📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາ

(ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໒. ຈູຬວຄ຺ໂຄ

໔. ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຊມ຺ພຸທີເປ ກິຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນຄຣທ຺ວາຣສນ຺ຖາຄາຣສຠາທີສຸ ມຫາຊນາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣໍ ສີຕາຫຣຓາທິພາຫິຣກກຖໍ ກຖາເປນ຺ຕິ, ເອເກກາ ກຖາ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ນິຏ຺ຐາຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກທິວສໍ ມງ຺ຄລກຖາ ສມຸຏ຺ຐາສິ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມງ຺ຄລໍ, ກິໍ ທິຏ຺ຐໍ ມງ຺ຄລໍ, ສຸຕໍ ມງ຺ຄລໍ, ມຸຕໍ ມງ຺ຄລໍ, ໂກ ມງ຺ຄລໍ ຊານາຕີ’’ຕິ?

ອຖ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິໂກ ນາເມໂກ ປຸຣິໂສ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ມງ຺ຄລໍ ຊານາມິ, ທິຏ຺ຐໍ ໂລເກ ມງ຺ຄລໍ, ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕໍ ຣູປໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈາຕກສກຸຓໍ ວາ ປສ຺ສຕິ, ເພລຸວລຏ຺ຐິໍ ວາ ຄພ຺ຠິນິໍ ວາ ກຸມາຣເກ ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕ ປຸຓ຺ຓຆຏໍ ວາ ອລ຺ລໂຣຫິຕມຈ຺ຉໍ ວາ ອາຊຎ຺ຎໍ ວາ ອາຊຎ຺ຎຣຖໍ ວາ ອຸສຠໍ ວາ ຄາວິໍ ວາ ກປິລໍ ວາ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ເອວຣູປໍ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕໍ ຣູປໍ ປສ຺ສຕິ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ວຈນໍ ເອກຈ຺ເຈ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເອກຈ຺ເຈ ນາຄ຺ຄເຫສຸໍ. ເຍ ນາຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເຕ ເຕນ ສຫ ວິວທິໍສຸ.

ອຖ ສຸຕມງ຺ຄລິໂກ ນາເມໂກ ປຸຣິໂສ ອາຫ – ‘‘ຈກ຺ຂຸ ນາເມຕໍ, ໂຠ, ສຸຈິມ຺ປິ ອສຸຈິມ຺ປິ ປສ຺ສຕິ, ຕຖາ ສຸນ຺ທຣມ຺ປິ ອສຸນ຺ທຣມ຺ປິ, ມນາປມ຺ປິ ອມນາປມ຺ປິ. ຍທິ ເຕນ ທິຏ຺ຐໍ ມງ຺ຄລໍ ສິຍາ, ສພ຺ພມ຺ປິ ມງ຺ຄລໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ນ ທິຏ຺ຐໍ ມງ຺ຄລໍ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ສຸຕໍ ມງ຺ຄລໍ, ສຸຕໍ ນາມ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມໂຕ ສທ຺ໂທ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ວຑ຺ຒາຕິ ວາ ວຑ຺ຒມານາຕິ ວາ ປຸຓ຺ຓາຕິ ວາ ຜຸສ຺ສາຕິ ວາ ສຸມນາຕິ ວາ ສິຣີຕິ ວາ ສິຣິວຑ຺ຒາຕິ ວາ ອຊ຺ຊ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສຸມຸຫຸຕ຺ຕໍ ສຸທິວສໍ ສຸມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຕມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສປິ ວຈນໍ ເອກຈ຺ເຈ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເອກຈ຺ເຈ ນາຄ຺ຄເຫສຸໍ. ເຍ ນາຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເຕ ເຕນ ສຫ ວິວທິໍສຸ.

ອຖ ມຸຕມງ຺ຄລິໂກ ນາເມໂກ ປຸຣິໂສ ອາຫ – ‘‘ໂສຕມ຺ປິ ຫິ ນາເມຕໍ ໂຠ ສາຘຸມ຺ປິ ອສາຘຸມ຺ປິ ມນາປມ຺ປິ ອມນາປມ຺ປິ ສຸຓາຕິ. ຍທິ ເຕນ ສຸຕໍ ມງ຺ຄລໍ ສິຍາ, ສພ຺ພມ຺ປິ ມງ຺ຄລໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ນ ສຸຕໍ ມງ຺ຄລໍ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ມຸຕໍ ມງ຺ຄລໍ, ມຸຕໍ ນາມ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕໍ ຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ປທຸມຄນ຺ຘາທິປຸປ຺ຜຄນ຺ຘໍ ວາ ຆາຍຕິ, ຜຸສ຺ສທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ວາ ຂາທຕິ, ປຖວິໍ ວາ ອາມສຕິ, ຫຣິຕສສ຺ສໍ ວາ ອລ຺ລໂຄມຍໍ ວາ ກຈ຺ຉປໍ ວາ ຕິລວາຫໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອາມສຕິ, ຜຸສ຺ສມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ສມ຺ມາ ລິມ຺ປຕິ, ຜຸສ຺ສສາຏກໍ ວາ ນິວາເສຕິ, ຜຸສ຺ສເວຐນໍ ວາ ຘາເຣຕິ, ຍໍ ວາ ປນຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ເອວຣູປໍ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕໍ ຄນ຺ຘໍ ວາ ຆາຍຕິ, ຣສໍ ວາ ສາຍຕິ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ວາ ຜຸສຕິ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຸຕມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສປິ ວຈນໍ ເອກຈ຺ເຈ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເອກຈ຺ເຈ ນາຄ຺ຄເຫສຸໍ.

ຕຕ຺ຖ ນ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິໂກ ສຸຕມຸຕມງ຺ຄລິເກ ອສກ຺ຂິ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ. ນ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອິຕເຣ ທ຺ເວ. ເຕສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ເຍ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກສ຺ສ ວຈນໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕ ‘‘ທິຏ຺ຐໍເຍວ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ຄຕາ. ເຍ ສຸຕມຸຕມງ຺ຄລິການໍ ວຈນໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕ ‘‘ສຸຕໍເຍວ ມຸຕໍເຍວ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ຄຕາ. ເອວມຍໍ ມງ຺ຄລກຖາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກຏາ ຊາຕາ.

ອຖ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ມນຸສ຺ສາ ຄຸມ຺ພຄຸມ຺ພາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ມງ຺ຄລານິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕເຖວ ມງ຺ຄລານິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ຕາສໍ ເທວຕານໍ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ມິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ຕໂຕ ສຸຕ຺ວາ ຠຸມ຺ມເທວຕາປິ ຕເຖວ ມງ຺ຄລານິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ຕາສມ຺ປິ ເທວຕານໍ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ມິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາກາສຏ຺ຐເທວຕານໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວຕາ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຍາວ ສຸທສ຺ສີເທວຕານໍ ອກນິຏ຺ຐເທວຕາ ມິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ຕໂຕ ສຸຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ຐເທວຕາປິ ຕເຖວ ຄຸມ຺ພຄຸມ຺ພາ ຫຸຕ຺ວາ ມງ຺ຄລານິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ເອວໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມງ຺ຄລຈິນ຺ຕາ ອຸທປາທິ. ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ສາ ‘‘ອິທໍ ມງ຺ຄລໍ ອິທໍ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວິນິຈ຺ຉິຍມານາປິ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ອຏ຺ຐາສິ. ສພ຺ເພ ມນຸສ຺ສາ ຈ ເທວາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອຣິຍສາວເກ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວເສນ ຕິຘາ ຠິນ຺ນາ. ເອໂກປິ ‘‘ອິທເມວ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຠຸຈ຺ຈໂຕ ນິຏ຺ຐງ຺ຄໂຕ ນາໂຫສິ, ມງ຺ຄລໂກລາຫລໍ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ໂກລາຫລໍ ນາມ ປຎ຺ຈວິຘໍ – ກປ຺ປໂກລາຫລໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂກລາຫລໍ, ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ, ມງ຺ຄລໂກລາຫລໍ, ໂມເນຍ຺ຍໂກລາຫລນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາມາວຈຣເທວາ ມຸຕ຺ຕສິຣາ ວິກິຓ຺ຓເກສາ ຣຸທມ຺ມຸຂາ ອສ຺ສູນິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປຸຎ຺ຉມານາ ຣຕ຺ຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາ ອຕິວິຍ ວິຣູປເວສຘາຣິໂນ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ກປ຺ປຸຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ໂລໂກ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ສຸສ຺ສິສ຺ສຕິ, ອຍຎ຺ຈ ມຫາປຖວີ ສິເນຣຸ ຈ ປພ຺ພຕຣາຊາ ອຸຑ຺ຒຍ຺ຫິສ຺ສຕິ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ໂລກວິນາໂສ ຠວິສ຺ສຕິ. ເມຕ຺ຕໍ, ມາຣິສາ, ຠາເວຖ, ກຣຸຓໍ ມຸທິຕໍ ອຸເປກ຺ຂໍ, ມາຣິສາ, ຠາເວຖ, ມາຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖ, ປິຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິໂນ ໂຫຖ, ຊາຄຣຖ ມາ ປມາທຕ຺ຖາ’’ຕິ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ອິທໍ ກປ຺ປໂກລາຫລໍ ນາມ.

ກາມາວຈຣເທວາເຍວ ‘‘ວສ຺ສສຕສ຺ສຈ຺ຈເຍນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ອິທໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂກລາຫລໍ ນາມ.

ສຸທ຺ຘາວາສາ ປນ ເທວາ ພ຺ຣຫ຺ມາຠຣເຓນ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມເວຐນໍ ສີເສ ກຕ຺ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ພຸທ຺ຘຄຸຓວາທິໂນ ‘‘ວສ຺ສສຫສ຺ສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ອິທໍ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ ນາມ.

ສຸທ຺ຘາວາສາ ເອວ ເທວາ ມນຸສ຺ສານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ມງ຺ຄລໍ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ອິທໍ ມງ຺ຄລໂກລາຫລໍ ນາມ.

ສຸທ຺ຘາວາສາ ເອວ ເທວາ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມາຄມ຺ມ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ອິທໍ ໂມເນຍ຺ຍໂກລາຫລໍ ນາມ. ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂກລາຫເລສຸ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິວເສນ ຕິຘາ ຠິນ຺ເນສຸ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ອິທໍ ມງ຺ຄລໂກລາຫລໍ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ອຖ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ວິຈິນິຕ຺ວາ ວິຈິນິຕ຺ວາ ມງ຺ຄລານິ ອລຠມາເນສຸ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຕາວຕິໍສກາຍິກາ ເທວຕາ ສງ຺ຄມ຺ມ ສມາຄມ຺ມ ເອວໍ ສມຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ, ມາຣິສາ, ຆຣສາມິໂກ ອນ຺ໂຕຆຣຊນານໍ, ຄາມສາມິໂກ ຄາມວາສີນໍ, ຣາຊາ ສພ຺ພມນຸສ຺ສານໍ, ເອວເມວໍ ອຍໍ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ໂຄ ຈ ເສຏ຺ໂຐ ຈ ຍທິທໍ ປຸຎ຺ເຎນ ເຕເຊນ ອິສ຺ສຣິເຍນ ປຎ຺ຎາຍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເທວໂລການໍ ອຘິປຕິ. ຍໍນູນ ມຍໍ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ຕາ ສກ຺ກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປນິວາສນາຠຣຓສສ຺ສິຣິກສຣີຣໍ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍໂກຏິອຈ຺ຉຣາຄຓປຣິວຸຕໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກມູເລ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລວຣາສເນ ນິສິນ຺ນໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ຍຄ຺ເຆ, ມາຣິສ, ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ເອຕຣຫິ ມງ຺ຄລປຎ຺ຫາ ສມຸຏ຺ຐິຕາ, ເອເກ ທິຏ຺ຐໍ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອເກ ສຸຕໍ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອເກ ມຸຕໍ ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຍຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎ ຈ ອນິຏ຺ຐງ຺ຄຕາ, ສາຘຸ ວຕ ໂນ ຕ຺ວໍ ຍາຖາວໂຕ ພ຺ຍາກໂຣຫີ’’ຕິ. ເທວຣາຊາ ປກຕິຍາປິ ປຎ຺ຎວາ ‘‘ອຍໍ ມງ຺ຄລກຖາ ກຕ຺ຖ ປຐມໍ ສມຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຍໍ ເທວ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ອສ຺ສຸມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໂຕ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕານໍ, ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ຠຸມ຺ມເທວຕານໍ, ຠຸມ຺ມເທວຕາ ມນຸສ຺ສາຣກ຺ຂເທວຕານໍ, ມນຸສ຺ສາຣກ຺ຂເທວຕາ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລເກ ສມຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ເທວານມິນ຺ໂທ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ກຕ຺ຖ ວສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ມນຸສ຺ສໂລເກ, ເທວາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂກຈິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ໂກຈິ ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ນາມ ຕຸມ຺ເຫ ມາຣິສາ ອຄ຺ຄິໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຂຊ຺ໂຊປນກໍ ອຸຊ຺ຊາເລຖ, ເຍ ອນວເສສມງ຺ຄລເທສກໍ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎຖ? ອາຄຈ຺ຉຖ, ມາຣິສາ, ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉາມ, ອທ຺ຘາ ສສ຺ສິຣິກໍ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອກໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ. ໂສ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຕງ຺ຂຓານຸຣູເປນ ອລງ຺ກາເຣນ ອຕ຺ຕານໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸຣິວ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ ເທວຄຓປຣິວຸໂຕ ເຊຕວນມຫາວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ ມງ຺ຄລປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທີນມຕ຺ໂຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ກສິຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ວິຕ຺ຖາຣໍ ປນ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ປປຎ຺ຈສູທນິຍາ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກສິຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ມຄເຘສຸ ວິຫຣຕິ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິສ຺ມິໍ ເອກນາຬາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອິຘ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມ.

ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ສາວຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ຕໍ ກິຣ ສວຕ຺ຖສ຺ສ ນາມ ອິສິໂນ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ກຸສມ຺ພສ຺ສ ນິວາໂສ ໂກສມ຺ພີ, ກາກຓ຺ຑສ຺ສ ນິວາໂສ ກາກຓ຺ຑີຕິ, ເອວໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ‘‘ສາວຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂປຣາຓາ ປນ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ສຕ຺ຖສມາໂຍເຄ ‘‘ກິໍຠຓ຺ຑມຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ສພ຺ພມຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຈນມຸປາທາຍ ‘‘ສາວຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ເອເຕນສ຺ສ ໂຄຈຣຄາໂມ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ເຊໂຕ ນາມ ຣາຊກຸມາໂຣ, ເຕນ ໂຣປິຕສໍວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ເຊຕສ຺ສ ວນນ຺ຕິ ເຊຕວນໍ, ຕສ຺ມິໍ ເຊຕວເນ. ອນາຖານໍ ປິຓ຺ໂຑ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ, ຕສ຺ສ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ. ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ຄຫປຕິນາ ຈຕຸປຓ຺ຓາສໂກຏິປຣິຈ຺ຈາເຄນ ນິຏ຺ຐາປິຕາຣາເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕານຸຣູປນິວາໂສກາໂສ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ.

ອຖາຕິ ອວິຈ຺ເຉທຕ຺ເຖ, ໂຂຕິ ອຘິກາຣນ຺ຕຣນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕນ ອວິຈ຺ຉິນ຺ເນເຍວ ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ວິຫາເຣ ‘‘ອິທມຘິກາຣນ຺ຕຣໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິໍ ຕນ຺ຕິ? ອຎ຺ຎຕຣາ ເທວຕາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕຣາຕິ ອນິຍມິຕນິທ຺ເທໂສ. ສາ ຫິ ນາມໂຄຕ຺ຕໂຕ ອປາກຏາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເທໂວ ເອວ ເທວຕາ, ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສາຘາຣຓເມຕໍ. ອິຘ ປນ ປຸຣິໂສ ເອວ ໂສ ເທວປຸຕ຺ໂຕ, ກິນ຺ຕຸ ສາຘາຣຓນາມວເສນ ‘‘ເທວຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ໂທ ຂຍສຸນ຺ທຣາຠິຣູປອພ຺ຠນຸໂມທນາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ, ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໘໓; ອ. ນິ. ໘.໒໐; ອຸທາ. ໔໕) ຂເຍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຍໍ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໐໐) ສຸນ຺ທເຣ.

‘‘ໂກ ເມ ວນ຺ທຕິ ປາທານິ, ອິທ຺ຘິຍາ ຍສສາ ຊລໍ;

ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນ, ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໕໗) –

ເອວມາທີສຸ ອຠິຣູເປ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ອ. ນິ. ໒.໑໖; ປາຣາ. ໑໕) ອພ຺ຠນຸໂມທເນ. ອິຘ ປນ ຂເຍ. ເຕນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ, ປຣິກ຺ຂີຓາຍ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕວຓ຺ຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ໂທ ອຠິຣູເປ, ວຓ຺ຓສທ຺ໂທ ປນ ຉວິຖຸຕິກຸລວຄ຺ຄກາຣຓສຓ຺ຐານປ຺ປມາຓຣູປາຍຕນາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓສິ ຠຄວາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໕໓) ຉວິຍໍ. ‘‘ກທາ ສຎ຺ຎູຬ຺ຫາ ປນ ເຕ, ຄຫປຕິ, ອິເມ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວຓ຺ຓາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໗) ຖຸຕິຍໍ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ວຓ຺ຓາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໑໑໕) ກຸລວຄ຺ເຄ. ‘‘ອຖ ເກນ ນຸ ວຓ຺ເຓນ, ຄນ຺ຘຕ຺ເຖໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໔) ກາຣເຓ. ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິຣາຊວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໘) ສຓ຺ຐາເນ. ‘‘ຕໂຍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ປມາເຓ. ‘‘ວຓ຺ໂຓ ຄນ຺ໂຘ ຣໂສ ໂອຊາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ຣູປາຍຕເນ. ໂສ ອິຘ ຉວິຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕວຓ຺ຓາ ອຠິຣູປຈ຺ຉວີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເກວລກປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລສທ຺ໂທ ອນວເສສເຍຠຸຍ຺ຍອພ຺ຍາມິສ຺ສອນຕິເຣກທຬ຺ຫຕ຺ຖວິສໍໂຍຄາທິອເນກຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໕; ປາຣາ. ໑) ອນວເສສຕາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເກວລກປ຺ປາ ຈ ອງ຺ຄມາຄຘາ ປຫູຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ອາທາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມຫາວ. ໔໓) ເຍຠຸຍ຺ຍຕາ. ‘‘ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ວິຠ. ໒໒໕) ອພ຺ຍາມິສ຺ສຕາ. ‘‘ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕກໍ ນູນ ອຍມາຍສ຺ມາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມຫາວ. ໒໔໔) ອນຕິເຣກຕາ. ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ຠນ຺ເຕ ອນຸຣຸທ຺ຘສ຺ສ ພາຫິໂກ ນາມ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ເກວລກປ຺ປໍ ສງ຺ຆເຠທາຍ ຐິໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໒໔໓) ທຬ຺ຫຕ຺ຖຕາ. ‘‘ເກວລີ ວຸສິຕວາ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໗) ວິສໍໂຍໂຄ. ອິຘ ປນສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ກປ຺ປສທ຺ໂທ ປນາຍໍ ອຠິສທ຺ທຫນໂວຫາຣກາລປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຉທນວິກປ຺ປເລສສມນ຺ຕຠາວາທິອເນກຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ໂອກປ຺ປນິຍເມຕໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ, ຍຕາ ຕໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ອຠິສທ຺ທຫນມຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ເປຫິ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຈູຬວ. ໒໕໐) ໂວຫາໂຣ. ‘‘ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ກາໂລ. ‘‘ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ກປ຺ໂປ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໐໙໘; ຈູຬນິ. ກປ຺ປມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໑໑໗) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ອລງ຺ກໂຕ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໓໖໘) ເຉທນໍ. ‘‘ກປ຺ປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຈູຬວ. ໔໔໖) ວິກປ຺ໂປ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ກປ຺ໂປ ນິປຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໘໐) ເລໂສ. ‘‘ເກວລກປ຺ປໍ ເວຬຸວນໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໙໔) ສມນ຺ຕຠາໂວ. ອິຘ ປນສ຺ສ ສມນ຺ຕຠາໂວ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍໂຕ ເກວລກປ຺ປໍ ເຊຕວນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນວເສສໍ ສມນ຺ຕໂຕ ເຊຕວນນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂອຠາເສຕ຺ວາຕິ ອາຠາຍ ຜຣິຕ຺ວາ, ຈນ຺ທິມາ ວິຍ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກປຊ຺ໂຊຕໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ຍໂຕ ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ, ຕຕ຺ຖ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍນ ວາ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ, ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກນ ຈ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ? ນານປ຺ປກາຣຄຸຓວິເສສາຘິຄມາຘິປ຺ປາເຍນ ສາທຸຜລູປໂຠຄາຘິປ຺ປາເຍນ ທິຊຄເຓຫິ ນິຈ຺ຈຜລິຕມຫາຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ຈ ຄຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນໍ. ອຖ ວາ ເອວໍ ຄຕາ ຕໂຕ ອາສນ຺ນຕຣໍ ຐານໍ ຠຄວໂຕ ສມີປສງ຺ຂາຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຓມິຕ຺ວາ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ.

ເອກມນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ເອໂກກາສໍ ເອກປສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຏ຺ຐາສີຕິ ນິສຊ຺ຊາທິປຏິກ຺ເຂໂປ, ຐານໍ ກປ຺ເປສິ, ຐິຕາ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຖໍ ຐິຕາ ປນ ສາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ອຫູຕິ?

‘‘ນ ປຈ຺ຉໂຕ ນ ປຸຣໂຕ, ນາປິ ອາສນ຺ນທູຣໂຕ;

ນ ກຈ຺ເຉ ໂນປິ ປຏິວາເຕ, ນ ຈາປິ ໂອຓຕຸຓ຺ຓເຕ;

ອິເມ ໂທເສ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ອຫູ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ອຏ຺ຐາສິ ເອວ, ນ ນິສີທີຕິ? ລຫຸໍ ນິວຕ຺ຕິຕຸກາມຕາຍ. ເທວຕາ ຫິ ກຎ຺ຈິເທວ ອຕ຺ຖວສໍ ປຏິຈ຺ຈ ສຸຈິປຸຣິໂສ ວິຍ ວຈ຺ຈຏ຺ຐານໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປກຕິຍາ ປເນຕາສໍ ໂຍຊນສຕໂຕ ປຠຸຕິ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຕາຍ ປຏິກູໂລ ໂຫຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣມນ຺ຕິ. ເຕນ ສາ ອາຄຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ລຫຸໍ ນິວຕ຺ຕິຕຸກາມຕາຍ ນ ນິສີທິ. ຍສ຺ສ ຈ ຄມນາທິອິຣິຍາປຖປຣິສ຺ສມສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖໍ ນິສີທນ຺ຕິ, ໂສ ເທວານໍ ປຣິສ຺ສໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາປິ ນ ນິສີທິ. ເຍ ຈ ມຫາສາວກາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ, ເຕ ປຕິມາເນສິ, ຕສ຺ມາປິ ນ ນິສີທິ. ອປິຈ ຠຄວຕິ ຄາຣເວເນວ ນ ນິສີທິ. ເທວານຎ຺ຫິ ນິສີທິຕຸກາມານໍ ອາສນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ອນິຈ຺ຉມານາ ນິສຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ.

ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ໂຂ ສາ ເທວຕາຕິ ເອວໍ ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ໂຂ ສາ ເທວຕາ. ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສີຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຍ ອກ຺ຂຣປທນິຍມິຕຄນ຺ຖິເຕນ ວຈເນນ ອຠາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖໑. ຕຕ຺ຖ ພຫູຕິ ອນິຍມິຕສງ຺ຂ຺ຍານິທ຺ເທໂສ. ເຕນ ອເນກສຕາ ອເນກສຫສ຺ສາ ອເນກສຕສຫສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເທວາ, ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ກີຬນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສິຣິຍາ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ຕິວິຘາ ເທວາ ສມ຺ມຸຕິອຸປປຕ຺ຕິວິສຸທ຺ຘິວເສນ. ຍຖາຫ –

‘‘ເທວາຕິ ຕໂຍ ເທວາ ສມ຺ມຸຕິເທວາ, ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ, ວິສຸທ຺ຘິເທວາ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຕິເທວາ ນາມ ຣາຊາໂນ, ເທວິໂຍ, ຣາຊກຸມາຣາ. ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ນາມ ຈາຕຸມຫາຣາຊິເກ ເທເວ ອຸປາທາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣິເທວາ. ວິສຸທ຺ຘິເທວາ ນາມ ອຣຫນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ໂຘຕກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓໒, ປາຣາຍນານຸຄີຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໑໙).

ເຕສຸ ອິຘ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ມນຸໂນ ອປຈ຺ຈາຕິ ມນຸສ຺ສາ. ໂປຣາຓາ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ. ເຕ ຊມ຺ພຸທີປກາ, ອປຣໂຄຍານກາ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸກາ, ປຸພ຺ພວິເທຫກາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘາ. ອິຘ ຊມ຺ພຸທີປກາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕາຕິ ມງ຺ຄລານິ, ອິທ຺ຘິໍ ວຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈິນ຺ຕຍຸນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ອາກງ຺ຂມານາຕິ ອິຈ຺ຉມານາ ປຕ຺ຖຍມານາ ປິຫຍມານາ. ໂສຕ຺ຖານນ຺ຕິ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ, ສພ຺ເພສໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິການໍ ໂສຠນານໍ ສຸນ຺ທຣານໍ ກລ຺ຍາຓານໍ ຘມ຺ມານມຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພ຺ຣູຫີຕິ ເທເສຫິ ປກາເສຫິ ອາຈິກ຺ຂ ວິວຣ ວິຠຊ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຫິ. ມງ຺ຄລນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິກາຣຓໍ ວຸທ຺ຘິກາຣຓໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐໍ ປວຣໍ ສພ຺ພໂລກຫິຕສຸຂາວຫນ຺ຕິ ອຍໍ ຄາຖາຍ ອນຸປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ.

ອຍໍ ປນ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ໂສ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ເທວຕາ ມງ຺ຄລປຎ຺ຫໍ ໂສຕຸກາມຕາຍ ອິມສ຺ມິໍ ເອກຈກ຺ກວາເຬ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ເອກວາລຄ຺ຄໂກຏິໂອກາສມຕ຺ເຕ ທສປິ ວີສມ຺ປິ ຕິໍສມ຺ປິ ຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ສຏ຺ຐິປິ ສຕ຺ຕຕິປິ ອສີຕິປິ ສຸຂຸມຕ຺ຕຠາເວ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ສພ຺ພເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສິຣິຍາ ຈ ເຕຊສາ ຈ ອຘິຄຍ຺ຫ ວິໂຣຈມານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ນໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຈ ສມເຍ ອນາຄຕານມ຺ປິ ສກລຊມ຺ພຸທີປການໍ ມນຸສ຺ສານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ສານໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາສລ຺ລສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ອາຫ – ‘‘ພຫູ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ, ມງ຺ຄລານິ ອຈິນ຺ຕຍຸໍ, ອາກງ຺ຂມານາ ໂສຕ຺ຖານໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕາ, ພ຺ຣູຫິ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມໍ, ເຕສໍ ເທວານໍ ອນຸມຕິຍາ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ອນຸຄ຺ຄເຫນ ມຍາ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ຍໍ ສພ຺ເພສເມວ ອມ຺ຫາກໍ ເອກນ຺ຕຫິຕສຸຂາວຫນໂຕ ອຸຕ຺ຕມໍ ມງ຺ຄລໍ, ຕໍ ໂນ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ ພ຺ຣູຫິ ຠຄວາ’’ຕິ.

໒໖໒. ເອວເມຕໍ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ອເສວນາ ຈ ພາລານ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອເສວນາຕິ ອຠຊນາ ອປຍິຣຸປາສນາ. ພາລານນ຺ຕິ ພລນ຺ຕິ ອສ຺ສສນ຺ຕີຕິ ພາລາ, ອສ຺ສສິຕປສ຺ສສິຕມຕ຺ເຕນ ຊີວນ຺ຕິ, ນ ປຎ຺ຎາຊີວິເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕສໍ ພາລານໍ ປຓ຺ຑິຕານນ຺ຕິ ປຓ຺ຑນ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຑິຕາ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິກສມ຺ປຣາຍິເກສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ຎາຓຄຕິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕສໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ. ເສວນາຕິ ຠຊນາ ປຍິຣຸປາສນາ ຕໍສຫາຍຕາ ຕໍສມ຺ປວງ຺ກຕາ. ປູຊາຕິ ສກ຺ກາຣຄຣຸກາຣມານນວນ຺ທນາ. ປູຊເນຍ຺ຍານນ຺ຕິ ປູຊາຣຫານໍ. ເອຕໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ຍາ ຈ ພາລານໍ ອເສວນາ, ຍາ ຈ ປຓ຺ຑິຕານໍ ເສວນາ, ຍາ ຈ ປູຊເນຍ຺ຍານໍ ປູຊາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອາຫ ເອຕໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ. ຍໍ ຕຍາ ປຸຏ຺ຐໍ ‘‘ພ຺ຣູຫິ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຖ ຕາວ ເອຕໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍເມຕິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນສ຺ສາ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ເອວເມຕໍ ເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ກຖາ ປຸຈ຺ຉິຕກຖາ, ອປຸຈ຺ຉິຕກຖາ, ສານຸສນ຺ຘິກຖາ, ອນນຸສນ຺ຘິກຖາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຈ຺ຉາມິ ຕໍ, ໂຄຕມ, ຠູຣິປຎ຺ຎໍ, ກຖໍກໂຣ ສາວໂກ ສາຘຸ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໓໗໘) ຈ, ‘‘ກຖໍ ນຸ ຕ຺ວໍ, ມາຣິສ, ໂອຆມຕຣີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑) ຈ ເອວມາທີສຸ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ກຖິກາ ປຸຈ຺ຉິຕກຖາ. ‘‘ຍໍ ປເຣ ສຸຂໂຕ ອາຫຸ, ຕທຣິຍາ ອາຫຸ ທຸກ຺ຂໂຕ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໗໖໗) ອປຸຈ຺ຉິເຕນ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍວເສເນວ ກຖິຕາ ອປຸຈ຺ຉິຕກຖາ. ສພ຺ພາປິ ພຸທ຺ຘານໍ ກຖາ ‘‘ສນິທານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໒໖; ກຖາ. ໘໐໖) ວຈນໂຕ ສານຸສນ຺ຘິກຖາ. ອນນຸສນ຺ຘິກຖາ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ນຕ຺ຖິ. ເອວເມຕາສຸ ກຖາສຸ ອຍໍ ເທວປຸຕ຺ເຕນ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ຠຄວຕາ ກຖິຕຕ຺ຕາ ປຸຈ຺ຉິຕກຖາ. ປຸຈ຺ຉິຕກຖາຍຎ຺ຈ ຍຖາ ເຉໂກ ປຸຣິໂສ ກຸສໂລ ມຄ຺ຄສ຺ສ, ກຸສໂລ ອມຄ຺ຄສ຺ສ, ມຄ຺ຄໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຐມໍ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ – ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ທ຺ເວຘາປໂຖ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາມໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ, ເອວໍ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ເພສຸ ອເສວິຕພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເສວິຕພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ. ຠຄວາ ຈ ມຄ຺ຄກຸສລປຸຣິສສທິໂສ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຸຣິໂສ ມຄ຺ຄກຸສໂລຕິ ໂຂ, ຕິສ຺ສ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໔).

ໂສ ຫິ ກຸສໂລ ອິມສ຺ສ ໂລກສ຺ສ, ກຸສໂລ ປຣສ຺ສ ໂລກສ຺ສ, ກຸສໂລ ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍສ຺ສ, ກຸສໂລ ອມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍສ຺ສ, ກຸສໂລ ມາຣເຘຍ຺ຍສ຺ສ, ກຸສໂລ ອມາຣເຘຍ຺ຍສ຺ສາຕິ. ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ອເສວິຕພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເສວິຕພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອເສວນາ ຈ ພາລານໍ, ປຓ຺ຑິຕານຎ຺ຈ ເສວນາ’’ຕິ. ວິຊຫິຕພ຺ພມຄ຺ໂຄ ວິຍ ຫິ ປຐມໍ ພາລາ ນ ເສວິຕພ຺ພາ ນ ປຍິຣຸປາສິຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ພມຄ຺ໂຄ ວິຍ ປຓ຺ຑິຕາ ເສວິຕພ຺ພາ ປຍິຣຸປາສິຕພ຺ພາຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວຕາ ມງ຺ຄລໍ ກເຖນ຺ເຕນ ປຐມໍ ພາລານໍ ອເສວນາ ປຓ຺ຑິຕານຎ຺ຈ ເສວນາ ກຖິຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍສ຺ມາ ອິມໍ ທິຏ຺ຐາທີສຸ ມງ຺ຄລທິຏ຺ຐິໍ ພາລເສວນາຍ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ສາ ຈ ອມງ຺ຄລໍ, ຕສ຺ມາ ເນສໍ ຕໍ ອິຘໂລກຕ຺ຖປຣໂລກຕ຺ຖຠຎ຺ຊກໍ ອກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄໍ ຄຣຫນ຺ເຕນ ອຸຠຍໂລກຕ຺ຖສາຘກຎ຺ຈ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄໍ ປສໍສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ປຐມໍ ພາລານໍ ອເສວນາ ປຓ຺ຑິຕານຎ຺ຈ ເສວນາ ກຖິຕາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພາລາ ນາມ ເຍ ເກຈິ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລກມ຺ມປຖສມນ຺ນາຄຕາ ສຕ຺ຕາ. ເຕ ຕີຫາກາເຣຫິ ຊານິຕພ຺ພາ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາລສ຺ສ ພາລລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໓; ມ. ນິ. ໓.໒໔໖) ສຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ປູຣຓກສ຺ສປາທໂຍ ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ ເທວທຕ຺ຕໂກກາລິກກຏໂມທກຕິສ຺ສຂຓ຺ຑເທວິຍາປຸຕ຺ຕສມຸທ຺ທທຕ຺ຕຈິຎ຺ຈມາຓວິກາທໂຍ ອຕີຕກາເລ ຈ ທີຆວິທສ຺ສ ຠາຕາຕິ ອິເມ ອຎ຺ເຎ ຈ ເອວຣູປາ ສຕ຺ຕາ ພາລາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຕ ອຄ຺ຄິປທິຕ຺ຕມິວ ອງ຺ຄາຣໍ ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິເຕນ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນກາຣເກ ຈ ວິນາເສນ຺ຕິ, ຍຖາ ທີຆວິທສ຺ສ ຠາຕາ ຈຕຸພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ສຏ຺ຐິໂຍຊນມຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ອຸຕ຺ຕາໂນ ປຕິໂຕ ມຫານິຣເຍ ປຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ຈ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິໍ ອຠິຣຸຈິການິ ປຎ຺ຈ ກຸລສຕານິ ຕສ຺ເສວ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປນ຺ນານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນຬາຄາຣາ ວາ ຕິຓາຄາຣາ ວາ ອຄ຺ຄິ ມຸຕ຺ໂຕ ກູຏາຄາຣານິປິ ຑຫຕິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕານິ ນິວາຕານິ ຜຸສິຕຄ຺ຄຬານິ ປິຫິຕວາຕປານານິ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍານິ ການິຈິ ຠຍານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສພ຺ພານິ ຕານິ ພາລໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂນ ປຓ຺ຑິຕໂຕ. ເຍ ເກຈິ ອຸປທ຺ທວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ…ເປ… ເຍ ເກຈິ ອຸປສຄ຺ຄາ…ເປ… ໂນ ປຓ຺ຑິຕໂຕ. ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສປ຺ປຏິຠໂຍ ພາໂລ, ອປ຺ປຏິຠໂຍ ປຓ຺ຑິໂຕ. ສອຸປທ຺ທໂວ ພາໂລ, ອນຸປທ຺ທໂວ ປຓ຺ຑິໂຕ, ສອຸປສຄ຺ໂຄ ພາໂລ, ອນຸປສຄ຺ໂຄ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑).

ອປິຈ ປູຕິມຈ຺ຉສທິໂສ ພາໂລ, ປູຕິມຈ຺ຉພນ຺ຘປຕ຺ຕປຸຏສທິໂສ ໂຫຕິ ຕທຸປເສວີ, ຉຑ຺ຑນີຍຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ປູຕິມຈ຺ຉໍ ກຸສຄ຺ເຄນ, ໂຍ ນໂຣ ອຸປນຍ຺ຫຕິ;

ກຸສາປິ ປູຕີ ວາຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ພາລູປເສວນາ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໗໖; ຊາ. ໑.໑໕.໑໘໓; ໒.໒໒.໑໒໕໗);

ອກິຕ຺ຕິປຓ຺ຑິໂຕ ຈາປິ ສກ຺ເກນ ເທວານມິນ຺ເທນ ວເຣ ທິຍ຺ຍມາເນ ເອວມາຫ –

‘‘ພາລໍ ນ ປສ຺ເສ ນ ສຸເຓ, ນ ຈ ພາເລນ ສໍວເສ;

ພາເລນລ຺ລາປສລ຺ລາປໍ, ນ ກເຣ ນ ຈ ໂຣຈເຍ.

‘‘ກິນ຺ນຸ ເຕ ອກຣໍ ພາໂລ, ວທ ກສ຺ສປ ກາຣຓໍ;

ເກນ ກສ຺ສປ ພາລສ຺ສ, ທສ຺ສນໍ ນາຠິກງ຺ຂສິ.

‘‘ອນຍໍ ນຍຕິ ທຸມ຺ເມໂຘ, ອຘຸຣາຍໍ ນິຍຸຎ຺ຊຕິ;

ທຸນ຺ນໂຍ ເສຍ຺ຍໂສ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕ ປກຸປ຺ປຕິ;

ວິນຍໍ ໂສ ນ ຊານາຕິ, ສາຘຸ ຕສ຺ສ ອທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໙໐-໙໒);

ເອວໍ ຠຄວາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພາລູປເສວນໍ ຄຣຫນ຺ໂຕ ພາລານໍ ອເສວນໍ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ປຓ຺ຑິຕເສວນໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິຕານຎ຺ຈ ເສວນາ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ນາມ ເຍ ເກຈິ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິອາທິທສກຸສລກມ຺ມປຖສມນ຺ນາຄຕາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ຕີຫາກາເຣຫິ ຊານິຕພ຺ພາ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໓; ມ. ນິ. ໓.໒໕໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອສີຕິມຫາສາວກາ ອຎ຺ເຎ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສາວກາ ສຸເນຕ຺ຕມຫາໂຄວິນ຺ທວິຘຸຣສຣຠງ຺ຄມໂຫສຘສຸຕໂສມນິມິຣາຊ- ອໂຍຆຣກຸມາຣອກິຕ຺ຕິປຓ຺ຑິຕາທໂຍ ຈ ປຓ຺ຑິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຕ ຠເຍ ວິຍ ຣກ຺ຂາ, ອນ຺ຘກາເຣ ວິຍ ປທີໂປ, ຂຸປ຺ປິປາສາທິທຸກ຺ຂາຠິຠເວ ວິຍ ອນ຺ນປານາທິປຏິລາໂຠ, ອຕ຺ຕໂນ ວຈນກຣານໍ ສພ຺ພຠຍອຸປທ຺ທວູປສຄ຺ຄວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕຖາຄຕໍ ອາຄມ຺ມ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ອປຣິມາຓາ ເທວມນຸສ຺ສາ ອາສວກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ເທວໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ສຸຄຕິໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອສີຕິ ກຸລສຫສ຺ສານິ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ. ຕຖາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານມຫາກສ຺ສປປ຺ປຠຸຕີສຸ ສພ຺ພມຫາສາວເກສຸ, ສຸເນຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ສາວກາ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີນໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ…ເປ… ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຄຫປຕິມຫາສາລກຸລານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊິໍສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິຕໂຕ ຠຍໍ, ນຕ຺ຖິ ປຓ຺ຑິຕໂຕ ອຸປທ຺ທໂວ, ນຕ຺ຖິ ປຓ຺ຑິຕໂຕ ອຸປສຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑).

ອປິຈ ຕຄຣມາລາທິຄນ຺ຘຠຓ຺ຑສທິໂສ ປຓ຺ຑິໂຕ, ຕຄຣມາລາທິຄນ຺ຘຠຓ຺ຑປລິເວຐນປຕ຺ຕສທິໂສ ໂຫຕິ ຕທຸປເສວີ, ຠາວນີຍຕໍ ມນຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ຕຄຣຎ຺ຈ ປລາເສນ, ໂຍ ນໂຣ ອຸປນຍ຺ຫຕິ;

ປຕ຺ຕາປິ ສຸຣຠີ ວາຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ຘີຣູປເສວນາ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ໗໖; ຊາ. ໑.໑໕.໑໘໔; ໒.໒໒.໑໒໕໘);

ອກິຕ຺ຕິປຓ຺ຑິໂຕ ຈາປິ ສກ຺ເກນ ເທວານມິນ຺ເທນ ວເຣ ທິຍ຺ຍມາເນ ເອວມາຫ –

‘‘ຘີຣໍ ປສ຺ເສ ສຸເຓ ຘີຣໍ, ຘີເຣນ ສຫ ສໍວເສ;

ຘີເຣນລ຺ລາປສລ຺ລາປໍ, ຕໍ ກເຣ ຕຎ຺ຈ ໂຣຈເຍ.

‘‘ກິນ຺ນຸ ເຕ ອກຣໍ ຘີໂຣ, ວທ ກສ຺ສປ ກາຣຓໍ;

ເກນ ກສ຺ສປ ຘີຣສ຺ສ, ທສ຺ສນໍ ອຠິກງ຺ຂສິ.

‘‘ນຍໍ ນຍຕິ ເມຘາວີ, ອຘຸຣາຍໍ ນ ຍຸຎ຺ຊຕິ;

ສຸນໂຍ ເສຍ຺ຍໂສ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ກຸປ຺ປຕິ;

ວິນຍໍ ໂສ ປຊານາຕິ, ສາຘຸ ເຕນ ສມາຄໂມ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໙໔-໙໖);

ເອວໍ ຠຄວາ ສພ຺ພາກາເຣນ ປຓ຺ຑິຕເສວນໍ ປສໍສນ຺ໂຕ, ປຓ຺ຑິຕານໍ ເສວນໍ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕາຍ ພາລານໍ ອເສວນາຍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ເສວນາຍ ຈ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປູຊເນຍ຺ຍຠາວໍ ອຸປຄຕານໍ ປູຊໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ‘‘ປູຊາ ຈ ປູຊເນຍ຺ຍານໍ ເອຕໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປູຊເນຍ຺ຍາ ນາມ ສພ຺ພໂທສວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຄຸຓສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຣິຍສາວກາ ຈ. ເຕສຎ຺ຫິ ປູຊາ ອປ຺ປກາປິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕິ, ສຸມນມາລາກາຣມລ຺ລິກາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ.

ຕຕ຺ເຖກໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ຠຓາມ. ຠຄວາ ກິຣ ເອກທິວສໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຖ ໂຂ ສຸມນມາລາກາໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ມາຄຘສ຺ສ ເສນິຍສ຺ສ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອທ຺ທສ ຠຄວນ຺ຕໍ ນຄຣທ຺ວາຣໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ປາສາທິກໍ ປສາທນີຍໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓາສີຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ຊລນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຣາຊາ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ທເທຍ຺ຍ, ຕຎ຺ຈ ອິຘໂລກມຕ຺ຕເມວ ສຸຂໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຠຄວໂຕ ປນ ປູຊາ ອປ຺ປເມຍ຺ຍອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຜລາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕສຸຂາວຫາ ໂຫຕິ. ຫນ຺ທາຫໍ ອິເມຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປູເຊມີ’’ຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ເອກໍ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປຏິມຸຂໍ ຂິປິ, ປຸປ຺ຜານິ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຸປຣິ ມາລາວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ມາລາກາໂຣ ຕໍ ອານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຕຣຈິຕ຺ໂຕ ປຸນ ເອກໍ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໍ ຂິປິ, ຕານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາລາກຎ຺ຈຸໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເອວໍ ອຏ຺ຐ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ຂິປິ, ຕານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜກູຏາຄາຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຠຄວາ ອນ຺ໂຕກູຏາຄາເຣ ວິຍ ອໂຫສິ, ມຫາຊນກາໂຍ ສນ຺ນິປຕິ. ຠຄວາ ມາລາກາຣໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ນ ພຸທ຺ຘາ ອເຫຕຸ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສິຕໍ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ສິຕກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ເອໂສ, ອານນ຺ທ, ມາລາກາໂຣ ອິມິສ຺ສາ ປູຊາຍ ອານຸຠາເວນ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ເປ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣິຕ຺ວາ ປຣິໂຍສາເນ ສຸມນິສ຺ສໂຣ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ວຈນປຣິໂຍສາເນ ຈ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘຸ, ຍໍ ກຕ຺ວາ ນານຸຕປ຺ປຕິ;

ຍສ຺ສ ປຕີໂຕ ສຸມໂນ, ວິປາກໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໖໘);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ, ເອວໍ ອປ຺ປກາປິ ເຕສໍ ປູຊາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຈ ອາມິສປູຊາວ ໂກ ປນ ວາໂທ ປຏິປຕ຺ຕິປູຊາຍ. ຍໂຕ ເຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສຣຓຄມເນນ ສິກ຺ຂາປທປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອຸໂປສຖງ຺ຄສມາທາເນນ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາທີຫິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປູເຊນ຺ຕິ, ໂກ ເຕສໍ ປູຊາຍ ຜລໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສຕິ. ເຕ ຫິ ຕຖາຄຕໍ ປຣມາຍ ປູຊາຍ ປູເຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂຍ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ ອຸປາສໂກ ວາ ອຸປາສິກາ ວາ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປນ຺ໂນ ວິຫຣຕິ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ອນຸຘມ຺ມຈາຣີ, ໂສ ຕຖາຄຕໍ ສກ຺ກໂຣຕິ ຄຣຸໍ ກໂຣຕິ ມາເນຕິ ປູເຊຕິ ອປຈິຍຕິ ປຣມາຍ ປູຊາຍາ’’ຕິ.

ເອເຕນານຸສາເຣນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອຣິຍສາວການມ຺ປິ ປູຊາຍ ຫິຕສຸຂາວຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ຄຫຏ຺ຐານໍ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ເຊຏ຺ໂຐ ຠາຕາປິ ຠຄິນີປິ ປູຊເນຍ຺ຍາ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ, ກຸລວຘູນໍ ສາມິກສສ຺ສຸສສຸຣາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ປູຊເນຍ຺ຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເຕສມ຺ປິ ຫິ ປູຊາ ກຸສລຘມ຺ມສງ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ອາຍຸອາທິວຑ຺ຒິເຫຕຸຕ຺ຕາ ຈ ມງ຺ຄລເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເຕ ມຕ຺ເຕຍ຺ຍາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ເປຕ຺ເຕຍ຺ຍາ ສາມຎ຺ຎາ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິໂນ, ອິທໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕ ເຕສໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕຸ ອາຍຸນາປິ ວຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕິ, ວຓ຺ເຓນປິ ວຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ.

ເອວເມຕິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ພາລານໍ ອເສວນາ ປຓ຺ຑິຕານໍ ເສວນາ ປູຊເນຍ຺ຍານໍ ປູຊາຕິ ຕີຓິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ພາລານໍ ອເສວນາ ພາລເສວນປຈ຺ຈຍຠຍາທິປຣິຕ຺ຕາເຓນ ອຸຠຍໂລກຫິຕເຫຕຸຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑິຕານໍ ເສວນາ ປູຊເນຍ຺ຍານໍ ປູຊາ ຈ ຕາສໍ ຜລວິຠູຕິວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິພ຺ພານສຸຄຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິໂຕ ປຣໍ ຕຸ ມາຕິກໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອວ ຍໍ ຍຕ຺ຖ ມງ຺ຄລໍ, ຕໍ ວວຕ຺ຖເປສ຺ສາມ, ຕສ຺ສ ຈ ມງ຺ຄລຕ຺ຕໍ ວິຠາວຍິສ຺ສາມາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ອເສວນາ ຈ ພາລານນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

໒໖໓. ເອວໍ ຠຄວາ ‘‘ພ຺ຣູຫິ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ ອຊ຺ເຌສິໂຕປິ ອປ຺ປໍ ຍາຈິໂຕ ພຫຸທາຍໂກ ອຸຬາຣປຸຣິໂສ ວິຍ ເອກາຍ ຄາຖາຍ ຕີຓິ ມງ຺ຄລານິ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ເທວຕານໍ ໂສຕຸກາມຕາຍ ມງ຺ຄລານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິຕາຍ ເຍສໍ ເຍສໍ ຍໍ ຍໍ ອນຸກູລໍ, ເຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມງ຺ຄເລ ນິໂຍເຊຕຸກາມຕາຍ ຈ ‘‘ປຕິຣູປເທສວາໂສ ຈາ’’ຕິອາທີຫິ ຄາຖາຫິ ປຸນປິ ອເນການິ ມງ຺ຄລານິ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ປຕິຣູໂປຕິ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ. ເທໂສຕິ ຄາໂມປິ ນິຄໂມປິ ນຄຣມ຺ປິ ຊນປໂທປິ ໂຍ ໂກຈິ ສຕ຺ຕານໍ ນິວາໂສກາໂສ. ວາໂສຕິ ຕຕ຺ຖ ນິວາໂສ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸຣາ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ. ກຕປຸຎ຺ຎຕາຕິ ອຸປຈິຕກຸສລຕາ. ອຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສກໂລ ວາ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ສມ຺ມາປຓິຘີຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາ ປຓິຘານໍ ນິຍຸຎ຺ຊນໍ, ຐປນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ ປຕິຣູປເທໂສ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາວຕ຺ຖູນິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ທິປ຺ປຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິວາໂສ ສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສີຫຬທີປປວິຏ຺ຐເກວຏ຺ຏາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ປຕິຣູປເທໂສ ນາມ ຠຄວໂຕ ໂພຘິມຓ຺ຑປ຺ປເທໂສ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິຕປ຺ປເທໂສ, ທ຺ວາທສໂຍຊນາຍ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍມຕໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍທສ຺ສິຕກຓ຺ຑມ຺ພຣຸກ຺ຂມູລປ຺ປເທໂສ, ເທໂວໂຣຫນປ຺ປເທໂສ, ໂຍ ວາ ປນຎ຺ໂຎປິ ສາວຕ຺ຖິຣາຊຄຫາທິພຸທ຺ຘາທິວາສປ຺ປເທໂສ. ຕຕ຺ຖ ນິວາໂສ ສຕ຺ຕານໍ ຉອນຸຕ຺ຕຣິຍປຏິລາຠປຈ຺ຈຍໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກຊງ຺ຄລໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕສ຺ສ ອປເຣນ ມຫາສາລາ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ທກ຺ຂິຓປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ສລ຺ລວຕີ ນາມ ນທີ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ເສຕກຓ຺ຓິກໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ຖູຓໍ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ອຸສິຣທ຺ຘໂຊ ນາມ ປພ຺ພໂຕ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ (ມຫາວ. ໒໕໙). ອຍໍ ມຊ຺ຌິມປ຺ປເທໂສ ອາຍາເມນ ຕີຓິ ໂຍຊນສຕານິ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ, ປຣິກ຺ເຂເປນ ນວໂຍຊນສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອໂສ ປຕິຣູປເທໂສ ນາມ.

ເອຕ຺ຖ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາທີປານໍ ທ຺ວິສຫສ຺ສານໍ ປຣິຕ຺ຕທີປານຎ຺ຈ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ຈກາຣກາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທໂຍ ມຫາສາວກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຏ຺ຐ ໂສຬສ ວາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ໂອວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຄ຺ຄປຣາຍຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐາຍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວການໍ ປນ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຄ຺ຄປຣາຍຓາ ນິພ຺ພານປຣາຍຓາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວາໂສ ອິມາສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ປຈ຺ຈຍໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ຎຕາ ນາມ ອຕີຕຊາຕິຍໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສເວ ອາຣພ຺ຠ ອຸປຈິຕກຸສລຕາ, ສາປິ ມງ຺ຄລໍ. ກສ຺ມາ? ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສມ຺ມຸຂໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ວາ ພຸທ຺ຘສາວການໍ ວາ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕາຍ ຈຕຸປ຺ປທິກາຍປິ ຄາຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ໂຍ ຈ ມນຸສ຺ໂສ ປຸພ຺ເພ ກຕາຘິກາໂຣ ອຸສ຺ສນ຺ນກຸສລມູໂລ ໂຫຕິ, ໂສ ເຕເນວ ກຸສລມູເລນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອາສວກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຣາຊາ ມຫາກປ຺ປິໂນ ອຄ຺ຄມເຫສີ ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕາ ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິ ນາມ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕານໍ ທຸສ຺ສີລໍ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ອສ຺ສທ຺ຘໍ ສທ຺ຘາສມ຺ປທາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ມຈ຺ຉຣິໍ ຈາຄສມ຺ປທາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘີ’’ຕິ. ເອໂສ ຈ ມງ຺ຄລໍ. ກສ຺ມາ? ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກເວຣປ຺ປຫານວິວິຘານິສໍສາຘິຄມເຫຕຸໂຕຕິ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ປຕິຣູປເທສວາໂສ, ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕາ, ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘີຕິ ຕີຓິເຍວ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ປຕິຣູປເທສວາໂສ ຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

໒໖໔. ອິທານິ ພາຫຸສຈ຺ຈຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ພາຫຸສຈ຺ຈນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາໂວ. ສິປ຺ປນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຫຕ຺ຖໂກສລ຺ລໍ. ວິນໂຍຕິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕວິນຍນໍ. ສຸສິກ຺ຂິໂຕຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສິກ຺ຂິໂຕ. ສຸຠາສິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາສິຕາ. ຍາຕິ ອນິຍມນິທ຺ເທໂສ. ວາຈາຕິ ຄິຣາ ພ຺ຍປ຺ປໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ນາມ ຍໍ ຕໍ ‘‘ສຸຕຘໂຣ ໂຫຕິ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໒) ຈ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ພຫຸກໍ ສຸຕໍ ໂຫຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໖) ຈ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສນຘຣຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓິຕໍ, ຕໍ ອກຸສລປ຺ປຫານກຸສລາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈສຈ຺ຉິກິຣິຍເຫຕຸໂຕ ຈ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ສຸຕວາ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕິ, ສາວຊ຺ຊໍ ປຊຫຕິ, ອນວຊ຺ຊໍ ຠາເວຕິ, ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໗).

ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຘຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖມຸປປຣິກ຺ຂຕິ, ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ຘມ຺ມາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ, ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ສຕິ ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ, ຉນ຺ທຊາໂຕ ອຸສ຺ສຫຕິ, ອຸສ຺ສຫນ຺ໂຕ ຕຸລຍຕິ, ຕຸລຍນ຺ໂຕ ປທຫຕິ, ປທຫນ຺ໂຕ ກາເຍນ ເຈວ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈ ອຕິວິຊ຺ຌ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໔໓໒).

ອປິຈ ອຄາຣິກພາຫຸສຈ຺ຈມ຺ປິ ຍໍ ອນວຊ຺ຊໍ, ຕໍ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂາວຫນໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສິປ຺ປໍ ນາມ ອຄາຣິກສິປ຺ປຎ຺ຈ ອນຄາຣິກສິປ຺ປຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຄາຣິກສິປ຺ປໍ ນາມ ຍໍ ປຣູປໂຣຘວິຣຫິຕໍ ອກຸສລວິວຊ຺ຊິຕໍ ມຓິກາຣສຸວຓ຺ຓກາຣກມ຺ມາທິ, ຕໍ ອິຘໂລກຕ຺ຖາວຫນໂຕ ມງ຺ຄລໍ. ອນຄາຣິກສິປ຺ປໍ ນາມ ຈີວຣວິຈາຣຓສິພ຺ພນາທິ ສມຓປຣິກ຺ຂາຣາຠິສງ຺ຂຣຓໍ, ຍໍ ຕໍ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຍານິ ຕານິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ກິໍກຣຓີຍານິ, ຕຕ຺ຖ ທກ຺ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ, ຍໍ ‘‘ນາຖກຣໂຓ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໕; ອ. ນິ. ໑໐.໑໗) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂາວຫນໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວິນໂຍ ນາມ ອຄາຣິກວິນໂຍ ຈ ອນຄາຣິກວິນໂຍ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຄາຣິກວິນໂຍ ນາມ ທສອກຸສລກມ຺ມປຖວິຣມຓໍ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ອສໍກິເລສາປຊ຺ຊເນນ ອາຈາຣຄຸຓວວຕ຺ຖາເນນ ຈ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂາວຫນໂຕ ມງ຺ຄລໍ. ອນຄາຣິກວິນໂຍ ນາມ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ອນາປຊ຺ຊນໍ, ໂສປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ. ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ວາ ອນຄາຣິກວິນໂຍ. ໂສ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ສິກ຺ຂເນນ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຸຠາສິຕາ ວາຈາ ນາມ ມຸສາວາທາທິໂທສວິຣຫິຕາ ວາຈາ. ຍຖາຫ – ‘‘ຈຕູຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ວາຈາ ສຸຠາສິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ວາຈາ ເອວ ວາ ສຸຠາສິຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ສຸຠາສິຕໍ ອຸຕ຺ຕມມາຫຸ ສນ຺ໂຕ,

ຘມ຺ມໍ ຠເຓ ນາຘມ຺ມໍ ຕໍ ທຸຕິຍໍ;

ປິຍໍ ຠເຓ ນາປ຺ປິຍໍ ຕໍ ຕຕິຍໍ,

ສຈ຺ຈໍ ຠເຓ ນາລິກໍ ຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໓; ສຸ. ນິ. ໔໕໒);

ອຍມ຺ປິ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂາວຫນໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຍໍ ວິນຍປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ວິນຍຄ຺ຄຫເຓນ ເອຕໍ ອສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວິນໂຍ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຖວາ ກິໍ ອິມິນາ ປຣິສ຺ສເມນ ປເຣສໍ ຘມ຺ມເທສນາວາຈາ ອິຘ ‘‘ສຸຠາສິຕາ ວາຈາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຫິ ຍຖາ ປຕິຣູປເທສວາໂສ, ເອວໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຠຍໂລກຫິຕສຸຂນິພ຺ພານາຘິຄມປຈ຺ຈຍໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫ ຈ –

‘‘ຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠາສຕິ ວາຈໍ, ເຂມໍ ນິພ຺ພານປຕ຺ຕິຍາ;

ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກິຣິຍາຍ, ສາ ເວ ວາຈານມຸຕ຺ຕມາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໓; ສຸ. ນິ. ໔໕໖);

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ, ສິປ຺ປໍ, ວິນໂຍ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ, ສຸຠາສິຕາ ວາຈາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ພາຫຸສຈ຺ຈຎ຺ຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

໒໖໕. ອິທານິ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມາຕຸ ຈ ປິຕຸ ຈາຕິ ມາຕາປິຕຸ. ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐຫນໍ. ປຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ທາຣານຎ຺ຈາຕິ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ. ສງ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ນ ອາກຸລາ ອນາກຸລາ. ກມ຺ມານິ ເອວ ກມ຺ມນ຺ຕາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ມາຕາ ນາມ ຊນິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ປິຕາ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ ປາທໂຘວນສມ຺ພາຫນອຸຈ຺ຉາທນນ຺ຫາປເນຫິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສມ຺ປທາເນນ ຈ ອຸປກາຣກຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ມາຕາປິຕໂຣ ພຫູປກາຣາ ປຸຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖກາມາ ອນຸກມ຺ປກາ, ຍໍ ປຸຕ຺ຕເກ ພຫິ ກີຬິຕ຺ວາ ປໍສຸມກ຺ຂິຕສຣີຣເກ ອາຄເຕ ທິສ຺ວາ ປໍສຸກໍ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໍ ອຸປສິງ຺ຆາຍນ຺ຕາ ປຣິຈຸມ຺ພນ຺ຕາ ຈ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ມາຕາປິຕໂຣ ສີເສນ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປຏິກາຣໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ. ຍສ຺ມາ ຈ ເຕ ອາປາທກາ ໂປສກາ ອິມສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ທສ຺ເສຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ມຕາ ປຸພ຺ພາຈຣິຍສມ຺ມຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອິຘ ປສໍສໍ ເປຈ຺ຈ ສຄ຺ຄສຸຂຎ຺ຈ ອາວຫຕິ, ເຕນ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ມາຕາປິຕໂຣ, ປຸພ຺ພາຈຣິຍາຕິ ວຸຈ຺ຈເຣ;

ອາຫຸເນຍ຺ຍາ ຈ ປຸຕ຺ຕານໍ, ປຊາຍ ອນຸກມ຺ປກາ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຫິ ເນ ນມສ຺ເສຍ຺ຍ, ສກ຺ກເຣຍ຺ຍ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ອນ຺ເນນ ອຖ ປາເນນ, ວຕ຺ເຖນ ສຍເນນ ຈ.

‘‘ອຸຈ຺ຉາທເນນ ນ຺ຫາປເນນ, ປາທານໍ ໂຘວເນນ ຈ;

ຕາຍ ນໍ ປາຣິຈຣິຍາຍ, ມາຕາປິຕູສຸ ປຓ຺ຑິຕາ;

ອິເຘວ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ເປຈ຺ຈ ສຄ຺ເຄ ປໂມທຕີ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໓.໓໑; ອິຕິວຸ. ໑໐໖; ຊາ. ໒.໒໐.໑໘໑-໑໘໓);

ອປໂຣ ນໂຍ – ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ ຠຣຓກິຈ຺ຈກຣຓກຸລວໍສຏ຺ຐປນາທິປຎ຺ຈວິຘໍ, ຕໍ ປາປນິວາຣຓາທິປຎ຺ຈວິຘທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກຫິຕເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ປຎ຺ຈຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ເຕນ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ມາຕາປິຕໂຣ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາຕພ຺ພາ ‘ຠໂຕ ເນ ຠຣິສ຺ສາມິ, ກິຈ຺ຈໍ ເນສໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ກຸລວໍສໍ ຐເປສ຺ສາມິ, ທາຍຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສາມິ, ອຖ ວາ ປນ ເປຕານໍ ກາລກຕານໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອນຸປ຺ປທສ຺ສາມີ’ຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ເຕນ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ມາຕາປິຕໂຣ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕິ, ປາປາ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ກລ຺ຍາເຓ ນິເວເສນ຺ຕິ, ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ, ປຕິຣູເປນ ທາເຣນ ສໍໂຍເຊນ຺ຕິ, ສມເຍ ທາຍຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເທນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໗).

ອປິຈ ໂຍ ມາຕາປິຕໂຣ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ປສາທຸປ຺ປາທເນນ ສີລສມາທາປເນນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວາ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ອຍໍ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐາການໍ ອຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ຕໍ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ ມາຕາປິຕູຫິ ກຕສ຺ສ ອຸປກາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປກາຣຠູຕໍ ອເນເກສໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ສມ຺ປຣາຍິການຎ຺ຈ ອຕ຺ຖານໍ ປທຏ຺ຐານໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ຊນິຕາ ປຸຕ຺ຕາປິ ຘີຕໂຣປິ ‘‘ປຸຕ຺ຕາ’’ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ທາຣາຕິ ວີສຕິຍາ ຠຣິຍານໍ ຍາ ກາຈິ ຠຣິຍາ. ປຸຕ຺ຕາ ຈ ທາຣາ ຈ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ. ສງ຺ຄໂຫຕິ ສມ຺ມານນາທີຫິ ອຸປກາຣກຣຓໍ. ຕໍ ສຸສໍວິຫິຕກມ຺ມນ຺ຕຕາທິທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກຫິຕເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ ປຸຕ຺ຕທາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໖) ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ຠຣິຍາສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ –

‘‘ປຎ຺ຈຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ຐາເນຫິ ສາມິເກນ ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ ຠຣິຍາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ສມ຺ມານນາຍ ອນວມານນາຍ ອນຕິຈຣິຍາຍ ອິສ຺ສຣິຍໂວສ຺ສຄ຺ເຄນ ອລງ຺ກາຣານຸປ຺ປທາເນນ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ສາມິເກນ ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ ຠຣິຍາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ປຎ຺ຈຫິ ຐາເນຫິ ສາມິກໍ ອນຸກມ຺ປຕິ, ສຸສໍວິຫິຕກມ຺ມນ຺ຕາ ຈ ໂຫຕິ, ສງ຺ຄຫິຕປຣິຊນາ ຈ, ອນຕິຈາຣິນີ ຈ, ສມ຺ຠຕຎ຺ຈ ອນຸຣກ຺ຂຕິ, ທກ຺ຂາ ຈ ໂຫຕິ ອນລສາ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໙).

ອຍໍ ວາ ອປໂຣ ນໂຍ – ສງ຺ຄໂຫຕິ ຘມ຺ມິກາຫິ ທານປິຍວາຈອຕ຺ຖຈຣິຍາຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ປຣິພ຺ພຍທານໍ, ນກ຺ຂຕ຺ຕທິວເສສຸ ນກ຺ຂຕ຺ຕທສ຺ສາປນໍ, ມງ຺ຄລທິວເສສຸ ມງ຺ຄລກຣຓໍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິເກສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ໂອວາທານຸສາສນນ຺ຕິ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກຫິຕເຫຕຸໂຕ ສມ຺ປຣາຍິກຫິຕເຫຕຸໂຕ ເທວຕາຫິປິ ນມສ຺ສນີຍຠາວເຫຕຸໂຕ ຈ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ –

‘‘ເຍ ຄຫຏ຺ຐາ ປຸຎ຺ຎກຣາ, ສີລວນ຺ໂຕ ອຸປາສກາ;

ຘມ຺ເມນ ທາຣໍ ໂປເສນ຺ຕິ, ເຕ ນມສ຺ສາມິ ມາຕລີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໖໔);

ອນາກຸລາ ກມ຺ມນ຺ຕາ ນາມ ກາລຎ຺ຎຸຕາຍ ປຕິຣູປກາຣິຕາຍ ອນລສຕາຍ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍສມ຺ປທາຍ ອພ຺ຍສນີຍຕາຍ ຈ ກາລາຕິກ຺ກມນອປ຺ປຕິຣູປກຣຓາກຣຓສິຖິລກຣຓາທິອາກຸລຠາວວິຣຫິຕາ ກສິໂຄຣກ຺ຂວຓິຊ຺ຊາທໂຍ ກມ຺ມນ຺ຕາ. ເອເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ວາ ທາສກມ຺ມກຣານໍ ວາ ພ຺ຍຕ຺ຕຕາຍ ເອວໍ ປໂຍຊິຕາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ຘນຘຎ຺ຎວຸຑ຺ຒິປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ປຕິຣູປກາຣີ ຘຸຣວາ, ອຸຏ຺ຐາຕາ ວິນ຺ທເຕ ຘນ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໘໙; ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖) ຈ;

‘‘ນ ທິວາ ໂສປ຺ປສີເລນ, ຣຕ຺ຕິມຸຏ຺ຐານເທສ຺ສິນາ;

ນິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ເຕນ ໂສຓ຺ເຑນ, ສກ຺ກາ ອາວສິຕຸໍ ຆຣໍ.

‘‘ອຕິສີຕໍ ອຕິອຸຓ຺ຫໍ, ອຕິສາຍມິທໍ ອຫຸ;

ອິຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐກມ຺ມນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖາ ອຈ຺ເຈນ຺ຕິ ມາຓເວ.

‘‘ໂຍຘ ສີຕຎ຺ຈ ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈ, ຕິຓາ ຠິຍ຺ໂຍ ນ ມຎ຺ຎຕິ;

ກຣໍ ປຸຣິສກິຈ຺ຈານິ, ໂສ ສຸຂາ ນ ວິຫາຍຕີ’’ຕິ. ຈ (ທີ. ນິ. ໓.໒໕໓);

‘‘ໂຠເຄ ສໍຫຣມານສ຺ສ, ຠມຣສ຺ເສວ ອິຣີຍໂຕ;

ໂຠຄາ ສນ຺ນິຈຍໍ ຍນ຺ຕິ, ວມ຺ມິໂກວູປຈີຍຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໕) –

ຈ ເອວມາທິ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ມາຕຸປຏ຺ຐານໍ, ປິຕຸປຏ຺ຐານໍ, ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ, ອນາກຸລາ ຈ ກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ວາ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ, ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ ວາ ເອກເມວ ກຕ຺ວາ ຕີຓິ. ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

໒໖໖. ອິທານິ ທານຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ທີຍເຕ ອິມິນາຕິ ທານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປຣສ຺ສ ປຏິປາທີຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຈຣິຍາ, ຘມ຺ມາ ວາ ອນເປຕາ ຈຣິຍາ ຘມ຺ມຈຣິຍາ. ຎາຍນ຺ເຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອິເມ’’ຕິ ຎາຕກາ. ນ ອວຊ຺ຊານິ ອນວຊ຺ຊານິ, ອນິນ຺ທິຕານິ ອຄຣຫິຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ທານໍ ນາມ ປຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສຸພຸທ຺ຘິປຸພ຺ພິກາ ອນ຺ນາທິທສທານວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ອໂລໂຠ. ອໂລເຠນ ຫິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣສ຺ສ ປຏິປາເທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທີຍເຕ ອິມິນາຕິ ທານ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ພຫຸຊນປິຍມນາປຕາທີນໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິການໍ ຜລວິເສສານໍ ອຘິຄມເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທາຍໂກ ສີຫ ທານປຕິ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕານິ (ອ. ນິ. ໕.໓໔) ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພານິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ທານໍ ນາມ ທຸວິຘໍ ອາມິສທານຎ຺ຈ, ຘມ຺ມທານຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອາມິສທານໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ. ອິຘໂລກປຣໂລກທຸກ຺ຂກ຺ຂຍສຸຂາວຫສ຺ສ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປເຣສໍ ຫິຕກາມຕາຍ ເທສນາ ຘມ຺ມທານໍ. ອິເມສຎ຺ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທານານໍ ເອຕເທວ ອຄ຺ຄໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ສພ຺ພທານໍ ຘມ຺ມທານໍ ຊິນາຕິ,

ສພ຺ພຣສໍ ຘມ຺ມຣໂສ ຊິນາຕິ;

ສພ຺ພຣຕິໍ ຘມ຺ມຣຕີ ຊິນາຕິ,

ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ສພ຺ພທຸກ຺ຂໍ ຊິນາຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໕໔);

ຕຕ຺ຖ ອາມິສທານສ຺ສ ມງ຺ຄລຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຘມ຺ມທານໍ ປນ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຖປຏິສໍເວທິຕາທີນໍ ຄຸຓານໍ ປທຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຍຖາ ຍຖາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ປເຣສໍ ເທເສຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອຕ຺ຖປຏິສໍເວທີ ຈ ໂຫຕິ ຘມ຺ມປຏິສໍເວທີ ຈາ’’ຕິ ເອວມາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕; ອ. ນິ. ໕.໒໖).

ຘມ຺ມຈຣິຍາ ນາມ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຈຣິຍາ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕິວິຘໍ ໂຂ, ຄຫປຕໂຍ, ກາເຍນ ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທິ. ສາ ປເນສາ ຘມ຺ມຈຣິຍາ ສຄ຺ຄໂລກູປປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ຘມ຺ມຈຣິຍາສມຈຣິຍາເຫຕຸ ໂຂ, ຄຫປຕໂຍ, ເອວມິເຘກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໑).

ຎາຕກາ ນາມ ມາຕິໂຕ ວາ ປິຕິໂຕ ວາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ສມ຺ພນ຺ຘາ. ເຕສໍ ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ວາ ພ຺ຍາຘິປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ວາ ອຠິຫຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປໍ ອາຄຕານໍ ຍຖາພລໍ ຆາສຈ຺ຉາທນຘນຘຎ຺ຎາທີຫິ ສງ຺ຄໂຫ ປສໍສາທີນໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ສຸຄຕິຄມນາທີນຎ຺ຈ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອນວຊ຺ຊານິ ກມ຺ມານິ ນາມ ອຸໂປສຖງ຺ຄສມາທານເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຓອາຣາມວນໂຣປນເສຕຸກຣຓາທີນິ ກາຍວຈີມໂນສຸຈຣິຕກມ຺ມານິ. ຕານິ ຫິ ນານປ຺ປກາຣຫິຕສຸຂາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ວິສາເຂ, ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອຸໂປສຖໍ ອຸປວສິຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕານິ (ອ. ນິ. ໘.໔໓) ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ທານໍ, ຘມ຺ມຈຣິຍາ, ຎາຕການໍ ສງ຺ຄໂຫ, ອນວຊ຺ຊານິ ກມ຺ມານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ທານຎ຺ຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

໒໖໗. ອິທານິ ອາຣຕີ ວິຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣຕີຕິ ອາຣມຓໍ. ວິຣຕີຕິ ວິຣມຓໍ, ວິຣມນ຺ຕິ ວາ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາຕິ ວິຣຕິ. ປາປາຕິ ອກຸສລາ. ມທນີຍຏ຺ເຐນ ມຊ຺ຊໍ, ມຊ຺ຊສ຺ສ ປານໍ ມຊ຺ຊປານໍ, ຕໂຕ ມຊ຺ຊປານາ. ສໍຍມນໍ ສໍຍໂມ. ອປ຺ປມຊ຺ຊນໍ ອປ຺ປມາໂທ. ຘມ຺ເມສູຕິ ກຸສເລສຸ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ອາຣຕິ ນາມ ປາເປ ອາທີນວທສ຺ສາວິໂນ ມນສາ ເອວ ອນຠິຣຕິ. ວິຣຕິ ນາມ ກມ຺ມທ຺ວາຣວເສນ ກາຍວາຈາຫິ ວິຣມຓໍ. ສາ ເຈສາ ວິຣຕິ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ ສມາທານວິຣຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕີຕິ ຕິວິຘາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິໍ ວາ ກຸລໍ ວາ ໂຄຕ຺ຕໍ ວາ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ນ ເມ ເອຕໍ ປຕິຣູປໍ, ຍ຺ວາຫໍ ອິມໍ ປາຓໍ ຫເນຍ຺ຍໍ, ອທິນ຺ນໍ ອາທິເຍຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສມ຺ປຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໂຕ ວິຣຕິ, ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ ນາມ. ສິກ຺ຂາປທສມາທານວເສນ ປນ ປວຕ຺ຕາ ສມາທານວິຣຕິ ນາມ, ຍສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຠຸຕິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ນ ສມາຈຣຕິ. ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕິ ນາມ, ຍສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຠຸຕິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຠຍານິ ເວຣານິ ວູປສນ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ປາປໍ ນາມ ຍໍ ຕໍ ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ກມ຺ມກິເລໂສ ອທິນ຺ນາທານໍ…ເປ… ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາໂຣ…ເປ… ມຸສາວາໂທ’’ຕິ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ –

‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ອທິນ຺ນາທານໍ, ມຸສາວາໂທ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ປຣທາຣຄມນຎ຺ເຈວ, ນປ຺ປສໍສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໒໔໕) –

ເອວໍ ຄາຖາຍ ສງ຺ຄຫິຕໍ ກມ຺ມກິເລສສງ຺ຂາຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອກຸສລໍ, ຕໂຕ ປາປາ. ສພ຺ພາເປສາ ອາຣຕິ ຈ ວິຣຕິ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຠຍເວຣປ຺ປຫານາທິນານປ຺ປກາຣວິເສສາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຂ, ຄຫປຕິປຸຕ຺ຕ, ອຣິຍສາວໂກ’’ຕິອາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕານິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພານິ.

ມຊ຺ຊປານາ ຈ ສໍຍໂມ ນາມ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານາ ເວຣມຓິຍາເວຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ມຊ຺ຊປາຍີ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕິ, ຘມ຺ມໍ ນ ຊານາຕິ, ມາຕຸປິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ, ປິຕຸ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຕຖາຄຕສາວການມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ, ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ຄຣຫໍ, ສມ຺ປຣາເຍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ, ອປຣາປຣິຍາເຍ ອຸມ຺ມາທຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ມຊ຺ຊປານາ ປນ ສໍຍໂຕ ເຕສໍ ໂທສານໍ ວູປສມໍ ຕພ຺ພິປຣີຕຄຸຓສມ຺ປທຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ມຊ຺ຊປານາ ສໍຍໂມ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປມາໂທ ນາມ ‘‘ກຸສລານໍ ວາ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍຕາ ອສາຕຈ຺ຈກິຣິຍຕາ ອນຏ຺ຐິຕກິຣິຍຕາ ໂອລີນວຸຕ຺ຕິຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕາ ອນາເສວນາ ອຠາວນາ ອພຫຸລີກມ຺ມໍ ອນຘິຏ຺ຐານໍ ອນນຸໂຍໂຄ ປມາໂທ. ໂຍ ເອວຣູໂປ ປມາໂທ ປມຊ຺ຊນາ ປມຊ຺ຊິຕຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາໂທ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໔໖) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປມາທສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂນເຍນ ອຕ຺ຖໂຕ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ນານປ຺ປກາຣກຸສລາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ຈ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘-໑໙; ອ. ນິ. ໕.໒໖) ຈ ‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໒໑) ຈ ເອວມາທິ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ປາປາ ວິຣຕິ, ມຊ຺ຊປານາ ສໍຍໂມ, ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປມາໂທຕິ ຕີຓິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ອາຣຕີ ວິຣຕີຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

໒໖໘. ອິທານິ ຄາຣໂວ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາຣໂວຕິ ຄຣຸຠາໂວ. ນິວາໂຕຕິ ນີຈວຸຕ຺ຕິຕາ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີຕິ ສນ຺ໂຕໂສ. ກຕສ຺ສ ຊານນຕາ ກຕຎ຺ຎຸຕາ. ກາເລນາຕິ ຂເຓນ ສມເຍນ. ຘມ຺ມສ຺ສ ສວນໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ຄາຣໂວ ນາມ ຄຣຸກາຣປໂຍຄາຣເຫສຸ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຕຖາຄຕສາວກອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍມາຕາປິຕຸເຊຏ຺ຐຠາຕິກຠຄິນິອາທີສຸ ຍຖານຸຣູປໍ ຄຣຸກາໂຣ ຄຣຸກຣຓໍ ສຄາຣວຕາ. ສ຺ວາຍໍ ຄາຣໂວ ຍສ຺ມາ ສຸຄຕິຄມນາທີນໍ ເຫຕຸ. ຍຖາຫ –

‘‘ຄຣຸກາຕພ຺ພໍ ຄຣຸໍ ກໂຣຕິ, ມາເນຕພ຺ພໍ ມາເນຕິ, ປູເຊຕພ຺ພໍ ປູເຊຕິ. ໂສ ເຕນ ກມ຺ເມນ ເອວໍ ສມຕ຺ເຕນ ເອວໍ ສມາທິນ຺ເນນ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ໂນ ເຈ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ…ເປ… ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ສເຈ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປຈ຺ຈາຊາຍຕິ, ອຸຈ຺ຈາກຸລີໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໙໕).

ຍຖາ ຈາຫ – ‘‘ສຕ຺ຕິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປຣິຫານິຍາ ຘມ຺ມາ. ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ສຕ຺ຖຸຄາຣວຕາ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໗.໓໒-໓໓). ຕສ຺ມາ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນິວາໂຕ ນາມ ນີຈມນຕາ ນິວາຕວຸຕ຺ຕິຕາ, ຍາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິຫຕມາໂນ ນິຫຕທປ຺ໂປ ປາທປຸຎ຺ຉນໂຈຬກສໂມ ຉິນ຺ນວິສາຓຸສຠສໂມ ອຸທ຺ຘຏທາຐສປ຺ປສໂມ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສຓ຺ໂຫ ສຂິໂລ ສຸຂສມ຺ຠາໂສ ໂຫຕິ, ອຍໍ ນິວາໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ຍສາທິຄຸຓປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫ ຈ – ‘‘ນິວາຕວຸຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖທ຺ໂຘ, ຕາທິໂສ ລຠເຕ ຍສ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໓).

ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ ນາມ ອິຕຣີຕຣປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ, ໂສ ທ຺ວາທສວິໂຘ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ, ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ, ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສຕິ ຕິວິໂຘ. ເອວໍ ປິຓ຺ຑປາຕາທີສຸ.

ຕສ຺ສາຍໍ ປເຠທວຓ຺ຓນາ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຈີວຣໍ ລຠຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ອສຸນ຺ທຣໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ອາພາຘິໂກ ໂຫຕິ, ຄຣຸໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ໂຕ ໂອຓມຕິ ວາ ກິລມຕິ ວາ. ໂສ ສຠາເຄນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ປຓີຕປຈ຺ຈຍລາຠີ ໂຫຕິ, ໂສ ປຏ຺ຏຈີວຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຫຄ຺ຆໍ ຈີວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເຖຣານໍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານຎ຺ຈ ອນຸຣູປ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສງ຺ກາຣກູຏາ ວາ ອຎ຺ຎໂຕ ວາ ກຸໂຕຈິ ນນ຺ຕການິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໍ ກຕ຺ວາ ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ອາພາຘິໂກ ໂຫຕິ, ລູຂໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ພາຬ຺ຫໍ ໂຣຄາຕງ຺ກໍ ປາປຸຓາຕິ, ໂສ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສປ຺ປິມຘຸຂີຣາທີນິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ປຓີຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ‘‘ອຍໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ເຖຣານໍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ປຓີຕປິຓ຺ຑປາຕໍ ວິນາ ອຍາເປນ຺ຕານໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອນຸຣູໂປ’’ຕິ ເຕສໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເສນາສນໍ ປາປຸຓາຕິ, ໂສ ເຕເນວ ສນ຺ຕຸສ຺ສຕິ, ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ສຸນ຺ທຣຕຣມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ອາພາຘິໂກ ໂຫຕິ, ນິວາຕເສນາສເນ ວສນ຺ໂຕ ອຕິວິຍ ປິຕ຺ຕໂຣຄາທີຫິ ອາຕຸຣີຍຕິ, ໂສ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປາປຸຓນເກ ສວາຕສີຕລເສນາສເນ ວສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ສຸນ຺ທຣໍ ເສນາສນໍ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ ‘‘ສຸນ຺ທຣເສນາສນໍ ປມາທຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຣ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ນິທ຺ທາຠິຠູຕສ຺ສ ຈ ປຸນ ປຏິພຸຊ຺ຌໂຕ ກາມວິຕກ຺ກາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ໂສ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອພ຺ໂຠກາສຣຸກ຺ຂມູລປຓ຺ຓກຸຏີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ ຫຣີຕກໍ ວາ ອາມລກໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ, ອຎ຺ເຎຫິ ລທ຺ຘໍ ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທິມ຺ປິ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ອາພາຘິໂກ ເຕເລນ ອຕ຺ຖິໂກ ຜາຓິຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ເຕເລນ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ປູຕິມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຈຕຸມຘຸຣໍ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສຈສ຺ສ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນປິ ພ຺ຍາຘິ ວູປສມ຺ມຕິ, ອຖ ‘‘ປູຕິມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ນາມ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິຕໍ, ອຍຎ຺ຈ ປູຕິມຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຕຕ຺ຖ ເຕ ຍາວຊີວໍ ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໘) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຈຕຸມຘຸຣເຠສຊ຺ຊໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕເກນ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ເອວໍ ປເຠໂທ ສພ຺ໂພເປໂສ ສນ຺ໂຕໂສ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາປາປິຈ຺ຉຕາມຫິຈ຺ຉຕາທີນໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຫານາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ສຸຄຕິເຫຕຸໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ຠາຣຠາວໂຕ ຈາຕຸທ຺ທິສາທິຠາວເຫຕຸໂຕ ຈ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຫ ຈ –

‘‘ຈາຕຸທ຺ທິໂສ ອປ຺ປຏິໂຆ ຈ ໂຫຕິ,

ສນ຺ຕຸສ຺ສມາໂນ ອິຕຣີຕເຣນາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໒; ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໘) ເອວມາທິ;

ກຕຎ຺ຎຸຕາ ນາມ ອປ຺ປສ຺ສ ວາ ພຫຸສ຺ສ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ກຕສ຺ສ ອຸປກາຣສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອນຸສ຺ສຣຓຠາເວນ ຊານນຕາ. ອປິຈ ເນຣຍິກາທິທຸກ຺ຂປຣິຕ຺ຕາຓໂຕ ປຸຎ຺ຎານິ ເອວ ປາຓີນໍ ພຫູປກາຣານິ, ຕໂຕ ເຕສມ຺ປິ ອຸປກາຣານຸສ຺ສຣຓຕາ ‘‘ກຕຎ຺ຎຸຕາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ປສໍສນີຍຕາທິນານປ຺ປກາຣວິເສສາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອາຫ ຈ – ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ທຸລ຺ລຠາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ໂຍ ຈ ປຸພ຺ພກາຣີ, ໂຍ ຈ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໑໒໐).

ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ນາມ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຠິຠູຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ເຕສໍ ວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ. ອປເຣ ອາຫຸ – ປຎ຺ຈເມ ປຎ຺ຈເມ ທິວເສ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ນາມ. ຍຖາຫ ອາຍສ຺ມາ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ‘‘ປຎ຺ຈາຫິກໍ ໂຂ ປນ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ນິສີທາມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໗; ມຫາວ. ໔໖໖).

ອປິຈ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກງ຺ຂາປຏິວິໂນທກໍ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລປິ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ‘‘ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ ປຣິປຎ຺ຫຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘). ຕເທຕໍ ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ນີວຣຓປ຺ປຫານຈຕຸຣານິສໍສອາສວກ຺ຂຍາທິນານປ຺ປກາຣວິເສສາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຈຕໂສ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ປຎ຺ຈສ຺ສ ນີວຣຓານິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໑໙) ຈ.

‘‘ໂສຕານຸຄຕານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານໍ…ເປ… ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘານໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອານິສໍສາ ປາຏິກງ຺ຂາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໙໑) ຈ.

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ກາເລນ ກາລໍ ສມ຺ມາ ຠາວິຍມານາ ສມ຺ມາ ອນຸປຣິວຕ຺ຕິຍມານາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາສວານໍ ຂຍໍ ປາເປນ຺ຕິ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທີນິ (ອ. ນິ. ໔.໑໔໗).

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ຄາຣໂວ, ນິວາໂຕ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ກຕຎ຺ຎຸຕາ, ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຄາຣໂວ ຈ ນິວາໂຕ ຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

໒໖໙. ອິທານິ ຂນ຺ຕີ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຂມນໍ ຂນ຺ຕິ. ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫິຕາຍ ສຸຂໍ ວໂຈ ອສ຺ມິນ຺ຕິ ສຸວໂຈ, ສຸວຈສ຺ສ ກມ຺ມໍ ໂສວຈສ຺ສໍ, ໂສວຈສ຺ສສ຺ສ ຠາໂວ ໂສວຈສ຺ສຕາ. ກິເລສານໍ ສມິຕຕ຺ຕາ ສມຓາ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ເປກ຺ຂນໍ. ຘມ຺ມສ຺ສ ສາກຈ຺ຉາ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ ຂນ຺ຕິ ນາມ ອຘິວາສນກ຺ຂນ຺ຕິ, ຍາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕ, ວຘພນ຺ຘາທີຫິ ວາ ວິຫິໍສນ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ອສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ນິພ຺ພິກາໂຣ ໂຫຕິ ຂນ຺ຕິວາທີ ວິຍ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຫູ ອຕີຕມທ຺ຘານໍ, ສມໂຓ ຂນ຺ຕິທີປໂນ;

ຕໍ ຂນ຺ຕິຍາເຍວ ຐິຕໍ, ກາສິຣາຊາ ອເຉທຍີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໕໑);

ຠທ຺ທກໂຕ ວາ ມນສິ ກໂຣຕິ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ອປຣາຘາຠາເວນ ອາຍສ຺ມາ ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ຍຖາຫ –

‘‘ສເຈ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຸນາປຣນ຺ຕກາ ມນຸສ຺ສາ ອກ຺ໂກສິສ຺ສນ຺ຕິ ປຣິຠາສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເມ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕິ ‘ຠທ຺ທກາ ວຕິເມ ສຸນາປຣນ຺ຕກາ ມນຸສ຺ສາ, ສຸຠທ຺ທກາ ວຕິເມ ສຸນາປຣນ຺ຕກາ ມນຸສ຺ສາ, ຍໍ ເມ ນຍິເມ ປາຓິນາ ປຫາຣໍ ເທນ຺ຕີ’’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໖; ສໍ. ນິ. ໔.໘໘).

ຍາຍ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອິສີນມ຺ປິ ປສໍສນີໂຍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ສຣຠງ຺ໂຄ ອິສິ –

‘‘ໂກຘໍ ວຘິຕ຺ວາ ນ ກທາຈິ ໂສຈຕິ,

ມກ຺ຂປ຺ປຫານໍ ອິສໂຍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ;

ສພ຺ເພສໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຜຣຸສໍ ຂເມຖ,

ເອຕໍ ຂນ຺ຕິໍ ອຸຕ຺ຕມມາຫຸ ສນ຺ໂຕ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໖໔);

ເທວຕານມ຺ປິ ປສໍສນີໂຍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ –

‘‘ໂຍ ຫເວ ພລວາ ສນ຺ໂຕ, ທຸພ຺ພລສ຺ສ ຕິຕິກ຺ຂຕິ;

ຕມາຫຸ ປຣມໍ ຂນ຺ຕິໍ, ນິຈ຺ຈໍ ຂມຕິ ທຸພ຺ພໂລ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໐-໒໕໑);

ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປສໍສນີໂຍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ຠຄວາ –

‘‘ອກ຺ໂກສໍ ວຘພນ຺ຘຎ຺ຈ, ອທຸຏ຺ໂຐ ໂຍ ຕິຕິກ຺ຂຕິ;

ຂນ຺ຕີພລໍ ພລານີກໍ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໙໙);

ສາ ປເນສາ ຂນ຺ຕິ ເອເຕສຎ຺ຈ ອິຘ ວຓ຺ຓິຕານໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຄຸຓານໍ ອຘິຄມເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂສວຈສ຺ສຕາ ນາມ ສຫຘມ຺ມິກໍ ວຸຈ຺ຈມາເນ ວິກ຺ເຂປໍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາວໍ ວາ ຄຸຓໂທສຈິນ຺ຕນໍ ວາ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ອາທຣຎ຺ຈ ຄາຣວຎ຺ຈ ນີຈມນຕຎ຺ຈ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຈນກຣຓຕາ. ສາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ສນ຺ຕິກາ ໂອວາທານຸສາສນີປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ ໂທສປ຺ປຫານຄຸຓາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ຈ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສມຓານໍ ທສ຺ສນໍ ນາມ ອຸປສມິຕກິເລສານໍ ຠາວິຕກາຍວຈີຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎານໍ ອຸຕ຺ຕມທມຖສມຖສມນ຺ນາຄຕານໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ອຸປສງ຺ກມນຸປຏ຺ຐານອນຸສ຺ສຣຓສວນທສ຺ສນໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ໂອມກເທສນາຍ ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ. ອາຫ ຈ – ‘‘ທສ຺ສນມ຺ປຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູປກາຣໍ ວທາມີ’’ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໔). ຍໂຕ ຫິຕກາເມນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ສີລວນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຆຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ຍທິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖິ, ຍຖາພລໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມນ ປຕິມາເນຕພ຺ພາ. ຍທິ ນຕ຺ຖິ, ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິຕໍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມິໍ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນມສ຺ສິຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ປິຍຈກ຺ຂູຫິ ສມ຺ປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ທສ຺ສນມູລເກນາປິ ຫິ ປຸຎ຺ເຎນ ອເນການິ ຊາຕິສຫສ຺ສານິ ຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ໂຣໂຄ ວາ ທາໂຫ ວາ ອຸສ຺ສທາ ວາ ປິຬກາ ວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປ຺ປສນ຺ນປຎ຺ຈວຓ຺ຓສສ຺ສິຣິການິ ໂຫນ຺ຕິ ຈກ຺ຂູນິ ຣຕນວິມາເນ ອຸຄ຺ຆາຏິຕມຓິກວາຏສທິສານິ, ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປມຕ຺ຕໍ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ລາຠີ ໂຫຕິ. ອນຈ຺ຉຣິຍຎ຺ເຈຕໍ, ຍໍ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ສປ຺ປຎ຺ຎຊາຕິໂກ ສມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິເຕນ ສມຓທສ຺ສນມເຍນ ປຸຎ຺ເຎນ ເອວຣູປໍ ວິປາກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠເວຍ຺ຍ, ຍຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕກຊນິຕສ຺ສ ສມຓທສ຺ສນສ຺ສ ເອວໍ ວິປາກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ –

‘‘ອຸລູໂກ ມຓ຺ຑລກ຺ຂິໂກ,

ເວທິຍເກ ຈິຣທີຆວາສິໂກ;

ສຸຂິໂຕ ວຕ ໂກສິໂຍ ອຍໍ,

ກາລຸຏ຺ຐິຕໍ ປສ຺ສຕິ ພຸທ຺ຘວຣໍ.

‘‘ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອນຸຕ຺ຕເຣ;

ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສານິ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ໂສ ນ ຄຈ຺ຉຕິ.

‘‘ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວານ, ກຸສລກມ຺ເມນ ໂຈທິໂຕ;

ຠວິສ຺ສຕິ ອນນ຺ຕຎາໂຓ, ໂສມນສ຺ໂສຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໔; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໑໐);

ກາເລນ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ ນາມ ປໂທເສ ວາ ປຈ຺ຈູເສ ວາ ທ຺ເວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສາກຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວິນຍຘຣາ ວິນຍໍ, ອາຠິຘມ຺ມິກາ ອຠິຘມ຺ມໍ, ຊາຕກຠາຓກາ ຊາຕກໍ, ອຏ຺ຐກຖິກາ ອຏ຺ຐກຖໍ, ລີນຸທ຺ຘຕວິຈິກິຈ຺ຉາປເຣຕຈິຕ຺ຕວິໂສຘນຕ຺ຖໍ ວາ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ກາເລ ສາກຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍໍ ກາເລນ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ. ສາ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິອາທີນໍ ຄຸຓານໍ ເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ຂນ຺ຕິ, ໂສວຈສ຺ສຕາ, ສມຓທສ຺ສນໍ, ກາເລນ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຂນ຺ຕີ ຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

໒໗໐. ອິທານິ ຕໂປ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ຕປຕີຕິ ຕໂປ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ຈຣິຍໍ, ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວາ ຈຣິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ເສຏ຺ຐຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານ ທສ຺ສນໍ. ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ທສ຺ສນນ຺ຕິປິ ເອເກ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວານໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ, ສຈ຺ຉິກຣຓໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ຕໂປ ນາມ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາທີນໍ ຕປນໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ, ໂກສຊ຺ຊສ຺ສ ວາ ຕປນໂຕ ວີຣິຍໍ. ເຕນ ຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ອາຕາປີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອຠິຊ຺ຌາທິປ຺ປຫານຌານາທິປຏິລາຠເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ ເມຖຸນວິຣຕິສມຓຘມ຺ມສາສນມຄ຺ຄານໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຫາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໔; ມ. ນິ. ໑.໒໙໒) ເອວມາທີສຸ ເມຖຸນວິຣຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຠຄວຕິ ໂນ, ອາວຸໂສ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໗) ສມຓຘມ຺ໂມ. ‘‘ນ ຕາວາຫໍ, ປາປິມ, ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ຍາວ ເມ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຠວິສ຺ສຕິ ຜີຕຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘; ສໍ. ນິ. ໕.໘໒໒; ອຸທາ. ໕໑) ສາສນໍ. ‘‘ອຍເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໖) ມຄ຺ໂຄ. ອິຘ ປນ ອຣິຍສຈ຺ຈທສ຺ສເນນ ປຣໂຕ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອວເສສໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຎ຺ເຈຕໍ ອຸປຣູປຣິ ນານປ຺ປກາຣວິເສສາຘິຄມເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຣິຍສຈ຺ຈານ ທສ຺ສນໍ ນາມ ກຸມາຣປຎ຺ເຫ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອຠິສມຍວເສນ ມຄ຺ຄທສ຺ສນໍ. ຕໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂວີຕິກ຺ກມເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ນາມ ອິຘ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ປຎ຺ຈຄຕິວານເນນ ວານສຎ຺ຎິຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ວາ ‘‘ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕຣສ຺ສ ປນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສເນເນວ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ສິທ຺ຘາ, ເຕເນຕໍ ອິຘ ນ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເອວເມສາ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣາທິເຫຕຸໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ຕໂປ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ອຣິຍສຈ຺ຈານ ທສ຺ສນໍ, ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຕໂປ ຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

໒໗໑. ອິທານິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂລກຘມ຺ເມຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ຜຸສິຕສ຺ສ ຉຸປິຕສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ໂລເກ ຘມ຺ມາ ໂລກຘມ຺ມາ, ຍາວ ໂລກປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕາວ ອນິວຕ຺ຕກາ ຘມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມໂນ ມານສໍ. ຍສ຺ສາຕິ ນວສ຺ສ ວາ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ວາ ເຖຣສ຺ສ ວາ. ນ ກມ຺ປຕີຕິ ນ ຈລຕິ, ນ ເວຘຕິ. ອໂສກນ຺ຕິ ນິສ຺ໂສກໍ ອພ຺ພູຬ຺ຫໂສກສລ຺ລໍ. ວິຣຊນ຺ຕິ ວິຄຕຣຊໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຣຊໍ. ເຂມນ຺ຕິ ອຠຍໍ ນິຣຸປທ຺ທວໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອຍໍ ຕາວ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ກມ຺ປຕິ, ຍສ຺ສ ລາຠາລາຠາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ກມ຺ປຕິ, ນ ຈລຕິ, ນ ເວຘຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເກນຈິ ອກມ຺ປນີຍໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວາວຫນໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກສ຺ສ ປນ ເອເຕຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ກມ຺ປຕິ? ອຣຫໂຕ ຂີຓາສວສ຺ສ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເສໂລ ຍຖາ ເອກຄ຺ຆໂນ, ວາເຕນ ນ ສມີຣຕິ;

ເອວໍ ຣູປາ ຣສາ ສທ຺ທາ, ຄນ຺ຘາ ຜສ຺ສາ ຈ ເກວລາ.

‘‘ອິຏ຺ຐາ ຘມ຺ມາ ອນິຏ຺ຐາ ຈ, ນ ປເວເຘນ຺ຕິ ຕາທິໂນ;

ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ, ວຍຎ຺ຈສ຺ສານຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໖.໕໕; ມຫາວ. ໒໔໔);

ອໂສກໍ ນາມ ຂີຓາສວສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂຍ ‘‘ໂສໂກ ໂສຈນາ ໂສຈິຕຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕໂສໂກ ອນ຺ໂຕປຣິໂສໂກ ເຈຕໂສ ປຣິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໒໓໗) ນເຍນ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສໂກ, ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອໂສກໍ. ເກຈິ ນິພ຺ພານໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຸຣິມປເທນ ນານຸສນ຺ຘິຍຕິ. ຍຖາ ຈ ອໂສກໍ, ເອວໍ ວິຣຊໍ ເຂມນ຺ຕິປິ ຂີຓາສວສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຣາຄໂທສໂມຫຣຊານໍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ວິຣຊໍ, ຈຕູຫິ ຈ ໂຍເຄຫິ ເຂມຕ຺ຕາ ເຂມໍ. ຍໂຕ ເອຕໍ ເຕນ ເຕນາກາເຣນ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐວເສນ ຕິວິຘມ຺ປິ ອປ຺ປວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຕາທິໂລກຸຕ຺ຕມຠາວາວຫນໂຕ ອາຫຸເນຍ຺ຍາທິຠາວາວຫນໂຕ ຈ ‘‘ມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຏ຺ຐໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປິຕຈິຕ຺ຕໍ, ອໂສກຈິຕ຺ຕໍ, ວິຣຊຈິຕ຺ຕໍ, ເຂມຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມງ຺ຄລານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ມງ຺ຄລຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠາວິຕເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂລກຘມ຺ເມຫີຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

໒໗໒. ເອວໍ ຠຄວາ ‘‘ອເສວນາ ຈ ພາລານ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ທສຫິ ຄາຖາຫິ ອຏ຺ຐຕິໍສ ມງ຺ຄລານິ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ເອຕາເນວ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕມງ຺ຄລານິ ຖຸນນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕາທິສານິ ກຕ຺ວານາ’’ຕິ ອິມໍ ອວສານຄາຖມຠາສິ.

ຕສ຺ສາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ເອຕາທິສານີຕິ ເອຕານິ ອີທິສານິ ມຍາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານິ ພາລານໍ ອເສວນາທີນິ. ກຕ຺ວານາຕິ ກຕ຺ວາ. ກຕ຺ວານ ກຕ຺ວາ ກຣິຕ຺ວາຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ຎໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖມປຣາຊິຕາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຂນ຺ຘກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣເທວປຸຕ຺ຕມາຣປ຺ປເຠເທສຸ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກສຸ ເອເກນປິ ອປຣາຊິຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ສຍເມວ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເຣ ປຣາເຊຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມກາໂຣ ເຈຕ຺ຖ ປທສນ຺ຘິກຣຓມຕ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເອຕາທິສານິ ມງ຺ຄລານິ ກຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ມາເຣຫິ ອປຣາຊິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຘໂລກປຣໂລເກສຸ ຐານຈງ຺ກມນາທີສຸ ຈ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ພາລເສວນາທີຫິ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ, ເຕສໍ ອຠາວາ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນຸປທ຺ທຸຕາ ອນຸປສຏ຺ຐາ ເຂມິໂນ ອປ຺ປຏິຠຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸນາສິໂກ ເຈຕ຺ຖ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕໍ ເຕສໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອິມິນາ ຄາຖາປາເທນ ຠຄວາ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ກຖໍ? ເອວໍ ເທວປຸຕ຺ຕ ເຍ ເອຕາທິສານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ພາລານໍ ອເສວນາທິ ອຏ຺ຐຕິໍສວິຘມ຺ປິ ເຕສໍ ເອຕາທິສກາຣການໍ ມງ຺ຄລໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ເສຏ຺ຐໍ ປວຣນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ.

ເອວຎ຺ຈ ຠຄວຕາ ນິຏ຺ຐາປິຕາຍ ເທສນາຍ ປຣິໂຍສາເນ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສເທວຕາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິຜລປ຺ປຕ຺ຕານໍ ຄຓນາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ອໂຫສິ. ອຖ ຠຄວາ ທຸຕິຍທິວເສ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມໍ, ອານນ຺ທ, ຣຕ຺ຕິໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ເທວຕາ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມງ຺ຄລປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສາຫໍ ອຏ຺ຐຕິໍສ ມງ຺ຄລານິ ອຠາສິໍ, ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ, ອານນ຺ທ, ອິມໍ ມງ຺ຄລປຣິຍາຍໍ, ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວາເຈຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ວາເຈສິ. ຕຍິທໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠຕໍ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວມິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ ປຸຖຸຠູຕໍ ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ເອເຕສ຺ເວວ ມງ຺ຄເລສຸ ຎາຓປຣິຈຍປາຏວຕ຺ຖໍ ອຍໍ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ໂຍຊນາ – ເອວມິເມ ອິຘໂລກປຣໂລກໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂກາມາ ສຕ຺ຕາ ພາລຊນເສວນໍ ປຫາຍ, ປຓ຺ຑິເຕ ນິສ຺ສາຍ, ປູຊເນຍ຺ເຍ ປູເຊນ຺ຕາ, ປຕິຣູປເທສວາເສນ ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ຎຕາຍ ຈ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ໂຈທິຍມານາ, ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ປຓິຘາຍ, ພາຫຸສຈ຺ຈສິປ຺ປວິນເຍຫິ ອລງ຺ກຕຕ຺ຕຠາວາ, ວິນຍານຸຣູປໍ ສຸຠາສິຕໍ ຠາສມານາ, ຍາວ ຄິຫິຠາວໍ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ, ຕາວ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐາເນນ ໂປຣາຓໍ ອິຓມູລໍ ວິໂສຘຍມານາ, ປຸຕ຺ຕທາຣສງ຺ຄເຫນ ນວໍ ອິຓມູລໍ ປໂຍຊຍມານາ, ອນາກຸລກມ຺ມນ຺ຕຕາຍ ຘນຘຎ຺ຎາທິສມິທ຺ຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕາ, ທາເນນ ໂຠຄສາຣໍ ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ຊີວິຕສາຣຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ, ຎາຕິສງ຺ຄເຫນ ສກຊນຫິຕໍ ອນວຊ຺ຊກມ຺ມນ຺ຕຕາຍ ປຣຊນຫິຕຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕາ, ປາປວິຣຕິຍາ ປຣູປຆາຕໍ ມຊ຺ຊປານສໍຍເມນ ອຕ຺ຕູປຆາຕຎ຺ຈ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປມາເທນ ກຸສລປກ຺ຂໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ, ວຑ຺ຒິຕກຸສລຕາຍ ຄິຫິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ໂອຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຠາເວ ຐິຕາປິ ພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວກຸປຊ຺ຌາຈຣິຍາທີສຸ ຄາຣເວນ ນິວາເຕນ ຈ ວຕ຺ຕສມ຺ປທໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈຍເຄຘໍ ປຫາຍ, ກຕຎ຺ຎຸຕາຍ ສປ຺ປຸຣິສຠູມິຍໍ ຐຕ຺ວາ, ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ຈິຕ຺ຕລີນຕໍ ປຫາຍ, ຂນ຺ຕິຍາ ສພ຺ພປຣິສ຺ສເຍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ, ໂສວຈສ຺ສຕາຍ ສນາຖມຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ວາ, ສມຓທສ຺ສເນນ ປຏິປຕ຺ຕິປໂຍຄໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ, ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາຍ ກງ຺ຂາຏ຺ຐານິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກງ຺ຂໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣຕເປນ ສີລວິສຸທ຺ຘິໍ ສມຓຘມ຺ມພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິໍ ຕໂຕ ປຣາ ຈ ຈຕສ຺ໂສ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕາ, ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ອຣິຍສຈ຺ຈທສ຺ສນປຣິຍາຍໍ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ຕິ. ຍໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ສິເນຣຸປພ຺ພໂຕ ວິຍ ວາຕວຸຏ຺ຐີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອວິກມ຺ປມານຈິຕ຺ຕາ ອໂສກາ ວິຣຊາ ເຂມິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ເຂມິໂນ, ເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອເກນາປິ ອປຣາຊິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ເອຕາທິສານິ ກຕ຺ວານ, ສພ຺ພຕ຺ຖມປຣາຊິຕາ;

ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມງ຺ຄລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສູຈິໂລມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ສູຈິໂລມສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານເຍເນວສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ຄຍາຍໍ ວິຫຣຕິ ຏງ຺ກິຕມຎ຺ເຈ ສູຈິໂລມສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠວເນຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກາ ຄຍາ, ໂກ ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈ, ກສ຺ມາ ຈ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠວເນ ວິຫຣຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຄຍາຕິ ຄາໂມປິ ຕິຕ຺ຖມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິຘ ວຏ຺ຏຕິ. ຄຍາຄາມສ຺ສ ຫິ ອວິທູເຣ ເທເສ ວິຫຣນ຺ໂຕປິ ‘‘ຄຍາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ຄາມສ຺ສ ສມີເປ ອວິທູເຣ ທ຺ວາຣສນ຺ຕິເກ ໂສ ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈ. ຄຍາຕິຕ຺ເຖ ວິຫຣນ຺ໂຕປິ ‘‘ຄຍາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຄຍາຕິຕ຺ເຖ ຈ ໂສ ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈ. ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາສາຓານໍ ອຸປຣິ ວິຕ຺ຖຕໍ ປາສາຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ກໂຕ ປາສາຓມຎ຺ໂຈ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠວນໍ ອາຬວກສ຺ສ ຠວນໍ ວິຍ. ຍສ຺ມາ ວາ ປນ ຠຄວາ ຕໍ ທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ສູຈິໂລມສ຺ສ ຈ ຂຣໂລມສ຺ສ ຈາຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຍກ຺ຂານໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລູປນິສ຺ສຍໍ ອທ຺ທສ, ຕສ຺ມາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ນານາທິສາຫິ ສນ຺ນິປຕິຕສ຺ສ ຊນສ຺ສ ເຂຬສິງ຺ຆາຓິກາທິນານປ຺ປກາຣາສຸຈິນິສ຺ສນ຺ທກິລິນ຺ນຠູມິຠາຄມ຺ປິ ຕໍ ຕິຕ຺ຖປ຺ປເທສໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຏງ຺ກິຕມຎ຺ເຈ ນິສີທິ ສູຈິໂລມສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠວເນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຄຍາຍໍ ວິຫຣຕິ ຏງ຺ກິຕມຎ຺ເຈ ສູຈິໂລມສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠວເນ’’ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາຕິ ຍໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ເຕນ ສມເຍນ. ຂໂຣ ຈ ຍກ຺ໂຂ ສູຈິໂລໂມ ຈ ຍກ຺ໂຂ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ. ເກ ເຕ ຍກ຺ຂາ, ກສ຺ມາ ຈ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເຕສຸ ຕາວ ເອໂກ ອຕີເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ເຕລໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ ມກ຺ເຂສິ. ໂສ ເຕນ ກມ຺ເມນ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຄຍາໂປກ຺ຂຣຓິຕີເຣ ຍກ຺ຂໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ເສວ ຈສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນ ວິຣູປານິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ອເຫສຸໍ, ອິຏ຺ຐກຈ຺ຉທນສທິສຎ຺ຈ ຂຣສມ຺ຜສ຺ສໍ ຈມ຺ມໍ. ໂສ ກິຣ ຍທາ ປຣໍ ຠິໍສາເປຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕທາ ຉທນິຏ຺ຐກສທິສານິ ຈມ຺ມກປາລານິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠິໍສາເປຕິ. ເອວໍ ໂສ ຂຣສມ຺ຜສ຺ສຕ຺ຕາ ຂໂຣ ຍກ຺ໂຂຕ຺ເວວ ນາມໍ ລຠິ.

ອິຕໂຣ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຸປາສໂກ ຫຸຕ຺ວາ ມາສສ຺ສ ອຏ຺ຐ ທິວເສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ໂຆສິເຕ ສງ຺ຆາຣາມທ຺ວາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ເຂຕ຺ຕໍ ເກລາຍນ຺ໂຕ ອຸຄ຺ໂຆສນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ນ຺ຫາຍາມິ, ຈິຣໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກິລິຏ຺ຐຄຕ຺ໂຕວ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຫຄ຺ເຆ ຠຸມ຺ມຕ຺ຖຣເຓ ອນາທເຣນ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸປິ. ຠິກ຺ຂຸ ເອວາຍໍ, ນ ອຸປາສໂກຕິ ສໍຍຸຕ຺ຕຠາຓກາ. ໂສ ເຕນ ຈ ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ເມນ ຈ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຄຍາໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ຍກ຺ຂໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ໂສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນ ທຸທ຺ທສິໂກ ອໂຫສິ, ສຣີເຣ ຈສ຺ສ ສູຈິສທິສານິ ໂລມານິ ອເຫສຸໍ. ໂສ ຫິ ຠິໍສາເປຕພ຺ພເກ ສຕ຺ເຕ ສູຈີຫິ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ວິຍ ຠິໍສາເປຕິ. ເອວໍ ໂສ ສູຈິສທິສໂລມຕ຺ຕາ ສູຈິໂລໂມ ຍກ຺ໂຂຕ຺ເວວ ນາມໍ ລຠິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຈຣຕ຺ຖາຍ ຠວນໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ເຄເນວ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ທິສາຠາຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຂໂຣຕິ ກສ຺ມາ ເຕ ເອວມາຫໍສຸ? ຂໂຣ ສມຓກປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ. ສູຈິໂລໂມ ປນ ‘‘ໂຍ ຠາຍຕິ ນ ໂສ ສມໂຓ, ສມຓປຏິຣູປກຕ຺ຕາ ປນ ສມຓໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍລທ຺ຘິໂກ. ຕສ຺ມາ ຕາທິສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ເນໂສ ສມໂຓ, ສມຓໂກ ເອໂສ’’ຕິ ສຫສາວ ວຕ຺ວາປິ ປຸນ ວີມໍສິຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ຍາວາຫໍ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ. ສູຈິໂລໂມ ຍກ຺ໂຂຕິ ອິໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ອປິຈ ໂຂ ເຕ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ປາປໂກຕິ, ຕາວ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ກາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍໍ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສີຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕໂຕ ອຠາຍນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຫໍ ຕໍ ສມຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິໍ ກາຣຓາ? ໂສ ຫິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມິນາປິ ນາມ ເມ ເອວໍ ຂເຣນ ອມນຸສ຺ສສມ຺ຜສ຺ເສນ ມນຸສ຺ໂສ ສມາໂນ ອຍໍ ນ ຠາຍຕິ, ຫນ຺ທາຫໍ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘວິສເຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉາມິ, ອທ຺ຘາ ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ນ ສມ຺ປາຍິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ນໍ ເອວໍ ວິເຫເຐສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຠຄວາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ຂ຺ວາຫໍ ຕໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ອາຬວກສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ພາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໗໓. ອຖ ໂຂ ສູຈິໂລໂມ ຍກ຺ໂຂ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສິ ‘‘ຣາໂຄ ຈ ໂທໂສ ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣາຄໂທສາ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ. ກຸໂຕນິທານາຕິ ກິໍນິທານາ ກິໍເຫຕຸກາ. ກຸໂຕຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ໂຕ-ອາເທໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ, ສມາເສ ຈສ຺ສ ໂລປາຠາໂວ. ອຖ ວາ ນິທານາຕິ ຊາຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ກຸໂຕນິທານາ, ກຸໂຕຊາຕາ, ກຸໂຕອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຣຕີ ຣຕີ ໂລມຫໍໂສ ກຸໂຕຊາຕິ ຍາຍໍ ‘‘ປນ຺ເຕສຸ ວາ ເສນາສເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣສຸ ວາ ອຘິກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຣຕິ ອຣຕິຕາ ອນຠິຣຕິ ອນຠິຣມຓາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ປຣິຕສ຺ສິຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໕໖) ເອວໍ ວິຠຕ຺ຕາ ອຣຕິ, ຍາ ຈ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕິ, ໂຍ ຈ ໂລມຫໍສສມຸຏ຺ຐາປນໂຕ ‘‘ໂລມຫໍໂສ’’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ. ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ກຸໂຕຊາ ກຸໂຕຊາຕາຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ກຸໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຍາຕິ ກຸໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ມໂນຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ວິຕກ຺ກາຕິ ອຸຣຄສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕາ ນວ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ. ກຸມາຣກາ ຘງ຺ກມິໂວສ຺ສຊນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ຄາມທາຣກາ ກີຬນ຺ຕາ ກາກໍ ສຸຕ຺ເຕນ ປາເທ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອສ຺ສຊນ຺ຕິ ຂິປນ຺ຕິ, ເອວໍ ກຸສລມນໍ ອກຸສລວິຕກ຺ກາ ກຸໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຍ ໂອສ຺ສຊນ຺ຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ.

໒໗໔. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ເຕ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ຣາໂຄ ຈາ’’ຕິ ທຸຕິຍຄາຖມຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ອິໂຕຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຕ຺ຕຠາວນິທານາ ຫິ ຣາຄໂທສາ. ອຣຕິຣຕິໂລມຫໍສາ ຈ ອຕ຺ຕຠາວໂຕ ຊາຕາ, ກາມວິຕກ຺ກາທິອກຸສລວິຕກ຺ກາ ຈ ອຕ຺ຕຠາວໂຕເຍວ ສມຸຏ຺ຐາຍ ກຸສລມໂນ ໂອສ຺ສຊນ຺ຕິ, ເຕນ ຕທຎ຺ຎໍ ປກຕິອາທິກາຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອິໂຕນິທານາ ອິໂຕຊາ ອິໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໗໕-໖. ເອວໍ ເຕ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອິທານິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ອິໂຕນິທານາ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວນິທານາ ອຕ຺ຕຠາວໂຕ ຊາຕາ ອຕ຺ຕຠາວໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສ຺ເນຫຊາ ອຕ຺ຕສມ຺ຠູຕາ’’ຕິ. ເອເຕ ຫິ ສພ຺ເພປິ ຣາຄາທໂຍ ວິຕກ຺ກປຣິໂຍສານາ ຕຓ຺ຫາສ຺ເນເຫນ ຊາຕາ, ຕຖາ ຊາຍນ຺ຕາ ຈ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘເຠເທ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາເຍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠູຕາ. ເຕນາຫ – ‘‘ສ຺ເນຫຊາ ອຕ຺ຕສມ຺ຠູຕາ’’ຕິ. ອິທານິ ຕທຕ຺ຖໂຊຕິກໍ ອຸປມໍ ກໂຣຕິ ‘‘ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ເສວ ຂນ຺ຘຊາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ເຘສຸ ຊາຕາ ຂນ຺ຘຊາ, ປາໂຣຫານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ສ ຂນ຺ຘຊາ ນາມ ປາໂຣຫາ ອາໂປຣສສິເນເຫ ສຕິ ຊາຍນ຺ຕິ, ຊາຍນ຺ຕາ ຈ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນິຄ຺ໂຣເຘ ເຕສຸ ເຕສຸ ສາຂປ຺ປເຠເທສຸ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ຣາຄາທໂຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຕຓ຺ຫາສ຺ເນເຫ ສຕິ ຊາຍນ຺ຕິ, ຊາຍນ຺ຕາ ຈ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ເຕສຸ ເຕສຸ ຈກ຺ຂາທິເຠເທສຸ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓວຕ຺ຖູສຸ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວນິທານາ ອຕ຺ຕຠາວຊາ ອຕ຺ຕຠາວສມຸຏ຺ຐານາ ຈ ເອເຕ’’ຕິ.

ອວເສສທິຍຑ຺ຒຄາຖາຍ ປນ ອຍໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ເອວໍ ອຕ຺ຕສມ຺ຠູຕາ ຈ ເອເຕ ປຸຖູ ວິສຕ຺ຕາ ກາເມສຸ. ຣາໂຄປິ ຫິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກາທິວເສນ, ໂທໂສປິ ອາຆາຕວຕ຺ຖາທິວເສນ, ອຣຕິອາທໂຍປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ເຠທສ຺ສ ວເສນາຕິ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ເພປິເມ ກິເລສາ ປຸຖູ ອເນກປ຺ປກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓາທິວເສນ ເຕສຸ ເຕສຸ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ຕຖາ ຕຖາ ວິສຕ຺ຕາ ລຄ຺ຄາ ລຄ຺ຄິຕາ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕາ. ກິມິວ? ມາລຸວາວ ວິຕຕາ ວເນ, ຍຖາ ວເນ ວິຕຕາ ມາລຸວາ ເຕສຸ ເຕສຸ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂປສາຂາທິເຠເທສຸ ວິສຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ລຄ຺ຄາ ລຄ຺ຄິຕາ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕາ, ເອວໍ ປຸຖຸປ຺ປເຠເທສຸ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ວິສຕ຺ຕໍ ກິເລສຄຓໍ ເຍ ນໍ ປຊານນ຺ຕິ ຍໂຕນິທານໍ, ເຕ ນໍ ວິໂນເທນ຺ຕິ ສຸໂຓຫິ ຍກ຺ຂ.

ຕຕ຺ຖ ຍໂຕນິທານນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ກິໍ ທີເປຕິ? ເຍ ສຕ຺ຕາ ນໍ ກິເລສຄຓໍ ‘‘ຍໂຕນິທານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕ ນໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາສ຺ເນຫສ຺ເນຫິເຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ຕຓ຺ຫາສ຺ເນຫໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາທິຠາວນາຎາຓຄ຺ຄິນາ ວິໂສເສນ຺ຕາ ວິໂນເທນ຺ຕິ ປຊຫນ຺ຕິ ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣນ຺ຕິ ຈ, ເອຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ສຸຠາສິຕໍ ສຸໂຓຫິ ຍກ຺ຂາຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຠາວຊານເນນ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎໍ ຕຓ຺ຫາສ຺ເນຫຣາຄາທິກິເລສຄຓວິໂນທເນນ ສມຸທຍປ຺ປຫານຎ຺ຈ ທີເປຕິ.

ເຍ ຈ ນໍ ວິໂນເທນ຺ຕິ, ເຕ ທຸຕ຺ຕຣໍ ໂອຆມິມໍ ຕຣນ຺ຕິ ອຕິຓ຺ຓປຸພ຺ພໍ ອປຸນພ຺ຠວາຍ. ເອເຕນ ມຄ຺ຄຠາວນໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຉິກິຣິຍຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ເຍ ຫິ ນໍ ກິເລສຄຓໍ ວິໂນເທນ຺ຕິ, ເຕ ອວສ຺ສໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວນ຺ຕິ. ນ ຫິ ມຄ຺ຄຠາວນໍ ວິນາ ກິເລສວິໂນທນໍ ອຕ຺ຖິ. ເຍ ຈ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວນ຺ຕິ, ເຕ ທຸຕ຺ຕຣໍ ປກຕິຎາເຓນ ກາໂມຆາທິໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ໂອຆມິມໍ ຕຣນ຺ຕິ. ມຄ຺ຄຠາວນາ ຫິ ໂອຆຕຣຓໍ. ອຕິຓ຺ຓປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ອວີຕິກ຺ກນ຺ຕປຸພ຺ພໍ. ອປຸນພ຺ຠວາຍາຕິ ນິພ຺ພານາຍ. ເອວມິມໍ ຈຕຸສຈ຺ຈທີປິກໍ ຄາຖໍ ສຸຓນ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ຘາເຣນ຺ຕິ, ຘຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖມຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິອາທິກໍ ກຖໍ ສຸຠາວິນິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ອນຸກ຺ກມມານາ ເຕ ທ຺ເວປິ ສຫາຍກາ ຍກ຺ຂາ ຄາຖາປຣິໂຍສາເນເຍວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ປາສາທິກາ ຈ ອເຫສຸໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ທິພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ສູຈິໂລມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກປິລສຸຕ຺ຕ-(ຘມ຺ມຈຣິຍສຸຕ຺ຕ)-ວຓ຺ຓນາ

ຘມ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ກປິລສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ເຫມວຕສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ກສ຺ສເປ ຠຄວຕິ ທ຺ເວ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຠາຕໂຣ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສາວການໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຊຏ຺ໂຐ ໂສຘໂນ ນາມ, ກນິຏ຺ໂຐ ກປິໂລ ນາມ. ເຕສໍ ມາຕາ ສາຘນີ ນາມ, ກນິຏ຺ຐຠຄິນີ ຕາປນາ ນາມ. ຕາປິ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ຕໂຕ ເຕ ທ຺ເວປິ ເຫມວຕສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ‘‘ສາສເນ ກຕິ ຘຸຣານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ຈ ເຊຏ຺ໂຐ ‘‘ວາສຘຸຣໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ຕາວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ກປິໂລ ‘‘ອຫໍ ຕາວ ຕຣຸໂຓ, ວຸຑ຺ຒກາເລ ວາສຘຸຣໍ ປຣິປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຖຘຸຣໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ເຕປິຏໂກ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣິວາໂຣ, ປຣິວາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ລາໂຠ ຈ ອຸທປາທິ.

ໂສ ພາຫຸສຈ຺ຈມເທນ ມຕ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຕມານີ ອນຎ຺ຎາເຕປິ ອຎ຺ຎາຕມານີ ຫຸຕ຺ວາ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍໍ, ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ກປ຺ປິຍໍ, ສາວຊ຺ຊມ຺ປິ ອນວຊ຺ຊໍ, ອນວຊ຺ຊມ຺ປິ ສາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຠຓຕິ. ໂສ ເປສເລຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ, ‘‘ມາ, ອາວຸໂສ ກປິລ, ເອວໍ ອວຈາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂອວທິຍມາໂນ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ຊານາຖ ຣິຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິສທິສາ’’ຕິອາທີຫິ ວຈເນຫິ ຂຸໍເສນ຺ໂຕ ວມ຺ເຠນ຺ໂຕເຍວ ຈຣຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ຠາຕຸໂນ ໂສຘນຕ຺ເຖຣສ຺ສາປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສປິ ນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ ກປິລ, ສາສນສ຺ສ ອາຍຸ ນາມ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ. ມາ, ອາວຸໂສ ກປິລ, ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍໍ, ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ກປ຺ປິຍໍ, ສາວຊ຺ຊມ຺ປິ ອນວຊ຺ຊໍ, ອນວຊ຺ຊມ຺ປິ ສາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສປິ ວຈນໍ ນາທິຍິ. ຕໂຕ ນໍ ໂສຘນຕ຺ເຖໂຣ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ –

‘‘ເອກວາຈມ຺ປິ ທ຺ວິວາຈໍ, ຠເຓຍ຺ຍ ອນຸກມ຺ປໂກ;

ຕຕຸຕ຺ຕຣິໍ ນ ຠາເສຍ຺ຍ, ທາໂສວຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໙.໓໔) –

ປຣິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວເມວ, ອາວຸໂສ, ສເກນ ກມ຺ເມນ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສສີ’’ຕິ ປກ຺ກາມິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ນໍ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ຉຑ຺ເຑສຸໍ.

ໂສ ທຸຣາຈາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ທຸຣາຈາຣປຣິວຸໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ‘‘ອຸໂປສຖໍ ໂອສາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ສີຫາສນໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຈິຕ຺ຣພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ວຕ຺ຕຕິ, ອາວຸໂສ, ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຫ. ອເຖໂກ ຠິກ຺ຂຸປິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ນ ອໂວຈ. ນ ຈ ຕສ຺ສ ເຕສໍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ ວຕ຺ຕຕິ. ຕໂຕ ໂສ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ເຂ ສຸເຕປິ ອສຸເຕປິ ວິນໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐາສິ. ເອວໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ໂອສກ຺ກາເປສິ ວິນາເສສິ. ອຖ ໂສຘນຕ຺ເຖໂຣ ຕທເຫວ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ໂສປິ ກປິໂລ ເອວໍ ຕໍ ສາສນໍ ໂອສກ຺ກາເປຕ຺ວາ ກາລກໂຕ ອວີຈິມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສາປິສ຺ສ ມາຕາ ຈ ຠຄິນີ ຈ ຕສ຺ເສວ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເປສເລ ຠິກ຺ຂູ ອກ຺ໂກສມານາ ປຣິຠາສມານາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ.

ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ກາເລ ປຎ຺ຈສຕາ ປຸຣິສາ ຄາມຆາຕາທີນິ ກຕ຺ວາ ໂຈຣິກາຍ ຊີວນ຺ຕາ ຊນປທມນຸສ຺ເສຫິ ອນຸພທ຺ຘາ ປລາຍມານາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ຄຫນໍ ວາ ປຏິສຣຓໍ ວາ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ອວິທູເຣ ປາສາເຓ ວສນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາຣຎ຺ຎິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຏິສຣຓໍ ໂຫຖາ’’ຕິ ຠຓິໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສີລສທິສໍ ປຏິສຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ສມາທິຍຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສີລານິ ສມາທິຍິໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ສີລວນ຺ໂຕ, ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ວິນາເສນ຺ເຕສຸປິ ມາ ມໂນ ປທູສຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ. ອຖ ເຕ ຊານປທາ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ມຄ຺ຄມານາ ເຕ ໂຈເຣ ທິສ຺ວາ ສພ຺ເພວ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສຸໍ. ເຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐກໂຈໂຣ ເຊຏ຺ຐກເທວປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ອິຕເຣ ຕສ຺ເສວ ປຣິວາຣາ.

ເຕ ອນຸໂລມປຏິໂລມໍ ສໍສຣນ຺ຕາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວໂລເກ ເຂເປຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐກເທວປຸຕ຺ໂຕ ສາວຕ຺ຖິທ຺ວາເຣ ເກວຏ຺ຏຄາໂມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈສຕກຸລເຊຏ຺ຐສ຺ສ ເກວຏ຺ຏສ຺ສ ປຊາປຕິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ອິຕເຣ ອວເສສເກວຏ຺ຏປຊາປຕີນໍ. ເອວໍ ເຕສໍ ເອກທິວສໍເຍວ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອໂຫສິ. ອຖ ເກວຏ຺ຏເຊຏ຺ໂຐ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ມິໍ ຄາເມ ອຎ຺ເຎປິ ທາຣກາ ອຊ຺ຊ ຊາຕາ’’ຕິ ວິຈິນນ຺ໂຕ ເຕ ທາຣເກ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍ ໂປສາວນິກໍ ອທາສິ. ເຕ ສພ຺ເພ ສຫາຍກາ ສຫປໍສຸໍ ກີຬນ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ຍໂສໂຊ ເຕສໍ ອຄ຺ໂຄ ອໂຫສິ.

ກປິໂລປິ ຕທາ ນິຣເຍ ປກ຺ກາວເສເສນ ອຈິຣວຕິຍາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘມຸໂຂ ມຈ຺ໂຉ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ສພ຺ເພປິ ເກວຏ຺ຏທາຣກາ ຊາລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ມຈ຺ເຉ ພນ຺ຘິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊາລານິ ປກ຺ຂິປິໍສຸ. ເຕສໍ ຊາລໍ ໂສ ມຈ຺ໂຉ ປາວິສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ສພ຺ໂພ ເກວຏ຺ຏຄາໂມ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ໂທ ອໂຫສິ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ຕາ ປຐມໍ ມຈ຺ເຉ ພນ຺ຘນ຺ຕາ ສຸວຓ຺ຓມຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘິໍສຸ, ວຸຑ຺ຒິ ເນສໍ ທາຣການໍ, ອິທານິ ຈ ໂນ ຣາຊາ ປຫູຕໍ ຘນໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ເຕ ປຎ຺ຈສຕາປິ ທາຣກສຫາຍກາ ມຈ຺ຉໍ ນາວາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນາວໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊາ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເອຕໍ ຠເຓ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຈ຺ໂຉ ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ມຈ຺ຉໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ເອຕສ຺ສ ວຓ຺ຓກາຣຓໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຈ຺ຉໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ມຈ຺ຉສ຺ສ ມຸຂວິວຣຓກາເລ ເຊຕວນໍ ອຕິວິຍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

ຣາຊາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ມຈ຺ໂຉ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ຊາໂຕ, ກສ຺ມາ ຈສ຺ສ ມຸຂໂຕ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ວາຍຕີ’’ຕິ? ອຍໍ, ມຫາຣາຊ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາວຈເນ ກປິໂລ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ອາຄຕາຄໂມ. ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອກ຺ໂກສກປຣິຠາສໂກ. ຕສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ສາສນວິນາສໂກ. ຍໍ ໂສ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ວິນາເສສິ, ເຕນ ກມ຺ເມນ ອວີຈິມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ວິປາກາວເສເສນ ຈ ອິທານິ ມຈ຺ໂຉ ຊາໂຕ. ຍໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ວາເຈສິ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສິ, ຕສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອີທິສໍ ວຓ຺ຓໍ ປຏິລຠິ. ຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອກ຺ໂກສກປຣິຠາສໂກ ອໂຫສິ, ເຕນສ຺ສ ມຸຂໂຕ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ວາຍຕິ. ‘‘ອຸລ຺ລປາເປມິ ນໍ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ ຠຄວາ’’ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ມຈ຺ຉໍ ອາລປິ – ‘‘ຕ຺ວໍສິ ກປິໂລ’’ຕິ? ‘‘ອາມ ຠຄວາ, ອຫໍ ກປິໂລ’’ຕິ. ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ອວີຈິມຫານິຣຍໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ໂສຘໂນ ກຸຫິໍ ຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘນີ ກຸຫິໍ ຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ຕາປນາ ກຸຫິໍ ຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ຕ຺ວໍ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ມຫານິຣຍໍ ຠຄວາ’’ຕິ. ຕາວເທວ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠິຠູໂຕ ນາວໍ ສີເສນ ປຫຣິຕ຺ວາ ກາລກໂຕ ມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ມຫາຊໂນ ສໍວິຄ຺ໂຄ ອໂຫສິ ໂລມຫຏ຺ຐຊາໂຕ. ອຖ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕປຣິສາຍ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

໒໗໗-໘. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ກາຍສຸຈຣິຕາທິ ຘມ຺ມຈຣິຍໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ເອຕທາຫຸ ວສຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຸຈຣິຕໍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂສຸຂສມ຺ປາປກຕ຺ຕາ ວສຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອາຫຸ ອຣິຍາ. ວສຸຕ຺ຕມໍ ນາມ ອຸຕ຺ຕມຣຕນໍ, ອນຸຄາມິກໍ ອຕ຺ຕາຘີນໍ ຣາຊາທີນໍ ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິເຍວ ປຏິສຣຓ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິປຕ຺ຕິວິຣຫິຕາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອສາຣກຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ກປິລໍ ອຎ຺ເຎ ຈ ຕຖາຣູເປ ຄຣຫນ຺ໂຕ ‘‘ປພ຺ພຊິໂຕປິ ເຈ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ຄິຫິພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ອປເນຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑຸກາສາວາທິຄຫຓມຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມເນນ ປພ຺ພຊິໂຕປິ ເຈ ໂຫຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ, ໂສ ເຈ ມຸຂຣຊາຕິໂກ ໂຫຕິ ຜຣຸສວຈໂນ, ນານປ຺ປກາຣາຍ ວິເຫສາຍ ອຠິຣຕຕ຺ຕາ ວິເຫສາຠິຣໂຕ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາຠາເວນ ມຄສທິສຕ຺ຕາ ມໂຄ, ຊີວິຕໍ ຕສ຺ສ ປາປິໂຍ, ຕສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ຊີວິຕໍ ອຕິປາປໍ ອຕິຫີນໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອິມາຍ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຣາຄາທິມເນກປ຺ປກາຣໍ ຣຊໍ ວຑ຺ເຒຕິ ອຕ຺ຕໂນ.

໒໗໙. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອິມິນາວ ກາຣເຓນສ຺ສ ຊີວິຕໍ ປາປິໂຍ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ອຍໍ ເອວຣູໂປ ມຸຂຣຊາຕິກຕ຺ຕາ ກລຫາຠິຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສຸຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວິຊານນສມ຺ໂມຫເນນ ໂມຫຘມ຺ເມນ ອາວຸໂຕ, ‘‘ມາ, ອາວຸໂສ ກປິລ, ເອວໍ ອວຈ, ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນ ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ເປສເລຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອກ຺ຂາຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ ຘມ຺ມໍ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕໍ. ໂຍ ຘມ຺ໂມ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິໂຕ, ຕໍ ນານປ຺ປກາເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ. ເອວມ຺ປິສ຺ສ ຊີວິຕໍ ປາປິໂຍ.

໒໘໐. ຕຖາ ໂສ ເອວຣູໂປ ວິເຫສາຠິຣຕຕ຺ຕາ ວິເຫສໍ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ ຠາວິຕຕ຺ເຕ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູ ໂສຘນຕ຺ເຖຣປຠຸຕິເກ ‘‘ນ ຕຸມ຺ເຫ ວິນຍໍ ຊານາຖ, ນ ສຸຕ຺ຕໍ ນ ອຠິຘມ຺ມໍ, ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິເຫສນ຺ໂຕ. ອຸປໂຍຄປ຺ປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ‘‘ວິເຫສໍ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍເມວ ສາມິວຈນໍ ສິຊ຺ຌຕິ. ອວິຊ຺ຊາຍ ປຸຣກ຺ຂໂຕຕິ ຠາວິຕຕ຺ຕວິເຫສເນ ອາທີນວທສ຺ສນປຏິຈ຺ຉາທິກາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຸຣກ຺ຂໂຕ ເປສິໂຕ ປໂຍຊິໂຕ ເສສປພ຺ພຊິຕານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ ວິເຫສຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ຈິຕ຺ຕວິພາຘເນນ ສງ຺ກິເລສໍ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ນິຣຍສມ຺ປາປເນນ ມຄ຺ຄໍ ນິຣຍຄາມິນໍ ນ ຊານາຕິ.

