📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາ

(ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ອຸຕ຺ຕມໍ ວນ຺ທເນຍ຺ຍານໍ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ;

ໂຍ ຂຸທ຺ທກນິກາຍມ຺ຫິ, ຂຸທ຺ທາຈາຣປ຺ປຫາຍິນາ.

ເທສິໂຕ ໂລກນາເຖນ, ໂລກນິສ຺ສຣເຓສິນາ;

ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນິປາຕສ຺ສ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ອຍໍ ສຸຕ຺ຕນິປາໂຕ ຈ, ຂຸທ຺ທເກສ຺ເວວ ໂອຄໂຘ;

ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສາປິ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ຄາຖາສຕສມາກິຓ຺ໂຓ, ເຄຍ຺ຍພ຺ຍາກຣຓງ຺ກິໂຕ;

ກສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິປາໂຕຕິ, ສງ຺ຂເມສ ຄໂຕຕິ ເຈ.

ສຸວຸຕ຺ຕໂຕ ສວນໂຕ, ອຕ຺ຖານໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຕາຓໂຕ;

ສູຈນາ ສູທນາ ເຈວ, ຍສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕໍ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຖາຣູປານິ ສຸຕ຺ຕານິ, ນິປາເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕໂຕ;

ສມູຫໂຕ ອຍໍ ຕສ຺ມາ, ສງ຺ຂເມວມຸປາຄໂຕ.

ສພ຺ພານິ ຈາປິ ສຸຕ຺ຕານິ, ປມາຓນ຺ເຕນ ຕາທິໂນ;

ວຈນານິ ອຍໍ ເຕສໍ, ນິປາໂຕ ຈ ຍໂຕ ຕໂຕ.

ອຎ຺ຎສງ຺ຂານິມິຕ຺ຕານໍ, ວິເສສານມຠາວໂຕ;

ສງ຺ຂໍ ສຸຕ຺ຕນິປາໂຕຕິ, ເອວເມວ ສມຊ຺ຌຄາຕິ.

໑. ອຸຣຄວຄ຺ໂຄ

໑. ອຸຣຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ສມຘິຄຕສງ຺ໂຂ ຈ ຍສ຺ມາ ເອສ ວຄ຺ຄໂຕ ອຸຣຄວຄ຺ໂຄ, ຈູຬວຄ຺ໂຄ, ມຫາວຄ຺ໂຄ, ອຏ຺ຐກວຄ຺ໂຄ, ປາຣາຍນວຄ຺ໂຄຕິ ປຎ຺ຈ ວຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ; ເຕສຸ ອຸຣຄວຄ຺ໂຄ ອາທິ. ສຸຕ຺ຕໂຕ ອຸຣຄວຄ຺ເຄ ທ຺ວາທສ ສຸຕ຺ຕານິ, ຈູຬວຄ຺ເຄ ຈຸທ຺ທສ, ມຫາວຄ຺ເຄ ທ຺ວາທສ, ອຏ຺ຐກວຄ຺ເຄ ໂສຬສ, ປາຣາຍນວຄ຺ເຄ ໂສຬສາຕິ ສຕ຺ຕຕິ ສຸຕ຺ຕານິ. ເຕສໍ ອຸຣຄສຸຕ຺ຕໍ ອາທິ. ປຣິຍຕ຺ຕິປມາຓໂຕ ອຏ຺ຐ ຠາຓວາຣາ. ເອວໍ ວຄ຺ຄສຸຕ຺ຕປຣິຍຕ຺ຕິປມາຓວໂຕ ປນສ຺ສ –

‘‘ໂຍ ອຸປ຺ປຕິຕໍ ວິເນຕິ ໂກຘໍ, ວິສຏໍ ສປ຺ປວິສໍວ ໂອສເຘຫິ;

ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣໍ, ອຸຣໂຄ ຊິຓ຺ຓມິວ ຕຈໍ ປຸຣາຓ’’ນ຺ຕິ. –

ອຍໍ ຄາຖາ ອາທິ. ຕສ຺ມາ ອສ຺ສາ ອິໂຕ ປຠຸຕິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກາຕຸໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ເຍນ ຍຕ຺ຖ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ວຸຕ຺ຕາ ຄາຖາ ອຍໍ ອິມໍ;

ວິຘິໍ ປກາສຍິຕ຺ວາສ຺ສາ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ.

ເກນ ປນາຍໍ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາ, ກຕ຺ຖ, ກທາ, ກສ຺ມາ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ຈຕຸວີສຕິພຸທ຺ຘສນ຺ຕິເກ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ ຍາວ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕກໍ, ຕາວ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕຸສິຕຠວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຕໂຕປິ ຈວິຕ຺ວາ ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ອນຸປຸພ຺ເພນ ກຕມຫາຠິນິກ຺ຂມໂນ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ, ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເທວ-ມນຸສ຺ສານໍ ຫິຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເຕນ ຠຄວຕາ ສຍມ຺ຠຸນາ ອນາຈຣິຍເກນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕາ. ສາ ຈ ປນ ອາຬວິຍໍ. ຍທາ ຈ ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕທາ ຕຕ຺ຖ ອຸປຄຕານໍ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປວິສ຺ສຊ຺ຊນາ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ທູເຣນິທານອວິທູເຣນິທານສນ຺ຕິເກນິທານວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ທູເຣນິທານໍ ນາມ ທີປງ຺ກຣໂຕ ຍາວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸກຖາ, ອວິທູເຣນິທານໍ ນາມ ຕຸສິຕຠວນໂຕ ຍາວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸກຖາ, ສນ຺ຕິເກນິທານໍ ນາມ ໂພຘິມຓ຺ຑໂຕ ຍາວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸກຖາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອວິທູເຣນິທານໍ ສນ຺ຕິເກນິທານຎ຺ຈ ທູເຣນິທາເນເຍວ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ທູເຣນິທານວເສເນເວຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ປເນສາ ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອິຘ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ. ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣິຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອິຘ ອາຬວິຍໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ອາຬວິຍໍ ວິຫຣຕິ ອຄ຺ຄາຬເວ ເຈຕິເຍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຬວກາ ຠິກ຺ຂູ ນວກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິປິ ເຉທາເປນ຺ຕິປິ. ອຎ຺ຎຕໂຣປິ ອາຬວໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຕໂນ ຠວນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ມຍ຺ຫໍ ຠວນໍ ຉິນ຺ທີ’ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອນາທິຍນ຺ໂຕ ຉິນ຺ທິເຍວ. ຕສ຺ສາ ຈ ເທວຕາຍ ທາຣກສ຺ສ ພາຫຸໍ ອາໂກເຏສິ. ອຖ ໂຂ ຕສ຺ສາ ເທວຕາຍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອິເຘວ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຕສ຺ສາ ເທວຕາຍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ນ ໂຂ ເມຕໍ ປຕິຣູປໍ, ຍາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອິເຘວ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍໍ, ຍໍນູນາຫໍ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ສາ ເທວຕາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ‘ສາຘຸ, ສາຘຸ ເທວເຕ, ສາຘຸ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ເທວເຕ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຊີວິຕາ ນ ໂວໂຣເປສິ. ສຈຊ຺ຊ ຕ຺ວໍ, ເທວເຕ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາສິ, ພຫຸຎ຺ຈ ຕ຺ວໍ, ເທວເຕ, ອປຸຎ຺ຎໍ ປສເວຍ຺ຍາສິ. ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ເທວເຕ, ອມຸກສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ຣຸກ຺ໂຂ ວິວິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປຄຈ຺ຉາ’’’ຕິ (ປາຈິ. ໘໙).

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຠຄວາ ຕສ຺ສາ ເທວຕາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໂກຘວິນຍນຕ຺ຖໍ –

‘‘ໂຍ ເວ ອຸປ຺ປຕິຕໍ ໂກຘໍ, ຣຖໍ ຠນ຺ຕໍວ ວາຣເຍ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໒໒) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ຕໂຕ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິປິ, ເຉທາເປສ຺ສນ຺ຕິປິ, ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ຊີວໍ ວິເຫເຐນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸຊ຺ຌາຍິຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາໂຣຈິໂຕ ຠຄວາ – ‘‘ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໙໐) ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປຄຕານໍ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ –

‘‘ໂຍ ອຸປ຺ປຕິຕໍ ວິເນຕິ ໂກຘໍ,

ວິສຏໍ ສປ຺ປວິສໍວ ໂອສເຘຫີ’’ຕິ. –

ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ເອວມິທໍ ເອກໍເຍວ ວຕ຺ຖຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ສງ຺ຄຫໍ ຄຕໍ – ວິນເຍ, ຘມ຺ມປເທ, ສຸຕ຺ຕນິປາເຕຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍາ ສາ ມາຕິກາ ຐປິຕາ –

‘‘ເຍນ ຍຕ຺ຖ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ວຸຕ຺ຕາ ຄາຖາ ອຍໍ ອິມໍ;

ວິຘິ ປກາສຍິຕ຺ວາສ຺ສາ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ. –

ສາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

໑. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ໂຍຕິ ໂຍ ຍາທິໂສ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ນໂວ ວາ ມຊ຺ຌິໂມ ວາ ເຖໂຣ ວາ. ອຸປ຺ປຕິຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ປຕິຕໍ ຄຕໍ, ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ວຕ຺ຕມານຠຸຕ຺ວາປຄໂຕກາສກຕຠູມິລທ຺ຘວເສນ ອເນກປ຺ປເຠທໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພມ຺ປິ ສງ຺ຂຕໍ ອຸປ຺ປາທາທິສມງ຺ຄິ ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ, ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ, ອຸປ຺ປາທິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມຓຣສມນຸຠວິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘໍ ອນຸຠຸຕ຺ວາປຄຕສງ຺ຂາຕໍ ກຸສລາກຸສລໍ, ອຸປ຺ປາທາທິຕ຺ຕຍມນຸປ຺ປຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘໍ ຠຸຕ຺ວາປຄຕສງ຺ຂາຕໍ ເສສສງ຺ຂຕຎ຺ຈ ຠຸຕ຺ວາປຄຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ຕເທຕໍ ‘‘ເອວຣູປໍ ປາປກໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ປາຈິ. ໔໑໗) ຈ, ‘‘ຍຖາ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາປາຣິປູຣີ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ເອວມາທີສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຍານິສ຺ສ ຕານິ ປຸພ຺ເພ ກຕານິ ກມ຺ມານີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໘; ເນຕ຺ຕິ. ໑໒໐) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ອຕີຕມ຺ປິ ສມານໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ໂສກາສໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ກໂຕກາສຎ຺ຈ ວິປາກໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ເອວໍ ກເຕ ໂອກາເສ ອວສ຺ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ຕາສຸ ຕາສຸ ຠູມີສຸ ອສມູຫຕມກຸສລໍ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຠູມິຍາ ຠູມິລທ຺ຘສ຺ສ ຈ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຠູມິ ນາມ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ເຕຠູມກາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ຠູມິລທ຺ຘໍ ນາມ ເຕສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕາຣຫໍ ກິເລສຊາຕໍ. ເຕນ ຫິ ສາ ຠູມິລທ຺ຘາ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຠູມິລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຈ ປນ ນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ. ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຫິ ສພ຺ເພປິ ອຕີຕາທິເຠເທ ປຣິຎ຺ຎາເຕປິ ຈ ຂີຓາສວານໍ ຂນ຺ເຘ ອາຣພ຺ຠ ກິເລສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ມຫາກຈ຺ຈາຍນອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາທີນໍ ຂນ຺ເຘ ອາຣພ຺ຠ ໂສເຣຍ຺ຍເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕນນ຺ທມາຓວກາທີນໍ ວິຍ. ຍທິ ເຈຕໍ ຠູມິລທ຺ຘໍ ນາມ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປເຫຍ຺ຍໂຕ ນ ໂກຈິ ຠວມູລໍ ຊເຫຍ຺ຍ. ວຕ຺ຖຸວເສນ ປນ ຠູມິລທ຺ຘໍ ນາມ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຫິ ວິປສ຺ສນາຍ ອປຣິຎ຺ຎາຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຠຸຕິ ເຕສຸ ວຏ຺ຏມູລໍ ກິເລສຊາຕໍ ອນຸເສຕິ. ຕໍ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ສ ຂນ຺ເຘສຸ ອປ຺ປຫີນານຸສຍິຕາ ກິເລສາ, ຕສ຺ສ ເຕ ເອວ ຂນ຺ຘາ ເຕສໍ ກິເລສານໍ ວຕ຺ຖຸ, ນ ອິຕເຣ ຂນ຺ຘາ. ອຕີຕກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ຈສ຺ສ ອປ຺ປຫີນານຸສຍິຕານໍ ກິເລສານໍ ອຕີຕກ຺ຂນ຺ຘາ ເອວ ວຕ຺ຖຸ, ນ ອິຕເຣ. ເອເສວ ນໂຍ ອນາຄຕາທີສຸ. ຕຖາ ກາມາວຈຣກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອປ຺ປຫີນານຸສຍິຕານໍ ກິເລສານໍ ກາມາວຈຣກ຺ຂນ຺ຘາ ເອວ ວຕ຺ຖຸ, ນ ອິຕເຣ. ເອສ ນໂຍ ຣູປາຣູປາວຈເຣສຸ.

ໂສຕາປນ຺ນາທີນໍ ປນ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຂນ຺ເຘສຸ ຕໍ ຕໍ ວຏ຺ຏມູລໍ ກິເລສຊາຕໍ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ເຕ ເຕ ຂນ຺ຘາ ປຫີນານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ວຏ຺ຏມູລກິເລສານໍ ອວຕ຺ຖຸໂຕ ຠູມີຕິ ສງ຺ຂໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປນ ສພ຺ພໂສ ວຏ຺ຏມູລານໍ ກິເລສານໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກຣິຍມານໍ ກມ຺ມໍ ກຸສລໍ ວາ ອກຸສລໍ ວາ ໂຫຕິ, ອິຈ຺ຈສ຺ສ ກິເລສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ວຏ຺ຏໍ ວຑ຺ຒຕິ. ຕສ຺ເສຕໍ ວຏ຺ຏມູລໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ເອວ, ນ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ເຘ ເອວ ວາ, ນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທີສູຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ອວິເສເສນ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອນຸສຍິຕຕ຺ຕາ. ກຖໍ? ປຖວີຣສາທິມິວ ຣຸກ຺ເຂ. ຍຖາ ຫິ ມຫາຣຸກ຺ເຂ ປຖວີຕລໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຖວີຣສຎ຺ຈ ອາໂປຣສຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ມູລຂນ຺ຘສາຂປສາຂປຕ຺ຕປລ຺ລວປລາສປຸປ຺ຜຜເລຫິ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ນຠໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຍາວກປ຺ປາວສານໍ ພີຊປຣມ຺ປຣາຍ ຣຸກ຺ຂປເວຓີສນ຺ຕາເນ ຐິເຕ ‘‘ຕໍ ປຖວີຣສາທິ ມູເລ ເອວ, ນ ຂນ຺ຘາທີສຸ, ຜເລ ເອວ ວາ, ນ ມູລາທີສູ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ອວິເສເສນ ສພ຺ເພສ຺ເວວ ມູລາທີສຸ ອນຸຄຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ. ຍຖາ ປນ ຕສ຺ເສວ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຸປ຺ຜຜລາທີສຸ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏກໍ ນາມ ຣຸກ຺ເຂ ວິສໍ ປໂຍເຊຍ຺ຍ, ອຖ ໂສ ຣຸກ຺ໂຂ ເຕນ ວິສສມ຺ຜສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ໂຐ ປຖວີຣສອາໂປຣສປຣິຍາທິນ຺ເນນ ອປ຺ປສວນຘມ຺ມຕໍ ອາຄມ຺ມ ປຸນ ສນ຺ຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວເມວໍ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຣຸກ຺ເຂ ວິສປ຺ປໂຍຊນໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ຈຕຸມຄ຺ຄຠາວນໍ ອາຣຠຕິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ເຕນ ຈຕຸມຄ຺ຄວິສສມ຺ຜສ຺ເສນ ສພ຺ພໂສ ວຏ຺ຏມູລກິເລສານໍ ປຣິຍາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ກິຣິຍຠາວມຕ຺ຕມຸປຄຕກາຍກມ຺ມາທິ ສພ຺ພກມ຺ມປ຺ປເຠໂທ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕຘມ຺ມຕມາຄມ຺ມ ຠວນ຺ຕຣສນ຺ຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕິ. ເກວລໍ ປນ ຈຣິມວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘນ ນິຣິນ຺ຘໂນ ວິຍ ຊາຕເວໂທ ອນຸປາທາໂນ ປຣິນິພ຺ພາຕິ. ເອວໍ ຠູມິຍາ ຠູມິລທ຺ຘສ຺ສ ຈ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ອປຣມ຺ປິ ສມຸທາຈາຣາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາສມູຫຕວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘມຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນເມວ ສມຸທາຈາຣຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຈກ຺ຂາທີນໍ ປນ ອາປາຖຄເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກິເລສຊາຕໍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຘິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອວ ອປຣຠາເຄ ອວສ຺ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກລ຺ຍາຓິຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣໂຕ ມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິສຠາຄຣູປທສ຺ສເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສຊາຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ສ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສຊາຕໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິມນາຣູຬ຺ຫໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣກສ຺ສ ເຫຕຸໂນ ອຠາວາ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ຕໍ ‘‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິ ຠາວິໂຕ ພຫຸລີກໂຕ ສນ຺ໂຕ ເຈວ ປຓີໂຕ ຈ ອເສຈນໂກ ຈ ສຸໂຂ ຈ ວິຫາໂຣ ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ເນ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ຐານໂສ ອນ຺ຕຣຘາເປຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໖໕) ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕມ຺ປິ ກິເລສຊາຕໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອສມູຫຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອນຕີຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອສມູຫຕຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ເຖຣສ຺ສ ກຸສຸມິຕຣຸກ຺ເຂ ອຸປວເນ ປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນນ຺ຕສ຺ສ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ຄາຍໂຕ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຄີຕສ຺ສຣໍ ສຸຕວໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສຊາຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ສ ‘‘ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ພຫຸລີກໂຣນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ເນ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ອນ຺ຕຣາເຍວ ອນ຺ຕຣຘາເປຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໕໗) ປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕິວິຘມ຺ປິ ເຈຕໍ ອາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາສມູຫຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ຠູມິລທ຺ເຘເນວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວເມຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຠູມິລທ຺ຘາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາສມູຫຕຸປ຺ປນ຺ນວເສນາຍໍ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ເອວໍວິຘສ຺ສ ວິເນຕພ຺ພໂຕ. ເອວໍວິຘເມວ ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເຍນ ເກນຈິ ວິນເຍນ ວິເນຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເນຕໍ ວຕ຺ຕມານຠຸຕ຺ວາປຄໂຕກາສກຕສມຸທາຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ເອຕ຺ຖ ອຜໂລ ຈ ອສກ຺ໂຍ ຈ ວາຍາໂມ. ອຜໂລ ຫິ ຠຸຕ຺ວາປຄເຕ ວາຍາໂມ ວາຍາມນ຺ຕເຣນາປິ ຕສ຺ສ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ໂອກາສກເຕ. ອສກ຺ໂຍ ຈ ວຕ຺ຕມານສມຸທາຈາຣຸປ຺ປນ຺ເນ ກິເລສໂວທານານໍ ເອກຊ຺ຌມນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ.

ວິເນຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ –

‘‘ທຸວິໂຘ ວິນໂຍ ນາມ, ເອກເມເກຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຘາ;

ເຕສຸ ອຏ຺ຐວິເຘເນສ, ວິເນຕີຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ’’.

ອຍຎ຺ຫິ ສໍວຣວິນໂຍ, ປຫານວິນໂຍຕິ ທຸວິໂຘ ວິນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸວິເຘ ວິນເຍ ເອກເມໂກ ວິນໂຍ ປຎ຺ຈຘາ ຠິຊ຺ຊຕິ. ສໍວຣວິນໂຍປິ ຫິ ສີລສໍວໂຣ, ສຕິສໍວໂຣ, ຎາຓສໍວໂຣ, ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ. ປຫານວິນໂຍປິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໕໑໑) ສີລສໍວໂຣ, ‘‘ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓; ມ. ນິ. ໑.໒໙໕; ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ໓.໑໖) ສຕິສໍວໂຣ.

‘‘ຍານິ ໂສຕານິ ໂລກສ຺ມິໍ, (ອຊິຕາຕິ ຠຄວາ)

ສຕິ ເຕສໍ ນິວາຣຓໍ;

ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມິ,

ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑) –

ອາທີສຸ ຎາຓສໍວໂຣ, ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໔; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔) ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕິ, ປຊຫຕິ, ວິໂນເທຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔) ວີຣິຍສໍວໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ໂພປິ ຈາຍໍ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ວິເນຕພ຺ພານຎ຺ຈ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕາວ ສໍວຣວິນໂຍ ປຎ຺ຈຘາ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຖາ ຍໍ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທາທີສຸ ວິປສ຺ສນງ຺ເຄສຸ ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ອປຣິຫານວເສນ ປວຕ຺ຕິ, ຕາວ ເຕນ ເຕນ ຎາເຓນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖສນ຺ຕານສ຺ສ ປຫານໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ, ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ອເຫຕຸວິສມເຫຕຸທິຏ຺ຐີນໍ, ຕສ຺ເສວ ອປຣຠາເຄນ ກງ຺ຂາວິຕຣເຓນ ກຖໍກຖີຠາວສ຺ສ, ກລາປສມ຺ມສເນນ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາເນນ ອມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍ, ອຸທຍທສ຺ສເນນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ, ວຍທສ຺ສເນນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ, ຠຍທສ຺ສເນນ ສຠເຍສຸ ອຠຍສຎ຺ຎາຍ, ອາທີນວທສ຺ສເນນ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎາຍ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສເນນ ອຠິຣຕິສຎ຺ຎາຍ, ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາເຓນ ອມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຍ, ອຸເປກ຺ຂາຎາເຓນ ອນຸເປກ຺ຂາຍ, ອນຸໂລເມນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍໍ ນິພ຺ພາເນ ຈ ປຏິໂລມຠາວສ຺ສ, ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫສ຺ສ ປຫານໍ, ເອຕໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠທສ຺ສ ສມາຘິໂນ ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ອປຣິຫານິປວຕ຺ຕິ, ຕາວ ເຕນາຠິຫຕານໍ ນີວຣຓານໍ ຍຖາສກໍ ວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ປຫານໍ, ເອຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ຍຖາສກໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫານາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໒໗໗) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທຍປກ຺ຂິກສ຺ສ ກິເລສຄຫນສ຺ສ ປຸນ ອຈ຺ຈນ຺ຕອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ສມຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕໍ ປຫານໍ, ອິທໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ຜລກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕໍ ກິເລສານໍ ປຫານໍ, ອິທໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຣຓຕ຺ຕາ ປຫີນສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ເອຕໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານໍ ນາມ. ສພ຺ພມ຺ປິ ເຈຕໍ ປຫານໍ ຍສ຺ມາ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານໍ, ວິນຍນຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຫານວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍຕໍປຫານວໂຕ ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕເປຕໍ ‘‘ປຫານວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ປຫານວິນໂຍປິ ປຎ຺ຈຘາ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວເມເກກສ຺ສ ປຎ຺ຈຘາ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ທເສເຕ ວິນຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

ເຕສຸ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິນຍໍ ນິສ຺ສຣຓວິນຍຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສເສນ ອຏ຺ຐວິເຘນ ວິນເຍເນສ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ວິເນຕີຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ກຖໍ? ສີລສໍວເຣນ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ວິເນນ຺ໂຕປິ ຫິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂກຘໍ ວິເນຕິ, ສຕິປຎ຺ຎາສໍວເຣຫິ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາທີນິ ວິເນນ຺ໂຕປິ ໂທມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂກຘໍ ວິເນຕິ, ຂນ຺ຕິສໍວເຣນ ສີຕາທີນິ ຂມນ຺ໂຕປິ ຕໍຕໍອາຆາຕວຕ຺ຖຸສມ຺ຠວໍ ໂກຘໍ ວິເນຕິ, ວີຣິຍສໍວເຣນ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກໍ ວິເນນ຺ໂຕປິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂກຘໍ ວິເນຕິ. ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕນິ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ເຕ ເຕ ຘມ຺ເມ ປຊຫນ຺ໂຕປິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫາຕພ຺ພໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕພ຺ພໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພຎ຺ຈ ໂກຘໍ ວິເນຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຫານວິນເຍນ ວິນໂຍ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ເຍຫິ ປນ ຘມ຺ເມຫິ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ເຕຫິ ວິເນນ຺ໂຕປິ ປຣິຍາຍໂຕ ‘‘ປຫານວິນເຍນ ວິເນຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານກາເລ ປນ ວິເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານສ຺ສ ຈ ອນຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໂຕ ນ ເຕຫິ ກິຎ຺ຈິ ວິເນຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ເຕສຸ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິນຍໍ ນິສ຺ສຣຓວິນຍຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສເສນ ອຏ຺ຐວິເຘນ ວິນເຍເນສ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ວິເນຕີຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເຍ ວາ –

‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຆາຕປຏິວິນຍາ, ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອາຆາໂຕ ສພ຺ພໂສ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄເລ ອາຆາໂຕ ຊາເຍຖ, ເມຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຠາເວຕພ຺ພາ…ເປ… ກຣຸຓາ… ອຸເປກ຺ຂາ… ອສຕິ-ອມນສິກາໂຣ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອາຆາໂຕ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາ ເອວ ວາ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ ກມ຺ມສ຺ສໂກ ອຍມາຍສ຺ມາ…ເປ… ທາຍາໂທ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໑) –

ເອວໍ ປຎ຺ຈ ອາຆາຕປຏິວິນຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຍ ຈ –

‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ອາວຸໂສ, ອາຆາຕປຏິວິນຍາ, ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອາຆາໂຕ ສພ຺ພໂສ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ອິຘາວຸໂສ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາໂຣ ໂຫຕິ, ປຣິສຸທ຺ຘວຈີສມາຈາໂຣ, ເອວຣູເປປິ, ອາວຸໂສ, ປຸຄ຺ຄເລ ອາຆາໂຕ ປຏິວິເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໖໒) –

ເອວມາທິນາປິ ນເຍນ ປຎ຺ຈ ອາຆາຕປຏິວິນຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອາຆາຕປຏິວິນເຍນ ວິເນນ຺ໂຕເປສ ວິເນຕີຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ອປິຈ ຍສ຺ມາ –

‘‘ອຸຠໂຕທຓ຺ຑເກນ ເຈປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກກເຈນ ໂຈຣາ ໂອຈຣກາ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ໂອກ຺ກນ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ຕຕ຺ຣາປິ ໂຍ ມໂນ ປໂທເສຍ຺ຍ, ນ ເມ ໂສ ເຕນ ສາສນກໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໒) –-

ເອວໍ ສຕ຺ຖຸ ໂອວາທໍ,

‘‘ຕສ຺ເສວ ເຕນ ປາປິໂຍ, ໂຍ ກຸທ຺ຘໍ ປຏິກຸຊ຺ຌຕິ;

ກຸທ຺ຘໍ ອປ຺ປຏິກຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ, ສງ຺ຄາມໍ ເຊຕິ ທຸຊ຺ຊຍໍ.

‘‘ອຸຠິນ຺ນມຕ຺ຖໍ ຈຣຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ;

ປຣໍ ສງ຺ກຸປິຕໍ ຎຕ຺ວາ, ໂຍ ສໂຕ ອຸປສມ຺ມຕິ’’. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໘);

‘‘ສຕ຺ຕິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສປຕ຺ຕກນ຺ຕາ ສປຕ຺ຕກຣຓາ ໂກຘນໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ. ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ອິຈ຺ຉຕິ – ‘ອໂຫ, ວຕາຍໍ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ ອສ຺ສາ’ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓວຕາຍ ນນ຺ທຕິ. ໂກຘນາຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ໂກຘາຠິຠູໂຕ ໂກຘປເຣໂຕ ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ໂຫຕິ ສຸນ຺ຫາໂຕ ສຸວິລິຕ຺ໂຕ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສຸ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສໂນ, ອຖ ໂຂ ໂສ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓວ ໂຫຕິ ໂກຘາຠິຠູໂຕ. ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐໂມ ຘມ຺ໂມ ສປຕ຺ຕກນ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕກຣໂຓ ໂກຘນໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ (ອ. ນິ. ໗.໖໔).

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ອິຈ຺ຉຕິ – ‘ອໂຫ, ວຕາຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ສເຍຍ຺ຍາ’ຕິ…ເປ… ‘ນ ປຈຸຣຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາ’ຕິ…ເປ… ‘ນ ໂຠຄວາ ອສ຺ສາ’ຕິ…ເປ… ‘ນ ຍສວາ ອສ຺ສາ’ຕິ…ເປ… ‘ນ ມິຕ຺ຕວາ ອສ຺ສາ’ຕິ…ເປ… ‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຄຕິຄມເນນ ນນ຺ທຕິ. ໂກຘນາຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ໂກຘາຠິຠູໂຕ ໂກຘປເຣໂຕ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ, ວາຈາຍ… ມນສາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ. ໂສ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ…ເປ… ວາຈາຍ…ເປ… ມນສາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ…ເປ… ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ໂກຘາຠິຠູໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໔).

‘‘ກຸທ຺ໂຘ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ກຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສຕິ…ເປ…. (ອ. ນິ. ໗.໖໔; ມຫານິ. ໕);

‘‘ເຍນ ໂກເຘນ ກຸທ຺ຘາເສ, ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ;

ຕໍ ໂກຘໍ ສມ຺ມທຎ຺ຎາຍ, ປຊຫນ຺ຕິ ວິປສ຺ສິໂນ. (ອິຕິວຸ. ໔);

‘‘ໂກຘໍ ຊເຫ ວິປ຺ປຊເຫຍ຺ຍ ມານໍ, ສໍໂຍຊນໍ ສພ຺ພມຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ. (ຘ. ປ. ໒໒໑);

‘‘ອນຕ຺ຖຊນໂນ ໂກໂຘ, ໂກໂຘ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປໂນ. (ອ. ນິ. ໗.໖໔; ອິຕິວຸ. ໘໘);

‘‘ເອກາປຣາຘໍ ຂມ ຠູຣິປຎ຺ຎ, ນ ປຓ຺ຑິຕາ ໂກຘພລາ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໑໙) –

ເອວມາທິນາ ນເຍນ ໂກເຘ ອາທີນວຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕປິ ໂກໂຘ ວິນຍໍ ອຸເປຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂກຘໍ ວິເນນ຺ໂຕປິ ເອສ ວິເນຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ໂກຘນ຺ຕິ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີຕິ ອາຆາໂຕ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໐; ອ. ນິ. ໙.໒໙) ນເຍນ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານໍ ນວນ຺ນໍ, ‘‘ອຕ຺ຖໍ ເມ ນ ຈຣີ’’ຕິ ອາທີນຎ຺ຈ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສິທ຺ຘານໍ ນວນ຺ນເມວາຕິ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ, ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທິນາ ອຏ຺ຐາເນນ ສທ຺ຘິໍ ເອກູນວີສຕິຍາ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນໍ ອຎ຺ຎຕຣາຆາຕວຕ຺ຖຸສມ຺ຠວໍ ອາຆາຕໍ. ວິສຏນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖຕໍ. ສປ຺ປວິສນ຺ຕິ ສປ຺ປສ຺ສ ວິສໍ. ອິວາຕິ ໂອປມ຺ມວຈນໍ, ອິ-ກາຣ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວ-ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອສເຘຫີຕິ ອຄເທຫິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ວິສຕິກິຈ຺ຉໂກ ເວຊ຺ໂຊ ສປ຺ເປນ ທຏ຺ຐໍ ສພ຺ພໍ ກາຍໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ວິສຏໍ ສປ຺ປວິສໍ ມູລຂນ຺ຘຕຈປຕ຺ຕປຸປ຺ຜາທີນໍ ອຎ຺ຎຕເຣຫິ ນານາເຠສຊ຺ເຊຫິ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ກເຕຫິ ວາ ໂອສເຘຫິ ຂິປ຺ປເມວ ວິເນຍ຺ຍ, ເອວເມວໍ ໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ອຸປ຺ປຕິຕໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕໍ ໂກຘໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ວິນຍນູປາເຍສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ວິເນຕິ ນາຘິວາເສຕິ ປຊຫຕິ ວິໂນເທຕິ ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕີຕິ.

ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣນ຺ຕິ ໂສ ເອວໍ ໂກຘໍ ວິເນນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍສ຺ມາ ໂກໂຘ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ປຫີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ໂອຣປາຣສຎ຺ຎິຕານິ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ຊຫາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວິເສເສນ ຫິ ປາຣນ຺ຕິ ຕີຣສ຺ສ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ໂອຣານິ ຈ ຕານິ ສໍສາຣສາຄຣສ຺ສ ປາຣຠູຕານິ ຈາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂອຣປາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ໂຍ ອຸປ຺ປຕິຕໍ ວິເນຕິ ໂກຘໍ ວິສຏໍ ສປ຺ປວິສໍວ ໂອສເຘຫິ’’, ໂສ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ໂກຘໍ ວິເນຕ຺ວາ ອນາຄາມິຜເລ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣໍ. ຕຕ຺ຖ ໂອຣນ຺ຕິ ສກຕ຺ຕຠາໂວ, ປາຣນ຺ຕິ ປຣຕ຺ຕຠາໂວ. ໂອຣໍ ວາ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ, ປາຣໍ ຉ ພາຫິຣາຍຕນານິ. ຕຖາ ໂອຣໍ ມນຸສ຺ສໂລໂກ, ປາຣໍ ເທວໂລໂກ. ໂອຣໍ ກາມຘາຕຸ, ປາຣໍ ຣູປາຣູປຘາຕຸ. ໂອຣໍ ກາມຣູປຠໂວ, ປາຣໍ ອຣູປຠໂວ. ໂອຣໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ປາຣໍ ອຕ຺ຕຠາວສຸຂູປກຣຓານິ. ເອວເມຕສ຺ມິໍ ໂອຣປາເຣ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ‘‘ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ອນາຄາມິໂນ ກາມຣາຄສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ອິຘຕ຺ຕຠາວາທີສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ເອວ ນຕ຺ຖິ; ອປິຈ ໂຂ ປນສ຺ສ ຕຕິຍມຄ຺ຄາທີນໍ ວິຍ ວຓ຺ຓປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ສພ຺ພເມຕໍ ໂອຣປາຣເຠທໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ‘‘ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ອຸປມໍ ອາຫ ‘‘ອຸຣໂຄ ຊິຓ຺ຓມິວ ຕຈໍ ປຸຣາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸເຣນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຸຣໂຄ, ສປ຺ປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂສ ທຸວິໂຘ – ກາມຣູປີ ຈ ອກາມຣູປີ ຈ. ກາມຣູປີປິ ທຸວິໂຘ – ຊລໂຊ ຖລໂຊ ຈ. ຊລໂຊ ຊເລ ເອວ ກາມຣູປໍ ລຠຕິ, ນ ຖເລ, ສງ຺ຂປາລຊາຕເກ ສງ຺ຂປາລນາຄຣາຊາ ວິຍ. ຖລໂຊ ຖເລ ເອວ, ນ ຊເລ. ໂສ ຊຊ຺ຊຣຠາເວນ ຊິຓ຺ຓໍ, ຈິຣກາລຕາຍ ປຸຣາຓຎ຺ຈາຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ. ຕຈໍ ຊຫນ຺ໂຕ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ຊຫາຕິ – ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ, ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ນິສ຺ສາຍ, ຖາເມນາຕິ. ສຊາຕິ ນາມ ສປ຺ປຊາຕິ ທີຆຕ຺ຕຠາໂວ. ອຸຣຄາ ຫິ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ສຊາຕິໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ອຸປປຕ຺ຕິຍໍ, ຈຸຕິຍໍ, ວິສ຺ສຏ຺ຐນິທ຺ໂທກ຺ກມເນ, ສມານຊາຕິຍາ ເມຖຸນປຏິເສວເນ, ຊິຓ຺ຓຕຈາປນຍເນ ຈາຕິ. ສປ຺ໂປ ຫິ ຍທາ ຕຈໍ ຊຫາຕິ, ຕທາ ສຊາຕິຍໍເຍວ ຐຕ຺ວາ ຊຫາຕິ. ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕປິ ຈ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊຫາຕິ. ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາມ ຍທາ ອຸປຑ຺ຒຏ຺ຐາເນ ມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຸປຑ຺ຒຏ຺ຐາເນ ອມຸຕ຺ໂຕ ໂອລມ຺ພຕິ, ຕທາ ນໍ ອຏ຺ຏີຍນ຺ໂຕ ຊຫາຕິ. ເອວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຈ ທຓ຺ຑນ຺ຕຣໍ ວາ ມູລນ຺ຕຣໍ ວາ ປາສາຓນ຺ຕຣໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ຊຫາຕິ. ນິສ຺ສາຍ ຊຫນ຺ໂຕປິ ຈ ຖາມໍ ຊເນຕ຺ວາ, ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ, ວີຣິເຍນ ວງ຺ກໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ, ປສ຺ສສນ຺ໂຕວ ຜຓໍ ກຣິຕ຺ວາ ຊຫາຕິ. ເອວໍ ຊຫິຕ຺ວາ ເຍນກາມໍ ປກ຺ກມຕິ. ເອວເມວໍ ອຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸ ໂອຣປາຣໍ ຊຫິຕຸກາໂມ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ຊຫາຕິ – ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ, ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ນິສ຺ສາຍ, ຖາເມນາຕິ. ສຊາຕິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘‘ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໑) ວຈນໂຕ ສີລໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓; ເປຏໂກ. ໒໒). ເອວເມຕິສ຺ສໍ ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ສກຕ຺ຕຠາວາທິເຠທໍ ໂອຣປາຣໍ ຊິຓ຺ຓປຸຣາຓຕຈມິວ ທຸກ຺ຂໍ ຊເນນ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ນິສ຺ສາຍ ອຘິມຕ຺ຕວາຍາມສງ຺ຂາຕໍ ຖາມໍ ຊເນຕ຺ວາ ‘‘ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໖; ວິຠ. ໕໑໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຉຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຸຣໂຄ ວິຍ, ວງ຺ກໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຣໂຄ ວິຍ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ, ອຍມ຺ປິ ອສິຖິລປຣກ຺ກມຕາຍ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຸຣໂຄ ວິຍ ຜຓໍ ກຣິຕ຺ວາ, ອຍມ຺ປິ ຎາຓວິປ຺ຜາຣໍ ຊເນຕ຺ວາ ອຸຣໂຄວ ຕຈໍ ໂອຣປາຣໍ ຊຫາຕິ. ຊຫິຕ຺ວາ ຈ ອຸຣໂຄ ວິຍ ໂອຫິຕຕໂຈ ເຍນກາມໍ ອຍມ຺ປິ ໂອຫິຕຠາໂຣ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸທິສໍ ປກ຺ກມຕີຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ໂຍ ອຸປ຺ປຕິຕໍ ວິເນຕິ ໂກຘໍ, ວິສຏໍ ສປ຺ປວິສໍວ ໂອສເຘຫິ;

ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣໍ, ອຸຣໂຄ ຊິຓ຺ຓມິວ ຕຈໍ ປຸຣາຓ’’ນ຺ຕິ.

ເອວເມສາ ຠຄວຕາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ປຐມຄາຖາ ເທສິຕາຕິ.

໒. ອິທານິ ທຸຕິຍຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຣາປິ –

‘‘ເຍນ ຍຕ຺ຖ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ວຸຕ຺ຕາ ຄາຖາ ອຍໍ ອິມໍ;

ວິຘິໍ ປກາສຍິຕ຺ວາສ຺ສາ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ. –

ອຍເມວ ມາຕິກາ. ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ສພ຺ພຄາຖາສຸ. ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ປນ ອິໂຕ ປຠຸຕິ ມາຕິກໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນນເຍເນວ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ ໂຍ ຣາຄມຸທຈ຺ຉິທາ ອເສສນ຺ຕິ ອຍໍ ທຸຕິຍຄາຖາ.

ຕສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສຸວຓ຺ຓກາຣປຸຕ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໂຕ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ‘‘ທຫຣານໍ ອສຸຠໍ ສປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຣາຄວິຆາຕຕ຺ຖໍ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອາເສວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ລຠຕິ. ໂສ ‘‘ອນຸປກາຣໍ ມເມຕ’’ນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣ ‘‘ທຫຣານເມຕໍ ສປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ປຸນປິ ຕເທວາຈິກ຺ຂິ. ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ອຕີຕາ, ໂສ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ວິເສສໍ ນ ລຠຕິ. ຕໂຕ ນໍ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ເນສິ. ຠຄວາ ‘‘ອວິສໂຍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຸຍ຺ເຫຕສ຺ສ ສປ຺ປາຍໍ ຊານິຕຸໍ, ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ໂຍ ເອໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຠສ຺ສຣວຓ຺ຓໍ ປທຸມໍ ອິທ຺ຘິຍາ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປາທາສິ – ‘‘ຫນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ, ອິມໍ ວິຫາຣປຈ຺ຉາຍາຍໍ ວາລິກາຕເລ ນາເຬນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐເປຫິ, ອຠິມຸຂຎ຺ຈສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທ ‘ໂລຫິຕໍ ໂລຫິຕ’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຍໍ ກິຣ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ສຸວຓ຺ຓກາໂຣວ ອໂຫສິ. ເຕນສ຺ສ ‘‘ໂລຫິຕກນິມິຕ຺ຕໍ ສປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ໂລຫິຕກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຌານານິ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸໂລມປຏິໂລມາທິນາ ນເຍນ ຌານກີຬໍ ອາຣຠິ. ອຖ ຠຄວາ ‘ຕໍ ປທຸມໍ ມິລາຍຕູ’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຌານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ຕໍ ມິລາຕໍ ກາຬວຓ຺ຓໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຠສ຺ສຣຣູປໍ ຊຣາຍ ປຣິມທ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິ. ຕໂຕ ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປສໍຫຣິ. ຕໂຕ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕໂຍປິ ຠເວ ອາທິຕ຺ເຕ ວິຍ ປສ຺ສິ. ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ ຈສ຺ສາວິທູເຣ ປທຸມສ຺ສໂຣ ອຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ທາຣກາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ປທຸມານິ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຕານິ ອຸທເກ ປທຸມານິ ນຬວເນ ອຄ຺ຄິຊາລາ ວິຍ ຂາຍິໍສຸ, ປຕ຺ຕານິ ປຕນ຺ຕານິ ປປາຕໍ ປວິສນ຺ຕານິ ວິຍ ຂາຍິໍສຸ, ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕປທຸມານໍ ອຄ຺ຄານິ ມິລາຕານິ ອຄ຺ຄິຑຑ຺ຒານິ ວິຍ ຂາຍິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ຕທນຸສາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອຸປນິຊ຺ຌາຍໂຕ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ຕໂຍ ຠວາ ອາທິຕ຺ຕມິວ ອຄາຣໍ ອປ຺ປຏິສຣຓາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕໂຕ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປຣິ ສຣີຣາຠໍ ມຸຎ຺ຈິ. ສາ ຈສ຺ສ ມຸຂໍເຍວ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິ. ຕໂຕ ໂສ ‘‘ກິເມຕ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສມີເປ ຐິຕມິວ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມສິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ສປ຺ປາຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ໂອຠາສຄາຖໍ ອຠາສິ ‘‘ໂຍ ຣາຄມຸທຈ຺ຉິທາ ອເສສ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຊນວເສນ ຣາໂຄ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸທຈ຺ຉິທາຕິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ຠຎ຺ຊຕິ, ວິນາເສຕິ. ອຕີຕກາລິການມ຺ປິ ຫິ ຉນ຺ທສິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອເສສນ຺ຕິ ສານຸສຍໍ. ຠິສປຸປ຺ຜໍວ ສໂຣຣຸຫນ຺ຕິ ສເຣ ວິຣູຬ຺ຫໍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ວິຍ. ວິຄຍ຺ຫາຕິ ໂອຄຍ຺ຫ, ປວິສິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸພ຺ພສທິສເມວ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ນາມ ເອເຕ ທາຣກາ ສຣໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຠິສປຸປ຺ຜໍ ສໂຣຣຸຫໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ເອວເມວໍ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ເຕຘາຕຸກໂລກສນ຺ນິວາສໍ ໂອຄຍ຺ຫ –

‘‘ນຕ຺ຖິ ຣາຄສໂມ ອຄ຺ຄິ’’; (ຘ. ປ. ໒໐໒);

‘‘ກາມຣາເຄນ ທຍ຺ຫາມິ, ຈິຕ຺ຕໍ ເມ ປຣິທຍ຺ຫຕິ’’; (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໒);

‘‘ເຍ ຣາຄຣຕ຺ຕານຸປຕນ຺ຕິ ໂສຕໍ, ສຍໍ ກຕໍ ມກ຺ກຏໂກວ ຊາລໍ’’. (ຘ. ປ. ໓໔໗);

‘‘ຣຕ຺ໂຕ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຣາເຄນ ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປາຓມ຺ປິ ຫນຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໕໖, ໗໒) –

ເອວມາທິນຍມນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຄາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຫິ ສີລສໍວຣາທີຫິ ສໍວເຣຫິ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອສຸຠສຎ຺ຎາຍ ຈ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຣາຄໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ອວເສສໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຈ ຕໂຕ ອນວເສສມ຺ປິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເນວ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣໍ ອຸຣໂຄ ຊິຓ຺ຓມິວ ຕຈໍ ປຸຣາຓນ຺ຕິ. ເອວເມສາ ຠຄວຕາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ຄາຖາ ເທສິຕາ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ.

໓. ໂຍ ຕຓ຺ຫມຸທຈ຺ຉິທາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຄຄ຺ຄຣາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາວເສນ ອກຸສລວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ເກຕິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ອິມໍ ໂອຠາສຄາຖມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ. ວິສເຍຫິ ຕິຕ຺ຕິໍ ນ ອຸເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມຠວວິຠວຕຓ຺ຫານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສຣິຕນ຺ຕິ ຄຕໍ ປວຕ຺ຕໍ, ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສີຆສຣນ຺ຕິ ສີຆຄາມິນິໍ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິກສມ຺ປຣາຍິກໍ ອາທີນວໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ປຣຈກ຺ກວາຬມ຺ປິ ຠວຄ຺ຄມ຺ປິ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວເມຕໍ ສຣິຕໍ ສີຆສຣໍ ສພ຺ພປ຺ປກາຣມ຺ປິ ຕຓ຺ຫໍ –

‘‘ອຸປຣິວິສາລາ ທຸປ຺ປູຣາ, ອິຈ຺ຉາ ວິສຏຄາມິນີ;

ເຍ ຈ ຕໍ ອນຸຄິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ຈກ຺ກຘາຣິໂນ’’ຕິ.

‘‘ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ, ທີຆມທ຺ຘານສໍສຣໍ;

ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວໍ, ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໑໕, ໑໐໕; ມຫານິ. ໑໙໑; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນານຸຄີຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໐໗);

‘‘ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສຕິ ໂຂ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໕) ຈ –

ເອວມາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຫິ ສີລສໍວຣາທີຫິ ຈ ໂຍ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ວິໂສສຍິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອເສສໍ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ສພ຺ພປ຺ປກາຣມ຺ປິ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣນ຺ຕິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ.

໔. ໂຍ ມານມຸທພ຺ພຘີຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຄງ຺ຄາຍ ຕີເຣ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຄິມ຺ຫກາເລ ອປ຺ໂປທເກ ໂສເຕ ກຕໍ ນຬເສຕຸໍ ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕນ ມໂຫເຆນ ວຸຍ຺ຫມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ສໍວິຄ຺ໂຄ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ສຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ຠຄວາ ອິມໍ ໂອຠາສຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ມາໂນຕິ ຊາຕິອາທິວຕ຺ຖຸໂກ ເຈຕໂສ ອຸຓ຺ຓາໂມ. ໂສ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມາໂນ, ‘‘ສທິໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມາໂນ, ‘‘ຫີໂນຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມາໂນຕິ ເອວໍ ຕິວິໂຘ ໂຫຕິ. ປຸນ ‘‘ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ, ເສຍ຺ຍສ຺ສ ສທິໂສ, ເສຍ຺ຍສ຺ສ ຫີໂນ, ສທິສສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍ, ສທິສສ຺ສ ສທິໂສ, ສທິສສ຺ສ ຫີໂນ, ຫີນສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍ, ຫີນສ຺ສ ສທິໂສ, ຫີນສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມາໂນຕິ ເອວໍ ນວວິໂຘ ໂຫຕິ. ຕໍ ສພ຺ພປ຺ປກາຣມ຺ປິ ມານໍ –

‘‘ເຍນ ມາເນນ ມຕ຺ຕາເສ, ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ’’ນ຺ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໖) –

ອາທິນາ ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຫິ ສີລສໍວຣາທີຫິ ຈ ໂຍ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ວເຘນ຺ໂຕ ກິເລສານໍ ອພລທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ ນຬເສຕຸສທິສໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ອຕິພລຕ຺ຕາ ມໂຫຆສທິເສນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອເສສໍ ອຸທພ຺ພຘິ, ອນວເສສປ຺ປຫານວເສນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ວເຘຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ສພ຺ພປ຺ປກາຣມ຺ປິ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣນ຺ຕິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ.

໕. ຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອິໂຕ ປຣານຎ຺ຈ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ເອກາເຍວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຸຍາ ວາເຣຍ຺ເຍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເກນຈິ ວສເລນ ອປຣິຠຸຕ຺ຕປຸພ຺ເພຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ທາຣິກໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ປຕິກຸລໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ສນ຺ຕຣພາຫິຣໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ຕິຓປຸປ຺ຜມ຺ປິ ອປຣິຠຸຕ຺ຕປຸພ຺ພໍ ນາທ຺ທສ. ອຖ ສມ຺ພຫຸເລ ຘຸຕ຺ຕກຊາຕິເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓທາຣເກ ສນ຺ນິປຕິເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອເຕ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ອວສ຺ສໍ ສມ຺ພຫຸເລສຸ ໂກຈິ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑນ຺ຕາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອຸທຸມ຺ພຣປຸປ຺ຜໍ ນາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ໂລເກ ນ ເກນຈິ ປຣິຠຸຕ຺ຕປຸພ຺ພໍ. ເຕນ ຘີຕຣໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ທຸຕິຍທິວເສ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ອຈິຣວຕິຍາ ນທິຍາ ຕີເຣ ອຸທຸມ຺ພຣວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກເມກໍ ຣຸກ຺ຂໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ປຸປ຺ຜສ຺ສ ວຓ຺ຏມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາທ຺ທສ. ອຖ ວີຕິວຕ຺ເຕ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ທຸຕິຍຕີຣໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ມນຸຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສິນ຺ໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ, ສກິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ, ສກິໍ ອຸກ຺ກຸຏິໂກ ຫຸຕ຺ວາ, ສກິໍ ຐຕ຺ວາ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ສພ຺ພສາຂາວິຏປປຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸ ວິຈິນນ຺ໂຕ ກິລມຕິ. ຕໂຕ ນໍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອາຫ – ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິໍ ມຄ຺ຄສີ’’ຕິ? ‘‘ອຸທຸມ຺ພຣປຸປ຺ຜໍ, ໂຠ’’ຕິ. ‘‘ອຸທຸມ຺ພຣປຸປ຺ຜໍ ນາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ໂລເກ ນຕ຺ຖິ, ມຸສາ ເອຕໍ ວຈນໍ, ມາ ກິລມາ’’ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນສມນ຺ນາຫາຣພຫຸມານສ຺ສ ອິມາ ໂອຠາສຄາຖາໂຍ ອຠາສິ ‘‘ໂຍ ນາຊ຺ຌຄມາ ຠເວສຸ ສາຣ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ນາຊ຺ຌຄມາຕິ ນາຘິຄຈ຺ຉິ, ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ ວາ. ຠເວສູຕິ ກາມຣູປາຣູປສຎ຺ຎີອສຎ຺ຎີເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີເອກໂວກາຣຈຕຸໂວກາຣປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສຸ. ສາຣນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈຠາວໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວາ. ວິຈິນນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ຄເວສນ຺ໂຕ. ປຸປ຺ຜມິວ ອຸທຸມ຺ພເຣສູຕິ ຍຖາ ອຸທຸມ຺ພຣຣຸກ຺ເຂສຸ ປຸປ຺ຜໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ເອສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນາຊ຺ຌຄມາ, ເອວໍ ໂຍ ໂຍຄາວຈໂຣປິ ປຎ຺ຎາຍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ສພ຺ພຠເວສຸ ກິຎ຺ຈິ ສາຣໍ ນາຊ຺ຌຄມາ. ໂສ ອສາຣກຏ຺ເຐນ ເຕ ຘມ຺ເມ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ຈ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣໍ ອຸຣໂຄ ຊິຓ຺ຓມິວ ຕຈໍ ປຸຣາຓນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ໂຍຊນາ ຈ. ອວເສສຄາຖາສຸ ປນສ຺ສ ໂຍຊນໍ ອວຕ຺ວາ ວິເສສຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ວກ຺ຂາມ.

໖.

‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາ,

ອິຕິຠວາຠວຕຎ຺ຈ ວີຕິວຕ຺ໂຕ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໒໐) –

ເອຕ຺ຖ ຕາວ ອຍໍ ‘ອນ຺ຕຣສທ຺ໂທ’ –

‘‘ນທີຕີເຣສຸ ສຓ຺ຐາເນ, ສຠາສຸ ຣຖິຍາສຸ ຈ;

ຊນາ ສງ຺ຄມ຺ມ ມນ຺ເຕນ຺ຕິ, ມຎ຺ຈ ຕຎ຺ຈ ກິມນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໒໘);

‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ວິເສສາຘິຄເມນ ອນ຺ຕຣາ ໂວສານມາປາທິ’’ (ອ. ນິ. ໑໐.໘໔);

‘‘ອນຕ຺ຖຊນໂນ ໂກໂຘ, ໂກໂຘ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປໂນ;

ຠຍມນ຺ຕຣໂຕ ຊາຕໍ, ຕໍ ຊໂນ ນາວພຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໗.໖໔; ອິຕິວຸ. ໘໘) –

ເອວໍ ກາຣຓເວມຊ຺ຌຈິຕ຺ຕາທີສຸ ສມ຺ພຫຸເລສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ອິຘ ປນ ຈິຕ຺ເຕ. ຕໂຕ ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາຕິ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ສມູຫຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠໂວຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ວິຠໂວຕິ ວິປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຠໂວຕິ ວຸທ຺ຘິ, ວິຠໂວຕິ ຫານິ. ຠໂວຕິ ສສ຺ສໂຕ, ວິຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉໂທ. ຠໂວຕິ ປຸຎ຺ຎໍ, ວິຠໂວຕິ ປາປໍ. ວິຠໂວ ອຠໂວຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ. ຕສ຺ມາ ອິຕິຠວາຠວຕຎ຺ຈ ວີຕິວຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາ ເອສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິວຸຑ຺ຒິຫານິສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທປຸຎ຺ຎປາປວເສນ ອິຕິ ອເນກປ຺ປກາຣາ ຠວາຠວຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕູຫິປິ ມຄ຺ເຄຫິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເຕນ ເຕນ ນເຍນ ຕໍ ອິຕິຠວາຠວຕຎ຺ຈ ວີຕິວຕ຺ໂຕຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຎາຕພ຺ໂພ.

໗. ຍສ຺ສ ວິຕກ຺ກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໂຍ ກາມພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ກາ, ຕໂຍ ຎາຕິຊນປທາມຣວິຕກ຺ກາ, ຕໂຍ ປຣານຸທ຺ທຍຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວິຕກ຺ກາຕິ ເອເຕ ນວ ວິຕກ຺ກາ ສມນ຺ຕຠທ຺ທເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຏິປກ຺ຂວວຕ຺ຖາເນນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຫານສມຕ຺ເຖຫິ ຕີຫິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄຫິ ຈ ວິຘູປິຕາ ຠຸສໍ ຘູປິຕາ ສນ຺ຕາປິຕາ ທຑ຺ຒາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວິຘູເປຕ຺ວາ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸວິກປ຺ປິຕາ ອເສສາ, ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕຠູເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາເນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕຠູເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຈ ຍຖາ ນ ປຸນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອເສສາ ຉິນ຺ນາ. ຉິນ຺ນຎ຺ຫິ ກປ຺ປິຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໒; ໔.໓໖໕). ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໘. ອິທານິ ໂຍ ນາຈ຺ຈສາຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ນາຈ຺ຈສາຣີຕິ ໂຍ ນາຕິຘາວິ. ນ ປຈ຺ຈສາຣີຕິ ນ ໂອຫີຍິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິເຍນ ຫິ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ປຕນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈາສຣຕິ, ອຕິສິຖິເລນ ໂກສຊ຺ເຊ ປຕນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈາສຣຕິ. ຕຖາ ຠວຕຓ຺ຫາຍ ອຕ຺ຕານໍ ກິລເມນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈາສຣຕິ, ກາມຕຓ຺ຫາຍ ກາມສຸຂມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈາສຣຕິ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ອຈ຺ຈາສຣຕິ, ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈາສຣຕິ. ອຕີຕໍ ອນຸໂສຈນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈາສຣຕິ, ອນາຄຕ ປຏິກງ຺ຂນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈາສຣຕິ. ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍາ ອຈ຺ຈາສຣຕິ, ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈາສຣຕິ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ເອເຕ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມໍ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນາຈ຺ຈສາຣີ ນ ປຈ຺ຈສາຣີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພໍ ອຈ຺ຈຄມາ ອິມໍ ປປຎ຺ຈນ຺ຕິ ຕາຍ ຈ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໂວສານາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ສພ຺ພໍ ອິມໍ ເວທນາສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກປ຺ປຠວໍ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕໍ ຕິວິຘໍ ປປຎ຺ຈໍ ອຈ຺ຈຄມາ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙. ຕທນນ຺ຕຣຄາຖາຍ ປນ ສພ຺ພໍ ວິຕຖມິທນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ໂລເກຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສພ຺ພນ຺ຕິ ອນວເສສໍ, ສກລມນູນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປນ ວິປສ຺ສນຸປຄໍ ໂລກິຍຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸປ຺ປເຠທໍ ສງ຺ຂຕເມວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ວິຕຖນ຺ຕິ ວິຄຕຕຖຠາວໍ. ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ ສຸຂນ຺ຕິ ວາ ສຸຠນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ຕາຕິ ວາ ຍຖາ ຍຖາ ກິເລສວເສນ ພາລຊເນຫິ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕຖາຕຖາຠາວໂຕ ວິຕຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທນ຺ຕິ ຕເມວ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ຎຕ຺ວາຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ, ຕຎ຺ຈ ປນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ, ນ ວິສຍໂຕ. ໂລເກຕິ ໂອກາສໂລເກ ສພ຺ພໍ ຂນ຺ຘາທິເຠທໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ‘‘ວິຕຖມິທ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໐-໑໓. ອິທານິ ອິໂຕ ປຣາສຸ ຈຕູສຸ ຄາຖາສຸ ວີຕໂລໂຠ ວີຕຣາໂຄ ວີຕໂທໂສ ວີຕໂມໂຫຕິ ເອເຕ ວິເສສາ. ເອຕ຺ຖ ລຸພ຺ຠນວເສນ ໂລໂຠ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກເມຕໍ ປຐມສ຺ສ ອກຸສລມູລສ຺ສ ອຘິວຈນໍ, ວິສມໂລຠສ຺ສ ວາ. ໂຍ ໂສ ‘‘ອປ຺ເປກທາ ມາຕຸມຕ຺ຕີສຸປິ ໂລຠຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຠຄິນິມຕ຺ຕີສຸປິ ໂລຠຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຘີຕຸມຕ຺ຕີສຸປິ ໂລຠຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໒໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣຊ຺ຊນວເສນ ຣາໂຄ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທຸສ຺ສນວເສນ ໂທໂສ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໂກຘສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ມຸຍ຺ຫນວເສນ ໂມໂຫ, ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ອຎ຺ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ໂລຠໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິ ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ໂລຠໍ ວິເນຕ຺ວາ ວິຄຕໂລໂຠ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ໂລຠປ຺ປຫານູປາຍໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ວິຕຖຠາວທສ຺ສນໍ ໂລຠປ຺ປຫານານິສໍສຎ຺ຈ ໂອຣປາຣປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປຣາສຸປິ. ເກຈິ ປນາຫຸ – ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ເອເຕ ຘມ຺ເມ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນມາຣທ຺ຘສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອກເມກາວ ເອຕ຺ຖ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປຣາສຸ ຈຕູສຸ ຄາຖາສຸ.

໑໔. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ສນ຺ຕາເນ ສຍນ຺ຕີຕິ ອນຸສຍາ ກາມຣາຄປຏິຆມານທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາຠວຣາຄາວິຊ຺ຊານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາກາຣານຸວິຘານຏ຺ເຐນ ມູລາ; ອເຂມຏ຺ເຐນ ອກຸສລາ; ຘມ຺ມານໍ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕາຕິປິ ມູລາ; ສາວຊ຺ຊທຸກ຺ຂວິປາກຏ຺ເຐນ ອກຸສລາ; ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ໂລຠໂທສໂມຫານໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕ ຫິ ‘‘ໂລໂຠ, ຠິກ຺ຂເວ, ອກຸສລຎ຺ຈ ອກຸສລມູລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອວໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ເອວເມເຕ ອນຸສຍາ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ເກຈິ ນ ສນ຺ຕິ, ເອເຕ ຈ ອກຸສລມູລາ ຕເຖວ ສມູຫຕາເສ, ສມູຫຕາ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕພຫຸວຈນສ຺ສ ຫິ ເສ-ກາຣາຄມໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທລກ຺ຂຓໂກວິທາ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ເສຕິ ນິປາໂຕ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ເອວໍວິໂຘ ຠິກ຺ຂຸ ຂີຓາສໂວ ໂຫຕິ, ຂີຓາສໂວ ຈ ເນວ ອາທິຍຕິ, ນ ປຊຫຕິ, ປຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາປິ ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມານວຈນລກ຺ຂເຓນ ‘‘ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ຈ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນສງ຺ຂາຕໍ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ກິເລສປຏິປາຏິຍາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ອນຸສຍານໍ ອຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິເລສປຏິປາຏິຍາ ຫິ ກາມຣາຄານຸສຍປຏິຆານຸສຍານໍ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ອຠາໂວ ໂຫຕິ, ມານານຸສຍສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ, ທິຏ຺ຐານຸສຍວິຈິກິຈ຺ຉານຸສຍານໍ ປຐມມຄ຺ເຄນ, ຠວຣາຄານຸສຍາວິຊ຺ຊານຸສຍານໍ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄເນວ. ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ປນ ປຐມມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ຐານຸສຍວິຈິກິຈ຺ຉານຸສຍານໍ ອຠາໂວ ໂຫຕິ. ທຸຕິຍມຄ຺ເຄນ ກາມຣາຄານຸສຍປຏິຆານຸສຍານໍ ຕນຸຠາໂວ, ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ອຠາໂວ, ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ມານານຸສຍຠວຣາຄານຸສຍາວິຊ຺ຊານຸສຍານໍ ອຠາໂວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ນ ສພ຺ເພ ອນຸສຍາ ອກຸສລມູລາ; ກາມຣາຄຠວຣາຄານຸສຍາ ເອວ ຫິ ໂລຠາກຸສລມູເລນ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຏິຆານຸສຍາວິຊ຺ຊານຸສຍາ ຈ ‘‘ໂທໂສ ອກຸສລມູລໍ, ໂມໂຫ ອກຸສລມູລໍ’’ ອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐິມານວິຈິກິຈ຺ຉານຸສຍາ ປນ ນ ກິຎ຺ຈິ ອກຸສລມູລໍ ໂຫນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ວາ ອນຸສຍາຠາວວເສນ ຈ ອກຸສລມູລສມຸຄ຺ຆາຕວເສນ ຈ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ຕສ຺ມາ –

‘‘ຍສ຺ສານຸສຍາ ນ ສນ຺ຕິ ເກຈິ, ມູລາ ຈ ອກຸສລາ ສມູຫຕາເສ’’. –

ອິຕິ ຠຄວາ ອາຫ.

໑໕. ຍສ຺ສ ທຣຖຊາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນາ ກິເລສາ ປຣິຬາຫຏ຺ເຐນ ທຣຖາ ນາມ, ອປຣາປຣຸປ຺ປນ຺ນາ ປນ ເຕຫິ ທຣເຖຫິ ຊາຕຕ຺ຕາ ທຣຖຊາ ນາມ. ໂອຣນ຺ຕິ ສກ຺ກາໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ໂອຣິມໍ ຕີຣນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ສກ຺ກາຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘). ອາຄມນາຍາຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ປຈ຺ຈຍາເສຕິ ປຈ຺ຈຍາ ເອວ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍສ຺ສ ປນ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫຓາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຫີນຕ຺ຕາ, ເກຈິ ທຣຖຊເວວຈນາ ກິເລສາ ນ ສນ຺ຕິ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣນ຺ຕິ.

໑໖. ຍສ຺ສ ວນຖຊາຕິ ເອຕ຺ຖປິ ທຣຖຊາ ວິຍ ວນຖຊາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຈນຕ຺ເຖ ປນ ອຍໍ ວິເສໂສ – ວນຸເຕ, ວໂນຕີຕິ ວາ ວນໍ ຍາຈຕິ ເສວຕິ ຠຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສາ ຫິ ວິສຍານໍ ປຕ຺ຖນໂຕ ເສວນໂຕ ຈ ‘‘ວນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານວເສນ ວນໍ ຖຣຕິ ຕໂນຕີຕິ ວນໂຖ, ຕຓ຺ຫານຸສຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວນຖາ ຊາຕາຕິ ວນຖຊາຕິ. ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ຄຫນຏ຺ເຐນ ວນໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອປຣາປຣຸປ຺ປນ຺ນາ ປນ ວນຖຊາ’’ຕິ. ອຍເມວ ເຈຕ຺ຖ ອຸຣຄສຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອິຕໂຣ ປນ ຘມ຺ມປທຄາຖາຍໍ. ວິນິພນ຺ຘາຍ ຠວາຍາຕິ ຠວວິນິພນ຺ຘາຍ. ອຖ ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິສເຍສຸ ວິນິພນ຺ຘາຍ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຕຸເຍວ ເຫຕຸກປ຺ປາ.

໑໗. ໂຍ ນີວຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ນີວຣຓາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ວາ ນີວຣນ຺ຕີຕິ ນີວຣຓາ, ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫາຍາຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ. ປຎ຺ຈາຕິ ເຕສໍ ສງ຺ຂ຺ຍາປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອີຆາຠາວໂຕ ອນີໂຆ. ກຖໍກຖາຍ ຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຕິຓ຺ຓກຖໍກໂຖ. ວິຄຕສລ຺ລຕ຺ຕາ ວິສລ຺ໂລ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນິ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ ສມນ຺ຕຠທ຺ທເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິເສສໂຕ ຈ ນີວຣເຓສຸ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫາຍ ເຕສຎ຺ຈ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອວ ກິເລສທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອີຆສ຺ສາຠາເວນ ອນີໂຆ, ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ນເຍນ ປວຕ຺ຕາຍ ກຖໍກຖາຍ ຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຕິຓ຺ຓກຖໍກໂຖ, ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ປຎ຺ຈ ສລ຺ລາ? ຣາຄສລ຺ໂລ, ໂທສສລ຺ໂລ, ໂມຫສລ຺ໂລ, ມານສລ຺ໂລ, ທິຏ຺ຐິສລ຺ໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສລ຺ລານໍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິສລ຺ໂລ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຣາປິ ຈ ກິເລສປຏິປາຏິຍາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ເອວ ນີວຣຓປ຺ປຫານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິເລສປຏິປາຏິຍາ ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓສ຺ສ ພ຺ຍາປາທນີວຣຓສ຺ສ ຈ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓສ຺ສ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ. ‘‘ອກຕໍ ວຕ ເມ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໘; ເນຕ຺ຕິ. ໑໒໐) ນເຍນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ວິປ຺ປຏິສາຣສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນີວຣຓສ຺ສ ວິຈິກິຈ຺ຉານີວຣຓສ຺ສ ຈ ປຐມມຄ຺ເຄນ. ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ປນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນີວຣຓສ຺ສ ວິຈິກິຈ຺ຉານີວຣຓສ຺ສ ຈ ປຐມມຄ຺ເຄນ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓສ຺ສ ພ຺ຍາປາທນີວຣຓສ຺ສ ຈ ທຸຕິຍມຄ຺ເຄນ ຕນຸຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕຕິເຍນ ອນວເສສປ຺ປຫານໍ. ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓສ຺ສ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ. ເອວໍ –

‘‘ໂຍ ນີວຣເຓ ປຫາຍ ປຎ຺ຈ, ອນີໂຆ ຕິຓ຺ຓກຖໍກໂຖ ວິສລ຺ໂລ;

ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣໍ, ອຸຣໂຄ ຊິຓ຺ຓມິວຕ຺ຕຈໍ ປຸຣາຓ’’ນ຺ຕິ. –

ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ຠຄວາ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ເຍນ ເຍນ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍາ ຍາ ຄາຖາ ເທສິຕາ, ເຕນ ເຕນ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ຄາຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ໂສ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຸຣຄສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຘນິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໘. ປກ຺ໂກທໂນຕິ ຘນິຍສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ. ເຕນ ສມເຍນ ຘນິໂຍ ໂຄໂປ ມຫີຕີເຣ ປຏິວສຕິ. ຕສ຺ສາຍໍ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ – ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາວຈເນ ທິພ຺ພມາເນ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ທິວເສ ທິວເສ ສງ຺ຆສ຺ສ ວີສຕິ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ອທາສິ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທເວສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ເອວໍ ເທວໂລເກ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເຂເປຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ວິເທຫຣຏ຺ຐມຊ຺ເຌ ປພ຺ພຕຣຏ຺ຐໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມໂກຣຓ຺ຑໍ ນາມ ນຄຣໍ, ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ໂຄຍູຖໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕິໍສມຕ຺ຕານິ ໂຄສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕ຺ຕວີສສຫສ຺ສາ ຄາໂວ ຂີຣໍ ທຸຍ຺ຫນ຺ຕິ. ໂຄປາ ນາມ ນິພທ຺ຘວາສິໂນ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣມາເສ ຖເລ ວສນ຺ຕິ, ອວເສເສ ອຏ຺ຐມາເສ ຍຕ຺ຖ ຕິໂຓທກໍ ສຸຂໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈ ນທີຕີຣໍ ວາ ຊາຕສ຺ສຣຕີຣໍ ວາ ໂຫຕິ. ອຖາຍມ຺ປິ ວສ຺ສກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ວສິຕຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄຸນ຺ນໍ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ໂອກາສໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ມຫາມຫີ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກໂຕ ກາລມຫີ ເອກໂຕ ມຫາມຫິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສນ຺ທມານາ ປຸນ ສມຸທ຺ທສມີເປ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ. ຍໍ ໂອກາສໍ ອນ຺ຕຣທີປໍ ອກາສິ, ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວຈ຺ຉານໍ ສາລໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ນິເວສນໍ ມາເປຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕ ປຸຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຕ ຘີຕໂຣ, ສຕ຺ຕ ສຸຓິສາ, ອເນເກ ຈ ກມ຺ມກາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຄປາ ນາມ ວສ຺ສນິມິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕິ. ຍທາ ສກຸຓິກາ ກຸລາວການິ ຣຸກ຺ຂຄ຺ເຄ ກໂຣນ຺ຕິ, ກກ຺ກຏກາ ອຸທກສມີເປ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຖລສມີປທ຺ວາເຣນ ວຬຎ຺ເຊນ຺ຕິ, ຕທາ ສຸວຸຏ຺ຐິກາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ສກຸຓິກາ ກຸລາວການິ ນີຈຏ຺ຐາເນ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ກໂຣນ຺ຕິ, ກກ຺ກຏກາ ຖລສມີເປ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອຸທກສມີປທ຺ວາເຣນ ວຬຎ຺ເຊນ຺ຕິ, ຕທາ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

ອຖ ໂສ ຘນິໂຍ ສຸວຸຏ຺ຐິກນິມິຕ຺ຕານິ ອຸປສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຸປກຏ຺ເຐ ວສ຺ສກາເລ ອນ຺ຕຣທີປາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາມຫິຍາ ປຣຕີເຣ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ອຸທເກນ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣໂຓກາເສ ອຕ຺ຕໂນ ວສໂນກາສໍ ກຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ວຈ຺ຉສາລາໂຍ ມາເປຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ນິວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ອຖສ຺ສ ທາຣຸຕິຓາທິສງ຺ຄເຫ ກເຕ ສພ຺ເພສຸ ປຸຕ຺ຕທາຣກມ຺ມກຣໂປຣິເສສຸ ສມານິເຍສຸ ຊາເຕສຸ ນານປ຺ປກາເຣ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ເຊ ປຏິຍຕ຺ເຕ ສມນ຺ຕາ ຈຕຸທ຺ທິສາ ເມຆມຓ຺ຑລານິ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ໂສ ເຘນຸໂຍ ທຸຫາເປຕ຺ວາ, ວຈ຺ຉສາລາສຸ ວຈ຺ເຉ ສຓ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ຄຸນ຺ນໍ ຈຕຸທ຺ທິສາ ຘູມໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ, ສພ຺ພປຣິຊນໍ ໂຠຊາເປຕ຺ວາ, ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທີເປ ອຸຊ຺ຊາລາເປຕ຺ວາ, ສຍໍ ຂີເຣນ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ມຫາສຍເນ ສຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ, ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ອປຣທິສາຍ ເມຆຕ຺ຖນິຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ ‘‘ປກ຺ໂກທໂນ ທຸທ຺ຘຂີໂຣຫມສ຺ມີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ປກ຺ໂກທໂນຕິ ສິທ຺ຘຠຕ຺ໂຕ. ທຸທ຺ຘຂີໂຣຕິ ຄາໂວ ທຸຫິຕ຺ວາ ຄຫິຕຂີໂຣ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທສ຺ເສຕິ, ອສ຺ມີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຕຖາຠາວໍ. ປກ຺ໂກທໂນ ທຸທ຺ຘຂີໂຣ ຈ ອຫມສ຺ມິ ຠວາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕີຕິ ເອວມາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທ຺ເທເສ ປນ ‘‘ອິຕີຕິ ປທສນ຺ຘິ, ປທສໍສຄ຺ໂຄ, ປທປາຣິປູຣິ, ອກ຺ຂຣສມວາໂຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາ ປທານຸປຸພ຺ພຕາເມຕ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑) ເອວມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຓ຺ຓິໂຕ. ໂສປິ ອິທເມວ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ຍໍ ຫິ ປທໍ ປຸພ຺ພປເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ເອວມາຫາຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕເຍວ ອິຕິສທ຺ໂທ ປຈ຺ຉິເມນ ປເທນ ເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ ອິຕິ ວາ ຠຄວາ ອິຕິ ວາ ເອວມາທິນາ ປທສນ຺ຘິ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາ.

ຘນິໂຍ ໂຄໂປຕິ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມສໂມຘານໍ. ໂສ ຫິ ຍານິມານິ ຖາວຣາທີນິ ປຎ຺ຈ ຘນານິ, ເຕສຸ ຐເປຕ຺ວາ ທານສີລາທິອນຸຄາມິກຘນໍ, ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ-ອາຣາມາທິໂຕ ຖາວຣຘນໂຕປິ, ຄວສ຺ສາທິໂຕ ຊງ຺ຄມຘນໂຕປິ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິໂຕ ສໍຫາຣິມຘນໂຕປິ, ສິປ຺ປາຍຕນາທິໂຕ ອງ຺ຄສມຘນໂຕປິ ຍໍ ຕໍ ໂລກສ຺ສ ປຎ຺ຈໂຄຣສານຸປ຺ປທາເນນ ພຫູປກາຣໍ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂຄສມິຕໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓; ເນຕ຺ຕິ. ໑໒໓) ເອວໍ ວິເສສິຕໍ ໂຄຘນໍ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຘນິໂຍ, ຄຸນ຺ນໍ ປາລນໂຕ ໂຄໂປ. ໂຍ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄາໂວ ປາເລຕິ, ໂສ ‘‘ໂຄໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ປເຣສໍ ເວຕເນນ ຠໂຏ ຫຸຕ຺ວາ, ໂສ ໂຄປາລໂກ. ອຍໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນເຍວ, ເຕນ ໂຄໂປຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອນຸຕີເຣຕິ ຕີຣສ຺ສ ສມີເປ. ມຫິຍາຕິ ມຫາມຫີນາມິກາຍ ນທິຍາ. ສມາເນນ ອນຸກູລວຕ຺ຕິນາ ປຣິຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວາໂສ ຍສ຺ສ ໂສ ສມານວາໂສ, ອຍຎ຺ຈ ຕຖາວິໂຘ. ເຕນາຫ ‘‘ສມານວາໂສ’’ຕິ. ຉນ຺ນາຕິ ຕິຓປຓ຺ຓຈ຺ຉທເນຫິ ອໂນວສ຺ສກາ ກຕາ. ກຸຏີຕິ ວສນຆຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອາຫິໂຕຕິ ອາຠໂຕ, ຊາລິໂຕ ວາ. ຄິນີຕິ ອຄ຺ຄິ. ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ອຄ຺ຄິ ‘‘ຄິນີ’’ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ. ອຖ ເຈ ປຕ຺ຖຍສີຕິ ອິທານິ ຍທິ ອິຈ຺ຉສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປວສ຺ສາຕິ ສິຎ຺ຈ, ປຄ຺ຆຣ, ອຸທກໍ ມຸຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທວາຕິ ເມຆໍ ອາລປຕິ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຍໍ ປນ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ເອວມຍໍ ຘນິໂຍ ໂຄໂປ ອຕ຺ຕໂນ ສຍນຆເຣ ມຫາສຍເນ ນິປນ຺ໂນ ເມຆຕ຺ຖນິຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປກ຺ໂກທໂນຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ກາຍທຸກ຺ຂວູປສມູປາຍໍ ກາຍສຸຂເຫຕຸຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ນິຫິຕໍ ທີເປຕິ. ‘‘ທຸທ຺ຘຂີໂຣຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂວູປສມູປາຍໍ ຈິຕ຺ຕສຸຂເຫຕຸຎ຺ຈ. ‘‘ອນຸຕີເຣ ມຫິຍາ’’ຕິ ນິວາສຏ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ‘‘ສມານວາໂສ’’ຕິ ຕາທິເສ ກາເລ ປິຍວິປ຺ປໂຍຄປທຏ຺ຐານສ຺ສ ໂສກສ຺ສາຠາວໍ. ‘‘ຉນ຺ນາ ກຸຏີ’’ຕິ ກາຍທຸກ຺ຂາປຄມປຏິຆາຕໍ. ‘‘ອາຫິໂຕ ຄິນີ’’ຕິ ຍສ຺ມາ ໂຄປາລກາ ປຣິກ຺ເຂປຘູມທາຣຸອຄ຺ຄິວເສນ ຕໂຍ ອຄ຺ຄີ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕ ຈ ຕສ຺ສ ເຄເຫ ສພ຺ເພ ກຕາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພທິສາສຸ ປຣິກ຺ເຂປຄ຺ຄິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຫິໂຕ ຄິນີ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ວາຬມິຄາຄມນນິວາຣຓໍ ທີເປຕິ, ຄຸນ຺ນໍ ມຊ຺ເຌ ໂຄມຍາທີຫິ ຘູມຄ຺ຄິໍ ສນ຺ຘາຍ ຑໍສມກສາທີຫິ ຄຸນ຺ນໍ ອນາພາຘໍ, ໂຄປາລການໍ ສຍນຏ຺ຐາເນ ທາຣຸອຄ຺ຄິໍ ສນ຺ຘາຍ ໂຄປາລການໍ ສີຕາພາຘປຏິຆາຕໍ. ໂສ ເອວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຄຸນ຺ນໍ ວາ ປຣິຊນສ຺ສ ວາ ວຸຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາພາຘສ຺ສ ອຠາວໂຕ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຖ ເຈ ປຕ຺ຖຍສີ ປວສ຺ສ ເທວາ’’ຕິ.

໑໙. ເອວໍ ຘນິຍສ຺ສ ອິມໍ ຄາຖໍ ຠາສມານສ຺ສ ອສ຺ໂສສິ ຠຄວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ. ສຸຕ຺ວາ ຈ ປນ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ອທ຺ທສ ຘນິຍຎ຺ຈ ປຊາປຕິຎ຺ຈສ຺ສ ‘‘ອິເມ ອຸໂຠປິ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນາ. ສເຈ ອຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ, ອຸໂຠປິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂນ ເຈ ຄມິສ຺ສາມິ, ສ຺ເວ ອຸທໂກເຆນ ວິນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕໍ ຂເຓເຍວ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ສຕ຺ຕ ໂຍຊນສຕານິ ຘນິຍສ຺ສ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກຸຏິຍາ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາສິ. ຘນິໂຍ ຕໍ ຄາຖໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠາສຕິເຍວ, ນ ນິຏ຺ຐາເປຕິ, ຠຄວຕິ ຄເຕປິ ຠາສຕິ. ຠຄວາ ຈ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕເກນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ ວາ ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ປນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ –

‘‘ອກ຺ໂກຘໂນ ວິຄຕຂິໂລຫມສ຺ມິ, ອນຸຕີເຣ ມຫິເຍກຣຕ຺ຕິວາໂສ;

ວິວຏາ ກຸຏິ ນິພ຺ພຸໂຕ ຄິນິ, ອຖ ເຈ ປຕ຺ຖຍສີ ປວສ຺ສ ເທວາ’’ຕິ. –

ອິມໍ ປຏິຄາຖໍ ອຠາສິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສຠາຄໍ ໂນ ອຕ຺ຖສຠາຄໍ. ນ ຫິ ‘‘ປກ຺ໂກທໂນ’’ຕິ, ‘‘ອກ຺ໂກຘໂນ’’ຕິ ຈ ອາທີນິ ປທານິ ອຕ຺ຖໂຕ ສເມນ຺ຕິ ມຫາສມຸທ຺ທສ຺ສ ໂອຣິມປາຣິມຕີຣານິ ວິຍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປເນຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ສເມຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສຠາຄານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມຄາຖາຍ ສທິສປທານໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິເສສປທານໍ ປນາຍໍ ປທໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ວຓ຺ຓນາ – ອກ຺ໂກຘໂນຕິ ອກຸຊ຺ຌນສຠາໂວ. ໂຍ ຫິ ໂສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣອາຆາຕວຕ຺ຖຸສມ຺ຠໂວ ໂກໂຘ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສຸປຣິຕ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຫທຍໍ ສນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ວູປສມ຺ມຕິ, ເຍນ ຈ ຕໂຕ ພລວຕຣຸປ຺ປນ຺ເນນ ເອກຈ຺ໂຈ ມຸຂວິກຸຓນມຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ຕໂຕ ພລວຕເຣນ ເອກຈ຺ໂຈ ຜຣຸສໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ຫນຸສຎ຺ຈລນມຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ອປໂຣ ຕໂຕ ພລວຕເຣນ ຜຣຸສໍ ຠຓຕິ, ອປໂຣ ຕໂຕ ພລວຕເຣນ ທຓ຺ຑໍ ວາ ສຕ຺ຖໍ ວາ ຄເວສນ຺ໂຕ ທິສາ ວິໂລເກຕິ, ອປໂຣ ຕໂຕ ພລວຕເຣນ ທຓ຺ຑໍ ວາ ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາມສຕິ, ອປໂຣ ຕໂຕ ພລວຕເຣນ ທຓ຺ຑາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຘາວຕິ, ອປໂຣ ຕໂຕ ພລວຕເຣນ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ປຫາເຣ ເທຕິ, ອປໂຣ ຕໂຕ ພລວຕເຣນ ອປິ ຎາຕິສາໂລຫິຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ຕໂຕ ພລວຕເຣນ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ ສີຫຬທີເປ ກາລຄາມວາສີ ອມຈ຺ໂຈ ວິຍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ໂກໂຘ ປຣມເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ຠຄວຕາ ໂພຘິມຓ຺ເຑເຍວ ສພ຺ພໂສ ປຫີໂນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູໂລ ຕາລາວຕ຺ຖຸກໂຕ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ‘‘ອກ຺ໂກຘໂນຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ.

ວິຄຕຂິໂລຕິ ອປຄຕຂິໂລ. ເຍ ຫິ ເຕ ຈິຕ຺ຕພນ຺ຘຠາເວນ ປຎ຺ຈ ເຈໂຕຂິລາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຍ ຫິ ຈ ຂິລຠູເຕ ຈິຕ຺ເຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຂິເລ ຠູມິຠາເຄ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວສ຺ສນ຺ເຕປິ ເທເວ ສສ຺ສານິ ນ ຣຸຫນ຺ຕິ, ເອວເມວໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິກຸສລເຫຕຸວສ຺ເສ ວສ຺ສນ຺ເຕປິ ກຸສລໍ ນ ຣຸຫຕິ ເຕ ຈ ຠຄວຕາ ໂພຘິມຓ຺ເຑເຍວ ສພ຺ພໂສ ປຫີນາ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ‘‘ວິຄຕຂິໂລຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ.

ເອກຣຕ຺ຕິໍ ວາໂສ ອສ຺ສາຕິ ເອກຣຕ຺ຕິວາໂສ. ຍຖາ ຫິ ຘນິໂຍ ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວສ຺ສິເກ ມາເສ ນິພທ຺ຘວາສໍ ອຸປຄໂຕ, ນ ຕຖາ ຠຄວາ. ຠຄວາ ຫິ ຕໍເຍວ ຣຕ຺ຕິໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖກາມຕາຍ ຕຕ຺ຖ ວາສໍ ອຸປຄໂຕ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກຣຕ຺ຕິວາໂສ’’ຕິ ອາຫ. ວິວຏາຕິ ອປນີຕຈ຺ຉທນາ. ກຸຏີຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ອຕ຺ຕຠາໂວ ຫິ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖວສໍ ປຏິຈ຺ຈ ກາໂຍຕິປິ ຄຸຫາຕິປິ ເທໂຫຕິປິ ສນ຺ເທໂຫຕິປິ ນາວາຕິປິ ຣໂຖຕິປິ ວໂຓຕິປິ ຘໂຊຕິປິ ວມ຺ມິໂກຕິປິ ກຸຏີຕິປິ ກຸຏິກາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ກຏ຺ຐາທີນິ ປຏິຈ຺ຈ ເຄຫນາມິກາ ກຸຏິ ວິຍ ອຏ຺ຐິອາທີນິ ປຏິຈ຺ຈ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຸຏີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອາວຸໂສ, ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ, ວລ຺ລິຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ, ມຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ, ຕິຓຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ, ອາກາໂສ ປຣິວາຣິໂຕ ອຄາຣໍຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ອຏ຺ຐິຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ, ນ຺ຫາຣຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ, ມໍສຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ, ຈມ຺ມຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ, ອາກາໂສ ປຣິວາຣິໂຕ ຣູປນ຺ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໖).

ຈິຕ຺ຕມກ຺ກຏສ຺ສ ນິວາສໂຕ ວາ ກຸຏິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຏ຺ຐິກງ຺ກລກຸຏິ ເຈ ສາ, ມກ຺ກຏາວສໂຖ ອິຕິ;

ມກ຺ກໂຏ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣາຍ, ກຸຏິກາຍ ປສກ຺ກິຍ;

ທ຺ວາເຣນ ອນຸປຣິຍາຕິ, ຆຏ຺ຏຍນ຺ໂຕ ປຸນປ຺ປຸນ’’ນ຺ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໒໕);

ສາ ກຸຏິ ເຍນ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິຉທເນນ ສຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຣາຄາທິກິເລສວສ຺ສໍ ອຕິວສ຺ສຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຉນ຺ນມຕິວສ຺ສຕິ, ວິວຏໍ ນາຕິວສ຺ສຕິ;

ຕສ຺ມາ ຉນ຺ນໍ ວິວເຣຖ, ເອວໍ ຕໍ ນາຕິວສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໔໕; ເຖຣຄາ. ໔໔໗; ປຣິ. ໓໓໙);

ອຍໍ ຄາຖາ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ວຸຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘເກ ເຖຣຄາຖາຍຎ຺ຈ. ຂນ຺ຘເກ ຫິ ‘‘ໂຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕສ຺ສ ກິເລສາ ຈ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ອຕິວສ຺ສນ຺ຕິ, ໂຍ ປນ ນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕສ຺ສ ນາຕິວສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມໍ ອຕ຺ຖໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ເຖຣຄາຖາຍໍ ‘‘ຍສ຺ສ ຣາຄາທິຈ຺ຉທນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ປຸນ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທີສຸ ຣາຄາທິສມ຺ຠວໂຕ ຉນ຺ນມຕິວສ຺ສຕິ. ໂຍ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ກິເລເສ ອຘິວາເສຕິ, ຕສ຺ເສວ ອຘິວາສິຕກິເລສຈ຺ຉທນຈ຺ຉນ຺ນາ ອຕ຺ຕຠາວກຸຏິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກິເລສວສ຺ສໍ ອຕິວສ຺ສຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓວາເຕນ ກິເລສຈ຺ຉທນສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາ ວິວຏາ, ຕສ຺ສ ນາຕິວສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຠຄວຕາ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຉທນໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ວິທ຺ຘໍສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິວຏາ ກຸຏີ’’ຕິ ອາຫ. ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຸປສນ຺ໂຕ. ຄິນີຕິ ອຄ຺ຄິ. ເຍນ ຫິ ເອກາທສວິເຘນ ອຄ຺ຄິນາ ສພ຺ພມິທໍ ອາທິຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ອາທິຕ຺ຕໍ ຣາຄຄ຺ຄິນາ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ໂສ ອຄ຺ຄິ ຠຄວໂຕ ໂພຘິມູເລເຍວ ອຣິຍມຄ຺ຄສລິລເສເກນ ນິພ຺ພຸໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິພ຺ພຸໂຕ ຄິນີ’’ຕິ ອາຫ.

ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ຈ ຘນິຍໍ ອຕຸຏ຺ຐພ຺ເພນ ຕຸສ຺ສມານໍ ອຎ຺ຎາປເທເສເນວ ປຣິຠາສຕິ, ໂອວທຕິ, ອນຸສາສຕິ. ກຖໍ? ‘‘ອກ຺ໂກຘໂນ’’ຕິ ຫິ ວທມາໂນ, ຘນິຍ, ຕ຺ວໍ ‘‘ປກ຺ໂກທໂນຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ, ໂອທນປາໂກ ຈ ຍາວຊີວໍ ຘນປຣິກ຺ຂເຍນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຘນປຣິກ຺ຂໂຍ ຈ ອາຣກ຺ຂາທິທຸກ຺ຂປທຏ຺ຐາໂນ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ທຸກ຺ເຂເນວ ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫສິ. ອຫໍ ປນ ‘‘ອກ຺ໂກຘໂນຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກສມ຺ປຣາຍິກທຸກ຺ຂາຠາເວນ ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫມີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ວິຄຕຂິໂລ’’ຕິ ວທມາໂນ ຕ຺ວໍ ‘‘ທຸທ຺ຘຂີໂຣຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ອກຕກິຈ຺ໂຈວ ‘‘ກຕກິຈ຺ໂຈຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ໂຐ, ອຫໍ ປນ ‘‘ວິຄຕຂິໂລຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ກຕກິຈ຺ໂຈວ ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫມີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ອນຸຕີເຣ ມຫິເຍກຣຕ຺ຕິວາໂສ’’ຕິ ວທມາໂນ ຕ຺ວໍ ອນຸຕີເຣ ມຫິຍາ ສມານວາໂສຕິ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ຈຕຸມາສນິພທ຺ຘວາເສນ ຕຸຏ຺ໂຐ. ນິພທ຺ຘວາໂສ ຈ ອາວາສສງ຺ເຄນ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ທຸກ຺ໂຂ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ທຸກ຺ເຂເນວ ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫສິ. ອຫໍ ປນ ເອກຣຕ຺ຕິວາໂສຕິ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ອນິພທ຺ຘວາເສນ ຕຸຏ຺ໂຐ, ອນິພທ຺ຘວາໂສ ຈ ອາວາສສງ຺ຄາຠາເວນ ໂຫຕິ, ອາວາສສງ຺ຄາຠາໂວ ຈ ສຸໂຂຕິ ສຸເຂເນວ ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫມີຕິ ທີເປຕິ.

