📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ຈຣິຍາປິຏກ-ອຏ຺ຐກຖາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ຈຣິຍາ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ, ຫິຕາ ຍສ຺ສ ມເຫສິໂນ;

ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວໍ ຕໍ, ວນ຺ເທ ໂລກຄ຺ຄນາຍກໍ.

ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນາ, ເຍນ ນີຍນ຺ຕິ ໂລກໂຕ;

ວນ຺ເທ ຕມຸຕ຺ຕມໍ ຘມ຺ມໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປູຊິຕໍ.

ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ, ຐິໂຕ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ໂຍ;

ວນ຺ເທ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ຕໍ, ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ.

ວນ຺ທນາຊນິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ອິຕິ ຍໍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ;

ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ຫຸຕ຺ວາຫໍ ຕສ຺ສ ເຕຊສາ.

ອິມສ຺ມິໍ ຠທ຺ທກປ຺ປສ຺ມິໍ, ສມ຺ຠຕາ ຍາ ສຸທຸກ຺ກຣາ;

ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ, ທານປາຣມິຕາທໂຍ.

ຕາສໍ ສມ຺ໂພຘິຈຣິຍານໍ, ອານຸຠາວວິຠາວນໍ;

ສກ຺ເກສຸ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາເມ, ວສນ຺ເຕນ ມເຫສິນາ.

ຍໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ, ສພ຺ພສາວກເກຕຸໂນ;

ໂລກນາເຖນ ຈຣິຍາ-ປິຏກໍ ນາມ ເທສິຕໍ.

ຍໍ ຂຸທ຺ທກນິກາຍສ຺ມິໍ, ສງ຺ຄາຍິໍສຸ ມເຫສໂຍ;

ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ສຕ຺ຖຸ, ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິທີປນໍ.

ຕສ຺ສ ສມ຺ໂພຘິສມ຺ຠາຣ-ວິຠາຄນຍໂຍຄໂຕ;

ກິຎ຺ຈາປິ ທຸກ຺ກຣາ ກາຕຸໍ, ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ມຍາ.

ສຫ ສໍວຓ຺ຓນໍ ຍສ຺ມາ, ຘຣເຕ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ;

ປຸພ຺ພາຈຣິຍສີຫານໍ, ຕິຏ຺ຐເຕວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຕສ຺ມາ ຕໍ ອວລມ຺ພິຕ຺ວາ, ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ຈ ສພ຺ພໂສ;

ຊາຕການຸປນິສ຺ສາຍ, ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານຍໍ.

ນິສ຺ສິຕໍ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ, ສຸວິສຸທ຺ຘມນາກຸລໍ;

ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ, ນິປຸຓຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ.

ນີຕເນຍ຺ຍຕ຺ຖເຠທາ ຈ, ປາຣມີ ປຣິທີປຍໍ;

ກຣິສ຺ສາມິ ຕໍ ຈຣິຍາ-ປິຏກສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ອິຕິ ອາກງ຺ຂມານສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິໍ;

ວິຠຊນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ, ນິສາມຍຖ ສາຘໂວຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຣິຍາປິຏກນ຺ຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ຈຣິຍາປິຏກໍ? ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ສຕ຺ຖຸ ຈຣິຍານຸຠາວປ຺ປກາສິນີ ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ, ປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ປິຏກສທ຺ໂທ, ‘‘ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ວິຍ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣິມຊາຕີສຸ ຈຣິຍານໍ ອານຸຠາວປ຺ປກາສເນນ ຠາຊນຠູຕາ, ຕສ຺ມາປິ ‘‘ຈຣິຍາປິຏກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠາຊນຕ຺ໂຖປິ ຫິ ປິຏກສທ຺ໂທ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ‘‘ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ກຸທາລປິຏກໍ ອາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໘; ອ. ນິ. ໓.໗໐) ວິຍ. ຕໍ ປເນຕໍ ຈຣິຍາປິຏກໍ ວິນຍປິຏກໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ນໍ. ທີຆນິກາໂຍ, ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ປຎ຺ຈສຸ ນິກາເຍສຸ ຂຸທ຺ທກນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນໍ. ສຸຕ຺ຕໍ, ເຄຍ຺ຍໍ, ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຄາຖາ, ອຸທານໍ, ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ, ຊາຕກໍ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ, ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວສຸ ສາສນງ຺ເຄສຸ ຄາຖາສງ຺ຄຫໍ.

‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໐໒໗) –

ເອວໍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ປຏິຎ຺ຎາເຕສຸ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ກຕິປຍຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫໍ. ວຄ຺ຄໂຕ ອກິຕ຺ຕິວຄ຺ໂຄ, ຫຕ຺ຖິນາຄວຄ຺ໂຄ, ຍຸຘຎ຺ຊຍວຄ຺ໂຄຕິ ວຄ຺ຄຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ. ຈຣິຍໂຕ ອກິຕ຺ຕິວຄ຺ເຄ ທສ, ຫຕ຺ຖິນາຄວຄ຺ເຄ ທສ, ຍຸຘຎ຺ຊຍວຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈທສາຕິ ປຎ຺ຈຕິໍສຈຣິຍາສງ຺ຄຫໍ. ຕີສຸ ວຄ຺ເຄສຸ ອກິຕ຺ຕິວຄ຺ໂຄ ອາທິ, ຈຣິຍາສຸ ອກິຕ຺ຕິຈຣິຍາ. ຕສ຺ສາປິ –

‘‘ກປ຺ເປ ຈ ສຕສຫສ຺ເສ, ຈຕຸໂຣ ຈ ອສງ຺ຂິເຍ;

ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຍໍ ຈຣິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ໂພຘິປາຈນ’’ນ຺ຕິ. –

ອຍໍ ຄາຖາ ອາທິ. ຕສ຺ສ ອິໂຕ ປຠຸຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ໂຫຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທານກຖາ

ສາ ປນາຍໍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ຍສ຺ມາ ທູເຣນິທານໍ, ອວິທູເຣນິທານໍ, ສນ຺ຕິເກນິທານນ຺ຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ນິທານານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານາ ສຸຓນ຺ເຕຫິ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຎ຺ຎາຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ນິທານານໍ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ປາທມູລສ຺ມິຎ຺ຫິ ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ຕຸສິຕຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕາວ ປວຕ຺ໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ ທູເຣນິທານໍ ນາມ. ຕຸສິຕຠວນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕາວ ປວຕ຺ໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ ອວິທູເຣນິທານໍ ນາມ. ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸ, ຕາວ ປວຕ຺ໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ ສນ຺ຕິເກນິທານໍ ນາມ. ອິເມສຸ ຕີສຸ ນິທາເນສຸ ຍສ຺ມາ ທູເຣນິທານອວິທູເຣນິທານານິ ສພ຺ພສາຘາຣຓານິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ທູເຣນິທານກຖາ) ວິຕ຺ຖາຣິຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສນ຺ຕິເກນິທາເນ ປນ ອຕ຺ຖິ ວິເສໂສຕິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ນິທານານໍ ອຍມາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສງ຺ເຂປກຖາ.

ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ໂລກນາໂຖ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ສມຕ຺ຕິໍສປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສມ຺ຠາຣໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ, ຕຸສິຕຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລໍ ອາຄມຍມາໂນ, ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ສກ຺ຍຣາຊກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນນ຺ເຕນ ປຣິຫາເຣນ ມຫນ຺ເຕນ ສິຣິໂສຠຄ຺ເຄນ ວຑ຺ຒມາໂນ ອນຸກ຺ກເມນ ໂຍພ຺ພນໍ ປຕ຺ວາ ເອກູນຕິໍເສ ວຍສ຺ມິໍ ກຕມຫາຠິນິກ຺ຂມໂນ, ຉພ຺ພສ຺ສານິ ມຫາປຘານໍ ປທຫິຕ຺ວາ, ເວສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ສູຣິເຍ ອນຕ຺ຖງ຺ຄມິເຕເຍວ ມາຣພລໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ປຸຣິມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ, ປຈ຺ຉິມຍາເມ ທິຍຑ຺ຒກິເລສສຫສ຺ສໍ ເຂເປຕ຺ວາ, ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິມຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ.

ຕໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາເຫ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ, ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍໍ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎປ຺ປມຸຂາ ອຏ຺ຐາຣສ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏິໂຍ ຘມ຺ມາມຕໍ ປາເຍນ຺ໂຕ, ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓ ອາທໂຍ; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ຍສາທິເກ ເວເນຍ຺ເຍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ເຕ ສພ຺ເພວ ສຏ຺ຐິ ອຣຫນ຺ເຕ ໂລການຸຄ຺ຄຫາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ອຸຣຸເວລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກປ຺ປາສິກວນສຓ຺ເຑ ຕິໍສ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິເຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ອຸຣຸເວລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ປາຏິຫາຣິຍສຫສ຺ສານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປາທໂຍ ສຫສ຺ສຊຏິລປຣິວາເຣ ເຕຠາຕິກຊຏິເລ ວິເນຕ຺ວາ, ເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ຣາຊຄຫນຄຣູປຈາເຣ ລຏ຺ຐິວນຸຍ຺ຍາເນ ນິສິນ຺ໂນ ພິມ຺ພິສາຣປ຺ປມຸເຂ ທ຺ວາທສນຫຸເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກ ສາສເນ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ, ມຄຘຣາເຊນ ກາຣິເຕ ເວຬຸວນວິຫາເຣ ວິຫຣຕິ.

ອເຖວໍ ຠຄວຕິ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນສຸ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐາເນ ຐປິເຕສຸ ສາວກສນ຺ນິປາເຕ ຊາເຕ, ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ກິຣ ເມ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ທຸກ຺ກຣກາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຣມາຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຣາຊຄຫໍ ນິສ຺ສາຍ ເວຬຸວເນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ທສປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວາເຣ, ອນຸກ຺ກເມນ ທສ ອມຈ຺ເຈ ເປເສສິ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ອິຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ. ເຕສຸ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິເຕສຸ ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖເຣນ ຣຎ຺ໂຎ ອຘິປ຺ປາເຍ ອາໂຣຈິເຕ ຠຄວາ ວີສຕິສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວຸໂຕ ຣາຊຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິໂຍຊນໍ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ສມ຺ປາປຸຓິ. ສກ຺ຍຣາຊາໂນ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕິເສຏ຺ຐໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາມໍ ຠຄວໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ວສນໂຍຄ຺ຄໍ ກາເຣຕ຺ວາ, ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທິຫຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ, ສຕ຺ຖາຣໍ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາມໍ ປເວເສສຸໍ. ຕຕ຺ຣ ຠຄວາ ວີສຕິສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວຸໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ. ສາກິຍາ ມານຕ຺ຖທ຺ຘາ ສຕ຺ຖຸ ປຓິປາຕໍ ນາກໍສຸ. ຠຄວາ ເຕສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມານໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຠາຊເນ ກາຕຸໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອາກາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ສີເສ ປາທປໍສຸໍ ໂອກິຣມາໂນ ວິຍ, ກຓ຺ຑມ຺ພຣຸກ຺ຂມູເລ ກຕປາຏິຫາຣິຍສທິສໍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ອກາສິ. ຣາຊາ ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ວນ຺ທິ. ຣຎ຺ຎາ ປນ ວນ຺ທິເຕ ເຕ ຐາຕຸໍ ນາມ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ສພ຺ເພປິ ສາກິຍາ ວນ຺ທິໍສຸ.

ຕທາ ກິຣ ຠຄວາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂລກວິວຣຓປາຏິຫາຣິຍມ຺ປິ ອກາສິ – ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕມາເນ ມນຸສ຺ສາ ມນຸສ຺ສໂລເກ ຍຖາຐິຕາ ຍຖານິສິນ຺ນາວ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐຠວນາ ສພ຺ເພ ເທເວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຠວເນ ກີຬນ຺ເຕ ທິພ຺ພານຸຠາເວນ ໂຊຕນ຺ເຕ ມຫຕິໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ເຕ ສນ຺ຕານິ ສມາປຕ຺ຕິສຸຂານິ ອນຸຠວນ຺ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມໍ ສາກຈ຺ຉນ຺ເຕ ຈ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ອຕ຺ຕໂນ ມໍສຈກ຺ຂຸນາວ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຖາ ເຫຏ຺ຐາປຖວິຍໍ ອຏ຺ຐສຸ ມຫານິຣເຍສຸ, ໂສຬສສຸ ຈ ອຸສ຺ສທນິຣເຍສຸ, ໂລກນ຺ຕຣນິຣເຍ ຈາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວມາເນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍໍ ເທວາ ມຫຈ຺ຈເທວານຸຠາເວນ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາຕາ ປຎ຺ຊລິກາ ນມສ຺ສມານາ ປຍິຣຸປາສນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘຄຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ຄາຖາໂຍ ອຸທາຫຣນ຺ຕາ ໂຖເມນ຺ຕິ ອປ຺ໂຜເຏນ຺ຕິ ຫສນ຺ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ປເວເທນ຺ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠຸມ຺ມາ ມຫາຣາຊິກາ ຕາວຕິໍສາ, ຍາມາ ຈ ເທວາ ຕຸສິຕາ ຈ ນິມ຺ມິຕາ;

ປຣນິມ຺ມິຕາ ເຍປິ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ, ອານນ຺ທິຕາ ວິປຸລມກໍສຸ ໂຆສ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໑.໖)

ຕທາ ຫິ ທສພໂລ ‘‘ອຕຸລໍ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘພລໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫາກຣຸຓາຍ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ອາກາເສ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬສມາຄເມ ຈງ຺ກມໍ ມາເປຕ຺ວາ, ທ຺ວາທສໂຍຊນວິຕ຺ຖເຕ ສພ຺ພຣຕນມເຍ ຈງ຺ກເມ ຐິໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ເທວມນຸສ຺ສນຍນວິຫງ຺ຄານໍ ເອກນິປາຕຠູຕມຈ຺ຉຣິຍໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສມາຘິຎາຓານຸຠາວທີປນໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ປຸນ ຕສ຺ມິໍ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວາຍ ອໂນປມາຍ ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນ ເຫເຕ ຊານນ຺ຕິ ສເທວມານຸສາ, ພຸທ຺ໂຘ ອຍໍ ກີທິສໂກ ນຣຸຕ຺ຕໂມ;

ອິທ຺ຘິພລໍ ປຎ຺ຎາພລຎ຺ຈ ກີທິສໍ, ພຸທ຺ຘພລໍ ໂລກຫິຕສ຺ສ ກີທິສໍ.

‘‘ນ ເຫເຕ ຊານນ຺ຕິ ສເທວມານຸສາ, ພຸທ຺ໂຘ ອຍໍ ເອທິສໂກ ນຣຸຕ຺ຕໂມ;

ອິທ຺ຘິພລໍ ປຎ຺ຎາພລຎ຺ຈ ເອທິສໍ, ພຸທ຺ຘພລໍ ໂລກຫິຕສ຺ສ ເອທິສໍ.

‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມິ, ພຸທ຺ຘພລມນຸຕ຺ຕຣໍ;

ຈງ຺ກມໍ ມາປຍິສ຺ສາມິ, ນເຠ ຣຕນມຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໑.໓-໕);

ເອວໍ ຕຖາຄເຕ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘານຸຠາວທີປນໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຣາຊຄເຫ ຄິຊ຺ຌກູຏປພ຺ພເຕ ຐິໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ, ເຕນ ພຸທ຺ຘານຸຠາວສນ຺ທສ຺ສເນນ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາໂຕ ‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ໂລກສ຺ສ ປາກຏໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາຣຠູຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ອາກາເສນ ຕາວເທວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສປຣິວາໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລມຎ຺ຊລິໍ ສິຣສິ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕຖາຄຕສ຺ສ ມຫາຠິນີຫາຣໍ ປາຣມິປຣິປູຣຓຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາ ຕໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕມນຸສ຺ສານຎ຺ເຈວ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວພ຺ຣຫ຺ມານຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ປຣິທີປຍນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘວໍສໍ ເທເສສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ສມາຘິຊ຺ຌານໂກວິໂທ;

ປຎ຺ຎາຍ ປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ປຸຈ຺ຉຕິ ໂລກນາຍກໍ.

‘‘ກີທິໂສ ເຕ ມຫາວີຣ, ອຠິນີຫາໂຣ ນຣຸຕ຺ຕມ;

ກມ຺ຫິ ກາເລ ຕຍາ ຘີຣ, ປຕ຺ຖິຕາ ໂພຘິມຸຕ຺ຕມາ.

‘‘ທານໍ ສີລຎ຺ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ປຎ຺ຎາ ວີຣິຍຎ຺ຈ ກີທິສໍ;

ຂນ຺ຕິ ສຈ຺ຈມຘິຏ຺ຐານໍ, ເມຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຈ ກີທິສາ.

‘‘ທສ ປາຣມີ ຕຍາ ຘີຣ, ກີທິສີ ໂລກນາຍກ;

ກຖໍ ອຸປປາຣມີ ປຸຓ຺ຓາ, ປຣມຕ຺ຖປາຣມີ ກຖໍ.

‘‘ຕສ຺ສ ປຸຏ຺ໂຐ ວິຍາກາສິ, ກຣວີກມຘຸຣຄິໂຣ;

ນິພ຺ພາປຍນ຺ໂຕ ຫທຍໍ, ຫາສຍນ຺ໂຕ ສເທວກ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໑.໗໔-໗໘);

ເອວໍ ຠຄວຕາ ພຸທ຺ຘວໍເສ ເທສິເຕ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ເຫຕຸສມ຺ປທາ, ອໂຫ ສມຸທາຄມສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອໂຫ ມຫາຠິນີຫາຣສມິຊ຺ຌນາ, ທຸກ຺ກຣໍ ວຕ ຠຄວຕາ ກຕໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເອວໍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ເຕນ, ເອວໍວິຘສ຺ສ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກເມວ ເຈຕໍ ຜລໍ, ຍທິທໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາໂວ ເອວໍມຫິທ຺ຘິກຕາ ເອວໍມຫານຸຠາວຕາ’’ຕິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓໍ ເປເສສິ. ໂສ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ຠຄວໂຕ ສີລໍ ສມາຘິ ປຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ສທ຺ຘາວີຣິຍໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ ຕໂຍ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກາ ຕິສ຺ໂສ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎາໂຍ ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍຜລານິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓານິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍວໍສາ ຈຕ຺ຕາຣິ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓານິ ປຎ຺ຈ ປຘານິຍງ຺ຄານິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຈ ພລານິ ປຎ຺ຈ ນິສ຺ສຣຓິຍາ ຘາຕຸໂຍ ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຎາຓານິ ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ ຉ ສາຣຓີຍາ ຘມ຺ມາ ຉ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານິ ຉ ຄາຣວາ ຉ ນິສ຺ສຣຓິຍາ ຘາຕຸໂຍ ຉ ສຕຕວິຫາຣາ ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ ຉ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ສຎ຺ຎາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ສຕ຺ຕ ອປຣິຫານິຍາ ຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘນານິ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ສຕ຺ຕ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕ ນິທ຺ທສວຕ຺ຖູນິ ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ ສຕ຺ຕ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລເທສນາ ສຕ຺ຕ ຂີຓາສວພລເທສນາ ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາປຏິລາຠເຫຕຸເທສນາ ອຏ຺ຐ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາຕິກ຺ກມາ ອຏ຺ຐ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ ອຏ຺ຐ ອກ຺ຂຓເທສນາ ອຏ຺ຐ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກາ ອຏ຺ຐ ອຠິຠາຍຕນເທສນາ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ ນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ ນວ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄານິ ນວ ສຕ຺ຕາວາສເທສນາ ນວ ອາຆາຕປ຺ປຏິວິນຍາ ນວ ປຎ຺ຎາ ນວ ນານຕ຺ຕເທສນາ ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ ທສ ນາຖກຣຓາ ຘມ຺ມາ ທສ ກສິຓາຍຕນານິ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ທສ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ ທສ ອຣິຍວາສາ ທສ ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ທສ ຣຕນານິ ທສ ຕຖາຄຕພລານິ ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍສາ ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມຈກ຺ກາກາຣາ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄຄຸຓາ ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ ປຎ຺ຈທສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ ໂສຬສວິຘາ ອານາປານສ຺ສຕີ ໂສຬສ ອປຣມ຺ປຣິຍາ ຘມ຺ມາ ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ເອກູນວີສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ ປຎ຺ຎາສ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓານິ ປໂຣປຓ຺ຓາສ ກຸສລຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິຕມຫາວຊິຣຎາຓໍ ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານປວິຈຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເທສນາຎາຓານິ ຕຖາ ອນນ຺ຕາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອນນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍາທິວິຠາວນຎາຓານິ ຈາຕິ ເອວມາທິເກ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາເວ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ຘມ຺ມນ຺ວຍໂຕ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ເນວ ອນ຺ຕໍ, ນ ປມາຓໍ ປສ຺ສິ. ເຖໂຣ ຫິ ອຕ຺ຕໂນປິ ນາມ ຄຸຓານໍ ອນ຺ຕໍ ວາ ປມາຓໍ ວາ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຠຄວໂຕ ຄຸຓານໍ ປມາຓໍ ກິໍ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ? ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ຫິ ປຎ຺ຎາ ມຫຕີ ຎາຓໍ ວິສທໍ, ໂສ ໂສ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ມຫນ຺ຕໂຕ ສທ຺ທຫຕິ, ອິຕິ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ຄຸຓານໍ ປມາຓໍ ວາ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ວາ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ມາທິສສ຺ສ ນາມ ສາວກປາຣມິຎາເຓ ຐິຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ປເຄວ ອິຕເຣສໍ. ອໂຫ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍເຠທາ ມຫານຸຠາວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓາ, ເກວລໍ ປເນເຕ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ເສວ ສພ຺ພໂສ ໂຄຈຣາ, ນາຎ຺ເຎສໍ. ກເຖຕຸໍ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິປິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນ ສກ຺ກາເຍວາ’’ຕິ ນິຏ຺ຐມຄມາສິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ, ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ, ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓);

ເອວໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວປີຕິໂສມນສ຺ໂສ ປຸນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອວຣູປານໍ ນາມ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ເຫຕຸຠູຕາ ພຸທ຺ຘກາຣກາ ຘມ຺ມາ ປາຣມິໂຍ ອໂຫ ມຫານຸຠາວາ. ກຕມາສຸ ນຸ ໂຂ ຊາຕີສຸ ປາຣມິຕາ ປຣິປາຈິຕາ, ກຖໍ ວາ ປຣິປາກໍ ຄຕາ, ຫນ຺ທາຫໍ ອິມມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອວມ຺ປິ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປາກຏຕຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ອປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕມາສຸ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຊາຕີສຸ ອິເມ ພຸທ຺ຘກາຣກາ ຘມ຺ມາ ປຣິປາຈິຕາ, ກຖໍ ວາ ປຣິປາກໍ ຄຕາ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ຣຕນຈງ຺ກເມ ຕິສນ຺ຘິປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພເຕ ພາລສູຣິໂຍ ວິຍ ວິໂຣຈມາໂນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ມຍ຺ຫໍ ພຸທ຺ຘກາຣກາ ຘມ຺ມາ ສມາທານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ວີຣິຍູປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ຈ ສພ຺ເພສຸ ກປ຺ເປສຸ ຠວໂຕ ຠວໍ ຊາຕິໂຕ ຊາຕິໍ ປຣິປຈ຺ຈນ຺ຕາເຍວ ອເຫສຸໍ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຠທ຺ທກປ຺ເປ ອິມາສຸ ຊາຕີສຸ ເຕ ປຣິປກ຺ກາ ຊາຕາ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກປ຺ເປ ຈ ສຕສຫສ຺ເສ’’ຕິອາທິນາ ຈຣິຍາປິຏກໍ ພຸທ຺ຘາປທານິຍນ຺ຕິ ທຸຕິຍາຠິຘານໍ ຘມ຺ມປຣິຍາຍໍ ອຠາສິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຣຕນຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ເທວາຕິເທໂວ ເທວພ຺ຣຫ຺ມາທີຫິ ປູຊິຍມາໂນ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາເມ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວີສຕິສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວຸໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠຄວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ເຕນ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ຈຣິຍາປິຏກໍ ເທເສສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ທູເຣນິທານອວິທູເຣນິທານານິ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈຣິຍາປິຏກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກນິທານໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທູເຣນິທານໍ ປນ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍວິຠາວນາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ.

