📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ເຖຣຄາຖາ-ອຏ຺ຐກຖາ

(ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ມຫາກາຣຸຓິກໍ ນາຖໍ, ເຎຍ຺ຍສາຄຣປາຣຄຸໍ;

ວນ຺ເທ ນິປຸຓຄມ຺ຠີຣ-ວິຈິຕ຺ຣນຍເທສນໍ.

ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນາ, ເຍນ ນິຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂລກໂຕ;

ວນ຺ເທ ຕມຸຕ຺ຕມໍ ຘມ຺ມໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປູຊິຕໍ.

ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ, ຐິໂຕ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ໂຍ;

ວນ຺ເທ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ຕໍ, ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ.

ວນ຺ທນາຊນິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ອິຕິ ຍໍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ;

ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ຫຸຕ຺ວາຫໍ ຕສ຺ສ ເຕຊສາ.

ຍາ ຕາ ສຸຠູຕິອາທີຫິ, ກຕກິຈ຺ເຈຫິ ຕາທິຫິ;

ເຖເຣຫິ ຠາສິຕາ ຄາຖາ, ເຖຣີຫິ ຈ ນິຣາມິສາ.

ອຸທານນາທວິຘິນາ, ຄມ຺ຠີຣາ ນິປຸຓາ ສຸຠາ;

ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ, ອຣິຍຘມ຺ມປ຺ປກາສິກາ.

ເຖຣຄາຖາຕິ ນາເມນ, ເຖຣີຄາຖາຕິ ຕາທິໂນ;

ຍາ ຂຸທ຺ທກນິກາຍມ຺ຫິ, ສງ຺ຄາຍິໍສຸ ມເຫສໂຍ.

ຕາສໍ ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫິ, ໂອຄາເຫຕພ຺ພຠາວໂຕ;

ກິຎ຺ຈາປິ ທຸກ຺ກຣາ ກາຕຸໍ, ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ມຍາ.

ສຫສໍວຓ຺ຓນໍ ຍສ຺ມາ, ຘຣເຕ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ;

ປຸພ຺ພາຈຣິຍສີຫານໍ, ຕິຏ຺ຐເຕວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຕສ຺ມາ ຕໍ ອວລມ຺ພິຕ຺ວາ, ໂອຄາເຫຕ຺ວານ ປຎ຺ຈປິ;

ນິກາເຍ ອຸປນິສ຺ສາຍ, ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານຍໍ.

ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ອສໍກິຓ຺ຓໍ, ນິປຸຓຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ;

ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ, ສມຍໍ ອວິໂລມຍໍ.

ຍາສໍ ອຕ຺ໂຖ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ອນຸປຸພ຺ພິກຖໍ ວິນາ;

ຕາສໍ ຕຎ຺ຈ ວິຠາເວນ຺ໂຕ, ທີປຍນ຺ໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍໍ.

ຍຖາພລໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໍ ສຸຠໍ;

ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເຖຣຄາຖານໍ, ເຖຣີຄາຖານເມວ ຈ.

ອິຕິ ອາກງ຺ຂມານສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິໍ;

ຕທຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ຕສ຺ສ, ນິສາມຍຖ ສາຘໂວຕິ.

ກາ ປເນຕາ ເຖຣຄາຖາ ເຖຣີຄາຖາ ຈ, ກຖຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕາຕິ, ກາມຎ຺ຈາຍມຕ຺ໂຖ ຄາຖາສຸ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ປນ ປຸນປິ ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕຕ຺ຖ ເຖຣຄາຖາ ຕາວ ສຸຠູຕິຕ຺ເຖຣາທີຫິ ຠາສິຕາ. ຍາ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາຘິຄຕໍ ມຄ຺ຄຜລສຸຂໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາຈິ ອຸທານວເສນ, ກາຈິ ອຕ຺ຕໂນ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ, ກາຈິ ປຸຈ຺ຉາວເສນ, ກາຈິ ປຣິນິພ຺ພານສມເຍ ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາວວິຠາວນວເສນ ອຠາສິໍສຸ, ຕາ ສພ຺ພາ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຖຣຄາຖາ’’ອິຈ຺ເຈວ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ສງ຺ຄີຕາ. ເຖຣີຄາຖາ ປນ ເຖຣິໂຍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເທສິຕາ.

ຕາ ປນ ວິນຍປິຏກໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ນາ. ທີຆນິກາໂຍ, ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ປຎ຺ຈສຸ ນິກາເຍສຸ ຂຸທ຺ທກນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນາ, ສຸຕ຺ຕໍ, ເຄຍ຺ຍໍ, ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຄາຖາ, ອຸທານໍ, ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ, ຊາຕກໍ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ, ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວສຸ ສາສນງ຺ເຄສຸ ຄາຖງ຺ຄສງ຺ຄຫໍ ຄຕາ.

‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານິ, ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ.

ເອວໍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ປຏິຎ຺ຎາເຕສຸ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ກຕິປຍຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫໍ ຄຕາ.

ຕຕ຺ຖ ເຖຣຄາຖາ ຕາວ ນິປາຕໂຕ ເອກນິປາໂຕ ເອກຸຕ຺ຕຣວເສນ ຍາວ ຈຸທ຺ທສນິປາຕາຕິ ຈຸທ຺ທສນິປາໂຕ ໂສຬສນິປາໂຕ ວີສຕິນິປາໂຕ ຕິໍສນິປາໂຕ ຈຕ຺ຕາລີສນິປາໂຕ ປຎ຺ຎາສນິປາໂຕ ສຏ຺ຐິນິປາໂຕ ສຕ຺ຕຕິນິປາໂຕຕິ ເອກວີສຕິນິປາຕສງ຺ຄຫາ. ນິປາຕນໍ ນິກ຺ຂິປນນ຺ຕິ ນິປາໂຕ. ເອໂກ ເອເກໂກ ຄາຖານໍ ນິປາໂຕ ນິກ຺ເຂໂປ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອກນິປາໂຕ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ເອກນິປາເຕ ທ຺ວາທສ ວຄ຺ຄາ. ເອເກກສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ວີສຸຕ຺ຕຣສຕໍ ເຖຣາ, ຕຕ຺ຕິກາ ເອວ ຄາຖາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ວີສຸຕ຺ຕຣສຕໍ ເຖຣາ, ກຕກິຈ຺ຈາ ອນາສວາ;

ເອກກມ຺ຫິ ນິປາຕມ຺ຫິ, ສຸສງ຺ຄີຕາ ມເຫສິຠີ’’ຕິ.

ທຸກນິປາເຕ ເອກູນປຎ຺ຎາສ ເຖຣາ, ອຏ຺ຐນວຸຕິ ຄາຖາ; ຕິກນິປາເຕ ໂສຬສ ເຖຣາ, ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສ ຄາຖາ; ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ ເຕຣສ ເຖຣາ, ທ຺ເວປຎ຺ຎາສ ຄາຖາ; ປຎ຺ຈກນິປາເຕ ທ຺ວາທສ ເຖຣາ, ສຏ຺ຐິ ຄາຖາ; ຉກ຺ກນິປາເຕ ຈຸທ຺ທສ ເຖຣາ, ຈຕຸຣາສີຕິ ຄາຖາ; ສຕ຺ຕກນິປາເຕ ປຎ຺ຈ ເຖຣາ, ປຎ຺ຈຕິໍສ ຄາຖາ; ອຏ຺ຐກນິປາເຕ ຕໂຍ ເຖຣາ, ຈຕຸວີສຕິ ຄາຖາ; ນວກນິປາເຕ ເອໂກ ເຖໂຣ, ນວ ຄາຖາ; ທສນິປາເຕ ສຕ຺ຕ ເຖຣາ, ສຕ຺ຕຕິ ຄາຖາ; ເອກາທສນິປາເຕ ເອໂກ ເຖໂຣ, ເອກາທສ ຄາຖາ; ທ຺ວາທສນິປາເຕ ທ຺ເວ ເຖຣາ, ຈຕຸວີສຕິ ຄາຖາ; ເຕຣສນິປາເຕ ເອໂກ ເຖໂຣ, ເຕຣສ ຄາຖາ; ຈຸທ຺ທສນິປາເຕ ທ຺ເວ ເຖຣາ, ອຏ຺ຐວີສຕິ ຄາຖາ; ປນ຺ນຣສນິປາໂຕ ນຕ຺ຖິ, ໂສຬສນິປາເຕ ທ຺ເວ ເຖຣາ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຄາຖາ; ວີສຕິນິປາເຕ ທສ ເຖຣາ, ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສາຘິການິ ທ຺ເວ ຄາຖາສຕານິ; ຕິໍສນິປາເຕ ຕໂຍ ເຖຣາ, ສຕໍ ປຎ຺ຈ ຈ ຄາຖາ; ຈຕ຺ຕາລີສນິປາເຕ ເອໂກ ເຖໂຣ, ທ຺ເວຈຕ຺ຕາລີສ ຄາຖາ; ປຎ຺ຎາສນິປາເຕ ເອໂກ ເຖໂຣ, ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ຄາຖາ; ສຏ຺ຐິນິປາເຕ ເອໂກ ເຖໂຣ, ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ຄາຖາ; ສຕ຺ຕຕິນິປາເຕ ເອໂກ ເຖໂຣ, ເອກສຕ຺ຕຕິ ຄາຖາ. ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ປນ ທ຺ເວສຕານິ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ຈ ເຖຣາ, ສຫສ຺ສໍ ຕີຓິ ສຕານິ ສຏ຺ຐິ ຈ ຄາຖາຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ສຫສ຺ສໍ ໂຫນ຺ຕິ ຕາ ຄາຖາ, ຕີຓິ ສຏ຺ຐິ ສຕານິ ຈ;

ເຖຣາ ຈ ທ຺ເວ ສຕາ ສຏ຺ຐິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ປກາສິຕາ’’ຕິ.

ເຖຣີຄາຖາ ປນ ເອກນິປາໂຕ ເອກຸຕ຺ຕຣວເສນ ຍາວ ນວນິປາຕາຕິ ນວນິປາໂຕ ເອກາທສນິປາໂຕ, ທ຺ວາທສນິປາໂຕ, ໂສຬສນິປາໂຕ, ວີສຕິນິປາໂຕ, ຕິໍສນິປາໂຕ, ຈຕ຺ຕາລີສນິປາໂຕ, ມຫານິປາໂຕຕິ ໂສຬສນິປາຕສງ຺ຄຫາ. ຕຕ຺ຖ ເອກນິປາເຕ ອຏ຺ຐາຣສ ເຖຣິໂຍ, ອຏ຺ຐາຣເສວ ຄາຖາ; ທຸກນິປາເຕ ທສ ເຖຣິໂຍ, ວີສຕິ ຄາຖາ; ຕິກນິປາເຕ ອຏ຺ຐ ເຖຣິໂຍ, ຈຕຸວີສຕິ ຄາຖາ; ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ ເອກາ ເຖຣີ, ຈຕສ຺ໂສ ຄາຖາ; ປຎ຺ຈກນິປາເຕ ທ຺ວາທສ ເຖຣິໂຍ ສຏ຺ຐິ ຄາຖາ; ຉກ຺ກນິປາເຕ ອຏ຺ຐ ເຖຣິໂຍ ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສ ຄາຖາ; ສຕ຺ຕນິປາເຕ ຕິສ຺ໂສ ເຖຣິໂຍ, ເອກວີສຕິ ຄາຖາ; ອຏ຺ຐ ນິປາຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ໂສຬສນິປາຕາ ເອເກກາ ເຖຣິໂຍ ຕໍຕໍນິປາຕປຣິມາຓາ ຄາຖາ; ວີສຕິນິປາເຕ ປຎ຺ຈ ເຖຣິໂຍ, ອຏ຺ຐາຣສສຕຄາຖາ; ຕິໍສນິປາເຕ ເອກາ ເຖຣີ, ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ຄາຖາ; ຈຕ຺ຕາລີສນິປາເຕ ເອກາ ເຖຣີ, ອຏ຺ຐຈຕ຺ຕາລີສ ຄາຖາ; ມຫານິປາເຕປິ ເອກາ ເຖຣີ, ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ຄາຖາ. ເອວເມຕ຺ຖ ນິປາຕານໍ ຄາຖາວຄ຺ຄານໍ ຄາຖານຎ຺ຈ ປຣິມາຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນິທານຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປຣິມາຓາສຸ ປເນຕາສຸ ເຖຣຄາຖາ ອາທິ. ຕຕ຺ຖາປິ –

‘‘ສີຫານໍວ ນທນ຺ຕານໍ, ທາຐີນໍ ຄິຣິຄພ຺ຠເຣ;

ສຸຓາຖ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ, ຄາຖາ ອຕ຺ຖູປນາຍິກາ’’ຕິ.

ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ໂຖມນຕ຺ຖໍ ຠາສິຕາ ຄາຖາ ອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສີຫານນ຺ຕິ ສີຫສທ຺ໂທ ‘‘ສີໂຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຄຣາຊາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໓) ມິຄຣາເຊ ອາຄໂຕ. ‘‘ອຖ ໂຂ ສີໂຫ ເສນາປຕິ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໓໔) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ສີໂຫຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໙໙; ໑໐.໒໑) ຕຖາຄເຕ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຕຖາຄເຕ ສທິສກປ຺ປນາຍ ອາຄໂຕ, ເອວໍ ອິຘາປິ ສທິສກປ຺ປນາວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ສີຫານໍວາຕິ ສີຫານໍ ອິວ. ສນ຺ຘິວເສນ ສຣໂລໂປ ‘‘ເອວໍສ ເຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒) ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ອິວາຕິ ນິປາຕປທໍ. ສຸຓາຖາຕິ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ. ອິຕຣານິ ນາມປທານິ. ສີຫານໍວາຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘີ ສຣູປໂຕ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ວຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ໂອຏ຺ຐສ຺ເສວ ມຸຂໍ ເອຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂອຏ຺ຐສ຺ສ ມຸຂໍ ວິຍ ມຸຂໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ສີຫານໍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສີຫານໍ ນາໂທ ວິຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຸຂສທ຺ທສນ຺ນິຘານໍ ໂຫຕີຕິ ເຈ, ອິຘາປິ ‘‘ນທນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ປທສນ຺ນິຘານໂຕ, ຕສ຺ມາ ສີຫານໍວາຕິ ນິທສ຺ສນວຈນໍ. ນທນ຺ຕານນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ນິທສ຺ສິຕພ຺ເພນ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນໍ. ທາຐີນນ຺ຕິ ຕພ຺ພິເສສນໍ. ຄິຣິຄພ຺ຠເຣຕິ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ. ສຸຓາຖາຕິ ສວເນ ນິໂຍຊນໍ. ຠາວິຕຕ຺ຕານນ຺ຕິ ໂສຕພ຺ພສ຺ສ ປຠວທສ຺ສນໍ. ຄາຖາຕິ ໂສຕພ຺ພວຕ຺ຖຸທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຖຸປນາຍິກາຕິ ຕພ຺ພິເສສນໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ສີຫານໍ ນທນ຺ຕານໍ ທາຐີນ’’ນ຺ຕິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ອາຄຕໍ, ລິງ຺ຄໍ ປນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສີຫີນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນາປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອກເສສວເສນ ວາ ສີຫາ ຈ ສີຫິໂຍ ຈ ສີຫາ, ເຕສໍ ສີຫານນ຺ຕິອາທິນາ ສາຘາຣຓາ ເຫຕາ ຕິສ຺ໂສ ນິທານຄາຖາ ເຖຣຄາຖານໍ ເຖຣີຄາຖານຎ຺ຈາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຫນໂຕ ຫນນໂຕ ຈ ສີໂຫ. ຍຖາ ຫິ ສີຫສ຺ສ ມິຄຣຎ຺ໂຎ ພລວິເສສໂຍຄໂຕ ສຣຠມິຄມຕ຺ຕວຣວາຣຓາທິໂຕປິ ປຣິສ຺ສໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ວາຕາຕປາທິປຣິສ຺ສຍມ຺ປິ ໂສ ສຫຕິເຍວ, ໂຄຈຣາຍ ປກ຺ກມນ຺ໂຕປິ ເຕຊຸສ຺ສທຕາຍ ມຕ຺ຕຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິວນມຫິໍສາທິເກ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠີຣູ ອຉມ຺ຠີ ອຠິຠວຕິ, ອຠິຠວນ຺ໂຕ ຈ ເຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຫນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຸທຸມໍສານິ ຠກ຺ຂຍິຕ຺ວາ ສຸເຂເນວ ວິຫຣຕິ, ເອວເມເຕປິ ມຫາເຖຣາ ອຣິຍພລວິເສສໂຍເຄນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປຣິສ຺ສຍານໍ ສຫນໂຕ, ຣາຄາທິສໍກິເລສພລສ຺ສ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຫນນໂຕ ປຊຫນໂຕ ເຕຊຸສ຺ສທຠາເວນ ກຸໂຕຈິປິ ອຠີຣູ ອຉມ຺ຠີ ຌານາທິສຸເຂນ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ສຫນໂຕ ຫນນໂຕ ຈ ສີຫາ ວິຍາຕິ ສີຫາ. ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ປນ ຍຖາ ກນ຺ຕນຕ຺ເຖນ ອາທິອນ຺ຕວິປລ຺ລາສໂຕ ຕກ຺ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຫິໍສນຏ຺ເຐນ ສີໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ສຫນຏ຺ເຐນ. ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂເປນ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ອຖ ວາ ຍຖາ ມິຄຣາຊາ ເກສຣສີໂຫ ອຕ຺ຕໂນ ເຕຊຸສ຺ສທຕາຍ ເອກຈາຣີ ວິຫຣຕິ, ນ ກຎ຺ຈິ ສຫາຍໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ, ເອວເມເຕປິ ເຕຊຸສ຺ສທຕາຍ ວິເວກາຠິຣຕິຍາ ຈ ເອກຈາຣິໂນຕິ ເອກຈຣິຍຏ຺ເຐນປິ ສີຫາ ວິຍາຕິ ສີຫາ, ເຕນາຫ – ຠຄວາ ‘‘ສີຫໍເວກຈຣໍ ນາຄ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໓໐; ສຸ. ນິ. ໑໖໘).

ອຖ ວາ ອສນ຺ຕາສນຊວປຣກ຺ກມາທິວິເສສໂຍຄໂຕ ສີຫາ ວິຍາຕິ ສີຫາ, ເອເຕ ມຫາເຖຣາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສນິຍາ ຜລນ຺ຕິຍາ ນ ສນ຺ຕສນ຺ຕິ, ກຕເມວ ທ຺ເວ? ຠິກ຺ຂຸ ຈ ຂີຓາສໂວ ສີໂຫ ຈ ມິຄຣາຊາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໖໐).

ຊໂວປິ ສີຫສ຺ສ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣໂຓ, ຕຖາ ປຣກ຺ກໂມ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ອຸສຠສຕມ຺ປິ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ວນມຫິໍສາທີສຸ ນິປຕຕິ, ໂປຕໂກປິ ສມາໂນ ປຠິນ຺ນມທານມ຺ປິ ມຕ຺ຕວຣວາຣຓານໍ ປຏິມານໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທນ຺ຕກຬີຣໍວ ຂາທຕິ. ເອເຕສໍ ປນ ອຣິຍມຄ຺ຄຊໂວ ອິທ຺ຘິຊໂວ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣໂຓ, ສມ຺ມປ຺ປຘານປຣກ຺ກໂມ ຈ ນິຣຕິສໂຍ. ຕສ຺ມາ ສີຫານໍວາຕິ ສີຫສທິສານໍ ວິຍ. ສີຫສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ຫີນູປມຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ສຫນາທິອຕ຺ຖສ຺ສ ເຖເຣສ຺ເວວ ລພ຺ຠນໂຕ.

ນທນ຺ຕານນ຺ຕິ ຄຊ຺ຊນ຺ຕານໍ. ໂຄຈຣປຣກ຺ກມຕຸຏ຺ຐິເວລາທີສຸ ຫິ ຍຖາ ສີຫາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສຍໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຊມ຺ຠິຕ຺ວາ ສີຫນາທໍ ອຠີຕນາທໍ ນທນ຺ຕິ, ເອວໍ ເອເຕປິ ວິສຍຊ຺ຌຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓອຸທານາທິກາເລສຸ ອິມໍ ອຠີຕນາທໍ ນທິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສີຫານໍວ ນທນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ທາຐີນນ຺ຕິ ທາຐາວນ຺ຕານໍ. ປສຏ຺ຐທາຐີນໍ, ອຕິສຍທາຐານນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ສີຫາ ອຕິວິຍ ທຬ຺ຫານໍ ຕິກ຺ຂານຎ຺ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ທາຐານໍ ພເລນ ປຏິປກ຺ຂໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນຣຖໍ ມຕ຺ຖກໍ ປູເຣນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄທາຐານໍ ພເລນ ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ ອນຠິຠູຕປຸພ຺ພປຏິປກ຺ຂໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນຣຖໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສຸໍ. ອິຘາປິ ທາຐາ ວິຍາຕິ ທາຐາຕິ ສທິສກປ຺ປນາວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຄິຣິຄພ຺ຠເຣຕິ ປພ຺ພຕຄຸຫາຍໍ, ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ‘‘ຄິຣິຄວ຺ຫເຣ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ. ປພ຺ພເຕສຸ ວນຄຫເນ ວນສຓ຺ເຑຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ປນ ເນສໍ ວິໂຣຈນຏ຺ຐານທສ຺ສນຎ຺ເຈວ ສີຫນາທສ຺ສ ໂຍຄ຺ຍຠູມິທສ຺ສນຎ຺ຈ. ນທນ຺ຕານໍ ຄິຣິຄພ຺ຠເຣຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ຫິ ສີຫາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຄິຣິຄພ຺ຠເຣ ອຎ຺ເຎຫິ ທຸຣາສທຕາຍ ຊນວິວິຕ຺ເຕ ວສນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ທສ຺ສເນນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ຂຸທ຺ທກມິຄສນ຺ຕາສສ຺ສ ປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ໂຄຈຣຄມເນ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ອຎ຺ເຎຫິ ທຸຣາສທຄິຣິຄພ຺ຠຣສທິເສວ ສຸຎ຺ຎາຄາເຣວສນ຺ຕາ ຄຸເຓຫິ ຂຸທ຺ທການໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປຣິຕ຺ຕາສປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ວກ຺ຂມານຄາຖາສງ຺ຂາຕໍ ອຠີຕນາທໍ ນທິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສີຫານໍວ ນທນ຺ຕານໍ, ທາຐີນໍ ຄິຣິຄພ຺ຠເຣ’’ຕິ.

ສຸຓາຖາຕິ ສວນາຓຕ຺ຕິກວຈນໍ, ເຕນ ວກ຺ຂມານານໍ ຄາຖານໍ ສນ຺ນິປຕິຕາຍ ປຣິສາຍ ໂສຕຸກາມຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ສວເນ ອາທຣໍ ຊເນຕິ, ອຸສ຺ສາຫໍ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ຄາຣວໍ ພຫຸມານຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐເປຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສີຫານ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ສທິສກປ຺ປນາຍ ວິນາ ມຸຂ຺ຍວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ທຬ຺ຫຕິກ຺ຂຠາເວນ ປສຏ຺ຐາຕິສຍທາຐຕາຍ ທາຐີນໍ ຄິຣິຄພ຺ຠເຣ ນທນ຺ຕານໍ ສີຫຄຊ຺ຊິຕໍ ຄຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ສີຫານໍ ມິຄຣາຊູນໍ ວິຍ ເຕສໍ ອຠີຕນາທສທິສາ ຄາຖາ ສຸຓາຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຍຖາ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ຕານໍ ສີຫານໍ ມິຄຣາຊູນໍ ກຸໂຕຈິປິ ຠຍາຠາວໂຕ ໂສ ອຠີຕນາໂທ ຕທຎ຺ຎມິຄສນ຺ຕາສກໂຣ, ເອວໍ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕານໍ ເຖຣານໍ ສີຫນາທສທິສິໂຍ ສພ຺ພໂສ ຠຍເຫຕູນໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ອຠີຕນາທຠູຕາ, ປມຕ຺ຕຊນສນ຺ຕາສກຣາ ຄາຖາ ສຸຓາຖາ’’ຕິ.

ຠາວິຕຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຠາວິຕຈິຕ຺ຕານໍ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕາ ຫິ ກິຣ ທຸທ຺ທໂມ (ຘ. ປ. ໑໕໙) ໂຍ ເວ ຐິຕຕ຺ໂຕ ຕສຣໍວ ອຸຊ຺ຊູ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໒໑໗) ຈ ‘‘ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘີ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໕.໔; ສຸ. ນິ. ໒໖໓) ຈ ເອວມາທີສຸ ອຕ຺ຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ອຘິຈິຕ຺ຕານຸໂຍເຄນ ສມຖວິປສ຺ສນາຠິວຑ຺ຒິຕຈິຕ຺ຕານໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຠາວິຕຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຠາວິຕສຠາວານໍ, ສຠາວຠູຕສີລາທິຠາວິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄີຍຕີຕິ ຄາຖາ, ອນຸຏ຺ຐຸຠາທິວເສນ ອິສີຫິ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຈຕຸປ຺ປທໍ ຉປ຺ປທໍ ວາ ວຈນໍ. ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຕໍສທິສຕາຍ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖ ອຸປເນນ຺ຕິ ເຕສຸ ວາ ອຸປນິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖູປນາຍິກາ.

ອຖ ວາ ຠາວິຕຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຠາວິຕຕ຺ຕາຠາວານໍ, ອຕ຺ຕຠາໂວ ຫິ ອາຫິໂຕ ອຫໍ ມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຈ ເຕຫິ ອປ຺ປມາທຠາວນາຍ ອນວຊ຺ຊຠາວນາຍ ຠາວິໂຕ ສມ຺ມເທວ ຄຸຓຄນ຺ຘໍ ຄາຫາປິໂຕ. ເຕນ ເຕສໍ ກາຍຠາວນາ ສີລຠາວນາ ຈິຕ຺ຕຠາວນາ ປຎ຺ຎາຠາວນາຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຠາວນານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຠາວນາ’’ຕິ ຈ ສມ຺ໂພຘິປຏິປທາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ຍາຍໍ ສຈ຺ຈສມ຺ໂພຘິ ອຕ຺ຖິ, ສາ ທຸວິຘາ ອຠິສມຍໂຕ ຕທຕ຺ຖໂຕ ຈ. ສມ຺ໂພຘິ ປນ ຕິວິຘາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິ ສາວກສມ຺ໂພຘີຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາ ສາມໍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸຊ຺ຌນໂຕ ໂພຘນໂຕ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໑).

ໂພຘເນຍ຺ຍໂພຘນຕ຺ໂຖ ຫິ ພເລສຸ ວສີຠາໂວ. ປຈ຺ເຈກໍ ສຍເມວ ໂພຘີຕິ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິ, ອນນຸພຸທ຺ໂຘ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ສຈ຺ຈາຠິສມໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສຍມ຺ຠູຎາຓຕາຍ ສຍເມວ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ສານຸພຸທ຺ໂຘ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສຈ຺ຈາຠິສມຍສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ. ອິເມສໍ ປນ ໂສ ເອກສ຺ສາປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ສຈ຺ຈາຠິສມຍເຫຕຸ ນ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສວນນ຺ເຕ ຊາຕາຕິ ສາວກາ. ສາວການໍ ສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ສາວກສມ຺ໂພຘິ. ຕິວິຘາເປສາ ຕິຓ຺ຓໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຍຖາສກໍ ອາຄມນີຍປຏິປທາຍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ສຕ຺ຕຕິໍສາຍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ຠາວນາປາຣິປູຣີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ອິຕຣາຠິສມຍານໍ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມເຍນ ວິນາ ຠາວນາຠິສມໂຍ ສມ຺ຠວຕິ, ສຕິ ຈ ຠາວນາຠິສມເຍ ປຫານາຠິສມໂຍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມໂຍ ຈ ສິທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕີຕິ.

ຍທາ ຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຣິປູຣິຕໂພຘິສມ຺ຠາໂຣ ຈຣິມຠເວ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ – ‘‘ນ ຕາວິມໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມິ, ຍາວ ນ ເມ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ອສມ຺ປຕ຺ຕາຍ ເອວ ສຎ຺ຌາເວລາຍ ມາຣພລໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ປຸຣິມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ອເນກາກາຣໂວກາເຣ ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ເຘ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວິໂສຘເນນ ຈຸຕູປປາຕຎາຓອນາຄຕໍສຎາຓານິ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ‘‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ ຊາຍຕິ ຈ ຊີຍຕິ ຈ ມີຍຕິ ຈ ຈວຕິ ຈ ອຸປປຊ຺ຊຕິ ຈ, ອຖ ຈ ປນິມສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ນປ຺ປຊານາຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗) ຊຣາມຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ມຫາຄຫນໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນິສທສິລາຍໍ ຜຣສຸໍ ນິເສນ຺ໂຕ ວິຍ ກິເລສຄຫນໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ໂລກນາໂຖ ຎາຓຜຣສຸໍ ເຕເຊນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິປາກໍ ຄຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາຘິຄມາຍ ວິປສ຺ສນໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ນານາສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາວວຕ຺ຖາປິເຕ ນາມຣູເປ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາວເສນ ອເນກາກາຣໂວກາຣສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ສມ຺ມສນວາຣໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຫາວຊິຣຎາຓສງ຺ຂາເຕ ວິປສ຺ສນາຎາເຓ ຕິກ຺ເຂ ສູເຣ ປສນ຺ເນ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາເວນ ປວຕ຺ຕມາເນ ຍທາ ຕໍ ມຄ຺ເຄນ ຆເຏຕິ, ຕທາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ ເຂເປນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ນາມ, ອຄ຺ຄຜລກ຺ຂຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຘິຄໂຕ ນາມ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໂຕ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊາທໂຍປິ ຕສ຺ສ ຕທາ ຫຕ຺ຖຄຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ຕາວ ອຠິສມຍໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິປຏິປທາ. ຕທຕ຺ຖໂຕ ປນ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຕຸສິຕຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ຈຣິຍາປິຏກວຓ຺ຓນາຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕາປິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ກຕາຠິນີຫາຣາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສມ຺ຠຕປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ຕາທິເສ ກາເລ ຈຣິມຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕາ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກຄຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ສໍເວຄນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສວິເສສໍ ຠວາທີສຸ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ປວຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸໍ ນິວຕ຺ຕິ ນິວຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕນເຍນ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ສງ຺ຂາເຣ ປຣິມທ຺ທນ຺ຕາ ອນຸກ຺ກເມນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ນາມ, ອຄ຺ຄຜລກ຺ຂຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘາ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

ສາວກາ ປນ ສຕ຺ຖຸ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ວາ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ກາລນ຺ຕເຣ ວາ ຕຊ຺ຊໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອນຸຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ ຆເຏນ຺ຕາ ວາຍມນ຺ຕາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ, ຍທິ ວາ ປຏິປທາຍ ວຑ຺ຒນ຺ຕິຍາ, ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປສິທ຺ຘິອຄ຺ຄສາວກຠູມິຍາ ວາ ເກວລໍ ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສາວກສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ນາມ. ຕໂຕ ປຣໍ ສາວກພຸທ຺ຘາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ. ເອວໍ ຕາວ ອຠິສມຍໂຕ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິ ສາວກສມ຺ໂພຘິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕທຕ຺ຖໂຕ ປນ ຍຖາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ມຊ຺ຌິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຏ຺ຐ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ອຸປຣິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ໂສຬສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ເອເຕ ຈ ເຠທາ ປຎ຺ຎາຘິກສທ຺ຘາຘິກວີຣິຍາຘິກວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຎ຺ຎາຘິການຎ຺ຫິ ສທ຺ຘາ ມນ຺ທາ ໂຫຕິ ປຎ຺ຎາ ຕິກ຺ຂາ, ຕໂຕ ຈ ອຸປາຍໂກສລ຺ລສ຺ສ ວິສທນິປຸຓຠາເວນ ນຈິຣສ຺ເສວ ປາຣມິໂຍ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສທ຺ຘາຘິການໍ ປຎ຺ຎາ ມຊ຺ຌິມາ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ນາຕິສີຆໍ ນາຕິສຓິກໍ ປາຣມິໂຍ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ວີຣິຍາຘິການໍ ປນ ປຎ຺ຎາ ມນ຺ທາ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ຈິເຣເນວ ປາຣມິໂຍ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນ ເອວໍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ສຕິປິ ປຎ຺ຎາຘິກຠາເວ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ນ ຕໂຕ ໂອຣໍ. ສທ຺ຘາຘິກວີຣິຍາຘິກາປິ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປຣໍ ກຕິປເຍ ເອວ ກປ຺ເປ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ຕຕິຍໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍນ຺ຕິ. ສາວກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ເຍສໍ ອຄ຺ຄສາວກຠາວາຍ ອຠິນີຫາໂຣ, ເຕສໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ເຍສໍ ມຫາສາວກຠາວາຍ, ເຕສໍ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສເມວ, ຕຖາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ມາຕາປິຕູນໍ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ –

‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຫຕຸ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ;

ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຘິກາໂຣ ຈ ຉນ຺ທຕາ;

ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຫານາ, ອຠິນີຫາໂຣ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ກຕປຓິຘານານໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຠຸຕິ ສວິເສສໍ ທານາທີສຸ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ທິວເສ ທິວເສ ເວສ຺ສນ຺ຕຣທານສທິສໍ ມຫາທານໍ ເທນ຺ຕານໍ ຕທນຸຣູປສີລາທິເກ ສພ຺ພປາຣມິຘມ຺ເມ ອາຈິນນ຺ຕານມ຺ປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ອສມ຺ປຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ພຸທ຺ຘຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ຎາຓສ຺ສ ອປຣິປຈ຺ຈນໂຕ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລ ນິປ຺ຜາທິຕໍ ວິຍ ຫິ ສສ຺ສໍ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສເນວ ວຸທ຺ຘິໍ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວໍ –

‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ວິຄຕາສວທສ຺ສນໍ;

ອຘິກາໂຣ ຉນ຺ທຕາ ເອເຕ, ອຠິນີຫາຣກາຣຓາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) –

ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ກຕາຠິນີຫາຣານໍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ‘‘ອຘິກາໂຣ ຉນ຺ທຕາ’’ຕິ ທ຺ວງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕາຍ ປຕ຺ຖນາຍ ວເສນ ກຕປຓິຘານານໍ ສາວກໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ອສມ຺ປຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ປຈ຺ເຈກສມ຺ໂພຘິຍາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສາວກສມ຺ໂພຘິຍາ ຈ ອຘິຄໂມ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ຎາຓສ຺ສ ອປຣິປຈ຺ຈນໂຕ. ອິເມສມ຺ປິ ຫິ ຍຖາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ທານາທິປາຣມີຫິ ປຣິພ຺ຣູຫິຕາ ປຎ຺ຎາປາຣມີ ອນຸກ຺ກເມນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ ປຣິປູເຣຕິ, ເອວໍ ທານາທີຫິ ປຣິພ຺ຣູຫິຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຍຖາຣຫໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ສາວກໂພຘິຎາຓຎ຺ຈ ປຣິປູເຣຕິ. ທານປຣິຈເຍນ ເຫເຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ອໂລຠຊ຺ຌາສຍຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອສງ຺ຄມານສາ ອນເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ, ສີລປຣິຈເຍນ ສຸສໍວຸຕກາຍວາຈຕາຍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີກມ຺ມນ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘາຊີວາ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣາ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຊາຄຣິຍານຸໂຍເຄນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫນ຺ຕິ, ສ຺ວາຍໍ ເຕສໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກວຕ຺ຕວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ປນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຘິກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາ ຉຬຠິຎ຺ຎາ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕາ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາ ຈ ຫຕ຺ຖຄຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ວີຣິຍາທໂຍ ປນ ຕທນ຺ໂຕຄຘາ ເອວ. ຍຎ຺ຫິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ສາວກໂພຘິຍາ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ທານາທິປຸຎ຺ຎສມ຺ຠຣເຓ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນໍ, ອິທໍ ວີຣິຍໍ. ຍໍ ຕທນຸປໂຣຘສ຺ສ ສຫນໍ, ອຍໍ ຂນ຺ຕິ. ຍໍ ທານສີລາທິສມາທານາວິສໍວາທນໍ, ອິທໍ ສຈ຺ຈໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖເມວ ອຈລສມາຘານາຘິຏ຺ຐານໍ, ອິທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຍາ ທານສີລາທີນໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ຫິເຕສິຕາ, ອຍໍ ເມຕ຺ຕາ. ຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ກຕວິປ຺ປກາເຣສຸ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ, ອຍໍ ອຸເປກ຺ຂາຕິ. ເອວໍ ທານສີລຠາວນາສຸ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສຸ ຈ ສິຊ຺ຌມານາສຸ ວີຣິຍາທໂຍ ສິທ຺ຘາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ສາເຍວ ປຈ຺ເຈກໂພຘິອຕ຺ຖາຍ ສາວກໂພຘິອຕ຺ຖາຍ ຈ ທານາທິປຏິປທາ ເຕສໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຕານສ຺ສ ຠາວນໂຕ ປຣິຠາວນໂຕ ຠາວນາ ນາມ. ວິເສສໂຕ ທານສີລາທີຫິ ສ຺ວາຠິສງ຺ຂເຕ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕາ ສມຖວິປສ຺ສນາປຏິປທາ, ຍໂຕ ເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພໂຍຄາວຈຣສມຸທາຄມສມ຺ປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ອານນ຺ທ, ອານິສໍສາ ປຸພ຺ພໂຍຄາວຈເຣ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ອິຘານນ຺ທ, ປຸພ຺ພໂຍຄາວຈໂຣ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຏິກຈ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຕິ, ໂນ ເຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຏິກຈ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຕິ, ອຖ ມຣຓກາເລ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຕິ, ອຖ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຕິ, ອຖ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາເວ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ອຖ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ).

ອິຕິ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຠູຕາຍ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິຕາຍ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາຠູຕາຍ ອຠິສມຍສງ຺ຂາຕາຍ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ຈ ຠາວິຕຕ຺ຕຠາວາ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວກາ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ນາມ. ເຕສຸ ອິຘ ພຸທ຺ຘສາວກາ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີຫານໍວາ’’ຕິ ອິມິນາ ເຖຣານໍ ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິຕາທສ຺ສເນນ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອນຠິຠວນີຍຕໍ, ເຕ ຈ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສີຫານໍວ ນທນ຺ຕານໍ…ເປ… ຄາຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ເຖຣຄາຖານໍ ສີຫນາທສທິສຕາທສ຺ສເນນ ຕາສໍ ປຣວາເທຫິ ອນຠິຠວນີຍຕໍ, ເຕ ຈ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຠາວິຕຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕທຸຠຍສ຺ສ ກາຣຓໍ ວິຠາເວຕິ. ຠາວິຕຕ຺ຕຠາເວນ ເຖຣາ ອິຘ ສີຫສທິສາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຎ຺ຈ ຄາຖາ ສີຫນາທສທິສິໂຍ. ‘‘ອຕ຺ຖູປນາຍິກາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຠິຠວເນ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຖຣານໍ ປຏິປກ຺ໂຂ ນາມ ສໍກິເລສຘມ຺ໂມ, ຕທຠິຠໂວ ຕທງ຺ຄິວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫາເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ. ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘີປ຺ປຫານໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານຎ຺ຈ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ເຕ ຠາວິຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຫິ ອຣິຍາ ອປ຺ປມາທຠາວນໍ ຠາເວນ຺ຕິ ນາມ, ອຄ຺ຄຜລກ຺ຂຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ.

ເຕສຸ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ເນສໍ ສີລສມ຺ປທາ ທສ຺ສິຕາ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫາເນນ ສມາຘິສມ຺ປທາ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາ, ອິຕເຣນ ຕາສໍ ຜລໍ ທສ຺ສິຕໍ. ສີເລນ ຈ ເຕສໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາ ທສ຺ສິຕາ, ‘‘ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ? ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ’’ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໙), ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ’’ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑), ‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑໘໓; ທີ. ນິ. ໒.໙໐) ຈ ວຈນໂຕ ສີລໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາທິກລ຺ຍາຓໍວ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິຄຸຓາວຫຕ຺ຕາ. ສມາຘິນາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓຕາ ທສ຺ສິຕາ, ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ຠາວຍໍ’’, ‘‘ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ’’ຕິ ຈ ວຈນໂຕ ສມາຘິປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓວ, ອິທ຺ຘິວິຘາທິຄຸຓາວຫຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓຕາ ທສ຺ສິຕາ, ‘‘ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ’’ (ຘ. ປ. ໑໘໓; ທີ. ນິ. ໒.໙໐), ‘‘ປຎ຺ຎໍ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑) ຈ ວຈນໂຕ ປຎ຺ຎາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍສານໍວ, ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣໂຕ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສາວ ກລ຺ຍາຓາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ຕາທິຠາວາວຫຕ຺ຕາ.

‘‘ເສໂລ ຍຖາ ເອກຆໂນ, ວາເຕນ ນ ສມີຣຕິ; (ມຫາວ. ໒໔໔);

ເອວໍ ນິນ຺ທາປສໍສາສຸ, ນ ສມິຎ຺ຊນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໘໑) –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖາ ສີລສມ຺ປທາຍ ເຕວິຊ຺ຊຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ສມາຘິສມ຺ປທາຍ ຉຬຠິຎ຺ຎາຠາໂວ. ສມາຘິສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ຉຬຠິຎ຺ຎາ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຍ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທາຠາໂວ. ປຎ຺ຎາສມ຺ປທຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ອິມິນາ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ເກຈິ ເຕວິຊ຺ຊາ, ເກຈິ ຉຬຠິຎ຺ຎາ, ເກຈິ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ສີລສມ຺ປທາຍ ເຕສໍ ກາມສຸຂານຸໂຍຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອນ຺ຕສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມາຘິສມ຺ປທາຍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ເສວນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ສີລສມ຺ປທາຍ ເຕສໍ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ ກິເລສານໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມາຘິສມ຺ປທາຍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຍ ອນຸສຍປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສຕິ. ສີລສມ຺ປທາຍ ວາ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສວິໂສຘນໍ, ສມາຘິສມ຺ປທາຍ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສວິໂສຘນໍ, ປຎ຺ຎາສມ຺ປທາຍ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສວິໂສຘນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕທງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ວາ ເນສໍ ອປາຍສມຕິກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫາເນນ ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກໂມ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນນ ສພ຺ພຠວສມຕິກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ຠາວິຕຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ສີລຠາວນາ, ຈິຕ຺ຕຠາວນາ ປຎ຺ຎາຠາວນາຕິ ຕິສ຺ໂສ ຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ ກາຍຠາວນາຍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ສີລຠາວນາ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາທີຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສໍ. ຍຖາ ປນ ສີຫນາທໍ ປເຣ ມິຄຄຓາ ນ ສຫນ຺ຕິ, ກຸໂຕ ອຠິຠເວ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສີຫນາໂທວ ເຕ ອຠິຠວຕິ ເອວເມວ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍວາທາ ເຖຣານໍ ວາເທ ນ ສຫນ຺ຕິ, ກຸໂຕ ອຠິຠເວ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ເຖຣວາທາວ ເຕ ອຠິຠວນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ, ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໗-໒໗໙) ‘‘ນິພ຺ພານຘາຕູ’’ຕິ ຈ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ຫິ ຘມ຺ມໂຕ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຎ຺ຎຖາ ກາຕຸໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕນີຍໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂເປເນວ ປຐມຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍໍ ປນ ອຍໍ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນມຸເຂນ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ. ຕຕ຺ຖ ເຍສໍ ເຖຣານໍ ຄາຖາ ສາເວຕຸກາໂມ, ເຕ ສາຘາຣຓວເສນ ນາມໂຕ ໂຄຕ຺ຕໂຕ ຄຸຓໂຕ ຈ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ຍຖານາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສາຘາຣຓໂຕ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄາຖາສ຺ເວວ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖານາມາຕິ ຍໍຍໍນາມາ, ສຸຠູຕິ ມຫາໂກຏ຺ຐິໂກຕິອາທິນາ ນເຍນ ນາມເຘຍ຺ເຍນ ປຎ຺ຎາຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາໂຄຕ຺ຕາຕິ ຍໍຍໍໂຄຕ຺ຕາ, ໂຄຕໂມ ກສ຺ສໂປຕິອາທິນາ ນເຍນ ກຸລປເທເສນ ຍາຍ ຍາຍ ຊາຕິຍາ ປຎ຺ຎາຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຘມ຺ມວິຫາຣິໂນຕິ ຍາທິສຘມ຺ມວິຫາຣິໂນ, ປຣິຍຕ຺ຕິປຣມຕາຍໍ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຍຖານຸຣູປໍ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍຖາຘມ຺ມວິຫາຣິໂນຕິ ຍຖາຘມ຺ມາ ວິຫາຣິໂນ ຈ, ຍາທິສສີລາທິຘມ຺ມາ ທິພ຺ພວິຫາຣາທີສຸ ອຠິຓ຺ຫໂສ ວິຫຣມານາ ຍາທິສວິຫາຣາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຘິມຸຕ຺ຕາຕິ ຍາທິສອຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ຕິປຎ຺ຎາຘິມຸຕ຺ຕີສຸ ຍໍຍໍອຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສຸຎ຺ຎຕມຸຂາທີສຸ ວາ ຍຖາ ຍຖາ ນິພ຺ພານໍ ອຘິມຸຕ຺ຕາຕິ ຍຖາຘິມຸຕ຺ຕາ. ‘‘ນິພ຺ພານໍ ອຘິມຸຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອາສວາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໒໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠຍຎ຺ເຈຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຘິມຸຈ຺ຈນໍ, ນ ປຣໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ອສ຺ສທ຺ໂຘ ອກຕຎ຺ຎູ ຈ, ສນ຺ຘິຈ຺ເຉໂທ ຈ ໂຍ ນໂຣ’’ຕິອາທິ. (ຘ. ປ. ໙໗).

‘‘ຍຖາວິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕີສຸ ຍໍຍໍວິມຸຕ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສປ຺ປຎ຺ຎາຕິ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິປຎ຺ຎາຍ ປາຣິຫາຣິກປຎ຺ຎາຍ ຠາວນາປຎ຺ຎາຍ ຈາຕິ ຕິວິຘາຍປິ ປຎ຺ຎາຍ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ. ວິຫຣິໍສູຕິ ຕາຍ ເອວ ສປ຺ປຎ຺ຎຕາຍ ຍຖາລທ຺ເຘນ ຜາສຸວິຫາເຣເນວ ວສິໍສຸ. ອຕນ຺ທິຕາຕິ ອນລສາ, ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຍຖາພລໍ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ອຸຏ຺ຐານວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປນ ນາມໂຄຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ປກາສປຎ຺ຎາຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຘມ຺ມວິຫາຣຄ຺ຄຫເຓນ ສີລສມ຺ປທໍ ສມາຘິສມ຺ປທຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍຖາຘິມຸຕ຺ຕາ ສປ຺ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທໍ. ‘‘ອຕນ຺ທິຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສີລສມ຺ປທາທີນໍ ກາຣຓຠູຕໍ ວີຣິຍສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍຖານາມາ’’ຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ປກາສນນາມຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍຖາໂຄຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສທ຺ຘານຸສາຣີຘມ຺ມານຸສາຣີໂຄຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄມໍ, ‘‘ຍຖາຘມ຺ມວິຫາຣິໂນ’’ຕິອາທິນາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄມໍ, ‘‘ອຕນ຺ທິຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ເອວໍ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕານໍ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອຖ ວາ ‘‘ຍຖານາມາ’’ຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ຄຣູຫິ ຄຫິຕນາມເຘຍ຺ຍທສ຺ສນໍ ສມຎ຺ຎາມຕ຺ຕກິຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ຍຖາໂຄຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ກຸລປຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນໍ ກຸລາປເທສ ກິຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນ ເນສໍ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍຖາຘມ຺ມວິຫາຣິໂນ’’ຕິ ອິທໍ ຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ ສີລສໍວຣາທີຫິ ສມງ຺ຄີຠາວທີປນໂຕ. ‘‘ຍຖາຘິມຸຕ຺ຕາ ສປ຺ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ອິທໍ ເນສໍ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ ອາສວກ຺ຂຍປຣິໂຍສານາຍ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄມປຣິທີປນໂຕ. ‘‘ອຕນ຺ທິຕາ’’ຕິ ອິທໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ອຘິຄມູປາຍທສ຺ສນໍ. ‘‘ຍຖານາມາ’’ຕິ ວາ ອິມິນາ ເຕສໍ ປກາສນນາມຕໍເຍວ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍຖາໂຄຕ຺ຕາ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ສມ຺ມາອປ຺ປຓິຫິຕຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ເພ ຈ ອກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ສທ຺ຘານຸສາຣີຘມ຺ມານຸສາຣິໂນ ໂຄຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄໂມ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ຍຖາຘມ຺ມວິຫາຣິໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ປຸຣິມຈກ຺ກທ຺ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ອປ຺ປຕິຣູເປ ເທເສ ວສໂຕ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍຣຫິຕສ຺ສ ຈ ຕາທິສາ ຄຸຓວິເສສາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ‘‘ຍຖາຘິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສທ຺ຘມ຺ມສວນສມ຺ປທາສມາໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຫິ ປຣໂຕໂຆເສນ ວິນາ ສາວການໍ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ສປ຺ປຎ຺ຎາ ອຕນ຺ທິຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓວິເສສສ຺ສ ອພ຺ຍຠິຈາຣິເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ ຎາຍາຣມ຺ຠທສ຺ສນໂຕ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ‘‘ຍຖາໂຄຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຄຕ຺ຕກິຕ຺ຕເນນ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຄຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ຍຖາຘມ຺ມວິຫາຣິໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິຫາຣຄ຺ຄຫເຓນ ສທ຺ຘມ຺ມສວນສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕິ ສທ຺ຘມ຺ມສວເນນ ວິນາ ຕທຠາວໂຕ. ‘‘ຍຖາຘິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສປ຺ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ປຊານກາຣິຕໍ. ‘‘ອຕນ຺ທິຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ປເຣສໍ ຫິຕສຸຂາວຫາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອກິລາສຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ‘‘ຍຖາໂຄຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ເນສໍ ສຣຓຄມນສມ຺ປທາ ທສ຺ສິຕາ ສທ຺ຘານຸສາຣີໂຄຕ຺ຕກິຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ຍຖາຘມ຺ມວິຫາຣິໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ຍຖາຘິມຸຕ຺ຕາ ສປ຺ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຎກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ. ສຣຓຄມນຎ຺ຈ ສາວກຄຸຓານໍ ອາທິ, ສມາຘິ ມຊ຺ເຌ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພປິ ສາວກຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອີທິສີ ປນ ຄຸຓວິຠູຕິ ຍາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເຕຫິ ອຘິຄຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ອຣຎ຺ຎຣຸກ຺ຂມູລປພ຺ພຕາທີສຸ ວິວິຕ຺ຕເສນາສເນສຸ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຸທານາທິກາເລ. ວິປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ປສ຺ສິຕ຺ວາ. ນາມຣູປວວຕ຺ຖາປນປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫຫິ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິໂຍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ກລາປສມ຺ມສນາທິກ຺ກເມນ ປຎ຺ຈມໍ ວິສຸທ຺ຘິໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຍາ ມຕ຺ຖກໍ ປາປນວເສນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຜຸສິຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ. ອຈ຺ຈຸຕໍ ປທນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ຕຎ຺ຫິ ສຍໍ ອຈວນຘມ຺ມຕ຺ຕາ ອຘິຄຕານໍ ອຈ຺ຈຸຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ຈ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕີຕິ ‘‘ອຈ຺ຈຸຕໍ’’. ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສຠາວຕາຍ ຕທຕ຺ຖິເກຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ຈ ‘‘ປທ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຕນ຺ຕນ຺ຕິ ກຕສ຺ສ ອນ຺ຕໍ. ໂຍ ຫິ ເຕຫິ ອຘິຄໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ກໂຕ ນາມ. ຕສ຺ສ ປນ ປຣິໂຍສານຠູຕໍ ຜລໍ ກຕນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕໍ ກຕນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄຜລໍ. ອຖ ວາ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕຕ຺ຕາ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ ກຕາ ນາມ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ, ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓຠາວໂຕ ກຕນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານໍ. ຕໍ ກຕນ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕາຕິ ‘‘ອຘິຄຕໍ ວຕ ມຍາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອິທໍ ອຣິຍຜລໍ, ອຘິຄຕາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕູ’’ຕິ ອຣິຍຜລນິພ຺ພານານິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສເນນ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອເວກ຺ຂມານາ. ອຖ ວາ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວຘວເສນ ຍໍ ອຣິເຍນ ກຣຓີຍໍ ປຣິຎ຺ຎາທິໂສຬສວິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ອຄ຺ຄຜເລ ຐິເຕນ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ ປຣິໂຍສາປິຕຕ຺ຕາ ກຕໍ ນາມ, ເອວໍ ກຕໍ ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕາ. ເອເຕນ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ທສ຺ສິຕໍ. ປຸຣິມນເຍນ ປນ ອິຕຣປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານີຕິ ເອກູນວີສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ອິມມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິມນ຺ຕິ ສກໂລ ເຖຣເຖຣີຄາຖານໍ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຕໂນ ອິຕເຣສຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກມຫາເຖຣານໍ ພຸທ຺ຘິຍໍ ວິປຣິວຕ຺ຕມານຕາຍ ອາສນ຺ໂນ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂຕິ ຈ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ຉນ຺ນາ ເມ ກຸຏິກາ’’ຕິອາທີຫິ ຄາຖາຫິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕ຺ຕູປນາຍິກໍ ປຣູປນາຍິກໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ. ອຠາສິສຸນ຺ຕິ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ກເຖສຸໍ, ຕໍທີປນິໂຍ ອິທານິ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມານາ ເຕສໍ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ ຄາຖາ ອຕ຺ຕູປນາຍິກາ ສຸຓາຖາຕິ ໂຍຊນາ. ເຕ ຈ ມຫາເຖຣາ ເອວໍ ກເຖນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປກາສນີຫິ ຄາຖາຫິ ສາສນສ຺ສ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານິກວິຠາວເນນ ປເຣປິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຕຖາ ທີເປນ຺ໂຕ ຈ ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ເຕສໍ ໂຖມນໍ ຕາສຎ຺ຈ ເຕສໍ ວຈນສ຺ສ ນິທານຠາເວນ ຐປນໍ ຐານຄຕເມວາຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນິທານຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ເອກກນິປາໂຕ

໑. ປຐມວຄ຺ໂຄ

໑. ສຸຠູຕິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ຉນ຺ນາ ເມ ກຸຏິກາຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ເຖຣຄາຖານໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ໂຫຕິ. ສາ ປນາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍສ຺ມາ ຕາສໍ ຕາສໍ ຄາຖານໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປກາເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາກຏາ ໂຫຕິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຈ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ນາ ເມ ກຸຏິກາຕິຄາຖາຍ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອິໂຕ ກິຣ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ອນຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ປທຸມຸຕ຺ຕເຣ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖ ຫໍສວຕີນາມເກ ນຄເຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລສ຺ສ ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕສ຺ສ ‘‘ນນ຺ທມາຓໂວ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາຣຠູເຕຫິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສາຍ ມາຓວກສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຕປາເທ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ອນ຺ເຕວາສິການມ຺ປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຕປິ ນ ຈິເຣເນວ ຌານລາຠິໂນ ອເຫສຸໍ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຫໍສວຕີນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ນນ຺ທຕາປສສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກຊຏິລານໍ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍໍ ນນ຺ທຕາປສສ຺ສ ຈ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ສາວກຏ຺ຐານນ຺ຕຣສ຺ສ ປຕ຺ຖນໍ ທິສ຺ວາ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອຎ຺ຎໍ ກຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສີໂຫ ວິຍ ເອກຈໂຣ ນນ຺ທຕາປສສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄເຕສຸ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາວໍ ເມ ຊານາຕູ’’ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ນນ຺ທຕາປສສ຺ສ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ນນ຺ທຕາປໂສ ພຸທ຺ຘານຸຠາວຎ຺ເຈວ ລກ຺ຂຓປາຣິປູຣິຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ລກ຺ຂຓມນ຺ເຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ໂຕ ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ໂລເກ ວິວຏຈ຺ຉໂທ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປຸຣິສາຊານີໂຍ ນິສ຺ສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຎຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ, ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ, ອທາສິ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ. ນນ຺ທຕາປໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສສຫສ຺ສຊຏິລາ ປຓີຕປຓີຕານິ ໂອຊວນ຺ຕານິ ຜລາຜລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຈວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຈ ນິສິນ຺ນາສນໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍໍ ‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວິຈຣາມ, ອຍໍ ປນ ປຸຣິໂສ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ນນ຺ທຕາປໂສ, ‘‘ຕາຕາ, ກິໍ ວເທຖ, ສາສເປນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິສຕສຫສ຺ສໂຍຊນຸພ຺ເພຘໍ ສິເນຣຸໍ ອຸປເມຕຸໍ ອິຈ຺ຉຖ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ມາ ມໍ ອຸປມິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ເຕ ຕາປສາ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ໂອຣໂກ ອຠວິສ຺ສ, ນ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ເອວໍ ອຸປມໍ ອາຫເຣຍ຺ຍ, ຍາວ ມຫາ ວຕາຍໍ ປຸຣິສາຊານີໂຍ’’ຕິ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ສິຣສາ ວນ຺ທິໍສຸ. ອຖ ເຕ ອາຈຣິໂຍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ຠຄວາ ຈ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍໍ ອິຘາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ມຍໍ ຍຖາພລໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ຍໍ ຍໍ ປຓີຕໍ ຜລາຜລໍ ອານີຕໍ, ຕໍ ຕໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາຣາ ຜລາຜເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ເທວຕາ ທິພ຺ໂພຊໍ ປກ຺ຂິປິໍສຸ. ຕາປໂສ ອຸທກມ຺ປິ ສຍເມວ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ອທາສິ. ຕໂຕ ໂຠຊນກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖຣິ ສພ຺ເພ ອນ຺ເຕວາສິເກ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ສາຣຓີຍໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຂີຓາສວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ນນ຺ທຕາປໂສ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາຕາ, ພຸທ຺ຘານໍ ນິສິນ຺ນາສນມ຺ປິ ນີຈໍ, ສມຓສຕສຫສ຺ສສ຺ສປິ ອາສນໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຊ຺ຊ ອຸຬາຣໍ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປພ຺ພຕປາທໂຕ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘິວິສຍສ຺ສ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປສຸໍ. ອຄ຺ຄສາວການໍ ຕິຄາວຸຕໍ, ເສສຠິກ຺ຂູນໍ ອຑ຺ຒໂຍຊນິກາທິເຠທໍ, ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ອຸສຠມຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ອາສເນສຸ ນນ຺ທຕາປໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐິໂຕ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ອິມໍ ປຸປ຺ຜາສນໍ ອຠິຣຸຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຸປ຺ຜາສເນ. ເອວໍ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖຣິ ສຕ຺ຖຸ ອາກາຣໍ ຎຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິໍສຸ. ນນ຺ທຕາປໂສ ມຫນ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜຉຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຘາເຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕາປສານໍ ອຍໍ ສກ຺ກາໂຣ ມຫປ຺ຜໂລ ໂຫຕູ’’ຕິ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖຸ ສມາປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູປິ ສມາປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕຖາຄເຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວນມູລຜລາຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສສກາເລ ພຸທ຺ຘານໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ນນ຺ທຕາປໂສ ປນ ຠິກ຺ຂາຈາຣມ຺ປິ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ປີຕິສຸເຂເນວ ວີຕິນາເມຕິ.

ສຕ຺ຖາ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຣຓວິຫາຣິອງ຺ເຄນ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍງ຺ເຄນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ເອກໍ ສາວກໍ ‘‘ອິສິຄຓສ຺ສ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ໂສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ປຏິລທ຺ຘມຫາລາໂຠ ມຫາໂຍໂຘ ວິຍ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ຐຕ຺ວາ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ເທສນາວສາເນ ສຕ຺ຖາ ສຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສສຫສ຺ສຕາປສາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ເຕສໍ ຕາວເທວ ເກສມສ຺ສຸ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ອຏ຺ຐ ປຣິກ຺ຂາຣາ ກາເຍ ປຏິມຸກ຺ກາວ ອເຫສຸໍ ສຏ຺ຐິວສ຺ສຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິວາຣຍິໍສຸ. ນນ຺ທຕາປໂສ ປນ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ວິເສສໍ ນາຘິຄຈ຺ຉິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ອຣຓວິຫາຣິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອິມິນາ ສາວເກນ ລທ຺ຘຘຸຣໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ. ໂສ ເຕນ ປຣິວິຕກ຺ເກນ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕຖາຄຕໍ ປນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຍນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອິສິຄຓສ຺ສ ປຸປ຺ຜາສນານຸໂມທນາ ກຕາ, ໂກ ນາມາຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາສເນ’’ຕິ. ‘‘ອຣຓວິຫາຣິອງ຺ເຄ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍອງ຺ເຄ ຈ ເອຕທຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕ ເອໂສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍ຺ວາຍໍ ມຍາ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຸປ຺ຜຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣນ຺ເຕນ ສກ຺ກາໂຣ ກໂຕ, ເຕນ ອຘິກາເຣນ ນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຍໍ ເຖໂຣ ວິຍ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສາວໂກ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນມກາສິ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ, ໂຂ ອິມສ຺ສ ຕາປສສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ’’ຕິ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສມິຊ຺ຌນກຠາວໍ ທິສ຺ວາ ນນ຺ທຕາປສໍ ອາຫ – ‘‘ນ ເຕ ອຍໍ ປຕ຺ຖນາ ໂມຆາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ນນ຺ທຕາປໂສ ຍາວ ຈກ຺ຂຸປຖສມຕິກ຺ກມາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ກາເລນ ກາລໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິ. ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນວ ກາລງ຺ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ປນ ຈຸໂຕ ອປຣານິປິ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອາຣຎ຺ຎໂກ ອໂຫສິ. ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລປິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອາຣຎ຺ຎໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣສິ. ເອຕໍ ກິຣ ວຕ຺ຕໍ ອປຣິປູເຣຕ຺ວາ ມຫາສາວກຠາວໍ ປາປຸຓນ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປນ ອາຄມຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ກາລງ຺ກຕ຺ວາ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໓.໑໕໑) –

‘‘ຫິມວນ຺ຕສ຺ສາວິທູເຣ, ນິສໂຠ ນາມ ປພ຺ພໂຕ;

ອສ຺ສໂມ ສຸກໂຕ ມຍ຺ຫໍ, ປຓ຺ຓສາລາ ສຸມາປິຕາ.

‘‘ໂກສິໂຍ ນາມ ນາເມນ, ຊຏິໂລ ອຸຄ຺ຄຕາປໂນ;

ເອກາກິໂຍ ອທຸຕິໂຍ, ວສາມິ ນິສເຠ ຕທາ.

‘‘ຜລໍ ມູລຎ຺ຈ ປຓ຺ຓຎ຺ຈ, ນ ຠຸຎ຺ຊາມິ ອຫໍ ຕທາ;

ປວຕ຺ຕໍວ ສຸປາຕາຫໍ, ອຸປຊີວາມິ ຕາວເທ.

‘‘ນາຫໍ ໂກເປມິ ອາຊີວໍ, ຈຊມາໂນປິ ຊີວິຕໍ;

ອາຣາເຘມິ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ວິວຊ຺ເຊມິ ອເນສນໍ.

‘‘ຣາຄູປສໍຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕ ມມ;

ສຍໍວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂາມິ, ເອກຄ຺ໂຄ ຕໍ ທເມມຫໍ.

‘‘ຣຊ຺ຊເສ ຣຊ຺ຊນີເຍ ຈ, ທຸສ຺ສນີເຍ ຈ ທຸສ຺ສເສ;

ມຸຍ຺ຫເສ ໂມຫນີເຍ ຈ, ນິກ຺ຂມສ຺ສຸ ວນາ ຕຸວໍ.

‘‘ວິສຸທ຺ຘານໍ ອຍໍ ວາໂສ, ນິມ຺ມລານໍ ຕປສ຺ສິນໍ;

ມາ ໂຂ ວິສຸທ຺ຘໍ ທູເສສິ, ນິກ຺ຂມສ຺ສຸ ວນາ ຕຸວໍ.

‘‘ອຄາຣິໂກ ຠວິຕ຺ວານ, ຍທາ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສສິ;

ອຸໂຠປິ ມາ ວິຣາເຘສິ, ນິກ຺ຂມສ຺ສຸ ວນາ ຕຸວໍ.

‘‘ຉວາລາຕໍ ຍຖາ ກຏ຺ຐໍ, ນ ກ຺ວຈິ ກິຈ຺ຈກາຣກໍ;

ເນວ ຄາເມ ອຣຎ຺ເຎ ວາ, ນ ຫິ ຕໍ ກຏ຺ຐສມ຺ມຕໍ.

‘‘ຉວາລາຕູປໂມ ຕ຺ວໍ ສິ, ນ ຄິຫີ ນາປິ ສຎ຺ຎໂຕ;

ອຸຠໂຕ ມຸຕ຺ຕໂກ ອຊ຺ຊ, ນິກ຺ຂມສ຺ສຸ ວນາ ຕຸວໍ.

‘‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ ຕວ ເອຕໍ, ໂກ ປຊານາຕິ ເຕ ອິທໍ;

ສທ຺ຘາຘຸຣໍ ວຫິສິ ເມ, ໂກສຊ຺ຊພຫຸລາຍ ຈ.

‘‘ຊິຄຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ ຕໍ ວິຎ຺ຎູ, ອສຸຈິໍ ນາຄຣິໂກ ຍຖາ;

ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວານ ອິສໂຍ, ໂຈທຍິສ຺ສນ຺ຕິ ຕໍ ສທາ.

‘‘ຕໍ ວິຎ຺ຎູ ປວທິສ຺ສນ຺ຕິ, ສມຕິກ຺ກນ຺ຕສາສນໍ;

ສໍວາສໍ ອລຠນ຺ໂຕ ຫິ, ກຖໍ ຊີວິຫິສິ ຕຸວໍ.

‘‘ຕິຘາປຠິນ຺ນໍ ມາຕງ຺ຄໍ, ກຸຎ຺ຊຣໍ ສຏ຺ຐິຫາຍນໍ;

ພລີ ນາໂຄ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ຍູຖາ ນີຫຣເຕ ຄຊໍ.

‘‘ຍູຖາ ວິນິສ຺ສໂຏ ສນ຺ໂຕ, ສຸຂໍ ສາຕໍ ນ ວິນ຺ທຕິ;

ທຸກ຺ຂິໂຕ ວິມໂນ ໂຫຕິ, ປຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ປເວຘຕິ.

‘‘ຕເຖວ ຊຏິລາ ຕມ຺ປິ, ນີຫຣິສ຺ສນ຺ຕິ ທຸມ຺ມຕິໍ;

ເຕຫິ ຕ຺ວໍ ນິສ຺ສໂຏ ສນ຺ໂຕ, ສຸຂໍ ສາຕໍ ນ ລຈ຺ຉສິ.

‘‘ທິວາ ວາ ຍທິ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ, ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິໂຕ;

ທຍ຺ຫຕິ ປຣິຬາເຫນ, ຄໂຊ ຍູຖາວ ນິສ຺ສໂຏ.

‘‘ຊາຕຣູປໍ ຍຖາ ກູຏໍ, ເນວ ຌາຍຕິ ກຕ຺ຖຈິ;

ຕຖາ ສີລວີຫິໂນ ຕ຺ວໍ, ນ ຌາຍິສ຺ສສິ ກຕ຺ຖຈິ.

‘‘ອຄາຣໍ ວສມາໂນປິ, ກຖໍ ຊີວິຫິສິ ຕຸວໍ;

ມຕ຺ຕິກໍ ເປຕ຺ຕິກຎ຺ຈາປິ, ນຕ຺ຖິ ເຕ ນິຫິຕໍ ຘນໍ.

‘‘ສຍໍ ກມ຺ມໍ ກຣິຕ຺ວານ, ຄຕ຺ເຕ ເສທໍ ປໂມຈຍໍ;

ເອວໍ ຊີວິຫິສິ ເຄເຫ, ສາຘຸ ເຕ ຕໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ເອວາຫໍ ຕຕ຺ຖ ວາເຣມິ, ສໍກິເລສຄຕໍ ມນໍ;

ນານາຘມ຺ມກຖໍ ກຕ຺ວາ, ປາປາ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວາຣຍິໍ.

‘‘ເອວໍ ເມ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ອປ຺ປມາທວິຫາຣິໂນ;

ຕິໍສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ວິປິເນ ເມ ອຕິກ຺ກມຸໍ.

‘‘ອປ຺ປມາທຣຕໍ ທິສ຺ວາ, ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຄເວສກໍ;

ປທຸມຸຕ຺ຕຣສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອາຄຈ຺ຉິ ມມ ສນ຺ຕິກໍ.

‘‘ຕິມ຺ພຣູສກວຓ຺ຓາໂຠ, ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອນູປໂມ;

ຣູເປນາສທິໂສ ພຸທ຺ໂຘ, ອາກາເສ ຈງ຺ກມີ ຕທາ.

‘‘ສຸຜຸລ຺ໂລ ສາລຣາຊາວ, ວິຊ຺ຊູວພ຺ຠຆນນ຺ຕເຣ;

ຎາເຓນາສທິໂສ ພຸທ຺ໂຘ, ອາກາເສ ຈງ຺ກມີ ຕທາ.

‘‘ສີຫຣາຊາວສມ຺ຠີໂຕ, ຄຊຣາຊາວ ທປ຺ປິໂຕ;

ລາສີໂຕ ພ຺ຍຄ຺ຆຣາຊາວ, ອາກາເສ ຈງ຺ກມີ ຕທາ.

‘‘ສິງ຺ຆີນິກ຺ຂສວຓ຺ຓາໂຠ, ຂທິຣງ຺ຄາຣສນ຺ນິໂຠ;

ມຓິ ຍຖາ ໂຊຕິຣໂສ, ອາກາເສ ຈງ຺ກມີ ຕທາ.

‘‘ວິສຸທ຺ຘເກລາສນິໂຠ, ປຸຓ຺ຓມາເຍວ ຈນ຺ທິມາ;

ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກວ ສູຣິໂຍ, ອາກາເສ ຈງ຺ກມີ ຕທາ.

‘‘ທິສ຺ວາ ນເຠ ຈງ຺ກມນ຺ຕໍ, ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຫໍ ຕທາ;

ເທໂວ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ, ອຸທາຫຸ ມນຸໂຊ ອຍໍ.

‘‘ນ ເມ ສຸໂຕ ວາ ທິຏ຺ໂຐ ວາ, ມຫິຍາ ເອທິໂສ ນໂຣ;

ອປິ ມນ຺ຕປທໍ ອຕ຺ຖິ, ອຍໍ ສຕ຺ຖາ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ເອວາຫໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວານ, ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາທຍິໍ;

ນານາປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ, ສນ຺ນິປາເຕສຫໍ ຕທາ.

‘‘ປຸປ຺ຜາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ, ສາຘຸຈິຕ຺ຕໍ ມໂນຣມໍ;

ນຣສາຣຖິນໍ ອຄ຺ຄໍ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິໍ.

‘‘ອິທໍ ເມ ອາສນໍ ວີຣ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕວນຸຈ຺ຉວໍ;

ຫາສຍນ຺ໂຕ ມມໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ນິສີທ ກຸສຸມາສເນ.

‘‘ນິສີທິ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ, ອສມ຺ຠີໂຕວ ເກສຣີ;

ສຕ຺ຕຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ພຸທ຺ໂຘ, ປວເຣ ກຸສຸມາສເນ.

‘‘ນມສ຺ສມາໂນ ອຏ຺ຐາສິໍ, ສຕ຺ຕຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ອຫໍ;

ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສມາຘິມ຺ຫາ, ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ມມ ກມ຺ມໍ ປກິຕ຺ເຕນ຺ໂຕ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິ.

‘‘ຠາເວຫິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິໍ, ຠາວນານມນຸຕ຺ຕຣໍ;

ອິມໍ ສຕິໍ ຠາວຍິຕ຺ວາ, ປູຣຍິສ຺ສສິ ມານສໍ.

‘‘ຕິໍສກປ຺ປສຫສ຺ສານິ, ເທວໂລເກ ຣມິສ຺ສສິ;

ອສີຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເທວິນ຺ໂທ, ເທວຣຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສສິ;

ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ຣາຊາ ຣຏ຺ເຐ ຠວິສ຺ສສິ.

‘‘ປເທສຣຊ຺ຊໍ ວິປຸລໍ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍໍ;

ອນຸໂຠສ຺ສສິ ຕໍ ສພ຺ພໍ, ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍາ ຜລໍ.

‘‘ຠວາຠເວ ສໍສຣນ຺ໂຕ, ມຫາໂຠຄໍ ລຠິສ຺ສສິ;

ໂຠເຄ ເຕ ອູນຕາ ນຕ຺ຖິ, ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍາ ຜລໍ.

‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມ຺ຫິ, ໂອກ຺ກາກກຸລສມ຺ຠໂວ;

ໂຄຕໂມ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ອສີຕິໂກຏິໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ, ທາເສ ກມ຺ມກເຣ ພຫູ;

ໂຄຕມສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ສາສເນ ປພ຺ພຊິສ຺ສສິ.

‘‘ອາຣາຘຍິຕ຺ວາ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ໂຄຕມໍ ສກ຺ຍປຸງ຺ຄວໍ;

ສຸຠູຕິ ນາມ ນາເມນ, ເຫສ຺ສສິ ສຕ຺ຖຸ ສາວໂກ.

‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ນິສີທິຕ຺ວາ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຄຸຓມ຺ຫິ ຕໍ;

ຕຖາຣຓວິຫາເຣ ຈ, ທ຺ວີສຸ ອຄ຺ເຄ ຐເປສ຺ສສິ.

‘‘ອິທໍ ວຕ຺ວານ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຊລຊຸຕ຺ຕມນາມໂກ;

ນຠໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄມີ ວີໂຣ, ຫໍສຣາຊາວ ອມ຺ພເຣ.

‘‘ສາສິໂຕ ໂລກນາເຖນ, ນມສ຺ສິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ;

ສທາ ຠາເວມິ ມຸທິໂຕ, ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ສຸກເຕນ, ເຈຕນາປຓິຘີຫິ ຈ;

ຊຫິຕ຺ວາ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ຕາວຕິໍສໍ ອຄຈ຺ຉຫໍ.

‘‘ອສີຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເທວິນ຺ໂທ, ເທວຣຊ຺ຊມກາຣຍິໍ;

ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຣາຊາ ຈ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ອໂຫສຫໍ.

‘‘ປເທສຣຊ຺ຊໍ ວິປຸລໍ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍໍ;

ອນຸໂຠມິ ສຸສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍາ ຜລໍ.