‘‘ວິວຏາ ກຸຏີ’’ຕິ ວທມາໂນ ຕ຺ວໍ ຉນ຺ນາ ກຸຏີຕິ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ຉນ຺ນເຄຫຕາຍ ຕຸຏ຺ໂຐ, ເຄເຫ ຈ ເຕ ຉນ຺ເນປິ ອຕ຺ຕຠາວກຸຏິກໍ ກິເລສວສ຺ສໍ ອຕິວສ຺ສຕິ, ເຍນ ສຎ຺ຊນິເຕຫິ ຈຕູຫິ ມໂຫເຆຫິ ວຸຍ຺ຫມາໂນ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍາສິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຕຸຏ຺ຐພ຺ເພເນວ ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫສິ. ອຫໍ ປນ ‘‘ວິວຏາ ກຸຏີ’’ຕິ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາວກຸຏິຍາ ກິເລສຈ຺ຉທນາຠາເວນ ຕຸຏ຺ໂຐ. ເອວຎ຺ຈ ເມ ວິວຏາຍ ກຸຏິຍາ ນ ຕໍ ກິເລສວສ຺ສໍ ອຕິວສ຺ສຕິ, ເຍນ ສຎ຺ຊນິເຕຫິ ຈຕູຫິ ມໂຫເຆຫິ ວຸຍ຺ຫມາໂນ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕຸຏ຺ຐພ຺ເພເນວ ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫມີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ນິພ຺ພຸໂຕ ຄິນີ’’ຕິ ວທມາໂນ ຕ຺ວໍ ອາຫິໂຕ ຄິນີຕິ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ອກຕູປທ຺ທວນິວາຣໂຓວ ກຕູປທ຺ທວນິວາຣໂຓສ຺ມີຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ໂຐ. ອຫໍ ປນ ນິພ຺ພຸໂຕ ຄິນີຕິ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ເອກາທສຄ຺ຄິປຣິຬາຫາຠາວໂຕ ກຕູປທ຺ທວນິວາຣຓຕາເຍວ ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ອຖ ເຈ ປຕ຺ຖຍສີ ປວສ຺ສ ເທວາ’’ຕິ ວທມາໂນ ເອວໍ ວິຄຕທຸກ຺ຂານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສຸຂານໍ ກຕສພ຺ພກິຈ຺ຈານໍ ອມ຺ຫາທິສານໍ ເອຕໍ ວຈນໍ ໂສຠຕິ, ອຖ ເຈ ປຕ຺ຖຍສິ, ປວສ຺ສ ເທວ, ນ ໂນ ຕຍິ ວສ຺ສນ຺ເຕ ວາ ອວສ຺ສນ຺ເຕ ວາ ວຸຑ຺ຒິ ວາ ຫານິ ວາ ອຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ປນ ກສ຺ມາ ເອວໍ ວທສີຕິ ທີເປຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ຈ ຘນິຍ ອຕຸຏ຺ຐພ຺ເພເນວ ຕຸສ຺ສມານໍ ອຎ຺ຎາປເທເສເນວ ປຣິຠາສຕິ ໂອວທຕິ, ອນຸສາສຕີ’’ຕິ, ຕໍ ສມ຺ມເທວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

໒໐. ເອວມິມໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາປິ ຘນິໂຍ ໂຄໂປ ‘‘ໂກ ອຍໍ ຄາຖໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເຕນ ສຸຠາສິເຕນ ປຣິຕຸຏ຺ໂຐ ປຸນປິ ຕຖາຣູປໍ ໂສຕຸກາໂມ ອປຣມ຺ປິ ຄາຖມາຫ ‘‘ອນ຺ຘກມກສາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຘກາຕິ ກາຬມກ຺ຂິການໍ ອຘິວຈນໍ, ປິງ຺ຄລມກ຺ຂິການນ຺ຕິປິ ເອເກ. ມກສາຕິ ມກສາເຍວ. ນ ວິຊ຺ຊເຣຕິ ນຕ຺ຖິ. ກຈ຺ເຉຕິ ທ຺ເວ ກຈ຺ຉາ – ນທີກຈ຺ໂຉ ຈ ປພ຺ພຕກຈ຺ໂຉ ຈ. ອິຘ ນທີກຈ຺ໂຉ. ຣຸຬ຺ຫຕິເຓຕິ ສຎ຺ຊາຕຕິເຓ. ຈຣນ຺ຕີຕິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ວຸຏ຺ຐິມ຺ປີຕິ ວາຕວຸຏ຺ຐິອາທິກາ ອເນກາ ວຸຏ຺ຐິໂຍ, ຕາ ອາຬວກສຸຕ຺ເຕ ປກາສຍິສ຺ສາມ. ອິຘ ປນ ວສ຺ສວຸຏ຺ຐິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຫຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຂເມຍ຺ຍຸໍ. ເສສໍ ປາກຏເມວ. ເອຕ຺ຖ ຘນິໂຍ ເຍ ອນ຺ຘກມກສາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຣຸຘິເຣ ປິວນ຺ຕາ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ຄາໂວ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຏ຺ຐິຕມຕ຺ເຕເຍວ ເຕ ໂຄປາລກາ ປໍສຸນາ ຈ ສາຂາຫິ ຈ ມາເຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຠາເວນ ຄຸນ຺ນໍ ເຂມຕໍ, ກຈ຺ເຉ ຣຸຬ຺ຫຕິຓຈຣເຓນ ອທ຺ຘານຄມນປຣິສ຺ສມາຠາວໍ ວຕ຺ວາ ຂຸທາກິລມຖາຠາວຎ຺ຈ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ອຎ຺ເຎສໍ ຄາໂວ ອນ຺ຘກມກສສມ຺ຜສ຺ເສຫິ ທິສ຺ສມານາ ອທ຺ຘານຄມເນນ ກິລນ຺ຕາ ຂຸທາຍ ມິລາຍມານາ ເອກວຸຏ຺ຐິນິປາຕມ຺ປິ ນ ສເຫຍ຺ຍຸໍ, ນ ເມ ຕຖາ ຄາໂວ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ຄາໂວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຠາວາ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ຕິກ຺ຂຕຸໍ ວາ ວຸຏ຺ຐິມ຺ປິ ສເຫຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

໒໑. ຕໂຕ ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ຘນິໂຍ ອນ຺ຕຣທີເປ ວສນ຺ໂຕ ຠຍໍ ທິສ຺ວາ, ກຸລ຺ລໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ມຫາມຫິໍ ຕຣິຕ຺ວາ, ຕໍ ກຈ຺ຉໍ ອາຄມ຺ມ ‘‘ອຫໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອາຄໂຕ, ນິພ຺ຠເຍວ ຐາເນ ຐິໂຕ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ເອວມາຫ, ສຠເຍ ເອວ ຈ ໂສ ຐາເນ ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອາຄມນຏ຺ຐານາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄມນຏ຺ຐານໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣຎ຺ຈ ປຓີຕຕຣຎ຺ຈ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ‘‘ພທ຺ຘາສິ ຠິສີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມຠາສິ, ອຕ຺ຖສຠາຄໍ ໂນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສຠາຄໍ.

ຕຕ຺ຖ ຠິສີຕິ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຸຖຸລໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘກຸລ຺ໂລ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂລເກ. ອຣິຍສ຺ສ ປນ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ –

‘‘ມຄ຺ໂຄ ປຊ຺ໂຊ ປໂຖ ປນ຺ໂຖ, ອຎ຺ຊສໍ ວຏຸມາຍນໍ;

ນາວາ ອຸຕ຺ຕຣເສຕຸ ຈ, ກຸລ຺ໂລ ຈ ຠິສິ ສງ຺ກໂມ’’. (ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໐໑);

‘‘ອທ຺ຘານໍ ປຠໂວ ເຈວ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກາສິໂຕ’’.

ອິມາຍປິ ຄາຖາຍ ຠຄວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ຕໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອິມໍ ອຕ຺ຖໍ ອາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຘນິຍ, ຕ຺ວໍ ກຸລ຺ລໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ມຫິໍ ຕຣິຕ຺ວາ, ອິມໍ ຐານມາຄໂຕ, ປຸນປິ ຈ ເຕ ກຸລ຺ໂລ ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ ເອວ ຠວິສ຺ສຕິ, ນທີ ຈ ຕຣິຕພ຺ພາ, ນ ເຈຕໍ ຐານໍ ເຂມໍ. ມຍາ ປນ ເອກຈິຕ຺ເຕ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຎາຓພນ຺ຘເນນ ພທ຺ຘາ ອໂຫສິ ຠິສິ. ສາ ຈ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ເອກຣສຠາວູປຄຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕເນນ ປຸນ ພນ຺ຘິຕພ຺ພປ຺ປໂຍຊນາຠາເວນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ເກນຈິ ໂມເຈຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ຈ ສຸສງ຺ຂຕາ. ຕາຍ ຈມ຺ຫິ ຕິຓ຺ໂຓ, ປຸພ຺ເພ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕີຣປ຺ປເທສໍ ຄໂຕ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຈ ນ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ວິຍ ກຎ຺ຈິເທວ ປເທສໍ ຄໂຕ. ອຖ ໂຂ ປາຣຄໂຕ ສພ຺ພາສວກ຺ຂຍໍ ສພ຺ພຘມ຺ມປາຣໍ ປຣມໍ ເຂມໍ ນິພ຺ພານໍ ຄໂຕ, ຕິຓ຺ໂຓຕິ ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ປາຣຄໂຕຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ກິໍ ວິເນຍ຺ຍ ປາຣຄໂຕຕິ ເຈ? ວິເນຍ຺ຍ ໂອຆໍ, ກາໂມຆາທິຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂອຆໍ ຕຣິຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຕໍ ປາຣໍ ຄໂຕຕິ. ອິທານິ ຈ ປນ ເມ ປຸນ ຕຣິຕພ຺ພາຠາວໂຕ ອຕ຺ໂຖ ຠິສິຍາ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ມເມວ ຍຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອຖ ເຈ ປຕ຺ຖຍສີ ປວສ຺ສ ເທວາ’’ຕິ.

໒໒. ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຘນິໂຍ ປຸຣິມນເຍເນວ ‘‘ໂຄປີ ມມ ອສ຺ສວາ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ໂຄປີຕິ ຠຣິຍໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ອສ຺ສວາຕິ ວຈນກຣາ ກິໍກາຣປຏິສາວິນີ. ອໂລລາຕິ ມາຕຸຄາໂມ ຫິ ປຎ຺ຈຫິ ໂລລຕາຫິ ໂລໂລ ໂຫຕິ – ອາຫາຣໂລລຕາຍ, ອລງ຺ກາຣໂລລຕາຍ, ປຣປຸຣິສໂລລຕາຍ, ຘນໂລລຕາຍ, ປາທໂລລຕາຍ. ຕຖາ ຫິ ມາຕຸຄາໂມ ຠຕ຺ຕປູວສຸຣາທິເຠເທ ອາຫາເຣ ໂລລຕາຍ ອນ຺ຕມໂສ ປາຣິວາສິກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຫຕ຺ໂຖຕາປກມ຺ປິ ຂາທຕິ, ທິຄຸຓໍ ຘນມນຸປ຺ປທຕ຺ວາປິ ສຸຣໍ ປິວຕິ. ອລງ຺ກາຣໂລລຕາຍ ອຎ຺ຎໍ ອລງ຺ກາຣໍ ອລຠມາໂນ ອນ຺ຕມໂສ ອຸທກເຕລເກນປິ ເກເສ ໂອສຓ຺ເຑຕ຺ວາ ມຸຂໍ ປຣິມຊ຺ຊຕິ. ປຣປຸຣິສໂລລຕາຍ ອນ຺ຕມໂສ ປຸຕ຺ເຕນປິ ຕາທິເສ ປເທເສ ປກ຺ໂກສິຍມາໂນ ປຐມໍ ອສທ຺ຘມ຺ມວເສນ ຈິນ຺ເຕຕິ. ຘນໂລລຕາຍ ‘‘ຫໍສຣາຊໍ ຄເຫຕ຺ວານ ສຸວຓ຺ຓາ ປຣິຫາຍຖ’’. ປາທໂລລຕາຍ ອາຣາມາທິຄມນສີໂລ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຘນໍ ວິນາເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘນິໂຍ ‘‘ເອກາປິ ໂລລຕາ ມຍ຺ຫໍ ໂຄປິຍາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອໂລລາຕິ ອາຫ.

ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສໍວາສິຍາຕິ ທີຆກາລໍ ສທ຺ຘິໍ ວສມານາ ໂກມາຣຠາວໂຕ ປຠຸຕິ ເອກໂຕ ວຑ຺ຒິຕາ. ເຕນ ປຣປຸຣິເສ ນ ຊານາຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມນາປາຕິ ເອວໍ ປຣປຸຣິເສ ອຊານນ຺ຕີ ມເມວ ມນໍ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສາ ນ ສຸຓາມິ ກິຎ຺ຈິ ປາປນ຺ຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ນາມ ສທ຺ຘິໍ ອິມາຍ ຫສິຕໍ ວາ ລປິຕໍ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສາ ນ ສຸຓາມິ, ກຎ຺ຈິ ອຕິຈາຣໂທສນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໓. ອຖ ຠຄວາ ເອເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ໂຄປິຍາ ຕຸຏ຺ຐໍ ຘນິຍໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ມມ ອສ຺ສວ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຄາຖມຠາສິ, ອຕ຺ຖສຠາຄໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສຠາຄຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ ປທານິ. ອຍໍ ປນ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຘນິຍ, ຕ຺ວໍ ‘‘ໂຄປີ ມມ ອສ຺ສວາ’’ຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ, ສາ ປນ ເຕ ອສ຺ສວາ ຠເວຍ຺ຍ ວາ ນ ວາ; ທຸຊ຺ຊານໍ ປຣຈິຕ຺ຕໍ, ວິເສສໂຕ ມາຕຸຄາມສ຺ສ. ມາຕຸຄາມຎ຺ຫິ ກຸຈ຺ຉິຍາ ປຣິຫຣນ຺ຕາປິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວໍ ທຸຣກ຺ຂຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ນ ສກ຺ກາ ຕຸມ຺ຫາທິເສຫິ ອິຕ຺ຖີ ອໂລລາຕິ ວາ ສໍວາສິຍາຕິ ວາ ມນາປາຕິ ວາ ນິປ຺ປາປາຕິ ວາ ຊານິຕຸໍ. ມຍ຺ຫໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສວໍ ໂອວາທປຏິກຣໍ ມມ ວເສ ວຕ຺ຕຕິ, ນາຫໍ ຕສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕາມິ. ໂສ ຈສ຺ສ ອສ຺ສວຠາໂວ ຍມກປາຏິຫາຣິເຍ ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຄ຺ຄິຘາຣາສຸ ຈ ອຸທກຘາຣາສຸ ຈ ປວຕ຺ຕມານາສຸ ສພ຺ພຊນສ຺ສ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ອຄ຺ຄິນິມ຺ມາເນ ຫິ ເຕໂຊກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອຸທກນິມ຺ມາເນ ອາໂປກສິຓໍ, ນີລາທິນິມ຺ມາເນ ນີລາທິກສິຓານິ. ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ຫິ ທ຺ເວ ຈິຕ຺ຕານິ ເອກໂຕ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອກເມວ ປນ ອສ຺ສວຠາເວນ ເອວໍ ວສວຕ຺ຕິ ອໂຫສິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປນ ສພ຺ພກິເລສພນ຺ຘນາປຄມາ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕເທວ ອໂລລໍ, ນ ຕວ ໂຄປີ. ທີປງ຺ກຣພຸທ຺ຘກາລໂຕ ຈ ປຠຸຕິ ທານສີລາທີຫິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິຠາວິຕຕ຺ຕາ ສໍວາສິຍໍ, ນ ຕວ ໂຄປີ. ຕເທຕໍ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ທມເຖນ ທມິຕຕ຺ຕາ ສຸທນ຺ຕໍ, ສຸທນ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ວເສນ ຉທ຺ວາຣວິເສວນໍ ປຫາຍ ມເມວ ອຘິປ຺ປາຍມນສ຺ສ ວເສນານຸວຕ຺ຕນໂຕ ມນາປໍ, ນ ຕວ ໂຄປີ.

ປາປໍ ປນ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອິມິນາ ປນ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປາປາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ຘນິໂຍ ວິຍ ໂຄປິຍາ. ໂສ ຈສ຺ສ ປາປາຠາໂວ ນ ເກວລໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລເຍວ, ເອກູນຕິໍສ ວສ຺ສານິ ສຣາຄາທິກາເລ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ຕສ຺ສາປິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທາປິ ຫິສ຺ສ ອຄາຣິຍຠາວານຸຣູປໍ ວິຎ຺ຎຸປຏິກຸຏ຺ຐໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວາ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ມາໂຣປິ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ເອກໍ ວສ຺ສໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຕຖາຄຕໍ ອນຸພນ຺ຘິ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ວາລຄ຺ຄນິຕຸທນມຕ຺ຕມ຺ປິສ຺ສ ປາປສມາຈາຣໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ອທິສ຺ວາວ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຠຄວນ຺ຕໍ, ອນຸພນ຺ຘິໍ ປທາປທໍ;

ໂອຕາຣໍ ນາຘິຄຈ຺ຉິສ຺ສໍ, ສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສຕີມໂຕ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໔໘);

ພຸທ຺ຘກາເລປິ ນໍ ອຸຕ຺ຕຣມາຓໂວ ສຕ຺ຕ ມາສານິ ອນຸພນ຺ຘິ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ. ໂສ ກິຎ຺ຈິ ວຊ຺ຊໍ ອທິສ຺ວາວ ປຣິສຸທ຺ຘສມາຈາໂຣ ຠຄວາຕິ ຄໂຕ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຣກ຺ເຂຍ຺ຍານິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຣກ຺ເຂຍ຺ຍານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາໂຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ, ນຕ຺ຖິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ ‘ມາ ເມ ອິທໍ ປໂຣ ອຎ຺ຎາສີ’ຕິ, ປຣິສຸທ຺ຘວຈີສມາຈາໂຣ…ເປ… ປຣິສຸທ຺ຘມໂນສມາຈາໂຣ…ເປ… ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ, ນຕ຺ຖິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຊີໂວ, ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ ‘ມາ ເມ ອິທໍ ປໂຣ ອຎ຺ຎາສີ’’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໕໘).

ເອວໍ ຍສ຺ມາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນ ເກວລໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ, ປຸພ຺ເພປິ ປາປໍ ນຕ຺ຖິ ເອວ, ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ປາປໍ ປນ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາໂຍ – ມເມວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປາປໍ ນ ສກ຺ກາ ສຸຓິຕຸໍ, ນ ຕວ ໂຄປິຍາ. ຕສ຺ມາ ຍທິ ເອເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ຕຸຏ຺ເຐນ ‘‘ອຖ ເຈ ປຕ຺ຖຍສີ ປວສ຺ສ ເທວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ມຍາເວຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໒໔. ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຘນິໂຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິປິ ສຸຠາສິຕຣສາຍນໍ ປິວິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ຠຸຊິສ຺ສຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕເວຕນຠໂຕຫມສ຺ມີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕເວຕນຠໂຕຕິ ອຕ຺ຕນິເຍເນວ ຆາສຈ຺ຉາທເນນ ຠໂຕ, ອຕ຺ຕໂນເຍວ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຊີວາມິ, ນ ປຣສ຺ສ ເວຕນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກໂຣມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຕ຺ຕາຕິ ຘີຕໂຣ ຈ ປຸຕ຺ຕາ ຈ, ເຕ ສພ຺ເພ ປຸຕ຺ຕາຕ຺ເວວ ເອກຊ຺ຌໍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສມານິຍາຕິ ສນ຺ນິຫິຕາ ອວິປ຺ປວຸຏ຺ຐາ. ອໂຣຄາຕິ ນິຣາພາຘາ, ສພ຺ເພວ ອູຣຸພາຫຸພລາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕສໍ ນ ສຸຓາມິ ກິຎ຺ຈິ ປາປນ຺ຕິ ເຕສໍ ໂຈຣາຕິ ວາ ປຣທາຣິກາຕິ ວາ ທຸສ຺ສີລາຕິ ວາ ກິຎ຺ຈິ ປາປໍ ນ ສຸຓາມີຕິ.

໒໕. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠຄວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ຘນິຍໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ – ‘‘ນາຫໍ ຠຕໂກ’’ຕິ. ອຕ຺ຣາປິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ ປທານິ. ອຍໍ ປນ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຕ຺ວໍ ‘‘ຠຸຊິສ຺ໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ໂຐ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກຣິຕ຺ວາ ຊີວນ຺ໂຕປິ ທາໂສ ເອວາສິ ຕຓ຺ຫາທາສຕ຺ຕາ, ຠຕກວາທາ ຈ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈສິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໕). ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນ ນາຫໍ ຠຕໂກສ຺ມິ ກສ຺ສຈິ. ອຫຎ຺ຫິ ກສ຺ສຈິ ປຣສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຠຕໂກ ນ ໂຫມິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ຍສ຺ມາ ນິພ຺ພິຏ຺ເຐນ ຈຣາມິ ສພ຺ພໂລເກ. ອຫຎ຺ຫິ ທີປງ຺ກຣປາທມູລໂຕ ຍາວ ໂພຘິ, ຕາວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຠຕໂກ ອໂຫສິໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ປນ ນິພ຺ພິຏ຺ໂຐ ນິພ຺ພິໂສ ຣາຊຠໂຕ ວິຍ. ເຕເນວ ນິພ຺ພິຏ຺ເຐນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາເວນ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິສຸເຂນ ຈ ຊີວາມິ. ຕສ຺ສ ເມ ອິທານິ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍສ຺ສ ກຕປຣິຈຍສ຺ສ ວາ ອຠາວໂຕ ອປ຺ປຫີນປຏິສນ຺ຘິການໍ ຕາທິສານໍ ວິຍ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ຠຕິຍາ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ‘‘ຠຏິຍາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ມາ ຍທິ ຠຸຊິສ຺ສຕາຍ ຕຸຏ຺ເຐນ ‘‘ອຖ ເຈ ປຕ຺ຖຍສີ ປວສ຺ສ ເທວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ມຍາເວຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໒໖. ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຘນິໂຍ ອຕິຕ຺ໂຕວ ສຸຠາສິຕາມເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈປ຺ປກາຣໂຄມຓ຺ຑລປຣິປຸຓ຺ຓຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິ ວສາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວສາຕິ ອທມິຕວຸຑ຺ຒວຈ຺ຉກາ. ເຘນຸປາຕິ ເຘນຸໍ ປິວນ຺ຕາ ຕຣຸຓວຈ຺ຉກາ, ຂີຣທາຍິກາ ວາ ຄາໂວ. ໂຄຘຣຓິໂຍຕິ ຄພ຺ຠິນິໂຍ. ປເວຓິໂຍຕິ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ພລີພທ຺ເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ເມຖຸນປຕ຺ຖນກຄາໂວ. ອຸສໂຠປິ ຄວມ຺ປຕີຕິ ໂຍ ໂຄປາລເກຫິ ປາໂຕ ເອວ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ, ໂຠເຊຕ຺ວາ, ປຎ຺ຈງ຺ຄຸລໍ ທຕ຺ວາ, ມາລໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ – ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ຄາໂວ ໂຄຈຣໍ ປາເປຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ເປສີຍຕິ, ເອວໍ ເປສິໂຕ ຈ ຕາ ຄາໂວ ອໂຄຈຣໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ, ໂຄຈເຣ ຈາເຣຕ຺ວາ, ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິຠຍາ ປຣິຕ຺ຕາຍິຕ຺ວາ ອາເນຕິ, ຕຖາຣູໂປ ອຸສໂຠປິ ຄວມ຺ປຕິ ອິຘ ມຍ຺ຫໍ ໂຄມຓ຺ຑເລ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສສິ.

໒໗. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠຄວາ ຕເຖວ ຘນິຍໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອິມໍ ປຈ຺ຈນີກຄາຖໍ ອາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ວສາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ເຈສ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອິຘ ອມ຺ຫາກໍ ສາສເນ ອທມິຕຏ຺ເຐນ ວຸຑ຺ຒຏ຺ເຐນ ຈ ວສາສງ຺ຂາຕາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານາ ວາ, ຕຣຸຓວຈ຺ຉເກ ສນ຺ຘາຍ ວສານໍ ມູລຏ຺ເຐນ ຂີຣທາຍິນິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ປຄ຺ຆຣຓຏ຺ເຐນ ເຘນຸປາສງ຺ຂາຕາ ອນຸສຍາ ວາ, ປຏິສນ຺ຘິຄພ຺ຠຘາຣຓຏ຺ເຐນ ໂຄຘຣຓິສງ຺ຂາຕາ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣເຈຕນາ ວາ, ສໍໂຍຄປຕ຺ຖນຏ຺ເຐນ ປເວຓິສງ຺ຂາຕາ ປຕ຺ຖນາ ຕຓ຺ຫາ ວາ, ອາຘິປຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຏ຺ເຐນ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຈ ຄວມ຺ປຕິອຸສຠສງ຺ຂາຕໍ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ສ຺ວາຫໍ ອິມາຍ ສພ຺ພໂຍຄກ຺ເຂມຠູຕາຍ ນຕ຺ຖິຕາຍ ຕຸຏ຺ໂຐ. ຕ຺ວໍ ປນ ໂສກາທິວຕ຺ຖຸຠູຕາຍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຕຸຏ຺ໂຐ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໂຍຄກ຺ເຂມຕາຍ ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ມເມເວຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອຖ ເຈ ປຕ຺ຖຍສີ ປວສ຺ສ ເທວາ’’ຕິ.

໒໘. ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຘນິໂຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິປິ ສຸຠາສິຕໍ ອມຕຣສໍ ອຘິຄນ຺ຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຄຓສ຺ສ ຂິລພນ຺ຘນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຂິລາ ນິຂາຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂິລາຕິ ຄຸນ຺ນໍ ພນ຺ຘນຕ຺ຖມ຺ຠາ. ນິຂາຕາຕິ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປເວສິຕາ ຂຸທ຺ທກາ ມຫນ຺ຕາ ຂຓິຕ຺ວາ ຐປິຕາ. ອສມ຺ປເວຘີຕິ ອກມ຺ປກາ. ທາມາຕິ ວຈ຺ຉການໍ ພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ກຕາ ຄນ຺ຖິຕປາສຍຸຕ຺ຕາ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນວິເສສາ. ມຸຎ຺ຊມຍາຕິ ມຸຎ຺ຊຕິຓມຍາ. ນວາຕິ ອຈິຣກຕາ. ສຸສຓ຺ຐານາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສຓ຺ຐານາ, ສຸວຏ຺ຏິຕສຓ຺ຐານາ ວາ. ນ ຫິ ສກ຺ຂິນ຺ຕີຕິ ເນວ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຘນຸປາປິ ເຉຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ຕຣຸຓວຈ຺ຉກາປິ ຉິນ຺ທິຕຸໍ.

໒໙. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠຄວາ ຘນິຍສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍ-ປຣິປາກກາລໍ ຎຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ຕໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອິມໍ ຈຕຸສຈ຺ຈທີປິກໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ ‘‘ອຸສໂຠຣິວ ເຉຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸສໂຠຕິ ໂຄປິຕາ ໂຄປຣິຓາຍໂກ ໂຄຍູຖປຕິ ພລີພທ຺ໂທ. ເກຈິ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຄວສຕເຊຏ຺ໂຐ ອຸສໂຠ, ສຫສ຺ສເຊຏ຺ໂຐ ວສໂຠ, ສຕສຫສ຺ສເຊຏ຺ໂຐ ນິສໂຠ’’ຕິ. ອປເຣ ‘‘ເອກຄາມເຂຕ຺ເຕ ເຊຏ຺ໂຐ ອຸສໂຠ, ທ຺ວີສຸ ເຊຏ຺ໂຐ ວສໂຠ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫໂຕ ນິສໂຠ’’ຕິ. ສພ຺ເພເປເຕ ປປຎ຺ຈາ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ອຸສໂຠຕິ ວາ ວສໂຠຕິ ວາ ນິສໂຠຕິ ວາ ສພ຺ເພເປເຕ ອປ຺ປຏິສມຏ຺ເຐນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາຫ – ‘‘ນິສໂຠ ວຕ ໂຠ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໓໘). ຣ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ພນ຺ຘນານີຕິ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນານິ ກິເລສພນ຺ຘນານິ ຈ. ນາໂຄຕິ ຫຕ຺ຖີ. ປູຕິລຕນ຺ຕິ ຄໂຬຈີລຕໍ. ຍຖາ ຫິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓປິ ກາໂຍ ປູຕິກາໂຍ, ວສ຺ສສຕິໂກປິ ສຸນໂຂ ກຸກ຺ກຸໂຣ, ຕທຫຸຊາໂຕປິ ສິງ຺ຄາໂລ ‘‘ຊຣສິງ຺ຄາໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ອຠິນວາປິ ຄໂຬຈີລຕາ ອສາຣກຕ຺ເຕນ ‘‘ປູຕິລຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທາລຍິຕ຺ວາຕິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຄພ຺ຠຎ຺ຈ ເສຍ຺ຍຎ຺ຈ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍໍ. ຕຕ຺ຖ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫເຓນ ຊລາພຸຊໂຍນິ, ເສຍ຺ຍຄ຺ຄຫເຓນ ອວເສສາ. ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍມຸເຂນ ວາ ສພ຺ພາປິ ຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສເມຕ຺ຖ ປທຕ຺ຖໂຕ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຘນິຍ, ຕ຺ວໍ ພນ຺ຘເນນ ຕຸຏ຺ໂຐ, ອຫໍ ປນ ພນ຺ຘເນນ ອຏ຺ຏີຍນ຺ໂຕ ຖາມວີຣິຍູເປໂຕ ມຫາອຸສໂຠຣິວ ພນ຺ຘນານິ ປຎ຺ຈຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ຈຕຸຕ຺ຖອຣິຍມຄ຺ຄຖາມວີຣິເຍນ ເຉຕ຺ວາ, ນາໂຄ ປູຕິລຕໍວ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນພນ຺ຘນານິ ເຫຏ຺ຐາມຄ຺ຄຕ຺ຕຍຖາມວີຣິເຍນ ທາລຍິຕ຺ວາ, ອຖ ວາ ອຸສໂຠຣິວ ພນ຺ຘນານິ ອນຸສເຍ ນາໂຄ ປູຕິລຕໍວ ປຣິຍຸຏ຺ຐານານິ ເຉຕ຺ວາ ທາລຍິຕ຺ວາວ ຐິໂຕ. ຕສ຺ມາ ນ ປຸນ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍໍ ອຸເປສ຺ສໍ. ໂສຫໍ ຊາຕິທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸເກຫິ ສພ຺ພທຸກ຺ເຂຫິ ປຣິມຸຕ຺ໂຕ ໂສຠາມິ – ‘‘ອຖ ເຈ ປຕ຺ຖຍສີ ປວສ຺ສ ເທວາ’’ຕິ ວທມາໂນ. ຕສ຺ມາ ສເຈ ຕ຺ວມ຺ປິ ອຫໍ ວິຍ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉສິ, ຉິນ຺ທ ຕານິ ພນ຺ຘນານີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພນ຺ຘນານິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ‘‘ນ ອຸເປສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸປຄໂມ ອນຸປາທິເສສວເສນ, ‘‘ເຉຕ຺ວາ ທາລຍິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຉໂທ ປທາລນຎ຺ຈ ສອຸປາທິເສສວເສນ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ເຍນ ຉິນ຺ທຕິ ປທາເລຕິ ຈ, ຕໍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ເອວເມຕໍ ຈຕຸສຈ຺ຈທີປິກໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຘນິໂຍ ຈ ປຊາປຕິ ຈສ຺ສ ທ຺ເວ ຈ ຘີຕໂຣຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອຖ ຘນິໂຍ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທໂຍເຄນ ຕຖາຄເຕ ມູລຊາຕາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມກາຍໍ ທິສ຺ວາ ຘມ຺ມຕາຍ ໂຈທິຕຫທໂຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ພນ຺ຘນານິ ຉິນ຺ທິໍ, ຄພ຺ຠເສຍ຺ໂຍ ຈ ເມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອວີຈິໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ໂກ ອຎ຺ໂຎ ເອວໍ ສີຫນາທໍ ນທິສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠຄວຕາ, ອາຄໂຕ ນຸ ໂຂ ເມ ສຕ຺ຖາຕິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິຊາລວິຈິຕ຺ຣໍ ສຸວຓ຺ຓຣສເສກປິຎ຺ຊຣໍ ວິຍ ສຣີຣາຠໍ ຘນິຍສ຺ສ ນິເວສເນ ມຸຎ຺ຈິ ‘‘ປສ຺ສ ທານິ ຍຖາສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

໓໐. ອຖ ຘນິໂຍ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐຈນ຺ທິມສູຣິຍໍ ວິຍ ສມນ຺ຕາ ປຊ຺ຊລິຕປທີປສຫສ຺ສສມຸຊ຺ຊລິຕມິວ ຈ ນິເວສນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອາຄໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ສມເຍ ເມໂຆປິ ປາວສ຺ສິ. ເຕນາຫຸ ສງ຺ຄີຕິກາຣາ ‘‘ນິນ຺ນຎ຺ຈ ຖລຎ຺ຈ ປູຣຍນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິນ຺ນນ຺ຕິ ປລ຺ລລໍ. ຖລນ຺ຕິ ອຸກ຺ກູລໍ. ເອວເມຕໍ ອຸກ຺ກູລວິກູລໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສມໍ ກຕ຺ວາ ປູຣຍນ຺ໂຕ ມຫາເມໂຆ ປາວສ຺ສິ, ວສ຺ສິຕຸໍ ອາຣຠີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕາວເທວາຕິ ຍໍ ຂຓໍ ຠຄວາ ສຣີຣາຠໍ ມຸຎ຺ຈິ, ຘນິໂຍ ຈ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສທ຺ຘາມຍໍ ຈິຕ຺ຕາຠໍ ມຸຎ຺ຈິ, ຕໍ ຂຓໍ ປາວສ຺ສີຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນມ຺ປິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

໓໑-໓໒. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຘນິຍສ຺ສ ສທ຺ຘຸປ຺ປາທຕຖາຄໂຕຠາສຜຣຓສູຣິຍຸຄ຺ຄມນກ຺ຂເຓ ວສ຺ສໂຕ ເທວສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຘນິໂຍ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຠາສຖ ‘‘ລາຠາ ວຕ ໂນ ອນປ຺ປກາ’’ຕິ ທ຺ເວ ຄາຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຘນິໂຍ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ຠຄວໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວເຘນ ຘມ຺ມກາຍໍ ທິສ຺ວາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຈກ຺ຂຸນາ ຣູປກາຍໍ ທິສ຺ວາ, ໂລກິຍຈກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘາປຏິລາຠໍ ລຠິ. ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ລາຠາ ວຕ ໂນ ອນປ຺ປກາ, ເຍ ມຍໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອທ຺ທສາມາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຕ ອິຕິ ວິມ຺ຫຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂນ ອິຕິ ອມ຺ຫາກໍ. ອນປ຺ປກາຕິ ວິປຸລາ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ສຣຓໍ ຕໍ ອຸເປມາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ມຄ຺ຄປຏິເວເຘເນວສ຺ສ ສິທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນໍ, ຕຕ຺ຖ ປນ ນິຈ຺ຉຍຄມນເມວ ຄໂຕ, ອິທານິ ວາຈາຍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ກໂຣຕິ. ມຄ຺ຄວເສນ ວາ ສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນສຣຓຕໍ ອຈລສຣຓຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕໍ ປເຣສໍ ວາຈາຍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຓິປາຕສຣຓຄມນໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຈກ຺ຂຸມາຕິ ຠຄວາ ປກຕິທິພ຺ພປຎ຺ຎາສມນ຺ຕພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມາ. ຕໍ ອາລປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສຣຓໍ ຕໍ ອຸເປມ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ. ‘‘ສຕ຺ຖາ ໂນ ໂຫຫິ ຕຸວໍ ມຫາມຸນີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ວຈນໍ ສິສ຺ສຠາວູປຄມເນນາປິ ສຣຓຄມນໍ ປູເຣຕຸໍ ຠຓຕິ, ໂຄປີ ຈ ອຫຎ຺ຈ ອສ຺ສວາ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສຸຄເຕ ຈຣາມເສຕິ ອິທໍ ສມາທານວເສນ.

ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ເມຖຸນວິຣຕິມຄ຺ຄສມຓຘມ຺ມສາສນສທາຣສນ຺ໂຕສານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໘໓) ຫິ ເມຖຸນວິຣຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ ເມ ປຎ຺ຈສິຂ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒໙) ມຄ຺ໂຄ. ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໕) ສມຓຘມ຺ໂມ. ‘‘ຕຍິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໑໗໔) ສາສນໍ.

‘‘ມຍຎ຺ຈ ຠຣິຍາ ນາຕິກ຺ກມາມ, ອມ຺ເຫ ຈ ຠຣິຍາ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕາຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມ, ຕສ຺ມາ ຫິ ອມ຺ຫໍ ທຫຣາ ນ ມີຍເຣ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໐.໙໗) –

ເອວມາທີສຸ ສທາຣສນ຺ໂຕໂສ. ອິຘ ປນ ສມຓຘມ຺ມພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອຸປຣິມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມຘິປ຺ເປຕໍ. ສຸຄເຕຕິ ສຸຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ຠຄວາ ຫິ ອນ຺ຕທ຺ວຍມນຸປຄ຺ຄມ຺ມ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຕຕ຺ຕາ, ໂສຠເຓນ ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄຄມເນນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ຐານໍ ຄຕຕ຺ຕາ ສຸຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມີປຕ຺ເຖ ເຈຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ສຸຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຣາມເສຕິ ຈຣາມ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ສກ຺ກເຕ ຈຣາມສີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອິຘ ຈຣາມເສຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ເສຕິ ນິປາໂຕ’’ຕິ ຠຓນ຺ຕິ. ເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ອາຍາຈນຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈເຣມ ເສ’’ຕິປິ ປາຐໍ ວິກປ຺ເປນ຺ຕິ. ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຘນິໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຈຣຓາປເທເສນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊປໂຍຊນໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຊາຕີມຣຓສ຺ສ ປາຣຄູ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກຣາ ຠວາມເສ’’ຕິ. ຊາຕິມຣຓສ຺ສ ປາຣໍ ນາມ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉາມ. ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ. ອນ຺ຕກຣາຕິ ອຠາວກຣາ. ຠວາມເສຕິ ຠວາມ, ອຖ ວາ ອໂຫ ວຕ ມຍໍ ຠເວຍ຺ຍາມາຕິ. ‘‘ຈຣາມເສ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ວຕ຺ວາປິ ຈ ປຸນ ອຸໂຠປິ ກິຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພາເຊຖ ໂນ ຠຄວາ’’ຕິ ເອວໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສູຕິ.

໓໓. ອຖ ມາໂຣ ປາປິມາ ເອວໍ ເຕ ອຸໂຠປິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ – ‘‘ອິເມ ມມ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸກາມາ, ຫນ຺ທ ເນສໍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຆຣາວາເສ ຄຸຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ ‘‘ນນ຺ທຕິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ປຸຕ຺ຕິມາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນນ຺ທຕີຕິ ຕຸສ຺ສຕິ ໂມທຕິ. ປຸຕ຺ເຕຫີຕິ ປຸຕ຺ເຕຫິປິ ຘີຕເຣຫິປິ, ສຫໂຍຄຕ຺ເຖ, ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ກຣຓວຈນໍ, ປຸຕ຺ເຕຫິ ສຫ ນນ຺ທຕິ, ປຸຕ຺ເຕຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ ນນ຺ທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸຕ຺ຕິມາຕິ ປຸຕ຺ຕວາ ປຸຄ຺ຄໂລ. ອິຕີຕິ ເອວມາຫ. ມາໂຣຕິ ວສວຕ຺ຕິຠູມິຍໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ທາມຣິກເທວປຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຫິ ສຏ຺ຐານາຕິກ຺ກມິຕຸກາມໍ ຊນໍ ຍໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໍ ມາເຣຕິ. ຍໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສປິ ມຣຓໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ‘‘ມາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປາປິມາຕິ ລາມກປຸຄ຺ຄໂລ, ປາປສມາຈາໂຣ ວາ. ສງ຺ຄີຕິກາຣານເມຕໍ ວຈນໍ, ສພ຺ພຄາຖາສຸ ຈ ອີທິສານິ. ຍຖາ ຈ ປຸຕ຺ເຕຫິ ປຸຕ຺ຕິມາ, ໂຄປິໂຍ ໂຄຫິ ຕເຖວ ນນ຺ທຕິ. ຍສ຺ສ ຄາໂວ ອຕ຺ຖິ, ໂສປິ ໂຄປິໂຍ, ໂຄຫິ ສຫ, ໂຄຫິ ວາ ກຣຓຠູເຕຫິ ຕເຖວ ນນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກກາຣຓໍ ນິທ຺ທິສຕິ, ‘‘ອຸປຘີ ຫິ ນຣສ຺ສ ນນ຺ທນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຘີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປຘໂຍ – ກາມູປຘິ, ຂນ຺ຘູປຘິ, ກິເລສູປຘິ, ອຠິສງ຺ຂາຣູປຘີຕິ. ກາມາ ຫິ ‘‘ຍໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ກາມານໍ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອຸປຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຈນຕ຺ເຖນ ອຸປຘີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຂນ຺ຘາປິ ຂນ຺ຘມູລກທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ກິເລສາປິ ອປາຍທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ອຠິສງ຺ຂາຣາປິ ຠວທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕຕິ. ອິຘ ປນ ກາມູປຘິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣວເສນ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕປຏິພທ຺ໂຘ ປຘາໂນ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຕ຺ເຕຫິ ໂຄຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກາຣຓມາຫ – ‘‘ອຸປຘີ ຫິ ນຣສ຺ສ ນນ຺ທນາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ອິເມ ກາມູປຘີ ນຣສ຺ສ ນນ຺ທນາ, ນນ຺ທຍນ຺ຕິ ນຣໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ນນ຺ທຕິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ປຸຕ຺ຕິມາ, ໂຄປິໂຍ ໂຄຫິ ຕເຖວ ນນ຺ທຕິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ປຸຕ຺ຕິມາ ໂຄປິໂຍ ຈ, ຕສ຺ມາ ເອເຕຫິ, ນນ຺ທ, ມາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປາຏິກງ຺ຂິ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຫິ ເອເຕ ອຸປຘໂຍ ນ ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕ຺ວໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕປິ ທຸກ຺ຂິໂຕວ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກກາຣຓໍ ນິທ຺ທິສຕິ ‘‘ນ ຫິ ໂສ ນນ຺ທຕິ, ໂຍ ນິຣູປຘີ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ຍສ຺ເສເຕ ອຸປຘໂຍ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ປິເຍຫິ ຎາຕີຫິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ນິພ຺ໂຠຄູປກຣໂຓ ນ ນນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອິເມ ອຸປຘໂຍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ທຸກ຺ຂິໂຕວ ຠວິສ຺ສສີຕິ.

໓໔. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ມາໂຣ ອຍໍ ປາປິມາ ອິເມສໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ວິທິຕ຺ວາ ຜເລນ ຜລໍ ປາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ຕາເຍວ ມາເຣນາຠຕາຍ ອຸປມາຍ ມາຣວາທໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ຕເມວ ຄາຖໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຸປຘິ ໂສກວຕ຺ຖູ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂສຈຕິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ປຸຕ຺ຕິມາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພໍ ປທຕ຺ຖໂຕ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຍໍ ປນ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ມາ, ປາປິມ, ເອວໍ ອວຈ ‘‘ນນ຺ທຕິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ປຸຕ຺ຕິມາ’’ຕິ. ສພ຺ເພເຫວ ຫິ ປິເຍຫິ, ມນາເປຫິ ນານາຠາໂວ ວິນາຠາໂວ, ອນຕິກ຺ກມນີໂຍ ອຍໍ ວິຘິ, ເຕສຎ຺ຈ ປິຍມນາປານໍ ປຸຕ຺ຕທາຣານໍ ຄວາສ຺ສວຬວຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທີນໍ ວິນາຠາເວນ ອຘິມຕ຺ຕໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິຕຫທຍາ ສຕ຺ຕາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາປິ ໂຫນ຺ຕິ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ, ມຣຓມ຺ປິ ນິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ມຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫ – ໂສຈຕິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ປຸຕ຺ຕິມາ. ຍຖາ ຈ ປຸຕ຺ເຕຫິ ປຸຕ຺ຕິມາ, ໂຄປິໂຍ ໂຄຫິ ຕເຖວ ໂສຈຕີຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ອຸປຘີ ຫິ ນຣສ຺ສ ໂສຈນາ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຸປຘີ ຫິ ນຣສ຺ສ ໂສຈນາ, ຕສ຺ມາ ເອວ ‘‘ນ ຫິ ໂສ ໂສຈຕິ, ໂຍ ນິຣູປຘິ’’. ໂຍ ອຸປຘີສຸ ສງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ນິຣຸປຘິ ໂຫຕິ, ໂສ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ກາຍປຣິຫາຣິເກນ ຈີວເຣນ, ກຸຈ຺ຉິປຣິຫາຣິເກນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ, ເຍນ ເຍເນວ ປກ຺ກມຕິ, ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ …ເປ… ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຊານາຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພໂສກສມຸຄ຺ຆາຕາ ‘‘ນ ຫິ ໂສ ໂສຈຕິ, ໂຍ ນິຣຸປຘີ’’ຕິ. ອິຕິ ຠຄວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ໂວສາເປສິ. ອຖ ວາ ໂຍ ນິຣຸປຘິ, ໂຍ ນິກ຺ກິເລໂສ, ໂສ ນ ໂສຈຕິ. ຍາວເທວ ຫິ ກິເລສາ ສນ຺ຕິ, ຕາວເທວ ສພ຺ເພ ອຸປຘໂຍ ໂສກປ຺ຜລາວ ໂຫນ຺ຕິ. ກິເລສປ຺ປຫານາ ປນ ນຕ຺ຖິ ໂສໂກຕິ. ເອວມ຺ປິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທສນໍ ໂວສາເປສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຘນິໂຍ ຈ ໂຄປີ ຈ ອຸໂຠປິ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ຠຄວາ ອາກາເສເນວ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ. ເຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉິກຣິໍສຸ. ວສນຏ຺ຐາເນ ຈ ເນສໍ ໂຄປາລກາ ວິຫາຣໍ ກາເຣສຸໍ. ໂສ ອຊ຺ຊາປິ ໂຄປາລກວິຫາໂຣຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຘນິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສູຕິ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ສພ຺ພສຸຕ຺ຕານໍ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ – ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍໂຕ, ປຣຊ຺ຌາສຍໂຕ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ປຸຈ຺ຉາວສິໂຕ ຈາຕິ. ທ຺ວຍຕານຸປສ຺ສນາທີນຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕາທີນໍ ປຣຊ຺ຌາສຍໂຕ, ອຸຣຄສຸຕ຺ຕາທີນໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕາທີນໍ ປຸຈ຺ຉາວສິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອວິເສເສນ ປຸຈ຺ຉາວສິໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ວິເສເສນ ປນ ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ກາຈິ ຄາຖາ ເຕນ ເຕນ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປຸຏ຺ເຐນ ວຸຕ຺ຕາ, ກາຈິ ອປຸຏ຺ເຐນ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕມຄ຺ຄນຍານຸຣູປໍ ອຸທານໍເຍວ ອຸທາເນນ຺ເຕນ, ຕສ຺ມາ ກາຍຈິ ຄາຖາຍ ປຸຈ຺ຉາວສິໂຕ, ກາຍຈິ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາ ອຍໍ ອວິເສເສນ ປຸຈ຺ຉາວສິໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ສາ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ປຕ຺ຖນາ ຈ ອຠິນີຫາໂຣ ຈ ທິສ຺ສຕິ; ຕຖາ ສາວການໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ນ ທິສ຺ສຕິ; ຍໍນູນາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຍຖາກ຺ກເມນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ປຸພ຺ພໂຍຄາວຈຣສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ –

‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ອານນ຺ທ, ອານິສໍສາ ປຸພ຺ພໂຍຄາວຈເຣ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຏິກຈ຺ເຈວ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຕິ. ໂນ ເຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຏິກຈ຺ເຈວ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຕິ, ອຖ ມຣຓກາເລ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຕິ. ໂນ ເຈ ມຣຓກາເລ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຕິ, ອຖ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຕິ, ອຖ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາເວ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ອຖ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ –

ເອວໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອາຫ –

‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ນາມ, ອານນ຺ທ, ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນາ ປຸພ຺ພໂຍຄາວຈຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ ສພ຺ເພສໍ ປຕ຺ຖນາ ຈ ອຠິນີຫາໂຣ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ໂສ ອາຫ – ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ຖນາ ກີວ ຈິຣໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ພຸທ຺ຘານໍ, ອານນ຺ທ, ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ມຊ຺ຌິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຏ຺ຐ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ອຸປຣິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ໂສຬສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ. ເອເຕ ຈ ເຠທາ ປຎ຺ຎາຘິກສທ຺ຘາຘິກວີຣິຍາຘິກວເສນ ຎາຕພ຺ພາ. ປຎ຺ຎາຘິການຎ຺ຫິ ສທ຺ຘາ ມນ຺ທາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາ ຕິກ຺ຂາ. ສທ຺ຘາຘິການໍ ປຎ຺ຎາ ມຊ຺ຌິມາ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘາ ພລວາ. ວີຣິຍາຘິການໍ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາ ມນ຺ທາ, ວີຣິຍໍ ພລວນ຺ຕິ. ອປ຺ປຕ຺ວາ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ທິວເສ ທິວເສ ເວສ຺ສນ຺ຕຣທານສທິສໍ ທານໍ ເທນ຺ໂຕປິ ຕທນຸຣູປສີລາທິສພ຺ພປາຣມິຘມ຺ເມ ອາຈິນນ຺ໂຕປິ ອນ຺ຕຣາ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ຎາຓໍ ຄພ຺ຠໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເວປຸລ຺ລໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ປຣິປາກໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ຍຖາ ນາມ ຕິມາສຈຕຸມາສປຎ຺ຈມາສຈ຺ຈເຍນ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນກໍ ສສ຺ສໍ ຕໍ ຕໍ ກາລໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເກຬາຍນ຺ໂຕປິ ອຸທເກນ ສິຎ຺ຈນ຺ໂຕປິ ອນ຺ຕຣາ ປກ຺ເຂນ ວາ ມາເສນ ວາ ນິປ຺ຜາເທສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ສສ຺ສໍ ຄພ຺ຠໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເວປຸລ຺ລໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ປຣິປາກໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ເອວເມວໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ…ເປ… ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ກາລໍ ປາຣມິປູຣຓໍ ກາຕພ຺ພໍ ຎາຓປຣິປາກຕ຺ຖາຍ. ເອຕ຺ຕເກນປິ ຈ ກາເລນ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຖຍໂຕ ອຠິນີຫາຣກຣເຓ ອຏ຺ຐ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຫິ –

‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຫຕຸ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ;

ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຘິກາໂຣ ຈ ຉນ຺ທຕາ;

ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘານາ, ອຠິນີຫາໂຣ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙);

ອຠິນີຫາໂຣຕິ ຈ ມູລປຓິຘານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຊາຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຫິ ມນຸສ຺ສຊາຕິຍາ ອວເສສຊາຕີສຸ ເທວຊາຕິຍມ຺ປິ ຐິຕສ຺ສ ປຓິຘິ ນ ອິຊ຺ຌຕິ. ເອຕ຺ຖ ຐິເຕນ ປນ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ເຕນ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານິ ກຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍເຍວ ປຕ຺ເຖຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ປຓິຘິ ກາຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສມິຊ຺ຌຕິ. ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ປຸຣິສຠາໂວ. ມາຕຸຄາມນປຸໍສກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນການຎ຺ຫິ ມນຸສ຺ສຊາຕິຍໍ ຐິຕານມ຺ປິ ປຓິຘິ ນ ສມິຊ຺ຌຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐິເຕນ ປນ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ເຕນ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານິ ກຕ຺ວາ ປຸຣິສຠາໂວເຍວ ປຕ຺ເຖຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ປຓິຘິ ກາຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສມິຊ຺ຌຕິ. ເຫຕູຕິ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິ. ໂຍ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ສມິຊ຺ຌຕິ, ໂນ ອິຕຣສ຺ສ, ຍຖາ ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕສ຺ສ. ໂສ ຫິ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂາທສ຺ສນໍ. ເອວຎ຺ຫິ ອິຊ຺ຌຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ; ຍຖາ ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕສ຺ສ. ໂສ ຫິ ທີປງ຺ກຣໍ ສມ຺ມຸຂາ ທິສ຺ວາ ປຓິເຘສິ. ປພ຺ພຊ຺ຊາຕິ ອນຄາຣິຍຠາໂວ. ໂສ ຈ ໂຂ ສາສເນ ວາ ກມ຺ມວາທິກິຣິຍວາທິຕາປສປຣິພ຺ພາຊກນິກາເຍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ ຍຖາ ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕສ຺ສ. ໂສ ຫິ ສຸເມໂຘ ນາມ ຕາປໂສ ຫຸຕ຺ວາ ປຓິເຘສິ. ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຌານາທິຄຸຓປຏິລາໂຠ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາປິ ຫິ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ອິຊ຺ຌຕິ, ໂນ ອິຕຣສ຺ສ; ຍຖາ ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕສ຺ສ. ໂສ ຫິ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ໂຎ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຓິເຘສິ. ອຘິກາໂຣຕິ ອຘິກກາໂຣ, ປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊີວິຕາທິປຣິຈ຺ຈາຄຎ຺ຫິ ກຕ຺ວາ ປຓິທຫໂຕເຍວ ອິຊ຺ຌຕິ, ໂນ ອິຕຣສ຺ສ; ຍຖາ ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕສ຺ສ. ໂສ ຫິ –

‘‘ອກ຺ກມິຕ຺ວານ ມໍ ພຸທ຺ໂຘ, ສຫ ສິສ຺ເສຫິ ຄຈ຺ຉຕຸ;

ມາ ນໍ ກລເລ ອກ຺ກມິຕ຺ຖ, ຫິຕາຍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໓) –

ເອວໍ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກຕ຺ວາ ປຓິເຘສິ. ຉນ຺ທຕາຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາ. ສາ ຍສ຺ສ ພລວຕີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອິຊ຺ຌຕິ. ສາ ຈ, ສເຈ ໂກຈິ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ໂກ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ກປ຺ເປ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອຸສ຺ສຫຕິ, ຕສ຺ສ ພລວຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຍທິ ໂກຈິ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ໂກ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ວີຕຈ຺ຈິການໍ ອງ຺ຄາຣານໍ ປູຣໍ ອກ຺ກມນ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ໂກ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ສຕ຺ຕິສູເລຫິ ອາກິຓ຺ຓໍ ອກ຺ກມນ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ໂກ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ສມຕິຕ຺ຕິກໍ ອຸທກປຸຓ຺ຓໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ໂກ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວຬຸຄຸມ຺ພສຎ຺ຉນ຺ນໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຍ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອຸສ຺ສຫຕິ, ຕສ຺ສ ພລວຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວຣູເປນ ຈ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຸເມຘປຓ຺ຑິໂຕ ປຓິເຘສີຕິ.

ເອວໍ ສມິທ຺ຘາຠິນີຫາໂຣ ຈ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິມານິ ອຏ຺ຐາຣສ ອຠພ຺ພຏ຺ຐານານິ ນ ອຸເປຕິ. ໂສ ຫິ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ນ ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ນ ຊຈ຺ຈພຘິໂຣ, ນ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ, ນ ເອຬມູໂຄ, ນ ປີຐສປ຺ປີ, ນ ມິລກ຺ຂູສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ທາສິກຸຈ຺ຉິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ນ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ໂຫຕິ, ນາສ຺ສ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຎ຺ຈານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານິ ກໂຣຕິ, ນ ກຸຏ຺ຐີ ໂຫຕິ, ນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ວຏ຺ຏກໂຕ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ນ ຂຸປ຺ປິປາສິກນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກເປເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ກາລກຎ຺ຈິກາສຸເຣສຸ, ນ ອວີຈິນິຣເຍ, ນ ໂລກນ຺ຕຣິເກສຸ, ກາມາວຈເຣສຸ ນ ມາໂຣ ໂຫຕິ, ຣູປາວຈເຣສຸ ນ ອສຎ຺ຎີຠເວ, ນ ສຸທ຺ຘາວາສຠເວສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຣູປຠເວສຸ, ນ ອຎ຺ຎໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ສງ຺ກມຕິ.

ຍາ ຈິມາ ອຸສ຺ສາໂຫ ອຸມ຺ມງ຺ໂຄ ອວຕ຺ຖານໍ ຫິຕຈຣິຍາ ຈາຕິ ຈຕສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ, ຕາຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ອຸສ຺ສາໂຫ ວີຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸມ຺ມງ຺ໂຄ ປຎ຺ຎາ ປວຸຈ຺ຈຕິ;

ອວຕ຺ຖານໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຫິຕຈຣິຍາ ເມຕ຺ຕາຠາວນາ’’ຕິ. –

ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍ ຈາປິ ອິເມ ເນກ຺ຂມ຺ມຊ຺ຌາສໂຍ, ປວິເວກຊ຺ຌາສໂຍ, ອໂລຠຊ຺ຌາສໂຍ, ອໂທສຊ຺ຌາສໂຍ, ອໂມຫຊ຺ຌາສໂຍ, ນິສ຺ສຣຓຊ຺ຌາສໂຍຕິ ຉ ອຊ຺ຌາສຍາ ໂພຘິປຣິປາກາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມຊ຺ຌາສຍາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ກາເມ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ, ປວິເວກຊ຺ຌາສຍາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຓິກາຍ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ, ອໂລຠຊ຺ຌາສຍາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ໂລເຠ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ, ອໂທສຊ຺ຌາສຍາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ໂທເສ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ, ອໂມຫຊ຺ຌາສຍາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ໂມເຫ ໂທສທສ຺ສາວິໂນ, ນິສ຺ສຣຓຊ຺ຌາສຍາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ສພ຺ພຠເວສຸ ໂທສທສ຺ສາວິໂນຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ.

ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປນ ກີວ ຈິຣໍ ປຕ຺ຖນາ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ. ຕໂຕ ໂອຣໍ ນ ສກ຺ກາ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕເກນາປິ ຈ ກາເລນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຖຍໂຕ ອຠິນີຫາຣກຣເຓ ປຎ຺ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ເຕສຎ຺ຫິ –

ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ວິຄຕາສວທສ຺ສນໍ;

ອຘິກາໂຣ ຉນ຺ທຕາ ເອເຕ, ອຠິນີຫາຣກາຣຓາ.

ຕຕ຺ຖ ວິຄຕາສວທສ຺ສນນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຖ ສາວການໍ ປຕ຺ຖນາ ກິຕ຺ຕກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ອສີຕິມຫາສາວການໍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ, ຕຖາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ມາຕາປິຕູນໍ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈາຕິ. ຕໂຕ ໂອຣໍ ນ ສກ຺ກາ. ວຸຕ຺ຕນຍເມເວຕ຺ຖ ກາຣຓໍ. ອິເມສໍ ປນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຘິກາໂຣ ຉນ຺ທຕາຕິ ທ຺ວງ຺ຄສມ຺ປນ຺ໂນເຍວ ອຠິນີຫາໂຣ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ອິມາຍ ປຕ຺ຖນາຍ ອິມິນາ ຈ ອຠິນີຫາເຣນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ກາລໍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກຸລານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ, ອຄ຺ຄສາວກາ ປນ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລສ຺ເວວ ພຸທ຺ຘາ ອິວ ສພ຺ພພຸທ຺ຘາ ສໍວຏ຺ຏມາເນ ກປ຺ເປ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິວຏ຺ຏມາເນ ກປ຺ເປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ພຸທ຺ເຘ ອປ຺ປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາເລເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘາ ສຍຎ຺ຈ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ປເຣ ຈ ໂພເຘນ຺ຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ສຍເມວ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ປເຣ ໂພເຘນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖຣສເມວ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ຘມ຺ມຣສໍ. ນ ຫິ ເຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເທເສຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ມູເຄນ ທິຏ຺ຐສຸປິໂນ ວິຍ ວນຈຣເກນ ນຄເຣ ສາຍິຕພ຺ຍຎ຺ຊນຣໂສ ວິຍ ຈ ເນສໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພໍ ອິທ຺ຘິສມາປຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາປເຠທໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ເຫຏ຺ຐາ ສາວການໍ ອຸປຣິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ, ‘‘ຈິຕ຺ຕສລ຺ເລໂຂ ກາຕພ຺ໂພ, ໂວສານໍ ນາປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸທ຺ເທເສນ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ‘ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ວາ. ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຈ ຄນ຺ຘມາທເນ ມຎ຺ຊູສກຣຸກ຺ຂມູເລ ຣຕນມາເຬ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣໍ ປຕ຺ຖນຎ຺ຈ ອຠິນີຫາຣຎ຺ຈ ກເຖຕ຺ວາ, ອິທານິ ອິມາຍ ປຕ຺ຖນາຍ ອິມິນາ ຈ ອຠິນີຫາເຣນ ສມຸທາຄເຕ ເຕ ເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ກເຖຕຸໍ ‘‘ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອິມໍ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ອຍໍ ຕາວ ອວິເສເສນ ປຸຈ຺ຉາວສິໂຕ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

໓໕. ອິທານິ ວິເສເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ອິມິສ຺ສາ ຕາວ ຄາຖາຍ ເອວໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ – ອຍໍ ກິຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິໍ ໂອຄາຫນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິ. ເອຕໍ ກິຣ ວຕ຺ຕໍ ອປຣິປູເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກິໍ ປເນຕໍ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ນາມ? ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓນ຺ຕິ. ຕໍ ຍຖາ ວິຠູຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກເຖສ຺ສາມ.

ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ຫຣຕິ, ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ; ເອກຈ຺ໂຈ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ນ ຫຣຕິ; ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ເນວ ຫຣຕິ, ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ; ເອກຈ຺ໂຈ ຫຣຕິ ຈ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ ຈ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປເຄວ ວຸຏ຺ຐາຍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ, ໂພຘິຣຸກ຺ເຂ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ, ປານີຍຆຏໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປານີຍມາເຬ ຐເປຕ຺ວາ, ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ, ທ຺ເວອສີຕິ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຕານິ ຈຸທ຺ທສ ມຫາວຕ຺ຕານິ ຈ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ສຣີຣປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ, ເສນາສນໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ຍາວ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ ຕາວ ວິວິຕ຺ຕາສເນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ, ເວລໍ ຎຕ຺ວາ, ນິວາເສຕ຺ວາ, ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ, ສງ຺ຆາຏິໍ ຂນ຺ເຘ ກຣິຕ຺ວາ, ປຕ຺ຕໍ ອໍເສ ອາລຄ຺ເຄຕ຺ວາ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ປຕ຺ວາ, ເຈຕິຍຎ຺ຈ ໂພຘິຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ຄາມສມີເປ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ, ປຕ຺ຕມາທາຍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ, ເອວໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຈ ລາຠີ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຎ຺ຎວາ ອຸປາສເກຫິ ສກ຺ກຕຄຣຸກໂຕ ອຸປຏ຺ຐາກກຸເລ ວາ ປຏິກ຺ກມນສາລາຍໍ ວາ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸປາສເກຫິ ຕໍ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ເຕສໍ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ຘມ຺ມເທສນາວິກ຺ເຂເປນ ຈ ຕໍ ມນສິກາຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ວິຫາຣໍ ອາຄໂຕປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ກເຖຕິ, ຘມ຺ມໍ ຠຓຕິ, ຕໍ ຕໍ ພ຺ຍາປາຣມາປຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕມ຺ປິ ປຸຣິມຍາມມ຺ປິ ມຊ຺ຌິມຍາມມ຺ປິ ເອວໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປປຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກາຍທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາຠິຠູໂຕ ປຈ຺ຉິມຍາເມປິ ສຍຕິ, ເນວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຫຣຕິ, ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ.

ໂຍ ປນ ພ຺ຍາຘິພຫຸໂລ ໂຫຕິ, ຠຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ນ ສມ຺ມາ ປຣິຓມຕິ, ປເຄວ ວຸຏ຺ຐາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ ມນສິ ກາຕຸໍ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຍາຄຸໍ ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ວາ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ກາລສ຺ເສວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຄາມໍ ປວິສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍາຄຸໍ ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ລທ຺ຘາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ, ວິເສສໍ ປຕ຺ວາ ວາ ອປ຺ປຕ຺ວາ ວາ, ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ເຕເນວ ມນສິກາເຣນ ວິຫຣຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ ນ ຫຣຕີຕິ. ເອທິສາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ, ພຸທ຺ຘສາສເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ. ສີຫຬທີເປເຍວ ເຕສຸ ເຕສຸ ຄາເມສຸ ອາສນສາລາຍ ນ ຕໍ ອາສນໍ ອຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ນຕ຺ຖີຕິ.

ໂຍ ປນ ປມາທວິຫາຣີ ໂຫຕິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ, ສພ຺ພວຕ຺ຕານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວິຘເຈໂຕຂິລວິນິພນ຺ຘນພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣມນນຸຍຸຕ຺ໂຕ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ຄິຫິປປຎ຺ເຈນ ປປຎ຺ຈິໂຕ ຕຸຈ຺ຉໂກ ນິກ຺ຂມຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເນວ ຫຣຕິ ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ.

ໂຍ ປນ ປເຄວ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຸຣິມນເຍເນວ ສພ຺ພວຕ຺ຕານິ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ຍາວ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ, ຕາວ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນາມ ທຸວິຘໍ – ສພ຺ພຕ຺ຖກໍ, ປາຣິຫາຣິຍຎ຺ຈ. ສພ຺ພຕ຺ຖກໍ ນາມ ເມຕ຺ຕາ ຈ ມຣຓສ຺ສຕິ ຈ. ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເມຕ຺ຕາ ນາມ ອາວາສາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ອາວາເສສຸ ຫິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ເຕນ ຜາສຸ ອສງ຺ຆຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ. ເທວຕາສຸ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ ເທວຕາຫິ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິໂຕ ສຸຂໍ ວິຫຣຕິ. ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີສຸ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ, ເຕຫິ ມມາຍິໂຕ ສຸຂໍ ວິຫຣຕິ. ຄາມນິຄມາທີສຸ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາທີສຸ ມນຸສ຺ເສຫິ ສກ຺ກຕຄຣຸກໂຕ ສຸຂໍ ວິຫຣຕິ. ມຣຓສ຺ສຕິຠາວນາຍ ຊີວິຕນິກນ຺ຕິໍ ປຫາຍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ.

ຍໍ ປນ ສທາ ປຣິຫຣິຕພ຺ພໍ ຈຣິຕານຸກູເລນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທສາສຸຠກສິຓານຸສ຺ສຕີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານເມວ ວາ, ຕໍ ສທາ ປຣິຫຣິຕພ຺ພໂຕ, ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ, ຠາເວຕພ຺ພໂຕ ຈ ປາຣິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິປິ ຕເທວ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ປຐມໍ ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ປາຣິຫາຣິຍກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານມຸເຂນ ທສ຺ເສສ຺ສາມ.

ອຍຎ຺ຫິ ຍຖາຐິຕໍ ຍຖາປຓິຫິຕໍ ກາຍໍ ຘາຕຸໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ – ຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ວີສຕິໂກຏ຺ຐາເສສຸ ກກ຺ຂຬໍ ຂຣຄຕໍ, ສາ ປຖວີຘາຕຸ. ຍໍ ທ຺ວາທສສຸ ອາພນ຺ຘນກິຈ຺ຈກຣໍ ສ຺ເນຫຄຕໍ, ສາ ອາໂປຘາຕຸ. ຍໍ ຈຕູສຸ ປຣິປາຈນກຣໍ ອຸສຸມຄຕໍ, ສາ ເຕໂຊຘາຕຸ. ຍໍ ປນ ຉສຸ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນກຣໍ ວາໂຍຄຕໍ, ສາ ວາໂຍຘາຕຸ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ ຉິທ຺ທໍ ວິວຣໍ, ສາ ອາກາສຘາຕຸ. ຕໍວິຊານນກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ. ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ນຕ຺ຖິ. ເກວລໍ ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ໂຊວ ອຍນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ, ກາລໍ ຎຕ຺ວາ, ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ນິວາເສຕ຺ວາ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ຍຖາ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນາ ອຠິກ຺ກມາທີສຸ ‘‘ອຕ຺ຕາ ອຠິກ຺ກມຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຠິກ຺ກໂມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອຫໍ ອຠິກ຺ກມາມິ, ມຍາ ອຠິກ຺ກໂມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ວາ ສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິກ຺ກມາມີຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ສນ຺ຘາຣຓວາໂຍຘາຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສາ ອິມໍ ປຖວີຘາຕ຺ວາທິສນ຺ນິເວສຠູຕໍ ກາຍສມ຺ມຕໍ ອຏ຺ຐິກສງ຺ຆາຏໍ ວິປ຺ຜຣຕິ, ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕກິຣິຍາວາໂຍຘາຕຸວິປ຺ຜາຣວເສນ ອຍໍ ກາຍສມ຺ມໂຕ ອຏ຺ຐິກສງ຺ຆາໂຏ ອຠິກ຺ກມຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ອຠິກ຺ກມໂຕ ເອເກກປາທຸທ຺ຘາຣເຓ ຈຕູສຸ ຘາຕູສຸ ວາໂຍຘາຕຸອນຸຄຕາ ເຕໂຊຘາຕຸ ອຘິກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມນ຺ທາ ອິຕຣາ. ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣຓາປຫຣເຓສຸ ປນ ເຕໂຊຘາຕຸອນຸຄຕາ ວາໂຍຘາຕຸ ອຘິກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມນ຺ທາ ອິຕຣາ. ໂອໂຣຫເຓ ປນ ປຖວີຘາຕຸອນຸຄຕາ ອາໂປຘາຕຸ ອຘິກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມນ຺ທາ ອິຕຣາ. ສນ຺ນິກ຺ເຂປນສມຸປ຺ປີຬເນສຸ ອາໂປຘາຕຸອນຸຄຕາ ປຖວີຘາຕຸ ອຘິກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມນ຺ທາ ອິຕຣາ. ອິຈ຺ເຈຕາ ຘາຕຸໂຍ ເຕນ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປາທກຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ເອໂກ ອຠິກ຺ກມຕິ, ກສ຺ສ ວາ ເອກສ຺ສ ອຠິກ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເອເກກປາທຸທ຺ຘາຣຓາທິປ຺ປກາເຣສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປກາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນຘາຕຸໂຍ, ຕທວິນິພ຺ຠຸຕ຺ຕາ ຈ ເສສາ ຣູປຘມ຺ມາ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ເສສາ ອຣູປຘມ຺ມາຕິ ເອເຕ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ. ຕໂຕ ປຣໍ ອຕິຫຣຓວີຕິຫຣຓາທີສຸ ອຎ຺ຎໍ ປກາຣໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈາ. ຍຎ຺ຈ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕທນຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕວ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ຖກາມາ ຫິ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ທສປິ ວີສມ຺ປິ ຕິໍສມ຺ປິ ຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ສຏ຺ຐິປິ ສຕ຺ຕຕິປິ ສຕມ຺ປິ ເອກໂຕ ວສນ຺ຕາ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫ ນ ອິຓຏ຺ຐາ, ນ ຠຍຏ຺ຐາ, ນ ຊີວິກາປກຕາ ປພ຺ພຊິຕາ; ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມາ ປເນຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕາ. ຕສ຺ມາ ຄມເນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສໍ ຄມເນເຍວ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫຖ, ຐາເນ ນິສຊ຺ຊາຍ, ສຍເນ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສໍ ຄມເນເຍວ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ເຕ ເອວໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຑ຺ຒອຸສຠອຸສຠອຑ຺ຒຄາວຸຕຄາວຸຕນ຺ຕເຣສຸ ປາສາຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສເຈ ກສ຺ສຈິ ຄມເນ ກິເລໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ນໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຖສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂສ – ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ກໍ ຊານາຕິ, ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ເຕ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິໂຈເທຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ນິສີທຕິ. ອຖສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສີທຕີຕິ ໂສເຍວ ນໂຍ. ອຣິຍຠູມິ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕປິ ຕໍ ກິເລສໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕວ ຄຈ຺ຉຕິ. ນ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ປາທໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ. ອຸທ຺ຘຣຕິ ເຈ, ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸຣິມປ຺ປເທສໍເຍວ ເອຕິ ສີຫຬທີເປ ອາລິນ຺ທກວາສີ ມຫາຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ.

ໂສ ກິຣ ເອກູນວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ເອວ ວິຫາສິ. ມນຸສ຺ສາປິ ສຸທໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ກສນ຺ຕາ ຈ ວປນ຺ຕາ ຈ ມທ຺ທນ຺ຕາ ຈ ກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕາ ເຖຣໍ ຕຖາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ອຍໍ ເຖໂຣ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຄ຺ຄມູຬ຺ໂຫ, ອຸທາຫຸ ກິຎ຺ຈິ ປມຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ສມຸລ຺ລປນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານຍຸຕ຺ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວີສຕິວສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕທິວເສ ຈສ຺ສ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ອງ຺ຄຸລີຫິ ທີປໍ ອຸຊ຺ຊາເລຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຫາຣາຊາໂນ ສກ຺ໂກ ຈ ເທວານມິນ຺ໂທ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ຈ ສຫມ຺ປຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄມໍສຸ. ຕຎ຺ຈ ໂອຠາສໍ ທິສ຺ວາ ວນວາສີ ມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ທຸຕິຍທິວເສ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ໂອຠາໂສ ອໂຫສິ, ກິໍ ໂສ ໂອຠາໂສ’’ຕິ? ເຖໂຣ ວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ໂອຠາໂສ ນາມ ທີໂປຠາໂສປິ ໂຫຕິ, ມຓິໂອຠາໂສປີ’’ຕິ ເອວມາທິໍ ອາຫ. ໂສ ‘‘ປຏິຈ຺ຉາເທຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ນິພທ຺ໂຘ ‘‘ອາມາ’’ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ.

ກາຬວລ຺ລິມຓ຺ຑປວາສີ ມຫານາຄຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຈ. ໂສປິ ກິຣ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມໍ ຕາວ ຠຄວໂຕ ມຫາປຘານໍ ປູເຊມີ’’ຕິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຐານຈງ຺ກມເມວ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ປຸນ ໂສຬສ ວສ຺ສານິ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເອວໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຍຸຕ຺ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ປາທໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘເຏ ປນ ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ຄາມສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຄາວີ ນຸ ປພ຺ພຊິໂຕ ນູ’’ຕິ ອາສງ຺ກນີຍປ຺ປເທເສ ຐຕ຺ວາ, ສງ຺ຆາຏິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ຄາມທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ວາ, ກຈ຺ຉກນ຺ຕຣໂຕ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ຄຓ຺ຑູສໍ ກຕ຺ວາ ຄາມໍ ປວິສຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸໍ ວາ ວນ຺ທິຕຸໍ ວາ ອຸປຄເຕ ມນຸສ຺ເສ ‘ທີຆາຍຸກາ ໂຫຖາ’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນປິ ມາ ເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິກ຺ເຂໂປ ອໂຫສີ’’ຕິ ສເຈ ປນ ‘‘ອຊ຺ຊ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ສຕ຺ຕມີ, ອຸທາຫຸ ອຏ຺ຐມີ’’ຕິ ທິວສໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຸທກໍ ຄິລິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕິ. ສເຈ ທິວສປຸຈ຺ຉກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ນິກ຺ຂມນເວລາຍໍ ຄາມທ຺ວາເຣ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາວ ຍາຕິ.

ສີຫຬທີເປເຍວ ກລມ຺ພຕິຕ຺ຖວິຫາເຣ ວສ຺ສູປຄຕາ ປຎ຺ຎາສຠິກ຺ຂູ ວິຍ ຈ. ເຕ ກິຣ ວສ຺ສູປນາຍິກອຸໂປສຖທິວເສ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ອກໍສຸ – ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນາລປິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຄາມຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕາ ຄາມທ຺ວາເຣ ອຸທກຄຓ຺ຑູສໍ ກຕ຺ວາ ປວິສິໍສຸ, ທິວເສ ປຸຈ຺ຉິເຕ ອຸທກໍ ຄິລິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສຸໍ, ອປຸຈ຺ຉິເຕ ຄາມທ຺ວາເຣ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອາຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ນິຏ຺ຐຸຠນຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ຊານິໍສຸ ‘‘ອຊ຺ຊ ເອໂກ ອາຄໂຕ, ອຊ຺ຊ ທ຺ເວ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ຈິນ຺ເຕສຸໍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອເຕ ອມ຺ເຫເຫວ ສທ຺ຘິໍ ນ ສລ຺ລປນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ? ຍທິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ນ ສລ຺ລປນ຺ຕິ, ອທ຺ຘາ ວິວາທຊາຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຫນ຺ທ ເນສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຂມາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ສພ຺ເພ ວິຫາຣໍ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາສຠິກ຺ຂູສຸ ວສ຺ສໍ ອຸປຄເຕສຸ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ເອໂກກາເສ ນາທ຺ທສໍສຸ. ຕໂຕ ໂຍ ເຕສຸ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ, ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ນ, ໂຠ, ກລຫກາຣການໍ ວສໂນກາໂສ ອີທິໂສ ໂຫຕິ, ສຸສມ຺ມຏ຺ຐໍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ໂພຘິຍງ຺ຄຓໍ, ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ສມ຺ມຊ຺ຊນິໂຍ, ສູປຏ຺ຐປິຕໍ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຕໂຕວ ນິວຕ຺ຕາ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ໂຕເຕມາເສເຍວ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓໍ ປວາເຣສຸໍ.

ເອວໍ ກາຬວລ຺ລິມຓ຺ຑປວາສີ ມຫານາຄຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ກລມ຺ພຕິຕ຺ຖວິຫາເຣ ວສ຺ສູປຄຕຠິກ຺ຂູ ວິຍ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານຍຸຕ຺ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ປາທໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ຄາມສມີປໍ ປຕ຺ວາ, ອຸທກຄຓ຺ຑູສໍ ກຕ຺ວາ, ວີຖິໂຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ຍຕ຺ຖ ສຸຣາໂສຓ຺ຑຘຸຕ຺ຕາທໂຍ ກລຫກາຣກາ ຈຓ຺ຑຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທໂຍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ນ ຕຸຣິຕຕຸຣິໂຕ ວິຍ ຊເວນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຊວນປິຓ຺ຑປາຕິກຘຸຕງ຺ຄໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ວິສມຠູມິຠາຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ປນ ອຸທກຠຣິຕສກຏມິວ ນິຈ຺ຈໂລວ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອນຸຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຈ ທາຕຸກາມໍ ອທາຕຸກາມໍ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ຕທນຸຣູປໍ ກາລໍ ອາຄເມນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ປຕິຣູເປ ໂອກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ, ອກ຺ຂພ຺ຠຎ຺ຊນວຓາເລປນປຸຕ຺ຕມໍສູປມາວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ, ເນວ ທວາຍ ນ ມທາຍ…ເປ… ຠຸຕ຺ຕາວີ ຈ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຠຕ຺ຕກິລມຖໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ, ຍຖາ ປຸເຣ ຠຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ປຈ຺ຉາ ຠຕ຺ຕໍ ປຸຣິມຍາມໍ ປຈ຺ຉິມຍາມຎ຺ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຫຣຕິ ເຈວ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ ຈາຕິ. ເອວເມຕໍ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓໍ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອຕໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຍທິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ປຐມວເຍ ເອວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ໂນ ເຈ ປຐມວເຍ ປາປຸຓາຕິ, ອຖ ມຊ຺ຌິມວເຍ ປາປຸຓາຕິ. ໂນ ເຈ ມຊ຺ຌິມວເຍ ປາປຸຓາຕິ, ອຖ ມຣຓສມເຍ ປາປຸຓາຕິ. ໂນ ເຈ ມຣຓສມເຍ ປາປຸຓາຕິ, ອຖ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປາປຸຓາຕິ. ໂນ ເຈ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປາປຸຓາຕິ, ອຖ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ. ໂນ ເຈ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ອຖ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ; ເສຍ຺ຍຖາປິ – ເຖໂຣ ພາຫິໂຍ, ມຫາປຎ຺ໂຎ ວາ ໂຫຕິ; ເສຍ຺ຍຖາປິ ເຖໂຣ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ.

ອຍໍ ປນ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ, ອາຣຎ຺ຎິໂກ ຫຸຕ຺ວາ, ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ເອຕໍ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ, ກາລໍ ກຕ຺ວາ, ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ກຸສລາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕທເຫວ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐານໍ ຊານນ຺ຕິ, ສາ ຈ ຕາສມຎ຺ຎຕຣາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຄພ຺ຠປຕິຏ຺ຐານໍ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວເທສິ. ຘມ຺ມຕາ ເອສາ, ຍໍ ປຸຎ຺ຎວນ຺ເຕ ສຕ຺ເຕ ຄພ຺ເຠ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມາຕຸຄາໂມ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ. ຕສ຺ມາ ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທາສິ. ສາ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ນາຈ຺ຈຸຓ຺ຫໍ ກິຎ຺ຈິ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸໍ ລຠຕິ, ນາຕິສີຕໍ, ນາຕິອມ຺ພິລໍ, ນາຕິໂລຓໍ, ນາຕິກຏຸກໍ, ນາຕິຕິຕ຺ຕກໍ. ອຈ຺ຈຸຓ຺ເຫ ຫິ ມາຕຣາ ອຊ຺ໂຌຫເຏ ຄພ຺ຠສ຺ສ ໂລຫກຸມ຺ຠິວາໂສ ວິຍ ໂຫຕິ, ອຕິສີເຕ ໂລກນ຺ຕຣິກວາໂສ ວິຍ, ອຈ຺ຈມ຺ພິລໂລຓກຏຸກຕິຕ຺ຕເກສຸ ຠຸຕ຺ເຕສຸ ສຕ຺ເຖນ ຜາເລຕ຺ວາ ອມ຺ພິລາທີຫິ ສິຕ຺ຕານິ ວິຍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກສ຺ສ ອງ຺ຄານິ ຕິພ຺ພເວທນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຕິຈງ຺ກມນຏ຺ຐານນິສຊ຺ຊາສຍນໂຕປິ ນໍ ນິວາເຣນ຺ຕິ – ‘‘ກຸຈ຺ຉິຄຕສ຺ສ ສຎ຺ຈລນທຸກ຺ຂໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ. ມຸທຸກຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖຕາຍ ຠູມິຍໍ ຈງ຺ກມນາທີນິ ມຕ຺ຕາຍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ, ວຓ຺ຓຄນ຺ຘາທິສມ຺ປນ຺ນໍ ສາທຸສປ຺ປາຍໍ ອນ຺ນປານໍ ລຠຕິ. ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ນໍ ຈງ຺ກມາເປນ຺ຕິ, ນິສີທາເປນ຺ຕິ, ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ.

ສາ ເອວໍ ປຣິຫຣິຍມານາ ຄພ຺ຠປຣິປາກກາເລ ສູຕິຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ ປກ຺ກເຕລມທ຺ທິຕມໂນສິລາປິຓ຺ຑິສທິສໍ ຘຎ຺ຎປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓູເປຕໍ. ຕໂຕ ນໍ ປຎ຺ຈມທິວເສ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ຕໍ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສຸໍ, ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ຉສຏ຺ຐິຍາ ຘາຕີຫິ ອຸປຏ຺ຐາເປສິ. ໂສ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ວຑ຺ຒມາໂນ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິ. ຕໍ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກເມວ ສມານໍ ຣາຊາ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິ, ວິວິຘນາຏການິ ຈສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເປສິ. ອຠິສິຕ຺ໂຕ ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ ນາເມນ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ວີສຕິຍາ ນຄຣສຫສ຺ເສສຸ. ຊມ຺ພຸທີເປ ຫິ ປຸພ຺ເພ ຈຕຸຣາສີຕິ ນຄຣສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ຕານິ ປຣິຫາຍນ຺ຕານິ ສຏ຺ຐິ ອເຫສຸໍ, ຕໂຕ ປຣິຫາຍນ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາລີສໍ, ສພ຺ພປຣິຫາຍນກາເລ ປນ ວີສຕິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ສພ຺ພປຣິຫາຍນກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເຕນສ຺ສ ວີສຕິ ນຄຣສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ, ວີສຕິ ປາສາທສຫສ຺ສານິ, ວີສຕິ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ, ວີສຕິ ອສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ວີສຕິ ຣຖສຫສ຺ສານິ, ວີສຕິ ປຕ຺ຕິສຫສ຺ສານິ, ວີສຕິ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ – ໂອໂຣຘາ ຈ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ຈ, ວີສຕິ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ສານິ. ໂສ ມຫາຣຊ຺ຊໍ ກາຣຍມາໂນ ເອວ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ, ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຠິສິຕ຺ຕຣຎ຺ຎາ ນາມ ອວສ຺ສໍ ອຏ຺ຏກຣເຓ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ເອກທິວສໍ ປເຄວ ປາຕຣາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ນິສີທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທໍ ອກໍສຸ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ສທ຺ໂທ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’’ຕິ ປາສາທຕລໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປມີ’’ຕິ ນິສິນ຺ໂນ ນາສກ຺ຂິ ອປ຺ເປຕຸໍ, ຣຊ຺ຊວິກ຺ເຂເປນ ສມາປຕ຺ຕິ ປຣິຫີນາ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ກິໍ ຣຊ຺ຊໍ ວຣໍ, ອຸທາຫຸ ສມຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ຕໂຕ ‘‘ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອເນກາທີນວໍ, ສມຓຘມ຺ມສຸຂໍ ປນ ວິປຸລມເນການິສໍສໍ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສເສວິຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອມຈ຺ຈໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ອິມໍ ຣຊ຺ຊໍ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ອນຸສາສ, ມາ ໂຂ ອຘມ຺ມກາຣໍ ອກາສີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ວິຫຣຕິ, ນ ໂກຈິ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ລຠຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມຸຂໂຘວນທນ຺ຕກຏ຺ຐທາຍກຠຕ຺ຕນີຫາຣກາທີຫິ.

ຕໂຕ ອທ຺ຘມາສມຕ຺ເຕ ວີຕິກ຺ກນ຺ເຕ ມເຫສີ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍານຄມນພລທສ຺ສນນາຏກາທີສຸ ກຕ຺ຖຈິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ກຸຫິໍ ຄໂຕ’’ຕິ? ຕສ຺ສາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສາ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ປາເຫສິ ‘‘ຣຊ຺ເຊ ປຏິຈ຺ຉິເຕ ອຫມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຉິຕາ ໂຫມິ, ເອຕຸ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປຕູ’’ຕິ. ໂສ ອຸໂຠ ກຓ຺ເຓ ຖເກຕ຺ວາ ‘‘ອສວນີຍເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ສາ ປຸນປິ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເປເສຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຉມານໍ ຕຊ຺ຊາເປສິ – ‘‘ຍທິ ນ ກໂຣສິ, ຐານາປິ ເຕ ຈາເວມິ, ຊີວິຕາປິ ໂວໂຣເປມີ’’ຕິ. ໂສ ຠີໂຕ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ທຬ຺ຫນິຈ຺ຉໂຍ, ກທາຈິ ເອວມ຺ປິ ກາຣາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອກທິວສໍ ຣໂຫ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສິຣິສຍເນ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ສາ ປຸຎ຺ຎວຕີ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສາ. ໂສ ຕສ຺ສາ ສມ຺ຜສ຺ສຣາເຄນ ຣຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຠິກ຺ຂຓໍ ສງ຺ກິຕສງ຺ກິໂຕວ ອຄມາສິ. ອນຸກ຺ກເມນ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣສາມິໂກ ວິຍ ນິພ຺ພິສງ຺ໂກ ປວິສິຕຸມາຣທ຺ໂຘ.

ຕໂຕ ຣາຊມນຸສ຺ສາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ນ ສທ຺ທຫຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຕໂຕ ນິລີໂນ ສຍເມວ ທິສ຺ວາ ສພ຺ພາມຈ຺ເຈ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ – ‘‘ອຍໍ ຣາຊາປຣາຘິໂກ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທໍ ອຣຫຕິ, ປາທຈ຺ເຉທໍ ອຣຫຕີ’’ຕິ ຍາວ ສູເລ ອຸຕ຺ຕາສນໍ, ຕາວ ສພ຺ພກມ຺ມກາຣຓານິ ນິທ຺ທິສິໍສຸ. ຣາຊາ – ‘‘ເອຕສ຺ສ ວຘພນ຺ຘນຕາຬເນ ມຍ຺ຫໍ ວິຫິໍສາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຊີວິຕາ ໂວໂຣປເນ ປາຓາຕິປາໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ຘນຫຣເຓ ອທິນ຺ນາທານໍ, ອລໍ ເອວຣູເປຫິ ກເຕຫິ, ອິມໍ ມມ ຣຊ຺ຊາ ນິກ຺ກຑ຺ຒຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອມຈ຺ຈາ ຕໍ ນິພ຺ພິສຍໍ ອກໍສຸ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ຘນສາຣຎ຺ຈ ປຸຕ຺ຕທາຣຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣວິສຍໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ຣາຊາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເທວ, ອິຈ຺ຉາມິ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ອມຈ຺ໂຈ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ລທ຺ຘວິສ຺ສາໂສ ຕໍ ຣາຊານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ອມກ຺ຂິກມຘຸໍ ປສ຺ສາມິ, ຕໍ ຂາທນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ເອຕໍ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑຕຸກາໂມ ຠຓຕີ’’ຕິ ນ ສຸຓາຕິ. ໂສ ອນ຺ຕຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຸນປິ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ມໍ ເນຕ຺ວາ ມາເຣຕຸກາໂມສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ມາ, ເທວ, ເອວໍ ອວຈ, ຍທິ ນ ສທ຺ທຫສິ, ມນຸສ຺ເສ ເປເສຫີ’’ຕິ. ໂສ ມນຸສ຺ເສ ເປເສສິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄປຸຣໍ ຂຓິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສຍນຆເຣ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ຣາຊາ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິສ຺ສ ອາຄຕາຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ໂຈຣາ ມຍໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ເຕສໍ ຘນໍ ທາເປຕ຺ວາ ‘‘ມາ ປຸນ ເອວມກຕ຺ຖາ’’ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ປຸນປິ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕເຖວ ວີມໍສິຕ຺ວາ ‘‘ສີລວາ ຣາຊາ’’ຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິໍ ເສນໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ສີມນ຺ຕເຣ ເອກໍ ນຄຣໍ ອຸປຄມ຺ມ ຕຕ຺ຖ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ປາເຫສິ ‘‘ນຄຣໍ ວາ ເມ ເທຫິ ຍຸທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິ. ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣຈາເປສິ ‘‘ອາຓາເປຕຸ ເທໂວ ກິໍ ຍຸຊ຺ຌາມິ, ອຸທາຫຸ ນຄຣໍ ເທມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ນ ຍຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ, ນຄຣໍ ທຕ຺ວາ ອິຘາຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ເປເສສິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ປຏິຣາຊາປິ ຕໍ ນຄຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອວເສສນຄເຣສຸປິ ຕເຖວ ທູຕໍ ປາເຫສິ. ເຕປິ ອມຈ຺ຈາ ຕເຖວ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເຕນ ‘‘ນ ຍຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ, ອິຘາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ພາຣາຓສິໍ ອາຄມໍສຸ.

