ ອປ຺ປຏິໂມ ອປ຺ປຏິສໂມ ອປ຺ປຏິຠາໂຄ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ອສໂມ ອສມສໂມ ທ຺ວິປທານໍ ອຄ຺ໂຄ. ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐-໑໗໒, ໑໗໔).
ຘມ຺ມສງ຺ຆາປິ ອຎ຺ຎຘມ຺ມສງ຺ເຆຫິ ອສທິສຏ຺ເຐນ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓຕາຍ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາວາທິນາ ຈ ອຄ຺ຄາ. ຕຖາ ຫິ ເຕສໍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທິສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທິຄຸຓວິເສເສຫິ ອຎ຺ຎຘມ຺ມສງ຺ຆາ ສທິສາ ອປ຺ປຕຣນິຫີນາ ວາ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ເສຏ຺ຐາ. ສຍເມວ ຈ ປນ ເຕຫິ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓຕາຍ ເສຏ຺ຐາ. ຕຖາ ທຸລ຺ລຠຸປ຺ປາທອຈ຺ຉຣິຍຠາວພຫຸຊນຫິຕສຸຂາວຫາ ອທຸຕິຍອສຫາຍາທິສຠາວາ ຈ ເຕ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ຠຄວາ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາໂວ, ຕທຄ຺ເຄນ ຘມ຺ມສງ຺ຆາປີຕິ. ອຈ຺ຉຣິຍາທິຠາເວປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ອຄ຺ເຄສຸ ເສຏ຺ເຐສຸ ອຸຕ຺ຕເມສຸ ປວເຣສຸ ຄຸຓວິສິຏ຺ເຐສຸ ປສາທາຕິ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທາ.
ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ເຖ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອຄ຺ເຄສຸ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຄ຺ຄຠູຕາ ປສາທາ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທາ. ເຍ ປນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອາຄຕາ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທາ, ເຕ ເອກນ຺ເຕເນວ ອຄ຺ຄຠູຕາ ປສາທາຕິ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທາ. ຍຖາຫ ‘‘ອິຘ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ ພຸທ຺ເຘ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໒໗). ອຄ຺ຄວິປາກຕ຺ຕາປິ ເຈເຕ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອຄ຺ເຄ ໂຂ ປນ ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ’’ຕິ.
ຍາວຕາຕິ ຍຕ຺ຕກາ. ສຕ຺ຕາຕິ ປາຓິໂນ. ອປທາຕິ ອປາທກາ. ທ຺ວິປທາຕິ ທ຺ວິປາທກາ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ນ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ກາມາສໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ກາມາສໂວ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໗) ເອຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ‘‘ຠູຕານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຐິຕິຍາ ສມ຺ຠເວສີນໍ ວາ ອນຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ¶ ¶ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໒; ສໍ. ນິ. ໒.໑໒) ເອຕ຺ຖ ຠູຕານຎ຺ຈ ສມ຺ຠເວສີນຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ‘‘ອຄ຺ຄິໂຕ ວາ ອຸທກໂຕ ວາ ມິຖຸເຠທໂຕ ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໒; ອຸທາ. ໗໖; ມຫາວ. ໒໘໖) ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິໂຕ ຈ ອຸທກໂຕ ຈ ມິຖຸເຠທໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ‘‘ອປທາ ວາ…ເປ… ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອປທາ ຈ ທ຺ວິປທາ ຈາຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນວເສນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ນ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ’’ຕິ.
ຣູປິໂນຕິ ຣູປວນ຺ໂຕ. ນ ຣູປິໂນຕິ ອຣູປິໂນ. ສຎ຺ຎິໂນຕິ ສຎ຺ຎາວນ຺ໂຕ. ນ ສຎ຺ຎິໂນຕິ ອສຎ຺ຎິໂນ. ເນວສຎ຺ຎິນາສຎ຺ຎິໂນ ນາມ ຠວຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ກາມຠໂວ, ຣູປຠໂວ, ອຣູປຠໂວ, ເອກໂວກາຣຠໂວ, ຈຕຸໂວກາຣຠໂວ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວ, ສຎ຺ຎີຠໂວ, ອສຎ຺ຎີຠໂວ, ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຠໂວຕິ ນວວິເຘປິ ຠເວ ສຕ຺ເຕ ອນວເສສໂຕ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຣູປິຄ຺ຄຫເຓນ ກາມຠໂວ ຣູປຠໂວ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວ ເອກໂວກາຣຠໂວ ຈ ທສ຺ສິໂຕ, ອຣູປິຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປຠໂວ ຈຕຸໂວກາຣຠໂວ ຈ ທສ຺ສິໂຕ. ສຎ຺ຎີຠວາທໂຍ ປນ ສຣູເປເນວ ທສ຺ສິຕາ. ອປທາທິຄ຺ຄຫເຓນ ກາມຠວປຎ຺ຈໂວກາຣຠວສຎ຺ຎີຠວານໍ ເອກເທໂສ ທສ຺ສິໂຕຕິ.
ກສ຺ມາ ¶ ປເນຕ຺ຖ ຍຖາ ອທຸຕິຍສຸຕ຺ເຕ ‘‘ທ຺ວິປທານໍ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ທ຺ວິປທານໍ ຄຫຓເມວ ອກຕ຺ວາ ອປທາທິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອທຸຕິຍສຸຕ຺ເຕ ຕາວ ເສຏ຺ຐຕຣວເສນ ທ຺ວິປທຄ຺ຄຫຓເມວ ກຕໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ໂລເກ ເສຏ຺ໂຐ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອປທຈຕຸປ຺ປທພຫຸປ຺ປເທສຸ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທ຺ວິປເທສຸເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຕເຣສຸ ທ຺ວິປເທສຸ? ມນຸສ຺ເສສຸ ເຈວ ເທເວສຸ ຈ. ມນຸສ຺ເສສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ສກລໂລກໍ ວເສ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຕິສຫສ຺ສິມຫາສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ວເສ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ເທເວສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ວເສ ວຕ຺ຕນໂກ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ວາ ອາຣາມິໂກ ວາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຕິ ຕໂຕປິ ເສຏ຺ຐຕຣວເສເນສ ‘‘ທ຺ວິປທານໍ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວຕ຺ຕກາ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນາ ອປທາ ວາ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎິໂນ ວາ, ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ¶ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີຕິ. ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ, ມກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອຄ຺ໂຄ ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ປທວິຠາໂຄ.
ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີຕິ ອຄ຺ເຄ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນານໍ ໂຍ ປສາໂທ, ໂສ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ ¶ ໂກຏິຠູໂຕ ວາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວິປາໂກປິ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ ໂກຏິຠູໂຕ ອຸຬາຣຕໂມ ປຓີຕຕໂມ ໂຫຕິ. ໂສ ປນ ປສາໂທ ທຸວິໂຘ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທໂຕ. ເຕສຸ ໂລກິຍສ຺ສ ຕາວ –
‘‘ເຍ ເກຈິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ, ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິໍ;
ປຫາຍ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);
‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ;
ວຣເມວ ຫິ ສາ ປີຕິ, ກສິເຓນປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ.
‘‘ສຕໍ ຫຕ຺ຖີ ສຕໍ ອສ຺ສາ, ສຕໍ ອສ຺ສຕຣີ ຣຖາ;
ສຕໍ ກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານິ, ອາມຸກ຺ກມຓິກຸຓ຺ຑລາ;
ເອກສ຺ສ ປທວີຕິຫາຣສ຺ສ, ກລໍ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ ໂສຬສິໍ’’. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໒; ຈູຬວ. ໓໐໕);
‘‘ສາຘຸ ¶ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນເຫຕຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ເອວມິເຘກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ອຎ຺ເຎ ເທເວ ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຘິຄຓ຺ຫນ຺ຕິ – ທິພ຺ເພນ ອາຍຸນາ, ທິພ຺ເພນ ວຓ຺ເຓນ, ທິພ຺ເພນ ສຸເຂນ, ທິພ຺ເພນ ຍເສນ, ທິພ຺ເພນ ອາຘິປເຕຍ຺ເຍນ, ທິພ຺ເພຫິ ຣູເປຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ສທ຺ເທຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ຄນ຺ເຘຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ຣເສຫິ, ທິພ຺ເພຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑) –
ເອວມາທີນໍ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ວເສນ ປສາທສ຺ສ ຜລວິເສສໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ໂສ ອປາຍທຸກ຺ຂວິນິວຕ຺ຕເນນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສຸ ສຸຂວິປາກທາຍໂກຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ປນ ສາມຎ຺ຎຜລວິປາກທາຍໂກ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂວິນິວຕ຺ຕໂກ ຈ. ສພ຺ໂພປິ ຈາຍໍ ປສາໂທ ປຣມ຺ປຣາຍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ວິນິວຕ຺ເຕຕິເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ຍສ຺ມິໍ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ, ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕິ, ປມຸທິຕສ຺ສ ¶ ປີຕິ ຊາຍຕິ…ເປ… ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໒໖).
ຘມ຺ມາຕິ ສຠາວຘມ຺ມາ. ສງ຺ຂຕາຕິ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠຸຍ຺ຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕາຕິ ສງ຺ຂຕາ, ສປ຺ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ. ເຫຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຈ ນ ເກຫິຈິ ກຕາຕິ ອສງ຺ຂຕາ, ອປ຺ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພານໍ. ສງ຺ຂຕານໍ ປຏິໂຍຄິຠາເວນ ‘‘ອສງ຺ຂຕາ’’ຕິ ປຸຖຸວຈນໍ. ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີຕິ ເຕສໍ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ໂຍ ວິຣາຄສງ຺ຂາໂຕ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ໂມ, ໂສ ສຠາເວເນວ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາວໂຕ ສນ຺ຕຕຣປຓີຕຕຣຠາວໂຕ ຄມ຺ຠີຣາທິຠາວໂຕ ມທນິມ຺ມທນາທິຠາວໂຕ ຈ ອຄ຺ຄໍ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປວຣນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ໂຍ ອຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມທນິມ຺ມທໂນຕິອາທີນິ ສພ຺ພານິ ນິພ຺ພານເວວຈນານິເຍວ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ມານມທປຸຣິສມທາທິໂກ ສພ຺ໂພ ມໂທ ນິມ຺ມທີຍຕິ ປມທ຺ທີຍຕິ, ກາມປິປາສາທິກາ ສພ຺ພາ ປິປາສາ ວິນີຍຕິ, ກາມາລຍາທິກາ ສພ຺ເພປິ ອາລຍາ ສມຸຄ຺ຆາຕີຍນ຺ຕິ, ສພ຺ເພປິ ກມ຺ມວຏ຺ຏກິເລສວຏ຺ຏວິປາກວຏ຺ຏາ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐສຕເຠທາ ¶ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ ຂີຍຕິ, ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ວິຣຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ມທນິມ຺ມທໂນ…ເປ… ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາ ປເນສາ ຕຓ຺ຫາ ຠເວນ ຠວໍ, ຜເລນ ກມ຺ມໍ ວິນຕິ ສໍສິພ຺ພຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ວານໍ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຘິຄເຕ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ.
ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ –
‘‘ເຍ ເກຈິ ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ…ເປ…. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);
‘‘ຘມ຺ໂມຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ…ເປ….
‘‘ສາຘຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໍ ສຣຓຄມນເຫຕຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ເອວມິເຘກຈ຺ເຈ…ເປ… ທິພ຺ເພຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑) –
ເອວມາທີນໍ ¶ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ວເສນ ຘມ຺ເມ ປສາທສ຺ສ ຜລວິເສສໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວເມຕ຺ຖ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ມວເສເນວ ອຄ຺ຄຠາໂວ ອາຄໂຕ, ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຣິຍມຄ຺ຄວເສນປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠເຕວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ຍາວຕາ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔).
‘‘ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຈ. (ຘ. ປ. ໒໗໓).
ສງ຺ຆາ ວາ ຄຓາ ວາຕິ ຊນສມູຫສງ຺ຂາຕາ ຍາວຕາ ໂລເກ ສງ຺ຆາ ວາ ຄຓາ ວາ. ຕຖາຄຕສາວກສງ຺ໂຆຕິ ອຏ຺ຐອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສາວກສງ຺ໂຆ. ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິອາທິຄຸຓວິເສເສນ ເຕສໍ ສງ຺ຆານໍ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ ປວໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິທນ຺ຕິ ຍານິ ອິມານິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິສຍຸຄານີຕິ ຍຸຄຬວເສນ ປຐມມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ປຐມຜລຏ຺ໂຐຕິ ອິທເມກໍ ຍຸຄຬໍ, ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ¶ ຈຕຸຕ຺ຖຜລຏ຺ໂຐຕິ ອິທເມກໍ ຍຸຄຬນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິສຍຸຄານິ. ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາຕິ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລວເສນ ເອໂກ ປຐມມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ເອໂກ ປຐມຜລຏ຺ໂຐຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິໂສຕິ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວາ ເອກຕ຺ຖານິ ເອຕານິ ປທານິ, ເວເນຍ຺ຍວເສນ ປເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆຕິ ຍານິມານິ ຍຸຄວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິສຍຸຄານິ, ປາເຏກ຺ກໂຕ ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ, ເອສ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ.
ອາຫຸເນຍ຺ໂຍຕິອາທີສຸ ອາເນຕ຺ວາ ຫຸນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫຸນໍ, ທູຣໂຕປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສີລວນ຺ເຕສຸ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ມຫປ຺ຜລຠາວກຣຓໂຕ ຕໍ ອາຫຸນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ. ອຖ ວາ ທູຣໂຕປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍມ຺ປິ ເອຕ຺ຖ ຫຸນິຕພ຺ພໍ, ສກ຺ກາທີນມ຺ປິ ອາຫວນໍ ອຣຫຕີຕິ ວາ ອາຫວນີໂຍ. ໂຍ ຈາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອາຫວນີໂຍ ນາມ ອຄ຺ຄິ, ຍຕ຺ຖ ຫຸຕໍ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ ເຕສໍ ລທ຺ຘິ, ໂສ ເຈ ຫຸຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຕາຍ ອາຫວນີໂຍ, ສງ຺ໂຆວ ອາຫວນີໂຍ. ສງ຺ເຆ ຫຸຕຎ຺ຫິ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ –
‘‘ໂຍ ¶ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊນ຺ຕຸ, ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈເຣ ວເນ;
ເອກຎ຺ຈ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ປູຊເຍ;
ສາ ເອວ ປູຊນາ ເສຍ຺ໂຍ, ຍຎ຺ເຈ ວສ຺ສສຕໍ ຫຸຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໐໗);
ຕຍິທໍ ນິກາຍນ຺ຕເຣ ‘‘ອາຫວນີໂຍ’’ຕິ ປທໍ ອິຘ ‘‘ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປນ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕເມວ ນານໍ, ຕສ຺ມາ ເອວມຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາ.
ປາຫຸເນຍ຺ໂຍຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ປນ ປາຫຸນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທິສາວິທິສໂຕ ອາຄຕານໍ ປິຍມນາປານໍ ຎາຕິມິຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖາຍ ສກ຺ກາເຣນ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກທານໍ, ຕມ຺ປິ ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຕຖາຣູເປ ປາຫຸນເກ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ເຫສ ເອກພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣປິ ທິສ຺ສຕິ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓຎ຺ຈ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ – ‘‘ປິຍມນາປຕ຺ຕກເຣຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປາຫຸນມສ຺ສ ¶ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປາຫຸນຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍ. ເຍສໍ ປນ ປາຫວນີໂຍຕິ ປາຬິ, ເຕສໍ ຍສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ປຸພ຺ພກາຣໍ ອຣຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ສພ຺ພປຐມໍ ອາເນຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຫຸນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປາຫວນີໂຍ, ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ວາ ອາຫວນໍ ອຣຫຕີຕິ ປາຫວນີໂຍ. ສ຺ວາຍມິຘ ເຕເນວ ອຕ຺ເຖນ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.
‘‘ທກ຺ຂິຓາ’’ຕິ ປຣໂລກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພທານໍ, ຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫຕິ ທກ຺ຂິຓາຍ ວາ ຫິໂຕ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ວິໂສຘນໂຕຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ. ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ສິຣສິ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໂລເກນ ກຣິຍມານໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ອຣຫຕີຕິ ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສາຕິ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ອສທິສໍ ປຸຎ຺ຎວິຣູຫນຏ຺ຐານໍ. ຍຖາ ຫິ ຣຕ຺ຕສາລີນໍ ວາ ຍວານໍ ວາ ວິຣູຫນຏ຺ຐານໍ ‘‘ຣຕ຺ຕສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຍວກ຺ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສງ຺ໂຆ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວິຣູຫນຏ຺ຐານໍ. ສງ຺ຆໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ໂລກສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຫິຕສຸຂນິພ຺ພຕ຺ຕການິ ປຸຎ຺ຎານິ ວິຣູຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສ. ອິຘາປິ –
‘‘ເຍ ເກຈິ ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ…ເປ…. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);
‘‘ສງ຺ໂຆຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ…ເປ…’’.
‘‘ສາຘຸ ¶ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓຄມນເຫຕຸ ໂຂ ເທວານມິນ຺ທ…ເປ… ທິພ຺ເພຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑) –
ອາທີນໍ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ວເສນ ສງ຺ເຆ ປສາທສ຺ສ ຜລວິເສສໂຍໂຄ, ເຕນສ຺ສ ອຄ຺ຄຕາ ອຄ຺ຄວິປາກຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອນຸຕ຺ຕຣິຍປຏິລາໂຠ ສຕ຺ຕມຠວາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສມຸຈ຺ເຉໂທ ອນຸຕ຺ຕຣສຸຂາຘິຄໂມຕິ ເອວມາທິອຸຬາຣຜລນິປ຺ຜາທນວເສນ ອຄ຺ຄວິປາກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຄາຖາສຸ ອຄ຺ຄໂຕຕິ ອຄ຺ເຄ ຣຕນຕ຺ຕເຍ, ອຄ຺ຄຠາວໂຕ ວາ ປສນ຺ນານໍ. ອຄ຺ຄໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຄ຺ຄສຠາວໍ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ ¶ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ອຸຕ຺ຕມສຠາວໍ ¶ , ທສພລາທິສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທິສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທິຄຸຓສຠາວໍ ວາ ວິຊານຕໍ ວິຊານນ຺ຕານໍ. ເອວໍ ສາຘາຣຓໂຕ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອສາຘາຣຓໂຕ ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຄ຺ເຄ ພຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປສນ຺ນານນ຺ຕິ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ອິຕຣປ຺ປສາເທນ ຈ ປສນ຺ນານໍ ອຘິມຸຕ຺ຕານໍ. ວິຣາຄູປສເມຕິ ວິຣາເຄ ອຸປສເມ ຈ, ສພ຺ພສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາຄເຫຕຸຠູເຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕອຸປສມເຫຕຸຠູເຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸເຂຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂກ຺ຂຍຠາເວນ ສງ຺ຂາຣູປສມສຸຂຠາເວນ ຈ ສຸເຂ.
ອຄ຺ຄສ຺ມິໍ ທານໍ ທທຕນ຺ຕິ ອຄ຺ເຄ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ທານໍ ເທນ຺ຕານໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕານໍ. ຕຕ຺ຖ ຘຣມານໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ປູເຊນ຺ຕາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕາ ປຣິນິພ຺ພຸຕຎ຺ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຘາຕຸເຈຕິຍາທິເກ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ປູເຊນ຺ຕາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕາ ພຸທ຺ເຘ ທານໍ ທທນ຺ຕິ ນາມ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ປູເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ ຘມ຺ມຘເຣ ປຸຄ຺ຄເລ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ປູເຊນ຺ຕາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຘມ຺ເມ ທານໍ ທທນ຺ຕິ ນາມ. ຕຖາ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ປູເຊນ຺ຕາ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕາ ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ສງ຺ເຆ ທານໍ ທທນ຺ຕິ ນາມ. ອຄ຺ຄໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ ອຸຬາຣໍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ອຸຬາຣຎ຺ຈ ປູຊາສກ຺ກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕານໍ ທິວເສ ທິວເສ ອຄ຺ຄໍ ອຸຬາຣໍ ກຸສລໍ ອຸປຈີຍຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຄ຺ຄວິປາກຕາຍ ອຄ຺ຄຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຄ຺ຄໍ ອາຍູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄໍ ອາຍູຕິ ທິພ຺ພໍ ວາ ມານຸສໍ ວາ ອຄ຺ຄໍ ອຸຬາຣຕມໍ ອາຍຸ. ປວຑ຺ຒຕີຕິ ອຸປຣູປຣິ ພ຺ຣູຫຕິ. ວຓ຺ໂຓຕິ ຣູປສມ຺ປທາ. ຍໂສຕິ ¶ ¶ ປຣິວາຣສມ຺ປທາ. ກິຕ຺ຕີຕິ ຖຸຕິໂຆໂສ. ສຸຂນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ. ພລນ຺ຕິ ກາຍພລໍ ຎາຓພລຎ຺ຈ.
ອຄ຺ຄສ຺ສ ທາຕາຕິ ອຄ຺ຄສ຺ສ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ທາຕາ, ອຖ ວາ ອຄ຺ຄສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ທານໍ ອຸຬາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຕ຺ເຕຕາ. ອຄ຺ຄຘມ຺ມສມາຫິໂຕຕິ ອຄ຺ເຄນ ປສາທຘມ຺ເມນ ທານາທິຘມ຺ເມນ ຈ ສມາຫິໂຕ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຈລປ຺ປສາທຍຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວາ ວິປາກຠູເຕຫິ ພຫຸຊນສ຺ສ ປິຍມນາປຕາທິຘມ຺ເມຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ປໂມທຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຠາວໍ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ອຘິຄໂຕ, ອຄ຺ຄຠາວໍ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄຜລໍ ອຘິຄໂຕ ປໂມທຕິ ອຠິຣມຕິ ປຣິຕຸສ຺ສຕີຕິ.
ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ຊີວິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໙໑. ທຸຕິຍໍ ¶ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ເທສິຕໍ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຠຄວຕິ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາເມ ວິຫຣນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູນໍ ເສນາສນານິ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕາ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ປຏິສາເມນ຺ຕາ ສາມເຓຣາ ຈ ລາຠຠາຊນີຍຏ຺ຐາເນ ສມ຺ປຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ລາຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ ອເຫສຸໍ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ປຓາເມສິ. ເຕ ກິຣ ສພ຺ເພວ ນວາ ອຘຸນາຄຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ. ຕໍ ຎຕ຺ວາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຠິນນ຺ທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໕໘) ເຕສໍ ປຓາມິຕຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ຍາຈິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ໂອກາສໍ ອກາສິ. ອຖ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ‘‘ກຕາວກາໂສ ໂຂມ຺ຫິ ຠຄວຕາ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ອຖ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ປກ຺ໂກສິຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສາຣຊ຺ຊມານຣູປາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ຠຄວາ ເຕສໍ ສປ຺ປາຍເທສນໍ ວີມໍສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ອາມິສເຫຕຸ ປຓາມິຕາ, ປິຓ຺ຑິຍາໂລປຘມ຺ມເທສນາ ເນສໍ ສປ຺ປາຍາ’’ຕິ ¶ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຕມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອິມໍ ເທສນໍ ເທເສສິ.
ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ອນ຺ຕສທ຺ໂທ ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙) ໂກຏ຺ຐາເສ ອາຄໂຕ. ‘‘ອນ຺ຕມກາສິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ, ອນ຺ຕວາ ອຍໍ ໂລໂກ ປຣິວຏຸໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໕໕) ປຣິຈ຺ເຉເທ. ‘‘ຫຣິຕນ຺ຕໍ ວາ ປຖນ຺ຕໍ ວາ ເສລນ຺ຕໍ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໔) ມຣິຍາທາຍໍ. ‘‘ອນ຺ຕໍ ອນ຺ຕຄຸຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗; ຂຸ. ປາ. ໓.ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣ) ສຣີຣາວຍເວ ‘‘ຈຣນ຺ຕິ ໂລເກ ປຣິວາຣຉນ຺ນາ, ອນ຺ໂຕ ອສຸທ຺ຘາ ພຫິ ໂສຠມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໒; ມຫານິ. ໑໙໑) ຈິຕ຺ເຕ. ‘‘ອປ຺ເປກຈ຺ຈານິ ອຸປ຺ປລານິ ວາ ປທຸມານິ ວາ ປຸຓ຺ຑຣີການິ ວາ ອຸທເກ ຊາຕານິ ອຸທເກ ສໍວຑ຺ຒານິ ອຸທການຸຄ຺ຄຕານິ ອນ຺ໂຕ ນິມຸຄ຺ຄໂປສີນີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໖໙; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໙) ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ.
‘‘ມິຄານໍ ໂກຏ຺ຐຸໂກ ອນ຺ໂຕ, ປກ຺ຂີນໍ ປນ ວາຍໂສ;
ເອຣຓ຺ໂຑ ອນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂານໍ, ຕໂຍ ອນ຺ຕາ ສມາຄຕາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໓.໑໓໕) –
ອາທີສຸ ລາມເກ. ອິຘາປິ ລາມເກ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕມິທໍ ຠິກ຺ຂເວ ຊີວິການນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ¶ ອິທໍ ຊີວິການໍ ອນ຺ຕໍ ປຈ຺ຉິມໍ ລາມກໍ, ສພ຺ພນິຫີນໍ ຊີວິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິທໍ ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍນ຺ຕິ ຍໍ ອິທໍ ປິຓ຺ຑປຣິເຍສເນນ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ຊີວິຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ – ປິຓ຺ຑາຍ ອຸລຕີຕິ ປິຓ຺ໂຑໂລ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍໍ, ປິຓ຺ຑປຣິເຍສເນນ ຊີວິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອຠິສາໂປຕິ ອກ຺ໂກໂສ. ກຸປິຕາ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໍ ‘‘ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກປາລຫຕ຺ໂຖ ປິຓ຺ຑໍ ປຣິເຍສມາໂນ ຈເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ກິໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ອກາຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ພລວີຣິຍູປປນ຺ໂນປິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຫາຍ ກປໂຓ ປິຓ຺ໂຑໂລ ວິຈຣສິ ປຕ຺ຕປາຓີ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິເຍວ. ຕຎ຺ຈ ¶ ໂຂ ເອຕນ຺ຕິ ຕໍ ເອຕໍ ອຠິສປມ຺ປິ ສມານໍ ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍໍ. ກຸລປຸຕ຺ຕາ ອຸເປນ຺ຕິ ອຕ຺ຖວສິກາຕິ ມມ ສາສເນ ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ຕາ ຈ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ຕາ ຈ ອຕ຺ຖວສິກາ ກາຣຓວສິກາ ຫຸຕ຺ວາ ກາຣຓວສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸເປນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.
ຣາຊາຠິນີຕາຕິອາທີສຸ ເຍ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕກໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ພນ຺ຘນາຄາເຣ ພນ຺ຘາປິຕາ ປລາຍິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ເຕ ຣຎ຺ຎາ ພນ຺ຘນໍ ອຠິນີຕຕ຺ຕາ ຣາຊາຠິນີຕາ ນາມ. ເຍ ປນ ໂຈເຣຫິ ອຏວິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈສຸ ມາຣິຍມາເນສຸ ¶ ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ມຍໍ ສາມິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ ເຄຫໍ ອນຊ຺ຌາວສິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ພຸທ຺ຘປູຊາທິປຸຎ຺ຎໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຕໂຕ ຕໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕຫິ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ເຕ ໂຈຣາຠິນີຕາ ນາມ ໂຈເຣຫິ ມາເຣຕພ຺ພຕໍ ອຠິນີຕຕ຺ຕາ. ເຍ ປນ ອິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ປລາຍິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ເຕ ອິຓຏ຺ຏາ ນາມ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອຕໍ ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍໍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ມມ ສາສເນ ເນວ ຣາຊາຠິນີຕາ…ເປ… ນ ອາຊີວິກາປກຕາ ອຸເປນ຺ຕິ, ອປິຈ ໂຂ ‘‘ໂອຕິຓ຺ຓມ຺ຫາ ຊາຕິຍາ…ເປ… ປຎ຺ຎາເຍຖາ’’ຕິ ອຸເປນ຺ຕີຕິ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ຕຕ຺ຖ ໂອຕິຓ຺ຓມ຺ຫາຕິ ໂອຕິຓ຺ຓາ ອມ຺ຫາ. ຊາຕິຍາຕິອາທີສຸ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ຂນ຺ຘານໍ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຊາຕິ, ປຣິປາໂກ ຊຣາ, ເຠໂທ ມຣຓໍ. ຎາຕິໂຣຄໂຠຄສີລທິຏ຺ຐິພ຺ຍສເນຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ສນ຺ຕາໂປ ອນ຺ໂຕ ນິຊ຺ຌານໍ ໂສໂກ, ເຕຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ວຈີວິປ຺ປລາໂປ ປຣິເທໂວ. ອນິຏ຺ຐໂຜຏ຺ຐພ຺ພປຏິຫຕກາຍສ຺ສ ກາຍປີຬນໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອາຆາຕວຕ຺ຖູສຸ ອຸປຫຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເຈໂຕປີຬນໍ ໂທມນສ຺ສໍ. ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ເອວ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ປຣິເທເວນປິ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສມຕ຺ຖສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປສມຸຏ຺ຐິໂຕ ຠຸໂສ ອາຍາໂສ ອຸປາຍາໂສ. ເອເຕຫິ ຊາຕິອາທີຫິ ໂອຕິຓ຺ຓາ ທຸກ຺ໂຂຕິຓ຺ຓາ, ເຕຫິ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ເຂຫິ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິຏ຺ຐາ. ທຸກ຺ຂປເຣຕາຕິ ເຕຫິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂວຕ຺ຖູຫິ ¶ ອຠິຠູຕາ. ຊາຕິອາທໂຍ ຫິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂາ, ທຸກ຺ຂຠາວໂຕ ຈ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາ ທຸກ຺ຂາຕິ. ອປ຺ເປວ ນາມ…ເປ… ປຎ຺ຎາເຍຖາຕິ ອິມສ຺ສ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂຣາສິສ຺ສ ¶ ປຣິຈ຺ເຉທກຣຓໍ ໂອສານກິຣິຍາ ອປິ ນາມ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ.
ໂສ ຈ ໂຫຕິ ອຠິຊ຺ຌາລູຕິ ອິທໍ ໂຍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ອປຣຠາເຄ ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຕຖາຣູປໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາລູຕິ ປຣຠຓ຺ຑານໍ ອຠິຊ຺ຌາຍິຕາ. ຕິພ຺ພສາຣາໂຄຕິ ພລວຣາໂຄ. ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕຕິ ພ຺ຍາປາເທນ ປູຕິຠູຕຕ຺ຕາ ວິປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ. ປທຸຏ຺ຐມນສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ຕິຂິຓສິງ຺ໂຄ ວິຍ ຈຓ຺ຑໂຄໂຓ ປເຣສໍ ອຸປຆາຕວເສນ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີຕິ ຠຕ຺ຕນິກ຺ຂິຕ຺ຕກາໂກ ວິຍ, ມໍສນິກ຺ຂິຕ຺ຕສຸນໂຂ ວິຍ ຈ ນຏ຺ຐສ຺ສຕິ, ອິຘ ກຕໍ ເອຕ຺ຖ ນ ສຣຕິ. ອສມ຺ປຊາໂນຕິ ນິປ຺ປຎ຺ໂຎ ຂນ຺ຘາທິປຣິຈ຺ເຉທຣຫິໂຕ. ອສມາຫິໂຕຕິ ຈຓ຺ຑໂສເຕ ພທ຺ຘນາວາ ວິຍ ອສຓ຺ຐິໂຕ. ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ປນ຺ຖາຣຸຬ຺ຫມິໂຄ ວິຍ ຠນ຺ຕມໂນ. ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ຍຖາ ຄິຫີ ¶ ສໍວຣາຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຫປຣິຊເນ ໂອໂລເກນ຺ຕິ ອສໍວຸຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ, ເອວໍ ອສໍວຸຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ໂຫຕິ.