‘‘ຠວາຠເວ ສໍສຣນ຺ໂຕ, ມຫາໂຠຄໍ ລຠາມຫໍ;

ໂຠເຄ ເມ ອູນຕາ ນຕ຺ຖິ, ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍາ ຜລໍ.

‘‘ສຕສຫສ຺ສິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ກມ຺ມມກຣິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍາ ຜລໍ.

‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈຕສ຺ໂສ, ວິໂມກ຺ຂາປິ ຈ ອຏ຺ຐິເມ;

ຉຬຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. –

ອິຕ຺ຖໍ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ສຸຠູຕິຕ຺ເຖໂຣ ອິມາ ຄາຖາໂຍ ອຠາສິຕ຺ຖາຕິ.

ເອວໍ ປນ ໂສ ຕາວຕິໍສຠວເນ ອປຣາປຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ມນຸສ຺ສໂລເກ ອເນກສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ຈ ປເທສຣາຊາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຬາຣໍ ມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອຖ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສຸມນເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄເຫ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ກນິຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ‘‘ສຸຠູຕີ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເວຬຸວນປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນາ ໂລການຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສີຕວເນ ວິຫຣຕິ. ຕທາ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ເສຏ຺ຐິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຸຏ຺ຐານກຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍສ຺ສ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ຆຣໍ ຄໂຕ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ສີຕວເນ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ຍາຈິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊເນ ມຄ຺ເຄ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ສຕສຫສ຺ສປຣິຈ຺ຈາເຄນ ວິຫາເຣ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຣາຊມາເນນ ອຏ຺ຐກຣີສປ຺ປມາຓໍ ເຊຕສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານຠູມິໍ ໂກຏິສນ຺ຖາເຣນ ກິຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ວິຫາຣປຣິຄ຺ຄຫຓທິວເສ ອຍໍ ສຸຠູຕິກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອນາຖປິຓ຺ຑິກເສຏ຺ຐິນາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ມາຕິກາ ປຄຸຓາ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເມຕ຺ຕາຌານປາທກໍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕນິຍາເມນ ອໂນທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕສ຺ມາ ອຣຓວິຫາຣີນໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຆເຣ ຆເຣ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ‘‘ເອວໍ ທາຍການໍ ມຫປ຺ຜລໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຣຓວິຫາຣີນໍ ຍທິທໍ ສຸຠູຕິ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ຍທິທໍ ສຸຠູຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໙໘, ໒໐໑). ເອວມຍໍ ມຫາເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕນາ ປູຣິຕປາຣມີນໍ ຜລສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ວາ ໂລເກ ອຠິຎ຺ຎາໂຕ ອຠິລກ຺ຂິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ເຖຣສ຺ສ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອິເຘວ, ຠນ຺ເຕ, ວສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນິວາສນຏ຺ຐານໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ວິສ຺ສຣິ. ເຖໂຣ ເສນາສນໍ ອລຠນ຺ໂຕ ອພ຺ໂຠກາເສ ວີຕິນາເມສິ. ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ເທໂວ ນ ວສ຺ສຕິ. ມນຸສ຺ສາ ອວຸຏ຺ຐິຕາຍ ອຸປທ຺ທຸຕາ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິມກໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ເທໂວ ນ ວສ຺ສຕີ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ອພ຺ໂຠກາສວາເສນ ມຎ຺ເຎ ນ ວສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓກຸຏິໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ, ຠນ຺ເຕ, ປຓ຺ຓກຸຏິຍາ ວສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ເຖໂຣ ກຸຏິກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕິຓສນ຺ຖາຣເກ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິ. ຕທາ ປນ ເທໂວ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຜຸສາຍຕິ, ນ ສມ຺ມາ ຘາຣໍ ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉຕິ. ອຖ ເຖໂຣ ໂລກສ຺ສ ອວຸຏ຺ຐິກຠຍໍ ວິສມິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ປຣິສ຺ສຍສ຺ສ ອຠາວໍ ປເວເທນ຺ໂຕ –

໑.

‘‘ຉນ຺ນາ ເມ ກຸຏິກາ ສຸຂາ ນິວາຕາ, ວສ຺ສ ເທວ ຍຖາສຸຂໍ;

ຈິຕ຺ຕໍ ເມ ສຸສມາຫິຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ອາຕາປີ ວິຫຣາມິ ວສ຺ສ ເທວາ’’ຕິ. –

ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ນ-ສທ຺ໂທ ຕາວ ‘‘ຉນ຺ນາ ສາ ກຸມາຣິກາ ອິມສ຺ສ ກຸມາຣກສ຺ສ’’ (ປາຣາ. ໒໙໖) ‘‘ນຈ຺ຉນ຺ນໍ ນປ຺ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໘໓) ປຕິຣູເປ ອາຄໂຕ. ‘‘ຉນ຺ນໍ ຕ຺ເວວ, ຜຄ຺ຄຸຓ, ຜສ຺ສາຍຕນານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວຈນວິສິຏ຺ເຐ ສງ຺ຂ຺ຍາວິເສເສ. ‘‘ຉນ຺ນມຕິວສ຺ສຕິ, ວິວຏໍ ນາຕິວສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໕) ຄຫເຓ. ‘‘ກ຺ຍາຫໍ ເຕ ນຈ຺ຉນ຺ໂນປິ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ ນິວາສນປາຣຸປເນ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ຉນ຺ໂນ ອນາຈາຣໍ ອາຈຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໔໒໔) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນໍ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ນໍ (ປາຈິ. ໕໒, ໕໔), ຉນ຺ນາ ກຸຏິ ອາຫິໂຕ ຄິນີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໘) ຈ ອາທີສຸ ຕິຓາທີຫິ ຉາທເນ. ອິຘາປິ ຕິຓາທີຫິ ຉາທເນເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ຉນ຺ນາ ຍຖາ ນ ວສ຺ສຕິ ວສ຺ໂສທກປຕນໍ ນ ໂຫຕິ ນ ໂອວສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມເທວ ຉາທິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ກິຈ຺ເຉນ ເມ ອຘິຄຕໍ, ຫລໍ ທານິ ປກາສິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໘; ທີ. ນິ. ໒.໖໕; ມ. ນິ. ໑.໒໘໑; ໒.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒) ກຣເຓ ອາຄໂຕ, ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕສ຺ສ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໘໒; ອ. ນິ. ໔.໒໕໗) ສມ຺ປທາເນ, ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຸພ຺ເພວ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ໂພຘາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ’’ອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໖; ສໍ. ນິ. ໔.໑໔) ສາມິອຕ຺ເຖ ອາຄໂຕ. ອິຘາປິ ສາມິອຕ຺ເຖ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ມມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈາປິ ຂີຓາສວານໍ ມມາຍິຕພ຺ພໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອນຸປລິຕ຺ຕຠາວໂຕ, ໂລກສມຎ຺ຎາວເສນ ປນ ເຕສມ຺ປິ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ກິນ຺ຕິ ເມ ສາວກາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໙).

ກຸຏິກາຕິ ປນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິປິ ກຣຊກາໂຍປິ ຕິຓາທິຈ຺ຉທໂນ ປຕິສ຺ສໂຍປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ມາຕຣໍ ກຸຏິກໍ ພ຺ຣູສິ, ຠຣິຍໍ ພ຺ຣູສິ ກຸລາວກໍ;

ປຸຕ຺ເຕ ສນ຺ຕານເກ ພ຺ຣູສິ, ຕຓ຺ຫາ ເມ ພ຺ຣູສິ ພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙) –

ອາທີສຸ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ‘‘ກຸຏິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

‘‘ອຏ຺ຐິກງ຺ກລກຸຏິເກ, ມໍສນ຺ຫາຣຸປສິພ຺ພິເຕ;

ຘິຣຕ຺ຖຸ ປູເຣ ທຸຄ຺ຄນ຺ເຘ, ປຣຄຕ຺ເຕ ມມາຍສີ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໑໕໓) –

ອາທີສຸ ເກສາທິສມູຫຠູໂຕ ກຣຊກາໂຍ. ‘‘ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຠຄິນິ ກຸຏິ ໂອວສ຺ສຕິ’’ (ມ. ນິ. ໒.໒໙໑) ‘‘ກຸຏິ ນາມ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ ວາ ໂຫຕິ ອວລິຕ຺ຕາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໔໙) ຕິຓຉທນປຕິສ຺ສໂຍ. ອິຘາປິ ໂສ ເອວ ເວທິຕພ຺ໂພ ປຓ຺ຓສາລາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ກຸຏິ ເອວ ຫິ ກຸຏິກາ, ອປາກຏກຸຏິ ‘‘ກຸຏິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ສຸຂ-ສທ຺ໂທ ປນ ‘‘ວິປິຏ຺ຐິກຕ຺ວານ ສຸຂໍ ທຸຂຎ຺ຈ, ປຸພ຺ເພວ ຈ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໖໗) ສຸຂເວທນາຍໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ສຸໂຂ ພຸທ຺ຘານມຸປ຺ປາໂທ, ສຸຂາ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໙໔) ສຸຂມູເລ. ‘‘ສຸຂສ຺ເສຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘິວຈນໍ ຍທິທໍ ປຸຎ຺ຎານີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໗.໖໒; ອິຕິວຸ. ໒໒) ສຸຂເຫຕຸມ຺ຫິ. ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ, ໂຂ, ມຫາລິ, ຣູປໍ ສຸຂໍ ສຸຂານຸປຕິຕໍ ສຸຂາວກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໐) ສຸຂາຣມ຺ມເຓ, ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣາ ເອເຕ, ຈຸນ຺ທ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໘໒) ອພ຺ຍາປຊ຺ເຊ. ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໒໑໕; ຘ. ປ. ໒໐໓-໒໐໔) ນິພ຺ພາເນ. ‘‘ຍາວຎ຺ຈິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ສຸກຣໍ ອກ຺ຂາເນນ ປາປຸຓິຕຸໍ ຍາວ ສຸຂາ ສຄ຺ຄາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໒໕) ສຸຂປ຺ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐາເນ. ‘‘ໂສວຄ຺ຄິກໍ ສຸຂວິປາກໍ ສຄ຺ຄສໍວຕ຺ຕນິກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໓; ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໐) ອິຏ຺ເຐ, ປິຍມນາເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາປິ ອິຏ຺ເຐ ສຸຂປ຺ປຈ຺ຈເຍ ວາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສາ ຫິ ກຸຏິ ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ມນາປຠາເວນ ສມ຺ປາທິຕາ ນິວາສນຜາສຸຕາຍ ‘‘ສຸຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ນາຕິສີຕນາຕິອຸຓ຺ຫຕາຍ ອຸຕຸສຸຂສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍເຄນ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ.

ນິວາຕາຕິ ອວາຕາ, ຜຸສິຕຄ຺ຄຬປິຫິຕວາຕປານຕ຺ຕາ ວາຕປຣິສ຺ສຍຣຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ຕສ຺ສາ ກຸຏິກາ ສຸຂຠາວວິຠາວນໍ. ສວາເຕ ຫິ ເສນາສເນ ອຸຕຸສປ຺ປາໂຍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ນິວາເຕ ໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ. ວສ຺ສາຕິ ປວສ຺ສ ສມ຺ມາ ຘາຣໍ ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉ. ເທວາຕິ ອຍໍ ເທວ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອິມານິ ເຕ, ເທວ, ຈຕຸຣາສີຕິ ນຄຣສຫສ຺ສານິ ກຸສວຕີຣາຊຘານິປ຺ປມຸຂານິ, ເອຕ຺ຖ, ເທວ, ຉນ຺ທໍ ຊເນຫິ ຊີວິເຕ ອເປກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໖໖) ສມ຺ມຸຕິເທເວ ຂຕ຺ຕິເຍ ອາຄໂຕ. ‘‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ເທວາ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ສຸຂພຫຸລາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໗) ອຸປປຕ຺ຕິເທເວສຸ. ‘‘ຕສ຺ສ ເທວາຕິເທວສ຺ສ, ສາສນໍ ສພ຺ພທສ຺ສິໂນ’’ຕິອາທີສຸ ວິສຸທ຺ຘິເທເວສຸ. ວິສຸທ຺ຘິເທວານຎ຺ຫິ ຠຄວໂຕ ອຕິເທວຠາເວ ວຸຕ຺ເຕ ອິຕເຣສໍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ‘‘ວິທ຺ເຘ ວິຄຕວລາຫເກ ເທເວ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໘໖; ສໍ. ນິ. ໑.໑໑໐; ອິຕິວຸ. ໒໗) ອາກາເສ. ‘‘ເທໂວ ຈ ກາເລນ ກາລໍ ນ ສມ຺ມາ ຘາຣໍ ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໗໐) ເມເຆ ປຊ຺ຊຸນ຺ເນ ວາ. ອິຘາປິ ເມເຆ ປຊ຺ຊຸນ຺ເນ ວາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວສ຺ສາຕິ ຫິ ເຕ ອາຓາເປນ຺ໂຕ ເຖໂຣ ອາລປຕິ. ຍຖາສຸຂນ຺ຕິ ຍຖາຣຸຈິໍ. ຕວ ວສ຺ສເນນ ມຍ຺ຫໍ ພາຫິໂຣ ປຣິສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາກາມໍ ວສ຺ສາຕິ ວສ຺ສູປຊີວິສຕ຺ເຕ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວທຕິ.

ອິທານິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຣິສ຺ສຍາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ເມ ສຸສມາຫິຕນ຺ຕິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຕິວິຍ ສມ຺ມາ ສມ຺ມເທວ ເອກຄ຺ຄຠາເວນ ອາຣມ຺ມເຓ ຐປິຕໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ນີວຣຓາທິວິກ຺ຂມ຺ຠນມຕ຺ເຕນ; ອປິ ຈ ໂຂ ວິມຸຕ຺ຕໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍອຸທ຺ຘໍຠາຄິຍສງ຺ຄເຫຫິ ສພ຺ພສໍໂຍຊເນຫິ ສພ຺ພກິເລສຘມ຺ມໂຕ ຈ ວິເສເສນ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານວເສນ ເຕ ປຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຕາປີຕິ ວີຣິຍວາ. ຜລສມາປຕ຺ຕິອຕ຺ຖໍ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ຠວເສນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖຎ຺ຈ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣາມິ, ທິພ຺ພວິຫາຣາທີຫິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕມິ, ນ ປນ ກິເລສປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ, ປຫາຕພ຺ພສ຺ເສວ ອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຍຖາ ປນ ພາຫິຣປຣິສ຺ສຍາຠາເວນ, ເທວ, ມຍາ ຕ຺ວໍ ວສ຺ສເນ ນິໂຍຊິໂຕ, ເອວໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິສ຺ສຍາຠາເວນປີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸນປິ ‘‘ວສ຺ສ, ເທວາ’’ຕິ ອາຫ.

ອປໂຣ ນໂຍ ຉນ຺ນາຕິ ຉາທິຕາ ປິຫິຕາ. ກຸຏິກາຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ໂສ ຫິ ‘‘ອເນກາວຍວສ຺ສ ສມຸທາຍສ຺ສ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕຓ຺ຫາສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຍຎ຺ເຈວ ກາໂຍ ສມຸທາຄໂຕ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໙) ກາໂຍຕິ ອາຄໂຕ. ‘‘ສິຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂຸ, ອິມໍ ນາວໍ, ສິຕ຺ຕາ ເຕ ລຫຸເມສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໖) ນາວາຕິ ອາຄໂຕ. ‘‘ຄຫກາຣກ ທິຏ຺ໂຐສິ, ຄຫກູຏໍ ວິສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑໕໔) ຈ ອາທີສຸ ຄຫນ຺ຕິ ອາຄໂຕ. ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຄຸຫາຍໍ ພຫຸນາຠິຉນ຺ໂນ, ຕິຏ຺ຐໍ ນໂຣ ໂມຫນສ຺ມິໍ ປຄາຬ຺ໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໗໗໘) ຄຸຫາຕິ ອາຄໂຕ. ‘‘ເນລງ຺ໂຄ ເສຕປຈ຺ຉາໂທ, ເອກາໂຣ ວຕ຺ຕຕີ ຣໂຖ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໖໕) ຣໂຖຕິ ອາຄໂຕ. ‘‘ປຸນ ເຄຫໍ ນ ກາຫສີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໕໔) ເຄຫນ຺ຕິ ອາຄໂຕ. ‘‘ວິວຏາ ກຸຏິ ນິພ຺ພຸໂຕ ຄິນີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໙) ກຸຏີຕິ ອາຄໂຕ. ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ໂສ ‘‘ກຸຏິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕຠາໂວ ຫິ ກຏ຺ຐາທີນິ ປຏິຈ຺ຈ ລພ຺ຠມານາ ເຄຫນາມິກາ ກຸຏິກາ ວິຍ ອຏ຺ຐິອາທິສຎ຺ຎິເຕ ປຖວີຘາຕຸອາທິເກ ຜສ຺ສາທິເກ ຈ ປຏິຈ຺ຈ ລພ຺ຠມາໂນ ‘‘ກຸຏິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຈິຕ຺ຕມກ຺ກຏສ຺ສ ນິວາສຠາວໂຕ ຈ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຏ຺ຐິກງ຺ກລກຸຏິເວສາ, ມກ຺ກຏາວສໂຖ ອິຕິ;

ມກ຺ກໂຏ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣາຍ, ກຸຏິກາຍ ປສກ຺ກິຍ;

ທ຺ວາເຣນານຸປຣິຍາຕິ, ຆຏ຺ຏຍນ຺ໂຕ ປຸນປ຺ປຸນ’’ນ຺ຕິ ຈ.

ສາ ປເນສາ ອຕ຺ຕຠາວກຸຏິກາ ເຖຣສ຺ສ ຕິຓ຺ຓໍ ຉນ຺ນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຈ ອສໍວຣທ຺ວາຣານໍ ວເສນ ສມຕິ ວິຊ຺ຌນກສ຺ສ ຣາຄາທິອວສ຺ສຸຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ສໍວຸຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມເທວ ປິຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຉນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມິ, ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑). ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວ ກິເລສທຸກ຺ຂາຠາວໂຕ ນິຣາມິສສຸຂສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ສຸຂາ ສຸຂປ຺ປຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ນິວາຕາ ນິຫຕມານມທຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠຕາຍ ນິວາຕວຸຕ຺ຕິກາ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ນ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ສໍວຣຓມຕ຺ເຕນ ສິທ຺ໂຘ, ອຖ ໂຂ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສມາຘິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ເຈວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພສໍໂຍຊເນຫິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈາ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ເມ ສຸສມາຫິຕໍ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍຠູໂຕ ຈ ‘‘ອິທານາຫໍ ກຕກຣຓີໂຍ’’ຕິ ນ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ໂຫມິ, ອຖ ໂຂ ອາຕາປີ ວິຫຣາມິ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂູປສໍຫາເຣ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາເລປິ ອນຸຆຣໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣເນວ ວິຫຣາມິ. ຕສ຺ມາ ຕ຺ວມ຺ປິ, ເທວ, ປຊ຺ຊຸນ຺ນ ມຍ຺ຫໍ ປິຍໍ ກາຕຸກາມຕາຍປິ ວສ຺ສູປຊີວີນໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸກມ຺ປາຍປິ ວສ຺ສ ສມ຺ມາ ຘາຣໍ ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເຖໂຣ ‘‘ຉນ຺ນາ ເມ ກຸຏິກາ ສຸຂາ ນິວາຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິສີລສິກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ເມ ສຸສມາຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂໍ. ‘‘ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂໍ. ‘‘ອາຕາປີ ວິຫຣາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣໍ. ອຖ ວາ ‘‘ຉນ຺ນາ ເມ ກຸຏິກາ ສຸຂາ ນິວາຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອນິມິຕ຺ຕວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ ກິເລສວສ຺ສປິຘານມຸເຂນ ນິຈ຺ຈາທິນິມິຕ຺ຕຸຄ຺ຆາຏນທີປນໂຕ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ເມ ສຸສມາຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຓິຫິຕວິຫາຣໍ. ‘‘ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຸຎ຺ຎຕວິຫາຣໍ. ‘‘ອາຕາປີ ວິຫຣາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວິຫາຣານໍ ອຘິຄມູປາຍໍ. ປຐເມນ ວາ ໂທສປ຺ປຫານໍ, ທຸຕິເຍນ ຣາຄປ຺ປຫານໍ, ຕຕິເຍນ ໂມຫປ຺ປຫານໍ. ຕຖາ ທຸຕິເຍນ ປຐມທຸຕິເຍຫິ ວາ ຘມ຺ມວິຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕິເຍນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ‘‘ອາຕາປີ ວິຫຣາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຕນ຺ທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ‘‘ຍຖານາມາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມວິຫາຣາທີນໍ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ອທສ຺ສິເຕສຸ ນາມໂຄຕ຺ເຕສຸ ນາມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ສຸທ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ຫິ ເຖຣາ ນາມມຕ຺ເຕນ ປາກຏາ, ເຕ ນາເມນ, ເຍ ໂຄຕ຺ຕມຕ຺ເຕນ ປາກຏາ, ເຕ ໂຄຕ຺ເຕນ, ເຍ ອຸຠຍຖາ ປາກຏາ, ເຕ ອຸຠເຍນປິ ທສ຺ສິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ນາເມນ ອຠິລກ຺ຂິໂຕ, ນ ຕຖາ ໂຄຕ຺ເຕນາຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ສຸຠູຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ປກາຣໍ, ອິມິນາ ອາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸທນ຺ຕິ ສຸ ອິທໍ, ສນ຺ຘິວເສນ ອິກາຣໂລໂປ. ສູຕິ ຈ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ຄາຖນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນເມຕໍ ຄຣຸຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສວຈນເມຕໍ. ສຸຠູຕີຕິ ນາມກິຕ຺ຕນໍ. ໂສ ຫິ ສຣີຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ ທສ຺ສນີໂຍ ປາສາທິໂກ, ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາປິ. ອິຕິ ສຸນ຺ທຣາຍ ສຣີຣາວຍວວິຠູຕິຍາ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາທິວິຠູຕິຍາ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສຸຠູຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ ສີລສາຣາທິຖິຣຄຸຓໂຍຄໂຕ ເຖໂຣ. ອຠາສິຕ຺ຖາຕິ ກເຖສິ. ກສ຺ມາ ປເນເຕ ມຫາເຖຣາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ປກາເສນ຺ຕີຕິ? ອິມິນາ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ອນຘິຄຕປຸພ຺ພໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ອຕິວິຍ ສນ຺ຕໍ ປຓີຕໍ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປີຕິເວຄສມຸສ຺ສາຫິຕອຸທານວເສນ ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາວວິຠາວນວເສນ ຈ ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉາ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ປກາເສນ຺ຕິ, ຍຖາ ຕໍ ໂລກນາໂຖ ໂພຘເນຍ຺ຍອຊ຺ຌາສຍວເສນ ‘‘ທສພລສມນ຺ນາຄໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວິສາຣໂທ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ປກາເສຕິ, ເອວມຍໍ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາ ໂຫຕີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ເຖຣຄາຖາສໍວຓ຺ຓນາຍ

ສຸຠູຕິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ຕສ຺ສ ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ເຖໂຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ຆຣາວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາກາເລ ຫໍສວຕີນຄຣວາສິເກ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ເຖ ເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ເຍນ ຘມ຺ໂມ ເຍນ ສງ຺ໂຆ, ຕນ຺ນິນ຺ເນ ຕປ຺ໂປເຓ ຕປ຺ປພ຺ຠາເຣ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຄໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ກິຣ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ, ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຍໍ ວິຍ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິມນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ສກນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຘທາມມາລາທາມາທີຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ສເກ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສປຣິວາຣໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ວິວິຘຍາຄຸຂຊ຺ຊກປຣິວາຣໍ ນານາຣສສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຄນ຺ຘສາລິໂຠຊນໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຫນ຺ຕໍ, ໂຂ, ອຫໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖມິ ນ ໂຂ ປນ ມຍ຺ຫໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ເອກທິວສເມວ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕຸໍ, ອນຸປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ທິວເສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ສຕ຺ຕ ທິວເສ ມຫາທານານິ ທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ທຸສ຺ສໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມໍ ຕິຈີວຣປ຺ປໂຫນກໍ ສຸຂຸມວຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ຈ ຕິຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອິໂຕ ສຕ຺ຕມທິວສມຕ຺ຖເກ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິໂຕ, ອຫມ຺ປິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສາສເນ ຕວ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໔.໒໒໑-໒໕໐) –

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ຊິໂນ, ສພ຺ພໂລກວິທູ ມຸນິ;

ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສມ຺ຫິ, ກປ຺ເປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ໂອວາທໂກ ວິຎ຺ຎາປໂກ, ຕາຣໂກ ສພ຺ພປາຓິນໍ;

ເທສນາກຸສໂລ ພຸທ຺ໂຘ, ຕາເຣສິ ຊນຕໍ ພຫຸໍ.

‘‘ອນຸກມ຺ປໂກ ກາຣຸຓິໂກ, ຫິເຕສີ ສພ຺ພປາຓິນໍ;

ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕິຕ຺ຖິເຍ ສພ຺ເພ, ປຎ຺ຈສີເລ ປຕິຏ຺ຐປິ.

‘‘ເອວໍ ນິຣາກຸລໍ ອາສິ, ສຸຎ຺ຎຕໍ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ຈ;

ວິຈິຕ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ເຕຫິ, ວສີຠູເຕຫິ ຕາທິຠິ.

‘‘ຣຕນານຏ຺ຐປຎ຺ຎາສໍ, ອຸຄ຺ຄໂຕ ໂສ ມຫາມຸນິ;

ກຎ຺ຈນຄ຺ຆິຍສງ຺ກາໂສ, ພາຕ຺ຕິໍສວຣລກ຺ຂໂຓ.

‘‘ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ, ອາຍຸ ວິຊ຺ຊຕິ ຕາວເທ;

ຕາວຕາ ຕິຏ຺ຐມາໂນ ໂສ, ຕາເຣສິ ຊນຕໍ ພຫຸໍ.

‘‘ຕທາຫໍ ຫໍສວຕິຍໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເວທປາຣຄູ;

ອຸເປຈ຺ຈ ສພ຺ພໂລກຄ຺ຄໍ, ອສ຺ໂສສິໍ ຘມ຺ມເທສນໍ.

‘‘ຕທາ ໂສ ສາວກໍ ວີໂຣ, ປຠິນ຺ນມຕິໂຄຈຣໍ;

ອຕ຺ເຖ ຘມ຺ເມ ນິຣຸຕ຺ເຕ ຈ, ປຏິຠາເນ ຈ ໂກວິທໍ.

‘‘ຐເປສິ ເອຕທຄ຺ຄມ຺ຫິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຸທິໂຕ ອຫໍ;

ສສາວກໍ ຊິນວຣໍ, ສຕ຺ຕາຫໍ ໂຠຊຍິໍ ຕທາ.

‘‘ທຸສ຺ເສຫຈ຺ຉາທຍິຕ຺ວານ, ສສິສ຺ສໍ ພຸທ຺ຘິສາຄຣໍ;

ນິປຈ຺ຈ ປາທມູລມ຺ຫິ, ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ຖຍິໍ ອຫໍ.

‘‘ຕໂຕ ອໂວຈ ໂລກຄ຺ໂຄ, ປສ຺ສເຖຕໍ ທິຊຸຕ຺ຕມໍ;

ວິນຕໍ ປາທມູເລ ເມ, ກມໂລທຣສປ຺ປຠໍ.

‘‘ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຐານໍ ປຕ຺ຖຍເຕ ອຍໍ;

ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ຈາເຄນ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ຈ.

‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຂິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ສໍສຣິຕ຺ວາ ຠວາຠເວ;

ອນາຄຕມ຺ຫິ ອທ຺ຘາເນ, ລຈ຺ຉເສຕໍ ມໂນຣຖໍ.

‘‘ສຕສຫສ຺ສິໂຕ ກປ຺ເປ, ໂອກ຺ກາກກຸລສມ຺ຠໂວ;

ໂຄຕໂມ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ຕສ຺ສ ຘມ຺ເມສຸ ທາຍາໂທ, ໂອຣໂສ ຘມ຺ມນິມ຺ມິໂຕ;

ໂກຏ຺ຐິໂກ ນາມ ນາເມນ, ເຫສ຺ສຕິ ສຕ຺ຖຸ ສາວໂກ.

‘‘ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຸທິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ຍາວຊີວໍ ຕທາ ຊິນໍ;

ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຣິຈຣິໍ, ສໂຕ ປຎ຺ຎາ ສມາຫິໂຕ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ເຈຕນາປຓິຘີຫິ ຈ;

ຊຫິຕ຺ວາ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ຕາວຕິໍສມຄຈ຺ຉຫໍ.

‘‘ສຕານໍ ຕີຓິກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ, ເທວຣຊ຺ຊມກາຣຍິໍ;

ສຕານໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ອໂຫສຫໍ.

‘‘ປເທສຣຊ຺ຊໍ ວິປຸລໍ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍໍ;

ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຂິໂຕ ອາສິໍ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວາຫສາ.

‘‘ທຸເວ ຠເວ ສໍສຣາມິ, ເທວຕ຺ເຕ ອຖ ມານຸເສ;

ອຎ຺ຎໍ ຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉາມິ, ສຸຈິຓ຺ຓສ຺ສ ອິທໍ ຜລໍ.

‘‘ທຸເວ ກຸເລ ປຊາຍາມິ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ;

ນີເຈ ກຸເລ ນ ຊາຍາມິ, ສຸຈິຓ຺ຓສ຺ສ ອິທໍ ຜລໍ.

‘‘ປຈ຺ຉິເມ ຠເວ ສມ຺ປຕ຺ເຕ, ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘຸ ອໂຫສຫໍ;

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິປ຺ປກຸເລ, ປຈ຺ຈາຊາໂຕ ມຫທ຺ຘເນ.

‘‘ມາຕາ ຈນ຺ທວຕີ ນາມ, ປິຕາ ເມ ອສ຺ສລາຍໂນ;

ຍທາ ເມ ປິຕຣໍ ພຸທ຺ໂຘ, ວິນຍີ ສພ຺ພສຸທ຺ຘິຍາ.

‘‘ຕທາ ປສນ຺ໂນ ສຸຄເຕ, ປພ຺ພຊິໍ ອນຄາຣິຍໍ;

ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອາຈຣິໂຍ, ອຸປຊ຺ຌາ ສາຣິສມ຺ຠໂວ.

‘‘ເກເສສຸ ຉິຊ຺ຊມາເນສຸ, ທິຏ຺ຐິ ຉິນ຺ນາ ສມູລິກາ;

ນິວາເສນ຺ໂຕ ຈ ກາສາວໍ, ອຣຫຕ຺ຕມປາປຸຓິໍ.

‘‘ອຕ຺ຖຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕີສຸ, ປຏິຠາເນ ຈ ເມ ມຕິ;

ປຠິນ຺ນາ ເຕນ ໂລກຄ຺ໂຄ, ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ ມໍ.

‘‘ອສນ຺ທິຏ຺ຐໍ ວິຍາກາສິໍ, ອຸປຕິສ຺ເສນ ປຸຈ຺ຉິໂຕ;

ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ເຕນາຫໍ, ອຄ຺ໂຄ ສມ຺ພຸທ຺ຘສາສເນ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ, ຠວາ ສພ຺ເພ ສມູຫຕາ;

ນາໂຄວ ພນ຺ຘນໍ ເຉຕ຺ວາ, ວິຫຣາມິ ອນາສໂວ.

‘‘ສ຺ວາຄຕໍ ວຕ ເມ ອາສິ, ມມ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ;

ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນໍ.

‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈຕສ຺ໂສ, ວິໂມກ຺ຂາປິ ຈ ອຏ຺ຐິເມ;

ຉຬຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣໍ ສມ຺ຠຣນ຺ໂຕ ອປຣາປຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂກຏ຺ຐິໂກຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສິປ຺ເປ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຄໂຕ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຈິຓ຺ຓວສີ ຫຸຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາເຕ ອຠິຎ຺ຎາເຕ ມຫາເຖເຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ທສພລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸເຍວ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເອວມຍໍ ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ກຕາຘິກາຣຕາຍ ຈິຓ຺ຓວສີຠາເວນ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ຊາໂຕ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ມຫາເວທລ຺ລສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙ ອາທໂຍ) ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕານໍ ຍທິທໍ ມຫາໂກຏ຺ຐິໂກ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໐໙, ໒໑໘). ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕ ອຸທານວເສນ –

໒.

‘‘ອຸປສນ຺ໂຕ ອຸປຣໂຕ, ມນ຺ຕຠາຓີ ອນຸທ຺ຘໂຕ;

ຘຸນາຕິ ປາປເກ ຘມ຺ເມ, ທຸມປຕ຺ຕໍວ ມາລຸໂຕ’’ຕິ. –

ອິຕ຺ຖໍ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖໂຣ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸປສນ຺ໂຕຕິ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຸປສມເນນ ນິພ຺ພິເສວນຠາວກຣເຓນ ອຸປສນ຺ໂຕ. ອຸປຣໂຕຕິ ສພ຺ພສ຺ມາ ປາປກຣຓໂຕ ໂອຣໂຕ ວິຣໂຕ. ມນ຺ຕຠາຓີຕິ ມນ຺ຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ, ຕາຍ ປນ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠຓຕີຕິ ມນ຺ຕຠາຓີ, ກາລວາທີອາທິຠາວໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕເຍວ ຠຓຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນ຺ຕຠຓນວເສນ ວາ ຠຓຕີຕິ ມນ຺ຕຠາຓີ, ທຸພ຺ຠາສິຕໂຕ ວິນາ ອຕ຺ຕໂນ ຠາສນວເສນ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ສຸຠາສິຕໍເຍວ ຠຓຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕິອາທິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸກ຺ກໍສນໂຕ ນ ອຸທ຺ຘໂຕຕິ ອນຸທ຺ຘໂຕ ອຖ ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ວູປສມເນນ ຕໂຕ ປຏິວິຣຕິຍາ ອຸປສນ຺ໂຕ, ຕິຓ຺ຓໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ອຸປຣມເຓນ ປຊຫເນນ ອຸປຣໂຕ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣິມິຕຠາຓິຕາຍ ມນ຺ຕຠາຓີ, ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕນິມິຕ຺ຕອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອນຸທ຺ຘໂຕ. ເອວໍ ປນ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕປ຺ປຫາເນນ ສຸທ຺ເຘ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປ຺ປຫາເນນ ສມາຫິໂຕ, ຕເມວ ສມາຘິໍ ປທຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ຘຸນາຕິ ປາປເກ ຘມ຺ເມ ລາມກຏ຺ເຐນ ປາປເກ ສພ຺ເພປິ ສໍກິເລສຘມ຺ເມ ນິທ຺ຘຸນາຕິ, ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ທຸມປຕ຺ຕໍວ ມາລຸໂຕ, ຍຖາ ນາມ ທຸມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຑຸປລາສໍ ມາລຸໂຕ ວາໂຕ ຘຸນາຕິ, ພນ຺ຘນໂຕ ວິໂຍເຊນ຺ໂຕ ນີຫຣຕິ, ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ປາປຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໂຕ ນີຫຣຕິ, ເອວມຍໍ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາປິ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕປ຺ປຫານວຈເນນ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕປ຺ປຫານວຈເນນ ອາສຍສຸທ຺ຘິໍ. ເອວໍ ປໂຍຄາສຍສຸທ຺ຘສ຺ສ ‘‘ອນຸທ຺ຘໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຠາວວຈເນນ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ນີວຣຓປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕສຸ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິຍາ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິ ວິຠາວິຕາ, ອາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ສມຖຠາວນາຍ ອຸປກາຣກຘມ຺ມປຣິຄ຺ຄໂຫ, ນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ສມາຘິຠາວນາ, ‘‘ຘຸນາຕິ ປາປເກ ຘມ຺ເມ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຎາຠາວນາ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ, ຕິວິຘກລ຺ຍາຓໍ ສາສນໍ, ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານາທີນິ ຕີຓິ ປຫານານິ, ອນ຺ຕທ຺ວຍປຣິວຊ຺ຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຊ຺ຊນໍ, ອປາຍຠວາທີນໍ ສມຕິກ຺ກມນູປາໂຍ ຈ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສຄາຖາສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂກຏ຺ຐິໂກ’’ຕິ ອິທໍ ປູຊາວຈນໍ, ຍຖາ ຕໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນຕິ.

ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ກງ຺ຂາເຣວຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຎໍ ອິມໍ ປສ຺ສາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ກງ຺ຂາເຣວຕສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ເຖໂຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣຠຄວໂຕ ກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ເອກທິວສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມເທສນາກາເລ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຌານາຠິຣຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເທສນາວສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມິນາ ອຘິກາຣກມ຺ເມນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນ ປຕ຺ເຖມິ, ຍຖາ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອິໂຕ ສຕ຺ຕມທິວສມຕ຺ຖເກ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປິໂຕ, ເອວໍ ອຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນມກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາວສາເນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສາສເນ ຕ຺ວໍ ຌາຍີນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາວຕ຺ຖິນຄເຣ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ຌານປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ທສພເລນ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອໂຫຣຕ຺ຕໍ ຌາເນສຸ ຈິຓ຺ຓວສີ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຌາຍີນໍ ຍທິທໍ ກງ຺ຂາເຣວໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໙໘, ໒໐໔) ຌາຍີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໕.໓໔-໕໓) –

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ຊິໂນ, ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ຈກ຺ຂຸມາ;

ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສມ຺ຫິ, ກປ຺ເປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ນາຍໂກ.

‘‘ສີຫຫນຸ ພ຺ຣຫ຺ມຄິໂຣ, ຫໍສທຸນ຺ທຸຠິນິສ຺ສໂນ;

ນາຄວິກ຺ກນ຺ຕຄມໂນ, ຈນ຺ທສູຣາຘິກປ຺ປໂຠ.

‘‘ມຫາມຕິ ມຫາວີໂຣ, ມຫາຌາຍີ ມຫາພໂລ;

ມຫາກາຣຸຓິໂກ ນາໂຖ, ມຫາຕມປນູທໂນ.

‘‘ສ ກທາຈິ ຕິໂລກຄ຺ໂຄ, ເວເນຍ຺ຍໍ ວິນຍໍ ພຫຸໍ;

ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສຕ຺ຕາສຍວິທູ ມຸນິ.

‘‘ຌາຍິໍ ຌານຣຕໍ ວີຣໍ, ອຸປສນ຺ຕໍ ອນາວິລໍ;

ວຓ຺ຓຍນ຺ໂຕ ປຣິສຕິໍ, ໂຕເສສິ ຊນຕໍ ຊິໂນ.

‘‘ຕທາຫໍ ຫໍສວຕິຍໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເວທປາຣຄູ;

ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວານ ມຸທິໂຕ, ຕໍ ຐານມຠິປຕ຺ຖຍິໍ.

‘‘ຕທາ ຊິໂນ ວິຍາກາສິ, ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວິນາຍໂກ;

ມຸທິໂຕ ໂຫຫິ ຕ຺ວໍ ພ຺ຣຫ຺ເມ, ລຈ຺ຉເສ ຕໍ ມໂນຣຖໍ.

‘‘ສຕສຫສ຺ສິໂຕ ກປ຺ເປ, ໂອກ຺ກາກກຸລສມ຺ຠໂວ;

ໂຄຕໂມ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ຕສ຺ສ ຘມ຺ເມສຸ ທາຍາໂທ, ໂອຣໂສ ຘມ຺ມນິມ຺ມິໂຕ;

ເຣວໂຕ ນາມ ນາເມນ, ເຫສ຺ສຕິ ສຕ຺ຖຸ ສາວໂກ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ສຸກເຕນ, ເຈຕນາປຓິຘີຫິ ຈ;

ຊຫິຕ຺ວາ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ຕາວຕິໍສມຄຈ຺ຉຫໍ.

‘‘ປຈ຺ຉິເມ ຈ ຠເວ ທານິ, ຊາໂຕຫໍ ໂກລິເຍ ປຸເຣ;

ຂຕ຺ຕິເຍ ກຸລສມ຺ປນ຺ເນ, ອິທ຺ເຘ ຜີເຕ ມຫທ຺ຘເນ.

‘‘ຍທາ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ພຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມມເທສຍິ;

ຕທາ ປສນ຺ໂນ ສຸຄເຕ, ປພ຺ພຊິໍ ອນຄາຣິຍໍ.

‘‘ກງ຺ຂາ ເມ ພຫຸລາ ອາສິ, ກປ຺ປາກປ຺ເປ ຕຫິໍ ຕຫິໍ;

ສພ຺ພໍ ຕໍ ວິນຍີ ພຸທ຺ໂຘ, ເທເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ຕໂຕຫໍ ຕິຓ຺ຓສໍສາໂຣ, ຕທາ ຌານສຸເຂ ຣໂຕ;

ວິຫຣາມິ ຕທາ ພຸທ຺ໂຘ, ມໍ ທິສ຺ວາ ເອຕທພ຺ຣວິ.

‘‘ຍາ ກາຈິ ກງ຺ຂາ ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາ, ສເວທິຍາ ວາ ປຣເວທິຍາ ວາ;

ເຍ ຌາຍິໂນ ຕາ ປຊຫນ຺ຕິ ສພ຺ພາ, ອາຕາປິໂນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕາ.

‘‘ສຕສຫສ຺ເສ ກຕໍ ກມ຺ມໍ, ຜລໍ ທສ຺ເສສິ ເມ ອິຘ;

ສຸມຸຕ຺ໂຕ ສຣເວໂຄວ, ກິເລເສ ຌາປຍິໍ ມມ.

‘‘ຕໂຕ ຌານຣຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລກນ຺ຕຄູ ມຸນິ;

ຌາຍີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ, ປຎ຺ຎາເປສິ ມຫາມຕິ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ, ຠວາ ສພ຺ເພ ສມູຫຕາ;

ນາໂຄວ ພນ຺ຘນໍ ເຉຕ຺ວາ, ວິຫຣາມິ ອນາສໂວ.

‘‘ສ຺ວາຄຕໍ ວຕ ເມ ອາສິ, ມມ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ;

ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນໍ.

‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈຕສ຺ໂສ, ວິໂມກ຺ຂາປິ ຈ ອຏ຺ຐິເມ;

ຉຬຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຖາ ກຕກິຈ຺ໂຈ ປນາຍໍ ມຫາເຖໂຣ ປຸພ຺ເພ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກງ຺ຂາປກຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອິທານິ ສພ຺ພໂສ ວິຄຕກງ຺ຂຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ນູນ ມຍ຺ຫໍ ສຕ຺ຖຸໂນ ເທສນານຸຠາໂວ, ເຕເນຕຣຫິ ເອວໍ ວິຄຕກງ຺ໂຂ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕພຫຸມາໂນ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຎໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຎໍ ອິມໍ ປສ຺ສາ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

໓. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎນ຺ຕິ ປກາເຣ ຊານາຕິ, ປກາເຣຫິ ຎາເປຕີຕິ ຈ ປຎ຺ຎາ. ເວເນຍ຺ຍານໍ ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິປ຺ປກາເຣ ຘມ຺ມານໍ ກຸສລາທິເກ ຂນ຺ຘາທິເກ ຈ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາເຣ ຊານາຕິ, ຍຖາສຠາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ເຕຫິ ຈ ປກາເຣຫິ ຎາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຖຸ ເທສນາຎາຓຎ຺ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນິ ສິທ຺ເຘນ ເທສນາພເລນ ນຍຄ຺ຄາຫໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທຄ຺ເຄນ ວາ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາຎາຓໍ ສາວເກຫິ ນຍໂຕ ຄຍ຺ຫຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປຏິເວຘຎາຓມ຺ປິ ນຍໂຕ ຄຍ຺ຫເຕວ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ – ‘‘ອປິຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໖; ໓.໑໔໓). ປສ຺ສາຕິ ວິມ຺ຫຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອນິຍມໂຕ ອາລປຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍຖາຫ ຠຄວາ ອຸທາເນນ຺ໂຕ – ‘‘ໂລກມິມໍ ປສ຺ສ; ປຸຖູ ອວິຊ຺ຊາຍ ປເຣຕໍ ຠູຕໍ ຠູຕຣຕໍ ຠວາ ອປຣິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໓໐). ຕຖາຄຕານນ຺ຕິ ຕຖາ ອາຄມນາທິອຕ຺ເຖນ ຕຖາຄຕານໍ. ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຫິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ. ຕຖາຍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາຍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖລກ຺ຂຓໍ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖານິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາວິໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕເຖຫິ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄຕຠາເວນ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວມ຺ປິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໘) ອິຕິວຸຕ຺ຕກຏ຺ຐກຖາຍ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໓໘) ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທານິ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍ ອສາຘາຣຓວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຄ຺ຄິ ຍຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ອຄ຺ຄີຕິ ອຸປມາວຈນໍ. ຍຖາຕິ ຕສ຺ສ ອຸປມາຠາວທສ຺ສນໍ. ປຊ຺ຊລິໂຕຕິ ອຸປເມຍ຺ເຍນ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນໍ. ນິສີເຖຕິ ກິຈ຺ຈກຣຓກາລທສ຺ສນໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ນາມ ນິສີເຖ ຣຕ຺ຕິຍໍ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ອນ຺ຘກາເຣ ວຕ຺ຕມາເນ ອຸນ຺ນເຕ ຐາເນ ປຊ຺ຊລິໂຕ ອຄ຺ຄິ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ຕຍຄຕໍ ວິຘມນ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວເມວ ຕຖາຄຕານໍ ອິມໍ ເທສນາຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ສພ຺ພໂສ ເວເນຍ຺ຍານໍ ສໍສຍຕມໍ ວິຘມນ຺ຕໍ ປຎ຺ຎໍ ປສ຺ສາຕິ. ຍໂຕ ເທສນາວິລາເສນ ສຕ຺ຕານໍ ຎາຓມຍໍ ອາໂລກໍ ເທນ຺ຕີຕິ ອາໂລກທາ. ປຎ຺ຎາມຍເມວ ຈກ຺ຂຸໍ ທທນ຺ຕີຕິ ຈກ຺ຂຸທທາ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ກງ຺ຂາວິນຍປທຏ຺ຐານເມວ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ອາຄຕານໍ ວິນຍນ຺ຕິ ກງ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ເຍ ຕຖາຄຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕານໍ ອຸປຄຕານໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ໂສຬສວຕ຺ຖຸກໍ, ‘‘ພຸທ຺ເຘ ກງ຺ຂຕິ ຘມ຺ເມ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ຘ. ສ. ໑໐໐໘) ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກຎ຺ຈ ກງ຺ຂໍ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ວິນຍນ຺ຕິ ເທສນານຸຠາເວນ ອນວເສສໂຕ ວິຘມນ຺ຕິ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ຕິ. ວິນຍກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສງ຺ຂາຕາ ປນ ກງ຺ຂາ ຕພ຺ພິນເຍເນວ ວິນີຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍຖາ ອຄ຺ຄິ ນິສີເຖ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ປຊ຺ຊລິໂຕ ປຏຸຕຣຊາໂລ ສມຸຊ຺ຊລໍ ອຸຈ຺ຈາສເນ ຐິຕານໍ ໂອຠາສທານມຕ຺ເຕນ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ສມວິສມໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາໂລກທໂທ ໂຫຕິ. ອຈ຺ຈາສນ຺ເນ ປນ ຐິຕານໍ ຕໍ ສຸປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ ຈກ຺ຂຸທໂທ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ຕຖາຄໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ ທູເຣ ຐິຕານໍ ອກຕາຘິກາຣານໍ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ໂມຫນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ກາຍວິສມາທິສມວິສມໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາໂລກທາ ຠວນ຺ຕິ, ອາສນ຺ເນ ຐິຕານໍ ປນ ກຕາຘິກາຣານໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຈກ຺ຂຸທທາ ຠວນ຺ຕິ. ເຍ ເອວໍຠູຕາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈີໂຄຈຣໍ ອາຄຕານໍ ມາທິສານມ຺ປິ ກງ຺ຂາພຫຸລານໍ ກງ຺ຂໍ ວິນຍນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສມຸປ຺ປາທເນນ ວິຘມນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕຖາຄຕານໍ ປຎ຺ຎໍ ຎາຓາຕິສຍໍ ປສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ. ເອວມຍໍ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກງ຺ຂາວິຕຣຓປ຺ປກາສເນນ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາປິ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ເຖໂຣ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລ ກປ຺ປິເຍປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ຫຸຕ຺ວາ ກງ຺ຂາພຫຸລຕາຍ ‘‘ກງ຺ຂາເຣວໂຕ’’ຕິ ປຎ຺ຎາໂຕ, ປຈ຺ຉາ ຂີຓາສວກາເລປິ ຕເຖວ ໂວຫຣຍິຕ຺ຖ. ເຕນາຫ – ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ກງ຺ຂາເຣວໂຕ ຄາຖໍ ອຠາສິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ກງ຺ຂາເຣວຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສພ຺ຠິເຣວ ສມາເສຖາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ທສພລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຫໍສວຕີນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ເອກທິວສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມເທສນາກາເລ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເທສນາວສາເນ ວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອວມາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ອິມິນາ ອຘິກາຣກມ຺ເມນ ນາຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖມິ. ຍຖາ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອິໂຕ ສຕ຺ຕມທິວສມຕ຺ຖເກ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປິໂຕ, ເອວໍ ອຫມ຺ປິ ອນາຄເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນາຄຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ສມິຊ຺ຌນຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສາສເນ ຕ຺ວໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ.

ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາວຊີວໍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣໍ ສມ຺ຠຣນ຺ໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ໂທຓວຕ຺ຖຸນາມເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ‘‘ປຸຓ຺ໂຓ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຖຣິ ອຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ເກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາວ ‘‘ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາຕຸລຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ກປິລວຕ຺ຖຸສາມນ຺ຕາເຍວ ໂອຫີຍິຕ຺ວາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໔໓໔-໔໔໐) –

‘‘ອຊ຺ຌາຍໂກ ມນ຺ຕຘໂຣ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານ ປາຣຄູ;

ປຸຣກ຺ຂໂຕມ຺ຫິ ສິສ຺ເສຫິ, ອຸປຄຈ຺ຉິໍ ນຣຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ໂລກວິທູ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ;

ມມ ກມ຺ມໍ ປກິຕ຺ເຕສິ, ສໍຂິຕ຺ເຕນ ມຫາມຸນິ.

‘‘ຕາຫໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິຕ຺ວານ, ອຠິວາເທຕ຺ວານ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ, ປກ຺ກມິໍ ທກ຺ຂິຓາມຸໂຂ.

‘‘ສໍຂິຕ຺ເຕນ ສຸຓິຕ຺ວານ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຠາສຍິໍ;

ສພ຺ເພ ສິສ຺ສາ ອຕ຺ຕມນາ, ສຸຕ຺ວານ ມມ ຠາສໂຕ.

‘‘ສກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ, ພຸທ຺ເຘ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາທຍຸໍ;

ສໍຂິຕ຺ເຕນປິ ເທເສມິ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ຕເຖວຫໍ.

‘‘ອຠິຘມ຺ມນຍຎ຺ຎູຫໍ, ກຖາວຕ຺ຖຸວິສຸທ຺ຘິຍາ;

ສພ຺ເພສໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວານ, ວິຫຣາມິ ອນາສໂວ.

‘‘ອິໂຕ ປຎ຺ຈສເຕ ກປ຺ເປ, ຈຕຸໂຣ ສຸປ຺ປກາສກາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ນາ, ຈຕຸທີປມ຺ຫິ ອິສ຺ສຣາ.

‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈຕສ຺ໂສ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສ ປນ ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ອເຫສຸໍ. ເຖໂຣ ສຍໍ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິຕາຍ ເຕປິ ທສຫິ ກຖາວຕ຺ຖູຫິ ໂອວທິ. ເຕ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ, ທສນ຺ນຎ຺ຈມ຺ຫ ກຖາວຕ຺ຖູນໍ ລາຠິໂນ, ສມໂຍ, ທານິ ໂນ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິຕໍ ສຕ຺ຖາ ຊານາຕິ ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາວ ເທເສມິ, ມຍິ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສພ຺ເພປິເມ ຠິກ຺ຂູ ມໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ອຍຸຕ຺ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ທສພລໍ ປສ຺ສິຕຸໍ, ອິເມ ຕາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕູ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ປສ຺ສຖ, ມມ ວຈເນນ ຈສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທຖ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຕມຄ຺ເຄນາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ເຖຣາ ສພ຺ເພປິ ທສພລສ຺ສ ຊາຕິຠູມິຣຏ຺ຐວາສິໂນ ສພ຺ເພ ຂີຓາສວາ ສພ຺ເພ ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂອວາທໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ສຏ຺ຐິໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣາຊຄເຫ ເວຬຸວນມຫາວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ.

ອາຈິຓ຺ຓໍ ໂຂ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ໂມທິຕຸນ຺ຕິ ຠຄວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ – ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂມນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ຈ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ເຕຫິ ‘‘ຊາຕິຠູມິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊາຕິຠູມິຍໍ ຊາຕິຠູມການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ເອວໍ ສມ຺ຠາວິໂຕ ‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຕ຺ຕາ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໒) ທສກຖາວຕ຺ຖຸລາຠິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕປິ ‘‘ປຸຓ຺ໂຓ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ມນ຺ຕາຓິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ທສ຺ສນກາໂມ ອໂຫສິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄຫໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖໂຣປິ ທສພລສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ – ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄນ຺ຘກຸຏິຍໍເຍວ ຕຖາຄຕໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເຖໂຣ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລານຕ຺ຖາຍ ອນ຺ຘວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ຫິ ຣຸກ຺ຂມູເລ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ຕສ຺ສາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ສີສານຸໂລກິໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິຕ຺ວາ, ຕໍ ສຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິກ຺ກມໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣປິສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕປຸຈ຺ຉິຕໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ຣຖວິນີຕູປມາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘສິ, ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຠາສິຕໍ ສມນຸໂມທິໍສຸ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອປຣຠາເຄ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຍທິທໍ ປຸຓ຺ໂຓ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໘, ໑໙໖) ຘມ຺ມກຖິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອຫຎ຺ເຈວ ອຎ຺ເຎ ຈ ພຫູ ສຕ຺ຕາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາ, ພຫູປກາຣາ ວຕ ສປ຺ປຸຣິສສໍເສວາ’’ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ອຸທານວເສນ ປີຕິເວຄວິສ຺ສຏ຺ຐໍ ‘‘ສພ຺ຠິເຣວ ສມາເສຖາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໔. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ຠິເຣວາຕິ ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ເອວ. ສນ຺ໂຕຕິ ປເນຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ຫິ ອນວເສສໂຕ ອສຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຫາຍ ສທ຺ຘມ຺ເມ ອຸກ຺ກໍສຄຕຕ຺ຕາ ສາຕິສຍໍ ປສໍສິຍຕ຺ຕາ ຈ ວິເສສໂຕ ‘‘ສນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສມາເສຖາຕິ ສມໍ ອາເສຖ ສຫ ວເສຍ຺ຍ. ເຕ ປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ເຕສໍ ສຸສ຺ສູສນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສມານວາໂສ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ຑິເຕຫຕ຺ຖທສ຺ສິຠີຕິ ເຕສໍ ໂຖມນາ. ປຓ຺ຑາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ອິເມສໍ ສຎ຺ຊາຕາຕິ ປຓ຺ຑິຕາ. ຕໂຕ ເອວ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທິເຠທໍ ອຕ຺ຖໍ ອວິປຣີຕໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖທສ຺ສິໂນ. ເຕຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ອຕ຺ຖທສ຺ສີຠິ ສມາເສຖ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ເຕ ສນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຕາ, ເຕ ວາ ສມ຺ມາ ເສວນ຺ຕາ ເອກນ຺ຕຫິຕຠາວໂຕ ມຄ຺ຄຎາຓາທີເຫວ ອຣຓີຍໂຕ ອຕ຺ຖໍ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ສນ຺ຕຕາຍ ຈ ມຫນ຺ຕໍ, ອຄາຘຠາວໂຕ ຄມ຺ຠີຣຎາຓໂຄຈຣໂຕ ຈ ຄມ຺ຠີຣໍ, ຫີນຈ຺ຉນ຺ທາທີຫິ ທຏ຺ຐຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອິຕເຣຫິ ຈ ກິຈ຺ເຉນ ທຏ຺ຐພ຺ພຕ຺ຕາ ທຸທ຺ທສໍ, ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ສຓ຺ຫນິປຸຓສຠາວຕ຺ຕາ ນິປຸຓຎາຓໂຄຈຣໂຕ ຈ ນິປຸຓໍ, ນິປຸຓຕ຺ຕາ ເອວໍ ສຸຂຸມສຠາວຕາຍ ອຓຸໍ ນິພ຺ພານໍ, ອວິປຣີຕຏ຺ເຐນ ວາ ປຣມຕ຺ຖສຠາວຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໍ, ອຣິຍຠາວກຣຕ຺ຕາ ມຫຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕຕາຍ ມຫນ຺ຕໍ, ອນຸຕ຺ຕານສຠາວຕາຍ ຄມ຺ຠີຣໍ, ທຸກ຺ເຂນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ນ ສຸເຂນ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກາຕິ ທຸທ຺ທສໍ, ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ທຸທ຺ທສໍ, ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ, ວິເສສໂຕ ນິປຸຓໍ ອຓຸໍ, ນິໂຣຘສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວເມຕໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ຘີຣາ ສມຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ຘີຣາ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອປ຺ປມຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຕິອວິປ຺ປວາເສນ ອປ຺ປມາທປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣນ຺ຕາ. ວິຈກ຺ຂຓາຕິ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ເຉກາ ກຸສລາ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ຠິເຣວ ສມາເສຖາຕິ ໂຍຊນາ. ປຓ຺ຑິເຕຫຕ຺ຖທສ຺ສິຠີຕິ ວາ ເອຕໍ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ອຕ຺ຖທສ຺ສີຠິ ສມຸທາຍຠູເຕຫິ ຘີຣາ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ວິຈກ຺ຂຓາ ມຫນ຺ຕາທິວິເສສວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສມຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິເສຫິ ສພ຺ຠິເຣວ ສມາເສຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວເມສາ ເຖຣສ຺ສ ປຏິເວຘທີປເນນ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາປິ ອໂຫສີຕິ.

ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ທພ຺ພຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ທຸທ຺ທມິໂຍຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ທພ຺ພຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເສນາສນປຎ຺ຎາປການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ພ຺ຍາກໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສາສໂນສກ຺ກນກາເລ ປພ຺ພຊິ. ຕທາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອປເຣ ຉ ຊນາຕິ ສຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂູ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ສາສເນ ອຄາຣວໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ – ‘‘ອິຘ ກິໍ ກໂຣມ ເອກມນ຺ເຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈໍ ປພ຺ພຕສິຂຣໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕພລໍ ຊານນ຺ຕາ ນິສ຺ເສຓິໍ ນິປາເຕນ຺ຕຸ, ຊີວິເຕ ສາລຍາ ໂອຕຣນ຺ຕຸ, ມາ ປຈ຺ຉານຸຕປ຺ປິໂນ ອຫຸວຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕຕ຺ວາ – ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິເກສຸ ຐາເນສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ.

ຕຕ຺ເຣໂກ ເຖໂຣ ປຎ຺ຈເມ ທິວເສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ, ‘‘ມມ ກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ອຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມິ’’ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖ, ຠິກ຺ຂາຈາຣກິຈ຺ຈໍ ມມາຍຕ຺ຕໍ ໂຫຕຸ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕນ຺ຕາ ເອວໍ ອໂວຈຸມ຺ຫ – ‘ໂຍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂໍ ອາຫຣຕຸ, ເຕນາຠຕໍ ເສສາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’’ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພເຫຕຸນາ ລຠິຕ຺ຖ, ມຍມ຺ປິ ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ວຏ຺ຏສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫຕິ. ເຖໂຣ ເຕ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ອປໂຣ ເຖໂຣ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອິຕເຣ ເຖຣາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ເຕສຸ ເຕສຸ ກຸເລສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອໂກ ຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ຕກ຺ກສິລານຄເຣ ຣາຊເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຣຏ຺ເຐ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ພາຫິຍຣຏ຺ເຐ ກຸຏຸມ຺ພິຍເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສເຍ ຊາໂຕ.

ອຍໍ ປນ ທພ຺ພຕ຺ເຖໂຣ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ອນຸປິຍນຄເຣ ເອກສ຺ສ ມລ຺ລຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ອຸປວິຊຎ຺ຎາ ກາລມກາສິ, ມຕສຣີຣໍ ສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ທາຣຸຈິຕກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ອທໍສຸ. ຕສ຺ສາ ອຄ຺ຄິເວຄສນ຺ຕຕ຺ຕໍ ອຸທຣປຏລໍ ທ຺ເວຘາ ອໂຫສິ. ທາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎພເລນ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ທພ຺ພຕ຺ຖມ຺ເຠ ນິປຕິ. ຕໍ ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍ຺ຍິກາຍ ອທໍສຸ. ສາ ຕສ຺ສ ນາມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ທພ຺ພຕ຺ຖມ຺ເຠ ປຕິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຊີວິຕຕ຺ຕາ ‘‘ທພ຺ໂພ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອນຸປິຍມ຺ພວເນ ວິຫຣຕິ. ທພ຺ພກຸມາໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ທສ຺ສເນເນວ ປສີທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຍ຺ຍິກໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ທພ຺ພກຸມາຣໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ – ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ. ໂສ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ທພ຺ພກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ໂຕ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປນ຺ໂນ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ສຕ຺ໂຕ ປຐມເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂວໂຣປນກ຺ຂເຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ທຸຕິຍາຍ ເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂອໂຣປິຍມານາຍ ສກທາຄາມິຜເລ, ຕຕິຍາຍ ອນາຄາມິຜເລ, ສພ຺ພເກສານໍ ປນ ໂອໂຣປນຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈ ອປຈ຺ຉາ ອປຸເຣ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ຕຕ຺ຣາຍສ຺ມາ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ຣໂຫຄໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣເຓ ກາຍໍ ໂຍເຊຕຸກາໂມ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສນຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາເປຍ຺ຍໍ ຠຕ຺ຕານິ ຈ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ເສນາສນປຎ຺ຎາປກຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອຍໍ ທພ຺ໂພ ທຫໂຣວ ສມາໂນ ມຫນ຺ເຕ ຐາເນ ຐິໂຕ’’ຕິ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລເຍວ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ເຖໂຣ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕານໍ ສພ຺ພຠິກ຺ຂູນໍ ເສນາສນານິ ຈ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ຠິກ຺ຂຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິສຕິ. ຕສ຺ສ ເສນາສນປຎ຺ຎາປກຠາໂວ ສພ຺ພທິສາສຸ ປາກໂຏ ອໂຫສິ – ‘‘ທພ຺ໂພ ກິຣ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ສຠາຄສຠາຄານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ເສນາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ອາສນ຺ເນປິ ທູເຣປິ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕ ອິທ຺ຘິຍາ ເນຕີ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ກາເລປິ ວິກາເລປິ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ອາວຸໂສ, ຊີວກມ຺ພວເນ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຫິ, ອມ຺ຫາກໍ ມທ຺ທກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ມິຄທາເຍ’’ຕິ ເອວໍ ເສນາສນໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສປິ ອິທ຺ຘິຍາ ມໂນມເຍ ກາເຍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ເອເກກໍ ອຕ຺ຕນາ ສທິສໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຊລມານາຍ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຎ຺ໂຈ ອິທໍ ປີຐ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນິທໍ ວຕ຺ຖຸ ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວ. ສຕ຺ຖາ ອິທເມວ ກາຣຓໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ເຖຣໍ ເສນາສນປຎ຺ຎາປການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເສນາສນປຎ຺ຎາປການໍ ຍທິທໍ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໐໙; ໒໑໔). ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໔, ໑໐໘-໑໔໙) –

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ຊິໂນ, ສພ຺ພໂລກວິທູ ມຸນິ;

ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສມ຺ຫິ, ກປ຺ເປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ໂອວາທໂກ ວິຎ຺ຎາປໂກ, ຕາຣໂກ ສພ຺ພປາຓິນໍ;

ເທສນາກຸສໂລ ພຸທ຺ໂຘ, ຕາເຣສິ ຊນຕໍ ພຫຸໍ.

‘‘ອນຸກມ຺ປໂກ ກາຣຸຓິໂກ, ຫິເຕສີ ສພ຺ພປາຓິນໍ;

ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕິຕ຺ຖິເຍ ສພ຺ເພ, ປຎ຺ຈສີເລ ປຕິຏ຺ຐປິ.

‘‘ເອວໍ ນິຣາກຸລໍ ອາສິ, ສຸຎ຺ຎຕໍ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ຈ;

ວິຈິຕ຺ຕໍ ອຣຫນ຺ເຕຫິ, ວສີຠູເຕຫິ ຕາທິຠິ.

‘‘ຣຕນານຏ຺ຐປຎ຺ຎາສໍ, ອຸຄ຺ຄໂຕ ໂສ ມຫາມຸນິ;

ກຎ຺ຈນຄ຺ຆິຍສງ຺ກາໂສ, ພາຕ຺ຕິໍສວຣລກ຺ຂໂຓ.

‘‘ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ, ອາຍຸ ວິຊ຺ຊຕິ ຕາວເທ;

ຕາວຕາ ຕິຏ຺ຐມາໂນ ໂສ, ຕາເຣສິ ຊນຕໍ ພຫຸໍ.

‘‘ຕທາຫໍ ຫໍສວຕິຍໍ, ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ມຫາຍໂສ;

ອຸເປຕ຺ວາ ໂລກປຊ຺ໂຊຕໍ, ອສ຺ໂສສິໍ ຘມ຺ມເທສນໍ.

‘‘ເສນາສນານິ ຠິກ຺ຂູນໍ, ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕໍ ສສາວກໍ;

ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ, ສຸຓິຕ຺ວາ ມຸທິໂຕ ອຫໍ.

‘‘ອຘິກາຣໍ ສສງ຺ຆສ຺ສ, ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມເຫສິໂນ;

ນິປຈ຺ຈ ສິຣສາ ປາເທ, ຕໍ ຐານມຠິປຕ຺ຖຍິໍ.

‘‘ຕທາຫ ສ ມຫາວີໂຣ, ມມ ກມ຺ມໍ ປກິຕ຺ຕຍໍ;

ໂຍ ສສງ຺ຆມໂຠເຊສິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ໂລກນາຍກໍ.

‘‘ໂສຍໍ ກມລປຕ຺ຕກ຺ໂຂ, ສີຫໍໂສ ກນກຕ຺ຕໂຈ;

ມມ ປາທມູເລ ນິປຕິ, ປຕ຺ຖຍໍ ຐານມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ສຕສຫສ຺ສິໂຕ ກປ຺ເປ, ໂອກ຺ກາກກຸລສມ຺ຠໂວ;

ໂຄຕໂມ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ສາວໂກ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ທພ຺ໂພ ນາເມນ ວິສ຺ສຸໂຕ;

ເສນາສນປຎ຺ຎາປໂກ, ອຄ຺ໂຄ ເຫສ຺ສຕິຍໍ ຕທາ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ສຸກເຕນ, ເຈຕນາປຓິຘີຫິ ຈ;

ຊຫິຕ຺ວາ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ຕາວຕິໍສມຄຈ຺ຉຫໍ.

‘‘ສຕານໍ ຕີຓິກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ, ເທວຣຊ຺ຊມກາຣຍິໍ;

ສຕານໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ອໂຫສຫໍ.

‘‘ປເທສຣຊ຺ຊໍ ວິປຸລໍ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍໍ;

ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຂິໂຕ ອາສິໍ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວາຫສາ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ວິປສ຺ສີ ນາມ ນາຍໂກ;

ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ຈາຣຸທສ຺ສໂນ, ສພ຺ພຘມ຺ມວິປສ຺ສໂກ.

‘‘ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ອຸປວທິໍ, ສາວກໍ ຕສ຺ສ ຕາທິໂນ;

ສພ຺ພາສວປຣິກ຺ຂີຓໍ, ສຸທ຺ໂຘຕິ ຈ ວິຊານິຍ.

‘‘ຕສ຺ເສວ ນຣວີຣສ຺ສ, ສາວການໍ ມເຫສິນໍ;

ສລາກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວານ, ຂີໂຣທນມທາສຫໍ.

‘‘ອິມມ຺ຫິ ຠທ຺ທເກ ກປ຺ເປ, ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘຸ ມຫາຍໂສ;

ກສ຺ສໂປ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ວທຕໍ ວໂຣ.

‘‘ສາສນໍ ໂຊຕຍິຕ຺ວານ, ອຠິຠຸຍ຺ຍ ກຸຕິຕ຺ຖິເຍ;

ວິເນຍ຺ເຍ ວິນຍິຕ຺ວາວ, ນິພ຺ພຸໂຕ ໂສ ສສາວໂກ.

‘‘ສສິສ຺ເສ ນິພ຺ພຸເຕ ນາເຖ, ອຕ຺ຖເມນ຺ຕມ຺ຫິ ສາສເນ;

ເທວາ ກນ຺ທິໍສຸ ສໍວິຄ຺ຄາ, ມຸຕ຺ຕເກສາ ຣຸທມ຺ມຸຂາ.

‘‘ນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ ຘມ຺ມກ຺ໂຂ, ນ ປສ຺ສິສາມ ສຸພ຺ພເຕ;

ນ ສຸຓິສ຺ສາມ ສທ຺ຘມ຺ມໍ, ອໂຫ ໂນ ອປ຺ປປຸຎ຺ຎຕາ.

‘‘ຕທາຍໍ ປຖວີ ສພ຺ພາ, ອຈລາ ສາ ຈລາຈລາ;

ສາຄໂຣ ຈ ສໂສໂກວ, ວິນທີ ກຣຸຓໍ ຄິຣໍ.

‘‘ຈຕຸທ຺ທິສາ ທຸນ຺ທຸຠິໂຍ, ນາທຍິໍສຸ ອມານຸສາ;

ສມນ຺ຕໂຕ ອສນິໂຍ, ຜລິໍສຸ ຈ ຠຍາວຫາ.

‘‘ອຸກ຺ກາ ປຕິໍສຸ ນຠສາ, ຘູມເກຕຸ ຈ ທິສ຺ສຕິ;

ສຘູມາ ຊາລວຏ຺ຏາ ຈ, ຣວິໍສຸ ກຣຸຓໍ ມິຄາ.

‘‘ອຸປ຺ປາເທ ທາຣຸເຓ ທິສ຺ວາ, ສາສນຕ຺ຖງ຺ຄສູຈເກ;

ສໍວິຄ຺ຄາ ຠິກ຺ຂໂວ ສຕ຺ຕ, ຈິນ຺ຕຍິມ຺ຫ ມຍໍ ຕທາ.

‘‘ສາສເນນ ວິນາມ຺ຫາກໍ, ຊີວິເຕນ ອລໍ ມຍໍ;

ປວິສິຕ຺ວາ ມຫາຣຎ຺ຎໍ, ຍຸຎ຺ຊາມ ຊິນສາສເນ.

‘‘ອທ຺ທສມ຺ຫ ຕທາຣຎ຺ເຎ, ອຸພ຺ພິທ຺ຘໍ ເສລມຸຕ຺ຕມໍ;

ນິສ຺ເສຓິຍາ ຕມາຣຸຍ຺ຫ, ນິສ຺ເສຓິໍ ປາຕຍິມ຺ຫເສ.

‘‘ຕທາ ໂອວທິ ໂນ ເຖໂຣ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ສຸທຸລ຺ລໂຠ;

ສທ຺ຘາຕິທຸລ຺ລຠາ ລທ຺ຘາ, ໂຖກໍ ເສສຎ຺ຈ ສາສນໍ.

‘‘ນິປຕນ຺ຕິ ຂຓາຕີຕາ, ອນນ຺ເຕ ທຸກ຺ຂສາຄເຣ;

ຕສ຺ມາ ປໂຍໂຄ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຍາວ ຐາຕິ ມຸເນ ມຕໍ.

‘‘ອຣຫາ ອາສິ ໂສ ເຖໂຣ, ອນາຄາມີ ຕທານຸໂຄ;

ສຸສີລາ ອິຕເຣ ຍຸຕ຺ຕາ, ເທວໂລກໍ ອຄມ຺ຫເສ.

‘‘ນິພ຺ພຸໂຕ ຕິຓ຺ຓສໍສາໂຣ, ສຸທ຺ຘາວາເສ ຈ ເອກໂກ;

ອຫຎ຺ຈ ປກ຺ກຸສາຕິ ຈ, ສຠິໂຍ ພາຫິໂຍ ຕຖາ.

‘‘ກຸມາຣກສ຺ສໂປ, ເຈວ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖູປຄາ ມຍໍ;

ສໍສາຣພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ຕາ, ໂຄຕເມນານຸກມ຺ປິຕາ.

‘‘ມລ຺ເລສຸ ກຸສິນາຣາຍໍ, ຄພ຺ເຠ ຊາຕສ຺ສ ເມ ສໂຕ;

ມາຕາ ມຕາ ຈິຕາຣຸຬ຺ຫາ, ຕໂຕ ນິປ຺ປຕິໂຕ ອຫໍ.

‘‘ປຕິໂຕ ທພ຺ພປຸຎ຺ຊມ຺ຫິ, ຕໂຕ ທພ຺ໂພຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ;

ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີພເລນາຫໍ, ວິມຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ.

‘‘ຂີໂຣທນພເລນາຫໍ, ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫຸປາຄໂຕ;

ຂີຓາສໂວປວາເທນ, ປາເປຫິ ພຫຸ ໂຈທິໂຕ.

‘‘ອຸໂຠ ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປາປຎ຺ຈ, ວີຕິວຕ຺ໂຕມ຺ຫິ ທານິຫໍ;

ປຕ຺ວານ ປຣມໍ ສນ຺ຕິໍ, ວິຫຣາມິ ອນາສໂວ.

‘‘ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາປຍິໍ, ຫາສຍິຕ຺ວານ ສຸພ຺ພເຕ;

ຊິໂນ ຕສ຺ມິໍ ຄຸເຓ ຕຸຏ຺ໂຐ, ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ ມໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ, ຠວາ ສພ຺ເພ ສມູຫຕາ;

ນາໂຄວ ພນ຺ຘນໍ ເຉຕ຺ວາ, ວິຫຣາມິ ອນາສໂວ.

‘‘ສ຺ວາຄຕໍ ວຕ ເມ ອາສິ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ;

ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນໍ.

‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈຕສ຺ໂສ…ເປ…ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍຠູຕໍ ປນ ຕໍ ເຍນ ປຸພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ຂີຓາສວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນຸທ຺ຘໍສນວເສນ ກເຕນ ປາປກມ຺ເມນ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິ, ຕາຍ ເອວ ກມ຺ມປິໂລຕິກາຍ ໂຈທິຍມານາ ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊກາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອິມິນາ ມຍໍ ກລ຺ຍາຓຠຕ຺ຕິກສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ອນ຺ຕເຣ ປຣິເຠທິຕາ’’ຕິ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄາຫິໂນ ອມູລເກນ ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນ ອນຸທ຺ຘໍເສສຸໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຘິກຣເຓ ສງ຺ເຆນ ສຕິວິນເຍນ ວູປສມິເຕ ອຍໍ ເຖໂຣ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ທຸທ຺ທມິໂຍ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໕. ຕຕ຺ຖ ໂຍຕິ ອນິຍມິຕນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ສ ‘‘ໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ນິຍມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຠເຍນປິ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານເມວ ວທຕິ. ທຸທ຺ທມິໂຍຕິ ທຸທ຺ທໂມ, ທເມຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ອິທຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ວິສູກາຍິການໍ ກິເລສານໍ ມທາເລປຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອວູປສມນຎ຺ຈ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວທຕິ. ທເມນາຕິ ອຸຕ຺ຕເມນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄທເມນ, ເຕນ ຫິ ທນ຺ໂຕ ປຸນ ທເມຕພ຺ພຕາຠາວໂຕ ‘‘ທນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ. ອຖ ວາ ທເມນາຕິ ທມເກນ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິນາ ທມິໂຕ. ທພ຺ໂພຕິ ທ຺ຣພ຺ໂຍ, ຠພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ອິມເມວ ເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍ – ‘‘ນ ໂຂ, ທພ຺ພ, ທພ຺ພາ ເອວໍ ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໔; ຈູຬວ. ໑໙໓). ສນ຺ຕຸສິໂຕຕິ ຍຖາລທ຺ຘປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕເສນ ຌານສມາປຕ຺ຕິສນ຺ໂຕເສນ ມຄ຺ຄຜລສນ຺ໂຕເສນ ຈ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ. ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ໂຂຕິ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາຍ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຍ ຈ ກງ຺ຂາຍ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕຕ຺ຕາ ວິຄຕກງ຺ໂຂ. ວິຊິຕາວີຕິ ປຸຣິສາຊານີເຍນ ວິເຊຕພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ວິຊິຕຕ຺ຕາ ວິຘມິຕຕ຺ຕາ ວິຊິຕາວີ. ອເປຕເຠຣໂວຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ຠຍານໍ ສພ຺ພໂສ ອເປຕຕ຺ຕາ ອປຄຕເຠຣໂວ ອຠຍູປຣໂຕ. ປຸນ ທພ຺ໂພຕິ ນາມກິຕ຺ຕນໍ. ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ທ຺ເວ ປຣິນິພ຺ພານານິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານຎ຺ຈ, ຍາ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸ, ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານຎ຺ຈ, ຍາ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸ. ເຕສຸ ອິຘ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຕ຺ຕາ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐິຕຕ຺ໂຕຕິ ຐິຕສຠາໂວ ອຈໂລ ອິຏ຺ຐາທີສຸ ຕາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປນີໂຍ. ຫີຕິ ຈ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ເຕນ ໂຍ ປຸພ຺ເພ ທຸທ຺ທໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຍສ຺ມາ ທພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖາຣາ ອຸຕ຺ຕເມນ ທເມນ ທມິໂຕ ສນ຺ຕຸສິໂຕ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ໂຂ ວິຊິຕາວີ ອເປຕເຠຣໂວ, ຕສ຺ມາ ໂສ ທພ຺ໂພ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຕໂຕເຍວ ຈ ຐິຕຕ຺ໂຕ, ເອວໍຠູເຕ ຈ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕປສາໂທວ ກາຕພ຺ໂພ, ນ ປສາທຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣເນຍ຺ຍພຸທ຺ຘິເກ ສຕ຺ເຕ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ທພ຺ພຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສີຕວນິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ສີຕວນນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສມ຺ຠູຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິໂຕ ກິຣ ອຏ຺ຐາຣສາຘິກສ຺ສ ກປ຺ປສຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ນາມ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສເທວກໍ ໂລກໍ ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ຕາເຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຍໍ ຄຫປຕິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸກາມຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາ ‘‘ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອໂວຈ. ໂສ ຕາວເທວ ນາວາສງ຺ຆາຏໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຸປເນສິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ສຫ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ນາວໍ ອຠິຣຸຫິ. ໂສ ສຍມ຺ປິ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ສຸເຂເນວ ປຣຕີຣໍ ສມ຺ປາເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ທຸຕິຍທິວເສ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິໂຕ ເຕຣສາຘິກກປ຺ປສຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣາຊາ ອໂຫສິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຘມ຺ມິໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ. ໂສ ສຕ຺ເຕ ສຸຄຕິມຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຘຸຕຘມ຺ເມ ສມາທາຍ ສຸສາເນ ວສນ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິ. ປຸນ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລປິ ຕສ຺ສ ສາສເນ ຕີຫິ ສຫາເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄເຫ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ‘‘ສມ຺ຠູໂຕ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຄໂຕ. ຠູມິໂຊ ເຊຍ຺ຍເສໂນ ອຠິຣາຘໂນຕິ ຕີຫິ ສຫາເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠູມິໂຊ ເຊຍ຺ຍເສໂນ ຈ, ສມ຺ຠູໂຕ ອຠິຣາຘໂນ;

ເອເຕ ຘມ຺ມໍ ອຠິຎ຺ຎາສຸໍ, ສາສເນ ວຣຕາທິໂນ’’ຕິ.

ອຖ ສມ຺ຠູໂຕ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ກາຍຄຕາສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘໍ ສີຕວເນ ວສຕິ. ເຕເນວາຍສ຺ມາ ‘‘ສີຕວນິໂຍ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ເວສ຺ສວໂຓ ມຫາຣາຊາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຊມ຺ພຸທີເປ ທກ຺ຂິຓທິສາຠາຄໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຖຣໍ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ວິມານໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ‘‘ຍທາ ເຖໂຣ ສມາຘິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ, ຕທາ ມມ ອາຄມນໍ ອາໂຣເຈຖ, ອາຣກ຺ຂຎ຺ຈສ຺ສ ກໂຣຖາ’’ຕິ ທ຺ເວ ຍກ຺ເຂ ອາຓາເປຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ເຕ ເຖຣສ຺ສ ສມີເປ ຐຕ຺ວາ ມນສິກາຣໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນກາເລ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖໂຣ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມມ ວຈເນນ ເວສ຺ສວຓມຫາຣາຊສ຺ສ ກເຖຖ, ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ຐິຕານໍ ສຕິອາຣກ຺ຂາ ນາມ ຐປິຕາ ອຕ຺ຖິ, ສາເຍວ ມາທິເສ ຣກ຺ຂຕິ, ຕ຺ວໍ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ໂຫຫິ, ຠຄວໂຕ ໂອວາເທ ຐິຕານໍ ເອທິສາຍ ອາຣກ຺ຂາຍ ກຣຓີຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕາວເທວ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ຕໂຕ ເວສ຺ສວໂຓ ນິວຕ຺ຕມາໂນ ເຖຣສ຺ສ ສມີປໍ ປຕ຺ວາ ມຸຂາກາຣສລ຺ລກ຺ຂເຓເນວສ຺ສ ກຕກິຈ຺ຈຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາ ເຖຣໍ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ໂຕ –

‘‘ສຕິອາຣກ຺ຂສມ຺ປນ຺ໂນ, ຘິຕິມາ ວີຣິຍສມາຫິໂຕ;

ອນຸຊາໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ຠູໂຕ, ເຕວິຊ຺ໂຊ ມຈ຺ຈຸປາຣຄູ’’ຕິ. –

ອິມາຍ ຄາຖາຍ ເຖຣສ຺ສ ຄຸເຓ ວຓ຺ເຓສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໒໑.໑໕-໒໐) –

‘‘ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ຕຸ ຠຄວາ, ທ຺ວິປທິນ຺ໂທ ນຣາສໂຠ;

ປຸຣກ຺ຂໂຕ ສາວເກຫິ, ຄງ຺ຄາຕີຣມຸປາຄມິ.

‘‘ສມຕິຕ຺ຕິ ກາກເປຍ຺ຍາ, ຄງ຺ຄາ ອາສິ ທຸຣຸຕ຺ຕຣາ;

ອຸຕ຺ຕາຣຍິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ, ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ອຏ຺ຐາຣເສ ກປ຺ປສເຕ, ຍໍ ກມ຺ມມກຣິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຕຣຓາຍ ອິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເຕຣເສໂຕ ກປ຺ປສເຕ, ປຎ຺ຈ ສພ຺ໂພຠວາ ອຫຸໍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ນາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ປຈ຺ຉິເມ ຈ ຠເວ ອສ຺ມິໍ, ຊາໂຕຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ກຸເລ;

ສທ຺ຘິໍ ຕີຫິ ສຫາເຍຫິ, ປພ຺ພຊິໍ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຖາຍສ຺ມາ ສມ຺ຠູໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຖ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຖຸ ອວິເຫຐິຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ສີຕວນ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ຠູຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສາສນໍ ສມ຺ປເວເທນ຺ຕາ, ‘‘ອາຍສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ຠູໂຕ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວທຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ຄາຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ຠູໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ປຈ຺ຈປາທິ ຘມ຺ມສ຺ສານຸຘມ຺ມໍ, ນ ຈ ມໍ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິເຫເຐຕິ. ເວສ຺ສວເຓນ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ມຍ຺ຫໍ ອາໂຣຈິຕາ’’ຕິ ອາຫ.

໖. ຍໍ ປນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສມ຺ຠູຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍ ສີຕວນ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ສຕ຺ຖຸ ນິເວເທສຸໍ. ຕຕ຺ຖ ສີຕວນນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ຣາຊຄຫສມີເປ ມຫນ຺ຕໍ ເຠຣວສຸສານວນໍ. ອຸປຄາຕິ ນິວາສນວເສນ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ເອເຕນ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປພ຺ພຊິຕານຸຣູປໍ ນິວາສນຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠິກ຺ຂູຕິ ສໍສາຣຠຍສ຺ສ ອິກ຺ຂນໂຕ ຠິນ຺ນກິເລສຕາຍ ຈ ຠິກ຺ຂຸ. ເອໂກຕິ ອທຸຕິໂຍ, ເອເຕນ ກາຍວິເວກໍ ທສ຺ເສຕິ. ສນ຺ຕຸສິໂຕຕິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ. ເອເຕນ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສລກ຺ຂຓໍ ອຣິຍວໍສໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມາຫິຕຕ຺ໂຕຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ, ເອເຕນ ຈິຕ຺ຕວິເວກຠາວນາມຸເຂນ ຠາວນາຣາມໍ ອຣິຍວໍສໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິຊິຕາວີຕິ ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ວິເຊຕພ຺ພໍ ກິເລສຄຓໍ ວິຊິຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ເອເຕນ ອຸປຘິວິເວກໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠຍເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ອປຄຕຕ຺ຕາ ອເປຕໂລມຫໍໂສ, ເອເຕນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຜລໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣກ຺ຂນ຺ຕິ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ. ກາຍຄຕາສຕິນ຺ຕິ ກາຍາຣມ຺ມຓໍ ສຕິໍ, ກາຍຄຕາສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິພ຺ຣູຫນວເສນ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ. ຘິຕິມາຕິ ຘີໂຣ, ສມາຫິຕຕ຺ຕໍ ວິຊິຕາວິຠາວຕໍ ວາ ອຸປາທາຍ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນເມຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວິເວກສຸຂານຸເປກ຺ຂາຍ ເອໂກ ສີຕວນໍ ອຸປາຄມິ, ອຸປາຄໂຕ ຈ ໂລລຠາວາຠາວໂຕ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຘິຕິມາ ກາຍຄຕາສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ຕຖາຘິຄຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຘິຄເຕນ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ສມາຫິໂຕ ວິຊິຕາວີ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ກຕກິຈ຺ຈຕາຍ ຠຍເຫຕູນໍ ສພ຺ພໂສ ອປຄຕຕ຺ຕາ ອເປຕໂລມຫໍໂສ ຊາໂຕຕິ.

ສີຕວນິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຠລ຺ລິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ໂຍປານຸທີຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຠລ຺ລິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍໍ ກິຣ ອິໂຕ ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ສຸມນສ຺ສ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຜລາຜລໍ ທຕ຺ວາ ສຸຄຕີສຸ ເອວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ສິຂິສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກາເລ ອຣຸຓວຕີນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ‘‘ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸຊິຕ, ໂອຊິຕາ ນາມ ທ຺ເວ ສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ຕາ ປຐມາຫາຣໍ ອທໍສູ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍເກນ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ອກໍສຸ – ‘‘ອຸໂຠປິ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອນາຄເຕ ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຐມາຫາຣທາຍກາ ຠເວຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ຕາ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ໂຄປາລກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ຠາຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ພຫູນິ ວສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຂີຣໂຠຊເນນ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຠຄວໂຕ ກາເລ ໂປກ຺ຂຣວຕີນຄເຣ ສຕ຺ຖວາຫສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ຠາຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ໂຐ ຕຜຸສ຺ໂສ ນາມ, ກນິຏ຺ໂຐ ຠລ຺ລິໂຍ ນາມ, ເຕ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ສກຏສຕານິ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ວາຓິຊ຺ຊາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຠຄວຕິ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ເຘ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂຘມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ ຣາຊາຍຕນມູເລ ວິຫຣນ຺ເຕ ຣາຊາຍຕນສ຺ສ ອວິທູເຣ ມຫາມຄ຺ເຄນ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສເມປິ ຠູມິຠາເຄ ອກທ຺ທໂມທເກ ສກຏານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕິໍສຸ, ‘‘ກິໍ ນຸ, ໂຂ, ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ໂປຣາຓສາໂລຫິຕາ ເທວຕາ ຣຸກ຺ຂວິຏປນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ອາຫ – ‘‘ມາທິສາ, ອຍໍ ຠຄວາ ອຈິຣາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ອນາຫາໂຣ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂາປຏິສໍເວທີ ອິທານິ ຣາຊາຍຕນມູເລ ນິສິນ຺ໂນ, ຕໍ ອາຫາເຣນ ປຏິມາເນຖ, ຍທສ຺ສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ອຸຬາຣໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕາ, ‘‘ອາຫາຣສມ຺ປາທນໍ ປປຎ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ມນ຺ຖຎ຺ຈ ມຘຸປິຓ຺ຑິກຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ທຕ຺ວາ ທ຺ເວວາຈິກສຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເກສຘາຕຸໂຍ ລຠິຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ເຕ ຫິ ປຐມໍ ອຸປາສກາ ອເຫສຸໍ. ອຖ ຠຄວຕິ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣນ຺ເຕ ຕຜຸສ຺ສຠລ຺ລິຍາ ຣາຊຄຫໍ ອຸປຄຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ເຕສໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເຕສຸ ຕຜຸສ຺ໂສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຸປາສໂກວ ອໂຫສິ. ຠລ຺ລິໂຍ ປນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໔໘.໖໖-໗໐) –

‘‘ສຸມໂນ ນາມ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕກ຺ກຣາຍໍ ວສີ ຕທາ;

ວລ຺ລິກາຣຜລໍ ຄຍ຺ຫ, ສຍມ຺ຠຸສ຺ສ ອທາສຫໍ.

‘‘ເອກຕິໍເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ຜລໍ ອທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ມາໂຣ ຠລ຺ລິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠິໍສາປນຕ຺ຖໍ ຠຍານກໍ ຣູປໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຠຍາຕິກ຺ກມໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍປານຸທີ’’ຕິ ຄາຖມຠາສິ.

໗. ຕຕ຺ຖ ໂຍປານຸທີຕິ ໂຍ ອປານຸທິ ຂິປິ ປຊຫິ ວິທ຺ຘໍເສສິ. ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສາຕິ ມຈ຺ຈຸ ນາມ ມຣຓໍ ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທ, ໂສ ເອວ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ອນຸວຕ຺ຕາປນໂຕ ອິສ຺ສຣຏ຺ເຐນ ຣາຊາຕິ ມຈ຺ຈຸຣາຊາ, ຕສ຺ສ. ເສນນ຺ຕິ ຊຣາໂຣຄາທິໍ, ສາ ຫິສ຺ສ ວສວຕ຺ຕເນ ອງ຺ຄຠາວໂຕ ເສນາ ນາມ, ເຕນ ເຫສ ມຫຕາ ນານາວິເຘນ ວິປຸເລນ ‘‘ມຫາເສໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ນ ຫິ ໂນ ສງ຺ຄຣໍ ເຕນ, ມຫາເສເນນ ມຈ຺ຈຸນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໒; ຊາ. ໒.໒໒.໑໒໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໐໓). ອຖ ວາ ຄຸຓມາຣຓຏ຺ເຐນ ‘‘ມຈ຺ຈູ’’ຕິ ອິຘ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ກາມາທໂຍ ເສນາ. ຕຖາ ຈາຫ –

‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ, ທຸຕິຍາ ອຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ຕຕິຍາ ຂຸປ຺ປິປາສາ ເຕ, ຈຕຸຕ຺ຖີ ຕຓ຺ຫາ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ປຎ຺ຈມີ ຖິນມິທ຺ຘໍ ເຕ, ຉຏ຺ຐາ ຠີຣູ ປວຸຈ຺ຈຕິ;

ສຕ຺ຕມີ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ເຕ, ມາໂນ ມກ຺ໂຂ ຈ ອຏ຺ຐມີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໓໘-໔໓໙; ມຫານິ. ໒໘;ຈູຬນິ. ນນ຺ທມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໔໗);

ນຬເສຕຸໍວ ສຸທຸພ຺ພລໍ ມໂຫໂຆຕິ ສາຣວິຣຫິຕໂຕ ນຬເສຕຸສທິສໍ ອຕິວິຍ ອພລຠາວໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ທຸພ຺ພລໍ ສໍກິເລສເສນໍ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ມຫາພລວຠາວໂຕ ມໂຫຆສທິເສນ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ໂຍ ອປານຸທິ ວິຊິຕາວີ ອເປຕເຠຣໂວ ທນ຺ໂຕ, ໂສ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຐິຕຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມາໂຣ ‘‘ຊານາຕິ ມໍ ສມໂຓ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວນ຺ຕຣຘາຍີຕິ.

ຠລ຺ລິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ວີຣຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ທຸທ຺ທມິໂຍຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ວີຣຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍໍ ກິຣ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວສນອາວາສໍ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ເອກທິວສຎ຺ຈ ສິນ຺ຘຸວາຣປຸປ຺ຜສທິສານິ ນິຄ຺ຄຸຓ຺ຐິປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປູເຊສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິໂຕ ປຎ຺ຈຕິໍເສ ກປ຺ເປ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາປຕາໂປ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ໂສ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຕ ສຄ຺ຄມຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ປຸນ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ມຫາວິຠໂວ ເສຏ຺ຐິ ຫຸຕ຺ວາ ກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ທານໍ ເທນ຺ໂຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ຂີຣຠຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິຕຣຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຕ຺ຖໍ ສມ຺ຠຣນ຺ໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິນຄເຣ ຣຎ຺ໂຎ ປເສນທິສ຺ສ ອມຈ຺ຈກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ‘‘ວີໂຣ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມານຸຄເຕຫິ ປຕ຺ຕພລຊວາທິຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສງ຺ຄາມສູໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູຫິ ນິພນ຺ຘວເສນ ກາຣິເຕ ທາຣປຣິຄ຺ຄເຫ ເອກໍເຍວ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພເຫຕຸນາ ໂຈທິຍມາໂນ ກາເມສຸ ສໍສາເຣ ຈ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ສໍເວຄຊາໂຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໒໑.໒໑-໒໔) –

‘‘ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ອາສິມາຣາມິໂກ ອຫໍ;

ນິຄ຺ຄຸຓ຺ຐິປຸປ຺ຜໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິໂຣປຍິໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິປູຊຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ປຎ຺ຈວີເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ເອໂກ ອາສິໍ ຊນາຘິໂປ;

ມຫາປຕາປນາເມນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ຕໍ ເຖຣໍ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊຕຸກາມາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ນານານເຍຫິ ປໂລເຠຕຸໍ ປຣກ຺ກມນ຺ຕີ ເອກທິວສໍ ທິວາວິຫາຣຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິກຸຕ຺ຕາທີນິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣຠິ. ອຖາຍສ຺ມາ ວີໂຣ ‘‘ມໍ ປໂລເຠຕຸກາມາ ສິເນຣຸໍ ມກສປກ຺ຂວາເຕນ ຈາເລຕຸກາມາ ວິຍ ຍາວ ພາລາ ວຕາຍໍ ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ນິຣຕ຺ຖກຠາວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ທຸທ຺ທມິໂຍ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໘. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ທຸທ຺ທມິໂຍຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ໂຍຊນາມຕ຺ຕໍ ໂຍ ປຸພ຺ເພ ອທນ຺ຕ ກິເລສຕາຍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຫິ ວາ ສງ຺ຄມສີເສ ທເມຕຸໍ ເຊຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍທຸທ຺ທມິໂຍ, ອິທານິ ປນ ອຸຕ຺ຕເມນ ທເມນ ທນ຺ໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປມຘານວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວີໂຣ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສນ຺ຕຸສິໂຕ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ໂຂ ວິຊິຕາວີ ອເປຕໂລມຫໍໂສ ວີໂຣ ວີຣນາມໂກ ອນວເສສໂຕ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ຐິຕສຠາໂວ, ນ ຕາທິສານໍ ສເຕນປິ ສຫສ຺ເສນປິ ຈາລນີໂຍຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສາ ອິຕ຺ຖີ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສາມິເກ ເອວໍ ປຏິປນ຺ເນ ໂກ ມຍ຺ຫໍ ຆຣາວາເສນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສໍເວຄຊາຕາ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ເຕວິຊ຺ຊາ ອໂຫສີຕິ.

ວີຣຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສ຺ວາຄຕນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເທວຕານໍ ປິຍມນາປຠາເວນ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ສຸເມຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຠຄວຕິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຖຸ ຖູປສ຺ສ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ເຆ ຈ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ເອວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຄ຺ຄປຣາຍຓໍ ອກາສິ. ໂສ ອນຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວຕິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ‘‘ປິລິນ຺ໂທ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ວຈ຺ໂຉຕິ ປນ ໂຄຕ຺ຕໍ. ເຕນ ໂສ ອປຣຠາເຄ ‘‘ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ສໍສາເຣ ປນ ສໍເວຄພຫຸລຕາຍ ປຣິພ຺ພາຊກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈູຬຄນ຺ຘາຣໍ ນາມ ວິຊ຺ຊໍ ສາເຘຕ຺ວາ ຕາຍ ວິຊ຺ຊາຍ ອາກາສຈາຣີ ປຣຈິຕ຺ຕວິທູ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຣາຊຄເຫ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຏິວສຕິ.

ອຖ ຍທາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຣາຊຄຫໍ ອຸປຄໂຕ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ຕສ຺ສ ສາ ວິຊ຺ຊາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ນ ສາເຘຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຸຕໍ ໂຂ ປນ ເມຕໍ ອາຈຣິຍປາຈຣິຍານໍ ຠາສມານານໍ ‘ຍຕ຺ຖ ມຫາຄນ຺ຘາຣວິຊ຺ຊາ ຘຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈູຬຄນ຺ຘາຣວິຊ຺ຊາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’ຕິ, ສມຓສ຺ສ ປນ ໂຄຕມສ຺ສ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນາຍໍ ມມ ວິຊ຺ຊາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນິສ຺ສໍສຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ມຫາຄນ຺ຘາຣວິຊ຺ຊໍ ຊານາຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ຕໍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໍ ວິຊ຺ຊໍ ປຣິຍາປຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຫໍ, ມຫາສມຓ, ຕວ ສນ຺ຕິເກ ເອກໍ ວິຊ຺ຊໍ ປຣິຍາປຸຓິຕຸກາໂມ, ໂອກາສໍ ເມ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ຠຄວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ປພ຺ພຊາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ວິຊ຺ຊາຍ ປຣິກມ຺ມໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ຈຣິຕານຸກູລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ໂສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ນຈິຣສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຍາ ປນ ປຸຣິມຊາຕິຍໍ ຕສ຺ໂສວາເທ ຐຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເທວຕາ, ຕໍ ກຕຎ຺ຎຸຕໍ ນິສ຺ສາຍ ສຎ຺ຊາຕພຫຸມານາ ສາຍໍ ປາຕໍ ເຖຣໍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ເທວຕານໍ ປິຍມນາປຕາຍ ອຄ຺ຄຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໒.໕໕-໖໗) –

‘‘ນິພ຺ພຸເຕ ໂລກນາຖມ຺ຫິ, ສຸເມເຘ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄເລ;

ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ຖູປປູຊໍ ອກາສຫໍ.

‘‘ເຍ ຈ ຂີຓາສວາ ຕຕ຺ຖ, ຉຬຠິຎ຺ຎາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ເຕຫໍ ຕຕ຺ຖ ສມາເນຕ຺ວາ, ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ອກາສຫໍ.

‘‘ສຸເມຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ອຸປຏ຺ຐາໂກ ຕທາ ອຫຸ;

ສຸເມໂຘ ນາມ ນາເມນ, ອນຸໂມທິຕ຺ຖ ໂສ ຕທາ.

‘‘ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ, ວິມານໍ ອຸປປຊ຺ຊຫໍ;

ຉຬາສີຕິສຫສ຺ສານິ, ອຈ຺ຉຣາໂຍ ຣມິໍສຸ ເມ.

‘‘ມເມວ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສພ຺ພກາເມຫິ ຕາ ສທາ;

ອຎ຺ເຎ ເທເວ ອຠິໂຠມິ, ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ປຎ຺ຈວີສມ຺ຫິ ກປ຺ປມ຺ຫິ, ວຣຸໂຓ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ວິສຸທ຺ຘໂຠຊໂນ ອາສິໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ອຫໍ ຕທາ.

‘‘ນ ເຕ ພີຊໍ ປວປ຺ປນ຺ຕິ, ນປິ ນີຍນ຺ຕິ ນງ຺ຄລາ;

ອກຏ຺ຐປາກິມໍ ສາລິໍ, ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ມານຸສາ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊໍ ກຣິຕ຺ວານ, ເທວຕ຺ຕໍ ປຸນ ຄຈ຺ຉຫໍ;

ຕທາປິ ເອທິສາ ມຍ຺ຫໍ, ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ໂຠຄສມ຺ປທາ.

‘‘ນ ມໍ ມິຕ຺ຕາ ອມິຕ຺ຕາ ວາ, ຫິໍສນ຺ຕິ ສພ຺ພປາຓິໂນ;

ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປິໂຍ ໂຫມິ, ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ຕິໍສກປ຺ປສຫສ຺ສມ຺ຫິ, ຍໍ ທານມທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຄນ຺ຘາເລປສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠທ຺ທເກ ກປ຺ເປ, ເອໂກ ອາສິໍ ຊນາຘິໂປ;

ມຫານຸຠາໂວ ຣາຊາຫໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ໂສຫໍ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ, ຐເປຕ຺ວາ ຊນຕໍ ພຫຸໍ;

ປາເປຕ຺ວາ ສຸຄຕິໍເຍວ, ເທວຕານໍ ປິໂຍ ອຫຸໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຖາ ເທວຕາຫິ ອຕິວິຍ ປິຍາຍິຕພ຺ພຠາວໂຕ ອິມໍ ເຖຣໍ ຠຄວາ ເທວຕານໍ ປິຍມນາປຠາເວນ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເທວຕານໍ ປິຍມນາປານໍ ຍທິທໍ ປິລິນ຺ທວຈ຺ໂຉ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໐໙, ໒໑໕) ໂສ ເອກທິວສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຕສໍ ກາຣຓຠູຕໍ ວິຊ຺ຊານິມິຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອາຄມນໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ‘‘ສ຺ວາຄຕໍ ນາປຄຕ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໙. ຕຕ຺ຖ ສ຺ວາຄຕນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ອາຄມນໍ, ອິທໍ ມມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ສ຺ວາຄຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອາຄຕໍ, ມຍາຕິ ວິຠຕ຺ຕິ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພາ. ນາປຄຕນ຺ຕິ ນ ອປຄຕໍ ຫິຕາຠິວຸທ຺ຘິໂຕ ນ ອເປຕໍ. ນຍິທໍ ທຸມນ຺ຕິຕໍ ມມາຕິ ອິທໍ ມມ ທຸຏ຺ຐຸ ກຖິຕໍ, ທຸຏ຺ຐຸ ວາ ວີມໍສິຕໍ ນ ໂຫຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ມມາຄມນໍ, ຍໍ ວາ ມຍາ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕໍ, ຕໍ ສ຺ວາຄຕໍ, ສ຺ວາຄຕຕ຺ຕາເຍວ ນ ທຸຣາຄຕໍ. ຍໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມມ ມນ຺ຕິຕໍ ຄທິຕໍ ກຖິຕໍ, ຈິຕ຺ເຕນ ວາ ວີມໍສິຕໍ ອິທມ຺ປິ ນ ທຸມ຺ມນ຺ຕິນ຺ຕິ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສໍວິຠຕ຺ເຕສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ສໍວິຠຕ຺ເຕສູຕິ ປກາຣໂຕ ວິຠຕ຺ເຕສຸ. ຘມ຺ເມສູຕິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ ສມຖຘມ຺ເມສຸ ວາ, ນານາຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ປກຕິອາທິວເສນ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ທຸກ຺ຂາທິວເສນ ສໍວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ. ຍໍ ເສຏ຺ຐໍ ຕທຸປາຄມິນ຺ຕິ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ເສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ, ຕສ຺ສ ວາ ໂພຘກໍ ສາສນຘມ຺ມໍ ອຸປາຄມິໍ, ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຍໍ ວິນໂຍ’’ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉິໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ເອວ ວາ ກຸສລາທິວເສນ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ຍຖາສຠາວໂຕ ສໍວິຠຕ຺ເຕສຸ ສຠາວຘມ຺ເມສຸ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປວຣໍ, ຕໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານຘມ຺ມໍ ອຸປາຄມິໍ, ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉິໍ ສຈ຺ຉາກາສິໍ, ຕສ຺ມາ ສ຺ວາຄຕໍ ມມ ນ ອປຄຕໍ ສຸມນ຺ຕິຕໍ ນ ທຸມ຺ມນ຺ຕິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຸຓ຺ຓມາສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ວິຫຣິ ອເປກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ປຸຓ຺ຓມາສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຈກ຺ກວາກໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ສາລປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິໂຕ ສຕ຺ຕຣເສ ກປ຺ເປ ອຏ຺ຐກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ກປ຺ເປ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ໂອສກ຺ກມາເນ ກຸຏຸມ຺ພິຍກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິນຄເຣ ສມິທ຺ຘິສ຺ສ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ຕສ຺ມິໍ ເຄເຫ ສພ຺ພາ ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິໂຍ ສຸວຓ຺ຓມາສານໍ ປຸຓ຺ຓາ ອເຫສຸໍ. ເຕນສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມາໂສຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວິຊ຺ຊາສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ວິວາຫກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ຆຣາວາສໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈສມ຺ປນ຺ໂນ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໗.໑໓-໑໙) –

‘‘ສິນ຺ຘຸຍາ ນທິຍາ ຕີເຣ, ຈກ຺ກວາໂກ ອຫໍ ຕທາ;

ສຸທ຺ຘເສວາລຠກ຺ໂຂຫໍ, ປາເປສຸ ຈ ສຸສຎ຺ຎໂຕ.

‘‘ອທ຺ທສໍ ວິຣຊໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອນິລຎ຺ຊເສ;

ຕຸຓ຺ເຑນ ສາລໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ, ວິປສ຺ສິສ຺ສາຠິໂຣປຍິໍ.

‘‘ຍສ຺ສ ສທ຺ຘາ ຕຖາຄເຕ, ອຈລາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ;

ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ໂສ ນ ຄຈ຺ຉຕິ.

‘‘ສ຺ວາຄຕໍ ວຕ ເມ ອາສິ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ;

ວິຫງ຺ຄເມນ ສນ຺ເຕນ, ສຸພີຊໍ ໂຣປິຕໍ ມຍາ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິໂຣປຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ສຸຈາຣຸທສ຺ສນາ ນາມ, ອຏ຺ເຐເຕ ເອກນາມກາ;

ກປ຺ເປ ສຕ຺ຕຣເສ ອາສຸໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຖສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ຕໍ ປໂລເຠຕຸກາມາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຍາລາປຠາວາທິເກຫິ ຠາວວິວຣຓກມ຺ມໍ ນາມ ກາຕຸໍ ອາຣຠິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສາ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຕ຺ຖຈິປິ ອລຄ຺ຄຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຫຣິ ອເປກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໑໐. ຕຕ຺ຖ ວິຫຣີຕິ ວິເສສໂຕ ຫຣິ ອປຫຣິ ອປເນສິ. ອເປກ຺ຂນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຕ຺ຕຠາເວ ວາ. ຫຸຣນ຺ຕິ ອປຣສ຺ມິໍ ອນາຄເຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ວາ. ອິຘາຕິ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸ ອາຍຕເນສຸ. ຫຸຣນ຺ຕິ ພາຫິເຣສຸ. ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ‘‘ອປທາ ວາ ທ຺ວິປທາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔; ໕.໓໒) ວິຍ. ໂຍຕິ ອຕ຺ຕານເມວ ປຣໍ ວິຍ ທສ຺ເສຕິ. ເວທຄູຕິ ເວເທນ ຄໂຕ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ນິພ຺ພານໍ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ສຈ຺ຈານິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍວເສນ ອຠິສເມຈ຺ຈ ຐິໂຕ. ຍຕຕ຺ໂຕຕິ ມຄ຺ຄສໍວເຣນ ສໍຍຕສຠາໂວ, ສມ຺ມາວາຍາເມນ ວາ ສໍຍຕສຠາໂວ. ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອນູປລິຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ເພສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິເລປວເສນ ນ ອຸປລິຕ຺ໂຕ, ເຕນ ລາຠາທິໂລກຘມ຺ເມ ສມຕິກ຺ກມໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂລກສ຺ສາຕິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ. ຊຎ຺ຎາຕິ ຊານິຕ຺ວາ. ອຸທຍພ຺ພຍຎ຺ຈາຕິ ອຸປ຺ປາທຎ຺ເຈວ ວຍຎ຺ຈ, ເອເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓານໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ໂຍ ສກລສ຺ສ ຂນ຺ຘາທິໂລກສ຺ສ ສມປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫິ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ຊານິຕ຺ວາ ເວທຄູ ຍຕຕ຺ໂຕ ກຕ຺ຖຈິ ອນຸປລິຕ຺ໂຕ, ໂສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອເປກ຺ຂໍ ວິເນຍ຺ຍ ສນ຺ຕຸສິໂຕ ຕາທິສານໍ ວິປ຺ປກາຣານໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ມຎ຺ຎຕິ, ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອນ຺ຘພາເລ ຍຖາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ຄຈ຺ຉາຕິ. ອຖ ສາ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ມຍິ ປຸຕ຺ເຕ ຈ ນິຣເປກ຺ໂຂ, ນ ສກ຺ກາ ອິມໍ ປໂລເຠຕຸ’’ນ຺ຕິ ປກ຺ກາມິ.

ປຸຓ຺ຓມາສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ເຖຣຄາຖາສໍວຓ຺ຓນາຍ

ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍວຄ຺ໂຄ

໑. ຈູຬວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຈູຬວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ທລິທ຺ທກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ຠຕິຍາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສາວກໍ ສຸຊາຕໍ ນາມ ເຖຣໍ ປໍສຸກູລໍ ປຣິເຍສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖໍ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເຕຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເທວຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ອເນກວາຣໍ ປເທສຣາຊາ. ເອວໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ໂອສກ຺ກມາເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ສຄຕີສຸ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ໂກສມ຺ພິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຈູຬວຈ຺ໂຉຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຄໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິ, ຕສ຺ສ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ໂສ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ຈຣິຕານຸກູລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠາເວນ຺ໂຕ ວິຫຣິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ໂກສມ຺ພິກາ ຠິກ຺ຂູ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ ອເຫສຸໍ. ຕທາ ຈູຬວຈ຺ຉຕ຺ເຖໂຣ ອຸຠເຍສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ລທ຺ຘິໍ ອນາທາຍ ຠຄວຕາ ທິນ຺ໂນວາເທ ຐຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໐.໓໑-໔໐) –

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕຣຠຄວໂຕ, ສຸຊາໂຕ ນາມ ສາວໂກ;

ປໍສຸກູລໍ ຄເວສນ຺ໂຕ, ສງ຺ກາເຣ ຈຣຕີ ຕທາ.

‘‘ນຄເຣ ຫໍສວຕິຍາ, ປເຣສໍ ຠຕໂກ ອຫໍ;

ອຸປຑ຺ຒຸທຸສ຺ສໍ ທຕ຺ວານ, ສິຣສາ ອຠິວາທຍິໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ສຸກເຕນ, ເຈຕນາປຓິຘີຫິ ຈ;

ຊຫິຕ຺ວາ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ຕາວຕິໍສມຄຈ຺ຉຫໍ.

‘‘ເຕຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເທວິນ຺ໂທ, ເທວຣຊ຺ຊມກາຣຍິໍ;

ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ອໂຫສຫໍ.

‘‘ປເທສຣຊ຺ຊໍ ວິປຸລໍ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍໍ;

ອຸປຑ຺ຒທຸສ຺ສທາເນນ, ໂມທາມິ ອກຸໂຕຠໂຍ.

‘‘ອິຈ຺ຉມາໂນ ຈຫໍ ອຊ຺ຊ, ສການນໍ ສປພ຺ພຕໍ;

ໂຂມທຸສ຺ເສຫິ ຉາເທຍ຺ຍໍ, ອຑ຺ຒຸທຸສ຺ສສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ສຕສຫສ຺ສິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ທານມທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ອຑ຺ຒຸທຸສ຺ສສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ຈູຬວຈ຺ຉຕ຺ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກລຫາຠິຣຕິຍາ ສກຕ຺ຖວິນາສໍ ທິສ຺ວາ ຘມ຺ມສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຕ຺ຕວິເສສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ສວເສນ ‘‘ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໑໑. ຕຕ຺ຖ ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລຕິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີລຕາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາວໂຕ ອຘິກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຠິຣຕິວເສນ ປໂມທພຫຸໂລ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຘມ຺ເມ ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິເຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ເມຕິ. ສຕ຺ຕຕິໍສາຍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ນວວິເຘ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ. ໂສ ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ເຘນ ສາມຸກ຺ກໍສິກາຍ ເທສນາຍ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ສາຕິສຍໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິໂຕ ນາມ. ຕສ຺ສ ປນ ອຘິຄມູປາຍຠາວໂຕ ເທສນາຘມ຺ໂມປິ ອິຘ ລພ຺ຠເຕວ. ປທໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເອວຣູໂປ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ຕໍ ປທໍ ສນ຺ຕໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປສມຠາວໂຕ ສງ຺ຂາຣູປສມໍ ປຣມສຸຂຕາຍ ສຸຂໍ ນິພ຺ພານໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ວິນ຺ທຕິເຍວ. ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາເວນ ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລ ສທ຺ຘມ຺ເມ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິໂຍສານາ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປາປຸຓາຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖານິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກຸສລານິ ສີລານິ, ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ ປາໂມຊ຺ຊຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑). ອຖ ວາ ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສນ຺ຘາຍ ປໂມທພຫຸໂລ. ຕຕ຺ຖ ປນ ໂສ ປໂມທພຫຸໂລ ກິໍ ວາ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ເມ ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິເຕ’’ຕິອາທິ. ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫິ ສປ຺ປຸຣິສສໍເສວນສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໂຍນິໂສມນສິກາຣຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕີນໍ ສຸເຂເນວ ສມ຺ຠວໂຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ຫຕ຺ຖຄຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຖາຫ – ‘‘ສທ຺ຘາຊາໂຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໓).

ຈູຬວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ມຫາວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຎາພລີຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ປານີຍທານມທາສິ. ປຸນ ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຸປາສໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ອກາສິ, ໂສ ເຕຫິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ນາຬກຄາເມ ສມິທ຺ຘິສ຺ສ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ມຫາວຈ຺ໂຉຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວກຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ໂສປິ ນາມ ມຫາປຎ຺ໂຎ. ຍສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕໍ ອຸປາຄໂຕ, ໂສ ເອວ ມຎ຺ເຎ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ຠຄວຕິ ສທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໐.໕໑-໕໖) –

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອນຸຕ຺ຕເຣ;

ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ປານີຍຆຏມປູຣຍິໍ.

‘‘ປພ຺ພຕຄ຺ເຄ ທຸມຄ຺ເຄ ວາ, ອາກາເສ ວາຖ ຠູມິຍໍ;

ຍທາ ປານີຍມິຈ຺ຉາມິ, ຂິປ຺ປໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕເຕ ມມ.

‘‘ສຕສຫສ຺ສິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ທານມທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ທກທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ຠວາ ສພ຺ເພ ສມູຫຕາ;

ຉຬຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາວວິຠາວເນນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຎ຺ຎາພລີ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໑໒. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາພລີຕິ ປາຣິຫາຣິຍປຎ຺ຎາຍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ຈ ວເສນ ອຠິຓ຺ຫໂສ ສາຕິສເຍນ ປຎ຺ຎາພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສີລວຕູປປນ຺ໂນຕິ ອຸກ຺ກໍສຄເຕນ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລນ, ຘຸຕຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕຫິ ວເຕຫິ ຈ ອຸປປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສມາຫິໂຕຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ສມາຫິໂຕ. ຌານຣໂຕຕິ ຕໂຕ ເອວ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາເນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນ ຈ ຣໂຕ ສຕຕາຠິຍຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພກາລໍ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາສວເສນ ສຕິມາ. ຍທຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອນເປຕໍ ອຕ຺ຖິຍໍ, ເຍນ ອຕ຺ຖິຍໍ ຍທຕ຺ຖິຍໍ. ຍຖາ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖິຍໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊມາໂນ. ສາມິປຣິໂຠເຄນ ຫິ ຕໍ ອຕ຺ຖິຍໍ ໂຫຕິ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄນ ວາ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ໂຠຊນນ຺ຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຠຸຎ຺ຊິຍຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຍຕີຕິ ວາ ໂຠຊນໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ. ‘‘ຍທຕ຺ຖິກ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຍທຕ຺ຖໍ ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖາຣາ ປຈ຺ຈຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕທຕ຺ຖໍ ກາຍສ຺ສ ຐິຕິອາທິອຕ຺ຖໍ, ຕຎ຺ຈ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ມາ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖໍ ໂຠຊນປຈ຺ຈເຍ ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ຕໂຕ ເອວ ກງ຺ເຂຖ ກາລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານກາລໍ ອາຄເມຍ຺ຍ. ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ວີຕຣາໂຄ. ພາຫິຣກສ຺ສ ປນ ກາເມສຸ ວີຕຣາຄສ຺ສ ອິທໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫາວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ວນວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ນີລພ຺ຠວຓ຺ຓາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ວນວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ອຕ຺ຖທສ຺ສິໂນ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຈ຺ຉປໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວິນຕາຍ ນາມ ນທິຍາ ວສຕິ. ຕສ຺ສ ຂຸທ຺ທກນາວປ຺ປມາໂຓ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອໂຫສິ. ໂສ ກິຣ ເອກທິວສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ນທິຍາ ຕີເຣ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ມຎ຺ເຎ ຠຄວາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປິຏ຺ຐິຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເນຕຸກາໂມ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ອາຣຸຫິ. ໂສ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ໂສຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ຊິຍາຍ ເວເຄນ ຂິຕ຺ຕສໂຣ ວິຍ ຕາວເທວ ປຣຕີຣໍ ປາເປສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ຜລໍ ເອຕຣຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອເນກສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎວາສີເຍວ ອໂຫສິ. ປຸນ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ກໂປຕໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ຕໍ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທສິ.

ຕໂຕ ປນ ຈຸໂຕ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສໍເວຄຊາໂຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ອຸປຈິນິ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄເຣ ວຈ຺ຉໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ປຣິປກ຺ກຄພ຺ຠາ ອຣຎ຺ຎໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ສຎ຺ຊາຕໂທຫຬາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ຕາວເທວສ຺ສາ ກມ຺ມຊວາຕາ ຈລິໍສຸ, ຕິໂຣກຣຓິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ສາ ຘຎ຺ຎປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ໂສ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສຫ ປໍສຸກີຬິກສຫາໂຍ ອໂຫສິ. ‘‘ວຈ຺ໂຉ’’ຕິສ຺ສ ນາມຎ຺ຈ ອໂຫສິ. ວນາຠິຣຕິຍາ ວເສນ ວນວຈ຺ໂຉຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ອປຣຠາເຄ ມຫາສຕ຺ເຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາປຘານໍ ປທຫນ຺ເຕ, ‘‘ອຫມ຺ປິ ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາເຣນ ສຫ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ເຕ ວສນ຺ໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວສມາໂນ ນຈິຣສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໔໙-໑໔໘-໑໖໓) –

‘‘ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ຕຸ ຠຄວາ, ສຍມ຺ຠູ ໂລກນາຍໂກ;

ວິນຕານທິຍາ ຕີຣໍ, ອຸປຄຈ຺ຉິ ຕຖາຄໂຕ.

‘‘ອຸທກາ ອຠິນິກ຺ຂມ຺ມ, ກຈ຺ຉໂປ ວາຣິໂຄຈໂຣ;

ພຸທ຺ຘໍ ຕາເຣຕຸກາໂມຫໍ, ອຸເປສິໍ ໂລກນາຍກໍ.

‘‘ອຠິຣູຫຕຸ ມໍ ພຸທ຺ໂຘ, ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ມຫາມຸນິ;

ອຫໍ ຕໍ ຕາຣຍິສ຺ສາມິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກໂຣ ຕຸວໍ.

‘‘ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍ, ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ມຫາຍໂສ;

ອຠິຣູຫິຕ຺ວາ ເມ ປິຏ຺ຐິໍ, ອຏ຺ຐາສິ ໂລກນາຍໂກ.

‘‘ຍໂຕ ສຣາມິ ອຕ຺ຕານໍ, ຍໂຕ ປຕ຺ໂຕສ຺ມິ ວິຎ຺ຎຸຕໍ;

ສຸຂໍ ເມ ຕາທິສໍ ນຕ຺ຖິ, ຜຸຏ຺ເຐ ປາທຕເລ ຍຖາ.

‘‘ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວານ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ມຫາຍໂສ;

ນທິຕີຣມ຺ຫິ ຐຕ຺ວານ, ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສຖ.

‘‘ຍາວຕາ ວຕ຺ຕເຕ ຈິຕ຺ຕໍ, ຄງ຺ຄາໂສຕໍ ຕຣາມຫໍ;

ອຍຎ຺ຈ ກຈ຺ຉໂປ ຣາຊາ, ຕາເຣສິ ມມ ປຎ຺ຎວາ.

‘‘ອິມິນາ ພຸທ຺ຘຕຣເຓນ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕວຕາຍ ຈ;

ອຏ຺ຐາຣເສ ກປ຺ປສເຕ, ເທວໂລເກ ຣມິສ຺ສຕິ.

‘‘ເທວໂລກາ ອິຘາຄນ຺ຕ຺ວາ, ສຸກ຺ກມູເລນ ໂຈທິໂຕ;

ເອກາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ, ກງ຺ຂາໂສຕໍ ຕຣິສ຺ສຕິ.

‘‘ຍຖາປິ ຠທ຺ທເກ ເຂຕ຺ເຕ, ພີຊໍ ອປ຺ປມ຺ປິ ໂຣປິຕໍ;

ສມ຺ມາຘາເຣ ປເວຈ຺ຉນ຺ເຕ, ຜລໍ ໂຕເສຕິ ກສ຺ສກໍ.

‘‘ຕເຖວິທໍ ພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘເທສິຕໍ;

ສມ຺ມາຘາເຣ ປເວຈ຺ຉນ຺ເຕ, ຜລໍ ມໍ ໂຕສຍິສ຺ສຕິ.

‘‘ປຘານປຫິຕຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ອຸປສນ຺ໂຕ ນິຣູປຘິ;

ສພ຺ພາສເວ ປຣິຎ຺ຎາຍ, ວິຫຣາມິ ອນາສໂວ.

‘‘ອຏ຺ຐາຣເສ ກປ຺ປສເຕ, ຍໍ ກມ຺ມມກຣິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຕຣຓາຍ ອິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຠຄວຕິ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສມາຄໂຕ ປຏິສນ຺ຖາຣວເສນ ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ, ອຣຎ຺ເຎ ຜາສຸວິຫາໂຣ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ຣມຓີຍາ, ອາວຸໂສ, ອຣຎ຺ເຎ ປພ຺ພຕາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ວຸຏ຺ຐປພ຺ພເຕ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ‘‘ນີລພ຺ຠວຓ຺ຓາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໑໓. ຕຕ຺ຖ ນີລພ຺ຠວຓ຺ຓາຕິ ນີລວລາຫກນິຠາ ນີລວລາຫກສຓ຺ຐານາ ຈ. ຣຸຈິຣາຕິ ຣຸຈິຍາ ສກິຣຓາ ປຠສ຺ສຣາ ຈ. ສີຕວາຣີຕິ ສີຕລສລິລາ. ສຸຈິນ຺ຘຣາຕິ ສຸຈິສຸທ຺ຘຠູມິຠາຄຕາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ ວາ ອຣິຍານໍ ນິວາສນຏ຺ຐານຕາຍ ສຸຈິນ຺ຘຣາ. ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຫິ ສານຸນາສິກໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ‘‘ສີຕວາຣິສຸຈິນ຺ຘຣາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ສີຕສຸຈິວາຣິຘຣາ ສີຕລວິມລສລິລາສຍວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິນ຺ທໂຄປກສຎ຺ຉນ຺ນາຕິ ອິນ຺ທໂຄປກນາມເກຫິ ປວາຬວຓ຺ເຓຫິ ຣຕ຺ຕກິມີຫິ ສຎ຺ຉາທິຕາ ປາວຸສ຺ສກາລວເສນ ເອວມາຫ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອິນ຺ທໂຄປກນາມານິ ຣຕ຺ຕຕິຓານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ‘‘ກຓິກາຣຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ເສລາຕິ ສິລາມຍາ ປພ຺ພຕາ, ນ ປໍສຸປພ຺ພຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ – ‘‘ຍຖາປິ ປພ຺ພໂຕ ເສໂລ’’ຕິ (ອຸທາ. ໒໔). ຣມຍນ຺ຕິ ມນ຺ຕິ ມໍ ຣມາເປນ຺ຕິ, ມຍ຺ຫໍ ວິເວກາຠິຣຕ຺ຕິໍ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຣກາລປຣິຠາວິຕໍ ອຣຎ຺ຎາຠິຣຕິໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ຕິວິຘໍ ວິເວກາຠິຣຕິເມວ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຘິວິເວເກນ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓໍ ທີປິຕເມວ ໂຫຕີຕິ.

ວນວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສິວກສາມເຓຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອຸປຊ຺ຌາໂຍຕິ ສິວກສ຺ສ ສາມເຓຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ອິໂຕ ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ ເວສ຺ສຠຸສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ ນິສິນ຺ນໍ ເວສ຺ສຠຸໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸນ ຕຕ຺ຖ ມໂນຫຣານິ ກາສຸມາຣິກຜລານິ ທິສ຺ວາ ຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຸປເນສິ, ປຏິຄ຺ຄເຫສິ ຠຄວາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ມາຕຸເລ ປພ຺ພຊນ຺ເຕ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ພຫຸໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິນິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ວນວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ສິວໂກຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐຠາຕິເກ ວນວຈ຺ເຉ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ ສິວກ, ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫ, ມຫລ຺ລໂກ ທານິ ເຖໂຣ’’ຕິ. ໂສ ມາຕຸ ເອກວຈເນເນວ ຈ ປຸພ຺ເພ ກຕາຘິກາຣຕາຍ ຈ ມາຕຸລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອຣຎ຺ເຎ ວສຕິ.

ຕສ຺ສ ເອກທິວສໍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຄາມນ຺ຕໍ ຄຕສ຺ສ ຂໂຣ ອາພາໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ມນຸສ຺ເສສຸ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸປິ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠິ. ຕສ຺ມິໍ ຈິຣາຍນ຺ເຕ ເຖໂຣ ‘‘ສາມເຓໂຣ ຈິຣາຍຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຄິລານໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ທິວສຠາຄໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ພລວປຈ຺ຈູສເວລາຍໍ ອາຫ – ‘‘ສິວກ, ນ ມຍາ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄາເມ ວສິຕປຸພ຺ພໍ, ອິໂຕ ອຣຎ຺ຎເມວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສິວໂກ ‘‘ຍທິປິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ກາໂຍ ຄາມນ຺ເຕ ຐິໂຕ, ຈິຕ຺ຕໍ ປນ ອຣຎ຺ເຎ, ຕສ຺ມາ ສຍາໂນປິ ອຣຎ຺ຎເມວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖໂຣ ຕໍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎເມວ ເນຕ຺ວາ ໂອວາທໍ ອທາສິ. ໂສ ເຖຣສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໓໘.໕໓-໕໘) –

‘‘ກຓິກາຣໍວ ໂຊຕນ຺ຕໍ, ນິສິນ຺ນໍ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ;

ອທ຺ທສໍ ວິຣຊໍ ພຸທ຺ຘໍ, ໂລກເຊຏ຺ຐໍ ນຣາສຠໍ.

‘‘ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ກິເຣ ກຕ຺ວານ ອຎ຺ຊລິໍ;

ກາສຸມາຣິກມາທາຍ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐສ຺ສທາສຫໍ.

‘‘ເອກຕິໍເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ຜລໍ ອທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ໂສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອຕ຺ຕນາ ຈ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິເວກາຠິຣຕິກຕໍ ກຕກິຈ຺ຈຕຎ຺ຈ ປເວເທນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມໍ ອວຈາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໑໔. ຕຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາໂຍຕິ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ ຫິເຕສິຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ເປກ຺ຂຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ວທຕິ. ອວຈາຕິ ອຠາສິ. ອິໂຕ ຄຈ຺ຉາມ ສີວກາຕິ ວຸຕ຺ຕາກາຣທສ຺ສນໍ, ສິວກ, ອິໂຕ ຄາມນ຺ຕໂຕ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐານເມວ ເອຫິ ຄຈ຺ຉາມ, ຕເທວ ອມ຺ຫາກໍ ວສນໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ປນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ສິວໂກ ຠທ຺ໂຣ ອສ຺ສາຊານີໂຍ ວິຍ ກສາຠິຫໂຕ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎເມວ ຄນ຺ຕຸກາມຕໍ ປເວເທນ຺ໂຕ –

‘‘ຄາເມ ເມ ວສຕິ ກາໂຍ, ອຣຎ຺ຎໍ ເມ ຄຕໍ ມໂນ;

ເສມານໂກປິ ຄຈ຺ຉາມິ, ນຕ຺ຖິ ສງ຺ໂຄ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. –ອາຫ;

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ອິທານິ ຍທິປິ ເມ ອິທໍ ສຣີຣໍ ຄາມນ຺ເຕ ຐິຕໍ, ອຊ຺ຌາສໂຍ ປນ ອຣຎ຺ຎເມວ ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ເສມານໂກປິ ຄຈ຺ຉາມິ ເຄລຎ຺ເຎນ ຐານນິສຊ຺ຊາຄມເນສຸ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ສຍາໂນປິ ອິມິນາ ສຍິຕາກາເຣນ ສຣີສໂປ ວິຍ ສຣີສປນ຺ໂຕ, ເອຖ, ຠນ຺ເຕ, ອຣຎ຺ຎເມວ ຄຈ຺ຉາມ, ກສ຺ມາ? ນຕ຺ຖິ ສງ຺ໂຄ ວິຊານຕນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມສຠາວາ ກາເມສຸ ສໍສາເຣ ຈ ອາທີນວໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມ ນິພ຺ພາເນ ຈ ອານິສໍສໍ ຍາຖາວໂຕ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ນ ກຕ຺ຖຈິ ສງ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ເອກປເທເນວ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາຓາ ອນຸຐິຕາຕິ, ຕທປເທເສນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ສິວກສາມເຓຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທ ປຎ຺ຈ ຊເຫຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ມໂນສິລາຈຸຓ຺ຓປິຎ຺ຊຣໍ ມຫນ຺ຕໍ ກທລິຜລກຓ຺ຓິກໍ ອຸປເນສິ, ຕໍ ຠຄວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເອກາທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເທເວສຸ ເທວຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຈຕຸວີສຕິວາເຣ ຣາຊາ ອໂຫສິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ເອວໍ ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ທີຆາຍຸກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ນາມ ນ ອນ຺ວທ຺ຘມາສິໂກ ອຸໂປສໂຖ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຉພ຺ພສ຺ສນ຺ຕເຣ ຉພ຺ພສ຺ສນ຺ຕເຣ ອຸໂປສໂຖ ອໂຫສິ. ກສ຺ສປທສພໂລ ປນ ຉຏ຺ເຐ ຉຏ຺ເຐ ມາເສ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ໂອສາເຣສິ. ຕສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ໂອສາຣຓກາເລ ທິສາວາສິກາ ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອຍໍ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເມຕ຺ຕິ ອຕິວິຍ ທຬ຺ຫາ, ກິໍ ນຸ ໂຂ, ເຠທເກ ສຕິ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ, ສາ ເຕສໍ ໂອກາສໍ ໂອໂລກຍມານາ ເຕສໍ ອວິທູເຣເນວ ຄຈ຺ຉຕິ. ອເຖໂກ ເຖໂຣ ເອກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ສຣີຣວຬຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ອຸທກຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຘຕຫຕ຺ຖປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ຄຸມ຺ພສມີປໂຕ ນິກ຺ຂມຕິ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ອຸຕ຺ຕມຣູປາ ອິຕ຺ຖີ ຫຸຕ຺ວາ ເກເສ ວິຘຸນິຕ຺ວາ ສໍວິຘາຍ ສມ຺ພນ຺ຘນ຺ຕີ ວິຍ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປໍສຸໍ ປຸຎ຺ຉມານາ ວິຍ ສາຏກໍ ສໍວິຘາຍ ນິວາສຍມານາ ວິຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປທານຸປທິກາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຸມ຺ພໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ເອກມນ຺ເຕ ຐິໂຕ ສຫາຍກຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາວ ໂທມນສ຺ສຊາໂຕ ‘‘ນຏ຺ໂຐ ທານິ ເມ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ທີຆຣຕ຺ຕານຸຄໂຕ ສິເນໂຫ, ສຈາຫໍ ເອວໍວິຘຠາວໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານໍ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວສ຺ສ, ‘‘ຫນ຺ທາວຸໂສ, ຕຸຍ຺ຫໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ, ຕາທິເສນ ປາເປນ ສທ຺ຘິໍ ເອກມຄ຺ຄໍ ນາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂຸໂນ ຫທຍໍ ຕິຂິຓສຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິທ຺ຘໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ນາເມຕໍ ວທສິ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊານາມິ. ຕ຺ວໍ ປນ ມໍ ອຊ຺ຊ ‘ປາໂປ’ຕິ ວທສິ, ກິໍ ເຕ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ອຎ຺ເຎນ ທິຏ຺ເຐນ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ເອວໍວິເຘນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕນ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ນຕ຺ເຖຕໍ, ອາວຸໂສ, ມຍ຺ຫໍ, ນາຫໍ ເອວຣູປໍ ມາຕຸຄາມໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຍາວຕຕິຍໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສາປິ ອິຕໂຣ ເຖໂຣ ກຖໍ ອສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐກາຣຓໍເຍວ ຠູຕຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກມຄ຺ເຄນ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ອິຕໂຣປິ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍເຍວ ຄໂຕ.

ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ປວິສນເວລາຍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ເອວຣູໂປ ນາມ ປາປຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖິ, ນາຫໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ມຍາ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ມຫລ຺ລກອຸປາສກວຓ຺ເຓນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຸປາສກ, ອິມໍ ອຸໂປສຖຄ຺ຄໍ ເອໂກ ປາປຠິກ຺ຂຸ ປວິຏ຺ໂຐ, ‘ນາຫໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣມີ’ຕິ ພຫິ ຐິໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫຖ, ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ ເອສ ຠິກ຺ຂຸ. ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐມາຕຸຄາໂມ ນາມ ອຫໍ, ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ‘ທຬ຺ຫາ ນຸ ໂຂ ອິເມສໍ ເຖຣານໍ ເມຕ຺ຕິ, ໂນ ທຬ຺ຫາ’ຕິ ຠິຊ຺ຊນາຠິຊ຺ຊນຠາວໍ ໂອໂລເກນ຺ເຕນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂກ ປນ, ຕ຺ວໍ ສປ຺ປຸຣິສາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ເອກາ ຠຸມ຺ມເທວຕາ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ກເຖນ຺ໂຕ ທິພ຺ພານຸຠາເວນ ຐຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຂມຖ, ເອຕໍ ໂທສໍ ເຖໂຣ ນ ຊານາຕິ, ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ເຖຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ຄໍ ປເວເສສິ. ໂສ ເຖໂຣ ອຸໂປສຖໍ ຕາວ ເອກຏ຺ຐາເນ ອກາສິ, ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ປນ ປຸນ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນ ເອກຏ຺ຐາເນ ອໂຫສີຕິ. ອິມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ກມ຺ມໍ ນ ກຖີຍຕິ, ຈຸທິຕກຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອປຣາປຣໍ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ອປາຍຠຍໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ. ສເຈ ປນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຎ຺ເຎນ ເຍນ ເກນຈິ ກໂຕ ໂທໂສ ຕສ຺ເສວ ອຸປຣິ ປຕຕິ. ໂສ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ‘‘ຘານມາຓໂວ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມຫລ຺ລກກາເລ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖີ ຕສ຺ມິໍ ຄາມໍ ປວິສນ຺ເຕ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄາມໍ ປວິສຕິ, ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ນິກ຺ຂມຕິ. ວິຫາຣໍ ປວິສນ຺ເຕປິ ສທ຺ຘິໍ ປວິສຕິ, ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕປິ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອວໍ ນິຈ຺ຈານຸພນ຺ຘາ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ປຸນ ປຸຣິມກມ຺ມນິສ຺ສນ຺ເທນ ສາ ອຎ຺ເຎສໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຄາເມ ຍາຄຸໍ ຠິກ຺ຂຎ຺ຈ ທທມານາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ເອໂກ ຍາຄຸອຸຬຸງ຺ໂກ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ເອໂກ ອິມິສ຺ສາ ອມ຺ຫາກໍ ສຫາຍິກາຍາ’’ຕິ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ມຫຕີ ວິເຫສາ ໂຫຕິ. ວິຫາຣຄຕມ຺ປິ ນໍ ສາມເຓຣາ ເຈວ ທຫຣາ ຠິກ຺ຂູ ຈ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຘາໂນ ໂກຓ຺ໂຑ ຊາໂຕ’’ຕິ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣຕິ ນາມໍ ຊາຕໍ. ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ເຕຫິ ກຣິຍມານໍ ເກຬິໍ ສຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ໂກຓ຺ຑາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ໂກຓ຺ໂຑ, ອາຈຣິໂຍ ໂກຓ຺ໂຑ’’ຕິ ວທຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ ‘‘ກຸຓ຺ຑຘາໂນ, ຠນ຺ເຕ, ທຫຣສາມເຓເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອວໍ ຜຣຸສວາຈໍ ວທຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ, ຘານ, ສາມເຓເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ຜຣຸສວາຈໍ ວທສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ວເທສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນິພທ຺ຘໍ ວິເຫສໍ ອສຫນ຺ໂຕ ເອວໍ ກເຖມີ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມໍ ຍາວຊ຺ຊທິວສາ ຊີຣາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສິ, ປຸນ ເອວຣູປໍ ຜຣຸສໍ ມາວທີ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫ –

‘‘ມາໂວຈ ຜຣຸສໍ ກຎ຺ຈິ, ວຸຕ຺ຕາ ປຏິວເທຍ຺ຍຸ ຕໍ;

ທຸກ຺ຂາ ຫິ ສາຣມ຺ຠກຖາ, ປຏິທຓ຺ຑາ ຜຸເສຍ຺ຍຸ ຕໍ.

‘‘ສເຈ ເນເຣສິ ອຕ຺ຕານໍ, ກໍໂສ ອຸປຫໂຕ ຍຖາ;

ເອສ ປຕ຺ໂຕສິ ນິພ຺ພານໍ, ສາຣມ຺ໂຠ ເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໓໓-໑໓໔);

ອິມຎ຺ຈ ປນ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣຓຠາວໍ ໂກສລຣຎ຺ໂຎປິ ກຖຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠເຓ, ວີມໍສຖາ’’ຕິ ເປເສຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ມນ຺ເທເນວ ປຣິວາເຣນ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຖໂຣ ສູຈິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ສາປິ ອິຕ຺ຖີ ອວິທູເຣ ຐາເນ ຐິຕາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຣາຊາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິທໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ເຖຣສ຺ສ ວສນປຓ຺ຓສາລໍ ປວິຏ຺ຐາ ວິຍ ອໂຫສິ. ຣາຊາປິ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຕເມວ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອທິສ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ມາຕຸຄາໂມ, ເຖຣສ຺ສ ເອໂກ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ປຐມໍ ເຖຣສ຺ສ ສມີເປນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ເຖຣໍ ອວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອຠູຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຄມ຺ມ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑເກນ ນ ກິລມຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ວຏ຺ຏຕິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຊານາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍສ຺ສ ກຖໍ, ເອວຣູເປນ ປຣິກ຺ກິເລເສນ ສທ຺ຘິໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເກ ນາມ ປສີທິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂວ ກຕ຺ຖຈິ ຄມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຕຸມ຺ເຫ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣ ມາ ປມຊ຺ຊິຕ຺ຖາ’’ຕິ ນິພທ຺ຘຠິກ຺ຂໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂຠຊນສປ຺ປາເຍນ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາ ອິຕ຺ຖີ ອນ຺ຕຣຘາຍິ.

ຕທາ ມຫາສຸຠທ຺ທາ ອຸຄ຺ຄນຄເຣ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກກຸເລ ວສມານາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ມໍ ອນຸກມ຺ປຕູ’’ຕິ ອຸໂປສຖໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນິຣາມຄນ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິປາສາທຕເລ ຐິຕາ ‘‘ອິມານິ ປຸປ຺ຜານິ ອນ຺ຕເຣ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ, ທສພໂລ ອິມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສ຺ເວ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສຸມນປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ປຸປ຺ຜານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາເວລາຍ ສຕ຺ຖຸ ມຕ຺ຖເກ ວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ສຸມນປຸປ຺ຜວິຕານໍ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕເນວ ສຸຠທ຺ທາຍ ຠິກ຺ຂໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ອານນ຺ທ, ມຍໍ ອຊ຺ຊ ທູຣໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄມິສ຺ສາມ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອທຕ຺ວາ ອຣິຍານໍເຍວ ສລາກໍ ເທຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖາ ອຊ຺ຊ ທູຣໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ, ອຣິຍາວ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ. ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອາຫຣ, ອາວຸໂສ ສລາກ’’ນ຺ຕິ ປຐມໍເຍວ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ອານນ຺ໂທ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຕາທິສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສລາກໍ ນ ທາເປຕິ, ອຣິຍານໍເຍວ ທາເປຕີ’’ຕິ ວິຕກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອາຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ສລາກໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສເຈ ກຸຓ຺ຑຘານສ຺ສ ສລາກາ ທາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕາ, ອຖ ສຕ຺ຖາ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ຠວິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ‘‘ກຸຓ຺ຑຘານສ຺ສ ສລາກໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄມນໍ ອຠິນີຫຣິ. ກຸຓ຺ຑຘາໂນ ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາ ເອວ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣາວຸໂສ, ອານນ຺ທ, ສຕ຺ຖາ ມໍ ຊານາຕິ, ມາທິສໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ນ ສຕ຺ຖາ ນິວາເຣຕີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຐມໍ ສລາກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ຍສ຺ມາ ອຍໍ ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ລຠິຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍາຫາຣລາເຠນ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໔.໑-໑໖) –

‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ປຏິສລ຺ລີນໍ, ສຍມ຺ຠຸໍ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລໍ;

ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍ.

‘‘ວຸຏ຺ຐິຕໍ ກາລມຎ຺ຎາຍ, ປທຸມຸຕ຺ຕຣໍ ມຫາມຸນິໍ;

ມຫນ຺ຕິໍ ກທລີກຓ຺ຓິໍ, ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຄຈ຺ຉຫໍ.

‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວາ, ສພ຺ພຎ຺ຎູ ໂລກນາຍໂກ;

ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທນ຺ໂຕ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິ ມຫາມຸນິ.

‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສຕ຺ຖວາໂຫ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ສກາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ, ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສຖ.

‘‘ເຍ ຈ ສນ຺ຕິ ສມິຕາໂຣ, ຍກ຺ຂາ ອິມມ຺ຫິ ປພ຺ພເຕ;

ອຣຎ຺ເຎ ຠູຕຠພ຺ຍານິ, ສຸຓນ຺ຕຸ ວຈນໍ ມມ.

‘‘ໂຍ ໂສ ພຸທ຺ຘໍ ອຸປຏ຺ຐາສິ, ມິຄຣາຊໍວ ເກສຣິໍ;

ຕມຫໍ ກິຕ຺ຕຍິສ຺ສາມິ, ສຸຓາຖ ມມ ຠາສໂຕ.

‘‘ເອກາທສຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂສ, ເທວຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕິ;

ຈຕຸວີສຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມ຺ຫິ, ໂອກ຺ກາກກຸລສມ຺ຠໂວ;

ໂຄຕໂມ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ອກ຺ໂກສິຕ຺ວານ ສມເຓ, ສີລວນ຺ເຕ ອນາສເວ;

ປາປກມ຺ມວິປາເກນ, ນາມເຘຍ຺ຍໍ ລຠິສ຺ສຕິ.

‘‘ຕສ຺ສ ຘມ຺ເມ ສຸທາຍາໂທ, ໂອຣໂສ ຘມ຺ມນິມ຺ມິໂຕ;

ກຸຓ຺ຑຘາໂນຕິ ນາເມນ, ສາວໂກ ໂສ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ປວິເວກມນຸຍຸຕ຺ໂຕ, ຌາຍີ ຌານຣໂຕ ອຫໍ;

ໂຕສຍິຕ຺ວານ ສຕ຺ຖາຣໍ, ວິຫຣາມິ ອນາສໂວ.

‘‘ສາວເກຫິ ປຣິວຸໂຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຸຣກ຺ຂໂຕ;

ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ນິສີທິຕ຺ວາ, ສລາກໍ ຄາຫຍີ ຊິໂນ.

‘‘ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂລກນາຍກໍ;

ວທຕໍ ວຣສ຺ສ ປຸຣໂຕ, ປຐມໍ ອຄ຺ຄເຫສຫໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ຠຄວາ, ທສສຫສ຺ສິກມ຺ປໂກ;

ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ນິສີທິຕ຺ວາ, ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ ມໍ.

‘‘ວີຣິຍໍ ເມ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫໍ, ໂຍຄກ຺ເຂມາຘິວາຫນໍ;

ຘາເຣມິ ອນ຺ຕິມໍ ເທຫໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາສເນ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍຠູຕສ຺ສປິ ອິມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ຄຸເຓ ອຊານນ຺ຕາ ເຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຠິກ຺ຂູ ຕທາ ປຐມໍ ສລາກຄ຺ຄຫເຓ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ສມຈິນ຺ເຕສຸໍ. ເຕສໍ ວິມຕິວິຘມນຕ຺ຖໍ ເຖໂຣ ອາກາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໑໕. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທຕິ ອປາຍູປປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນການິ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍານິ ສໍໂຍຊນານິ ປາເທ ພນ຺ຘນຣຊ຺ຊຸກໍ ວິຍ ປຸຣິໂສ ສຕ຺ເຖນ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍນ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຊເຫຍ຺ຍ. ປຎ຺ຈ ຊເຫຕິ ອຸປຣິເທວໂລກູປປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕານິ ປຎ຺ຈຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ປຸຣິໂສ ຄີວາຍ ພນ຺ຘນຣຊ຺ຊຸກໍ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຊເຫຍ຺ຍ, ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍຕິ ເຕສໍເຍວ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາຍ ສທ຺ຘາທີນິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຸຕ຺ຕຣິ ອນາຄາມິມຄ຺ຄາຘິຄມໂຕ ອຸປຣິ ຠາເວຍ຺ຍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄມວເສນ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍ. ປຎ຺ຈສງ຺ຄາຕິໂຄຕິ ເອວໍຠູໂຕ ປນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຣາຄໂທສໂມຫມານທິຏ຺ຐິສງ຺ຄານໍ ອຕິກ຺ກມເນນ ປຫາເນນ ປຎ຺ຈສງ຺ຄາຕິໂຄ ຫຸຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂຸ ໂອຆຕິຓ຺ໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສພ຺ພຖາ ຠິນ຺ນກິເລສຕາຍ ຠິກ຺ຂູຕິ, ກາມຠວທິຏ຺ຐິອວິຊ຺ໂຊເຆ ຕຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປາຣຠູເຕ ນິພ຺ພາເນ ຐິໂຕຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຸຓ຺ຑຘານຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເພລຏ຺ຐສີສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຍຖາປິ ຠທ຺ໂທ ອາຊຎ຺ໂຎຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ເພລຏ຺ຐສີສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວນ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປນ ພຫຸໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິນິຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ ເວສ຺ສຠຸໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ມາຕຸລຸງ຺ຄຜລໍ ອທາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຸຄຕິໂຕ ສຸຄຕິໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ປຸເຣຕຣເມວ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ໂຕ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປທມເນ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍເທສນາຍ (ມຫາວ. ໕໔; ສໍ. ນິ. ໔.໒໘) ປຸຣາຓຊຏິລສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໑.໖໘-໗໓) –

‘‘ກຓິກາຣໍວ ໂຊຕນ຺ຕໍ, ປຸຓ຺ຓມາເຍວ ຈນ຺ທິມໍ;

ຊລນ຺ຕໍ ທີປຣຸກ຺ຂໍວ, ອທ຺ທສໍ ໂລກນາຍກໍ.

‘‘ມາຕຸລຸງ຺ຄຜລໍ ຄຍ຺ຫ, ອທາສິໍ ສຕ຺ຖຸໂນ ອຫໍ;

ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສ຺ສ ວີຣສ຺ສ, ປສນ຺ໂນ ເສຫິ ປາຓິຠິ.