ຕໂຕ ອມຈ຺ຈາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ເຕນ ສຫ ຍຸຊ຺ຌາມາ’’ຕິ. ຣາຊາ – ‘‘ມມ ປາຓາຕິປາໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາເຣສິ. ອມຈ຺ຈາ – ‘‘ມຍໍ, ມຫາຣາຊ, ຕໍ ຊີວຄ຺ຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິເຘວ ອາເນສ຺ສາມາ’’ຕິ ນານາອຸປາເຍຫິ ຣາຊານໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາ. ຣາຊາ ‘‘ສເຈ ສຕ຺ຕມາຣຓປ຺ປຫຣຓວິລຸມ຺ປນກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຖ, ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ຠຓຕິ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ນ, ເທວ, ກໂຣມ, ຠຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປລາເປມາ’’ຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິໍ ເສນໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ຆເຏສຸ ທີເປ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ປຏິຣາຊາ ຕໍ ທິວສໍ ພາຣາຓສິສມີເປ ນຄຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິທານິ ກິນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ສນ຺ນາຫໍ ໂມຈາເປຕ຺ວາ ປມຕ຺ໂຕ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ ສທ຺ຘິໍ ພລກາເຍນ. ຕໂຕ ອມຈ຺ຈາ ພາຣາຓສິຣາຊານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິຣຎ຺ໂຎ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພຆເຏຫິ ທີເປ ນິຫຣາເປຕ຺ວາ ເອກປຊ຺ໂຊຕາຍ ເສນາຍ ສທ຺ທໍ ອກໍສຸ. ປຏິຣຎ຺ໂຎ ອມຈ຺ໂຈ ມຫາພລໍ ທິສ຺ວາ ຠີໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ ອມກ຺ຂິກມຘຸໍ ຂາທາຫີ’’ຕິ ມຫາສທ຺ທໍ ອກາສິ. ຕຖາ ທຸຕິໂຍປິ, ຕຕິໂຍປິ. ປຏິຣາຊາ ເຕນ ສທ຺ເທນ ປຏິພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ອາປຊ຺ຊິ. ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິສຕານິ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ໂສ ‘‘ປຣວຈນໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ອມິຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຕໍ ຕໍ ວິປ຺ປລປິຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ‘‘ຘມ຺ມິໂກ ຣາຊາ, ອຸປໂຣຘໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂມາເປມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ຂມ, ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ອປຣາຘ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ຂມາມິ ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຣຎ຺ຎາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປຣມສ຺ສາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ສມີເປເຍວ ຊນປເທ ຣຊ຺ຊໍ ລຠິ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ທ຺ເວປິ ເສນາ ສມ຺ໂມທມານາ ເອກໂຕ ຐິຕາ ທິສ຺ວາ ‘‘ມເມກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓາຍ ອສ຺ມິໍ ຊນກາເຍ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕພິນ຺ທຸ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອໂຫ ສາຘຸ, ອໂຫ ສຸຏ຺ຐຸ, ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອພ຺ຍາປຊ຺ຌາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ, ຕເທວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ, ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ, ສຍມ຺ຠຸຕໍ ປາປຸຓິ. ຕໍ ມຄ຺ຄສຸເຂນ ຜລສຸເຂນ ສຸຂິຕໍ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘ ນິສິນ຺ນໍ ອມຈ຺ຈາ ປຓິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຍານກາໂລ, ມຫາຣາຊ, ວິຊິຕພລກາຍສ຺ສ ສກ຺ກາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ, ປຣາຊິຕພລກາຍສ຺ສ ຠຕ຺ຕປຣິພ຺ພໂຍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ນາຫໍ, ຠເຓ, ຣາຊາ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນາມາຫ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ເທໂວ ຠຓຕິ, ນ ເອທິສາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ກີທິສາ, ຠເຓ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາຕິ? ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ນາມ ທ຺ວງ຺ຄຸລເກສມສ຺ສຸ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣຍຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕີຕິ. ໂສ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ສີສໍ ປຣາມສິ, ຕາວເທວ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ປພ຺ພຊິຕເວໂສ ປາຕຸຣໂຫສິ, ທ຺ວງ຺ຄຸລເກສມສ຺ສຸ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄໂຕ ວສ຺ສສຕິກຕ຺ເຖຣສທິໂສ ອໂຫສິ. ໂສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປທຸມປຸປ຺ເຜ ນິສີທິ. ອມຈ຺ຈາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ກຖໍ ອຘິຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ຍໂຕ ອສ຺ສ ເມຕ຺ຕາຌານກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ, ຕຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນໍ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຘິຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຸທານຄາຖຎ຺ຈ ພ຺ຍາກຣຓຄາຖຎ຺ຈ ອິມຎ຺ເຎວ ຄາຖໍ ອຠາສິ ‘‘ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພສູຕິ ອນວເສເສສຸ. ຠູເຕສູຕິ ສຕ຺ເຕສຸ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໍ ປນ ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວກ຺ຂາມ. ນິຘາຍາຕິ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ທຓ຺ຑນ຺ຕິ ກາຍວຈີມໂນທຓ຺ຑໍ, ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕຎ຺ຫິ ທຓ຺ຑຍຕີຕິ ທຓ຺ໂຑ, ພາເຘຕິ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈ. ປຫຣຓທຓ຺ໂຑ ເອວ ວາ ທຓ຺ໂຑ, ຕໍ ນິຘາຍາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອວິເຫຐຍນ຺ຕິ ອວິເຫຐຍນ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປີຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເອກມ຺ປິ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ສພ຺ພຠູຕານໍ. ນ ປຸຕ຺ຕມິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ຣໂຊ, ເຂຕ຺ຣໂຊ, ທິນ຺ນໂກ, ອນ຺ເຕວາສິໂກຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ປຸຕ຺ເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ກຸໂຕ ສຫາຍນ຺ຕິ ສຫາຍໍ ປນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ກຸໂຕ ເອວ ເອຕໍ.

ເອໂກຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ຂາເຕນ ເອໂກ, ອທຸຕິຍຏ຺ເຐນ ເອໂກ, ຕຓ຺ຫາປຫາເນນ ເອໂກ, ເອກນ຺ຕວິຄຕກິເລໂສຕິ ເອໂກ, ເອໂກ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອໂກ. ສມຓສຫສ຺ສສ຺ສາປິ ຫິ ມຊ຺ເຌ ວຕ຺ຕມາໂນ ຄິຫິສຎ຺ໂຎຊນສ຺ສ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ເອໂກ – ເອວໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ຂາເຕນ ເອໂກ. ເອໂກ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອໂກ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອໂກ ນິສີທຕິ, ເອໂກ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ, ເອໂກ ອິຣິຍຕິ ວຕ຺ຕຕີຕິ – ເອວໍ ອທຸຕິຍຏ຺ເຐນ ເອໂກ.

‘‘ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ, ທີຆມທ຺ຘານສໍສຣໍ;

ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວໍ, ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ.

‘‘ເອວມາທີນວໍ ຎຕ຺ວາ, ຕຓ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ;

ວີຕຕຓ຺ໂຫ ອນາທາໂນ, ສໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິພ຺ພເຊ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໑໕, ໑໐໕; ມຫານິ. ໑໙໑; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນານຸຄີຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໐໗) –

ເອວໍ ຕຓ຺ຫາປຫານຏ຺ເຐນ ເອໂກ. ສພ຺ພກິເລສາສ຺ສ ປຫີນາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາຕິ – ເອວໍ ເອກນ຺ຕວິຄຕກິເລໂສຕິ ເອໂກ. ອນາຈຣິຍໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສຍມ຺ຠູ ສາມຎ຺ເຎວ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ – ເອວໍ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອໂກ.

ຈເຣຕິ ຍາ ອິມາ ອຏ຺ຐ ຈຣິຍາໂຍ; ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຓິຘິສມ຺ປນ຺ນານໍ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອິຣິຍາປຖຈຣິຍາ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕເນສຸ ອາຍຕນຈຣິຍາ, ອປ຺ປມາທວິຫາຣີນໍ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຕິຈຣິຍາ, ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ຕານໍ ຈຕູສຸ ຌາເນສຸ ສມາຘິຈຣິຍາ, ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນານໍ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ຎາຓຈຣິຍາ, ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນານໍ ຈຕູສຸ ອຣິຍມຄ຺ເຄສຸ ມຄ຺ຄຈຣິຍາ, ອຘິຄຕປ຺ຜລານໍ ຈຕູສຸ ສາມຎ຺ຎຜເລສຸ ປຕ຺ຕິຈຣິຍາ, ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ, ຕຕ຺ຖ ປເທສໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການນ຺ຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ຈຣິຍາຕິ ອຏ຺ຐ ຈຣິຍາໂຍ ອິຣິຍາປຖຈຣິຍາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໙໗; ໓.໒໘) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕາຫິ ຈຣິຍາຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍາ ອິມາ ‘‘ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ສທ຺ຘາຍ ຈຣຕິ, ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວີຣິເຍນ ຈຣຕິ, ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ສຕິຍາ ຈຣຕິ, ອວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສມາຘິນາ ຈຣຕິ, ປຊານນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ຈຣຕິ, ວິຊານນ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎາເຓນ ຈຣຕິ, ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອາຍຕນ຺ຕີຕິ ອາຍຕນຈຣິຍາຍ ຈຣຕິ, ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິເສສຈຣິຍາຍ ຈຣຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໙໗; ໓.໒໙) ເອວໍ ອປຣາປິ ອຏ຺ຐ ຈຣິຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາຫິປິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຄ຺ຄວິສາຓໍ ນາມ ຂຄ຺ຄມິຄສິງ຺ຄໍ. ກປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ປກາສຍິສ຺ສາມ. ອິຘ ປນາຍໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ ວຕ, ໂຠ, ກິຣ ສາວເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໖໐) ເອວມາທີສຸ ວິຍ ປຏິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປຕິ ຂຄ຺ຄວິສາຓສທິໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປທໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ອຘິປ຺ປາຍານຸສນ຺ຘິໂຕ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ຍ຺ວາຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ທຓ຺ໂຑ ຠູເຕສຸ ປວຕ຺ຕິຍມາໂນ ອຫິໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຕສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕເນນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠູຕາຍ ເມຕ຺ຕາຍ ປຣຫິຕູປສໍຫາເຣນ ຈ ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ, ນິຫິຕທຓ຺ຑຕ຺ຕາ ເອວ ຈ. ຍຖາ ອນິຫິຕທຓ຺ຑາ ສຕ຺ຕາ ຠູຕານິ ທຓ຺ເຑນ ວາ ສຕ຺ເຖນ ວາ ປາຓິນາ ວາ ເລຑ຺ຑຸນາ ວາ ວິເຫຐຍນ຺ຕິ, ຕຖາ ອວິເຫຐຍໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ເຕສໍ. ອິມໍ ເມຕ຺ຕາກມ຺ມຏ຺ຐານມາຄມ຺ມ ຍເທວ ຕຕ຺ຖ ເວທນາຄຕໍ ສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓຄຕໍ ຕຎ຺ຈ ຕທນຸສາເຣເນວ ຕທຎ຺ຎຎ຺ຈ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ອິມໍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ ອຍໍ ຕາວ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຍໍ ປນ ອນຸສນ຺ຘິ – ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຕ ອມຈ຺ຈາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອິທານິ, ຠນ຺ເຕ, ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ຕໂຕ ເຕນ ‘‘ປຸພ຺ພປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘາ ກຕ຺ຖ ວສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນາຫໍສຸ – ‘‘ອມ຺ເຫ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ປຊຫຖ, ນ ອິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ອຖ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອາຫ – ‘‘ນ ປຸຕ຺ຕມິຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຘິປ຺ປາໂຍ – ອຫໍ ອິທານິ ອຕ຺ຣຊາທີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ກຸໂຕ ປນ ຕຸມ຺ຫາທິສໍ ສຫາຍໍ? ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫສຸປິ ໂຍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸໍ ມາທິໂສ ວາ ໂຫຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ໂສ ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ. ອຖ ວາ ເຕຫິ ‘‘ອມ຺ເຫ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ປຊຫຖ ນ ອິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ‘‘ນ ປຸຕ຺ຕມິຈ຺ເຉຍ຺ຍ ກຸໂຕ ສຫາຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ເອກຈຣິຍາຍ ຄຸຓໍ ທິສ຺ວາ ປມຸທິໂຕ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘‘ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ວາ ເປກ຺ຂມານສ຺ເສວ ມຫາຊນສ຺ສ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາທນໍ ອຄມາສິ.

ຄນ຺ຘມາທໂນ ນາມ ຫິມວຕິ ຈູຬກາຬປພ຺ພຕໍ, ມຫາກາຬປພ຺ພຕໍ, ນາຄປລິເວຐນໍ, ຈນ຺ທຄພ຺ຠໍ, ສູຣິຍຄພ຺ຠໍ, ສຸວຓ຺ຓປສ຺ສໍ, ຫິມວນ຺ຕປພ຺ພຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕ ປພ຺ພເຕ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ນນ຺ທມູລກໍ ນາມ ປພ຺ຠາຣໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ວສໂນກາໂສ. ຕິສ຺ໂສ ຈ ຄຸຫາໂຍ – ສຸວຓ຺ຓຄຸຫາ, ມຓິຄຸຫາ, ຣຊຕຄຸຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຓິຄຸຫາທ຺ວາເຣ ມຎ຺ຊູສໂກ ນາມ ຣຸກ຺ໂຂ ໂຍຊນໍ ອຸພ຺ເພເຘນ, ໂຍຊນໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ. ໂສ ຍຕ຺ຕການິ ອຸທເກ ວາ ຖເລ ວາ ປຸປ຺ຜານິ, ສພ຺ພານິ ຕານິ ປຸປ຺ຜຍຕິ ວິເສເສນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາຄມນທິວເສ. ຕສ຺ສູປຣິໂຕ ສພ຺ພຣຕນມາໂຬ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຊ຺ຊນກວາໂຕ ກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑຕິ, ສມກຣຓວາໂຕ ສພ຺ພຣຕນມຍໍ ວາລິກໍ ສມໍ ກໂຣຕິ, ສິຎ຺ຈນກວາໂຕ ອໂນຕຕ຺ຕທຫໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈຕິ, ສຸຄນ຺ຘກຣຓວາໂຕ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ສພ຺ເພສໍ ຄນ຺ຘຣຸກ຺ຂານໍ ຄນ຺ເຘ ອາເນຕິ, ໂອຈິນກວາໂຕ ປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ປາເຕຕິ, ສນ຺ຖຣກວາໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສນ຺ຖຣຕິ. ສທາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາເນວ ເຈຕ຺ຖ ອາສນານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍສຸ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທທິວເສ ອຸໂປສຖທິວເສ ຈ ສພ຺ພປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິ. ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ປກຕິ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘ-ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທຕິ. ຕໂຕ ສເຈ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຎ຺ເຎປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕປິ ຕງ຺ຂຓໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສີທນ຺ຕິ. ນິສີທິຕ຺ວາ ຈ ກິຎ຺ຈິເທວ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ອຘຸນາຄຕປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ສພ຺ເພສໍ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ‘‘ກຖມຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຕທາປິ ໂສ ຕເມວ ອຕ຺ຕໂນ ອຸທານພ຺ຍາກຣຓຄາຖໍ ຠາສຕິ. ປຸນ ຠຄວາປິ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຸຏ຺ໂຐ ຕເມວ ຄາຖໍ ຠາສຕິ, ອານນ຺ໂທ ຈ ສງ຺ຄີຕິຍນ຺ຕິ ເອວເມເກກາ ຄາຖາ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຏ຺ຐາເນ, ມຎ຺ຊູສກມາເຬ, ອານນ຺ເທນ ປຸຈ຺ຉິຕກາເລ, ສງ຺ຄີຕິຍນ຺ຕິ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠາສິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ປຐມຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓໖. ສໍສຄ຺ຄຊາຕສ຺ສາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ປຸຣິມນເຍເນວ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ, ປຐມຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ, ລກ຺ຂຓສມ຺ມສນໍ ກຕ຺ວາ, ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ອນຘິຄມ຺ມ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ວຑ຺ຒມາໂນ ຍໂຕ ປຠຸຕິ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ ອຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວິເສສໍ ອຎ຺ຎາສິ, ຕຕຸປາທາຍ ອິຕ຺ຖີນໍ ຫຕ຺ເຖ ນ ຣມຕິ, ອຸຈ຺ຉາທນນ຺ຫາປນມຓ຺ຑນາທິມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສຫຕິ. ຕໍ ປຸຣິສາ ເອວ ໂປເສນ຺ຕິ, ຖຎ຺ຎປາຍນກາເລ ຘາຕິໂຍ ກຎ຺ຈຸກໍ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸຣິສເວເສນ ຖຎ຺ຎໍ ປາເຍນ຺ຕິ. ໂສ ອິຕ຺ຖີນໍ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ວາ ສຸຕ຺ວາ ໂຣທຕິ, ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕປິ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ຕໍ ອນິຕ຺ຖິຄນ຺ໂຘຕ຺ເວວ ສຎ຺ຊານິໍສຸ.

ຕສ຺ມິໍ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິເກ ຊາເຕ ຣາຊາ ‘‘ກຸລວໍສໍ ສຓ຺ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ນານາກຸເລຫິ ຕສ຺ສ ອນຸຣູປາ ກຎ຺ຎາໂຍ ອາເນຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອມຈ຺ຈໍ ອາຓາເປສິ ‘‘ກຸມາຣໍ ຣມາເປຫີ’’ຕິ. ອມຈ຺ໂຈ ອຸປາເຍນ ຕໍ ຣມາເປຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ ສາຓິປາກາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ນາຏການິ ປໂຍຊາເປສິ. ກຸມາໂຣ ຄີຕວາທິຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ – ‘‘ກສ຺ເສໂສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ອາຫ. ອມຈ຺ໂຈ ‘‘ຕເວໂສ, ເທວ, ນາຏກິຕ຺ຖີນໍ ສທ຺ໂທ, ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ອີທິສານິ ນາຏການິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຠິຣມ, ເທວ, ມຫາປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ກຸມາໂຣ ອມຈ຺ຈໍ ທຓ຺ເຑນ ຕາຬາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປສິ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ກຸມາຣສ຺ສ ມາຕຣາ ສຫ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ກຸມາຣໍ ຂມາເປຕ຺ວາ, ປຸນ ອມຈ຺ຈໍ ອປ຺ເປສິ. ກຸມາໂຣ ເຕຫິ ອຕິນິປ຺ປີຬິຍມາໂນ ເສຏ຺ຐສຸວຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກາເຣ ອາຓາເປສິ – ‘‘ສຸນ຺ທຣໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ວິສ຺ສກມ຺ມຸນາ ນິມ຺ມິຕສທິສໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕໍ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສຸໍ. ກຸມາໂຣ ທິສ຺ວາ ວິມ຺ຫເຍນ ສີສໍ ຈາເລຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ເປເສສິ ‘‘ຍທິ ອີທິສິໍ ອິຕ຺ຖິໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ, ອວສ຺ສໍ ເຕນ ສຫ ກຕປຸຎ຺ຎາ ກາຈິ ທາຣິກາ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓຣູປໍ ຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈານໍ ອປ຺ເປສຸໍ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ອີທິສິໍ ທາຣິກໍ ຄເວສຖາ’’ຕິ. ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສຬສ ມຫາຊນປເທ ວິຈຣນ຺ຕາ ຕໍ ຕໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທກຕິຕ຺ຖາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຊນສມູຫໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທວຕໍ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓຣູປໍ ຐເປຕ຺ວາ ນານາປຸປ຺ຜວຕ຺ຖາລງ຺ກາເຣຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ, ວິຕານໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ເອກມນ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ – ‘‘ຍທິ ເກນຈິ ເອວຣູປາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ? ເອເຕນຸປາເຍນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມທ຺ທຣຏ຺ຐາ ສພ຺ເພ ຊນປເທ ອາຫິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ຕໍ ‘‘ຂຸທ຺ທກຣຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອວມຎ຺ຎມານາ ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ.

ຕໂຕ ເນສໍ ອໂຫສິ ‘‘ມທ຺ທຣຏ຺ຐມ຺ປິ ຕາວ ຄຈ຺ຉາມ, ມາ ໂນ ພາຣາຓສິໍ ປວິຏ຺ເຐປິ ຣາຊາ ປຸນ ປາເຫສີ’’ຕິ ມທ຺ທຣຏ຺ເຐ ສາຄລນຄຣໍ ອຄມໍສຸ. ສາຄລນຄເຣ ຈ ມທ຺ທໂວ ນາມ ຣາຊາ. ຕສ຺ສ ຘີຕາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ອຠິຣູປາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາ ວຓ຺ຓທາສິໂຍ ນ຺ຫາໂນທກຕ຺ຖາຍ ຕິຕ຺ຖໍ ຄຕາ. ຕຕ຺ຖ ອມຈ຺ເຈຫິ ຐປິຕໍ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓຣູປໍ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ເຫ ອຸທກຕ຺ຖາຍ ເປເສຕ຺ວາ ຣາຊປຸຕ຺ຕີ ສຍເມວ ອາຄຕາ’’ຕິ ຠຓນ຺ຕິໂຍ ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ສາມິນີ, ອມ຺ຫາກໍ ສາມິນີ ອິໂຕ ອຠິຣູປຕຣາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອມຈ຺ຈາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອນຸຣູເປນ ນເຍນ ທາຣິກໍ ຍາຈິໍສຸ, ໂສປິ ອທາສິ. ຕໂຕ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ປາເຫສຸໍ ‘‘ລທ຺ຘາ ທາຣິກາ, ສາມໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ອຸທາຫຸ ອມ຺ເຫວ ອາເນມາ’’ຕິ? ໂສ ຈ ‘‘ມຍິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຊນປທປີຬາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ເຫວ ອາເນຖາ’’ຕິ ເປເສສິ.

ອມຈ຺ຈາ ທາຣິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ກຸມາຣສ຺ສ ປາເຫສຸໍ – ‘‘ລທ຺ຘາ ສຸວຓ຺ຓຣູປສທິສີ ທາຣິກາ’’ຕິ. ກຸມາໂຣ ສຸຕ຺ວາວ ຣາເຄນ ອຠິຠູໂຕ ປຐມຊ຺ຌານາ ປຣິຫາຍິ. ໂສ ທູຕປຣມ຺ປຣໍ ເປເສສິ ‘‘ສີຆໍ ອາເນຖ, ສີຆໍ ອາເນຖາ’’ຕິ. ເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກຣຕ຺ຕິວາເສເນວ ພາຣາຓສິໍ ປຕ຺ວາ ພຫິນຄເຣ ຐິຕາ ຣຎ຺ໂຎ ປາເຫສຸໍ – ‘‘ອຊ຺ຊ ປວິສິຕພ຺ພໍ, ໂນ’’ຕິ? ຣາຊາ ‘‘ເສຏ຺ຐກຸລາ ອານີຕາ ທາຣິກາ, ມງ຺ຄລກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ມຫາສກ຺ກາເຣນ ປເວເສສ຺ສາມ, ອຸຍ຺ຍານໍ ຕາວ ນໍ ເນຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ສາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມາລາ ຍານຸຄ຺ຆາເຕນ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ອທ຺ຘານປຣິສ຺ສເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນວາຕໂຣຄາ ມິລາຕມາລາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍເຍວ ກາລມກາສິ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ສກ຺ກາຣາ ປຣິຠຏ຺ຐມ຺ຫາ’’ຕິ ປຣິເທວິໍສຸ. ຣາຊາ ຈ ນາຄຣາ ຈ ‘‘ກຸລວໍໂສ ວິນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ປຣິເທວິໍສຸ. ນຄເຣ ມຫາໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ. ກຸມາຣສ຺ສ ສຸຕມຕ຺ເຕເຍວ ມຫາໂສໂກ ອຸທປາທິ. ຕໂຕ ກຸມາໂຣ ໂສກສ຺ສ ມູລໍ ຂຓິຕຸມາຣທ຺ໂຘ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ໂສໂກ ນາມ ນ ອຊາຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ຊາຕສ຺ສ ປນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຊາຕິໍ ປຏິຈ຺ຈ ໂສໂກ’’ຕິ. ‘‘ຊາຕິ ປນ ກິໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ? ຕໂຕ ‘‘ຠວໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພຠາວນານຸຠາເວນ ໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອນຸໂລມປຏິໂລມປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ທິສ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ນິສິນ຺ໂນ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ຕໍ ມຄ຺ຄຜລສຸເຂນ ສຸຂິຕໍ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຕມານສໍ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ, ປຓິປາຕໍ ກຕ຺ວາ, ອມຈ຺ຈາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມາ ໂສຈິ, ເທວ, ມຫນ຺ໂຕ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ອຎ຺ຎໍ ຕໂຕ ສຸນ຺ທຣຕຣໍ ອາເນສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ນາຫໍ ໂສຈໂກ, ນິສ຺ໂສໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ອິໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມຄາຖາສທິສເມວ ຐເປຕ຺ວາ ຄາຖາວຓ຺ຓນໍ.

ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ສໍສຄ຺ຄຊາຕສ຺ສາຕິ ຊາຕສໍສຄ຺ຄສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສນ, ສວນ, ກາຍ, ສມຸລ຺ລປນ, ສມ຺ໂຠຄສໍສຄ຺ຄວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘ ສໍສຄ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທິສ຺ວາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວີຖິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຣາໂຄ ທສ຺ສນສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ສີຫຬທີເປ ກາຬທີຆວາປີຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓວິຫາຣວາສີທີຆຠາຓກທຫຣຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ຕໍ ອລຠິຕ຺ວາ, ກາລກຕາ ກຸຏຸມ຺ພິຍຘີຕາ, ຕສ຺ສາ ນິວາສນໂຈຬຂຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປວຕ຺ຖຘາຣິນິຍາ ນາມ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ນາລຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຫທຍໍ ຜາເລຕ຺ວາ ກາລກໂຕ. ໂສ ເອວ ຈ ທຫໂຣ ນິທສ຺ສນໍ.

ປເຣຫິ ປນ ກຖິຍມານໍ ຣູປາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຕ຺ຕນາ ວາ ຫສິຕລປິຕຄີຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຣາໂຄ ສວນສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ຕຕ຺ຣາປິ ຄິຣິຄາມວາສີກມ຺ມາຣຘີຕາຍ ປຎ຺ຈຫິ ກຸມາຣີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປທຸມສ຺ສຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ນ຺ຫຕ຺ວາ ມາລໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ, ອຸຈ຺ຈາສທ຺ເທນ ຄາຍນ຺ຕິຍາ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ກາມຣາເຄນ ວິເສສາ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຄ຺ຄຬເລຓວາສີ ຕິສ຺ສທຫໂຣ ນິທສ຺ສນໍ.

ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອງ຺ຄປຣາມສເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນຣາໂຄ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ຘມ຺ມຄາຍນທຫຣຠິກ຺ຂຸ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ມຫາວິຫາເຣ ກິຣ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາຊເນ ອາຄເຕ ຣາຊາປິ ອຄມາສິ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ເຕປຸເຣນ. ຕໂຕ ຣາຊຘີຕາຍ ຕສ຺ສ ຣູປຎ຺ຈ ສທ຺ທຎ຺ຈ ອາຄມ຺ມ ພລວຣາໂຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ຈ ທຫຣສ຺ສາປິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສາຓິປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິປາເປສິ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ອາລິງ຺ຄິໍສຸ. ປຸນ ສາຓິປາກາຣໍ ອປເນຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕາ ທ຺ເວປິ ກາລກເຕເຍວ ອທ຺ທສໍສູຕິ.

ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາລປນສມຸລ຺ລປເນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຣາໂຄ ປນ ສມຸລ຺ລປນສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄກຣເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນຣາໂຄ ສມ຺ໂຠຄສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ. ທ຺ວີສຸປິ ເຈເຕສຸ ປາຣາຊິກປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີ ຈ ນິທສ຺ສນໍ. ມຣິຈິວຏ຺ຏິນາມມຫາວິຫາຣມເຫ ກິຣ ທຸຏ຺ຐຄາມຓິ ອຠຍມຫາຣາຊາ ມຫາທານໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ອຸຠໂຕສງ຺ຆໍ ປຣິວິສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຓ຺ຫຍາຄຸຍາ ທິນ຺ນາຍ ສງ຺ຆນວກສາມເຓຣີ ອນາຘາຣກສ຺ສ ສງ຺ຆນວກສາມເຓຣສ຺ສ ທນ຺ຕວລຍໍ ທຕ຺ວາ ສມຸລ຺ລາປໍ ອກາສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສາ ຫຸຕ຺ວາ ປຣຕີຣໍ ຄຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມຸລ຺ລາເປນ ປຸພ຺ພສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ຊາຕສິເນຫາ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປາຣາຊິກາ ອເຫສຸນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປຎ຺ຈວິເຘ ສໍສຄ຺ເຄ ເຍນ ເກນຈິ ສໍສຄ຺ເຄນ ຊາຕສໍສຄ຺ຄສ຺ສ ຠວຕິ ສ຺ເນໂຫ, ປຸຣິມຣາຄປຈ຺ຈຍາ ພລວຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ສ຺ເນຫນ຺ວຍໍ ທຸກ຺ຂມິທໍ ປໂຫຕິ ຕເມວ ສ຺ເນຫໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກສມ຺ປຣາຍິກໂສກປຣິເທວາທິນານປ຺ປກາຣກໍ ທຸກ຺ຂມິທໍ ປໂຫຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຠວຕິ, ຊາຍຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ສໍສຄ຺ໂຄ’’ຕິ ຠຓນ຺ຕິ. ຕໂຕ ສ຺ເນໂຫ, ສ຺ເນຫາ ທຸກ຺ຂມິທນ຺ຕິ.

ເອວມຕ຺ຖປ຺ປເຠທໍ ອິມໍ ອຑ຺ຒຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ໂສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອາຫ – ‘‘ສ຺ວາຫໍ ຍມິທໍ ສ຺ເນຫນ຺ວຍໍ ໂສກາທິທຸກ຺ຂໍ ປໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລໍ ຂນນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິມຘິຄໂຕ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຕ ອມຈ຺ຈາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ຕໂຕ ໂສ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ວາ ອຎ຺ເຎ ວາ ໂຍ ອິມມ຺ຫາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ, ໂສ ສພ຺ໂພປິ ອາທີນວໍ ສ຺ເນຫຊໍ ເປກ຺ຂມາໂນ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ‘‘ສ຺ເນຫນ຺ວຍໍ ທຸກ຺ຂມິທໍ ປໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕເທວ ສນ຺ຘາຍ ອາທີນວໍ ສ຺ເນຫຊໍ ເປກ຺ຂມາໂນ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ສໍສຄ຺ເຄນ ສໍສຄ຺ຄຊາຕສ຺ສ ຠວຕິ ສ຺ເນໂຫ, ສ຺ເນຫນ຺ວຍໍ ທຸກ຺ຂມິທໍ ປໂຫຕິ, ເອຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ອາທີນວໍ ສ຺ເນຫຊໍ ເປກ຺ຂມາໂນ ອຫໍ ອຘິຄໂຕຕິ. ເອວໍ ອຠິສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖປາໂທ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸທານວເສນ ວຸຕ຺ໂຕປິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາຕິ.

ສໍສຄ຺ຄຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓໗. ມິຕ຺ເຕ ສຸຫຊ຺ເຊຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍໍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຸຣິມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ປຐມໍ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ສມຓຘມ຺ໂມ ວໂຣ, ຣຊ຺ຊໍ ວຣ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ອມຈ຺ຈານໍ ຫຕ຺ເຖ ຣຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ຘມ຺ເມນ ສເມນ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາປິ ລຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຘມ຺ເມນ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕ ລຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາມິເກ ປຣາເຊນ຺ຕາ ເອກທາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣາຊວລ຺ລຠໍ ປຣາເຊສຸໍ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ຠຕ຺ຕຫາຣເກນ ສທ຺ຘິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ທຸຕິຍທິວເສ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ຕໂຕ ມຫາຊນກາຍາ – ‘‘ອມຈ຺ຈາ ສາມິເກ ອສາມິເກ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕາ ມຫາຍຸທ຺ຘໍ ວິຍ ອກໍສຸ. ອຖ ຣາຊາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານາ ວຸຏ຺ຐາຍ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕຸໍ ນິສິນ຺ໂນ ເຕນ ສທ຺ເທນ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອປ຺ເປຕຸໍ. ໂສ ‘‘ກິໍ ເມ ຣຊ຺ເຊນ, ສມຓຘມ຺ໂມ ວໂຣ’’ຕິ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ປຫາຍ ປຸນ ສມາປຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ມິຕ຺ເຕ ສຸຫຊ຺ເຊ ອນຸກມ຺ປມາໂນ, ຫາເປຕິ ອຕ຺ຖໍ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ;

ເອຕໍ ຠຍໍ ສນ຺ຖເວ ເປກ຺ຂມາໂນ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເມຕ຺ຕາຍນວເສນ ມິຕ຺ຕາ. ສຸຫທຍຠາເວນ ສຸຫຊ຺ຊາ. ເກຈິ ຫິ ເອກນ຺ຕຫິຕກາມຕາຍ ມິຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສຸຫຊ຺ຊາ. ເກຈິ ຄມນາຄມນຏ຺ຐານນິສຊ຺ຊາສມຸລ຺ລາປາທີສຸ ຫທຍສຸຂຊນເນນ ສຸຫຊ຺ຊາວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ມິຕ຺ຕາ. ເກຈິ ຕທຸຠຍວເສນ ສຸຫຊ຺ຊາ ເຈວ ມິຕ຺ຕາ ຈ. ເຕ ທຸວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ – ອຄາຣິຍາ ອນຄາຣິຍາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຄາຣິຍາ ຕິວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ – ອຸປກາໂຣ, ສມານສຸຂທຸກ຺ໂຂ, ອນຸກມ຺ປໂກຕິ. ອນຄາຣິຍາ ວິເສເສນ ອຕ຺ຖກ຺ຂາຍິໂນ ເອວ. ເຕ ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຈຕູຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ຐາເນຫິ ອຸປກາໂຣ ມິຕ຺ໂຕ ສຸຫໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ – ປມຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ, ປມຕ຺ຕສ຺ສ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ຣກ຺ຂຕິ, ຠີຕສ຺ສ ສຣຓໍ ໂຫຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ຕທ຺ທິຄຸຓໍ ໂຠຄໍ ອນຸປ຺ປເທຕິ’’ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໑).

ຕຖາ –

‘‘ຈຕູຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ຐາເນຫິ ສມານສຸຂທຸກ຺ໂຂ ມິຕ຺ໂຕ ສຸຫໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຄຸຍ຺ຫມສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ຄຸຍ຺ຫມສ຺ສ ປຣິຄູຫຕິ, ອາປທາສຸ ນ ວິຊຫຕິ, ຊີວິຕມ຺ປິສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ’’ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໒).

ຕຖາ –

‘‘ຈຕູຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ຐາເນຫິ ອນຸກມ຺ປໂກ ມິຕ຺ໂຕ ສຸຫໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ – ອຠເວນສ຺ສ ນ ນນ຺ທຕິ, ຠເວນສ຺ສ ນນ຺ທຕິ, ອວຓ຺ຓໍ ຠຓມານໍ ນິວາເຣຕິ, ວຓ຺ຓໍ ຠຓມານໍ ປສໍສຕິ’’ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໔).

ຕຖາ –

‘‘ຈຕູຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ຐາເນຫິ ອຕ຺ຖກ຺ຂາຍີ ມິຕ຺ໂຕ ສຸຫໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ – ປາປາ ນິວາເຣຕິ, ກລ຺ຍາເຓ ນິເວເສຕິ, ອສ຺ສຸຕໍ ສາເວຕິ, ສຄ຺ຄສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໓).

ເຕສ຺ວິຘ ອຄາຣິຍາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສພ຺ເພປິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ມິຕ຺ເຕ ສຸຫຊ຺ເຊ. ອນຸກມ຺ປມາໂນຕິ ອນຸທຍມາໂນ. ເຕສໍ ສຸຂໍ ອຸປສໍຫຣິຕຸກາໂມ ທຸກ຺ຂໍ ອປຫຣິຕຸກາໂມ ຈ.

ຫາເປຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖວເສນ ຕິວິຘໍ, ຕຖາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖອຸຠຍຕ຺ຖວເສນາປິ ຕິວິຘໍ. ອຕ຺ຖໍ ລທ຺ຘວິນາສເນນ ອລທ຺ຘານຸປ຺ປາທເນນາຕິ ທ຺ວິຘາປິ ຫາເປຕິ ວິນາເສຕິ. ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ວິນາ ນ ຊີວາມິ, ເອສ ເມ ຄຕິ, ເອສ ເມ ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ນີເຈ ຐາເນ ຐເປນ຺ໂຕປິ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ອິເມ ມໍ ວິນາ ນ ຊີວນ຺ຕິ, ອຫໍ ເຕສໍ ຄຕິ, ເຕສໍ ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຸຈ຺ເຈ ຐາເນ ຐເປນ຺ໂຕປິ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອິຘ ປນ ເອວໍ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເອຕໍ ຠຍນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຕ຺ຖຫາປນຠຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສມາປຕ຺ຕິຫານິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຖເວຕິ ຕິວິໂຘ ສນ຺ຖໂວ – ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐສຕປ຺ປເຠທາປິ ຕຓ຺ຫາ ຕຓ຺ຫາສນ຺ຖໂວ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິເຠທາປິ ທິຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິສນ຺ຖໂວ, ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍ ມິຕ຺ຕານຸກມ຺ປນາ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖໂວ. ໂສ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນ ຫິສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິ ປຣິຫີນາ. ເຕນາຫ – ‘‘ເອຕໍ ຠຍໍ ສນ຺ຖເວ ເປກ຺ຂມາໂນ ອຫມຘິຄໂຕ’’ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ມິຕ຺ຕສຸຫຊ຺ຊຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓໘. ວໍໂສ ວິສາໂລຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ປຸພ຺ເພ ກິຣ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ຕໂຍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ເຕສໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ພາຣາຓສິຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອິຕເຣ ປຈ຺ຈນ຺ຕຣາຊກຸເລສຸ. ເຕ ອຸໂຠປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ, ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ, ອນຸກ຺ກເມນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ, ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາເຣ ວສນ຺ຕາ ເອກທິວສໍ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ມຍໍ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມານາ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ຈຣິຍໍ ອທ຺ທສໍສຸ. ຕໂຕ ‘‘ຕຕິໂຍ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕາ ພາຣາຓສິຍໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ຄຸເຓ ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ປກຕິຍາວ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ອໂຫສິ, ອມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ໂອວາທໂກ ວຕ຺ຕາ ວຈນກ຺ຂໂມ ປາປຄຣຫີ, ຫນ຺ທ, ນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂມເຈສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂອກາສໍ ຄເວສນ຺ຕາ ຕໍ ເອກທິວສໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານທ຺ວາເຣ ເວຬຸຄຸມ຺ພມູເລ ອຏ຺ຐໍສຸ. ມຫາຊໂນ ອຕິຕ຺ໂຕ ຣາຊທສ຺ສເນນ ຣາຊານໍ ໂອໂລເກຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ໂກຈິ ມມ ທສ຺ສເນ ອພ຺ຍາວໂຏ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອທ຺ທກ຺ຂິ. ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ຈສ຺ສ ເຕສຸ ສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ໂສ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສນ຺ເຕນ ອຸປຈາເຣນ ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ນາມາ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ອາຫໍສຸ ‘‘ມຍໍ, ມຫາຣາຊ, ອສຊ຺ຊມານາ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ອສຊ຺ຊມານາ’ຕິ ເອຕສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ‘‘ອລຄ຺ຄນຕ຺ໂຖ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຕໂຕ ຕໍ ເວຬຸຄຸມ຺ພໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມຫາຣາຊ, ອິມໍ ເວຬຸຄຸມ຺ພໍ ສພ຺ພໂສ ມູລຂນ຺ຘສາຂານຸສາຂາຫິ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອສິຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ ມູເລ ເຉຕ຺ວາ ອາວິຎ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ, ເອວເມວ ຕ຺ວໍ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຊຏາຍ ຊຏິໂຕ ອາສຕ຺ຕວິສຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ໂຄ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ວາ ປນສ຺ສ ເວມຊ຺ຌຄໂຕປິ ອຍໍ ວໍສກຬີໂຣ ອສຎ຺ຊາຕສາຂຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອລຄ຺ໂຄ ຐິໂຕ, ສກ຺ກາ ຈ ປນ ອຄ຺ເຄ ວາ ມູເລ ວາ ເຉຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ, ເອວເມວ ມຍໍ ກຕ຺ຖຈິ ອສຊ຺ຊມານາ ສພ຺ພທິສາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຕາວເທວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປສ຺ສໂຕ ເອວ ຣຎ຺ໂຎ ອາກາເສນ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໍ ອຄມໍສຸ. ຕໂຕ ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ອຫມ຺ປິ ເອວໍ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ປຸຣິມນເຍເນວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ວໍໂສ ວິສາໂລວ ຍຖາ ວິສຕ຺ໂຕ, ປຸຕ຺ເຕສຸ ທາເຣສຸ ຈ ຍາ ອເປກ຺ຂາ;

ວໍສກ຺ກຬີໂຣວ ອສຊ຺ຊມາໂນ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວໍໂສຕິ ເວຬຸ. ວິສາໂລຕິ ວິຕ຺ຖິຓ຺ໂຓ. ຈກາໂຣ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ, ເອວກາໂຣ ວາ ອຍໍ, ສນ຺ຘິວເສເນຕ຺ຖ ເອກາໂຣ ນຏ຺ໂຐ. ຕສ຺ສ ປຣປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕໍ ປຈ຺ຉາ ໂຍເຊສ຺ສາມ. ຍຖາຕິ ປຏິຠາເຄ. ວິສຕ຺ໂຕຕິ ລຄ຺ໂຄ, ຊຏິໂຕ ສໍສິພ຺ພິໂຕ. ປຸຕ຺ເຕສຸ ທາເຣສຸ ຈາຕິ ປຸຕ຺ຕຘີຕຸຠຣິຍາສຸ. ຍາ ອເປກ຺ຂາຕິ ຍາ ຕຓ຺ຫາ ໂຍ ສ຺ເນໂຫ. ວໍສກ຺ກຬີໂຣວ ອສຊ຺ຊມາໂນຕິ ວໍສກຬີໂຣ ວິຍ ອລຄ຺ຄມາໂນ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ວໍໂສ ວິສາໂລ ວິສຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ, ປຸຕ຺ເຕສຸ ທາເຣສຸ ຈ ຍາ ອເປກ຺ຂາ, ສາປິ ເອວໍ ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ວິສຕ຺ຕາ ເອວ. ສ຺ວາຫໍ ຕາຍ ອເປກ຺ຂາຍ ອເປກ຺ຂວາ ວິສາໂລ ວໍໂສ ວິຍ ວິສຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ອເປກ຺ຂາຍ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ອເປກ຺ຂໍ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຍໍ ວໍສກຬີໂຣວ ຣູປາທີສຸ ວາ ໂລຠາທີສຸ ວາ ກາມຠວາທີສຸ ວາ ທິຏ຺ຐາທີສຸ ວາ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິວເສນ ອສຊ຺ຊມາໂນ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ວໍສກຬີຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓໙. ມິໂຄ ອຣຎ຺ຎມ຺ຫີຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ເອໂກ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ໂຍຄາວຈໂຣ ກາລໍ ກຕ຺ວາ, ພາຣາຓສິຍໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຑ຺ເຒ ມຫທ຺ຘເນ ມຫາໂຠເຄ, ໂສ ສຸຠໂຄ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ປຣທາຣິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາລກໂຕ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປາກາວເສເສນ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາຍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ອິຕ຺ຖິປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ນິຣຍໂຕ ອາຄຕານໍ ຄຕ຺ຕານິ ອຸຓ຺ຫານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ຑຍ຺ຫມາເນນ ອຸທເຣນ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ຕໍ ຄພ຺ຠໍ ຘາເຣຕ຺ວາ ກາເລນ ທາຣິກໍ ວິຊາຍິ. ສາ ຊາຕທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ເສສພນ຺ຘຸປຣິຊນານຎ຺ຈ ເທສ຺ສາ ອໂຫສິ. ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ຍມ຺ຫິ ກຸເລ ທິນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖາປິ ສາມິກສສ຺ສຸສສຸຣານໍ ເທສ຺ສາວ ອໂຫສິ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ. ອຖ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ໂຆສິເຕ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ກີຬິຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເວສິໍ ອາເນຕ຺ວາ ກີຬຕິ. ສາ ຕໍ ທາສີນໍ ສນ຺ຕິກາ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ອນຸນຍິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອິຕ຺ຖີ ນາມ ສເຈປິ ທສນ຺ນໍ ຣາຊູນໍ ກນິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ວາ ຘີຕາ, ຕຖາປິ ສາມິກສ຺ສ ເປສນກຣາ ໂຫຕິ. ສາມິເກ ອນາລປນ຺ເຕ ສູເລ ອາໂຣປິຕາ ວິຍ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ. ສເຈ ອຫໍ ອນຸຄ຺ຄຫາຣຫາ, ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂນ ເຈ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາ, ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕິກຸລໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ – ‘‘ໂຫຕຸ, ຠທ຺ເທ, ມາ ໂສຈິ, ກີຬນສຊ຺ຊາ ໂຫຫິ, ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕາວຕເກນປິ ສລ຺ລາປມຕ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ‘‘ສ຺ເວ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພຫຸໍ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊໍ ປຏິຍາເທຕິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ກີຬນຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ. ສາ ‘‘ອິທານິ ເປເສສ຺ສຕິ, ອິທານິ ເປເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ນິສິນ຺ນາ ອຸສ຺ສູຣໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ເປເສສິ. ເຕ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຄໂຕ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປຏິຍາທິຕໍ ອາທາຍ ຍານໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາ.

ອຖ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາເຣ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອໂນຕຕ຺ເຕ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ນາຄລຕາທນ຺ຕໂປຓໍ ຂາທິຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ຖ ອຊ຺ຊ ຠິກ຺ຂໍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ມຍິ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕໍ ກມ຺ມໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປພ຺ຠາຣສມີເປ ສຏ຺ຐິໂຍຊນໍ ມໂນສິລາຕລໍ, ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ປຏິປເຖ ໂອຣຸຍ຺ຫ ພາຣາຓສີຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ທາສິໂຍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສາ ຍານາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ສພ຺ພຣສສມ຺ປນ຺ເນນ ຂາທນີຍໂຠຊນີເຍນ ປູເຣຕ຺ວາ, ປທຸມປຸປ຺ເຜນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາປິ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ກຕ຺ວາ, ປຸປ຺ຜກລາປໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ປຸປ຺ຜກລາປຫຕ຺ຖາ ປຕ຺ເຖສິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍຖາ ອິທໍ ປຸປ຺ຜໍ, ເອວາຫໍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊາມິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມຫາຊນສ຺ສ ປິຍາ ຠເວຍ຺ຍໍ ມນາປາ’’ຕິ. ເອວໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ທຸຕິຍໍ ປຕ຺ເຖສິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ທຸກ຺ໂຂ ຄພ຺ຠວາໂສ, ຕໍ ອນຸປຄມ຺ມ ປທຸມປຸປ຺ເຜ ເອວໍ ປຏິສນ຺ຘິ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ປຕ຺ເຖສິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຊິຄຸຈ຺ຉນີໂຍ ມາຕຸຄາໂມ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຘີຕາປິ ປຣວສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ອຫໍ ອິຕ຺ຖິຠາວໍ ອນຸປຄມ຺ມ ປຸຣິໂສ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖມ຺ປິ ປຕ຺ເຖສິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປຣິໂຍສາເນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຕ຺ຕໍ ອມຕໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ຈຕຸໂຣ ປຓິຘໂຍ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ປທຸມປຸປ຺ຜກລາປໍ ປູເຊຕ຺ວາ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຸປ຺ຜສທິໂສ ເອວ ເມ ຄນ຺ໂຘ ເຈວ ວຓ຺ໂຓ ຈ ໂຫຕູ’’ຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຈມໍ ປຓິຘິໍ ອກາສິ. ຕໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປຕ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜກລາປຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ –

‘‘ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ຂິປ຺ປເມວ ສມິຊ຺ຌຕຸ;

ສພ຺ເພ ປູເຣນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ຈນ຺ໂທ ປນ຺ນຣໂສ ຍຖາ’’ຕິ. –

ອິມາຍ ຄາຖາຍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປສ຺ສຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໍ ອຄມາສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫຕີ ປີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຠວນ຺ຕເຣ ກຕໍ ອກຸສລກມ຺ມໍ ອໂນກາສຕາຍ ປຣິກ຺ຂີຓໍ, ຈິຎ຺ຈມ຺ພິລໂຘຕຕມ຺ພຠາຊນມິວ ສຸທ຺ຘາ ຊາຕາ. ຕາວເທວ ຈສ຺ສາ ປຕິກຸເລ ຎາຕິກຸເລ ຈ ສພ຺ໂພ ຊໂນ ຕຸຏ຺ໂຐ ‘‘ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ປິຍວຈນານິ ປຓ຺ຓາກາຣານິ ຈ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ມນຸສ຺ເສ ເປເສສິ ‘‘ສີຆໍ ສີຆໍ ອາເນຖ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣໍ, ອຫໍ ວິສ຺ສຣິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຈ ນໍ ອຸເຣ ວິລິຕ຺ຕຈນ຺ທນໍ ວິຍ ອາມຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ວິຍ ປຸປ຺ຜມາລໍ ວິຍ ຈ ປິຍາຍນ຺ໂຕ ປຣິຫຣິ.

ສາ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ອິສ຺ສຣິຍໂຠຄສຸຂໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣິສຠາເວນ ເທວໂລເກ ປທຸມປຸປ຺ເຜ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ປທຸມປຸປ຺ຜຄພ຺ເຠເຍວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ, ນິສີທນ຺ໂຕປິ, ສຍນ຺ໂຕປິ ປທຸມຄພ຺ເຠເຍວ ສຍຕິ. ມຫາປທຸມເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ຈສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ເອວໍ ໂສ ເຕນ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ອນຸໂລມປຏິໂລມໍ ຉເທວໂລເກ ເອວ ສໍສຣຕິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ວີສຕິ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຣາຊາ ເອກິສ຺ສາປິ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ລຠຕິ. ອມຈ຺ຈາ ຣາຊານໍ ວິຎ຺ຎາເປສຸໍ ‘‘ເທວ, ກຸລວໍສານຸປາລໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ອຕ຺ຣເຊ ອວິຊ຺ຊມາເນ ເຂຕ຺ຣໂຊປິ ກຸລວໍສຘໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມເຫສິໍ ອວເສສາ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ຘມ຺ມນາຏກໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຍຖາກາມໍ ພຫິ ຈຣາເປສິ, ຕຖາປິ ປຸຕ຺ຕໍ ນາລຕ຺ຖ. ປຸນ ອມຈ຺ຈາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ມເຫສີ ນາມ ປຸຎ຺ເຎນ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ສພ຺ພິຕ຺ຖີນໍ ອຄ຺ຄາ, ອປ຺ເປວ ນາມ ເທໂວ ມເຫສິຍາປິ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຸຕ຺ຕໍ ລເຠຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຣາຊາ ມເຫສິຍາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ສາ ອາຫ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ຍາ ອິຕ຺ຖີ ສຈ຺ຈວາທິນີ ສີລວຕີ, ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ລເຠຍ຺ຍ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຣຫິຕາຍ ກຸໂຕ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອນຸມຊ຺ຊຕິ. ສີລວຕິຍາ ຣາຊຘີຕາຍ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ອນຸມຊ຺ຊນ຺ຕິຍາ ປຸຕ຺ຕປຕ຺ຖນາຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ເຕ ສກ຺ກສ຺ສ ອາສນໍ ສນ຺ຕປ຺ປິ.

ອຖ ສກ຺ໂກ ອາສນຕາປກາຣຓໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ສີລວຕິຍາ ຣາຊຘີຕາຍ ປຸຕ຺ຕວຣໍ ເທມີ’’ຕິ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວິຍາ ສມ຺ມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ປຕ຺ເຖສິ ເທວີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ທມ຺ມິ ເຕ, ເທວິ, ປຸຕ຺ຕໍ, ມາ ຈິນ຺ຕຍີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເທວໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ຂີຓາຍຸໂກ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ມຫາປທຸໂມ ອຸປຣິເທວໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອິໂຕ ຈວຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິມານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ ມຫາປທຸມ, ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ຍາຈິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ມາ ເອວໍ ຠຓິ, ເຊຄຸຈ຺ໂຉ ມນຸສ຺ສໂລໂກ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ມນຸສ຺ສໂລເກ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ອິຘູປປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕພ຺ພາ, ຄຈ຺ຉ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ທຸກ຺ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຄພ຺ຠວາໂສ, ນ ສກ຺ໂກມິ ຕຕ຺ຖ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ເຕ, ຕາຕ, ຄພ຺ຠວາເສນ, ຕຖາ ຫິ ຕ຺ວໍ ກມ຺ມມກາສິ, ຍຖາ ປທຸມຄພ຺ເຠເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສສິ, ຄຈ຺ຉ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຘິວາເສສິ.

ຕໂຕ ມຫາປທຸໂມ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອຸຍ຺ຍາເນ ສິລາປຏ຺ຏໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ມເຫສີ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສຸປິນນ຺ເຕນ ວີສຕິອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສປຣິວຸຕາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິລາປຏ຺ຏໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ປທຸມສ຺ສເຣ ປຸຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘາ ວິຍ ອໂຫສິ. ສາ ປຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ສີລານິ ຣກ຺ຂມານາ ຕເຖວ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ອທ຺ທສ. ຕໍ ເນວ ຕີເຣ ໂຫຕິ ນ ຄມ຺ຠີເຣ. ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ຈສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ສາ ສາມໍເຍວ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ປຸປ຺ເຜ ຄຫິຕມຕ຺ເຕເຍວ ປຕ຺ຕານິ ວິກສິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ຕຏ຺ຏເກ ອາສິຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓປຏິມໍ ວິຍ ທາຣກໍ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວາວ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິ. ມຫາຊໂນ ສາຘຸກາຣສຫສ຺ສານິ ມຸຎ຺ຈິ, ຣຎ຺ໂຎ ຈ ເປເສສິ. ຣາຊາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ຖ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ລທ຺ໂຘກາສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຸຍ຺ຍານຎ຺ຈ ໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ປທຸມຎ຺ຈ ອມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ເຂຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ເຂຕ຺ເຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຣໂຊ ນາມາຍໍ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ວີສຕິສຫສ຺ສອິຕ຺ຖິໂຍ ຘາຕິກິຈ຺ຈໍ ກາຣາເປສິ. ຍາ ຍາ ກຸມາຣສ຺ສ ຣຸຈິໍ ຎຕ຺ວາ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖິຕໍ ຂາທນີຍໍ ຂາທາເປຕິ, ສາ ສາ ສຫສ຺ສໍ ລຠຕິ. ສກລພາຣາຓສີ ຈລິຕາ, ສພ຺ໂພ ຊໂນ ກຸມາຣສ຺ສ ປຓ຺ຓາກາຣສຫສ຺ສານິ ເປເສສິ. ກຸມາໂຣ ຕໍ ຕໍ ອຕິເນຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຂາທ, ອິມໍ ຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ໂຠຊເນນ ອຸພ຺ພາຬ຺ໂຫ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ໂຄປຸຣທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ລາຂາຄຸຬເກນ ກີຬຕິ.

ຕທາ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ພາຣາຓສິໍ ນິສ຺ສາຍ ອິສິປຕເນ ວສຕິ. ໂສ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ເສນາສນວຕ຺ຕສຣີຣປຣິກມ຺ມມນສິກາຣາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຕ຺ວາ, ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ‘‘ອຊ຺ຊ ກຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ກຸມາຣສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອສ ປຸພ຺ເພ ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣີ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ‘‘ມາທິສສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທຕ຺ວາ, ຈຕສ຺ໂສ ປຕ຺ຖນາ ປຕ຺ເຖສິ ຕຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ສິທ຺ຘາ, ເອກາ ຕາວ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປາເຍນ ອາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ເສມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍວເສນ ກຸມາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ກຸມາໂຣ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສມຓ, ມາ ອິຘ ອາຄຈ຺ຉິ, ອິເມ ຫິ ຕມ຺ປິ ‘ອິທໍ ຂາທ, ອິທໍ ຠຸຎ຺ຊາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ເອກວຈເນເນວ ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສນໍ ປາວິສິ. ກຸມາໂຣ ປຣິຊນໍ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ມຍາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕວ ນິວຕ຺ໂຕ, ກຸທ຺ໂຘ, ນຸ, ໂຂ ມມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ເຕຫິ ‘‘ປພ຺ພຊິຕາ ນາມ, ເທວ, ນ ໂກຘປຣາຍຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ປເຣນ ປສນ຺ນມເນນ ຍໍ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ຍາເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ‘‘ກຸທ຺ໂຘ ເອວ ມມາຍໍ ສມໂຓ, ຂມາເປສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ, ມຫຕາ ຣາຊານຸຠາເວນ ອິສິປຕນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ມິຄຍູຖໍ ທິສ຺ວາ, ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກິໍ ນາມ ເອເຕ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕ, ສາມິ, ມິຄາ ນາມາ’’ຕິ. ເອເຕສໍ ‘‘ອິມໍ ຂາທຖ, ອິມໍ ຠຸຎ຺ຊຖ, ອິມໍ ສາຍຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ. ນຕ຺ຖິ ສາມິ, ຍຕ຺ຖ ຕິໂຓທກໍ ສຸລຠໍ, ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕີຕິ.

ກຸມາໂຣ ‘‘ຍຖາ ອິເມ ອຣກ຺ຂິຍມານາວ ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕິ, ກທາ ນຸ, ໂຂ, ອຫມ຺ປິ ເອວໍ ວເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕມາຣມ຺ມຓໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘປິ ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ເສນາສນມຄ຺ຄຎ຺ຈ ຈງ຺ກມຎ຺ຈ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ມຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ, ເອກທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ, ປທນິກ຺ເຂປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ທິວາວິຫາໂຣກາສຎ຺ຈ ປຓ຺ຓສາລຎ຺ຈ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ມຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ, ປວິສນປທນິກ຺ເຂປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ນິກ຺ຂມນປທນິກ຺ເຂປໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຄມາສິ. ກຸມາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປເທສໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຏ຺ຐໍ ກຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ວສຕິ ມຎ຺ເຎ ເອຕ຺ຖ ໂສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຣິຊເນນ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ປາໂຕປິ ໂສ ສມໂຓ ກຸທ຺ໂຘ, ອິທານິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີຫິ ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສໍ ອກ຺ກນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ອິເຘວ ຕຸມ຺ເຫ ຕິຏ຺ຐຖາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ເອກໂກວ ເສນາສນໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວຕ຺ຕສີເສນ ສຸສມ຺ມຏ຺ໂຐກາເສ ປທນິກ຺ເຂປໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ເອຕ຺ຖ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ນ ວຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ ຈິນ຺ເຕສິ, ອທ຺ຘາ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕເມວ ຈິນ຺ເຕສິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ປສນ຺ນມານໂສ ຈງ຺ກມໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ, ທູຣີກຕປຸຖຸວິຕກ຺ໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ປາສາຓຜລເກ ນິສີທິຕ຺ວາ, ສຎ຺ຊາຕເອກຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ, ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ, ປຸຣິມນເຍເນວ ປຸໂຣຫິເຕນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຄຄນຕເລ ນິສິນ຺ໂນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ມິໂຄ ອຣຎ຺ຎມ຺ຫິ ຍຖາ ອພທ຺ໂຘ, ເຍນິຈ຺ຉກໍ ຄຈ຺ຉຕິ ໂຄຈຣາຍ;

ວິຎ຺ຎູ ນໂຣ ເສຣິຕໍ ເປກ຺ຂມາໂນ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມິໂຄຕິ ທ຺ເວ ມິຄາ ເອຓີມິໂຄ, ປສທມິໂຄ ຈາຕິ. ອປິຈ ສພ຺ເພສໍ ອາຣຎ຺ຎິການໍ ຈຕຸປ຺ປທານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຘ ປນ ປສທມິໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຣຎ຺ຎມ຺ຫີຕິ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ອຣຎ຺ຎໍ, ອິຘໍ ປນ ອຸຍ຺ຍານມຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຍ຺ຍານມ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຕິ ປຏິຠາເຄ. ອພທ຺ໂຘຕິ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນາທີຫິ ອພທ຺ໂຘ, ເອເຕນ ວິສ຺ສຕ຺ຖຈຣິຍໍ ທີເປຕິ. ເຍນິຈ຺ຉກໍ ຄຈ຺ຉຕິ ໂຄຈຣາຍຕິ ເຍນ ເຍນ ທິສາຠາເຄນ ຄນ຺ຕຸມິຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ເຕນ ທິສາຠາເຄນ ໂຄຈຣາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣຎ຺ຎໂກ ມິໂຄ ອຣຎ຺ເຎ ປວເນ ຈຣມາໂນ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ຄຈ຺ຉຕິ, ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ນິສີທຕິ, ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອນາປາຖຄໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ລຸທ຺ທສ຺ສ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຘມກາສິ ມາຣໍ ອປທໍ, ວຘິຕ຺ວາ ມາຣຈກ຺ຂຸໍ ອທສ຺ສນໍ ຄໂຕ ປາປິມໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໗; ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ວິຎ຺ຎູ ນໂຣຕິ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ. ເສຣິຕນ຺ຕິ ສຈ຺ຉນ຺ທວຸຕ຺ຕິຕໍ ອປຣາຍຕ຺ຕຕໍ. ເປກ຺ຂມາໂນຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລກຍມາໂນ. ອຖ ວາ ຘມ຺ມເສຣິຕໍ ປຸຄ຺ຄລເສຣິຕຎ຺ຈ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ຫິ ກິເລສວສໍ ອຄມນໂຕ ເສຣິໂນ ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ປຸຄ຺ຄລາ ຈ, ເຕສໍ ຠາວນິທ຺ເທໂສ ເສຣິຕາ. ຕໍ ເປກ຺ຂມາໂນຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ຍຖາ ມິໂຄ ອຣຎ຺ຎມ຺ຫິ ອພທ຺ໂຘ ເຍນິຈ຺ຉກໍ ຄຈ຺ຉຕິ ໂຄຈຣາຍ, ກທາ ນຸ ໂຂ ອຫມ຺ປິ ເອວໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິຕິ ເມ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິເຕຫິ ພທ຺ຘສ຺ສ ເຍນິຈ຺ຉກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ເຍນິຈ຺ຉກຄມນາຠາເວນ ເຍນິຈ຺ຉກຄມເນ ຈານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ສມຖວິປສ຺ສນາ ປາຣິປູຣິໍ ອຄມໍສຸ. ຕໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕມ຺ຫິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ໂຎປິ ວິຎ຺ຎູ ປຓ຺ຑິໂຕ ນໂຣ ເສຣິຕໍ ເປກ຺ຂມາໂນ ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ມິຄອຣຎ຺ຎຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔໐. ອາມນ຺ຕນາ ໂຫຕີຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຕີເຕ ກິຣ ເອກວຊ຺ຊິກພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ ມຸທຸກຊາຕິໂກ. ຍທາ ອມຈ຺ຈາ ເຕນ ສຫ ຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ມນ຺ເຕຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ນໍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ເອກມນ຺ຕໍ ເນນ຺ຕິ. ຕໍ ເອກທິວສໍ ທິວາເສຍ຺ຍໍ ອຸປຄຕໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອມຈ຺ໂຈ ‘‘ເທວ, ມມ ໂສຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອກມນ຺ຕໍ ຄມນໍ ຍາຈິ. ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຄມາສິ. ປຸນ ເອໂກ ມຫາອຸປຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນໍ ວຣໍ ຍາຈິ, ເອໂກ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘ, ເອໂກ ອສ຺ສປິຏ຺ຐິຍໍ, ເອໂກ ສຸວຓ຺ຓຣເຖ, ເອໂກ ສິວິກາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຍາຈິ. ຣາຊາ ຕໂຕ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຄມາສິ. ອປໂຣ ຊນປທຈາຣິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຍາຈິ, ຕສ຺ສາປິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ເອກມນ຺ຕໍ ອຄມາສິ. ເອວໍ ໂສ ເຕຫິ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ອມຈ຺ຈາ ອິສ຺ສຣິເຍນ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເອໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອາຫ – ‘‘ອມຸກໍ, ມຫາຣາຊ, ຊນປທໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ຕໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ຠຓຕິ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມຫໍ ຕໍ ຊນປທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ກລຫໍ ກຕ຺ວາ, ປຸນ ອຸໂຠປິ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ໂທສໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ອິເມ ໂຕເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ໂລເຠ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ໂສ ປຸຣິມນເຍເນວ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ອາມນ຺ຕນາ ໂຫຕິ ສຫາຍມຊ຺ເຌ, ວາເສ ຐາເນ ຄມເນ ຈາຣິກາຍ;

ອນຠິຊ຺ຌິຕໍ ເສຣິຕໍ ເປກ຺ຂມາໂນ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສຫາຍມຊ຺ເຌ ຐິຕສ຺ສ ທິວາເສຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕ ວາເສ ຈ, ມຫາອຸປຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ຐາເນ ຈ, ອຸຍ຺ຍານຄມນສງ຺ຂາເຕ ຄມເນ ຈ, ຊນປທຈາຣິກສງ຺ຂາຕາຍ ຈາຣິກາຍ ຈ ‘‘ອິທໍ ເມ ສຸຓ, ອິທໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕຖາ ຕຖາ ອາມນ຺ຕນາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຫໍ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາຍໍ ອຣິຍຊນເສວິຕາ ອເນການິສໍສາ ເອກນ຺ຕສຸຂາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ໂລຠາຠິຠູເຕຫິ ສພ຺ພກາປຸຣິເສຫິ ອນຠິຊ຺ຌິຕາ ອນຠິປຕ຺ຖິຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຕໍ ອນຠິຊ຺ຌິຕໍ ປເຣສໍ ອວສວຕ຺ຕເນນ ຘມ຺ມປຸຄ຺ຄລວເສນ ຈ ເສຣິຕໍ ເປກ຺ຂມາໂນ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ອາມນ຺ຕນາຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔໑. ຂິຑ຺ຑາ ຣຕີຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ເອກປຸຕ຺ຕກພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ໂສ ຈສ຺ສ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ ປິໂຍ ອໂຫສິ ມນາໂປ ປາຓສໂມ. ໂສ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ປຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ວຕ຺ຕຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄໂຕ. ກຸມາໂຣປິ ຕໍ ທິວສໍເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ພ຺ຍາຘິນາ ມໂຕ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ປຸຕ຺ຕສິເນເຫນ ຣຎ຺ໂຎ ຫທຍມ຺ປິ ຜເລຍ຺ຍາ’’ຕິ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ນໍ ຌາເປສຸໍ. ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍາເນ ສຸຣາມເທນ ມຕ຺ໂຕ ປຸຕ຺ຕໍ ເນວ ສຣິ, ຕຖາ ທຸຕິຍທິວເສປິ ນ຺ຫານໂຠຊນເວລາສຸ. ອຖ ຠຸຕ຺ຕາວີ ນິສິນ຺ໂນ ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ອາເນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ອນຸຣູເປນ ວິຘາເນນ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຕໂຕ ໂສກາຠິຠູໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ເອວໍ ໂຍນິໂສ ມນສາກາສິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນ ອນຸໂລມປຏິໂລມໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເສສໍ ສໍສຄ຺ຄຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ ຐເປຕ຺ວາ ຄາຖາຍຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ຂິຑ຺ຑາຕິ ກີຬນາ. ສາ ທຸວິຘາ ໂຫຕິ – ກາຍິກາ, ວາຈສິກາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ກາຍິກາ ນາມ ຫຕ຺ຖີຫິປິ ກີຬນ຺ຕິ, ອສ຺ເສຫິປິ, ຣເຖຫິປິ, ຘນູຫິປິ, ຖຣູຫິປີຕິ ເອວມາທິ. ວາຈສິກາ ນາມ ຄີຕໍ, ສິໂລກຠຓນໍ, ມຸຂເຠຣີຕິ ເອວມາທິ. ຣຕີຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓຣຕິ. ວິປຸລນ຺ຕິ ຍາວ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐາເນນ ສກລຕ຺ຕຠາວພ຺ຍາປກໍ. ເສສໍ ປາກຏເມວ. ອນຸສນ຺ຘິໂຍຊນາປິ ເຈຕ຺ຖ ສໍສຄ຺ຄຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ສພ຺ພນ຺ຕິ.

ຂິຑ຺ຑາຣຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔໒. ຈາຕຸທ຺ທິໂສຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ປຸພ຺ເພ ກິຣ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປຎ຺ຈ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ເຕສໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ພາຣາຓສິຍໍ ຣາຊາ ອໂຫສິ, ເສສາ ປາກຕິກຣາຊາໂນ. ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ, ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ, ອນຸກ຺ກເມນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາເຣ ວສນ຺ຕາ ເອກທິວສໍ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ວໍສກຬີຣຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຎ຺ຈ ສຫາຍຎ຺ຈ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຎຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອຸປາເຍນ ອາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂອກາສໍ ຄເວສນ຺ຕິ. ໂສ ຈ ຣາຊາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊຕິ, ຠີໂຕ ວິສ຺ສຣໍ ກໂຣຕິ, ມຫາຕເລ ຘາວຕິ. ປຸໂຣຫິເຕນ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ສຸຂເສຍ຺ຍໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕປິ ‘‘ກຸໂຕ ເມ, ອາຈຣິຍ, ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ປຸໂຣຫິໂຕປິ ‘‘ອຍໍ ໂຣໂຄ ນ ສກ຺ກາ ເຍນ ເກນຈິ ອຸທ຺ຘໍວິເຣຈນາທິນາ ເຠສຊ຺ຊກມ຺ເມນ ວິເນຕຸໍ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ຂາທນູປາໂຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຣຊ຺ຊຫານິຊີວິຕນ຺ຕຣາຍາທີນໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ເອຕໍ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ຣາຊານໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອຸພ຺ເພເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວູປສມນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຈ ເອຕ຺ຕເກ ຈ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖາທໂຍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓຎ຺ຈ ທກ຺ຂິຓໍ ທຕ຺ວາ ຍຎ຺ໂຎ ຍຊິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຕໍ ຍຎ຺ຎຍຊເນ ສມາທເປສິ.

ຕໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອເນການິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຍມານານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ກເຕ ທຸພ຺ໂພຘເນຍ຺ໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທ ນໍ ປຏິກຈ຺ເຈວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເປກ຺ຂາມາ’’ຕິ ວໍສກຬີຣຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມານາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ປຏິປາຏິຍາ ອຄມໍສຸ. ຣາຊາ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ໂອໂລກຍມາໂນ ເຕ ອທ຺ທກ຺ຂິ, ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ຈສ຺ສ ສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໂຕ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາກາສຕເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈ ‘‘ເກ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ມຍໍ, ມຫາຣາຊ, ຈາຕຸທ຺ທິສາ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຈາຕຸທ຺ທິສາຕິ ອິມສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ‘‘ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ກຕ຺ຖຈິ ກຸໂຕຈິ ຠຍໍ ວາ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ ວາ ອມ຺ຫາກໍ ນຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຕໍ ຠຍໍ ກິໍ ກາຣຓາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ມຍຎ຺ຫິ, ມຫາຣາຊ, ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວມ, ກຣຸຓໍ ຠາເວມ, ມຸທິຕໍ ຠາເວມ, ອຸເປກ຺ຂໍ ຠາເວມ, ເຕນ ໂນ ຕໍ ຠຍໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ອຕ຺ຕໂນ ວສຕິໍ ອຄມໍສຸ.

ຕໂຕ ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິເມ ສມຓາ ເມຕ຺ຕາທິຠາວນາຍ ຠຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຠຓນ຺ຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປນ ອເນກສຫສ຺ສປາຓວຘໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ເກສໍ ນຸ ໂຂ ວຈນໍ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສມຓາ ສຸທ຺ເຘນ ອສຸທ຺ຘໍ ໂຘວນ຺ຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປນ ອສຸທ຺ເຘນ ອສຸທ຺ຘໍ. ນ ຈ ສກ຺ກາ ອສຸທ຺ເຘນ ອສຸທ຺ຘໍ ໂຘວິຕຸໍ, ປພ຺ພຊິຕານໍ ເອວ ວຈນໍ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເມຕ຺ຕາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ຫິຕຜຣຓຈິຕ຺ເຕນ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ ‘‘ສພ຺ເພ ປາເຓ ມຸຎ຺ຈຖ, ສີຕານິ ປານີຍານິ ປິວນ຺ຕຸ, ຫຣິຕານິ ຕິຓານິ ຂາທນ຺ຕຸ, ສີໂຕ ຈ ເນສໍ ວາໂຕ ອຸປວາຍຕູ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ.

ຕໂຕ ຣາຊາ ‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕານໍ ວຈເນເນວ ປາປກມ຺ມໂຕ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ນິສິນ຺ໂນ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ອມຈ຺ເຈຫິ ຈ ໂຠຊນເວລາຍໍ ‘‘ຠຸຎ຺ຊ, ມຫາຣາຊ, ກາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນາຫໍ ຣາຊາ’’ຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ອຸທານພ຺ຍາກຣຓຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ຈາຕຸທ຺ທິໂສ ອປ຺ປຏິໂຆ ຈ ໂຫຕິ, ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນ ອິຕຣີຕເຣນ;

ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫິຕາ ອຉມ຺ຠີ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈາຕຸທ຺ທິໂສຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຍຖາສຸຂວິຫາຣີ, ‘‘ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໘; ອ. ນິ. ໔.໑໒໕; ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໘) ວາ ນເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາຜຣິຕາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິປິ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ. ຕາສຸ ທິສາສຸ ກຕ຺ຖຈິ ສຕ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ວາ ຠເຍນ ນ ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ອປ຺ປຏິໂຆ. ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນຕິ ທ຺ວາທສວິຘສ຺ສ ສນ຺ໂຕສສ຺ສວເສນ ສນ຺ຕຸສ຺ສໂກ, ອິຕຣີຕເຣນາຕິ ອຸຈ຺ຈາວເຈນ ປຈ຺ຈເຍນ. ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫິຕາ ອຉມ຺ຠີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິສ຺ສຍນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕານິ, ປຣິຫາເປນ຺ຕິ ວາ ເຕສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຕານິ ວາ ປຏິຈ຺ຈ ສຍນ຺ຕີຕິ ປຣິສ຺ສຍາ, ພາຫິຣານໍ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣານຎ຺ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ກາຍຈິຕ຺ຕຸປທ຺ທວານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕ ປຣິສ຺ສເຍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິຍາ ຈ ວີຣິຍາທີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈ ສຫຕີຕິ ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫິຕາ. ຖທ຺ຘຠາວກຣຠຍາຠາເວນ ອຉມ຺ຠີ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມຓາ, ເອວໍ ອິຕຣີຕເຣນ ປຈ຺ຈເຍນ ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນ ເອຕ຺ຖ ປຏິປຕ຺ຕິປທຏ຺ຐາເນ ສນ຺ໂຕເສ ຐິໂຕ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ເມຕ຺ຕາທິຠາວນາຍ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ປຏິຫນນຠຍາຠາເວນ ອປ຺ປຏິໂຆ ຈ ໂຫຕິ. ໂສ ຈາຕຸທ຺ທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫິຕາ, ອປ຺ປຏິຆຕ຺ຕາ ອຉມ຺ຠີ ຈ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ປຏິປຕ຺ຕິຄຸຓໍ ທິສ຺ວາ ໂຍນິໂສ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ອຖ ວາ ເຕ ສມຓາ ວິຍ ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນ ອິຕຣີຕເຣນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ ໂຫຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ເອວໍ ຈາຕຸທ຺ທິສຠາວໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ໂຕ ໂຍນິໂສ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຘິຄໂຕມ຺ຫິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ໂຎປິ ອີທິສໍ ຐານໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ຈາຕຸທ຺ທິສຕາຍ ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫິຕາ ອປ຺ປຏິຆຕາຍ ຈ ອຉມ຺ຠີ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ຈາຕຸທ຺ທິສຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔໓. ທຸສ຺ສງ຺ຄຫາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ອຄ຺ຄມເຫສີ ກາລມກາສິ. ຕໂຕ ວີຕິວຕ຺ເຕສຸ ໂສກທິວເສສຸ ເອກໍ ທິວສໍ ອມຈ຺ຈາ ‘‘ຣາຊູນໍ ນາມ ເຕສຸ ເຕສຸ ກິຈ຺ເຈສຸ ອຄ຺ຄມເຫສີ ອວສ຺ສໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສາຘຸ, ເທໂວ, ອຎ຺ຎໍ ເທວິໍ ອາເນຕູ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ຣາຊາ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠເຓ, ຊານາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ສາມນ຺ຕຣຊ຺ເຊ ຣາຊາ ມໂຕ. ຕສ຺ສ ເທວີ ຣຊ຺ຊໍ ອນຸສາສຕິ. ສາ ຈ ຄພ຺ຠິນີ ໂຫຕິ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ອຍໍ ຣຎ຺ໂຎ ອນຸຣູປາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ຍາຈິໍສຸ. ສາ ‘‘ຄພ຺ຠິນີ ນາມ ມນຸສ຺ສານໍ ອມນາປາ ໂຫຕິ, ສເຈ ອາຄເມຖ, ຍາວ ວິຊາຍາມິ, ເອວໍ ໂຫຕຸ, ໂນ ເຈ, ອຎ຺ຎໍ ປຣິເຍສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຣຎ຺ໂຎປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ‘‘ຄພ຺ຠິນີປິ ໂຫຕຸ ອາເນຖາ’’ຕິ. ເຕ ອາເນສຸໍ. ຣາຊາ ຕໍ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ມເຫສີໂຠຄໍ ອທາສິ. ຕສ຺ສາ ປຣິຊນຎ຺ຈ ນານາວິເຘຫິ ປຓ຺ຓາກາເຣຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສາ ກາເລນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕມ຺ປິ ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕປຸຕ຺ຕມິວ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ອງ຺ເກ ຈ ອຸເຣ ຈ ກຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ຕໂຕ ເທວິຍາ ປຣິຊໂນ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຣາຊາ ອຕິວິຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ກຸມາຣໍ, ອຕິວິສ຺ສາສນິຍານິ ຣາຊຫທຍານິ, ຫນ຺ທ ນໍ ປຣິເຠເທມາ’’ຕິ.

ຕໂຕ ກຸມາຣໍ – ‘‘ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ນ ອິມສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ, ມາ ເອຕ຺ຖ ວິສ຺ສາສໍ ອາປຊ຺ຊີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ກຸມາໂຣ ‘‘ເອຫິ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ຣຎ຺ຎາ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຍມາໂນປິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ຣາຊານໍ ນ ອລ຺ລີຍຕິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອເຣ, ເອເຕ ມຍາ ເອວໍ ສງ຺ຄຫິຕາປິ ປຏິກູລວຸຕ຺ຕິໂນ ເອວາ’’ຕິ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ‘‘ຣາຊາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ອມຈ຺ຈປຣິຊນາປິ ພຫູ ປພ຺ພຊິຕາ, ‘‘ສປຣິຊໂນ ຣາຊາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ມນຸສ຺ສາ ປຓີເຕ ປຈ຺ຈເຍ ອຸປເນນ຺ຕິ. ຣາຊາ ປຓີເຕ ປຈ຺ຈເຍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ທາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ສຸນ຺ທຣໍ ລຠນ຺ຕິ, ເຕ ຕຸສ຺ສນ຺ຕິ. ອິຕເຣ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ປຣິເວຓສມ຺ມຊ຺ຊນາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກໂຣນ຺ຕາ ລູຂຠຕ຺ຕໍ ຊິຓ຺ຓວຕ຺ຖຎ຺ຈ ລຠາມາ’’ຕິ. ໂສ ຕມ຺ປິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອເຣ, ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ທິຍ຺ຍມາເນປິ ນາມ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ, ອໂຫ, ອຍໍ ປຣິສາ ທຸສ຺ສງ຺ຄຫາ’’ຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ເອໂກ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ຕຕ຺ຖ ອາຄເຕຫິ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ທຸສ຺ສງ຺ຄຫາ ປພ຺ພຊິຕາປິ ເອເກ, ອໂຖ ຄຫຏ຺ຐາ ຆຣມາວສນ຺ຕາ;

ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ປຣປຸຕ຺ເຕສຸ ຫຸຕ຺ວາ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ປາກຏາ ເອວ. ອຍໍ ປນ ໂຍຊນາ – ທຸສ຺ສງ຺ຄຫາ ປພ຺ພຊິຕາປິ ເອເກ, ເຍ ອສນ຺ໂຕສາຠິຠູຕາ, ຕຖາວິຘາ ເອວ ຈ ອໂຖ ຄຫຏ຺ຐາ ຆຣມາວສນ຺ຕາ. ເອຕມຫໍ ທຸສ຺ສງ຺ຄຫຠາວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ທຸສ຺ສງ຺ຄຫຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔໔. ໂອໂຣປຍິຕ຺ວາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ຈາຕຸມາສິກພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ຄິມ຺ຫານໍ ປຐເມ ມາເສ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຣມຓີເຍ ຠູມິຠາເຄ ນີລຆນປຕ຺ຕສຎ຺ຉນ຺ນໍ ໂກວິຬາຣຣຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກວິຬາຣມູເລ ມມ ສຍນໍ ປຎ຺ຎາເປຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ກີຬິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ຕຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສິ. ປຸນ ຄິມ຺ຫານໍ ມຊ຺ຌິເມ ມາເສ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄໂຕ. ຕທາ ໂກວິຬາໂຣ ປຸປ຺ຜິໂຕ ໂຫຕິ, ຕທາປິ ຕເຖວ ອກາສິ. ປຸນ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ຄໂຕ. ຕທາ ໂກວິຬາໂຣ ສຎ຺ຉິນ຺ນປຕ຺ໂຕ ສຸກ຺ຂຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕທາປິ ໂສ ອທິສ຺ວາວ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ປຸພ຺ພປຣິຈເຍນ ຕຕ຺ເຖວ ເສຍ຺ຍໍ ອາຓາເປສິ. ອມຈ຺ຈາ ຊານນ຺ຕາປິ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ອາຓຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຠເຍນ ຕຕ຺ຖ ສຍນໍ ປຎ຺ຎາເປສຸໍ. ໂສ ອຸຍ຺ຍາເນ ກີຬິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ຕຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອເຣ, ອຍໍ ປຸພ຺ເພ ສຎ຺ຉນ຺ນປຕ຺ໂຕ ມຓິມໂຍ ວິຍ ອຠິຣູປທສ຺ສໂນ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ມຓິວຓ຺ຓສາຂນ຺ຕເຣ ຐປິຕປວາຬງ຺ກຸຣສທິເສຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ສສ຺ສິຣິກຈາຣຸທສ຺ສໂນ ອໂຫສິ. ມຸຕ຺ຕາທລສທິສວາລິກາກິຓ຺ໂຓ ຈສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຠູມິຠາໂຄ ພນ຺ຘນາ ປມຸຕ຺ຕປຸປ຺ຜສຎ຺ຉນ຺ໂນ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສນ຺ຖໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ນາມຊ຺ຊ ສຸກ຺ຂຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ສາຂາມຕ຺ຕາວເສໂສ ຐິໂຕ. ‘ອໂຫ, ຊຣາຍ ອຸປຫໂຕ ໂກວິຬາໂຣ’’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອນຸປາທິນ຺ນມ຺ປິ ຕາວ ຊຣາ ຫຎ຺ຎຕິ, ກິມງ຺ຄ ປນ ອຸປາທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິ. ຕທນຸສາເຣເນວ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ຈ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ສຎ຺ຉິນ຺ນປຕ຺ໂຕ ໂກວິຬາໂຣ ວິຍ ອເປຕຄິຫິພ຺ຍຎ຺ຊໂນ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕສ຺ມິໍ ສຍນຕເລ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ນິປນ຺ໂນເຍວ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ຕໂຕ ຄມນກາເລ ອມຈ຺ເຈຫິ ‘‘ກາໂລ ຄນ຺ຕຸໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນາຫໍ ຣາຊາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ໂອໂຣປຍິຕ຺ວາ ຄິຫິພ຺ຍຎ຺ຊນານິ, ສຎ຺ຉິນ຺ນປຕ຺ໂຕ ຍຖາ ໂກວິຬາໂຣ;

ເຉຕ຺ວານ ວີໂຣ ຄິຫິພນ຺ຘນານິ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂອໂຣປຍິຕ຺ວາຕິ ອປເນຕ຺ວາ. ຄິຫິພ຺ຍຎ຺ຊນານີຕິ ເກສມສ຺ສຸໂອທາຕວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣມາລາຄນ຺ຘວິເລປນອິຕ຺ຖິປຸຕ຺ຕທາສິທາສາທີນິ. ເອຕານິ ຫິ ຄິຫິຠາວໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຄິຫິພ຺ຍຎ຺ຊນານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສຎ຺ຉິນ຺ນປຕ຺ໂຕຕິ ປຕິຕປຕ຺ໂຕ. ເຉຕ຺ວານາຕິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ວີໂຣຕິ ມຄ຺ຄວີຣິຍສມນ຺ນາຄໂຕ. ຄິຫິພນ຺ຘນານີຕິ ກາມພນ຺ຘນານິ. ກາມາ ຫິ ຄິຫີນໍ ພນ຺ຘນານິ. ອຍໍ ຕາວ ປທຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ປນ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ໂອໂຣປຍິຕ຺ວາ ຄິຫິພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ສຎ຺ຉິນ຺ນປຕ຺ໂຕ ຍຖາ ໂກວິຬາໂຣ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອວຎ຺ຫິ ຈິນ຺ຕຍມາໂນ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ໂກວິຬາຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ. ປຐໂມ ວຄ຺ໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໔໕-໔໖. ສເຈ ລເຠຖາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ປຸພ຺ເພ ກິຣ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ທ຺ເວ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ເຕສໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ກນິຏ຺ໂຐ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ເຕ ເອກທິວສໍເຍວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກທິວສເມວ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຫປໍສຸກີຬິຕສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ. ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຎວາ ອໂຫສິ. ໂສ ຣາຊປຸຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ປິຕຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອຫໍ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐານໍ, ສຸສິກ຺ຂິເຕນ ຈ ສຸຂໍ ຣຊ຺ຊໍ ອນຸສາສິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ເອຫິ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄເຫສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ອຸໂຠປິ ປຸພ຺ໂພປຈິຕກມ຺ມາ ຫຸຕ຺ວາ ຄາມນິຄມາທີສຸ ຠິກ຺ຂໍ ຈຣມານາ ປຈ຺ຈນ຺ຕຊນປທຄາມໍ ຄຕາ. ຕຎ຺ຈ ຄາມໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ປວິສນ຺ຕິ. ອຖ ມນຸສ຺ສາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ, ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ອຸປນາເມນ຺ຕິ, ມາເນນ຺ຕິ, ປູເຊນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ສທິສາ ອຸຈ຺ຈາກຸລິກາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ຈ ປນິເມ ມນຸສ຺ສາ ຍທິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ຠິກ຺ຂໍ ເທນ຺ຕິ, ຍທິ ຈ ນິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ເທນ຺ຕິ, ອິເມສໍ ປນ ປພ຺ພຊິຕານໍ ເອວຣູປໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອທ຺ຘາ ເອເຕ ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປໍ ຊານນ຺ຕິ, ຫນ຺ທ ເນສໍ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ.

ເຕ ມນຸສ຺ເສສຸ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕສຸ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ສິປ຺ປໍ ຊານາຖ, ຕໍ ອມ຺ເຫປິ ສິກ຺ຂາເປຖາ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ອປພ຺ພຊິເຕນ ສິກ຺ຂິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ຕໂຕ ເນສໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ‘‘ເອວໍ ໂວ ນິວາເສຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ປາຣຸປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ສິປ຺ປສ຺ສ ເອກີຠາວາຠິຣຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເກເນວ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ເອເກນ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ຐາຕພ຺ພໍ, ສຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ປຓ຺ຓສາລມທໍສຸ. ຕໂຕ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ນິສິນ຺ນກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຈິຕ຺ຕສມາຘານໍ ລທ຺ຘາ ຌານໍ ລຠິ. ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ສມ຺ມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອິຘ ນິສີທາ’’ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອິມສ຺ສ ກິຣ, ສມ຺ມ, ສິປ຺ປສ຺ສ ເອກີຠາວາຠິຣຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ, ສມ຺ມ, ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ໂນກາສໍ ເອວ ຄຈ຺ຉ, ອຸຄ຺ຄເຫສ຺ສາມິ ອິມສ຺ສ ສິປ຺ປສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນປິ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄໂຕ.

ຕໂຕ ນໍ ປຸໂຣຫິຕປຸຕ຺ໂຕ ຕເຖວ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຄເຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ກມ຺ມໍ ຫາເປຕິ, ມມ ຈ ອິຘາຠິກ຺ຂຓໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ. ໂສ ປຓ຺ຓສາລໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐ. ອິຕໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລາເຍວ ນິສິນ຺ໂນ ປຸນປິ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ມຄ຺ຄນ຺ໂຕປິ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ໂຍ ຄຫຏ຺ຐກາເລ ປຓ຺ຓາກາຣມ຺ປິ ອາທາຍ ອາຄໂຕ ມໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠຕິ, ໂສ ນາມ ມຍິ ອາຄເຕ ທສ຺ສນມ຺ປິ ອທາຕຸກາໂມ ປກ຺ກາມິ, ອໂຫ, ເຣ ຈິຕ຺ຕ, ນ ລຊ຺ຊສິ, ຍໍ ມໍ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອິຘາເນສິ, ໂສທານິ ເຕ ວເສ ນ ວຕ຺ຕິສ຺ສາມິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຕໍເຍວ ມມ ວເສ ວຕ຺ຕາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອາກາເສນ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໍ ອຄມາສິ. ອິຕໂຣປິ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຄມາສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ມໂນສິລາຕເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ອິມາ ອຸທານຄາຖາໂຍ ອຠາສິໍສຸ –

‘‘ສເຈ ລເຠຖ ນິປກໍ ສຫາຍໍ, ສທ຺ຘິໍ ຈຣໍ ສາຘຸວິຫາຣິ ຘີຣໍ;

ອຠິຠຸຍ຺ຍ ສພ຺ພານິ ປຣິສ຺ສຍານິ, ຈເຣຍ຺ຍ ເຕນຕ຺ຕມໂນ ສຕີມາ.