໒໘໑. ອຊານນ຺ໂຕ ຈ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຈຕຸພ຺ພິຘາປາຍເຠທໍ ວິນິປາຕໍ ສມາປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ຈ ວິນິປາເຕ ຄພ຺ຠາ ຄພ຺ຠໍ ຕມາ ຕມໍ ເອເກກນິກາເຍ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍຫິປິ ອວິທ຺ຘໍສນີຍາ ອສຸຣກາຍຕມາ ຕມຎ຺ຈ ສມາປນ຺ໂນ. ສ ເວ ຕາທິສໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເປຈ຺ຈ ອິໂຕ ປຣໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຍໍ ກປິລມຈ຺ໂຉ ວິຍ ນານປ຺ປກາຣໍ ທຸກ຺ຂໍ ນິຄຈ຺ຉຕິ.

໒໘໒. ກິໍ ກາຣຓາ? ຄູຖກູໂປ ຍຖາ ອສ຺ສ, ສມ຺ປຸຓ຺ໂຓ ຄຓວສ຺ສິໂກ,ຍຖາ ວຈ຺ຈກຸຏິຄູຖກູໂປ ຄຓວສ຺ສິໂກ ອເນກວສ຺ສິໂກ ພຫູນິ ວສ຺ສານິ ມຸຂໂຕ ຄູເຖນ ປູຣິຍມາໂນ ສມ຺ປຸຓ຺ໂຓ ອສ຺ສ, ໂສ ອຸທກກຸມ຺ຠສເຕຫິ ອຸທກກຸມ຺ຠສຫສ຺ເສຫິ ໂຘວິຍມາໂນປິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘທຸພ຺ພຓ຺ຓິຍານປຄມາ ທຸພ຺ພິໂສໂຘ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ໂຍ ເອວຣູໂປ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສໍກິລິຏ຺ຐກມ຺ມນ຺ໂຕ ຄູຖກູໂປ ວິຍ ຄູເຖນ ປາເປນ ສມ຺ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ສມ຺ປຸຓ຺ໂຓ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ທຸພ຺ພິໂສໂຘ ຫິ ສາງ຺ຄໂຓ, ຈິຣກາລໍ ຕສ຺ສ ອງ຺ຄຓສ຺ສ ວິປາກໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ໂຕປິ ນ ສຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ວສ຺ສຄຓນາຍ ອປຣິມາຓມ຺ປິ ກາລໍ ສ ເວ ຕາທິສໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເປຈ຺ຈ ທຸກ຺ຂໍ ນິຄຈ຺ຉຕີຕິ. ອຖ ວາ ອຍໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສ ເວ ຕາທິສໂກ ຠິກ຺ຂຸ, ເປຈ຺ຈ ທຸກ຺ຂໍ ນິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ສິຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ‘‘ສກ຺ກາ ປນາຍໍ ຕຖາ ກາຕຸໍ, ຍຖາ ເປຈ຺ຈ ທຸກ຺ຂໍ ນ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ. ນ ສກ຺ກາ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຄູຖກູໂປ…ເປ… ສາງ຺ຄໂຓຕິ.

໒໘໓-໔. ຍໂຕ ປຏິກຈ຺ເຈວ ຍໍ ເອວຣູປໍ ຊານາຖ, ຠິກ຺ຂໂວ ເຄຫນິສ຺ສິຕໍ, ຍໍ ເອວຣູປໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓນິສ຺ສິຕໍ ຊາເນຍ຺ຍາຖ ອຠູຕຄຸຓປຕ຺ຖນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ປາປິກາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປາປິຈ຺ຉໍ, ກາມວິຕກ຺ກາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປາປສງ຺ກປ຺ປໍ, ກາຍິກວີຕິກ຺ກມາທິນາ ເວຬຸທານາທິເຠເທນ ຈ ປາປາຈາເຣນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປາປາຈາຣໍ, ເວສິຍາທິປາປໂຄຈຣໂຕ ປາປໂຄຈຣໍ, ສພ຺ເພ ສມຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວານ ອຠິນິພ຺ພຊ຺ຊິຍາຖ ນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິນິພ຺ພຊ຺ຊິຍາຖາຕິ ວິວຊ຺ເຊຍ຺ຍາຖ ມາ ຠເຊຍ຺ຍາຖ, ມາ ຈສ຺ສ ອຠິນິພ຺ພຊ຺ຊນມຕ຺ເຕເນວ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຖ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ກາຣຓ຺ຑວໍ ນິທ຺ຘມຖ, ກສມ຺ພຸໍ ອປກສ຺ສຖ, ຕໍ ກຈວຣຠູຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກຈວຣມິວ ອນເປກ຺ຂາ ນິທ຺ຘມຖ, ກສຏຠູຕຎ຺ຈ ນໍ ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ມຊ຺ເຌ ປວິຏ຺ຐໍ ປຠິນ຺ນປຄ຺ຆຣິຕກຸຏ຺ຐໍ ຈຓ຺ຑາລໍ ວິຍ ອປກສ຺ສຖ, ຫຕ຺ເຖ ວາ ສີເສ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ກຑ຺ຒຖ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປາປຘມ຺ມໍ ພາຫາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາ ນິກ຺ຂາເມຕ຺ວາ ສູຈິຆຏິກໍ ອທາສິ, ເອວໍ ອປກສ຺ສຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສງ຺ຆາຣາໂມ ນາມ ສີລວນ຺ຕານໍ ກໂຕ, ນ ທຸສ຺ສີລານໍ.

໒໘໕-໖. ຍໂຕ ເອຕເທວ ຕໂຕ ປລາເປ ວາເຫຖ, ອສ຺ສມເຓ ສມຓມານິເນ, ຍຖາ ຫິ ປລາປາ ອນ຺ໂຕ ຕຓ຺ຑຸລຣຫິຕາປິ ພຫິ ຖຸເສຫິ ວີຫີ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ປາປຠິກ຺ຂູ ອນ຺ໂຕ ສີລາທິວິຣຫິຕາປິ ພຫິ ກາສາວາທິປຣິກ຺ຂາເຣນ ຠິກ຺ຂູ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປລາປາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ປລາເປ ວາເຫຖ, ໂອປຸນາຖ, ວິຘມຖ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສ຺ສມເຓ ເວສມຕ຺ເຕນ ສມຓມານິເນ. ເອວໍ ນິທ຺ຘມິຕ຺ວານ…ເປ… ປຕິສ຺ສຕາ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປຍວ຺ໂຫຕິ ກປ຺ເປຖ, ກໂຣຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຕິສ຺ສຕາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຄາຣວາ ສປ຺ປຕິສ຺ສາ. ຕໂຕ ສມຄ຺ຄາ ນິປກາ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຖາຕິ ອເຖວໍ ຕຸມ຺ເຫ ສຸທ຺ຘາ ສຸທ຺ເຘຫິ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປນ຺ຕາ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎຕາຍ ສມຄ຺ຄາ, ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຣິປາກຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ນິປກາ, ສພ຺ພສ຺ເສວິມສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂາທິໂນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຖາຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປສິ.

ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ເຕ ປຎ຺ຈສຕາ ເກວຏ຺ຏປຸຕ຺ຕາ ສໍເວຄມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກິຣິຍໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ອາເນຎ຺ຊວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມປຣິໂຠເຄນ ເອກປຣິໂຠຄາ ອເຫສຸໍ. ສາ ຈ ເນສໍ ເອວໍ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ເອກປຣິໂຠຄຕາ ອຸທາເນ ວຸຕ຺ຕຍໂສຊສຸຕ຺ຕວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ກປິລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍເມວ ຍາສ຺ສ ນິທາເນ ‘‘ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸລາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພຫຸລາຕິ ພຫູ ອເນເກ. ໂກສລກາຕິ ໂກສລຣຏ຺ຐວາສິໂນ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລາຕິ ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ມຫາສາຣຕາຍ ມຫາສາລາ. ເຍສໍ ກິຣ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕໍເຍວ ອສີຕິໂກຏິສງ຺ຂ຺ຍໍ ຘນມຕ຺ຖິ, ເຕ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິເມ ຈ ຕາທິສາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລາ’’ຕິ. ຊິຓ຺ຓາຕິ ຊຊ຺ຊຣີຠູຕາ ຊຣາຍ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິຠາວມາປາທິຕາ. ວຸຑ຺ຒາຕິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ວຸຑ຺ຒິມຣິຍາທໍ ປຕ຺ຕາ. ມຫລ຺ລກາຕິ ຊາຕິມຫລ຺ລກຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ, ຈິຣກາລປ຺ປສຸຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທ຺ຘຄຕາຕິ ອທ຺ຘານໍ ຄຕາ, ທ຺ເວ ຕໂຍ ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏ ອຕີຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວໂຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ປຈ຺ຉິມວຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ. ອປິຈ ຊິຓ຺ຓາຕິ ໂປຣາຓາ, ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕກຸລນ຺ວຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຑ຺ຒາຕິ ສີລາຈາຣາທິຄຸຓວຸຑ຺ຒິຍຸຕ຺ຕາ. ມຫລ຺ລກາຕິ ວິຠວມຫນ຺ຕຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ ມຫທ຺ຘນາ ມຫາໂຠຄາ. ອທ຺ຘຄຕາຕິ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວຕຈຣິຍາທິມຣິຍາທໍ ອວີຕິກ຺ກມ຺ມ ຈຣມານາ. ວໂຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຊາຕິວຸຑ຺ຒຠາວມ຺ປິ ອນ຺ຕິມວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິໍສູຕິ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມທາ ອເຫສຸໍ. ຍາຍ ຈ ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ອປ຺ປາພາຘໍ, ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ, ພລໍ, ລຫຸຏ຺ຐານໍ, ຜາສຸວິຫາໂຣ’’ຕິອາທິກາຍ ກຖາຍ ສມ຺ໂມທິໍສຸ, ຕໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊສງ຺ຂາຕສມ຺ໂມທຊນນໂຕ ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ອຣຫໂຕ ຈ ສມ຺ໂມທນີຍໍ, ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນມຘຸຣຕາຍ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ສາເຣຕຸໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ອຣຫໂຕ ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ ຈ ສາຣຓີຍໍ. ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ ຈ ສມ຺ໂມທນີຍໍ, ອນຸສ຺ສຣິຍມານສຸຂໂຕ ສາຣຓີຍໍ, ຕຖາ ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ, ອຕ຺ຖປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ສາຣຓີຍນ຺ຕິ ເອວໍ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ສາຣຓີຍໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ປຣິໂຍສາເປຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຍນຕ຺ເຖນ ອາຄຕາ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸກາມາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ຕໍ –

‘‘ນ ປຈ຺ຉໂຕ ນ ປຸຣໂຕ, ນາປິ ອາສນ຺ນທູຣໂຕ;

ນ ປສ຺ເສ ນາປິ ປຏິວາເຕ, ນ ຈາປິ ໂອຓຕຸຓ຺ຓເຕ’’ຕິ. –

ອາທິນາ ນເຍນ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ເອວໍ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ໂຂ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ກິໍ ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ເກວລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ເມຕິ ເທສກາລາທິຘມ຺ເມ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມິໍເຍວ. ເຕນ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ຍສ຺ມາ ມໍ ຕຸມ຺ເຫ ຍາຈິຕ຺ຖ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສຸຓາຖ, ໂສຕໍ ໂອທຫຖ, ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖ, ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຖ. ຕຖາ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາ ສຸຓາຖ, ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖ. ອວິກ຺ເຂເປນ ສຸຓາຖ, ປຄ຺ຄເຫນ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖາຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອເຕສໍ ປທານໍ ປຸພ຺ເພ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ເອວໍ ໂຠ’’ຕິ ໂຂ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລາ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸໍ, ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອຠິມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ໂສສຸໍ. ອຖ ວາ ປຏິສ຺ສຸຓິໍສຸ. ‘‘ສຸຓາຖ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ປຏິຊານິໍສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ເຕສໍ ເອວໍ ປຏິສ຺ສຸຕວຕໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກິໍ ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອິສໂຍ ປຸພ຺ພກາ’’ຕິອາທິ.

໒໘໗. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ສຎ຺ຎຕຕ຺ຕາຕິ ສີລສໍຍເມນ ສໍຍຕຈິຕ຺ຕາ. ຕປສ຺ສິໂນຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣຕປຍຸຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕທຕ຺ຖມຈາຣິສຸນ຺ຕິ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນາທິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖໍ ອກໍສຸ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໒໘໘. ທຸຕິຍຄາຖາທີສຸປິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ – ນ ປສູ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານາສຸນ຺ຕິ ໂປຣາຓານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປສູ ນ ອາສຸໍ, ນ ເຕ ປສຸປຣິຄ຺ຄຫມກໍສຸ. ນ ຫິຣຎ຺ຎໍ ນ ຘານິຍນ຺ຕິ ຫິຣຎ຺ຎຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອນ຺ຕມໂສ ຊຕຸມາສໂກປິ ນາໂຫສິ, ຕຖາ ວີຫິສາລິຍວໂຄຘູມາທິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓເຠທໍ ຘານິຍມ຺ປິ ເຕສໍ ນາໂຫສິ. ເຕ ຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຊາຕຣູປຣຊຕາ ອສນ຺ນິຘິກາຣກາວ ຫຸຕ຺ວາ ເກວລໍ ສຊ຺ຌາຍຘນຘຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນສງ຺ຂາເຕເນວ ຘເນນ ຘຎ຺ເຎນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕາ ອເຫສຸໍ. ໂຍ ຈາຍໍ ເມຕ຺ຕາທິວິຫາໂຣ ເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນຸຄາມິກຕ຺ຕາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມນິຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ນິຘິມປາລຍຸໍ ສທາ ຕສ຺ສ ຠາວນານຸໂຍເຄນ.

໒໘໙. ເອວໍ ວິຫາຣີນໍ ຍໍ ເນສໍ ປກຕໍ ອາສິ, ຍໍ ເອເຕສໍ ປກຕໍ ເອເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ ອໂຫສິ. ທ຺ວາຣຠຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຕຫິ ເຕຫິ ທາຍເກຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐປິຕຠຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘາປກຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘາຍ ປກຕໍ, ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສານນ຺ຕິ ເອສນ຺ຕີຕິ ເອສາ, ເຕສໍ ເອສານໍ, ເອສມານານໍ ປຣິເຍສມານານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທາຕເວຕິ ທາຕພ຺ພໍ. ຕທມຎ຺ຎິສຸນ຺ຕິ ຕໍ ອມຎ຺ຎິໍສຸ, ຕໍ ທ຺ວາເຣ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສມານານໍ ເອເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ທາຕພ຺ພໍ ອມຎ຺ຎິໍສຸ ທາຍກາ ຊນາ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ອນຕ຺ຖິກາ ຫິ ເຕ ອຎ຺ເຎນ ອເຫສຸໍ, ເກວລໍ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໙໐. ນານາຣຕ຺ເຕຫີຕິ ນານາວິຘຣາຄຣຕ຺ເຕຫິ ວຕ຺ເຖຫິ ວິຈິຕ຺ຣຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖເຕຫິ, ສຍເນຫິ ເອກຠູມິກທ຺ວິຠູມິກາທິປາສາທວເຣຫິ. ອາວສເຖຫີຕິ ເອວຣູເປຫິ ອຸປກຣເຓຫິ. ຜີຕາ ຊນປທາ ຣຏ຺ຐາ ເອເກກປ຺ປເທສຠູຕາ ຊນປທາ ຈ ເກຈິ ເກຈິ ສກລຣຏ຺ຐາ ຈ ‘‘ນໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານ’’ນ຺ຕິ ສາຍໍ ປາຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ເທເວ ວິຍ ນມສ຺ສິໍສຸ.

໒໙໑. ເຕ ເອວໍ ນມສ຺ສິຍມານາ ໂລເກນ ອວຊ຺ຌາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອາສຸໍ, ນ ເກວລຎ຺ຈ ອວຊ຺ຌາ, ອເຊຍ຺ຍາ ວິຫິໍສິຕຸມ຺ປິ ອນຠິຠວນີຍຕ຺ຕາ ອເຊຍ຺ຍາ ຈ ອເຫສຸໍ. ກິໍ ກາຣຓາ? ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ, ຍສ຺ມາ ຘມ຺ເມນ ຣກ຺ຂິຕາ. ເຕ ຫິ ປຎ຺ຈ ວຣສີລຘມ຺ເມ ຣກ຺ຂິໍສຸ, ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິ’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒; ໑.໑໕.໓໘໕) ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອວຊ຺ຌາ ອເຊຍ຺ຍາ ຈ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເນ ໂກຈິ ນິວາເຣສີຕິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ກຸລານໍ ທ຺ວາເຣສຸ ສພ຺ພໂສ ພາຫິເຣສຸ ຈ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣສຸ ຈ ສພ຺ພທ຺ວາເຣສຸ ຍສ຺ມາ ເຕສຸ ປິຍສມ຺ມເຕສຸ ວຣສີລສມນ຺ນາຄເຕສຸ ມາຕາປິຕູສຸ ວິຍ ອຕິວິສ຺ສຕ຺ຖາ ມນຸສ຺ສາ ອເຫສຸໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຐານໍ ຕຍາ ນ ປວິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນ ໂກຈິ ນິວາເຣສິ.

໒໙໒. ເອວໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ ກຸລທ຺ວາເຣສຸ ອນິວາຣິຕາ ຈຣນ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ຈ ຈຕ຺ຕາລີສຎ຺ຈາຕິ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສໍ ວສ຺ສານິ ກຸມາຣຠາວໂຕ ປຠຸຕິ ຈຣເຓນ ໂກມາຣໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິໍສຸ ເຕ. ເຍປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຈຓ຺ຑາລາ ອເຫສຸໍ, ໂກ ປນ ວາໂທ ພ຺ຣຫ຺ມສມາທີສູຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕາ ເອວ ຫິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓປຣິເຍຏ຺ຐິໍ ອຈຣຸໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸເຣ, ນ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ຫຸຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາປຣິເຍຏ຺ຐີຕິ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ໂສ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານິ ໂກມາຣໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ ມນ຺ເຕ ອຘີຍມາໂນ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໙໒). ຈຣຓປຣິເຍຏ຺ຐີຕິ ສີລຣກ຺ຂຓໍ. ‘‘ວິຊ຺ຊາຈຣຓປຣິເຍຏ຺ຐຸ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ວິຊ຺ຊາຈຣຓໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ອຈຣຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໙໓. ຍຖາວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກາລໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຆຣາວາສໍ ກປ຺ເປນ຺ຕາປິ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຎ຺ຎມຄມຸໍ ຂຕ຺ຕິຍໍ ວາ ເວສ຺ສາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ, ເຍ ອເຫສຸໍ ເທວສມາ ວາ ມຣິຍາທາ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ທຕ຺ວາ ນປິ ຠຣິຍໍ ກິຓິໍສຸ ເຕ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເອຕຣຫິ ເອກຈ຺ເຈ ກິຓນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ຘມ຺ເມນ ທາຣໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ. ກຖໍ? ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສໍ ວສ຺ສານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ກຎ຺ຎາຠິກ຺ຂໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕິ – ‘‘ອຫໍ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານິ ຈິຓ຺ຓພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ, ຍທິ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ທາຣິກາ ອຕ຺ຖິ, ເທຖ ເມ’’ຕິ. ຕໂຕ ຍສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ທາຣິກາ ໂຫຕິ, ໂສ ຕໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ຐິຕສ຺ເສວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈນ຺ໂຕ ‘‘ອິມໍ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຠຣິຍໍ ໂປສາວນຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເທຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ເຕ ເອວໍ ຈິຣໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕ຺ວາປິ ທາຣໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ນ ຍາວຊີວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ. ເຕສຎ຺ຫິ ເອວໍທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ – ‘‘ໂຍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ໂສ ກຸລວໍສຈ຺ເຉທກໂຣ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຣ ອຠາຍິຕພ຺ພໍ ຠາຍນ຺ຕິ ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາໂທ ກິກີ ກຸນ຺ຕນີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ. ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທາ ກິຣ ມຫາປຖວິຍາ ຂຍຠເຍນ ມຕ຺ຕໂຠຊິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ພຫຸໍ ມຕ຺ຕິກໍ ຂາທນ຺ຕິ. ກິກີ ສກຸຓິກາ ອາກາສປຕນຠເຍນ ອຓ຺ຑສ຺ສ ອຸປຣິ ອຸຕ຺ຕານາ ເສຕິ. ກຸນ຺ຕນີ ສກຸຓິກາ ປຖວິກມ຺ປນຠເຍນ ປາເທຫິ ຠູມິໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ອກ຺ກມຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ກຸລວໍສູປຈ຺ເຉທຠເຍນ ທາຣໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ. ອາຫ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາໂທ ກິກີ ເຈວ, ກຸນ຺ຕີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິໂກ;

ເອເຕ ອຠຍໍ ຠາຍນ຺ຕິ, ສມ຺ມູຬ຺ຫາ ຈຕຸໂຣ ຊນາ’’ຕິ.

ເອວໍ ຘມ຺ເມນ ທາຣໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາປິ ຈ ສມ຺ປິເຍເນວ ສໍວາສໍ ສງ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມໂຣຈຍຸໍ, ສມ຺ປິເຍເນວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເປເມເນວ ກາເຍນ ຈ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ມິສ຺ສີຠູຕາ ສງ຺ຆຏິຕາ ສໍສຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ສໍວາສໍ ສມໂຣຈຍຸໍ, ນ ອປ຺ປິເຍນ ນ ນິຄ຺ຄເຫນ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໙໔. ເອວໍ ສມ຺ປິເຍເນວ ສໍວາສໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕມ຺ຫາຕິ, ໂຍ ໂສ ອຸຕຸສມໂຍ, ຍມ຺ຫິ ສມເຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕມ຺ຫາ ສມຍາ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ສມຍໍ ອຸຕຸໂຕ ວິຣຕໍ ອຸຕຸເວຣມຓິໍ ປຕິ ຠຣິຍໍ, ຍາວ ປຸນ ໂສ ສມໂຍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາເຍວ. ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ເມຖຸນາຍ ຘມ຺ມາຍ. ສມ຺ປທານວຈນປຕ຺ຕິຍາ ກິເຣຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ນາສ຺ສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເນວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ເຍ ໂຫນ຺ຕິ ເທວສມາ ຈ ມຣິຍາທາ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໙໕. ອວິເສເສນ ປນ ສພ຺ເພປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ…ເປ… ອວຓ຺ຓຍຸໍ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ເມຖຸນວິຣຕິ. ສີລນ຺ຕິ ເສສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສິກ຺ຂາປທານິ. ອຊ຺ຊວນ຺ຕິ ອຸຊຸຠາໂວ, ອຕ຺ຖໂຕ ອສຐຕາ ອມາຍາວິຕາ ຈ. ມທ຺ທວນ຺ຕິ ມຸທຸຠາໂວ, ອຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖທ຺ຘຕາ ອນຕິມານິຕາ ຈ. ຕໂປຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ. ໂສຣຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຸຣຕຠາໂວ ສຸຂສີລຕາ ອປ຺ປຏິກູລສມາຈາຣຕາ. ອວິຫິໍສາຕິ ປາຓິອາທີຫິ ອວິເຫສິກຊາຕິກຕາ ສກຣຸຓຠາໂວ. ຂນ຺ຕີຕິ ອຘິວາສນກ຺ຂນ຺ຕິ. ອິຈ຺ເຈເຕ ຄຸເຓ ອວຓ຺ຓຍຸໍ. ເຍປິ ນາສກ຺ຂິໍສຸ ສພ຺ພໂສ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາຣາເຘຕຸໍ, ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ສາຣທສ຺ສິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວາຈາຍ ວຓ຺ຓຍິໍສຸ ປສໍສິໍສຸ.

໒໙໖. ເອວໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕານຎ຺ຈ ໂຍ ເນສໍ…ເປ… ນາຄມາ, ໂຍ ເອເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຣໂມ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອໂຫສິ, ພ຺ຣຫ຺ມສໂມ ນາມ ອຸຕ຺ຕໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສິ, ທຬ຺ເຫນ ປຣກ຺ກເມນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກໂມ. ສ ວາຕິ ວິຠາວເນ ວາ-ສທ຺ໂທ, ເຕນ ໂສ ເອວຣູໂປ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ຕເມວ ວິຠາເວຕິ. ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ເມຖຸນສມາປຕ຺ຕິໍ. ສຸປິນນ຺ເຕປິ ນາຄມາຕິ ສຸປິເນປິ ນ ອຄມາສິ.

໒໙໗. ຕໂຕ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ…ເປ… ອວຓ຺ຓຍຸໍ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ນວມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕຄຸເຓເຍວ ອາທິອນ຺ຕວເສນ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ເທວສເມ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປກາເສຕິ. ເຕ ຫິ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິກາ ປຓ຺ຑິຕາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມສມສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຌານຠາວນາຍ ຈ, ເຕ ຈ ອິເມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາທິຄຸເຓ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕີຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຎ຺ຈກນິປາເຕ ໂທຓສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໕.໑໙໒) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໙໘. ອິທານິ ມຣິຍາເທ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕຓ຺ຑຸລໍ ສຍນ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຕສຸ ເຍ ໂຫນ຺ຕິ ມຣິຍາທາ, ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສເຈ ຍຎ຺ຎໍ ກປ຺ເປຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ອາມກຘຎ຺ຎປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣຕຕ຺ຕາ ນານປ຺ປກາຣກໍ ຕຓ຺ຑຸລຎ຺ຈ, ມຎ຺ຈປີຐາທິເຠທໍ ສຍນຎ຺ຈ, ໂຂມາທິເຠທໍ ວຕ຺ຖຎ຺ຈ, ໂຄສປ຺ປິຕິລເຕລາທິເຠທໍ ສປ຺ປິເຕລຎ຺ຈ ຍາຈິຍ ຘມ຺ເມນ, ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອສາ ອຣິຍານ ຍາຈນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ທິສ຺ສຐານສງ຺ຂາເຕນ ຘມ຺ເມນ ຍາຈິຕ຺ວາ, ອຖ ໂຍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ ທາຕຸໍ, ເຕນ ຕໍ ທິນ຺ນຕຓ຺ຑຸລາທິໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສໍກຑ຺ຒິຕ຺ວາ. ‘‘ສມຸທາເນຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ເອໂກເຍວຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ຍຎ຺ຎມກປ຺ປຍຸນ຺ຕິ ຕໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ທານມກໍສຸ.

໒໙໙. ກໂຣນ຺ຕາ ຈ ເອວເມຕສ຺ມິໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ມິໍ ທານສງ຺ຂາເຕ ຍຎ຺ຎສ຺ມິໍ ນາສ຺ສຸ ຄາໂວ ຫນິໍສຸ ເຕ, ນ ເຕ ຄາວິໂຍ ຫນິໍສຸ. ຄາວີມຸເຂນ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພປາຓາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກິໍກາຣຓາ ນ ຫນິໍສູຕິ? ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອປິຈ ວິເສສໂຕ ຍຖາ ມາຕາ…ເປ… ນາສ຺ສຸ ຄາໂວ ຫນິໍສຸ ເຕ. ຕຕ຺ຖ ຍາສຸ ຊາຍນ຺ຕິ ໂອສຘາຕິ ຍາສຸ ປິຕ຺ຕາທີນໍ ເຠສຊ຺ຊຠູຕາ ປຎ຺ຈ ໂຄຣສາ ຊາຍນ຺ຕິ.

໓໐໐. ອນ຺ນທາຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ໂຄຣເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ຂຸທາ ວູປສມ຺ມຕິ, ພລໍ ວຑ຺ຒຕິ, ຉວິວຓ຺ໂຓ ວິປ຺ປສີທຕິ, ກາຍິກມານສິກໍ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ນທາ ພລທາ ວຓ຺ຓທາ ສຸຂທາ ເຈຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໓໐໑. ເອວໍ ເຕ ຍຎ຺ເຎສຸ ຄາໂວ ອຫນນ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວານຸຄ຺ຄຫິຕສຣີຣາ ສຸຂຸມາລາ…ເປ… ສຸຂເມຘິຕ຺ຖ ຍໍ ປຊາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂຸມາລາ ມຸທຸຕລຸຓຫຕ຺ຖປາທາທິຕາຍ, ມຫາກາຍາ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຕາຍ ສຓ຺ຐານຍຸຕ຺ຕຕາຍ ຈ, ຍສສ຺ສິໂນ ລາຠປຣິວາຣສມ຺ປທາຍ. ເສຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ສເກຫິ ຈາຣິຕ຺ເຕຫິ. ກິຈ຺ຈາກິຈ຺ເຈສຸ ອຸສ຺ສຸກາຕິ ກິຈ຺ເຈສຸ ‘‘ອິທໍ ກາຕພ຺ພໍ’’, ອກິຈ຺ເຈສຸ ‘‘ອິທໍ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເຕ ໂປຣາຓາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວຣູປາ ຫຸຕ຺ວາ ທສ຺ສນີຍາ ປສາທນີຍາ ໂລກສ຺ສ ປຣມທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຍາວ ໂລເກ ອວຕ຺ຕິໍສຸ, ຕາວ ວິຄຕອີຕິຠຍຸປທ຺ທວາ ຫຸຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣກໍ ສຸຂໍ ເອຘິຕ຺ຖ ປາປຸຓິ, ສຸຂໍ ວາ ເອຘິຕ຺ຖ ສຸຂໍ ວຸຑ຺ຒິໍ ອຄມາສິ. ອຍໍ ປຊາຕິ ສຕ຺ຕໂລກໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

໓໐໒-໓. ກາລຈ຺ຈເຍນ ປນ ສມ຺ຠິນ຺ນມຣິຍາທຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸກາມານໍ ເຕສໍ ອາສິ ວິປລ຺ລາໂສ…ເປ… ຠາຄໂສ ມິເຕ. ຕຕ຺ຖ ວິປລ຺ລາໂສຕິ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາ. ອຓຸໂຕ ອຓຸນ຺ຕິ ລາມກຏ຺ເຐນ ປຣິຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ອປ຺ປສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ອຓຸຠູຕໂຕ ກາມຄຸຓໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຌານສາມຎ຺ຎນິພ຺ພານສຸຂານິ ອຸປນິຘາຍ ສງ຺ຂ຺ຍມ຺ປິ ອນຸປຄມເນນ ອຓຸໍ ກາມສຸຂໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂໍ ວາ ອຸປນິຘາຍ ອຓຸຠູຕໂຕ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິສຸຂໂຕ ອຓຸໍ ອປ຺ປກໂຕປິ ອປ຺ປກໍ ກາມສຸຂໍ ທິສ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣາຊິໂນ ຈາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຈ. ວິຍາກາຣນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ອາຊຎ຺ຎສໍຍຸຕ຺ເຕຕິ ອສ຺ສາຊານີຍສໍຍຸຕ຺ເຕ. ສຸກເຕຕິ ທາຣຸກມ຺ມໂລຫກມ຺ເມນ ສຸນິຏ຺ຐິເຕ. ຈິຕ຺ຕສິພ຺ພເນຕິ ສີຫຈມ຺ມາທີຫິ ອລງ຺ກຣຓວເສນ ຈິຕ຺ຣສິພ຺ພເນ. ນິເວສເນຕິ ຆຣວຕ຺ຖູນິ. ນິເວເສຕິ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຆຣານິ. ວິຠຕ຺ເຕຕິ ອາຍາມວິຕ຺ຖາຣວເສນ ວິຠຕ຺ຕານິ. ຠາຄໂສ ມິເຕຕິ ອງ຺ຄຓທ຺ວາຣປາສາທກູຏາຄາຣາທິວເສນ ໂກຏ຺ຐາສໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ ມິຕານິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຓຸໂຕ ອຓຸສຎ຺ຎິຕໍ ກາມສຸຂຎ຺ຈ ຣຎ຺ໂຎ ພ຺ຍາກາຣຎ຺ຈ ອລງ຺ກຕນາຣິໂຍ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຣເຖ ຈ ນິເວສເນ ນິເວເສ ຈ ທິສ຺ວາ ທຸກ຺ເຂສຸເຍວ ເອເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕເນກ຺ຂມ຺ມສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສສງ຺ຂາຕາ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາ ອາສິ.

໓໐໔. ເຕ ເອວໍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາ ຫຸຕ຺ວາ ໂຄມຓ຺ຑລປຣິພ຺ຍູຬ຺ຫໍ…ເປ… ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ຕຕ຺ຖ ໂຄມຓ຺ຑລປຣິພ຺ຍູຬ຺ຫນ຺ຕິ ໂຄຍູເຖຫິ ປຣິກິຓ຺ຓໍ. ນາຣີວຣຄຓາຍຸຕນ຺ຕິ ວຣນາຣີຄຓສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ອຸຬາຣນ຺ຕິ ວິປຸລໍ. ມານຸສໍ ໂຠຄນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ນິເວສນາທິໂຠຄວຕ຺ຖຸໍ. ອຠິຊ຺ຌາຍິໍສູຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ ຕຓ຺ຫໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຠິປຕ຺ຖຍມານາ ຌາຍິໍສຸ.

໓໐໕. ເອວໍ ອຠິຊ຺ຌາຍນ຺ຕາ ຈ ‘‘ເອເຕ ມນຸສ຺ສາ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸວິລິຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ ອາມຸຕ຺ຕມຓິອາຠຣຓາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ປຣິຈາເຣນ຺ຕິ, ມຍໍ ປນ ເອວໍ ເຕຫິ ນມສ຺ສິຍມານາປິ ເສທມລກິລິຏ຺ຐຄຕ຺ຕາ ປຣູຬ຺ຫກຈ຺ຉນຂໂລມາ ໂຠຄຣຫິຕາ ປຣມກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຕ຺ຕາ ວິຫຣາມ. ເອເຕ ຈ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘອສ຺ສປິຏ຺ຐິສິວິກາສຸວຓ຺ຓຣຖາທີຫິ ວິຈຣນ຺ຕິ, ມຍໍ ປາເທຫິ. ເອເຕ ທ຺ວິຠູມິກາທິປາສາທຕເລສຸ ວສນ຺ຕິ, ມຍໍ ອຣຎ຺ຎຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ. ເອເຕ ຈ ໂຄນກາທີຫິ ອຕ຺ຖຣເຓຫິ ອຕ຺ຖຕາສຸ ວຣເສຍ຺ຍາສຸ ສຍນ຺ຕິ, ມຍໍ ຕຏ຺ຏິກາຈມ຺ມຂຓ຺ຑາທີນິ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ. ເອເຕ ນານາຣສານິ ໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ມຍໍ ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍາຍ ຍາເປມ. ກຖໍ ນຸ ໂຂ ມຍມ຺ປິ ເອເຕຫິ ສທິສາ ຠເວຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຘນໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ນ ສກ຺ກາ ຘນຣຫິເຕຫິ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ປາປຸຓິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ອວຘາເຣຕ຺ວາ ເວເທ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມຍຸຕ຺ເຕ ປຸຣາຓມນ຺ເຕ ນາເສຕ຺ວາ ອຘມ຺ມຍຸຕ຺ເຕ ກູຏມນ຺ເຕ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ຘນຕ຺ຖິກາ ໂອກ຺ກາກຣາຊານມຸປສງ຺ກມ຺ມ ໂສຕ຺ຖິວຈນາທີນິ ປຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ມຫາຣາຊ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓວໍເສ ປເວຓິຍາ ອາຄຕໍ ໂປຣາຓມນ຺ຕປທໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ມຍໍ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐິຕາຍ ນ ກສ຺ສຈິ ຠຓິມ຺ຫາ, ຕໍ ມຫາຣາຊາ ໂສຕຸມຣຫຕີ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ອສ຺ສເມຘາທິຍຎ຺ຎໍ ວຓ຺ຓຍິໍສຸ. ວຓ຺ຓຍິຕ຺ວາ ຈ ຣາຊານໍ ອຸສ຺ສາເຫນ຺ຕາ ‘‘ຍຊ, ມຫາຣາຊ, ເອວໍ ປຫູຕຘນຘຎ຺ໂຎ ຕ຺ວໍ, ນຕ຺ຖິ ເຕ ຍຎ຺ຎສມ຺ຠາຣເວກລ຺ລໍ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ຍຊໂຕ ສຕ຺ຕກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ສຄ຺ເຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອໂວຈຸໍ. ເຕນ ເນສໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ຠຄວາ ‘‘ເຕ ຕຕ຺ຖ ມນ຺ເຕ…ເປ… ພຫຸ ເຕ ຘນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ, ຍໍ ໂຠຄມຠິຊ຺ຌາຍິໍສຸ, ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຫິ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຕທຸປາຄມຸນ຺ຕິ ຕທາ ອຸປາຄມຸໍ. ປຫູຕຘນຘຎ຺ໂຎສີຕິ ປຫູຕຘນຘຎ຺ໂຎ ຠວິສ຺ສສິ, ອຠິສມ຺ປຣາຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາສໍສາຍຎ຺ຫິ ອນາຄເຕປິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ສທ຺ທໂກວິທາ. ຍຊສ຺ສູຕິ ຍຊາຫິ. ວິຕ຺ຕໍ ຘນນ຺ຕິ ຊາຕຣູປາທິຣຕນເມວ ວິຕ຺ຕິກາຣຓໂຕ ວິຕ຺ຕໍ, ສມິທ຺ຘິກາຣຓໂຕ ຘນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຕ຺ຕິກາຣຓຠູຕເມວ ອາຠຣຓາທິ ອຸປກຣຓໍ, ຍໍ ‘‘ປຫູຕວິຕ຺ຕູປກຣໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໓໓໑) ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຘນນ຺ຕິ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ມນ຺ເຕ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ຕທາ ໂອກ຺ກາກໍ ອຸປາຄມຸໍ. ກິນ຺ຕິ? ‘‘ມຫາຣາຊ, ພຫູ ເຕ ວິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຘນຎ຺ຈ, ຍຊສ຺ສຸ, ອາຍຕິມ຺ປິ ປຫູຕຘນຘຎ຺ໂຎ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ.

໓໐໖. ເອວໍ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາເປນ຺ເຕຫິ ຕໂຕ ຈ ຣາຊາ…ເປ… ອທາ ຘນໍ. ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ຎາປິໂຕ. ຣເຖສໂຠຕິ ມຫາຣເຖສຸ ຂຕ຺ຕິເຍສຸ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ອຸສຠສທິໂສ. ‘‘ອສ຺ສເມຘ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອສ຺ສເມຕ຺ຖ ເມຘນ຺ຕີຕິ ອສ຺ສເມໂຘ, ທ຺ວີຫິ ປຣິຍຎ຺ເຎຫິ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ເອກວີສຕິຍູປສ຺ສ ຐເປຕ຺ວາ ຠູມິຎ຺ຈ ປຸຣິເສ ຈ ອວເສສສພ຺ພວິຠວທກ຺ຂິຓສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຸຣິສເມຕ຺ຖ ເມຘນ຺ຕີຕິ ປຸຣິສເມໂຘ, ຈຕູຫິ ປຣິຍຎ຺ເຎຫິ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ຠູມິຍາ ອສ຺ສເມເຘ ວຸຕ຺ຕວິຠວທກ຺ຂິຓສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສມ຺ມເມຕ຺ຖ ປາສນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາປາໂສ, ທິວເສ ທິວເສ ສມ຺ມໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕິໂຕກາເສ ເວທິໍ ກຕ຺ວາ ສໍຫາຣິເມຫິ ຍູປາທີຫິ ສຣສ຺ສຕິນທິຍາ ນິມຸຄ຺ໂຄກາສໂຕ ປຠຸຕິ ປຏິໂລມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ສຕ຺ຣຍາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວາຊເມຕ຺ຖ ປິວນ຺ຕີຕິ ວາຊເປຍ຺ໂຍ. ເອເກນ ປຣິຍຎ຺ເຎນ ສຕ຺ຕຣສຫິ ປສູຫິ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ເພລຸວຍູປສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສກທກ຺ຂິຓສ຺ສ ຍຎ຺ຎສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຬາຕິ ນິຣຄ຺ຄໂຬ, ນວຫິ ປຣິຍຎ຺ເຎຫິ ຍຊິຕພ຺ພສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ຠູມິຍາ ຈ ປຸຣິເສຫິ ຈ ອສ຺ສເມເຘ ວຸຕ຺ຕວິຠວທກ຺ຂິຓສ຺ສ ສພ຺ພເມຘປຣິຍາຍນາມສ຺ສ ອສ຺ສເມຘວິກປ຺ປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

໓໐໗-໘. ອິທານິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓານມທາ ຘນ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄາໂວ ສຍນຎ຺ຈາ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ໂສ ຫິ ຣາຊາ ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕໍ ລູຂາຫາເຣນ ກິລນ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ໂຄຣເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິ ເນສໍ ສປຸງ຺ຄວານິ ໂຄຍູຖາເນວ ອທາສິ, ຕຖາ ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຖຓ຺ຑິລສາຍິຕາຍ ຖູລສາຏກນິວາສເນນ ເອກເສຍ຺ຍາຍ ປາທຈາເຣນ ຣຸກ຺ຂມູລາທິວາເສນ ຈ ກິລນ຺ຕາ ໂຄນກາທິອຕ຺ຖຕວຣສຍນາທີສຸ ສຸຂໍ ອນຸໂຠນ຺ຕູ’’ຕິ ເນສໍ ມຫຄ຺ຆານິ ສຍນາທີນິ ຈ ອທາສິ. ເອວເມຕໍ ນານປ຺ປກາຣກໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິຘນໍ ອທາສິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ຄາໂວ ສຍນຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຎ຺ຈ…ເປ… ພ຺ຣາຫ຺ມຓານມທາ ຘນ’’ນ຺ຕິ.

໓໐໙-໑໐. ເອວໍ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ເຕ ຈ ຕຕ຺ຖ…ເປ… ປຸນ ມຸປາຄມຸໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເຕສຸ ຍາເຄສຸ ຘນໍ ລຠິຕ຺ວາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ທິວເສ ທິວເສ ເອວເມວ ຆາສຈ຺ຉາທນໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣກໍ ວຕ຺ຖຸກາມ ສນ຺ນິຘິໍ ສມໂຣຈຍຸໍ. ຕໂຕ ເຕສໍ ອິຈ຺ຉາວຕິຓ຺ຓານໍ ຂີຣາທິປຎ຺ຈໂຄຣສສ຺ສາທວເສນ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ໂອຕິຓ຺ຓຈິຕ຺ຕານໍ ‘‘ຂີຣາທີນິປິ ຕາວ ຄຸນ຺ນໍ ສາທູນິ, ອທ຺ຘາ ອິມາສໍ ມໍສໍ ສາທຸຕຣໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ມໍສໍ ປຏິຈ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຖ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ສເຈ ມຍໍ ມາເຣຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມ, ຄາຣຍ຺ຫາ ຠວິສ຺ສາມ, ຍໍນູນ ມນ຺ເຕ ຄນ຺ເຖຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ອຖ ປຸນປິ ເວທໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕທນຸຣູເປ ເຕ ຕຕ຺ຖ ມນ຺ເຕ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ກູຏມນ຺ເຕ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ໂອກ຺ກາກຣາຊານໍ ປຸນ ອຸປາຄມິໍສຸ. ອິມມຕ຺ຖໍ ຠາສມານາ ‘‘ຍຖາ ອາໂປ ຈ…ເປ… ພຫຸ ເຕ ຘນ’’ນ຺ຕິ.

ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ອມ຺ຫາກໍ, ມຫາຣາຊ, ມນ຺ເຕສຸ ເອຕທາຄຕໍ ຍຖາ ອາໂປ ຫຕ຺ຖໂຘວນາທິສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ປາຓີນໍ ອຸປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ໂສ ຫິ ປາຓິນໍ, ອຸປກຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ຈາຍໍ ມຫາປຖວີ ຄມນຏ຺ຐານາທິສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ກຫາປຓສງ຺ຂາຕໍ ຫິຣຎ຺ຎໍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິເຠທໍ ຘນໍ, ຍວໂຄຘູມາທິເຠທໍ ຘານິຍຎ຺ຈ, ສໍໂວຫາຣາທິສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ອຸປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ຄາໂວ ມນຸສ຺ສານໍ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ອຸປໂຍຄຄມນຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕສ຺ມາ ເອຕາ ຫນິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣເກ ຍາເຄ ຍຊສ຺ສຸ ພຫຸ ເຕ ວິຕ຺ຕໍ, ຍຊສ຺ສຸ ພຫຸ ເຕ ຘນນ຺ຕິ.

໓໑໑-໑໒. ເອວໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ຕໂຕ ຈ ຣາຊາ…ເປ… ອຆາຕຍິ, ຍໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ນ ປາທາ…ເປ… ຆາຕຍິ. ຕທາ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຍຎ຺ຎາວາຏໍ ຄາວີນໍ ປູເຣຕ຺ວາ ມງ຺ຄລອຸສຠໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ມູລໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ໂຄເມຘຍຎ຺ຎໍ ຍຊສ຺ສຸ, ເອວໍ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ກຕມງ຺ຄລກິຈ຺ໂຈ ຂຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸງ຺ຄເວນ ສຫ ອເນກສຕສຫສ຺ສາ ຄາໂວ ມາເຣສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຍຎ຺ຎາວາເຏ ມໍສານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂາທິໍສຸ, ປີຕໂກທາຕຣຕ຺ຕກມ຺ພເລ ຈ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ມາເຣສຸໍ. ຕທຸປາທາຍ ກິຣ ຄາໂວ ປາຣຸເຕ ທິສ຺ວາ ອຸພ຺ພິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ນ ປາທາ…ເປ… ຆາຕຍີ’’ຕິ.

໓໑໓. ຕໂຕ ເທວາຕິ ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຣາຊິນິ ຄາວິໂຍ ຆາເຕຕຸມາຣທ຺ເຘ ອຖ ຕທນນ຺ຕຣເມວ ຕໍ ໂຄຆາຕກໍ ທິສ຺ວາ ເອເຕ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທໂຍ ເທວາ ຈ, ປິຕໂຣຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ລທ຺ຘໂວຫາຣາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ຈ, ປພ຺ພຕປາທນິວາສິໂນ ທານວຍກ຺ຂສຎ຺ຎິຕາ ອສຸຣຣກ຺ຂສາ ຈ ‘‘ອຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອວໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕາ ‘‘ຘິ ມນຸສ຺ສາ, ຘິ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕາ ປກ຺ກນ຺ທຸໍ. ເອວໍ ຠູມິໂຕ ປຠຸຕິ ໂສ ສທ຺ໂທ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອຄມາສິ, ເອກຘິກ຺ກາຣປຣິປຸຓ຺ໂຓ ໂລໂກ ອໂຫສິ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ຍໍ ສຕ຺ຖໍ ນິປຕີ ຄເວ, ຍສ຺ມາ ຄາວິມ຺ຫິ ສຕ຺ຖໍ ນິປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໑໔. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເທວາທໂຍ ປກ຺ກນ຺ທຸໍ, ອຍມຎ຺ໂຎປິ ໂລເກ ອນຕ຺ໂຖ ອຸທປາທິ – ເຍ ຫິ ເຕ ຕໂຍ ໂຣຄາ ປຸເຣ ອາສຸໍ, ອິຈ຺ຉາ ອນສນໍ ຊຣາ, ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິເທວ ປຕ຺ຖນຕຓ຺ຫາ ຈ ຂຸທາ ຈ ປຣິປາກຊຣາ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ປສູນຎ຺ຈ ສມາຣມ຺ຠາ, ອຏ຺ຐານວຸຕິມາຄມຸໍ, ຈກ຺ຂຸໂຣຄາທິນາ ເຠເທນ ອຏ຺ຐນວຸຕິຠາວໍ ປາປຸຓິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໑໕. ອິທານິ ຠຄວາ ຕໍ ປສຸສມາຣມ຺ຠໍ ນິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອໂສ ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເອໂສ ປສຸສມາຣມ຺ຠສງ຺ຂາໂຕ ກາຍທຓ຺ຑາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ທຓ຺ຑານໍ ອຎ຺ຎຕຣທຓ຺ຑຠູໂຕ ຘມ຺ມໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ ອຘມ຺ໂມ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ອຫຸ, ປວຕ຺ໂຕ ອາສິ, ໂສ ຈ ໂຂ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຣາໂຓ, ຍສ຺ສ ໂອກ຺ກມນໂຕ ປຠຸຕິ ເກນຈິ ປາທາທິນາ ອຫິໍສນໂຕ ອທູສິກາໂຍ ຄາໂວ ຫຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຍາ ຆາເຕນ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ຘໍສນ຺ຕິ ຈວນ຺ຕິ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ຍາຊກາ ຍຎ຺ຎຍາຊິໂນ ຊນາຕິ.

໓໑໖. ເອວເມໂສ ອຓຸຘມ຺ໂມຕິ ເອວໍ ເອໂສ ລາມກຘມ຺ໂມ ຫີນຘມ຺ໂມ, ອຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ວາ ເອຕ຺ຖ ທານຘມ຺ໂມປິ ອປ຺ປໂກ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຓຸຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ໂປຣາໂຓຕິ ຕາວ ຈິຣກາລໂຕ ປຠຸຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂປຣາໂຓ. ວິຎ຺ຎູຫິ ປນ ຄຣຫິຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎູຄຣຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ຈ ວິຎ຺ຎຸຄຣຫິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ເອທິສກໍ ປສ຺ສຕິ, ຍາຊກໍ ຄຣຫຕີ ຊໂນ. ກຖໍ? ‘‘ອພ຺ພຸທໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອຸປ຺ປາທິຕໍ, ຄາໂວ ວຘິຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ວຕ຺ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສໂວ.

໓໑໗. ເອວໍ ຘມ຺ເມ ວິຍາປນ຺ເນຕິ ເອວໍ ໂປຣາເຓ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ເມ ນຏ຺ເຐ. ‘‘ວິຍາວຕ຺ເຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ວິປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາ ຠູເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຠິນ຺ນາ ສຸທ຺ທເວສ຺ສິກາຕິ ປຸພ຺ເພ ສມຄ຺ຄາ ວິຫຣນ຺ຕາ ສຸທ຺ທາ ຈ ເວສ຺ສາ ຈ ເຕ ວິຠິນ຺ນາ. ປຸຖູ ວິຠິນ຺ນາ ຂຕ຺ຕິຍາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາປິ ພຫູ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຠິນ຺ນາ. ປຕິໍ ຠຣິຍາວມຎ຺ຎຖາຕິ ຠຣິຍາ ຈ ຆຣາວາສຕ຺ຖໍ ອິສ຺ສຣິຍພເລ ຐປິຕາ ປຸຕ຺ຕພລາທີຫິ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິໍ ອວມຎ຺ຎຖ, ປຣິຠວິ ອວມຎ຺ຎິ ນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐາສິ.

໓໑໘. ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຠິນ຺ນາ ສມານາ ຂຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘູ ຈ…ເປ… ກາມານໍ ວສມນ຺ວຄຸນ຺ຕິ. ຂຕ຺ຕິຍາ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ ເຍ ຈຎ຺ເຎ ເວສ຺ສສຸທ຺ທາ ຍຖາ ສງ຺ກຣໍ ນາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ໂຄຕ຺ເຕນ ຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ໂຄຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕາ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຕໍ ຊາຕິວາທໍ ນິຣໍກຕ຺ວາ, ‘‘ອຫໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ເອຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ນາເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕານໍ ກາມານໍ ວສໍ ອນ຺ວຄຸໍ ອາສຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ກາມເຫຕຸ ນ ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາກໍສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວເມຕ຺ຖ ຠຄວາ ‘‘ອິສໂຍ ປຸພ຺ພກາ’’ຕິອາທີຫິ ນວຫິ ຄາຖາຫິ ໂປຣາຓານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ເນສໍ ປຣໂມ’’ຕິ ຄາຖາຍ ພ຺ຣຫ຺ມສມໍ, ‘‘ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕມນຸສິກ຺ຂນ຺ຕາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ເທວສມໍ, ‘‘ຕຓ຺ຑຸລໍ ສຍນ’’ນ຺ຕິອາທິກາຫິ ຈຕູຫິ ຄາຖາຫິ ມຣິຍາທໍ, ‘‘ເຕສໍ ອາສິ ວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິອາທີຫິ ສຕ຺ຕຣສຫິ ຄາຖາຫິ ສມ຺ຠິນ຺ນມຣິຍາທໍ, ຕສ຺ສ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເທວາທີນໍ ປກ຺ກນ຺ທນາທິທີປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຈຓ຺ຑາໂລ ປນ ອິຘ ອວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ວິປຕ຺ຕິຍາ ອກາຣຓໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມສມເທວສມມຣິຍາທາ ກາຣຓໍ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠິນ຺ນມຣິຍາໂທ. ອຍໍ ປນ ໂທຓສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໕.໑໙໒) ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຈຓ຺ຑາໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມວິປຕ຺ຕິຍາປິ ອກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ວິປນ຺ເນ ຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເອຕຣຫິ ປນ ໂສປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຈຓ຺ຑາໂລ ທຸລ຺ລໂຠ. ເອວມຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຘມ຺ໂມ ວິນຏ຺ໂຐ. ເຕເນວາຫ ໂທໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ – ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມຍໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຈຓ຺ຑາລມ຺ປິ ນ ປູເຣມາ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຘມ຺ມສຸຕ຺ຕ-(ນາວາສຸຕ຺ຕ)-ວຓ຺ຓນາ

໓໑໙. ຍສ຺ມາ ຫິ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ນາວາສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຠຸຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ກິຣ ຠຄວຕິ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ປຐໂມ ຈວິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫສ຺ສ ອວິທູເຣ ອຸປຕິສ຺ສຄາໂມ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ໂຠຄຄາໂມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສຏ຺ຐິອຘິກປຎ຺ຈໂກຏິສຕຘນວິຠວສ຺ສ ຄາມສາມິໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຣູປສາຣີ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ, ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ທຸຕິໂຍ ຕສ຺ເສວາວິທູເຣ ໂກລິຕຄາໂມ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ໂຠຄຄາໂມ ອຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຣູປວິຠວສ຺ເສວ ຄາມສາມິໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານີ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ, ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຕໍ ທິວສເມວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ເອວໍ ເຕສໍ ເອກທິວສເມວ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອໂຫສິ. ເອກທິວເສເຍວ ຈ ເນສໍ ເອກສ຺ສ ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ຊາຕຕ຺ຕາ ອຸປຕິສ຺ໂສ, ເອກສ຺ສ ໂກລິຕຄາເມ ຊາຕຕ຺ຕາ ໂກລິໂຕຕິ ນາມມກໍສຸ.

ເຕ ສຫປໍສຸໍ ກີຬນ຺ຕາ ສຫາຍກາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຸຑ຺ຒິໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ເອກເມກສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈມາຓວກສຕານິ ປຣິວາຣາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ອຸຍ຺ຍານໍ ວາ ນທີຕິຕ຺ຖໍ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສປຣິວາຣາເຍວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອໂກ ປຎ຺ຈຫິ ສຸວຓ຺ຓສິວິກາສເຕຫິ, ທຸຕິໂຍ ປຎ຺ຈຫິ ອາຊຎ຺ຎຣຖສເຕຫິ. ຕທາ ຈ ຣາຊຄເຫ ກາລານຸກາລໍ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ໂຊ ນາມ ໂຫຕິ. ສາຍນ຺ຫສມເຍ ນຄຣເວມຊ຺ເຌ ຍຕ຺ຖ ສກລອງ຺ຄມຄຘວາສິໂນ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣາທໂຍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ນິສິນ຺ນາ ສມຊ຺ຊວິຠູຕິໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ອຖ ເຕ ສຫາຍກາ ເຕນ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສີທິໍສຸ. ຕໂຕ ອຸປຕິສ຺ໂສ ສມຊ຺ຊວິຠູຕິໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ມຫາຊນກາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກ ຊນກາໂຍ ວສ຺ສສຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາວ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕສ຺ສ ມຣຓໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນລາຏນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ, ຕຖາ ໂກລິຕສ຺ສ. ເຕສໍ ອເນກປ຺ປກາເຣສຸ ນເຏສຸ ນຈ຺ຈນ຺ເຕສຸ ທສ຺ສນມຕ຺ເຕປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ນມິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍເວໂຄເຍວ ອຸທປາທິ.

ອຖ ວຸຏ຺ຐິເຕ ສມຊ຺ເຊ ປກ຺ກນ຺ຕາຍ ປຣິສາຍ ສກປຣິວາເຣນ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ເຕສຸ ສຫາເຍສຸ ໂກລິໂຕ ອຸປຕິສ຺ສໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ສມ຺ມ, ນາຏກາທິທສ຺ສເນນ ຕວ ປໂມທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາໂຫສີ’’ຕິ? ໂສ ຕສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ປຏິປຸຈ຺ຉິ. ໂສປິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ສມ຺ມ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອມຕໍ ຄເວສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘຸ ສມ຺ມາ’’ຕິ ອຸປຕິສ຺ໂສ ຕໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ຕໂຕ ທ຺ເວປິ ຊນາ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຸນເທວ ຣາຊຄຫມນຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຣາຊຄເຫ ສຎ຺ຈໂຍ ນາມ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປຏິວສຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຎ຺ຈຫິ ມາຓວກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ຕໂຍ ເວເທ ສພ຺ພຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພາຊກສມຍໍ ອຸຄ຺ຄເຫສຸໍ. ເຕ ເຕສໍ ສຕ຺ຖານໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕາ ປຣິໂຍສານໍ ອທິສ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ອິເມສໍ ສຕ຺ຖານໍ ອາທິມຊ຺ຌໍ ທິສ຺ສຕິ, ປຣິໂຍສານໍ ປນ ນ ທິສ຺ສຕິ ‘ອິທໍ ນາມ ອິເມຫິ ສຕ຺ເຖຫິ ປາປຸເຓຍ຺ຍາຕິ, ຍໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປາປຸຓິຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’’ຕິ. ໂສປິ ອາຫ – ‘‘ອຫມ຺ປິ ເຕສໍ ຕຖາວິຘໍ ປຣິໂຍສານໍ ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍໍ ອິເມສໍ ປຣິໂຍສານໍ ຄເວສາມາ’’ຕິ. ເຕ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ຍຖາສຸຂໍ ຄເວສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ເຕ ເຕນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ອມຕໍ ຄເວສມານາ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາ ຊມ຺ພຸທີເປ ປາກຏາ ອເຫສຸໍ. ເຕຫິ ຂຕ຺ຕິຍປຓ຺ຑິຕາທໂຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ຐາ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິໍ ນ ສມ຺ປາຍນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປຕິສ຺ໂສ ໂກລິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ເກ ເອເຕ, ນ ໂຂ ມຍໍ ຊານາມາ’’ຕິ ຠຓນ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ວິສ຺ສຸຕາ ອເຫສຸໍ.

ເອວໍ ເຕສຸ ອມຕປຣິເຍສນໍ ຈຣມາເນສຸ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫມນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເຕ ຈ ປຣິພ຺ພາຊກາ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕຸ ອມຕໍ, ອນ຺ຕມໂສ ປຣິໂຍສານປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອລຠນ຺ຕາ ປຸນເທວ ຣາຊຄຫໍ ອຄມໍສຸ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອສ຺ສຊິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ຍາວ ເຕສໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຕາວ ສພ຺ພໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໖໐) ອາຄຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ສຫາຍເກສຸ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຑ຺ຒມາເສນ ສາວກປາຣມີຎາຓໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ໂສ ຍທາ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອກວິຫາເຣ ວສຕິ, ຕທາ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣໍ ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ‘‘ປຸພ຺ພາຈຣິໂຍ ເມ ອຍມາຍສ຺ມາ, ເອຕມຫໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ອຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ຄາຣເວນ. ຍທາ ປນ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອກວິຫາເຣ ນ ວສຕິ, ຕທາ ຍສ຺ສໍ ທິສາຍໍ ເຖໂຣ ວສຕິ, ຕໍ ທິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ນມສ຺ສຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ເກຈິ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຄ຺ຄສາວໂກ ຫຸຕ຺ວາ ທິສໍ ນມສ຺ສຕິ, ອຊ຺ຊາປິ ມຎ຺ເຎ ພ຺ຣາຫ຺ມຓທິຏ຺ຐິ ອປ຺ປຫີນາ’’ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ຕໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ນໍເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ? ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ຕໂຕ ຠຄວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ທິສໍ ນມສ຺ສຕິ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ສາສນໍ ອຎ຺ຎາສິ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍໍ ວນ຺ທຕິ ນມສ຺ສຕິ ສມ຺ມາເນຕິ, ອາຈຣິຍປູຊໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ປຸຣິໂສ ວິຊຎ຺ຎາຕິ ຍໂຕ ປຸຄ຺ຄລາ ປິຏກຕ຺ຕຍປ຺ປເຠທໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ວາ, ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣປ຺ປເຠທໍ ປຏິເວຘຘມ຺ມໍ ວາ ປຸຣິໂສ ວິຊຎ຺ຎາ ຊາເນຍ຺ຍ ເວເທຍ຺ຍ. ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ອິນ຺ທໍວ ນໍ ເທວຕາ ປູຊເຍຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ທ຺ວີສຸ ເທວໂລເກສຸ ເທວຕາ ປູເຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຸປາຫນໂອມຸຎ຺ຈນາທິໍ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປູເຊຍ຺ຍ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍ ຄຣຸກເຣຍ຺ຍ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ໂສ ປູຊິໂຕ…ເປ… ປາຕຸກໂຣຕິ ຘມ຺ມໍ, ໂສ ອາຈຣິໂຍ ເອວໍ ປູຊິໂຕ ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕວາສິມ຺ຫິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ເທສນາວເສເນວ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມຎ຺ຈ, ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ປຏິເວຘຘມ຺ມຎ຺ຈ ປາຕຸກໂຣຕິ ເທເສຕິ, ເທສນາຍ ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ, ອຸປມາວເສນ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕປຏິເວຘຘມ຺ມໍ ປາຕຸກໂຣຕິ.

໓໒໐. ຕທຏ຺ຐິກຕ຺ວານ ນິສມ຺ມ ຘີໂຣຕິ ເອວໍ ປສນ຺ເນນ ອາຈຣິເຍນ ປາຕຸກຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຏ຺ຐິກຕ຺ວານ ສຸຓິຕ຺ວາ ອຸປຘາຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ ຘີໂຣ ປຸຣິໂສ. ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸໂລມຕ຺ຕາ ອນຸຘມ຺ມຠູຕໍ ວິປສ຺ສນໍ ຠາວຍມາໂນ. ວິຎ຺ຎູ ວິຠາວີ ນິປຸໂຓ ຈ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎຸຕາສງ຺ຂາຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຘິຄເມນ ວິຎ຺ຎູ, ວິຠາເວຕ຺ວາ ປເຣສມ຺ປິ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຎາປນສມຕ຺ຖຕາຍ ວິຠາວີ, ປຣມສຸຂຸມຕ຺ຖປຏິເວຘຕາຍ ນິປຸໂຓ ຈ ໂຫຕິ. ໂຍ ຕາທິສໍ ຠຊຕິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ໂຍ ຕາທິສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຕປ຺ປສາທນປໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຠຊຕິ.

໓໒໑. ເອວໍ ປຓ຺ຑິຕາຈຣິຍເສວນໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ອິທານິ ພາລາຈຣິຍເສວນໍ ນິນ຺ທນ຺ໂຕ ‘‘ຂຸທ຺ທຎ຺ຈ ພາລ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທນ຺ຕິ ຂຸທ຺ເທນ ກາຍກມ຺ມາທິນາ ສມນ຺ນາຄຕໍ, ປຎ຺ຎາຠາວໂຕ ພາລໍ. ອນາຄຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນຘິຄຕປຣິຍຕ຺ຕິປຏິເວຘຕ຺ຖໍ. ອຸສູຍກນ຺ຕິ ອິສ຺ສາມນກຕາຍ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ວຸຑ຺ຒິໍ ອສຫມານໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ ປທໂຕ. ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ປນ ໂຍ ພຫຸຈີວຣາທິລາຠີ ອາຈຣິໂຍ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ຈີວຣາທີນິ ນ ສກ຺ໂກຕິ ທາຕຸໍ, ຘມ຺ມທາເນ ປນ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕວຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເອເຕຫິ ຂຸທ຺ທຕາທິຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຂຸທ຺ທໍ ພາລໍ ອນາຄຕຕ຺ຖໍ ອຸສູຍກໍ ອາຈຣິຍໍ ອຸປເສວມາໂນ ‘‘ປູຕິມຈ຺ຉໍ ກຸສຄ຺ເຄນາ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໗໖; ຊາ. ໑.໑໕.໑໘໓) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຍມ຺ປິ ພາໂລ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ສາສເນ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ປຏິເວຘຘມ຺ມໍ ວາ ອວິຠາວຍິຕ຺ວາ ຈ ອວິຊານິຕ຺ວາ ຈ ຍສ຺ສ ຘມ຺ເມສຸ ກງ຺ຂາ, ຕໍ ອຕຣິຕ຺ວາ ມຣຓໍ ອຸເປຕີຕິ ເອວມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໒໒-໓. ອິທານິ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຖາ ນໂຣ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາປຄນ຺ຕິ ນທິໍ. ມໂຫທກນ຺ຕິ ພຫຸອຸທກໍ. ສລິລນ຺ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຄຕໍ, ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສຣິຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ສີຆໂສຕນ຺ຕິ ຫາຣຫາຣິກໍ, ເວຄວຕິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂສ ວຸຍ຺ຫມາໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ໂສກາເຣນ ຕສ຺ສ ນຣສ຺ສ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນິປາຕມຕ຺ໂຕ ໂສກາໂຣ. ກິໍ ສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ນ ຠວິສ຺ສາມິ ນາມ ໂສ, ວິນສ຺ສິສ຺ສາມິ ນາມ ໂສ’’ຕິ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸວິຘເມວ. ອນິສາມຍຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນິສາເມຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ ປທໂຕ.

ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ປນ ຍຖາ ໂຍ ໂກຈິເທວ ນໂຣ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕາຍ ນທິຍາ ວຸຍ຺ຫມາໂນ ອນຸໂສຕຄາມີ ໂສຕເມວ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປເຣ ປາຣຕ຺ຖິເກ ກິໍ ສກ຺ຂຕິ ປາຣໍ ເນຕຸໍ. ‘‘ສກ຺ກຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕເຖວ ທຸວິຘມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາຍ ອວິຠາວຍິຕ຺ວາ ພຫຸສ຺ສຸຕານຎ຺ຈ ສນ຺ຕິເກ ອຕ຺ຖໍ ອນິສາເມຕ຺ວາ ສຍໍ ອວິຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຊານນ຺ໂຕ ອນິສາມິຕຕ຺ຕາ ຈ ອວິຕິຓ຺ຓກງ຺ໂຂ ປເຣ ກິໍ ສກ຺ຂຕິ ນິຊ຺ຌາເປຕຸໍ ເປກ຺ຂາເປຕຸນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ໂສ ວຕ, ຈຸນ຺ທ, ອຕ຺ຕນາ ປລິປປລິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິກຎ຺ເຈຕ຺ຖ (ມ. ນິ. ໑.໘໗) ສຸຕ຺ຕປທໍ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພໍ.

໓໒໔-໕. ເອວໍ ພາລເສວນາຍ ພາລສ຺ສ ປຣໍ ນິຊ຺ຌາເປຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ອຸປມໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ໂຍ ຕາທິສໍ ຠຊຕິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປເຣ ນິຊ຺ຌາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຖາປິ ນາວ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຜິເຍນາຕິ ທພ຺ພິປທເຣນ. ຣິຕ຺ເຕນາຕິ ເວຬຸທຓ຺ເຑນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ນາວາຍໍ. ຕຕ຺ຣູປຍຎ຺ຎູຕິ ຕສ຺ສາ ນາວາຍ ອາຫຣຓປຏິຫຣຓາທິອຸປາຍຊານເນນ ມຄ຺ຄປຏິປາທເນນ ອຸປາຍຎ຺ຎູ. ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂຕາຍ ສຸກຸສລຫຕ຺ຖຕາຍ ຈ ກຸສໂລ. ອຸປ຺ປນ຺ນຸປທ຺ທວປຏິກາຣສມຕ຺ຖຕາຍ ມຸຕີມາ. ເວທຄູຕິ ເວທສງ຺ຂາເຕຫິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ຄຎາເຓຫິ ຄໂຕ. ຠາວິຕຕ຺ໂຕຕິ ຕາເຍວ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕ. ພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ອເວຘຘມ຺ໂມຕິ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປນິຍສຠາໂວ. ໂສຕາວຘານູປນິສູປປນ຺ເນຕິ ໂສຕໂອທຫເນນ ຈ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສເຍນ ຈ ອຸປປນ຺ເນ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານປທຕ຺ຖເມວ. ອຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາປິ ສກ຺ກາ ປຸຣິມນເຍເນວ ຊານິຕຸນ຺ຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ.

໓໒໖. ເອວໍ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປເຣ ນິຊ຺ຌາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາວປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ອຸປມໍ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ປຓ຺ຑິຕເສວນາຍ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາ ຫເວ’’ຕິ ອິມໍ ອວສານຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ ປຓ຺ຑິຕເສວເນນ ວິເສສໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຫເວ ສປ຺ປຸຣິສໍ ຠເຊຖ. ກີທິສໍ ສປ຺ປຸຣິສໍ ຠເຊຖ? ເມຘາວິນຎ຺ເຈວ ພຫຸສ຺ສຸຕຎ຺ຈ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ເມຘາວິນໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສຸຕທ຺ວເຍນ ຈ ພຫຸສ຺ສຸຕໍ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ຠຊມາໂນ ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິເວຘວເສນ ວິຎ຺ຎາຕຘມ຺ໂມ ໂສ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປ຺ປເຠທໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂໍ ລເຠຖ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ປາປຸເຓຍ຺ຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ສມາເປສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຘມ຺ມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ກິໍສີລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໒໗. ກິໍສີໂລຕິ ກິໍສີລສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄິຫິສຫາຍໂກ ເອໂກ ເຖຣສ຺ເສວ ປິຕຸໂນ ວງ຺ຄນ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສຫາຍສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິໂກຏິອຘິກໍ ປຎ຺ຈສຕໂກຏິຘນໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ເຖໂຣ ພຫຸໂສ ໂອວທິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມທາສິ, ໂສ ເຕນ ວິເສສໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ. ຕໂຕ ເຖໂຣ ‘‘ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ໂຍ ເອໂສ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ກິໍສີໂລ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ກິໍສີໂລຕິ ກີທິເສນ ວາຣິຕ຺ຕສີເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ກີທິສປກຕິໂກ ວາ. ກິໍສມາຈາໂຣຕິ ກີທິເສນ ຈາຣິຕ຺ເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ການິ ກມ຺ມານິ ພ຺ຣູຫຍນ຺ຕິ ການິ ກາຍກມ຺ມາທີນິ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ. ນໂຣ ສມ຺ມາ ນິວິຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອຠິຣໂຕ ນໂຣ ສາສເນ ສມ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖຎ຺ຈ ປາປຸເຓຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖານໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ປາປຸເຓຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໒໘. ຕໂຕ ຠຄວາ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຑ຺ຒມາສູປສມ຺ປນ຺ໂນ ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ກສ຺ມາ ອາທິກມ຺ມິກປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຈາຣິຕ຺ຕສີລໍ ອວິຠຊິຕ຺ວາວ ຕສ຺ສ ສປ຺ປາຍວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຑ຺ຒາປຈາຍີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາວຸຑ຺ໂຒ, ຄຸຓວຸຑ຺ໂຒ, ຊາຕິວຸຑ຺ໂຒ, ວໂຍວຸຑ຺ໂຒຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຸຑ຺ຒາ. ຊາຕິຍາ ຫິ ທຫໂຣປິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອປ຺ປສ຺ສຸຕມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູນມນ຺ຕເຣ ພາຫຸສຈ຺ຈປຎ຺ຎາຍ ວຸຑ຺ຒຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາວຸຑ຺ໂຒ. ຕສ຺ສ ຫິ ສນ຺ຕິເກ ມຫລ຺ລກຠິກ຺ຂູປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ໂອວາທວິນິຈ຺ຉຍປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ຈ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ. ຕຖາ ທຫໂຣປິ ຠິກ຺ຂຸ ອຘິຄມສມ຺ປນ຺ໂນ ຄຸຓວຸຑ຺ໂຒ ນາມ. ຕສ຺ສ ຫິ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐາຍ ມຫລ຺ລກາປິ ວິປສ຺ສນາຄພ຺ຠໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ຕຖາ ທຫໂຣປິ ຣາຊາ ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເສສຊນສ຺ສ ວນ຺ທນາຣຫໂຕ ຊາຕິວຸຑ຺ໂຒ ນາມ. ສພ຺ໂພ ປນ ປຐມຊາໂຕ ວໂຍວຸຑ຺ໂຒ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎາຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທິໂສ ນຕ຺ຖິ ຐເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ, ຕຖາ ຄຸເຓນປິ ອຑ຺ຒມາເສນ ສພ຺ພສາວກປາຣມີຎາຓສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຊາຕິຍາປິ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວເຍນ ສມາໂນປິ ໂສ ອິເມຫິ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ວຸຑ຺ໂຒ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ປຎ຺ຎາຄຸເຓຫິ ເອວ ວຸຑ຺ຒຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ວຸຑ຺ຒາປຈາຍີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕາທິສານໍ ວຸຑ຺ຒານໍ ອປຈິຕິກຣເຓນ ວຸຑ຺ຒາປຈາຍີ, ເຕສເມວ ວຸຑ຺ຒານໍ ລາຠາທີສຸ ອຸສູຍວິຄເມນ ອນຸສູຍໂກ ຈ ສິຍາຕິ ອຍມາທິປາທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ.

ກາລຎ຺ຎູ ຈສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຣາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖາຍ ຄຣູນໍ ທສ຺ສນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ກາລຎ຺ຎູ, ໂທເສ… ໂມເຫ… ໂກສຊ຺ເຊ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖາຍ ຄຣູນໍ ທສ຺ສນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ກາລຎ຺ຎູ, ຍໂຕ ເອວໍ ກາລຎ຺ຎູ ຈ ອສ຺ສ ຄຣູນໍ ທສ຺ສນາຍ. ຘມ຺ມິໍ ກຖນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຍຸຕ຺ຕໍ. ເອຣຍິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຓຎ຺ຎູຕິ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ຂຓເວທີ, ທຸລ຺ລໂຠ ວາ ອຍໍ ອີທິສາຍ ກຖາຍ ສວນກ຺ຂໂຓຕິ ຊານນ຺ໂຕ. ສຸເຓຍ຺ຍ ສກ຺ກຈ຺ຈາຕິ ຕໍ ກຖໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸເຓຍ຺ຍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕເມວ, ອຎ຺ຎານິປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ສຸຠາສິຕານິ ສກ຺ກຈ຺ຈເມວ ສຸເຓຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໒໙. ‘‘ກາລຎ຺ຎູ ຈສ຺ສ ຄຣູນໍ ທສ຺ສນາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປນ຺ນຣາຄາທິວິໂນທນກາລໍ ຎຕ຺ວາປິ ຄຣູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກາເລນ ຄຈ຺ເຉ ຄຣູນໍ ສກາສໍ, ‘‘ອຫໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ ຘຸຕງ຺ຄຘໂຣ ຈາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ນ ເຈຕິຍວນ຺ທນໂພຘິຍງ຺ຄຓຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄອຕິມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕມາຈຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ, ສກເສນາສເນ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອາສເນ ນິສິນ຺ນໍ ວູປສນ຺ຕທຣຖໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານາທິວິຘິປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕປິ ຈ ຖມ຺ຠໍ ນິຣໍກຕ຺ວາ ນິວາຕວຸຕ຺ຕິ ຖທ຺ຘຠາວກຣໍ ມານໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ນີຈວຸຕ຺ຕິ ປາທປຸຎ຺ຉນໂຈຬກຉິນ຺ນວິສາຓຸສຠອຸທ຺ຘຕທາຐສປ຺ປສທິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ. ອຖ ເຕນ ຄຣຸນາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມໍ…ເປ… ສມາຈເຣ ຈ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປາຬິຘມ຺ມໍ. ສໍຍມນ຺ຕິ ສີລໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອວເສສສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ອນຸສ຺ສເຣ ເຈວ ສມາຈເຣ ຈາຕິ ອຕ຺ຖໍ ກຖິໂຕກາເສ ອນຸສ຺ສເຣຍ຺ຍ, ຘມ຺ມໍ ສໍຍມໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ກຖິໂຕກາເສ ອນຸສ຺ສເຣຍ຺ຍ, ອນຸສ຺ສຣຓມຕ຺ເຕເນວ ຈ ອຕຸສ຺ສນ຺ໂຕ ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສມາຈເຣ ສມາຈເຣຍ຺ຍ ສມາທາຍ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ຕາສໍ ກຖານໍ ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ຕເນ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫິ ກິຈ຺ຈກໂຣ ໂຫຕິ.

໓໓໐. ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຣາໂມ ຘມ຺ມຣໂຕ ຘມ຺ເມ ຐິໂຕ ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຎູ ຠເວຍ຺ຍ. ສພ຺ພປເທສຸ ເຈຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາ, ອາຣາໂມ ຣຕີຕິ ເອໂກວ ອຕ຺ໂຖ, ຘມ຺ເມ ອາຣາໂມ ອສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມາຣາໂມ. ຘມ຺ເມ ຣໂຕ, ນ ອຎ຺ຎໍ ປິເຫຕີຕິ ຘມ຺ມຣໂຕ. ຘມ຺ເມ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ວຕ຺ຕນໂຕ. ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉຍໍ ຊານາຕິ ‘‘ອິທໍ ອຸທຍຎາຓໍ ອິທໍ ວຍຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຎູ, ເອວຣູໂປ ອສ຺ສ. ອຖ ຍາຍໍ ຣາຊກຖາທິຕິຣຈ຺ຉານກຖາ ຕຣຸຓວິປສ຺ສກສ຺ສ ພຫິທ຺ຘາຣູປາທີສຸ ອຠິນນ຺ທນຸປ຺ປາທເນນ ຕໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ມໍ ສນ຺ທູເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມສນ຺ໂທສວາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເນວາຈເຣ ຘມ຺ມສນ຺ໂທສວາທໍ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອາວາສໂຄຈຣາທິສປ຺ປາຍານິ ເສວນ຺ໂຕ ຕຈ຺ເຉຫິ ນີເຍຖ ສຸຠາສິເຕຫິ. ສມຖວິປສ຺ສນາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາເນເວຕ຺ຖ ຕຈ຺ຉານິ, ຕຖາຣູເປຫິ ສຸຠາສິເຕຫິ ນີເຍຖ ນີເຍຍ຺ຍ, ກາລໍ ເຂເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໓໑. ອິທານິ ‘‘ຘມ຺ມສນ຺ໂທສວາທ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕທຎ຺ເຎນປິ ອຸປກ຺ກິເລເສນ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ຫສ຺ສໍ ຊປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຫາສນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ວິປສ຺ສເກນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນາ ຫສນີຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິຕມຕ຺ຕເມວ ກາຕພ຺ພໍ, ນິຣຕ຺ຖກກຖາຊປ຺ໂປ ນ ຠາສິຕພ຺ໂພ, ຎາຕິພ຺ຍສນາທີສຸ ປຣິເທໂວ ນ ກາຕພ຺ໂພ, ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທິມ຺ຫິ ມໂນປໂທໂສ ນ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ມາຍາກຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ມາຍາ, ຕິວິຘໍ ກຸຫນໍ, ປຈ຺ຈເຍສຸ ຄິທ຺ຘິ, ຊາຕິອາທີຫິ ມາໂນ, ປຈ຺ຈນີກສາຕຕາສງ຺ຂາໂຕ ສາຣມ຺ໂຠ, ຜຣຸສວຈນລກ຺ຂຓໍ ກກ຺ກສໍ, ຣາຄາທໂຍ ກສາວາ, ອຘິມຕ຺ຕຕຓ຺ຫາລກ຺ຂຓາ ມຸຈ຺ຉາຕິ ອິເມ ຈ ໂທສາ ສຸຂກາເມນ ອງ຺ຄາຣກາສຸ ວິຍ, ສຸຈິກາເມນ ຄູຖຐານໍ ວິຍ, ຊີວິຕຸກາເມນ ອາສິວິສາທໂຍ ວິຍ ຈ ປຫາຕພ຺ພາ. ຫິຕ຺ວາ ຈ ອາໂຣຄ຺ຍມທາທິວິຄມາ ວີຕມເທນ ຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປາຠາວາ ຐິຕຕ຺ເຕນ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຫິ ສພ຺ພຸປກ຺ກິເລສປຣິສຸທ຺ຘາຍ ຠາວນາຍ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ຫສ຺ສໍ ຊປ຺ປໍ…ເປ… ຐິຕຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

໓໓໒. ອິທານິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ຫສ຺ສໍ ຊປ຺ປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸປກ຺ກິເລໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍສ຺ມາ ສາຫໂສ ໂຫຕິ ອວີມໍສກາຣີ, ຣຕ຺ໂຕ ຣາຄວເສນ ທຸຏ຺ໂຐ ໂທສວເສນ ຄຈ຺ຉຕິ, ປມຕ຺ໂຕ ຈ ໂຫຕິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອສາຕຈ຺ຈກາຣີ, ຕຖາຣູປສ຺ສ ຈ ‘‘ສຸເຓຍ຺ຍ ສກ຺ກຈ຺ຈ ສຸຠາສິຕານີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ໂອວາໂທ ນິຣຕ຺ຖໂກ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ສໍກິເລສສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ສຸຕາທິວຸທ຺ຘິປຏິປກ຺ຂຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຎ຺ຎາຕສາຣານີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍານິ ເຫຕານິ ສມຖວິປສ຺ສນາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ສຸຠາສິຕານິ, ເຕສໍ ວິຊານນໍ ສາໂຣ. ຍທິ ວິຎ຺ຎາຕານິ ສາຘຸ, ອຖ ສທ຺ທມຕ຺ຕເມວ ຄຫິຕໍ, ນ ກິຎ຺ຈິ ກຕໍ ໂຫຕິ, ເຍນ ເອຕານິ ສຸຕມເຍນ ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ຕໍ ສຸຕໍ, ເອຕຎ຺ຈ ສຸຕມຍຎາຓໍ ວິຎ຺ຎາຕສມາຘິສາຣໍ, ເຕສຸ ວິຎ຺ຎາເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ໂຍ ສມາຘິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາວິກ຺ເຂໂປ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ, ອຍມສ຺ສ ສາໂຣ. ນ ຫິ ວິຊານນມຕ຺ເຕເນວ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ສິຊ຺ຌຕິ. ໂຍ ປນາຍໍ ນໂຣ ຣາຄາທິວເສນ ວຕ຺ຕນໂຕ ສາຫໂສ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອສາຕຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ປມຕ຺ໂຕ, ໂສ ສທ຺ທມຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີເຍວ ໂຫຕິ. ເຕນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວິຊານນາຠາວໂຕ ສາ ສຸຠາສິຕວິຊານນປຎ຺ຎາ ຈ, ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ສຸຕຎ຺ຈ ນ ວຑ຺ຒຕີຕິ.

໓໓໓. ເອວໍ ປມຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎາປຣິຫານິໍ ສຸຕປຣິຫານິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອປ຺ປມຕ຺ຕານໍ ຕທຸຠຍສາຣາຘິຄມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຘມ຺ເມ ຈ ເຍ…ເປ… ສາຣມຊ຺ຌຄູ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍປ຺ປເວທິໂຕ ຘມ຺ໂມ ນາມ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ໂມ. ເອໂກປິ ຫິ ພຸທ຺ໂຘ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ມໍ ອເທເສຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ເອຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ຈ ເຍ ອຣິຍປ຺ປເວທິເຕ ຣຕາ ນິຣຕາ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ສາຕຈ຺ຈານຸໂຍຄິໂນ, ອນຸຕ຺ຕຣາ ເຕ ວຈສາ ມນສາ ກມ຺ມຸນາ ຈ, ເຕ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ວຈີສຸຈຣິເຕນ ຕິວິເຘນ ມໂນສຸຈຣິເຕນ ຕິວິເຘນ ກາຍສຸຈຣິເຕນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ວຈສາ ມນສາ ກມ຺ມຸນາ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣາ, ອວເສສສຕ຺ເຕຫິ ອສມາ ອຄ຺ຄາວິສິຏ຺ຐາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພຠາຄສີເລນ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສີລໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ປຣິສຸທ຺ຘສີລາ ເຕ ສນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈສມາຘິສຓ຺ຐິຕາ, ສຸຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ສາຣມຊ຺ຌຄູ, ເຍ ອຣິຍປ຺ປເວທິເຕ ຘມ຺ເມ ຣຕາ, ເຕ ນ ເກວລໍ ວາຈາທີຫິ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ສນ຺ຕິໂສຣຈ຺ເຈ ສມາຘິມ຺ຫິ ຈ ສຓ຺ຐິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ສາຣມຊ຺ຌຄູ ອຘິຄຕາ ອິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາສໍສາຍໍ ຠູຕວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ, ໂສຣຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຸນ຺ທເຣ ຣຕຠາເວນ ຍຖາຠູຕປຏິເວຘິກາ ປຎ຺ຎາ, ສນ຺ຕິຍາ ໂສຣຈ຺ຈນ຺ຕິ ສນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈໍ, ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສມາຘີຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕວ ມຄ຺ຄສມາຘິ. ສຓ຺ຐິຕາຕິ ຕທຸຠເຍ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ສຸຕປຎ຺ຎານໍ ສາຣໍ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິສາຣຎ຺ຫິ ອິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ.

ເອວເມຕ຺ຖ ຠຄວາ ຘມ຺ເມນ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ, ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣາ ວຈສາ’’ຕິອາທີຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ, ສນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈສມາຘີຫິ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘຕິ ຕີຫິປິ ອິເມຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ອປຣຠາຄປຏິປທຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຸຕປຎ຺ຎາສາເຣນ ອກຸປ຺ປວິມຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ສມາເປສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ປຸນ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຄ຺ຄຜເລ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ກິໍສີລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອຸຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໓໔. ອຸຏ຺ຐຫຖາຕິ ອຸຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຣຕ຺ຕິໍ ເຊຕວນວິຫາເຣ ວສິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປາຈີນທ຺ວາເຣນ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມິຄາຣມາຕຸປາສາທໍ ອຄມາສິ ທິວາວິຫາຣຕ຺ຖາຍ. ອາຈິຓ຺ຓໍ ກິເຣຕໍ ຠຄວໂຕ ຣຕ຺ຕິໍ ເຊຕວນວິຫາເຣ ວສິຕ຺ວາ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ ທິວາວິຫາຣູປຄມນໍ, ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ ວສິຕ຺ວາ ເຊຕວເນ ທິວາວິຫາຣູປຄມນໍ. ກສ຺ມາ? ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຸລານໍ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄຄຸຓປຣິທີປນຕ຺ຖາຍ ຈ. ມິຄາຣມາຕຸປາສາທສ຺ສ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈ ກູຏາຄາຣຄພ຺ຠສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍສຸ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ຠຄວາ ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ວສຕິ, ຕທາ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຄາຣເວນ ອຸປຣິປາສາທໍ ນາຣຸຫນ຺ຕິ. ຕໍ ທິວສໍ ປນ ຠຄວາ ອຸປຣິປາສາເທ ກູຏາຄາຣຄພ຺ຠໍ ປາວິສິ, ເຕນ ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ປຎ຺ຈປິ ຄພ຺ຠສຕານິ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ປວິສິໍສຸ. ເຕ ຈ ສພ຺ເພວ ນວາ ໂຫນ຺ຕິ ອຘຸນາຄຕາ ອິມໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອຸທ຺ຘຕາ ອຸນ຺ນຬາ ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ. ເຕ ປວິສິຕ຺ວາ ທິວາເສຍ຺ຍໍ ສຸປິຕ຺ວາ ສາຍໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ມຫາຕເລ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ຕຸຍ຺ຫໍ ກິໍ ອໂຫສິ, ຕ຺ວໍ ກຕ຺ຖ ອຄມາສິ, ອຫໍ ອາວຸໂສ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ຆຣໍ, ອຫໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ, ຕຕ຺ຖ ເອວຣູໂປ ຈ ເອວຣູໂປ ຈ ໂຠຊນວິຘິ ອໂຫສີ’’ຕິ ນານປ຺ປກາຣໍ ອາມິສກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາ ອເຫສຸໍ.

ຠຄວາ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ວສນ຺ຕາປິ ເອວໍ ປມຕ຺ຕາ, ອໂຫ ອຍຸຕ຺ຕກາຣິໂນ’’ຕິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາຄມນໍ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕາວເທວ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ອາຄມ຺ມ ປາທມູເລ ວນ຺ທມາໂນເຍວ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ນໍ ຠຄວາ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອເຕ ເຕ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ປມຕ຺ຕາ, ສາຘຸ ເນ ສໍເວເຊຫີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ອາໂປກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກຣີສຠູມິຍໍ ຐິຕໍ ມຫາປາສາທໍ ນາວໍ ວິຍ ມຫາວາໂຕ ປາທງ຺ຄຸຏ຺ຐເກນ ກມ຺ເປສິ ສທ຺ຘິໍ ປຕິຏ຺ຐິຕປຖວິປ຺ປເທເສນ. ອຖ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠີຕາ ວິສ຺ສຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສກສກຈີວຣານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ຠຄວາ ເຕສໍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎນ ທ຺ວາເຣນ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ, ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຠຄວາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠີຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ, ເຕ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ມິຄາຣມາຕຸປາສາໂທ ກມ຺ປິໂຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ຊານາຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເກນາ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີນໍ ອສມ຺ປຊານານໍ ປມາທວິຫາຣີນໍ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ກມ຺ປິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຏ຺ຐຫຖາຕິ ອາສນາ ອຸຏ຺ຐຫຖ ຆຏຖ ວາຍມຖ, ມາ ກຸສີຕາ ໂຫຖ. ນິສີທຖາຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄຕ຺ຖາຍ ນິສີທຖ. ໂກ ອຕ຺ໂຖ ສຸປິເຕນ ໂວຕິ ໂກ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ສຸປິເຕນ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສຸປນ຺ເຕນ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ປາປຸຓິຕຸໍ. ອາຕຸຣານຎ຺ຫິ ກາ ນິທ຺ທາ, ສລ຺ລວິທ຺ຘານ ຣຸປ຺ປຕນ຺ຕິ ຍຕ຺ຣ ຈ ນາມ ອປ຺ປເກປິ ສຣີຣປ຺ປເທເສ ອຸຏ຺ຐິເຕນ ຈກ຺ຂຸໂຣຄາທິນາ ໂຣເຄນ ອາຕຸຣານໍ ເອກທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປວິຏ຺ເຐນ ອຍສລ຺ລອຏ຺ຐິສລ຺ລທນ຺ຕສລ຺ລວິສາຓສລ຺ລກຏ຺ຐສລ຺ລານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ສລ຺ເລນ ຣຸປ຺ປມານານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ນິທ຺ທາ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສກລຈິຕ຺ຕສຣີຣສນ຺ຕານໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ນານປ຺ປກາຣກິເລສໂຣເຄຫິ ອາຕຸຣານຎ຺ຫິ ກາ ນິທ຺ທາ ຣາຄສລ຺ລາທີຫິ ຈ ປຎ຺ຈຫິ ສລ຺ເລຫິ ອນ຺ໂຕຫທຍໍ ປວິສິຍ ວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ສລ຺ລວິທ຺ຘານໍ ຣຸປ຺ປຕໍ.

໓໓໕. ເອວໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຠຄວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຸສ຺ສາເຫນ຺ໂຕ ສໍເວເຊນ຺ໂຕ ຈ ອາຫ – ‘‘ອຸຏ຺ຐຫຖ…ເປ… ວສານຸເຄ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສາຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ເອວໍ ກິເລສສລ຺ລວິທ຺ຘານຎ຺ຫິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາໂລ ປພຸຊ຺ຌິຕຸໍ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ສຕ຺ຖາ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ, ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປນ ໂວ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ຄິຣີສຸ ສຸຕ຺ຕໍ, ນທີສຸ ສຸຕ຺ຕໍ, ສເມສຸ ສຸຕ຺ຕໍ, ວິສເມສຸ ສຸຕ຺ຕໍ, ຣຸກ຺ຂຄ຺ເຄສຸປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອທສ຺ສນາ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ນິທ຺ທາຍ ອນ຺ຕກິຣິຍຕ຺ຖໍ ອຸຏ຺ຐຫຖ ນິສີທຖ ທຬ຺ຫໍ ສິກ຺ຂຖ ສນ຺ຕິຍາ.

ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມປາທສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ. ທຸຕິຍປາເທ ປນ ສນ຺ຕີຕິ ຕິສ຺ໂສ ສນ຺ຕິໂຍ – ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ຕິ, ຕທງ຺ຄສນ຺ຕິ, ສມ຺ມຸຕິສນ຺ຕີຕິ, ນິພ຺ພານວິປສ຺ສນາທິຏ຺ຐິຄຕານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຘ ປນ ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ຕິ ນິພ຺ພານມຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພານຕ຺ຖໍ ທຬ຺ຫໍ ສິກ຺ຂຖ, ອສິຖິລປຣກ຺ກມາ ຫຸຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ມາ ໂວ ປມຕ຺ເຕ ວິຎ຺ຎາຍ, ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ອໂມຫຍິຕ຺ຖ ວສານຸເຄ, ມາ ຕຸມ຺ເຫ ‘‘ປມຕ຺ຕາ ເອເຕ’’ຕິ ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ມຈ຺ຈຸຣາຊປຣິຍາຍນາໂມ ມາໂຣ ວສານຸເຄ ອໂມຫຍິຕ຺ຖ, ຍຖາ ຕສ຺ສ ວສໍ ຄຈ຺ຉຖ, ເອວໍ ວສານຸເຄ ກໂຣນ຺ໂຕ ມາ ອໂມຫຍິຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໓໖. ຍໂຕ ຕສ຺ສ ວສໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຍາຍ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ…ເປ… ສມປ຺ປິຕາ, ຍາຍ ເທວາ ຈ ມນຸສ຺ສາ ຈ ອຕ຺ຖິກາ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຕ຺ຖິກາ, ຕໍ ຣູປາທິໍ ສິຕາ ນິສ຺ສິຕາ ອລ຺ລີນາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕຣຖ ສມຕິກ຺ກມຖ ເອຕໍ ນານປ຺ປກາເຣສຸ ວິສເຍສຸ ວິສຏວິຕ຺ຖິຓ຺ຓວິສາລຕ຺ຕາ ວິສຕ຺ຕິກໍ ຠວໂຠຄຕຓ຺ຫໍ. ຂໂຓ ໂວ ມາ ອຸປຈ຺ຈຄາ, ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສມຓຘມ຺ມກຣຓກ຺ຂໂຓ ມາ ອຕິກ຺ກມິ. ເຍສຎ຺ຫິ ອຍເມວຣູໂປ ຂໂຓ ອຕິກ຺ກມຕິ, ເຍ ຈ ອິມໍ ຂຓໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ, ເຕ ຂຓາຕີຕາ ຫິ ໂສຈນ຺ຕິ ນິຣຍມ຺ຫິ ສມປ຺ປິຕາ, ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ນິຣຍສຎ຺ຎິເຕ ຈຕຸພ຺ພິເຘປິ ອປາເຍ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ‘‘ອກຕໍ ວຕ ໂນ ກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂສຈນ຺ຕິ.

໓໓໗. ເອວໍ ຠຄວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຸສ຺ສາເຫຕ຺ວາ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ຈ ອິທານິ ເຕສໍ ຕໍ ປມາທວິຫາຣໍ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ເຕ ອປ຺ປມາເທ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ‘‘ປມາໂທ ຣໂຊ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປມາໂທຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ສຕິວິປ຺ປວາໂສ, ໂສ ຈິຕ຺ຕມລິນຏ຺ເຐນ ຣໂຊ. ຕໍ ປມາທມນຸປຕິໂຕ ປມາທານຸປຕິໂຕ, ປມາທານຸປຕິຕຕ຺ຕາ ອປຣາປຣຸປ຺ປນ຺ໂນ ປມາໂທ ເອວ, ໂສປິ ຣໂຊ. ນ ຫິ ກທາຈິ ປມາໂທ ນາມ ອຣໂຊ ອຕ຺ຖິ. ເຕນ ກິໍ ທີເປຕິ? ມາ ຕຸມ຺ເຫ ‘‘ທຫຣາ ຕາວ ມຍໍ ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວິສ຺ສາສມາປຊ຺ຊິຕ຺ຖ. ທຫຣກາເລປິ ຫິ ປມາໂທ ຣໂຊ, ມຊ຺ຌິມກາເລປິ ເຖຣກາເລປິ ປມາທານຸປຕິຕຕ຺ຕາ ມຫາຣໂຊ ສງ຺ກາຣກູໂຏ ເອວ ໂຫຕິ, ຍຖາ ຆເຣ ເອກທ຺ເວທິວສິໂກ ຣໂຊ ຣໂຊ ເອວ, ວຑ຺ຒມາໂນ ປນ ຄຓວສ຺ສິໂກ ສງ຺ກາຣກູໂຏ ເອວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປນ ປຐມວເຍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອິຕຣວເຍສຸ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ປຐມວເຍ ວາ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມວເຍ ສຸຓິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມວເຍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ຠິກ຺ຂຸ ປມາທວິຫາຣີ ນ ໂຫຕິ ອປ຺ປມາທານຸໂລມປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ໂຍ ປນ ສພ຺ພວເຍສຸ ປມາທວິຫາຣີ ທິວາເສຍ຺ຍໍ ອາມິສກຖຎ຺ຈ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕຸມ຺ເຫ, ຕສ຺ເສວ ໂສ ປຐມວເຍ ປມາໂທ ຣໂຊ, ອິຕຣວເຍສຸ ປມາທານຸປຕິໂຕ ມຫາປມາໂທ ຈ ມຫາຣໂຊ ເອວາຕິ.

ເອວໍ ເຕສໍ ປມາທວິຫາຣໍ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ອປ຺ປມາເທ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ວິຊ຺ຊາຍ, ອພ຺ພເຫ ສລ຺ລມຕ຺ຕໂນ’’ຕິ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ເອວເມໂສ ສພ຺ພທາປິ ປມາໂທ ຣໂຊ, ຕສ຺ມາ ສຕິອວິປ຺ປວາສສງ຺ຂາເຕນ ອປ຺ປມາເທນ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓສງ຺ຂາຕາຍ ຈ ວິຊ຺ຊາຍ ປຓ຺ຑິໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘເຣ ອຕ຺ຕໂນ ຫທຍນິສ຺ສິຕໍ ຣາຄາທິປຎ຺ຈວິຘໍ ສລ຺ລນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ສມາເປສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສໍເວຄມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕເມວ ຘມ຺ມເທສນໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມານາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຸຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ຣາຫຸລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໓໓໘. ກຈ຺ຈິ ອຠິຓ຺ຫສໍວາສາຕິ ຣາຫຸລສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ຑໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຣາຫຸລກຸມາເຣນ ‘‘ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ ສມຓ ເທຫີ’’ຕິ ທາຍຊ຺ຊໍ ຍາຈິໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໕) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ປນ ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣວ ອຸປສມ຺ປາເທສິ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ອສ຺ສ ກມ຺ມວາຈາຈຣິໂຍ ອໂຫສິ. ຕໍ ຠຄວາ ‘‘ອຍໍ ກຸມາໂຣ ຊາຕິອາທິສມ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕກຸລວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ມານໍ ວາ ມທໍ ວາ ມາ ອກາສີ’’ຕິ ທຫຣກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ນ ອຣິຍຠູມິໍ ປາປຸຓິ, ຕາວ ໂອວທນ຺ໂຕ ອຠິຓ຺ຫໍ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ. ຕສ຺ມາ ເຈຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ສຸທໍ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ອຠິຓ຺ຫໍ ໂອວທຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍໍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ ‘‘ກຈ຺ຈິ ຕ຺ວໍ, ຣາຫຸລ, ອຠິຓ຺ຫໍ ສໍວາສເຫຕຸ ຊາຕິອາທີນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ວຕ຺ຖຸນາ ນ ປຣິຠວສິ ປຓ຺ຑິຕໍ, ຎາຓປທີປສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາປທີປສ຺ສ ຈ ຘາຣຓໂຕ ອຸກ຺ກາຘາໂຣ ມນຸສ຺ສານໍ ກຈ຺ຈິ ອປຈິໂຕ ຕຍາ, ກຈ຺ຈິ ນິຈ຺ຈໍ ປູຊິໂຕ ຕຍາ’’ຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຓຕິ.

໓໓໙. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ‘‘ນາຫໍ ຠຄວາ ນີຈປຸຣິໂສ ວິຍ ສໍວາສເຫຕຸ ມານໍ ວາ ມທໍ ວາ ກໂຣມີ’’ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ປຏິຄາຖມາຫ ‘‘ນາຫໍ ອຠິຓ຺ຫສໍວາສາ’’ຕິ. ສາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາ ເອວ.

໓໔໐. ຕໂຕ ນໍ ຠຄວາ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓຕິອາທິກາ ອວເສສຄາຖາໂຍ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ສຕ຺ຕານໍ ປິຍຣູປາ ປິຍຊາຕິກາ ອຕິວິຍ ສຕ຺ເຕຫິ ອິຈ຺ຉິຕາ ປຕ຺ຖິຕາ, ມໂນ ຈ ເນສໍ ຣມຍນ຺ຕິ, ເຕ ຈາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ຫິຕ຺ວາ ສທ຺ຘາຍ ຆຣາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ນ ຣາຊາຠິນີໂຕ, ນ ໂຈຣາຠິນີໂຕ, ນ ອິຓຏ຺ໂຏ, ນ ຠຍຏ຺ໂຏ, ນ ຊີວິກາປກໂຕ, ຕສ຺ມາ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ຫິຕ຺ວາ, ປິຍຣູເປ ມໂນຣເມ, ສທ຺ຘາຍ ຆຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມາ’’ຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ປຕິຣູປາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ຠວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ‘‘ນນຸ ຈາຍສ຺ມາ ທາຍຊ຺ຊໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ພລກ຺ກາເຣນ ປພ຺ພາຊິໂຕ, ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ອາຫ – ‘ສທ຺ຘາຍ ຆຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມາ’’’ຕິ ວຸຈ຺ຈເຕ – ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຍສ຺ມາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ອຸປເຣວຕໍ ນາມ ສາມເຓຣໍ ທິສ຺ວາ ສງ຺ໂຂ ນາມ ນາຄຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວເສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຕຖາຠາວໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ປຕ຺ຖນາສມ຺ປນ຺ໂນ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ເປ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອນ຺ຕິມຠວໍ ອຸປປນ຺ໂນ. ເອວໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ຕຕຎ຺ຈສ຺ສ ຠຄວາ ຊານາຕິ. ຕຖາຄຕພລຎ຺ຎຕຣຎ຺ຫິ ເອຕໍ ຎາຓໍ. ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ສທ຺ຘາຍ ຆຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສທ຺ຘາເຍວ ຆຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ອິທານິ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ຠວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໔໑. ອິທານິສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມິຕ຺ເຕ ຠຊສ຺ສຸ ກລ຺ຍາເຓ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສີລາທີຫິ ອຘິກາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາ ນາມ, ເຕ ຠຊນ຺ໂຕ ຫິມວນ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາສາລາ ມູລາທີຫິ ວິຍ ສີລາທີຫິ ວຑ຺ຒຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ມິຕ຺ເຕ ຠຊສ຺ສຸ ກລ຺ຍາເຓ’’ຕິ. ປນ຺ຕຎ຺ຈ ສຍນາສນໍ, ວິວິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ ຍຎ຺ຈ ສຍນາສນໍ ປນ຺ຕໍ ທູຣໍ ວິວິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສໍ, ຍຕ຺ຖ ມິຄສູກຣາທິສທ຺ເທນ ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາຣູປໍ ສຍນາສນຎ຺ຈ ຠຊສ຺ສຸ. ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຫິ ໂຠຊເນຕິ ປມາຓຎ຺ຎູ ໂຫຫິ, ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ ປຣິໂຠຄມຕ຺ຕຎ຺ຈ ຊານາຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕຎ຺ຎຸນາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມປິ ອປ຺ເປ ທາຍເກປິ ອປ຺ປໍ ທາຕຸກາເມ ອປ຺ປເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ອປ຺ເປ ທາຍເກ ປນ ພຫຸໍ ທາຕຸກາເມປິ ອປ຺ປເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ປນ ພຫຸຕເຣ ທາຍເກປິ ອປ຺ປໍ ທາຕຸກາເມ ອປ຺ປເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມປິ ພຫຸຕເຣ ທາຍເກປິ ພຫຸໍ ທາຕຸກາເມ ອຕ຺ຕໂນ ພລໍ ຊານິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ມຕ຺ຕາເຍວ ວຓ຺ຓິຕາ ຠຄວຕາຕິ ປຣິໂຠຄມຕ຺ຕຎ຺ຎຸນາ ປຸຕ຺ຕມໍສໍ ວິຍ ອກ຺ຂພ຺ຠຎ຺ຊນມິວ ຈ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ໂຠຊນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໓໔໒. ເອວມິມາຍ ຄາຖາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອຸປກາຣຠູຕາຍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕເສວນາຍ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ເສນາສນໂຠຊນມຸເຂນ ຈ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ສມາທເປຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຈີວຣາທີສຸ ຕຓ຺ຫາຍ ມິຈ຺ຉາອາຊີໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ສມາທເປນ຺ໂຕ ‘‘ຈີວເຣ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຈາ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເຍຕິ ຄິລານປ຺ປຈ຺ຈເຍ. ເອເຕສູຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ຈີວຣາທີສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທວຕ຺ຖູສຸ. ຕຓ຺ຫໍ ມາກາສີຕິ ‘‘ຫິຣິໂກປີນປຏິຈ຺ຉາທນາທິອຕ຺ຖເມວ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ນິຈ຺ຈາຕຸຣານໍ ປຸຣິສານໍ ປຏິກາຣຠູຕາ ຊຊ຺ຊຣຆຣສ຺ເສວິມສ຺ສ ອຕິທຸພ຺ພລສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠຠູຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາທີນວໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫໍ ມາ ຊເນສິ, ອຊເນນ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ວິຫຣາຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ມາ ໂລກໍ ປຸນຣາຄມິ. ເອເຕສຸ ຫິ ຕຓ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ອາກຑ຺ຒິຍມາໂນ ປຸນປິ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຕ຺ວໍ ເອເຕສຸ ຕຓ຺ຫໍ ມາກາສິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ນ ປຸນ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄມິສ຺ສສີຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ‘‘ຈີວເຣ ຕຓ຺ຫໍ ມາກາສີຕິ ມໍ ຠຄວາ ອາຫາ’’ຕິ ຈີວຣປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ທ຺ເວ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍິ ປໍສຸກູລິກງ຺ຄຎ຺ຈ, ເຕຈີວຣິກງ຺ຄຎ຺ຈ. ‘‘ປິຓ຺ຑປາເຕ ຕຓ຺ຫໍ ມາກາສີຕິ ມໍ ຠຄວາ ອາຫາ’’ຕິ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍິ – ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄໍ, ສປທານຈາຣິກງ຺ຄໍ, ເອກາສນິກງ຺ຄໍ, ປຕ຺ຕປິຓ຺ຑິກງ຺ຄໍ, ຂລຸປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕິກງ຺ຄນ຺ຕິ. ‘‘ເສນາສເນ ຕຓ຺ຫໍ ມາກາສີຕິ ມໍ ຠຄວາ ອາຫາ’’ຕິ ເສນາສນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ຉ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍິ – ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄໍ, ອພ຺ໂຠກາສິກງ຺ຄໍ, ຣຸກ຺ຂມູລິກງ຺ຄໍ, ຍຖາສນ຺ຖຕິກງ຺ຄໍ, ໂສສານິກງ຺ຄໍ, ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄນ຺ຕິ. ‘‘ຄິລານປ຺ປຈ຺ຈເຍ ຕຓ຺ຫໍ ມາກາສີຕິ ມໍ ຠຄວາ ອາຫາ’’ຕິ ສພ຺ພປ຺ປຈ຺ຈເຍສຸ ຍຖາລາຠໍ ຍຖາພລໍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ຕີຫິ ສນ຺ໂຕເສຫິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ, ຍຖາ ຕໍ ສຸພ຺ພໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ ອນຸສາສນິນ຺ຕິ.

໓໔໓. ເອວໍ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ສມາທເປຕ຺ວາ ອິທານິ ອວເສສສີເລ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ຈ ສມາທເປຕຸໍ ‘‘ສໍວຸໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສໍວຸໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ມິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠວສ຺ສູຕິ ປາຐເສໂສ. ຠວາຕິ ອນ຺ຕິມປເທນ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ທຸຕິຍປເທ. ເອວເມເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ວຈເນຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີເລ ຈ ສມາທເປສິ. ປາກຏວເສນ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ລກ຺ຂຓໂຕ ປນ ຉຏ຺ຐມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍເຍວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຕິ ກາຍຄຕາ ຕ຺ຍຕ຺ຖູຕິ ເອວໍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຕຸຍ຺ຫໍ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ປຊຎ຺ຎານາປານສ຺ສຕິອາຫາເຣປຏິກູລສຎ຺ຎາຠາວນາທິເຠທາ ກາຍຄຕາ ສຕິ ອຕ຺ຖຸ ຠວຕຸ, ຠາເວຫິ ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພິທາພຫຸໂລ ຠວາຕິ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນພຫຸໂລ ສພ຺ພໂລເກ ອນຠິຣຕສຎ຺ຎີ ໂຫຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔໔. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ອຸປຈາຣຠູມິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອປ຺ປນາຠູມິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິວຊ຺ເຊຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣາຄຏ຺ຐານິຍໍ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ນໍ ປຣໂຕ ວິເສເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສຸຠໍ ຣາຄູປສຎ຺ຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ປຣິວຊ຺ເຊຫີຕິ ອມນສິກາເຣນ ປຣິຈ຺ຈຊາຫິ. ອສຸຠາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຫີຕິ ຍຖາ ສວິຎ຺ຎາຓເກ ອວິຎ຺ຎາຓເກ ວາ ກາເຍ ອສຸຠຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຫິ. ເອກຄ຺ຄໍ ສຸສມາຫິຕນ຺ຕິ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ເອກຄ຺ຄໍ, ອປ຺ປນາສມາຘິນາ ສຸສມາຫິຕໍ. ຍຖາ ເຕ ອີທິສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນໍ ຠາເວຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔໕. ເອວມສ຺ສ ອປ຺ປນາຠູມິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠາເວຫີຕິ ເອວໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິເຍນ ສມາຘິນາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ຠາເວຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິປສ຺ສນາ ຫິ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕໂຕ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອນິມິຕ຺ໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຣາຄນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ວາ ອຄ຺ຄຫເຓນ ອນິມິຕ຺ຕໂວຫາຣໍ ລຠຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂສ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອມນສິກາຣາ ອນິມິຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມາຘິໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິມິນາ ວິຫາເຣນ ວິຫຣໂຕ ນິມິຕ຺ຕານຸສາຣິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໐).

ມານານຸສຍມຸຊ຺ຊຫາຕິ ອິມາຍ ອນິມິຕ຺ຕຠາວນາຍ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎິໂນ, ເມຆິຍ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ສຓ຺ຐາຕິ, ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອສ຺ມິມານສມຸຄ຺ຆາຕໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ (ອ. ນິ. ໙.໓; ອຸທາ. ໓໑) ອນຸກ຺ກເມນ ມານານຸສຍໍ ອຸຊ຺ຊຫ ປຊຫ ປຣິຈ຺ຈຊາຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ມານາຠິສມຍາ, ອຸປສນ຺ໂຕ ຈຣິສ຺ສສີຕິ ອເຖວໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ມານສ຺ສ ອຠິສມຍາ ຂຍາ ວຍາ ປຫານາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາ ອຸປສນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕິຠູໂຕ ສພ຺ພທຣຖປຣິຬາຫວິຣຫິໂຕ ຍາວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາສິ, ຕາວ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕາປ຺ປຓິຫິຕານໍ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣນ ຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣນ ຈຣິສ຺ສສິ ວິຫຣິສ຺ສສີຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ສຸທໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ສງ຺ຄີຕິກາຣການໍ ວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖໍ ສຸທນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖໍ ສຸ ອິທໍ, ເອວເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ເອວໍ ໂອວທິຍມາໂນ ຈາຍສ຺ມາ ຣາຫຸໂລ ປຣິປາກຄເຕສຸ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຈູຬຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ອເນເກຫິ ເທວຕາສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຣາຫຸລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ນິຄ຺ໂຣຘກປ຺ປສຸຕ຺ຕ-(ວງ຺ຄີສສຸຕ຺ຕ)-ວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ນິຄ຺ໂຣຘກປ຺ປສຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ວງ຺ຄີສສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍເມວ ຍາສ຺ສ ນິທາເນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ເມຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ, ຍໂຕ ຕານິ ອຎ຺ຎານິ ຈ ຕຖາວິຘານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕນຍເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ອຄ຺ຄາຬເວ ເຈຕິເຍຕິ ອາຬວິຍໍ ອຄ຺ຄເຈຕິເຍ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ຫິ ຠຄວຕິ ອຄ຺ຄາຬວໂຄຕມກາທີນິ ອເນການິ ເຈຕິຍານິ ອເຫສຸໍ ຍກ຺ຂນາຄາທີນໍ ຠວນານິ. ຕານິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຠຄວຕິ ມນຸສ຺ສາ ວິນາເສຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ອກໍສຸ, ເຕເນວ ຈ ນາເມນ ໂວຫຣິໍສຸ. ຕໂຕ ອຄ຺ຄາຬວເຈຕິຍສງ຺ຂາເຕ ວິຫາເຣ ວິຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຍສ຺ມໂຕ ວງ຺ຄີສສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນໍ, ວງ຺ຄີໂສຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ. ໂສ ຊາຕິໂຕ ປຠຸຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂສ ກິຣ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຊາໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວິຊ຺ຊໍ ຊານາຕິ, ຍສ຺ສານຸຠາເວນ ຉວສີສໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຄຕິໍ ຊານາຕິ. ມນຸສ຺ສາປິ ສຸທໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕີນໍ ກາລກຕານໍ ສຸສານໂຕ ສີສານິ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ເຕສໍ ຄຕິໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອສຸກນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອສຸກມນຸສ຺ສໂລເກ’’ຕິ ວທຕິ. ເຕ ເຕນ ວິມ຺ຫິຕາ ຕສ຺ສ ພຫຸໍ ຘນໍ ເທນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂສ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ອໂຫສິ.

ໂສ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປໍ ປູຣິຕປາຣມີ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ປຎ຺ຈຫິ ປຸຣິສສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ຄາມນິຄມຊນປທຣາຊຘານີສຸ ວິຈຣນ຺ໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ສຸນິວຕ຺ຖາ ສຸປາຣຸຕາ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ເຊຕວນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫາຊນກາໂຍ ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ເຕ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ – ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ໂສປິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສປຣິວາໂຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິໍ, ວງ຺ຄີສ, ຊານາສິ ກິຣ ຕາທິສໍ ວິຊ຺ຊໍ, ຍາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຉວສີສານິ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ຄຕິໍ ປເວເທສີ’’ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຊານາມີ’’ຕິ. ຠຄວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ, ໂສ ນເຂນ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ‘‘ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ສພ຺ພຄຕິນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ສີສານິ ທສ຺ເສສິ, ໂສປິ ຕເຖວ ຎຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຂີຓາສວສີສໍ ທສ຺ເສສິ, ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ນ ອຎ຺ຎາສິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອວິສໂຍ ເຕ ເອຕ຺ຖ ວງ຺ຄີສ, ມເມເວໂສ ວິສໂຍ, ຂີຓາສວສີສ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມຠາສິ –

‘‘ຄຕີ ມິຄານໍ ປວນໍ, ອາກາໂສ ປກ຺ຂິນໍ ຄຕິ;

ວິຠໂວ ຄຕິ ຘມ຺ມານໍ, ນິພ຺ພານໍ ອຣຫໂຕ ຄຕີ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໓໙);

ວງ຺ຄີໂສ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ເມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ວິຊ຺ຊໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ‘‘ນາຍໍ ວິຊ຺ຊາ ອປພ຺ພຊິຕານໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ວາ ມໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຍໍ ວາ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍ ວິຊ຺ຊໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕທາ ຈ ຠຄວໂຕ ນິຄ຺ໂຣຘກປ຺ປຕ຺ເຖໂຣ ສມີເປ ໂຫຕິ, ຕໍ ຠຄວາ ອາຓາເປສິ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ນິຄ຺ໂຣຘກປ຺ປ, ອິມໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ວງ຺ຄີໂສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຣຫາ ອໂຫສິ. ເອຕທຄ຺ເຄ ຈ ຠຄວຕາ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິຠານວນ຺ຕານໍ ຍທິທໍ ວງ຺ຄີໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໒).

ເອວໍ ສມຸທາຄຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ວງ຺ຄີສສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊາທິອຸປນິຊ຺ຌາຍເນນ ເອວໍ ລທ຺ຘໂວຫາໂຣ ນິຄ຺ໂຣຘກປ຺ໂປ ນາມ ເຖໂຣ. ກປ຺ໂປຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ, ນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິຄ຺ໂຣຘກປ຺ໂປ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ນໍ ຠິກ຺ຂູປິ ເອວໍ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ສາສເນ ຖິຣຠາວໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ເຖໂຣ. ອຄ຺ຄາຬເວ ເຈຕິເຍ ອຈິຣປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ເຈຕິເຍ ອຈິຣປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ. ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສາຕິ ຄຓມ຺ຫາ ວູປກຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຣໂຫຄຕສ຺ສ ກາເຍນ, ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕນ ເຕຫິ ເຕຫິ ວິສເຍຫິ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສລ຺ລີນສ຺ສ. ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທີຕິ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ກສ຺ມາ ປນ ອຸທປາທີຕິ. ອສມ຺ມຸຂຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐາເສວນຕ຺ຕາ ຈ. ອຍຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ນ ສມ຺ມຸຂາ ອໂຫສິ, ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພຎ຺ຈາເນນ ອສ຺ສ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາທິປຸພ຺ພາເສວນໍ, ຕາທິສຎ຺ຈ ອຂີຓາສວານມ຺ປິ ໂຫຕິ ຂີຓາສວານມ຺ປິ ປຸພ຺ພປຣິຈເຍນ.

ຕຖາ ຫິ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາໂຊ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ທິວາວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຸເທນສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານເມວ ຄຈ຺ຉຕິ ປຸພ຺ເພ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຣິຈາເຣສີຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ພປຣິຈເຍນ, ຄວມ຺ປຕິຕ຺ເຖໂຣ ຕາວຕິໍສຠວເນ ສຸຎ຺ຎໍ ເທວວິມານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຣິຈາເຣສີຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ພປຣິຈເຍນ. ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ ຠິກ຺ຂູ ວສລວາເທນ ສມຸທາຈຣຕິ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓານິ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາ ອຠາສີຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ພປຣິຈເຍນ. ຕສ຺ມາ ອສມ຺ມຸຂຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐາເສວນຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ນຸ ໂຂ ເມ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ອຸທາຫຸ ໂນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຸນ ສຓ຺ຐາປເນນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍສນ຺ຕິ ຈ ວາມໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍໂຕ ຍຖາ ວາມໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອວມສ຺ສຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໓໔໖. ອໂນມປຎ຺ຎນ຺ຕິ ໂອມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຣິຕ຺ຕໍ ລາມກໍ, ນ ໂອມປຎ຺ຎໍ, ອໂນມປຎ຺ຎໍ, ມຫາປຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ວິຈິກິຈ຺ຉານນ຺ຕິ ເອວຣູປານໍ ປຣິວິຕກ຺ການໍ. ຎາໂຕຕິ ປາກໂຏ. ຍສສ຺ສີຕິ ລາຠປຣິວາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ອຠິນິພ຺ພຸຕຕ຺ໂຕຕິ ຄຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ອປຣິຑຍ຺ຫມານຈິຕ຺ໂຕ ວາ.

໓໔໗. ຕຍາ ກຕນ຺ຕິ ນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ນິສິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ນິຄ຺ໂຣຘກປ຺ໂປ’’ຕິ ວທຕາ ຕຍາ ກຕນ຺ຕິ ຍຖາ ອຕ຺ຕນາ ອຸປລກ຺ເຂຕິ, ຕຖາ ຠຓຕິ. ຠຄວາ ປນ ນ ນິສິນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວ ຕໍ ຕຖາ ອາລປິ, ອປິຈ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສາຕິ ຊາຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຓຕິ. ໂສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ. ນມສ຺ສໍ ອຈຣີຕິ ນມສ຺ສມາໂນ ວິຫາສິ. ມຸຕ຺ຍເປກ຺ໂຂຕິ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ, ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຬ຺ຫຘມ຺ມທສ຺ສີຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາລປຕິ. ທຬ຺ຫຘມ຺ໂມ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ອຠິຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ, ຕຎ຺ຈ ຠຄວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ທຬ຺ຫຘມ຺ມທສ຺ສີ’’ຕິ ອາຫ.

໓໔໘. ສກ຺ຍາຕິປິ ຠຄວນ຺ຕເມວ ກຸລນາເມນ ອາລປຕິ. ມຍມ຺ປິ ສພ຺ເພຕິ ນິຣວເສສປຣິສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຓຕິ. ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິປິ ຠຄວນ຺ຕເມວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ອາລປຕິ. ສມວຏ຺ຐິຕາຕິ ສມ຺ມາ ອວຏ຺ຐິຕາ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕາ. ໂນຕິ ອມ຺ຫາກໍ. ສວນາຍາຕິ ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ. ໂສຕາຕິ ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຕຸວໍ ໂນ ສຕ຺ຖາ ຕ຺ວມນຸຕ຺ຕໂຣສີຕິ ຖຸຕິວຈນມຕ຺ຕເມເວຕໍ.

໓໔໙. ຉິນ຺ເທວ ໂນ ວິຈິກິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອກຸສລວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ໂຉ ໂສ, ວິຈິກິຈ຺ຉາປຕິຣູປກໍ ປນ ຕໍ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ສນ຺ຘາເຍວມາຫ. ພ຺ຣູຫິ ເມຕນ຺ຕິ ພ຺ຣູຫິ ເມ ເອຕໍ, ຍໍ ມຍາ ຍາຈິໂຕສິ ‘‘ຕໍ ສາວກໍ ສກ຺ຍ, ມຍມ຺ປິ ສພ຺ເພ ອຎ຺ຎາຕຸມິຈ຺ຉາມາ’’ຕິ, ພ຺ຣູວນ຺ໂຕ ຈ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ເວທຍ ຠູຣິປຎ຺ຎ ມຊ຺ເຌວ ໂນ ຠາສ, ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ຎຕ຺ວາ ມຫາປຎ຺ຎໍ ຠຄວາ ມຊ຺ເຌວ ອມ຺ຫາກໍ ສພ຺ເພສໍ ຠາສ, ຍຖາ ສພ຺ເພວ ມຍໍ ຊາເນຍ຺ຍາມ. ສກ຺ໂກວ ເທວານ ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ປນ ຖຸຕິວຈນເມວ. ອປິຈສ຺ສ ອຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ສກ຺ໂກ ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ເທວານໍ ມຊ຺ເຌ ເຕຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕວຈໂນ ຠາສຕິ, ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ມຊ຺ເຌ ອມ຺ເຫຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕວຈໂນ ຠາສາຕິ.

໓໕໐. ເຍ ເກຈີຕິ ອິມມ຺ປິ ຄາຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຖຸນນ຺ໂຕເຍວ ວຕ຺ຕຸກາມຕໍ ຊເນຕຸໍ ຠຓຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເຍ ເກຈິ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ຄນ຺ຖາ ເຕສໍ ອປ຺ປຫາເນ ໂມຫວິຈິກິຈ຺ຉານໍ ປຫານາຠາວໂຕ ‘‘ໂມຫມຄ຺ຄາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຎ຺ຎາຓປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉຏ຺ຐານາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສພ຺ເພ ເຕ ຕຖາຄຕໍ ປຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເທສນາພເລນ ວິທ຺ຘໍສິຕາ ນ ຠວນ຺ຕິ ນສ຺ສນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ຈກ຺ຂຸຎ຺ຫິ ເອຕໍ ປຣມໍ ນຣານໍ, ຍສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ສພ຺ພຄນ຺ຖວິຘມນປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸຊນນໂຕ ນຣານໍ ປຣມໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໕໑. ໂນ ເຈ ຫິ ຊາຕູຕິ ອິມມ຺ປິ ຄາຖໍ ຖຸນນ຺ໂຕເຍວ ວຕ຺ຕຸກາມຕໍ ຊເນນ຺ໂຕວ ຠຓຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕູຕິ ເອກໍສວຈນໍ. ປຸຣິໂສຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂຊຕິມນ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາໂຊຕິສມນ຺ນາຄຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທໂຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍທິ ຠຄວາ ຍຖາ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິເຠໂທ ວາໂຕ ອພ຺ຠຆນໍ ວິຫນຕິ, ເອວໍ ເທສນາເວເຄນ ກິເລເສ ນ ວິຫເນຍ຺ຍ. ຕຖາ ຍຖາ ອພ຺ຠຆເນນ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ ຕໂມວ ໂຫຕິ ເອກນ຺ຘກາໂຣ, ເອວໍ ອຎ຺ຎາຓນິວຸໂຕປິ ຕໂມວສ຺ສ. ເຍປິ ອິເມ ທານິ ໂຊຕິມນ຺ໂຕ ຂາຍນ຺ຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທໂຍ, ເຕປິ ນຣາ ນ ຕເປຍ຺ຍຸນ຺ຕິ.

໓໕໒. ຘີຣາ ຈາຕິ ອິມມ຺ປິ ຄາຖໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ຠຓຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ຘີຣາ ຈ ປຓ຺ຑິຕາ ປຸຣິສາ ປຊ຺ໂຊຕກຣາ ຠວນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຫໍ ຕໍ ວີຣ ປຘານວີຣິຍສມນ຺ນາຄໂຕ ຠຄວາ ຕເຖວ ມຎ຺ເຎ ຘີໂຣຕິ ຈ ປຊ຺ໂຊຕກໂຣຕ຺ເວວ ຈ ມຎ຺ຎາມິ. ມຍຎ຺ຫິ ວິປສ຺ສິນໍ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ຍຖາຠູຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕາ ເອວ ອຸປາຄມຸມ຺ຫາ, ຕສ຺ມາ ປຣິສາສຸ ໂນ ອາວິກໂຣຫິ ກປ຺ປໍ, ນິຄ຺ໂຣຘກປ຺ປໍ ອາຈິກ຺ຂ ປກາເສຫີຕິ.

໓໕໓. ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ອິມມ຺ປິ ຄາຖໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ຠຓຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ຂິປ຺ປໍ ຄິຣໍ ເອຣຍ ລຫຸໍ ອຈິຣາຍມາໂນ ວຈນໍ ຠາສ, ວຄ຺ຄຸໍ ມໂນຣມໍ ຠຄວາ. ຍຖາ ສຸວຓ຺ຓຫໍໂສ ໂຄຈຣປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ຊາຕສ຺ສຣວນສຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ຄີວໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ອຸຈ຺ຈາເຣຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕຕຸຓ຺ເຑນ ສຓິກໍ ອຕຣມາໂນ ວຄ຺ຄຸໍ ຄິຣໍ ນິກູຊຕິ ນິຈ຺ຉາເຣຕິ, ເອວເມວ ຕ຺ວມ຺ປິ ສຓິກໍ ນິກູຊ, ອິມິນາ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓຎ຺ຎຕເຣນ ພິນ຺ທຸສ຺ສເຣນ ສຸວິກປ຺ປິເຕນ ສຸຏ຺ຐຸວິກປ຺ປິເຕນ ອຠິສງ຺ຂເຕນ. ເອເຕ ມຍໍ ສພ຺ເພວ ອຸຊຸຄຕາ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕມານສາ ຫຸຕ຺ວາ ຕວ ນິກູຊິຕໍ ສຸໂຓມາຕິ.

໓໕໔. ປຫີນຊາຕິມຣຓນ຺ຕິ ອິມມ຺ປິ ຄາຖໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ຠຓຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ເສເສຕີຕິ ອເສໂສ, ຕໍ ອເສສໍ. ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ວິຍ ກິຎ຺ຈິ ອເສເສຕ຺ວາ ປຫີນຊາຕິມຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຍາຈິຕ຺ວາ ນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ໂຘນນ຺ຕິ ຘຸຕສພ຺ພປາປໍ. ວເທສ຺ສາມີຕິ ກຖາເປສ຺ສາມິ ຘມ຺ມໍ. ນ ກາມກາໂຣ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານເມວ ຫິ ກາມກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ ຎາຕຸໍ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວາ, ຕໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ສງ຺ເຂຍ຺ຍກາໂຣ ຈ ຕຖາຄຕານນ຺ຕິ ຕຖາຄຕານໍ ປນ ວີມໍສກາໂຣ ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ກິຣິຍາ. ເຕ ຍໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ ຎາຕຸໍ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວາ, ຕໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໕໕. ອິທານິ ຕໍ ສງ຺ເຂຍ຺ຍກາຣໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຕຖາ ຫິ ຕວ ຠຄວາ ອິທໍ ສມຸຊ຺ຊຸປຎ຺ຎສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມຸຄ຺ຄຫີຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ສມ຺ປນ຺ນເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ‘‘ສນ຺ຕຕິມຫາມຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕຕາລມຕ຺ຕໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ, ສຸປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ສກ຺ໂກ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປຖວິໍ ປວິສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ອວິປຣີຕໍ ທິຏ຺ຐໍ. ຕໂຕ ປນ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ອາຫ – ອຍມຎ຺ຊລີ ປຈ຺ຉິໂມ ສຸປ຺ປຓາມິໂຕ, ອຍມປໂຣປິ ອຎ຺ຊລີ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ປຓາມິໂຕ. ມາ ໂມຫຍີຕິ ມາ ໂນ ອກຖເນນ ໂມຫຍິ ຊານໍ ຊານນ຺ໂຕ ກປ຺ປສ຺ສ ຄຕິໍ. ອໂນມປຎ຺ຎາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາລປຕິ.

໓໕໖. ປໂຣວຣນ຺ຕິ ອິມໍ ປນ ຄາຖໍ ອປເຣນປິ ປຣິຍາເຍນ ອໂມຫນເມວ ຍາຈນ຺ໂຕ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປໂຣວຣນ຺ຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ສຸນ຺ທຣາສຸນ຺ທຣໍ ທູເຣສນ຺ຕິກໍ ວາ. ອຣິຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ. ວິທິຕ຺ວາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ຊານນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຊານນ຺ໂຕ. ວາຈາຠິກງ຺ຂາມີຕິ ຍຖາ ຆມ຺ມນິ ຆມ຺ມຕຕ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ກິລນ຺ໂຕ ຕສິໂຕ ວາຣິໍ, ເອວໍ ເຕ ວາຈໍ ອຠິກງ຺ຂາມິ. ສຸຕໍ ປວສ຺ສາຕິ ສຸຕສງ຺ຂາຕໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ ປວສ຺ສ ປຄ຺ຆຣ ມຸຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຫິ. ‘‘ສຸຕສ຺ສ ວສ຺ສາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ສທ຺ທາຍຕນສ຺ສ ວຸຏ຺ຐິໍ ວສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໕໗. ອິທານິ ຍາທິສໍ ວາຈໍ ອຠິກງ຺ຂຕິ, ຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ –

‘‘ຍທຕ຺ຖິກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຈຣີ,

ກປ຺ປາຍໂນ ກຈ຺ຈິສ຺ສ ຕໍ ອໂມຆໍ;

ນິພ຺ພາຍິ ໂສ ອາທຸ ສອຸປາທິເສໂສ,

ຍຖາ ວິມຸຕ຺ໂຕ ອຫຸ ຕໍ ສຸໂຓມາ’’ຕິ. –

ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປາຍໂນຕິ ກປ຺ປເມວ ປູຊາວເສນ ຠຓຕິ. ຍຖາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ກິໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຍຖາ ອເສກ຺ຂາ, ອຸທາຫຸ ອຸປາທິເສສາຍ ຍຖາ ເສກ຺ຂາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

໓໕໘. ເອວໍ ທ຺ວາທສຫິ ຄາຖາຫິ ຍາຈິໂຕ ຠຄວາ ຕໍ ວິຍາກໂຣນ຺ໂຕ –

‘‘ອຈ຺ເຉຈ຺ຉິ ຕຓ຺ຫໍ ອິຘ ນາມຣູເປ, (ອິຕິ ຠຄວາ)

ກຓ຺ຫສ຺ສ ໂສຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕານຸສຍິຕໍ;

ອຕາຣິ ຊາຕິໍ ມຣຓໍ ອເສສໍ,

ອິຈ຺ຈພ຺ຣວີ ຠຄວາ ປຎ຺ຈເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ. –

ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມປທສ຺ສ ຕາວ ອຕ຺ໂຖ – ຍາປິ ອິມສ຺ມິໍ ນາມຣູເປ ກາມຕຓ຺ຫາທິເຠທາ ຕຓ຺ຫາທີຆຣຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ອນຸສຍິຕາ ກຓ຺ຫນາມກສ຺ສ ມາຣສ຺ສ ‘‘ໂສຕ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ກຓ຺ຫສ຺ສ ໂສຕຠູຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕານຸສຍິຕໍ ອິຘ ນາມຣູເປ ຕຓ຺ຫໍ ກປ຺ປາຍໂນ ຉິນ຺ທີຕິ. ອິຕິ ຠຄວາຕິ ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ຄີຕິກາຣານໍ ວຈນໍ. ອຕາຣິ ຊາຕິໍ ມຣຓໍ ອເສສນ຺ຕິ ໂສ ຕໍ ຕຓ຺ຫໍ ເຉຕ຺ວາ ອເສສໍ ຊາຕິມຣຓໍ ອຕາຣິ, ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຈ຺ຈພ຺ຣວີ ຠຄວາ ປຎ຺ຈເສຏ຺ໂຐຕິ ວງ຺ຄີເສນ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຐມສິສ຺ສານໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ເສຏ຺ໂຐ, ປຎ຺ຈຫິ ວາ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ, ສີລາທີຫິ ວາ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ອຕິວິສິຏ຺ເຐຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈ ເສຏ຺ໂຐຕິ ສງ຺ຄີຕິກາຣານເມວິທໍ ວຈນໍ.