໑. ອິທານິ ‘‘ກປ຺ເປ ຈ ສຕສຫສ຺ເສ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ຈຣິຍາປິຏກປາຬິຍາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ວິຕກ຺ກວິຘານປຏິຠາຄປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາລປຣມາຍຸສມຓໂວຫາຣສມນ຺ຕຠາວາຠິສທ຺ທຫນ- ເຉທນວິນິໂຍຄວິນຍກິຣິຍາເລສນ຺ຕຣກປ຺ປຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປມຫາກປ຺ປາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ໂປ ອພ຺ຍາປາທສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໓໗) ວິຕກ຺ເກ ອາຄໂຕ. ‘‘ຈີວເຣ ວິກປ຺ປໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໖໔໒) ວິຘາເນ, ອຘິກວິຘານໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ ວຕ ກິຣ, ໂຠ, ສາວເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ ນ ຊານິມ຺ຫາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໖໐) ປຏິຠາເຄ. ສຕ຺ຖຸສທິເສນາຕິ ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິຘາຍສ຺ມາ, ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໑໐໙໘) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ກາເລ. ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ, ອານນ຺ທ, ຕຖາຄໂຕ ກປ຺ປໍ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໗໘; ອຸທາ. ໕໑) ປຣມາຍຸມ຺ຫິ. ອາຍຸກປ຺ໂປ ຫິ ອິຘ ກປ຺ໂປຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ເປຫິ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໒໕໐) ສມຓໂວຫາເຣ. ‘‘ເກວລກປ຺ປໍ ເຊຕວນໍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑; ສຸ. ນິ. ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕ) ສມນ຺ຕຠາເວ. ‘‘ສທ຺ຘາ ສທ຺ທຫນາ ໂອກປ຺ປນາ ອຠິປ຺ປສາໂທ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໒) ອຠິສທ຺ທຫເນ, ສທ຺ຘາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອລງ຺ກໂຕ ກປ຺ປິຕເກສມສ຺ສູ’’ຕິອາທີສຸ (ວິ. ວ. ໑໐໙໔; ຊາ. ໒.໒໒.໑໓໖໘) ເຉທເນ. ‘‘ເອວເມວ ອິໂຕ ທິນ຺ນໍ, ເປຕານໍ ອຸປກປ຺ປຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໗.໗; ເປ. ວ. ໒໐) ວິນິໂຍເຄ. ‘‘ກປ຺ປກເຕນ ອກປ຺ປກຕໍ ສໍສິພ຺ພິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໓໗໑) ວິນຍກິຣິຍາຍໍ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ກປ຺ໂປ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມີ’’ຕິອາທີສຸ ເລເສ. ‘‘ອາປາຍິໂກ ເນຣຍິໂກ ກປ຺ປຏ຺ໂຐ ສງ຺ຆເຠທໂກ…ເປ… ກປ຺ປໍ ນິຣຍມ຺ຫິ ປຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໘; ຈູຬວ. ໓໕໔; ກຖາ. ໖໕໗, ໘໖໒) ຈ ອາທີສຸ ອນ຺ຕຣກປ຺ເປ.

‘‘ນ ກປ຺ປຍນ຺ຕິ ນ ປຸເຣກ຺ຂໂຣນ຺ຕິ, ຘມ຺ມາປິ ເຕສໍ ນ ປຏິຈ຺ຉິຕາເສ;

ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສີລວເຕນ ເນຍ຺ໂຍ, ປາຣງ຺ຄໂຕ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ຕາທີ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໘໐໙) ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີສຸ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ກປ຺ປາຕິ ອຸທ຺ທານໂຕ ທ຺ເວ ກປ຺ປາ ຕຓ຺ຫາກປ຺ໂປ ທິຏ຺ຐິກປ຺ໂປ’’ຕິ (ມຫານິ. ໒໘). ‘‘ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໔; ມ. ນິ. ໑.໖໘) ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ເປ. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໕໖) ມຫາກປ຺ເປ. ອິຘາປິ ມຫາກປ຺ເປເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໙; ໓.໒໗໕; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໑໒໘; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໕.ເອວມິຈ຺ຈາທິປາຐວຓ຺ຓນາ).

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທສິທ຺ຘິ – ກປ຺ປີຍຕີຕິ ກປ຺ໂປ, ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສານີຕິ ວາ ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສສຕານີຕິ ວາ ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານີຕິ ວາ ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານີຕິ ວາ ສໍວຈ຺ຉຣວເສນ ຄເຓຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ເກວລໍ ສາສປຣາສິອຸປມາທີຫິ ກປ຺ເປຕພ຺ໂພ ປຣິກປ຺ເປຕພ຺ພປຣິມາໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ກີວ ທີໂຆ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ກປ຺ໂປຕິ? ທີໂຆ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ກປ຺ໂປ, ໂສ ນ ສຸກໂຣ ສງ຺ຂາຕຸໍ ‘ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສານີ’ຕິ ວາ ‘ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສສຕານີ’ຕິ ວາ ‘ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານີ’ຕິ ວາ ‘ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານີ’ຕິ ວາ. ສກ຺ກາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປມໍ ກາຕຸນ຺ຕິ? ‘ສກ຺ກາ, ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ຠຄວາ ອໂວຈ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂຸ, ໂຍຊນໍ ອາຍາເມນ ໂຍຊນໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ໂຍຊນໍ ອຸພ຺ເພເຘນ ມຫາສາສປຣາສິ. ຕໂຕ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ວສ຺ສສຫສ຺ສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ເອກເມກໍ ສາສປໍ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ, ຂິປ຺ປຕຣໍ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂຸ, ມຫາສາສປຣາສິ ອິມິນາ ອຸປກ຺ກເມນ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນ ຕ຺ເວວ ກປ຺ໂປ, ເອວໍ ທີໂຆ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ກປ຺ໂປ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໘).

ສ຺ວາຍໍ ມຫາກປ຺ໂປ ສໍວຏ຺ຏາທິວເສນ ຈຕຸອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປສງ຺ຄໂຫ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ສໍວຏ຺ໂຏ, ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ, ວິວຏ຺ໂຏ, ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໕໖).

ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ສໍວຏ຺ຏາ – ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ, ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ, ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສໍວຏ຺ຏສີມາ – ອາຠສ຺ສຣາ, ສຸຠກິຓ຺ຫາ, ເວຫປ຺ຜລາຕິ. ຍທາ ຫິ ກປ຺ໂປ ເຕເຊນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ອາຠສ຺ສຣໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ. ຍທາ ອາເປນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ສຸຠກິຓ຺ຫໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທເກນ ວິລີຍຕິ. ຍທາ ວາຍຸນາ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ເວຫປ຺ຜລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວາເຕນ ວິທ຺ຘໍສຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ ວິນສ຺ສຕິ, ຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕສຸ ຕີສຸ ສໍວຏ຺ເຏສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມຆໂຕ ຍາວ ຊາລາຍ ວາ ອຸທກສ຺ສ ວາ ວາຕສ຺ສ ວາ ອຸປຈ຺ເຉໂທ ອິທໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ສໍວຏ຺ໂຏ ນາມ. ກປ຺ປວິນາສກຊາລາທິປຈ຺ເຉທໂຕ ຍາວ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິປູຣໂກ ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອິທໍ ທຸຕິຍໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ນາມ.

ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມຆໂຕ ຍາວ ຈນ຺ທິມສູຣິຍປາຕຸຠາໂວ, ອິທໍ ຕຕິຍໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ວິວຏ຺ໂຏ ນາມ. ຈນ຺ທິມສູຣິຍປາຕຸຠາວໂຕ ຍາວ ປຸນ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມໂຆ, ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ນາມ. ອິເມສຸ ຈຕຸສຏ຺ຐິອນ຺ຕຣກປ຺ປສງ຺ຄຫໍ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ເຕນ ສມານກາລປຣິຈ຺ເຉທາ ວິວຏ຺ຏາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ວີສຕິອນ຺ຕຣກປ຺ປສງ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ອິຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ເອໂກ ມຫາກປ຺ໂປ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ມຫາກປ຺ໂປ ສໍວຏ຺ຏາທິວເສນ ຈຕຸອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ.

ກປ຺ເປຕິ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວເສນ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ. ສຕສຫສ຺ເສຕິ ກປ຺ປສທ຺ທສມ຺ພນ຺ເຘນ ຈາຍໍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ, ອິຘາປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວເສເນວ ພຫຸວຈນໍ. ສມານາຘິກຣຓຎ຺ເຫຕໍ ປທທ຺ວຍໍ. ຈຕຸໂຣ ຈ ອສງ຺ຂິເຍຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກສ຺ສ ປນ ອສງ຺ຂິເຍຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກປ຺ປສ຺ສ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປກຣຓໂຕ ກປ຺ປານນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍເຕວ. ນ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຄຫຓໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ມຫາກປ຺ປານໍ ຈຕຸໂຣ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍ ສຕສຫສ຺ເສ ຈ ມຫາກປ຺ເປຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອສງ຺ຂິເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອສງ຺ຂິຍາ, ຄຓນໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອໂກ ຄຓນວິເສໂສ’’ຕິ ເອເກ. ເຕ ຫິ ເອກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາພລກ຺ຂປຣິໂຍສານານິ ເອກູນສຏ຺ຐິຏ຺ຐານານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທສມຫາພລກ຺ຂານິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ນາມ, ສຏ຺ຐິມຏ຺ຐານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ສງ຺ຂ຺ຍາຐານນ຺ຕຣໍ ນາມ ຄຓນວິເສໂສ, ຕສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຠາວາຠາວໂຕ ເອກໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຎ຺ຈາຕິ ວິຣຸທ຺ຘເມຕໍ. ນນຸ ຈ ອສງ຺ຂ຺ຍຠາເວນ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘຠາໂວ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຠາວສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຣາຍມາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຠາວນາ –

ອຕີເຕ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ຕຓ຺ຫງ຺ກໂຣ ເມຘງ຺ກໂຣ ສຣຓງ຺ກໂຣ ທີປງ຺ກໂຣຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອນຸກ຺ກເມນ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຕສຸ ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອມຣວຕີ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ສຸເມໂຘ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຏິວສຕິ ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈ, ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຊາຕິວາເທນ, ອຠິຣູໂປ ທສ຺ສນີໂຍ ປາສາທິໂກ ປຣມາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ໂສ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສິປ຺ປເມວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ທຫຣກາເລເຍວ ມາຕາປິຕໂຣ ກາລມກໍສຸ. ອຖສ຺ສ ຣາສິວຑ຺ຒໂກ ອມຈ຺ໂຈ ອາຍໂປຕ຺ຖກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາທິຠຣິເຕ ສາຣຄພ຺ເຠ ວິວຣິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເຕ, ກຸມາຣ, ມາຕຸສນ຺ຕກໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ເຕ ປິຕຸສນ຺ຕກໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ເຕ ອຍ຺ຍກປຍ຺ຍການ’’ນ຺ຕິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ຘນໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ຘນໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສຸເມຘປຓ຺ຑິໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມໍ ເອວໍ ພຫຸໍ ຘນໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ມາຕາປິຕາທໂຍ ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເອກກຫາປຓມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຄຕາ, ມຍາ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນກາຣຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາເຫເນວ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣຫິ ວິຫຣຕິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ທີປງ຺ກຣທສພໂລ ປຣມາຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຈຕູຫິ ຂີຓາສວສຕສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຣມ຺ມວຕີນຄຣໍ ນາມ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ ສຸທສ຺ສນມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສຕິ. ຣມ຺ມວຕີນຄຣວາສິໂນ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ອມ຺ຫາກໍ ນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສນມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຕ ປຸນທິວເສ ມຫາທານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນຄຣໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ໂສເຘນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ສຸເມຘຕາປໂສ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ເຐ ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ, ກສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ອິມໍ ມຄ຺ຄໍ ໂສເຘຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ? ເຕຫິ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ໂສເຘມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕີເຕສຸ ພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິໂສມນສ຺ໂສ ຕາວເທວ ອາກາສໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ໂອກາສໍ ເທຖ, ອຫມ຺ປິ ໂສເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕຫິ ທສ຺ສິຕໍ ໂອກາສໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອຫໍ ອິມໍ ອິທ຺ຘິຍາ ສຕ຺ຕຣຕນວິຈິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອລງ຺ກຣິຕຸໍ ປໂຫມິ, ອຊ຺ຊ ປນ ມຍາ ກາຍເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກາຍາຣຫໍ ປຸຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕິຓກຈວຣາທໂຍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປໍສຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂສເຘຕິ. ອນິຏ຺ຐິເຕເຍວ ປນ ຕສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ໂສຘເນ ທີປງ຺ກໂຣ ຠຄວາ ມຫານຸຠາວານໍ ຉຬຠິຎ຺ຎານໍ ຂີຓາສວານໍ ຈຕູຫິ ສຕສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ສຸເມຘປຓ຺ຑິໂຕ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ພຸທ຺ຘສາວກາ ຈ ມາ ຈິກ຺ຂລ຺ລໍ ອກ຺ກມນ຺ຕູ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາກຈີຣຎ຺ຈ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑຎ຺ຈ ຊຏາກລາປຎ຺ຈ ປສາເຣຕ຺ວາ ສຍຎ຺ຈ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ອວກຸຊ຺ໂຊ ນິປຊ຺ຊິ. ເອວຎ຺ຈ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ອິມສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຊ຺ເຊວ ກິເລເສ ຆາເຕສ຺ສາມິ. ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ເອກເກເນວ ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ນິຕ຺ຖຣເຓນ? ຍໍນູນາຫມ຺ປິ ເອວຣູໂປ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ສເທວກໍ ໂລກໍ ສໍສາຣມຫຓ຺ຓວໂຕ ຕາເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອິຕິ ໂສ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕມຫາຠິນີຫາຣວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຓິເຘສິ. ອຖ ຠຄວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສີສເກ ຐຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ສມິຊ຺ຌນຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ມຕ຺ຖເກ ໂຄຕໂມ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອິມໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ຕໂຕ ອປເຣປິ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຠຄວນ຺ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຍາວ ກສ຺ສປທສພລປຣິໂຍສານາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ອິຕິ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ຕສ຺ເສວ ຈຕຸວີສຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ກປ຺ເປ ທີປງ຺ກຣທສພໂລ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ມິໍ ອຎ຺ເຎປິ ຕໂຍ ພຸທ຺ຘາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາກຣຓໍ ນາໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ອິຘ ນ ຄຫິຕາ. ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕມ຺ຫາ ກປ຺ປາ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕຓ຺ຫງ຺ກໂຣ ເມຘງ຺ກໂຣ, ອໂຖປິ ສຣຓງ຺ກໂຣ;

ທີປງ຺ກໂຣ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ.

‘‘ມງ຺ຄໂລ ຈ ສຸມໂນ ຈ, ເຣວໂຕ ໂສຠິໂຕ ມຸນິ;

ອໂນມທສ຺ສີ ປທຸໂມ, ນາຣໂທ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ.

‘‘ສຸເມໂຘ ຈ ສຸຊາໂຕ ຈ, ປິຍທສ຺ສີ ມຫາຍໂສ;

ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ຘມ຺ມທສ຺ສີ, ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ໂລກນາຍໂກ.

‘‘ຕິສ຺ໂສ ຜຸສ຺ໂສ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ວິປສ຺ສີ ສິຂິ ເວສ຺ສຠູ;

ກກຸສນ຺ໂຘ ໂກຓາຄມໂນ, ກສ຺ສໂປ ຈາປິ ນາຍໂກ.

‘‘ເອເຕ ອເຫສຸໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ວີຕຣາຄາ ສມາຫິຕາ;

ສຕຣໍສີວ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ມຫາຕມວິໂນທນາ;

ຊລິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາວ, ນິພ຺ພຸຕາ ເຕ ສສາວກາ’’ຕິ. (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ທູເຣນິທານກຖາ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ທູເຣນິທານກຖາ);

ຕຕ຺ຖ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ຈ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎທສພລສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ມຫາກປ຺ປານໍ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ ອໂຫສິ, ຕຖາ ຠຄວໂຕ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ມງ຺ຄລສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ, ຕຖາ ຠຄວໂຕ ໂສຠິຕສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ອໂນມທສ຺ສິສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ, ຕຖາ ຠຄວໂຕ ນາຣທສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ພຸທ຺ຘວໍເສ (ພຸ. ວໍ. ໒໘.໓, ໔, ໖, ໙) –

‘‘ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ເອເຕສໍ ອນ຺ຕຣາ ກປ຺ປາ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍາ.

‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ອປເຣນ, ມງ຺ຄໂລ ນາມ ນາຍໂກ;

ເຕສມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາ ກປ຺ປາ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍາ.

‘‘ໂສຠິຕສ຺ສ ອປເຣນ, ອໂນມທສ຺ສີ ມຫາຍໂສ;

ເຕສມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາ ກປ຺ປາ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍາ.

‘‘ນາຣທສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ເຕສມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາ ກປ຺ປາ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍາ’’ຕິ.