‘‘ໂນ ເຈ ລເຠຖ ນິປກໍ ສຫາຍໍ, ສທ຺ຘິໍ ຈຣໍ ສາຘຸວິຫາຣິ ຘີຣໍ;

ຣາຊາວ ຣຏ຺ຐໍ ວິຊິຕໍ ປຫາຍ, ເອໂກ ຈເຣ ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ເຎວ ນາໂຄ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິປກນ຺ຕິ ປກຕິນິປຸຓໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ກສິຓປຣິກມ຺ມາທີສຸ ກຸສລໍ. ສາຘຸວິຫາຣິນ຺ຕິ ອປ຺ປນາວິຫາເຣນ ວາ ອຸປຈາເຣນ ວາ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ຘີຣນ຺ຕິ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນໍ. ຕຕ຺ຖ ນິປກຕ຺ເຕນ ຘິຕິສມ຺ປທາ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘິຕິ ນາມ ອສິຖິລປຣກ຺ກມຕາ, ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ອ. ນິ. ໒.໕; ມຫານິ. ໑໙໖) ເອວໍ ປວຕ຺ຕວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອປິຈ ຘິກຕປາໂປຕິປິ ຘີໂຣ. ຣາຊາວ ຣຏ຺ຐໍ ວິຊິຕໍ ປຫາຍາຕິ ຍຖາ ປຏິຣາຊາ ‘‘ວິຊິຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ອນຕ຺ຖາວຫ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ເອໂກ ຈຣຕິ, ເອວໍ ພາລສຫາຍໍ ປຫາຍ ເອໂກ ຈເຣ. ອຖ ວາ ຣາຊາວ ຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ຍຖາ ສຸຕໂສໂມ ຣາຊາ ວິຊິຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ປຫາຍ ເອໂກ ຈຣິ, ຍຖາ ຈ ມຫາຊນໂກ, ເອວໍ ເອໂກ ຈເຣຕິ ອຍມ຺ປິ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸນ຺ຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕນ຺ຕິ.

ສຫາຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔໗. ອທ຺ຘາ ປສໍສາມາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ຍາວ ອາກາສຕເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ນິສຊ຺ຊາ, ຕາວ ຈາຕຸທ຺ທິສຄາຖາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສທິສາ ເອວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍຖາ ໂສ ຣາຊາ ຣຕ຺ຕິຍາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊິ, ນ ຕຖາ ອຍໍ, ເນວສ຺ສ ຍຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ອໂຫສິ. ໂສ ອາກາສຕເລ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ອາສເນສຸ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ເກ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ມຍໍ, ມຫາຣາຊ, ອນວຊ຺ຊໂຠຊິໂນ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ‘ອນວຊ຺ຊໂຠຊິໂນ’ຕິ ອິມສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ‘‘ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ອສຸນ຺ທຣໍ ວາ ລທ຺ຘາ ນິພ຺ພິກາຣາ ຠຸຎ຺ຊາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ອິເມ ອຸປປຣິກ຺ເຂຍ຺ຍໍ ເອທິສາ ວາ ໂນ ວາ’’ຕິ. ຕໍ ທິວສໍ ກຓາຊເກນ ພິລງ຺ຄທຸຕິເຍນ ປຣິວິສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອມຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ວິຍ ນິພ຺ພິກາຣາ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ໂຫນ຺ຕິ ນາມ ເອກທິວສໍ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພິກາຣາ, ສ຺ເວ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສ຺ວາຕນາຍປິ ນິມນ຺ເຕສິ. ຕໂຕ ທຸຕິຍທິວເສປິ ຕເຖວາກາສິ. ເຕປິ ຕເຖວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ອຖ ຣາຊາ ‘‘ອິທານິ ສຸນ຺ທຣໍ ທຕ຺ວາ ວີມໍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸນປິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ທ຺ເວ ທິວເສ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ປຓີເຕນ ອຕິວິຈິຕ຺ເຣນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ປຣິວິສິ. ເຕປິ ຕເຖວ ນິພ຺ພິກາຣາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ມງ຺ຄລໍ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຣາຊາ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ເຕສຸ ‘‘ອນວຊ຺ຊໂຠຊິໂນວ ເອເຕ ສມຓາ, ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນວຊ຺ຊໂຠຊີ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສມາທາຍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ, ມຎ຺ຊູສກຣຸກ຺ຂມູເລ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ມຊ຺ເຌ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ອທ຺ຘາ ປສໍສາມ ສຫາຍສມ຺ປທໍ, ເສຏ຺ຐາ ສມາ ເສວິຕພ຺ພາ ສຫາຍາ;

ເອເຕ ອລທ຺ຘາ ອນວຊ຺ຊໂຠຊີ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ສາ ປທຕ຺ຖໂຕ ອຸຕ຺ຕານາ ເອວ. ເກວລໍ ປນ ສຫາຍສມ຺ປທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອເສເຂຫິ ສີລາທິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ສມ຺ປນ຺ນາ ສຫາຍາ ເອວ ສຫາຍສມ຺ປທາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ໂຍຊນາ – ຍາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ ສຫາຍສມ຺ປທາ, ຕໍ ສຫາຍສມ຺ປທໍ ອທ຺ຘາ ປສໍສາມ, ເອກໍເສເນວ ໂຖເມມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ເສຏ຺ຐາ ສມາ ເສວິຕພ຺ພາ ສຫາຍາຕິ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຕໂນ ຫິ ສີລາທີຫິ ເສຏ຺ເຐ ເສວມານສ຺ສ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວຸທ຺ຘິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ສເມ ເສວມານສ຺ສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມຘາຣເຓນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ວິໂນທເນນ ຈ ລທ຺ຘາ ນ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ. ເອເຕ ປນ ສຫາຍເກ ເສຏ຺ເຐ ຈ ສເມ ຈ ອລທ຺ຘາ ກຸຫນາທິມິຈ຺ຉາຊີວໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈ ປຏິຆານຸນຍໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອນວຊ຺ຊໂຠຊີ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖກາໂມ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ. ອຫມ຺ປິ ຫິ ເອວໍ ຈຣນ຺ໂຕ ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ.

ອນວຊ຺ຊໂຠຊິຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔໘. ທິສ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສ຺ສາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຎ຺ຎຕໂຣ ພາຣາຓສິຣາຊາ ຄິມ຺ຫສມເຍ ທິວາເສຍ຺ຍໍ ອຸປຄໂຕ. ສນ຺ຕິເກ ຈສ຺ສ ວຓ຺ຓທາສີ ໂຄສີຕຈນ຺ທນໍ ປິສຕິ. ຕສ຺ສາ ເອກພາຫາຍໍ ເອກໍ ສຸວຓ຺ຓວລຍໍ, ເອກພາຫາຍໍ ທ຺ເວ, ຕານິ ສງ຺ຆຏ຺ຏນ຺ຕິ ອິຕຣໍ ນ ສງ຺ຆຏ຺ຏຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອວເມວ ຄຓວາເສ ສງ຺ຆຏ຺ຏນາ, ເອກວາເສ ອສງ຺ຆຏ຺ຏນາ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍ ທາສິໍ ໂອໂລກຍມາໂນ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣຠູສິຕາ ເທວີ ຕໍ ພີຊຍນ຺ຕີ ຐິຕາ ໂຫຕິ. ສາ ‘‘ວຓ຺ຓທາສິຍາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ມຎ຺ເຎ ຣາຊາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ທາສິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ປິສິຕຸມາຣທ຺ຘາ. ຕສ຺ສາ ອຸໂຠສຸ ພາຫາສຸ ອເນເກ ສຸວຓ຺ຓວລຍາ, ເຕ ສງ຺ຆຏ຺ຏນ຺ຕາ ມຫາສທ຺ທໍ ຊນຍິໍສຸ. ຣາຊາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ນິປນ຺ໂນເຍວ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ຕໍ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ສຸເຂນ ສຸຂິຕໍ ນິປນ຺ນໍ ຈນ຺ທນຫຕ຺ຖາ ເທວີ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອາລິມ຺ປາມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ – ‘‘ອເປຫິ, ມາ ອາລິມ຺ປາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ກິສ຺ສ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ນາຫໍ ຣາຊາ’’ຕິ. ເອວເມເຕສໍ ຕໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈາ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ. ເຕຫິປິ ມຫາຣາຊວາເທນ ອາລປິໂຕ ‘‘ນາຫໍ, ຠເຓ, ຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ເສສໍ ປຐມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ.

ອຍໍ ປນ ຄາຖາວຓ຺ຓນາ – ທິສ຺ວາຕິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ. ສຸວຓ຺ຓສ຺ສາຕິ ກຎ຺ຈນສ຺ສ ‘‘ວລຍານີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ສາວເສສປາໂຐ ຫິ ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ. ປຠສ຺ສຣານີຕິ ປຠາສນສີລານິ, ຊຸຕິມນ຺ຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຍໍ ປນ ໂຍຊນາ – ທິສ຺ວາ ຠຸຊສ຺ມິໍ ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ວລຍານິ ‘‘ຄຓວາເສ ສຕິ ສງ຺ຆຏ຺ຏນາ, ເອກວາເສ ອສງ຺ຆຏ຺ຏນາ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ສຸວຓ຺ຓວລຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໔໙. ເອວໍ ທຸຕິເຍນາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຎ຺ຎຕໂຣ ພາຣາຓສິຣາຊາ ທຫໂຣວ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ ‘‘ເທວິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປຣິຫຣຖ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ນ, ມຫາຣາຊ, ອຣາຊກໍ ຣຊ຺ຊໍ ອມ຺ເຫຫິ ສກ຺ກາ ຣກ຺ຂິຕຸໍ, ສາມນ຺ຕຣາຊາໂນ ອາຄມ຺ມ ວິລຸມ຺ປິສ຺ສນ຺ຕິ, ຍາວ ເອກປຸຕ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ອາຄເມຫີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາເປສຸໍ. ມຸທຸຈິຕ຺ໂຕ ຣາຊາ ອຘິວາເສສິ. ອຖ ເທວີ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ຣາຊາ ປຸນປິ ເຕ ອາຓາເປສິ – ‘‘ເທວີ ຄພ຺ຠິນີ, ປຸຕ຺ຕໍ ຊາຕໍ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປຣິຫຣຖ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ທຸຊ຺ຊານໍ, ມຫາຣາຊ, ເອຕໍ ເທວີ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ວິຊາຍິສ຺ສຕິ ຘີຕຣໍ ວາ, ວິຊາຍນກາລໍ ຕາວ ອາຄເມຫີ’’ຕິ ປຸນປິ ສຎ຺ຎາເປສຸໍ. ອຖ ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕທາປິ ຣາຊາ ຕເຖວ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ. ອມຈ຺ຈາ ປຸນປິ ຣາຊານໍ ‘‘ອາຄເມຫິ, ມຫາຣາຊ, ຍາວ, ປຏິພໂລ ໂຫຕີ’’ຕິ ພຫູຫິ ກາຣເຓຫິ ສຎ຺ຎາເປສຸໍ. ຕໂຕ ກຸມາເຣ ປຏິພເລ ຊາເຕ ອມຈ຺ເຈ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ປຏິພໂລ ອຍໍ, ຕໍ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ຈານໍ ໂອກາສໍ ອທຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາປຓາ ກາສາຍວຕ຺ຖາທໂຍ ສພ຺ພປຣິກ຺ຂາເຣ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອນ຺ເຕປຸເຣ ເອວ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມຫາຊນໂກ ວິຍ ນິກ຺ຂມິ. ສພ຺ພປຣິຊໂນ ນານປ຺ປກາຣກໍ ປຣິເທວມາໂນ ຣາຊານໍ ອນຸພນ຺ຘິ.

ຣາຊາ ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ຣຊ຺ຊສີມາ, ຕາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ເຑນ ເລຂໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເລຂາ ນາຕິກ຺ກມິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາຊໂນ ເລຂາຍ ສີສໍ ກຕ຺ວາ, ຠູມິຍໍ ນິປນ຺ໂນ ປຣິເທວມາໂນ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ທານິ, ຕາຕ, ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາ, ກິໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກຸມາຣໍ ເລຂໍ ອຕິກ຺ກມາເປສິ. ກຸມາໂຣ ‘‘ຕາຕ, ຕາຕາ’’ຕິ ຘາວິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຣາຊາ ກຸມາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ມຫາຊນໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິໍ, ກິໍ ທານິ ເອກໍ ທາຣກໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ກຸມາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ວສິຕປຓ຺ຓສາລໍ ທິສ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ ສທ຺ຘິໍ ປຸຕ຺ເຕນ. ຕໂຕ ກຸມາໂຣ ວຣສຍນາທີສຸ ກຕປຣິຈໂຍ ຕິຓສນ຺ຖາຣເກ ວາ ຣຊ຺ຊຸມຎ຺ຈເກ ວາ ສຍມາໂນ ໂຣທຕິ. ສີຕວາຕາທີຫິ ຜຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘‘ສີຕໍ, ຕາຕ, ອຸຓ຺ຫໍ, ຕາຕ, ມກ຺ຂິກາ, ຕາຕ, ຂາທນ຺ຕິ, ຉາໂຕມ຺ຫິ, ຕາຕ, ປິປາສິໂຕມ຺ຫິ, ຕາຕາ’’ຕິ ວທຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕເຍວ ຣຕ຺ຕິໍ ວີຕິນາເມຕິ. ທິວາປິສ຺ສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປນາເມຕິ, ຕໍ ໂຫຕິ ມິສ຺ສກຠຕ຺ຕໍ ກງ຺ຄຸວຣກມຸຄ຺ຄາທິພຫຸລໍ. ກຸມາໂຣ ອຈ຺ຉາເທນ຺ຕມ຺ປິ ຕໍ ຊິຆຈ຺ຉາວເສນ ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ກຕິປາເຫເນວ ອຸຓ຺ເຫ ຐປິຕປທຸມໍ ວິຍ ມິລາຍິ. ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ນິພ຺ພິກາໂຣເຍວ ຠຸຎ຺ຊຕິ.

ຕໂຕ ໂສ ກຸມາຣໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ນຄຣສ຺ມິໍ, ຕາຕ, ປຓີຕາຫາໂຣ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ກຸມາໂຣ ‘‘ອາມ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ນໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ນິວຕ຺ຕິ. ກຸມາຣມາຕາປິ ເທວີ ‘‘ນ ທານິ ຣາຊາ ກຸມາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ຈິຣໍ ວສິສ຺ສຕິ, ກຕິປາເຫເນວ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ເຑນ ລິຂິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ວຕິໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ວຕິຍາ ອວິທູເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ເຕ, ຕາຕ, ມາຕາ ນິສິນ຺ນາ, ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ເປເສສິ. ຍາວ ຈ ໂສ ຕໍ ຐານໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ອຸທິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ ‘‘ມາ ເຫວ ນໍ ໂກຈິ ວິເຫເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ. ກຸມາໂຣ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຘາວນ຺ໂຕ ອຄມາສິ. ອາຣກ຺ຂກປຸຣິສາ ຈ ນໍ ທິສ຺ວາ ເທວິຍາ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເທວີ ວີສຕິນາຏກິຕ຺ຖິສຫສ຺ສປຣິວຸຕາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫສິ, ຣຎ຺ໂຎ ຈ ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ‘‘ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ເປເສສິ. ຣາຊາປິ ຕາວເທວ ສກວສຕິໍ ອຄມາສິ. ມນຸສ຺ສາ ຣາຊານໍ ອທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ຕໂຕ ເທວີ ນິຣາສາວ ຫຸຕ຺ວາ, ປຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຕໍ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິ. ຣາຊາປິ ອຕ຺ຕໂນ ວສຕິໍ ປຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ, ມຎ຺ຊູສກຣຸກ຺ຂມູເລ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ມຊ຺ເຌ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ເອວໍ ທຸຕິເຍນ ສຫ ມມສ຺ສ, ວາຈາຠິລາໂປ ອຠິສຊ຺ຊນາ ວາ;

ເອຕໍ ຠຍໍ ອາຍຕິໍ ເປກ຺ຂມາໂນ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ສາ ປທຕ຺ຖໂຕ ອຸຕ຺ຕານາ ເອວ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍ຺ວາຍໍ ເອເຕນ ທຸຕິເຍນ ກຸມາເຣນ ສີຕຸຓ຺ຫາທີນິ ນິເວເທນ຺ເຕນ ສຫວາເສນ ຕໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ມມ ວາຈາຠິລາໂປ, ຕສ຺ມິໍ ສິເນຫວເສນ ອຠິສຊ຺ຊນາ ຈ ຊາຕາ, ສເຈ ອຫໍ ອິມໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ຕໂຕ ອາຍຕິມ຺ປິ ເຫສ຺ສຕິ ຍເຖວ ອິທານິ; ເອວໍ ທຸຕິເຍນ ສຫ ມມສ຺ສ ວາຈາຠິລາໂປ ອຠິສຊ຺ຊນາ ວາ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຈຕໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣໍ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສາຕິ ເອຕໍ ຠຍໍ ອາຍຕິໍ ເປກ຺ຂມາໂນ ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ໂຍນິໂສ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ອາຍຕິຠຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕໐. ກາມາ ຫິ ຈິຕ຺ຣາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ທຫໂຣວ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ຕສ຺ສ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ຕໂຍ ປາສາທາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ເທວກຸມາໂຣ ວິຍ ປຣິຈາເຣຕິ. ໂສ ທຫໂຣວ ສມາໂນ ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາຕາປິຕໂຣ ຍາຈິ. ເຕ ນໍ ວາເຣນ຺ຕິ. ໂສ ຕເຖວ ນິພນ຺ຘຕິ. ປຸນປິ ນໍ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ສຸຂຸມາໂລ, ທຸກ຺ກຣາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຂຸຣຘາຣາຍ ອຸປຣິ ຈງ຺ກມນສທິສາ’’ຕິ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ວາເຣນ຺ຕິ. ໂສ ຕເຖວ ນິພນ຺ຘຕິ. ເຕ ຈິນ຺ເຕສຸໍ ‘‘ສຈາຍໍ ປພ຺ພຊຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ໂທມນສ຺ສໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ນໍ ນິວາເຣມ, ເອຕສ຺ສ ໂທມນສ຺ສໍ ໂຫຕິ. ອປິຈ ອມ຺ຫາກໍ ໂທມນສ຺ສໍ ໂຫຕຸ, ມາ ຈ ເອຕສ຺ສາ’’ຕິ ອນຸຊານິໍສຸ. ຕໂຕ ໂສ ສພ຺ພປຣິຊນໍ ປຣິເທວມານໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອິສິປຕນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ອຸຬາຣເສນາສນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ມຎ຺ຈເກ ຕຏ຺ຏິກໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສຍິ. ໂສ ວຣສຍເນ ກຕປຣິຈໂຍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ອຕິທຸກ຺ຂິໂຕ ອໂຫສິ. ປຠາເຕປິ ສຣີຣປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ, ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒາ ອຄ຺ຄາສນຎ຺ຈ ອຄ຺ຄປິຓ຺ຑຎ຺ຈ ລຠນ຺ຕິ, ນວກາ ຍໍກິຎ຺ຈິເທວ ອາສນໍ ລູຂໂຠຊນຎ຺ຈ. ໂສ ເຕນ ລູຂໂຠຊເນນາປິ ອຕິທຸກ຺ຂິໂຕ ອໂຫສິ. ໂສ ກຕິປາຫໍເຍວ ກິໂສ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິ ຍຖາ ຕໍ ອປຣິປາກຄເຕ ສມຓຘມ຺ເມ. ຕໂຕ ມາຕາປິຕູນໍ ທູຕໍ ເປເສຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິ. ໂສ ກຕິປາຫໍເຍວ ພລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນປິ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ເຕເນວ ກເມນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຸນປິ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ໂນ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ມຊ຺ເຌ ອິມເມວ ພ຺ຍາກຣຓຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ກາມາ ຫິ ຈິຕ຺ຣາ ມຘຸຣາ ມໂນຣມາ, ວິຣູປຣູເປນ ມເຖນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ;

ອາທີນວໍ ກາມຄຸເຓສຸ ທິສ຺ວາ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກາມາຕິ ທ຺ເວ ກາມາ ວຕ຺ຖຸກາມາ ຈ ກິເລສກາມາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸກາມາ ມນາປິຍຣູປາທໂຍ ຘມ຺ມາ, ກິເລສກາມາ ຉນ຺ທາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ຣາຄປ຺ປເຠທາ. ອິຘ ປນ ວຕ຺ຖຸກາມາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຣູປາທິອເນກປ຺ປກາຣວເສນ ຈິຕ຺ຣາ. ໂລກສ຺ສາທວເສນ ມຘຸຣາ. ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ມນໍ ຣເມນ຺ຕີຕິ ມໂນຣມາ. ວິຣູປຣູເປນາຕິ ວິຣູເປນ ຣູເປນ, ອເນກວິເຘນ ສຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ຫິ ຣູປາທິວເສນ ຈິຕ຺ຣາ, ຣູປາທີສຸປິ ນີລາທິວເສນ ວິວິຘຣູປາ. ເອວໍ ເຕນ ວິຣູປຣູເປນ ຕຖາ ຕຖາ ອສ຺ສາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມເຖນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຠິຣມິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕີຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ. ນິຄມນມ຺ປິ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ ວາ ປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸຣິມຄາຖາສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ກາມຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕໑. ອີຕີ ຈາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ຣຎ຺ໂຎ ຄຓ຺ໂຑ ອຸທປາທິ. ພາຬ຺ຫາ ເວທນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເວຊ຺ຊາ ‘‘ສຕ຺ຖກມ຺ເມນ ວິນາ ຜາສຸ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຠຓນ຺ຕິ. ຣາຊາ ເຕສໍ ອຠຍໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກາຣາເປສິ. ເຕ ຜາເລຕ຺ວາ, ປຸພ຺ພໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ, ນິພ຺ເພທນໍ ກຕ຺ວາ, ວຓໍ ປຏ຺ເຏນ ພນ຺ຘິໍສຸ, ອາຫາຣາຈາເຣສຸ ຈ ນໍ ສມ຺ມາ ໂອວທິໍສຸ. ຣາຊາ ລູຂໂຠຊເນນ ກິສສຣີໂຣ ອໂຫສິ, ຄຓ຺ໂຑ ຈສ຺ສ ມິລາຍິ. ໂສ ຜາສຸກສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ສິນິທ຺ຘາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊິ. ເຕນ ຈ ສຎ຺ຊາຕພໂລ ວິສເຍ ປຏິເສວິ. ຕສ຺ສ ຄຓ຺ໂຑ ປຸນ ປຸຣິມສຠາວເມວ ສມ຺ປາປຸຓິ. ເອວໍ ຍາວ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ, ເວຊ຺ເຊຫິ ປຣິວຊ຺ຊິໂຕ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ, ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ, ສຕ຺ຕຫິ ວສ຺ເສຫິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ, ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ຠາສິຕ຺ວາ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໍ ອຄມາສິ.

‘‘ອີຕີ ຈ ຄຓ຺ໂຑ ຈ ອຸປທ຺ທໂວ ຈ, ໂຣໂຄ ຈ ສລ຺ລຎ຺ຈ ຠຍຎ຺ຈ ເມຕໍ;

ເອຕໍ ຠຍໍ ກາມຄຸເຓສຸ ທິສ຺ວາ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອຕີຕິ ອີຕິ, ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອກຸສລຠາຄິຍານໍ ພ຺ຍສນເຫຕູນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ກາມຄຸຓາປິ ເອເຕ ອເນກພ຺ຍສນາວຫຏ຺ເຐນ ທຬ຺ຫສນ຺ນິປາຕຏ຺ເຐນ ຈ ອີຕິ. ຄຓ຺ໂຑປິ ອສຸຈິໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ອຸທ຺ຘຸມາຕປຣິປກ຺ກປຣິຠິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເອເຕ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓໂຕ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ເຄຫິ ອຸທ຺ຘຸມາຕປຣິປກ຺ກປຣິຠິນ຺ນຠາວໂຕ ຈ ຄຓ຺ໂຑ. ອຸປທ຺ທວຕີຕິ ອຸປທ຺ທໂວ; ອນຕ຺ຖໍ ຊເນນ຺ໂຕ ອຠິຠວຕິ; ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຣາຊທຓ຺ຑາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ກາມຄຸຓາເປເຕ ອວິທິຕນິພ຺ພານຕ຺ຖາວຫເຫຕຸຕາຍ ສພ຺ພຸປທ຺ທວວຕ຺ຖຸຕາຍ ຈ ອຸປທ຺ທໂວ. ຍສ຺ມາ ປເນເຕ ກິເລສາຕຸຣຠາວໍ ຊເນນ຺ຕາ ສີລສງ຺ຂາຕມາໂຣຄ຺ຍໍ, ໂລລຸປ຺ປໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕາ ປາກຕິກເມວ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ອາໂຣຄ຺ຍວິລຸມ຺ປນຏ຺ເຐເນວ ໂຣໂຄ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣມນຸປ຺ປວິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ປນ ອນ຺ໂຕຕຸທກຏ຺ເຐນ ທຸນ຺ນິຫຣຓີຍຏ຺ເຐນ ຈ ສລ຺ລໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຠຍາວຫນໂຕ ຠຍໍ. ເມ ເອຕນ຺ຕິ ເມຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ. ນິຄມນໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອີຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕໒. ສີຕຎ຺ຈາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ສີຕາລຸກພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ໂສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎກຸຏິກາຍ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປເທເສ ສີເຕ ສີຕໍ, ອຸຓ຺ເຫ ອຸຓ຺ຫເມວ ຈ ໂຫຕິ ອພ຺ໂຠກາສຕ຺ຕາ ປເທສສ຺ສ. ໂຄຈຣຄາເມ ຠິກ຺ຂາ ຍາວທຕ຺ຖາຍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ປິວນກປານີຍມ຺ປິ ທຸລ຺ລຠໍ, ວາຕາຕປຑໍສສຣີສປາປິ ພາເຘນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອິໂຕ ອຑ຺ຒໂຍຊນມຕ຺ເຕ ສມ຺ປນ຺ໂນ ປເທໂສ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພປິ ເອເຕ ປຣິສ຺ສຍາ ນຕ຺ຖິ. ຍໍນູນາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ; ຜາສຸກໍ ວິຫຣນ຺ເຕນ ສກ຺ກາ ວິເສສໍ ອຘິຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປຸນ ອໂຫສິ – ‘‘ປພ຺ພຊິຕາ ນາມ ນ ປຈ຺ຈຍວສິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວຣູປຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ວເສ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ນາຫໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ນ ອຄມາສິ. ເອວໍ ຍາວຕຕິຍກໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕສິ. ຕໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ວສິຕ຺ວາ, ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ, ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ຠາສິຕ຺ວາ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໍ ອຄມາສິ.

‘‘ສີຕຎ຺ຈ ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈ ຂຸທໍ ປິປາສໍ, ວາຕາຕເປ ຑໍສສຣີສເປ ຈ;

ສພ຺ພານິເປຕານິ ອຠິສມ຺ຠວິຕ຺ວາ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສີຕຎ຺ຈາຕິ ສີຕໍ ນາມ ທຸວິຘໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຘາຕຸກ຺ໂຂຠປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ, ພາຫິຣຘາຕຸກ຺ໂຂຠປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ; ຕຖາ ອຸຓ຺ຫໍ. ຑໍສາຕິ ປິງ຺ຄລມກ຺ຂິກາ. ສຣີສປາຕິ ເຍ ເກຈິ ທີຆຊາຕິກາ ສຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເສສໍ ປາກຏເມວ. ນິຄມນມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ສີຕາລຸກຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕໓. ນາໂຄວາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຣາຊາ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ກາລກໂຕ ນິຣເຍ ວີສຕິ ເອວ ວສ຺ສານິ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ຫຕ຺ຖິໂຍນິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ປທຸມວຓ຺ຓສກລສຣີໂຣ ອຸຬາໂຣ ຍູຖປຕິ ມຫານາໂຄ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ໂອຠຄ຺ໂຄຠຄ຺ຄໍ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ຫຕ຺ຖິຉາປາວ ຂາທນ຺ຕິ. ໂອຄາເຫປິ ນໍ ຫຕ຺ຖິນິໂຍ ກທ຺ທເມນ ລິມ຺ປນ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ປາລິເລຍ຺ຍກນາຄສ຺ເສວ ອໂຫສິ. ໂສ ຍູຖາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິ. ຕໂຕ ນໍ ປທານຸສາເຣນ ຍູຖໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ເອວໍ ຍາວຕຕິຍໍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ອນຸພທ຺ໂຘວ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຕໂກ ພາຣາຓສິຍໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິມຊາຕິຍາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ຕຕ຺ຣ ມໍ ໂສ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທາວສໍ ຄເຕ ຍູເຖ ຍູຖໍ ປຫາຍ ຕເມວ ອຸຍ຺ຍານໍ ປາວິສິ. ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ທິສ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ຫຕ຺ຖິໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ເສນາຍ ປຣິວາເຣສິ. ຫຕ຺ຖີ ຣາຊານໍ ເອວ ອຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ. ຣາຊາ ‘‘ມໍ ອຠິມຸໂຂ ເອຕີ’’ຕິ ຂຸຣປ຺ປໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໂຕ ຫຕ຺ຖີ ‘‘ວິຊ຺ເຌຍ຺ຍາປິ ມໍ ເອໂສ’’ຕິ ມານຸສິກາຍ ວາຈາຍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕ, ມາ ມໍ ວິຊ຺ຌ, ອຫໍ ເຕ ອຍ຺ຍໂກ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ຠຓສີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຫຕ຺ຖີປິ ຣຊ຺ເຊ ຈ ນຣເກ ຈ ຫຕ຺ຖິໂຍນິຍຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິໍ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ສຸນ຺ທຣໍ, ມາ ຠາຍິ, ມາ ຈ ກຎ຺ຈິ ຠິໍສາເປຫີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິໂນ ວຏ຺ຏຎ຺ຈ ອາຣກ຺ຂເກ ຈ ຫຕ຺ຖິຠຓ຺ເຑ ຈ ອຸປຏ຺ຐາເປສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘຄໂຕ ‘‘ອຍໍ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ປກ຺ໂກ, ວິປາກາວເສເສນ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖປິ ຄຓວາສສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ອສຫນ຺ໂຕ ອິຘາຄໂຕ. ອໂຫ ທຸກ຺ໂຂ ຄຓວາໂສ, ເອກີຠາໂວ ເອວ ຈ ປນ ສຸໂຂ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸເຂນ ສຸຂິຕໍ ອມຈ຺ຈາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ປຓິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍານກາໂລ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໂຕ ‘‘ນາຫໍ ຣາຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ນາໂຄວ ຍູຖານິ ວິວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ, ສຎ຺ຊາຕຂນ຺ໂຘ ປທຸມີ ອຸຬາໂຣ;

ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣໍ ອຣຎ຺ເຎ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ສາ ປທຕ຺ຖໂຕ ປາກຏາ ເອວ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ. ສາ ຈ ໂຂ ຍຸຕ຺ຕິວເສເນວ, ນ ອນຸສ຺ສວວເສນ. ຍຖາ ອຍໍ ຫຕ຺ຖີ ມນຸສ຺ສກນ຺ເຕສຸ ສີເລສຸ ທນ຺ຕຕ຺ຕາ ອທນ຺ຕຠູມິໍ ນາຄຈ຺ຉຕີຕິ ວາ, ສຣີຣມຫນ຺ຕຕາຍ ວາ ນາໂຄ, ເອວໍ ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫມ຺ປິ ອຣິຍກນ຺ເຕສຸ ສີເລສຸ ທນ຺ຕຕ຺ຕາ ອທນ຺ຕຠູມິໍ ນາຄມເນນ ອາຄຸໍ ອກຣເຓນ ປຸນ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອນາຄມເນນ ຈ ຄຸຓສຣີຣມຫນ຺ຕຕາຍ ວາ ນາໂຄ ຠເວຍ຺ຍໍ. ຍຖາ ເຈສ ຍູຖານິ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອກຈຣິຍສຸເຂນ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣໍ ອຣຎ຺ເຎ ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ, ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫມ຺ປິ ເອວໍ ຄຓໍ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອກວິຫາຣສຸເຂນ ຌານສຸເຂນ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣໍ ອຣຎ຺ເຎ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາ ຍຖາ ສຸຂໍ, ຕຖາ ຕຖາ ຍຕ຺ຕກໍ ວາ ອິຈ຺ຉາມິ, ຕຕ຺ຕກໍ ອຣຎ຺ເຎ ນິວາສໍ ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ ຈເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ເຈສ ສຸສຓ຺ຐິຕກ຺ຂນ຺ຘຕາຍ ສຎ຺ຊາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ, ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫມ຺ປິ ເອວໍ ອເສຂສີລກ຺ຂນ຺ຘມຫນ຺ຕຕາຍ ສຎ຺ຊາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ຠເວຍ຺ຍໍ. ຍຖາ ເຈສ ປທຸມສທິສຄຕ຺ຕຕາຍ ວາ ປທຸມກຸເລ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາຍ ວາ ປທຸມີ, ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫມ຺ປິ ເອວໍ ປທຸມສທິສອຸຊຸຄຕ຺ຕຕາຍ ວາ ອຣິຍຊາຕິປທຸເມ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາຍ ວາ ປທຸມີ ຠເວຍ຺ຍໍ. ຍຖາ ເຈສ ຖາມພລຊວາທີຫິ ອຸຬາໂຣ, ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫມ຺ປິ ເອວໍ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣຕາທີຫິ ສີລສມາຘິນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎາທີຫິ ວາ ອຸຬາໂຣ ຠເວຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ.

ນາຄຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕໔. ອຏ຺ຐານ ຕນ຺ຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ປຸຕ຺ໂຕ ທຫໂຣ ເອວ ສມາໂນ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ມາຕາປິຕໂຣ ຍາຈິ. ມາຕາປິຕໂຣ ນໍ ວາເຣນ຺ຕິ. ໂສ ວາຣິຍມາໂນປິ ນິພນ຺ຘຕິເຍວ ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ວາ ອນຸຊານິໍສຸ. ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ອຸຍ຺ຍາເນເຍວ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຊານາເປສຸໍ, ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ປາໂຕວ ວີສຕິສຫສ຺ສນາຏກິຕ຺ຖິປຣິວຸຕາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ປຸຕ຺ຕໍ ຍາຄຸໍ ປາເຍຕ຺ວາ, ອນ຺ຕຣາ ຂຊ຺ຊກາທີນິ ຈ ຂາທາເປຕ຺ວາ, ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມຍໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມຸລ຺ລປິຕ຺ວາ, ນຄຣໍ ປວິສຕິ. ປິຕາ ຈ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ຕໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາປິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ທິວສໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມຸລ຺ລປິຕ຺ວາ, ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຊຄ຺ຄນປຸຣິເສ ຐເປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສຕິ. ໂສ ເອວໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ອວິວິຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາເຣ ວິຫຣຕິ. ໂສ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕໍ ອທ຺ທສ – ‘‘ອຍໍ ກຸມາໂຣ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ອສກ຺ຂິ, ຊຏໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ອາວຊ຺ຊິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ໂນ’’ຕິ. ອຖ ‘‘ຘມ຺ມຕາຍ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຕິຈິຣໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ມໂນສິລາຕລໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊປຸຣິໂສ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອາຄໂຕ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ອິທານິ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ວສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປມຸທິຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວາສໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລາທິວາວິຫາຣຏ຺ຐານຈງ຺ກມາທິສພ຺ພໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວາເສສິ.

ໂສ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ? ໂສ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ປພ຺ພຊິຕາ ນາມ ນ ເອທິສາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ຠນ຺ເຕ, ກີທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອນນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ນ ເປກ຺ຂສິ, ນນຸ ເຕ ມາຕາ ວີສຕິສຫສ຺ສອິຕ຺ຖີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອຸຍ຺ຍານໍ ອວິວິຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ປິຕາ ມຫຕາ ພລກາເຍນ ສາຍນ຺ຫສມເຍ, ຊຄ຺ຄນປຸຣິສາ ສກລຣຕ຺ຕິໍ; ປພ຺ພຊິຕາ ນາມ ຕວ ສທິສາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ‘ເອທິສາ ປນ ໂຫນ຺ຕີ’’’ຕິ ຕຕ຺ຣ ຐິຕສ຺ເສວ ອິທ຺ຘິຍາ ຫິມວນ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວິຫາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອາລມ຺ພນພາຫໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິເຕ ຈ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ຈ ຣຊນກມ຺ມສູຈິກມ຺ມາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕ ຈ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອິຘ, ນາຄຈ຺ຉຖ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມຓາ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຣຓໍ ກາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕປຕ຺ຖິຕຎ຺ຈ ປເທສໍ ຄນ຺ຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕກໍວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ –

‘‘ອຏ຺ຐານ ຕໍ ສງ຺ຄຓິກາຣຕສ຺ສ, ຍໍ ຜສ຺ສເຍ ສາມຍິກໍ ວິມຸຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. –

ອິມໍ ອຸປຑ຺ຒຄາຖໍ ວຕ຺ວາ, ທິສ຺ສມາເນເນວ ກາເຍນ ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໍ ອຄມາສິ. ເອວໍ ຄເຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ອາຣກ຺ຂກປຸຣິໂສປິ ‘‘ສຍິໂຕ ກຸມາໂຣ, ອິທານິ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປມຕ຺ໂຕ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ໂສ ຕສ຺ສ ປມຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປາວິສິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ວິວິຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ. ຕຕ຺ຣ ຈ ‘‘ກຖມຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸປຑ຺ຒຄາຖໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ອຠາສິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຏ຺ຐານ ຕນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐານໍ ຕໍ, ອກາຣຓໍ ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອນຸນາສິກໂລໂປ ກໂຕ ‘‘ອຣິຍສຈ຺ຈານ ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑໑; ສຸ. ນິ. ໒໗໐) ວິຍ. ສງ຺ຄຓິກາຣຕສ຺ສາຕິ ຄຓາຠິຣຕສ຺ສ. ຍນ຺ຕິ ກຣຓວຈນເມຕໍ ‘‘ຍໍ ຫິຣີຍຕິ ຫິຣີຍິຕພ຺ເພນາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໓໐) ວິຍ. ຜສ຺ສເຍຕິ ອຘິຄຈ຺ເຉ. ສາມຍິກໍ ວິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິໍ. ສາ ຫິ ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕສມເຍ ເອວ ປຈ຺ຈນີເກຫິ ວິມຸຈ຺ຈນໂຕ ‘‘ສາມຍິກາ ວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ສາມຍິກໍ ວິມຸຕ຺ຕິໍ. ອຏ຺ຐານໍ ຕໍ, ນ ຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊຕິ ສງ຺ຄຓິກາຣຕສ຺ສ, ເຍນ ກາຣເຓນ ຜສ຺ສເຍຕິ ເອຕໍ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ວໂຈ ນິສມ຺ມ ສງ຺ຄຓິກາຣຕິໍ ປຫາຍ ໂຍນິໂສ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ ອາຫ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ອຏ຺ຐານຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ທຸຕິໂຍ ວຄ຺ໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໕໕. ທິຏ຺ຐີວິສູການີຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຣາຊາ ຣໂຫຄໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍຖາ ສີຕາທີນໍ ປຏິຆາຕການິ ອຸຓ຺ຫາທີນິ ອຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອວໍ ວຏ຺ຏປຏິຆາຕກໍ ວິນຏ຺ຏໍ, ໂນ’’ຕິ. ໂສ ອມຈ຺ເຈ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ວິວຏ຺ຏໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ເຕ ‘‘ຊານາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ – ‘‘ກິໍ ຕ’’ນ຺ຕິ? ຕໂຕ ‘‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທໍ ກເຖສຸໍ. ອຖ ຣາຊາ ‘‘ອິເມ ນ ຊານນ຺ຕິ, ສພ຺ເພປິເມ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ’’ຕິ ສຍເມວ ເຕສໍ ວິໂລມຕຎ຺ຈ ອຍຸຕ຺ຕຕຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ‘‘ວຏ຺ຏປຏິຆາຕກໍ ວິວຏ຺ຏໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຄເວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ອິມຎ຺ຈ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘມຊ຺ເຌ ພ຺ຍາກຣຓຄາຖຎ຺ຈ –

‘‘ທິຏ຺ຐີວິສູການິ ອຸປາຕິວຕ຺ໂຕ, ປຕ຺ໂຕ ນິຍາມໍ ປຏິລທ຺ຘມຄ຺ໂຄ;

ອຸປ຺ປນ຺ນຎາໂຓມ຺ຫິ ອນຎ຺ຎເນຍ຺ໂຍ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ທິຏ຺ຐີວິສູການີຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕານິ. ຕານິ ຫິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວິສູກຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວິໂລມຏ຺ເຐນ ຈ ວິສູການິ. ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິສູການິ, ທິຏ຺ຐິ ເອວ ວາ ວິສູການິ ທິຏ຺ຐິວິສູການິ. ອຸປາຕິວຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ສນມຄ຺ເຄນ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ປຕ຺ໂຕ ນິຍາມນ຺ຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ມຕາຍ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍຓຕາຍ ຈ ນິຍຕຠາວໍ ອຘິຄໂຕ, ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມສງ຺ຂາຕໍ ວາ ປຐມມຄ຺ຄນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຐມມຄ຺ຄກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຈ ຕສ຺ສ ປຏິລາໂຠ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິທານິ ປຏິລທ຺ຘມຄ຺ໂຄຕິ ອິມິນາ ເສສມຄ຺ຄປຏິລາຠໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນຎາໂຓມ຺ຫີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາໂຓ ອມ຺ຫິ. ເອເຕນ ຜລໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນຎ຺ຎເນຍ຺ໂຍຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ‘‘ອິທໍ ສຈ຺ຈໍ, ອິທໍ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ນ ເນຕພ຺ໂພ. ເອເຕນ ສຍມ຺ຠຸຕໍ ທີເປຕິ, ປຕ຺ເຕ ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາເຓ ອເນຍ຺ຍຕາຍ ອຠາວາ ສຍໍວສິຕໍ. ສມຖວິປສ຺ສນາຍ ວາ ທິຏ຺ຐິວິສູການິ ອຸປາຕິວຕ຺ໂຕ, ອາທິມຄ຺ເຄນ ປຕ຺ໂຕ ນິຍາມໍ, ເສເສຫິ ປຏິລທ຺ຘມຄ຺ໂຄ, ຜລຎາເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນຎາໂຓ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຘິຄໂຕຕິ ອນຎ຺ຎເນຍ຺ໂຍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ທິຏ຺ຐິວິສູກຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕໖. ນິລ຺ໂລລຸໂປຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ສູໂທ ອນ຺ຕຣຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ອຸປນາເມສິ ມນຸຎ຺ຎທສ຺ສນໍ ສາທຸຣສໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ເມ ຣາຊາ ຘນມນຸປ຺ປເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕໍ ຣຎ຺ໂຎ ຄນ຺ເຘເນວ ໂຠຕ຺ຕຸກາມຕໍ ຊເນສິ ມຸເຂ ເຂຬໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕໍ. ປຐມກພເຬ ປນ ມຸເຂ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕຣສຫຣຓິສຫສ຺ສານິ ອມເຕເນວ ຜຸຏ຺ຐານິ ອເຫສຸໍ. ສູໂທ ‘‘ອິທານິ ເມ ທສ຺ສຕິ, ອິທານິ ເມ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຣາຊາປິ ‘‘ສກ຺ກາຣາຣໂຫ ສູໂທ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຣສໍ ສາຍິຕ຺ວາ ປນ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕໍ ມໍ ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ – ‘ໂລໂລ ອຍໍ ຣາຊາ ຣສຄຣຸໂກ’’’ຕິ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຠຓິ. ເອວໍ ຍາວ ໂຠຊນປຣິໂຍສານໍ, ຕາວ ສູໂທປິ ‘‘ອິທານິ ທສ຺ສຕິ, ອິທານິ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຣາຊາປິ ອວຓ຺ຓຠເຍນ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຠຓິ. ຕໂຕ ສູໂທ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິມສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ທຸຕິຍທິວເສ ອຣສຠຕ຺ຕໍ ອຸປນາເມສິ. ຣາຊາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ນິຄ຺ຄຫາຣໂຫ ອຊ຺ຊ ສູໂທ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ອວຓ຺ຓຠເຍນ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຠຓິ. ຕໂຕ ສູໂທ ‘‘ຣາຊາ ເນວ ສຸນ຺ທຣໍ ນາສຸນ຺ທຣໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຣິພ຺ພຍໍ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕ຺ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິເທວ ປຈິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ເທຕິ. ຣາຊາ ‘‘ອໂຫ ວຕ ໂລໂຠ, ອຫໍ ນາມ ວີສຕິ ນຄຣສຫສ຺ສານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ອິມສ຺ສ ໂລເຠນ ຠຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠາມີ’’ຕິ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ, ປຸຣິມນເຍເນວ ຈ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ນິລ຺ໂລລຸໂປ ນິກ຺ກຸໂຫ ນິປ຺ປິປາໂສ, ນິມ຺ມກ຺ໂຂ ນິທ຺ຘນ຺ຕກສາວໂມໂຫ;

ນິຣາສໂຍ ສພ຺ພໂລເກ ຠວິຕ຺ວາ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິລ຺ໂລລຸໂປຕິ ອໂລລຸໂປ. ໂຍ ຫິ ຣສຕຓ຺ຫາຠິຠູໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຠຸສໍ ລຸປ຺ປຕິ ປຸນປ຺ປຸນຎ຺ຈ ລຸປ຺ປຕິ, ເຕນ ໂລລຸໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ເອສ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນິລ຺ໂລລຸໂປ’’ຕິ. ນິກ຺ກຸໂຫຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຍສ຺ສ ຕິວິຘໍ ກຸຫນວຕ຺ຖຸ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ນິກ຺ກຸໂຫຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິສ຺ສາ ປນ ຄາຖາຍ ມນຸຎ຺ຎໂຠຊນາທີສຸ ວິມ຺ຫຍມນາປຊ຺ຊນໂຕ ນິກ຺ກຸໂຫຕິ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ. ນິປ຺ປິປາໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຕຸມິຈ຺ຉາ ປິປາສາ, ຕສ຺ສາ ອຠາເວນ ນິປ຺ປິປາໂສ, ສາທຸຣສໂລເຠນ ໂຠຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາວິຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມ຺ມກ຺ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣຄຸຓວິນາສນລກ຺ຂໂຓ ມກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ອຠາເວນ ນິມ຺ມກ຺ໂຂ. ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຏ຺ຐກາເລ ສູທສ຺ສ ຄຸຓມກ຺ຂນາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ນິທ຺ຘນ຺ຕກສາວໂມໂຫຕິ ເອຕ຺ຖ ຣາຄາທໂຍ ຕໂຍ, ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ຈ ຕີຓີຕິ ຉ ຘມ຺ມາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອປ຺ປສນ຺ນຏ຺ເຐນ ສກຠາວໍ ວິຊຫາເປຕ຺ວາ ປຣຠາວໍ ຄຓ຺ຫາປນຏ຺ເຐນ ກສຏຏ຺ເຐນ ຈ ກສາວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕຕ຺ຖ, ກຕເມ ຕໂຍ ກສາວາ? ຣາຄກສາໂວ, ໂທສກສາໂວ, ໂມຫກສາໂວ, ອິເມ ຕໂຍ ກສາວາ. ຕຕ຺ຖ, ກຕເມ ອປເຣປິ ຕໂຍ ກສາວາ? ກາຍກສາໂວ, ວຈີກສາໂວ, ມໂນກສາໂວ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໒໔).

ເຕສຸ ໂມຫໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກສາວານໍ ເຕສຎ຺ຈ ສພ຺ເພສໍ ມູລຠູຕສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ນິທ຺ຘນ຺ຕຕ຺ຕາ ນິທ຺ຘນ຺ຕກສາວໂມໂຫ, ຕິຓ຺ຓໍ ເອວ ວາ ກາຍວຈີມໂນກສາວານໍ ໂມຫສ຺ສ ຈ ນິທ຺ຘນ຺ຕຕ຺ຕາ ນິທ຺ຘນ຺ຕກສາວໂມໂຫ. ອິຕເຣສຸ ນິລ຺ໂລລຸປຕາທີຫິ ຣາຄກສາວສ຺ສ, ນິມ຺ມກ຺ຂຕາຍ ໂທສກສາວສ຺ສ ນິທ຺ຘນ຺ຕຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ເອວ. ນິຣາສໂຍຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ. ສພ຺ພໂລເກຕິ ສກລໂລເກ, ຕີສຸ ຠເວສຸ ທ຺ວາທສສຸ ວາ ອາຍຕເນສຸ ຠວວິຠວຕຓ຺ຫາວິຣຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຕໂຍປິ ປາເທ ວຕ຺ວາ ເອໂກ ຈເຣຕິ ເອໂກ ຈຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ ເອວມ຺ປິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພຕິ.

ນິລ຺ໂລລຸປຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕໗. ປາປໍ ສຫາຍນ຺ຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຣາຊາ ມຫຈ຺ຈຣາຊານຸຠາເວນ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ເສ ໂກຏ຺ຐາຄາຣໂຕ ປຸຣາຓຘຎ຺ຎານິ ພຫິທ຺ຘາ ນີຫຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠເຓ, ອິທ’’ນ຺ຕິ ອມຈ຺ເຈ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອິທານິ, ມຫາຣາຊ, ນວຘຎ຺ຎານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ໂອກາສໍ ກາຕຸໍ ອິເມ ມນຸສ຺ສາ ປຸຣາຓຘຎ຺ຎາທີນິ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ – ‘‘ກິໍ, ຠເຓ, ອິຕ຺ຖາຄາຣພລກາຍາທີນໍ ວຏ຺ຏໍ ປຣິປຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊ, ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ’’. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠເຓ, ທານສາລໍ ກາຣາເປຖ, ທານໍ ທສ຺ສາມິ, ມາ ອິມານິ ຘຎ຺ຎານິ ອນຸປກາຣານິ ວິນສ຺ສິໍສູ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ອມຈ຺ໂຈ ‘‘ມຫາຣາຊ, ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຣພ຺ຠ ຍາວ ‘‘ພາລາ ຈ ປຓ຺ຑິຕາ ຈ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິວາເຣສິ. ໂສ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ໂກຏ຺ຐາຄາເຣ ວິລຸມ຺ປນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ຕເຖວ ອາຓາເປສິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ນໍ ‘‘ມຫາຣາຊ, ທຕ຺ຕຸປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຍທິທໍ ທານ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ນິວາເຣສິ. ໂສ ‘‘ອເຣ, ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ນ ລຠາມິ ທາຕຸໍ, ກິໍ ເມ ອິເມຫິ ປາປສຫາເຍຫີ’’ຕິ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ຕຎ຺ຈ ປາປໍ ສຫາຍໍ ຄຣຫນ຺ໂຕ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ປາປໍ ສຫາຍໍ ປຣິວຊ຺ຊເຍຖ, ອນຕ຺ຖທສ຺ສິໍ ວິສເມ ນິວິຏ຺ຐໍ;

ສຍໍ ນ ເສເວ ປສຸຕໍ ປມຕ຺ຕໍ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍ຺ວາຍໍ ທສວຕ຺ຖຸກາຍ ປາປທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປາໂປ, ປເຣສມ຺ປິ ອນຕ຺ຖໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອນຕ຺ຖທສ຺ສີ, ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິມ຺ຫິ ຈ ວິສເມ ນິວິຏ຺ໂຐ, ຕໍ ອຕ຺ຖກາໂມ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປາປໍ ສຫາຍໍ ປຣິວຊ຺ຊເຍຖ ອນຕ຺ຖທສ຺ສິໍ ວິສເມ ນິວິຏ຺ຐໍ. ສຍໍ ນ ເສເວຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວເສນ ນ ເສເວ. ຍທິ ປນ ປຣວໂສ ໂຫຕິ, ກິໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປສຸຕນ຺ຕິ ປສຏໍ, ທິຏ຺ຐິວເສນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມຄຸເຓສຸ ໂວສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ, ກຸສລຠາວນາຣຫິຕໍ ວາ. ຕໍ ເອວຣູປໍ ນ ເສເວ, ນ ຠເຊ, ນ ປຍິຣຸປາເສ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປຕິ.

ປາປສຫາຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕໘. ພຫຸສ຺ສຸຕນ຺ຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ປຸພ຺ເພ ກິຣ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ສພ຺ພໍ ອນວຊ຺ຊໂຠຊີຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຣາຊາ ອາຫ ‘‘ເກ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ? ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຍໍ, ມຫາຣາຊ, ພຫຸສ຺ສຸຕາ ນາມາ’’ຕິ. ຣາຊາ – ‘‘ອຫໍ ສຸຕພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ, ສຸເຕນ ຕິຕ຺ຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉາມິ, ຫນ຺ທ, ເນສໍ ສນ຺ຕິເກ ວິຈິຕ຺ຣນຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນໍ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕມໂນ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ, ປຣິວິສິຕ຺ວາ, ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ປຸຣໂຕ ນິສີທິ ‘‘ຘມ຺ມກຖໍ, ຠນ຺ເຕ, ກໂຣຖາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສຸຂິໂຕ ໂຫຕຸ, ມຫາຣາຊ, ຣາຄກ຺ຂໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິໂຕ. ຣາຊາ ‘‘ອຍໍ ນ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ທຸຕິໂຍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ສ຺ເວ ທານິ ວິຈິຕ຺ຣຘມ຺ມເທສນໍ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕສິ. ເອວໍ ຍາວ ສພ຺ເພສໍ ປຏິປາຏິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ນິມນ຺ເຕສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ‘‘ໂທສກ຺ຂໂຍ ໂຫຕຸ, ໂມຫກ຺ຂໂຍ, ຄຕິກ຺ຂໂຍ, ວຏ຺ຏກ຺ຂໂຍ, ອຸປຘິກ຺ຂໂຍ, ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ເອເກກໍ ປທໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ເສສໍ ປຐມສທິສເມວ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ຕໂຕ ຣາຊາ ‘‘ອິເມ ‘ພຫຸສ຺ສຸຕາ ມຍ’ນ຺ຕິ ຠຓນ຺ຕິ, ນ ຈ ເຕສໍ ວິຈິຕ຺ຣກຖາ, ກິເມເຕຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕຸມາຣທ຺ໂຘ. ອຖ ‘‘ຣາຄກ຺ຂໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ຣາເຄ ຂີເຓ ໂທໂສປິ ໂມໂຫປິ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣປິ ກິເລສາ ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ – ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາຍພຫຸສ຺ສຸຕາ ອິເມ ສມຓາ. ຍຖາ ຫິ ປຸຣິເສນ ມຫາປຖວິໍ ວາ ອາກາສໍ ວາ ອງ຺ຄຸລິຍາ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນ ນ ອງ຺ຄຸລິມຕ຺ໂຕວ ປເທໂສ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ອປິຈ, ໂຂ, ປນ ປຖວີອາກາສາ ເອວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ອິເມຫິ ເອກເມກໍ ອຕ຺ຖໍ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕຫິ ອປຣິມາຓາ ອຕ຺ຖາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ໂສ ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫມ຺ປິ ເອວໍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຖາຣູປໍ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາວໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ, ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ຘມ຺ມຘຣໍ ຠເຊຖ, ມິຕ຺ຕໍ ອຸຬາຣໍ ປຏິຠານວນ຺ຕໍ;

ອຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖານິ ວິເນຍ຺ຍ ກງ຺ຂໍ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ພຫຸສ຺ສຸຕນ຺ຕິ ທຸວິໂຘ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ອຕ຺ຖໂຕ ນິຂິໂລ ປຣິຍຕ຺ຕິພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຈ, ມຄ຺ຄຜລວິຊ຺ຊາຠິຎ຺ຎານໍ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິເວຘພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຈ. ອາຄຕາຄໂມ ຘມ຺ມຘໂຣ. ອຸຬາເຣຫິ ປນ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຸຬາໂຣ. ຍຸຕ຺ຕປຏິຠາໂນ ຈ ມຸຕ຺ຕປຏິຠາໂນ ຈ ຍຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕປຏິຠາໂນ ຈ ປຏິຠານວາ. ປຣິຍຕ຺ຕິປຣິປຸຈ຺ຉາຘິຄມວເສນ ວາ ຕິຘາ ປຏິຠານວາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ສ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ປຏິຠາຕິ, ໂສ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິຠານວາ. ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ຐານາຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຣິປຸຈ຺ຉາ ປຏິຠາຕິ, ໂສ ປຣິປຸຈ຺ຉາປຏິຠານວາ. ເຍນ ມຄ຺ຄາທໂຍ ປຏິວິທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ອຘິຄມປຏິຠານວາ. ຕໍ ເອວຣູປໍ ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ຘມ຺ມຘຣໍ ຠເຊຖ ມິຕ຺ຕໍ ອຸຬາຣໍ ປຏິຠານວນ຺ຕໍ. ຕໂຕ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖອຸຠຍຕ຺ຖເຠທໂຕ ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖເຠທໂຕ ວາ ອເນກປ຺ປກາຣານິ ອຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖານິ. ຕໂຕ – ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ກງ຺ຂຏ຺ຐາເນສຸ ວິເນຍ຺ຍ ກງ຺ຂໍ, ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ວິເນຕ຺ວາ ວິນາເສຕ຺ວາ ເອວໍ ກຕສພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປຕິ.

ພຫຸສ຺ສຸຕຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໕໙. ຂິຑ຺ຑໍ ຣຕິນ຺ຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ວິຠູສກພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ປາໂຕວ ຍາຄຸໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນານາວິຘວິຠູສເນຫິ ອຕ຺ຕານໍ ວິຠູສາເປຕ຺ວາ ມຫາອາທາເສ ສກລສຣີຣໍ ທິສ຺ວາ ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ວິຠູສເນນ ວິຠູສາເປຕິ. ຕສ຺ສ ເອກທິວສໍ ເອວໍ ກໂຣໂຕ ຠຕ຺ຕເວລາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມໂຍ ປຕ຺ໂຕ. ອຖ ອວິຠູສິໂຕວ ທຸສ຺ສປຏ຺ເຏນ ສີສໍ ເວເຐຕ຺ວາ, ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ທິວາເສຍ຺ຍໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ປຸນປິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕເຖວ ກໂຣໂຕ ສູຣິໂຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂຕ. ເອວໍ ທຸຕິຍທິວເສປິ ຕຕິຍທິວເສປິ. ອຖສ຺ສ ເອວໍ ມຓ຺ຑນປ຺ປສຸຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິໂຣໂຄ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ເສຕທໂຫສິ – ‘‘ອໂຫ ເຣ, ອຫໍ ສພ຺ພຖາເມນ ວິຠູສນ຺ໂຕປິ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ປເກ ວິຠູສເນ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທສິໍ. ໂລໂຠ ຈ ນາເມສ ອປາຍຄມນີໂຍ ຘມ຺ໂມ, ຫນ຺ທາຫໍ, ໂລຠໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ຂິຑ຺ຑໍ ຣຕິໍ ກາມສຸຂຎ຺ຈ ໂລເກ, ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂມາໂນ;

ວິຠູສນຏ຺ຐານາ ວິຣໂຕ ສຈ຺ຈວາທີ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຂິຑ຺ຑາ ຈ ຣຕິ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາວ. ກາມສຸຂນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມສຸຂໍ. ວຕ຺ຖຸກາມາປິ ຫິ ສຸຂສ຺ສ ວິສຍາທິຠາເວນ ສຸຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ສຸຂໍ ສຸຂານຸປຕິຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໐). ເອວເມຕໍ ຂິຑ຺ຑໍ ຣຕິໍ ກາມສຸຂຎ຺ຈ ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາສໂລເກ ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອລນ຺ຕິ ອກຕ຺ວາ, ເອຕໍ ຕປ຺ປກນ຺ຕິ ວາ ສາຣຠູຕນ຺ຕິ ວາ ເອວໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອນເປກ຺ຂມາໂນຕິ ເຕນ ອລງ຺ກຣເຓນ ອນເປກ຺ຂຓສີໂລ, ອປິຫາລຸໂກ, ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ, ວິຠູສນຏ຺ຐານາ ວິຣໂຕ ສຈ຺ຈວາທີ ເອໂກ ຈເຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຠູສາ ທຸວິຘາ – ອຄາຣິກວິຠູສາ, ອນຄາຣິກວິຠູສາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຄາຣິກວິຠູສາ ສາຏກເວຐນມາລາຄນ຺ຘາທິ, ອນຄາຣິກວິຠູສາ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑນາທິ. ວິຠູສາ ເອວ ວິຠູສນຏ຺ຐານໍ. ຕສ຺ມາ ວິຠູສນຏ຺ຐານາ ຕິວິຘາຍ ວິຣຕິຍາ ວິຣໂຕ. ອວິຕຖວຈນໂຕ ສຈ຺ຈວາທີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິຠູສນຏ຺ຐານຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖໐. ປຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ທາຣນ຺ຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ປຸຕ຺ໂຕ ທຫຣກາເລ ເອວ ອຠິສິຕ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ໂສ ປຐມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວິຍ ຣຊ຺ຊສິຣິມນຸຠວນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ພຫູນໍ ທຸກ຺ຂໍ ກໂຣມິ. ກິໍ ເມ ເອກຠຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອິມິນາ ປາເປນ, ຫນ຺ທ ສຸຂມຸປ຺ປາເທມີ’’ຕິ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ປຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ທາຣໍ ປິຕຣຎ຺ຈ ມາຕຣໍ, ຘນານິ ຘຎ຺ຎານິ ຈ ພນ຺ຘວານິ;

ຫິຕ຺ວານ ກາມານິ ຍໂຖຘິການິ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘນານີຕິ ມຸຕ຺ຕາມຓິເວຬຸຣິຍສງ຺ຂສິລາປວາຬຣຊຕຊາຕຣູປາທີນິ ຣຕນານິ. ຘຎ຺ຎານີຕິ ສາລິວີຫິຍວໂຄຘຸມກງ຺ກຸວຣກກຸທ຺ຣູສກປເຠທານິ ສຕ຺ຕ ເສສາປຣຓ຺ຓານິ ຈ. ພນ຺ຘວານີຕິ ຎາຕິພນ຺ຘຸໂຄຕ຺ຕພນ຺ຘຸມິຕ຺ຕພນ຺ຘຸສິປ຺ປພນ຺ຘຸວເສນ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ພນ຺ຘເວ. ຍໂຖຘິການີຕິ ສກສກໂອຘິວເສນ ຐິຕາເນວ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ປຸຕ຺ຕທາຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖໑. ສງ຺ໂຄ ເອໂສຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ປາທໂລລພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ໂສ ປາໂຕວ ຍາຄຸໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕີສຸ ປາສາເທສຸ ຕິວິຘນາຏການິ ປສ຺ສຕິ. ຕິວິຘນາຏການີຕິ ກິຣ ປຸພ຺ພຣາຊໂຕ ອາຄຕໍ, ອນນ຺ຕຣຣາຊໂຕ ອາຄຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ກາເລ ອຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ທຫຣນາຏກປາສາທໍ ຄໂຕ. ຕາ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ຣາຊານໍ ຣມາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ອຈ຺ຉຣາໂຍ ວິຍ ອຕິມໂນຫຣໍ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕໍ ປໂຍເຊສຸໍ. ຣາຊາ – ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍເມຕໍ ທຫຣານ’’ນ຺ຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມນາຏກປາສາທໍ ຄໂຕ. ຕາປິ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ຕເຖວ ອກໍສຸ. ໂສ ຕຕ຺ຖາປິ ຕເຖວ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ມຫານາຏກປາສາທໍ ຄໂຕ. ຕາປິ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ຕເຖວ ອກໍສຸ. ຣາຊາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏ ອຕີຕານໍ ຕາສໍ ມຫລ຺ລກຠາເວນ ອຏ຺ຐິກີຬນສທິສໍ ນຈ຺ຈໍ ທິສ຺ວາ ຄີຕຎ຺ຈ ອມຘຸຣໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸນເທວ ທຫຣນາຏກປາສາທໍ, ປຸນ ມຊ຺ຌິມນາຏກປາສາທນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມາ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ອຈ຺ຉຣາໂຍ ວິຍ ມໍ ຣມາເປຕຸກາມາ ສພ຺ພຖາເມນ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕໍ ປໂຍເຊສຸໍ, ສ຺ວາຫໍ ກຕ຺ຖຈິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂລຠເມວ ວຑ຺ເຒມິ, ໂລໂຠ ຈ ນາເມສ ອປາຍຄມນີໂຍ ຘມ຺ໂມ, ຫນ຺ທາຫໍ ໂລຠໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ສງ຺ໂຄ ເອໂສ ປຣິຕ຺ຕເມຕ຺ຖ ໂສຂ຺ຍໍ, ອປ຺ປສ຺ສາໂທ ທຸກ຺ຂເມຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ;

ຄໂຬ ເອໂສ ອິຕິ ຎຕ຺ວາ ມຕິມາ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສງ຺ໂຄ ເອໂສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປໂຠຄໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ໂສ ຫິ ສຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ປາຓິໂນ ກທ຺ທເມ ປວິຏ຺ໂຐ ຫຕ຺ຖີ ວິຍາຕິ ສງ຺ໂຄ. ປຣິຕ຺ຕເມຕ຺ຖ ໂສຂ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓູປໂຠຄກາເລ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໂຕ ກາມາວຈຣຘມ຺ມປຣິຍາປນ຺ນໂຕ ວາ ລາມກຏ຺ເຐນ ໂສຂ຺ຍໍ ປຣິຕ຺ຕໍ, ວິຊ຺ຊຸປ຺ປຠາຍ ໂອຠາສິຕນຈ຺ຈທສ຺ສນສຸຂໍ ວິຍ ອິຕ຺ຕຣໍ, ຕາວກາລິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປ຺ປສ຺ສາໂທ ທຸກ຺ຂເມຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ຍໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ກາມານໍ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໖) ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຍທິທໍ ‘‘ໂກ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາມານໍ ອາທີນໂວ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ສິປ຺ປຏ຺ຐາເນນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ, ຍທິ ມຸທ຺ທາຍ, ຍທິ ຄຓນາຍາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໗) ນເຍເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອຸປນິຘາຍ ອປ຺ໂປ ອຸທກພິນ຺ທຸມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ທຸກ຺ຂເມວ ຠິຍ຺ໂຍ ພຫຸ, ຈຕູສຸ ສມຸທ຺ເທສຸ ອຸທກສທິສໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປ຺ປສ຺ສາໂທ ທຸກ຺ຂເມຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ຄໂຬ ເອໂສຕິ ອສ຺ສາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນວເສນ ພຬິໂສ ວິຍ ເອໂສ ຍທິທໍ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ອິຕິ ຎຕ຺ວາ ມຕິມາຕິ ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘິມາ ປຓ຺ຑິໂຕ ປຸຣິໂສ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ປຫາຍ ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປຕິ.

ສງ຺ຄຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖໒. ສນ຺ທາລຍິຕ຺ວານາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ອນິວຕ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ໂສ ສງ຺ຄາມໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ອຊິນິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຈ຺ຈໍ ອາຣທ຺ໂຘ ອນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ນໍ ເອວໍ ສຎ຺ຊານິໍສຸ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ວນທາໂຫ ອຸຏ຺ຐາສິ. ໂສ ອຄ຺ຄິ ສຸກ຺ຂານິ ຈ ຫຣິຕານິ ຈ ຕິຓາທີນິ ທຫນ຺ໂຕ ອນິວຕ຺ຕມາໂນ ເອວ ຄຈ຺ຉຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕປ຺ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ‘‘ຍຖາຍໍ ວນທາໂຫ, ເອວເມວ ເອກາທສວິໂຘ ອຄ຺ຄິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ທຫນ຺ໂຕ ອນິວຕ຺ຕມາໂນວ ຄຈ຺ຉຕິ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ, ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫມ຺ປິ ອິມສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓຄ຺ຄິນາ ກິເລເສ ທຫນ຺ໂຕ ອນິວຕ຺ຕມາໂນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ? ຕໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເກວຏ຺ເຏ ອທ຺ທສ ນທິຍໍ ມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ. ເຕສໍ ຊາລນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ເອໂກ ມຫາມຈ຺ໂຉ ຊາລໍ ເຠຕ຺ວາ ປລາຍິ. ເຕ ‘‘ມຈ຺ໂຉ ຊາລໍ ເຠຕ຺ວາ ຄໂຕ’’ຕິ ສທ຺ທມກໍສຸ. ຣາຊາ ຕມ຺ປິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕປ຺ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ – ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາເຓນ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຊາລໍ ເຠຕ຺ວາ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉາກາສິ, ອິມຎ຺ຈ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ສນ຺ທາລຍິຕ຺ວານ ສໍໂຍຊນານິ, ຊາລໍວ ເຠຕ຺ວາ ສລິລມ຺ພຸຈາຣີ;

ອຄ຺ຄີວ ທຑ຺ຒໍ ອນິວຕ຺ຕມາໂນ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາ ທຸຕິຍປາເທ ຊາລນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕມຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອມ຺ພູຕິ ອຸທກໍ, ຕຕ຺ຖ ຈຣຕີຕິ ອມ຺ພຸຈາຣີ, ມຈ຺ຉສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສລິເລ ອມ຺ພຸຈາຣີ ສລິລມ຺ພຸຈາຣີ, ຕສ຺ມິໍ ນທີສລິເລ ຊາລໍ ເຠຕ຺ວາ ອມ຺ພຸຈາຣີວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕິຍປາເທ ທຑ຺ຒນ຺ຕິ ທຑ຺ຒຏ຺ຐານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ອຄ຺ຄິ ທຑ຺ຒຏ຺ຐານໍ ປຸນ ນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ມຄ຺ຄຎາຓຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒໍ ກາມຄຸຓຏ຺ຐານໍ ອນິວຕ຺ຕມາໂນ ຕຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ສນ຺ທາລນຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖໓. ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ຈກ຺ຂຸໂລລພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ປາທໂລລພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ວິຍ ນາຏກທສ຺ສນມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ໂສ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ຕໍ ຕໍ ນາຏກໍ ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ນາຏກປຣິວຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ຕຓ຺ຫໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ກິຣ ນາຏກທສ຺ສນາຍ ອາຄຕໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸຏຸມ຺ພິຍຠຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຣາຄໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຕໂຕ ສໍເວຄມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ຕຓ຺ຫໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ອປາຍປຣິປູຣໂກ ຠວິສ຺ສາມິ, ຫນ຺ທ ນໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິມປຏິປຕ຺ຕິໍ ຄຣຫນ຺ໂຕ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຄຸຓທີປິກໍ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂູ ນ ຈ ປາທໂລໂລ, ຄຸຕ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຣກ຺ຂິຕມານສາໂນ;

ອນວສ຺ສຸໂຕ ອປຣິຑຍ຺ຫມາໂນ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ເຫຏ຺ຐາຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ, ສຕ຺ຕ ຄີວຏ຺ຐີນິ ປຏິປາຏິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິວຊ຺ຊຄເຫຕພ຺ພທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຍຸຄມຕ຺ຕໍ ເປກ຺ຂມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຕຸ ຫນຸກຏ຺ຐິນາ ຫທຍຏ຺ຐິໍ ສງ຺ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸຕາ ນ ສມຓສາຣຸປ຺ປາ ໂຫຕີ. ນ ຈ ປາທໂລໂລຕິ ເອກສ຺ສ ທຸຕິໂຍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕຕິໂຍຕິ ເອວໍ ຄຓມຊ຺ຌໍ ປວິສິຕຸກາມຕາຍ ກຓ຺ຑູຍມານປາໂທ ວິຍ ອຠວນ຺ໂຕ, ທີຆຈາຣິກອນວຏ຺ຐິຕຈາຣິກວິຣໂຕ ວາ. ຄຸຕ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອິຘ ວິສຸໍວຸຕ຺ຕາວເສສວເສນ ໂຄປິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ຣກ຺ຂິຕມານສາໂນຕິ ມານສໍ ເຍວ ມານສານໍ, ຕໍ ຣກ຺ຂິຕມສ຺ສາຕິ ຣກ຺ຂິຕມານສາໂນ. ຍຖາ ກິເລເສຫິ ນ ວິລຸປ຺ປຕິ, ເອວໍ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນວສ຺ສຸໂຕຕິ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເຕສຸ ເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ກິເລສອນ຺ວາສ຺ສວວິຣຫິໂຕ. ອປຣິຑຍ຺ຫມາໂນຕິ ເອວໍ ອນ຺ວາສ຺ສວວິຣຫາວ ກິເລສຄ຺ຄີຫິ ອປຣິຑຍ຺ຫມາໂນ. ພຫິທ຺ຘາ ວາ ອນວສ຺ສຸໂຕ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອປຣິຑຍ຺ຫມາໂນ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖໔. ໂອຫາຣຍິຕ຺ວາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ອຍໍ ອຎ຺ໂຎປິ ຈາຕຸມາສິກພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ຈຕຸມາເສ ຈຕຸມາເສ ອຸຍ຺ຍານກີຬໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຄິມ຺ຫານໍ ມຊ຺ຌິເມ ມາເສ ອຸຍ຺ຍານໍ ປວິສນ຺ໂຕ ອຸຍ຺ຍານທ຺ວາເຣ ປຕ຺ຕສຎ຺ຉນ຺ນໍ ປຸປ຺ຜາລງ຺ກຕວິຏປໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກໂກວິຬາຣໍ ທິສ຺ວາ ເອກໍ ປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ປາວິສິ. ຕໂຕ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ອຄ຺ຄປຸປ຺ຜໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕໂຣປິ ອມຈ຺ໂຈ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘ ຐິໂຕ ເອວ ເອກໍ ປຸປ຺ຜໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ສພ຺ໂພ ພລກາໂຍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ປຸປ຺ຜໍ ອນສ຺ສາເທນ຺ຕາ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ໂສ ຣຸກ຺ໂຂ ນິປ຺ປຕ຺ຕປຸປ຺ໂຜ ຂນ຺ຘມຕ຺ໂຕວ ອໂຫສິ. ຕໍ ຣາຊາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອຸຍ຺ຍານາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກໂຕ ອຍໍ ຣຸກ຺ໂຂ, ມມ ອາຄມນເວລາຍໍ ມຓິວຓ຺ຓສາຂນ຺ຕເຣສຸ ປວາຬສທິສປຸປ຺ຜາລງ຺ກໂຕ ອໂຫສິ, ອິທານິ ນິປ຺ປຕ຺ຕປຸປ຺ໂຜ ຊາໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຕສ຺ເສວາວິທູເຣ ອປຸປ຺ຜິຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ສຎ຺ຉນ຺ນປລາສໍ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວາ ຈສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ຣຸກ຺ໂຂ ປຸປ຺ຜຠຣິຕສາຂຕ຺ຕາ ພຫຸຊນສ຺ສ ໂລຠນີໂຍ ອໂຫສິ, ເຕນ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ປນຎ຺ໂຎ ອໂລຠນີຍຕ຺ຕາ ຕເຖວ ຐິໂຕ. ອິທມ຺ປິ ຣຊ຺ຊໍ ປຸປ຺ຜິຕຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ໂລຠນີຍໍ, ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ປນ ອປຸປ຺ຜິຕຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ອໂລຠນີໂຍ. ຕສ຺ມາ ຍາວ ອິທມ຺ປິ ອຍໍ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ນ ວິລຸປ຺ປຕິ, ຕາວ ອຍມຎ຺ໂຎ ສຎ຺ຉນ຺ນປຕ຺ໂຕ ຍຖາ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ, ເອວໍ ກາສາເວນ ປຣິສຎ຺ຉນ຺ເນນ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ໂອຫາຣຍິຕ຺ວາ ຄິຫິພ຺ຍຎ຺ຊນານິ, ສຎ຺ຉນ຺ນປຕ຺ໂຕ ຍຖາ ປາຣິຉຕ຺ໂຕ;

ກາສາຍວຕ຺ໂຖ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກາສາຍວຕ຺ໂຖ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ປາທສ຺ສ ເຄຫາ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ກາສາຍວຕ຺ໂຖ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸນ຺ຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕນ຺ຕິ.

ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ຕຕິໂຍ ວຄ຺ໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໖໕. ຣເສສູຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຎ຺ຎຕໂຣ ກິຣ ພາຣາຓສິຣາຊາ ອຸຍ຺ຍາເນ ອມຈ຺ຈປຸຕ຺ເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ສິລາປຏ຺ຏໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ກີຬຕິ. ຕສ຺ສ ສູໂທ ສພ຺ພມໍສານໍ ຣສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕີວ ສຸສງ຺ຂຕໍ ອມຕກປ຺ປໍ ອນ຺ຕຣຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ອຸປນາເມສິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ເຄຘມາປນ຺ໂນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາວ ຠຸຎ຺ຊິ. ອຸທກກີຬໂຕ ຈ ອຕິວິກາເລ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ສີຆໍ ສີຆໍ ຠຸຎ຺ຊິ. ເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ເພ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ນ ເຕສໍ ກຎ຺ຈິ ສຣິ. ອຖ ປຈ຺ຉາ ປຏິສງ຺ຂານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ, ມຍາ ປາປໍ ກຕໍ, ຍ຺ວາຫໍ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ອຠິຠູໂຕ ສພ຺ພຊນໍ ວິສຣິຕ຺ວາ ເອກໂກວ ຠຸຎ຺ຊິໍ. ຫນ຺ທ ຣສຕຓ຺ຫໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິມປຏິປຕ຺ຕິໍ ຄຣຫນ຺ໂຕ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຄຸຓທີປິກໍ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ຣເສສຸ ເຄຘໍ ອກຣໍ ອໂລໂລ, ອນຎ຺ຎໂປສີ ສປທານຈາຣີ;

ກຸເລ ກຸເລ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣເສສູຕິ ອມ຺ພິລມຘຸຣຕິຕ຺ຕກກຏຸກໂລຓິກຂາຣິກກສາວາທິເຠເທສຸ ສາຍນີເຍສຸ. ເຄຘໍ ອກຣນ຺ຕິ ຄິທ຺ຘິໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ, ຕຓ຺ຫໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອໂລໂລຕິ ‘‘ອິທໍ ສາຍິສ຺ສາມິ, ອິທໍ ສາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຣສວິເສເສສຸ ອນາກຸໂລ. ອນຎ຺ຎໂປສີຕິ ໂປເສຕພ຺ພກສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທິວິຣຫິໂຕ, ກາຍສນ຺ຘາຣຓມຕ຺ເຕນ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ວາ ປຸພ຺ເພ ອຸຍ຺ຍາເນ ຣເສສຸ ເຄຘກຣຓໂລໂລ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໂປສີ ອາສິໍ, ເອວໍ ອຫຸຕ຺ວາ ຍາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ໂລໂລ ຫຸຕ຺ວາ ຣເສສຸ ເຄຘໍ ກໂຣຕິ. ຕໍ ຕຓ຺ຫໍ ຫິຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ຕຓ຺ຫາມູລກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອນຎ຺ຎໂປສີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນກຏ຺ເຐນ ອຎ຺ເຎຕິ ກິເລສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອໂປສເນນ ອນຎ຺ຎໂປສີຕິ ອຍມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ສປທານຈາຣີຕິ ອໂວກ຺ກມ຺ມຈາຣີ ອນຸປຸພ຺ພຈາຣີ, ຆຣປຏິປາຏິໍ ອຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຑ຺ຒກຸລຎ຺ຈ ທລິທ຺ທກຸລຎ຺ຈ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸເລ ກຸເລ ອປ຺ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກິເລສວເສນ ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ, ຈນ຺ທູປໂມ ນິຈ຺ຈນວໂກ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ຣສເຄຘຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖໖. ປຫາຍ ປຎ຺ຈາວຣຓານີຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຣາຊາ ປຐມຊ຺ຌານລາຠີ ອໂຫສິ. ໂສ ຌານານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປຕ຺ຕິສມ຺ປທໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ປຫາຍ ປຎ຺ຈາວຣຓານິ ເຈຕໂສ, ອຸປກ຺ກິເລເສ ພ຺ຍປນຸຊ຺ຊ ສພ຺ເພ;

ອນິສ຺ສິໂຕ ເຉຕ຺ວ ສິເນຫໂທສໍ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາວຣຓານີຕິ ນີວຣຓາເນວ. ຕານິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຣຄສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕານິ ປນ ຍສ຺ມາ ອພ຺ຠາທໂຍ ວິຍ ຈນ຺ທສູຣິເຍ ເຈໂຕ ອາວຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາວຣຓານິ ເຈຕໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕານິ ອຸປຈາເຣນ ວາ ອປ຺ປນາຍ ວາ ປຫາຍ. ອຸປກ຺ກິເລເສຕິ ອຸປຄມ຺ມ ຈິຕ຺ຕໍ ວິພາເຘນ຺ເຕ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ, ວຕ຺ໂຖປມາທີສຸ ວຸຕ຺ເຕ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ວາ. ພ຺ຍປນຸຊ຺ຊາຕິ ປນຸທິຕ຺ວາ ວິນາເສຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄນ ປຊຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພຕິ ອນວເສເສ. ເອວໍ ສມຖວິປສ຺ສນາສມ຺ປນ຺ໂນ ປຐມມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ອນິສ຺ສິໂຕ. ເສສມຄ຺ເຄຫິ ເຉຕ຺ວາ ເຕຘາຕຸກໍ ສິເນຫໂທສໍ, ຕຓ຺ຫາຣາຄນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສິເນໂຫ ເອວ ຫິ ຄຸຓປຏິປກ຺ຂໂຕ ສິເນຫໂທໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ອາວຣຓຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖໗. ວິປິຏ຺ຐິກຕ຺ວານາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຣາຊາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານລາຠີ ອໂຫສິ. ໂສ ຌານານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປຕ຺ຕິສມ຺ປທໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ວິປິຏ຺ຐິກຕ຺ວານ ສຸຂໍ ທຸຂຎ຺ຈ, ປຸພ຺ເພວ ຈ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສໍ;

ລທ຺ຘານຸເປກ຺ຂໍ ສມຖໍ ວິສຸທ຺ຘໍ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວິປິຏ຺ຐິກຕ຺ວານາຕິ ປິຏ຺ຐິໂຕ ກຕ຺ວາ, ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຊຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂໍ ທຸຂຎ຺ຈາຕິ ກາຍິກໍ ສາຕາສາຕໍ. ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ເຈຕສິກໍ ສາຕາສາຕໍ. ອຸເປກ຺ຂນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຸເປກ຺ຂໍ. ສມຖນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມຖເມວ. ວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນີວຣຓວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕິສຸຂສງ຺ຂາເຕຫິ ນວຫິ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘໍ, ນິທ຺ຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓມິວ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ປນ ໂຍຊນາ – ວິປິຏ຺ຐິກຕ຺ວານ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພວ ປຐມຊ຺ຌານຸປຈາຣຠູມິຍໍເຍວ ທຸກ຺ຂໍ, ຕຕິຍຊ຺ຌານຸປຈາຣຠູມິຍໍ ສຸຂນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸນ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຈກາຣໍ ປຣໂຕ ເນຕ຺ວາ ‘‘ໂສມນສ຺ສໍ ໂທມນສ຺ສຎ຺ຈ ວິປິຏ຺ຐິກຕ຺ວານ ປຸພ຺ເພວາ’’ຕິ ອຘິກາໂຣ. ເຕນ ໂສມນສ຺ສໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຸປຈາເຣ, ໂທມນສ຺ສຎ຺ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຸປຈາເຣເຍວາຕິ ທີເປຕິ. ເອຕານິ ຫິ ເອເຕສໍ ປຣິຍາຍໂຕ ປຫານຏ຺ຐານານິ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານໍ, ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ, ສຸຂສ຺ສ ຕຕິຍຊ຺ຌານໍ, ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປຫານຏ຺ຐານໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ ເອຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໐). ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໂຕ ປຸພ຺ເພວ ຕີສຸ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສສຸຂານິ ວິປິຏ຺ຐິກຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ໂສມນສ຺ສໍ ວິປິຏ຺ຐິກຕ຺ວາ ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ລທ຺ຘານຸເປກ຺ຂໍ ສມຖໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ເອໂກ ຈເຣຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວາຕິ.

ວິປິຏ຺ຐິກຕ຺ວາຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖໘. ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຎ຺ຎຕໂຣ ກິຣ ປຈ຺ຈນ຺ຕຣາຊາ ສຫສ຺ສໂຍຘປຣິມາຓພລກາໂຍ ຣຊ຺ເຊນ ຂຸທ຺ທໂກ, ປຎ຺ຎາຍ ມຫນ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອຫໍ ຂຸທ຺ທໂກ, ປຎ຺ຎວຕາ ຈ ປນ ສກ຺ກາ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສາມນ຺ຕຣຎ຺ໂຎ ທູຕໍ ປາເຫສິ – ‘‘ສຕ຺ຕທິວສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເມ ຣຊ຺ຊໍ ວາ ເທຕຸ ຍຸທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອມຈ຺ເຈ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ມຍາ ຕຸມ຺ເຫ ອນາປຸຈ຺ຉາເຍວ ສາຫສໍ ກຕໍ, ອມຸກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ເອວໍ ປຫິຕໍ, ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ສກ຺ກາ, ມຫາຣາຊ, ໂສ ທູໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ກາ, ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ ວິນາສິຕມ຺ຫາ ຕຍາ, ເຕນ ຫິ ທຸກ຺ຂໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສຕ຺ເຖນ ມຣິຕຸໍ. ຫນ຺ທ, ມຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ມຣາມ, ອຕ຺ຕານໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ມຣາມ, ອຸພ຺ພນ຺ຘາມ, ວິສໍ ຂາທາມາ’’ຕິ. ເອວໍ ເຕສຸ ເອກເມໂກ ມຣຓເມວ ສໍວຓ຺ເຓຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ – ‘‘ກິໍ ເມ, ອິເມຫິ, ອຕ຺ຖິ, ຠເຓ, ມຍ຺ຫໍ ໂຍຘາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ‘‘ອຫໍ, ມຫາຣາຊ, ໂຍໂຘ, ອຫໍ, ມຫາຣາຊ, ໂຍໂຘ’’ຕິ ຕໍ ໂຍຘສຫສ຺ສໍ ອຸຏ຺ຐຫິ.

ຣາຊາ ‘‘ເອເຕ ອຸປປຣິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຈິຕກໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ມຍາ, ຠເຓ, ອິທໍ ນາມ ສາຫສໍ ກຕໍ, ຕໍ ເມ ອມຈ຺ຈາ ປຏິກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ໂສຫໍ ຈິຕກໍ ປວິສິສ຺ສາມິ, ໂກ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປວິສິສ຺ສຕິ, ເກນ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈສຕາ ໂຍຘາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ – ‘‘ມຍໍ, ມຫາຣາຊ, ປວິສາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ອປເຣ ປຎ຺ຈສເຕ ໂຍເຘ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອິທານິ, ຕາຕາ, ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ນາຍໍ, ມຫາຣາຊ, ປຸຣິສກາໂຣ, ອິຕ຺ຖິກິຣິຍາ ເອສາ, ອປິຈ ມຫາຣາເຊນ ປຏິຣຎ຺ໂຎ ທູໂຕ ເປສິໂຕ, ເຕນ ມຍໍ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມມ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິໍ ເສນໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ເຕນ ໂຍຘສຫສ຺ເສນ ປຣິວຸໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊສີມາຍ ນິສີທິ.

ໂສປິ ປຏິຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອເຣ, ໂສ ຂຸທ຺ທກຣາຊາ ມມ ທາສສ຺ສາປິ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ພລກາຍໍ ອາທາຍ ຍຸຊ຺ຌິຕຸໍ ນິກ຺ຂມິ. ຂຸທ຺ທກຣາຊາ ຕໍ ອພ຺ຠຸຍ຺ຍາຕໍ ທິສ຺ວາ ພລກາຍໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ນ ພຫຸກາ; ສພ຺ເພ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕ຺ວາ, ອສິຈມ຺ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ສີຆໍ ອິມສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຣໂຕ ອຸຊຸກໍ ເອວ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ອຖ ສາ ເສນາ ທ຺ວິຘາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣມທາສິ. ເຕ ຕໍ ຣາຊານໍ ຊີວຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ອຎ຺ເຎ ໂຍຘາ ປລາຍິໍສຸ. ຂຸທ຺ທກຣາຊາ ‘‘ຕໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ປຸຣໂຕ ຘາວຕິ, ປຏິຣາຊາ ຕໍ ອຠຍໍ ຍາຈິ. ຕໂຕ ຕສ຺ສ ອຠຍໍ ທຕ຺ວາ, ສປຖໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມນຸສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ, ເຕນ ສຫ ອຎ຺ຎໍ ຣາຊານໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊສີມາຍ ຐຕ຺ວາ ເປເສສິ – ‘‘ຣຊ຺ຊໍ ວາ ເມ ເທຕຸ ຍຸທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຫໍ ເອກຍຸທ຺ຘມ຺ປິ ນ ສຫາມີ’’ຕິ ຣຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເຕສິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ສພ຺ພຣາຊາໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ພາຣາຓສິຣາຊານມ຺ປິ ອຄ຺ຄເຫສິ.