໓໕໙. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕມຠິນນ຺ທມານໂສ ວງ຺ຄີໂສ ‘‘ເອສ ສຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິຄາຖາໂຍ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ອິສິສຕ຺ຕມາຕິ ຠຄວາ ອິສິ ຈ ສຕ຺ຕໂມ ຈ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ວິປສ຺ສີສິຂີເວສ຺ສຠູກກຸສນ຺ຘໂກຓາຄມນກສ຺ສປນາມເກ ຉ ອິສໂຍ ອຕ຺ຕນາ ສຫ ສຕ຺ຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາຕຸຠູໂຕຕິປິ ອິສິສຕ຺ຕໂມ, ຕໍ ອາລປນ຺ໂຕ ອາຫ. ນ ມໍ ວຎ຺ເຈສີຕິ ຍສ຺ມາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ມໍ ນ ວຎ຺ເຈສິ, ນ ວິສໍວາເທສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

໓໖໐. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ຍສ຺ມາ ມຸຕ຺ຍເປກ຺ໂຂ ວິຫາສິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ, ອຫຸ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວໂກ’’ຕິ. ມຈ຺ຈຸໂນ ຊາລໍ ຕຕນ຺ຕິ ເຕຠູມກວຏ຺ເຏ ວິຕ຺ຖຕໍ ມາຣສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຊາລໍ. ມາຍາວິໂນຕິ ພຫຸມາຍສ຺ສ. ‘‘ຕຖາ ມາຍາວິໂນ’’ຕິປິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ໂຍ ອເນກາຫິ ມາຍາຫິ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິ, ຕສ຺ສ ຕຖາ ມາຍາວິໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໖໑. ຕຕິຍຄາຖາຍ ອາທີຕິ ກາຣຓໍ. ອຸປາທານສ຺ສາຕິ ວຏ຺ຏສ຺ສ. ວຏ຺ຏຎ຺ຫິ ອຸປາທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອິຘ ‘‘ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສວ ອຸປາທານສ຺ສ ອາທິໍ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາທິເຠທໍ ກາຣຓໍ ອທ຺ທສ ກປ຺ໂປຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຠຄວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວທຕິ. ອຈ຺ຈຄາ ວຕາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ວຕ. ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍນ຺ຕິ ມຈ຺ຈຸ ເອຕ຺ຖ ຘິຍຕີຕິ ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍໍ, ເຕຠູມກວຏ຺ຏສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕໍ ສຸທຸຕ຺ຕຣໍ ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍໍ ອຈ຺ຈຄາ ວຕາຕິ ເວທຊາໂຕ ຠຓຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ນິຄ຺ໂຣຘກປ຺ປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ສມ຺ມາປຣິພ຺ພາຊນີຍສຸຕ຺ຕ-(ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕ)-ວຓ຺ຓນາ

໓໖໒. ປຸຈ຺ຉາມິ ມຸນິໍ ປຫູຕປຎ຺ຎນ຺ຕິ ສມ຺ມາປຣິພ຺ພາຊນີຍສຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຫາສມຍທິວເສ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ປຸຈ຺ຉາວສິກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ຫິ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຄວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ, ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉາຍ ‘‘ສມ຺ມາປຣິພ຺ພາຊນີຍສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ສາກິຍໂກລິຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຠຸຕິ ໂປຣາເຓຫິ ວຓ຺ຓີຍຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຸທ຺ເທສມຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ – ປຐມກປ຺ປິການໍ ກິຣ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາສມ຺ມຕສ຺ສ ໂຣໂຊ ນາມ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ໂຣຊສ຺ສ ວຣໂຣໂຊ, ວຣໂຣຊສ຺ສ ກລ຺ຍາໂຓ, ກລ຺ຍາຓສ຺ສ ວຣກລ຺ຍາໂຓ, ວຣກລ຺ຍາຓສ຺ສ ມນ຺ຘາຕາ, ມນ຺ຘາຕຸສ຺ສ ວຣມນ຺ຘາຕາ, ວຣມນ຺ຘາຕຸສ຺ສ ອຸໂປສໂຖ, ອຸໂປສຖສ຺ສ ວໂຣ, ວຣສ຺ສ ອຸປວໂຣ, ອຸປວຣສ຺ສ ມຆເທໂວ, ມຆເທວສ຺ສ ປຣມ຺ປຣາ ຈຕຸຣາສີຕິ ຂຕ຺ຕິຍສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ປຣໂຕ ຕໂຍ ໂອກ຺ກາກວໍສາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ຕຕິຍໂອກ຺ກາກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ມເຫສິໂຍ ອເຫສຸໍ – ຫຕ຺ຖາ, ຈິຕ຺ຕາ, ຊນ຺ຕຸ, ຊາລິນີ, ວິສາຂາຕິ. ເອເກກິສ຺ສາ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ປຣິວາຣາ. ສພ຺ພເຊຏ຺ຐາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຕ຺ຕາ – ໂອກ຺ກາມຸໂຂ, ກຣກຓ຺ຑຸ, ຫຕ຺ຖິນິໂກ, ສິນິປຸໂຣຕິ; ປຎ຺ຈ ຘີຕໂຣ – ປິຍາ, ສຸປ຺ປິຍາ, ອານນ຺ທາ, ວິຊິຕາ, ວິຊິຕເສນາຕິ. ເອວໍ ສາ ນວ ປຸຕ຺ເຕ ລຠິຕ຺ວາ ກາລມກາສິ.

ອຖ ຣາຊາ ອຎ຺ຎໍ ທຫຣໍ ອຠິຣູປໍ ຣາຊຘີຕຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສາປິ ຊນ຺ຕຸໍ ນາມ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕໍ ຊນ຺ຕຸກຸມາຣໍ ປຎ຺ຈມທິວເສ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ມເຫສິຍາ ວຣໍ ອທາສິ. ສາ ຎາຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ຣາຊາ ‘‘ນສ຺ສ ວສລິ, ມມ ປຸຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາຍມິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ນາທາສິ. ສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຣໂຫ ຣາຊານໍ ປຣິໂຕເສຕ຺ວາ ‘‘ນ, ມຫາຣາຊ, ມຸສາວາໂທ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຍາຈຕິ ເອວ. ອຖ ຣາຊາ ປຸຕ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ, ຕາຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກນິຏ຺ຐໍ ຊນ຺ຕຸກຸມາຣໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ມາຕຸຍາ ສຫສາ ວຣໍ ອທາສິໍ. ສາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ປຣິຓາເມຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ມມຈ຺ຈເຍນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອຏ຺ຐຫິ ອມຈ຺ເຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຕ ຠຄິນິໂຍ ອາທາຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ‘‘ກຸມາຣາ ປິຕຸອຈ຺ຈເຍນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉາມ ເນ ອຸປຏ຺ຐຫາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ. ປຐມທິວເສ ໂຍຊນມຕ຺ຕາ ເສນາ ອໂຫສິ, ທຸຕິຍທິວເສ ທ຺ວິໂຍຊນມຕ຺ຕາ, ຕຕິຍທິວເສ ຕິໂຍຊນມຕ຺ຕາ. ກຸມາຣາ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ມຫາ ອຍໍ ພລກາໂຍ, ສເຈ ມຍໍ ກຎ຺ຈິ ສາມນ຺ຕຣາຊານໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຊນປທໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ, ໂສປິ ໂນ ນ ປໂຫສ຺ສຕິ, ກິໍ ປເຣສໍ ປີຬໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘຣຊ຺ເຊນ, ມຫາ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ອຣຎ຺ເຎ ນຄຣໍ ມາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ຫິມວນ຺ຕາຠິມຸຂາ ອຄມິໍສຸ.

ຕຕ຺ຖ ນຄຣມາປໂນກາສໍ ປຣິເຍສມານາ ຫິມວຕິ ກປິໂລ ນາມ ໂຆຣຕໂປ ຕາປໂສ ປຏິວສຕິ ໂປກ຺ຂຣຓິຕີເຣ ມຫາສາກສຓ຺ເຑ, ຕສ຺ສ ວສໂນກາສໍ ຄຕາ. ໂສ ເຕ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕສຸ ອນຸກມ຺ປໍ ອກາສິ. ໂສ ກິຣ ຠຸມ຺ມຊາລໍ ນາມ ວິຊ຺ຊໍ ຊານາຕິ, ຍາຍ ອຸທ຺ຘໍ ອສີຕິຫຕ຺ເຖ ອາກາເສ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ຠູມິຍຎ຺ຈ ຄຸຓໂທເສ ປສ຺ສຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ປເທເສ ສູກຣມິຄາ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ ຕາເສຕ຺ວາ ປຣິປາເຕນ຺ຕິ, ມຓ຺ຑູກມູສິກາ ສປ຺ເປ ຠິໍສາເປນ຺ຕິ. ໂສ ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠູມິປ຺ປເທໂສ ປຖວີອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ອສ຺ສມໍ ມາເປສິ. ຕໂຕ ໂສ ຣາຊກຸມາເຣ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ມມ ນາເມນ ນຄຣໍ ກໂຣຖ, ເທມິ ໂວ ອິມໍ ໂອກາສ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຕຖາ ປຏິຊານິໍສຸ. ຕາປໂສ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ຐຕ຺ວາ ຈຓ຺ຑາລປຸຕ຺ໂຕປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໍ ພເລນ ອຕິເສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອສ຺ສເມ ຣຎ຺ໂຎ ຆຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ມາເປຖາ’’ຕິ ຕໍ ໂອກາສໍ ທຕ຺ວາ ສຍໍ ອວິທູເຣ ປພ຺ພຕປາເທ ອສ຺ສມໍ ກຕ຺ວາ ວສິ. ຕໂຕ ກຸມາຣາ ຕຕ຺ຖ ນຄຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ກປິລສ຺ສ ວຸຕ຺ໂຖກາເສ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ກປິລວຕ຺ຖູ’’ຕິ ນາມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິວາສໍ ກປ຺ເປສຸໍ.

ອຖ ອມຈ຺ຈາ ‘‘ອິເມ ກຸມາຣາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ, ຍທິ ເນສໍ ປິຕາ ສນ຺ຕິເກ ຠເວຍ຺ຍ, ໂສ ອາວາຫວິວາຫໍ ກາເຣຍ຺ຍ. ອິທານິ ປນ ອມ຺ຫາກໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກຸມາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສຸໍ. ກຸມາຣາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສທິສາ ຂຕ຺ຕິຍຘີຕໂຣ ນ ປສ຺ສາມ, ຕາສມ຺ປິ ຠຄິນີນໍ ສທິເສ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາເຣ, ຊາຕິສມ຺ເຠທຎ຺ຈ ນ ກໂຣມາ’’ຕິ. ເຕ ຊາຕິສມ຺ເຠທຠເຍນ ເຊຏ຺ຐຠຄິນິໍ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາຫິ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປສຸໍ. ເຕສໍ ປິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຍາ ວຕ, ໂຠ ກຸມາຣາ, ປຣມສກ຺ຍາ ວຕ, ໂຠ ກຸມາຣາ’’ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ອຍໍ ຕາວ ສກ຺ຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ອຖ ໂຂ, ອມ຺ພຏ຺ຐ, ຣາຊາ ໂອກ຺ກາໂກ ອມຈ຺ເຈ ປາຣິສຊ຺ເຊ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ, ໂຠ, ເອຕຣຫິ ກຸມາຣາ ສມ຺ມນ຺ຕີ’ຕິ. ອຕ຺ຖິ, ເທວ, ຫິມວນ຺ຕປສ຺ເສ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ມຫາສາກສຓ຺ໂຑ, ຕຕ຺ເຖຕຣຫິ ກຸມາຣາ ສມ຺ມນ຺ຕິ. ເຕ ຊາຕິສມ຺ເຠທຠຍາ ສກາຫິ ຠຄິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປນ຺ຕີຕິ. ອຖ ໂຂ, ອມ຺ພຏ຺ຐ, ຣາຊາ ໂອກ຺ກາໂກ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ – ‘ສກ຺ຍາ ວຕ, ໂຠ ກຸມາຣາ, ປຣມສກ຺ຍາ ວຕ, ໂຠ ກຸມາຣາ’ຕິ, ຕທຄ຺ເຄ ໂຂ ປນ, ອມ຺ພຏ຺ຐ, ສກ຺ຍາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ໂສ ຈ ສກ຺ຍານໍ ປຸພ຺ພປຸຣິໂສ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໖໗).

ຕໂຕ ເນສໍ ເຊຏ຺ຐຠຄິນິຍາ ກຸຏ຺ຐໂຣໂຄ ອຸທປາທິ, ໂກວິຬາຣປຸປ຺ຜສທິສານິ ຄຕ຺ຕານິ ອເຫສຸໍ. ຣາຊກຸມາຣາ ‘‘ອິມາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໂຠຊນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕານມ຺ປິ ອຸປຣິ ເອສ ໂຣໂຄ ສງ຺ກມຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານກີຬໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຍ ຕໍ ຍາເນ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຂາທນີຍໂຠຊນີເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປທຣໍ ປຏິຈ຺ຉາທາເປຕ຺ວາ ປໍສຸໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຣາໂມ ນາມ ຣາຊາ ກຸຏ຺ຐໂຣຄີ ໂອໂຣເຘຫິ ຈ ນາຏເກຫິ ຈ ຊິຄຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ເຕນ ສໍເວເຄນ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຓມູລຜລານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ອໂຣໂຄ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ໂຕ ມຫນ຺ຕໍ ສຸສິຣຣຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ໂສຬສຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ ຕໍ ໂກລາປໍ ໂສເຘຕ຺ວາ, ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ວາຕປານຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ໂສ ອງ຺ຄາຣກຏາເຫ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ວິສ຺ສຣຎ຺ຈ ສຸສ຺ສຣຎ຺ຈ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຍຕິ. ໂສ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ປເທເສ ສີໂຫ ສທ຺ທມກາສິ, ອສຸກສ຺ມິໍ ພ຺ຍຄ຺ໂຆ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຠາເຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຆາສມໍສໍ ອາທາຍ ປຈິຕ຺ວາ ຂາທຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ໂສ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຕສ຺ສາ ຣາຊຘີຕາຍ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ຕໍ ປເທສໍ ຂຓິຕ຺ວາ ປທຣຕ຺ຖເຣ ວິວຣມກາສິ. ເຕນ ວິວເຣນ ສາ ພ຺ຍຄ຺ຆໍ ທິສ຺ວາ ຠີຕາ ວິສ຺ສຣມກາສິ. ໂສ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖິສທ຺ໂທ ເອໂສ’’ຕິ ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປາໂຕວ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ນິກ຺ຂມາ’’ຕິ. ‘‘ນ ນິກ຺ຂມາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂສພ຺ເຠ ນິຂາຕາປິ ມານເມວ ກໂຣຕິ. ໂສ ສພ຺ພໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ຊາຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ທານິ ຂີເຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສປ຺ປິ ວິຍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ກຸຏ຺ຐໂຣຄິນີມ຺ຫິ ສາມິ, ນ ສກ຺ກາ ນິກ຺ຂມິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ກຕກມ຺ໂມ ທານິ ອຫໍ ສກ຺ກາ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸ’’ນ຺ຕິ ນິສ຺ເສຓິໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສໂນກາສໍ ເນຕ຺ວາ ສຍໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊານິ ເອວ ທຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອໂຣຄໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓມກາສິ. ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ສາ ປຐມສໍວາເສເນວ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍິ, ປຸນປິ ທ຺ເວຕິ ເອວໍ ໂສຬສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຊາຍິ. ເອວໍ ເຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຠາຕໂຣ ອເຫສຸໍ. ເຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ເຕ ປິຕາ ສພ຺ພສິປ຺ປານິ ສິກ຺ຂາເປສິ.

ອເຖກທິວສໍ ເອໂກ ຣາມຣຎ຺ໂຎ ນຄຣວາສີ ປພ຺ພເຕ ຣຕນານິ ຄເວສນ຺ໂຕ ຕໍ ປເທສໍ ອາຄໂຕ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຎາສິ. ‘‘ຊານາມຫໍ, ເທວ, ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຸໂຕ ຕ຺ວໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ຈ ເຕນ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ນຄຣໂຕ ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ນໍ ຣາຊາ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເອວໍ ເຕສຸ ສມຸລ຺ລປມາເນສຸ ເຕ ທາຣກາ ອາຄມິໍສຸ. ໂສ ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ເກ ເທວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປຸຕ຺ຕາ ເມ ຠເຓ’’ຕິ. ‘‘ອິເມຫິ ທານິ, ເທວ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກຸມາເຣຫິ ປຣິວຸໂຕ ວເນ ກິໍ ກຣິສ຺ສສິ, ເອຫິ ຣຊ຺ຊມນຸສາສາ’’ຕິ? ‘‘ອລໍ, ຠເຓ, ອິເຘວ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ລທ຺ຘໍ ທານິ ເມ ກຖາປາຠຕ’’ນ຺ຕິ ນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ຕສ຺ສາໂຣເຈສິ. ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ປິຕຣໍ ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ປິຕຣໍ ຍາຈິ. ໂສປິ ‘‘ອລໍ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ອິເຘວ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ເນວ ອິຈ຺ຉິ. ຕໂຕ ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ນ ທານິ ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຫນ຺ທສ຺ສ ອິເຘວ ນຄຣໍ ມາເປມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ໂກລຣຸກ຺ຂໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຆຣໍ ກຕ຺ວາ ນຄຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ໂກລຣຸກ຺ຂໍ ອປເນຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂກລນຄຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ພ຺ຍຄ຺ຆປເຖ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ພ຺ຍຄ຺ຆປຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ຈາຕິ ທ຺ເວ ນາມານິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຄມາສິ.

ຕໂຕ ວຍປ຺ປຕ຺ເຕ ກຸມາເຣ ມາຕາ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຕາຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກປິລວຕ຺ຖຸວາສິໂນ ສກ຺ຍາ ມາຕຸລາ ໂຫນ຺ຕິ, ຘີຕໂຣ ເນສໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ເຕ ຍໍ ທິວສໍ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາໂຍ ນທີກີຬນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ທິວສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນທີຕິຕ຺ຖໍ ອຸປຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ນາມານິ ສາເວຕ຺ວາ ປຕ຺ຖິຕາ ປຕ຺ຖິຕາ ຣາຊຘີຕໂຣ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ສກ຺ຍຣາຊາໂນ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ ຠເຓ, ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາ ເອວາ’’ຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ. ອຍໍ ໂກລິຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ເອວໍ ເຕສໍ ສາກິຍໂກລິຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາວາຫວິວາຫໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາຄໂຕ ວໍໂສ ຍາວ ສີຫຫນຸຣາຊາ, ຕາວ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ – ສີຫຫນຸຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ປຎ຺ຈ ປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ – ສຸທ຺ໂຘທໂນ, ອມິໂຕທໂນ, ໂຘໂຕທໂນ, ສກ຺ໂກທໂນ, ສຸກ຺ໂກທໂນຕິ. ເຕສຸ ສຸທ຺ໂຘທເນ ຣຊ຺ຊໍ ກາຣຍມາເນ ຕສ຺ສ ປຊາປຕິຍາ ອຎ຺ຊນຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາຍ ມຫາມາຍາເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປູຣິຕປາຣມີ ມຫາປຸຣິໂສ ຊາຕກນິທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕຸສິຕປຸຣາ ຈວິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ກຕມຫາຠິນິກ຺ຂມໂນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸກ຺ກເມນ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາທໂຍ ອຣິຍຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນປິ ອປເຣນ ສມເຍນ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ຺ນຣສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຫຣຕິ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາເມ.

ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ເຕ ຈ ຠຄວຕິ ສາກິຍໂກລິຍານໍ ອຸທກໍ ປຏິຈ຺ຈ ກລໂຫ ອໂຫສິ. ກຖໍ? ເນສໍ ກິຣ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກປິລປຸຣໂກລິຍປຸຣານໍ ອນ຺ຕເຣ ໂຣຫິຓີ ນາມ ນທີ ປວຕ຺ຕຕິ. ສາ ກທາຈິ ອປ຺ໂປທກາ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ມໂຫທກາ. ອປ຺ໂປທກກາເລ ເສຕຸໍ ກຕ຺ວາ ສາກິຍາປິ ໂກລິຍາປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສສ຺ສປາຍນຕ຺ຖໍ ອຸທກໍ ອາເນນ຺ຕິ. ເຕສໍ ມນຸສ຺ສາ ເອກທິວສໍ ເສຕຸໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕາ ‘‘ອເຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣາຊກຸລໍ ຠຄິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປສິ ກຸກ຺ກຸຏໂສຓສິງ຺ຄາລາທິຕິຣຈ຺ຉານາ ວິຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣາຊກຸລໍ ສຸສິຣຣຸກ຺ເຂ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ ປິສາຈິລ຺ລິກາ ວິຍາ’’ຕິ ເອວໍ ຊາຕິວາເທນ ຂຸໍເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຊູນໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເຕ ກຸທ຺ຘາ ຍຸທ຺ຘສຊ຺ຊາ ຫຸຕ຺ວາ ໂຣຫິຓີນທີຕີຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສາຄຣສທິສໍ ພລໍ ອຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ຠຄວາ ‘‘ຎາຕກາ ກລຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຫນ຺ທ, ເນ ວາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເສນານໍ ມຊ຺ເຌ ອຏ຺ຐາສິ. ຕມ຺ປິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ອາຄໂຕຕິ ເອເກ. ເອວໍ ຐຕ຺ວາ ຈ ປນ ອຕ຺ຕທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕໍ (ສຸ. ນິ. ໙໔໑ ອາທໂຍ) ອຠາສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອາວຸຘານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ນມສ຺ສມານາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສຸໍ. ຠຄວາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກຸຐາຣີຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິກໍ ຜນ຺ທນຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑໓.໑໔), ‘‘ວນ຺ທາມິ ຕໍ ກຸຎ຺ຊຣາ’’ຕິອາທິກໍ ລຏຸກິກຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໕.໓໙).

‘‘ສມ຺ໂມທມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຊາລມາທາຍ ປກ຺ຂິໂນ;

ຍທາ ເຕ ວິວທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາ ເອຫິນ຺ຕິ ເມ ວສ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໓໓) –

ອິມໍ ວຏ຺ຏກຊາຕກຎ຺ຈ ກເຖຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສໍ ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຎາຕິຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ມຫາວໍສໍ ກເຖສິ. ເຕ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກິຣ ມຍໍ ຎາຕກາ ເອວາ’’ຕິ ອຕິວິຍ ປສີທິໍສຸ. ຕໂຕ ສກ຺ຍາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍກຸມາຣສເຕ, ໂກລິຍາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍກຸມາຣສເຕຕິ ປຎ຺ຈ ກຸມາຣສເຕ ຠຄວໂຕ ປຣິວາຣຕ຺ຖາຍ ອທໍສຸ. ຠຄວາ ເຕສໍ ປຸພ຺ພເຫຕຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ສພ຺ເພ ອິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣຍຸຕ຺ຕາ ອາກາເສ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄມ຺ມ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຠຄວາ ເຕ ອາທາຍ ມຫາວນໍ ອຄມາສິ. ເຕສໍ ປຊາປຕິໂຍ ທູເຕ ປາເຫສຸໍ, ເຕ ຕາຫິ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ປໂລຠິຍມານາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໍສຸ. ຠຄວາ ເຕສໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກຸຓາລຊາຕກກຖາຍ (ຊາ. ໒.໒໑.໒໘໙ ກຸຓາລຊາຕກໍ) ເຕສໍ ອນຠິຣຕິໍ ວິໂນເທຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫິມວາ’’ຕິ? ‘‘ນ ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເປກ຺ຂຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິຍາ ເຕ ອາກາເສນ ເນນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕ, ອຍໍ ຣຊຕປພ຺ພໂຕ, ອຍໍ ມຓິປພ຺ພໂຕ’’ຕິ ນານປ຺ປກາເຣ ປພ຺ພເຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຸຓາລທເຫ ມໂນສິລາຕເລ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາສິ. ຕໂຕ ‘‘ຫິມວນ຺ເຕ ສພ຺ເພ ຈຕຸປ຺ປທພຫຸປ຺ປທາທິເຠທາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ປາຓາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ກຸຓາລສກຸໂຓ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຈ ເຕ ຊາຕິນາມນິຣຸຕ຺ຕິວເສນ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ‘‘ເອເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫໍສາ, ເອເຕ ໂກຎ຺ຈາ, ເອເຕ ຈກ຺ກວາກາ, ກຣວີກາ, ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑກາ, ໂປກ຺ຂຣສາຕກາ’’ຕິ ເຕສໍ ທສ຺ເສສິ.

ເຕ ວິມ຺ຫິຕຫທຍາ ປສ຺ສນ຺ຕາ ສພ຺ພປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທ຺ວີຫິ ທິຊກຎ຺ຎາຫິ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ຑໍສິຕ຺ວາ ຄຫິຕກຏ຺ຐເວມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ນໍ ສຫສ຺ສທິຊກຎ຺ຎາປຣິວາຣໍ ກຸຓາລສກຸຓໍ ທິສ຺ວາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາປິ ອິຘ ກຸຓາລຣາຊາ ຠູຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາເວສ ກຸຓາລວໍໂສ ກໂຕ. ອຕີເຕ ຫິ ມຍໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ອິຘ ວສິມ຺ຫາ – ນາຣໂທ ເທວິໂລ ອິສິ, ອານນ຺ໂທ ຄິຊ຺ຌຣາຊາ, ປຸຓ຺ຓມຸໂຂ ຜຸສ຺ສໂກກິໂລ, ອຫໍ ກຸຓາໂລ ສກຸໂຓ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ມຫາກຸຓາລຊາຕກໍ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາໂຍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຠິຣຕິ ວູປສນ຺ຕາ. ຕໂຕ ເຕສໍ ຠຄວາ ສຈ຺ຈກຖໍ ກເຖສິ, ກຖາປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ສພ຺ພອຸປຣິໂມ ອນາຄາມີ ອໂຫສິ, ເອໂກປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວາ ອຣຫາ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ເຕ ອາທາຍ ປຸນເທວ ມຫາວເນ ໂອຣຸຫິ. ອາຄຈ຺ຉມານາ ຈ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນວ ອິທ຺ຘິຍາ ອາຄຈ຺ຉິໍສຸ.

ອຖ ເນສໍ ຠຄວາ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ປຸນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເຕ ປຎ຺ຈສຕາປິ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ປຐມໍ ປຕ຺ໂຕ ປຐມເມວ ອຄມາສິ ‘‘ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ‘‘ອຠິຣມາມຫໍ ຠຄວາ, ນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອວໍ ເຕ ສພ຺ເພປິ ອນຸກ຺ກເມນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ ເຊຏ຺ຐມາສອຸໂປສຖທິວເສ ສາຍນ຺ຫສມເຍ. ຕໂຕ ປຎ຺ຈສຕຂີຓາສວປຣິວຸຕໍ ວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ນໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎສຕ຺ເຕ ຈ ອຣູປພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈ ສກລທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ອວເສສເທວຕາທໂຍ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຂຸມຕ຺ຕຠາເວ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ສມ຺ປຣິວາເຣສຸໍ ‘‘ວິຈິຕ຺ຣປຏິຠານໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂີຓາສວພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຄຓໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ‘‘ກຸຫິໍ ຄຕາ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ອລຠມານາ ຈກ຺ກວາຬມຸທ຺ຘນິ ຐຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກຄາຖາໂຍ ອຠາສິໍສຸ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຖ ໂຂ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຸທ຺ຘາວາສກາຍິການໍ ເທວຕານໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຍໍ, ໂຂ, ຠຄວາ ສກ຺ເກສຸ ວິຫຣຕິ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ມຫາວເນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສພ຺ເພເຫວ ອຣຫນ຺ເຕຫິ. ທສຫິ ຈ ໂລກຘາຕູຫິ ເທວຕາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ. ຍໍນູນ ມຍມ຺ປິ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ເຈກໍ ຄາຖໍ ຠາເສຍ຺ຍາມາ’’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໑; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗).

ສພ຺ພໍ ສຄາຖາວຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ຕຕ຺ຖ ເອໂກ ພ຺ຣຫ຺ມາ ປຸຣຕ຺ຖິມຈກ຺ກວາຬມຸທ຺ຘນິ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ມຫາສມໂຍ ປວນສ຺ມິໍ…ເປ…

ທກ຺ຂິຕາເຍ ອປຣາຊິຕສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);

ອິມຎ຺ຈສ຺ສ ຄາຖໍ ຠາສມານສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກວາຬປພ຺ພເຕ ຐິໂຕ ສທ຺ທໍ ອສ຺ໂສສິ.

ທຸຕິໂຍ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກວາຬມຸທ຺ຘນິ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ຕໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ຕຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂໂວ ສມາທຫໍສຸ…ເປ…

ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);

ຕຕິໂຍ ທກ຺ຂິຓຈກ຺ກວາຬມຸທ຺ຘນິ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ຕໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ເຉຕ຺ວາ ຂີລໍ ເຉຕ຺ວາ ປລິຆໍ…ເປ… ສຸສຸນາຄາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);

ຈຕຸຕ຺ໂຖ ອຸຕ຺ຕຣຈກ຺ກວາຬມຸທ຺ຘນິ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ຕໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມຠາສິ –

‘‘ເຍ ເກຈິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ…ເປ…

ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);

ຕສ຺ສປິ ຕໍ ສທ຺ທໍ ທກ຺ຂິຓຈກ຺ກວາຬມຸທ຺ຘນິ ຐິໂຕ ອສ຺ໂສສິ. ເອວໍ ຕທາ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ປຣິສໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ຐິຕາ ອເຫສຸໍ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ເອກຈກ຺ກວາຬໍ ຉາເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ອຖ ຠຄວາ ເທວປຣິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ເຍປິ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເຫສຸໍ ອຕີຕມທ຺ຘານໍ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ເຕສມ຺ປິ ຠຄວນ຺ຕານໍ ເອຕປ຺ປຣມາເຍວ ເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິຕາ ອເຫສຸໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ມຍ຺ຫໍ ເອຕຣຫິ, ເຍປິ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ເຕສມ຺ປິ ຠຄວນ຺ຕານໍ ເອຕປ຺ປຣມາເຍວ ເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມຍ຺ຫໍ ເອຕຣຫີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຕໍ ເທວປຣິສໍ ຠພ຺ພາຠພ຺ພວເສນ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຠພ຺ພາ, ເອຕ຺ຕກາ ອຠພ຺ພາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຠພ຺ພປຣິສາ ພຸທ຺ຘສເຕປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ນ ພຸຊ຺ຌຕິ, ຠພ຺ພປຣິສາ ສກ຺ກາ ໂພເຘຕຸ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ ຈຣິຍວເສນ ຉຘາ ວິຠຊິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຣາຄຈຣິຕາ, ເອຕ຺ຕກາ ໂທສ-ໂມຫ-ວິຕກ຺ກ-ສທ຺ຘາ-ພຸທ຺ຘິຈຣິຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ຈຣິຍວເສນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອສ຺ສາ ປຣິສາຍ ກີທິສາ ຘມ຺ມເທສນາ ສປ຺ປາຍາ’’ຕິ ຘມ຺ມກຖໍ ວິຈິນິຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ປຣິສໍ ມນສາກາສິ – ‘‘ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສເຍນ ນຸ ໂຂ ຊາເນຍ຺ຍ, ປຣຊ຺ຌາສເຍນ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ, ປຸຈ຺ຉາວເສນາ’’ຕິ. ຕໂຕ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວເສນ ຊາເນຍ຺ຍາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸນ ສກລປຣິສໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂກຈີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອຫເມວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຫເມວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍໍ, ເອວມສ຺ສາ ປຣິສາຍ ສປ຺ປາຍໍ ນ ໂຫຕິ. ຍໍນູນາຫໍ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ຘໍ ມາເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ມໂນມຍິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ຘໍ ມາເປສິ. ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄີ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣຘໂຣ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕາທິສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ປາຕຸຣໂຫສິ. ໂສ ປາຈີນໂລກຘາຕຸໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສມສເມ ອາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ເອວໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍານິ ຠຄວຕາ ອິມມ຺ຫິ ສມາຄເມ ຈຣິຍວເສນ ຉ ສຸຕ຺ຕານິ (ສຸ. ນິ. ໘໕໔ ອາທໂຍ, ໘໖໘ ອາທໂຍ, ໘໘໔ ອາທໂຍ, ໙໐໑ ອາທໂຍ, ໙໒໑ ອາທໂຍ) ກຖິຕານິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຸຣາເຠທສຸຕ຺ຕໍ ກລຫວິວາທສຸຕ຺ຕໍ ຈູຬພ຺ຍູຫໍ ມຫາພ຺ຍູຫໍ ຕຸວຏກໍ ອິທເມວ ສມ຺ມາປຣິພ຺ພາຊນີຍນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຣາຄຈຣິຕເທວຕານໍ ສປ຺ປາຍວເສນ ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຈ຺ຉາມິ ມຸນິໍ ປຫູຕປຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປຫູຕປຎ຺ຎນ຺ຕິ ມຫາປຎ຺ຎໍ. ຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຈຕຸໂຣຆຕິຓ຺ຓໍ. ປາຣງ຺ຄຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕໍ. ປຣິນິພ຺ພຸຕນ຺ຕິ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານວເສນ ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ. ຐິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປນີຍຈິຕ຺ຕໍ. ນິກ຺ຂມ຺ມ ຆຣາ ປນຸຊ຺ຊ ກາເມຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມ ປນຸທິຕ຺ວາ ຆຣາວາສາ ນິກ຺ຂມ຺ມ. ກຖໍ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ໂສ ໂລເກ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍາຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກຖໍ ໂລເກ ສມ຺ມາ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍ ວິຫເຣຍ຺ຍ ອນຸປລິຕ຺ໂຕ ໂລເກນ ຫຸຕ຺ວາ, ໂລກໍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໓໖໓. ອຖ ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ອາສວກ຺ຂຍໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ໂລເກ ສມ຺ມາ ປຣິພ຺ພຊນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຣາຄຈຣິຕາທິວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ສພ຺ພປຸຄ຺ຄລສມູເຫ ຕໍ ຕໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສມານໂທສານໍ ເທວຕາຄຓານໍ ອາຈິຓ຺ຓໂທສປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ‘‘ຍສ຺ສ ມງ຺ຄລາ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ຂີຓາສວປຏິປທໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ປນ຺ນຣສ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ມງ຺ຄລາຕິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສມູຫຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອູຫຕາ ປຎ຺ຎາສຕ຺ເຖນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ. ອຸປ຺ປາຕາຕິ ‘‘ອຸກ຺ກາປາຕທິສາຑາຫາທໂຍ ເອວໍ ວິປາກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາຕາຠິນິເວສາ. ສຸປິນາຕິ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍ ສຸປິນໍ ທິສ຺ວາ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕິ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາທີສຸ ອິທໍ, ວາມປສ຺ເສນ ສຍຕາ ທິຏ຺ເຐ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕິ, ທກ຺ຂິຓປສ຺ສາທີຫິ ອິທໍ, ສຸປິນນ຺ເຕ ຈນ຺ທໍ ທິສ຺ວາ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕິ, ສູຣິຍາທໂຍ ທິສ຺ວາ ອິທ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ສຸປິນາຠິນິເວສາ. ລກ຺ຂຓາຕິ ທຓ຺ຑລກ຺ຂຓວຕ຺ຖລກ຺ຂຓາທິປາຐໍ ປຐິຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓາຠິນິເວສາ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂສ ມງ຺ຄລໂທສວິປ຺ປຫີໂນຕິ ອຏ຺ຐຕິໍສ ມຫາມງ຺ຄລານິ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ມງ຺ຄລໂທສາ ນາມ. ຍສ຺ສ ປເນເຕ ມງ຺ຄລາທໂຍ ສມູຫຕາ, ໂສ ມງ຺ຄລໂທສວິປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ມງ຺ຄລານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາຕາທິໂທສານຎ຺ຈ ປຫີນຕ຺ຕາ ມງ຺ຄລໂທສວິປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ, ນ ມງ຺ຄລາທີຫິ ສຸທ຺ຘິໍ ປຈ຺ເຈຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາ ໂສ ໂລເກ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍ, ໂສ ຂີຓາສໂວ ສມ຺ມາ ໂລເກ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍ ອນຸປລິຕ຺ໂຕ ໂລເກນາຕິ.

໓໖໔. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ຣາຄໍ ວິນເຍຖ ມານຸເສສຸ, ທິພ຺ເພສຸ ກາເມສຸ ຈາປິ ຠິກ຺ຂູຕິ ມານຸເສສຸ ຈ ທິພ຺ເພສຸ ຈ ກາມຄຸເຓສຸ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ເນນ຺ໂຕ ຣາຄໍ ວິນເຍຖ. ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຠວໍ ສເມຈ຺ຈ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອວໍ ຣາຄໍ ວິເນຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໂຕ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທໂຍ ສາເຘນ຺ໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈເຠທມ຺ປິ ສເມຈ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ຕິວິຘມ຺ປິ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຠວໍ. ສມ຺ມາ ໂສຕິ ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ໂລເກ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍ.

໓໖໕. ຕຕິຍຄາຖາຍ ‘‘ອນຸໂຣຘວິໂຣຘວິປ຺ປຫີໂນ’’ຕິ ສພ຺ພວຕ຺ຖູສຸ ປຫີນຣາຄໂທໂສ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ ສພ຺ພຄາຖາສຸ ຈ ‘‘ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ໂລເກ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິໂຕ ປຣຎ຺ຫິ ໂຍຊນມ຺ປິ ອວຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕນຍເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

໓໖໖. ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣວເສນ ທຸວິຘໍ ປິຍຎ຺ຈ ອປ຺ປິຍຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາຄປຏິຆປ຺ປຫາເນນ ຫິຕ຺ວາ. ອນຸປາທາຍາຕິ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອນິສ຺ສິໂຕ ກຸຫິຎ຺ຈີຕິ ອຏ຺ຐສຕເຠເທນ ຕຓ຺ຫານິສ຺ສເຍນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິເຠເທນ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສເຍນ ຈ ກຸຫິຎ຺ຈິ ຣູປາທິຘມ຺ເມ ຠເວ ວາ ອນິສ຺ສິໂຕ. ສໍໂຍຊນິເຍຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ທສວິຘສໍໂຍຊນສ຺ສ ວິສຍຕ຺ຕາ ສໍໂຍຊນິຍາ, ເຕຫິ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໂຕ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມປາເທນ ເຈຕ຺ຖ ຣາຄໂທສປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຕິເຍນ ອຸປາທານນິສ຺ສຍາຠາໂວ, ຕຕິເຍນ ເສສາກຸສເລຫິ ອກຸສລວຕ຺ຖູຫິ ຈ ວິປ຺ປໂມກ຺ໂຂ. ປຐເມນ ວາ ຣາຄໂທສປ຺ປຫານໍ, ທຸຕິເຍນ ຕທຸປາໂຍ, ຕຕິເຍນ ເຕສໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສໍໂຍຊນິເຍຫິ ວິປ຺ປໂມກ຺ໂຂຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໖໗. ປຎ຺ຈມຄາຖາຍ ອຸປຘີສູຕິ ຂນ຺ຘຸປຘີສຸ. ອາທານນ຺ຕິ ອາທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເຕເຍວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອນຎ຺ຎເນຍ຺ໂຍຕິ ອນິຈ຺ຈາທີນໍ ສຸທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອິທໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເກນຈິ ອເນຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານປທຕ຺ຖເມວ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອາທາເນສຸ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ຉນ຺ທຣາຄໍ ວິເນຕ຺ວາ ໂສ ວິນີຕຉນ຺ທຣາໂຄ, ເຕສຸ ອຸປຘີສຸ ນ ສາຣເມຕິ, ສພ຺ເພ ອຸປຘີ ອສາຣກຕ຺ເຕເນວ ປສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ເຕສຸ ທຸວິເຘນປິ ນິສ຺ສເຍນ ອນິສ຺ສິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ‘‘ອິທໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອເນຕພ຺ໂພ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ໂສ ໂລເກ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍ.

໓໖໘. ຉຏ຺ຐຄາຖາຍ ອວິຣຸທ຺ໂຘຕິ ເອເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສຸຈຣິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວິຣຸທ຺ໂຘ. ວິທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ມຄ຺ເຄນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາ. ນິພ຺ພານປທາຠິປຕ຺ຖຍາໂນຕິ ອນຸປາທິເສສໍ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານປທໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໓໖໙. ສຕ຺ຕມຄາຖາຍ ອກ຺ກຸຏ຺ໂຐຕິ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອຠິສຕ຺ໂຕ. ນ ສນ຺ຘິເຍຖາຕິ ນ ອຸປນຍ຺ເຫຖ ນ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍ. ລທ຺ຘາ ປຣໂຠຊນໍ ນ ມຊ຺ເຊຕິ ປເຣຫິ ທິນ຺ນໍ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຎາໂຕ ຍສສ຺ສີ ລາຠີ’’ຕິ ນ ມຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໓໗໐. ອຏ຺ຐມຄາຖາຍ ໂລຠນ຺ຕິ ວິສມໂລຠໍ. ຠວນ຺ຕິ ກາມຠວາທິຠວໍ. ເອວໍ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ຠວໂຠຄຕຓ຺ຫາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຸຣິເມນ ວາ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ, ປຈ຺ຉິເມນ ກມ຺ມຠໂວ. ວິຣໂຕ ເຉທນພນ຺ຘນາ ຈາຕິ ເອວເມເຕສໍ ກມ຺ມກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ປຣສຕ຺ຕເຉທນພນ຺ຘນາ ຈ ວິຣໂຕຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໓໗໑. ນວມຄາຖາຍ ສາຣຸປ຺ປໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ປຕິຣູປໍ ອເນສນາທິໍ ປຫາຍ ສມ຺ມາເອສນາທິອາຊີວສຸທ຺ຘິໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐຫເນນ ວິທິຕ຺ວາ. ນ ຫິ ຎາຕມຕ຺ເຕເນວ ກິຎ຺ຈິ ໂຫຕິ. ຍຖາຕຖິຍນ຺ຕິ ຍຖາຕຖໍ ຍຖາຠູຕໍ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິເຠທໍ ຍຖາຠູຕຎາເຓນ, ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວາ ມຄ຺ເຄນ ວິທິຕ຺ວາ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໓໗໒. ທສມຄາຖາຍ ໂສ ນິຣາໂສ ອນາສິສາໂນຕິ ຍສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ວິນາສິຕຕ຺ຕາ ອນຸສຍາ ຈ ນ ສນ຺ຕິ, ອກຸສລມູລາ ຈ ສມູຫຕາ, ໂສ ນິຣາໂສ ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ອາສາຍ ອຠາເວນ ກຎ຺ຈິ ຣູປາທິຘມ຺ມໍ ນາສີສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຣາໂສ ອນາສິສາໂນ’’ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໓໗໓. ເອກາທສມຄາຖາຍ ອາສວຂີໂຓຕິ ຂີຓຈຕຸຣາສໂວ. ປຫີນມາໂນຕິ ປຫີນນວວິຘມາໂນ. ຣາຄປຖນ຺ຕິ ຣາຄວິສຍຠູຕໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕໍ. ອຸປາຕິວຕ຺ໂຕຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຫາເນຫິ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ທນ຺ໂຕຕິ ສພ຺ພທ຺ວາຣວິເສວນໍ ຫິຕ຺ວາ ອຣິເຍນ ທມເຖນ ທນ຺ຕຠູມິໍ ປຕ຺ໂຕ. ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ກິເລສຄ຺ຄິວູປສເມນ ສີຕິຠູໂຕ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໓໗໔. ທ຺ວາທສມຄາຖາຍ ສທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ຘາທິຄຸເຓສຸ ປຣປ຺ປຈ຺ຈຍວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ເນນ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ນ ປຣສ຺ສ ສທ຺ຘາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຄມນຠາເວນ. ຍຖາຫ – ‘‘ນ ຂ຺ວາຫໍ ເອຕ຺ຖ ຠນ຺ເຕ ຠຄວໂຕ ສທ຺ຘາຍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໓໔). ສຸຕວາຕິ ໂວສິຕສຸຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖິກສຸຕສມນ຺ນາຄໂຕ. ນິຍາມທສ຺ສີຕິ ສໍສາຣກນ຺ຕາຣມູຬ຺ເຫ ໂລເກ ອມຕປຸຣຄາມິໂນ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມຠູຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສາວີ, ທິຏ຺ຐມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຄ຺ຄຄເຕສຸ ນ ວຄ຺ຄສາຣີຕິ ວຄ຺ຄຄຕາ ນາມ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຏິໂລມຕ຺ຕາ, ເອວໍ ວຄ຺ຄາຫິ ທິຏ຺ຐີຫິ ຄເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ນ ວຄ຺ຄສາຣີ – ‘‘ອິທໍ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ຕເຖວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິວເສນ ອຄມນໂຕ. ປຏິຆນ຺ຕິ ປຏິຆາຕກໍ, ຈິຕ຺ຕວິຆາຕກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂທສວິເສສນເມເວຕໍ. ວິເນຍ຺ຍາຕິ ວິເນຕ຺ວາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໓໗໕. ເຕຣສມຄາຖາຍ ສໍສຸທ຺ຘຊິໂນຕິ ສໍສຸທ຺ເຘນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ວິຊິຕກິເລໂສ. ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທຕິ ວິວຏຣາຄໂທສໂມຫຉທໂນ. ຘມ຺ເມສຸ ວສີຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມສຸ ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ນ ຫິສ຺ສ ສກ຺ກາ ເຕ ຘມ຺ມາ ຍຖາ ຎາຕາ ເກນຈິ ອຎ຺ຎຖາ ກາຕຸໍ, ເຕນ ຂີຓາສໂວ ‘‘ຘມ຺ເມສຸ ວສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປາຣຄູຕິ ປາຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ຄໂຕ, ສອຸປາທິເສສວເສນ ອຘິຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອເນໂຊຕິ ອປຄຕຕຓ຺ຫາຈລໂນ. ສງ຺ຂາຣນິໂຣຘຎາຓກຸສໂລຕິ ສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕມ຺ຫິ ຎາຓໍ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ, ຕຕ຺ຖ ກຸສໂລ, ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ເຉໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໗໖. ຈຸທ຺ທສມຄາຖາຍ ອຕີເຕສູຕິ ປວຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ອນາຄເຕສູຕິ ປວຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ເອວ. ກປ຺ປາຕີໂຕຕິ ‘‘ອຫໍ ມມ’’ນ຺ຕິ ກປ຺ປນໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກປ຺ປໍ ອຕີໂຕ. ອຕິຈ຺ຈ ສຸທ຺ຘິປຎ຺ໂຎຕິ ອຕີວ ສຸທ຺ຘິປຎ຺ໂຎ, ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວາ ສຸທ຺ຘິປຎ຺ໂຎ. ກິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ? ອທ຺ຘຕ຺ຕຍໍ. ອຣຫາ ຫິ ຍ຺ວາຍໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາໂຕ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ, ຊາຕິຊຣາມຣຓສງ຺ຂາໂຕ ອນາຄໂຕ ອທ຺ຘາ, ວິຎ຺ຎາຓາທິຠວປຣິຍນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ອທ຺ຘາ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ກງ຺ຂໍ ວິຕຣິຕ຺ວາ ປຣມສຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕປຎ຺ໂຎ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອຕິຈ຺ຈ ສຸທ຺ຘິປຎ຺ໂຎ’’ຕິ. ສພ຺ພາຍຕເນຫີຕິ ທ຺ວາທສຫາຍຕເນຫິ. ອຣຫາ ຫິ ເອວໍ ກປ຺ປາຕີໂຕ. ກປ຺ປາຕີຕຕ຺ຕາ ອຕິຈ຺ຈ ສຸທ຺ຘິປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຈ ອາຍຕິໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ອາຍຕນໍ ອຸເປຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ສພ຺ພາຍຕເນຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

໓໗໗. ປນ຺ນຣສມຄາຖາຍ ອຎ຺ຎາຍ ປທນ຺ຕິ ເຍ ເຕ ‘‘ສຈ຺ຈານໍ ຈຕຸໂຣ ປທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ເອເກກປທໍ ປຸພ຺ພຠາຄສຈ຺ຈວວຕ຺ຖາປນປຎ຺ຎາຍ ຎຕ຺ວາ. ສເມຈ຺ຈ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ຈຕູຫິ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສເມຈ຺ຈ. ວິວຏໍ ທິສ຺ວານ ປຫານມາສວານນ຺ຕິ ອຖ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນ ອາສວກ຺ຂຍສຎ຺ຎິຕໍ ນິພ຺ພານໍ ວິວຏໍ ປາກຏມນາວຏໍ ທິສ຺ວາ. ສພ຺ພຸປຘີນໍ ປຣິກ຺ຂຍາຕິ ສພ຺ເພສໍ ຂນ຺ຘກາມຄຸຓກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣເຠທານໍ ອຸປຘີນໍ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ກຕ຺ຖຈິ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ມາ ໂສ ໂລເກ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍ ວິຫເຣຍ຺ຍ, ອນລ຺ລີຍນ຺ໂຕ ໂລກໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

໓໗໘. ຕໂຕ ໂສ ນິມ຺ມິໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ‘‘ອທ຺ຘາ ຫິ ຠຄວາ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ໂສ ເອວໍ ວິຫາຣີຕິ ໂຍ ໂສ ມງ຺ຄລາທີນິ ສມູຫນິຕ຺ວາ ສພ຺ພມງ຺ຄລໂທສປ຺ປຫານວິຫາຣີ, ໂຍປິ ໂສ ທິພ຺ພມານຸສເກສຸ ກາເມສຸ ຣາຄໍ ວິເນຍ຺ຍ ຠວາຕິກ຺ກມ຺ມ ຘມ຺ມາຠິສມຍວິຫາຣີຕິ ເອວໍ ຕາຍ ຕາຍ ຄາຖາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຠິກ຺ຂຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຍໍ ປນ ໂຍຊນາ – ອທ຺ຘາ ຫິ ຠຄວາ ຕເຖວ ເອຕໍ ຍໍ ຕ຺ວໍ ‘‘ຍສ຺ສ ມງ຺ຄລາ ສມູຫຕາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ຄາຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ‘‘ສມ຺ມາ ໂສ ໂລເກ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອວຈ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ໂຍ ໂສ ເອວໍວິຫາຣີ ຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ອຸຕ຺ຕເມນ ທມເຖນ ທນ຺ໂຕ, ສພ຺ພານິ ຈ ທສປິ ສໍໂຍຊນານິ ຈຕຸໂຣ ຈ ໂຍເຄ ວີຕິວຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາ ໂສ ໂລເກ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍ, ນຕ຺ຖິ ເມ ເອຕ຺ຖ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ອິຕິ ເທສນາໂຖມນຄາຖມ຺ປິ ວຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສເທວຕານໍ ອຄ຺ຄຜລປ຺ປຕ຺ຕິ ອໂຫສິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິຜລປ຺ປຕ຺ຕາ ປນ ຄຓນໂຕ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ສມ຺ມາປຣິພ຺ພາຊນີຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຕິຏ຺ຐມາເນ ກິຣ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖ ຘມ຺ມິໂກ ນາມ ອຸປາສໂກ ອໂຫສິ ນາເມນ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ. ໂສ ກິຣ ສຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ປິຏກຕ຺ຕຍຘໂຣ ອນາຄາມີ ອຠິຎ຺ຎາລາຠີ ອາກາສຈາຣີ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປຣິວາຣາ ປຎ຺ຈສຕາ ອຸປາສກາ, ເຕປິ ຕາທິສາ ເອວ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ເສກທິວສໍ ອຸໂປສຖິກສ຺ສ ຣໂຫຄຕສ຺ສ ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສ ມຊ຺ຌິມຍາມາວສານສມເຍ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ອຄາຣິຍອນຄາຣິຍານໍ ປຏິປທໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປາສກສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ, ຠຄວາ ຈສ຺ສ ພ຺ຍາກາສິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຓ຺ຓິຕສທິສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອປຸພ຺ພໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

໓໗໙. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ກຖໍກໂຣຕິ ກຖໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ. ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ສຸນ຺ທໂຣ ອນວຊ຺ໂຊ ອຕ຺ຖສາຘໂນ ໂຫຕິ. ອຸປາສກາເສຕິ ອຸປາສກາອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສມຕ຺ຖໂຕ ປາກຏເມວ. ອຍໍ ປນ ໂຍຊນາ – ໂຍ ວາ ອຄາຣາ ອນຄາຣເມຕິ ປພ຺ພຊຕິ, ເຍ ວາ ອຄາຣິໂນ ອຸປາສກາ, ເອເຕສຸ ທຸວິເຘສຸ ສາວເກສຸ ກຖໍກໂຣ ສາວໂກ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ.

໓໘໐-໑. ອິທານິ ເອວໍ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ຠຄວໂຕ ພ຺ຍາກຣຓສມຕ຺ຖຕໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຕຸວຎ຺ຫີ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄຕິນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍຄຕິໍ. ປຣາຍຓນ຺ຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ. ອຖ ວາ ຄຕິນ຺ຕິ ນິຣຍາທິປຎ຺ຈປ຺ປເຠທໍ. ປຣາຍຓນ຺ຕິ ຄຕິໂຕ ປຣໍ ອຍນໍ ຄຕິວິປ຺ປໂມກ຺ຂໍ ປຣິນິພ຺ພານໍ, ນ ຈຕ຺ຖິ ຕຸລ຺ໂຍຕິ ຕຍາ ສທິໂສ ນຕ຺ຖິ. ສພ຺ພໍ ຕຸວໍ ຎາຓມເວຈ຺ຈ ຘມ຺ມໍ, ປກາເສສິ ສຕ຺ເຕ ອນຸກມ຺ປມາໂນຕິ ຕ຺ວໍ ຠຄວາ ຍທຕ຺ຖິ ເຎຍ຺ຍໍ ນາມ, ຕໍ ອນວເສສໍ ອເວຈ຺ຈ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຕ຺ເຕ ອນຸກມ຺ປມາໂນ ສພ຺ພໍ ຎາຓຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປກາເສສິ. ຍໍ ຍໍ ຍສ຺ສ ຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ຕສ຺ສ ອາວິກາສິເຍວ ເທເສສິເຍວ, ນ ເຕ ອຕ຺ຖິ ອາຈຣິຍມຸຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິໂຣຈສິ ວິມໂລຕິ ຘູມຣຊາທິວິຣຫິໂຕ ວິຍ ຈນ຺ໂທ, ຣາຄາທິມລາຠາເວນ ວິມໂລ ວິໂຣຈສິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໓໘໒. ອິທານິ ເຍສໍ ຕທາ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເຕ ເທວປຸຕ຺ເຕ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຄຎ຺ຉີ ເຕ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນາຄຣາຊາ ເອຣາວໂຓ ນາມາຕິ ອຍໍ ກິຣ ເອຣາວໂຓ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ກາມຣູປີ ທິພ຺ເພ ວິມາເນ ວສຕິ. ໂສ ຍທາ ສກ຺ໂກ ອຸຍ຺ຍານກີຬໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ທິຍຑ຺ຒສຕໂຍຊນໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ເຕຕ຺ຕິໍສ ກຸມ຺ເຠ ມາເປຕ຺ວາ ເອຣາວໂຓ ນາມ ຫຕ຺ຖີ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ເອເກກສ຺ມິໍ ກຸມ຺ເຠ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ທນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ທນ຺ເຕ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ, ເອເກກິສ຺ສາ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປທຸມິນິໂຍ, ເອເກກິສ຺ສາ ປທຸມິນິຍາ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປຸປ຺ຜານິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ປຸປ຺ເຜ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປຕ຺ຕານິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ອຈ຺ຉຣາໂຍ ນຈ຺ຈນ຺ຕິ ປທຸມຈ຺ຉຣາໂຍຕ຺ເວວ ວິສ຺ສຸຕາ ສກ຺ກສ຺ສ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ, ຍາ ຈ ວິມານວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ‘‘ຠມນ຺ຕິ ກຎ຺ຎາ ປທຸເມສຸ ສິກ຺ຂິຕາ’’ຕິ (ວິ. ວ. ໑໐໓໔) ອາຄຕາ. ເຕສໍ ປນ ເຕຕ຺ຕິສໍກຸມ຺ຠານໍ ມຊ຺ເຌ ສຸທສ຺ສນກຸມ຺ໂຠ ນາມ ຕິໍສໂຍຊນມຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂຍຊນປ຺ປມາໂຓ ມຓິປລ຺ລງ຺ໂກ ຕິໂຍຊນຸພ຺ເພເຘ ປຸປ຺ຜມຓ຺ຑເປ ອຕ຺ຖຣີຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ. ສກ຺ເກ ປນ ເທວານມິນ຺ເທ ອຸຍ຺ຍານກີຬາໂຕ ປຏິນິວຕ຺ເຕ ປຸນ ຕໍ ຣູປໍ ສໍຫຣິຕ຺ວານ ເທວປຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ອາຄຎ຺ຉິ ເຕ ສນ຺ຕິເກ ນາຄຣາຊາ ເອຣາວໂຓ ນາມາ’’ຕິ. ຊິໂນຕິ ສຸຕ຺ວາຕິ ‘‘ວິຊິຕປາປຘມ຺ໂມ ເອສ ຠຄວາ’’ຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ວາ. ໂສປິ ຕຍາ ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາຕິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ, ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຊ຺ຌຄມາຕິ ອຘິອຄມາ, ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສາຘູຕິ ສຸຕ຺ວານ ປຕີຕຣູໂປຕິ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐຣູໂປ ຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໓. ຣາຊາປິ ຕໍ ເວສ຺ສວໂຓ ກຸເວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາຊາ, ວິສາຓາຍ ຣາຊຘານິຍາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕີຕິ ເວສ຺ສວໂຓ, ປຸຣິມນາເມນ ກຸເວໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ກິຣ ກຸເວໂຣ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາໂລ ຫຸຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ວິສາຓາຍ ຣາຊຘານິຍາ ອຘິປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກຸເວໂຣ ເວສ຺ສວໂຓ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ເຕ –

‘‘ກຸເວຣສ຺ສ ໂຂ ປນ, ມາຣິສ, ມຫາຣາຊສ຺ສ ວິສາຓາ ນາມ ຣາຊຘານີ, ຕສ຺ມາ ກຸເວໂຣ ມຫາຣາຊາ ‘ເວສ຺ສວໂຓ’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໙໑) –

ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ກສ຺ມາ ປນ ທູຣຕເຣ ຕາວຕິໍສຠວເນ ວສນ຺ໂຕ ເອຣາວໂຓ ປຐມໍ ອາຄໂຕ, ເວສ຺ສວໂຓ ປຈ຺ຉາ, ເອກນຄເຣວ ວສນ຺ໂຕ ອຍໍ ອຸປາສໂກ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ, ກຖຎ຺ຈ ໂສ ເຕສໍ ອາຄມນໍ ອຎ຺ຎາສິ, ເຍນ ເອວມາຫາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເວສ຺ສວໂຓ ກິຣ ຕທາ ອເນກສຫສ຺ສປວາຬປລ຺ລງ຺ກໍ ທ຺ວາທສໂຍຊນໍ ນາຣິວາຫນໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ປວາຬກຸນ຺ຕໍ ອຸຈ຺ຈາເຣຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສໂກຏິຍກ຺ເຂຫິ ປຣິວຸໂຕ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາກາສຏ຺ຐກວິມານານິ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເວຬຸກຓ຺ຑກນຄເຣ ນນ຺ທມາຕາຍ ອຸປາສິກາຍ ນິເວສນສ຺ສ ອຸປຣິຠາຄໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ອຸປາສິກາຍ ອຍມານຸຠາໂວ – ປຣິສຸທ຺ຘສີລາ ໂຫຕິ, ນິຈ຺ຈໍ ວິກາລໂຠຊນາ ປຏິວິຣຕາ, ປິຏກຕ຺ຕຍຘາຣິນີ, ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ສາ ຕມ຺ຫິ ສມເຍ ສີຫປຎ຺ຊຣໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ອຸຕຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ມາລຸເຕຣິໂຕກາເສ ຐຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກປາຣາຍນວຄ຺ເຄ ປຣິມຓ຺ຑເລຫິ ປທພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ມຘຸເຣນ ສເຣນ ຠາສຕິ. ເວສ຺ສວໂຓ ຕຕ຺ເຖວ ຍານານິ ຐເປຕ຺ວາ ຍາວ ອຸປາສິກາ ‘‘ອິທມໂວຈ ຠຄວາ ມຄເຘສຸ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປາສາຓເກ ເຈຕິເຍ ປຣິຈາຣກໂສຬສນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານ’’ນ຺ຕິ ນິຄມນໍ ອຠາສິ, ຕາວ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ວາ ວຄ຺ຄປຣິໂຍສາເນ ສຸວຓ຺ຓມຸຣຊສທິສໍ ມຫນ຺ຕໍ ຄີວໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ ຠຄິນີ’’ຕິ ສາຘຸກາຣມທາສິ. ສາ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ຠຄິນິ ເວສ຺ສວໂຓ’’ຕິ. ອຸປາສິກາ ກິຣ ປຐມໍ ໂສຕາປນ຺ນາ ອໂຫສິ, ປຈ຺ຉາ ເວສ຺ສວໂຓ. ຕໍ ໂສ ຘມ຺ມໂຕ ສໂຫທຣຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອຸປາສິກໍ ຠຄິນິວາເທນ ສມຸທາຈຣຕິ. ອຸປາສິກາຍ ຈ ‘‘ວິກາໂລ, ຠາຕິກ ຠທ຺ຣມຸຂ, ຍສ຺ສ ທານິ ກາລໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ຠຄິນິ ຕຍິ ປສນ຺ໂນ ປສນ຺ນາກາຣໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ຫິ ຠທ຺ຣມຸຂ, ມມ ເຂຕ຺ເຕ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ສາລິໍ ກມ຺ມກຣາ ອາຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕໍ ຕວ ປຣິສາຍ ອາຓາເປຫີຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ ຠຄິນີ’’ຕິ ຍກ຺ເຂ ອາຓາເປສິ. ເຕ ອຑ຺ຒເຕຣສ ໂກຏ຺ຐາຄາຣສຕານິ ປູເຣສຸໍ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ອູນໍ ນາມ ນາໂຫສິ, ‘‘ນນ຺ທມາຕຸ ໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ວິຍາ’’ຕິ ໂລເກ ນິທສ຺ສນໍ ອໂຫສິ. ເວສ຺ສວໂຓ ໂກຏ຺ຐາຄາຣານິ ປູເຣຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ຠຄວາ ‘‘ວິກາເລ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສິ. ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອາສນ຺ນຕເຣປິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠວເນ ວສນ຺ໂຕ ເວສ຺ສວໂຓ ປຈ຺ຉາ ອາຄໂຕ. ເອຣາວຓສ຺ສ ປນ ນ ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕຣາ ກຣຓີຍໍ ອໂຫສິ, ເຕນ ໂສ ປຐມຕຣໍ ອາຄໂຕ.

ອຍໍ ປນ ອຸປາສໂກ ກິຎ຺ຈາປິ ອນາຄາມີ ປກຕິຍາວ ເອກຠຕ຺ຕິໂກ, ຕຖາປິ ຕທາ ອຸໂປສຖທິວໂສຕິ ກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ປຎ຺ຈສຕອຸປາສກປຣິວຸໂຕ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣໍ ອາຄມ຺ມ ເຕສໍ ອຸປາສການໍ ສຣຓສີລອຸໂປສຖານິສໍສາທິເຠທໍ ອຸປາສກຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ເຕ ອຸປາສເກ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຕສຎ຺ຈ ຕສ຺ເສວ ຆເຣ ມຸຏ຺ຐິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓປາທການິ ປຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍມຎ຺ຈສຕານິ ປາເຏກ຺ໂກວຣເກສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວຣກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ, ອຸປາສໂກປິ ຕເຖວາກາສິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ສາວຕ຺ຖິນຄເຣ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ກຸລສຕສຫສ຺ສານິ ວສນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສຄຓນາຍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິມນຸສ຺ສາ. ເຕນ ປຐມຍາເມ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສມນຸສ຺ສເຠຣິສທ຺ທາທີຫິ ສາວຕ຺ຖິນຄຣໍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ວິຍ ເອກສທ຺ທໍ ໂຫຕິ. ມຊ຺ຌິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ໂສ ສທ຺ໂທ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ຕມ຺ຫິ ກາເລ ອຸປາສໂກ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ເຍນາຫໍ ມຄ຺ຄສຸເຂນ ຜລສຸເຂນ ສຸຂິໂຕ ວິຫຣາມິ, ອິທໍ ສຸຂໍ ກໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ຠຄວຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ເອຕຣຫິ ກຕເມນ ວິຫາເຣນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ເອຣາວຓເວສ຺ສວເຓ ທິສ຺ວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ເຕສໍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຍໍນູນາຫມ຺ປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸຠຍຫິຕໍ ປຏິປທໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ເອກນຄເຣ ວສນ຺ໂຕປິ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ອາຄໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ເນສໍ ອາຄມນໍ ອຎ຺ຎາສິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອາຄຎ຺ຉິ ເຕ ສນ຺ຕິເກ ນາຄຣາຊາ…ເປ… ໂສ ຈາປິ ສຸຕ຺ວານ ປຕີຕຣູໂປ’’ຕິ.

໓໘໔. ອິທານິ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ໂລກສມ຺ມເຕຫິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຠາເວນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ເກຈິເມ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕິຕ຺ຖິຍາຕິ ນນ຺ທວຈ຺ຉສໍກິຈ຺ເຈຫິ ອາທິປຸຄ຺ຄເລຫິ ຕີຫິ ຕິຕ຺ຖກເຣຫິ ກເຕ ທິຏ຺ຐິຕິຕ຺ເຖ ຊາຕາ, ເຕສໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕາ ປູຣຓາທໂຍ ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ນິຄຓ຺ໂຐ, ອວເສສາ ອາຊີວກາຕິ ເຕ ສພ຺ເພ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເຍ ເກຈິເມ ຕິຕ຺ຖິຍາ ວາທສີລາ’’ຕິ, ‘‘ມຍໍ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນາ, ອຎ຺ເຎ ມິຈ຺ຉາ ປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ ເອວໍ ວາທກຣຓສີລາ ໂລກໍ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ວິຕຸທນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ອາຊີວກາ ວາຕິ ເຕ ເອກຊ຺ຌມຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ນາຕິຕຣນ຺ຕີຕິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ. ສພ຺ເພຕິ ອຎ຺ເຎປິ ເຍ ເກຈິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວກາທໂຍ, ເຕປິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາຫ. ‘‘ຐິໂຕ ວຊນ຺ຕໍ ວິຍາ’’ຕິ ຍຖາ ໂກຈິ ຐິໂຕ ຄຕິວິກໂລ ສີຆຄາມິນໍ ປຸຣິສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນາຕິຕເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ເຕ ປຎ຺ຎາຄຕິຍາ ອຠາເວນ ເຕ ເຕ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠເທ ພຸຊ຺ຌິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຐິຕາ, ອຕິຊວນປຎ຺ຎໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ນາຕິຕຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໕. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາທສີລາ ວຸທ຺ຘາ ຈາຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈງ຺ກີຕາຣຸກ຺ຂໂປກ຺ຂຣສາຕິຊາຓຸສ຺ໂສຓິອາທໂຍ ທສ຺ເສຕິ, ອປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສນ຺ຕິ ເກຈີຕິ ອິມິນາ ມຊ຺ຌິມາປິ ທຫຣາປິ ເກວລໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ ເກຈີຕິ ເອວໍ ອສ຺ສລາຍນວາເສຏ຺ຐອມ຺ພຏ຺ຐອຸຕ຺ຕຣມາຓວກາທໂຍ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຖພທ຺ຘາຕິ ‘‘ອປິ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍ, ອິມໍ ກງ຺ຂໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຖພທ຺ຘາ ຠວນ຺ຕິ. ເຍ ຈາປິ ອຎ຺ເຎຕິ ອຎ຺ເຎປິ ເຍ ‘‘ມຍໍ ວາທິໂນ’’ຕິ ເອວໍ ມຎ຺ຎມານາ ວິຈຣນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍປຓ຺ຑິຕພ຺ຣາຫ຺ມຓພ຺ຣຫ຺ມເທວຍກ຺ຂາທໂຍ ອປຣິມາຓາ. ເຕປິ ສພ຺ເພ ຕຍິ ອຕ຺ຖພທ຺ຘາ ຠວນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໓໘໖-໗. ເອວໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ອິທານິ ຘມ຺ເມເນວ ຕໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ຍາຈນ຺ໂຕ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຍຎ຺ຫິ ຘມ຺ໂມຕິ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ສນ຺ຘາຍາຫ. ນິປຸໂຓຕິ ສຓ຺ໂຫ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ໂຌ. ສຸໂຂຕິ ປຏິວິທ຺ໂຘ ສມາໂນ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂມາວຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຂາວຫຕ຺ຕາ ‘‘ສຸໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸປ຺ປວຸຕ຺ໂຕຕິ ສຸເທສິໂຕ. ສຸສ຺ສູສມານາຕິ ໂສຕຸກາມມ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ໂນ ວທາຕິ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອມ຺ຫາກໍ ວທ. ‘‘ຕ຺ວໍ ໂນ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ວທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພປິເມ ຠິກ຺ຂໂວຕິ ຕງ຺ຂຓໍ ນິສິນ຺ນານິ ກິຣ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍາຈຕິ. ອຸປາສກາ ຈາປີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣ ອຎ຺ເຎ ຈ ທສ຺ເສຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

໓໘໘. ອຖ ຠຄວາ ອນຄາຣິຍປຏິປທໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓາຖ ເມ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມໍ ຘຸຕໍ ຕຎ຺ຈ ຈຣາຖ ສພ຺ເພຕິ ກິເລເສ ຘຸນາຕີຕິ ຘຸໂຕ, ເອວຣູປໍ ກິເລສຘຸນນກໍ ປຏິປທາຘມ຺ມໍ ສາວຍາມິ ໂວ, ຕຎ຺ຈ ມຍາ ສາວິຕໍ ສພ຺ເພ ຈຣຖ ປຏິປຊ຺ຊຖ, ມາ ປມາທິຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຣິຍາປຖນ຺ຕິ ຄມນາທິຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ປພ຺ພຊິຕານຸໂລມິກນ຺ຕິ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຍຸຕ຺ຕໍ. ອຣຎ຺ເຎ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄວເສນ ປວຕ຺ຕເມວາຕິ ອປເຣ. ເສເວຖ ນນ຺ຕິ ຕໍ ອິຣິຍາປຖໍ ຠເຊຍ຺ຍ. ອຕ຺ຖທໂສຕິ ຫິຕານຸປສ຺ສີ. ມຸຕີມາຕິ ພຸທ຺ຘິມາ. ເສສເມຕ຺ຖ ຄາຖາຍ ປາກຏເມວ.

໓໘໙. ໂນ ເວ ວິກາເລຕິ ເອວໍ ປພ຺ພຊິຕານຸໂລມິກໍ ອິຣິຍາປຖໍ ເສວມາໂນ ຈ ທິວາມຊ຺ຌນ຺ຫິກວີຕິກ຺ກມໍ ອຸປາທາຍ ວິກາເລ ນ ຈເຣຍ຺ຍ ຠິກ຺ຂຸ, ຍຸຕ຺ຕກາເລ ເອວ ປນ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈເຣຍ຺ຍ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ອກາລຈາຣິຎ຺ຫິ ສຊນ຺ຕິ ສງ຺ຄາ, ອກາລຈາຣິໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຣາຄສງ຺ຄາທໂຍ ອເນເກ ສງ຺ຄາ ສຊນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສຊນ຺ຕິ ອຸປຄຸຫນ຺ຕິ ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ວິກາເລ ນ ຈຣນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ເຍ ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ຘາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ, ນ ເຕ ວິກາເລ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕີຕິ. ເຕນ ກິຣ ສມເຍນ ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທໍ ອປ຺ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມເທສນາວເສເນເວຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ອຣິຍາ ປນ ສຫ ມຄ຺ຄປຏິລາຠາ ເອວ ຕໂຕ ປຏິວິຣຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອສາ ຘມ຺ມຕາ.

໓໙໐. ເອວໍ ວິກາລຈຣິຍໍ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ‘‘ກາເລ ຈຣນ຺ເຕນປິ ເອວໍ ຈຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຣູປາ ຈ ສທ຺ທາ ຈາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຍ ເຕ ຣູປາທໂຍ ນານປ຺ປກາຣກໍ ມທໍ ຊເນນ຺ຕາ ສຕ຺ເຕ ສມ຺ມທຍນ຺ຕິ, ເຕສຸ ປິຓ຺ຑປາຕປາຣິສຸທ຺ຘິສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໔໓໘ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຉນ຺ທໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕກາເລເນວ ປາຕຣາສໍ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປາໂຕ ອສິຕພ຺ໂພຕິ ປາຕຣາໂສ, ປິຓ຺ຑປາຕສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ໂຍ ຍຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ, ໂສ ປເທໂສປິ ຕໍ ໂຍເຄນ ‘‘ປາຕຣາໂສ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ, ຕໍ ໂອກາສໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໙໑. ເອວໍ ປວິຏ຺ໂຐ –

‘‘ປິຓ຺ຑຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ ສມເຍນ ລທ຺ຘາ,

ເອໂກ ປຏິກ຺ກມ຺ມ ຣໂຫ ນິສີເທ;

ອຊ຺ຌຕ຺ຕຈິນ຺ຕີ ນ ມໂນ ພຫິທ຺ຘາ,

ນິຈ຺ຉາຣເຍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕຠາໂວ’’.

ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ມິສ຺ສກຠິກ຺ຂໍ, ສາ ຫິ ຕໂຕ ຕໂຕ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕຏ຺ເຐນ ‘‘ປິຓ຺ໂຑ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມເຍນາຕິ ອນ຺ໂຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກກາເລ. ເອໂກ ປຏິກ຺ກມ຺ມາຕິ ກາຍວິເວກໍ ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອທຸຕິໂຍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຈິນ຺ຕີຕິ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ. ນ ມໂນ ພຫິທ຺ຘາ ນິຈ຺ຉາຣເຍຕິ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປາທີສຸ ຣາຄວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ນີຫເຣ. ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕຠາໂວຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕຈິຕ຺ໂຕ.

໓໙໒. ເອວໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈ –

‘‘ສເຈປິ ໂສ ສລ຺ລເປ ສາວເກນ,

ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ວາ;

ຘມ຺ມໍ ປຓີຕໍ ຕມຸທາຫເຣຍ຺ຍ,

ນ ເປສຸຓໍ ໂນປິ ປຣູປວາທໍ’’.

ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ໂສ ໂຍຄາວຈໂຣ ກິຎ຺ຈິເທວ ໂສຕຸກາມຕາຍ ອຸປຄເຕນ ສາວເກນ ວາ ເກນຈິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍຄຫຏ຺ຐາທິນາ ວາ ອິເຘວ ປພ຺ພຊິເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວາ ສທ຺ຘິໍ ສເຈປິ ສລ຺ລເປ, ອຖ ຍ຺ວາຍໍ ມຄ຺ຄຜລາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ທສກຖາວຕ຺ຖຸເຠໂທ ວາ ອຕປ຺ປກຏ຺ເຐນ ປຓີໂຕ ຘມ຺ໂມ. ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຓີຕໍ ອຸທາຫເຣຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ປິສຸຓວຈນໍ ວາ ປຣູປວາທໍ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ນ ອຸທາຫເຣຍ຺ຍາຕິ.

໓໙໓. ອິທານິ ຕສ຺ມິໍ ປຣູປວາເທ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວາທຎ຺ຫິ ເອເກ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອິເຘກຈ຺ເຈ ໂມຆປຸຣິສາ ປຣູປວາທສຎ຺ຫິຕໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ວິຄ຺ຄາຫິກກຖາເຠທໍ ວາທໍ ປຏິເສນິຍນ຺ຕິ ວິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຍຸຊ຺ຌິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ເສນາຍ ປຏິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ມຍໍ ລາມກປຎ຺ເຎ ນ ປສໍສາມ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ຕໂຕ ຕໂຕ ເນ ປສຊນ຺ຕິ ສງ຺ຄາ, ຍສ຺ມາ ເຕ ຕາທິສເກ ປຸຄ຺ຄເລ ຕໂຕ ຕໂຕ ວຈນປຖໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຍ ວິວາທສງ຺ຄາ ສຊນ຺ຕິ ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ ສຊນ຺ຕີຕິ? ຈິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ເຕ ຕຕ຺ຖ ຄເມນ຺ຕິ ທູເຣ, ຍສ຺ມາ ເຕ ປຏິເສນິຍນ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຄເມນ຺ຕິ, ຍຕ຺ຖ ຄຕໍ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ທູເຣ ໂຫຕີຕິ.

໓໙໔-໕. ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕປຎ຺ຎານໍ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ມຫາປຎ຺ຎານໍ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປິຓ຺ຑໍ ວິຫາຣໍ…ເປ… ສາວໂກ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຫາເຣນ ປຕິສ຺ສໂຍ, ສຍນາສເນນ ມຎ຺ຈປີຐນ຺ຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ເສນາສນເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປນ຺ຕິ ອຸທກໍ. ສງ຺ຆາຏິຣຊູປວາຫນນ຺ຕິ ປໍສຸມລາທິໂນ ສງ຺ຆາຏິຣຊສ຺ສ ໂຘວນໍ. ສຸຕ຺ວານ ຘມ຺ມໍ ສຸຄເຕນ ເທສິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພາສວສໍວຣາທີສຸ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕິ ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ນເຍນ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ. ສງ຺ຂາຍ ເສເວ ວຣປຎ຺ຎສາວໂກຕິ ເອຕໍ ອິຘ ປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ, ວິຫາຣາທີຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ, ອາປມຸເຂນ ທສ຺ສິຕໍ ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ, ສງ຺ຆາຏິຍາ ຈີວຣນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍໍ ສງ຺ຂາຍ ‘‘ຍາວເທວ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ນເຍນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ເສເວ ວຣປຎ຺ຎສາວໂກ, ເສວິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ວຣປຎ຺ຎສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສາວໂກ ເສກ຺ໂຂ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວາ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຈ ອຣຫາ. ໂສ ຫິ ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ ‘‘ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ອຘິວາເສຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ວິໂນເທຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໒.໑໖໘; ອ. ນິ. ໑໐.໒໐) ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ສາ ຈ ສງ຺ຂາຍ ເສເວ ວຣປຎ຺ຎສາວໂກ, ຕສ຺ມາ ຫິ ປິຓ຺ເຑ…ເປ… ຍຖາ ໂປກ຺ຂເຣ ວາຣິພິນ຺ທຸ, ຕຖາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໙໖. ເອວໍ ຂີຓາສວປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ອນຄາຣິຍປຏິປທໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອິທານິ ອຄາຣິຍປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຫຏ຺ຐວຕ຺ຕໍ ປນ ໂວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ສາວໂກຕິ ອຄາຣິຍສາວໂກ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຍໍ ປນ ໂຍຊນາ – ໂຍ ມຍາ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເກວໂລ ອພ຺ຍາມິສ຺ໂສ ສກໂລ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຠິກ຺ຂຸຘມ຺ໂມ ກຖິໂຕ. ເອສ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸອາທິປຣິຄ຺ຄເຫຫິ ສປຣິຄ຺ຄເຫນ ນ ລພ຺ຠາ ຜສ຺ເສຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ອຘິຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ.

໓໙໗. ເອວໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຘມ຺ມໍ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ຄຫຏ຺ຐຘມ຺ມເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປາຓໍ ນ ຫເນ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມຑ຺ເຒນ ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘາ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິ ວຸຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉິມຑ຺ເຒນ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ. ຕຕິຍປາໂທ ເຈຕ຺ຖ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ເຕ (ສຸ. ນິ. ໓໕ ອາທໂຍ) ຈຕຸຕ຺ຖປາເທ ຖາວຣຕສເຠໂທ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ສຸ. ນິ. ໑໔໓ ອາທໂຍ) ສພ຺ພປ຺ປກາຣໂຕ ວຓ຺ຓິໂຕ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ປນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ – ຕສຖາວເຣສຸ ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ ນ ຫເນ ນ ຆາຕເຍຍ຺ຍ ນານຸຊຎ຺ຎາຕິ. ‘‘ນິຘາຍ ທຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ອິໂຕ ວາ ປຣໍ ‘‘ວຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ອາຫຣິຕພ຺ໂພ. ອິຕຣຖາ ຫິ ນ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ສນ຺ຘິຍຕິ.

໓໙໘. ເອວໍ ປຐມສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ອທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈີຕິ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ. ກ຺ວຈີຕິ ຄາເມ ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວາ. ສາວໂກຕິ ອຄາຣິຍສາວໂກ. ພຸຊ຺ຌມາໂນຕິ ‘‘ປຣສນ຺ຕກມິທ’’ນ຺ຕິ ຊານມາໂນ. ສພ຺ພໍ ອທິນ຺ນໍ ປຣິວຊ຺ຊເຍຍ຺ຍາຕິ ເອວຎ຺ຫິ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ສພ຺ພໍ ອທິນ຺ນໍ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທີເປຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍຎ຺ຈ ປາກຏຎ຺ຈາຕິ.

໓໙໙. ເອວໍ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປຠຸຕິ ຕຕິຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ຠຸຓນ຺ໂຕຕິ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ.

໔໐໐. ອິທານິ ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຠຄ຺ຄໂຕ ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຠຄ຺ຄໂຕຕິ ສນ຺ຖາຄາຣາທິຄໂຕ. ປຣິສຄ຺ຄໂຕຕິ ປູຄມຊ຺ຊຄໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍຎ຺ຈ ປາກຏຎ຺ຈາຕິ.

໔໐໑. ເອວໍ ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຊ຺ຊຎ຺ຈ ປານ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ຊຎ຺ຈ ປານນ຺ຕິ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ‘‘ມຊ຺ຊປານຎ຺ຈ ນ ສມາຈເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຘມ຺ມໍ ອິມນ຺ຕິ ອິມໍ ມຊ຺ຊປານເວຣມຓີຘມ຺ມໍ. ອຸມ຺ມາທນນ຺ຕນ຺ຕິ ອຸມ຺ມາທນປຣິໂຍສານໍ. ໂຍ ຫິ ສພ຺ພລຫຸໂກ ມຊ຺ຊປານສ຺ສ ວິປາໂກ, ໂສ ມນຸສ຺ສຠູຕສ຺ສ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສໍວຕ຺ຕນິໂກ ໂຫຕິ. ອິຕິ ນໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ອິຕິ ນໍ ມຊ຺ຊປານໍ ຎຕ຺ວາ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍຎ຺ຈ ປາກຏຎ຺ຈາຕິ.

໔໐໒. ເອວໍ ປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ມຊ຺ຊປານເມວ ສໍກິເລສກຣຎ຺ຈ ເຠທກຣຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ທຬ຺ຫຕຣໍ ຕໂຕ ເວຣມຓິຍໍ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມທາ ຫິ ປາປານິ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມທາຕິ ມທເຫຕຸ. ຫິກາໂຣ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ. ປາປານິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ສພ຺ພາກຸສລານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຸມ຺ມາທນໍ ໂມຫນນ຺ຕິ ປຣໂລເກ ອຸມ຺ມາທນໍ ອິຫໂລເກ ໂມຫນໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໔໐໓-໔. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຄາຣິຍສາວກສ຺ສ ນິຈ຺ຈສີລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປາຓໍ ນ ຫເນ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາຕິ ອເສຏ຺ຐຈຣິຍຠູຕາ. ເມຖຸນາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມສມາປຕ຺ຕິໂຕ. ຣຕ຺ຕິໍ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ວິກາລໂຠຊນນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ທິວາປິ ກາລາຕິກ຺ກນ຺ຕໂຠຊນໍ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຈ ຄນ຺ຘນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓນ ວິເລປນຈຸຓ຺ຓາທີນິປິ ຄຫິຕາເນວາຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ມຎ຺ເຈຕິ ກປ຺ປິຍມຎ຺ເຈ. ສນ຺ຖເຕຕິ ຕຏ຺ຏິກາທີຫິ ກປ຺ປິຍຕ຺ຖຣເຓຫິ ອຕ຺ຖເຕ. ຉມາຍໍ ປນ ໂຄນກາທິສນ຺ຖຕາຍປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຏ຺ຐງ຺ຄິກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ວິຍ ຕູຣິຍໍ, ນ ອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕຄຸນາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕຄເຕນ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ. ປຈ຺ຉິມຑ຺ຒຸໍ ປນ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ອາຫຸ.

໔໐໕. ເອວໍ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸໂປສຖກາລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ຈ ປກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຕຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ. ປກ຺ຂສ຺ສຸປວສ຺ສຸໂປສຖນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣປເທນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ປກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປຎ຺ຈທສິໍ ອຏ຺ຐມິນ຺ຕິ ເອເຕ ຕໂຍ ທິວເສ ອຸປວສ຺ສ ອຸໂປສຖໍ, ເອຕໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກອຸໂປສຖໍ ອຸປຄມ຺ມ ວສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ປາຏິຫາຣິຍປກ຺ຂຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ປຸຣິມຠາເຄ ອາສາຬ຺ຫມາໂສ, ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ຕໂຍ ມາສາ, ກຕ຺ຕິກມາໂສຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ມາສາ ‘‘ປາຏິຫາຣິຍປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອາສາຬ຺ຫກຕ຺ຕິກຜຄ຺ຄຸຓມາສາ ຕໂຍ ເອວາຕິ ອປເຣ. ປກ຺ຂຸໂປສຖທິວສານໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມທິວສວເສນ ປກ຺ເຂ ປກ຺ເຂ ເຕຣສີປາຏິປທສຕ຺ຕມີນວມີສງ຺ຂາຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທິວສາຕິ ອປເຣ. ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພໍ ວາ ປນ ປຸຎ຺ຎກາມີນໍ ຠາສິຕພ຺ພໍ. ເອວເມຕໍ ປາຏິຫາຣິຍປກ຺ຂຎ຺ຈ ປສນ຺ນມານໂສ ສຸສມຕ຺ຕຣູປໍ ສຸປຣິປຸຓ຺ຓຣູປໍ ເອກມ຺ປິ ທິວສໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸເປຕໍ ອຸໂປສຖໍ ອຸປວສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

໔໐໖. ເອວໍ ອຸໂປສຖກາລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສຸ ກາເລສຸ ເອຕໍ ອຸໂປສຖໍ ອຸປວສ຺ສ ຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ຈ ປາໂຕ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ຕໂຕຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ, ອນນ຺ຕຣຕ຺ເຖ ວາ, ອຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາໂຕຕິ ອປຣຊ຺ຊຸທິວສປຸພ຺ພຠາເຄ. ອຸປວຸຕ຺ຖຸໂປສໂຖຕິ ອຸປວສິຕອຸໂປສໂຖ. ອນ຺ເນນາຕິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທິນາ. ປາເນນາຕິ ອຏ຺ຐວິຘປາເນນ. ອນຸໂມທມາໂນຕິ ອນຸປໂມທມາໂນ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ໂມທມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຣຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູເປນ, ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສໍວິຠເຊຖາຕິ ຠາເຊຍ຺ຍ ປຕິມາເນຍ຺ຍ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໔໐໗. ເອວໍ ອຸປວຸຕ຺ຖຸໂປສຖສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຍາວຊີວິກໍ ຄຣຸວຕ຺ຕໍ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ກເຖຕ຺ວາ ຕາຍ ປຏິປທາຍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ເມນ ມາຕາປິຕໂຣ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມລທ຺ເຘນ ໂຠເຄນ. ຠເຣຍ຺ຍາຕິ ໂປເສຍ຺ຍ. ຘມ຺ມິກໍ ໂສ ວຓິຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ, ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາ, ວິສວຓິຊ຺ຊາ, ມໍສວຓິຊ຺ຊາ, ສຸຣາວຓິຊ຺ຊາຕິ ອິມາ ປຎ຺ຈ ອຘມ຺ມວຓິຊ຺ຊາ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອວເສສາ ຘມ຺ມິກວຓິຊ຺ຊາ. ວຓິຊ຺ຊາມຸເຂນ ເຈຕ຺ຖ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິ ອປໂຣປິ ຘມ຺ມິໂກ ໂວຫາໂຣ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ເສສມຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຍໍ ປນ ໂຍຊນາ – ໂສ ນິຈ຺ຈສີລອຸໂປສຖສີລທານຘມ຺ມສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ປໂຍຊເຍ ຘມ຺ມິກໍ ວຓິຊ຺ຊໍ, ຕໂຕ ລທ຺ເຘນ ຈ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ເມນ ໂຠເຄນ ມາຕາປິຕໂຣ ຠເຣຍ຺ຍ. ອຖ ໂສ ຄິຫີ ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອິມໍ ວຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕຍນ຺ໂຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ເຍ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອາຠາຍ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ອາໂລກກຣເຓນ ສຍມ຺ປຠາຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຉ ກາມາວຈຣເທວາ, ເຕ ສຍມ຺ປເຠ ນາມ ເທເວ ອຸເປຕິ ຠຊຕິ ອລ຺ລີຍຕິ, ເຕສໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຘມ຺ມິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ທຸຕິໂຍ ວຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານຍໂຕ, ນາເມນ

ຈູຬວຄ຺ໂຄຕິ.

໓. ມຫາວຄ຺ໂຄ

໑. ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໐໘. ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ກິຕ຺ຕຍິສ຺ສາມີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວຕິ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ – ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີນໍ ມຫາສາວການໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ກິຕ຺ຕິຕາ, ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ອຸປາສກາ ຈ ຊານນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ອກິຕ຺ຕິຕາ, ຍໍນູນາຫໍ ກິຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຊຕວນວິຫາເຣ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຄວໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ກິຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ຍຖາ ປພ຺ພຊິ, ຕໍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ປພ຺ພຊິ, ຕໍ ກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ຍຖາ ວີມໍສມາໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ໂຣເຈສິ, ຕໍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ກິຕ຺ຕຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ປພ຺ພຊີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈກ຺ຂຸມາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມາ ຈກ຺ຂຸສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສມາທິຄາຖາຍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໐໙. ອິທານິ ‘‘ຍຖາ ວີມໍສມາໂນ’’ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສມ຺ພາໂຘຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພາໂຘຕິ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິສມ຺ປີຬເນນ ກິເລສສມ຺ປີຬເນນ ຈ ກຸສລກິຣິຍາຍ ໂອກາສຣຫິໂຕ. ຣຊສ຺ສາຍຕນນ຺ຕິ ກມ຺ໂພຊາທໂຍ ວິຍ ອສ຺ສາທີນໍ, ຣາຄາທິຣຊສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສ. ອພ຺ໂຠກາໂສຕິ ວຸຕ຺ຕສມ຺ພາຘປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ອາກາໂສ ວິຍ ວິວຏາ. ອິຕິ ທິສ຺ວານ ປພ຺ພຊີຕິ ອິຕິ ຆຣາວາສປພ຺ພຊ຺ຊາສຸ ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣເຓຫິ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ໂຈທິຍມານຫທໂຍ ອາທີນວມານິສໍສຎ຺ຈ ວີມໍສິຕ຺ວາ, ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ອໂນມານທີຕີເຣ ຂຄ຺ເຄນ ເກເສ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ຕາວເທວ ຈ ທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕສຓ຺ຐິຕສມຓສາຣຸປ຺ປເກສມສ຺ສຸ ຫຸຕ຺ວາ ຆຏິກາເຣນ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອຸປນີເຕ ອຏ຺ຐ ປຣິກ຺ຂາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ນິວາເສຕພ຺ພໍ ປາຣຸປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເກນຈິ ອນນຸສິຏ຺ໂຐ ອເນກຊາຕິສຫສ຺ສປວຕ຺ຕິເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈິຓ຺ເຓເນວ ສິກ຺ຂາປິຍມາໂນ ປພ຺ພຊິ. ເອກໍ ກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເອກໍ ຈີວຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣິຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ຕໍ ອໍເສ ອາລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕເວສໍ ອຘິຏ຺ຐາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໑໐. ເອວໍ ຠຄວໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ປພ຺ພຊິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ອໂນມານທີຕີຣໍ ຫິຕ຺ວາ ປຘານາຍ ຄມນຎ຺ຈ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ປພ຺ພຊິຕ຺ວານ ກາເຍນາ’’ຕິອາທິໍ ສພ຺ພມຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນ ປາປກມ຺ມໍ ວິວຊ຺ຊຍີຕິ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວຊ຺ເຊສິ. ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ອາຊີວໍ ປຣິໂສຘຍີຕິ ມິຈ຺ຉາຊີວໍ ຫິຕ຺ວາ ສມ຺ມາຊີວເມວ ປວຕ຺ຕຍິ.

໔໑໑. ເອວໍ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ອໂນມານທີຕີຣໂຕ ຕິໍສໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ສຕ຺ຕາເຫນ ອຄມາ ຣາຊຄຫໍ ພຸທ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຍທາ ຣາຊຄຫໍ ອຄມາສິ, ຕທາ ພຸທ຺ໂຘ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸພ຺ພຈຣິຍາຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ – ‘‘ອິຘ ຣາຊາ ຊາໂຕ, ອິຘ ຣຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິອາທິ ໂລກິຍໂວຫາຣວຈນໍ ວິຍ. ມຄຘານນ຺ຕິ ມຄຘານໍ ຊນປທສ຺ສ ນຄຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄິຣິພ຺ພຊນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຓ຺ຑວຄິຊ຺ຌກູຏເວຠາຣອິສິຄິລິເວປຸລ຺ລນາມການໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຄິຣີນໍ ມຊ຺ເຌ ວໂຊ ວິຍ ຐິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຄິຣິພ຺ພຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປິຓ຺ຑາຍ ອຠິຫາເຣສີຕິ ຠິກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຈຣິ. ໂສ ກິຣ ນຄຣທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ຣຎ຺ໂຎ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄມນໍ ນິເວເທຍ຺ຍໍ, ‘ສຸທ຺ໂຘທນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ນາມ ກຸມາໂຣ ອາຄໂຕ’ຕິ ພຫຸມ຺ປິ ເມ ປຈ຺ຈຍໍ ອຠິຫເຣຍ຺ຍ. ນ ໂຂ ປນ ເມ ຕໍ ປຕິຣູປໍ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍຄຫຓໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣາມີ’’ຕິ ເທວທຕ຺ຕິຍໍ ປໍສຸກູລຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຈີນທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນຸຆຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ອຈຣິ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ – ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ອຠິຫາເຣສີ’’ຕິ. ອາກິຓ຺ຓວຣລກ຺ຂໂຓຕິ ສຣີເຣ ອາກິຣິຕ຺ວາ ວິຍ ຐປິຕວຣລກ຺ຂໂຓ ວິປຸລວຣລກ຺ຂໂຓ ວາ. ວິປຸລມ຺ປິ ຫິ ‘‘ອາກິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ອາກິຓ຺ຓລຸທ຺ໂທ ປຸຣິໂສ, ຘາຕິເຈລໍວ ມກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໖.໑໑໘; ໑.໙.໑໐໖). ວິປຸລລຸທ຺ໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑໒. ຕມທ຺ທສາຕິ ຕໂຕ ກິຣ ປຸຣິມານິ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ນຄເຣ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂຆສິຕໍ ອໂຫສິ. ຕໍ ທິວສໍ ປນ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວີຕິວຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມນ຺ຕາ ປໂຍເຊຕພ຺ພາ’’ຕິ ເຠຣິ ຈຣິ. ອຖ ມຫາຊໂນ ຣາຊງ຺ຄເຓ ສນ຺ນິປຕິ. ຣາຊາປິ ‘‘ກມ຺ມນ຺ຕໍ ສໍວິທຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສີຫປຎ຺ຊຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ພລກາຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ອຠິຫາເຣນ຺ຕໍ ມຫາສຕ຺ຕໍ ອທ຺ທສ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ – ‘‘ຕມທ຺ທສາ ພິມ຺ພິສາໂຣ, ປາສາທສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ອຠາສຖາຕິ ອິມໍ ອຕ຺ຖໍ ອມຈ຺ຈານໍ ອຠາສິ.

໔໑໓. ອິທານິ ຕໍ ເຕສໍ ອມຈ຺ຈານໍ ຠາສິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອິມໍ ໂຠນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິມນ຺ຕິ ໂສ ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ໂຠນ຺ໂຕຕິ ອມຈ຺ເຈ ອາລປຕິ. ນິສາເມຖາຕິ ປສ຺ສຖ. ອຠິຣູໂປຕິ ທສ຺ສນີຍງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ໂຄ. ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປນ຺ໂນ. ສຸຈີຕິ ປຣິສຸທ຺ຘຉວິວຓ຺ໂຓ. ຈຣເຓນາຕິ ຄມເນນ.

໔໑໔-໕. ນີຈກຸລາມິວາຕິ ນີຈກຸລາ ອິວ ປພ຺ພຊິໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ກຸຫິໍ ຠິກ຺ຂຸ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ອຊ຺ຊ ກຕ຺ຖ ວສິສ຺ສຕີຕິ ຊານິຕຸໍ ຣາຊທູຕາ ສີຆໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ. ທສ຺ສນກາມາ ຫິ ມຍໍ ອສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອາຫ. ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸຕາຍ, ສຸສໍວຸໂຕ ສຕິຍາ. ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ວາ ສຕິຍາ, ສຸສໍວຸໂຕ ປາສາທິເກນ ສງ຺ຆາຏິຈີວຣຘາຣເຓນ.

໔໑໖. ຂິປ຺ປໍ ປຕ຺ຕໍ ອປູເຣສີຕິ ສມ຺ປຊານຕ຺ຕາ ປຕິສ຺ສຕຕ຺ຕາ ຈ ອຘິກໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອລໍ ເອຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສຍປູຣເຓນ ຂິປ຺ປໍ ປຕ຺ຕໍ ອປູເຣສິ. ມຸນີຕິ ໂມນຕ຺ຖາຍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ອປ຺ປຕ຺ຕມຸນິຠາໂວປິ ມຸນິອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂລກໂວຫາເຣນ ວາ. ໂລກິຍາ ຫິ ອໂມນສມ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ປພ຺ພຊິຕໍ ‘‘ມຸນີ’’ຕິ ຠຓນ຺ຕິ. ປຓ຺ຑວໍ ອຠິຫາເຣສີຕິ ຕໍ ປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິ. ໂສ ກິຣ ມນຸສ຺ເສ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປພ຺ພຊິຕາ ກຕ຺ຖ ວສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເຕ ‘‘ປຓ຺ຑວສ຺ສ ອຸປຣິ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸຂປພ຺ຠາເຣ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຕສ຺ມາ ຕເມວ ປຓ຺ຑວໍ ອຠິຫາເຣສິ ‘‘ເອຕ຺ຖ ວາໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ.

໔໑໙-໒໓. ພ຺ຍຄ຺ຆຸສໂຠວ ສີໂຫວ ຄິຣິຄພ຺ຠເຣຕິ ຄິຣິຄຸຫາຍໍ ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ວິຍ ອຸສໂຠ ວິຍ ສີໂຫ ວິຍ ຈ ນິສິນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕ ຫິ ຕໂຍ ເສຏ຺ຐາ ວິຄຕຠຍເຠຣວາ ຄິຣິຄພ຺ຠເຣ ນິສີທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອຸປມໍ ອກາສິ. ຠທ຺ທຍາເນນາຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖສິວິກາທິນາ ອຸຕ຺ຕມຍາເນນ. ສຍານຠູມິໍ ຍາຍິຕ຺ວາຕິ ຍາວຕິກາ ຠູມິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິນາ ຍາເນນ ສກ຺ກາ ຄນ຺ຕຸໍ, ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ອາສຊ຺ຊາຕິ ປຕ຺ວາ, ສມີປມສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາວິສີຕິ ນິສີທິ. ຍຸວາຕິ ໂຍພ຺ພນສມ຺ປນ຺ໂນ. ທຫໂຣຕິ ຊາຕິຍາ ຕຣຸໂຓ. ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກ ສຸສູຕິ ຕທຸຠຍວິເສສນເມວ. ຍຸວາ ສຸສູຕິ ອຕິໂຍພ຺ພໂນ. ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂກຕິ ປຐເມເນວ ໂຍພ຺ພນເວເສນ ອຸຏ຺ຐິໂຕ. ທຫໂຣ ຈາສີຕິ ສຕິ ຈ ທຫຣຕ຺ເຕ ສຸສຸ ພາລໂກ ວິຍ ຂາຍສີຕິ.

໔໒໔-໕. ອນີກຄ຺ຄນ຺ຕິ ພລກາຍໍ ເສນາມຸຂໍ. ທທາມິ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຫໍ ເຕ ອງ຺ຄມຄເຘສຸ ຍາວິຈ຺ຉສິ, ຕາວ ທທາມິ ໂຠເຄ. ຕໍ ຕ຺ວໍ ໂສຠຍນ຺ໂຕ ອນີກຄ຺ຄໍ ນາຄສງ຺ຆປຸຣກ຺ຂໂຕ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສູ’’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸຊຸໍ ຊນປໂທ ຣາຊາຕິ ‘‘ທທາມິ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສຸ, ຊາຕິໍ ອກ຺ຂາຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ກິຣ ວຸຕ຺ໂຕ ມຫາປຸຣິໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ອຫໍ ຣຊ຺ເຊນ ອຕ຺ຖິໂກ ອສ຺ສໍ, ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທໂຍປິ ມໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຊ຺ເຊນ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ, ເຄເຫ ຐິໂຕ ເອວ ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຍ຺ຍໍ. ອຍໍ ປນ ຣາຊາ ອຊານນ຺ໂຕ ເອວມາຫ – ‘ຫນ຺ທາຫໍ, ຕໍ ຊານາເປມີ’’’ຕິ ພາຫໍ ອຸຈ຺ຈາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕທິສາຠາຄໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸຊຸໍ ຊນປໂທ ຣາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິມວນ຺ຕສ຺ສ ປສ຺ສໂຕຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ສສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິເວກລ຺ລາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຫິມວນ຺ຕຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ປາສາຓວິວຣສມ຺ຠວາ ມຫາສາລາປິ ປຎ຺ຈຫິ ວຸທ຺ຘີຫິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ເຂຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານິ ສສ຺ສານິ. ຘນວີຣິເຍນ ສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ອເວກລ຺ລຕ຺ຕໍ, ປຣຣາຊູຫິ ອຕກ຺ກນີຍໍ ວີຣປຸຣິສາຘິຏ຺ຐິຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ໂກສເລສຸ ນິເກຕິໂນຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ນວກຣາຊຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນວກຣາຊາ ຫິ ນິເກຕີຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ອາທິກາລໂຕ ປຠຸຕິ ອນ຺ວຍວເສນ ໂສ ເອວ ຊນປໂທ ນິວາໂສ, ໂສ ນິເກຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາຣູໂປ ຈ ຣາຊາ ສຸທ຺ໂຘທໂນ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂກສເລສຸ ນິເກຕິໂນ’’ຕິ. ເຕນ ອນ຺ວຍາຄຕມ຺ປິ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທີເປຕິ.

໔໒໖. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທີເປຕ຺ວາ ‘‘ອາທິຈ຺ຈາ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ສາກິຍາ ນາມ ຊາຕິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຊາຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣຎ຺ຎາ ‘‘ທທາມິ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສູ’’ຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕມ຺ຫາ ກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ, ນ ກາເມ ອຠິປຕ຺ຖຍ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ຫິ ອຫໍ ກາເມ ອຠິປຕ຺ຖເຍຍ຺ຍໍ, ນ ອີທິສໍ ຘນວີຣິຍສມ຺ປນ຺ນໍ ທ຺ວາສີຕິສຫສ຺ສວີຣປຸຣິສສມາກຸລໍ ກຸລໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຍໍ ກິເຣຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໒໗. ເອວໍ ຣຎ຺ໂຎ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາເຫຕຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ກາເມສ຺ວາທີນວໍ ທິສ຺ວາ, ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ທຏ຺ຐຸ ເຂມໂຕ’’ຕິ. ເອຕໍ ‘‘ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ທຏ຺ຐູຕິ ທິສ຺ວາ. ເສສເມຕ຺ຖ ອິໂຕ ປຸຣິມຄາຖາສຸ ຈ ຍໍ ຍໍ ນ ວິຈາຣິຕໍ, ຕໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເອວ ນ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ປຘານຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຣາຊານໍ ອາມນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປຘານາຍ ຄມິສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຖ ເມ ຣຎ຺ຊຕີ ມໂນ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ທຏ຺ຐຸ ເຂມໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຣມຕ຺ຖເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນິພ຺ພານາມຕໍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ເຐນ ປຘານໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ປຘານຕ຺ຖາຍ ຄມິສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຖ ເມ ປຘາເນ ຣຎ຺ຊຕິ ມໂນ, ນ ກາເມສູຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ກິຣ ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ປຸພ຺ເພວ ເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຸຕໍ ‘ສຸທ຺ໂຘທນຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ປຸຕ຺ໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ທິສ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ, ໂສຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອວໍປສນ຺ໂນ ‘ອທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຖາ’ຕິ. ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຐມໍ ມມ ວິຊິຕໍ ໂອກ຺ກເມຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ປຘານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໔໒໘. ຕໍ ມໍ ປຘານປຫິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຘານສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ‘‘ປຘານາຍ ຄມິສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຖ ເມ ຣຎ຺ຊຕີ ມໂນ’’ຕິ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍາ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ປຘານໍ ປຕ຺ຖຍມາເນນ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາ ກຕາ, ຕໍ ອຊ຺ຊ ຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ຕໍ ມໍ ປຘານປຫິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ຕໍ ມນ຺ຕິ ທ຺ວີຫິປິ ວຈເນຫິ ອຕ຺ຕານເມວ ນິທ຺ທິສຕິ. ປຘານປຫິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ ເປສິຕຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕອຕ຺ຕຠາວໍ ວາ. ນທິໍ ເນຣຎ຺ຊຣໍ ປຕີຕິ ລກ຺ຂຓໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ລກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ປຘານປຫິຕຕ຺ຕາຍ ເນຣຎ຺ຊຣາ ນທີ. ເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ‘‘ນທິຍາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍາ’’ຕິ, ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິປຣກ຺ກມ຺ມາຕິ ອຕີວ ປຣກ຺ກມິຕ຺ວາ. ຌາຍນ຺ຕນ຺ຕິ ອປ຺ປາຓກຊ຺ຌານມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ. ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາຕິ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ເຂມສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຘິຄມຕ຺ຖໍ.

໔໒໙. ນມຸຈີຕິ ມາໂຣ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍາ ນິກ຺ຂມິຕຸກາເມ ເທວມນຸສ຺ເສ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ອນ຺ຕຣາຍໍ ເນສໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນມຸຈີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຣຸຓໍ ວາຈນ຺ຕິ ອນຸທ຺ທຍາຍຸຕ຺ຕໍ ວາຈໍ. ຠາສມາໂນ ອຸປາຄມີຕິ ອິທໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ກສ຺ມາ ປນ ອຸປາຄໂຕ? ມຫາປຸຣິໂສ ກິຣ ເອກທິວສໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສພ຺ພທາ ອາຫາຣໍ ປຣິເຍສມາໂນ ຊີວິເຕ ສາເປກ຺ໂຂ ໂຫຕິ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ຊີວິເຕ ສາເປກ຺ເຂນ ອມຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທາຍ ປຏິປຊ຺ຊິ, ເຕນ ກິໂສ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ ຈ ອໂຫສິ. ອຖ ມາໂຣ ‘‘ອຍໍ ສມ຺ໂພຘາຍ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ອຕິໂຆຣໍ ຕປໍ ກໂຣຕິ, ກທາຈິ ມມ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠີໂຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ວາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ກິໂສ ຕ຺ວມສິ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ, ສນ຺ຕິເກ ມຣຓໍ ຕວາ’’ຕິ.

໔໓໐. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ອຖສ຺ສ ມຣຓສນ຺ຕິກຠາວໍ ສາເວນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສຫສ຺ສຠາໂຄ ມຣຓສ຺ສ, ເອກໍໂສ ຕວ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສຫສ຺ສໍ ຠາຄານໍ ອສ຺ສາຕິ ສຫສ຺ສຠາໂຄ. ໂກ ໂສ? ມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ປາຐເສໂສ. ເອໂກ ອໍໂສຕິ ເອກໍໂສ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຍໍ ອປ຺ປາຓກຊ຺ຌານາທິສຫສ຺ສຠາໂຄ ຕວ ມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕໂຕ ປນ ເຕ ເອໂກ ເອວ ຠາໂຄ ຊີວິຕໍ, ເອວໍ ສນ຺ຕິເກ ມຣຓໍ ຕວາຕິ. ເອວໍ ມຣຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກຠາວໍ ສາເວຕ຺ວາ ອຖ ນໍ ຊີວິເຕ ສມຸສ຺ສາເຫນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຊີວ ໂຠ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ກຖໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ເຈ. ຊີວໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກາຫສີຕິ.

໔໓໑. ອຖ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ມຕານິ ປຸຎ຺ຎານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຈຣໂຕ ຈ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ກາເລນ ກາລໍ ເມຖຸນວິຣຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຍໍ ຕາປສາ ກໂຣນ຺ຕິ. ຊູຫໂຕຕິ ຊຸຫນ຺ຕສ຺ສ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

໔໓໒. ທຸຄ຺ໂຄ ມຄ຺ໂຄຕິ ອິມໍ ປນ ອຑ຺ຒຄາຖໍ ປຘານວິຈ຺ຉນ຺ທໍ ຊເນນ຺ໂຕ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປາຓກຊ຺ຌານາທິຄຫນຕ຺ຕາ ທຸກ຺ເຂນ ຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ທຸຄ຺ໂຄ, ທຸກ຺ຂິຕກາຍຈິຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກໂຣ, ສນ຺ຕິກມຣເຓນ ຕາທິເສນາປິ ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໂຕ ທຸຣຠິສມ຺ຠໂວຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິໂຕ ປຣໍ ອິມາ ຄາຖາ ຠຓໍ ມາໂຣ, ອຏ຺ຐາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກຕິ ອຍມຸປຑ຺ຒຄາຖາ ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ວຸຕ຺ຕາ. ສກລຄາຖາປີຕິ ເອເກ. ຠຄວຕາ ເອວ ປນ ປຣໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນ ສພ຺ພເມຕ຺ຖ ເອວໍຊາຕິກໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍມມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐາຕິ ອຏ຺ຐາສິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໓໓. ຉຏ຺ຐຄາຖາຍ ເຍນຕ຺ເຖນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປເຣສໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ເຖນ ຕ຺ວໍ, ປາປິມ, ອາຄໂຕສີຕິ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໓໔. ‘‘ຊີວໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກາຫສີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ອຓຸມຕ຺ໂຕປີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ເຎນາຕິ ວຏ຺ຏຄາມິໍ ມາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຓຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໓໕. ອິທານິ ‘‘ເອກໍໂສ ຕວ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ອາຣພ຺ຠ ມາຣໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ສທ຺ຘາ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ອເຣ, ມາຣ, ໂຍ ອນຸຕ຺ຕເຣ ສນ຺ຕິວຣປເທ ອສ຺ສທ຺ໂຘ ຠເວຍ຺ຍ, ສທ຺ໂຘປິ ວາ ກຸສີໂຕ, ສທ຺ໂຘ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ສມາໂນປິ ວາ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ, ຕໍ ຕ຺ວໍ ຊີວິຕມນຸປຸຈ຺ຉມາໂນ ໂສເຠຍ຺ຍາສິ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ອນຸຕ຺ຕເຣ ສນ຺ຕິວຣປເທ ໂອກປ຺ປນສທ຺ຘາ ອຕ຺ຖິ, ຕຖາ ກາຍິກເຈຕສິກມສິຖິລປຣກ຺ກມຕາສງ຺ຂາຕໍ ວີຣິຍໍ, ວຊິຣູປມາ ປຎ຺ຎາ ຈ ມມ ວິຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ມໍ ປຫິຕຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕມຊ຺ຌາສຍໍ ກິໍ ຊີວມນຸປຸຈ຺ຉສິ, ກສ຺ມາ ຊີວິຕໍ ປຸຈ຺ຉສິ. ປຎ຺ຎາ ຈ ມມາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສທ຺ເທນ ສຕິ ສມາຘິ ຈ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເຍຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ນິພ຺ພານໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ເຕສຸ ເອເກນາປິ ອວິຣຫິຕໍ ເອວໍ ມໍ ປຫິຕຕ຺ຕໍ ກິໍ ຊີວມນຸປຸຈ຺ຉສິ? ນນຸ – ເອກາຫໍ ຊີວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ວີຣິຍມາຣຠໂຕ ທຬ຺ຫໍ (ຘ. ປ. ໑໑໒). ປຎ຺ຎວນ຺ຕສ຺ສ ຌາຍິໂນ, ປສ຺ສໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑໑໑, ໑໑໓).

໔໓໖-໘. ເອວໍ ມາຣໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເທຫຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນທີນມປີ’’ປິ ຄາຖາຕ຺ຕຍມາຫ. ຕມຕ຺ຖໂຕ ປາກຏເມວ. ອຍໍ ປນ ອຘິປ຺ປາຍວຓ຺ຓນາ – ຍ຺ວາຍໍ ມມ ສຣີເຣ ອປ຺ປາຓກຊ຺ຌານວີຣິຍເວຄສມຸຏ຺ຐິໂຕ ວາໂຕ ວຕ຺ຕຕິ, ໂລເກ ຄງ຺ຄາຍມຸນາທີນໍ ນທີນມ຺ປິ ໂສຕານິ ອຍໍ ວິໂສສເຍ, ກິຎ຺ຈ ເມ ເອວໍ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸນາຬິມຕ຺ຕໍ ໂລຫິຕໍ ນ ອຸປໂສເສຍ຺ຍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເມ ໂລຫິຕເມວ ສຸສ຺ສຕິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ຕມ຺ຫິ ໂລຫິເຕ ສຸສ຺ສມານມ຺ຫິ ພທ຺ຘາພທ຺ຘເຠທໍ ສຣີຣານຸຄຕໍ ປິຕ຺ຕໍ, ອສິຕປີຕາທິປຏິຈ຺ຉາທກໍ ຈຕຸນາຬິມຕ຺ຕເມວ ເສມ຺ຫຎ຺ຈ, ກິຎ຺ຈາປຣໍ ຕຕ຺ຕກເມວ ມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂອຊຎ຺ຈ ສຸສ຺ສຕິ, ເຕສຸ ຈ ສຸສ຺ສມາເນສຸ ມໍສານິປິ ຂີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ເມ ເອວໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມໍເສສຸ ຂີຍມາເນສຸ ຠິຍ຺ໂຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສໍສີທຕິ. ໂສ ຕ຺ວໍ ອີທິສໍ ຈິຕ຺ຕມຊານນ຺ໂຕ ສຣີຣມຕ຺ຕເມວ ທິສ຺ວາ ຠຓສິ ‘‘ກິໂສ ຕ຺ວມສິ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ, ສນ຺ຕິເກ ມຣຓໍ ຕວາ’’ຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເມ ຈິຕ຺ຕເມວ ປສີທຕິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ຠິຍ຺ໂຍ ສຕິ ຈ ປຎ຺ຎາ ຈ ສມາຘິ ມມ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຓຸມຕ຺ໂຕປິ ປມາໂທ ວາ ສມ຺ໂມໂຫ ວາ ຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂໂປ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ເອວໍ ວິຫຣໂຕ ເຍ ເກຈິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕີຕໍ ວາ ອທ຺ຘານໍ ອນາຄຕໍ ວາ ເອຕຣຫິ ວາ ໂອປກ຺ກມິກາ ເວທນາ ເວທຍນ຺ຕິ, ຕາສໍ ນິທສ຺ສນຠູຕໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕມເວທນໍ. ຍຖາ ອຎ຺ເຎສໍ ທຸກ຺ເຂນ ຜຸຏ຺ຐານໍ ສຸຂໍ, ສີເຕນ ອຸຓ຺ຫໍ, ອຸຓ຺ເຫນ ສີຕໍ, ຂຸທາຍ ໂຠຊນໍ, ປິປາສາຍ ຜຸຏ຺ຐານໍ ອຸທກໍ ອເປກ຺ຂເຕ ຈິຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ເອກກາມມ຺ປິ ນາເປກ຺ຂເກ ຈິຕ຺ຕໍ. ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸຂເສຍ຺ຍໍ ສເຍຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອີທິເສນາກາເຣນ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ປສ຺ສ, ຕ຺ວໍ ມາຣ, ສຕ຺ຕສ຺ສ ສຸທ຺ຘຕນ຺ຕິ.

໔໓໙-໔໑. ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຸທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ນິວາເຣສ຺ສາມິ ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕສ຺ສ ມາຣສ຺ສ ມໂນຣຖຠຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ມາຣເສນໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕາຍ ອປຣາຊິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ’’ຕິອາທິກາ ຉ ຄາຖາໂຍ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອາທິໂຕວ ອຄາຣິຍຠູເຕ ສຕ຺ເຕ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາມາ ໂມຫຍນ຺ຕິ, ເຕ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ອນຄາຣິຍຠາວໍ ອຸປຄຕານໍ ປນ຺ເຕສຸ ວາ ເສນາສເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣສຸ ວາ ອຘິກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຣຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ປພ຺ພຊິເຕນ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ອຠິຣຕິ ທຸກ຺ກຣາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໓໑). ຕໂຕ ເຕ ປຣປຏິພທ຺ຘຊີວິກຕ຺ຕາ ຂຸປ຺ປິປາສາ ພາເຘຕິ, ຕາຍ ພາຘິຕານໍ ປຣິເຍສນຕຓ຺ຫາ ຈິຕ຺ຕໍ ກິລມຍຕິ, ອຖ ເນສໍ ກິລນ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ. ຕໂຕ ວິເສສມນຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠເວສຸ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ເຖສຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣຕໍ ອຸຕ຺ຣາສສຎ຺ຎິຕາ ຠີຣຸ ຊາຍຕິ, ເຕສໍ ອຸສ຺ສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິຕານໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ວິເວກຣສມນສ຺ສາທຍມານານໍ ວິຫຣຕໍ ‘‘ນ ສິຍາ ນຸ ໂຂ ເອສ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຫຣຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ວິເສສາຘິຄເມນ ມານມກ຺ຂຖມ຺ຠາ ຊາຍນ຺ຕິ, ເຕປິ ວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຫຣຕໍ ຕໂຕ ອຘິກຕຣໍ ວິເສສາຘິຄມໍ ນິສ຺ສາຍ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ລາຠາທິມຸຈ຺ຉິຕາ ຘມ຺ມປຕິຣູປການິ ປກາເສນ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາຍສໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐິຕາ ຊາຕິອາທີຫິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ຕິ, ປຣໍ ວມ຺ເຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກາມາທີນໍ ປຐມເສນາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໔໒-໓. ເອວເມຕໍ ທສວິຘໍ ເສນໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ສາ ກຓ຺ຫຘມ຺ມສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ກຓ຺ຫສ຺ສ ນມຸຈິໂນ ອຸປກາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ນໍ ຕວ ເສນາຕິ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອສາ ນມຸຈິ ເຕ ເສນາ, ກຓ຺ຫສ຺ສາຠິປ຺ປຫາຣິນີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຠິປ຺ປຫາຣິນີຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຆາຕນີ ນິປ຺ໂປຖນີ, ອນ຺ຕຣາຍກຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ນໍ ອສູໂຣ ຊິນາຕິ, ເຊຕ຺ວາ ຈ ລຠເຕ ສຸຂນ຺ຕິ ເອວໍ ຕວ ເສນໍ ອສູໂຣ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ສາເປກ຺ໂຂ ປຸຣິໂສ ນ ຊິນາຕິ, ສູໂຣ ປນ ຊິນາຕິ, ເຊຕ຺ວາ ຈ ມຄ຺ຄສຸຂໍ ຜລສຸຂຎ຺ຈ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ລຠເຕ ສຸຂໍ, ຕສ຺ມາ ສຸຂໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ອຫມ຺ປິ ເອສ ມຸຎ຺ຊໍ ປຣິຫເຣຕິ. ສງ຺ຄາມາວຈຣາ ອນິວຕ຺ຕິໂນ ປຸຣິສາ ອຕ຺ຕໂນ ອນິວຕ຺ຕນກຠາວວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ສີເສ ວາ ຘເຊ ວາ ອາວຸເຘ ວາ ມຸຎ຺ຊຕິຓໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕໍ ອຍມ຺ປິ ປຣິຫຣຕິຈ຺ເຈວ ມໍ ຘາເຣຫິ. ຕວ ເສນາຍ ປຣາຊິຕສ຺ສ ຘິຣຕ຺ຖຸ ມມ ຊີວິຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຘາເຣຫິ – ສງ຺ຄາເມ ເມ ມຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍຎ຺ເຈ ຊີເວ ປຣາຊິໂຕ, ເຍນ ຊີວິເຕນ ປຣາຊິໂຕ ຊີເວ, ຕສ຺ມາ ຊີວິຕາ ຕຍາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນານໍ ອນ຺ຕຣາຍກເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຄາເມ ມຕໍ ມມ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໔໔. ກສ຺ມາ ມຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ປຄາຬ຺ເຫຕ຺ຖ…ເປ… ສຸພ຺ພຕາ, ເອຕ຺ຖ ກາມາທິກາຍ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນປຣວມ຺ຠນປຣິໂຍສານາຍ ຕວ ເສນາຍ ປຄາຬ຺ຫາ ນິມຸຄ຺ຄາ ອນຸປວິຏ຺ຐາ ເອເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ສີລາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ນປ຺ປກາສນ຺ຕິ, ອນ຺ຘກາຣໍ ປວິຏ຺ຐາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕ ເອວໍ ປຄາຬ຺ຫາ ສມານາ ສເຈປິ ກທາຈິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິມຸຊ຺ຊນປຸຣິໂສ ວິຍ ‘‘ສາຫຸ ສທ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ຕາຍ ເສນາຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ຕຎ຺ຈ ມຄ຺ຄໍ ນ ຊານນ຺ຕິ ເຂມໍ ນິພ຺ພານຄາມີນໍ, ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທໂຍ ເຍນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສຸພ຺ພຕາຕິ. ອິມໍ ປນ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ມາໂຣ ປຸນ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ເອວ ປກ຺ກາມິ.

໔໔໕-໖. ປກ຺ກນ຺ເຕ ປນ ຕສ຺ມິໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕາຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ກິຎ຺ຈິປິ ວິເສສໍ ອນຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ ອຎ຺ໂຎ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘາຍາ’’ຕິອາທີນິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂອຬາຣິກາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕ຺ວາ, ພລໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປເຄວ ສຸຊາຕາຍ ປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ຠທ຺ຣວນສຓ຺ເຑ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ທິວສໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑາຠິມຸໂຂ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິເຍນ ທິນ຺ນາ ອຏ຺ຐ ຕິຓມຸຏ຺ຐິໂຍ ໂພຘິມູເລ ວິກິຣິຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສໂລກຘາຕຸເທວຕາຫິ ກຕສກ຺ກາຣພຫຸມາໂນ –

‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ, ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕຸ;

ອຸປສຸສ຺ສຕຸ ນິສ຺ເສສໍ, ສຣີເຣ ມໍສໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ. –

ຈຕຸຣງ຺ຄວີຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ນ ທານິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິ. ຕໍ ຎຕ຺ວາ ມາໂຣ ປາປິມາ ‘‘ອຊ຺ຊ ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ, ອຊ຺ເຊວ ທານິສ຺ສ ສາ ປຏິຎ຺ຎາ ປຏິພາຫິຕພ຺ພາ’’ຕິ ໂພຘິມຓ຺ຑໂຕ ຍາວ ຈກ຺ກວາຬມາຍຕໍ ທ຺ວາທສໂຍຊນວິຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ຘໍ ນວໂຍຊນມຸຄ຺ຄຕໍ ມາຣເສນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕປ຺ປມາຓໍ ຄິຣິເມຂລໍ ຫຕ຺ຖິຣາຊານໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ພາຫຸສຫສ຺ສໍ ມາເປຕ຺ວາ ນານາວຸຘານິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຫນຖ, ປຫຣຖາ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ອາຬວກສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ວຸຏ຺ຐິໂຍ ມາເປສິ, ຕາ ມຫາປຸຣິສໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ເອວ ສມ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕໂຕ ວຊິຣງ຺ກຸເສນ ຫຕ຺ຖິໍ ກຸມ຺ເຠ ປຫຣິຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ສມີປໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ, ໂຠ ສິທ຺ຘຕ຺ຖ, ປລ຺ລງ຺ກາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ນ ອຸຏ຺ຐຫາມິ ມາຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ຘຊິນິໍ ສມນ຺ຕາ ວິໂລເກນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ ‘‘ສມນ຺ຕາ ຘຊິນິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘຊິນິນ຺ຕິ ເສນໍ. ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕໍ. ສວາຫນນ຺ຕິ ຄິຣິເມຂລນາຄຣາຊສຫິຕໍ. ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄຈ຺ຉາມີຕິ ອຠິມຸໂຂ ອຸປຣິ ຄມິສ຺ສາມິ, ໂສ ຈ ໂຂ ເຕເຊເນວ, ນ ກາເຍນ. ກສ຺ມາ? ມາ ມໍ ຐານາ ອຈາວຍິ, ມໍ ເອຕສ຺ມາ ຐານາ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ກາ ມາໂຣ ມາ ຈາເລສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນປ຺ປສຫຕີຕິ ສຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ນາຠິຠວຕິ ວາ. ອາມໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຈຊາຕໍ ມຕ຺ຕິກາຠາຊນໍ. ອສ຺ມນາຕິ ປາສາເຓນ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

໔໔໗-໘. ອິທານິ ‘‘ເອຕໍ ເຕ ມາຣເສນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ວິຊິຕສງ຺ຄາໂມ ສມ຺ປຕ຺ຕຘມ຺ມຣາຊາຠິເສໂກ ອິທໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວສີກຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວສີກຣິຕ຺ວາ ສງ຺ກປ຺ປນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ສພ຺ພໍ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໍ ປຫາຍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ເສວ ປວຕ຺ຕເນນ ວສີກຣິຕ຺ວາ ສງ຺ກປ຺ປໍ. ສຕິຎ຺ຈ ສູປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ກາຍາທີສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອຕ຺ຕໂນ ສຕິຎ຺ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ກຣິຕ຺ວາ ເອວໍ ວສີກຕສງ຺ກປ຺ໂປ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ຣຏ຺ຐາ ຣຏ຺ຐໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ ເທວມນຸສ຺ສເຠເທ ປຸຖູ ສາວເກ ວິນຍນ຺ໂຕ. ອຖ ມຍາ ວິນີຍມານາ ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ…ເປ… ນ ໂສຈເຣ, ຕໍ ນິພ຺ພານາມຕເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໔໙-໕໑. ອຖ ມາໂຣ ອິມາ ຄາຖາໂຍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ເອວຣູປໍ ປກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ນ ຠາຍສິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມາຣ, ນ ຠາຍາມີ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ນ ຠາຍສີ’’ຕິ? ‘‘ທານາທີນໍ ປາຣມິປຸຎ຺ຎານໍ ກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ເອຕໍ ຊານາຕິ ທານາທີນິ ຕ຺ວມກາສີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ເອຕ຺ຖ ປາປິມ ສກ຺ຂິກິຈ຺ເຈນ, ອປິຈ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຠເວ ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຍໍ ທານມທາສິໍ, ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຉຫິ ປກາເຣຫິ ສຎ຺ຊາຕກມ຺ປາ ອຍໍ ມຫາປຖວີເຍວ ສກ຺ຂີ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິ ເຠຣວສທ຺ທໍ ມຸຎ຺ຈມານາ, ຍໍ ສຸຕ຺ວາ ມາໂຣ ອສນິຫໂຕ ວິຍ ຠີໂຕ ຘຊໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ປລາຍິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິສາຍ. ອຖ ມຫາປຸຣິໂສ ຕີຫິ ຍາເມຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ…ເປ… ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍມຊ຺ຌຄາ’’ຕິ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ມາໂຣ ອຸທານສທ຺ເທນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ‘ພຸທ຺ໂຘ ອຫ’ນ຺ຕິ ປຏິຊານາຕິ, ຫນ຺ທ ນໍ ອນຸພນ຺ຘາມິ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ປສ຺ສິຕຸໍ. ສຈສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ຂລິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ວິເຫເຐສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ເອກໍ ວສ຺ສໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ຕໂຕ ຠຄວໂຕ ກິຎ຺ຈິ ຂລິຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານີ’’ຕິ ອິມາ ນິພ຺ເພຊນີຍຄາຖາໂຍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ໂອຕາຣນ຺ຕິ ຣນ຺ຘໍ ວິວຣໍ. ນາຘິຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ ນາຘິຄມິໍ. ເມທວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເມທປິຓ຺ຑສທິສໍ. ອນຸປຣິຍຄາຕິ ປຣິໂຕ ປຣິໂຕ ອຄມາສິ. ມຸທຸນ຺ຕິ ມຸທຸກໍ. ວິນ຺ເທມາຕິ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ. ອສ຺ສາທນາຕິ ສາທຸຠາໂວ. ວາຍເສຕ຺ໂຕຕິ ວາຍໂສ ເອຕ຺ໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ອຍໍ ປນ ໂຍຊນາ – ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂອຕາຣາເປກ຺ໂຂ ອນຸພນ຺ຘິໍ ກຕ຺ຖຈິ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ປທາປທໍ, ເອວໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາປິ ຈ ໂອຕາຣໍ ນາຘິຄມິໍ. ໂສຫໍ ຍຖາ ນາມ ເມທວຓ຺ຓໍ ປາສາຓໍ ເມທສຎ຺ຎີ ວາຍໂສ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອສ຺ສາທໍ ອວິນ຺ທມາໂນ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ເອຕ຺ຖ ມຸທຸ ວິນ຺ເທມ, ອປິ ອິໂຕ ອສ຺ສາທນາ ສິຍາ’’ຕິ ສມນ຺ຕາ ຕເຖວ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອນຸປຣິຍາຍິຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ອສ຺ສາທໍ ອລທ຺ຘາ ‘‘ປາສາໂຓວາຍ’’ນ຺ຕິ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ປກ຺ກເມຍ຺ຍ, ເອວເມວາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຕ຺ຕປຎ຺ຎາມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ສມນ຺ຕາ ອນຸປຣິຍຄາ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ກຕ຺ຖຈິ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣາທິມຸທຸຠາວໍ ວິນ຺ເທມ, ກຸໂຕຈິ ອສ຺ສາທນາ ສິຍາ’’ຕິ, ເຕ ທານິ ມຍໍ ອສ຺ສາທໍ ອລຠມານາ ກາໂກວ ເສລມາສຊ຺ຊ ນິພ຺ພິຊ຺ຊາເປມ ໂຄຕມໍ ອາສຊ຺ຊ ຕໂຕ ໂຄຕມາ ນິພ຺ພິຊ຺ຊ ອເປມາຕິ. ເອວໍ ວທໂຕ ກິຣ ມາຣສ຺ສ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ນິປ຺ຜລປຣິສ຺ສມໍ ນິສ຺ສາຍ ພລວໂສໂກ ອຸທປາທິ. ເຕນສ຺ສ ວິສີທມານງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສ຺ສ ເພລຸວປຓ຺ຑຸ ນາມ ວີຓາ ກຈ຺ຉໂຕ ປຕິຕາ. ຍາ ສກິໍ ກຸສເລຫິ ວາທິຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ມຘຸຣສ຺ສຣໍ ມຸຎ຺ຈຕິ, ຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກ຺ໂກ ປຎ຺ຈສິຂສ຺ສ ອທາສິ. ຕໍ ໂສ ປຕມານມ຺ປິ ນ ພຸຊ຺ຌິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

໔໕໒.

‘‘ຕສ຺ສ ໂສກປເຣຕສ຺ສ, ວີຓາ ກຈ຺ຉາ ອຠສ຺ສຖ;

ຕໂຕ ໂສ ທຸມ຺ມໂນ ຍກ຺ໂຂ, ຕຕ຺ເຖວນ຺ຕຣຘາຍຖາ’’ຕິ.

ສງ຺ຄີຕິກາຣກາ ອາຫໍສູຕິ ເອເກ, ອມ຺ຫາກໍ ປເນຕໍ ນກ຺ຂມຕີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຘານສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສຸຠາສິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ສຸຠາສິຕສຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍໂຕ ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ຠຄວາ ຫິ ສຸຠາສິຕປ຺ປິໂຍ, ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຠາສິຕສມຸທາຈາຣປ຺ປກາສເນນ ສຕ຺ຕານໍ ທຸພ຺ຠາສິຕສມຸທາຈາຣໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິ ສງ຺ຄີຕິກາຣວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຣ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ຠທນ຺ເຕຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕໍ ອປຸພ຺ພໍ, ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຕສ຺ມາ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນຕ຺ຖມິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ຕຕ຺ຣາຕິ ເທສກາລປຣິທີປນໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍໍ ສມຍໍ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ສມເຍ, ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ອາຣາເມ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ອາຣາເມຕິ ທີເປຕິ. ຠາສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕ ວາ ເທສກາເລ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ຠຄວາ ອຍຸຕ຺ເຕ ເທເສ ກາເລ ວາ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ. ‘‘ອກາໂລ ໂຂ, ຕາວ, ພາຫິຍາ’’ຕິອາທິ (ອຸທາ. ໑໐) ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ໂຂຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ອວຘາຣຓາທິກາລຕ຺ເຖ ວາ ນິປາໂຕ. ຠຄວາຕິ ໂລກຄຣຸປຣິທີປນໍ. ຠິກ຺ຂູຕິ ກຖາສວນຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລປຣິທີປນໍ. ອາມນ຺ເຕສີຕິ ອາລປິ ອຠາສິ ສມ຺ໂພເຘສິ.

ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອາມນ຺ຕນາກາຣປຣິທີປນໍ. ຕຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂນສີລຕາທິຄຸຓໂຍຄສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ເນສໍ ຫີນາຘິກຊນເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘຕທີນຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣໂສມ຺ມຫທຍນຍນນິປາຕປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ວຈເນນ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂາຠິມຸເຂ ກຣິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາທີປເກນ ວຈເນນ ເຕສໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕໍ ຊເນຕິ, ເຕເນວ ຈ ສມ຺ໂພຘນຕ຺ເຖນ ວຈເນນ ສາຘຸກສວນມນສິກາເຣປິ ເຕ ນິໂຍເຊຕິ. ສາຘຸກສວນມນສິກາຣາຍຕ຺ຕາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ. ອປເຣສຸປິ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ກສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ເຈ? ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐາສນ຺ນສທາສນ຺ນິຫິຕຠາວໂຕ. ສພ຺ພປຣິສສາຘາຣຓາ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມເທສນາ, ນ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກາ. ປຣິສາຍ ຈ ເຊຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເສຏ຺ຐາ ອນຄາຣິຍຠາວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຈຣິຍານຸວິຘາຍກຕ຺ຕາ ສກລສາສນປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຈ. ອາສນ຺ນາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນສຸ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ສທາ ສນ຺ນິຫິຕາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາວຈຣຕ຺ຕາ. ເຕນ ຠຄວາ ສພ຺ພປຣິສສາຘາຣຓໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ອາມນ຺ເຕສິ. ອປິຈ ຠາຊນໍ ເຕ ອິມາຍ ກຖາຍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕຕິປິ ເຕ ເອວ ອາມນ຺ເຕສິ. ຠທນ຺ເຕຕິ ຄາຣວາຘິວຈນເມຕໍ. ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຍ ຠຄວາ ອາມນ຺ເຕສິ, ເຕ ເອວໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາລປນ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸນ຺ຕິ.

ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫີຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ອວຍເວຫິ ວາ. ມຸສາວາທາເວຣມຓິອາທີນິ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຠາສິຕວາຈາຍ ກາຣຓານິ. ສຈ຺ຈວຈນາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອວຍວາ, ກາຣຓຕ຺ເຖ ຈ ອງ຺ຄສທ຺ໂທ. ຈຕູຫີຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ໂຫຕິ, ອວຍວຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມນຸອາຄຕາ ປວຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕາ ຈ. ວາຈາຕິ ສມຸລ຺ລປນວາຈາ. ຍາ ສາ ‘‘ວາຈາ ຄິຣາ ພ຺ຍປ຺ປໂຖ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໖໓໖) ຈ, ‘‘ເນລາ ກຓ຺ຓສຸຂາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໙; ມ. ນິ. ໓.໑໔) ຈ ເອວມາທີສຸ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຍາ ປນ ‘‘ວາຈາຍ ເຈ ກຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣ) ເອວໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ, ‘‘ຍາ ຈຕູຫິ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕຫິ ອາຣຕິ ວິຣຕິ…ເປ… ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມ຺ມາວາຈາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໒໙໙; ວິຠ. ໒໐໖) ເອວໍ ວິຣຕິ ຈ, ‘‘ຜຣຸສວາຈາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາເສວິຕາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິກາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໔໐) ເອວໍ ເຈຕນາ ຈ ວາຈາຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ສາ ອິຘ ນ ອຘິປ຺ເປຕາ. ກສ຺ມາ? ອຠາສິຕພ຺ພໂຕ. ສຸຠາສິຕາ ໂຫຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາສິຕາ ໂຫຕິ. ເຕນສ຺ສາ ອຕ຺ຖາວຫນຕໍ ທີເປຕິ. ນ ທຸພ຺ຠາສິຕາຕິ ນ ທຸຏ຺ຐຸ ຠາສິຕາ. ເຕນສ຺ສາ ອນຕ຺ຖານາວຫນຕໍ ທີເປຕິ. ອນວຊ຺ຊາຕິ ວຊ຺ຊສງ຺ຂາຕຣາຄາທິໂທສວິຣຫິຕາ. ເຕນສ຺ສາ ກາຣຓສຸທ຺ຘິໍ ວຸຕ຺ຕໂທສາຠາວຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ອນນຸວຊ຺ຊາ ຈາຕິ ອນຸວາທວິມຸຕ຺ຕາ. ເຕນສ຺ສາ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທີເປຕິ. ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕານໍ. ເຕນ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ ພາລາ ອປ຺ປມາຓາຕິ ທີເປຕິ.