ຉວາລາຕນ຺ຕິ ຉວານໍ ທຑ຺ຒຏ຺ຐາເນ ອລາຕໍ. ອຸຠໂຕປທິຕ຺ຕໍ ມຊ຺ເຌ ຄູຖຄຕນ຺ຕິ ປມາເຓນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ອຸຠໂຕ ທ຺ວີສຸ ໂກຏີສຸ ອາທິຕ຺ຕໍ ມຊ຺ເຌ ຄູຖມກ຺ຂິຕໍ. ເນວ ຄາເມຕິ ສເຈ ຫິ ຕໍ ຍຸຄນງ຺ຄລໂຄປານສິປກ຺ຂປາສກາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຸປເນຕຸໍ ສກ຺ກາ ອສ຺ສ ຄາເມ ກຏ຺ຐຕ຺ຖໍ ຜເຣຍ຺ຍ. ສເຈ ເຂຕ຺ຕກຸຏິຍາ ກຏ຺ຐຕ຺ຖຣມຎ຺ຈກາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຸປເນຕຸໍ ສກ຺ກາ ອສ຺ສ, ອຣຎ຺ເຎ ກຏ຺ຐຕ຺ຖໍ ຜເຣຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖູປມາຫນ຺ຕິ ຕຖູປມໍ ຉວາລາຕສທິສໍ ອຫໍ ອິມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລໍ ວທາມິ. ຄິຫິໂຠຄາ ຈ ປຣິຫີໂນຕິ ໂຍ ອຄາເຣ ວສນ຺ເຕຫິ ຄິຫີຫິ ທາຍຊ຺ເຊ ຠາຊິຍມາເນ ອຎ຺ຎຖາ ຈ ໂຠໂຄ ລທ຺ຘພ຺ໂພ ອສ຺ສ, ຕໂຕ ຈ ປຣິຫີໂນ. ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖຎ຺ຈ ນ ປຣິປູເຣຕິ. ອິມໍ ປນ ອຸປມໍ ສຕ຺ຖາ ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ວເສນ ອາຫຣິ ¶ , ປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ປນ ອລສສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ໂທເສຫິ ທູສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ອາຫຣີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຄາຖາສຸ ຄິຫິໂຠຄາຕິ ກາມສຸຂສມ຺ໂຠຄໂຕ. ປຣິຫີໂນຕິ ຊີໂນ. ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຏິເວຘພາຫຸສຈ຺ຈຎ຺ເຈວ ປຣິຍຕ຺ຕິພາຫຸສຈ຺ຈຎ຺ຈ. ຕາທິໂສ ຫິ ອສຸຕໍ ໂສຕຸໍ ສຸຕໍ ປຣິໂຍທາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອລສຠາວໂຕ. ທຸຏ຺ຐຸ ຠໂຄຕິ ທຸພ຺ຠໂຄ, ອລກ຺ຂິໂກ ກາຬກຓ຺ຓິປຸຣິໂສ. ປຣິຘໍສມາໂນຕິ ວິນສ຺ສມາໂນ. ປກິເຣຕີຕິ ວິກິເຣຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕິ. ສພ຺ພເມຕໍ ຠາວິໂນ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ອນຸປ຺ປາທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉວາລາຕໍວ ນສ຺ສຕີຕິ ໂສ ຕາທິໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຉວາລາຕໍ ວິຍ ກສ຺ສຈິ ອນຸປຍຸຊ຺ຊມາໂນ ເອວ ນສ຺ສຕິ ອຸຠໂຕ ປຣິຠຏ຺ຐຠາວໂຕ. ເອວໍ ‘‘ກາຍວາຈາຫິ ອກຕວີຕິກ຺ກໂມປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອວິໂສເຘນ຺ໂຕ ນສ຺ສຕິ, ປເຄວ ກຕວີຕິກ຺ກໂມ ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອປາຍທຸກ຺ຂຠາຄິຠາວທສ຺ສເນນ ທຸສ຺ສີເລ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ສຕ຺ເຕ ວິເວເຈຕຸກາໂມ ‘‘ກາສາວກຓ຺ຐາ’’ຕິອາທິນາ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.
ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໙໒. ຕຕິເຍ ¶ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ເຓຕິ ຈີວຣໂກຏິຍໍ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຣາມສິຕ຺ວາ. ອນຸພນ຺ໂຘ ອສ຺ສາຕິ ອນຸຄໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖນ ມຍາ ປາຣຸຕສ຺ສ ສຸຄຕມຫາຈີວຣສ຺ສ ກຓ຺ເຓ ປຣາມສນ຺ໂຕ ວິຍ ມໍ ອນຸຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເອວໍ ມຍ຺ຫໍ ອາສນ຺ນຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ. ປາເທ ປາທໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ມມ ປາເທ ປາທໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປາທຸທ຺ຘາຣຓານນ຺ຕຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາທໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ. ອຸຠເຍນາປິ ‘‘ຐານຄມນາທີສຸ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ສພ຺ພກາລໍ ມຍ຺ຫໍ ສມີເປ ເອວ ວິຫເຣຍ຺ຍ ເຈປີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ອາຣກາວ ມຍ຺ຫໍ, ອຫຎ຺ຈ ຕສ຺ສາຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິປທໍ ອປູເຣນ຺ໂຕ ມມ ທູເຣເຍວ, ອຫຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ທູເຣເຍວ. ເອເຕນ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ຕຖາຄຕທສ຺ສນໍ ຣູປກາຍສໂມຘານຎ຺ຈ ¶ ອກາຣຓໍ, ຎາຓຈກ຺ຂຸນາວ ທສ຺ສນໍ ຘມ຺ມກາຍສໂມຘານເມວ ຈ ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຫິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ນ ປສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມ ນາມ ນວວິໂຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ. ໂສ ຈ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ທູສິຕຈິຕ຺ເຕນ ນ ສກ຺ກາ ປສ຺ສິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມສ຺ສ ອທສ຺ສນໂຕ ຘມ຺ມກາຍຎ຺ຈ ນ ປສ຺ສຕີຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ກິໍ ເຕ, ວກ຺ກລິ, ອິມິນາ ປູຕິກາເຍນ ທິຏ຺ເຐນ? ໂຍ ໂຂ, ວກ຺ກລິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕິ; ໂຍ ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗).
‘‘ຘມ຺ມຠູໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໓; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ຈ.
‘‘ຘມ຺ມກາໂຍ ອິຕິປິ, ພ຺ຣຫ຺ມກາໂຍ ອິຕິປີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໑໘) ຈ ອາທິ.
ໂຍຊນສເຕຕິ ¶ ໂຍຊນສເຕ ປເທເສ, ໂຍຊນສຕມຕ຺ຖເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມວເສນ ຈສ຺ສ ອນຠິຊ຺ຌາລຸອາທິຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ຄາຖາສຸ ມຫິຈ຺ໂຉຕິ ກາເມສຸ ຕິພ຺ພສາຣາຄຕາຍ ມຫາອິຈ຺ໂຉ. ວິຆາຕວາຕິ ປທຸຏ຺ຐມນສງ຺ກປ຺ປຕາຍ ສຕ຺ເຕສຸ ອາຆາຕວເສນ ມຫິຈ຺ຉຕາຍ ອິຈ຺ຉິຕາລາເຠນ ຈ ວິຆາຕວາ. ເອຊານຸໂຄຕິ ເອຊາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ¶ ທາໂສ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ຣາຄາທິກິເລສປຣິຬາຫາຠິຠເວນ ອນິພ຺ພຸໂຕ. ຣູປາທິວິສຍານໍ ອຠິກງ຺ຂເນນ ຄິທ຺ໂຘ. ປສ຺ສ ຍາວຎ຺ຈ ອາຣກາຕິ ອເນຊສ຺ສ ນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ວີຕເຄຘສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂອກາສວເສນ ສມີເປປິ ສມາໂນ ມຫິຈ຺ໂຉ ວິຆາຕວາ ເອຊານຸໂຄ ອນິພ຺ພຸໂຕ ຄິທ຺ໂຘ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຘມ຺ມສຠາວໂຕ ຍຕ຺ຕກໍ ທູເຣ, ຕສ຺ສ ໂສ ທູຣຠາໂວ ປສ຺ສ, ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ນ ສຸກຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ນຠຎ຺ຈ ທູເຣ ປຖວີ ຈ ທູເຣ,
ປາຣໍ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ຕຖາຫຸ ທູເຣ;
ຕໂຕ ຫເວ ທູຣຕຣໍ ວທນ຺ຕິ,
ສຕຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ອສຕຎ຺ຈ ຣາຊາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໔໗; ຊາ. ໒.໒໑.໔໑໔);
ຘມ຺ມມຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ¶ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ອຎ຺ຎາຍ ຎາຕຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຫິ ຍຖາຣຫໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຊານິຕ຺ວາ. ຘມ຺ມມຎ຺ຎາຍາຕິ ຕເມວ ຘມ຺ມໍ ອປຣຠາເຄ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຣິຎ຺ຎາທິວເສນ ຍຖາມຣິຍາທໍ ຊານິຕ຺ວາ. ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປຏິເວຘພາຫຸສຈ຺ເຈນ ປຓ຺ຑິໂຕ. ຣຫໂທວ ນິວາເຕ ຈາຕິ ນິວາຕຏ຺ຐາເນ ຣຫໂທ ວິຍ ອເນໂຊ ກິເລສຈລນຣຫິໂຕ ອຸປສມ຺ມຕິ, ຍຖາ ໂສ ຣຫໂທ ນິວາຕຏ຺ຐາເນ ວາເຕນ ອນພ຺ຠາຫໂຕ ສນ຺ນິສິນ຺ໂນວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ສພ຺ພຖາປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລໂສ ກິເລສຈລນຣຫິໂຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິນາ ວູປສມ຺ມຕິ, ສພ຺ພກາລໍ ອຸປສນ຺ຕສຠາໂວວ ໂຫຕິ. ອເນໂຊຕິ ໂສ ເອວໍ ອເນຊາທິສຠາໂວ ອຣຫາ ອເນຊາທິສຠາວສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂອກາສໂຕ ທູເຣປິ ສມາໂນ ຘມ຺ມສຠາວໂຕ ອທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ເອວາຕິ.
ຕຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ອຄ຺ຄິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໙໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ອນຸທຫນຏ຺ເຐນ ອຄ຺ຄິ, ຣາໂຄ ເອວ ອຄ຺ຄິ ຣາຄຄ຺ຄິ. ຣາໂຄ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ສຕ຺ເຕ ອນຸທຫຕິ ຌາເປຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຄ຺ຄີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕເຣສຸປິ ທ຺ວີສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ອຄ຺ຄິ ຍເທວ ອິນ຺ຘນໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ນິທຫຕິ, ມຫາປຣິຬາໂຫ ຈ ໂຫຕິ, ເອວມິເມປິ ¶ ຣາຄາທໂຍ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ສຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍ ນິທຫນ຺ຕິ, ມຫາປຣິຬາຫາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ທຸນ຺ນິພ຺ພາປຍາ. ເຕສຸ ຣາຄປຣິຬາເຫນ ສນ຺ຕຕ຺ຕຫທຍານໍ ອິຈ຺ຉິຕາລາຠທຸກ຺ເຂນ ມຣຓປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ. ອຍໍ ຕາວ ຣາຄສ຺ສ ອນຸທຫນຕາ. ໂທສສ຺ສ ປນ ອນຸທຫນຕາຍ ວິເສສໂຕ ມໂນປໂທສິກາ ເທວາ, ໂມຫສ຺ສ ອນຸທຫນຕາຍ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ ເທວາ ຈ ນິທສ຺ສນໍ. ໂມຫວເສນ ຫິ ເຕສໍ ສຕິສມ຺ໂມໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຂິຑ຺ຑາວເສນ ອາຫາຣເວລໍ ອຕິວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຍໍ ຕາວ ຣາຄາທີນໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອນຸທຫນຠາໂວ. ສມ຺ປຣາຍິໂກ ປນ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນວເສນ ໂຆຣຕໂຣ ທຸຣຘິວາໂສ ຈ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.
ຄາຖາສຸ ກາເມສຸ ມຸຈ຺ຉິເຕຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕາວເສນ ມຸຈ຺ຉໍ ພາລ຺ຍໍ ປມາທໍ ມິຈ຺ຉາຈາຣໍ ອາປນ຺ເນ. ພ຺ຍາປນ຺ເນຕິ ¶ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ເຕ ທຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນເຣ ປາຓາຕິປາຕິໂນຕິ ອິທໍ ໂທສຄ຺ຄິສ຺ສ. ອຣິຍຘມ຺ເມ ອໂກວິເທຕິ ເຍ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ມນສິກາຣຣຫິຕາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອກຸສລາ, ເຕ ສມ຺ໂມເຫນ ອຠິຠູຕາ ວິເສເສນ ສມ຺ມູຬ຺ຫາ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອເຕ ອຄ຺ຄີ ອຊານນ຺ຕາຕິ ‘‘ເອເຕ ຣາຄຄ຺ຄິອາທໂຍ ອິຘ ເຈວ ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ອນຸທຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອຊານນ຺ຕາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ຈ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕາ. ສກ຺ກາຍາຠິຣຕາຕິ ສກ຺ກາເຍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານນນ຺ທນາຠິຣຕາ. ວຑ຺ຒຍນ຺ຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເນນ ວຑ຺ຒຍນ຺ຕິ ອາຈິນນ຺ຕິ. ນິຣຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐວິຘໍ ມຫານິຣຍໍ, ໂສຬສວິຘໍ ອຸສ຺ສທນິຣຍນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ນິຣຍໍ. ຕິຣຈ຺ຉານຎ຺ຈ ໂຍນິໂຍຕິ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໂຍ ຈ. ອສຸຣນ຺ຕິ ອສຸຣກາຍໍ ເປຕ຺ຕິວິສຍຎ຺ຈ ວຑ຺ຒຍນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣາຄຄ຺ຄິອາທີນໍ ອິຘ ເຈວ ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ອນຸທຫນຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເນສໍ ນິພ຺ພາປເນນ ວິວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ຈ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ຠາວນານຸໂຍຄວເສນ ຍຸຕ຺ຕາ. ກຕ຺ຖ? ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາສເນ. ເຕນ ອຎ຺ຎສາສເນ ຣາຄຄ຺ຄິອາທີນໍ ນິພ຺ພາປນາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ເຕສໍ ນິພ຺ພາປນວິຘິໍ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ –
‘‘ເຕ ¶ ນິພ຺ພາເປນ຺ຕິ ຣາຄຄ຺ຄິໍ, ນິຈ຺ຈໍ ອສຸຠສຎ຺ຎິໂນ;
ໂທສຄ຺ຄິໍ ປນ ເມຕ຺ຕາຍ, ນິພ຺ພາເປນ຺ຕິ ນຣຸຕ຺ຕມາ;
ໂມຫຄ຺ຄິໍ ປນ ປຎ຺ຎາຍ, ຍາຍໍ ນິພ຺ເພຘຄາມິນີ’’ຕິ. –
ອາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ອສຸຠສຎ຺ຎິໂນຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣວເສນ ເຈວ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິວເສນ ຈ ອສຸຠຠາວນານຸໂຍເຄນ ອສຸຠສຎ຺ຎິໂນ. ເມຕ຺ຕາຍາຕິ ¶ ‘‘ໂສ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໖໔, ໖໖) ວຸຕ຺ຕາຍ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອສຸຠຊ຺ຌານຎ຺ຈ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ຣາຄຄ຺ຄິໂທສຄ຺ຄີນໍ ນິພ຺ພາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຎາຍາຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍາຍໍ ນິພ຺ເພຘຄາມິນີ’’ຕິ. ສາ ຫິ ກິເລສກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິນິວິຊ຺ຌນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນິພ຺ເພຘຄາມິນີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອເສສໍ ປຣິນິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອເສສໍ ຣາຄຄ຺ຄິອາທິໍ ນິພ຺ພາເປຕ຺ວາ ສອຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຐິຕາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິປກາ ປຸພ຺ເພວ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນນ ສພ຺ພໂສ ໂກສຊ຺ຊສ຺ສ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊເນນ ອກິລາສຸຠາເວນ ຈ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວມຕນ຺ທິຕາ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ອເສສໍ ປຣິນິພ຺ພນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຈ ອເສສໍ ນິສ຺ເສສໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອຈ຺ຈຄຸໍ ອຕິກ຺ກມໍສຸ.
ເອວໍ ເຍ ຣາຄຄ຺ຄິອາທິເກ ນິພ຺ພາເປນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພາເນນ ນິພ຺ພຸຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິວິທ຺ຘຄຸເຓຫິ ໂຖເມນ຺ໂຕ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍທ຺ທສາຕິ ອຣິເຍຫິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ກິເລເສຫິ ວາ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິຍໍ ນິພ຺ພານໍ, ອຣິຍໍ ຈຕຸສຈ຺ຈເມວ ວາ ທິຏ຺ຐວນ຺ໂຕຕິ ອຣິຍທ຺ທສາ. ເວທສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ, ເຕນ ວາ ເວເທນ ສໍສາຣສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ ຄຕາຕິ ເວທຄຸໂນ. ສມ຺ມທຎ຺ຎາຍາຕິ ສມ຺ມເທວ ສພ຺ພໍ ອາຊານິຕພ຺ພໍ ກຸສລາທິໍ ຂນ຺ຘາທິຎ຺ຈ ຊານິຕ຺ວາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ອຸປປຣິກ຺ຂສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໙໔. ປຎ຺ຈເມ ຕຖາ ຕຖາຕິ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ. ອຸປປຣິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ວີມໍເສຍ຺ຍ ປຣິຕຸເລຍ຺ຍ ສມ຺ມເສຍ຺ຍ ວາ. ຍຖາ ຍຖາສ຺ສ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕຕິ ຍຖາ ຍຖາ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ພຫິທ຺ຘາ ¶ ຈສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອວິສຏນ຺ຕິ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປາທິອາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ¶ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ອວິສຏໍ ສິຍາ ¶ . ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຠິກ຺ຂເວ, ເຍນ ເຍນ ປກາເຣນ ອິມສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ສມາຫິຕາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມສນຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປາທິອາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ນ ສິຍາ, ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາຍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິຍໍ ນ ສິຍາ, ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປປຣິກ຺ເຂຍ຺ຍ ປຣິຕຸເລຍ຺ຍາຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອສຓ຺ຐິຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ວີຣິເຍ ມນ຺ທໍ ວຫນ຺ເຕ ສມາຘິສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ໂກສຊ຺ຊາຠິຠເວນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຣມ຺ມເຓ ສງ຺ໂກຈວເສນ ຐິຕຕ຺ຕາ ສຓ຺ຐິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ວີຣິຍສມຕາຍ ປນ ໂຍຊິຕາຍ ອສຓ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ ວີຖິໍ ປຏິປນ຺ນໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຍຖາສ຺ສ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອສຓ຺ຐິຕໍ ອສ຺ສ, ວີຖິປຏິປນ຺ນໍ ສິຍາ, ຕຖາ ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ເຂຍ຺ຍ. ອນຸປາທາຍ ນ ປຣິຕສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ຍຖາສ຺ສ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫວເສນ ຣູປາທີສຸ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອວ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫວເສນ ນ ປຣິຕສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕຖາ ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖໍ ປນ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ຕິວິຘມ຺ເປຕໍ ສິຍາຕິ? ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິເຍ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິເຍ ຈ ຘມ຺ເມ ວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພວ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລເສຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ຍຖາ ສມ຺ມເທວ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ສມ຺ມສໂຕ.
ອິຕິ ຠຄວາ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸກ຺ກເມນ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຍາ ອາຣທ຺ຘາຍ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍອຕິສິຖິລວີຣິຍວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລເສຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂສຘນູປາຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຖາ ວິໂສຘິເຕ ວິປສ຺ສນາຎາເຓ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນໍ ມຄ຺ເຄນ ຆເຏຕ຺ວາ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສມຕິກ຺ກມາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ວິຎ຺ຎາເຓ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາຍຕິໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓທຸກ຺ຂສມຸທຍສມ຺ຠໂວ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອວໍ ວິປສ຺ສນໍ ມຄ຺ເຄນ ຆເຏຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ອນວເສສໂຕ ກິເລເສສຸ ຂີເຓສຸ ອາຍຕິໍ ອນາຄເຕ ຊາຕິຊຣາມຣຓສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສມຸທຍສງ຺ຂາໂຕ ສມ຺ຠໂວ ອຸປ຺ປາໂທ ຈ ນ ໂຫຕິ, ຊາຕິສງ຺ຂາໂຕ ວາ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ຊຣາມຣຓສງ຺ຂາໂຕ ທຸກ຺ຂສມ຺ຠໂວ ຈ ນ ໂຫຕິ.
ຄາຖາຍໍ ¶ ສຕ຺ຕສງ຺ຄປ຺ປຫີນສ຺ສາຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ໂຄ, ທິຏ຺ຐິສງ຺ໂຄ, ມານສງ຺ໂຄ, ໂກຘສງ຺ໂຄ, ອວິຊ຺ຊາສງ຺ໂຄ, ກິເລສສງ຺ໂຄ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສງ຺ໂຄຕິ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສງ຺ຄານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕສງ຺ຄປ຺ປຫີນສ຺ສ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕານຸສຍາ ເອວ ສຕ຺ຕ ສງ຺ຄາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເນຕ຺ຕິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສາຕິ ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິກສ຺ສ ¶ . ວິກ຺ຂີໂຓ ຊາຕິສໍສາໂຣຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊາຍນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ຊາຕິເຫຕຸກຕ຺ຕາ ຈ ຊາຕິຠູໂຕ ສໍສາໂຣຕິ ຊາຕິສໍສາໂຣ, ໂສ ຠວເນຕ຺ຕິຍາ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ວິກ຺ຂີໂຓ ປຣິກ຺ຂີໂຓ, ຕໂຕ ເອວ ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ.
ປຎ຺ຈມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໖. ກາມູປປຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໙໕. ຉຏ຺ເຐ ກາມູປປຕ຺ຕິໂຍຕິ ກາມປຏິລາຠາ ກາມປຏິເສວນາ ວາ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕກາມາຕິ ນິພທ຺ຘກາມາ ນິພທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ ຍຖາ ຕໍ ມນຸສ຺ສາ. ມນຸສ຺ສາ ຫິ ນິພທ຺ຘວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ຕເມວ ມາຕຸຄາມໍ ອາເນຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘໂຠຄໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ຈ ເທວາ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຈຕຸເທວໂລກວາສິໂນ ນິພທ຺ຘວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈສິຂວຕ຺ຖຸ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ເອກຈ຺ເຈ ອາປາຍິເກ ເນຣຍິເກ ຐເປຕ຺ວາ ເສສອປາຍສຕ຺ຕາປິ ນິພທ຺ຘວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມຈ຺ຉິຍາ, ກຈ຺ຉໂປ ກຈ຺ຉປິຍາຕິ ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ຕິຣຈ຺ຉານາ ເປຕາ ວິນິປາຕິກາ ¶ ຈ. ຕສ຺ມາ ເນຣຍິເກ ຐເປຕ຺ວາ ເສສອປາຍສຕ຺ເຕ ອຸປາທາຍ ຍາວ ຕຸສິຕກາຍາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕກາມາ ນາມ, ນິມ຺ມານຣຕິໂນຕິ ສຍໍ ນິມ຺ມິເຕ ນິມ຺ມາເນ ຣຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ນິມ຺ມານຣຕິໂນ. ເຕ ຫິ ນີລປີຕາທິວເສນ ຍາທິສໍ ຍາທິສໍ ຣູປໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ຕາທິສໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຣມນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອນຸຣຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸຣໂຕ ມນາປກາຍິກາ ເທວຕາ ວິຍ. ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິໂນຕິ ປເຣຫິ ນິມ຺ມິເຕ ກາເມ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິໂນ. ເຕສຎ຺ຫິ ມນໍ ຎຕ຺ວາ ປເຣ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ກາມໂຠຄໍ ນິມ຺ມິນນ຺ຕິ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ກຖໍ ເຕ ປຣສ຺ສ ມນໍ ຊານນ຺ຕີຕິ? ປກຕິເສວນາວເສນ. ຍຖາ ຫິ ກຸສໂລ ສູໂທ ຣຎ຺ໂຎ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຍໍ ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕໍ ຊານາຕິ, ເອວໍ ປກຕິຍາ ອຠິຣຸຈິຕາຣມ຺ມຓໍ ຎຕ຺ວາ ຕາທິເສເຍວ ນິມ຺ມິນນ຺ຕິ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ວສໍ ¶ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເມຖຸນເສວນາທິວເສນ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຫສິຕມຕ຺ເຕນ ໂອໂລກິຕມຕ຺ເຕນ ອາລິງ຺ຄິຕມຕ຺ເຕນ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕນ ຈ ເຕສໍ ກາມກິຈ຺ຈໍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອຕໍ ປນ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ກາເຍນ ອຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ກາມກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ຉນ຺ນມ຺ປິ ກາມາວຈຣເທວານໍ ກາມາ ປາກຕິກາ ເອວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ຉ ເອເຕ ກາມາວຈຣາ, ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘິໂນ;
ສພ຺ເພສໍ ເອກສງ຺ຂາຕໍ, ອາຍຸ ຠວຕິ ກິຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ. (ວິຠ. ໑໐໒໓);
ຄາຖາສຸ ¶ ເຍ ຈຎ຺ເຎຕິ ເຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕເທເວຫິ ອຎ຺ເຎ ຈ ກາມໂຠຄິໂນ ມນຸສ຺ສາ ເຈວ ເອກຈ຺ເຈ ອປາຍູປຄາ ຈ ສພ຺ເພ ເຕ. ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວນ຺ຕິ ອິມໍ ຍຖາປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວຎ຺ເຈວ, ອຸປປຕ຺ຕິຠວນ຺ຕຣສງ຺ຂາຕໍ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາຠາວຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວິປ຺ປເຠທໍ ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕເຣ ນ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ. ສພ຺ເພ ປຣິຈ຺ຈເຊ ກາເມຕິ ທິພ຺ພາທິເຠເທ ສພ຺ເພປິ ກາເມ ວຕ຺ຖຸກາເມ ຈ ກິເລສກາເມ ຈ ປຣິຈ຺ຈເຊຍ຺ຍ. ກິເລສກາເມ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຊຫນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ວຕ຺ຖຸກາເມ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ ນາມ. ປິຍຣູປສາຕຄຘິຕນ຺ຕິ ¶ ປິຍຣູເປສຸ ຣູປາທີສຸ ສຸຂເວທນສ຺ສາເທນ ຄຘິຕໍ ຄິທ຺ຘໍ. ເຉຕ຺ວາ ໂສຕໍ ທຸຣຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ທຸຣຈ຺ຈຍໍ ທຸຣຕິກ຺ກມໍ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.
ຉຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໗. ກາມໂຍຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໙໖. ສຕ຺ຕເມ ກາມໂຍຄຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ ກາມໂຍໂຄ, ເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ ກາມໂຍຄຍຸຕ຺ໂຕ, ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກາມຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ຠວໂຍໂຄ, ຕຖາ ຌານນິກນ຺ຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຈ ຣາໂຄ, ເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠວໂຍຄຍຸຕ຺ໂຕ, ອປ຺ປຫີນຠວຣາໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຄາມີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຐິໂຕປິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອິມໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ອາຄມນສີໂລ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາຄນ຺ຕາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ອິຕ຺ຖຠາວໍ ອາຄມນຘມ຺ໂມ ¶ , ມນຸສ຺ເສສຸ ອຸປປຊ຺ຊນສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາມໂຍໂຄ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄມນສ຺ສ ກາຣຓໍ. ໂຍ ປນ ກາມໂຍຄຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ເອກນ຺ເຕນ ຠວໂຍຄຍຸຕ຺ໂຕປິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກາມໂຍຄຍຸຕ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວໂຍຄຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.
ກາມໂຍຄວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອສຸຠຊ຺ຌານມ຺ປິ ກາມໂຍຄວິສໍໂຍໂຄ, ຕໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຄໂຕ ອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ ເອກນ຺ເຕເນວ ກາມໂຍຄວິສໍໂຍໂຄ ນາມ, ຕສ຺ມາ ຕຕິຍມຄ຺ຄຜເລ ຐິໂຕ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ກາມໂຍຄວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ນ ປຫີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອປ຺ປຫີນຠວໂຍຄຕ຺ຕາ ‘‘ຠວໂຍຄຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນາຄາມີຕິ ກາມໂລກໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອນາຄມນໂຕ ອນາຄາມີ. ກາມໂຍຄວິສໍໂຍຄວເສເນວ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ອນວເສສໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນສມຸຄ຺ຆາເຕນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊນາຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພາຍີ ອນາວຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ຍສ຺ສ ປນ ອນວເສສໍ ຠວໂຍໂຄ ປຫີໂນ, ຕສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາໂຍຄາທິອວສິຏ຺ຐກິເລສາປິ ຕເທກຏ຺ຐຠາວໂຕ ປຫີນາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ¶ , ໂສ ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນ ¶ ‘‘ອຣຫໍ ຂີຓາສໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາມໂຍຄວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວໂຍຄວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອຣຫໍ ໂຫຕິ ຂີຓາສໂວ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາມໂຍຄວິສໍໂຍໂຄ ອນາຄາມີ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ສຸຂທຸກ຺ຂໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສປ຺ປຫານໍ ວິຍ, ຕຕິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສສໍໂຍຊນປຣິກ຺ຂໂຍ ວິຍ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຐມປເທນ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ໂພ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຄຫິໂຕ, ທຸຕິຍປເທນ ປນ ສພ຺ໂພ ອນາຄາມີ, ຕຕິຍປເທນ ອຣຫາຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.
ຄາຖາສຸ ອຸຠຍນ຺ຕິ ອຸຠເຍນ, ກາມໂຍເຄນ, ຠວໂຍເຄນ ຈ ສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສໍສາຣນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ໂສຕາປນ຺ນາ ສກທາຄາມິໂນຕິ ອິເມ ຕິວິຘາ ສຕ຺ຕາ ກາມໂຍຄຠວໂຍຄານໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສໍສາຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຊາຕິມຣຓຄາມິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ເອກພີຊີ, ໂກລໍໂກໂລ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ ຕີສຸ ໂສຕາປນ຺ເນສຸ ສພ຺ພມຸທຸ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ, ໂສ ອຏ຺ຐມໍ ຠວໍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ¶ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຊາຕິວເສນ ປນ ສໍສຣຕິ, ຕຖາ ອິຕເຣປິ. ສກທາຄາມີສຸປິ ໂຍ ອິຘ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຊາຕິວເສເນວ ສໍສຣຕິ. ເຍ ປນ ສກທາຄາມິໂນ ໂວມິສ຺ສກນເຍນ ວິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທເວສຸເຍວ ມນຸສ຺ເສສຸເຍວ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕ ອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ຍາວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສໍສຣນ຺ຕິເຍວ. ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພຠວສໍໂຍຊນານໍ ອປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ກາມໂຍເຄນ ສໍຍຸຕ຺ຕາ, ຠວໂຍເຄນ ຈູຠຍໍ;
ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສໍສາຣໍ, ຊາຕິມຣຓຄາມິໂນ’’ຕິ.