ໂສ ເອກສຕຣາຊປຣິວຸໂຕ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ອນຸສາສນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ຂຸທ຺ທໂກ ອໂຫສິໍ, ໂສມ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສກລຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣ ຊາໂຕ. ຕໍ ໂຂ ປນ ເມ ຎາຓໍ ໂລກິຍວີຣິຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ເນວ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ສາຘຸ ວຕສ຺ສ ສ຺ວາຫໍ ອິມິນາ ຎາເຓນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ຄເວເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ຣຊ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ, ປຸຕ຺ຕທາຣຎ຺ຈ ສກຊນປທເມວ ເປເສຕ຺ວາ, ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສມາທາຍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ອາຣທ຺ຘວິຣິໂຍ ປຣມຕ຺ຖປຕ຺ຕິຍາ, ອລີນຈິຕ຺ໂຕ ອກຸສີຕວຸຕ຺ຕິ;

ທຬ຺ຫນິກ຺ກໂມ ຖາມພລູປປນ຺ໂນ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍມສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘວິຣິໂຍ. ເອເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠໍ ອາທິວີຣິຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣມຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ປຣມຕ຺ຖປຕ຺ຕິຍາ. ເອເຕນ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ປຕ຺ຕພ຺ພຜລໍ ທສ຺ເສຕິ. ອລີນຈິຕ຺ໂຕຕິ ເອເຕນ ພລວີຣິຍູປຕ຺ຖມ຺ຠານໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອລີນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອກຸສີຕວຸຕ຺ຕີຕິ ເອເຕນ ຐານອາສນຈງ຺ກມນາທີສຸ ກາຍສ຺ສ ອນວສີທນໍ. ທຬ຺ຫນິກ຺ກໂມຕິ ເອເຕນ ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ອ. ນິ. ໒.໕; ມຫານິ. ໑໙໖) ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ປທຫນວີຣິຍໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍໍ ຕໍ ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາທີສຸ ປທຫນ຺ໂຕ ‘‘ກາເຍນ ເຈວ ປຣມສຈ຺ຈໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈ ນໍ ອຕິວິຊ຺ຌ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ເອເຕນ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວີຣິຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຎ຺ຫິ ທຬ຺ຫຎ຺ຈ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຕຕ຺ຕາ, ນິກ຺ກໂມ ຈ ສພ຺ພໂສ ປຏິປກ຺ຂາ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລປິ ທຬ຺ໂຫ ນິກ຺ກໂມ ອສ຺ສາຕິ ‘‘ທຬ຺ຫນິກ຺ກໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຖາມພລູປປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ກາຍຖາເມນ ຎາຓພເລນ ຈ ອຸປປນ຺ໂນ, ອຖ ວາ ຖາມຠູເຕນ ພເລນ ອຸປປນ຺ໂນຕິ ຖາມພລູປປນ຺ໂນ, ຖິຣຎາຓພລູປປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ຕສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາຓສມ຺ປໂຍຄໍ ທີເປນ຺ໂຕ ໂຍນິໂສ ປທຫນຠາວໍ ສາເຘຕິ. ປຸພ຺ພຠາຄມຊ຺ຌິມອຸກ຺ກຏ຺ຐວີຣິຍວເສນ ວາ ຕໂຍປິ ປາທາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໖໙. ປຏິສລ຺ລານນ຺ຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອາວຣຓຄາຖາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສທິສາ ເອວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ວິເສໂສ. ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍໍ ປນສ຺ສາ ປຏິສລ຺ລານນ຺ຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສລ຺ລີນໍ ເອກຕ຺ຕເສວິຕາ ເອກີຠາໂວ, ກາຍວິເວໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຌານນ຺ຕິ ປຈ຺ຈນີກຌາປນໂຕ ອາຣມ຺ມຓລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນີວຣຓາທິປຈ຺ຈນີກຌາປນໂຕ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານໂຕ ຈ ຌານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານິ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາທິປຈ຺ຈນີກຌາປນໂຕ, ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໂຕເຍວ ເຈຕ຺ຖ ຜລານິ. ອິຘ ປນ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເອວເມຕໍ ປຏິສລ຺ລານຎ຺ຈ ຌານຎ຺ຈ ອຣິຎ຺ຈມາໂນ, ອຊຫມາໂນ, ອນິສ຺ສຊ຺ຊມາໂນ. ຘມ຺ເມສູຕິ ວິປສ຺ສນູປເຄສຸ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາທິຘມ຺ເມສຸ. ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຕຕໍ, ສມິຕໍ, ອພ຺ໂຠກິຓ຺ຓໍ. ອນຸຘມ຺ມຈາຣີຕິ ເຕ ຘມ຺ເມ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕມາເນນ ອນຸຄຕໍ ວິປສ຺ສນາຘມ຺ມໍ ຈຣມາໂນ. ອຖ ວາ ຘມ຺ມາຕິ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸໂລໂມ ຘມ຺ໂມຕິ ອນຸຘມ຺ໂມ, ວິປສ຺ສນາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ມານໍ ນິຈ຺ຈໍ ອນຸຘມ຺ມຈາຣີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ‘‘ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ອາທີນວໍ ສມ຺ມສິຕາ ຠເວສູຕິ ຕາຍ ອນຸຘມ຺ມຈຣິຕາສງ຺ຂາຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອນິຈ຺ຈາກາຣາທິໂທສໍ ຕີສຸ ຠເວສຸ ສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອວໍ ອິມໍ ກາຍວິເວກຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ອຣິຎ຺ຈມາໂນ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາຍ ປຏິປທາຍ ອຘິຄໂຕຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ເອໂກ ຈເຣຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຏິສລ຺ລານຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗໐. ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍນ຺ຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຎ຺ຎຕໂຣ ກິຣ ພາຣາຓສິຣາຊາ ມຫຈ຺ຈຣາຊານຸຠາເວນ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ສ ສຣີຣໂສຠາຍ ອາວຏ຺ຏິຕຫທຍາ ສຕ຺ຕາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕເມວ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ, ອຸໂຠຫິ ປສ຺ເສຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ. ປກຕິຍາ ເອວ ຫິ ພຸທ຺ຘທສ຺ສເນ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທສມຸທ຺ທຣາຊທສ຺ສເນ ຈ ອຕິຕ຺ໂຕ ໂລໂກ. ອຖ ອຎ຺ຎຕຣາ ກຸຏຸມ຺ພິຍຠຣິຍາປິ ອຸປຣິປາສາທຄຕາ ສີຫປຎ຺ຊຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ໂອໂລກຍມານາ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຊານາຫິ ຕາວ, ຠເຓ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ ສສາມິກາ ວາ ອສາມິກາ ວາ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສສາມິກາ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມາ ວີສຕິສຫສ຺ສນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ເທວຈ຺ຉຣາໂຍ ວິຍ ມໍເຍວ ເອກໍ ອຠິຣເມນ຺ຕິ, ໂສ ທານາຫໍ ເອຕາປິ ອຕຸສິຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ອິຕ຺ຖິຍາ ຕຓ຺ຫໍ ອຸປ຺ປາເທສິໍ, ສາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອປາຍເມວ ອາກຑ຺ຒຕີ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທ ນໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຖຍມປ຺ປມຕ຺ໂຕ, ອເນຬມູໂຄ ສຸຕວາ ສຕີມາ;

ສງ຺ຂາຕຘມ຺ໂມ ນິຍໂຕ ປຘານວາ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ, ເອວໍ ທິຏ຺ຐາທີນວາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ເອວ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ. ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ສາຕຈ຺ຈກາຣີ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣີ. ອເນຬມູໂຄຕິ ອລາລາມຸໂຂ. ອຖ ວາ ອເນໂຬ ຈ ອມູໂຄ ຈ, ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຫິຕສຸຂສມ຺ປາປກໍ ສຸຕມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຸຕວາ ອາຄມສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຕີມາຕິ ຈິຣກຕາທີນໍ ອນຸສ຺ສຣິຕາ. ສງ຺ຂາຕຘມ຺ໂມຕິ ຘມ຺ມຸປປຣິກ຺ຂາຍ ປຣິຎ຺ຎາຕຘມ຺ໂມ. ນິຍໂຕຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ນິຍາມໍ ປຕ຺ໂຕ. ປຘານວາຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນ. ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ເອສ ປາໂຐ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເອວເມເຕຫິ ອປ຺ປມາທາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນິຍາມສມ຺ປາປເກນ ປຘາເນນ ປຘານວາ, ເຕນ ປຘາເນນ ປຕ຺ຕນິຍາມຕ຺ຕາ ນິຍໂຕ, ຕໂຕ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ໂມ. ອຣຫາ ຫິ ປຸນ ສງ຺ຂາຕພ຺ພາຠາວໂຕ ‘‘ສງ຺ຂາຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ເຍ ຈ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາເສ, ເຍ ຈ ເສຂາ ປຸຖູ ອິຘາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໔; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໗). ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗໑. ສີໂຫ ວາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ກິຣ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ທູເຣ ອຸຍ຺ຍານໍ ໂຫຕິ. ໂສ ປເຄວ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຍານາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ອຸທກຏ຺ຐານໍ ອຸປຄໂຕ ‘‘ມຸຂໍ ໂຘວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປເທເສ ສີຫີ ໂປຕກໍ ຊເນຕ຺ວາ ໂຄຈຣາຍ ຄຕາ. ຣາຊປຸຣິໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສີຫໂປຕໂກ ເທວາ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ສີໂຫ ກິຣ ນ ກສ຺ສຈິ ຠາຍຕີ’’ຕິ ຕໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕຸໍ ເຠຣິອາທີນິ ອາໂກຏາເປສິ. ສີຫໂປຕໂກ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາປິ ຕເຖວ ສຍິ. ຣາຊາ ຍາວຕຕິຍກໍ ອາໂກຏາເປສິ, ໂສ ຕຕິຍວາເຣ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຣິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕເຖວ ສຍິ. ອຖ ຣາຊາ ‘‘ຍາວສ຺ສ ມາຕາ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕໍ ທິວສໍ ຊາໂຕປິ ສີຫໂປຕໂກ ນ ສນ຺ຕສຕິ ນ ຠາຍຕິ, ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຣິຕາສໍ ເຉຕ຺ວາ ນ ສນ຺ຕເສຍ຺ຍໍ ນ ຠາເຍຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຸນ ເກວຏ຺ເຏຫິ ມຈ຺ເຉ ຄເຫຕ຺ວາ ສາຂາສຸ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປສາຣິເຕ ຊາເລ ວາຕໍ ອລຄ຺ຄໍເຍວ ຄຈ຺ຉມານໍ ທິສ຺ວາ, ຕມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ – ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຊາລໍ ໂມຫຊາລໍ ວາ ຜາເລຕ຺ວາ ເອວໍ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິລາປຏ຺ຏໂປກ຺ຂຣຓິຕີເຣ ນິສິນ຺ໂນ ວາຕພ຺ຠາຫຕານິ ປທຸມານິ ໂອນມິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ວາຕວິຄເມ ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐິຕານິ ອຸທເກນ ອນຸປລິຕ຺ຕານິ ທິສ຺ວາ ຕມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ – ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫມ຺ປິ ຍຖາ ເອຕານິ ອຸທເກ ຊາຕານິ ອຸທເກນ ອນຸປລິຕ຺ຕານິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອວເມວໍ ໂລເກ ຊາໂຕ ໂລເກນ ອນຸປລິຕ຺ໂຕ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ‘‘ຍຖາ ສີຫວາຕປທຸມານິ, ເອວໍ ອສນ຺ຕສນ຺ເຕນ ອສຊ຺ຊມາເນນ ອນຸປລິຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ສີໂຫວ ສທ຺ເທສຸ ອສນ຺ຕສນ຺ໂຕ, ວາໂຕວ ຊາລມ຺ຫິ ອສຊ຺ຊມາໂນ;

ປທຸມໍວ ໂຕເຍນ ອລິປ຺ປມາໂນ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສີໂຫຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສີຫາ – ຕິຓສີໂຫ, ປຓ຺ຑຸສີໂຫ, ກາຬສີໂຫ, ເກສຣສີໂຫຕິ. ເກສຣສີໂຫ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ. ໂສວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ວາໂຕ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິວເສນ ອເນກວິໂຘ, ປທຸມໍ ຣຕ຺ຕເສຕາທິວເສນ. ເຕສຸ ໂຍ ໂກຈິ ວາໂຕ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປທຸມຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສນ຺ຕາໂສ ອຕ຺ຕສິເນເຫນ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕສິເນໂຫ ຈ ຕຓ຺ຫາເລໂປ, ໂສປິ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ວາ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ວາ ໂລເຠນ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ຕຓ຺ຫາເຍວ. ສຊ຺ຊນໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຸປປຣິກ຺ຂາວິຣຫິຕສ຺ສ ໂມເຫນ ໂຫຕິ, ໂມໂຫ ຈ ອວິຊ຺ຊາ. ຕຕ຺ຖ ສມເຖນ ຕຓ຺ຫາຍ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ວິປສ຺ສນາຍ, ອວິຊ຺ຊາຍ. ຕສ຺ມາ ສມເຖນ ອຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຫາຍ ສີໂຫວ ສທ຺ເທສຸ ອນິຈ຺ຈາທີສຸ ອສນ຺ຕສນ຺ໂຕ, ວິປສ຺ສນາຍ ໂມຫໍ ປຫາຍ ວາໂຕວ ຊາລມ຺ຫິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ ອສຊ຺ຊມາໂນ, ສມເຖເນວ ໂລຠໍ ໂລຠສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ເອວ ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ປຫາຍ, ປທຸມໍວ ໂຕເຍນ ສພ຺ພຠວໂຠຄໂລເຠນ ອລິປ຺ປມາໂນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມຖສ຺ສ ສີລໍ ປທຏ຺ຐານໍ, ສມໂຖ ສມາຘິ, ວິປສ຺ສນາ ປຎ຺ຎາຕິ. ເອວໍ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສິທ຺ເຘສຸ ຕໂຍປິ ຂນ຺ຘາ ສິທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ສຸຣໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ສີໂຫວ ສທ຺ເທສຸ ອາຆາຕວຕ຺ຖູສຸ ກຸຊ຺ຌິຕຸກາມຕາຍ ນ ສນ຺ຕສຕິ. ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘນ ປຏິວິທ຺ຘສຠາໂວ ວາໂຕວ ຊາລມ຺ຫິ ຂນ຺ຘາທິຘມ຺ມເຠເທ ນ ສຊ຺ຊຕິ, ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘນ ວີຕຣາໂຄ ປທຸມໍວ ໂຕເຍນ ຣາເຄນ ນ ລິປ຺ປຕິ. ເອວໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫານໍ ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ອກຸສລມູລານໍ ປຫານວເສນ ອສນ຺ຕສນ຺ໂຕ ອສຊ຺ຊມາໂນ ອລິປ຺ປມາໂນ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ອສນ຺ຕສນ຺ຕຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗໒. ສີໂຫ ຍຖາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຎ຺ຎຕໂຣ ກິຣ ພາຣາຓສິຣາຊາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ກຸປ຺ປິຕໍ ວູປສເມຕຸໍ ຄາມານຸຄາມິມຄ຺ຄໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ, ອຸຊຸໍ ອຏວິມຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປພ຺ພຕປາເທ ສີໂຫ ພາລສູຣິຍາຕປໍ ຕປ຺ປມາໂນ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຣາຊປຸຣິໂສ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ສີໂຫ ກິຣ ສທ຺ເທນ ນ ສນ຺ຕສຕີ’’ຕິ ເຠຣິສງ຺ຂປຓວາທີຫິ ສທ຺ທໍ ກາຣາເປສິ. ສີໂຫ ຕເຖວ ນິປຊ຺ຊິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ກາຣາເປສິ. ສີໂຫ ຕເຖວ ນິປຊ຺ຊິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ກາຣາເປສິ. ສີໂຫ ‘‘ມມ ປຏິສຕ຺ຕຸ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສີຫນາທໍ ນທິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ຫຕ຺ຖາໂຣຫາທໂຍ ຫຕ຺ຖິອາທີຫິ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ຕິຓຄຫນານິ ປວິຏ຺ຐາ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຄຓາ ທິສາວິທິສາ ປລາຕາ. ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖີປິ ຣາຊານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວນຄຫນານິ ໂປຖຍມາໂນ ປລາຍິ. ໂສ ຕໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ, ປຖວິໍ ປຕິຕ຺ວາ, ເອກປທິກມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ສທ຺ທມສ຺ສຸຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ສ ສທ຺ທໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ປຐມໍ ເຠຣິສງ຺ຂາທີນໍ, ປຈ຺ຉາ ສີຫສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ນ ຠາຍິຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ນ ມຍໍ, ມຫາຣາຊ, ກສ຺ສຈິ ສທ຺ທສ຺ສ ຠາຍາມາ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເອທິສໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສກ຺ກາ, ມຫາຣາຊ, ສເຈ ປພ຺ພຊສີ’’ຕິ. ‘‘ປພ຺ພຊາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ສິກ຺ຂາເປສຸໍ. ໂສປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ສີໂຫ ຍຖາ ທາຐພລີ ປສຍ຺ຫ, ຣາຊາ ມິຄານໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຈາຣີ;

ເສເວຖ ປນ຺ຕານິ ເສນາສນານິ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຫນາ ຈ ຫນນາ ຈ ສີຆຊວຕ຺ຕາ ຈ ສີໂຫ. ເກສຣສີໂຫວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ທາຐາ ພລມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ທາຐພລີ. ປສຍ຺ຫ ອຠິຠຸຍ຺ຍາຕິ, ອຸຠຍໍ ຈາຣີສທ຺ເທນ ສຫ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ປສຍ຺ຫຈາຣີ ອຠິຠຸຍ຺ຍຈາຣີຕິ ຕຕ຺ຖ ປສຍ຺ຫ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈຣເຓນ ປສຍ຺ຫຈາຣີ, ອຠິຠວິຕ຺ວາ, ສນ຺ຕາເສຕ຺ວາ, ວສີກຕ຺ວາ, ຈຣເຓນ ອຠິຠຸຍ຺ຍຈາຣີ. ສ຺ວາຍໍ ກາຍພເລນ ປສຍ຺ຫຈາຣີ, ເຕຊສາ ອຠິຠຸຍ຺ຍຈາຣີ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ໂກຈິ ວເທຍ຺ຍ – ‘‘ກິໍ ປສຍ຺ຫ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຈາຣີ’’ຕິ, ຕໂຕ ມິຄານນ຺ຕິ ສາມິວຈນໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມິເຄ ປສຍ຺ຫ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຈາຣີ’’ຕິ ປຏິວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປນ຺ຕານີຕິ ທູຣານິ. ເສນາສນານີຕິ ວສນຏ຺ຐານານິ. ເສສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸນ຺ຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕນ຺ຕິ.

ທາຐພລີຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗໓. ເມຕ຺ຕໍ ອຸເປກ຺ຂນ຺ຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຎ຺ຎຕໂຣ ກິຣ ຣາຊາ ເມຕ຺ຕາທິຌານລາຠີ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ຌານສຸຂນ຺ຕຣາຍກຣໍ ຣຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ຌານານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ, ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

ເມຕ຺ຕໍ ອຸເປກ຺ຂໍ ກຣຸຓໍ ວິມຸຕ຺ຕິໍ, ອາເສວມາໂນ ມຸທິຕຎ຺ຈ ກາເລ;

ສພ຺ເພນ ໂລເກນ ອວິຣຸຊ຺ຌມາໂນ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຫິຕສຸຂຸປນຍນກາມຕາ ເມຕ຺ຕາ. ‘‘ອໂຫ ວຕ ອິມມ຺ຫາ ທຸກ຺ຂາ ວິມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຫິຕທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາ ກຣຸຓາ. ‘‘ໂມທນ຺ຕິ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ໂມທນ຺ຕິ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຫິຕສຸຂາວິປ຺ປໂຍຄກາມຕາ ມຸທິຕາ. ‘‘ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສນ຺ຕິ ສເກນ ກມ຺ເມນາ’’ຕິ ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຕາ ອຸເປກ຺ຂາ. ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ປນ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ເມຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ, ມຸທິຕາ ປຈ຺ຉາ. ວິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຈຕສ຺ໂສປິ ຫິ ເອຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕໍ ອຸເປກ຺ຂໍ ກຣຸຓໍ, ວິມຸຕ຺ຕິໍ, ອາເສວມາໂນ ມຸທິຕຎ຺ຈ ກາເລ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາເສວມາໂນຕິ ຕິສ຺ໂສ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານວເສນ, ອຸເປກ຺ຂໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວເສນ ຠາວຍມາໂນ. ກາເລຕິ ເມຕ຺ຕໍ ອາເສວິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ກຣຸຓໍ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ມຸທິຕໍ, ຕໂຕ ອິຕຣໂຕ ວາ ນິປ຺ປີຕິກຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຸເປກ຺ຂໍ ອາເສວມາໂນ ‘‘ກາເລ ອາເສວມາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອາເສວິຕຸໍ ຜາສຸກາເລ ວາ. ສພ຺ເພນ ໂລເກນ ອວິຣຸຊ຺ຌມາໂນຕິ ທສສຸ ທິສາສຸ ສພ຺ເພນ ສຕ຺ຕໂລເກນ ອວິຣຸຊ຺ຌມາໂນ. ເມຕ຺ຕາທີນຎ຺ຫິ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິກູລາ ໂຫນ຺ຕິ. ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ວິໂຣຘຠູໂຕ ປຏິໂຆ ວູປສມ຺ມຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສພ຺ເພນ ໂລເກນ ອວິຣຸຊ຺ຌມາໂນ’’ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ປນ ເມຕ຺ຕາທິກຖາ ອຏ຺ຐສາລິນິຍາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໑) ວຸຕ຺ຕາ. ເສສໍ ປຸພ຺ພວຸຕ຺ຕສທິສເມວາຕິ.

ອປ຺ປມຎ຺ຎາຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗໔. ຣາຄຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈາຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຣາຊຄຫໍ ກິຣ ອຸປນິສ຺ສາຍ ມາຕງ຺ໂຄ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ວິຫຣຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິໂມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ. ອຖ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເທວຕາໂຍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປູຊນຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມາຣິສາ, ມາຣິສາ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຠຓິໍສຸ. ໂສ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ທິສ຺ວາ, ຫິມວນ຺ເຕ ມຫາປປາໂຕ ນາມ ປພ຺ພໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ປຣິນິພ຺ພຸຕປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຕໍ ປປາເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ສິລາຕເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ຣາຄຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ປຫາຍ ໂມຫໍ, ສນ຺ທາລຍິຕ຺ວານ ສໍໂຍຊນານິ;

ອສນ຺ຕສໍ ຊີວິຕສງ຺ຂຍມ຺ຫິ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣາຄໂທສໂມຫາ ອຸຣຄສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕາ. ສໍໂຍຊນານີຕິ ທສ ສໍໂຍຊນານິ. ຕານິ ຈ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ສນ຺ທາລຍິຕ຺ວາ. ອສນ຺ຕສໍ ຊີວິຕສງ຺ຂຍມ຺ຫີຕິ ຊີວິຕສງ຺ຂໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິເຠໂທ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຊີວິຕສງ຺ຂເຍ ຊີວິຕນິກນ຺ຕິຍາ ປຫີນຕ຺ຕາ ອສນ຺ຕສນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂສປາທິເສສໍ ນິພ຺ພານຘາຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ.

ຊີວິຕສງ຺ຂຍຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໗໕. ຠຊນ຺ຕີຕິ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ພາຣາຓສິຍໍ ກິຣ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຣາຊາ ອາທິຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ ຜີຕໍ ຣຊ຺ຊໍ ສມນຸສາສຕິ. ຕສ຺ສ ຂໂຣ ອາພາໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວີສຕິສຫສ຺ສິຕ຺ຖິໂຍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທສມ຺ພາຫນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ນ ທານາຍໍ ຣາຊາ ຊີວິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທ ມຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣຓໍ ຄເວສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຍາຈິໍສຸ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິເຍວ, ນ ກິຎ຺ຈິ ລຠນ຺ຕິ. ຣາຊາປິ ອາພາຘາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຈ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຈ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ? ຕໂຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ສີສໍ ຈາເລຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ເຕປິ ອມຈ຺ຈາ ‘‘ຣາຊາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອລຠມານາ ປຣເມນ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄຕາ ປຸນເທວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຕນ ຈ ຣຎ຺ຎາ ‘‘ກຸຫິໍ, ຕາຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເທວໍ ທຸພ຺ພລໍ ທິສ຺ວາ ອາຊີວິກຠເຍນມ຺ຫາ ອສຸກໍ ນາມ ຊນປທໍ ຄຕາ’’ຕິ. ຣາຊາ ສີສໍ ຈາເລຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ອິເມ ວີມໍເສຍ຺ຍໍ, ກິໍ ປຸນປິ ເອວໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ໂນ’’ຕິ? ໂສ ປຸພ຺ເພ ອາພາຘິກໂຣເຄນ ຜຸຏ຺ໂຐ ວິຍ ພາຬ຺ຫເວທນໍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຄິລານາລຍໍ ອກາສິ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ສມ຺ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ປຸພ຺ພສທິສເມວ ສພ຺ພໍ ອກໍສຸ. ເຕປິ ອມຈ຺ຈາ ຕເຖວ ປຸນ ພຫຸຕຣໍ ຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເອວໍ ຣາຊາ ຍາວຕຕິຍໍ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ພສທິສໍ ອກາສິ. ເຕປິ ຕເຖວ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຕໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖມ຺ປິ ເຕ ອາຄເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ອິເມ ທຸກ຺ກຣໍ ອກໍສຸ, ເຍ ມໍ ພ຺ຍາຘິຕໍ ປຫາຍ ອນເປກ຺ຂາ ປກ຺ກມິໍສູ’’ຕິ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອິມໍ ອຸທານຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ຠຊນ຺ຕິ ເສວນ຺ຕິ ຈ ກາຣຓຕ຺ຖາ, ນິກ຺ກາຣຓາ ທຸລ຺ລຠາ ອຊ຺ຊ ມິຕ຺ຕາ;

ອຕ຺ຕຏ຺ຐປຎ຺ຎາ ອສຸຈີ ມນຸສ຺ສາ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຠຊນ຺ຕີຕິ ສຣີເຣນ ອລ຺ລີຍິຕ຺ວາ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕິ. ເສວນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມາທີຫິ ກິໍ ກາຣປຏິສ຺ສາວິຕາຍ ຈ ປຣິຈຣນ຺ຕິ. ກາຣຓໍ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕສນ຺ຕິ ກາຣຓຕ຺ຖາ, ຠຊນາຍ ເສວນາຍ ຈ ນາຎ຺ຎໍ ກາຣຓມຕ຺ຖິ, ອຕ຺ໂຖ ເອວ ເນສໍ ກາຣຓໍ, ອຕ຺ຖເຫຕຸ ເສວນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິກ຺ກາຣຓາ ທຸລ຺ລຠາ ອຊ຺ຊ ມິຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອິໂຕ ກິຎ຺ຈິ ລຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕປຏິລາຠກາຣເຓນ ນິກ຺ກາຣຓາ, ເກວລໍ –

‘‘ອຸປກາໂຣ ຈ ໂຍ ມິຕ຺ໂຕ,

ສຸເຂ ທຸກ຺ເຂ ຈ ໂຍ ສຂາ;

ອຕ຺ຖກ຺ຂາຍີ ຈ ໂຍ ມິຕ຺ໂຕ,

ໂຍ ຈ ມິຕ຺ຕານຸກມ຺ປໂກ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໕) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ອຣິເຍນ ມິຕ຺ຕຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕາ ທຸລ຺ລຠາ ອຊ຺ຊ ມິຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕນິ ຐິຕາ ເອເຕສໍ ປຎ຺ຎາ, ອຕ຺ຕານໍເຍວ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຏ຺ຐປຎ຺ຎາ. ທິຏ຺ຐຕ຺ຖປຎ຺ຎາຕິ ອຍມ຺ປິ ກິຣ ໂປຣາຓປາໂຐ, ສມ຺ປຕິ ທິຏ຺ຐິເຍວ ອຕ຺ເຖ ເອເຕສໍ ປຎ຺ຎາ, ອາຍຕິໍ ນ ເປກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອສຸຈີຕິ ອສຸຈິນາ ອນຣິເຍນ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ເສສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ກາຣຓຕ຺ຖຄາຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ຈຕຸຕ຺ໂຖ ວຄ຺ໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ ເອກາທສຫິ ຄາຖາຫິ.

ເອວເມຕໍ ເອກຈຕ຺ຕາລີສຄາຖາປຣິມາຓໍ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຖຈິເທວ ວຸຕ຺ເຕນ ໂຍຊນານເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖານຸຣູປໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ປນ ອມ຺ເຫຫິ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍຊິຕນ຺ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ກສິຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ກສິຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວາ ມຄເຘສຸ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິສ຺ມິໍ ເອກນາລາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈສຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ກສິຠາຣທ຺ວາຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມຍິ ຄເຕ ຍຖາ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ກຖາວສາເນ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ຎຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ‘‘ກຕມໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ, ກຕມໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ປາໂຕ ເອວ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຸປຏ຺ຐາການຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ສຣີຣຜາສຸກຕ຺ຖຎ຺ຈ ມຸຂໂຘວນາທິສຣີຣປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ, ຕາວ ວິວິຕ຺ຕາສເນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ນິວາເສຕ຺ວາ, ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ, ປຕ຺ຕມາທາຍ ກທາຈິ ເອກໂກວ ກທາຈິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສຕິ, ກທາຈິ ປກຕິຍາ, ກທາຈິ ອເນເກຫິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ວຕ຺ຕມາເນຫິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສໂຕ ໂລກນາຖສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຸທຸຄຕິໂຍ ວາຕາ ປຖວິໍ ໂສເຘນ຺ຕິ; ວລາຫກາ ອຸທກຜຸສິຕານິ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕາ ມຄ຺ເຄ ເຣຓຸໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ອປເຣ ວາຕາ ປຸປ຺ຜານິ ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄ ໂອກິຣນ຺ຕິ, ອຸນ຺ນຕາ ຠູມິປ຺ປເທສາ ໂອນມນ຺ຕິ, ໂອນຕາ ອຸນ຺ນມນ຺ຕິ, ປາທນິກ຺ເຂປສມເຍ ສມາວ ຠູມິ ໂຫຕິ, ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ ຣຖຈກ຺ກມຕ຺ຕານິ ປທຸມປຸປ຺ຜານິ ວາ ປາເທ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິນ຺ທຂີລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຐປິຕມຕ຺ເຕ ທກ຺ຂິຓປາເທ ສຣີຣາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ນິຈ຺ຉຣິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣານິ ວິຍ ຈິຕ຺ຣປຏປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ວິຍ ຈ ປາສາທກູຏາຄາຣາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິໂຍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຘາວນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສວິຫງ຺ຄາທໂຍ ສກສກຏ຺ຐາເນສຸ ຐິຕາເຍວ ມຘຸເຣນາກາເຣນ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຠຣິວີຓາທີນິ ຕູຣິຍານິ ມນຸສ຺ສານໍ ກາຍູປຄານິ ຈ ອາຠຣຓານິ, ເຕນ ສຎ຺ຎາເຓນ ມນຸສ຺ສາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ຠຄວາ ອິຘ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ. ເຕ ສຸນິວຕ຺ຖາ ສຸປາຣຸຕາ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ອາທາຍ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ທສ ຠິກ຺ຂູ, ອມ຺ຫາກໍ ວີສຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ຠິກ຺ຂຸສຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕປິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ປຏິມາເນນ຺ຕິ.

ຠຄວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ເຕສໍ ສນ຺ຕານານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຍຖາ ເກຈິ ສຣຓຄມເນ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເກຈິ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ, ເກຈິ ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິຜລານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ, ເກຈິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜເລ ອຣຫຕ຺ເຕຕິ. ເອວໍ ຕຖາ ຕຖາ ຊນໍ ອນຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຓ຺ຑລມາເຬ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານໍ ອາຄມຍມາໂນ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ຠຄວໂຕ ນິເວເທຕິ. ອຖ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສຕິ. ອິທໍ ຕາວ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຖ ຠຄວາ ເອວໍ ກຕປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ອຸປຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ, ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ, ປາທປີເຐ ຐຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ໂອວທຕິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ທຸລ຺ລໂຠ ໂລກສ຺ມິໍ, ມນຸສ຺ສປຏິລາໂຠ ທຸລ຺ລໂຠ, ສທ຺ຘາສມ຺ປຕ຺ຕິ ທຸລ຺ລຠາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ທຸລ຺ລຠາ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ທຸລ຺ລຠໍ ໂລກສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈຣິຍວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເທຕິ. ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ; ເກຈິ ອຣຎ຺ຎໍ, ເກຈິ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ເກຈິ ປພ຺ພຕາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ເກຈິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠວນໍ…ເປ… ເກຈິ ວສວຕ຺ຕິຠວນນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສເຈ ອາກງ຺ຂຕິ, ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ. ອຖ ສມສ຺ສາສິຕກາໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຠາເຄ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕິ. ຕຕິຍຠາເຄ ຍໍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ຊໂນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ອາທາຍ ວິຫາເຣ ສນ຺ນິປຕຕິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ອນຸຣູເປນ ປາຏິຫາຣິເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສຊ຺ຊ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ກາລຍຸຕ຺ຕໍ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຣິສໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ.

ຕໂຕ ສເຈ ຄຕ຺ຕານິ ໂອສິຎ຺ຈິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ອຖ ພຸທ຺ຘາສນາ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຸປຏ຺ຐາເກນ ອຸທກປຏິຍາທິໂຕກາສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ອຸປຏ຺ຐາກຫຕ຺ຖໂຕ ອຸທກສາຏິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກໍ ປວິສຕິ. ອຸປຏ຺ຐາໂກປິ ພຸທ຺ຘາສນໍ ອາເນຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ປຎ຺ຎາເປຕິ. ຠຄວາ ຄຕ຺ຕານິ ໂອສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ, ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ນິວາເສຕ຺ວາ, ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ນິສີທຕິ ເອກໂກວ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ປຏິສລ຺ລີໂນ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄມ຺ມ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກຈ຺ເຈ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ຍາຈນ຺ຕິ. ຠຄວາ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ປຐມໍ ຍາມໍ ວີຕິນາເມຕິ.

ມຊ຺ຌິມຍາເມ ສກລທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸເທວຕາໂຍ ໂອກາສໍ ລຠມານາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ຍຖາຠິສງ຺ຂຕໍ ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸຣກ຺ຂຣມ຺ປິ. ຠຄວາ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມຍາມໍ ວີຕິນາເມຕິ. ຕໂຕ ປຈ຺ຉິມຍາມໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠາເຄ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ຠາຄໍ ຈງ຺ກມໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ທຸຕິຍຠາຄໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ, ຕຕິຍຠາຄໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວີຕິນາເມຕິ, ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄໍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂມຫາຣຊກ຺ຂາທິສຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອິທໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ.

ເອວມິມສ຺ສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ໂລກໂວໂລກນສງ຺ຂາເຕ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄາວສາເນ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ເຆສຸ ທານສີລອຸໂປສຖກມ຺ມາທີສຸ ຈ ອກຕາຘິກາເຣ ກຕາຘິກາເຣ ຈ ອນຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ເນ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ເນ ຈ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສິຕຸໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ກສິຠາຣທ຺ວາຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມຍິ ຄເຕ ກຖາ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ກຖາວສາເນ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ຎຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ປຸຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຣຫນ຺ຕສຕານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຫໍ, ໂຂ, ສມຓ ກສາມິ ຈ ວປາມິ ຈາ’’ຕິ ກສິຠາຣທ຺ວາເຊນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຫມ຺ປິ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ກສາມິ ຈ ວປາມິ ຈາ’’ຕິອາທິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ກສິຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ອຍໍ ອາກາຣນິທສ຺ສນາວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ. ອາກາຣຕ຺ເຖນ ຫິ ເອເຕນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ນານານຍນິປຸຓມເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣໍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ສກສກຠາສານຸຣູປມຸປລກ຺ຂຓິຍສຠາວໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ, ຕໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ; ອຖ, ໂຂ, ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອເກນາກາເຣນ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ. ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ ‘‘ນາຫໍ ສຍມ຺ຠູ, ນ ມຍາ ອິທໍ ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາ ເອວໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລສຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ, ຄຕິມນ຺ຕານໍ, ສຕິມນ຺ຕານໍ, ຘິຕິມນ຺ຕານໍ, ອຸປຏ຺ຐາການໍ ຍທິທໍ ອານນ຺ໂທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙-໒໒໓) ເອວໍ ຠຄວຕາ ປສຕ຺ຖຠາວານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘາຣຓພລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕໍ ຊເນຕິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ອນູນມນຘິກໍ, ເອວເມວ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຍາສທ຺ທຕ຺ໂຖ ເມ-ສທ຺ໂທ, ໂສຕທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາຓຕ຺ໂຖ ສຸຕສທ຺ໂທ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ເອວໍ ມຍາ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ເອກໍ ກາລໍ. ຠຄວາຕິ ຠາຄ຺ຍວາ, ຠຄ຺ຄວາ, ຠຕ຺ຕວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຄເຘສຸ ວິຫຣຕີຕິ ມຄຘາ ນາມ ຊນປທິໂນ ຣາຊກຸມາຣາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ເອໂກປິ ຊນປໂທ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ເທນ ‘‘ມຄຘາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ມຄເຘສຸ ຊນປເທ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ເຈຕິຍຣາຊາ ມຸສາວາທໍ ຠຓິຕ຺ວາ ຠູມິໍ ປວິສນ຺ໂຕ ‘ມາ ຄຘໍ ປວິສາ’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຍສ຺ມາ ວາ ຕໍ ຣາຊານໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕາ ຠູມິໍ ຂນນ຺ຕາ ປຸຣິສາ ‘ມາ ຄຘໍ ກໂຣຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ມຄຘາ’’ຕິ ເອວມາທີຫິ ນເຍຫິ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ. ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ. ວິຫຣຕີຕິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອປເຣນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕິ, ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣຫິ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ວິວິຘໍ ຫິຕໍ ຫຣຕີຕິ ວິຫຣຕິ. ຫຣຕີຕິ ອຸປສໍຫຣຕິ, ອຸປເນຕິ, ຊເນຕິ, ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ຍທາ ສຕ຺ຕາ ກາເມສຸ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທາ ກິຣ ຠຄວາ ທິພ຺ເພນ ວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂລຠກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ – ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ກາເມສຸ ວິຣຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ອິສ຺ສຣິຍຕ຺ຖໍ ສຕ຺ເຕສຸ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂທສກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ – ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອໂທເສນ ໂທສໍ ວູປສເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ປພ຺ພຊິຕາ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິວທນ຺ຕິ, ຕທາ ອຣິຍວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂມຫກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ – ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອໂມເຫນ ໂມຫໍ ວູປສເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ປນ ນ ກທາຈິ ນ ວິຫຣຕິ ຕໍ ວິນາ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຫຣຓາຠາວໂຕຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໍ ປນ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວກ຺ຂາມ.

ທກ຺ຂິຓາຄິຣິສ຺ມິນ຺ຕິ ໂຍ ໂສ ຣາຊຄຫໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຄິຣິ, ຕສ຺ສ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ຊນປໂທ ‘‘ທກ຺ຂິຓາຄິຣີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຊນປເທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຫາຣສ຺ສາປິ ຕເທວ ນາມໍ. ເອກນາຬາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມຕິ ເອກນາຬາຕິ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ນາມໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ພຫຸລາ ປຏິວສນ຺ຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓໂຠໂຄ ວາ ໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາຕິ ຍໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ເອກນາຬໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິມຫາວິຫາເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກໍ ອາຄມຍມາໂນ ວິຫຣຕິ, ເຕນ ສມເຍນ ກຣຓຠູເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຂ ປນາຕິ ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ນິປາຕທ຺ວຍໍ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ, ອຘິກາຣນ຺ຕຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສິຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສາຕິ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກສິຍາ ຊີວຕິ, ຠາຣທ຺ວາໂຊຕິ ຈສ຺ສ ໂຄຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານີຕິ ຍຖາ – ‘‘ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕສທ຺ໂທ ປມາເຓ ວຕ຺ຕຕິ, ເອວມິຘາປິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈປມາຓານິ ອນູນານິ ອນຘິການິ, ປຎ຺ຈນງ຺ຄລສຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຍຸຕ຺ຕານີຕິ ປໂຍຊິຕານິ, ພລິພທ຺ທານໍ ຂນ຺ເຘສຸ ຐເປຕ຺ວາ ຍຸເຄ ໂຍຕ຺ເຕຫິ ໂຍຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວປ຺ປກາເລຕິ ວປນກາເລ, ພີຊນິກ຺ຂິປກາເລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ວປ຺ປານິ ກລລວປ຺ປຎ຺ຈ, ປໍສຸວປ຺ປຎ຺ຈ. ປໍສຸວປ຺ປໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຐມທິວເສ ມງ຺ຄລວປ຺ປໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຸປກຣຓສມ຺ປທາ – ຕີຓິ ພລິພທ຺ທສຫສ຺ສານິ ອຸປຏ຺ຐາປິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ສຸວຓ຺ຓມຍານິ ສິງ຺ຄານິ ປຏິມຸກ຺ການິ, ຣຊຕມຍາ ຂຸຣາ, ສພ຺ເພ ເສຕມາລາຫິ ສພ຺ພຄນ຺ຘສຸຄນ຺ເຘຫິ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິເກຫິ ຈ ອລງ຺ກຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາ ສພ຺ພລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນາ, ເອກຈ຺ເຈ ກາຬາ ອຎ຺ຊນວຓ຺ຓາເຍວ, ເອກຈ຺ເຈ ເສຕາ ຜລິກວຓ຺ຓາ, ເອກຈ຺ເຈ ຣຕ຺ຕາ ປວາຬວຓ຺ຓາ, ເອກຈ຺ເຈ ກມ຺ມາສາ ມສາຣຄລ຺ລວຓ຺ຓາ. ປຎ຺ຈສຕາ ກສ຺ສກປຸຣິສາ ສພ຺ເພ ອຫຕເສຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາ ມາລາລງ຺ກຕາ ທກ຺ຂິຓອໍສກູເຏສຸ ຐປິຕປຸປ຺ຜຈຸມ຺ພຏກາ ຫຣິຕາລມໂນສິລາລຎ຺ຉນຸຊ຺ຊລິຕຄຕ຺ຕຠາຄາ ທສ ທສ ນງ຺ຄລາ ເອເກກຄຸມ຺ພາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນງ຺ຄລານໍ ສີສຎ຺ຈ ຍຸຄຎ຺ຈ ປໂຕທາ ຈ ສຸວຓ຺ຓວິນທ຺ຘາ. ປຐມນງ຺ຄເລ ອຏ຺ຐ ພລິພທ຺ທາ ຍຸຕ຺ຕາ, ເສເສສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ອວເສສາ ກິລນ຺ຕປຣິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອານີຕາ. ເອເກກຄຸມ຺ເພ ເອກເມກໍ ພີຊສກຏໍ ເອເກໂກ ກສຕິ, ເອເກໂກ ວປຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປນ ປເຄວ ມສ຺ສຸກມ຺ມໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ສຸຄນ຺ຘຄນ຺ເຘຫິ ວິລິຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສຕຄ຺ຆນກໍ ວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ເອກໍສໍ ກຣິຕ຺ວາ ເອກເມກິສ຺ສາ ອງ຺ຄຸລິຍາ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ວີສຕິ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກາໂຍ, ກຓ຺ເຓສຸ ສີຫກຸຓ຺ຑລານິ, ສີເສ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມເວຐນໍ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓມາລໍ ກຓ຺ເຐ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຓປຣິວຸໂຕ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ໂວສາສຕິ. ອຖສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອເນກສຕຠາຊເນສຸ ປາຍາສໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ມຫາສກເຏສຸ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຄນ຺ໂຘທເກນ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີຄຓປຣິວຸຕາ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ອຄມາສິ. ເຄຫມ຺ປິສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຄນ຺ເຘຫິ ສຸວິລິຕ຺ຕໍ ປຸປ຺ເຜຫິ ສຸກຕພລິກມ຺ມໍ, ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ສມຸສ຺ສິຕປຏາກໍ ອໂຫສິ. ປຣິຊນກມ຺ມກາເຣຫິ ສຫ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ໂອສຏປຣິສາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຫສ຺ສາ ອໂຫສິ. ສພ຺ເພ ອຫຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາ, ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ປາຍາສໂຠຊນໍ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ.

ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍຕ຺ຖ ສາມໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ໂຘວາເປຕ຺ວາ ປາຍາສສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ນງ຺ຄລພລິກມ຺ມໍ ກາຣາເປສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ປຎ຺ຈ ກສ຺ສກສຕານິ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕກໍສຕມ຺ພມຍານິ ຠາຊນານິ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນານິ ສຸວຓ຺ຓກຏຈ຺ຉຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຍາເສນ ປຣິວິສນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປນ ພລິກມ຺ມໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓພນ຺ຘູປາຫນາໂຍ ອາໂຣຫິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ປາຍາສໍ ເທຖ, ອິຘ ສປ຺ປິໍ, ອິຘ ສກ຺ຂຣໍ ເທຖາ’’ຕິ ໂວສາສມາໂນ ວິຈຣຕິ. ອຖ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຣິເວສນໍ ວຕ຺ຕມານໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ກາໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ທເມຕຸ’’ນ຺ຕິ ນິວາເສຕ຺ວາ, ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ສງ຺ຆາຏິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ, ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິ ຍຖາ ຕໍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຖ ອິຕິ ນິປາໂຕ ອຎ຺ຎາຘິກາຣວຈນາຣມ຺ເຠ ໂຂຕິ ປທປູຣເຓ. ຠຄວາຕິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ທິວສສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄສມຍໍ, ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ວາ ສມຍໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ, ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ເອກໍ ຂຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ລພ຺ຠຕິ. ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ປຣິທຫິຕ຺ວາ, ວິຫາຣນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນວເສເນຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຠຄວາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນິວຕ຺ໂຖ ອາສິ. ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍາຕິ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖຫິ, ຈີວຣໍ ກາເຍນ ອາທິຍິຕ຺ວາ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວໂຕ ກິຣ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕຸກາມສ຺ສ ຠມໂຣ ວິຍ ວິກສິຕປທຸມທ຺ວຍມຊ຺ຌໍ, ອິນ຺ທນີລມຓິວຓ຺ຓໍ ເສລມຍໍ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖທ຺ວຍມຊ຺ຌໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຄຕໍ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈີວຣຎ຺ຈ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ປາຣຸຕໍ ກາເຍນ ຘາເຣຕ຺ວາຕິ ເອວມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ຫິ ປກາເຣນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາທາຍ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ.

ເຍນາຕິ ເຍນ ມຄ຺ເຄນ. ກມ຺ມນ຺ໂຕຕິ ກມ຺ມກຣໂຓກາໂສ. ເຕນາຕິ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ຄໂຕ, ເຍນ ມຄ຺ເຄນ ກສິຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ຄມ຺ມຕິ, ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ, ຠິກ຺ຂູ, ຠຄວນ຺ຕໍ ນານຸພນ຺ຘິໍສູຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍທາ ຠຄວາ ເອກໂກວ ກຕ຺ຖຈິ ອຸປສງ຺ກມິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍໍ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສຕິ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູ ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ຊານນ຺ຕິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ຠຄວາ ເອກໂກວ ຄາມໍ ປວິສິຕຸກາໂມ, ອທ຺ຘາ ກຎ຺ຈິ ເອວ ວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລໍ ອທ຺ທສາ’’ຕິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕທາ ຈ ຠຄວາ ເອວມກາສິ. ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ນານຸພນ຺ຘິໍສູຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາຕິ ເຍນ ສມເຍນ ຠຄວາ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິ, ເຕນ ສມເຍນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຣິເວສນາ ວຕ຺ຕຕິ, ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ໂຄ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປຸພ຺ເພ ອໂວຈຸມ຺ຫ – ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ປຎ຺ຈ ກສ຺ສກສຕານິ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕກໍສຕມ຺ພມຍານິ ຠາຊນານິ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນານິ ສຸວຓ຺ຓກຏຈ຺ຉຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຍາເສນ ປຣິວິສນ຺ຕີ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຍນ ປຣິເວສນາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ກິໍ ກາຣຓາຕິ? ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ຠຄວາ ກປຓປຸຣິໂສ ວິຍ ໂຠຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ປຣິເວສນໍ ອຸປສງ຺ກມຕິ. ຠຄວໂຕ ຫິ ທ຺ເວ ອສີຕິສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ສກ຺ຍໂກລິຍຣາຊາໂນ ຎາຕໂຍ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິພທ຺ຘຠຕ຺ຕໍ ທາຕຸໍ ອຸສ຺ສຫນ຺ຕິ. ນ ປນ ຠຄວາ ຠຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ‘‘ອເນການິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມິ, ທນ຺ໂຕ ທເມສ຺ສາມິ; ສນ຺ໂຕ ສເມສ຺ສາມິ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ປຣິນິພ຺ພາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປພ຺ພຊິໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ…ເປ… ປຣິນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ ຈ ປຣໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ…ເປ… ປຣິນິພ຺ພາເປນ຺ໂຕ ຈ ໂລເກ ວິຈຣນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓຕ຺ຖໍ ເຍນ ປຣິເວສນາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສີຕິ ເອວໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຈ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກມນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ເອໂກກາສໍ ເອກປສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນູປຈາເຣ ກຖາສວນຏ຺ຐາເນ, ຍຕ຺ຖ ຐິຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ຐຕ຺ວາ ຈ ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣໍ ສຫສ຺ສຈນ຺ທສູຣິໂຍຠາສາຕິຠາສຍມານໍ ສຣີຣາຠໍ ມຸຎ຺ຈິ ສມນ຺ຕໂຕ ອສີຕິຫຕ຺ຖປຣິມາຓໍ, ຍາຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ຕສາລາຠິຕ຺ຕິຣຸກ຺ຂກສິຕມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑາທໂຍ ສຸວຓ຺ຓມຍາ ວິຍ ອເຫສຸໍ. ອຖ ມນຸສ຺ສາ ປາຍາສໍ ຠຸຕ຺ຕາ ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິວາຣທ຺ວຕ຺ຕິໍສວຣລກ຺ຂຓປຏິມຓ຺ຑິຕສຣີຣໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ເຂປວິຠູສິຕພາຫຸຍຸຄຬໍ ເກຕຸມາລາສມຸຊ຺ຊລິຕສສ຺ສິຣິກທສ຺ສນໍ ຊງ຺ຄມມິວ ປທຸມສ຺ສຣໍ, ຣໍສິຊາລຸຊ຺ຊລິຕຕາຣາຄຓມິວ ຄຄນຕລໍ, ອາທິຕ຺ຕມິວ ຈ ກນກຄິຣິສິຂຣໍ ສິຣິຍາ ຊລມານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສມ຺ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເອວໍ ເຕຫິ ສມ຺ປຣິວາຣິຕໍ ອທ຺ທສ ໂຂ ກສິຠາຣທ຺ວາໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຐິຕໍ. ທິສ຺ວານ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ສມຓ, ກສາມິ ຈ ວປາມິ ຈາ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ເອວມາຫ? ກິໍ ສມນ຺ຕປາສາທິເກ ປສາທນີເຍ ອຸຕ຺ຕມທມຖສມຖມນຸປ຺ປຕ຺ເຕປິ ຠຄວຕິ ອປ຺ປສາເທນ, ອຸທາຫຸ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານໍ ຊນສຫສ຺ສານໍ ປາຍາສໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາປິ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາຍ ມຈ຺ເຉເຣນາຕິ? ອຸຠຍຖາປິ ໂນ, ອປິຈ ຂ຺ວາສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສເນນ ອຕິຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕໍ ຊນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກມ຺ມຠງ຺ຄໍ ເມ ກາຕຸໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອນຕ຺ຕມນຕາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ຠຄວໂຕ ຈ ລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຈາຍໍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍຊຍິສ຺ສ, ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ມນຸສ຺ສານໍ ສີເສ ຈູຬາມຓິ ວິຍ ອຠວິສ຺ສ, ໂກ ນາມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສ, ເອວເມວໍ ອລສຕາຍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ອປ຺ປໂຍເຊຕ຺ວາ ວປ຺ປມງ຺ຄລາທີສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸໂລ ວິຈຣຕີ’’ຕິປິສ຺ສ ອໂຫສິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ສມຓ, ກສາມິ ຈ ວປາມິ ຈ, ກສິຕ຺ວາ ຈ ວປິຕ຺ວາ ຈ ຠຸຎ຺ຊາມີ’’ຕິ. ນ ເມ ກມ຺ມນ຺ຕາ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ຈມ຺ຫິ ຍຖາ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕ຺ວມ຺ປິ ສມຓ…ເປ… ຠຸຎ຺ຊສ຺ສຸ, ໂກ ເຕ ອຕ຺ໂຖ ນ ສມ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອວໍ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປິຈາຍໍ ອສ຺ໂສສິ – ‘‘ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ກິຣ ກຸມາໂຣ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອິທານິ ອຍໍ ໂສ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ກິຣ ປຫາຍ ກິລນ຺ໂຕສີ’’ຕິ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ສມຓາ’’ຕິ. ອປິຈາຍໍ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອວກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຠຓຕິ, ຠຄວໂຕ ປນ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສມ຺ຠາວຍມາໂນ ກຖາປວຕ຺ຕນຕ຺ຖມ຺ປິ ເອວມາຫ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ ສມຓາ’’ຕິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ເວເນຍ຺ຍວເສນ ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄກສ຺ສກວປ຺ປກຠາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຫມ຺ປິ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ.

ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈິນ຺ຕາ ອຸທປາທິ – ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ‘ກສາມິ ຈ ວປາມິ ຈາ’ຕິ ອາຫ. ນ ຈສ຺ສ ໂອຬາຣິການິ ຍຸຄນງ຺ຄລາທີນິ ກສິຠຓ຺ຑານິ ປສ຺ສາມິ, ໂສ ມຸສາ ນຸ ໂຂ ຠຓຕິ, ໂນ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປາທຕລາ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຸປຣິ ເກສນ຺ຕາ ສມ຺ມາໂລກຍມາໂນ ອງ຺ຄວິຊ຺ຊາຍ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສວຣລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິມສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ, ຍໍ ເອວຣູໂປ ມຸສາ ຠເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕາວເທວ ສຎ຺ຊາຕພຫຸມາໂນ ຠຄວຕິ ສມຓວາທໍ ປຫາຍ ໂຄຕ຺ເຕນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສມຸທາຈຣມາໂນ ອາຫ ‘‘ນ ໂຂ ປນ ມຍໍ ປສ຺ສາມ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາ’’ຕິ.

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ອິມິນາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຎາຕຸກາໂມ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສິ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ‘‘ອຖ ໂຂ ກສິຠາຣທ຺ວາໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄາຖາຍາຕິ ອກ຺ຂຣປທນິຍມິເຕນ ວຈເນນ. ອຊ຺ຌຠາສີຕິ ອຠາສິ.

໗໖-໗໗. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ກສິ’’ນ຺ຕິ ຍຸຄນງ຺ຄລາທິກສິສມ຺ຠາຣສມາໂຍຄໍ ວທຕິ. ຠຄວາ ປນ ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ພຘມ຺ມສຠາເຄນ ໂຣເປຕ຺ວາ ກຖນໍ ນາມ ພຸທ຺ຘານໍ ອານຸຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຘມ຺ມສຠາເຄນ ໂຣເປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສທ຺ຘາ ພີຊ’’ນ຺ຕິ. ໂກ ປເນຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຘມ຺ມສຠາໂຄ, ນນຸ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ຠຄວາ ຍຸຄນງ຺ຄລາທິກສິສມ຺ຠາຣສມາໂຍຄໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອຖ ຈ ປນ ອປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສ ພີຊສ຺ສ ສຠາເຄນ ໂຣເປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສທ຺ຘາ ພີຊ’’ນ຺ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອນນຸສນ຺ຘິກາວ ອຍໍ ກຖາ ໂຫຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ພຸທ຺ຘານໍ ອນນຸສນ຺ຘິກາ ນາມ ກຖາ ອຕ຺ຖິ, ນາປິ ພຸທ຺ຘາ ປຸພ຺ພຘມ຺ມສຠາຄໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ – ອເນນ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ຠຄວາ ຍຸຄນງ຺ຄລາທິກສິສມ຺ຠາຣວເສນ ກສິໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ. ໂສ ຕສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ‘‘ອິທໍ ອປຸຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ ສມູລໍ ສອຸປກາຣໍ ສສມ຺ຠາຣໍ ສຜລໍ ກສິໍ ຎາເປຕຸໍ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກສິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສທ຺ຘາ ພີຊ’’ນ຺ຕິ. ພີຊຎ຺ຫິ ກສິຍາ ມູລໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອສຕິ ອກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ຕປ຺ປມາເຓນ ຈ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ພີເຊ ຫິ ສຕິ ກສິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອສຕິ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ພີຊປ຺ປມາເຓນ ຈ ກຸສລາ ກສ຺ສກາ ເຂຕ຺ຕໍ ກສນ຺ຕິ, ນ ອູນໍ ‘‘ມາ ໂນ ສສ຺ສໍ ປຣິຫາຍີ’’ຕິ, ນ ອຘິກໍ ‘‘ມາ ໂນ ໂມໂຆ ວາຍາໂມ ອໂຫສີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ພີຊເມວ ມູລໍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກສິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກສິຍາ ປຸພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ພີຊສ຺ສ ສຠາເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ກສິຍາ ປຸພ຺ພຘມ຺ມໍ ໂຣເປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສທ຺ຘາ ພີຊ’’ນ຺ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຘມ຺ມສຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຸຈ຺ຉິຕໍເຍວ ວຕ຺ວາ ອປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຈ຺ຉາ ກິໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຕສ຺ສ ອຸປກາຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມສມ຺ພນ຺ຘສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ຈ. ອຍຎ຺ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຎ຺ຎວາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຸເລ ປນ ຊາຕຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາວິຣຫິໂຕ. ສທ຺ຘາວິຣຫິໂຕ ຈ ປຎ຺ຎວາ ປເຣສໍ ສທ຺ຘາຍ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ອປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ວິເສສໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ, ກິເລສກາລຸສ຺ສິຍຠາວາປຄມປ຺ປສາທມຕ຺ຕລກ຺ຂຓາປິ ຈສ຺ສ ທຸພ຺ພລາ ສທ຺ຘາ ພລວຕິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສຫ ວຕ຺ຕມານາ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໍ ນ ກໂຣຕິ, ຫຕ຺ຖິນາ ສຫ ເອກຘຸເຣ ຍຸຕ຺ຕໂຄໂຓ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາ ອຸປກາຣິກາ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສອຸປກາຣຠາວໂຕ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສທ຺ຘາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ ປຈ຺ຉາປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຍມຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ ເທສນາກຸສລຕາຍ ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາປິ ‘‘ສທ຺ຘາ ພນ຺ຘຕິ ປາເຖຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໙) ຈ, ‘‘ສທ຺ຘາ ທຸຕິຍາ ປຸຣິສສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໕໙) ຈ, ‘‘ສທ຺ຘີຘ ວິຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໓, ໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໔) ຈ, ‘‘ສທ຺ຘາຍ ຕຣຕິ ໂອຆ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖) ຈ, ‘‘ສທ຺ຘາຫຕ຺ໂຖ ມຫານາໂຄ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໔໓; ເຖຣຄາ. ໖໙໔) ຈ, ‘‘ສທ຺ເຘສິໂກ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກຕິ ຈາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໗). ພີຊສ຺ສ ຈ ອຸປກາຣິກາ ວຸຏ຺ຐິ, ສາ ຕທນນ຺ຕຣຎ຺ເຎວ ວຸຈ຺ຈມານາ ສມຕ຺ຖາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຘມ຺ມສມ຺ພນ຺ຘສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ປຈ຺ຉາປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຍມຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ໂຎ ຈ ເອວໍວິໂຘ ອີສາໂຍຕ຺ຕາທິ.

ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປສາທນລກ຺ຂຓາ ສທ຺ຘາ, ໂອກປ຺ປນລກ຺ຂຓາ ວາ, ປກ຺ຂນ຺ທນຣສາ, ອຘິມຸຕ຺ຕິປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ອກາລຸສ຺ສິຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ວາ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ຄປທຏ຺ຐານາ, ສທ຺ທຫິຕພ຺ພຘມ຺ມປທຏ຺ຐານາ ວາ, ອາທາສຊລຕລາທີນໍ ປສາໂທ ວິຍ ເຈຕໂສ ປສາທຠູຕາ, ອຸທກປ຺ປສາທກມຓິ ວິຍ ອຸທກສ຺ສ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ປສາທິກາ. ພີຊນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ – ມູລພີຊໍ, ຂນ຺ຘພີຊໍ, ຜລຸພີຊໍ, ອຄ຺ຄພີຊໍ, ພີຊພີຊເມວ ປຎ຺ຈມນ຺ຕິ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິຣຸຫນຏ຺ເຐນ ພີຊໍຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ພີຊຎ຺ເຈຕໍ ວິຣຸຫນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກສິຍາ ມູລຠູຕໍ ພີຊໍ ທ຺ເວ ກິຈ຺ຈານິ ກໂຣຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ມູເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ອຸປຣິ ອງ຺ກຸຣໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ; ເອວໍ ຠຄວໂຕ ກສິຍາ ມູລຠູຕາ ສທ຺ຘາ ເຫຏ຺ຐາ ສີລມູເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ອຸປຣິ ສມຖວິປສ຺ສນງ຺ກຸຣໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຍຖາ ຈ ຕໍ ມູເລນ ປຖວິຣສໍ ອາໂປຣສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນາເຬນ ຘຎ຺ຎປຣິປາກຄຫຓຕ຺ຖໍ ວຑ຺ຒຕິ; ເອວມຍໍ ສີລມູເລນ ສມຖວິປສ຺ສນາຣສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄນາເຬນ ອຣິຍຜລຘຎ຺ຎປຣິປາກຄຫຓຕ຺ຖໍ ວຑ຺ຒຕິ. ຍຖາ ຈ ຕໍ ສຸຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມູລງ຺ກຸຣປຓ຺ຓນາຬກຓ຺ຑປ຺ປສເວຫິ ວຸຑ຺ຒິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ປຕ຺ວາ, ຂີຣໍ ຊເນຕ຺ວາ, ອເນກສາລິຜລຠຣິຕໍ ສາລິສີສໍ ນິປ຺ຜາເທຕິ; ເອວມຍໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສີລຈິຕ຺ຕທິຏ຺ຐິກງ຺ຂາວິຕຣຓມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີຫິ ວຸຑ຺ຒິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ປຕ຺ວາ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຂີຣໍ ຊເນຕ຺ວາ ອເນກປຏິສມ຺ຠິທາຠິຎ຺ຎາຠຣິຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ນິປ຺ຜາເທຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ສທ຺ຘາ ພີຊ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ‘‘ປໂຣປຎ຺ຎາສກຸສລຘມ຺ເມສຸ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນສຸ ກສ຺ມາ ສທ຺ຘາວ ພີຊນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ພີຊກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ. ຍຖາ ຫິ ເຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓໍເຍວ ວິຊານນກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ສທ຺ຘາ ພີຊກິຈ຺ຈໍ, ສາ ຈ ສພ຺ພກຸສລານໍ ມູລຠູຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ສທ຺ຘາຊາໂຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສຕິ, ປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ໂສຕໍ ໂອທຫຕິ, ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ຘາເຣຕິ, ຘຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ, ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ຘມ຺ມາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ, ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ສຕິ ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ, ຉນ຺ທຊາໂຕ ອຸສ຺ສຫຕິ, ອຸສ຺ສາເຫຕ຺ວາ ຕຸລຍຕິ, ຕຸລຍິຕ຺ວາ ປທຫຕິ, ປຫິຕຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ກາເຍນ ເຈວ ປຣມສຈ຺ຈໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈ ນໍ ອຕິວິຊ຺ຌປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໓, ໔໓໒).

ຕປຕິ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ກາຍຎ຺ຈາຕິ ຕໂປ; ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣວີຣິຍຘຸຕງ຺ຄທຸກ຺ກຣກາຣິການໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຘ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ວຸຏ຺ຐີຕິ ວສ຺ສວຸຏ຺ຐິວາຕວຸຏ຺ຐີຕິອາທິນາ ອເນກວິຘາ. ອິຘ ວສ຺ສວຸຏ຺ຐິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຍຖາ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວສ຺ສວຸຏ຺ຐິສມນຸຄ຺ຄຫິຕໍ ພີຊໍ ພີຊມູລກຎ຺ຈ ສສ຺ສໍ ວິຣຸຫຕິ ນ ມິລາຍຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສມນຸຄ຺ຄຫິຕາ ສທ຺ຘາ ສທ຺ຘາມູລາ ຈ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມາ ວິຣຸຫນ຺ຕິ ນ ມິລາຍນ຺ຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕໂປ ວຸຏ຺ຐີ’’ຕິ. ‘‘ປຎ຺ຎາ ເມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ເມ-ສທ຺ໂທ ອິເມສຸປິ ປເທສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ສທ຺ຘາ ເມ ພີຊໍ, ຕໂປ ເມ ວຸຏ຺ຐີ’’ຕິ. ເຕນ ກິໍ ທີເປຕິ? ຍຖາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຍາ ວປິເຕ ພີເຊ ສເຈ ວຸຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິ, ສາຘຸ, ໂນ ເຈ ອຕ຺ຖິ, ອຸທກມ຺ປິ ທາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ມຍາ ຫິຣິ-ອີເສ ປຎ຺ຎາຍຸຄນງ຺ຄເລ ມໂນໂຍຕ຺ເຕນ ເອກາພທ຺ເຘ ກເຕ ວີຣິຍພລິພທ຺ເທ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຕິປາຈເນນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານເຂຕ຺ເຕ ສທ຺ຘາພີເຊ ວປິເຕ ວຸຏ຺ຐິ-ອຠາໂວ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຍໍ ປນ ເມ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ຕໂປ ວຸຏ຺ຐີຕິ.

ປຊານາຕິ ເອຕາຍ ປຸຄ຺ຄໂລ, ສຍໍ ວາ ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ກາມາວຈຣາທິເຠທໂຕ ອເນກວິຘາ. ອິຘ ປນ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຍຸຄນງ຺ຄລນ຺ຕິ ຍຸຄຎ຺ຈ ນງ຺ຄລຎ຺ຈ. ຍຖາ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຍຸຄນງ຺ຄລໍ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ທຸວິຘາປິ ປຎ຺ຎາ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຍຸຄໍ ອີສາຍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ໂຫຕິ, ປຸຣໂຕ ໂຫຕິ, ອີສາພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ໂຍຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຍໍ ໂຫຕິ, ພລິພທ຺ທານໍ ເອກໂຕ ຄມນໍ ຘາເຣຕິ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາ ຫິຣິປມຸຂານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປນິສ຺ສຍາ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ສພ຺ເພ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໘໓) ຈ, ‘‘ປຎ຺ຎາ ຫິ ເສຏ຺ຐາ ກຸສລາ ວທນ຺ຕິ, ນກ຺ຂຕ຺ຕຣາຊາຣິວ ຕາຣການ’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໒.໑໗.໘໑) ຈ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຏ຺ເຐນ ປຸຣໂຕ ຈ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ສີລໍ ຫິຣີ ຈາປິ ສຕຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ, ອນ຺ວາຍິກາ ປຎ຺ຎວໂຕ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. ຫິຣິວິປ຺ປໂຍເຄນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອີສາພທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ມໂນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສມາຘິໂຍຕ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍໂຕ ໂຍຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘາຕິລີນຠາວປຏິເສຘນໂຕ ວີຣິຍພລິພທ຺ທານໍ ເອກໂຕ ຄມນໍ ຘາເຣຕິ. ຍຖາ ຈ ນງ຺ຄລໍ ຜາລຍຸຕ຺ຕໍ ກສນກາເລ ປຖວິຆນໍ ຠິນ຺ທຕິ, ມູລສນ຺ຕານການິ ປທາເລຕິ, ເອວໍ ສຕິຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ວິປສ຺ສນາກາເລ ຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຆນໍ ຠິນ຺ທຕິ, ສພ຺ພກິເລສມູລສນ຺ຕານການິ ປທາເລຕິ. ສາ ຈ ໂຂ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ ອິຕຣາ ປນ ໂລກິຍາປິ ສິຍາ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຎ຺ຎາ ເມ ຍຸຄນງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ.

ຫິຣີຍຕິ ເອຕາຍ ປຸຄ຺ຄໂລ, ສຍໍ ວາ ຫິຣີຍຕິ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ຫິຣີ. ຕຄ຺ຄຫເຓນ ສຫຈຣຓຠາວໂຕ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ຄຫິຕໍເຍວ ໂຫຕິ. ອີສາຕິ ຍຸຄນງ຺ຄລສນ຺ຘາຣິກາ ທາຣຸຍຏ຺ຐິ. ຍຖາ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອີສາ ຍຸຄນງ຺ຄລໍ ສນ຺ຘາເຣຕິ, ເອວໍ ຠຄວໂຕປິ ຫິຣີ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ຍຸຄນງ຺ຄລໍ ສນ຺ຘາເຣຕິ ຫິຣິຍາ ອສຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ. ຍຖາ ຈ ອີສາປຏິພທ຺ຘໍ ຍຸຄນງ຺ຄລໍ ກິຈ຺ຈກຣໍ ໂຫຕິ ອຈລໍ ອສິຖິລໍ, ເອວໍ ຫິຣິປຏິພທ຺ຘາ ຈ ປຎ຺ຎາ ກິຈ຺ຈກາຣີ ໂຫຕິ ອຈລາ ອສິຖິລາ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓາ ອຫິຣິເກນ. ເຕນາຫ ‘‘ຫິຣີ ອີສາ’’ຕິ.

ມຸນາຕີຕິ ມໂນ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຘ ປນ ມໂນສີເສນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນໍ. ຕໍ ຕິວິຘໍ ອີສາຍ ສຫ ຍຸຄສ຺ສ ພນ຺ຘນໍ, ຍຸເຄນ ສຫ ພລິພທ຺ທານໍ ພນ຺ຘນໍ, ສາຣຖິນາ ສຫ ພລິພທ຺ທານໍ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂຍຕ຺ຕໍ ອີສາຍຸຄພລິພທ຺ເທ ເອກາພທ຺ເຘ ກຕ຺ວາ ສກກິຈ຺ເຈ ປຏິປາເທຕິ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ສມາຘິ ສພ຺ເພວ ເຕ ຫິຣິປຎ຺ຎາວີຣິຍຘມ຺ເມ ເອກາຣມ຺ມເຓ ອວິກ຺ເຂປຠາເວນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສກກິຈ຺ເຈ ປຏິປາເທຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ມໂນ ໂຍຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ສຣຕິ ເອຕາຍ ຈິຣກຕາທິມຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄໂລ, ສຍໍ ວາ ສຣຕີຕິ ສຕິ, ສາ ອສມ຺ມຸສ຺ສນລກ຺ຂຓາ. ຜາເລຕີຕິ ຜາໂລ. ປາເຊຕິ ເອເຕນາຕິ ປາຊນໍ. ຕໍ ອິຘ ‘‘ປາຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປໂຕທສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຜາໂລ ຈ ປາຈນຎ຺ຈ ຜາລປາຈນໍ. ຍຖາ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຜາລປາຈນໍ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ວິປສ຺ສນາຍຸຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄຍຸຕ຺ຕາ ຈ ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຜາໂລ ນງ຺ຄລມນຸຣກ຺ຂຕິ, ປຸຣໂຕ ຈສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ສຕິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເວສມານາ ອາຣມ຺ມເຓ ວາ ອຸປຏ຺ຐາປຍມານາ ປຎ຺ຎານງ຺ຄລໍ ຣກ຺ຂຕິ, ຕຖາ ຫິ ‘‘ສຕາຣກ຺ເຂນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໐) ‘‘ອາຣກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອສມ຺ມຸສ຺ສນວເສນ ຈສ຺ສ ປຸຣໂຕ ໂຫຕິ. ສຕິປຣິຈິເຕ ຫິ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎາ ປຊານາຕິ, ໂນ ສມ຺ມຸຏ຺ເຐ. ຍຖາ ຈ ປາຈນໍ ພລິພທ຺ທານໍ ວິຊ຺ຌນຠຍໍ ທສ຺ເສນ຺ຕໍ ສໍສີທນໍ ນ ເທຕິ, ອຸປ຺ປຖຄມນຎ຺ຈ ວາເຣຕິ, ເອວໍ ສຕິ ວີຣິຍພລິພທ຺ທານໍ ອປາຍຠຍໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ໂກສຊ຺ຊສໍສີທນໍ ນ ເທຕິ, ກາມຄຸຓສງ຺ຂາເຕ ອໂຄຈເຣ ຈາຣໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິໂຍເຊນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຖຄມນຎ຺ຈ ວາເຣຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ສຕິ ເມ ຜາລປາຈນ’’ນ຺ຕິ.

໗໘. ກາຍຄຸຕ຺ໂຕຕິ ຕິວິເຘນ ກາຍສຸຈຣິເຕນ ຄຸຕ຺ໂຕ. ວຈີຄຸຕ຺ໂຕຕິ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ວຈີສຸຈຣິເຕນ ຄຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫາເຣ ອຸທເຣ ຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຫາຣມຸເຂນ ສພ຺ພປຈ຺ຈຍານໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈຕຸພ຺ພິເຘປິ ປຈ຺ຈເຍ ຍໂຕ ສໍຍໂຕ ນິຣຸປກ຺ກິເລໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທເຣ ຍໂຕຕິ ອຸທເຣ ຍໂຕ ສໍຍໂຕ ມິຕໂຠຊີ, ອາຫາເຣ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາມຸເຂນ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ກິໍ ທີເປຕິ? ຍຖາ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພີຊໍ ວປິຕ຺ວາ ສສ຺ສປຣິປາລນຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກວຕິໍ ວາ ຣຸກ຺ຂວຕິໍ ວາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປໍ ວາ ກໂຣສິ, ເຕນ ເຕ ໂຄມຫິໍສມິຄຄຓາ ປເວສໍ ອລຠນ຺ຕາ ສສ຺ສໍ ນ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕິ, ເອວມຫມ຺ປິ ສທ຺ຘາພີຊໍ ວປິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣກຸສລສສ຺ສປຣິປາລນຕ຺ຖໍ ກາຍວຈີອາຫາຣຄຸຕ຺ຕິມຍໍ ຕິວິຘປຣິກ຺ເຂປໍ ກໂຣມິ. ເຕນ ເມ ຣາຄາທິອກຸສລຘມ຺ມໂຄມຫິໍສມິຄຄຓາ ປເວສໍ ອລຠນ຺ຕາ ນານປ຺ປກາຣກຸສລສສ຺ສໍ ນ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕີຕິ.

ສຈ຺ຈໍ ກໂຣມິ ນິທ຺ທານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ອວິສໍວາທນໍ ສຈ຺ຈໍ. ນິທ຺ທານນ຺ຕິ ເຉທນໍ ລຸນນໍ ອຸປ຺ປາຏນໍ, ກຣຓຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ສຈ຺ເຈນ ກໂຣມິ ນິທ຺ທານ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ຕ຺ວໍ ພາຫິຣໍ ກສິໍ ກສິຕ຺ວາ ສສ຺ສທູສການໍ ຕິຓານໍ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ອສິເຕນ ວາ ນິທ຺ທານໍ ກໂຣສິ; ເອວມຫມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ກສິໍ ກສິຕ຺ວາ ກຸສລສສ຺ສທູສການໍ ວິສໍວາທນຕິຓານໍ ສຈ຺ເຈນ ນິທ຺ທານໍ ກໂຣມິ. ຎາຓສຈ຺ຈໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຍໍ ຕໍ ຍຖາຠູຕຎາຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາທີນໍ ຕິຓານໍ ນິທ຺ທານໍ ກໂຣມີຕິ ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ນິທ຺ທານນ຺ຕິ ເຉທກໍ ລາວກໍ, ອຸປ຺ປາຏກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຍຖາ ຕ຺ວໍ ທາສໍ ວາ ກມ຺ມກຣໍ ວາ ນິທ຺ທານໍ ກໂຣສິ, ‘‘ນິທ຺ເທຫິ ຕິຓານີ’’ຕິ ຕິຓານໍ ເຉທກໍ ລາວກໍ ອຸປ຺ປາຏກໍ ກໂຣສິ; ເອວມຫໍ ສຈ຺ຈໍ ກໂຣມີຕິ ອຸປໂຍຄວຈເນເນວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຖ ວາ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິສຈ຺ຈໍ. ຕມຫໍ ນິທ຺ທານໍ ກໂຣມິ, ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ ລຸນິຕພ຺ພໍ ອຸປ຺ປາເຏຕພ຺ພໍ ກໂຣມີຕິ ເອວມ຺ປິ ອຸປໂຍຄວຈເນເນວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ໂສຣຈ຺ຈໍ ເມ ປໂມຈນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ຕໍ ‘‘ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ, ເອວໍ ສີລເມວ ‘‘ໂສຣຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ວຸຕ຺ຕເມວ ເອຕໍ ‘‘ກາຍຄຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ, ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ປນ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ສຸນ຺ທເຣ ນິພ຺ພາເນ ຣຕຠາວໂຕ ‘‘ໂສຣຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປໂມຈນນ຺ຕິ ໂຍຄ຺ຄວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ຕວ ປໂມຈນໍ ປຸນປິ ສາຍນ຺ເຫ ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ວາ ອນາຄຕສໍວຈ຺ຉເຣ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໂຕ ອປ຺ປໂມຈນເມວ ໂຫຕິ, ນ ມມ ເອວໍ. ນ ຫິ ມມ ອນ຺ຕຣາ ໂມຈນໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ອຫຎ຺ຫິ ທີປງ຺ກຣທສພລກາລໂຕ ປຠຸຕິ ປຎ຺ຎານງ຺ຄເລ ວີຣິຍພລິພທ຺ເທ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ມຫາກສິໍ ກສນ຺ໂຕ ຕາວ ນ ມຸຎ຺ຈິໍ, ຍາວ ນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ. ຍທາ ຈ ເມ ສພ຺ພໍ ຕໍ ກາລໍ ເຂເປຕ຺ວາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ສພ຺ພຄຸຓປຣິວາຣໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອຸທປາທິ, ຕທາ ມຍາ ຕໍ ສພ຺ພຸສ຺ສຸກ຺ກປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປມຸຕ຺ຕໍ, ນ ທານິ ປຸນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ເອຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ຠຄວາ – ‘‘ໂສຣຈ຺ຈໍ ເມ ປໂມຈນ’’ນ຺ຕິ.

໗໙. ວີຣິຍໍ ເມ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວີຣິຍນ຺ຕິ ‘‘ກາຍິໂກ ວາ, ເຈຕສິໂກ ວາ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕປຘານໍ. ຘຸຣາຍໍ ໂຘຣຍ຺ຫໍ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫໍ, ຘຸຣໍ ວຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘຸຣາຍໍ ໂຘຣຍ຺ຫາກຑ຺ຒິຕໍ ນງ຺ຄລໍ ຠູມິຆນໍ ຠິນ຺ທຕິ, ມູລສນ຺ຕານການິ ຈ ປທາເລຕິ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ວີຣິຍາກຑ຺ຒິຕໍ ປຎ຺ຎານງ຺ຄລໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຆນໍ ຠິນ຺ທຕິ, ກິເລສສນ຺ຕານການິ ຈ ປທາເລຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ວີຣິຍໍ ເມ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປຸຣິມຘຸຣໍ ວຫນ຺ຕາ ຘຸຣາ, ມູລຘຸຣໍ ວຫນ຺ຕາ ໂຘຣຍ຺ຫາ; ຘຸຣາ ຈ ໂຘຣຍ຺ຫາ ຈ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫາ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເອກເມກສ຺ມິໍ ນງ຺ຄເລ ຈຕຸພລິພທ຺ທປ຺ປເຠທໍ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫໍ ວຫນ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນຕິຓມູລຆາຕໍ ສສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສາເຘຕິ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ຈຕຸສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍປ຺ປເຠທໍ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫໍ ວຫນ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນາກຸສລມູລຆາຕໍ ກຸສລສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສາເຘຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ວີຣິຍໍ ເມ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ.

ໂຍຄກ຺ເຂມາຘິວາຫນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍເຄຫິ ເຂມຕ຺ຕາ ‘‘ໂຍຄກ຺ເຂມ’’ນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອຘິກຕ຺ວາ ວາຫີຍຕິ, ອຠິມຸຂໍ ວາ ວາຫີຍຕີຕິ ອຘິວາຫນໍ. ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ອຘິວາຫນໍ ໂຍຄກ຺ເຂມາຘິວາຫນໍ. ເຕນ ກິໍ ທີເປຕິ? ຍຖາ ຕວ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫໍ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ທິສໍ ປຈ຺ຉິມາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຠິມຸຂໍ ວາຫີຍຕິ, ຕຖາ ມມ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫໍ ນິພ຺ພານາຠິມຸຂໍ ວາຫີຍຕິ.

ເອວໍ ວາຫິຍມານຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ ອນິວຕ຺ຕນ຺ຕໍ. ຍຖາ ຕວ ນງ຺ຄລໍ ວຫນ຺ຕໍ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫໍ ເຂຕ຺ຕໂກຏິໍ ປຕ຺ວາ ປຸນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອນິວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ທີປງ຺ກຣກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຄຈ຺ຉເຕວ. ຍສ຺ມາ ວາ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນາ ກິເລສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຫາຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຖາ ຕວ ນງ຺ຄເລນ ຉິນ຺ນານິ ຕິຓານິ ປຸນປິ ອປຣສ຺ມິໍ ສມເຍ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາປິ ເອຕໍ ປຐມມຄ຺ຄວເສນ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐ ກິເລເສ, ທຸຕິຍວເສນ ໂອຬາຣິເກ, ຕຕິຍວເສນ ອນຸສຫຄເຕ ກິເລເສ, ຈຕຸຕ຺ຖວເສນ ສພ຺ພກິເລເສ ປຊຫນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອນິວຕ຺ຕນ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ອນິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິວຕ຺ຕນຣຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ຺ຕິ ຕໍ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫໍ. ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ປທຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຎ຺ຈ ຍຖາ ຕວ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫໍ ນ ຕໍ ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກສ຺ສໂກ ອໂສໂກ ນິສ຺ໂສໂກ ວິຣໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ນ ໂສຈຕິ, ເອຕໍ ປນ ຕໍ ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ໂສຈຕິ. ຍຕ຺ຖ ສຕິປາຈເນນ ເອຕໍ ວີຣິຍຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫໍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາທິໂສ ກສ຺ສໂກ ອໂສໂກ ນິສ຺ໂສໂກ ວິຣໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ນ ໂສຈຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໂສກສລ຺ລສມຸຄ຺ຆາຕຠູຕໍ ນິພ຺ພານາມຕສງ຺ຂາຕໍ ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ.

໘໐. ອິທານິ ນິຄມນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠຄວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ເອວເມສາ ກສີ ກຏ຺ຐາ, ສາ ໂຫຕິ ອມຕປ຺ຜລາ;

ເອຕໍ ກສິໍ ກສິຕ຺ວານ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ມຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເອສາ ສທ຺ຘາພີຊາ ຕໂປວຸຏ຺ຐິຍາ ອນຸຄ຺ຄຫິຕາ ກສິ, ປຎ຺ຎາມຍໍ ຍຸຄນງ຺ຄລໍ, ຫິຣິມຍຎ຺ຈ ອີສໍ, ມໂນມເຍນ ໂຍຕ຺ເຕນ, ເອກາພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ, ປຎ຺ຎານງ຺ຄເລ ສຕິຜາລໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ, ສຕິປາຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ກາຍວຈີອາຫາຣຄຸຕ຺ຕິຍາ ໂຄເປຕ຺ວາ, ສຈ຺ຈໍ ນິທ຺ທານໍ ກຕ຺ວາ, ໂສຣຈ຺ຈໍ ປໂມຈນໍ ວີຣິຍໍ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫໍ ໂຍຄກ຺ເຂມາຠິມຸຂໍ ອນິວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ວາເຫນ຺ເຕນ ກຏ຺ຐາ, ກສິກມ຺ມປຣິໂຍສານໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປາປິຕາ, ສາ ໂຫຕິ ອມຕປ຺ຜລາ, ສາ ເອສາ ກສິ ອມຕປ຺ຜລາ ໂຫຕິ. ອມຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ, ນິພ຺ພານານິສໍສາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ໂຂ ປເນສາ ກສິ ນ ມເມເວກສ຺ສ ອມຕປ຺ຜລາ ໂຫຕິ, ອປິຈ, ໂຂ, ປນ ໂຍ ໂກຈິ ຂຕ຺ຕິໂຍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເວສ຺ໂສ ວາ ສຸທ຺ໂທ ວາ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ເອຕໍ ກສິໍ ກສຕິ, ໂສ ສພ຺ໂພປິ ເອຕໍ ກສິໍ ກສິຕ຺ວານ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕິ, ສພ຺ພສ຺ມາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເອວໍ ຠຄວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ນິພ຺ພານປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມມ ກສິຜລໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອປຣຊ຺ຊຸ ເອວ ຉາໂຕ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ປນ ກສິ ອມຕປ຺ຜລາ, ຕສ຺ສາ ຜລໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຈ ວິທິຕ຺ວາ ປສນ຺ໂນ ປສນ຺ນາກາຣໍ ກາຕຸໍ ປາຍາສໍ ທາຕຸມາຣທ຺ໂຘ. ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ໂຂ ກສິຠາຣທ຺ວາໂຊ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫຕິຍາຕິ ມຫຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກໍສປາຕິຍາຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ, ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກ ອຕ຺ຕໂນ ສຸວຓ຺ຓຖາເລ. ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ຉຸປິຕ຺ວາ, ອາກິຣິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສີຕິ ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີຫິ ວິຈິຕ຺ຣໍ ກຕ຺ວາ, ທຸກູລວິຕາເນນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ, ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຠິຫຣິ. ກິນ຺ຕິ? ‘‘ຠຸຎ຺ຊຕຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ປາຍາສໍ, ກສ຺ສໂກ ຠວ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ກສ຺ສກຠາວສາຘກໍ ກາຣຓມາຫ ‘‘ຍຎ຺ຫິ…ເປ… ກສຕີ’’ຕິ, ຍສ຺ມາ ຠວໍ…ເປ… ກສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ຄາຖາຠິຄີຕໍ ເມ’’ຕິ ອາຫ.

໘໑. ຕຕ຺ຖ ຄາຖາຠິຄີຕນ຺ຕິ ຄາຖາຫິ ອຠິຄີຕໍ, ຄາຖາໂຍ ຠາສິຕ຺ວາ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເມຕິ ມຍາ. ອໂຠຊເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ຠຸຎ຺ຊນາຣຫໍ ນ ໂຫຕິ. ສມ຺ປສ຺ສຕນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ອາຊີວສຸທ຺ຘິໍ ປສ຺ສຕໍ, ສມນ຺ຕາ ວາ ປສ຺ສຕໍ ສມ຺ປສ຺ສຕໍ, ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເນສ ຘມ຺ໂມຕິ ‘‘ຄາຖາຠິຄີຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອສ ຘມ຺ໂມ ເອຕໍ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄາຖາຠິຄີຕໍ ປນຸທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ກິໍ ປນ ຠຄວຕາ ປາຍາສຕ຺ຖໍ ຄາຖາ ອຠິຄີຕາ, ເຍນ ເອວມາຫາຕິ? ນ ເອຕທຕ຺ຖໍ ອຠິຄີຕາ, ອປິຈ, ໂຂ, ປນ ປາໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຂຕ຺ຕສມີເປ ຐຕ຺ວາ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂມ຺ປິ ອລຠິຕ຺ວາ ປຸນ ສກລພຸທ຺ຘຄຸເຓ ປກາເສຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ ຕເທຕໍ ນຏນຈ຺ຈກາທີຫິ ນຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຄາຍິຕ຺ວາ ຈ ລທ຺ຘສທິສໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ‘‘ຄາຖາຠິຄີຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາທິສຎ຺ຈ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘານໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອໂຠຊເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕານຸຣູປຎ຺ເຈຕໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາປິ ປຈ຺ຉິມໍ ຊນຕໍ ອນຸກມ຺ປມາເນນ ຈ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຣ ຈ ນາມ ປຣປ຺ປກາສິເຕນາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ລາຠໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ຆຏິກາໂຣ ກຸມ຺ຠກາໂຣ, ຕຕ຺ຣ ກຖໍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠຄວາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓປ຺ປກາສເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ລາຠໍ ສາທິຍິສ຺ສຕິ, ຍໂຕ ຍຸຕ຺ຕເມວ ເອຕໍ ຠຄວໂຕ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ອປ຺ປສນ຺ນໍ ອທາຕຸກາມໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຄາຖາຄາຍເນນ ທາຕຸກາມໍ ກຕ຺ວາ, ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ໂຠຊນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສິ, ອາມິສກາຣຓາ ອິມສ຺ສ ເທສນາ’’ຕິ ອິມມ຺ຫາ ໂລກາປວາທາ ອຕ຺ຕານໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ເທສນາປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທີເປຕ຺ວາ, ອິທານິ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ເມ ສຕີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ວຸຕ຺ຕິເຣສາ’’ຕິ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິຘມ຺ເມ ວາ ທສວິຘສຸຈຣິຕຘມ຺ເມ ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ຈາຣິຕ຺ຕຘມ຺ເມ ວາ ສຕິ ສໍວິຊ຺ຊມາເນ ອນຸປຫເຕ ວຕ຺ຕມາເນ ວຸຕ຺ຕິເຣສາ ເອກນ຺ຕໂວທາຕາ ອາກາເສ ປາຓິປ຺ປສາຣຓກປ຺ປາ ເອສນາ ປຣິເຍສນາ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ.

໘໒. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ປາຍາສໍ ເມ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ອກປ຺ປິຍໍ ກິເຣຕໍ ໂຠຊນໍ, ອຘຎ຺ໂຎ ວຕສ຺ມິໍ, ທານໍ ທາຕຸໍ ນ ລຠາມີ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ – ‘ເອຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ອິມໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປສາເທສ຺ສາມີ’ຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ໂທມນສ຺ສໍ ອກາສິ. ອິທານິ ເຕນ ໂທມນສ຺ເສນ ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ປໂກເປຕ຺ວາ ອມຕວຣຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປສາທຊນນຕ຺ຖໍ ເຕນ ປຕ຺ຖິຕມໂນຣຖໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ຈ ເກວລິນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກວລິນນ຺ຕິ ສພ຺ພຄຸຓປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ສພ຺ພໂຍຄວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫນ຺ຕານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ຄຸຓານໍ ເອສນໂຕ ມເຫສິໍ. ປຣິກ຺ຂີຓສພ຺ພາສວຕ຺ຕາ ຂີຓາສວໍ. ຫຕ຺ຖປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມາທິໍ ກຕ຺ວາ ວູປສນ຺ຕສພ຺ພກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຕ຺ຕາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວູປສນ຺ຕໍ. ອຸປຏ຺ຐຫສ຺ສູຕິ ປຣິວິສສ຺ສຸ ປຏິມານຍສ຺ສຸ. ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປາທິເຕປິ ປຣິຍາຍເມວ ຠຓຕິ, ນ ຕຸ ຠຓຕິ ‘‘ເທຫິ, ອາຫຣາຫີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອຍໍ ປາຍາໂສ ຠຄວໂຕ ອານີໂຕ ນາຫໍ ອຣຫາມິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຉນ຺ເທນ ກສ຺ສຈິ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອຖ ກສ຺ສ ຈາຫ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ‘‘ຕໍ ປາຍາສໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ຕຖາຄຕສາວກຎ຺ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຊີຣຓຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ນ ຂ຺ວາຫໍ ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ, ສມາຣກວຈເນນ ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ຣູປາວຈຣພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ ອຣູປາວຈຣາ ປນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອສມ຺ຠາວເນຍ຺ຍາ. ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິວຈເນນ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ສມິຕປາປພາຫິຕປາປສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ. ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓໍ, ສເທວມນຸສ຺ສວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທວອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ຕີຫິ ວຈເນຫິ ໂອກາສໂລໂກ, ທ຺ວີຫິ ປຊາວເສນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໍ ປນ ອາຬວກສຸຕ຺ເຕ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ກສ຺ມາ ປນ ສເທວກາທີສຸ ກສ຺ສຈິ ນ ສມ຺ມາ ປຣິຓາມໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ? ໂອຬາຣິເກ ສຸຂຸໂມຊາປກ຺ຂິປນໂຕ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ປາຍາເສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄຫິຕມຕ຺ເຕເຍວ ເທວຕາຫິ ໂອຊາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຍຖາ ສຸຊາຕາຍ ປາຍາເສ, ຈຸນ຺ທສ຺ສ ຈ ສູກຣມທ຺ທເວ ປຈ຺ຈມາເນ, ເວຣຎ຺ຊາຍຎ຺ຈ ຠຄວຕາ ຄຫິຕຄຫິຕາໂລເປ, ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ຈ ກຈ຺ຈານສ຺ສ ຄຸຬ຺ຫກຸມ຺ຠສ຺ມິໍ ອວສິຏ຺ຐຄຸຬ຺ເຫ. ໂສ ໂອຬາຣິເກ ສຸຂຸໂມຊາປກ຺ຂິປນໂຕ ເທວານໍ ນ ປຣິຓມຕິ. ເທວາ ຫິ ສຸຂຸມສຣີຣາ, ເຕສໍ ໂອຬາຣິໂກ ມນຸສ຺ສາຫາໂຣ ນ ສມ຺ມາ ປຣິຓມຕິ. ມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ນ ປຣິຓມຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຫິ ໂອຬາຣິກສຣີຣາ, ເຕສໍ ສຸຂຸມາ ທິພ຺ໂພຊາ ນ ສມ຺ມາ ປຣິຓມຕິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ປນ ປກຕິອຄ຺ຄິນາວ ປຣິຓມຕິ, ສມ຺ມາ ຊີຣຕິ. ກາຍພລຎາຓພລປ຺ປຠາເວນາຕິ ເອເກ ຕຖາຄຕສາວກສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ເສຕໍ ສມາຘິພເລນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ຈ ປຣິຓມຕິ, ອິຕເຣສໍ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານມ຺ປິ ນ ປຣິຓມຕິ. ອຈິນ຺ຕນີຍໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ເອໂສຕິ.