ກຕເມຫິ ຈຕູຫີຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ເຍສໍ ກເຖຕຸກາໂມ, ຕທາລປນໍ. ຠິກ຺ຂູຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວາຈາຠາສນກປຸຄ຺ຄລນິທສ຺ສນໍ. ສຸຠາສິຕໍເຍວ ຠາສຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ຈຕູສຸ ວາຈງ຺ເຄສຸ ອຎ຺ຎຕຣງ຺ຄນິທ຺ເທສວຈນໍ. ໂນ ທຸພ຺ຠາສິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ວາຈງ຺ຄສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາສນນິວາຣຓໍ. ເຕນ ‘‘ມຸສາວາທາທໂຍປິ ກທາຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິໍ ນິເສເຘຕິ. ‘‘ໂນ ທຸພ຺ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວາ ມິຈ຺ຉາວາຈປ຺ປຫານໍ ທີເປຕິ, ‘‘ສຸຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຫີນມິຈ຺ຉາວາເຈນ ສຕາ ຠາສິຕພ຺ພວຈນລກ຺ຂຓໍ. ຕຖາ ປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທໍ. ອງ຺ຄປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ປນ ອຠາສິຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ອວຕ຺ວາ ຠາສິຕພ຺ພເມວາຫ. ເອສ ນໂຍ ຘມ຺ມໍເຍວາຕິອາທີສຸປິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຠາສິຕໍເຍວ ຠາສຕິ ໂນ ທຸພ຺ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປິສຸຓໂທສຣຫິຕໍ ສມຄ຺ຄກຣຓວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຘມ຺ມໍເຍວ ຠາສຕິ ໂນ ອຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ຜໂທສຣຫິຕໍ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕໍ ມນ຺ຕາວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕເຣຫິ ທ຺ວີຫິ ຜຣຸສາລິກຣຫິຕານິ ປິຍສຈ຺ຈວຈນານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິເມຫິ ໂຂຕິອາທິນາ ປນ ຕານິ ອງ຺ຄານິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕໍ ວາຈໍ ນິຄເມຕິ. ວິເສສໂຕ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ວາຈາ ສຸຠາສິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ຍທຎ຺ເຎ ປຏິຎ຺ຎາທີຫິ ອວຍເວຫິ ນາມາທີຫິ ປເທຫິ ລິງ຺ຄວຈນວິຠຕ຺ຕິກາລກາຣກາທີຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕໍ ວາຈໍ ‘‘ສຸຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕໍ ຘມ຺ມໂຕ ປຏິເສເຘຕິ. ອວຍວາທິສມ຺ປນ຺ນາປິ ຫິ ເປສຸຎ຺ຎາທິສມນ຺ນາຄຕາ ວາຈາ ທຸພ຺ຠາສິຕາວ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ. ອິເມຫິ ປນ ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ສເຈປິ ມິລກ຺ຂຸຠາສາປຣິຍາປນ຺ນາ ຆຏເຈຏິກາຄີຕິກປຣິຍາປນ຺ນາ ວາ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ສຸຠາສິຕາ ເອວ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຫິຕສຸຂາວຫຕ຺ຕາ. ສີຫຬທີເປ ມຄ຺ຄປສ຺ເສ ສສ຺ສໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ສີຫຬເຈຏິກາຍ ສີຫຬເກເນວ ຊາຕິຊຣາມຣຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຄີຕໍ ຄາຍນ຺ຕິຍາ ສຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສກຠິກ຺ຂູ ເຈຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ ນິທສ຺ສນໍ. ຕຖາ ຕິສ຺ໂສ ນາມ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປທຸມສຣສມີເປນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປທຸມສເຣ ປທຸມານິ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ –

‘‘ປາໂຕ ຜຸລ຺ລໍ ໂກກນທໍ, ສູຣິຍາໂລເກນ ຠຊ຺ຊິຍເຕ;

ເອວໍ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຄຕາ ສຕ຺ຕາ, ຊຣາຠິເວເຄນ ມທ຺ທີຍນ຺ຕີ’’ຕິ. –

ອິມໍ ຄີຕໍ ຄາຍນ຺ຕິຍາ ເຈຏິກາຍ ສຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣ ຈ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຸຣິໂສ ສຕ຺ຕຫິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວນາ ອາຄມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຸສເລນ ຕຓ຺ຑຸເລ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕິຍາ –

‘‘ຊຣາຍ ປຣິມທ຺ທິຕໍ ເອຕໍ, ມິລາຕຉວິຈມ຺ມນິສ຺ສິຕໍ;

ມຣເຓນ ຠິຊ຺ຊຕິ ເອຕໍ, ມຈ຺ຈຸສ຺ສ ຆສມາມິສໍ.

‘‘ກິມີນໍ ອາລຍໍ ເອຕໍ, ນານາກຸຓເປນ ປູຣິຕໍ;

ອສຸຈິສ຺ສ ຠາຊນໍ ເອຕໍ, ກທລິກ຺ຂນ຺ຘສມໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ. –

ອິມໍ ຄີຕິກໍ ສຸຕ຺ວາ ສຫ ປຸຕ຺ເຕຫິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎ ຈ ອີທິເສຫິ ອຸປາເຍຫິ ອຣິຍຠູມິໍ ປຕ຺ຕາ ນິທສ຺ສນໍ. ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ປເນຕໍ, ຍໍ ຠຄວຕາ ອາສຍານຸສຍກຸສເລນ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ຄາຖາໂຍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ອຎ຺ເຎ ຈ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ກຖາ ສຸຕ຺ວາ ອເນເກ ເທວມນຸສ຺ສາຕິ. ເອວໍ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ວາຈາ ສເຈປິ ມິລກ຺ຂຸຠາສາປຣິຍາປນ຺ນາ, ຆຏເຈຏິກາຄີຕິກປຣິຍາປນ຺ນາ ວາ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ສຸຠາສິຕາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸຠາສິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ອນວຊ຺ຊາ ຈ ອນນຸວຊ຺ຊາ ຈ ວິຎ຺ຎູນໍ ອຕ຺ຖຕ຺ຖິການໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖປຏິສຣຓານໍ, ໂນ ພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິສຣຓານນ຺ຕິ.

ອິທມໂວຈ ຠຄວາຕິ ອິທໍ ສຸຠາສິຕລກ຺ຂຓໍ ຠຄວາ ອໂວຈ. ອິທໍ ວຕ຺ວານ ສຸຄໂຕ, ອຖາປຣໍ ເອຕທໂວຈ ສຕ຺ຖາຕິ ອິທຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓໍ ວຕ຺ວາ ອຖ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອຕໍ ອໂວຈ ສຕ຺ຖາ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພຄາຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສພ຺ພເມຕໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣກາ ອາຫໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ອປຣນ຺ຕິ ຄາຖາພນ຺ຘວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ – ປຈ຺ຉາ ອາຄຕປຣິສໍ ອສ຺ສວນສຸສ຺ສວນອາຘາຣຓທຬ຺ຫີກຣຓາທີນິ ວາ ສນ຺ຘາຍ ຕທຕ຺ຖທີປກເມວ ຈ. ປຸພ຺ເພ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ປຣິຫາປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປເນນ ອຕ຺ຖວິເສສທີປກຎ຺ຈ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ຫິ ຊາຕສ຺ສ, ກຸຐາຣີ ຊາຍເຕ ມຸເຂ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໖໖໒) ວິຍ. ອິຘ ປນ ຕທຕ຺ຖທີປກເມວ.

໔໕໓. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ໂຕຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ. ເຕ ຫິ ສຸຠາສິຕໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕມໍ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ປຸພ຺ເພ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກ຺ກມໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ປນ ວງ຺ຄີສຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ສຸຠາສິເຕ ປສີທິ.

ໂສ ຍໍ ປສນ຺ນາກາຣໍ ອກາສິ, ຍຎ຺ຈ ວຈນໍ ຠຄວາ ອຠາສິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິກາຣກາ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ປຏິຠາຕິ ມນ຺ຕິ ມມ ຠາໂຄ ປກາສຕິ. ປຏິຠາຕຸ ຕນ຺ຕິ ຕວ ຠາໂຄ ປກາສຕຸ. ສາຣຸປ຺ປາຫີຕິ ອນຸຈ຺ຉວິກາຫິ. ອຠິຕ຺ຖວີຕິ ປສໍສິ.

໔໕໔. ນ ຕາປເຍຕິ ວິປ຺ປຏິສາເຣນ ນ ຕາເປຍ຺ຍ. ນ ວິຫິໍເສຍ຺ຍາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ນ ພາເຘຍ຺ຍ. ສາ ເວ ວາຈາຕິ ສາ ວາຈາ ເອກໍເສເນວ ສຸຠາສິຕາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອປິສຸຓວາຈາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕິ.

໔໕໕. ປຏິນນ຺ທິຕາຕິ ຫຏ຺ເຐນ ຫທເຍນ ປຏິມຸຂໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນນ຺ທິຕາ ສມ຺ປິຍາຍິຕາ. ຍໍ ອນາທາຍ ປາປານິ, ປເຣສໍ ຠາສເຕ ປິຍນ຺ຕິ ຍໍ ວາຈໍ ຠາສນ຺ໂຕ ປເຣສໍ ປາປານິ ອປ຺ປິຍານິ ປຏິກ຺ກູລານິ ຜຣຸສວຈນານິ ອນາທາຍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນມຘຸຣໍ ປິຍເມວ ວຈນໍ ຠາສຕິ, ຕໍ ປິຍວາຈເມວ ຠາເສຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປິຍວຈເນນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວິ.

໔໕໖. ອມຕາຕິ ອມຕສທິສາ ສາທຸຠາເວນ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຫເວ ສາທຸຕຣໍ ຣສານ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໓; ສຸ. ນິ. ໑໘໔). ນິພ຺ພານາມຕປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ວາ ອມຕາ. ເອສ ຘມ຺ໂມ ສນນ຺ຕໂນຕິ ຍາຍໍ ສຈ຺ຈວາຈາ ນາມ, ເອສ ໂປຣາໂຓ ຘມ຺ໂມ ຈຣິຍາ ປເວຓີ, ອິທເມວ ຫິ ໂປຣາຓານໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ນ ເຕ ອລິກໍ ຠາສິໍສຸ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສຈ຺ເຈ ອຕ຺ເຖ ຈ ຘມ຺ເມ ຈ, ອຫຸ ສນ຺ໂຕ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ເຈ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ອຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣໍ ວາ ທ຺ວຍໍ ສຈ຺ຈວິເສສນມິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຈ຺ເຈ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ກີທິເສ? ອຕ຺ເຖ ຈ ຘມ຺ເມ ຈ, ຍໍ ປເຣສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໍ ອນຸປໂຣຘໍ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຕິປິ ຈ ອນຸປໂຣຘກຣຕ຺ເຕ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ, ຍໍ ຘມ຺ມິກເມວ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ສຈ຺ຈວຈເນນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວິ.

໔໕໗. ເຂມນ຺ຕິ ອຠຍໍ ນິຣຸປທ຺ທວໍ. ເກນ ກາຣເຓນາຕິ ເຈ? ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກິຣິຍາຍ, ຍສ຺ມາ ກິເລສນິພ຺ພານໍ ປາເປຕິ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກິຣິຍາຍາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນິພ຺ພານຘາຕູນມຕ຺ຖາຍ ເຂມມຄ຺ຄປ຺ປກາສນໂຕ ເຂມໍ ວາຈໍ ຠາສຕິ, ສາ ເວ ວາຈານມຸຕ຺ຕມາຕິ ສາ ວາຈາ ສພ຺ພວາຈານໍ ເສຏ຺ຐາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ມນ຺ຕາວຈເນນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ສຸຠາສິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປູຣຬາສສຸຕ຺ຕ-(ສຸນ຺ທຣິກຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ຕ)-ວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ປູຣຬາສສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ສຸນ຺ທຣິກຠາຣທ຺ວາຊພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມຍິ ຄເຕ ກຖາ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ກຖາວສາເນ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ຎຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິ ສງ຺ຄີຕິກາຣການໍ ວຈນໍ. ກິໍຊຈ຺ໂຈ ຠວນ຺ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ, ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂນມ຺ຫີຕິອາທິ ຠຄວໂຕ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ປູຣຬາສສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອວຸຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ ປທານິ ອນາມສນ຺ຕາ. ໂກສເລສູຕິ ໂກສລາ ນາມ ຊານປທິໂນ ຣາຊກຸມາຣາ. ເຕສໍ ນິວາໂສ ເອໂກປິ ຊນປໂທ ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ເທນ ‘‘ໂກສລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ໂກສເລສຸ ຊນປເທ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ມຫາປນາທໍ ຣາຊກຸມາຣໍ ນານານາຏກາທີນິ ທິສ຺ວາ ສິຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ອກໂຣນ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ອາຓາເປສິ ‘ໂຍ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ຫສາເປຕິ, ສພ຺ພາຠຣເຓຫິ ນໍ ອລງ຺ກໂຣມີ’ຕິ. ຕໂຕ ນງ຺ຄລານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ມຫາຊນກາໂຍ ສນ຺ນິປຕິ. ເຕ ຈ ມນຸສ຺ສາ ອຕິເຣກສຕ຺ຕວສ຺ສານິ ນານາກີຬິກາທໂຍ ທສ຺ເສນ຺ຕາປິ ຕໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ ຫສາເປຕຸໍ. ຕໂຕ ສກ຺ໂກ ເທວນຏໍ ເປເສສິ, ໂສ ທິພ຺ພນາຏກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຫສາເປສິ. ອຖ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສໂນກາສາຠິມຸຂາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຕ ປຏິປເຖ ມິຕ຺ຕສຸຫຊ຺ຊາທໂຍ ທິສ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣມກໍສຸ ‘ກຈ຺ຈິ ໂຠ ກຸສລໍ, ກຈ຺ຈິ ໂຠ ກຸສລ’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘ກຸສລ’ນ຺ຕິ ສທ຺ທໍ ອຸປາທາຍ ໂສ ປເທໂສ ‘ໂກສໂລ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ສຸນ຺ທຣິກາຍ ນທິຍາ ຕີເຣຕິ ສຸນ຺ທຣິກາຕິ ເອວໍນາມິກາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ.

ເຕນ ໂຂ ປນາຕິ ເຍນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວິເນຕຸກາໂມ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ນທິຍາ ຕີເຣ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສຊ຺ຊາສງ຺ຂາເຕນ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ. ສຸນ຺ທຣິກຠາຣທ຺ວາໂຊຕິ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສາ ນທິຍາ ຕີເຣ ວສຕິ ອຄ຺ຄິຎ຺ຈ ຊຸຫຕິ, ຠາຣທ຺ວາໂຊຕິ ຈສ຺ສ ໂຄຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຄ຺ຄິໍ ຊຸຫຕີຕິ ອາຫຸຕິປກ຺ຂິປເນນ ຊາເລຕິ. ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕໍ ປຣິຈຣຕີຕິ ອຄ຺ຍາຍຕນໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນູປເລປນພລິກມ຺ມາທິນາ ປຍິຣຸປາສຕິ. ໂກ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ຫພ຺ຍເສສໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ໂສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຊຸຫິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ປາຍາສໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ຕາວ ປກ຺ຂິຕ຺ຕປາຍາໂສ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ຠຸຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ປນ ອວເສໂສ ອຕ຺ຖິ. ຕໍ ຍທິ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ມຸຂໂຕ ຊາຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ເສວ ທເທຍ຺ຍໍ, ເອວໍ ເມ ປິຕຣາ ສຫ ປຸຕ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕປ຺ປິໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ສຸວິໂສຘິໂຕ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄາມິມຄ຺ໂຄ ອສ຺ສ, ຫນ຺ທາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຄເວສາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຈຕຸທ຺ທິສາ ອນຸວິໂລເກສິ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ຫພ຺ຍເສສໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລຕິ ຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ເສຏ຺ຐຣຸກ຺ຂມູເລ. ສສີສໍ ປາຣຸຕນ຺ຕິ ສຫ ສີເສນ ປາຣຸຕກາຍໍ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອວມກາສິ, ກິໍ ນາຣາຍນສງ຺ຂາຕພໂລປິ ຫຸຕ຺ວາ ນາສກ຺ຂິ ຫິມປາຕໍ ສີຕວາຕຎ຺ຈ ປຏິພາຫິຕຸນ຺ຕິ? ອຕ຺ເຖຕໍ ກາຣຓໍ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ສພ຺ພໂສ ກາຍປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກໂຣນ຺ຕິ ເອວ, ອປິຈ ຠຄວາ ‘‘ອາຄເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ສີສໍ ວິວຣິສ຺ສາມິ, ມໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກຖໍ ປວຕ຺ເຕສ຺ສຕິ, ອຖສ຺ສ ກຖານຸສາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຖາປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ເອວມກາສິ. ທິສ຺ວານ ວາເມນ…ເປ… ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ໂສ ກິຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອຍໍ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ປຘານມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ອິມສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ອິມໍ ຫພ຺ຍເສສໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ເອວ ອຸປສງ຺ກມິ. ມຸຓ຺ໂຑ ອຍໍ ຠວໍ, ມຸຓ຺ຑໂກ ອຍໍ ຠວນ຺ຕິ ສີເສ ວິວຣິຕມຕ຺ເຕວ ເກສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຸຓ຺ໂຑ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຣິຕ຺ຕມ຺ປິ ສິຂໍ ອທິສ຺ວາ ຫີເຬນ຺ໂຕ ‘‘ມຸຓ຺ຑໂກ’’ຕິ ອາຫ. ເອວຣູປາ ຫິ ເນສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ທິຏ຺ຐິ. ຕໂຕ ວາຕິ ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ອທ຺ທສ, ຕມ຺ຫາ ປເທສາ ມຸຓ຺ຑາປີຕິ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ມຸຓ຺ຑິຕສີສາປິ ໂຫນ຺ຕິ.

໔໕໘. ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂນມ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ນກາໂຣ ປຏິເສເຘ, ໂນກາໂຣ ອວຘາຣເຓ ‘‘ນ ໂນ ສມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ໒໒໖) ວິຍ. ເຕນ ເນວມ຺ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຣາຊປຸຕ຺ໂຕຕິ ຂຕ຺ຕິໂຍ ນມ຺ຫິ. ນ ເວສ຺ສາຍໂນຕິ ເວສ຺ໂສປິ ນມ຺ຫິ. ອຸທໂກຈິ ໂນມ຺ຫີຕິ ອຎ຺ໂຎປິ ສຸທ຺ໂທ ວາ ຈຓ຺ຑາໂລ ວາ ໂກຈິ ນ ໂຫມີຕິ ເອວໍ ເອກໍເສເນວ ຊາຕິວາທສມຸທາຈາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ກສ຺ມາ? ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປຕ຺ຕາ ວິຍ ຫິ ນທິໂຍ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຊຫນ຺ຕິ ປຸຣິມານິ ນາມໂຄຕ຺ຕານິ. ປຫາຣາທສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ (ອ. ນິ. ໘.໑໙) ສາຘກໍ. ເອວໍ ຊາຕິວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາຠູຕມຕ຺ຕານໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ໂຄຕ຺ຕໍ ປຣິຎ຺ຎາຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ, ອກິຎ຺ຈໂນ ມນ຺ຕ ຈຣາມິ ໂລເກ’’ຕິ. ກຖໍ ໂຄຕ຺ຕໍ ປຣິຎ຺ຎາສີຕິ ເຈ? ຠຄວາ ຫິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ປຣິຎ຺ຎາສິ, ເຕສຸ ຈ ປຣິຎ຺ຎາເຕສຸ ໂຄຕ຺ຕໍ ປຣິຎ຺ຎາຕເມວ ໂຫຕິ. ຣາຄາທິກິຎ຺ຈນານໍ ປນ ອຠາເວນ ໂສ ອກິຎ຺ຈໂນ ມນ຺ຕາ ຊານິຕ຺ວາ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕີຫິ ກາຍກມ຺ມາທີຫິ ຈຣຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ໂຄຕ຺ຕໍ…ເປ… ໂລເກ’’ຕິ. ມນ຺ຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ, ຕາຍ ເຈສ ຈຣຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ມນ຺ຕໍ ຈຣາມິ ໂລເກ’’ຕິ ຉນ຺ທວເສນ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ.

໔໕໙-໖໐. ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ອາວິກຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ເອວໍ ໂອຬາຣິກໍ ລິງ຺ຄມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສງ຺ຆາຏິວາສີ…ເປ… ໂຄຕ຺ຕປຎ຺ຫ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຉິນ຺ນສງ຺ຆຏິຕຏ຺ເຐນ ຕີຓິປິ ຈີວຣານິ ‘‘ສງ຺ຆາຏີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕານິ, ຕານິ ນິວາເສຕິ ປຣິທຫຕີຕິ ສງ຺ຆາຏິວາສີ. ອຄໂຫຕິ ອເຄໂຫ, ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິວາສາຄາຣໍ ປນ ຠຄວໂຕ ເຊຕວເນ ມຫາຄນ຺ຘກຸຏິກເຣຣິມຓ຺ຑລມາຬໂກສມ຺ພກຸຏິຈນ຺ທນມາລາທິອເນກປ຺ປກາຣໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນິວຸຕ຺ຕເກໂສຕິ ອປນີຕເກໂສ, ໂອຫາຣິຕເກສມສ຺ສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຠິນິພ຺ພຸຕຕ຺ໂຕຕິ ອຕີວ ວູປສນ຺ຕປຣິຬາຫຈິຕ຺ໂຕ, ຄຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວາ. ອລິປ຺ປມາໂນ ອິຘ ມາຓເວຫີຕິ ອຸປກຣຓສິເນຫສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ເສຫິ ອລິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ ເອກນ຺ຕວິວິຕ຺ໂຕ. ອກລ຺ລໍ ມໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ຍ຺ວາຫໍ ເອວໍ ສງ຺ຆາຏິວາສີ…ເປ… ອລິປ຺ປມາໂນ ອິຘ ມາຓເວຫິ, ຕໍ ມໍ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປາກຕິການິ ນາມໂຄຕ຺ຕານິ ອຕີຕໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ສມານໍ ອປ຺ປຕິຣູປໍ ໂຄຕ຺ຕປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉສີຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ – ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ເວ, ໂຠ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຠິ ສຫ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂນ ຠວ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂນຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ນາຫໍ ໂຠ ອກລ຺ລໍ ປຸຈ຺ຉາມິ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມເຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສຫ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນຸ ຠວໍ, ຠາຣທ຺ວາໂຊ ນຸ ຠວ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຊາຕິມ຺ປິ ໂຄຕ຺ຕມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອວາຕິ.

໔໖໑-໒. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠຄວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕມຸທຸຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ ມນ຺ເຕສຸ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫິ ເຈ ຕ຺ວໍ ພ຺ຣູສິ…ເປ… ຈຕຸວີສຕກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສເຈ ຕ຺ວໍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຫໍ’’ຕິ ພ຺ຣູສິ, ມຎ຺ຈ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ພ຺ຣູສິ, ຕສ຺ມາ ຠວນ຺ຕໍ ສາວິຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉາມິ ຕິປທໍ ຈຕຸວີສຕກ຺ຂຣໍ, ຕໍ ເມ ພ຺ຣູຫີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠຄວາ ປຣມຕ຺ຖເວທານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ອາທິຠູຕໍ ປຣມຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ປກາສິຕໍ ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ນໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອິມໍ ອຣິຍສາວິຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຍທິປິ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຎ຺ຎໍ ວເທຍ຺ຍ, ອທ຺ຘາ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ນາຍໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ສາວິຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອສາຣກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິເຘວ ປຕິຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປນ ‘‘ສາວິຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉາມິ ຕິປທໍ ຈຕຸວີສຕກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍສິທ຺ຘໍ ສາວິຕ຺ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຍຎ຺ຊນກໍ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ນິຈ຺ຉາຣິຕວຈນໍ ສຸຕ຺ວາວ ‘‘ອທ຺ຘາຍໍ ສມໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມເຍ ນິຏ຺ຐໍ ຄໂຕ, ອຫໍ ປນ ອຎ຺ຎາເຓນ ‘ອພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຍ’ນ຺ຕິ ປຣິຠວິໍ, ສາຘຸຣູໂປ ມນ຺ຕປາຣຄູ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເອໂສ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທ ນໍ ຍຎ຺ຎວິຘິໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວິຘິຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍນິສ຺ສິຕາ…ເປ… ໂລເກ’’ຕິ ອິມໍ ວິສມຄາຖາປທຕ຺ຕຍມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ກິໍນິສ຺ສິຕາ ກິມຘິປ຺ປາຍາ ກິໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ອິສໂຍ ຈ ຂຕ຺ຕິຍາ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ ອຎ຺ເຎ ຈ ມນຸຊາ ເທວຕານໍ ອຕ຺ຖາຍ ຍຎ຺ຎໍ ອກປ຺ປຍິໍສຸ. ຍຎ຺ຎມກປ຺ປຍິໍສູຕິ ມກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອກປ຺ປຍິໍສູຕິ ສໍວິທຫິໍສຸ ອກໍສຸ. ປຸຖູຕິ ພຫູ ອນ຺ນປານທານາທິນາ ເຠເທນ ອເນກປ຺ປກາເຣ ປຸຖູ ວາ ອິສໂຍ ມນຸຊາ ຂຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ ກິໍນິສ຺ສິຕາ ຍຎ຺ຎມກປ຺ປຍິໍສຸ. ກຖໍ ເນສໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ອິມິນາຘິປ຺ປາເຍນ ປຸຈ຺ຉຕິ.

໔໖໓. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍທນ຺ຕຄູ ເວທຄູ ຍຎ຺ຎກາເລ. ຍສ຺ສາຫຸຕິໍ ລເຠ ຕສ຺ສິຊ຺ເຌຕິ ພ຺ຣູມີ’’ຕິ ອິທໍ ເສສປທທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍທນ຺ຕຄູຕິ ໂຍ ອນ຺ຕຄູ, ໂອກາຣສ຺ສ ອກາໂຣ, ທກາໂຣ ຈ ປທສນ຺ຘິກໂຣ ‘‘ອສາຘາຣຓມຎ຺ເຎສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໘.໙) ມກາໂຣ ວິຍ. ອຍໍ ປນ ອຕ຺ໂຖ – ໂຍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ອນ຺ຕຄຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຄູ, ຈຕູຫິ ຈ ມຄ຺ຄຎາຓເວເທຫິ ກິເລເສ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕຕ຺ຕາ ເວທຄູ, ໂສ ຍສ຺ສ ອິສິມນຸຊຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຍຎ຺ຎກາເລ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ອາຫາເຣ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ອນ຺ຕມໂສ ວນປຓ຺ຓມູລຜລາທິມ຺ຫິປິ ອາຫຸຕິໍ ລເຠ, ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ລເຠຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຍຎ຺ຎກມ຺ມໍ ອິຊ຺ເຌ ສມິຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ມຫປ຺ຜລໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ພ຺ຣູມີຕິ.

໔໖໔. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ຠຄວໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຍຄຄມ຺ຠີຣໍ ອຕິມຘຸຣຄິຣນິພ຺ພິກາຣສຣສມ຺ປນ຺ນໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິສູຈິຕຎ຺ຈສ຺ສ ສພ຺ພຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສມ຺ຠາວຍມາໂນ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ‘‘ອທ຺ຘາ ຫິ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ສງ຺ຄີຕິກາຣານໍ ວຈນໍ, ເສສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອທ຺ຘາ ຫິ ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ຫຸຕມິຊ຺ເຌ, ອຍໍ ອຊ຺ຊ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ມຫປ຺ຜໂລ ຠວິສ຺ສຕິ ຍໍ ຕາທິສໍ ເວທຄຸມທ຺ທສາມ, ຍສ຺ມາ ຕາທິສໍ ຠວນ຺ຕຣູປໍ ເວທຄຸໍ ອທ຺ທສາມ. ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ຫິ ໂສ ເວທຄູ, ນ ອຎ຺ໂຎ. ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປນ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ເວທຄູນໍ ອນ຺ຕຄູນຎ຺ຈ ອທສ຺ສເນນ ອມ຺ຫາທິສານໍ ຍຎ຺ເຎ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ອຎ຺ໂຎ ຊໂນ ຠຸຎ຺ຊຕິ ປູຣຬາສໍ ຈຣຸກຎ຺ຈ ປູວຎ຺ຈາຕິ.

໔໖໕. ຕໂຕ ຠຄວາ ອຕ຺ຕນິ ປສນ຺ນໍ ວຈນປຏິຄ຺ຄຫຓສຊ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວິທິຕ຺ວາ ຍຖາສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍ ປກາເສຕຸກາໂມ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ມຍິ ປສນ຺ໂນສິ, ຕສ຺ມາ ປນ ອິຫ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ປຸຈ຺ຉາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ອິທານິ ອິໂຕ ປຸພ຺ພໍ ອຕ຺ເຖນອຕ຺ຖິກປທໍ ປຣປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ – ອຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຖິໂກ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຕ຺ຖິກຠາວສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ກິເລສຄ຺ຄິວູປສເມນ ສນ຺ຕໍ, ໂກຘຘູມວິຄເມນ ວິຘູມໍ, ທຸກ຺ຂາຠາເວນ ອນີຆໍ, ອເນກວິຘອາສາຠາເວນ ນິຣາສໍ ອປ຺ເປວິຘ ເອກໍເສນ ອິຘ ຐິໂຕວ ອິຘ ວາ ສາສເນ ອຠິວິນ຺ເທ ລຈ຺ຉສິ ອຘິຄຈ຺ຉິສ຺ສສິ ສຸເມຘໍ ວຣປຎ຺ຎໍ ຂີຓາສວທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ມຍິ ປສນ຺ໂນສິ, ຕສ຺ມາຕິຫ, ຕ຺ວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຖິໂກ ສມາໂນ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ປຸຈ຺ຉ ສນ຺ຕໍ ວິຘູມໍ ອນີຆໍ ນິຣາສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ເອວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອປ຺ເປວິຘ ອຠິວິນ຺ເທ ສຸເມຘໍ ຂີຓາສວທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໖໖. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຍຎ຺ເຎ ຣໂຕຫໍ…ເປ… ພ຺ຣູຫິ ເມຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຎ຺ໂຎ ຍາໂຄ ທານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຕສ຺ມາ ທານຣໂຕ ອຫໍ, ຕາຍ ເອວ ທານາຣາມຕາຍ ທານໍ ທາຕຸກາໂມ, ນ ປນ ຊານາມິ, ເອວໍ ອຊານນ຺ຕໍ ອນຸສາສຕຸ ມໍ ຠວໍ. ອນຸສາສນ຺ໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕາເນເນວ ນເຍນ ຍຕ຺ຖ ຫຸຕໍ ອິຊ຺ຌເຕ ພ຺ຣູຫິ ເມຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ຍຖາຫຸຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ.

໔໖໗. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ຫິ…ເປ… ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂອຫິຕໂສຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ອນຸສາສນຕ຺ຖໍ ຕາວ ‘‘ມາ ຊາຕິໍ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມາ ຊາຕິໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ຍທິ ຫຸຕສມິທ຺ຘິໍ ທານມຫປ຺ຜລຕໍ ປຈ຺ຈາສີສສິ, ຊາຕິໍ ມາ ປຸຈ຺ຉ. ອກາຣຓຎ຺ຫິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວິຈາຣຓາຍ ຊາຕິ. ຈຣຓຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉາຕິ ອປິຈ ໂຂ ສີລາທິຄຸຓເຠທໍ ຈຣຓໍ ປຸຈ຺ຉ. ເອຕຎ຺ຫິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວິຈາຣຓາຍ ກາຣຓໍ.

ອິທານິສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ນິທສ຺ສນມາຫ – ‘‘ກຏ຺ຐາ ຫເວ ຊາຍຕິ ຊາຕເວໂທ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ອິຘ ກຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິ ຊາຍຕິ, ນ ຈ ໂສ ສາລາທິກຏ຺ຐາ ຊາໂຕ ເອວ ອຄ຺ຄິກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ, ສາປານໂທຓິອາທິກຏ຺ຐາ ຊາໂຕ ນ ກໂຣຕິ, ອປິຈ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ອຈ຺ຈິອາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາທີສຸ ຊາໂຕ ເອວ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ, ຈຓ຺ຑາລກຸລາທີສຸ ຊາໂຕ ນ ໂຫຕິ, ອປິຈ ໂຂ ນີຈາກຸລີໂນປິ ອຸຈ຺ຈາກຸລີໂນປິ ຂີຓາສວມຸນິ ຘິຕິມາ ຫິຣີນິເສໂຘ ອາຊານິໂຍ ໂຫຕິ, ອິມາຍ ຘິຕິຫິຣິປມຸຂາຍ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຊາຕິມາ ອຸຕ຺ຕມທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ. ໂສ ຫິ ຘິຕິຍາ ຄຸເຓ ຘາຣຍຕິ, ຫິຣິຍາ ໂທເສ ນິເສເຘຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ຫິຣິຍາ ຫິ ສນ຺ໂຕ ນ ກໂຣນ຺ຕິ ປາປ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ເຕ ພ຺ຣູມິ –

‘‘ມາ ຊາຕິໍ ປຸຈ຺ຉີ ຈຣຓຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉ,

ກຏ຺ຐາ ຫເວ ຊາຍຕິ ຊາຕເວໂທ;

ນີຈາກຸລີໂນປິ ມຸນີ ຘິຕີມາ,

ອາຊານິໂຍ ໂຫຕິ ຫິຣີນິເສໂຘ’’ຕິ. –

ເອສ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ອສ຺ສລາຍນສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ (ມ. ນິ. ໒.໔໐໑ ອາທໂຍ) ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໖໘. ເອວເມຕໍ ຠຄວາ ຈາຕຸວຓ຺ຓິສຸທ຺ຘິຍາ ອນຸສາສິຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຕ຺ຖ ຫຸຕໍ ອິຊ຺ຌເຕ, ຍຖາ ຈ ຫຸຕໍ ອິຊ຺ຌເຕ, ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຈ຺ເຈນ ທນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ເຈນາຕິ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ເຈນ. ຕຎ຺ຫິ ປຕ຺ໂຕ ທນ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ສຈ຺ເຈນ ທນ຺ໂຕ’’ຕິ. ທມສາ ອຸເປໂຕຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເວທນ຺ຕຄູຕິ ເວເທຫິ ວາ ກິເລສານໍ ອນ຺ຕໍ ຄໂຕ, ເວທານໍ ວາ ອນ຺ຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄຎາຓໍ ຄໂຕ. ວູສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍຕິ ປຸນ ວສິຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຖມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ. ກາເລນ ຕມ຺ຫິ ຫພ຺ຍໍ ປເວຈ຺ເຉຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຏ຺ຐິຕກາລໍ ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠາວກາລຎ຺ຈ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຕນ ກາເລນ ຕາທິເສ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປເວຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ປເວເສຍ຺ຍ ປຏິປາເທຍ຺ຍ.

໔໖໙-໗໑. ກາເມຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມ ຈ ກິເລສກາເມ ຈ. ສຸສມາຫິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕອິນ຺ທ຺ຣິຍາ, ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕອິນ຺ທ຺ຣິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈນ຺ໂທວ ຣາຫຸຄ຺ຄຫຓາ ປມຸຕ຺ຕາຕິ ຍຖາ ຈນ຺ໂທ ຣາຫຸຄ຺ຄຫຓາ, ເອວໍ ກິເລສຄ຺ຄຫຓາ ປມຸຕ຺ຕາ ເຍ ອຕີວ ຠາສນ຺ຕິ ເຈວ ຕປນ຺ຕິ ຈ. ສຕາຕິ ສຕິສມ຺ປນ຺ນາ. ມມາຍິຕານີຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມມາຍິຕານິ.

໔໗໒. ໂຍ ກາເມ ຫິຕ຺ວາຕິ ອິໂຕ ປຠຸຕິ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາເມ ຫິຕ຺ວາຕິ ກິເລສກາເມ ປຫາຍ. ອຠິຠຸຍ຺ຍຈາຣີຕິ ເຕສໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸກາເມ ອຠິຠຸຍ຺ຍຈາຣີ. ຊາຕິມຣຓສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ນາມ ນິພ຺ພານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຍ ເວທິ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາພເລນ ອຎ຺ຎາສິ. ອຸທກຣຫໂທ ວາຕິ ເຍ ອິເມ ອໂນຕຕ຺ຕທໂຫ ກຓ຺ຓມຸຓ຺ຑທໂຫ ຣຖກາຣທໂຫ ຉທ຺ທນ຺ຕທໂຫ ກຸຓາລທໂຫ ມນ຺ທາກິນິທໂຫ ສີຫປ຺ປປາຕທໂຫຕິ ຫິມວຕິ ສຕ຺ຕ ມຫາຣຫທາ ອຄ຺ຄິສູຣິຍສນ຺ຕາເປຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈໍ ສີຕລາ, ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອຸທກຣຫໂທວ ສີໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕກິເລສປຣິຬາຫຕ຺ຕາ.

໔໗໓. ສໂມຕິ ຕຸລ຺ໂຍ. ສເມຫີຕິ ວິປສ຺ສິອາທີຫິ ພຸທ຺ເຘຫິ. ເຕ ຫິ ປຏິເວຘສມຕ຺ຕາ ‘‘ສມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ປຏິເວເຘນາຘິຄນ຺ຕພ຺ເພສຸ ຄຸເຓສຸ, ປຫາຕພ຺ເພສຸ ວາ ໂທເສສຸ ເວມຕ຺ຕຕາ, ອທ຺ຘານອາຍຸກຸລປ຺ປມາຓາຠິນິກ຺ຂມນປຘານໂພຘິຣສ຺ມີຫິ ປນ ເນສໍ ເວມຕ຺ຕຕາ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕູຫິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍຫິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ເສນ ຈ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ຕິ, ອຸປຣິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ໂສຬສຫິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍຫິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ເສນ ຈ. ອຍໍ ເນສໍ ອທ຺ຘານເວມຕ຺ຕຕາ. ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈ ວສ຺ສສຕາຍຸກກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປຣິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສາຍຸກກາເລ. ອຍໍ ເນສໍ ອາຍຸເວມຕ຺ຕຕາ. ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຍໍ ກຸລເວມຕ຺ຕຕາ. ອຸຈ຺ຈາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓາ, ນີຈາ ວາ ປນ຺ນຣສອຏ຺ຐາຣສຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓາ. ອຍໍ ປມາຓເວມຕ຺ຕຕາ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖສິວິກາທີຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ ເວຫາເສນ ວາ. ຕຖາ ຫິ ວິປສ຺ສິກກຸສນ຺ຘາ ອສ຺ສຣເຖນ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ສິຂີໂກຓາຄມນາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘນ, ເວສ຺ສຠູ ສິວິກາຍ, ກສ຺ສໂປ ເວຫາເສນ, ສກ຺ຍມຸນິ ອສ຺ສປິຏ຺ຐິຍາ. ອຍໍ ເນກ຺ຂມ຺ມເວມຕ຺ຕຕາ. ສຕ຺ຕາຫໍ ວາ ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ອຑ຺ຒມາສໍ, ມາສໍ, ທ຺ເວມາສໍ, ເຕມາສໍ, ຈຕຸມາສໍ, ປຎ຺ຈມາສໍ, ຉມາສໍ, ເອກວສ຺ສໍ ທ຺ວິຕິຈຕຸປຎ຺ຈຉວສ຺ສານິ ວາ. ອຍໍ ປຘານເວມຕ຺ຕຕາ. ອສ຺ສຕ຺ໂຖ ວາ ໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ ໂຫຕິ ນິຄ຺ໂຣຘາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ອຍໍ ໂພຘິເວມຕ຺ຕຕາ. ພ຺ຍາມາສີຕິອນນ຺ຕປຠາຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ ວາ ອສີຕິປ຺ປຠາ ວາ ສພ຺ເພສໍ ສມານາ, ອນນ຺ຕປ຺ປຠາ ປນ ທູຣມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕິ ອາສນ຺ນມ຺ປິ, ເອກຄາວຸຕໍ ທ຺ວິຄາວຸຕໍ ໂຍຊນໍ ອເນກໂຍຊນໍ ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕມ຺ປິ, ມງ຺ຄລສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສຣີຣປ຺ປຠາ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ ອຄມາສິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ມນສາ ຈິນ຺ຕາຍຕ຺ຕາວ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ, ໂຍ ຍຕ຺ຕກມິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຕກໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຍໍ ຣສ຺ມິເວມຕ຺ຕຕາ. ອິມາ ອຏ຺ຐ ເວມຕ຺ຕຕາ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສເສສຸ ປຏິເວເຘນາຘິຄນ຺ຕພ຺ເພສຸ ຄຸເຓສຸ, ປຫາຕພ຺ເພສຸ ວາ ໂທເສສຸ ນຕ຺ຖິ ເນສໍ ວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວເມເຕຫິ ສໂມ ສເມຫິ.

ວິສເມຫິ ທູເຣຕິ ນ ສມາ ວິສມາ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທໂຍ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕາ. ເຕຫິ ວິສເມຫິ ອສທິສຕາຍ ທູເຣ. ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ເກນ ປລ຺ລງ຺ກໍ ສງ຺ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາປິ ຫິ ຄຸເຓຫິ ເອກສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກລໍ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ ໂສຬສິໍ, ໂກ ປນ ວາໂທ ສາວກາທີສຸ. ເຕນາຫ – ‘‘ວິສເມຫິ ທູເຣ’’ຕິ. ຕຖາຄໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຸຠຍປເທຫິ ທູເຣຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນນ຺ຕປຎ຺ໂຎຕິ ອປຣິມິຕປຎ຺ໂຎ. ໂລກິຍມນຸສ຺ສານຎ຺ຫິ ປຎ຺ຎໍ ອຸປນິຘາຍ ອຏ຺ຐມກສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ອຘິກາ, ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎໍ ອຸປນິຘາຍ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ເອວໍ ຍາວ ອຣຫໂຕ ປຎ຺ຎໍ ອຸປນິຘາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ອຘິກາ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຎໍ ປນ ອຸປນິຘາຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ອຘິກາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ອນນ຺ຕາ ອິຈ຺ເຈວ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ – ‘‘ອນນ຺ຕປຎ຺ໂຎ’’ຕິ. ອນູປລິຕ຺ໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິເລເປຫິ ອລິຕ຺ໂຕ. ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາຕິ ອິຘໂລເກ ວາ ປຣໂລເກ ວາ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ – ສໂມ ສເມຫິ ວິສເມຫິ ທູເຣ ຕຖາຄໂຕ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອນນ຺ຕປຎ຺ໂຎ ອນຸປລິຕ຺ໂຕ ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາ, ເຕນ ຕຖາຄໂຕ ອຣຫຕິ ປູຣຬາສນ຺ຕິ.

໔໗໔. ຍມ຺ຫິ ນ ມາຍາຕິ ອຍໍ ປນ ຄາຖາ ອຎ຺ຎາ ຈ ອີທິສາ ມາຍາທິໂທສຍຸຕ຺ເຕສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສຎ຺ຎາປຫານຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ອມໂມຕິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ‘‘ອິທໍ ມມາ’’ຕິ ປຫີນມມາຍິຕຠາໂວ.

໔໗໕. ນິເວສນນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິເວສນໍ. ເຕນ ຫິ ມໂນ ຕີສຸ ຠເວສຸ ນິວິສຕິ, ເຕນ ຕໍ ‘‘ນິເວສນໍ ມນໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ວາ ນິວິສຕິ ຕໍ ຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ. ເຕນປິ ‘‘ນິເວສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິຄ຺ຄຫາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ, ຕາຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຘມ຺ມາ ວາ. ເກຈີຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກາປິ. ອນຸປາທິຍາໂນຕິ ເຕສໍ ນິເວສນປຣິຄ຺ຄຫານໍ ອຠາວາ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນຸປາທິຍມາໂນ.

໔໗໖. ສມາຫິໂຕ ມຄ຺ຄສມາຘິນາ. ອຸທຕາຣີຕິ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ. ຘມ຺ມໍ ຈຎ຺ຎາສີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຈ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອຎ຺ຎາສິ. ປຣມາຍ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ.

໔໗໗. ຠວາສວາຕິ ຠວຕຓ຺ຫາຌານນິກນ຺ຕິສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄຕາ ຣາຄາ. ວຈີຕິ ວາຈາ. ຂຣາຕິ ກກ຺ຂຬາ ຜຣຸສາ. ວິຘູປິຕາຕິ ທຑ຺ຒາ. ອຕ຺ຖຄຕາຕິ ອຕ຺ຖງ຺ຄຕາ. ນ ສນ຺ຕີຕິ ວິຘູປິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖງ຺ຄຕຕ຺ຕາ ຈ. ອຸຠເຍຫິ ປນ ອຸຠຍໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ສພ຺ພຘີຕິ ສພ຺ເພສຸ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ.

໔໗໘. ມານສຕ຺ເຕສູຕິ ມາເນນ ລຄ຺ເຄສຸ. ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານິຕ຺ວາ. ສເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ສເຫຕຸປຈ຺ຈຍໍ, ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມກິເລເສຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໗໙. ອາສໍ ອນິສ຺ສາຍາຕິ ຕຓ຺ຫໍ ອນລ຺ລີຍິຕ຺ວາ. ວິເວກທສ຺ສີຕິ ນິພ຺ພານທສ຺ສີ. ປຣເວທິຍນ຺ຕິ ປເຣຫິ ຎາເປຕພ຺ພໍ. ທິຏ຺ຐິມຸປາຕິວຕ຺ໂຕຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິເຠທມ຺ປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ອາຣມ຺ມຓາຕິ ປຈ຺ຈຍາ, ປຸນພ຺ຠວກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໘໐. ປໂຣປຣາຕິ ວຣາວຣາ ສຸນ຺ທຣາສຸນ຺ທຣາ. ປຣາ ວາ ພາຫິຣາ, ອປຣາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ. ສເມຈ຺ຈາຕິ ຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ຘມ຺ມາຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທໂຍ ຘມ຺ມາ. ອຸປາທານຂເຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພາເນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓວິມຸຕ຺ຕິລາຠີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໘໑. ສໍໂຍຊນໍຊາຕິຂຍນ຺ຕທສ຺ສີຕິ ສໍໂຍຊນກ຺ຂຍນ຺ຕທສ຺ສີ ຊາຕິກ຺ຂຍນ຺ຕທສ຺ສີ ຈ. ສໍໂຍຊນກ຺ຂຍນ຺ເຕນ ເຈຕ຺ຖ ສອຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ, ຊາຕິກ຺ຂຍນ຺ເຕນ ອນຸປາທິເສສາ ວຸຕ຺ຕາ. ຂຍນ຺ໂຕຕິ ຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂຍສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອນຸນາສິກໂລໂປ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນ ກໂຕ. ໂຍປານຸທີຕິ ໂຍ ອປນຸທິ. ຣາຄປຖນ຺ຕິ ຣາຄາຣມ຺ມຓໍ, ຣາຄເມວ ວາ. ຣາໂຄປິ ຫິ ທຸຄ຺ຄຕີນໍ ປຖຕ຺ຕາ ‘‘ຣາຄປໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກມ຺ມປໂຖ ວິຍ. ສຸທ຺ໂຘ ນິໂທໂສ ວິມໂລ ອກາໂຈຕິ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣາທິຕາຍ ສຸທ຺ໂຘ. ເຍຫິ ‘‘ຣາຄໂທສາ ອຍໍ ປຊາ, ໂທສໂທສາ, ໂມຫໂທສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕສໍ ອຠາວາ ນິໂທໂສ. ອຏ຺ຐປຸຣິສມລວິຄມາ ວິມໂລ, ອຸປກ຺ກິເລສາຠາວໂຕ ອກາໂຈ. ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ ຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສນ ‘‘ສກາໂຈ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸທ຺ໂຘ ວາ ຍສ຺ມາ ນິທ຺ໂທໂສ, ນິທ຺ໂທສຕາຍ ວິມໂລ, ພາຫິຣມລາຠາເວນ ວິມລຕ຺ຕາ ອກາໂຈ. ສມໂລ ຫິ ‘‘ສກາໂຈ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິມລຕ຺ຕາ ວາ ອາຄຸໍ ນ ກໂຣຕິ, ເຕນ ອກາໂຈ. ອາຄຸກິຣິຍາ ຫິ ອຸປຆາຕກຣຓໂຕ ‘‘ກາໂຈ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໔໘໒. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕານໍ ນານຸປສ຺ສຕີຕິ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ເຘສຸ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕານໍ ນາມ ນ ປສ຺ສຕິ, ຂນ຺ຘມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ. ຍາ ຈາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສາ ອຠາວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕານໍ ນານຸປສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຎາຍ ຂນ຺ເຘ ປສ຺ສຕິ. ມຄ຺ຄສມາຘິນາ ສມາຫິໂຕ, ກາຍວງ຺ກາທີນໍ ອຠາວາ ອຸຊ຺ຊຸຄໂຕ, ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປນີຍໂຕ ຐິຕຕ຺ໂຕ, ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕາຍ ເອຊາຍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຈໂຕຂິລານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐຏ຺ຐານາຍ ກງ຺ຂາຍ ຈ ອຠາວາ ອເນໂຊ ອຂິໂລ ອກງ຺ໂຂ.

໔໘໓. ໂມຫນ຺ຕຣາຕິ ໂມຫກາຣຓາ ໂມຫປຈ຺ຈຍາ, ສພ຺ພກິເລສານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຈ ຎາຓທສ຺ສີຕິ ສຈ຺ຉິກຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາໂຓ. ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ, ຕຎ຺ຈ ຠຄວາ ປສ຺ສິ, ‘‘ອຘິຄຕໍ ເມ’’ຕິ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ວິຫາສິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຈ ຎາຓທສ຺ສີ’’ຕິ. ສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓໍ. ສິວນ຺ຕິ ເຂມໍ ນິຣຸປທ຺ທວໍ ສສ຺ສິຣິກໍ ວາ. ຍກ຺ຂສ຺ສາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ. ສຸທ຺ຘີຕິ ໂວທານຕາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ໂມຫນ຺ຕຣາຠາເວນ ສພ຺ພໂທສາຠາໂວ, ເຕນ ສໍສາຣກາຣຓສມຸຈ຺ເຉໂທ ອນ຺ຕິມສຣີຣຘາຣິຕາ, ຎາຓທສ຺ສິຕາຍ ສພ຺ພຄຸຓສມ຺ຠໂວ. ເຕນ ອນຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ໂພຘິປຕ຺ຕິ, ອິໂຕ ປຣຎ຺ຈ ປຫາຕພ຺ພມຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ – ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ຍກ຺ຂສ຺ສ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ.

໔໘໔. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ຠຄວຕິ ປສນ຺ໂນ ປສນ຺ນາກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຫຸຕຎ຺ຈ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍມຫໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອາຣພ຺ຠ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ອຊຸຫໍ, ຕໍ ເມ ຫຸຕໍ ສຈ຺ຈໍ ວາ ໂຫຕິ, ອລິກໍ ວາຕິ ນ ຊານາມິ. ອຊ຺ຊ ປນ ອິທໍ ຫຸຕຎ຺ຈ ມຍ຺ຫໍ ຫຸຕມຕ຺ຖຸ ສຈ຺ຈໍ, ສຈ຺ຈຫຸຕເມວ ອຕ຺ຖູຕິ ຍາຈນ຺ໂຕ ຠຓຕິ. ຍໍ ຕາທິສໍ ເວທຄຸນໍ ອລຕ຺ຖໍ, ຍສ຺ມາ ອິເຘວ ຐິໂຕ ຠວນ຺ຕຣູປໍ ເວທຄຸໍ ອລຕ຺ຖໍ. ພ຺ຣຫ຺ມາ ຫິ ສກ຺ຂິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ ຫິ ຕ຺ວໍ ພ຺ຣຫ຺ມາ, ຍໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ ຠຄວາ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈ ຠຸຎ຺ຊຕຸ ເມ ຠຄວາ ປູຣຬາສນ຺ຕິ ຕໍ ຫພ຺ຍເສສໍ ອຸປນາເມນ຺ໂຕ ອາຫ.

໔໘໗. ອຖ ຠຄວາ ກສິຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄາຖາທ຺ວຍມຠາສິ. ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕນາ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ກມ຺ປິ ຈຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ເກວລິນໍ ມເຫສິໍ ຂີຓາສວໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວູປສນ຺ຕໍ ອນ຺ເນນ ປາເນນ ອຸປຏ຺ຐຫສ຺ສູ’ຕິ ຠຓຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕໍ ຎາຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ສາຘາຫໍ ຠຄວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ອາຍາຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕຖາຕິ ເຍນ ຕ຺ວມາຫ, ເຕນ ປກາເຣນ. ວິຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ຊາເນຍ຺ຍໍ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ຍຎ຺ຎກາເລ ປຣິເຍສມາໂນ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ປປ຺ປຸຍ຺ຍາຕິ ປຕ຺ວາ. ຕວ ສາສນນ຺ຕິ ຕວ ໂອວາທໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສາຘາຫໍ ຠຄວາ ຕວ ໂອວາທໍ ອາຄມ຺ມ ຕຖາ ວິຊຎ຺ຎໍ ອາໂຣເຈຫິ ເມ ຕໍ ເກວລິນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຍ ທກ຺ຂິຓໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ມາທິສສ຺ສ, ຍໍ ຈາຫໍ ຍຎ຺ຎກາເລ ປຣິເຍສມາໂນ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍໍ, ຕຖາຣູປໍ ເມ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສຫິ, ສເຈ ຕ຺ວໍ ນ ຠຸຎ຺ຊສີຕິ.

໔໘໘-໙໐. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ປາກເຏນ ນເຍນ ຕຖາຣູປໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສາຣມ຺ຠາ ຍສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖາຕ຺ຕຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສີມນ຺ຕານໍ ວິເນຕາຣນ຺ຕິ ສີມາຕິ ມຣິຍາທາ ສາຘຸຊນວຸຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ອນ຺ຕາ ປຣິໂຍສານາ ອປຣຠາຄາຕິ ກຕ຺ວາ ສີມນ຺ຕາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກິເລສາ, ເຕສໍ ວິເນຕາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີມນ຺ຕາຕິ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍາ ເສກ຺ຂາ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຈ, ເຕສໍ ວິເນຕາຣນ຺ຕິປິ ເອເກ. ຊາຕິມຣຓໂກວິທນ຺ຕິ ‘‘ເອວໍ ຊາຕິ ເອວໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລໍ. ໂມເນຍ຺ຍສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນໍ, ກາຍໂມເນຍ຺ຍາທິສມ຺ປນ຺ນໍ ວາ. ຠກຸຏິໍ ວິນຍິຕ຺ວານາຕິ ຍໍ ເອກຈ຺ເຈ ທຸພ຺ພຸທ຺ຘິໂນ ຍາຈກໍ ທິສ຺ວາ ຠກຸຏິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ວິນຍິຕ຺ວາ, ປສນ຺ນມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຊລິກາຕິ ປຄ຺ຄຫິຕອຎ຺ຊລິໂນ ຫຸຕ຺ວາ.

໔໙໑. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖມຍມາໂນ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠວ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຍາໂຄຕິ ອາຍຊິຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄມ຺ມ ວາ ຍຊິຕພ຺ພເມຕ຺ຖາຕິປິ ອາຍາໂຄ, ເທຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠູໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອິໂຕ ປຸຣິມຄາຖາສຸ ຈ ຍໍ ນ ວຓ຺ຓິຕໍ, ຕໍ ສກ຺ກາ ອວຓ຺ຓິຕມ຺ປິ ຊານິຕຸນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາເຍວ ນ ວຓ຺ຓິຕໍ. ອິໂຕ ປຣໍ ປນ ກສິຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ປູຣຬາສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ມາຆສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ມາຆສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍເມວ ຍາສ຺ສ ນິທາເນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ມາໂຆ ມາຓໂວ ທາຍໂກ ອໂຫສິ ທານປຕິ. ຕສ຺ເສຕທໂຫສິ – ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ທານໍ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ໂນຕິ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ສມໂຓ ກິຣ ໂຄຕໂມ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຊານາຕີ’’ຕິ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາ ຈສ຺ສ ປຸຈ຺ຉານຸຣູປໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕຍິທໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຠຄວໂຕຕິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ວຈນໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ມາຆສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣາຊຄເຫຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ຕຎ຺ຫິ ມນ຺ຘາຕຸມຫາໂຄວິນ຺ທາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ເຎເປຕ຺ຖ ປກາເຣ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕຫິ, ນາມເມຕໍ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ? ຕໍ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘກາເລ ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ຈ ນຄຣໍ ໂຫຕິ, ເສສກາເລ ສຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕສໍ ວສນ຺ຕວນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອວໍ ໂຄຈຣຄາມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິວາສຏ຺ຐານມາຫ – ‘‘ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ’’ຕິ. ໂສ ຈ ຄິຊ຺ຌາ ຕສ຺ສ ກູເຏສຸ ວສິໍສຸ, ຄິຊ຺ຌສທິສານິ ວາສ຺ສ ກູຏານິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຄິຊ຺ຌກູໂຏ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຖ ໂຂ…ເປ… ອໂວຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ມາໂຆຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນາມໍ. ມາຓໂວຕິ ອນ຺ເຕວາສິວາສໍ ອນຕີຕຠາເວນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຊາຕິຍາ ປນ ມຫລ຺ລໂກ. ‘‘ປຸພ຺ພາຈິຓ຺ຓວເສນາ’’ຕິ ເອເກ ປິງ຺ຄິໂຍ ມາຓໂວ ວິຍ. ໂສ ຫິ ວີສວສ຺ສສຕິໂກປິ ປຸພ຺ພາຈິຓ຺ຓວເສນ ‘‘ປິງ຺ຄິໂຍ ມາຓໂວ’’ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ອຄມາສິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຫຎ຺ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ…ເປ… ປສວາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ທາຍໂກ ທານປຕີຕິ ທາຍໂກ ເຈວ ທານປຕິ ຈ. ໂຍ ຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ເຕນາຓຕ຺ໂຕ ເທຕິ, ໂສປິ ທາຍໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ທາເນ ອິສ຺ສຣິຍາຠາວໂຕ ນ ທານປຕິ. ອຍໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍເຍວ ເທຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຫຎ຺ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມ, ທາຍໂກ ທານປຕີ’’ຕິ. ອຍເມວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ມຈ຺ເຉເຣນ ອຠິຠຸຍ຺ຍມາໂນ ທາຍໂກ ອນຠິຠູໂຕ ທານປຕີຕິອາທິນາປິ ນເຍນ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວທຎ຺ຎູຕິ ຍາຈການໍ ວຈນໍ ຊານາມິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ‘‘ອຍມິທມຣຫຕິ ອຍມິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຣິສວິເສສາວຘາຣເຓນ ພຫູປກາຣຠາວຄຫເຓນ ວາ. ຍາຈໂຍໂຄຕິ ຍາຈິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ໂຍ ຫິ ຍາຈເກ ທິສ຺ວາວ ຠກຸຏິໍ ກຕ຺ວາ ຜຣຸສວຈນາທີນິ ຠຓຕິ, ໂສ ນ ຍາຈໂຍໂຄ ໂຫຕິ. ອຫໍ ປນ ນ ຕາທິໂສຕິ ທີເປຕິ. ຘມ຺ເມນາຕິ ອທິນ຺ນາທານນິກຕິວຎ຺ຈນາທີນິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ, ຍາຈນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາຈນາ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ໂຠຄປຣິເຍສເນ ຘມ຺ໂມ, ຍາຈມານານຎ຺ຈ ເນສໍ ປເຣຫິ ອນຸຄ຺ຄຫກາເມຫິ ທິນ຺ນາ ໂຠຄາ ຘມ຺ມລທ຺ຘາ ນາມ ຘມ຺ມາຘິຄຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ຈ ຕຖາ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ລຠິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຘມ຺ເມນ ໂຠເຄ ປຣິເຍສາມິ…ເປ… ຘມ຺ມາຘິຄເຕຫີ’’ຕິ. ຠິຍ຺ໂຍປິ ທທາມີຕິ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ທທາມິ, ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ເອຕ຺ຖ ລທ຺ຘໂຠຄປ຺ປມາເຓນ ທທາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຄ຺ຆາຕິ ເອກໍສວຈເນ ນິປາໂຕ. ເອກໍເສເນວ ຫິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວເກຫິ ປສຕ຺ຖໍ ທານໍ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ທີຍມານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຓ຺ຓິຕໍ ທານໍ, ນ ທານໍ ຄຣຫິຕໍ ກ຺ວຈີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາປິ ເອກໍເສເນວ ຕໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕຄ຺ຆ ຕ຺ວໍ ມາຓວ…ເປ… ປສວສີ’’ຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ເອວໍ ຠຄວຕາ ‘‘ພຫຸໍ ໂສ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໂຕ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິໍ ໂສຕຸກາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸຕ຺ຕຣິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕນາຫຸ ສງ຺ຄີຕິກາຣາ – ‘‘ອຖ ໂຂ ມາໂຆ ມາຓໂວ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສີ’’ຕິ. ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໔໙໒. ປຸຈ຺ຉາມຫນ຺ຕິອາທິຄາຖາສຸ ປນ ວທຎ຺ຎຸນ຺ຕິ ວຈນວິທຸໍ, ສພ຺ພາກາເຣນ ສຕ຺ຕານໍ ວຸຕ຺ຕວຈນາຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຊ຺ເຌຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍວເສນ ສຸທ຺ຘໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠເວຍ຺ຍ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ – ໂຍ ຍາຈໂຍໂຄ ທານປຕິ ຄຫຏ຺ໂຐ ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປເຣສໍ ອນ຺ນປານໍ ທທໍ ຍຊຕິ, ນ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ອາຫຸຕິມຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸຎ຺ຎເປກ຺ໂຂວ ນ ປຈ຺ຈຸປກາຣກລ຺ຍາຓກິຕ຺ຕິສທ຺ທາທິອເປກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ເອວຣູປສ຺ສ ຍຊມານສ຺ສ ຫຸຕໍ ກຖໍ ສຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ?

໔໙໓. ອາຣາຘເຍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍຠິ ຕາທີຕິ ຕາທິໂສ ຍາຈໂຍໂຄ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍຫິ ອາຣາຘເຍ ສມ຺ປາທເຍ ໂສຘເຍ, ມຫປ຺ຜລໍ ຕໍ ຫຸຕໍ ກເຣຍ຺ຍ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາສ຺ສ ‘‘ກຖໍ ຫຸຕໍ ຍຊມານສ຺ສ ສຸຊ຺ເຌ’’ ອິຈ຺ເຈຕໍ ພ຺ຍາກຕໍ ໂຫຕິ.

໔໙໔. ອກ຺ຂາຫິ ເມ ຠຄວາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຍາຈໂຍໂຄ ທທໍ ປເຣສໍ ຍຊຕິ, ຕສ຺ສ ເມ ຠຄວາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍ ອກ຺ຂາຫີຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໙໕. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ນເຍຫິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ເວ ອສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິກາ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ອສຕ຺ຕາຕິ ຣາຄາທິສງ຺ຄວເສນ ອລຄ຺ຄາ. ເກວລິໂນຕິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈາ. ຍຕຕ຺ຕາຕິ ຄຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ.

໔໙໖-໗. ທນ຺ຕາ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ທມເຖນ, ວິມຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຫິ, ອນີຆາ ອາຍຕິໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂາຠາເວນ, ນິຣາສາ ສມ຺ປຕິ ກິເລສາຠາເວນ. ອິມິສ຺ສາ ປນ ຄາຖາຍ ທຸຕິຍຄາຖາ ຠາວນານຸຠາວປ຺ປກາສນນເຍນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຫຣໂຕ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ‘ອໂຫ ວຕ ເມ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາ’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໗໑), ອຖ ຂ຺ວາສ຺ສ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອິທໍ ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ສາຘກໍ.

໔໙໘-໕໐໒. ຣາຄຎ຺ຈ…ເປ… ເຍສຸ ນ ມາຍາ…ເປ… ນ ຕຓ຺ຫາສຸ ອຸປາຕິປນ຺ນາຕິ ກາມຕຓ຺ຫາທີສຸ ນາຘິມຸຕ຺ຕາ. ວິຕເຣຍ຺ຍາຕິ ວິຕຣິຕ຺ວາ. ຕຓ຺ຫາຕິ ຣູປຕຓ຺ຫາທິຉພ຺ພິຘາ. ຠວາຠວາຍາຕິ ສສ຺ສຕາຍ ວາ ອຸຈ຺ເຉທາຍ ວາ. ອຖ ວາ ຠວສ຺ສ ອຠວາຍ ຠວາຠວາຍ, ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາຕິ ອິທໍ ປນ ‘‘ກຸຫິຎ຺ຈິ ໂລເກ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ.

໕໐໔. ເຍ ວີຕຣາຄາ…ເປ… ສມິຕາວິໂນຕິ ສມິຕວນ຺ໂຕ, ກິເລສວູປສມກາຣິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມິຕາວິຕຕ຺ຕາ ຈ ວີຕຣາຄາ ອໂກປາ. ອິຘ ວິປ຺ປຫາຍາຕິ ອິຘໂລເກ ວຕ຺ຕມາເນ ຂນ຺ເຘ ວິຫາຍ, ຕໂຕ ປຣໍ ເຍສໍ ຄມນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິໂຕ ປຣໍ ‘‘ເຍ ກາເມ ຫິຕ຺ວາ ອຄຫາ ຈຣນ຺ຕິ, ສຸສຎ຺ຎຕຕ຺ຕາ ຕສຣໍວ ອຸຊ຺ຊຸ’’ນ຺ຕິ ອິມມ຺ປິ ຄາຖໍ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ.

໕໐໖-໘. ຊຫິຕ຺ວາຕິ ຫິຕ຺ວາ. ‘‘ຊຫິຕ຺ວານາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕທີປາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ທີປໍ ກຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕາ ຂີຓາສວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຍ ເຫຕ຺ຖາຕິ ຫກາໂຣ ນິປາໂຕ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ – ເຍ ເອຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິສນ຺ຕາເນ ຍຖາ ອິທໍ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິ ຕຖາ ຊານນ຺ຕິ, ຍໍສຠາວໍ ຕໍສຠາວໍເຍວ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຊານນ຺ຕາ. ອຍມນ຺ຕິມາ ນຕ຺ຖິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອຍໍ ໂນ ອນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ອິທານິ ນຕ຺ຖິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ເອວຎ຺ຈ ເຍ ຊານນ຺ຕີຕິ.

໕໐໙. ໂຍ ເວທຄູຕິ ອິທານິ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຕິມາຕິ ຉສຕຕວິຫາຣສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສມ຺ໂພຘິປຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ສຣຓໍ ພຫູນນ຺ຕິ ພຫູນໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຠຍວິຫິໍສເນນ ສຣຓຠູໂຕ.

໕໑໐. ເອວໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ – ‘‘ອທ຺ຘາ ອໂມຆາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕ຺ວຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຊານາສິ ຍຖາ ຕຖາ ອິທນ຺ຕິ ຕ຺ວຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ໂລເກ ອິທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເຎຍ຺ຍໍ ຍຖາ ຕຖາ ຊານາສິ ຍາຖາວໂຕ ຊານາສິ, ຍາທິສໍ ຕໍ ຕາທິສເມວ ຊານາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ວິທິໂຕ ເອສ ຘມ຺ໂມຕິ ຕຖາ ຫິ ເຕ ເອສາ ຘມ຺ມຘາຕຸ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ, ຍສ຺ສາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕາ ຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ຕໍ ຊານາສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕໑໑. ເອວໍ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສມ຺ປທາຍ ຍຎ຺ຎສມ຺ປທໍ ຎຕ຺ວາ ທາຍກສມ຺ປທາຍປິ ຕໍ ຉຬງ຺ຄປຣິປູຣໍ ຍຎ຺ຎສມ຺ປທໍ ໂສຕຸກາໂມ ‘‘ໂຍ ຍາຈໂຍໂຄ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ໂຍ ຍາຈໂຍໂຄ ທທໍ ປເຣສໍ ຍຊຕິ, ຕສ຺ສ ອກ຺ຂາຫິ ເມ ຠຄວາ ຍຎ຺ຎສມ຺ປທນ຺ຕິ.

໕໑໒. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ອກ຺ຂາສິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຍຊສ຺ສຸ ມາຆ, ຍຊມາໂນ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິປ຺ປສາເທຫິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຫິ. ເອວໍ ເຕ ຍາຍໍ –

‘‘ປຸພ຺ເພວ ທານາ ສຸມໂນ, ທທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາທເຍ;

ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ເອສາ ຍຎ຺ຎສ຺ສ ສມ຺ປທາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໖.໓໗; ເປ. ວ. ໓໐໕) –

ຍຎ຺ຎສມ຺ປທາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ສມ຺ປນ຺ໂນ ຍຎ຺ໂຎ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ‘‘ກຖໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ໂທສປ຺ປຫາເນນ. ກຖໍ ໂທສປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ? ຍຎ຺ຎາຣມ຺ມຓຕາຍ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຍຊມານສ຺ສ ຍຎ຺ໂຎ ເອຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຊຫາຕິ ໂທສໍ, ອຍຎ຺ຫິ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປທີປວິຫຕໂມຫນ຺ຘກາເຣນ ຈິຕ຺ເຕນ ຍຊມານສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ ຍຎ຺ໂຎ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ໂສ ເອຕ຺ຖ ຍຎ຺ເຎ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຕິຏ຺ຐາຍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຈ຺ຈຍໍ ໂລຠໍ, ປຏິຄ຺ຄາຫກປຈ຺ຈຍໍ ໂກຘໍ, ຕທຸຠຍນິທານໍ ໂມຫນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ຊຫາຕິ ໂທສໍ. ໂສ ເອວໍ ໂຠເຄສຸ ວີຕຣາໂຄ, ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ປວິເນຍ຺ຍ ໂທສໍ ຕປ຺ປຫາເນເນວ ປຫີນປຎ຺ຈນີວຣໂຓ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠທໍ ອປຣິມາຓສຕ຺ຕຜຣເຓນ ເອກສຕ຺ເຕ ວາ ອນວເສສຜຣເຓນ ອປ຺ປມາຓໍ ເມຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ປຸນ ຠາວນາເວປຸລ຺ລຕ຺ຖໍ, ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ສຕຕໍ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖສຸ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕເມວ ເມຕ຺ຕຊ຺ຌານສງ຺ຂາຕໍ ສພ຺ພາ ທິສາ ຜຣເຕ ອປ຺ປມຎ຺ຎນ຺ຕິ.

໕໑໔. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ເມຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມຄ຺ໂຄ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍາຕີຕໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ສຸຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ສຎ຺ຊາຕສພ຺ພຎ຺ຎຸສມ຺ຠາວໂນ ຠຄວຕິ ອຕ຺ຕນາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິເມວ ຈ ສຸທ຺ຘິໍ ມຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ມຎ຺ຎມາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມຄ຺ຄໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ໂກ ສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຣ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄາມິໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ໂກ ສຸຊ຺ຌຕິ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ, ອກໂຣນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ພຊ຺ຌຕີ ຈາ’’ຕິ. ເກນຕ຺ຕນາຕິ ເກນ ກາຣເຓນ. ສກ຺ຂິ ພ຺ຣຫ຺ມຊ຺ຊທິຏ຺ໂຐຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອຊ຺ຊ ສກ຺ຂິ ທິຏ຺ໂຐ. ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມສມຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອຈ຺ຈາທເຣນ ສປຖໍ ກໂຣຕິ. ກຖໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ອຈ຺ຈາທເຣເນວ ປຸນປິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຊຸຕິມາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາລປຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ເມຕ຺ຕາຍ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕເມວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ໂສ ສຸຊ຺ຌຕິ ມຸຈ຺ຈຕິ ຈ, ຕຖາຣູໂປ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍ ປນ ເມຕ຺ຕາຍ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ສນ຺ຕາ ເອສາ ສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ໂສ ພຊ຺ຌຕິ. ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ຈ ເຕເນວ ຌາເນນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ໂຍ ສຸຊ຺ຌຕິ ມຸຈ຺ຈຕິ ຈ, ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄມນໍ ອນນຸຊານນ຺ໂຕ ອນາມສິຕ຺ວາວ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ໂຍ ພຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ສ ເຕນ ຌາເນນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄມນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສປ຺ປາເຍນ ນເຍນ ‘‘ໂຍ ຍຊຕີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

໕໑໕. ຕຕ຺ຖ ຕິວິຘນ຺ຕິ ຕິກາລປ຺ປສາທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເຕນ ທາຍກໂຕ ອງ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣາຘເຍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍຠິ ຕາທີຕິ ຕຎ຺ຈ ໂສ ຕາທິໂສ ຕິວິຘສມ຺ປຕ຺ຕິສາຘໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕິວິຘໍ ຍຎ຺ຎສມ຺ປທໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍຫິ ຂີຓາສເວຫິ ສາເຘຍ຺ຍ ສມ຺ປາເທຍ຺ຍ. ອິມິນາ ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ອງ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ຍຊິຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ຍາຈໂຍໂຄຕິ ເອວໍ ເມຕ຺ຕຊ຺ຌານປທຏ຺ຐານຠາເວນ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຍຎ຺ຎໍ ສມ຺ມາ ຍຊິຕ຺ວາ ໂສ ຍາຈໂຍໂຄ ເຕນ ຉຬງ຺ຄຍຎ຺ຎູປນິສ຺ສເຍນ ເມຕ຺ຕຊ຺ຌາເນນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກນ຺ຕິ ພ຺ຣູມີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສມຸສ຺ສາເຫນ຺ໂຕ ເທສນໍ ສມາເປສິ. ເສສໍ ສພ຺ພຄາຖາສຸ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອິໂຕ ປຣຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ມາຆສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສຠິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ສຠິຍສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍເມວ ຍາສ຺ສ ນິທາເນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກເມປິ ຈສ຺ສ ປຸພ຺ພສທິສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ອປຸພ຺ພໍ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ ປທານິ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປຕິ ເວຬຸວນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ນາມໍ. ຕໍ ກິຣ ເວຬູຫິ ຈ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ ອຏ຺ຐາຣສຫຕ຺ເຖນ ຈ ປາກາເຣນ, ໂຄປຸຣທ຺ວາຣຏ຺ຏາລກຍຸຕ຺ຕໍ ນີໂລຠາສໍ ມໂນຣມໍ, ເຕນ ‘‘ເວຬຸວນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກລນ຺ທການຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິວາປໍ ອທໍສຸ, ເຕນ ‘‘ກລນ຺ທກນິວາໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກລນ຺ທກາ ນາມ ກາຬກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຣາຊາ ຕຕ຺ຖ ອຸຍ຺ຍານກີຬນຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕ ສຸຣາມເທນ ມຕ຺ໂຕ ທິວາເສຍ຺ຍໍ ສຸປິ. ປຣິຊໂນປິສ຺ສ ‘‘ສຸຕ຺ໂຕ ຣາຊາ’’ຕິ ປຸປ຺ຜຜລາທີຫິ ປໂລຠິຍມາໂນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ສຸຣາຄນ຺ເຘນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມາ ສຸສິຣຣຸກ຺ຂາ ກຓ຺ຫສປ຺ໂປ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຠິມຸໂຂ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຊີວິຕໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຬກເວເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຓ຺ຓມູເລ ສທ຺ທມກາສິ. ຣາຊາ ປຏິພຸຊ຺ຌິ, ກຓ຺ຫສປ຺ໂປ ນິວຕ຺ໂຕ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ມມ ກາຬກາຍ ຊີວິຕໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ກາຬການໍ ຕຕ຺ຖ ນິວາປໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ອຠຍໂຆສນຎ຺ຈ ໂຆສາເປສິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ‘‘ກລນ຺ທກນິວາໂປ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ.

ສຠິຍສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສາຕິ ສຠິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ ພາຫິຣ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຣາຓສາໂລຫິຕາຍ ເທວຕາຍາຕິ ນ ມາຕາ ນ ປິຕາ, ອປິຈ ໂຂ ປນສ຺ສ ມາຕາ ວິຍ ປິຕາ ວິຍ ຈ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຕ຺ຕາ ໂສ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ປຸຣາຓສາໂລຫິຕາ ເທວຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ກິຣ ກສ຺ສເປ ຠຄວຕິ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິເຍ ຕໂຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຂສາວການໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຣິຍານຸຣູປານິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຈ ເຈຕິຍວນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ຈ ນຄຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອປເຣນ ຈ ສມເຍນ ຕາວຕກມ຺ປິ ອຣຎ຺ເຎ ວິປ຺ປວາສໍ ອໂຣຈຍມານາ ຕຕ຺ເຖວ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ວິຫຣິໍສຸ, ເອວໍ ວິຫຣນ຺ຕາປິ ນ ຈ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ອຘິຄມິໍສຸ. ຕໂຕ ເນສໍ ອໂຫສິ – ‘‘ມຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຊີວິເຕ ສາເປກ຺ຂາ ໂຫມ, ຊີວິເຕ ສາເປກ຺ເຂນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນກາລກິຣິຍາປິ ທຸກ຺ຂາ, ຫນ຺ທ ມຍໍ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣມາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ.

ອຖ ເນສໍ ມຫາເຖໂຣ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕທເຫວ ຉຬຠິຎ຺ຎາປຣິວາຣໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ໂສ ອິທ຺ຘິຍາ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອໂນຕຕ຺ເຕ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣູສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ປຸນ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອໂນຕຕ຺ຕອຸທກຎ຺ຈ ນາຄລຕາທນ຺ຕໂປຓຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ ມມານຸຠາວໍ, ອຍໍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ປິຓ຺ຑປາໂຕ, ອິທໍ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ອຸທກທນ຺ຕໂປຓໍ ອາຠຕໍ, ອິມໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຖ, ເອວາຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ສທາ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ກຕກິຈ຺ຈາ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສຫ ສລ຺ລາປມຕ຺ຕມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ປປຎ຺ໂຈ, ມາ ທານິ ຕຸມ຺ເຫ ປຸນ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ໂສ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ເຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປກ຺ກາມິ.

ຕໂຕ ເຕສໍ ເອໂກ ທ຺ວີຫຕີຫຈ຺ຈເຍນ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ໂຎ ອນາຄາມີ ອໂຫສິ. ໂສປິ ຕເຖວ ອກາສິ, ອິຕເຣນ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຕເຖວ ອຄມາສິ. ໂສ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາຍມນ຺ໂຕ ປພ຺ພຕໍ ອາຣຸຫນທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ອນຘິຄນ຺ຕ຺ວາວ ກາລກໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຂີຓາສວຕ຺ເຖໂຣປິ ຕໍ ທິວສເມວ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ອນາຄາມີ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຉສຸ ກາມາວຈຣເທວໂລເກສຸ ອນຸໂລມປຏິໂລເມນ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣິສ຺ສາ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສາ ກິຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ຘີຕາ, ຕໍ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕາ ສມຍນ຺ຕຣໍ ຊານາຕູ’’ຕິ ເອກສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕສຸໍ. ຕສ຺ເສໂກ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊິ. ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕໍ ຄພ຺ຠິນິໍ ທິສ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິໍສຸ. ສາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສຠາຍໍ ວິຊາຍິ, ເຕນສ຺ສ ‘‘ສຠິໂຍ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກາສິ. ໂສປິ ສຠິໂຍ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນານາສຕ຺ຖານິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາວາທີ ຫຸຕ຺ວາ ວາທກ຺ຂິຕ຺ຕຕາຍ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ວິຈຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສທິສໍ ວາທິໍ ອທິສ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ອສ຺ສມໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣາທໂຍ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວສຕິ.

ອຖ ຠຄວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣຕິ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ສຠິໂຍ ປນ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໍ ນ ຊານາຕິ. ອຖ ໂສ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິມາຫໍ ວິເສສໍ ກສ຺ສານຸຠາເວນ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ສມຓຘມ຺ມກິຣິຍໍ ເຕ ຈ ສຫາເຍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ເຕສຸ ເອໂກ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ເອໂກ ອິທານິ ກຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທມ຺ປິ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທ ນໍ ພຸທ຺ຘຸປເສວນາຍ ນິໂຍເຊມີ’’ຕິ ວີສຕິ ປຎ຺ເຫ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຕສ຺ສ ອສ຺ສມມາຄມ຺ມ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ‘‘ສຠິຍ, ສຠິຍາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິ. ໂສ ນິທ຺ທາຍມາໂນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ໂອຠາສໍ ທິສ຺ວາ ປຎ຺ຊລິໂກ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໂຕ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ສຠິຍ ຕວຕ຺ຖາຍ ວີສຕິ ປຎ຺ເຫ ອາຫຣິໍ, ເຕ ຕ຺ວໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ. ໂຍ ຈ ເຕ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ປຸຏ຺ໂຐ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ອິມໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣາຓສາໂລຫິຕາຍ ເທວຕາຍ ປຎ຺ຫາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອຸທ຺ເທສມຕ຺ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ວິຠງ຺ເຄນ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ເນ ສຠິໂຍ ເອກວຈເນເນວ ປທປຏິປາຏິຍາ ອຸຄ຺ຄເຫສິ. ອຖ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ຊານນ຺ໂຕປິ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໍ ນາຈິກ຺ຂິ. ‘‘ອຕ຺ຖໍ ຄເວສມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສຍເມວ ສຕ຺ຖາຣໍ ຎສ຺ສຕິ. ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ຈ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຕຸຈ຺ຉຠາວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນາຘິປ຺ປາເຍນ ເອວມາຫ – ‘‘ໂຍ ເຕ ສຠິຍ…ເປ… ຈເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ເຖຣຄາຖາສຸ ປນ ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ ສຠິຍຕ຺ເຖຣາປທານໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕາ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ສາ ຈສ຺ສ ມາຕາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉມານາ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມເທວຕາຍ ເຕ ປຎ຺ຫາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ’’ຕິ.

ເຍ ເຕຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພານໍ ອຸທ຺ເທສປຈ຺ຈຸທ຺ເທໂສ. ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄມເນນ ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ຈ ສມຓາ ເຈວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ. ສງ຺ຆິໂນຕິ ຄຓວນ຺ໂຕ. ຄຓິໂນຕິ ສຕ຺ຖາໂຣ, ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂນ ມຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎາຕາໂຣ. ຄຓາຈຣິຍາຕິ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ປພ຺ພຊິຕຄຫຏ຺ຐຄຓສ຺ສ ອາຈຣິຍາ. ຎາຕາຕິ ອຠິຎ຺ຎາຕາ, ວິສ຺ສຸຕາ ປາກຏາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສສ຺ສິໂນຕິ ລາຠປຣິວາຣສມ຺ປນ຺ນາ. ຕິຕ຺ຖກຣາຕິ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ໂອຕຣິຕພ຺ພານໍ ໂອຄາຫິຕພ຺ພານໍ ທິຏ຺ຐິຕິຕ຺ຖານໍ ກຕ຺ຕາໂຣ. ສາຘຸສມ຺ມຕາ ພຫຸຊນສ຺ສາຕິ ‘‘ສາຘໂວ ເອເຕ ສນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສາ’’ຕິ ເອວໍ ພຫຸຊນສ຺ສ ສມ຺ມຕາ.

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ກຕເມ ເຕຕິ ເຈ-ອິຈ຺ເຈຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ປູຣໂຓຕິ ນາມໍ, ກສ຺ສໂປຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ໂສ ກິຣ ຊາຕິຍາ ທາໂສ, ທາສສຕໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຊາໂຕ. ເຕນສ຺ສ ‘‘ປູຣໂຓ’’ຕິ ນາມມກໍສຸ. ປລາຍິຕ຺ວາ ປນ ນຄ຺ເຄສຸ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສໂປ ອຫ’’ນ຺ຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຎ຺ຎາສິ. ມກ຺ຂລີຕິ ນາມໍ, ໂຄສາລາຍ ຊາຕຕ຺ຕາ ໂຄສາໂລຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສປິ ກິຣ ຊາຕິຍາ ທາໂສ ເອວ, ປລາຍິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຎ຺ຎາສິ. ອຊິໂຕຕິ ນາມໍ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ເກສກມ຺ພລໍ ຘາເຣຕິ, ເຕນ ເກສກມ຺ພໂລຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຈ຺ຈຎ຺ຎາສິ. ປກຸໂຘຕິ ນາມໍ, ກຈ຺ຈາຍໂນຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປິຈ຺ຉວເສນ ອຸທເກ ຊີວສຎ຺ຎາຍ ຈ ນ຺ຫານມຸຂໂຘວນາທິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ໂສປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຈ຺ຈຎ຺ຎາສິ. ສຎ຺ຈໂຍຕິ ນາມໍ, ເພລຏ຺ໂຐ ປນສ຺ສ ປິຕາ, ຕສ຺ມາ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຈ຺ຈຎ຺ຎາສິ. ນິຄຓ຺ໂຐຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊານາເມນ, ນາຏປຸຕ຺ໂຕຕິ ປິຕຸນາເມນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນາໂຏຕິ ກິຣ ນາມສ຺ສ ປິຕາ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ, ໂສປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຈ຺ຈຎ຺ຎາສິ. ສພ຺ເພປິ ປຎ຺ຈສຕປຎ຺ຈສຕສິສ຺ສປຣິວາຣາ ອເຫສຸໍ. ເຕຕິ ເຕ ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ. ເຕ ປຎ຺ເຫຕິ ເຕ ວີສຕິ ປຎ຺ເຫ. ເຕຕິ ເຕ ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ. ນ ສມ຺ປາຍນ຺ຕີຕິ ນ ສມ຺ປາເທນ຺ຕິ. ໂກປນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອາວິລຠາວໍ. ໂທສນ຺ຕິ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຕໍ, ຕທຸຠຍມ຺ເປຕໍ ມນ຺ທຕິກ຺ຂເຠທສ຺ສ ໂກຘສ຺ເສວາຘິວຈນໍ. ອປ຺ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອປ຺ປຕີຕຕາ, ໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາຕຸກໂຣນ຺ຕີຕິ ກາຍວຈີວິກາເຣນ ປກາເສນ຺ຕິ, ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ຫີນາຍາຕິ ຄຫຏ຺ຐຠາວາຍ. ຄຫຏ຺ຐຠາໂວ ຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປນິຘາຍ ສີລາທິຄຸຓຫີນໂຕ ຫີນກາມສຸຂປຏິເສວນໂຕ ວາ ‘‘ຫີໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຈ຺ຈາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ. ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ. ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ ກາເມ ປຏິເສເວຍ຺ຍໍ. ອິຕິ ກິຣສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປຏິຎ຺ຎານມ຺ປິ ປພ຺ພຊິຕານໍ ຕຸຈ຺ຉກຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອໂຫສິ. ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິວິຕກ຺ກວເສເນວ ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວີມໍສມານສ຺ສ ອຖ ໂຂ ສຠິຍສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ ສມໂຓ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຍປິ ໂຂ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ສມໂຓ ໂຂ ທຫໂຣຕິ ນ ອຸຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈາຕິ ເອວມາທິ. ຕຕ຺ຖ ຊິຓ຺ຓາຕິອາທີນິ ປທານິ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ. ເຖຣາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມຓຘມ຺ເມ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູຕິ ຣຕນຎ຺ຎູ, ‘‘ນິພ຺ພານຣຕນໍ ຊານາມ ມຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ໂລເກນາປິ ສມ຺ມຕາ, ພຫຸຣຕ຺ຕິວິທູ ວາ. ຈິຣໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຈິຣປພ຺ພຊິຕາ. ນ ອຸຎ຺ຎາຕພ຺ໂພຕິ ນ ອວຊານິຕພ຺ໂພ, ນ ນີຈໍ ກຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ປຣິໂຠຕພ຺ໂພຕິ ນ ປຣິຠວິຕພ຺ໂພ, ‘‘ກິເມສ ຎສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໑໖. ກງ຺ຂີ ເວຈິກິຈ຺ຉີຕິ ສຠິໂຍ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທມາໂນ ເອວໍ ຠຄວໂຕ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິທມູປສມສູຈິຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ສມ຺ຠາວຍມາໂນ ວິຄຕຸທ຺ຘຈ຺ໂຈ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກງ຺ຂີ ເວຈິກິຈ຺ຉີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ລເຠຍ຺ຍໍ ນຸ ໂຂ ອິເມສໍ ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຫານໍ ພ຺ຍາກຣຓກງ຺ຂາຍ ກງ຺ຂີ. ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສິມສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຫສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເອວໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ເວຈິກິຈ຺ຉີ. ທຸພ຺ພລວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ວາ ເຕສໍ ປຎ຺ຫານໍ ອຕ຺ເຖ ກງ຺ຂນໂຕ ກງ຺ຂີ, ພລວຕິຍາ ວິຈິນນ຺ໂຕ ກິຈ຺ຉຕິເຍວ, ນ ສກ຺ໂກຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ເວຈິກິຈ຺ຉີ. ອຠິກງ຺ຂມາໂນຕິ ອຕິວິຍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ. ເຕສນ຺ຕກໂຣຕິ ເຕສໍ ປຎ຺ຫານໍ ອນ຺ຕກໂຣ. ຠວນ຺ໂຕວ ເອວໍ ຠວາຫີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ເຫ ເມ ປຸຏ຺ໂຐ…ເປ… ພ຺ຍາກໂຣຫິ ເມ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ເຫ ເມຕິ ປຎ຺ເຫ ມຍາ. ປຸຏ຺ໂຐຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ. ອນຸປຸພ຺ພນ຺ຕິ ປຎ຺ຫປຏິປາຏິຍາ ອນຸຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ປາຬິໍ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ. ພ຺ຍາກໂຣຫິ ເມຕິ ມຍ຺ຫໍ ພ຺ຍາກໂຣຫິ.

໕໑໗. ທູຣໂຕຕິ ໂສ ກິຣ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕໂຍຊນສຕມຄ຺ຄໂຕ ອາຄໂຕ. ເຕນາຫ – ຠຄວາ ‘‘ທູຣໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວາ ສາສນໂຕ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ທູຣໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ນໍ ອາຫ.

໕໑໘. ປຸຈ຺ຉ ມນ຺ຕິ ອິມາຍ ປນສ຺ສ ຄາຖາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ມນສິຈ຺ຉສີຕິ ມນສາ ອິຈ຺ຉສິ.

ຍໍ ວຕາຫນ຺ຕິ ຍໍ ວຕ ອຫໍ. ອຕ຺ຕມໂນຕິ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໂສມນສ຺ເສຫິ ຜຸຏຈິຕ຺ໂຕ. ອຸທຄ຺ໂຄຕິ ກາເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ອພ຺ຠຸນ຺ນໂຕ. ອິທໍ ປນ ປທໍ ນ ສພ຺ພປາເຐສຸ ອຕ຺ຖິ. ອິທານິ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອຕ຺ຕມໂນ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປມຸທິໂຕ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ’’ຕິ.

໕໑໙. ກິໍ ປຕ຺ຕິນນ຺ຕິ ກິໍ ປຕ຺ຕໍ ກິມຘິຄຕໍ. ໂສຣຕນ຺ຕິ ສຸວູປສນ຺ຕໍ. ‘‘ສຸຣຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຣຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທນ຺ຕນ຺ຕິ ທມິຕໍ. ພຸທ຺ໂຘຕິ ວິພຸທ຺ໂຘ, ພຸທ຺ຘໂພທ຺ຘພ຺ໂພ ວາ. ເອວໍ ສຠິໂຍ ເອເກກາຍ ຄາຖາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາຫິ ວີສຕິ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາ ປນສ຺ສ ເອກເມກໍ ປຎ຺ຫໍ ເອກເມກາຍ ຄາຖາຍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ວີສຕິຍາ ຄາຖາຫິ ພ຺ຍາກາສິ.

໕໒໐. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຠິນ຺ນກິເລໂສ ປຣມຕ຺ຖຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ຈ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອສ຺ສ ‘‘ກິໍ ປຕ຺ຕິນມາຫຸ ຠິກ຺ຂຸນ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ປຊ຺ເຊນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ອຕ຺ຕນາ ຠາວິເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຣິນິພ຺ພານຄໂຕ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ໂຕ, ປຣິນິພ຺ພານຄຕຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ໂຂ ວິປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຫານິພຸທ຺ຘິອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕອປຸຎ຺ຎປຸຎ຺ຎເຠທໍ ວິຠວຎ຺ຈ ຠວຎ຺ຈ ວິປ຺ປຫາຍ, ມຄ຺ຄວາສໍ ວຸສິຕວາ ຂີຓປຸນພ຺ຠໂວຕິ ຈ ເອເຕສໍ ຖຸຕິວຈນານໍ ອຣໂຫ, ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ.

໕໒໑. ຍສ຺ມາ ປນ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຣຕຠາເວນ ນານປ຺ປກາຣກິເລສວູປສເມນ ຈ ໂສຣໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ທຸຕິຍປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕິ, ນ ທຸມ຺ມໂນ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຍ ອຸເປກ຺ຂໂກ, ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ ສຕິມາ, ນ ໂສ ຫິໍສຕິ ເນວ ຫິໍສຕິ ກຎ຺ຈິ ຕສຖາວຣາທິເຠທໍ ສຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂລເກ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ໂລເກ, ຕິຓ຺ໂຓຆຕ຺ຕາ ຕິຓ຺ໂຓ, ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ສມໂຓ, ອາວິລສງ຺ກປ຺ປປ຺ປຫານາ ອນາວິໂລ. ຍສ຺ສ ຈິເມ ຣາຄໂທສໂມຫມານທິຏ຺ຐິກິເລສທຸຈ຺ຈຣິຕສງ຺ຂາຕາ ສຕ຺ຕຸສ຺ສທາ ເກຈິ ໂອຬາຣິກາ ວາ ສຸຂຸມາ ວາ ນ ສນ຺ຕິ, ໂສ ອິມາຍ ອຸເປກ຺ຂາວິຫາຣິຕາຍ ສຕິເວປຸລ຺ລຕາຍ ອຫິໍສກຕາຍ ຈ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຣຕຠາເວນ ອິມິນາ ໂອຆາທິນານປ຺ປກາຣກິເລສວູປສເມນ ຈ ໂສຣໂຕຕິ.

໕໒໒. ຍສ຺ມາ ຈ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ນິພ຺ຠໂຍ ນິພ຺ພິກາໂຣ ທນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ຕຕິຍປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂາທີນິ ຉຬິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ໂຄຈຣຠາວນາຍ ອນິຈ຺ຈາທິຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາສນາຠາວນາຍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຄນ຺ຘໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຈ ຠາວິຕານິ, ຕານິ ຈ ໂຂ ຍຖາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ໂຄຈຣຠາວນາຍ, ເອວໍ ປນ ພຫິທ຺ຘາ ຈ ສພ຺ພໂລເກຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເວກລ຺ລຕາ ເວກລ຺ລຕາຍ ວາ ສມ຺ຠໂວ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນາຠິຊ຺ຌາທິວເສນ ຠາວິຕານີຕິ ເອວໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌ ຎຕ຺ວາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອິມໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ສກສນ຺ຕຕິກ຺ຂນ຺ຘໂລກໍ ປຣສນ຺ຕຕິກ຺ຂນ຺ຘໂລກຎ຺ຈ ອທນ຺ຘມຣຓໍ ມຣິຕຸກາໂມ ກາລໍ ກງ຺ຂຕິ, ຊີວິຕກ຺ຂຍກາລໍ ອາຄເມຕິ ປຕິມາເນຕິ, ນ ຠາຍຕິ ມຣຓສ຺ສ. ຍຖາຫ ເຖໂຣ –

‘‘ມຣເຓ ເມ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ນິກນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ຊີວິເຕ’’; (ເຖຣຄາ. ໒໐);

‘‘ນາຠິກງ຺ຂາມິ ມຣຓໍ, ນາຠິກງ຺ຂາມິ ຊີວິຕໍ;

ກາລຎ຺ຈ ປຏິກງ຺ຂາມິ, ນິພ຺ພິສໍ ຠຕໂກ ຍຖາ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໖໐໖);

ຠາວິໂຕ ສ ທນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ໂສ ທນ຺ໂຕຕິ.

໕໒໓. ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ກິເລສນິທ຺ທາ ວິພຸທ຺ໂຘ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກປ຺ປານີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປານີຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍ. ຕາ ຫິ ຕຖາ ຕຖາ ວິກປ຺ປນໂຕ ‘‘ກປ຺ປານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວິເຈຍ຺ຍາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິຠາເວນ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ. ເກວລານີຕິ ສກລານິ. ສໍສາຣນ຺ຕິ ໂຍ ຈາຍໍ –

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ເອວໍ ຂນ຺ຘາທິປຏິປາຏິສງ຺ຂາໂຕ ສໍສາໂຣ, ຕໍ ສໍສາຣຎ຺ຈ ເກວລໍ ວິເຈຍ຺ຍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຂນ຺ຘານໍ ມູລຠູເຕສຸ ກມ຺ມກິເລເສສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຈາຕິ ເອວໍ ຕີສຸປິ ວຏ຺ເຏສຸ ວິປສ຺ສນໍ ອາຫ. ທຸຠຍໍ ຈຸຕູປປາຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິໍ ອຸປປາຕນ຺ຕິ ອິມຎ຺ຈ ອຸຠຍໍ ວິເຈຍ຺ຍ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ຈຸຕູປປາຕຎາຓໍ ອາຫ. ວິຄຕຣຊມນງ຺ຄຓໍ ວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຣາຄາທິຣຊານໍ ວິຄມາ ອງ຺ຄຓານໍ ອຠາວາ ມລານຎ຺ຈ ວິຄມາ ວິຄຕຣຊມນງ຺ຄຓໍ ວິສຸທ຺ຘໍ. ປຕ຺ຕໍ ຊາຕິຂຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ຕໍ. ຕມາຫຸ ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຕໍ ອິມາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປສ຺ສນາຍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓເຠທາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອິມາຍ ຈ ວິຄຕຣຊາທິຕາຍ ກິເລສນິທ຺ທາ ວິພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕາຍ ປຏິປທາຍ ຊາຕິກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘມາຫຸ.

ອຖ ວາ ກປ຺ປານິ ວິເຈຍ຺ຍ ເກວລານີຕິ ‘‘ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອມຸຕ຺ຣາສິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ອິຕິວຸ. ໙໙; ປາຣາ. ໑໒) ນເຍນ ວິຈິນິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ປຐມວິຊ຺ຊມາຫ. ສໍສາຣໍ ທຸຠຍໍ ຈຸຕູປປາຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິໍ ອຸປປາຕນ຺ຕິ ອິມຎ຺ຈ ອຸຠຍໍ ສໍສາຣໍ ‘‘ອິເມ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຈິນິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ທຸຕິຍວິຊ຺ຊມາຫ. ອວເສເສນ ຕຕິຍວິຊ຺ຊມາຫ. ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ຫິ ວິຄຕຣຊາທິຕາ ຈ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີຕິ. ຕມາຫຸ ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍເຠທພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນໍ ຕໍ ພຸທ຺ຘມາຫູຕິ.

໕໒໕. ເອວໍ ປຐມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທຸຕິຍຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ເຫສຸປິ ຍສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມຠາວໍ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ ປຣມຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພາຫິຕສພ຺ພປາໂປ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພາຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ປຐມໍ ປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ພາຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພປາປການິ ຐິຕຕ຺ໂຕ, ຐິໂຕ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ວິມໂລ, ວິມລຠາວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຠາວໍ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘສມາຘິວິກ຺ເຂປກຣກິເລສມເລນ ອຄ຺ຄຜລສມາຘິນາ ສາຘຸສມາຫິໂຕ, ສໍສາຣເຫຕຸສມຕິກ຺ກເມນ ສໍສາຣມຕິຈ຺ຈ ປຣິນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕາຍ ເກວລີ, ໂສ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອສິໂຕ, ໂລກຘມ຺ເມຫິ ນິພ຺ພິກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ຕາທີ’’ຕິ ຈ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຖຸຕິຣໂຫ ສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ.

໕໒໖. ຍສ຺ມາ ປນ ສມິຕປາປຕາຍ ສມໂຓ, ນ຺ຫາຕປາປຕາຍ ນ຺ຫາຕໂກ, ອາຄູນໍ ອກຣເຓນ ຈ ນາໂຄຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕໂຕ ອປຣາຫິ ຕີຫິ ຄາຖາຫິ ຕໂຍ ປຎ຺ເຫ ພ຺ຍາກາສິ. ຕຕ຺ຖ ສມິຕາວີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ກິເລເສ ສເມຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ສມໂຓ ປວຸຈ຺ຈເຕ ຕຖຕ຺ຕາຕິ ຕຖາຣູໂປ ສມໂຓ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຎ຺ໂຫ ພ຺ຍາກໂຕ ໂຫຕິ, ເສສໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຓ ສຠິຍສ຺ສ ພຫຸມານຊນນຕ຺ຖໍ ຖຸຕິວຈນໍ. ໂຍ ຫິ ສມິຕາວີ, ໂສ ປຸຎ຺ຎປາປານໍ ອປຏິສນ຺ຘິກຣເຓນ ປຫາຍ ປຸຎ຺ຎປາປໍ ຣຊານໍ ວິຄເມນ ວິຣໂຊ, ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຎຕ຺ວາ ອິມໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ຊາຕິມຣຓໍ ອຸປາຕິວຕ຺ໂຕ ຕາທິ ຈ ໂຫຕິ.

໕໒໗. ນິນ຺ຫາຍ…ເປ… ນ຺ຫາຕໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ໂຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາສງ຺ຂາເຕ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ອາຍຕນໂລເກ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫານິ ສພ຺ພປາປການິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ນິນ຺ຫາຍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຕາຍ ນິນ຺ຫາຕປາປກຕາຍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກປ຺ເປຫິ ກປ຺ປິເຍສຸ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ກປ຺ປໍ ນ ເອຕິ, ຕໍ ນ຺ຫາຕກມາຫູຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໕໒໘. ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍປິ ອາຄຸໍ ນ ກໂຣຕິ ກິຎ຺ຈິ ໂລເກຕິ ໂຍ ໂລເກ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປາປສງ຺ຂາຕໍ ອາຄຸໍ ນ ກໂຣຕິ, ນາໂຄ ປວຸຈ຺ຈເຕ ຕຖຕ຺ຕາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຎ຺ໂຫ ພ຺ຍາກໂຕ ໂຫຕິ, ເສສໍ ປຸພ຺ພນເຍເນວ ຖຸຕິວຈນໍ. ໂຍ ຫິ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນອາຄຸຕ຺ຕາ ອາຄຸໍ ນ ກໂຣຕິ, ໂສ ກາມໂຍຄາທິເກ ສພ຺ພໂຍເຄ ທສສຎ຺ໂຎຊນເຠທານິ ຈ ສພ຺ພພນ຺ຘນານິ ວິສຊ຺ຊ ຊຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາທີສຸ ເກນຈິ ສງ຺ເຄນ ນ ສຊ຺ຊຕິ, ທ຺ວີຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕີຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ຕາທິ ຈ ໂຫຕີຕິ.

໕໓໐. ເອວໍ ທຸຕິຍຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຕິຍຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ເຫສຸປິ ຍສ຺ມາ ‘‘ເຂຕ຺ຕານີ’’ຕິ ອາຍຕນານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ຈກ຺ຂຸເປຕໍ ຈກ຺ຂາຍຕນໍເປຕໍ…ເປ… ເຂຕ຺ຕມ຺ເປຕໍ ວຕ຺ຖຸເປຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໕໙໖-໕໙໘). ຕານິ ວິເຊຍ຺ຍ ວິເຊຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ, ວິເຈຍ຺ຍ ວາ ອນິຈ຺ຈາທິຠາເວນ ວິຈິນິຕ຺ວາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເກວລານິ ອນວເສສານິ, ວິເສສໂຕ ປນ ສງ຺ຄເຫຕຸຠູຕໍ ທິພ຺ພໍ ມານຸສກຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມເຂຕ຺ຕໍ, ຍໍ ທິພ຺ພໍ ທ຺ວາທສາຍຕນເຠທໍ ຕຖາ ມານຸສກຎ຺ຈ, ຍຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມເຂຕ຺ຕໍ ຉຬາຍຕເນ ຈກ຺ຂາຍຕນາທິທ຺ວາທສາຍຕນເຠທໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິເຊຍ຺ຍ ວິເຈຍ຺ຍ ວາ. ຍໂຕ ຍເທຕໍ ສພ຺ເພສໍ ເຂຕ຺ຕານໍ ມູລພນ຺ຘນໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາທິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພເຂຕ຺ຕມູລພນ຺ຘນາ ປມຸຕ຺ໂຕ. ເອວເມເຕສໍ ເຂຕ຺ຕານໍ ວິຊິຕຕ຺ຕາ ວິຈິນິຕຕ຺ຕາ ວາ ເຂຕ຺ຕຊິໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຂຕ຺ຕານີ’’ຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປຐມປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ກມ຺ມໍ ເຂຕ຺ຕໍ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ພີຊໍ, ຕຓ຺ຫາ ສ຺ເນໂຫ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໗໗) ວຈນໂຕ ກມ຺ມານິ ເຂຕ຺ຕານີຕິ ວທນ຺ຕິ. ທິພ຺ພໍ ມານຸສກຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ເທວູປຄໍ ກມ຺ມໍ ທິພ຺ພໍ, ມນຸສ຺ສູປຄໍ ກມ຺ມໍ ມານຸສກໍ, ພ຺ຣຫ຺ມູປຄໍ ກມ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໕໓໑. ຍສ຺ມາ ປນ ສກຏ຺ເຐນ ໂກສສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ໂກສານີ’’ຕິ ກມ຺ມານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ລຸນນາ ສມຸຈ຺ເຉທນາ ກຸສໂລ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂກສານີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ທຸຕິຍປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວິປສ຺ສນາຍ ວິສຍໂຕ ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ ອນິຈ຺ຈາທິຠາເວນ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມສງ຺ຂາຕານິ ໂກສານິ ວິເຈຍ຺ຍ ເກວລານິ, ວິເສສໂຕ ປນ ສງ຺ຄເຫຕຸຠູຕໍ ອຏ຺ຐກາມາວຈຣກຸສລເຈຕນາເຠທໍ ທິພ຺ພໍ ມານຸສກຎ຺ຈ ນວມຫຄ຺ຄຕກຸສລເຈຕນາເຠທຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂກສໍ ວິເຈຍ຺ຍ. ຕໂຕ ອິມາຍ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາທິເຠທາ ສພ຺ພໂກສານໍ ມູລພນ຺ຘນາ ປມຸຕ຺ໂຕ, ເອວເມເຕສໍ ໂກສານໍ ລຸນນາ ‘‘ກຸສໂລ’’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖຕ຺ຕາ ຕາທີ ຈ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານຎ຺ຈ ນິວາສຏ຺ເຐນ ອສິໂກສສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ໂກສານີ’’ຕິ ຕໂຍ ຠວາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ຈ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

໕໓໒. ຍສ຺ມາ ຈ ນ ເກວລໍ ປຓ຺ຑຕີຕິ ອິມິນາວ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ປຓ຺ຑຣານິ ອິໂຕ ອຸປຄໂຕ ປວິຈຍປຎ຺ຎາຍ ອລ຺ລີໂນຕິປິ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທຸຠຍານີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ຕຕິຍປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ຈາຕິ ເອວໍ ອຸຠຍານິ ອນິຈ຺ຈາທິຠາເວນ ວິເຈຍ຺ຍ. ປຓ຺ຑຣານີຕິ ອາຍຕນານິ. ຕານິ ຫິ ປກຕິປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ຈ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕານິ ວິເຈຍ຺ຍ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ນິທ຺ຘນ຺ຕມລຕ຺ຕາ ສຸທ຺ຘິປຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ ຕຖຕ຺ຕາ, ຍສ຺ມາ ຕານິ ປຓ຺ຑຣານິ ປຎ຺ຎາຍ ອິໂຕ ໂຫຕິ, ເສສມສ຺ສ ຖຸຕິວຈນໍ. ໂສ ຫິ ປາປປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຕໍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກໍ ອຸປາຕິວຕ຺ໂຕ ຕາທີ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຖຸໂຕ.

໕໓໓. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ໂມນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຎາຓໍ, ຍາ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ…ເປ… ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ເຕນ ຎາເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ມຸນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍ຺ວາຍໍ ອກຸສລກຸສລປ຺ປເຠໂທ ອສຕຎ຺ຈ ສຕຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ, ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສພ຺ພໂລເກ ປວິຈຍຎາເຓນ ອສຕຎ຺ຈ ສຕຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ຕສ຺ສ ຎາຕຕ຺ຕາ ເອວ ຣາຄາທິເຠທໂຕ ສຕ຺ຕວິຘໍ ສງ຺ຄໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິເຠທໂຕ ທຸວິຘໍ ຊາລຎ຺ຈ ອຕິຈ຺ຈ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ໂສ ເຕນ ໂມນສງ຺ຂາເຕນ ປວິຈຍຎາເຓນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຸນິ. ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ປູຊນີໂຍຕິ ອິທໍ ປນສ຺ສ ຖຸຕິວຈນໍ. ໂສ ຫິ ຂີຓາສວມຸນິຕ຺ຕາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປູຊາຣໂຫ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຖຸໂຕ.

໕໓໕. ເອວໍ ຕຕິຍຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ເຫສຸປິ ຍສ຺ມາ ໂຍ ຈຕູຫິ ມຄ຺ຄຎາຓເວເທຫິ ກິເລສກ຺ຂຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄໂຕ, ໂສ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເວທຄູ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍ ຈ ສພ຺ພສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສຕ຺ຖສຎ຺ຎິຕານິ ເວທານິ, ຕາເຍວ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ກິຈ຺ຈໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິເຈຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ຕເມວ ສພ຺ພໍ ເວທມຕິຈ຺ຈ ຍາ ເວທປຈ຺ຈຍາ ວາ ອຎ຺ຎຖາ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເວທນາ, ຕາສຸ ສພ຺ພເວທນາສຸ ວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ປຕ຺ຕິນ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເວທານີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ປຐມປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຍສ຺ມາ ວາ ໂຍ ປວິຈຍປຎ຺ຎາຍ ເວທານິ ວິເຈຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ສພ຺ພໍ ເວທມຕິຈ຺ຈ ວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ສຕ຺ຖສຎ຺ຎິຕານິ ເວທານິ ຄໂຕ ຎາໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ຈ ໂຫຕິ. ໂຍ ເວທນາສຸ ວີຕຣາໂຄ, ໂສປິ ເວທນາສຎ຺ຎິຕານິ ເວທານິ ຄໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ຈ ໂຫຕິ. ເວທານິ ຄໂຕຕິປິ ເວທຄູ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ປຕ຺ຕິນ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປຐມປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ.

໕໓໖. ຍສ຺ມາ ປນ ທຸຕິຍປຎ຺ເຫ ‘‘ອນຸວິທິໂຕ’’ຕິ ອນຸພຸທ຺ໂຘ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຈ ອນຸວິຈ຺ຈ ປປຎ຺ຈນາມຣູປໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິເຠທໍ ປປຎ຺ຈໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປຎ຺ຈ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ອນຸວິຈ຺ຈ ອນຸວິທິຕ຺ວາ, ນ ເກວລຎ຺ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ໂຣຄມູລໍ, ປຣສນ຺ຕາເນ ຈ ອິມສ຺ສ ນາມຣູປໂຣຄສ຺ສ ມູລໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາທິໍ, ຕເມວ ວາ ປປຎ຺ຈໍ ອນຸວິຈ຺ຈ ຕາຍ ຠາວນາຍ ສພ຺ເພສໍ ໂຣຄານໍ ມູລພນ຺ຘນາ, ສພ຺ພສ຺ມາ ວາ ໂຣຄານໍ ມູລພນ຺ຘນາ, ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາທິເຠທາ, ຕສ຺ມາ ເອວ ວາ ປປຎ຺ຈາ ປມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸວິຈ຺ຈາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ທຸຕິຍປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ.

໕໓໗. ‘‘ກຖຎ຺ຈ ວີຣິຍວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ມາ ໂຍ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພປາປເກຫິ ວິຣໂຕ, ຕຖາ ວິຣຕຕ຺ຕາ ຈ ອາຍຕິໍ ອປຏິສນ຺ຘິຕາຍ ນິຣຍທຸກ຺ຂໍ ອຕິຈ຺ຈ ຐິໂຕ ວີຣິຍວາໂສ ວີຣິຍນິເກໂຕ, ໂສ ຂີຓາສໂວ ‘‘ວີຣິຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຣໂຕ’’ຕິ ຄາຖາຍ ຕຕິຍປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ປຘານວາ ຘີໂຣ ຕາທີຕິ ອິມານິ ປນສ຺ສ ຖຸຕິວຈນານິ. ໂສ ຫິ ປຘານວາ ມຄ຺ຄຌານປຘາເນນ, ຘີໂຣ ກິເລສາຣິວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖຕາຍ, ຕາທີ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຖຸໂຕ. ເສສໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໕໓໘. ‘‘ອາຊານິໂຍ ກິນ຺ຕິ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ມາ ປຫີນສພ຺ພວງ຺ກໂທໂສ ກາຣຓາກາຣຓຎ຺ຎູ ອສ຺ໂສ ວາ ຫຕ຺ຖີ ວາ ‘‘ອາຊານິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂລເກ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຈ ຕສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ເຕ ໂທສາ ປຫີນາ ເອວ, ຂີຓາສວສ຺ສ ປນ ເຕ ປຫີນາ, ຕສ຺ມາ ໂສ ‘‘ອາຊານິໂຍ’’ຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ຈາຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາສຎ຺ໂຎຊນສງ຺ຂາຕານິ ຍສ຺ສ ອສ຺ສຸ ລຸນານິ ພນ຺ຘນານິ ປຎ຺ຎາສຕ຺ເຖນ ຉິນ຺ນານິ ປທາລິຕານິ. ສງ຺ຄມູລນ຺ຕິ ຍານິ ເຕສຸ ເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສງ຺ຄສ຺ສ ສຊ຺ຊນາຍ ອນຕິກ຺ກມນາຍ ມູລໍ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ວາ ຍສ຺ສ ອສ຺ສຸ ລຸນານິ ຣາຄາທີນິ ພນ຺ຘນານິ ຍານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ຈ ສງ຺ຄມູລານິ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ສພ຺ພສ຺ມາ ສງ຺ຄານໍ ມູລຠູຕາ ສພ຺ພສງ຺ຄານໍ ວາ ມູລຠູຕາ ພນ຺ຘນາ ປມຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອາຊານິໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖຕ຺ຕາ ຕາທິ ຈ ໂຫຕີຕິ.

໕໔໐. ເອວໍ ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ເຫສຸປິ ຍສ຺ມາ ຍໍ ຉນ຺ທຊ຺ເຌນມຕ຺ເຕນ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ໂສຕ຺ຕິຍໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ໂວຫາຣມຕ຺ຕໂສຕ຺ຕິໂຍ ໂສ. ອຣິໂຍ ປນ ພາຫຸສຈ຺ເຈນ ນິສ຺ສຸຕປາປຕາຍ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂສຕ຺ຕິໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ປຕ຺ຕິນ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສຸຕ຺ວາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ປຐມປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ສຸຕມຍປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈວເສນ ສຸຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈວເສນ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນູປຄໍ ສພ຺ພຘມ຺ມໍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ຍທຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ, ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ກິເລເສ ກິເລສຏ຺ຐານິເຍ ຈ ຘມ຺ເມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຠິຠູຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ພຘມ຺ມໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ໂລເກ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ຍທຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ, ອຠິຠຸໍ ສຸຕວຕ຺ຕາ ໂສຕ຺ຕິໂຍຕິ ອາຫຸ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂຍ ອກຖໍກຖີ ກິເລສພນ຺ຘເນຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ຣາຄາທີຫິ ອີເຆຫິ ອນີໂຆ ຈ ໂຫຕິ ສພ຺ພຘິ ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຂນ຺ຘາຍຕນາທີສຸ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອກຖໍກຖິໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ ອນີຆໍ ສພ຺ພຘິ ນິສ຺ສຸຕປາປກຕ຺ຕາປິ ‘‘ໂສຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ອາຫູຕິ.

໕໔໑. ຍສ຺ມາ ປນ ຫິຕກາເມນ ຊເນນ ອຣຓີຍໂຕ ອຣິໂຍ ໂຫຕິ, ອຠິຄມນີຍໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ເຍຫິ ຄຸເຓຫິ ໂສ ອຣຓີໂຍ ໂຫຕິ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ‘‘ເຉຕ຺ວາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ທຸຕິຍປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຈຕ຺ຕາຣິ ອາສວານິ ທ຺ເວ ຈ ອາລຍານິ ປຎ຺ຎາສຕ຺ເຖນ ເຉຕ຺ວາ ວິທ຺ວາ ວິຎ຺ຎູ ວິຠາວີ ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓີ ໂສ ປຸນພ຺ຠວວເສນ ນ ອຸເປຕິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍໍ, ກຎ຺ຈິ ໂຍນິໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ກາມາທິເຠທຎ຺ຈ ສຎ຺ຎໍ ຕິວິຘໍ. ກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ປງ຺ກໍ ປນຸຊ຺ຊ ປນຸທິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິກປ຺ປານໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ກປ຺ປໍ ນ ເອຕິ, ເອວໍ ອາສວຈ຺ເຉທາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍ ຕມາຫຸ ອຣິໂຍຕິ. ຍສ຺ມາ ວາ ປາປເກຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິໂຍ ໂຫຕິ ອນເຍ ຈ ອນິຣີຍນາ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ທຸຕິຍປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ອາສວາທໂຍ ຫິ ປາປກາ ຘມ຺ມາ ອນຍສມ຺ມຕາ, ເຕ ຈາເນນ ຉິນ຺ນາ ປນຸນ຺ນາ, ນ ຈ ເຕຫິ ກມ຺ປຕິ, ອິຈ຺ຈສ຺ສ ເຕ ອາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຈ ເຕສຸ ອິຣີຍຕິ ຕສ຺ມາ ອາຣກາສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິ ປາປກາ ຘມ຺ມາຕິ ອິມິນາປຕ຺ເຖນ. ອນເຍ ນ ອິຣີຍຕີຕິ ອິມິນາປຕ຺ເຖນ ຕມາຫຸ ອຣິໂຍຕິ ຈ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ວິທ຺ວາ ໂສ ນ ອຸເປຕິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຖຸຕິວຈນເມວ ໂຫຕິ.

໕໔໒. ‘‘ກຖໍ ຈຣຓວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ມາ ຈຣເຓຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຕ຺ໂຕ ‘‘ຈຣຓວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ອິຘາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ຕຕິຍປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອິຘາຕິ ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ຈຣເຓສູຕິ ສີລາທີສຸ ເຫມວຕສຸຕ຺ເຕ (ສຸ. ນິ. ໑໕໓ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕປນ຺ນຣສຘມ຺ເມສຸ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ປຕ຺ຕິປຕ຺ໂຕຕິ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຕ຺ໂຕ. ໂຍ ຈຣຓນິມິຕ຺ຕໍ ຈຣຓເຫຕຸ ຈຣຓປຈ຺ຈຍາ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈຣຓວາ ໂສຕິ ໂສ ອິມາຍ ຈຣເຓຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພປຕ຺ຕິຍາ ຈຣຓວາ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຎ຺ໂຫ ພ຺ຍາກໂຕ ໂຫຕິ, ເສສມສ຺ສ ຖຸຕິວຈນໍ. ໂຍ ຫິ ຈຣເຓຫິ ປຕ຺ຕິປຕ຺ໂຕ, ໂສ ກຸສໂລ ຈ ໂຫຕິ ເຉໂກ, ສພ຺ພທາ ຈ ອາຊານາຕິ ນິພ຺ພານຘມ຺ມໍ, ນິຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ຂນ຺ຘາທີສຸ ນ ສຊ຺ຊຕິ. ທ຺ວີຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕີຫິ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ປຏິຆາ ຍສ຺ສ ນ ສນ຺ຕີຕິ.

໕໔໓. ຍສ຺ມາ ປນ ກມ຺ມາທີນໍ ປຣິພ຺ພາຊເນນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທຸກ຺ຂເວປກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕຕ຺ຖ ວິປາໂກ ເອວ ເວປກ຺ກໍ, ທຸກ຺ຂໍ ເວປກ຺ກມສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂເວປກ຺ກໍ. ປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂຊນນໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ເຕຘາຕຸກກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕີຕໍ. ອໂຘຕິ ອນາຄຕໍ. ຕິຣິຍໍ ວາປິ ມຊ຺ເຌຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຕຎ຺ຫິ ນ ອຸທ຺ຘໍ ນ ອໂຘ, ຕິຣິຍໍ ອຸຠິນ຺ນຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣາ, ເຕນ ‘‘ມຊ຺ເຌ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິພ຺ພາຊຍິຕ຺ວາຕິ ນິກ຺ຂາເມຕ຺ວາ ນິທ຺ຘເມຕ຺ວາ. ປຣິຎ຺ຎຈາຣີຕິ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈຣນ຺ໂຕ. ອຍໍ ຕາວ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ. ອຍໍ ປນ ອຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ – ໂຍ ຕິຍທ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນມ຺ປິ ທຸກ຺ຂຊນກໍ ຍທຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາສິເນເຫ ໂສເສນ຺ໂຕ ອປຏິສນ຺ຘິຊນກຠາວກຣເຓນ ປຣິພ຺ພາຊຍິຕ຺ວາ ຕຖາ ປຣິພ຺ພາຊິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ຕໍ ກມ຺ມໍ ປຣິຎ຺ຎາຍ ຈຣຓໂຕ ປຣິຎ຺ຎຈາຣີ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ກມ຺ມເມວ, ມາຍໍ ມານມໂຖປິ ໂລຠໂກຘໍ ອິເມປິ ຘມ຺ເມ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິຎ຺ຎຈາຣີ, ປຣິຍນ຺ຕມກາສິ ນາມຣູປໍ, ນາມຣູປສ຺ສ ຈ ປຣິຍນ຺ຕມກາສິ ປຣິພ຺ພາເຊສິ ອິຈ຺ເຈວຕ຺ໂຖ. ອິເມສໍ ກມ຺ມາທີນໍ ປຣິພ຺ພາຊເນນ ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊກມາຫຸ. ປຕ຺ຕິປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ປນສ຺ສ ຖຸຕິວຈນໍ.

໕໔໔. ເອວໍ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣເຓນ ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ສຠິຍສ຺ສ ‘‘ຍານິ ຈ ຕີຓີ’’ຕິອາທີສຸ ອຠິຕ຺ຖວນຄາຖາສຸ ໂອສຣຓານີຕິ ໂອຄຫຓານິ ຕິຕ຺ຖານິ, ທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິ ຍສ຺ມາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ສຫ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ວຸຕ຺ຕທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສຏ຺ຐິ ໂຫນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ຕານິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສມຓານໍ ປວາທຠູຕານິ ສຕ຺ຖານິ ສິຕານິ ອຸປທິສິຕພ຺ພວເສນ, ນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ຍເທຕໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ສຎ຺ຎກ຺ຂຣໍ ໂວຫາຣນາມໍ, ຍາ ຈາຍໍ ມິຈ຺ຉາປຣິວິຕກ຺ການຸສ຺ສວາທິວເສນ ‘‘ເອວຣູເປນ ອຕ຺ຕນາ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ພາລານໍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທຸຠຍນິສ຺ສິຕານິ ເຕສໍ ວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂານິ. ຕານິ ຈ ຠຄວາ ວິເນຍ຺ຍ ວິນຍິຕ຺ວາ ໂອຆຕມຄາ ໂອຆຕມໍ ໂອຆນ຺ຘກາຣໍ ອຄາ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ‘‘ໂອຆນ຺ຕມຄາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂອຆານໍ ອນ຺ຕໍ ອຄາ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຍານິ ຈ ຕີຓິ…ເປ… ຕມຄາ’’ຕິ.

໕໔໕. ຕໂຕ ປຣໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ປາຣຎ຺ຈ ນິພ຺ພານໍ ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ຂາຠາວໂຕ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ‘‘ອນ຺ຕຄູສິ ປາຣຄູ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ປາຣຄູ ຠຄວາ ນິພ຺ພານໍ ຄຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ອາລປນ຺ໂຕ ອາຫ, ‘‘ປາຣຄູ ອນ຺ຕຄູສິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສມ຺ມາ ຈ ພຸທ຺ໂຘ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຕໍ ມຎ຺ເຎຕິ ຕເມວ ມຎ຺ຎາມິ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຈ຺ຈາທເຣນ ຠຓຕິ. ຊຸຕິມາຕິ ປເຣສມ຺ປິ ອນ຺ຘກາຣວິຘມເນນ ຊຸຕິສມ຺ປນ຺ໂນ. ມຸຕິມາຕິ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍເຎຍ຺ຍຎາຓສມຕ຺ຖາຍ ມຸຕິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ປນ຺ໂນ. ປຫູຕປຎ຺ໂຎຕິ ອນນ຺ຕປຎ຺ໂຎ. ອິຘ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມຘິປ຺ເປຕໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກຣາຕິ ອາມນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອາຫ. ອຕາເຣສິ ມນ຺ຕິ ກງ຺ຂາໂຕ ມໍ ຕາເຣສິ.

໕໔໖-໙. ຍໍ ເມຕິອາທິຄາຖາຍ ນມກ຺ກາຣກຣຓໍ ຠຓຕິ. ຕຕ຺ຖ ກງ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວີສຕິປຎ຺ຫນິສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂສ ຫິ ເຕນ ກງ຺ຂິໂຕ ອໂຫສິ. ໂມນປເຖສູຕິ ຎາຓປເຖສຸ. ວິນຬີກຕາຕິ ວິຄຕນຬາ ກຕາ, ອຸຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນາຄ ນາຄສ຺ສາຕິ ເອກໍ ອາມນ຺ຕນວຈນໍ, ເອກສ຺ສ ‘‘ຠາສໂຕ ອນຸໂມທນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຘມ຺ມເທສນ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ສພ຺ເພ ເທວາຕິ ອາກາສຏ຺ຐາ ຈ ຠູມຏ຺ຐາ ຈ. ນາຣທປພ຺ພຕາຕິ ເຕປິ ກິຣ ທ຺ເວ ເທວຄຓາ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ, ເຕປິ ອນຸໂມທນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພໍ ປສາເທນ ຈ ນມກ຺ກາຣກຣຓໍ ຠຓຕິ.

໕໕໐-໕໓. ອນຸໂມທນາຣຫໍ ພ຺ຍາກຣຓສມ຺ປທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນໂມ ເຕ’’ຕິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ. ປຸຣິສາຊຎ຺ຎາຕິ ປຸຣິເສສຸ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນໍ. ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ປຏິຠາໂຄ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວເຘນ, ສຕ຺ຖາ ອນຸສາສນິຍາ ສຕ຺ຖວາຫຕາຍ ຈ, ມາຣາຠິຠູ ຈຕຸມາຣາຠິຠເວນ, ມຸນິ ພຸທ຺ຘມຸນິ. ອຸປຘີຕິ ຂນ຺ຘກິເລສກາມຄຸຓາຠິສງ຺ຂາຣເຠທາ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ວຄ຺ຄູຕິ ອຠິຣູປໍ. ປຸຎ຺ເຎ ຈາຕິ ໂລກິເຍ ນ ລິມ຺ປສິ ເຕສໍ ອກຣເຓນ, ປຸພ຺ເພ ກຕານມ຺ປິ ວາ ອາຍຕິໍ ຜລູປໂຠຄາຠາເວນ. ຕໍນິມິຕ຺ເຕນ ວາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິເລເປນ. ວນ຺ທຕິ ສຕ຺ຖຸໂນຕິ ເອວໍ ຠຓນ຺ໂຕ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິຕໍ ວນ຺ທິ.

ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິໂຍ ເອວ. ອາກງ຺ຂຕີຕິ ອິຈ຺ຉຕິ. ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ຕາຕິ ອຠິຣາຘິຕຈິຕ຺ຕາ. ອປິຈ ເມຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລເວມຕ຺ຕຕາ ວິທິຕາຕິ ອປິຈ ມຍາ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ປຣິວາເສ ປຸຄ຺ຄລນານຕ຺ຕໍ ວິທິຕໍ, ນ ສພ຺ເພເນວ ປຣິວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເກນ ປນ ນ ປຣິວສິຕພ຺ພໍ? ອຄ຺ຄິເຍຫິ ຊຏິເລຫິ, ສາກິເຍນ ຊາຕິຍາ, ລິງ຺ຄໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ອາຄເຕນ. ອວິຊຫິຕ຺ວາ ອາຄໂຕປິ ຈ ໂຍ ມຄ຺ຄຜລປຏິລາຠາຍ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕາທິໂສວ ສຠິໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ‘‘ຕວ ປນ, ສຠິຍ, ຕິຕ຺ຖິຍວຕ຺ຕປູຣຓຕ຺ຖາຍ ປຣິວາສກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖຕ຺ຖິໂກ ຕ຺ວໍ ‘ມຄ຺ຄຜລປຏິລາຠາຍ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ໂນ’ຕິ ວິທິຕເມຕໍ ມຍາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອປິຈ ເມຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລເວມຕ຺ຕຕາ ວິທິຕາ’’ຕິ. ສຠິໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອາທຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສເຈ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ຕຖາຣູປໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ຈ ອິຘ ນ ວຓ຺ຓິຕໍ, ຍໂຕ ປຸພ຺ເພ ວຓ຺ຓິຕານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ສຠິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ເສລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ເສລສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍເມວ ຍາສ຺ສ ນິທາເນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກເມປິ ຈສ຺ສ ປຸພ຺ພສທິສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ອປຸພ຺ພໍ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ ປທານິ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາເປສູຕິ ອງ຺ຄາ ເອວ ໂສ ຊນປໂທ, ຄງ຺ຄາຍ ປນ ຍາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ອາໂປ, ຕາສໍ ອວິທູຣຕ຺ຕາ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາໂປ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຕຣຄງ຺ຄາຍ ອຸຕ຺ຕເຣນ ຍາ ອາໂປຕິ? ມຫາມຫີຄງ຺ຄາຍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ຕສ຺ສາ ນທິຍາ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ວຓ຺ຓນາ – ອຍໍ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີໂປ ທສສຫສ຺ສໂຍຊນປຣິມາໂຓ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸສຫສ຺ສໂຍຊນປຣິມາໂຓ ປເທໂສ ອຸທເກນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ‘‘ສມຸທ຺ໂທ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ. ຕິສຫສ຺ສໂຍຊນປມາເຓ ມນຸສ຺ສາ ວສນ຺ຕິ. ຕິສຫສ຺ສໂຍຊນປມາເຓ ຫິມວາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ອຸພ຺ເພເຘນ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິໂກ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສກູເຏຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ສນ຺ທມານປຎ຺ຈສຕນທີວິຈິຕ຺ໂຕ. ຍຕ຺ຖ ອາຍາມວິຕ຺ຖາເຣນ ຄມ຺ຠີຣຕາຍ ຈ ປຎ຺ຎາສປຎ຺ຎາສໂຍຊນາ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕປຣິມຓ຺ຑລາ ປູຣຬາສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ ອໂນຕຕ຺ຕາທໂຍ ສຕ຺ຕ ມຫາສຣາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ.

ເຕສຸ ອໂນຕຕ຺ໂຕ ສຸທສ຺ສນກູຏໍ, ຈິຕ຺ຣກູຏໍ, ກາຬກູຏໍ, ຄນ຺ຘມາທນກູຏໍ, ເກລາສກູຏນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປພ຺ພເຕຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສຸທສ຺ສນກູຏໍ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ທ຺ວິໂຍຊນສຕຸພ຺ເພຘໍ ອນ຺ໂຕວງ຺ກໍ ກາກມຸຂສຓ຺ຐານໍ ຕເມວ ສຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ຈິຕ຺ຣກູຏໍ ສພ຺ພຣຕນມຍໍ, ກາຬກູຏໍ ອຎ຺ຊນມຍໍ, ຄນ຺ຘມາທນກູຏໍ ສານຸມຍໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓໍ ນານປ຺ປກາຣໂອສຘສຎ຺ຉນ຺ນໍ ກາຬປກ຺ຂຸໂປສຖທິວເສ ອາທິຕ຺ຕມິວ ອງ຺ຄາຣໍ ຊລນ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເກລາສກູຏໍ ຣຊຕມຍໍ. ສພ຺ພານິ ສຸທສ຺ສເນນ ສມານຸພ຺ເພຘສຓ຺ຐານານິ ຕເມວ ສຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐິຕານິ. ສພ຺ພານິ ເທວານຸຠາເວນ ນາຄານຸຠາເວນ ຈ ວສ຺ສນ຺ຕິ, ນທິໂຍ ຈ ເຕສຸ ສນ຺ທນ຺ຕິ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຸທກໍ ອໂນຕຕ຺ຕເມວ ປວິສຕິ. ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ທກ຺ຂິເຓນ ວາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣນ ຕໍ ໂອຠາເສນ຺ຕິ, ອຸຊຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ນ ໂອຠາເສນ຺ຕິ. ເຕເນວສ຺ສ ‘‘ອໂນຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂາ ອຸທປາທິ.

ຕຕ຺ຖ ມໂນຫຣສິລາຕລານິ ນິມ຺ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປານິ ຜລິກສທິສນິມ຺ມລູທການິ ນຫານຕິຕ຺ຖານິ ສຸປ຺ປຏິຍຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍສຸ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສວາ ອິສິຄຓາ ຈ ນ຺ຫາຍນ຺ຕິ, ເທວຍກ຺ຂາທໂຍ ຈ ອຸຍ຺ຍານກີຬິກໍ ກີຬນ຺ຕິ.