‘‘ເອກຕິໍເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ຜລໍ ອທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອຘິຄຕາຣຫຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອຍໍ ເຖໂຣ ເອກທິວສໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ຕໍ ສນ຺ຕໍ ປຓີຕໍ ນິຣາມິສໍ ສຸຂໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພໂຍຄຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປີຕິເວຄວເສນ ‘‘ຍຖາປິ ຠທ຺ໂທ ອາຊຎ຺ໂຎ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໑໖. ຕຕ຺ຖ ຍຖາປີຕິ ໂອປມ຺ມປຏິປາທນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຠທ຺ໂທຕິ ສຸນ຺ທໂຣ ຖາມພລສມຕ຺ຖຊວປຣກ຺ກມາທິສມ຺ປນ຺ໂນ. ອາຊຎ຺ໂຎຕິ ອາຊານີໂຍ ຊາຕິມາ ກາຣຓາກາຣຓານໍ ອາຊານນໂກ. ໂສ ຕິວິໂຘ ອຸສຠາຊຎ຺ໂຎ ອສ຺ສາຊຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖາຊຎ຺ໂຎຕິ. ເຕສຸ ອຸສຠາຊຎ຺ໂຎ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຈ ໂຂ ເຉກກສນກິຈ຺ເຈ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ນງ຺ຄລາວຕ຺ຕນີ’’ຕິ. ນງ຺ຄລສ຺ສ ຜາລສ຺ສ ອາວຕ຺ຕນໂກ, ນງ຺ຄລໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອາວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຂຕ຺ເຕ ກສນໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນງ຺ຄລໍ ວາ ອາວຕ຺ຕຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນງ຺ຄລາວຕ຺ຕໍ, ເຂຕ຺ເຕ ນງ຺ຄລປໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ນງ຺ຄລາວຕ຺ຕນິ. ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖຎ຺ເຫຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຕນີ’’ຕິ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຂີຕິ ມຕ຺ຖເກ ອວຏ຺ຐານໂຕ ສິຂາສທິສຕາຍ ສິຂາ, ສິງ຺ຄໍ. ຕທສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສິຂີ. ອປເຣ ປນ ‘‘ກກຸຘໍ ອິຘ ‘ສິຂາ’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຸຠຍຖາປິ ປຘານງ຺ຄກິຕ຺ຕນເມຕໍ ‘‘ສິຂີ’’ຕິ. ອປ຺ປກສິເຣນາຕິ ອປ຺ປກິລມເຖນ. ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວາຕິ ຣຕ຺ຕິໂຍ ທິວາ ຈ, ເອວໍ ມມໍ ອປ຺ປກສິເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ‘‘ຠທ຺ໂທ ອຸສຠາຊານີໂຍ ກສເນ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຆນຕິຓມູລາທິເກປິ ນງ຺ຄລປເຖ ຕໍ ອຄເຓນ຺ໂຕ ອປ຺ປກສິເຣນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍາວ ກສນຕິຓານໍ ປຣິສ຺ສມໍ ທສ຺ເສຕິ, ເອວໍ ມມໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວາປິ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສຸເຂ ລທ຺ເຘ ນິຣາມິເສ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ກາມາມິສໂລກາມິສວຏ຺ຏາມິເສຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ສນ຺ຕໍ ປຓີຕໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ລທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພ’’ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໓; ສຸ. ນິ. ໒໓໖) ‘‘ເຕນ ວຕ ເຣ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’’ຕິ (ກຖາ. ໑) ຈ. ອຖ ວາ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວາ ອປ຺ປກສິເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວິຈາຣຓາຍ ອາຫ – ‘‘ສຸເຂ ລທ຺ເຘ ນິຣາມິເສ’’ຕິ, ນິຣາມິເສ ສຸເຂ ລທ຺ເຘ ສຕິ ຕສ຺ສ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເພລຏ຺ຐສີສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ທາສກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ມິທ຺ຘີ ຍທາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ທາສກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຖາຄເຕ ອຊິຕສ຺ສ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຄນ຺ຘມາທນໂຕ ມນຸສ຺ສປຖໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ມໂນຣມານິ ອມ຺ພຜລານິ ອທາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອກາສິ. ເອວໍ ກຸສລກມ຺ມປ຺ປສຸໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຄຕິໂຕ ສຸຄຕິໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ທາສໂກຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ຄຫປຕິນາ ວິຫາຣປຏິຊຄ຺ຄນກມ຺ເມ ຐປິໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ໂຕ ອຠິຓ຺ຫໍ ພຸທ຺ຘທສ຺ສເນນ ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ຈ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ. ເກຈິ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ‘‘ອຍໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຂີຓາສວຕ຺ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກາຣາເປຕຸກາໂມ ເຖຣໍ ອາຓາເປສິ. ໂສ ເຕນ ກມ຺ເມນ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິນາ ວິຫາຣປຏິຊຄ຺ຄເນ ຐປິໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ຕສ຺ສ ສີລາຈາຣໍ ອຊ຺ຌາສຍຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ‘ຍຖາສຸຂໍ ປພ຺ພຊາ’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ປພ຺ພາເຊສຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຸສີໂຕ ຫີນວີຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ກຸໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ, ເກວລໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາພຫຸໂລ ວິຫຣຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສວນກາເລປິ ເອກໍ ໂກຓໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສິນ຺ໂນ ຆຸຣຸຆຸຣຸປສ຺ສາສີ ນິທ຺ທາຍເຕວ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ປຸພ຺ພູປນິສ຺ສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖໍ ‘‘ມິທ຺ຘີ ຍທາ ໂຫຕິ ມຫຄ຺ຆໂສ ຈາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໑໗. ຕຕ຺ຖ ມິທ຺ຘີຕິ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູໂຕ, ຍຎ຺ຫິ ມິທ຺ຘໍ ອຠິຠວຕິ, ຕໍ ຖິນມ຺ປິ ອຠິຠວເຕວ. ຍທາຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ. ມຫຄ຺ຆໂສຕິ ມຫາໂຠຊໂນ, ອາຫຣຫຕ຺ຖກອລໍສາຏກຕຕ຺ຖວຏ຺ຏກກາກມາສກຠຸຕ຺ຕວມິຕການໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວິຍ. ນິທ຺ທາຍິຕາຕິ ສຸປນສີໂລ. ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕສາຍີຕິ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຠເຍນປິ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ ປສ຺ສສຸຂໍ ມິທ຺ຘສຸຂໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນິວາປປຸຏ຺ໂຐຕິ ກຸຓ຺ຑກາທິນາ ສູກຣຠຕ຺ເຕນ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຣິໂຕ. ຆຣສູກໂຣ ຫິ ພາລກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂປສິຍມາໂນ ຖູລສຣີຣກາເລ ເຄຫາ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ອລຠນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈາທີສຸ ສມ຺ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສຍເຕວ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍທາ ປຸຣິໂສ ມິທ຺ຘີ ຈ ໂຫຕິ ມຫຄ຺ຆໂສ ຈ ນິວາປປຸຏ຺ໂຐ ມຫາວຣາໂຫ ວິຍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ຍາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ນິທ຺ທາຍນສີໂລ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕສາຍີ, ຕທາ ໂສ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ ມນສິກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕສໍ ອມນສິກາຣາ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄພ຺ຠໍ ອຸເປຕິ, ຄພ຺ຠາວາສໂຕ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈເຕວາຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ທາສກຕ຺ເຖໂຣ ສໍເວຄຊາໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໑.໗໔, ໘໐-໘໔) –

‘‘ອຊິໂຕ ນາມ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຫິມວນ຺ເຕ ວສີ ຕທາ;

ຈຣເຓນ ຈ ສມ຺ປນ຺ໂນ, ສມາຘິກຸສໂລ ມຸນິ.

‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ເຓ ສມ຺ພຸທ຺ເຘ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫ;

ຣຖິຍໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕ, ອມ຺ພຜລມທາສຫໍ.

‘‘ເອກນວຸເຕ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ຜລໍ ອທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ເຖໂຣ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ມໍ ຠຄວາ ໂອວທິ, ‘‘ອຍໍ ຄາຖາ ມຍ຺ຫໍ ອງ຺ກຸສຠູຕາ’’ຕິ ຕເມວ ຄາຖໍ ປຈ຺ຈຸທາຫາສິ. ຕຍິທໍ ເຖຣສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕາຫາຣນເຍນ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓໍ ຊາຕໍ.

ທາສກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສິງ຺ຄາລປິຕຸຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອຫຸ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ທາຍາໂທຕິ ສິງ຺ຄາລກປິຕຸຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ອິໂຕ ຈຕຸນວຸເຕ ກປ຺ເປ ສຕຣໍສິໍ ນາມ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຕາລຜລໍ ອທາສິ. ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ມນຸສ຺ສໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສາສເນ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິກສຎ຺ຎໍ ຠາເວສິ. ປຸນ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ທາຣປຣິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ‘‘ສິງ຺ຄາລໂກ’’ຕິ ນາມໍ ອກາສິ. ເຕນ ນໍ ສິງ຺ຄາລກປິຕາຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ຆຣພນ຺ຘນໍ ປຫາຍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ຠຄວາ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐິກສຎ຺ຎາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄ຺ເຄສຸ ວິຫຣຕິ ສຸສຸມາຣຄິເຣ ເຠສກຬາວເນ, ອຖສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ວເນ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ‘‘ຠາວນາຜລໍ ນຈິຣສ຺ເສວ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ວິຠາເວນ຺ຕີ ‘‘ອຫຸ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ທາຍາໂທ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໑໘. ຕຕ຺ຖ ອຫູຕິ ໂຫຕິ, ວຕ຺ຕມານຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ອຕີຕກາລວຈນໍ. ພຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສ຺ສ. ທາຍາໂທຕິ ຘມ຺ມທາຍາໂທ ນວວິຘສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມທາຍສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາທາຍໂກ ຄຓ຺ຫນໂກ. ອຖ ວາ ອຫູຕິ ອໂຫສິ. ເອວໍນາມສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ທາຍາທຠາເວ ໂກຈິ ວິພນ຺ໂຘ ອິທາເນວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຎ຺ເຎຫໍ ກາມຣາຄໍ ໂສ, ຂິປ຺ປເມວ ວຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຠສກຬາວເນຕິ ເຠສເກນ ນາມ ຍກ຺ເຂນ ລຠິຕຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ເຠສກຬານໍ ວາ ກຏ຺ຐາທີນໍ ພຫຸລຕາຍ ‘‘ເຠສກຬາວນ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ອຣຎ຺ເຎ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ທາຍາທຠາເວ ກາຣຓໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ເກວລໍ ອຏ຺ຐິສຎ຺ຎາຍ, ອຜຣີ ປຖວິໍ ອິມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ເກວລນ຺ຕິ ສກລໍ ອນວເສສໍ. ອຏ຺ຐິສຎ຺ຎາຍາຕິ ອຏ຺ຐິກຠາວນາຍ. ອຜຣີຕິ ‘‘ອຏ຺ຐີ’’ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນວເສນ ປຕ຺ຖຣິ. ປຖວິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕຠາວປຖວິໍ. ອຕ຺ຕຠາໂວ ຫິ ອິຘ ‘‘ປຖວີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ໂກ ອິມໍ ປຖວິໍ ວິຈ຺ເຈສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ມຎ຺ເຎຫນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎ ອຫໍ. ‘‘ມຎ຺ຎາຫ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ໂສຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ. ຂິປ຺ປເມວ ນຈິຣສ຺ເສວ ກາມຣາຄໍ ປຫິສ຺ສຕິ ປຊຫິສ຺ສຕີຕິ ມຎ຺ເຎ. ກສ຺ມາ? ອຏ຺ຐິກສຎ຺ຎາຍ ກາມຣາຄສ຺ສ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ລທ຺ຘາຍ ອຕ຺ຖິກສຎ຺ຎາຍ ສກລໍ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ເພສໍ ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ‘‘ອຏ຺ຐີ’’ຕ຺ເວວ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ອຏ຺ຐິກຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ນຈິເຣເນວ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ກາມຣາຄໍ, ສພ຺ພໍ ວາ ກາມນຏ຺ເຐນ ‘‘ກາໂມ’’, ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ‘‘ຣາໂຄ’’ຕິ ຈ ລທ຺ຘນາມໍ ຕຓ຺ຫໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ປຊຫິສ຺ສຕີຕິ. ອິມໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສ ເຖໂຣ ‘‘ອຍໍ ເທວຕາ ມຍ຺ຫໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ເອວມາຫາ’’ຕິ ອປ຺ປຏິວານວີຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໑.໘໕-໙໐) –

‘‘ສຕຣໍສີ ນາມ ຠຄວາ, ສຍມ຺ຠູ ອປຣາຊິໂຕ;

ວິເວກາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວານ, ໂຄຈຣາຍາຠິນິກ຺ຂມິ.

‘‘ຜລຫຕ຺ໂຖ ອຫໍ ທິສ຺ວາ, ອຸປຄຈ຺ຉິໍ ນຣາສຠໍ;

ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ຕາລຜລມທາສຫໍ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ຜລໍ ອທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ຕາຍ ເທວຕາຍ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ປຕິມາເນນ຺ໂຕ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຸທານວເສນ ອຠາສິ. ຕເທວສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓໍ ອໂຫສີຕິ.

ສິງ຺ຄາລປິຕຸຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ກຸລຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອຸທກຎ຺ຫິ ນຍນ຺ຕີຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ກຸລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍໍ ກິຣ ເຖໂຣ ປຸພ຺ເພປິ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ພຫຸໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິນິຕ຺ວາ ອຘິກາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາກາເສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ນາຬິເກຣຜລໍ ທາຕຸກາໂມ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ອຕິວິຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເຕເນວ ສທ຺ຘາປຏິລາເຠນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ, ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ອິມໍ ປຸຣິສໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ. ໂສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ຉປິ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣານິ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ກຸໂລຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສາສເນ ລທ຺ຘປ຺ປສາໂທ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປພຫຸລຕາຍ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອເຖກທິວສໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຠູມິໍ ຂຓິຕ຺ວາ ອຸທກວາຫກໍ ກຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐາເນ ອຸທກໍ ເນນ຺ເຕ ປຸຣິເສ ທິສ຺ວາ ຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄາມໍ ປວິຏ຺ໂຐ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຸສຸກາຣໍ ອຸສຸທຓ຺ຑກໍ ອຸສຸຍນ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອກ຺ຂິໂກຏິຍາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕມ຺ປິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຣເນມິນາຠິອາທິເກ ຣຖຈກ຺ກາວຍເວ ຕຈ຺ຉນ຺ເຕ ຕຈ຺ຉເກ ທິສ຺ວາ ຕມ຺ປິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ທິວາວິຫາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐນິມິຕ຺ຕານິ ອຸປມາຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕທມເນ ອຸປເນນ຺ໂຕ ‘‘ອເຈຕນໍ ອຸທກມ຺ປິ ມນຸສ຺ສາ ອິຈ຺ຉິກິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ນຍນ຺ຕິ ຕຖາ ອເຈຕນໍ ວງ຺ກມ຺ປິ ສຣທຓ຺ຑໍ ອຸປາເຍນ ນເມນ຺ໂຕ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ອເຈຕນໍ ກຏ຺ຐກຬິງ຺ຄຣາທິໍ ຕຈ຺ຉກາ ເນມິອາທິວເສນ ວງ຺ກໍ ອຸຊຸຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ອຫໍ ສກຈິຕ຺ຕໍ ອຸຊຸໍ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໑.໙໑-໙໙) –

‘‘ນຄເຣ ພນ຺ຘຸມຕິຍາ, ອາຣາມິໂກ ອຫໍ ຕທາ;

ອທ຺ທສໍ ວິຣຊໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອນິລຎ຺ຊເສ.

‘‘ນາຬິເກຣຜລໍ ຄຍ຺ຫ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐສ຺ສທາສຫໍ;

ອາກາເສ ຐິຕໂກ ສນ຺ໂຕ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິ ມຫາຍໂສ.

‘‘ວິຕ຺ຕິສຎ຺ຊນໂນ ມຍ຺ຫໍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂາວໂຫ;

ຜລໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຕ຺ວານ, ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ.

‘‘ອຘິຄຈ຺ຉິໍ ຕທາ ປີຕິໍ, ວິປຸລຎ຺ຈ ສຸຂຸຕ຺ຕມໍ;

ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ ຣຕນໍ, ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ຕຫິໍ ຕຫິໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ຜລໍ ອທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ວິສຸທ຺ຘໍ ເມ, ສມາຘິກຸສໂລ ອຫໍ;

ອຠິຎ຺ຎາປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ຍານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ອງ຺ກຸເສ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕທມນໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຸທກຎ຺ຫິ ນຍນ຺ຕິ ເນຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໑໙. ຕຕ຺ຖ ອຸທກໍ ຫີຕິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ນຍນ຺ຕີຕິ ປຖວິຍາ ຕໍ ຕໍ ຖລຏ຺ຐານໍ ຂຓິຕ຺ວາ ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ປູເຣຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໂທຓິໍ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ເນນ຺ຕິ. ຕຖາ ເຕ ເນນ຺ຕີຕິ ເນຕ຺ຕິກາ. ເຕຊນນ຺ຕິ ກຓ຺ຑໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເນຕ຺ຕິກາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຸທກໍ ນຍນ຺ຕິ, ອຸສຸກາຣາປິ ຕາເປຕ຺ວາ ເຕຊນໍ ນມຍນ຺ຕິ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ນມນວເສນ ຕຈ຺ຉກາ ເນມິອາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຕຈ຺ຉນ຺ຕາ ທາຣຸໍ ນມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອຸຊຸໍ ວາ ວງ຺ກໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ສຸພ຺ພຕາ ຍຖາສມາທິນ຺ເນນ ສີລາທິນາ ສຸນ຺ທຣວຕາ ຘີຣາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທີນໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ທເມນ຺ຕິ, ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ເຕສຸ ເອກນ຺ຕທນ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ກຸລຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອຊິຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ມຣເຓ ເມ ຠຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຊິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ກປິຕ຺ຖຜລໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຕໍ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຣິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ມຫາໂກສລຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄາສນິຍສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອຊິໂຕຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ພາວຣີ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕີຫິ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂຄຘາວຣີຕີເຣ ກປິຕ຺ຖາຣາເມ ວສຕິ. ອຖ ອຊິໂຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໂຕ ອຕ຺ຖກາມາຍ ເທວຕາຍ ໂຈທິເຕນ ພາວຣິນາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເປສິໂຕ ຕິສ຺ສເມຕ຺ເຕຍ຺ຍາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມນສາວ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕສຸ ວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕສຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໒.໗-໑໑) –

‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫໍ;

ຣຖິຍໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕໍ, ກປິຕ຺ຖໍ ອທທິໍ ຜລໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ຜລໍ ອທທິໍ ທທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ໂຕ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ‘‘ມຣເຓ ເມ ຠຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໒໐. ຕຕ຺ຖ ມຣເຓຕິ ມຣຓນິມິຕ຺ຕໍ ມຣຓເຫຕຸ. ເມຕິ ມຍ຺ຫໍ, ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູລຕາຍ ປຣິກ຺ຂີຓຊາຕິກຕ຺ຕາ. ອນຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວມູລານຎ຺ຫິ ‘‘ກີທິສີ ນຸ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ມຣຓໂຕ ຠຍໍ ຠເວຍ຺ຍ. ນິກນ຺ຕີຕິ ອເປກ຺ຂາ ຕຓ຺ຫາ, ສາ ນຕ຺ຖິ ຊີວິເຕ ສຸປຣິມທ຺ທິຕສງ຺ຂາຣຕາຍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ທຸກ຺ຂາສາຣກາທິຠາເວນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐຫນໂຕ. ເອວໍຠູໂຕ ຈາຫໍ ສນ຺ເທຫໍ ສຣີຣໍ, ສກໍ ວາ ເທຫໍ ເທຫສງ຺ຂາຕໍ ທຸກ຺ຂຠາຣໍ ນິກ຺ຂິປິສ຺ສາມິ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມິ, ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຈ ‘‘‘ອິມິນາ ສຣີຣເກນ ສາເຘຕພ຺ພໍ ສາຘິຕໍ, ອິທານິ ຕໍ ເອກໍເສນ ຉຑ຺ຑນີຍເມວາ’ຕິ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປຊາໂນ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິສ຺ສໂຕ ນິກ຺ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອິມໍ ປນ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ເຖໂຣ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ.

ອຊິຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍວຄ຺ໂຄ

໑. ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ນາຫໍ ຠຍສ຺ສ ຠາຍາມີຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍໍ ກິຣ ອິໂຕ ອຏ຺ຐາຣເສ ກປ຺ປສເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ຆຣພນ຺ຘນໍ ປຫາຍ ອຣຎ຺ຎາຍຕນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສາລວເນ ປຓ຺ຓສາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາປສປພ຺ພຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວນມູລຜລາຫາໂຣ ວສຕິ. ເຕນ ສມເຍນ ປິຍທສ຺ສີ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຘມ຺ມາມຕວສ຺ເສນ ກິເລສສນ຺ຕາປໍ ນິພ຺ພາເປນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ຕາປເສ ອນຸກມ຺ປາຍ ຕໍ ສາລວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ໂນ. ຕາປໂສ ວນມູລຜລຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ປຸປ຺ຜິຕສາລທຓ຺ຑສາຂາໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາລມຓ຺ຑປໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ສາລປຸປ຺ເຜຫິ ສຎ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ສວເສເນວ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍປິ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ນມສ຺ສມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕາວເທວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອາຄໂຕ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ສິຕສ຺ສ ປາຕຸກຣຓາປເທເສນ ຕສ຺ສ ຠາວິນິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ພຫຸໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິນິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນິຄ຺ໂຣໂຘຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ເຊຕວນປຏິຄ຺ຄຫຓທິວເສ ພຸທ຺ຘານຸຠາວທສ຺ສເນນ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປສາໂທ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໔໙.໑໙໐-໒໒໐) –

‘‘ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ສາລວນໍ, ສຸກໂຕ ອສ຺ສໂມ ມມ;

ສາລປຸປ຺ເຜຫິ ສຎ຺ຉນ຺ໂນ, ວສາມິ ວິປິເນ ຕທາ.

‘‘ປິຍທສ຺ສີ ຈ ຠຄວາ, ສຍມ຺ຠູ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ;

ວິເວກກາໂມ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສາລວນມຸປາຄມິ.

‘‘ອສ຺ສມາ ອຠິນິກ຺ຂມ຺ມ, ປວນໍ ອຄມາສຫໍ;

ມູລຜລໍ ຄເວສນ຺ໂຕ, ອາຫິນ຺ທາມິ ວເນ ຕທາ.

‘‘ຕຕ຺ຖທ຺ທສາສິໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ປິຍທສ຺ສິໍ ມຫາຍສໍ;

ສຸນິສິນ຺ນໍ ສມາປນ຺ນໍ, ວິໂຣຈນ຺ຕໍ ມຫາວເນ.

‘‘ຈຕຸທຓ຺ເຑ ຐເປຕ຺ວານ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປຣີ ອຫໍ;

ມຓ຺ຑປໍ ສຸກຕໍ ກຕ຺ວາ, ສາລປຸປ຺ເຜຫິ ຉາທຍິໍ.

‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ຘາຣຍິຕ຺ວານ, ມຓ຺ຑປໍ ສາລຉາທິຕໍ;

ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐມວນ຺ທຫໍ.

‘‘ຠຄວາ ຕມ຺ຫິ ສມເຍ, ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສມາຘິໂຕ;

ຍຸຄມຕ຺ຕໍ ເປກ຺ຂມາໂນ, ນິສີທິ ປຸຣິສຸຕ຺ຕໂມ.

‘‘ສາວໂກ ວຣຸໂຓ ນາມ, ປິຍທສ຺ສິສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ວສີສຕສຫສ຺ເສຫິ, ອຸປຄຈ຺ຉິ ວິນາຍກໍ.

‘‘ປິຍທສ຺ສີ ຈ ຠຄວາ, ໂລກເຊຏ຺ໂຐ ນຣາສໂຠ;

ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ນິສີທິຕ຺ວາ, ສິຕໍ ປາຕຸກຣີ ຊິໂນ.

‘‘ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ອຸປຏ຺ຐາໂກ, ປິຍທສ຺ສິສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ, ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ຖ ມຫາມຸນິໍ.

‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ຠຄວາ ເຫຕຸ, ສິຕກມ຺ມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ກາຣເຓ ວິຊ຺ຊມານມ຺ຫິ, ສຕ຺ຖາ ປາຕຸກເຣ ສິຕໍ.

‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ສາລຈ຺ຉທນໍ, ໂຍ ເມ ຘາເຣສິ ມາຓໂວ;

ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ສຣິຕ຺ວານ, ສິຕໍ ປາຕຸກຣິໍ ອຫໍ.

‘‘ອໂນກາສໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຍຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎໍ ວິປຈ຺ຈຕິ;

ເທວໂລເກ ມນຸສ຺ເສ ວາ, ໂອກາໂສວ ນ ສມ຺ມຕິ.

‘‘ເທວໂລເກ ວສນ຺ຕສ຺ສ, ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສມງ຺ຄິໂນ;

ຍາວຕາ ປຣິສາ ຕສ຺ສ, ສາລຈ຺ຉນ຺ນາ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ເພຫິ ນຈ຺ເຈຫິ, ຄີເຕຫິ ວາທິເຕຫິ ຈ;

ຣມິສ຺ສຕິ ສທາ ສນ຺ໂຕ, ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສມາຫິໂຕ.

‘‘ຍາວຕາ ປຣິສາ ຕສ຺ສ, ຄນ຺ຘຄນ຺ຘີ ຠວິສ຺ສຕິ;

ສາລສ຺ສ ປຸປ຺ຜວສ຺ໂສ ຈ, ປວສ຺ສິສ຺ສຕິ ຕາວເທ.

‘‘ຕໂຕ ຈຸໂຕຍໍ ມນຸໂຊ, ມານຸສໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ;

ອິຘາປິ ສາລຈ຺ຉທນໍ, ສພ຺ພກາລໍ ຘຣິສ຺ສຕິ.

‘‘ອິຘ ນຈ຺ຈຎ຺ຈ ຄີຕຎ຺ຈ, ສມ຺ມຕາຬສມາຫິຕໍ;

ປຣິວາເຣສ຺ສນ຺ຕິ ມໍ ນິຈ຺ຈໍ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຈ ສູຣິເຍ, ສາລວສ຺ສໍ ປວສ຺ສເຕ;

ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ວສ຺ສເຕ ສພ຺ພກາລິກໍ.

‘‘ອຏ຺ຐາຣເສ ກປ຺ປສເຕ, ໂອກ຺ກາກກຸລສມ຺ຠໂວ;

ໂຄຕໂມ ນາມ ນາເມນ, ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ຕສ຺ສ ຘມ຺ເມ ສຸທາຍາໂທ, ໂອຣໂສ ຘມ຺ມນິມ຺ມິໂຕ;

ສພ຺ພາສເວ ປຣິຎ຺ຎາຍ, ນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິນາສໂວ.

‘‘ຘມ຺ມໍ ອຠິສເມນ຺ຕສ຺ສ, ສາລຈ຺ຉນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕິ;

ຈິຕເກ ຌາຍມານສ຺ສ, ຉທນໍ ຕຕ຺ຖ ເຫສ຺ສຕິ.

‘‘ວິປາກໍ ກິຕ຺ຕຍິຕ຺ວານ, ປິຍທສ຺ສີ ມຫາມຸນິ;

ປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ຕປ຺ເປນ຺ໂຕ ຘມ຺ມວຸຏ຺ຐິຍາ.

‘‘ຕິໍສກປ຺ປານິ ເທເວສຸ, ເທວຣຊ຺ຊມກາຣຍິໍ;

ສຏ຺ຐິ ຈ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ອໂຫສຫໍ.

‘‘ເທວໂລກາ ອິຘາຄນ຺ຕ຺ວາ, ລຠາມິ ວິປຸລໍ ສຸຂໍ;

ອິຘາປິ ສາລຈ຺ຉທນໍ, ມຓ຺ຑປສ຺ສ ອິທໍ ຜລໍ.

‘‘ອຍໍ ປຈ຺ຉິມໂກ ມຍ຺ຫໍ, ຈຣິໂມ ວຕ຺ຕເຕ ຠໂວ;

ອິຘາປິ ສາລຈ຺ຉທນໍ, ເຫສ຺ສຕິ ສພ຺ພກາລິກໍ.

‘‘ມຫາມຸນິໍ ໂຕສຍິຕ຺ວາ, ໂຄຕມໍ ສກ຺ຍປຸງ຺ຄວໍ;

ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ ອຈລໍ ຐານໍ, ຫິຕ຺ວາ ຊຍປຣາຊຍໍ.

‘‘ອຏ຺ຐາຣເສ ກປ຺ປສເຕ, ຍໍ ພຸທ຺ຘມຠິປູຊຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ, ຠວາ ສພ຺ເພ ສມູຫຕາ;

ນາໂຄວ ພນ຺ຘນໍ ເຉຕ຺ວາ, ວິຫຣາມິ ອນາສໂວ.

‘‘ສ຺ວາຄຕໍ ວຕ ເມ ອາສິ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ;

ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນໍ.

‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈຕສ຺ໂສ, ວິໂມກ຺ຂາປິ ຈ ອຏ຺ຐິເມ;

ຉຬຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປນ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ຫຸຕ຺ວາ ຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາວວິຠາວນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓວເສນ ‘‘ນາຫໍ ຠຍສ຺ສ ຠາຍາມີ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໒໑. ຕຕ຺ຖ ຠາຍນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍໍ, ຊາຕິຊຣາທິ. ຠຍສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສາມິວຈນໍ, ຠຍໂຕ ຠາຍິຕພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓາທິນາ ເຫຕຸນາ ນາຫໍ ຠາຍາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສຕ຺ຖາ ໂນ ອມຕສ຺ສ ໂກວິໂທ’’ຕິ. ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ອມເຕ ກຸສໂລ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອມຕທາເນ ເຉໂກ. ຍຕ຺ຖ ຠຍໍ ນາວຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ນິພ຺ພາເນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຠຍໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ. ເຕນາຕິ ຕໂຕ ນິພ຺ພານໂຕ. ວຊນ຺ຕີຕິ ອຠຍຏ຺ຐານເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອຠຍຏ຺ຐານໍ ນາມ. ເກນ ປນ ວຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ວຊນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ, ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສຕ຺ຖຸ ໂອວາທກຣຓາ ຠິກ຺ຂູ ສໍສາເຣ ຠຍສ຺ສ ອິກ຺ຂນກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຖາຕິ ວາ ຍໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄມເຫຕຸ ອຕ຺ຕານຸວາທາທິກໍ ປຎ຺ຈວີສຕິວິຘມ຺ປິ ຠຍໍ ນາວຕິຏ຺ຐຕິ ປຕິຏ຺ຐໍ ນ ລຠຕິ, ເຕນ ອຣິເຍນ ມຄ຺ເຄນ ວຊນ຺ຕິ ອຠຍຏ຺ຐານໍ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ຠິກ຺ຂູ, ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ອຫມ຺ປິ ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ນາຫໍ ຠຍສ຺ສ ຠາຍາມີຕິ ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຈິຕ຺ຕກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ນີລາສຸຄີວາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຈິຕ຺ຕກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ອາຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ມນຸສ຺ສໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສນ຺ຕຘມ຺ເມນ ນາມ ເອຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຣິ ນິພ຺ພາເນ ຈ ອຘິມຸຈ຺ຈິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄເຫ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໂກ ນາມ ນາເມນ. ໂສ ຠຄວຕິ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຣິຍານຸກູລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎາຍຕນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຌານປາທກໍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນຈິເຣເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໐.໑-໗) –

‘‘ກຓິກາຣໍວ ໂຊຕນ຺ຕໍ, ນິສິນ຺ນໍ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ;

ອທ຺ທສໍ ວິຣຊໍ ພຸທ຺ຘໍ, ວິປສ຺ສິໍ ໂລກນາຍກໍ.

‘‘ຕີຓິ ກິງ຺ກຓິປຸປ຺ຜານິ, ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ອຠິໂຣປຍິໍ;

ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠິປູເຊຕ຺ວາ, ຄຈ຺ຉາມິ ທກ຺ຂິຓາມຸໂຂ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ສຸກເຕນ, ເຈຕນາປຓິຘີຫິ ຈ;

ຊຫິຕ຺ວາ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ຕາວຕິໍສໍ ອຄຈ຺ຉຫໍ.

‘‘ເອກນວຸເຕ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ພຸທ຺ຘມຠິປູຊຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ຣາຊຄຫໍ ອຸປຄໂຕ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ, ອຣຎ຺ເຎ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫາສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປມາທວິຫາຣນິເວທເນນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ນີລາສຸຄີວາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໒໒. ຕຕ຺ຖ ນີລາສຸຄີວາຕິ ນີລສຸຄີວາ, ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖຎ຺ເຫຕ຺ຖ ທີໂຆ ກໂຕ, ຣາຊິວນ຺ຕຕາຍ ສຸນ຺ທຣາຍ ຄີວາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ນີລວຓ຺ຓຕາຍ ນີລາ. ໂສຠນກຓ຺ຐຕາຍ ສຸຄີວາ. ສິຂິໂນຕິ ມຕ຺ຖເກ ຊາຕາຍ ສິຂາຍ ສສ຺ສິຣິກຠາເວນ ສິຂິໂນ. ໂມຣາຕິ ມຍູຣາ. ກາຣມ຺ຠິຍນ຺ຕິ ກາຣມ຺ພຣຸກ຺ເຂ. ກາຣມ຺ຠິຍນ຺ຕິ ວາ ຕສ຺ສ ວນສ຺ສ ນາມໍ. ຕສ຺ມາ ກາຣມ຺ຠິຍນ຺ຕິ ກາຣມ຺ຠນາມເກ ວເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິນທນ຺ຕີຕິ ປາວຸສ຺ສກາເລ ເມຆຄຊ຺ຊິຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເກກາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອຸຕຸສມ຺ປທາສິທ຺ເຘນ ສເຣນ ຫໍສາທິເກ ອຠິຠວນ຺ຕາ ວິຍ ນທນ຺ຕິ. ເຕຕິ ເຕ ໂມຣາ. ສີຕວາຕກີຬິຕາຕິ ສີເຕນ ເມຆວາເຕນ ສຎ຺ຊາຕກີຬິຕາ ມຘຸຣວສ຺ສິຕໍ ວສ຺ສນ຺ຕາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕສມ຺ມທວິໂນທນຕ຺ຖໍ ສຍິຕໍ, ກາຍກິລມຖປຏິປສ຺ສມ຺ຠນາຍ ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕເວລາຍໍ ສຸປນ຺ຕໍ. ຌາຍນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຌາເນຫິ ຌາຍນສີລໍ ຠາວນານຸຍຸຕ຺ຕໍ. ນິໂພເຘນ຺ຕີຕິ ປໂພເຘນ຺ຕິ. ‘‘ອິເມປິ ນາມ ນິທ຺ທໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຊາຄຣນ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນາຫ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຸປ຺ປາທເນນ ສຍນໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຈິຕ຺ຕກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ໂຄສາລຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອຫໍ ໂຂ ເວຬຸຄຸມ຺ພສ຺ມິນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂຄສາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ອາຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍໍ ໂອລມ຺ພມານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປໍສຸກູລຈີວຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຣຫທ຺ຘໂຊ ວຕາຍ’’ນ຺ຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊຫິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ອິພ຺ຠກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ໂຄສາໂລ ນາມ ນາເມນ. ໂສເຓນ ປນ ໂກຏິກຓ຺ເຓນ ກຕປຣິຈຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ໂສປິ ນາມ ມຫາວິຠໂວ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນາຫ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຣິຍານຸກູລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕຄາມສ຺ສ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ມິໍ ສານຸປພ຺ພເຕ ວິຫາສິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ທິວເສ ທິວເສ ຠິກ຺ຂໍ ເທຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ມາຕາ ມຘຸສກ຺ຂຣາຠິສງ຺ຂຕໍ ປາຍາສໍ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ຉາຍາຍໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ເວຬຸຄຸມ຺ພສ຺ສ ມູເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຘວິຕປຕ຺ຕປາຓີ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິ. ໂຠຊນສປ຺ປາຍລາເຠນ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ກລ຺ລຕາຍ ສມາຫິໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິເກ ຕິກ຺ເຂ ສູເຣ ວຫນ຺ເຕ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ຠາວນໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປນ຺ໂຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໐.໘-໑໔) –

‘‘ຫິມວນ຺ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ, ອຸທງ຺ຄໂຓ ນາມ ປພ຺ພໂຕ;

ຕຕ຺ຖທ຺ທສໍ ປໍສຸກູລໍ, ທຸມຄ຺ຄມ຺ຫິ ວິລມ຺ພິຕໍ.

‘‘ຕີຓິ ກິງ຺ກຓິປຸປ຺ຜານິ, ໂອຈິນິຕ຺ວານຫໍ ຕທາ;

ເຫຏ຺ຐາ ປຫຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ເຕນ, ປໍສຸກູລໍ ອປູຊຍິໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ສຸກເຕນ, ເຈຕນາປຓິຘີຫິ ຈ;

ຊຫິຕ຺ວາ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ຕາວຕິໍສໍ ອຄຈ຺ຉຫໍ.

‘‘ເອກນວຸເຕ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ກມ຺ມມກຣິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ປູຊິຕ຺ວາ ອຣຫທ຺ຘຊໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖໍ ປພ຺ພຕສານຸເມວ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ເວຬຸຄຸມ຺ພສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໒໓. ຕຕ຺ຖ ເວຬຸຄຸມ຺ພສ຺ມິນ຺ຕິ ເວຬຸຄຈ຺ຉສ຺ສ ສມີເປ, ຕສ຺ສ ຉາຍາຍໍ. ຠຸຕ຺ວານ ມຘຸປາຍສນ຺ຕິ ມຘຸປສິຕ຺ຕປາຍາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ. ປທກ຺ຂິຓນ຺ຕິ ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາເຫນ, ສຕ຺ຖຸ ໂອວາທສ຺ສ ສມ຺ມາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ, ຍທິປິ ອິທານິ ກຕກິຈ຺ໂຈ, ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ປນ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສານຸໍ ປຏິຄມິສ຺ສາມີຕິ ປຸພ຺ເພ ມຍາ ວຸຕ຺ຖປພ຺ພຕສານຸເມວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມິ. ວິເວກມນຸພ຺ຣູຫຍນ຺ຕິ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິກາຍວິເວກຎ຺ຈ ປຣິພ຺ຣູຫຍນ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວາ ປຣິພ຺ຣູຫນເຫຕຸ ຄມິສ຺ສາມີຕິ. ເອວໍ ປນ ວຕ຺ວາ ເຖໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ຄໂຕ, ອຍເມວ ຈ ອິມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາ ອໂຫສິ.

ໂຄສາລຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສຸຄນ຺ຘຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອນຸວສ຺ສິໂກ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸຄນ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ອິໂຕ ທ຺ວານວຸເຕ ກປ຺ເປ ຕິສ຺ສສ຺ສ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກາເລ ມນຸສ຺ສໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ມິຄພ຺ຍຘເນນ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ປທວຬຎ຺ຊໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄໂຕ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ປທເຈຕິຍານິ ທິສ຺ວາ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາຣຕາຍ ‘‘ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອິມານິ ປທານີ’’ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ໂກຣຓ຺ຑກປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ມຫຄ຺ຆໂຄສິຕຈນ຺ທນໍ ປິສິຕ຺ວາ ເຕນ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ – ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ມຍ຺ຫໍ ສຣີຣໍ ເອວໍສຸຄນ຺ຘໍ ໂຫຕູ’’ຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎານິປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ພຫູນິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານິ ກຕ຺ວາ ສຸຄຕີສຸ ເອວ ປຣິວຕ຺ຕມາໂນ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາຕຸ ສຣີຣໍ ສກລມ຺ປິ ເຄຫໍ ສຸຣຠິຄນ຺ຘໍ ວາຍຕິ. ຊາຕທິວເສ ປນ ວິເສສໂຕ ປຣມສຸຄນ຺ຘໍ ສາມນ຺ຕເຄເຫສຸປິ ວາຍເຕວ. ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຄນ຺ໂຘຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ມຫາເສລຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໐.໑໕-໒໔) –

‘‘ວນກມ຺ມິໂກ ປຸເຣ ອາສິໍ, ປິຕຸມາຕຸມເຕນຫໍ;

ປສຸມາເຣນ ຊີວາມິ, ກຸສລໍ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕິ.

‘‘ມມ ອາສຍສາມນ຺ຕາ, ຕິສ຺ໂສ ໂລກຄ຺ຄນາຍໂກ;

ປທານິ ຕີຓິ ທສ຺ເສສິ, ອນຸກມ຺ປາຍ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ອກ຺ກນ຺ເຕ ຈ ປເທ ທິສ຺ວາ, ຕິສ຺ສນາມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ຫຏ຺ໂຐ ຫຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ເຕນ, ປເທ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາທຍິໍ.

‘‘ໂກຣຓ຺ຑໍ ປຸປ຺ຜິຕໍ ທິສ຺ວາ, ປາທປໍ ຘຣຓີຣຸຫໍ;

ສໂກສກໍ ຄເຫຕ຺ວານ, ປທເສຏ຺ຐໍ ອປູຊຍິໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ສຸກເຕນ, ເຈຕນາປຓິຘີຫິ ຈ;

ຊຫິຕ຺ວາ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ຕາວຕິໍສມຄຈ຺ຉຫໍ.

‘‘ຍໍ ຍໍ ໂຍນຸປປຊ຺ຊາມິ, ເທວຕ຺ຕໍ ອຖ ມານຸສໍ;

ໂກຣຓ຺ຑກຉວີ ໂຫມິ, ສຸປ຺ປຠາໂສ ຠວາມຫໍ.

‘‘ທ຺ເວນວຸເຕ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ກມ຺ມມກຣິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ປທປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸວສ຺ສິໂກ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໒໔. ຕຕ຺ຖ ອນຸວສ຺ສິໂກຕິ ອນຸຄໂຕ ອຸປຄໂຕ ວສ຺ສໍ ອນຸວສ຺ໂສ, ອນຸວສ຺ໂສວ ອນຸວສ຺ສິໂກ. ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄໂຕ, ປພ຺ພຊິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຄຕວສ຺ສມຕ຺ໂຕ ເອກວສ຺ສິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອນຸຄຕໍ ປຈ຺ຉາຄຕໍ ອປຄຕໍ ວສ຺ສໍ ອນຸວສ຺ສໍ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອນຸວສ຺ສິໂກ. ຍສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວສ຺ສໍ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ນ ຄຓນູປຄຕໍ, ໂສ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອວສ຺ສິໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປສ຺ສ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕນ຺ຕິ ຕວ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຸຘມ຺ມຠາວໍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕໍ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານິກຕໍ ປສ຺ສ, ຍຕ຺ຖ ອນຸວສ຺ສິໂກ ຕຸວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຕຍາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ ສຈ຺ຉິກຕາ, ຕໂຕ ເອວ ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນໍ ອນຸສິຏ຺ຐິ ໂອວາໂທ ອນຸສິກ຺ຂິໂຕຕິ ກຕກິຈ຺ຈຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕານໍ ປຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວທຕີຕິ.

ສຸຄນ຺ຘຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ນນ຺ທິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ໂອຠາສຊາຕນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ນນ຺ທິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສຕ຺ຖຣິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ເຈຕິເຍ ຈນ຺ທນສາເຣນ ເວທິກໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຸຬາຣໍ ປູຊາສກ຺ກາຣໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ອາຈິນິຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ນນ຺ທິໍ ຊເນນ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ ນນ຺ທິໂຍຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອນຸຣຸທ຺ຘາທີສຸ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊນ຺ເຕສຸ ສຍມ຺ປິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກຕາຘິກາຣຕາຍ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໕.໑໕-໒໐) –

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ຊິໂນ, ໂລກເຊຏ຺ໂຐ ນຣາສໂຠ;

ຊລິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິຂນ຺ໂຘວ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ.

‘‘ນິພ຺ພຸເຕ ຈ ມຫາວີເຣ, ຖູໂປ ວິຕ຺ຖາຣິໂກ ອຫຸ;

ທູຣໂຕວ ອຸປຏ຺ເຐນ຺ຕິ, ຘາຕຸເຄຫວຣຸຕ຺ຕເມ.

‘‘ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ອກໍ ຈນ຺ທນເວທິກໍ;

ທິສ຺ສຕິ ຖູປຂນ຺ໂຘ ຈ, ຖູປານຸຈ຺ຉວິໂກ ຕທາ.

‘‘ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານມ຺ຫິ, ເທວຕ຺ເຕ ອຖ ມານຸເສ.

ໂອມຕ຺ຕໍ ເມ ນ ປສ຺ສາມິ, ປຸພ຺ພກມ຺ມສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ປຎ຺ຈທສກປ຺ປສເຕ, ອິໂຕ ອຏ຺ຐ ຊນາ ອຫຸໍ;

ສພ຺ເພ ສມຕ຺ຕນາມາ ເຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາຈີນວໍສມິຄທາເຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ເຖເຣ ເອກທິວສໍ ມາໂຣ ປາປິມາ ຠິໍສາເປຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ເຠຣວຣູປໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ‘‘ມາໂຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປາປິມ, ເຍ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ຕວ ກິຣິຍາ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ຕໂຕນິທານໍ ປນ ຕ຺ວໍ ເອວ ວິຆາຕໍ ອນຕ຺ຖໍ ປາປຸຓິສ຺ສສີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂອຠາສຊາຕໍ ຜລຄ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໒໕. ຕຕ຺ຖ ໂອຠາສຊາຕນ຺ຕິ ຎາໂຓຠາເສນ ຊາໂຕຠາສໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ເຕນ ອນວເສສໂຕ ກິເລສນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຫຕວິທ຺ຘໍສິຕຠາວໂຕ ອຕິວິຍ ປຠສ຺ສຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜລຄນ຺ຕິ ຜລໍ ຄຕໍ ອຸປຄຕໍ, ອຄ຺ຄຜລຎາຓສຫິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຂີຓາສວສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ສາມຎ຺ເຎນ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຓ຺ຫໂສ’’ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ນິໂຣຘນິນ຺ນຕາຍ ຂີຓາສວານໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ຜເລນ ສຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ຕາທິສນ຺ຕິ ຕຖາຣູປໍ, ອຣຫນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສຊ຺ຊາຕິ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ປຣິຠຸຍ຺ຍ. ກຓ຺ຫາຕິ ມາຣໍ ອາລປຕິ, ໂສ ຫິ ກຓ຺ຫກມ຺ມຕ຺ຕາ ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິຕາຍ ຈ ‘‘ກຓ຺ໂຫ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ນິຄຈ຺ຉສີຕິ ອິຘ ກຸຈ຺ຉິອນຸປ຺ປເວສາທິນາ ນິຣຕ຺ຖກໍ ກາຍປຣິສ຺ສມໍ ທຸກ຺ຂໍ, ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ອປ຺ປຕິກາຣໍ ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ອຸປຄມິສ຺ສສິ ປາປຸຓິສ຺ສສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມາໂຣ ‘‘ຊານາຕິ ມໍ ສມໂຓ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວນ຺ຕຣຘາຍີຕິ.

ນນ຺ທິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຠຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສຸຕ຺ວາ ສຸຠາສິຕໍ ວາຈນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຠຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖນກາເລ ປຐມໍ ຈຕູຫິ ຄາຖາຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ເຕນສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມພເລນ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ອປາຍປຏິສນ຺ຘິ ນາມ ນາໂຫສິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ປທຸມຸຕ຺ຕຣໍ ຊິນໍ, ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຠໂຍ ສຍມ຺ຠຸໍ;

ນ ຄຈ຺ຉິ ກປ຺ປານິ ອປາຍຠູມິໍ, ສຕສຫສ຺ສານິ ອຸຬາຣສທ຺ໂຘ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໕.໒໒໑)

ເຂຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາທີຫິ ຕສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພປຈ຺ຉິມສນ຺ນິຏ຺ຐານເຈຕນານໍ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣຠາເວນ ໂສ ອປຣິເມຍ຺ໂຍ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ໂທ ກຸສລາຠິສນ຺ໂທ ຕາທິໂສ ອໂຫສິ. ‘‘ອຈິນ຺ຕິເຍ ປສນ຺ນານໍ, ວິປາໂກ ໂຫຕິ ອຈິນ຺ຕິໂຍ’’ຕິ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໘໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຫິ ຠເວ ອຸປຈິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ຕສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກມໂຫສິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເກຕກປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊມກາສິ. ເອວໍ ອຸຬາເຣຫິ ປຸຎ຺ຎວິເສເສຫິ ສຸຄຕີສຸ ເອວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣຎ຺ໂຎ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຠໂຍຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ໂສ ນິຄຓ຺ເຐນ ນາຏປຸຕ຺ເຕນ ອຸຠໂຕໂກຏິກໍ ປຎ຺ຫໍ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປຫີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ອເນກໍສພ຺ຍາກຣຓຠາເວ ຠຄວຕາ ກຖິເຕ ນິຄຓ຺ຐານໍ ປຣາຊຍໍ, ສຕ຺ຖຸ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ປຏິເວເທສິ. ຕໂຕ ຣຎ຺ເຎ ພິມ຺ພິສາເຣ ກາລງ຺ກເຕ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕາລຈ຺ຉິຄ຺ຄຬູປມສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໒.໑໗-໒໒) –

‘‘ວິນຕານທິຍາ ຕີເຣ, ວິຫາສິ ປຸຣິສຸຕ຺ຕໂມ;

ອທ຺ທສໍ ວິຣຊໍ ພຸທ຺ຘໍ, ເອກຄ຺ຄໍ ສຸສມາຫິຕໍ.

‘‘ມຘຸຄນ຺ຘສ຺ສ ປຸປ຺ເຜນ, ເກຕກສ຺ສ ອຫໍ ຕທາ;

ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐມປູຊຍິໍ.

‘‘ເອກນວຸເຕ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິປູຊຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປຕ຺ຕິກິຕ຺ຕເນນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຕ຺ວາ ສຸຠາສິຕໍ ວາຈ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໒໖. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ວາຕິ ໂສຕໍ ໂອທຫິຕ຺ວາ, ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ. ສຸຠາສິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາສິຕໍ, ສມ຺ມເທວ ຠາສິຕໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໂຕ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຈ ກິຎ຺ຈິ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເອກນ຺ຕໂຕ ສາຘນວເສນ ຠາສິຕໍ ຈຕຸສຈ຺ຈວິຠາວນີຍຘມ຺ມກຖໍ. ນ ຫິ ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ອຕ຺ຖິ. ພຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສ຺ສ. ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸໂນຕິ ອາທິຈ຺ຈວໍເສ ສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ອາທິຈ຺ໂຈ ພນ຺ຘຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸ, ຠຄວາ. ຕສ຺ສ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸໂນ. ອາທິຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ພນ຺ຘູຕິ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸ, ຠຄວາ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາວໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ໂຍ ອນ຺ຘກາເຣ ຕມສີ ປຠງ຺ກໂຣ, ເວໂຣຈໂນ ມຓ຺ຑລີ ອຸຄ຺ຄເຕໂຊ;

ມາ ຣາຫຸ ຄິລີ ຈຣມນ຺ຕລິກ຺ເຂ, ປຊໍ ມມໍ ຣາຫຸ ປມຸຎ຺ຈ ສູຣິຍ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໙໑);

ປຈ຺ຈພ຺ຍຘິນ຺ຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິໍ. ຫີ-ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ນິປຸຓນ຺ຕິ ສຓ຺ຫໍ ປຣມສຸຂຸມໍ, ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈເມວ ວາ. ຫີ-ຕິ ວາ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈພ຺ຍຘິໍ ນິປຸຓໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ມາ ນ ທານິ ກິຎ຺ຈິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ກິໍ ປຏິວິຊ຺ຌີຕິ ອາຫ ‘‘ວາລຄ຺ຄໍ ອຸສຸນາ ຍຖາ’’ຕິ. ຍຖາ ສຕ຺ຕຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາລສ຺ສ ໂກຏິໍ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ ກຸສໂລ ອິສ຺ສາໂສ ອຸສຸນາ ກຓ຺ເຑນ ອວິຣຊ຺ຌນ຺ໂຕ ວິຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ເອວໍ ປຈ຺ຈພ຺ຍຘິໍ ນິປຸຓໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ອຠຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ໂລມສກງ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ທພ຺ພໍ ກຸສນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂລມສກງ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ນານາປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປຸນ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ສຕ຺ຖາຣາ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕປຏິປທາຍ ກຖິຕາຍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວເສນ ເຕນ ສາກຈ຺ຉໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ຕໍ ນ ສມ຺ປາຍາສິ. ອສມ຺ປາຍນ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ອນາຄເຕ ຕຸຍ຺ຫໍ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕໍ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຓິຘານໍ ອກາສິ, ອິຕໂຣ ‘‘ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕສຸ ປຐໂມ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສາກິຍຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ສຸຂຸມາລຠາເວນ ໂສຓສ຺ສ ວິຍ ປາທຕເລສຸ ໂລມານິ ຊາຕານິ, ເຕນສ຺ສ ໂລມສກງ຺ຄິໂຍຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ອິຕໂຣ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຈນ຺ທໂນຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ໂລມສກງ຺ຄິໂຍ ອນຸຣຸທ຺ຘາທີສຸ ສກ຺ຍກຸມາເຣສຸ ປພ຺ພຊນ຺ເຕສຸ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສໍເວເຊຕຸໍ ຈນ຺ທໂນ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອິຕໂຣ ‘‘ນ ຊານາມີ’’ຕິ. ປຸນ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ຕຍາ ‘ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕໍ ກເຖຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ ສງ຺ຄໂຣ ກໂຕ, ອິທານິ ປນ ນາມມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ໂຈເທສິ. ອິຕໂຣ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ມຍາ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ເພ ‘ອິມສ຺ສ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕໍ ກເຖສ຺ສາມີ’ຕິ ສງ຺ຄໂຣ ກໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາ ‘‘ອາມ, ກຸລປຸຕ຺ຕ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຕຍາ ເອວໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິປຓ຺ຓາສເກ ອາຄຕນເຍນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ໂລມສກງ຺ຄິໂຍ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາເຊຖ ມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ‘‘ນ, ໂຂ, ຕຖາຄຕາ ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ໂສ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອນຸຊານາຫິ ມໍ, ອມ຺ມ, ປພ຺ພຊິຕຸໍ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ມາຕຣາ ‘‘ຕາຕ, ສຸຂຸມາໂລ ຕ຺ວໍ ກຖໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສ຺ສຍສຫນຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ທພ຺ພໍ ກຸສໍ ໂປຏກິລ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໒໗. ຕຕ຺ຖ ທພ຺ພນ຺ຕິ ທພ຺ພຕິຓມາຫ, ຍໍ ‘‘ສທ຺ທຸໂລ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຸສນ຺ຕິ ກຸສຕິຓໍ, ໂຍ ‘‘ກາໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂປຏກິລນ຺ຕິ ສກຓ຺ຏກໍ ອກຓ຺ຏກຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉໍ. ອິຘ ປນ ສກຓ຺ຏກເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຸສີຣາທີນິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ. ທພ຺ພາທີນິ ຕິຓານິ ພີຣຓຕິຓານິ ປາເທຫິ ອກ຺ກນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂຊນການິ ຄມນນ຺ຕຣາຍກຣານິ ຈ, ຕານິ ຈ ປນາຫໍ ອຸຣສາ ປນຸທິສ຺ສາມິ ອຸຣສາປິ ອປເນສ຺ສາມິ. ເອວໍ ອປເນນ຺ໂຕ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ສຫນ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ຄຸມ຺ພນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ປາເທຫິ ອກ຺ກມເນຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວິເວກມນຸພ຺ຣູຫຍນ຺ຕິ ກາຍວິເວກໍ ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ອຸປຘິວິເວກຎ຺ຈ ອນຸພ຺ຣູຫຍນ຺ໂຕ. ຄຓສງ຺ຄຓິກຎ຺ຫິ ປຫາຍ ກາຍວິເວກໍ ອນຸພ຺ຣູຫຍນ຺ຕສ຺ເສວ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ, ນ ສງ຺ຄຓິກາຣຕສ຺ສ. ສມາຫິຕສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສມຖວິປສ຺ສນຎ຺ຈ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກິເລສານໍ ເຂປເນນ ອຸປຘິວິເວກາຘິຄໂມ, ນ ອສມາຫິຕສ຺ສ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິເວກມນຸພ຺ຣູຫຍນ຺ຕິ ກາຍວິເວກໍ ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ອຸປຘິວິເວກຎ຺ຈ ອນຸພ຺ຣູຫຍນ຺ໂຕ’’ຕິ. ເອວໍ ປນ ປຸຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ເຕ ມາຕາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕ, ປພ຺ພຊາ’’ຕິ ອນຸຊານິ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ຕໍ ສຕ຺ຖາ ປພ຺ພາເຊສິ. ຕໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ສຸຂຸມາໂລ ກິໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ອຣຎ຺ເຎ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ເຕສມ຺ປິ ຕເມວ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໒.໒໓-໒໗) –

‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫໍ;

ຣຖິຍໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕໍ, ນານາປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊຍິໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິປູຊຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ຕໍເຍວ ຄາຖໍ ອຠາສີຕິ.

ໂລມສກງ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຊມ຺ພຸຄາມິຍປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ກຈ຺ຈິ ໂນ ວຕ຺ຖປສຸໂຕຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຊມ຺ພຸຄາມິຍປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ອາຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ ເວສ຺ສຠຸສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ເອກທິວສໍ ກິໍສຸການິ ປຸປ຺ຜານິ ທິສ຺ວາ ຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອາກາເສ ຂິປນ຺ໂຕ ປູເຊສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ຕາວຕິໍເສສຸ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຈມ຺ປາຍໍ ຊມ຺ພຸຄາມິຍສ຺ສ ນາມ ອຸປາສກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ຕາວຕິໍເສສຸ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຈມ຺ປາຍໍ ຊມ຺ພຸຄາມິຍສ຺ສ ນາມ ອຸປາສກສ຺ສ ປຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເຕນສ຺ສ ຊມ຺ພຸຄາມິຍປຸຕ຺ໂຕຕ຺ເວວ ສມຎ຺ຎາ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສໍເວໂຄ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາເກເຕ ອຎ຺ຊນວເນ ວສຕິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ສາສເນ ອຠິຣໂຕ ວິຫຣຕິ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂນ ວຕ຺ຖປສຸໂຕ’’ຕິ ຄາຖໍ ລິຂິຕ຺ວາ ເປເສສິ. ໂສ ຕໍ ວາເຈຕ຺ວາ, ‘‘ປິຕາ ເມ ປມາທວິຫາຣໍ ອາສງ຺ກຕິ, ອຫຎ຺ຈ ອຊ຺ຊາປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິໍ ນາຕິວຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສໍເວຄຊາໂຕ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໐.໒໕-໓໐) –

‘‘ກິໍສຸກໍ ປຸປ຺ຜິຕໍ ທິສ຺ວາ, ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ ອຎ຺ຊລິໍ;

ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐໍ ສຣິຕ຺ວານ, ອາກາເສ ອຠິປູຊຍິໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ສຸກເຕນ, ເຈຕນາປຓິຘີຫິ ຈ;

ຊຫິຕ຺ວາ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ຕາວຕິໍສມຄຈ຺ຉຫໍ.

‘‘ເອກຕິໍເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ກມ຺ມມກຣິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ຎາຕີນໍ ວສນນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຎາຕກາ ປສນ຺ນມານສາ ພຫູ ສງ຺ຆາຣາເມ ກາເຣສຸໍ. ເຖໂຣປິ ສກປິຕຣາ ເປສິຕໍ ຄາຖໍ ອງ຺ກຸສໍ ກຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕປິ ປິຕຸປູຊນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂນ ວຕ຺ຖປສຸໂຕ’’ຕິ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໒໘. ຕຕ຺ຖ ກຈ຺ຈີຕິ ປຸຈ຺ຉາຍໍ ນິປາໂຕ. ໂນຕິ ປຏິເສເຘ. ວຕ຺ຖປສຸໂຕຕິ ວຕ຺ເຖ ປສຸໂຕ ວຕ຺ຖປສຸໂຕ, ຈີວຣມຓ຺ຑນາຠິຣໂຕ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑນາທິຈາປລ຺ລປຏິກ຺ເຂປສ຺ສາປິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ນ ວຕ຺ຖປສຸໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ຠູສນາຣໂຕຕິ ອຕ຺ຕຠາວວິຠູສນາຍ ຣໂຕ ອຠິຣໂຕ, ຍເຖກຈ຺ເຈ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ຈປລາ ກາຍທຬ຺ຫິພຫຸລາ ຈີວຣາທິປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣສ຺ສ ຈ ມຓ຺ຑນວິຠູສນຏ຺ຐານາຍ ຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ກິເມວ ປຣິກ຺ຂາຣປສຸໂຕ ຠູສນາຣໂຕ ຈ ນາໂຫສີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປທທ຺ວຍສ຺ສາປິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລມຍໍ ຄນ຺ຘນ຺ຕິ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວາປາທເນນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ສີລສ຺ສ ວເສນ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ໂຍ ຈ ສີລວຕໍ ປຊາຕິ ນ ອິຕຣາ ທຸສ຺ສີລປຊາ, ທຸສ຺ສີລຕ຺ຕາເຍວ ທຸສ຺ສິລ຺ຍມຍໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ວາຍຕິ, ເອວໍ ຕ຺ວໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ອວາຍິຕ຺ວາ ກຈ຺ຈິ ສີລມຍໍ ຄນ຺ຘໍ ວາຍສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ເນຕຣາ ປຊາຕິ ນ ອິຕຣາ ທຸສ຺ສີລປຊາ, ຕໍ ກຈ຺ຈິ ນ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ສີລມຍໍ ຄນ຺ຘໍ ວາຍສີຕິ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ສີລຄນ຺ຘວາຍນເມວ ວິຠາເວຕິ.

ຊມ຺ພຸຄາມິຍປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຫາຣິຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສມຸນ຺ນມຍມຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຫາຣິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ ສຸທສ຺ສນໍ ນາມ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ກຸຏຊປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ສຸຄຕີສຸເຍວ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຫາຣິໂຕຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ກຸລຣູປາທີຫິ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຸມາຣິກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘີຕຣໍ ອາເນສຸໍ. ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ໂຠຄສຸຂໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ຕສ຺ສາ ຈ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຘມ຺ມຕາຍ ໂຈທິຍມາໂນ ‘‘ອີທິສໍ ນາມ ຣູປໍ ນຈິຣສ຺ເສວ ຊຣາຍ ມຈ຺ຈຸນາ ຈ ອຠິປ຺ປມທ຺ທີຍຕີ’’ຕິ ສໍເວຄໍ ປຏິລຠິ. ກຕິປຍທິວສາຕິກ຺ກເມເນວ ຈສ຺ສ ຠຣິຍໍ ກຓ຺ຫສປ຺ໂປ ຑໍສິຕ຺ວາ ມາເຣສິ. ໂສ ເຕນ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຆຣພນ຺ຘເນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ຈ ຈຣິຍານຸກູລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ອຸຊຸຄຕໍ ນ ໂຫຕິ. ໂສ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຸສຸກາຣໍ ອຸສຸທຓ຺ຑໍ ຍນ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ອເຈຕນມ຺ປິ ນາມ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ອຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸຊຸໍ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕວ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ໂນ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ອຸປຣິ ອາກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ໂອວາທໍ ເທນ຺ໂຕ ‘‘ສມຸນ຺ນມຍມຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ອຍເມວ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕານໍ ປຣໍ ວິຍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອຠາສີຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

໒໙. ຕຕ຺ຖ ສມຸນ຺ນມຍນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ອຸນ຺ນເມນ຺ໂຕ, ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຖ ວາ ສມຸນ຺ນມຍາຕິ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂໂຕ ສມຸນ຺ນເມຫິ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ຫີນວີຣິຍຕາຍ ຕວ ຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານວີຖິໍ ນປ຺ປຏິປຊ຺ຊຕິ ເຈ, ຕໍ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວເສນ ສມ຺ມາ ອຸນ຺ນເມຫິ, ອໂນນຕໍ ອນປນຕໍ ກໂຣຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ປນ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸສຸກາໂຣວ ເຕຊນໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຸຊຸໍ ກຣິຕ຺ວານ, ອວິຊ຺ຊໍ ຠິນ຺ທ ຫາຣິຕາຕິ. ຍຖາ ນາມ ອຸສຸກາໂຣ ກຓ຺ຑໍ ອີສກມ຺ປິ ໂອນຕໍ ອປນຕຎ຺ຈ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ລກ຺ຂໍ ຠິນ຺ທນຕ຺ຖໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ໂກສຊ຺ຊປາຕໂຕ ອຣກ຺ຂເຓນ ໂອນຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໂຕ ອຣກ຺ຂເຓນ ອປນຕໍ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອປ຺ປນາປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸຊຸໍ ກຣິຕ຺ວານ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ສີຆໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາເຓນ ອວິຊ຺ຊໍ ຠິນ຺ທ ປທາເລຫີຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖໂຣ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນຈິເຣເນວ ອຣຫາ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໓໕.໓໙-໔໓) –

‘‘ຫິມວນ຺ຕສ຺ສາວິທູເຣ, ວສໂລ ນາມ ປພ຺ພໂຕ;

ພຸທ຺ໂຘ ສຸທສ຺ສໂນ ນາມ, ວສເຕ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ.

‘‘ປຸປ຺ຜໍ ເຫມວນ຺ຕໍ ຄຍ຺ຫ, ເວຫາສໍ ອຄມາສຫໍ;

ຕຕ຺ຖທ຺ທສາສິໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ໂອຆຕິຓ຺ຓມນາສວໍ.

‘‘ປຸປ຺ຜໍ ກຸຏຊມາທາຍ, ສີເສ ກຕ຺ວານຫໍ ຕທາ;

ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິໂຣເປສິໍ, ສຍມ຺ຠຸສ຺ສ ມເຫສິໂນ.

‘‘ເອກຕິໍເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິປູຊຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ປຸປ຺ຜປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕປິ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຫາຣິຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອຸຕ຺ຕິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອາພາເຘ ເມ ສມຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸຕ຺ຕິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈຕຸນວຸເຕ ກປ຺ເປ ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຈນ຺ທຠາຄາຍ ນທິຍາ ມຫາຣູໂປ ສຸສຸມາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ໂສ ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນທິຍາ ຕີຣໍ ອຸປຄຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປາຣໍ ເນຕຸກາໂມ ຕີຣສມີເປ ນິປຊ຺ຊິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປາເທ ຐເປສິ. ໂສ ຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ໂຄ ປີຕິເວເຄນ ທິຄຸຓຸສ຺ສາໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ໂສຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ສີເຆນ ຊເວນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣຕີຣໍ ເນສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອິໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈຕຸນວຸເຕ ກປ຺ເປ ອມຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສ ຕຖາ ສຸຄຕີສຸເຍວ ປຣິພ຺ຠມນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕິໂຍ ນາມ ນາເມນ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ‘‘ອມຕໍ ປຣິເຍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ສີລາທີນໍ ອວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສງ຺ເຂເປເນວ ໂອວາທໍ ຍາຈິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕສ຺ສ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວໍ, ອຸຕ຺ຕິຍ, ອາທິເມວ ວິໂສເຘຫີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໙) ສງ຺ເຂເປເນວ ໂອວາທໍ ອທາສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສນສ຺ສ ອາພາໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປນ ອາພາເຘ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໓.໑໖໙-໑໗໙) –

‘‘ຈນ຺ທຠາຄານທີຕີເຣ, ສຸສຸມາໂຣ ອຫໍ ຕທາ;

ສໂຄຈຣປສຸໂຕຫໍ, ນທິຕິຕ຺ຖໍ ອຄຈ຺ຉຫໍ.

‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ຕມ຺ຫິ ສມເຍ, ສຍມ຺ຠູ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ;

ນທິໍ ຕຣິຕຸກາໂມ ໂສ, ນທິຕິຕ຺ຖໍ ອຸປາຄມິ.

‘‘ອຸປຄເຕ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ເຘ, ອຫມ຺ປິ ຕຕ຺ຖຸປາຄມິໍ;

ອຸປຄນ຺ຕ຺ວານ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ອິມໍ ວາຈໍ ອຸທີຣຍິໍ.

‘‘ອຠິຣູຫ ມຫາວີຣ, ຕາເຣສ຺ສາມິ ອຫໍ ຕຸວໍ;

ເປຕ຺ຕິກໍ ວິສຍໍ ມຍ຺ຫໍ, ອນຸກມ຺ປ ມຫາມຸນິ.

‘‘ມມ ອຸຄ຺ຄຊ຺ຊນໍ ສຸຕ຺ວາ, ອຠິຣູຫິ ມຫາມຸນິ;

ຫຏ຺ໂຐ ຫຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ເຕນ, ຕາເຣສິໍ ໂລກນາຍກໍ.

‘‘ນທິຍາ ປາຣິເມ ຕີເຣ, ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ໂລກນາຍໂກ;

ອສ຺ສາເສສິ ມມໍ ຕຕ຺ຖ, ອມຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ.

‘‘ຕມ຺ຫາ ກາຍາ ຈວິຕ຺ວານ, ເທວໂລກໍ ອຄຈ຺ຉຫໍ;

ທິພ຺ພສຸຂໍ ອນຸຠວິໍ, ອຈ຺ຉຣາຫິ ປຸຣກ຺ຂໂຕ.

‘‘ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ເທວິນ຺ໂທ, ເທວຣຊ຺ຊມກາສຫໍ;

ຕີຓິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ມຫິຍາ ອິສ຺ສໂຣ ອຫຸໍ.

‘‘ວິເວກມນຸຍຸຕ຺ໂຕຫໍ, ນິປໂກ ຈ ສຸສໍວຸໂຕ;

ຘາເຣມິ ອນ຺ຕິມໍ ເທຫໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາສເນ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຕາເຣສິໍ ຍໍ ນຣາສຠໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຕຣຓາຍ ອິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓາກາຣວິຠາວນມຸເຂນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອາພາເຘ ເມ ສມຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໓໐. ຕຕ຺ຖ ອາພາເຘ ເມ ສມຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ສຣີຣສ຺ສ ອາພາຘນໂຕ ‘‘ອາພາໂຘ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ວິສຠາຄຘາຕຸກ຺ໂຂຠເຫຕຸເກ ໂຣເຄ ມຍ຺ຫໍ ສຎ຺ຊາເຕ. ສຕິ ເມ ອຸທປຊ຺ຊຖາຕິ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຂ ເມ ອາພາໂຘ, ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍທິທໍ ອາພາໂຘ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍ. ຍາວ ປນາຍໍ ອາພາໂຘ ນ ວຑ຺ຒຕິ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ ‘ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອສຈ຺ຉິກຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’’ຕິ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸຠູຕາ ສຕິ ຕສ຺ເສວ ອາພາຘສ຺ສ ວເສນ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ປີຬິຍມານສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ອຸທປາທິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາໂພໂຘ ເມ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ກາໂລ ເມ ນປ຺ປມຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຫິ ສຕິໍ ອງ຺ກຸສໍ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ.

ອຸຕ຺ຕິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ໂຄ

໑. ຄຫ຺ວຣຕີຣິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຜຸຏ຺ໂຐ ຑໍເສຫີຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຄຫ຺ວຣຕີຣິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ອິໂຕ ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ມິຄລຸທ຺ໂທ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣນ຺ໂຕ ອທ຺ທສ ສິຂິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ເທວນາຄຍກ຺ຂານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ, ທິສ຺ວາ ປນ ປສນ຺ນມານໂສ ‘‘ຘມ຺ໂມ ເອສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ໂສ ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ປຸນ ອປຣາປຣໍ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ອຄ຺ຄິທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປສາໂທ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫ຺ວຣຕີເຣ ນາມ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐາເນ ວສຕິ. ເຕນສ຺ສ ຄຫ຺ວຣຕີຣໂຍຕິ ສມຎ຺ຎາ ອໂຫສິ. ໂສ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໒.໔໔-໕໐) –

‘‘ມິຄລຸທ຺ໂທ ປຸເຣ ອາສິ, ອຣຎ຺ເຎ ວິປິເນ ອຫໍ;

ອທ຺ທສໍ ວິຣຊໍ ພຸທ຺ຘໍ, ເທວສງ຺ຆປຸຣກ຺ຂຕໍ.

‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ປກາເສນ຺ຕໍ, ເທເສນ຺ຕໍ, ອມຕໍ ປທໍ;

ອສ຺ໂສສິໍ ມຘຸຣໍ ຘມ຺ມໍ, ສິຂິໂນ ໂລກພນ຺ຘຸໂນ.

‘‘ໂຆເສ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທສິໍ, ອສມປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄເລ;

ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ອຸຕ຺ຕຣິໍ ທຸຕ຺ຕຣໍ ຠວໍ.