ກາເມ ປຫນ຺ຕ຺ວານາຕິ ກາມຣາຄສງ຺ຂາເຕ ກິເລສກາເມ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຊຫິຕ຺ວາ. ຉິນ຺ນສໍສຍາຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກງ຺ຂາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄເນວ. ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄສ຺ສ ເອວໍ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫນ຺ໂຕ ຫິ ອິຘ ‘‘ຉິນ຺ນສໍສຍາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຂີຓມານປຸນພ຺ຠວາ’’ຕິ. ສພ຺ພໂສ ຂີໂຓ ນວວິໂຘປິ ມາໂນ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠໂວ ຈ ເອເຕສນ຺ຕິ ຂີຓມານປຸນພ຺ຠວາ. ມານຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ລກ຺ຂຓວເສນ ວາ ສພ຺ໂພ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ ກິເລໂສ ຄຫິໂຕຕິ. ຂີຓມານຕາຍ ຈ ສອຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຂີຓປຸນພ຺ຠວຕາຍ ອນຸປາທິເສສາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໘. ກລ຺ຍາຓສີລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໙໗. ອຏ຺ຐເມ ¶ ກລ຺ຍາຓສີໂລຕິ ສຸນ຺ທຣສີໂລ, ປສຕ຺ຖສີໂລ, ປຣິປຸຓ຺ຓສີໂລ. ຕຕ຺ຖ ສີລປາຣິປູຣີ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ໂຫຕິ ສມ຺ມເທວ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອາທີນວທສ຺ສເນນ, ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອານິສໍສທສ຺ສເນນ. ອິຘ ປນ ສພ຺ພປຣິພນ຺ຘວິປ຺ປມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ມຄ຺ຄສີລສ຺ສ ຜລສີລສ຺ສ ຈ ວເສນ ກລ຺ຍາຓຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມຕິ ສພ຺ເພ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ກລ຺ຍາຓາ ສຕິປຏ຺ຐານາທິໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ເອຕສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ. ກລ຺ຍາຓປຎ຺ໂຎຕິ ຈ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາວເສເນວ ¶ ກລ຺ຍາຓປຎ຺ໂຎ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ເອວ ຫິ ສີລາທິຘມ຺ມາ ເອກນ຺ຕກລ຺ຍາຓາ ນາມ ອກຸປ຺ປສຠາວຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລວເສນ ກລ຺ຍາຓສີໂລ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຘມ຺ມວເສນ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ, ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາວເສນ ກລ຺ຍາຓປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອເສກ຺ຂາ ເອວ ເຕ ສີລຘມ຺ມປຎ຺ຎາຕິ ເອເກ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມີນໍ ມຄ຺ຄຜລສີລໍ ກລ຺ຍາຓສີລໍ ນາມ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກລ຺ຍາຓສີໂລ’’ຕິ ອິມິນາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ສກທາຄາມີ ຈ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ນາມ. ອນາຄາມິມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ຈ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຕິຍມຄ຺ຄຏ຺ຐໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໂຍ ອຣິຍາ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສ຺ສ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຄ຺ຄຜເລ ປຎ຺ຎາ ກລ຺ຍາຓປຎ຺ຎາ ນາມ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຣຫາ ‘‘ກລ຺ຍາຓປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວເມວ ປຸຄ຺ຄລາ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ກິໍ ອິມິນາ ປປຎ຺ເຈນ? ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ອິຘ ກລ຺ຍາຓສີລາທໂຍ ¶ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຍມມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ຘມ຺ມວິຠາເຄນ ຫິ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄລວິຠາໂຄ, ນ ຘມ຺ມວິຠາໂຄຕິ.
ເກວລີຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເກນຈິ ອໂວມິສ຺ສກຕາຍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິວິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອຣຫາ ເກວລີ. ອຖ ວາ ປຫານຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປຣິໂຍສານອນວຊ຺ຊຘມ຺ມປາຣິປູຣິຍາ ຈ ກລ຺ຍາຓກຏ຺ເຐນ ອພ຺ຍາເສກສຸຂຕາຍ ຈ ເກວລໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ຕທຘິຄເມນ ເກວລີ ຂີຓາສໂວ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ປຣິໂຍສາເປຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ວຸສິຕວາ. ອຸຕ຺ຕເມຫິ ອຄ຺ຄຠູເຕຫິ ວາ ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸຕ຺ຕມປຸຣິໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ສີລວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກນຏ຺ເຐນ ສີລໍ? ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລໍ. ກິມິທໍ ສີລນໍ ນາມ? ສມາຘານໍ, ສຸສີລ຺ຍວເສນ ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຸປຘາຣຓໍ, ຌານາທິກຸສລຘມ຺ມານໍ ປຕິຏ຺ຐານວເສນ ອາຘາຣຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ສີລຕິ, ສີເລຕີຕິ ວາ ສີລໍ. ອຍໍ ຕາວ ສທ຺ທລກ຺ຂຓນເຍນ ສີລຏ຺ໂຐ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສິຣຏ຺ໂຐ ສີລຏ຺ໂຐ, ສີຕລຏ຺ໂຐ ສີລຏ຺ໂຐ, ສິວຏ຺ໂຐ ¶ ສີລຏ຺ໂຐ’’ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ຕຍິທໍ ປາຣິປູຣິໂຕ ອຕິສຍໂຕ ວາ ສີລໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສີລວາ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລວເສນ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ເຊຏ຺ຐກສີລໍ ¶ , ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກຈ຺ຈານໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ.
ອປເຣນ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ເອວ ຫິ ສີລໍ, ອິຕເຣສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ຉທ຺ວາຣຣກ຺ຂຓມຕ຺ຕເມວ, ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິ ຘມ຺ເມນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທນມຕ຺ຕເມວ, ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ປຏິລທ຺ຘປຈ຺ຈເຍ ‘‘ອິທມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນມຕ຺ຕເມວ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣວ ສີລໍ. ຍສ຺ສ ໂສ ຠິນ຺ໂນ, ໂສ ສີສຈ຺ຉິນ຺ໂນ ປຸຣິໂສ ວິຍ ຫຕ຺ຖປາເທ ‘‘ເສສານິ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ສ ປນ ໂສ ອໂຣໂຄ, ອຈ຺ຉິນ຺ນສີໂສ ວິຍ ປຸຣິໂສ, ຕານິ ປຸນ ປາກຕິການິ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ມາ ສີລວາຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລເມວ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.
ຕຕ຺ຖ ¶ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທສີລໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂຍ ນໍ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕິ ອາປາຍິກາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ, ກາຍວາຈາຫິ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ສໍວໂຣ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ເຕນ ສໍວຸໂຕ ປິຫິຕກາຍວາໂຈຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ. ອິທມສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວປຣິທີປນໍ. ວິຫຣຕີຕິ ຕທນຸຣູປວິຫາຣສມງ຺ຄິຠາວປຣິທີປນໍ. ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ເຫຏ຺ຐາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສ຺ສ, ອຸປຣິ ວິເສສານຸໂຍຄສ຺ສ ຈ ອຸປກາຣກຘມ຺ມປຣິທີປນໍ. ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລໂຕ ອຈວນຘມ຺ມຕາປຣິທີປນໍ. ສມາທາຍາຕິ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອນວເສສໂຕ ອາທານປຣິທີປນໍ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ສິກ຺ຂາຍ ສມງ຺ຄິຠາວປຣິທີປນໍ. ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຘມ຺ມປຣິທີປນໍ.
ອປໂຣ ນໂຍ – ກິເລສານໍ ພລວຠາວໂຕ ປາປກິຣິຍາຍ ສຸກຣຠາວໂຕ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປາເຍສຸ ປຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວາ ຠວາທີສຸ ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຆຏິຍນ຺ຕໍ ວິຍ ອນວຏ຺ຐາເນນ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຄມນສີໂລຕິ ປາຕີ, ມຣຓວເສນ ວາ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປາຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວາ. ຕໍ ປາຕິນໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ວິໂມກ຺ເຂນ ສຕ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕ ¶ . ‘‘ຈິຕ຺ຕໂວທານາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໐) ‘‘ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ¶ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໐໖) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອວິຊ຺ຊາທິນາ ເຫຕຸນາ ສໍສາເຣ ປຕຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປາຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນານໍ ສນ຺ຘາວຕໍ ສໍສຣຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔; ໕.໕໒໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສຕ຺ຕຍໂຕ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ‘‘ກຓ຺ເຐກາໂລ’’ຕິອາທີນໍ ວິຍສ຺ສ ສມາສສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.
ອຖ ¶ ວາ ປາເຕຕິ ວິນິປາເຕຕິ ທຸກ຺ເຂຕິ ປາຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ນີຍຕິ ໂລໂກ, ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິກສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໖໒). ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປຕຕິ ວາ ເອເຕນ ອປາຍທຸກ຺ເຂ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈາຕິ ປາຕິ, ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຊເນຕິ ປຸຣິສໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໕໖-໕໗), ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໕, ໑໐໕; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນານຸຄີຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໐໗) ຈ ອາທິ. ຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ອຖ ວາ ປຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປາຕິ, ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ພາຫິຣານິ ຈ ອາຍຕນານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຉສຸ ກຸພ຺ພຕິ ສນ຺ຖວ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໐). ຕໂຕ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນສງ຺ຂາຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ອຖ ວາ ປາໂຕ ວິນິປາໂຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຕີ, ສໍສາໂຣ. ຕໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ອຖ ວາ ສພ຺ພໂລກາຘິປຕິຠາວໂຕ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ສພ຺ພຄຸຓານໍ ວາ ມູລຠາວໂຕ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປຕິ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ໂມກ຺ໂຂ ຈາຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມຸຂເມຕໍ ປມຸຂເມຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ.
ອຖ ວາ ປອິຕິ ປກາເຣ, ອຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕສ຺ມາ ປກາເຣຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ອິທຎ຺ຫິ ສີລໍ ສຍໍ ຕທງ຺ຄວເສນ, ສມາຘິສຫິຕໍ ປຎ຺ຎາສຫິຕຎ຺ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ປຕິ ປຕິ ໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ¶ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໂທສໂຕ ປຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂມກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຏິພິມ຺ພຠູຕນ຺ຕິ ປຕິໂມກ຺ຂໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂສີລສໍວໂຣ ຫິ ສູຣິຍສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ວິຍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸທຍຠູໂຕ ຕປ຺ປຏິຠາໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ ຍຖາຣຫໍ ກິເລສນິພ຺ພາປນໂຕຕິ ປຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຕິໂມກ຺ຂໍ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ອຖ ¶ ວາ ໂມກ຺ຂໍ ປຕິ ວຕ຺ຕຕິ ໂມກ຺ຂາຠິມຸຂນ຺ຕິ ປຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຕິໂມກ຺ຂເມວ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ສໍວຣຕິ ¶ ປິທຫຕິ ເອເຕນາຕິ ສໍວໂຣ, ປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ສໍວໂຣຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕໂຕ ຕໂຕ ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕ ວິຣຕິໂຍ ເຈຕນາ ວາ, ເຕນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິຠງ຺ເຄ –
‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ ອຸປຄໂຕ ສມຸປຄໂຕ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑).
ວິຫຣຕີຕິ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ, ອິຣິຍຕິ, ວຕ຺ຕຕິ. ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ເວຬຸທານາທິມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ກາຍປາຄພ຺ຠິຍາທີນຎ຺ຈ ອກຣເຓນ, ສພ຺ພໂສ ອນາຈາຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸສາຣຸປ຺ປອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວສິຍາທິອໂຄຈຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕາທິອຕ຺ຖໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໂຄຈເຣນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ. ອປິຈ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຣິ ສຄາຣໂວ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ສຄາຣໂວ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ປາສາທິເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕນ ອາໂລກິເຕນ ວິໂລກິເຕນ ສມິຎ຺ຊິເຕນ ປສາຣິເຕນ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ຊາຄຣິຍານຸຍຸຕ຺ໂຕ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣີ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣພຫຸໂລ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນ.
ໂຄຈໂຣ ¶ ປນ – ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ, ອາຣກ຺ຂໂຄຈໂຣ, ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣຕິ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ທສກຖາວຕ຺ຖຸຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອສຸຕໍ ສຸຓາຕິ, ສຸຕໍ ປຣິໂຍທເປຕິ, ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕິ, ທິຏ຺ຐິໍ ອຸຊຸກໍ ກໂຣຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ສທ຺ຘາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ສີເລນ, ສຸເຕນ, ຈາເຄນ, ປຎ຺ຎາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ອຍໍ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວີຖິໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຍຸຄມຕ຺ຕທສ຺ສາວີ ສໍວຸໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຫຕ຺ຖິໍ ¶ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອສ຺ສໍ, ນ ຣຖໍ, ນ ປຕ຺ຕິໍ, ນ ອິຕ຺ຖິໍ, ນ ປຸຣິສໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອໂຘ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ທິສາວິທິສາ ເປກ຺ຂມາໂນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອາຣກ຺ຂໂຄຈໂຣ. ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປນິພນ຺ຘຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –
‘‘ໂກ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ໂຄຈໂຣ ສໂກ ເປຕ຺ຕິໂກ ວິສໂຍ? ຍທິທໍ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໒).
ອິຕິ ¶ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິມາຍ ຈ ໂຄຈຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ.
ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກສຸ ອຓຸປ຺ປມາເຓສຸ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນເສຂິຍອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາທິເຠເທສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສນສີໂລ. ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ປຣມາຓຸມຕ຺ຕໍ ວຊ຺ຊໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘສິເນຣຸປພ຺ພຕຣາຊສທິສໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ, ໂຍປິ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພລຫຸກໍ ທຸພ຺ຠາສິຕມຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກສທິສໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ, ອຍໍ ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີ ນາມ. ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພໍ ອນວເສສໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຕິ ວຕ຺ຕຕິ, ປູເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ກລ຺ຍາຓສີໂລຕິ ອິມິນາ ປກາເຣນ ກລ຺ຍາຓສີໂລ ສມາໂນ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານວເສນ ຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສີລໍ ‘‘ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ກລ຺ຍາຓສີໂລ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານວເສເນວ ນິຄເມຕ຺ວາ ‘‘ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິສິຕຸກາເມນ ‘‘ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອິທໍ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ອິຕິ ກລ຺ຍາຓສີໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ປຸນ ກລ຺ຍາຓສີໂລຕິອາທິ ນິຄມນໍ.
ຄາຖາສຸ ¶ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫິຣິມນນ຺ຕິ ຫິຣິມນ຺ຕໍ ຫິຣິສມ຺ປນ຺ນໍ, ສພ຺ພໂສ ປາປປວຕ຺ຕິຍາ ຊິຄຸຈ຺ຉນສຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫິຣິມນນ຺ຕິ ວາ ຫິຣິສຫິຕຈິຕ຺ຕໍ. ຫິຣິຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ໂອຕ຺ຕປ຺ປມ຺ປິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສພ຺ພໂສ ທຸຈ຺ຈຣິຕາຠາວສ຺ສ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓສີລຕໍ ເຫຕຸໂຕ ວິຠາເວຕິ. ສມ຺ໂພຘີຕິ ¶ ອຣິຍຎາຓໍ, ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຠຊນ຺ຕີຕິ ສມ຺ໂພຘິຄາມິໂນ, ໂພຘິປກ຺ຂິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸສ຺ສທນ຺ຕິ ຣາຄຸສ຺ສທາທິຣຫິຕໍ. ‘‘ຕຖາວິຘ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ‘‘ໂພຘິປກ຺ຂິການໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຍຖາ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາວິຘໍ ຕາທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂເຫຕຸໂນ ວາ. ອິເຘວ ຂຍມຕ຺ຕໂນຕິ ອາສວກ຺ຂຍາຘິຄເມນ ອຕ຺ຕໂນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂເຫຕຸໂນ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍສ຺ສ ກິເລສຄຓສ຺ສ ອິເຘວ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຂຍໍ ອນຸປ຺ປາທໍ ປຊານາຕິ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ເສວ ວາ ອິເຘວ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ຂຍໍ ຂີຓຠາວໍ ປຊານາຕິ. ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເຕຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລາທິຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ອສິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ອສິຕໍ, ກຕ຺ຖຈິ ອນິສ຺ສິຕໍ. ສພ຺ພໂລກສ຺ສາຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕໂລເກ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ອຏ຺ຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໙. ທານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໙໘. ນວເມ ¶ ທານນ຺ຕິ ທາຕພ຺ພໍ, ສວຕ຺ຖຸກາ ວາ ເຈຕນາ ທານໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕິປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອາມິສທານນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ເທຍ຺ຍຠາວວເສນ ອາມິສທານໍ ນາມ. ເຕ ຫິ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ອາມິສນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວາ ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ ອາມິສທານໍ. ຘມ຺ມທານນ຺ຕິ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສາວຊ຺ຊາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນວຊ຺ຊາ, ອິເມ ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕາ, ອິເມ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖາ; ອິເມ ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອິເມ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມປເຖ ວິຠຊນ຺ໂຕ ກມ຺ມກມ຺ມວິປາເກ ອິຘໂລກປຣໂລເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ນິວຕ຺ຕາເປນ຺ໂຕ, ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ, ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອິທໍ ຘມ຺ມທານໍ. ໂຍ ປນ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ¶ , ອິເມ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ອິເມ ປຫາຕພ຺ພາ, ອິເມ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ, ອິເມ ຠາເວຕພ຺ພາ’’ຕິ ສຈ຺ຈານິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອມຕາຘິຄມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ¶ ເທເສຕິ, ອິທໍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມທານໍ ນາມ. ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຄ຺ຄໍ. ຍທິທນ຺ຕິ ຍໍ ອິທໍ ຘມ຺ມທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕໍ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ທາເນສຸ ອຄ຺ຄໍ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ. ວິວຏ຺ຏຄາມິຘມ຺ມທານຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ສພ຺ພານຕ຺ຖໂຕ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ, ສກລໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອຕິກ຺ກມຕິ. ໂລກິຍໍ ປນ ຘມ຺ມທານໍ ສພ຺ເພສໍ ທານານໍ ນິທານໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ມູລໍ. ເຕນາຫ –
‘‘ສພ຺ພທານໍ ຘມ຺ມທານໍ ຊິນາຕິ, ສພ຺ພຣສໍ ຘມ຺ມຣໂສ ຊິນາຕິ;
ສພ຺ພຣຕິໍ ຘມ຺ມຣຕີ ຊິນາຕິ, ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ສພ຺ພທຸກ຺ຂໍ ຊິນາຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໕໔) –
ອຠຍທານເມຕ຺ຖ ຘມ຺ມທາເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ສາຘາຣຓໂຠຄິຕາຘິປ຺ປາເຍນ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຈຕຸປຈ຺ຈຍໂຕ ສຍເມວ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ສໍວິຠຊນໍ ອາມິສສໍວິຠາໂຄ. ສາຘາຣຓໂຠຄິຕາຘິປ຺ປາເຍເນວ ອຕ຺ຕນາ ວິທິຕສ຺ສ ອຘິຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ອຫຸຕ຺ວາ ປເຣສໍ ອຸປເທໂສ ຘມ຺ມສໍວິຠາໂຄ. ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຈຕູຫິ ຈ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ປເຣສໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອນຸກມ຺ປນໍ ອາມິສານຸຄ຺ຄໂຫ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘມ຺ເມນ ປເຣສໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອນຸກມ຺ປນໍ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄໂຫ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຄາຖາສຸ ຍມາຫຸ ທານໍ ປຣມນ຺ຕິ ຍໍ ທານໍ ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕເທຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ອຸຬາຣຠາເວນ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ, ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິອາທີນໍ ວາ ປູຣຓໂຕ ຜລນໂຕ, ປຣສ຺ສ ວາ ໂລຠມຈ຺ຉຣິຍາທິກສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ມທ຺ທນໂຕ ¶ ຫິໍສນໂຕ ‘‘ປຣມ’’ນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ອາຫຸ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຍໍ ທານໍ ເຈຕນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕິສຍປວຕ຺ຕິຍາ ອຄ຺ຄຠາເວນ ອຄ຺ຄວິປາກຕ຺ຕາ ຈ ອຸຕ຺ຕຣຣຫິຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣຠາວສາຘນໍ ຈາຕິ ອາຫຸ. ຍໍ ສໍວິຠາຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ປຣມໍ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວຍໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອວຓ຺ຓຍີຕິ ກິຕ຺ຕຍິ, ‘‘ໂຠຊນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທທມາໂນ ທາຍໂກ ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ເທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໕.໓໗), ‘‘ເອວໍ ¶ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ ທານສໍວິຠາຄສ຺ສ ວິປາກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ອິຕິວຸ. ໒໖) ຈ ປສໍສຍິ. ຍຖາ ປນ ທານໍ ສໍວິຠາໂຄ ຈ ປຣມໍ ອນຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຄ຺ຄມ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄມ຺ຫີຕິ ສີລາທິຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ເສຏ຺ເຐ ອນຸຕ຺ຕເຣ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ເຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ອຣິຍສງ຺ເຆ ຈ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕຕິ ¶ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘາຍ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທນ຺ໂຕ ໂອກປ຺ເປນ຺ໂຕ. ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ເຂຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິຕ຺ເຕປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ທານໍ ມຫານຸຠາວໍ ໂຫຕິ ມຫາຊຸຕິກໍ ມຫາວິປ຺ຜາຣໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ນຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ເຕ ປສນ຺ນມ຺ຫິ, ອປ຺ປກາ ນາມ ທກ຺ຂິຓາ;
ຕຖາຄເຕ ວາ ສມ຺ພຸທ຺ເຘ, ອຖ ວາ ຕສ຺ສ ສາວເກ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໐໔; ເນຕ຺ຕິ. ໙໕);
ວິຎ຺ຎູຕິ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ. ປຊານນ຺ຕິ ສມ຺ມເທວ ທານຜລໍ ທານານິສໍສໍ ປຊານນ຺ໂຕ. ໂກ ນ ຍເຊຖ ກາເລຕິ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ໂກ ນາມ ທານໍ ນ ທເທຍ຺ຍ? ສທ຺ຘາ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ, ປຏິຄ຺ຄາຫກາຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມຸຂິຠູຕກາເລເຍວ ຫິ ທານໍ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ, ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ວາ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກາເລ.
ເອວໍ ປຐມຄາຖາຍ ອາມິສທານສໍວິຠາຄານຸຄ຺ຄເຫ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຘມ຺ມທານສໍວິຠາຄານຸຄ຺ຄເຫ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ເຈວ ຠາສນ຺ຕີ’’ຕິ ທຸຕິຍຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠຍນ຺ຕິ ‘‘ຠາສນ຺ຕິ ສຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເທສກາ ປຏິຄ຺ຄາຫກາຕິ ອຸຠຍໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເຍ ສຸຄຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ສທ຺ຘມ຺ເມ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສ ຐຕ຺ວາ ເທເສນ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ຈ, ເຕສໍ ເທສກປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ໂສ ຘມ຺ມທານຘມ຺ມສໍວິຠາຄຘມ຺ມານຸຄ຺ຄຫສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ປຣມຕ຺ຖສາຘນໂຕ ປຣໂມ. ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິສພ຺ພສໍກິເລສມລວິໂສຘເນນ ວິສຸຊ຺ຌຕິ. ກີທິສານໍ? ເຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ສຸຄຕສ຺ສ ສາສເນ. ເຍ ຈ –
‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;
ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓) –
ສງ຺ເຂປໂຕ ¶ ເອວໍ ປກາສິເຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ໂອວາເທ ອນຸສິຏ຺ຐິຍໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ¶ ສມ຺ປາເທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ອຣຫຕ຺ຕຜລວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຕິວິຍ ໂວທາຍຕີຕິ.
ນວມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໐. ເຕວິຊ຺ຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໙໙. ທສເມ ຘມ຺ເມນາຕິ ຎາເຍນ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ເຫຕຸນາ ກາຣເຓນ. ຍາຍ ຫິ ປຏິປທາຍ ເຕວິຊ຺ໂຊ ໂຫຕິ, ສາ ປຏິປທາ ອິຘ ຘມ຺ໂມຕິ ¶ ເວທິຕພ຺ພາ. ກາ ປນ ສາ ປຏິປທາຕິ? ຈຣຓສມ຺ປທາ ຈ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາ ຈ. ເຕວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາທີຫິ ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓນ຺ຕິ ພາຫິຕປາປພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ. ປຎ຺ຎາເປມີຕິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ຊານາເປມິ ປຕິຏ຺ຐເປມິ. ນາຎ຺ຎໍ ລປິຕລາປນມຕ຺ເຕນາຕິ ອຎ຺ຎໍ ຊາຕິມຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ລປິຕມຕ຺ຕວິປ຺ປລປນມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ນ ປຎ຺ຎາເປມີຕິ. ອຖ ວາ ລປິຕລາປນມຕ຺ເຕນາຕິ ມນ຺ຕານໍ ອຊ຺ເຌນອຊ຺ຌາປນມຕ຺ເຕນ. ອຸຠຍຖາປິ ຍໍ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສາມເວທາທິເວທຕ຺ຕຍອຊ຺ເຌເນນ ເຕວິຊ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຠຄວຕາ ຫິ ‘‘ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອເຕວິຊ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍເຍວ ເຈເຕ ໂຠວາທິໂນ ອວິຊ຺ຊານິວຸຕາ ‘ເຕວິຊ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ປນ ເຕວິຊ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ພຸຊ຺ຌນການໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສເຍນ ອຍໍ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ.
ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປນ຺ໂນ ຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນເຍວ ໂຫຕິ ຈຣຓສມ຺ປທາຍ ວິນາ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ຈຣຓສມ຺ປທໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊາສີເສເນວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຎ຺ຎາເປຕຸກາໂມ ‘‘ຘມ຺ເມນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕວິຊ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຎ຺ຎາເປມີ’’ຕິ ເທສນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ກຖຎ຺ຈາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມນ ເຕວິຊ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຎ຺ຎາເປມີ’’ຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິມາຫ.
ຕຕ຺ຖ ອເນກວິຫິຕນ຺ຕິ ອເນກວິຘໍ, ອເນເກຫິ ວາ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິຕໍ, ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິ ¶ ສມນນ຺ຕຣາຕີຕຠວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ. ນິວຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖໍ ອນຸຠູຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘໍ, ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມໍ ວາ ນິວຸຕ຺ຖໍ, ໂຄຈຣນິວາເສນ ນິວຸຕ຺ຖໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕມ຺ປິ ວາ ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສຸ. ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ຊາຕິປຏິປາຏິວເສນ ¶ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣຕິ, ອນຸເທວ ວາ ສຣຕິ, ຈິຕ຺ເຕ ອຠິນິນ຺ນາມິເຕ ປຣິກມ຺ມສມນນ຺ຕຣໍ ສຣຕິ.
ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ອາຣທ຺ຘປ຺ປກາຣທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕເນວ ຍ຺ວາຍໍ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ ອາຣທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິ ເອກມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິມູລກໍ ຈຸຕິປຣິໂຍສານໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ. ເອສ ນໂຍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍຕິອາທີສຸ. ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິອາທີສຸ ປນ ປຣິຫາຍມາໂນ ກປ຺ໂປ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ໂປ ¶ , ວຑ຺ຒມາໂນ ວິວຏ຺ຏກປ຺ໂປ. ຕຕ຺ຖ ສໍວຏ຺ເຏນ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ, ວິວຏ຺ເຏນ ຈ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຍານິ ຕານິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ສໍວຏ຺ໂຏ, ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ, ວິວຏ຺ໂຏ, ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໕໖) ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ, ຕານິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.
ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ສໍວຏ຺ຏາ – ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ, ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ, ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສໍວຏ຺ຏສີມາ – ອາຠສ຺ສຣາ, ສຸຠກິຓ຺ຫາ, ເວຫປ຺ຜລາຕິ. ຍທາ ກປ຺ໂປ ເຕເຊນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ອາຠສ຺ສຣໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ. ຍທາ ອຸທເກນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ສຸຠກິຓ຺ຫໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທເກນ ວິລີຍຕິ. ຍທາ ວາເຕນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ເວຫປ຺ຜລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວາເຕນ ວິທ຺ຘໍສິຍຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ ເອກໂຕ ວິນສ຺ສຕິ. ອິຕິ ເອວຣູໂປ ອຍໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ກຖໍ? ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ.
ຕຕ຺ຖ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອມຸມ຺ຫິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອມຸມ຺ຫິ ຠເວ ວາ ໂຍນິຍາ ວາ ຄຕິຍາ ວາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ວາ ສຕ຺ຕາວາເສ ວາ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອຫມໂຫສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິ ¶ ຕິສ຺ໂສ ວາ ຜຸສ຺ໂສ ວາ. ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ໂຄຕໂມ ວາ ກສ຺ສໂປ ວາ. ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິ ໂອທາໂຕ ວາ ສາໂມ ວາ. ເອວມາຫາໂຣຕິ ສາລິມໍໂສທນາຫາໂຣ ວາ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ວາ. ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ອເນກປ຺ປກາຣານໍ ກາຍິກເຈຕສິການໍ ສາມິສນິຣາມິສາທິປ຺ປເຠທານໍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຏິສໍເວທີ. ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ວສ຺ສສຕປຣິມາຓາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ ຈຕຸຣາສີຕິກປ຺ປສຕສຫສ຺ສປຣິມາຓາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິ ໂສຫໍ ຕໂຕ ຠວໂຕ ໂຍນິໂຕ ຄຕິໂຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຕ ສຕ຺ຕາວາສໂຕ ສຕ຺ຕນິກາຍໂຕ ວາ ຈຸໂຕ ປຸນ ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຠເວ ໂຍນິຍາ ຄຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສຕ຺ຕາວາເສ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອຸທປາທິໍ. ຕຕ຺ຣາປາສິນ຺ຕິ ອຖ ຕຕ຺ຣປິ ¶ ຠເວ ໂຍນິຍາ ຄຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສຕ຺ຕາວາເສ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ປຸນ ອໂຫສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ອຖ ¶ ວາ ຍສ຺ມາ ‘‘ອມຸຕ຺ຣາສິ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ຍຖາພລໍ ສຣຓໍ, ‘‘ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ’’ຕິ ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຘູປປນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອິຘູປປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ‘‘ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາປາສິນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣປິ ຠເວ…ເປ… ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອາສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິ ທຕ຺ໂຕ ວາ ມິຕ຺ໂຕ ວາ, ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ວາເສຏ຺ໂຐ ວາ ກສ຺ສໂປ ວາ. ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິ ກາໂຬ ວາ ໂອທາໂຕ ວາ. ເອວມາຫາໂຣຕິ ສຸຘາຫາໂຣ ວາ ສາລິໂອທນາທິອາຫາໂຣ ວາ. ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ທິພ຺ພສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ວາ ມານຸສສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ວາ. ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ຕໍຕໍປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕຕິ ໂສຫໍ ຕໂຕ ຠວາທິໂຕ ຈຸໂຕ. ອິຘູປປນ຺ໂນຕິ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ຈຣິມຠເວ ມນຸສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປປນ຺ໂນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.