ຈຕູສຸ ຈສ຺ສ ປສ຺ເສສຸ ສີຫມຸຂໍ, ຫຕ຺ຖິມຸຂໍ, ອສ຺ສມຸຂໍ, ອຸສຠມຸຂນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຸຂານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍຫິ ຈຕສ຺ໂສ ນທິໂຍ ສນ຺ທນ຺ຕິ. ສີຫມຸເຂນ ນິກ຺ຂນ຺ຕນທີຕີເຣ ສີຫາ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິມຸຂາທີຫິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສອຸສຠາ. ປຸຣຕ຺ຖິມທິສໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕນທີ ອໂນຕຕ຺ຕໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣາ ຕິສ຺ໂສ ນທິໂຍ ອນຸປຄມ຺ມ ປາຈີນຫິມວນ຺ເຕເນວ ອມນຸສ຺ສປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປວິສຕິ. ປຈ຺ຉິມທິສໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣທິສໂຕ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕນທິໂຍປິ ຕເຖວ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຫິມວນ຺ເຕເນວ ອຸຕ຺ຕຣຫິມວນ຺ເຕເນວ ຈ ອມນຸສ຺ສປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປວິສນ຺ຕິ. ທກ຺ຂິຓທິສໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕນທີ ປນ ຕໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ອຸຊຸກໍ ປາສາຓປິຏ຺ເຐເນວ ສຏ຺ຐິໂຍຊນານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຕໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຣິຓາເຫນ ຕິຄາວຸຕປມາຓາ ອຸທກຘາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອາກາເສນ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຍຄ຺ຄເຬ ນາມ ປາສາເຓ ປຕິຕາ, ປາສາໂຓ ອຸທກຘາຣາເວເຄນ ຠິນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຣ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນປມາຓາ ຕິຍຄ຺ຄຬາ ນາມ ໂປກ຺ຂຣຓີ ຊາຕາ. ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ກູລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາສາຓໍ ປວິສິຍ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຕາ. ຕໂຕ ຆນປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸມງ຺ເຄນ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຎ຺ຌໍ ນາມ ຕິຣຈ຺ຉານປພ຺ພຕໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖຕເລ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິສທິສາ ປຎ຺ຈຘາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ສາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອໂນຕຕ຺ຕໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອາວຏ຺ຏຄງ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຊຸກໍ ປາສາຓປິຏ຺ເຐນ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ກຓ຺ຫຄງ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາກາເສນ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອາກາສຄງ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕິຍຄ຺ຄຬປາສາເຓ ປຎ຺ຎາສໂຍຊໂນກາເສ ‘‘ຕິຍຄ຺ຄຬໂປກ຺ຂຣຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກູລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາສາຓໍ ປວິສິຍ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ພຫລຄງ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸມງ຺ເຄນ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຸມງ຺ຄຄງ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຎ຺ຌໍ ນາມ ຕິຣຈ຺ຉານປພ຺ພຕໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຘາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ຄງ຺ຄາ, ຍມຸນາ, ອຈິຣວຕີ, ສຣຠູ, ມຫີ’’ຕິ ປຎ຺ຈຘາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວເມຕາ ປຎ຺ຈ ມຫາຄງ຺ຄາ ຫິມວຕາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ຕາສຸ ຍາ ອຍໍ ປຎ຺ຈມີ ມຫີ ນາມ, ສາ ອິຘ ‘‘ມຫາມຫີຄງ຺ຄາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ສາ ຄງ຺ຄາຍ ອຸຕ຺ຕເຣນ ຍາ ອາໂປ, ຕາສໍ ອວິທູຣຕ຺ຕາ ໂສ ຊນປໂທ ‘‘ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາໂປ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມິໍ ຊນປເທ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາເປສຸ.

ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນຕິ ອທ຺ຘານຄມນໍ ກຸຣຸມາໂນ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ທຸວິຘາ ຈາຣິກາ ຕຸຣິຕຈາຣິກາ, ອຕຸຣິຕຈາຣິກາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ທູເຣປິ ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ ທິສ຺ວາ ສຫສາ ຄມນໍ ຕຸຣິຕຈາຣິກາ. ສາ ມຫາກສ຺ສປປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາທີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຫິ ຠຄວາ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ຕິຄາວຸຕໍ ອຄມາສິ, ອາຬວກທມນຕ຺ຖໍ ຕິໍສໂຍຊນໍ, ຕຖາ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສຕ຺ຖາຍ. ປຸກ຺ກຸສາຕິສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນໍ, ມຫາກປ຺ປິນສ຺ສ ວີສໂຍຊນສຕໍ, ຘນິຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຕໂຍຊນສຕໍ ອທ຺ຘານໍ ອຄມາສິ. ອຍໍ ຕຸຣິຕຈາຣິກາ ນາມ. ຄາມນິຄມນຄຣປຏິປາຏິຍາ ປນ ປິຓ຺ຑປາຕຈຣິຍາທີຫິ ໂລກໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຄມນໍ ອຕຸຣິຕຈາຣິກາ ນາມ. ອຍໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເອວໍ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ. ມຫຕາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕາ ຄຸຓມຫຕາ ຈ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາຕິ ສມຓຄເຓນ. ອຑ຺ຒເຕຬເສຫີຕິ ອຑ຺ເຒນ ເຕຬສຫິ, ທ຺ວາທສຫິ ສເຕຫິ ປຎ຺ຎາສາຍ ຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຍນ…ເປ… ຕທວສຣີຕິ ອາປຓພຫຸລຕາຍ ໂສ ນິຄໂມ ‘‘ອາປໂຓ’’ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ລຠິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ວີສຕິອາປຓມຸຂສຫສ຺ສານິ ວິຠຕ຺ຕານິ ອເຫສຸໍ. ເຍນ ທິສາຠາເຄນ ມຄ຺ເຄນ ວາ ໂສ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາປານໍ ຣຏ຺ຐສ຺ສ ນິຄໂມ ໂອສຣິຕພ຺ໂພ, ເຕນ ອວສຣິ ຕທວສຣິ ອຄມາສິ, ຕໍ ນິຄມໍ ອນຸປາປຸຓີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລຕິ ເກຓິໂຍຕິ ນາເມນ, ຊຏິໂລຕິ ຕາປໂສ. ໂສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາໂລ, ຘນຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ປນ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສມາທາຍ ຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ທຕ຺ວາ ຠູມິຠາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສມໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວສຕິ ກຸລສຫສ຺ສສ຺ສ ນິສ຺ສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ. ອສ຺ສເມປິ ຈສ຺ສ ເອໂກ ຕາລຣຸກ຺ໂຂ ທິວເສ ທິວເສ ເອກໍ ສຸວຓ຺ຓຜລໍ ມຸຎ຺ຈຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂສ ທິວາ ກາສາຍານິ ຘາເຣຕິ ຊຏາ ຈ ພນ຺ຘຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຍຖາສຸຂໍ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣຕິ. ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຈ຺ຈາກຸລປຣິທີປນໍ. ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິຕຠາວປຣິທີປນໍ, ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ອນຠິຠູໂຕ ອປຣິກ຺ຂີຓໍເຍວ ຕໍ ກຸລໍ ປຫາຍ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ໂຂ ປນາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກລ຺ຍາໂຓຕິ ກລ຺ຍາຓຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ, ເສຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ກິຕ຺ຕິເຍວ ຖຸຕິໂຆໂສ ວາ.

ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາຕິ ອາທິມ຺ຫິ ປນ ອຍໍ ຕາວ ໂຍຊນາ – ໂສ ຠຄວາ ອິຕິປິ ອຣຫໍ, ອິຕິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາຕິ, ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອຣີນໍ ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາຕິ ອິເມຫິ ຕາວ ກາຣເຓຫິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຣກາ ຫິ ໂສ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ມຄ຺ເຄນ ສວາສນານໍ ກິເລສານໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາຕິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣຫໍ. ເຕ ຈາເນນ ກິເລສາຣໂຍ ມຄ຺ເຄນ ຫຕາຕິ ອຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ. ຍຎ຺ເຈຕໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາມຍນາຠິ, ປຸຎ຺ຎາທິອຠິສງ຺ຂາຣານໍ ຊຣາມຣຓເນມິ, ອາສວສມຸທຍມເຍນ ອກ຺ເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕິຠວຣເຖ ສມາໂຍຊິຕໍ ອນາທິກາລປວຕ຺ຕໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ. ຕສ຺ສາເນນ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວີຣິຍປາເທຫິ ສີລປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສທ຺ຘາຫຕ຺ເຖນ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣຎາຓຜຣສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຣາ ຫຕາຕິ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາຕິປິ ອຣຫໍ. ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍ ສກ຺ກາຣຄຣຸກາຣາທີນິ ຈ ອຣຫຕີຕິ ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ. ຍຖາ ຈ ໂລເກ ເກຈິ ປຓ຺ຑິຕມານິໂນ ພາລາ ອສິໂລກຠເຍນ ຣໂຫ ປາປໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ນາຍໍ ກທາຈິ ກໂຣຕີຕິ ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວໂຕປິ ອຣຫໍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ອາຣກຕ຺ຕາ ຫຕຕ຺ຕາ ຈ, ກິເລສາຣີນ ໂສ ມຸນິ;

ຫຕສໍສາຣຈກ຺ກາໂຣ, ປຈ຺ຈຍາທີນ ຈາຣໂຫ;

ນ ຣໂຫ ກໂຣຕິ ປາປານິ, ອຣຫໍ ເຕນ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສຈ຺ຈານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ອຕິສຍວິສຸທ຺ຘາຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ອພ຺ຠຸຕ຺ຕເມນ ຈຣເຓນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ. ໂສຠນຄມນຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ຄຕຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມາ ຄທຕ຺ຕາ ຈ ສຸຄໂຕ. ສພ຺ພຖາປິ ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາ ໂລກວິທູ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ສຠາວໂຕ ສມຸທຍໂຕ ນິໂຣຘໂຕ ນິໂຣຘູປາຍໂຕຕິ ສພ຺ພຖາ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິເຠທໍ ສງ຺ຂາຣໂລກໍ ອເວທິ, ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ. ທ຺ເວ ໂລກາ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ. ຕໂຍ ໂລກາ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂລກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ. ປຎ຺ຈ ໂລກາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ຉ ໂລກາ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ. ສຕ຺ຕ ໂລກາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ. ອຏ຺ຐ ໂລກາ ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ. ນວ ໂລກາ ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ. ທສ ໂລກາ ທສາຍຕນານິ. ທ຺ວາທສ ໂລກາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ. ອຏ຺ຐາຣສ ໂລກາ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໒) ເອວໍ ສພ຺ພຖາ ສງ຺ຂາຣໂລກໍ ອເວທິ. ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ຊານາຕິ, ອນຸສຍໍ ຊານາຕິ, ຈຣິຕໍ ຊານາຕິ, ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ ມຫາຣຊກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິເຍ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສ຺ວາກາເຣ ທ຺ວາກາເຣ ສຸວິຎ຺ຎາປເຍ ທຸວິຎ຺ຎາປເຍ ຠພ຺ເພ ອຠພ຺ເພ ສຕ຺ເຕ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຖາ ສຕ຺ຕໂລກໍ ອເວທິ. ຕຖາ ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ອາຍາມໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ໂຍຊນານໍ ທ຺ວາທສ ສຕສຫສ຺ສານິ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ ອຑ຺ຒປຎ຺ຈມານິ ຈ ສຕານິ, ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ຉຕ຺ຕິໍສ ສຕສຫສ຺ສານິ ທສ ສຫສ຺ສານິ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ຈ ສຕານິ.

ຕຕ຺ຖ –

ທຸເວ ສຕສຫສ຺ສານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ນຫຸຕານິ ຈ;

ເອຕ຺ຕກໍ ພຫລຕ຺ເຕນ, ສງ຺ຂາຕາຍໍ ວສຸນ຺ຘຣາ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ອຏ຺ເຐວ ນຫຸຕານິ ຈ;

ເອຕ຺ຕກໍ ພຫລຕ຺ເຕນ, ຊລໍ ວາເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ.

ນວ ສຕສຫສ຺ສານິ, ມາລຸໂຕ ນຠມຸຄ຺ຄໂຕ;

ສຏ຺ຐິ ເຈວ ສຫສ຺ສານິ, ເອສາ ໂລກສ຺ສ ສຓ຺ຐິຕິ’’.

ເອວໍ ສຓ຺ຐິເຕ ເຈຕ຺ຖ ໂຍຊນານໍ –

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ມຫຓ຺ຓເວ;

ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຕາວເທວ, ສິເນຣຸ ປພ຺ພຕຸຕ຺ຕໂມ.

ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ເຒນ, ປມາເຓນ ຍຖາກ຺ກມໍ;

ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫຸຄ຺ຄຕາ ທິພ຺ພາ, ນານາຣຕນຈິຕ຺ຕິຕາ.

ຍຸຄນ຺ຘໂຣ ອີສຘໂຣ, ກຣວີໂກ ສຸທສ຺ສໂນ;

ເນມິນ຺ຘໂຣ ວິນຕໂກ, ອສ຺ສກຓ຺ໂຓ ຄິຣິ ພ຺ຣຫາ.

ເອເຕ ສຕ຺ຕ ມຫາເສລາ, ສິເນຣຸສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ;

ມຫາຣາຊານມາວາສາ, ເທວຍກ຺ຂນິເສວິຕາ.

ໂຍຊນານໍ ສຕານຸຈ຺ໂຈ, ຫິມວາ ປຎ຺ຈ ປພ຺ພໂຕ;

ໂຍຊນານໍ ສຫສ຺ສານິ, ຕີຓິ ອາຍຕວິຕ຺ຖໂຕ.

ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ເສຫິ, ກູເຏຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ;

ຕິປຎ຺ຈໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘ-ປຣິກ຺ເຂປາ ນຄວ຺ຫຍາ.

ປຎ຺ຎາສໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘ-ສາຂາຍາມາ ສມນ຺ຕໂຕ;

ສຕ຺ຕໂຍຊນວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາ, ຕາວເທວ ຈ ອຸຄ຺ຄຕາ.

ຊມ຺ພູ ຍສ຺ສານຸຠາເວນ, ຊມ຺ພຸທີໂປ ປກາສິໂຕ;

ທ຺ເວ ອສີຕິສຫສ຺ສານິ, ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ມຫຓ຺ຓເວ.

ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຕາວເທວ, ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍ;

ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ, ຈກ຺ກວາຬມຍໍ ຐິໂຕ’’.

ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ເອກູນປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ, ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ, ຕາວຕິໍສຠວນໍ ທສສຫສ຺ສໂຍຊນໍ, ຕຖາ ອສຸຣຠວນໍ ອວີຈິມຫານິຣໂຍ ຊມ຺ພຸທີໂປ ຈ. ອປຣໂຄຍານໍ ສຕ຺ຕສຫສ຺ສໂຍຊນໍ, ຕຖາ ປຸພ຺ພວິເທໂຫ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸ ອຏ຺ຐສຫສ຺ສໂຍຊໂນ. ເອກເມໂກ ເຈຕ຺ຖ ມຫາທີໂປ ປຎ຺ຈສຕປຎ຺ຈສຕປຣິຕ຺ຕທີປປຣິວາໂຣ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ເອກາ ໂລກຘາຕຸ. ຈກ຺ກວາຬນ຺ຕເຣສຸ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣຍາ. ເອວໍ ອນນ຺ຕານິ ຈກ຺ກວາຬານິ ອນນ຺ຕາ ໂລກຘາຕຸໂຍ, ອນນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ອຎ຺ຎາສີຕິ ສພ຺ພຖາ ໂອກາສໂລກໍ ອເວທິ. ເອວໍ ໂສ ຠຄວາ ສພ຺ພຖາ. ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາ ໂລກວິທູຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐຕຣສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ. ວິຈິຕ຺ເຕຫິ ວິນຍນູປາເຍຫິ ປຸຣິສທມ຺ເມ ສາເຣຕີຕິ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສຕິ ນິຕ຺ຖາເຣຕິ ຈາຕິ ສຕ຺ຖາ. ເທວມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ຈ ກຕໍ, ນາຄາທິເກປິ ປນ ເອສ ໂລກິຍຕ຺ເຖນ ອນຸສາສຕິ. ຍທຕ຺ຖິ ເນຍ຺ຍໍ ນາມ, ສພ຺ພສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກຎາຓວເສນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍໂຕ ປນ ໂສ –

‘‘ຠຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠເຄຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕວາ;

ຠຕ຺ຕວາ ວນ຺ຕຄມໂນ, ຠເວສຸ ຠຄວາ ຕໂຕ’’ຕິ.

ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນຕານິ ປທານິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໔-໑໒໕) ວຸຕ຺ຕານິ.

ໂສ ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ໂສ ຠຄວາ ອິມໍ ໂລກໍ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ສເທວກນ຺ຕິອາທີນິ ກສິຠາຣທ຺ວາຊອາຬວກສຸຕ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ. ສຍນ຺ຕິ ສາມໍ ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ. ອຠິຎ຺ຎາຕິ ອຠິຎ຺ຎາຍ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ປເວເທຕີຕິ ໂພເຘຕິ ຎາເປຕິ ປກາເສຕິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ…ເປ… ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ໂສ ຠຄວາ ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂໍ ຫິຕ຺ວາປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ເທເສຕິ. ກຖໍ? ເອກຄາຖາປິ ຫິ ສມນ຺ຕຠທ຺ທກຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຐມປາເທນ ອາທິກລ຺ຍາຓາ, ທຸຕິຍຕຕິຍປາເທຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓາ, ປຈ຺ຉິມປາເທນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ. ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທາເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ນິຄມເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເສເສນ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ນານານຸສນ຺ຘິກໍ ປຐມານຸສນ຺ຘິນາ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເສເສຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ສກໂລປິ ສາສນຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຠູເຕນ ສີເລນ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜເລຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ນິພ຺ພາເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ສີລສມາຘີຫິ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ຜລນິພ຺ພາເນຫິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິຕາຍ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປນ຺ເນນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພາຍ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ສາວກໂພຘິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ສຸຍ຺ຍມາໂນ ເຈສ ນີວຣຓາທິວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ສວເນນປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸຂາວຫນໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຍາປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ຕຖາ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລ ນິຏ຺ຐິເຕ ຕາທິຠາວາວຫນໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລນປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ນາຖປ຺ປຠວຕ຺ຕາ ຈ ປຠວສຸທ຺ຘິຍາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ອຕ຺ຖສຸທ຺ຘິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ຍໂຕ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ເທເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ປນ ຍສ຺ມາ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ປກາເສຕິ, ນານານເຍຫິ ທີເປຕິ, ຕຎ຺ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ສງ຺ກາສນປກາສນວິວຣຓວິຠຊນອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສາຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາເທສນາຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍໂຕ ສຣິກ຺ຂກຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ສາຕ຺ຖໍ, ສທ຺ເຘຍ຺ຍໂຕ ໂລກິຍຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ຄມ຺ຠີຣາຘິປ຺ປາຍໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຸປເນຕພ຺ພສ຺ສາຠາວໂຕ ສກລປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ອປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕຫິ ເສຏ຺ເຐຫິ ຈຣິຕພ຺ພໂຕ ເຕສຎ຺ຈ ຈຣິຍຠາວໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອປິຈ ຍສ຺ມາ ສນິທານໍ ສອຸປ຺ປຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ເທເສຕິ, ວິເນຍ຺ຍານໍ ອນຸຣູປໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິປຣີຕຕາຍ ເຫຕຸທາຫຣຓໂຍຄໂຕ ຈ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ, ໂສຕູນໍ ສທ຺ຘາປຏິລາເຠນ ນິຄມເນນ ຈ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ. ເອວໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຍຸຕ຺ຕໂຕ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ນິຣຸປກ຺ກິເລສໂຕ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ຂໂຕ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕານໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ ຈຣິຍໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາປິ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສາຘຸ ໂຂ ປນາຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ໂຂ ປນ, ອຕ຺ຖາວຫໍ ສຸຂາວຫນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍາຕິ ປານການິສໍສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ. ອຍຎ຺ຫິ ເກຓິໂຍ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຠຄວໂຕ ອາຄມນໍ ອສ຺ໂສສິ. ‘‘ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ໂຖ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ລຊ຺ຊມາໂນ ວິກາລໂຠຊນາ ວິຣຕານມ຺ປິ ປານກໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ກາຊສເຕຫິ ສຸສງ຺ຂຕໍ ພທຣປານໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ຍຖາຫ ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ອຖ ໂຂ ເກຓິຍສ຺ສ ຊຏິລສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ຫຣາເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໐) ສພ຺ພໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ນໍ ຠຄວາ ຍຖາ ເສກ຺ຂສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໒໒ ອາທໂຍ) ສາກິເຍ ອາວສຖານິສໍສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ກຖາຍ, ໂຄສິງ຺ຄສາລວເນ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໕ ອາທໂຍ) ຕໂຍ ກຸລປຸຕ຺ເຕ ສາມຄ຺ຄິຣສານິສໍສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ, ຣຖວິນີເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໒ ອາທໂຍ) ຊາຕິຠູມເກ ຠິກ຺ຂູ ທສກຖາວຕ຺ຖຸປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ, ເອວໍ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍ ປານການິສໍສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ກຖາຍ ປານກທານານິສໍສໍ ສນ຺ທສ຺ເສສິ, ຕຖາຣູປານໍ ປຸຎ຺ຎານໍ ປຸນປິ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ສມາທເປສິ, ອພ຺ຠຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ສມຸຕ຺ເຕເຊສິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິກສມ຺ປຣາຍິເກນ ຜລວິເສເສນ ປຫໍເສນ຺ໂຕ ສມ຺ປຫໍເສສິ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ…ເປ… ສມ຺ປຫໍເສສີ’’ຕິ. ໂສ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ຠຄວຕິ ປສນ຺ໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ນິມນ຺ເຕສິ, ຠຄວາ ຈສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຘິວາເສສິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ໂຂ ເກຓິໂຍ ຊຏິໂລ…ເປ… ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນາ’’ຕິ.

ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ປຏິກ຺ຂິປິ ຠຄວາຕິ? ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈນາຍ ຈສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວຸຑ຺ຒິ ຠວິສ຺ສຕິ, ພຫຸຕຣຎ຺ຈ ປຏິຍາເທສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ອຑ຺ຒເຕລສານໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ອຑ຺ຒໂສຬສນ຺ນໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີຕິ. ກຸໂຕ ອປຣານິ ຕີຓິ ສຕານີຕິ ເຈ? ອປ຺ປຏິຍຕ຺ເຕເຍວ ຫິ ຠຕ຺ເຕ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕີຫິ ມາຓວກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠຄວາ ເອວມາຫາຕິ. ມິຕ຺ຕາມຈ຺ເຈຕິ ມິຕ຺ເຕ ຈ ກມ຺ມກເຣ ຈ. ຎາຕິສາໂລຫິເຕຕິ ສມານໂລຫິເຕ ເອກໂຍນິສມ຺ພນ຺ເຘ ປຸຕ຺ຕຘີຕາທໂຍ ອວເສສພນ຺ຘເວ ຈ. ເຍນາຕິ ຍສ຺ມາ. ເມຕິ ມຍ຺ຫໍ. ກາຍເວຍ຺ຍາວຏິກນ຺ຕິ ກາເຍນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ. ມຓ຺ຑລມາຬໍ ປຏິຍາເທຕີຕິ ເສຕວິຕານມຓ຺ຑປໍ ກໂຣຕິ.

ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານນ຺ຕິ ອິຣຸພ຺ເພທຍຊຸພ຺ເພທສາມເວທານໍ. ສຫ ນິຆຓ຺ຑຸນາ ຈ ເກຏຸເຠນ ຈ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠານໍ. ນິຆຓ຺ຑູຕິ ນາມນິຆຓ຺ຑຸຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເວວຈນປ຺ປກາສກໍ ສຕ຺ຖໍ. ເກຏຸຠນ຺ຕິ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ ກວີນໍ ອຸປກາຣາຍ ສຕ຺ຖໍ. ສຫ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທນ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທານໍ. ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠໂທຕິ ສິກ຺ຂາ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິ ຈ. ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານນ຺ຕິ ອຖພ຺ພນເວທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິຫ ອາສ ອິຕິຫ ອາສາ’’ຕິ ອີທິສວຈນປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຣາຓກຖາສງ຺ຂາໂຕ ອິຕິຫາໂສ ປຎ຺ຈໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມາ. ເຕສໍ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມານໍ. ປທໍ ຕທວເສສຎ຺ຈ ພ຺ຍາກຣຓໍ ອຊ຺ເຌຕິ ເວເທຕິ ຈາຕິ ປທໂກ ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ. ໂລກາຍເຕ ວິຕຓ຺ຑວາທສຕ຺ເຖ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓາຘິກາເຣ ຈ ທ຺ວາທສສຫສ຺ເສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓສຕ຺ເຖ ອນູໂນ ປຣິປູຣກາຣີຕິ ໂລກາຍຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓສຸ ອນວໂຍ, ອວໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອວໂຍ ນາມ ໂຍ ຕານິ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ຄນ຺ຖໂຕ ຈ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ຊງ຺ຆາຍ ຫິຕໍ ວິຫາຣໍ ຊງ຺ຆາວິຫາຣໍ, ຈິຣາສນາທິຊນິຕໍ ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕຸໍ ຊງ຺ຆາປສາຣຓຕ຺ຖໍ ອທີຆຈາຣິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸຈງ຺ກມມາໂນຕິ ຈງ຺ກມມາໂນ ເອວ. ອນຸວິຈຣມາໂນຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຈຣມາໂນ. ເກຓິຍສ຺ສ ຊຏິລສ຺ສ ອສ຺ສໂມຕິ ເກຓິຍສ຺ສ ອສ຺ສມໍ ນິເວສນໍ. ອາວາໂຫຕິ ກຎ຺ຎາຄຫຓໍ. ວິວາໂຫຕິ ກຎ຺ຎາທານໍ. ມຫາຍຎ຺ໂຎຕິ ມຫາຍຊນໍ. ມາຄໂຘຕິ ມຄຘານໍ ອິສ຺ສໂຣ. ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເສນິໂຍ. ພິມ຺ພີຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມາ ສາຣສຸວຓ຺ຓສທິສວຓ຺ຓຕາຍ ພິມ຺ພິສາໂຣ. ໂສ ເມ ນິມນ຺ຕິໂຕຕິ ໂສ ມຍາ ນິມນ຺ຕິໂຕ.

ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸພ຺ເພ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາວ ອມເຕເນວາຠິສິຕ຺ໂຕ ວິມ຺ຫຍຣູປຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ, ໂຠ ເກຓິຍ, ວເທສີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ຍຖາຠູຕໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ, ໂຠ ເສລ, ວທາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ປຸນປິ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ, ອິຕໂຣປິ ຕເຖວ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ເສຫິປິ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ທຸລ຺ລຠຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ໂຆໂສປິ ໂຂ ເອໂສ ທຸລ຺ລໂຠ ໂລກສ຺ມິໍ ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ໂຍ ເອໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພຸທ຺ຘສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ສຈ຺ຈເມວ ພຸທ຺ໂຘ, ອຸທາຫຸ ນາມມຕ຺ຕເມວສ຺ສ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວີມໍສິຕຸກາໂມ ຈິນ຺ເຕສິ, ອຠາສິ ເອວ ວາ ‘‘ອາຄຕານິ ໂຂ ປນ…ເປ… ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມນ຺ເຕສູ’’ຕິ ເວເທສຸ. ‘‘ຕຖາຄໂຕ ກິຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຏິກຈ຺ເຈວ ສຸທ຺ຘາວາສເທວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓເວເສນ ລກ຺ຂຓານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເວເທ ວາເຈນ຺ຕິ ‘‘ຕທນຸສາເຣນ ມເຫສກ຺ຂາ ສຕ຺ຕາ ຕຖາຄຕໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕນ ປຸພ຺ເພ ເວເທສຸ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ປນ ຕຖາຄເຕ ກເມນ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕິ, ເຕນ ເອຕຣຫິ ນຕ຺ຖິ. ມຫາປຸຣິສສ຺ສາຕິ ປຓິຘິສມາທານຎາຓສມາທານກຣຸຓາທິຄຸຓມຫໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ. ທ຺ເວວ ຄຕິໂຍຕິ ທ຺ເວ ເອວ ນິຏ຺ຐາ. ກາມຎ຺ຈາຍໍ ຄຕິສທ຺ໂທ ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິມາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຄຕິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໓) ຠວເຠເທ, ‘‘ຄຕີ ມິຄານໍ ປວນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຣິ. ໓໓໙) ນິວາສຏ຺ຐາເນ, ‘‘ເອວໍ ອຘິມຕ຺ຕຄຕິມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໑) ປຎ຺ຎາຍໍ, ‘‘ຄຕິຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໒໐໔) ວິສຏຠາເວ ວຕ຺ຕຕິ, ອິຘ ປນ ນິຏ຺ຐາຍໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເຍຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິ, ນ ເຕຫິ ເອວ ພຸທ຺ໂຘ. ຊາຕິສາມຎ຺ຎໂຕ ປນ ຕານິເຍວ ຕານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ສເຈ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕີຕິ ຍທິ ອຄາເຣ ວສຕິ. ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີຕິ ຈຕູຫິ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ເມຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຈ ໂລກໍ ຣຎ຺ຊນໂຕ ຣາຊາ. ຈກ຺ກຣຕນໍ ວຕ຺ເຕຕິ, ຈຕູຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກຫິ, ວຕ຺ຕຕິ, ເຕຫິ ຈ ປຣໍ ວຕ຺ເຕຕິ, ປຣຫິຕາຍ ຈ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ການໍ ວຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣາຊາຕິ ສາມຎ຺ຎໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີຕິ ວິເສສນໍ. ຘມ຺ເມນ ຈຣຕີຕິ ຘມ຺ມິໂກ, ຎາເຍນ ສເມນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ລຠິຕ຺ວາ ຣາຊາ ຊາໂຕຕິ ຘມ຺ມຣາຊາ. ປຣຫິຕຘມ຺ມກຣເຓນ ວາ ຘມ຺ມິໂກ, ອຕ຺ຕຫິຕຘມ຺ມກຣເຓນ ຘມ຺ມຣາຊາ. ຈຕຸຣນ຺ຕາຍ ອິສ຺ສໂຣຕິ ຈາຕຸຣນ຺ໂຕ, ຈຕຸສມຸທ຺ທນ຺ຕາຍ ຈຕ຺ຕຸພ຺ພິຘທີປວິຠູສິຕາຍ ຈ ປຖວິຍາ ອິສ຺ສໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ໂກຘາທິປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ພຫິທ຺ຘາ ຈ ສພ຺ພຣາຊາໂນ ວິເຊສີຕິ ວິຊິຕາວີ. ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຊນປເທ ຘຸວຠາວໍ ຖາວຣຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ຈາເລຕຸໍ, ຊນປໂທ ວາ ຕມ຺ຫິ ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອນຸສ຺ສຸກ຺ໂກ ສກມ຺ມນິຣໂຕ ອຈໂລ ອສມ຺ປເວຘີຕິປິ ຊນປທຕ຺ຖາວຣິຍປ຺ປຕ຺ໂຕ.

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ເອຕານິ ກຕມານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ກຣຕນໍ…ເປ… ປຣິຓາຍກຣຕນເມວ ສຕ຺ຕມນ຺ຕິ ຕານິ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໂຕ ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕສຸ ອຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ຈກ຺ກຣຕເນນ ອຊິຕໍ ຊິນາຕິ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຕເນຫິ ວິຊິເຕ ຍຖາສຸຂມນຸວິຈຣຕິ, ປຣິຓາຍກຣຕເນນ ວິຊິຕມນຸຣກ຺ຂຕິ, ເສເສຫິ ອຸປໂຠຄສຸຂມນຸຠວຕິ. ປຐເມນ ຈສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫສຕ຺ຕິໂຍໂຄ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຄຫປຕິຣຕເນຫິ ປຠຸສຕ຺ຕິໂຍໂຄ, ປຣິຓາຍກຣຕເນນ ມນ຺ຕສຕ຺ຕິໂຍໂຄ ສຸປຣິປຸຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ, ອິຕ຺ຖິມຓິຣຕເນຫິ ຈ ຕິວິຘສຕ຺ຕິໂຍຄຜລໍ. ໂສ ອິຕ຺ຖິມຓິຣຕເນຫິ ໂຠຄສຸຂມນຸໂຠຕິ, ເສເສຫິ ອິສ຺ສຣິຍສຸຂໍ. ວິເສສໂຕ ຈສ຺ສ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ອໂທສກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ມຊ຺ຌິມານິ ອໂລຠກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນ, ປຈ຺ຉິມເມກໍ ອໂມຫກຸສລມູລຊນິຕກມ຺ມານຸຠາເວນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປໂຣສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຕິເຣກສຫສ຺ສໍ. ສູຣາຕິ ອຠີຣຸກຊາຕິກາ. ວີຣງ຺ຄຣູປາຕິ ເທວປຸຕ຺ຕສທິສກາຍາ, ເອວໍ ຕາເວເກ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສຠາໂວ ວີຣາຕິ ອຸຕ຺ຕມສູຣາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ວີຣານໍ ອງ຺ຄໍ ວີຣງ຺ຄໍ, ວີຣກາຣຓໍ ວີຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວີຣງ຺ຄໍ ຣູປໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວີຣງ຺ຄຣູປາ, ວີຣິຍມຍສຣີຣາ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣເສນປ຺ປມທ຺ທນາຕິ ສເຈ ປຏິມຸຂໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ປຣເສນາ, ຕໍ ປມທ຺ທິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຘມ຺ເມນາຕິ ‘‘ປາໂຓ ນ ຫນ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໔; ມ. ນິ. ໓.໒໕໗) ປຎ຺ຈສີລຘມ຺ເມນ. ອຣຫໍ ໂຫຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທຕິ ເອຕ຺ຖ ຣາຄໂທສໂມຫມານທິຏ຺ຐິອວິຊ຺ຊາທຸຈ຺ຈຣິຕຉທເນຫິ ສຕ຺ຕຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ກິເລສນ຺ຘກາເຣ ໂລເກ ຕໍ ຉທນໍ ວິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ສຎ຺ຊາຕາໂລໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ປເທນ ປູຊາຣຫຕາ, ທຸຕິເຍນ ຕສ຺ສາ ເຫຕຸ ຍສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ. ຕຕິເຍນ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕເຫຕຸ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ວິວຏ຺ໂຏ ຈ ວິຈ຺ຉໂທ ຈາຕິ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ, ວຏ຺ຏຣຫິໂຕ ຉທນຣຫິໂຕ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ອຣຫໍ ວຏ຺ຏາຠາເວນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຉທນາຠາເວນາຕິ ເອວໍ ປຸຣິມປທທ຺ວຍສ຺ເສວ ເຫຕຸທ຺ວຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸຕິເຍນ ເວສາຣຊ຺ເຊນ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມສິທ຺ຘິ, ປຐເມນ ທຸຕິຍສິທ຺ຘິ, ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ຕຕິຍສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ. ປຸຣິມຎ຺ຈ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ, ທຸຕິຍໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸໍ, ຕຕິຍໍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸໍ ສາເຘຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ກຫໍ ປນ ໂຠ…ເປ… ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຕິອາທີສຸ ເຍເນສາຕິ ເຍນ ທິສາຠາເຄນ ເອສາ. ນີລວນຣາຊີຕິ ນີລວຓ຺ຓຣຸກ຺ຂປນ຺ຕິ. ວນໍ ກິຣ ເມຆປນ຺ຕິສທິສໍ. ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ ຕທາ ວິຫາສິ, ຕໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເຍເນສາ ໂຠ, ເສລ, ນີລວນຣາຊີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂສ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາຐເສໂສ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ກຣຓວຈນໍ. ປເທ ປທນ຺ຕິ ປທສມີເປ ປທໍ. ເຕນ ຕຸຣິຕຄມນໍ ປຏິເສເຘຕິ. ທຸຣາສທາ ຫີຕິ ກາຣຓໍ ອາຫ, ຍສ຺ມາ ເຕ ທຸຣາສທາ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ໂຠນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູຕິ. ກິໍ ປນ ກາຣຓາ ທຸຣາສທາຕິ ເຈ? ສີຫາວ ເອກຈຣາ. ຍຖາ ຫິ ສີຫາ ສຫາຍກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ ເອກຈຣາ, ເອວໍ ເຕປິ ວິເວກກາມຕາຍ. ‘‘ຍທາ ຈາຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ເຕ ມາຓວເກ ອຸປຈາຣໍ ສິກ຺ຂາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ມາ ໂອປາເຕຖາຕິ ມາ ປເວເສຖ, ມາ ກເຖຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຄເມນ຺ຕູຕິ ປຏິມາເນນ຺ຕຸ, ຍາວ ກຖາ ປຣິໂຍສານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມນ຺ເນສີຕິ ຄເວສິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນາຕິ ພຫຸການິ ອທ຺ທສ, ອປ຺ປການິ ນາທ຺ທສ. ຕໂຕ ຍານິ ນ ອທ຺ທສ, ຕານິ ທີເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ’’ຕິ. ກງ຺ຂຕີຕິ ກງ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ປຕ຺ຖນໍ ‘‘ອໂຫ ວຕ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ວິຈິກິຈ຺ຉຕີຕິ ຕໂຕ ຕໂຕ ຕານິ ວິຈິນນ຺ໂຕ ກິຈ຺ຉຕິ ນ ສກ຺ໂກຕິ ທຏ຺ຐຸໍ. ນາຘິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ນ ສມ຺ປສີທຕີຕິ ຕໂຕ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓລກ຺ຂໂຓ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຠຄວຕິ ປສາທໍ ນາປຊ຺ຊຕິ. ກງ຺ຂາຍ ວາ ສຸທຸພ຺ພລວິມຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ມຊ຺ຌິມາ, ອນຘິມຸຈ຺ຈນຕາຍ ພລວຕີ, ອສມ຺ປສາເທນ ເຕຫິ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກາລຸສ຺ສິຍຠາໂວ.

ໂກໂສຫິເຕຕິ ວຕ຺ຖິໂກເສນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ. ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ເຫຕິ ອງ຺ຄຊາເຕ. ຠຄວໂຕ ຫິ ວຣວາຣຓສ຺ເສວ ໂກໂສຫິຕໍ ວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ປທຸມຄພ຺ຠສມານໍ. ຕໍ ໂສ ວຕ຺ຖປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕມຸຂຄຕາຍ ຈ ຊິວ຺ຫາຍ ປຫູຕຠາວໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ລກ຺ຂເຓສຸ ກງ຺ຂີ ອໂຫສິ ວິຈິກິຈ຺ຉີ. ຕຖາຣູປນ຺ຕິ ກຖໍ ຣູປໍ? ກິເມຕ຺ຖ ອມ຺ເຫຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ວຸຕ຺ຕເມຕໍ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣເນວ ມິລິນ຺ທຣຎ຺ຎາ ປຸຏ຺ເຐນ (ມິ. ປ. ໔.໓.໓) –

‘‘ທຸກ຺ກຣໍ, ຠນ຺ເຕ ນາຄເສນ, ຠຄວຕາ ກຕນ຺ຕິ. ກິໍ, ມຫາຣາຊາຕິ? ມຫາຊເນນ ຫິຣິກຣໂຓກາສໍ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈ ອນ຺ເຕວາສິອຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຈ ພາວຣິສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສີນໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານຎ຺ຈ ເສລສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສີນໍ ຕິສຕມາຓວານຎ຺ຈ ທສ຺ເສສິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ນ, ມຫາຣາຊ, ຠຄວາ ຄຸຍ຺ຫໍ ທສ຺ເສຕິ, ຉາຍໍ ຠຄວາ ທສ຺ເສຕິ, ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ນິວາສນນິວຕ຺ຖໍ ກາຍພນ຺ຘນພທ຺ຘໍ ຈີວຣປາຣຸຕໍ ຉາຍາຣູປກມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ມຫາຣາຊາຕິ. ຉາຍາຣູເປ ທິຏ຺ເຐ ສຕິ ທິຏ຺ໂຐ ເອວ ນນຸ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຕິຏ຺ຐເຕຕໍ, ມຫາຣາຊ, ຫທຍຣູປໍ ທິສ຺ວາ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ຫທຍມໍສໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຍ຺ຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ. ກລ຺ໂລສິ, ຠນ຺ເຕ, ນາຄເສນາ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໔.໓.໓).

ນິນ຺ນາເມຕ຺ວາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ກຓ຺ຓໂສຕານຸມສເນນ ເຈຕ຺ຖ ທີຆຠາໂວ, ນາສິກາໂສຕານຸມສເນນ ຕນຸຠາໂວ, ນລາຏຈ຺ຉາທເນນ ປຸຖຸລຠາໂວ ປກາສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຈຣິຍປາຈຣິຍານນ຺ຕິ ອາຈຣິຍານຎ຺ເຈວ ອາຈຣິຍາຈຣິຍານຎ຺ຈ. ສເກ ວຓ຺ເຓຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ.

໕໕໔. ປຣິປຸຓ຺ຓກາໂຍຕິ ລກ຺ຂເຓຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ອຫີນງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄຕາຍ ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓສຣີໂຣ. ສຸຣຸຈີຕິ ສຸນ຺ທຣສຣີຣປ຺ປໂຠ. ສຸຊາໂຕຕິ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຸນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຈາຣຸທສ຺ສໂນຕິ ສຸຈິຣມ຺ປິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອຕິຕ຺ຕິຊນກໍ ອປ຺ປຏິກູລໍ ຣມຓີຍໍ ຈາຣຸ ເອວ ທສ຺ສນໍ ອສ຺ສາຕິ ຈາຣຸທສ຺ສໂນ. ເກຈິ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຈາຣຸທສ຺ສໂນຕິ ສຸນ຺ທຣເນຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓຕິ ສຸວຓ຺ຓສທິສວຓ຺ໂຓ. ອສີຕິ ຠວສິ. ເອຕໍ ສພ຺ພປເທຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສຸສຸກ຺ກທາໂຐຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສຸກ຺ກທາໂຐ. ຠຄວໂຕ ຫິ ທາຐາຫິ ຈນ຺ທກິຣຓາ ວິຍ ອຕິວິຍ ປຓ຺ຑຣຣໍສິໂຍ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ສຸສຸກ຺ກທາໂຐສີ’’ຕິ.

໕໕໕. ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕພ຺ຍຎ຺ຊນາເນວ ວຈນນ຺ຕເຣນ ນິຄເມນ຺ໂຕ ອາຫ.

໕໕໖. ອິທານິ ເຕສຸ ລກ຺ຂເຓສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິເຕຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ຖຸນນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປສນ຺ນເນຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຠຄວາ ຫິ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປສນ຺ນເນຕ຺ໂຕ, ປຣິປຸຓ຺ຓຈນ຺ທມຓ຺ຑລສທິສມຸຂຕ຺ຕາ ສຸມຸໂຂ, ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫາ, ພຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ຕຕາຍ ອຸຊຸ, ຊຸຕິມນ຺ຕຕາຍ ປຕາປວາ. ຍມ຺ປິ ເຈຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ມຊ຺ເຌ ສມຓສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ຖຸນຕາ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອີທິໂສ ຫິ ເອວໍ ວິໂຣຈຕິ. ເອສ ນໂຍ ອຸຕ຺ຕຣຄາຖາຍປິ.

໕໕໗-໘. ອຸຕ຺ຕມວຓ຺ຓິໂນຕິ ອຸຕ຺ຕມວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ຊມ຺ພຸສຓ຺ຑສ຺ສາຕິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ. ປາກເຏນ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ໂຕ ອາຫ, ອປິຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ທີປານໍ ອິສ຺ສໂຣ ໂຫຕິ.

໕໕໙. ຂຕ຺ຕິຍາຕິ ຊາຕິຂຕ຺ຕິຍາ. ໂຠຊາຕິ ໂຠຄິຍາ. ຣາຊາໂນຕິ ເຍ ເກຈິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ຕາ. ອນຸຍນ຺ຕາຕິ ອນຸຄາມິໂນ ເສວກາ. ຣາຊາຠິຣາຊາຕິ ຣາຊູນໍ ປູຊນິໂຍ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມນຸຊິນ຺ໂທຕິ ມນຸສ຺ສາຘິປຕິ ປຣມິສ຺ສໂຣ ຫຸຕ຺ວາ.

໕໖໐. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠຄວາ ‘‘ເຍ ເຕ ຠວນ຺ຕິ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ເຕ ສເກ ວຓ຺ເຓ ຠຎ຺ຎມາເນ ອຕ຺ຕານໍ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມໍ ເສລສ຺ສ ມໂນຣຖໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຣາຊາຫມສ຺ມີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍໍ ໂຂ ມໍ ຕ຺ວໍ ເສລ ຍາຈສິ ‘‘ຣາຊາ ອຣຫສິ ຠວິຕຸໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ’’ຕິ, ເອຕ຺ຖ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ໂຫຕິ, ຣາຊາຫມສ຺ມິ, ສຕິ ຈ ຣາຊຕ຺ເຕ ຍຖາ ອຎ຺ໂຎ ຣາຊາ ສມາໂນປິ ໂຍຊນສຕໍ ວາ ອນຸສາສຕິ, ທ຺ເວ ຕີຓິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ໂຍຊນສຕານິ ໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິ ຫຸຕ຺ວາປິ ຈຕຸທີປປຣິຍນ຺ຕມຕ຺ຕໍ ວາ, ນາຫເມວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວິສໂຍ. ອຫຎ຺ຫິ ຘມ຺ມຣາຊາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຠວຄ຺ຄໂຕ ອວີຈິປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍາ ໂລກຘາຕຸໂຍ ອນຸສາສາມິ. ຍາວຕາ ຫິ ອປທທ຺ວິປທາທິເຠທາ ສຕ຺ຕາ, ອຫໍ ເຕສໍ ອຄ຺ໂຄ. ນ ຫິ ເມ ໂກຈິ ສີເລນ ວາ…ເປ… ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສເນນ ວາ ປຏິຠາໂຄ ອຕ຺ຖິ. ສ຺ວາຫໍ ເອວໍ ຘມ຺ມຣາຊາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ອນຸຕ຺ຕເຣເນວ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານາທິເຠທໂພຘິປກ຺ຂິຍສງ຺ຂາເຕນ ຘມ຺ເມນ ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕມິ ‘‘ອິທໍ ປຊຫຖ, ອິທໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ອາຓາຈກ຺ກໍ, ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໔) ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມນ ຘມ຺ມຈກ຺ກເມວ ວາ. ຈກ຺ກໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຍໍ ຈກ຺ກໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕິ ສມເຓນ ວາ…ເປ… ເກນຈິ ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ.

໕໖໑-໒. ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ອາວິກໂຣນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ເສໂລ ທຬ຺ຫິກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຏິຊານາສີ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ນຸ ເສນາປຕີຕິ ຘມ຺ມຣຎ຺ໂຎ ໂຠໂຕ, ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ກສ຺ສ ອນຸປ຺ປວຕ຺ຕໂກ ເສນາປຕິ ໂກຕິ ປຸຈ຺ຉິ.

໕໖໓. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຠຄວໂຕ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ສຸວຓ຺ຓປຸຎ຺ໂຊ ວິຍ ສິຣິຍາ ໂສຠມາໂນ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸຊາໂຕ ຕຖາຄຕນ຺ຕິ ຕຖາຄຕເຫຕຸ ອນຸຊາໂຕ, ຕຖາຄເຕນ ເຫຕຸນາ ຊາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໖໔. ເອວໍ ‘‘ໂກ ນຸ ເສນາປຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຫໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຍໍ ເສໂລ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຏິຊານາສີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ນໍ ນິກ຺ກງ຺ຂໍ ກາຕຸກາໂມ ‘‘ນາຫໍ ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕເນວ ປຏິຊານາມິ, ອປິຈາຫໍ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊາ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິ ຈ. ມຄ຺ຄສຈ຺ຈສມຸທຍສຈ຺ຈານິ ປນ ຠາເວຕພ຺ພປຫາຕພ຺ພານິ, ເຫຕຸວຈເນນ ປນ ຜລສິທ຺ຘິໂຕ ເຕສໍ ຜລານິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈທຸກ຺ຂສຈ຺ຈານິປິ ວຸຕ຺ຕາເນວ ຠວນ຺ຕິ. ຍໂຕ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຠາວນາຜລຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕສ຺ມີ’’ຕິ ຍຸຕ຺ເຕນ ເຫຕຸນາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ສາເຘຕິ.

໕໖໕-໗. ເອວໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ຕານໍ ປາຕຸກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓຕ຺ຖໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຠິຕ຺ຖຣຍມາໂນ ‘‘ວິນຍສ຺ສູ’’ຕິ ຄາຖາຕ຺ຕຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສລ຺ລກຕ຺ໂຕຕິ ຣາຄສລ຺ລາທິສຕ຺ຕສລ຺ລກຕ຺ຕໂນ. ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕຕິ ເສຏ຺ຐຠູໂຕ. ອຕິຕຸໂລຕິ ຕຸລໍ ອຕີໂຕ ອຸປມໍ ອຕີໂຕ, ນິຣູປໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຣເສນປ຺ປມທ຺ທໂນຕິ ‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ’’ຕິອາທິກາຍ ‘‘ປເຣ ຈ ອວຊານາຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໔໔໐; ມຫານິ. ໒໘; ຈູຬນິ. ນນ຺ທມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໔໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ມາຣປຣິສສງ຺ຂາຕາຍ ມາຣເສນາຍ ປມທ຺ທໂນ. ສພ຺ພາມິຕ຺ເຕຕິ ຂນ຺ຘກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣມຈ຺ຈຸເທວປຸຕ຺ຕມາຣາທິເກ ສພ຺ພປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ. ວສີກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ອກຸໂຕຠໂຍຕິ ກຸໂຕຈິ ອຠໂຍ.

໕໖໘-໗໐. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕາວເທວ ຠຄວຕິ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປສາໂທ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຠວນ຺ໂຕ’’ຕິ ຄາຖາຕ຺ຕຍມາຫ ຍຖາ ຕໍ ປຣິປາກຄຕາຍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມາ ໂຈທິຍມາໂນ. ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິໂກຕິ ຈຓ຺ຑາລາທິນີຈກຸເລ ຊາໂຕ.

໕໗໑. ຕໂຕ ເຕປິ ມາຓວກາ ຕເຖວ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເອຕຎ຺ເຈ ຣຸຈ຺ຈຕິ ໂຠໂຕ’’ຕິ ຄາຖມາຫໍສຸ ຍຖາ ຕໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຕາຘິກາຣາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ.

໕໗໒. ອຖ ເສໂລ ເຕສຸ ມາຓວເກສຸ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈມາໂນ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ.

໕໗໓. ຕໂຕ ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ເສໂລ ອຕີເຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ເຕສໍເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຣິສສຕານໍ ຄຓເສຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິເວຓໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກຕ຺ວາ ກເມນ ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາໂນ ປຈ຺ຉິເມ ຠເວ ເຕສໍເຍວ ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ກມ຺ມໍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາກາຍ ປຣິປກ຺ກໍ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕ ສພ຺ເພວ ເອຫິຠິກ຺ຂຸປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພາເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ. ອກາລິກນ຺ຕິ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ນ ກາລນ຺ຕເຣ ປຕ຺ຕພ຺ພຜລໍ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍນ຺ນິມິຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນິມິຕ຺ຕາ ຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ສຕິວິປ຺ປວາສວິຣຫິຕສ຺ສ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ສິກ຺ຂໂຕ ອໂມຆາ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ…ເປ… ສິກ຺ຂໂຕ’’ຕິ.

ເອວຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຠຄວາ ອໂວຈ. ເຕ ສພ຺ເພ ປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອາກາເສນາຄມ຺ມ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທສຸໍ. ເອວມິມໍ ເຕສໍ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ສງ຺ຄີຕິກາຣາ ‘‘ອລຕ຺ຖ ໂຂ ເສໂລ…ເປ… ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ.

ຠຸຕ຺ຕາວິນ຺ຕິ ຠຸຕ຺ຕວນ຺ຕໍ. ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໂຕ ໂອນີຕປາຓິໍ, ອປນີຕຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຕຣຖາ ຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໕໗໔. ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕມຸຂາຕິ ຠຄວາ ເກຓິຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕານຸກູລວເສນ ອນຸໂມທນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິປຣິຈຣິຍໍ ວິນາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຍຎ຺ຎາຠາວໂຕ ‘‘ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕມຸຂາ ຍຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕເສຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕປຘານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວເທ ສຊ຺ຌາຍນ຺ເຕຫິ ປຐມໍ ສຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພໂຕ ສາວິຕ຺ຕີ ‘‘ຉນ຺ທໂສ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ມນຸສ຺ສານໍ ເສຏ຺ຐໂຕ ຣາຊາ ‘‘ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນທີນໍ ອາຘາຣໂຕ ປຏິສຣຓໂຕ ຈ ສາຄໂຣ ‘‘ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈນ຺ທໂຍຄວເສນ ‘‘ອຊ຺ຊ ກຕ຺ຕິກາ ອຊ຺ຊ ໂຣຫິນີ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນໂຕ ອາໂລກກຣຓໂຕ ໂສມ຺ມຠາວໂຕ ຈ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕານໍ ມຸຂໍ ຈນ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕປນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຕ຺ຕາ ອາທິຈ຺ໂຈ ‘‘ຕປຕໍ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ປນ ອຄ຺ຄຕ຺ຕາ ວິເສເສນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ສງ຺ຆໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຸຎ຺ຎໍ ອາກງ຺ຂມານານໍ, ສງ຺ໂຆ ເວ ຍຊຕໍ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ສງ຺ໂຆ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຍມຸຂນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໕໗໖. ຍໍ ຕໍ ສຣຓນ຺ຕິ ອຎ຺ຎພ຺ຍາກຣຓຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມາ ຠຄວາ, ຍສ຺ມາ ມຍໍ ອິໂຕ ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ຕໍ ສຣຓໍ ອຄມມ຺ຫ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕຣຕ຺ເຕນ ຕວ ສາສເນ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ທມເຖນ ທນ຺ຕມ຺ຫ. ອໂຫ ເຕ ສຣຓສ຺ສ ອານຸຠາໂວຕິ.

໕໗໗-໘. ຕໂຕ ປຣໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ຖຸນິຕ຺ວາ ຕຕິຍາຍ ວນ຺ທນໍ ຍາຈຕິ –

໕໗໙.

‘‘ຠິກ຺ຂໂວ ຕິສຕາ ອິເມ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຎ຺ຊລີກຕາ;

ປາເທ ວີຣ ປສາເຣຫິ, ນາຄາ ວນ຺ທນ຺ຕຸ ສຕ຺ຖຸໂນ’’ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ເສລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສລ຺ລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໘໐. ອນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສລ຺ລສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວໂຕ ກິຣ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ເອໂກ ອຸປາສໂກ, ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ກາລມກາສິ. ໂສ ປຸຕ຺ຕໂສກາຠິຠູໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາຫາໂຣ ອໂຫສິ. ຕໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂສກວິໂນທນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ອນິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກິຣິຍາກາຣນິມິຕ຺ຕວິຣຫິຕໍ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ຍທາຫໍ ອກ຺ຂິໍ ວາ ນິຂຓິສ຺ສາມິ, ຠມຸກໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປິສ຺ສາມິ, ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິອາທີສຸ ກິຣິຍາກາຣນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຖິ, ນ ເອວໍ ຊີວິເຕ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ ‘‘ຍາວາຫໍ ອິທໍ ວາ ອິທໍ ວາ ກໂຣມິ, ຕາວ ຕ຺ວໍ ຊີວ, ມາ ມີຍາ’’ຕິ. ອນຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອໂຕ ເອວ ນ ສກ຺ກາ ເອກໍເສນ ອຎ຺ຎາຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ວາ ກາລໍ ອິມິນາ ຊີວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຕິຍາ ອາຍຸປຣິຍນ຺ຕວເສນ ວາ. ຍຖາ ຫິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີນໍ ປຣິມິຕໍ ອາຍຸ, ນ ຕຖາ ມຈ຺ຈານໍ, ເອວມ຺ປິ ເອກໍເສນ ອນຎ຺ຎາຕໍ.

ກສິຣນ຺ຕິ ອເນກປຈ຺ຈຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ ກິຈ຺ຉໍ ນ ສຸຂຍາປນີຍໍ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ອສ຺ສາສປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ, ປສ຺ສາສປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ, ມຫາຠູຕປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ, ກພຬີກາຣາຫາຣປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ, ອຸສ຺ມາປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ, ວິຎ຺ຎາຓປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ. ອນສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ຫິ ນ ຊີວຕິ ອປສ຺ສສນ຺ໂຕປິ. ຈຕູສຸ ຈ ຘາຕູສຸ ກຏ຺ຐມຸຂາທິອາສີວິສທຏ຺ໂຐ ວິຍ ກາໂຍ ປຖວີຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ ຕາວ ຖທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ກລິງ຺ຄຣສທິໂສ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຕ຺ຖທ຺ໂຘ ຠວຕີ ກາໂຍ, ທຏ຺ໂຐ ກຏ຺ຐມຸເຂນ ວາ;

ປຖວີຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ, ໂຫຕິ ກຏ຺ຐມຸເຂວ ໂສ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕໘໔);

ອາໂປຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ ປູຕິຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຄ຺ຆຣິຕປຸພ຺ພມໍສໂລຫິໂຕ ອຏ຺ຐິຈມ຺ມາວເສໂສ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ປູຕິໂກ ຠວຕີ ກາໂຍ, ທຏ຺ໂຐ ປູຕິມຸເຂນ ວາ;

ອາໂປຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ, ໂຫຕິ ປູຕິມຸເຂວ ໂສ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕໘໔);

ເຕໂຊຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍໍ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ສມນ຺ຕາ ປຣິຑຍ຺ຫຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ສນ຺ຕຕ຺ໂຕ ຠວຕີ ກາໂຍ, ທຏ຺ໂຐ ອຄ຺ຄິມຸເຂນ ວາ;

ເຕໂຊຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ, ໂຫຕິ ອຄ຺ຄິມຸເຂວ ໂສ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕໘໔);

ວາໂຍຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ ສຎ຺ຉິຊ຺ຊມານສນ຺ຘິພນ຺ຘໂນ ປາສາເຓຫິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ສຎ຺ຈຸຓ຺ຓິຍມານຏ຺ຐິໂກ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ສຎ຺ຉິນ຺ໂນ ຠວຕີ ກາໂຍ, ທຏ຺ໂຐ ສຕ຺ຖມຸເຂນ ວາ;

ວາໂຍຘາຕຸປ຺ປໂກເປນ, ໂຫຕິ ສຕ຺ຖມຸເຂວ ໂສ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕໘໔);

ຘາຕຸປ຺ປໂກປພ຺ຍາປນ຺ນກາໂຍປິ ຈ ນ ຊີວຕິ. ຍທາ ປນ ຕາ ຘາຕຸໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຕິຏ຺ຐານາທິກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕາປິ ສມໍ ວຫນ຺ຕິ, ຕທາ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ເອວໍ ມຫາຠູຕປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ຊີວິຕໍ. ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາທີສຸ ປນ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉເທນ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕກ຺ຂໂຍ ປາກໂຏ ເອວ. ເອວໍ ກພຬີກາຣາຫາຣປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ຊີວິຕໍ. ຕຖາ ອສິຕປີຕາທິປຣິປາເກ ກມ຺ມຊເຕເຊ ຂີເຓ ສຕ຺ຕາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓນ຺ຕາປິ ປາກຏາ ເອວ. ເອວໍ ອຸສ຺ມາປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ຊີວິຕໍ. ວິຎ຺ຎາເຓ ປນ ນິຣຸທ຺ເຘ ນິຣຸທ຺ຘໂຕ ປຠຸຕິ ສຕ຺ຕານໍ ນ ໂຫຕິ ຊີວິຕນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ໂລເກ ປາກຏເມວ. ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ຊີວິຕໍ. ເອວໍ ອເນກປຈ຺ຈຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ ກສິຣໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຣິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ອປ຺ປກໍ, ເທວານໍ ຊີວິຕໍ ອຸປນິຘາຍ ຕິຓຄ຺ເຄ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸສທິສໍ, ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຠາເວນ ວາ ປຣິຕ຺ຕໍ. ອຕິທີຆາຍຸໂກປິ ຫິ ສຕ຺ໂຕ ອຕີເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຊີວິຕ຺ຖ ນ ຊີວຕິ ນ ຊີວິສ຺ສຕິ, ອນາຄເຕນ ຊີວິສ຺ສຕິ ນ ຊີວຕິ ນ ຊີວິຕ຺ຖ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ຊີວຕິ ນ ຊີວິຕ຺ຖ ນ ຊີວິສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ຊີວິຕໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ຈ, ສຸຂທຸກ຺ຂາ ຈ ເກວລາ;

ເອກຈິຕ຺ຕສມາຍຸຕ຺ຕາ, ລຫຸໂສ ວຕ຺ຕເຕ ຂໂຓ.

‘‘ຈຸລ຺ລາສີຕິສຫສ຺ສານິ, ກປ຺ປາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຍ ມຣູ;

ນຕ຺ເວວ ເຕປິ ຊີວນ຺ຕິ, ທ຺ວີຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ສໍຍຸຕາ’’ຕິ. (ມຫານິ. ໑໐);

ຕຎ຺ຈ ທຸກ຺ເຂນ ສໍຍຸຕນ຺ຕິ ຕຎ຺ຈ ຊີວິຕໍ ເອວໍ ອນິມິຕ຺ຕມນຎ຺ຎາຕໍ ກສິຣໍ ປຣິຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມານມ຺ປິ ສີຕຸຓ຺ຫຑໍສມກສາທິສມ຺ຜສ຺ສຂຸປ຺ປິປາສາສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂທຸກ຺ເຂຫິ ສໍຍຸຕໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍສ຺ມາ ອີທິສໍ ມຈ຺ຈານໍ ຊີວິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ຍາວ ຕໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຘມ຺ມຈຣິຍເມວ ພ຺ຣູຫຍ, ມາ ປຸຕ຺ຕມນຸໂສຈາຕິ.

໕໘໑. ອຖາປິ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາສິ ‘‘ສພ຺ພູປກຣເຓຫິ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາປິ ເມ ໂສ ມໂຕ, ເຕນ ໂສຈາມີ’’ຕິ, ເອວມ຺ປິ ມາ ໂສຈິ. ນ ຫິ ໂສ ອຸປກ຺ກໂມ ອຕ຺ຖິ, ເຍນ ຊາຕາ ນ ມິຍ຺ຍເຣ, ນ ຫິ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປກ຺ກເມນ ຊາຕາ ສຕ຺ຕາ ມາ ມຣນ຺ຕູຕິ ຣກ຺ຂິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ຍສ຺ມາ ໂສ ‘‘ຊຣໍ ປຕ຺ວາ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ມຣຓໍ ອນຸຣູປໍ, ອຕິທຫໂຣ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ມໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ຊຣມ຺ປິ ປຕ຺ວາ ມຣຓໍ, ເອວໍຘມ຺ມາ ຫິ ປາຓິໂນ’’ຕິ, ຊຣໍ ປຕ຺ວາປິ ອປ຺ປຕ຺ວາປິ ມຣຓໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ນິຍໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໘໒. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ສເນນ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ຜລານມິວ ປກ຺ການ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ຜລານໍ ປກ຺ການໍ ຍສ຺ມາ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຠຸຕິ ສູຣິຍາຕເປນ ສນ຺ຕປ຺ປມາເນ ຣຸກ຺ເຂ ປຖວິຣໂສ ຈ ອາໂປຣໂສ ຈ ປຕ຺ຕໂຕ ສາຂໍ ສາຂໂຕ ຂນ຺ຘໍ ຂນ຺ຘໂຕ ມູລນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນ ມູລໂຕ ປຖວິເມວ ປວິສຕິ, ໂອຄມນໂຕ ປຠຸຕິ ປນ ປຖວິໂຕ ມູລໍ ມູລໂຕ ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນ ສາຂາປຕ຺ຕປລ຺ລວາທີນິ ປຸນ ອາໂຣຫຕິ, ເອວໍ ອາໂຣຫນ຺ໂຕ ຈ ປຣິປາກຄເຕ ຜເລ ວຓ຺ຏມູລໍ ນ ປວິສຕິ. ອຖ ສູຣິຍາຕເປນ ຕປ຺ປມາເນ ວຓ຺ຏມູເລ ປຣິຬາໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ຕານິ ຜລານິ ປາໂຕ ປາໂຕ ນິຈ຺ຈກາລໍ ປຕນ຺ຕິ, ເນສໍ ປາໂຕ ປຕນໂຕ ຠຍໍ ໂຫຕິ, ປຕນາ ຠຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຊາຕານໍ ມຈ຺ຈານໍ ນິຈ຺ຈໍ ມຣຓໂຕ ຠຍໍ. ປກ຺ກຜລສທິສາ ຫິ ສຕ຺ຕາຕິ.

໕໘໓-໖. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ‘‘ຍຖາປິ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ…ເປ… ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທຫຣາ ຈ…ເປ… ປຣາຍຓາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ຫ, ເອວຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເຕສໍ ມຈ຺ຈຸ…ເປ… ຎາຕີ ວາ ປນ ຎາຕເກ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ຄຓ຺ຫ. ຍສ຺ມາ ຈ ນ ປິຕາ ຕາຍເຕ ປຸຕ຺ຕໍ, ຎາຕີ ວາ ປນ ຎາຕເກ, ຕສ຺ມາ ເປກ຺ຂຕໍເຍວ…ເປ… ນີຍຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຍໍ ໂຍຊນາ – ປສ຺ສມານານໍເຍວ ຎາຕີນໍ ‘‘ອມ຺ມ, ຕາຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຸຖຸ ອເນກປ຺ປກາຣກໍ ລາລປຕໍເຍວ ມຈ຺ຈານໍ ເອກເມໂກ ມຈ຺ໂຈ ຍຖາ ໂຄ ວຊ຺ໂຌ ເອວໍ ນີຍຕິ, ເອວໍ ປສ຺ສ, ອຸປາສກ, ຍາວ ອຕາໂຓ ໂລໂກຕິ.

໕໘໗. ຕຕ຺ຖ ເຍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທໂຍ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນາ, ເຕ ‘‘ເອວມພ຺ຠາຫໂຕ ໂລໂກ ມຈ຺ຈຸນາ ຈ ຊຣາຍ ຈ, ໂສ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ປຣິຕ຺ຕາຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ຊານນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຘີຣາ ນ ໂສຈນ຺ຕິ ວິທິຕ຺ວາ ໂລກປຣິຍາຍໍ. ອິມໍ ໂລກສຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ນ ໂສຈນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໘໘. ຕ຺ວໍ ປນ ຍສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ…ເປ… ປຣິເທວສິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ອາຄຕສ຺ສ ອາຄຕມຄ຺ຄໍ ວາ ອິໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຕສ຺ສ ຄຕມຄ຺ຄໍ ວາ ນ ຊານາສິ, ຕສ຺ສ ອິເມ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອສມ຺ປສ຺ສໍ ນິຣຕ຺ຖໍ ປຣິເທວສິ. ຘີຣາ ປນ ເຕ ປສ຺ສນ຺ຕາ ວິທິຕ຺ວາ ໂລກປຣິຍາຍໍ ນ ໂສຈນ຺ຕີຕິ.

໕໘໙. ອິທານິ ‘‘ນິຣຕ຺ຖໍ ປຣິເທວສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປຣິເທວນາຍ ນິຣຕ຺ຖກຠາວໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິເທວຍມາໂນ ເຈ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸທພ຺ພເຫຕິ ອຸພ຺ພເຫຍ຺ຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອຕ຺ຕນິ ສຎ຺ຊເນຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ຫິໍສມຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ພາເຘນ຺ໂຕ. ກຍິຣາ ເຈ ນໍ ວິຈກ຺ຂໂຓຕິ ຍທິ ຕາທິໂສ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຸທພ຺ພເຫ, ວິຈກ຺ຂໂຓປິ ນໍ ປຣິເທວໍ ກເຣຍ຺ຍ.

໕໙໐. ນ ຫິ ຣຸຓ຺ເຓນາຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ນ ປນ ໂກຈິ ຣຸຓ຺ເຓນ ວາ ໂສເກນ ວາ ເຈຕໂສ ສນ຺ຕິໍ ປປ຺ໂປຕິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ໂຣທໂຕ ໂສຈໂຕ ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ອສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ ທຸກ຺ຂໍ, ສຣີຣຎ຺ຈ ທຸພ຺ພຓ຺ຓິຍາທີຫິ ອຸປຫຎ຺ຎຕີຕິ.

໕໙໑. ນ ເຕນ ເປຕາຕິ ເຕນ ປຣິເທວເນນ ກາລກຕາ ນ ປາເລນ຺ຕິ ນ ຍາເປນ຺ຕິ, ນ ຕໍ ເຕສໍ ອຸປກາຣາຍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ນິຣຕ຺ຖາ ປຣິເທວນາຕິ.

໕໙໒. ນ ເກວລຎ຺ຈ ນິຣຕ຺ຖາ, ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ອາວຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ໂສກມປ຺ປຊຫໍ …ເປ… ວສມນ຺ວຄູ. ຕຕ຺ຖ ອນຸຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕຕິ ອນຸໂສຈນ຺ໂຕ. ວສມນ຺ວຄູຕິ ວສໍ ຄໂຕ.

໕໙໓. ເອວມ຺ປິ ນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕໍ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂສກສ຺ສ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂສກວິນຍຕ຺ຖໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ປສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄມິເນຕິ ຄມິເກ, ປຣໂລກຄມນສຊ຺ເຊ ຐິເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຜນ຺ທນ຺ເຕວິຘ ປາຓິໂນຕິ ມຣຓຠເຍນ ຜນ຺ທມາເນເຍວ ອິຘ ສຕ຺ເຕ.

໕໙໔. ເຍນ ເຍນາຕິ ເຍນາກາເຣນ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ທີຆາຍຸໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ອໂຣໂຄ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຕໍ ອຎ຺ຎຖາເຍວ ໂຫຕິ, ໂສ ເອວໍ ມຎ຺ຎິໂຕ ມຣຕິປິ, ໂຣຄີປິ ໂຫຕິ. ເອຕາທິໂສ ອຍໍ ວິນາຠາໂວ ມຎ຺ຎິຕປ຺ປຈ຺ຈນີເກນ ໂຫຕິ, ປສ຺ສ, ອຸປາສກ, ໂລກສຠາວນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໕໙໖. ອຣຫໂຕ ສຸຕ຺ວາຕິ ອິມໍ ເອວຣູປໍ ອຣຫໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ. ເນໂສ ລພ຺ຠາ ມຍາ ອິຕີຕິ ໂສ ເປໂຕ ‘‘ອິທານິ ມຍາ ປຸນ ຊີວຕູ’’ຕິ ນ ລພ຺ຠາ ອິຕິ ປຣິຊານນ຺ໂຕ, ວິເນຍ຺ຍ ປຣິເທວິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໙໗. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ‘‘ຍຖາ ສຣຓມາທິຕ຺ຕໍ…ເປ… ຘໍສເຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘີໂຣ ຘິຕິສມ຺ປທາຍ, ສປຎ຺ໂຎ ສາຠາວິກປຎ຺ຎາຍ, ປຓ຺ຑິໂຕ ພາຫຸສຈ຺ຈປຎ຺ຎາຍ, ກຸສໂລ ຈິນ຺ຕກຊາຕິກຕາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈິນ຺ຕາມຍສຸຕມຍຠາວນາມຍປຎ຺ຎາຫິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໕໙໘-໙. ນ ເກວລຎ຺ຈ ໂສກເມວ, ປຣິເທວໍ…ເປ… ສລ຺ລມຕ຺ຕໂນ. ຕຕ຺ຖ ປຊປ຺ປນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫໍ. ໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂໍ. ອພ຺ພເຫຕິ ອຸທ຺ຘເຣ. ສລ຺ລນ຺ຕິ ເອຕເມວ ຕິປ຺ປກາຣໍ ທຸນ຺ນີຫຣຓຏ຺ເຐນ ອນ຺ໂຕວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ຈ ສລ຺ລໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ຣາຄາທິສລ຺ລໍ ວາ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອພ຺ພູຬ຺ເຫ ສລ຺ເລ ອພ຺ພູຬ຺ຫສລ຺ໂລ…ເປ… ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ຕຕ຺ຖ ອສິໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອນິສ຺ສິໂຕ. ປປ຺ປຸຍ຺ຍາຕິ ປາປຸຓິຕ຺ວາ. ເສສໍ ອິຘ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ, ຕສ຺ມາ ນ ວຓ຺ຓິຕໍ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ສລ຺ລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ວາເສຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ວາເສຏ຺ຐສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍເມວ ຍາສ຺ສ ນິທາເນ ວຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ປນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນຍານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ ຈ ປທານິ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ກຣິສ຺ສາມ. ອິຈ຺ຉານງ຺ຄໂລຕິ ຄາມສ຺ສ ນາມໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລານໍ ຈງ຺ກີ ຕາຣຸກ຺ໂຂ ໂຕເທຍ຺ໂຍຕິ ໂວຫາຣນາມເມຕໍ. ໂປກ຺ຂຣສາຕິ ຊາຓຸສ຺ໂສຓີຕິ ເນມິຕ຺ຕິກໍ. ເຕສຸ ກິຣ ເອໂກ ຫິມວນ຺ຕປສ຺ເສ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ປທຸເມ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ຕາປໂສ ຕໍ ປທຸມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຍິຕໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ສໍວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສິ. ໂປກ຺ຂເຣ ສຍິຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂປກ຺ຂຣສາຕີ’’ຕິ ຈສ຺ສ ນາມມກາສິ. ເອກສ຺ສ ຐານນ຺ຕເຣ ເນມິຕ຺ຕິກໍ. ເຕນ ກິຣ ຊາຓຸສ຺ໂສຓິນາມກໍ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘໍ, ໂສ ເຕເນວ ປຎ຺ຎາຍິ.

ເຕ ສພ຺ເພປິ ອຎ຺ເຎ ຈ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລາ ກສ຺ມາ ອິຈ຺ຉານງ຺ຄເລ ປຏິວສນ຺ຕີຕິ? ເວທສຊ຺ຌາຍນປຣິວີມໍສນຕ຺ຖໍ. ເຕນ ກິຣ ສມເຍນ ໂກສລຊນປເທ ເວທກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເວທານໍ ສຊ຺ຌາຍກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຕ຺ຖູປປຣິກ຺ຂຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຄາເມ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ເຕນ ເຕປິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຄຄາມໂຕ ອາຄມ຺ມ ຕຕ຺ຖ ປຏິວສນ຺ຕິ.

ວາເສຏ຺ຐຠາຣທ຺ວາຊານນ຺ຕິ ວາເສຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ຈ. ອຍມນ຺ຕຣາກຖາຕິ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍກຠາວານຸຣູປໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ອນຸວິຈຣິໍສຸ, ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ອນ຺ຕຣາ ເວມຊ຺ເຌເຍວ ອຍໍ ອຎ຺ຎາ ກຖາ ອຸທປາທີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກຕິ ສໍສຸທ຺ຘກຸຈ຺ຉິໂກ, ສໍສຸທ຺ຘາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ເອວ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສມເວປາກິນິຍາ ຄຫຓິຍາ’’ຕິອາທີສຸ ຫິ ອຸທຣຄ຺ຄິ ‘‘ຄຫຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ. ຍາວ ສຕ຺ຕມາຕິ ມາຕຸ ມາຕາ, ປິຕຸ ປິຕາຕິ ເອວໍ ປຏິໂລເມນ ຍາວ ສຕ຺ຕ ຊາຕິໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປິຕາມໂຫ ຈ ປິຕາມຫີ ຈ ປິຕາມຫາ, ຕຖາ ມາຕາມໂຫ ຈ ມາຕາມຫີ ຈ ມາຕາມຫາ, ປິຕາມຫາ ຈ ມາຕາມຫາ ຈ ປິຕາມຫາເຍວ. ປິຕາມຫານໍ ຍຸຄໍ ປິຕາມຫຍຸຄໍ. ຍຸຄນ຺ຕິ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເມວ ເຈຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປິຕາມຫາເຍວ ປິຕາມຫຍຸຄໍ. ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ຊາຕິໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ກິໍ ໂສ’’ຕິ ເກນຈິ ອນວຎ຺ຎາໂຕ. ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐຕິ ຊາຕິສນ຺ໂທສວາເທນ ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ. ວຕສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນ. ສຎ຺ຎາເປຕຸນ຺ຕິ ຎາເປຕຸໍ ໂພເຘຕຸໍ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຍາມາຕິ ຄຈ຺ຉາມ.

໖໐໐. ອນຸຎ຺ຎາຕປຏິຎ຺ຎາຕາຕິ ‘‘ເຕວິຊ຺ຊາ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ເອວໍ ມຍໍ ອາຈຣິເຍຫິ ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ອຕ຺ຕນາ ຈ ປຏິຊານິມ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ມາຕິ ຠວາມ. ອຸໂຠຕິ ທ຺ເວປິ ຊນາ. ອຫໍ ໂປກ຺ຂຣສາຕິສ຺ສ, ຕາຣຸກ຺ຂສ຺ສາຍໍ ມາຓໂວຕິ ອຫໍ ໂປກ຺ຂຣສາຕິສ຺ສ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສີ ອຄ຺ຄສິສ຺ໂສ, ອຍໍ ຕາຣຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠຓຕິ ອາຈຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທີເປນ຺ໂຕ.

໖໐໑. ເຕວິຊ຺ຊານນ຺ຕິ ຕິເວທານໍ. ເກວລິໂນຕິ ນິຏ຺ຐງ຺ຄຕາ. ອສ຺ມເສຕິ ອມ຺ຫ ຠວາມ. ອິທານິ ຕໍ ເກວລິຠາວໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປທກສ຺ມາ…ເປ… ສາທິສາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊປ຺ເປຕິ ເວເທ. ກມ຺ມຸນາຕິ ທສວິເຘນ ກຸສລກມ຺ມປຖກມ຺ມຸນາ. ອຍຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ສຕ຺ຕວິຘໍ ກາຍວຈີກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ ໂຠ ສີລວາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕິວິຘໍ ມໂນກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວຕສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫິ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ.

໖໐໒-໕. ອິທານິ ຕໍ ວຈນນ຺ຕເຣນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຫຎ຺ຈ ກມ຺ມຸນາ ພ຺ຣູມີ’’ຕິ. ຂຍາຕີຕນ຺ຕິ ອູນຠາວໍ ອຕີຕໍ, ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປຈ຺ຈາຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ. ນມສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນໂມ ກໂຣນ຺ຕິ. ຈກ຺ຂຸໍ ໂລເກ ສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາເຣ ໂລເກ, ຕໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ຖສນ຺ທສ຺ສເນນ ຈກ຺ຂຸ ຫຸຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ.

໖໐໖. ເອວໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ວາເສຏ຺ເຐນ ຍາຈິໂຕ ຠຄວາ ທ຺ເວປິ ຊເນ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເຕສໍ ໂວ ອຫໍ ພ຺ຍກ຺ຂິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມິ. ອນຸປຸພ຺ພນ຺ຕິ ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຈິນ຺ຕາ, ກີຏປຏງ຺ຄຕິຓຣຸກ຺ຂໂຕ ປຠຸຕິ ໂວ ອນຸປຸພ຺ພໍ ພ຺ຍກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາຍ ວິເນຕພ຺ພາ ຫິ ເຕ ມາຓວກາ. ຊາຕິວິຠງ຺ຄນ຺ຕິ ຊາຕິວິຕ຺ຖາຣໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາ ຫິ ຊາຕິໂຍຕິ ເຕສໍ ເຕສຎ຺ຫິ ປາຓານໍ ຊາຕິໂຍ ອຎ຺ຎາ ອຎ຺ຎາ ນານປ຺ປກາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໐໗. ຕໂຕ ປາຓານໍ ຊາຕິວິຠງ຺ເຄ ກເຖຕພ຺ເພ ‘‘ຕິຓຣຸກ຺ເຂປິ ຊານາຖາ’’ຕິ ອນຸປາທິນ຺ນການໍ ຕາວ ກເຖຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ຕໍ ກິມຕ຺ຖມິຕິ ເຈ? ອຸປາທິນ຺ເນສຸ ສຸຂຎາປນຕ຺ຖໍ. ອນຸປາທິນ຺ເນສຸ ຫິ ຊາຕິເຠເທ ຄຫິເຕ ອຸປາທິນ຺ເນສຸ ໂສ ປາກຏຕໂຣ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕິຓານິ ນາມ ອນ຺ໂຕເຜຄ຺ຄູນິ ພຫິສາຣານິ. ຕສ຺ມາ ຕາລນາຬິເກຣາທໂຍປິ ຕິຓສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຣຸກ຺ຂາ ນາມ ພຫິເຜຄ຺ຄູ ອນ຺ໂຕສາຣາ. ຕິຓານິ ຈ ຣຸກ຺ຂາ ຈ ຕິຓຣຸກ຺ຂາ. ເຕ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈເນນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕິຓຣຸກ຺ເຂປິ ຊານາຖາ’’ຕິ. ນ ຈາປິ ປຏິຊານເຣຕິ ‘‘ມຍໍ ຕິຓາ, ມຍໍ ຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ນ ປຏິຊານນ຺ຕິ. ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍນ຺ຕິ ອປຏິຊານນ຺ຕານມ຺ປິ ຈ ເຕສໍ ຊາຕິມຍເມວ ສຓ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ມູລຠູຕຕິຓາທິສທິສເມວ ໂຫຕິ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາ ຫິ ຊາຕິໂຍ, ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎາ ຕິຓຊາຕິ, ອຎ຺ຎາ ຣຸກ຺ຂຊາຕິ; ຕິເຓສຸປິ ອຎ຺ຎາ ຕາລຊາຕິ, ອຎ຺ຎາ ນາຬິເກຣຊາຕີຕິ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ເຕນ ກິໍ ທີເປຕິ? ຍໍ ຊາຕິວເສນ ນານາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຎ຺ຎໍ ປເຣສໍ ວາ ອຸປເທສໍ ວິນາປິ ອຎ຺ຎຊາຕິໂຕ ວິເສເສນ ຄຍ຺ຫຕິ. ຍທິ ຈ ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠເວຍ຺ຍ, ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຎ຺ຎໍ ປເຣສໍ ວາ ອຸປເທສໍ ວິນາ ຂຕ຺ຕິຍໂຕ ເວສ຺ສສຸທ຺ທໂຕ ວາ ວິເສເສນ ຄຍ຺ເຫຍ຺ຍ, ນ ຈ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ. ປຣໂຕ ປນ ‘‘ຍຖາ ເອຕາສຸ ຊາຕີສູ’’ຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວຈີເຠເທເນວ ອາວິກຣິສ຺ສຕິ.

໖໐໘. ເອວໍ ອນຸປາທິນ຺ເນສຸ ຊາຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປາທິນ຺ເນສຸ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໂຕ ກີເຏ’’ຕິ ເອວມາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກີຏາຕິ ກິມໂຍ. ປຏງ຺ຄາຕິ ປຏງ຺ຄາເຍວ. ຍາວ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິເກຕິ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໐໙. ຂຸທ຺ທເກຕິ ກາຬກກຓ຺ຑກາທໂຍ. ມຫລ຺ລເກຕິ ສສພິຬາຣາທໂຍ. ສພ຺ເພ ຫິ ເຕ ອເນກວຓ຺ຓາ.

໖໑໐. ປາທູທເຣຕິ ອຸທຣປາເທ, ອຸທຣໍເຍວ ເຍສໍ ປາທາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທີຆປິຏ຺ຐິເກຕິ ສປ຺ປານຎ຺ຫິ ສີສໂຕ ຍາວ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐາ ປິຏ຺ຐິ ເອວ ໂຫຕິ, ເຕນ ເຕ ‘‘ທີຆປິຏ຺ຐິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕປິ ອເນກປ຺ປກາຣາ ອາສີວິສາທິເຠເທນ.

໖໑໑. ໂອທເກຕິ ອຸທກມ຺ຫິ ຊາເຕ. ມຈ຺ຉາປິ ອເນກປ຺ປກາຣາ ໂຣຫິຕມຈ຺ຉາທິເຠເທນ.

໖໑໒. ປກ຺ຂີຕິ ສກຸເຓ. ເຕ ຫິ ປກ຺ຂານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ‘‘ປກ຺ຂີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຕ຺ເຕຫິ ຍນ຺ຕີຕິ ປຕ຺ຕຍານາ. ເວຫາເສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວິຫງ຺ຄມາ. ເຕປິ ອເນກປ຺ປກາຣາ ກາກາທິເຠເທນ.

໖໑໓. ເອວໍ ຖລຊລາກາສໂຄຈຣານໍ ປາຓານໍ ຊາຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ຕໍ ທສ຺ເສສິ, ຕໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ເອຕາສູ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາຘິປ຺ປາຍວຓ຺ຓນາວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໑໔-໖. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສຍເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເກເສຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມນຸສ຺ເສສຸ ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ປຸຖູ’’ຕິ, ຕໍ ເອວໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ນ ເກເສຫີຕິ. ນ ຫິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອີທິສາ ເກສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຂຕ຺ຕິຍານໍ ອີທິສາ’’ຕິ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ ຍຖາ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສມິຄາທີນນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ເນວ, ຍຖາ ອຎ຺ຎາສຸ ຊາຕິສູຕິ ອິທໍ ປນ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ໂຍຊນາ – ຕເທວ ຍສ຺ມາ ອິເມຫິ ເກສາທີຫິ ນຕ຺ຖິ ມນຸສ຺ເສສຸ ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ປຸຖຸ, ຕສ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິເຠເທສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ລິງ຺ຄໍ ຊາຕິມຍໍ ເນວ ຍຖາ ອຎ຺ຎາສຸ ຊາຕີສູ’’ຕິ.

໖໑໗. ອິທານິ ເອວໍ ຊາຕິເຠເທ ອສນ຺ເຕປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຂຕ຺ຕິໂຍຕິ ອິທໍ ນານຕ຺ຕໍ ຍຖາ ຊາຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອຕໍ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ວິຍ ໂຍນິສິທ຺ຘເມວ ເກສາທິສຓ຺ຐານານຕ຺ຕໍ ມນຸສ຺ເສສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣສຸ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ປນ ເອຕສ຺ມິໍ ຍເທຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຂຕ຺ຕິໂຍຕິ ນານຕ຺ຕວິຘານປຣິຍາຍໍ ໂວກາຣໍ, ຕໍ ໂວກາຣຎ຺ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ສມຎ຺ຎາຍ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ໂວຫາຣມຕ຺ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໖໑໙-໖໒໕. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠຄວາ ຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ວາທໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິທານິ ຍທິ ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠເວຍ຺ຍ, ອາຊີວສີລາຈາຣວິປນ຺ໂນປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠເວຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂປຣາຓາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ໂລເກ ຈ ອຎ຺ເຎປິ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ, ຕສ຺ມາ ວາເສຏ຺ຐສ຺ສ ວາທປຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ມນຸສ຺ເສສູ’’ຕິອາທິກາ ອຏ຺ຐ ຄາຖາໂຍ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂຄຣກ຺ຂນ຺ຕິ ເຂຕ຺ຕຣກ຺ຂໍ, ກສິກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຖວີ ຫິ ‘‘ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕປ຺ປເຠໂທ ຈ ເຂຕ຺ຕໍ. ປຸຖຸສິປ຺ເປນາຕິ ຕນ຺ຕວາຍກມ຺ມາທິນານາສິປ຺ເປນ. ໂວຫາຣນ຺ຕິ ວຓິຊ຺ຊໍ. ປຣເປສ຺ເສນາຕິ ປເຣສໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ເຈນ. ອິສ຺ສຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາວຸຘຊີວິກໍ, ອຸສຸຎ຺ຈ ສຕ຺ຕິຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂປໂຣຫິຈ຺ເຈນາຕິ ປຸໂຣຫິຕກມ຺ເມນ.

໖໒໖. ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມເຍນ ຈ ໂລກໂວຫາເຣນ ຈ ອາຊີວສີລາຈາຣວິປນ຺ນສ຺ສ ອພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ສາເຘຕ຺ວາ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ນ ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ຄຸເຓຫິ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ກຸເລ ຊາໂຕ ໂຍ ຄຸຓວາ, ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອຍເມຕ຺ຖ ຎາໂຍຕິ ເອວເມຕໍ ຎາຍໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປາເທຕ຺ວາ ປຸນ ຕເທວ ຎາຍໍ ວຈີເຠເທນ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ຈາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ພ຺ຣູມີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຫໍ ປນ ຍ຺ວາຍໍ ຈຕູສຸ ໂຍນີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຊາໂຕ, ຕຕ຺ຣາປິ ວາ ວິເສເສນ ໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມຎ຺ຎິຕາຍ ມາຕຣິ ສມ຺ຠູໂຕ, ຕໍ ໂຍນິຊໍ ມຕ຺ຕິສມ຺ຠວໍ ຍາ ຈາຍໍ ‘‘ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐໓; ມ. ນິ. ໒.໔໒໔) ນເຍນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘອຸປ຺ປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕາ ໂຍນິ ກຖີຍຕິ, ‘‘ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ມາຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຕໂຕປິ ຊາຕສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຍນິໂຊ ມຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕມ຺ປິ ໂຍນິຊໍ ມຕ຺ຕິສມ຺ຠວໍ ອິມິນາ ຈ ໂຍນິຊມຕ຺ຕິສມ຺ຠວມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ນ ພ຺ຣູມິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ‘‘ໂຠ ໂຠ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ອຎ຺ເຎຫິ ສກິຎ຺ຈເນຫິ ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ໂຠວາທີ ນາມ ໂສ ໂຫຕິ, ສເຈ ໂຫຕິ ສກິຎ຺ຈໂນ. ໂຍ ປນາຍໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກຸເລ ຊາໂຕປິ ຣາຄາທິກິຎ຺ຈນາຠາເວນ ອກິຎ຺ຈໂນ, ສພ຺ພຄຫຓປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄນ ຈ ອນາທາໂນ, ອກິຎ຺ຈນໍ ອນາທານໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ພາຫິຕປາໂປຕິ.

໖໒໗. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ‘‘ສພ຺ພສໍໂຍຊນໍ ເຉຕ຺ວາ’’ຕິອາທິກາ ສຕ຺ຕວີສຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ທສວິຘໍ ສໍໂຍຊນໍ. ນ ປຣິຕສ຺ສຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ນ ຕສ຺ສຕິ. ຕມຫນ຺ຕິ ຕໍ ອຫໍ ຣາຄາທີນໍ ສງ຺ຄານໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຄາຕິຄໍ, ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ໂຍຄານໍ ອຠາເວນ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໒໘. ນທ຺ຘິນ຺ຕິ ນຍ຺ຫນຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ໂກຘໍ. ວຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ພນ຺ຘນຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ຕຓ຺ຫໍ. ສນ຺ທານໍ ສຫນຸກ຺ກມນ຺ຕິ ອນຸສຍານຸກ຺ກມສຫິຕໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິສນ຺ທານໍ, ອິທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອວິຊ຺ຊາປລິຆສ຺ສ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕປລິຆໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານ຺ນໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໒໙. ອທຸຏ຺ໂຐຕິ ເອວໍ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສຎ຺ຈ ປາຓິອາທີຫິ ໂປຖນຎ຺ຈ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທີຫິ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ໂຍ ອກຸທ຺ຘມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຘິວາເສສິ, ຂນ຺ຕິພເລນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຂນ຺ຕີພລໍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນີກຠູເຕນ ເຕເນວ ຂນ຺ຕີພລານີເກນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ພລານີກໍ ຕໍ ເອວຣູປໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໐. ວຕນ຺ຕນ຺ຕິ ຘຸຕວເຕນ ສມນ຺ນາຄຕໍ, ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ ສີລວນ຺ຕໍ, ຕຓ຺ຫາອຸສ຺ສທາຠາເວນ ອນຸສ຺ສທໍ, ຉຬິນ຺ທ຺ຣິຍທມເນນ ທນ຺ຕໍ, ໂກຏິຍໍ ຐິເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ອນ຺ຕິມສາຣີຣໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໑. ໂຍ ນ ລິມ຺ປຕີຕິ ເອວເມວ ໂຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທຸວິເຘປິ ກາເມ ນ ລິມ຺ປຕິ, ຕສ຺ມິໍ ກາເມ ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໒. ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ຂນ຺ຘທຸກ຺ຂສ຺ສ. ປນ຺ນຠາຣນ຺ຕິ ໂອຫິຕກ຺ຂນ຺ຘຠາຣໍ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວາ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໓. ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎນ຺ຕິ ຄມ຺ຠີເຣສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ປວຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕໍ, ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາຍ ເມຘາວິໍ, ‘‘ອຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິຍາ, ອຍໍ ສຸຄຕິຍາ, ອຍໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ, ອຍໍ ອມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອວໍ ມຄ຺ເຄ ອມຄ຺ເຄ ຈ ເຉກຕາຍ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄສ຺ສ ໂກວິທໍ, ອຣຫຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖມນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໔. ອສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ສນສວນສມຸລ຺ລາປປຣິໂຠຄກາຍສໍສຄ຺ຄານໍ ອຠາເວນ ອສໍສຏ຺ຐໍ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ຄິຫີຫິ ຈ ອນຄາເຣຫິ ຈາຕິ ອຸຠເຍຫິປິ ອສໍສຏ຺ຐໍ. ອໂນກສາຣິນ຺ຕິ ອນາລຍຈາຣິໍ, ຕໍ ເອວຣູປໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໕. ນິຘາຍາຕິ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ. ຕເສສຸ ຖາວເຣສຸ ຈາຕິ ຕຓ຺ຫາຕາເສນ ຕເສສຸ ຕຓ຺ຫາຠາເວນ ຖິຣຕາຍ ຖາວເຣສຸ. ໂຍ ນ ຫນ຺ຕີຕິ ໂຍ ເອວໍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ວິຄຕປຏິຆຕາຍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕທຓ຺ໂຑ ເນວ ກຎ຺ຈິ ສຍໍ ຫນຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ ຆາເຕຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໖. ອວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຆາຕວເສນ ວິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ໂລກິຍມຫາຊເນສຸ ອາຆາຕາຠາເວນ ອວິຣຸທ຺ຘໍ, ຫຕ຺ຖຄເຕ ທຓ຺ເຑ ວາ ສຕ຺ເຖ ວາ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ປເຣສໍ ປຫາຣທານໂຕ ອວິຣຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕທຓ຺ເຑສຸ ຊເນສຸ ນິພ຺ພຸຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕທຓ຺ຑໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ‘‘ອຫໍ ມມ’’ນ຺ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສາທາເນສຸ, ຕສ຺ສ ຄຫຓສ຺ສ ອຠາເວນ ອນາທານໍ ຕໍ ເອວຣູປໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໗. ອາຣຄ຺ຄາຕິ ຍສ຺ເສເຕ ຣາຄາທໂຍ ອຍຎ຺ຈ ປຣຄຸຓມກ຺ຂຓລກ຺ຂໂຓ ມກ຺ໂຂ ອາຣຄ຺ຄາ ສາສໂປ ວິຍ ປປຕິໂຕ, ຍຖາ ສາສໂປ ອາຣຄ຺ເຄ ນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໘. ອກກ຺ກສນ຺ຕິ ອຜຣຸສໍ. ວິຎ຺ຎາປນິນ຺ຕິ ອຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນິໍ. ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຠູຕໍ. ນາຠິສເຊຕິ ຍາຍ ຄິຣາຍ ອຎ຺ຎໍ ກຸຊ຺ຌາປນວເສນ ນ ລຄ຺ຄາເປຍ຺ຍ. ຂີຓາສໂວ ນາມ ເອວຣູປເມວ ຄິຣໍ ຠາເສຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໙. ສາຏກາຠຣຓາທີສຸ ທີຆໍ ວາ ຣສ຺ສໍ ວາ, ມຓິມຸຕ຺ຕາທີສຸ ອຓຸໍ ວາ ຖູລໍ ວາ ມຫຄ຺ຆອປ຺ປຄ຺ຆວເສນ ສຸຠໍ ວາ ອສຸຠໍ ວາ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາທິຍຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໐. ນິຣາສາສນ຺ຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫໍ. ວິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວິຍຸຕ຺ຕໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໑. ອາລຍາຕິ ຕຓ຺ຫາ. ອຎ຺ຎາຍ ອກຖໍກຖີຕິ ອຏ຺ຐ ວຕ຺ຖູນິ ຍຖາຠູຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ໂຉ. ອມໂຕຄຘມນຸປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມຕໍ ນິພ຺ພານໍ ໂອຄເຫຕ຺ວາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໒. ອຸໂຠຕິ ທ຺ເວປິ ປຸຎ຺ຎານິ ປາປານິ ຈ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຄນ຺ຕິ ຣາຄາທິເຠທໍ ສງ຺ຄໍ. ອຸປຈ຺ຈຄາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ຕມຫໍ ວຏ຺ຏມູລໂສເກນ ອໂສກໍ, ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຣາຄຣຊາທີນໍ ອຠາເວນ ວິຣຊໍ, ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໓. ວິມລນ຺ຕິ ອພ຺ຠາທິມລວິຣຫິຕໍ. ສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ. ວິປ຺ປສນ຺ນນ຺ຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ. ອນາວິລນ຺ຕິ ກິເລສາວິລຕ຺ຕວິຣຫິຕໍ. ນນ຺ທີຠວປຣິກ຺ຂີຓນ຺ຕິ ຕີສຸ ຠເວສຸ ປຣິກ຺ຂີຓຕຓ຺ຫໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໔. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ຣາຄປລິປຖຎ຺ເຈວ ກິເລສທຸຄ຺ຄຎ຺ຈ ສໍສາຣວຏ຺ຏຎ຺ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນກໂມຫຎ຺ຈ ອຕີໂຕ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂອເຆ ຕິຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ປາຣໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ທຸວິເຘນ ຌາເນນ ຌາຍີ, ຕຓ຺ຫາຍ ອຠາເວນ ອເນໂຊ, ກຖໍກຖາຍ ອຠາເວນ ອກຖໍກຖີ, ອຸປາທານານໍ ອຠາເວນ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ກິເລສນິພ຺ພາເນນ ນິພ຺ພຸໂຕ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໕. ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ, ອິຘ ໂລເກ, ອຸໂຠປິ ກາເມ ຫິຕ຺ວາ ອນາຄາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພຊຕິ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂີຓກາມຎ຺ເຈວ ປຣິກ຺ຂີຓຠວຎ຺ຈ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໖. ໂຍ ອິຘ ໂລເກ ຉທ຺ວາຣິກໍ ຕຓ຺ຫໍ ຊຫິຕ຺ວາ ຆຣາວາເສນ ອນຕ຺ຖິໂກ ອນາຄາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພຊຕິ, ຕຓ຺ຫາຍ ເຈວ ຠວສ຺ສ ຈ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຠວປຣິກ຺ຂີຓໍ ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໗. ມານຸສກໍ ໂຍຄນ຺ຕິ ມານຸສກໍ ອາຍຸຎ຺ເຈວ ປຎ຺ຈວິຘກາມຄຸເຓ ຈ. ທິພ຺ພໂຍເຄປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸປຈ຺ຈຄາຕິ ໂຍ ມານຸສກໍ ໂຍຄໍ ຫິຕ຺ວາ ທິພ຺ພໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ຕໍ ສພ຺ເພຫິ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໘. ຣຕິນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓຣຕິໍ. ອຣຕິນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎວາເສ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຕ຺ຕໍ. ສີຕິຠູຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພຸຕໍ, ນິຣຸປຘິນ຺ຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ, ວີຣນ຺ຕິ ຕໍ ເອວຣູປໍ ສພ຺ພໍ ຂນ຺ຘໂລກໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ວີຣິຍວນ຺ຕໍ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໙. ໂຍ ເວທີຕິ ໂຍ ສຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ຈຸຕິຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິຎ຺ຈ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຊານາຕິ, ຕມຫໍ ອລຄ຺ຄຕາຍ ອສຕ຺ຕໍ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຕຕ຺ຕາ ສຸຄຕໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ພຸທ຺ຘຕາຍ ພຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໕໐. ຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ເສເຕ ເທວາທໂຍ ຄຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕມຫໍ ອາສວານໍ ຂີຓຕາຍ ຂີຓາສວໍ, ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣຫນ຺ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໕໑. ປຸເຣຕິ ອຕີຕກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ປຈ຺ຉາຕິ ອນາຄເຕສຸ. ມຊ຺ເຌຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ. ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ຍສ຺ເສເຕສຸ ຐາເນສຸ ຕຓ຺ຫາຄາຫສງ຺ຂາຕໍ ກິຎ຺ຈນໍ ນຕ຺ຖິ. ຕມຫໍ ຣາຄກິຎ຺ຈນາທີຫິ ອກິຎ຺ຈນໍ. ກສ຺ສຈິ ຄຫຓສ຺ສ ອຠາເວນ ອນາທານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໕໒. ອຈ຺ຉມ຺ຠິຕຕ຺ເຕນ ອຸສຠສທິສຕາຍ ອຸສຠໍ, ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປວຣໍ, ວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວີຣໍ, ມຫນ຺ຕານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ເອສິຕຕ຺ຕາ ມເຫສິໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ ວິຊິຕຕ຺ຕາ ວິຊິຕາວິນໍ, ນິນ຺ຫາຕກິເລສຕາຍ ນ຺ຫາຕກໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ຘຕາຍ ພຸທ຺ຘໍ ຕໍ ເອວຣູປໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໕໓. ໂຍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຊານາຕິ, ຉພ຺ພີສຕິເທວໂລກເຠທໍ ສຄ຺ຄໍ, ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອປາຍຎ຺ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕິ, ອໂຖ ຊາຕິກ຺ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໕໔. ເອວໍ ຠຄວາ ຄຸຓໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຍ ‘ຊາຕິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’ຕິ ອຠິນິເວສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ອິທໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ຕາ, ສາ ຈ ເນສໍ ທິຏ຺ຐິ ທຸທ຺ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມຎ຺ຎາ ເຫສາ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ຍທິທໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຂຕ຺ຕິໂຍ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ວາເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ປກປ຺ປິຕໍ, ສມຎ຺ຎາ ເຫສາ ໂລກສ຺ມິໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂວຫາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສມ຺ມຸຈ຺ຈາ ສມຸທາຄຕໍ ສມນຸຎ຺ຎາຍ ອາຄຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊາຕກາເລເຍວສ຺ສ ຎາຕິສາໂລຫິເຕຫິ ປກປ຺ປິຕໍ ກຕໍ. ໂນ ເຈຕໍ ເອວໍ ປກປ຺ເປຍ຺ຍຸໍ, ນ ໂກຈິ ກຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠາຣທ຺ວາໂຊ’’ຕິ ວາ ຊາເນຍ຺ຍ.

໖໕໕. ເອວໍ ປກປ຺ປິຕຎ຺ເຈຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕມນຸສຍິຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕມຊານຕໍ, ‘‘ປກປ຺ປິຕໍ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ, ນາມໂຄຕ຺ຕມຕ຺ຕເມຕໍ ສໍໂວຫາຣຕ຺ຖໍ ປກປ຺ປິຕ’’ນ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຫທເຍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕມນຸສຍິຕໍ, ຕສ຺ສ ອນຸສຍິຕຕ຺ຕາ ຕໍ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ຕາ ເຕ ປພ຺ຣຸວນ຺ຕິ ‘‘ຊາຕິຍາ ໂຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ, ອຊານນ຺ຕາເຍວ ເອວໍ ວທນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໖໕໖-໗. ເອວໍ ‘‘ເຍ ‘ຊາຕິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’ຕິ ອຠິນິເວສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ອິທໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕມຊານນ຺ຕາ, ສາ ຈ ເນສໍ ທິຏ຺ຐິ ທຸທ຺ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເມວ ຊາຕິວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ກມ຺ມວາທຎ຺ຈ ນິໂຣເປນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຊຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກມ຺ມຸນາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຸນາ ໂຫຕິ ອພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຸປຑ຺ຒຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ກສ຺ສໂກ ກມ຺ມຸນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຸນາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ກສິກມ຺ມາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກເຈຕນາກມ຺ມຸນາ.

໖໕໙. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທທສ຺ສາຕິ ‘‘ອິມິນາ ປຈ຺ຈເຍນ ເອວໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທທສ຺ສາວິໂນ. ກມ຺ມວິປາກໂກວິທາຕິ ສມ຺ມານາວມານາຣເຫ ກຸເລ ກມ຺ມວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎາປິ ຫີນປຓີຕຕາ ຫີນປຓີເຕ ກມ຺ເມ ວິປຈ຺ຈມາເນ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ກມ຺ມວິປາກກຸສລາ.

໖໖໐. ‘‘ກມ຺ມຸນາວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ປນ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຊາ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ເອໂກເຍວ ອຕ຺ໂຖ, ວຈນມຕ຺ຕເມວ ນານໍ. ປຸຣິມປເທນ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຖິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ…ເປ… ເສຏ຺ໂຐ ສຊິຕາ ວສີ ປິຕາ ຠູຕຠພ຺ຍານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໒) ອິມິສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິເສໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກມ຺ມຸນາ ຫິ ວຕ຺ຕຕິ ຕາສຸ ຕາສຸ ຄຕີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂລໂກ, ຕສ຺ສ ໂກ ສຊິຕາຕິ? ທຸຕິເຍນ ‘‘ເອວໍ ກມ຺ມຸນາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນປິ ຈ ປວຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເຠເທນ ກມ຺ມຸນາ ເອວ ປວຕ຺ຕຕິ, ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ໂຕ ຫີນປຓີຕາທິຠາວໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕິເຍນ ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິຄເມຕິ ‘‘ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ກມ຺ມນິພນ຺ຘນາ ສຕ຺ຕາ ກມ຺ເມເນວ ພທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ. ຈຕຸຕ຺ເຖນ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕິ ຣຖສ຺ສາຓີວ ຍາຍໂຕຕິ. ຍຖາ ຣຖສ຺ສ ຍາຍໂຕ ອາຓິ ນິພນ຺ຘນໍ ໂຫຕິ, ນ ຕາຍ ອນິພທ຺ໂຘ ຍາຕິ, ເອວໍ ໂລກສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊໂຕ ຈ ປວຕ຺ຕໂຕ ຈ ກມ຺ມໍ ນິພນ຺ຘນໍ, ນ ເຕນ ອນິພທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ.

໖໖໑. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອວໍ ກມ຺ມນິພນ຺ຘໂນ ໂລໂກ, ຕສ຺ມາ ເສຏ຺ເຐນ ກມ຺ມຸນາ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕເປນາ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕເປນາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣນ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາຕິ ສິກ຺ຂານິສ຺ສິເຕນ ວຸຕ຺ຕາວເສສເສຏ຺ຐຈຣິເຍນ. ສໍຍເມນາຕິ ສີເລນ. ທເມນາຕິ ປຎ຺ຎາຍ. ເອເຕນ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕນ ກມ຺ມຸນາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຸຕ຺ຕມໍ, ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ກມ຺ມໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມານ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ພ຺ຣຫ຺ມໍ ອາເນຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຠາວໍ ອາເນຕິ ອາວຫຕິ ເທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໖໖໒. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ສນ຺ໂຕຕິ ສນ຺ຕກິເລໂສ. ພ຺ຣຫ຺ມາ ສກ຺ໂກຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ຈ ສກ຺ໂກ ຈ. ໂຍ ເອວຣູໂປ, ໂສ ນ ເກວລໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອປິຈ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາ ຈ ສກ຺ໂກ ຈ ໂສ ວິຊານຕໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ເອວໍ ວາເສຏ຺ຐ ຊານາຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ວາເສຏ຺ຐສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍເມວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ຈສ຺ສ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຖ ໂຂ ໂກກາລິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ໂກ ອຍໍ ໂກກາລິໂກ, ກສ຺ມາ ຈ ອຸປສງ຺ກມີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຍໍ ກິຣ ໂກກາລິກຣຏ຺ເຐ ໂກກາລິກນຄເຣ ໂກກາລິກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປິຕຣາ ກາຣາປິເຕ ວິຫາເຣເຍວ ປຏິວສຕິ ‘‘ຈູຬໂກກາລິໂກ’’ຕິ ນາເມນ, ນ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ສິສ຺ໂສ. ໂສ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ມຫາໂກກາລິໂກ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິ.

ຠຄວຕິ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣມານາ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ວິເວກວາສໍ ວສິຕຸກາມາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຕສ຺ມິໍ ຊນປເທ ຕໍ ນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ຕໍ ວິຫາຣໍ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ເຕ ໂກກາລິເກນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິຕ຺ວາ ຕໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ມຍໍ ອິຘ ເຕມາສໍ ວສິສ຺ສາມ, ມາ ກສ຺ສຈິ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ເຕມາເສ ອຕີເຕ ອິຕຣທິວສໍ ປເຄວ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອຄ຺ຄສາວເກ ອິຘາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສມາເນ ນ ຊານິຕ຺ຖ, ນ ເຕ ໂກຈິ ປຈ຺ຈເຍນາປິ ນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ນຄຣວາສິໂນ ‘‘ກສ຺ມາ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ນາໂຣຈຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ກິໍ ອາໂຣຈິເຕນ, ກິໍ ນາທ຺ທສຖ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ເຕ, ນນຸ ເອເຕ ອຄ຺ຄສາວກາຕິ. ເຕ ຂິປ຺ປໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ສປ຺ປິຄຸຬວຕ຺ຖາທີນິ ອາເນຕ຺ວາ ໂກກາລິກສ຺ສ ປຸຣໂຕ ນິກ຺ຂິປິໍສຸ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉາ ອຄ຺ຄສາວກາ ‘ປຍຸຕ຺ຕວາຈາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ລາໂຠ’ຕິ ຎຕ຺ວາ ນ ສາທິຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ອສາທິຍນ຺ຕາ ອທ຺ຘາ ‘ອາວາສິກສ຺ສ ເທຖາ’ຕິ ຠຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ຫນ຺ທາຫໍ ອິມໍ ລາຠໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ, ເຖຣາ ທິສ຺ວາວ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ປຈ຺ຈຍາ ເນວ ອມ຺ຫາກໍ ນ ໂກກາລິກສ຺ສ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອາວາສິກສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຕນ ໂກກາລິໂກ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ອຕ຺ຕນາ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ນ ທາເປສຸ’’ນ຺ຕິ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທສິ.

ເຕ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ຠຄວາ ຈ ປວາເຣຕ຺ວາ ສເຈ ອຕ຺ຕນາ ຊນປທຈາຣິກໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຄ຺ຄສາວເກ ເປເສຕິ – ‘‘ຈຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈາຣິກໍ ພຫຸຊນຫິຕາຍາ’’ຕິອາທີນິ (ມຫາວ. ໓໒) ວຕ຺ວາ. ອິທມາຈິຓ຺ຓໍ ຕຖາຄຕານໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຕ຺ຕນາ ອຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ອິເມ ປຸນເທວ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຣຖ ຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣມານາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ຕເມວ ນຄຣໍ ອຄມໍສຸ. ນາຄຣາ ເຖເຣ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ສຫ ປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ທານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນຄຣມຊ຺ເຌ ມຓ຺ຑປໍ ກຕ຺ວາ ທານໍ ອທໍສຸ, ເຖຣານຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂາເຣ ອຸປນາເມສຸໍ. ເຖຣາ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອທໍສຸ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ໂກກາລິໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ ອເຫສຸໍ, ອິທານິ ໂລຠາຠິຠູຕາ ປາປິຈ຺ຉາ ຊາຕາ, ປຸພ຺ເພປິ ອປ຺ປິຈ຺ຉສນ຺ຕຸຏ຺ຐປວິວິຕ຺ຕສທິສາ ມຎ຺ເຎ, ອິເມ ປາປິຈ຺ຉາ ອສນ຺ຕຄຸຓປຣິທີປກາ ປາປຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ໂສ ເຖເຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ ປວິວິຕ຺ຕາ ວິຍ ອຫຸວຕ຺ຖ, ອິທານິ ປນຕ຺ຖ ປາປຠິກ຺ຂູ ຊາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຕາວເທວ ຕຣມານຣູໂປ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາວຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ອຍເມຕ຺ຖ ໂກກາລິໂກ, ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ໂກກາລິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີ’’ຕິອາທິ.

ຠຄວາ ຕໍ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາວ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາສິ – ‘‘ອຄ຺ຄສາວເກ ອກ຺ໂກສິຕຸກາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ປຏິເສເຘຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ນ ສກ຺ກາ, ເຖເຣສຸ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ເອກໍເສນ ປທຸມນິຣເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອທ຺ທສ. ເອວໍ ທິສ຺ວາປິ ປນ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນປິ ນາມ ຄຣຫນ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ນ ນິເສເຘຕີ’’ຕິ ປຣູປວາທໂມຈນຕ຺ຖໍ ອຣິຍູປວາທສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ມາ ເຫວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິເສເຘສິ. ຕຕ຺ຖ ມາ ເຫວນ຺ຕິ ມາ ເອວມາຫ, ມາ ເອວໍ ອຠຓີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປສລາຕິ ປິຍສີລາ. ສທ຺ຘາຍິໂກຕິ ສທ຺ຘາຄມກໂຣ, ປສາທາວໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈຍິໂກຕິ ປຈ຺ຈຍກໂຣ, ‘‘ເອວເມຕ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາວໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ສໂຕ ນ ຈິເຣເນວ ສພ຺ໂພ ກາໂຍ ຜຸໂຏ ອໂຫສີຕິ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂອກາສໍ ອວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສກລສຣີຣໍ ອຏ຺ຐີນິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຕາຫິ ປີຬກາຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏໍ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ຕຖາຣູປໍ ກມ຺ມໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາເວ ວິປາກໍ ນ ເທຕິ, ທສ຺ສນູປຈາເຣ ປນ ວິຊຫິຕມຕ຺ເຕ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ປີຬກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂກກາລິກສ຺ສາ’’ຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ຕຕ຺ເຖວ ນ ອຏ຺ຐາສີຕິ ເຈ? ກມ຺ມານຸຠາເວນ. ໂອກາສກຕຎ຺ຫິ ກມ຺ມໍ ອວສ຺ສໍ ວິປຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຐາຕຸໍ ນ ເທຕິ. ໂສ ກມ຺ມານຸຠາເວນ ໂຈທິຍມາໂນ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ກຬາຍມຕ຺ຕິໂຍຕິ ຈຓກມຕ຺ຕິໂຍ. ເພລຸວສລາຏຸກມຕ຺ຕິໂຍຕິ ຕຣຸຓເພລຸວມຕ຺ຕິໂຍ. ປຠິຊ຺ຊິໍສູຕິ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ. ຕາສຸ ຠິນ຺ນາສຸ ສກລສຣີຣໍ ປນສປກ຺ກໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ປກ຺ເກນ ຄຕ຺ເຕນ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂາຠິຠູໂຕ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ສຍິ. ອຖ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ອາຄຕາຄຕາ ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຘິ ໂກກາລິກ, ຘິ ໂກກາລິກ, ອຍຸຕ຺ຕມກາສິ, ອຕ຺ຕໂນເຍວ ມຸຂໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕສໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ຘິກ຺ກາຣໍ ອກໍສຸ, ອາຣກ຺ຂເທວຕານໍ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາຕິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐຠວນາ ເອກຘິກ຺ກາໂຣ ອຸທປາທິ.

ຕທາ ຈ ຕຸຣູ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ໂກກາລິກສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂສປິ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ຕໍ ຘິກ຺ກາຣໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄມ຺ມ ໂກກາລິກໍ ໂອວທິ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນສຸ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທຊນນຕ຺ຖໍ. ໂສ ຕສ຺ສາປິ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຕເມວ ອປຣາເຘຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ປທຸມນິຣເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຖ ໂຂ ໂກກາລິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເຕເນວາພາເຘນ…ເປ… ອາຆາເຕຕ຺ວາ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕີຕິ ໂກ ອຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມາ, ກສ຺ມາ ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈາຕິ? ອຍໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ສຫໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ອນາຄາມີ ຫຸຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ນໍ ‘‘ສຫມ຺ປຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ. ໂສ ປນ ‘‘ອຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປທຸມນິຣຍໍ ກິຕ຺ເຕສ຺ສາມິ, ຕໂຕ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈສ຺ສຕິ. ກຖານຸສນ຺ຘິກຸສລາ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖາຍຸປ຺ປມາຓໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ, ຠຄວາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຣິຍູປວາເທ ອາທີນວໍ ປກາເສສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ. ຠຄວາ ຕເຖວ ອກາສິ, ອຎ຺ຎຕໂຣປິ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕນ ຈ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ວີສຕິຂາຣິໂກຕິ ມາຄຘເກນ ປຕ຺ເຖນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ຖາ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ເອໂກ ປຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ເຕນ ປຕ຺ເຖນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ຖາ ອາຬ຺ຫກໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອາຬ຺ຫການິ ໂທຓໍ, ຈຕຸໂທຓາ ມານິກາ, ຈຕຸມານິກາ ຂາຣີ, ຕາຍ ຂາຣິຍາ ວີສຕິຂາຣິໂກ. ຕິລວາໂຫຕິ ຕິລສກຏໍ. ອພ຺ພຸໂທ ນິຣໂຍຕິ ອພ຺ພຸໂທ ນາມ ໂກຈິ ປຈ຺ເຈກນິຣໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອວີຈິມ຺ຫິເຍວ ອພ຺ພຸທຄຓນາຍ ປຈ຺ຈໂນກາໂສ ປນ ‘‘ອພ຺ພຸໂທ ນິຣໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ນິຣພ຺ພຸທາທີສຸ.

ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສຄຓນາປິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ຍເຖວ ຫິ ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສານິ ໂກຏິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສໂກຏິໂຍ ປໂກຏິ ນາມ ໂຫຕິ, ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສປໂກຏິໂຍ ໂກຏິປ຺ປໂກຏິ ນາມ, ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສໂກຏິປ຺ປໂກຏິໂຍ ນຫຸຕໍ, ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສນຫຸຕານິ ນິນ຺ນຫຸຕໍ, ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສນິນ຺ນຫຸຕານິ ເອກໍ ອພ຺ພຸທໍ, ຕໂຕ ວີສຕິຄຸຓໍ ນິຣພ຺ພຸທໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຣິເທວນານຕ຺ເຕນປິ ກມ຺ມກຣຓນານຕ຺ເຕນປິ ອິມານິ ນາມານິ ລທ຺ຘານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອປເຣ ‘‘ສີຕນຣກາ ເອວ ເອເຕ’’ຕິ.

ອຖາປຣນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖວິເສສຕ຺ຖທີປກໍ ຄາຖາພນ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຐວເສນ ວຸຕ຺ຕວີສຕິຄາຖາສຸ ຫິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຕໍ ສຫສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ອຍເມກາ ເອວ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖທີປິກາ, ເສສາ ວິເສສຕ຺ຖທີປິກາ ເອວ, ອວສາເນ ຄາຖາທ຺ວຍເມວ ປນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິນິຈ຺ຉິຕປາເຐ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ວີສຕິຄາຖາສູ’’ຕິ.

໖໖໓. ຕຕ຺ຖ ກຸຐາຣີຕິ ອຕ຺ຕຈ຺ເຉທກຏ຺ເຐນ ກຸຐາຣິສທິສາ ຜຣຸສວາຈາ. ຉິນ຺ທຕີຕິ ກຸສລມູລສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມູລໍເຍວ ນິກນ຺ຕຕິ.

໖໖໔. ນິນ຺ທິຍນ຺ຕິ ນິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ວາ ນິນ຺ທຕິ ໂຍ ປສໍສິໂຍຕິ ໂຍ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປສໍສາຣໂຫ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕໍ ວາ ໂສ ປາປິຈ຺ຉຕາທີນິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຄຣຫຕິ. ວິຈິນາຕີຕິ ອຸປຈິນາຕິ. ກລິນ຺ຕິ ອປຣາຘໍ.

໖໖໕. ອຍໍ ກລີຕິ ອຍໍ ອປຣາໂຘ. ອກ຺ເຂສູຕິ ຊູຕກີຬນອກ຺ເຂສຸ. ສພ຺ພສ຺ສາປິ ສຫາປິ ອຕ຺ຕນາຕິ ສພ຺ເພນ ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນປິ ອຕ຺ຕນາປິ ສທ຺ຘິໍ. ສຸຄເຕສູປິ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຕຕ຺ຕາ, ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ຐານໍ ຄຕຕ຺ຕາ ສຸຄຕນາມເກສຸ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວເກສຸ. ມນໍ ປໂທສເຍຕິ ໂຍ ມນໍ ປທູເສຍ຺ຍ. ຕສ຺ສາຍໍ ມໂນປໂທໂສ ເອວ ມຫຕ຺ຕໂຣ ກລີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໖໖໖. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສຕໍ ສຫສ຺ສານໍ…ເປ… ປາປກໍ, ຍສ຺ມາ ວສ຺ສຄຓນາຍ ເອຕ຺ຕໂກ ໂສ ກາໂລ, ຍໍ ກາລໍ ອຣິຍຄຣຫີ ວາຈໍ ມນຎ຺ຈ ປຓິຘາຍ ປາປກໍ ນິຣຍໍ ອຸເປຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ສງ຺ເຂເປນ ປທຸມນິຣເຍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ.

໖໖໗. ອິທານິ ອປເຣນປິ ນເຍນ ‘‘ອຍເມວ ມຫຕ຺ຕໂຣ ກລິ, ໂຍ ສຸຄເຕສຸ ມນໍ ປທູສເຍ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອຠູຕວາທີ’’ຕິ ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຠູຕວາທີຕິ ອຣິຍູປວາທວເສນ ອລິກວາທີ. ນິຣຍນ຺ຕິ ປທຸມາທິໍ. ເປຈ຺ຈ ສມາ ຠວນ຺ຕີຕິ ອິໂຕ ປຏິຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຣຍູປປຕ຺ຕິຍາ ສມາ ຠວນ຺ຕິ. ປຣຕ຺ຖາຕິ ປຣໂລເກ.

໖໖໘. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ໂຍ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ. ຕຕ຺ຖ ມໂນປໂທສາຠາເວນ ອປ຺ປທຸຏ຺ໂຐ, ອວິຊ຺ຊາມລາຠາເວນ ສຸທ຺ໂຘ, ປາປິຈ຺ຉາຠາເວນ ອນງ຺ຄໂຓຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປ຺ປທຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວາ ສຸທ຺ຘສ຺ສ, ສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອນງ຺ຄຓສ຺ສາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໖໖໙. ເອວໍ ສຸຄເຕສຸ ມໂນປໂທສສ຺ສ ມຫຕ຺ຕຣກລິຠາວໍ ສາເຘຕ຺ວາ ອິທານິ ວາຣິຕວຕ຺ຖຸຄາຖາ ນາມ ຈຸທ຺ທສ ຄາຖາ ອາຫ. ອິມາ ກິຣ ໂກກາລິກໍ ມີຍມານເມວ ໂອວທນ຺ເຕນາຍສ຺ມຕາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ’’ຕິ ເອເກ. ຕາສໍ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ອຍມຸທ຺ເທໂສ ‘‘ໂຍ ໂລຠຄຸເຓ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ‘‘ຄຸໂຓ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ໂລໂຠເຍວ ໂລຠຄຸໂຓ, ຕຓ຺ຫາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອວທຎ຺ຎູຕິ ອວຈນຎ຺ຎູ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ໂອວາທໍ ອຄ຺ຄຫເຓນ. ມຈ຺ຉຣີຕິ ປຎ຺ຈວິຘມຈ຺ຉຣິເຍນ. ເປສຸຓິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຄ຺ຄສາວການໍ ເຠທກາມຕາຍ. ເສສໍ ປາກຏເມວ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ, ອາວຸໂສ ໂກກາລິກ, ຕຸມ຺ຫາທິໂສ ອນຸຍຸຕ຺ຕໂລຠຕຓ຺ຫາຍ ໂລຠຄຸເຓ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ອສ຺ສທ຺ໂຘ ກທຣິໂຍ ອວທຎ຺ຎູ ມຈ຺ຉຣີ ເປສຸຓິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ວຈສາ ປຣິຠາສຕິ ອຎ຺ຎໍ ອຠາສເນຍ຺ຍມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລໍ. ເຕນ ຕໍ ວທາມິ ‘‘ມຸຂທຸຄ຺ຄາ’’ຕິ ຄາຖາຕ຺ຕຍໍ.

໖໗໐. ຕສ຺ສາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທຕ຺ໂຖ – ມຸຂທຸຄ຺ຄ ມຸຂວິສມ, ວິຠູຕ ວິຄຕຠູຕ, ອລິກວາທິ, ອນຣິຍ ອສປ຺ປຸຣິສ, ຠູນຫຸ ຠູຕິຫນກ, ວຸຑ຺ຒິນາສກ, ປຸຣິສນ຺ຕ ອນ຺ຕິມປຸຣິສ, ກລິ ອລກ຺ຂິປຸຣິສ, ອວຊາຕ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອວຊາຕປຸຕ຺ຕ.

໖໗໑. ຣຊມາກິຣສີຕິ ກິເລສຣຊໍ ອຕ຺ຕນິ ປກ຺ຂິປສິ. ປປຕນ຺ຕິ ໂສພ຺ຠໍ. ‘‘ປປາຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ‘‘ປປທ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ມຫານິຣຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໗໒. ເອຕິ ຫຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫ-ອິຕິ ນິປາໂຕ, ຕນ຺ຕິ ຕໍ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມໍ. ອຖ ວາ ຫຕນ຺ຕິ ຄຕໍ ປຏິປນ຺ນໍ, ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸວາມີຕິ ສາມິ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ໂສ ຫິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ລຠເຕວ, ນາສ຺ສ ຕໍ ນສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂໍ ມນ຺ໂທ…ເປ… ກິພ຺ພິສກາຣີ.

໖໗໓. ອິທານິ ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ມນ຺ໂທ ປສ຺ສຕິ, ຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ອໂຍສງ຺ກຸສມາຫຕຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມອຸປຑ຺ຒຄາຖາຍ ຕາວ ອຕ຺ໂຖ – ຍໍ ຕໍ ອໂຍສງ຺ກຸສມາຫຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ‘‘ຕເມນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິຣຍປາລາ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນໍ ນາມ ກາຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໐; ອ. ນິ. ໓.໓໖) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸເປຕິ, ເອວໍ ອຸເປນ຺ໂຕ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ອາທິຕ຺ຕາຍ ໂລຫປຖວິຍາ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ນິຣຍປາເລຫິ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ອາໂກຏິຍມານໍ ຕຕ຺ຕໍ ຂິລສງ຺ຂາຕໍ ຕິຓ຺ຫຘາຣມຍສູລມຸເປຕິ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຕໍ ອໂຍຂິລໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເມນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ຕໂຕ ປຣາ ອຸປຑ຺ຒຄາຖາ ອເນການິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປກ຺ກາວເສສານຸຠວນຕ຺ຖໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຂາໂຣທກນທີຕີຣໍ ຄຕສ຺ສ ຍໍ ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຕໍ ອໂຍຄຸຬໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕໍ ຕມ຺ພໂລຫໍ ມຸເຂ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍຕິ ໂລຫໍ. ຄຸຬສນ຺ນິຠນ຺ຕິ ເພລຸວສຓ຺ຐານໍ. ອໂຍຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕມ຺ພໂລຫໍ, ອິຕເຣນ ອໂຍຄຸຬໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຕິຣູປນ຺ຕິ ກຕກມ຺ມານຸຣູປໍ.

໖໗໔. ຕໂຕ ປຣາສຸ ຄາຖາສຸ ນ ຫິ ວຄ຺ຄູຕິ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ປຫຣຖາ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕາ ນິຣຍປາລາ ມຘຸຣວາຈໍ ນ ວທນ຺ຕິ. ນາຠິຊວນ຺ຕີຕິ ນ ສຸມຸຂຠາເວນ ອຠິມຸຂາ ຊວນ຺ຕິ, ນ ສຸມຸຂາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອນຍພ຺ຍສນມາວຫນ຺ຕາ ເອວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຕາຓມຸເປນ຺ຕີຕິ ຕາຓໍ ເລຓໍ ປຏິສຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຫນນ຺ຕາ ເອວ ອຸເປນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອງ຺ຄາເຣ ສນ຺ຖເຕ ສຍນ຺ຕີຕິ ອງ຺ຄາຣປພ຺ພຕໍ ອາໂຣປິຕາ ສມານາ ອເນການິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສນ຺ຖເຕ ອງ຺ຄາເຣ ເສນ຺ຕິ. ຄິນິສມ຺ປຊ຺ຊລິຕນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຊລິຕໍ ສພ຺ພທິສາສຸ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕໍ ອຄ຺ຄິໍ. ປວິສນ຺ຕີຕິ ມຫານິຣເຍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ສມານາ ໂອຄາຫນ຺ຕິ. ມຫານິຣໂຍ ນາມ ໂຍ ໂສ ‘‘ຈຕຸກ຺ກຓ຺ໂຓ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໓໖) ວຸຕ຺ໂຕ, ນໍ ໂຍຊນສເຕ ຐຕ຺ວາ ປສ຺ສຕໍ ອກ຺ຂີນິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ.

໖໗໕. ຊາເລນ ຈ ໂອນຫິຍານາຕິ ອໂຍຊາເລນ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ມິຄລຸທ຺ທກາ ມິຄໍ ວິຍ ຫນນ຺ຕິ. ອິທໍ ເທວທູເຕ ອວຸຕ຺ຕກມ຺ມກາຣຓໍ. ອນ຺ຘໍວ ຕິມິສມາຍນ຺ຕີຕິ ອນ຺ຘກຣເຓນ ອນ຺ຘເມວ ພຫລນ຺ຘກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ຕິມິສ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎິຕໍ ຘູມໂຣຣຸວໍ ນາມ ນຣກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ກິຣ ເນສໍ ຂຣຘູມໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕນ ‘‘ອນ຺ຘໍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວິຕຕຎ຺ຫິ ຍຖາ ມຫິກາໂຍຕິ ຕຎ຺ຈ ອນ຺ຘຕິມິສໍ ມຫິກາໂຍ ວິຍ ວິຕຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິຕ຺ຖຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອິທມ຺ປິ ເທວທູເຕ ອວຸຕ຺ຕກມ຺ມກາຣຓເມວ.

໖໗໖. ອຖ ໂລຫມຍນ຺ຕິ ອຍໍ ປນ ໂລຫກຸມ຺ຠີ ປຖວິປຣິຍນ຺ຕິກາ ຈຕຸນຫຸຕາຘິການິ ທ຺ເວໂຍຊນສຕສຫສ຺ສານິ ຄມ຺ຠີຣາ ສມຕິຕ຺ຕິກາ ຕຕ຺ຣໂລຫປູຣາ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈນ຺ຕິ ຫິ ຕາສຸ ຈິຣຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕາສຸ ກຸມ຺ຠີສຸ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຄ຺ຄິນິສມາສູຕິ ອຄ຺ຄິສມາສຸ. ສມຸປ຺ປິລວາເຕຕິ ສມຸປ຺ປິລວນ຺ຕາ, ສກິມ຺ປິ ອຸທ຺ຘໍ ສກິມ຺ປິ ອໂຘ ຄຈ຺ຉມານາ ເຜຓຸທ຺ເທຫກໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເທວທູເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໖໗໗. ປຸພ຺ພໂລຫິຕມິສ຺ເສຕິ ປຸພ຺ພໂລຫິຕມິສ຺ສາຍ ໂລຫກຸມ຺ຠິຍາ. ຕຕ຺ຖ ກິນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ. ຍໍ ຍໍ ທິສກນ຺ຕິ ທິສໍ ວິທິສໍ. ອຘິເສຕີຕິ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ອຠິເສຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ທິສໍ ອລ຺ລີຍຕິ ອປສ຺ສຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິລິສ຺ສຕີຕິ ພາຘີຍຕິ. ‘‘ກິລິຊ຺ຊຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ປູຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ຜຸສມາໂນຕິ ເຕນ ປຸພ຺ພໂລຫິເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ. ອິທມ຺ປິ ເທວທູເຕ ອວຸຕ຺ຕກມ຺ມກາຣຓໍ.

໖໗໘. ປຸຬວາວສເຖຕິ ປຸຬວານໍ ອາວາເສ. ອຍມ຺ປິ ໂລຫກຸມ຺ຠີເຍວ ເທວທູເຕ ‘‘ຄູຖນິຣໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ປຕິຕສ຺ສ ສູຈິມຸຂປາຓາ ຉວິອາທີນິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ຂາທນ຺ຕິ. ຄນ຺ຕຸໍ ນ ຫິ ຕີຣມປຕ຺ຖີຕິ ອປຄນ຺ຕຸໍ ນ ຫິ ຕີຣໍ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ຕີຣວມຕ຺ຖີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ. ຕີຣເມວ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕີຣວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສມາ ຫິ ສມນ຺ຕກປລ຺ລາຕິ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປຣິຠາເຄປິ ນິກຸຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມາ ສມນ຺ຕໂຕ ກຏາຫາ, ຕສ຺ມາ ອປຄນ຺ຕຸໍ ຕີຣໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໖໗໙. ອສິປຕ຺ຕວນໍ ເທວທູເຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຕຎ຺ຫິ ທູຣໂຕ ຣມຓີຍໍ ອມ຺ພວນໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ອເຖຕ຺ຖ ໂລເຠນ ເນຣຍິກາ ປວິສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເນສໍ ວາເຕຣິຕານິ ປຕ຺ຕານິ ປຕິຕ຺ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕໍ ປວິສນ຺ຕິ ສມຸຈ຺ຉິທຄຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕໍ ປວິສນ຺ຕິ ຕໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ຉິນ຺ນຄຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຊິວ຺ຫໍ ພຬິເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣຊຍາຣຊຍາ ວິຫນນ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ອສິປຕ຺ຕວເນ ເວເຄນ ຘາວິຕ຺ວາ ປຕິຕານໍ ມຸສາວາທີນໍ ເນຣຍິການໍ ນິຣຍປາລາ ຊິວ຺ຫໍ ພຬິເສນ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຍຖາ ມນຸສ຺ສາ ອລ຺ລຈມ຺ມໍ ຠູມິຍໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຂິເລຫິ ອາໂກເຏນ຺ຕິ, ເອວໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ຜຣສູຫິ ຜາເລຕ຺ວາ ຜາເລຕ຺ວາ ເອກເມກໍ ໂກຏິໍ ຉິນ຺ເທຕ຺ວາ ວິຫນນ຺ຕິ, ຉິນ຺ນຉິນ຺ນາ ໂກຏິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ‘‘ອາຣຈຍາຣຈຍາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອາວິຎ຺ຉິຕ຺ວາ ອາວິຎ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕມ຺ປິ ເທວທູເຕ ອວຸຕ຺ຕກມ຺ມກາຣຓໍ.