‘‘ເອກຕິໍເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ສຎ຺ຎມລຠິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ໂຆສສຎ຺ຎາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຎາຕກາ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສຸໍ. ໂສ ກຕິປຍທິວເສ ວສິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎເມວ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ຕໍ ຎາຕກາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ ຑໍສມກສາທິວເສນ ພຫຸປຣິສ຺ສຍໍ, ອິເຘວ ວສຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖໂຣ ‘‘ອຣຎ຺ຎວາໂສເຍວ ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວິເວກາຠິຣຕິກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ ຑໍເສຫີ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໓໑. ຕຕ຺ຖ ຜຸຏ຺ໂຐ ຑໍເສຫິ ມກເສຫີຕິ ຑໍສນສີລຕາຍ ‘‘ຑໍສາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຫິ ອນ຺ຘກມກ຺ຂິກາຫິ, ມກສນຎ຺ຎິເຕຫິ ຈ ສູຈິມຸຂປາເຓຫິ ຜຸສ຺ສິໂຕ ທຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ‘‘ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔) ວຸຕ຺ຕອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຍຄໂຕ ອຣຎ຺ເຎ. ພ຺ຣຫາວເນຕິ ມຫາຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉຄຫນຕາຍ ມຫາວເນ ອຣຎ຺ຎານິຍໍ. ນາໂຄ ສງ຺ຄາມສີເສວາຕິ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ວິຍ ສງ຺ຄາມມຸທ຺ຘນິ ປຣເສນາສມ຺ປຫາຣໍ. ‘‘ອຣຎ຺ຎວາໂສ ນາມ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິໂຕ ໂຖມິໂຕ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ສໂຕ ສຕິມາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຣ ຕສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ຑໍສາທິສມ຺ຜສ຺ເສ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ອຘິວາສເຍ ອຘິວາເສຍ຺ຍ ສເຫຍ຺ຍ, ‘‘ຑໍສາທໂຍ ມໍ ອາພາເຘນ຺ຕີ’’ຕິ ອຣຎ຺ຎວາສໍ ນ ຊເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄຫ຺ວຣຕີຣິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສຸປ຺ປິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອຊຣໍ ຊີຣມາເນນາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸປ຺ປິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ວສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ຜລາຜລໍ ອທາສິ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ກາເລ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ລທ຺ຘສໍເວໂຄ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ອໂຫສິ. ຊາຕິມເທນ ສຸຕມເທນ ຈ ອຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ໂຕ ປເຣ ຈ ວມ຺ເຠນ຺ໂຕ ວິຫາສິ. ໂສ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຣິຠູຕຣູເປ ສຸສານໂຄປກກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສຸປ຺ປິໂຍຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ອຖ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍຠູຕໍ ໂສປາກຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສໍເວໂຄ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ອຊຣໍ ຊີຣມາເນນາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໓໒. ຕຕ຺ຖ ອຊຣນ຺ຕິ ຊຣາຣຫິຕໍ, ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຎ຺ຫິ ອຊາຕຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ຊຣາ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຘິຄເຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສາ ນຕ຺ຖີຕິ ຊຣາຠາວເຫຕຸໂຕປິ ອຊຣໍ ນາມ. ຊີຣມາເນນາຕິ ຊີຣນ຺ເຕນ, ຂເຓ ຂເຓ ຊຣໍ ປາປຸຓນ຺ເຕນ. ຕປ຺ປມາເນນາຕິ ສນ຺ຕປ຺ປມາເນນ, ຣາຄາທີຫິ ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ ທຍ຺ຫມາເນນ. ນິພ຺ພຸຕິນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສນ຺ຕາປາຠາວໂຕ ນິພ຺ພຸຕສຠາວໍ ນິພ຺ພານໍ. ນິມິຍນ຺ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍໍ. ປຣມໍ ສນ຺ຕິນ຺ຕິ ອນວເສສກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣປຣິຬາຫວູປສມຘມ຺ມຕາຍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສນ຺ຕິໍ. ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ອນນຸພນ຺ຘຕ຺ຕາ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຂເຓ ຂເຓ ຊຣາຍ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ ຊີຣມາເນນ, ຕຖາ ຣາຄຄ຺ຄິອາທີຫິ ສນ຺ຕປ຺ປມາເນນ ຄໂຕ ເອວໍ ອນິຈ຺ເຈນ ທຸກ຺ເຂນ ອສາເຣນ ສພ຺ພຖາປິ ອນຸປສນ຺ຕສຠາເວນ ສອຸປທ຺ທເວນ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ອຊຣໍ ປຣມຸປສມຠູຕໍ ເກນຈິ ອນຸປທ຺ທຸຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ນິພ຺ພານໍ ນິມິຍໍ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍໍ ‘‘ມຫາ ວຕ ເມ ລາໂຠ ມຫາ ອຸທໂຍ ຫຕ຺ຖຄໂຕ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຓ຺ຑໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ນິຣເປກ຺ຂາ ຄຍ຺ຫມາເນນ ສມ຺ພຫຸມານາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວມຍໍ ເຖໂຣ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ນິຣເປກ຺ຂຕໍ, ນິພ຺ພານໍ ປຏິເປສິຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິມິຍໍ ປຣມໍ ສນ຺ຕິໍ, ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຣິພ຺ຣູຫຍນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໒.໕໑-໗໗) –

‘‘ວຣຸໂຓ ນາມ ນາເມນ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມນ຺ຕປາຣຄູ;

ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ ປຸຕ຺ຕານິ, ວນມຊ຺ໂຌຄຫິໍ ຕທາ.

‘‘ອສ຺ສມໍ ສຸກຕໍ ກຕ຺ວາ, ສຸວິຠຕ຺ຕໍ ມໂນຣມໍ;

ປຓ຺ຓສາລໍ ກຣິຕ຺ວານ, ວສາມິ ວິປິເນ ອຫໍ.

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ໂລກວິທູ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ;

ມມຸທ຺ຘຣິຕຸກາໂມ ໂສ, ອາຄຈ຺ຉິ ມມ ອສ຺ສມໍ.

‘‘ຍາວຕາ ວນສຓ຺ຑມ຺ຫິ, ໂອຠາໂສ ວິປຸໂລ ອຫຸ;

ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອານຸຠາເວນ, ປຊ຺ຊລີ ວິປິນໍ ຕທາ.

‘‘ທິສ຺ວານ ຕໍ ປາຏິຫີຣໍ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐສ຺ສ ຕາທິໂນ;

ປຕ຺ຕປຸຏໍ ຄເຫຕ຺ວານ, ຜເລນ ປູຊຍິໍ ອຫໍ.

‘‘ອຸປຄນ຺ຕ຺ວານ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ສຫຂາຣິມທາສຫໍ;

ອນຸກມ຺ປາຍ ເມ ພຸທ຺ໂຘ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິ.

‘‘ຂາຣິຠາຣໍ ຄເຫຕ຺ວານ, ປຈ຺ຉໂຕ ເອຫິ ເມ ຕຸວໍ;

ປຣິຠຸຕ຺ເຕ ຈ ສງ຺ຆມ຺ຫິ, ປຸຎ຺ຎໍ ຕວ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ປຸຏກໍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວານ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສທາສຫໍ;

ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ຕຸສິຕໍ ອຸປປຊ຺ຊຫໍ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ເພຫິ ນຈ຺ເຈຫິ, ຄີເຕຫິ ວາທິເຕຫິ ຈ;

ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ອນຸໂຠມິ ສທາ ສຸຂໍ.

‘‘ຍໍ ຍໍ ໂຍນຸປປຊ຺ຊາມິ, ເທວຕ຺ຕໍ ອຖ ມານຸສໍ;

ໂຠເຄ ເມ ອູນຕາ ນຕ຺ຖິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ຍາວຕາ ຈຕຸໂຣ ທີປາ, ສສມຸທ຺ທາ ສປພ຺ພຕາ;

ຜລໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ທຕ຺ວານ, ອິສ຺ສຣໍ ກາຣຍາມຫໍ.

‘‘ຍາວຕາ ເຍ ປກ຺ຂິຄຓາ, ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕນ຺ຕິ ເຈ;

ເຕປິ ເມ ວສມນ຺ເວນ຺ຕິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ຍາວຕາ ວນສຓ຺ຑມ຺ຫິ, ຍກ຺ຂາ ຠູຕາ ຈ ຣກ຺ຂສາ;

ກຸມ຺ຠຓ຺ຑາ ຄຣຸຬາ ຈາປິ, ປາຣິຈຣິຍໍ ອຸເປນ຺ຕິ ເມ.

‘‘ກຸມ຺ມາ ໂສຓາ ມຘຸກາຣາ, ຑໍສາ ຈ ມກສາ ອຸໂຠ;

ເຕປິ ມໍ ວສມນ຺ເວນ຺ຕິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ສຸປຓ຺ຓາ ນາມ ສກຸຓາ, ປກ຺ຂິຊາຕາ ມຫພ຺ພລາ;

ເຕປິ ມໍ ສຣຓໍ ຍນ຺ຕິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເຍປິ ທີຆາຍຸກາ ນາຄາ, ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ມຫາຍສາ;

ເຕປິ ມໍ ວສມນ຺ເວນ຺ຕິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ສີຫາ ພ຺ຍຄ຺ຆາ ຈ ທີປີ ຈ, ອຈ຺ຉໂກກຕຣຈ຺ຉກາ;

ເຕປິ ມໍ ວສມນ຺ເວນ຺ຕິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ໂອສຘີ ຕິຓວາສີ ຈ, ເຍ ຈ ອາກາສວາສິໂນ;

ສພ຺ເພ ມໍ ສຣຓໍ ຍນ຺ຕິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ສຸທຸທ຺ທສໍ ສຸນິປຸຓໍ, ຄມ຺ຠີຣໍ ສຸປ຺ປກາສິຕໍ;

ຜສ຺ສຍິຕ຺ວາ ວິຫຣາມິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ວິໂມກ຺ເຂ ອຏ຺ຐ ຜຸສິຕ຺ວາ, ວິຫຣາມິ ອນາສໂວ;

ອາຕາປີ ນິປໂກ ຈາຫໍ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເຍ ຜລຏ຺ຐາ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕາ, ຂີຓໂທສາ ມຫາຍສາ;

ອຫມຎ຺ຎຕໂຣ ເຕສໍ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ອຠິຎ຺ຎາປາຣມິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ສຸກ຺ກມູເລນ ໂຈທິໂຕ;

ສພ຺ພາສເວ ປຣິຎ຺ຎາຍ, ວິຫຣາມິ ອນາສໂວ.

‘‘ເຕວິຊ຺ຊາ ອິທ຺ຘິປຕ຺ຕາ ຈ, ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕາ ມຫາຍສາ;

ທິພ຺ພໂສຕໍ ສມາປນ຺ນາ, ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອຫໍ.

‘‘ສຕສຫສ຺ສິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ຜລໍ ອທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຜລທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາປິ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓວເສນ ອຠາສິ.

ສຸປ຺ປິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ໂສປາກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຍຖາປິ ເອກປຸຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂສປາກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ພີຊປູຣຜລານິ ສຕ຺ຖຸ ອຸປເນສິ. ປຏິຄ຺ຄເຫສິ ຠຄວາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຈ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ຆຸທ຺ເທສວເສນ ຕິຓ຺ຓໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍາວຕາຍຸກໍ ຂີຣຠຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ໂສ ເຕຫິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມຫິ ອປຣາປຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ເອກທາ ມນຸສ຺ສໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຂີຣຠຕ຺ຕໍ ອທາສິ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຸຄຕີສຸ ເອວ ປຣິພ຺ຠມນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ປຸຣິມກມ຺ມນິສ຺ສນ຺ເທນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ທຸຄ຺ຄຕິຕ຺ຖິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ທສ ມາເສ ກຸຈ຺ຉິນາ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ປຣິປກ຺ເກ ຄພ຺ເຠ ວິຊາຍນກາເລ ວິຊາຍິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ມຸຈ຺ຉໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ພຫຸເວລໍ ມຕາ ວິຍ ນິປຊ຺ຊິ. ຕໍ ຎາຕກາ ‘‘ມຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ຈິຕກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເທວຕານຸຠາເວນ ວາຕວຸຏ຺ຐິຍາ ອຸຏ຺ຐິຕາຍ ອຄ຺ຄິໍ ອທຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ທາຣໂກ ປຈ຺ຉິມຠາວິກຕ຺ຕາ ເທວຕານຸຠາເວນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ອໂຣໂຄ ນິກ຺ຂມິ. ມາຕາ ປນ ກາລມກາສິ. ເທວຕາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສຣູເປນ ສຸສານໂຄປກສ຺ສ ເຄເຫ ຐເປຕ຺ວາ ກຕິປຍກາລໍ ປຕິຣູເປນ ອາຫາເຣນ ໂປເສສິ. ຕໂຕ ປຣໍ ສຸສານໂຄປໂກ ຈ ນໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕິ. ໂສ ຕຖາ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕນ ສຸປິເຍນ ນາມ ທາຣເກນ ສທ຺ຘິໍ ກີຬນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ຕສ຺ສ ສຸສາເນ ຊາຕສໍວຑ຺ຒຠາວໂຕ ໂສປາໂກຕິ ສມຎ຺ຎາ ອໂຫສິ.

ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກໍ ຕໍ ຠຄວາ ປຈ຺ຈູສເວລາຍ ຎາຓຊາລໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍພນ຺ຘເວ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຎາຓຊລນ຺ໂຕຄຘໍ ທິສ຺ວາ ສຸສານຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ທາຣໂກ ປຸພ຺ພເຫຕຸນາ ໂຈທິຍມາໂນ ປສນ຺ນມານໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ປິຕຣາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ປິຕຣໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນສິ. ຕສ຺ສ ປິຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອນຸຊານິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ນິໂຍເຊສິ. ໂສ ເມຕ຺ຕາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸສາເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈ ຈິຣສ຺ເສວ ເມຕ຺ຕາຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໔໕.໑-໗) –

‘‘ກກຸສນ຺ໂຘ ມຫາວີໂຣ, ສພ຺ພຘມ຺ມານ ປາຣຄູ;

ຄຓມ຺ຫາ ວູປກຏ຺ໂຐ ໂສ, ອຄມາສິ ວນນ຺ຕຣໍ.

‘‘ພີຊມິຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວານ, ລຕາຍ ອາວຸຓິໍ ອຫໍ;

ຠຄວາ ຕມ຺ຫິ ສມເຍ, ຌາຍເຕ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ.

‘‘ທິສ຺ວານຫໍ ເທວເທວໍ, ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ;

ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສ຺ສ ວີຣສ຺ສ, ພີຊມິຎ຺ຊມທາສຫໍ.

‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກປ຺ປມ຺ຫິ, ຍໍ ມິຎ຺ຊມທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພີຊມິຎ຺ຊສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫາ ຫຸຕ຺ວາ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ໂສສານິກຠິກ຺ຂູນໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນາວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາປິ ເອກປຸຕ຺ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໓໓. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເອກປຸຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸນາຕິ ຈ ກຸລວໍສໍ ຕາຍຕິ ຈາຕິ ປຸຕ຺ໂຕ, ອຕ຺ຣຊາທິເຠໂທ ປຸຕ຺ໂຕ. ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ເອກປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ເອກປຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ. ວິສເຍ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ປິຍສ຺ມິນ຺ຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ພຕາຍ ເຈວ ເອກປຸຕ຺ຕຕາຍ ຈ ຣູປສີລາຈາຣາທີຫິ ຈ ເປມກຣຓຏ຺ຐານຠູເຕ. ກຸສລີຕິ ກຸສລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຂມໍ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ, ຕໍ ລຠິຕພ຺ພໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຸສລີ, ສຕ຺ຕານໍ ຫິເຕສີ ເມຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ. ສພ຺ເພສຸ ປາເຓສູຕິ ສພ຺ເພສຸ ສຕ຺ເຕສຸ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພາສຸ ທິສາສຸ ສພ຺ເພສຸ ວາ ຠວາທີສຸ, ສພ຺ພາສຸ ວາ ອວຕ຺ຖາສຸ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ເອກປຸຕ຺ຕເກ ປິເຍ ມນາເປ ມາຕາປິຕາ ກຸສລີ ເອກນ຺ຕຫິເຕສີ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິເຠທາສຸ ສພ຺ພາສຸ ທິສາສຸ, ກາມຠວາທິເຠເທສຸ ສພ຺ເພສຸ ຠເວສຸ ທຫຣາທິເຠທາສຸ ສພ຺ພາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ຈ ຐິເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ເອກນ຺ຕຫິເຕສິຕາຍ ກຸສລີ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ມິຕ຺ໂຕ ອຸທາສີໂນ ປຎ຺ຈຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ສີມໍ ອກຕ຺ວາ ສີມາສມ຺ເຠທວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກຣສໍ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຍ຺ຍາຕິ. ອິມໍ ປນ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ເອວໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາຖ, ເຍ ເຕ ຠຄວຕາ ‘ສຸຂໍ ສຸປຕີ’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໑໑.໑໕) ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍສາ ວຸຕ຺ຕາ, ເອກໍເສນ ເຕສໍ ຠາຄິໂນ ຠວຖາ’’ຕິ ໂອວາທມທາສິ.

ໂສປາກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ໂປສິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອນາສນ຺ນວຣາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂປສິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ພຫຸໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິນິຕ຺ວາ ສຸຄຕີສຸ ເອວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິໂຕ ທ຺ເວນວຸເຕ ກປ຺ເປ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ມິຄລຸທ຺ໂທ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣຕິ. ອຖ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປເຖ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອາວຸຘໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຄວາ ນິສີທິຕຸກາມຕໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ຕາວເທວ ຕິຓມຸຏ຺ຐິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ສເມ ຠູມິຠາເຄ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອທາສິ. ນິສີທິ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ. ນິສິນ຺ເນ ປນ ຠຄວຕິ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ວຏ຺ຏຕິ ອິມສ຺ສ ກຸສລພີຊ’’ນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ອຈິຣປກ຺ກນ຺ເຕ ຠຄວຕິ ຕໍ ສີໂຫ ມິຄຣາຊາ ຆາເຕສິ. ໂສ ກາລງ຺ກໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ‘‘ໂສ ກິຣ ຠຄວຕິ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສີເຫນ ຆາຕິໂຕ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠຄວາ ສຸຄຕິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ກຸສລພີຊໂຣປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຸປສງ຺ກມິ.

ໂສ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ສຸຄຕີສຸເຍວ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ມຫາວິຠວສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ຄາມຊິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂປສິໂຍຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ທາຣປຣິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ອນ຺ຕິມຠວິກຕາຍ ຘມ຺ມຕາຍ ໂຈທິຍມາໂນ ຊາຕິອາທິໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວໂຄ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວູປກຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໓.໑-໑໒) –

‘‘ຫິມວນ຺ຕສ຺ສາວິທູເຣ, ລມ຺ພໂກ ນາມ ປພ຺ພໂຕ;

ຕຕ຺ເຖວ ຕິສ຺ໂສ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອພ຺ໂຠກາສມ຺ຫິ ຈງ຺ກມິ.

‘‘ມິຄລຸທ຺ໂທ ຕທາ ອາສິໍ, ອຣຎ຺ເຎ ການເນ ອຫໍ;

ທິສ຺ວານ ຕໍ ເທວເທວໍ, ຕິຓມຸຏ຺ຐິມທາສຫໍ.

‘‘ນິສີທນຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ທຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາທຍິໍ;

ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ, ປກ຺ກາມິໍ ອຸຕ຺ຕຣາມຸໂຂ.

‘‘ອຈິຣໍ ຄຕມຕ຺ຕສ຺ສ, ມິຄຣາຊາ ອໂປຖຍິ;

ໂສເຫນ ໂປຖິໂຕ, ສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ກາລງ຺ກໂຕ ອຫໍ.

‘‘ອາສນ຺ເນ ເມ ກຕໍ ກມ຺ມໍ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ເຐ ອນາສເວ;

ສຸມຸຕ຺ໂຕ ສຣເວໂຄວ, ເທວໂລກມຄຈ຺ຉຫໍ.

‘‘ຍູໂປ ຕຕ຺ຖ ສຸໂຠ ອາສິ, ປຸຎ຺ຎກມ຺ມາຠິນິມ຺ມິໂຕ;

ສຫສ຺ສກຓ຺ໂຑ ສຕເຠຓ຺ຑຸ, ຘຊາລຸ ຫຣິຕາມໂຍ.

‘‘ປຠາ ນິທ຺ຘາວເຕ ຕສ຺ສ, ສຕຣໍສີວ ອຸຄ຺ຄໂຕ;

ອາກິຓ຺ໂຓ ເທວກຎ຺ຎາຫິ, ອາໂມທິໍ ກາມກາມິຫໍ.

‘‘ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວານ, ສຸກ຺ກມູເລນ ໂຈທິໂຕ;

ອາຄນ຺ຕ຺ວານ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ ອາສວກ຺ຂຍໍ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ນິສີທນມທາສຫໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຕິຓມຸຏ຺ເຐ ອິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄໂຕ ຎາຕິໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ຎາຕິເຄຫໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ນໍ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາສນທານາທິນາ ປຐມໍ ອຸປາສິກາ ວິຍ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອຊານນ຺ຕີ ປຈ຺ຉາ ອິຕ຺ຖິກຸຕ຺ຕາທີຫິ ປໂລເຠຕຸກາມາ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ‘‘ອໂຫ ອນ຺ຘພາລາ ມາທິເສປິ ນາມ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ອຣຎ຺ຎເມວ ຄໂຕ. ຕໍ ອາຣຎ຺ຎກາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ, ອຕິລຫຸໍ, ນິວຕ຺ໂຕສິ, ຎາຕເກຫິ ນ ທິຏ຺ໂຐສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ອນາສນ຺ນວຣາ ເອຕາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໓໔. ຕຕ຺ຖ ອນາສນ຺ນວຣາຕິ ເອຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນ ອາສນ຺ນາ ອນຸປຄຕາ, ທູເຣ ເອວ ວາ ຐິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວຣາ ປຸຣິສສ຺ສ ເສຏ຺ຐາ ຫິຕາວຫາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນິຈ຺ຈເມວ ສພ຺ພກາລເມວ, ນ ຣຕ຺ຕິເມວ, ນ ທິວາປິ, ນ ຣໂຫເວລາຍປິ. ວິຊານຕາຕິ ວິຊານນ຺ເຕນ. ‘‘ອນາສນ຺ນປຣາ’’ຕິປິ ປາຬິ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຈຓ຺ຑຫຕ຺ຖິອສ຺ສມຫິໍສສີຫພ຺ຍຄ຺ຆຍກ຺ຂຣກ຺ຂສປິສາຈາປິ ມນຸສ຺ສານໍ ອນຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ວຣາ ເສຏ຺ຐາ, ນ ອນຕ຺ຖາວຫາ, ເຕ ປນ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍເຍວ ອນຕ຺ຖໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ປນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ສມ຺ປຣາຍິກໍ ວິໂມກ຺ຂນິສ຺ສິຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ອນຕ຺ຖໍ ອາປາເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາສນ຺ນວຣາ ເອຕາ ນິຈ຺ຈເມວ ວິຊານຕາຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕູປນາຍິກໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄາມາຕິ ຄາມໍ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຫິ ເອຕໍ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ອຣຎ຺ຎມາຄມ຺ມາຕິ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ນິສ຺ສກ຺ເກ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຕໂຕຕິ ມຎ຺ຈກໂຕ. ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອນາລປິຕ຺ວາ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກໍ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອວຕ຺ວາ. ໂປສິໂຍຕິ ອຕ຺ຕານເມວ ປຣໍ ວິຍ ວທຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ປກ຺ກາມິ’’ນ຺ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຫໍ ໂປສິໂຍ ປກ຺ກາມິນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເຍ ປນ ‘‘ສາ ອິຕ຺ຖີ ເຖຣໍ ຆຣໍ ອຸປຄຕໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ປໂລເຠຕຸກາມາ ຊາຕາ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ເຖໂຣ ຕາວເທວ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ມຎ຺ຈເກ ນິສີທິ. ສາປິ ໂຂ ອິຕ຺ຖີ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ວິຫາເຣ ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ເຖໂຣ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ທິວາຏ຺ຐານເມວ ຄໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ‘‘ຄາມາ ອຣຎ຺ຎມາຄມ຺ມາ’’ຕິ ຄາຖາປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ນິຍ຺ຍຕິ. ວິຫາໂຣ ຫິ ອິຘ ‘‘ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ໂປສິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສາມຎ຺ຎການິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສຸຂໍ ສຸຂຕ຺ໂຖຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາມຎ຺ຎການິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ກຸສລໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ມນຸສ຺ສໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ເອກໍ ມຎ຺ຈໍ ອທາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສາມຎ຺ຎການີຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຣິຍານຸກູລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໓໖.໓໐-໓໓) –

‘‘ວິປສ຺ສິໂນ ຠຄວໂຕ, ໂລກເຊຏ຺ຐສ຺ສ ຕາທິໂນ;

ເອກໍ ມຎ຺ຈໍ ມຍາ ທິນ຺ນໍ, ປສນ຺ເນນ ສປາຓິນາ.

‘‘ຫຕ຺ຖິຍານໍ ອສ຺ສຍານໍ, ທິພ຺ພຍານໍ ສມຊ຺ຌຄໍ;

ເຕນ ມຎ຺ຈກ ທາເນນ, ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ ອາສວກ຺ຂຍໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ມຎ຺ຈມທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ມຎ຺ຈທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ເຖຣສ຺ສ ປນ ຄິຫິສຫາຍໂກ ກາຕິຍາໂນ ນາມ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ຫຕລາຠສກ຺ກາຣຕາຍ ຆາສຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອລຠນ຺ໂຕ ອາຊີວກາປກໂຕ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ສາກິຍປຸຕ຺ຕິຍາ ນາມ ມຫາລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ສຸເຂນ ຊີວຖ, ມຍໍ ປນ ທຸກ຺ຂິຕາ ກິຈ຺ຉຊີວິກາ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ປຏິປຊ຺ຊມານສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກຎ຺ເຈວ ສມ຺ປຣາຍິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສຸຂໍ ນາມ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂເມວ, ຕຎ຺ຈ ຕທນຸຣູປໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສວາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຕສ຺ສ ອຘິຄຕຠາວໍ ປຣິຍາເຍນ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂໍ ສຸຂຕ຺ໂຖ ລຠເຕ ຕທາຈຣ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໓໕. ຕຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ນິຣາມິສໍ ສຸຂໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຈ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຍໍ ສມາຘິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ ເຈວ ອາຍຕິຎ຺ຈ ສຸຂວິປາໂກ’’ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕; ອ. ນິ. ໕.໒໗; ວິຠ. ໘໐໔) ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໒໐໓-໒໐໔) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂຕ຺ໂຖຕິ ສຸຂປ຺ປໂຍຊໂນ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ສຸເຂນ ອຕ຺ຖິໂກ. ລຠເຕຕິ ປາປຸຓາຕິ, ອຕ຺ຖິກສ຺ເສເວທໍ ສຸຂໍ, ນ ອິຕຣສ຺ສ. ໂກ ປນ ອຕ຺ຖິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ຕທາຈຣ’’ນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ອາຈຣນ຺ໂຕ, ຍາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລໍ ຕທາຈຣໍ ສຸຂເມວ ລຠເຕ, ອຖ ໂຂ ກິຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປປ຺ໂປຕິ ‘‘ອິຕິປິ ສີລວາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘກາຍວຈີກມ຺ມນ຺ໂຕ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວ ຌາຍີ ຌານຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ກິຕ຺ຕິໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ປຕ຺ຖຏຍສຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ຍສສ຺ສ ວຑ຺ຒຕີຕິ ສມ຺ມຸເຂ ຄຸຓາຠິຕ຺ຖວສງ຺ຂາໂຕ ປຣິວາຣສມ຺ປທາສງ຺ຂາໂຕ ຈ ຍໂສ ອສ຺ສ ປຣິພ຺ຣູຫຕິ. ອິທານິ ‘‘ຕທາຈຣ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ – ‘‘ໂຍ ອຣິຍມຏ຺ຐງ຺ຄິກມຎ຺ຊສໍ ອຸຊຸໍ, ຠາເວຕິ ມຄ຺ຄໍ ອມຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຏ຺ເຐນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຣິຍຠາວກຣຓຏ຺ເຐນ ອຣິຍໍ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິອຏ຺ຐງ຺ຄສມຸທາຍຕາຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ, ອນ຺ຕທ຺ວຍຣຫິຕມຊ຺ຌິມປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ອກຸຏິລຏ຺ເຐນ ອຎ຺ຊສໍ, ກາຍວງ຺ກາທິປ຺ປຫານໂຕ ອຸຊຸໍ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ມຄ຺ຄນິຍຏ຺ເຐນ ກິເລເສ ມາເຣນ຺ໂຕ ຄມນຏ຺ເຐນ ຈ ‘‘ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທໍ ອມຕສ຺ສ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄມາຍ ຠາເວຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາເທຕິ ວຑ຺ເຒຕິ ຈ, ໂສ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ສຸຂຕ຺ໂຖ ຕທາຈຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ລຠຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປສນ຺ນມານໂສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອິທເມວ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓໍ ອໂຫສິ.

ສາມຎ຺ຎການິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກຸມາປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສາຘຸ ສຸຕນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ກຸມາປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕິ? ໂສ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ອຊິນຈມ຺ມວສໂນ ຕາປໂສ ຫຸຕ຺ວາ ພນ຺ຘຸມຕີນຄເຣ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ວສນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ປາທພ຺ຠຎ຺ຊນເຕລໍ ອທາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ອວນ຺ຕິຣຏ຺ເຐ ເວຬຸກຓ຺ຏກນຄເຣ ຄຫປຕິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ‘‘ນນ຺ໂທ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ມາຕາ ປນສ຺ສ ກຸມາ ນາມ, ເຕນ ກຸມາປຸຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ໂສ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ລທ຺ຘປ຺ປສາໂທ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ປຣິຍນ຺ຕປພ຺ພຕປສ຺ເສ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໓.໒໔-໓໐) –

‘‘ນຄເຣ ພນ຺ຘຸມຕິຍາ, ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ວສາມຫໍ;

ຈມ຺ມວາສີ ຕທາ ອາສິໍ, ກມຓ຺ຑລຸຘໂຣ ອຫໍ.

‘‘ອທ຺ທສໍ ວິມລໍ ພຸທ຺ຘໍ, ສຍມ຺ຠຸໍ ອປຣາຊິຕໍ;

ປຘານໍ ປຫິຕຕ຺ຕໍ ຕໍ, ຌາຍິໍ ຌານຣຕໍ ວສິໍ.

‘‘ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘຎ຺ຈ, ໂອຆຕິຓ຺ຓມນາສວໍ;

ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນສຸມໂນ, ອພ຺ຠຎ຺ຊນມທາສຫໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ອພ຺ຠຎ຺ຊນມທາສຫໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ອພ຺ຠຎ຺ຊນສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ກາຍທຬ຺ຫິພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ, ທິສ຺ວາ ເຕ ໂອວທນ຺ໂຕ ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຕໍ ສາຘຸ ຈຣິຕກ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໓໖. ຕຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ສຸນ຺ທຣໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ສວນໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສິຕໍ ວິເສສໂຕ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ທສກຖາວຕ຺ຖຸສວນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ສາຘຸ ຈຣິຕກນ຺ຕິ ຕເທວ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຈຣິຕໍ ຈິຓ຺ຓໍ, ສາຘຸຈຣິຕເມວ ຫິ ‘‘ຈຣິຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທທ຺ວເຍນາປິ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ຕທນຸຣູປໍ ປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ‘‘ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສທາຕິ ສພ຺ພກາເລ ນວກມຊ຺ຌິມເຖຣກາເລ, ສພ຺ເພສຸ ວາ ອິຣິຍາປຖກ຺ຂເຓສຸ. ອນິເກຕວິຫາໂຣຕິ ກິເລສານໍ ນິວາສນຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາ ນິເກຕາ ນາມ, ໂລກິຍາ ວາ ຉຬາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ. ຍຖາຫ – ‘‘ຣູປນິມິຕ຺ຕນິເກຕວິສາຣວິນິພນ຺ຘາ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ‘ນິເກຕສາຣີ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໓). ເຕສໍ ນິເກຕານໍ ປຫານຕ຺ຖາຍ ປຏິປທາ ອນິເກຕວິຫາໂຣ. ອຕ຺ຖປຸຈ຺ຉນນ຺ຕິ ຕໍ ອາຊານິຕຸກາມສ຺ສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖປເຠທສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນໍ, ກຸສລາທິເຠທສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຸສລໍ, ກິໍ ອກຸສລໍ, ກິໍ ສາວຊ຺ຊໍ, ກິໍ ອນວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໙໖) ປຸຈ຺ຉນໍ ອຕ຺ຖປຸຈ຺ຉນໍ. ປທກ຺ຂິຓກມ຺ມນ຺ຕິ ຕໍ ປນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫິຠາເວນ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ອຘິຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ. ອິຘາປິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕໍ ສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ສາຘຸ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ສຸຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຈຣິຕໍ, ໂຍ ຈ ອນິເກຕວິຫາໂຣ, ຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖປຸຈ຺ຉນໍ, ຍຎ຺ຈ ປທກ຺ຂິຓກມ຺ມໍ, ເອຕໍ ສາມຎ຺ຎໍ ເອໂສ ສມຓຠາໂວ. ຍສ຺ມາ ອິມາຍ ເອວ ປຏິປທາຍ ສມຓຠາໂວ, ນ ອຎ຺ຎຖາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສາມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ມຄ຺ຄຜລສ຺ສ ອຘິວຈນໍ. ຕສ຺ສ ວາ ປນ ອຍໍ ອປຓ຺ຓກປຏິປທາ, ຕໍ ປເນຕໍ ສາມຎ຺ຎໍ ຍາທິສສ຺ສ ສມ຺ຠວາຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອກິຎ຺ຈນສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ, ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓທາສິທາສາທິປຣິຄ຺ຄຫປຏິຄ຺ຄຫຓຣຫິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຸມາປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ກຸມາປຸຕ຺ຕສຫາຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ນານາຊນປທໍ ຍນ຺ຕີຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ກຸມາປຸຕ຺ຕສຫາຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈຕຸນວຸເຕ ກປ຺ເປ ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ພຫຸໍ ຣຸກ຺ຂທຓ຺ຑໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອທາສິ. ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ຍຖາວິຠວໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ເທເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸຄຕີສຸເຍວ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເວຬຸກຓ຺ຏກນຄເຣ ອິທ຺ເຘ ກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສຸທນ຺ໂຕຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ‘‘ວາສຸໂລ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ໂສ ກຸມາປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປິຍສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ‘‘ກຸມາປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ຫິ ນູນ ໂສ ໂອຣໂກ ຘມ຺ມວິນໂຍ, ຍຕ຺ຖ ກຸມາປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ຕທນຸພນ຺ເຘນ ສຍມ຺ປິ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ສຎ຺ຊາຕຉນ຺ໂທ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຸມາປຸຕ຺ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຍນ຺ຕປພ຺ພເຕ ຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ນານາຊນປເທສຸ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ຕໍ ຐານໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນ ຕຕ຺ຖ ໂກລາຫລໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຸທນ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຊນປທວິຕກ຺ກໍ ອນຸວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສມາຘິໍ ວິຣາເຘນ຺ຕີ’’ຕິ ສໍເວຄຊາໂຕ ຕເມວ ສໍເວຄໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕທມນສ຺ສ ອງ຺ກຸສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ນານາຊນປທໍ ຍນ຺ຕີ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໓໗. ຕຕ຺ຖ ນານາຊນປທນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນານາວິຘໍ ຊນປທໍ, ກາສິໂກສລາທິອເນກຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍນ຺ຕີຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ວິຈຣນ຺ຕາຕິ ‘‘ອສຸໂກ ຊນປໂທ ສຸຠິກ຺ໂຂ ສຸລຠປິຓ຺ໂຑ, ອສຸໂກ ເຂໂມ ອໂຣໂຄ’’ຕິອາທິວິຕກ຺ກວເສນ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ. ອສຎ຺ຎຕາຕິ ຕສ຺ເສວ ຊນປທວິຕກ຺ກສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຕາຍ ຈິຕ຺ເຕນ ອສໍຍຕາ. ສມາຘິຎ຺ຈ ວິຣາເຘນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ມູລຠູຕໍ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠທໍ ສມາຘິຎ຺ຈ ນາມ ວິຣາເຘນ຺ຕິ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ. ເທສນ຺ຕຣຈຣເຓນ ຌາຍິຕຸໍ ໂອກາສາຠາເວນ ອນຘິຄຕໍ ສມາຘິໍ ນາຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕາ, ອຘິຄຕຎ຺ຈ ວສີຠາວານາປາທເນນ ຊີຣນ຺ຕາ ວີຣາເຘນ຺ຕິ ນາມ. ກິໍສຸ ຣຏ຺ຐຈຣິຍາ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວໍຠູຕານໍ ຣຏ຺ຐຈຣິຍາ ຊນປທຈາຣິກາ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ກິໍ ນາມ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘສ຺ສຕິ, ນິຣຕ຺ຖກາວາ’’ຕິ ຄຣຫນ຺ໂຕ ວທຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອີທິສີ ເທສນ຺ຕຣຈຣິຍາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ນ ອຕ຺ຖາວຫາ, ອປິ ຈ ໂຂ ອນຕ຺ຖາວຫາ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ວິຣາຘນໂຕ, ຕສ຺ມາ. ວິເນຍ຺ຍ ສາຣມ຺ຠນ຺ຕິ ວສນປເທເສ ອຣຕິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສາຣມ຺ຠໍ ຈິຕ຺ຕສໍກິເລສໍ ຕທນຸຣູເປນ ປຏິສງ຺ຂາເນນ ວິເນຕ຺ວາ ວູປສເມຕ຺ວາ. ຌາເຍຍ຺ຍາຕິ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ຈາຕິ ທຸວິເຘນປິ ຌາເນນ ຌາເຍຍ຺ຍ. ອປຸຣກ຺ຂໂຕຕິ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ເກຫິ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ວາ ນ ປຸຣກ຺ຂໂຕຕິ ເຕສໍ ວສໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ມນສິ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປນ ວຕ຺ວາ ເຖໂຣ ຕເມວ ສໍເວຄໍ ອງ຺ກຸສໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໓.໓໖-໔໑) –

‘‘ການນໍ ວນໂມຄ຺ຄຍ຺ຫ, ເວຬຸໍ ເຉຕ຺ວານຫໍ ຕທາ;

ອາລມ຺ພນໍ ກຣິຕ຺ວານ, ສງ຺ຆສ຺ສ ອທທິໍ ພຫຸໍ.

‘‘ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ, ສຸພ຺ພເຕ ອຠິວາທິຍ;

ອາລມ຺ພທຓ຺ຑໍ ທຕ຺ວານ, ປກ຺ກາມິໍ ອຸຕ຺ຕຣາມຸໂຂ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ທຓ຺ຑມທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ທຓ຺ຑທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ຍໍ ປນຕ຺ຖໍ ອງ຺ກຸສໍ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ເຖໂຣ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕເມວຕ຺ຖໍ ຫທເຍ ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕປິ ‘‘ນານາຊນປທໍ ຍນ຺ຕິ’’ຕິ ອິທເມວ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ຕສ຺ມາ ຕເທວສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓໍ ອໂຫສີຕິ.

ກຸມາປຸຕ຺ຕສຫາຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຄວມ຺ປຕິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ອິທ຺ຘິຍາ ສຣຠຸນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຄວມ຺ປຕິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ອິໂຕ ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ ສິຂິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂກຓາຄມນສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເຈຕິເຍ ຉຕ຺ຕຎ຺ຈ ເວທິກຎ຺ຈ ກາເຣສິ. ກສ຺ສປສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກຸເລ ພຫຸໍ ໂຄມຓ຺ຑລໍ ອໂຫສິ. ຕໍ ໂຄປາລກາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ເອກໍ ຂີຓາສວຕ຺ເຖຣໍ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ພຫິຄາເມ ເທວສິກໍ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ໂຍ ສູຣິຍາຕເປນ ກິລມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສິຣີສທຓ຺ເຑ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ສິຣີສສາຂາໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ສາຂາມຓ຺ຑປໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ‘‘ມຓ຺ຑປສ຺ສ ສມີເປ ສິຣີສຣຸກ຺ຂໍ ໂຣເປສີ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ເທວສິກໍ ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິເກສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປຸຣິມກມ຺ມສໍສູຈກໍ ວິມານທ຺ວາເຣ ມຫນ຺ຕໍ ສິຣີສວນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ເນຫິ ອຎ຺ເຎຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ສພ຺ພກາເລ ອຸປໂສຠຍມານໍ, ເຕນ ຕໍ ວິມານໍ ‘‘ເສຣີສກ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ໂສ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຍສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ຄິຫິສຫາເຍສຸ ຄວມ຺ປຕິ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ຍສສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ເທສນາວສາເນ ສຫາເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໓.໔໒-໔໗) –

‘‘ມິຄລຸທ຺ໂທ ປຸເຣ ອາສິໍ, ວິປິເນ ວິຈຣໍ ອຫໍ;

ອທ຺ທສໍ ວິຣຊໍ ພຸທ຺ຘໍ, ສພ຺ພຘມ຺ມານ ປາຣຄຸໍ.

‘‘ຕສ຺ມິໍ ມຫາກາຣຸຓິເກ, ສພ຺ພສຕ຺ຕຫິເຕ ຣເຕ;

ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ເນລປຸປ຺ຜໍ ອປູຊຍິໍ.

‘‘ເອກຕິໍເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິປູຊຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ເຖໂຣ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕ ສາເກເຕ ວິຫຣຕິ ອຎ຺ຊນວເນ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຠຄວາ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ສາເກຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຊນວເນ ວິຫາສິ. ເສນາສນໍ ນປ຺ປໂຫສິ. ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣສາມນ຺ຕາ ສຣຠຸຍາ ນທິຍາ ວາລິກາປຸຬິເນ ສຍິໍສຸ. ອຖ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ນທິຍາ ອຸທໂກເຆ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສາມເຓຣາທໂຍ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທມຫາສທ຺ທາ ອເຫສຸໍ. ຠຄວາ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຄວມ຺ປຕິໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຄວມ຺ປຕິ, ຊໂລຆໍ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອິທ຺ຘິພເລນ ນທີໂສຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິ, ຕໍ ທູຣໂຕວ ປພ຺ພຕກູຏໍ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາໂວ ໂລເກ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ສຕ຺ຖາ ມຫຕິຍາ ເທວປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ຕສ຺ສ ຄຸຓານໍ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ຕໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ອິທ຺ຘິຍາ ສຣຠຸ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໓໘. ຕຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ. ສຣຠຸນ຺ຕິ ເອວໍນາມິກໍ ນທິໍ, ຍໍ ໂລເກ ‘‘ສຣຠຸ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐເປສີຕິ ສນ຺ທິຕຸໍ ອເທນ຺ໂຕ ໂສຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປພ຺ພຕກູຏໍ ວິຍ ມຫນ຺ຕໍ ຊລຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ຐເປສິ. ອສິໂຕຕິ ນສິໂຕ, ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍຣຫິໂຕ, ພນ຺ຘນສງ຺ຂາຕານໍ ວາ ສພ຺ພສໍໂຍຊນານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ເກນຈິປິ ພນ຺ຘເນນ ອພທ຺ໂຘ, ຕໂຕ ເອວ ເອຊານໍ ກິເລສານໍ ອຠາວໂຕ ອເນໂຊ ໂສ, ຄວມ຺ປຕິ, ຕໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຕິຄຕໍ ຕາທິສໍ ສພ຺ເພປິ ຣາຄໂທສໂມຫມານທິຏ຺ຐິສງ຺ເຄ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຄາຕິຄຕໍ, ອເສກ຺ຂມຸນິຠາວໂຕ ມຫາມຸນິໍ, ຕໂຕ ເອວ ກາມກມ຺ມຠວາທິເຠທສ຺ສ ສກລສ຺ສປິ ຠວສ຺ສ ປາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ຄຕຕ຺ຕາ ຠວສ຺ສ ປາຣຄຸໍ. ເທວາ ນມສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເທວາປິ ອິມສ຺ສນ຺ຕິ, ປເຄວ ອິຕຣາ ປຊາຕິ.

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ມຫໂຕ ຊນກາຍສ຺ສ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມເມວ ຄາຖໍ ອຠາສີຕິ.

ຄວມ຺ປຕິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສຕ຺ຕິຍາ ວິຍ ໂອມຏ຺ໂຐຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕິ? ອຍມ຺ປິ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂພຘິຍາ ມູເລ ປຸຣາຓປຓ຺ຓານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ໂສເຘສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄເຣ ຠຄວໂຕ ປິຕຸຈ຺ຉາປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ນາມ ນາເມນ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນຸປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຊາຕິໍ ປຏິຈ຺ຈ ມານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂກຘູປາຍາສພຫຸໂລ ຈ ອຸຊ຺ຌານພຫຸໂລ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ສມຓຘມ຺ເມ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ນ ກໂຣຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ເອກທິວສໍ ທິວາຏ຺ຐາເນ ວິວຏມຸຂໍ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອາກາເສເຍວ ຐຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ເຕໂນຠາເສນ ປຏິພຸທ຺ຘສ຺ສ ສຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ໂອວາທໍ ເທນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕິຍາ ວິຍ ໂອມຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໓໙. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕິຍາຕິ ເທສນາສີສເມຕໍ, ເອກໂຕຘາຣາທິນາ ສຕ຺ເຖນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອມຏ຺ໂຐຕິ ປຫໂຕ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ປຫາຣາ ໂອມຏ຺ໂຐ ອຸມ຺ມຏ຺ໂຐ ມຏ຺ໂຐ ວິມຏ຺ໂຐຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິ ຐຕ຺ວາ ອໂຘມຸຂໍ ທິນ຺ນປຫາໂຣ ໂອມຏ຺ໂຐ ນາມ, ເຫຏ຺ຐາ ຐຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ມຸຂໍ ທິນ຺ນປຫາໂຣ ອຸມ຺ມຏ຺ໂຐ ນາມ, ອຄ຺ຄຬສູຈິ ວິຍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄໂຕ ມຏ຺ໂຐ ນາມ, ເສໂສ ສພ຺ໂພປິ ວິມຏ຺ໂຐ ນາມ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ໂອມຏ຺ໂຐ ຄຫິໂຕ. ໂສ ຫິ ສພ຺ພທາຣຸໂຓ ທຸຣຸທ຺ຘຣຓສລ຺ໂລ ທຸຕ຺ຕິກິຈ຺ໂຉ ອນ຺ໂຕໂທໂສ ອນ຺ໂຕປຸພ຺ພໂລຫິໂຕວ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ພໂລຫິຕໍ ອນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວຓມຸຂໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ປຸພ຺ພໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕຸກາເມຫິ ມຎ຺ເຈນ ສທ຺ຘິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອໂຘສິໂຣ ກາຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ມຣຓໍ ວາ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ຑຍ຺ຫມາເນຕິ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍມາເນ. ມຕ຺ຖເກຕິ ສີເສ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ສຕ຺ຕິຍາ ໂອມຏ຺ໂຐ ປຸຣິໂສ ສລ຺ລຸພ຺ພາຫນວຓຕິກິຈ຺ຉນານໍ ອຕ຺ຖາຍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ຕາທິສໍ ປໂຍຄໍ ກໂຣຕິ ປຣກ຺ກມຕິ, ຍຖາ ຈ ຑຍ຺ຫມາເນ ມຕ຺ຖເກ ອາທິຕ຺ຕສີໂສ ປຸຣິໂສ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພາປນຕ຺ຖໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ຕາທິສໍ ປໂຍຄໍ ກໂຣຕິ, ເອວເມວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ກາມຣາຄປ຺ປຫານາຍ ສໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຕິວິຍ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ໂກຘູປາຍາສວູປສມາຍ ໂອວາທໍ ເທນ຺ໂຕ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ກາມຣາຄປ຺ປຫານສີເສນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເຖໂຣ ອິມໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສໍວິຄ຺ຄຫທໂຍ ວິປສ຺ສນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫາສິ. ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສຸຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໔) ເທເສສິ. ໂສ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໓.໖໖-໗໓) –

‘‘ເທວໂລເກ ມນຸສ຺ເສ ເຈ, ອນຸໂຠຕ຺ວາ ອຸໂຠ ຍເສ;

ອວສາເນ ຈ ນິພ຺ພານໍ, ສິວໍ ປຕ຺ໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ.

‘‘ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວານ, ໂພຘິໍ ວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ໂຍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວີ ໂປໂສ, ຕສ຺ສ ກິໍ ນາມ ທຸລ຺ລຠໍ.

‘‘ມຄ຺ເຄ ຜເລ ອາຄເມ ຈ, ຌານາຠິຎ຺ຎາຄຸເຓສຸ ຈ;

ອຎ຺ເຎສໍ ອຘິໂກ ຫຸຕ຺ວາ, ນິພ຺ພາຍາມິ ອນາສໂວ.

‘‘ປຸເຣຫໍ ໂພຘິຍາ ປຕ຺ຕໍ, ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຫຏ຺ຐມານໂສ;

ອິເມຫິ ວີສຕງ຺ເຄຫິ, ສມງ຺ຄີ ໂຫມິ ສພ຺ພຖາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕຸໍ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ວຑ຺ຒມານຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສຕ຺ຕິຍາ ວິຍ ໂອມຏ຺ໂຐຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ວຑ຺ຒມານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ອິໂຕ ທ຺ເວນວຸເຕ ກປ຺ເປ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຕິສ຺ສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ສຸປຣິປກ຺ການິ ວຓ຺ຏໂຕ ມຸຕ຺ຕານິ ອມ຺ພຜລານິ ອທາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານິ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເວສາລິຍໍ ລິຈ຺ຉວິຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ວຑ຺ຒມາໂນຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ທາຍໂກ ທານຣໂຕ ກາຣໂກ ສງ຺ຆຸປຏ຺ຐາໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາຣູເປ ອປຣາເຘ ສຕ຺ຖາຣາ ປຕ຺ຕນິກ຺ກຸຊ຺ຊນກມ຺ເມ ກາຣາປິເຕ ອຄ຺ຄິໍ ອກ຺ກນ຺ໂຕ ວິຍ ສງ຺ຆໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ ປພ຺ພຊິ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປນ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູໂຕ ວິຫາສິ. ຕໍ ສຕ຺ຖາ ສໍເວເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕິຍາ ວິຍ ໂອມຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໔໐. ຕຕ຺ຖ ຠວຣາຄປ຺ປຫານາຍາຕິ ຠວຣາຄສ຺ສ ຣູປຣາຄສ຺ສ ອຣູປຣາຄສ຺ສ ຈ ປຊຫນຕ຺ຖາຍ. ຍທິປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສໍໂຍຊນານິ ອປ຺ປຫາຍ ພຫິທ຺ຘສໍໂຍຊນານໍ ປຫານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນານນ຺ຕຣິກຠາວໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນປ຺ປຫານວຈເນນ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນປ຺ປຫານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ວາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານມ຺ປິ ເກສຎ຺ຈິ ອຣິຍານໍ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ທຸປ຺ປເຫຍ຺ຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸປ຺ປເຫຍ຺ຍໂຕ ທຸປ຺ປເຫຍ຺ຍເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຠວຣາຄປ຺ປຫານສີເສນ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນສ຺ສ ປຫານມາຫ. ເຖຣສ຺ສ ເອວ ວາ ອຊ຺ຌາສຍວເສເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ວຑ຺ຒມານຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຎ຺ຈມວຄ຺ໂຄ

໑. ສິຣິວຑ຺ຒຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ວິວຣມນຸປຕນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊຸຕາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສິຣິວຑ຺ຒຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ກິງ຺ກຓິປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄເຫ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສິຣິວຑ຺ໂຒຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ພິມ຺ພິສາຣສມາຄເມ ສຕ຺ຖຣິ ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນປ຺ປສາໂທ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ປພ຺ພຊິ. ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ເວຠາຣປຓ຺ຑວປພ຺ພຕານໍ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ປພ຺ພຕຄຸຫາຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ມຫາ ອກາລເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິ. ວິຊ຺ຊຸລ຺ລຕາ ປພ຺ພຕວິວຣໍ ປວິສນ຺ຕິໂຍ ວິຍ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ຆມ຺ມປຣິຬາຫາຠິຠູຕສ຺ສ ສາຣຄພ຺ເຠຫິ ເມຆວາເຕຫິ ຆມ຺ມປຣິຬາໂຫ ວູປສມິ. ອຸຕຸສປ຺ປາຍລາເຠນ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ອໂຫສິ. ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໒໑.໑໐-໑໔) –

‘‘ກຎ຺ຈນຄ຺ຆິຍສງ຺ກາໂສ, ສພ຺ພຎ຺ຎູ ໂລກນາຍໂກ;

ໂອທກໍ ທຫໂມຄ຺ຄຍ຺ຫ, ສິນາຍິ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ.

‘‘ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກິງ຺ກຓິໍ ປຸປ຺ຜໍ, ວິປສ຺ສິສ຺ສາຠິໂຣປຍິໍ;

ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ທ຺ວິປທິນ຺ທສ຺ສ ຕາທິໂນ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິໂຣປຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ສຕ຺ຕວີສຕິກປ຺ປມ຺ຫິ, ຣາຊາ ຠີມຣໂຖ ອຫຸ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ‘‘ວິວຣມນຸປຕນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊຸຕາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໔໑. ຕຕ຺ຖ ວິວຣນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣາ ເວມຊ຺ຌໍ. ອນຸປຕນ຺ຕີຕິ ອນຸລກ຺ຂເຓ ປຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ວິຊ຺ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ໂຊຕນເມວ ຫິ ວິຊ຺ຊຸລ຺ລຕານໍ ປວຕ຺ຕິ ນາມ. ອນຸ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ເຈຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ຂມນຸວິຊ຺ໂຊຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິຊ຺ຊຸຕາຕິ ສເຕຣຕາ. ເວຠາຣສ຺ສ ຈ ປຓ຺ຑວສ຺ສ ຈາຕິ ເວຠາຣປພ຺ພຕສ຺ສ ຈ ປຓ຺ຑວປພ຺ພຕສ຺ສ ຈ ວິວຣມນຸປຕນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ນຄວິວຣຄໂຕຕິ ນຄວິວຣໍ ປພ຺ພຕຄຸຫໍ ອຸປຄໂຕ. ຌາຍຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ຈ ຌາຍຕິ, ສມຖວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ໂຕ ຠາເວຕິ. ປຸຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຏິມສ຺ສ ຕາທິໂນຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອນຸປມສ຺ສ ອຸປມາຣຫິຕສ຺ສ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທີສຸ ຕາທິລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕາທິໂນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ໂຕ. ປຸຕ຺ຕວຈເນເນວ ເຈຕ຺ຖ ເຖເຣນ ສຕ຺ຖຸ ອນຸຊາຕຠາວທີປເນນ ອຎ຺ຎາ ພ຺ຍາກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສິຣິວຑ຺ຒຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຂທິຣວນິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຈາເລ ອຸປຈາເລຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຂທິຣວນິຍເຣວຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕິ? ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ຕິຕ຺ຖນາວິກກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາຄງ຺ຄາຍ ປຍາຄຕິຕ຺ເຖ ຕິຕ຺ຖນາວາກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ສສາວກສງ຺ຆໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ອຸປຄຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ນາວາສງ຺ຆາຏໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປູຊາສກ຺ກາເຣນ ປຣຕີຣໍ ປາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສຕ຺ຖາຣາ ອາຣຎ຺ຎການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຠຄວາ ຈ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາຍ ອວຊ຺ຌຠາວໍ ພ຺ຍາກາສິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ນາລກຄາເມ ຣູປສາຣິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໍ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ມາຕາປິຕໂຣ ຆຣພນ຺ຘເນນ ພນ຺ຘິຕຸກາມາ ຊາຕາ. ໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ ອຍ຺ໂຍ ອຸປຕິສ຺ໂສ ອິມໍ ວິຠວໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເຕນ ວນ຺ຕໍ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ກຖາຫໍ ປຈ຺ຉາ ຄິລິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຊາຕສໍເວໂຄ ປາສໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນກມິໂຄ ວິຍ ຎາຕເກ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ກນິຏ຺ຐຠາວໍ ນິເວເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຉນ຺ທໍ ອາໂຣເຈສິ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິໂຍເຊສຸໍ. ໂສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂທິຣວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິຎ຺ຈ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກຄຕຕ຺ຕາ ນຈິຣສ຺ເສວ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໖໒໘-໖໔໓) –

‘‘ຄງ຺ຄາ ຠາຄີຣຖີ ນາມ, ຫິມວນ຺ຕາ ປຠາວິຕາ;

ກຸຕິຕ຺ເຖ ນາວິໂກ ອາສິໍ, ໂອຣິເມ ຈ ຕຣິໍ ອຫໍ.

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາຍໂກ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ;

ວສີສຕສຫສ຺ເສຫິ, ຄງ຺ຄາຕີຣມຸປາຄໂຕ.

‘‘ພຫູ ນາວາ ສມາເນຕ຺ວາ, ວຑ຺ຒກີຫິ ສຸສງ຺ຂຕໍ;

ນາວາຍ ຉທນໍ ກຕ຺ວາ, ປຏິມານິໍ ນຣາສຠໍ.

‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວານ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອາຣູຫິ ຕຎ຺ຈ ນາວກໍ;

ວາຣິມຊ຺ເຌ ຐິໂຕ ສຕ຺ຖາ, ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສຖ.

‘‘ໂຍ ໂສ ຕາເຣສິ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ສງ຺ຆຎ຺ຈາປິ ອນາສວໍ;

ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ, ເທວໂລເກ ຣມິສ຺ສຕິ.

‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ ເຕ ພ຺ຍມ຺ຫໍ, ສຸກຕໍ ນາວສຓ຺ຐິຕໍ;

ອາກາເສ ປຸປ຺ຜຉທນໍ, ຘາຣຍິສ຺ສຕິ ສພ຺ພທາ.

‘‘ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາສກປ຺ປມ຺ຫິ, ຕາຣໂກ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ຈາຕຸຣນ຺ໂຕ ວິຊິຕາວີ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສກປ຺ປມ຺ຫິ, ຈມ຺ມໂກ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ສູຣິໂຍ, ໂຊຕິສ຺ສຕິ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມ຺ຫິ, ໂອກ຺ກາກກຸລສມ຺ຠໂວ;

ໂຄຕໂມ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ຕິທສາ ໂສ ຈວິຕ຺ວານ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ຄມິສ຺ສຕິ;

ເຣວໂຕ ນາມ ນາເມນ, ພ຺ຣຫ຺ມພນ຺ຘຸ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ອຄາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວານ, ສຸກ຺ກມູເລນ ໂຈທິໂຕ;

ໂຄຕມສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ສາສເນ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ.

‘‘ໂສ ປຈ຺ຉາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວານ, ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ ວິປສ຺ສໂກ;

ສພ຺ພາສເວ ປຣິຎ຺ຎາຍ, ນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິນາສໂວ.

‘‘ວີຣິຍໍ ເມ ຘຸຣໂຘຣຍ຺ຫໍ, ໂຍຄກ຺ເຂມາຘິວາຫນໍ;

ຘາເຣມິ ອນ຺ຕິມໍ ເທຫໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາສເນ.

‘‘ສຕສຫສ຺ເສ ກຕໍ ກມ຺ມໍ, ຜລໍ ທສ຺ເສສິ ເມ ອິຘ;

ສຸມຸຕ຺ໂຕ ສຣເວໂຄວ, ກິເລເສ ຌາປຍີ ມມ.

‘‘ຕໂຕ ມໍ ວນນິຣຕໍ, ທິສ຺ວາ ໂລກນ຺ຕຄູ ມຸນິ;

ວນວາສິຠິກ຺ຂູນຄ຺ຄໍ, ປຎ຺ຎເປສິ ມຫາມຕິ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕຸໍ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ເຊຕວເນ ວິຫາສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອຣິຍຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ອາຣຎ຺ຎການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຣຎ຺ຎການໍ ຍທິທໍ ເຣວໂຕ ຂທິຣວນິໂຍ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໙໘, ໒໐໓). ໂສ ອປຣຠາເຄ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຈາລາ, ອຸປຈາລາ, ສີສູປຈາລາ’’ຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຠຄິນີນໍ ປຸຕ຺ເຕ ‘‘ຈາລາ, ອຸປຈາລາ, ສີສູປຈາລາ’’ຕິ ຕໂຍ ຠາຄິເນຍ຺ເຍ ອາເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິໂຍເຊສິ. ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ເຖຣສ຺ສ ໂກຈິເທວ ອາພາໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ເຣວຕໍ ‘‘ຄິລານປຸຈ຺ຉນໍ ອຘິຄມປຸຈ຺ຉນຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ເຣວຕຕ຺ເຖໂຣ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ສາມເຓຣານໍ ສຕຸປ຺ປາທນວເສນ ໂອວທນ຺ໂຕ ‘‘ຈາເລ ອຸປຈາເລ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໔໒. ຕຕ຺ຖ ຈາເລ ອຸປຈາເລ ສີສູປຈາເລຕິ ເຕສໍ ອາລປນໍ. ‘‘ຈາລາ, ອຸປຈາລາ, ສີສູປຈາລາ’’ຕິ ຫິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ລທ຺ຘນາມາ ເຕ ຕໂຍ ທາຣກາ ປພ຺ພຊິຕາປິ ຕຖາ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ. ‘‘‘ຈາລີ, ອຸປຈາລີ, ສີສູປຈາລີ’ຕິ ເຕສໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຍທຕ຺ຖໍ ‘‘ຈາລາ’’ຕິອາທິນາ ອາມນ຺ຕນໍ ກຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຕິສ຺ສຕາ ນຸ ໂຂ ວິຫຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອາຄໂຕ ໂວ ວາລໍ ວິຍ ເວຘີ’’ຕິ. ປຕິສ຺ສຕາຕິ ປຕິສ຺ສຕິກາ. ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ. ອາຄໂຕຕິ ອາຄຈ຺ຉິ. ໂວຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ. ວາລໍ ວິຍ ເວຘີຕິ ວາລເວຘີ ວິຍ, ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຕິກ຺ຂຊວນນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎຕາຍ ວາລເວຘິຣູໂປ ສຕ຺ຖຸກປ຺ໂປ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມາຕຸລຕ຺ເຖໂຣ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ສມຓສຎ຺ຎໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຍຸຕ຺ຕາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຖ, ‘‘ຍຖາຘິຄເຕ ວິຫາເຣ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຠວຖາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ສາມເຓຣາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາທິວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ມາຕຸລຕ຺ເຖຣານໍ ປຏິສນ຺ຖາຣເວລາຍໍ ນາຕິທູເຣ ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຘມ຺ມເສນາປຕິ ເຣວຕຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເຕ ສາມເຓເຣ ອຸປສງ຺ກມິ, ເຕ ຕຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ເຖເຣ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕ ເອວ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ກຕຣກຕຣວິຫາເຣນ ວິຫຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕຫິ ‘‘ອິມາຍ ອິມາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທາຣເກປິ ນາມ ເອວໍ ວິເນນ຺ໂຕ ມຍ຺ຫໍ ຠາຕິໂກ ປຈ຺ຈປາທິ ວຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເຖຣໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ປກ຺ກາມິ.

ຂທິຣວນິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສຸມງ຺ຄລຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສຸມຸຕ຺ຕິໂກຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸມງ຺ຄລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ເອກຈີວຣໍ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ໂຜເຏສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍາ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄາມເກ ຕາທິເສນ ກມ຺ມນິສ຺ສນ຺ເທນ ທລິທ຺ທກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ສຸມງ຺ຄໂລຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຂຸຊ຺ຊກາສິຕນງ຺ຄລກຸທ຺ທາລປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ກສິຍາ ຊີວຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຣຎ຺ຎາ ປເສນທິໂກສເລນ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ມຫາທາເນ ປວຕ຺ຕິຍມາເນ ທາໂນປກຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ທຘິຆຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ສຸຂຸມວຕ຺ຖສຸນິວຕ຺ຖາ ສຸໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິວາເຕສຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫມ຺ປິ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຫາເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຘິປ຺ປາຍໍ ນິເວເທສິ. ໂສ ຕໍ ກຣຸຓາຍນ຺ໂຕ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກວິຫາເຣ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ວິພ຺ຠມິຕຸກາໂມ ຎາຕິຄາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ກຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕໍ ກສນ຺ເຕ ກິລິຏ຺ຐວຕ຺ຖນິວຕ຺ເຖ ສມນ຺ຕໂຕ ຣໂຊກິຓ຺ຓສຣີເຣ ວາຕາຕເປນ ຜຸສ຺ສນ຺ເຕ ກສ຺ສເກ ທິສ຺ວາ, ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ວຕິເມ ສຕ຺ຕາ ຊີວິກນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠນ຺ຕີ’’ຕິ ສໍເວຄໍ ປຏິລຠິ. ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກໍ ຄຕຕ຺ຕາ ຍຖາຄຫິຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວິເວກໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໒.໑໑-໑໙) –

‘‘ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ຊິນວໂຣ, ໂລກເຊຏ຺ໂຐ ນຣາສໂຠ;

ວິຫາຣາ ອຠິນິກ຺ຂມ຺ມ, ຕຬາກໍ ອຸປສງ຺ກມິ.

‘‘ນ຺ຫາຕ຺ວາ ປິຕ຺ວາ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ເວກຈີວໂຣ;

ອຏ຺ຐາສິ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ, ວິໂລເກນ຺ໂຕ ທິໂສທິສໍ.

‘‘ຠວເນ ອຸປວິຏ຺ໂຐຫໍ, ອທ຺ທສໍ ໂລກນາຍກໍ;

ຫຏ຺ໂຐ ຫຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ເຕນ, ອປ຺ໂຜເຏສິໍ ອຫໍ ຕທາ.

‘‘ສຕຣໍສິໍວ ໂຊຕນ຺ຕໍ, ປຠາສນ຺ຕໍວ ກຎ຺ຈນໍ;

ນຈ຺ຈຄີເຕ ປຍຸຕ຺ໂຕຫໍ, ປຎ຺ຈງ຺ຄຕູຣິຍມ຺ຫິ ຈ.

‘‘ຍໍ ຍໍ ໂຍນຸປປຊ຺ຊາມິ, ເທວຕ຺ຕໍ ອຖ ມານຸສໍ;

ສພ຺ເພ ສຕ຺ເຕ ອຠິໂຠມິ, ວິປຸໂລ ໂຫຕິ ເມ ຍໂສ.

‘‘ນໂມ ເຕ ປຸຣິສາຊຎ຺ຎ, ນໂມ ເຕ ປຸຣິສຸຕ຺ຕມ;

ອຕ຺ຕານໍ ໂຕສຍິຕ຺ວານ, ປເຣ ໂຕເສສິ ຕ຺ວໍ ມຸນິ.

‘‘ປຣິຄ຺ຄເຫ ນິສີທິຕ຺ວາ, ຫາສໍ ກຕ຺ວານ ສຸພ຺ພເຕ;

ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຕຸສິຕໍ ອຸປປຊ຺ຊຫໍ.

‘‘ໂສຬເສໂຕ ກປ຺ປສເຕ, ທ຺ວິນວເອກຈິນ຺ຕິຕາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ນາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂວິມຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ກິຕ຺ຕນວເສນ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ‘‘ສຸມຸຕ຺ຕິໂກ’’ຕິອາທິມາຫ.

໔໓. ຕຕ຺ຖ ສຸມຸຕ຺ຕິໂກຕິ ສຸນ຺ທຣາ ອຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ອປຸນພ຺ຠວິກາ ມຸຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸມຸຕ຺ຕິໂກ. ຕສ຺ສ ປນ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປາສໍສິຍຕາຍ ອຈ຺ຉຣິຍຕາຍ ຈ ອປ຺ໂຜເຏນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຸມຸຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ. ປຸນ ຕຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສ຺ສ ທຬ຺ຫຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສາຫຸ ສຸມຸຕ຺ຕິໂກມ຺ຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ຕິໂກ ວຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກຸໂຕ ປນາຍໍ ສຸມຸຕ຺ຕິກຕາ’’ຕິ? ກາມຎ຺ຈາຍໍ ເຖໂຣ ສພ຺ພສ຺ມາປິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ສຸວິມຸຕ຺ໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຕາວ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ອຕິວິຍ ອນິຏ຺ຐຠູຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕີຫິ ຂຸຊ຺ຊເກຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຂຸຊ຺ຊເກຫີຕິ ຂຸຊ຺ຊສຠາເວຫິ, ຂຸຊ຺ຊາກາເຣຫິ ວາ. ນິສ຺ສກ຺ກວຈນຎ຺ເຈຕໍ ມຸຕ຺ຕສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ. ກສ຺ສໂກ ຫິ ອຂຸຊ຺ໂຊປິ ສມາໂນ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ອຕ຺ຕານໍ ຂຸຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ລາຍເນ ກສເນ ກຸທ຺ທາລກມ຺ເມ ຈ. ໂຍ ຫິ ປນ ກສ຺ສໂກ ລາຍນາທີນິ ກໂຣຕິ, ຕານິປິ ອສິຕາທີນິ ກຸຏິລາກາຣໂຕ ຂຸຊ຺ຊການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕີຫິ ຂຸຊ຺ຊເກຫີ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສິຕາສຸ ມຍາ, ນງ຺ຄລາສຸ ມຍາ, ຂຸທ຺ທກຸທ຺ທາລາສຸ ມຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອສິຕາສຸ ມຍາຕິ ລວິຕ຺ເຕຫິ ມຍາ ມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສກ຺ເກ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ອສິຕາສຸ ມຍາຕິ ລວິຕ຺ເຕຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ ມຍາ ຂຸຊ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ມເຕນ ກຣຓຕ຺ເຖ ເຫຕຸມ຺ຫິ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ‘‘ນງ຺ຄລາສູ’’ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນງ຺ຄເລຫິ ກສິເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕນາ ວຬຎ຺ຊິຕກຸທ຺ທາລສ຺ສ ສຠາວໂຕ ວຬຎ຺ຊເນນ ວາ ອປ຺ປກຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂຸທ຺ທກຸທ຺ທາລາສູ’’ຕິ ‘‘ກຸຓ຺ຐກຸທ຺ທາລາສູ’’ຕິປິ ປາຬິ. ວຬຎ຺ຊເນເນວ ອຕິຂິຓຂຓິຕ຺ເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘເມວາຕິ ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອຖ ວາປີຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຄາມເກ ຐິຕຕ຺ຕາ ຕານິ ອສິຕາທີນິ ກິຎ຺ຈາປິ ອິເຘວ ມມ ສມີເປເຍວ, ຕຖາປິ ອລເມວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸຣິຕວເສນ ເຈຕໍ ອາເມຑິຕວຈນໍ. ຌາຍາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິຊ຺ຌານວເສນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພວິຫາຣາທິວເສນ ຈ ຌາຍ. ສຸມງ຺ຄລາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອາລປຕິ. ຌາເນ ປນ ອາທຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາເມຑິຕໍ ກຕໍ. ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣາຕິ ສຕິປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕສິ ຕ຺ວໍ, ຕສ຺ມາ ອິທານິ ສຸຂໍ ວິຫຣ, ສຸມງ຺ຄລ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອວ ວິປສ຺ສນາຍ ວີຖິປຏິປນ຺ນາຍ ສາສເນ ສຎ຺ຊາຕາຠິຣຕິຍາ ຍຖານຸຠູຕໍ ຆຣາວາສທຸກ຺ຂໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຖໂຣ ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ມເຕນ ‘‘ຌາຍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣາ’’ຕິ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄວເສນປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເອວ.

ສຸມງ຺ຄລຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສານຸຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ມຕໍ ວາ ອມ຺ມ ໂຣທນ຺ຕີຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສານຸຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈຕຸນວຸເຕ ກປ຺ເປ ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຫຕ຺ຖປາທໂຘວນມຸຂວິກ຺ຂາລນານໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຸທກໍ ອຸປເນສິ. ສຕ຺ຖາ ຫິ ໂຠຊນກາເລ ຫຕ຺ຖປາເທ ໂຘວິຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອຸປເນສິ. ຠຄວາ ຫຕ຺ຖປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ໂສ ຕມ຺ປິ ຎຕ຺ວາ ມຸໂຂທກໍ ອຸປເນສິ. ສຕ຺ຖາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ມຸຂໂຘວນກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເອວໍ ຠຄວາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ ເຕນ ກຣີຍມານໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ສາທິຍິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ມິໍ ຄພ຺ຠຄເຕເຍວ ປິຕາ ປວາສໍ ຄໂຕ, ອຸປາສິກາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ສານູຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກາສິ. ຕສ຺ມິໍ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒນ຺ເຕ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກໍເຍວ ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສິ, ‘‘ເອວມຍໍ ອນນ຺ຕຣາໂຍ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຠາຄີ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂສ ສານຸສາມເຓໂຣ’’ຕິ ປຎ຺ຎາໂຕ ປຎ຺ຎວາ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຘມ຺ມກຖິໂກ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕຊ຺ຌາສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ອໂຫສິ ມນາໂປຕິ ສພ຺ພໍ ສານຸສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕສ຺ສ ອຕີຕຊາຕິຍໍ ມາຕາ ຍກ຺ຂໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໍ ຍກ຺ຂາ ‘‘ສານຸຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຍໍ ມາຕາ’’ຕິ ຄຣຸຈິຕ຺ຕິກາຣພຫຸລາ ຫຸຕ຺ວາ ມາເນນ຺ຕິ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ອາທີນວໍ ວິຠາເວນ຺ຕໍ ວິຍ ເອກທິວສໍ ສານຸສ຺ສ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣາຠາວາ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວິພ຺ຠມິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໍ ຕສ຺ສ ຍກ຺ຂິນິມາຕາ ຎຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສມາຕຸຍາ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຕວ ປຸຕ຺ໂຕ, ສານຸ, ‘ວິພ຺ຠມິສ຺ສາມີ’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ, ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ –

‘‘ສານຸໍ ປພຸທ຺ຘໍ ວຊ຺ຊາສິ, ຍກ຺ຂານໍ ວຈນໍ ອິທໍ;

ມາກາສິ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ, ອາວິ ວາ ຍທິ ວາ ຣໂຫ.

‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ, ກຣິສ຺ສສິ ກໂຣສິ ວາ;

ນ ເຕ ທຸກ຺ຂາ ປມຸຕ຺ຍຕ຺ຖິ, ອຸປ຺ປຈ຺ຈາປິ ປລາຍໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໙; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໒໕ ສານຸສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ) –

ເອວໍ ຠຓາຫີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ຍກ຺ຂິນິມາຕາ ຕຕ຺ເຖວນ຺ຕຣຘາຍິ. ມນຸສ຺ສມາຕາ ປນ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປຣິເທວໂສກສມາປນ຺ນາ ເຈໂຕທຸກ຺ຂສມປ຺ປິຕາ ອໂຫສິ. ອຖ ສານຸສາມເຓໂຣ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄໂຕ ມາຕຣໍ ໂຣທມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ກິໍ ນິສ຺ສາຍ ໂຣທສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ມາຕຸ ‘‘ມຕໍ ວາ, ອມ຺ມ, ໂຣທນ຺ຕິ, ໂຍ ວາ ຊີວໍ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໔໔. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ອມ຺ມ, ໂຣທນ຺ຕາ ນາມ ຎາຕກາ ມິຕ຺ຕາ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕກໍ ມິຕ຺ຕໍ ວາ ມຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ໂຣທນ຺ຕິ ປຣໂລກໍ ຄຕຕ຺ຕາ, ໂຍ ວາ ຎາຕໂກ ມິຕ຺ໂຕ ວາ ຊີວໍ ຊີວນ຺ໂຕ ເທສນ຺ຕຣໍ ປກ຺ກນ຺ຕຕາຍ ຈ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ໂຣທນ຺ຕິ, ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ມຍິ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຊີວນ຺ຕໍ ຘຣມານໍ ມໍ ປຸຣໂຕ ຐິຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕີ; ກສ຺ມາ, ອມ຺ມ, ໂຣທສິ?ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕວ ໂຣທນສ຺ສ ກາຣຓເມວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ມຣຓຎ຺ເຫຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຍ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໖໓) ສຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນ ອຸປ຺ປພ຺ພຊນໍ ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ມຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ຕີ –

‘‘ມຕໍ ວາ ປຸຕ຺ຕ ໂຣທນ຺ຕິ, ໂຍ ວາ ຊີວໍ ນ ທິສ຺ສຕິ;

ໂຍ ຈ ກາເມ ຈຊິຕ຺ວານ, ປຸນຣາຄຈ຺ຉເຕ ອິຘ.