ອິຕີຕິ ເອວໍ. ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິວເສນ ສອຸທ຺ເທສໍ, ວຓ຺ຓາທິວເສນ ສາກາຣໍ. ນາມໂຄຕ຺ເຕນ ¶ ຫິ ສຕ຺ຕາ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສີຍນ຺ຕິ, ວຓ຺ຓາທີຫິ ‘‘ສາໂມ ໂອທາໂຕ’’ຕິ ນານຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ອິຕເຣ ອາກາຣາ. ອຍມສ຺ສ ປຐມາ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາຕິ ອຍໍ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຐມໍ ອຘິຄມວເສນ ປຐມາ, ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາ ສຈ຺ຉິກຕາ ໂຫຕິ. ກິໍ ປນາຍໍ ວິທິຕໍ ກໂຣຕິ? ປຸພ຺ເພນິວາສໍ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ຕສ຺ເສວ ປຸພ຺ເພນິວາສສ຺ສ ອວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທກໂມໂຫ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໂມຕິ ສ຺ເວວ ໂມໂຫ ປຏິຈ຺ຉາທກຏ຺ເຐນ ຕໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາໂລໂກຕິ ສາ ເອວ ວິຊ຺ຊາ ໂອຠາສກຣຓຏ຺ເຐນ ອາໂລໂກ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາຕິ ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ, ເສສໍ ປສໍສາວຈນໍ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ – ອຍໍ ໂຂ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາ, ຕສ຺ສ ອຘິຄຕວິຊ຺ຊສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ, ວິນຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.
ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ, ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາເສນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ. ວີຣິຍາຕາເປນ ອາຕາປິໂນ. ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ເປສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍ, ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕໂມ ວິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍ, ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ; ເອວເມວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ, ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ¶ , ຕໂມ ວິຫໂຕ, ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ປຘານານຸໂຍຄສ຺ສ ອນຸຣູປເມວ ຜລໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ.
ທິພ຺ເພນ ¶ ຈກ຺ຂຸນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ວິສຸທ຺ເຘນາຕິ ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຠາວໂຕ ວິສຸທ຺ຘໍ. ໂຍ ຫິ ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ ນ ອຸປປາຕໍ, ໂສ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ອຸປປາຕມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ ນ ຈຸຕິໍ, ໂສ ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ຕທຸຠຍໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ທຸວິຘມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຕິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸ ໂຫຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປາຍໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຠາວໂຕ ¶ ວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ເອກາທສອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫໂຕ ວາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ຍຖາຫ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສຕິ – ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປຊຫິໍ, ອມນສິກາໂຣ…ເປ… ຖິນມິທ຺ຘໍ, ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ, ອຸປ຺ປິລ຺ລໍ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ, ອຕິລີນວີຣິຍໍ, ອຠິຊປ຺ປາ, ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ເອກາທສຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣູປທສ຺ສເນນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ, ມໍສຈກ຺ຂຸໍ ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ. ເຕນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ. ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕີຕິ ມນຸສ຺ສມໍສຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ທກ຺ຂຕິ ອາໂລເກຕິ.
ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາປິ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ເຍ ປນ ອາສນ຺ນຈຸຕິກາ ອິທານິ ຈວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ຈວມານາ. ເຍ ຈ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກາ ສມ຺ປຕິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ວາ, ເຕ ອຸປປຊ຺ຊມານາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ເອວຣູເປ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຈ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫີເນຕິ ໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫີນານໍ ຊາຕິກຸລໂຠຄາທີນໍ ວເສນ ຫີຬິເຕ ປຣິຠູເຕ. ປຓີເຕຕິ ອໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິປຣີເຕ. ສຸວຓ຺ເຓຕິ ອໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຏ຺ຐກນ຺ຕມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ. ທຸພ຺ພຓ຺ເຓຕິ ໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐອກນ຺ຕາມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ. ອຠິຣູເປ ວິຣູເປຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຄເຕຕິ ສຸຄຕິຄເຕ, ອໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຑ຺ເຒ ມຫທ຺ຘເນ. ທຸຄ຺ຄເຕຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຄເຕ, ໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ທລິທ຺ເທ ອປ຺ປນ຺ນປານໂຠຊເນ. ຍຖາກມ຺ມູປເຄຕິ ຍໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ, ເຕນ ເຕນ ອຸປຄເຕ ¶ . ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມຫິ ‘‘ຈວມາເນ’’ຕິອາທີຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ປນ ປເທນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓກິຈ຺ຈໍ.
ຕສ຺ສ ¶ ຈ ຎາຓສ຺ສ ອຍໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ເຫຏ຺ຐາ ນິຣຍາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເນຣຍິເກ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ມຫນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວມາເນ, ອິທໍ ທສ຺ສນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກິຈ຺ຈເມວ. ໂສ ຈ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຕິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເອຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ, ອຖສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຕໍກມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ອຸປຣິ ¶ ເທວໂລກາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນນ຺ທນວນມິສ຺ສກວນຜາຣຸສກວນາທີສຸ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາເນ, ອິທມ຺ປິ ທສ຺ສນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກິຈ຺ຈເມວ. ໂສ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຕິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເອຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຕໍກມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິທໍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓໍ ນາມ. ອິມສ຺ສ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ຈິມສ຺ສ, ເອວໍ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສປິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປາທກາເນວ ຫິ ອິມານິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິຘ ວິຊ຺ຊາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓວິຊ຺ຊາ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຕຕິຍວາເຣ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓວິຊ຺ຊາ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ເອວໍ ໂຂຕິອາທິ ນິຄມນໍ.
ຄາຖາສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອເວຕິ ອວຄຈ຺ຉຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຊານາຕິ. ‘‘ໂຍເວທີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂຍ ອເວທິ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉພ຺ພີສຕິເທວໂລກສງ຺ຂາຕໍ ສຄ຺ຄໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອປາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕິ. ອໂຖຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ຊາຕິກ຺ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານເມວ ວາ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຄໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ອຠິຎ຺ຎາ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕພ຺ພໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ຊານິຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈໂວສາເນນ ໂວສິໂຕ ນິຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ໂຕ. ໂມເນຍ຺ຍຘມ຺ມສມນ຺ນາຄເມນ ມຸນິ, ຂີຓາສໂວ ຍສ຺ມາ ເອຕາຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຫິ ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ຕຕິຍວິຊ຺ຊາຍ ສພ຺ພຖາ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ຈ ເຕວິຊ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕເມວ ອຫໍ ເຕວິຊ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ¶ ວທາມິ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ລປິຕລາປນໍ ຍຊຸອາທິມນ຺ຕປທານໍ ¶ ອຊ຺ຌາປນປຣໍ ເຕວິຊ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ນ ວທາມິ, ເຕວິຊ຺ໂຊຕິ ຕໍ ນ ກເຖມີຕິ.
ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ທຸຕິຍສຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ປຎ຺ຈມອຏ຺ຐມທສມສຸຕ຺ເຕສຸ ວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ອິຕເຣສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ປຎ຺ຈມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ຂຸທ຺ທກນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ
ອິຕິວຸຕ຺ຕກສ຺ສ ຕິກນິປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ຈຕຸກ຺ກນິປາໂຕ
໑. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມຍາຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໐໐. ຈຕຸກ຺ກນິປາຕສ຺ສ ¶ ¶ ¶ ປຐເມ ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ. ໂຍ ຫິ ປໂຣ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ຕາ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອສ຺ມີຕິ ປຏິຊານນາ. ໂຍ ປຣມຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາໂວ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ຫິ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອສ຺ມີ’’ຕິ ອໂວຈ. ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຈ ຍຖາ ‘‘ອຫມສ຺ມິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ, ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຈ ອປ຺ປຫີນທິຏ຺ຐິມານານຸສຍາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິມານມຎ຺ຎນາຠິນິເວສວເສນ ອຠິວທນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໂສ ປນ ປຫີນທິຏ຺ຐິມານານຸສໂຍ ຠຄວາ ສມຎ຺ຎໍ ອນຕິຘາວນ຺ໂຕ ໂລກສມຎ຺ຎານຸໂຣເຘນ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ຘມ຺ມໍ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ເກວລໍ ຕາທິສສ຺ສ ຄຸຓສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານຕໍ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສ ຈ ອຓນໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ອຫໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓສ຺ມີຕິ. ຠຄວາ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ທານສໍຍມາທິວຕສມາທານສ຺ສ ນິຣວເສສາຍ ຕປຈຣິຍາຍ ປາຣໍ ຄໂຕ ສມ຺ມເທວ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ສກລເວທນ຺ຕຄູ ສຸວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ຊາຈຣໂຓ ສພ຺ພຖາ ນິນ຺ຫາຕປາປມໂລ ອນຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວຕ຺ຕາ ປວຕ຺ຕາ, ສຸປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ປເວເທຕາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໂສ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສ ຈ ອຓນໂຕ ກຖນໂຕ ປຣມຕ຺ເຖນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ອິຕິ ຠຄວາ ສເທວເກ ໂລເກ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ປເວເທຕ຺ວາ ຍານິ ຕານິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓທານາທີນິ ຉ ກມ຺ມານິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘານໍ ອຸກ຺ກໍສໂຕ ອຕ຺ຕນິ ສໍວິຊ຺ຊມານຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາຈໂຍໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ.
ຕຕ຺ຖ ຍາຈໂຍໂຄຕິ ຍາເຈຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ. ຍາຈນ຺ຕີຕິ ຍາຈາ, ຍາຈກາ ¶ , ເຕ ປເນຕ຺ຖ ເວເນຍ຺ຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ຫິ ‘‘ເທເສຕຸ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ¶ , ຘມ຺ມໍ; ເທເສຕຸ, ສຸຄໂຕ, ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ຍາຈນ຺ຕິ. ຠຄວາ ຈ ເຕສໍ ອິຈ຺ຉາວິຆາຕໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຍຖາຣຸຈິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ¶ ຘມ຺ມທານໍ ເທຕີຕິ ຍາຈໂຍໂຄ, ສທາ ສພ຺ພກາລໍ ເຕຫິ ອວິຣຫິໂຕ. ອຖ ວາ ຍາຈໂຍໂຄຕິ ຍາຈນໂຍຄ຺ໂຄ, ອຘິປ຺ປາຍປູຣຓໂຕ ຍາຈິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຍາຊໂຍໂຄ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ຍາໂຊ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຫາທານໍ, ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ຘມ຺ມທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຍາເຊ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຍາຊໂຍຄາ. ສທາຕິ ສພ຺ພທາ, ອນວຣຕປ຺ປວຕ຺ຕສທ຺ຘມ຺ມມຫາທາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍາເຊນ ໂຍເຊຕີຕິປິ ຍາຊໂຍໂຄ. ຕິວິຘທານສງ຺ຂາເຕນ ຍາເຊນ ສຕ຺ເຕ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາເນ ນິໂຍເຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍາຊໂຍໂຄ ສຕຕ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ປຍຕປາຓີຕິ ປຣິສຸທ຺ຘຫຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຫິ ທານາຘິມຸຕ຺ໂຕ ອາມິສທານໍ ເທນ຺ໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຫຕ຺ເຖນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທາຕຸໍ ສທາ ໂຘຕຫຕ຺ໂຖເຍວ ໂຫຕິ, ໂສ ‘‘ປຍຕປາຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຄວາປິ ຘມ຺ມທານາຘິມຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສພ຺ພກາລໍ ຘມ຺ມທາເນ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຍຕປາຓີ’’ຕິ. ‘‘ສທາ’’ຕິ ຈ ປທໍ ອິມິນາປິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ສທາ ປຍຕປາຓີ’’ຕິ. ອວິຠາເຄນ ຫິ ສຕ຺ຖາ ເວເນຍ຺ຍໂລກສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມທານໍ ສທາ ສພ຺ພກາລໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ.
ອປໂຣ ນໂຍ – ໂຍໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠາວນາ. ຍຖາຫ ‘‘ໂຍຄາ ເວ ຊາຍເຕ ຠູຣີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໘໒). ຕສ຺ມາ ຍາຊໂຍໂຄຕິ ຍາຊຠາວນໍ, ປຣິຈ຺ຈາຄຠາວນໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ຫິ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕປິ ກຣຸຓາສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ອນວເສສໂຕ ທານໍ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິ, ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາປິ ຕິວິຘໍ ທານໍ ປຣິພ຺ຣູເຫສິ ວິເສສໂຕ ຘມ຺ມທານໍ, ປເຣປິ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍເຊສິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ເວເນຍ຺ຍຍາຈການໍ ກສ຺ສຈິ ສຣຓານິ ອທາສິ, ກສ຺ສຈິ ປຎ຺ຈ ສີລານິ, ກສ຺ສຈິ ທສ ສີລານິ, ກສ຺ສຈິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ, ກສ຺ສຈິ ຘຸຕຘມ຺ເມ, ກສ຺ສຈິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ, ກສ຺ສຈິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ກສ຺ສຈິ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ເຄ, ຈຕ຺ຕາຣິ ¶ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ເອວມາທິໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທໍ ຄຸຓຘນໍ ຘມ຺ມທານວເສນ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ເທນ຺ໂຕ ປເຣ ຈ ‘‘ເທຖາ’’ຕິ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ປຣິຈ຺ຈາຄຠາວນໍ ປຣິພ຺ຣູເຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຈ຺ຈາຄຠາວນໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.
ປຍຕປາຓີຕິ ¶ ວາ ອາຍຕປາຓີ, ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກິຎ຺ຈິ ທາຕຸໍ ‘‘ເອຫິ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ປສາຣິຕຫຕ຺ໂຖ ວິຍ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິໍ ອກຕ຺ວາ ສທ຺ຘມ຺ມທາເນ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຍຕປາຓີຕິ ວາ ອຸສ຺ສາຫິຕຫຕ຺ໂຖ, ອາມິສທານໍ ທາຕຸໍ ອຸສ຺ສາຫິຕຫຕ຺ໂຖ ວິຍ ຘມ຺ມທາເນ ກຕຸສ຺ສາໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕິມເທຫຘໂຣຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວເສນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຣຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ປາຣິປູຣິຍາ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕຠາວຘາຣີ. ອວຸສິຕວໂຕ ຫິ ວສລກຣຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ອປ຺ປຫາເນນ ວສລາທິສມຎ຺ຎາ ຄຕິ ອາຍຕິໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ສິຍາ. ເຕນ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວຸສິຕພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຠິສກ຺ໂກ ¶ ສລ຺ລກຕ຺ໂຕຕິ ທຸຕ຺ຕິກິຈ຺ຉສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຣຄສ຺ສ ຕິກິຈ຺ຉນໂຕ ອຸຕ຺ຕໂມ ຠິສກ຺ໂກ, ອຎ຺ເຎຫິ ອນຸທ຺ຘຣຓີຍານໍ ຣາຄາທິສລ຺ລານໍ ກນ຺ຕນໂຕ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສມຸທ຺ຘຣຓໂຕ ອຸຕ຺ຕໂມ ສລ຺ລກນ຺ຕນເວຊ຺ໂຊ. ອິມິນາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຣຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕນິ ປຕິຏ຺ຐິຕານໍ ປຣສນ຺ຕຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ປເຣສມ຺ປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຣຓມາຫ.
ຕສ຺ສ ເມ ຕຸມ຺ເຫ ປຸຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ມມ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຣຊາ ໂຫຖ. ໂອຣສາຕິ ອຸຣສິ ສມ຺ພນ຺ຘາ. ຍຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຣຊາ ວິເສເສນ ປິຕຸສນ຺ຕກສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕາ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສ຺ສ ອຣິຍຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ຈ ເອກໍສຠາຄິຍຕາຍ ໂອຣສາ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນານຸຠາເວນ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມມານາ ໂອກ຺ກນ຺ຕາ ຈ ອຣິຍສາວກາ ສຕ຺ຖຸ ອຸເຣ ວາຍາມຊນິຕາຠິຊາຕິຕາຍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ໂອຣສປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ຠຄວຕາ ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິໂວໂລກເນນ ວຊ຺ຊານຸຈິນ຺ຕເນນ ຈ ຫທເຍ ກຕ຺ວາ ວຊ຺ຊໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ອນວຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ເຕນ ສີລາທິຘມ຺ມສຣີຣໂປສເນນ ສໍວຑ຺ຒິຕາ. ມຸຂໂຕ ຊາຕາຕິ ມຸຂໂຕ ຊາຕາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ¶ ຊາຕຕ຺ຕາ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ. ອຖ ວາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໂຕ ສພ຺ພສ຺ສ ກຸສລຘມ຺ມສ຺ສ ມຸຂໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂໂຕ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕໂຕ ວິໂມກ຺ຂມຸຂໂຕ ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄຊາຕິຍາ ຊາຕາຕິປິ ມຸຂໂຕ ຊາຕາ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄເຫ ສາສນຘມ຺ເມ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ເມ ວາ ຊາຕາຕິ ຘມ຺ມຊາ. ເຕເນວ ຘມ຺ເມນ ນິມ຺ມິຕາ ມາປິຕາຕິ ຘມ຺ມນິມ຺ມິຕາ. ສຕິຘມ຺ມວິຈຍາທິ ຘມ຺ມທາຍາທາ, ນ ລາຠສກ຺ກາຣາທິ ¶ ອາມິສທາຍາທາ, ຘມ຺ມທາຍາທາ ໂນ ອາມິສທາຍາທາ ໂຫຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມ ທຸວິໂຘ – ນິປ຺ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ, ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມຕິ. ອາມິສມ຺ປິ ທຸວິຘໍ – ນິປ຺ປຣິຍາຍາມິສໍ, ປຣິຍາຍາມິສນ຺ຕິ. ກຖໍ? ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປ຺ປເຠໂທ ຫິ ນວວິໂຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ນິປ຺ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ, ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຘມ຺ໂມເຍວ, ນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ກາຣເຓນ ວາ ເລເສນ ວາ ຘມ຺ໂມ. ຍໍ ປນິທໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສິຕໍ ກຸສລໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ວິວຏ຺ຏໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ທານໍ ເທຕິ, ສີລໍ ສມາທິຍຕິ, ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ວຕ຺ຖຸປູຊໍ ກໂຣຕິ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ເທເສຕິ, ຌານສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໍ ອມຕໍ ນິພ຺ພານໍ ປຏິລຠຕິ, ອຍໍ ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ. ຕຖາ ຈີວຣາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ນິປ຺ປຣິຍາຍາມິສເມວ, ນ ອຎ຺ເຎນ ປຣິຍາເຍນ ວາ ກາຣເຓນ ວາ ເລເສນ ວາ ອາມິສໍ. ຍໍ ປນິທໍ ວຏ຺ຏຄາມິກຸສລໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ວຏ຺ຏໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໍ ອິຈ຺ຉມາໂນ ທານໍ ເທຕິ…ເປ… ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິລຠຕິ, ອິທໍ ປຣິຍາຍາມິສໍ ນາມ.
ຕຕ຺ຖ ¶ ນິປ຺ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມປິ ຠຄວໂຕເຍວ ສນ຺ຕໂກ. ຠຄວຕາ ຫິ ກຖິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ໂສ, ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຠຄວາ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທຕາ, ອສຎ຺ຊາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຎ຺ຊເນຕາ…ເປ… ມຄ຺ຄານຸຄາ ຈ ປເນຕຣຫິ ສາວກາ ວິຫຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາ ສມນ຺ນາຄຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໗໙; ຈູລນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕).
‘‘ໂສ, ຫາວຸໂສ, ຠຄວາ ຊານໍ ຊານາຕິ, ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕິ, ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ ຎາຓຠູໂຕ ຘມ຺ມຠູໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ, ວຕ຺ຕາ ປວຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິນ຺ເນຕາ ¶ , ອມຕສ຺ສ ທາຕາ, ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໓; ໓.໒໘໑) ຈ.
ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມປິ ຠຄວໂຕເຍວ ສນ຺ຕໂກ. ຠຄວຕາ ຫິ ກຖິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ວິວຏ຺ຏໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ທານໍ ເທນ຺ໂຕ…ເປ… ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ອມຕໍ ນິພ຺ພານໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາຍາມິສມ຺ປິ ຠຄວໂຕເຍວ ¶ ສນ຺ຕກໍ. ຠຄວຕາ ຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາເຍວ ຠິກ຺ຂູຫິ ຊີວກວຕ຺ຖຸໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຓີຕຈີວຣໍ ລທ຺ຘໍ. ຍຖາຫ –
‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄຫປຕິຈີວຣໍ. ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ, ປໍສຸກູລິໂກ ໂຫຕຸ. ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຄຫປຕິຈີວຣໍ ສາທິຍຕຸ. ອິຕຣີຕເຣນປາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິໍເຍວ ວຓ຺ເຓມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໓໗).
ເອວໍ ອິຕເຣປິ ປຈ຺ຈຍາ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ເອວ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລທ຺ຘາ. ປຣິຍາຍາມິສມ຺ປິ ຠຄວໂຕເຍວ ສນ຺ຕກໍ. ຠຄວຕາ ຫິ ກຖິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສີລໍ…ເປ… ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣິຍາຍາມິສໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ. ຍເທວ ຍສ຺ມາ ນິປ຺ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມປິ ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມປິ ນິປ຺ປຣິຍາຍາມິສມ຺ປິ ປຣິຍາຍາມິສມ຺ປິ ຠຄວໂຕເຍວ ສນ຺ຕກໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ເສຏ຺ຐຕຣໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຫິຕສຸຂາວຫໍ ຕຕ຺ເຖວ ເນ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ເອວມາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ເມ ຕຸມ຺ເຫ ປຸຕ຺ຕາ ໂອຣສາ…ເປ… ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິ.
ອິຕິ ຠຄວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວຕສມາທານໍ ຕປຈຣິຍໍ ສມ຺ມເທວ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສຸວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນໍ ອນວເສສເວທນ຺ຕປາຣຄຸໍ ພາຫິຕສພ຺ພປາປໍ ສຕຕໍ ຍາຈໂຍຄໍ ສເທວເກ ໂລເກ ¶ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣມຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ອຣິຍສາວການຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ໂອຣສປຸຕ຺ຕາທິຠາວໍ ປເວເທສິ. ຠຄວາ ຫິ ‘‘ສີໂຫຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໙໙) ເອຕ຺ຖ ສີຫສທິສໍ, ‘‘ປຸຣິໂສ ມຄ຺ຄກຸສໂລຕິ ໂຂ, ຕິສ຺ສ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໔) ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄເທສກປຸຣິສສທິສໍ, ‘‘ຣາຊາຫມສ຺ມິ ¶ ເສລາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໕໙) ເອຕ຺ຖ ຣາຊສທິສໍ, ‘‘ຠິສກ຺ໂກ ສລ຺ລກຕ຺ໂຕຕິ ໂຂ, ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໖໕) ເອຕ຺ຖ ເວຊ຺ຊສທິສໍ, ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໘໕) ເອຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສທິສໍ ອຕ຺ຕານໍ ກເຖສິ. ອິຘາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ສທິສໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ.
ອິທານິ ເຍຫິ ທານາທີຫິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິໂຕ ພາຫິຣກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກິຈ຺ຈໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ທານາທີນໍ ອຄ຺ຄເສຏ຺ຐຠາວໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທານານີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍາຄາຕິ ມຫາຍຎ຺ຎາ ¶ , ມຫາທານານີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍານິ ‘‘ຍິຏ຺ຐານີ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເວລາມທານເວສ຺ສນ຺ຕຣທານມຫາວິຊິຕຍຎ຺ຎສທິສາ ອາມິສຍາຄາ ເວທິຕພ຺ພາ, ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕຈູຬຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕສມຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕເທສນາທໂຍ ຘມ຺ມຍາຄາ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຄາຖາຍໍ ອຍຊີຕິ ອທາສິ. ອມຈ຺ຉຣີຕິ ສພ຺ພມຈ຺ຉຣິຍານໍ ໂພຘິມູເລເຍວ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ມຈ຺ເຉຣຣຫິໂຕ. ສພ຺ພຠູຕານຸກມ຺ປີຕິ ມຫາກຣຸຓາຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປິຍປຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນສີໂລ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ວຘເກ ເທວທຕ຺ເຕ ຈ, ໂຈເຣ ອງ຺ຄຸລິມາລເກ;
ຘນປາເລ ຣາຫຸເລ ເຈວ, ສມຈິຕ຺ໂຕ ມຫາມຸນີ’’ຕິ. (ມິ. ປ. ໖.໖.໕) –
ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ປຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ສຸລຠສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໐໑. ທຸຕິເຍ ¶ ອປ຺ປານີຕິ ປຣິຕ຺ຕານິ. ສຸລຠານີຕິ ສຸເຂນ ລທ຺ຘພ຺ພານິ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວາ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ລທ຺ຘຸໍ. ອນວຊ຺ຊານີຕິ ວຊ຺ຊຣຫິຕານິ ນິທ຺ໂທສານິ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໂຕ ກາຍມຓ຺ຑນາທິກິເລສວຕ຺ຖຸຠາວາຠາວໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສຸລຠຕາຍ ປຣິເຍສນທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ອປ຺ປຕາຍ ປຣິຫຣຓທຸກ຺ຂສ຺ສປິ ¶ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ອນວຊ຺ຊຕາຍ ອຄຣຫິຕພ຺ພຕາຍ ຠິກ຺ຂຸສາຣຸປ຺ປຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຕາຍ ວາ ປຣິຕ຺ຕາສສ຺ສ ອວຕ຺ຖຸຕາ, ສຸລຠຕາຍ ເຄຘາຍ ອວຕ຺ຖຸຕາ, ອນວຊ຺ຊຕາຍ ອາທີນວວເສນ ນິສ຺ສຣຓປຎ຺ຎາຍ ວຕ຺ຖຸຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຕາຍ ວາ ລາເຠນ ນ ໂສມນສ຺ສໍ ຊນຍນ຺ຕິ, ສຸລຠຕາຍ ອລາເຠນ ນ ໂທມນສ຺ສໍ ຊນຍນ຺ຕິ, ອນວຊ຺ຊຕາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣນິມິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂໍ ນ ຊນຍນ຺ຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ.
ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ຣຖິກາສຸສານສງ຺ກາຣກູຏາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປໍສູນໍ ອຸປຣິ ຐິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ປໍສຸກູລໍ ວິຍາຕິ ປໍສຸກູລໍ, ປໍສຸ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ອຸລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມໍ ຣຖິກາທີສຸ ປຕິຕນນ຺ຕການິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ປິຓ຺ຑິຍາໂລໂປຕິ ຊງ຺ຆປິຓ຺ຑິຍາ ພເລນ ¶ ຈຣິຕ຺ວາ ຆເຣ ຆເຣ ອາໂລປມຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘໂຠຊນໍ. ຣຸກ຺ຂມູລນ຺ຕິ ວິເວການຸຣູປໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຣຸກ຺ຂສມີປໍ. ປູຕິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ໂຄມຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓປິ ກາໂຍ ປູຕິກາໂຍວ ເອວໍ ອຠິນວມ຺ປິ ມຸຕ຺ຕໍ ປູຕິມຸຕ຺ຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ໂຄມຸຕ຺ຕຠາວິຕໍ ຫຣິຕກີຂຓ຺ຑໍ ‘‘ປູຕິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ປູຕິຠາເວນ ອາປຓາທິໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເຠສຊ຺ຊໍ ປູຕິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອປເຣ.
ຍໂຕ ໂຂຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ຍໍ ໂຂຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ‘‘ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກິຣິຍໍ ປຣາມສຕິ. ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ. ອິທມສ຺ສາຫນ຺ຕິ ຍ຺ວາຍໍ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຈເຍນ ອປ຺ເປນ ສຸລເຠນ ສນ຺ໂຕໂສ, ອິທໍ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສີລສໍວຣາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເອກໍ ສາມຎ຺ຎງ຺ຄໍ ສມຓຠາວກາຣຓນ຺ຕິ ອຫໍ ວທາມິ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ຫິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ສຸປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ສມຖວິປສ຺ສນາ ຈ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສາມຎ຺ຎໍ ນາມ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ຕສ຺ສ ສງ຺ເຂປໂຕ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ – ພາຫິຣໍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ພາຫິຣໍ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນຎ຺ຈ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ປນ ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິ ¶ ຈ. ເຕສຸ ຍສ຺ມາ ຍຖາຣຫໍ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຠູຕາ ຕສ຺ສາ ມູລຠູຕາ ເຈເຕ ຘມ຺ມາ, ຍທິທໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ ປວິວິຕ຺ຕຕາ ອສໍສຏ຺ຐຕາ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາຕິ ເອວມາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທມສ຺ສາຫໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສາມຎ຺ຎງ຺ຄນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ.
ຄາຖາສຸ ¶ ເສນາສນມາຣພ຺ຠາຕິ ວິຫາຣາທິໍ ມຎ຺ຈປີຐາທິຎ຺ຈ ເສນາສນໍ ນິສ຺ສາຍ. ຈີວຣໍ ປານໂຠຊນນ຺ຕິ ນິວາສນາທິຈີວຣໍ, ອມ຺ພປານກາທິປານໍ, ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິຆາໂຕ ວິຫຕຠາໂວ ເຈໂຕທຸກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ອາວາເສ ປຈ຺ຈຍາ ສຸລຠາ’’ຕິ ລຠິຕພ຺ພຏ຺ຐານຄມເນນ ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓາຕິ ນ ຕຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວິວາທາປຊ຺ຊເນນ ວາ ນວກມ຺ມກຣຓາທິວເສນ ວາ ເສນາສນາທີນິ ປຣິເຍສນ຺ຕານໍ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐານໍ ອິຈ຺ຉິຕລາຠາທິນາ ໂຍ ວິຆາໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ. ທິສາ ນປ຺ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈາຕຸທ຺ທິສາຠາເວນ ທິສາ ນປ຺ປຏິຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ຈາຕຸທ຺ທິໂສ ¶ ອປ຺ປຏິໂຆ ຈ ໂຫຕິ,
ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນ ອິຕຣີຕເຣນາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໒; ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໘);
ຍສ຺ສ ຫິ ‘‘ອສຸກຏ຺ຐານໍ ນາມ ຄໂຕ ຈີວຣາທີນິ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ທິສາ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ ນາມ. ຍສ຺ສ ປນ ເອວໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ທິສາ ນ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ ນາມ. ຘມ຺ມາຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ມາ. ສາມຎ຺ຎສ຺ສານຸໂລມິກາຕິ ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ເສວ ວາ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທໂຍ. ອຘິຄ຺ຄຫິຕາຕິ ສພ຺ເພ ເຕ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຘິຄ຺ຄຫິຕາ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕາ, ນ ພາຫິຣຄຕາຕິ.
ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ອາສວກ຺ຂຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໐໒. ຕຕິເຍ ¶ ຊານໂຕຕິ ຊານນ຺ຕສ຺ສ. ປສ຺ສໂຕຕິ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ. ຍທິປິ ອິມານິ ທ຺ເວປິ ປທານິ ເອກຕ຺ຖານິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ຊານໂຕ’’ຕິ ຎາຓລກ຺ຂຓໍ ອຸປາທາຍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ຊານນລກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ຎາຓໍ. ‘‘ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ຎາຓປ຺ປຠາວໍ ອຸປາທາຍ. ທສ຺ສນປ຺ປຠາວຎ຺ຫິ ອຸປາທາຍ ຎາຓສມງ຺ຄີ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈກ຺ຂຸມາ ວິຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປານິ, ຎາເຓນ ວິວເຏ ຘມ຺ເມ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ຊານໂຕຕິ ອນຸໂພຘຎາເຓນ ຊານໂຕ. ປສ຺ສໂຕຕິ ປຏິເວຘຎາເຓນ ປສ຺ສໂຕ. ປຏິໂລມໂຕ ວາ ທສ຺ສນມຄ຺ເຄນ ປສ຺ສໂຕ, ຠາວນາມຄ຺ເຄນ ຊານໂຕ. ເກຈິ ¶ ປນ ‘‘ຎາຕຕີຣຓປຫານປຣິຎ຺ຎາຫິ ຊານໂຕ, ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຍ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນ ຊານໂຕ, ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມເຍນ ປສ຺ສໂຕ. ຕທຸຠເຍ ຈ ສຕິ ປຫານຠາວນາຠິສມຍາ ສິທ຺ຘາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຍທາ ເຈຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕທາ ‘‘ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ປທານໍ ເຫຕຸອຕ຺ຖທີປນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍທາ ປນ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕທາ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຕ຺ຖທີປນຕາ.
ອາສວານໍ ¶ ຂຍນ຺ຕິ ‘‘ຊານໂຕ, ອຫໍ ຠິກ຺ຂເວ, ປສ຺ສໂຕ ອາສວານໍ ຂຍໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕; ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໑; ໕.໑໐໙໕) ເອວມາຄເຕ ສພ຺ພາສວສໍວຣປຣິຍາເຍ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໘) ຈ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ອາສວານໍ ປຫານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕກ຺ຂໂຍ ອສມຸປ຺ປາໂທ ຂີຓາກາໂຣ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ‘‘ອາສວກ຺ຂໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ ສມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໘) ຜລໍ.
‘‘ປຣວຊ຺ຊານຸປສ຺ສິສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎິໂນ;
ອາສວາ ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອາຣາ ໂສ ອາສວກ຺ຂຍາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໕໓); –
ອາທີສຸ ນິພ຺ພານໍ.
‘‘ເສຂສ຺ສ ສິກ຺ຂມານສ຺ສ, ອຸຊຸມຄ຺ຄານຸສາຣິໂນ;
ຂຍສ຺ມິໍ ປຐມໍ ຎາຓໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎາ ອນນ຺ຕຣາ;
ຕໂຕ ອຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຎາຓໍ ເວ ໂຫຕິ ຕາທິໂນ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໓.໘໖; ອິຕິວຸ. ໖໒) –
ເອວມາຄເຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສຸຕ຺ເຕ ອິຘ ຈ ມຄ຺ໂຄ ‘‘ອາສວກ຺ຂໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອຫໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມໍ ວທາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂນ ¶ ອຊານໂຕ ໂນ ອປສ຺ສໂຕຕິ ໂຍ ປນ ນ ຊານາຕິ ນ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ໂນ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ເຍ ອຊານໂຕ ອປສ຺ສໂຕປິ ສໍສາຣສຸທ຺ຘິໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ປຸຣິເມນ ວາ ປທທ຺ວເຍນ ອຸປາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິມິນາ ອນຸປາຍປຏິເສໂຘ. ສງ຺ເຂເປນ ເຈຕ຺ຖ ຎາຓໍ ອາສວກ຺ຂຍກຣໍ, ເສສໍ ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ອິທານິ ¶ ຍໍ ຊານໂຕ ຍໍ ປສ຺ສໂຕ ອາສວກ຺ຂໂຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊານໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ອາຣຠິ. ຕຕ຺ຖ ຊານນາ ພຫຸວິຘາ. ທພ຺ພຊາຕິໂກ ເອວ ຫິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຉຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ຊານາຕິ, ໂກຈິ ຈີວຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຕສ຺ສ ອີທິສານິ ກມ຺ມານິ ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສາ ຊານນາ ‘‘ມຄ຺ຄຜລານໍ ປທຏ຺ຐານໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ໂຍ ປນ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເວຊ຺ຊກມ຺ມາທີນິ ກາຕຸໍ ຊານາຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ຊານໂຕ ອາສວາ ວຑ຺ຒນ຺ຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ຊານໂຕ ຍໍ ປສ຺ສໂຕ ອາສວານໍ ຂໂຍ ໂຫຕິ, ຕເທວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສຸຕ຺ເຕ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ.
ຕຕ຺ຖ ¶ ປນ ‘‘ໂຍນິໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໖) ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ ກຕາ. ອິຘ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕ ອາສວານໍ ຂໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕; ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໑; ໕.໑໐໙໕) ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວຘວເສນ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕ ອາສວານໍ ຂໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອາສເວສຸ ຈ ປຐມມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ຐາສໂວ ຂີຍຕິ, ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ກາມາສໂວ, ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ຠວາສໂວ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ຈ ຂີຍຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຄາຖາສຸ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຍໍ ນິພ຺ພາເນ ຜເລ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມໍ. ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ອາສວານໍ ສໍໂຍຊນານຎ຺ຈ ຂເຍ ຂຍກເຣ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຎາຓໍ. ‘‘ຂີຓາ ສໍໂຍຊນາ ອິຕິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອິຘາປິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ¶ . ອວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຫິ ອິຘ ນຕ຺ຖິ ອຣຫຕ຺ຕຜລາຘິຄມສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ນິພ຺ພານາຘິຄເມນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກິຈ຺ຈໍ ອຘິກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານກິຈ຺ຈມ຺ປິ ອຘິກເມວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຕ຺ເວວິທໍ ກຸສີເຕນາ’’ຕິ ໂອສານຄາຖມາຫ.
ຕຕ຺ຖ ນ ຕ຺ເວວິທນ຺ຕິ ນ ຕຸ ເອວ ອິທໍ. ຕຸສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ພາເລນມວິຊານຕາຕິ ມກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອິທໍ ເສກ຺ຂມຄ຺ເຄນ ອເສກ຺ຂມຄ຺ເຄນ ຈ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖາທິສພ຺ພຄນ຺ຖານໍ ປໂມຈນໍ ປໂມຈນສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ຍຖາຠູຕໍ ອວິຊານຕາ ຕໂຕ ເອວ ພາເລນ ອວິທ຺ທສຸນາ ຍຖາ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ກຸສີເຕນ ນິພ຺ພີຣິເຍນາປິ, ຕສ຺ມາ ຕທຘິຄມາຍ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສາຍໍ ຘມ຺ໂມ, ໂນ ກຸສີຕສ຺ສ’’ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘).
‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ¶ ນິກ຺ກມຖ, ຍຸຎ຺ຊຖ ພຸທ຺ຘສາສເນ;
ຘຸນາຖ ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນໍ, ນຬາຄາຣໍວ ກຸຎ຺ຊໂຣ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໕; ເນຕ຺ຕິ. ໒໙; ມິ. ປ. ໕.໑.໔);
ຕຕິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໐໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ¶ ເຍ ຫິ ເກຈີຕິ ເຍ ເກຈິ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອວິປຣີຕໍ ສຠາວສຣສລກ຺ຂຓໂຕ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ນ ຊານນ຺ຕິ ນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນ ເມ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນນຸຍຸຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ຕສມຓາ ເຈວ ຊາຕິມຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ ນ ມຍາ ເຕ ສມິຕປາປສມເຓສຸ ສມໂຓຕິ, ພາຫິຕປາປພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ຈ ສມ຺ມຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ກສ຺ມາ? ສມຓກຣຓານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຣຓານຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ອຠາວໂຕຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຈ ປນ ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ¶ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ, ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍຜລານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຄາຖາສຸ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ.
ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ສີລສມ຺ປນ຺ນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໐໔. ປຎ຺ຈເມ ສີລສມ຺ປນ຺ນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສີລໍ ນາມ ຂີຓາສວານໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສີລໍ, ເຕນ ສມ຺ປນ຺ນາ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ. ສມາຘິປຎ຺ຎາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິມຸຕ຺ຕິ ປນ ຜລວິມຸຕ຺ຕິເຍວ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ສີລາທໂຍ ຕໂຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ວິມຸຕ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ໂລກິຍເມວ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ປເຣ ໂອວທນ຺ຕິ ອນຸສາສນ຺ຕີຕິ ໂອວາທກາ. ວິຎ຺ຎາປກາຕິ ກມ຺ມານິ ກມ຺ມຜລານິ ຈ, ວິຎ຺ຎາປກາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ. ອິເມ ¶ ຘມ຺ມາ ສາວຊ຺ຊາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນວຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິນາ ກຸສລາທິວິຠາຄໂຕ ຂນ຺ຘາທິວິຠາຄໂຕ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕຕິ ວິວິເຘຫິ ນເຍຫິ ຘມ຺ມານໍ ຎາປກາ ອວໂພຘກາ ¶ . ສນ຺ທສ຺ສກາຕິ ເຕເຍວ ຘມ຺ເມ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຍ ປຣສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສຕາໂຣ. ສມາທປກາຕິ ຍໍ ສີລາທິ ເຍຫິ ອສມາທິນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ສມາທາເປຕາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕາໂຣ. ສມຸຕ຺ເຕຊກາຕິ ເອວໍ ກຸສລຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕານໍ ອຸປຣິ ອຘິຈິຕ຺ຕານຸໂຍເຄ ນິໂຍຊນວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາ ອຸຕ຺ເຕຊກາ, ຍຖາ ວິເສສາຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນິສາມນວເສນ ເຕຊກາ. ສມ຺ປຫໍສກາຕິ ເຕສໍ ຍຖາລທ຺ເຘຫິ ອຸປຣິລທ຺ຘພ຺ເພຫິ ຈ ຄຸຓວິເສເສຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາ ປຫໍສກາ, ລທ຺ຘສ຺ສາທວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ໂຕສກາ. ອລໍສມກ຺ຂາຕາໂຣຕິ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ອນຸຄ຺ຄຫາຘິປ຺ປາເຍນ ອກ຺ຂາຕາໂຣ.
ອຖ ວາ ສນ຺ທສ຺ສກາຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິໂຍ ສຠາວສຣສລກ຺ຂຓໂຕ ສມ຺ມເທວ ທສ຺ເສຕາໂຣ. ສມາທປກາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຄາຫາປກາ. ສມຸຕ຺ເຕຊກາຕິ ¶ ຕທຕ຺ຖຄ຺ຄຫເຓ ອຸສ຺ສາຫຊນເນນ ສມ຺ມເທວ ໂວທປກາ ໂຊຕກາ ວາ. ສມ຺ປຫໍສກາຕິ ຕທຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອານິສໍສທສ຺ສເນນ ສມ຺ມເທວ ປຫໍສກາ ໂຕສກາ. ອລໍສມກ຺ຂາຕາໂຣຕິ ສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມກ຺ຂາຕາໂຣ. ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ, ຕິວິຘສ຺ສາປິ ວາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ເທເສຕາໂຣ.
ທສ຺ສນມ຺ປຫນ຺ຕິ ທສ຺ສນມ຺ປິ ອຫໍ. ຕໍ ປເນຕໍ ຈກ຺ຂຸທສ຺ສນໍ ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປສນ຺ເນຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ອຣິຍານໍ ໂອໂລກນໍ ຈກ຺ຂຸທສ຺ສນໍ ນາມ. ອຣິຍຠາວກຣານໍ ປນ ຘມ຺ມານໍ ອຣິຍຠາວສ຺ສ ຈ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜເລຫິ ອຘິຄໂມ ຎາຓທສ຺ສນໍ ນາມ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ຈກ຺ຂຸທສ຺ສນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຣິຍານຎ຺ຫິ ປສນ຺ເນຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ໂອໂລກນມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ພຫູປກາຣເມວ. ສວນນ຺ຕິ ‘‘ອສຸໂກ ນາມ ຂີຓາສໂວ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຣຏ຺ເຐ ວາ ຊນປເທ ວາ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ວິຫາເຣ ວາ ເລເຓ ວາ ວສຕີ’’ຕິ ກເຖນ຺ຕານໍ ໂສເຕນ ສວນໍ, ເອຕມ຺ປິ ພຫູປກາຣເມວ. ອຸປສງ຺ກມນນ຺ຕິ ‘‘ທານໍ ວາ ທສ຺ສາມິ, ປຎ຺ຫໍ ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສສ຺ສາມິ, ສກ຺ກາຣໍ ວາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວຣູເປນ ຈິຕ຺ເຕນ ອຣິຍານໍ ອຸປສງ຺ກມນໍ. ປຍິຣຸປາສນນ຺ຕິ ປຎ຺ຫປຍິຣຸປາສນໍ, ອຣິຍານໍ ຄຸເຓ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ທານໍ ¶ ວາ ທຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ວາ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈາທິກຣຓໍ ປຍິຣຸປາສນໍເຍວ. ອນຸສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ‘‘ອິທານິ ອຣິຍາ ຄຸມ຺ພເລຓມຓ຺ຑປາທີສຸ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລສຸເຂຫິ ວີຕິນາເມນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ທິພ຺ພວິຫາຣາທິຄຸຓວິເສສາຣມ຺ມຓໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ. ໂຍ ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ໂອວາໂທ ລທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ¶ ຐາເນ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິມສ຺ມິໍ ສມາຘິ, ອິມສ຺ມິໍ ວິປສ຺ສນາ, ອິມສ຺ມິໍ ມຄ຺ໂຄ, ອິມສ຺ມິໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ.
ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຣິເຍສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ຆຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ. ອຣິເຍສຸ ¶ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ເຕສໍເຍວ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເຕສໍເຍວ ໂອວາທານຸສາສນິໍ ປຈ຺ຈາສີສມານສ຺ສ ຈຣໂຕປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ, ອຎ຺ເຎສໍ ສນ຺ຕິເກ ໂອວາທານຸສາສນິໍ ປຈ຺ຈາສີສມານສ຺ສ ຈຣໂຕປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ, ອຣິເຍສຸ ປສາເທນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣິຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ໂອວາທານຸສາສນິໍ ປຈ຺ຈາສີສມານສ຺ສ ຈຣໂຕປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊາວ. ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ປສາເທນ ອຎ຺ເຎສໍເຍວ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍເຍວ ໂອວາທານຸສາສນິໍ ປຈ຺ຈາສີສມານສ຺ສ ຈຣໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ປນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຕາວ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕາ ສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ, ຕຖາ ເຖຣສ຺ເສວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ຕສ຺ສາປິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ສູຣິຍຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ຕສ຺ສາປິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ອສ຺ສຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ຕສ຺ສາປິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ໂຍນກຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ຕສ຺ສ ປນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂສກຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍໂກຏິສງ຺ຂາ ອເຫສຸໍ. ທີປປ຺ປສາທກມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ອນຸປພ຺ພຊິຕານໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ຍາວຊ຺ຊທິວສາ ລງ຺ກາທີເປ ສຕ຺ຖຣິ ປສາເທນ ປພ຺ພຊນ຺ຕາ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ເສວ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ.
ອິທານິ ເຍນ ກາຣເຓນ ເຕສໍ ອຣິຍານໍ ທສ຺ສນາທິ ພຫູປກາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາຣູເປ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຣູເປຕິ ຕາທິເສ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ເນ ອຣິເຍ. ຍສ຺ມາ ທສ຺ສນສວນານຸສ຺ສຣຓານິ ອຸປສງ຺ກມນປຍິຣຸປາສນຏ຺ຐານານິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ອນາມສິຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມນປຍິຣຸປາສນານິເຍວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ທສ຺ສນສວນານຸສ຺ສຣຓໂຕ ຫິ ອຣິເຍສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ໂຘ ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ລທ຺ຘສວນານຸຕ຺ຕຣິໂຍ ອປຣິປູເຣ ສີລາທິຄຸເຓ ປຣິປູເຣສ຺ສຕີຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທ຺ຘາຊາໂຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໓).
ຕຕ຺ຖ ເສວໂຕຕິ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕກຣຓວເສນ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມໂຕ. ຠຊໂຕຕິ ¶ ສມ຺ປິຍາຍນຠຕ຺ຕິວເສນ ຠຊໂຕ. ປຍິຣຸປາສໂຕຕິ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉເນນ ປຏິປຕ຺ຕິອນຸກຣເຓນ ຈ ປຍິຣຸປາສໂຕຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖວິຠາໂຄ ທີເປຕພ຺ໂພ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສ຺ສ ປາຣິປູຣິ ເອກູນວີສຕິມສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ເອວຣູປາ ¶ ຈ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູຕິອາທີສຸ ເຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສມນ຺ນາຄເມນ ເອວຣູປາ ເອທິສາ ຠິນ຺ນສພ຺ພກິເລສາ ຠິກ຺ຂູ, ເຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິຫິເຕສຸ ສຕ຺ຕານໍ ນິໂຍຊນວເສນ ອນຸສາສນໂຕ ສຕ຺ຖາໂຣຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຊາຕິກນ຺ຕາຣາທິນິຕ຺ຖຣຓໂຕ ສຕ຺ຖວາຫາຕິປິ, ຣາຄາທິຣຓານໍ ຊຫນໂຕ ຊຫາປນໂຕ ຈ ຣຓຎ຺ຊຫາຕິປິ, ອວິຊ຺ຊາຕມສ຺ສ ວິໂນທນໂຕ ວິໂນທາປນໂຕ ຈ ຕໂມນຸທາຕິປິ, ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ ປຎ຺ຎາອາໂລກປຎ຺ຎາໂອຠາສປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕານໍ ກຣເຓນ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອາໂລກາທິກຣາຕິປິ, ຕຖາ ຎາຓຸກ຺ກາຎາຓປ຺ປຠາຘມ຺ມຸກ຺ກາຘມ຺ມປ຺ປຠານໍ ຘາຣເຓນ ກຣເຓນ ຈ ອຸກ຺ກາຘາຣາຕິປິ, ປຠງ຺ກຣາຕິປິ, ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ ປເຣສໍ ຕຖາຠາວເຫຕຸຠາວໂຕ, ສເທວເກນ ໂລເກນ ອຣຓີຍໂຕ ອຣິຍາຕິປິ, ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸຘມ຺ມຈກ຺ຂູນໍ ສາຕິສຍປຏິລາເຠນ ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.
ຄາຖາສຸ ປາໂມຊ຺ຊກຣຓໍ ຐານນ຺ຕິ ນິຣາມິສສ຺ສ ປໂມທສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ກາຣຓໍ. ເອຕນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພນິທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ວິຊານຕນ຺ຕິ ສໍກິເລສໂວທາເນ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ຕານໍ. ຠາວິຕຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຠາວິຕສຠາວານໍ, ກາຍຠາວນາທີຫິ ຠາວິຕສນ຺ຕານານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມຊີວິນນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຊີວໍ ປຫາຍ ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຊີວິກກປ຺ປນໂຕ, ຘມ຺ເມນ ວາ ຎາເຍນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ, ສມາປຕ຺ຕິພຫຸລຕາຍ ວາ ອຄ຺ຄຜລຘມ຺ເມນ ຊີວນໂຕ ຘມ຺ມຊີວິນໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍທິທໍ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສມາຘິປຎ຺ຎາຠາວນານໍ ຕໂຕ ເອວ ຘມ຺ມຊີວິນໍ ອຣິຍານໍ ທສ຺ສນໍ ¶ . ເອຕໍ ອວິປ຺ປຏິສາຣນິມິຕ຺ຕານໍ ສີລາທີນໍ ປາຣິປູຣິເຫຕຸຠາວໂຕ ວິຊານຕໍ ສປ຺ປຎ຺ຎຊາຕິການໍ ¶ ເອກນ຺ເຕເນວ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊກາຣຓນ຺ຕິ.
ອິທານິ ຕໍ ຕສ຺ສ ກາຣຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ໂຊຕຍນ຺ຕີ’’ຕິ ໂອສານຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ເຕ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຊີວິໂນ ອຣິຍາ. ໂຊຕຍນ຺ຕີຕິ ປກາສຍນ຺ຕິ. ຠາສຍນ຺ຕີຕິ ສທ຺ຘມ຺ໂມຠາເສນ ໂລກໍ ປຠາສຍນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສນ຺ຕິ ເຍສໍ ອຣິຍານໍ. ສາສນນ຺ຕິ ໂອວາທໍ. ສມ຺ມທຎ຺ຎາຍາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄຎາເຓຫິ ສມ຺ມເທວ ຊານິຕ຺ວາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ປຎ຺ຈມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໖. ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໐໕. ຉຏ຺ເຐ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕສູຕິ ອຸປ຺ປາທາ. ກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ? ຕຓ຺ຫາ. ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປ຺ປາທາ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທາ, ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖູນິ ຕຓ຺ຫາກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຍສຸ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕສຸ ¶ . ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນສີລາ. ຈີວຣເຫຕູຕິ ‘‘ກຕ຺ຖ ມນາປໍ ຈີວຣໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈີວຣກາຣຓາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຕິຠວາຠວເຫຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອິຕີຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຍຖາ ຈີວຣາທິເຫຕຸ, ເອວໍ ຠວາຠວເຫຕຸປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວາຠວາຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຓີຕປ຺ປຓີຕານິ ສປ຺ປິນວນີຕາທີນິ ອຘິປ຺ເປຕານິ ຠວຕິ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສຸ ປຓີຕປ຺ປຓີຕຕໂຣ ຠວາຠໂວ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຠໂວຕິ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຠໂວຕິ ວິປຕ຺ຕິ. ຠໂວຕິ ວຸຑ຺ຒິ, ອຠໂວຕິ ຫານິ. ຕໍ ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠວາຠວເຫຕຸ ວາ’’ຕິ.
ຄາຖາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ. ອປິຈ ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍຕິ ຕຓ຺ຫາສຫາໂຍ. ອຍຎ຺ຫິ ສຕ຺ໂຕ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ສໍສຣນ຺ໂຕ ນ ເອກໂກວ ສໍສຣຕິ, ຕຓ຺ຫໍ ປນ ທຸຕິຍິກໍ ສຫາຍິກໍ ລຠິຕ຺ວາວ ສໍສຣຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ປປາຕປາຕໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຘຸຄຓ຺ຫນກລຸທ຺ທກໍ ວິຍ ¶ ອເນກາທີນວາກຸເລສຸປິ ຠເວສຸ ອານິສໍສເມວ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ອນຕ຺ຖຊາເລ ສາ ປຣິພ຺ຠມາເປຕິ. ເອຕມາທີນວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ເອຕໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ¶ ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວສຎ຺ຎິຕໍ ອາທີນວໍ ຊານິຕ຺ວາ. ຕຓ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຈາຍໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ປຠໂວ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຊານິຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ອິທານິ ຕໍ ຂີຓາສວໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ‘‘ວີຕຕຓ຺ໂຫ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຉຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໗. ສພ຺ຣຫ຺ມກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໐໖. ສຕ຺ຕເມ ສພ຺ຣຫ຺ມການີຕິ ສເສຏ຺ຐການິ. ເຍສນ຺ຕິ ເຍສໍ ກຸລານໍ. ປຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ປູຊິຕສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ອິທໍ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ອຊ຺ຌາຄາເຣຕິ ສເກ ຆເຣ. ປູຊິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍໍ ຆເຣ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ປຏິຊຄ຺ຄິຕາ ມນາເປນ ເຈວ ກາຍິກວາຈສິເກນ ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ມາຕາປິຕຸປູຊການິ ກຸລານິ ‘‘ສພ຺ຣຫ຺ມການີ’’ຕິ ປສໍສິຕ຺ວາ ອຸປຣິປິ ເນສໍ ປສໍສນີຍຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສປຸພ຺ພເທວຕານີ’’ຕິອາທິມາຫ.
ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິອາທີນິ ເຕສໍ ພ຺ຣຫ຺ມາທິຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ຖວິຠາວນາ – ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ເສຏ຺ຐາຘິວຈນໍ. ຍຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຈຕສ຺ໂສ ຠາວນາ ອວິຊຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາ, ກຣຸຓາ, ມຸທິຕາ, ອຸເປກ຺ຂາຕິ, ເອວໍ ມາຕາປິຕູນໍ ປຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕສ຺ໂສ ຠາວນາ ອວິຊຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ¶ ເວທິຕພ຺ພາ – ກຸຈ຺ຉິຄຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ທາຣເກ ‘‘ກທາ ນ ໂຂ ປຸຕ຺ຕກໍ ອໂຣຄໍ ປຣິປຸຓ຺ຓງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍທາ ປເນສ ມນ຺ໂທ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍໂກ ອູກາຫິ ວາ ມງ຺ກຸເລຫິ ວາ ທຏ຺ໂຐ ທຸກ຺ຂເສຍ຺ຍາຍ ວາ ປີຬິໂຕ ປໂຣທຕິ ວິຣວຕິ, ຕທາສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອາຘາວິຕ຺ວາ ວິຘາວິຕ຺ວາ ກີຬນກາເລ ປນ ໂລຠນີຍວຍສ຺ມິໍ ວາ ຐິຕກາເລ ທາຣກໍ ¶ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິມຓ຺ເຑ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສຕວິຫຕກປ຺ປາສປິຈຸປຏລໍ ວິຍ ມຸທຸກໍ ອາໂມທິຕໍ ປໂມທິຕໍ, ຕທາ ເນສໍ ມຸທິຕາ ລພ຺ຠຕິ. ຍທາ ປນ ເຕສໍ ປຸຕ຺ໂຕ ທາຣຠຣຓໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕິ, ຕທາ ມາຕາປິຕູນໍ ‘‘ສກ຺ໂກຕິ ທານິ ໂນ ປຸຕ຺ຕໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຊີວິຕຸ’’ນ຺ຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸເປກ຺ຂາ ລພ຺ຠຕິ. ເອວໍ ມາຕາປິຕູນໍ ປຸຕ຺ເຕສຸ ຍຖາກາລໍ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມສທິສວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕູນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ.
ປຸພ຺ພເທວຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ເທວາ ນາມ ຕິວິຘາ – ສມ຺ມຸຕິເທວາ, ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ, ວິສຸທ຺ຘິເທວາຕິ. ເຕສຸ ສມ຺ມຸຕິເທວາ ນາມ ຣາຊາໂນ ຂຕ຺ຕິຍາ. ເຕ ຫິ ‘‘ເທໂວ, ເທວີ’’ຕິ ໂລເກ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ, ເທວາ ວິຍ ໂລກສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫານຸຄ຺ຄຫສມຕ຺ຖາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ນາມ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຕ຺ຕາ. ວິສຸທ຺ຘິເທວາ ນາມ ຂີຓາສວາ ສພ຺ພກິເລສວິສຸທ຺ຘິໂຕ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ທິພ຺ພນ຺ຕິ, ກີຬນ຺ຕິ, ລຬນ຺ຕິ, ໂຊຕນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ຂໍ ຊຍນ຺ຕິ ວາຕິ ເທວາ. ເຕສຸ ສພ຺ພເສຏ຺ຐາ ວິສຸທ຺ຘິເທວາ. ຍຖາ ເຕ ພາລຊເນຫິ ກຕໍ ອປຣາຘໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ເອກນ຺ເຕເນວ ເຕສໍ ອນຕ຺ຖຫານິໍ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາກງ຺ຂນ຺ຕາວ ຍຖາວຸຕ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໂຍເຄນ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາຍ ຈ ເຕສໍ ກາຣານໍ ມຫປ຺ຜລຕໍ ມຫານິສໍສຕຎ຺ຈ ອາວຫນ຺ຕິ; ເອວເມວ ມາຕາປິຕໂຣປິ ປຸຕ຺ຕານໍ ອປຣາຘໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ເອກນ຺ເຕເນວ ເຕສໍ ອນຕ຺ຖຫານິໍ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ປຣມທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ກຕານໍ ກາຣານໍ ມຫປ຺ຜລຕໍ ມຫານິສໍສຕຎ຺ຈ ອາວຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພເທເວຫິ ຈ ປຐມໍ ເຕສໍ ອຸປກາຣວນ຺ຕຕາຍ ເຕ ອາທິໂຕເຍວ ເທວາ. ເຕສຎ຺ຫິ ວເສນ ເຕ ປຐມໍ ອຎ຺ເຎ ເທເວ ‘‘ເທວາ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ ອາຣາເຘນ຺ຕິ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕິ, ອາຣາຘນວິຘິໍ ຎຕ຺ວາ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຜລໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ¶ ປຈ຺ຉາເທວາ ນາມ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ພເທວຕາຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕູນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ.
ປຸພ຺ພາຈຣິຍາຕິ ປຐມອາຈຣິຍາ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ປຸຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕາ ອຕິຕຣຸຓກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອວໍ ນິສີທ, ເອວໍ ຄຈ຺ຉ, ເອວໍ ຕິຏ຺ຐ, ເອວໍ ສຍ, ເອວໍ ຂາທ, ເອວໍ ຠຸຎ຺ຊ, ອຍໍ ເຕ ¶ ‘ຕາຕາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ‘ຠາຕິກາ’ຕິ, ອຍໍ ‘ຠຄິນີ’ຕິ, ອິທໍ ນາມ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອສຸກໍ ນາມ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອສຸກໍ ນາມ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄາເຫນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ. ອປຣຠາເຄ ອຎ຺ເຎ ອາຈຣິຍາປິ ສິປ຺ປໍ ມຸທ຺ທໍ ຄຓນນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ສຣຓານິ ເທນ຺ຕິ, ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ ¶ , ຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິ, ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທີນິ ປາເປນ຺ຕິ. ອິຕິ ສພ຺ເພປິ ເຕ ປຈ຺ຉາອາຈຣິຍາ ນາມ. ມາຕາປິຕໂຣ ປນ ສພ຺ພປຐມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ພາຈຣິຍາຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕູນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ.
ອາຫຸເນຍ຺ຍາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ຫຸນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫຸນໍ, ທູຣໂຕປິ ອາເນຕ຺ວາ ຜລວິເສສໍ ອາກງ຺ຂນ຺ເຕນ ຄຸຓວນ຺ເຕສຸ ທາຕພ຺ພານໍ ອນ຺ນປານວຕ຺ຖຈ຺ຉາທນາທີນໍ ເອຕໍ ນາມໍ, ອຸປກາຣເຂຕ຺ຕຕາຍ ຕໍ ອາຫຸນໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ອາຫຸເນຍ຺ຍາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຫຸເນຍ຺ຍາຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕູນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ.