ເຕນ ຫິ ຕ຺ວນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ມມ ນ ກປ຺ປຕິ, ມມ ອກປ຺ປນ຺ຕໍ ສາວກສ຺ສາປິ ເມ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຫຣິເຕຕິ ປຣິຕ຺ຕຫຣິຕຕິເຓ, ອປ຺ປຣຸຬ຺ຫຣິຕຕິເຓ ວາ ປາສາຓປິຏ຺ຐິສທິເສ. ອປ຺ປາຓເກຕິ ນິປ຺ປາຓເກ, ປາຍາສຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓກາຣເຓນ ມຣິຕພ຺ພປາຓຣຫິເຕ ວາ ມຫາອຸທກກ຺ຂນ຺ເຘ. ສຫ ຕິຓນິສ຺ສິເຕຫິ ປາເຓຫິ ຕິຓານໍ ປາຓການຎ຺ຈ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຈ຺ຈິຏາຍຕິ ຈິຏິຈິຏາຍຕີຕິ ເອວໍ ສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ. ສໍຘູປາຍຕີຕິ ສມນ຺ຕາ ຘູປາຍຕິ. ສມ຺ປຘູປາຍຕີຕິ ຕເຖວ ອຘິມຕ຺ຕໍ ຘູປາຍຕິ. ກສ຺ມາ ເອວໍ ອໂຫສີຕິ? ຠຄວໂຕ ອານຸຠາເວນ, ນ ອຸທກສ຺ສ, ນ ປາຍາສສ຺ສ, ນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ເທວຍກ຺ຂາທີນໍ. ຠຄວາ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມສໍເວຄຕ຺ຖໍ ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມາຕິ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ຍຖາ ຜາໂລຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສໍວິຄ຺ໂຄ ຈິຕ຺ເຕນ, ໂລມຫຏ຺ຐຊາໂຕ ສຣີເຣນ. ສຣີເຣ ກິຣສ຺ສ ນວນວຸຕິໂລມກູປສຫສ຺ສານິ ສຸວຓ຺ຓຠິຕ຺ຕິຍາ ອາຫຕມຓິນາຄທນ຺ຕາ ວິຍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄາ ອເຫສຸໍ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

ປາເທສຸ ປນ ນິປຕິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ອພ຺ຠນຸໂມທມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ. ອພ຺ຠນຸໂມທເນ ຫິ ອຍມິຘ ອຠິກ຺ກນ຺ຕ ສທ຺ໂທ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນສ຺ສ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ອພ຺ຠນຸໂມທນຕ຺ເຖ, ຕສ຺ມາ ສາຘຸ ສາຘຸ ໂຠ ໂຄຕມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ຠເຍ ໂກເຘ ປສໍສາຍໍ, ຕຸຣິເຕ ໂກຕູຫລຈ຺ຉເຣ;

ຫາເສ ໂສເກ ປສາເທ ຈ, ກເຣ ອາເມຑິຕໍ ພຸໂຘ’’ຕິ. –

ອິມິນາ ຈ ລກ຺ຂເຓນ ອິຘ ປສາທວເສນ ປສໍສາວເສນ ຈາຍໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອຠິກນ຺ຕໍ ອຕິອິຏ຺ຐໍ, ອຕິມນາປໍ, ອຕິສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ເທນ ເທສນໍ ໂຖເມຕິ, ເອເກນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທໍ. ອຍຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຍທິທໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຍທິທໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຄມ຺ມ ມມ ປສາໂທຕິ. ຠຄວໂຕ ເອວ ວາ ວຈນໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ອຕ຺ເຖ ສນ຺ຘາຍ ໂຖເມຕິ – ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ວຈນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂທສນາສນໂຕ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຄຸຓາຘິຄມນໂຕ, ຕຖາ ສທ຺ຘາຊນນໂຕ, ປຎ຺ຎາຊນນໂຕ, ສາຕ຺ຖໂຕ, ສພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ, ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ, ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໂຕ, ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ, ຫທຍງ຺ຄມໂຕ, ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕ, ອປຣວມ຺ຠນໂຕ, ກຣຸຓາສີຕລໂຕ, ປຎ຺ຎາວທາຕໂຕ, ອາປາຖຣມຓີຍໂຕ, ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ, ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ, ວີມໍສິຍມານຫິຕໂຕຕິ ເອວມາທີຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຈຕູຫິ ອຸປມາຫິ ເທສນໍເຍວ ໂຖເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ອໂຘມຸຂຏ຺ຐປິຕໍ, ເຫຏ຺ຐາ ມຸຂຊາຕໍ ວາ. ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຸປຣິມຸຂໍ ກເຣຍ຺ຍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓາທິຈ຺ຉາທິຕໍ. ວິວເຣຍ຺ຍາຕິ ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍ. ມູຬ຺ຫສ຺ສາຕິ ທິສາມູຬ຺ຫສ຺ສ. ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ອນ຺ຘກາເຣຕິ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີອຑ຺ຒຣຕ຺ຕຆນວນສຓ຺ຑເມຆປຏເລຫິ ຈຕຸຣງ຺ເຄ ຕມສິ. ອຍໍ ຕາວ ປທຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ປນ ອຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ – ຍຖາ ໂກຈິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸຂໍ ອສທ຺ຘມ຺ມປຕິຕໍ ມໍ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ, ຍຖາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວິວເຣຍ຺ຍ; ເອວໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ ປຠຸຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ສາສນໍ ວິວຣນ຺ເຕນ, ຍຖາ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ເອວໍ ກຸມ຺ມຄ຺ຄມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນສ຺ສ ເມ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນ, ຍຖາ ອນ຺ຘກາເຣ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ໂມຫນ຺ຘກາຣນິມຸຄ຺ຄສ຺ສ ເມ ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຣູປານິ ອປສ຺ສໂຕ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫນ຺ຘກາຣວິທ຺ຘໍສກເທສນາປຊ຺ໂຊຕຘາຣເຓນ ມຍ຺ຫໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ເທສິຕຕ຺ຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ.

ອຖ ວາ ເອກຈ຺ຈິເຍນ ມຕ຺ເຕນ ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາເນນ ຈ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕຸກ຺ກຸຊ຺ຊິຕສທິໂສ, ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ທຸກ຺ເຂ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາເນນ ຈ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນວິວຣຓສທິໂສ, ນິໂຣຘທສ຺ສເນນ ອນິຈ຺ເຈ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາເນນ ຈ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ມຄ຺ຄາຈິກ຺ຂຓສທິໂສ, ມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ອນຕ຺ຕນິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາເນນ ຈ ອນ຺ຘກາເຣ ປຊ຺ໂຊຕສທິໂສ, ຕສ຺ມາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ…ເປ… ປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ ‘‘ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຣູປານິ ທກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ, ເອວໍ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສທ຺ຘາຕປກາຍຄຸຕ຺ຕຕາທີຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຫິຣິມນາທີຫິ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ, ໂຍຄກ຺ເຂເມນ ນິໂຣໂຘຕິ ເອວໍ ຕິກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິໂຣໂຘ ຈາຕິ ສຣູເປເນວ ທ຺ເວ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປກາສິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ໂຄ ປຏິປກ຺ໂຂ ສມຸທຍສ຺ສ, ນິໂຣໂຘ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ປຏິປກ຺ເຂນ ທ຺ເວ. ອິຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປກາສິຕານິ. ຕສ຺ມາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອສາຫນ຺ຕິອາທີສຸ ເອໂສ ອຫນ຺ຕິ ເອສາຫໍ. ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ປຓິປາເຕນ ສຣຓຄມເນນ ຄໂຕປິ ອິທານິ ວາຈາຍ ສມາທິຍນ຺ໂຕ ອາຫ. ອຖ ວາ ປຓິປາເຕນ ພຸທ຺ຘໍເຍວ ສຣຓໍ ຄໂຕຕິ ອິທານິ ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ເສເສ ຘມ຺ມສງ຺ເຆປິ ຄນ຺ຕຸໍ ອາຫ. ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄຕິ ອຊ຺ຊຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ, ອຊ຺ຊທຄ຺ເຄຕິ ວາ ປາໂຐ, ທ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ອຊ຺ຊ ອຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາເຓຫິ ອຸເປຕໍ ປາຓຸເປຕໍ, ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ອຸເປຕໍ, ອນຎ຺ຎສຕ຺ຖຸກໍ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ສຣຓໍ ຄຕໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ຊານາຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອເນນ ສຸຕານຸຣູປາ ປຏິປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕາທີຫິ ວາ ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິມິນາ ‘‘ເອສາຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສິສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ເຕນ ວາ ປຎ຺ຎາປຏິລາຠໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິມິນາ ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ ທສ຺ສິໂຕ. ອິທານິ ເອວໍ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ເຘນ ປຎ຺ຎວຕາ ຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈຕິ ‘‘ລເຠຍ຺ຍາຫ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອິທ຺ຘິຍາທີຫິ ອຠິປ຺ປສາທິຕຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວາປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ກິມງ຺ຄໍ ປນາຫ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຣິປູຣກາຣິຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປສມ຺ປທໍ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐຕິອາທີສຸ ປນ ເອໂກ ກາຍວິເວເກນ, ວູປກຏ຺ໂຐ ຈິຕ຺ຕວິເວເກນ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ສຕິອວິຊຫເນນ, ອາຕາປີ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິຍສງ຺ຂາເຕນ ອາຕາເປນ, ປຫິຕຕ຺ໂຕ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ. ນ ຈິຣສ຺ເສວາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຸລປຸຕ຺ຕາຕິ ທຸວິຘາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ, ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ຕາ, ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ຕາ ຈ. ອຍໍ ປນ ອຸຠຍຖາປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ. ອຄາຣສ຺ມາຕິ ຆຣາ. ອຄາຣານໍ ຫິຕໍ ອຄາຣິຍໍ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິກຸຏຸມ຺ພໂປສນກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຄາຣິຍນ຺ຕິ ອນຄາຣິຍໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ ປພ຺ພຊນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ຕທນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາເຍວ ປຎ຺ຎາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ, ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສີຕິ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວາ ວິຫາສິ. ເອວໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈ ຂີຓາ ຊາຕິ…ເປ… ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ. ເອເຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຠູມິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ກຕມາ ປນສ຺ສ ຊາຕິ ຂີຓາ, ກຖຎ຺ຈ ນໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາ ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ, ນ ອນາຄຕາ ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ, ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສຸ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປເຠທາ ຊາຕິ, ສາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ຂີຓາ. ຕໍ ໂສ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ປຫີນກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກິເລສາຠາເວ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ອາຍຕິໍ ອປຏິສນ຺ຘິກໍ ໂຫຕີຕິ ຊານນ຺ໂຕ ຊານາຕິ.

ວຸສິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຖໍ ປຣິວຸຕ຺ຖໍ, ກຕໍ ຈຣິຕໍ ນິຏ຺ຐາປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ກຕໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍຠາວນາວເສນ ໂສຬສວິຘມ຺ປິ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທານິ ປຸນ ອິຕ຺ຖຠາວາຍ ເອວໍ ໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວາຍ ກິເລສກ຺ຂຍາຍ ວາ ມຄ຺ຄຠາວນາ ນຕ຺ຖີຕິ. ອຖ ວາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິຕ຺ຖຠາວໂຕ, ອິມສ຺ມາ ເອວໍປກາຣາ ອິທານິ ວຕ຺ຕມານກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕານາ ອປຣໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິ. ອິເມ ປນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຉິນ຺ນມູລໂກ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍາຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ ເອໂກ. ອຣຫຕນ຺ຕິ ອຣຫນ຺ຕານໍ. ມຫາສາວການໍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ອາຍສ຺ມາ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ອໂຫສີຕິ ອຍໍ ກິເຣຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ກສິຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈຸນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໓. ປຸຈ຺ຉາມິ ມຸນິໍ ປຫູຕປຎ຺ຎນ຺ຕິ ຈຸນ຺ທສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ສງ຺ເຂປໂຕ ຕາວ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍປຣຊ຺ຌາສຍອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິປຸຈ຺ຉາວສິກເຠທໂຕ ຈຕູສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີສຸ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວສິກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ມລ຺ເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ປາວາ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ປາວາຍໍ ວິຫຣຕິ ຈຸນ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອມ຺ພວເນ. ອິໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ເຍນ ຈຸນ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໙), ຕາວ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ນິສິນ຺ເນ ຠຄວຕິ ຈຸນ຺ໂທ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິວິສນ຺ໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນສູປາທິຄຫຓຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຸວຓ຺ຓຠາຊນານິ ອຸປນາເມສິ. ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ເກຈິ ຠິກ຺ຂູ ສຸວຓ຺ຓຠາຊນານິ ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ ເກຈິ ນ ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ. ຠຄວໂຕ ປນ ເອກເມວ ຠາຊນໍ ອຕ຺ຕໂນ ເສລມຍໍ ປຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍຠາຊນໍ ພຸທ຺ຘາ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປາປຠິກ຺ຂຸ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ສຸວຓ຺ຓຠາຊນໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຊນຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ກຸຎ຺ຈິກຕ຺ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິ. ຈຸນ຺ໂທ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ນມສ຺ສມາໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອທ຺ທສ, ທິສ຺ວາ ຈ ປນ ອປສ຺ສມາໂນ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ນໍ ກິຎ຺ຈິ ອຠຓິ ຠຄວຕິ ເຖເຣສຸ ຈ ຄາຣເວນ, ອປິຈ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິການໍ ວຈນປໂຖ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ສໍວຣຍຸຕ຺ຕາເຍວ ສມຓາ, ອຸທາຫຸ ຠິນ຺ນສໍວຣາ ອີທິສາປິ ສມຓາ’’ຕິ ຎາຕຸກາໂມ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປຸຈ຺ຉາມິ ມຸນິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາມີຕິ ອິທໍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ປຸຈ຺ຉາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬນິ. ປຸຓ຺ຓກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑໒) ນເຍນ ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ມຸນິນ຺ຕິ ເອຕມ຺ປິ ‘‘ໂມນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຎາຓໍ. ຍາ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ເຕນ ຎາເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ມຸນິ, ໂມນປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ, ຕີຓິ ໂມເນຍ຺ຍານິ ກາຍໂມເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໔) ນເຍນ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍມ຺ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ປຸຈ຺ຉາມີຕິ ໂອກາສໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ມຸນິນ຺ຕິ ມຸນິມຸນິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາລປຕິ. ປຫູຕປຎ຺ຎນ຺ຕິອາທີນິ ຖຸຕິວຈນານິ, ເຕຫິ ຕໍ ມຸນິໍ ຖຸນາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຫູຕປຎ຺ຎນ຺ຕິ ວິປຸລປຎ຺ຎໍ. ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ວິປຸລຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕິ ຈຸນ຺ໂທ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ຘນິຍສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິໂຕ ປຣໍ ປນ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອວຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕນຍເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຕີສຸ ພຸທ຺ເຘສຸ ຕຕິຍພຸທ຺ຘໍ. ຘມ຺ມສ຺ສາມິນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສ ຊນກຕ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ປິຕຣໍ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕສິປ຺ປາຍຕນາທີນໍ ວິຍ ຈ ອາຈຣິຍໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາມິໍ, ຘມ຺ມິສ຺ສຣໍ ຘມ຺ມຣາຊໍ ຘມ຺ມວສວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ໂສ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຠຄວາ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທຕາ, ອສຎ຺ຊາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຎ຺ຊເນຕາ, ອນກ຺ຂາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອກ຺ຂາຕາ, ມຄ຺ຄຎ຺ຎູ, ມຄ຺ຄວິທູ, ມຄ຺ຄໂກວິໂທ. ມຄ຺ຄານຸຄາ ຈ ປນ ເອຕຣຫິ ສາວກາ ວິຫຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາ ສມນ຺ນາຄຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໗໙).

ວີຕຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ວິຄຕກາມຠວວິຠວຕຓ຺ຫໍ. ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ທ຺ວິປທານໍ ອຸຕ຺ຕມໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຠຄວາ ນ ເກວລໍ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ ເອວ, ອຖ ໂຂ ຍາວຕາ ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ ທ຺ວິປທາ ວາ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎິໂນ ວາ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ອຸຕ຺ຕໂມ. ອຖ ໂຂ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທ຺ວິປທາ ຫິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິມຫາສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ເຕສຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ສາຣຖີນໍ ປວຣນ຺ຕິ ສາເຣຕີຕິ ສາຣຖິ, ຫຕ຺ຖິທມກາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕສຎ຺ຈ ຠຄວາ ປວໂຣ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ທມເນນ ປຸຣິສທມ຺ເມ ທເມຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາວໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ຫຕ຺ຖິທມເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖິທມ຺ໂມ ສາຣິໂຕ ເອກໍ ເອວ ທິສໍ ຘາວຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ວາ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ທກ຺ຂິຓໍ ວາ. ອສ຺ສທມເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສ຺ສທມ຺ໂມ…ເປ… ໂຄທມເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຄທມ຺ໂມ…ເປ… ທກ຺ຂິຓໍ ວາ. ຕຖາຄເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປຸຣິສທມ຺ໂມ ສາຣິໂຕ ອຏ຺ຐ ທິສາ ວິຘາວຕິ, ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ, ອຍເມກາ ທິສາ…ເປ… ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ອຏ຺ຐມີ ທິສາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໑໒).

ກຕີຕິ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທປຸຈ຺ຉາ. ໂລເກຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ. ສມຓາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພອຕ຺ຖນິທສ຺ສນໍ. ອິງ຺ຆາຕິ ຍາຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕທິງ຺ຆາຕິ ເຕ ອິງ຺ຆ. ພ຺ຣູຫີຕິ ອາຈິກ຺ຂ ກຖຍສ຺ສູຕິ.

໘໔. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠຄວາ ຈຸນ຺ທໍ ກມ຺ມາຣປຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຸສລໍ, ກິໍ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໙໖) ນເຍນ ຄິຫິປຎ຺ຫໍ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສມຓປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ປາປຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ອຍໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂວຫາຣມຕ຺ຕາ ອສ຺ສມຓຠາວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຈຕຸໂຣ ສມຓາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸໂຣຕິ ສງ຺ຂ຺ຍາປຣິຈ຺ເຉໂທ. ສມຓາຕິ ກທາຈິ ຠຄວາ ຕິຕ຺ຖິເຍ ສມຓວາເທນ ວທຕິ; ຍຖາຫ – ‘‘ຍານິ ຕານິ ປຸຖຸສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວຕໂກຕູຫລມງ຺ຄລານີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໗). ກທາຈິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ; ຍຖາຫ – ‘‘ສມຓາ ສມຓາຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊໂນ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໕). ກທາຈິ ເສກ຺ເຂ; ຍຖາຫ – ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ, ອິຘ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙; ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑). ກທາຈິ ຂີຓາສເວ; ຍຖາຫ – ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ ສມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໘). ກທາຈິ ອຕ຺ຕານໍເຍວ; ຍຖາຫ – ‘‘ສມໂຓຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໘໕). ອິຘ ປນ ຕີຫິ ປເທຫິ ສພ຺ເພປິ ອຣິເຍ ສີລວນ຺ຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຎ຺ຈ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອິຕຣໍ ອສ຺ສມຓມ຺ປິ ຠຓ຺ຑຸໍ ກາສາວກຓ຺ຐໍ ເກວລໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕເກນ ສມໂຓຕິ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ຈຕຸໂຣ ສມຓາ’’ຕິ ອາຫ. ນ ປຎ຺ຈມຕ຺ຖີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕເກນ ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ຕເກນາປິ ປຎ຺ຈໂມ ສມໂຓ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ເຕ ເຕ ອາວິກໂຣມີຕິ ເຕ ຈຕຸໂຣ ສມເຓ ຕວ ປາກເຏ ກໂຣມິ. ສກ຺ຂິປຸຏ຺ໂຐຕິ ສມ຺ມຸຂາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ. ມຄ຺ຄຊິໂນຕິ ມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລເສ ວິຊິຕາວີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ຄເທສໂກຕິ ປເຣສໍ ມຄ຺ຄໍ ເທເສຕາ. ມຄ຺ເຄ ຊີວຕີຕິ ສຕ຺ຕສຸ ເສກ຺ເຂສຸ ໂຍ ໂກຈິ ເສກ຺ໂຂ ອປຣິໂຍສິຕມຄ຺ຄວາສຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕເຣ, ສີລວນ຺ຕປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຈ ໂລກິເຍ ມຄ຺ເຄ ຊີວຕິ ນາມ, ສີລວນ຺ຕປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕໍ ຊີວນໂຕປິ ມຄ຺ເຄ ຊີວຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຈ ມຄ຺ຄທູສີຕິ ໂຍ ຈ ທຸສ຺ສີໂລ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ມຄ຺ຄປຏິໂລມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄທູສໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໕. ‘‘ອິເມ ເຕ ຈຕຸໂຣ ສມຓາ’’ຕິ ເອວໍ ຠຄວຕາ ສງ຺ເຂເປນ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ຈຕຸໂຣ ສມເຓ ‘‘ອຍໍ ນາເມຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຊິໂນ, ອຍໍ ມຄ຺ຄເທສໂກ, ອຍໍ ມຄ຺ເຄ ຊີວຕິ, ອຍໍ ມຄ຺ຄທູສີ’’ຕິ ເອວໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ຈຸນ຺ໂທ ອາຫ ‘‘ກໍ ມຄ຺ຄຊິນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄ ຊີວຕິ ເມຕິ ໂຍ ໂສ ມຄ຺ເຄ ຊີວຕິ, ຕໍ ເມ ພ຺ຣູຫິ ປຸຏ຺ໂຐຕິ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໘໖. ອິທານິສ຺ສ ຠຄວາ ຈຕຸໂຣປິ ສມເຓ ຈຕູຫິ ຄາຖາຫິ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂຍ ຕິຓ຺ຓກຖໍກໂຖ ວິສລ຺ໂລ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓກຖໍກໂຖ ວິສລ຺ໂລຕິ ເອຕໍ ອຸຣຄສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ. ຍສ຺ມາ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ມຄ຺ຄຊິໂນຕິ ພຸທ຺ຘສມໂຓ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ກຖໍກຖາປຕິຣູປກສ຺ສ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາປິ ‘‘ຕິຓ຺ຓກຖໍກໂຖ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຫິ ຕິຓ຺ຓກຖໍກຖາປິ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘປຣິໂຍສານາ ສກທາຄາມິວິສຍາທີສຸ ພຸທ຺ຘວິສຍປຣິໂຍສາເນສຸ ປຏິຫຕຎາຓປ຺ປຠາວຕ຺ຕາ ປຣິຍາເຍນ ອຕິຓ຺ຓກຖໍກຖາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຠຄວາ ປນ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ຕິຓ຺ຓກຖໍກໂຖຕິ. ນິພ຺ພານາຠິຣໂຕຕິ ນິພ຺ພາເນ ອຠິຣໂຕ, ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ສທາ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາທິໂສ ຈ ຠຄວາ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ຕສ຺ສາ ເອວ ກຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປມິ, ສນ຺ນິສາເທມິ, ເອໂກທິໍ ກໂຣມິ, ສມາທຫາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗).

ອນານຸຄິທ຺ໂຘຕິ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ຕຓ຺ຫາເຄເຘນ ອນນຸຄິຊ຺ຌນ຺ໂຕ. ໂລກສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ເນຕາຕິ ອາສຍານຸສຍານຸໂລເມນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ປາຣາຍນມຫາສມຍາທີສຸ ອເນເກສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອປຣິມາຓານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘສມ຺ປາທເນນ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ເນຕາ, ຄມຍິຕາ, ຕາເຣຕາ, ປາຣໍ ສມ຺ປາເປຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາທິນ຺ຕິ ຕາທິສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໂລກຘມ຺ເມຫິ ນິພ຺ພິກາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

໘໗. ເອວໍ ຠຄວາ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ‘‘ມຄ຺ຄຊິນ’’ນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘສມຓໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ຂີຓາສວສມຓໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຣມໍ ປຣມນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣມໍ ນາມ ນິພ຺ພານໍ, ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຄ຺ຄໍ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣມນ຺ຕິ ໂຍຘ ຎຕ຺ວາຕິ ຕໍ ປຣມໍ ປຣມມິຈ຺ເຈວ ໂຍ ອິຘ ສາສເນ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນ. ອກ຺ຂາຕິ ວິຠຊເຕ ອິເຘວ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຘມ຺ມໍ ອກ຺ຂາຕິ, ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ປເຣສໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ ‘‘ອິທໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄຘມ຺ມໍ ວິຠຊຕິ ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ…ເປ… ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ວາ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູນໍ ສງ຺ເຂປເທສນາຍ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູນໍ ວິຕ຺ຖາຣເທສນາຍ ວິຠຊຕິ. ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຠຊນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ອິເຘວ ສາສເນ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ອກ຺ຂາຕິ ຈ ວິຠຊຕິ ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອກ຺ຂາຕິ ວິຠຊເຕ ອິເຘວ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ກງ຺ຂຉິທໍ ມຸນິໍ ອເນຊນ຺ຕິ ຕໍ ເອວຣູປໍ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວເຘນ ອຕ຺ຕໂນ, ເທສນາຍ ຈ ປເຣສໍ ກງ຺ຂຈ຺ເຉທເນນ ກງ຺ຂຈ຺ຉິທໍ, ໂມເນຍ຺ຍສມນ຺ນາຄເມນ ມຸນິໍ, ເອຊາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອຠາວໂຕ ອເນຊໍ ທຸຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນມາຫຸ ມຄ຺ຄເທສິນ຺ຕິ.

໘໘. ເອວໍ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ສຍໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ມຄ຺ຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເທສນາຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ມຄ຺ຄເທສີ ສມາໂນປິ ທູຕມິວ ເລຂວາຈກມິວ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕໂນ ສາສນຫຣໍ ສາສນໂຊຕກຎ຺ຈ ‘‘ມຄ຺ຄເທສິ’’ນ຺ຕິ ຂີຓາສວສມຓໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ເສກ຺ຂສມຓຎ຺ຈ ສີລວນ຺ຕປຸຖຸຊ຺ຊນສມຓຎ຺ຈ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂຍ ຘມ຺ມປເທ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປທວຓ຺ຓນາ ປາກຏາເຍວ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ໂຍ ນິພ຺ພານຘມ຺ມສ຺ສ ປທຕ຺ຕາ ຘມ຺ມປເທ, ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄມ຺ມ ເທສິຕຕ຺ຕາ ອາສຍານຸຣູປໂຕ ວາ ສຕິປຏ຺ຐານາທິນານປ຺ປກາເຣຫິ ເທສິຕຕ຺ຕາ ສຸເທສິເຕ, ມຄ຺ຄສມງ຺ຄີປິ ອນວສິຕມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ມຄ຺ເຄ ຊີວຕິ, ສີລສໍຍເມນ ສຎ຺ຎໂຕ, ກາຍາທີສຸ ສູປຏ຺ຐິຕາຍ ຈິຣກຕາທິສຣຓາຍ ວາ ສຕິຍາ ສຕິມາ, ອຓຸມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ວຊ຺ຊສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອນວຊ຺ຊຕ຺ຕາ, ໂກຏ຺ຐາສຠາເວນ ຈ ປທຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມສງ຺ຂາຕານິ ອນວຊ຺ຊປທານິ ຠງ຺ຄຎາຓໂຕ ປຠຸຕິ ຠາວນາເສວນາຍ ເສວມາໂນ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນໍ ຕຕິຍໍ ມຄ຺ຄຊີວິນ຺ຕິ ອາຫູຕິ.

໘໙. ເອວໍ ຠຄວາ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ‘‘ມຄ຺ຄຊີວິ’’ນ຺ຕິ ເສກ຺ຂສມຓໍ ສີລວນ຺ຕປຸຖຸຊ຺ຊນສມຓຎ຺ຈ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ຠຓ຺ຑຸໍ ກາສາວກຓ຺ຐໍ ເກວລໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕສມຓໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຉທນໍ ກຕ຺ວານາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຉທນໍ ກຕ຺ວານາຕິ ປຕິຣູປໍ ກຣິຕ຺ວາ, ເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ລິງ຺ຄໍ ຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸພ຺ພຕານນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ສຸນ຺ທຣານິ ວຕານິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ສຸພ຺ພຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປກ຺ຂນ຺ທີຕິ ປກ຺ຂນ຺ທໂກ, ອນ຺ໂຕ ປວິສໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸສ຺ສີໂລ ຫິ ຄູຖປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ຕິຓປຓ຺ຓາທິຈ຺ຉທນໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ສຸພ຺ພຕານໍ ຉທນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸມຊ຺ເຌ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ‘‘ເອຕ຺ຕກວສ຺ເສນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ລາເຠ ທີຍມາເນ ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກວສ຺ໂສ’’ຕິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຉທນໍ ກຕ຺ວານ ສຸພ຺ພຕານໍ ປກ຺ຂນ຺ທີ’’ຕິ. ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິຍາທິກຸລານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປສາທໍ ອນນຸຣູປປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທູເສຕີຕິ ກຸລທູສໂກ. ປຄພ຺ໂຠຕິ ອຏ຺ຐຏ຺ຐາເນນ ກາຍປາຄພ຺ຠິເຍນ, ຈຕຸຏ຺ຐາເນນ ວຈີປາຄພ຺ຠິເຍນ, ອເນກຏ຺ຐາເນນ ມໂນປາຄພ຺ຠິເຍນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໍ ປນ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວກ຺ຂາມ.

ກຕປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາຍ ມາຍາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມາຍາວີ. ສີລສໍຍມາຠາເວນ ອສຎ຺ຎໂຕ. ປລາປສທິສຕ຺ຕາ ປລາໂປ. ຍຖາ ຫິ ປລາໂປ ອນ຺ໂຕ ຕຓ຺ຑຸລຣຫິໂຕປິ ພຫິ ຖຸເສນ ວີຫິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ເອວມິເຘກຈ຺ໂຈ ອນ຺ໂຕ ສີລາທິຄຸຓສາຣວິຣຫິໂຕປິ ພຫິ ສຸພ຺ພຕຈ຺ຉທເນນ ສມຓເວເສນ ສມໂຓ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ໂສ ເອວໍ ປລາປສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ປລາໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອານາປານສ຺ສຕິສຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ອປລາປາຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິສາ, ນິປ຺ປລາປາຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິສາ, ສຸທ຺ຘາ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໖) ເອວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາໂຓປິ ‘‘ປລາໂປ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ ກປິລສຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ຕໂຕ ປລາເປ ວາເຫຖ, ອສ຺ສມເຓ ສມຓມານິເນ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໒໘໔) ເອວໍ ປຣາຊິຕໂກ ‘‘ປລາໂປ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຕິຣູເປນ ຈຣໍ ສມຄ຺ຄທູສີຕິ ຕໍ ສຸພ຺ພຕານໍ ຉທນໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ຈຣນ຺ຕໍ ‘‘ອາຣຎ຺ຎິໂກ ອຍໍ ຣຸກ຺ຂມູລິໂກ, ປໍສຸກູລິໂກ, ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ, ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຊໂນ ຊານາຕິ, ເອວໍ ປຕິຣູເປນ ຍຸຕ຺ຕຣູເປນ ພາຫິຣມຏ຺ເຐນ ອາຈາເຣນ ຈຣນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕໂນ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສ຺ສ, ປເຣສໍ ສຸຄຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ທູສນໂຕ ‘‘ມຄ຺ຄທູສີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໙໐. ເອວໍ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ‘‘ມຄ຺ຄທູສີ’’ຕິ ທຸສ຺ສີລໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕກສມຓໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອພ຺ຍາມິສ຺ສີຠາວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອເຕ ຈ ປຏິວິຊ຺ຌີ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອເຕ ຈຕຸໂຣ ສມເຓ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ລກ຺ຂເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິ ອຎ຺ຎາສິ ສຈ຺ຉາກາສິ ໂຍ ຄຫຏ຺ໂຐ ຂຕ຺ຕິໂຍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ, ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສມຓານໍ ລກ຺ຂຓສ຺ສວນມຕ຺ເຕນ ສຸຕວາ, ຕສ຺ເສວ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອຣິຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ສຸຕຕ຺ຕາ ອຣິຍສາວໂກ, ເຕເຍວ ສມເຓ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ອຍຎ຺ຈ ເອວໍລກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ປຊານນມຕ຺ເຕນ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ, ຍາທິໂສ ອຍໍ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ ມຄ຺ຄທູສີ, ອິຕເຣປິ ສພ຺ເພ ເນຕາທິສາຕິ ຎຕ຺ວາ ອິຕິ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ປາປໍ ກໂຣນ຺ຕມ຺ປິ ເອຕໍ ປາປຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ເອເຕ ຈ ປຏິວິຊ຺ຌິ ໂຍ ຄຫຏ຺ໂຐ ສຸຕວາ ອຣິຍສາວໂກ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ, ຕສ຺ສ ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສພ຺ເພ ‘‘ເນຕາທິສາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ວິຫຣໂຕ ອິຕິ ທິສ຺ວາ ນ ຫາເປຕິ ສທ຺ຘາ, ເອວໍ ປາປກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ປາປຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາປິ ນ ຫາເປຕິ, ນ ຫາຍຕິ, ນ ນສ຺ສຕິ ສທ຺ຘາຕິ.

ເອວໍ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ເຕສໍ ອພ຺ຍາມິສ຺ສີຠາວໍ ທີເປຕ຺ວາ ອິທານິ ອິຕິ ທິສ຺ວາປິ ‘‘ສພ຺ເພ ເນຕາທິສາ’’ຕິ ຊານນ຺ຕໍ ອຣິຍສາວກໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ທຸຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ເອຕເທວ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຕວໂຕ ອຣິຍສາວກສ຺ສ, ຍທິທໍ ເອກຈ຺ຈໍ ປາປໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ອິຕິ ທິສ຺ວາປິ ສພ຺ເພ ‘‘ເນຕາທິສາ’’ຕິ ຊານນໍ. ກິໍ ກາຣຓາ? ກຖຎ຺ຫິ ທຸຏ຺ເຐນ ອສມ຺ປທຸຏ຺ຐໍ, ສຸທ຺ຘໍ ອສຸທ຺ເຘນ ສມໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ? ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ກຖຎ຺ຫິ ສຸຕວາ ອຣິຍສາວໂກ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ, ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ທຸຏ຺ເຐນ ມຄ຺ຄທູສິນາ ອທຸຏ຺ຐໍ ອິຕຣໍ ສມຓຕ຺ຕຍໍ, ສຸທ຺ຘໍ ສມຓຕ຺ຕຍເມວໍ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣຕາທີຫິ ອສຸທ຺ເຘນ ປຈ຺ຉິເມນ ໂວຫາຣມຕ຺ຕກສມເຓນ ສມໍ ກເຣຍ຺ຍ ສທິສນ຺ຕິ ຊາເນຍ຺ຍາຕິ. ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ອຸປາສກສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ວາ ຜລໍ ວາ ນ ກຖິຕໍ. ກງ຺ຂາມຕ຺ຕເມວ ຫິ ຕສ຺ສ ປຫີນນ຺ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈຸນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປຣາຠວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ປຣາຠວສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕໍ ກິຣ ສຸຕ຺ວາ ເທວານໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຠຄວຕາ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕານໍ ວຸຑ຺ຒິຎ຺ຈ ໂສຕ຺ຖິຎ຺ຈ ກຖຍມາເນນ ເອກໍເສນ ຠໂວ ເອວ ກຖິໂຕ, ໂນ ປຣາຠໂວ. ຫນ຺ທ ທານິ ເຍນ ສຕ຺ຕາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ເນສໍ ປຣາຠວມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ອຖ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕໍ ກຖິຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ເທວຕາໂຍ ປຣາຠວສຸຕ຺ຕໍ ໂສຕຸກາມາ ອິມສ຺ມິໍ ເອກຈກ຺ກວາເຬ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ເອກວາລຄ຺ຄໂກຏິໂອກາສມຕ຺ເຕ ທສປິ ວີສມ຺ປິ ຕິໍສມ຺ປິ ຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ສຏ຺ຐິປິ ສຕ຺ຕຕິປິ ອສີຕິປິ ສຸຂຸມຕ຺ຕຠາເວ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ສພ຺ພເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສິຣິຍາ ຈ ເຕເຊນ ຈ ອຘິຄຍ຺ຫ ວິໂຣຈມານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ນໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຕໂຕ ສກ຺ເກນ ເທວານມິນ຺ເທນ ອາຓຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣາຠວປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣາຠວນ຺ຕໍ ປຸຣິສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອກນ຺ຕຣິກາ ຄາຖາ ເທວປຸຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ສຸວິຊາໂນ ຠວໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອກນ຺ຕຣິກາ ເອວ ອວສານຄາຖາ ຈ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ປຣາຠວສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວກ຺ຂາມ.

໙໑. ປຣາຠວນ຺ຕໍ ປຸຣິສນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ປຣາຠວນ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິຫາຍນ຺ຕໍ ວິນສ຺ສນ຺ຕໍ. ປຸຣິສນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ຊນ຺ຕຸໍ. ມຍໍ ປຸຈ຺ຉາມ ໂຄຕມາຕິ ເສສເທເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕານໍ ນິທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ໂສ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ໂຄຕ຺ເຕນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາລປຕິ. ຠວນ຺ຕໍ ປຸຏ຺ຐຸມາຄມ຺ມາຕິ ມຍຎ຺ຫິ ຠວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມາຕິ ຕໂຕ ຕໂຕ ຈກ຺ກວາຬາ ອາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ອາທຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ກິໍ ປຣາຠວໂຕ ມຸຂນ຺ຕິ ເອວໍ ອາຄຕານໍ ອມ຺ຫາກໍ ພ຺ຣູຫິ ປຣາຠວໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ກິໍ ມຸຂໍ, ກິໍ ທ຺ວາຣໍ, ກາ ໂຍນິ, ກິໍ ກາຣຓໍ, ເຍນ ມຍໍ ປຣາຠວນ຺ຕໍ ປຸຣິສໍ ຊາເນຍ຺ຍາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ‘‘ປຣາຠວນ຺ຕໍ ປຸຣິສ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣາຠວໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ປຣາຠວກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປຣາຠວກາຣເຓ ຫິ ຎາເຕ ເຕນ ກາຣຓສາມຎ຺ເຎນ ສກ຺ກາ ໂຍ ໂກຈິ ປຣາຠວປຸຣິໂສ ຊານິຕຸນ຺ຕິ.

໙໒. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກຏີກຣຓຕ຺ຖໍ ປຏິປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ປຣາຠວມຸຂໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຸວິຊາໂນ ຠວ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍ຺ວາຍໍ ຠວໍ ວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ອປຣິຫາຍນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ, ໂສ ສຸວິຊາໂນ ໂຫຕິ, ສຸເຂນ ອກສິເຣນ ອກິຈ຺ເຉນ ສກ຺ກາ ວິຊານິຕຸໍ. ໂຍປາຍໍ ປຣາຠວຕີຕິ ປຣາຠໂວ, ປຣິຫາຍຕິ ວິນສ຺ສຕິ, ຍສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ປຣາຠວໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ມຸຂໍ ມໍ ປຸຈ຺ຉຖ, ໂສປິ ສຸວິຊາໂນ. ກຖໍ? ອຍຎ຺ຫິ ຘມ຺ມກາໂມ ຠວໍ ໂຫຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມໍ ກາເມຕິ, ປິເຫຕິ, ປຕ຺ເຖຕິ, ສຸຓາຕິ, ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ຈ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ສຸວິຊາໂນ ໂຫຕິ. ອິຕໂຣປິ ຘມ຺ມເທສ຺ສີ ປຣາຠໂວ, ຕເມວ ຘມ຺ມໍ ເທສ຺ສຕິ, ນ ກາເມຕິ, ນ ປິເຫຕິ, ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ນ ສຸຓາຕິ, ນ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕໍ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ຈ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ສຸວິຊາໂນ ໂຫຕີຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ຠຄວາ ປຏິປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມກາມຕໍ ຠວໂຕ ມຸຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສ຺ສິຕໍ ປຣາຠວໂຕ ມຸຂໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໙໓. ອຖ ສາ ເທວຕາ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທມານາ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ເຫຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອິຕິ ຫິ ຍຖາ ວຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ, ຕເຖວ ເອຕໍ ວິຊານາມ, ຄຓ຺ຫາມ, ຘາເຣມ, ປຐໂມ ໂສ ປຣາຠໂວ ໂສ ຘມ຺ມເທສ຺ສິຕາລກ຺ຂໂຓ ປຐໂມ ປຣາຠໂວ. ຍານິ ມຍໍ ປຣາຠວມຸຂານິ ວິຊານິຕຸໍ ອາຄຕມ຺ຫາ, ເຕສຸ ອິທໍ ຕາວ ເອກໍ ປຣາຠວມຸຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຄ຺ຄໂຫ, ປຣາຠວນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ປຣາຠໂວ. ເກນ ຈ ປຣາຠວນ຺ຕິ? ຍໍ ປຣາຠວໂຕ ມຸຂໍ, ກາຣຓໍ, ເຕນ. ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ເຕນ ເອວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ນານາກຣຓໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປຣາຠໂວຕິ ວາ ປຣາຠວໂຕ ມຸຂນ຺ຕິ ວາ ນານາກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ເອວເມກໍ ປຣາຠວໂຕ ມຸຂໍ ວິຊານາມາຕິ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຎາຕຸກາມຕາຍາຫ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຠຄວາ ພ຺ຣູຫິ, ກິໍ ປຣາຠວໂຕ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ. ອິໂຕ ປຣຎ຺ຈ ຕຕິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໙໔. ພ຺ຍາກຣຓປກ຺ເຂປິ ຈ ຍສ຺ມາ ເຕ ເຕ ສຕ຺ຕາ ເຕຫິ ເຕຫິ ປຣາຠວມຸເຂຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ, ນ ເອໂກເຍວ ສພ຺ເພຫິ, ນ ຈ ສພ຺ເພ ເອເກເນວ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຕານິ ຕານິ ປຣາຠວມຸຂານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສນ຺ຕສ຺ສ ປິຍາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເອວ ເທສນາຍ ນານາວິຘານິ ປຣາຠວມຸຂານິ ພ຺ຍາກາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ອສນ຺ໂຕ ນາມ ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ, ເຍ ວາ ປນຎ຺ເຎປິ ອວູປສນ຺ເຕນ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄຕາ, ເຕ ອສນ຺ໂຕ ອສ຺ສປິຍາ ໂຫນ຺ຕິ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕາທີນໍ ອເຈລກໂກຣຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ ວິຍ. ສນ຺ໂຕ ນາມ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວກາ. ເຍ ວາ ປນຎ຺ເຎປິ ວູປສນ຺ເຕນ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄຕາ, ເຕ ສນ຺ເຕ ນ ກຸຣຸເຕ ປິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປິເຍ ອິຏ຺ເຐ ກນ຺ເຕ ມນາເປ ນ ກຸຣຸເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວເນຍ຺ຍວເສນ ເຫຕ຺ຖ ວຈນເຠໂທ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສນ຺ເຕ ນ ກຸຣຸເຕຕິ ສນ຺ເຕ ນ ເສວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍຖາ ‘‘ຣາຊານໍ ເສວຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ເຖ ຣາຊານໍ ປິຍໍ ກຸຣຸເຕຕິ ສທ຺ທວິທູ ມນ຺ເຕນ຺ຕິ. ປິຍນ຺ຕິ ປິຍມາໂນ, ຕຸສ຺ສມາໂນ, ໂມທມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຕໍ ຘມ຺ໂມ ນາມ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ, ທສາກຸສລກມ຺ມປຖາ ວາ. ຕໍ ອສຕໍ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈຕິ, ປິເຫຕິ, ປຕ຺ເຖຕິ, ເສວຕິ. ເອວເມຕາຍ ຄາຖາຍ ອສນ຺ຕປິຍຕາ, ສນ຺ຕອປ຺ປິຍຕາ, ອສທ຺ຘມ຺ມໂຣຈນຎ຺ຈາຕິ ຕິວິຘໍ ປຣາຠວໂຕ ມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຣິໂສ ປຣາຠວຕິ ປຣິຫາຍຕິ, ເນວ ອິຘ ນ ຫຸຣໍ ວຸຑ຺ຒິໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຣາຠວໂຕ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອເສວນາ ຈ ພາລານໍ, ປຓ຺ຑິຕານຎ຺ຈ ເສວນາ’’ຕິ ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍໍ ວກ຺ຂາມ.

໙໖. ນິທ຺ທາສີລີ ນາມ ໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ, ນິສີທນ຺ໂຕປິ, ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ, ສຍາໂນປິ ນິທ຺ທາຍຕິເຍວ. ສຠາສີລີ ນາມ ສງ຺ຄຓິກາຣາມຕໍ, ຠສ຺ສາຣາມຕມນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ອນຸຏ຺ຐາຕາຕິ ວີຣິຍເຕຊວິຣຫິໂຕ ອຸຏ຺ຐານສີໂລ ນ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎຫິ ໂຈທິຍມາໂນ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ສມາໂນ ຄຫຏ຺ຐກມ຺ມໍ, ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ປພ຺ພຊິຕກມ຺ມໍ ອາຣຠຕິ. ອລໂສຕິ ຊາຕິອລໂສ, ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠິຠູໂຕ ຖິເນນ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ ເອວ ໂຫຕິ, ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ໂນ ເອວ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸສ຺ສາເຫນ ອຎ຺ຎໍ ອິຣິຍາປຖໍ ນ ກປ຺ເປຕິ. ອຕີເຕ ອຣຎ຺ເຎ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອປລາຍນອລສາ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕໂຕ ລາມກປຣິຈ຺ເຉເທນາປິ ປນ ອລໂສ ອລໂສຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຘໂຊວ ຣຖສ຺ສ, ຘູໂມວ ອຄ຺ຄິໂນ, ໂກໂຘ ປຎ຺ຎາຓມສ຺ສາຕິ ໂກຘປຎ຺ຎາໂຓ. ໂທສຈຣິໂຕ ຂິປ຺ປໂກປີ ອຣຸກູປມຈິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ເອວຣູໂປ ໂຫຕິ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ນິທ຺ທາສີລຕາ, ສຠາສີລຕາ, ອນຸຏ຺ຐານຕາ, ອລສຕາ, ໂກຘປຎ຺ຎາຓຕາຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ ປຣາຠວມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເນວ ຄຫຏ຺ໂຐ ຄຫຏ຺ຐວຸຑ຺ຒິໍ, ນ ປພ຺ພຊິໂຕ ປພ຺ພຊິຕວຸຑ຺ຒິໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ປຣິຫາຍຕິເຍວ ປຣາຠວຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຣາຠວໂຕ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໙໘. ມາຕາຕິ ຊນິກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປິຕາຕິ ຊນໂກເຍວ. ຊິຓ຺ຓກໍ ສຣີຣສິຖິລຕາຍ. ຄຕໂຍພ຺ພນໍ ໂຍພ຺ພນາຕິກ຺ກເມນ ອາສີຕິກໍ ວາ ນາວຸຕິກໍ ວາ ສຍໍ ກມ຺ມານິ ກາຕຸມສມຕ຺ຖໍ. ປຫຸ ສນ຺ໂຕຕິ ສມຕ຺ໂຖ ສມາໂນ ສຸຂໍ ຊີວມາໂນ. ນ ຠຣຕີຕິ ນ ໂປເສຕິ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ມາຕາປິຕູນໍ ອຠຣຓໍ, ອໂປສນໍ, ອນຸປຏ຺ຐານໍ ເອກໍເຍວ ປຣາຠວມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຍໍ ຕໍ –

‘‘ຕາຍ ນໍ ປາຣິຈຣິຍາຍ, ມາຕາປິຕູສຸ ປຓ຺ຑິຕາ;

ອິເຘວ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ເປຈ຺ຈ ສຄ຺ເຄ ປໂມທຕີ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໑໐໖; ອ. ນິ. ໔.໖໓) –

ມາຕາປິຕຸຠຣເຓ ອານິສໍສໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ‘‘ມາຕາປິຕໂຣປິ ນ ຠຣຕິ, ກໍ ອຎ຺ຎໍ ຠຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິນ຺ທຎ຺ຈ ວຊ຺ຊນີຍຕຎ຺ຈ ທຸຄ຺ຄຕິຎ຺ຈ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ປຣາຠວຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຣາຠວໂຕ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໐໐. ປາປານໍ ພາຫິຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ, ສມິຕຕ຺ຕາ ສມຓໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລປ຺ປຠວມ຺ປິ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄຕໍ ສມຓໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວາປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຍາຈນກໍ. ມຸສາວາເທນ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ‘‘ວທ, ຠນ຺ເຕ, ປຈ຺ຈເຍນາ’’ຕິ ປວາເຣຕ຺ວາ ຍາຈິໂຕ ວາ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອປ຺ປທາເນນ ຕສ຺ສ ຕໍ ອາສໍ ວິສໍວາເທຕິ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີນໍ ມຸສາວາເທນ ວຎ຺ຈນໍ ເອກໍເຍວ ປຣາຠວມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອິຘ ນິນ຺ທໍ, ສມ຺ປຣາເຍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ສຸຄຕິຍມ຺ປິ ອຘິປ຺ປາຍວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ສີລວິປນ຺ນສ຺ສ ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໙; ອ. ນິ. ໕.໒໑໓; ມຫາວ. ໒໘໕).

ຕຖາ –

‘‘ຈຕູຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍ. ກຕເມຫິ ຈຕູຫິ? ມຸສາວາທີ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໘໒).

ຕຖາ –

‘‘ອິຘ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເອກຈ຺ໂຈ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປວາເຣຕິ, ‘ວທ, ຠນ຺ເຕ, ປຈ຺ຈເຍນາ’ຕິ, ໂສ ເຍນ ປວາເຣຕິ, ຕໍ ນ ເທຕິ. ໂສ ເຈ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຍໍ ຍເທວ ວຓິຊ຺ຊໍ ປໂຍເຊຕິ, ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ເຉທຄາມິນີ. ອິຘ ປນ ສາຣິປຸຕ຺ຕ…ເປ… ໂສ ເຍນ ປວາເຣຕິ, ນ ຕໍ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ເທຕິ. ໂສ ເຈ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຍໍ ຍເທວ ວຓິຊ຺ຊໍ ປໂຍເຊຕິ, ສາສ຺ສ ນ ໂຫຕິ ຍຖາຘິປ຺ປາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໙).

ເອວມິມານິ ນິນ຺ທາທີນິ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ປຣາຠວຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຣາຠວໂຕ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໐໒. ປຫູຕວິຕ຺ໂຕຕິ ປຫູຕຊາຕຣູປຣຊຕມຓິຣຕໂນ. ສຫິຣຎ຺ໂຎຕິ ສກຫາປໂຓ. ສໂຠຊໂນຕິ ອເນກສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໂຠຊນສມ຺ປນ຺ໂນ. ເອໂກ ຠຸຎ຺ຊຕິ ສາທູນີຕິ ສາທູນິ ໂຠຊນານິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ອທຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນກາເສ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ເອໂກ ຠຸຎ຺ຊຕິ ສາທູນິ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ໂຠຊນຄິທ຺ຘຕາຍ ໂຠຊນມຈ຺ຉຣິຍໍ ເອກໍເຍວ ປຣາຠວມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນິນ຺ທໍ ວຊ຺ຊນີຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ປຣາຠວຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຣາຠວໂຕ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ປນ ອິທານິ ໂຍຊນານຍໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ຠຓາມ.

໑໐໔. ຊາຕິຕ຺ຖທ຺ໂຘ ນາມ ໂຍ ‘‘ອຫໍ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ມານໍ ຊເນຕ຺ວາ ເຕນ ຖທ຺ໂຘ ວາຕປູຣິຕຠສ຺ຕາ ວິຍ ອຸທ຺ຘຸມາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນ ກສ຺ສຈິ ໂອນມຕິ. ເອສ ນໂຍ ຘນໂຄຕ຺ຕຕ຺ຖທ຺ເຘສຸ. ສຎ຺ຎາຕິໍ ອຕິມຎ຺ເຎຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕິມ຺ປິ ຊາຕິຍາ ອຕິມຎ຺ຎຕິ ສກ຺ຍາ ວິຍ ວິຏຏູຠໍ. ຘເນນາປິ ຈ ‘‘ກປໂຓ ອຍໍ ທລິທ຺ໂທ’’ຕິ ອຕິມຎ຺ຎຕິ, ສາມີຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ເຕ ຎາຕໂຍ ປຣາຠວເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ວຕ຺ຖຸໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ, ລກ຺ຂຓໂຕ ເອກໍເຍວ ປຣາຠວມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໐໖. ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ໂຕຕິ ອິຕ຺ຖີສຸ ສາຣຕ຺ໂຕ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ອິຕ຺ຖິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຸຣາປານປຍຸຕ຺ໂຕ ສຸຣາຘຸຕ຺ໂຕ. ນິວຕ຺ຖສາຏກມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຊູຕກີຬນມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ອກ຺ຂຘຸຕ຺ໂຕ. ເອເຕຫິ ຕີຫິ ຐາເນຫິ ຍໍກິຎ຺ຈິປິ ລທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ວິນາສນໂຕ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ວິນາເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍວິໂຘ ປຣາຠວຕິເຍວ, ເຕນສ຺ເສຕໍ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຕິວິຘໍ ປຣາຠວມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໐໘. ເສຫິ ທາເຣຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທາເຣຫິ. ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ທາເຣຫິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ເວສິຍາສຸ ປທຸສ຺ສຕິ, ຕຖາ ປຣທາເຣສຸ, ໂສ ຍສ຺ມາ ເວສີນໍ ຘນປ຺ປທາເນນ ປຣທາຣເສວເນນ ຈ ຣາຊທຓ຺ຑາທີຫິ ປຣາຠວຕິເຍວ, ເຕນສ຺ເສຕໍ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ທຸວິຘໍ ປຣາຠວມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໐. ອຕີຕໂຍພ຺ພໂນຕິ ໂຍພ຺ພນມຕິຈ຺ຈ ອາສີຕິໂກ ວາ ນາວຸຕິໂກ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອາເນຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕິມ຺ພຣຸຕ຺ຖນິນ຺ຕິ ຕິມ຺ພຣຸຜລສທິສຕ຺ຖນິໍ ຕຣຸຓທາຣິກໍ. ຕສ຺ສາ ອິສ຺ສາ ນ ສຸປຕີຕິ ‘‘ທຫຣາຍ ມຫລ຺ລເກນ ສທ຺ຘິໍ ຣຕິ ຈ ສໍວາໂສ ຈ ອມນາໂປ, ມາ ເຫວ ໂຂ ຕຣຸຓໍ ປຕ຺ເຖຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິສ຺ສາຍ ຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ນ ສຸປຕິ. ໂສ ຍສ຺ມາ ກາມຣາເຄນ ຈ ອິສ຺ສາຍ ຈ ຑຍ຺ຫນ຺ໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ກມ຺ມນ຺ເຕ ຈ ອປ຺ປໂຍເຊນ຺ໂຕ ປຣາຠວຕິເຍວ, ເຕນສ຺ເສຕໍ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ອິມໍ ອິສ຺ສາຍ ອສຸປນໍ ເອກໍເຍວ ປຣາຠວມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໒. ໂສຓ຺ຑິນ຺ຕິ ມຈ຺ຉມໍສາທີສຸ ໂລລໍ ເຄຘຊາຕິກໍ. ວິກິຣຓິນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ຘນໍ ປໍສຸກໍ ວິຍ ວິກິຣິຕ຺ວາ ນາສນສີລໍ. ປຸຣິສໍ ວາປິ ຕາທິສນ຺ຕິ ປຸຣິໂສ ວາປິ ໂຍ ເອວຣູໂປ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂຍ ອິສ຺ສຣິຍສ຺ມິໍ ຐເປຕິ, ລຎ຺ຉນມຸທ຺ທິກາທີນິ ທຕ຺ວາ ຆຣາວາເສ ກມ຺ມນ຺ເຕ ວາ ວຓິຊ຺ຊາທິໂວຫາເຣສຸ ວາ ຕເທວ ວາວຏໍ ກາເຣຕິ. ໂສ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ໂທເສນ ຘນກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ປຣາຠວຕິເຍວ, ເຕນສ຺ເສຕໍ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຕຖາວິຘສ຺ສ ອິສ຺ສຣິຍສ຺ມິໍ ຐປນໍ ເອກໍເຍວ ປຣາຠວມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໔. ອປ຺ປໂຠໂຄ ນາມ ສນ຺ນິຈິຕານຎ຺ຈ ໂຠຄານໍ ອາຍມຸຂສ຺ສ ຈ ອຠາວໂຕ. ມຫາຕຓ຺ໂຫຕິ ມຫຕິຍາ ໂຠຄຕຓ຺ຫາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຍໍ ລທ຺ຘໍ, ເຕນ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ. ຂຕ຺ຕິເຍ ຊາຍເຕ ກຸເລຕິ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ກຸເລ ຊາຍຕິ. ໂສ ຈ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ຖຍຕີຕິ ໂສ ເອຕາຍ ມຫາຕຓ຺ຫຕາຍ ອນຸປາເຍນ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ທາຍຊ຺ຊຠູຕໍ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍໍ ວາ ປຣສນ຺ຕກໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ເຖຕິ, ໂສ ເອວໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ອປ຺ປກໍ ໂຠຄໍ ໂຍຘາຊີວາທີນໍ ທຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ອປາປຸຓນ຺ໂຕ ປຣາຠວຕິເຍວ, ເຕນສ຺ເສຕໍ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຣຊ຺ຊປຕ຺ຖນໍ ເອກໍເຍວ ປຣາຠວມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໕. ອິໂຕ ປຣໍ ຍທິ ສາ ເທວຕາ ‘‘ເຕຣສມໍ ຠຄວາ ພ຺ຣູຫິ…ເປ… ສຕສຫສ຺ສິມໍ ຠຄວາ ພ຺ຣູຫີ’’ຕິ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ກເຖຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ເທວຕາ ‘‘ກິໍ ອິເມຫິ ປຸຈ຺ຉິເຕຫິ, ເອກເມຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒິກຣໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕານິ ປຣາຠວມຸຂານິ ອສຸຍ຺ຍມານາ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຕສ຺ສາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ ‘‘ເອເຕ ປຣາຠເວ ໂລເກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປຣິວີມໍສາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສມເວກ຺ຂິຍາຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ອຣິໂຍຕິ ນ ມຄ຺ເຄນ, ນ ຜເລນ, ອປິຈ ໂຂ, ປນ ເອຕສ຺ມິໍ ປຣາຠວສງ຺ຂາເຕ ອນເຍ ນ ອິຣິຍຕີຕິ ອຣິໂຍ. ເຍນ ທສ຺ສເນນ ຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣາຠເວ ທິສ຺ວາ ວິວຊ຺ເຊຕິ, ເຕນ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ໂນ. ສ ໂລກໍ ຠຊເຕ ສິວນ຺ຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ສິວໍ ເຂມມຸຕ຺ຕມມນຸປທ຺ທວໍ ເທວໂລກໍ ຠຊຕິ, ອລ຺ລີຍຕິ, ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປຣາຠວມຸຂານິ ສຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄານຸຣູປໍ ໂຍນິໂສ ປທຫິຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິຜລານິ ປຕ຺ຕາ ເທວຕາ ຄຓນໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ມຫາສມຍສຸຕ຺ເຕ ຈ, ອໂຖ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕເກ;

ສມຈິຕ຺ເຕ ຣາຫຸໂລວາເທ, ຘມ຺ມຈກ຺ເກ ປຣາຠເວ.

‘‘ເທວຕາສມິຕີ ຕຕ຺ຖ, ອປ຺ປເມຍ຺ຍາ ອສງ຺ຂິຍາ;

ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ເຈຕ຺ຖ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິໂຍ’’ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຣາຠວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອຄ຺ຄິກຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິກຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ວສລສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ກສິຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິກຠາຣທ຺ວາຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສຣຓສິກ຺ຂາປທານໍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມຍິ ຄເຕ ກຖາ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ກຖາວສາເນ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທານິ ສມາທິຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ປວຕ຺ຕາຍ ກຖາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ຘມ຺ມເທສນໍ ຍາຈິໂຕ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ, ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ກສິຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຄ຺ຄິກຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສາຕິ ຍໍ ຍໍ ອວຸຕ຺ຕປຸພ຺ພໍ, ຕໍ ຕເທວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ໂສ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຄ຺ຄິໍ ຊຸຫຕິ ປຣິຈຣຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໂກຕິ ນາເມນ ປາກໂຏ ອໂຫສິ, ຠາຣທ຺ວາໂຊຕິ ໂຄຕ຺ເຕນ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຄ຺ຄິກຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສາ’’ຕິ. ນິເວສເນຕິ ຆເຣ. ຕສ຺ສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ອຄ຺ຄິຫຸຕສາລາ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ‘‘ນິເວສນທ຺ວາເຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕສ຺ສປິ ປເທສສ຺ສ ນິເວສເນເຍວ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ນິເວສເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມີປຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ນິເວສນສມີເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຄ຺ຄິ ປຊ຺ຊລິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຄ຺ຄິຍາຘາເນ ຐິໂຕ ອຄ຺ຄິ ກຕພ຺ຠຸທ຺ຘຣໂຓ ສມິຘາປກ຺ເຂປໍ ພີຊນວາຕຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ຊລິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສມຸຄ຺ຄຕຈ຺ຈິສມາກຸໂລ ໂຫຕິ. ອາຫຸຕິ ປຄ຺ຄຫິຕາຕິ ສສີສໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ມຫຕາ ສກ຺ກາເຣນ ປາຍາສສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ອຠິສງ຺ຂຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຊຸຫິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ອາຫຸຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສປທານນ຺ຕິ ອນຸຆຣໍ. ຠຄວາ ຫິ ສພ຺ພຊນານຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ອາຫາຣສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ອຸຈ຺ຈນີຈກຸລໍ ອໂວກ຺ກມ຺ມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ’’ຕິ.

ອຖ ກິມຕ຺ຖໍ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນປ຺ປສີທຕິ? ກສ຺ມາ ຈ ເອວໍ ຜຣຸເສນ ວຈເນນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສມຸທາຈຣຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຍໍ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ມງ຺ຄລກິຈ຺ເຈສຸ ສມຓທສ຺ສນໍ ອວມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂກ, ຕໂຕ ‘‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຠຸຎ຺ຊນເວລາຍ ກາຬກຓ຺ຓີ ມຸຓ຺ຑກສມຓໂກ ມມ ນິເວສນໍ ອຸປສງ຺ກມຕີ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ນປ຺ປສາເທສິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ໂທສວສໍເຍວ ອຄມາສິ. ອຖ ກຸທ຺ໂຘ ອນຕ຺ຕມໂນ ອນຕ຺ຕມນວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິ ‘‘ຕຕ຺ເຣວ ມຸຓ຺ຑກາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຈ ຍສ຺ມາ ‘‘ມຸຓ຺ໂຑ ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ອສຸທ຺ໂຘ, ເຕນ ເທວພ຺ຣາຫ຺ມຓປູຊໂກ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ມຸຓ຺ຑກາ’’ຕິ ອາຫ. ມຸຓ຺ຑກຕ຺ຕາ ວາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐ ເອສ, ນ ອິມໍ ປເທສໍ ອຣຫຕິ ອາຄຈ຺ຉິຕຸນ຺ຕິ ສມໂຓ ຫຸຕ຺ວາປິ ອີທິສໍ ກາຍກິເລສໍ ນ ວຓ຺ເຓຕີຕິ ຈ ສມຓຠາວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ສມຓກາ’’ຕິ ອາຫ. ນ ເກວລໍ ໂທສວເສເນວ, ວສເລ ວາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠຄກຣເຓນ ປຕິໂຕ ອຍໍ ວສລໂຕປິ ປາປຕໂຣຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ວສລກາ’’ຕິ ອາຫ – ‘‘ວສລຊາຕິການໍ ວາ ອາຫຸຕິທສ຺ສນມຕ຺ຕສວເນນ ປາປໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນປິ ເອວມາຫ.

ຠຄວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕປິ ວິປ຺ປສນ຺ເນເນວ ມຸຂວຓ຺ເຓນ ມຘຸເຣນ ສເຣນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຣິ ອນຸກມ຺ປາສີຕເລນ ຈິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສາຘາຣຓຕາທິຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຊານາສິ ປນ, ຕ຺ວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ມຸຂປ຺ປສາທສູຈິຕໍ ຕາທິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອນຸກມ຺ປາສີຕເລນ ຈິຕ຺ເຕນ ນິຈ຺ຉາຣິຕໍ ມຘຸຣສ຺ສຣໍ ສຸຕ຺ວາ ອມເຕເນວ ອຠິສິຕ຺ຕຫທໂຍ ອຕ຺ຕມໂນ ວິປ຺ປສນ຺ນິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ນິຫຕມາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຊາຕິສຠາວໍ ວິສອຸຄ຺ຄິຣສທິສໍ ສມຸທາຈາຣວຈນໍ ປຫາຍ ‘‘ນູນ ຍມຫໍ ຫີນຊຈ຺ຈໍ ວສລນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈມິ, ນ ໂສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວສໂລ, ນ ຈ ຫີນຊຈ຺ຈຕາ ເອວ ວສລກຣໂຓ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ນ ຂ຺ວາຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ອາຫ. ຘມ຺ມຕາ ເຫສາ, ຍໍ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ໂນ ປຈ຺ຈຍາລາເຠນ ຜຣຸໂສປິ ສມາໂນ ລທ຺ຘມຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈເຍ ມຸທຸໂກ ໂຫຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ອາຍາຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມ຺ປຫໍສນສຸນ຺ທຣທຬ຺ຫີກມ຺ມາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໕; ອ. ນິ. ໗.໘໓) ຫິ ອາຍາຈເນ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໘໖) ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ. ‘‘ສາຘຸ, ສາຘຸ, ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໙) ສມ຺ປຫໍສເນ.

‘‘ສາຘຸ ຘມ຺ມຣຸຈີ ຣາຊາ, ສາຘຸ ປຎ຺ຎາຓວາ ນໂຣ;

ສາຘຸ ມິຕ຺ຕານມທ຺ທຸພ຺ໂຠ, ປາປສ຺ສາກຣຓໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໘.໑໐໑) –

ອາທີສຸ ສຸນ຺ທເຣ. ‘‘ຕໍ ສຸຓາຖ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑) ທຬ຺ຫີກມ຺ເມ. ອິຘ ປນ ອາຍາຈເນ.

ເຕນ ຫີຕິ ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາຍນິທສ຺ສນໍ, ສເຈ ຎາຕຸກາໂມສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາຣຓວຈນໍ ວາ, ຕສ຺ສ ຍສ຺ມາ ຎາຕຸກາໂມສິ, ຕສ຺ມາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ສຸຓາຫິ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫິ, ຕຖາ ເຕ ຠາສິສ຺ສາມິ, ຍຖາ ຕ຺ວໍ ຊານິສ຺ສສີຕິ ເອວໍ ປຣປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຣ ຈ ສຸຓາຫີຕິ ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປວາຣຓໍ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫີຕິ ມນສິກາເຣ ທຬ຺ຫີກມ຺ມນິໂຍຊເນນ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍວິກ຺ເຂປວາຣຓໍ. ປຸຣິມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣຓໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ອຕ຺ຖວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫວາຣຓໍ. ປຸຣິເມນ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ນິໂຍເຊຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ສຸຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ຘາຣຓຕ຺ຖູປປຣິກ຺ຂາທີສຸ. ປຸຣິເມນ ຈ ‘‘ສພ຺ຍຎ຺ຊໂນ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມາ ສວນີໂຍ’’ຕິ ທີເປຕິ, ປຈ຺ຉິເມນ ‘‘ສາຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ມນສິ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສາຘຸກປທໍ ວາ ອຸຠຍປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີໂຣ ຈ ເທສນາຄມ຺ຠີໂຣ ຈ, ຕສ຺ມາ ສຸຓາຫິ ສາຘຸກໍ. ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີໂຣ ປຏິເວຘຄມ຺ຠີໂຣ ຈ, ຕສ຺ມາ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສຸຓາຫິ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ‘‘ເອວໍ ຄມ຺ຠີເຣ ກຖມຫໍ ປຕິຏ຺ຐໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິສີທນ຺ຕມິວ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສມຸສ຺ສາເຫນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍຖາ ຕ຺ວໍ ຎສ຺ສສິ, ຕຖາ ປຣິມຓ຺ຑເລຫິ ປທພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ອຸຕ຺ຕາເນນ ນເຍນ ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕໂຕ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ອຄ຺ຄິກຠາຣທ຺ວາໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ ປຏິຄ຺ຄເຫສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ວາ ປຏິປຊ຺ຊເນນ ອຠິມຸໂຂ ອສ຺ໂສສີຕິ. ອຖສ຺ສ ‘‘ຠຄວາ ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂກຘໂນ ອຸປນາຫີ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ.

໑໑໖. ຕຕ຺ຖ ໂກຘໂນຕິ ກຸຊ຺ຌນສີໂລ. ອຸປນາຫີຕິ ຕສ຺ເສວ ໂກຘສ຺ສ ທຬ຺ຫີກມ຺ເມນ ອຸປນາເຫນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປເຣສໍ ຄຸເຓ ມກ຺ເຂຕິ ປຸຎ຺ຉຕີຕິ ມກ຺ຂີ, ປາໂປ ຈ ໂສ ມກ຺ຂີ ຈາຕິ ປາປມກ຺ຂີ. ວິປນ຺ນທິຏ຺ຐີຕິ ວິນຏ຺ຐສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ວິປນ຺ນາຍ ວາ ວິຣູປໍ ຄຕາຍ ທສວຕ຺ຖຸກາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ມາຍາວີຕິ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານໂທສປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາຍ ມາຍາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຕໍ ຊຎ຺ຎາ ວສໂລ ອິຕີຕິ ຕໍ ເອວຣູປໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເອເຕສໍ ຫີນຘມ຺ມານໍ ວສ຺ສນໂຕ ສິຎ຺ຈນໂຕ ອນ຺ວາສ຺ສວນໂຕ ‘‘ວສໂລ’’ຕິ ຊາເນຍ຺ຍາຕິ, ເອເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຕ຺ຖເກ ຊາໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວສໂລ ເອວ, ອຕ຺ຕໂນ ຫທຍຕຸຏ຺ຐິມຕ຺ຕໍ, ນ ປຣນ຺ຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ຠຄວາ ອາທິປເທເນວ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂກຘນິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂກຘາທິຘມ຺ໂມ ຫີນປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ຈ ເທສນາຍ ໂກຘາທິຘມ຺ເມ ເທເສນ຺ໂຕ ເອເກນ ຕາວ ປຣິຍາເຍນ ວສລຎ຺ຈ ວສລກຣເຓ ຈ ຘມ຺ເມ ເທເສສິ. ເອວໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຫ’’ນ຺ຕິ ປຣວມ຺ຠນໍ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາ ຘມ຺ເມເນວ ສເມນ ຎາເຍນ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວສລຠາເວ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາເວ ຐເປສິ.

໑໑໗. ອິທານິ ຍາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ທິຏ຺ຐິ ‘‘ກທາຈິ ປາຓາຕິປາຕອທິນ຺ນາທານາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອວາ’’ຕິ. ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ, ເຍ ຈ ສຕ຺ຕວິຫິໍສາທີສຸ ອກຸສລຘມ຺ເມສຸ ເຕຫິ ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ‘‘ຫີນາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ວສລກຣຓາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປເຣຫິປິ ປຣິຍາເຍຫິ ວສລຎ຺ຈ ວສລກຣເຓ ຈ ຘມ຺ເມ ເທເສຕຸໍ ‘‘ເອກຊໍ ວາ ທ຺ວິຊໍ ວາ’’ຕິ ເອວມາທິຄາຖາໂຍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກໂຊຕິ ຐເປຕ຺ວາ ອຓ຺ຑຊໍ ອວເສສໂຍນິໂຊ. ໂສ ຫິ ເອກທາ ເອວ ຊາຍຕິ. ທ຺ວິໂຊຕິ ອຓ຺ຑໂຊ. ໂສ ຫິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ອຓ຺ຑໂກສໂຕ ຈາຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຊາຍຕິ. ຕໍ ເອກຊໍ ວາ ທ຺ວິຊໍ ວາປິ. ໂຍຘ ປາຓນ຺ຕິ ໂຍ ອິຘ ສຕ຺ຕໍ. ວິຫິໍສຕີຕິ ກາຍທ຺ວາຣິກເຈຕນາສມຸຏ຺ຐິເຕນ ວາ ວຈີທ຺ວາຣິກເຈຕນາສມຸຏ຺ຐິເຕນ ວາ ປໂຍເຄນ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ. ‘‘ປາຓານິ ຫິໍສຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ເອກຊໍ ວາ ທ຺ວິຊໍ ວາຕິ ເອວໍປເຠທານິ ໂຍຘ ປາຓານິ ຫິໍສຕີຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ສ ປາເຓ ທຍາ ນຕ຺ຖີຕິ ເອເຕນ ມນສາ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຠາວໍ ອາຫ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິໂຕ ປຣາສຸ ຈ ຄາຖາສຸ, ຍໂຕ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອວຕ຺ວາ ອິໂຕ ປຣໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ ປທານິ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ອວຓ຺ຓິຕປທວຓ຺ຓນາມຕ຺ຕເມວ ກຣິສ຺ສາມ.

໑໑໘. ຫນ຺ຕີຕິ ຫນຕິ ວິນາເສຕິ. ປຣິຣຸນ຺ຘຕີຕິ ເສນາຍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຄາມານິ ນິຄມານິ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ນຄຣານີຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນິຄ຺ຄາຫໂກ ສມຎ຺ຎາໂຕຕິ ອິມິນາ ຫນນປຣິຣຸນ຺ຘເນນ ຄາມນິຄມນຄຣຆາຕໂກຕິ ໂລເກ ວິທິໂຕ.

໑໑໙. ຄາເມ ວາ ຍທິ ວາຣຎ຺ເຎຕິ ຄາໂມປິ ນິຄໂມປິ ນຄຣມ຺ປິ ສພ຺ໂພວ ອິຘ ຄາໂມ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຈາເຣນ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສໍ ອຣຎ຺ຎໍ. ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ວາ ຍທິ ວາຣຎ຺ເຎ ຍໍ ປເຣສໍ ມມາຍິຕໍ, ຍໍ ປຣສຕ຺ຕານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕມປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ສຕ຺ໂຕ ວາ ສງ຺ຂາໂຣ ວາ. ເຖຍ຺ຍາ ອທິນ຺ນມາເທຕີຕິ ເຕຫິ ອທິນ຺ນໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອາທິຍຕິ, ເຍນ ເກນຈິ ປໂຍເຄນ ເຍນ ເກນຈິ ອວຫາເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓໍ ສາເຘຕິ.

໑໒໐. ອິຓມາທາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກິຎ຺ຈິ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິກ຺ເຂປຄ຺ຄຫເຓນ ວາ, ກິຎ຺ຈິ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ເອຕ຺ຕກໍ ວຑ຺ຒິໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຑ຺ຒິຄ຺ຄຫເຓນ ວາ, ‘‘ຍໍ ອິໂຕ ອຸທຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ມູລໍ ຕເວວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຸທຍໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວາ ເອວໍ ຕໍຕໍອາໂຍຄຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ອິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຈຸຊ຺ຊມາໂນ ປລາຍຕິ ນ ຫິ ເຕ ອິຓມຕ຺ຖີຕິ ເຕນ ອິຓາຍິເກນ ‘‘ເທຫິ ເມ ອິຓ’’ນ຺ຕິ ໂຈທິຍມາໂນ ‘‘ນ ຫິ ເຕ ອິຓມຕ຺ຖິ, ມຍາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ໂກ ສກ຺ຂີ’’ຕິ ເອວໍ ຠຓເນນ ຆເຣ ວສນ຺ໂຕປິ ປລາຍຕິ.

໑໒໑. ກິຎ຺ຈິກ຺ຂກມ຺ຍຕາຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ອິຈ຺ຉາຍ. ປນ຺ຖສ຺ມິໍ ວຊນ຺ຕໍ ຊນນ຺ຕິ ມຄ຺ເຄ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ. ຫນ຺ຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິກ຺ຂມາເທຕີຕິ ມາເຣຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ.

໑໒໒. ອຕ຺ຕເຫຕູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕກາຣຓາ, ຕຖາ ປຣເຫຕຸ. ຘນເຫຕູຕິ ສກຘນສ຺ສ ວາ ປຣຘນສ຺ສ ວາ ກາຣຓາ. ຈ-ກາໂຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ. ສກ຺ຂິປຸຏ຺ໂຐຕິ ຍໍ ຊານາສິ, ຕໍ ວເທຫີຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ. ມຸສາ ພ຺ຣູຕີຕິ ຊານນ຺ໂຕ ວາ ‘‘ນ ຊານາມີ’’ຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ວາ ‘‘ຊານາມີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ສາມິເກ ອສາມິເກ, ອສາມິເກ ຈ ສາມິເກ ກໂຣຕິ.

໑໒໓. ຎາຕີນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘີນໍ. ສຂີນນ຺ຕິ ວຍສ຺ສານໍ ທາເຣສູຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕສຸ. ປຏິທິສ຺ສຕີຕິ ປຏິກູເລນ ທິສ຺ສຕິ, ອຕິຈຣນ຺ໂຕ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຫສາຕິ ພລກ຺ກາເຣນ ອນິຈ຺ຉໍ. ສມ຺ປິເຍນາຕິ ເຕຫິ ເຕສໍ ທາເຣຫິ ປຕ຺ຖິຍມາໂນ ສຍຎ຺ຈ ປຕ຺ຖຍມາໂນ, ອຸຠຍສິເນຫວເສນາປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໒໔. ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ວາຕິ ເອວໍ ເມຕ຺ຕາຍ ປທຏ຺ຐານຠູຕມ຺ປິ, ຊິຓ຺ຓກໍ ຄຕໂຍພ຺ພນນ຺ຕິ ເອວໍ ກຣຸຓາຍ ປທຏ຺ຐານຠູຕມ຺ປິ. ປຫຸ ສນ຺ໂຕ ນ ຠຣຕີຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸປກຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາປິ ນ ໂປເສຕິ.

໑໒໕. ສສຸນ຺ຕິ ສສ຺ສຸໍ. ຫນ຺ຕີຕິ ປາຓິນາ ວາ ເລຑ຺ຑຸນາ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ປຫຣຕິ. ໂຣເສຕີຕິ ໂກຘມສ຺ສ ສຎ຺ຊເນຕິ ວາຈາຍ ຜຣຸສວຈເນນ.

໑໒໖. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ. ປຸຈ຺ຉິໂຕ ສນ຺ໂຕຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ. ອນຕ຺ຖມນຸສາສຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຫິຕເມວ ອາຈິກ຺ຂຕິ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນ ມນ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕປິ ຍຖາ ໂສ ນ ຊານາຕິ, ຕຖາ ອປາກເຏຫິ ປທພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນ ວຈເນນ ມນ຺ເຕຕິ, ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິໍ ວາ ກຕ຺ວາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ວສາເປຕ຺ວາ ສາວເສສເມວ ມນ຺ເຕຕິ.

໑໒໗. ໂຍ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຍາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປາປິຈ຺ຉຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍາ ສາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ, ວາຈາຍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ, ມນສາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນເຫຕຸ ປາປິກໍ ອິຈ຺ຉໍ ປຓິທຫຕິ, ມາ ມໍ ຊຎ຺ຎາຕິ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄຕາ. ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕຖາ ກຣເຓນ ກຕານຎ຺ຈ ອວິວຣເຓນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ອສ຺ສ ກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ໂຕ.

໑໒໘. ປຣກຸລນ຺ຕິ ຎາຕິກຸລໍ ວາ ມິຕ຺ຕກຸລໍ ວາ. ອາຄຕນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ເຕນ ກຸເລ ຠຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫມາຄຕໍ ປານໂຠຊນາທີຫິ ນປ຺ປຏິປູເຊຕິ, ນ ວາ ເທຕິ, ອວຠຸຕ຺ຕໍ ວາ ເທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໒໙. ໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາຕິ ປຣາຠວສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໑໓໐. ຠຕ຺ຕກາເລ ອຸປຏ຺ຐິເຕຕິ ໂຠຊນກາເລ ຊາເຕ. ອຸປຏ຺ຐິຕນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຠຕ຺ຕກາເລ ອາຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຣເສຕິ ວາຈາ ນ ຈ ເທຕີຕິ ‘‘ອຕ຺ຖກາໂມ ເມ ອຍໍ ພລກ຺ກາເຣນ ມໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກາຣາເປຕຸໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອປ຺ປຕິຣູເປນ ຜຣຸສວຈເນນ ໂຣເສຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ສມ຺ມຸຂຠາວມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈສ຺ສ ນ ເທຕິ, ປເຄວ ໂຠຊນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໓໑. ອສຕໍ ໂຍຘ ປພ຺ຣູຕີຕິ ໂຍ ອິຘ ຍຖາ ນິມິຕ຺ຕານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ອສຸກທິວເສ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ເຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອສຊ຺ຊນານໍ ວຈນໍ ປພ຺ຣູຕິ. ‘‘ອສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ອຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປພ຺ຣູຕີຕິ ຠຓຕິ ‘‘ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຄາເມ ມຍ຺ຫໍ ອີທິໂສ ຆຣວິຠໂວ, ເອຫິ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມ, ຆຣຓີ ເມ ຠວິສ຺ສສິ, ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣຠຣິຍໍ ປຣທາສິໍ ວາ ວຎ຺ເຈນ຺ໂຕ ຘຸຕ຺ໂຕ ວິຍ. ນິຊິຄີສາໂນຕິ ນິຊິຄີສມາໂນ ມຄ຺ຄມາໂນ, ຕໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸກາໂມຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໓໒. ໂຍ ຈຕ຺ຕານນ຺ຕິ ໂຍ ຈ ອຕ຺ຕານໍ. ສມຸກ຺ກໍເສຕິ ຊາຕິອາທີຫິ ສມຸກ຺ກໍສຕິ ອຸຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຐເປຕິ. ປເຣ ຈ ມວຊານາຕີຕິ ເຕຫິເຍວ ປເຣ ອວຊານາຕິ, ນີຈໍ ກໂຣຕິ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ນິຫີໂນຕິ ຄຸຓວຸຑ຺ຒິໂຕ ປຣິຫີໂນ, ອຘມຠາວໍ ວາ ຄໂຕ. ເສນ ມາເນນາຕິ ເຕນ ອຸກ຺ກໍສນາວຊານນສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ມາເນນ.

໑໓໓. ໂຣສໂກຕິ ກາຍວາຈາຫິ ປເຣສໍ ໂຣສຊນໂກ. ກທຣິໂຍຕິ ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣີ, ໂຍ ປເຣ ປເຣສໍ ເທນ຺ເຕ ອຎ຺ຎໍ ວາ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ເຕ ວາເຣຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປາປິຈ຺ໂຉຕິ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ມຈ຺ຉຣີຕິ ອາວາສາທິມຈ຺ຉຣິຍຍຸຕ຺ໂຕ. ສໂຐຕິ ອສນ຺ຕຄຸຓປ຺ປກາສນລກ຺ຂເຓນ ສາເຐຍ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອສມ຺ມາຠາສີ ວາ ອກາຕຸກາໂມປິ ‘‘ກໂຣມີ’’ຕິອາທິວຈເນນ. ນາສ຺ສ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ, ນາສ຺ສ ອຸຕ຺ຕາສນໂຕ ອຸພ຺ເພຄລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ອຫິຣິໂກ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປີ.

໑໓໔. ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ປຣິຠາສຕີຕິ ‘‘ອສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິອາທີຫິ ອປວທຕິ, ສາວກຎ຺ຈ ‘‘ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີຫິ. ປຣິພ຺ພາຊໍ ຄຫຏ຺ຐໍ ວາຕິ ສາວກວິເສສນເມເວຕໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ວາ ຕສ຺ສ ສາວກໍ, ຄຫຏ຺ຐໍ ວາ ປຈ຺ຈຍທາຍກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພາຫິຣກໍ ວາ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຄຫຏ຺ຐໍ ວາ ອຠູເຕນ ໂທເສນ ປຣິຠາສຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ.

໑໓໕. ອນຣຫໍ ສນ຺ໂຕຕິ ອຂີຓາສໂວ ສມາໂນ. ອຣຫໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ‘‘ອຫໍ ອຣຫາ’’ຕິ ປຏິຊານາຕິ, ຍຖາ ນໍ ‘‘ອຣຫາ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ຕິ, ຕຖາ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕິ, ກາເຍນ ປຣກ຺ກມຕິ, ຈິຕ຺ເຕນ ອິຈ຺ຉຕິ ອຘິວາເສຕິ. ໂຈໂຣຕິ ເຖໂນ. ສພ຺ຣຫ຺ມເກ ໂລເກຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ອາຫ – ສພ຺ພໂລເກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລເກ ຫິ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທນນິລ຺ໂລປຫຣຓເອກາຄາຣິກກຣຓປຣິປນ຺ຖຕິຏ຺ຐນາທີຫິ ປເຣສໍ ຘນໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕາ ໂຈຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສາສເນ ປນ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິອາທີຫິ ປຈ຺ຈຍາທີນິ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາໂຈຣາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ມຫາໂຈຣສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ສເຕນ ວາ ສຫສ຺ເສນ ວາ ປຣິວຸໂຕ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ອາຫິຓ຺ຑິສ຺ສາມິ ຫນນ຺ໂຕ, ຆາເຕນ຺ໂຕ, ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ, ເຉທາເປນ຺ໂຕ, ປຈນ຺ໂຕ ປາເຈນ຺ໂຕຕິ, ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ສເຕນ ວາ ສຫສ຺ເສນ ວາ ປຣິວຸໂຕ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ອາຫິຓ຺ຑຕິ ຫນນ຺ໂຕ…ເປ… ປາເຈນ຺ໂຕ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ຈສ຺ສ ປາປຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ສເຕນ ວາ…ເປ… ຣາຊຘານີສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣິສ຺ສາມິ ສກ຺ກໂຕ, ຄຣຸກໂຕ, ມານິໂຕ, ປູຊິໂຕ, ອປຈິໂຕ, ຄຫຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ປພ຺ພຊິຕານຎ຺ຈ ລາຠີ ຈີວຣ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣານ’ນ຺ຕິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ສເຕນ ວາ ສຫສ຺ເສນ ວາ ປຣິວຸໂຕ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ ສກ຺ກໂຕ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐໂມ ມຫາໂຈໂຣ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມາໂນ ໂລກສ຺ມິໍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕິ, ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸຕິໂຍ…ເປ… ໂລກສ຺ມິໍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປາປຠິກ຺ຂຸ ສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕໍ ອມູລເກນ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ອນຸທ຺ຘໍເສຕິ. ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຕິໂຍ…ເປ… ໂລກສ຺ມິໍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ, ປາປຠິກ຺ຂຸ ຍານິ ຕານິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຄຣຸຠຓ຺ຑານິ ຄຣຸປຣິກ຺ຂາຣານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອາຣາໂມ, ອາຣາມວຕ຺ຖຸ, ວິຫາໂຣ, ວິຫາຣວຕ຺ຖຸ, ມຎ຺ໂຈ, ປີຐໍ, ຠິສິ, ພິມ຺ໂພຫນໍ, ໂລຫກຸມ຺ຠີ, ໂລຫຠາຓກໍ, ໂລຫວາຣໂກ, ໂລຫກຏາຫໍ, ວາສິ, ຜຣສຸ, ກຸຐາຣີ, ກຸທາໂລ, ນິຂາທນໍ, ວລ຺ລິ, ເວຬຸ, ມຸຎ຺ຊໍ, ປພ຺ພຊໍ, ຕິຓໍ, ມຕ຺ຕິກາ, ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ, ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑໍ, ເຕຫິ ຄິຫິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອຸປລາເປຕິ. ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ…ເປ… ໂລກສ຺ມິໍ.

‘‘ສເທວເກ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ອຍໍ ອຄ຺ໂຄ ມຫາໂຈໂຣ, ໂຍ ອສນ຺ຕໍ ອຠູຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຸລ຺ລປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕).

ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍໂຈຣາ ໂລກິຍເມວ ຘນຘຎ຺ຎາທິໍ ເຖເນນ຺ຕິ. ສາສເນ ວຸຕ຺ຕໂຈເຣສຸ ປຐໂມ ຕຖາຣູປເມວ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕໍ, ທຸຕິໂຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ, ຕຕິໂຍ ປຣສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສງ຺ຆິກຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ປຎ຺ຈໂມ ຌານສມາຘິສມາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຜລປ຺ປເຠທໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓຘນໍ, ໂລກິຍຎ຺ຈ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍຊາຕໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ເຖຍ຺ຍາຍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຏ຺ຐປິຓ຺ໂຑ ຠຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍ຺ວາຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ມຫາໂຈໂຣ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ຠຄວາ ‘‘ໂຈໂຣ ສພ຺ຣຫ຺ມເກ ໂລເກ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ‘‘ສເທວເກ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ອຍໍ ອຄ຺ໂຄ ມຫາໂຈໂຣ, ໂຍ ອສນ຺ຕໍ ອຠູຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຸລ຺ລປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕) ເອວໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘນເຖນນໂຕ ອຄ຺ໂຄ ມຫາໂຈໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອິຘາປິ ‘‘ສພ຺ຣຫ຺ມເກ ໂລເກ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ປກາເສສິ.