‘‘ຕໍ ວາປິ ປຸຕ຺ຕ ໂຣທນ຺ຕິ, ປຸນ ຊີວໍ ມໂຕ ຫິ ໂສ;

ກຸກ຺ກຸຬາ ອຸພ຺ຠໂຕ ຕາຕ, ກຸກ຺ກຸຬໍ ປຕິຕຸມິຈ຺ຉສີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໙; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.ສານຸສາມເຓຣວຕ຺ຖຸ) –

ຄາຖາທ຺ວຍໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ກາເມ ຈຊິຕ຺ວານາຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມຊ຺ຌາສເຍນ ວຕ຺ຖຸກາເມ ປຫາຍ, ຕຎ຺ຈ ກິເລສກາມສ຺ສ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາ ເຫຕ຺ຖ ກາມປຣິຈ຺ຈາໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ປຸນຣາຄຈ຺ຉເຕ ອິຘາຕິ ອິຘ ເຄເຫ ປຸນເທວ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຫີນາຍາວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕໍ ວາປີຕິ ໂຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິພ຺ຠມຕິ, ຕໍ ວາປິ ປຸຄ຺ຄລໍ ມຕໍ ວິຍມາທິສິໂຍ ໂຣທນ຺ຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ປຸນ ຊີວໍ ມໂຕ ຫິ ໂສຕິ ວິພ຺ຠມນໂຕ ປຈ຺ຉາ ໂຍ ຊີວນ຺ໂຕ, ໂສ ຄຸຓມຣເຓນ ອຕ຺ຖໂຕ ມໂຕເຍວ. ອິທານິສ຺ສ ສວິເສສສໍເວຄໍ ຊເນຕຸໍ ‘‘ກຸກ຺ກຸຬາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ອໂຫຣຕ຺ຕໍ ອາທິຕ຺ຕໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຑຫນຏ຺ເຐນ ກຸກ຺ກຸຬນິຣຍສທິສຕ຺ຕາ ກຸກ຺ກຸຬາ ຄິຫິຠາວາ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕິຍາ ມຍາ ອຸພ຺ຠໂຕ ອຸທ຺ຘໂຕ, ຕາຕ ສານຸ, ກຸກ຺ກຸຬໍ ປຕິຕຸໍ ອິຈ຺ຉສິ ປຕິຕຸກາໂມສີ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສານຸສາມເຓໂຣ ສໍເວຄຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໒໑.໒໕-໒໙) –

‘‘ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ ສມຓໍ ທິສ຺ວາ, ວິປ຺ປສນ຺ນມນາວິລໍ;

ຆເຏໂນທກມາທາຍ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ອທາສຫໍ.

‘‘ນິມ຺ມໂລ ໂຫມຫໍ ອຊ຺ຊ, ວິມໂລ ຂີຓສໍສໂຍ;

ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານສ຺ສ, ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕເຕ ສຸຠໍ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ອຸທກໍ ຍມທາສຫໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ທກທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເອກສຏ຺ຐິມ຺ຫິໂຕ ກປ຺ເປ, ເອໂກວ ວິມໂລ ອຫຸ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ເຖໂຣ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ວເສນ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ໂຠ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ຊາຕາ’’ຕິ ອຸທານວເສນ ຕເມວ ຄາຖໍ ປຈ຺ຈຸທາຫາສິ.

ສານຸຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຣມຓີຍວິຫາຣິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຍຖາປິ ຠທ຺ໂທ ອາຊຎ຺ໂຎຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣມຓີຍວິຫາຣິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎານິ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂກຣຓ຺ຑປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄເຫ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ໂຍພ຺ພນມເທນ ກາເມສຸ ມຸຈ຺ຉໍ ອາປນ຺ໂນ ວິຫຣຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣທາຣິກໍ ຣາຊປຸຣິເສຫິ ວິວິຘາ ກມ຺ມກາຣຓາ ກຣີຍມານໍ ທິສ຺ວາ ສໍເວຄຊາໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ປພ຺ພຊິໂຕ ຈ ຣາຄຈຣິຕຕາຍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ສຸສມ຺ມຏ຺ຐໍ ປຣິເວຓໍ ສູປຏ຺ຐິຕໍ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍໍ ສຸປຎ຺ຎຕໍ ມຎ຺ຈປີຐໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ເຕນ ໂສ ຣມຓີຍວິຫາຣີຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ.

ໂສ ຣາຄຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ອໂຍນິໂສ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ສຎ຺ເຈຕນິກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ‘‘ຘິຣຕ຺ຖຸ, ມໍ ເອວໍຠູໂຕ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ວິພ຺ຠມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ, ເຕນ ຈ ມຄ຺ເຄນ ສກເຏສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ເອໂກ ສກຏຍຸຕ຺ໂຕ ໂຄໂຓ ປຣິສ຺ສມນ຺ໂຕ ວິສມຏ຺ຐາເນ ຂລິຕ຺ວາ ປຕິ, ຕໍ ສາກຏິກາ ຍຸຄໂຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ປຸນປິ ຘຸເຣ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ເຖໂຣ ຕໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ຍຖາຍໍ ໂຄໂຓ ສກິໍ ຂລິຕ຺ວາປິ ອຸຏ຺ຐາຍ ສກິໍ ຘຸຣໍ ວຫຕິ, ເອວໍ ມຍາປິ ກິເລສວເສນ ສກິໍ ຂລິເຕນາປິ ວຸຏ຺ຐາຍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສີລໍ ປາກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໒໑.໓໕-໓໙) –

‘‘ອກ຺ກນ຺ຕຎ຺ຈ ປທໍ ທິສ຺ວາ, ຈກ຺ກາລງ຺ກາຣຠູສິຕໍ;

ປເທນານຸປທໍ ຍນ຺ໂຕ, ວິປສ຺ສິສ຺ສ ມເຫສິໂນ.

‘‘ໂກຣຓ຺ຑໍ ປຸປ຺ຜິຕໍ ທິສ຺ວາ, ສມູລໍ ປູຊິຕໍ ມຍາ;

ຫຏ຺ໂຐ ຫຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ເຕນ, ອວນ຺ທິໍ ປທມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິປູຊຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສກປ຺ປມ຺ຫິ, ເອໂກ ວີຕມໂລ ອຫຸໍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຣິຍຘມ຺ມາຘິຄມນທີປນິໍ ‘‘ຍຖາປິ ຠທ຺ໂທ ອາຊຎ຺ໂຎ, ຂລິຕ຺ວາ ປຕິຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໔໕. ຕຕ຺ຖ ຂລິຕ຺ວາຕິ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ. ປຕິຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ, ປຸນເທວ ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ຠທ຺ໂທ ອຸສຠາຊານີໂຍ ຠາຣໍ ວຫນ຺ໂຕ ປຣິສ຺ສມປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິສມຏ຺ຐານໍ ອາຄມ຺ມ ເອກວາຣໍ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ປຕິໂຕ ນ ຕຕ຺ຕເກນ ຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑຕິ, ຖາມຊວປຣກ຺ກມສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ປນ ຂລິຕ຺ວາປິ ປຕິຕິຏ຺ຐຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ຐຕ຺ວາ ຠາຣໍ ວຫຕິ, ເອວໍ ກິເລສປຣິສ຺ສມປ຺ປຕ຺ໂຕ ກິຣິຍາປຣາເຘນ ຂລິຕ຺ວາ ຕໍ ຂລິຕໍ ຖາມວີຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິຕາຍ ປຏິປາກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ເອວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສວນນ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕາຍ ສາວກໍ, ຕສ຺ສ ອຸເຣ ວາຍາມຊນິຕາຠິຊາຕິຕາຍ ໂອຣສໍ ປຸຕ຺ຕໍ ຠທ຺ທາຊານີຍສທິສກິຈ຺ຈຕາຍ ອາຊານີຍນ຺ຕິ ຈ ມໍ ຘາເຣຖ ອຸປຘາເຣຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣມຓີຍວິຫາຣິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສມິທ຺ຘິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສທ຺ຘາຍາຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສມິທ຺ຘິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕ຺ຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎານິ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈຕຸນວຸເຕ ກປ຺ເປ ສິທ຺ຘຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ສວຓ຺ຏານິ ປຸປ຺ຜານິ ກຓ຺ຓິກພທ຺ຘານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປູເຊສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຸຄຕີສຸເຍວ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄເຫ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ກຸລໍ ຘນຘຎ຺ຎາທີຫິ ວຑ຺ຒິ, ອຕ຺ຕຠາໂວ ຈສ຺ສ ອຠິຣູໂປ ທສ຺ສນີໂຍ ຄຸຓວາ ອິຕິ ວິຠວສມິທ຺ຘິຍາ ຈ ຄຸຓສມິທ຺ຘິຍາ ຈ ສມິທ຺ຘີຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ໂສ ພິມ຺ພິສາຣສມາຄເມ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຠາວນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຠຄວຕິ ຕໂປທາຣາເມ ວິຫຣນ຺ເຕ ເອກທິວສໍ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ ສຕ຺ຖາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສ຺ວາກ຺ຂາເຕ ຈາຫໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຈ ເມ ສີລວນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ’’ຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ອຸຬາຣໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຸທປາທິ. ຕໍ ອສຫນ຺ໂຕ ມາໂຣ ປາປິມາ ເຖຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ມຫນ຺ຕໍ ເຠຣວສທ຺ທມກາສິ, ປຖວິຍາ ອຸນ຺ທ຺ຣິຍນກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ຠຄວາ ‘‘ມາໂຣ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິຈກ຺ຂຸກມ຺ມາຍ ເຈເຕຕິ, ຄຈ຺ຉ, ຠິກ຺ຂຸ ຕຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວິຫຣາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໒໑.໓໐-໓໔) –

‘‘ກຓິກາຣໍວ ໂຊຕນ຺ຕໍ, ນິສິນ຺ນໍ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ;

ໂອຠາເສນ຺ຕໍ ທິສາ ສພ຺ພາ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖໍ ນຣສາຣຖິໍ.

‘‘ຘນຸໍ ອທ຺ເວຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວານ, ອຸສຸໍ ສນ຺ນຍ຺ຫຫໍ ຕທາ;

ປຸປ຺ຜໍ ສວຓ຺ຏໍ ເຉຕ຺ວານ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິໂຣປຍິໍ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິໂຣປຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເອກປຎ຺ຎາສິໂຕ ກປ຺ເປ, ເອໂກ ອາສິໍ ຊຸຕິນ຺ຘໂຣ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ຂີຓາສວຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ມາໂຣ ມຫນ຺ຕໍ ເຠຣວສທ຺ທໍ ອກາສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖໂຣ ອຠີໂຕ ອຈ຺ຉມ຺ຠີ ‘‘ຕາທິສານໍ ມາຣານໍ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ມຍ຺ຫໍ ໂລມມ຺ປິ ນ ກມ຺ເປຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ສທ຺ຘາຍາຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໔໖. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາຍາຕິ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທສມຸຏ຺ຐານາຍ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ເຈວ ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘາຍ ຈ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ອຸປຄໂຕ. ອຄາຣສ຺ມາຕິ ເຄຫໂຕ ຆຣາວາສໂຕ ວາ. ອນຄາຣິຍນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ສາ ຫິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ ‘ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕ’ນ຺ຕິ ອຄາຣິຍໍ ນາມ, ຕທຠາວໂຕ ‘‘ອນຄາຣິຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຕິ ປຎ຺ຎາ ຈ ເມ ວຸຑ຺ຒາຕິ ສຣຓລກ຺ຂຓາ ສຕິ, ປຊານນລກ຺ຂຓາ ປຎ຺ຎາຕິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕາ ເມ ວຸຑ຺ຒາ ວຑ຺ຒິຕາ, ນ ທານິ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພາ ອຕ຺ຖິ ສຕິປຎ຺ຎາ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຸສມາຫິຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວເສນ ເຈວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິວເສນ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ເມ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕໍ, ນ ທານິ ຕສ຺ສ ສມາຘາຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ສມາຘິ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາ ກາມໍ ກຣສ຺ສຸ ຣູປານີຕິ ປາປິມ ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຍານິ ການິຈິ ວິປ຺ປກາຣານິ ຍຖາຣຸຈິໍ ກໂຣຫິ, ເຕຫິ ປນ ເນວ ມໍ ພ຺ຍາຘຍິສ຺ສສິ ມມ ສຣີຣກມ຺ປນມຕ຺ຕມ຺ປິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ກຸໂຕ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ? ຕສ຺ມາ ຕວ ກິຣິຍາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉິຕປເຫນກໍ ວິຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ໂສເຘຕິ, ເກວລໍ ຕວ ຈິຕ຺ຕວິຆາຕມຕ຺ຕຜລາຕິ ເຖໂຣ ມາຣໍ ຕຊ຺ເຊສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມາໂຣ ‘‘ຊານາຕິ ມໍ ສມໂຓ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວນ຺ຕຣຘາຍິ.

ສມິທ຺ຘິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອຸຊ຺ຊຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ນໂມ ເຕ ພຸທ຺ຘ ວີຣຕ຺ຖູຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸຊ຺ຊຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິໂຕ ທ຺ວານວຸເຕ ກປ຺ເປ ຕິສ຺ສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ກຓິກາຣປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄເຫ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ໂສຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອຸຊ຺ຊໂຍຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ເວຬຸວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຣິຍານຸກູລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໒໑.໑-໔) –

‘‘ກຓິກາຣໍ ປຸປ຺ຜິຕໍ ທິສ຺ວາ, ໂອຈິນິຕ຺ວານຫໍ ຕທາ;

ຕິສ຺ສສ຺ສ ອຠິໂຣເປສິໍ, ໂອຆຕິຓ຺ຓສ຺ສ ຕາທິໂນ.

‘‘ທ຺ເວນວຸເຕ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິໂຣປຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ປຎ຺ຈຕິໍເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ອຣຸຓປາຓີຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາກາເຣນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ນໂມ ເຕ ພຸທ຺ຘ ວີຣຕ຺ຖູ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໔໗. ຕຕ຺ຖ ນໂມຕິ ປຓາມກິຕ຺ຕນໍ. ເຕຕິ ປຓາມກິຣິຍາຍ ສມ຺ປທານກິຕ຺ຕນໍ, ຕຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘ ວີຣາຕິ ຈ ຠຄວໂຕ ອາລປນໍ. ຠຄວາ ຫິ ຍຖາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິເຠເທນ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ອນວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ມາຣານໍ ອຠິປ຺ປມທ຺ທນວເສນ ປທຫນ຺ເຕນ ມຫຕາ ວີຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ວີໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕ຺ຖູຕິ ໂຫຕຸ, ຕສ຺ສ ‘‘ນໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕສິ ສພ຺ພຘີຕິ ສພ຺ເພຫິ ກິເລເສຫິ ສພ຺ພສ຺ມິຎ຺ຈ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອສິ ຠວສິ, ນ ຕຍາ ກິຎ຺ຈິ ອວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຍໂຕຫໍ ຕຸຍ຺ຫາປທາເນ ວິຫຣໍ, ວິຫຣາມິ ອນາສໂວຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ ຕວ ອປທາເນ ໂອວາເທ ຄຕມຄ຺ເຄ ປຏິປຕ຺ຕິຈຣິຍາຍ ວິຫຣໍ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ກາມາສວາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອາສວານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ອນາສໂວ ວິຫຣາມິ, ຕາທິສສ຺ສ ນໂມ ເຕ ພຸທ຺ຘ-ວີຣຕ຺ຖູຕິ.

ອຸຊ຺ຊຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສຎ຺ຊຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຍໂຕ ອຫນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຎ຺ຊຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ມຫຕິ ປູເຄ ສໍກິຕ຺ຕິວເສນ ວຕ຺ຖຸໍ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຍໍ ທລິທ຺ໂທ ຫຸຕ຺ວາ ເນສໍ ຄຓາທີນໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ພ຺ຍາວໂຏ ອໂຫສິ. ກາເລນ ກາລໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຕໍ ຕໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄເຫ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ສຎ຺ຊໂຍ ນາມ ນາເມນ, ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸໂປກ຺ຂຣສາຕິອາທິເກ ອຠິຎ຺ຎາເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ສາສເນ ອຠິປ຺ປສນ຺ເນ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປສາໂທ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອໂຫສິ. ອປຣຠາເຄ ປພ຺ພຊິ. ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ຈ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສີ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໐.໕໑-໕໕) –

‘‘ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ມຫາປູຄຄໂຓ ອຫຸ;

ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ອາສິໍ, ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ວາວໂຏ.

‘‘ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ຈ ເມ ນຕ຺ຖິ, ສຸຄຕສ຺ສ ມເຫສິໂນ;

ອວນ຺ທິໍ ສຕ຺ຖຸໂນ ປາເທ, ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ອກາສຫໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ອິໂຕ ຈ ອຏ຺ຐເມ ກປ຺ເປ, ຣາຊາ ອາສິໍ ສຸຈິນ຺ຕິໂຕ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍໂຕ ອຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໔໘. ຕຕ຺ຖ ຍໂຕ ອຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ຍໂຕ ປຠຸຕິ ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ. ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນາຠິຊານາມິ ສງ຺ກປ຺ປໍ, ອນຣິຍໍ ໂທສສໍຫິຕນ຺ຕິ ຣາຄາທິໂທສສໍຫິຕໍ ຕໂຕ ເອວ ອນຣິຍໍ ນິຫີນໍ, ອຣິເຍຫິ ວາ ອນຣຓີຍຕາຍ ອນຣິເຍຫິ ອຣຓີຍຕາຍ ຈ ອນຣິຍໍ ປາປກໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠູຕຄຸຓາທິສງ຺ກປ຺ປນໂຕ ‘‘ສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ກາມວິຕກ຺ກາທິມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກໍ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ນາຠິຊານາມີຕິ, ‘‘ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ມຍາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ສຎ຺ຊຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຣາມເຓຍ຺ຍກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຈິຫຈິຫາຠິນທິເຕຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣາມເຓຍ຺ຍກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຸຎ຺ຎານິ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຸຄຕີສຸ ເອວ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອິພ຺ຠກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເຊຕວນປຏິຄ຺ຄຫເຓ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປສາໂທ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຣິຍານຸກູລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປພ຺ພຊິຕສາຣຸປ຺ປາຍ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປາສາທິກຠາວໂຕ ຣາມເຓຍ຺ຍໂກຕ຺ເວວ ສມຎ຺ຎາ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ມາໂຣ ເຖຣໍ ຠິໍສາເປຕຸກາໂມ ເຠຣວສທ຺ທໍ ອກາສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖໂຣ ຖິຣປກຕິຕາຍ ເຕນ ອສນ຺ຕສນ຺ໂຕ ‘‘ມາໂຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອນາທຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຫຈິຫາຠິນທິເຕ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໔໙. ຕຕ຺ຖ ຈິຫຈິຫາຠິນທິເຕຕິ ຈິຫຈິຫາຕິ ອຠິຓ຺ຫໍ ປວຕ຺ຕສທ຺ທຕາຍ ‘‘ຈິຫຈິຫາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ ວຏ຺ຏການໍ ອຠິນາທນິມິຕ຺ຕໍ, ວິຣວເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິປ຺ປິກາຠິຣຸເຕຫິ ຈາຕິ ສິປ຺ປິກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ເທວກາ ປຣນາມກາ ເຄລຎ຺ເຎນ ຉາຕກິສທາຣກາກາຣາ ສາຂາມິຄາ. ‘‘ມຫາກລນ຺ທກາ’’ຕິ ເກຈິ, ສິປ຺ປິການໍ ອຠິຣຸເຕຫິ ມຫາວິຣເວຫິ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ, ຕໍ ເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເມ ຕໍ ຜນ຺ທຕິ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ຜນ຺ທຕິ ນ ຈວຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິມສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຣວເຫຕຸ ສິປ຺ປິກາຠິຣຸຕເຫຕຸ ວິຍ, ປາປິມ, ຕວ ວິສ຺ສຣກຣຓເຫຕຸ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໂຕ ນ ປຣິປຕຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ເອກຕ຺ຕນິຣຕຎ຺ຫິ ເມ’’ຕິ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸ ອຕ຺ໂຖ, ຍສ຺ມາ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍ ເອກຕ຺ເຕ ເອກີຠາເວ, ພຫິທ຺ຘາ ວາ ວິກ຺ເຂປໍ ປຫາຍ ເອກຕ຺ເຕ ເອກຄ຺ຄຕາຍ, ເອກຕ຺ເຕ ເອກສຠາເວ ວາ ນິພ຺ພາເນ ນິຣຕໍ ອຠິຣຕໍ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໂຕ ນ ຜນ຺ທຕິ ນ ຈວຕີຕິ, ອິມໍ ກິຣ ຄາຖໍ ວທນ຺ໂຕ ເອວ ເຖໂຣ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໒໑.໕-໙) –

‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ຠຄວາ, ສຕຣໍສີ ປຕາປວາ;

ຈງ຺ກມນໍ ສມາຣູຬ຺ໂຫ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ສິຂີສໂຠ.

‘‘ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຎາຓມຸຕ຺ຕມໍ;

ມິເນລປຸປ຺ຜໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິໂຣປຍິໍ.

‘‘ເອກຕິໍເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິປູຊຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເອກູນຕິໍສກປ຺ປມ຺ຫິ, ສຸເມຆຆນນາມໂກ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຍເມວ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາ ອໂຫສິ.

ຣາມເຓຍ຺ຍກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ວິມລຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຘຣຓີ ຈ ສິຎ຺ຈຕິ ວາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ວິມລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສງ຺ຂຘມນກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ສິປ຺ເປ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຄໂຕ ເອກທິວສໍ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ສງ຺ຂຘມເນນ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາເລນ ກາລໍ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ‘‘ອນາຄເຕ ເມ ວິມໂລ ວິສຸທ຺ໂຘ ກາໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ໂພຘິຣຸກ຺ຂໍ ຄນ຺ໂຘທເກຫິ ນ຺ຫາເປສິ, ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄເຓສຸ ອາສນານິ ໂຘວາເປສິ, ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ກິລິຏ຺ເຐ ສມຓປຣິກ຺ຂາເຣ ໂຘວາເປສິ.

ໂສ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄເຫ ອິພ຺ຠກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສນ຺ຕສ຺ສ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກາໂຍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີຫິ ອສໍກິລິຏ຺ໂຐ ປທຸມປລາເສ ອຸທກພິນ຺ທຸ ວິຍ ອລຄ຺ໂຄ ປຈ຺ຉິມຠວິກໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສຸວິສຸທ຺ໂຘ ອໂຫສິ, ເຕນສ຺ສ ວິມໂລຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຣາຊຄຫປ຺ປເວສເນ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ປພ຺ພຕຄຸຫາຍໍ ວິຫຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຈາຕຸທ຺ທີປິກມຫາເມໂຆ ສກລໍ ຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປາວສ຺ສິ. ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິມ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ຘຣມານກາເລ ເອວ ກິຣ ເອວໍ ວສ຺ສຕິ. ຆມ຺ມປຣິຬາຫວູປສມໂຕ ອຸຕຸສປ຺ປາຍລາເຠນ ເຖຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ ອໂຫສິ ເອກຄ຺ຄໍ. ໂສ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ຕາວເທວ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໐.໕໖-໖໐) –

‘‘ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ອໂຫສິໍ ສງ຺ຂຘມ຺ມໂກ;

ນິຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຍຸຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ສຸຄຕສ຺ສ ມເຫສິໂນ.

‘‘ອຸປຏ຺ຐານຜລໍ ປສ຺ສ, ໂລກນາຖສ຺ສ ຕາທິໂນ;

ສຏ຺ຐິ ຕູຣິຍສຫສ຺ສານິ, ປຣິວາເຣນ຺ຕິ ມໍ ສທາ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ອຸປຏ຺ຐຫິໍ ມຫາອິສິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ອຸປຏ຺ຐານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ຈຕຸວີເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ມຫານິຄ຺ໂຆສນາມກາ;

ໂສຬສາສິໍສຸ ຣາຊາໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ກຕກິຈ຺ຈຕາຍ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ‘‘ຘຣຓີ ຈ ສິຎ຺ຈຕິ ວາຕິ ມາລຸໂຕ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໕໐. ຕຕ຺ຖ ຘຣຓີຕິ ປຖວີ, ສາ ຫິ ສກລໍ ຘຣາຘຣໍ ຘາເຣຕີຕິ ‘‘ຘຣຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສິຎ຺ຈຕີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ນຠໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຠິປ຺ປວສ຺ສໂຕ ມຫາເມຆສ຺ສ ວຸຏ຺ຐິຘາຣາຫິ ສິຎ຺ຈຕິ. ວາຕິ ມາລຸໂຕຕິ ອຸທກຜຸສິຕສມ຺ມິສ຺ສຕາຍ ສີຕໂລ ວາໂຕ ວາຍຕິ. ວິຊ຺ຊຸຕາ ຈຣຕິ ນເຠຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຊ຺ຊຕາ ຄຬຄຬາຍຕາ ມຫາເມຆໂຕ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິໂຍ ສເຕຣຕາ ອາກາເສ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ຕິ. ອຸປສມນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກາຕິ ອຸຕຸສປ຺ປາຍສິທ຺ເຘນ ສມຖວິປສ຺ສນາຘິຄເມນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ວູປສນ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ນວ ມຫາວິຕກ຺ກາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອຸປສມນ຺ຕິ. ອນວເສສໂຕ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ວຕ຺ຕມານສມີປຕາຍ ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍ ວຕ຺ຕມານໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ອຕີຕຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຈນໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ສຸສມາຫິຕໍ ມມາຕິ ຕໂຕ ເອວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິນາ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕໍ, ນ ທານິ ຕສ຺ສ ສມາຘາເນ ກິຎ຺ຈິ ກາຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ວິມລຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຉຏ຺ຐວຄ຺ໂຄ

໑. ໂຄຘິກາທິຈຕຸຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ວສ຺ສຕິ ເທໂວຕິອາທິກາ ຈຕສ຺ໂສ – ໂຄຘິໂກ, ສຸພາຫຸ, ວລ຺ລິໂຍ, ອຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ເຖຣານໍ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອິເມປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາຣາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຸຎ຺ຎານິ ອຸປຈິນນ຺ຕາ ອິໂຕ ຈຕຸນວຸເຕ ກປ຺ເປ ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຫາຍາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣິໍສຸ. ເຕສຸ ເອໂກ ສິທ຺ຘຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂໍ ອທາສິ. ທຸຕິໂຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ຕຕິໂຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ເອເກນ ປຸປ຺ຜຫຕ຺ເຖນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປູເຊສິ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສຸມນປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊມກາສິ. ເອວໍ ເຕ ສຕ຺ຖຣິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ປສຸເຕນ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຫາຍກາ ຫຸຕ຺ວາ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ປາວາຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມລ຺ລຣາຊານໍ ປຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ເຕສໍ ໂຄຘິໂກ, ສຸພາຫຸ, ວລ຺ລິໂຍ, ອຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ນາມານິ ອກໍສຸ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປິຍສຫາຍາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ອຄມໍສຸ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາເມ ວສນ຺ໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຸທ຺ໂຘທນປ຺ປມຸເຂ ສກ຺ຍຣາຊາໂນ ທເມສິ. ຕທາ ເຕປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມລ຺ລຣາຊປຸຕ຺ຕາ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ລທ຺ຘປ຺ປສາທາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໑.໑-໒໓) –

‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫໍ;

ປວຣາ ອຠິນິກ຺ຂນ຺ຕໍ, ວນາ ນິພ຺ພນມາຄຕໍ.

‘‘ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂໍ ປາທາສິໍ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ມເຫສິໂນ;

ປຎ຺ຎາຍ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ, ມຫາວີຣສ຺ສ ຕາທິໂນ.

‘‘ປເທນານຸປທາຍນ຺ຕໍ, ນິພ຺ພາເປນ຺ເຕ ມຫາຊນໍ;

ອຸຬາຣາ ວິຕ຺ຕິ ເມ ຊາຕາ, ພຸທ຺ເຘ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸເນ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ທານມທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຠິກ຺ຂາທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ສຕ຺ຕາສີຕິມ຺ຫິໂຕ ກປ຺ເປ, ມຫາເຣຓຸສນາມກາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ນາ, ສຕ຺ເຕເຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ໂຄຘິໂກ ເຖໂຣ.

‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ນິສຠາຊານິຍໍ ຍຖາ;

ຕິຘາປຠິນ຺ນໍ ມາຕງ຺ຄໍ, ກຸຎ຺ຊຣໍວ ມເຫສິນໍ.

‘‘ໂອຠາເສນ຺ຕໍ ທິສາ ສພ຺ພາ, ອຸຬຸຣາຊໍວ ປູຣິຕໍ;

ຣຖິຍໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕໍ, ໂລກເຊຏ຺ຐໍ ອປສ຺ສຫໍ.

‘‘ຎາເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ ອຎ຺ຊລິໍ;

ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖມຠິວາທຍິໍ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ກມ຺ມມກຣິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຎາຓສຎ຺ຎາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເຕສຕ຺ຕຕິມ຺ຫິໂຕ ກປ຺ເປ, ໂສຬສາສຸໍ ນຣຸຕ຺ຕມາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ນາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ສຸພາຫຸຕ຺ເຖໂຣ.

‘‘ຕິວຣາຍໍ ນິວາສີຫໍ, ອໂຫສິໍ ມາລິໂກ ຕທາ;

ອທ຺ທສໍ ວິຣຊໍ ພຸທ຺ຘໍ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖໍ ໂລກປູຊິຕໍ.

‘‘ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ປຸປ຺ຜຫຕ຺ຖມທາສຫໍ;

ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖຸປປຊ຺ຊາມິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວາຫສາ.

‘‘ອນຸໂຠມິ ຜລໍ ອິຏ຺ຐໍ, ປຸພ຺ເພ ສຸກຕມຕ຺ຕໂນ;

ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສຸມລ຺ເລຫິ, ປຸປ຺ຜທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິໂຣປຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ປຸປ຺ຜປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕຸປາທາຍ, ຐເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕມານກໍ;

ປຎ຺ຈຣາຊສຕາ ຕຕ຺ຖ, ນຊ຺ຊສມສນາມກາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ວລ຺ລິໂຍ ເຖໂຣ.

‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ຊາຕິປຸປ຺ຜມທາສຫໍ;

ປາເທສຸ ສຕ຺ຕ ປຸປ຺ຜານິ, ຫາເສໂນກິຣິຕານິ ເມ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນຫໍ ອຊ຺ຊ, ອຠິໂຠມິ ນຣາມເຣ;

ຘາເຣມິ ອນ຺ຕິມໍ ເທຫໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາສເນ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິໂຣປຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ປຸປ຺ຜປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ສມນ຺ຕຄນ຺ຘນາມາສຸໍ, ເຕຣສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ;

ອິໂຕ ປຎ຺ຈມເກ ກປ຺ເປ, ຈາຕຸຣນ຺ຕາ ຊນາຘິປາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໑.໑-໒໓);

ອຸຕ຺ຕິໂຍ ເຖໂຣ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ເຖຣາ ໂລເກ ປາກຏາ ປຎ຺ຎາຕາ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ສກ຺ກຕາ ຄຣຸກຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ສເຫວ ວິຫຣນ຺ຕິ. ອເຖກທາ ຣາຊາ ພິມ຺ພິສາໂຣ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເຖເຣ ຣາຊຄຫໍ ອຸປຄເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕມາສໍ ວສ຺ສາວາສຕ຺ຖາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສໍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ກຸຏິກາໂຍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ນ ຉາເທສິ. ເຖຣາ ອຈ຺ຉນ຺ນາສຸ ກຸຏິກາສຸ ວິຫຣນ຺ຕິ. ວສ຺ສກາເລ ເທໂວ ນ ວສ຺ສຕິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓໍ ເທໂວ ນ ວສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ, ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ, ຕາ ກຸຏິກາໂຍ ຉາທາເປຕ຺ວາ, ມຕ຺ຕິກາກມ຺ມໍ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມຎ຺ຈ ກາຣາເປຕ຺ວາ, ກຸຏິກາມຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມຫໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ອທາສິ. ເຖຣາ ຣຎ຺ໂຎ ອນຸກມ຺ປາຍ ກຸຏິກາໂຍ ປວິສິຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິໍສຸ. ອຖຸຕ຺ຕຣປາຈີນທິສໂຕ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານກ຺ຂເຓເຍວ ວສ຺ສິຕຸໍ ອາຣຠິ. ເຕສຸ ໂຄຘິກຕ຺ເຖໂຣ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສຫ ເມຆຄຊ຺ຊິເຕນ –

໕໑.

‘‘ວສ຺ສຕິ ເທໂວ ຍຖາ ສຸຄີຕໍ, ຉນ຺ນາ ເມ ກຸຏິກາ ສຸຂາ ນິວາຕາ;

ຈິຕ຺ຕໍ ສຸສມາຫິຕຎ຺ຈ ມຍ຺ຫໍ, ອຖ ເຈ ປຕ຺ຖຍສິ ປວສ຺ສ ເທວາ’’ຕິ. –

ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສຕີຕິ ສິຎ຺ຈຕິ ວຸຏ຺ຐິຘາຣໍ ປເວຈ຺ຉຕິ. ເທໂວຕິ ເມໂຆ. ຍຖາ ສຸຄີຕນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣຄີຕໍ ວິຍ ຄຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເມໂຆ ຫິ ວສ຺ສນກາເລ ສຕປຏລສຫສ຺ສປຏໂລ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຖນຍນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊຸຕາ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕວ ໂສຠຕິ, ນ ເກວໂລ. ຕສ຺ມາ ສິນິທ຺ຘມຘຸຣຄມ຺ຠີຣນິຄ຺ໂຆໂສ ວສ຺ສຕິ ເທໂວຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ສທ຺ທໂຕ ອນຸປປີຬິຕໍ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ນາ ເມ ກຸຏິກາ ສຸຂາ ນິວາຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ນ ເທໂວ ວສ຺ສຕິ, ເອວໍ ຕິຓາທີຫິ ຉາທິຕາ ອຍໍ ເມ ກຸຏິກາ, ເຕນ ວຸຏ຺ຐິວສ຺ເສນ ອນຸປປີຬິຕໍ ອາຫ. ປຣິໂຠຄສຸຂສ຺ສ ອຸຕຸສປ຺ປາຍອຸຕຸສຸຂສ຺ສ ຈ ສພ຺ຠາວໂຕ ສຸຂາ. ຜຸສິຕຄ຺ຄຬປິຫິຕວາຕປານຕາຫິ ວາຕປຣິສ຺ສຍຣຫິຕາ. ອຸຠເຍນປິ ອາວາສສປ຺ປາຍວເສນ ອນຸປປີຬິຕໍ ອາຫ. ຈິຕ຺ຕໍ ສຸສມາຫິຕຎ຺ຈ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ມມ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣສມາຘິນາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ສຸຏ຺ຐຸ ອປ຺ປິຕໍ, ເອເຕນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິສ຺ສຍາຠາວໂຕ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ເຈ ປຕ຺ຖຍສີຕິ ອຖ ອິທານິ ປຕ຺ຖຍສິ ເຈ, ຍທິ ອິຈ຺ຉສິ. ປວສ຺ສາຕິ ສິຎ຺ຈ ອຸທກໍ ປຄ຺ຆຣ ວຸຏ຺ຐິຘາຣໍ ປເວຈ຺ຉ. ເທວາຕິ ເມຆໍ ອາລປຕິ.

ໂຄຘິກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສຸພາຫຸຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໕໒. ອິຕເຣຫິ ວຸຕ຺ຕຄາຖາສຸ ຕຕິຍປເທ ເອວ ວິເສໂສ. ຕຕ຺ຖ ສຸພາຫຸນາ ວຸຕ຺ຕຄາຖາຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸສມາຫິຕຎ຺ຈ ກາເຍຕິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ກຣຊກາເຍ ກາຍຄຕາສຕິຠາວນາວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕໍ ສມ຺ມເທວ ອປ຺ປິຕໍ. ອຍຎ຺ຫິ ເຖໂຣ ກາຍຄຕາສຕິຠາວນາວເສນ ປຏິລທ຺ຘຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ສຸສມາຫິຕຎ຺ຈ ກາເຍ’’ຕິ.

ສຸພາຫຸຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ວລ຺ລິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໕໓. ວລ຺ລິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາຍໍ ຕສ຺ສໍ ວິຫຣາມິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສໍ ກຸຏິກາຍໍ ອປ຺ປມາທປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຕ຺ຖກໍ ປາປິຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຣິຍວິຫາຣູປສໍຫິເຕນ ທິພ຺ພວິຫາຣາທິສໍຫິເຕນ ຈ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ວິຫຣາມິ, ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ວລ຺ລິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ

໔. ອຸຕ຺ຕິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໕໔. ອຸຕ຺ຕິຍຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕຄາຖາຍໍ ອທຸຕິໂຍຕິ ອສຫາໂຍ, ກິເລສສງ຺ຄຓິກາຍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ຈ ວິຣຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸຕ຺ຕິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ເຖຣານໍ ຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອຎ຺ຊນວນິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອາສນ຺ທິໍ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຎ຺ຊນວນິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສຸທສ຺ສໂນ ນາມ ມາລາກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສຸມນປຸປ຺ເຜຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປູເຊຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິ. ອຖ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເວສາລິຍໍ ວຊ຺ຊິຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ວຊ຺ຊິຣຏ຺ເຐ ອວຸຏ຺ຐິຠຍໍ ພ຺ຍາຘິຠຍໍ ອມນຸສ຺ສຠຍນ຺ຕິ ຕີຓິ ຠຍານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠຄວຕິ ປນ ເວສາລິໍ ປວິຏ຺ເຐ ຠເຍສຸ ຈ ວູປສນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສມ຺ພຫຸລານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມເຍ ຈ ຊາເຕ ອຍໍ ຣາຊກຸມາໂຣ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ. ຍຖາ ຈາຍໍ ເອວໍ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຈ຺ຈມານາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ຊນາ. ເຕປິ ຫິ ອິມສ຺ສ ສຫາຍຠູຕາ ລິຈ຺ຉວິຣາຊກຸມາຣາ ເອວໍ ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ກສ຺ສປສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລປິ ສຫາຍາ ຫຸຕ຺ວາ ອິມິນາ ສເຫວ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກໍສຸ, ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ກຸສລພີຊໂຣປນາທິໍ ອກໍສູຕິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ສາເກເຕ ອຎ຺ຊນວເນ ສຸສານຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ໂຕ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ມນຸສ຺ເສຫິ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຊິຓ຺ຓກໍ ອາສນ຺ທິໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ຈຕູສຸ ປາສາເຓສຸ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ຕິຓາທີຫິ ຉາເທຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄໂຕ. ປຐມມາເສເຍວ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໑.໒໔-໒໘) –

‘‘ສຸທສ຺ສໂນຕິ ນາເມນ, ມາລາກາໂຣ ອຫໍ ຕທາ;

ອທ຺ທສໍ ວິຣຊໍ ພຸທ຺ຘໍ, ໂລກເຊຏ຺ຐໍ ນຣາສຠໍ.

‘‘ຊາຕິປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວານ, ປູຊຍິໍ ປທຸມຸຕ຺ຕຣໍ;

ວິສຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ ສຸມໂນ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ສມຊ຺ຌຄໍ.

‘‘ເອຕິສ຺ສາ ປຸປ຺ຜປູຊາຍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຓິຘີຫິ ຈ;

ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນຸປປຊ຺ຊຫໍ.

‘‘ໂສຬສາສິໍສຸ ຣາຊາໂນ, ເທວຸຕ຺ຕຣສນາມກາ;

ຉຕ຺ຕິໍສມ຺ຫິ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຍຖາລທ຺ຘໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປີຕິເວເຄນ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ‘‘ອາສນ຺ທິໍ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໕໕. ຕຕ຺ຖ ອາສນ຺ທິໍ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາຕິ ອາສນ຺ທີ ນາມ ທີຆປາທກໍ ຈຕຸຣສ຺ສປີຐໍ, ອາຍຕໍ ຈຕຸຣສ຺ສມ຺ປິ ອຕ຺ຖິເຍວ, ຍຕ຺ຖ ນິສີທິຕຸເມວ ສກ຺ກາ, ນ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ຕໍ ອາສນ຺ທິໍ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ ວາສຕ຺ຖາຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອຸຕຸປຣິສ຺ສຍາຠາເວນ ສຸເຂນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ. ເອເຕນ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕໍ ເສນາສເນ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ –

‘‘ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ, ຊຓ຺ຓຸເກນາຠິວສ຺ສຕິ;

ອລໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໘໕; ມິ. ປ. ໖.໑.໑);

ອປເຣ ‘‘ອາສນ຺ທິກຸຏິກ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອາສນ຺ທິປ຺ປມາຓໍ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ອາສນນິສຊ຺ຊາທິຄເຕ ມນຸສ຺ເສ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຎ຺ຈກສ຺ສ ອຸປຣິ ກຕກຸຏິກາ ອາສນ຺ທີ ນາມ, ຕໍ ອາສນ຺ທິໍ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ໂອຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ. ອຎ຺ຊນໍ ວນນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ວນໍ, ອຎ຺ຊນວຓ຺ຓປຸປ຺ຜຠາວໂຕ ຫິ ອຎ຺ຊນາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ວລ຺ລິໂຍ, ຕພ຺ພຫຸລຕາຍ ຕໍ ວນໍ ‘‘ອຎ຺ຊນວນ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ລຠິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ອຎ຺ຊນາ ນາມ ມຫາຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຎ຺ຊນວນໍ ໂອຄ຺ຄຍ຺ຫ ອາສນ຺ທິກໍ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນນ຺ຕິ ວິຫຣຕາ ມຍາຕິ ວຈນເສເສເນວ ໂຍຊນາ. ອິທເມວ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓໍ ອໂຫສີຕິ.

ອຎ຺ຊນວນິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກຸຏິວິຫາຣິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ໂກ ກຸຏິກາຍນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ກຸຏິວິຫາຣິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອຸທກທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສີຕລໍ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ອຸທ຺ຘມ຺ມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ປສາທສໍວຑ຺ຒນຕ຺ຖໍ ອາກາເສ ຐິໂຕວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ໂສ ເຕນ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທສິ. ເສສໍ ອຎ຺ຊນວນິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອຍໍ ກິຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ວິປສ຺ສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສາຍໍ ເຂຕ຺ຕສມີເປນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເທເວ ຜຸສາຍນ຺ເຕ ເຂຕ຺ຕປາລກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ຕິຓກຸຏິໍ ທິສ຺ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕິຓສນ຺ຖາຣເກ ນິສີທິ. ນິສິນ຺ນມຕ຺ໂຕວ ອຸຕຸສປ຺ປາຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໑.໒໙-໓໕) –

‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອນິລຎ຺ຊເສ;

ຆຕາສນໍວ ຊລິຕໍ, ອາທິຕ຺ຕໍວ ຫຸຕາສນໍ.

‘‘ປາຓິນາ ອຸທກໍ ຄຍ຺ຫ, ອາກາເສ ອຸກ຺ຂິປິໍ ອຫໍ;

ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ ມຫາວີໂຣ, ພຸທ຺ໂຘ ກາຣຸຓິໂກ ອິສິ.

‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຐິໂຕ ສຕ຺ຖາ, ປທຸມຸຕ຺ຕຣນາມໂກ;

ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍ, ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສຖ.

‘‘ອິມິນາ ທກທາເນນ, ປີຕິອຸປ຺ປາທເນນ ຈ;

ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນຸປປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ທ຺ວິປທິນ຺ທ, ໂລກເຊຏ຺ຐ ນຣາສຠ;

ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ ອຈລໍ ຐານໍ, ຫິຕ຺ວາ ຊຍປຣາຊຍໍ.

‘‘ສຫສ຺ສຣາຊນາເມນ, ຕໂຍ ເຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ;

ປຎ຺ຈສຏ຺ຐິກປ຺ປສເຕ, ຈາຕຸຣນ຺ຕາ ຊນາຘິປາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ເຖເຣ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນ ເຂຕ຺ຕປາລໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ກຸຏິກາຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖໂຣ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ກຸຏິກາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຍິທໍ ເຂຕ຺ຕປາລສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ຈ ວຈນໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ –

໕໖.

‘‘ໂກ ກຸຏິກາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ກຸຏິກາຍໍ, ວີຕຣາໂຄ ສຸສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ;

ເອວໍ ຊານາຫິ ອາວຸໂສ, ອໂມຆາ ເຕ ກຸຏິກາ ກຕາ’’ຕິ. –

ຕຖາຣູເປນ ສງ຺ຄີຕິໍ ອາໂຣປິຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ໂກ ກຸຏິກາຍນ຺ຕິ, ‘‘ອິມິສ຺ສໍ ກຸຏິກາຍໍ ໂກ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ເຂຕ຺ຕປາລສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸ ກຸຏິກາຍນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ປຏິວຈນທານໍ. ອຖ ນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ ຕໍ ກຸຏິປຣິໂຠຄໍ ອນຸໂມທາເປຕ຺ວາ ອຸຬາຣໍ ຕເມວ ປຸຎ຺ຎໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ‘‘ວີຕຣາໂຄ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອໂກ ຠິນ຺ນກິເລໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕ ກຸຏິກາຍໍ ນິສິນ຺ໂນ, ຕໂຕ ເອວ ໂສ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄຕາຍ ວີຕຣາໂຄ ອນຸຕ຺ຕຣສມາຘິນາ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ສຸສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ, ອິມຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ, ອາວຸໂສ ເຂຕ຺ຕປາລ, ຍຖາຫໍ ວທາມິ, ເອວໍ ຊານາຫິ ສທ຺ທຫ ອຘິມຸຈ຺ຈສ຺ສຸ. ອໂມຆາ ເຕ ກຸຏິກາ ກຕາ ຕຍາ ກຕາ ກຸຏິກາ ອໂມຆາ ອວຎ຺ຌາ ສຜລາ ສອຸທ຺ຣຍາ, ຍສ຺ມາ ອຣຫຕາ ຂີຓາສເວນ ປຣິຠຸຕ຺ຕາ. ສເຈ ຕ຺ວໍ ອນຸໂມທສິ, ຕໍ ເຕ ຠວິສ຺ສຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕປາໂລ ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ, ຍສ຺ສ ເມ ກຸຏິກາຍໍ ເອທິໂສ ອຍ຺ໂຍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທຕີ’’ຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອນຸໂມທນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ອິມໍ ປນ ເຕສໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ຠຄວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ສຸຕ຺ວາ ອນຸໂມທນຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ຕມ຺ຠາວິນິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ເຂຕ຺ຕປາລໍ ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ອຊ຺ຌຠາສິ –

‘‘ວິຫາສິ ກຸຏິຍໍ ຠິກ຺ຂຸ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ອນາສໂວ;

ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ເທວິນ຺ໂທ ຕ຺ວໍ ຠວິສ຺ສສິ.

‘‘ຉຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເທວິນ຺ໂທ, ເທວຣຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສສິ;

ຈຕຸຕ຺ຕິໍສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ຣາຊາ ຣຏ຺ເຐ ຠວິສ຺ສສິ;

ຣຕນກຸຏິ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ, ວີຕຣາໂຄ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ກຸຏິກາຍໍ ລທ຺ຘວິເສສຕ຺ຕາ ປນ ເຖຣສ຺ສ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ກຸຏິວິຫາຣີຕ຺ເວວ ສມຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ. ອຍເມວ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາປິ ອໂຫສີຕິ.

ກຸຏິວິຫາຣິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ທຸຕິຍກຸຏິວິຫາຣິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອຍມາຫຸ ປຸຣາຓິຍາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ກຸຏິວິຫາຣິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປສນ຺ນມານໂສ ປຣິຬາຫກາເລ ນຬວິລີເວຫິ ວິຣຈິຕໍ ພີຊນິໍ ອທາສິ. ຕໍ ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນຄາຖາຍ ສມ຺ປຫໍເສສິ. ເສສໍ ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຎ຺ຊນວນິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອຍໍ ກິຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ປຸຣາຓກຸຏິກາຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ອຍໍ ກຸຏິກາ ຊິຓ຺ຓາ, ອຎ຺ຎໍ ກຸຏິກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ນວກມ຺ມວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖກາມາ ເທວຕາ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ອຸຕ຺ຕາໂນຠາສໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໍ ‘‘ອຍມາຫຸ’’ຕິ ຄາຖມາຫ.

໕໗. ຕຕ຺ຖ ອຍນ຺ຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ. ອາຫູຕິ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຫິ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣາຓິຍາຕິ ປຸຣາຕນີ ອທ຺ຘຄຕາ. ອຎ຺ຎໍ ປຕ຺ຖຍເສ ນວໍ ກຸຏິນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ກຸຏິຍາ ປຸຣາຓຠາເວນ ຊິຓ຺ຓຕາຍ ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອິທານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນີຍຕາຍ ນວໍ ກຸຏິໍ ປຕ຺ຖຍເສ ປຕ຺ເຖສິ ອາສີສສິ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປນ ອາສໍ ກຸຏິຍາ ວິຣາຊຍ ປຸຣາຓິຍໍ ວິຍ ນວາຍມ຺ປິ ກຸຏິຍໍ ອາສໍ ຕຓ຺ຫໍ ອເປກ຺ຂໍ ວິຣາເຊຫິ, ສພ຺ພໂສ ຕຕ຺ຖ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຫິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ທຸກ຺ຂາ ຠິກ຺ຂຸ ປຸນ ນວາ ນາມ ກຸຏິ ຠິກ຺ຂຸ ປຸນ ອິທານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍມານາ ທຸກ຺ຂາວຫຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຍຖານິພ຺ພຕ຺ຕາຍໍ ປຸຣາຓິຍໍເຍວ ກຸຏິຍໍ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຕພ຺ພໍ ກໂຣຫີຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ‘‘ອຍໍ ປຸຣາຓີ ຕິຓກຸຏິກາ ຊິຓ຺ຓາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ຕິຓກຸຏິກໍ ກາຕຸໍ ອິຈ຺ຉສິ, ນ ສມຓຘມ຺ມໍ, ເອວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປນ ຠາວນາຍ ອນນຸຍຸຎ຺ຊເນນ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ອນຕິວຕ຺ຕນໂຕ ອາຍຕິໍ ອຕ຺ຕຠາວກຸຏິມ຺ປິ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ກາຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕິ. ສາ ປນ ນວາ ຕິຓກຸຏິ ວິຍ ກຣຓທຸກ຺ເຂນ ຕໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປິ ຊຣາມຣຓໂສກປຣິເທວາທິທຸກ຺ຂສໍສຏ຺ຐຕາຍ ທຸກ຺ຂາ, ຕສ຺ມາ ຕິຓກຸຏິຍໍ ວິຍ ອຕ຺ຕຠາວກຸຏິຍໍ ອາສໍ ອເປກ຺ຂໍ ວິຣາຊຍ ສພ຺ພໂສ ຕຕ຺ຖ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຫິ, ເອວໍ ເຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ເທວຕາຍ ຈ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖໂຣ ສໍເວຄຊາໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໑.໓໖-໔໖) –

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘສ຺ສ, ໂລກເຊຏ຺ຐສ຺ສ ຕາທິໂນ;

ຕິຓຕ຺ຖເຣ ນິສິນ຺ນສ຺ສ, ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ຕາທິໂນ.

‘‘ນຬມາລໍ ຄເຫຕ຺ວານ, ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ພີຊນິໍ ອຫໍ;

ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປນາເມສິໍ, ທ຺ວິປທິນ຺ທສ຺ສ ຕາທິໂນ.

‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ພີຊນິໍ ໂລກນາຍໂກ;

ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍ, ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສຖ.

‘‘ຍຖາ ເມ ກາໂຍ ນິພ຺ພາຕິ, ປຣິຬາໂຫ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ຕເຖວ ຕິວິຘຄ຺ຄີຫິ, ຈິຕ຺ຕໍ ຕວ ວິມຸຈ຺ຈຕຸ.

‘‘ສພ຺ເພ ເທວາ ສມາຄຈ຺ຉຸໍ, ເຍ ເກຈິ ວນນິສ຺ສິຕາ;

ໂສສ຺ສາມ ພຸທ຺ຘວຈນໍ, ຫາສຍນ຺ຕຎ຺ຈ ທາຍກໍ.

‘‘ນິສິນ຺ໂນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ, ເທວສງ຺ຆປຸຣກ຺ຂໂຕ;

ທາຍກໍ ສມ຺ປຫໍເສນ຺ໂຕ, ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສຖ.

‘‘ອິມິນາ ພີຊນິທາເນນ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຓິຘີຫິ ຈ;

ສຸພ຺ພໂຕ ນາມ ນາເມນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ມາວເສເສນ, ສຸກ຺ກມູເລນ ໂຈທິໂຕ;

ມາລຸໂຕ ນາມ ນາເມນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ອິມິນາ ພີຊນິທາເນນ, ສມ຺ມານວິປຸເລນ ຈ;

ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນຸປປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ຕິໍສກປ຺ປສຫສ຺ສມ຺ຫິ, ສຸພ຺ພຕາ ອຏ຺ຐຕິໍສ ເຕ;

ເອກູນຕິໍສສຫສ຺ເສ, ອຏ຺ຐ ມາລຸຕນາມກາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ເຕ ປນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ‘‘ອຍໍ ເມ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ກຸສຠູຕາ’’ຕິ ຕເມວ ຄາຖໍ ປຈ຺ຈຸທາຫາສິ. ສາເຍວ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາ ອໂຫສິ. ກຸຏິໂອວາເທນ ລທ຺ຘວິເສສຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ກຸຏິວິຫາຣີຕ຺ເວວ ສມຎ຺ຎາ ອໂຫສີຕິ.

ທຸຕິຍກຸຏິວິຫາຣິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຣມຓີຍກຸຏິກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຣມຓີຍາ ເມ ກຸຏິກາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣມຓີຍກຸຏິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸສລພີຊໂຣປນໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິໂຕ ອຏ຺ຐາຣສກປ຺ປສຕມຕ຺ຖເກ ອຕ຺ຖທສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘາຣຫໍ ອາສນໍ ຠຄວໂຕ ອທາສິ. ປຸປ຺ເຜຫິ ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ປູເຊຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ເສສໍ ອຎ຺ຊນວນິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອຍໍ ກິຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ວຊ຺ຊິຣຏ຺ເຐ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄາມກາວາເສ ກຸຏິກາຍໍ ວິຫຣຕິ, ສາ ໂຫຕິ ກຸຏິກາ ອຠິຣູປາ ທສ຺ສນີຍາ ປາສາທິກາ ສຸປຣິກມ຺ມກຕຠິຕ຺ຕິຠູມິກາ ອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓິຣາມເຓຍ຺ຍາທິສມ຺ປນ຺ນາ ມຸຕ຺ຕາຊາລສທິສວາລິກາກິຓ຺ຓຠູມິຠາຄາ ເຖຣສ຺ສ ຈ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ສຸສມ຺ມຏ຺ຐງ຺ຄຓຕາທິນາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ຣມຓີຍຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໑.໔໗-໕໒) –

‘‘ການນໍ ວນໂມຄ຺ຄຍ຺ຫ, ອປ຺ປສທ຺ທໍ ນິຣາກຸລໍ;

ສີຫາສນໍ ມຍາ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖທສ຺ສິສ຺ສ ຕາທິໂນ.

‘‘ມາລາຫຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວານ, ກຕ຺ວາ ຈ ນໍ ປທກ຺ຂິຓໍ;

ສຕ຺ຖາຣໍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ, ປກ຺ກາມິໍ ອຸຕ຺ຕຣາມຸໂຂ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ທ຺ວິປທິນ຺ທ, ໂລກເຊຏ຺ຐ ນຣາສຠ;

ສນ຺ນິພ຺ພາເປມິ ອຕ຺ຕານໍ, ຠວາ ສພ຺ເພ ສມູຫຕາ.

‘‘ອຏ຺ຐາຣສກປ຺ປສເຕ, ຍໍ ທານມທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ສີຫາສນສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ອິໂຕ ສຕ຺ຕກປ຺ປສເຕ, ສນ຺ນິພ຺ພາປກຂຕ຺ຕິໂຍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ເຖເຣ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ເຕ ກຸຏິກາຍ ຣມຓີຍຠາວໂຕ ວິຫາຣເປກ຺ຂກາ ມນຸສ຺ສາ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຏິໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ກຕິປຍາ ຘຸຕ຺ຕຊາຕິກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕຕ຺ຖ ຄຕາ ກຸຏິກາຍ ຣມຓີຍຠາວໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ວສນ຺ໂຕ ອຍໍ ສມໂຓ ສິຍາ ອມ຺ເຫຫິ ອາກຑ຺ຒນີຍຫທໂຍ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ – ‘‘ຣມຓີຍໍ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ວສນຏ຺ຐານໍ. ມຍມ຺ປິ ຣມຓີຍຣູປາ ປຐມໂຍພ຺ພເນ ຐິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິກຸຕ຺ຕາທີນິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ວີຕຣາຄຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣມຓີຍາ ເມ ກຸຏິກາ, ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍາ ມໂນຣມາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໕໘. ຕຕ຺ຖ ຣມຓີຍາ ເມ ກຸຏິກາຕິ ‘‘ຣມຓີຍາ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ກຸຏິກາ’’ຕິ ຍໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຈ຺ຈໍ. ອຍໍ ມມ ວສນກຸຏິກາ ຣມຓີຍາ ມນຸຎ຺ຎຣູປາ, ສາ ຈ ໂຂ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍາ, ‘‘ເອວຣູປາຍ ມນາປໍ ກຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕານໍ ທິນ຺ນາຍ ອິທໍ ນາມ ຜລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ກມ຺ມຜລານິ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ສທ຺ຘາຍ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ເທນ ທາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍາ, ນ ຘເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕາ. ສຍຎ຺ຈ ຕຖາທິນ຺ນານິ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍານິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານຎ຺ຈ ມໂນ ຣເມຕີຕິ ມໂນຣມາ. ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ມໂນຣມາ, ສທ຺ຘາທີຫິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍຎ຺ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ສປ຺ປຸຣິສາ ທາຍກສ຺ສ ອວິສໍວາທນຕ຺ຖມ຺ປິ ປໂຍຄາສຍສມ຺ປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈິນ຺ຕິຕາກາເຣນ ປໂຍຄາສຍວິປນ຺ນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເມ ອຕ຺ໂຖ ກຸມາຣີຫີຕິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພໂສ ກາເມຫິ ວິນິວຕ຺ຕິຕມານໂສ ອຫໍ, ຕສ຺ມາ ນ ເມ ອຕ຺ໂຖ ກຸມາຣີຫິ. ກປ຺ປິຍກາຣກກມ຺ມວເສນປິ ຫິ ມາທິສານໍ ອິຕ຺ຖີຫິ ປໂຍຊນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປເຄວ ຣາຄວເສນ, ຕສ຺ມາ ນ ເມ ອຕ຺ໂຖ ກຸມາຣີຫີຕິ. ກຸມາຣິຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸປລກ຺ຂຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມາທິສສ຺ສ ນາມ ສນ຺ຕິເກ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີຕິ ອຍຸຕ຺ຕກາຣິນີຫິ ຍາວ ອປຣທ຺ຘຎ຺ຈ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສມານຊ຺ຌາສຍານໍ ປຸຣໂຕ ອຍໍ ກິຣິຍາ ໂສເຠຍ຺ຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເຍສໍ ອຕ຺ໂຖ ຕຫິໍ ຄຈ຺ຉຖ ນາຣິໂຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍສນ຺ຕິ ກາເມສຸ ອວີຕຣາຄານໍ. ອຕ຺ໂຖຕິ ປໂຍຊນໍ. ຕຫິນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ. ນາຣິໂຍຕິ ອາລປນໍ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມງ຺ກຸຠູຕາ ປຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘາ ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ຄຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ນ ເມ ອຕ຺ໂຖ ກຸມາຣີຫີ’’ຕິ ກາເມຫິ ອນຕ຺ຖິກຠາວວຈເນເນວ ເຖເຣນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຣມຓີຍກຸຏິກຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ໂກສລວິຫາຣິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສທ຺ຘາຍາຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂກສລວິຫາຣິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸສລພີຊໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອກາສິ. ເສສໍ ອຎ຺ຊນວນິຍຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸສທິສເມວ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອຍໍ ກິຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄາເມ ເອກໍ ອຸປາສກກຸລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣຕິ, ຕໍ ໂສ ອຸປາສໂກ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ກຸຏິກໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຖໂຣ ກຸຏິກາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາວາສສປ຺ປາເຍນ ສມາຘານໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໑.໕໓-໖໑) –

‘‘ຫິມວນ຺ຕສ຺ສາວິທູເຣ, ວສາມິ ປຓ຺ຓສນ຺ຖເຣ;

ຆາເສສຸ ເຄຘມາປນ຺ໂນ, ເສຍ຺ຍສີໂລ ຈຫໍ ຕທາ.

‘‘ຂຓນ຺ຕາລຸກລມ຺ພານິ, ພິຬາລິຕກ຺ກລານິ ຈ;

ໂກລໍ ຠລ຺ລາຕກໍ ພິລ຺ລໍ, ອາຫຕ຺ວາ ປຏິຍາທິຕໍ.

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ໂລກວິທູ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ;

ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍ, ອາຄຈ຺ຉິ ມມ ສນ຺ຕິກໍ.

‘‘ອຸປາຄຕໍ ມຫານາຄໍ, ເທວເທວໍ ນຣາສຠໍ;

ພິຬາລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ, ປຕ຺ຕມ຺ຫິ ໂອກິຣິໍ ອຫໍ.

‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິ ມຫາວີໂຣ, ໂຕສຍນ຺ໂຕ ມມໍ ຕທາ;

ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວານ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສຖ.

‘‘ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ພິຬາລິໍ ເມ ອທາ ຕຸວໍ;

ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນຸປປຊ຺ຊສິ.

‘‘ຈຣິມໍ ວຕ຺ຕເຕ ມຍ຺ຫໍ, ຠວາ ສພ຺ເພ ສມູຫຕາ;

ຘາເຣມິ ອນ຺ຕິມໍ ເທຫໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາສເນ.

‘‘ຈຕຸປຎ຺ຎາສິໂຕ ກປ຺ເປ, ສຸເມຂລິຍ ສວ຺ຫໂຍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິເວເຄນ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ‘‘ສທ຺ຘາຍາຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໕໙. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາຍາຕິ ຠຄວໂຕ ເວສາລິໍ ອຸປຄມເນ ອານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານິກໍ ອິທໍ ສາສນໍ, ຕສ຺ມາ ອທ຺ຘາ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຊຣາມຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ຘາວເສນ ປພ຺ພຊິໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄໂຕ. ອຣຎ຺ເຎ ເມ ກຸຏິກາ ກຕາຕິ ຕສ຺ສາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອນຸຣູປວເສນ ອຣຎ຺ເຎ ວສໂຕ ເມ ກຸຏິກາ ກຕາ, ປພ຺ພຊ຺ຊານຸຣູປໍ ອາຣຎ຺ຎໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວູປກຏ຺ໂຐ ວິຫຣາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຈ ອາຕາປີ, ສມ຺ປຊາໂນ ປຕິສ຺ສໂຕ’’ຕິ. ອຣຎ຺ຎວາສລທ຺ເຘນ ກາຍວິເວເກນ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາເສນ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ, ອາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາຍ ອາຕາປີ, ປຸພ຺ພຠາຄິຍສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎປາຣິປູຣິຍາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄເມນ ປຎ຺ຎາສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສມ຺ປຊາໂນ ປຕິສ຺ສໂຕ ວິຫຣາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປມຕ຺ຕຠາວາທິກິຕ຺ຕເນ ຈສ຺ສ ອິທເມວ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓໍ ອໂຫສິ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ຈິຣນິວາສິຠາເວນ ປນ ໂກສລວິຫາຣີຕິ ສມຎ຺ຎາ ຊາຕາຕິ.

ໂກສລວິຫາຣິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສີວລິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ເຕ ເມ ອິຊ຺ຌິໍສຸ ສງ຺ກປ຺ປາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສີວລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ລາຠີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອນາຄເຕ ເອວຣູເປນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຕ຺ຖຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ອຫໍ ອິມິນາ ອຘິກາຣກມ຺ເມນ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນ ປຕ຺ເຖມິ, ອນາຄເຕ ປນ ເອກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂສ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ລາຠີນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ອຍໍ ເຕ ປຕ຺ຖນາ ອນາຄເຕ ໂຄຕມພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສີພຸທ຺ຘກາເລ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣໂຕ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເກ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣວາສິໂນ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ສາກຈ຺ຉິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ທານໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕ ເອກທິວສໍ ສພ຺ເພວ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທານໍ ເທນ຺ຕາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ທານມຸເຂ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໐໗) ມຘຸຎ຺ຈ ຄຸຬທຘິຎ຺ຈ ນ ອທ຺ທສໍສຸ. ເຕ ‘‘ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຊນປທໂຕ ນຄຣປວິສນມຄ຺ເຄ ປຸຣິສໍ ຐເປສຸໍ. ຕທາ ເອສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຄາມໂຕ ຄຸຬທຘິວາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ກິຎ຺ຈິເທວ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນຄຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ‘‘ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ໂຘຕຫຕ຺ຖປາໂທ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນງ຺ຄລສີສມຕ຺ຕໍ ນິມ຺ມກ຺ຂິກໍ ທຓ຺ຑກມຘຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຎ຺ເຎນ ເມ ອິທໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ນາຄເຣຫິ ຐປິຕປຸຣິໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ກສ຺ສິມໍ ອາຫຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ກສ຺ສຈິ, ສາມິ, ວິກ຺ກິຓິຕຸໍ ປນ ເມ ອິທໍ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ໂຠ, ອິທໍ ກຫາປຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕໍ ມຘຸຎ຺ຈ ຄຸຬທຘິຎ຺ຈ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ນ ພຫຸມູລໍ, ອຍຎ຺ຈ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ພຫຸໍ ເທຕິ, ວີມໍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ‘‘ນາຫໍ ເອເກນ ກຫາປເຓນ ເທມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ ທ຺ເວ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ທ຺ວີຫິປິ ນ ເທມີ’’ຕິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ປາປຸຓິ.

ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຕິວຑ຺ຒິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ໂຫຕຸ ຕາວ ອິມິນາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ອິທໍ ນ ພຫຸໍ ອຄ຺ຆນກໍ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ພຫຸໍ ເທສິ, ເກນ ກມ຺ເມນ ອິທໍ ຄຓ຺ຫາສີ’’ຕິ. ‘‘ອິຘ, ໂຠ, ນຄຣວາສິໂນ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສີທສພລສ຺ສ ທານໍ ເທນ຺ຕາ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ທານມຸເຂ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ສເຈ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ນ ລຠິສ຺ສນ຺ຕິ, ນາຄຣານໍ ປຣາຊໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ສຫສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນຕໍ ນາຄຣານເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ເຎສໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທາຕຸໍ ອວາຣິຕເມຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂກຈິ ນາຄຣານໍ ທາເນ ເອກທິວສໍ ສຫສ຺ສໍ ທາຕາ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ສມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ອິເມສໍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກຠາວໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉ, ນາຄຣານໍ ອາຈິກ຺ຂ ‘ເອໂກ ປຸຣິໂສ ອິມານິ ທ຺ເວ ມູເລນ ນ ເທຕິ ສຫຕ຺ເຖເນວ ທາຕຸກາໂມ, ຕຸມ຺ເຫ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກາຣຓາ ນິພ຺ພິຕກ຺ກາ ໂຫຖາ’ຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ເມ ອິມສ຺ມິໍ ທານມຸເຂ ເຊຏ຺ຐກຠາວສ຺ສ ກາຍສກ຺ຂີ ໂຫຫີ’’ຕິ. ໂສ ປຣິພ຺ພຍຕ຺ຖໍ ຄຫິຕມາສເກນ ປຎ຺ຈກຏຸກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ທຘິໂຕ ກຎ຺ຊິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຘຸປຏລໍ ປີເຬຕ຺ວາ ປຎ຺ຈກຏຸກຈຸຓ຺ເຓນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປທຸມິນິປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ອາທາຍ ທສພລສ຺ສ ອວິທູຣຏ຺ຐາເນ ນິສີທິ ມຫາຊເນນ ອາຫຣິຍມານສ຺ສ ສກ຺ກາຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕວາຣໍ ໂອໂລກຍມາໂນ, ໂສ ໂອກາສໍ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວາ ອຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນທຸຄ຺ຄຕປຓ຺ຓາກາໂຣ, ອິມໍ ເມ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຖາຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ຈຕຸມຫາຣາຊທຕ຺ຕິເຍນ ເສລມຍປຕ຺ເຕນ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ທິຍ຺ຍມານໍ ນ ຂີຍຕິ, ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ໂສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ນິຏ຺ຐິຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ເມ, ຠຄວາ, ອຊ຺ຊ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣວາສິເກຫິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສກ຺ກາໂຣ ອາຫຣິຍມາໂນ, ອຫມ຺ປິ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຠເວ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໐໗). ສຕ຺ຖາ, ‘‘ເອວໍ ໂຫຕຸ, ກຸລປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈ ນຄຣວາສີນຎ຺ຈ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສປິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສຸປ຺ປວາສາຍ ຣາຊຘີຕາຍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາຍໍ ປາຕຎ຺ຈ ປຓ຺ຓາກາຣສຕານິ ສກເຏນາທາຍ ສຸປ຺ປວາສາຍ ອຸປນີຍນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ປຸຎ຺ຎວີມໍສນຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ເຖນ ພີຊປຈ຺ຉິໍ ຜຸສາເປນ຺ຕິ. ເອເກກພີຊໂຕ ສລາກສຕມ຺ປິ ສລາກສຫສ຺ສມ຺ປິ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ເອເກກກຣີສເຂຕ຺ເຕ ປຓ຺ຓາສມ຺ປິ ສຏ຺ຐິປິ ສກຏປ຺ປມາຓານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ໂກຏ຺ເຐ ປູຣຓກາເລປິ ໂກຏ຺ຐທ຺ວາຣໍ ຫຕ຺ເຖນ ຜຸສາເປນ຺ຕິ. ຣາຊຘີຕາຍ ປຸຎ຺ເຎນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ປຸນ ປູຣຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓຠຕ຺ຕຠາຊນໂຕປິ ‘‘ຣາຊຘີຕາຍ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ເທນ຺ຕານໍ ຍາວ ນ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ນ ຕາວ ຠຕ຺ຕໍ ຂີຍຕິ, ທາຣເກ ກຸຈ຺ຉິຄເຕເຍວ ສຕ຺ຕວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກມິໍສຸ.

ຄພ຺ເຠ ປນ ປຣິປກ຺ເກ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠສິ. ສາ ສາມິກໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ‘‘ປຸເຣ ມຣຓາ ຊີວມານາວ ທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອິມໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຫິ, ຍຎ຺ຈ ສຕ຺ຖາ ວເທຕິ, ຕໍ ສາຘຸກໍ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ກເຖຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສາສນໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ, ‘‘ສຸຂິນີ ໂຫຕຸ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ອໂຣຄາ, ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍຕູ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໘) ອາຫ. ຣາຊາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຄາມາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາເຍວ ສຸປ຺ປວາສາຍ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ຘມກຣຓາ ອຸທກໍ ວິຍ ຄພ຺ໂຠ ນິກ຺ຂມິ, ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນຊໂນ ອສ຺ສຸມຸໂຂວ ຫສິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ມຫາຊໂນ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ເຕສໍ ອາຄມນໍ ທິສ຺ວາວ, ‘‘ທສພເລນ ກຖິຕກຖາ ນິປ຺ຜນ຺ນາ ຠວິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ຣາຊຘີຕາຍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊຘີຕາ ຕຍາ ນິມນ຺ຕິຕໍ ຊີວິຕຠຕ຺ຕເມວ ມງ຺ຄລຠຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຈ຺ຉ ສຕ຺ຕາຫໍ ທສພລໍ ນິມນ຺ເຕຫີຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ອກາສິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ທາຣໂກ ສພ຺ເພສໍ ຎາຕີນໍ ສນ຺ຕຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພາເປນ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ ສີວລິທາຣໂກຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຕວສ຺ສານິ ຄພ຺ເຠ ວສິຕຕ຺ຕາ ຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພກມ຺ມກ຺ຂໂມ ອໂຫສິ. ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ຘມ຺ມປເທ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ໂຍມໍ ປລິປຖໍ ທຸຄ຺ຄໍ, ສໍສາຣໍ ໂມຫມຈ຺ຈຄາ;

ຕິຓ຺ໂຓ ປາຣງ຺ຄໂຕ ຌາຍີ, ອເນໂຊ ອກຖໍກຖີ;

ອນຸປາທາຍ ນິພ຺ພຸໂຕ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໑໔);

ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ຕຍາ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂຣາສິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ລຠມາໂນ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ສຸປ຺ປວາສາ ນໍ ທາຣກໍ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ກິໍ ກເຖຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຕນາ ອນຸຠູຕໍ ຄພ຺ຠວາສທຸກ຺ຂໍ ກເຖຕ຺ວາ, ‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ວທຕີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາເຊຖ ນ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊນ຺ໂຕ ‘‘ສີວລິ, ນ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎນ ໂອວາເທນ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຍາ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ອນຸຠູຕທຸກ຺ຂເມວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂາຫີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາຊນເມວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາໂຣ, ຍໍ ປນ ມຍາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕມຫໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປນ ປຐມເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂອຫາຣຓກ຺ຂເຓເຍວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ທຸຕິຍາຍ ໂອຫາຣຓກ຺ຂເຓ ສກທາຄາມິຜເລ, ຕຕິຍາຍ ອນາຄາມິຜເລ ສພ຺ເພສໍເຍວ ປນ ເກສານໍ ໂອໂຣປນຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈ ອປຈ຺ຉາ ອປຸຣິມາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ຍາວຕິຈ຺ຉກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ.

ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຎ຺ຎໍ ວີມໍສິສ຺ສາມິ, ປຎ຺ຈ ເມ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຄຓ຺ຫ ສີວລີ’’ຕິ. ໂສ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕາຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຏວິມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ປຐມໍ ທິຏ຺ຐນິຄ຺ໂຣເຘ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ສຕ຺ຕທິວສານິ ທານໍ ອທາສິ. ອິຕິ ໂສ –

‘‘ນິຄ຺ໂຣຘໍ ປຐມໍ ປສ຺ສິ, ທຸຕິຍໍ ປຓ຺ຑວປພ຺ພຕໍ;

ຕຕິຍໍ ອຈິຣວຕິຍໍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວຣສາຄຣໍ.