໖໘໐. ເວຕຣຓິນ຺ຕິ ເທວທູເຕ ‘‘ມຫຕີ ຂາໂຣທກາ ນທີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໖໙) ວຸຕ຺ຕນທິໍ. ສາ ກິຣ ຄງ຺ຄາ ວິຍ ອຸທກຠຣິຕາ ທິສ຺ສຕິ. ອເຖຕ຺ຖ ນ຺ຫາຍິສ຺ສາມ ປິວິສ຺ສາມາຕິ ເນຣຍິກາ ປຕນ຺ຕິ. ຕິຓ຺ຫຘາຣຂຸຣຘາຣນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຫຘາຣໍ ຂຸຣຘາຣໍ, ຕິກ຺ຂຘາຣຂຸຣຘາຣວຕິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ນທິຍາ ອຸທ຺ຘມໂຘ ອຸຠຍຕີເຣສຸ ຈ ຕິຓ຺ຫຘາຣາ ຂຸຣາ ປຏິປາຏິຍາ ຐປິຕາ ວິຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເຕນ ສາ ‘‘ຕິຓ຺ຫຘາຣາ ຂຸຣຘາຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ຕິຓ຺ຫຘາຣຂຸຣຘາຣໍ ອຸທກາສາຍ ອຸເປນ຺ຕິ ອລ຺ລີຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອຸເປນ຺ຕາ ຈ ປາປກມ຺ເມນ ໂຈທິຕາ ຕຕ຺ຖ ມນ຺ທາ ປປຕນ຺ຕິ ພາລາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໘໑. ສາມາ ສພລາຕິ ເອຕໍ ປຣໂຕ ‘‘ໂສຓາ’’ຕິ ອິມິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສາມວຓ຺ຓາ ກມ຺ມາສວຓ຺ຓາ ຈ ໂສຓາ ຂາທນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາໂກລຄຓາຕິ ກຓ຺ຫກາກຄຓາ. ປຏິຄິທ຺ຘາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສຎ຺ຊາຕເຄຘາ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ມຫາຄິຊ຺ຌາ’’ຕິ ເອເກ. ກຸລລາຕິ ກຸລລປກ຺ຂິໂນ, ‘‘ເສນານເມຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ວາຍສາຕິ ອກຓ຺ຫກາກາ. ອິທມ຺ປິ ເທວທູເຕ ອວຸຕ຺ຕກມ຺ມກາຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານິປິ ປນ ການິຈິ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ເອເຕສໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຠາຄຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໖໘໒. ອິທານິ ສພ຺ພເມເວຕໍ ນຣກວຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອວທນ຺ໂຕ ‘‘ກິຈ຺ຉາ ວຕາຍ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ກິຈ຺ຉາ ວຕ ອຍໍ ອິຘ ນຣເກ ນານປ຺ປກາຣກມ຺ມກຣຓເຠທາ ວຸຕ຺ຕິ, ຍໍ ຊໂນ ຜຸສຕິ ກິພ຺ພິສກາຣີ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ຊີວິຕເສເສ ຊີວິຕສນ຺ຕຕິຍາ ວິຊ຺ຊມານາຍ ອິຘ ໂລເກ ຐິໂຕເຍວ ສມາໂນ ສຣຓຄມນາທິກຸສລຘມ຺ມານຸຏ຺ຐາເນນ ກິຈ຺ຈກໂຣ ນໂຣ ສິຍາ ຠເວຍ຺ຍ. ກິຈ຺ຈກໂຣ ຠວນ຺ໂຕປິ ຈ ສາຕຈ຺ຈກາຣິຕາວເສເນວ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ປມຊ຺ເຊ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ປມາທມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ຈຍວຓ຺ຓນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ວຸຕ຺ຕາວເສສານິ ປທານິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາເນວ, ຕສ຺ມາ ອນຸປທວຓ຺ຓນາ ນ ກຕາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ນາລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໖໘໕. ອານນ຺ທຊາເຕຕິ ນາລກສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ກິຣ ຠຄວໂຕ ສາວກໍ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ຕຖຕ຺ຕໍ ອຠິກງ຺ຂມາໂນ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອສິຕສ຺ສ ອິສິໂນ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ນາລໂກ ນາມ ຕາປໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ‘‘ອຎ຺ຎາຕເມຕ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕສ຺ສ ຠຄວາ ‘‘ໂມເນຍ຺ຍໍ ເຕ ອຸປຎ຺ຎິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ປນ ຠຄວຕິ ສງ຺ຄີຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕເມວ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເຍນ ຍທາ ຈ ສມາທປິໂຕ ນາລໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ອານນ຺ທຊາເຕ’’ຕິອາທິກາ ວີສຕິ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ວຕ຺ວາ ອຠາສິ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ‘‘ນາລກສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອານນ຺ທຊາເຕຕິ ສມິທ຺ຘິຊາເຕ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ເຕ. ປຕີເຕຕິ ຕຸຏ຺ເຐ. ອຖ ວາ ອານນ຺ທຊາເຕຕິ ປມຸທິເຕ. ປຕີເຕຕິ ໂສມນສ຺ສຊາເຕ. ສຸຈິວສເນຕິ ອກິລິຏ຺ຐວສເນ. ເທວານຎ຺ຫິ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ວສນານິ ຣຊໍ ວາ ມລໍ ວາ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ທຸສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິຘ ທຸສ຺ສສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ທຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣໍ ທິພ຺ພວຕ຺ຖໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ອສິໂຕ ອິສີຕິ ກຓ຺ຫສຣີຣວຓ຺ຓຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘນາໂມ ອິສິ. ທິວາວິຫາເຣຕິ ທິວາວິຫາຣຏ຺ຐາເນ. ເສສໍ ປທໂຕ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ປນ – ອຍໍ ກິຣ ສຸທ຺ໂຘທນສ຺ສ ປິຕຸ ສີຫຫນຸຣຎ຺ໂຎ ປຸໂຣຫິໂຕ ສຸທ຺ໂຘທນສ຺ສປິ ອນຠິສິຕ຺ຕກາເລ ສິປ຺ປາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠິສິຕ຺ຕກາເລ ປຸໂຣຫິໂຕເຍວ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ສາຍໍ ປາຕໍ ຣາຊຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕສ຺ສ ຣາຊາ ທຫຣກາເລ ວິຍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມມຕ຺ຕເມວ ກໂຣຕິ. ຘມ຺ມຕາ ກິເຣສາ ປຕ຺ຕາຠິເສການໍ ສກ຺ຍຣາຊູນໍ. ປຸໂຣຫິໂຕ ເຕນ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາມຫໍ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຉຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ອາຈຣິຍ, ມເມວ ອຸຍ຺ຍາເນ ວສິຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ເຕ ອຫໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຍາຈິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ອຸປຏ຺ຐຫິຍມາໂນ ອຸຍ຺ຍາເນເຍວ ວສນ຺ໂຕ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ໂສ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຣາຊກຸເລ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕຈາຕຸມຫາຣາຊິກຠວນາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໍ ກໂຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຕາວຕິໍສຠວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຕນວິມານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທິພ຺ພຣຕນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ສມາຘິສຸຂໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ວຸຏ຺ຐາຍ ວິມານທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິໂລເກນ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິໂຍຊນາຍ ມຫາວີຖິຍາ ເຈລຸກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕຄຸຓປສໍສິຕານິ ຖຸຕິວຈນານິ ວຕ຺ວາ ກີຬນ຺ເຕ ສກ຺ກປ຺ປມຸເຂ ເທເວ ອທ຺ທສ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ – ‘‘ອານນ຺ທຊາເຕ…ເປ… ທິວາວິຫາເຣ’’ຕິ.

໖໘໖. ຕໂຕ ໂສ ເອວໍ ທິສ຺ວານ ເທເວ…ເປ… ກິໍ ປຏິຈ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸທຄ຺ເຄຕິ ອພ຺ຠຸນ຺ນຕກາເຍ. ຈິຕ຺ຕິໍ ກຣິຕ຺ວານາຕິ ອາທຣໍ ກຕ຺ວາ. ກລ຺ຍຣູໂປຕິ ຕຸຏ຺ຐຣູໂປ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໖໘໗. ອິທານິ ‘‘ຍທາປິ ອາສີ’’ຕິອາທິຄາຖາ ອຸຕ຺ຕານສມ຺ພນ຺ຘາ ເອວ. ປທຕ຺ໂຖ ປນ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ສງ຺ຄໂມຕິ ສງ຺ຄາໂມ. ຊໂຍ ສຸຣານນ຺ຕິ ເທວານໍ ຊໂຍ.

ຕສ຺ສາວິຠາວຕ຺ຖໍ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ ເວທິຕພ຺ພາ – ສກ຺ໂກ ກິຣ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຈລຄາມວາສີ ເຕຕ຺ຕິໍສມນຸສ຺ສເສຏ຺ໂຐ ມໂຆ ນາມ ມາຓໂວ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ວຕ຺ຕປທານິ ປູເຣຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິສາຍ. ຕໂຕ ປຸພ຺ພເທວາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກເທວປຸຕ຺ຕາ ອາຄຕາ, ສກ຺ກາຣໍ ເນສໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທິພ຺ພປທຸມານິ ອຸປນາເມສຸໍ, ອຸປຑ຺ຒຣຊ຺ເຊນ ຈ ນິມນ຺ເຕສຸໍ. ສກ຺ໂກ ອຸປຑ຺ຒຣຊ຺ເຊນ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ສກປຣິສໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ສຸຣາມທມຕ຺ເຕ ເຕ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ ສິເນຣຸປພ຺ພຕປາເທ ຂິປິ. ເຕສໍ ສິເນຣຸສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ທສສຫສ຺ສໂຍຊນໍ ອສຸຣຠວນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠູຕາຍ ຈິຕ຺ຣປາຏລິຍາ ອຸປໂສຠິຕໍ. ຕໂຕ ເຕ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວນໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ‘‘ອໂຫ ເຣ ນຏ຺ຐາ ມຍໍ ປານມທໂທເສນ, ນ ທານິ ມຍໍ ສຸຣໍ ປິວິມ຺ຫາ, ອສຸຣໍ ປິວິມ຺ຫາ, ນ ທານິມ຺ຫາ ສຸຣາ, ອສຸຣາ ທານິ ຊາຕມ຺ຫາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ‘‘ອສຸຣາ’’ອິຈ຺ເຈວ ອຸປ຺ປນ຺ນສມຎ຺ຎາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ ເທເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຄາເມມາ’’ຕິ ສິເນຣຸໍ ປຣິໂຕ ອາໂຣຫິໍສຸ. ຕໂຕ ສກ຺ໂກ ອສຸເຣ ຍຸທ຺ເຘນ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນປິ ສມຸທ຺ເທ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອຕ຺ຕນາ ສທິສໍ ອິນ຺ທປຏິມໍ ມາເປຕ຺ວາ ຐເປສິ. ຕໂຕ ອສຸຣາ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວຕາຍໍ ສກ຺ໂກ ນິຈ຺ຈໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນເທວ ນຄຣໍ ອຄມິໍສຸ. ຕໂຕ ເທວາ ອຕ຺ຕໂນ ຊຍໍ ໂຆເສນ຺ຕາ ມຫາວີຖິຍໍ ເຈລຸກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິໍສຸ. ອຖ ອສິໂຕ ອຕີຕານາຄເຕ ຈຕ຺ຕາລີສກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິເມຫິ ປຸພ຺ເພປິ ເອວໍ ກີຬິຕປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕໍ ເທວາສຸຣສງ຺ຄາເມ ເທວວິຊຍໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ –

‘‘ຍທາປິ ອາສີ ອສຸເຣຫິ ສງ຺ຄໂມ,

ຊໂຍ ສຸຣານໍ ອສຸຣາ ປຣາຊິຕາ;

ຕທາປິ ເນຕາທິໂສ ໂລມຫໍສໂນ’’ຕິ.

ຕສ຺ມິມ຺ປິ ກາເລ ເອຕາທິໂສ ໂລມຫໍສໂນ ປໂມໂທ ນ ອາສິ. ກິມພ຺ຠຸຕໍ ທຏ຺ຐຸ ມຣູ ປໂມທິຕາຕິ ອຊ຺ຊ ປນ ກິໍ ອພ຺ຠຸຕໍ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ເທວາ ປມຸທິຕາຕິ.

໖໘໘. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ເສເຬນ຺ຕີຕິ ມຸເຂນ ອຸສ຺ເສຬນສທ຺ທໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕິ. ຄາຍນ຺ຕິ ນານາວິຘານິ ຄີຕານິ, ວາທຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ຕູຣິຍສຫສ຺ສານິ, ໂຜເຏນ຺ຕີຕິ ອປ຺ໂຜເຏນ຺ຕິ. ປຸຈ຺ຉາມິ ໂວຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຎາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖປິ ເຕສໍ ວຈນໍ ໂສຕຸກາມຕາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເມຣຸມຸທ຺ຘວາສິເນຕິ ສິເນຣຸມຸທ຺ຘນິ ວສນ຺ເຕ. ສິເນຣຸສ຺ສ ຫິ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ອສຸຣຠວນໍ, ມຊ຺ຌິມຕເລ ທ຺ວິສຫສ຺ສປຣິຕ຺ຕທີປປຣິວາຣາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາທີປາ, ອຸປຣິມຕເລ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ຕາວຕິໍສຠວນໍ. ຕສ຺ມາ ເທວາ ‘‘ເມຣຸມຸທ຺ຘວາສິໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມາຣິສາຕິ ເທເວ ອາມນ຺ເຕຕິ, ນິທຸກ຺ຂາ ນິຣາພາຘາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໖໘໙. ອຖສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈນ຺ເຕຫິ ເທເວຫິ ວຸຕ຺ຕາຍ ຕຕິຍຄາຖາຍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕຕິ ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ໂຕ, ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອຣໂຫ ສຕ຺ໂຕ ຣຕນວໂຣຕິ ວຣຣຕນຠູໂຕ. ເຕນມ຺ຫ ຕຸຏ຺ຐາຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ມຍໍ ຕຸຏ຺ຐາ. ໂສ ຫິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສຕິ, ຍຖາ ມຍຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎ ຈ ເທວຄຓາ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຠູມິໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມ. ມນຸສ຺ສາປິສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ເຍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ປຣິນິພ຺ພາຕຸໍ, ເຕ ທານາທີນິ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ກິຣ ເນສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕຸຏ຺ຐາ ກລ຺ຍຣູປາ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອິທໍ ປທທ຺ວຍໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນໍ, ຕຖາປິ ‘‘ກິມພ຺ຠຸຕໍ ທຏ຺ຐຸ ມຣູ ປໂມທິຕາ, ກິໍ ເທວສງ຺ໂຆ ອຕິຣິວ ກລ຺ຍຣູໂປ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫທ຺ວຍສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໖໙໐. ອິທານິ ເຍນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ຊາເຕ ຕຸຏ຺ຐາ ອເຫສຸໍ, ຕໍ ອາວິກໂຣນ຺ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ສຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ເທວມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ, ປຊາຄຫເຓນ ເສສຄຕິຄ຺ຄຫຓໍ. ເອວໍ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ປຎ຺ຈສຸປິ ຄຕີສຸ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານາປິ ຫິ ສີຫາທໂຍ ອສນ຺ຕາສາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕາ, ເຕປິ ອຍເມວ ອຕິເສຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປຊານມຸຕ຺ຕໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ປນ ເຍ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ, ເຕສຸ ອຸຠຍຫິຕປຏິປນ຺ໂນ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ ອຍໍ, ນເຣສຸ ຈ ອຸສຠສທິສຕ຺ຕາ ນຣາສໂຠ. ເຕນສ຺ສ ຖຸຕິໍ ຠຓນ຺ຕາ ອິທມ຺ປິ ປທທ຺ວຍມາຫໍສຸ.

໖໙໑. ປຎ຺ຈມຄາຖາຍ ຕໍ ສທ຺ທນ຺ຕິ ຕໍ ເທເວຫິ ວຸຕ຺ຕວຈນສທ຺ທໍ. ອວສຣີຕິ ໂອຕຣິ. ຕທ ຠວນນ຺ຕິ ຕທາ ຠວນໍ.

໖໙໒. ຉຏ຺ຐຄາຖາຍ ຕໂຕຕິ ອສິຕສ຺ສ ວຈນໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ. ອຸກ຺ກາມຸເຂວາຕິ ອຸກ຺ກາມຸເຂ ເອວ, ມູສາມຸເຂຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸກຸສລສມ຺ປຫຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຸກຸສເລນ ສຸວຓ຺ຓກາເຣນ ສງ຺ຆຏ຺ຏິຕໍ, ສງ຺ຆຏ຺ເຏນ຺ເຕນ ຕາປິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທທ຺ທລ຺ລມານນ຺ຕິ ວິຊ຺ໂຊຕມານໍ. ອສິຕວ຺ຫຍສ຺ສາຕິ ອສິຕນາມສ຺ສ ທຸຕິເຍນ ນາເມນ ກຓ຺ຫເທວິລສ຺ສ ອິສິໂນ.

໖໙໓. ສຕ຺ຕມຄາຖາຍ ຕາຣາສຠໍ ວາຕິ ຕາຣານໍ ອຸສຠສທິສໍ, ຈນ຺ທນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອພ຺ຠາທິອຸປກ຺ກິເລສຣຫິຕໍ. ສຣທຣິວາຕິ ສຣເທ ອິວ. ອານນ຺ທຊາໂຕຕິ ສວນມຕ຺ເຕເນວ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປີຕິຍາ ປີຕິຊາໂຕ. ອລຕ຺ຖ ປີຕິນ຺ຕິ ທິສ຺ວາ ປຸນປິ ປີຕິໍ ລຠິ.

໖໙໔. ຕໂຕ ປຣໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເທເວຫິ ສທາ ປຍຸຊ຺ຊມານສກ຺ກາຣທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐມຄາຖາຍ ອເນກສາຂນ຺ຕິ ອເນກສລາກໍ. ສຫສ຺ສມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓມຍສຫສ຺ສມຓ຺ຑລຍຸຕ຺ຕໍ. ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິພ຺ພເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ. ວີຕິປຕນ຺ຕີຕິ ສຣີຣໍ ພີຊມານາ ປຕນຸປ຺ປຕນໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

໖໙໕. ນວມຄາຖາຍ ຊຏີຕິ ຊຏິໂລ. ກຓ຺ຫສິຣິວ຺ຫໂຍຕິ ກຓ຺ຫສທ຺ເທນ ຈ ສິຣິສທ຺ເທນ ຈ ອວ຺ຫຍມາໂນ. ຕໍ ກິຣ ‘‘ສິຣິກຓ຺ໂຫ’’ຕິປິ ອວ຺ຫຍນ຺ຕິ ອາມນ຺ເຕນ຺ຕິ, ອາລປນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລຕິ ຣຕ຺ຕກມ຺ພເລ. ອຘິກາຣໂຕ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ກຸມາຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ປາຐເສໂສ ວາ ກາຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມຄາຖາຍ ຈ ອຫຕ຺ຖປາສຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທິສ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຫຕ຺ຖປາສຄຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອຸປນີຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸນ ວຈນໍ ‘‘ທິສ຺ວາ’’ຕິ. ປຸຣິມໍ ວາ ທສ຺ສນປີຕິລາຠາເປກ຺ຂໍ ຄາຖາວສາເນ ‘‘ວິປຸລມລຕ຺ຖ ປີຕິ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ, ອິທໍ ປຏິຄ຺ຄຫາເປກ຺ຂໍ ອວສາເນ ‘‘ສຸມໂນ ປຏິຄ຺ຄເຫ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ປຸຣິມຎ຺ຈ ກຸມາຣສມ຺ພນ຺ຘເມວ, ອິທໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘມ຺ປິ. ທິສ຺ວາຕິ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກ ຄນ຺ຘາຣຣຕ຺ຕກມ຺ພເລ ສຸວຓ຺ຓນິກ຺ຂໍ ວິຍ ກຸມາຣໍ ‘‘ຉຕ຺ຕໍ ມຣູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣິຍນ຺ຕໍ ມຸທ຺ຘນິ ທິສ຺ວາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອິທໍ ມານຸສກໍ ຉຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຠຓນ຺ຕິ. ຍເຖວ ຫິ ເທວາ, ເອວໍ ມນຸສ຺ສາປິ ຉຕ຺ຕຈາມຣໂມຣຫຕ຺ຖຕາລວຓ຺ຏວາຬພີຊນິຫຕ຺ຖາ ມຫາປຸຣິສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ນ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ໂກຈິປິ ອຕິສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ສຸນ຺ທຣໍ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕິ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປຏິຄ຺ຄເຫສິ. ອິສິໍ ກິຣ ວນ຺ທາເປຕຸໍ ກຸມາຣໍ ອຸປເນສຸໍ. ອຖສ຺ສ ປາທາ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອິສິສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ໂສ ຕມ຺ປິ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ ປຏິຄ຺ຄເຫສິ.

໖໙໖. ທສມຄາຖາຍໍ ຊິຄີສໂກຕິ ຊິຄີສນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄນ຺ໂຕ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ, ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ລກ຺ຂຓມນ຺ຕປາຣຄູຕິ ລກ຺ຂຓານໍ ເວທານຎ຺ຈ ປາຣໍ ຄໂຕ. ອນຸຕ຺ຕຣາຍນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ອຍໍ. ໂສ ກິຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິມຸຂາຄເຕສຸ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປາທຕເລສຸ ຈກ຺ການິ ທິສ຺ວາ ຕທນຸສາເຣນ ເສສລກ຺ຂຓານິ ຊິຄີສນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເອວມາຫ.

໖໙໗. ເອກາທສາຍໍ ອຖຕ຺ຕໂນ ຄມນນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອຣູປຄມນໍ. ອກລ຺ຍຣູໂປ ຄຬຍຕິ ອສ຺ສຸການີຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣູປູປປຕ຺ຕິໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ນ ທານາຫໍ ອສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ໂສຕຸໍ ລຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອຕຸຏ຺ຐຣູໂປ ພລວໂສກາຠິຠເວນ ໂທມນສ຺ສຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສູນິ ປາເຕຕິ ຄຬຍຕິ. ‘‘ຄຣຍຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຍທິ ປເນສ ຣູປຠເວ ຈິຕ຺ຕໍ ນເມຍ຺ຍ, ກິໍ ຕຕ຺ຖ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເຍເນວໍ ໂຣທຕີຕິ? ນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອກຸສລຕາຍ ປເນຕໍ ວິຘິໍ ນ ຊານາຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕາ ສມາປຕ຺ຕິລາເຠນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ເອວ. ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ຫິ ກິເລສາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສມາປຕ຺ຕິລາຠີນໍ ປນ ພລວປຈ຺ຈເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ກິເລເສ ປຣິຫີນຊ຺ຌານຕ຺ຕາ ກຸຕສ຺ສ ອຣູປຄມນນ຺ຕິ ເຈ? ອປ຺ປກສິເຣນ ປຸນາຘິຄມໂຕ. ສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ກິເລເສ ພລວວີຕິກ຺ກມໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ຕາ ວູປສນ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ກິເລສເວເຄ ປຸນ ຕໍ ວິເສສໍ ອປ຺ປກສິເຣເນວາຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ‘‘ປຣິຫີນວິເສສາ ອິເມ’’ຕິປິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາທິໂສ ຈ ເອໂສ. ໂນ ເຈ ກຸມາເຣ ຠວິສ຺ສຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ມິໍ ກຸມາເຣ ອນ຺ຕຣາໂຍ.

໖໙໘. ທ຺ວາທສາຍໍ ນ ໂອຣກາຍນ຺ຕິ ອຍໍ ໂອຣໂກ ປຣິຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕິ. ອຸຕ຺ຕຣຄາຖາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

໖໙໙. ເຕຣສາຍໍ ສມ຺ໂພຘິຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ອວິປຣີຕຠາເວນ ສມ຺ມາ ພຸຊ຺ຌນໂຕ ສມ຺ໂພຘິ, ກຕ຺ຖຈິ ອາວຣຓາຠາເວນ ສພ຺ພຎາຓຸຕ຺ຕມໂຕ ‘‘ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຜຸສິສ຺ສຕີຕິ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ. ປຣມວິສຸທ຺ຘທສ຺ສີຕິ ນິພ຺ພານທສ຺ສີ. ຕຎ຺ຫິ ເອກນ຺ຕວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຣມວິສຸທ຺ຘໍ. ວິຕ຺ຖາຣິກສ຺ສາຕິ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ອສ຺ສ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສາສນໍ.

໗໐໐. ຈຸທ຺ທສາຍໍ ອຖນ຺ຕຣາຕິ ອນ຺ຕຣາເຍວ ອສ຺ສ, ສມ຺ໂພຘິປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ໂອຣໂຕ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ໂສສ຺ສນ຺ຕິ ນ ສຸຓິສ຺ສໍ. ອສມຘຸຣສ຺ສາຕິ ອສມວີຣິຍສ຺ສ. ອຏ຺ໂຏຕິ ອາຕຸໂຣ. ພ຺ຍສນໍ ຄໂຕຕິ ສຸຂວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕ. ອຆາວີຕິ ທຸກ຺ຂິໂຕ, ສພ຺ພໍ ໂທມນສ຺ສຸປ຺ປາທເມວ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂທມນສ຺ເສນ ຫິ ໂສ ອາຕຸໂຣ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສຸຂພ຺ຍສນໂຕ ພ຺ຍສນໍ, ສຸຂວິນາສນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ຈ ໂສ ເຈຕສິກອຆຠູເຕນ ອຆາວີ.

໗໐໑. ປນ຺ນຣສາຍໍ ວິປຸລໍ ຊເນຕ຺ວານາຕິ ວິປຸລໍ ຊເນຕ຺ວາ. ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ນິຄ຺ຄມາຕິ ນິຄ຺ຄໂຕ. ເອວໍ ນິຄ຺ຄໂຕ ຈ ໂສ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ສຍນ຺ຕິ ສກໍ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຠຄິນິຍາ ປຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາທເປສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປາຍຸກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐຠຄິນິຍາ ຈ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາລກສ຺ສ ມາຓວກສ຺ສ ອຸປຈິຕປຸຎ຺ຎຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ຎຕ຺ວາ ‘‘ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ ປມາທມ຺ປິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ນໍ ອນຸກມ຺ປມາໂນ ຠຄິນິຍາ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ນາລໂກ’’ຕິ. ‘‘ພຫິ, ຠນ຺ເຕ, ກີຬຕີ’’ຕິ. ‘‘ອາເນຖ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ສມາທເປສິ ໂອວທິ ອນຸສາສິ. ກຖໍ? ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຆສໍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ໂສຬສມຄາຖມາຫ.

໗໐໒. ຕຕ຺ຖ ຍທ ປຣໂຕຕິ ຍທາ ປຣໂຕ. ຘມ຺ມມຄ຺ຄນ຺ຕິ ປຣມຘມ຺ມສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ, ຘມ຺ມໍ ວາ ອຄ຺ຄໍ ສຫ ປຏິປທາຍ ນິພ຺ພານໍ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສມຓຘມ຺ມໍ.

໗໐໓. ສຕ຺ຕຣສາຍໍ ຕາທິນາຕິ ຕສ຺ສຓ຺ຐິເຕນ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠເນ ສມາຘິລາເຠ ຈ ສຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລເສນ ສມາຫິຕຈິຕ຺ເຕນ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນາຄເຕ ປຣມວິສຸທ຺ຘທສ຺ສິນາຕິ ‘‘ອຍໍ ນາລໂກ ອນາຄເຕ ກາເລ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປຣມວິສຸທ຺ຘໍ ນິພ຺ພານໍ ປສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ໂສ ອິສິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ‘‘ອນາຄເຕ ປຣມວິສຸທ຺ຘທສ຺ສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ອນາຄເຕ ປຣມວິສຸທ຺ຘທສ຺ສິນາ. ອຸປຈິຕປຸຎ຺ຎສຎ຺ຈໂຍຕິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣໂຕ ປຠຸຕິ ກຕປຸຎ຺ຎສຎ຺ຈໂຍ. ປຕິກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຄມຍມາໂນ. ປຣິວສີຕິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕາປສເວເສນ ວສິ. ຣກ຺ຂິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ຣກ຺ຂິຕໂສຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ. ໂສ ກິຣ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ອຸທເກ ນ ນິມຸຊ຺ຊິ ‘‘ອຸທກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິນາເສຍ຺ຍ, ຕໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສວນພາຫິໂຣ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ.

໗໐໔. ອຏ຺ຐາຣສາຍໍ ສຸຕ຺ວານ ໂຆສນ຺ຕິ ໂສ ນາລໂກ ເອວໍ ປຣິວສນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຠຄວຕາ ສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ ປວຕ຺ຕິເຕ ຕໍ ‘‘ຠຄວຕາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຊິນວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕເນ ປວຕ຺ຕໂຆສໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖກາມາຫິ ເທວຕາຫິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣຈິຕໍ ສຸຕ຺ວາ. ຄນ຺ຕ຺ວານ ທິສ຺ວາ ອິສິນິສຠນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ເທວຕາຫິ ໂມເນຍ຺ຍໂກລາຫເລ ກຍິຣມາເນ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອິສິປຕນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ນາລໂກ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ອຠິສນ຺ຘິນາ ວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ນິສຠສທິສໍ ອິສິນິສຠໍ ຠຄວນ຺ຕໍ. ປສນ຺ໂນຕິ ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ໂມເນຍ຺ຍເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ຎາຓຸຕ຺ຕມໍ, ມຄ຺ຄຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາຄເຕ ອສິຕາວ຺ຫຍສ຺ສ ສາສເນຕິ ອສິຕສ຺ສ ອິສິໂນ ໂອວາທກາເລ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ. ເຕນ ຫິ – ‘‘ຍທາ ວິວຣຕິ ຘມ຺ມມຄ຺ຄໍ, ຕທາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຍໍ ປຣິປຸຈ຺ຉມາໂນ ຈຣສ຺ສຸ ຕສ຺ມິໍ ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອນຸສິຏ຺ໂຐ, ອຍຎ຺ຈ ໂສ ກາໂລ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສມາຄເຕ ອສິຕາວ຺ຫຍສ຺ສ ສາສເນ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ອຍໍ ຕາວ ວຕ຺ຖຸຄາຖາວຓ຺ຓນາ.

໗໐໕. ປຸຈ຺ຉາຄາຖາທ຺ວເຍ ອຎ຺ຎາຕເມຕນ຺ຕິ ວິທິຕໍ ມຍາ ເອຕໍ. ຍຖາຕຖນ຺ຕິ ອວິປຣີຕໍ. ໂກ ອຘິປ຺ປາໂຍ? ຍໍ ອສິໂຕ ‘‘ສມ຺ໂພຘິຍຄ຺ຄໍ ຜຸສິສ຺ສຕາຍໍ ກຸມາໂຣ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຆສໍ ຍທ ປຣໂຕ ສຸໂຓສິ, ສມ຺ໂພຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິວຣຕິ ຘມ຺ມມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ມໍ ອວຈ, ຕເທຕໍ ມຍາ ອສິຕສ຺ສ ວຈນໍ ອຊ຺ຊ ຠຄວນ຺ຕໍ ສກ຺ຂິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຍຖາຕຖເມວາ’’ຕິ ອຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ. ຕໍ ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມາ ຕໍ. ສພ຺ພຘມ຺ມານ ປາຣຄຸນ຺ຕິ ເຫມວຕສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ. ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ປາຣຄຕໍ.

໗໐໖. ອນຄາຣິຍຸເປຕສ຺ສາຕິ ອນຄາຣິຍໍ ອຸເປຕສ຺ສ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ຊິຄີສໂຕຕິ ອຣິເຍຫິ ອາຈິຓ຺ຓໍ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ປຣິເຍສມານສ຺ສ. ໂມເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ມຸນີນໍ ສນ຺ຕກໍ. ອຸຕ຺ຕມໍ ປທນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມປຏິປທໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

໗໐໗. ອຖສ຺ສ ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຄວາ ‘‘ໂມເນຍ຺ຍໍ ເຕ ອຸປຎ຺ຎິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ ອຸປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍໍ, ວິວເຣຍ຺ຍໍ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ກຣໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວນ຺ຕິ ກາຕຸຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂໍ ກຍິຣມານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວິຕຸໍ ສຫິຕຸໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອຫໍ ເຕ ໂມເນຍ຺ຍໍ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍໍ, ຍທິ ນໍ ກາຕຸໍ ວາ ອຠິສມ຺ໂຠຕຸໍ ວາ ສຸຂໍ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍ ປນ ທຸກ຺ກຣໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາລໂຕ ປຠຸຕິ ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ຕຖາ ຫິ ນໍ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເອໂກວ ສາວໂກ ກໂຣຕິ ຈ ສມ຺ໂຠຕິ ຈາຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ໂມເນຍ຺ຍສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນາລກສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕ຺ວາ ຕມສ຺ສ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ຫນ຺ທ ເຕ ນໍ ປວກ຺ຂາມິ, ສນ຺ຖມ຺ຠສ຺ສຸ ທຬ຺ໂຫ ຠວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫນ຺ທາຕິ ພ຺ຍວສາຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕ ນໍ ປວກ຺ຂາມີຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ ຕໍ ໂມເນຍ຺ຍໍ ປວກ຺ຂາມິ. ສນ຺ຖມ຺ຠສ຺ສູຕິ ທຸກ຺ກຣກຣຓສມຕ຺ເຖນ ວີຣິຍູປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ອຕ຺ຕານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠຍ. ທຬ຺ໂຫ ຠວາຕິ ທຸຣຠິສມ຺ຠວສຫນສມຕ຺ຖາຍ ອສິຖິລປຣກ຺ກມຕາຍ ຖິໂຣ ໂຫຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອຸປຈິຕປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາໂຣ, ຕສ຺ມາຫໍ ເອກນ຺ຕພ຺ຍວສິໂຕວ ຫຸຕ຺ວາ ເອວໍ ທຸກ຺ກຣໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວມ຺ປິ ສມານໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຕໍ ໂມເນຍ຺ຍໍ ປວກ຺ຂາມິ, ສນ຺ຖມ຺ຠສ຺ສຸ ທຬ຺ໂຫ ຠວາຕິ.

໗໐໘. ເອວໍ ປຣມສລ຺ເລຂໍ ໂມເນຍ຺ຍວຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ນາລກໍ ສນ຺ຖມ຺ຠເນ ທຬ຺ຫີຠາເວ ຈ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ປຐມໍ ຕາວ ຄາມູປນິພທ຺ຘກິເລສປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມານຠາຄ’’ນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມານຠາຄນ຺ຕິ ສມຠາຄໍ ເອກສທິສໍ ນິນ຺ນານາກຣຓໍ. ອກ຺ກຸຏ຺ຐວນ຺ທິຕນ຺ຕິ ອກ຺ໂກສຎ຺ຈ ວນ຺ທນຎ຺ຈ.

ອິທານິ ຍຖາ ຕໍ ສມານຠາຄໍ ກຍິຣຕິ, ຕໍ ອຸປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມໂນປໂທສ’’ນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ມໂນປໂທສໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ, ວນ຺ທິໂຕ ສນ຺ໂຕ ອນຸຓ຺ຓໂຕ ຈເຣ, ຣຎ຺ຎາປິ ວນ຺ທິໂຕ ສມາໂນ ‘‘ມໍ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ນາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

໗໐໙. ອິທານິ ອຣຎ຺ຎູປນິພທ຺ຘກິເລສປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸຈ຺ຈາວຈາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎິເຕ ທາເຍປິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວເສນ ອຸຈ຺ຈາວຈາ ນານປ຺ປກາຣາ ອາຣມ຺ມຓາ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິ, ຈກ຺ຂາທີນໍ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ໂຂ ອຄ຺ຄິສິຂູປມາ ປຣິຬາຫຊນກຏ຺ເຐນ. ຍຖາ ວາ ຑຍ຺ຫມາເນ ວເນ ອຄ຺ຄິສິຂາ ນານປ຺ປກາຣຕາຍ ອຸຈ຺ຈາວຈາ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິ, ສຘູມາປິ, ວິຘູມາປິ, ນີລາປິ, ປີຕາປິ, ຣຕ຺ຕາປິ, ຂຸທ຺ທກາປິ, ມຫນ຺ຕາປິ, ເອວໍ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສວິວິຘວິຫງ຺ຄວິຣຸຕປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາທິເຠທວເສນ ນານປ຺ປກາຣຕາຍ ທາເຍ ອຸຈ຺ຈາວຈາ ອາຣມ຺ມຓາ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິ ຠິໍສນກາປິ, ຣຊນີຍາປິ, ໂທສນີຍາປິ, ໂມຫນີຍາປິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຸຈ຺ຈາວຈາ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິ, ທາເຍ ອຄ຺ຄິສິຂູປມາ’’ຕິ. ເອວໍ ນິຈ຺ຉຣນ຺ເຕສຸ ຈ ອຸຈ຺ຈາວເຈສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຍາ ກາຈິ ອຸຍ຺ຍານວນຈາຣິກໍ ຄຕາ ສມານາ ປກຕິຍາ ວາ ວນຈາຣິນິໂຍ ກຏ຺ຐຫາຣິກາທໂຍ ຣໂຫຄຕໍ ທິສ຺ວາ ຫສິຕລປິຕຣຸທິຕທຸນ຺ນິວຕ຺ຖາທີຫິ ນາຣິໂຍ ມຸນິໍ ປໂລເຠນ຺ຕິ, ຕາ ສຸ ຕໍ ມາ ປໂລຠຍຸໍ, ຕາ ນາຣິໂຍ ຕໍ ມາ ປໂລຠຍຸໍ. ຍຖາ ນ ປໂລເຠນ຺ຕິ, ຕຖາ ກໂຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໗໑໐-໑໑. ເອວມສ຺ສ ຠຄວາ ຄາເມ ຈ ອຣຎ຺ເຎ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສີລສໍວຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຣໂຕ ເມຖຸນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິຕ຺ວາ ກາເມ ປໂຣປເຣຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມໂຕ ອວເສເສປິ ສຸນ຺ທເຣ ຈ ອສຸນ຺ທເຣ ຈ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ຫິຕ຺ວາ. ຕປ຺ປຫາເນນ ຫິ ເມຖຸນວິຣຕິ ສຸສມ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຫິຕ຺ວາ ກາເມ ປໂຣປເຣ’’ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອວິຣຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທີນິ ປນ ປທານິ ‘‘ນ ຫເນຍ຺ຍ, ນ ຆາຕເຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາຍ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ – ປຣປກ຺ຂິເຍສຸ ປາເຓສຸ ອວິຣຸທ຺ໂຘ, ອຕ຺ຕປກ຺ຂິເຍສຸ ອສາຣຕ຺ໂຕ, ສພ຺ເພປິ ສຕຓ຺ຫນິຕ຺ຕຓ຺ຫຕາຍ ຕສຖາວເຣ ປາເຓ ຊີວິຕຸກາມຕາຍ ອມຣິຕຸກາມຕາຍ ສຸຂກາມຕາຍ ທຸກ຺ຂປຏິກູລຕາຍ ຈ ‘‘ຍຖາ ອຫໍ ຕຖາ ເອເຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕສມານຕາຍ ເຕສຸ ວິໂຣຘໍ ວິເນນ຺ໂຕ ເຕເນວ ປກາເຣນ ‘‘ຍຖາ ເອເຕ ຕຖາ ອຫ’’ນ຺ຕິ ປເຣສໍ ສມານຕາຍ ຈ ອຕ຺ຕນິ ອນຸໂຣຘໍ ວິເນນ຺ໂຕ ເອວໍ ອຸຠຍຖາປິ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘວິປ຺ປຫີໂນ ຫຸຕ຺ວາ ມຣຓປຏິກູລຕາຍ ອຕ຺ຕານໍ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ ປາເຓສຸ ເຍ ເກຈິ ຕເສ ວາ ຖາວເຣ ວາ ປາເຓ ນ ຫເນຍ຺ຍ ສາຫຕ຺ຖິກາທີຫິ ປໂຍເຄຫິ, ນ ຆາຕເຍ ອາຓຕ຺ຕິກາທີຫີຕິ.

໗໑໒. ເອວມສ຺ສ ເມຖຸນວິຣຕິປາຓາຕິປາຕວິຣຕິມຸເຂນ ສງ຺ເຂປໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຫິຕ຺ວາ ກາເມ’’ຕິອາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍາຍໍ ຕຓ຺ຫາ ເອກໍ ລທ຺ຘາ ທຸຕິຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ທ຺ເວ ລທ຺ຘາ ຕຕິຍໍ, ສຕສຫສ຺ສໍ ລທ຺ຘາ ຕທຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ເອວໍ ອປ຺ປຏິລທ຺ຘວິສຍໍ ອິຈ຺ຉນໂຕ ‘‘ອິຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂຍ ຈາຍໍ ປຏິລທ຺ຘວິສຍລຸພ຺ຠໂນ ໂລໂຠ. ຕໍ ຫິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉຎ຺ຈ ໂລຠຎ຺ຈ ຍຕ຺ຖ ສຕ຺ໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ຍສ຺ມິໍ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍ ເຕຫິ ອິຈ຺ຉາໂລເຠຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ສຕ຺ໂຕ ລຄ຺ໂຄ ປຏິພທ຺ໂຘ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖໍ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອວິໂຣເຘນ຺ໂຕ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ຈກ຺ຂຸມາ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເອວຎ຺ຫິ ປຏິປນ຺ໂນ ຕເຣຍ຺ຍ ນຣກໍ ອິມໍ, ທຸປ຺ປູຣຓຏ຺ເຐນ ນຣກສຎ຺ຎິຕໍ ມິຈ຺ຉາຊີວເຫຕຸຠູຕໍ ອິມໍ ປຈ຺ຈຍຕຓ຺ຫໍ ຕເຣຍ຺ຍ, ອິມາຍ ວາ ປຏິປທາຍ ຕເຣຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໗໑໓. ເອວໍ ປຈ຺ຈຍຕຓ຺ຫາປຫານມຸເຂນ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາມຸເຂນ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສີລໍ ຕທນຸສາເຣນ ຈ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕາວ ປຏິປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອູນູທໂຣ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຘມ຺ເມນ ສເມນ ລທ຺ເຘສຸ ອິຕຣີຕຣຈີວຣາທີສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອາຫາຣໍ ຕາວ ອາຫາເຣນ຺ໂຕ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຈ ອາໂລເປ, ອຠຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປິເວ;

ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໘໓) –

ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອູນອຸທໂຣ ອສ຺ສ, ນ ວາຕຠຣິຕຠສ຺ຕາ ວິຍ ອຸທ຺ຘຸມາຕຸທໂຣ, ຠຕ຺ຕສມ຺ມທປຈ຺ຈຍາ ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຣິຫເຣຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອູນູທໂຣ ໂຫນ຺ໂຕປິ ຈ ມິຕາຫາໂຣ ອສ຺ສ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ, ‘‘ເນວ ທວາຍາ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຄຸຓໂຕ ໂທສໂຕ ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຫາໂຣ. ເອວໍ ມິຕາຫາໂຣ ສມາໂນປິ ປຈ຺ຈຍຘຸຕງ຺ຄປຣິຍຕ຺ຕິອຘິຄມວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ອສ຺ສ. ເອກໍເສນ ຫິ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອວໍ ອປ຺ປິຈ຺ເຉນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ເອເກກສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈເຍ ຕີຫິ ສນ຺ໂຕເສຫິ ສນ຺ຕຸສ຺ສນາ ປຈ຺ຈຍປ຺ປິຈ຺ຉຕາ. ຘຸຕງ຺ຄຘຣສ຺ເສວ ສໂຕ ‘‘ຘຸຕວາຕິ ມໍ ປເຣ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ອນິຈ຺ຉນຕາ ຘຸຕງ຺ຄປ຺ປິຈ຺ຉຕາ. ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ເສວ ສໂຕ ‘‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ມໍ ປເຣ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ອນິຈ຺ຉນຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິຍ. ອຘິຄມສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ສໂຕ ‘‘ອຘິຄໂຕ ອຍໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ມໍ ປເຣ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ອນິຈ຺ຉນຕາ ອຘິຄມປ຺ປິຈ຺ຉຕາ. ສາ ຈ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມໂຕ ໂອຣໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມຕ຺ຖຎ຺ຫິ ອຍໍ ປຏິປທາຕິ. ເອວໍ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉປິ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຕຓ຺ຫາໂລລຸປ຺ປໍ ຫິຕ຺ວາ ອໂລລຸໂປ ອສ຺ສ. ເອວໍ ອໂລລຸໂປ ຫິ ສທາ ອິຈ຺ຉາຍ ນິຈ຺ຉາໂຕ ອນິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ ນິພ຺ພຸໂຕ, ຍາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ຉາຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ຂຸປ຺ປິປາສາຕຸຣາ ວິຍ ອຕິຕ຺ຕາ, ຕາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ອນິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ ອນິຈ຺ຉຕ຺ຕາ ຈ ນິຈ຺ຉາໂຕ ໂຫຕິ ອນາຕຸໂຣ ປຣມຕິຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ນິຈ຺ຉາຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ ວູປສນ຺ຕສພ຺ພກິເລສປຣິຬາໂຫຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໗໑໔. ເອວໍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕາວປຏິປທໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິນິຏ຺ຐໍ ຘຸຕງ຺ຄສມາທານໍ ເສນາສນວຕ຺ຕຎ຺ຈ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ສ ປິຓ຺ຑຈາຣ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສ ປິຓ຺ຑຈາຣໍ ຈຣິຕ຺ວາຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ວາ ກຕ຺ວາ. ວນນ຺ຕມຠິຫາຣເຍຕິ ອປປຎ຺ຈິໂຕ ຄິຫິປປຎ຺ເຈນ ວນໍ ເອວ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ອຸປຏ຺ຐິໂຕ ຣຸກ຺ຂມູລສ຺ມິນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂມູເລ ຐິໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ. ອາສນູປຄໂຕຕິ ອາສນໍ ອຸປຄໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ, ນິສິນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸນີຕິ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປິຓ຺ຑຈາຣໍ ຈຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ສປທານຈາຣີ ເອກາສນິໂກ ປຕ຺ຕປິຓ຺ຑິໂກ ຂລຸປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕິໂກ ຈ ໂຫຕິເຍວ, ເຕຈີວຣິກປໍສຸກູລມ຺ປິ ຈ ສມາທິຍເຕວ, ຕສ຺ມາ ອິມານິປິ ຉ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ວນນ຺ຕມຠິຫາຣເຍ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຸປຏ຺ຐິໂຕ ຣຸກ຺ຂມູລສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຣຸກ຺ຂມູລິກງ຺ຄໍ, ‘‘ອາສນູປຄໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄໍ. ຍຖາກ຺ກມໍ ປນ ເອເຕສໍ ອນຸໂລມຕ຺ຕາ ອພ຺ໂຠກາສິກຍຖາສນ຺ຖຕິກໂສສານິກງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານິເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວເມຕາຍ ຄາຖາຍ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄານິ ນາລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກເຖສິ.

໗໑໕. ສ ຌານປສຸໂຕ ຘີໂຣຕິ ໂສ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນສມາປຊ຺ຊນາຘິຏ຺ຐານວຸຏ຺ຐານປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓຫິ ຈ ຌາເນສຸ ປສຸໂຕ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ຘີໂຣຕິ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ໂນ. ວນນ຺ເຕ ຣມິໂຕ ສິຍາຕິ ວເນ ອຠິຣໂຕ ສິຍາ, ຄາມນ຺ຕເສນາສເນ ນາຠິຣເມຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຌາເຍຖ ຣຸກ຺ຂມູລສ຺ມິໍ, ອຕ຺ຕານມຠິໂຕສຍນ຺ຕິ ນ ເກວລໍ ໂລກິຍຊ຺ຌານປສຸໂຕເຍວ ສິຍາ, ອປິຈ ໂຂ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຣຸກ຺ຂມູເລ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຊ຺ຌາເນນາປິ ອຕ຺ຕານໍ ອຕີວ ໂຕເສນ຺ໂຕ ຌາເຍຖ. ປຣມສ຺ສາສປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຊ຺ຌາເນເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕີວ ຕຸສ຺ສຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຕ຺ຕານມຠິໂຕສຍ’’ນ຺ຕິ. ເອວມິມາຍ ຄາຖາຍ ຌານປສຸຕຕາຍ ວນນ຺ຕເສນາສນາຠິຣຕິໍ ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ກເຖສິ.

໗໑໖. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ນາລກຕ຺ເຖໂຣ ວນນ຺ຕມຠິຫາເຣຕ຺ວາ ນິຣາຫາໂຣປິ ປຏິປທາປູຣເຓ ອຕີວ ອຸສ຺ສຸກ຺ໂກ ອໂຫສິ, ນິຣາຫາເຣນ ຈ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຊີວິຕໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ກິເລເສ ປນ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ເຕນ ອາຫາໂຣ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ, ອຍເມຕ຺ຖ ຎາໂຍ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຠຄວາ ອປຣາປເຣສຸປິ ທິວເສສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕພ຺ພໍ, ກິເລສາ ປນ ນ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິນິຏ຺ຐໍເຍວ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ຕໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ຕໂຕ ຣຕ຺ຍາ ວິວສາເນ’’ຕິອາທິກາ ຉ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຕຕິ ‘‘ສ ປິຓ຺ຑຈາຣໍ ຈຣິຕ຺ວາ, ວນນ຺ຕມຠິຫາຣເຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປິຓ຺ຑຈາຣວນນ຺ຕາຠິຫາຣໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິປິ. ຣຕ຺ຍາ ວິວສາເນຕິ ຣຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກເມ, ທຸຕິຍທິວເສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄາມນ຺ຕມຠິຫາຣເຍຕິ ອາຠິສມາຈາຣິກວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ, ຕາວ ວິເວກມນຸພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄາມໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ອວ຺ຫານໍ ນາຠິນນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຆເຣ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນິມນ຺ຕນໍ, ‘‘ເທຕິ ນຸ ໂຂ ນ ເທຕິ ນຸ ໂຂ ສຸນ຺ທຣໍ ນຸ ໂຂ ເທຕິ ອສຸນ຺ທຣໍ ນຸ ໂຂ ເທຕີ’’ຕິ ເອວຣູປໍ ວິຕກ຺ກໍ ໂຠຊນຎ຺ຈ ປຏິປທາປູຣໂກ ຠິກ຺ຂຸ ນາຠິນນ຺ເທຍ຺ຍ, ນປ຺ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ປນ ພລກ຺ກາເຣນ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ໂມ ກາຕພ຺ໂພ, ຘຸຕງ຺ຄໍ ນ ກຸປ຺ປຕິ, ຕທຸປາທາຍ ປນ ຕໍ ຄາມໍ ນ ປວິສິຕພ຺ພໍ. ອຠິຫາຣຎ຺ຈ ຄາມໂຕຕິ ສເຈ ຄາມໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ປາຕິສເຕຫິປິ ຠຕ຺ຕໍ ອຠິຫຣນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ນາຠິນນ຺ເທຍ຺ຍ, ຕໂຕ ເອກສິຕ຺ຖມ຺ປິ ນປ຺ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຆຣປຏິປາຏິຍາ ປິຓ຺ຑປາຕເມວ ຈເຣຍ຺ຍາຕິ.

໗໑໗. ນ ມຸນີ ຄາມມາຄມ຺ມ, ກຸເລສຸ ສຫສາ ຈເຣຕິ ໂສ ຈ ໂມນຕ຺ຖາຍ ປຏິປນ຺ນໂກ ມຸນິ ຄາມໍ ຄໂຕ ສມາໂນ ກຸເລສຸ ສຫສາ ນ ຈເຣ, ສຫໂສກິຕາທິອນນຸໂລມິກໍ ຄິຫິສໍສຄ຺ຄໍ ນ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຆາເສສນໍ ຉິນ຺ນກໂຖ, ນ ວາຈໍ ປຍຸຕໍ ຠເຓຕິ ຉິນ຺ນກໂຖ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ໂອຠາສປຣິກຖານິມິຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຍຸຕ຺ຕໍ ຆາເສສນວາຈໍ ນ ຠເຓຍ຺ຍ. ສເຈ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ, ຄິລາໂນ ສມາໂນ ເຄລຎ຺ຎປຏິພາຫນຕ຺ຖາຍ ຠເຓຍ຺ຍ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ວາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂອຠາສປຣິກຖານິມິຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕໍ, ອວເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ປນ ອຄິລາໂນ ເນວ ກິຎ຺ຈິ ຠເຓຍ຺ຍາຕິ.

໗໑໘-໙. ອລຕ຺ຖໍ ຍທິທນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປນ ຄາຖາຍ ອຍມຕ຺ໂຖ – ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ລທ຺ເຘ ‘‘ອລຕ຺ຖໍ ຍໍ ອິທໍ ສາຘູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອລທ຺ເຘ ‘‘ນາລຕ຺ຖໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ຕມ຺ປິ ‘‘ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸຠເຍເນວ ລາຠາລາເຠນ ໂສ ຕາທີ ນິພ຺ພິກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍວຸປນິວຕ຺ຕຕິ, ຍຖາປິ ປຸຣິໂສ ຜລຄເວສີ ຣຸກ຺ຂໍ ອຸປຄມ຺ມ ຜລໍ ລທ຺ຘາປິ ອລທ຺ຘາປິ ອນນຸນີໂຕ ອປ຺ປຏິຫໂຕ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ກຸລໍ ອຸປຄມ຺ມ ລາຠໍ ລທ຺ຘາປິ ອລທ຺ຘາປິ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕວ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ສ ປຕ຺ຕປາຓີ ຕິ ຄາຖາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາວ.

໗໒໐. ອຸຈ຺ຈາວຈາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ເອວໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາປິ ຕາວຕເກເນວ ຕຸຏ຺ຐິໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຏິປທໍ ອາໂຣເຘຍ຺ຍ. ປຏິປຕ຺ຕິສາຣຎ຺ຫິ ສາສນໍ. ສາ ຈາຍໍ ອຸຈ຺ຈາວຈາ…ເປ… ມຸຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສາ ຈາຍໍ ມຄ຺ຄປຏິປທາ ອຸຕ຺ຕມນິຫີນເຠທໂຕ ອຸຈ຺ຈາວຈາ ພຸທ຺ຘສມເຓນ ປກາສິຕາ. ສຸຂາປຏິປທາ ຫິ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ອຸຈ຺ຈາ, ທຸກ຺ຂາປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ອວຈາ. ອິຕຣາ ທ຺ເວ ເອເກນງ຺ເຄນ ອຸຈ຺ຈາ, ເອເກນ ອວຈາ. ປຐມາ ເອວ ວາ ອຸຈ຺ຈາ, ອິຕຣາ ຕິສ຺ໂສປິ ອວຈາ. ຕາຍ ເຈຕາຍ ອຸຈ຺ຈາຍ ອວຈາຍ ວາ ປຏິປທາຍ ນ ປາຣໍ ທິຄຸຓໍ ຍນ຺ຕິ. ‘‘ທຸຄຸຓ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ເອກມຄ຺ເຄນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ນິພ຺ພານໍ ນ ຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ເຍນ ມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕສໍ ປຸນ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພໂຕ. ເອເຕນ ປຣິຫານຘມ຺ມາຠາວໍ ທີເປຕິ. ນຍິທໍ ເອກຄຸຓໍ ມຸຕນ຺ຕິ ຕຎ຺ຈ ອິທໍ ປາຣໍ ເອກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍເຍວ ຜຸສນາຣຫມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ເອເກນ ມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລສປ຺ປຫານາຠາວໂຕ. ເອເຕນ ເອກມຄ຺ເຄເນວ ອຣຫຕ຺ຕາຠາວໍ ທີເປຕິ.

໗໒໑. ອິທານິ ປຏິປທານິສໍສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ສ ຈ ວິສຕາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ສ ຈ ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕາຍ ປຏິປທາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕຠາເວນ ວິສຕຕ຺ຕາ ວິສຕາ ຕຓ຺ຫາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ກິເລສໂສຕຈ຺ເຉເທນ ຉິນ຺ນໂສຕສ຺ສ ກຸສລາກຸສລປ຺ປຫາເນນ ກິຈ຺ຈາກິຈ຺ຈປ຺ປຫີນສ຺ສ ຣາຄໂຊ ວາ ໂທສໂຊ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ປຣິຬາໂຫ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ.

໗໒໒. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ອິມາ ຄາຖາໂຍ ສຸຕ຺ວາ ນາລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ – ‘‘ຍທິ ເອຕ຺ຕກໍ ໂມເນຍ຺ຍໍ ສຸກຣໍ ນ ທຸກ຺ກຣໍ, ສກ຺ກາ ອປ຺ປກສິເຣນ ປູເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຠຄວາ ‘‘ທຸກ຺ກຣເມວ ໂມເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸນ ‘‘ໂມເນຍ຺ຍໍ ເຕ ອຸປຎ຺ຎິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ ອຸປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍໍ, ກຖຍິສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຂຸຣຘາຣາ ອຸປມາ ອສ຺ສາຕິ ຂຸຣຘາຣູປໂມ. ຠເວຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ໂກ ອຘິປ຺ປາໂຍ? ໂມເນຍ຺ຍໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຂຸຣຘາຣໍ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ຍຖາ ມຘຸທິທ຺ຘໍ ຂຸຣຘາຣໍ ລິຫນ຺ໂຕ, ເຉທໂຕ, ຊິວ຺ຫໍ ຣກ຺ຂຕິ, ເອວໍ ຘມ຺ເມນ ລທ຺ເຘ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈຍາ ຫິ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ຎາເຍນ ລທ຺ຘຸຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸຎ຺ຈ ນ ສຸເຂນ ສກ຺ກາຕິ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຍນິສ຺ສິຕເມວ ພຫຸໂສ ຠຓຕິ. ຊິວ຺ຫາຍ ຕາລຸມາຫຈ຺ຈ, ອຸທເຣ ສຎ຺ຎໂຕ ສິຍາຕິ ຊິວ຺ຫາຍ ຕາລຸໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາປິ ຣສຕຓ຺ຫໍ ວິໂນເທນ຺ໂຕ ກິລິຏ຺ເຐນ ມຄ຺ເຄນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈເຍ ອເສວນ຺ໂຕ ອຸທເຣ ສໍຍໂຕ ສິຍາ.

໗໒໓. ອລີນຈິຕ຺ໂຕ ຈ ສິຍາຕິ ນິຈ຺ຈໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອຏ຺ຐິຕກາຣິຕາຍ ອກຸສີຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠເວຍ຺ຍ. ນ ຈາປິ ພຫຸ ຈິນ຺ຕເຍຕິ ຎາຕິຊນປທາມຣວິຕກ຺ກວເສນ ຈ ພຫຸໍ ນ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍ. ນິຣາມຄນ຺ໂຘ ອສິໂຕ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣາຍໂຓຕິ ນິກ຺ກິເລໂສ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ຠເວ ອນິສ຺ສິໂຕ ສິກ຺ຂາຕ຺ຕຍສກລສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣາຍໂຓ ເອວ ຠເວຍ຺ຍ.

໗໒໔-໕. ເອກາສນສ຺ສາຕິ ວິວິຕ຺ຕາສນສ຺ສ. ອາສນມຸເຂນ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພອິຣິຍາປຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍໂຕ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖສຸ ເອກີຠາວສ຺ສ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກາສນສ຺ສາຕິ ຈ ສມ຺ປທານວຈນເມຕໍ. ສມຓູປາສນສ຺ສ ຈາຕິ ສມເຓຫິ ອຸປາສິຕພ຺ພສ຺ສ ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມຓຠາວນານຸໂຍຄສ຺ສ, ສມຓານໍ ວາ ອຸປາສນຠູຕສ຺ສ ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມຓເຠທສ຺ເສວ. ອິທມ຺ປິ ສມ຺ປທານວຈນເມວ, ອຸປາສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກາສເນນ ກາຍວິເວໂກ, ສມຓູປາສເນນ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອກຕ຺ຕໍ ໂມນມກ຺ຂາຕນ຺ຕິ ເອວມິທໍ ກາຍຈິຕ຺ຕວິເວກວເສນ ‘‘ເອກຕ຺ຕໍ ໂມນ’’ນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕໍ. ເອໂກ ເຈ ອຠິຣມິສ຺ສສີຕິ ອິທໍ ປນ ອຸຕ຺ຕຣຄາຖາເປກ຺ຂໍ ປທໍ, ‘‘ອຖ ຠາຫິສິ ທສທິສາ’’ຕິ ອິມິນາ ອສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຠາຫິສີຕິ ຠາສິສ຺ສສິ ປກາເສສ຺ສສິ. ອິມໍ ປຏິປທໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ສພ຺ພທິສາສຸ ກິຕ຺ຕິຍາ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຕ຺ວາ ຘີຣານນ຺ຕິອາທີນໍ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ປທານໍ ອຍມຕ຺ໂຖ – ເຍນ ຈ ກິຕ຺ຕິໂຆເສນ ຠາຫິສິ ທສທິສາ ຕໍ ຘີຣານໍ ຌາຍີນໍ ກາມຈາຄິນໍ ນິໂຆສໍ ສຸຕ຺ວາ ອຖ ຕ຺ວໍ ເຕນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍ ຫິຣິຎ຺ຈ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ເຕນ ໂຆເສນ ຫຣາຍມາໂນ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກປຏິປທາ ອຍ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຏິປຕ຺ຕິເມວ ພ຺ຣູເຫຍ຺ຍາສິ. ມາມໂກຕິ ເອວຎ຺ຫິ ສນ຺ເຕ ມມ ສາວໂກ ໂຫຕີຕິ.

໗໒໖. ຕໍ ນທີຫີຕິ ຍໍ ຕໍ ມຍາ ‘‘ຫິຣິຎ຺ຈ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ກຸພ຺ເພຖາ’’ຕິ ວທຕາ ‘‘ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມິນາ ນທີນິທສ຺ສເນນາປິ ຊານາຖ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍຎ຺ຈ ໂສພ຺ເຠສຸ ຈ ປທເຣສຸຈ ຊານາຖ. ໂສພ຺ເຠສູຕິ ມາຕິກາສຸ. ປທເຣສູຕິ ທຣີສຸ. ກຖໍ? ສຓນ຺ຕາ ຍນ຺ຕິ ກຸໂສພ຺ຠາ, ຕຸຓ຺ຫີ ຍນ຺ຕິ ມໂຫທຘີຕິ. ກຸໂສພ຺ຠາ ຫິ ໂສພ຺ຠປທຣາທິເຠທາ ສພ຺ພາປິ ກຸນ຺ນທິໂຍ ສຓນ຺ຕາ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອຸທ຺ຘຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຍນ຺ຕິ, ຄງ຺ຄາທິເຠທາ ປນ ມຫານທິໂຍ ຕຸຓ຺ຫີ ຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ‘‘ໂມເນຍ຺ຍໍ ປູເຣມີ’’ຕິ ອຸທ຺ຘໂຕ ໂຫຕິ ອມາມໂກ, ມາມໂກ ປນ ຫິຣິຎ຺ຈ ສທ຺ຘຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ນີຈຈິຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ.

໗໒໗-໙. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ຍທູນກໍ…ເປ… ປຓ຺ຑິໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ສເຈ ອຑ຺ຒກຸມ຺ຠູປໂມ ພາໂລ ສຓນ຺ຕຕາຍ, ຣຫໂທ ປູໂຣວ ປຓ຺ຑິໂຕ ສນ຺ຕຕາຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ພຸທ຺ຘສມໂຓ ເອວໍ ຘມ຺ມເທສນາພ຺ຍາວໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸໍ ຠາສຕີຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ‘‘ຍໍ ສມໂຓ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍໍ ພຸທ຺ຘສມໂຓ ພຫຸໍ ຠາສຕິ ອຸເປຕໍ ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕໍ, ອຕ຺ຖຸເປຕໍ ຘມ຺ມຸເປຕຎ຺ຈ ຫິເຕນ ຈ ສໍຫິຕໍ, ຕໍ ນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ, ອປິຈ ໂຂ ຊານໍ ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ທິວສມ຺ປິ ເທເສນ຺ໂຕ ນິປ຺ປປຎ຺ໂຈວ ຫຸຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ຫິ ສພ຺ພໍ ວຈີກມ຺ມໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິ. ເອວໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ອິທມສ຺ສ ຫິຕໍ ອິທມສ຺ສ ຫິຕ’’ນ຺ຕິ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ຊານໍ ໂສ ພຫຸ ຠາສຕິ, ນ ເກວລໍ ພຫຸຠາຓິຕາຍ. ອວສານຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ເອວໍ ຕາວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ພຸທ຺ຘສມໂຓ ຊານໍ ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຊານໍ ໂສ ພຫຸ ຠາສຕິ. ເຕນ ເທສິຕໍ ປນ ຘມ຺ມໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິເຍເນວ ຎາເຓນ ໂຍ ຈ ຊານໍ ສໍຍຕຕ຺ໂຕ, ຊານໍ ນ ພຫຸ ຠາສຕິ, ສ ມຸນິ ໂມນມຣຫຕິ, ສ ມຸນິ ໂມນມຊ຺ຌຄາຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຊານນ຺ໂຕ ສໍຍຕຕ຺ໂຕ ຄຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຍໍ ຠາສິຕໍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວຫໍ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ຊານໍ ນ ພຫຸ ຠາສຕິ. ໂສ ເອວໍວິໂຘ ໂມນຕ຺ຖໍ ປຏິປນ຺ນໂກ ມຸນິ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທາສງ຺ຂາຕໍ ໂມນໍ ອຣຫຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອຣຫຕິເຍວ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ສ ມຸນິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ໂມນໍ ອຊ຺ຌຄາ ອິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ນາລກຕ຺ເຖໂຣ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ອໂຫສິ ທສ຺ສເນ ສວເນ ປຸຈ຺ຉາຍາຕິ. ໂສ ຫິ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວນໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ປຸນ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂລລຠາວໍ ນ ຊເນສິ. ອຍມສ຺ສ ທສ຺ສເນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ. ຕຖາ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ປຸນ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂລລຠາວໍ ນ ຊເນສິ. ອຍມສ຺ສ ສວເນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ. ຕຖາ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ປຸນ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂລລຠາວໍ ນ ຊເນສິ. ອຍມສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ.

ໂສ ເອວໍ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສມາໂນ ປພ຺ພຕປາທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອກວນສຓ຺ເຑ ທ຺ເວ ທິວສານິ ນ ວສິ, ເອກຣຸກ຺ຂມູເລ ທ຺ເວ ທິວສານິ ນ ນິສີທິ, ເອກຄາເມ ທ຺ເວ ທິວສານິ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ປາວິສິ. ອິຕິ ວນໂຕ ວນໍ, ຣຸກ຺ຂໂຕ ຣຸກ຺ຂໍ, ຄາມໂຕ ຄາມໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ອນຸຣູປປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ອຖ ຍສ຺ມາ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ປູເຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ເຕວ ມາສານິ ຊີວຕິ, ມຊ຺ຌິມໍ ກຕ຺ວາ ປູເຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ, ມນ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ປູເຣນ຺ໂຕ ໂສຬສ ວສ຺ສານິ. ອຍຎ຺ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ປູເຣສິ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕ ມາເສ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາຣປຣິກ຺ຂຍໍ ຎຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ທສພລາຠິມຸໂຂ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຫິງ຺ຄຸລກປພ຺ພຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໂກວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຄມາສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ນາລກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ທ຺ວຍຕານຸປສ຺ສນາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ທ຺ວຍຕານຸປສ຺ສນາສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສຍໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອຕ຺ຕຊ຺ຌາສເຍນ ຫິ ຠຄວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທເສສິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍເມວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ. ປຸພ຺ພາຣາເມຕິ ສາວຕ຺ຖິນຄຣສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ ອາຣາເມ. ມິຄາຣມາຕຸ ປາສາເທຕິ ເອຕ຺ຖ ວິສາຂາ ອຸປາສິກາ ອຕ຺ຕໂນ ສສຸເຣນ ມິຄາເຣນ ເສຏ຺ຐິນາ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ຐປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມິຄາຣມາຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕາຍ ມິຄາຣມາຕຸຍາ ນວໂກຏິອຄ຺ຆນກໍ ມຫາລຕາປິຬນ຺ຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຣາປິໂຕ ປາສາໂທ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ຄພ຺ຠສຕານິ ກຕ຺ວາ ສຫສ຺ສກູຏາຄາຣຄພ຺ໂຠ, ໂສ ‘‘ມິຄາຣມາຕຸປາສາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ມິຄາຣມາຕຸ ປາສາເທ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາຕິ ຍໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຣາເມ ມິຄາຣມາຕຸ ປາສາເທ ວິຫຣຕິ, ເຕນ ສມເຍນ. ຕທຫຸໂປສເຖຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຫຸ ອຸໂປສເຖ, ອຸໂປສຖທິວເສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປນ຺ນຣເສຕິ ອິທໍ ອຸໂປສຖຄ຺ຄຫເຓນ ສມ຺ປຕ຺ຕາວເສສຸໂປສຖປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ປຸຓ຺ຓາຍ ປຸຓ຺ຓມາຍ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ປນ຺ນຣສທິວສຕ຺ຕາ ທິວສຄຓນາຍ ອພ຺ຠາທິອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປຸຓ຺ຓາຍ, ປຣິປຸຓ຺ຓຈນ຺ທຕ຺ຕາ ປຸຓ຺ຓມາຍ ຈ ຣຕ຺ຕິຍາ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ປຣິວຸໂຕ. ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ມິຄາຣມາຕຸ ຣຕນປາສາທປຣິເວເຓ ອພ຺ໂຠກາເສ ອຸປຣິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ໂອກາເສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕນ຺ຕິ ອຕີວ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ, ຍໂຕ ຍໂຕ ວາ ອນຸວິໂລເກຕິ, ຕໂຕ ຕໂຕ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ, ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ວາຈາຍ, ປຸນ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ກາເຍນ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາຕິ ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ອເນກສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸປຣິມາຓໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ເອຕ຺ຖ ໂສຕາປນ຺ນາ, ເອຕ຺ຕກາ ສກທາຄາມິໂນ, ເອຕ຺ຕກາ ອນາຄາມິໂນ ເອຕ຺ຕກາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກາ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ກີທິສີ ຘມ຺ມເທສນາ ສປ຺ປາຍາ’’ຕິ ສປ຺ປາຍຘມ຺ມເທສນາປຣິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ.

ເຍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ເຍ ເຕ ອາໂຣຄ຺ຍຏ຺ເຐນ ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ອິຏ຺ຐຜລຏ຺ເຐນ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ຈ ກຸສລາ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ, ຕຊ຺ໂຊຕກາ ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ. ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ສມ຺ໂພຘຄາມິໂນຕິ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອຣິຍາ, ໂລກໂຕ ນິຍ຺ຍານຏ຺ເຐນ ນິຍ຺ຍານິກາ, ສມ຺ໂພຘສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄມນຏ຺ເຐນ ສມ຺ໂພຘຄາມິໂນ. ເຕສໍ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ສວນາຍ, ເຕສໍ ຠິກ຺ຂເວ ກຸສລານໍ…ເປ… ສມ຺ໂພຘຄາມີນໍ ກາ ອຸປນິສາ, ກິໍ ກາຣຓໍ, ກິໍ ປໂຍຊນໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສວນາຍ, ກິມຕ຺ຖໍ ຕຸມ຺ເຫ ເຕ ຘມ຺ເມ ສຸຓາຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍາວເທວ ທ຺ວຍຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕໍ ຎາຓາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາວເທວາຕິ ປຣິຈ຺ເຉທາວຘາຣຓວຈນໍ. ທ຺ເວ ອວຍວາ ເອເຕສນ຺ຕິ ທ຺ວຍາ, ທ຺ວຍາ ເອວ ທ຺ວຍຕາ, ເຕສໍ ທ຺ວຍຕານໍ. ‘‘ທ຺ວຍານ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຍຖາຠູຕໍ ຎາຓາຍາຕິ ອວິປຣີຕຎາຓາຍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍເທຕໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາທິເຠເທນ ທ຺ວິຘາ ວວຕ຺ຖິຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕໍ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ, ເອຕທຕ຺ຖາຍ ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍຕິ, ສວເນນ ຫິ ເອຕ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ຕທຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສາຘິຄໂມ ຠາວນາຍາຕິ. ກິຎ຺ຈ ທ຺ວຍຕໍ ວເທຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສເຈ, ໂວ ຠິກ຺ຂເວ, ສິຍາ, ກິຎ຺ຈ ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ທ຺ວຍຕໍ ວເທຖາຕິ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ. ປທຕ຺ໂຖ ປນ ‘‘ກິຎ຺ຈ ທ຺ວຍຕາຠາວໍ ວເທຖາ’’ຕິ.

(໑) ຕໂຕ ຠຄວາ ທ຺ວຍຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວຍຕານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ໂລກິຍສ຺ສ ເອກສ຺ສ ອວຍວສ຺ສ ສເຫຕຸກສ຺ສ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ອຍໍ ເອການຸປສ຺ສນາ, ອິຕຣາ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ທຸຕິຍສ຺ສ ອວຍວສ຺ສ ສອຸປາຍສ຺ສ ວາ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ທຸຕິຍານຸປສ຺ສນາ. ປຐມາ ເຈຕ຺ຖ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖວິສຸທ຺ຘີຫິ ໂຫຕິ, ທຸຕິຍາ ປຎ຺ຈມວິສຸທ຺ຘິຍາ. ເອວໍ ສມ຺ມາ ທ຺ວຍຕານຸປສ຺ສິໂນຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ມາ ທ຺ວຍຘມ຺ເມ ອນຸປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາເສນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ, ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິຍາຕາເປນ ອາຕາປິໂນ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ນິຣເປກ຺ຂຕ຺ຕາ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ. ປາຏິກງ຺ຂນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎາຕິ ອສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ສຕິ ວາ ອຸປາທິເສເສ ອນາຄາມິຕາຕິ ‘‘ອຸປາທິເສສ’’ນ຺ຕິ ປຸນພ຺ຠວວເສນ ອຸປາທາຕພ຺ພກ຺ຂນ຺ຘເສສໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ສຕິ ອນາຄາມິຠາໂວ ປຏິກງ຺ໂຂຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເຫຏ຺ຐິມຜລານິປິ ເອວໍ ທ຺ວຍຕານຸປສ຺ສິໂນວ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸປຣິມຜເລສຸ ປນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ເອວມາຫ.

ອິທມໂວຈາຕິອາທິ ສງ຺ຄີຕິກາຣານໍ ວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ‘‘ເຍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິວຸຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ. ເອຕນ຺ຕິ ອິທານິ ‘‘ເຍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິວຕ຺ຕພ຺ພຄາຖາພນ຺ຘນິທສ຺ສນໍ. ອິມາ ຈ ຄາຖາ ຈຕຸສຈ຺ຈທີປກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖທີປິກາ ເອວ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຄາຖາຣຸຈິການໍ ປຈ຺ຉາ ອາຄຕານໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ອນຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ຍທິ ວເທຍ຺ຍ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ອາກງ຺ຂນ຺ຕານໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ວິເສສຕ຺ຖທີປິກາ ວາຕິ ອວິປສ຺ສເກ ວິປສ຺ສເກ ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏທສ຺ສນໂຕ, ຕສ຺ມາ ວິເສສຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ຄາຖາວຈເນສຸ.

໗໓໐. ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຈາຕິ ນິພ຺ພານໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິພ຺ພາເນ ຫິ ທຸກ຺ຂໍ ສພ຺ພໂສ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕິ, ສພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕິ, ສເຫຕຸກໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕິ, ອເສສຎ຺ຈ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕຎ຺ຈ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຕຎ຺ຈ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ.

໗໓໑-໓. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຫີນາ ເຕ, ອໂຖ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິ ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ອຣຫຕ຺ຕຜລປຎ຺ຎາ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຓ຺ຫາຈຣິເຕນ ວາ ອປ຺ປນາຌານພເລນ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ອຘິຄຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐິຈຣິເຕນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຘິຄຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ. ອນາຄາມິຜລໍ ວາ ກາມຣາຄໍ ສນ຺ຘາຍ ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໂຕ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ. ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກຣຓຕ຺ຖາຍ. ຊາຕິຊຣູປຄາຕິ ຊາຕິຊຣໍ ອຸປຄຕາ, ຊາຕິຊຣາຍ ວາ ອຸປຄຕາ, ນ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຊາຕິຊຣາຍາຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສເມຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ປາກຏເມວ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ເທສນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ສພ຺ພວາເຣສຸ.

(໒) ອໂຕ ເອວ ຠຄວາ ‘‘ສິຍາ ອຎ຺ເຎນປິ ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ທ຺ວຍຕານຸປສ຺ສນໍ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍວາເຣ ອຸປຘິປຈ຺ຈຍາຕິ ສາສວກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ. ສາສວກມ຺ມຎ຺ຫິ ອິຘ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາຕິ ອເສສໍ ວິຣາເຄນ ນິໂຣຘາ, ອເສສວິຣາຄສງ຺ຂາຕາ ວາ ນິໂຣຘາ.

໗໓໔. ອຸປຘິນິທານາຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊາຕິປ຺ປຠວານຸປສ຺ສີຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊາຕິກາຣຓໍ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ. ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ວາໂຣ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ທີເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຈາຍໍ, ເອວໍ ສພ຺ພວາຣາ.

(໓) ຕຕ຺ຖ ຕຕິຍວາເຣ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາຕິ ຠວຄາມິກມ຺ມສມ຺ຠາຣອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ. ທຸກ຺ຂໍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂເມວ.

໗໓໕. ຊາຕິມຣຓສໍສາຣນ຺ຕິ ຂນ຺ຘນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ຊາຕິໍ ຂນ຺ຘເຠທໍ ມຣຓໍ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິໍ ສໍສາຣຎ຺ຈ. ວຊນ຺ຕີຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸເປນ຺ຕິ. ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຎຖາຠາວນ຺ຕິ ອິມໍ ມນຸສ຺ສຠາວໍ ອິໂຕ ອວເສສອຎ຺ຎນິກາຍຠາວຎ຺ຈ. ຄຕີຕິ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ.

໗໓໖. ອວິຊ຺ຊາ ຫາຍນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາ ຫິ ອຍໍ. ວິຊ຺ຊາຄຕາ ຈ ເຍ ສຕ຺ຕາຕິ ເຍ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວິຊ຺ຊາຍ ກິເລເສ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕາ ຂີຓາສວສຕ຺ຕາ. ເສສມຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

(໔) ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາຕິ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ.

໗໓໘-໙. ເອຕມາທີນວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ຍທິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ, ເອຕໍ ອາທີນວນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມຖາຕິ ສພ຺ເພສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ສມຖາ, ອຸປຫຕຕາຍ ຜລສມຕ຺ຖຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຎ຺ຎານນ຺ຕິ ກາມສຎ຺ຎາທີນໍ ມຄ຺ເຄເນວ ອຸປໂຣຘນາ. ເອຕໍ ຎຕ຺ວາ ຍຖາຕຖນ຺ຕິ ເອຕໍ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍໍ ອວິປຣີຕໍ ຎຕ຺ວາ. ສມ຺ມທ຺ທສາຕິ ສມ຺ມາທສ຺ສນາ. ສມ຺ມທຎ຺ຎາຍາຕິ ສງ຺ຂຕໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ, ອສງ຺ຂຕຎ຺ຈ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຎຕ຺ວາ. ມາຣສໍໂຍຄນ຺ຕິ ເຕຠູມກວຏ຺ຏໍ. ເສສມຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

(໕) ປຎ຺ຈມວາເຣ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາຕິ ກມ຺ມສຫຊາຕອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ.

໗໔໑. ນິຈ຺ຉາໂຕຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ. ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

(໖) ຉຏ຺ຐວາເຣ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເອຕ຺ຖ ປທປຏິປາຏິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ ນາມຣູປສຬາຍຕນານິ ອວຕ຺ວາ ຜສ຺ໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕານິ ຫິ ຣູປມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ກມ຺ມສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາເນວ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ກມ຺ມໂຕ ວາ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ ກມ຺ມສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໂຕ ວາຕິ.

໗໔໒-໓. ຠວໂສຕານຸສາຣິນນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫານຸສາຣິນໍ. ປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານິຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎາຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຎຕ຺ວາ. ອຸປສເມ ຣຕາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ນິພ຺ພາເນ ຣຕາ. ຜສ຺ສາຠິສມຍາຕິ ຜສ຺ສນິໂຣຘາ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

(໗) ສຕ຺ຕມວາເຣ ເວທນາປຈ຺ຈຍາຕິ ກມ຺ມສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເວທນາປຈ຺ຈຍາ.

໗໔໔-໕. ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ສຫາຕິ ອທຸກ຺ຂມສຸເຂນ ສຫ. ເອຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຎຕ຺ວານາຕິ ເອຕໍ ສພ຺ພໍ ເວທຍິຕໍ ‘‘ທຸກ຺ຂກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ, ວິປຣິຓາມຏ຺ຐິຕິອຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂຕາຫິ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ຎຕ຺ວາ. ໂມສຘມ຺ມນ຺ຕິ ນສ຺ສນຘມ຺ມໍ. ປໂລກິນນ຺ຕິ ຊຣາມຣເຓຫິ ປລຸຊ຺ຊນຘມ຺ມໍ. ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາເຓນ ຜຸສິຕ຺ວາ ຜຸສິຕ຺ວາ. ວຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ ອນ຺ເຕ ຠງ຺ຄເມວ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ວິຊານຕີຕິ ເອວໍ ຕາ ເວທນາ ວິຊານາຕິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ທຸກ຺ຂຠາວໍ ວິຊານາຕິ. ເວທນານໍ ຂຍາຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ກມ຺ມສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ເວທນານໍ ຂຍາ. ເສສມຸຕ຺ຕານເມວ.

(໘) ອຏ຺ຐມວາເຣ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາຕິ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ.

໗໔໗. ເອຕມາທີນວໍ ຎຕ຺ວາ, ຕຓ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອາທີນວໍ ຎຕ຺ວາ. ເສສມຸຕ຺ຕານເມວ.

(໙) ນວມວາເຣ ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາຕິ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ.

໗໔໘-໙. ຠໂວຕິ ວິປາກຠໂວ ຂນ຺ຘປາຕຸຠາໂວ. ຠູໂຕ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຠູໂຕ ສມ຺ຠູໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ນິຄຈ຺ຉຕິ. ຊາຕສ຺ສ ມຣຓນ຺ຕິ ຍຕ຺ຣາປິ ‘‘ຠູໂຕ ສຸຂໍ ນິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ພາລາ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ທຸກ຺ຂເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຊາຕສ຺ສ ມຣຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ໂຍຊນາ – ອນິຈ຺ຈາທີຫິ ສມ຺ມທຎ຺ຎາຍ ປຓ຺ຑິຕາ ອຸປາທານກ຺ຂຍາ ຊາຕິກ຺ຂຍໍ ນິພ຺ພານໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຸນພ຺ຠວນ຺ຕິ.

(໑໐) ທສມວາເຣ ອາຣມ຺ຠປຈ຺ຈຍາຕິ ກມ຺ມສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວີຣິຍປຈ຺ຈຍາ.

໗໕໑. ອນາຣມ຺ເຠ ວິມຸຕ຺ຕິໂນຕິ ອນາຣມ຺ເຠ ນິພ຺ພາເນ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ. ເສສມຸຕ຺ຕານເມວ.

(໑໑) ເອກາທສມວາເຣ ອາຫາຣປຈ຺ຈຍາຕິ ກມ຺ມສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຫາຣປຈ຺ຈຍາ. ອປໂຣ ນໂຍ – ຈຕຸພ຺ພິຘາ ສຕ຺ຕາ ຣູປູປຄາ, ເວທນູປຄາ, ສຎ຺ຎູປຄາ, ສງ຺ຂາຣູປຄາຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກາທສວິຘາຍ ກາມຘາຕຸຍາ ສຕ຺ຕາ ຣູປູປຄາ ກພຬີກາຣາຫາຣເສວນໂຕ. ຣູປຘາຕຸຍາ ສຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອສຎ຺ເຎຫິ ເວທນູປຄາ ຜສ຺ສາຫາຣເສວນໂຕ. ເຫຏ຺ຐາ ຕິວິຘາຍ ອຣູປຘາຕຸຍາ ສຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎູປຄາ ສຎ຺ຎາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາຣເສວນໂຕ. ຠວຄ຺ເຄ ສຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣູປຄາ ສງ຺ຂາຣາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓາຫາຣເສວນໂຕຕິ. ເອວມ຺ປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ສມ຺ໂຠຕິ, ສພ຺ພໍ ອາຫາຣປຈ຺ຈຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໗໕໕. ອາໂຣຄ຺ຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ສງ຺ຂາຍ ເສວີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ເສວມາໂນ, ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ອຏ຺ຐາຣສຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ວາ ໂລກໍ ສງ຺ຂາຍ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຎາເຓນ ເສວມາໂນ. ຘມ຺ມຏ຺ໂຐຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ຐິໂຕ. ສງ຺ຂ຺ຍໍ ໂນເປຕີຕິ ‘‘ເທໂວ’’ຕິ ວາ ‘‘ມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ ວາ ອາທິກໍ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເສສມຸຕ຺ຕານເມວ.

(໑໒) ທ຺ວາທສມວາເຣ ອິຎ຺ຊິຕປຈ຺ຈຍາຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິກມ຺ມກິເລສອິຎ຺ຊິເຕສຸ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ກມ຺ມສມ຺ຠາຣິຎ຺ຊິຕປຈ຺ຈຍາ.

໗໕໗. ເອຊໍ ໂວສ຺ສຊ຺ຊາຕິ ຕຓ຺ຫໍ ຈຊິຕ຺ວາ. ສງ຺ຂາເຣ ອຸປຣຸນ຺ຘິຍາຕິ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ສງ຺ຂາເຣ ນິໂຣເຘຕ຺ວາ. ເສສມຸຕ຺ຕານເມວ.

(໑໓) ເຕຣສມວາເຣ ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຈລິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມາເນຫິ ວາ ຂນ຺ເຘ ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ສີຫສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໘) ເທວານໍ ວິຍ ຠຍຈລນໍ ໂຫຕິ. ເສສມຸຕ຺ຕານເມວ.

(໑໔) ຈຸທ຺ທສມວາເຣ ຣູເປຫີຕິ ຣູປຠເວຫິ ຣູປສມາປຕ຺ຕີຫິ ວາ. ອຣູປາຕິ ອຣູປຠວາ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວາ. ນິໂຣໂຘຕິ ນິພ຺ພານໍ.

໗໖໑. ມຈ຺ຈຸຫາຍິໂນຕິ ມຣຓມຈ຺ຈຸ ກິເລສມຈ຺ຈຸ ເທວປຸຕ຺ຕມຈ຺ຈຸຫາຍິໂນ, ຕິວິຘມ຺ປິ ຕໍ ມຈ຺ຈຸໍ ຫິຕ຺ວາ ຄາມິໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສມຸຕ຺ຕານເມວ.

(໑໕) ປນ຺ນຣສມວາເຣ ຍນ຺ຕິ ນາມຣູປໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຎ຺ຫິ ໂລເກນ ຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕວເສນ ‘‘ອິທໍ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍິຕໍ ທິຏ຺ຐມາໂລກິຕໍ. ຕທມຣິຍານນ຺ຕິ ອິທໍ ອຣິຍານໍ, ອນຸນາສິກອິກາຣໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕໍ ມຸສາຕິ ເອຕໍ ຘຸວາທິວເສນ ຄຫິຕມ຺ປິ ມຸສາ, ນ ຕາທິສໍ ໂຫຕີຕິ. ປຸນ ຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຎ຺ຫິ ໂລເກນ ຣູປເວທນາທີນມຠາວໂຕ ‘‘ອິທໍ ມຸສາ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍິຕໍ. ຕທມຣິຍານໍ ເອຕໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຕໍ ອິທໍ ອຣິຍານໍ ເອຕໍ ນິກ຺ກິເລສສງ຺ຂາຕາ ສຸຠຠາວາ, ປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂປຏິປກ຺ຂສງ຺ຂາຕາ ສຸຂຠາວາ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ນິຈ຺ຈຠາວາ ຈ ອນປຄມເນນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ສຸທິຏ຺ຐໍ.

໗໖໒-໓. ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕມານິນ຺ຕິ ອນຕ຺ຕນິ ນາມຣູເປ ອຕ຺ຕມານິໍ. ອິທໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອິທໍ ນາມຣູປໍ ຘຸວາທິວເສນ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ເຍນ ເຍນ ຫີຕິ ເຍນ ເຍນ ຣູເປ ວາ ເວທນາຍ ວາ ‘‘ມມ ຣູປໍ, ມມ ເວທນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຕນ຺ຕິ ຕໂຕ ມຎ຺ຎິຕາກາຣາ ຕໍ ນາມຣູປໍ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຖາ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ມຸສາ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ຕໍ ຍຖາມຎ຺ຎິຕາກາຣາ ມຸສາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎຖາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປນ ມຸສາ ໂຫຕີຕິ? ໂມສຘມ຺ມຎ຺ຫິ ອິຕ຺ຕຣໍ, ຍສ຺ມາ ຍໍ ອິຕ຺ຕຣໍ ປຣິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ໂມສຘມ຺ມໍ ນສ຺ສນຘມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຕຖາຣູປຎ຺ຈ ນາມຣູປນ຺ຕິ. ສຈ຺ຈາຠິສມຍາຕິ ສຈ຺ຈາວໂພຘາ. ເສສມຸຕ຺ຕານເມວ.

(໑໖) ໂສຬສມວາເຣ ຍນ຺ຕິ ຉພ຺ພິຘມິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຎ຺ຫິ ໂລເກນ ສລຠມຈ຺ຉມກ຺ກຏາທີຫິ ປທີປພຬິສເລປາທໂຍ ວິຍ ‘‘ອິທໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍິຕໍ. ຕທມຣິຍານໍ ເອຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຕໍ ອິທໍ ອຣິຍານໍ ‘‘ກາມາ ຫິ ຈິຕ຺ຣາ ມຘຸຣາ ມໂນຣມາ, ວິຣູປຣູເປນ ມເຖນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໕໐; ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໓໖) ນເຍນ ‘‘ເອຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ສຸທິຏ຺ຐໍ. ປຸນ ຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພານເມວ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຎ຺ຫິ ໂລເກນ ກາມຄຸຓາຠາວາ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍິຕໍ. ຕທມຣິຍານນ຺ຕິ ຕໍ ອິທໍ ອຣິຍານໍ ປຣມຕ຺ຖສຸຂໂຕ ‘‘ເອຕໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ສຸທິຏ຺ຐໍ.

໗໖໕-໖. ເກວລາຕິ ອນວເສສາ. ອິຏ຺ຐາຕິ ອິຈ຺ຉິຕາ ປຕ຺ຖິຕາ. ກນ຺ຕາຕິ ປິຍາ. ມນາປາຕິ ມນວຸຑ຺ຒິກຣາ. ຍາວຕຕ຺ຖີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍາວຕາ ເອເຕ ຉ ອາຣມ຺ມຓາ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວຈນພ຺ຍຕ຺ຕໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອເຕ ໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ໂວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ.

໗໖໗-໘. ສຸຂນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐມຣິເຍຫິ, ສກ຺ກາຍສ຺ສຸປໂຣຘນນ຺ຕິ ‘‘ສຸຂ’’ມິຕິ ອຣິເຍຫິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘນິໂຣໂຘ ທິຏ຺ໂຐ, ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈນີກມິທໍ ໂຫຕີຕິ ປຏິໂລມມິທໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕິ. ປສ຺ສຕນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ, ປຓ຺ຑິຕານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຸນ ຍໍ ປເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ.

໗໖໙-໗໑. ປສ຺ສາຕິ ໂສຕາຣໍ ອາລປຕິ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຘມ຺ມໍ. ສມ຺ປມູຬ຺ເຫຕ຺ຖວິທ຺ທສູຕິ ສມ຺ປມູຬ຺ຫາ ເອຕ຺ຖ ອວິທ຺ທສູ ພາລາ. ກິໍກາຣຓໍ ສມ຺ປມູຬ຺ຫາ? ນິວຸຕານໍ ຕໂມ ໂຫຕິ , ອນ຺ຘກາໂຣ ອປສ຺ສຕໍ, ພາລານໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸຕານໍ ໂອຕ຺ຖຏານໍ ອນ຺ຘຠາວກຣໂຓ ຕໂມ ໂຫຕິ, ເຍນ ນິພ຺ພານຘມ຺ມໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ສຕຎ຺ຈ ວິວຏໍ ໂຫຕິ, ອາໂລໂກ ປສ຺ສຕາມິວາຕິ ສຕຎ຺ຈ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ປຎ຺ຎາທສ຺ສເນນ ປສ຺ສຕໍ ອາໂລໂກວ ວິວຏໍ ໂຫຕິ ນິພ຺ພານໍ. ສນ຺ຕິເກ ນ ວິຊານນ຺ຕິ, ມຄາ ຘມ຺ມສ຺ສໂກວິທາຕິ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣ ຕຈປຎ຺ຈກມຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣເມວ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘານໍ ວາ ນິໂຣຘມຕ຺ຕໂຕ ສນ຺ຕິເກ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ເອວໍ ສນ຺ຕິເກ ສນ຺ຕມ຺ປິ ນ ວິຊານນ຺ຕິ ມຄຠູຕາ ຊນາ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສ ສຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ອໂກວິທາ, ສພ຺ພຖາ ຠວຣາຄ…ເປ… ສຸສມ຺ພຸໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມາຣເຘຍ຺ຍານຸປນ຺ເນຫີຕິ ເຕຠູມກວຏ຺ຏໍ ອນຸປນ຺ເນຫິ.

໗໗໒. ປຈ຺ຉິມຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ‘‘ເອວໍ ອສຸສມ຺ພຸຘໍ ໂກ ນຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມຣິເຍຫີ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຐເປຕ຺ວາ ອຣິເຍ ໂກ ນຸ ອຎ຺ໂຎ ນິພ຺ພານປທໍ ຊານິຕຸໍ ອຣຫຕິ, ຍໍ ປທໍ ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສມ຺ມທຎ຺ຎາຍ ອນນ຺ຕຣເມວ ອນາສວາ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພນ຺ຕິ, ສມ຺ມທຎ຺ຎາຍ ວາ ອນາສວາ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ອຕ຺ຕມນາຕິ ຕຸຏ຺ຐມນາ. ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ ອຠິນນ຺ທິໍສຸ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂສຬສເມ ເວຍ຺ຍາກຣເຓ. ຠຎ຺ຎມາເນຕິ ຠຓິຍມາເນ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ສພ຺ເພສຸປິ ໂສຬສສຸ ເວຍ຺ຍາກຣເຓສຸ ສຏ຺ຐິມຕ຺ເຕ ສຏ຺ຐິມຕ຺ເຕ ກຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິອຘິການໍ ນວນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ, ໂສຬສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຕ຺ວາ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ສຈ຺ຈາເນຕ຺ຖ ເວເນຍ຺ຍວເສນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ເທສິຕານີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ທ຺ວຍຕານຸປສ຺ສນາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

ນິຏ຺ຐິຕ຺ຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ຕຕິໂຍ ວຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານຍໂຕ, ນາເມນ

ມຫາວຄ຺ໂຄຕິ.

໔. ອຏ຺ຐກວຄ຺ໂຄ

໑. ກາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໗໓. ກາມໍ ກາມຍມານສ຺ສາຕິ ກາມສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວຕິ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສາວຕ຺ຖິຍາ ເຊຕວນສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ອຈິຣວຕີນທີຕີເຣ ‘‘ຍວໍ ວປິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຂຕ຺ຕໍ ກສຕິ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອທ຺ທສ – ‘‘ອສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຍວາ ວິນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ປຸນ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຈສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ອທ຺ທສ. ‘‘ກທາ ປາປຸເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສສ຺ເສ ວິນຏ຺ເຐ ໂສກາຠິຠູໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ’’ຕິ ອທ຺ທສ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ຕທາ ເອວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມິ, ນ ເມ ໂອວາທໍ ໂສຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ. ນານາຣຸຈິກາ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ຫນ຺ທ, ນໍ ອິໂຕ ປຠຸຕິເຍວ ສງ຺ຄຓ຺ຫາມິ, ເອວໍ ມຍິ ມຸທຸຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕທາ ໂອວາທໍ ໂສສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກໂຣສີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ເອວໍ ອຸຈ຺ຈາກຸລີໂນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຕາວຕເກເນວ ຠຄວຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ກສາມິ ຍວໍ ວປິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠຄວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ອກາສິ, ນ ຈ ອເຫຕຸ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຕຖາຄຕາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຫນ຺ທາຫມ຺ປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕເຖວ ປຏິສນ຺ຖາຣມກາສິ. ເອວໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ເສສາ ຈ ອສີຕິ ມຫາສາວກາ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕີວ ອຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ.

ອຖ ຠຄວາ ສມ຺ປຊ຺ຊມາເນປິ ສສ຺ເສ ເອກທິວສໍ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ເຊຕວນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສຸນ຺ທຣໍ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຍວກ຺ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສຸນ຺ທຣໍ, ສເຈ ສມ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ສໍວິຠາຄໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ຍວາ ນິປ຺ຜຊ຺ຊິໍສຸ. ຕສ຺ສ ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ສ຺ເວ ວາ ລາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກຸຣຸມານສ຺ເສວ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ວສ຺ສິ. ອຈິຣວຕີ ນທີ ປູຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຍວໍ ວຫິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ອນຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຠາເຕ ນທີຕີຣໍ ຄໂຕ ສພ຺ພໍ ສສ຺ສວິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ວິນຏ຺ໂຐມ຺ຫິ, ກຖໍ ທານິ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພລວໂສກໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຠຄວາປິ ຕເມວ ຣຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ອຊ຺ຊ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາກາໂລ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ສາວຕ຺ຖິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຆຣທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂສກາຠິຠູຕໍ ມໍ ອສ຺ສາເສຕຸກາໂມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ນິສີທາເປສິ. ຠຄວາ ຊານນ຺ໂຕວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ວິຫາສີ’’ຕິ? ອາມ, ໂຠ ໂຄຕມ, ສພ຺ພໍ ເມ ຍວກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອຸທເກນ ວູຬ຺ຫນ຺ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ວິປນ຺ເນ ໂທມນສ຺ສໍ, ສມ຺ປນ຺ເນ ຈ ໂສມນສ຺ສໍ ກາຕພ຺ພໍ. ກາມາ ຫິ ນາມ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕິປີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາວເສນ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ຕເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໑) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ, ເອວໍ ອິໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພສຸຕ຺ເຕສຸ.

ຕຕ຺ຖ ກາມນ຺ຕິ ມນາປິຍຣູປາທິເຕຠູມກຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ວຕ຺ຖຸກາມໍ, ກາມຍມານສ຺ສາຕິ ອິຈ຺ຉມານສ຺ສ. ຕສ຺ສ ເຈ ຕໍ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ຕສ຺ສ ກາມຍມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ກາມສງ຺ຂາຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມິຊ຺ຌຕິ ເຈ, ສເຈ ໂສ ຕໍ ລຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທ຺ຘາ ປີຕິມໂນ ໂຫຕີຕິ ເອກໍສໍ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ. ມຈ຺ໂຈຕິ ສຕ຺ໂຕ. ຍທິຈ຺ຉຕີຕິ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ.

໗໗໔. ຕສ຺ສ ເຈ ກາມຍານສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ກາເມ ອິຈ຺ຉມານສ຺ສ, ກາເມນ ວາ ຍາຍມານສ຺ສ. ຉນ຺ທຊາຕສ຺ສາຕິ ຊາຕຕຓ຺ຫສ຺ສ. ຊນ຺ຕຸໂນຕິ ສຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕ ກາມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີຕິ ເຕ ກາມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ ເຈ. ສລ຺ລວິທ຺ໂຘວ ຣຸປ຺ປຕີຕິ ອຖ ອໂຍມຍາທິນາ ສລ຺ເລນ ວິທ຺ໂຘ ວິຍ ປີຬີຍຕິ.

໗໗໕. ຕຕິຍຄາຖາຍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ໂຍ ປນ ອິເມ ກາເມ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາຄວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ວາ ສມຸຈ຺ເຉເທນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາເທນ ສປ຺ປສ຺ສ ສິຣໍ ອິວ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ ວິສຣິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ໂລເກ ວິສຕ຺ຕິກາສງ຺ຂາຕໍ ຕຓ຺ຫໍ ສໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສມຕິວຕ຺ຕຕີຕິ.

໗໗໖-໘. ຕໂຕ ປຣາສໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຄາຖານໍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ໂຍ ເອຕໍ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕາທິໍ ເຂຕ຺ຕໍ ວາ ຆຣວຕ຺ຖາທິໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວາ ກຫາປຓສງ຺ຂາຕໍ ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ ໂຄອສ຺ສເຠທໍ ຄວາສ຺ສໍ ວາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິກາ ຖິໂຍ ວາ ຎາຕິພນ຺ຘວາທີ ພນ຺ຘູ ວາ ອຎ຺ເຎ ວາ ມນາປິຍຣູປາທີ ປຸຖຸ ກາເມ ອນຸຄິຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອພລສງ຺ຂາຕາ ກິເລສາ ພລີຍນ຺ຕິ ສຫນ຺ຕິ ມທ຺ທນ຺ຕິ, ສທ຺ຘາພລາທິວິຣເຫນ ວາ ອພລໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອພລາ ກິເລສາ ພລີຍນ຺ຕິ, ອພລຕ຺ຕາ ພລີຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ຕໍ ກາມຄິທ຺ຘໍ ກາເມ ຣກ຺ຂນ຺ຕໍ ປຣິເຍສນ຺ຕຎ຺ຈ ສີຫາທໂຍ ຈ ປາກຏປຣິສ຺ສຍາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທໂຍ ຈ ອປາກຏປຣິສ຺ສຍາ ມທ຺ທນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອປາກຏປຣິສ຺ສເຍຫິ ອຠິຠູຕໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂໍ ຠິນ຺ນໍ ນາວໍ ອຸທກໍ ວິຍ ອນ຺ເວຕິ. ຕສ຺ມາ ກາຍຄຕາສຕິອາທິຠາວນາຍ ຊນ຺ຕຸ ສທາ ສໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຣູປາທີສຸ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ສພ຺ພປ຺ປກາຣມ຺ປິ ກິເລສກາມໍ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ກາມານິ ປຣິວຊ຺ຊເຍ. ເອວໍ ເຕ ກາເມ ປຫາຍ ຕປ຺ປຫານກຣມຄ຺ເຄເນວ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ຕເຣ ໂອຆໍ ຕເຣຍ຺ຍ ຕຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ຕໂຕ ຍຖາ ປຸຣິໂສ ອຸທກຄຣຸກໍ ນາວໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ລຫຸກາຍ ນາວາຍ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ປາຣຄູ ຠເວຍ຺ຍ, ປາຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເອວເມວ ອຕ຺ຕຠາວນາວໍ ກິເລສູທກຄຣຸກໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ລຫຸເກນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ປາຣຄູ ຠເວຍ຺ຍ, ສພ຺ພຘມ຺ມປາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ຄໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຈ, ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ກາມສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຄຸຫຏ຺ຐກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໗໙. ສຕ຺ໂຕ ຄຸຫາຍນ຺ຕິ ຄຸຫຏ຺ຐກສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວຕິ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ອາຍສ຺ມາ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາໂຊ ໂກສມ຺ພິຍໍ ຄໍງ຺ຄາຕີເຣ ອາວຏ຺ຏກໍ ນາມ ອຸເຕນສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານໍ, ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ ສີຕເລ ປເທເສ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິຕຸກາໂມ. ອຎ຺ຎທາປິ ຈາຍໍ ຄຈ຺ຉເຕວ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາເສວເນນ ຍຖາ ຄວມ຺ປຕິຕ຺ເຖໂຣ ຕາວຕິໍສຠວນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນຍເມຕໍ ວງ຺ຄີສສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ສີຕເລ ຣຸກ຺ຂມູເລ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິ. ຣາຊາປິ ໂຂ ອຸເຕໂນ ຕໍ ທິວສໍເຍວ ອຸຍ຺ຍານກີຬິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫຸເທວ ທິວສຠາຄໍ ນຈ຺ຈຄີຕາທີຫິ ອຸຍ຺ຍາເນ ກີຬິຕ຺ວາ ປານມທມຕ຺ໂຕ ເອກິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ອງ຺ເກ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ສຍິ. ເສສິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ສຸຕ຺ໂຕ ຣາຊາ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ປຸປ຺ຜຜລາທີນິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິໂຍ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ມາ ສທ຺ທໍ ອກຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ອປ຺ປສທ຺ທາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ສມ຺ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ເຖໂຣ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕາສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ຕາ ຕຸຏ຺ຐາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸຓນ຺ຕິ.

ຣຎ຺ໂຎ ສີສໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ນິສິນ຺ນິຕ຺ຖີ ‘‘ອິມາ ມໍ ໂອຫາຍ ກີຬນ຺ຕີ’’ຕິ ຕາສຸ ອິສ຺ສາປກຕາ ອູຣຸໍ ຈາເລຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ປໂພເຘສິ. ຣາຊາ ປຏິພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖາຄາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ກຸຫິໍ ອິມາ ວສລິໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫສຸ ອພຫຸກຕາ ‘ສມຓໍ ຣມຍິສ຺ສາມາ’ຕິ ຄຕາ’’ຕິ. ໂສ ກຸທ຺ໂຘ ເຖຣາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ເອກຈ຺ຈາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເອກຈ຺ຈາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາມາ’’ຕິ ນ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ໂສ ເຕນ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ກຸທ຺ໂຘ ເຖຣໍ ອວນ຺ທິຕ຺ວາວ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ວິເວກຕ຺ຖໍ ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ວິເວກຕ຺ຖາຍ ອາຄຕາ ເອວໍ ອິຕ຺ຖາຄາຣປຣິວຸຕາ ນິສີທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕວ ວິເວກໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ວິສາຣໂທປິ ວິເວກກຖາຍ ‘‘ນາຍໍ ອຎ຺ຎາຕຸກາໂມ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ສເຈ ນ ກເຖສິ, ຕມ຺ພກິປິລ຺ລິເກຫິ ຕໍ ຂາທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອໂສກຣຸກ຺ເຂ ຕມ຺ພກິປິລ຺ລິກປຸຏໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນວ ອຸປຣິ ວິກິຣິ. ໂສ ສຣີຣໍ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຸຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ເຖໂຣ ‘‘ສຈາຍໍ ຣາຊາ ມຍິ ອປຣຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ອປາຍາຠິມຸໂຂ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕໍ ອນຸກມ຺ປມາໂນ ອິທ຺ຘິຍາ ອາກາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄໂຕ.

ຕໂຕ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຎ຺ເຎ ຣາຊາໂນ ອີທິສໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ທິສ຺ວາ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີຫິ ປູເຊນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຕມ຺ພກິປິລ຺ລິກປຸເຏນ ອາສາເທຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ ອໂຫສິ, ກຸລວໍສໍ ນາເສຕຸໍ ອຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ໂທສໍ ຎຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານປາລໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຎ຺ຎມ຺ປິ ທິວສໍ ເຖໂຣ ອິຘາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ຍທາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ເມ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ເຖເຣ ອາຄເຕ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາປິ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປາເຓຫິ ສຣຓໍ ຄໂຕ ອໂຫສິ. ຕມ຺ພກິປິລ຺ລິກປຸເຏນ ອາສາທິຕທິວເສ ປນ ເຖໂຣ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊິ. ຠຄວາປິ ໂຂ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ປຍມາໂນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠາຣທ຺ວາຊ, ອກາເລ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ອາມ ຠຄວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ ຕສ຺ສ ວິເວກກຖາ ກາມຄຸຓຄິທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ນິປນ຺ໂນ ເອວ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ໂຕຕິ ລຄ຺ໂຄ. ຄຸຫາຍນ຺ຕິ ກາເຍ. ກາໂຍ ຫິ ຣາຄາທີນໍ ວາຬານໍ ວສໂນກາສໂຕ ‘‘ຄຸຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພຫຸນາຠິຉນ຺ໂນຕິ ພຫຸນາ ຣາຄາທິກິເລສຊາເລນ ອຠິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ເອເຕນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພນ຺ຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຣາຄາທິວເສນ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ. ນໂຣຕິ ສຕ຺ໂຕ. ໂມຫນສ຺ມິໍ ປຄາຬ຺ໂຫຕິ ໂມຫນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຄຸຓາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ເທວມນຸສ຺ສາ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ຫຸຕ຺ວາ. ເອເຕນ ພຫິທ຺ຘາພນ຺ຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທູເຣ ວິເວກາ ຫິ ຕຖາວິໂຘ ໂສຕິ ໂສ ຕຖາຣູໂປ ນໂຣ ຕິວິຘາປິ ກາຍວິເວກາທິກາ ວິເວກາ ທູເຣ ອນາສນ຺ເນ. ກິໍກາຣຓາ? ກາມາ ຫິ ໂລເກ ນ ຫິ ສຸປ຺ປຫາຍາ, ຍສ຺ມາ ໂລເກ ກາມາ ສຸປ຺ປຫາຍາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໗໘໐. ເອວໍ ປຐມຄາຖາຍ ‘‘ທູເຣ ວິເວກາ ຕຖາວິໂຘ’’ຕິ ສາເຘຕ຺ວາ ປຸນ ຕຖາວິຘານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມຕໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິຈ຺ຉານິທານາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉານິທານາຕິ ຕຓ຺ຫາເຫຕຸກາ. ຠວສາຕພທ຺ຘາຕິ ສຸຂເວທນາທິມ຺ຫິ ຠວສາເຕ ພທ຺ຘາ. ເຕ ທຸປ຺ປມຸຎ຺ຈາຕິ ເຕ ຠວສາຕວຕ຺ຖຸຠູຕາ ຘມ຺ມາ, ເຕ ວາ ຕຕ຺ຖ ພທ຺ຘາ ອິຈ຺ຉານິທານາ ສຕ຺ຕາ ທຸປ຺ປໂມຈຍາ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎໂມກ຺ຂາຕິ ອຎ຺ເຎນ ຈ ໂມເຈຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ກາຣຓວຈນໍ ວາ ເອຕໍ, ເຕ ສຕ຺ຕາ ທຸປ຺ປມຸຎ຺ຈາ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອຎ຺ເຎນ ໂມເຈຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຍທິ ປນ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ, ສເກນ ຖາເມນ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຍມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉາ ປຸເຣ ວາປິ ອເປກ຺ຂມານາຕິ ອນາຄເຕ ອຕີເຕ ວາ ກາເມ ອເປກ຺ຂມານາ. ອິເມວ ກາເມ ປຸຣິເມວ ຊປ຺ປນ຺ຕິ ອິເມ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ກາເມ ປຸຣິເມ ວາ ທຸວິເຘປິ ອຕີຕານາຄເຕ ພລວຕຓ຺ຫາຍ ປຕ຺ຖຍມານາ. ອິເມສຎ຺ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ‘‘ເຕ ທຸປ຺ປມຸຎ຺ຈາ ນ ຫິ ອຎ຺ຎໂມກ຺ຂາ’’ຕິ ອິມິນາ ສຫ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອິຕຣຖາ ‘‘ອເປກ຺ຂມານາ ຊປ຺ປໍ ກິໍ ກໂຣນ຺ຕິ ກິໍ ວາ ກຕາ’’ຕິ ນ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍຸໍ.

໗໘໑-໒. ເອວໍ ປຐມຄາຖາຍ ‘‘ທູເຣ ວິເວກາ ຕຖາວິໂຘ’’ຕິ ສາເຘຕ຺ວາ ທຸຕິຍຄາຖາຍ ຈ ຕຖາວິຘານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມຕໍ ອາວິກຕ຺ວາ ອິທານິ ເນສໍ ປາປກມ຺ມກຣຓໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ກາເມສຸ ຄິທ຺ຘາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຕ ສຕ຺ຕາ ກາເມສຸ ປຣິໂຠຄຕຓ຺ຫາຍ ຄິທ຺ຘາ ປຣິເຍສນາທິມນຸຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປສຸຕາ ສມ຺ໂມຫມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ປມູຬ຺ຫາ ອວຄມນຕາຍ ມຈ຺ຉຣິຕາຍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ວຈນໍ ອນາທິຍນຕາຍ ຈ ອວທານິຍາ. ກາຍວິສມາທິມ຺ຫິ ວິສເມ ນິວິຏ຺ຐາ ອນ຺ຕກາເລ ມຣຓທຸກ຺ຂູປນີຕາ ‘‘ກິໍສູ ຠວິສ຺ສາມ ອິໂຕ ຈຸຕາເສ’’ຕິ ປຣິເທວຍນ຺ຕີຕິ. ຍສ຺ມາ ເອຕເທວ, ຕສ຺ມາ ຫິ ສິກ຺ເຂຖ…ເປ… ມາຫຸ ຘີຣາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ເຂຖາຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອິເຘວາຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສາສເນ. ເສສມຸຕ຺ຕານເມວ.

໗໘໓. ອິທານິ ເຍ ຕຖາ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ພ຺ຍສນປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສາມີຕິ ມໍສຈກ຺ຂຸອາທີຫິ ເປກ຺ຂາມິ. ໂລເກຕິ ອປາຍາທິມ຺ຫິ. ປຣິຜນ຺ທມານນ຺ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຜນ຺ທມານໍ. ປຊໍ ອິມນ຺ຕິ ອິມໍ ສຕ຺ຕກາຍໍ. ຕຓ຺ຫຄຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ຄຕໍ ອຠິຠູຕໍ, ນິປາຕິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠເວສູຕິ ກາມຠວາທີສຸ. ຫີນາ ນຣາຕິ ຫີນກມ຺ມນ຺ຕາ ນຣາ. ມຈ຺ຈຸມຸເຂ ລປນ຺ຕີຕິ ອນ຺ຕກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ມຣຓມຸເຂ ປຣິເທວນ຺ຕິ. ອວີຕຕຓ຺ຫາເສຕິ ອວິຄຕຕຓ຺ຫາ. ຠວາຠເວສູຕິ ກາມຠວາທີສຸ. ອຖ ວາ ຠວາຠເວສູຕິ ຠວຠເວສຸ, ປຸນປ຺ປຸນຠເວສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໗໘໔. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ອວີຕຕຓ຺ຫາ ເອວໍ ຜນ຺ທນ຺ຕິ ຈ ລປນ຺ຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາວິນເຍ ສມາທເປນ຺ໂຕ ‘‘ມມາຍິເຕ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມມາຍິເຕຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມມຕ຺ເຕຫິ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ປສ຺ສຖາຕິ ໂສຕາເຣ ອາລປນ຺ໂຕ ອາຫ. ເອຕມ຺ປີຕິ ເອຕມ຺ປິ ອາທີນວໍ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໗໘໕. ເອວເມຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ອສ຺ສາທໍ, ຕໂຕ ປຣາຫິ ຈຕູຫິ ອາທີນວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສອຸປາຍໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ນິສ຺ສຣຓານິສໍສຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ສພ຺ພາຫິ ວາ ເອຕາຫິ ກາມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສູ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສູຕິ ຜສ຺ສຜສ຺ສສມຸທຍາທີສຸ ທ຺ວີສຸ ປຣິຈ຺ເຉເທສຸ. ວິເນຍ຺ຍ ຉນ຺ທນ຺ຕິ ຉນ຺ທຣາຄໍ ວິເນຕ຺ວາ. ຜສ຺ສໍ ປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິຜສ຺ສໍ, ຜສ຺ສານຸສາເຣນ ວາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພປິ ອຣູປຘມ຺ເມ, ເຕສໍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓວເສນ ຣູປຘມ຺ເມ ຈາຕິ ສກລມ຺ປິ ນາມຣູປໍ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານິຕ຺ວາ. ອນານຸຄິທ຺ໂຘຕິ ຣູປາທີສຸ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ອຄິທ຺ໂຘ. ຍທຕ຺ຕຄຣຫີ ຕທກຸພ຺ພມາໂນຕິ ຍໍ ອຕ຺ຕນາ ຄຣຫຕິ, ຕໍ ອກຸຣຸມາໂນ. ນລິປ຺ປຕີ ທິຏ຺ຐສຸເຕສຸ ຘີໂຣຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ຘີໂຣ ທິຏ຺ເຐສຸ ຈ ສຸເຕສຸ ຈ ຘມ຺ເມສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເລປານໍ ເອເກນປິ ເລເປນ ນ ລິປ຺ປຕິ. ອາກາສມິວ ນິຣຸປລິຕ຺ໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕໂວທານປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

໗໘໖. ສຎ຺ຎໍ ປຣິຎ຺ຎາຕິ ຄາຖາຍ ປນ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ນ ເກວລຎ຺ຈ ຜສ຺ສເມວ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ກາມສຎ຺ຎາທິເຠທໍ ສຎ຺ຎມ຺ປິ, ສຎ຺ຎານຸສາເຣນ ວາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນາມຣູປໍ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຊານິຕ຺ວາ ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ວິຕເຣຍ຺ຍ ໂອຆໍ, ຕໂຕ ໂສ ຕິຓ຺ໂຓໂຆ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຣິຄ຺ຄເຫສຸ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິເລປປ຺ປຫາເນນ ໂນປລິຕ຺ໂຕ ຂີຓາສວມຸນິ ຣາຄາທິສລ຺ລານໍ ອພ຺ພູຬ຺ຫຕ຺ຕາ ອພ຺ພູຬ຺ຫສລ຺ໂລ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຈຣໍ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຈຣໍ ເຕນ ອປ຺ປມາທຈາເຣນ ອພ຺ພູຬ຺ຫສລ຺ໂລ ຫຸຕ຺ວາ ສກປຣຕ຺ຕຠາວາທິເຠທໍ ນາສີສຕີ ໂລກມິມໍ ປຣຎ຺ຈ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຈຣິມຈິຕ຺ຕນິໂຣຘາ ນິຣຸປາທາໂນ ຊາຕເວໂທວ ປຣິນິພ຺ພາຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິຏ຺ຐປນເມວ ກໂຣນ຺ໂຕ, ນ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ອິມາຍ ເທສນາຍ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທສິ ຂີຓາສວສ຺ສ ເທສິຕຕ຺ຕາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຄຸຫຏ຺ຐກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທຸຏ຺ຐຏ຺ຐກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໘໗. ວທນ຺ຕິ ເວ ທຸຏ຺ຐມນາປີຕິ ທຸຏ຺ຐຏ຺ຐກສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອາທິຄາຖາຍ ຕາວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ – ມຸນິສຸຕ຺ຕນເຍນ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠສກ຺ກາຣໍ ອສຫມານາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ສຸນ຺ທຣິໍ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສຸໍ. ສາ ກິຣ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ເສຕວຕ຺ຖປຣິພ຺ພາຊິກາວ ອໂຫສິ. ສາ ສຸນ຺ຫາຕາ ສຸນິວຕ຺ຖາ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນວິຠູສິຕາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິວາສີນໍ ເຊຕວນໂຕ ນິກ຺ຂມນເວລາຍ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຊຕວນາຠິມຸຂີ ຄຈ຺ຉຕິ. ມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ‘‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ສາວເກ ຈສ຺ສ ຣມຍິຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ວິຈຣິຕ຺ວາ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ປິທຫິເຕ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຠາເຕ ປຸນ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິສມີເປ ປຸປ຺ຜານິ ວິຈິນນ຺ຕີ ວິຍ ຈຣຕິ. ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄເຕຫິ ຈ ມນຸສ຺ເສຫິ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ອາຄຕາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຍໍກິຎ຺ຈິເທວ ຠຓຕິ. ເອວໍ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ເຕ ວີຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕ຺ວາ ປຣິຂາຕເຏ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຠາເຕ ‘‘ສຸນ຺ທຣິໍ ນ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂກລາຫລໍ ກຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເຕນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ເຊຕວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິຈິນນ຺ຕາ ວິຍ ຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຏ຺ຐານາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ອຸປກ຺ໂກສໍ ອກໍສຸ. ສພ຺ພໍ ປາຬິຍໍ (ອຸທາ. ໓໘) ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຠຄວາ ຕໍ ທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍາ ອຊ຺ຊ ອຍສໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເຕສໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ມາທິເສ ຈິຕ຺ຕໍ ປໂກເປຕ຺ວາ ມຫາຊໂນ ອປາຍາຠິມຸໂຂ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍເຍວ ອຈ຺ຉິ, ນ ນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ຠິກ຺ຂູ ປນ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕໍ ທິສ຺ວາ ປຸພ຺ພສທິສເມວ ປວິສິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ອກ຺ໂກສິໍສຸ. ອຖ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມຫາອຍໂສ ອຸປ຺ປາທິໂຕ, ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ວສິຕຸໍ, ວິປຸໂລ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖປິ ອຍເສ ອຸຏ຺ຐິເຕ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສສິ ອານນ຺ທາຕິ? ‘‘ອຎ຺ຎໍ ນຄຣໍ ຠຄວາ’’ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ອາຄເມຫິ, ອານນ຺ທ, ສຕ຺ຕາຫເມວາຍໍ ສທ຺ໂທ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຕາຫຈ຺ຈເຍນ ເຍຫິ ອຍໂສ ກໂຕ, ເຕສໍເຍວ ອຸປຣິ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວທນ຺ຕິ ເວ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ວທນ຺ຕີຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ອຸປວທນ຺ຕິ. ທຸຏ຺ຐມນາປິ ເອເກ ອໂຖປິ ເວ ສຈ຺ຈມນາຕິ ເອກຈ຺ເຈ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ຕຖສຎ຺ຎິໂນປິ ຫຸຕ຺ວາ, ຕິຕ຺ຖິຍາ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ, ເຍ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ທຫິໍສຸ, ເຕ ສຈ຺ຈມນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວາທຎ຺ຈ ຊາຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ອກ຺ໂກສວາທໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ມຸນິ ໂນ ອຸເປຕີຕິ ອກາຣກຕາຍ ຈ ອກຸປ຺ປນຕາຍ ຈ ພຸທ຺ຘມຸນິ ນ ອຸເປຕິ. ຕສ຺ມາ ມຸນີ ນຕ຺ຖິ ຂິໂລ ກຸຫິຎ຺ຈີຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ອຍໍ ມຸນິ ຣາຄາທິຂິເລຫິ ນຕ຺ຖິ ຂິໂລ ກຸຫິຎ຺ຈີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໗໘໘. ອິມຎ຺ຈ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ຠຄວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ, ‘‘ເອວໍ ຂຸໍເສຕ຺ວາ ວມ຺ເຠຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ຠິກ຺ຂູ, ອານນ຺ທ, ກິໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ນ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວາຕິ. ‘‘ນ, ອານນ຺ທ, ‘ອຫໍ ສີລວາ’ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕພ຺ພໍ, ໂລເກ ຫິ ນາຠາສມານໍ ຊານນ຺ຕິ ມິສ຺ສໍ ພາເລຫິ ປຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ‘‘ຠິກ຺ຂູ, ອານນ຺ທ, ເຕ ມນຸສ຺ເສ ເອວໍ ປຏິໂຈເທນ຺ຕູ’’ຕິ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖາຍ ‘‘ອຠູຕວາທີ ນິຣຍໍ ອຸເປຕີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມຠາສິ. ເຖໂຣ ຕໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ມນຸສ຺ສາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປຏິໂຈເທຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕຖາ ອກໍສຸ. ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ. ຣາຊາປິ ຣາຊປຸຣິເສ ສພ຺ພໂຕ ເປເສຕ຺ວາ ເຍສໍ ຘຸຕ຺ຕານໍ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຕໍ ມາຣາເປສຸໍ, ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຕິຕ຺ຖິເຍ ປຣິຠາສິ. ມນຸສ຺ສາປິ ຕິຕ຺ຖິເຍ ທິສ຺ວາ ເລຑ຺ຑຸນາ ປຫຣນ຺ຕິ, ປໍສຸນາ ໂອກິຣນ຺ຕິ ‘‘ຠຄວໂຕ ອຍສໍ ອຸປ຺ປາເທສຸ’’ນ຺ຕິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ, ຠຄວາ ເຖຣສ຺ສ ອິມໍ ຄາຖມຠາສິ ‘‘ສກຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິໍ…ເປ… ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ຕິຕ຺ຖິຍຊນສ຺ສ ‘‘ສຸນ຺ທຣິໍ ມາເຣຕ຺ວາ ສມຓານໍ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍານໍ ອວຓ຺ຓໍ ປກາເສຕ຺ວາ ເອເຕນຸປາເຍນ ລທ຺ຘໍ ສກ຺ກາຣໍ ສາທິຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ, ໂສ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ກຖໍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ, ອຖ ໂຂ ໂສ ອຍໂສ ຕເມວ ຕິຕ຺ຖິຍຊນໍ ປຈ຺ຈາຄໂຕ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອຈ຺ເຈຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ. ໂຍ ວາ ສສ຺ສຕາທິວາທີ, ໂສປິ ສກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ກຖໍ ອຈ຺ຈເຍຍ຺ຍ ເຕນ ທິຏ຺ຐິຈ຺ຉນ຺ເທນ ອນຸນີໂຕ ຕາຍ ຈ ທິຏ຺ຐິຣຸຈິຍາ ນິວິຏ຺ໂຐ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ສຍໍ ສມຕ຺ຕານິ ປກຸພ຺ພມາໂນ ອຕ຺ຕນາວ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ຕານິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍຖາ ຊາເນຍ຺ຍ, ຕເຖວ ວເທຍ຺ຍາຕິ.

໗໘໙. ອຖ ຣາຊາ ສຕ຺ຕາຫຈ຺ຈເຍນ ຕໍ ກຸຓປໍ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ອີທິເສ ອຍເສ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ສິຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠຄວາ, ‘‘ນ, ມຫາຣາຊ, ‘ອຫໍ ສີລວາ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ’ຕິ ປເຣສໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ອຣິຍານໍ ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ສີລວຕານີ’’ຕິ ອວເສສຄາຖາໂຍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ສີລວຕານີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂາທີນິ ສີລານິ ອາຣຎ຺ຎິກາທີນິ ຘຸຕງ຺ຄວຕານິ ຈ. ອນານຸປຸຏ຺ໂຐຕິ ອປຸຈ຺ຉິໂຕ. ປາວາຕິ ວທຕິ. ອນຣິຍຘມ຺ມໍ ກຸສລາ ຕມາຫຸ, ໂຍ ອາຕຸມານໍ ສຍເມວ ປາວາຕິ ໂຍ ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ສຍເມວ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ວາທໍ ‘‘ອນຣິຍຘມ຺ໂມ ເອໂສ’’ຕິ ກຸສລາ ເອວໍ ກເຖນ຺ຕິ.

໗໙໐. ສນ຺ໂຕຕິ ຣາຄາທິກິເລສວູປສເມນ ສນ຺ໂຕ, ຕຖາ ອຠິນິພ຺ພຸຕຕ຺ໂຕ. ອິຕິຫນ຺ຕິ ສີເລສຸ ອກຕ຺ຖມາໂນຕິ ‘‘ອຫມສ຺ມິ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອິຕິ ສີເລສຸ ອກຕ຺ຖມາໂນ, ສີລນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕູປນາຍິກໍ ວາຈໍ ອຠາສມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕມຣິຍຘມ຺ມໍ ກຸສລາ ວທນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ຕໍ ອກຕ຺ຖນໍ ‘‘ອຣິຍຘມ຺ໂມ ເອໂສ’’ຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ຂນ຺ຘາທິກຸສລາ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ສຸສ຺ສທາ ນຕ຺ຖິ ກຸຫິຎ຺ຈິ ໂລເກຕິ ຍສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ອຸສ຺ສທາ ກຸຫິຎ຺ຈິ ໂລເກ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອກຕ຺ຖນໍ ‘‘ອຣິຍຘມ຺ໂມ ເອໂສ’’ຕິ ເອວໍ ກຸສລາ ວທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໗໙໑. ເອວໍ ຂີຓາສວປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປກປ຺ປິຕາ ສງ຺ຂຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປກປ຺ປິຕາຕິ ປຣິກປ຺ປິຕາ. ສງ຺ຂຕາຕິ ປຈ຺ຈຍາຠິສງ຺ຂຕາ. ຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ. ຘມ຺ມາຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍ. ປຸຣກ຺ຂຕາຕິ ປຸຣໂຕ ກຕາ. ສນ຺ຕີຕິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອວີວທາຕາຕິ ອໂວທາຕາ. ຍທຕ຺ຕນິ ປສ຺ສຕິ ອານິສໍສໍ, ຕໍ ນິສ຺ສິໂຕ ກຸປ຺ປປຏິຈ຺ຈສນ຺ຕິນ຺ຕິ ຍສ຺ເສເຕ ທິຏ຺ຐິຘມ຺ມາ ປຸຣກ຺ຂຕາ ອໂວທາຕາ ສນ຺ຕິ, ໂສ ເອວໍວິໂຘ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕນິ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິຘມ຺ມິກຎ຺ຈ ສກ຺ກາຣາທິໍ, ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຈ ຄຕິວິເສສາທິໍ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຎ຺ຈ ອານິສໍສໍ, ຕຎ຺ຈ ກຸປ຺ປຕາຍ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຕາຍ ຈ ສມ຺ມຸຕິສນ຺ຕິຕາຍ ຈ ກຸປ຺ປປຏິຈ຺ຈສນ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສິໂຕວ ໂຫຕິ, ໂສ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ອຸກ຺ກໍເສຍ຺ຍ ປເຣ ວາ ວມ຺ເຠຍ຺ຍ ອຠູເຕຫິປິ ຄຸຓໂທເສຫິ.

໗໙໒. ເອວໍ ນິສ຺ສິເຕນ ຈ ທິຏ຺ຐີນິເວສາ…ເປ… ອາທິຍຕີ ຈ ຘມ຺ມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐີນິເວສາຕິ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວສສງ຺ຂາຕານິ ທິຏ຺ຐິນິເວສນານິ. ນ ຫິ ສ຺ວາຕິວຕ຺ຕາຕິ ສຸເຂນ ອຕິວຕ຺ຕິຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຘມ຺ເມສຸ ນິຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສມຸຄ຺ຄຫີຕນ຺ຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຘມ຺ເມສຸ ຕໍ ຕໍ ສມຸຄ຺ຄຫິຕໍ ອຠິນິວິຏ຺ຐໍ ຘມ຺ມໍ ນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິນິເວສາ ນ ຫິ ສ຺ວາຕິວຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ນໂຣ ເຕສຸ ນິເວສເນສຸ, ນິຣສ຺ສຕີ ອາທິຍຕີ ຈ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ນ ຫິ ສ຺ວາຕິວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ນໂຣ ເຕສຸເຍວ ທິຏ຺ຐິນິເວສເນສຸ ອຊສີລໂຄສີລກຸກ຺ກຸຣສີລປຎ຺ຈາຕປມຣຸປ຺ປປາຕອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານກຓ຺ຏກາປສ຺ສຍາທິເຠທໍ ສຕ຺ຖາຣຘມ຺ມກ຺ຂານຄຓາທິເຠທຎ຺ຈ ຕໍ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ນິຣສ຺ສຕິ ຈ ອາທິຍຕິ ຈ ຊຫຕິ ຈ ຄຓ຺ຫາຕິ ຈ ວນມກ຺ກໂຏ ວິຍ ຕໍ ຕໍ ສາຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ນິຣສ຺ສນ຺ໂຕ ຈ ອາທິຍນ຺ໂຕ ຈ ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອສນ຺ເຕຫິປິ ຄຸຓໂທເສຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ ຍສາຍສໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ.

໗໙໓. ໂຍ ປນາຍໍ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕາທິໂທສຘຸນນາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ໂຘໂນ, ຕສ຺ສ ໂຘນສ຺ສ ຫິ…ເປ… ອນູປໂຍ ໂສ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ໂຘນຘມ຺ມສມນ຺ນາຄມາ ໂຘນສ຺ສ ຘຸຕສພ຺ພປາປສ຺ສ ອຣຫໂຕ ກຕ຺ຖຈິ ໂລເກ ເຕສຸ ເຕສຸ ຠເວສຸ ປກປ຺ປິຕາ ທິຏ຺ຐິ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຠາເວນ, ຍາຍ ຈ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ມາຍາຍ ມາເນນ ວາ ເອຕໍ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ມາຍຎ຺ຈ ມານຎ຺ຈ ປຫາຍ ໂຘໂນ ຣາຄາທີນໍ ໂທສານໍ ເກນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ສມ຺ປຣາເຍ ວາ ນິຣຍາທີສຸ ຄຕິວິເສເສສຸ ເກນ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອນູປໂຍ ໂສ, ໂສ ຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິອຸປຍານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຠາເວນ ອນູປໂຍຕິ.

໗໙໔. ໂຍ ປນ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠາເວນ ອຸປໂຍ ໂຫຕິ, ໂສ ອຸປໂຍ ຫິ…ເປ… ທິຏ຺ຐິມິເຘວ ສພ຺ພນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປໂຍຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສິໂຕ. ຘມ຺ເມສຸ ອຸເປຕິ ວາທນ຺ຕິ ‘‘ຣຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ທຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ເຕສຸ ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຸເປຕິ ວາທໍ. ອນູປຍໍ ເກນ ກຖໍ ວເທຍ຺ຍາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຫາເນນ ອນູປຍໍ ຂີຓາສວໍ ເກນ ຣາເຄນ ວາ ໂທເສນ ວາ ກຖໍ ‘‘ຣຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ທຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍ, ເອວໍ ອນຸປວຊ຺ໂຊ ຈ ໂສ ກິໍ ຕິຕ຺ຖິຍາ ວິຍ ກຕປຏິຈ຺ຉາທໂກ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຕາ ນິຣຕ຺ຕາ ນ ຫິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິ ວາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຄຫຓໍ ມຸຎ຺ຈນໍ ວາປິ ອຕ຺ຕນິຣຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕໍ ນຕ຺ຖິ. ກິໍກາຣຓາ ນຕ຺ຖີຕິ ເຈ? ອໂຘສິ ໂສ ທິຏ຺ຐິມິເຘວ ສພ຺ພໍ, ຍສ຺ມາ ໂສ ອິເຘວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຎາຓວາເຕນ ສພ຺ພໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອໂຘສິ, ປຊຫິ, ວິໂນເທສີຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ອຕ຺ຕມໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ທຸຏ຺ຐຏ຺ຐກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສຸທ຺ຘຏ຺ຐກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໗໙໕. ປສ຺ສາມິ ສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘຏ຺ຐກສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຕີເຕ ກິຣ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ພາຣາຓສິວາສີ ອຎ຺ຎຕໂຣ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ປຈ຺ຈນ຺ຕຊນປທໍ ອຄມາສິ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຖ ວນຈຣເກນ ສທ຺ຘິໍ ມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ທຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຈ຺ຈິ, ເຕ ສມ຺ມ, ຈນ຺ທນສາຣໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ ສາມີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ຈນ຺ທນວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ພສກຏານິ ຈນ຺ທນສາຣສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ວນຈຣກໍ ‘‘ຍທາ, ສມ຺ມ, ພາຣາຓສິໍ ອາຄຈ຺ຉສິ, ຕທາ ຈນ຺ທນສາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍເຍວ ອຄມາສິ. ອຖາປເຣນ ສມເຍນ ໂສປິ ວນຈຣໂກ ຈນ຺ທນສາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຆຣໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຈນ຺ທນສາຣໍ ປິສາເປຕ຺ວາ ສມຸຄ຺ຄໍ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ສມ຺ມ, ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ນ຺ຫານຕິຕ຺ຖໍ ເປເສສິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ພາຣາຓສິຍໍ ອຸສ຺ສໂວ ໂຫຕິ. ອຖ ພາຣາຓສິວາສິໂນ ປາໂຕວ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສາຍໍ ສຸທ຺ຘວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາ ມາລາຄນ຺ຘາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ມຫາເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ວນຈຣໂກ ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫາຊໂນ ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ວິຫາຣໍ ເຈຕິຍວນ຺ທນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ຈ ສຸຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສ ຫຣິຕາລມໂນສິລາທີຫິ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ເຈຕິເຍ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ຣໍ ກາຕຸໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຕໍ ຈນ຺ທນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາເຈຕິເຍ ສຸວຓ຺ຓິຏ຺ຐການໍ. ອຸປຣິ ກໍສປາຕິມຕ຺ຕໍ ມຓ຺ຑລໍ ອກາສິ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ສູຣິຍຣສ຺ມິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສີທິ, ປຕ຺ຖນຎ຺ຈ ອກາສິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕາມິ, ອີທິສາ ເມ ຣສ຺ມິໂຍ ອຸເຣ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕູ’’ຕິ. ໂສ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍເສສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອຸເຣ ຣສ຺ມິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ, ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິຍສ຺ສ ອຸຣມຓ຺ຑລໍ ວິໂຣຈຕິ, ‘‘ຈນ຺ທາໂຠ ເທວປຸຕ຺ໂຕ’’ຕ຺ເວວ ຈ ນໍ ສຎ຺ຊານິໍສຸ.