ເອວໍ ຄຓນາຕີຕຕາຍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍຕ຺ເຕປິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ມຫາກປ຺ປານໍ ຄຓນາຕິກ຺ກເມນ ‘‘ຈຕຸໂຣ ຈ ອສງ຺ຂິເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສງ຺ຂ຺ຍາວິເສເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ປທຸມຸຕ຺ຕຣທສພລສ຺ສ ຈ ສຸເມຘທສພລສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ຕິໍສກປ຺ປສຫສ຺ສານິ, ສຸຊາຕທສພລສ຺ສ ຈ ປິຍທສ຺ສີທສພລສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ນວສຫສ຺ສາຘິການໍ ກປ຺ປານໍ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານິ ທ຺ວາສີຕຸຕ຺ຕຣານິ ອຏ຺ຐ ຈ ສຕານິ, ຘມ຺ມທສ຺ສີທສພລສ຺ສ ຈ ສິທ຺ຘຕ຺ຖທສພລສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ວີສຕິ ກປ຺ປາ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖທສພລສ຺ສ ຈ ຕິສ຺ສທສພລສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ເອໂກ ກປ຺ໂປ, ຠຄວໂຕ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຈ ຠຄວໂຕ ສິຂິສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສຏ຺ຐິ ກປ຺ປາ, ຠຄວໂຕ ຈ ເວສ຺ສຠຸສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຈ ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ຕິໍສ ກປ຺ປາ, ອິຕິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣທສພລສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນກປ຺ປໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ ເຕສໍ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນກປ຺ເປຫິ ອິມິນາ ຈ ຠທ຺ທກປ຺ເປນ ສທ຺ຘິໍ ສຕສຫສ຺ສມຫາກປ຺ປາ. ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກປ຺ເປ ຈ ສຕສຫສ຺ເສ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ວິຕ຺ຖາຣິຍມາເນ ສພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘວໍສປາຬິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠີຣຸກສ຺ສ ມຫາຊນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ຕາ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ພຸທ຺ຘວໍສໂຕ (ພຸ. ວໍ. ໑.໑ ອາທໂຍ) ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂຍປິ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ກຖາມຄ຺ໂຄ, ໂສປິ ອຏ຺ຐສາລິນິຍາ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ສຸເມຘກຖາ) ຘມ຺ມສງ຺ຄຫວຓ຺ຓນາຍ ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ທູເຣນິທານກຖາ) ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣສທ຺ໂທ –

‘‘ນທີຕີເຣສຸ ສຓ຺ຐາເນ, ສຠາສຸ ຣຖິຍາສຸ ຈ;

ຊນາ ສງ຺ຄມ຺ມ ມນ຺ເຕນ຺ຕິ, ມຎ຺ຈ ຕຎ຺ຈ ກິມນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໒໘) –

ອາທີສຸ ກາຣເຓ ອາຄໂຕ. ‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ຎຕຣາ ອິຕ຺ຖີ ວິຊ຺ຊນ຺ຕຣິກາຍ ຠາຊນໍ ໂຘວນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໙) ຂເຓ, ວິຊ຺ຊຸນິຈ຺ຉຣຓກ຺ຂເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐) ຈິຕ຺ເຕ. ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ ຄຍໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ມຫາວ. ໑໑) ວິວເຣ. ‘‘ນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຠຓມານສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖາ ໂອປາເຕຕພ຺ພາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໖໖) ເວມຊ຺ເຌ. ອິຘາປິ ເວມຊ຺ເຌເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໓໖), ຕສ຺ມາ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ເວມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມິໍ ມຫາກປ຺ເປ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ສຸເມຘປຓ຺ຑິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ –

‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຫຕຸ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ;

ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຘິກາໂຣ ຈ ຉນ຺ທຕາ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ມຫາຠິນີຫາຣໍ ອກາສິ, ສມຕ຺ຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປວິຈິນິ ສມາທິຍິ, ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘກາຣເກ ຘມ຺ເມ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ອາຣຠິ, ຍມ຺ຫິ ເຈຕສ຺ມິໍ ຠທ຺ທກປ຺ເປ ສພ຺ພໂສ ປູຣິຕປາຣມີ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ. ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫາກປ຺ປານໍ ອນ຺ຕເຣ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທ ກາລວິເສເສຕິ. ກຖໍ ປເນຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ກປ຺ເປ ຈ ສຕສຫສ຺ເສ, ຈຕຸໂຣ ຈ ອສງ຺ຂິເຍ’’ຕິ ອິທຎ຺ຫິ ມຫາກປ຺ປານໍ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຈ ສງ຺ຂ຺ຍາທສ຺ສນໍ. ສາ ໂຂ ປນາຍໍ ສງ຺ຂ຺ຍາ ສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍສ຺ສ ອາທິປຣິໂຍສານຄ຺ຄຫຓໍ ວິນາ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ໂພຘິສມ຺ຠາຣານມາຣມ຺ໂຠ ຍຕ຺ຖ ຈ ເຕ ປຣິໂຍສິຕາ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອວຘິຠາເວນ ‘‘ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອວຘິ ຈ ປນາຍໍ ອຠິວິຘິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ມຣິຍາທາວເສນ, ອາຣມ຺ໂຠສານກປ຺ປານໍ ເອກເທເສນ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ນິປ຺ປເທເສນ ເຕສໍ ອປຣິຍາທານໂຕ ອຠິວິຘິ ຈ ອິຘ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ນ ອິທເມວໍ ຕເທກເທເສປິ ຕພ຺ໂພຫາຣໂຕ. ໂຍ ຫິ ຕເທກເທສຠູໂຕ ກປ຺ໂປ, ໂສ ນິປ຺ປເທສໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ໂນຕິ.

ຍໍ ຈຣິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ໂພຘິປາຈນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຣິຕນ຺ຕິ ຈຣິຍາ, ສມຕ຺ຕິໍສປາຣມິສງ຺ຄຫາ ທານສີລາທິປຏິປຕ຺ຕິ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາພຸທ຺ຘຕ຺ຖຈຣິຍານໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຍາ ຈິມາ ອຏ຺ຐ ຈຣິຍາ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຓິຘິສມ຺ປນ຺ນານໍ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອິຣິຍາປຖຈຣິຍາ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕເນສຸ ອາຍຕນຈຣິຍາ, ອປ຺ປມາທວິຫາຣີນໍ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຕິຈຣິຍາ, ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ຕານໍ ຈຕູສຸ ຌາເນສຸ ສມາຘິຈຣິຍາ, ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນານໍ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ຎາຓຈຣິຍາ, ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນານໍ ຈຕູສຸ ອຣິຍມຄ຺ເຄສຸ ມຄ຺ຄຈຣິຍາ, ອຘິຄຕຜລານໍ ຈຕູສຸ ສາມຎ຺ຎຜເລສຸ ປຕ຺ຕິຈຣິຍາ, ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປເທສໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວການຎ຺ຈ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ, ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ນິປ຺ປເທສໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ນິທ຺ເທເສ (ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໑; ປຏິ. ມ. ໑.໑໙໗) ‘‘ຈຣິຍາຕິ ອຏ຺ຐ ຈຣິຍາໂຍ ອິຣິຍາປຖຈຣິຍາ ອາຍຕນຈຣິຍາ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ‘‘ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ສທ຺ຘາຍ ຈຣຕິ, ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວີຣິເຍນ ຈຣຕິ, ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ສຕິຍາ ຈຣຕິ, ອວິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ສມາຘິນາ ຈຣຕິ, ປຊານນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ຈຣຕິ, ວິຊານນ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎາເຓນ ຈຣຕິ, ເອວມ຺ປິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອາຍຕນ຺ຕີຕິ ອາຍຕນຈຣິຍາຍ ຈຣຕິ, ເອວມ຺ປິ ປຏິປນ຺ໂນ ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິເສສຈຣິຍາຍ ຈຣຕີ’’ຕິ ຍາ ອິມາ ອປຣາປິ ອຏ຺ຐ ຈຣິຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາສໍ ສພ຺ພາສໍ ປາຣມິຕາສ຺ເວວ ສໂມໂຣໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຣິຕນ຺ຕິ ຈຣິຍາ, ສມຕ຺ຕິໍສປາຣມິສງ຺ຄຫາ ທານສີລາທິປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເຫຕຸຈຣິຍາຍ ເອວ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄຈຣິຍາປຕ຺ຕິຈຣິຍານໍ ອິຘ ອນວໂຣໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພໍ ຕໍ ໂພຘິປາຈນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ສພ຺ພສພ຺ພໍ ອາຍຕນສພ຺ພໍ ສກ຺ກາຍສພ຺ພໍ ປເທສສພ຺ພນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕) ສພ຺ພສພ຺ພສ຺ມິໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ ຕໍ ສຸຓາຖ, ກິຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ຈກ຺ຂຸຎ຺ເຈວ ຣູປາ ຈ…ເປ… ມໂນ ເຈວ ຘມ຺ມາ ຈາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓) ເອຕ຺ຖ ອາຍຕນສພ຺ພສ຺ມິໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ ສພ຺ພໂຕ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໖) ສກ຺ກາຍສພ຺ພສ຺ມິໍ. ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ໂວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຸຠາສິຕໍ ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໕) ປເທສສພ຺ພສ຺ມິໍ. ອິຘາປິ ປເທສສພ຺ພສ຺ມິໍ ເອວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂພຘິສມ຺ຠາຣຠູຕສ຺ສ ຈຣິຕສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ໂພຘີຕິ ຣຸກ຺ໂຂປິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄປິ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ. ‘‘ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໑) ຈ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ ຄຍໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ມຫາວ. ໑໑) ຈ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ພຸຊ຺ຌຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ. ‘‘ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໑) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ພຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ໂພຘິ. ‘‘ປຕ຺ວານ ໂພຘິໍ ອມຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ພຸຊ຺ຌຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕຕິ ນິພ຺ພານໍ ໂພຘິ. ‘‘ປປ຺ໂປຕິ ໂພຘິໍ ວຣຠູຣິເມຘໂສ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໗) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ໂພຘິ. ອິຘາປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານິ ວາ ອິຘ ໂພຘີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑), ມຫາໂພຘິຍາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ. ອາສວກ຺ຂຍຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ‘‘ມຫາໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລປຣິຈ຺ເຉເທ ຍໍ ມມ ທານາສີລາທິປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ຈຣິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອນວເສສໍ ມຫາໂພຘິຍາ ປາຈນໍ ສາຘກໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກນ຺ຕິ. ເອເຕນ ໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ນິຣນ຺ຕຣຠາວນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ສພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລປຣິຈ຺ເຉເທ ຍໍ ຈຣິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສກລເມວ ອນວເສສໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຠູຕເມວ. ເອເຕນ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣຠາວນໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຕສ຺ໂສ ຫິ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ຠາວນາ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣຠາວນາ ນິຣນ຺ຕຣຠາວນາ ຈິຣກາລຠາວນາ ສກ຺ກຈ຺ຈຠາວນາ ຈາຕິ. ຕາສຸ ‘‘ກປ຺ເປ ຈ ສຕສຫສ຺ເສ, ຈຕຸໂຣ ຈ ອສງ຺ຂິເຍ’’ຕິ ອິມິນາ ຈິຣກາລຠາວນາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂຍ ເຈຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍໂຄ, ເຕນ ປຐເມ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ສພ຺ພຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ນິຣນ຺ຕຣຠາວນາ, ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ສພ຺ພໍ ຈຣິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣຠາວນາ, ໂພຘິປາຈນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສກ຺ກຈ຺ຈຠາວນາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຍຖາ ຕໍ ຈຣິຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປາເຈຕິ ເອວໍຠູຕຠາວທີປນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ‘‘ໂພຘິປາຈນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ໂພຘິຈຣິຍາຍ ນິຣນ຺ຕຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ? ຍທິ ຈິຕ຺ຕນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓຈິຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອຖ ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ເອວມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ຫິ ສພ຺ພານິ ເຕສໍ ກິຣິຍມຍຈິຕ຺ຕານິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓວເສເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ປໂຍຄນິຣນ຺ຕຣຕາປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຊາຕິນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ປນ ນິຣນ຺ຕຣຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ສຎ຺ຫິ ຊາຕິຍໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕນ ມຫາປຓິຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຈຣິມຕ຺ຕຠາວາ ນ ສາ ນາມ ຊາຕິ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຍາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຕາ ນ ສິຍາ ອນ຺ຕມໂສ ທານປາຣມິມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ. ອຍຎ຺ຫິ ນິຍຕິປຕ຺ຖິຕານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມຕາ. ຍາວ ຈ ເຕ ກມ຺ມາທີສຸ ວສີຠາວໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕາວ ສປ຺ປເທສມ຺ປິ ສມ຺ຠາເຣສຸ ປໂຍຄມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ສພ຺ພໂສ ກມ຺ມາທີສຸ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິປ຺ປເທສໂຕ ເອວ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ສມີຫນໍ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາ ປນ ສພ຺ພກາລໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເຍນ ເຍນ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ສມິຊ຺ຌນໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ເອວເມຕາຍ ຄາຖາຍ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣຠາວນາ ຈິຣກາລຠາວນາ ນິຣນ຺ຕຣຠາວນາ ສກ຺ກຈ຺ຈຠາວນາ ຈາຕິ ຈຕສ຺ໂສປິ ຠາວນາ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຣ ຍສ຺ມາ ໂພຘິສຕ຺ຕຈຣິຕໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ໂພຘິຈຣິຍາ ອຄ຺ຄຍານໍ ປາຣມິໂຍຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ປຣໂຕ ວິຠາເຄນ ວກ຺ຂມານານໍ ທານປາຣມິອາທີນໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອວິເສສວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໂພຘິສມ຺ຠາເຣສຸ ໂກສລ຺ລຊນນຕ຺ຖໍ ປາຣມິໂຍ ອິຘ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພາ. ຕາ ປຣໂຕ ປກິຓ຺ຓກກຖາຍໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ສໍວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

໒. ອິຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ຈຣິຕໍ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ມຫາໂພຘິຍາ ປຣິປາຈນເມວາຕິ ອວິເສສໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ປຣມຸກ຺ກໍສຄມເນນ ອຕິສຍໂຕ ໂພຘິປຣິປາຈນຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິມສ຺ມິໍ ຠທ຺ທກປ຺ເປ ກຕິປຍາ ປຸພ຺ພຈຣິຍາ ວິຠາຄໂຕ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອຕີຕກປ຺ເປ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອຕີຕກປ຺ເປຕິ ອິໂຕ ປຸຣິເມ ປຸຣິມຕເຣ ວາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທ ມຫາກປ຺ເປ, ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິເກສຸ ຈຕູສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຣິຕນ຺ຕິ ຈິຓ຺ຓໍ ທານາທິປຏິປຕ຺ຕິໍ. ຐປຍິຕ຺ວາຕິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ອວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວາຠເວຕິ ຠເວ ຈ ອຠເວ ຈ, ‘‘ອິຕິຠວາຠວກຖ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗) ເອຕ຺ຖ ຫິ ວຸທ຺ຘິຫານິໂຍ ຠວາຠວາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອິຕິຠວາຠວຕຎ຺ຈ ວີຕິວຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ອຸທາ. ໒໐) ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິວຸທ຺ຘິຫານິສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທປຸຎ຺ຎປາປານິຠວາຠວາຕິ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ‘‘ອິຕິຠວາຠວເຫຕຸ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໙; ອິຕິວຸ. ໑໐໕) ເອຕ຺ຖ ປນ ປຓີຕປຓີຕຕຣານິ ສປ຺ປິນວນີຕາທິເຠສຊ຺ຊານິ ຠວາຠວາຕິ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວສຸ ປຓີຕຕຣາ ປຓີຕຕມາ ຠວາຠວາຕິປິ ວທນ຺ຕິ ເອວ, ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຂຸທ຺ທເກ ເຈວ ມຫນ຺ເຕ ຈ ຠວສ຺ມິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມມ຺ຫິ ກປ຺ເປຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຠທ຺ທກປ຺ເປ. ປວກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ກຖຍິສ຺ສໍ. ສຸໂຓຫີຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ສວເນ ນິໂຍເຊຕິ. ເມຕິ ມມ ສນ຺ຕິເກ, ມມ ຠາສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິທານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ອກິຕ຺ຕິວຄ຺ໂຄ

໑. ອກິຕ຺ຕິຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໓. ເອວໍ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ຈ ປຣິສາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພຈຣິຍາຍ ສວເນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ ຠວນ຺ຕຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍທາ ອຫໍ ພ຺ຣຫາຣຎ຺ເຎ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍທາຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ. ພ຺ຣຫາຣຎ຺ເຎຕິ ມຫາອຣຎ຺ເຎ, ອຣຎ຺ຎານິຍໍ, ມຫນ຺ເຕ ວເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຎ຺ເຎຕິ ຊນວິວິຕ຺ເຕ. ວິປິນການເນຕິ ວິປິນຠູເຕ ການເນ, ປທທ຺ວເຍນາປິ ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫນຠາວເມວ ທີເປຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ກາຣທີປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາຕິ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ. ວິຫຣາມີຕິ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍອາເນຎ຺ຊວິຫາເຣຫິ ສມຸປ຺ປາທິຕສຸຂວິເສເສນ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ສຣີຣທຸກ຺ຂໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣາມິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕມິ. ອກິຕ຺ຕິ ນາມ ຕາປໂສຕິ ເອວໍນາມໂກ ຕາປໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຍທາ ອຫໍ ຕສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຖາ ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ອກິຕ຺ຕິຕາປສຠາວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ວທຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ –

ອຕີເຕ ກິຣ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຠທ຺ທກປ຺ເປ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ນາມ ຣາຊິນິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອສີຕິໂກຏິວິຠວສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລສ຺ສ ກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ‘‘ອກິຕ຺ຕີ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕສ຺ສ ປທສາ ຄມນກາເລ ຠຄິນີປິ ຊາຍິ. ‘‘ຍສວຕີ’’ຕິສ຺ສາ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພສິປ຺ປານິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ກາລມກໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ເປຕກິຈ຺ຈານິ ກາເຣຕ຺ວາ ກຕິປຍທິວສາຕິກ຺ກເມນ ຣຕນາວໂລກນໍ ອາຍຸຕ຺ຕກປຸຣິເສຫິ ກາຣຍມາໂນ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ມຕ຺ຕິກໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ເປຕ຺ຕິກໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ປິຕາມຫ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຘນເມວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ຘນສ຺ສ ສໍຫາຣກາ, ສພ຺ເພ ອິມໍ ຘນໍ ປຫາເຍວ ຄຕາ, ອຫໍ ປນ ນໍ ອາທາຍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣາຊານໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ຘເນນ ອຕ຺ຖິກາ ອກິຕ຺ຕິປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ.

ໂສ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຘເນ ອຂີຍມາເນ ‘‘ກິໍ ເມ ອິມາຍ ຘນກີຬາຍ, ອຕ຺ຖິກາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ນິເວສນທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິຠຣິເຕ ສາຣຄພ຺ເຠ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ທິນ຺ນໍເຍວ ຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ເຄຫໍ ປຫາຍ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏສ຺ສ ປຣິເທວນ຺ຕສ຺ສ ຠຄິນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ນທິໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕີຓິ ໂຍຊນານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຣມຓີເຍ ຠູມິຠາເຄ ປຓ຺ຓສາລໍ ກຣິຕ຺ວາ ວສຕິ. ເຍນ ປນ ທ຺ວາເຣນ ຕທາ ນິກ຺ຂມິ, ຕໍ ອກິຕ຺ຕິທ຺ວາຣໍ ນາມ ຊາຕໍ. ເຍນ ຕິຕ຺ເຖນ ນທິໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ, ຕໍ ອກິຕ຺ຕິຕິຕ຺ຖໍ ນາມ ຊາຕໍ. ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ຄາມນິຄມຣາຊຘານິວາສິໂນ ຕສ຺ສ ຄຸເຓຫິ ອາກຑ຺ຒິຍມານຫທຍາ ອນຸປພ຺ພຊິໍສຸ. ມຫາປຣິວາໂຣ ອໂຫສິ, ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ມຫາ, ປຣິວາໂຣປິ ມຫນ຺ໂຕ, ກາຍວິເວກມຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຘ ນ ລຠຕິ, ມຍາ ເອກາກິນາ ວິຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉຠາວໂຕ ວິເວກນິນ຺ນຕາຍ ຈ ກສ຺ສຈິ ອຊານາເປຕ຺ວາ ເອກໂກວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ທມິຬຣຏ຺ຐໍ ປຕ຺ວາ ກາວີຣປຏ຺ຏນສມີເປ ອຸຍ຺ຍາເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຌານາຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ຕຕ຺ຣາປິສ຺ສ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຣທີເປ ໂອຕຣິ. ຕທາ ກາຣທີໂປ ອຫິທີໂປ ນາມ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕໍ ກາຣຣຸກ຺ຂໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ປຓ຺ຓສາລໍ ມາເປຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຜລກາເລ ຜລານິ ຂາທນ຺ໂຕ ຜເລ ອສຕິ ປຕ຺ຕານິ ອຸທກສິຕ຺ຕານິ ຂາທນ຺ໂຕ ຌານສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາເມສິ.

ຕສ຺ສ ສີລເຕເຊນ ສກ຺ກສ຺ສ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ມໍ ອິມມ຺ຫາ ຐານາ ຈາເວຕຸກາໂມ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ຕາປໂສ ເອວໍ ທຸກ຺ກຣໍ ຕປໍ ຈຣຕິ, ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ປຕ຺ເຖຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎໍ, ວີມໍສິສ຺ສາມິ ນໍ. ອຍຎ຺ຫິ ສຸວິສຸທ຺ຘກາຍວຈີມໂນສມາຈາໂຣ ຊີວິເຕ ນິຣເປກ຺ໂຂ ອຸທກສິຕ຺ຕານິ ກາຣປຕ຺ຕານິ ຂາທຕິ, ສເຈ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສິຕ຺ຕານິ ກາຣປຕ຺ຕານິ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສຕິ, ໂນ ເຈ, ນ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຓ຺ເຓນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ກາຣປຕ຺ຕານິ ເສເທຕ຺ວາ ‘‘ສີຕລີຠູຕານິ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ປຸຣໂຕ ສກ຺ໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຣູເປນ ຠິກ຺ຂາຍ ອຕ຺ຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ, ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ຍາຈໂກ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມມ ມໂນຣຖໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປກ຺ກຠາຊເນເນວ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທານປາຣມິໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອເສເສຕ຺ວາວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂາຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປຸນ ປຣິເຍຏ຺ຐິໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕເນວ ປີຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມສິ.