‘‘ປຎ຺ຈມໍ ຫິມວນ຺ຕໍ ໂສ, ຉຏ຺ຐໍ ຉທ຺ທນ຺ຕຸປາຄມິ;

ສຕ຺ຕມໍ ຄນ຺ຘມາທນໍ, ອຏ຺ຐມໍ ອຖ ເຣວຕ’’ນ຺ຕິ.

ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ທິວສາເນວ ທານໍ ອທໍສຸ. ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພເຕ ປນ ນາຄທຕ຺ຕເທວຣາຊາ ນາມ ສຕ຺ຕສຸ ທິວເສສຸ ເອກທິວເສ ຂີຣປິຓ຺ຑປາຕໍ ອທາສິ, ເອກທິວເສ ສປ຺ປິປິຓ຺ຑປາຕໍ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອາຫ – ‘‘ອິມສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ເນວ ເຘນຸໂຍ ທຸຍ຺ຫມານາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ນ ທຘິນິມ຺ມຖນໍ, ກຸໂຕ ເຕ ເທວຣາຊ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ກາເລ ຂີຣສລາກຠຕ຺ຕທານສ຺ເສຕໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ ເທວຣາຊາ ອາຫ. ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຖາ ຂທິຣວນິຍເຣວຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ເອວໍ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອິມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ໂອວາເທ ທິນ຺ເນ ຍໍ ມຍາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕມຫໍ ຊານິສ຺ສາມີຕິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍເຍວ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວິວິຕ຺ຕໍ ກຸຏິກໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ອຕ຺ຕນາ ອນຸຠູຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕທນຸສາເຣນ ອຕີຕານາຄເຕ ຕສ຺ສ ອເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອາທິຕ຺ຕາ ວິຍ ຕໂຍ ຠວາ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກໍ ຄຕຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ໂອຕຣິ, ຕາວເທວ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາຏິຍາ ສພ຺ເພປິ ອາສເວ ເຂເປນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີ’’ຕິ. ອຸຠຍຖາປິ ເຖຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ປກາສິຕາ. ເຖໂຣ ປນ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິໂທ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໒.໓໑-໓໙) –

‘‘ວຣຸໂຓ ນາມ ນາເມນ, ເທວຣາຊາ ອຫໍ ຕທາ;

ອຸປຏ຺ຐເຫສິໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ສໂຍຄ຺ຄພລວາຫໂນ.

‘‘ນິພ຺ພຸເຕ ໂລກນາຖມ຺ຫິ, ອຕ຺ຖທສ຺ສີນຣຸຕ຺ຕເມ;

ຕູຣິຍໍ ສພ຺ພມາທາຍ, ອຄມໍ ໂພຘິມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ວາທິເຕນ ຈ ນຈ຺ເຈນ, ສມ຺ມຕາຬສມາຫິໂຕ;

ສມ຺ມຸຂາ ວິຍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ອຸປຏ຺ຐິໍ ໂພຘິມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕໍ ໂພຘິໍ, ຘຣຓີຣຸຫປາທປໍ;

ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວານ, ຕຕ຺ຖ ກາລງ຺ກໂຕ ອຫໍ.

‘‘ສກກມ຺ມາຠິຣທ຺ໂຘຫໍ, ປສນ຺ໂນ ໂພຘິມຸຕ຺ຕເມ;

ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ, ນິມ຺ມານໍ ອຸປປຊ຺ຊຫໍ.

‘‘ສຏ຺ຐິຕູຣິຍສຫສ຺ສານິ, ປຣິວາເຣນ຺ຕິ ມໍ ສທາ;

ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ເທເວສຸ, ວຕ຺ຕມານໍ ຠວາຠເວ.

‘‘ຕິວິຘຄ຺ຄີ ນິພ຺ພຸຕາ ມຍ຺ຫໍ, ຠວາ ສພ຺ເພ ສມູຫຕາ;

ຘາເຣມິ ອນ຺ຕິມໍ ເທຫໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາສເນ.

‘‘ສຸພາຫູ ນາມ ນາເມນ, ຈຕຸຕ຺ຕິໍສາສຸ ຂຕ຺ຕິຍາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ນາ, ປຎ຺ຈກປ຺ປສເຕ ອິໂຕ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທເນນ ປີຕິເວເຄນ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ‘‘ເຕ ເມ ອິຊ຺ຌິໍສຸ ສງ຺ກປ຺ປາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໖໐. ຕຕ຺ຖ ເຕ ເມ ອິຊ຺ຌິໍສຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ຍທຕ຺ໂຖ ປາວິສິໍ ກຸຏິໍ, ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ເຈສນ຺ຕິ ເຍ ປຸພ຺ເພ ມຍາ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ສມຸຈ຺ເຉທກຣາ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ອຠິປຕ຺ຖິຕາເຍວ ‘‘ກທາ ນຸ ຂ຺ວາຫໍ ຕທາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສາມິ, ຍທຣິຍາ ເອຕຣຫິ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ວິມຸຕ຺ຕາຘິປ຺ປາຍສຎ຺ຎິຕາ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສງ຺ກປ຺ປາ ມໂນຣຖາ ອຠິຓ຺ຫໂສ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຍທຕ຺ໂຖ ຍໍປໂຍຊໂນ ເຍສໍ ນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ ກຸຏິໍ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ວິປສ຺ສິຕຸໍ ປາວິສິໍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຜລວິມຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປຈ຺ເຈສນ຺ໂຕ, ຄເວສນ຺ໂຕ ເຕ ເມ ອິຊ຺ຌິໍສຸ ເຕ ສພ຺ເພວ ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ອິຊ຺ຌິໍສຸ ສມິຊ຺ຌິໍສຸ, ນິປ຺ຜນ຺ນກຸສລສງ຺ກປ຺ໂປ ປຣິປຸຓ຺ຓມໂນຣໂຖ ຊາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ສມິທ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມານານຸສຍມຸຊ຺ຊຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ມານານຸສຍມຸຊ຺ຊຫໍ ປຊຫິໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິໍ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເມ ສງ຺ກປ຺ປາ ອິຊ຺ຌິໍສູຕິ ໂຍຊນາ. ມານານຸສເຍ ຫິ ປຫີເນ ອປ຺ປຫີໂນ ນາມ ອນຸສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຘິຄຕເມວ ໂຫຕີຕິ ມານານຸສຍປ຺ປຫານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ປສມິທ຺ຘິຍາ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສີວລິຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉຏ຺ຐວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຕ຺ຕມວຄ຺ໂຄ

໑. ວປ຺ປຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ປສ຺ສຕິ ປສ຺ໂສຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ວປ຺ປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ‘‘ອສຸໂກ ຈ ອສຸໂກ ຈ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ປຐມໍ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ໂຖມນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ – ‘‘ອຫມ຺ປິ ຠຄວາ ອນາຄເຕ ຕາທິສສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຐມໍ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ສຣຓຄມນຎ຺ຈ ປເວເທສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວາເສຏ຺ຐສ຺ສ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ວປ຺ໂປຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ອສິເຕນ ອິສິນາ ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກໂຕ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎປ຺ປມຸເຂຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຆຣາວາສໍ ປຫາຍ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຣຸເວລາຍໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ ມຫາສຕ຺ຕໍ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ປຘານໍ ປທຫນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂອຬາຣິກາຫາຣປຣິໂຠເຄນ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອິສິປຕນໍ ຄໂຕ. ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອິສິປຕນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ ປວຕ຺ຕິເຕ ປາຏິປທທິວເສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ປຎ຺ຈມິຍໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໒.໒໐-໓໐) –

‘‘ອຸຠິນ຺ນໍ ເທວຣາຊູນໍ, ສງ຺ຄາໂມ ສມຸປຏ຺ຐິໂຕ;

ອໂຫສິ ສມຸປພ຺ຍູຬ຺ໂຫ, ມຫາໂຆໂສ ອວຕ຺ຕຖ.

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ໂລກວິທູ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ;

ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຐິໂຕ ສຕ຺ຖາ, ສໍເວເຊສິ ມຫາຊນໍ.

‘‘ສພ຺ເພ ເທວາ ອຕ຺ຕມນາ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕກວຈາວຸຘາ;

ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ, ເອກຄ຺ຄາສິໍສຸ ຕາວເທ.

‘‘ມຍ຺ຫໍ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍ, ວາຈາສຠິມຸທີຣຍິ;

ອນຸກມ຺ປໂກ ໂລກວິທູ, ນິພ຺ພາເປສິ ມຫາຊນໍ.

‘‘ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ມນຸໂຊ, ເອກປາຓໍ ວິເຫຐຍໍ;

ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂທເສນ, ອປາຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ສງ຺ຄາມສີເສ ນາໂຄວ, ພຫູ ປາເຓ ວິເຫຐຍໍ;

ນິພ຺ພາເປຖ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ມາ ຫຎ຺ຎິຕ຺ໂຖ ປຸນປ຺ປຸນໍ.

‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຍກ຺ຂຣາຊູນໍ, ເສນາ ສາ ວິມ຺ຫິຕາ ອຫຸ;

ສຣຓຎ຺ຈ ອຸປາຄຈ຺ຉຸໍ, ໂລກເຊຏ຺ຐໍ ສຸຕາທິນໍ.

‘‘ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວານ ຊນຕໍ, ປທມຸທ຺ຘຣິ ຈກ຺ຂຸມາ;

ເປກ຺ຂມາໂນວ ເທເວຫິ, ປກ຺ກາມິ ອຸຕ຺ຕຣາມຸໂຂ.

‘‘ປຐມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉິໍ, ທ຺ວິປທິນ຺ທສ຺ສ ຕາທິໂນ;

ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນຸປປຊ຺ຊຫໍ.

‘‘ມຫາທຸນ຺ທຸຠິນາມາ ຈ, ໂສຬສາສຸໍ ຣເຖສຠາ;

ຕິໍສກປ຺ປສຫສ຺ສມ຺ຫິ, ຣາຊາໂນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓມຸເຂນ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອີທິສໍ ນາມ ສຕ຺ຖາຣໍ ພາຫຸລິກາທິວາເທນ ສມຸທາຈຣິມ຺ຫ. ອໂຫ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ ນາມ ອນ຺ຘກຣໂຓ ອຈກ຺ຂຸກຣໂຓ ອຣິຍຠາໂວເຍວ ຈກ຺ຂຸກຣໂຓ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປສ຺ສຕິ ປສ຺ໂສ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໖໑. ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສຕິ ປສ຺ໂສຕິ ປສ຺ສຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຘມ຺ເມ ອວິປຣີຕໍ ຊານາຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ປສ຺ໂສ, ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ໂນ ອຣິໂຍ, ໂສ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ອວິປຣີຕທສ຺ສາວິໍ ‘‘ອຍໍ ອວິປຣີຕທສ຺ສາວີ’’ຕິ ປສ຺ສຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ຘມ຺ມາຘມ຺ມໍ ຍຖາສຠາວໂຕ ຊານາຕິ. ນ ເກວລໍ ປສ຺ສນ຺ຕເມວ, ອຖ ໂຂ ອປສ຺ສນ຺ຕຎ຺ຈ ປສ຺ສຕິ, ໂຍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸວິຣຫິໂຕ ຘມ຺ເມ ຍຖາສຠາວໂຕ ນ ປສ຺ສຕິ, ຕມ຺ປິ ອປສ຺ສນ຺ຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ‘‘ອນ຺ໂຘ ວຕາຍໍ ຠວໍ ອຈກ຺ຂຸໂກ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕິ. ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອປສ຺ສນ຺ຕໍ, ປສ຺ສນ຺ຕຎ຺ຈ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸຣຫິໂຕ ອນ຺ຘພາໂລ ຕາທິສໍ ອນ຺ຘພາລໍ ອຍໍ ຘມ຺ມາຘມ຺ມໍ ຍຖາສຠາວໂຕ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ຍຖາ ອປສ຺ສນ຺ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ ນ ຊານາຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ຘມ຺ມາຘມ຺ມໍ ຍຖາສຠາວໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕຎ຺ຈ ປຓ຺ຑິຕໍ ‘‘ອຍໍ ເອວໍວິໂຘ’’ຕິ ນ ປສ຺ສຕິ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ອຫມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສນຣຫິໂຕ ສກລໍ ເຎຍ຺ຍໍ ຫຕ຺ຖາມລກໍ ວິຍ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ຕມ຺ປິ ປູຣຓາທິໍ ຍຖາສຠາວໂຕ ນ ປສ຺ສິໍ, ອິທານິ ປນ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸຠເຍປິ ຍຖາສຠາວໂຕ ປສ຺ສາມີຕິ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ເພສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອວິປຣີຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ວປ຺ປຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ເອກກາ ມຍໍ ອຣຎ຺ເຎຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ນາຄປຸປ຺ຜເກສເຣຫິ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ອມຈ຺ຈກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ໂຕຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ຠຄວໂຕ ເວສາລິຄມເນ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ວິຫຣຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ເວສາລິຍໍ ອຸສ຺ສໂວ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ມຫາຊໂນ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ອຸສ຺ສວສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິເວກໍ ວຊ຺ຊມາໂນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອນຠິຣຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ –

‘‘ເອກກາ ມຍໍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣາມ, ອປວິທ຺ຘໍວ ວນສ຺ມິໍ ທາຣຸກໍ;

ເອຕາທິສິກາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ, ໂກ ສຸ ນາມ ອມ຺ເຫຫິ ປາປິໂຍ’’ຕິ. – ຄາຖມາຫ;

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ວນສຓ຺ເຑ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນຸກມ຺ປມານາ ‘‘ຍທິປິ, ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ, ອຣຎ຺ຎວາສໍ ຫີເຬນ຺ໂຕ ວທສິ, ວິເວກກາມາ ປນ ວິທ຺ທສຸໂນ ຕໍ ພຫຸ ມຎ຺ຎນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ –

‘‘ເອກໂກ ຕ຺ວໍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣສິ, ອປວິທ຺ຘໍວ ວນສ຺ມິໍ ທາຣຸກໍ;

ຕສ຺ສ ເຕ ພຫຸກາ ປິຫຍນ຺ຕິ, ເນຣຍິກາ ວິຍ ສຄ຺ຄຄາມິນ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ, ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ນິຍ຺ຍານິເກ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອນິຍ຺ຍານິກໍ ວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ເກສ຺ສສີ’’ຕິ ສນ຺ຕຊ຺ເຊນ຺ຕີ ສໍເວເຊສິ. ເອວໍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕາຍ ເທວຕາຍ ສໍເວຊິໂຕ ກສາຠິຫໂຕ ວິຍ ຠທ຺ໂຣ ອສ຺ສາຊານີໂຍ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໑.໖໒-໖໖) –

‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ສຕຣໍສິໍວ ຠາຓຸມໍ;

ໂອຠາເສນ຺ຕໍ ທິສາ ສພ຺ພາ, ອຸຬຸຣາຊໍວ ປູຣິຕໍ.

‘‘ປຸຣກ຺ຂຕໍ ສາວເກຫິ, ສາຄເຣເຫວ ເມທນິໍ;

ນາຄໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ເຣຓູຫິ, ວິປສ຺ສິສ຺ສາຠິໂຣປຍິໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ເຣຓຸມຠິໂຣປຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ປຓ຺ຓຕາລີສິໂຕ ກປ຺ເປ, ເຣຓຸ ນາມາສິ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ກຸໂສ ຊາໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເທວຕາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ສໍກຑ຺ຒິຕ຺ວາ –

໖໒.

‘‘ເອກກາ ມຍໍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣາມ, ອປວິທ຺ຘໍວ ວນສ຺ມິໍ ທາຣຸກໍ;

ຕສ຺ສ ເມ ພຫຸກາ ປິຫຍນ຺ຕິ, ເນຣຍິກາ ວິຍ ສຄ຺ຄຄາມິນ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອນເປກ຺ຂຠາເວນ ວເນ ຉຑ຺ຑິຕທາຣຸກ຺ຂຓ຺ຑໍ ວິຍ ຍທິປິ ມຍໍ ເອກກາ ເອກາກິໂນ ອສຫາຍາ ອິມສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣາມ, ເອວໍ ວິຫຣໂຕ ປນ ຕສ຺ສ ເມ ພຫຸກາ ປິຫຍນ຺ຕິ ມໍ ພຫູ ອຕ຺ຖກາມຣູປາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ອຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ‘‘ອໂຫ ວຕສ຺ສ ມຍມ຺ປິ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຆຣພນ຺ຘນໍ ປຫາຍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ເນຣຍິກາ ວິຍ ສຄ຺ຄຄາມິນໍ, ຍຖາ ນາມ ເນຣຍິກາ ອຕ຺ຕໂນ ປາປກມ຺ເມນ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕາ ສຄ຺ຄຄາມີນໍ ສຄ຺ຄູປຄາມີນໍ ປິຫຍນ຺ຕິ – ‘‘ອໂຫ ວຕ ມຍມ຺ປິ ນິຣຍທຸກ຺ຂໍ ປຫາຍ ສຄ຺ຄສຸຂໍ ປຈ຺ຈນຸຠເວຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຕນິ ຄຣຸພຫຸວຈນປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ເອກກາ ມຍໍ ວິຫຣາມາ’’ຕິ ປຸນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເອກຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕສ຺ສ ເມ’’ຕິ ເອກວຈນປ຺ປໂຍໂຄ ກໂຕ. ‘‘ຕສ຺ສ ເມ’’, ‘‘ສຄ຺ຄຄາມິນ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຸຠຍມ຺ປິ ‘ປິຫຍນ຺ຕີ’ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສມ຺ປທານນິທ຺ເທໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕໍ ອຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕີຕິ ຈ ຕາທິເສ ອຣຎ຺ຎວາສາທິຄຸເຓ ອຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ເມຕິ ວາ ຕສ຺ສ ມມ ສນ຺ຕິເກ ຄຸເຓຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປກ຺ຂຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຈຸຕາ ປຕນ຺ຕີຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ປກ຺ຂຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ຍກ຺ຂເສນາປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ທິພ຺ພວຕ຺ເຖນ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສກ຺ເກສຸ ເທວທຫນິຄເມ ສາກິຍຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ‘‘ສມ຺ໂມທກຸມາໂຣ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ທຫຣກາເລ ວາຕໂຣເຄນ ປາທາ ນ ວຫິໍສຸ. ໂສ ກຕິປຍໍ ກາລໍ ປີຐສປ຺ປີ ວິຍ ວິຈຣິ. ເຕນສ຺ສ ປກ຺ໂຂຕິ ສມຎ຺ຎາ ຊາຕາ. ປຈ຺ຉາ ອໂຣຄກາເລປິ ຕເຖວ ນໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ, ໂສ ຠຄວໂຕ ຎາຕິສມາຄເມ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ກຸລໂລ ມໍສເປສິໍ ອາທາຍ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ພຫູ ກຸລລາ ອນຸປຕິຕ຺ວາ ປາເຕສຸໍ. ປາຕິຕໍ ມໍສເປສິໍ ເອໂກ ກຸລໂລ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໍ ອຎ຺ໂຎ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ເຖໂຣ ‘‘ຍຖາຍໍ ມໍສເປສິ, ເອວໍ ກາມາ ນາມ ພຫຸສາຘາຣຓາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫຸປາຍາສາ’’ຕິ – ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໒.໑-໑໐) –

‘‘ວິປສ຺ສີ ນາມ ຠຄວາ, ໂລກເຊຏ຺ໂຐ ນຣາສໂຠ;

ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິສຫສ຺ເສຫິ, ປາວິສິ ພນ຺ຘຸມໍ ຕທາ.

‘‘ນຄຣາ ອຠິນິກ຺ຂມ຺ມ, ອຄມໍ ທີປເຈຕິຍໍ;

ອທ຺ທສໍ ວິຣຊໍ ພຸທ຺ຘໍ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫໍ.

‘‘ຈຸລ຺ລາສີຕິສຫສ຺ສານິ, ຍກ຺ຂາ ມຍ຺ຫໍ ອຸປນ຺ຕິເກ;

ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ, ອິນ຺ທໍວ ຕິທສາ ຄຓາ.

‘‘ຠວນາ ອຠິນິກ຺ຂມ຺ມ, ທຸສ຺ສໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫຫໍ ຕທາ;

ສິຣສາ ອຠິວາເທສິໍ, ຕຎ຺ຈາທາສິໍ ມເຫສິໂນ.

‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ໂຘ ອໂຫ ຘມ຺ໂມ, ອໂຫ ໂນ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ປທາ;

ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອານຸຠາເວນ, ວສຸຘາຍໍ ປກມ຺ປຖ.

‘‘ຕຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ, ອພ຺ຠຸຕໍ ໂລມຫໍສນໍ;

ພຸທ຺ເຘ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທມິ, ທ຺ວິປທິນ຺ທມ຺ຫິ ຕາທິເນ.

‘‘ໂສຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ທຸສ຺ສໍ ທຕ຺ວານ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ສຣຓຎ຺ຈ ອຸປາຄຈ຺ຉິໍ, ສາມຈ຺ໂຈ ສປຣິຊ຺ຊໂນ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ກມ຺ມມກຣິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ອິໂຕ ປນ຺ນຣເສ ກປ຺ເປ, ໂສຬສາສຸໍ ສຸວາຫນາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ຍເທວ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ອງ຺ກຸສໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາ ອຘິຄຕາ, ຕສ຺ສ ສໍກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຈຸຕາ ປຕນ຺ຕີ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໖໓. ຕຕ຺ຖ ຈຸຕາຕິ ຠຏ຺ຐາ. ປຕນ຺ຕີຕິ ອນຸປຕນ຺ຕິ. ປຕິຕາຕິ ຈວນວເສນ ຠູມິຍໍ ປຕິຕາ, ອາກາເສ ວາ ສມ຺ປຕນວເສນ ປຕິຕາ. ຄິທ຺ຘາຕິ ເຄຘໍ ອາປນ຺ນາ. ປຸນຣາຄຕາຕິ ປຸນເທວ ອຸປຄຕາ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປຕນ຺ຕິ ອນຸປຕນ຺ຕິ ຈ ອິຘ ກຸລລາ, ອິຕຣສ຺ສ ມຸຂໂຕ ຈຸຕາ ຈ ມໍສເປສິ, ຈຸຕາ ປນ ສາ ຠູມິຍໍ ປຕິຕາ ຈ, ຄິທ຺ຘາ ເຄຘໍ ອາປນ຺ນາ ສພ຺ເພວ ກຸລລາ ປຸນຣາຄຕາ. ຍຖາ ຈິເມ ກຸລລາ, ເອວໍ ສໍສາເຣ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ເຍ ກຸສລຘມ຺ມໂຕ ຈຸຕາ, ເຕ ປຕນ຺ຕິ ນິຣຍາທີສຸ, ເອວໍ ປຕິຕາ ຈ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ຐິຕາ ຕຕ຺ຖ ກາມສຸຂານຸໂຍຄວເສນ ກາມຠເວ ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຈ ຠວນິກນ຺ຕິວເສນ ຄິທ຺ຘາ ຈ ປຸນຣາຄຕາ ຠວໂຕ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ເຕນ ຠວຄາມິນາ ກມ຺ເມນ ຕໍ ຕໍ ຠວສຎ຺ຎິຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອາຄຕາ ເອວ, ເອວໍຠູຕາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ. ມຍາ ປນ ກຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ປຣິຎ຺ຎາທິເຠທໍ ໂສຬສວິຘມ຺ປິ ກິຈ຺ຈໍ ກຕໍ, ນ ທານິ ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ. ຣຕໍ ຣມ຺ມໍ ຣມິຕພ຺ພໍ ອຣິເຍຫິ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິນິສ຺ສຏໍ ນິພ຺ພານໍ ຣຕໍ ອຠິຣຕໍ ຣມ຺ມໍ. ເຕນ ຈ ສຸເຂນນ຺ວາຄຕໍ ສຸຂໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ອນຸອາຄຕໍ ອຸປຄຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂໍ ນິພ຺ພານໍ, ສຸເຂນ ວາ ສຸຂາປຏິປທາຠູເຕນ ວິປສ຺ສນາສຸເຂນ ມຄ຺ຄສຸເຂນ ຈ ອນ຺ວາຄຕໍ ຜລສຸຂໍ ນິພ຺ພານສຸຂຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປກ຺ຂຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ວິມລໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ທຸມວ຺ຫຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ວິມລໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ວິຠວສມ຺ປນ຺ເນ ກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ມຫຕິຍາ ປຣິສາຍ ປຣິວຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ຈຕູຫິ ສຸວຓ຺ຓປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ປສາທສໍວຑ຺ຒນຕ຺ຖໍ ຕຖາຣູປໍ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂາເຣສິ, ຍຖາ ສຸວຓ຺ຓາຠາ ສກລໍ ຕໍ ປເທສໍ ໂອຕ຺ຖຣຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສນ຺ນມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ປີຕິໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ເກນຈິ ໂຣເຄນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຸສິເຕສຸ ອຸປປນ຺ໂນ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊານໍ ພິມ຺ພິສາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ອມ຺ພປາລິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຣາຊາ ຫິ ພິມ຺ພິສາໂຣ ຕຣຸຓກາເລ ອມ຺ພປາລິຍາ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕາຠິລາໂສ ກຕິປຍມນຸສ຺ສປຣິວາໂຣ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ເວສາລິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ຕາຍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕທາ ອຍໍ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສາ ຈ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາປິ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຣິປາກມນ຺ວາຍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ, ‘‘ວິມໂລ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ, ປຈ຺ຉາ ວິມລໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ເວສາລິຄມເນ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໒.໔໐-໔໘) –

‘‘ວິປສ຺ສີ ນາມ ຠຄວາ, ໂລກເຊຏ຺ໂຐ ນຣາສໂຠ;

ນິສິນ຺ໂນ ຊນກາຍສ຺ສ, ເທເສສິ ອມຕໍ ປທໍ.

‘‘ຕສ຺ສາຫໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວານ, ທ຺ວິປທິນ຺ນສ຺ສ ຕາທິໂນ;

ໂສຓ຺ຓປຸປ຺ຜານິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິໂຣປຍິໍ.

‘‘ສຸວຓ຺ຓຈ຺ຉທນໍ ອາສິ, ຍາວຕາ ປຣິສາ ຕທາ;

ພຸທ຺ຘາຠາ ຈ ສຸວຓ຺ຓາຠາ, ອາໂລໂກ ວິປຸໂລ ອຫຸ.

‘‘ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ເວທຊາໂຕ ກຕຎ຺ຊລີ;

ວິຕ຺ຕິສຎ຺ຊນໂນ ເຕສໍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂາວໂຫ.

‘‘ອາຍາຈິຕ຺ວານ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ວນ຺ທິຕ຺ວານ ຈ ສຸພ຺ພຕໍ;

ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊນຍິຕ຺ວານ, ສກໍ ຠວນຸປາຄມິໍ.

‘‘ຠວເນ ອຸປວິຏ຺ໂຐຫໍ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐໍ ອນຸສ຺ສຣິໍ;

ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ, ຕຸສິຕໍ ອຸປປຊ຺ຊຫໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິໂຣປຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ໂສຬສາສິໍສຸ ຣາຊາໂນ, ເນມິສມ຺ມຕນາມກາ;

ເຕຕາລີເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ທຸມວ຺ຫຍາຍາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໖໔. ຕຕ຺ຖ ທຸມວ຺ຫຍາຍາຕິ ທຸເມນ ອມ຺ເພນ ອວ຺ຫາຕພ຺ພາຍ, ອມ຺ພປາລິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຘາເຣ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຈ. ຊາໂຕ ປຓ຺ຑຣເກຕຸນາຕິ ຘວລວຕ຺ຖຘຊຕ຺ຕາ ‘‘ປຓ຺ຑຣເກຕູ’’ຕິ ປຎ຺ຎາເຕນ ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ຎາ ເຫຕຸຠູເຕນ ຊາໂຕ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ວາ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ຕໂຕ ຫິ ຊາໂຕຕິ ອຠິຊາຕິທສ຺ສນໍ. ວິຊາຍນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ໂລເກ ຊາຕໂວຫາໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທຸມວ຺ຫຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນຠາວໍ ອປເນຕິ, ອເນກປຕິປຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ວິເສສາຘິຄມສມ຺ຠວຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ‘‘ຊາໂຕ ປຓ຺ຑຣເກຕຸນາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຎ຺ຎາຕປິຕິກທສ຺ສເນນ ປຣວມ຺ຠນໍ ອປເນຕິ. ເກຕຸຫາຕິ ມານປ຺ປຫາຍີ. ມາໂນ ຫິ ອຸຓ຺ຓຕິລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ເກຕຸ ວິຍາຕິ ເກຕຸ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ເກຕຸກມ຺ຍຕາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກຕຸນາເຍວາຕິ ປຎ຺ຎາຍ ເອວ. ປຎ຺ຎາ ຫິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມສຸ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ມາຣເສນປ຺ປມທ຺ທເນນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຏ຺ເຐນ ຈ ອຣິຍານໍ ຘຊາ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫິ ອິສິນໍ ຘໂຊ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໔໑; ອ. ນິ. ໔.໔໘; ຊາ. ໒.໒໑.໔໙໔). ມຫາເກຕຸໍ ປຘໍສຍີຕິ ມຫາວິສຍຕາຍ ມຫນ຺ຕາ, ເສຍ຺ຍມານຊາຕິມານາທິເຠທໂຕ ພຫໂວ ຈ ມານປ຺ປກາຣາ, ອິຕເຣ ຈ ກິເລສຘມ຺ມາ ສມຸສ຺ສິຕຏ຺ເຐນ ເກຕຸ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫາເກຕຸ ມາໂຣ ປາປິມາ. ຕໍ ພລວິຘມນວິສຍາຕິກ຺ກມນວເສນ ອຠິຠວິ ນິພ຺ພິເສວນໍ ອກາສີຕິ. ‘‘ມຫາເກຕຸໍ ປຘໍສຍີ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣໍ ວິຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ວິມລໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອຸກ຺ເຂປກຕວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອຸກ຺ເຂປກຕວຈ຺ຉສ຺ສາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸກ຺ເຂປກຕວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈຕຸນວຸເຕ ກປ຺ເປ ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມາຬໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປູຄສ຺ສ ເອກຕ຺ຖມ຺ຠໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ຖມ຺ຠໍ ທຕ຺ວາ ສຫາຍກິຈ຺ຈໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ວຈ຺ໂຉຕິສ຺ສ ໂຄຕ຺ຕໂຕ ອາຄຕນາມໍ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ຄາມກາວາເສ ວສນ຺ໂຕ ອາຄຕາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາຕິ. ‘‘ອຍໍ ວິນໂຍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອຍໍ ອຠິຘມ຺ໂມ’’ຕິ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ນ ຊານາຕິ. ອເຖກທິວສໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທໍ ສພ຺ພໍ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ປຸພ຺ເພປິ ປິຏກາທິສມຎ຺ຎາ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ເມ ວວຕ຺ຖິຕາ ເອວ, ຍໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍຘຣາທິໂວຫາໂຣ. ໂສ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ເຕ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໒.໑໓-໒໖) –

‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ມຫາປູຄຄໂຓ ອຫຸ;

ສຣຓໍ ຄຕາ ຈ ເຕ ພຸທ຺ຘໍ, ສທ຺ທຫນ຺ຕິ ຕຖາຄຕໍ.

‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຄມ຺ມ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ, ມາຬໍ ກຸພ຺ພນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ເອກຕ຺ຖມ຺ຠໍ ອລຠນ຺ຕາ, ວິຈິນນ຺ຕິ ພ຺ຣຫາວເນ.

‘‘ເຕຫໍ ອຣຎ຺ເຎ ທິສ຺ວານ, ອຸປຄມ຺ມ ຄຓໍ ຕທາ;

ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ, ປຏິປຸຈ຺ຉິໍ ຄຓໍ ອຫໍ.

‘‘ເຕ ເມ ປຸຏ຺ຐາ ວິຍາກໍສຸ, ສີລວນ຺ໂຕ ອຸປາສກາ;

ມາຬໍ ມຍໍ ກຕ຺ຕຸກາມາ, ເອກຕ຺ຖມ຺ໂຠ ນ ລພ຺ຠຕິ.

‘‘ເອກຕ຺ຖມ຺ຠໍ ມມໍ ເທຖ, ອຫໍ ທສ຺ສາມິ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ອາຫຣິສ຺ສາມຫໍ ຖມ຺ຠໍ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ຠວນ຺ຕຸ ເຕ.

‘‘ເຕ ເມ ຖມ຺ຠໍ ປເວຈ຺ຉິໍສຸ, ປສນ຺ນາ ຕຸຏ຺ຐມານສາ;

ຕໂຕ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ, ອຄມໍສຸ ສກໍ ຆຣໍ.

‘‘ອຈິຣໍ ຄເຕ ປູຄຄເຓ, ຖມ຺ຠໍ ອຫາສຫໍ ຕທາ;

ຫຏ຺ໂຐ ຫຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ເຕນ, ປຐມໍ ອຸສ຺ສເປສຫໍ.

‘‘ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ, ວິມານໍ ອຸປປຊ຺ຊຫໍ;

ອຸພ຺ພິທ຺ຘໍ ຠວນໍ ມຍ຺ຫໍ, ສຕ຺ຕຠູມໍ ສມຸຄ຺ຄຕໍ.

‘‘ວຊ຺ຊມານາສຸ ເຠຣີສຸ, ປຣິຈາເຣມຫໍ ສທາ;

ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສກປ຺ປມ຺ຫິ, ຣາຊາ ອາສິໍ ຍໂສຘໂຣ.

‘‘ຕຕ຺ຖາປິ ຠວນໍ ມຍ຺ຫໍ, ສຕ຺ຕຠູມໍ ສມຸຄ຺ຄຕໍ;

ກູຏາຄາຣວຣູເປຕໍ, ເອກຕ຺ຖມ຺ຠໍ ມໂນຣມໍ.

‘‘ເອກວີສຕິກປ຺ປມ຺ຫິ, ອຸເທໂນ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ຕຕ຺ຣາປິ ຠວນໍ ມຍ຺ຫໍ, ສຕ຺ຕຠູມໍ ສມຸຄ຺ຄຕໍ.

‘‘ຍໍ ຍໍ ໂຍນຸປປຊ຺ຊາມິ, ເທວຕ຺ຕໍ ອຖ ມານຸສໍ;

ອນຸໂຠມິ ສຸຂໍ ສພ຺ພໍ, ເອກຕ຺ຖມ຺ຠສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ຖມ຺ຠມທທໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ເອກຕ຺ຖມ຺ຠສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ກຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອກິລາສຸຠາເວ ຐິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕານໍ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕານໍ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ເອກທິວສໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ –

໖໕.

‘‘ອຸກ຺ເຂປກຕວຈ຺ຉສ຺ສ, ສງ຺ກລິຕໍ ພຫູຫິ ວສ຺ເສຫິ;

ຕໍ ຠາສຕິ ຄຫຏ຺ຐານໍ, ສຸນິສິນ຺ໂນ ອຸຬາຣປາໂມຊ຺ໂຊ’’ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ເຂປກຕວຈ຺ຉສ຺ສາຕິ ກຕອຸກ຺ເຂປວຈ຺ຉສ຺ສ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິເກ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ວິນຍປເທສໍ ສຸຕ຺ຕປເທສໍ ອຠິຘມ຺ມປເທສຎ຺ຈ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທໍ ວິນຍສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມານໍເຍວ ອຸປຣິ ຂິປິຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍນວເສນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕວຈ຺ເຉນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ. ສງ຺ກລິຕໍ ພຫູຫິ ວສ຺ເສຫີຕິ ພຫຸເກຫິ ສໍວຈ຺ຉເຣຫິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນວເສນ ຫທເຍ ຐປິຕໍ. ‘‘ສງ຺ຂລິຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ສງ຺ຂລິຕໍ ວິຍ ກຕໍ ເອກາພທ຺ຘວເສນ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ກຕໍ. ຍໍ ພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ ວຈນເສໂສ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ ກເຖຕິ. ຄຫຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸນິສິນ຺ໂນຕິ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ນິຈ຺ຈໂລ ນິສິນ຺ໂນ, ລາຠສກ຺ກາຣາທິໍ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ເກວລໍ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສເຍວ ຐຕ຺ວາ ກເຖຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຬາຣປາໂມຊ຺ໂຊ’’ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂວເສນ ຘມ຺ມເທສນາວເສເນວ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນອຸຬາຣປາໂມຊ຺ໂຊຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍຖາ ຍຖາວຸໂສ ຠິກ຺ຂຸ, ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ປເຣສໍ ເທເສຕິ ຕຖາ ຕຖາ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕).

ອຸກ຺ເຂປກຕວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເມຆິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອນຸສາສິ ມຫາວີໂຣຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ເມຆິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ກຸສລພີຊານິ ໂຣເປນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິໂຍສານມາຄມ຺ມ ອາຍຸສງ຺ຂາຣໍ ໂອສ຺ສຊ຺ຊິ. ເຕນ ປຖວີກມ຺ປາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ມຫາຊໂນ ຠີຕຕສິໂຕ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ເວສ຺ສວໂຓ ມຫາຣາຊາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ສມສ຺ສາເສສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາຊໂນ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ສຎ຺ຊາຕຄາຣວພຫຸມາໂນ ອຸຬາຣໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສາກິຍຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ເມຆິໂຍຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຠຄວຕິ ຊາລິກາຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ກິມິກາລາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ ຣມຓີຍໍ ອມ຺ພວນໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣິຕຸກາໂມ ທ຺ເວ ວາເຣ ຠຄວຕາ ວາເຣຕ຺ວາ ຕຕິຍວາຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກມກ຺ຂິກາຫິ ຂຊ຺ຊມາໂນ ຈິຕ຺ຕສມາຘິໍ ອລຠິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ‘‘ອປຣິປກ຺ກາຍ, ເມຆິຍ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ປຣິປາກາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ອຸທາ. ໓໑) ໂອວາທໍ ອທາສິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໒.໕໗-໖໕) –

‘‘ຍທາ ວິປສ຺ສີ ໂລກຄ຺ໂຄ, ອາຍຸສງ຺ຂາຣໂມສ຺ສຊິ;

ປຖວີ ສມ຺ປກມ຺ປິຕ຺ຖ, ເມທນີ ຊລເມຂລາ.

‘‘ໂອຕຕໍ ວິຕຕໍ ມຍ຺ຫໍ, ສຸວິຈິຕ຺ຕວຏໍສກໍ;

ຠວນມ຺ປິ ປກມ຺ປິຕ຺ຖ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຍຸສງ຺ຂເຍ.

‘‘ຕາໂສ ມຍ຺ຫໍ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຠວເນ ສມ຺ປກມ຺ປິເຕ;

ອຸປ຺ປາໂທ ນຸ ກິມຕ຺ຖາຍ, ອາໂລໂກ ວິປຸໂລ ອຫຸ.

‘‘ເວສ຺ສວໂຓ ອິຘາຄມ຺ມ, ນິພ຺ພາເປສິ ມຫາຊນໍ;

ປາຓຠູເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ເອກຄ຺ຄາ ໂຫຖ ສໍວຸຕາ.

‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ໂຘ ອໂຫ ຘມ຺ໂມ, ອໂຫ ໂນ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ປທາ;

ຍສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ຫິ, ປຖວີ ສມ຺ປກມ຺ປຕິ.

‘‘ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ກປ຺ປໍ ສຄ຺ຄມ຺ຫິ ໂມທຫໍ;

ອວເສເສສຸ ກປ຺ເປສຸ, ກຸສລໍ ຈຣິຕໍ ມຍາ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ສຎ຺ຎມລຠິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ອິໂຕ ຈຸທ຺ທສກປ຺ປມ຺ຫິ, ຣາຊາ ອາສິໍ ປຕາປວາ;

ສມິໂຕ ນາມ ນາເມນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາ ໂອວາທໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ –

໖໖.

‘‘ອນຸສາສິ ມຫາວີໂຣ, ສພ຺ພຘມ຺ມານ ປາຣຄູ;

ຕສ຺ສາຫໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວານ, ວິຫາສິໍ ສນ຺ຕິເກ ສໂຕ;

ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ອນຸສາສີຕິ ‘‘ອປຣິປກ຺ກາຍ, ເມຆິຍ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ປຣິປາກາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂອວທິ ອນຸສິຏ຺ຐິໍ ອທາສິ. ມຫາວີໂຣຕິ ມຫາວິກ຺ກນ຺ໂຕ, ວີຣິຍປາຣມິປາຣິປູຣິຍາ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕວີຣິຍາຘິຏ຺ຐາເນນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ມຫາວີຣິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຘມ຺ມານ ປາຣຄູຕິ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ປາຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຎາຓຄມເນນ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມານ ປາຣຄູ, ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພສໍ ວາ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ປາຣຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມານ ປາຣຄູ. ຕສ຺ສາຫໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວານາຕິ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາມຸກ຺ກໍສິກໍ ຕໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສຸຓິຕ຺ວາ. ວິຫາສິໍ ສນ຺ຕິເກຕິ ອມ຺ພວເນ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ເກຫິ ອຸປທ຺ທຸໂຕ ຈາລິກາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສມີເປເຍວ ວິຫາສິໍ. ສໂຕຕິ ສຕິມາ, ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຫນ຺ຕິ ອິທໍ ຍຖາ ‘‘ອນຸສາສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ‘‘ວິຊ຺ຊາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ, ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຍາ’’ຕິ ປຣິຓາເມຕພ຺ພໍ. ‘‘ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍານຸປ຺ປຕ຺ຕິເມວ ສຕ຺ຖຸ ໂອວາທປຏິກຣຓຠາວທສ຺ສເນນ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ປກາເສຕິ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິປຣິປູຣຓເມວ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ສາສນກາຣິຕາ.

ເມຆິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ເອກຘມ຺ມສວນີຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ເອກຘມ຺ມສວນີຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ກຕິປເຍ ຠິກ຺ຂູ ມຄ຺ຄມູຬ຺ເຫ ມຫາຣຎ຺ເຎ ວິຈຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອນຸກມ຺ປມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຠວນໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ເຕ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຏ຺ຐານໍ ປາເປສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສເປ ຠຄວຕິ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ພາຣາຓສິຣາຊາ ກິກີ ນາມ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິໍ ກາລງ຺ກເຕ ຕສ຺ສ ປຸຖຸວິນ຺ທຣາຊາ ນາມ ປຸຕ຺ໂຕ ອາສິ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສຸສາໂມ ນາມ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ກິກີພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ສາສເນ ອນ຺ຕຣຫິເຕ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ອລຠນ຺ໂຕ, ‘‘ໂຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕສ຺ສ ສຫສ຺ສໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ເອກມ຺ປິ ຘມ຺ມກຖິກໍ ອລຠນ຺ໂຕ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປິຕຸປິຕາມຫາທີນໍ ກາເລ ຘມ຺ໂມ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຘມ຺ມກຖິກາ ສຸລຠາ ອເຫສຸໍ. ອິທານິ ປນ ຈຕຸປ຺ປທິກຄາຖາມຕ຺ຕມ຺ປິ ກເຖນ຺ໂຕ ທຸລ຺ລໂຠ. ຍາວ ຘມ຺ມສຎ຺ຎາ ນ ວິນສ຺ສຕິ, ຕາວເທວ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ຫິມວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕສິ. ໂສ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເສຕພ຺ຍນຄເຣ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠຄວຕິ ເສຕພ຺ຍນຄເຣ ສິໍສປາວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ‘‘ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ກຕາຘິກາຣຕາຍ ໂສ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍ ປາກຏຕຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ປຏິລທ຺ຘສໍເວໂຄ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຘມ຺ມສມ຺ມສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎໍ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໒.໖໖-໗໑) –

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘສ຺ສ, ສາວກາ ວນຈາຣິໂນ;

ວິປ຺ປນຏ຺ຐາ ພ຺ຣຫາຣຎ຺ເຎ, ອນ຺ຘາວ ອນຸສຸຍ຺ຍເຣ.

‘‘ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ປທຸມຸຕ຺ຕຣນາຍກໍ;

ຕສ຺ສ ເຕ ມຸນິໂນ ປຸຕ຺ຕາ, ວິປ຺ປນຏ຺ຐາ ມຫາວເນ.

‘‘ຠວນາ ໂອຣຸຫິຕ຺ວານ, ອຄມິໍ ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕິກໍ;

ເຕສໍ ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ອາຈິກ຺ຂິໍ, ໂຠຊນຎ຺ຈ ອທາສຫໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ທ຺ວິປທິນ຺ທ, ໂລກເຊຏ຺ຐ ນຣາສຠ;

ຊາຕິຍາ ສຕ຺ຕວສ຺ໂສຫໍ, ອຣຫຕ຺ຕມປາປຸຓິໍ.

‘‘ສຈກ຺ຂູ ນາມ ນາເມນ, ທ຺ວາທສ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ນາ, ປຎ຺ຈກປ຺ປສເຕ ອິໂຕ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສ ເອເກເນວ ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ນິປ຺ຜນ຺ນກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ເອກຘມ຺ມສວນີໂຍຕ຺ເວວ ສມຎ຺ຎາ ອໂຫສິ. ໂສ ອຣຫາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ –

໖໗.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ, ຠວາ ສພ຺ເພ ສມູຫຕາ;

ວິກ຺ຂີໂຓ ຊາຕິສໍສາໂຣ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ກິເລສາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍ ກິເລເສນ຺ຕິ ວິພາເຘນ຺ຕິ ອຸປຕາເປນ຺ຕິ ວາຕິ ກິເລສາ, ຣາຄາທໂຍ. ຌາປິຕາຕິ ອິນ຺ທຄ຺ຄິນາ ວິຍ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທໂຍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓຄ຺ຄິນາ ສມູລໍ ທຑ຺ຒາ. ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ມຍາ, ມມ ສນ຺ຕາເນ ວາ. ຠວາ ສພ຺ເພ ສມູຫຕາຕິ ກາມກມ຺ມຠວາທໂຍ ສພ຺ເພ ຠວາ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕາ ກິເລສານໍ ຌາປິຕຕ຺ຕາ. ສຕິ ຫິ ກິເລສວຏ຺ເຏ ກມ຺ມວຏ຺ເຏນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ກມ຺ມຠວານໍ ສມູຫຕຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠວາປິ ສມູຫຕາ ເອວ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາຍ ອາປາທິຕຕ຺ຕາ. ວິກ຺ຂີໂຓ ຊາຕິສໍສາໂຣຕິ ຊາຕິອາທິໂກ –

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ສໍສາໂຣ ວິເສສໂຕ ຂີໂຓ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ. ຍສ຺ມາ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠໂວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວິກ຺ຂີໂຓ ຊາຕິສໍສາໂຣ. ຕສ຺ມາ ຈ ປຸນພ຺ຠໂວ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ຠວາ ສພ຺ເພ ສມູຫຕາຕິ ອາວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ວິກ຺ຂີໂຓ ຊາຕິສໍສາໂຣ, ຕໂຕ ເອວ ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອກຘມ຺ມສວນີຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ເອກຸທານິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອຘິເຈຕໂສ ອປ຺ປມຊ຺ຊໂຕຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ເອກຸທານິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖທສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຍກ຺ຂເສນາປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ, ‘‘ອລາຠາ ວຕ ເມ, ທຸລ຺ລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ, ໂຍຫໍ ສຕ຺ຖຸຘຣມານກາເລ ທານາທິປຸຎ຺ຎໍ ກາຕຸໍ ນາລຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ປຣິເທວໂສກມາປນ຺ໂນ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ສາຄໂຣ ນາມ ສຕ຺ຖຸ ສາວໂກ ໂສກໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຖູປປູຊາຍໍ ນິໂຍເຊສິ. ໂສ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ຖູປໍ ປູເຊຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເຕນ ປຸຎ຺ເຎນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ເອວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ກາເລນ ກາລໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຘິເຈຕໂສ’’ຕິ ຄາຖາຍ ສາວເກ ອຠິຓ຺ຫໍ ໂອວທິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘາຊາໂຕ ປພ຺ພຊິ. ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ປນ ຕເມວ ຄາຖໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຎາຓສ຺ສ ອປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸ ນາສກ຺ຂິ. ຕໂຕ ປນ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ເຊຕວນປຏິຄ຺ຄຫຓສມເຍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ໂຈ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອວິທູເຣ ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຘິເຈຕໂສ’’ຕິ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອຍໍ ຈິຣກາລໍ ຠາວນາຍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ໂຕປິ ກາເລນ ກາລໍ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຸທາເນຕິ, ເຕນສ຺ສ ເອກຸທານິໂຍຕິ ສມຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ. ໂສ ອເຖກທິວສໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໒.໗໒-໘໑) –

‘‘ອຕ຺ຖທສ຺ສິມ຺ຫິ ສຸຄເຕ, ນິພ຺ພຸເຕ ສມນນ຺ຕຣາ;

ຍກ຺ຂໂຍນິໍ ອຸປປຊ຺ຊິໍ, ຍສໍ ປຕ຺ໂຕ ຈຫໍ ຕທາ.

‘‘ທຸລ຺ລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ ອາສິ, ທຸປ຺ປຠາຕໍ ທຸຣຸຏ຺ຐິຕໍ;

ຍໍ ເມ ໂຠເຄ ວິຊ຺ຊມາເນ, ປຣິນິພ຺ພາຍິ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍ, ສາຄໂຣ ນາມ ສາວໂກ;

ມມຸທ຺ຘຣິຕຸກາໂມ ໂສ, ອາຄຈ຺ຉິ ມມ ສນ຺ຕິກໍ.

‘‘ກິໍ ນຸ ໂສຈສິ ມາ ຠາຍິ, ຈຣ ຘມ຺ມໍ ສຸເມຘສ;

ອນຸປ຺ປທິນ຺ນາ ພຸທ຺ເຘນ, ສພ຺ເພສໍ ພີຊສມ຺ປທາ.

‘‘ໂຍ ເຈ ປູເຣຍ຺ຍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ໂລກນາຍກໍ;

ຘາຕຸໍ ສາສປມຕ຺ຕມ຺ປິ, ນິພ຺ພຸຕສ຺ສາປິ ປູຊເຍ.

‘‘ສເມ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທມ຺ຫິ, ສມໍ ປຸຎ຺ຎໍ ມຫຄ຺ຄຕໍ;

ຕສ຺ມາ ຖູປໍ ກຣິຕ຺ວານ, ປູເຊຫິ ຊິນຘາຕຸໂຍ.

‘‘ສາຄຣສ຺ສ ວໂຈ ສຸຕ຺ວາ, ພຸທ຺ຘຖູປໍ ອກາສຫໍ;

ປຎ຺ຈວສ຺ເສ ປຣິຈຣິໍ, ມຸນິໂນ ຖູປມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ເມນ ທ຺ວິປທິນ຺ທ, ໂລກເຊຏ຺ຐ ນຣາສຠ;

ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠຕ຺ວານ, ອຣຫຕ຺ຕມປາປຸຓິໍ.

‘‘ຠູຣິປຎ຺ຎາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ສຕ຺ຕກປ຺ປສເຕ ອິໂຕ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ນາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸເຂນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ອາຍສ຺ມຕາ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ປຏິຠານໍ ວີມໍສິຕຸໍ, ‘‘ອາວຸໂສ, ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ຠຓາຫີ’’ຕິ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ຈິຣກາລປຣິຈິຕຕ຺ຕາ –

໖໘.

‘‘ອຘິເຈຕໂສ ອປ຺ປມຊ຺ຊໂຕ, ມຸນິໂນ ໂມນປເຖສຸ ສິກ຺ຂໂຕ;

ໂສກາ ນ ຠວນ຺ຕິ ຕາທິໂນ, ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ສທາ ສຕີມໂຕ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໓໗) –

ອິມເມວ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ອຘິເຈຕໂສຕິ ອຘິຈິຕ຺ຕວໂຕ, ສພ຺ພຈິຕ຺ຕານໍ ອຘິເກນ ອຣຫຕ຺ຕຜລຈິຕ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປມຊ຺ຊໂຕຕິ ນປ຺ປມຊ຺ຊໂຕ, ອປ຺ປມາເທນ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມສຸ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸນິໂນຕິ ‘‘ໂຍ ມຸນາຕິ ອຸໂຠ ໂລເກ, ມຸນິ ເຕນ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໖໙; ມຫານິ. ໑໔໙; ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໑) ເອວໍ ອຸຠຍໂລກມຸນເນນ ວາ, ໂມນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຎາຓໍ, ເຕນ ອຣຫຕ຺ຕຜລປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ໂມເນນ ສມນ຺ນາຄຕຕາຍ ວາ ຂີຓາສໂວ ມຸນິ ນາມ, ຕສ຺ສ ມຸນິໂນ. ໂມນປເຖສຸ ສິກ຺ຂໂຕຕິ ອຣຫຕ຺ຕຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂມນສ຺ສ ປເຖສຸ ອຸປາຍມຄ຺ເຄສຸ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ, ຕີສຸ ວາ ສິກ຺ຂາສຸ ສິກ຺ຂໂຕ. ອິທຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ໂຂ ຫິ ອຣຫາ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ສິກ຺ຂໂຕ, ອິມາຍ ສິກ຺ຂາຍ ມຸນິຠາວໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຸນິໂນຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ເຈຕເທວໍ ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕານໍ ວເສນ ອຘິເຈຕໂສ, ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ໂພຘິປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອປ຺ປມາທວເສນ ອປ຺ປມຊ຺ຊໂຕ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓສມນ຺ນາຄເມນ ມຸນິໂນຕິ ເອວເມເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ອຖ ວາ ‘‘ອປ຺ປມຊ຺ຊໂຕ ສິກ຺ຂໂຕ’’ ປຘານເຫຕູ ອກ຺ຂາຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ອປ຺ປມຊ຺ຊນເຫຕຸ ສິກ຺ຂນເຫຕຸ ຈ ອຘິເຈຕໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສກາ ນ ຠວນ຺ຕິ ຕາທິໂນຕິ ຕາທິສສ຺ສ ຂີຓາສວມຸນິໂນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອິຏ຺ຐວິໂຍຄາທິວຕ຺ຖຸກາ ໂສກາ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຕາທິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ອເສກ຺ຂມຸນິໂນ ໂສກາ ນ ຠວນ຺ຕີຕິ. ອຸປສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຣາຄາທີນໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕູປສເມນ ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ. ສທາ ສຕີມໂຕຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຈ຺ຈກາລໍ ສຕິຍາ ອວິຣຫິຕສ຺ສ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຘິເຈຕໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ‘‘ອປ຺ປມຊ຺ຊໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ‘‘ມຸນິໂນ ໂມນປເຖສຸ ສິກ຺ຂໂຕ’’ຕິ ເອເຕຫິ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ. ‘‘ມຸນິໂນ’’ຕິ ວາ ເອເຕນ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ, ‘‘ໂມນປເຖສຸ ສິກ຺ຂໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຕາສໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສິກ຺ຂານໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ, ‘‘ໂສກາ ນ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິອາທີຫິ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣິຍາ ອານິສໍສາ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ອຍເມວ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາ ອໂຫສິ.

ເອກຸທານິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສຸຕ຺ວານ ຘມ຺ມໍ ມຫໂຕ ມຫາຣສນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ສິທ຺ຘຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ມຸທຸສມ຺ຜສ຺ສໍ ປຓ຺ຓສນ຺ຖຣໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອທາສິ. ປຸປ຺ເຜຫິ ຈ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອກິຣິຕ຺ວາ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນປິ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ເຄເຫ ທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຉນ຺ໂນຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ, ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສຫຊາໂຕ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ຎາຕິສມາຄເມ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຠຄວຕິ ເປເມນ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ, ອມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ມມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສິເນຫໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຖາຣາ ອາຓຕ຺ຕວິຘິນາ ກເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ເຑນ ສນ຺ຕຊ຺ຊິໂຕ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສິເນຫໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ນຈິເຣເນວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໐.໔໕-໕໐) –

‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ອທາສິໍ ປຓ຺ຓສນ຺ຖຣໍ;

ສມນ຺ຕາ ອຸປຫາຣຎ຺ຈ, ກຸສຸມໍ ໂອກິຣິໍ ອຫໍ.

‘‘ປາສາເທວໍ ຄຸຓໍ ຣມ຺ມໍ, ອນຸໂຠມິ ມຫາຣຫໍ;

ມຫຄ຺ຆານິ ຈ ປຸປ຺ຜານິ, ສຍເນຠິສວນ຺ຕິ ເມ.

‘‘ສຍເນຫໍ ຕຸວຏ຺ຏາມິ, ວິຈິຕ຺ເຕ ປຸປ຺ຜສນ຺ຖເຕ;

ປຸປ຺ຜວຸຏ຺ຐິ ຈ ສຍເນ, ອຠິວສ຺ສຕິ ຕາວເທ.

‘‘ຈຕຸນ຺ນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ອທາສິໍ ປຓ຺ຓສນ຺ຖຣໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ສນ຺ຖຣສ຺ສ ອິທໍ ຜລໍ.

‘‘ຕິຓສນ຺ຖຣກາ ນາມ, ສຕ຺ເຕເຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ;

ອິໂຕ ເຕ ປຎ຺ຈເມ ກປ຺ເປ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ ຊນາຘິປາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສນ຺ຕປ຺ປິໂຕ ປີຕິເວຄວິສ຺ສຏ຺ຐໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ –

໖໙.

‘‘ສຸຕ຺ວານ ຘມ຺ມໍ ມຫໂຕ ມຫາຣສໍ,

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓວເຣນ ເທສິຕໍ;

ມຄ຺ຄໍ ປປຊ຺ຊິໍ ອມຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ,

ໂສ ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ປຖສ຺ສ ໂກວິໂທ’’ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ວານາຕິ ສຸຓິຕ຺ວາ, ໂສເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສໂຕ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ. ມຫໂຕຕິ ຠຄວໂຕ. ຠຄວາ ຫິ ມຫນ຺ເຕຫິ ອຸຬາຣຕເມຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ສເທວເກນ ໂລເກນ ວິເສສໂຕ ມຫນີຍຕາຍ ຈ ‘‘ມຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍາ ຕສ຺ສ ມຫາສມໂຓຕິ ສມຎ຺ຎາ ຊາຕາ. ນິສ຺ສກ຺ກວຈນຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ມຫໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວານາ’’ຕິ. ມຫາຣສນ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣສສ຺ສ ທາຍກຕ຺ຕາ ອຸຬາຣຣສໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓວເຣນ ເທສິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ. ຎາຓເມວ ວຣໍ, ຎາເຓສຸ ວາ ວຣນ຺ຕິ ຎາຓວຣໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ຎາຓວຣໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓວໂຣ, ຠຄວາ. ເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕອຄ຺ຄຎາເຓນ ວາ ກຣຓຠູເຕນ ເທສິຕໍ ກຖິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວານາຕິ ໂຍຊນາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ. ປປຊ຺ຊິນ຺ຕິ ປຏິປຊ຺ຊິໍ. ອມຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອຸປາຍຠູຕໍ ປຏິປຊ຺ຊິນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ໂສຕິ ໂສ ຠຄວາ. ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ປຖສ຺ສ ໂກວິໂທຕິ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ໂຍ ປໂຖ, ຕສ຺ສ ໂກວິໂທ ຕຕ຺ຖ ສຸກຸສໂລ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຠຄວໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຕາຘິຄມູປາຍມຄ຺ຄໍ ອຫໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍ ປຏິປຊ຺ຊນມຄ຺ຄໍ ມຍາ ກຕໍ, ໂສ ເອວ ປນ ຠຄວາ ສພ຺ພຖາ ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ປຖສ຺ສ ໂກວິໂທ, ປຣສນ຺ຕາເນ ວາ ປຣມເນສຸ ກຸສໂລ, ຍສ຺ສ ສໍວິຘານມາຄມ຺ມ ອຫມ຺ປິ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິນ຺ຕິ. ອຍເມວ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາ ອໂຫສີຕິ.

ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສີລເມວາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ເຎ ໂລເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຆຣາວາສໍ ປຫາຍ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ປຓ຺ຓກຸຏິໍ ກຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານສ຺ສ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ມິໍ ປພ຺ຠາເຣ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອາພາຘິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານສມເຍ ມຫາ ອາໂລໂກ ອໂຫສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ໂສ, ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວີມໍສນວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ປພ຺ຠາເຣ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຘທາຣູນິ ສໍກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ຌາເປຕ຺ວາ ຄນ຺ໂຘທເກນ ອຸປສິຎ຺ຈິ. ຕຕ຺ເຖໂກ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຐຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ສາຘຸ, ສາຘຸ, ສປ຺ປຸຣິສ, ພຫຸໍ ຕຍາ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວນ຺ເຕນ ປູຣິຕໍ ສຸຄຕິສໍວຕ຺ຕນິຍໍ ກມ຺ມໍ ເຕນ ຕ຺ວໍ ສຸຄຕີສຸເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສສິ, ‘ປຸຓ຺ໂຓ’ຕິ ຈ ເຕ ນາມໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສຸນາປຣນ຺ຕຊນປເທ ສຸປ຺ປາຣກປຏ຺ຏເນ ຄຫປຕິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ປຸຓ຺ໂຓຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ວາຓິຊ຺ຊວເສນ ມຫຕາ ສຕ຺ເຖນ ສທ຺ຘິໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄໂຕ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ. ອຖ ໂສ ສາວຕ຺ຖິວາສີຫິ ອຸປາສເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ເຕຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ອາຣາເຘນ຺ໂຕ ວິຫາສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ ມໍ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ສໍຂິຕ຺ເຕນ ໂອວາເທນ ໂອວທຕຸ, ຍມຫໍ ສຸຕ຺ວາ ສຸນາປຣນ຺ຕຊນປເທ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ຠຄວາ, ‘‘ສນ຺ຕິ ໂຂ, ປຸຓ຺ຓ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຣູປາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໕; ສໍ. ນິ. ໔.໘໘) ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ສີຫນາທໍ ນທາເປຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸນາປຣນ຺ຕຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸປ຺ປາຣກປຏ຺ຏເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໔໑.໒໙-໔໔) –

‘‘ປພ຺ຠາຣກູຏໍ ນິສ຺ສາຍ, ສຍມ຺ຠູ ອປຣາຊິໂຕ;

ອາພາຘິໂກ ຈ ໂສ ພຸທ຺ໂຘ, ວສຕິ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ.

‘‘ມມ ອສ຺ສມສາມນ຺ຕາ, ປນາໂທ ອາສິ ຕາວເທ;

ພຸທ຺ເຘ ນິພ຺ພາຍມານມ຺ຫິ, ອາໂລໂກ ອຸທປຊ຺ຊຖ.

‘‘ຍາວຕາ ວນສຓ຺ຑສ຺ມິໍ, ອຈ຺ຉໂກກຕຣຈ຺ຉກາ;

ວາຬາ ຈ ເກສຣີ ສພ຺ເພ, ອຠິຄຊ຺ຊິໍສຸ ຕາວເທ.

‘‘ອຸປ຺ປາຕໍ ຕມຫໍ ທິສ຺ວາ, ປພ຺ຠາຣໍ ອຄມາສຫໍ;

ຕຕ຺ຖທ຺ທສາສິໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ນິພ຺ພຸຕໍ ອປຣາຊິຕໍ.

‘‘ສຸຜຸລ຺ລໍ ສາລຣາຊໍວ, ສຕຣໍສິໍວ ອຸຄ຺ຄຕໍ;

ວີຕຈ຺ຈິກໍວ ອງ຺ຄາຣໍ, ນິພ຺ພຸຕໍ ອປຣາຊິຕໍ.

‘‘ຕິຓໍ ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ປູເຣຕ຺ວາ, ຈິຕກໍ ຕຕ຺ຖກາສຫໍ;

ຈິຕກໍ ສຸກຕໍ ກຕ຺ວາ, ສຣີຣໍ ຌາປຍິໍ ອຫໍ.

‘‘ສຣີຣໍ ຌາປຍິຕ຺ວານ, ຄນ຺ຘໂຕຍໍ ສໂມກິຣິໍ;

ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຐິໂຕ ຍກ຺ໂຂ, ນາມມຄ຺ຄຫິ ຕາວເທ.

‘‘ຍໍ ປູຣິຕໍ ຕຍາ ກິຈ຺ຈໍ, ສຍມ຺ຠຸສ຺ສ ມເຫສິໂນ;

ປຸຓ຺ຓໂກ ນາມ ນາເມນ, ສທາ ໂຫຫິ ຕຸວໍ ມຸເນ.

‘‘ຕມ຺ຫາ ກາຍາ ຈວິຕ຺ວານ, ເທວໂລກໍ ອຄຈ຺ຉຫໍ;

ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພມໂຍ ຄນ຺ໂຘ, ອນ຺ຕລິກ຺ຂາ ປວສ຺ສຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ນາມເຘຍ຺ຍໍ ເມ, ປຸຓ຺ຓໂກຕິ ອຫູ ຕທາ;

ເທວຠູໂຕ ມນຸສ຺ໂສ ວາ, ສງ຺ກປ຺ປໍ ປູຣຍາມຫໍ.

‘‘ອິທໍ ປຈ຺ຉິມກໍ ມຍ຺ຫໍ, ຈຣິໂມ ວຕ຺ຕເຕ ຠໂວ;

ອິຘາປິ ປຸຓ຺ຓໂກ ນາມ, ນາມເຘຍ຺ຍໍ ປກາສຕິ.

‘‘ໂຕສຍິຕ຺ວານ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ໂຄຕມໍ ສກ຺ຍປຸງ຺ຄວໍ;

ສພ຺ພາສເວ ປຣິຎ຺ຎາຍ, ວິຫຣາມິ ອນາສໂວ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ກມ຺ມມກຣິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຕນຸກິຈ຺ຈສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ເຖໂຣ ພຫູ ມນຸສ຺ເສ ສາສເນ ອຠິປ຺ປສາເທສິ. ຍໂຕ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ປຸຣິສາ ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ຈ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຸປາສິກາຠາວໍ ປຏິເວເທສຸໍ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕຈນ຺ທເນນ ຈນ຺ທນມາຬໍ ນາມ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ, ‘‘ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມາຬໍ ປຏິຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜທູເຕນ ນິມນ຺ເຕສິ. ຠຄວາ ຈ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ຕຕ຺ຕເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈນ຺ທນມາຬໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຸເຓ ອນຸຏ຺ຐິເຕເຍວ ປຈ຺ຈາຄມາສິ. ເຖໂຣ ອປຣຠາເຄ ປຣິນິພ຺ພານສມເຍ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ –

໗໐.

‘‘ສີລເມວ ອິຘ ອຄ຺ຄໍ, ປຎ຺ຎວາ ປນ ອຸຕ຺ຕໂມ;

ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ເທເວສຸ, ສີລປຎ຺ຎາຓໂຕ ຊຍ’’ນ຺ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ສີລນ຺ຕິ ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລໍ, ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ສມາຘານຏ຺ເຐນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລຎ຺ຫິ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ປຕິຏ຺ຐາ, ເຕນາຫ – ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓; ເປຏໂກ. ໒໒; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑). ສມາທຫຕິ ຈ ຕໍ ກາຍວາຈາອວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຍິທໍ ສີລເມວ ອຄ຺ຄໍ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ມູລຠາວໂຕ ປມຸຂຠາວໂຕ ຈ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ, ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ, ອາທິເມວ ວິໂສເຘຫິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໙), ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມຸຂເມຕໍ ປມຸຂເມຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໕) ຈ ອາທິ. ອິຘາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎວາຕິ ຎາຓສມ຺ປນ຺ໂນ. ໂສ ອຸຕ຺ຕໂມ ເສຏ຺ໂຐ ປວໂຣຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ຄາຖາຍ ປຎ຺ຎາຍເຍວ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕຣາ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ອິທານິ ຕໍ ສີລປຎ຺ຎານໍ ອຄ຺ຄເສຏ຺ຐຠາວໍ ກາຣຓໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ເທເວສຸ, ສີລປຎ຺ຎາຓໂຕ ຊຍ’’ນ຺ຕິ ຈ. ສີລປຎ຺ຎາຓເຫຕຸ ປຏິປກ຺ຂຊໂຍ ກາມກິເລສຊໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຏ຺ຐມວຄ຺ໂຄ

໑. ວຈ຺ຉປາລຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສຸສຸຂຸມນິປຸຓຕ຺ຖທສ຺ສິນາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ວຈ຺ຉປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຸຎ຺ຎານິ ອາຈິນນ຺ໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ມຫຕິຍາ ກໍສປາຕິຍາ ປາຍາສໍ ອາທາຍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາກາເສ ຈງ຺ກມນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ທາຕຸກາມຕໍ ທສ຺ເສສິ. ປຏິຄ຺ຄເຫສິ ຠຄວາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣາຊຄເຫ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ວຈ຺ຉປາໂລຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ພິມ຺ພິສາຣສມາຄເມ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຣມນິປຈ຺ຈກາເຣ ກເຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫປພ຺ພຊິໂຕ ເອວ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໓.໒໖-໓໔) –

‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ພາຕ຺ຕິໍສວຣລກ຺ຂໂຓ;

ປວນາ ອຠິນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຸຣກ຺ຂໂຕ.

‘‘ມຫຈ຺ຈາ ກໍສປາຕິຍາ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປາຍສໍ ອຫໍ;

ອາຫຸຕິໍ ຍິຏ຺ຐຸກາໂມ ໂສ, ອຸປເນສິໍ ພລິໍ ອຫໍ.

‘‘ຠຄວາ ຕມ຺ຫິ ສມເຍ, ໂລກເຊຏ຺ໂຐ ນຣາສໂຠ;

ຈງ຺ກມໍ ສຸສມາຣູຬ຺ໂຫ, ອມ຺ພເຣ ອນິລາຍເນ.

‘‘ຕຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ, ອພ຺ຠຸຕໍ ໂລມຫໍສນໍ;

ຐປຍິຕ຺ວາ ກໍສປາຕິໍ, ວິປສ຺ສິໍ ອຠິວາທຍິໍ.

‘‘ຕຸວໍ ເທໂວສິ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ສເທເວ ສຫມານຸເສ;

ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫ ມຫາມຸນິ.

‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫສິ ຠຄວາ, ສພ຺ພຎ຺ຎູ ໂລກນາຍໂກ;

ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍ, ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ມຫາມຸນິ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ທານມທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ປາຍາສສ຺ສ ອິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເອກຕາລີສິໂຕ ກປ຺ເປ, ພຸທ຺ໂຘ ນາມາສິ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ສຸເຂເນວ ອຕ຺ຕນາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຘິຄຕຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ –

໗໑.

‘‘ສຸສຸຂຸມນິປຸຓຕ຺ຖທສ຺ສິນາ, ມຕິກຸສເລນ ນິວາຕວຸຕ຺ຕິນາ;

ສໍເສວິຕວຸທ຺ຘສີລິນາ, ນິພ຺ພານໍ ນ ຫິ ເຕນ ທຸລ຺ລຠ’’ນ຺ຕິ. –

ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸສຸຂຸມນິປຸຓຕ຺ຖທສ຺ສິນາຕິ ອຕິວິຍ ທຸທ຺ທສຏ຺ເຐນ ສຸຂຸເມ, ສຓ຺ຫຏ຺ເຐນ ນິປຸເຓ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິອຕ຺ເຖ ອນິຈ຺ຈຕາທິໍ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ສຸສຸຂຸມນິປຸຓຕ຺ຖທສ຺ສີ, ເຕນ. ມຕິກຸສເລນາຕິ ມຕິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ກຸສເລນ ເຉເກນ, ‘‘ເອວໍ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ວຑ຺ຒຕິ, ເອວໍ ນ ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປາທເນ ກຸສເລນ. ນິວາຕວຸຕ຺ຕິນາຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ນິວາຕນີຈວຕ຺ຕນສີເລນ, ວຸຑ຺ເຒສຸ ນເວສຸ ຈ ຍຖານຸຣູປປຏິປຕ຺ຕິນາ. ສໍເສວິຕວຸທ຺ຘສີລິນາຕິ ສໍເສວິຕໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ ວຸທ຺ຘສີລໍ ສໍເສວິຕວຸທ຺ຘສີລໍ, ຕໍ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ສໍເສວິຕວຸທ຺ຘສີລິນາ. ອຖ ວາ ສໍເສວິຕາ ອຸປາສິຕາ ວຸທ຺ຘສີລິໂນ ເອເຕນາຕິ ສໍເສວິຕວຸທ຺ຘສີລີ, ເຕນ. ຫີຕິສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ໂຍ ນິວາຕວຸຕ຺ຕິ ສໍເສວິຕວຸທ຺ຘສີລີ ມຕິກຸສໂລ ສຸສຸຂຸມນິປຸຓຕ຺ຖທສ຺ສີ ຈ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພານໍ ນ ຕສ຺ສ ທຸລ຺ລຠນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິວາຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຫິ ສໍເສວິຕວຸທ຺ຘສີລິຕາຍ ຈ ປຓ຺ຑິຕາ ຕໍ ໂອວທິຕພ຺ພໍ ອນຸສາສິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ໂອວາເທ ຐິໂຕ ສຍໍ ມຕິກຸສລຕາຍ ສຸສຸຂຸມນິປຸຓຕ຺ຖທສ຺ສິຕາຍ ຈ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ນິພ຺ພານໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ, ອຍເມວ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາ ອໂຫສີຕິ.

ວຈ຺ຉປາລຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອາຕຸມຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຍຖາ ກຬີໂຣ ສຸສຸ ວຑ຺ຒິຕຄ຺ໂຄຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອາຕຸມຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອາຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ຄນ຺ໂຘທເກນ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ເຓນ ຈ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣາປຣໍ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກາສິ, ຎາຓສ຺ສ ປນ ອປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອາຕຸໂມຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ຠຣິຍໍ ອາເນສ຺ສາມາ’’ຕິ ຎາຕເກຫິ ສມ຺ມນ຺ເຕສິ. ໂສ ຕໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ຆຣາວາເສນ, ອິທາເນວ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ປພ຺ພຊິຕມ຺ປິ ນໍ ມາຕາ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊຕຸກາມາ ນານານເຍຫິ ປໂລເຠຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອວສຣໍ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສຍໍ ປກາເສນ຺ໂຕ –

໗໒.