ເອໂສ ໂຂ ວສລາຘໂມຕິ. ເອຕ຺ຖ ໂຂຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ, ເຕນ ເອໂສ ເອວ ວສລາຘໂມ. ວສລານໍ ຫີໂນ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກຕິ ອວຘາເຣຕິ. ກສ຺ມາ? ວິສິຏ຺ຐວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ເຖຍ຺ຍຘມ຺ມວສ຺ສນໂຕ, ຍາວ ຕໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ຕາວ ອວິຄຕວສລກຣຓຘມ຺ມໂຕ ຈາຕິ.

ເອເຕ ໂຂ ວສລາຕິ. ອິທານິ ເຍ ເຕ ປຐມຄາຖາຍ ອາສຍວິປຕ຺ຕິວເສນ ໂກຘນາທໂຍ ປຎ຺ຈ, ປາປມກ຺ຂິໍ ວາ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ຉ, ທຸຕິຍຄາຖາຍ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິວເສນ ປາຓຫິໍສໂກ ເອໂກ, ຕຕິຍາຍ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິວເສເນວ ຄາມນິຄມນິຄ຺ຄາຫໂກ ເອໂກ, ຈຕຸຕ຺ຖາຍ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣວເສນ ເອໂກ, ປຎ຺ຈມາຍ ອິຓວຎ຺ຈນວເສນ ເອໂກ, ຉຏ຺ຐາຍ ປສຍ຺ຫາວຫາຣວເສນ ປນ຺ຖທູສໂກ ເອໂກ, ສຕ຺ຕມາຍ ກູຏສກ຺ຂິວເສນ ເອໂກ, ອຏ຺ຐມາຍ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິວເສນ ເອໂກ, ນວມາຍ ອກຕຎ຺ຎຸວເສນ ເອໂກ, ທສມາຍ ກຕນາສນວິເຫສນວເສນ ເອໂກ, ເອກາທສມາຍ ຫທຍວຎ຺ຈນວເສນ ເອໂກ, ທ຺ວາທສມາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ຕວເສນ ທ຺ເວ, ເຕຣສມາຍ ອກຕຎ຺ຎຸວເສນ ເອໂກ, ຈຸທ຺ທສມາຍ ວຎ຺ຈນວເສນ ເອໂກ, ປນ຺ນຣສມາຍ ວິເຫສນວເສນ ເອໂກ, ໂສຬສມາຍ ວຎ຺ຈນວເສນ ເອໂກ, ສຕ຺ຕຣສມາຍ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນປຣວມ຺ຠນວເສນ ທ຺ເວ, ອຏ຺ຐາຣສມາຍ ປໂຍຄາສຍວິປຕ຺ຕິວເສນ ໂຣສກາທໂຍ ສຕ຺ຕ, ເອກູນວີສຕິມາຍ ປຣິຠາສນວເສນ ທ຺ເວ, ວີສຕິມາຍ ອຄ຺ຄມຫາໂຈຣວເສນ ເອໂກຕິ ເອວໍ ເຕຕ຺ຕິໍສ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ວາ ວສລາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອເຕ ໂຂ ວສລາ ວຸຕ຺ຕາ, ມຍາ ເຍ ເຕ ປກາສິຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຍ ເຕ ມຍາ ປຸພ຺ເພ ‘‘ຊານາສິ ປນ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ວສລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວສລາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເອເຕ ໂຂ ປກາສິຕາຕິ. ອຖ ວາ ເຍ ເຕ ມຍາ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຘມ຺ມວເສນາປິ ເອເຕ ໂຂ ປກາສິຕາ. ອຖ ວາ ເອເຕ ໂຂ ວສລາ ວຸຕ຺ຕາ ອຣິເຍຫິ ກມ຺ມວເສນ, ນ ຊາຕິວເສນ, ມຍາ ເຍ ເຕ ປກາສິຕາ ‘‘ໂກຘໂນ ອຸປນາຫີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ.

໑໓໖. ເອວໍ ຠຄວາ ວສລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຕີວ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ຊຈ຺ຈາ ວສໂລ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ ນ ຊຈ຺ຈາ ວສໂລ ໂຫຕິ, ນ ຊຈ຺ຈາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອປິຈ ໂຂ ກມ຺ມຸນາ ວສໂລ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອປຣິສຸທ຺ຘກມ຺ມວສ຺ສນໂຕ ວສໂລ ໂຫຕິ, ປຣິສຸທ຺ເຘນ ກມ຺ມຸນາ ອປຣິສຸທ຺ຘວາຫນໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ວາ ຕຸມ຺ເຫ ຫີນໍ ວສລໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ມຎ຺ຎິຕ຺ຖ, ຕສ຺ມາ ຫີເນນ ກມ຺ມຸນາ ວສໂລ ໂຫຕິ, ອຸກ຺ກຏ຺ເຐນ ກມ຺ມຸນາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ຎາເປນ຺ໂຕ ເອວມາຫ.

໑໓໗-໑໓໙. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສເນນ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ຕທມິນາປິ ຊານາຖາ’’ຕິອາທິກາ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາໂຍ ອາຫ. ຕາສຸ ທ຺ເວ ຈຕຸປ຺ປາທາ, ເອກາ ຉປ຺ປາທາ, ຕາສໍ ອຕ຺ໂຖ – ຍໍ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຊຈ຺ຈາ ວສໂລ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ, ຕທມິນາປິ ຊານາຖ, ຍຖາ ເມທໍ ນິທສ຺ສນໍ, ຕໍ ອິມິນາປິ ປກາເຣນ ຊານາຖ, ເຍນ ເມ ປກາເຣນ ເຍນ ສາມຎ຺ເຎນ ອິທໍ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຕມໍ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ເຈ? ຈຓ຺ຑາລປຸຕ຺ໂຕ ໂສປາໂກ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາຕິ.

ຈຓ຺ຑາລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຈຓ຺ຑາລປຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ຂາທນຕ຺ຖາຍ ມເຕ ສຸນເຂ ລຠິຕ຺ວາ ປຈຕີຕິ ໂສປາໂກ. ມາຕງ຺ໂຄຕິ ເອວໍນາໂມ ວິສ຺ສຸໂຕຕິ ເອວໍ ຫີນາຍ ຊາຕິຍາ ຈ ຊີວິກາຍ ຈ ນາເມນ ຈ ປາກໂຏ.

ໂສຕິ ປຸຣິມປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂສ ມາຕງ຺ໂຄ ຍສໍ ປຣມໍ ປຕ຺ໂຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ອຕິວິສິຏ຺ຐໍ ຍສໍ ກິຕ຺ຕິໍ ປສໍສໍ ປຕ຺ໂຕ. ຍໍ ສຸທຸລ຺ລຠນ຺ຕິ ຍໍ ອຸຬາຣກຸລູປປນ຺ເນນາປິ ທຸລ຺ລຠໍ, ຫີນກຸລູປປນ຺ເນນ ສຸທຸລ຺ລຠໍ. ເອວໍ ຍສປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອາຄຈ຺ຉຸໍ ຕສ຺ສຸປຏ຺ຐານໍ, ຂຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພຫູ, ຕສ຺ສ ມາຕງ຺ຄສ຺ສ ປາຣິຈຣິຍຕ຺ຖໍ ຂຕ຺ຕິຍາ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ ອຎ຺ເຎ ຈ ພຫູ ເວສ຺ສສຸທ຺ທາທໂຍ ຊມ຺ພຸທີປມນຸສ຺ສາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄມິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ໂນ ໂສ ມາຕງ຺ໂຄ ວິຄຕກິເລສຣຊຕ຺ຕາ ວິຣຊໍ, ມຫນ຺ເຕຫິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ມຫາປຖໍ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສງ຺ຂາຕໍ ເທວໂລກໍ ຍາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເທວໂລກຍານສຎ຺ຎິຕໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຍານໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ, ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກາມຣາຄໍ ວິຣາເຊຕ຺ວາ, ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ອຫຸ, ສາ ຕຖາ ຫີນາປິ ນ ນໍ ຊາຕິ ນິວາເຣສິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ອຕີເຕ ກິຣ ມຫາປຸຣິໂສ ເຕນ ເຕນຸປາເຍນ ສຕ຺ຕຫິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂສປາກຊີວິເກ ຈຓ຺ຑາລກຸເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ນາເມນ ມາຕງ຺ໂຄ, ຣູເປນ ທຸທ຺ທສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ພຫິນຄເຣ ຈມ຺ມກຸຏິກາຍ ວສຕິ, ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຠິກ຺ຂໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ສຸຣານກ຺ຂຕ຺ເຕ ໂຆສິເຕ ຘຸຕ຺ຕາ ຍຖາສເກນ ປຣິວາເຣນ ກີຬນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຕຣາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລຘີຕາ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ເທວກຎ຺ຎາ ວິຍ ຣູເປນ ທສ຺ສນີຍາ ປາສາທິກາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກຸລວໍສານຸຣູປໍ ກີຬິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຫູຕໍ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທິກີຬນສມ຺ຠາຣໍ ສກເຏສຸ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສພ຺ພເສຕວຬວຍຸຕ຺ຕໍ ຍານມາຣຸຍ຺ຫ ມຫາປຣິວາເຣນ ອຸຍ຺ຍານຠູມິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຕິ ນາເມນ. ສາ ກິຣ ‘‘ທຸສ຺ສຓ຺ຐິຕໍ ຣູປໍ ອວມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຕນສ຺ສາ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຕ຺ເວວ ສງ຺ຂາ ອຸທປາທິ.

ຕທາ ໂສ ມາຕງ຺ໂຄ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຏປິໂລຕິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ, ກໍສຕາຬໍ ຫຕ຺ເຖ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ຠາຊນຫຕ຺ໂຖ ນຄຣໍ ປວິສຕິ, ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ທູຣໂຕ ເອວ ກໍສຕາຬໍ ອາໂກເຏນ຺ໂຕ. ອຖ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາ ‘‘ອຸສ຺ສຣຖ, ອຸສ຺ສຣຖາ’’ຕິ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຫີນຊນໍ ອປເນນ຺ເຕຫິ ປຸຣິເສຫິ ນີຍມານາ ນຄຣທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ມາຕງ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອາຫ. ອຫໍ ມາຕງ຺ຄຈຓ຺ຑາໂລຕິ. ສາ ‘‘ອີທິສໍ ທິສ຺ວາ ຄຕານໍ ກຸໂຕ ວຸຑ຺ຒີ’’ຕິ ຍານໍ ນິວຕ຺ຕາເປສິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຍໍ ມຍໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທິໍ ລເຠຍ຺ຍາມ, ຕສ຺ສ ໂນ ມາຕງ຺ເຄນ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກໂຕ’’ຕິ ກຸປິຕາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ຈຓ຺ຑາລ’’ນ຺ຕິ ເລຑ຺ຑູຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ມໂຕ’’ຕິ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ກຈວເຣນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ໂສ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ມນຸສ຺ເສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ອຍ຺ຍາ, ທ຺ວາຣໍ ນາມ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ, ອຸທາຫຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍເຍວ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ມນຸສ຺ສາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓທ຺ວາເຣນ ປວິສິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຫາເຣນ ຍາເປນ຺ຕໍ ມໍ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ມນຸສ຺ສາ ອິມໍ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປສຸ’’ນ຺ຕິ ຣຖິກາຍ ຣຖິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ສານໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຆຣທ຺ວາເຣ ນິປຊ຺ຊິ – ‘‘ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ອລທ຺ຘາ ນ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຆຣທ຺ວາເຣ ມາຕງ຺ໂຄ ນິປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ກາກຓິກໍ ເທຖ, ເຕເລນ ອງ຺ຄໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ‘‘ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ອລທ຺ຘາ ນ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ’’ຈ຺ເຈວ ອາຫ. ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ທ຺ເວ ກາກຓິກາໂຍ ເທຖ, ກາກຓິກາຍ ປູວໍ ຂາທຕຸ, ກາກຓິກາຍ ເຕເລນ ອງ຺ຄໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕເຖວ ວທຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມາສກໍ ເທຖ, ປາທໍ, ອຸປຑ຺ຒກຫາປຓໍ, ກຫາປຓໍ ທ຺ເວ ຕີຓີ’’ຕິ ຍາວ ສຕໍ ອາຓາເປສິ. ໂສ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕເຖວ ວທຕິ. ເອວໍ ຍາຈນ຺ຕານໍເຍວ ສູຣິໂຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂຕ. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ປາສາທາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສາຓິປາກາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຍາຈິ – ‘‘ຕາຕ ມາຕງ຺ຄ, ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ອປຣາຘໍ ຂມ, ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫາຫິ, ທ຺ເວ ຕີຓີ’’ຕິ ຍາວ ‘‘ສຕສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ນິປຊ຺ຊິເຍວ.

ເອວໍ ຈຕູຫປຎ຺ຈາເຫ ວີຕິວຕ຺ເຕ ພຫຸມ຺ປິ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ທຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ອລຠນ຺ຕາ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣາທໂຍ ມາຕງ຺ຄສ຺ສ ອຸປກຓ຺ຓເກ ອາໂຣຈາເປສຸໍ – ‘‘ປຸຣິສາ ນາມ ອເນການິປິ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ວີຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ມາ ໂຂ ຕ຺ວໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິ, ອທ຺ຘາ ທ຺ວີຫຕີຫຈ຺ຈເຍນ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ລຈ຺ຉສີ’’ຕິ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ນິປຊ຺ຊິເຍວ. ອຖ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສມນ຺ຕາ ປຏິວິສ຺ສກາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມາຕງ຺ຄໍ ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຖ, ທາຣິກໍ ວາ ເທຖ, ມາ ອມ຺ເຫ ສພ຺ເພ ນາສຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕສໍ ກິຣ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິ ‘‘ຍສ຺ສ ຆຣທ຺ວາເຣ ເອວໍ ນິປນ຺ໂນ ຈຓ຺ຑາໂລ ມຣຕິ, ຕສ຺ສ ຆເຣນ ສຫ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຆຣວາສິໂນ ຈຓ຺ຑາລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ນີລປຏປິໂລຕິກໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ອຸຬຸງ຺ກກໂຬປິກາທີນິ ທຕ຺ວາ ປຣິເທວມານໍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫ ທາຣິກໍ, ອຸຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ອທໍສຸ. ສາ ປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອຸຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ອາຫ, ໂສ ‘‘ຫຕ຺ເຖນ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ນໍ ອຸຏ຺ຐາເປສິ. ໂສ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ມຍໍ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ວສິຕຸໍ ນ ລຠາມ, ເອຫິ ມໍ ພຫິນຄເຣ ຈມ຺ມກຸຏິໍ ເນຫີ’’ຕິ. ສາ ນໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເນສິ. ‘‘ປິຏ຺ຐິຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ’’ຕິ ຊາຕກຠາຓກາ. ເນຕ຺ວາ ຈສ຺ສ ສຣີຣໍ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ, ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ, ຍາຄຸໍ ປຈິຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຎ຺ຎາ ອຍໍ ມາ ວິນສ຺ສີ’’ຕິ ຊາຕິສມ຺ເຠທໍ ອກຕ຺ວາວ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ພລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ວນໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ‘ອຕິຈິຣາຍຕີ’ຕິ ມາ ຕ຺ວໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຆຣມານຸສການິ ຈ ‘‘ອິມໍ ມາ ປມຊ຺ຊິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຆຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ, ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ, ກຕິປາເຫເນວ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິທານາຫໍ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ມນາໂປ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ.

ສາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ໂກຈິ ມຎ຺ເຎ ມມ ຎາຕໂກ ປພ຺ພຊິໂຕ ມໍ ທຸກ຺ຂິຕໍ ຎຕ຺ວາ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍມານາ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຕໍ ຎຕ຺ວາ, ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ກິສ຺ສ ມໍ ອນາຖໍ ຕຸມ຺ເຫ ອກຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ມາ ຕ຺ວໍ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິເກ ທຸກ຺ຂິນີ ອໂຫສິ, ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສີຫິ ເຕ ສກ຺ກາຣໍ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ ໂຆສນໍ ກໂຣຫິ – ‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ມມ ສາມິໂກ ນ ມາຕງ຺ໂຄ, ໂສ ຈນ຺ທວິມານໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’’ຕິ. ສາ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາປກມ຺ເມນ ອິມໍ ຈຓ຺ຑາລຠາວໍ ປຕ຺ຕາ, ນ ສກ຺ໂກມິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ມາຕງ຺ຄສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ຊານາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາ ສາ ສທ຺ທຫຕິ, ຕຖາ ອເນການິ ປາຏິຫາຣິຍານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕເຖວ ຕໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສຕິໍ ອຄມາສິ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ.

ມນຸສ຺ສາ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ຫສນ຺ຕິ – ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາປກມ຺ເມນ ຈຓ຺ຑາລຠາວໍ ປຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສາ ອຘິມານາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ໂຆສນ຺ຕີ ນຄຣໍ ອາຫິຓ຺ຑຕິ ‘‘ອິໂຕ ຉຏ຺ເຐ ທິວເສ, ປຎ຺ຈເມ, ຈຕຸຕ຺ເຖ, ຕຕິເຍ, ສຸເວ, ອຊ຺ຊ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ວິສ຺ສຕ຺ຖວາຈໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກທາຈິ ເອວມ຺ປິ ສິຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣທ຺ວາເຣສຸ ມຓ຺ຑປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ, ສາຓິປາກາຣໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ທາຣິກາໂຍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ‘‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມນິ ອາຄເຕ ກຎ຺ຎາທານໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາກາສໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ມຫາປຸຣິໂສ ປຸຓ຺ຓມທິວເສ ຄຄນຕລໍ ອຸປາຣູຬ຺ເຫ ຈນ຺ເທ ຈນ຺ທວິມານໍ ຜາເລຕ຺ວາ ປສ຺ສໂຕ ມຫາຊນສ຺ສ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຣູເປນ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉິ. ມຫາຊໂນ ‘‘ທ຺ເວ ຈນ຺ທາ ຊາຕາ’’ຕິ ອຕິມຎ຺ຎິ. ຕໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ອາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາ ອາຫ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາວ ອຍໍ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ທເມຕຸໍ ປຸພ຺ເພ ມາຕງ຺ຄເວເສນາຄຈ຺ຉີ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ອຄມາສິ. ເອວໍ ໂສ ມຫາຊເນນ ທິສ຺ສມາໂນ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ວສນຏ຺ຐາເນ ເອວ ໂອຕຣິ. ສາ ຈ ຕທາ ອຸຕຸນີ ອໂຫສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ນາຠິໍ ອງ຺ຄຸຏ຺ຐເກນ ປຣາມສິ. ເຕນ ຜສ຺ເສນ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຕໂຕ ນໍ ‘‘ຄພ຺ໂຠ ເຕ ສຓ຺ຐິໂຕ, ປຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ຊາເຕ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປສ຺ສໂຕ ມຫາຊນສ຺ສ ປຸນ ຈນ຺ທວິມານໍ ປາວິສິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຊາປຕິ ອມ຺ຫາກໍ ມາຕາ ຊາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸກາມານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ສມ຺ປີຬເນນ ນຄຣທ຺ວາຣານິ ອໂນກາສານິ ອເຫສຸໍ. ເຕ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ຫິຣຎ຺ຎຣາສິມ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ, ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ, ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ, ຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ, ມຫາສກ຺ກາເຣນ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ, ນຄຣມຊ຺ເຌ ມຓ຺ຑປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຣ ນໍ ‘‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຊາປຕີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ວສາເປນ຺ຕິ ‘‘ຍາວສ຺ສາ ປຕິຣູປໍ ວສໂນກາສໍ ກໂຣມ, ຕາວ ອິເຘວ ວສຕູ’’ຕິ. ສາ ມຓ຺ຑເປ ເອວ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕໍ ວິສຸທ຺ຘທິວເສ ສທ຺ຘິໍ ປຸຕ຺ເຕນ ສສີສໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ມຓ຺ຑເປ ຊາໂຕຕິ ທາຣກສ຺ສ ‘‘ມຓ຺ຑພ຺ຍກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຈ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຈຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອເນກສຕສຫສ຺ສປ຺ປກາຣາ ປຓ຺ຓາກາຣາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ກຸມາຣສ຺ສາຣກ຺ຂໍ ຐເປສຸໍ, ອາຄຕາ ລຫຸໍ ກຸມາຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ.

ກຸມາໂຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ທານໍ ທາຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ໂສ ສາລາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ກປຓທ຺ຘິການໍ ອທຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍເຍວ ເທຕິ. ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ກິໍ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ທານໍ ເທຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍເຍວ ທານໍ ເທນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ສພ຺ເພສໍ ທສ຺ສຕິ, ຕຖາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາເສນ ອາຄມ຺ມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຆຣທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ກຸມາໂຣ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ອຍໍ ເອວໍ ວິຣູປເວໂສ ວສໂລ ອາຄໂຕ’’ຕິ ກຸທ຺ໂຘ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ກຸໂຕ ນຸ ອາຄຈ຺ຉສິ ທຸມ຺ມວາສີ, ໂອຕລ຺ລໂກ ປໍສຸປິສາຈໂກວ;

ສງ຺ກາຣໂຈຬໍ ປຏິມຸຎ຺ຈ ກຓ຺ເຐ, ໂກ ເຣ ຕຸວໍ ໂຫສິ ອທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ’’ຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປສຸໍ. ໂສ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິນຄເຣ ປຈ຺ຈຏ຺ຐາສິ. ເທວຕາ ກຸປິຕາ ກຸມາຣໍ ຄເລ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍປາທໍ ອໂຘສິຣໍ ຐເປສຸໍ. ໂສ ອກ຺ຂີຫິ ນິຄ຺ຄເຕຫິ ມຸເຂນ ເຂຬໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕນ ຆຣຸຆຣຸປສ຺ສາສີ ທຸກ຺ຂໍ ເວທຍຕິ. ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ໂກຈິ ອາຄໂຕ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ປພ຺ພຊິໂຕ ອາຄຈ຺ຉີ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ ຄໂຕ’’ຕິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຂມຖ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຕໂນ ທາສສ຺ສາ’’ຕິ ຍາຈນ຺ຕີ ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ຠູມິຍາ ນິປຊ຺ຊິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ມຫາປຸຣິໂສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ, ຍາຄຸໍ ລຠິຕ຺ວາ, ຕໍ ປິວນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ໂສ ອວສິຏ຺ຐໍ ໂຖກໍ ຍາຄຸໍ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ອທາສິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ ອິມໍ ຍາຄຸໍ ອຸທກກຸມ຺ຠິຍາ ອາໂລເລຕ຺ວາ ເຍສໍ ຠູຕວິກາໂຣ ອຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ອກ຺ຂິມຸຂກຓ຺ຓນາສາພິເລສຸ ອາສິຎ຺ຈ, ສຣີຣຎ຺ຈ ປຣິປ຺ໂຜເສຫິ, ເອວໍ ນິພ຺ພິກາຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ. ຕໂຕ ກຸມາເຣ ປກຕິສຣີເຣ ຊາເຕ ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ ມຓ຺ຑພ຺ຍ, ຕໍ ຂມາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສພ຺ເພ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ຈ ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຂມາເປສິ.

ໂສ ‘‘ສພ຺ພຊນສ຺ສ ທານໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາ, ຘມ຺ມກຖໍ ກຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິຕ຺ຖີສຸ ປາກຏາ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາ ທມິຕາ, ປຸຣິເສສຸ ປາກໂຏ ມຓ຺ຑພ຺ຍກຸມາໂຣ, ອິທານິ ໂກ ທເມຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕໂຕ ຊາຕິມນ຺ຕຕາປສໍ ອທ຺ທສ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸມ຺ຠວຕີນທີຕີເຣ ວິຫຣນ຺ຕໍ. ໂສ ‘‘ອຫໍ ຊາຕິຍາ ວິສິຏ຺ໂຐ, ອຎ຺ເຎຫິ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕທກໍ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊາມີ’’ຕິ ອຸປຣິນທິຍາ ວສຕິ. ມຫາປຸຣິໂສ ຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ ວາສໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸທກປຣິໂຠຄເວລາຍໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອຸທເກ ປກ຺ຂິປິ. ຕາປໂສ ຕໍ ອຸທເກນ ວຸຍ຺ຫມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກນິທໍ ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິໂສຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມາຕງ຺ຄຈຓ຺ຑາໂລ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ. ‘‘ອເປຫິ, ຈຓ຺ຑາລ, ມາ ອຸປຣິນທິຍາ ວສີ’’ຕິ. ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ສາຘຸ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐານທິຍາ ວສຕິ, ປຏິໂສຕມ຺ປິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຕາປສສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຕາປໂສ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອເປຫິ, ຈຓ຺ຑາລ, ມາ ເຫຏ຺ຐານທິຍໍ ວສ, ອຸປຣິນທິຍາເຍວ ວສາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ສາຘຸ, ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ຕຖາ ອກາສິ, ປຸນປິ ຕເຖວ ອໂຫສິ. ຕາປໂສ ປຸນປິ ‘‘ຕຖາ ກໂຣຕີ’’ຕິ ທຸຏ຺ໂຐ ມຫາປຸຣິສໍ ສປິ ‘‘ສູຣິຍສ຺ສ ເຕ ອຸຄ຺ຄມນເວລາຍ ສຕ຺ຕຘາ ມຸທ຺ຘາ ຜລຕູ’’ຕິ. ມຫາປຸຣິໂສປິ ‘‘ສາຘຸ, ອາຈຣິຍ, ອຫໍ ປນ ສູຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ນ ເທມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສູຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ນິວາເຣສິ. ຕໂຕ ຣຕ຺ຕິ ນ ວິຠາຍຕິ, ອນ຺ຘກາໂຣ ຊາໂຕ, ຠີຕາ ພນ຺ຘຸມຕີວາສິໂນ ຕາປສສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ອາຈຣິຍ, ອມ຺ຫາກໍ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເຕ ຫິ ຕໍ ‘‘ອຣຫາ’’ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ສພ຺ພມາຈິກ຺ຂິ. ເຕ ມຫາປຸຣິສໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສູຣິຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຸຎ຺ຈຖາ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ຍທິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຣຫາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ຂມາເປຕິ, ມຸຎ຺ຈາມີ’’ຕິ ອາຫ.

ມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາປສໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເອຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມາຕງ຺ຄປຓ຺ຑິຕໍ ຂມາເປຫິ, ມາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກລຫກາຣຓາ ມຍໍ ນສ຺ສິມ຺ຫາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ນາຫໍ ຈຓ຺ຑາລໍ ຂມາເປມີ’’ຕິ ອາຫ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອມ຺ເຫ ຕ຺ວໍ ນາເສສີ’’ຕິ ຕໍ ຫຕ຺ຖປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນສຸໍ. ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ມມ ປາທມູເລ ກຸຈ຺ຉິຍາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຂມາເປນ຺ເຕ ຂມາມີ’’ຕິ ອາຫ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ເອວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕາປໂສ ‘‘ນາຫໍ ຈຓ຺ຑາລໍ ວນ຺ທາມີ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຕວ ຉນ຺ເທນ ນ ວນ຺ທິສ຺ສສີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖປາທມສ຺ສຸຄີວາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ປາທມູເລ ສຍາເປສຸໍ. ໂສ ‘‘ຂມາມຫໍ ອິມສ຺ສ, ອປິຈາຫໍ ຕສ຺ເສວານຸກມ຺ປາຍ ສູຣິຍໍ ນ ມຸຎ຺ຈາມິ, ສູຣິເຍ ຫິ ອຸຄ຺ຄຕມຕ຺ເຕ ມຸທ຺ຘາ ອສ຺ສ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອິທານິ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ເຕນ ຫິ ອິມໍ ຄລປ຺ປມາເຓ ອຸທເກ ຐເປຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ເຑນສ຺ສ ສີສໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຖ, ສູຣິຍຣສ຺ມີຫິ ຜຸຏ຺ໂຐ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ໂຑ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຜລິເຕ ເອສ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕາປສໍ ຫຕ຺ຖປາທາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາ ອກໍສຸ. ສູຣິເຍ ມຸຎ຺ຈິຕມຕ຺ເຕ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ໂຑ ສຕ຺ຕຘາ ຜລິຕ຺ວາ ປຕິ, ຕາປໂສ ຠີໂຕ ປລາຍິ. ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ສມຓສ຺ສ ອານຸຠາວ’’ນ຺ຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐປກ຺ຂິປນມາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອີທິໂສ ສມໂຓ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ປສີທິໍສຸ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕາ ມາຕງ຺ຄປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຄມໍສຸ. ໂສ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຕທມິນາປິ ຊານາຖ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ.

໑໔໐-໑໔໑. ເອວໍ ‘‘ນ ຊຈ຺ຈາ ວສໂລ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຸນາ ວສໂລ ໂຫຕີ’’ຕິ ສາເຘຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ນ ຊຈ຺ຈາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ເອຕໍ ສາເຘຕຸໍ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຌາຍກກຸເລ ຊາຕາ …ເປ… ທຸຄ຺ຄຕ຺ຍາ ຄຣຫາຍ ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌາຍກກຸເລ ຊາຕາຕິ ມນ຺ຕຊ຺ຌາຍເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ຊາຕາ. ‘‘ອຊ຺ຌາຍກາກຸເຬ ຊາຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ມນ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາຍເກ ອນຸປກຸຏ຺ເຐ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ຊາຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນ຺ຕາ ພນ຺ຘວາ ເອເຕສນ຺ຕິ ມນ຺ຕພນ຺ຘວາ. ເວທພນ຺ຘູ ເວທປຏິສ຺ສຣຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ຈ ປາເປສຸ ກມ຺ເມສຸ ອຠິຓ຺ຫມຸປທິສ຺ສເຣຕິ ເຕ ເອວໍ ກຸເລ ຊາຕາ ມນ຺ຕພນ຺ຘວາ ຈ ສມານາປິ ຍທິ ປາຓາຕິປາຕາທີສຸ ປາປກມ຺ເມສຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປທິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ຄາຣຍ຺ຫາ ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ທຸຄ຺ຄຕິ ເຕ ເອວມຸປທິສ຺ສມານາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ມາຕາປິຕູຫິປິ ‘‘ນຍິເມ ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ຕາ, ທຸຊ຺ຊາຕາ ເອເຕ ກຸລສ຺ສ ອງ຺ຄາຣຠູຕາ, ນິກ຺ກຑ຺ຒຖ ເນ’’ຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິປິ ‘‘ຄຫປຕິກາ ເອເຕ, ນ ເອເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ມາ ເນສໍ ສທ຺ຘຍຎ຺ຎຖາລິປາກາທີສຸ ປເວສໍ ເທຖ, ມາ ເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປຖາ’’ຕິ, ອຎ຺ເຎຫິປິ ມນຸສ຺ເສຫິ ‘‘ປາປກມ຺ມນ຺ຕາ ເອເຕ, ນ ເອເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ເອວໍ ຄາຣຍ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ. ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ເນສໍ ທຸຄ຺ຄຕິ ນິຣຍາທິເຠທາ, ທຸຄ຺ຄຕິ ເອເຕສໍ ປຣໂລເກ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຣາເຍ ວາຕິປິ ປາໂຐ. ປຣໂລເກ ເອເຕສໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ, ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເນ ຊາຕິ ນິວາເຣຕິ, ທຸຄ຺ຄຕ຺ຍາ ຄຣຫາຍ ວາຕິ ສາ ຕຖາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາປິ ຍໍ ຕ຺ວໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈສິ, ຊາຕິ ເອເຕ ປາປກມ຺ເມສຸ ປທິສ຺ສນ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ‘‘ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ທຸຄ຺ຄຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ທຸຄ຺ຄຕິຍາ ວາ, ‘‘ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ຄາຣຍ຺ຫາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ຄຣຫາຍ ວາ ນ ນິວາເຣຕິ.

໑໔໒. ເອວໍ ຠຄວາ ອຊ຺ຌາຍກກຸເລ ຊາຕານມ຺ປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຄາຣຍ຺ຫາທິກມ຺ມວເສນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຕິຕຠາວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ທຸຄ຺ຄຕິຄມເນນ ຈ ສມ຺ປຣາເຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິຍາ ອຠາວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຊຈ຺ຈາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ເອຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕ຺ວາ ອິທານິ ທຸວິຘມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ອາຫ, ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ –

‘‘ນ ຊຈ຺ຈາ ວສໂລ ໂຫຕິ, ນ ຊຈ຺ຈາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ;

ກມ຺ມຸນາ ວສໂລ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ.

ເສສໍ ກສິຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ວິເສສໂຕ ວາ ເອຕ຺ຖ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາຕິອາທີນໍ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ຍຖາ ໂກຈິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ມໍ ກມ຺ມວິມຸຂໍ ຊາຕິວາເທ ປຕິຕໍ ‘‘ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວສລຠາໂວ ໂຫຕີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ, ຍຖາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວິວເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ຊາຕິວາທປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກມ຺ມວາທໍ ວິວຣນ຺ເຕນ, ຍຖາ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວສລຠາວສ຺ສ ອສມ຺ຠິນ຺ນອຸຊຸມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນ, ຍຖາ ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ມາຕງ຺ຄາທິນິທສ຺ສນປຊ຺ໂຊຕຘາຣເຓນ ມຍ຺ຫໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຄ຺ຄິກຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນາຕິ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຫິມວນ຺ຕປສ຺ສໂຕ ກິຣ ເທວຕາຫິ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ເຕສໍ ຠຄວາ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ ຈ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ. ອຍໍ ຕາວ ສງ຺ເຂໂປ.

ອຍໍ ປນ ວິຕ຺ຖາໂຣ – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ນານາເວຣຊ຺ຊກາ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸກາມາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ຣາຄຈຣິຕານໍ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກວເສນ ເອກາທສວິຘໍ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ໂທສຈຣິຕານໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ເມຕ຺ຕາທິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ໂມຫຈຣິຕານໍ ມຣຓສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ, ວິຕກ຺ກຈຣິຕານໍ ອານາປານສ຺ສຕິປຖວີກສິຓາທີນິ, ສທ຺ຘາຈຣິຕານໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ, ພຸທ຺ຘິຈຣິຕານໍ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖນາທີນີຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສປ຺ປເຠທຈຣິຕານຸກູລານິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ກເຖຕິ.

ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍເສນາສນຎ຺ຈ ໂຄຈຣຄາມຎ຺ຈ ປຣິເຍສມານານິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ຫິມວນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ນີລກາຈມຓິສນ຺ນິຠສິລາຕລໍ ສີຕລຆນຈ຺ຉາຍນີລວນສຓ຺ຑມຓ຺ຑິຕໍ ມຸຕ຺ຕາຕລຣຊຕປຏ຺ຏສທິສວາລຸກາກິຓ຺ຓຠູມິຠາຄໍ ສຸຈິສາຕສີຕລຊລາສຍປຣິວາຣິຕໍ ປພ຺ພຕມທ຺ທສໍສຸ. ອຖ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ເຖກຣຕ຺ຕິໍ ວສິຕ຺ວາ ປຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຣີຣປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ຄາໂມ ຆນນິເວສສນ຺ນິວິຏ຺ຐກຸລສຫສ຺ສຍຸຕ຺ໂຕ, ມນຸສ຺ສາ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ, ເຕ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ປພ຺ພຊິຕທສ຺ສນສ຺ສ ທຸລ຺ລຠຕາຍ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ເອວ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ອິເຘວ, ຠນ຺ເຕ, ເຕມາສໍ ວສຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຘານກຸຏິສຕານິ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປີຐປານີຍປຣິໂຠຊນີຍຆຏາທີນິ ສພ຺ພູປກຣຓານິ ປຏິຍາເທສຸໍ.

ຠິກ຺ຂູ ທຸຕິຍທິວເສ ອຎ຺ຎໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິໍສຸ. ຕຕ຺ຖາປິ ມນຸສ຺ສາ ຕເຖວ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວສ຺ສາວາສໍ ຍາຈິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອສຕິ ອນ຺ຕຣາເຍ’’ຕິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍາ ຫຸຕ຺ວາ ຍາມຄຓ຺ຑິກໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລາ ວິຫຣນ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂມູລານິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສີລວນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເຕເຊນ ວິຫຕເຕຊາ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິມານາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຣາຊູຫິ ວາ ຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ວາ ຄາມກາວາສໍ ຄເຕຫິ ຄາມວາສີນໍ ຆເຣສຸ ໂອກາເສ ຄຫິເຕ ຆຣມານຸສກາ ຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວສນ຺ຕາ ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ທູຣໂຕ ໂອໂລເກນ຺ຕິ; ເອວເມວ ເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິມານານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ຕິໂຍ ທູຣໂຕວ ໂອໂລເກນ຺ຕິ – ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ຠທນ຺ຕາ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວໍ ສມຈິນ຺ເຕສຸໍ ‘‘ປຐມວສ຺ສູປຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ອວສ຺ສໍ ເຕມາສໍ ວສິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຍໍ ປນ ຕາວ ຈິຣໍ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ. ຫນ຺ທ ມຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຍານກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ເສມາ’’ຕິ. ຕາ ຣຕ຺ຕິໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຓຘມ຺ມກຣຓເວລາຍ ຠິໍສນການິ ຍກ຺ຂຣູປານິ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເຠຣວສທ຺ທຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຕານິ ຣູປານິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ຕຎ຺ຈ ສທ຺ທໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ຫທຍໍ ຜນ຺ທິ, ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ຈ ອເຫສຸໍ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປຓ຺ຑຸກຊາຕາ. ເຕນ ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ເຕສໍ ອເນກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕານໍ ຠເຍນ ຈ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສໍວິຄ຺ຄານໍ ສຕິ ສມ຺ມຸສ຺ສິ. ຕໂຕ ເນສໍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີນໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ປໂຍເຊສຸໍ. ເຕສໍ ເຕນ ທຸຄ຺ຄນ຺ເຘນ ນິມ຺ມຖິຍມານມິວ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ອໂຫສິ, ພາຬ຺ຫາ ສີສເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ, ນ ຈ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ອເຖກທິວສໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານກາເລ ສພ຺ເພສຸ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ອາວຸໂສ, ອິມໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິຏ຺ຐານໍ ກຕິປາຫໍ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ ປຣິໂຍທາໂຕ, ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເອຕຣຫິ ປນຕ຺ຖ ກິສາ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປຓ຺ຑຸກຊາຕາ, ກິໍ ໂວ ອິຘ ອສປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ? ຕໂຕ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິໍ ອີທິສຎ຺ຈ ອີທິສຎ຺ຈ ເຠຣວາຣມ຺ມຓໍ ປສ຺ສາມິ ຈ ສຸຓາມິ ຈ, ອີທິສຎ຺ຈ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍາມິ, ເຕນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ສພ຺ເພ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຠຄວຕາ ອາວຸໂສ ທ຺ເວ ວສ຺ສູປນາຍິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອິທໍ ເສນາສນໍ ອສປ຺ປາຍໍ, ອາຍາມາວຸໂສ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ສປ຺ປາຍໍ ເສນາສນໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຖຣສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອນຸປລິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຸເລສຸ ກຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິໍສຸ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມິໍສຸ.

ຠຄວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ຈາຣິກາ ຈຣິຕພ຺ພາຕິ ມຍາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ກິສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ຈາຣິກໍ ຈຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸປ຺ປາທປີຐກຏ຺ຐານມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຕສໍ ສປ຺ປາຍໍ ເສນາສນໍ ນາທ຺ທສ. ອຖ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎໍ ສປ຺ປາຍໍ ເສນາສນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ເຖວ ຕຸມ຺ເຫ ວິຫຣນ຺ຕາ ອາສວກ຺ຂຍໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍາຖ. ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕເມວ ເສນາສນໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຖ. ສເຈ ປນ ເທວຕາຫິ ອຠຍໍ ອິຈ຺ຉຖ, ອິມໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫຖ, ເອຕຎ຺ຫິ ໂວ ປຣິຕ຺ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ອປເຣ ປນາຫຸ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕເມວ ເສນາສນໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຖາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ອປິຈ ໂຂ ອາຣຎ຺ຎເກນ ປຣິຫຣຓໍ ຎາຕພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສາຍໍປາຕໍ ກຣຓວເສນ ທ຺ເວ ເມຕ຺ຕາ, ທ຺ເວ ປຣິຕ຺ຕາ, ທ຺ເວ ອສຸຠາ, ທ຺ເວ ມຣຓສ຺ສຕີ ອຏ຺ຐ ມຫາສໍເວຄວຕ຺ຖຸສມາວຊ຺ຊນຎ຺ຈ. ອຏ຺ຐ ມຫາສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ນາມ ຊາຕິ ຊຣາ ພ຺ຍາຘິ ມຣຓໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອປາຍທຸກ຺ຂານີຕິ. ອຖ ວາ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓານິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ປຎ຺ຈມໍ, ອຕີເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນາຄເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ຠຄວາ ປຣິຫຣຓໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເມຕ຺ຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາປາທກຌານຕ຺ຖຎ຺ຈ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສີຕິ.

໑໔໓. ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນາຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ – ກຣຓີຍນ຺ຕິ ກາຕພ຺ພໍ, ກຣຓາຣຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ໂຖຕິ ປຏິປທາ, ຍໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຣຓີຍໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຣຓີຍໂຕ ນາມ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອຕ຺ເຖ ກຸສເລນ ອຕ຺ຖກຸສເລນ, ອຕ຺ຖເຉເກນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍນ຺ຕິ ອນິຍມິຕປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ນ຺ຕິ ນິຍມິຕອຸປໂຍຄໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ວາ ຍໍ ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ສນ຺ຕໍ ປທນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໂຕ ສນ຺ຕໍ, ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ປທໍ, ນິພ຺ພານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຠິສເມຈ຺ຈາຕິ ອຠິສມາຄນ຺ຕ຺ວາ. ສກ຺ໂກຕີຕິ ສກ຺ໂກ, ສມຕ຺ໂຖ ປຏິພໂລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸຊູຕິ ອຊ຺ຊວຍຸຕ຺ໂຕ. ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຊູຕິ ສຸຫຸຊຸ. ສຸຂໍ ວໂຈ ອສ຺ມິນ຺ຕິ ສຸວໂຈ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ມຸທູຕິ ມທ຺ທວຍຸຕ຺ໂຕ. ນ ອຕິມານີຕິ ອນຕິມານີ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນ ຍນ຺ຕ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຕາວ ອຕ຺ຖິ ກຣຓີຍໍ, ອຕ຺ຖິ ອກຣຓີຍໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ ກຣຓີຍໍ, ສີລວິປຕ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິ, ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິ, ອາຊີວວິປຕ຺ຕີຕິ ເອວມາທິ ອກຣຓີຍໍ. ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ອຕ຺ຖກຸສໂລ, ອຕ຺ຖິ ອນຕ຺ຖກຸສໂລ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ປໂຍເຊຕິ, ຂຓ຺ຑສີໂລ ໂຫຕິ, ເອກວີສຕິວິຘໍ ອເນສນໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເວຬຸທານໍ, ປຕ຺ຕທານໍ, ປຸປ຺ຜທານໍ, ຜລທານໍ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐທານໍ, ມຸໂຂທກທານໍ, ສິນານທານໍ, ຈຸຓ຺ຓທານໍ, ມຕ຺ຕິກາທານໍ, ຈາຏຸກມ຺ຍຕໍ, ມຸຄ຺ຄສູປ຺ຍຕໍ, ປາຣິຠຏຸຕໍ, ຊງ຺ຆເປສນິຍໍ, ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ, ທູຕກມ຺ມໍ, ປຫິຓຄມນໍ, ປິຓ຺ຑປຏິປິຓ຺ຑທານານຸປ຺ປທານໍ, ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊໍ, ນກ຺ຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊໍ, ອງ຺ຄວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຉພ຺ພິເຘ ຈ ອໂຄຈເຣ ຈຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເວສິຍໂຄຈເຣ ວິຘວາຖຸລ຺ລກຸມາຣິກປຓ຺ຑກຠິກ຺ຂຸນິປານາຄາຣໂຄຈເຣຕິ. ສໍສຏ຺ໂຐ ຈ ວິຫຣຕິ ຣາຊູຫິ ຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວເກຫິ ອນນຸໂລມິເກນ ຄິຫິສໍສຄ຺ເຄນ. ຍານິ ວາ ປນ ຕານິ ກຸລານິ ອສທ຺ຘານິ ອປ຺ປສນ຺ນານິ ອໂນປານຠູຕານິ ອກ຺ໂກສກປຣິຠາສການິ ອນຕ຺ຖກາມານິ ອຫິຕອຜາສຸກອໂຍຄກ຺ເຂມກາມານິ ຠິກ຺ຂູນໍ…ເປ… ອຸປາສິການໍ, ຕຖາຣູປານິ ກຸລານິ ເສວຕິ ຠຊຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ. ອຍໍ ອນຕ຺ຖກຸສໂລ.

ໂຍ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ປໂຍເຊຕິ, ອເນສນໍ ປຫາຍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ສທ຺ຘາສີເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໍ, ສຕິສີເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣໍ, ວີຣິຍສີເສນ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິໍ, ປຎ຺ຎາສີເສນ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນໍ ປູເຣຕິ ອຍໍ ອຕ຺ຖກຸສໂລ.

ໂຍ ວາ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘໂສຘນວເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໍ, ຉທ຺ວາເຣ ຆຏ຺ຏິຕາຣມ຺ມເຓສຸ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣໍ, ອເນສນປຣິວຊ຺ຊນວເສນ ວິຎ຺ຎຸປສຕ຺ຖພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວກວຓ຺ຓິຕປຈ຺ຈຍປຏິເສວເນນ ຈ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນໍ, ຈຕຸອິຣິຍາປຖປຣິວຕ຺ຕເນ ສາຕ຺ຖກາທີນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂສເຘຕິ, ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖກຸສໂລ.

ໂຍ ວາ ຍຖາ ອູໂສທກໍ ປຏິຈ຺ຈ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ວຕ຺ຖໍ ປຣິໂຍທາຍຕິ, ຉາຣິກໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາທາໂສ, ອຸກ຺ກາມຸຂໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊາຕຣູປໍ, ຕຖາ ຎາຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ສີລໍ ໂວທາຍຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ຎາໂຓທເກນ ໂຘວນ຺ໂຕ ສີລໍ ປຣິໂຍທາເປຕິ. ຍຖາ ຈ ກິກີ ສກຸຓິກາ ອຓ຺ຑໍ, ຈມຣີມິໂຄ ວາລຘິໍ, ເອກປຸຕ຺ຕິກາ ນາຣີ ປິຍໍ ເອກປຸຕ຺ຕກໍ, ເອກນຍໂນ ປຸຣິໂສ ຕໍ ເອກນຍນໍ ຣກ຺ຂຕິ, ຕຖາ ອຕິວິຍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ ຣກ຺ຂຕິ, ສາຍໍປາຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຊ຺ຊໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖກຸສໂລ.

ໂຍ ວາ ປນ ອວິປ຺ປຏິສາຣກຣສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນປຏິປທໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖກຸສໂລ. ໂຍ ວາ ປນ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຍໍ ອຕ຺ຖກຸສລານໍ ອຄ຺ໂຄ.

ຕຕ຺ຖ ເຍ ອິເມ ຍາວ ອວິປ຺ປຏິສາຣກຣສີເລ ປຕິຏ຺ຐາເນນ, ຍາວ ວາ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນປຏິປທາຍ ປຄ຺ຄຫເຓນ ມຄ຺ຄຜເລນ ວຓ຺ຓິຕາ ອຕ຺ຖກຸສລາ, ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຕ຺ຖກຸສລາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕຖາວິຘາ ຈ ເຕ ຠິກ຺ຂູ. ເຕນ ຠຄວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ເອກປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ‘‘ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນາ’’ຕິ ອາຫ.

ຕໂຕ ‘‘ກິໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຎ຺ຊາຕກງ຺ຂານໍ ອາຫ ‘‘ຍນ຺ຕ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈາ’’ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຕໍ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ເຘຫິ ວຓ຺ຓິຕໍ ສນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານປທໍ ປຏິເວຘວເສນ ອຠິສເມຈ຺ຈ ວິຫຣິຕຸກາເມນ ຍໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ຄາຖາປາທສ຺ສ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ກຣຓີຍນ຺ຕິ. ອຘິກາຣໂຕ ອນຸວຕ຺ຕຕິ ຕໍ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈາຕິ. ອຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ສາວເສສປາໂຐ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຫຣິຕຸກາເມນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈາຕິ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ ໂລກິຍປຎ຺ຎາຍ ນິພ຺ພານປທໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸກາເມນ ຍນ຺ຕໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ‘‘ກຣຓີຍມຕ຺ຖກຸສເລນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ອາຫ ‘‘ຍນ຺ຕ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈາ’’ຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂລກິຍປຎ຺ຎາຍ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ຍໍ ກຣຓີຍໍ, ຕນ຺ຕິ. ຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ກຣຓີຍໍ, ກຣຓາຣຫເມວ ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ກິມຎ຺ຎໍ ສິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕທຘິຄມູປາຍໂຕ. ກາມຎ຺ເຈຕໍ ກຣຓາຣຫຕ຺ເຖນ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍທີປເກນ ອາທິປເທເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍໍ ອໂວຈຸມ຺ຫາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກຣຓີຍໍ ອຕ຺ຖິ ອກຣຓີຍໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ. ອຕິສງ຺ເຂປເທສິຕຕ຺ຕາ ປນ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເກຫິຈິ ວິຎ຺ຎາຕໍ, ເກຫິຈິ ນ ວິຎ຺ຎາຕໍ. ຕໂຕ ເຍຫິ ນ ວິຎ຺ຎາຕໍ, ເຕສໍ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ຍໍ ວິເສສໂຕ ອາຣຎ຺ຎເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສກ຺ໂກ ອຸຊູ ຈ ສຸຫຸຊູ ຈ, ສຸວໂຈ ຈສ຺ສ ມຸທຸ ອນຕິມານີ’’ຕິ ອິມໍ ຕາວ ອຸປຑ຺ຒຄາຖໍ ອາຫ.

ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ວິຫຣິຕຸກາໂມ ໂລກິຍປຎ຺ຎາຍ ວາ ຕໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ຕທຘິຄມາຍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ອາຣຎ຺ຎໂກ ຠິກ຺ຂຸ ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຘານິຍງ຺ຄສມນ຺ນາຄເມນ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ສຈ຺ຈປຏິເວຘາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກ ອສ຺ສ, ຕຖາ ກສິຓປຣິກມ຺ມວຕ຺ຕສມາທານາທີສຸ, ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣປຏິສງ຺ຂຣຓາທີສຸ ຈ ຍານິ ຕານິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ກິໍ ກຣຓີຍານິ, ເຕສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ເອວຣູເປສຸ ສກ຺ໂກ ອສ຺ສ ທກ຺ໂຂ ອນລໂສ ສມຕ຺ໂຖ. ສກ຺ໂກ ໂຫນ຺ໂຕປິ ຈ ຕຕິຍປຘານິຍງ຺ຄສມນ຺ນາຄເມນ ອຸຊຸ ອສ຺ສ. ອຸຊຸ ໂຫນ຺ໂຕປິ ຈ ສກິໍ ອຸຊຸຠາເວນ ສນ຺ໂຕສໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອສິຖິລກຣເຓນ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອຸຊຸ ອສ຺ສ. ອສຐຕາຍ ວາ ອຸຊຸ, ອມາຍາວິຕາຍ ສຸຫຸຊຸ. ກາຍວຈີວງ຺ກປ຺ປຫາເນນ ວາ ອຸຊຸ, ມໂນວງ຺ກປ຺ປຫາເນນ ສຸຫຸຊຸ. ອສນ຺ຕຄຸຓສ຺ສ ວາ ອນາວິກຣເຓນ ອຸຊຸ, ອສນ຺ຕຄຸເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ລາຠສ຺ສ ອນຘິວາສເນນ ສຸຫຸຊຸ. ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນຫິ ປຸຣິມທ຺ວຍຕຕິຍສິກ຺ຂາຫິ ປໂຍຄາສຍສຸທ຺ຘີຫິ ຈ ອຸຊຸ ຈ ສຸຫຸຊຸ ຈ ອສ຺ສ.

ນ ເກວລຎ຺ຈ ອຸຊຸ ຈ ສຸຫຸຊຸ ຈ, ອປິຈ ປນ ສຸພ຺ພໂຈ ຈ ອສ຺ສ. ໂຍ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອິທໍ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ເຕ ທິຏ຺ຐໍ, ກິໍ ເຕ ສຸຕໍ, ໂກ ເມ ຫຸຕ຺ວາ ວທສິ, ກິໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອາຈຣິໂຍ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ວາ ຕໍ ວິເຫເຐຕິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ນ ຕຖາ ກໂຣຕິ, ໂສ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ທູເຣ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ໂອວທິຍມາໂນ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ສຸຏ຺ຐຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວຊ຺ຊໍ ນາມ ທຸທ຺ທສໍ ໂຫຕິ, ປຸນປິ ມໍ ເອວຣູປໍ ທິສ຺ວາ ວເທຍ຺ຍາຖ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ຈິຣສ຺ສໍ ເມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກາ ໂອວາໂທ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ວທຕິ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ອວິທູເຣ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ປຣສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຸພ຺ພໂຈ ຈ ອສ຺ສ.

ຍຖາ ຈ ສຸວໂຈ, ເອວໍ ມຸທຸ ອສ຺ສ. ມຸທູຕິ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ທູຕຄມນປ຺ປຫິຓຄມນາທີສຸ ນິຍຸຎ຺ຊິຍມາໂນ ຕຕ຺ຖ ມຸທຸຠາວໍ ອກຕ຺ວາ ຖທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສກລພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ ຈ ມຸທຸ ອສ຺ສ ສຸປຣິກມ຺ມກຕສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິນິໂຍຄກ຺ຂໂມ. ອຖ ວາ ມຸທູຕິ ອຠາກຸຏິໂກ ອຸຕ຺ຕານມຸໂຂ ສຸຂສມ຺ຠາໂສ ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຕິ ສຸຕິຕ຺ຖໍ ວິຍ ສຸຂາວຄາໂຫ ອສ຺ສ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ມຸທຸ, ອປິຈ ປນ ອນຕິມານີ ອສ຺ສ, ຊາຕິໂຄຕ຺ຕາທີຫິ ອຕິມານວຕ຺ຖູຫິ ປເຣ ນາຕິມຎ຺ເຎຍ຺ຍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຈຓ຺ຑາລກຸມາຣກສເມນ ເຈຕສາ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ.

໑໔໔. ເອວໍ ຠຄວາ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ວິຫຣິຕຸກາມສ຺ສ ຕທຘິຄມາຍ ວາ ປຏິປຊ຺ຊມານສ຺ສ ວິເສສໂຕ ອາຣຎ຺ຎກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອກຈ຺ຈໍ ກຣຓີຍໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕຕຸຕ຺ຕຣິປິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ສນ຺ຕຸສ຺ສໂກ ຈາ’’ຕິ ທຸຕິຍໍ ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີ ຈ ກຕຎ຺ຎຸຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທນ ທ຺ວາທສວິເຘນ ສນ຺ໂຕເສນ ສນ຺ຕຸສ຺ສຕີຕິ ສນ຺ຕຸສ຺ສໂກ. ອຖ ວາ ຕຸສ຺ສຕີຕິ ຕຸສ຺ສໂກ, ສເກນ ຕຸສ຺ສໂກ, ສນ຺ເຕນ ຕຸສ຺ສໂກ, ສເມນ ຕຸສ຺ສໂກຕິ ສນ຺ຕຸສ຺ສໂກ. ຕຕ຺ຖ ສກໍ ນາມ ‘‘ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໓) ເອວໍ ອຸປສມ຺ປທມາຬເກ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕນາ ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຊາຕໍ. ເຕນ ສຸນ຺ທເຣນ ວາ ອສຸນ຺ທເຣນ ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວາ ອສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວາ ທິນ຺ເນນ ປຏິຄ຺ຄຫຓກາເລ ປຣິໂຠຄກາເລ ຈ ວິກາຣມທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍາເປນ຺ໂຕ ‘‘ສເກນ ຕຸສ຺ສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສນ຺ຕໍ ນາມ ຍໍ ລທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານໍ, ເຕນ ສນ຺ເຕເນວ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ຕໂຕ ປຣໍ ນ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ‘‘ສນ຺ເຕນ ຕຸສ຺ສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມໍ ນາມ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ອນຸນຍປຏິຆປ຺ປຫານໍ. ເຕນ ສເມນ ສພ຺ພາຣມ຺ມເຓສຸ ຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ສເມນ ຕຸສ຺ສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສຸເຂນ ຠຣີຍຕີຕິ ສຸຠໂຣ, ສຸໂປໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ສາລິມໍໂສທນາທີນໍ ປຕ຺ເຕ ປູເຣຕ຺ວາ ທິນ຺ເນປິ ທຸມ຺ມຸຂຠາວໍ ອນຕ຺ຕມນຠາວເມວ ຈ ທສ຺ເສຕິ, ເຕສໍ ວາ ສມ຺ມຸຂາວ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອປສາເທນ຺ໂຕ ສາມເຓຣຄຫຏ຺ຐາທີນໍ ເທຕິ, ເອສ ທຸພ຺ຠໂຣ. ເອຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ທູຣໂຕວ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ຕິ ‘‘ທຸພ຺ຠໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ນ ສກ຺ກາ ໂປສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ວິປ຺ປສນ຺ນມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຍາເປຕິ, ເອສ ສຸຠໂຣ. ເອຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠທນ຺ໂຕ ສຸຠໂຣ ໂຖກໂຖເກນປິ ຕຸສ຺ສຕິ, ມຍເມວ ນໍ ໂປເສສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ໂປເສນ຺ຕິ. ເອວຣູໂປ ອິຘ ສຸຠໂຣຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ອປ຺ປໍ ກິຈ຺ຈມສ຺ສາຕິ ອປ຺ປກິຈ຺ໂຈ, ນ ກມ຺ມາຣາມຕາຠສ຺ສາຣາມຕາສງ຺ຄຓິກາຣາມຕາທິອເນກກິຈ຺ຈພ຺ຍາວໂຏ. ອຖ ວາ ສກລວິຫາເຣ ນວກມ຺ມສງ຺ຆໂຠຄສາມເຓຣອາຣາມິກໂວສາສນາທິກິຈ຺ຈວິຣຫິໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ເກສນຂຈ຺ເຉທນປຕ຺ຕຈີວຣປຣິກມ຺ມາທິໍ ກຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມກິຈ຺ຈປໂຣ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສລ຺ລຫຸກາ ວຸຕ຺ຕິ ອສ຺ສາຕິ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິ. ຍຖາ ເອກຈ຺ໂຈ ພຫຸຠຓ຺ໂຑ ຠິກ຺ຂຸ ທິສາປກ຺ກມນກາເລ ພຫຸໍ ປຕ຺ຕຈີວຣປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓເຕລຄຸຬາທິໍ ມຫາຊເນນ ສີສຠາຣກຏິຠາຣາທີຫິ ອຸຈ຺ຈາຣາເປຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ, ເອວໍ ອຫຸຕ຺ວາ ໂຍ ອປ຺ປປຣິກ຺ຂາໂຣ ໂຫຕິ, ປຕ຺ຕຈີວຣາທິອຏ຺ຐສມຓປຣິກ຺ຂາຣມຕ຺ຕເມວ ປຣິຫຣຕິ, ທິສາປກ຺ກມນກາເລ ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ ວິຍ ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕິ, ເອວຣູໂປ ອິຘ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສນ຺ຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອສ຺ສາຕິ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ, ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທີສຸ ຣາຄາທິວເສນ ອນຸທ຺ຘຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິປໂກຕິ ວິຎ຺ຎູ ວິຠາວີ ປຎ຺ຎວາ, ສີລານຸຣກ຺ຂຓປຎ຺ຎາຍ ຈີວຣາທິວິຈາຣຓປຎ຺ຎາຍ ອາວາສາທິສຕ຺ຕສປ຺ປາຍປຣິຊານນປຎ຺ຎາຍ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນ ປຄພ຺ໂຠຕິ ອປ຺ປຄພ຺ໂຠ, ອຏ຺ຐຏ຺ຐາເນນ ກາຍປາຄພ຺ຠິເຍນ, ຈຕຸຏ຺ຐາເນນ ວຈີປາຄພ຺ຠິເຍນ, ອເນກຏ຺ຐາເນນ ມໂນປາຄພ຺ຠິເຍນ ຈ ວິຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ກາຍປາຄພ຺ຠິຍໍ (ມຫານິ. ໘໗) ນາມ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລໂຠຊນສາລາຊນ຺ຕາຆຣນ຺ຫານຕິຕ຺ຖຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄອນ຺ຕຣຆຣປເວສເນສຸ ກາເຍນ ອປ຺ປຕິຣູປກຣຓໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ປລ຺ລຕ຺ຖິກາຍ ວາ ນິສີທຕິ, ປາເທ ປາທໂມທຫິຕ຺ວາ ວາຕິ ເອວມາທິ, ຕຖາ ຄຓມຊ຺ເຌ, ຄຓມຊ຺ເຌຕິ ຈຕຸປຣິສສນ຺ນິປາເຕ, ຕຖາ ວຸຑ຺ຒຕເຣ ປຸຄ຺ຄເລ. ໂຠຊນສາລາຍໍ ປນ ວຸຑ຺ຒານໍ ອາສນໍ ນ ເທຕິ, ນວານໍ ອາສນໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕຖາ ຊນ຺ຕາຆເຣ. ວຸຑ຺ເຒ ເຈຕ຺ຖ ອນາປຸຈ຺ຉາ ອຄ຺ຄິຊາລນາທີນິ ກໂຣຕິ. ນ຺ຫານຕິຕ຺ເຖ ຈ ຍທິທໍ ‘‘ທຫໂຣ ວຸຑ຺ໂຒຕິ ປມາຓໍ ອກຕ຺ວາ ອາຄຕປຏິປາຏິຍາ ນ຺ຫາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອນາທິຍນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທກໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ເຒ ຈ ນເວ ຈ ພາເຘຕິ. ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ເຄ ປນ ອຄ຺ຄາສນອຄ຺ໂຄທກອຄ຺ຄປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ ວຸຑ຺ຒານໍ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຍາຕິ ພາຫາຍ ພາຫໍ ປຫຣນ຺ໂຕ, ອນ຺ຕຣຆຣປ຺ປເວສເນ ວຸຑ຺ຒານໍ ປຐມຕຣໍ ປວິສຕິ, ທຫເຣຫິ ກາຍກີຬນໍ ກໂຣຕີຕິ ເອວມາທິ.

ຈຕຸຏ຺ຐານໍ ວຈີປາຄພ຺ຠິຍໍ ນາມ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລອນ຺ຕຣຆເຣສຸ ອປ຺ປຕິຣູປວາຈານິຈ຺ຉາຣຓໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຕຖາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຄເຓ ວຸຑ຺ຒຕເຣ ປຸຄ຺ຄເລ ຈ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສຫິ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວຸຑ຺ຒຕຣໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ອນ຺ຕຣຆເຣ ປນ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມ ກິໍ ອຕ຺ຖິ, ກິໍ ຍາຄຸ ອຸທາຫຸ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ, ກິໍ ເມ ທສ຺ສສິ, ກິມຊ຺ຊ ຂາທິສ຺ສາມິ, ກິໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ກິໍ ປິວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອທມາທິໍ ຠາສຕິ.

ອເນກຏ຺ຐານໍ ມໂນປາຄພ຺ຠິຍໍ ນາມ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ກາຍວາຈາຫິ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ມນສາ ເອວ ກາມວິຕກ຺ກາທິນານປ຺ປກາຣອປ຺ປຕິຣູປວິຕກ຺ກນໍ.

ກຸເລສ຺ວນນຸຄິທ຺ໂຘຕິ ຍານິ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ເຕສຸ ປຈ຺ຈຍຕຓ຺ຫາຍ ວາ ອນນຸໂລມິຍຄິຫິສໍສຄ຺ຄວເສນ ວາ ອນນຸຄິທ຺ໂຘ, ນ ສຫໂສກີ, ນ ສຫນນ຺ທີ, ນ ສຸຂິເຕສຸ ສຸຂິໂຕ, ນ ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ທຸກ຺ຂິໂຕ, ນ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ອຕ຺ຕນາ ວາ ໂຍຄມາປຊ຺ຊິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິສ຺ສາ ຈ ຄາຖາຍ ຍໍ ‘‘ສຸວໂຈ ຈສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໍ, ຕໍ ສພ຺ພປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ສນ຺ຕຸສ຺ສໂກ ຈ ອສ຺ສ, ສຸຠໂຣ ຈ ອສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໑໔໕. ເອວໍ ຠຄວາ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ວິຫຣິຕຸກາມສ຺ສ ຕທຘິຄມາຍ ວາ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ວິເສສໂຕ ອາຣຎ຺ຎກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຕຸຕ຺ຕຣິປິ ກຣຓີຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອິທານິ ອກຣຓີຍມ຺ປິ ອາຈິກ຺ຂິຕຸກາໂມ ‘‘ນ ຈ ຂຸທ຺ທມາຈເຣ ກິຎ຺ຈິ, ເຍນ ວິຎ຺ຎູ ປເຣ ອຸປວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ອຸປຑ຺ຒຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອວມິມໍ ກຣຓີຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍໍ ຕໍ ກາຍວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຂຸທ຺ທໍ ລາມກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ນ ຈ ຂຸທ຺ທໍ ສມາຈເຣ. ອສມາຈຣນ຺ໂຕ ຈ ນ ເກວລໍ ໂອຬາຣິກໍ, ກິໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ນ ສມາຈເຣ, ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມາຈເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໂຕ ຕສ຺ສ ສມາຈາເຣ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກເມວາທີນວໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເຍນ ວິຎ຺ຎູ ປເຣ ອຸປວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ອວິຎ຺ຎູ ປເຣ ອປ຺ປມາຓໍ. ເຕ ຫິ ອນວຊ຺ຊໍ ວາ ສາວຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ ວາ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ວິຎ຺ຎູ ເອວ ປນ ປມາຓໍ. ເຕ ຫິ ອນຸວິຈ຺ຈ ປຣິໂຍຄາເຫຕ຺ວາ ອວຓ຺ຓາຣຫສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ, ວຓ຺ຓາຣຫສ຺ສ ຈ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຎ຺ຎູ ປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມາຫິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍາຫິ ຄາຖາຫິ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ວິຫຣິຕຸກາມສ຺ສ, ຕທຘິຄມາຍ ວາ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ວິເສສໂຕ ອາຣຎ຺ຎກສ຺ສ ອາຣຎ຺ຎກສີເສນ ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫຣິຕຸກາມານໍ ກຣຓີຍາກຣຓີຍເຠທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານູປຈາຣໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕສ຺ສ ເທວຕາຠຍສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ວິປສ຺ສນາປາທກຊ຺ຌານວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ສຸຂິໂນ ວ ເຂມິໂນ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເມຕ຺ຕກຖໍ ກເຖຕຸມາຣທ຺ໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຂິໂນຕິ ສຸຂສມງ຺ຄິໂນ. ເຂມິໂນຕິ ເຂມວນ຺ໂຕ, ອຠຍາ ນິຣຸປທ຺ທວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ເພຕິ ອນວເສສາ. ສຕ຺ຕາຕິ ປາຓິໂນ. ສຸຂິຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຂິຕຈິຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຍິເກນ ສຸເຂນ ສຸຂິໂນ, ມານເສນ ສຸຂິຕຕ຺ຕາ, ຕທຸຠເຍນາປິ ສພ຺ພຠຍູປທ຺ທວວິຄເມນ ວາ ເຂມິໂນຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ? ເມຕ຺ຕາຠາວນາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເອວຎ຺ຫິ ເມຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສຸຂິໂນ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວາ, ‘‘ເຂມິໂນ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວາ, ‘‘ສຸຂິຕຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວາ.

໑໔໖. ເອວໍ ຍາວ ອຸປຈາຣໂຕ ອປ຺ປນາໂກຏິ, ຕາວ ສງ຺ເຂເປນ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ເກຈີ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ປຣິຈິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອາທິເກເນວ ເອກຕ຺ເຕ ສຓ຺ຐາຕິ, ອາຣມ຺ມຓປ຺ປເຠທໍ ປນ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ກເມນ ສຓ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕສຖາວຣາທິທຸກຕິກປ຺ປເຠເທ ອາຣມ຺ມເຓ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສຓ຺ຐານຕ຺ຖມ຺ປິ ‘‘ເຍ ເກຈີ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ຍສ຺ສ ຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຠູຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍສ຺ສ ຍໍ ວິຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐາເປຕຸກາໂມ ຕສຖາວຣາທິທຸກຕ຺ຕິກອາຣມ຺ມຓປ຺ປເຠທທີປກໍ ‘‘ເຍ ເກຈີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ.

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຕສຖາວຣທຸກໍ ທິຏ຺ຐາທິຏ຺ຐທຸກໍ ທູຣສນ຺ຕິກທຸກໍ ຠູຕສມ຺ຠເວສິທຸກນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ທຸການິ, ທີຆາທີຫິ ຈ ຉຫິ ປເທຫິ ມຊ຺ຌິມປທສ຺ສ ຕີສຸ, ອຓຸກປທສ຺ສ ຈ ທ຺ວີສຸ ຕິເກສຸ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ທີຆຣສ຺ສມຊ຺ຌິມຕ຺ຕິກໍ ມຫນ຺ຕາຓຸກມຊ຺ຌິມຕ຺ຕິກໍ ຖູລາຓຸກມຊ຺ຌິມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ຕໂຍ ຕິເກ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ເກຈີຕິ ອນວເສສວຈນໍ. ປາຓາ ເອວ ຠູຕາ ປາຓຠູຕາ. ອຖ ວາ ປາຓນ຺ຕີຕິ ປາຓາ. ເອເຕນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປຏິພທ຺ເຘ ປຎ຺ຈໂວກາຣສຕ຺ເຕ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠວນ຺ຕີຕິ ຠູຕາ. ເອເຕນ ເອກໂວກາຣຈຕຸໂວກາຣສຕ຺ເຕ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຖີຕິ ສນ຺ຕິ, ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ເອວໍ ‘‘ເຍ ເກຈິ ປາຓຠູຕຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ທຸກຕ຺ຕິເກຫິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ສພ຺ເພ ສຕ຺ເຕ ເອກຊ຺ຌໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຕສາ ວາ ຖາວຣາ ວາ ອນວເສສາຕິ ອິມິນາ ທຸເກນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕສນ຺ຕີຕິ ຕສາ, ສຕຓ຺ຫານໍ ສຠຍານຎ຺ເຈຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ຖາວຣາ, ປຫີນຕຓ຺ຫາຠຍານໍ ອຣຫຕໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ອວເສສນ຺ຕິ ອນວເສສາ, ສພ຺ເພປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຎ຺ຈ ທຸຕິຍຄາຖາຍ ອນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພທຸກຕິເກຫິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ – ເຍ ເກຈິ ປາຓຠູຕຕ຺ຖິ ຕສາ ວາ ຖາວຣາ ວາ ອນວເສສາ, ອິເມປິ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕຸ ສຸຂິຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຍາວ ຠູຕາ ວາ ສມ຺ຠເວສີ ວາ ອິເມປິ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕຸ ສຸຂິຕຕ຺ຕາຕິ.

ອິທານິ ທີຆຣສ຺ສມຊ຺ຌິມາທິຕິກຕ຺ຕຍທີປເກສຸ ທີຆາ ວາຕິອາທີສຸ ຉສຸ ປເທສຸ ທີຆາຕິ ທີຆຕ຺ຕຠາວາ ນາຄມຈ຺ຉໂຄຘາທໂຍ. ອເນກພ຺ຍາມສຕປ຺ປມາຓາປິ ຫິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ນາຄານໍ ອຕ຺ຕຠາວາ ອເນກໂຍຊນປ຺ປມາຓາປິ ມຈ຺ຉໂຄຘາທີນໍ ອຕ຺ຕຠາວາ ໂຫນ຺ຕິ. ມຫນ຺ຕາຕິ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕຠາວາ ຊເລ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປາທໂຍ, ຖເລ ຫຕ຺ຖິນາຄາທໂຍ, ອມນຸສ຺ເສສຸ ທານວາທໂຍ. ອາຫ ຈ – ‘‘ຣາຫຸຄ຺ຄໍ ອຕ຺ຕຠາວີນ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໕). ຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອຸພ຺ເພເຘນ ຈຕ຺ຕາຣິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ອຏ຺ຐ ຈ ໂຍຊນສຕານິ, ພາຫູ ທ຺ວາທສໂຍຊນສຕປຣິມາຓາ, ປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ ຠມຸກນ຺ຕຣໍ, ຕຖາ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣິກາ, ຫຕ຺ຖຕລານິ ທ຺ເວ ໂຍຊນສຕານີຕິ. ມຊ຺ຌິມາຕິ ອສ຺ສໂຄຓມຫິໍສສູກຣາທີນໍ ອຕ຺ຕຠາວາ. ຣສ຺ສກາຕິ ຕາສຸ ຕາສຸ ຊາຕີສຸ ວາມນາທໂຍ ທີຆມຊ຺ຌິເມຫິ ໂອມກປ຺ປມາຓາ ສຕ຺ຕາ. ອຓຸກາຕິ ມໍສຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອໂຄຈຣາ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວິສຍາ ອຸທກາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຸຂຸມຕ຺ຕຠາວາ ສຕ຺ຕາ, ອູກາທໂຍ ວາ. ອປິຈ ເຍ ຕາສຸ ຕາສຸ ຊາຕີສຸ ມຫນ຺ຕມຊ຺ຌິເມຫິ ຖູລມຊ຺ຌິເມຫິ ຈ ໂອມກປ຺ປມາຓາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ອຓຸກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຖູລາຕິ ປຣິມຓ຺ຑລຕ຺ຕຠາວາ ມຈ຺ຉກຸມ຺ມສິປ຺ປິກສມ຺ພຸກາທໂຍ ສຕ຺ຕາ.

໑໔໗. ເອວໍ ຕີຫິ ຕິເກຫິ ອນວເສສໂຕ ສຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ທິຏ຺ຐາ ວາ ເຍວ ອທິຏ຺ຐາ’’ຕິອາທີຫິ ຕີຫິ ທຸເກຫິປິ ເຕ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐາຕິ ເຍ ອຕ຺ຕໂນ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປາຖມາຄຕວເສນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ. ອທິຏ຺ຐາຕິ ເຍ ປຣສມຸທ຺ທປຣເສລປຣຈກ຺ກວາຬາທີສຸ ຐິຕາ. ‘‘ເຍວ ທູເຣ ວສນ຺ຕິ ອວິທູເຣ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ທຸເກນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ທູເຣ ຈ ອວິທູເຣ ຈ ວສນ຺ເຕ ສຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕິ. ເຕ ອຸປາທາຍຸປາທາວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຕໂນ ຫິ ກາເຍ ວສນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ອວິທູເຣ, ພຫິກາເຍ ວສນ຺ຕາ ທູເຣ. ຕຖາ ອນ຺ໂຕອຸປຈາເຣ ວສນ຺ຕາ ອວິທູເຣ, ພຫິອຸປຈາເຣ ວສນ຺ຕາ ທູເຣ. ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາເຣ ຄາເມ ຊນປເທ ທີເປ ຈກ຺ກວາເຬ ວສນ຺ຕາ ອວິທູເຣ, ປຣຈກ຺ກວາເຬ ວສນ຺ຕາ ທູເຣ ວສນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ຠູຕາຕິ ຊາຕາ, ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຍ ຠູຕາ ເອວ, ນ ປຸນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຂີຓາສວານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສມ຺ຠວເມສນ຺ຕີຕິ ສມ຺ຠເວສີ. ອປ຺ປຫີນຠວສໍໂຍຊນຕ຺ຕາ ອາຍຕິມ຺ປິ ສມ຺ຠວໍ ເອສນ຺ຕານໍ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຖ ວາ ຈຕູສຸ ໂຍນີສຸ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊາ ສຕ຺ຕາ ຍາວ ອຓ຺ຑໂກສໍ ວຕ຺ຖິໂກສຎ຺ຈ ນ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ຕາວ ສມ຺ຠເວສີ ນາມ. ອຓ຺ຑໂກສໍ ວຕ຺ຖິໂກສຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຠູຕາ ນາມ. ສໍເສທຊາ ໂອປປາຕິກາ ຈ ປຐມຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ສມ຺ຠເວສີ ນາມ. ທຸຕິຍຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓໂຕ ປຠຸຕິ ຠູຕາ ນາມ. ເຍນ ວາ ອິຣິຍາປເຖນ ຊາຍນ຺ຕິ, ຍາວ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕາວ ສມ຺ຠເວສີ ນາມ. ຕໂຕ ປຣໍ ຠູຕາຕິ.

໑໔໘. ເອວໍ ຠຄວາ ‘‘ສຸຂິໂນ ວາ’’ຕິອາທີຫິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍາຫິ ຄາຖາຫິ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຫິຕສຸຂາຄມປຕ຺ຖນາວເສນ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຫິຕທຸກ຺ຂານາຄມປຕ຺ຖນາວເສນາປິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ປໂຣ ປຣໍ ນິກຸພ຺ເພຖາ’’ຕິ. ເອສ ໂປຣາຓປາໂຐ, ອິທານິ ປນ ‘‘ປຣໍ ຫີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ອຍໍ ນ ໂສຠໂນ.

ຕຕ຺ຖ ປໂຣຕິ ປຣຊໂນ. ປຣນ຺ຕິ ປຣຊນໍ. ນ ນິກຸພ຺ເພຖາຕິ ນ ວຎ຺ເຈຍ຺ຍ. ນາຕິມຎ຺ເຎຖາຕິ ນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ກຕ຺ຖຈິ ໂອກາເສ, ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ເຂຕ຺ເຕ ວາ ຎາຕິມຊ຺ເຌ ວາ ປູຄມຊ຺ເຌ ວາຕິອາທິ. ນນ຺ຕິ ເອຕໍ. ກຎ຺ຈີຕິ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ຂຕ຺ຕິຍໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ຄຫຏ຺ຐໍ ວາ ປພ຺ພຊິຕໍ ວາ ສຸຄຕໍ ວາ ທຸຄ຺ຄຕໍ ວາຕິອາທິ. ພ຺ຍາໂຣສນາ ປຏິຆສຎ຺ຎາຕິ ກາຍວຈີວິກາເຣຫິ ພ຺ຍາໂຣສນາຍ ຈ, ມໂນວິກາເຣນ ປຏິຆສຎ຺ຎາຍ ຈ. ‘‘ພ຺ຍາໂຣສນາຍ ປຏິຆສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ພ຺ຍາໂຣສນາ ປຏິຆສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ສມ຺ມ ທຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສມ຺ມ ທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຍຖາ ຈ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາຍ ອນຸປຸພ຺ພກິຣິຍາຍ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປທາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາ ອນຸປຸພ຺ພກິຣິຍາ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປທາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໑໙; ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໕). ນາຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ທຸກ຺ຂມິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ທຸກ຺ຂໍ ນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ນ ເກວລໍ ‘‘ສຸຂິໂນ ວາ ເຂມິໂນ ວາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິ ມນສິກາຣວເສເນວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຍ຺ຍ. ກິໍ ປນ ‘‘ອໂຫ ວຕ ໂຍ ໂກຈິ ປຣປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ປຣປຸຄ຺ຄລໍ ວຎ຺ຈນາທີຫິ ນິກຕີຫິ ນ ນິກຸພ຺ເພຖ, ຊາຕິອາທີຫິ ຈ ນວຫິ ມານວຕ຺ຖູຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປເທເສ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ປຣປຸຄ຺ຄລໍ ນາຕິມຎ຺ເຎຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ພ຺ຍາໂຣສນາຍ ວາ ປຏິຆສຎ຺ຎາຍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ນ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠາເວຍ຺ຍາຕິ.

໑໔໙. ເອວໍ ອຫິຕທຸກ຺ຂານາຄມປຕ຺ຖນາວເສນ ອຕ຺ຖໂຕ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມາຕາ ຍຖາ ນິຍໍ ປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ມາຕາ ນິຍໍ ປຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນິ ຊາຕໍ ໂອຣສໍ ປຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ເອກປຸຕ຺ຕເມວ ອາຍຸສາ ອນຸຣກ຺ເຂ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາຄມປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸມ຺ປິ ຈຊິຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸຣກ຺ເຂ, ເອວມ຺ປິ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ອິທໍ ເມຕ຺ຕມານສໍ ຠາວເຍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊນເຍ ວຑ຺ຒເຍ, ຕຎ຺ຈ ອປຣິມາຓສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ວາ ສຕ຺ເຕ ອນວເສສຜຣຓວເສນ ອປຣິມາຓໍ ຠາວເຍຕິ.

໑໕໐. ເອວໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ວຑ຺ຒນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເມຕ຺ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໂລກສ຺ມີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມິຊ຺ຊຕິ ຕາຍຕິ ຈາຕິ ມິຕ຺ໂຕ, ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕາຍ ສິນິຍ຺ຫຕິ, ອຫິຕາຄມໂຕ ຣກ຺ຂຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຕ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສ຺ມິນ຺ຕິ ອນວເສເສ. ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ. ມນສິ ຠວນ຺ຕິ ມານສໍ. ຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠາວເຍຕິ ວຑ຺ຒເຍ. ນາສ຺ສ ປຣິມາຓນ຺ຕິ ອປຣິມາຓໍ, ອປ຺ປມາຓສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸປຣິ. ເຕນ ອຣູປຠວໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອໂຘຕິ ເຫຏ຺ຐາ. ເຕນ ກາມຠວໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕິຣິຍນ຺ຕິ ເວມຊ຺ຌໍ. ເຕນ ຣູປຠວໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອສມ຺ພາຘນ຺ຕິ ສມ຺ພາຘວິຣຫິຕໍ, ຠິນ຺ນສີມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສີມາ ນາມ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເວຣນ຺ຕິ ເວຣວິຣຫິຕໍ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາປິ ເວຣເຈຕນາປາຕຸຠາວວິຣຫິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອສປຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຄຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໍ. ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ອມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ນາສ຺ສ ໂກຈິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ເຕນສ຺ສ ຕໍ ມານສໍ ວິຄຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຕ຺ຕາ ‘‘ອສປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິຍາຍວຈນຎ຺ຫິ ເອຕໍ, ຍທິທໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ສປຕ຺ໂຕຕິ. ອຍໍ ອນຸປທໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ຍເທຕໍ ‘‘ເອວມ຺ປິ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ມານສໍ ຠາວເຍ ອປຣິມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ເຈຕໍ ອປຣິມາຓໍ ເມຕ຺ຕໍ ມານສໍ ສພ຺ພໂລກສ຺ມິໍ ຠາວເຍ ວຑ຺ຒເຍ, ວຸຑ຺ຒິໍ, ວິຣູຬ຺ຫິໍ, ເວປຸລ຺ລໍ ຄມເຍ. ກຖໍ? ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ, ອຸທ຺ຘໍ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ, ອໂຘ ຍາວ ອວີຈິໂຕ, ຕິຣິຍໍ ຍາວ ອວເສສທິສາ. ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອາຣຸປ຺ປໍ, ອໂຘ ກາມຘາຕຸໍ, ຕິຣິຍໍ ຣູປຘາຕຸໍ ອນວເສສໍ ຜຣນ຺ໂຕ. ເອວໍ ຠາເວນ຺ໂຕປິ ຈ ຕໍ ຍຖາ ອສມ຺ພາຘໍ, ອເວຣໍ, ອສປຕ຺ຕຎ຺ຈ, ໂຫຕິ ຕຖາ ສມ຺ພາຘເວຣສປຕ຺ຕາຠາວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠາວເຍ. ຍໍ ວາ ຕໍ ຠາວນາສມ຺ປທໍ ປຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂອກາສລາຠວເສນ ອສມ຺ພາຘໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຸ ອາຆາຕປຏິວິນເຍນ ອເວຣໍ, ອຕ຺ຕນິ ຈ ປເຣສໍ ອາຆາຕປຏິວິນເຍນ ອສປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອສມ຺ພາຘໍ ອເວຣໍ ອສປຕ຺ຕໍ ອປຣິມາຓໍ ເມຕ຺ຕໍ ມານສໍ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຕິຣິຍຎ຺ຈາຕິ ຕິວິຘປຣິຈ຺ເຉເທ ສພ຺ພໂລກສ຺ມິໍ ຠາວເຍ ວຑ຺ຒເຍຕິ.

໑໕໑. ເອວໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ວຑ຺ຒນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອິຣິຍາປຖນິຍມາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕິຏ຺ຐໍ ຈຣໍ…ເປ… ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອວເມຕໍ ເມຕ຺ຕໍ ມານສໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ໂສ ‘‘ນິສີທຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ, ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໔; ມ. ນິ. ໑.໑໐໗; ວິຠ. ໕໐໘) ວິຍ ອິຣິຍາປຖນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕຣອິຣິຍາປຖພາຘນວິໂນທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣໍ ວາ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ສຍາໂນ ວາ ຍາວຕາ ວິຄຕມິທ຺ໂຘ ອສ຺ສ, ອຖ ເອຕໍ ເມຕ຺ຕາຌານສ຺ສຕິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ.

ອຖ ວາ ເອວໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ວຑ຺ຒນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວສີຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕິຏ຺ຐໍ ຈຣ’’ນ຺ຕິ. ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫິ ຕິຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣໍ ວາ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ສຍາໂນ ວາ ຍາວຕາ ອິຣິຍາປເຖນ ເອຕໍ ເມຕ຺ຕາຌານສ຺ສຕິໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຕິຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣໍ ວາຕິ ນ ຕສ຺ສ ຐານາທີນິ ອນ຺ຕຣາຍກຣານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອປິຈ ໂຂ ໂສ ຍາວຕາ ເອຕໍ ເມຕ຺ຕາຌານສ຺ສຕິໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕາວຕາ ວິຕມິທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຏ຺ຐໍ ຈຣໍ ນິສິນ຺ໂນ ວ ສຍາໂນ, ຍາວຕາສ຺ສ ວິຕມິທ຺ໂຘ. ເອຕໍ ສຕິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍໍ ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໂລກສ຺ມິ, ມານສໍ ຠາວເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຖາ ຠາວເຍ, ຍຖາ ຐານາທີສຸ ຍາວຕາ ອິຣິຍາປເຖນ, ຐານາທີນິ ວາ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຍາວຕາ ເອຕໍ ເມຕ຺ຕາຌານສ຺ສຕິໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ຕາວຕາ ວິຕມິທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ເອຕໍ ສຕິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ.

ເອວໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ວສີຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕໍ ສຕິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ເມຕ຺ຕາວິຫາເຣ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ວິຫາຣໍ ຖຸນນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມເມຕໍ ວິຫາຣມິຘມາຫູ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ສຸຂິໂນວ ເຂມິໂນ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ເອຕໍ ສຕິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ເມຕ຺ຕາວິຫາໂຣ, ເອຕໍ ຈຕູສຸ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍອິຣິຍາປຖວິຫາເຣສຸ ນິທ຺ໂທສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນປິ ປເຣສມ຺ປິ ອຕ຺ຖກຣຕ຺ຕາ ຈ ອິຘ ອຣິຍສ຺ສ ຘມ຺ມວິນເຍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣມາຫຸ, ເສຏ຺ຐວິຫາຣມາຫູຕິ. ຍໂຕ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ ຕິຏ຺ຐໍ ຈຣໍ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ສຍາໂນ ວາ ຍາວຕາສ຺ສ ວິຕມິທ຺ໂຘ, ເອຕໍ ສຕິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ.

໑໕໒. ເອວໍ ຠຄວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເມຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຍາ ອາສນ຺ນາ ໂຫຕິ ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐິຄຫຓນິເສຘນມຸເຂນ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕເທວ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຣິຍຠູມິປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ອນຸປຄ຺ຄມ຺ມາ’’ຕິ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ເທສນໍ ສມາເປສິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມເມຕໍ ວິຫາຣມິຘມາຫູ’’ຕິ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ເມຕ຺ຕາຌານວິຫາໂຣ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ເຍ ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທໂຍ ຘມ຺ມາ, ເຕ, ເຕສຎ຺ຈ ວຕ຺ຖາທິອນຸສາເຣນ ຣູປຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິມິນາ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທນ ‘‘ສຸທ຺ຘສງ຺ຂາຣປຸຎ຺ໂຊຍໍ, ນ ອິຘ ສຕ຺ຕູປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໑) ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ອນຸປຄ຺ຄມ຺ມ ອນຸປຸພ຺ເພນ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີເລນ ສີລວາ ຫຸຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີລສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕເນວ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາເຕນ ທສ຺ສເນນ ສມ຺ປນ຺ໂນ. ຕໂຕ ປຣໍ ໂຍປາຍໍ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ເຄໂຘ ກິເລສກາໂມ ອປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ສກທາຄາມິອນາຄາມິມຄ຺ເຄຫິ ຕນຸຠາເວນ ອນວເສສປ຺ປຫາເນນ ຈ ກາເມສຸ ເຄຘໍ ວິເນຍ຺ຍ ວິນຍິຕ຺ວາ ວູປສເມຕ຺ວາ ນ ຫິ ຊາຕຸ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍ ປຸນ ເຣຕິ ເອກໍເສເນວ ປຸນ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍໍ ນ ເອຕິ, ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕີຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ເທສນໍ ສມາເປຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ວນສຓ຺ເຑ ວິຫຣຖ. ອິມຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ມາສສ຺ສ ອຏ຺ຐສຸ ຘມ຺ມສ຺ສວນທິວເສສຸ ຄຓ຺ຑິໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ອຸສ຺ສາເຣຖ, ຘມ຺ມກຖໍ ກໂຣຖ, ສາກຈ຺ຉຖ, ອນຸໂມທຖ, ອິທເມວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາເສວຖ, ຠາເວຖ, ພຫຸລີກໂຣຖ. ເຕປິ ໂວ ອມນຸສ຺ສາ ຕໍ ເຠຣວາຣມ຺ມຓໍ ນ ທສ຺ເສສ຺ສນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອຕ຺ຖກາມາ ຫິຕກາມາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ, ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຕຖາ ອກໍສຸ. ເທວຕາໂຍ ຈ ‘‘ຠທນ຺ຕາ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖກາມາ ຫິຕກາມາ’’ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຍເມວ ເສນາສນໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ປຏິຍາເທນ຺ຕິ, ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມປາທປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫນ຺ຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕເຖວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຕເມວ ຈ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນ຺ໂຕເຕມາເສ ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓໍ ປວາເຣສຸນ຺ຕິ.

ເອວຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖກຸສເລນ ຕຖາຄເຕນ,

ຘມ຺ມິສ຺ສເຣນ ກຖິຕໍ ກຣຓີຍມຕ຺ຖໍ;

ກຕ຺ວານຸຠຸຍ຺ຍ ປຣມໍ ຫທຍສ຺ສ ສນ຺ຕິໍ,

ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມນ຺ຕິ ສມຕ຺ຕປຎ຺ຎາ.