ທຸຕິຍທິວເສ ປນ ກາຣປຕ຺ຕານິ ປຈິຕ຺ວາ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ອລຠິໍ, ອຊ຺ຊ ນຸ ໂຂ ກຖ’’ນ຺ຕິ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ນິສີທິ. ສກ຺ໂກປິ ຕເຖວ ອາຄມິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ປຸນປິ ຕເຖວ ທຕ຺ວາ ວີຕິນາເມສິ. ຕຕິຍທິວເສ ຈ ຕເຖວ ທຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ລາຠາ, ພຫຸໍ ວຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວາມິ, ສຈາຫໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ລເຠຍ຺ຍໍ, ເອວເມວ ມາສມ຺ປິ ທ຺ເວມາສມ຺ປິ ທານໍ ທເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕີສຸປິ ທິວເສສຸ ‘‘ເຕນ ທາເນນ ນ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກໍ ນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນ ສກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນ ພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນ ສາວກໂພຘິໍ ນ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ປຕ຺ເຖມິ, ອປິ ຈ ອິທໍ ເມ ທານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຍຖາຘິກາຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໔.

‘‘ຕທາ ມໍ ຕປເຕເຊນ, ສນ຺ຕຕ຺ໂຕ ຕິທິວາຠິຠູ;

ຘາເຣນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຓ຺ຓໍ, ຠິກ຺ຂາຍ ມໍ ອຸປາຄມິ.

໕.

‘‘ປວນາ ອາຠຕໍ ປຓ຺ຓໍ, ອເຕລຎ຺ຈ ອໂລຓິກໍ;

ມມ ທ຺ວາເຣ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ, ສກຏາເຫນ ອາກິຣິໍ.

໖.

‘‘ຕສ຺ສ ທຕ຺ວານຫໍ ປຓ຺ຓໍ, ນິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວານ ຠາຊນໍ;

ປຸເນສນໍ ຊຫິຕ຺ວານ, ປາວິສິໍ ປຓ຺ຓສາລກໍ.

໗.

‘‘ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ, ອຸປຄຎ຺ຉິ ມມນ຺ຕິກໍ;

ອກມ຺ປິໂຕ ອໂນລຄ຺ໂຄ, ເອວເມວມທາສຫໍ.

໘.

‘‘ນ ເມ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຕ຺ຖິ, ສຣີຣສ຺ມິໍ ວິວຓ຺ຓິຍໍ;

ປີຕິສຸເຂນ ຣຕິຍາ, ວີຕິນາເມມິ ຕໍ ທິວໍ.

໙.

‘‘ຍທິ ມາສມ຺ປິ ທ຺ເວມາສໍ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ວຣໍ ລເຠ;

ອກມ຺ປິໂຕ ອໂນລີໂນ, ທເທຍ຺ຍໍ ທານມຸຕ຺ຕມໍ.

໑໐.

‘‘ນ ຕສ຺ສ ທານໍ ທທມາໂນ, ຍສໍ ລາຠຎ຺ຈ ປຕ຺ຖຍິໍ;

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຖຍາໂນ, ຕານິ ກມ຺ມານິ ອາຈຣິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕທາຕິ ຍທາ ອຫໍ ອກິຕ຺ຕິນາມໂກ ຕາປໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ທີເປ ກາຣາຣຎ຺ເຎ ວິຫຣາມິ, ຕທາ. ມນ຺ຕິ ມມ. ຕປເຕເຊນາຕິ ສີລປາຣມິຕານຸຠາເວນ. ສີລຎ຺ຫິ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ຕປນໂຕ ‘‘ຕໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເນກ຺ຂມ຺ມວີຣິຍປາຣມິຕານຸຠາເວນ ວາ. ຕາປິ ຫິ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ ໂກສຊ຺ຊສ຺ສ ຈ ຕປນໂຕ ‘‘ຕໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ຈ ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວຕິ. ຂນ຺ຕິສໍວຣສ຺ສ ຈາປິ ປຣມຸກ຺ກໍສຄມນໂຕ ‘‘ຂນ຺ຕິປາຣມິຕານຸຠາເວນາ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏເຕວ. ‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຕຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓານຸຠາວຊນິເຕນ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ເຘນ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນສ຺ສ ອຸຓ຺ຫາກາເຣນ ສນ຺ຕາປິໂຕ. ຕິທິວາຠິຠູຕິ ເທວໂລກາຘິປຕິ, ສກ຺ໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ຓສາລາຍ ສມີເປ ຄຫິຕມ຺ປິ ກາຣປຓ຺ຓໍ ປຓ຺ຓສາລາຍ ອຣຎ຺ຎມຊ຺ຌຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ປວນາ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອເຕລຎ຺ຈ ອໂລຓິກນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຬາຣຠາເວປິ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທານຘມ຺ມສ຺ສ ມຫາຊຸຕິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມມ ທ຺ວາເຣຕິ ມຍ຺ຫໍ ປຓ຺ຓສາລາຍ ທ຺ວາເຣ. ສກຏາເຫນ ອາກິຣິນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ກິຎ຺ຈິປິ ອເສເສຕ຺ວາ ທິນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປຸເນສນໍ ຊຫິຕ຺ວານາຕິ ‘‘ເອກທິວສໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຆາເສສນໍ ນ ສລ຺ເລຂ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທານປີຕິຍາ ຕິຕ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ປຸນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິໍ ອກຕ຺ວາ.

ອກມ຺ປິໂຕຕິ ສຸທູຣວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ມຈ຺ຉຣິເຍນ ອຈລິໂຕ ທານຊ຺ຌາສຍໂຕ ຈລນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອກາຣິໂຕ. ອໂນລຄ຺ໂຄຕິ ໂລຠວເສນ ອີສກມ຺ປິ ອລຄ຺ໂຄ. ຕຕິຍມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ທຸຕິຍມ຺ປີຕິ ອິມໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ເອວເມວມທາສຫນ຺ຕິ ຍຖາ ປຐມໍ, ເອວເມວໍ ທຸຕິຍມ຺ປິ, ຕຕິຍມ຺ປິ ອທາສິໍ ອຫໍ.

ນ ເມ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ທານປຈ຺ຈຍາ ຕີສຸ ທິວເສສຸ ຉິນ຺ນາຫາຣຕາຍ ສຣີຣສ຺ມິໍ ເຍນ ເວວຓ຺ຓິເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕມ຺ປິ ເມ ສຣີຣສ຺ມິໍ ວິວຓ຺ຓິຍໍ ທານປຈ຺ຈຍາເຍວ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ທານວິສເຍນ ປີຕິສຸເຂນ ທານວິສຍາຍ ເອວ ຈ ຣຕິຍາ. ວີຕິນາເມມິ ຕໍ ທິວນ຺ຕິ ຕໍ ສກລໍ ຕິມຕ຺ຕທິວສໍ ວີຕິນາເມມິ, ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕີຓິ ເອວ ທິວສານິ, ອຖ ໂຂ ມາສທ຺ວິມາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ກາລໍ, ເອວເມວ ທາຕຸໍ ປໂຫມີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທິ ມາສມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂນລີໂນຕິ ອລີນຈິຕ຺ໂຕ, ທາເນ ອສງ຺ກຸຈິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຣູເປນ ອາຄຕສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ. ຍສນ຺ຕິ ກິຕ຺ຕິໍ, ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ. ລາຠຎ຺ຈາຕິ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິອາທິຠາເວນ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ລາຠໍ ວາ ນ ປຕ຺ຖຍິໍ. ອຖ ໂຂ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ຖຍາໂນ ອາກງ຺ຂມາໂນ ຕານິ ຕີສຸ ທິວເສສຸ ອເນກວາຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ທານມຍານິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານິ ທານສ຺ສ ວາ ປຣິວາຣຠູຕານິ ກາຍສຸຈຣິຕາທີນິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານິ ອາຈຣິໍ ອກາສິນ຺ຕິ.

ອິຕິ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຕ຺ຕໂນ ສຸທຸກ຺ກຣໍ ປຸຎ຺ຎຈຣິຕມຕ຺ຕເມວ ອິຘ ມຫາເຖຣສ຺ສ ປກາເສສິ. ຊາຕກເທສນາຍໍ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖທິວເສ ສກ຺ກສ຺ສ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍຊານນໍ ວເຣນ ອຸປນິມນ຺ຕນາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຣສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສີເສນ ຘມ຺ມເທສນາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ປຸນ ສກ຺ກສ຺ສ ອນາຄມນສ຺ສ ຈ ອາກງ຺ຂມານຕາ ຈ ປກາສິຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອກິຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວານ ສມ຺ມນ຺ຕໍ, ສກ຺ໂກ ຠູຕປຕີ ພ຺ຣວິ;

ກິໍ ປຕ຺ຖຍໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ເມ, ເອໂກ ສມ຺ມສິ ຆມ຺ມນິ.

‘‘ທຸກ຺ໂຂ ປຸນພ຺ຠໂວ ສກ຺ກ, ສຣີຣສ຺ສ ຈ ເຠທນໍ;

ສມ຺ໂມຫມຣຓໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາມິ, ວາສວ.

‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ເຕ ສຸລປິເຕ, ປຕິຣູເປ ສຸຠາສິເຕ;

ວຣໍ ກສ຺ສປ ເຕ ທມ຺ມິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມນສິຈ຺ຉສິ.

‘‘ວຣຎ຺ເຈ ເມ ອໂທ ສກ຺ກ, ສພ຺ພຠູຕານມິສ຺ສຣ;

ເຍນ ປຸຕ຺ເຕ ຈ ທາເຣ ຈ, ຘນຘຎ຺ຎໍ ປິຍານິ ຈ;

ລທ຺ຘາ ນຣາ ນ ຕປ຺ປນ຺ຕິ, ໂສ ໂລໂຠ ນ ມຍີ ວເສ.

ເອຕສ຺ມິໍ ເຕ ສຸລປິເຕ…ເປ… ມນສິຈ຺ຉສິ.

‘‘ວຣຎ຺ເຈ ເມ ອໂທ ສກ຺ກ, ສພ຺ພຠູຕານມິສ຺ສຣ;

ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຫິຣຎ຺ຎຎ຺ຈ, ຄວາສ຺ສໍ ທາສໂປຣິສໍ;

ເຍນ ຊາເຕນ ຊີຍນ຺ຕິ, ໂສ ໂທໂສ ນ ມຍີ ວເສ.

‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ເຕ ສຸລປິເຕ…ເປ… ມນສິຈ຺ຉສິ.

‘‘ວຣຎ຺ເຈ ເມ ອໂທ ສກ຺ກ, ສພ຺ພຠູຕານມິສ຺ສຣ;

ພາລໍ ນ ປສ຺ເສ ນ ສຸເຓ, ນ ຈ ພາເລນ ສໍວເສ;

ພາເລນລ຺ລາປສລ຺ລາປໍ, ນ ກເຣ ນ ຈ ໂຣຈເຍ.

‘‘ກິໍ ນຸ ເຕ ອກຣໍ ພາໂລ, ວທ ກສ຺ສປ ກາຣຓໍ;

ເກນ ກສ຺ສປ ພາລສ຺ສ, ທສ຺ສນໍ ນາຠິກງ຺ຂສິ.

‘‘ອນຍໍ ນຍຕິ ທຸມ຺ເມໂຘ, ອຘຸຣາຍໍ ນິຍຸຎ຺ຊຕິ;

ທຸນ຺ນໂຍ ເສຍ຺ຍໂສ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕ ປກຸປ຺ປຕິ;

ວິນຍໍ ໂສ ນ ຊານາຕິ, ສາຘຸ ຕສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ.

‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ເຕ ສຸລປິເຕ…ເປ… ມນສິຈ຺ຉສິ.

‘‘ວຣຎ຺ເຈ ເມ ອໂທ ສກ຺ກ, ສພ຺ພຠູຕານມິສ຺ສຣ;

ຘີຣໍ ປສ຺ເສ ສຸເຓ ຘີຣໍ, ຘີເຣນ ສຫ ສໍວເສ;

ຘີເຣນລ຺ລາປສລ຺ລາປໍ, ຕໍ ກເຣ ຕຎ຺ຈ ໂຣຈເຍ.

‘‘ກິໍ ນຸ ເຕ ອກຣໍ ຘີໂຣ, ວທ ກສ຺ສປ ກາຣຓໍ;

ເກນ ກສ຺ສປ ຘີຣສ຺ສ, ທສ຺ສນໍ ອຠິກງ຺ຂສິ.

‘‘ນຍໍ ນຍຕິ ເມຘາວີ, ອຘຸຣາຍໍ ນ ຍຸຎ຺ຊຕິ;

ສຸນໂຍ ເສຍ຺ຍໂສ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ກຸປ຺ປຕິ;

ວິນຍໍ ໂສ ປຊານາຕິ, ສາຘຸ ເຕນ ສມາຄໂມ.

‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ເຕ ສຸລປິເຕ…ເປ… ມນສິຈ຺ຉສິ.

‘‘ວຣຎ຺ເຈ ເມ ອໂທ ສກ຺ກ, ສພ຺ພຠູຕານມິສ຺ສຣ;

ຕໂຕ ຣຕ຺ຍາ ວິວສາເນ, ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນໍ ປຕິ;

ທິພ຺ພາ ຠກ຺ຂາ ປາຕຸຠເວຍ຺ຍຸໍ, ສີລວນ຺ໂຕ ຈ ຍາຈກາ.

‘‘ທທໂຕ ເມ ນ ຂີເຍຖ, ທຕ຺ວາ ນານຸຕເປຍ຺ຍຫໍ;

ທທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຍ຺ຍໍ, ເອຕໍ ສກ຺ກ ວຣໍ ວເຣ.

‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ເຕ ສຸລປິເຕ…ເປ… ມນສິຈ຺ຉສິ.

‘‘ວຣຎ຺ເຈ ເມ ອໂທ ສກ຺ກ, ສພ຺ພຠູຕານມິສ຺ສຣ;

ນ ມໍ ປຸນ ອຸເປຍ຺ຍາສິ, ເອຕໍ ສກ຺ກ ວຣໍ ວເຣ.

‘‘ພຫູຫິ ວຕຈຣິຍາຫິ, ນຣາ ຈ ອຖ ນາຣິໂຍ;

ທສ຺ສນໍ ອຠິກງ຺ຂນ຺ຕິ, ກິໍ ນຸ ເມ ທສ຺ສເນ ຠຍໍ.

‘‘ຕໍ ຕາທິສໍ ເທວວຓ຺ຓໍ, ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘິນໍ;

ທິສ຺ວາ ຕໂປ ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍໍ, ເອຕໍ ເຕ ທສ຺ສເນ ຠຍ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໘໓-໑໐໓);

ອຖ ສກ຺ໂກ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ນ ເຕ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຍາວຊີວໍ ຕຕ຺ເຖວ ວສນ຺ໂຕ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ຕທາ ສກ຺ໂກ ອໂຫສິ, ໂລກນາໂຖ ອກິຕ຺ຕິປຓ຺ຑິໂຕ.

ຕສ຺ສ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນສທິສໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ. ສຸວິສຸທ຺ຘສີລາຈາຣຕາຍ ສີລປາຣມີ. ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ວີຣິຍປາຣມີ. ຂນ຺ຕິສໍວຣສ຺ສ ປຣມຸກ຺ກໍສຄມນໂຕ ຂນ຺ຕິປາຣມີ. ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສຈ຺ຈປາຣມີ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຈລສມາທານາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມີ. ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ເມຕ຺ຕາປາຣມີ. ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣກຕວິປ຺ປກາເຣສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີ. ຕາສໍ ອຸປກາຣານຸປກາເຣ ຘມ຺ເມ ຊານິຕ຺ວາ ອນຸປກາເຣ ຘມ຺ເມ ປຫາຍ ອຸປກາຣຘມ຺ເມສຸ ປວຕ຺ຕາປນປຸເຣຈຣາ ສຫຊາຕາ ຈ ອຸປາຍໂກສລ຺ລຠູຕາ ອຕິສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິສາຘນີ ຈ ປຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາປາຣມີຕິ ອິມາປິ ທສ ປາຣມິໂຍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

ທານຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ປນ ອຕິອຸຬາຣຠາເວນ ທານມຸເຂນ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມກາ ມຫາກຣຸຓາ, ທ຺ເວປິ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣາ, ກາຍສຸຈຣິຕາທີນິ ຕີຓິ ໂພຘິສຕ຺ຕສຸຈຣິຕານິ, ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ, ອຸສ຺ສາຫາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘຠູມິໂຍ, ສທ຺ຘາທໂຍ ປຎ຺ຈ ມຫາໂພຘິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ອໂລຠຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ຉ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍາ, ຕິຓ຺ໂຓ ຕາເຣສ຺ສາມີຕິອາທໂຍ ສຕ຺ຕ ປຏິຎ຺ຎາ ຘມ຺ມາ, ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສາຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ມຫິຈ຺ຉສ຺ສາຕິອາທໂຍ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘; ອ. ນິ. ໘.໓໐) ອຏ຺ຐ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘), ນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ, ທານຊ຺ຌາສຍາທໂຍ ທສ ມຫາປຸຣິສຊ຺ຌາສຍາ, ທານສີລາທໂຍ ທສ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນີຕິ ເອວມາທໂຍ ເຍ ອເນກສຕອເນກສຫສ຺ສປ຺ປເຠທາ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຠູຕາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕຄຸຓາ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຍຖາຣຫໍ ອິຘ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນສທິສໍ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມນໍ, ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ພຫຸຊນສມ຺ມຕສ຺ສ ສໂຕ ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉຠາເວນ ກຸເລສຸ ຄເຓສຸ ຈ ອລຄ຺ຄຕາ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກຊິຄຸຈ຺ຉາ, ປວິເວກາຠິຣຕິ, ກາຍຊີວິຕນິຣເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ອນາຫາຣສ຺ເສວ ສໂຕ ທິວສຕ຺ຕຍມ຺ປິ ທານປີຕິຍາ ປຣິຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ນິພ຺ພິກາຣສຣີຣຍາປນໍ, ມາສທ຺ວິມາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ກາລໍ ຍາຈເກ ສຕິ ອາຫາຣໍ ຕເຖວ ທຕ຺ວາ ‘‘ທານຄເຕເນວ ປີຕິສຸເຂນ ສຣີຣໍ ຍາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຈາເຄ ອໂນລີນວຸຕ຺ຕິສາຘໂກ ອຸຬາໂຣ ທານຊ຺ຌາສໂຍ, ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິຍາ ອກຣຓເຫຕຸຠູຕາ ປຣມສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕີຕິ ເອວມາທໂຍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍາ ເຫເຕ, ອພ຺ຠຸຕາ ຈ ມເຫສິໂນ;

ມຫາກາຣຸຓິກາ ຘີຣາ, ສພ຺ພໂລເກກພນ຺ຘວາ.

‘‘ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານຸຠາວາ ຈ, ສທາ ສທ຺ຘມ຺ມໂຄຈຣາ;

ໂພຘິສຕ຺ຕາ ມຫາສຕ຺ຕາ, ສຸຈິສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິໂນ.

‘‘ມຫາວາຕສມຸທ຺ຘຕ-ວີຈິມາໂລ ມໂຫທຘິ;

ອປິ ລງ຺ເຆຍ຺ຍ ເວລນ຺ຕໍ, ໂພຘິສຕ຺ຕາ ນ ຘມ຺ມຕໍ.

‘‘ໂລເກ ສຎ຺ຊາຕວທ຺ຘາປິ, ນ ເຕ ຠາວິຕຠາວິໂນ;

ລິມ຺ປນ຺ຕິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ, ໂຕເຍນ ປທຸມໍ ຍຖາ.

‘‘ເຍສໍ ເວ ອຕ຺ຕນິ ສ຺ເນໂຫ, ນິຫີຍຕິ ຍຖາ ຍຖາ;

ສຕ຺ເຕສຸ ກຣຸຓາສ຺ເນໂຫ, ວຑ຺ຒເຕວ ຕຖາ ຕຖາ.

‘‘ຍຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ວເສ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຈິຕ຺ຕວສານຸຄາ;

ຕຖາ ກມ຺ມໍ ວເສ ໂຫຕິ, ນ ຈ ກມ຺ມວສານຸຄາ.

‘‘ໂທເສຫິ ນາຠິຠູຍນ຺ຕິ, ສມຸຄ຺ຆາເຕນ຺ຕິ ວາ ນ ເຕ;

ຈຣນ຺ຕາ ໂພຘິປຣິເຍຏ຺ຐິໍ, ປຸຣິສາຊານິຍາ ພຸຘາ.

‘‘ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາໂທປິ, ທຸກ຺ຂໂຕ ປຣິໂມຈເຍ;

ປເຄວານຸກິຣິຍາ ເຕສໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມໂຕ’’ຕິ.

ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ຈຣິຍາປິຏກສໍວຓ຺ຓນາຍ

ອກິຕ຺ຕິຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສງ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມຓຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໑໑-໑໒. ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ປຸນາປຣນ຺ຕິ ປຸນ ອປຣໍ, ນ ເກວລມິທໍ ອກິຕ຺ຕິຈຣິຍເມວ, ອຖ ໂຂ ປຸນ ອປຣໍ ອຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂຈຣິຍມ຺ປິ ປວກ຺ຂິສ຺ສໍ, ສຸໂຓຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສງ຺ຂສວ຺ຫໂຍຕິ ສງ຺ຂນາໂມ. ມຫາສມຸທ຺ທໍ ຕຣິຕຸກາໂມຕິ ສຸວຓ຺ຓຠູມິໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນາວາຍ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ຕຣິຕຸກາໂມ. ອຸປຄຈ຺ຉາມິ ປຏ຺ຏນນ຺ຕິ ຕາມລິຕ຺ຕິປຏ຺ຏນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄຈ຺ຉາມິ. ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ສຍເມວ ຠູຕນ຺ຕິ ສຍມ຺ຠຸໍ. ກິເລສມາຣາທີສຸ ເກນຈິປິ ນ ປຣາຊິຕນ຺ຕິ ອປຣາຊິຕໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ມາຣານໍ ມຕ຺ຖກໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຕາຍ ກຐິນຠູມິຍາຕິ ຆມ຺ມສນ຺ຕາເປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕາຍ ສກ຺ຂຣວາລຸການິຈິຕຕ຺ຕາ ຂຣາຍ ກກ຺ຂຬາຍ ຠູມິຍາ.

໑໓. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ. ອິມມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິມໍ ອິທານິ ວກ຺ຂມານໍ ‘‘ອິທໍ ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ອຕ຺ຖໍ. ວິຈິນ຺ຕຍິນ຺ຕິ ຕທາ ສງ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມຓຠູໂຕ ຈິນ຺ເຕສິນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາ ວທຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ –

ອຕີເຕ ອຍໍ ພາຣາຓສີ ໂມຬິນີ ນາມ ອໂຫສິ. ໂມຬິນີນຄເຣ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສງ຺ໂຂ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ຈຕູສຸ ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ນຄຣມຊ຺ເຌ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນທ຺ວາເຣຕິ ຉສຸ ຐາເນສຸ ຉ ທານສາລາໂຍ ກາເຣຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ຉສຕສຫສ຺ສານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ເຄເຫ ຘເນ ຂີເຓ ທານໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອປຣິກ຺ຂີເຓເຍວ ຘເນ ນາວາຍ ສຸວຓ຺ຓຠູມິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘນໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ນາວໍ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຍາວາຫໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຕາວ ເມ ທານໍ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕາ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທາສກມ຺ມກຣປຣິວຸໂຕ ອຸປາຫນໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຉຕ຺ເຕນ ຘາຣິຍມາເນນ ປຏ຺ຏນຄາມາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຄນ຺ຘມາທເນ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ຘນາຫຣຓຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫາປຸຣິໂສ ຘນໍ ອາຫຣິຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠວິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອສ຺ສ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ໂນ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ມໍ ທິສ຺ວາ ຉຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປາຫນຎ຺ຈ ມຍ຺ຫໍ ທຕ຺ວາ ອຸປາຫນທານນິສ຺ສນ຺ເທນ ສມຸທ຺ເທ ຠິນ຺ນາຍ ນາວາຍ ປຕິຏ຺ຐໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ກຣິສ຺ສາມິສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມເຍ ຈຓ຺ຑວາຕາຕເປນ ອງ຺ຄາຣສນ຺ຖຕສທິສໍ ອຸຓ຺ຫວາລຸກໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຠິມຸຂໍ ອາຄຎ຺ຉິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ‘‘ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ເມ ອາຄຕໍ, ອຊ຺ຊ ມຍາ ເອຕ຺ຖ ພີຊໍ ໂຣເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕມຫໍ ປຏິປເຖ ທິສ຺ວາ, ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຈິນ຺ຕຍິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ຈິນ຺ຕິຕາກາຣທສ຺ສນໍ. ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ຂິຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ຕາຍຕີຕິ ເຂຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓວິຣຸຫນຠູມິ. ອິຘ ປນ ເຂຕ຺ຕໍ ວິຍາຕິ ເຂຕ຺ຕໍ, ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຸຎ຺ຎກາມສ຺ສ ຊນ຺ຕຸໂນ’’ຕິ.

໑໔. ມຫາຄມນ຺ຕິ ວິປຸລຜລາຄມໍ, ສສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິທາຍກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພີຊໍ ນ ໂຣເປຕີຕິ ພີຊໍ ນ ວປຕິ.

໑໕.

ເຂຕ຺ຕວຣຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເຂຕ຺ຕວເຣສຸປິ ອຸຕ຺ຕມໍ. ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ນາ ຫິ ວິເສສໂຕ ອຣິຍສາວກາ ເຂຕ຺ຕວຣາ, ຕໂຕປິ ອຄ຺ຄຠູໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ເຂຕ຺ຕວຣຸຕ຺ຕໂມ. ກາຣນ຺ຕິ ສກ຺ກາຣໍ. ຍທິ ນ ກໂຣມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິທມີທິສໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປູຊາສກ຺ກາຣໍ ຍທິ ນ ກໂຣມິ, ປຸຎ຺ເຎນ ອຕ຺ຖິໂກ ນາມາຫໍ ນ ຠເວຍ຺ຍນ຺ຕິ.

໑໖-໑໗. ຍຖາ ອມຈ຺ໂຈຕິອາທີນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄາຖານໍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ນາມ ໂຍ ໂກຈິ ຣຎ຺ຎາ ມຸທ຺ທາຘິກາເຣ ຐປິໂຕ ລຎ຺ຉນຘໂຣ ອມຈ຺ຈປຸຣິໂສ ເສນາປຕິ ວາ ໂສ ອນ຺ເຕປຸເຣ ຊເນ ພຫິທ຺ຘາ ຈ ພລກາຍາທີສຸ ຣຎ຺ໂຎ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ນ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນ ເຕສໍ ຘນຘຎ຺ຎໍ ເທຕິ, ຕໍ ຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ປຣິຫາເປຕິ. ໂສ ມຸທ຺ທິໂຕ ປຣິຫາຍຕິ ມຸທ຺ທາຘິກາຣລທ຺ຘວິຠວໂຕ ປຣິຘໍສຕິ, ເອວເມວ ອຫມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສ຺ສ ຣໂຕ ລທ຺ຘພ຺ພປຸຎ຺ຎຜລສງ຺ຂາຕໍ ປຸຎ຺ຎກາໂມ ທກ຺ຂິຓາຍ ວິປຸລຜລຠາວກຣເຓນ ວິປຸລໍ ທິສ຺ວານ ຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອຸຬາຣໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທານໍ ຍທິ ນ ທທາມິ ປຸຎ຺ຎໂຕ ອາຍຕິໍ ປຸຎ຺ຎຜລໂຕ ຈ ປຣິຘໍສາມິ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ມຍາ ປຸຎ຺ຎໍ ກາຕພ຺ພເມວາຕິ.

ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິໂສ ທູຣໂຕວ ອຸປາຫນາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ເວເຄນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ວາລຸກໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວາສິຕປຣິສ຺ສາວິເຕນ ອຸທເກນ ຕສ຺ສ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ, ຄນ຺ຘເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸປາຫນໍ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ, ຄນ຺ຘເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ປາເທ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ອຸປາຫນໍ ອາຣຸຍ຺ຫ, ອິມໍ ຉຕ຺ຕໍ ມຕ຺ຖເກ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ຉຕ຺ຕຸປາຫນໍ ອທາສິ. ໂສປິສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປສາທສໍວຑ຺ຒນຕ຺ຖໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ເວຫາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາທນໍ ອຄມາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໘.

‘‘ເອວາຫໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວານ, ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ອຸປາຫນາ;

ຕສ຺ສ ປາທານິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ອທາສິໍ ຉຕ຺ຕຸປາຫນ’’ນ຺ຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປຏ຺ຏນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາວໍ ອຠິຣຸຫິ. ອຖສ຺ສ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ຕຣນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ນາວາ ວິວຣມທາສິ. ອຸທກໍ ອຸສ຺ສິຎ຺ຈິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ມຫາຊໂນ ມຣຓຠຍຠີໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເທວຕາ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກໍ ອຸປຏ຺ຐາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກລສຣີຣໍ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ສປ຺ປິນາ ສທ຺ຘິໍ ສກ຺ຂຣຈຸຓ຺ຓານິ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ຂາທາເປຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກູປກຍຏ຺ຐິມຕ຺ຖກໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ‘‘ອິມາຍ ທິສາຍ ອມ຺ຫາກໍ ນຄຣ’’ນ຺ຕິ ທິສໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປປຣິປນ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐາເນນ ປໂມເຈນ຺ໂຕ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸສຠມຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຕິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທໍ ຕຣິຕຸໍ ອາຣຠິ. ມຫາຊໂນ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ວິນາສໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ຕຣນ຺ຕສ຺ເສວ ສຕ຺ຕ ທິວສາ ຄຕາ. ໂສ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ກາເລ ໂລໂຓທເກນ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ອຸໂປສຖິໂກ ອໂຫສິເຍວ.

ຕທາ ປນ ອີທິສານໍ ປຸຣິສວິເສສານໍ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຈຕູຫິ ໂລກປາເລຫິ ຐປິຕາ ມຓິເມຂລາ ນາມ ເທວຘີຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣິເຍນ ສຕ຺ຕາຫໍ ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຈາຍໍ ອິຘ ມຣິສ຺ສ, ອຕິວິຍ ຄາຣຍ຺ຫາ ອຠວິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ສໍວິຄ຺ຄຫທຍາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ທິພ຺ພໂຠຊນສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ເວເຄນາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິທໍ ທິພ຺ພໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໍ ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ ຠຸຎ຺ຊາມິ, ອຸໂປສຖິໂກມ຺ຫີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ –

‘‘ຍໍ ຕ຺ວໍ ສຸເຂນາຠິສເມກ຺ຂເສ ມໍ, ຠຸຎ຺ຊສ຺ສຸ ຠຕ຺ຕໍ ອິຕິ ມໍ ວເທສິ;

ປຸຈ຺ຉາມິ ຕໍ ນາຣິ ມຫານຸຠາເວ, ເທວີ ນຸສິ ຕ຺ວໍ ອຸທ ມານຸສີ ນູ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໐.໔໒) –

ອາຫ. ສາ ຕສ຺ສ ປຏິວຈນໍ ເທນ຺ຕີ –

‘‘ເທວີ ອຫໍ ສງ຺ຂ ມຫານຸຠາວາ, ອິຘາຄຕາ ສາຄຣວາຣິມຊ຺ເຌ;

ອນຸກມ຺ປິກາ ໂນ ຈ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ, ຕເວວ ອຕ຺ຖາຍ ອິຘາຄຕາສ຺ມິ.

‘‘ອິຘນ຺ນປານໍ ສຍນາສນຎ຺ຈ, ຍານານິ ນານາວິວິຘານິ ສງ຺ຂ;

ສພ຺ພສ຺ສ ຕ຺ຍາຫໍ ປຏິປາທຍາມິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕຸຍ຺ຫໍ ມນສາຠິປຕ຺ຖິຕ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໐.໔໓-໔໔) –

ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ເທວຘີຕາ ສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐ ມຍ຺ຫໍ ‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ທມ຺ມີ’ຕິ ວທຕິ, ຍຎ຺ເຈສາ ມຍ຺ຫໍ ເທຕິ, ຕມ຺ປິ ມມ ປຸຎ຺ເຎເນວ, ຕໍ ປນ ປຸຎ຺ຎໍ ອຍໍ ເທວຘີຕາ ຊານາຕິ ນຸ ໂຂ, ອຸທາຫຸ ນ ຊານາຕິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ຕາວ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຍິຏ຺ຐຎ຺ຈ ຫຸຕຎ຺ຈ ມຍ຺ຫໍ, ສພ຺ພສ຺ສ ໂນ ອິສ຺ສຣາ ຕ຺ວໍ ສຸຄຕ຺ເຕ;

ສຸສ຺ໂສຓິ ສຸພ຺ຠູຣຸ ວິລຄ຺ຄມຊ຺ເຌ, ກິສ຺ສ ເມ ກມ຺ມສ຺ສ ອຍໍ ວິປາໂກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໐.໔໕);

ຕຕ຺ຖ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ທານວເສນ ຍຊິຕໍ. ຫຸຕນ຺ຕິ ອາຫຸນປາຫຸນວເສນ ທິນ຺ນໍ. ສພ຺ພສ຺ສ ໂນ ອິສ຺ສຣາ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ຕ຺ວໍ ອິສ຺ສຣາ, ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ສ ວິປາໂກ, ອຍໍ ອິມສ຺ສາ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ. ສຸສ຺ໂສຓີຕິ ສຸນ຺ທຣຊຆເນ. ສຸພ຺ຠູຣູຕິ ສຸນ຺ທເຣຫິ ຠມຸເກຫິ ອູຣູຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄເຕ. ວິລຄ຺ຄມຊ຺ເຌຕິ ວິລຄ຺ຄຕນຸມຊ຺ເຌ. ກິສ຺ສ ເມຕິ ມຍາ ກຕກມ຺ເມສຸ ກຕຣກມ຺ມສ຺ສ ອຍໍ ວິປາໂກ, ເຍນາຫໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ເຐ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຊ຺ຊ ປຕິຏ຺ຐໍ ລຠາມີຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເທວຘີຕາ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘ຍໍ ອຕ຺ຕນາ ກຸສລກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ນ ຊານາຕີ’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ ມຎ຺ເຎ, ກເຖສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ນາວາຠິຣຸຫນທິວເສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຉຕ຺ຕຸປາຫນທານປຸຎ຺ຎເມວ ຕສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕີ –

‘‘ຆມ຺ເມ ປເຖ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເອກຠິກ຺ຂຸໍ, ອຸຄ຺ຆຏ຺ຏປາທໍ ຕສິຕໍ ກິລນ຺ຕໍ;

ປຏິປາທຍີ ສງ຺ຂ ອຸປາຫນານິ, ສາ ທກ຺ຂິຓາ ກາມທຸຫາ ຕວຊ຺ຊາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໐.໔໖) –

ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ເອກຠິກ຺ຂຸນ຺ຕິ ເອກໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຸຄ຺ຆຏ຺ຏປາທນ຺ຕິ ອຸຓ຺ຫວາລຸກາຍ ຆຏ຺ຏປາທໍ, ວິພາຘິຕປາທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສິຕນ຺ຕິ ປິປາສິຕໍ. ປຏິປາທຍີຕິ ປຏິປາເທສິ ໂຍເຊສິ. ກາມທຸຫາຕິ ສພ຺ພກາມທາຍິກາ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ເອວຣູເປປິ ນາມ ອປ຺ປຕິຏ຺ເຐ ມຫາສມຸທ຺ເທ ມຍາ ທິນ຺ນໍ ຉຕ຺ຕຸປາຫນທານໍ ມມ ສພ຺ພກາມທທໍ ຊາຕໍ ອໂຫ ສຸທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ –

‘‘ສາ ໂຫຕຸ ນາວາ ຜລກູປປນ຺ນາ, ອນວສ຺ສຸຕາ ເອຣກວາຕຍຸຕ຺ຕາ;

ອຎ຺ຎສ຺ສ ຍານສ຺ສ ນ ເຫຕ຺ຖ ຠູມິ, ອຊ຺ເຊວ ມໍ ໂມຬິນິໍ ປາປຍສ຺ສູ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໐.໔໗) –

ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຜລກູປປນ຺ນາຕິ ມຫານາວຕາຍ ພຫູຫິ ຜລເກຫິ ອຸເປຕາ. ອຸທກປ຺ປເວສນາຠາເວນ ອນວສ຺ສຸຕາ. ສມ຺ມາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນກວາເຕນ ເອຣກວາຕຍຸຕ຺ຕາ.

ເທວຘີຕາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ຐາ ທີຆໂຕ ອຏ຺ຐອຸສຠໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈຕຸອຸສຠໍ ຄມ຺ຠີຣໂຕ ວີສຕິຍຏ຺ຐິກໍ ສຕ຺ຕຣຕນມຍໍ ນາວໍ ມາເປຕ຺ວາ ກູປຜິຍາຣິຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕານິ ອິນ຺ທນີລຣຊຕສຸວຓ຺ຓມຍາທີນິ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຣຕນານໍ ປູເຣຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ນາວໍ ອາໂຣເປສິ, ອຸປຏ຺ຐາກໍ ປນສ຺ສ ນ ໂອໂລເກສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຕນາ ກຕກລ຺ຍາຓໂຕ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິໍ ອທາສິ, ໂສ ອນຸໂມທິ. ອຖ ເທວຘີຕາ ຕມ຺ປິ ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ນາວາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕໍ ນາວໍ ໂມຬິນີນຄຣໍ ເນຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຆເຣ ຘນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ອຄມາສິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ສາ ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຕາ ສຸມນາ ປຕີຕາ, ນາວໍ ສຸຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ;

ອາທາຍ ສງ຺ຂໍ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ, ອຸປານຍີ ນຄຣໍ ສາຘຸຣມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໐.໔໘);

ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຫິ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ນິໂຣຘໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕຠາເວນ ສຕ຺ຕສຸ ເຈຕນາສຸ ອາທິເຈຕນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາ ອຕິອຸຬາຣຜລາ ຈ ຊາຕາ. ອິທມ຺ປິ ຕສ຺ສ ທານສ຺ສ ອປ຺ປມຕ຺ຕຜລນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປຣິມາຓຜລຎ຺ຫິ ຕໍ ທານໍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຠູຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໙.

‘‘ເຕເນວາຫໍ ສຕຄຸຓໂຕ, ສຸຂຸມາໂລ ສຸເຂຘິໂຕ;

ອປິ ຈ ທານໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ອທາສຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຕນາຕິ ຕໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໂຕ, ສຕຄຸຓໂຕຕິ ສຕຄຸເຓນ ອຫໍ ຕທາ ສງ຺ຂຠູໂຕ ສຸຂຸມາໂລ, ຕສ຺ມາ ສຸເຂຘິໂຕ ສຸຂສໍວຑ຺ໂຒ, ອປິ ຈ ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ທານໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ, ເອວໍ ມຍ຺ຫໍ ທານປາຣມີ ປຣິປູເຣຕູຕິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣທຸກ຺ຂໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕຸປາຫນໍ ອທາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທານຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຸຬາຣຠາວໍ ສຕ຺ຖາ ປເວເທສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຍາວຊີວໍ ອມິຕຘນເຄຫໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ໂຕ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ທານານິ ທຕ຺ວາ ສີລານິ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ສປຣິໂສ ເທວນຄຣໍ ປູເຣສິ.

ຕທາ ເທວຘີຕາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ອໂຫສິ, ປຸຣິໂສ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ໂລກນາໂຖ ສງ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ.

ຕສ຺ສ ສຸວິສຸທ຺ຘນິຈ຺ຈສີລອຸໂປສຖສີລາທິວເສນ ສີລປາຣມີ ທານສີລາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ກຸສລຘມ຺ມວເສນ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ, ທານາທິນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນວເສນ ຕຖາ ມຫາສມຸທ຺ທຕຣຓວາຍາມວເສນ ຈ ວີຣິຍປາຣມີ, ຕທຕ຺ຖໍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິວເສນ ຂນ຺ຕິປາຣມີ, ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສຈ຺ຈປາຣມີ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຈລສມາທານາຘິຏ຺ຐານວເສນ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມີ, ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຊ຺ຌາສຍວເສນ ເມຕ຺ຕາປາຣມີ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣກຕວິປ຺ປກາເຣສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີ, ສພ຺ພປາຣມີນໍ ອຸປກາຣານຸປກາເຣ ຘມ຺ເມ ຊານິຕ຺ວາ ອນຸປກາເຣ ຘມ຺ເມ ປຫາຍ ອຸປກາຣຘມ຺ເມສຸ ປວຕ຺ຕາປນປຸເຣຈຣາ ສຫຊາຕາ ຈ ອຸປາຍໂກສລ຺ລຠູຕາ ປຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາປາຣມີຕິ ອິມາປິ ປາຣມິໂຍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

ທານຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ປນ ອຕິອຸຬາຣຠາເວນ ທານປາຣມີວເສນ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ທສ ປາຣມິໂຍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ມຫາກຣຸຓາທໂຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຄຸຓາ ອິຘາປິ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຄສຸຂໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ມຫາກຣຸຓາຍ ‘‘ທານປາຣມິໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ທານສມ຺ຠາຣສໍຫຣຓຕ຺ຖໍ ສມຸທ຺ທຕຣຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສມຸທ຺ທປຕິຕສ຺ສປິ ອຸໂປສຖາຘິຏ຺ຐານໍ, ສີລຂຓ຺ຑຠເຍນ ເທວຘີຕາຍປິ ອຸປຄຕາຍ ອາຫາຣານາຫຣຓນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິທານິ ວກ຺ຂມາເນສຸ ເສສຈຣິເຕສຸ ອິມິນາວ ນເຍນ ຄຸຓນິທ຺ຘາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິເສສມຕ຺ຕເມວ ວກ຺ຂາມ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍາ ເຫເຕ, ອພ຺ຠຸຕາ ຈ ມເຫສິໂນ…ເປ…;

ປເຄວານຸກິຣິຍາ ເຕສໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມໂຕ’’ຕິ.

ສງ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມຓຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ກຸຣຸຣາຊຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໒໐.