‘‘ຍຖາ ກຬີໂຣ ສຸສຸ ວຑ຺ຒິຕຄ຺ໂຄ, ທຸນ຺ນິກ຺ຂໂມ ໂຫຕິ ປສາຂຊາໂຕ;

ເອວໍ ອຫໍ ຠຣິຍາຍານີຕາຍ, ອນຸມຎ຺ຎ ມໍ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ ທານີ’’ຕິ. –

ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ກຬີໂຣຕິ ອງ຺ກຸໂຣ, ອິຘ ປນ ວໍສງ຺ກຸໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສຸສູຕິ ຕຣຸໂຓ. ວຑ຺ຒິຕຄ຺ໂຄຕິ ປວຑ຺ຒິຕສາໂຂ. ສຸສຸວຑ຺ຒິຕຄ຺ໂຄຕິ ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ວຑ຺ຒິຕສາໂຂ ສຎ຺ຊາຕປຕ຺ຕສາໂຂ. ທຸນ຺ນິກ຺ຂໂມຕິ ເວຬຸຄຸມ຺ພໂຕ ນິກ຺ຂາເມຕຸໍ ນີຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ປສາຂຊາໂຕຕິ ຊາຕປສາໂຂ, ສາຂານມ຺ປິ ປພ຺ເພ ປພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນອນຸສາໂຂ. ເອວໍ ອຫໍ ຠຣິຍາຍານີຕາຍາຕິ ຍຖາ ວໍໂສ ວຑ຺ຒິຕຄ຺ໂຄ ວໍສນ຺ຕເຣສຸ ສໍສຏ຺ຐ ສາຂາປສາໂຂ ເວຬຸຄຸມ຺ພໂຕ ທຸນ຺ນີຫຣຓີໂຍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຫມ຺ປິ ຠຣິຍາຍ ມຍ຺ຫໍ ອານີຕາຍ ປຸຕ຺ຕຘີຕາທິວເສນ ວຑ຺ຒິຕຄ຺ໂຄ ອາສຕ຺ຕິວເສນ ຆຣາວາສໂຕ ທຸນ຺ນີຫຣຓີໂຍ ຠເວຍ຺ຍໍ. ຍຖາ ປນ ວໍສກຬີໂຣ ອສຎ຺ຊາຕສາຂພນ຺ໂຘ ເວຬຸຄຸມ຺ພໂຕ ສຸນີຫຣຓີໂຍວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຫມ຺ປິ ອສຎ຺ຊາຕປຸຕ຺ຕທາຣາທິພນ຺ໂຘ ສຸນີຫຣຓີໂຍ ໂຫມິ, ຕສ຺ມາ ອນານີຕາຍ ເອວ ຠຣິຍາຍ ອນຸມຎ຺ຎ ມໍ ອຕ຺ຕນາວ ມໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ. ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ ທານີຕິ, ‘‘ອິທານິ ປນ ປພ຺ພຊິໂຕ ອມ຺ຫິ, ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕິໍ ປກາເສສິ, ອຖ ວາ ‘‘ອນຸມຎ຺ຎ ມໍ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ ທານີ’’ຕິ ມາຕຸ ກເຖຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍທິປິ ຕາຍ ປຸພ຺ເພ ນານຸມຕໍ, ອິທານິ ປນ ປພ຺ພຊິໂຕ ອມ຺ຫິ, ຕສ຺ມາ ອນຸມຎ຺ຎ ອນຸຊານາຫິ ມໍ ສມຓຠາເວເຍວ ຐາຕຸໍ, ນາຫໍ ຕຍາ ນິວຕ຺ຕນີໂຍຕິ. ເອວໍ ປນ ກເຖນ຺ໂຕ ຍຖາຐິໂຕວ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ກິເລເສ ເຂເປຕ຺ວາ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໓.໓໕-໔໐) –

‘‘ນິສຊ຺ຊ ປາສາທວເຣ, ວິປສ຺ສິໍ ອທ຺ທສໍ ຊິນໍ;

ກກຸຘໍ ວິລສນ຺ຕໍວ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໍ ຕມນາສກໍ.

‘‘ປາສາທສ຺ສາວິທູເຣ ຈ, ຄຈ຺ຉຕິ ໂລກນາຍໂກ;

ປຠາ ນິທ຺ຘາວເຕ ຕສ຺ສ, ຍຖາ ຈ ສຕຣໍສິໂນ.

‘‘ຄນ຺ໂຘທກຎ຺ຈ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐໍ ສໂມກິຣິໍ;

ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ, ຕຕ຺ຖ ກາລງ຺ກໂຕ ອຫໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ຄນ຺ໂຘທກມາກິຣິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເອກຕິໍເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ສຸຄນ຺ໂຘ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເປກ຺ຂນ຺ຕິຍາເຍວ ອາກາເສນ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸຕ຺ຕຣິກາລມ຺ປິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຕເມວ ຄາຖໍ ປຈ຺ຈຸທາຫາສິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອິມິນາປເທເສນ ອຍມ຺ປິ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາ ອໂຫສິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ຣາຄາທິມລສ຺ສ ປພ຺ພາຊິຕຠາວທີປນໂຕ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ປພ຺ພາຊຍມຕ຺ຕໂນ ມລໍ, ຕສ຺ມາ ‘ປພ຺ພຊິໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໘໘).

ອາຕຸມຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ມາຓວຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຊິຓ຺ຓຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ທຸຂິຕຎ຺ຈ ພ຺ຍາຘິຕນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ມາຓວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓຘໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຠິຊາຕິຍາ ລກ຺ຂຓານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ສາເວຕ຺ວາ, ‘‘ເອກໍເສນ ອຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ນານານເຍຫິ ໂຖເມຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຍາວ ສຕ຺ຕວສ຺ສານິ, ຕາວ ອນ຺ໂຕຆເຣເຍວ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸປນຍນຕ຺ຖໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ນີໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຊິຓ຺ຓາຕຸຣມເຕ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕ ປຣິຊເນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊຣາໂຣຄມຣຓສຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕສໍເວໂຄ ຕໂຕ ອນິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໓.໔໑-໖໔) –

‘‘ຊາຍມາເນ ວິປສ຺ສິມ຺ຫິ, ນິມິຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກຣິໍ ອຫໍ;

ນິພ຺ພາປຍິຎ຺ຈ ຊນຕໍ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຊາຍມານສ຺ມິໍ, ທສສຫສ຺ສິ ກມ຺ປຕິ;

ໂສ ທານິ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ, ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຊາຍມານສ຺ມິໍ, ອາໂລໂກ ວິປຸໂລ ອຫຸ;

ໂສ ທານິ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ, ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຊາຍມານສ຺ມິໍ, ສຣິຕາໂຍ ນ ສນ຺ທຍຸໍ;

ໂສ ທານິ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ, ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຊາຍມານສ຺ມິໍ, ອວີຈຄ຺ຄິ ນ ປຊ຺ຊລິ;

ໂສ ທານິ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ, ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຊາຍມານສ຺ມິໍ, ປກ຺ຂິສງ຺ໂຆ ນ ສຎ຺ຈຣິ;

ໂສ ທານິ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ, ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຊາຍມານສ຺ມິໍ, ວາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ນ ວາຍຕິ;

ໂສ ທານິ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ, ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຊາຍມານສ຺ມິໍ, ສພ຺ພຣຕນານິ ໂຊຕຍຸໍ;

ໂສ ທານິ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ, ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຊາຍມານສ຺ມິໍ, ສຕ຺ຕາສຸໍ ປທວິກ຺ກມາ;

ໂສ ທານິ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ, ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ຊາຕມຕ຺ໂຕ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ທິສາ ສພ຺ພາ ວິໂລກຍິ;

ວາຈາສຠິມຸທີເຣສິ, ເອສາ ພຸທ຺ຘານ ຘມ຺ມຕາ.

‘‘ສໍເວຊຍິຕ຺ວາ ຊນຕໍ, ຖວິຕ຺ວາ ໂລກນາຍກໍ;

ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ, ປກ຺ກາມິໍ ປາຈິນາມຸໂຂ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ພຸທ຺ຘມຠິໂຖມຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ໂຖມນາຍ ອິທໍ ຜລໍ.

‘‘ອິໂຕ ນວຸຕິກປ຺ປມ຺ຫິ, ສມ຺ມຸຂາຖວິກວ຺ຫໂຍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ປຖວີທຸນ຺ທຸຠິ ນາມ, ເອກູນນວຸຕິມ຺ຫິໂຕ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ອຏ຺ຐາສີຕິມ຺ຫິໂຕ ກປ຺ເປ, ໂອຠາໂສ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ສຕ຺ຕາສີຕິມ຺ຫິໂຕ ກປ຺ເປ, ສຣິຕຈ຺ເຉທນວ຺ຫໂຍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ອຄ຺ຄິນິພ຺ພາປໂນ ນາມ, ກປ຺ປານໍ ຉຬສີຕິຍາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ຄຕິປຈ຺ເຉທໂນ ນາມ, ກປ຺ປານໍ ປຎ຺ຈສີຕິຍາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ຣາຊາ ວາຕສໂມ ນາມ, ກປ຺ປານໍ ຈຸລ຺ລສີຕິຍາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ຣຕນປຊ຺ຊໂລ ນາມ, ກປ຺ປານໍ ເຕອສີຕິຍາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ປທວິກ຺ກມໂນ ນາມ, ກປ຺ປານໍ ທ຺ເວອສີຕິຍາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ຣາຊາ ວິໂລກໂນ ນາມ, ກປ຺ປານໍ ເອກສີຕິຍາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ຄິຣສາໂຣຕິ ນາເມນ, ກປ຺ເປສີຕິມ຺ຫິ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຘິຄຕາຣຫຕ຺ໂຕ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ, ‘‘ເກນ, ຕ຺ວໍ ອາວຸໂສ, ສໍເວເຄນ ອຕິທຫໂຣວ ສມາໂນ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊານິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນາປເທເສນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ –

໗໓.

‘‘ຊິຓ຺ຓຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ທຸຂິຕຎ຺ຈ ພ຺ຍາຘິຕໍ, ມຕຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຄຕມາຍຸສງ຺ຂຍໍ;

ຕໂຕ ອຫໍ ນິກ຺ຂມິຕູນ ປພ຺ພຊິໍ, ປຫາຍ ກາມານິ ມໂນຣມານີ’’ຕິ. –

ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ຊິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຊຣາຍ ອຠິຠູຕໍ, ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈປາລິຈ຺ຈວລິຕ຺ຕຈຕາທີຫິ ສມງ຺ຄີຠູຕໍ. ທຸຂິຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍາຘິຕນ຺ຕິ ຄິລານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ພ຺ຍາຘິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ, ‘‘ທຸຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ຕສ຺ສ ພາຬ຺ຫຄິລານຠາວປຣິທີປນຕ຺ຖໍ. ມຕນ຺ຕິ ກາລງ຺ກຕໍ, ຍສ຺ມາ ກາລງ຺ກໂຕ ອາຍຸໂນ ຂຍໍ ວຍໍ ເຠທໍ ຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄຕມາຍຸສງ຺ຂຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຊິຓ຺ຓພ຺ຍາຘິມຕານໍ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ‘‘ອິເມ ຊຣາທໂຍ ນາມ ນ ອິເມສໍເຍວ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ, ຕສ຺ມາ ອຫມ຺ປິ ຊຣາທິເກ ອນຕິວຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສໍວິຄ຺ຄຕ຺ຕາ. ນິກ຺ຂມິຕູນາຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ປພ຺ພຊ຺ຊາຘິປ຺ປາເຍນ ຆຣໂຕ ນິຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ. ປພ຺ພຊິນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ປພ຺ພຊໍ ອຸປຄໂຕ. ປຫາຍ ກາມານິ ມໂນຣມານີຕິ ອິຏ຺ຐກນ຺ຕາທິຠາວໂຕ ອວີຕຣາຄານໍ ມໂນ ຣເມນ຺ຕີຕິ ມໂນຣເມ ວຕ຺ຖຸກາເມ ປຊຫິຕ຺ວາ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘສ຺ສ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ນິຣເປກ຺ຂຠາເວນ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມານໍ ປຫານກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ເຈຕໍ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓໍ ອໂຫສິ. ມາຓວກາເລ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ມາຓໂວຕ຺ເວວ ສມຎ຺ຎາ ຊາຕາຕິ.

ມາຓວຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສຸຍາມນຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ຈ ພ຺ຍາປາໂທຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸຍາມນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຸຎ຺ຎານິ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຘຎ຺ຎວຕີນຄເຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມນ຺ເຕ ວາເຈຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ຘຎ຺ຎວຕີນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສູປຣິ ປຸປ຺ຜສນ຺ຖາຣໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອທາສິ, ສຕ຺ຖຣິ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນ ປຓີເຕນ ອາຫາເຣນ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ, ຠຸຕ຺ຕາວິຎ຺ຈ ປຸປ຺ຜຄນ຺ເຘນ ປູເຊສິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເວສາລິຍໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສຸຍາມໂນຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ປຣມນິສ຺ສມຍຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເຄຫວາສີນໍ ກາມູປໂຠຄໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຌານນິນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ເວສາລິຄມເນ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໓.໖໕-໗໔) –

‘‘ນຄເຣ ຘຎ຺ຎວຕິຍາ, ອໂຫສິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕທາ;

ລກ຺ຂເຓ ອິຕິຫາເສ ຈ, ສນິຆຓ຺ຑຸສເກຏຸເຠ.

‘‘ປທໂກ ເວຍ຺ຍາກຣໂຓ, ນິມິຕ຺ຕໂກວິໂທ ອຫໍ;

ມນ຺ເຕ ຈ ສິສ຺ເສ ວາເຈສິໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານ ປາຣຄູ.

‘‘ປຎ຺ຈ ອຸປ຺ປລຫຕ຺ຖານິ, ປິຏ຺ຐິຍໍ ຐປິຕານິ ເມ;

ອາຫຸຕິໍ ຍິຏ຺ຐຸກາໂມຫໍ, ປິຕຸມາຕຸສມາຄເມ.

‘‘ຕທາ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຸຣກ຺ຂໂຕ;

ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ທິສາ ສພ຺ພາ, ອາຄຈ຺ຉຕິ ນຣາສໂຠ.

‘‘ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວານ, ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາມຸນິໍ;

ສນ຺ຖຣິຕ຺ວານ ຕໍ ປຸປ຺ຜໍ, ອຠິເນສິໍ ສກໍ ຆຣໍ.

‘‘ຍໍ ເມ ອຕ຺ຖິ ສເກ ເຄເຫ, ອາມິສໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ;

ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາທາສິໍ, ປສນ຺ໂນ ເສຫິ ປາຓິຠິ.

‘‘ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ກາລມຎ຺ຎາຍ ປຸປ຺ຜຫຕ຺ຖມທາສຫໍ;

ອນຸໂມທິຕ຺ວານ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ປກ຺ກາມິ ອຸຕ຺ຕຣາມຸໂຂ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມທທິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ປຸປ຺ຜທານສ຺ສິທໍ ຜລໍ.

‘‘ອນນ຺ຕຣໍ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຣາຊາຫຸໍ ວຣທສ຺ສໂນ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ນີວຣຓປ຺ປຫານກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ –

໗໔.

‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ຈ ພ຺ຍາປາໂທ, ຖິນມິທ຺ຘຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ;

ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈ, ສພ຺ພໂສວ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ກາເມສຸ ຉນ຺ໂທ, ກາໂມ ຈ ໂສ ຉນ຺ໂທ ຈາຕິປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ, ກາມຣາໂຄ. ອິຘ ປນ ສພ຺ໂພປິ ຣາໂຄ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄວຊ຺ຌສ຺ສາປິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພໂສວ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ໂຕ ຣາໂຄ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ, ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອາຣຸປ຺ເປ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓໍ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໓.໘.໘) ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປູຕິຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ພ຺ຍາປາໂທ, ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ (ຘ. ສ. ໑໐໖໖; ວິຠ. ໙໐໙) ອາຆາໂຕ. ຖິນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ ອນຸສ຺ສາຫສໍຫນນໍ, ມິທ຺ຘໍ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ ອສຕ຺ຕິວິຆາໂຕ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຖິນຎ຺ຈ ມິທ຺ຘຎ຺ຈ ຖິນມິທ຺ຘໍ, ກິຈ຺ຈາຫາຣປຏິປກ຺ຂານໍ ເອກຕາຍ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຕຠາໂວ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ເຍນ ຘມ຺ເມນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຕໍ ໂຫຕິ ອວູປສນ຺ຕໍ, ໂສ ເຈຕໂສ ວິກ຺ເຂໂປ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈາຫາຣປຏິປກ຺ຂານໍ ສມານຕາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈມ຺ປິ ຄຫິຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໍ ປຈ຺ຉານຸຕາປລກ຺ຂຓໍ. ໂຍ ຫິ ກຕາກຕກຸສລາກຸສລູປນິສ຺ສໂຍ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ, ຕໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ. ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ, ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ສໍສຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຘມ຺ມສຠາວໍ ວາ ວິຈິນນ຺ໂຕ ກິຈ຺ຉຕິ ກິລມຕິ ເອຕາຍາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ພຸທ຺ຘາທິວຕ຺ຖຸໂກ ສໍສໂຍ. ສພ຺ພໂສຕິ ອນວເສສໂຕ. ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ອິທຎ຺ຈ ປທທ຺ວຍໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ໂຍຊນາ – ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຕນ ເຕນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ຈ ພ຺ຍາປາໂທ ຈ ຖິນມິທ຺ຘຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຎ຺ຈ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈ ສພ຺ພໂສວ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ກຣຓີຍໍ, ກຕສ຺ສ ວາ ປຕິຈໂຍຕິ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ. ປຎ຺ຈສຸ ຫິ ນີວຣເຓສຸ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ສພ຺ເພເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓ ປຫາຍ ເຈຕໂສ ອຸປກ຺ກິເລເສ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໖).

ສຸຍາມນຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຸສາຣທຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສາຘຸ ສຸວິຫິຕານ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸສາຣທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊາປເທສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຆຣາວາສໍ ປຫາຍ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ອສ຺ສມໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວິຫາສິ. ອຖ ນໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ໂສ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຘຸຣານິ ຜລານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອທາສິ. ຠຄວາ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ຎາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມນ຺ທປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຸສາຣໂທຕິ ຄຫິຕນາໂມ ອປຣຠາເຄ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໓.໗໕-໘໓) –

‘‘ອຊ຺ຌາຍໂກ ມນ຺ຕຘໂຣ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານ ປາຣຄູ;

ຫິມວນ຺ຕສ຺ສາວິທູເຣ, ວສາມິ ອສ຺ສເມ ອຫໍ.

‘‘ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ເມ ອຕ຺ຖິ, ປຸຓ຺ຑຣີກຜລານິ ຈ;

ປຸຏເກ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວານ, ທຸມຄ຺ເຄ ລຄ຺ຄິຕໍ ມຍາ.

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ໂລກວິທູ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ;

ມມຸທ຺ຘຣິຕຸກາໂມ ໂສ, ຠິກ຺ຂນ຺ໂຕ ມມຸປາຄມິ.

‘‘ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ຜລໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສທາສຫໍ;

ວິຕ຺ຕິສຎ຺ຊນໂນ ມຍ຺ຫໍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂາວໂຫ.

‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ;

ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຐິໂຕ ສຕ຺ຖາ, ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສຖ.

‘‘ອິມິນາ ຜລທາເນນ, ເຈຕນາປຓິຘີຫິ ຈ;

ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນຸປປຊ຺ຊສິ.

‘‘ເຕເນວ ສຸກ຺ກມູເລນ, ອນຸໂຠຕ຺ວານ ສມ຺ປທາ;

ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ ອຈລໍ ຐານໍ, ຫິຕ຺ວາ ຊຍປຣາຊຍໍ.

‘‘ອິໂຕ ສຕ຺ຕສເຕ ກປ຺ເປ, ຣາຊາ ອາສິໍ ສຸມງ຺ຄໂລ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍານິສໍສກິຕ຺ຕນາປເທເສນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ –

໗໕.

‘‘ສາຘຸ ສຸວິຫິຕານ ທສ຺ສນໍ, ກງ຺ຂາ ຉິຊ຺ຊຕິ ພຸທ຺ຘິ ວຑ຺ຒຕິ;

ພາລມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕໍ, ຕສ຺ມາ ສາຘຸ ສຕໍ ສມາຄໂມ’’ຕິ. –

ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ສຸນ຺ທຣໍ, ຠທ຺ທກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸວິຫິຕານ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ສຸວິຫິຕານໍ ທສ຺ສນໍ. ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ອນຸສ຺ວາຣໂລໂປ ກໂຕ. ສີລາທິຄຸເຓຫິ ສຸສໍວິຫິຕຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣານຸທ຺ທຍາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຫິຕຘມ຺ມເທສນານໍ ອຣິຍານໍ ທສ຺ສນໍ ສາຘູຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ສວນາທີນມ຺ປິ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນາ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນາ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນາ ໂອວາທກາ ວິຎ຺ຎາປກາ ສນ຺ທສ຺ສກາ ສມາທປກາ ສມຸຕ຺ເຕຊກາ ສມ຺ປຫໍສກາ ອລໍສມກ຺ຂາຕາໂຣ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ, ທສ຺ສນມ຺ປາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູປກາຣໍ ວທາມິ, ສວນໍ…ເປ… ອຸປສງ຺ກມນໍ…ເປ… ປຍິຣຸປາສນໍ…ເປ… ອນຸສ຺ສຣຓໍ…ເປ… ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊມ຺ປາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູປກາຣໍ ວທາມີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໔).

ທສ຺ສນມູລກຕ຺ຕາ ວາ ອິຕເຣສໍ ທສ຺ສນເມເວຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ, ກງ຺ຂາ ຉິຊ຺ຊຕີຕິອາທິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓວຈນໍ. ຕາທິສານຎ຺ຫິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສເນ ສຕິ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິໂກ ອຕ຺ຖກາໂມ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຸສລໍ, ກິໍ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໙໖) ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເຕ ຈສ຺ສ ອເນກວິຫິເຕສຸ ກງ຺ຂາຏ຺ຐານີເຍສຸ ກງ຺ຂໍ ປຏິວິໂນເທນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກງ຺ຂາ ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ເຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເຕສໍ ກງ຺ຂໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກມ຺ມປຖສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘິ ວຑ຺ຒຕິ. ຍທາ ປນ ເຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕທາ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ຈ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຉິຊ຺ຊຕິ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປຎ຺ຎາ ພຸທ຺ຘິ ວຑ຺ຒຕິ. ພາລ຺ຍສມຕິກ຺ກມນໂຕ ເຕ ປຓ຺ຑິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ເຕຫິ ພຸທ຺ຘິໍ ວຑ຺ເຒຕິ, ພາລມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາຕິອາທິ ນິຄມນໍ, ຍສ຺ມາ ສາຘູນໍ ທສ຺ສນໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກງ຺ຂາ ຉິຊ຺ຊຕິ ພຸທ຺ຘິ ວຑ຺ຒຕິ, ເຕ ພາລໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ກາຣເຓນ ສາຘຸ ສຸນ຺ທຣໍ ສຕໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອຣິຍານໍ ສມາຄໂມ, ເຕຫິ ສໂມຘານໍ ສມ຺ມາ ວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸສາຣທຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປິຍຎ຺ຊຫຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອຸປ຺ປຕນ຺ເຕສຸ ນິປເຕຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ປິຍຎ຺ຊຫຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຫິມວນ຺ເຕ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ ວສນ຺ໂຕ ເທວຕາສມາຄເມສຸ ອປ຺ປານຸຠາວຕາຍ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ເອກທິວສໍ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ຣມຓີຍໍ ຄງ຺ຄາຍໍ ປຸລິນປ຺ປເທສໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຄຸເຓ ອນຸສ຺ສຣິ – ‘‘ອິໂຕປິ ສຸວິສຸທ຺ຘາ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓາ ອນນ຺ຕາ ອປຣິເມຍ຺ຍາ ຈາ’’ຕິ, ເອວໍ ໂສ ສຕ຺ຖຸ ຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເວສາລິຍໍ ລິຈ຺ຉວິຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຍຸທ຺ຘໂສຓ຺ໂຑ ອປຣາຊິຕສງ຺ຄາໂມ ອມິຕ຺ຕານໍ ປິຍຫານິກຣເຓນ ປິຍຎ຺ຊໂຫຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ເວສາລິຄມເນ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວສມາໂນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໓.໘໔-໙໐) –

‘‘ປພ຺ພເຕ ຫິມວນ຺ຕມ຺ຫິ, ວສາມິ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ;

ປຸລິນໍ ໂສຠນໍ ທິສ຺ວາ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐໍ ອນຸສ຺ສຣິໍ.

‘‘ຎາເຓ ອຸປນິຘາ ນຕ຺ຖິ, ສງ຺ຂາຣໍ ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ສພ຺ພຘມ຺ມໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ, ຎາເຓນ ອຘິມຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ນໂມ ເຕ ປຸຣິສາຊຎ຺ຎ, ນໂມ ເຕ ປຸຣິສຸຕ຺ຕມ;

ຎາເຓນ ເຕ ສໂມ ນຕ຺ຖິ, ຍາວຕາ ຎາຓມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ຎາເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ກປ຺ປໍ ສຄ຺ຄມ຺ຫິ ໂມທຫໍ;

ອວເສເສສຸ ກປ຺ເປສຸ, ກຸສລໍ ຈຣິຕໍ ມຍາ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ສຎ຺ຎມລຠິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຎາຓສຎ຺ຎາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ອິໂຕ ສຕ຺ຕຕິກປ຺ປມ຺ຫິ, ເອໂກ ປຸລິນປຸປ຺ຜິໂຍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ວິຘຸຣາ ອຣິຍານໍ ປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນວເສນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ –

໗໖.

‘‘ອຸປ຺ປຕນ຺ເຕສຸ ນິປເຕ, ນິປຕນ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປເຕ;

ວເສ ອວສມາເນສຸ, ຣມມາເນສຸ ໂນ ຣເມ’’ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຕນ຺ເຕສູຕິ ອຸຓ຺ຓມນ຺ເຕສຸ, ສຕ຺ເຕສຸ ມານຸທ຺ຘຈ຺ຈຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠາທີຫິ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສເນນ ອນຸປສນ຺ເຕສຸ. ນິປເຕຕິ ນເມຍ຺ຍ, ເຕສຎ຺ເຎວ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຣິວຊ຺ຊເນນ ນິວາຕວຸຕ຺ຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ນິປຕນ຺ເຕສູຕິ ໂອຓມນ຺ເຕສຸ, ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຍ ໂກສຊ຺ເຊນ ຈ ຄຸຓໂຕ ນິຫີຍມາເນສຸ. ອຸປ຺ປເຕຕິ ອຸຓ຺ຓເມຍ຺ຍ, ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຍ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ຈ ຄຸຓໂຕ ອຸສ຺ສຸກ຺ເກຍ຺ຍ. ອຖ ວາ ອຸປ຺ປຕນ຺ເຕສູຕິ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ, ກິເລເສສຸ ປຣິຍຸຏ຺ຐານວເສນ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ເຕສຸ. ນິປເຕຕິ ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ຍຖາ ເຕ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ອນຸຣູປປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ນິປເຕຍ຺ຍ, ວິກ຺ຂມ຺ເຠຍ຺ຍ ເຈວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ຈ. ນິປຕນ຺ເຕສູຕິ ປຣິປຕນ຺ເຕສຸ, ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣສຸ ວີຣິຍປໂຍຄມນ຺ທຕາຍ ວາ ຍຖາຣທ຺ເຘສຸ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມສຸ ຫາຍ ມາເນສຸ. ອຸປ຺ປເຕຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສມ຺ປທາຍ ຈ ເຕ ອຸປຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍ ຈ. ວເສ ອວສມາເນສູຕິ ສຕ຺ເຕສຸ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ອຣິຍວາສຎ຺ຈ ອວສນ຺ເຕສຸ ສຍໍ ຕໍ ວາສໍ ວເສຍ຺ຍາຕິ, ອຣິເຍສຸ ວາ ກິເລສວາສໍ ທຸຕິຍກວາສໍ ອວສນ຺ເຕສຸ ເຍນ ວາເສນ ເຕ ອວສມານາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ສຍໍ ຕຖາ ວເສ. ຣມມາເນສຸ ໂນ ຣເມຕິ ສຕ຺ເຕສຸ ກາມຄຸຓຣຕິຍາ ກິເລສຣຕິຍາ ຣມນ຺ເຕສຸ ສຍໍ ຕຖາ ໂນ ຣເມ ນໍ ຣເມຍ຺ຍ, ອຣິເຍສຸ ວາ ນິຣາມິສາຍ ຌານາທິຣຕິຍາ ຣມມາເນສຸ ສຍມ຺ປິ ຕຖາ ຣເມ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ປນ ກທາຈິປິ ໂນ ຣເມ ນາຠິຣເມຍ຺ຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປິຍຎ຺ຊຫຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອິທໍ ປຸເຣ ຈິຕ຺ຕມຈາຣິ ຈາຣິກນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕໍ ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຫຕ຺ຖາໂຣຫກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິສິປ຺ເປ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ອຄມາສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຫຕ຺ຖິໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ໂຕ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ຫຕ຺ຖິທມເນນ, ອຕ຺ຕານໍ ທມນເມວ ວຣ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ຈຣິຍານຸກູລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈິຣປຣິຈເຍນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ວິຘາວນ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເຉໂກ ຫຕ຺ຖາຈຣິໂຍ ວິຍ ອງ຺ກຸເສນ ຈຓ຺ຑມຕ຺ຕວຣວາຣຓໍ ປຏິສງ຺ຂານອງ຺ກຸເສນ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ປຸເຣ ຈິຕ຺ຕມຈາຣິ ຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໗໗. ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸເຣຕິ ນິຄ຺ຄຫກາລໂຕ ປຸພ຺ເພ. ອຈາຣີຕິ ວິຈຣິ, ອນວຏ຺ຐິຕຕາຍ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ປຣິພ຺ຠມິ. ຈາຣິກນ຺ຕິ ຍຖາກາມຈຣິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນິຈ຺ຉກໍ ຍຕ຺ຖກາມໍ ຍຖາສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຊາຕິ ເອຕຣຫິ. ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີຕິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ໂຍນິໂສຕິ ອຸປາເຍນ. ຍຖາ ກິໍ? ຫຕ຺ຖິປ຺ປຠິນ຺ນໍ ວິຍ ອງ຺ກຸສຄ຺ຄໂຫ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິທໍ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ເຍນ ເຍນ ຣມິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວເສນ ເຍນິຈ຺ຉກໍ, ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຈສ຺ສ ກາໂມ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວເສນ ຍຕ຺ຖກາມໍ, ຍຖາ ຍຖາ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂໍ ໂຫຕິ, ຕເຖວ ຈຣຓໂຕ ຍຖາສຸຂໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຈາຣິກໍ ອຈຣິ, ຕໍ ອຊ຺ຊປາຫໍ ຠິນ຺ນມທມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິໍ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍສງ຺ຂາໂຕ ເຉໂກ ອງ຺ກຸສຄ຺ຄໂຫ ອງ຺ກຸເສນ ວິຍ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມິ, ນາສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມິຕຸໍ ທສ຺ສາມີຕິ. ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ເອວ ຈ ເຖໂຣ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໓.໙໑-໙໖) –

‘‘ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ວິປສ຺ສີ ທກ຺ຂິຓາຣໂຫ;

ປຸຣກ຺ຂໂຕ ສາວເກຫິ, ອາຣາມາ ອຠິນິກ຺ຂມິ.

‘‘ທິສ຺ວານຫໍ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸໍ ຕມນາສກໍ;

ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ຄຓ຺ຐິປຸປ຺ຜໍ ອປູຊຍິໍ.

‘‘ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ, ທ຺ວິປທິນ຺ທສ຺ສ ຕາທິໂນ;

ຫຏ຺ໂຐ ຫຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ເຕນ, ປຸນ ວນ຺ທິໍ ຕຖາຄຕໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິໂຣປຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເອກຕາລີສິໂຕ ກປ຺ເປ, ຈຣໂຓ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຍເມວ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓຄາຖາ ອໂຫສີຕິ.

ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ເມຓ຺ຑສິຣຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອເນກຊາຕິສໍສາຣນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ເມຓ຺ຑສິຣຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍານິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ກາເມ ປຫາຍ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມຫຕາ ອິສິຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຫິມວນ຺ເຕ ວສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ອິສິຄເຓນ ປທຸມານິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຸປ຺ຜປູຊໍ ກຕ຺ວາ ສາວເກ ອປ຺ປມາທປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣາປຣໍ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາເກເຕ ຄຫປຕິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ເມຓ຺ຑສຣິກ຺ຂສີສຕາຍ ເມຓ຺ຑສິໂຣຕ຺ເວວ ສມຎ຺ຎາ ອໂຫສິ. ໂສ ຠຄວຕິ ສາເກເຕ ອຎ຺ຊນວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ເຕວ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໓.໙໗-໑໐໕) –

‘‘ຫິມວນ຺ຕສ຺ສາວິທູເຣ, ໂຄຕໂມ ນາມ ປພ຺ພໂຕ;

ນານາຣຸກ຺ເຂຫິ ສຎ຺ຉນ຺ໂນ, ມຫາຠູຕຄຓາລໂຍ.

‘‘ເວມຊ຺ຌມ຺ຫິ ຈ ຕສ຺ສາສິ, ອສ຺ສໂມ ອຠິນິມ຺ມິໂຕ;

ປຸຣກ຺ຂໂຕ ສສິສ຺ເສຫິ, ວສາມິ ອສ຺ສເມ ອຫໍ.

‘‘ອາຍນ຺ຕຸ ເມ ສິສ຺ສຄຓາ, ປທຸມໍ ອາຫຣນ຺ຕຸ ເມ;

ພຸທ຺ຘປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ທ຺ວິປທິນ຺ທສ຺ສ ຕາທິໂນ.

‘‘ເອວນ຺ຕິ ເຕ ປຏິສ຺ສຸຕ຺ວາ, ປທຸມໍ ອາຫຣິໍສຸ ເມ;

ຕຖາ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາຫໍ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິໂຣປຍິໍ.

‘‘ສິສ຺ເສ ຕທາ ສມາເນຕ຺ວາ, ສາຘຸກໍ ອນຸສາສຫໍ;

ມາ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ ປມຊ຺ຊິຕ຺ຖ, ອປ຺ປມາໂທ ສຸຂາວໂຫ.

‘‘ເອວໍ ສມນຸສາສິຕ຺ວາ, ເຕ ສິສ຺ເສ ວຈນກ຺ຂເມ;

ອປ຺ປມາທຄຸເຓ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕທາ ກາລງ຺ກໂຕ ອຫໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິໂຣປຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເອກປຎ຺ຎາສກປ຺ປມ຺ຫິ, ຣາຊາ ອາສິໍ ຊລຸຕ຺ຕໂມ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ –

໗໘.

‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ, ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ອນິພ຺ພິສໍ;

ຕສ຺ສ ເມ ທຸກ຺ຂຊາຕສ຺ສ, ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ໂຘ ອປຣທ຺ໂຘ’’ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ອເນກຊາຕິສໍສາຣນ຺ຕິ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍໍ ອິທໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ, ອທ຺ຘຸໂນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄກວຈນໍ. ສນ຺ຘາວິສ຺ສນ຺ຕິ ສໍສຣິໍ, ອປຣາປຣໍ ຈວນຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ປຣິພ຺ຠມິໍ. ອນິພ຺ພິສນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ນິວຕ຺ຕກຎາຓໍ ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ອລຠນ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ເມຕິ ເອວໍ ສໍສຣນ຺ຕສ຺ສ ເມ. ທຸກ຺ຂຊາຕສ຺ສາຕິ ຊາຕິອາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນທຸກ຺ຂສ຺ສ, ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ວາ ທຸກ຺ຂຕານໍ ວເສນ ທຸກ຺ຂສຠາວສ຺ສ. ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ກມ຺ມກິເລສວິປາກວຏ຺ຏປ຺ປກາໂຣ ທຸກ຺ຂຣາສິ. ອປຣທ຺ໂຘຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິພ຺ຠຏ຺ໂຐ ຈຸໂຕ ນ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ. ‘‘ອປຣຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອປຄຕສມິທ຺ຘິໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາ ອປຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທເມວ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາພ຺ຍາກຣຓໍ ອໂຫສິ.

ເມຓ຺ຑສິຣຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສພ຺ໂພ ຣາໂຄ ປຫີໂນ ເມຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ເທສນາຎາຓໍ ອາຣພ຺ຠ ໂຖມນໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ໂຄຕມສ຺ສ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຣກ຺ຂິໂຕ ນາມ ສາວໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສນ຺ນມານໂສ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ເທວທຫນິຄເມ ສາກິຍຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຣກ຺ຂິໂຕຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ເຍ ສາກິຍໂກລິຍຣາຊູຫິ ຠຄວໂຕ ປຣິວາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນາ ປຎ຺ຈສຕຣາຊກຸມາຣາ ປພ຺ພຊິຕາ, ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ເຕ ປນ ຣາຊກຸມາຣາ ນ ສໍເວເຄນ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາຠິຠູຕາ ຍທາ ສຕ຺ຖາຣາ ກຸຓາລທຫຕີຣໍ ເນຕ຺ວາ ກຸຓາລຊາຕກເທສນາຍ (ຊາ. ໒.໒໑.ກຸຓາລຊາຕກ) ອິຕ຺ຖີນໍ ໂທສວິຠາວເນນ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊິຕາ, ຕທາ ອຍມ຺ປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໔.໑-໙) –

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ຊິໂນ, ໂລກເຊຏ຺ໂຐ ນຣາສໂຠ;

ມຫໂຕ ຊນກາຍສ຺ສ, ເທເສຕິ ອມຕໍ ປທໍ.

‘‘ຕສ຺ສາຫໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ວາຈາສຠິມຸທີຣິຕໍ;

ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ, ເອກຄ຺ໂຄ ອາສຫໍ ຕທາ.

‘‘ຍຖາ ສມຸທ຺ໂທ ອຸທຘີນມຄ຺ໂຄ, ເນຣູ ນຄານໍ ປວໂຣ ສິລຸຈ຺ຈໂຍ;

ຕເຖວ ເຍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ວຕ຺ຕເຣ, ນ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ກລໍ ອຸເປນ຺ຕິ ເຕ.

‘‘ຘມ຺ມວິຘິໍ ຐເປຕ຺ວານ, ພຸທ຺ໂຘ ກາຣຸຓິໂກ ອິສິ;

ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ນິສີທິຕ຺ວາ, ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສຖ.

‘‘ໂຍ ໂສ ຎາຓໍ ປກິຕ຺ເຕສິ, ພຸທ຺ຘມ຺ຫິ ໂລກນາຍເກ;

ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນ ຄມິສ຺ສຕິ.

‘‘ກິເລເສ ຌາປຍິຕ຺ວານ, ເອກຄ຺ໂຄ ສຸສມາຫິໂຕ;

ໂສຠິໂຕ ນາມ ນາເມນ, ເຫສ຺ສຕິ ສຕ຺ຖຸ ສາວໂກ.

‘‘ປຎ຺ຎາເສ ກປ຺ປສຫສ຺ເສ, ສຕ຺ເຕວາສຸໍ ຍສຸຄ຺ຄຕາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ນາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຫີນກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ໂພ ຣາໂຄ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຠາສິ.

໗໙. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ໂພ ຣາໂຄ’’ຕິ ກາມຣາຄາທິປ຺ປເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ຣາໂຄ. ປຫີໂນຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນາຍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ປຫີໂນ. ສພ຺ໂພ ໂທໂສຕິ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸກາທິຠາເວນ ອເນກເຠທຠິນ຺ໂນ ສພ຺ໂພປິ ພ຺ຍາປາໂທ. ສມູຫໂຕຕິ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຄ຺ຆາຏິໂຕ. ສພ຺ໂພ ເມ ວິຄໂຕ ໂມໂຫຕິ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໐໖໗; ວິຠ. ໙໐໙) ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ອຏ຺ຐເຠໂທ, ສໍກິເລສວຕ຺ຖຸວິຠາເຄນ ອເນກວິຠາໂຄ ສພ຺ໂພປິ ໂມໂຫ ມຄ຺ເຄນ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫໍ ວິຄໂຕ. ສີຕິຠູໂຕສ຺ມິ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ເອວໍ ມູລກິເລສປ຺ປຫາເນນ ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ສໍກິເລສານໍ ສມ຺ມເທວ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ອນວເສສກິເລສທຣຖປຣິຬາຫາຠາວໂຕ ສີຕິຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພໂສ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ອຫໍ ອສ຺ມິ ຠວາມີຕິ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອຸຄ຺ຄຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຍໍ ມຍາ ປກຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸຄ຺ຄຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ສິຂິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ເກຕກປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ອຸຄ຺ຄນິຄເມ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອຸຄ຺ໂຄຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຠຄວຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິຄເມ ຠທ຺ທາຣາເມ ວິຫຣນ຺ເຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໔.໑໐-໑໖) –

‘‘ວິນຕານທິຍາ ຕີເຣ, ປິລກ຺ຂຸ ຜລິໂຕ ອຫຸ;

ຕາຫໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຄເວສນ຺ໂຕ, ອທ຺ທສໍ ໂລກນາຍກໍ.

‘‘ເກຕກໍ ປຸປ຺ຜິຕໍ ທິສ຺ວາ, ວຓ຺ເຏ ເຉຕ຺ວານຫໍ ຕທາ;

ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິໂຣເປສິໍ, ສິຂິໂນ ໂລກພນ຺ຘຸໂນ.

‘‘ເຍນ ຎາເຓນ ປຕ຺ໂຕສິ, ອຈ຺ຈຸຕໍ ອມຕໍ ປທໍ;

ຕໍ ຎາຓໍ ອຠິປູເຊມິ, ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐ ມຫາມຸນິ.

‘‘ຎາຓມ຺ຫິ ປູຊໍ ກຕ຺ວານ, ປິລກ຺ຂຸມທ຺ທສໍ ອຫໍ;

ປຏິລທ຺ໂຘມ຺ຫິ ຕໍ ປຎ຺ຎໍ, ຎາຓປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເອກຕິໍເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປຸປ຺ຜມຠິໂຣປຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຎາຓປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ອິໂຕ ເຕຣສກປ຺ປມ຺ຫິ, ທ຺ວາທສາສຸໍ ຜລຸຄ຺ຄຕາ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ນາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຏ຺ຏູປຈ຺ເຉທທີປເນນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ –

໘໐.

‘‘ຍໍ ມຍາ ປກຕໍ ກມ຺ມໍ, ອປ຺ປໍ ວາ ຍທິ ວາ ພຫຸໍ;

ສພ຺ພເມຕໍ ປຣິກ຺ຂີຓໍ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ມຍາ ປກຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ກມ຺ມໍ ຕີຫິ ກມ຺ມທ຺ວາເຣຫິ, ຉຫິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາເຣຫິ, ອຏ຺ຐຫິ ອສໍວຣທ຺ວາເຣຫິ, ອຏ຺ຐຫິ ຈ ສໍວຣທ຺ວາເຣຫິ ປາປາທິວເສນ ທານາທິວເສນ ຈາຕິ ອເນເກຫິ ປກາເຣຫິ ອນາທິມຕິ ສໍສາເຣ ຍໍ ມຍາ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ວິປາກກມ຺ມໍ. ອປ຺ປໍ ວາ ຍທິ ວາ ພຫຸນ຺ຕິ ຕຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸເຈຕນາປໂຍຄກິເລສາທີນໍ ທຸພ຺ພລຠາເວນ ອປ຺ປໍ ວາ, ເຕສໍ ພລວຠາເວນ ອຠິຓ຺ຫປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ພຫຸໍ ວາ. ສພ຺ພເມຕໍ ປຣິກ຺ຂີຓນ຺ຕິ ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣສ຺ສ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຕໍ, ກິເລສວຏ຺ຏປ຺ປຫາເນນ ຫິ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ ປຫີນເມວ ໂຫຕິ ວິປາກວຏ຺ຏສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ. ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສພ຺ພມ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ສພ຺ພມ຺ປິ ເອຕນ຺ຕິ ປທວິຠາໂຄ.

ອຸຄ຺ຄຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ນວມວຄ຺ໂຄ

໑. ສມິຕິຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຍໍ ມຍາ ປກຕໍ ປາປນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສມິຕິຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຸຎ຺ຎານິ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຊາຕິສຸມນປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຸລຣູປປຣິວາຣສມ຺ປທາຍ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ເຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ເອກສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຸຓ຺ຑໂກ ກຸຏ຺ຐີ ມຎ຺ເຎ, ເຕນາຍໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ເຕນ ກມ຺ເມນ ພຫຸໍ ກາລໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄໂຕ ເອກໍ ສີລາຈາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ອຸປາສກໍ ທິສ຺ວາ ໂທສນ຺ຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ກຸຏ຺ຐໂຣຄີ ຠເວຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອກ຺ໂກສິ, ນ຺ຫານຕິຕ຺ເຖ ຈ ມນຸສ຺ເສຫິ ຐປິຕານິ ນ຺ຫານຈຸຓ຺ຓານິ ທູເສສິ. ໂສ ເຕນ ກມ຺ເມນ ປຸນ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ພຫູນິ ວສ຺ສານິ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສມິຕິຄຸຕ຺ໂຕຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຸວິສຸທ຺ຘສີໂລ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ສ ປຸຣິມກມ຺ມນິສ຺ສນ຺ເທນ ກຸຏ຺ຐໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ເຕນ ຕສ຺ສ ສຣີຣາວຍວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ. ໂສ ຄິລານສາລາຍໍ ວສຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ຄິລານປຸຈ຺ຉໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄິລາເນ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ຍາວຕາ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິ ນາມ, ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂເມວ ເວທນາ. ຂນ຺ເຘສຸ ປນ ອສນ຺ເຕສຸເຍວ ນຕ຺ຖິ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເວທນານຸປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ໂສ ເຖຣສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຉຬຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໒.໘໒-໙໐) –

‘‘ຊາຍນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສິສ຺ສ, ອາໂລໂກ ວິປຸໂລ ອຫຸ;

ປຖວີ ຈ ປກມ຺ປິຕ຺ຖ, ສສາຄຣາ ສປພ຺ພຕາ.

‘‘ເນມິຕ຺ຕາ ຈ ວິຍາກໍສຸ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ຠວິສ຺ສຕິ;

ອຄ຺ໂຄ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ, ຊນຕໍ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສຕິ.

‘‘ເນມິຕ຺ຕານໍ ສຸຓິຕ຺ວານ, ຊາຕິປູຊມກາສຫໍ;

ເອທິສາ ປູຊນາ ນຕ຺ຖິ, ຍາທິສາ ຊາຕິປູຊນາ.

‘‘ສງ຺ຂຣິຕ຺ວານ ກຸສລໍ, ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາທຍິໍ;

ຊາຕິປູຊໍ ກຣິຕ຺ວານ, ຕຕ຺ຖ ກາລງ຺ກໂຕ ອຫໍ.

‘‘ຍໍ ຍໍ ໂຍນຸປປຊ຺ຊາມິ, ເທວຕ຺ຕໍ ອຖ ມານຸສໍ;

ສພ຺ເພ ສຕ຺ເຕ ອຠິໂຠມິ, ຊາຕິປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ຘາຕິໂຍ ມໍ ອຸປຏ຺ເຐນ຺ຕິ, ມມ ຈິຕ຺ຕວສານຸຄາ;

ນ ຕາ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ໂກເປຕຸໍ, ຊາຕິປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ເອກນວຸຕິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ປູຊມກຣິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຊາຕິປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ສຸປາຣິຈຣິຍາ ນາມ, ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ຊນາຘິປາ;

ອິໂຕ ຕຕິຍກປ຺ປມ຺ຫິ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ເອຕຣຫິ ອນຸຠຸຍ຺ຍມານໂຣຄວເສນ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອິທານິ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ –

໘໑.

‘‘ຍໍ ມຍາ ປກຕໍ ປາປໍ, ປຸພ຺ເພ ອຎ຺ຎາສຸ ຊາຕິສຸ;

ອິເຘວ ຕໍ ເວທນີຍໍ, ວຕ຺ຖຸ ອຎ຺ຎໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ປາປນ຺ຕິ ອກຸສລໍ ກມ຺ມໍ. ຕຎ຺ຫິ ລາມກຏ຺ເຐນ ປາປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸຣາ. ອຎ຺ຎາສຸ ຊາຕິສູຕິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎາສຸ ຊາຕີສຸ, ອຎ຺ເຎສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍທິປິ ມຍາ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ນ ຕາທິສໍ ປາປໍ ກຕໍ ອຕ຺ຖິ, ອິທານິ ປນ ຕສ຺ສ ສມ຺ຠໂວເຍວ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ປນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎາສຸ ຊາຕີສຸ ກຕໍ ອຕ຺ຖິ, ອິເຘວ ຕໍ ເວທນີຍໍ, ຕຎ຺ຫິ ອິເຘວ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ເວທຍິຕພ຺ພໍ ອນຸຠວິຕພ຺ພໍ ຜລໍ, ກສ຺ມາ? ວຕ຺ຖຸ ອຎ຺ຎໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປຈ຺ຈໂນກາໂສ ອຎ຺ໂຎ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ໂຘ ນຕ຺ຖິ, ອິເມ ປນ ຂນ຺ຘາ ສພ຺ພໂສ ອຸປາທານານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ອນຸປາທາໂນ ວິຍ ຊາຕເວໂທ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາສິ.

ສມິຕິຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ກສ຺ສປຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ເຍນ ເຍນ ສຸຠິກ຺ຂານີຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕີສຸ ເວເທສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຄໂຕ, ໂສ ເອກທິວສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ສຸມນປຸປ຺ເຜຫິ ປູຊໍ ອກາສິ. ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ສຕ຺ຖຸ ສມນ຺ຕໂຕ ອຸປຣິ ຈ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ຂິປິ. ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ປຸປ຺ຜານິ ປຸປ຺ຜາສນາກາເຣນ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ໂສ ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສນ຺ນມານໂສ ອໂຫສິ. ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ສຸຄຕີສຸເຍວ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ກສ຺ສໂປຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ທຫຣກາເລເຍວ ປິຕາ ກາລມກາສິ. ມາຕາ ຕໍ ປຏິຊຄ຺ຄຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ເຊຕວນໍ ຄໂຕ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ສຕ຺ຖຣິ ວຸຏ຺ຐວສ຺ເສ ປວາເຣຕ຺ວາ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກນ຺ເຕ ສຍມ຺ປິ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ມາຕາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕີ ໂອວາທວເສນ –

໘໒.

‘‘ເຍນ ເຍນ ສຸຠິກ຺ຂານິ, ສິວານິ ອຠຍານິ ຈ;

ເຕນ ປຸຕ຺ຕກ ຄຈ຺ຉສ຺ສຸ, ມາ ໂສກາປຫໂຕ ຠວາ’’ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ເຍນ ເຍນາຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ຫິ ເອຕໍ ກຣຓວຈນໍ, ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຠິກ຺ຂານີຕິ ສຸລຠປິຓ຺ຑານິ, ຣຏ຺ຐານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສິວານີຕິ ເຂມານິ ອໂຣຄານິ. ອຠຍານີຕິ ໂຈຣຠຍາທີຫິ ນິພ຺ຠຍານິ, ໂຣຄທຸພ຺ຠິກ຺ຂຠຍານິ ປນ ‘‘ສຸຠິກ຺ຂານິ, ສິວານີ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍເນວ ຄຫິຕານິ. ເຕນາຕິ ຕຕ຺ຖ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຕ຺ຕກາຕິ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕີ ຕໍ ອາລປຕິ. ມາຕິ ປຏິເສຘຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ ໂສກາປຫໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕຄຸຓຣຫິຕານິ ຣຏ຺ຐານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂຠຍາທິຊນິເຕນ ໂສເກນ ອຸປຫໂຕ ມາ ຠວ ມາໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖໂຣ, ‘‘ມມ ມາຕາ ມຍ຺ຫໍ ໂສກຣຫິຕຏ຺ຐານຄມນໍ ອາສີສຕິ, ຫນ຺ທ ມຍໍ ສພ຺ພໂສ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ໂສກຣຫິຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໓.໑-໙) –

‘‘ອຊ຺ຌາຍໂກ ມນ຺ຕຘໂຣ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານ ປາຣຄູ;

ອພ຺ໂຠກາເສ ຐິໂຕ ສນ຺ໂຕ, ອທ຺ທສໍ ໂລກນາຍກໍ.

‘‘ສີຫໍ ຍຖາ ວນຈຣໍ, ພ຺ຍຄ຺ຆຣາຊໍວ ນິຕ຺ຕສໍ;

ຕິຘາປຠິນ຺ນມາຕງ຺ຄໍ, ກຸຎ຺ຊຣໍວ ມເຫສິນໍ.

‘‘ເສເຣຍກໍ ຄເຫຕ຺ວານ, ອາກາເສ ອຸກ຺ຂິປິໍ ອຫໍ;

ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອານຸຠາເວນ, ປຣິວາເຣນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ.

‘‘ອຘິຏ຺ຐຫິ ມຫາວີໂຣ, ສພ຺ພຎ຺ຎູ ໂລກນາຍໂກ;

ສມນ຺ຕາ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉທນາ, ໂອກິຣິໍສຸ ນຣາສຠໍ.

‘‘ຕໂຕ ສາ ປຸປ຺ຜກຎ຺ຈຸກາ, ອນ຺ໂຕວຓ຺ຏາ ພຫິມຸຂາ;

ສຕ຺ຕາຫໍ ຉທນໍ ກຕ຺ວາ, ຕໂຕ ອນ຺ຕຣຘາຍຖ.

‘‘ຕຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ, ອພ຺ຠຸຕໍ ໂລມຫໍສນໍ;

ພຸທ຺ເຘ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທສິໍ, ສຸຄເຕ ໂລກນາຍເກ.

‘‘ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ, ສຸກ຺ກມູເລນ ໂຈທິໂຕ;

ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນຸປປຊ຺ຊຫໍ.

‘‘ປນ຺ນຣສສຫສ຺ສມ຺ຫິ, ກປ຺ປານໍ ປຎ຺ຈວີສຕິ;

ວີຕມລາສນາມາ ຈ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ‘‘ອິທເມວ ມາຕຸ ວຈນໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ກຸສໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ຕເມວ ຄາຖໍ ປຈ຺ຈຸທາຫາສິ.

ກສ຺ສປຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສີຫຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສີຫປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສີຫຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ອິໂຕ ອຏ຺ຐາຣສກປ຺ປສຕມຕ຺ຖເກ ອຕ຺ຖທສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຈນ຺ທຠາຄາຍ ນທິຍາ ຕີເຣ ກິນ຺ນຣໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຠກ຺ໂຂ ປຸປ຺ຜນິວສໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປູເຊຕຸກາໂມ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ອາກາສໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິ. ກິນ຺ນໂຣ ຈນ຺ທນສາຣໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ຈນ຺ທນຄນ຺ເຘນ ປຸປ຺ເຜຫິ ຈ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ມລ຺ລຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສີໂຫຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນານາຣມ຺ມເຓ ວິຘາວຕິ, ເອກຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ, ສກຕ຺ຖໍ ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ –

໘໓.

‘‘ສີຫປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣ, ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວມຕນ຺ທິໂຕ;

ຠາເວຫິ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ, ຊຫ ສີຆໍ ສມຸສ຺ສຍ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖາຍ ໂອວທິ. ໂສ ຄາຖາວສາເນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໔.໑໗-໒໕) –

‘‘ຈນ຺ທຠາຄານທີຕີເຣ, ອໂຫສິໍ ກິນ຺ນໂຣ ຕທາ;

ປຸປ຺ຜຠກ຺ໂຂ ຈຫໍ ອາສິໍ, ປຸປ຺ຜນິວສໂນ ຕຖາ.

‘‘ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ຕຸ ຠຄວາ, ໂລກເຊຏ຺ໂຐ ນຣາສໂຠ;

ວິປິນຄ຺ເຄນ ນິຍ຺ຍາສິ, ຫໍສຣາຊາວ ອມ຺ພເຣ.

‘‘ນໂມ ເຕ ປຸຣິສາຊຎ຺ຎ, ຈິຕ຺ຕໍ ເຕ ສຸວິໂສຘິຕໍ;

ປສນ຺ນມຸຂວຓ຺ໂຓສິ, ວິປ຺ປສນ຺ນມຸຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍ.

‘‘ໂອໂຣຫິຕ຺ວານ ອາກາສາ, ຠູຣິປຎ຺ໂຎ ສຸເມຘໂສ;

ສງ຺ຆາຏິໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວານ, ປລ຺ລງ຺ເກນ ອຸປາວິສິ.

‘‘ວິລີນໍ ຈນ຺ທນາທາຍ, ອຄມາສິໍ ຊິນນ຺ຕິກໍ;

ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສຸມໂນ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິໂຣປຍິໍ.

‘‘ອຠິວາເທຕ຺ວານ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ໂລກເຊຏ຺ຐໍ ນຣາສຠໍ;

ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊນຍິຕ຺ວານ, ປກ຺ກາມິໍ ອຸຕ຺ຕຣາມຸໂຂ.

‘‘ອຏ຺ຐາຣເສ ກປ຺ປສເຕ, ຈນ຺ທນໍ ຍໍ ອປູຊຍິໍ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ພຸທ຺ຘປູຊາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ຈຕຸທ຺ທເສ ກປ຺ປສເຕ, ອິໂຕ ອາສິໍສຸ ເຕ ຕໂຍ;

ໂຣຫຓີ ນາມ ນາເມນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ຍາ ປນ ຠຄວຕາ ໂອວາທວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສີຫປ຺ປມຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຄາຖາ, ຕຕ຺ຖ ສີຫາຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ອາລປນໍ. ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫຣາຕິ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາເສນ ປມາທວິຣຫິໂຕ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຍຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣາຫິ. ອິທານິ ຕໍ ອປ຺ປມາທວິຫາຣໍ ສຫ ຜເລນ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຣຕ຺ຕິຠາຄໍ ທິວສຠາຄຎ຺ຈ ‘‘ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ໓.໑໖; ວິຠ. ໕໑໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈຕຸສມ຺ມປ຺ປຘານວເສນ ອຕນ຺ທິໂຕ ອກຸສີໂຕ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ກຸສລໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ມຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠາເວຫິ ອຸປ຺ປາເທຫິ ວຑ຺ເຒຫິ ຈ, ເອວໍ ຠາເວຕ຺ວາ ຈ ຊຫ ສີຆໍ ສມຸສ຺ສຍນ຺ຕິ ຕວ ສມຸສ຺ສຍໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປຐມໍ ຕາວ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ສີຆໍ ນຈິຣສ຺ເສວ ປຊຫ, ເອວໍຠູໂຕ ຈ ປຈ຺ຉາ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘນ ອນວເສສໂຕ ຈ ປຊຫິສ຺ສຕີຕິ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ຕເມວ ຄາຖໍ ປຈ຺ຈຸທາຫາສີຕິ.

ສີຫຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ນີຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສຸປິຕ຺ວານາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ນີຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສຸນນ຺ໂທ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ອເນກສເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ມນ຺ເຕ ວາເຈນ຺ໂຕ ວາຊເປຍ຺ຍໍ ນາມ ຍຎ຺ຎໍ ຍຊິ, ຠຄວາ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ຍຎ຺ຎຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ຈງ຺ກມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ສິສ຺ເສຫິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອາກາເສ ຂິປິຕ຺ວາ ປູຊໍ ອກາສິ. ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ຕໍ ຐານໍ ສກລຎ຺ຈ ນຄຣໍ ປຸປ຺ຜປຏວິຕານິກໍ ວິຍ ຉາທິຕໍ ອໂຫສິ. ມຫາຊໂນ ສຕ຺ຖຣິ ອຸຬາຣໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທສິ. ສຸນນ຺ທພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຕນ ກຸສລມູເລນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນີໂຕຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ສຸຂສີລາ ສຸຂສມາຈາຣາ ສຸໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິວາເຕສຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣນ຺ຕິ, ອິເມສຸ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຸເຂນ ວິຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກາ’’ຕິ ສຸຂາຠິລາສາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຕິປາຫເມວ ມນສິກຣິຕ຺ວາ ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທິວສຠາຄໍ ສງ຺ຄຓິກາຣາໂມ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຍ ວີຕິນາເມຕິ, ຣຕ຺ຕິຠາເຄປິ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູໂຕ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສຸປຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ເຫຕຸປຣິປາກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ໂອວາທໍ ເທນ຺ໂຕ –

໘໔.

‘‘ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສຸປິຕ຺ວານ, ທິວາ ສງ຺ຄຓິເກ ຣໂຕ;

ກຸທາສ຺ສຸ ນາມ ທຸມ຺ເມໂຘ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສກລໍ ຣຕ຺ຕິໍ. ສຸປິຕ຺ວານາຕິ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ, ‘‘ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐມໍ ຍາມໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິຍໍ ອນນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເກວລໍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຕີສຸປິ ຍາເມສຸ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິວາຕິ ທິວສໍ, ສກລໍ ທິວສຠາຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຄຓິເກຕິ ຕິຣຈ຺ຉານກຖິເກຫິ ກາຍທຬ຺ຫິພຫຸລປຸຄ຺ຄເລຫິ ສນ຺ນິສຊ຺ຊາ ສງ຺ຄຓິໂກ, ຕສ຺ມິໍ ຣໂຕ ອຠິຣໂຕ ຕຕ຺ຖ ອວິຄຕຈ຺ຉນ຺ໂທ ‘‘ສງ຺ຄຓິເກ ຣໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ຄຓິກາຣໂຕ’’ຕິປິ ປາຬິ. ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຕິ ກຸທາ ນາມ. ອສ຺ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກສ຺ມິໍ ນາມ ກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸມ຺ເມໂຘຕິ ນິປ຺ປຎ຺ໂຎ. ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ. ອນ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິໂຍສານໍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ອນຸປ຺ປາທໍ ກທາ ນາມ ກຣິສ຺ສຕິ, ເອທິສສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທຸມ຺ເມຘ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິປິ ປາຬິ.

ເອວໍ ປນ ສຕ຺ຖາຣາ ຄາຖາຍ ກຖິຕາຍ ເຖໂຣ ສໍເວຄຊາໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໔.໒໖-໓໓) –

‘‘ສຸນນ຺ໂທ ນາມ ນາເມນ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມນ຺ຕປາຣຄູ;

ອຊ຺ຌາຍໂກ ຍາຈໂຍໂຄ, ວາຊເປຍ຺ຍໍ ອຍາຊຍິ.

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ໂລກວິທູ, ອຄ຺ໂຄ ກາຣຸຓິໂກ ອິສິ;

ຊນຕໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ, ອມ຺ພເຣ ຈງ຺ກມີ ຕທາ.

‘‘ຈງ຺ກມິຕ຺ວານ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພຎ຺ຎູ ໂລກນາຍໂກ;

ເມຕ຺ຕາຍ ອຜຣິ ສຕ຺ເຕ, ອປ຺ປມາເຓ ນິຣູປຘິ.

‘‘ວຓ຺ເຏ ເຉຕ຺ວານ ປຸປ຺ຜານິ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມນ຺ຕປາຣຄູ;

ສພ຺ເພ ສິສ຺ເສ ສມາເນຕ຺ວາ, ອາກາເສ ອຸກ຺ຂິປາປຍິ.

‘‘ຍາວຕາ ນຄຣໍ ອາສິ, ປຸປ຺ຜານໍ ຉທນໍ ຕທາ;

ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອານຸຠາເວນ, ສຕ຺ຕາຫໍ ນ ວິຄຈ຺ຉຖ.

‘‘ເຕເນວ ສຸກ຺ກມູເລນ, ອນຸໂຠຕ຺ວານ ສມ຺ປທາ;

ສພ຺ພາສເວ ປຣິຎ຺ຎາຍ, ຕິຓ຺ໂຓ ໂລເກ ວິສຕ຺ຕິກໍ.

‘‘ເອກາຣເສ ກປ຺ປສເຕ, ປຎ຺ຈຕິໍສາສຸ ຂຕ຺ຕິຍາ;

ອມ຺ພຣໍສສນາມາ ເຕ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພລາ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ເຖໂຣ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ຕເມວ ຄາຖໍ ປຈ຺ຈຸທາຫາສິ.

ນີຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຸນາຄຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຈິຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ໂກວິໂທຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸນາຄຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ອຸປຈິນນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອກຕ຺ຕິໍເສ ກປ຺ເປ ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ອສ຺ສເມ ວສນ຺ໂຕ ຕີຓິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສຫສ຺ສານິ ມນ຺ເຕ ວາເຈສິ. ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ລກ຺ຂຓານິ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓມນ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ, ‘‘ອີທິເສຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອນນ຺ຕຊິໂນ ອນນ຺ຕຎາໂຓ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸຬາໂຣ ປສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອປຣາປຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ນາລກຄາເມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສຸນາໂຄຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ຄິຫິສຫາໂຍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ທສ຺ສນຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໔.໓໔-໔໐) –

‘‘ຫິມວນ຺ຕສ຺ສາວິທູເຣ, ວສໂຠ ນາມ ປພ຺ພໂຕ;

ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພຕປາທມ຺ຫິ, ອສ຺ສໂມ ອາສິ ມາປິໂຕ.

‘‘ຕີຓິ ສິສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ວາເຈສິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕທາ;

ສໍຫຣິຕ຺ວານ ເຕ ສິສ຺ເສ, ເອກມນ຺ຕໍ ອຸປາວິສິໍ.

‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິຕ຺ວາ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມນ຺ຕປາຣຄູ;

ພຸທ຺ຘເວທໍ ຄເວສນ຺ໂຕ, ຎາເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາທຍິໍ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ນິສີທິໍ ປຓ຺ຓສນ຺ຖເຣ;

ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວານ, ຕຕ຺ຖ ກາລງ຺ກໂຕ ອຫໍ.

‘‘ເອກຕິໍເສ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ຍໍ ສຎ຺ຎມລຠິໍ ຕທາ;

ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນາຠິຊານາມິ, ຎາຓສຎ຺ຎາຍິທໍ ຜລໍ.

‘‘ສຕ຺ຕວີສຕິ ກປ຺ປມ຺ຫິ, ຣາຊາ ສິຣິຘໂຣ ອຫຸ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມເທສນາປເທເສນ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ –

໘໕.

‘‘ຈິຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ໂກວິໂທ, ປວິເວກຣສໍ ວິຊານິຍ;

ຌາຍໍ ນິປໂກ ປຕິສ຺ສໂຕ, ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສຸຂໍ ນິຣາມິສ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ໂກວິໂທຕິ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓ ກຸສໂລ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິມສ຺ມິໍ ສມ຺ປຫໍສິຕພ຺ພໍ, ອິມສ຺ມິໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຄ຺ຄຫຓາທິໂຍຄ຺ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫເຓ ເຉໂກ. ປວິເວກຣສໍ ວິຊານິຍາຕິ ກາຍວິເວກສໍວຑ຺ຒິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວິເວກສ຺ສ ຣສໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ, ວິເວກສຸຂໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປວິເວກຣສໍ ປິຕ຺ວາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໐໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຌາຍນ຺ຕິ ປຐມໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ປຈ຺ຉາ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ຈ ຌາຍນ຺ໂຕ. ນິປໂກຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຫຣເຓ ກຸສໂລ. ປຕິສ຺ສໂຕຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ. ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສຸຂໍ ນິຣາມິສນ຺ຕິ ເອວໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕາທິໂກສລ຺ເລນ ລພ຺ເຠ ຈິຕ຺ຕວິເວກສຸເຂ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຌາເນເນວ ຌາຍນ຺ໂຕ ກາມາມິສວຏ຺ຏາມິເສຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສຕາຍ ນິຣາມິສໍ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ຜລສຸຂຎ຺ຈ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສມຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸນາຄຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ນາຄິຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸອຎ຺ຎວາທິນນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ນາຄິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍໍ ກິຣ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ນາຣໂທ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ມາຬເກ ນິສິນ຺ໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ປຸຣກ຺ຂຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ຕີຫິ ຄາຖາຫິ ອຠິຕ຺ຖວິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄເຣ ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນາຄິໂຕຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ຠຄວຕິ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ມຘຸປິຓ຺ຑິກສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໙໙ ອາທໂຍ) ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໔.໔໗-໕໔) –

‘‘ວິສາລມາເຬ ອາສີໂນ, ອທ຺ທສໍ ໂລກນາຍກໍ;

ຂີຓາສວໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຸຣກ຺ຂຕໍ.

‘‘ສຕສຫສ຺ສາ ເຕວິຊ຺ຊາ, ຉຬຠິຎ຺ຎາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ປຣິວາເຣນ຺ຕິ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ໂກ ທິສ຺ວາ ນປ຺ປສີທຕິ.

‘‘ຎາເຓ ອຸປນິຘາ ຍສ຺ສ, ນ ວິຊ຺ຊຕິ ສເທວເກ;

ອນນ຺ຕຎາຓໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ໂກ ທິສ຺ວາ ນປ຺ປສີທຕິ.

‘‘ຘມ຺ມກາຍຎ຺ຈ ທີເປນ຺ຕໍ, ເກວລໍ ຣຕນາກຣໍ;

ວິກປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ໂກ ທິສ຺ວາ ນປ຺ປສີທຕິ.

‘‘ອິມາຫິ ຕີຫິ ຄາຖາຫິ, ນາຣໂທວ຺ຫຍວຈ຺ຉໂລ;

ປທຸມຸຕ຺ຕຣໍ ຖວິຕ຺ວານ, ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອປຣາຊິຕໍ.

‘‘ເຕນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາເທນ, ພຸທ຺ຘສນ຺ຖວເນນ ຈ;

ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນຸປປຊ຺ຊຫໍ.

‘‘ອິໂຕ ຕິໍສກປ຺ປສເຕ, ສຸມິຕ຺ໂຕ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ໂນ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອວິຕຖເທສນຕໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ນິຍ຺ຍານິກຕໍ ນິສ຺ສາຍ ສຎ຺ຊາຕປີຕິໂສມນສ຺ໂສ ປີຕິເວຄປ຺ປວິສ຺ສຏ຺ຐໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ –

໘໖.

‘‘ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸອຎ຺ຎວາທິນໍ, ມຄ຺ໂຄ ນ ນິພ຺ພານຄໂມ ຍຖາ ອຍໍ;

ອິຕິສ຺ສຸ ສງ຺ຆໍ ຠຄວານຸສາສຕິ, ສຕ຺ຖາ ສຍໍ ປາຓິຕເລວ ທສ຺ສຍ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາຕິ ອິມສ຺ມາ ພຸທ຺ຘສາສນາ ພາຫິຣເກ ສມເຍ, ເຕນາຫ ‘‘ປຸຖຸອຎ຺ຎວາທິນ’’ນ຺ຕິ, ນານາຕິຕ຺ຖິຍານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ໂຄ ນ ນິພ຺ພານຄໂມ ຍຖາ ອຍນ຺ຕິ ຍຖາ ອຍໍ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເອກໍເສນ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນິພ຺ພານຄໂມ, ນິພ຺ພານຄາມີ, ເອວໍ ນິພ຺ພານຄໂມ ມຄ຺ໂຄ ຕິຕ຺ຖິຍສມເຍ ນຕ຺ຖິ ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປເວທິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍວາທສ຺ສ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ, ອິຘ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ, ອິຘ ຕຕິໂຍ ສມໂຓ, ອິຘ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສມໂຓ, ສຸຎ຺ຎາ ປຣປ຺ປວາທາ ສມເຓຠິ ອຎ຺ເຎຫີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔; ມ. ນິ. ໑.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑).

ອິຕີຕິ ເອວໍ. ອສ຺ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສຍໍ ຍຖາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ສງ຺ຆນ຺ຕິ ວາ ສມູຫໍ, ເວເນຍ຺ຍຊນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຄວາຕິ ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ, ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຕ຺ຖາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສຕີຕິ ສຕ຺ຖາ. ສຍນ຺ຕິ ສຍເມວ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ‘‘ສີລາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສງ຺ຄໂຫ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ນິພ຺ພານຄາມີ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຍຖາ ມມ ສາສເນ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ພາຫິຣກສມເຍ ມຄ຺ໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ຠຄວາ ສຍເມວ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ຎາຕໍ, ສຍເມວ ວາ ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເວເນຍ຺ຍຊນຕໍ ອນຸສາສຕິ ໂອວທຕີຕິ.

ນາຄິຕຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ປວິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ຂນ຺ຘາ ທິຏ຺ຐາ ຍຖາຠູຕນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ປວິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ອຍມ຺ປິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖທສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ເກສໂວ ນາມ ຕາປໂສ ຫຸຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມນິນ຺ນຊ຺ຌາສຍຕາຍ ປຣິພ຺ພາຊກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ອຸປຕິສ຺ສໂກລິຕານໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເຕປິ ນາມ ມຫາປຎ຺ຎາ ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕາ, ຕເທວ ມຎ຺ເຎ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອປທາເນ (ອປ. ເຖຣ ໑.໑໔.໕໕-໕໙) –

‘‘ນາຣໂທ ອິຕິ ເມ ນາມໍ, ເກສໂວ ອິຕິ ມໍ ວິທູ;

ກຸສລາກຸສລໍ ເອສໍ, ອຄມໍ ພຸທ຺ຘສນ຺ຕິກໍ.

‘‘ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ກາຣຸຓິໂກ, ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ມຫາມຸນິ;

ອສ຺ສາສຍນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຕ ໂສ, ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ຈກ຺ຂຸມາ.

‘‘ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ສິເຣ ກຕ຺ວານ ອຎ຺ຊລິໍ;

ສຕ຺ຖາຣໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ, ປກ຺ກາມິໍ ປາຈິນາມຸໂຂ.

‘‘ສຕ຺ຕຣເສ ກປ຺ປສເຕ, ຣາຊາ ອາສິ ມຫີປຕິ;

ອມິຕ຺ຕຕາປໂນ ນາມ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ມຫພ຺ພໂລ.

‘‘ກິເລສາ ຌາປິຕາ ມຍ຺ຫໍ…ເປ… ກຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ –

໘໗.

‘‘ຂນ຺ຘາ ທິຏ຺ຐາ ຍຖາຠູຕໍ, ຠວາ ສພ຺ເພ ປທາລິຕາ;

ວິກ຺ຂີໂຓ ຊາຕິສໍສາໂຣ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ. – ຄາຖໍ ອຠາສິ;

ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາຕິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ, ເຕ ຫິ ວິປສ຺ສນຸປລກ຺ຂຓໂຕ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາທີຫິ ປຣິຊານນວເສນ ວິປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ທິຏ຺ຐາ ຍຖາຠູຕນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອວິປຣີຕໂຕ ທິຏ຺ຐາ. ຠວາ ສພ຺ເພ ປທາລິຕາຕິ ກາມຠວາທໂຍ ສພ຺ເພ ກມ຺ມຠວາ ອຸປປຕ຺ຕິຠວາ ຈ ມຄ຺ຄຎາຓສຕ຺ເຖນ ຠິນ຺ນາ ວິທ຺ຘໍສິຕາ. ກິເລສປທາລເນເນວ ຫິ ກມ຺ໂມປປຕ຺ຕິຠວາ ປທາລິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິກ຺ຂີໂຓ ຊາຕິສໍສາໂຣ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ປວິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຊ຺ຊຸນຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອສກ຺ຂິໍ ວຕ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຊ຺ຊຸນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄາຖາ. ກາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