ໂສ ຕາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຉສຸ ເທວໂລເກສຸ ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເຂເປຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕເຖວສ຺ສ ອຸເຣ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລສທິສໍ ຣສ຺ມິມຓ຺ຑລໍ ອໂຫສິ. ນາມກຣຓທິວເສ ຈສ຺ສ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕໍ ມຓ຺ຑລໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຘຎ຺ຎປຸຎ຺ຎລກ຺ຂໂຓ ອຍໍ ກຸມາໂຣ’’ຕິ ວິມ຺ຫິຕາ ‘‘ຈນ຺ທາໂຠ’’ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕໍ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຄເຫຕ຺ວາ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກຎ຺ຈຸກໍ ປາຣຸປາເປຕ຺ວາ ຣເຖ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ອຍ’’ນ຺ຕິ ປູເຊຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ຈນ຺ທາຠໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຍສຘນາທີນິ ລຠຕິ, ສມ຺ປຣາຍຎ຺ຈ ສຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສນ຺ຕາ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕິ. ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ເອສ ກິຣ ໂຠ ຈນ຺ທາໂຠ ນາມ, ໂຍ ເອຕໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຍສຘນສຄ຺ຄາທີນິ ລຠຕີ’’ຕິ ອຸປຣູປຣິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສກລຊມ຺ພຸທີໂປ ຈລິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ຖການໍ ອາຄຕານໍ ນ ທສ຺ເສນ຺ຕິ, ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕານເມວ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ເອວໍ ຈນ຺ທາຠໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸວິຈຣນ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ກເມນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຠຄວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ. ອຖ ຈນ຺ທາໂຠ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທປກ຺ຂນ຺ຕກຸນ຺ນທີ ວິຍ ອປາກໂຏ ອໂຫສິ, ຈນ຺ທາໂຠຕິ ຠຓນ຺ໂຕປິ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຫາຊນກາຍໍ ມາລາຄນ຺ຘາທີນິ ອາທາຍ ເຊຕວນາຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕໍ ໂສຕຸໍ ເຊຕວນໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຈ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຓປຣິວຸໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ອຄມາສິ. ຠຄວາ ຈ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ຈນ຺ທາໂຠ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ, ຕາວເທວ ຈສ຺ສ ໂສ ອາໂລໂກ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ. ພຸທ຺ຘາໂລກສ຺ສ ຫິ ສມີເປ ອສີຕິຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ໂຎ ອາໂລໂກ ນາຠິໂຠຕິ. ໂສ ‘‘ອາໂລໂກ ເມ ນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ນິສີທິຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐາສິ, ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈ ຄນ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ. ອຖ ນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຸຣິໂສ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ໂຠ ຈນ຺ທາຠ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ຠີໂຕ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ. ນາຫໍ ຠີໂຕ ຄຈ຺ຉາມິ, ອປິຈ ເມ ອິມສ຺ສ ເຕເຊນ ອາໂລໂກ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປຸນເທວ ຠຄວໂຕ ປຸຣໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ປາທຕລາ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເກສຄ຺ຄາ ຣູປຣໍສິລກ຺ຂຓາທິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມເຫສກ຺ໂຂ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ມມ ອຸເຣ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ອາໂລໂກ ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ຕາວຕເກນປິ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຣລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ເນວ ມາໂນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອທ຺ຘາ ອຍໍ ອໂນມຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເຖຣໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ປພ຺ພາເຊຫິ ນ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ນ ຈິເຣເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ຈນ຺ທາຠຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ ອໂຫສິ. ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ເຍ ຈນ຺ທາຠໍ ອທ຺ທສໍສຸ. ເຕ ຍສໍ ວາ ຘນໍ ວາ ລຠິໍສຸ, ສຄ຺ຄໍ ວາ ຄຈ຺ຉິໍສຸ, ວິສຸທ຺ຘິໍ ວາ ປາປຸຓິໍສຸ ເຕນ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິກຣູປທສ຺ສເນນາ’’ຕິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວຕ຺ໂຖ – ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວຣູເປນ ທສ຺ສເນນ ສຸທ຺ຘິ ໂຫຕິ. ອປິຈ ໂຂ ກິເລສມລິນຕ຺ຕາ ອສຸທ຺ຘໍ, ກິເລສໂຣຄານໍ ອວິຄມາ ສໂຣຄເມວ ຈນ຺ທາຠໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ເອວຣູປໍ ທິສ຺ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ພາໂລ ອຠິຊານາຕິ ‘‘ປສ຺ສາມິ ສຸທ຺ຘໍ ປຣມໍ ອໂຣຄໍ, ເຕນ ຈ ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາເຕນ ທສ຺ສເນນ ສໍສຸທ຺ຘິ ນຣສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ, ໂສ ເອວໍ ອຠິຊານນ຺ໂຕ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ‘‘ປຣມ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ທສ຺ສເນ ສຸທ຺ຘານຸປສ຺ສີ ສມາໂນ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ‘‘ມຄ຺ຄຎາຓ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈຕິ. ຕໍ ປນ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ນ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ທິຏ຺ເຐນ ເຈ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ທຸຕິຍຄາຖໍ.

໗໙໖. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຕນ ຣູປທສ຺ສນສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ເຐນ ຍທິ ກິເລສສຸທ຺ຘິ ນຣສ຺ສ ໂຫຕິ. ເຕນ ວາ ຎາເຓນ ໂສ ຍທິ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂໍ ປຊຫາຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຣິຍມຄ຺ຄໂຕ ອຎ຺ເຎນ ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄເນວ ໂສ ສຸຊ຺ຌຕິ, ຣາຄາທີຫິ ອຸປຘີຫິ ສອຸປຘິໂກ ເອວ ສມາໂນ ສຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ເອວໍວິໂຘ ສຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐີ ຫິ ນໍ ປາວ ຕຖາ ວທານໍ, ສາ ນໍ ທິຏ຺ຐິເຍວ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ກເຖຕິ ທິຏ຺ຐິອນຸຣູປໍ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕຖາ ຕຖາ ວທນ຺ຕິ.

໗໙໗. ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ຕຕິຍຄາຖາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ປນ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ, ໂສ ມຄ຺ເຄນ ອຘິຄຕາສວກ຺ຂໂຍ ຂີຓາສວພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໂຕ ອຎ຺ເຎນ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕຣູປສງ຺ຂາເຕ ທິຏ຺ເຐ ຕຖາວິຘສທ຺ທສງ຺ຂາເຕ ສຸເຕ ອວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາເຕ ສີເລ ຫຕ຺ຖິວຕາທິເຠເທ ວເຕ ປຖວິອາທິເຠເທ ມຸເຕ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມິຈ຺ຉາຎາເຓນ ສຸທ຺ຘິໍ ນ ອາຫ. ເສສມສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ເຕຘາຕຸກປຸຎ຺ເຎ ສພ຺ພສ຺ມິຎ຺ຈ ປາເປ ອນູປລິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິຍາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວາ ຄຫຓສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຎ຺ຊໂຫ, ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ອກຣຓໂຕ ນຍິຘ ປກຸພ຺ພມາໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ນໍ ເອວໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ອາຫ. ສພ຺ພສ຺ເສວ ຈສ຺ສ ປຸຣິມປາເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ – ປຸຎ຺ເຎ ຈ ປາເປ ຈ ອນູປລິຕ຺ໂຕ, ອຕ຺ຕຎ຺ຊໂຫ ນຍິຘ ປກຸພ຺ພມາໂນ, ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຎ຺ຎໂຕ ສຸທ຺ຘິມາຫາຕິ.

໗໙໘. ເອວໍ ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຎ຺ຎໂຕ ສຸທ຺ຘິມາຫາຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ອຎ຺ຎໂຕ ສຸທ຺ຘິໍ ພ຺ຣຸວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອນິພ຺ພາຫກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຣິມໍ ປຫາຍາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຕ ຫິ ອຎ຺ຎໂຕ ສຸທ຺ຘິວາທາ ສມານາປິ ຍສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ຄຫຓມຸຎ຺ຈນໍ ໂຫຕິ. ຕາຍ ປຸຣິມໍ ສຕ຺ຖາຣາທິໍ ປຫາຍ ອປຣໍ ນິສ຺ສິຕາ ເອຊາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຸຄຕາ ອຠິຠູຕາ ຣາຄາທິເຠທໍ ນ ຕຣນ຺ຕິ ສງ຺ຄໍ, ຕຎ຺ຈ ອຕຣນ຺ຕາ ຕໍ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ຈ ນິຣສ຺ສຊນ຺ຕິ ຈ ມກ຺ກໂຏວ ສາຂນ຺ຕິ.

໗໙໙. ປຎ຺ຈມຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ໂຍ ຈ ໂສ ‘‘ທິຏ຺ຐີ ຫິ ນໍ ປາວ ຕຖາ ວທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ສຍໍ ສມາທາຍາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຍນ຺ຕິ ສາມໍ. ສມາທາຍາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ. ວຕານີຕິ ຫຕ຺ຖິວຕາທີນິ. ອຸຈ຺ຈາວຈນ຺ຕິ ອປຣາປຣໍ ຫີນປຓີຕໍ ວາ ສຕ຺ຖາຣໂຕ ສຕ຺ຖາຣາທິໍ. ສຎ຺ຎສຕ຺ໂຕຕິ ກາມສຎ຺ຎາທີສຸ ລຄ຺ໂຄ. ວິທ຺ວາ ຈ ເວເທຫິ ສເມຈ຺ຈ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖວິທ຺ວາ ຈ ອຣຫາ ຈຕູຫິ ມຄ຺ຄຎາຓເວເທຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ອຠິສເມຈ຺ຈາຕິ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໘໐໐. ສ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິເສນິຠູໂຕ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທິຏ຺ຐໍວ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວາຕິ ໂສ ຠູຣິປຎ຺ໂຎ ຂີຓາສໂວ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທິຏ຺ຐໍ ວາ ສຸຕໍ ວາ ມຸຕໍ ວາ ເຕສຸ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ມາຣເສນໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ຐິຕຠາເວນ ວິເສນິຠູໂຕ. ຕເມວທສ຺ສິນ຺ຕິ ຕໍ ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘທສ຺ສິໍ. ວິວຏໍ ຈຣນ຺ຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫຈ຺ຉທນາທິວິຄເມນ ວິວຏໍ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣນ຺ຕໍ. ເກນີຘ ໂລກສ຺ມິໍ ວິກປ຺ປເຍຍ຺ຍາຕິ ເກນ ອິຘ ໂລເກ ຕຓ຺ຫາກປ຺ເປນ ວາ ທິຏ຺ຐິກປ຺ເປນ ວາ ໂກຈິ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍ, ເຕສໍ ວາ ປຫີນຕ຺ຕາ ຣາຄາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕນາຕິ.

໘໐໑. ນ ກປ຺ປຍນ຺ຕີຕິ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຕ຺ໂຖ ຈ – ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ? ເຕ ຫິ ຕາທິສາ ສນ຺ໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກປ຺ປານໍ ປຸເຣກ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ເກນຈິ ນ ກປ຺ປຍນ຺ຕິ ນ ປຸເຣກ຺ຂໂຣນ຺ຕິ, ປຣມຕ຺ຖອຈ຺ຈນ຺ຕສຸທ຺ຘິອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອນຈ຺ຈນ຺ຕສຸທ຺ຘິໍເຍວ ອກິຣິຍສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕ ສຸທ຺ຘີຕິ ນ ເຕ ວທນ຺ຕິ. ອາທານຄນ຺ຖໍ ຄຖິຕໍ ວິສຊ຺ຊາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ຣູປາທີນໍ ອາທາຍກຕ຺ຕາ ອາທານຄນ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ຄຖິຕໍ ພທ຺ຘໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ວິສຊ຺ຊ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໘໐໒. ສີມາຕິໂຄຕິ ຄາຖາ ເອກປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ພສທິໂສ ເອວ ປນສ຺ສາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ໂສ ເອວໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍ ສທ຺ຘິໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ໂສ ອີທິໂສ ຠູຣິປຎ຺ໂຎ ຈຕຸນ຺ນໍ ກິເລສສີມານໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ສີມາຕິໂຄ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ປຣຈິຕ຺ຕປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓຫິ ຎຕ຺ວາ ວາ ມໍສຈກ຺ຂຸທິພ຺ພຈກ຺ຂູຫິ ທິສ຺ວາ ວາ ກິຎ຺ຈິ ສມຸຄ຺ຄຫີຕໍ, ອຠິນິວິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຈ ກາມຣາຄາຠາວໂຕ ນ ຣາຄຣາຄີ, ຣູປາຣູປຣາຄາຠາວໂຕ ນ ວິຣາຄຣຕ຺ໂຕ. ຍໂຕ ເອວໍວິຘສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ປຣ’’ນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິ ອິຘ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ສຸທ຺ຘຏ຺ຐກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຣມຏ຺ຐກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໐໓. ປຣມນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐີສູຕິ ປຣມຏ຺ຐກສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວຕິ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ນານາຕິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິໍ ທີເປນ຺ຕາ ‘‘ອິທໍ ປຣມໍ, ອິທໍ ປຣມ’’ນ຺ຕິ ກລຫໍ ກຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ສມ຺ພຫຸເລ ຊຈ຺ຈນ຺ເຘ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິເມສໍ ຫຕ຺ຖິໍ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ຣາຊປຸຣິສາ ອນ຺ເຘ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໍ ປຸຣໂຕ ສຍາເປຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ເອກເມກໍ ອງ຺ຄໍ ປຣາມສິໍສຸ. ຕໂຕ ຣຎ຺ຎາ ‘‘ກີທິໂສ, ຠເຓ, ຫຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ໂຍ ໂສຓ຺ຑໍ ປຣາມສິ, ໂສ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມຫາຣາຊ, ນງ຺ຄລີສາ’’ຕິ ຠຓິ. ເຍ ທນ຺ຕາທີນິ ປຣາມສິໍສຸ, ເຕ ອິຕຣໍ ‘‘ມາ ໂຠ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຣໂຕ ມຸສາ ຠຓີ’’ຕິ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ມຫາຣາຊ, ຠິຕ຺ຕິຂິໂລ’’ຕິອາທີນິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອີທິໂສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສມໂຍ’’ຕິ ຕິຕ຺ຖິເຍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ປິຓ຺ຑຈາຣິໂກ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ ຫຕ຺ຖິໍ ອຊານນ຺ຕາ ຕໍ ຕໍ ອງ຺ຄໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ວິວທິໍສຸ, ເອວໍ ຕິຕ຺ຖິຍາ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກຘມ຺ມໍ ອຊານນ຺ຕາ ຕໍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ວິວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ປຣມນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐີສຸ ປຣິພ຺ພສາໂນຕິ ‘‘ອິທໍ ປຣມ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສກາຍ ສກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວສມາໂນ. ຍທຸຕ຺ຕຣິ ກຸຣຸເຕຕິ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຖາຣາທິໍ ເສຏ຺ຐໍ ກໂຣຕິ. ຫີນາຕິ ອຎ຺ເຎ ຕໂຕ ສພ຺ພມາຫາຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຖາຣາທິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎ ສພ຺ເພ ‘‘ຫີນາ ອິເມ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມາ ວິວາທານິ ອວີຕິວຕ຺ໂຕຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ໂສ ທິຏ຺ຐິກລເຫ ອວີຕິວຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ.

໘໐໔. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ – ເອວໍ ອວີຕິວຕ຺ໂຕ ຈ ຍໍ ທິຏ຺ເຐ ສຸເຕ ສີລວເຕ ມຸເຕຕິ ເອເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ຕນິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສຕິ. ຕເທວ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອານິສໍສໍ ‘‘ອິທໍ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ສພ຺ພໍ ປຣສຕ຺ຖາຣາທິກໍ ນິຫີນໂຕ ປສ຺ສຕິ.

໘໐໕. ຕຕິຍຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ – ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ ຈສ຺ສ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຖາຣາທິໍ ນິສ຺ສິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຣສຕ຺ຖາຣາທິໍ ຫີນໍ ປສ຺ສຕິ ຕໍ ປນ ທສ຺ສນໍ ຄນ຺ຖເມວ ກຸສລາ ວທນ຺ຕິ, ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ເອຕເທວ, ຕສ຺ມາ ຫິ ທິຏ຺ຐໍວ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວາ ສີລພ຺ພຕໍ ຠິກ຺ຂຸ ນ ນິສ຺ສເຍຍ຺ຍ, ນາຠິນິເວເສຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໘໐໖. ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ – ນ ເກວລໍ ທິຏ຺ຐສຸຕາທິໍ ນ ນິສ຺ສເຍຍ຺ຍ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ອສຎ຺ຊາຕໍ ອຸປຣູປຣິ ທິຏ຺ຐິມ຺ປິ ໂລກສ຺ມິໍ ນ ກປ຺ປເຍຍ຺ຍ, ນ ຊເນຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກີທິສໍ? ຎາເຓນ ວາ ສີລວເຕນ ວາປິ, ສມາປຕ຺ຕິຎາຓາທິນາ ຎາເຓນ ວາ ສີລວເຕນ ວາ ຍາ ກປ຺ປິຍຕິ, ເອຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນ ກປ຺ເປຍ຺ຍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ນ ກປ຺ປເຍຍ຺ຍ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ມາເນນປິ ຊາຕິອາທີຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ສໂມຕິ ອຕ຺ຕານມນູປເນຍ຺ຍ, ຫີໂນ ນ ມຎ຺ເຎຖ ວິເສສິ ວາປີຕິ.

໘໐໗. ປຎ຺ຈມຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ – ເອວຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິໍ ອກປ຺ເປນ຺ໂຕ ອມຎ຺ຎມາໂນ ຈ ອຕ຺ຕໍ ປຫາຍ ອນຸປາທິຍາໂນ ອິຘ ວາ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ປຫາຍ ອປຣໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຎາເຓ ທຸວິຘໍ ນິສ຺ສຍໍ ໂນ ກໂຣຕິ. ອກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ສ ເວ ວິຍຕ຺ເຕສຸ ນານາທິຏ຺ຐິວເສນ ຠິນ຺ເນສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ນ ວຄ຺ຄສາຣີ ຉນ຺ທາທິວເສນ ອຄຈ຺ຉນຘມ຺ໂມ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐີສຸ ກິຎ຺ຈິປິ ທິຏ຺ຐິໍ ນ ປຈ຺ເຈຕິ, ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໘໐໘-໑໐. ອິທານິ ໂຍ ໂສ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ວຸຕ຺ໂຕ ຂີຓາສໂວ, ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍສ຺ສູຠຍນ຺ເຕ’’ຕິອາທິກາ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາໂຍ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠຍນ຺ເຕຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຜສ຺ສາທິເຠເທ. ປຓິຘີຕິ ຕຓ຺ຫາ. ຠວາຠວາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນຠວາຍ. ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາຕິ ສກຕ຺ຕຠາວາທິເຠເທ ອິຘ ວາ ປຣຕ຺ຕຠາວາທິເຠເທ ປຣຕ຺ຖ ວາ. ທິຏ຺ເຐ ວາຕິ ທິຏ຺ຐສຸທ຺ຘິຍາ ວາ. ເອສ ນໂຍ ສຸຕາທີສຸ. ສຎ຺ຎາຕິ ສຎ຺ຎາສມຸຏ຺ຐາປິກາ ທິຏ຺ຐິ. ຘມ຺ມາປິ ເຕສໍ ນ ປຏິຈ຺ຉິຕາເສຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕຘມ຺ມາປິ ເຕສໍ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນ ປຏິຈ຺ຉິຕາ. ປາຣງ຺ຄໂຕ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ຕາທີຕິ ນິພ຺ພານປາຣໍ ຄໂຕ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີເນ ກິເລເສ ປຸນ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອາກາເຣຫິ ຕາທີ ໂຫຕີຕິ. ເສສໍ ປາກຏເມວາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຣມຏ຺ຐກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຊຣາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໑໑. ອປ຺ປໍ ວຕ ຊີວິຕນ຺ຕິ ຊຣາສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ວາ ຍານິ ຕານິ ພຸທ຺ຘານໍ ສຣີຣາໂຣຄ຺ຍສມ຺ປາທນໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ ເວເນຍ຺ຍທມນໍ ຕຖາຣູປາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຊາຕກາທິກຖນນ຺ຕິອາທີນິ ຊນປທຈາຣິການິມິຕ຺ຕານິ, ຕານິ ສມເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ສາຍໍ ສາເກຕໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຊນວນໍ ປາວິສິ. ສາເກຕວາສິໂນ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອກາໂລ ອິທານິ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍາ’’ຕິ ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ມາລາຄນ຺ຘາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປູຊນວນ຺ທນສມ຺ໂມທນາທີນິ ກຕ຺ວາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ ຍາວ ຠຄວໂຕ ຄາມປ຺ປເວສນເວລາ, ອຖ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ຕໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສາເກຕໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາໂລ ນຄຣາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ນຄຣທ຺ວາເຣ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ຈິຣທິຏ຺ໂຐສິ, ປຸຕ຺ຕ, ມຍາ’’ຕິ ປຣິເທວຍມາໂນ ອຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ສຎ຺ຎາເປສິ – ‘‘ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ກໂຣຕຸ, ນ ວາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ວຈ຺ຉຄິທ຺ຘິນີວ ຄາວີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາຍໍ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ທກ຺ຂິຓໂຕ ຈ ວາມໂຕ ຈາຕິ ສມນ຺ຕາ ອາລິງ຺ຄິ ‘‘ຈິຣທິຏ຺ໂຐສິ, ປຸຕ຺ຕ, ຈິຣໍ ວິນາ ອໂຫສີ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ. ຍທິ ປນ ໂສ ຕຖາ ກາຕຸໍ ນ ລເຠຍ຺ຍ, ຫທຍໍ ຜາເລຕ຺ວາ ມເຣຍ຺ຍ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອໂວຈ – ‘‘ຠຄວາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕຠິກ຺ຂູນໍ ອຫເມວ ຠິກ຺ຂໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ມເມວ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ເປເສສິ – ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ອາຄໂຕ, ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ສາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄມນໍ ປສ຺ສນ຺ຕີ ຐິຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍເຍວ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ຈິຣທິຏ຺ໂຐສິ, ປຸຕ຺ຕ, ມຍາ’’ຕິ ປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ຆຣໍ ອຕິເນຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ໂຠເຊສິ. ຠຸຕ຺ຕາວິໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຕ຺ຕໍ ອປນາເມສິ. ຠຄວາ ເຕສໍ ສປ຺ປາຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຸໂຠປິ ໂສຕາປນ຺ນາ ອເຫສຸໍ. ອຖ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິໍສຸ – ‘‘ຍາວ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອິມໍ ນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ, ອມ຺ຫາກໍເຍວ ຆເຣ ຠິກ຺ຂາ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຠຄວາ ‘‘ນ ພຸທ຺ຘາ ເອວໍ ເອກໍ ນິພທ຺ຘຏ຺ຐານໍເຍວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາປິ ຕຸມ຺ເຫ ອິເຘວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ຠຄວາ ເຕສໍ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຕຖາ ອກາສິ. ມນຸສ຺ສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຎ຺ຈ ‘‘ພຸທ຺ຘປິຕາ ພຸທ຺ຘມາຕາ’’ ຕ຺ເວວ ໂວຫຣິໍສຸ. ຕມ຺ປິ ກຸລໍ ‘‘ພຸທ຺ຘກຸລ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ລຠິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຫໍ ຠຄວໂຕ ມາຕາປິຕໂຣ ຊານາມິ, ອິເມ ປນ ກສ຺ມາ ວທນ຺ຕິ ‘ອຫໍ ພຸທ຺ຘມາຕາ ອຫໍ ພຸທ຺ຘປິຕາ’’’ຕິ. ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ເມ, ອານນ຺ທ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມາຕາປິຕໂຣ ອເຫສຸໍ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມາຕາປິຕູນໍ ເຊຏ຺ຐກາ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ກນິຏ຺ຐກາ. ເຕ ປຸພ຺ພສິເນເຫເນວ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມຎ຺ຈ ຄາຖມຠາສິ –

‘‘ປຸພ຺ເພວ ສນ຺ນິວາເສນ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາ;

ເອວໍ ຕໍ ຊາຍເຕ ເປມໍ, ອຸປ຺ປລໍວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໔);

ຕໂຕ ຠຄວາ ສາເກເຕ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ສາວຕ຺ຖິເມວ ອຄມາສິ. ໂສປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຕິຣູປໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເສສມຄ຺ເຄ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ. ນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕເກ ສກ຺ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິອນາຄາມິໂນ ອຸປາສກາປິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ ອຸປາສິກາໂຍ ຈ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສຫຘມ຺ມິເກ ສກ຺ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ກມ຺ພລກູຏາຄາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ມາລາຄນ຺ຘາທີຫິ ປູເຊນ຺ຕາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂາເມສຸໍ.

ຠຄວາປິ ຕໍ ທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ເຕສໍ ປຣິນິພ຺ພານຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມຍິ ຄເຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫຸຊນສ຺ສ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຬາຫນເມວ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ ‘‘ມາຕາປິຕູນໍ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸກາໂມ ຠຄວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ນາຄຣາປິ ກູຏາຄາຣໍ ປູເຊນ຺ຕາ ອາຬາຫນໍ ອາເນຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຄຫຏ຺ຐອຣິຍສາວກາ ກຖໍ ປູເຊຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຠຄວາ ‘‘ຍຖາ ອເສກ຺ຂາ ປູຊິຍນ຺ຕິ, ຕຖາ ປູເຊຕພ຺ພາ ອິເມ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ເຕສໍ ອເສກ຺ຂມຸນິຠາວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອຫິໍສກາ ເຍ ມຸນໂຍ, ນິຈ຺ຈໍ ກາເຍນ ສໍວຸຕາ;

ເຕ ຍນ຺ຕິ ອຈ຺ຈຸຕໍ ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ໂສຈເຣ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໒໕);

ຕຎ຺ຈ ປຣິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປໍ ວຕ ຊີວິຕໍ ອິທນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ວຕ ມນຸສ຺ສານໍ ຊີວິຕໍ ອປ຺ປໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ຐິຕິປຣິຕ຺ຕຕາຍ ສຣສປຣິຕ຺ຕຕາຍາ’’ຕິ ສລ຺ລສຸຕ຺ເຕປິ ວຸຕ຺ຕນຍເມຕໍ. ໂອຣໍ ວສ຺ສສຕາປິ ມິຍ຺ຍຕີຕິ ວສ຺ສສຕາ ໂອຣໍ ກລລາທິກາເລປິ ມິຍ຺ຍຕິ. ອຕິຈ຺ຈາຕິ ວສ຺ສສຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ຊຣສາປິ ມິຍ຺ຍຕີຕິ ຊຣາຍປິ ມິຍ຺ຍຕິ.

໘໑໒-໖. ມມາຍິເຕຕິ ມມາຍິຕວຕ຺ຖຸກາຣຓາ. ວິນາຠາວສນ຺ຕເມວິທນ຺ຕິ ສນ຺ຕວິນາຠາວໍ ວິຊ຺ຊມານວິນາຠາວເມວ ອິທໍ, ນ ສກ຺ກາ ອວິນາຠາເວນ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມາມໂກຕິ ມມ ອຸປາສໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວາຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ, ພຸທ຺ຘາທີນິ ວາ ວຕ຺ຖູນິ ມມາຍມາໂນ. ສງ຺ຄຕນ຺ຕິ ສມາຄຕໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ວາ. ປິຍາຍິຕນ຺ຕິ ປິຍໍ ກຕໍ. ນາມໍເຍວາວສິສ຺ສຕິ ອກ຺ເຂຍ຺ຍນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຣູປາທິຘມ຺ມຊາຕໍ ປຫີຍຕິ, ນາມມຕ຺ຕເມວ ຕຸ ອວສິສ຺ສຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ, ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຂາຕຸໍ ກເຖຕຸໍ. ມຸນໂຍຕິ ຂີຓາສວມຸນໂຍ. ເຂມທສ຺ສິໂນຕິ ນິພ຺ພານທສ຺ສິໂນ.

໘໑໗. ສຕ຺ຕມຄາຖາ ເອວໍ ມຣຓພ຺ຠາຫເຕ ໂລເກ ອນຸຣູປປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປຕິລີນຈຣສ຺ສາຕິ ຕໂຕ ຕໂຕ ປຕິລີນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ. ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ເສກ຺ຂສ຺ສ ວາ. ສາມຄ຺ຄິຍມາຫຸ ຕສ຺ສ ຕໍ, ໂຍ ອຕ຺ຕານໍ ຠວເນ ນ ທສ຺ສເຍຕິ ຕສ຺ເສຕໍ ປຕິຣູປມາຫຸ, ໂຍ ເອວໍປຏິປນ຺ໂນ ນິຣຍາທິເຠເທ ຠວເນ ອຕ຺ຕານໍ ນ ທສ຺ເສຍ຺ຍ. ເອວຎ຺ຫິ ໂສ ອິມມ຺ຫາ ມຣຓາ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໘໑໘-໒໐. ອິທານິ ໂຍ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ຠວເນ ນ ທສ຺ສເຍ’’ຕິ ເອວໍ ຂີຓາສໂວ ວິຠາວິໂຕ, ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ອິໂຕ ປຣາ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາໂຍ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ທ຺ວາທສສຸ ອາຍຕເນສຸ. ຍທິທໍ ທິຏ຺ຐສຸຕໍ ມຸເຕສຸ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍທິທໍ ທິຏ຺ຐສຸຕໍ, ເອຕ຺ຖ ວາ ມຸເຕສຸ ວາ ຘມ຺ເມສຸ ເອວໍ ມຸນິ ນ ອຸປລິມ຺ປຕີຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຘໂນ ນ ຫິ ເຕນ ມຎ຺ຎຕິ, ຍທິທໍ ທິຏ຺ຐສຸຕໍ ມຸເຕສຸ ວາຕິ ອຕ຺ຣາປິ ຍທິທໍ ທິຏ຺ຐສຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ນ ມຎ຺ຎຕິ, ມຸເຕສຸ ວາ ຘມ຺ເມສຸ ນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ເອວເມວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ໂສ ຣຊ຺ຊຕິ ໂນ ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ. ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວິຍ ນ ຣຊ຺ຊຕິ, ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນເສກ຺ຂາ ວິຍ ນ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ຣາຄສ຺ສ ປນ ຂີຓຕ຺ຕາ ‘‘ວິຣາໂຄ’’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວາຕິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຊຣາສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໒໑. ເມຖຸນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວຕິ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍາ ນາມ ທ຺ເວ ສຫາຍາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມໍສຸ. ເຕ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ມຫາຊນໍ ເຊຕວນາຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ຕໂຕ ເຕຫິ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ພຫຸຊນຫິຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕໍ ໂສຕຸໍ ເຊຕວນໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍມ຺ປິ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຄມໍສຸ. ເຕ ອວຎ຺ຌຘມ຺ມເທສກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຣິສນ຺ຕເຣ ນິສິນ຺ນາວ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ນ ສກ຺ກາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຐິເຕນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ປຣິປູເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ປກ຺ກນ຺ເຕ ມຫາຊເນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ. ຠຄວາ ‘‘ອິເມ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປສິ. ໂສ ເຕ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎວາສໍ ຄນ຺ຕຸມາຣທ຺ໂຘ. ເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຕິສ຺ສໍ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຍມ຺ປິ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ຕິສ຺ໂສ ‘‘ອລໍ ອາວຸໂສ, ຠຄວໂຕ ທສ຺ສນໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຎ຺ຈ ອຫໍ ປິເຫມິ, ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ອຄມາສິ. ເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສຫ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ ສທ຺ຘິໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ. ຕິສ຺ສສ຺ສາປິ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ ພ຺ຍາຘິນາ ກາລມກາສິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຄາມໍ ອຄມາສິ, ຕຕ຺ຣ ນໍ ຎາຕກາ ປໂລເຠຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍປິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄໂຕ. ອຖ ຠຄວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕໍ ຄາມໍ ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ຖ ເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄາເມ ມມ ຄິຫິສຫາໂຍ ອຕ຺ຖິ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ອາຄເມຖ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອາເນຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອາທິຄາຖາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕສ຺ສ ຠຄວາ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ອວເສສຄາຖາໂຍ ອຠາສິ. ອຍມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເມຖຸນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມສມາຍຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອິຕີຕິ ເອວມາຫ. ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນເມຕໍ, ຕິສ຺ໂສຕິ ນາມໍ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ. ໂສ ຫິ ຕິສ຺ໂສຕິ ນາເມນ. ເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ, ໂຄຕ຺ຕວເສເນວ ເຈສ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍາ ນາມ ທ຺ເວ ສຫາຍາ’’ຕິ. ວິຆາຕນ຺ຕິ ອຸປຆາຕໍ. ພ຺ຣູຫີຕິ ອາຈິກ຺ຂ. ມາຣິສາຕິ ປິຍວຈນເມຕໍ, ນິທຸກ຺ຂາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຕ຺ວານ ຕວ ສາສນນ຺ຕິ ຕວ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ. ວິເວເກ ສິກ຺ຂິສ຺ສາມເສຕິ ສຫາຍໍ ອາຣພ຺ຠ ຘມ຺ມເທສນໍ ຍາຈນ຺ໂຕ ຠຓຕິ. ໂສ ປນ ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ໂຂເຍວ.

໘໒໒. ມຸສ຺ສເຕ ວາປິ ສາສນນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ທຸວິຘມ຺ປິ ສາສນໍ ນສ຺ສຕິ. ວາປີຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ. ເອຕໍ ຕສ຺ມິໍ ອນາຣິຍນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ເອຕໍ ອນຣິຍໍ, ຍທິທໍ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາ.

໘໒໓. ເອໂກ ປຸພ຺ເພ ຈຣິຕ຺ວານາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ຂາເຕນ ວາ ຄຓໂວສ຺ສຄ຺ຄຏ຺ເຐນ ວາ ປຸພ຺ເພ ເອໂກ ວິຫຣິຕ຺ວາ. ຍານໍ ຠນ຺ຕໍວ ຕໍ ໂລເກ, ຫີນມາຫຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນນ຺ຕິ ຕໍ ວິພ຺ຠນ຺ຕກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຍຖາ ຫຕ຺ຖິຍານາທິຍານໍ ອທນ຺ຕໍ ວິສມໍ ອາໂຣຫຕິ, ອາໂຣຫກມ຺ປິ ຠຎ຺ຊຕິ, ປປາເຕປິ ປປຕຕິ. ເອວໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິວິສມາໂຣຫເນນ ນຣກາທີສຸ, ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊເນນ ຊາຕິປປາຕາທີສຸ ປປຕເນນ ຈ ຍານໍ ຠນ຺ຕໍວ ອາຫຸ ຫີນໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຎ຺ຈ ອາຫູຕິ.

໘໒໔-໕. ຍໂສ ກິຕ຺ຕິ ຈາຕິ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ປສໍສາ ຈ. ປຸພ຺ເພຕິ ປພ຺ພຊິຕຠາເວ. ຫາຍເຕ ວາປິ ຕສ຺ສ ສາຕິ ຕສ຺ສ ວິພ຺ຠນ຺ຕກສ຺ສ ສໂຕ ໂສ ຈ ຍໂສ ສາ ຈ ກິຕ຺ຕິ ຫາຍຕິ. ເອຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາຕິ ເອຕມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ຍສກິຕ຺ຕີນໍ ຠາວໍ ປຈ຺ຉາ ຈ ຫານິໍ ທິສ຺ວາ. ສິກ຺ເຂຖ ເມຖຸນໍ ວິປ຺ປຫາຕເວຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ເຂຖ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ເມຖຸນໍ ວິປ຺ປຫາຕເວ, ເມຖຸນປ຺ປຫານຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ເມຖຸນໍ ນ ວິປ຺ປຊຫຕິ, ສງ຺ກປ຺ເປຫິ…ເປ… ຕຖາວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປເຣໂຕຕິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປເຣສໍ ນິຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ນິນ຺ທາວຈນໍ. ມງ຺ກຸ ໂຫຕີຕິ ທຸມ຺ມໂນ ໂຫຕິ.

໘໒໖. ອິໂຕ ປຣາ ຄາຖາ ປາກຏສມ຺ພນ຺ຘາ ເອວ. ຕາສຸ ສຕ຺ຖານີຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ. ຕານິ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ເຉທນຏ຺ເຐນ ‘‘ສຕ຺ຖານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈາຍໍ ວິເສສໂຕ ໂຈທິໂຕ ມຸສາວຈນສຕ຺ຖາເນວ ກໂຣຕິ – ‘‘ອິມິນາ ກາຣເຓນາຫໍ ວິພ຺ຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອສ ຂ຺ວສ຺ສ ມຫາເຄໂຘ, ໂມສວຊ຺ຊໍ ປຄາຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອສ ຂ຺ວສ຺ສາຕິ ເອສ ໂຂ ອສ຺ສ. ມຫາເຄໂຘຕິ ມຫາພນ຺ຘນໍ. ກຕໂມຕິ ເຈ? ຍທິທໍ ໂມສວຊ຺ຊໍ ປຄາຫຕິ, ສ຺ວາສ຺ສ ມຸສາວາທຊ຺ໂຌຄາໂຫ ມຫາເຄໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໘໒໗. ມນ຺ໂທວ ປຣິກິສ຺ສຕີຕິ ປາຓວຘາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕໂຕນິທານຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂມນຸໂຠນ຺ໂຕ ໂຠຄປຣິເຍສນຣກ຺ຂນານິ ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂມມູໂຫ ວິຍ ປຣິກິລິສ຺ສຕິ.

໘໒໘-໙. ‘‘ເອຕມາທີນວໍ ຎຕ຺ວາ, ມຸນິ ປຸພ຺ພາປເຣ ອິຘາ’’ຕິ ເອຕໍ ‘‘ຍໂສ ກິຕ຺ຕິ ຈ ຍາ ປຸພ຺ເພ, ຫາຍເຕວາປິ ຕສ຺ສ ສາ’’ຕິ ອິໂຕ ປຠຸຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພາປເຣ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຸພ຺ພໂຕ ອປເຣ ສມຓຠາວໂຕ ວິພ຺ຠນ຺ຕກຠາເວ ອາທີນວໍ ມຸນິ ຎຕ຺ວາ. ເອຕທຣິຍານມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ຍທິທໍ ວິເວກຈຣິຍາ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ ອຸຕ຺ຕມໍ, ຕສ຺ມາ ວິເວກຎ຺ເຎວ ສິກ຺ເຂຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເຕນ ເສຏ຺ໂຐ ມຎ຺ເຎຖາຕິ ເຕນ ຈ ວິເວເກນ ນ ອຕ຺ຕານໍ ‘‘ເສຏ຺ໂຐ ອຫ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ, ເຕນ ຖທ຺ໂຘ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໘໓໐. ຣິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິວິຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິ ວິຣຫິຕສ຺ສ. ໂອຆຕິຓ຺ຓສ຺ສ ປິຫຍນ຺ຕິ, ກາເມສຸ ຄຘິຕາ ປຊາຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ລຄ຺ຄາ ສຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຈຕຸໂຣຆຕິຓ຺ຓສ຺ສ ປິຫຍນ຺ຕິ ອິຓາຍິກາ ວິຍ ອາຓຓ຺ຍສ຺ສາຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຕິສ຺ໂສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປສູຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໓໑. ອິເຘວ ສຸທ຺ຘີຕິ ປສູຣສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ຠຄວຕິ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ປສູໂຣ ນາມ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ມຫາວາທີ, ໂສ ‘‘ອຫມສ຺ມິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ວາເທນ ອຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ ຊມ຺ພຸປຎ຺ຎາຓໍ, ເອວໍ ມມາປິ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕີ’’ຕິ ຊມ຺ພຸສາຂໍ ຘຊໍ ກຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປຏິວາທໍ ອນາສາເທນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ວາລິກຕ຺ຖລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສາຂໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ວາທໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ໂສ ອິມໍ ສາຂໍ ຠຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ຕໍ ຐານໍ ມຫາຊໂນ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ນິກ຺ຂມຕິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສມ຺ພຫຸເລ ຄາມທາຣເກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ເອຕໍ ທາຣກາ’’ຕິ, ເຕ ສພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ‘‘ເຕນ ຫິ ນໍ ຕຸມ຺ເຫ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປາເທຫິ ຠຎ຺ຊຖ, ‘ວາທຕ຺ຖິໂກ ວິຫາຣໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’ຕິ ຈ ຠຓຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຠຄ຺ຄໍ ສາຂໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກນິທໍ ກາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພຸທ຺ຘສາວເກນ ສາຣິປຸຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ປມຸທິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມມ ຊຍໍ ສມຓສ຺ສ ຈ ປຣາຊຍໍ ປຓ຺ຑິຕາ ປສ຺ສນ຺ຕູ’’ຕິ ປຎ຺ຫວີມໍສເກ ກາຣຓິເກ ອາເນຕຸໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວີຖິສິງ຺ຆາຏກຈຈ຺ຈເຣສຸ ວິຈຣນ຺ໂຕ ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວເກນ ສຫ ວາເທ ປຎ຺ຎາປຏິຠານໍ ໂສຕຸກາມາ ໂຠນ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕູ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສສິ. ‘‘ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ ສາສເນ ປສນ຺ນາປິ ອປ຺ປສນ຺ນາປິ ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ຕໂຕ ປສູໂຣ ມຫາຊນປຣິວຸໂຕ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເອວໍ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີນິ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ເຖໂຣ ‘‘ວິຫາເຣ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ໂທ ຊນພ຺ຍາກຸລຎ຺ຈ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ນິສີທິ.

ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ, ໂຠ, ປພ຺ພຊິຕ, ມຍ຺ຫໍ ຊມ຺ພຸຘຊໍ ຠຎ຺ຊາເປສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ ປຣິພ຺ພາຊກາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂຫຕຸ ໂນ, ໂຠ, ກາຈິ ກຖາປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ໂຫຕຸ ປຣິພ຺ພາຊກາ’’ຕິ ຈ ເຖເຣນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ‘‘ຕ຺ວໍ, ສມຓ, ປຸຈ຺ຉ, ອຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ນໍ ເຖໂຣ ອວຈ ‘‘ກິໍ, ປຣິພ຺ພາຊກ, ທຸກ຺ກຣໍ ປຸຈ຺ຉາ, ອຸທາຫຸ ວິສ຺ສຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ໂຠ, ປພ຺ພຊິຕ, ປຸຈ຺ຉາຍ ກິໍ ທຸກ຺ກຣໍ. ຕໍ ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ປຣິພ຺ພາຊກ, ຕ຺ວໍ ປຸຈ຺ຉ, ອຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ‘‘ສາຘຸຣູໂປ ຠິກ຺ຂຸ ຐາເນ ສາຂໍ ຠຎ຺ຊາເປສີ’’ຕິ ວິມ຺ຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂກ ປຸຣິສສ຺ສ ກາໂມ’’ຕິ. ‘‘ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ ປຸຣິສສ຺ສ ກາໂມ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໖໓) ເຖໂຣ ອາຫ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖເຣ ວິຣຸທ຺ຘສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ປຣາຊຍໍ ອາໂຣເປຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ຈິຕ຺ຣວິຈິຕ຺ຣາຣມ຺ມຓໍ ປນ ໂຠ, ປພ຺ພຊິຕ, ປຸຣິສສ຺ສ ກາມໍ ນ ວເທສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ປຣິພ຺ພາຊກ, ນ ວເທມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຍາວ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓສ຺ສ ວາເທ ໂທສ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຫວີມໍສເກ ອາລປິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ໂຠ, ປພ຺ພຊິຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ປຣິພ຺ພາຊກ, ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ຕາ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ວິຕກ຺ເກ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ປຣິພ຺ພາຊກ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ສຫສາ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ ເຕສໍ ສມຓຠາໂວ ກຸໂຕ? ນນຸ ເຕ ອຄາຣິກາ ກາມໂຠຄິໂນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ອຖາປຣໍ ເອຕທໂວຈ –

‘‘ນ ເຕ ເວ ກາມາ ຍານິ ຈິຕ຺ຣານິ ໂລເກ,

ສງ຺ກປ຺ປຣາຄຎ຺ຈ ວເທສິ ກາມໍ;

ສງ຺ກປ຺ປຍໍ ອກຸສເລ ວິຕກ຺ເກ,

ຠິກ຺ຂຸປິ ເຕ ເຫສ຺ສຕິ ກາມໂຠຄີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໔);

ອຖ ເຖໂຣ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ວາເທ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ປຣິພ຺ພາຊກ, ສງ຺ກປ຺ປຣາຄໍ ປຸຣິສສ຺ສ ກາມໍ ນ ວເທສິ, ຈິຕ຺ຣວິຈິຕ຺ຣາຣມ຺ມຓໍ ວເທສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ໂຠ, ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ເຖໂຣ ຍາວ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓາຖ, ອາວຸໂສ, ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ວາເທ ໂທສ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຫວີມໍສເກ ອາລປິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ ປສູຣ, ຕວ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ປພ຺ພຊິຕ, ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ໂສ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ປສ຺ສຕິ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓາທີນິ ວາ ເສວຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ປພ຺ພຊິຕ, ເສວຕີ’’ຕິ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸຠາໂວ ກຸໂຕ, ນນຸ ໂສ ອຄາຣິໂກ ກາມໂຠຄີ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ອຖາປຣໍ ເອຕທໂວຈ –

‘‘ເຕ ເວ ກາມາ ຍານິ ຈິຕ຺ຣານິ ໂລເກ,

ສງ຺ກປ຺ປຣາຄໍ ນ ວເທສິ ກາມໍ;

ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຣູປານິ ມໂນຣມານິ,

ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ທານິ ມໂນຣມານິ.

‘‘ຆາຍນ຺ໂຕ ຄນ຺ຘານິ ມໂນຣມານິ,

ສາຍນ຺ໂຕ ຣສານິ ມໂນຣມານິ;

ຜຸສນ຺ໂຕ ຜສ຺ສານິ ມໂນຣມານິ,

ສຕ຺ຖາປິ ເຕ ເຫສ຺ສຕິ ກາມໂຠຄີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນິປ຺ປຏິຠາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ‘‘ອຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ມຫາວາທີ, ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວາທສຕ຺ຖໍ ສິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາວຕ຺ຖິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຕຕ຺ຖ ລາລຸທາຍິໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ກາຍູປປນ຺ນໍ ສຣີຣາກາຣາກປ຺ເປສຸ ສມນ຺ຕປາສາທິກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ມຫາປຎ຺ໂຎ ມຫາວາທີ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕໍ ວາເທນ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສລິງ຺ເຄນ ຕໍເຍວ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ສທ຺ຘິໍ ວາທໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ອຸຄ຺ໂຆເສຕ຺ວາ ມຫາຊນປຣິວຸໂຕ ‘‘ເອວໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ. ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ‘‘ອຍໍ ອຠາຊນຠູໂຕ’’ຕິ ມຸຂພນ຺ຘມສ຺ສ ອກາສິ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມູໂຄ ວິຍ ນິສີທິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອິທານິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ມຸຂໍ ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ວເທຫິ, ໂຠ ປສູຣ, ວເທຫິ, ໂຠ ປສູຣາ’’ຕິ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາ ອເຫສຸໍ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ກິໍ ປສູໂຣ ວທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວ ອຍໍ ສງ຺ເຂໂປ – ອິເມ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິໍ ສນ຺ຘາຍ ອິເຘວ ສຸທ຺ຘີ ອິຕິ ວາທຍນ຺ຕິ ນາຎ຺ເຎສຸ ຘມ຺ເມສຸ ວິສຸທ຺ຘິມາຫຸ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຖາຣາທີນິ ນິສ຺ສິຕາ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ເອສ ວາໂທ ສຸໂຠ’’ຕິ ເອວໍ ສຸຠໍ ວທານາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຖູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິອາທີສຸ ປຈ຺ເຈກສຈ຺ເຈສຸ ນິວິຏ຺ຐາ.

໘໓໒. ເອວໍ ນິວິຏ຺ຐາ ຈ – ເຕ ວາທກາມາຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ພາລໍ ທຫນ຺ຕີ ມິຖຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ພາໂລ ອຍໍ ພາໂລ’’ຕິ ເອວໍ ທ຺ເວປິ ຊນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ພາລໍ ທຫນ຺ຕິ, ພາລໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ວທນ຺ຕິ ເຕ ອຎ຺ຎສິຕາ ກໂຖຊ຺ຊນ຺ຕິ ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣາທິໍ ນິສ຺ສິຕາ ກລຫໍ ວທນ຺ຕິ. ປສໍສກາມາ ກຸສລາ ວທານາຕິ ປສໍສຕ຺ຖິກາ ອຸໂຠປິ ‘‘ມຍໍ ກຸສລວາທາ ປຓ຺ຑິຕວາທາ’’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນ ຫຸຕ຺ວາ.

໘໓໓. ເອວໍ ວທາເນສຸ ຈ ເຕສຸ ເອໂກ ນິຍມໂຕ ເອວ – ຍຸຕ຺ໂຕ ກຖາຍນ຺ຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ໂຕ ກຖາຍນ຺ຕິ ວິວາທກຖາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ໂກ. ປສໍສມິຈ຺ຉໍ ວິນິຆາຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປສໍສໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຸພ຺ເພວ ສລ຺ລາປາ ກຖໍກຖີ ວິນິຆາຕີ ໂຫຕິ. ອປາຫຕສ຺ມິນ຺ຕິ ປຎ຺ຫວີມໍສເກຫິ ‘‘ອຕ຺ຖາປຄຕໍ ເຕ ຠຓິຕໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນາປຄຕໍ ເຕ ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອປຫາຣິເຕ ວາເທ. ນິນ຺ທາຍ ໂສ ກຸປ຺ປຕີຕິ ເອວໍ ອປາຫຕສ຺ມິຎ຺ຈ ວາເທ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ນິນ຺ທາຍ ໂສ ກຸປ຺ປຕິ. ຣນ຺ຘເມສີຕິ ປຣສ຺ສ ຣນ຺ຘເມວ ຄເວສນ຺ໂຕ.

໘໓໔. ນ ເກວລຎ຺ຈ ກຸປ຺ປຕິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ຍມສ຺ສ ວາທນ຺ຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຫີນມາຫຸ ອປາຫຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນາທິໂຕ ອປາຫຕໍ ປຣິຫີນໍ ວທນ຺ຕິ. ປຣິເທວຕີຕິ ຕໂຕ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂສ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ມຍາ ອາວຊ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ວິປ຺ປລປຕິ. ໂສຈຕີຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ຊໂຍ’’ຕິອາທີນິ ອາຣພ຺ຠ ໂສຈຕິ. ອຸປຈ຺ຈຄາ ມນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຖຸນາຕີຕິ ‘‘ໂສ ມໍ ວາເທນ ວາທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ວິປ຺ປລປຕິ.

໘໓໕. ເອເຕ ວິວາທາ ສມເຓສູຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສມຓາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ພາຫິຣປຣິພ຺ພາຊກາ. ເອເຕສຸ ອຸຄ຺ຆາຕິ ນິຆາຕິ ໂຫຕີຕິ ເອເຕສຸ ວາເທສຸ ຊຍປຣາຊຍາທິວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຆາຕໍ ນິຆາຕຎ຺ຈ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຆາຕີ ນິຆາຕີ ຈ ໂຫຕິ. ວິຣເມ ກໂຖຊ຺ຊນ຺ຕິ ປຊເຫຍ຺ຍ ກລຫໍ. ນ ຫຎ຺ຎທຕ຺ຖຕ຺ຖິ ປສໍສລາຠາຕິ ນ ຫິ ເອຕ຺ຖ ປສໍສລາຠໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ.

໘໓໖-໗. ຉຏ຺ຐຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ຈ ນ ຫຎ຺ຎທຕ຺ຖຕ຺ຖິ ປສໍສລາຠາ, ຕສ຺ມາ ປຣມໍ ລາຠໍ ລຠນ຺ໂຕປິ ‘‘ສຸນ຺ທໂຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິຍາ ປສໍສິໂຕ ວາ ປນ ໂຫຕິ ຕໍ ວາທໍ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ທີເປຕ຺ວາ, ຕໂຕ ໂສ ເຕນ ຊຍຕ຺ເຖນ ຕຸຏ຺ຐິໍ ວາ ທນ຺ຕວິທໍສກໍ ວາ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຫສຕິ, ມາເນນ ຈ ອຸຓ຺ຓມຕິ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ຍສ຺ມາ ຕໍ ຊຍຕ຺ຖໍ ປປ຺ປຸຍ຺ຍ ຍຖາມາໂນ ຊາໂຕ, ເອວໍ ອຸຓ຺ຓມໂຕ ຈ ຍາ ອຸຓ຺ຓຕີຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ມານາຕິມານໍ ວທເຕ ປເນໂສຕິ ເອໂສ ປນ ຕໍ ອຸຓ຺ຓຕິໍ ‘‘ວິຆາຕຠູມີ’’ຕິ ອພຸຊ຺ຌມາໂນ ມານຎ຺ຈ ອຕິມານຎ຺ຈ ວທຕິເຍວ.

໘໓໘. ເອວໍ ວາເທ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ວາທໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ສູໂຣ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣາຊຂາທາຍາຕິ ຣາຊຂາທນີເຍນ, ຠຕ຺ຕເວຕເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຠິຄຊ຺ຊເມຕິ ປຏິສູຣມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສ ປຏິສູຣໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຠິຄຊ຺ຊນ຺ໂຕ ເອຕິ, ເອວໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ທິຏ຺ຐິຄຕິກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຍເນວ ໂສ, ເຕນ ປເລຫີຕິ ເຍນ ໂສ ຕຸຍ຺ຫໍ ປຏິສູໂຣ, ເຕນ ຄຈ຺ຉ. ປຸພ຺ເພວ ນຕ຺ຖິ ຍທິທໍ ຍຸຘາຍາຕິ ຍໍ ປນ ອິທໍ ກິເລສຊາຕໍ ຍຸທ຺ຘາຍ ສິຍາ, ຕໍ ເອຕໍ ປຸພ຺ເພວ ນຕ຺ຖິ, ໂພຘິມູເລເຍວ ປຫີນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສສຄາຖາ ປາກຏສມ຺ພນ຺ຘາເຍວ.

໘໓໙-໔໐. ຕຕ຺ຖ ວິວາທຍນ຺ຕີຕິ ວິວທນ຺ຕິ. ປຏິເສນິກຕ຺ຕາຕິ ປຏິໂລມກາຣໂກ. ວິເສນິກຕ຺ວາຕິ ກິເລສເສນໍ ວິນາເສຕ຺ວາ. ກິໍ ລເຠໂຖຕິ ປຏິມລ຺ລໍ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ. ປສູຣາຕິ ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ອາລປຕິ. ເຍສີຘ ນຕ຺ຖີຕິ ເຍສໍ ອິຘ ນຕ຺ຖິ.

໘໔໑. ປວິຕກ຺ກນ຺ຕິ ‘‘ຊໂຍ ນຸ ໂຂ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາທີນິ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ. ໂຘເນນ ຍຸຄໍ ສມາຄມາຕິ ຘຸຕກິເລເສນ ພຸທ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຄຄ຺ຄາຫໍ ສມາປນ຺ໂນ. ນ ຫິ ຕ຺ວໍ ສກ຺ຂສິ ສມ຺ປຍາຕເວຕິ ໂກຕ຺ຖຸກາທໂຍ ວິຍ ສີຫາທີຫິ, ໂຘເນນ ສຫ ຍຸຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກປທມ຺ປິ ສມ຺ປຍາຕຸໍ ຍຸຄຄ຺ຄາຫເມວ ວາ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ປສູຣສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ມາຄຓ຺ຑິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໔໒. ທິສ຺ວານ ຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ມາຄຓ຺ຑິຍສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ກຸຣູສຸ ກມ຺ມາສຘມ຺ມນິຄມວາສິໂນ ມາຄຓ຺ຑິຍສ຺ສ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສປຊາປຕິກສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ຕາວເທວ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກມ຺ມາສຘມ຺ມສ຺ສ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ນິສີທິ ສຸວຓ຺ໂຓຠາສໍ ມຸຎ຺ຈມາໂນ. ມາຄຓ຺ຑິໂຍປິ ຕງ຺ຂຓໍ ຕຕ຺ຖ ມຸຂໂຘວນຕ຺ຖໍ ຄໂຕ ສຸວຓ຺ໂຓຠາສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ເປກ຺ຂມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຘີຕາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ, ຕໍ ພຫູ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣາທໂຍ ວາຣຍນ຺ຕາ ນ ລຠນ຺ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອວໍລທ຺ຘິໂກ ໂຫຕິ ‘‘ສມຓສ຺ເສວ ນໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ຘີຕາຍ ສມານວຓ຺ໂຓ, ອິມສ຺ສ ນໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຕສ຺ມາ ທິສ຺ວາວ ອຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ. ໂສ ເວເຄນ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ອາຫ – ‘‘ໂຠຕິ ໂຠຕິ ມຍາ ຘີຕາຍ ສມານວຓ຺ໂຓ ປຸຣິໂສ ທິຏ຺ໂຐ, ອລງ຺ກໂຣຫິ ທາຣິກໍ, ຕສ຺ສ ນໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ທາຣິກໍ ຄນ຺ໂຘທເກນ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຖປຸປ຺ຜາລງ຺ກາຣາທີຫິ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິຍາ ເອວ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາ ສມ຺ປຕ຺ຕາ. ອຖ ຠຄວາ ກມ຺ມາສຘມ຺ມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ.

ເຕປິ ໂຂ ຘີຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ນິສິນ຺ໂນກາສໍ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວນ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິໂລເກນ຺ຕີ ຠຄວໂຕ ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ ຕິຓສນ຺ຖາຣກໍ ອທ຺ທສ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐານພເລນ ນິສິນ຺ໂນກາໂສ ປທນິກ຺ເຂໂປ ຈ ອພ຺ຍາກຸລາ ໂຫນ຺ຕິ. ສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຫ – ‘‘ເອສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕສ຺ສ ຕິຓສນ຺ຖາໂຣ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ໂຠຕີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອມ຺ຫາກໍ ອາຄມນກມ຺ມໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ໂຠຕີ’’ຕິ? ‘‘ປສ຺ສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອພ຺ຍາກຸໂລ ຕິຓສນ຺ຖາໂຣ, ເນໂສ ກາມໂຠຄິໂນ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ມາ, ໂຠຕິ ມງ຺ຄເລ ປຣິເຍສິຍມາເນ ອວມງ຺ຄລໍ ອຠຓີ’’ຕິ ອາຫ. ປຸນປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ຕີ ຠຄວໂຕ ປທນິກ຺ເຂປໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ຕສ຺ສ ປທນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ໂຠຕີ’’ຕິ. ‘‘ປສ຺ສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປທນິກ຺ເຂປໍ, ນາຍໍ ສຕ຺ໂຕ ກາເມສຸ ຄຘິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກຖໍ ຕ຺ວໍ ໂຠຕິ ຊານາສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພລໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ອາຫ –

‘‘ຣຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ປທໍ ຠເວ,

ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕິ ອນຸກຑ຺ຒິຕໍ ປທໍ;

ມູຬ຺ຫສ຺ສ ໂຫຕິ ສຫສານຸປີຬິຕໍ,

ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທສ຺ສ ອິທມີທິສໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໐-໒໖໑; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒ ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໕);

ອຍຎ຺ຈຣຫິ ເຕສໍ ກຖາ ວິປ຺ປກຕາ, ອຖ ຠຄວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ຕເມວ ວນສຓ຺ຑໍ ອາຄໂຕ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຠຄວໂຕ ວຣລກ຺ຂຓຂຈິຕໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຫ – ‘‘ເອສ ຕຍາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ? ‘‘ອາມ ໂຠຕີ’’ຕິ. ‘‘ອາຄຕກມ຺ມໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສເຕວ, ເອວຣູໂປ ນາມ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເຕສໍ ເອວໍ ວທນ຺ຕານຎ຺ເຎວ ຠຄວາ ຕິຓສນ຺ຖາຣເກ ນິສີທິ. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຘີຕຣໍ ວາເມນ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ກມຓ຺ຑລຸໍ ທກ຺ຂິເຓນ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ, ປພ຺ພຊິຕ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ອຍຎ຺ຈ ທາຣິກາ, ອນຸຈ຺ຉວິກາ ເອສາ ຕວ, ອິມາຫໍ ໂຠໂຕ ຠຣິຍໍ ໂປສາວນຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຕຸກາໂມ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຄວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອນາລປິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປມາໂນ ວິຍ ‘‘ທິສ຺ວານ ຕຓ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ນານາຣູປານິ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ອຠິກາມມາຄຕໍ ມາຣຘີຕຣໍ ທິສ຺ວານ ຕຓ຺ຫໍ ອຣຕິໍ ຣຄຎ຺ຈ ຉນ຺ທມຕ຺ຕມ຺ປິ ເມ ເມຖຸນສ຺ມິໍ ນາໂຫສິ, ກິເມວິທໍ ອິມິສ຺ສາ ທາຣິກາຍ ມຸຕ຺ຕກຣີສປຸຓ຺ຓໍ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ຠວິສ຺ສຕິ ສພ຺ພຖາ ປາທາປິ ນໍ ສມ຺ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ເຉ, ກຸໂຕເນນ ສໍວສິຕຸນ຺ຕິ.

໘໔໓. ຕໂຕ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ‘‘ປພ຺ພຊິຕາ ນາມ ມານຸສເກ ກາເມ ປຫາຍ ທິພ຺ພກາມຕ຺ຖາຍ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ທິພ຺ເພປິ ກາເມ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອິທມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິຣຕນໍ, ກາ ນຸ ອສ຺ສ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ທຸຕິຍໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕາທິສໍ ເຈ ຣຕນນ຺ຕິ ທິພ຺ພິຕ຺ຖິຣຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຓຕິ, ນາຣິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ. ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ສີລວຕໍ ນຸ ຊີວິຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ ວຕຎ຺ຈ ຊີວິຕຎ຺ຈ. ຠວູປປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວເທສິ ກີທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠວູປປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ກີທິສໍ ວທສີຕິ.

໘໔໔. ອິໂຕ ປຣາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ວິສຊ຺ຊນປຸຈ຺ຉານເຍນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາກຏສມ຺ພນ຺ຘາເຍວ. ຕາສຸ ປຐມຄາຖາຍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕຘມ຺ເມສຸ ນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ, ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອິທໍ ວທາມີຕິ ສມຸຄ຺ຄຫິຕໍ ນ ໂຫຕິ ນຕ຺ຖິ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ອຫຎ຺ຫິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐີສຸ ອາທີນວໍ ກຎ຺ຈິ ທິຏ຺ຐິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປວິຈິນນ຺ໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣາຄາທີນໍ ສນ຺ຕິຠາເວນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານເມວ ອທ຺ທສນ຺ຕິ.

໘໔໕. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍານິມານິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ເຕຫິ ເຕຫິ ສຕ຺ເຕຫິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວິນິຈ຺ຉຍາຕິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຠິສງ຺ຂຕຠາວາທິນາ ນເຍນ ປກປ຺ປິຕານິ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ຕ຺ວໍ ມຸນິ ທິຏ຺ຐິຄຕຘມ຺ເມ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕີຕິ ຍເມຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຣູສິ, ອາຈິກ຺ຂ ເມ, ກຖໍ ນຸ ຘີເຣຫິ ປເວທິຕໍ ກຖໍ ປກາສິຕໍ ຘີເຣຫິ ຕໍ ປທນ຺ຕິ.

໘໔໖. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຍຖາ ເຍນ ອຸປາເຍນ ຕໍ ປທໍ ຘີເຣຫິ ປກາສິຕໍ, ຕໍ ອຸປາຍໍ ສປຏິປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ທິຏ຺ຐິຍາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນ ທິຏ຺ຐິຍາ’’ຕິອາທີຫິ ທິຏ຺ຐິສຸຕິອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຎາຓພາຫິຣສີລພ຺ພຕານິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ‘‘ສຸທ຺ຘິມາຫາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຫ-ສທ຺ທໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸຣິສພ຺ຍຕ຺ຕຍໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸທ຺ຘິໍ ນາຫໍ ກເຖມີ’’ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣປເທສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອທິຏ຺ຐິຍາ ນາຫາຕິ ທສວຕ຺ຖຸກໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ວິນາ ນ ກເຖມິ. ຕຖາ ອສ຺ສຸຕິຍາຕິ ນວງ຺ຄໍ ສວນໍ ວິນາ. ອຎາຓາຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓໍ ວິນາ. ອສີລຕາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໍ ວິນາ. ອພ຺ພຕາຕິ ຘຸຕງ຺ຄວຕໍ ວິນາ. ໂນປິ ເຕນາຕິ ເຕສຸ ເອກເມເກນ ທິຏ຺ຐິອາທິມຕ຺ເຕນາປິ ໂນ ກເຖມີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອເຕ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊ ອນຸຄ຺ຄຫາຍາຕິ ເອເຕ ຈ ປຸຣິເມ ທິຏ຺ຐິອາທິເຠເທ ກຓ຺ຫປກ຺ຂິເຍ ຘມ຺ເມ ສມຸຄ຺ຆາຕກຣເຓນ ນິສ຺ສຊ຺ຊ, ປຈ຺ຉິເມ ອທິຏ຺ຐິອາທິເຠເທ ສຸກ຺ກປກ຺ຂິເຍ ອຕມ຺ມຍຕາປຊ຺ຊເນນ ອນຸຄ຺ຄຫາຍ. ສນ຺ໂຕ ອນິສ຺ສາຍ ຠວໍ ນ ຊປ຺ເປຕິ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຣາຄາທິວູປສເມນ ສນ຺ໂຕ ຈກ຺ຂາທີສຸ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນິສ຺ສາຍ ເອກມ຺ປິ ຠວໍ ອປິເຫຕຸໍ ອປຕ຺ເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ສິຍາ, ອຍມສ຺ສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໘໔໗. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ວຈນຕ຺ຖໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ‘‘ໂນ ເຈ ກິຣາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐາທີນິ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ. ກຓ຺ຫປກ຺ຂິຍານິເຍວ ປນ ສນ຺ຘາຍ ອຸຠຍຕ຺ຣາປິ ອາຫ. ອາຫ-ສທ຺ທໍ ປນ ໂນເຈກິຣ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ໂນ ເຈ ກິຣາຫ ໂນ ເຈ ກິຣ ກເຖສີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂມມຸຫນ຺ຕິ ອຕິມູຬ຺ຫໍ, ໂມຫນໍ ວາ. ປຈ຺ເຈນ຺ຕີຕິ ຊານນ຺ຕິ.

໘໔໘. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຈ຺ຉໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຕ຺ວໍ, ມາຄຓ຺ຑິຍ, ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຈ຺ຉມາໂນ ຍານິ ເຕ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ສມຸຄ຺ຄຫິຕານິ, ເຕສ຺ເວວ ສມຸຄ຺ຄຫີເຕສຸ ເອວໍ ປໂມຫໍ ອາຄໂຕ, ອິໂຕ ຈ ມຍາ ວຸຕ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕິໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຘມ຺ມເທສນໂຕ ວາ ອຓຸມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ນ ປສ຺ສສິ, ເຕນ ກາຣເຓນ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ໂມມຸຫໂຕ ປສ຺ສສີຕິ.

໘໔໙. ເອວໍ ສມຸຄ຺ຄຫິເຕສຸ ປໂມເຫນ ມາຄຓ຺ຑິຍສ຺ສ ວິວາທາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ຘມ຺ເມສຸ ວິຄຕປ຺ປໂມຫສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພິວາທຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສໂມ ວິເສສີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ເອວໍ ຕິວິຘມາເນນ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ມຎ຺ຎຕິ, ໂສ ເຕນ ມາເນນ ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ເຕນ ວາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວິວເທຍ຺ຍ. ໂຍ ປນ ອມ຺ຫາທິໂສ ອິມາສຸ ຕີສຸ ວິຘາສຸ ອວິກມ຺ປມາໂນ, ສໂມ ວິເສສີຕິ ນ ຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຫີໂນຕິ ປາຐເສໂສ.

໘໕໐. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂສຕິ ຄາຖາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂສ ເອວຣູໂປ ປຫີນມານທິຏ຺ຐິໂກ ມາທິໂສ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາທິນາ ນເຍນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ກິໍ ວເທຍ຺ຍ ກິໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຠເຓຍ຺ຍ, ເກນ ວາ ກາຣເຓນ ຠເຓຍ຺ຍ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສຈ຺ຈໍ, ຕຸຍ຺ຫໍ ມຸສາ’’ຕິ ວາ ເກນ ມາເນນ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວາ ວິວເທຍ຺ຍ? ຍສ຺ມິໍ ມາທິເສ ຂີຓາສເວ ‘‘ສທິໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ສມໍ ວາ, ອິຕຣທ຺ວຍຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິສມໍ ວາ ມຎ຺ຎິຕໍ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ສມານາທີສຸ ເກນ ວາທໍ ປຏິສໍຍຸເຊຍ຺ຍ ປຏິປ຺ຜເຣຍ຺ຍາຕິ. ນນຸ ເອກໍເສເນວ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ – ໂອກໍ ປຫາຍາຕິ ຄາຖາ?

໘໕໑. ຕຕ຺ຖ ໂອກໍ ປຫາຍາຕິ ຣູປວຕ຺ຖາທິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ໂອກາສໍ ຕຕ຺ຣ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ. ອນິເກຕສາຣີຕິ ຣູປນິມິຕ຺ຕນິເກຕາທີນິ ຕຓ຺ຫາວເສນ ອສຣນ຺ໂຕ. ຄາເມ ອກຸພ຺ພໍ ມຸນິ ສນ຺ຖວານີຕິ ຄາເມ ຄິຫິສນ຺ຖວານິ ອກໂຣນ຺ໂຕ. ກາເມຫິ ຣິຕ຺ໂຕຕິ ກາເມສຸ ຉນ຺ທຣາຄາຠາເວນ ສພ຺ພກາເມຫິ ປຸຖຸຠູໂຕ. ອປຸເຣກ຺ຂຣາໂນຕິ ອາຍຕິໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອນຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ. ກຖໍ ນ ວິຄ຺ຄຍ຺ຫ ຊເນນ ກຍິຣາຕິ ຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຄ຺ຄາຫິກກຖໍ ນ ກເຖຍ຺ຍ. ໂສ ເອວຣູໂປ – ເຍຫິ ວິວິຕ຺ໂຕຕິ ຄາຖາ.

໘໕໒. ຕຕ຺ຖ ເຍຫີຕິ ເຍຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫິ. ວິວິຕ຺ໂຕ ວິຈເຣຍ຺ຍາຕິ ຣິຕ຺ໂຕ ຈເຣຍ຺ຍ. ນ ຕານິ ອຸຄ຺ຄຍ຺ຫ ວເທຍ຺ຍ ນາໂຄຕິ ‘‘ອາຄຸໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬນິ. ຠທ຺ຣາວຸຘມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໗໐; ປາຣາຍນານຸຄີຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໐໒) ນເຍນ ນາໂຄ ຕານິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນ ວເທຍ຺ຍ. ຊລມ຺ພຸຊນ຺ຕິ ຊລສຎ຺ຎິເຕ ອມ຺ພຸມ຺ຫິ ຊາຕໍ ກຓ຺ຏກນາຬໍ ວາຣິຊໍ, ປທຸມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຊເລນ ປງ຺ເກນ ຈ ນູປລິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ປທຸມໍ ຍຖາ ຊເລນ ຈ ປງ຺ເກນ ຈ ອນຸປລິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ມຸນິ ສນ຺ຕິວາໂທ ອຄິທ຺ໂຘຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕິວາໂທ ມຸນິ ເຄຘາຠາເວນ ອຄິທ຺ໂຘ. ກາເມ ຈ ໂລເກ ຈ ອນູປລິຕ຺ໂຕຕິ ທຸວິເຘປິ ກາເມ ອປາຍາທິເກ ຈ ໂລເກ ທ຺ວີຫິປິ ເລເປຫິ ອນຸປລິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

໘໕໓. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ນ ເວທຄູຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ນ ເວທຄູ ທິຏ຺ຐິຍາຍໂກຕິ ຈຕຸມຄ຺ຄເວທຄູ ມາທິໂສ ທິຏ຺ຐິຍາຍໂກ ນ ໂຫຕິ, ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ, ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈນ຺ໂຕ ວາ ນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ໂຖ – ຍາຍຕີຕິ ຍາຍໂກ, ກຣຓວຈເນນ ທິຏ຺ຐິຍາ ຍາຕີຕິ ທິຏ຺ຐິຍາຍໂກ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈເນນ ທິຏ຺ຐິຍາ ຍາຕີຕິປິ ທິຏ຺ຐິຍາຍໂກ. ນ ມຸຕິຍາ ສ ມານເມຕີຕິ ມຸຕຣູປາທິເຠທາຍ ມຸຕິຍາປິ ໂສ ມານໍ ນ ເອຕິ. ນ ຫິ ຕມ຺ມໂຍ ໂສຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ຕມ຺ມໂຍ ໂຫຕິ ຕປ຺ປຣາຍໂຓ, ອຍໍ ປນ ນ ຕາທິໂສ. ນ ກມ຺ມຸນາ ໂນປິ ສຸເຕນ ເນຍ຺ໂຍຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທິນາ ກມ຺ມຸນາ ວາ ສຸຕສຸທ຺ຘິອາທິນາ ສຸເຕນ ວາ ໂສ ເນຕພ຺ໂພ ນ ໂຫຕິ. ອນູປນີໂຕ ສ ນິເວສເນສູຕິ ໂສ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຸປຍານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສຸ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິເວສເນສຸ ອນູປນີໂຕ. ຕສ຺ສ ຈ ເອວໍວິຘສ຺ສ – ສຎ຺ຎາວິຣຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຄາຖາ.

໘໕໔. ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາວິຣຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມສຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ຠາວນາຍ ປຫີນກາມາທິສຎ຺ຎສ຺ສ. ອິມິນາ ປເທນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ສມຖຍານິໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ຠາວນາຍ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອິມິນາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສຎ຺ຎຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ເຍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເຕ ຆຏ຺ຏຍນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ ໂລເກຕິ ເຍ ກາມສຎ຺ຎາທິກໍ ສຎ຺ຎໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເຕ ວິເສສໂຕ ຄຫຏ຺ຐາ ກາມາຘິກຣຓໍ, ເຍ ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເຕ ວິເສສໂຕ ປພ຺ພຊິຕາ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ຍໍ ອວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສູຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ມາຄຓ຺ຑິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຸຣາເຠທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໕໕. ກຖໍທສ຺ສີຕິ ປຸຣາເຠທສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິໂຕ ປເຣສຎ຺ຈ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກລຫວິວາທຈູຬພ຺ຍູຫມຫາພ຺ຍູຫຕຸວຏກອຕ຺ຕທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາປຣິພ຺ພາຊນີຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວິເສສໂຕ ປນ ຍເຖວ ຕສ຺ມິໍ ມຫາສມເຍ ຣາຄຈຣິຕເທວຕານໍ ສປ຺ປາຍວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາປຣິພ຺ພາຊນີຍສຸຕ຺ຕມຠາສິ, ເອວໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຫາສມເຍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ປຸຣາ ສຣີຣເຠທາ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕານໍ ເທວຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຕາສໍ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ອຑ຺ຒເຕຬສຠິກ຺ຂຸສຕປຣິວາຣໍ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ຘໍ ອາກາເສນ ອາເນຕ຺ວາ ເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາຍ ຕາວ ໂສ ນິມ຺ມິໂຕ ກຖໍທສ຺ສີຕິ ອຘິປຎ຺ຎໍ ກຖໍສີໂລຕິ ອຘິສີລໍ, ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໘໕໖. ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ປນ ຠຄວາ ສຣູເປນ ອຘິປຎ຺ຎາທີນິ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ອຘິປຎ຺ຎາທິປ຺ປຠາເວນ ເຍສໍ ກິເລສານໍ ອຸປສມາ ‘‘ອຸປສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນານາເທວຕານໍ ອາສຍານຸໂລເມນ ເຕສໍ ອຸປສມເມວ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ວີຕຕຓ຺ໂຫ’’ຕິອາທິກາ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຄາຖານໍ ‘‘ຕໍ ພ຺ຣູມິ ອຸປສນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕໂຕ ປຣາສໍ ‘‘ສ ເວ ສນ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພປຈ຺ຉິເມນ ປເທນ.

ອນຸປທວຓ຺ຓນານເຍນ ຈ – ວີຕຕຓ຺ໂຫ ປຸຣາ ເຠທາຕິ ໂຍ ສຣີຣເຠທາ ປຸພ຺ພເມວ ປຫີນຕຓ຺ໂຫ. ປຸພ຺ພມນ຺ຕມນິສ຺ສິໂຕຕິ ອຕີຕທ຺ຘາທິເຠທໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕມນິສ຺ສິໂຕ. ເວມຊ຺ເຌນຸປສງ຺ເຂຍ຺ໂຍຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອທ຺ຘນິ ‘‘ຣຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນ ອຸປສງ຺ຂາຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ປຸຣກ຺ຂຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸເຣກ຺ຂາຣານໍ ອຠາວາ ອນາຄເຕ ອທ຺ຘນິ ປຸຣກ຺ຂຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ພ຺ຣູມິ ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອິໂຕ ປຣໍ ປນ ໂຍຊນໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນໍເຍວ ກຣິສ຺ສາມ.

໘໕໗. ອສນ຺ຕາສີຕິ ເຕນ ເຕນ ອລາຠເກນ ອສນ຺ຕສນ຺ໂຕ. ອວິກຕ຺ຖີຕິ ສີລາທີຫິ ອວິກຕ຺ຖນສີໂລ. ອກຸກ຺ກຸໂຈຕິ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈາທິວິຣຫິໂຕ. ມນ຺ຕຠາຓີຕິ ມນ຺ຕາຍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາຈໍ ຠາສິຕາ. ອນຸທ຺ຘໂຕຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຣຫິໂຕ. ສ ເວ ວາຈາຍໂຕຕິ ໂສ ວາຈາຍ ຍໂຕ ສໍຍໂຕ ຈຕຸໂທສວິຣຫິຕໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາ ໂຫຕິ.

໘໕໘. ນິຣາສຕ຺ຕີຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ. ວິເວກທສ຺ສີ ຜສ຺ເສສູຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທີສຸ ອຕ຺ຕາທິຠາວວິເວກໍ ປສ຺ສຕິ. ທິຏ຺ຐີສຸ ຈ ນ ນີຍຕີຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐີສຸ ກາຍຈິ ທິຏ຺ຐິຍາ ນ ນີຍຕິ.

໘໕໙. ປຕິລີໂນຕິ ຣາຄາທີນໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອປຄໂຕ. ອກຸຫໂກຕິ ອວິມ຺ຫາປໂກ ຕີຫິ ກຸຫນວຕ຺ຖູຫິ. ອປິຫາລູຕິ ອປິຫນສີໂລ, ປຕ຺ຖນາຕຓ຺ຫາຍ ຣຫິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອມຈ຺ຉຣີຕິ ປຎ຺ຈມຈ຺ເຉຣວິຣຫິໂຕ. ອປ຺ປຄພ຺ໂຠຕິ ກາຍປາຄພ຺ຠິຍາທິວິຣຫິໂຕ. ອເຊຄຸຈ຺ໂຉຕິ ສມ຺ປນ຺ນສີລາທິຕາຍ ອເຊຄຸຈ຺ຉນີໂຍ ອເສຈນໂກ ມນາໂປ. ເປສຸເຓຍ຺ເຍ ຈ ໂນ ຍຸໂຕຕິ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ອຸປສໍຫຣິຕພ຺ເພ ປິສຸຓກມ຺ເມ ອຍຸຕ຺ໂຕ.

໘໖໐. ສາຕິເຍສຸ ອນສ຺ສາວີຕິ ສາຕວຕ຺ຖູສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຕຓ຺ຫາສນ຺ຖວວິຣຫິໂຕ. ສຓ຺ໂຫຕິ ສຓ຺ເຫຫິ ກາຍກມ຺ມາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຏິຠານວາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຣິປຸຈ຺ຉາຘິຄມປຏິຠາເນຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ນ ສທ຺ໂຘຕິ ສາມໍ ອຘິຄຕຘມ຺ມໍ ນ ກສ຺ສຈິ ສທ຺ທຫຕິ. ນ ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ຂຍາ ຣາຄສ຺ສ ວິຣຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ນ ວິຣຊ຺ຊຕິ.

໘໖໑. ລາຠກມ຺ຍາ ນ ສິກ຺ຂຕີຕິ ນ ລາຠປຕ຺ຖນາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາທີນິ ສິກ຺ຂຕິ. ອວິຣຸທ຺ໂຘ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ, ຣເສສຸ ນານຸຄິຊ຺ຌຕີຕິ ວິໂຣຘາຠາເວນ ຈ ອວິຣຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາຍ ມູລຣສາທີສຸ ເຄຘໍ ນາປຊ຺ຊຕິ.

໘໖໒. ອຸເປກ຺ຂໂກຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສໂຕຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິສຕິຍຸຕ຺ໂຕ.

໘໖໓. ນິສ຺ສຍນາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍາ. ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈາທີຫິ ອາກາເຣຫິ ຘມ຺ມໍ ຊານິຕ຺ວາ. ອນິສ຺ສິໂຕຕິ ເອວໍ ເຕຫິ ນິສ຺ສເຍຫິ ອນິສ຺ສິໂຕ. ເຕນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຘມ຺ມຎາຓາ ນຕ຺ຖິ ນິສ຺ສຍານໍ ອຠາໂວຕິ ທີເປຕິ ຠວາຍ ວິຠວາຍ ວາຕິ ສສ຺ສຕາຍ ອຸຈ຺ເຉທາຍ ວາ.

໘໖໔. ຕໍ ພ຺ຣູມິ ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ຕໍ ເອວຣູປໍ ເອເກກຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ກເຖມິ. ອຕຣີ ໂສ ວິສຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ໂສ ອິມໍ ວິສຕາທິຠາເວນ ວິສຕ຺ຕິກາສງ຺ຂາຕໍ ມຫາຕຓ຺ຫໍ ອຕຣິ.

໘໖໕. ອິທານິ ຕເມວ ອຸປສນ຺ຕໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວມາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຣຊາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄຫາທໂຍ ປຸຕ຺ຕາທິນາເມນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ຫິສ຺ສ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວາ ອຠາເວນ ປຸຕ຺ຕາທໂຍ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ.

໘໖໖. ເຍນ ນໍ ວຊ຺ຊຸໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ອໂຖ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ເຍນ ຕໍ ຣາຄາທິນາ ວຊ຺ເຊນ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ສພ຺ເພປິ ເທວມນຸສ຺ສາ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ ຣຕ຺ໂຕ ວາ ທຸຏ຺ໂຐ ວາຕິ, ວເທຍ຺ຍຸໍ. ຕໍ ຕສ຺ສ ອປຸຣກ຺ຂຕນ຺ຕິ ຕໍ ຣາຄາທິວຊ຺ຊໍ ຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ອປຸຣກ຺ຂຕໍ ຕສ຺ມາ ວາເທສຸ ເນຊຕີຕິ ຕໍ ກາຣຓາ ນິນ຺ທາວຈເນສຸ ນ ກມ຺ປຕິ.

໘໖໗. ນ ອຸສ຺ເສສຸ ວທເຕຕິ ວິສິຏ຺ເຐສຸ ອຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ວິສິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອຕິມານວເສນ ນ ວທຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ. ກປ຺ປໍ ເນຕິ ອກປ຺ປິໂຍຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ທຸວິຘມ຺ປິ ກປ຺ປໍ ນ ເອຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອກປ຺ປິໂຍ, ປຫີນກປ຺ໂປຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໘໖໘. ສກນ຺ຕິ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ. ອສຕາ ຈ ນ ໂສຈຕີຕິ ອວິຊ຺ຊມານາທິນາ ອສຕາ ຈ ນ ໂສຈຕິ. ຘມ຺ເມສຸ ຈ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຉນ຺ທາທິວເສນ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ສ ເວ ສນ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ນຣຸຕ຺ຕໂມ ‘‘ສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສເທວຕານໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ອໂຫສິ, ໂສຕາປນ຺ນາທີນໍ ຄຓນາ ນຕ຺ຖີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຸຣາເຠທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ກລຫວິວາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໖໙. ກຸໂຕ ປຫູຕາ ກລຫາ ວິວາທາຕິ ກລຫວິວາທສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິທມ຺ປິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຫາສມເຍ ‘‘ກຸໂຕ ນຸ, ໂຂ, ກລຫາທໂຍ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕານໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ເຕ ຘມ຺ເມ ອາວິກາຕຸໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນກ຺ກເມນ ຐິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຄາຖາ ປາກຏສມ຺ພນ຺ຘາເຍວ.

ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ ປເນຕາສໍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ກຸໂຕປຫູຕາ ກລຫາ ວິວາທາຕິ ກລໂຫ ຈ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ວິວາໂທ ຈາຕິ ອິເມ ກຸໂຕ ຊາຕາ. ປຣິເທວໂສກາ ສຫມຈ຺ຉຣາ ຈາຕິ ປຣິເທວໂສກາ ຈ ມຈ຺ຉຣາ ຈ ກຸໂຕປຫູຕາ. ມານາຕິມານາ ສຫເປສຸຓາ ຈາຕິ ມານາ ຈ ອຕິມານາ ຈ ເປສຸຓາ ຈ ກຸໂຕປຫູຕາ. ເຕຕິ ເຕ ສພ຺ເພປິ ອຏ຺ຐ ກິເລສຘມ຺ມາ. ຕທິງ຺ຆ ພ຺ຣູຫີຕິ ຕໍ ມຍາ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຣູຫິ ຍາຈາມິ ຕໍ ອຫນ຺ຕິ. ຍາຈນຕ຺ໂຖ ຫິ ອິງ຺ຆາຕິ ນິປາໂຕ.

໘໗໐. ປິຍປ຺ປຫູຕາຕິ ປິຍວຕ຺ຖຸໂຕ ຊາຕາ. ຍຸຕ຺ຕິ ປເນຕ຺ຖ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໙໘) ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ມຈ຺ເຉຣຍຸຕ຺ຕາ ກລຫາ ວິວາທາຕິ ອິມິນາ ກລຫວິວາທາທີນໍ ນ ເກວລໍ ປິຍວຕ຺ຖຸເມວ, ມຈ຺ຉຣິຍມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ກລຫວິວາທສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ຈ ເອເຕສໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ຕຖາ ເປສຸຓານຎ຺ຈ ວິວາທໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ວິວາທຊາເຕສຸ ຈ ເປສຸຓານີ’’ຕິ.

໘໗໑. ປິຍາສຸ ໂລກສ຺ມິໍ ກຸໂຕນິທານາ ເຍ ຈາປິ ໂລຠາ ວິຈຣນ຺ຕິ ໂລເກຕິ ‘‘ປິຍາ ປຫູຕາ ກລຫາ’’ຕິ ເຍ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕ ປິຍາ ໂລກສ຺ມິໍ ກຸໂຕນິທານາ, ນ ເກວລຎ຺ຈ ປິຍາ, ເຍ ຈາປິ ຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ ໂລຠາ ວິຈຣນ຺ຕິ ໂລຠເຫຕຸກາ ໂລເຠນາຠິຠູຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ໂສ ໂລໂຠ ຈ ກຸໂຕນິທາໂນຕິ ທ຺ເວ ອຕ຺ເຖ ເອກາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອາສາ ຈ ນິຏ຺ຐາ ຈາຕິ ອາສາ ຈ ຕສ຺ສາ ອາສາຍ ສມິທ຺ຘິ ຈ. ເຍ ສມ຺ປຣາຍາຍ ນຣສ຺ສ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຍ ນຣສ຺ສ ສມ຺ປຣາຍາຍ ໂຫນ຺ຕິ, ປຣາຍນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກາ ເອວາຍມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉາ.

໘໗໒. ຉນ຺ທານິທານານີຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິຉນ຺ທນິທານານິ. ເຍ ຈາປິ ໂລຠາ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ ເຍ ຈາປິ ຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ ໂລຠາ ວິຈຣນ຺ຕິ ເຕສໍ ໂລໂຠປິ ຉນ຺ທນິທາໂນຕິ ທ຺ເວປິ ອຕ຺ເຖ ເອກໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ອິໂຕນິທານາຕິ ຉນ຺ທນິທານາ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ກຸໂຕນິທານາ ກຸໂຕນິທານາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໒໗໓) ເອເຕສຸ ຈ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ສູຈິໂລມສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

໘໗໓. ວິນິຈ຺ຉຍາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວິນິຈ຺ຉຍາ. ເຍ ວາປິ ຘມ຺ມາ ສມເຓນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຍ ຈ ອຎ຺ເຎປິ ໂກຘາທີຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ຕຖາຣູປາ ວາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສມເຓນ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ກຸໂຕປຫູຕາຕິ.

໘໗໔. ຕມູປນິສ຺ສາຍ ປໂຫຕິ ຉນ຺ໂທຕິ ຕໍ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນໍ. ຕທຸຠຍວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕໍ ສາຕາສາຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສໍໂຍຄວິໂຍຄປຕ຺ຖນາວເສນ ຉນ຺ໂທ ປໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ຉນ຺ໂທ ນຸ ໂລກສ຺ມິໍ ກຸໂຕນິທາໂນ’’ຕິ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ໂຫຕິ. ຣູເປສຸ ທິສ຺ວາ ວິຠວໍ ຠວຎ຺ຈາຕິ ຣູເປສຸ ວຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ. ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກຸພ຺ພຕິ ຊນ຺ຕຸ ໂລເກຕິ ອປາຍາທິເກ ໂລເກ ອຍໍ ຊນ຺ຕຸ ໂຠຄາຘິຄມນຕ຺ຖໍ ຕຓ຺ຫາວິນິຈ຺ຉຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ ເມ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ທິຏ຺ຐິວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ກຸຣຸເຕ. ຍຸຕ຺ຕິ ປເນຕ຺ຖ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໑໐໒) ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ວິນິຈ຺ຉຍາ ຈາປິ ກຸໂຕປຫູຕາ’’ຕິ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ໂຫຕິ.

໘໗໕. ເອເຕປິ ຘມ຺ມາ ທ຺ວຍເມວ ສນ຺ເຕຕິ ເອເຕປິ ໂກຘາທໂຍ ຘມ຺ມາ ສາຕາສາຕທ຺ວເຍ ສນ຺ເຕ ເອວ ປໂຫນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ເນສໍ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໑໐໓) ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕຕິຍປຎ຺ໂຫປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ໂຫຕິ. ອິທານິ ໂຍ ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕສຸ ເອເຕສຸ ປຎ຺ເຫສຸ ກຖໍກຖີ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ກຖໍກຖາປຫານູປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ກຖໍກຖີ ຎາຓປຖາຍ ສິກ຺ເຂ’’ຕິ, ຎາຓທສ຺ສນຎາຓາຘິຄມນຕ຺ຖໍ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ຎຕ຺ວາ ປວຸຕ຺ຕາ ສມເຓນ ຘມ຺ມາ. ພຸທ຺ຘສມເຓນ ຫິ ຎຕ຺ວາວ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຎາຓາຠາເວນ ເຕ ອຊານນ຺ໂຕ ນ ຊາເນຍ຺ຍ, ນ ເທສນາ ໂທເສນ, ຕສ຺ມາ ກຖໍກຖີ ຎາຓປຖາຍ ສິກ຺ເຂ, ຎຕ຺ວາ ປວຸຕ຺ຕາ ສມເຓນ ຘມ຺ມາຕິ.

໘໗໖-໗. ສາຕໍ ອສາຕຎ຺ຈ ກຸໂຕນິທານາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຕໍ ອສາຕນ຺ຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂເວທນາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ນ ຠວນ຺ຕິ ເຫເຕຕິ ນ ຠວນ຺ຕິ ເອເຕ. ວິຠວໍ ຠວຎ຺ຈາປິ ຍເມຕມຕ຺ຖໍ ເອຕໍ ເມ ປພ຺ຣູຫິ ຍໂຕນິທານນ຺ຕິ ສາຕາສາຕານໍ ວິຠວໍ ຠວຎ຺ຈ ເອຕມ຺ປິ ຍໍ ອຕ຺ຖໍ. ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕໂຍ ເອຕ຺ຖ ກໂຕ. ອິທໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສາຕາສາຕານໍ ວິຠໂວ ຠໂວ ຈາຕິ ໂຍ ເອສ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ເມ ປພ຺ຣູຫິ ຍໂຕນິທານນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສາຕາສາຕານໍ ວິຠວຠວວຕ຺ຖຸກາ ວິຠວຠວທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ວິຠວຠວາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນປກ຺ເຂ ‘‘ຠວທິຏ຺ຐິປິ ຜສ຺ສນິທານາ, ວິຠວທິຏ຺ຐິປິ ຜສ຺ສນິທານາ’’ຕິ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໑໐໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິໂຕນິທານນ຺ຕິ ຜສ຺ສນິທານໍ.

໘໗໘. ກິສ຺ມິໍ ວິຠູເຕ ນ ຜຸສນ຺ຕິ ຜສ຺ສາຕິ ກິສ຺ມິໍ ວີຕິວຕ຺ເຕ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຜສ຺ສາ ນ ຜຸສນ຺ຕິ.

໘໗໙. ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກນາມໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓຣູປຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ. ຣູເປ ວິຠູເຕ ນ ຜຸສນ຺ຕິ ຜສ຺ສາຕິ ຣູເປ ວີຕິວຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈ ຜສ຺ສາ ນ ຜຸສນ຺ຕິ.

໘໘໐. ກຖໍ ສເມຕສ຺ສາຕິ ກຖໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ. ວິໂຠຕິ ຣູປນ຺ຕິ ຣູປ ວິຠວຕິ, ນ ຠເວຍ຺ຍ ວາ. ສຸຂໍ ທຸຂຎ຺ຈາຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐໍ ຣູປເມວ ປຸຈ຺ຉຕິ.

໘໘໑. ນ ສຎ຺ຎສຎ຺ຎີຕິ ຍຖາ ສເມຕສ຺ສ ວິໂຠຕິ ຣູປໍ, ໂສ ປກຕິສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຎີປິ ນ ໂຫຕິ. ນ ວິສຎ຺ຎສຎ຺ຎີຕິ ວິສຎ຺ຎາຍປິ ວິຣູປາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຎີ ນ ໂຫຕິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວາ. ໂນປິ ອສຎ຺ຎີຕິ ສຎ຺ຎາວິຣຫິໂຕປິ ນ ໂຫຕິ ນິໂຣຘສມາປນ຺ໂນ ວາ ອສຎ຺ຎສຕ຺ໂຕ ວາ. ນ ວິຠູຕສຎ຺ຎີຕິ ‘‘ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ ສ. ໒໖໕; ວິຠ. ໖໐໒) ນເຍນ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີປິ ນ ໂຫຕິ ອຣູປຊ຺ຌານລາຠີ. ເອວໍ ສເມຕສ຺ສ ວິໂຠຕິ ຣູປນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສຎ຺ຎສຎ຺ຎິຕາທິຠາເວ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຍເທຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ…ເປ… ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ສເມຕສ຺ສ ອຣູປມຄ຺ຄສມງ຺ຄິໂນ ວິໂຠຕິ ຣູປໍ. ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສາປິ ຍາ ສຎ຺ຎາ, ຕນ຺ນິທານາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປປຎ຺ຈາ ອປ຺ປຫີນາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໘໘໒-໓. ເອຕ຺ຕາວຕຄ຺ຄໍ ນຸ ວທນ຺ຕິ, ເຫເກ ຍກ຺ຂສ຺ສ ສຸທ຺ຘິໍ ອິຘ ປຓ຺ຑິຕາເສ. ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ ເອຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ອິຘ ປຓ຺ຑິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຄ຺ຄໍ ສຸທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕສ຺ສ ວທນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອຕ຺ໂຕ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຕ ອຘິກໍ ວທນ຺ຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕຄ຺ຄມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ ເຫເກຕິ ເອເກ ສສ຺ສຕວາທາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຓ຺ຑິຕມານິໂນ ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ອຄ຺ຄໍ ສຸທ຺ຘິໍ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປເນເກ ສມຍໍ ວທນ຺ຕີຕິ ເຕສໍເຍວ ເອເກ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ສມຍໍ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທນ຺ຕິ. ອນຸປາທິເສເສ ກຸສລາ ວທານາຕິ ອນຸປາທິເສເສ ກຸສລວາທາ ສມານາ.

໘໘໔. ເອເຕ ຈ ຎຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສິຕາຕິ ເອເຕ ຈ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ ນິສ຺ສິຕາຕິ ຎຕ຺ວາ. ຎຕ຺ວາ ມຸນີ ນິສ຺ສເຍ ໂສ ວິມໍສີຕິ ນິສ຺ສເຍ ຈ ຎຕ຺ວາ ໂສ ວີມໍສີ ປຓ຺ຑິໂຕ ພຸທ຺ຘມຸນິ. ຎຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ທຸກ຺ຂານິຈ຺ຈາທິໂຕ ຘມ຺ເມ ຎຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ຠວາຠວາຍ ນ ສເມຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ນ ສມາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປຸຣາເຠທສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕສທິໂສເຍວາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ກລຫວິວາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ຈູຬພ຺ຍູຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໘໘໕-໖. ສກໍສກໍທິຏ຺ຐິປຣິພ຺ພສານາຕິ ຈູຬພ຺ຍູຫສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິທມ຺ປິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຫາສມເຍ ‘‘ສພ຺ເພປິ ອິເມ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ‘ສາຘຸຣູປມ຺ຫາ’ຕິ ຠຓນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ສາຘຸຣູປາວ ອິເມ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕານໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ທ຺ເວປິ ຄາຖາ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາເຍວ. ຕາສຸ ສກໍສກໍທິຏ຺ຐິປຣິພ຺ພສານາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິຍາ ວສມານາ. ວິຄ຺ຄຍ຺ຫ ນານາ ກຸສລາ ວທນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐິພລຄ຺ຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຸສລາມ຺ຫາ’’ຕິ ປຏິຊານມານາ ປຸຖຸ ປຸຖຸ ວທນ຺ຕິ ເອກໍ ນ ວທນ຺ຕິ. ໂຍ ເອວໍ ຊານາຕິ ສ ເວທິ ຘມ຺ມໍ ອິທໍ ປຏິໂກສມເກວລີ ໂສຕິ ຕຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ສນ຺ຘາຍ ໂຍ ເອວໍ ຊານາຕິ, ໂສ ຘມ຺ມໍ ເວທິ. ອິທໍ ປນ ປຏິກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ຫີໂນ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ພາໂລຕິ ຫີໂນ. ອກ຺ກຸສໂລຕິ ອວິທ຺ວາ.

໘໘໗-໘. ອິທານິ ຕິສ຺ໂສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາ ປຸຣິມຑ຺ເຒນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຉິມຑ຺ເຒນ ປຏິພ຺ຍູຫິຕ຺ວາ ຐິຕາ. ເຕນ ພ຺ຍູເຫນ ອຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕໂຕ ຈ ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈູຬພ຺ຍູຫ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ລຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣສ຺ສ ເຈ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ທິຏ຺ຐິໍ. ສພ຺ເພວ ພາລາຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສພ຺ເພວ ອິເມ ພາລາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ສພ຺ເພວິເມ ທິຏ຺ຐິປຣິພ຺ພສານາຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ເຈວ ນ ວີວທາຕາ. ສໍສຸທ຺ຘປຎ຺ຎາ ກຸສລາ ມຸຕີມາຕິ ສກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນ ວິວທາຕາ ນ ໂວທາຕາ ສໍກິລິຏ຺ຐາວ ສມານາ ສໍສຸທ຺ຘປຎ຺ຎາ ຈ ກຸສລາ ຈ ມຸຕິມນ຺ໂຕ ຈ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ເຈ. ອຖ ວາ ‘‘ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ເຈ ປນ ວີວທາຕາ’’ ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສກາຍ ປນ ທິຏ຺ຐິຍາ ໂວທາຕາ ສໍສຸທ຺ຘປຎ຺ຎາ ກຸສລາ ມຸຕິມນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ ເຈ. ນ ເຕສໍ ໂກຈີຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເຕສໍ ເອໂກປິ ຫີນປຎ຺ໂຎ ນ ໂຫຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ທິຏ຺ຐີ ຫິ ເຕສມ຺ປິ ຕຖາ ສມຕ຺ຕາ, ຍຖາ ອິຕເຣສນ຺ຕິ.

໘໘໙. ນ ວາຫເມຕນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍໍ ເຕ ມິຖຸ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຊນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ‘‘ພາໂລ’’ຕິ ອາຫຸ, ອຫໍ ເອຕໍ ຕຖິຍໍ ຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ເນວ ພ຺ຣູມິ. ກິໍກາຣຓາ? ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພ ເຕ ສກໍ ສກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອກໍສຸ. ເຕນ ຈ ກາຣເຓນ ປຣໍ ‘‘ພາໂລ’’ຕິ ທຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕຖິຍ’’ນ຺ຕິ ‘‘ກຖິວ’’ນ຺ຕິ ທ຺ເວປິ ປາຐາ.

໘໙໐. ຍມາຫູຕິ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາຍ ຍໍ ທິຏ຺ຐິສຈ຺ຈໍ ຕຖິຍນ຺ຕິ ເອເກ ອາຫຸ.

໘໙໑. ເອກຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍ ເອກໍ ສຈ຺ຈໍ ນິໂຣໂຘ ມຄ຺ໂຄ ວາ. ຍສ຺ມິໍ ປຊາ ໂນ ວິວເທ ປຊານນ຺ຕິ ຍມ຺ຫິ ສຈ຺ເຈ ປຊານນ຺ໂຕ ປຊາ ໂນ ວິວເທຍ຺ຍ. ສຍໍ ຖຸນນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ວທນ຺ຕິ.

໘໙໒. ກສ຺ມາ ນູຕິ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາຍ ປວາທິຍາເສຕິ ວາທິໂນ. ອຸທາຫຸ ເຕ ຕກ຺ກມນຸສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ເຕ ວາທິໂນ ອຸທາຫຸ ອຕ຺ຕໂນ ຕກ຺ກມຕ຺ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

໘໙໓. ນ ເຫວາຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຎ຺ຎາຍ ນິຈ຺ຈານີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓານິ. ຕກ຺ກຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐີສຸ ປກປ຺ປຍິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປມຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐີສຸ ຊເນຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ປນ ທິຏ຺ຐີສຸ ວິຕກ຺ກໍ ຊເນນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍປິ ຊເນນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ຊເນນ຺ຕິ ສຎ຺ຊເນນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໑໒໑).

໘໙໔-໕. ອິທານິ ເອວໍ ນານາສຈ຺ເຈສຸ ອສນ຺ເຕສຸ ຕກ຺ກມຕ຺ຕມນຸສ຺ສຣນ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ເຐ ສຸເຕ’’ຕິອາທິກາ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ເຐຕິ ທິຏ຺ຐໍ, ທິຏ຺ຐສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສ ນໂຍ ສຸຕາທີສຸ. ເອເຕ ຈ ນິສ຺ສາຍ ວິມານທສ຺ສີຕິ ເອເຕ ທິຏ຺ຐິຘມ຺ເມ ນິສ຺ສຍິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘິຠາວສງ຺ຂາຕໍ ວິມານໍ ອສມ຺ມານໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ. ວິນິຈ຺ຉເຍ ຐຕ຺ວາ ປຫສ຺ສມາໂນ, ພາໂລ ປໂຣ ອກ຺ກຸສໂລຕິ ຈາຫາຕິ ເອວໍ ວິມານທສ຺ສີປິ ຕສ຺ມິໍ ທິຏ຺ຐິວິນິຈ຺ຉເຍ ຐຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐິຊາໂຕ ຫາສຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ປໂຣ ຫີໂນ ຈ ອວິທ຺ວາ ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ວທຕິເຍວ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເຍເນວາຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ສຍມຕ຺ຕນາຕິ ສຍເມວ ອຕ຺ຕານໍ. ວິມາເນຕີຕິ ຄຣຫຕິ. ຕເທວ ປາວາຕິ ຕເທວ ວຈນໍ ທິຏ຺ຐິໍ ວທຕິ, ຕໍ ວາ ປຸຄ຺ຄລໍ.

໘໙໖. ອຕິສາຣທິຏ຺ຐິຍາຕິ ຄາຖາຍຕ຺ໂຖ – ໂສ ເອວໍ ຕາຍ ລກ຺ຂຓາຕິສາຣິນິຍາ ອຕິສາຣທິຏ຺ຐິຍາ ສມຕ຺ໂຕ ປຸຓ຺ໂຓ ອຸທ຺ຘຸມາໂຕ, ເຕນ ຈ ທິຏ຺ຐິມາເນນ ມຕ຺ໂຕ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ອຫໍ ເກວລີ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິປຸຓ຺ຓມານີ ສຍເມວ ອຕ຺ຕານໍ ມນສາ ‘‘ອຫໍ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ທິຏ຺ຐີ ຫິ ສາ ຕສ຺ສ ຕຖາ ສມຕ຺ຕາຕິ.

໘໙໗. ປຣສ຺ສ ເຈຕິ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຕ຺ໂຖ ຈ – ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ? ໂຍ ໂສ ວິນິຈ຺ຉເຍ ຐຕ຺ວາ ປຫສ຺ສມາໂນ ‘‘ພາໂລ ປໂຣ ອກ຺ກຸສໂລ’’ຕິ ຈາຫ. ຕສ຺ສ ປຣສ຺ສ ເຈ ຫິ ວຈສາ ໂສ ເຕນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນິຫີໂນ ໂຫຕິ. ຕຸໂມ ສຫາ ໂຫຕິ ນິຫີນປຎ຺ໂຎ, ໂສປິ ເຕເນວ ສຫ ນິຫີນປຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ. ໂສປິ ຫິ ນໍ ‘‘ພາໂລ’’ຕິ ວທຕິ. ອຖສ຺ສ ວຈນໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ໂສ ປນ ສຍເມວ ເວທຄູ ຈ ຘີໂຣ ຈ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ນ ໂກຈິ ພາໂລ ສມເຓສຸ ອຕ຺ຖິ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉາຍ ປຓ຺ຑິຕາ.

໘໙໘. ອຎ຺ຎໍ ອິໂຕຕິ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຕ຺ໂຖ ຈ – ‘‘ອຖ ເຈ ສຍໍ ເວທຄູ ໂຫຕິ ຘີໂຣ, ນ ໂກຈິ ພາໂລ ສມເຓສຸ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອວຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສິຍາ ກສ຺ສຈິ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎໍ ອິໂຕ ຍາຠິວທນ຺ຕິ ຘມ຺ມໍ ອປຣທ຺ຘາ ສຸທ຺ຘິມເກວລີ ເຕ, ເອວມ຺ປິ ຕິຕ຺ຖິຍາ ປຸຖຸໂສ ວທນ຺ຕິ, ເຍ ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອຠິວທນ຺ຕິ, ເຍ ອປຣທ຺ຘາ ວິຣທ຺ຘາ ສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ, ອເກວລິໂນ ຈ ເຕຕິ ເອວໍ ປຸຖຸຕິຕ຺ຖິຍາ ຍສ຺ມາ ວທນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ປເນວໍ ວທນ຺ຕີຕິ ເຈ? ສນ຺ທິຏ຺ຐິຣາເຄນ ຫິ ເຕ ຠິຣຕ຺ຕາ, ຍສ຺ມາ ສເກນ ທິຏ຺ຐິຣາເຄນ ອຠິຣຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໘໙໙-໙໐໐. ເອວໍ ອຠິຣຕ຺ຕາ ຈ – ອິເຘວ ສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ສກາຍເນຕິ ສກມຄ຺ເຄ ທຬ຺ຫໍ ວທານາຕິ ທຬ຺ຫວາທາ. ເອວຎ຺ຈ ທຬ຺ຫວາເທສຸ ເຕສຸ ໂຍ ໂກຈິ ຕິຕ຺ຖິໂຍ ສກາຍເນ ວາປິ ທຬ຺ຫໍ ວທາໂນ ກເມຕ຺ຖ ພາໂລຕິ ປຣໍ ທເຫຍ຺ຍ, ສງ຺ເຂປໂຕ ຕຕ຺ຖ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາເຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວາ ນຕ຺ຖິກອິສ຺ສຣກາຣຓນິຍຕາທິເຠເທ ສເກ ອາຍຕເນ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ທຬ຺ຫໍ ວທາໂນ ກໍ ປຣໍ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິຄເຕ ‘‘ພາໂລ’’ຕິ ສຫ ຘມ຺ເມນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ນນຸ ສພ຺ໂພປິ ຕສ຺ສ ມເຕນ ປຓ຺ຑິໂຕ ເອວ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ເອວ ຈ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຈ ສຍເມວ ໂສ ເມຘຄມາວເຫຍ຺ຍ ປຣໍ ວທໍ ພາລມສຸທ຺ຘິຘມ຺ມໍ, ໂສປິ ປຣໍ ‘‘ພາໂລ ຈ ອສຸທ຺ຘິຘມ຺ໂມ ຈ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາວ ກລຫໍ ອາວເຫຍ຺ຍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສພ຺ໂພປິ ຕສ຺ສ ມເຕນ ປຓ຺ຑິໂຕ ເອວ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ເອວ ຈ.

໙໐໑. ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ວິນິຈ຺ຉເຍ ຐຕ຺ວາ ສຍໍ ປມາຍ ອຸທ຺ຘໍສ ໂລກສ຺ມິໍ ວິວາທເມຕິ, ທິຏ຺ຐິຍໍ ຐຕ຺ວາ ສຍຎ຺ຈ ສຕ຺ຖາຣາທີນິ ມິນິຕ຺ວາ ໂສ ຠິຍ຺ໂຍ ວິວາທເມຕີຕິ. ເອວໍ ປນ ວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ອາທີນວໍ ຎຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ຫິຕ຺ວານ ສພ຺ພານິ ວິນິຈ຺ຉຍານິ ນ ເມຘຄໍ ກຸພ຺ພຕິ ຊນ຺ຕຸ ໂລເກຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປຸຣາເຠທສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ ເອວາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈູຬພ຺ຍູຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ມຫາພ຺ຍູຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໐໒. ເຍ ເກຈິເມຕິ ມຫາພ຺ຍູຫສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິທມ຺ປິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຫາສມເຍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິເມ ທິຏ຺ຐິປຣິພ຺ພສານາ ວິຎ຺ຎູນໍ ສນ຺ຕິກາ ນິນ຺ທເມວ ລຠນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ປສໍສມ຺ປີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕານໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ຕມຕ຺ຖໍ ອາວິກາຕຸໍ ປຸຣິມນເຍນ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ວານຍນ຺ຕີຕິ ອນຸ ອານຍນ຺ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາຫຣນ຺ຕິ.

໙໐໓. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເຕ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ວາທິໂນ ກທາຈິ ກຕ຺ຖຈິ ປສໍສມ຺ປິ ລຠນ຺ຕິ, ຍໍ ເອຕໍ ປສໍສາສງ຺ຂາຕໍ ວາທຜລໍ, ຕໍ ອປ຺ປໍ ຣາຄາທີນໍ ສມາຍ ສມຕ຺ຖໍ ນ ໂຫຕິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ທຸຕິເຍ ນິນ຺ທາຜເລ, ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຕາວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖມາຫ. ‘‘ອປ຺ປຎ຺ຫິ ເອຕໍ ນ ອລໍ ສມາຍ, ທຸເວ ວິວາທສ຺ສ ຜລານິ ພ຺ຣູມີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ທຸເວ ວິວາທສ຺ສ ຜລານີຕິ ນິນ຺ທາ ປສໍສາ ຈ, ຊຍປຣາຊຍາທີນິ ວາ ຕໍສຠາຄານິ. ເອຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາຕິ ‘‘ນິນ຺ທາ ອນິຏ຺ຐາ ເອວ, ປສໍສາ ນາລໍ ສມາຍາ’’ຕິ ເອຕມ຺ປິ ວິວາທຜເລ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ. ເຂມາຠິປສ຺ສໍ ອວິວາທຠູມິນ຺ຕິ ອວິວາທຠູມິໍ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ເຂມ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສມາໂນ.

໙໐໔. ເອວຎ຺ຫິ ອວິວທມາໂນ – ຍາ ກາຈິມາຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຕິໂຍຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍ. ປຸຖຸຊ຺ຊາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສມ຺ຠວາ. ໂສ ອຸປຍໍ ກິເມຍ຺ຍາຕິ ໂສ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອຸປຍໍ ຣູປາທີສຸ ເອກມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ກິໍ ອຸເປຍ຺ຍ, ເກນ ວາ ກາຣເຓນ ອຸເປຍ຺ຍ. ທິຏ຺ເຐ ສຸເຕ ຂນ຺ຕິມກຸພ຺ພມາໂນຕິ ທິຏ຺ຐສຸຕສຸທ຺ຘີສຸ ເປມໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ.

໙໐໕. ອິໂຕ ພາຫິຣາ ປນ – ສີລຸຕ຺ຕມາຕິ ຄາຖາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສີລໍເຍວ ‘‘ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ສີລຸຕ຺ຕມາ ເອເກ ໂຠນ຺ໂຕ ສໍຍມມຕ຺ເຕນ ສຸທ຺ຘິໍ ວທນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິວຕາທິຎ຺ຈ ວຕໍ ສມາທາຍ ອຸປຏ຺ຐິຕາ, ອິເຘວ ທິຏ຺ຐິຍໍ ອສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ຠວູປນີຕາ ຠວຊ຺ໂຌສິຕາ ສມານາ ວທນ຺ຕິ, ອປິຈ ເຕ ກຸສລາ ວທານາ ‘‘ກຸສລາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວາທາ.

໙໐໖. ເອວໍ ສີລຸຕ຺ຕເມສຸ ຈ ເຕສຸ ຕຖາ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຍ ໂກຈິ – ສເຈ ຈຸໂຕຕິ ຄາຖາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສເຈ ຕໂຕ ສີລວຕໂຕ ປຣວິຈ຺ຉນ຺ທເນນ ວາ ອນຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ໂຕ ວາ ຈຸໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຕໍ ສີລພ຺ພຕາທິກມ຺ມໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທິກມ຺ມໍ ວາ ວິຣາຘຍິຕ຺ວາ ປເວຘຕີ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເວຘຕິ, ອປິຈ ໂຂ ຕໍ ສີລພ຺ພຕສຸທ຺ຘິໍ ປຊປ຺ປຕີ ຈ ວິປ຺ປລປຕິ ປຕ຺ຖຍຕີ ຈ. ກິມິວ? ສຕ຺ຖາວ ຫີໂນ ປວສໍ ຆຣມ຺ຫາ. ຆຣມ຺ຫາ ປວສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖໂຕ ຫີໂນ ຍຖາ ຕໍ ຆຣໍ ວາ ສຕ຺ຖໍ ວາ ປຕ຺ເຖຍ຺ຍາຕິ.

໙໐໗. ເອວໍ ປນ ສີລຸຕ຺ຕມານໍ ເວຘກາຣຓໍ ອຣິຍສາວໂກ – ສີລພ຺ພຕໍ ວາປິ ປຫາຍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ສາວຊ຺ຊນວຊ຺ຊນ຺ຕິ ສພ຺ພາກຸສລໍ ໂລກິຍກຸສລຎ຺ຈ. ເອຕໍ ສຸທ຺ຘິໍ ອສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ອປຕ຺ຖຍາໂນຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາທິເຠທໍ ເອຕໍ ສຸທ຺ຘິໍ, ອກຸສລາທິເຠທໍ ອສຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ອປຕ຺ຖຍມາໂນ. ວິຣໂຕ ຈເຣຕິ ສຸທ຺ຘິຍາ ອສຸທ຺ຘິຍາ ຈ ວິຣໂຕ ຈເຣຍ຺ຍ. ສນ຺ຕິມນຸຄ຺ຄຫາຍາຕິ ທິຏ຺ຐິໍ ອຄເຫຕ຺ວາ.

໙໐໘. ເອວໍ ອິໂຕ ພາຫິຣເກ ສີລຸຕ຺ຕເມ ສໍຍເມນ ວິສຸທ຺ຘິວາເທ ເຕສໍ ວິຆາຕໍ ສີລພ຺ພຕປ຺ປຫາຍິໂນ ອຣຫໂຕ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຎ຺ຎຖາປິ ສຸທ຺ຘິວາເທ ພາຫິຣເກ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕມູປນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສນ຺ຕຎ຺ເຎປິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ເຕ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕໍ ອມຣນ຺ຕປໍ ວາ ທິຏ຺ຐສຸທ຺ຘິອາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ອຸທ຺ຘໍສຣາ ຫຸຕ຺ວາ ຠວາຠເວສຸ ອວີຕຕຓ຺ຫາເສ ສຸທ຺ຘິມນຸຕ຺ຖຸນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕີຕິ.

໙໐໙. ເອວໍ ເຕສໍ ອວີຕຕຓ຺ຫານໍ ສຸທ຺ຘິໍ ອນຸຕ຺ຖຸນນ຺ຕານໍ ໂຍປິ ສຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຕານໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ, ຕສ຺ສປິ ອວີຕຕຓ຺ຫຕ຺ຕາ ຠວາຠເວສຸ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສ ຫິ ຊປ຺ປິຕານິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂຫນ຺ຕິເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ອາເສວິຕາ ຕຓ຺ຫໍ ວຑ຺ຒຍເຕວ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຊປ຺ປິຕານິ, ປເວຘິຕໍ ວາປິ ປກປ຺ປິເຕສຸ, ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ຈສ຺ສ ປກປ຺ປິເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ປເວຘິຕມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠວາຠເວສຸ ປນ ວີຕຕຓ຺ຫຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ຈຸຕູປປາໂຕ ອິຘ ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ສເກນ ເວເຘຍ຺ຍ ກຸຫິໍວ ຊປ຺ເປຕິ ອຍເມຕິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສສໍ ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໙໑໐-໑໑. ຍມາຫູຕິ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາ. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອໂກປິ ເອຕ຺ຖ ວາໂທ ສຈ຺ໂຈ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ທິຏ຺ຐິມຕ຺ຕເກນ ຫິ ເຕ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສກຎ຺ຫີ’’ຕິ ອິມໍ ຕາວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຕິນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິໍ.

໙໑໒. ເອວເມເຕສຸ ສກໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ພ຺ຣຸວນ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ຘມ຺ມໍ ‘‘ຫີນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ – ປຣສ຺ສ ເຈ ວມ຺ຠຍິເຕນ ຫີໂນຕິ ຄາຖາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍທິ ປຣສ຺ສ ນິນ຺ທິຕກາຣຓາ ຫີໂນ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ໂກຈິ ຘມ຺ເມສຸ ວິເສສິ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ປຸຖູ ຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວທນ຺ຕິ ຘມ຺ມໍ, ນິຫີນໂຕ ສພ຺ເພວ ເຕ ສມ຺ຫິ ທຬ຺ຫໍ ວທານາ ສກຘມ຺ເມ ທຬ຺ຫວາທາ ເອວ.

໙໑໓. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ສທ຺ຘມ຺ມປູຊາຕິ ຄາຖາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຕ ຈ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຍຖາ ປສໍສນ຺ຕິ ສກາຍນານິ, ສທ຺ຘມ຺ມປູຊາປິ ເນສໍ ຕເຖວ ວຕ຺ຕຕິ. ເຕ ຫິ ອຕິວິຍ ສຕ຺ຖາຣາທີນິ ສກ຺ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ເຕ ປມາຓາ ສິຍຸໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສພ຺ເພວ ວາທາ ຕຖິຍາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ສຸທ຺ຘີ ຫິ ເນສໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ, ນ ສາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສິຊ຺ຌຕິ, ນາປິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ. ອຕ຺ຕນິ ທິຏ຺ຐິຄາຫມຕ຺ຕເມວ ຫິ ຕໍ ເຕສໍ ປຣປຈ຺ຈຍເນຍ຺ຍພຸທ຺ຘີນໍ.

໙໑໔. ໂຍ ວາ ປນ ວິປຣີໂຕ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ຕສ຺ສ – ນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຣເນຍ຺ຍມຕ຺ຖີຕິ ຄາຖາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫິ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໒໗໗; ເນຕ຺ຕິ. ໕) ນເຍນ ສຸທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປເຣນ ເນຕພ຺ພໍ ຎາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ທິຏ຺ຐິຘມ຺ເມສຸ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ສມຸຄ຺ຄຫີຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ຕໍກາຣຓາ ໂສ ທິຏ຺ຐິກລຫານິ ອຕີໂຕ, ນ ຈ ໂສ ເສຏ຺ຐໂຕ ປສ຺ສຕິ ຘມ຺ມມຎ຺ຎໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຕິປຏ຺ຐານາທີຫິ.

໙໑໕. ຊານາມີຕິ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຕ຺ໂຖ ຈ – ເອວໍ ຕາວ ປຣມຕ຺ຖພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນ ຫິ ເສຏ຺ຐໂຕ ປສ຺ສຕິ ຘມ຺ມມຎ຺ຎໍ, ອຎ຺ເຎ ປນ ຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣຈິຕ຺ຕຎາຓາທີຫິ ຊານນ຺ຕາ ປສ຺ສນ຺ຕາປິ ‘‘ຊານາມິ ປສ຺ສາມິ ຕເຖວ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວທນ຺ຕາປິ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸທ຺ຘິໍ ປຈ຺ເຈນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ເຕສຸ ເອໂກປິ ອທ຺ທກ຺ຂິ ເຈ ອທ຺ທສ ເຈປິ ເຕນ ປຣຈິຕ຺ຕຎາຓາທິນາ ຍຖາຠູຕໍ ອຕ຺ຖໍ, ກິຎ຺ຫິ ຕຸມສ຺ສ ເຕນ ຕສ຺ສ ເຕນ ທສ຺ສເນນ ກິໍ ກຕໍ, ກິໍ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາ ສາຘິຕາ, ອຸທາຫຸ ສມຸທຍປຫານາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຍໂຕ ສພ຺ພຖາປິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ເຕ ຕິຕ຺ຖິຍາ ອຎ຺ເຎເນວ ວທນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘິໍ, ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວາ ເຕ ຕິຕ຺ຖິເຍ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຎ຺ເຎເນວ ວທນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ.

໙໑໖. ປສ຺ສໍ ນໂຣຕິ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຕ຺ໂຖ ຈ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ? ຍ຺ວາຍໍ ປຣຈິຕ຺ຕຎາຓາທີຫິ ອທ຺ທກ຺ຂິ, ໂສ ປສ຺ສໍ ນໂຣ ທກ຺ຂຕິ ນາມຣູປໍ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ທິສ຺ວານ ວາ ຎສ຺ສຕິ ຕານິເມວ ນາມຣູປານິ ນິຈ຺ຈໂຕ ສຸຂໂຕ ວາ ນ ອຎ຺ຎຖາ. ໂສ ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ກາມໍ ພຫຸໍ ປສ຺ສຕຸ ອປ຺ປກໍ ວາ ນາມຣູປໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ສຸຂໂຕ ຈ, ອຖສ຺ສ ເອວຣູເປນ ທສ຺ສເນນ ນ ຫິ ເຕນ ສຸທ຺ຘິໍ ກຸສລາ ວທນ຺ຕີຕິ.

໙໑໗. ນິວິສ຺ສວາທີຕິ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຕ຺ໂຖ ຈ – ເຕນ ຈ ທສ຺ສເນນ ສຸທ຺ຘິຍາ ອສຕິຍາປິ ໂຍ ‘‘ຊານາມິ ປສ຺ສາມິ ຕເຖວ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິວິສ຺ສວາທີ, ເອຕໍ ວາ ທສ຺ສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸທ຺ຘິໍ ປຈ຺ເຈນ຺ໂຕ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິວິສ຺ສວາທີ, ໂສ ສຸພ຺ພິນໂຍ ນ ໂຫຕິ ຕໍ ຕຖາ ປກປ຺ປິຕໍ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຸເຣກ຺ຂຣາໂນ. ໂສ ຫິ ຍໍ ສຕ຺ຖາຣາທິໍ ນິສ຺ສິໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ສຸຠໍ ວທາໂນ ສຸທ຺ຘິໍ ວໂທ, ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘວາໂທ ປຣິສຸທ຺ຘທສ຺ສໂນ ວາ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຖທ຺ທສາ ໂສ, ຕຕ຺ຖ ສກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອວິປຣີຕເມວ ໂສ ອທ຺ທສ. ຍຖາ ສາ ທິຏ຺ຐິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕເຖວ ນໍ ອທ຺ທສ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ປສ຺ສິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໙໑໘. ເອວໍ ປກປ຺ປິຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຸເຣກ຺ຂຣາເນສຸ ຕິຕ຺ຖິເຍສຸ – ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກປ຺ປມຸເປຕິ ສງ຺ຂາຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຕິ ສງ຺ຂາຍ, ຊານິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນປິ ຎາຓພນ຺ຘູຕິ ສມາປຕ຺ຕິຎາຓາທິນາ ອກຕຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິພນ຺ຘຸ. ຕຕ຺ຖ ວິຄ຺ຄໂຫ – ນາປິ ອສ຺ສ ຎາເຓນ ກໂຕ ພນ຺ຘຸ ອຕ຺ຖີຕິ ນປິ ຎາຓພນ຺ຘຸ. ສມ຺ມຸຕິໂຍຕິ ທິຏ຺ຐິສມ຺ມຸຕິໂຍ. ປຸຖຸຊ຺ຊາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສມ຺ຠວາ. ອຸຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎ, ອຎ຺ເຎ ຕາ ສມ຺ມຸຕິໂຍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໙໑໙. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ວິສ຺ສຊ຺ຊ ຄນ຺ຖານີຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ອນຸຄ຺ຄໂຫຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓວິຣຫິໂຕ, ໂສປິ ນາສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫຕິ ອນຸຄ຺ຄໂຫ, ນ ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອນຸຄ຺ຄໂຫ.

໙໒໐. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ໂສ ເອວຣູໂປ – ປຸພ຺ພາສເວຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາສເວຕິ ອຕີຕຣູປາທີນິ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານຘມ຺ເມ ກິເລເສ. ນເວຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຣູປາທີນິ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານຘມ຺ເມ. ນ ຉນ຺ທຄູຕິ ຉນ຺ທາທິວເສນ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ອນຕ຺ຕຄຣຫີຕິ ກຕາກຕວເສນ ອຕ຺ຕານໍ ອຄຣຫນ຺ໂຕ.

໙໒໑. ເອວໍ ອນຕ຺ຕຄຣຫີ ຈ – ສ ສພ຺ພຘມ຺ເມສູຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ເມສູຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຘມ຺ເມສຸ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທິຏ຺ຐໍ ວາ’’ຕິ ເອວໍປເຠເທສຸ. ປນ຺ນຠາໂຣຕິ ປຕິຕຠາໂຣ. ນ ກປ຺ເປຕີຕິ ນ ກປ຺ປິໂຍ, ທຸວິຘມ຺ປິ ກປ຺ປໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນູປຣໂຕຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກເສກ຺ຂາ ວິຍ ອຸປຣຕິສມງ຺ຄີປິ ນ ໂຫຕິ. ນ ປຕ຺ຖິໂຍຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ປຕ຺ຖິຍຕີຕິ ປຕ຺ຖິຍາ, ນາສ຺ສ ປຕ຺ຖິຍາຕິ ນ ປຕ຺ຖິໂຍຕິ. ເສສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກຏເມວາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປຸຣາເຠທສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ ເອວາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ມຫາພ຺ຍູຫສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ຕຸວຏກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໒໒. ປຸຈ຺ຉາມິ ຕນ຺ຕິ ຕຸວຏກສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິທມ຺ປິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຫາສມເຍ ‘‘ກາ ນຸ ໂຂ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕານໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອາທິຄາຖາຍ ຕາວ ປຸຈ຺ຉາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາທິວເສນ ປຸຈ຺ຉາ ວິຠຊິຕາ. ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນ຺ຕິ ອາທິຈ຺ຈສ຺ສ ໂຄຕ຺ຕພນ຺ຘຸໍ. ວິເວກໍ ສນ຺ຕິປທຎ຺ຈາຕິ ວິເວກຎ຺ຈ ສນ຺ຕິປທຎ຺ຈ. ກຖໍ ທິສ຺ວາຕິ ເກນ ກາຣເຓນ ທິສ຺ວາ, ກຖໍ ປວຕ຺ຕທສ຺ສໂນ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໙໒໓. ອຖ ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ຍຖາ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ກິເລເສ ອຸປຣຸນ຺ຘຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕທສ຺ສໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ນານປ຺ປກາເຣນ ຕໍ ເທວປຣິສໍ ກິເລສປ຺ປຫາເນ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ‘‘ມູລໍ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຍາ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຄາຖາ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ອາທິຄາຖາຍ ຕາວ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ປປຎ຺ຈາຕິ ສງ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ປປຎ຺ຈາ ເອວ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ. ຕສ຺ສາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ກິເລສາ ມູລໍ, ຕໍ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຍ ມູລໍ ອສ຺ມີຕິ ປວຕ຺ຕມານຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ມນ຺ຕາຍ ອຸປຣຸນ຺ເຘ. ຍາ ກາຈິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຕຓ຺ຫາ ອຸປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕາສໍ ວິນຍາ ສທາ ສໂຕ ສິກ຺ເຂ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ຫຸຕ຺ວາ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ.

໙໒໔. ເອວໍ ຕາວ ປຐມຄາຖາຍ ເອວ ຕິສິກ຺ຂາຍຸຕ຺ຕໍ ເທສນໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທເສຕ຺ວາ ປຸນ ມານປ຺ປຫານວເສນ ເທເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມມຠິຊຎ຺ຎາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸຈ຺ຈາກຸລີນຕາທິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓໍ ຊາເນຍ຺ຍ ອຖ ວາປິ ພຫິທ຺ຘາຕິ ອຖ ວາ ພຫິທ຺ຘາປິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວາ ຄຸຓໍ ຊາເນຍ຺ຍ. ນ ເຕນ ຖາມໍ ກຸພ຺ເພຖາຕິ ເຕນ ຄຸເຓນ ຖາມໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ.

໙໒໕. ອິທານິສ຺ສ ອກຣຓວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເສຍ຺ໂຍ ນ ເຕນາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຕນ ຈ ມາເນນ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ນີໂຈຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ສຣິກ຺ໂຂຫ’’ນ຺ຕິ ວາປິ ນ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ, ເຕຫິ ຈ ອຸຈ຺ຈາກຸລີນຕາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ຜຸຏ຺ໂຐ ອເນກຣູເປຫິ ‘‘ອຫໍ ອຸຈ຺ຈາກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຕ຺ຕານໍ ວິກປ຺ເປນ຺ໂຕ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ.

໙໒໖. ເອວໍ ມານປ຺ປຫານວເສນປິ ເທເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສພ຺ພກິເລສູປສມວເສນປິ ເທເສຕຸໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວຸປສເມຕິ ອຕ຺ຕນິ ເອວ ຣາຄາທິສພ຺ພກິເລເສ ອຸປສເມຍ຺ຍ. ນ ອຎ຺ຎໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ຕິເມເສຍ຺ຍາຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຈ ສຕິປຏ຺ຐານາທີນິ ອຎ຺ເຎນ ອຸປາເຍນ ສນ຺ຕິໍ ນ ປຣິເຍເສຍ຺ຍ. ກຸໂຕ ນິຣຕ຺ຕາ ວາຕິ ນິຣຕ຺ຕາ ກຸໂຕ ເອວ.

໙໒໗. ອິທານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ຕາທິຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຊ຺ເຌ ຍຖາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ມຫາສມຸທ຺ທສ຺ສ ອຸປຣິມເຫຏ຺ຐິມຠາຄານໍ ເວມຊ຺ຌສງ຺ຂາເຕ ຈຕຸໂຍຊນສຫສ຺ສປ຺ປມາເຓ ມຊ຺ເຌ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ ຐິຕສ຺ສ ວາ ມຊ຺ເຌ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ອູມິ ນ ຊາຍຕິ, ຐິໂຕວ ໂສ ໂຫຕິ ອວິກມ຺ປມາໂນ, ເອວໍ ອເນໂຊ ຂີຓາສໂວ ລາຠາທີສຸ ຐິໂຕ ອສ຺ສ ອວິກມ຺ປມາໂນ, ໂສ ຕາທິໂສ ຣາຄາທິອຸສ຺ສທໍ ຠິກ຺ຂຸ ນ ກເຣຍ຺ຍ ກຸຫິຎ຺ຈີຕິ.

໙໒໘. ອິທານິ ເອຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອພ຺ຠນຸໂມທນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອາທິປຏິປທໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ໂຘ ‘‘ອກິຕ຺ຕຍີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອກິຕ຺ຕຍີຕິ ອາຈິກ຺ຂິ. ວິວຏຈກ຺ຂູຕິ ວິວເຏຫິ ອນາວຣເຓຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສກ຺ຂິຘມ຺ມນ຺ຕິ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ຘມ຺ມໍ. ປຣິສ຺ສຍວິນຍນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສຍວິນຍນໍ. ປຏິປທໍ ວເທຫີຕິ ອິທານິ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ວເທຫິ. ຠທ຺ທນ຺ເຕຕິ ‘‘ຠທ຺ທໍ ຕວ ອຕ຺ຖູ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາລປນ຺ໂຕ ອາຫ. ອຖ ວາ ຠທ຺ທໍ ສຸນ຺ທຣໍ ຕວ ປຏິປທໍ ວເທຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຖ ວາປິ ສມາຘິນ຺ຕິ ຕເມວ ປຏິປທໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປຏິປທນ຺ຕິ ເອເຕນ ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິຕເຣຫິ ສີລໍ ສມາຘິຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉຕິ.

໙໒໙-໓໐. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ສີລສ຺ສ ຣກ຺ຂາ, ຍສ຺ມາ ວາ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ເທສິຍມານາ ອຍໍ ເທສນາ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ສປ຺ປາຍາ, ຕສ຺ມາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣໂຕ ປຠຸຕິ ປຏິປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈກ຺ຂູຫີ’’ຕິອາທິມາຣທ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂູຫິ ເນວ ໂລລສ຺ສາຕິ ອທິຏ຺ຐທກ຺ຂິຕພ຺ພາທິວເສນ ຈກ຺ຂູຫິ ໂລໂລ ເນວສ຺ສ. ຄາມກຖາຍ ອາວຣເຍ ໂສຕນ຺ຕິ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາໂຕ ໂສຕໍ ອາວເຣຍ຺ຍ. ຜສ຺ເສນາຕິ ໂຣຄຜສ຺ເສນ. ຠວຎ຺ຈ ນາຠິຊປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ຕສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖາຍ ກາມຠວາທິຠວຎ຺ຈ ນ ປຕ຺ເຖຍ຺ຍ. ເຠຣເວສຸ ຈ ນ ສມ຺ປເວເຘຍ຺ຍາຕິ ຕສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູເຕສຸ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທີສຸ ເຠຣເວສຸ ຈ ນ ສມ຺ປເວເຘຍ຺ຍ, ອວເສເສສຸ ວາ ຆານິນ຺ທ຺ຣິຍມນິນ຺ທ຺ຣິຍວິສເຍສຸ ນປ຺ປເວເຘຍ຺ຍ. ເອວໍ ປຣິປູໂຣ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປຸຣິເມຫິ ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິມິນາ ‘‘ອຣຎ຺ເຎ ວສຕາ ເຠຣວໍ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ນ ເວຘິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໙໓໑. ລທ຺ຘາ ນ ສນ຺ນິຘິໍ ກຍິຣາຕິ ເອເຕສໍ ອນ຺ນາທີນໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ເມນ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອຣຎ຺ເຎ ຈ ເສນາສເນ ວສຕາ ສທາ ທຸລ຺ລຠ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສນ຺ນິຘິໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ.

໙໓໒. ຌາຍີ ນ ປາທໂລລສ຺ສາຕິ ຌານາຠິຣໂຕ ຈ ນ ປາທໂລໂລ ອສ຺ສ. ວິຣເມ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາທິກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິໂນເທຍ຺ຍ. ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ເຈຕ຺ຖ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

໙໓໓. ຕນ຺ທິໍ ມາຍໍ ຫສ຺ສໍ ຂິຑ຺ຑນ຺ຕິ ອາລສິຍຎ຺ຈ ມາຍຎ຺ຈ ຫສ຺ສຎ຺ຈ ກາຍິກເຈຕສິກຂິຑ຺ຑຎ຺ຈ. ສວິຠູສນ຺ຕິ ສທ຺ຘິໍ ວິຠູສາຍ.

໙໓໔-໗. ອາຖພ຺ພຓນ຺ຕິ ອາຖພ຺ພຓິກມນ຺ຕປ຺ປໂຍຄໍ. ສຸປິນນ຺ຕິ ສຸປິນສຕ຺ຖໍ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ມຓິລກ຺ຂຓາທິໍ. ໂນ ວິທເຫຕິ ນປ຺ປໂຍເຊຍ຺ຍ. ວິຣຸຕນ຺ຕິ ມິຄາທີນໍ ວສ຺ສິຕໍ. ເປສຸຓິຍນ຺ຕິ ເປສຸຎ຺ຎໍ. ກຍວິກ຺ກເຍຕິ ປຎ຺ຈຫິ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ວຎ຺ຈນາວເສນ ວາ ອຸທຍປຕ຺ຖນາວເສນ ວາ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ອຸປວາທໍ ຠິກ຺ຂຸ ນ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຸປວາທກເຣ ກິເລເສ ອນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນິ ປເຣຫິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອຸປວາທໍ ນ ຊເນຍ຺ຍ. ຄາເມ ຈ ນາຠິສຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຄາເມ ຈ ຄິຫິສໍສຄ຺ຄາທີຫິ ນາຠິສຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ລາຠກມ຺ຍາ ຊນໍ ນ ລປເຍຍ຺ຍາຕິ ລາຠກາມຕາຍ ຊນໍ ນາລປເຍຍ຺ຍ. ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈີວຣາທີຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ຖໍ ວາ ປໂຍຊິຕໍ.