ອິທານິ ເຕສໍ ພ຺ຣຫ຺ມາທິຠາເວ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ພຫຸກາຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຕໍ ມາຕາປິຕູນໍ ພ຺ຣຫ຺ມາທິອຘິວຈນໍ ເກນ ກາຣເຓນາຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫຸກາຣາຕິ ພຫູປກາຣາ. ອາປາທກາຕິ ຊີວິຕສ຺ສ ອາປາທກາ, ປາລກາ. ປຸຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ມາຕາປິຕູຫິ ຊີວິຕໍ ອາປາທິຕໍ ປາລິຕໍ ຆຏິຕໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ເຘນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ສມ຺ປາທິຕໍ. ໂປສກາຕິ ຫຕ຺ຖປາເທ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຫທຍໂລຫິຕໍ ປາເຍຕ຺ວາ ໂປເສຕາໂຣ. ອິມສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ທສ຺ເສຕາໂຣຕິ ປຸຕ຺ຕານໍ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓທສ຺ສນໍ ນາມ ມາຕາປິຕໂຣ ນິສ຺ສາຍ ຊາຕນ຺ຕິ ເຕ ເນສໍ ອິມສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ທສ຺ເສຕາໂຣ ນາມ. ອິຕິ ເຕສໍ ພຫຸກາຣຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມາທິຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເຍນ ປຸຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕູນໍ ¶ ໂລກິເຍນ ອຸປກາເຣນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປຏິກາຣໍ ກາຕຸໍ ນ ສມຕ຺ໂຖເຍວ. ສເຈ ຫິ ປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ມາຕາປິຕູນໍ ອຸປກາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ວາຍມນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິເຓ ອໍສກູເຏ ມາຕຣໍ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ປິຕຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ວສ຺ສສຕາຍຸໂກ ສກລໍ ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ປຣິຫເຣຍ຺ຍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນນ຺ຫາປນສມ຺ພາຫນາທີຫິ ຈ ຍຖາຣຸຈິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ເຕສໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສມ຺ປິ ອຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ນ ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸຕ຺ເຕນ ມາຕາປິຕູນໍ ປຏິກາໂຣ ກໂຕ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສທ຺ຘາທິຄຸຓວິເສເສ ປຕິຏ຺ຐາປນາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –
‘‘ທ຺ວິນ຺ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ສຸປ຺ປຏິກາຣໍ ວທາມິ. ກຕເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ? ມາຕຸ ຈ ປິຕຸ ຈ. ເອເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອໍເສນ ມາຕຣໍ ປຣິຫເຣຍ຺ຍ, ເອເກນ ອໍເສນ ປິຕຣໍ ປຣິຫເຣຍ຺ຍ ວສ຺ສສຕາຍຸໂກ ວສ຺ສສຕຊີວີ, ໂສ ຈ ເນສໍ ອຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນນ຺ຫາປນສມ຺ພາຫເນນ, ເຕ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ມຸຕ຺ຕກຣີສໍ ຈເຊຍ຺ຍຸໍ, ນ ຕ຺ເວວ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕູນໍ ກຕໍ ¶ ວາ ໂຫຕິ ປຏິກຕໍ ວາ ¶ . ອິມິສ຺ສາ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາປຖວິຍາ ປຫູຕຣຕ຺ຕຣຕນາຍ ມາຕາປິຕໂຣ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ເຈ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ນ ຕ຺ເວວ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕູນໍ ກຕໍ ວາ ໂຫຕິ ປຏິກຕໍ ວາ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ພຫຸກາຣາ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕໂຣ ປຸຕ຺ຕານໍ ອາປາທກາ ໂປສກາ ອິມສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ທສ຺ເສຕາໂຣ.
‘‘ໂຍ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕໂຣ ອສ຺ສທ຺ເຘ ສທ຺ຘາສມ຺ປທາຍ ສມາທເປຕິ ນິເວເສຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ທຸສ຺ສີເລ ສີລສມ຺ປທາຍ, ມຈ຺ຉຣິໂນ ຈາຄສມ຺ປທາຍ, ທຸປ຺ປຎ຺ເຎ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຍ ສມາທເປຕິ ນິເວເສຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕູນໍ ກຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ ປຏິກຕຎ຺ຈາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໓໔).
ຕຖາ –
‘‘ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ, ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ; (ຂຸ. ປາ. ໕.໖);
‘‘ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ –
ເອວມາທີນິ ມາຕາປິຕູນໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ພຫູປກາຣຠາວສາຘການິ ສຸຕ຺ຕານິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ.
ຄາຖາສຸ ວຸຈ຺ຈເຣຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກຖີຍນ຺ຕິ. ປຊາຍ ອນຸກມ຺ປກາຕິ ປເຣສໍ ປາຓໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຈຊິຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຊໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕິ ໂຄປຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຊາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕານໍ ອນຸກມ຺ປກາ ອນຸຄ຺ຄາຫກາ.
ນມສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ¶ ສາຍໍ ປາຕໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ນມກ຺ກາຣໍ ກເຣຍ຺ຍ. ສກ຺ກເຣຍ຺ຍາຕິ ສກ຺ກາເຣນ ປຏິມາເນຍ຺ຍ. ອິທານິ ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນ຺ເນນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ເນນາຕິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕຂາທນີເຍນ. ປາເນນາຕິ ອຏ຺ຐວິຘປາເນນ. ວຕ຺ເຖນາຕິ ນິວາສນປາຣຸປເນນ. ສຍເນນາຕິ ມຎ຺ຈປີຐຠິສິພິມ຺ໂພຫນາທິນາ ສຍເນນ. ອຸຈ຺ຉາທເນນາຕິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ສຸຄນ຺ຘກຣຓຸຈ຺ຉາທເນນ. ນ຺ຫາເນນາຕິ ສີຕກາເລ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ, ອຸຓ຺ຫກາເລ ສີໂຕທເກນ ຄຕ຺ຕານິ ປຣິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນ຺ຫາປເນນ. ປາທານໍ ໂຘວເນນ ຈາຕິ ອຸຓ຺ໂຫທກສີໂຕທເກຫິ ປາທໂຘວເນນ ເຈວ ເຕລມກ຺ຂເນນ ຈ.
ຕາຍ ¶ ¶ ນໍ ປາຣິຈຣິຍາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈຣເຓນ. ອຖ ວາ ປາຣິຈຣິຍາຍາຕິ ຠຣຓກິຈ຺ຈກຣຓກຸລວໍສປຕິຏ຺ຐາປນາທິນາ ປຎ຺ຈວິຘອຸປຏ຺ຐາເນນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ປຎ຺ຈຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ເຕນ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ມາຕາປິຕໂຣ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາຕພ຺ພາ ‘ຠໂຕ ເນ ຠຣິສ຺ສາມິ, ກິຈ຺ຈໍ ເນສໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ກຸລວໍສໍ ຐເປສ຺ສາມິ, ທາຍຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສາມິ. ອຖ ວາ ປນ ເນສໍ ເປຕານໍ ກາລກຕານໍ ທກ຺ຂິຓມນຸປ຺ປທສ຺ສາມີ’ຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ເຕນ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ມາຕາປິຕໂຣ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕິ – ປາປາ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ກລ຺ຍາເຓ ນິເວເສນ຺ຕິ, ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ, ປຕິຣູເປນ ທາເຣນ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ, ສມເຍ ທາຍຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເທນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໗).
ອປິຈ ໂຍ ມາຕາປິຕໂຣ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຠິປ຺ປສນ຺ເນ ກຕ຺ວາ ສີເລສຸ ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວາ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ອຍໍ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐາການໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສາ ປນາຍໍ ປາຣິຈຣິຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂາວຫາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເຘວ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ເປຈ຺ຈ ສຄ຺ເຄ ປໂມທຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ. ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐາກຎ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ປາຣິຈຣິຍາຍ ປສໍສນ຺ຕິ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ ¶ ໂຖເມນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕາ ສຍມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕາປິຕູສຸ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວນ຺ຕິ. ເປຈ຺ຈາຕິ ປຣໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ຐິໂຕ ມາຕາປິຕຸປຏ຺ຐາໂກ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ໂມທຕິ ປໂມທຕິ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ.
ສຕ຺ຕມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໘. ພຫຸກາຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໐໗. ອຏ຺ຐເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເຈວ ຄຫປຕິກາ ຈ. ຐເປຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ເຍ ເກຈິ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ຕາ ອິຘ ຄຫປຕິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ¶ . ເຍຕິ ອນິຍມໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐປຣາມສນໍ. ໂວຕິ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ພຫູປກາຣາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ, ເຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເຈວ ເສສອຄາຣິກາ ຈ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ເອວ ອມ຺ຫາກໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ຍຕ຺ຖ ມຍໍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄິກໍ ທກ຺ຂິຓໍ ປຕິຏ຺ຐາເປມ ໂສວຄ຺ຄິກໍ ສຸຂວິປາກໍ ສຄ຺ຄສໍວຕ຺ຕນິກ’’ນ຺ຕິ ຈີວຣາທີຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປຕິອຸປຏ຺ຐິຕາຕິ.
ເອວໍ ¶ ‘‘ອາມິສທາເນນ ອາມິສສໍວິຠາເຄນ ອາມິສານຸຄ຺ຄເຫນ ຄຫຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປກາຣວນ຺ໂຕ’’ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຘມ຺ມທາເນນ ຘມ຺ມສໍວິຠາເຄນ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ເຕສໍ ອຸປກາຣວນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫປິ, ຠິກ຺ຂເວ,’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ອິມິນາ ກິໍ ກຖິຕໍ? ປິຓ຺ຑາປຈາຍນໍ ນາມ ກຖິຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ມາ ອິເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ເນວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາ, ນ ມິຕ຺ຕາ, ນ ອິຓໍ ວາ ຘາເຣນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອິເມ ສມຓາ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນາ, ເອຕ຺ຖ ໂນ ກາຣາ ມຫປ຺ຜລາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ມຫານິສໍສາ’’ຕິ ຜລວິເສສໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕາ ຕຸມ຺ເຫ ຈີວຣາທີຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕາ ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖ, ຘມ຺ມເທສນາປິ ໂວ ກາຣການໍເຍວ ໂສຠຕິ, ອາເທຍ຺ຍາ ຈ ໂຫຕິ, ນ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອປ຺ປມາໂທ ກຣຓີໂຍຕິ.
ເອວມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ເອວໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິເຕຫິ ອາມິສທານຘມ຺ມທານວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສນ຺ນິສ຺ສາຍ ກາມາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ໂອຆສ຺ສ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ ¶ ສກລສ຺ສປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ປຣິໂຍສານກຣຓາຍ ອຸໂປສຖສີລນິຍມາທິວເສນ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາທິວເສນ ວາ ອິທໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ວຸສ຺ສຕິ ຈຣີຍຕີຕິ.
ຄາຖາສຸ ສາຄາຣາຕິ ຄຫຏ຺ຐາ. ອນຄາຣາຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕອຄາຣາ ປພ຺ພຊິຕາ. ອຸໂຠ ອຎ຺ໂຎຎ຺ຎນິສ຺ສິຕາຕິ ເຕ ອຸໂຠປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ສາຄາຣາ ຫິ ອນຄາຣານໍ ຘມ຺ມທານສນ຺ນິສ຺ສິຕາ, ອນຄາຣາ ຈ ສາຄາຣານໍ ປຈ຺ຈຍທານສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ອາຣາຘຍນ຺ຕີຕິ ສາເຘນ຺ຕິ ສມ຺ປາເທນ຺ຕິ. ສທ຺ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມໍ ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ມຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຸຕ຺ຕມໍ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ¶ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ສາຄາເຣສູຕິ ສາຄາເຣຫິ, ນິສ຺ສກ຺ເກ ອິທໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ສາຄາຣານໍ ວາ ສນ຺ຕິເກ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ທຸວິຘໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເຠສຊ຺ຊຎ຺ຈ. ປຣິສ຺ສຍວິໂນທນນ຺ຕິ ອຸຕຸປຣິສ຺ສຍາທິປຣິສ຺ສຍຫຣຓໍ ວິຫາຣາທິອາວສຖໍ. ສຸຄຕນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນໍ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐວິຘໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລໍ. ສາວໂກ ຫິ ອິຘ ສຸຄໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຆຣເມສິໂນຕິ ຆຣໍ ເອສິໂນ, ເຄເຫ ຐຕ຺ວາ ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ຕາ ໂຠຄູປກຣຓານິ ເຈວ ຄຫຏ຺ຐສີລາທີນິ ຈ ເອສນສີລາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ທຫາໂນ ອຣຫຕນ຺ຕິ ອຣຫນ຺ຕານໍ ອຣິຍານໍ ວຈນໍ, ເຕສໍ ວາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ສທ຺ທຫນ຺ຕາ. ‘‘ອທ຺ຘາ ອິເມ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນາ, ຍຖາ ອິເມ ກເຖນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ສາ ປຏິປຕ຺ຕິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ອຠິສທ຺ທຫນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສທ຺ທຫນ຺ຕາ’’ຕິປິ ¶ ປາໂຐ. ອຣິຍປຎ຺ຎາຍາຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘປຎ຺ຎາຍ. ຌາຍິໂນຕິ ອາຣມ຺ມຓລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານວເສນ ທຸວິເຘນປິ ຌາເນນ ຌາຍິໂນ.
ອິຘ ຘມ຺ມໍ ຈຣິຕ຺ວານາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ, ອິມສ຺ມິໍ ວາ ສາສເນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂສ຺ສ ມຄ຺ຄຠູຕໍ ສີລາທິຘມ຺ມໍ ¶ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕາວເທວ ສຸຄຕິຄາມິໂນ. ນນ຺ທິໂນຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສໂຍເຄນ ນນ຺ທນສີລາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຘມ຺ມໍ ຈຣິຕ຺ວານ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເທວໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ຉພ຺ພິເຘປິ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ. ໂມທນ຺ຕິ ກາມກາມິໂນຕິ ຍຖິຈ຺ຉິຕວຕ຺ຖຸນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ ກາມກາມິໂນ ກາມວນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປໂມທນ຺ຕີຕິ.
ອຏ຺ຐມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໙. ກຸຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໐໘. ນວເມ ກຸຫາຕິ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນາທິນາ ກຸຫນວຕ຺ຖຸນາ ກຸຫກາ, ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ໂກຫຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ປເຣສໍ ວິມ຺ຫາປກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖທ຺ຘາຕິ ໂກເຘນ ຈ ມາເນນ ຈ ຖທ຺ຘມານສາ. ‘‘ໂກຘໂນ ໂຫຕິ ອຸປາຍາສພຫຸໂລ, ອປ຺ປມ຺ປິ ວຸຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ອຠິສຊ຺ຊຕິ ກຸປ຺ປຕິ ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ປຕິຕ຺ຖີຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໒໕; ປຸ. ປ. ໑໐໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ໂກເຘນ ຈ, ‘‘ທຸພ຺ພໂຈ ໂຫຕິ ໂທວຈສ຺ສກຣເຓຫິ ¶ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອກ຺ຂໂມ ອປ຺ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ ອນຸສາສນິ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ໂທວຈສ຺ເສນ ຈ, ‘‘ຊາຕິມໂທ, ໂຄຕ຺ຕມໂທ, ສິປ຺ປມໂທ, ອາໂຣຄ຺ຍມໂທ, ໂຍພ຺ພນມໂທ, ຊີວິຕມໂທ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໓໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ຊາຕິມທາທິເຠເທນ ມເທນ ຈ ຄຣຸກາຕພ຺ເພສຸ ຄຣູສຸ ປຣມນິປຈ຺ຈກາຣໍ ອກຕ຺ວາ ອໂຍສລາກໍ ຄິລິຕ຺ວາ ຐິຕາ ວິຍ ອໂນນຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຓກາ. ລປາຕິ ອຸປລາປກາ ມິຈ຺ຉາຊີວວເສນ ກຸລສງ຺ຄາຫກາ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖໍ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາວເສນ ນິປ຺ເປສິກຕາວເສນ ຈ ລປກາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.
ສິງ຺ຄີຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ສິງ຺ຄໍ? ຍໍ ສິງ຺ຄໍ ສິງ຺ຄາຣຕາ ຈາຕຸຣຕາ ຈາຕຸຣິຍໍ ປຣິກ຺ຂຕ຺ຕຕາ ປາຣິກ຺ຂຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໘໕໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ສິງ຺ຄສທິເສຫິ ປາກຏກິເລເສຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອຸນ຺ນຬາຕິ ອຸຄ຺ຄຕນຬາ, ນຬສທິສໍ ຕຸຈ຺ຉມານໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິຈຣຓກາ. ອສມາຫິຕາຕິ ¶ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອລາຠິໂນ. ນ ເມ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ມາມກາຕິ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂູ ມມ ສນ຺ຕກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ເມຕິ ອິທໍ ປທໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ¶ ເຕ ກຸຫນາທິໂຍຄໂຕ ນ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ມາມກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອປຄຕາຕິ ຍທິປິ ເຕ ມມ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕາ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປນ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ອປຄຕາ ເອວ ອິມສ຺ມາ ຘມ຺ມວິນຍາ, ອິໂຕ ເຕ ສຸວິທູຣວິທູເຣ ຐິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ນຠຎ຺ຈ ທູເຣ ປຖວີ ຈ ທູເຣ,
ປາຣໍ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ຕທາຫຸ ທູເຣ;
ຕໂຕ ຫເວ ທູຣຕຣໍ ວທນ຺ຕິ,
ສຕຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ອສຕຎ຺ຈ ຣາຊາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໔໗; ຊາ. ໒.໒໑.໔໑໔);
ວຸທ຺ຘິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ວຑ຺ຒນວເສນ ວຸທ຺ຘິໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈລຠາເວນ ວິຣູຬ຺ຫິໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຏຠາເວນ ສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປາຣິປູຣິຍາ ເວປຸລ຺ລໍ. ນ ຈ ເຕ ກຸຫາທິສຠາວາ ຠິກ຺ຂູ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ຈ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ໂຂ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ມາມກາຕິ ອິຘາປິ ເມຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ວທຕິ, ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ປນ ‘‘ມາມກາ’’ຕິ ອາຫ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຍາວ ¶ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ວິຣູຫນ຺ຕິ ນາມ, ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອາປນ຺ນາ ນາມ. ຄາຖາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ເອວ.
ນວມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໐. ນທີໂສຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໐໙. ທສເມ ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ໂອປມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຍຖາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນທິຍາ ໂສເຕນ ໂອວຸຍ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ສີຆໂສຕາຍ ຫາຣຫາຣິນິຍາ ນທິຍາ ອຸທກເວເຄນ ເຫຏ຺ຐໂຕ ວຸຍ຺ເຫຍ຺ຍ ອໂຘ ຫຣິເຍຖ. ປິຍຣູປສາຕຣູເປນາຕິ ປິຍສຠາເວນ ສາຕສຠາເວນ ຈ ກາຣຓຠູເຕນ, ຕສ຺ສໍ ນທິຍໍ ຕສ຺ສາ ວາ ປຣຕີເຣ ມຓິສຸວຓ຺ຓາທິ ອຎ຺ຎໍ ວາ ປິຍວຕ຺ຖຸ ວິຕ຺ຕູປກຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຄເຫສ຺ສາມີຕິ ນທິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ໂສເຕນ ອວກຑ຺ເຒຍ຺ຍ. ກິຎ຺ຈາປີຕິ ¶ ອນຸຊານນອສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ກິໍ ອນຸຊານາຕິ, ກິໍ ນ ສມ຺ຠາເວຕິ? ເຕນ ປຸຣິເສນ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ປິຍວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ອນຸຊານາຕິ, ຕຖາຄມນໍ ປນ ອາທີນວວນ຺ຕຕາຍ ນ ສມ຺ຠາເວຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອມ຺ໂຠ, ປຸຣິສ ¶ , ຍທິປິ ຕຍາ ອຘິປ຺ເປຕໍ ປິຍວຕ຺ຖຸ ຕຕ຺ຖ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ຄມເນ ປນ ອຍມາທີນໂວ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ເຫຏ຺ຐາ ຣຫທໍ ປຕ຺ວາ ມຣຓໍ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍາສີຕິ.
ອຕ຺ຖິ ເຈຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ຣຫໂທຕິ ເອຕິສ຺ສາ ນທິຍາ ເຫຏ຺ຐາ ອນຸໂສຕຠາເຄ ອຕິວິຍ ຄມ຺ຠີຣວິຕ຺ຖໂຕ ເອໂກ ມຫາສໂຣ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ຈ ສມນ຺ຕໂຕ ວາຕາຠິຆາຕສມຸຏ຺ຐິຕາຫິ ມຓິມຍປພ຺ພຕກູຏສນ຺ນິຠາຫິ ມຫຕີຫິ ອູມີຫິ ວີຈີຫິ ສອູມິ, ວິສເມສຸ ຠູມິປ຺ປເທເສສຸ ສເວຄໍ ອນຸປກ຺ຂນ຺ທນ຺ເຕນ ອິມິສ຺ສາ ຕາວ ນທິຍາ ມໂຫເຆນ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ອາວຏ຺ຏມານວິປຸລຊລຕາຍ ພລວາມຸຂສທິເສຫິ ສຫ ອາວຏ຺ເຏຫີຕິ ສາວຏ຺ໂຏ. ຕໍ ຣຫທໍ ໂອຕິຓ຺ຓສຕ຺ເຕເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ນິພທ຺ຘາມິສໂຄຈເຣ ກຕ຺ວາ ອຊ຺ຌາວສນ຺ເຕນ ອຕິວິຍ ຠຍານກທສ຺ສເນນ ໂຆຣເຈຕສາ ທກຣກ຺ຂເສນ ສຄໂຫ ສຣກ຺ຂໂສ, ຈຓ຺ຑມຈ຺ຉມກຣາທິນາ ວາ ສຄໂຫ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຣກ຺ຂເສນ ສຣກ຺ຂໂສ.
ຍນ຺ຕິ ¶ ເອວໍ ສປ຺ປຏິຠຍໍ ຍໍ ຣຫທໍ. ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສາຕິ ອາລປນໍ. ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ຉສີຕິ ຕາຫິ ວາ ອູມີຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ, ເຕສຸ ວາ ອາວຏ຺ເຏສຸ ນິປຕິໂຕ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເຕສໍ ວາ ຈຓ຺ຑມຈ຺ຉມກຣາທີນໍ ມຸເຂ ນິປຕິໂຕ. ຕສ຺ສ ວາ ທກຣກ຺ຂສສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ຄໂຕ ມຣຓໍ ວາ ຄມິສ຺ສສິ, ອຖ ວາ ປນ ອາຍຸເສເສ ສຕິ ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ອປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕຫິ ອູມິອາທີຫິ ຊນິຕຆຏ຺ຏິຕວເສນ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ມຣຓປ຺ປມາຓໍ ທຸກ຺ຂໍ ນິຄຈ຺ຉສິ. ປຏິໂສຕໍ ວາຍເມຍ຺ຍາຕິ ໂສ ປຸພ຺ເພ ອນຸໂສຕໍ ວຸຍ຺ຫມາໂນ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອນຕ຺ໂຖ ກິຣ ເມ ອຸປຏ຺ຐິໂຕ, ມຈ຺ຈຸມຸເຂ ກິຣາຫໍ ປຣິວຕ຺ຕາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວຠໂຍ ສມ຺ຠມນ຺ໂຕ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸສ຺ສາຫໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈ ປາເທຫິ ຈ ວາຍເມຍ຺ຍ ຕເຣຍ຺ຍ, ນ ຈິເຣເນວ ຕີຣໍ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍ.
ອຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ວິຎ຺ຎາປນາຍາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘານຸກູລສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ໂພຘນາຍ ອຸປມາ ກຕາ. ອຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຍເມວ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອິຘ ມຍາ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ໂຖ, ຍສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນາຍ ອຸປມາ ອາຫຏາ.
ຕຓ຺ຫາເຍຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕູຫິ ອາກາເຣຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ໂສຕສທິສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ອນຸກ຺ກມປຣິວຸຑ຺ຒິໂຕ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘໂຕ ໂອສີທາປນໂຕ ທຸຣຸຕ຺ຕຣຓໂຕ ຈ. ຍຖາ ຫິ ອຸປຣິ ມຫາເມເຆ ອຠິປ຺ປວຸຏ຺ເຐ ອຸທກໍ ປພ຺ພຕກນ຺ທຣປທຣສາຂາໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕໂຕ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ກຸສຸພ຺ເຠ ປູເຣຕ຺ວາ ຕໂຕ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ກຸນ຺ນທິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕໂຕ ມຫານທິໂຍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ເອໂກຆໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ‘‘ນທີໂສໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວເມວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາທິວເສນ ອເນກເຠເທສຸ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ໂລໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣິວຸຑ຺ຒິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ຕຓ຺ຫາໂສໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ¶ ຈ ນທີໂສໂຕ ອາຄມນໂຕ ຍາວ ສມຸທ຺ທປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕາວ ສຕິ ວິຈ຺ເຉທປຈ຺ຈຍາຠາເວ ອວິຈ຺ຉິຊ຺ຊມາໂນ ອນຸປ຺ປພນ຺ເຘນ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫາໂສໂຕປິ ອາຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສຕິ ວິຈ຺ເຉທປຈ຺ຈເຍ ອວິຈ຺ຉິຊ຺ຊມາໂນ ອປາຍສມຸທ຺ທາຠິມຸໂຂ ອນຸປ຺ປພນ຺ເຘນ ປວຕ຺ຕຕິ. ຍຖາ ປນ ນທີໂສໂຕ ຕທນ຺ໂຕຄເຘ ສຕ຺ເຕ ໂອສີທາເປຕິ, ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ມຣຓໍ ວາ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ປາເປຕິ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫາໂສໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ໂສຕນ຺ໂຕຄເຕ ສຕ຺ເຕ ໂອສີທາເປຕິ, ປຎ຺ຎາສີສໍ ¶ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ກຸສລມູລຈ຺ເຉທເນນ ສໍກິເລສຘມ຺ມສມາປຊ຺ຊເນນ ຈ ມຣຓໍ ວາ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ປາເປຕິ.
ຍຖາ ຈ ນທິຍາ ໂສໂຕ ມໂຫຆຠາເວນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອຸຬຸມ຺ປໍ ວາ ນາວໍ ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ເນຕຸຎ຺ຈ ເຉກໍ ປຸຣິສໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣຕີຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາ ຕຊ຺ຊໍ ວາຍາມໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຕຣິຕພ຺ໂພ, ນ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາຕິ ທຸຣຸຕ຺ຕໂຣ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫາໂສໂຕປິ ກາໂມຆຠໂວຆຠູໂຕ ສີລສໍວຣໍ ປູເຣຕຸໍ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ‘‘ນິປເກນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສຍໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ນິສ຺ສາຍ ສມຖວິປສ຺ສນານາວໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສມ຺ມາວາຍາມໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຕຣິຕພ຺ໂພ, ນ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາຕິ ທຸຣຸຕ຺ຕໂຣ. ເອວໍ ອນຸກ຺ກມປຣິວຸຑ຺ຒິໂຕ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘໂຕ ໂອສີທາປນໂຕ ທຸຣຸຕ຺ຕຣຓໂຕຕິ ຈຕູຫິ ອາກາເຣຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ນທີໂສຕສທິສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ປິຍຣູປໍ ¶ ສາຕຣູປນ຺ຕິ ປິຍຊາຕິກໍ ປິຍສຠາວໍ ປິຍຣູປໍ, ມຘຸຣຊາຕິກໍ ມຘຸຣສຠາວໍ ສາຕຣູປໍ, ອິຏ຺ຐສຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉນ຺ເນຕນ຺ຕິ ຉນ຺ນໍ ເອຕໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ມຍໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຫຓໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຍ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕານີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ. ຕຕ຺ຖ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ວິສຍຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ. ເຕສຸ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ສມາຫິໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຘ. ປ. ໓໖໒) ວຸຕ຺ຕໍ ອິທໍ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໘; ຘ. ສ. ໑໖໑) ອາຄຕໍ ອິທໍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອມນສິກາຣາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຎ຺ຎຕໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໘໗) ເອວມາຄຕໍ ອິທໍ ວິສຍຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ຘມ຺ມາ, ພາຫິຣາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໒໐) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນາມ. ອິຘາປິ ເອຕເທວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕານິເຍວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ອຕ຺ເຖນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ, ພຫິທ຺ຘາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຕສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ເຕສຸ ຠວານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ, ຈກ຺ຂາທີນິ. ເຕສໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ.
ອາຍຕນານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຍຕນໂຕ, ອາຍານໍ ຕນນໂຕ, ອາຍຕສ຺ສ ຈ ນຍນໂຕ ອາຍຕນານີຕິ ¶ . ຈກ຺ຂາທີສຸ ຫິ ຕໍຕໍທ຺ວາຣວຕ຺ຖຸກາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ສເກນ ສເກນ ອນຸຠວນາທິນາ ກິຈ຺ເຈນ ອາຍຕນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ຆຏນ຺ຕິ ວາຍມນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ອາຍຠູເຕ ຘມ຺ເມ ເອຕານິ ຕໂນນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕິ ¶ , ຍຎ຺ຈ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ປວຕ຺ຕໍ ອຕິວິຍ ອາຍຕໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ນຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ອິຕິ ສພ຺ພຖາປິເມ ຘມ຺ມາ ອາຍຕນໂຕ, ອາຍານໍ ຕນນໂຕ, ອາຍຕສ຺ສ ຈ ນຍນໂຕ ອາຍຕນານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອປິຈ ນິວາສຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ, ອາກຣຏ຺ເຐນ, ສໂມສຣຓຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ, ສຎ຺ຊາຕິເທສຏ຺ເຐນ, ກາຣຓຏ຺ເຐນ ຈ ອາຍຕນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ໂລເກ ‘‘ອິສ຺ສຣາຍຕນໍ ເທວາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ອາຍຕນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓາຍຕນໍ ຣຊຕາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອາກໂຣ. ສາສເນ ປນ ¶ ‘‘ມໂນຣເມ ອາຍຕເນ, ເສວນ຺ຕິ ນໍ ວິຫງ຺ຄມາ’’ຕິອາທີສຸ ສໂມສຣຓຏ຺ຐານໍ. ‘‘ທກ຺ຂິຓາປໂຖ ຄຸນ຺ນໍ ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສຎ຺ຊາຕິເທໂສ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓາຕິ ສຕິ ສຕິອາຍຕເນ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໘; ອ. ນິ. ໓.໑໐໒) ກາຣຓໍ ອາຍຕນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈກ຺ຂາທີສຸ ຈ ເຕ ເຕ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ນິວສນ຺ຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຈກ຺ຂາທໂຍ ເຕສໍ ນິວາສຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເຕ ອາກິຓ຺ຓາ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ເຕ ເນສໍ ອາກໂຣ, ສໂມສຣຓຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣຠາເວນ ສໂມສຣຓໂຕ, ສຎ຺ຊາຕິເທໂສ ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠາເວນ ເຕສໍ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ກາຣຓຎ຺ຈ ຕທຠາເວ ເຕສໍ ອຠາວໂຕຕິ. ອິຕິ ນິວາສຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ, ອາກຣຏ຺ເຐນ, ສໂມສຣຓຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ, ສຎ຺ຊາຕິເທສຏ຺ເຐນ, ກາຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ຈກ຺ຂາທີນິ ອາຍຕນານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຉນ຺ເນຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ອາຍຕນານ’’ນ຺ຕິ.