ຕຕິເຍ ອິນ຺ທປຕ຺ເຖ ປຸຣຸຕ຺ຕເມຕິ ອິນ຺ທປຕ຺ຖນາມເກ ກຸຣຸຣຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຣວເຣ ອຸຕ຺ຕມນຄເຣ. ຣາຊາຕິ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ປຣິສໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຣາຊາ. ກຸສເລ ທສຫຸປາຄໂຕຕິ ກຸສເລຫິ ທສຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ທານາທີຫິ ທສຫິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຫິ, ທສຫິ ກຸສລກມ຺ມປເຖຫິ ວາ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑. ກລິງ຺ຄຣຏ຺ຐວິສຍາຕິ ກລິງ຺ຄຣຏ຺ຐສງ຺ຂາຕວິສຍາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸປຄຎ຺ຉຸ ມນ຺ຕິ ກລິງ຺ຄຣາເຊນ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕາ ອຏ຺ຐ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຈ ປນ ອາຍາຈຸໍ ມໍ ຫຕ຺ຖິນາຄນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິຠູຕໍ ມຫານາຄໍ ມໍ ອາຍາຈິໍສຸ. ຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ຘນາຍິຕພ຺ພສິຣິໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນໍ. ມງ຺ຄລສມ຺ມຕນ຺ຕິ ຕາຍເຍວ ລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມງ຺ຄລໍ ອຠິວຸຑ຺ຒິກາຣຓນ຺ຕິ ອຠິສມ຺ມຕໍ ຊເນຫິ.

໒໒. ອວຸຏ຺ຐິໂກຕິ ວສ຺ສຣຫິໂຕ. ທຸພ຺ຠິກ຺ໂຂຕິ ທຸລ຺ລຠໂຠຊໂນ. ຉາຕໂກ ມຫາຕິ ມຫຕີ ຊິຆຈ຺ຉາພາຘາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທທາຫີຕິ ເທຫິ. ນີລນ຺ຕິ ນີລວຓ຺ຓໍ. ອຎ຺ຊນສວ຺ຫຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຊນສທ຺ເທນ ອວ຺ຫາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຊນນາມກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອມ຺ຫາກໍ ກລິງ຺ຄຣຏ຺ຐໍ ອວຸຏ຺ຐິກໍ, ເຕນ ອິທານິ ມຫາທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ຕຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕໍ ຉາຕກຠຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ວູປສມຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ອຎ຺ຊນຄິຣິສງ຺ກາສໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຎ຺ຊນນາມກໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໍ ເທຫິ, ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ນີເຕ ເທໂວ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເຕນ ຕໍ ສພ຺ພຠຍໍ ວູປສມ຺ມິສ຺ສຕີຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ –

ອຕີເຕ ກຸຣຸຣຏ຺ເຐ ອິນ຺ທປຕ຺ຖນຄເຣ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກຸຣຸຣາຊສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຍຄວິຫິຕານິ ສິປ຺ປາຍຕນານິ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານານິ ຈ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄໂຕ ປິຕຣາ ອຸປຣຊ຺ເຊ ຐປິໂຕ, ອປຣຠາເຄ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ວາ ທສ ຣາຊຘມ຺ເມ ອໂກເປນ຺ໂຕ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ ຘນຎ຺ຊໂຍ ນາມ ນາເມນ. ໂສ ຈຕູສຸ ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ນຄຣມຊ຺ເຌ ນິເວສນທ຺ວາເຣຕິ ຉ ທານສາລາໂຍ ກາເຣຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ຉສຕສຫສ຺ສໍ ຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ອຸນ຺ນງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ທານໍ ອທາສິ. ຕສ຺ສ ທານຊ຺ຌາສຍຕາ ທານາຠິຣຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ປຕ຺ຖຣິ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ກລິງ຺ຄຣຏ຺ເຐ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂຠຍໍ ຉາຕກຠຍໍ ໂຣຄຠຍນ຺ຕິ ຕີຓິ ຠຍານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ສກລຣຏ຺ຐວາສິໂນ ທນ຺ຕປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊຠວນທ຺ວາເຣ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິມກໍສຸ ‘‘ເທວໍ ວສ຺ສາເປຫິ ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍກາຣຓາ ເອເຕ ວິຣວນ຺ຕີ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ປຸຈ຺ຉິ. ອມຈ຺ຈາ ຣຎ຺ໂຎ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ໂປຣາຓກຣາຊາໂນ ເທເວ ອວສ຺ສນ຺ເຕ ກິໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ‘‘ເທໂວ ວສ຺ສຕູ’’ຕິ ທານໍ ທຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ສມາທິນ຺ນສີລາ ສິຣິຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທພ຺ພສນ຺ຖເຣ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ເທໂວ ນ ວສ຺ສິ, ເອວໍ ຣາຊາ ອຫໍ ມຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອກາສິໍ, ເທໂວ ນ ວສ຺ສຕິ, ກິນ຺ຕິ ກໂຣມາຕິ. ເທວ, ອິນ຺ທປຕ຺ຖນຄເຣ ຘນຎ຺ຊຍສ຺ສ ນາມ ກຸຣຸຣາຊສ຺ສ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ອານີເຕ ເທໂວ ວສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ. ໂສ ຣາຊາ ພລວາຫນສມ຺ປນ຺ໂນ ທຸປ຺ປສໂຫ, ກຖມສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໍ ອາເນສ຺ສາມາຕິ. ມຫາຣາຊ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຍຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ທານຊ຺ຌາສໂຍ ໂສ ຣາຊາ ທານາຠິຣໂຕ ຍາຈິໂຕ ສມາໂນ ອລງ຺ກຕສີສມ຺ປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປສາທສມ຺ປນ຺ນານິ ອກ຺ຂີນິປິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ສກລຣຊ຺ຊມ຺ປິ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍ, ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ອວສ຺ສໍ ຍາຈິໂຕ ສມາໂນ ທສ຺ສຕີຕິ. ເກ ປນ ຍາຈິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຕິ? ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ມຫາຣາຊາຕິ. ຣາຊາ ອຏ຺ຐ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິຍາຈນຕ຺ຖໍ ເປເສສິ. ເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກຣຕ຺ຕິວາເສນ ຕຸຣິຕຄມນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ນຄຣທ຺ວາເຣ ທານສາລາສຸ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ສຣີຣໍ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທານຄ຺ຄໍ ອາຄມນປເຖ ກາລໍ ອາຄມຍມານາ ປາຈີນທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ປາໂຕວ ນ຺ຫາຕານຸລິຕ຺ໂຕ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປ຺ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ອລງ຺ກຕວຣວາຣຓຂນ຺ຘຄໂຕ ມຫນ຺ເຕນ ຣາຊານຸຠາເວນ ທານສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຏ຺ຐຊນານໍ ສຫຕ຺ເຖນ ທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປາຈີນທ຺ວາເຣ ອາຣກ຺ຂສ຺ສ ພລວຕາຍ ໂອກາສໍ ອລຠິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອຸລ຺ໂລກຍມານາ ທ຺ວາຣໂຕ ນາຕິທູເຣ ອຸນ຺ນຕຏ຺ຐາເນ ຐິຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຣາຊານໍ ຫຕ຺ເຖ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຊຍາເປສຸໍ. ຣາຊາ ວຊິຣງ຺ກຸເສນ ວາຣຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ‘‘ກິໍ ອິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ກລິງ຺ຄຣຏ຺ຐໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂຠເຍນ ຉາຕກຠເຍນ ໂຣຄຠເຍນ ຈ ອຸປທ຺ທຸຕໍ. ໂສ ອຸປທ຺ທໂວ ອິມສ຺ມິໍ ຕວ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ນີເຕ ວູປສມ຺ມິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ອິມໍ ອຎ຺ຊນວຓ຺ຓໍ ນາຄໍ ອມ຺ຫາກໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ອາຫ ‘‘ກລິງ຺ຄຣຏ຺ຐວິສຍາ…ເປ… ອຎ຺ຊນສວ຺ຫຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ນ ເມຕໍ ປຕິຣູປໍ, ຍໍ ເມ ຍາຈການໍ ມໂນຣຖວິຆາໂຕ ສິຍາ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ສມາທານເຠໂທ ສິຍາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອນລງ຺ກຕຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖິ, ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອນລງ຺ກຕຏ຺ຐານໍ ອທິສ຺ວາ ໂສຓ຺ຑາຍ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຫຕ຺ເຖສຸ ຐເປຕ຺ວາ ຣຕນຠິງ຺ຄາເຣນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘວາສິຕໍ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໒໓.

‘‘ນ ເມ ຍາຈກມນຸປ຺ປຕ຺ເຕ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ອນຸຈ຺ຉໂວ;

ມາ ເມ ຠິຊ຺ຊິ ສມາທານໍ, ທສ຺ສາມິ ວິປຸລໍ ຄຊໍ.

໒໔.

‘‘ນາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສຓ຺ຑາຍ, ຠິງ຺ຄາເຣ ຣຕນາມເຍ;

ຊລໍ ຫຕ຺ເຖ ອາກິຣິຕ຺ວາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອທໍ ຄຊ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາຈກມນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ຍາຈເກ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ. ອນຸຈ຺ຉໂວຕິ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ປຕິຣູໂປ. ມາ ເມ ຠິຊ຺ຊິ ສມາທານນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຕ຺ຖາຍ ສພ຺ພສ຺ສ ຍາຈກສ຺ສ ສພ຺ພໍ ອນວຊ຺ຊໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ທທນ຺ໂຕ ທານປາຣມິໍ ປູເຣສ຺ສາມີຕິ ຍໍ ມຍ຺ຫໍ ສມາທານໍ, ຕໍ ມາ ຠິຊ຺ຊິ. ຕສ຺ມາ ທສ຺ສາມິ ວິປຸລໍ ຄຊນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອິມໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໍ ທສ຺ສາມີຕິ. ອທນ຺ຕິ ອທາສິໍ.

໒໕.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ທິນ຺ເນ ອມຈ຺ຈາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ກສ຺ມາ, ມຫາຣາຊ, ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໍ ທທຕ຺ຖ, ນນຸ ອຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖີ ທາຕພ຺ໂພ, ຣຎ຺ຎາ ນາມ ເອວຣູໂປ ໂອປວຍ຺ໂຫ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖີ ອິສ຺ສຣິຍໍ ອຠິວິຊຍຎ຺ຈ ອາກງ຺ຂນ຺ເຕນ ນ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຍໍ ມໍ ຍາຈກາ ຍາຈນ຺ຕິ, ຕເທວ ມຍາ ທາຕພ຺ພໍ, ສເຈ ປນ ມໍ ຣຊ຺ຊໍ ຍາເຈຍ຺ຍຸໍ, ຣຊ຺ຊມ຺ປິ ເຕສໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ມຍ຺ຫໍ ຣຊ຺ຊໂຕປິ ຊີວິຕໂຕປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ປິຍຕຣໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຫຕ຺ຖິໍ ອທາສິນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສ ນາເຄ ປທິນ຺ນມ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ເຕນ, ຕສ຺ມິໍ ນາເຄ ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ທິນ຺ເນ.

໒໖. ມງ຺ຄລສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ມງ຺ຄລຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ສງ຺ຄາມວິຊຍຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ສງ຺ຄາມວິຊຍາ ອຸຕ຺ຕມໍ, ສງ຺ຄາມວິຊເຍ ວາ ອຸຕ຺ຕມໍ ປຘານໍ ປວຣໍ ນາຄໍ. ກິໍ ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ນາເຄ ອປຄເຕ ຕວ ຣຊ຺ຊໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ຣຊ຺ຊກິຈ຺ຈໍ ນ ກຣິສ຺ສຕິ, ຣຊ຺ຊມ຺ປິ ອປຄຕເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໗. ຣຊ຺ຊມ຺ປິ ເມ ທເທ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຕິຏ຺ຐຕຸ ນາໂຄ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ, ອິທໍ ເມ ສພ຺ພໍ ກຸຣຸຣຏ຺ຐມ຺ປິ ຍາຈການໍ ທເທຍ຺ຍໍ. ສຣີຣໍ ທຊ຺ຊມຕ຺ຕໂນຕິ ຣຊ຺ເຊປິ ວາ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣມ຺ປິ ຍາຈການໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ສພ຺ໂພປິ ຫິ ເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິໂຣ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ໂລກຫິຕຕ຺ຖເມວ ມຍາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປິຍໍ ມຍ຺ຫໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ຈ ທານປາຣມິໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພປາຣມິໂຍ ອປູເຣນ຺ເຕນ ນ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ, ຕສ຺ມາ ນາຄໍ ອທາສິໍ ອຫນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວມ຺ປິ ຕສ຺ມິໍ ນາເຄ ອານີເຕ ກລິງ຺ຄຣຏ຺ເຐ ເທໂວ ນ ວສ຺ສເຕວ. ກລິງ຺ຄຣາຊາ ‘‘ອິທານິປິ ນ ວສ຺ສຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ກຸຣຸຣາຊາ ຄຣຸຘມ຺ເມ ຣກ຺ຂຕິ, ເຕນສ຺ສ ຣຏ຺ເຐ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ອນຸທສາຫໍ ເທໂວ ວສ຺ສຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ຄຸຓານຸຠາໂວ ເອສ, ນ ອິມສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ມຍມ຺ປິ ຄຣຸຘມ຺ເມ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉຖ ຘນຎ຺ຈຍໂກຣພ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເຕ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ເຏ ລິຂາເປຕ຺ວາ ອາເນຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ເປເສສິ. ຄຣຸຘມ຺ມາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ສີລານິ, ຕານິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຸປຣິສຸທ຺ຘານິ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຕິ, ຍຖາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ. ເອວມສ຺ສ ມາຕາ ອຄ຺ຄມເຫສີ, ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ອຸປຣາຊາ, ປຸໂຣຫິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ຣຊ຺ຊຸຄ຺ຄາຫໂກ ອມຈ຺ໂຈ, ສາຣຖິ ເສຏ຺ຐິ, ໂທຓມາປໂກ ໂທວາຣິໂກ, ນຄຣໂສຠິນີ ວຓ຺ຓທາສີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຣາຊາ ມາຕາ ມເຫສີ ຈ, ອຸປຣາຊາ ປຸໂຣຫິໂຕ;

ຣຊ຺ຊຸຄ຺ຄາໂຫ ສາຣຖີ ເສຏ຺ຐິ, ໂທໂຓ ໂທວາຣິໂກ ຕຖາ;

ຄຓິກາ ເຕ ເອກາທສ, ຄຣຸຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ.

ເຕ ອມຈ຺ຈາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຄຣຸຘມ຺ເມ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ມາຕາ ປນ ເມ ສຸຣກ຺ຂິຕໍ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິເກ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ‘‘ມຫາຣາຊ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນາມ ສິກ຺ຂາກາມສ຺ສ ສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິໂນ ໂຫຕິ, ເທຖ ໂນ’’ຕິ ຍາຈິໂຕ ‘‘ປາໂຓ ນ ຫນ຺ຕພ຺ໂພ, ອທິນ຺ນໍ ນ ອາທາຕພ຺ພໍ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນ ຈຣິຕພ຺ໂພ, ມຸສາ ນ ຠຓິຕພ຺ພໍ, ມຊ຺ຊໍ ນ ປາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ເຏ ລິຂາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ມາຕຸ ສນ຺ຕິເກ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ.

ທູຕາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເທວິ, ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ ຄຣຸຘມ຺ມໍ ຣກ຺ຂຖ, ຕໍ ໂນ ເທຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິ ຕເຖວ ອຕ຺ຕໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ວຕ຺ວາວ ເຕຫິ ຍາຈິຕາ ອທາສິ. ຕຖາ ມເຫສິອາທໂຍປິ. ເຕ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສນ຺ຕິເກ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ເຏ ຄຣຸຘມ຺ເມ ລິຂາເປຕ຺ວາ ທນ຺ຕປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກລິງ຺ຄຣຎ຺ໂຎ ທຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສປິ ຣາຊາ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ວຕ຺ຕມາໂນ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ປູເຣສິ. ຕໂຕ ສກລກລິງ຺ຄຣຏ຺ເຐ ເທໂວ ວສ຺ສິ. ຕີຓິ ຠຍານິ ວູປສນ຺ຕານິ. ຣຏ຺ຐໍ ເຂມໍ ສຸຠິກ຺ຂໍ ອໂຫສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຍາວຊີວໍ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສປຣິໂສ ສຄ຺ຄປຸຣໍ ປູເຣສິ.

ຕທາ ຄຓິກາທໂຍ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຄຓິກາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ, ປຸຓ຺ໂຓ ໂທວາຣິໂກ ຕທາ;

ຣຊ຺ຊຸຄ຺ຄາໂຫ ຈ ກຈ຺ຈາໂນ, ໂທຓມາປໂກ ຈ ໂກລິໂຕ.

‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຕທາ ເສຏ຺ຐິ, ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ຈ ສາຣຖິ;

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກສ຺ສໂປ ເຖໂຣ, ອຸປຣາຊານນ຺ທປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ມເຫສີ ຣາຫຸລມາຕາ, ມາຍາເທວີ ຊເນຕ຺ຕິກາ;

ກຸຣຸຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ຘາເຣຖ ຊາຕກ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໖໑ ຫໍສຆາຕກຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸ);

ອິຘາປິ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິອາທໂຍ ເສສຘມ຺ມາ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາຕິ.

ກຸຣຸຣາຊຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ມຫາສຸທສ຺ສນຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໒໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ກຸສາວຕິມ຺ຫິ ນຄເຣຕິ ກຸສາວຕີນາມເກ ນຄເຣ, ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອຕຣຫິ ກຸສິນາຣາ ນິວິຏ຺ຐາ. ມຫີປຕີຕິ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ນາເມນ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ນາມ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕີຕິ ຈກ຺ກຣຕນໍ ວຕ຺ເຕຕິ ຈຕູຫິ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ເກຫິ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕຫິ ຈ ປຣໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ປຣຫິຕາຍ ຈ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ການໍ ວຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ອຖ ວາ ຈຕູຫິ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ເມຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄເຕນ, ປເຣຫິ ອນຠິຠວນີຍສ຺ສ ອນຕິກ຺ກມນີຍສ຺ສ ອາຓາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈກ຺ກສ຺ສ ວຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖີຕິປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ປຣິຓາຍກຣຕນປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ຫຕ຺ຖິຣຕນາທິປມຸເຂນ ມຫາພລກາເຍນ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ກາຍພເລນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫພ຺ພໂລ. ຍທາ ອາສິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ –

ອຕີເຕ ກິຣ ມຫາປຸຣິໂສ ສຸທສ຺ສນຕ຺ຕຠາວໂຕ ຕຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຄຫປຕິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຘຣມານກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ເອກໍ ເຖຣໍ ອຣຎ຺ຎວາສໍ ວສນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມນ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິຘ ມຍາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ປຫາຍ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວາສໂຍຄ຺ຄໍ ປຓ຺ຓສາລໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຏ຺ຐຕ຺ຖຣຓໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຣິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ປຣິໂຠຄໍ, ນ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກມນ຺ເຕ ນິສີທິ. ເຖໂຣ ອນ຺ໂຕຄາມໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກຏ຺ຐຕ຺ຖຣເຓ ນິສີທິ. ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຜາສຸກາ, ຠນ຺ເຕ, ປຓ຺ຓສາລາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຜາສຸກາ, ຠທ຺ທມຸຂ, ປພ຺ພຊິຕສາຣຸປ຺ປາຕິ. ວສິສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ, ອິຘາຕິ? ອາມ, ອຸປາສກາຕິ. ໂສ ອຘິວາສນາກາເຣເນວ ‘‘ວສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ນິພທ຺ຘໍ ມຍ຺ຫໍ ຆຣທ຺ວາຣໍ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຏິຊານາເປຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣເຍວ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄໍ ກາຣາເປສິ. ໂສ ປຓ຺ຓສາລາຍໍ ກຏສາຣກໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ປຎ຺ຎເປສິ, ອປສ຺ເສນໍ ນິກ຺ຂິປິ, ປາທກຐລິກໍ ຐເປສິ, ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓິ, ຈງ຺ກມໍ ກຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ໂອກິຣິ, ປຣິສ຺ສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ປຓ຺ຓສາລໍ ກຓ຺ຏກວຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິປິ, ຕຖາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຈງ຺ກມຎ຺ຈ. ເຕສໍ ອນ຺ໂຕວຕິປຣິຍນ຺ເຕ ຕາລປນ຺ຕິໂຍ ໂຣເປສິ. ເອວມາທິນາ ອາວາສໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຕິຈີວຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ສມຓປຣິກ຺ຂາຣໍ ອທາສິ. ເຖຣສ຺ສ ຫິ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຕິຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕປຕ຺ຕຖາລກປຣິສ຺ສາວນຘມກຣຓປຣິໂຠຄຠາຊນຉຕ຺ຕຸປາຫນອຸທກຕຸມ຺ພສູຈິກຕ຺ຕຣ- ຍຏ຺ຐິອາຣກຓ຺ຏກປິປ຺ຜລິນຂຈ຺ເຉທນປທີເປຍ຺ຍາທິ ປພ຺ພຊິຕານໍ ປຣິໂຠຄຊາຕໍ ອທິນ຺ນໍ ນາມ ນາໂຫສິ. ໂສ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍາວຊີວໍ ເຖຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ວສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ.