ຕສ຺ມາ ຫິ ຕໍ ອມຕມພ຺ຠຸຕມຣິຍກນ຺ຕໍ,

ສນ຺ຕໍ ປທໍ ອຠິສເມຈ຺ຈ ວິຫຣິຕຸກາໂມ;

ວິຎ຺ຎູ ຊໂນ ວິມລສີລສມາຘິປຎ຺ຎາ,

ເຠທໍ ກເຣຍ຺ຍ ສຕຕໍ ກຣຓີຍມຕ຺ຖນ຺ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ເຫມວຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣໂສຕິ ເຫມວຕສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ປຸຈ຺ຉາວສິກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ເຫມວເຕນ ຫິ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຄວາ ‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີນິ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິອາທິ ສາຕາຄິເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອິຕິ ສາຕາຄິໂຣ’’ຕິອາທິ ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ, ‘‘ກຈ຺ຈິມໂນ’’ຕິອາທິ ເຫມວເຕນ, ‘‘ຉສຸ ໂລໂກ’’ຕິອາທິ ຠຄວຕາ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ເຫມວຕສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສາຕາຄິຣິສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອກຈ຺ເຈຫິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາຍໍ ‘‘ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິອາທິ ຄາຖາ. ຕສ຺ສາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ – ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຠທ຺ທກປ຺ເປ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸເກສຸ ປຸຣິເສສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂສຬສວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸການິ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ມຫຕິຍາ ປູຊາຍ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ອກໍສຸ. ຕສ຺ສ ຘາຕຸໂຍ ອວິກິຣິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຍ ເອກຄ຺ຆນາ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ທີຆາຍຸກພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ເອສາ ຘມ຺ມຕາ. ອປ຺ປາຍຸກພຸທ຺ຘາ ປນ ຍສ຺ມາ ພຫຸຕເຣນ ຊເນນ ອທິຏ຺ຐາ ເອວ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຘາຕຸປູຊມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊນາ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອນຸກມ຺ປາຍ ‘‘ຘາຕຸໂຍ ວິກິຣນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕນ ເຕສໍ ສຸວຓ຺ຓຈຸຓ຺ຓານິ ວິຍ ຘາຕຸໂຍ ວິກິຣນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ.

ມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເອກໍເຍວ ຘາຕຸຆຣໍ ກຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ ໂຍຊນໍ ອຸພ຺ເພເຘນ ປຣິກ຺ເຂເປນ ຈ. ຕສ຺ສ ເອເກກຄາວຸຕນ຺ຕຣານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ທ຺ວາຣານິ ອເຫສຸໍ. ເອກໍ ທ຺ວາຣໍ ກິກີ ຣາຊາ ອຄ຺ຄເຫສິ; ເອກໍ ຕສ຺ເສວ ປຸຕ຺ໂຕ ປຖວິນ຺ຘໂຣ ນາມ; ເອກໍ ເສນາປຕິປມຸຂາ ອມຈ຺ຈາ; ເອກໍ ເສຏ຺ຐິປມຸຂາ ຊານປທາ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓມຍາ ເອກຄ຺ຆນາ ສຸວຓ຺ຓຣສປຏິຠາຄາ ຈ ນານາຣຕນມຍາ ອິຏ຺ຐກາ ອເຫສຸໍ ເອເກກາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກາ. ເຕ ຫຣິຕາລມໂນສິລາຫິ ມຕ຺ຕິກາກິຈ຺ຈໍ ສຸຣຠິເຕເລນ ອຸທກກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕໍ ເຈຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ.

ເອວໍ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ເຈຕິເຍ ທ຺ເວ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສຫາຍກາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂສາວການໍ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ທີຆາຍຸກພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສມ຺ມຸຂສາວກາເຍວ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ, ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ນິສ຺ສຍໍ ເທນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ນ ລຠນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເຕ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ‘‘ສາສເນ, ຠນ຺ເຕ, ກຕິ ຘຸຣານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເຖຣາ ‘‘ທ຺ເວ ຘຸຣານີ’’ຕິ ກເຖສຸໍ – ‘‘ວາສຘຸຣໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘຸຣຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິເຕນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ວສິຕ຺ວາ, ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຠາຓວາຣສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ຈ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ກຸເລ ວາ ຄເຓ ວາ ນິຣາລເຍນ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ອຣຫຕ຺ຕສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຆຏິຕພ຺ພໍ ວາຍມິຕພ຺ພໍ, ເອຕໍ ວາສຘຸຣໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຖາເມນ ປນ ເອກໍ ວາ ນິກາຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ນິກາເຍ ປຣິຍຕ຺ຕິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ສຸວິສທໍ ສາສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ເອຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘຸຣນ຺ຕິ. ອຖ ເຕ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ຘຸຣານໍ ວາສຘຸຣເມວ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ປນມ຺ຫາ ທຫຣາ, ວຸຑ຺ຒກາເລ ວາສຘຸຣໍ ປຣິປູເຣສ຺ສາມ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘຸຣໍ ຕາວ ປູເຣມາ’’ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ອາຣຠິໍສຸ. ເຕ ປກຕິຍາວ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ສກເລ ພຸທ຺ຘວຈເນ ປກຕຎ຺ຎໂນ ວິນເຍ ຈ ອຕິວິຍ ວິນິຈ຺ຉຍກຸສລາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣິວາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ປຣິວາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ລາໂຠ, ເອກເມກສ຺ສ ປຎ຺ຈສຕປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ປຣິວາຣາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປນ຺ຕາ ວິຫຣິໍສຸ, ປຸນ ພຸທ຺ຘກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ.

ຕທາ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ຄາມກາວາເສ ວິຫຣນ຺ຕິ ຘມ຺ມວາທີ ຈ ອຘມ຺ມວາທີ ຈ. ອຘມ຺ມວາທີ ຈຓ຺ໂຑ ໂຫຕິ ຜຣຸໂສ, ມຸຂໂຣ, ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ອິຕຣສ຺ສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ນໍ ‘‘ອິທໍ ເຕ, ອາວຸໂສ, ກມ຺ມໍ ສາສນສ຺ສ ອປ຺ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ ໂຈເທສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ເຕ ທິຏ຺ຐໍ, ກິໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ວິນຍຘຣາ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ອຘມ຺ມວາທີ ‘‘ສເຈ ອິມໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວິນຍຘຣາ ວິນິຈ຺ຉິນິສ຺ສນ຺ຕິ, ອທ຺ຘາ ເມ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປກ຺ຂໍ ກາຕຸກາໂມ ຕາວເທວ ປຣິກ຺ຂາເຣ ອາທາຍ ເຕ ທ຺ເວ ເຖເຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສມຓປຣິກ຺ຂາເຣ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິສ຺ສເຍນ ວິຫຣິຕຸມາຣທ຺ໂຘ. ສພ຺ພຎ຺ຈ ເນສໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕຸກາໂມ ວິຍ ອກາສິ. ຕໂຕ ເອກທິວສໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຍມາໂນປິ ອຏ຺ຐາສິເຍວ. ເຖຣາ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ເອເກນ ເມ ຠິກ຺ຂຸນາ ສຫ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິວາໂທ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ຍທິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອິຘາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ຍຖາວິນິຈ຺ຉຍໍ ນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຖຣາ ‘‘ໂອສຏໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຍຖາວິນິຈ຺ຉຍໍ ນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ກຣິຍມາເນ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ ນຕ຺ຖິ, ມຍ຺ເຫຕໍ ປາປໍ ໂຫຕຸ, ມາ ຕຸມ຺ເຫ ວິນິຈ຺ຉິນຖາ’’ຕິ. ເຕ ເຕນ ນິປ຺ປີຬິຍມານາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ອາວາສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພໍ ວິນຍຘຣານໍ ສນ຺ຕິເກ ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ຘມ຺ມວາທິໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອວມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ຜຣຸເສນ ສມຸທາຈຣຕິ. ຘມ຺ມວາທີ ‘‘ນິສ຺ສງ຺ໂກ ອຍໍ ຊາໂຕ’’ຕິ ຕາວເທວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ປຣິວາຣໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ນນຸ, ອາວຸໂສ, ໂອສຏໍ ວຕ຺ຖຸ ຍຖາຘມ຺ມໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ, ອໂນສຣາເປຕ຺ວາ ເອວ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຈ຺ຈຍໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ສາມຄ຺ຄີ ກາຕພ຺ພາ. ອິເມ ປນ ເຖຣາ ເນວ ວຕ຺ຖຸໍ ວິນິຈ຺ຉິນິໍສຸ, ນ ສາມຄ຺ຄິໍ ອກໍສຸ. ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ? ເຕປິ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ – ‘‘ນູນ ກິຎ຺ຈິ ອາຈຣິເຍຫິ ຎາຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຘມ຺ມວາທີ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ປຸພ຺ເພ ‘ວິນຍຘຣາ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ຠຓສິ. ອິທານິ ເຕສໍ ວິນຍຘຣານໍ ອາໂຣເຈຫິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມວາທິໍ ປີເຬຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປຣາຊິໂຕ ຕ຺ວໍ, ມາ ຕໍ ອາວາສໍ ອາຄຈ຺ຉີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕໂຕ ຘມ຺ມວາທີ ເຖເຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ສາສນໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘ອມ຺ເຫ ອຸປຏ຺ເຐສິ ປຣິໂຕເສສີ’ຕິ ປຸຄ຺ຄລເມວ ອເປກ຺ຂິຕ຺ຖ, ສາສນໍ ອຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ຖ, ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ທານິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຊ຺ຊ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ’’ຕິ ມຫາສທ຺ເທນ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ນຏ຺ຐໍ ສຕ຺ຖຸ ສາສນ’’ນ຺ຕິ ປຣິເທວມາໂນ ປກ຺ກາມິ.

ອຖ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສໍວິຄ຺ຄມານສາ ‘‘ມຍໍ ປຸຄ຺ຄລມນຸຣກ຺ຂນ຺ຕາ ສາສນຣຕນໍ ໂສພ຺ເຠ ປກ຺ຂິປິມ຺ຫາ’’ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທສຸໍ. ເຕ ເຕເນວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ອຸປຫຕາສຍຕ຺ຕາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ຕາ ເອກາຈຣິໂຍ ຫິມວຕິ ເຫມວເຕ ປພ຺ພເຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ເຫມວໂຕ ຍກ຺ໂຂຕິ ນາເມນ. ທຸຕິຍາຈຣິໂຍ ມຊ຺ຌິມເທເສ ສາຕປພ຺ພເຕ ສາຕາຄິໂຣຕິ ນາເມນ. ເຕປິ ເນສໍ ປຣິວາຣາ ຠິກ຺ຂູ ເຕສໍເຍວ ອນຸວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ຕາ ເຕສໍ ປຣິວາຣາ ຍກ຺ຂາວ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕສໍ ປນ ປຈ຺ຈຍທາຍກາ ຄຫຏ຺ຐາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕິໍສຸ. ເຫມວຕສາຕາຄິຣາ ອຏ຺ຐວີສຕິຍກ຺ຂເສນາປຕີນມພ຺ຠນ຺ຕຣາ ມຫານຸຠາວາ ຍກ຺ຂຣາຊາໂນ ອເຫສຸໍ.

ຍກ຺ຂເສນາປຕີນຎ຺ຈ ອຍໍ ຘມ຺ມຕາ – ມາເສ ມາເສ ອຏ຺ຐ ທິວສານິ ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຖໍ ຫິມວຕິ ມໂນສິລາຕເລ ນາຄວຕິມຓ຺ຑເປ ເທວຕານໍ ສນ຺ນິປາໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອຖ ສາຕາຄິຣເຫມວຕາ ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິໍສຸ – ‘‘ຕ຺ວໍ, ສມ຺ມ, ກຸຫິໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕ຺ວໍ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ອເຫສຸໍ. ‘‘ນຏ຺ຐາ ມຍໍ, ສມ຺ມ, ປຸພ຺ເພ ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ປາປສຫາຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຍກ຺ຂໂຍນິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ປຈ຺ຈຍທາຍກາ ກາມາວຈຣເທເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຖ ສາຕາຄິໂຣ ອາຫ – ‘‘ມາຣິສ, ຫິມວາ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕສມ຺ມໂຕ, ກິຎ຺ຈິ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ມມາປິ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ເຫມວໂຕປິ ອາຫ – ‘‘ມາຣິສ, ມຊ຺ຌິມເທໂສ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕສມ຺ມໂຕ, ກິຎ຺ຈິ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ມມາປິ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ເອວໍ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ສຫາເຍສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ, ຕເມວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວສມາເນສຸ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ວີຕິວຕ຺ຕໍ, ມຫາປຖວີ ເອກໂຍຊນຕິຄາວຸຕມຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສທາ.

ອຖມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ກຕປຓິຘາໂນ ຍາວ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕກໍ, ຕາວ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ, ຕຸສິຕຠວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ, ຘມ຺ມປທນິທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເທວຕາຫິ ອາຍາຈິໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາວິໂລກນານິ ວິໂລເກຕ຺ວາ, ເທວຕານໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ເຕສຸ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ກມ຺ເປຕ຺ວາ. ຕານິ ທິສ຺ວາປິ ອິເມ ຣາຊຍກ຺ຂາ ‘‘ອິມິນາ ກາຣເຓນ ນິພ຺ພຕ຺ຕານີ’’ຕິ ນ ຊານິໍສຸ. ‘‘ຂິຑ຺ຑາປສຸຕຕ຺ຕາ ເນວາທ຺ທສໍສູ’’ຕິ ເອເກ. ເອສ ນໂຍ ຊາຕິຍໍ ອຠິນິກ຺ຂມເນ ໂພຘິຍຎ຺ຈ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ ປນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວຕິ ຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ທ຺ວາທສາກາຣໍ ວຣຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ເຕ ມຫາຠູມິຈາລໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍານິ ຈ ເອເຕສໍ ເອໂກ ສາຕາຄິໂຣເຍວ ປຐມໍ ອທ຺ທສ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາຣຓຎ຺ຈ ເຕສໍ ຎຕ຺ວາ ສປຣິໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ຘມ຺ມເທສນໍ ອສ຺ໂສສິ, ນ ຈ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉິ. ກສ຺ມາ? ໂສ ຫິ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ເຫມວຕໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ອາຄໂຕ ນຸ ໂຂ ເມ ສຫາຍໂກ, ໂນ’’ຕິ ປຣິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ວຎ຺ຈິໂຕ ເມ ສຫາໂຍ, ໂຍ ເອວໍ ວິຈິຕ຺ຣປຏິຠານໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ນ ສຸຓາຕີ’’ຕິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕປິ ຈ ສູຣິເຍ ເທສນໍ ນ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ອຖ ສາຕາຄິໂຣ ‘‘ສຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ສຫາຄມ຺ມ ຘມ຺ມເທສນໍ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິຍານອສ຺ສຍານຄຣຸຬຍານາທີນິ ມາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ຍກ຺ຂສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ຫິມວນ຺ຕາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ, ຕທາ ເຫມວໂຕປິ. ຍສ຺ມາ ປຏິສນ຺ຘິຊາຕິ-ອຠິນິກ຺ຂມນ-ໂພຘິປຣິນິພ຺ພາເນສ຺ເວວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ຫຸຕ຺ວາວ ປຕິວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິການິ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕເນ ປນ ຕານິ ສວິເສສານິ ຫຸຕ຺ວາ, ຈິຣຕຣໍ ຐຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຫິມວຕິ ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຍໂຕ ອຫໍ ຊາໂຕ, ນ ກທາຈິ ອຍໍ ປພ຺ພໂຕ ເອວໍ ອຠິຣາໂມ ຠູຕປຸພ຺ໂພ, ຫນ຺ທ ທານິ ມມ ສຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມ຺ມ ເຕນ ສຫ ອິມໍ ປຸປ຺ຜສິຣິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເຖວ ມຊ຺ຌິມເທສາຠິມຸໂຂ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ຣາຊຄຫສ຺ສ ອຸປຣິ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາຄມນກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເຫມວໂຕ ອາຫ – ‘‘ຍໂຕ ອຫໍ, ມາຣິສ, ຊາໂຕ, ນາຍໍ ປພ຺ພໂຕ ເອວໍ ອກາລກຸສຸມິເຕຫິ ຣຸກ຺ເຂຫິ ອຠິຣາໂມ ຠູຕປຸພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ປຸປ຺ຜສິຣິໍ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີຕິ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ສາຕາຄິໂຣ ອາຫ – ‘‘ຊານາສິ, ປນ, ຕ຺ວໍ ມາຣິສ, ເຍນ ກາຣເຓນ ອິມໍ ອກາລປຸປ຺ຜປາຏິຫາຣິຍໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ມາຣິສາ’’ຕິ. ‘‘ອິມໍ, ມາຣິສ, ປາຏິຫາຣິຍໍ ນ ເກວລ ຫິມວນ຺ເຕເຍວ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕູສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອຊ຺ຊ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕສິ, ເຕນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ເອວໍ ສາຕາຄິໂຣ ເຫມວຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໍ ກເຖຕ຺ວາ, ຕໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອາເນຕຸກາໂມ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ເກຈິ ປນ ໂຄຕມເກ ເຈຕິເຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ຠຄວຕິ ອຍເມວມາຫາຕິ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ.

໑໕໓. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຊາຕິ ອຍໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິໂວ ປກ຺ຂຄຓນໂຕ ປນ຺ນຣໂສ, ອຸປວສິຕພ຺ພໂຕ ອຸໂປສໂຖ. ຕີສຸ ວາ ອຸໂປສເຖສຸ ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣໂສ ອຸໂປສໂຖ, ນ ຈາຕຸທ຺ທສີ ອຸໂປສໂຖ, ນ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສໂຖ. ຍສ຺ມາ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສອຏ຺ຐງ຺ຄອຸປວາສປຎ຺ຎຕ຺ຕິທິວສາທີສຸ ສມ຺ພຫຸເລສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ອຸໂປສຖສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ອາຍາມາວຸໂສ, ກປ຺ປິນ, ອຸໂປສຖໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທີສຸ ຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ອຸໂປສຖສທ຺ໂທ. ‘‘ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຂ ວິສາເຂ ອຸໂປສໂຖ ອຸປວຸຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໔໓) ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິອາທິເກສຸ ອຏ຺ຐງ຺ເຄສຸ. ‘‘ສຸທ຺ຘສ຺ສ ເວ ສທາ ຜຄ຺ຄຸ, ສຸທ຺ຘສ຺ສຸໂປສໂຖ ສທາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໗໙) ອຸປວາເສ. ‘‘ອຸໂປສໂຖ ນາມ ນາຄຣາຊາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໖; ມ. ນິ. ໓.໒໕໘) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ສີສໍນ຺ຫາຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໘໕; ມ. ນິ. ໓.໒໕໖) ທິວເສ. ຕສ຺ມາ ອວເສສຕ຺ຖໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມທິວສໍເຍວ ນິຍາເມນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣໂສ ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ. ປາຏິປໂທ ທຸຕິໂຍຕິ ເອວໍ ຄຓິຍມາເນ ອຊ຺ຊ ປນ຺ນຣໂສ ທິວໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທິວິ ຠວານິ ທິພ຺ພານິ, ທິພ຺ພານິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ທິພ຺ພາ. ການິ ຕານິ? ຣູປານິ. ຕຎ຺ຫິ ຣຕ຺ຕິໍ ເທວານໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໂຕ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສຣີຣວຕ຺ຖາຠຣຓວິມານປ຺ປຠາຫິ ອພ຺ຠາທິອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫິຕາຍ ຈນ຺ທປ຺ປຠາຍ ຈ ສກລຊມ຺ພຸທີໂປ ອລງ຺ກໂຕ ອໂຫສິ. ວິເສສາລງ຺ກໂຕ ຈ ປຣມວິສຸທ຺ຘິເທວສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຣີຣປ຺ປຠາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ທິພ຺ພາ ຣຕ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ.

ເອວໍ ຣຕ຺ຕິຄຸຓວຓ຺ຓນາປເທເສນາປິ ສຫາຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທໍ ຊເນນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໍ ກເຖຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອໂນມນາມໍ ສຕ຺ຖາຣໍ, ຫນ຺ທ ປສ຺ສາມ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອໂນເມຫິ ອລາມເກຫິ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູເຣຫິ ຄຸເຓຫິ ນາມໍ ອສ຺ສາຕິ ອໂນມນາໂມ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ນເຍນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອໂນເມຫິ ຄຸເຓຫິ ນາມໍ, ‘‘ຠຄ຺ຄຣາໂຄຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄໂທໂສຕິ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໘໔) ນເຍນ ຈ ອໂນເມຫິ ຄຸເຓຫິ ນາມໍ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ເທວມນຸສ຺ເສ ອນຸສາສຕິ ‘‘ອິມໍ ປຊຫຖ, ອິມໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຖາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາ. ອປິຈ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຠຄວາ ສຕ຺ຖວາໂຫ, ຍຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫ ສຕ຺ເຕ ກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໐) ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນາປິ ສຕ຺ຖາ. ຕໍ ອໂນມນາມໍ ສຕ຺ຖາຣໍ. ຫນ຺ທາຕິ ພ຺ຍວສານຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ປສ຺ສາມາຕິ ເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ສຫ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຈນໍ. ໂຄຕມນ຺ຕິ ໂຄຕມໂຄຕ຺ຕໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ສຕ຺ຖາ, ນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ມາ ວິມຕິໍ ອກາສິ, ເອກນ຺ຕພ຺ຍວສິໂຕ ຫຸຕ຺ວາວ ເອຫິ ປສ຺ສາມ ໂຄຕມນ຺ຕິ.

໑໕໔. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຫມວໂຕ ‘‘ອຍໍ ສາຕາຄິໂຣ ‘ອໂນມນາມໍ ສຕ຺ຖາຣ’ນ຺ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປກາເສຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂນ ຈ ທຸລ຺ລຠາ ໂລເກ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸປຏິຎ຺ເຎຫິ ປູຣຓາທິສທິເສເຫວ ໂລໂກ ອຸປທ຺ທຸໂຕ. ໂສ ປນ ຍທິ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ອທ຺ຘາ ຕາທິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ເຕນ ຕໍ ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕາທິລກ຺ຂຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ມໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຈ຺ຈີຕິ ປຸຈ຺ຉາ. ມໂນຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ສຸປຓິຫິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິໂຕ, ອຈໂລ ອສມ຺ປເວຘີ. ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ສພ຺ພຠູເຕສຸ. ຕາທິໂນຕິ ຕາທິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ. ປຸຈ຺ຉາ ເອວ ວາ ອຍໍ ‘‘ໂສ ເຕ ສຕ຺ຖາ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ຕາທີ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ. ອິຏ຺ເຐ ອນິຏ຺ເຐ ຈາຕິ ເອວຣູເປ ອາຣມ຺ມເຓ. ສງ຺ກປ຺ປາຕິ ວິຕກ຺ກາ. ວສີກຕາຕິ ວສໍ ຄມິຕາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍໍ ຕ຺ວໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ວທສິ, ຕສ຺ສ ເຕ ສຕ຺ຖຸໂນ ກຈ຺ຈິ ຕາທິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ສໂຕ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ມໂນ ສຸປຓິຫິໂຕ, ອຸທາຫຸ ຍາວ ຈລນປຈ຺ຈຍໍ ນ ລຠຕິ, ຕາວ ສຸປຓິຫິໂຕ ວິຍ ຂາຍຕິ. ໂສ ວາ ເຕ ສຕ຺ຖາ ກຈ຺ຈິ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ສມຈິຕ຺ເຕນ ຕາທີ, ອຸທາຫຸ ໂນ, ເຍ ຈ ໂຂ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຣາຄໂທສວເສນ ສງ຺ກປ຺ປາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕ຺ຍາສ຺ສ ກຈ຺ຈິ ວສີກຕາ, ອຸທາຫຸ ກທາຈິ ເຕສມ຺ປິ ວເສນ ວຕ຺ຕຕີຕິ.

໑໕໕. ຕໂຕ ສາຕາຄິໂຣ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາເວ ພ຺ຍວສິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມໂນ ຈສ຺ສ ສຸປຓິຫິໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຸປຓິຫິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິໂຕ, ປຖວີສໂມ ອວິຣຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ, ສິເນຣຸສໂມ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາຈລນຏ຺ເຐນ, ອິນ຺ທຂີລສໂມ ຈຕຸພ຺ພິຘມາຣປຣວາທິຄເຓຫິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ. ອນຈ຺ຉຣິຍຎ຺ເຈຕໍ, ຠຄວໂຕ ອິທານິ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາເວ ຐິຕສ຺ສ ມໂນ ສຸປຓິຫິໂຕ ອຈໂລ ຠເວຍ຺ຍ. ຍສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕສ຺ສາປິ ສຣາຄາທິກາເລ ຉທ຺ທນ຺ຕນາຄກຸເລ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສວິເສນ ສລ຺ເລນ ວິທ຺ຘສ຺ສ ອຈໂລ ອໂຫສິ, ວຘເກປິ ຕສ຺ມິໍ ນປ຺ປທຸສ຺ສິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຕໂນ ທນ຺ເຕ ເຉຕ຺ວາ ອທາສິ; ຕຖາ ມຫາກປິຠູຕສ຺ສ ມຫຕິຍາ ສິລາຍ ສີເສ ປຫຏສ຺ສາປິ ຕສ຺ເສວ ຈ ມຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສສິ; ຕຖາ ວິຘຸຣປຓ຺ຑິຕຠູຕສ຺ສ ປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິໂຍຊເນ ກາຬປພ຺ພຕປປາເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຕສ຺ເສວ ຍກ຺ຂສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ມເທວ ອາຫ ສາຕາຄິໂຣ – ‘‘ມໂນ ຈສ຺ສ ສຸປຓິຫິໂຕ’’ຕິ.

ສພ຺ພຠູເຕສຸ ຕາທິໂນຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຕາທິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ ມໂນ ສຸປຓິຫິໂຕ, ນ ຍາວ ປຈ຺ຈຍໍ ນ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ຕາທິລກ຺ຂຓໍ ປຎ຺ຈຘາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ຠຄວາ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຕາທີ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີ, ຈຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ, ມຸຕ຺ຕາວີຕິ ຕາທີ, ຕິຓ຺ຓາວີຕິ ຕາທີ, ຕນ຺ນິທ຺ເທສາຕິ ຕາທີ. ກຖໍ ຠຄວາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐ ຕາທີ? ຠຄວາ ລາເຠປິ ຕາທີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໓໘).

ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ລາຠາທໂຍ ຈ ຕສ຺ສ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ປຸຈ຺ຉາ ເອວ ວາ ອຍໍ. ໂສ ເຕ ສຕ຺ຖາ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ຕາທີ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ວິກປ຺ເປ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ສມຈິຕ຺ຕຕາຍ ຕາທີ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ຠຄວາ ສຸຂູປສໍຫາຣກາມຕາຍ ທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາຍ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ສມຈິຕ຺ໂຕ, ຍາທິໂສ ອຕ຺ຕນິ, ຕາທິໂສ ປເຣສຸ, ຍາທິໂສ ມາຕຣິ ມຫາມາຍາຍ, ຕາທິໂສ ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາຍ, ຍາທິໂສ ປິຕຣິ ສຸທ຺ໂຘທເນ, ຕາທິໂສ ສຸປ຺ປພຸທ຺ເຘ, ຍາທິໂສ ປຸຕ຺ເຕ ຣາຫຸເລ, ຕາທິໂສ ວຘເກສຸ ເທວທຕ຺ຕຘນປາລກອງ຺ຄຸລິມາລາທີສຸ. ສເທວເກ ໂລເກປິ ຕາທີ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ມເທວາຫ ສາຕາຄິໂຣ – ‘‘ສພ຺ພຠູເຕສຸ ຕາທິໂນ’’ຕິ.

ອໂຖ ອິຏ຺ເຐ ອນິຏ຺ເຐ ຈາຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອິຏ຺ຐໍ ວາ ອນິຏ຺ຐໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ, ສພ຺ພປ຺ປກາເຣຫິ ຕຕ຺ຖ ເຍ ຣາຄໂທສວເສນ ສງ຺ກປ຺ປາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕ຺ຍາສ຺ສ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ມຄ຺ເຄນ ຣາຄາທີນໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ວສີກຕາ, ນ ກທາຈິ ເຕສໍ ວເສ ວຕ຺ຕຕິ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ສຸວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຎຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸປຓິຫິຕມນຕາຍ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພຠູເຕສຸ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐຫິ ໂສ ຍຕ຺ຖ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເຠທໂຕ ທຸວິຘມາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ກປ຺ປວສີຠາເວນ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຕສ຺ສ ມນສິກາຣາຠາວໂຕ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸປຓິຫິຕມນຕາຍ ຈ ມໂນສມາຈາຣສຸທ຺ຘິ, ສພ຺ພຠູເຕສຸ ຕາທິຕາຍ ກາຍສມາຈາຣສຸທ຺ຘິ, ສງ຺ກປ຺ປວສີຠາເວນ ວິຕກ຺ກມູລກຕ຺ຕາ ວາຈາຍ ວຈີສມາຈາຣສຸທ຺ຘິ. ຕຖາ ສຸປຓິຫິຕມນຕາຍ ໂລຠາທິສພ຺ພໂທສາຠາໂວ, ສພ຺ພຠູເຕສຸ ຕາທິຕາຍ ເມຕ຺ຕາທິຄຸຓສພ຺ຠາໂວ, ສງ຺ກປ຺ປວສີຠາເວນ ປຏິກູເລ ອປ຺ປຏິກູລສຎ຺ຎິຕາທິເຠທາ ອຣິຍິທ຺ຘິ, ຕາຍ ຈສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໕໖. ເອວໍ ເຫມວໂຕ ປຸພ຺ເພ ມໂນທ຺ວາຣວເສເນວ ຕາທິຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຎ຺ຈ ປຏິຊານນ຺ຕມິມໍ ສຸຕ຺ວາ ທຬ຺ຫີກມ຺ມຕ຺ຖໍ ອິທານິ ທ຺ວາຣຕ຺ຕຍວເສນາປິ, ປຸພ຺ເພ ວາ ສງ຺ເຂເປນ ກາຍວຈີມໂນທ຺ວາຣສຸທ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຎ຺ຈ ປຏິຊານນ຺ຕມິມໍ ສຸຕ຺ວາ ທຬ຺ຫີກມ຺ມຕ຺ຖເມວ ວິຕ຺ຖາເຣນາປິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກຈ຺ຈິ ອທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖາຍ ປຐມໍ ອທິນ຺ນາທານວິຣຕິໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອາຣາ ປມາທມ຺ຫາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຈິຕ຺ຕໂວສ຺ສຄ຺ຄໂຕ ທູຣີຠາເວນ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວິຣຕິໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ອາຣາ ປມທມ຺ຫາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ອາຣາ ມາຕຸຄາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຌານໍ ນ ຣິຎ຺ຈຕີຕິ ອິມິນາ ປນ ຕສ຺ສາເຍວ ຕິວິຘາຍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕວິຣຕິຍາ ພລວຠາວໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຌານຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ວິຣຕິ ພລວຕີ ໂຫຕີຕິ.

໑໕໗. ອຖ ສາຕາຄິໂຣ ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ນ ເກວລໍ ເອຕຣຫິ, ອຕີເຕປິ ອທ຺ຘາເນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອທິນ຺ນາທານາທີຫິ ປຏິວິຣໂຕ, ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາເຍວ ຈ ວິຣຕິຍາ ອານຸຠາເວນ ຕໍ ຕໍ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓໍ ປຏິລຠິ, ສເທວໂກ ຈສ຺ສ ໂລໂກ ‘‘ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ. ຕສ຺ມາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍ ວາຈາຍ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ໂສ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍຕີ’’ຕິ. ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ປາກຏເມວ. ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ຕຕິຍປາເທ ‘‘ປມາທມ຺ຫາ ປມທມ຺ຫາ’’ຕິ ທ຺ວິຘາ ປາໂຐ. ຈຕຸຕ຺ຖປາເທ ຈ ຌານໍ ນ ຣິຎ຺ຈຕີຕິ ຌານໍ ຣິຕ຺ຕກໍ ສຸຎ຺ຎກໍ ນ ກໂຣຕິ, ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໕໘. ເອວໍ ກາຍທ຺ວາເຣ ສຸທ຺ຘິໍ ສຸຕ຺ວາ ອິທານິ ວຈີທ຺ວາເຣ ສຸທ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ມຸສາ ນ ຠຓຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຂີຓາຕີຕິ ຂີໂຓ, ວິຫິໍສຕິ ພຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຈາຍ ປໂຖ ພ຺ຍປ຺ປໂຖ, ຂີໂຓ ພ຺ຍປ຺ປໂຖ ອສ຺ສາຕິ ຂີຓພ຺ຍປ຺ປໂຖ. ຕໍ ນ-ກາເຣນ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ນ ຂີຓພ຺ຍປ຺ປໂຖ’’ຕິ, ນ ຜຣຸສວາໂຈຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ນາຂີຓພ຺ຍປ຺ປໂຖ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ນ ອຂີຓວຈໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜຣຸສວຈນຎ຺ຫິ ປເຣສໍ ຫທເຍ ອຂີຍມານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕາທິສວຈໂນ ກຈ຺ຈິ ນ ໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຠູຕີຕິ ວິນາໂສ, ວິຠູຕິໍ ກາສຕິ ກໂຣຕິ ວາຕິ ວິຠູຕິກໍ, ວິຠູຕິກເມວ ເວຠູຕິກໍ, ເວຠູຕິຍນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເປສຸຎ຺ຎສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໂຕ ເຠທເນນ ວິນາສໍ ກໂຣຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໕໙. ອຖ ສາຕາຄິໂຣ ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ນ ເກວລໍ ເອຕຣຫິ, ອຕີເຕປິ ອທ຺ຘາເນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ມຸສາວາທາທີຫິ ປຏິວິຣໂຕ, ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາເຍວ ຈ ວິຣຕິຍາ ອານຸຠາເວນ ຕໍ ຕໍ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓໍ ປຏິລຠິ, ສເທວໂກ ຈສ຺ສ ໂລໂກ ‘‘ມຸສາວາທາ ປຏິວິຣໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ. ຕສ຺ມາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍ ວາຈາຍ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ອາຫ, ‘‘ມຸສາ ຈ ໂສ ນ ຠຓຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຸສາຕິ ວິນິຘາຍ ທິຏ຺ຐາທີນິ ປຣວິສໍວາທນວຈນໍ. ຕໍ ໂສ ນ ຠຓຕິ. ທຸຕິຍປາເທ ປນ ປຐມຕ຺ຖວເສນ ນ ຂີຓພ຺ຍປ຺ປໂຖຕິ, ທຸຕິຍຕ຺ຖວເສນ ນາຂີຓພ຺ຍປ຺ປໂຖຕິ ປາໂຐ. ຈຕຸຕ຺ຖປາເທ ມນ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຎາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ຕາຍ ມນ຺ຕາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖເມວ ຠາສຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອນເປຕວຈນໍ, ນ ສມ຺ຜໍ. ອຎ຺ຎາຓປຸເຣກ຺ຂາຣຎ຺ຫິ ນິຣຕ຺ຖກວຈນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ມນ຺ຕາ ອຕ຺ຖໍ ໂສ ຠາສຕີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

໑໖໐. ເອວໍ ວຈີທ຺ວາຣສຸທ຺ຘິມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ອິທານິ ມໂນທ຺ວາຣສຸທ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນ ຣຊ຺ຊຕິ ກາເມສູ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາມາຕິ ວຕ຺ຖຸກາມາ. ເຕສຸ ກິເລສກາເມນ ນ ຣຊ຺ຊຕີຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນຠິຊ຺ຌາລຸຕໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອນາວິລນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພ຺ຍາປາເທນ ອາວິລຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອພ຺ຍາປາທຕໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ໂມຫໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຍນ ໂມເຫນ ມູຬ຺ໂຫ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສາຕິກ຺ກເມນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຕໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຘມ຺ເມສຸ ຈກ຺ຂຸມາຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປຏິຫຕສ຺ສ ຎາຓຈກ຺ຂຸໂນ, ປຎ຺ຈຈກ຺ຂຸວິສເຍສຸ ວາ ຘມ຺ເມສຸ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ຈກ຺ຂູນໍ ວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ທ຺ວາຣຕ຺ຕຍປາຣິສຸທ຺ຘິຍາປິ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ.

໑໖໑. ອຖ ສາຕາຄິໂຣ ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ອປ຺ປຕ຺ວາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເນວ ກາເມສຸ ຣຊ຺ຊຕິ, ນ ພ຺ຍາປາເທນ ອາວິລຈິຕ຺ໂຕ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄເນວ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ໂມຫໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ສາມຎ຺ຈ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກໍ ນາມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ຈ ຈກ຺ຂູນິ ປຏິລຠິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ມໂນທ຺ວາຣສຸທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຈ ອຸຄ຺ໂຆເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ໂສ ຣຊ຺ຊຕິ ກາເມສູ’’ຕິ.

໑໖໒. ເອວໍ ເຫມວໂຕ ຠຄວໂຕ ທ຺ວາຣຕ຺ຕຍປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ໂຄ ອຕີຕຊາຕິຍໍ ພາຫຸສຈ຺ຈວິສທາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອສຊ຺ຊມານວຈນປ຺ປໂຖ ຫຸຕ຺ວາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຣູເປ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓ ໂສຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ກຈ຺ຈິ ວິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິມິນາ ທສ຺ສນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ສໍສຸທ຺ຘຈາຣໂຓຕິ ອິມິນາ ຄມນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຉນ຺ທວເສນ ເຈຕ຺ຖ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ຈາກາຣມາຫ, ສໍສຸທ຺ຘຈຣໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສວາ ຂີຓາຕິ ອິມິນາ ເອຕາຍ ທສ຺ສນຄມນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຕ຺ຕພ຺ພາຍ ອາສວກ຺ຂຍສຎ຺ຎິຕາຍ ປຐມນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ນຕ຺ຖິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອິມິນາ ທຸຕິຍນິພ຺ພານຘາຕຸປຕ຺ຕິສມຕ຺ຖຕໍ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນ ວາ ປຣມສ຺ສາສປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຐິຕຠາວໍ.

໑໖໓. ຕໂຕ ຍາ ເອສາ ‘‘ໂສ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໕໒) ນເຍນ ຠຍເຠຣວາທີສຸ ຕິວິຘາ, ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ…ເປ… ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ ຎາຓທສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໗໙) ນເຍນ ອມ຺ພຏ຺ຐາທີສຸ ອຏ຺ຐວິຘາ ວິຊ຺ຊາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພາຍປິ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນາຍ ຠຄວາ ອຸເປໂຕ. ຍຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ອິຘ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຫຕິ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ, ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕຫິ ສທ຺ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອາຠິເຈຕສິການໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານໍ ນິກາມລາຠີ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໒໔) ນເຍນ ເສຂສຸຕ຺ເຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປນ຺ນຣສປ຺ປເຠທໍ ຈຣຓໍ. ຕຎ຺ຈ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພູປກ຺ກິເລສປ຺ປຫາເນນ ຠຄວໂຕ ອຕິວິຍ ສໍສຸທ຺ຘໍ. ເຍປິເມ ກາມາສວາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ, ເຕປິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພ ສປຣິວາຣາ ສວາສນາ ຠຄວໂຕ ຂີຓາ. ຍສ຺ມາ ຈ ອິມາຍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາຍ ຂີຓາສໂວ ຫຸຕ຺ວາ ຕທາ ຠຄວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສາຕາຄິໂຣ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາເວ ພ຺ຍວສາເຍນ ສມຸສ຺ສາຫິຕຫທໂຍ ສພ຺ເພປິ ຄຸເຓ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊາຍ ເຈວ ສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ.

໑໖໔. ຕໂຕ ເຫມວໂຕ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິ ຠຄວຕິ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐິໂຕເຍວ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ສາຕາຄິຣຎ຺ຈ ອາຣາເຘນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນໍ ມຸນິໂນ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສມ຺ປນ຺ນໍ ມຸນິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ, ‘‘ມໂນ ຈສ຺ສ ສຸປຓິຫິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕາທິຠາເວນ ປຸຓ຺ຓໍ ສມ຺ປຸຓ຺ຓໍ, ‘‘ນ ໂສ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕກາຍກມ຺ມຸນາ, ‘‘ນ ໂສ ຣຊ຺ຊຕິ ກາເມສູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕມໂນກມ຺ມຸນາ ຈ ປຸຓ຺ຓໍ ສມ຺ປຸຓ຺ຓໍ, ‘‘ມຸສາ ຈ ໂສ ນ ຠຓຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕພ຺ຍປ຺ປເຖນ ຈ ວຈີກມ຺ມຸນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສມ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາຍ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ອິເມຫິ ຄຸເຓຫິ ‘‘ມໂນ ຈສ຺ສ ສຸປຓິຫິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຘມ຺ມໂຕ ນໍ ປສໍສສິ, ສຠາວໂຕ ຕຈ຺ຉໂຕ ຠູຕໂຕ ເອວ ນໍ ປສໍສສິ, ນ ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໖໕-໑໖໖. ຕໂຕ ສາຕາຄິໂຣປິ ‘‘ເອວເມຕໍ, ມາຣິສ, ສຸຏ຺ຐຸ ຕຍາ ຎາຕຎ຺ຈ ອນຸໂມທິຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕເມວ ສໍຣາເຘນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ປນ຺ນໍ ມຸນິໂນ…ເປ… ຘມ຺ມໂຕ ອນຸໂມທສີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສເນ ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວຍມາໂນ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນໍ…ເປ… ຫນ຺ທ ປສ຺ສາມ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ.

໑໖໗. ອຖ ເຫມວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕຄຸເຓຫິ ປຸຣິມຊາຕິພາຫຸສຈ຺ຈພເລນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ ສາຕາຄິຣໍ ອາຫ – ‘‘ເອຓິຊງ຺ຆໍ…ເປ… ເອຫິ ປສ຺ສາມ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອຓິມິຄສ຺ເສວ ຊງ຺ຆາ ອສ຺ສາຕິ ເອຓິຊງ຺ໂຆ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ເອຓິມິຄສ຺ເສວ ອນຸປຸພ຺ພວຏ຺ຏາ ຊງ຺ຆາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປຸຣໂຕ ນິມ຺ມໍສາ ປຈ຺ຉໂຕ ສຸສຸມາຣກຸຈ຺ຉິ ວິຍ ອຸທ຺ຘຸມາຕາ. ກິສາ ຈ ພຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ທີຆຣສ຺ສສມວຏ຺ຏິຕຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ຕຖາຣູປາຍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ນ ວຐຣປຸຣິສາ ວິຍ ຖູລາ. ປຎ຺ຎາຍ ວິລິຂິຕກິເລສຕ຺ຕາ ວາ ກິສາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣສປຕ຺ຕວິທ຺ຘໍສນໂຕ ວີຣາ. ເອກາສນໂຠຊິຕາຍ ປຣິມິຕໂຠຊິຕາຍ ຈ ອປ຺ປາຫາຣາ, ນ ທ຺ວຕ຺ຕິມຕ຺ຕາໂລປໂຠຊິຕາຍ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຫໍ ໂຂ ປນ, ອຸທາຍິ, ອປ຺ເປກທາ ອິມິນາ ປຕ຺ເຕນ ສມຕິຕ຺ຕິກມ຺ປິ ຠຸຎ຺ຊາມິ, ຠິຍ຺ໂຍປິ ຠຸຎ຺ຊາມິ. ‘ອປ຺ປາຫາໂຣ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອປ຺ປາຫາຣຕາຍ ຈ ວຓ຺ຓວາທີ’ຕິ ອິຕິ ເຈ ມໍ, ອຸທາຍິ, ສາວກາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ມາເນຍ຺ຍຸໍ, ປູເຊຍ຺ຍຸໍ, ສກ຺ກຕ຺ວາ, ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ, ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ເຍ ເຕ, ອຸທາຍິ, ມມ ສາວກາ ໂກສກາຫາຣາປິ ອຑ຺ຒໂກສກາຫາຣາປິ ເພລຸວາຫາຣາປິ ອຑ຺ຒເພລຸວາຫາຣາປິ, ນ ມໍ ເຕ ອິມິນາ ຘມ຺ເມນ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຸໍ…ເປ… ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໔໒).

ອາຫາເຣ ຉນ຺ທຣາຄາຠາເວນ ອໂລລຸປາ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣນ຺ຕິ ໂມເນຍ຺ຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຸນິໂນ. ອນຄາຣິກຕາຍ ວິເວກນິນ຺ນມານສຕາຍ ຈ ວເນ ຌາຍນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ເຫມວໂຕ ຍກ຺ໂຂ ‘‘ເອຓິຊງ຺ຆໍ…ເປ… ເອຫິ ປສ຺ສາມ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ.

໑໖໘. ເອວຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມຕາຍ ‘‘ສີຫໍເວກຈຣ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສີຫໍວາຕິ ທຸຣາສທຏ຺ເຐນ ຂມນຏ຺ເຐນ ນິພ຺ຠຍຏ຺ເຐນ ຈ ເກສຣສີຫສທິສໍ. ຍາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ‘‘ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາ ອຠາເວນ ເອກຈຣໍ, ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕປິ ເອກຈຣໍ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນາປິ ເຈຕ຺ຖ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນາຄນ຺ຕິ ປຸນພ຺ຠວໍ ເນວ ຄນ຺ຕາຣໍ ນາຄນ຺ຕາຣໍ. ອຖ ວາ ອາຄຸໍ ນ ກໂຣຕີຕິປິ ນາໂຄ. ພລວາຕິປິ ນາໂຄ. ຕໍ ນາຄໍ. ກາເມສຸ ອນເປກ຺ຂິນນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸປິ ກາເມສຸ ຉນ຺ທຣາຄາຠາເວນ ອນເປກ຺ຂິນໍ. ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ປຸຈ຺ຉາມ, ມຈ຺ຈຸປາສປ຺ປໂມຈນນ຺ຕິ ຕໍ ເອວຣູປໍ ມເຫສິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕຠູມກວຏ຺ຏສ຺ສ ມຈ຺ຈຸປາສສ຺ສ ປໂມຈນໍ ວິວຏ຺ຏໍ ນິພ຺ພານໍ ປຸຈ຺ຉາມ. ເຍນ ວາ ອຸປາເຍນ ທຸກ຺ຂສມຸທຍສງ຺ຂາຕາ ມຈ຺ຈຸປາສາ ປມຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ມຈ຺ຈຸປາສປ຺ປໂມຈນໍ ປຸຈ຺ຉາມາຕິ. ອິມໍ ຄາຖໍ ເຫມວໂຕ ສາຕາຄິຣຎ຺ຈ ສາຕາຄິຣປຣິສຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ອາຫ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາສາຬ຺ຫີນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂຆສິຕໍ ອໂຫສິ. ອຖ ສມນ຺ຕໂຕ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕ ເທວນຄເຣ ສິຣິໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ຕີ ວິຍ ຣາຊຄເຫ ກາຬີ ນາມ ກຸຣຣຆຣິກາ ອຸປາສິກາ ປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ ສີຫປຎ຺ຊຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຄພ຺ຠປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທນ຺ຕີ ສວາຕປ຺ປເທເສ ອຸຕຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຐິຕາ ເຕສໍ ຍກ຺ຂເສນາປຕີນໍ ຕໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກຖໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໂຕ ອສ຺ໂສສິ. ສຸຕ຺ວາ ຈ ‘‘ເອວໍ ວິວິຘຄຸຓສມນ຺ນາຄຕາ ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ປີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕາຍ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຐິຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຕໂຕ ເອວ ຠຄວຕາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວິການໍ ອຸປາສິການໍ ອນຸສ຺ສວປ຺ປສນ຺ນານໍ, ຍທິທໍ ກາຬີ ອຸປາສິກາ ກຸຣຣຆຣິກາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໖໗) ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕາ.

໑໖໙. ເຕປິ ຍກ຺ຂເສນາປຕໂຍ ສຫສ຺ສຍກ຺ຂປຣິວາຣາ ມຊ຺ຌິມຍາມສມເຍ ອິສິປຕນໍ ປຕ຺ວາ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິຕປລ຺ລງ຺ເກເນວ ນິສິນ຺ນໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ໂອກາສມກາຣຍິໍສຸ ‘‘ອກ຺ຂາຕາຣໍ ປວຕ຺ຕາຣ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຐເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫໍ ເຕຠູມເກ ຘມ຺ເມ ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໔) ນເຍນ ສຈ຺ຈານໍ ວວຕ຺ຖານກຖາຍ ອກ຺ຂາຕາຣໍ, ‘‘‘ຕໍ ໂຂ ປນິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ ເມ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຕສຸ ກິຈ຺ຈຎາຓກຕຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕເນນ ປວຕ຺ຕາຣໍ. ເຍ ວາ ຘມ຺ມາ ຍຖາ ໂວຫຣິຕພ຺ພາ, ເຕສຸ ຕຖາ ໂວຫາຣກຖເນນ ອກ຺ຂາຕາຣໍ, ເຕສໍເຍວ ຘມ຺ມານໍ ສຕ຺ຕານຸຣູປໂຕ ປວຕ຺ຕາຣໍ. ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູນໍ ວາ ເທສນາຍ ອກ຺ຂາຕາຣໍ, ເນຍ຺ຍານໍ ປຏິປາທເນນ ປວຕ຺ຕາຣໍ. ອຸທ຺ເທເສນ ວາ ອກ຺ຂາຕາຣໍ, ວິຠງ຺ເຄນ ເຕຫິ ເຕຫິ ປກາເຣຫິ ວຈນໂຕ ປວຕ຺ຕາຣໍ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ວາ ສລກ຺ຂຓກຖເນນ ອກ຺ຂາຕາຣໍ, ສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕເນນ ປວຕ຺ຕາຣໍ. ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ຕີຫິ ປຣິວຏ຺ເຏຫິ ສຈ຺ຈານໍ ກຖເນນ ອກ຺ຂາຕາຣໍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປວຕ຺ຕາຣໍ. ‘‘ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໔໐) ເອວມາທິນາ ປຏິສມ຺ຠິທານເຍນ ວິຕ຺ຖາຣິຕສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ກສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ ປວຕ຺ຕາຣໍ.

ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຈຕຸຠູມກຘມ຺ມານໍ. ປາຣຄຸນ຺ຕິ ຉຫາກາເຣຫິ ປາຣໍ ຄຕໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ, ປຣິຎ຺ຎາຍ, ປຫາເນນ, ຠາວນາຍ, ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ສມາປຕ຺ຕິຍາ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອຠິຊານນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ອຠິຎ຺ຎາປາຣຄູ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ປຣິຎ຺ຎາປາຣຄູ, ສພ຺ພກິເລເສ ປຊຫນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ປຫານປາຣຄູ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ເຄ ຠາເວນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ຠາວນາປາຣຄູ, ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປາຣຄູ, ສພ຺ພາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ສມາປຕ຺ຕິປາຣຄູ. ເອວໍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ປາຣຄຸໍ. ພຸທ຺ຘໍ ເວຣຠຍາຕີຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓສຍນໂຕ ປຏິພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘໍ, ສພ຺ເພນ ວາ ສຣຓວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ພຸທ຺ຘໍ, ປຎ຺ຈເວຣຠຍານໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ເວຣຠຍາຕີຕໍ. ເອວໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຕິຕ຺ຖວນ຺ຕາ ‘‘ມຍໍ ປຸຈ຺ຉາມ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ ໂອກາສມກາຣຍິໍສຸ.

໑໗໐. ອຖ ເນສໍ ຍກ຺ຂານໍ ເຕເຊນ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ອຄ຺ໂຄ ເຫມວໂຕ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ກິສ຺ມິໍ ໂລໂກ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສາທິປາເທ ກິສ຺ມິນ຺ຕິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂເຓ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ກິສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕ຺ຕໂລກສງ຺ຂາຣໂລເກ ສນ຺ຘາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ກິສ຺ມິໍ ກຸພ຺ພຕິ ສນ຺ຖວນ຺ຕິ ອຫນ຺ຕິ ວາ ມມນ຺ຕິ ວາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິສນ຺ຖວໍ ກິສ຺ມິໍ ກຸພ຺ພຕິ, ອຘິກຣຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ກິສ຺ສ ໂລໂກຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ກິໍ ອຸປາທາຍ ໂລໂກຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິສ຺ມິໍ ໂລໂກຕິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓກາຣຓຕ຺ເຖສຸ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ກິສ຺ມິໍ ສຕິ ເກນ ກາຣເຓນ ໂລໂກ ວິຫຎ຺ຎຕິ ປີຬີຍຕິ ພາຘີຍຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໗໑. ອຖ ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ຉສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣສຸ ອາຍຕເນສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຈ ຘນຘຎ຺ຎາທິວເສນ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕໂລໂກ ເຕສ຺ເວວ ຉສຸ ທຸວິຘມ຺ປິ ສນ຺ຖວໍ ກໂຣຕິ. ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ວາ ຫິ ‘‘ອຫໍ ມມ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ ອວເສເສສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຈກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕາຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ, ຕໍ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໒). ຍສ຺ມາ ຈ ເອຕານິເຍວ ຉ ອຸປາທາຍ ທຸວິໂຘປິ ໂລໂກຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ເຕສ຺ເວວ ຉສຸ ສຕິ ສຕ຺ຕໂລໂກ ທຸກ຺ຂປາຕຸຠາເວນ ວິຫຎ຺ຎຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຫຕ຺ເຖສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕິ ອາທານນິກ຺ເຂປນໍ ໂຫຕິ, ປາເທສຸ ສຕິ ອຠິກ຺ກມປຏິກ຺ກໂມ ໂຫຕິ, ປພ຺ເພສຸ ສຕິ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓໍ ໂຫຕິ, ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ສຕິ ຊິຆຈ຺ຉາປິປາສາ ໂຫຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ສຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໗).

ຕຖາ ເຕສຸ ອາຘາຣຠູເຕສຸ ປຏິຫໂຕ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ວິຫຎ຺ຎຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ອນິທສ຺ສເນ ສປ຺ປຏິເຆ ປຏິຫຎ຺ຎິ ວາ’’ອິຕິ (ຘ. ສ. ໕໙໗-໘) ຈ.

‘‘ຈກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຫຎ຺ຎຕິ ມນາປາມນາເປສຸ ຣູເປສູ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘) ເອວມາທິ.

ຕຖາ ເຕຫິເຍວ ກາຣຓຠູເຕຫິ ທຸວິໂຘປິ ໂລໂກ ວິຫຎ຺ຎຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຈກ຺ຂຸ ວິຫຎ຺ຎຕິ ມນາປາມນາເປສຸ ຣູເປສູ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໘) ຈ.

‘‘ຈກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາທິຕ຺ຕໍ, ຣູປາ ອາທິຕ຺ຕາ. ເກນ ອາທິຕ຺ຕໍ? ຣາຄຄ຺ຄິນາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໘; ມຫາວ. ໕໔) ເອວມາທິ.

ຕສ຺ມາ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນວເສນ ຕໍ ປຸຈ຺ຉໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ.

໑໗໒. ອຖ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕນາ ວຏ຺ຏວເສນ ປຸຏ຺ຐປຎ຺ຫໍ ຠຄວຕາ ທ຺ວາທສາຍຕນວເສນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຎ຺ຈ ຎາຕຸກາໂມ ສງ຺ເຂເປເນວ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກຕມໍ ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປາທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອຸປາທານໍ, ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍຕ຺ຖ ໂລໂກ ວິຫຎ຺ຎຕີຕິ ‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ວິຫຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຠຄວຕາ ຍຕ຺ຖ ຉພ຺ພິເຘ ອຸປາທາເນ ໂລໂກ ວິຫຎ຺ຎຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ກຕມໍ ອຸປາທານນ຺ຕິ? ເອວໍ ອຸປຑ຺ຒຄາຖາຍ ສຣູເປເນວ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ປນ ຕສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ນິຍ຺ຍານໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ອິມາຍ ປນ ອຸປຑ຺ຒຄາຖາຍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິ. ມຄ຺ຄສຈ຺ເຈນ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຊານນ຺ໂຕ, ສມຸທຍໍ ປຊຫນ຺ໂຕ, ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ, ມຄ຺ຄໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ໂລກມ຺ຫາ ນິຍ຺ຍາຕິ, ຕສ຺ມາ ນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຖນ຺ຕິ ເກນ ປກາເຣນ. ທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ ‘‘ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂາ ປໂມກ຺ຂໍ ປາປຸຓາຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ສຣູເປເນວ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິ, ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ປນ ຕສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ.

໑໗໓. ເອວໍ ຍກ຺ເຂນ ສຣູເປນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈວເສນ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຄວາ ເຕເນວ ນເຍນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕໂຄຈຣຄ຺ຄຫເຓນ ຕຄ຺ໂຄຈຣານິ ປຎ຺ຈາຍຕນານິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ມໂນ ຉຏ຺ໂຐ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນຉຏ຺ຐາ. ປເວທິຕາຕິ ປກາສິຕາ. ເອຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ມນາຍຕນສ຺ສ ຄຫເຓນ ຕສ຺ສ ວິສຍຠູຕໍ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ‘‘ກຕມໍ ຕໍ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປຸນປິ ທ຺ວາທສາຍຕນານໍ ວເສເນວ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ປກາເສສິ. ມໂນຄຫເຓນ ວາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕາສຸ ປຸຣິມປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຄ຺ຄຫເຓນ ຕາສໍ ວຕ຺ຖູນິ ປຎ຺ຈ ຈກ຺ຂາທີນິ ອາຍຕນານິ, ມໂນຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຄ຺ຄຫເຓນ ຕາສໍ ວຕ຺ຖຸໂຄຈຣເຠທໍ ຘມ຺ມາຍຕນໍ ຄຫິຕເມວາຕິ ເອວມ຺ປິ ທ຺ວາທສາຍຕນວເສນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ປກາເສສິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕເນກເທໂສ ປເນຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ໂລໂກ ວິຫຎ຺ຎຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທໍ ວິຣາເຊຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວາທສາຍຕນເຠເທ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ຕາເນວາຍຕນານິ ຂນ຺ຘໂຕ ຘາຕຸໂຕ ນາມຣູປໂຕຕິ ຕຖາ ຕຖາ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ, ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ, ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຣິໂຍສານາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ຉນ຺ທໍ ສພ຺ພໂສ ວິຣາເຊຕ຺ວາ ວິເນຕ຺ວາ ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມິນາ ປກາເຣນ ເອຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເອວມິມາຍ ອຸປຑ຺ຒຄາຖາຍ ‘‘ນິຍ຺ຍານໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ພ຺ຣູຫິ, ກຖໍ ທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄສຈ຺ຈຎ຺ຈ ປກາສິຕໍ ສມຸທຍນິໂຣຘສຈ຺ຈານິ ປເນຕ຺ຖ ປຸຣິມນເຍເນວ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປກາສິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຸປຑ຺ຒຄາຖາຍ ວາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຉນ຺ເທນ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ‘‘ວິຣາເຊຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຣາເຄນ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ‘‘ວິຣາຄາວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ອຸປາຍນິທສ຺ສເນນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ວາ. ‘‘ທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ທຸກ຺ຂປໂມກ຺ເຂນ ນິໂຣຘສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປກາສິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໑໗໔. ເອວໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຄພ຺ຠາຍ ຄາຖາຍ ລກ຺ຂຓໂຕ ນິຍ຺ຍານໍ ປກາເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕເທວ ສເກນ ນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປນ ນິຄເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອຕໍ ໂລກສ຺ສ ນິຍ຺ຍານ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ, ໂລກສ຺ສາຕິ ເຕຘາຕຸກໂລກສ຺ສ. ຍຖາຕຖນ຺ຕິ ອວິປຣີຕໍ. ເອຕໍ ໂວ ອຫມກ຺ຂາມີຕິ ສເຈປິ ມໍ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖ, ເອຕໍ ໂວ ອຫມກ຺ຂາມິ, ນ ອຎ຺ຎໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ເອວໍ ທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ເອເຕນ ນິຍ຺ຍາເນນ ເອກທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕຸໍ ນິຄ຺ຄຕານມ຺ປິ ເອຕໍ ໂວ ອຫມກ຺ຂາມິ, ອຸປຣິວິເສສາຘິຄມາຍປິ ເອຕເທວ ອຫມກ຺ຂາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ເອວໍ ທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕິ ອເສສນິສ຺ເສສາຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ທ຺ເວປິ ຍກ຺ຂເສນາປຕໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ ສທ຺ຘິໍ ຍກ຺ຂສຫສ຺ເສນ.

໑໗໕. ອຖ ເຫມວໂຕ ປກຕິຍາປິ ຘມ຺ມຄຣຸ ອິທານິ ອຣິຍຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອຕິຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ວິຈິຕ຺ຣປຏິຠານາຍ ເທສນາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຠູມິໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ໂກ ສູຘ ຕຣຕີ’’ຕິ ຄາຖມຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ສູຘ ຕຣຕິ ໂອຆນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈຕຸໂຣຆໍ ໂກ ຕຣຕີຕິ ເສກ຺ຂຠູມິໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ອວິເສເສນ. ຍສ຺ມາ ອຓ຺ຓວນ຺ຕິ ນ ວິຕ຺ຖຕມຕ຺ຕໍ ນາປິ ຄມ຺ຠີຣມຕ຺ຕໍ ອປິຈ ປນ ຍໍ ວິຕ຺ຖຕຕຣຎ຺ຈ ຄມ຺ຠີຣຕຣຎ຺ຈ, ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕາທິໂສ ຈ ສໍສາຣຓ຺ຓໂວ. ອຍຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິຍນ຺ຕາຠາເວນ ວິຕ຺ຖໂຕ, ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐາຠາເວນ ອຸປຣິ ອາລມ຺ພນາຠາເວນ ຈ ຄມ຺ຠີໂຣ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂກ ອິຘ ຕຣຕິ ອຓ຺ຓວໍ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອປ຺ປຕິຏ຺ເຐ ອນາລມ຺ເພ ຄມ຺ຠີເຣ ອຓ຺ຓເວ ໂກ ນ ສີທຕີ’’ຕິ ອເສກ຺ຂຠູມິໍ ປຸຈ຺ຉຕິ.

໑໗໖. ອຖ ຠຄວາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ວີຕິກ຺ກມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ສພ຺ພທາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ປຎ຺ຎວາ, ອຸປຈາຣປ຺ປນາສມາຘິນາ ອິຣິຍາປຖເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຜເລຫິ ຈ ສຸສມາຫິໂຕ, ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕຈິນ຺ຕນສີໂລ, ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາວຫາຍ ອປ຺ປມາທສຕິຍາ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ໂສ ຈຕຸຕ຺ເຖນ ມຄ຺ເຄນ ອິມໍ ສຸທຸຕ຺ຕຣໍ ໂອຆໍ ອນວເສສໍ ຕຣຕິ, ຕສ຺ມາ ເສກ຺ຂຠູມິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພທາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມໍ ຕິສິກ຺ຂາຄພ຺ຠໍ ຄາຖມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສີລສມ຺ປທາຍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ສຕິສມາຘີຫິ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕຈິນ຺ຕິຕາປຎ຺ຎາຫິ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສອຸປກາຣາ ສານິສໍສາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸປກາໂຣ ຫິ ສິກ຺ຂານໍ ໂລກິຍປຎ຺ຎາ ສຕິ ຈ, ອນິສໍໂສ ສາມຎ຺ຎຜລານີຕິ.

໑໗໗. ເອວໍ ປຐມຄາຖາຍ ເສກ຺ຂຠູມິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອເສກ຺ຂຠູມິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ທຸຕິຍຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວິຣໂຕ ກາມສຎ຺ຎາຍາຕິ ຍາ ກາຈິ ກາມສຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ສພ຺ພໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕິຍາ ວິຣໂຕ. ‘‘ວິຣຕ຺ໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕທາ ‘‘ກາມສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ໂຫຕິ, ສຄາຖາວຄ຺ເຄ ປນ ‘‘ກາມສຎ຺ຎາສູ’’ຕິປິ (ສໍ. ນິ. ໑.໙໖) ປາໂຐ. ຈຕູຫິປິ ມຄ຺ເຄຫິ ທສນ຺ນໍ ສໍໂຍຊນານໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສໍໂຍຊນາຕິໂຄ, ຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສພ຺ພສໍໂຍຊນາຕິໂຄ, ຕຕ຺ຣຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທິນີຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕາຍ ນນ຺ທິຍາ ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ຠວານໍ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ນນ຺ທີຠວປຣິກ຺ຂີໂຓ ໂສ ຕາທິໂສ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ຄມ຺ຠີເຣ ສໍສາຣຓ຺ຓເວ ນ ສີທຕິ ນນ຺ທີປຣິກ຺ຂເຍນ ສອຸປາທິເສສໍ, ຠວປຣິກ຺ຂເຍນ ຈ ອນຸປາທິເສສໍ ນິພ຺ພານຖລໍ ສມາປຊ຺ຊ ປຣມສ຺ສາສປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ.

໑໗໘. ອຖ ເຫມວໂຕ ສຫາຍຎ຺ຈ ຍກ຺ຂປຣິສຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ‘‘ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີຫິ ຄາຖາຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ສພ຺ພາວຕິຍາ ປຣິສາຍ ສຫາເຍນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ, ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ.

ຕາສໍ ປນ ຄາຖານໍ ອຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎນ຺ຕິ ຄມ຺ຠີຣາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຄມ຺ຠີເຣສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໓.໔). ນິປຸຓຕ຺ຖທສ຺ສິນ຺ຕິ ນິປຸເຓຫິ ຂຕ຺ຕິຍປຓ຺ຑິຕາທີຫິ ອຠິສງ຺ຂຕານໍ ປຎ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສິໍ ອຕ຺ຖານໍ ວາ ຍານິ ນິປຸຓານິ ກາຣຓານິ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌານິ ອຎ຺ເຎຫິ ເຕສໍ ທສ຺ສເນນ ນິປຸຓຕ຺ຖທສ຺ສິໍ. ຣາຄາທິກິຎ຺ຈນາຠາເວນ ອກິຎ຺ຈນໍ. ທຸວິເຘ ກາເມ ຕິວິເຘ ເຈ ຠເວ ອລຄ຺ຄເນນ ກາມຠເວ ອສຕ຺ຕໍ. ຂນ຺ຘາທິເຠເທສຸ ສພ຺ພາຣມ຺ມເຓສຸ ຉນ຺ທຣາຄພນ຺ຘນາຠາເວນ ສພ຺ພຘິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ. ທິພ຺ເພ ປເຖ ກມມານນ຺ຕິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິເຠເທ ທິພ຺ເພ ປເຖ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ຈງ຺ກມນ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ຕາຍ ເວລາຍ ຠຄວາ ທິພ຺ເພ ປເຖ ກມຕິ, ອປິຈ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ກມນໍ ອຸປາທາຍ ກມນສຕ຺ຕິສພ຺ຠາເວນ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘວສີຠາວຕາຍ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ເຍ ເຕ ວິສຸທ຺ຘິເທວາ ອຣຫນ຺ໂຕ, ເຕສໍ ປເຖ ສນ຺ຕວິຫາເຣ ກມເນນາເປຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫນ຺ຕານໍ ຄຸຓານໍ ເອສເນນ ມເຫສິໍ.

໑໗໙. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ອປເຣນ ປຣິຍາເຍນ ຖຸຕິ ອາຣທ຺ຘາຕິ ກຕ຺ວາ ປຸນ ນິປຸຓຕ຺ຖທສ຺ສິຄ຺ຄຫຓໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ນິປຸຓຕ຺ເຖ ທສ຺ເສຕາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາທທນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກຖເນນ ປຎ຺ຎາທາຍກໍ. ກາມາລເຍ ອສຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍ຺ວາຍໍ ກາເມສຸ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ທຸວິໂຘ ອາລໂຍ, ຕຕ຺ຖ ອສຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພວິທຸນ຺ຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມວິທຸໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸເມຘນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວສ຺ສ ມຄ຺ຄຠູຕາຍ ປາຣມີປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ເມຘາຍ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ອຣິເຍ ປເຖຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກ ມຄ຺ເຄ, ຜລສມາປຕ຺ຕິຍໍ ວາ. ກມມານນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອຊ຺ໂຌຄາຫມານໍ ມຄ຺ຄລກ຺ຂຓໍ ຎຕ຺ວາ ເທສນໂຕ, ປວິສມານໍ ວາ ຂເຓ ຂເຓ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໂຕ, ຈຕຸພ຺ພິຘມຄ຺ຄຠາວນາສງ຺ຂາຕາຍ ກມນສຕ຺ຕິຍາ ກມິຕປຸພ຺ພໍ ວາ.

໑໘໐. ສຸທິຏ຺ຐໍ ວຕ ໂນ ອຊ຺ຊາຕິ. ອຊ຺ຊ ອມ຺ເຫຫິ ສຸນ຺ທຣໍ ທິຏ຺ຐໍ, ອຊ຺ຊ ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສຸນ຺ທຣໍ ທິຏ຺ຐໍ, ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸປ຺ປຠາຕໍ ສຸຫຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຠາຕໍ ໂສຠນໍ ວາ ປຠາຕໍ ອໂຫສິ. ອຊ຺ຊ ຈ ໂນ ສຸນ຺ທຣໍ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ອໂຫສິ, ອນຸປໂຣເຘນ ສຍນໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕໍ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ຍໍ ອທ຺ທສາມ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຍສ຺ມາ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອທ຺ທສາມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລາຠສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາຣພ຺ຠ ປາໂມຊ຺ຊໍ ປເວເທຕິ.

໑໘໑. ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕຕິ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິຍາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຍສສ຺ສິໂນຕິ ລາຠຄ຺ຄປຣິວາຣຄ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາ. ສຣຓໍ ຍນ຺ຕີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ມຄ຺ເຄເນວ ຄຕາ, ຕຖາປິ ໂສຕາປນ຺ນຠາວປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ປສາທທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ວາຈໍ ຠິນ຺ທຕິ.

໑໘໒. ຄາມາ ຄາມນ຺ຕິ ເທວຄາມາ ເທວຄາມໍ. ນຄາ ນຄນ຺ຕິ ເທວປພ຺ພຕາ ເທວປພ຺ພຕໍ. ນມສ຺ສມານາ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ສຸຘມ຺ມຕນ຺ຕິ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ວຕ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິຕຎ຺ຈ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕຎ຺ຈ. ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ວຕ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຆ-ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ນມສ຺ສມານາ ຘມ຺ມໂຆສກາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣິສ຺ສາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ເຫມວຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອາຬວກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ອາຬວກສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານເຍເນວສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ຈ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ’’ຕິ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ອາຬວິຍໍ ວິຫຣຕິ ອາຬວກສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠວເນຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກາ ອາຬວີ, ກສ຺ມາ ຈ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠວເນ ວິຫຣຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອາຬວີຕິ ຣຏ຺ຐມ຺ປິ ນຄຣມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິຘ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຬວີນຄຣສ຺ສ ຫິ ສມີເປ ວິຫຣນ຺ໂຕປິ ‘‘ອາຬວິຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ຈ ນຄຣສ຺ສ ສມີເປ ອວິທູເຣ ຄາວຸຕມຕ຺ເຕ ຕໍ ຠວນໍ, ອາຬວີຣຏ຺ເຐ ວິຫຣນ຺ໂຕປິ ‘‘ອາຬວິຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອາຬວີຣຏ຺ເຐ ເຈຕໍ ຠວນໍ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອາຬວໂກ ຣາຊາ ວິວິຘນາຏກູປໂຠຄໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ໂຈຣປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ປຏິຣາຊນິເສຘນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາຍາມກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຕ຺ຕເມ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມິຄວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ພລກາເຍນ ສທ຺ຘິໍ ກຕິກໍ ອກາສິ – ‘‘ຍສ຺ສ ປສ຺ເສນ ມິໂຄ ປລາຍຕິ, ຕສ຺ເສວ ໂສ ຠາໂຣ’’ຕິ. ອຖ ຕສ຺ເສວ ປສ຺ເສນ ມິໂຄ ປລາຍິ, ຊວສມ຺ປນ຺ໂນ ຣາຊາ ຘນຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໂກວ ຕິໂຍຊນໍ ຕໍ ມິຄໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ເອຓິມິຄາ ຈ ຕິໂຍຊນເວຄາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ປຣິກ຺ຂີຓຊວໍ ຕໍ ມິຄໍ ອຸທກໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ຐິຕໍ ວຘິຕ຺ວາ, ທ຺ວິຘາ ເຉຕ຺ວາ, ອນຕ຺ຖິໂກປິ ມໍເສນ ‘‘ນາສກ຺ຂິ ມິຄໍ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ອປວາທໂມຈນຕ຺ຖໍ ກາເຊນາທາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນຄຣສ຺ສາວິທູເຣ ພຫລປຕ຺ຕປລາສໍ ມຫານິຄ຺ໂຣຘໍ ທິສ຺ວາ ປຣິສ຺ສມວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ມູລມຸປຄໂຕ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ນິຄ຺ໂຣເຘ ອາຬວໂກ ຍກ຺ໂຂ ມຫາຣາຊສນ຺ຕິກາ ວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມເຍ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ປວິຏ຺ເຐ ປາຓິໂນ ຂາທນ຺ໂຕ ປຏິວສຕິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຂາທິຕຸໍ ອຸປຄໂຕ. ອຖ ຣາຊາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຕິກໍ ອກາສິ – ‘‘ມຸຎ຺ຈ ມໍ, ອຫໍ ເຕ ທິວເສ ທິວເສ ມນຸສ຺ສຎ຺ຈ ຖາລິປາກຎ຺ຈ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຍກ຺ໂຂ ‘‘ຕ຺ວໍ ຣາຊູປໂຠເຄນ ປມຕ຺ໂຕ ສມ຺ມຸສ຺ສສິ, ອຫໍ ປນ ຠວນໍ ອນຸປຄຕຎ຺ຈ ອນນຸຎ຺ຎາຕຎ຺ຈ ຂາທິຕຸໍ ນ ລຠາມິ, ສ຺ວາຫໍ ຠວນ຺ຕມ຺ປິ ຊີເຍຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ນ ມຸຎ຺ຈິ. ຣາຊາ ‘‘ຍໍ ທິວສໍ ນ ເປເສມິ, ຕໍ ທິວສໍ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທາຫີ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ເຕນ ມຸຕ຺ໂຕ ນຄຣາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ.

ພລກາໂຍ ມຄ຺ເຄ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ກິໍ, ມຫາຣາຊ, ອຍສມຕ຺ຕຠຍາ ເອວໍ ກິລນ຺ໂຕສີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫສິ. ຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ກຕປາຕຣາໂສ ນຄຣຄຸຕ຺ຕິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ນຄຣຄຸຕ຺ຕິໂກ – ‘‘ກິໍ, ເທວ, ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ກໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ນ ກໂຕ, ຠເຓ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ທຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ, ເທວ, ອມນຸສ຺ສາ ຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນມຕ຺ຕເມວ ລຠນ຺ຕິ, ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ປນ ຊນປທສ຺ສ ອາພາໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ. ໂຫຕຸ, ເທວ, ກິຎ຺ຈາປິ ເອວມກາສິ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຕ຺ວໍ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ອນຸໂຠຫິ, ອຫເມຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຍ ເຍ ວຊ຺ຌາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ເຕ ສນ຺ຘາຍ – ‘‘ໂຍ ຊີວິຕຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ໂສ ນິກ຺ຂມຕູ’’ຕິ ຠຓຕິ. ໂຍ ປຐມໍ ນິກ຺ຂມຕິ ຕໍ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ, ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ, ໂຠເຊຕ຺ວາ ຈ, ‘‘ອິມໍ ຖາລິປາກໍ ຍກ຺ຂສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ເປເສຕິ. ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປວິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍເຍວ ຍກ຺ໂຂ ເຠຣວໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ມູລກນ຺ທໍ ວິຍ ຂາທຕິ. ຍກ຺ຂານຸຠາເວນ ກິຣ ມນຸສ຺ສານໍ ເກສາທີນິ ອຸປາທາຍ ສກລສຣີຣໍ ນວນີຕປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ໂຫຕິ. ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ຄາຫາເປຕ຺ຕຸໍ ຄຕປຸຣິສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠີຕາ ຍຖາມິຕ຺ຕໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ‘‘ຣາຊາ ໂຈເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຍກ຺ຂສ຺ສ ເທຕີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສາ ໂຈຣກມ຺ມໂຕ ປຏິວິຣຕາ. ຕໂຕ ອປເຣນ ສມເຍນ ນວໂຈຣານໍ ອຠາເວນ ປຸຣາຓໂຈຣານຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂເຍນ ພນ຺ຘນາຄາຣານິ ສຸຎ຺ຎານິ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ນຄຣຄຸຕ຺ຕິໂກ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຘນໍ ນຄຣຣຈ຺ຉາສຸ ຉຑ຺ຑາເປສິ – ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ໂກຈິ ໂລເຠນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕໍ ປາເທນປິ ນ ໂກຈິ ຉຸປິ. ໂສ ໂຈເຣ ອລຠນ຺ໂຕ ອມຈ຺ຈານໍ ອາໂຣເຈສິ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ກຸລປຏິປາຏິຍາ ເອກເມກໍ ຊິຓ຺ຓກໍ ເປເສມ, ໂສ ປກຕິຍາປິ ມຈ຺ຈຸມຸເຂ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປິຕຣໍ, ອມ຺ຫາກໍ ປິຕາມຫໍ ເປເສຕີ’ຕິ ມນຸສ຺ສາ ໂຂຠໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ມາ ໂວ ເອຕໍ ຣຸຈ຺ຈີ’’ຕິ ນິວາເຣສິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ເທວ, ທາຣກໍ ເປເສມ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກໍ, ຕຖາວິຘສ຺ສ ຫິ ‘ມາຕາ ເມ ປິຕາ ເມ’ຕິ ສິເນໂຫ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ອນຸຊານິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ນຄເຣ ທາຣກມາຕໂຣ ຈ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຄພ຺ຠິນິໂຍ ຈ ປລາຍິຕ຺ວາ ປຣຊນປເທ ທາຣເກ ສໍວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອາເນນ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພານິປິ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ຄຕານິ.

ຕໂຕ ເອກທິວສໍ ສກລນຄຣໍ ວິຈິນິຕ຺ວາ ເອກມ຺ປິ ທາຣກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ນຕ຺ຖິ, ເທວ, ນຄເຣ ທາຣໂກ ຐເປຕ຺ວາ ອນ຺ເຕປຸເຣ ຕວ ປຸຕ຺ຕໍ ອາຬວກກຸມາຣ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ຍຖາ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ປິໂຍ, ເອວໍ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ, ອຕ຺ຕນາ ປນ ປິຍຕຣໍ ນຕ຺ຖິ, ຄຈ຺ຉຖ, ຕມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ມມ ຊີວິຕໍ ຣກ຺ຂຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ອາຬວກກຸມາຣສ຺ສ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ, ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ, ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກ ກຕ຺ວາ, ອງ຺ເກ ສຍາເປຕ຺ວາ, ນິສິນ຺ນາ ໂຫຕິ. ຣາຊປຸຣິສາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິປ຺ປລປນ຺ຕິຍາ ຕສ຺ສາ ໂສຬສນ຺ນຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ສທ຺ຘິໍ ຘາຕິຍາ ຕໍ ອາທາຍ ປກ຺ກມິໍສຸ ‘‘ສ຺ເວ ຍກ຺ຂຠກ຺ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ຠຄວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ອທ຺ທສ ອາຬວກສ຺ສ ກຸມາຣສ຺ສ ອນາຄາມິຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍໍ, ຍກ຺ຂສ຺ສ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸປຏິລາຠສ຺ສາຕິ. ຕສ຺ມາ ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຸເຣຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອນິຏ຺ຐິຕປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈວ ກາຬປກ຺ຂອຸໂປສຖທິວເສ ວຕ຺ຕມາເນ ໂອຄ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ເອກໂກວ ອທຸຕິໂຍ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ປາທຄມເນເນວ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ຕິໍສ ໂຍຊນານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠວນໍ ປາວິສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຬວກສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠວເນ’’ຕິ.

ກິໍ ປນ ຠຄວາ ຍສ຺ມິໍ ນິຄ຺ໂຣເຘ ອາຬວກສ຺ສ ຠວນໍ, ຕສ຺ສ ມູເລ ວິຫາສິ, ອຸທາຫຸ ຠວເນເຍວາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຠວເນເຍວ. ຍເຖວ ຫິ ຍກ຺ຂາ ອຕ຺ຕໂນ ຠວນໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ຠຄວາປິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠວນທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ຕທາ ອາຬວໂກ ຫິມວນ຺ເຕ ຍກ຺ຂສມາຄມໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ອາຬວກສ຺ສ ທ຺ວາຣປາໂລ ຄທ຺ຣໂຠ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ວິກາເລ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ຄທ຺ຣຠ, ອາຄໂຕມ຺ຫິ. ສເຈ ເຕ ອຄຣຸ, ວິຫເຣຍ຺ຍາເມກຣຕ຺ຕິໍ ອາຬວກສ຺ສ ຠວເນ’’ຕິ. ‘‘ນ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຄຣຸ, ອປິຈ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ກກ຺ຂໂຬ ຜຣຸໂສ, ມາຕາປິຕູນມ຺ປິ ອຠິວາທນາທີນິ ນ ກໂຣຕິ, ມາ ຣຸຈ຺ຈິ ຠຄວໂຕ ອິຘ ວາໂສ’’ຕິ. ‘‘ຊານາມິ, ຄທ຺ຣຠ, ຕສ຺ສ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕໍ, ນ ໂກຈິ ມມນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສເຈ ເຕ ອຄຣຸ, ວິຫເຣຍ຺ຍາເມກຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ.

ທຸຕິຍມ຺ປິ ຄທ຺ຣໂຠ ຍກ຺ໂຂ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຄ຺ຄິຕຕ຺ຕກປາລສທິໂສ, ຠນ຺ເຕ, ອາຬວໂກ, ‘ມາຕາປິຕໂຣ’ຕິ ວາ ‘ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’ຕິ ວາ ‘ຘມ຺ໂມ’ຕິ ວາ ນ ຊານາຕິ, ອິຘາຄຕານໍ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ຫທຍມ຺ປິ ຜາເລຕິ, ປາເທປິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣສມຸທ຺ເທ ວາ ປຣຈກ຺ກວາເຬ ວາ ຂິປຕີ’’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ຊານາມິ, ຄທ຺ຣຠ, ສເຈ ເຕ ອຄຣຸ, ວິຫເຣຍ຺ຍາເມກຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ຄທ຺ຣໂຠ ຍກ຺ໂຂ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຄ຺ຄິຕຕ຺ຕກປາລສທິໂສ, ຠນ຺ເຕ, ອາຬວໂກ, ‘ມາຕາປິຕໂຣ’ຕິ ວາ ‘ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’ຕິ ວາ ‘ຘມ຺ໂມ’ຕິ ວາ ນ ຊານາຕິ, ອິຘາຄຕານໍ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ຫທຍມ຺ປິ ຜາເລຕິ, ປາເທປິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣສມຸທ຺ເທ ວາ ປຣຈກ຺ກວາເຬ ວາ ຂິປຕີ’’ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ຊານາມິ, ຄທ຺ຣຠ, ສເຈ ເຕ ອຄຣຸ, ວິຫເຣຍ຺ຍາເມກຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຄຣຸ, ອປິຈ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອນຸຊານນ຺ຕໍ ມໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ອາໂຣເຈມິ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ຍຖາສຸຂໍ, ຄທ຺ຣຠ, ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຕ຺ວເມວ ຊານາຫີ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕາຠິມຸໂຂ ປກ຺ກາມິ. ຠວນທ຺ວາຣມ຺ປິ ສຍເມວ ຠຄວໂຕ ວິວຣມທາສິ. ຠຄວາ ອນ຺ໂຕຠວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ອຠິລກ຺ຂິເຕສຸ ມງ຺ຄລທິວສາທີສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຬວໂກ ສິຣິໍ ອນຸໂຠຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ທິພ຺ພຣຕນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓາຠໍ ມຸຎ຺ຈິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຍກ຺ຂສ຺ສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ສມ຺ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຠຄວາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຕຸມ຺ເຫ ທານໍ ທຕ຺ວາ, ສີລໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ, ປູຊເນຍ຺ຍໍ ປູເຊຕ຺ວາ, ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຕາ, ອິທານິປິ ຕເຖວ ກໂຣຖ, ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍາຠິຠູຕາ ວິຫຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕາສໍ ປກິຓ຺ຓກຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ຕາ ຈ ຠຄວໂຕ ມຘຸຣນິຄ຺ໂຆສໍ ສຸຕ຺ວາ, ສາຘຸກາຣສຫສ຺ສານິ ທຕ຺ວາ, ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸເຍວ. ຄທ຺ຣໂຠປິ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຬວກສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຍຄ຺ເຆ, ມາຣິສ, ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ວິມາເນ ເຕ ຠຄວາ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ. ໂສ ຄທ຺ຣຠສ຺ສ ສຎ຺ຎມກາສິ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຫິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ປຸຣິສມາເນນ ກິຣ ລຊ຺ຊິໂຕ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມາ ໂກຈິ ປຣິສມຊ຺ເຌ ສຸເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ວາເຣສິ.

ຕທາ ສາຕາຄິຣເຫມວຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເຊຕວເນເຍວ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຍກ຺ຂສມາຄມໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສປຣິວາຣາ ນານາຍາເນຫິ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອາກາເສ ຈ ຍກ຺ຂານໍ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຖິ, ອາກາສຏ຺ຐານິ ວິມານານິ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາເນເນວ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ. ອາຬວກສ຺ສ ປນ ວິມານໍ ຠູມຏ຺ຐໍ ສຸຄຸຕ຺ຕໍ ປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສຸສໍວິຫິຕທ຺ວາຣຏ຺ຏາລກໂຄປຸຣໍ, ອຸປຣິ ກໍສຊາລສຎ຺ຉນ຺ນໍ ມຎ຺ຊູສສທິສໍ ຕິໂຍຊນໍ ອຸພ຺ເພເຘນ. ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ. ເຕ ຕໍ ປເທສມາຄມ຺ມ ຄນ຺ຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ອເຫສຸໍ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ນິສິນ຺ໂນກາສສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄນ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ, ຕາວ ໂກຈິ ຄນ຺ຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ. ເຕ ‘‘ກິມິທ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາກາເສ ຂິຕ຺ຕເລຑ຺ຑຸ ວິຍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ, ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍກ຺ຂສມາຄມໍ ຄຈ຺ຉາມ ຠຄວາ’’ຕິ ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ປສໍສນ຺ຕາ ຍກ຺ຂສມາຄມໍ ອຄມໍສຸ. ອາຬວໂກ ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິຘ ນິສີທຖາ’’ຕິ ປຏິກ຺ກມ຺ມ ໂອກາສມທາສິ. ເຕ ອາຬວກສ຺ສ ນິເວເທສຸໍ ‘‘ລາຠາ ເຕ, ອາຬວກ, ຍສ຺ສ ເຕ ຠວເນ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ, ຄຈ຺ຉາວຸໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຍິຣຸປາສສ຺ສູ’’ຕິ. ເອວໍ ຠຄວາ ຠວເນເຍວ ວິຫາສິ, ນ ຍສ຺ມິໍ ນິຄ຺ໂຣເຘ ອາຬວກສ຺ສ ຠວນໍ, ຕສ຺ສ ມູເລຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ອາຬວິຍໍ ວິຫຣຕິ ອາຬວກສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠວເນ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຬວໂກ…ເປ… ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ນິກ຺ຂມ ສມຓາ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ໂຣເສຕຸກາມຕາຍ. ຕຕ຺ເຣວໍ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ – ອຍຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ອສ຺ສທ຺ຘສ຺ສ ສທ຺ຘາກຖາ ທຸກ຺ກຖາ ໂຫຕິ ທຸສ຺ສີລາທີນໍ ສີລາທິກຖາ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຍກ຺ຂານໍ ສນ຺ຕິກາ ຠຄວໂຕ ປສໍສໍ ສຸຕ຺ວາ ເອວ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໂລຓສກ຺ຂຣາ ວິຍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂກເປນ ຕຏຕຏາຍມານຫທໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ໂສ ຠຄວາ ນາມ, ໂຍ ມມ ຠວນໍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ນ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ຊານາສິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາຣໍ, ໂຍ ຕຸສິຕຠວເນ ຐິໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາວິໂລກນານິ ວິໂລເກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍາວ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໍ ກເຖນ຺ຕາ ປຏິສນ຺ຘິອາທິນາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິມານິປິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ອຈ຺ຉຣິຍານິ ນາທ຺ທສາ’’ຕິ ໂຈເທສຸໍ. ໂສ ທິສ຺ວາປິ ໂກຘວເສນ ‘‘ນາທ຺ທສ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອາວຸໂສ ອາຬວກ ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ ວາ ຕ຺ວໍ, ນ ວາ, ໂກ ຕຍາ ອຕ຺ໂຖ ປສ຺ສຕາ ວາ ອປສ຺ສຕາ ວາ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ກຣິສ຺ສສິ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸໂນ, ໂຍ ຕ຺ວໍ ຕໍ ອຸປນິຘາຍ ຈລກ຺ກກຸຘມຫາອຸສຠສມີເປ ຕທຫຸຊາຕວຈ຺ຉໂກ ວິຍ, ຕິຘາປຠິນ຺ນມຕ຺ຕວາຣຓສມີເປ ຠິງ຺ກໂປຕໂກ ວິຍ, ຠາສຸຣວິລມ຺ພເກສຣອຸປໂສຠິຕກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ມິຄຣຎ຺ໂຎ ສມີເປ ຊຣສິງ຺ຄາໂລ ວິຍ, ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕປ຺ປວຑ຺ຒກາຍສຸປຓ຺ຓຣາຊສມີເປ ຉິນ຺ນປກ຺ຂກາກໂປຕໂກ ວິຍ ຂາຍສິ, ຄຈ຺ຉ ຍໍ ເຕ ກຣຓີຍໍ, ຕໍ ກໂຣຫີຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ກຸທ຺ໂຘ ອາຬວໂກ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມໂນສິລາຕເລ ວາມປາເທນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ ທານິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາ ສຕ຺ຖາ ມຫານຸຠາໂວ, ອຫໍ ວາ’’ຕິ ທກ຺ຂິຓປາເທນ ສຏ຺ຐິໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ເກລາສປພ຺ພຕກູຏໍ ອກ຺ກມິ, ຕໍ ອໂຍກູຏປຫໂຏ ນິທ຺ຘນ຺ຕອໂຍປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ປປຏິກາໂຍ ມຸຎ຺ຈິ. ໂສ ຕຕ຺ຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອາຬວໂກ’’ຕິ ໂຆເສສິ, ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ສທ຺ໂທ ຜຣິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຣ ສທ຺ທາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ສຸຍ຺ຍິໍສຸ – ຍຎ຺ຈ ປຸຓ຺ຓໂກ ຍກ຺ຂເສນາປຕິ ຘນຎ຺ຈຍໂກຣພ຺ຍຣາຊານໍ ຊູເຕ ຊິນິຕ຺ວາ ອປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຊິນິ’’ນ຺ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສສິ, ຍຎ຺ຈ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປຣິຫາຍມາເນ ວິສ຺ສກມ຺ມໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ສຸນຂໍ ກາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ປາປຠິກ຺ຂູ ຈ ປາປຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ອຸປາສເກ ຈ ອຸປາສິກາໂຍ ຈ ສພ຺ເພວ ອຘມ຺ມວາທິໂນ ຂາທາມີ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆສາເປສິ, ຍຎ຺ຈ ກຸ