໙໓໘-໙. ໂມສວຊ຺ເຊ ນ ນີເຍຖາຕິ ມຸສາວາເທ ນ ນີເຍຖ. ຊີວິເຕນາຕິ ຊີວິກາຍ. ສຸຕ຺ວາ ຣຸສິໂຕ ພຫຸໍ ວາຈໍ, ສມຓານໍ ວາ ປຸຖຸຊນານນ຺ຕິ ຣຸສິໂຕ ຆຏ຺ຏິໂຕ ປເຣຫິ ເຕສ ສມຓານໍ ວາ ຂຕ຺ຕິຍາທິເຠທານໍ ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ປຸຖຸຊນານໍ ພຫຸມ຺ປິ ອນິຏ຺ຐວາຈໍ ສຸຕ຺ວາ. ນ ປຏິວຊ຺ຊາຕິ ນ ປຏິວເທຍ຺ຍ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ນ ຫິ ສນ຺ໂຕ ປຏິເສນິກໂຣນ຺ຕິ.

໙໔໐. ເອຕຎ຺ຈ ຘມ຺ມມຎ຺ຎາຍາຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາ. ວິຈິນນ຺ຕິ ວິຈິນນ຺ໂຕ. ສນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພຸຕິໍ ຎຕ຺ວາຕິ ນິພ຺ພຸຕິໍ ຣາຄາທີນໍ ສນ຺ຕີຕິ ຎຕ຺ວາ.

໙໔໑. ກິໍກາຣຓາ ນປ຺ປມຊ຺ເຊອິຕິ ເຈ – ອຠິຠູ ຫິ ໂສຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຠູຕິ ຣູປາທີນໍ ອຠິຠວິຕາ. ອນຠິຠູໂຕຕິ ເຕຫິ ອນຠິຠູໂຕ. ສກ຺ຂິຘມ຺ມມນີຕິຫມທສ຺ສີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ ອນີຕິຫໍ ຘມ຺ມມທ຺ທກ຺ຂິ. ສທາ ນມສ຺ສມນຸສິກ຺ເຂຕິ ສທາ ນມສ຺ສນ຺ໂຕ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາໂຍ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເກວລໍ ປນ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈກ຺ຂູຫິ ເນວ ໂລໂລ’’ຕິອາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ, ‘‘ອນ຺ນານມໂຖ ປານານ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ສນ຺ນິຘິປຏິກ຺ເຂປມຸເຂນ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສີລໍ, ເມຖຸນໂມສວຊ຺ຊເປສຸຓິຍາທີຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ, ‘‘ອາຖພ຺ພຓໍ ສຸປິນໍ ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ, ‘‘ຌາຍີ ອສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມາຘິ, ‘‘ວິຈິນໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຎາ, ‘‘ສທາ ສໂຕ ສິກ຺ເຂ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸນ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິສ຺ໂສປິ ສິກ຺ຂາ, ‘‘ອຖ ອາສເນສຸ ສຍເນສຸ, ອປ຺ປສທ຺ເທສຸ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫເຣຍ຺ຍ, ນິທ຺ທໍ ນ ພຫຸລີກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີຫິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ອຸປກາຣາປກາຣສງ຺ຄຓ຺ຫນວິໂນທນານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ. ເອວໍ ຠຄວາ ນິມ຺ມິຕສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓປຏິປທໍ ວຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປຸຣາເຠທສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕສທິໂສເຍວາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຕຸວຏກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໕. ອຕ຺ຕທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໔໒. ອຕ຺ຕທຓ຺ຑາ ຠຍໍ ຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂຍ ໂສ ສມ຺ມາປຣິພ຺ພາຊນີຍສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ສາກິຍໂກລິຍານໍ ອຸທກໍ ປຏິຈ຺ຈ ກລໂຫ ວຓ຺ຓິໂຕ, ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ຎາຕກາ ກລຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຫນ຺ທ ເນ ວາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເສນານໍ ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍຕ຺ໂຖ – ຍໍ ໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ວາ ສມ຺ປຣາຍິກໍ ວາ ຠຍໍ ຊາຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕທຓ຺ຑາ ຠຍໍ ຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ທຸຈ຺ຈຣິຕກາຣຓາ ຊາຕໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຊນໍ ປສ຺ສຖ ເມຘຄໍ, ອິມໍ ສາກິຍາທິຊນໍ ປສ຺ສຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເມຘຄໍ ຫິໍສກໍ ພາຘກນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕໍ ປຏິວິຣຸທ຺ຘໍ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ຊນໍ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ຕສ຺ສ ສໍເວຄໍ ຊເນຕຸໍ ອາຫ ‘‘ສໍເວຄໍ ກິຕ຺ຕຍິສ຺ສາມິ, ຍຖາ ສໍວິຊິຕໍ ມຍາ’’ຕິ, ປຸພ຺ເພ ໂພຘິສຕ຺ເຕເນວ ສຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໙໔໓. ອິທານິ ຍຖາເນນ ສໍວິຊິຕໍ, ຕໍ ປກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຜນ຺ທມານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຜນ຺ທມານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ກມ຺ປມານໍ. ອປ຺ໂປທເກຕິ ອປ຺ປອຸທເກ. ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫິ ພ຺ຍາຣຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາຕິ ນານາສຕ຺ເຕ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຣຸທ຺ເຘ ທິສ຺ວາ. ມໍ ຠຍມາວິສີຕິ ມໍ ຠຍໍ ປວິຏ຺ຐໍ.

໙໔໔. ສມນ຺ຕມສາໂຣ ໂລໂກຕິ ນິຣຍໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ໂລໂກ ອສາໂຣ ນິຈ຺ຈສາຣາທິຣຫິໂຕ. ທິສາ ສພ຺ພາ ສເມຣິຕາຕິ ສພ຺ພາ ທິສາ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ກມ຺ປິຕາ. ອິຈ຺ຉໍ ຠວນມຕ຺ຕໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຕາຓໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ນາທ຺ທສາສິໍ ອໂນສິຕນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ຊຣາທີຫິ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖໍ ນາທ຺ທກ຺ຂິໍ.

໙໔໕. ໂອສາເນຕ຺ເວວ ພ຺ຍາຣຸທ຺ເຘ, ທິສ຺ວາ ເມ ອຣຕີ ອຫູຕິ ໂຍພ຺ພຎ຺ຎາທີນໍ ໂອສາເນ ເອວ ອນ຺ຕຄມເກ ເອວ ວິນາສເກ ເອວ ຊຣາທີຫິ ພ຺ຍາຣຸທ຺ເຘ ອາຫຕຈິຕ຺ເຕ ສຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອຣຕິ ເມ ອໂຫສິ. ອເຖຕ຺ຖ ສລ຺ລນ຺ຕິ ອຖ ເອເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ຣາຄາທິສລ຺ລໍ. ຫທຍນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕນິສ຺ສິຕໍ.

໙໔໖. ‘‘ກຖໍອານຸຠາວໍ ສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ເຈ – ເຍນ ສລ຺ເລນ ໂອຕິຓ຺ໂຓຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ທິສາ ສພ຺ພາ ວິຘາວຕີຕິ ສພ຺ພາ ທຸຈ຺ຈຣິຕທິສາປິ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິທິສາວິທິສາປິ ຘາວຕິ. ຕເມວ ສລ຺ລມພ຺ພຸຍ຺ຫ, ນ ຘາວຕິ ນ ສີທຕີຕິ ຕເມວ ສລ຺ລໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕາ ຈ ທິສາ ນ ຘາວຕິ, ຈຕຸໂຣເຆ ຈ ນ ສີທຕີຕິ.

໙໔໗. ເອວໍມຫານຸຠາເວນ ສລ຺ເລນ ໂອຕິຓ຺ເຓສ຺ວປິ ຈ ສຕ຺ເຕສຸ – ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂານຸຄີຍນ຺ຕິ, ຍານິ ໂລເກ ຄຘິຕານີຕິ ຄາຖາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຍ ໂລເກ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ປຏິລາຠາຍ ຄິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຄຘິຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຈິຣກາລາເສວິຕຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ຄຘິຕານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິສິກ຺ຂາທິກາ ອເນກາ ສິກ຺ຂາ ກຖີຍນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ວາ. ປສ຺ສຖ ຍາວ ປມຕ຺ໂຕ ວາຍໍ ໂລໂກ, ຍໂຕ ປຓ຺ຑິໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເຕສຸ ວາ ຄຘິເຕສຸ ຕາສຸ ວາ ສິກ຺ຂາສຸ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ນ ສິຍາ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອນິຈ຺ຈາທິທສ຺ສເນນ ນິພ຺ພິຊ຺ຌ ສພ຺ພໂສ ກາເມ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພານເມວ ສິກ຺ເຂຕິ.

໙໔໘. ອິທານິ ຍຖາ ນິພ຺ພານາຍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຈ຺ໂຈ ສິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ໂຈຕິ ວາຈາສຈ຺ເຈນ ຎາຓສຈ຺ເຈນ ມຄ຺ຄສຈ຺ເຈນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຣິຕ຺ຕເປສຸໂຓຕິ ປຫີນເປສຸໂຓ. ເວວິຈ຺ຉນ຺ຕິ ມຈ຺ຉຣິຍໍ.

໙໔໙. ນິທ຺ທໍ ຕນ຺ທິໍ ສເຫ ຖີນນ຺ຕິ ປຈລາຍິກຎ຺ຈ ກາຍາລສິຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕາລສິຍຎ຺ຈາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ເມ ອຠິຠເວຍ຺ຍ. ນິພ຺ພານມນໂສຕິ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ.

໙໕໐-໕໑. ສາຫສາຕິ ຣຕ຺ຕສ຺ສ ຣາຄຈຣິຍາທິເຠທາ ສາຫສກຣຓາ. ປຸຣາຓໍ ນາຠິນນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ອຕີຕຣູປາທິໍ ນາຠິນນ຺ເທຍ຺ຍ. ນເວຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ. ຫິຍ຺ຍມາເນຕິ ວິນສ຺ສມາເນ. ອາກາສໍ ນ ສິໂຕ ສິຍາຕິ ຕຓ຺ຫານິສ຺ສິໂຕ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ຣູປາທີນໍ ອາກາສນໂຕ ‘‘ອາກາໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໙໕໒. ‘‘ກິໍກາຣຓາ ອາກາສໍ ນ ສິໂຕ ສິຍາ’’ຕິ ເຈ – ‘‘ເຄຘໍ ພ຺ຣູມີ’’ຕິ ຄາຖາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຫຎ຺ຫິ ອິມໍ ອາກາສສງ຺ຂາຕໍ ຕຓ຺ຫໍ ຣູປາທີສຸ ຄິຊ຺ຌນໂຕ ເຄຘໍ ພ຺ຣູມິ ‘‘ເຄໂຘ’’ຕິ ວທາມິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ອວຫນນຏ຺ເຐນ ‘‘ໂອໂຆ’’ຕິ ຈ ອາຊວນຏ຺ເຐນ ‘‘ອາຊວ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ, ອິທໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຊປ຺ປກາຣຓໂຕ ‘‘ຊປ຺ປນ’’ນ຺ຕິ ຈ ທຸມ຺ມຸຎ຺ຈນຏ຺ເຐນ ‘‘ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ກມ຺ປກຣເຓນ ‘‘ປກມ຺ປນ’’ນ຺ຕິ ຈ ພ຺ຣູມິ, ເອສາ ຈ ໂລກສ຺ສ ປລິໂພຘຏ຺ເຐນ ທຸຣຕິກ຺ກມນີຍຏ຺ເຐນ ຈ ກາມປງ຺ໂກ ທຸຣຈ຺ຈໂຍຕິ. ‘‘ອາກາສໍ ນ ສິໂຕ ສິຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ວາ ‘‘ກິເມຕໍ ອາກາສ’’ນ຺ຕິ ເຈ? ເຄຘໍ ພ຺ຣູມີຕິ. ເອວມ຺ປິ ຕສ຺ສາ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປທໂຍຊນາ – ອາກາສນ຺ຕິ ເຄຘໍ ພ຺ຣູມີຕິ. ຕຖາ ຍ຺ວາຍໍ ມໂຫໂຆຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ພ຺ຣູມິ, ອາຊວໍ ພ຺ຣູມິ, ຊປ຺ປນໍ ພ຺ຣູມິ, ປກມ຺ປນໍ ພ຺ຣູມິ, ຍ຺ວາຍໍ ສເທວເກ ໂລເກ ກາມປງ຺ໂກ ທຸຣຈ຺ຈໂຍ, ຕໍ ພ຺ຣູມີຕິ.

໙໕໓. ເອວເມຕໍ ເຄຘາທິປຣິຍາຍໍ ອາກາສໍ ອນິສ຺ສິໂຕ – ສຈ຺ຈາ ອໂວກ຺ກມ຺ມາຕິ ຄາຖາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ຕິວິຘາປິ ສຈ຺ຈາ ອໂວກ຺ກມ຺ມ ໂມເນຍ຺ຍປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຸນີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ ນິພ຺ພານຕ຺ຖເລ ຕິຏ຺ຐຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ສ ເວ ເອວຣູໂປ ສພ຺ພານິ ອາຍຕນານິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໙໕໔. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ສ ເວ ວິທ຺ວາຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈາທິນເຍນ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາ. ສມ຺ມາ ໂສ ໂລເກ ອິຣິຍາໂນຕິ ອສມ຺ມາອິຣິຍນກຣານໍ ກິເລສານໍ ປຫານາ ສມ຺ມາ ໂສ ໂລເກ ອິຣິຍມາໂນ.

໙໕໕. ເອວໍ ອປິເຫນ຺ໂຕ ຈ – ໂຍຘ ກາເມຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄນ຺ຕິ ສຕ຺ຕວິຘໍ ສງ຺ຄຎ຺ຈ ໂຍ ອຈ຺ຈຕຣິ ນາຊ຺ເຌຕີຕິ ນາຠິຊ຺ຌາຍຕິ.

໙໕໖. ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫສຸປິ ໂຍ ເອວຣູໂປ ໂຫຕຸມິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ວທາມິ – ຍໍ ປຸພ຺ເພຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ປຸພ຺ເພຕິ ອຕີເຕ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຘມ຺ມໍ ກິເລສຊາຕໍ ອຕີຕກມ຺ມຎ຺ຈ. ປຈ຺ຉາ ເຕ ມາຫຸ ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ອນາຄເຕປິ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຘມ຺ມໍ ຣາຄາທິກິຎ຺ຈນໍ ມາຫຸ. ມຊ຺ເຌ ເຈ ໂນ ຄເຫສ຺ສສີຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຣູປາທິຘມ຺ເມປິ ນ ຄເຫສ຺ສສິ ເຈ.

໙໕໗. ເອວໍ ‘‘ອຸປສນ຺ໂຕ ຈຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣຫໂຕ ຖຸຕິວເສນ ອິໂຕ ປຣາ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພໂສຕິ ຄາຖາຍ ມມາຍິຕນ຺ຕິ ມມຕ຺ຕກຣຓໍ, ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຄຫິຕໍ ວາ ວຕ຺ຖຸ. ອສຕາ ຈ ນ ໂສຈຕີຕິ ອວິຊ຺ຊມານກາຣຓາ ອສນ຺ຕກາຣຓາ ນ ໂສຈຕິ. ນ ຊີຍຕີຕິ ຊານິມ຺ປິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ.

໙໕໘-໙. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິ ຣູປາທິຘມ຺ມຊາຕໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ອນິຏ຺ຐຸຣີຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ອນິຏ຺ຐຸຣີຕິ ອນິສ຺ສຸກີ. ‘‘ອນິທ຺ຘຸຣີ’’ຕິປິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ. ສພ຺ພຘີ ສໂມຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໂມ, ອຸເປກ຺ຂໂກຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ໂຍ ໂສ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເມ’’ຕິ ນ ໂສຈຕິ, ຕມຫໍ ອວິກມ຺ປິນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ອນິຏ຺ຐຸຣີ ອນນຸຄິທ຺ໂຘ ອເນໂຊ ສພ຺ພຘິ ສໂມຕິ ອິມໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຈຕຸພ຺ພິຘມານິສໍສໍ ພ຺ຣູມີຕິ.

໙໖໐. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ອເນຊສ຺ສາຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ນິສງ຺ຂຕີຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ ສງ຺ຂາໂຣ. ໂສ ຫິ ຍສ຺ມາ ນິສງ຺ຂຣິຍຕິ ນິສງ຺ຂໂຣຕິ ວາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິສງ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຍາຣມ຺ຠາຕິ ວິວິຘາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທິກາ ອາຣມ຺ຠາ. ເຂມໍ ປສ຺ສຕິ ສພ຺ພຘີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຠຍເມວ ປສ຺ສຕິ.

໙໖໑. ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ສເມສູຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ນ ວທເຕຕິ ‘‘ສທິໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ມານວເສນ ສເມສຸປິ ອຕ຺ຕານໍ ນ ວທຕິ ໂອເມສຸປິ ອຸສ຺ເສສຸປິ. ນາເທຕິ ນ ນິຣສ຺ສຕີຕິ ຣູປາທີສຸ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ; ນ ນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ. ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈສຕາ ສາກິຍກຸມາຣາ ຈ ໂກລິຍກຸມາຣາ ຈ ເອຫິຠິກ຺ຂຸປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວາ ມຫາວນໍ ປາວິສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຕ຺ຕທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖. ສາຣິປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໙໖໒. ນ ເມ ທິຏ຺ໂຐຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເຖຣປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ – ຣາຊຄຫກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຈນ຺ທນຆຏິກາຍ ປຏິລາຠໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕາຍ ຈນ຺ທນຆຏິກາຍ ກຕສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອາກາເສ ອຸສ຺ສາປນໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ອິທ຺ຘິຍາ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສາວການໍ ອິທ຺ຘິປຏິກ຺ເຂໂປ, ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຕ຺ຕຸກາມຕາ, ປາຏິຫາຣິຍກຣຓໍ, ຠຄວໂຕ ສາວຕ຺ຖິຄມນໍ, ຕິຕ຺ຖິຍານຸພນ຺ຘນໍ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປເສນທິໂນ ພຸທ຺ຘູປຄມນໍ ກຓ຺ຑມ຺ພປາຕຸຠາໂວ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ຕິຕ຺ຖິຍຊຍຕ຺ຖໍ ປາຏິຫາຣິຍກຣຓຸສ຺ສຸກ຺ກນິວາຣຓໍ, ຍມກປາຏິຫາຣິຍກຣຓໍ, ກຕປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕາວຕິໍສຠວນຄມນໍ, ຕຕ຺ຖ ເຕມາສໍ ຘມ຺ມເທສນາ, ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖເຣນ ຍາຈິຕສ຺ສ ເທວໂລກໂຕ ສງ຺ກສ຺ສນຄເຣ ໂອໂຣຫຓນ຺ຕິ ອິມານິ ວຕ຺ຖູນິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣ ຈ ຊາຕການິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ຍາວ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາຫິ ປູຊິຍມາໂນ ຠຄວາ ມຊ຺ເຌ ມຓິມເຍນ ໂສປາເນນ ສງ຺ກສ຺ສນຄເຣ ໂອຣຸຍ຺ຫ ໂສປານກເຬວເຣ ອຏ຺ຐາສິ –

‘‘ເຍ ຌານປ຺ປສຸຕາ ຘີຣາ, ເນກ຺ຂມ຺ມູປສເມ ຣຕາ;

ເທວາປິ ເຕສໍ ປິຫຍນ຺ຕິ, ສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ສຕີມຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໘໑) –

ອິມິສ຺ສາ ຘມ຺ມປທຄາຖາຍ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ໂສປານກເຬວເຣ ຐິຕໍ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສພ຺ພປຐມໍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ວນ຺ທິ, ຕໂຕ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ຠິກ຺ຂຸນີ, ອຖາປໂຣ ຊນກາໂຍ. ຕຕ຺ຣ ຠຄວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມິສ຺ສໍ ປຣິສຕິ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອິທ຺ຘິຍາ ອຄ຺ໂຄຕິ ປາກໂຏ, ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ, ປຸຓ຺ໂຓ ຘມ຺ມກຖິກຕ຺ເຕນ, ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ປນາຍໍ ປຣິສາ ນ ເກນຈິ ຄຸເຓນ ເອວໍ ອຄ຺ໂຄຕິ ຊານາຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຄຸເຓນ ປກາເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ເຖຣໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ຠຄວຕາ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຎ຺ຫໍ, ເສກ຺ຂປຎ຺ຫໍ, ອເສກ຺ຂປຎ຺ຫຎ຺ຈ, ສພ຺ພໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຕທາ ນໍ ຊໂນ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ນ ອິທາເນວ ປຎ຺ຎາຍ ອຄ຺ໂຄ, ອຕີເຕປິ ປຎ຺ຎາຍ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິ ຊາຕກໍ ອາເນສິ.

ອຕີເຕ ປໂຣສຫສ຺ສາ ອິສໂຍ ວນມູລຜລາຫາຣາ ປພ຺ພຕປາເທ ວສນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາພາໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ອຸປຏ຺ຐານານິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສີ ‘‘ສປ຺ປາຍເຠສຊ຺ຊໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ, ອາຈຣິຍໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ອຸປຏ຺ຐຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສປຖໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ອນາຄເຕເຍວ ອາຈຣິໂຍ ກາລມກາສິ. ຕໍ ‘‘ອິທານິ ກາລໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິກາ ສມາປຕ຺ຕິມາຣພ຺ຠ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ, ອນ຺ເຕວາສິໂນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຘິຄໂມ’’ຕິ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ອຖ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສີ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກາລກຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອາມ ປຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ, ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ອາຫ, ນ ກິຎ຺ຈິ ອາຈຣິເຍນ ອຘິຄຕນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີຕິ ວທນ຺ໂຕ ອາຈຣິໂຍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ປເວເທສິ, ສກ຺ກາຕພ຺ໂພ ອາຈຣິໂຍຕິ.

‘‘ປໂຣສຫສ຺ສມ຺ປິ ສມາຄຕານໍ,

ກນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ອປຎ຺ຎາ;

ເອໂກປິ ເສຍ຺ໂຍ ປຸຣິໂສ ສປຎ຺ໂຎ,

ໂຍ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຊານາຕິ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໙໙);

ກຖິເຕ ຈ ປນ ຠຄວຕາ ຊາຕເກ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານມຕ຺ຖາຍ ສປ຺ປາຍເສນາສນໂຄຈຣສີລວຕາທີນິ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ‘‘ນ ເມ ທິຏ຺ໂຐ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ’’ຕິ ອິມໍ ຖຸຕິຄາຖໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ. ຕມຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຕໂຕ ປຣາ ເສສຄາຖາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ ອິໂຕ ສງ຺ກສ຺ສນຄເຣ ໂອຕຣຓໂຕ ປຸພ຺ເພ. ວຄ຺ຄຸວໂທຕິ ສຸນ຺ທຣວໂທ. ຕຸສິຕາ ຄຓິມາຄໂຕຕິ ຕຸສິຕກາຍາ ຈວິຕ຺ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕຸສິຕາ ອາຄໂຕ, ຄຓາຈຣິຍຕ຺ຕາ ຄຓີ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ວາ ຕຸສິຕສງ຺ຂາຕາ ເທວໂລກາ ຄຓິໍ ອາຄໂຕ ຕຸສິຕານໍ ວາ ອຣຫນ຺ຕານໍ ຄຓິໍ ອາຄໂຕຕິ.

໙໖໓. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຍຖາ ທິສ຺ສຕີຕິ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ວິຍ ມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ທິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ວາ ທິສ຺ສຕີຕິ ຕຈ຺ຉໂຕ ອວິປຣີຕໂຕ ທິສ຺ສຕິ ຈກ຺ຂຸມາຕິ ອຸຕ຺ຕມຈກ຺ຂຸ. ເອໂກຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕາທີຫິ ເອໂກ. ຣຕິນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມຣຕິອາທິໍ.

໙໖໔. ຕຕິຍຄາຖາຍ ພຫູນມິຘ ພທ຺ຘານນ຺ຕິ ອິຘ ພຫູນໍ ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ສິສ຺ສານໍ. ສິສ຺ສາ ຫິ ອາຈຣິເຍ ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ‘‘ພທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ ປຎ຺ເຫນ ອາຄມນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິໂກ ປຎ຺ເຫນ ອາຄໂຕມ຺ຫິ, ອຕ຺ຖິການໍ ວາ ປຎ຺ເຫນ ອາຄມນໍ, ປຎ຺ເຫນ ອຕ຺ຖິ ອາຄມນໍ ວາຕິ.

໙໖໕. ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ວິຊິຄຸຈ຺ຉໂຕຕິ ຊາຕິອາທີຫິ ອຏ຺ຏີຍໂຕ ຣິຕ຺ຕມາສນນ຺ຕິ ວິວິຕ຺ຕໍ ມຎ຺ຈປີຐໍ. ປພ຺ພຕານໍ ຄຸຫາສຸ ວາຕິ ປພ຺ພຕຄຸຫາສຸ ວາ ຣິຕ຺ຕມາສນໍ ຠຊໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

໙໖໖. ປຎ຺ຈມຄາຖາຍ ອຸຈ຺ຈາວເຈສູຕິ ຫີນປຓີເຕສຸ. ສຍເນສູຕິ ວິຫາຣາທີສຸ ເສນາສເນສຸ. ກີວນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ເຠຣວາຕິ ກິຕ຺ຕກາ ຕຕ຺ຖ ຠຍກາຣຓາ. ‘‘ກຸວນ຺ໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ກູຊນ຺ໂຕຕິ ຈສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ນ ປນ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ສນ຺ຘິຍຕິ.

໙໖໗. ຉຏ຺ຐຄາຖາຍ ກຕີ ປຣິສ຺ສຍາຕິ ກິຕ຺ຕກາ ອຸປທ຺ທວາ. ອຄຕໍ ທິສນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຄຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອຄຕໍ ຕຖາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໂຕ ທິສາ ຈາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຄຕໍ ທິສ’’ນ຺ຕິ. ອຠິສມ຺ຠເວຕິ ອຠິຠເວຍ຺ຍ. ປນ຺ຕມ຺ຫີຕິ ປຣິຍນ຺ເຕ.

໙໖໘-໙. ສຕ຺ຕມຄາຖາຍ ກ຺ຍາສ຺ສ ພ຺ຍປ຺ປຖໂຍ ອສ຺ສູຕິ ກີທິສານິ ຕສ຺ສ ວຈນານິ ອສ຺ສຸ. ອຏ຺ຐມຄາຖາຍ ເອໂກທິ ນິປໂກຕິ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິໂຕ.

໙໗໐. ເອວໍ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ເຕນ ຕີຫິ ຄາຖາຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາຫິ – ປຎ຺ຈສຕານໍ ສິສ຺ສານມຕ຺ຖາຍ ເສນາສນໂຄຈຣສີລວຕາທີນິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ວິຊິຄຸຈ຺ຉມານສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນມາຣທ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ຕາວຕ຺ໂຖ – ຊາຕິອາທີຫິ ວິຊິຄຸຈ຺ຉມານສ຺ສ ຣິຕ຺ຕາສນໍ ສຍນໍ ເສວໂຕ ເຈ ສມ຺ໂພຘິກາມສ຺ສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຍທິທໍ ຜາສຸ ໂຍ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຍຖານຸຘມ຺ມໍ ໂຍ ຈ ອນຸຘມ຺ໂມ, ຕໍ ເຕ ປວກ຺ຂາມິ ຍຖາ ປຊານໍ ຍຖາ ປຊານນ຺ໂຕ ວເທຍ຺ຍ, ເອວໍ ວທາມີຕິ.

໙໗໑. ທຸຕິຍຄາຖາຍ ປຣິຍນ຺ຕຈາຣີຕິ ສີລາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຣິຍນ຺ເຕສຸ ຈຣມາໂນ. ຑໍສາຘິປາຕານນ຺ຕິ ປິງ຺ຄລມກ຺ຂິການຎ຺ຈ ເສສມກ຺ຂິການຎ຺ຈ. ເສສມກ຺ຂິກາ ຫິ ຕໂຕ ຕໂຕ ອຘິປຕິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຘິປາຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສຜສ຺ສານນ຺ຕິ ໂຈຣາທິຜສ຺ສານໍ.

໙໗໒. ຕຕິຍຄາຖາຍ ປຣຘມ຺ມິກາ ນາມ ສຕ຺ຕ ສຫຘມ຺ມິກວຊ຺ຊາ ສພ຺ເພປິ ພາຫິຣກາ. ກຸສລານຸເອສີຕິ ກຸສລຘມ຺ເມ ອນ຺ເວສມາໂນ.

໙໗໓. ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ອາຕງ຺ກຜສ຺ເສນາຕິ ໂຣຄຜສ຺ເສນ. ສີຕໍ ອຕຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ສີຕຎ຺ຈ ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈ. ໂສ ເຕຫິ ຜຸຏ຺ໂຐ ພຫຸຘາຕິ ໂສ ເຕຫິ ອາຕງ຺ກາທີຫິ ອເນເກຫິ ອາກາເຣຫິ ຜຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນປິ. ອໂນໂກຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອໂນກາສຠູໂຕ.

໙໗໔. ເອວໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຊິຄຸຈ຺ຉໂຕ’’ຕິອາທີຫິ ຕີຫິ ຄາຖາຫິ ປຸຏ຺ຐມຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ກ຺ຍາສ຺ສ ພ຺ຍປ຺ປຖໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຸຏ຺ຐໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ເຖຍ຺ຍໍ ນ ກາເຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຜສ຺ເສຕິ ຜເຣຍ຺ຍ. ຍທາວິລຕ຺ຕໍ ມນໂສ ວິຊຎ຺ຎາຕິ ຍໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວິລຕ຺ຕໍ ວິຊາເນຍ຺ຍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ກຓ຺ຫສ຺ສ ປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວິໂນທເຍຍ຺ຍ.

໙໗໕. ມູລມ຺ປິ ເຕສໍ ປລິຂຎ຺ຎ ຕິຏ຺ເຐຕິ ເຕສໍ ໂກຘາຕິມານານໍ ຍໍ ອວິຊ຺ຊາທິກໍ ມູລໍ, ຕມ຺ປິ ປລິຂຓິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ອທ຺ຘາ ຠວນ຺ໂຕ ອຠິສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ປິຍປ຺ປິຍໍ ອຠິຠວນ຺ໂຕ ເອກໍເສເນວ ອຠິຠເວຍ຺ຍ, ນ ຕຕ຺ຣ ສິຖິລໍ ປຣກ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໙໗໖. ປຎ຺ຎໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ປຎ຺ຎໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ. ກລ຺ຍາຓປີຕີຕິ ກລ຺ຍາຓາຍ ປີຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຈຕຸໂຣ ສເຫຖ ປຣິເທວຘມ຺ເມຕິ ອນນ຺ຕຣຄາຖາຍ ວຸຈ຺ຈມາເນ ປຣິເທວນີຍຘມ຺ເມ ສເຫຍ຺ຍ.

໙໗໗. ກິໍສູ ອສິສ຺ສາມີຕິ ກິໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ. ກຸວໍ ວາ ອສິສ຺ສນ຺ຕິ ກຸຫິໍ ວາ ອສິສ຺ສາມິ. ທຸກ຺ຂໍ ວຕ ເສຕ຺ຖ ກ຺ວຊ຺ຊ ເສສ຺ສນ຺ຕິ ອິມໍ ຣຕ຺ຕິໍ ທຸກ຺ຂໍ ສຍິໍ, ອຊ຺ຊ ອາຄມນຣຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ຖ ສຍິສ຺ສໍ. ເອເຕ ວິຕກ຺ເກຕິ ເອເຕ ປິຓ຺ຑປາຕນິສ຺ສິເຕ ທ຺ເວ, ເສນາສນນິສ຺ສິເຕ ທ຺ເວຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິຕກ຺ເກ. ອນິເກຕຈາຣີຕິ ອປລິໂພຘຈາຣີ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫຈາຣີ.

໙໗໘. ກາເລຕິ ປິຓ຺ຑປາຕກາເລ ປິຓ຺ຑປາຕສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ນໍ ວາ ຈີວຣກາເລ ຈີວຣສງ຺ຂາຕໍ ວສນໍ ວາ ລທ຺ຘາ ຘມ຺ເມນ ສເມນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຕ຺ຕໍ ໂສ ຊຎ຺ຎາຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ປຣິໂຠເຄ ຈ ໂສ ປມາຓໍ ຊາເນຍ຺ຍ. ອິຘາຕິ ສາສເນ, ນິປາຕມຕ຺ຕເມວ ວາ ເອຕໍ. ໂຕສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສນ຺ໂຕສຕ຺ຖໍ, ເອຕທຕ຺ຖໍ ມຕ຺ຕໍ ຊາເນຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ເຕສຸ ຄຸຕ຺ໂຕຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຄຸຕ຺ໂຕ. ຍຕຈາຣີຕິ ສໍຍຕວິຫາໂຣ, ຣກ຺ຂິຕິຣິຍາປໂຖ ຣກ຺ຂິຕກາຍວຈີມໂນທ຺ວາໂຣ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຍຕິຈາຣີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ. ຣຸສິໂຕຕິ ໂຣສິໂຕ, ຆຏ຺ຏິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໙໗໙. ຌານານຸຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອນຸປນ຺ນຸປ຺ປາທເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນາເສວເນນ ຈ ຌາເນ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ. ອຸເປກ຺ຂມາຣພ຺ຠ ສມາຫິຕຕ຺ໂຕຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຸເປກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ. ຕກ຺ກາສຍໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈິຍູປຉິນ຺ເທຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທິໍ ຕກ຺ກຎ຺ຈ, ກາມສຎ຺ຎາທິໍ ຕສ຺ສ ຕກ຺ກສ຺ສ ອາສຍຎ຺ຈ, ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາທິໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈິຍຎ຺ຈ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ.

໙໘໐. ຈຸທິໂຕ ວຈີຠິ ສຕິມາຠິນນ຺ເທຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍາທີຫິ ວາຈາຫິ ໂຈທິໂຕ ສມາໂນ ສຕິມາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ໂຈທນໍ ອຠິນນ຺ເທຍ຺ຍ. ວາຈໍ ປມຸຎ຺ເຈ ກຸສລນ຺ຕິ ຎາຓສມຸຏ຺ຐິຕໍ ວາຈໍ ປມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ. ນາຕິເວລນ຺ຕິ ອຕິເວລໍ ປນ ວາຈໍ ກາລເວລຎ຺ຈ ສີລເວລຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນປ຺ປມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ. ຊນວາທຘມ຺ມາຍາຕິ ຊນວາທກຖາຍ. ນ ເຈຕເຍຍ຺ຍາຕິ ເຈຕນໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ.

໙໘໑. ອຖາປຣນ຺ຕິ ອຖ ອິທານິ ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ. ປຎ຺ຈ ຣຊານີຕິ ຣູປຣາຄາທີນິ ປຎ຺ຈ ຣຊານິ. ເຍສໍ ສຕີມາ ວິນຍາຍ ສິກ຺ເຂຕິ ເຍສໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ຫຸຕ຺ວາ ວິນຍນຕ຺ຖໍ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍ. ເອວໍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຫິ ຣູເປສຸ…ເປ… ຜສ຺ເສສຸ ສເຫຖ ຣາຄໍ, ນ ອຎ຺ເຎຕິ.

໙໘໒. ຕໂຕ ໂສ ເຕສໍ ວິນຍາຍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ – ເອເຕສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ເອເຕສູຕິ ຣູປາທີສຸ. ກາເລນ ໂສ ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ປຣິວີມໍສມາໂນຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ອຸທ຺ຘເຕ ຈິຕ຺ເຕ ສມາຘິສ຺ສ ກາໂລ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກາໂລ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ກາເລນ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມໍ ອນິຈ຺ຈາທິນເຍນ ປຣິວີມໍສມາໂນ. ເອໂກທິຠູໂຕ ວິຫເນ ຕມໍ ໂສຕິ ໂສ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ໂມຫາທິຕມໍ ວິຫເນຍ຺ຍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ສໍສໂຍ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ, ຕິໍສໂກຏິສງ຺ຂ຺ຍານຎ຺ຈ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ວຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານຍໂຕ, ນາເມນ

ອຏ຺ຐກວຄ຺ໂຄຕິ.

໕. ປາຣາຍນວຄ຺ໂຄ

ວຕ຺ຖຸຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໙໘໓. ໂກສລານໍ ປຸຣາ ຣມ຺ມາຕິ ປາຣາຍນວຄ຺ຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຄາຖາ. ຕາສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ – ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິວາສີ ເອໂກ ຣຸກ຺ຂວຑ຺ຒກີ ສເກ ອາຈຣິຍເກ ອທຸຕິໂຍ, ຕສ຺ສ ໂສຬສ ສິສ຺ສາ, ເອກເມກສ຺ສ ສຫສ຺ສໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ. ເອວໍ ເຕ ສຕ຺ຕຣສາຘິກໂສຬສສຫສ຺ສາ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິໂນ ສພ຺ເພປິ ພາຣາຓສິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕາ ປພ຺ພຕສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ເຂ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນານາປາສາທວິກຕິໂຍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຸລ຺ລໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ພາຣາຓສິໍ ອາເນຕ຺ວາ ສເຈ ຣາຊາ ອຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ຣຎ຺ໂຎ, ເອກຠູມິກໍ ວາ…ເປ… ສຕ຺ຕຠູມິກໍ ວາ ປາສາທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ. ໂນ ເຈ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ວິກິຓິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ເອກທິວສໍ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ວຑ຺ຒກິກມ຺ເມນ ນິຈ຺ຈໍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕຸໍ, ທຸກ຺ກຣຎ຺ຫິ ຊຣາກາເລ ເອຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາຕາ, ອຸທຸມ຺ພຣາທໂຍ, ອປ຺ປສາຣຣຸກ຺ເຂ ອາເນຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ອານຍິໍສຸ. ໂສ ເຕຫິ ກຏ຺ຐສກຸຓໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຍນ຺ຕໍ ປູເຣສິ. ກຏ຺ຐສກຸໂຓ ສຸປຓ຺ຓຣາຊາ ວິຍ ອາກາສໍ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ວນສ຺ສ ອຸປຣິ ຈຣິຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສີນໍ ປຸຣໂຕ ໂອຣຸຫິ. ອຖ ອາຈຣິໂຍ ສິສ຺ເສ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອີທິສານິ ກຏ຺ຐວາຫນານິ ກຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕຸໍ, ຕຸມ຺ເຫປິ, ຕາຕາ, ເອຕານິ ກໂຣຖ, ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສາມ, ທຸກ຺ຂໍ ວຑ຺ຒກິສິປ຺ເປນ ຊີວິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປຏິເວເທສຸໍ. ຕໂຕ ເນ ອາຈຣິໂຍ ອາຫ – ‘‘ກຕມໍ, ຕາຕາ, ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ? ‘‘ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ອາຈຣິຍາ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ຕາຕາ, ມາ ເອຕໍ ຣຸຈ຺ຈິ, ມຍຎ຺ຫິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ‘ວຑ຺ຒກິຣາຊາ ວຑ຺ຒກິຍຸວຣາຊາ’ຕິ ວຑ຺ຒກິວາທາ ນ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມ, ມຫນ຺ໂຕ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ.

ຕໂຕ ສປຸຕ຺ຕທາຣາ ກຏ຺ຐວາຫນານິ, ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສຊ຺ຊາວຸຘາ ຫຸຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕາຠິມຸຂາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິມວຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສເນເຍວ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐຫໍສຸ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິໍສຸ. ໂສ ‘‘ກຏ຺ຐວາຫໂນ ຣາຊາ’’ຕິ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ຕມ຺ປິ ນຄຣໍ ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຏ຺ຐວາຫນນຄຣ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ນາມໍ ລຠິ, ຕຖາ ສກລຣຏ຺ຐມ຺ປິ. ກຏ຺ຐວາຫໂນ ຣາຊາ ຘມ຺ມິໂກ ອໂຫສິ, ຕຖາ ຍຸວຣາຊາ ອມຈ຺ຈຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ຐປິຕາ ໂສຬສ ສິສ຺ສາ. ຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ຣຎ຺ຎາ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ສງ຺ຄຍ຺ຫມານໍ ອຕິວິຍ ອິທ຺ຘໍ ຜີຕໍ ນິຣຸປທ຺ທວຎ຺ຈ ອໂຫສິ. ນາຄຣາ ຊານປທາ ຣາຊານຎ຺ຈ ຣາຊປຣິສຎ຺ຈ ອຕິວິຍ ມມາຍິໍສຸ ‘‘ຠທ຺ທໂກ ໂນ ຣາຊາ ລທ຺ໂຘ, ຠທ຺ທິກາ ຣາຊປຣິສາ’’ຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ມຊ຺ຌິມເທສໂຕ ວາຓິຊາ ຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຏ຺ຐວາຫນນຄຣໍ ອາຄມໍສຸ ປຓ຺ຓາກາຣຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ປສ຺ສິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພາຣາຓສິໂຕ ເທວາ’’ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ມມ ມິຕ຺ຕຠາວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຸນ ອາທເຣນ ວຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເຕ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ‘‘ກຏ຺ຐວາຫນຣຏ຺ຐາ ອາຄຕານໍ ວາຓິຊການໍ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ສຸງ຺ກໍ ມຸຎ຺ຈາມີ’’ຕິ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖຸ ເມ ກຏ຺ຐວາຫໂນ ມິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ທ຺ເວປິ ອທິຏ຺ຐມິຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ກຏ຺ຐວາຫໂນປິ ຈ ສກນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ພາຣາຓສິໂຕ ອາຄຕານໍ ວາຓິຊການໍ ສຸງ຺ກໍ ມຸຎ຺ຈາມິ, ປຣິພ຺ພໂຍ ຈ ເນສໍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕໂຕ ພາຣາຓສິຣາຊາ ກຏ຺ຐວາຫນສ຺ສ ເລຂໍ ເປເສສິ ‘‘ສເຈ ຕສ຺ມິໍ ຊນປເທ ທຏ຺ຐຸໍ ວາ ໂສຕຸໍ ວາ ອຣຫຣູປໍ ກິຎ຺ຈິ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອມ຺ເຫປິ ທກ຺ຂາເປຕຸ ຈ ສາເວຕຸ ຈາ’’ຕິ. ໂສປິສ຺ສ ຕເຖວ ປຏິເລຂໍ ເປເສສິ. ເອວໍ ເຕສໍ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ວສນ຺ຕານໍ ກທາຈິ ກຏ຺ຐວາຫນສ຺ສ ອຕິມຫຄ຺ຆາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມາ ກມ຺ພລາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ ພາລສູຣິຍຣສ຺ມິສທິສາ ວຓ຺ເຓນ. ເຕ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ມມ ສຫາຍສ຺ສ ເປເສມີ’’ຕິ ທນ຺ຕກາເຣຫິ ອຏ຺ຐ ທນ຺ຕກຣຓ຺ຑເກ ລິຂາເປຕ຺ວາ ເຕສຸ ກຣຓ຺ຑເກສຸ ເຕ ກມ຺ພເລ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ລາຂາຈຣິເຍຫິ ພຫິ ລາຂາໂຄຬກສທິເສ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐປິ ລາຂາໂຄຬເກ ສມຸຄ຺ເຄ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຕ຺ເຖນ ເວເຐຕ຺ວາ ຣາຊມຸທ຺ທິກາຍ ລຎ຺ເຉຕ຺ວາ ‘‘ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ເທຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ເປເສສິ. ເລຂຎ຺ຈ ອທາສິ ‘‘ອຍໍ ປຓ຺ຓາກາໂຣ ນຄຣມຊ຺ເຌ ອມຈ຺ຈປຣິວຸເຕນ ເປກ຺ຂິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອທໍສຸ. ໂສ ເລຂໍ ວາເຈຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ນຄຣມຊ຺ເຌ ຣາຊງ຺ຄເຓ ລຎ຺ຉນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລິເວຐນໍ ອປເນຕ຺ວາ ສມຸຄ຺ຄໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ລາຂາໂຄຬເກ ທິສ຺ວາ ‘‘ມມ ສຫາໂຍ ລາຂາໂຄຬເກຫິ ກີຬນກພາລການໍ ວິຍ ມຍ຺ຫໍ ລາຂາໂຄຬເກ ເປເສສີ’’ຕິ ມງ຺ກຸ ຫຸຕ຺ວາ ເອກໍ ລາຂາໂຄຬກໍ ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ນາສເນ ປຫຣິ. ຕາວເທວ ລາຂາ ປຣິປຕິ, ທນ຺ຕກຣຓ຺ຑໂກ ວິວຣໍ ທຕ຺ວາ ທ຺ເວຠາໂຄ ອໂຫສິ. ໂສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກມ຺ພລໍ ທິສ຺ວາ ອິຕເຣປິ ວິວຣິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕເຖວ ອໂຫສິ. ເອກເມໂກ ກມ຺ພໂລ ທີຆໂຕ ໂສຬສຫຕ຺ໂຖ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຏ຺ຐຫຕ຺ໂຖ. ປສາຣິເຕ ກມ຺ພເລ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ສູຣິຍປ຺ປຠາຍ ໂອຠາສິຕມິວ ອໂຫສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາຊໂນ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ວິຘຸນິ, ເຈລຸກ຺ເຂປຎ຺ຈ ອກາສິ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ອທິຏ຺ຐສຫາໂຍ ກຏ຺ຐວາຫນຣາຊາ ເອວຣູປໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສສິ, ຍຸຕ຺ຕໍ ເອວຣູປໍ ມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ໂວຫາຣິເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອກເມກໍ ກມ຺ພລໍ ອຄ຺ຆາເປສິ, ສພ຺ເພປິ ອນຄ຺ຆາ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຈ຺ຉາ ເປເສນ຺ເຕນ ປຐມໍ ເປສິຕປຓ຺ຓາກາຣໂຕ ອຕິເຣກໍ ເປເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສຫາເຍນ ຈ ເມ ອນຄ຺ໂຆ ປຓ຺ຓາກາໂຣ ເປສິໂຕ, ກິໍ ນຸ, ໂຂ, ອຫໍ ສຫາຍສ຺ສ ເປເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ? ເຕນ ຈ ສມເຍນ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍ ວິຫຣຕິ. ອຖ ຣຎ຺ໂຎ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍຣຕນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຸຕ຺ຕມຣຕນໍ ນຕ຺ຖິ, ຫນ຺ທາຫໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍຣຕນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສຫາຍສ຺ສ ເປເສມີ’’ຕິ. ໂສ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຫິຕາຍ ສພ຺ພປາຓິນໍ;

ຘມ຺ໂມ ໂລເກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສຸຂາຍ ສພ຺ພປາຓິນໍ;

ສງ຺ໂຆ ໂລເກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. –

ອິມໍ ຄາຖໍ, ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ຕາວ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ເຏ ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລເກນ ລິຂາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣຕນມເຍ ສມຸຄ຺ເຄ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສມຸຄ຺ຄໍ ມຓິມເຍ ສມຸຄ຺ເຄ, ມຓິມຍໍ ມສາຣຄລ຺ລມເຍ, ມສາຣຄລ຺ລມຍໍ ໂລຫິຕງ຺ຄມເຍ, ໂລຫິຕງ຺ຄມຍໍ, ສຸວຓ຺ຓມເຍ, ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ຣຊຕມເຍ, ຣຊຕມຍໍ ທນ຺ຕມເຍ, ທນ຺ຕມຍໍ ສາຣມເຍ, ສາຣມຍໍ ສມຸຄ຺ຄໍ ເປຬາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເປຬໍ ທຸສ຺ເສນ ເວເຐຕ຺ວາ ລຎ຺ເຉຕ຺ວາ ມຕ຺ຕວຣວາຣຓໍ ໂສວຓ຺ຓທ຺ຘຊໍ ໂສວຓ຺ຓາລງ຺ກາຣ ເຫມຊາລສຎ຺ຉນ຺ນໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສຸປຣິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ເກ ເປຬໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕນ ຘາຣິຍມາເນນ ສພ຺ພຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູຊາຍ ກຣິຍມານາຍ ສພ຺ພຕາຬາວຈເຣຫິ ຖຸຕິສຕານິ ຄາຍມາເນຫິ ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ຣຊ຺ຊສີມາ, ຕາວ ມຄ຺ຄໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ເນສິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ຐຕ຺ວາ ສາມນ຺ຕຣາຊູນໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສສິ – ‘‘ເອວໍ ສກ຺ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອຍໍ ປຓ຺ຓາກາໂຣ ເປເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ເຕ ຣາຊາໂນ ປຏິມຄ຺ຄໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ກຏ຺ຐວາຫນສ຺ສ ຣຊ຺ຊສີມາ, ຕາວ ນຍິໍສຸ.

ກຏ຺ຐວາຫໂນປິ ສຸຕ຺ວາ ປຏິມຄ຺ຄໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເຖວ ປູເຊນ຺ໂຕ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ຈ ນາຄເຣ ຈ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ປລິເວຐນທຸສ຺ສໍ ອປເນຕ຺ວາ ເປຬໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ເປຬາຍ ສມຸຄ຺ຄໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສພ຺ພສມຸຄ຺ເຄ ວິວຣິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ເຏ ເລຂໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ເສຫິ ອຕິທຸລ຺ລຠໍ ມມ ສຫາໂຍ ປຓ຺ຓາກາຣຣຕນໍ ເປເສສີ’’ຕິ ອຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອສຸຕປຸພ຺ພໍ ວຕ ສຸຓິມ຺ຫາ ‘ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆຣຕນານິ ກິຣ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ, ກິໍ ກາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎຖາ’’ຕິ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອິເຘວ ຕຸມ຺ເຫ, ມຫາຣາຊ, ໂຫຖ, ມຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິໍ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ.

ຕໂຕ ໂສຬສສຫສ຺ສປຣິວາຣາ ໂສຬສ ອມຈ຺ຈາ ຣາຊານໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ‘‘ຍທິ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ປຸນ ທສ຺ສນໍ ນຕ຺ຖິ, ຍທິ ນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອາຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິຄ຺ຄຕາ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ປຈ຺ຉາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໍ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ອາໂຣເຈຫີຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກຣຕ຺ຕິວາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ປຕ຺ຕາ. ອສມ຺ປຕ຺ເຕສ຺ເວວ ຈ ເຕສຸ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ເຕ ‘‘ໂກ ພຸທ຺ໂຘ, ກຸຫິໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ສກລວິຫາຣໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາ ສມ຺ມຸຂສາວເກ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເຕ ເນສໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ເຕ ‘‘ອໂຫ ທູຣທ຺ຘານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ ປຣິເທວມານາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂກຈິ ຠຄວຕາ ທິນ຺ນໂອວາໂທ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ອາມ, ອຸປາສກາ ອຕ຺ຖິ, ສຣຓຕ຺ຕເຍ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ປຎ຺ຈສີລານິ ສມາທາຕພ຺ພານິ, ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ອຸໂປສໂຖ ອຸປວສິຕພ຺ໂພ, ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ປພ຺ພຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ອມຈ຺ຈໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ປຣິໂຠຄຘາຕຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຏ຺ຐວາຫນຣຏ຺ຐາຠິມຸໂຂ ປກ຺ກາມິ. ປຣິໂຠຄຘາຕຸ ນາມ ໂພຘິຣຸກ຺ຂປຕ຺ຕຈີວຣາທີນິ. ອຍໍ ປນ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມກຣຓໍ ຘມ຺ມຘຣໍ ວິນຍຘຣເມກໍ ເຖຣຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ, ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈ ນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ທິນ຺ໂນວາທໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຣາຊາ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ສຣຓຕ຺ຕເຍ ປຎ຺ຈສຸ ຈ ນິຈ຺ຈສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸເປຕໍ ອຸໂປສຖໍ ອຸປວສນ຺ໂຕ ທານາທີນິ ເທນ຺ໂຕ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເຕປິ ໂສຬສສຫສ຺ສາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາລກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິວາຣາ ສມ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ.

ເຕ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວໂລເກ ເຂເປຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອາຈຣິໂຍ ປເສນທິຣຎ຺ໂຎ ປິຕຸ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ ນາເມນ ‘‘ພາວຣີ’’ຕິ, ຕີຫິ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ, ປິຕຸໂນ ຈ ອຈ຺ຈເຍນ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ອວເສສາປິ ໂສຬສາຘິກໂສຬສສຫສ຺ສາ ຕຕ຺ເຖວ ສາວຕ຺ຖິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ໂສຬສ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂນ ພາວຣິສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄເຫສຸໍ, ອິຕເຣ ໂສຬສສຫສ຺ສາ ເຕສໍເຍວ ສນ຺ຕິເກຕິ ເອວໍ ເຕ ປຸນປິ ສພ຺ເພ ສມາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ມຫາໂກສລຣາຊາປິ ກາລມກາສິ, ຕໂຕ ປເສນທິໍ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິໍສຸ. ພາວຣີ ຕສ຺ສາປິ ປຸໂຣຫິໂຕ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ປິຕຣາ ທິນ຺ນຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂຠຄໍ ພາວຣິສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ຫິ ທຫຣກາເລ ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄເຫສິ. ຕໂຕ ພາວຣີ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມຫໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ຐິເຕສຸ ມມ ປິຕາ ຐິໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ມາ ປພ຺ພຊິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ສາຍໍ ປາຕໍ ມມ ທສ຺ສນຏ຺ຐາເນ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ປພ຺ພຊຖາ’’ຕິ ຍາຈິ. ອາຈຣິໂຍ ໂສຬສສຫສ຺ສປຣິວາເຣຫິ ໂສຬສຫິ ສິສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ວສິ, ຣາຊາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ. ສາຍໍ ປາຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ອນ຺ເຕວາສິໂນ ອາຈຣິຍໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ນຄຣສມີເປ ວາໂສ ນາມ ມຫາປລິໂພໂຘ, ວິຊນສມ຺ປາຕໍ ອາຈຣິຍ ໂອກາສໍ ຄຈ຺ຉາມ, ປນ຺ຕເສນາສນວາໂສ ນາມ ພຫູປກາໂຣ ປພ຺ພຊິຕານ’’ນ຺ຕິ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາເຣຕ຺ວາ ວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ທ຺ເວສຕສຫສ຺ສານິ ກຫາປຓານິ ທຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ອິສິຄໂຓ ວາສໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສມໍ ກຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ. ຕໂຕ ອາຈຣິໂຍ ໂສຬສາຘິກໂສຬສສຫສ຺ສຊຏິລປຣິວຸໂຕ ອມຈ຺ເຈຫິ ອນຸຄ຺ຄຫມາໂນ ອຸຕ຺ຕຣຊນປທາ ທກ຺ຂິຓຊນປທາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ຕມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ປາຣາຍນວຄ຺ຄສ຺ສ ນິທານໍ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ ອິມາ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ໂກສລານໍ ປຸຣາຕິ ໂກສລຣຏ຺ຐສ຺ສ ນຄຣາ, ສາວຕ຺ຖິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎນ຺ຕິ ອກິຎ຺ຈນຠາວໍ, ປຣິຄ຺ຄຫູປກຣຓວິເວກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໙໘໔. ໂສ ອສ຺ສກສ຺ສ ວິສເຍ, ອຬກສ຺ສ ສມາສເນຕິ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອສ຺ສກສ຺ສ ຈ ອຬກສ຺ສ ຈາຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຣາຊູນໍ ສມາສນ຺ເນ ວິສເຍ ອາສນ຺ເນ ຣຏ຺ເຐ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຣຏ຺ຐານໍ ມຊ຺ເຌຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຄຘາວຣີ ກູເລຕິ ໂຄຘາວຣິຍາ ນທິຍາ ກູເລ. ຍຕ຺ຖ ໂຄຘາວຣີ ທ຺ວິຘາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕິໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ອນ຺ຕຣທີປມກາສິ ສພ຺ພໍ ກປິຏ຺ຐວນສຎ຺ຉນ຺ນໍ, ຍຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພສຣຠງ຺ຄາທໂຍ ວສິໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ເທເສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສ ກິຣ ຕໍ ປເທສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ປຸພ຺ພສມຓາລໂຍ ປພ຺ພຊິຕສາຣຸປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ອມຈ຺ຈານໍ ນິເວເທສິ. ອມຈ຺ຈາ ຠູມິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອສ຺ສກຣຎ຺ໂຎ ສຕສຫສ຺ສໍ, ອຬກຣຎ຺ໂຎ ສຕສຫສ຺ສໍ ອທໍສຸ. ເຕ ຕຎ຺ຈ ປເທສໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ທ຺ວິໂຍຊນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຎ຺ຈໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ປເທສໍ ອທໍສຸ. ເຕສໍ ກິຣ ຣຊ຺ຊສີມນ຺ຕເຣ ໂສ ປເທໂສ ໂຫຕິ. ອມຈ຺ຈາ ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສມໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຘນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ໂຄຈຣຄາມໍ ນິເວເສຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ອຸຎ຺ເຉ ນ ຈ ຜເລນ ຈາຕິ ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍາຍ ຈ ວນມູລຜເລນ ຈ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ເສວ ອຸປນິສ຺ສາຍ, ຄາໂມ ຈ ວິປຸໂລ ອຫູ’’ຕິ.

໙໘໕. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ໂຄຘາວຣີກູລສ຺ສ, ຕສ຺ສ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ, ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ຊາເຕນ ອາເຍນ, ມຫາຍຎ຺ຎມກປ຺ປຍີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ກສິກມ຺ມາທິນາ ສຕສຫສ຺ສໍ ອາໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ຣຎ຺ໂຎ ອສ຺ສກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ ‘‘ສາທິຍຕຸ ເທໂວ ອາຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ນາຫໍ ສາທິຍາມິ, ອາຈຣິຍສ຺ເສວ ອຸປເນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອາຈຣິໂຍປິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທານຍຎ຺ຎໍ ອກປ຺ປຍິ. ເອວໍ ໂສ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສໍວຈ຺ຉເຣ ທານມທາສິ.

໙໘໖. ມຫາຍຎ຺ຎນ຺ຕິ ຄາຖາຍຕ຺ໂຖ – ໂສ ເອວໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສໍວຈ຺ຉເຣ ທານຍຎ຺ຎໍ ຍຊນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຕໍ ມຫາຍຎ຺ຎໍ ຍຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຄາມາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປຸນ ປາວິສິ ອສ຺ສມໍ. ປວິຏ຺ໂຐ ຈ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ທານໍ ອນຸມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐມ຺ຫິ ຕຣຸຓາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຆເຣ ກມ຺ມໍ ອກາຕຸກາມາຍ ‘‘ເອໂສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພາວຣີ ໂຄຘາວຣີຕີເຣ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ຄຈ຺ຉ ຕໂຕ ປຎ຺ຈສຕານິ ຍາຈິຕ຺ວາ ທາສິໍ ເມ ອາເນຫີ’’ຕິ ເປສິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ.

໙໘໗-໘. ອຸຄ຺ຆຏ຺ຏປາໂທຕິ ມຄ຺ຄຄມເນນ ຆຏ຺ຏປາທຕໂລ, ປຓ຺ຫິກາຍ ວາ ປຓ຺ຫິກໍ, ໂຄປ຺ຜເກນ ວາ ໂຄປ຺ຜກໍ, ຊຓ຺ຓຸເກນ ວາ ຊຓ຺ຓຸກໍ ອາຫຈ຺ຈ ຆຏ຺ຏປາໂທ. ສຸຂຎ຺ຈ ກຸສລໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ສຸຂຎ຺ຈ ກຸສລຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ສຸຂໍ, ກຈ຺ຈິ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ.

໙໘໙-໙໑. ອນຸຊານາຫີຕິ ອນຸມຎ຺ຎາຫິ ສທ຺ທຫາຫິ. ສຕ຺ຕຘາຕິ ສຕ຺ຕວິເຘນ. ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາຕິ ໂຄມຍວນປຸປ຺ຜກຸສຕິຓາທີນິ ອາທາຍ ສີຆໍ ສີຆໍ ພາວຣິສ຺ສ ອສ຺ສມທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄມເຍນ ຠູມິໍ ອຸປລິມ຺ປິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ຕິຓານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາມປາທໍ ກມຓ຺ຑລູທເກນ ໂຘວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕປາທມຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາທຕເລ ປຣາມສນ຺ໂຕ ເອວຣູປໍ ກຸຫນໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຠຣວໍ ໂສ ອກິຕ຺ຕຍີຕິ ຠຍຊນກໍ ວຈນໍ ອກິຕ຺ຕຍິ, ‘‘ສເຈ ເມ ຍາຈມານສ຺ສາ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມຠາສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ໂທມນສ຺ສຊາໂຕ.

໙໙໒-໔. ອຸສ຺ສຸສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ສ ຕໍ ວຈນໍ ກທາຈິ ສຈ຺ຈໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ສຸສ຺ສຕິ. ເທວຕາຕິ ອສ຺ສເມ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ເອວ. ມຸທ຺ຘນິ ມຸທ຺ຘປາເຕ ວາຕິ ມຸທ຺ເຘ ວາ ມຸທ຺ຘປາເຕ ວາ.

໙໙໕-໖. ໂຠຕີ ຈຣຫິ ຊານາຕີຕິ ໂຠຕີ ເຈ ຊານາຕິ. ມຸທ຺ຘາຘິປາຕຎ຺ຈາຕິ ມຸທ຺ຘປາຕຎ຺ຈ. ຎາຓເມຕ຺ຖາຕິ ຎາຓໍ ເມ ເອຕ຺ຖ.

໙໙໘. ປຸຣາຕິ ເອກູນຕິໍສວສ຺ສວຍກາເລ. ພາວຣິພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປນ ໂຄຘາວຣີຕີເຣ ວສມາເນ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ອປຈ຺ໂຈຕິ ອນຸວໍໂສ.

໙໙໙. ສພ຺ພາຠິຎ຺ຎາພລປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ພາຠິຎ຺ຎາຍ ພລປ຺ປຕ຺ໂຕ, ສພ຺ພາ ວາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ພລານິ ຈ ປຕ຺ໂຕ. ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ.

໑໐໐໑-໓. ໂສກສ຺ສາຕິ ໂສໂກ ອສ຺ສ. ປຫູຕປຎ຺ໂຎຕິ ມຫາປຎ຺ໂຎ. ວຣຠູຣິເມຘໂສຕິ ອຸຕ຺ຕມວິປຸລປຎ຺ໂຎ ຠູເຕ ອຠິຣຕວຣປຎ຺ໂຎ ວາ. ວິຘຸໂຣຕິ ວິຄຕຘຸໂຣ, ອປ຺ປຏິໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໐໐໔-໙. ມນ຺ຕປາຣເຄຕິ ເວທປາຣເຄ. ປສ຺ສວ຺ໂຫຕິ ປສ຺ສຖ ອຊານຕນ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕານໍ. ລກ຺ຂຓາຕິ ລກ຺ຂຓານິ. ພ຺ຍາກ຺ຂາຕາຕິ ກຖິຕານິ, ວິຕ຺ຖາຣິຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມຕ຺ຕາຕິ ສມຕ຺ຕານິ, ປຣິປຸຓ຺ຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ເມນ ມນຸສາສຕີຕິ ຘມ຺ເມນ ອນຸສາສຕິ.

໑໐໑໑. ຊາຕິໍ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ‘‘ກີວ ຈິຣໍ ຊາໂຕ’’ຕິ ມມ ຊາຕິຎ຺ຈ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓຎ຺ຈ. ມນ຺ເຕ ສິສ຺ເສຕິ ມຍາ ປຣິຈິຕເວເທ ຈ ມມ ສິສ຺ເສ ຈ. ມນສາເຍວ ປຸຈ຺ຉຖາຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ປຎ຺ເຫ ຈິຕ຺ເຕເນວ ປຸຈ຺ຉຖ.

໑໐໑໓-໘. ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ ເອໂກເຍວ ເອສ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸຠໂຍຕິ ອຸໂຠ. ປຈ຺ເຈກຄຓິໂນຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຓວນ຺ໂຕ. ປຸພ຺ພວາສນວາສິຕາຕິ ປຸພ຺ເພ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ. ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕປຸຎ຺ຎວາສນາຍ ວາສິຕຈິຕ຺ຕາ. ປຸຣມາຫິສ຺ສຕິນ຺ຕິ ມາຫິສ຺ສຕິນາມິກໍ ປຸຣໍ, ນຄຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຈ ນຄຣໍ ປວິຏ຺ຐາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ໂຄນທ຺ຘນ຺ຕິ ໂຄຘປຸຣສ຺ສ ນາມໍ. ວນສວ຺ຫຍນ຺ຕິ ປວນນຄຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ວນສາວຕ຺ຖິ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ເອວໍ ວນສາວຕ຺ຖິໂຕ ໂກສມ຺ພິໍ, ໂກສມ຺ພິໂຕ ຈ ສາເກຕໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕານໍ ກິຣ ເຕສໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ຊຏິລານໍ ຉໂຍຊນມຕ຺ຕາ ປຣິສາ ອໂຫສິ.

໑໐໑໙. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ພາວຣິສ຺ສ ຊຏິລາ ມຫາຊນໍ ສໍວຑ຺ເຒນ຺ຕາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ຈ ຕາວ ເນສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນາປິ ອຍໍ ເທໂສ ສປ຺ປາໂຍ, ມຄຘເຂຕ຺ເຕ ປນ ເຕສໍ ປາສາຓກເຈຕິຍໍ ສປ຺ປາຍໍ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ມຍິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ມຫາຊນສ຺ສ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສພ຺ພນຄຣານິ ຈ ປວິສິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ພຫຸຕເຣນ ຊເນນ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ຣາຊຄຫາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ເຕປິ ຊຏິລາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ພຸທ຺ໂຘ, ກຸຫິໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວິຈິນນ຺ຕາ ຄນ຺ຘກຸຏິມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປທນິກ຺ເຂປໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຣຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ປທໍ ຠເວ…ເປ… ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉທສ຺ສ ອິທມີທິສໍ ປທ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໐-໒໖໑; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໐ ສາມາວຕີວຕ຺ຖຸ; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໕) ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄຕາ. ຠຄວາປິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເສຕພ຺ຍກປິລວຕ຺ຖຸອາທີນິ ນຄຣານິ ປວິສິຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ສໍວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ປາສາຓກເຈຕິຍໍ ຄໂຕ. ຊຏິລາປິ ຕາວເທວ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສພ຺ພານິ ຕານິ ນຄຣານິ ປວິສິຕ຺ວາ ປາສາຓກເຈຕິຍເມວ ອຄມໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂກສມ຺ພິຎ຺ຈາປິ ສາເກຕໍ, ສາວຕ຺ຖິຎ຺ຈ ປຸຣຸຕ຺ຕມໍ. ເສຕພ຺ຍໍ ກປິລວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໑໐໒໐. ຕຕ຺ຖ ມາຄຘໍ ປຸຣນ຺ຕິ ມຄຘປຸຣໍ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາສາຓກໍ ເຈຕິຍນ຺ຕິ ມຫໂຕ ປາສາຓສ຺ສ ອຸປຣິ ປຸພ຺ເພ ເທວຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປນ ຠຄວຕິ ວິຫາໂຣ ຊາໂຕ. ໂສ ເຕເນວ ປຸຣິມໂວຫາເຣນ ‘‘ປາສາຓກໍ ເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໐໒໑. ຕສິໂຕວຸທກນ຺ຕິ ເຕ ຫິ ຊຏິລາ ເວຄສາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນຸພນ຺ຘມານາ ສາຍໍ ຄຕມຄ຺ຄໍ ປາໂຕ, ປາໂຕ ຄຕມຄ຺ຄຎ຺ຈ ສາຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຠຄວາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊຊາຕາ ຕໍ ເຈຕິຍໍ ອຠິຣຸຫິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຸຣິຕາ ປພ຺ພຕມາຣຸຫຸ’’ນ຺ຕິ.

໑໐໒໔. ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ຫຏ຺ໂຐຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາສາຓເກ ເຈຕິເຍ ສກ຺ເກນ ມາປິຕມຫາມຓ຺ຑເປ ນິສິນ຺ນໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ອິສໂຍ ຂມນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠຄວຕາ ປຏິສມ຺ໂມທນີເຍ ກເຕ ‘‘ຂມນີຍໍ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທີຫິ ສຍມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຊິໂຕ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສີ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ຫຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມໂນປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ.

໑໐໒໕. ຕຕ຺ຖ ອາທິສ຺ສາຕິ ‘‘ກຕິວສ຺ໂສ’’ຕິ ເອວໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ. ຊມ຺ມນນ຺ຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຊາຕິໍ ພ຺ຣູຫີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປາຣມິນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐາຄມນໍ.

໑໐໒໖-໗. ວີສໍ ວສ຺ສສຕນ຺ຕິ ວີສຕິວສ຺ສາຘິກໍ ວສ຺ສສຕໍ. ລກ຺ຂເຓຕິ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓ. ເອຕສ຺ມິໍ ອິໂຕ ປເຣສຸ ຈ ອິຕິຫາສາທີສຸ ອນວໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ປຣປທໍ ວາ ອາເນຕ຺ວາ ເຕສຸ ປາຣມິໍ ຄໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈສຕານິ ວາເຈຕີຕິ ປກຕິອລສທຸມ຺ເມຘມາຓວການໍ ປຎ຺ຈສຕານິ ສຍໍ ມນ຺ເຕ ວາເຈຕິ. ສຘມ຺ເມຕິ ເອເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ເມ, ເຕວິຊ຺ຊເກ ປາວຈເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໐໒໘. ລກ຺ຂຓານໍ ປວິຈຍນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓານໍ ວິຕ຺ຖາຣໍ, ‘‘ກຕມານິ ຕານິສ຺ສ ຄຕ຺ເຕ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ.

໑໐໓໐-໓໑. ປຸຈ຺ຉຎ຺ຫີຕິ ປຸຈ຺ຉມານໍ ກເມຕໍ ປຏິຠາສຕີຕິ ເທວາທີສຸ ກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເອຕໍ ປຎ຺ຫວຈນໍ ປຏິຠາສຕີຕິ.

໑໐໓໒-໓໓. ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຎ຺ຫານໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ອວເສເສ ທ຺ເວ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ມຸທ຺ຘໍ ມຸທ຺ຘາຘິປາຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ເຕ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ມຸທ຺ຘາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ອຎ຺ຎາຓຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາ ສໍສາຣສ຺ສ ສີສໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ມຸທ຺ຘາ’’ຕິ ອາຫ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວິຊ຺ຊາ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາເຕຫິ ສທ຺ຘາສຕິສມາຘິກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ທວີຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກຣສຏ຺ຐຠາວມຸປຄຕຕ຺ຕາ ຕໍ ມຸທ຺ຘໍ ອຘິປາເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘິຊ຺ຊາ ມຸທ຺ຘາຘິປາຕິນີ’’ຕິອາທິມາຫ.

໑໐໓໔-໘. ຕໂຕ ເວເທນ ມຫຕາຕິ ອຖ ອິມໍ ປຎ຺ຫເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ມຫາປີຕິຍາ ສນ຺ຖມ຺ຠິຕ຺ວາ ອລີນຠາວໍ, ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຸທຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິຕ຺ວາ ຈ ‘‘ພາວຣີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ອຖ ນໍ ອນຸກມ຺ປມາໂນ ຠຄວາ ‘‘ສຸຂິໂຕ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ວຕ຺ວາ ຈ ‘‘ພາວຣິສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣສິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ອນວເສສານໍ ໂສຬສສຫສ຺ສານໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉິ ຕຖາຄຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ປາສາຓເກ ເຈຕິເຍ, ຕຕ຺ຖ ວາ ປຣິສາຍ, ເຕສຸ ວາ ປວາຣິເຕສຸ ອຊິໂຕ ປຐມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຄາຖາສຸ ປາກຏເມວາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຕ຺ຖຸຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ອຊິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໓໙. ຕສ຺ມິໍ ປນ ປຎ຺ເຫ ນິວຸໂຕຕິ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຕ. ກິສ຺ສາຠິເລປນໍ ພ຺ຣູສີຕິ ກິໍ ອສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຠິເລປນໍ ວເທສິ.

໑໐໔໐. ເວວິຈ຺ຉາ ປມາທາ ນປ຺ປກາສຕີຕິ ມຈ຺ຉຣິຍເຫຕຸ ຈ ປມາທເຫຕຸ ຈ ນປ຺ປກາສຕິ. ມຈ຺ຉຣິຍໍ ຫິສ຺ສ ທານາທິຄຸເຓຫິ ປກາສິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ປມາໂທ ສີລາທີຫິ. ຊປ຺ປາຠິເລປນນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ ອສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ມກ຺ກຏເລໂປ ວິຍ ມກ຺ກຏສ຺ສ ອຠິເລປນໍ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຊາຕິອາທິກໍ ທຸກ຺ຂໍ.

໑໐໔໑. ສວນ຺ຕິ ສພ຺ພຘິ ໂສຕາຕິ ສພ຺ເພສຸ ຣູປາທິອາຍຕເນສຸ ຕຓ຺ຫາທິກາ ໂສຕາ ສນ຺ທນ຺ຕິ. ກິໍ ນິວາຣຓນ຺ຕິ ເຕສໍ ກິໍ ອາວຣຓໍ ກາ ຣກ຺ຂາຕິ? ສໍວຣໍ ພ຺ຣູຫີຕິ ຕໍ ເຕສໍ ນິວາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູຫິ. ເອເຕນ ສາວເສສປ຺ປຫານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເກນ ໂສຕາ ປິຘິຍ຺ຍເຣຕິ ເກນ ຘມ຺ເມນ ເອເຕ ໂສຕາ ປິຘິຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອເຕນ ອນວເສສປ຺ປຫານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ.

໑໐໔໒. ສຕິ ເຕສໍ ນິວາຣຓນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຍຸຕ຺ຕາ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເນສມານາ ສຕິ ເຕສໍ ໂສຕານໍ ນິວາຣຓໍ. ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມີຕິ ຕເມວາຫໍ ສຕິໍ ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘິຍ຺ຍເຣຕິ ຣູປາທີສຸ ປນ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິເວຘສາຘິກາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ເອເຕ ໂສຕາ ສພ຺ພໂສ ປິຘິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ.

໑໐໔໓. ປຎ຺ຎາ ເຈວາຕິ ປຎ຺ຫຄາຖາຍ, ຍາ ຈາຍໍ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ຍາ ຈ ສຕິ, ຍຎ຺ຈ ຕທວເສສໍ ນາມຣູປໍ, ເອຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ກຕ຺ຖ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ເອຕໍ ເມ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ພ຺ຣູຫີຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໐໔໔. ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍ ປນສ຺ສ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎາສຕິໂຍ ນາເມເນວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍໍ ມໍ ຕ຺ວໍ, ອຊິຕ, ເອຕໍ ປຎ຺ຫໍ ອປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກຕ຺ເຖຕໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ, ຕໍ ເຕ ຍຕ຺ຖ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ ອເສສໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ວທນ຺ໂຕ ວທາມິ, ຕສ຺ສ, ຕສ຺ສ ຫິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ສເຫວ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ເອຕ຺ເຖຕໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕິ. ເອຕ຺ເຖວ ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ເອຕໍ, ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣຘາ ຕສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໐໔໕. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂມສ຺ສ ມຫພ຺ຠຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປກາສິຕໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ‘‘ຍານິ ໂສຕານີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘິຍ຺ຍເຣຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ, ‘‘ອເສສໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ນິໂຣຘສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ສຸຕ຺ວາປິ ອຣິຍຠູມິໍ ອນຘິຄໂຕ ປຸນ ເສຂາເສຂປຏິປທໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ຈ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາເສ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປຣິວີມໍສິຕຘມ຺ມາ, ອຣຫຕໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເສຂາຕິ ສີລາທີນິ ສິກ຺ຂມານາ ອວເສສາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ. ປຸຖູຕິ ພຫູ ສຕ຺ຕຊນາ. ເຕສໍ ເມ ນິປໂກ ອິຣິຍໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປພ຺ຣູຫີຕິ ເຕສໍ ເມ ເສຂາເສຂານໍ ນິປໂກ ປຓ຺ຑິໂຕ ຕ຺ວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ພ຺ຣູຫີຕິ.

໑໐໔໖. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ເສເຂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລສາ ປຫາຕພ຺ພາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກາເມສູ’’ຕິ ອຸປຑ຺ຒຄາຖາຍ ເສຂປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ວຕ຺ຖຸ ‘‘ກາເມສຸ’’ ກິເລສກາເມນ ນາຠິຄິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທໂຍ ຈ ມນໂສ ອາວິລຠາວກເຣ ຘມ຺ເມ ປຊຫນ຺ໂຕ ມນສາ ນາວິໂລ ສິຍາຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອເສໂຂ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຣິຕຸລິຕຕ຺ຕາ ກຸສໂລ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິອາທີຫິ ຈ ສໂຕ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ປຣິພ຺ພຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຸສໂລ’’ຕິ ອຸປຑ຺ຒຄາຖາຍ ອເສຂປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຊິໂຕ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ເຕວາສິສຫສ຺ເສນ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອເນກສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ. ສຫ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຊິຕສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິສຫສ຺ສສ຺ສ ຈ ອຊິນຊຏາວາກຈີຣາທີນິ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ. ສພ຺ເພວ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ, ທ຺ວງ຺ຄຸລເກສາ ເອຫິຠິກ຺ຂູ ຫຸຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ນມສ຺ສມານາ ປຎ຺ຊລິກາ ນິສີທິໍສູຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຊິຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໔໗. ໂກຘ ສນ຺ຕຸສ຺ສິໂຕຕິ ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ສພ຺ພສຸຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາວສິກາ ເອວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ກຕາວກາສາ ປຸຈ຺ຉວ຺ໂຫ’’ຕິ ຠຄວຕາ ປວາຣິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສໍສຍໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຏ຺ໂຐ ຈ ເຕສໍ ຠຄວາ ພ຺ຍາກາສິ. ເອວໍ ປຸຈ຺ຉາວສິກາເນເວຕານິ ສຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ນິຏ຺ຐິເຕ ປນ ອຊິຕປຎ຺ເຫ ‘‘ກຖໍ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂນ຺ຕໍ, ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ນ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໑໒໔; ຈູຬນິ. ປິງ຺ຄິຍມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໑໔໔) ເອວໍ ໂມຆຣາຊາ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕໍ ‘‘ນ ຕາວສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຣິປາກໍ ຄຕານີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐ ຕ຺ວໍ, ໂມຆຣາຊ, ອຎ຺ໂຎ ປຸຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ຕໂຕ ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ສໍສຍໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ໂກຘາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂກຘ ສນ຺ຕຸສ຺ສິໂຕຕິ ໂກ ອິຘ ຕຸຏ຺ໂຐ. ອິຎ຺ຊິຕາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕານິ. ອຸຠນ຺ຕມຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອຠິຊານິຕ຺ວາ. ມນ຺ຕາ ນ ລິປ຺ປຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍ ນ ລິປ຺ປຕິ.

໑໐໔໘-໙. ຕສ຺ເສຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ກາເມສູ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາເມສຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາຕິ ກາມນິມິຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາ, ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສນ຺ຕຸສິຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ວີຕຕຓ຺ໂຫ’’ຕິອາທີຫິ ອນິຎ຺ຊິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຍ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຘມ຺ເມ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຣາຄາທິນິພ຺ພາເນນ ນິພ຺ພຸໂຕ. ເສສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຍມ຺ປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ເຕວາສິສຫສ຺ເສນ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອເນກສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ. ເສສໍ ປຸພ຺ພສທິສເມວາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຸຓ຺ຓກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໕໐. ອເນຊນ຺ຕິ ປຸຓ຺ຓກສຸຕ຺ຕໍ. ອິມມ຺ປິ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂມຆຣາຊານໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມູລທສ຺ສາວິນ຺ຕິ ອກຸສລມູລາທິທສ຺ສາວິໍ. ອິສໂຍຕິ ອິສິນາມກາ ຊຏິລາ. ຍຎ຺ຎນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ. ອກປ຺ປຍິໍສູຕິ ປຣິເຍສນ຺ຕິ.

໑໐໕໑. ອາສີສມານາຕິ ຣູປາທີນິ ປຕ຺ຖຍມານາ. ອິຕ຺ຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖຠາວຎ຺ຈ ປຕ຺ຖຍມານາ, ມນຸສ຺ສາທິຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຊຣໍ ສິຕາຕິ ຊຣໍ ນິສ຺ສິຕາ. ຊຣາມຸເຂນ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສິຕາ ຕໂຕ ອປຣິມຸຈ຺ຈມານາ ເອວ ກປ຺ປຍິໍສູຕິ ທີເປຕິ.

໑໐໕໒. ກຈ຺ຈິສ຺ສຸ ເຕ ຠຄວາ ຍຎ຺ຎປເຖ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ, ອຕາຣຸໍ ຊາຕິຎ຺ຈ ຊຣຎ຺ຈ ມາຣິສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຎ຺ໂຎເຍວ ຍຎ຺ຎປໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກຈ຺ຈິ ເຕ ຍຎ຺ເຎ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຍຎ຺ຎໍ ກປ຺ປຍນ຺ຕາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂມຕຣິໍສູຕິ.

໑໐໕໓. ອາສີສນ຺ຕີຕິ ຣູປປຏິລາຠາທໂຍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ. ໂຖມຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ສຸຍິຏ຺ຐໍ ສຸຈິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍຎ຺ຎາທີນິ ປສໍສນ຺ຕິ. ອຠິຊປ຺ປນ຺ຕີຕິ ຣູປາທິປຏິລາຠາຍ ວາຈໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ. ຊຸຫນ຺ຕີຕິ ເທນ຺ຕິ. ກາມາຠິຊປ຺ປນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຈ ລາຠນ຺ຕິ ຣູປາທິປຏິລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກາເມ ເອວ ອຠິຊປ຺ປນ຺ຕິ, ‘‘ອໂຫ ວຕ ອມ຺ຫາກໍ ສິຍຸ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ວຑ຺ເຒນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍາຊໂຍຄາຕິ ຍາຄາຘິມຸຕ຺ຕາ. ຠວຣາຄຣຕ຺ຕາຕິ ເອວມິເມຫິ ອາສີສນາທີຫິ ຠວຣາເຄເນວ ຣຕ຺ຕາ, ຠວຣາຄຣຕ຺ຕາ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ເອຕານິ ອາສີສນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາ ນາຕຣິໍສຸ ຊາຕິອາທິວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ນ ອຸຕ຺ຕຣິໍສູຕິ.

໑໐໕໔-໕. ອຖໂກຈຣຫີຕິ ອຖ ອິທານິ ໂກ ອຎ຺ໂຎ ອຕາຣີຕິ. ສງ຺ຂາຍາຕິ ຎາເຓນ ວີມໍສິຕ຺ວາ. ປໂຣປຣານີຕິ ປຣານິ ຈ ໂອຣານິ ຈ, ປຣຕ຺ຕຠາວສກຕ຺ຕຠາວາທີນິ ປຣານິ ຈ ໂອຣານິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຘູໂມຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິຘູມວິຣຫິໂຕ. ອນີໂຆຕິ ຣາຄາທິອີຆວິຣຫິໂຕ. ອຕາຣິ ໂສຕິ ໂສ ເອວຣູໂປ ອຣຫາ ຊາຕິຊຣໍ ອຕາຣິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຍມ຺ປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ເຕວາສິສຫສ຺ເສນ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອເນກສຕານໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຸຓ຺ຓກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ເມຕ຺ຕຄູສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໕໖. ປຸຈ຺ຉາມິ ຕນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕຄຸສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ຎາມິ ຕໍ ເວທຄຸໍ ຠາວິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ເວທຄູ’’ຕິ ຈ ‘‘ຠາວິຕຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ຕໍ ມຎ຺ຎາມິ.

໑໐໕໗. ອປຸຈ຺ຉສີຕິ ເອຕ຺ຖ ອ-ອິຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ, ປຸຈ຺ຉສິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ປວກ຺ຂາມິ ຍຖາ ປຊານນ຺ຕິ ຍຖາ ປຊານນ຺ໂຕ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມິ. ອຸປຘິນິທານາ ປຠວນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາຕິ ຕຓ຺ຫາທິອຸປຘິນິທານາ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂວິເສສາ ປຠວນ຺ຕິ.

໑໐໕໘. ເອວໍ ອຸປຘິນິທານໂຕ ປຠວນ຺ເຕສຸ ທຸກ຺ເຂສຸ – ໂຍ ເວ ອວິທ຺ວາຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ປຊານນ຺ຕິ ສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຊານນ຺ໂຕ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊາຕິປ຺ປຠວານຸປສ຺ສີຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊາຕິກາຣຓໍ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ.

໑໐໕໙. ໂສກປຣິທ຺ທວຎ຺ຈາຕິ ໂສກຎ຺ຈ ປຣິເທວຎ຺ຈ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ວິທິໂຕ ເອສ ຘມ຺ໂມຕິ ຍຖາ ຍຖາ ສຕ຺ຕາ ຊານນ຺ຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ປຎ຺ຎາປນວເສນ ວິທິໂຕ ເອສ ຘມ຺ໂມຕິ.

໑໐໖໐-໖໑. ກິຕ຺ຕຍິສ຺ສາມິ ເຕ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຘມ຺ມໍ ນິພ຺ພານຄາມິນິປຏິປທາຘມ຺ມຎ຺ຈ ເຕ ເທສຍິສ຺ສາມິ. ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມຕິ ທິຏ຺ເຐ ທຸກ຺ຂາທິຘມ຺ເມ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ. ອນີຕິຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໍ. ຍໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ວິທິຕ຺ວາ. ຕຎ຺ຈາຫໍ ອຠິນນ຺ທາມີຕິ ຕໍ ວຸຕ຺ຕປກາຣຘມ຺ມໂຊຕກໍ ຕວ ວຈນໍ ອຫໍ ປຕ຺ຖຍາມິ. ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ຕຎ຺ຈ ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມໍ ອຠິນນ຺ທາມີຕິ.

໑໐໖໒. ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຕິຣິຍຎ຺ຈາປິ ມຊ຺ເຌຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອນາຄຕທ຺ຘາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອໂຘຕິ ອຕີຕທ຺ຘາ, ຕິຣິຍຎ຺ຈາປິ ມຊ຺ເຌຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ຘາ. ເອເຕສຸ ນນ຺ທິຎ຺ຈ ນິເວສນຎ຺ຈ, ປນຸຊ຺ຊ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເອເຕສຸ ອຸທ຺ຘາທີສຸ ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິນິເວສນຎ຺ຈ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ປນຸເທຫິ, ປນຸທິຕ຺ວາ ຈ ຠເວ ນ ຕິຏ຺ເຐ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ທຸວິເຘປິ ຠເວ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ເອວໍ ຕາວ ປນຸຊ຺ຊສທ຺ທສ຺ສ ປນຸເທຫີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ປນຸທິຕ຺ວາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຠເວ ນ ຕິຏ຺ເຐຕິ ອຍເມວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕານິ ນນ຺ທິນິເວສນວິຎ຺ຎາຓານິ ປນຸທິຕ຺ວາ ທຸວິເຘປິ ຠເວ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໐໖໓-໔. ເອຕານິ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຠເວ ອຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ເອໂສ – ເອວໍວິຫາຣີຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ອິເຘວາຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສາສເນ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຸກິຕ຺ຕິຕໍ ໂຄຕມນູປຘີກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸປຘິກນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາລປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສຸກິຕ຺ຕິຕໍ ໂຄຕມນູປຘີກ’’ນ຺ຕິ.

໑໐໖໕. ນ ເກວລໍ ທຸກ຺ຂເມວ ປຫາສິ – ເຕ ຈາປີຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ, ສທາ ວາ. ຕໍ ຕໍ ນມສ຺ສາມີຕິ ຕສ຺ມາ ຕໍ ນມສ຺ສາມິ. ສເມຈ຺ຈາຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ. ນາຄາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາລປນ຺ໂຕ ອາຫ.

໑໐໖໖. ອິທານິ ຕໍ ຠຄວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ຫິ ຠຄວາ ປຫາສິ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວິທິໂຕປິ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸປເນຕ຺ວາວ ປຫີນທຸກ຺ເຂນ ປຸຄ຺ຄເລນ ໂອວທນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍໍ ຕ຺ວໍ ອຠິຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ເວເທຫິ ຄຕຕ຺ຕາ ເວທຄູ, ກິຎ຺ຈນາຠາເວນ ອກິຎ຺ຈໂນ, ກາເມສຸ ຈ ຠເວສຸ ຈ ອສຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາມຠເວ ອສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຊຎ຺ຎາ ຊາເນຍ຺ຍາສິ. ອທ຺ຘາ ຫິ ໂສ ອິມໍ ໂອຆໍ ອຕາຣິ, ຕິຓ຺ໂຓ ຈ ປາຣໍ ອຂິໂລ ອກງ຺ໂຂ.

໑໐໖໗. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ວິທ຺ວາ ຈ ໂຍຕິ ຄາຖາ. ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ, ອຕ຺ຕຠາເວ ວາ. ວິສຊ຺ຊາຕິ ໂວສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ເມຕ຺ຕຄູສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ໂຘຕກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໖໘-໙. ປຸຈ຺ຉາມິ ຕນ຺ຕິ ໂຘຕກສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວາຈາຠິກງ຺ຂາມີຕິ ວາຈໍ ອຠິກງ຺ຂາມິ. ສິກ຺ເຂ ນິພ຺ພານມຕ຺ຕໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຄາທີນໍ ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ ອຘິສີລາທີນິ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍ. ອິໂຕຕິ ມມ ມຸຂໂຕ.

໑໐໗໐. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຘຕໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວມາໂນ ກຖໍກຖາປໂມກ຺ຂໍ ຍາຈນ຺ໂຕ ‘‘ປສ຺ສາມຫ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສາມຫໍ ເທວມນຸສ຺ສໂລເກຕິ ປສ຺ສາມິ ອຫໍ ເທວມນຸສ຺ສໂລເກ. ຕໍ ຕໍ ນມສ຺ສາມີຕິ ຕໍ ເອວຣູປໍ ນມສ຺ສາມິ. ປມຸຎ຺ຈາຕິ ປໂມເຈຫິ.

໑໐໗໑. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ອຕ຺ຕາຘີນເມວ ກຖໍກຖາປໂມກ຺ຂໍ ໂອຆຕຣຓມຸເຂນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນາຫ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນາຫໍ ສຫິສ຺ສາມີຕິ ອຫໍ ນ ສຫິສ຺ສາມິ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ນ ວາຍມິສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປໂມຈນາຍາຕິ ປມາເຈຕຸໍ. ກຖໍກຖິນ຺ຕິ ສກງ຺ຂໍ. ຕເຣສີຕິ ຕເຣຍ຺ຍາສິ.

໑໐໗໒-໕. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕມນຕໂຣ ໂຘຕໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວມາໂນ ອນຸສາສນິໍ ຍາຈນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸສາສ ພ຺ຣຫ຺ເມ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ເສຏ຺ຐວຈນເມຕໍ. ເຕນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາມນ຺ຕຍມາໂນ ອາຫ – ‘‘ອນຸສາສ ພ຺ຣຫ຺ເມ’’ຕິ. ວິເວກຘມ຺ມນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວິເວກນິພ຺ພານຘມ຺ມໍ. ອພ຺ຍາປຊ຺ຊມາໂນຕິ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ອນາປຊ຺ຊມາໂນ. ອິເຘວ ສນ຺ໂຕຕິ ອິເຘວ ສມາໂນ. ອສິໂຕຕິ ອນິສ຺ສິໂຕ. ອິໂຕ ປຣາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ເມຕ຺ຕຄຸສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມໍ, ອິຘ ສນ຺ຕິນ຺ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ຕຕິຍຄາຖາຍປິ ປຸພ຺ພຑ຺ຒໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕນຍເມວ ອປຣຑ຺ເຒ ສງ຺ໂຄຕິ ສຊ຺ຊນຏ຺ຐານໍ, ລຄ຺ຄນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ໂຘຕກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຸປສີວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໗໖. ເອໂກ ອຫນ຺ຕິ ອຸປສີວສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕໂມຆນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ໂອຆໍ. ອນິສ຺ສິໂຕຕິ ປຸຄ຺ຄລໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ວາ ອນິສ຺ສິໂຕ. ໂນ ວິສຫາມີຕິ ນ ສກ຺ໂກມິ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍໍ. ຍໍ ນິສ຺ສິໂຕຕິ ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ວາ ນິສ຺ສິໂຕ.

໑໐໗໗. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນລາຠີ ຕຎ຺ຈ ສນ຺ຕມ຺ປິ ນິສ຺ສຍໍ ນ ຊານາຕິ, ເຕນສ຺ສ ຠຄວາ ຕຎ຺ຈ ນິສ຺ສຍໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ຈ ນິຍ຺ຍານປຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເປກ຺ຂມາໂນຕິ ຕໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ສໂຕ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປສ຺ສມາໂນ. ນຕ຺ຖີຕິ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຕໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕສມາປຕ຺ຕິໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ. ຕຣສ຺ສຸ ໂອຆນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ປວຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ຍຖານຸຣູປໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ໂອຆໍ ຕຣສ຺ສຸ. ກຖາຫີຕິ ກຖໍກຖາຫິ. ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍໍ ນຕ຺ຕມຫາຠິປສ຺ສາຕິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ນິພ຺ພານໍ ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສ. ເອເຕນສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣໍ ກເຖຕິ.

໑໐໗໘-໙. ອິທານິ ‘‘ກາເມ ປຫາຍາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ອຕ຺ຕນາ ປຫີເນ ກາເມ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ‘‘ສພ຺ເພສູ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຫິຕ຺ວາ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຉພ຺ພິຘມ຺ປິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ຫິຕ຺ວາ. ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ເຂ ປຣເມຕິ ສຕ຺ຕສຸ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ເຂສຸ ອຸຕ຺ຕເມ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕເນ. ຕິຏ຺ເຐ ນຸ ໂສ ຕຕ຺ຖ ອນານຸຍາຍີຕິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຕ຺ຖ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອວິຄຈ຺ຉມາໂນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ນູຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ສຏ຺ຐິກປ຺ປສຫສ຺ສມຕ຺ຕໍເຍວ ຐານໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ຕຕິຍຄາຖມາຫ.

໑໐໘໐. ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຐານໍ ສຸຕ຺ວາ ອິທານິສ຺ສ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຠາວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຏ຺ເຐ ເຈ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປູຄມ຺ປິ ວສ຺ສານນ຺ຕິ ອເນກສງ຺ຂ຺ຍມ຺ປິ ວສ຺ສານໍ, ຄຓຣາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປູຄມ຺ປິ ວສ຺ສານີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ສາມິວຈນສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ປູຄນ຺ຕິ ວາ ເອຕສ຺ສ ພຫູນີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ‘‘ປູຄານີ’’ຕິ ວາປິ ປຐນ຺ຕິ, ປຸຣິມປາໂຐເຍວ ສພ຺ພສຸນ຺ທໂຣ. ຕຕ຺ເຖວ ໂສ ສີຕິ ສິຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຕ຺ເຖວາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕເນ ນານາທຸກ຺ເຂຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ ສີຕິຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ ສສ຺ສໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈເວຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕຖາວິຘສ຺ສາຕິ ອຸທາຫຸ ຕຖາວິຘສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນຸປາທາຍ ປຣິນິພ຺ພາເຍຍ຺ຍາຕິ ອຸຈ຺ເຉທໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວາປິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ປຏິສນ຺ຘິມ຺ປິ ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉຕິ.

໑໐໘໑. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕໍ ອນຸປຄມ຺ມ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ອນຸປາທາຍ ປຣິນິພ຺ພານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຈ຺ຈີ ຍຖາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ປເລຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂນ຺ຕິ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ທິສໍ ຄໂຕ’’ຕິ ໂວຫາຣໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ມຸນີ ນາມກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ເສກ຺ຂມຸນິ ປກຕິຍາ ປຸພ຺ເພວ ຣູປກາຍາ ວິມຸຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປຸນ ນາມກາຍາປິ ວິມຸຕ຺ໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ຂີຓາສໂວ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປເລຕິ, ນ ອຸເປຕິ ສງ຺ຂໍ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ.

໑໐໘໒. ອິທານິ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ປເລຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂຍນິໂສ ອຕ຺ຖໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖງ຺ຄໂຕ ໂສ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂສ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂຕ ອຸທາຫຸ ນຕ຺ຖິ, ອຸທາຫຸ ເວ ສສ຺ສຕິຍາ ສສ຺ສຕຠາເວນ ອໂຣໂຄ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມ ໂສຕິ ເອວໍ ຕໍ ເມ ມຸນີ ສາຘຸ ວິຍາກໂຣຫິ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ຕຖາ ຫິ ເຕ ວິທິໂຕ ເອສ ຘມ຺ໂມຕິ.

໑໐໘໓. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕຖາ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖງ຺ຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖງ຺ຄຕສ຺ສາຕິ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ. ນ ປມາຓມຕ຺ຖີຕິ ຣູປາທິປ຺ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ. ເຍນ ນໍ ວຊ຺ຊຸນ຺ຕິ ເຍນ ຣາຄາທິນາ ນໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ. ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ສພ຺ເພສຸ ຂນ຺ຘາທິຘມ຺ເມສຸ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຸປສີວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ນນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໘໔-໕. ສນ຺ຕິ ໂລເກຕິ ນນ຺ທສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ – ໂລເກ ຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ ຊນາ ອາຊີວກນິຄຓ຺ຐາທິເກ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສນ຺ຕິ ມຸນໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຍິທໍ ກຖໍສູຕິ ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຕ ສມາປຕ຺ຕິຎາຓາທິນາ ຎາເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຎາຓູປປນ຺ນໍ ໂນ ມຸນິໍ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍວິຘໍ ນຸ ວທນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ເວ ນານປ຺ປກາຣເກນ ລູຂຊີວິຕສງ຺ຂາເຕນ ຊີວິເຕນູປປນ຺ນນ຺ຕິ ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕທຸຠຍໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸນິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ທິຏ຺ຐິຍາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ.

໑໐໘໖-໗. ອິທານິ ‘‘ທິຏ຺ຐາທີຫິ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວທນ຺ຕານໍ ວາເທ ກງ຺ຂາປຫານຕ຺ຖໍ ‘‘ເຍ ເກຈິເມ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ອເນກຣູເປນາຕິ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຍຕາ ຈຣນ຺ຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ສກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕາ. ອຖສ຺ສ ຕຖາ ສຸທ຺ຘິອຠາວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ທຸຕິຍໍ ຄາຖມາຫ.

໑໐໘໘-໙໐. ເອວໍ ‘‘ນາຕຣິໍສູ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອິທານິ ໂຍ ອຕຣິ, ຕໍ ໂສຕຸກາໂມ ‘‘ເຍ ເກຈິເມ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ໂອຆຕິຓ຺ຓມຸເຂນ ຊາຕິຊຣາຕິຓ຺ເຓ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕຕິຍໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕາຕິ ໂອວຸຏາ ປຣິໂຍນທ຺ຘາ. ເຍສີຘາຕິ ເຍສຸ ອິຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸ-ອິຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຕຓ຺ຫໍ ປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ຕຓ຺ຫໍ ປຣິຊານິຕ຺ວາ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ, ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປນ ນນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທມາໂນ ‘‘ເອຕາຠິນນ຺ທາມີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ອິຘາປິ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ນນ຺ທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ເຫມກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໙໑-໔. ເຍ ເມ ປຸພ຺ເພຕິ ເຫມກສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ເມ ປຸພ຺ເພ ວິຍາກໍສູຕິ ເຍ ພາວຣິອາທໂຍ ປຸພ຺ເພ ມຍ຺ຫໍ ສກໍ ລທ຺ຘິໍ ວິຍາກໍສຸ. ຫຸຣໍ ໂຄຕມສາສນາຕິ ໂຄຕມສາສນາ ປຸພ຺ພຕຣໍ. ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕກ຺ກວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ກາມວິຕກ຺ກາທິວຑ຺ຒນໍ. ຕຓ຺ຫານິຄ຺ຆາຕນນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາວິນາສນໍ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘາ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕທຎ຺ຎາຍ ເຍ ສຕາຕິ ເອຕໍ ນິພ຺ພານປທມຈ຺ຈຸຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິປສ຺ສນ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຊານິຕ຺ວາ ເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິອາທີຫິ ສຕາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາຠິນິພ຺ພຸຕາຕິ ວິທິຕຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ຣາຄາທິນິພ຺ພາເນນ ຈ ອຠິນິພ຺ພຸຕາ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ປຸພ຺ພສທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ເຫມກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ໂຕເທຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໙໕. ຍສ຺ມິໍ ກາມາຕິ ໂຕເທຍ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວິໂມກ຺ໂຂ ຕສ຺ສ ກີທິໂສຕິ ຕສ຺ສ ກີທິໂສ ວິໂມກ຺ໂຂ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎວິໂມກ຺ຂາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ທຸຕິຍໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິໂມກ຺ໂຂ ຕສ຺ສ ນາປໂຣຕິ ຕສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ວິໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ.

໑໐໙໗-໘. ເອວໍ ‘‘ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ເອວ ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕມຕ຺ຖໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ‘‘ນິຣາສໂສ ໂສ ອຸທ ອາສສາໂນ’’ຕິ ປຸນ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ ປຎ຺ຎກປ຺ປີຕິ ອຸທາຫຸ ສມາປຕ຺ຕິຎາຓາທິນາ ຎາເຓນ ຕຓ຺ຫາກປ຺ປໍ ວາ ທິຏ຺ຐິກປ຺ປໍ ວາ ກປ຺ປຍຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ທຸຕິຍໍ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາມຠເວຕິ ກາເມ ຈ ຠເວ ຈ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ປຸພ຺ພສທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ໂຕເທຍ຺ຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກປ຺ປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໐໙໙. ມຊ຺ເຌ ສຣສ຺ມິນ຺ຕິ ກປ຺ປສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ເຌ ສຣສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມໂກຏິປຎ຺ຎາຓາຠາວໂຕ ມຊ຺ຌຠູເຕ ສໍສາເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕິຏ຺ຐຕນ຺ຕິ ຕິຏ຺ຐມານານໍ. ຍຖາຍິທໍ ນາປຣໍ ສິຍາຕິ ຍຖາ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຸນ ນ ຠເວຍ຺ຍ.

໑໑໐໑-໒. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ອກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈນປຏິປກ຺ຂໍ. ອນາທານນ຺ຕິ ອາທານປຏິປກ຺ຂໍ, ກິຎ຺ຈນາທານວູປສມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນາປຣນ຺ຕິ ອປຣປຏິຠາຄທີປວິຣຫິຕໍ, ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ເຕ ມາຣສ຺ສ ປທ຺ຘຄູຕິ ເຕ ມາຣສ຺ສ ປທ຺ຘຈຣາ ປຣິຈາຣກາ ສິສ຺ສາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ປຸພ຺ພສທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ກປ຺ປສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ຊຕຸກຓ຺ຓິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໐໓-໔. ສຸຕ຺ວານຫນ຺ຕິ ຊຕຸກຓ຺ຓິສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ວານຫໍ ວີຣມກາມກາມິນ຺ຕິ ອຫໍ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວີຣໍ ກາມານໍ ອກາມນໂຕ ອກາມກາມິໍ ພຸທ຺ຘໍ ສຸຕ຺ວາ. ອກາມມາຄມນ຺ຕິ ນິກ຺ກາມໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ອາຄໂຕມ຺ຫິ. ສຫຊເນຕ຺ຕາຕິ ສຫຊາຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຈກ຺ຂຸ. ຍຖາຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ຍຖາຕຖໍ. ພ຺ຣູຫິ ເມຕິ ປຸນ ຍາຈນ຺ໂຕ ຠຓຕິ. ຍາຈນ຺ໂຕ ຫິ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ຠເຓຍ຺ຍ, ໂກ ປນ ວາໂທ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ. ເຕຊີ ເຕຊສາຕິ ເຕເຊນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເຕຊສາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ. ຍມຫໍ ວິຊຎ຺ຎໍ ຊາຕິຊຣາຍ ອິຘ ວິປ຺ປຫານນ຺ຕິ ຍມຫໍ ຊາຕິຊຣານໍ ປຫານຠູຕໍ ຘມ຺ມໍ ອິເຘວ ຊາເນຍ຺ຍໍ.

໑໑໐໕-໗. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕໍ ຘມ຺ມມາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ທຏ຺ຐຸ ເຂມໂຕຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ‘‘ເຂມ’’ນ຺ຕິ ທິສ຺ວາ. ອຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ຄຫິຕໍ. ນິຣຕ຺ຕໍ ວາຕິ ນິຣສ຺ສິຕພ຺ພໍ ວາ, ມຸຎ຺ຈິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມາ ເຕ ວິຊ຺ຊິຕ຺ຖາຕິ ມາ ເຕ ອໂຫສິ. ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ຣາຄາທິກິຎ຺ຈນໍ ວາປິ ເຕ ມາ ວິຊ຺ຊິຕ຺ຖ. ປຸພ຺ເພຕິ ອຕີເຕ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ຠຄວາ ຊຕຸກຓ຺ຓິໍ ອາລປຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ປຸພ຺ພສທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຊຕຸກຓ຺ຓິສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ຠທ຺ຣາວຸຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໐໘-໙. ໂອກຎ຺ຊຫນ຺ຕິ ຠທ຺ຣາວຸຘສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂອກຎ຺ຊຫນ຺ຕິ ອາລຍໍ ຊຫໍ. ຕຓ຺ຫຈ຺ຉິທນ຺ຕິ ຉຕຓ຺ຫາກາຍຈ຺ຉິທໍ. ອເນຊນ຺ຕິ ໂລກຘມ຺ເມສຸ ນິກ຺ກມ຺ປໍ. ນນ຺ທິຎ຺ຊຫນ຺ຕິ ອນາຄຕຣູປາທິປຕ຺ຖນາຊຫໍ. ເອກາ ເອວ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ຖຸຕິວເສນ ອິຘ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕາ. ກປ຺ປຎ຺ຊຫນ຺ຕິ ທຸວິຘກປ຺ປຊຫໍ. ອຠິຍາເຈຕິ ອຕິວິຍ ຍາຈາມິ. ສຸຕ຺ວານ ນາຄສ຺ສ ອປນມິສ຺ສນ຺ຕິ ອິໂຕຕິ ນາຄສ຺ສ ຕວ ຠຄວາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິໂຕ ປາສາຓກເຈຕິຍໂຕ ພຫູ ຊນາ ປກ຺ກມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຊນປເທຫິ ສງ຺ຄຕາຕິ ອງ຺ຄາທີຫິ ຊນປເທຫິ ອິຘ ສມາຄຕາ. ວິຍາກໂຣຫີຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຫິ.

໑໑໑໐. ອຖສ຺ສ ອາສຍານຸໂລເມນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ທ຺ເວ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ອາທານຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ຣູປາທີນໍ ອາທາຍິກໍ ຄຫຓຕຓ຺ຫໍ, ຕຓ຺ຫຸປາທານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ໂລກສ຺ມິມຸປາທິຍນ຺ຕີຕິ ເອເຕສຸ ອຸທ຺ຘາທິເຠເທສຸ ຍໍ ຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕເນວ ມາໂຣ ອນ຺ເວຕິ ຊນ຺ຕຸນ຺ຕິ ເຕເນວ ອຸປາທານປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕກມ຺ມາຠິສງ຺ຂາຣນິພ຺ພຕ຺ຕວເສນ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂນ຺ຘມາໂຣ ຕໍ ສຕ຺ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ.

໑໑໑໑. ຕສ຺ມາ ປຊານນ຺ຕິ ຕສ຺ມາ ເອຕມາທີນວໍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ຊານນ຺ໂຕ. ອາທານສຕ຺ເຕ ອິຕິ ເປກ຺ຂມາໂນ, ປຊໍ ອິມໍ ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ເຍ ວິສຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ອາທາເນສຸ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ເຕ ສພ຺ພໂລເກ ອິມໍ ປຊໍ ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ເຍ ລຄ຺ຄໍ ເປກ຺ຂມາໂນ. ອາທານສຕ຺ເຕ ວາ ອາທານາຠິນິວິຏ຺ເຐ ປຸຄ຺ຄເລ ອາທານສງ຺ຄເຫຕຸຎ຺ຈ ອິມໍ ປຊໍ ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ເຍ ລຄ຺ຄໍ ຕໂຕ ວີຕິກ຺ກມິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ອິຕິ ເປກ຺ຂມາໂນ ກິຎ຺ຈນໍ ສພ຺ພໂລເກ ນ ອຸປ຺ປາທິເຍຖາຕິ ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ປຸພ຺ພສທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ຠທ຺ຣາວຸຘສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ອຸທຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໑໒-໓. ຌາຍິນ຺ຕິ ອຸທຍສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ປຎ຺ຎານຸຠາວນິຊ຺ຌາຕໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອຖ ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ອຸທໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານລາຠີ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານວເສນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ອຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຫານໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທານນ຺ຕິ ຍມິທໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປ຺ປຫານໍ, ຕມ຺ປິ ອຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ ປພ຺ຣູມິ. ເອວໍ ສພ຺ພປທານິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

໑໑໑໔. ອຸເປກ຺ຂາສຕິສໍສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານອຸເປກ຺ຂາສຕີຫິ ສໍສຸທ຺ຘໍ. ຘມ຺ມຕກ຺ກປຸເຣຊວນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ມິໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວິໂມກ຺ເຂ ຐຕ຺ວາ ຌານງ຺ຄານິ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຘິຄຕໍ ອຣຫຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂໍ ວທຕິ. ອຣຫຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ຫິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທິເຠໂທ ຘມ຺ມຕກ຺ໂກ ປຸເຣຊໂວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຘມ຺ມຕກ຺ກປຸເຣຊວ’’ນ຺ຕິ. ອວິຊ຺ຊາຍ ປເຠທນນ຺ຕິ ເອຕເມວ ຈ ອຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ ອວິຊ຺ຊາປເຠທນສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ນິສ຺ສາຍ ຊາຕຕ຺ຕາ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍ ປເຠທນ’’ນ຺ຕິ ປພ຺ຣູມີຕິ.

໑໑໑໕-໖. ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາປເຠທນວຈເນນ ວຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ວິປ຺ປຫາເນນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍສຸ ສໍໂຍຊໂນ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິໍສຸ ສໍໂຍຊໂນຕິ ກິໍ ສໍໂຍຊໂນ. ວິຈາຣຓນ຺ຕິ ວິຈຣຓກາຣຓໍ. ກິສ຺ສສ຺ສ ວິປ຺ປຫາເນນາຕິ ກິໍ ນາມກສ຺ສ ອສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິປ຺ປຫາເນນ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ນນ຺ທິສໍໂຍຊໂນ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກສ຺ສາຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທິໂກ ວິຕກ຺ໂກ ອສ຺ສ.

໑໑໑໗-໘. ອິທານິ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ກຖໍ ສຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ. ອຖສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ສຕສ຺ສາຕິ ເອວໍ ສຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ສ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ປຸພ຺ພສທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຸທຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ໂປສາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໑໙-໒໐. ໂຍ ອຕີຕນ຺ຕິ ໂປສາລສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອຕີຕໍ ອາທິສຕີຕິ ໂຍ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິ’’ນ຺ຕິອາທິເຠທໍ ອຕີຕໍ ອາທິສຕິ. ວິຠູຕຣູປສຎ຺ຎິສ຺ສາຕິ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕຣູປສຎ຺ຎິສ຺ສ. ສພ຺ພກາຍປ຺ປຫາຍິໂນຕິ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ສພ຺ພຣູປກາຍປ຺ປຫາຍິໂນ, ປຫີນຣູປຠວປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີຕິ ປສ຺ສໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຓາຠາວວິປສ຺ສເນນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ປສ຺ສໂຕ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນລາຠິໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຎາຓໍ ສກ຺ການຸປຸຈ຺ຉາມີຕິ ສກ຺ກາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາລປນ຺ໂຕ ອາຫ. ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຎາຓໍ ປຸຈ຺ຉາມິ, ກີທິສໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ກຖໍ ເນຍ຺ໂຍຕິ ກຖໍ ໂສ ເນຕພ຺ໂພ, ກຖມສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໑໑໒໑. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕາທິເສ ປຸຄ຺ຄເລ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຕໍ ປກາເສຕ຺ວາ ຕໍ ຎາຓໍ ພ຺ຍາກາຕຸໍ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ສພ຺ພາ, ອຠິຊານໍ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ອຠິຊານນ຺ໂຕ ຕຖາຄໂຕ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕເມນໍ ຊານາຕີຕິ ກມ຺ມາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ເອຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຊານາຕິ ‘‘ອາຍຕິໍ ອຍໍ ເອວໍຄຕິໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນາທີສຸ ອຘິມຸຕ຺ຕໍ. ຕປ຺ປຣາຍຓນ຺ຕິ ຕມ຺ມຍໍ.

໑໑໒໒. ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎສມ຺ຠວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນຊນກໍ ກມ຺ມາຠິສງ຺ຂາຣໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ກິນ຺ຕິ ປລິໂພໂຘ ອຍ’’ນ຺ຕິ. ນນ຺ທີ ສໍໂຍຊນໍ ອິຕີຕິ ຍາ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຣູປຣາຄສງ຺ຂາຕາ ນນ຺ທີ, ຕຎ຺ຈ ສໍໂຍຊນໍ ອິຕິ ຎຕ຺ວາ. ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສຕີຕິ ຕໂຕ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິປສ຺ສຕິ. ເອຕໍ ຎາຓໍ ຕຖໍ ຕສ຺ສາຕິ ເອຕໍ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເອວໍ ວິປສ຺ສໂຕ ອນຸກ຺ກເມເນວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຣຫຕ຺ຕຎາຓໍ ອວິປຣີຕໍ. ວຸສີມໂຕຕິ ວຸສິຕວນ຺ຕສ຺ສ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ປຸພ຺ພສທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ໂປສາລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໕. ໂມຆຣາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໒໓. ທ຺ວາຫໍ ສກ຺ກນ຺ຕິ ໂມຆຣາຊສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຫນ຺ຕິ ທ຺ເວ ວາເຣ ອຫໍ. ໂສ ຫິ ປຸພ຺ເພ ອຊິຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອວສາເນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາ ປນສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກໍ ອາຄມຍມາໂນ ນ ພ຺ຍາກາສິ. ເຕນາຫ – ‘‘ທ຺ວາຫໍ ສກ຺ກໍ ອປຸຈ຺ຉິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ຍາວຕຕິຍຎ຺ຈ ເທວີສິ, ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ຍາວຕຕິຍຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິກໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິສຸທ຺ຘິເທວຠູໂຕ ອິສິ ຠຄວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ. ໂຄຘາວຣີຕີເຣເຍວ ກິຣ ໂສ ເອວມສ຺ໂສສິ. ເຕນາຫ – ‘‘ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ.

໑໑໒໔. ອຍໍ ໂລໂກຕິ ມນຸສ຺ສໂລໂກ. ປໂຣ ໂລໂກຕິ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສໂສ. ສເທວໂກຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສໂສ ອຸປປຕ຺ຕິເທວສມ຺ມຸຕິເທວຍຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ສເທວໂກ’’ຕິ ເອຕໍ ວາ ‘‘ສເທວເກ ໂລເກ’’ຕິອາທິນຍນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ເຕນ ສພ຺ໂພປິ ຕຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ໂລໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໑໒໕. ເອວໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕທສ຺ສາວິນ຺ຕິ ເອວໍ ອຄ຺ຄທສ຺ສາວິໍ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍາຘິມຸຕ຺ຕິຄຕິປຣາຍຓາທີນິ ປສ຺ສິຕຸໍ ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໑໒໖. ສຸຎ຺ຎໂຕ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂສ຺ສູຕິ ອວສິຍປວຕ຺ຕສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ວາ ຕຸຈ຺ຉສງ຺ຂາຣສມນຸປສ຺ສນາວເສນ ວາຕິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ສຸຎ຺ຎໂຕ ໂລກໍ ປສ຺ສ. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ ອູຫຈ຺ຈາຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ ເອວ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ໂມຆຣາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖. ປິງ຺ຄິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໑໒໗. ຊິຓ຺ໂຓຫມສ຺ມີຕິ ປິງ຺ຄິຍສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຊິຓ຺ໂຓຫມສ຺ມິ ອພໂລ ວີຕວຓ຺ໂຓຕິ ໂສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຊຣາຠິຠູໂຕ ວີສວສ຺ສສຕິໂກ ຊາຕິຍາ, ທຸພ຺ພໂລ ຈ ‘‘ອິຘ ປທໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖວ ກໂຣຕິ, ວິນຏ຺ຐປຸຣິມຈ຺ຉວິວຓ຺ໂຓ ຈ. ເຕນາຫ – ‘‘ຊິຓ຺ໂຓຫມສ຺ມິ ອພໂລ ວີຕວຓ຺ໂຓ’’ຕິ. ມາຫໍ ນສ຺ສໍ ໂມມຸໂຫ ອນ຺ຕຣາວາຕິ ມາຫໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ອສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາເຍວ ອວິທ຺ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອນສ຺ສິໍ. ຊາຕິຊຣາຍ ອິຘ ວິປ຺ປຫານນ຺ຕິ ອິເຘວ ຕວ ປາທມູເລ ປາສາຓເກ ວາ ເຈຕິຍ ຊາຕິຊຣາຍ ວິປ຺ປຫານໍ ນິພ຺ພານຘມ຺ມໍ ຍມຫໍ ວິຊຎ຺ຎໍ, ຕໍ ເມ ອາຈິກ຺ຂ.

໑໑໒໘. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ປິງ຺ຄິໂຍ ກາເຍ ສາເປກ຺ຂຕາຍ ‘‘ຊິຓ຺ໂຓຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ ເຕນສ຺ສ ຠຄວາ ກາເຍ ສິເນຫປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ‘‘ທິສ຺ວານ ຣູເປສຸ ວິຫຎ຺ຎມາເນ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣູເປສູຕິ ຣູປເຫຕຸ ຣູປປຈ຺ຈຍາ. ວິຫຎ຺ຎມາເນຕິ ກມ຺ມກາຣຓາທີຫິ ອຸປຫຎ຺ຎມາເນ. ຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ຣູເປສູຕິ ຈກ຺ຂຸໂຣຄາທີຫິ ຈ ຣູປເຫຕຸເຍວ ຊນາ ຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ພາຘີຍນ຺ຕິ.

໑໑໒໙-໓໐. ເອວໍ ຠຄວຕາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຕາວ ກຖິຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາປິ ປິງ຺ຄິໂຍ ຊຣາທຸພ຺ພລຕາຍ ວິເສສໍ ອນຘິຄນ຺ຕ຺ວາວ ປຸນ ‘‘ທິສາ ຈຕສ຺ໂສ’’ຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມນ຺ໂຕ ເທສນໍ ຍາຈຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ປຸນປິ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ຕາວ ປຏິປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຓ຺ຫາຘິປນ຺ເນ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏເມວ.

ອິມມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ຠຄວາ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ຈ ປິງ຺ຄິໂຍ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ໂສ ກິຣ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອວໍ ວິຈິຕ຺ຣປຏິຠານໍ ນາມ ເທສນໍ ນ ລຠິ ມຍ຺ຫໍ ມາຕຸໂລ ພາວຣີ ສວນາຍາ’’ຕິ. ເຕນ ສິເນຫວິກ຺ເຂເປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອນ຺ເຕວາສິໂນ ປນສ຺ສ ສຫສ຺ສຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສພ຺ເພວ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ເອຫິຠິກ຺ຂໂວ ອເຫສຸນ຺ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ປິງ຺ຄິຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອິໂຕ ປຣໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣາ ເທສນໍ ໂຖເມນ຺ຕາ ‘‘ອິທມໂວຈ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ອິທມໂວຈາຕິ ອິທໍ ປຣາຍນໍ ອໂວຈ. ປຣິຈາຣກໂສຬສານນ຺ຕິ ພາວຣິສ຺ສ ປຣິຈາຣເກນ ປິງ຺ຄິເຍນ ສຫ ໂສຬສນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວາ ຠຄວໂຕ ປຣິຈາຣການໍ ໂສຬສນ຺ນນ຺ຕິ ປຣິຈາຣກໂສຬສນ຺ນໍ. ເຕ ເອວ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ຕຕ຺ຖ ໂສຬສປຣິສາ ປນ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ວາມປສ຺ສໂຕ ຈ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ ຈ ຉ ຉ ໂຍຊນານິ ນິສິນ຺ນາ ອຸຊຸເກນ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກາ ອໂຫສິ. ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐຕິ ຍາຈິໂຕ ອຕ຺ຖມຎ຺ຎາຍາຕິ ປາຬິອຕ຺ຖມຎ຺ຎາຍ. ຘມ຺ມມຎ຺ຎາຍາຕິ ປາຬິມຎ຺ຎາຍ. ປາຣາຍນນ຺ຕິ ເອວໍ ອິມສ຺ສ ຘມ຺ມປຣິຍາຍສ຺ສ ອຘິວຈນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ນາມານິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕາ ‘‘ອຊິໂຕ ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ໂຍ…ເປ… ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐໍ ອຸປາຄມຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ.

໑໑໓໑-໗. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປນ຺ນຈຣຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພານປທຏ຺ຐານຠູເຕນ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລາທິນາ ສມ຺ປນ຺ນໍ. ອິສິນ຺ຕິ ມເຫສິໍ. ເສສໍ ປາກຏເມວ. ຕໂຕ ປຣໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມຈຣິໍສູຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຈຣິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ປາຣາຍນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປາຣຠູຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຍນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປາຣາຍນານຸຄີຕິຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໓໘. ປາຣາຍນມນຸຄາຍິສ຺ສນ຺ຕິ ອສ຺ສ ອຍໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ – ຠຄວຕາ ຫິ ປາຣາຍເນ ເທສິເຕ ໂສຬສສຫສ຺ສາ ຊຏິລາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ອວເສສານຎ຺ຈ ຈຸທ຺ທສໂກຏິສງ຺ຂານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ໂປຣາເຓຫິ –

‘‘ຕໂຕ ປາສາຓເກ ຣມ຺ເມ, ປາຣາຍນສມາຄເມ;

ອມຕໍ ປາປຍີ ພຸທ຺ໂຘ, ຈຸທ຺ທສ ປາຓໂກຏິໂຍ’’ຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາຍ ປນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄຕາ ມນຸສ຺ສາ ຠຄວໂຕ ອານຸຠາເວນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄາມນິຄມາທີສ຺ເວວ ປາຕຸຣເຫສຸໍ. ຠຄວາປິ ສາວຕ຺ຖິເມວ ອຄມາສິ ປຣິຈາຣກໂສຬສາທີຫິ ອເນເກຫິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປິງ຺ຄິໂຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ພາວຣິສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ, ປຏິສ຺ສຸຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ມຍາ’’ຕິ. ອຖ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ຎາຓຄມເນເນວ ໂຄຘາວຣີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາທຄມເນນ ອສ຺ສມາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ຕເມນໍ ພາວຣີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ທູຣໂຕວ ຂາຣິຊຏາທິວິຣຫິຕໍ ຠິກ຺ຂຸເວເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ອຄມາສິ. ສມ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈາປິ ນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ປິງ຺ຄິຍ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ປາສາຓເກ ເຈຕິເຍ ນິສິນ຺ໂນ ອມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ຕມຫໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ພາວຣີ ມຫຕາ ສກ຺ກາເຣນ ສປຣິໂສ ຕໍ ປູເຊຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສິ. ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ປິງ຺ຄິໂຍ ‘‘ປາຣາຍນມນຸຄາຍິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອນຸຄາຍິສ຺ສນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ຄີຕໍ ອນຸຄາຍິສ຺ສໍ. ຍຖາທ຺ທກ຺ຂີຕິ ຍຖາ ສາມໍ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພເຘນ ອສາຘາຣຓຎາເຓນ ຈ ອທ຺ທກ຺ຂິ. ນິກ຺ກາໂມຕິ ປຫີນກາໂມ. ‘‘ນິກ຺ກໂມ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ວີຣິຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ວາ ອກຸສລປກ຺ຂາ. ນິພ຺ພໂນຕິ ກິເລສວນວິຣຫິໂຕ, ຕຓ຺ຫາວິຣຫິໂຕ ເອວ ວາ. ກິສ຺ສ ເຫຕຸ ມຸສາ ຠເຓຕິ ເຍຫິ ກິເລເສຫິ ມຸສາ ຠເຓຍ຺ຍ, ເອເຕ ຕສ຺ສ ປຫີນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສວເນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ.

໑໑໓໙-໔໑. ວຓ຺ຓູປສຎ຺ຫິຕນ຺ຕິ ຄຸຓູປສຎ຺ຫິຕໍ. ສຈ຺ຈວ຺ຫໂຍຕິ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ສຈ຺ເຈເນວ ອວ຺ຫາເນນ ນາເມນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ເມຕິ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາລປຕິ. ກຸພ຺ພນກນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕວນໍ. ພຫຸປ຺ຜລໍ ການນມາວເສຍ຺ຍາຕິ ອເນກຜລາທິວິກຕິຠຣິຕໍ ການນໍ ອາຄມ຺ມ ວເສຍ຺ຍ. ອປ຺ປທສ຺ເສຕິ ພາວຣິປຠຸຕິເກ ປຣິຕ຺ຕປຎ຺ເຎ. ມໂຫທຘິນ຺ຕິ ອໂນຕຕ຺ຕາທິໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຸທກຣາສິໍ.

໑໑໔໒-໔. ເຍເມ ປຸພ຺ເພຕິ ເຍ ອິເມ ປຸພ຺ເພ. ຕມນຸທາສິໂນຕິ ຕໂມນຸໂທ ອາສິໂນ. ຠູຣິປຎ຺ຎາໂຓຕິ ຎາຓຘໂຊ. ຠູຣິເມຘໂສຕິ ວິປຸລປຎ຺ໂຎ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິກມກາລິກນ຺ຕິ ສາມໍ ປສ຺ສິຕພ຺ພຜລໍ, ນ ຈ ກາລນ຺ຕເຣ ປຕ຺ຕພ຺ພຜລໍ. ອນີຕິກນ຺ຕິ ກິເລສອີຕິວິຣຫິຕໍ.

໑໑໔໕-໕໐. ອຖ ນໍ ພາວຣີ ອາຫ ‘‘ກິໍ ນຸ ຕມ຺ຫາ’’ຕິ ທ຺ເວ ຄາຖາ. ຕໂຕ ປິງ຺ຄິໂຍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກາ ອວິປ຺ປວາສເມວ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ນາຫໍ ຕມ຺ຫາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປສ຺ສາມິ ນໍ ມນສາ ຈກ຺ຂຸນາວາຕິ ຕໍ ພຸທ຺ຘໍ ອຫໍ ຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ມນສາ ປສ຺ສາມິ. ນມສ຺ສມາໂນ ວິວເສມິ ຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ນມສ຺ສມາໂນວ ຣຕ຺ຕິໍ ອຕິນາເມມິ. ເຕນ ເຕເນວ ນໂຕຕິ ເຍນ ທິສາຠາເຄນ ພຸທ຺ໂຘ, ເຕນ ເຕເນວາຫມ຺ປິ ນໂຕ ຕນ຺ນິນ຺ໂນ ຕປ຺ໂປໂຓຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໑໕໑. ທຸພ຺ພລຖາມກສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຖາມກສ຺ສ, ອຖ ວາ ທຸພ຺ພລສ຺ສ ທຸຕ຺ຖາມກສ຺ສ ຈ ພລວີຣິຍຫີນສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ກາໂຍ ນ ປເລຕີຕິ ເຕເນວ ທຸພ຺ພລຖາມກຕ຺ເຕນ ກາໂຍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຍນ ວາ ພຸທ຺ໂຘ, ເຕນ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ນ ປເຣຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ສງ຺ກປ຺ປຍນ຺ຕາຍາຕິ ສງ຺ກປ຺ປຄມເນນ. ເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເຍນ ພຸທ຺ໂຘ, ເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຍຸຕ຺ໂຕ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໑໕໒. ປງ຺ເກ ສຍາໂນຕິ ກາມກທ຺ທເມ ສຍມາໂນ. ທີປາ ທີປໍ ອຸປປ຺ລວິນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣາທິໂຕ ສຕ຺ຖາຣາທິໍ ອຠິຄຈ຺ຉິໍ. ອຖທ຺ທສາສິໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ໂສຫໍ ເອວໍ ທຸທ຺ທິຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ວາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ອຖ ປາສາຓເກ ເຈຕິເຍ ພຸທ຺ຘມທ຺ທກ຺ຂິໍ.

໑໑໕໓. ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອວສາເນ ປິງ຺ຄິຍສ຺ສ ຈ ພາວຣິສ຺ສ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກໍ ວິທິຕ຺ວາ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຐິໂຕເຍວ ສຸວຓ຺ໂຓຠາສໍ ມຸຎ຺ຈິ. ປິງ຺ຄິໂຍ ພາວຣິສ຺ສ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ວຓ຺ຓຍນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ເອວ ຕໍ ໂອຠາສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວິໂລເກນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣໂຕ ຐິຕໍ ວິຍ ທິສ຺ວາ ພາວຣິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຄວາປິ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສປ຺ປາຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ປິງ຺ຄິຍເມວ ອາລປມາໂນ ‘‘ຍຖາ ອຫູ ວກ຺ກລີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມຠາສິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ວກ຺ກລິຕ຺ເຖໂຣ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ສທ຺ຘາຘຸເຣນ ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຍຖາ ຈ ໂສຬສນ຺ນໍ ເອໂກ ຠທ຺ຣາວຸໂຘ ນາມ ຍຖາ ຈ ອາຬວິ ໂຄຕໂມ, ເອວເມວ ຕ຺ວມ຺ປິ ປມຸຎ຺ຈສ຺ສຸ ສທ຺ຘໍ. ຕໂຕ ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ມຈ຺ຈຸເຘຍ຺ຍສ຺ສ ປາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ຄມິສ຺ສສີຕິ ອຣຫຕ຺ຕນິກູເຏເນວ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປິງ຺ຄິໂຍ ອຣຫຕ຺ເຕ ພາວຣີ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ພາວຣິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສິສ຺ສາ ປນ ປຎ຺ຈສຕາ ໂສຕາປນ຺ນາ ອເຫສຸໍ.

໑໑໕໔-໕. ອິທານິ ປິງ຺ຄິໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ‘‘ເອສ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຏິຠານວາຕິ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຍ ອຸເປໂຕ. ອຘິເທເວ ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ອຘິເທວກເຣ ຘມ຺ເມ ຎຕ຺ວາ. ປໂຣວຣນ຺ຕິ ຫີນປຓີຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ອຘິເທວຕ຺ຕກຣໍ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ເວທີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກງ຺ຂີນໍ ປຏິຊານຕນ຺ຕິ ກງ຺ຂີນໍເຍວ ສຕໍ ‘‘ນິກ຺ກງ຺ຂມ຺ຫາ’’ຕິ ປຏິຊານນ຺ຕານໍ.

໑໑໕໖. ອສໍຫີຣນ຺ຕິ ຣາຄາທີຫິ ອສໍຫາຣິຍໍ. ອສໍກຸປ຺ປນ຺ຕິ ອກຸປ຺ປໍ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມໍ. ທ຺ວີຫິປິ ປເທຫິ ນິພ຺ພານໍ ຠຓຕິ. ອທ຺ຘາ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ເອກໍເສເນວ ຕໍ ອນຸປາທິເສສໍ ນິພ຺ພານຘາຕຸໍ ຄມິສ຺ສາມິ. ນ ເມຕ຺ຖ ກງ຺ຂາຕິ ນຕ຺ຖິ ເມ ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພາເນ ກງ຺ຂາ. ເອວໍ ມໍ ຘາເຣຫິ ອຘິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິງ຺ຄິໂຍ ‘‘ເອວເມວ ຕ຺ວມ຺ປິ ປມຸຎ຺ຈສ຺ສຸ ສທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ຠຄວໂຕ ໂອວາເທນ ອຕ຺ຕນິ ສທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສທ຺ຘາຘຸເຣເນວ ຈ ວິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕໍ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ເອວໍ ມໍ ຘາເຣຫິ ອຘິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ‘‘ຍຖາ ມໍ ຕ຺ວໍ ອວຈ, ເອວເມວ ອຘິມຸຕ຺ຕໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ.

ອິຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ ຂຸທ຺ທກ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາຍ ໂສຬສພ຺ຣາຫ຺ມຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ປຎ຺ຈໂມ ວຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານຍໂຕ, ນາເມນ

ປາຣາຍນວຄ຺ໂຄຕິ.

ນິຄມນກຖາ

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຸຕ຺ຕມໍ ວນ຺ທເນຍ຺ຍານໍ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ;

ໂຍ ຂຸທ຺ທກນິກາຍມ຺ຫິ, ຂຸທ຺ທາຈາຣປ຺ປຫາຍິນາ.

‘‘ເທສິໂຕ ໂລກນາເຖນ, ໂລກນິຕ຺ຖຣເຓສິນາ;

ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນິປາຕສ຺ສ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ອຸຣຄວຄ຺ຄາທິປຎ຺ຈວຄ຺ຄສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອຸຣຄສຸຕ຺ຕາທິສຕ຺ຕຕິສຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນິປາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາ ໂຫຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ອິມໍ ສຸຕ຺ຕນິປາຕສ຺ສ, ກໂຣນ຺ເຕນຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ;

ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິກາເມນ, ຍໍ ປຕ຺ຕໍ ກຸສລໍ ມຍາ.

‘‘ຕສ຺ສານຸຠາວໂຕ ຂິປ຺ປໍ, ຘມ຺ເມ ອຣິຍປ຺ປເວທິເຕ;

ວຸຑ຺ຒິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ, ປາປຸຓາຕຸ ອຍໍ ຊໂນ’’ຕິ.

(ປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປມາຓໂຕ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສມຕ຺ຕາ ຠາຓວາຣາ.)

ປຣມວິສຸທ຺ຘສທ຺ຘາພຸທ຺ຘິວີຣິຍປ຺ປຏິມຓ຺ຑິເຕນ ສີລາຈາຣຊ຺ຊວມທ຺ທວາທິຄຸຓສມຸທຍສມຸທິເຕນ ສກສມຍສມຍນ຺ຕຣຄຫນຊ຺ໂຌຄາຫຓສມຕ຺ເຖນ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສມນ຺ນາຄເຕນ ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠເທ ສາຏ຺ຐກເຖ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓປ຺ປຠາເວນ ມຫາເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຊນິຕສຸຂວິນິຄ຺ຄຕມຘຸໂຣທາຣວຈນລາວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕນ ຍຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕວາທິນາ ວາທີວເຣນ ມຫາກວິນາ ຉຬຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທາທິປ຺ປເຠທຄຸຓປຏິມຓ຺ຑິເຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕພຸທ຺ຘີນໍ ເຖຣວໍສປ຺ປທີປານໍ ເຖຣານໍ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວໍສາລງ຺ກາຣຠູເຕນ ວິປຸລວິສຸທ຺ຘພຸທ຺ຘິນາ ພຸທ຺ຘໂຆໂສຕິ ຄຣູຫິ ຄຫິຕນາມເຘຍ຺ເຍນ ເຖເຣນ ກຕາ ອຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາ ນາມ ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຏ຺ຐກຖາ –

ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ ໂລກສ຺ມິໍ, ໂລກນິຕ຺ຖຣເຓສິນໍ;

ທສ຺ເສນ຺ຕີ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ, ນຍໍ ປຎ຺ຎາວິສຸທ຺ຘິຍາ.

ຍາວ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນາມມ຺ປິ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕາທິໂນ;

ໂລກມ຺ຫິ ໂລກເຊຏ຺ຐສ຺ສ, ປວຕ຺ຕຕິ ມເຫສິໂນຕິ.

ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.