໒໙. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຍາວຕາຍຸກໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກຸສາວຕິຍາ ຣາຊຘານິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ຕສ຺ສິສ຺ສຣິຍານຸຠາໂວ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ອານນ຺ທ, ຣາຊາ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ນາມ ອໂຫສິ ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຸທ຺ຘາວສິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໒) ນເຍນ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄໂຕ ເອວ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຈຕຸຣາສີຕິ ນຄຣສຫສ຺ສານິ ກຸສາວຕີຣາຊຘານິປ຺ປມຸຂານິ, ຈຕຸຣາສີຕິ ປາສາທສຫສ຺ສານິ ຘມ຺ມປາສາທປ຺ປມຸຂານິ, ຈຕຸຣາສີຕິ ກູຏາຄາຣສຫສ຺ສານິ ມຫາພ຺ຍູຫກູຏາຄາຣປ຺ປມຸຂານິ, ຕານິ ສພ຺ພານິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ກຕາຍ ເອກິສ຺ສາ ປຓ຺ຓສາລາຍ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ, ຈຕຸຣາສີຕິ ປລ຺ລງ຺ກສຫສ຺ສານິ ນາຄສຫສ຺ສານິ ອສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຣຖສຫສ຺ສານິ ຕສ຺ສ ທິນ຺ນສ຺ສ ມຎ຺ຈປີຐສ຺ສ, ຈຕຸຣາສີຕິ ມຓິສຫສ຺ສານິ ຕສ຺ສ ທິນ຺ນສ຺ສ ປທີປສ຺ສ, ຈຕຸຣາສີຕິ ໂປກ຺ຂຣຓິສຫສ຺ສານິ ເອກໂປກ຺ຂຣຓິຍາ, ຈຕຸຣາສີຕິ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ ປຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ຄຫປຕິສຫສ຺ສານິ ຈ ປຕ຺ຕຖາລກາທິປຣິໂຠຄາຣຫສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາຣທານສ຺ສ, ຈຕຸຣາສີຕິ ເຘນຸສຫສ຺ສານິ ປຎ຺ຈໂຄຣສທານສ຺ສ, ຈຕຸຣາສີຕິ ວຕ຺ຖໂກຏ຺ຐສຫສ຺ສານິ ນິວາສນປາຣຸປນທານສ຺ສ, ຈຕຸຣາສີຕິ ຖາລິປາກສຫສ຺ສານິ ໂຠຊນທານສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ. ໂສ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ຈຕູຫິ ອິທ຺ຘີຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຣາຊາຘິຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ສກລໍ ສາຄຣປຣິຍນ຺ຕໍ ປຖວິມຓ຺ຑລໍ ຘມ຺ເມນ ອຠິວິຊິຍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ໂຕ ອເນກສເຕສຸ ຐາເນສຸ ທານສາລາໂຍ ກາເຣຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ທິວສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ ‘‘ໂຍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ໂສ ທານສາລາສຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕູ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາຫໍ ທິວເສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ໂຆສາເປມິ ຕຫິໍ ຕຫິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ. ‘‘ຕທາຫ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ຕທາ ອຫໍ, ມຫາສຸທສ຺ສນກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຫິໍ ຕຫິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປາກາຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ກິໍ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ອນ຺ນາທີສຸ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອິຈ຺ຉຕິ. ປຕ຺ເຖຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ກສ຺ສ ກິໍ ທີຍຕຸ ຘນນ຺ຕິ ອເນກວາຣໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣຫິ ຈ ທານໂຆສນາຍ ປວຕ຺ຕິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ທານປາຣມິຍາ ສຣູປໍ ທສ຺ເສຕິ. ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກວິກປ຺ປຣຫິຕາ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ທານປາຣມີຕິ.

໓໐. ອິທານິ ທານໂຆສນາຍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກປຸຄ຺ຄລປຣິກິຕ຺ຕນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂກ ຉາຕໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຉາຕໂກຕິ ຊິຆຈ຺ຉິໂຕ. ຕສິໂຕຕິ ປິປາສິໂຕ. ໂກ ມາລໍ ໂກ ວິເລປນນ຺ຕິປິ ‘‘ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນຄ຺ໂຄຕິ ວຕ຺ຖວິກໂລ, ວຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຖິໂກຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິທຫິສ຺ສຕີຕິ ນິວາສິສ຺ສຕິ.

໓໑. ໂກ ປເຖ ຉຕ຺ຕມາເທຕີຕິ ໂກ ປຖິໂກ ປເຖ ມຄ຺ເຄ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສວາຕາຕປຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຉຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກປາຫນາ ມຸທູ ສຸຠາຕິ ທສ຺ສນີຍຕາຍ ສຸຠາ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສຕາຍ ມຸທູ ອຸປາຫນາ ອຕ຺ຕໂນ ປາທານໍ ຈກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ໂກ ອາເທຕີຕິ ໂກ ຕາຫິ ອຕ຺ຖິໂກຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາຍຎ຺ຈ ປາໂຕ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຈາຕິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ທິວເສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຆສາເປມີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໒. ນ ຕໍ ທສສຸ ຐາເນສູຕິ ຕໍ ທານໍ ນ ທສສຸ ຐາເນສຸ ປຏິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ນປິ ຐານສເຕສຸ ວາ ປຏິຍຕ຺ຕໍ, ອປິ ຈ ໂຂ ອເນກສເຕສຸ ຐາເນສຸ ປຏິຍຕ຺ຕໍ. ຍາຈເກ ຘນນ຺ຕິ ຍາຈເກ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຘນໍ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ຂຏໍ. ທ຺ວາທສໂຍຊນາຍາເມ ຫິ ນຄເຣ ສຕ຺ຕໂຍຊນວິຕ຺ຖເຕ ສຕ຺ຕສຸ ປາກາຣນ຺ຕເຣສຸ ສຕ຺ຕ ຕາລປນ຺ຕິປຣິກ຺ເຂປາ, ຕາສຸ ຕາລປນ຺ຕີສຸ ຈຕຸຣາສີຕິ ໂປກ຺ຂຣຓິສຫສ຺ສານິ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ໂປກ຺ຂຣຓິຕີເຣ ມຫາທານໍ ປຏ຺ຐປິຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ປຏ຺ຐເປສິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຣາຊາ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ຕາສໍ ໂປກ຺ຂຣຓີນໍ ຕີເຣ ເອວຣູປໍ ທານໍ ອນ຺ນໍ ອນ຺ນຕ຺ຖິກສ຺ສ, ປານໍ ປານຕ຺ຖິກສ຺ສ, ວຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຖຕ຺ຖິກສ຺ສ, ຍານໍ ຍານຕ຺ຖິກສ຺ສ, ສຍນໍ ສຍນຕ຺ຖິກສ຺ສ, ອິຕ຺ຖິໍ ອິຕ຺ຖິຕ຺ຖິກສ຺ສ, ຫິຣຎ຺ຎໍ ຫິຣຎ຺ຎຕ຺ຖິກສ຺ສ, ສຸວຓ຺ຓໍ ສຸວຓ຺ຓຕ຺ຖິກສ຺ສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໕໔).

໓໓. ຕຕ຺ຖາຍໍ ທານສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕາກາໂຣ – ມຫາປຸຣິໂສ ຫິ ອິຕ຺ຖີນຎ຺ຈ ປຸຣິສານຎ຺ຈ ອນຸຈ຺ຉວິເກ ອລງ຺ກາເຣ ກາເຣຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິມຕ຺ຕເມວ ຕຕ຺ຖ ປຣິຈາຣວເສນ ເສສຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ປຣິຈ຺ຈາຄວເສນ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ທານໍ ເທຕິ, ຕໍ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ. ມຫາຊນາ ໂປກ຺ຂຣຓິຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຖາທີນິ ນິວາເສຕ຺ວາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ເຍສໍ ຕາທິສານິ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ປຫາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຍສໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຍ ຫຕ຺ຖິຍານາທີສຸປິ ນິສີທິຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ວຣສຍເນສຸປິ ສຍິຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖີຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕວິຘຣຕນປສາຘນານິ ປສາເຘຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ອຕ຺ຖິກາ, ຕໍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນຕ຺ຖິກາ ໂອຫາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕມ຺ປິ ທານໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ເທວສິກໍ ທີຍເຕວ. ຕທາ ຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ທານໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ນ ຕສ຺ສ ທານສ຺ສ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ອໂຫສິ. ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈາປິ ທິວາປິ ຍທາ ຍທາ ອຕ຺ຖິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕທາ ຕທາ ທີຍເຕວ. ເອວໍ ມຫາປຸຣິໂສ ຍາວຊີວໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ອຸນ຺ນງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິວາ ວາ ຍທິ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ, ຍທິ ເອຕິ ວນິພ຺ພໂກ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ທິວາ ວາ ຍທິ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ, ຍທິ ເອຕີຕິ ເອເຕນສ຺ສ ຍຖາກາລໍ ທານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍາຈການຎ຺ຫິ ລາຠາສາຍ ອຸປສງ຺ກມນກາໂລ ເອວ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ທານສ຺ສ ກາໂລ ນາມ. ວນິພ຺ພໂກຕິ ຍາຈໂກ. ລທ຺ຘາ ຍທິຈ຺ຉກໍ ໂຠຄນ຺ຕິ ເອເຕນ ຍຖາຠິຣຸຈິຕໍ ທານໍ. ໂຍ ໂຍ ຫິ ຍາຈໂກ ຍໍ ຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕໍຕເທວ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເທຕິ. ນ ຕສ຺ສ ມຫຄ຺ຆທຸລ຺ລຠາທິຠາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປໂຣຘໍ ຈິນ຺ເຕສິ. ປູຣຫຕ຺ໂຖວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອເຕນ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ທານໍ ທສ຺ເສຕິ, ຍຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ຍາຈກາ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາວ ມຫາສຕ຺ໂຕ ເທຕິ ອຸຬາຣຊ຺ຌາສຍຕາຍ ຈ ມຫິທ຺ຘິກຕາຍ ຈ.

໓໔. ‘‘ຍາວຊີວິກ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ທານສ຺ສ ກາລປຣິຍນ຺ຕາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມາທານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ມຫາສຕ຺ຕາ ຍາວປາຣິປູຣິ ເວມຊ຺ເຌ ນ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣເຓ ສງ຺ໂກຈາຠາເວນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອໂວສານາປຕ຺ຕິໂຕ ມຣເຓນປິ ອນຸປຈ຺ເຉໂທ ເອວ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຕເຖວ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ, ‘‘ຍາວຊີວິກ’’ນ຺ຕິ ປນ ມຫາສຸທສ຺ສນຈຣິຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນປາຫໍ ເທສ຺ສໍ ຘນໍ ທມ຺ມີຕິ ອິທໍ ຘນໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ນ ເທສ຺ສໍ ອມນາປນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ມຫາທານໍ ເທນ຺ໂຕ ເຄຫໂຕ ຈ ຘນໍ ນີຫຣາເປມິ. ນປິ ນຕ຺ຖິ ນິຈໂຍ ມຍີຕິ ມມ ສມີເປ ຘນນິຈໂຍ ຘນສງ຺ຄໂຫ ນາປິ ນຕ຺ຖິ, ສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິສມໂຓ ວິຍ ອສງ຺ຄໂຫປິ ນ ໂຫມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ເຍນ ອຊ຺ຌາສເຍນ ຕສ຺ສິທໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕. ອິທານິ ຕໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາປິ ອາຕຸໂຣ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖິທໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທເນນ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ – ຍຖາ ນາມ ອາຕຸໂຣ ໂຣຄາຠິຠູໂຕ ປຸຣິໂສ ໂຣຄໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕຸກາໂມ ຘເນນ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິນາ ເວຊ຺ຊໍ ຕິກິຈ຺ຉກໍ ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ຍຖາວິຘິ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຕໂຕ ໂຣຄໂຕ ວິມຸຈ຺ຈຕິ.

໓໖. ຕເຖວ ເອວເມວ ອຫມ຺ປິ ອຏ຺ຏຠູຕໍ ສກລໂລກໍ ກິເລສໂຣຄໂຕ ສກລສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຣຄໂຕ ຈ ປຣິໂມເຈຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ຕໂຕ ປຣິໂມຈນສ຺ສ ອຍໍ ສພ຺ພສາປເຕຍ຺ຍປຣິຈ຺ຈາໂຄ ທານປາຣມິອຸປາໂຍຕິ ຊານມາໂນ ພຸຊ຺ຌມາໂນ ອເສສໂຕ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄາຫການຎ຺ຈ ວເສນ ອນວເສສໂຕ ມຫາທານສ຺ສ ວເສນ ສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ປຣິປູເຣຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ນ ມຍ຺ຫໍ ທານປາຣມີ ປຣິປຸຓ຺ຓາ, ຕສ຺ມາ ອູນມນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ອູນໍ ມນໍ ປູຣຍິຕຸໍ ປວຕ຺ຕຍິຕຸໍ ວນິພ຺ພເກ ຍາຈເກ ອທາສິໍ ຕໍ ທານໍ ເອວຣູປໍ ມຫາທານໍ ທທາມິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ທານຘມ຺ເມ ຕສ຺ສ ຈ ຜເລ ນິຣາລໂຍ ອນເປກ຺ໂຂ ອປຈ຺ຈາໂສ ກິຎ຺ຈິປິ ອປຈ຺ຈາສີສມາໂນ ເກວລໍ ສມ຺ໂພຘິມນຸປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ເທມີຕິ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປາສາທໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ມຫາພ຺ຍູຫກູຏາຄາຣທ຺ວາເຣ ເອວ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂສວຓ຺ຓມເຍ ຣາຊປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ຌານາຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ກູຏາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຣຊຕມເຍ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຌານສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ມຣຓສມເຍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປຄຕານໍ ສຸຠທ຺ທາເທວີປມຸຂານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ອິຕ຺ຖາຄາຣສຫສ຺ສານໍ ອມຈ຺ຈປາຣິສຊ຺ຊາທີນຎ຺ຈ –

‘‘ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ, ອຸປ຺ປາທວຍຘມ຺ມິໂນ;

ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວູປສໂມ ສຸໂຂ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໒໒໑, ໒໗໒; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໖; ໒.໑໔໓) –

ອິມາຍ ຄາຖາຍ ໂອວທິຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂນ ອໂຫສິ.

ຕທາ ສຸຠທ຺ທາເທວີ ຣາຫຸລມາຕາ ອໂຫສິ, ປຣິຓາຍກຣຕນໍ ຣາຫຸໂລ, ເສສປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ປນ ໂລກນາໂຖ.

ອິຘາປິ ທສ ປາຣມິໂຍ ສຣູປໂຕ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ເອວ, ທານຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ປນ ອຸຬາຣຕາຍ ທານປາຣມີ ເອວ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ. ເສສຘມ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ. ຕຖາ ອຸຬາເຣ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊເລ ຈຕຸທີປິສ຺ສຣິເຍປິ ຐິຕສ຺ສ ຕາທິສໍ ໂຠຄສຸຂໍ ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ທູຣໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ຕຖາຣູເປ ມຫາທາເນ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ເສວ ຈຕຸຣາສີຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກຕ຺ວາປິ ວິປສ຺ສນາຍ ອນຸສ຺ສຸກ຺ກນໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນິສ຺ສງ຺ຄຕາຕິ ເອວມາທໂຍ ຄຸຓານຸຠາວາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາຕິ.

ມຫາສຸທສ຺ສນຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ມຫາໂຄວິນ຺ທຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຈເມ ສຕ຺ຕຣາຊປຸໂຣຫິໂຕຕິ ສຕ຺ຕຠູອາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຣາຊູນໍ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານຸສາສກປຸໂຣຫິໂຕ. ປູຊິໂຕ ນຣເທເວຫີຕິ ເຕຫິ ເອວ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຊມ຺ພຸທີເປ ສພ຺ເພເຫວ ຂຕ຺ຕິເຍຫິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍປູຊາຍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມາເນນ ຈ ປູຊິໂຕ. ມຫາໂຄວິນ຺ທພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ມຫານຸຠາວຕາຍ ໂຄວິນ຺ທສ຺ສາຠິເສເກນ ອຠິສິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ‘‘ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ອຠິສິຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຍໍ ສມຎ຺ຎາ ຊາຕາ, ນາເມນ ປນ ໂຊຕິປາໂລ ນາມ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຊາຕທິວເສ ສພ຺ພາວຸຘານິ ໂຊຕິໍສຸ. ຣາຊາປິ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອຕ຺ຕໂນ ມງ຺ຄລາວຸຘໍ ປຊ຺ຊລິຕໍ ທິສ຺ວາ ຠີໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຸໂຣຫິຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປິຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ມາ ຠາຍິ, ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ, ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ນ ເກວລໍ ຣາຊເຄເຫເຍວ, ສກລນຄເຣປິ ອາວຸຘານິ ປຊ຺ຊລິໍສຸ, ນ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຕຸຍ຺ຫໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອຕ຺ຖິ, ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປນ ປຎ຺ຎາຍ ເຕນ ສໂມ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸໂຣຫິເຕນ ສມສ຺ສາສິໂຕ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ກຸມາຣສ຺ສ ຂີຣມູລໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອປຣຠາເຄ ອລມຕ຺ຖທສ຺ໂສ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຣາຊູນໍ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານຸສາສໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ສຕ຺ເຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິເກຫິ ອນຕ຺ເຖຫິ ປາເລຕ຺ວາ ອຕ຺ເຖຫິ ນິໂຍເຊສິ. ອິຕິ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ ປາລນສມຕ຺ຖຕາຍ ຈ ‘‘ໂຊຕິປາໂລ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາເມນ ໂຊຕິປາໂລ ນາມາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໐໔).

ຕຕ຺ຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ທິສມ຺ປຕິສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ໂຄວິນ຺ທພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ຕສ຺ສ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ອຈ຺ຈເຍນ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ເຣຓຸ, ສຫາຍາ ຈສ຺ສ ສຕ຺ຕຠູ, ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ, ເວສ຺ສຠູ, ຠຣໂຕ, ທ຺ເວ ຈ ຘຕຣຏ຺ຐາຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ຍຖາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ວິວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຕ຺ຖຘມ຺ເມ ອນຸສາສນ຺ໂຕ ຊມ຺ພຸທີປຕເລ ສພ຺ເພສໍ ຣາຊູນໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເທວນາຄຄຫປຕິການໍ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕ ອປຈິໂຕ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຘມ຺ເມສຸ ກຸສລຕາຍ ‘‘ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ’’ຕ຺ເວວ ສມຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ. ຍຖາຫ ‘‘ໂຄວິນ຺ໂທ ວຕ, ໂຠ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ ວຕ, ໂຠ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໐໕). ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໓໗.

‘‘ປຸນາປຣໍ ຍທາ ໂຫມິ, ສຕ຺ຕຣາຊປຸໂຣຫິໂຕ;

ປູຊິໂຕ ນຣເທເວຫິ, ມຫາໂຄວິນ຺ທພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ.

ອຖ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວສມຸສ຺ສາຫິເຕຫິ ຣາຊູຫິ ເຕສໍ ອນຸຍຸຕ຺ເຕຫິ ຂຕ຺ຕິເຍຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກຫິ ເນຄມຊານປເທຫິ ຈ ອຸປຣູປຣິ ອຸປນີໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ມໂຫໂຆ ວິຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣມາໂນ ອປຣິເມຍ຺ໂຍ ອຸຬາໂຣ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຍຖາ ຕໍ ອປຣິມາຓາສຸ ຊາຕີສຸ ອຸປຈິຕວິປຸລປຸຎ຺ຎສຎ຺ຈຍສ຺ສ ອຸຬາຣາຠິຊາຕສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘສີລາຈາຣສ຺ສ ເປສລສ຺ສ ປຣິໂຍທາຕສພ຺ພສິປ຺ປສ຺ສ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ປຸຕ຺ຕສທິສມຫາກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣສິນິທ຺ຘມຸທຸຫທຍສ຺ສ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຕຣຫິ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມິນາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ທານປາຣມິໍ ປຣິປູເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ນຄຣສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນທ຺ວາເຣຕິ ຉ ທານສາລາໂຍ ກາເຣຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ອປຣິມິຕຘນປຣິຈ຺ຈາເຄນ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຍໍ ຍໍ ອຸປາຍນໍ ອານີຍຕິ, ຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຠິສງ຺ຂຣີຍຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທານສາລາສຸ ເອວ ເປເສສິ. ເອວໍ ທິວເສ ທິວເສ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕິຕ຺ຕິ ວາ ສນ຺ໂຕໂສ ວາ ນາໂຫສິ, ກຸໂຕ ປນ ສງ຺ໂກໂຈ. ທານຄ຺ຄຎ຺ຈສ຺ສ ລາຠາສາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ຈ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຄຸຓວິເສເສ ກິຕ຺ຕຍນ຺ເຕຫິ ມຫາຊນກາເຍຫິ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ພຫິນຄຣຎ຺ຈ ສມນ຺ຕໂຕ ເອໂກຆຠູຕໍ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານມຫາວາຍຸສງ຺ຆຏ຺ຏປຣິພ຺ຠມິຕໍ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ເອກໂກລາຫລໍ ເອກນິນ຺ນາທໍ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໓໘.