ຍທິປິ ຣູປາທໂຍປິ ຘມ຺ມາ ‘‘ຣູປໍ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ປິຍຣູປສາຕຣູປຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ຈກ຺ຂາທິເກ ປນ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ‘‘ມມ ຈກ຺ຂຸ ມມ ໂສຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຘິກສິເນຫວຕ຺ຖຸຠາເວນ ຈກ຺ຂາທໂຍ ສາຕິສຍໍ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປນ຺ຕິ ນິທ຺ເທສໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉນ຺ເນຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ອາຍຕນານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂອຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຘາຕຸ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນາ ໂອຣມ຺ຠາຄາ, ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ເຕສໍ ຫິຕາຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍາ. ຍສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ ພນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ສໍໂຍຊນານິ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສກາມຣາຄພ຺ຍາປາທານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕ ¶ ຫິ ກາມຠວູປຄານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍາ ຫຸຕ຺ວາ ຣູປາຣູປຘາຕຸໂຕ ເຫຏ຺ຐາຠາເວນ ນິຫີນຠາເວນ ໂອຣມ຺ຠາຄຠູເຕນ ກາມຠເວນ ສຕ຺ເຕ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ເຕສໍ ເຫຏ຺ຐາຣຫທສທິສຕາ ທີປິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອູມິຠຍນ຺ຕິ ¶ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຘຸປາຍາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ¶ ຠຍໍ, ອູມິ ເອວ ຠຍນ຺ຕິ ອູມິຠຍໍ. ກຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂກໂຘ, ສ຺ເວວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ຈ ອຠິປ຺ປມທ຺ທນປເວຘນຸປ຺ປາທເນນ ທຬ຺ຫໍ ອາຍາສນຏ຺ເຐນ ອຸປາຍາໂສ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ອເນກວາຣໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສມເວຕໍ ສຕ຺ຕໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນາປາທເນນ ໂກຘຸປາຍາສສ຺ສ ອູມິສທິສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຖາ ກາມຄຸຓານໍ ກິເລສາຠິຠູເຕ ສຕ຺ເຕ ອິໂຕ ຈ ເອຕ຺ໂຕ, ເອຕ຺ໂຕ ຈ ອິໂຕຕິ ເອວໍ ມນາປິຍຣູປາທິວິສຍສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ຕນິ ສໍສາເຣຕ຺ວາ ຍຖາ ຕໂຕ ພຫິຠູເຕ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອວໍ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ພ຺ຍສນາປາທເນນ ອາວຏ຺ຏສທິສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍຖາ ປນ ຄຫຣກ຺ຂໂສປິ ອາຣກ຺ຂຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຈຣຠູມິຄຕໍ ປຸຣິສໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຄຈເຣ ຐິຕມ຺ປິ ຣກ຺ຂສມາຍາຍ ໂຄຈຣໍ ເນຕ຺ວາ ເຠຣວຣູປທສ຺ສນາທິນາ ອວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ວາວິສິຕ຺ວາ ວຓ຺ຓພລໂຠຄຍສສຸເຂຫິປິ ວິໂຍເຊນ຺ໂຕ ມຫນ຺ຕໍ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປາເທຕິ, ເອວໍ ມາຕຸຄາໂມປິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣຣຫິຕໍ ອວີຣປຸຣິສໍ ອິຕ຺ຖິກຸຕ຺ຕຠູເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຫາວຠາວວິລາເສຫິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຄເຫຕ຺ວາ ວີຣຊາຕິຍມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປາທີຫິ ປໂລຠນວເສນ ອິຕ຺ຖິມາຍາຍ ອນ຺ວາວິສິຕ຺ວາ ອວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣຘມ຺ເມ ສີລາທໂຍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄຸຓວຓ຺ຓາທີຫິ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປາເທຕິ, ເອວໍ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຄຫຣກ຺ຂສສທິສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາວຏ຺ຏນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ກາມຄຸຓານໍ ອຘິວຈນໍ, ຄຫຣກ຺ຂໂສຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕຸຄາມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ.
ປຏິໂສໂຕຕິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ສຫ ອຸປຈາເຣນ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ຈ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາມ. ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ¶ ປຐມໍ ຌານໍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ;
ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ.
ອິເມສໍ ¶ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາທີນໍ ຕຓ຺ຫາໂສຕສ຺ສ ປຏິໂລມໂຕ ປຏິໂສຕສທິສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວິເສເສນ ຫິ ຘມ຺ມວິນໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ, ຘມ຺ມວິນໂຍ ຈ ຕຓ຺ຫາໂສຕສ຺ສ ປຏິໂສຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ປຏິໂສຕຄາມິໍ ¶ ນິປຸຓໍ, ຄມ຺ຠີຣໍ ທຸທ຺ທສໍ ອຓຸໍ;
ຣາຄຣຕ຺ຕາ ນ ທກ຺ຂນ຺ຕິ, ຕໂມຂນ຺ເຘນ ອາວຸຕາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໖໕; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒);
ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍສ຺ສ. ຕສ຺ສ ກາໂມຆາທິເຠທຕຓ຺ຫາໂສຕສນ຺ຕຣຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖຫິ ປາເທຫິ ຈຕຸຣງ຺ຄນທີໂສຕສນ຺ຕຣຓວາຍາມສ຺ສ ສທິສຕາ ປາກຏາເຍວ. ຕຖາ ນທີໂສຕສ຺ສ ຕີເຣ ຐິຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ກາມາທິໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ໂອຆໍ ຕຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຣຕີຣຠູເຕ ນິພ຺ພານຖເລ ຐິຕສ຺ສ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ຠຄວໂຕ ສທິສຠາໂວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ…ເປ… ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ.
ຕຕ຺ຣິທໍ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ – ນທີໂສໂຕ ວິຍ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຕຓ຺ຫາໂສໂຕ, ເຕນ ວຸຍ຺ຫມາໂນ ປຸຣິໂສ ວິຍ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຕຓ຺ຫາໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫມາໂນ ສຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ປິຍຣູປສາຕຣູປວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຠິນິເວໂສ ວິຍ ອິມສ຺ສ ຈກ຺ຂາທີສຸ ອຠິນິເວໂສ, ສອູມິສາວຏ຺ຏສຄຫຣກ຺ຂໂສ ເຫຏ຺ຐາຣຫໂທ ວິຍ ໂກຘຸປາຍາສປຎ຺ຈກາມຄຸຓມາຕຸຄາມສມາກຸໂລ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນສມູໂຫ, ຕມຕ຺ຖໍ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນທີໂສຕສ຺ສ ປຣຕີເຣ ຐິໂຕ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ວິຍ ສກລໍ ສໍສາຣາທີນວໍ ສພ຺ພຎ຺ຈ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຍຖາຠູຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາໂສຕສ຺ສ ປຣຕີຣຠູເຕ ນິພ຺ພານຖເລ ຐິໂຕ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຠຄວາ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ນທິຍາ ໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫມາເນ ປຸຣິເສ ອນຸກມ຺ປາຍ ຣຫທສ຺ສ ຣຫທາທີນວສ຺ສ ຈ ອາຈິກ຺ຂນໍ ວິຍ ຕຓ຺ຫາໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາກຣຸຓາຍ ຠຄວໂຕ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ຕທາທີນວສ຺ສ ຈ ວິຠາວນາ, ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ອນຸໂສຕຄາມິໂນ ¶ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຣຫເທ ມຣຓປ຺ປຕ຺ຕິມຣຓມຕ຺ຕທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອປາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສຸຄຕິຍໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ, ຕສ຺ສ ປນ ວຈນໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈ ປາເທຫິ ຈ ວາຍາມກຣຓໍ ວິຍ ¶ ເຕນ ຈ ວາຍາເມນ ປຣຕີຣໍ ປຕ຺ວາ ສຸເຂນ ຍຖິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານຄມນໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາທີສຸ ອາທີນວໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາໂສຕສ຺ສ ປຏິໂສຕປພ຺ພຊ຺ຊາທິເນກ຺ຂມ຺ມວເສນ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ, ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ຈ ເຕເນວ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ຕຓ຺ຫາໂສຕາຕິກ຺ກມນໍ ນິພ຺ພານຕີຣໍ ປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຍຖາຣຸຈິ ສຸຂວິຫາໂຣຕິ.
ຄາຖາສຸ ສຫາປິ ທຸກ຺ເຂນ ຊເຫຍ຺ຍ ກາເມຕິ ຌານມຄ຺ຄາຘິຄມຕ຺ຖໍ ສມຖວິປສ຺ສນານຸໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍທິປິ ເຕສໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ສຸເຂນ ວີຖິໍ ໂອຕຣຕິ ປຸພ຺ພຠາຄຠາວນາຍ ກິເລສານໍ ພລວຠາວໂຕ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວາ ອຕິກ຺ຂຠາວໂຕ. ຕຖາ ¶ ສຕິ ສຫາປິ ທຸກ຺ເຂນ ຊເຫຍ຺ຍ ກາເມ, ປຐມຊ຺ຌາເນນ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ໂຕ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ກິເລສກາເມ ປຊເຫຍ຺ຍ. ເອເຕນ ທຸກ຺ຂປຏິປເທ ຌານມຄ຺ເຄ ທສ຺ເສຕິ.
ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອາຍຕິໍ ປຕ຺ຖຍາໂນຕິ ອນາຄາມິຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາກງ຺ຂມາໂນ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິປິ ເອຕຣຫິ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ຌານປຸຣິມມຄ຺ເຄ ອຘິຄຈ຺ຉາມິ, ອິເມ ປນ ນິສ຺ສາຍ ອຸປຣິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕກິຈ຺ໂຈ ປຫີນສພ຺ພທຸກ຺ໂຂ ຠວິສ຺ສາມີຕິ ສຫາປິ ທຸກ຺ເຂນ ຌານາທີຫິ ກາເມ ປຊເຫຍ຺ຍາຕິ. ອຖ ວາ ໂຍ ກາມວິຕກ຺ກພຫຸໂລ ປຸຄ຺ຄໂລ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສີລວິໂສຘນໍ ຌານາທີນໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິໍ ວາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ອສ຺ສຸມຸໂຂ ໂຣທມາໂນ ຕໍ ວິຕກ຺ກໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຫາປິ ທຸກ຺ເຂນ ຊເຫຍ຺ຍ ກາເມ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ກິຈ຺ເຉນປິ ກາເມ ປຊຫນ຺ໂຕ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອາຍຕິໍ ປຕ຺ຖຍາໂນ’’ຕິ.
ສມ຺ມປ຺ປຊາໂນຕິ ວິປສ຺ສນາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ມເທວ ປຊານນ຺ໂຕ. ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຜສ຺ສເຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມນກາເລ ¶ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພານໍ ຜສ຺ສເຍ ຜຸເສຍ຺ຍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສຈ຺ຉິກເຣຍ຺ຍ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຫິ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ¶ ວາ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕໍຕໍຜລສມາປຕ຺ຕິກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ຜລຈິຕ຺ຕໍ ຜສ຺ສເຍ ຜຸເສຍ຺ຍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ, ນິພ຺ພາໂນຄຘາຍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ ເວທຄູຕິ ໂສ ເວທສງ຺ຂາເຕນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ຄຕຕ຺ຕາ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເວທຄູ. ໂລກນ຺ຕຄູຕິ ຂນ຺ຘໂລກສ຺ສ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄໂຕ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໑. ຈຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໑໐. ເອກາທສເມ ຈຣໂຕຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວາ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ກາມວິຕກ຺ໂກ ວາຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ອວີຕຣາຄຕາຍ ຕາທິເສ ປຈ຺ຈເຍ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈ, ຍທິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ ວາ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ ວາຕິ ອາຆາຕນິມິຕ຺ຕພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວິຕກ຺ໂກ, ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ປຣວິເຫຐນວເສນ ວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ¶ ເຈຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຘິວາເສຕີຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາມວິຕກ຺ກາທິໍ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ‘‘ອິຕິປາຍໍ ວິຕກ຺ໂກ ປາປໂກ, ອິຕິປິ ອກຸສໂລ, ອິຕິປິ ສາວຊ຺ໂຊ, ໂສ ຈ ໂຂ ອຕ຺ຕພ຺ຍາພາຘາຍປິ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ອຠາວໂຕ ອຘິວາເສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາເສຕິ ເຈ. ອຘິວາເສນ຺ໂຕເຍວ ຈ ນປ຺ປຊຫຕິ ຕທງ຺ຄາທິປ຺ປຫານວເສນ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ເອວ ນ ວິໂນເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ນ ນຸທຕິ ນ ນີຫຣຕິ, ຕຖາ ອວິໂນທນໂຕ ນ ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ ນ ວິຄຕນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ຍຖາ ເຕສໍ ອນ຺ໂຕປິ ນາວສິສ຺ສຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຠງ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ເອວໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ປນ ຕຖາ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຠູໂຕວ ນ ອນຠາວໍ ຄເມຕິ ອນຸ ອນຸ ອຠາວໍ ນ ຄເມຕິ. ນ ປຊຫຕິ ເຈ, ນ ວິໂນເທຕິ ເຈຕິອາທິນາ ເຈ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຈຣນ຺ຕິ ຈຣນ຺ໂຕ. ເອວໍຠູໂຕຕິ ເອວໍ ກາມວິຕກ຺ກາທິປາປວິຕກ຺ເກຫິ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ. ອນາຕາປີ ¶ ອໂນຕ຺ຕາປີຕິ ກິເລສານໍ ອາຕາປນສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ¶ ອຠາເວນ ອນາຕາປີ, ປາປຸຕ຺ຣາສອາຕາປນປຣິຕາປນລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂອຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ອຠາເວນ ອໂນຕ຺ຕາປີ. ສຕຕໍ ສມິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພກາລໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ. ກຸສີໂຕ ຫີນວີຣິໂຍຕິ ກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາ ອກຸສລປກ຺ເຂ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສີທນໂຕ ໂກສຊ຺ຊສມນ຺ນາຄເມນ ຈ ກຸສີໂຕ, ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍາຠາເວນ ຫີນວີຣິໂຍ ວີຣິຍວິຣຫິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຖີຍຕິ. ຐິຕສ຺ສາຕິ ຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐໂຕ. ສຍນອິຣິຍາປຖສ຺ສ ວິເສສໂຕ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ຍຖາ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ວິຕກ຺ກາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊາຄຣສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ຕຎ຺ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ນາຘິວາເສຕີຕິ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສາປິ ວິຫຣໂຕ ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ ຈິຣກາລຠາວິເຕນ ຕຖາຣູປປ຺ປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄນ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ວາ ກາມວິຕກ຺ກາທິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນ ວາເສຕິ ເຈ, ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນ ວາເສຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຘິວາເສນ຺ໂຕ ກິໍ ກໂຣຕີຕິ? ປຊຫຕິ ຉຑ຺ເຑຕິ. ກິໍ ກຈວຣໍ ວິຍ ປິຏເກນ? ນ ຫິ, ອປິຈ ໂຂ ຕໍ ວິໂນເທຕິ ນຸທຕິ ນີຫຣຕິ. ກິໍ ພລີພທ຺ທໍ ວິຍ ປໂຕເທນ? ນ ຫິ, ອຖ ໂຂ ນໍ ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ ວິຄຕນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ຍຖາ ເຕສໍ ອນ຺ໂຕປິ ນາວສິສ຺ສຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຠງ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ, ຕຖາ ເຕ ກໂຣຕິ. ກຖໍ ປນ ເຕ ຕຖາ ກໂຣຕິ? ອນຠາວໍ ຄເມຕິ ອນຸ ອນຸ ອຠາວໍ ຄເມຕິ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫາເນນ ຍຖາ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຕຖາ ເນ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.
ເອວໍຠູໂຕຕິອາທີສຸ ເອວໍ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ອນຘິວາສເນນ ສຸວິສຸທ຺ຘາສໂຍ ສມາໂນ ຕາຍ ຈ ¶ ອາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕາຍ ຈ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ກິເລສານໍ ອາຕາປນລກ຺ຂເຓນ ວີຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອາຕາປີ, ສພ຺ພໂສ ປາປຸຕ຺ຣາເສນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ. ໂອຕ຺ຕາປີ ສຕຕໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ, ສມິຕໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນານຸໂຍຄວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານສິທ຺ຘິຍາ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ນິພ຺ພານໍ ປຏິເປສິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຖີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ຄາຖາສຸ ¶ ເຄຫນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຄຫວາສີຫິ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຄຫວາສີນໍ ສຠາວຕ຺ຕາ ເຄຫຘມ຺ມຕ຺ຕາ ວາ ເຄຫໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຕ຺ຖຸກາໂມ. ອຖ ວາ ເຄຫປຏິພທ຺ຘຠາວໂຕ ກິເລສກາມານໍ ¶ ນິວາສຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຕໍວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ວາ ກາມວິຕກ຺ກາທິ ເຄຫນິສ຺ສິຕໍ ນາມ. ກຸມ຺ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຍສ຺ມາ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປຖຠາວໂຕ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ຕເທກຏ຺ຐຘມ຺ມາ ຈ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ກາມວິຕກ຺ກາທິພຫຸໂລ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຸມ຺ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ນາມ. ໂມຫເນຍ຺ເຍສຸ ມຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ໂມຫສໍວຕ຺ຕນິເຍສຸ ຣູປາທີສຸ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ສມ຺ມຕ຺ໂຕ ອຊ຺ໂຌປນ຺ໂນ. ສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ. ຜຸຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ຜຸສິຕຸໍ ປຕ຺ຕຸໍ, ໂສ ຕາທິໂສ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ອຠພ຺ໂພ, ນ ກທາຈິ ຕໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ວິຕກ຺ກໍ ສມຍິຕ຺ວານາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກໍ ປຏິສງ຺ຂານຠາວນາພເລຫິ ວູປສເມຕ຺ວາ. ວິຕກ຺ກູປສເມ ຣໂຕຕິ ນວນ຺ນມ຺ປິ ມຫາວິຕກ຺ການໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວູປສມຠູເຕ ອຣຫຕ຺ເຕ ນິພ຺ພາເນ ເອວ ວາ ອຊ຺ຌາສເຍນ ຣໂຕ ອຠິຣໂຕ. ຠພ຺ໂພ ໂສ ຕາທິໂສຕິ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສມຖວິປສ຺ສນາພເລນ ສພ຺ພວິຕກ຺ເກ ຍຖາຣຫໍ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ວູປສເມຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ໂພຘິໍ ຜຸຏ຺ຐຸໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ຠພ຺ໂພ ສມຕ຺ໂຖຕິ.
ເອກາທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໒. ສມ຺ປນ຺ນສີລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໑໑. ທ຺ວາທສເມ ສມ຺ປນ຺ນສີລາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິວິຘໍ ສມ຺ປນ຺ນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓສມງ຺ຄີມຘຸຣວເສນ. ເຕສຸ –
‘‘ສມ຺ປນ຺ນໍ ¶ ສາລິເກທາຣໍ, ສຸວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ໂກສິຍ;
ປຏິເວເທມິ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ເມ, ນ ເນ ວາເຣຕຸມຸສ຺ສເຫ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໔.໑) –
ເອຕ຺ຖ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ໂຖ ສມ຺ປນ຺ນສທ຺ໂທ. ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ ອຸປຄໂຕ ສມຸປຄໂຕ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ເອຕ຺ຖ ສມງ຺ຄິຠາວຕ຺ໂຖ ສມ຺ປນ຺ນສທ຺ໂທ ¶ . ‘‘ອິມິສ຺ສາ, ຠນ຺ເຕ, ມຫາປຖວິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ¶ ສມ຺ປນ຺ນໍ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ຂຸທ຺ທມຘຸໍ ອນີລກໍ, ເອວມສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໑໗) ເອຕ຺ຖ ມຘຸຣຕ຺ໂຖ ສມ຺ປນ຺ນສທ຺ໂທ. ອິຘ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖປິ ສມງ຺ຄິຠາເວປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ປນ຺ນສີລາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓສີລາ ຫຸຕ຺ວາຕິປິ, ສີລສມງ຺ຄິໂນ ຫຸຕ຺ວາຕິປິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສີລາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ເຂຕ຺ຕໂທສວິຄເມນ ເຂຕ຺ຕປາຣິປູຣິ ວິຍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຂຕ຺ຕໂທສວິຄເມນ ເຂຕ຺ຕປາຣິປູຣິ ວິຍ ສີລໂທສວິຄເມນ ສີລປາຣິປູຣິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ສີລສມງ຺ຄິໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ອຕ຺ເຖນ ສີເລນ ສມງ຺ຄີຠູຕາ ສໂມຘານຄຕາ ສມນ຺ນາຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ສມ຺ປນ຺ນສີລຕາ ໂຫຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອາທີນວທສ຺ສເນນ, ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອານິສໍສທສ຺ສເນນ ຈ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໐-໒໑) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ກິຣ ຠຄວາ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ເຊຏ຺ຐກສີລໍ ທສ຺ເສຕີຕິອາທິນາ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ກິມສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ເອວໍ ສມ຺ປນ຺ນສີລານໍ ວິຫຣຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິນ຺ຕິ ສິຍາ ອຸຕ຺ຕຣິ ກາຕພ຺ພໍ, ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ເອວໍ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ປາທນູປາເຍນ ສທ຺ຘິໍ ສີລສມ຺ປທາຍ ຠິກ຺ຂູ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ອເນກປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ເທສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອກປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາປິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ອເນກປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາວ ໂຫຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເອກປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຣໂຕ ເຈປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິອາທິມາຫ.
ຕຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຠິຊ຺ຌາ, ປຣຠຓ຺ຑາຠິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂລຠສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ປູຕິຠວຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາປາໂທ, ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ເອກູນວີສຕິອາຆາຕວຕ຺ຖຸວິສຍສ຺ສ ໂທສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ¶ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ? ໂຍ ກາເມສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ກາມສ຺ເນໂຫ ກາມປິປາສາ ກາມປຣິຬາໂຫ ກາມມຸຈ຺ຉາ ກາມຊ຺ໂຌສານ’’ນ຺ຕິ ¶ (ຘ. ສ. ໑໑໕໙), ຕຖາ ‘‘ໂລໂຠ ລຸພ຺ຠນາ ລຸພ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ສາຣາໂຄ ສາຣຊ຺ຊນາ ສາຣຊ຺ຊິຕຕ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາ ໂລໂຠ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໓໙໑), ‘‘ໂທໂສ ທຸສ຺ສນາ ທຸສ຺ສິຕຕ຺ຕໍ ¶ ພ຺ຍາປຕ຺ຕິ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນາ ພ຺ຍາປຊ຺ຊິຕຕ຺ຕໍ ວິໂຣໂຘ ປຏິວິໂຣໂຘ ຈຓ຺ຑິກ຺ກໍ ອສຸໂຣໂປ ອນຕ຺ຕມນຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໔໑໘, ໑໒໓໗) ຈ ວິຕ຺ຖາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິຄໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ຈ ອຠິຊ຺ຌາ, ອຍຎ຺ຈ ພ຺ຍາປາໂທ ວິຄໂຕ ໂຫຕິ ອປຄໂຕ, ປຫີໂນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓສ຺ສ ຈ ພ຺ຍາປາທນີວຣຓສ຺ສ ຈ ປຫານໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.
ຖິນມິທ຺ຘນ຺ຕິ ຖິນຎ຺ເຈວ ມິທ຺ຘຎ຺ຈ. ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ຖິນໍ, ອາລສິຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ເວທນາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ມິທ຺ຘໍ, ປຈລາຍິກຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ຖິນໍ? ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ໂອລີຍນາ ສລ຺ລີຍນາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ມິທ຺ຘໍ? ຍາ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ໂອນາໂຫ ປຣິໂຍນາໂຫ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໒-໑໑໖໓) ນເຍນ ວິຕ຺ຖາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຎ຺ເຈວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຕາກາໂຣ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນາມ ອກຕກລ຺ຍາຓສ຺ສ ກຕປາປສ຺ສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ? ຍໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອວູປສໂມ ເຈຕໂສ ວິກ຺ເຂໂປ ຠນ຺ຕຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໑໖໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ‘‘ອກຕໍ ວຕ ເມ ກລ຺ຍາຓໍ, ອກຕໍ ກຸສລໍ, ອກຕໍ ຠີຣຸຕ຺ຕານໍ; ກຕໍ ປາປໍ, ກຕໍ ລຸທ຺ທໍ, ກຕໍ ກິພ຺ພິສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໘; ເນຕ຺ຕິ. ໑໒໐) ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ສໍສໂຍ. ຕສ຺ສາ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉຕິ, ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ ນ ສມ຺ປສີທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໙໑໕), ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ? ຍາ ກງ຺ຂາ ກງ຺ຂາຍນາ ກງ຺ຂາຍິຕຕ຺ຕໍ ວິມຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ ທ຺ເວຘາປໂຖ ສໍສໂຍ ອເນກໍສຄ຺ຄາໂຫ ອາສປ຺ປນາ ປຣິສປ຺ປນາ ອປຣິໂຍຄາຫນາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມໂນວິເລໂຂ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໐໐໘) ຈ ນເຍນ ວິຕ຺ຖາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທາທີນໍ ວິຄມວເສນ ຈ ປຫານວເສນ ຈ ເຕສໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນເມວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ໂສ ¶ ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍ ວິຄຕາຠິຊ຺ເຌນ ¶ ເຈຕສາ ວິຫຣຕິ, ອຠິຊ຺ຌາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ. ພ຺ຍາປາທປໂທສໍ ປຫາຍ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ພ຺ຍາປາທປໂທສາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ. ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຫາຍ ວິຄຕຖິນມິທ຺ໂຘ ວິຫຣຕິ ອາໂລກສຎ຺ຎີ ສໂຕ ¶ ສມ຺ປຊາໂນ, ຖິນມິທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫາຍ ອນຸທ຺ຘໂຕ ວິຫຣຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕິ. ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ປຫາຍ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ ວິຫຣຕິ ອກຖໍກຖີ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ, ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘).
ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ນີວຣຓານໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຖຎ຺ຈ ເນສໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ? ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຕາວ ອສຸຠນິມິຕ຺ເຕ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ສຸຠນິມິຕ຺ເຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣນສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒).
ເອວໍ ສຸຠນິມິຕ຺ເຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອສຸຠນິມິຕ຺ເຕ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ອສຸຠມ຺ປິ ອສຸຠາຣມ຺ມຓມ຺ປິ, ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ນາມ ອຸປາຍມນສິກາໂຣ, ປຖມນສິກາໂຣ, ອນິຈ຺ເຈ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ, ທຸກ຺ເຂ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວາ, ອນຕ຺ຕນິ ອນຕ຺ຕາຕິ ວາ, ອສຸເຠ ອສຸຠນ຺ຕິ ວາ ມນສິກາໂຣ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຍໂຕ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ – ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫານາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒).
ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ອສຸຠຠາວນານຸໂຍໂຄ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ທສວິຘຎ຺ຫິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕິ, ຠາເວນ຺ຕສ຺ສປິ ¶ , ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ປິຫິຕທ຺ວາຣສ຺ສປິ ¶ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາໂລປານໍ ໂອກາເສ ສຕິ ອຸທກໍ ປິວິຕ຺ວາ ຍາປນສີລຕາຍ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂນປິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ¶ ປຎ຺ຈ ອາໂລເປ, ອຠຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປິເວ;
ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໘໓);
ອສຸຠກມ຺ມິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສທິເສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ທສອສຸຠນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.
ປຏິຆນິມິຕ຺ເຕ ອາໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິຆມ຺ປິ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕໍ, ປຏິຆາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕໍ. ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກລກ຺ຂໂຓ ເອວ. ຕໍ ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຍໂຕ ພ຺ຍາປາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຆນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ – ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒).
ເມຕ຺ຕາຍ ປນ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນສ຺ສ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອປ຺ປນາປິ ອຸປຈາໂຣປິ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ອປ຺ປນາວ. ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓວ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຍໂຕ ພ຺ຍາປາໂທ ປຫີຍຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຫານາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒).
ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ເມຕ຺ຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ເມຕ຺ຕາຠາວນາ, ກມ຺ມສ຺ສກຕາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ປຏິສງ຺ຂານພຫຸລຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ໂອຘິສກາໂນຘິສກທິສາຜຣຓານຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ເມຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປິ ພ຺ຍາປາໂທ ປຫີຍຕິ, ໂອຘິໂສ ອໂນຘິໂສ ທິສາຜຣຓວເສນ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສປິ ພ຺ຍາປາໂທ ປຫີຍຕິ, ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ສ ກຸທ຺ໂຘ ¶ ກິໍ ກຣິສ຺ສສິ, ກິມສ຺ສ ສີລາທີນິ ¶ ວິນາເສຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ນນຸ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມເນວ ຄມິສ຺ສສິ, ປຣສ຺ສ ກຸຊ຺ຌນໍ ນາມ ວີຕຈ຺ຈິກງ຺ຄາຣຕຕ຺ຕອຍສລາກຄູຖາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໍ ¶ ປຫຣິຕຸກາມຕາ ວິຍ ໂຫຕິ. ເອໂສປິ ຕວ ກຸທ຺ໂຘ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ກິໍ ເຕ ສີລາທີນິ ວິນາເສຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ເອສ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມເນວ ຄມິສ຺ສຕິ, ອປ຺ປຏິຈ຺ຉິຕປເຫຓກໍ ວິຍ, ປຏິວາຕໍ ຂິຕ຺ຕຣໂຊມຸຏ຺ຐິ ວິຍ ຈ ເອຕສ຺ເສວ ເອສ ໂກໂຘ ມຕ຺ຖເກ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈາຕິ ອຸຠເຍສໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕປິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຏິສງ຺ຂາເນ ຐິຕສ຺ສປິ, ອສ຺ສຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສທິເສ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຣເຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສາປິ ພ຺ຍາປາໂທ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ເມຕ຺ຕານິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.
ອຣຕິອາທີສຸ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ. ອຣຕິ ນາມ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຕາ, ຕນ຺ທີ ນາມ ກາຍາລສິຍໍ, ວິຊມ຺ຠິຕາ ນາມ ກາຍວິນມນາ, ຠຕ຺ຕສມ຺ມໂທ ນາມ ຠຕ຺ຕມຸຈ຺ຉາ ຠຕ຺ຕປຣິຬາໂຫ, ເຈຕໂສ ລີນຕ຺ຕໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລີນາກາໂຣ. ອິເມສຸ ອຣຕິອາທີສຸ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຍໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຕິ ຕນ຺ທີ ວິຊມ຺ຠິຕາ ຠຕ຺ຕສມ຺ມໂທ ເຈຕໂສ ລີນຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ – ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒).
ອາຣມ຺ຠຘາຕຸອາທີສຸ ປນ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ອາຣມ຺ຠຘາຕຸ ນາມ ປຐມາຣມ຺ຠວີຣິຍໍ, ນິກ຺ກມຘາຕຸ ນາມ ໂກສຊ຺ຊໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕາຍ ຕໂຕ ພລວຕຣໍ, ປຣກ຺ກມຘາຕຸ ນາມ ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນໂຕ ຕໂຕປິ ພລວຕຣໍ. ອິມສ຺ມິໍ ຕິປ຺ປເຠເທ ວີຣິເຍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຍໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຫີຍຕິ. ເຕນາຫ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣມ຺ຠຘາຕຸ, ນິກ຺ກມຘາຕຸ, ປຣກ຺ກມຘາຕຸ. ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ – ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ¶ ວາ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ປຫານາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒).
ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ – ອິຣິຍາປຖສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນຕາ, ອາໂລກສຎ຺ຎາມນສິກາໂຣ ¶ , ອພ຺ໂຠກາສວາໂສ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ¶ . ອາຫຣຫຕ຺ຖກຠຸຕ຺ຕວມິຕກຕຕ຺ຖວຏ຺ຏກອລໍສາຏກກາກມາສກໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ມຫາຫຕ຺ຖີ ວິຍ ໂອຕ຺ຖຣນ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຈຕຸປຎ຺ຈອາໂລປໂອກາສໍ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຍາປນສີລສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຕິໂຠຊເນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປິ ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຫີຍຕິ. ຍສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສປິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຈນ຺ທາໂລກໍ ທີປາໂລກໍ ອຸກ຺ກາໂລກໍ ທິວາ ສູຣິຍາໂລກໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ, ອພ຺ໂຠກາເສ ວສນ຺ຕສ຺ສປິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສທິເສ ວິຄຕຖິນມິທ຺ເຘ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສປິ ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຘຸຕງ຺ຄນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.
ເຈຕໂສ ອວູປສເມ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ. ອວູປສໂມ ນາມ ອວູປສນ຺ຕາກາໂຣ, ອຕ຺ຖໂຕ ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເມວ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຍໂຕ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຈຕໂສ ອວູປສໂມ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ – ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒).
ສມາຘິສງ຺ຂາເຕ ປນ ເຈຕໂສ ວູປສເມ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນສ຺ສ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຈຕໂສ ວູປສໂມ. ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ – ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຫານາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒).
ອປິຈ ¶ ຉ ຘມ຺ມາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ, ວຸຑ຺ຒເສວິຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ. ພາຫຸສຈ຺ເຈນປິ ຫິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ນິກາເຍ ປາຬິວເສນ ຈ ອຕ຺ຖວເສນ ຈ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕິ, ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຣິປຸຈ຺ຉາພຫຸລສ຺ສປິ, ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວຕາຍ ປກຕຎ຺ຎຸໂນປິ ¶ , ວຸຑ຺ເຒ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖເຣ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສປິ, ອຸປາລິຕ຺ເຖຣສທິເສ ວິນຍຘເຣ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ¶ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.
ວິຈິກິຈ຺ຉາຏ຺ຐານິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ. ວິຈິກິຈ຺ຉາຏ຺ຐານິຍາ ຘມ຺ມາ ນາມ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ວິຈິກິຈ຺ຉາວ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຍໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຈິກິຈ຺ຉາຏ຺ຐານິຍາ ຘມ຺ມາ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ – ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒).
ກຸສລາທິຘມ຺ເມສຸ ປນ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ –
‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸສລາກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊາ ຘມ຺ມາ, ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ, ຫີນປຓີຕາ ຘມ຺ມາ, ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາຄາ ຘມ຺ມາ. ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອນຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫານາຍາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒).
ອປິຈ ຉ ຘມ຺ມາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕາ, ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ, ສປ຺ປາຍກຖາຕິ ¶ . ພາຫຸສຈ຺ຈວເສນປິ ຫິ ເອກໍ ວາ…ເປ… ປຎ຺ຈ ວາ ນິກາເຍ ປາຬິວເສນ ຈ ອຕ຺ຖວເສນ ຈ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີຍຕິ, ຕີຓິ ຣຕນານິ ອາຣພ຺ຠ ກຸສລາທິເຠເທສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຣິປຸຈ຺ຉາພຫຸລສ຺ສປິ, ວິນເຍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວສ຺ສປິ, ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ໂອກປ຺ປນີຍ, ສທ຺ຘາສງ຺ຂາຕ, ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລສ຺ສປິ, ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ເຕ ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣສທິເສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວນ຺ຕສ຺ສປິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີຍຕິ, ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸຓນິສ຺ສິຕສປ຺ປາຍກຖາຍປິ ປຫີຍຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫີນານໍ ອິເມສໍ ນີວຣຓານໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓສ຺ສ ຕາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓສ຺ສ ຈ ¶ . ພ຺ຍາປາທນີວຣຓສ຺ສ ¶ ປນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນີວຣຓສ຺ສ ຈ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ, ວິຈິກິຈ຺ຉານີວຣຓສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕຖາ ປຫານາຍ ອຸປກາຣຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອິທເມວ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ນີວຣຓານໍ ປຫານໍ, ຍສ຺ມາ ຫີນວີຣິຍຕາຍ ກຸສີເຕນ, ອນຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິນາ, ອປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘທຣຖຕາຍ ສາຣທ຺ຘກາເຍນ, ອສມາຫິຕຕາຍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ນ ກທາຈິປິ ເຕ ສກ຺ກາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ, ປເຄວ ອິຕຣໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ໂສ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ວິຄໂມ ປຫານໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຕສໍ ນີວຣຓານໍ ປຫານາຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ວີຣິຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ປຄ຺ຄຫິຕໍ ອສິຖິລປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ອນ຺ຕຣາ ສງ຺ໂກຈສ຺ສ ອນາປຊ຺ຊນໂຕ ອສລ຺ລີນໍ.
ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາຕິ ນ ເກວລຎ຺ຈ ວີຣິຍເມວ, ສຕິປິ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ຈິຣກຕຈິຣຠາສິຕານໍ ສຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ. ປສ຺ສທ຺ໂຘຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖປ຺ປສ຺ສມ຺ຠເນນ ກາໂຍປິສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ນາມກາເຍ ປສ຺ສທ຺ເຘ ຣູປກາໂຍປິສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນາມກາໂຍ ຣູປກາໂຍ’’ຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສທ຺ໂຘ ກາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສາຣທ຺ໂຘຕິ ໂສ ຈ ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ອສາຣທ຺ໂຘ, ວິຄຕທຣໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິສ຺ສ ສມ຺ມາ ອາຫິຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິຕໍ ອປ຺ປິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ສມາຫິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ເອກຄ຺ຄໍ ອຈລໍ ນິປ຺ຜນ຺ທນໍ ນິຣິຎ຺ຊນນ຺ຕິ.
ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ຌານມຄ຺ຄານໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ກຖິຕາ. ເຕເນວາຫ –
‘‘ຈຣມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍຠູໂຕ ອາຕາປີ ໂອຕ຺ຕາປີ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ປຫິຕຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໑໐).
ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.
ຄາຖາສຸ ຍຕໍ ຈເຣຕິ ຍຕມາໂນ ຈເຣຍ຺ຍ, ຈງ຺ກມນາທິວເສນ ຄມນໍ ກປ຺ເປນ຺ໂຕປິ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ວາຍມຕີ’’ຕິອາທິນາ ¶ (ສໍ. ນິ. ໕.໖໕໑-໖໖໒; ວິຠ. ໓໙໐) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍວເສນ ຍຕນ຺ໂຕ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ຍຖາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄມນໍ ¶ ກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສໍຍໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ຕິຏ຺ເຐຕິ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ຐານໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ. ອຈ຺ເຉຕິ ນິສີເທຍ຺ຍ. ສເຍຕິ ນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຍຕເມນໍ ປສາຣເຍຕິ ເອຕໍ ປສາເຣຕພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖປາທາທິໍ ຍຕໍ ຍຕມາໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວີຣິຍສມງ຺ຄີເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ປສາເຣຍ຺ຍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປມາທໍ ວິຊເຫຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.
ອິທານິ ຍຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຍຕໍ ຍຕມາໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸປຣິ. ຕິຣິຍນ຺ຕິ ຕິຣິຍໂຕ, ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາທິວເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ທິສາຠາເຄສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປາຈີນນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ. ຍາວຕາ ຊຄໂຕ ຄຕີຕິ ຍຕ຺ຕກາ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເຠທສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອນວເສສໂຕ ສມ຺ມສນຎາຓສ຺ສ ວິສຍໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ສມເວກ຺ຂິຕາຕິ ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ຎາເຍນ ອເວກ຺ຂິຕາ, ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິປສ຺ສໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎານໍ. ຂນ຺ຘານນ຺ຕິ ຣູປາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ. ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ອຸທຍຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຸປຣິ ຕິຣິຍໍ ອໂຘຕິ ຕິສງ຺ຄເຫ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິສມ຺ມສນາຘິຄເຕນ ອຸທຍພ຺ພຍຎາເຓນ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ອຸທຍໍ, ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ວຍຎ຺ຈ ສມເວກ຺ຂິຕາ ສມນຸປສ຺ສິຕາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ.
ເຈໂຕສມຖສາມີຈິນ຺ຕິ ¶ ຈິຕ຺ຕສໍກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວູປສມນໂຕ ¶ ເຈໂຕສມຖສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກປຏິປທໍ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໍ. ສິກ຺ຂມານນ຺ຕິ ປຏິປຊ຺ຊມານໍ ຠາເວນ຺ຕໍ ຎາຓປຣມ຺ປຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕໍ. ສທາຕິ ສພ຺ພກາລໍ, ຣຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ທິວາ ຈ. ສຕນ຺ຕິ ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄຕາຍ ສຕິຍາ ສໂຕກາຣິໍ. ສຕຕໍ ປຫິຕຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ພກາລໍ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ນິພ຺ພານໍ ປຏິເປສິຕຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາວິຘໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ອາຫຸ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ທ຺ວາທສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໓. ໂລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ
໑໑໒. ເຕຣສເມ ໂລໂກຕິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ, ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຣິມໍ ອຣິຍສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ອິຘ ປນ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສ຺ວາຍໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ, ສງ຺ຂາຣໂລໂກ, ໂອກາສໂລໂກຕິ ວິຠາຄໂຕ ¶ ສຣູປໂຕ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ອປິຈ ຂນ຺ຘໂລກາທິວເສນ ຈ ອເນກວິໂຘ ໂລໂກ. ຍຖາຫ –
‘‘ໂລໂກຕິ ຂນ຺ຘໂລໂກ, ຘາຕຸໂລໂກ, ອາຍຕນໂລໂກ, ວິປຕ຺ຕິຠວໂລໂກ, ວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໂລໂກ, ສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກ, ເອໂກ ໂລໂກ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ, ທ຺ເວ ໂລກາ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ, ຕໂຍ ໂລກາ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂລກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ, ປຎ຺ຈ ໂລກາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ, ຉ ໂລກາ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ, ສຕ຺ຕ ໂລກາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ, ອຏ຺ຐ ໂລກາ ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ, ນວ ໂລກາ ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ, ທສ ໂລກາ ທສາຍຕນານິ, ທ຺ວາທສ ໂລກາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ໂລກາ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ (ມຫານິ. ໓; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒).
ເອວມເນກຘາ ວິຠຕ຺ໂຕປິ ໂລໂກ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ເອວ ສງ຺ຄຫໍ ສໂມສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາ ¶ …ເປ… ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາປິ ທຸກ຺ຂາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຣິມໍ ອຣິຍສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ, ອິຘ ປນ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ໂຐ ອວິເສເສນ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ສມ຺ຠວຕິ. ຍໍ ປນ ນ ລຸຊ຺ຊຕີຕິ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ເອກໍເສເນວ ລຸຊ຺ຊຕິ ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ¶ ໂສ ໂລໂກຕິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສ຺ເວວ ໂລກສທ຺ໂທ ນິຣູຬ຺ໂຫຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ໂລໂກຕິ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ເອວ.
ຍທິປິ ຕຖາຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຕຖາຄຕສຸຕ຺ເຕ ນານານເຍຫິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາມຸເຂນ ອຍມຕ຺ຖວິຠາວນາ – ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕວິຠາເຄນ ວາ ອວິເສສໂຕ ຕາວ ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິເຠທໂຕ ກຸສລາກຸສລາທິວິຠາຄໂຕ ວຏ຺ຏປ຺ປມາຓສຓ຺ຐານາທິເຠທໂຕ, ວິເສສໂຕ ວາ ປນ ‘‘ອຍໍ ສສ຺ສຕາສໂຍ, ອຍໍ ອຸຈ຺ເຉທາສໂຍ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາ ປຖວີຘາຕຸ, ປຄ຺ຆຣຓລກ຺ຂຓາ ອາໂປຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ ໂຍ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາ ຍຖາ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຕຖາ ພຸທ຺ໂຘ ຎາໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ກໂຕຕິ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ.
ໂລກສ຺ມາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂລກໂຕ. ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວິສໍສຏ຺ໂຐ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘານໍ ສພ຺ເພສໍ ສໍໂຍຊນານໍ ສມ຺ມເທວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຕໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກສມຸທໂຍຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ຕຓ຺ຫາ, ອຠິຘມ຺ມນເຍນ ¶ ປນ ອຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ. ປຫີໂນຕິ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ສວາສນໍ ປຫີໂນ. ໂລກນິໂຣໂຘຕິ ນິພ຺ພານໍ. ສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ກໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາຕິ ສີລາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສງ຺ຄໂຫ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ. ໂສ ຫິ ໂລກນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ຕທຕ຺ຖໍ ອຣິເຍຫິ ປຏິປຊ຺ຊີຍຕິ ຈາຕິ ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕຖານິ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຍາຖາວໂຕ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຕຖານິ ນາມ. ຍຖາຫ –
‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖເມຕໍ ອວິຕຖເມຕໍ, ອນຎ຺ຎຖເມຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໐) ວິຕ຺ຖາໂຣ.
ອປິຈ ຕຖາຍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖໍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ ¶ , ຄໂຕຕິ ຈ ອວຄໂຕ ອຕີໂຕ ປຕ຺ໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ສກລໂລກໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ອວິປຣີຕາຍ ຄໂຕ ອວຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ໂລໂກ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຕຖໍ ອວິປຣີຕໍ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ. ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ຠຄວໂຕ ຕຖາຄຕຠາວທີປນວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ອິຕິ ຠຄວາ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘນວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຕຖາຄຕຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐາທິອຠິສມ຺ໂພຘິວເສນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໒໓) ປນ ‘‘ຈຕູຫິ ສຈ຺ເຈຫິ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ກເຖຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຕຖາຄຕສທ຺ທ-ພຸທ຺ຘສທ຺ທານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນິນ຺ນານາກຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ເຈວ ຫິ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ສທ຺ທາຍຕນໍ. ມຸຕນ຺ຕິ ປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ, ຣສາຍຕນໍ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນຎ຺ຈ. ວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂາທິຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ. ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ປຕ຺ຕໍ. ປຣິເຍສິຕນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໍ ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຣິເຍສິຕໍ. ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸສຎ຺ຈຣິຕໍ. ກສ຺ສ ປນ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາຕິ? ສເທວກສ຺ສ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ຕຕ຺ຖ ສຫ ເທເວຫີຕິ ສເທວໂກ, ຕສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.
ສເທວກວຈເນນ ¶ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ສມາຣກວຈເນນ ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິວຈເນນ ສາສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈວ ສມິຕປາປພາຫິຕປາປສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ, ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓໍ ¶ , ສເທວມນຸສ຺ສວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທວອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ຕີຫິ ປເທຫິ ເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ, ທ຺ວີຫິ ປຊາວເສນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ອປໂຣ ¶ ນໂຍ – ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣເທວໂລໂກ ຄຫິໂຕ, ສມາຣກວຈເນນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ, ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ສຫ ອວເສສສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕ. ອປິເຈຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສພ຺ພໂລກວິສຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາເວ ປກາສິເຕ ເຍສເມວໍ ສິຍາ ‘‘ມາໂຣ ນາມ ມຫານຸຠາໂວ ຉກາມາວຈຣິສ຺ສໂຣ ວສວຕ຺ຕີ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ປນ ຕໂຕປິ ມຫານຸຠາວຕໂຣ ທສຫິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ອຸຕ຺ຕມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ. ປຸຖູ ຈ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸໂນ ມຫານຸຠາວາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ສຕ຺ຕກາໂຍ ອນນ຺ໂຕ ອປຣິມາໂຓ, ກິເມເຕສໍ ສພ຺ເພສໍເຍວ ວິສໂຍ ອນວເສສໂຕ ຠຄວຕາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘເມນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ.
ໂປຣາຓາ ປນາຫຸ – ‘‘ສເທວກສ຺ສາ’’ຕິ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໂລກໍ ປຣິຍາທິຍຕິ, ‘‘ສມາຣກສ຺ສາ’’ຕິ ມາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໂລກໍ, ‘‘ສພ຺ຣຫ຺ມກສ຺ສາ’’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໂລກໍ. ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ຕິຠວູປເຄ ສຕ຺ເຕ ຕີສຸ ປເທສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ປຣິຍາທິຍນ຺ໂຕ ‘‘ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຊາຍ ສເທວມນຸສ຺ສາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ປຎ຺ຈຫິປິ ປເທຫິ ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປຣິຍາທິຍຕິ.
ຍສ຺ມາ ຕໍ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອິມິນາ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ – ຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ‘‘ນີລໍ ປີຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຂເຓ ອິມໍ ນາມ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ສຸມໂນ ວາ ທຸມ຺ມໂນ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວາ ຊາໂຕ’’ຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເອວໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ຕຖາ ຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ‘‘ເຠຣິສທ຺ໂທ ມຸທິງ຺ຄສທ຺ໂທ’’ຕິອາທິ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ໂສຕທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ມູລຄນ຺ໂຘ ຕຈຄນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ ຄນ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ຆານທ຺ວາເຣ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ມູລຣໂສ ຂນ຺ຘຣໂສ’’ຕິອາທິ ຣສາຣມ຺ມຓໍ ຊິວ຺ຫາທ຺ວາເຣ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ ¶ , ‘‘ກກ຺ຂຬໍ ມຸທຸກ’’ນ຺ຕິອາທິ ປຖວີຘາຕຸເຕໂຊຘາຕຸວາໂຍຘາຕຸເຠທໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຣມ຺ມຓໍ ກາຍທ຺ວາເຣ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ ¶ , ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຂເຓ ອິມໍ ນາມ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ¶ ຜຸສິຕ຺ວາ ສຸມໂນ ວາ ທຸມ຺ມໂນ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວາ ຊາໂຕ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເອວໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ.
ຕຖາ ຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຸຂາທິເຠທໍ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຂເຓ ອິມໍ ນາມ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ຊານິຕ຺ວາ ສຸມໂນ ວາ ທຸມ຺ມໂນ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວາ ຊາໂຕ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເອວໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ເອວໍ ຍໍ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ຕຖາຄເຕນ ອທິຏ຺ຐໍ ວາ ອສຸຕໍ ວາ ອມຸຕໍ ວາ ອວິຎ຺ຎາຕໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ອິມສ຺ສ ປນ ມຫາຊນສ຺ສ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຎາເຓນ ອສຈ຺ຉິກຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຠຄວາ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ຈາເນນ ຕໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທິວເສນ ວາ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາເຕສຸ ລພ຺ຠມານປທວເສນ ວາ ‘‘ກຕມໍ ຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ? ຍໍ ຣູປໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໖໑໗) ນເຍນ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ ເຕຣສຫິ ວາເຣຫິ ທ຺ເວປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫິ ວິຠຊ຺ຊມານໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ, ວິຕຖໍ ນຕ຺ຖິ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ສທ຺ທາທີສຸ.
ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍໍ ຍຖາ ໂລເກນ ຄຕໍ, ຕສ຺ສ ຕເຖວ ຄຕຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຖາຄຕສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ. ອິມິນາ ຕຖາທສ຺ສິຠາວໂຕ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ –
‘‘ນ ຕສ຺ສ ອທ຺ທິຏ຺ຐມິຘຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ,
ອໂຖ ອວິຎ຺ຎາຕມຊານິຕພ຺ພໍ;
ສພ຺ພໍ ອຠິຎ຺ຎາສິ ຍທຕ຺ຖິ ເນຍ຺ຍໍ,
ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູ’’ຕິ. (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໑);
ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕປິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ –
‘‘ຍໍ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ¶ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ຕມຫໍ ຊານາມິ, ຕມຫໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວິທິຕໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ນ ອຸປຏ຺ຐາສີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔).
ຍຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາຄໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຍສ຺ສຎ຺ຈ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມຣຕ຺ຕິຍໍ ຕຖາ ອາຄຕາທິອຕ຺ເຖນ ຕຖາຄໂຕ ຠຄວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ ມຕ຺ຖກໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ຍຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີຕິ ຍສ຺ສຎ຺ຈ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມຣຕ຺ຕິຍໍເຍວ ກຸສິນາຣາຍໍ ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ. ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣຕິ ອິມາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສອຸປາທິເສສອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕູນໍ ເວມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສປຣິມາເຓ ກາເລ ປຐມໂພຘິຍມ຺ປິ, ມຊ຺ຌິມໂພຘິຍມ຺ປິ, ປຈ຺ຉິມໂພຘິຍມ຺ປິ ຍໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິປ຺ປເຠທໍ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ ນິທ຺ທິສນວເສນ, ລປຕິ ອຸທ຺ຘິສນວເສນ, ນິທ຺ທິສຕິ ປຏິນິທ຺ທິສນວເສນ. ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ເທສິຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິນວງ຺ຄໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອນຸປວຊ຺ຊໍ ອນູນໍ ອນຘິກໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຣາຄມທນິມ຺ມທນໍ…ເປ… ໂມຫມທນິມ຺ມທນໍ, ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອວກ຺ຂລິຕໍ, ເອກມຸທ຺ທິກາຍ ລຎ຺ຉິຕໍ ວິຍ ເອກນາຬິຍາ ມິຕໍ ວິຍ ເອກຕຸລາຍ ຕຸລິຕໍ ວິຍ ຈ ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຠາສິຕໍ, ເອກນ຺ເຕເນວ ຕສ຺ສ ສາຘນໂຕ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ຕຖໍ, ອວິຕຖໍ, ອນຎ຺ຎຖໍ. ເອເຕນ ຕຖາວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄທອຕ຺ໂຖ ອຍໍ ຄຕສທ຺ໂທ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ຕຖໍ ຄທຕີຕິ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອາຄທນໍ ອາຄໂທ, ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ອາຄໂທ ຍສ຺ສາຕິ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີຕິ ເຍ ຘມ຺ເມ ຠຄວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ສາວຊ຺ຊາ ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິຕາ ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ ¶ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ¶ ປເຣສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ວທຕິ, ເຕ ຘມ຺ເມ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຍໍ ປຫາສິ. ເຍ ປນ ຘມ຺ເມ ຠຄວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ ອນວຊ຺ຊາ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖາ ສມຕ຺ຕາ ສມາທິນ຺ນາ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວທຕິ, ເຕ ຘມ຺ເມ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຍໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວາທີ ຠຄວາ, ຕຖາກາຣີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີຕິ ສມ຺ມເທວ ສີລາທິປຣິປູຣຓວເສນ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ໂນ ສຍໍ ຍຖາກາຣີ ຠຄວາ, ຕເຖວ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປເຣສໍ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ¶ ຕຖາວາທີ. ຠຄວໂຕ ຫິ ວາຈາຍ ກາໂຍ ອນຸໂລເມຕິ, ກາຍສ຺ສປິ ວາຈາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ ຈ ໂຫຕິ. ເອວໍຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ຍຖາ ວາຈາ, ກາໂຍປິ ຕຖາ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຈ ກາໂຍ, ວາຈາປິ ຕຖາ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອຠິຠູ ອນຠິຠູໂຕຕິ ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄໍ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິນິຣຍໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ຠຄວາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ ສີເລນປິ ສມາຘິນາປິ ປຎ຺ຎາຍປິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາປິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສເນນປິ, ນ ຕສ຺ສ ຕຸລາ ວາ ປມາຓໍ ວາ ອຕ຺ຖິ, ອສໂມ ອສມສໂມ ອປ຺ປຏິໂມ ອປ຺ປຏິຠາໂຄ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ອຕຸໂລ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຘມ຺ມຣາຊາ ເທວານໍ ອຕິເທໂວ ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ. ຕໂຕ ເອວ ສຍໍ ນ ເກນຈິ ອຠິຠູໂຕຕິ ອນຠິຠູໂຕ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກໍສຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ເນຍ຺ຍໍ ນາມ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ປສ຺ສຕີຕິ ທໂສ. ອວິປຣີຕໍ ອາສຍາທິອວໂພເຘນ ຫິຕູປສໍຫາຣາທິນາ ຈ ສຕ຺ເຕ, ຠາວຎ຺ຎຖຕ຺ຕູປນຍວເສນ ສງ຺ຂາເຣ ສພ຺ພາກາເຣນ ສຸຈິຓ຺ຓວສິຕາຍ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ວເສ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ວສວຕ຺ຕີ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ຕຖາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.
ຕຕ຺ເຣວໍ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ – ອຄໂທ ວິຍ ອຄໂທ. ໂກ ປເນສ? ເທສນາວິລາໂສ ເຈວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ຈ. ເຕເນວ ເຫສ ມຫານຸຠາໂວ ຠິສກ຺ໂກ ວິຍ ທິພ຺ພາຄເທນ ສປ຺ເປ, ສພ຺ເພ ປຣປ຺ປວາທິໂນ ສເທວກຎ຺ຈ ໂລກໍ ອຠິຠວຕິ. ອິຕິ ສພ຺ພໂລກາຠິຠວເນ ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ເທສນາວິລາໂສ ເຈວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ຈ ອຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ ¶ ຕຖາຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສເທວເກ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ…ເປ… ວສວຕ຺ຕີ, ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.
ຄາຖາສຸ ¶ ສພ຺ພໂລກໍ ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ເຕຘາຕຸກໂລກສນ຺ນິວາສໍ ຊານິຕ຺ວາ. ສພ຺ພໂລເກ ຍຖາຕຖນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ເຕຘາຕຸກໂລກສນ຺ນິວາເສ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເນຍ຺ຍໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຍຖາຕຖໍ ອວິປຣີຕໍ ຊານິຕ຺ວາ. ສພ຺ພໂລກວິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂຍຄານໍ ອນວເສສປ຺ປຫາເນນ ສພ຺ເພນປິ ໂລເກນ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ. ອນູປໂຍຕິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ໂລເກ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິອຸປເຍຫິ ອນູປໂຍ ເຕຫິ ອຸປເຍຫິ ວິຣຫິໂຕ.
ສພ຺ພາຠິຠູຕິ ຣູປາທີນິ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓານິ, ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ, ສພ຺ເພປິ ມາເຣ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຘີໂຣຕິ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ໂນ. ສພ຺ພຄນ຺ຖປ຺ປໂມຈໂນຕິ ສພ຺ເພ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖາທິເກ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐິໂຕ ¶ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນປິ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາເສນ ເຕສໍ ປໂມຈນໂຕ ສພ຺ພຄນ຺ຖປ຺ປໂມຈໂນ. ຜຸຏ຺ຐາສ຺ສາຕິ ຜຸຏ຺ຐາ ອສ຺ສ. ກຣຓຕ຺ເຖ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ, ຜຸຏ຺ຐາ ອເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣມາ ສນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ. ຕຎ຺ຫິ ເຕນ ຎາຓຜຸສເນນ ຜຸຏ຺ຐໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ອກຸໂຕຠຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປຣມາ ສນ຺ຕີຕິ ອຸຕ຺ຕມາ ສນ຺ຕິ. ກຕຣາ ສາຕິ? ນິພ຺ພານໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິພ຺ພາເນ ກຸໂຕຈິ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອກຸໂຕຠຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ອນີໂຆຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ໂຂ. ສພ຺ພກມ຺ມກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ເພສໍ ກມ຺ມານໍ ຂຍໍ ປຣິໂຍສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ວິມຸຕ຺ໂຕ ອຸປຘິສງ຺ຂເຍຕິ ອຸປຘິສງ຺ຂຍສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ ຕທາຣມ຺ມຓາຍ ຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ໂສຕິ ເອໂສ ໂສ. ສີໂຫ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫນຏ຺ເຐນ, ກິເລສານໍ ຫນນຏ຺ເຐນ ຈ, ຕຖາຄໂຕ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ສີໂຫ ນາມ. ພ຺ຣຫ຺ມນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ. ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ປວຕ຺ຕຍີຕິ ຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ທ຺ວາທສາກາຣໍ ປວຕ຺ເຕສິ.
ອິຕີຕິ ¶ ເອວໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຸເຓ ຊານິຕ຺ວາ. ສງ຺ຄມ຺ມາຕິ ¶ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ. ຕໍ ນມສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕໍ ຕຖາຄຕໍ ເຕ ສຣຓໍ ຄຕາ ເທວມນຸສ຺ສາ ນມສ຺ສນ຺ຕິ. ມຫນ຺ເຕຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫນ຺ຕໍ, ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊໂຍເຄນ ວີຕສາຣທໍ. ອິທານິ ຍໍ ວທນ຺ຕາ ເຕ ນມສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ທນ຺ໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.
ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ ຉຏ຺ເຐ ສຕ຺ຕເມ ຈ ສຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ປຐມທຸຕິຍຕຕິຍທ຺ວາທສມເຕຣສເມສຸ ວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ, ເສເສສຸ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ເຕຣສມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ອິຕິ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ
ຂຸທ຺ທກນິກາຍ-ອຏ຺ຐກຖາຍ
ອິຕິວຸຕ຺ຕກສ຺ສ ຈຕຸກ຺ກນິປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ນິຄມນກຖາ
ຘມ຺ມິສ຺ສເຣນ ຊຄໂຕ, ຘມ຺ມາໂລກວິຘາຍິນາ;
ຘມ຺ມານໍ ໂພຘເນຍ຺ຍານໍ, ຊານຕາ ເທສນາວິຘິໍ.
ຕໍ ຕໍ ນິທານມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພໂລກຫິເຕສິນາ;
ເອກກາທິປ຺ປເຠເທນ, ເທສິຕານິ ມເຫສິນາ.
ທສຸຕ຺ຕຣສຕໍ ທ຺ເວ ຈ, ສຸຕ຺ຕານິ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ;
ອິຕິວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທນ, ສງ຺ຄາຍິໍສຸ ມເຫສໂຍ.
ຉຬຠິຎ຺ຎາ ວສິປ຺ປຕ຺ຕາ, ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທາ;
ຍໍ ຕໍ ສາສນໂຘຣຍ຺ຫາ, ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ປຸເຣ.
ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ, ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານຍໍ;
ນິສ຺ສາຍ ຍາ ສມາຣທ຺ຘາ, ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ມຍາ.
ສາ ຕຕ຺ຖ ປຣມຕ຺ຖານໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ຍຖາຣຫໍ;
ປກາສນາ ປຣມຕ຺ຖ-ທີປນີ ນາມ ນາມໂຕ.
ສມ຺ປຕ຺ຕາ ປຣິນິຏ຺ຐານໍ, ອນາກຸລວິນິຈ຺ຉຍາ;
ອຏ຺ຐຕ຺ຕິໍສປ຺ປມາຓາຍ, ປາຬິຍາ ຠາຓວາຣໂຕ.
ອິຕິ ຕໍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ເຕນ, ຍໍ ຕໍ ອຘິຄຕໍ ມຍາ;
ປຸຎ຺ຎໍ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສາສນໍ.
ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘາຍ, ສີລາທິປຏິປຕ຺ຕິຍາ;
ສພ຺ເພປິ ປາຓິໂນ ໂຫນ຺ຕຸ, ວິມຸຕ຺ຕິຣສຠາຄິໂນ.
ຈິຣໍ ¶ ¶ ¶ ຕິຏ຺ຐຕຸ ໂລກສ຺ມິໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາສນໍ;
ຕສ຺ມິໍ ສຄາຣວາ ນິຈ຺ຈໍ, ໂຫນ຺ຕຸ ສພ຺ເພປິ ປາຓິໂນ.
ສມ຺ມາ ວສ຺ສຕຸ ກາເລນ, ເທໂວປິ ຊຄຕິປ຺ປຕິ;
ສທ຺ຘມ຺ມນິຣໂຕ ໂລກໍ, ຘມ຺ເມເນວ ປສາສຕູຕິ.
ອິຕິ ພທຣຕິຕ຺ຖວິຫາຣວາສິນາ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາເລນ ກຕາ
ອິຕິວຸຕ຺ຕກສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.