‘‘ຕທາຫໍ ສຕ຺ຕຣຊ຺ເຊສຸ, ຍໍ ເມ ອາສິ ອຸປາຍນໍ;

ເຕນ ເທມິ ມຫາທານໍ, ອກ຺ໂຂຠໍ ສາຄຣູປມ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕທາຫນ຺ຕິ ຍທາ ສຕ຺ຕຣາຊປຸໂຣຫິໂຕ ມຫາໂຄວິນ຺ທພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫມິ, ຕທາ ອຫໍ. ສຕ຺ຕຣຊ຺ເຊສູຕິ ເຣຓຸອາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຣາຊູນໍ ຣຊ຺ເຊສຸ. ອກ຺ໂຂຠນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣຫິ ຈ ພາຫິເຣຫິ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຫິ ອປ຺ປຏິເສຘນີຍຕາຍ ເກນຈິ ອກ຺ໂຂຠນີຍໍ. ‘‘ອຈ຺ຈຸພ຺ຠ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອຕິປຸຓ຺ຓທານຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອຸຬາຣຠາເວນ ວິປຸລຠາເວນ ຈ ອຕິວິຍ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຄຣູປມນ຺ຕິ ສາຄຣສທິສໍ, ຍຖາ ສາຄເຣ ອຸທກໍ ສກເລນປິ ໂລເກນ ຫຣນ຺ເຕນ ເຂເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ທານຄ຺ເຄ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມນ຺ຕິ.

໓໙. ໂອສານຄາຖາຍ ວຣໍ ຘນນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ວາ ຘນໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ປຐມກປ຺ປິກມຫາເມໂຆ ວິຍ ມຫາວສ຺ສໍ ອວິຠາເຄນ ມຫນ຺ຕໍ ທານວສ຺ສໍ ວສ຺ສາເປນ຺ໂຕ ທານພ຺ຍາວໂຏ ຫຸຕ຺ວາປິ ເສສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຣາຊູນໍ ອຕ຺ຖຘມ຺ເມ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອນຸສາສຕິ. ສຕ຺ຕ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາເລ ວິຊ຺ຊາສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປຕິ, ສຕ຺ຕ ຈ ນ຺ຫາຕກສຕານິ ມນ຺ເຕ ວາເຈຕິ. ຕສ຺ສ ອປເຣນ ສມເຍນ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ‘‘ສກ຺ຂິ ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ປສ຺ສຕິ, ສກ຺ຂິ ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສາກຈ຺ເຉຕິ ສລ຺ລປຕິ ມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑໒). ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຕຣຫິ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ອຍໍ ອຠູໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ‘ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ປສ຺ສຕິ, ສກ຺ຂິ ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສາກຈ຺ເຉຕິ ສລ຺ລປຕິ ມນ຺ເຕຕີ’ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຠູຕໍ ເອວ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ເຕ ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ສຕ຺ຕ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາເລ ສຕ຺ຕ ຈ ນ຺ຫາຕກສຕານິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາຣຎ຺ຈ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຓິຘາຍ ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊິ. ຕສ຺ສ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສນງ຺ກຸມາໂຣ ປຸຣໂຕ ປາຕຸຣໂຫສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາປຸຣິໂສ ປຸຈ຺ຉິ –

‘‘ວຓ຺ຓວາ ຍສວາ ສິຣິມາ, ໂກ ນຸ ຕ຺ວມສິ ມາຣິສ;

ອຊານນ຺ຕາ ຕໍ ປຸຈ຺ຉາມ, ກຖໍ ຊາເນມຸ ຕໍ ມຍ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໑໘);

ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອຕ຺ຕານໍ ຊານາເປນ຺ໂຕ –

‘‘ມໍ ເວ ກຸມາຣໍ ຊານນ຺ຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ສນນ຺ຕນໍ;

ສພ຺ເພ ຊານນ຺ຕິ ມໍ ເທວາ, ເອວໍ ໂຄວິນ຺ທ ຊານາຫີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໑໘) –

ວຕ຺ວາ ເຕນ –

‘‘ອາສນໍ ອຸທກໍ ປຊ຺ຊໍ, ມຘຸສາກຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ;

ອຄ຺ເຆ ຠວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉາມ, ອຄ຺ຆໍ ກຸຣຸຕຸ ໂນ ຠວ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໑໘) –

ອຸປນີຕໍ ອຕິຖິສກ຺ກາຣໍ ອນຕ຺ຖິໂກປິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສາສກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມ ເຕ ອຄ຺ຆໍ, ຍໍ, ຕ຺ວໍ ໂຄວິນ຺ທ, ຠາສສີ’’ຕິ. ວຕ຺ວາ ໂອກາສທານຕ຺ຖໍ –

‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມຫິຕຕ຺ຖາຍ, ສມ຺ປຣາຍສຸຂາຍ ຈ;

ກຕາວກາໂສ ປຸຈ຺ຉສ຺ສຸ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ອຠິປຕ຺ຖິຕ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໑໘) –

ໂອກາສມກາສິ.

ອຖ ນໍ ມຫາປຸຣິໂສ ສມ຺ປຣາຍິກໍ ເອວ ອຕ຺ຖໍ –

‘‘ປຸຈ຺ຉາມິ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສນງ຺ກຸມາຣໍ, ກງ຺ຂີ ອກງ຺ຂິໍ ປຣເວທິເຍສຸ;

ກຕ຺ຖຏ຺ຐິໂຕ ກິມ຺ຫິ ຈ ສິກ຺ຂມາໂນ, ປປ຺ໂປຕິ ມຈ຺ໂຈ ອມຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໑໙) –

ປຸຈ຺ຉິ.

ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ –

‘‘ຫິຕ຺ວາ ມມຕ຺ຕໍ ມນຸເຊສຸ ພ຺ຣຫ຺ເມ, ເອໂກທິຠູໂຕ ກຣຸເຓຘິມຸຕ຺ໂຕ;

ນິຣາມຄນ຺ໂຘ ວິຣໂຕ ເມຖຸນສ຺ມາ, ເອຕ຺ຖຏ຺ຐິໂຕ ເອຕ຺ຖ ຈ ສິກ຺ຂມາໂນ;

ປປ຺ໂປຕິ ມຈ຺ໂຈ ອມຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໑໙) –

ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄາມິມຄ຺ຄໍ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຖ ມໍ ເວ ກຸມາຣໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ເວ ເອກໍເສນ ມໍ ‘‘ກຸມາໂຣ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກຕິ ເສຏ຺ຐໂລເກ. ສນນ຺ຕນນ຺ຕິ ຈິຣຕນໍ ໂປຣາຓໍ. ເອວໍ, ໂຄວິນ຺ທ, ຊານາຫີຕິ, ໂຄວິນ຺ທ, ເອວໍ ມໍ ຘາເຣຫິ.

ອາສນນ຺ຕິ ອິທໍ ໂຠໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ນິສີທນຕ຺ຖາຍ ອາສນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ອຸທກໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ປາທານໍ ໂຘວນຕ຺ຖໍ ປານີຍໍ ປິປາສຫຣຓຕ຺ຖາຍ. ອິທໍ ປຊ຺ຊໍ ປຣິສ຺ສມວິໂນທນຕ຺ຖໍ ປາທພ຺ຠຎ຺ຊນເຕລໍ. ອິທໍ ມຘຸສາກໍ ອຕກ຺ກໍ ອໂລຓິກໍ ອຘູປນໍ ອຸທເກນ ເສທິຕໍ ສາກໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕທາ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຈຕຸມາສໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຠິສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິປຣມຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສິເມ ສພ຺ເພ ອຄ຺ເຆ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາມ, ຕຍິທໍ ອຄ຺ຆໍ ກຸຣຸຕຸ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ໂນ ຠວໍ ອິທໍ ອຄ຺ຆນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ມຫາປຸຣິໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ເນສໍ ອປຣິຠຸຎ຺ຊນໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈິຓ຺ຓໍ ອຕິຖິປູຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ພ຺ຣຫ຺ມາປິສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມ ເຕ ອຄ຺ຆໍ, ຍໍ ຕ຺ວໍ, ໂຄວິນ຺ທ, ຠາສສີ’’ຕິ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ເຕ ອາສເນ ມຍໍ ນິສິນ຺ນາ ນາມ ໂຫມ, ປາໂທທເກນ ປາທາ ໂຘຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕຸ, ປານີຍໍ ປີຕາ ນາມ ໂຫມ, ປາທພ຺ຠຎ຺ຊເນນ ປາທາ ມກ຺ຂິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕຸ, ອຸທກສາກມ຺ປິ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກງ຺ຂີ ອກງ຺ຂິໍ ປຣເວທິເຍສູຕິ ອຫໍ ສວິຈິກິຈ຺ໂຉ ປເຣນ ສຍໍ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ປຣສ຺ສ ປາກເຏສຸ ປຣເວທິເຍສຸ ປຎ຺ເຫສຸ ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ຉໍ.

ຫິຕ຺ວາ ມມຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ມມ, ອິທໍ ມມາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕນກໍ ອຸປກຣຓຕຓ຺ຫໍ ຈຊິຕ຺ວາ. ມນຸເຊສູຕິ ສຕ຺ເຕສຸ. ພ຺ຣຫ຺ເມຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາລປຕິ. ເອໂກທິຠູໂຕຕິ ເອໂກ ອຸເທຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເອໂກທິຠູໂຕ ເອກີຠູໂຕ, ເອເກນ ກາຍວິເວກໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ເອໂກ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທິ, ສມາຘິ. ຕໍ ຠູໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ເອໂກທິຠູໂຕ, ອຸປຈາຣປ຺ປນາສມາຘີຫິ ສມາຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕໍ ເອໂກທິຠາວໍ ກຣຸຓາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຣຸເຓຘິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ກຣຸຓຊ຺ຌາເນ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣາມຄນ຺ໂຘຕິ ກິເລສສງ຺ຂາຕວິສ຺ສຄນ຺ຘຣຫິໂຕ. ເອຕ຺ຖຏ຺ຐິໂຕຕິ ເອເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ, ເອເຕ ຘມ຺ເມ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສິກ຺ຂມາໂນຕິ ເອເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສິກ຺ຂມາໂນ, ເອຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາວນໍ ຠາເວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປາຬິຍໍ (ທີ. ນິ. ໒.໒໙໓ ອາທໂຍ) ອາຄໂຕເຍວາຕິ.

ອຖ ມຫາປຸຣິໂສ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາມຄນ຺ເຘ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ອິທາເນວາຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣຫ຺ມາປິ ‘‘ສາຘຸ, ມຫາປຸຣິສ, ປພ຺ພຊສ຺ສຸ. ເອວໍ ສຕິ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ອາຄມນໍ ສ຺ວາຄມນເມວ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອຄ຺ຄປຸຣິໂສ ປຐມວເຍ ຐິໂຕ, ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອິສ຺ສຣິຍຎ຺ຈ ປຫາຍ ປພ຺ພຊນໍ ນາມ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ ອໂຍພນ຺ຘນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວນຄມນໍ ວິຍ ອຕິອຸຬາຣໍ, ພຸທ຺ຘຕນ຺ຕິ ນາເມສາ’’ຕິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ທຬ຺ຫີກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກເມວ ຄໂຕ. ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ‘‘ມມ ອິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊນໍ ນາມ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອຫໍ ຣາຊກຸລານໍ ອຕ຺ຖໍ ອນຸສາສາມິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສເຈ ເຕປິ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣເມວ, ໂນ ເຈ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐານໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຣຓຸສ຺ສ ຕາວ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເຕນ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ກາເມຫິ ນິມນ຺ຕິຍມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສໍເວຄເຫຕຸໍ ເອກນ຺ເຕນ ປພ຺ພຊິຕຸກາມຕຎ຺ຈສ຺ສ ນິເວເທຕ຺ວາ ເຕນ ‘‘ຍທິ ເອວໍ ອຫມ຺ປິ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອເຕເນວ ນເຍນ ສຕ຺ຕຠູອາທໂຍ ຉ ຂຕ຺ຕິເຍ, ສຕ຺ຕ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາເລ, ສຕ຺ຕ ຈ ນ຺ຫາຕກສຕານິ, ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍາໂຍ ຈ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕເມວ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຐຕ຺ວາ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນສທິສໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ.

ຕສ຺ສ ເຕ ສຕ຺ຕຣາຊາໂນ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ອນຸປພ຺ພຊິໍສຸ. ສາ ອໂຫສິ ມຫຕີ ປຣິສາ. ອເນກໂຍຊນວິຕ຺ຖາຣາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸໂຕ ມຫາປຸຣິໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຄາມນິຄມຊນປທຣາຊຘານີສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣຕິ, ມຫາຊນໍ ປຸຎ຺ເຎ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ໂຄວິນ຺ທປຓ຺ຑິໂຕ ກິຣ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ປຸເຣຕຣເມວ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ປເວເສຕ຺ວາ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊເນນ ປຕິມາເນນ຺ຕິ. ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ມໂຫໂຆ ວິຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ມຫາປຸຣິໂສ ມຫາຊນໍ ປຸຎ຺ເຎ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ ສີລສມ຺ປທາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍເຄ ກສິຓປຣິກມ຺ເມ ຌາເນສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕີສຸ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣສູຕິ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຍາວຕາຍຸກໍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ ປຸຖຸຠູຕໍ ຍາວ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕໍ ຈິຣໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ. ຕສ຺ສ ເຍ ສາສນໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອາຊານິໍສຸ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຍ ນ ອາຊານິໍສຸ, ເຕ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີນໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊິໍສຸ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ນິມ຺ມານຣຕີນໍ…ເປ… ຕຸສິຕານໍ ຍາມານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຍ ສພ຺ພນິຫີນາ, ເຕ ຄນ຺ຘພ຺ພກາຍໍ ປຣິປູເຣສຸໍ. ອິຕິ ມຫາຊໂນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ສຄ຺ຄູປໂຄ ຈ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ເທວພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ປຣິປູຣິໍສຸ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ ສຸຎ຺ຎາ ວິຍ ອເຫສຸໍ.

ອິຘາປິ ອກິຕ຺ຕິຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໓.໘໓ ອາທໂຍ) ວິຍ ໂພຘິສມ຺ຠາຣນິທ຺ຘາຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ – ຕທາ ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ມຫາເຖຣາ ອເຫສຸໍ, ເສສປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ມຫາໂຄວິນ຺ໂທ ໂລກນາໂຖ. ຕຖາ ເຣຓຸອາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຣາຊູນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິໂຣເຘນ ຍຖາ ສກຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ຕຖາ ມຫຕິ ສຕ຺ຕວິເຘ ຣຊ຺ເຊ ເຕສໍ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານຸສາສເນ ອປ຺ປມາໂທ, ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຸນາປິ ສາກຈ຺ຉໍ ສມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕສມ຺ຠາວນໍ ຍຖາຠູຕໍ ກາຕຸໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ປຣມຸກ຺ກໍສຄໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ. ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ອຕ຺ຕນິ ສມາປຊ຺ຊນໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຫິ ຣາຊູຫິ ສກເລນ ຈ ໂລເກນ ອຸປນີຕໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອປຣິມາຓາຍ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິປຣິສາຍ ອນຸປພ຺ພຊ຺ຊານິມິຕ຺ຕາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອນຸຏ຺ຐານໍ, ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນສ຺ສ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ສາສນສ຺ສ ຈິຣກາລານຸປ຺ປພນ຺ໂຘຕິ ເອວມາທໂຍ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາຕິ.

ມຫາໂຄວິນ຺ທຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ນິມິຣາຊຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໔໐. ຉຏ຺ເຐ ມິຖິລາຍໍ ປຸຣຸຕ຺ຕເມຕິ ມິຖິລານາມເກ ວິເທຫານໍ ອຸຕ຺ຕມນຄເຣ. ນິມິ ນາມ ມຫາຣາຊາຕິ ເນມິໍ ຆເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ‘‘ນິມີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາໂມ, ມຫນ຺ເຕຫິ ທານສີລາທິຄຸຓວິເສເສຫິ ມຫຕາ ຈ ຣາຊານຸຠາເວນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫນ຺ໂຕ ຣາຊາຕິ ມຫາຣາຊາ. ປຓ຺ຑິໂຕ ກຸສລຕ຺ຖິໂກຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິໂກ.

ອຕີເຕ ກິຣ ວິເທຫຣຏ຺ເຐ ມິຖິລານຄເຣ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຆເທໂວ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ໂສ ຈຕຸຣາສີຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ກຸມາຣກີຬໍ ກີຬິຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິ ວສ຺ສຫສ຺ສານິ ອຸປຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍທາ ເມ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ, ຕທາ ເມ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ກປ຺ປກສ຺ສ ວຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ເຕນ ປລິຕານິ ທິສ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕ ສຸວຓ຺ຓສຓ຺ຑາເສນ ອຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປລິຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ປາຕຸຠູໂຕ ໂຂ ມຍ຺ຫໍ ເທວທູໂຕ’’ຕິ ສໍເວຄຊາໂຕ ‘‘ອິທານິ ມຍາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຸຏ຺ຐານກໍ ຄາມວຣໍ ກປ຺ປກສ຺ສ ທຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐກຸມາຣໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ –

‘‘ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄຣຸຫາ ມຍ຺ຫໍ, ອິເມ ຊາຕາ ວໂຍຫຣາ;

ປາຕຸຠູຕາ ເທວທູຕາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາສມໂຍ ມມາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໙) –

ວຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ຣຊ຺ເຊ ສມນຸສາສິຕ຺ວາ ຍທິປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎານິປິ ຈຕຸຣາສີຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ມຈ຺ຈຸໂນ ສນ຺ຕິເກ ຐິຕໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ສໍວິຄ຺ຄຫທໂຍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ໂຣເຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕໍ ທິສ຺ວາ, ມຆເທໂວ ທິສມ຺ປຕິ;

ສໍເວຄໍ ອລຠີ ຘີໂຣ, ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສມໂຣຈຍີ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໐໙);

ໂສ ປຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ວຕ຺ເຕຍ຺ຍາສິ ຍຖາ ມຍາ ປຏິປນ຺ນໍ, ມາ ໂຂ ຕ຺ວໍ ອນ຺ຕິມປຸຣິໂສ ອໂຫສີ’’ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຠິກ຺ຂຸປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຌານສມາປຕ຺ຕີຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂນ ອໂຫສິ. ປຸຕ຺ໂຕປິສ຺ສ ພຫູນິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເຕເນວ ອຸປາເຍນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂນ ອໂຫສິ. ຕຖາ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ, ຕຖາ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ທ຺ວີຫິ ອູນານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ຂຕ຺ຕິຍສຫສ຺ສານິ ສີເສ ປລິຕໍ ທິສ຺ວາວ ປພ຺ພຊິຕານິ. ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຐິໂຕວ ‘‘ປວຕ຺ຕຕິ ນຸ ໂຂ ມຍາ ມນຸສ຺ສໂລເກ ກຕໍ ກລ຺ຍາຓໍ ນ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອທ຺ທສ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕໍ, ອິທານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ນ ໂຂ ປນາຫໍ ມຍ຺ຫໍ ປເວຓິຍາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິຕຸໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວໍເສ ຊາຕຣຎ຺ໂຎ ເອວ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວໍສສ຺ສ ເນມິໍ ຆເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເນມິໍ ຆເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ນິມີຕິ ລທ຺ຘນາໂມ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ຫິ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ປິຕຣາ ອານີຕາ ລກ຺ຂຓປາຐກາ. ລກ຺ຂຓານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຍໍ ກຸມາໂຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວໍສໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປິຕຸປິຕາມເຫຫິປິ ມຫານຸຠາໂວ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ‘‘ນິມີ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກາສິ, ໂສ ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສີເລ ອຸໂປສຖກມ຺ເມ ຈ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປລິຕໍ ທິສ຺ວາ ກປ຺ປກສ຺ສ ຄາມວຣໍ ທຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ຣຊ຺ເຊ ສມນຸສາສິຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຌານານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂນ ອໂຫສິ.

ນິມິຣາຊາ ປນ ທານຊ຺ຌາສຍຕາຍ ຈຕູສຸ ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ນຄຣມຊ຺ເຌ ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ທານສາລາໂຍ ກາເຣຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ເອເກກາຍ ທານສາລາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສານິ ປຣິຈ຺ຈຊິ, ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂິ, ປກ຺ຂທິວເສສຸ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ສມາທິຍິ, ມຫາຊນມ຺ປິ ທານາທີສຸ ປຸຎ຺ເຎສຸ ສມາທເປສິ, ສຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂິ, ນິຣຍຠເຍນ ຕຊ຺ເຊສິ, ປາປໂຕ ນິວາເຣສິ. ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ມຫາຊໂນ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເທວໂລໂກ ປຣິປູຣິ, ນິຣໂຍ ຕຸຈ຺ໂຉ ວິຍ ອໂຫສິ. ຕທາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ທານຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຸຬາຣຠາວໍ ສວິເສສໍ ທານປາຣມິຍາ ປູຣິຕຠາວຎ຺ຈ ປເວເທນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ –

໔໑.

‘‘ຕທາຫໍ ມາປຍິຕ຺ວານ, ຈຕຸສ຺ສາລໍ ຈຕຸມ຺ມຸຂໍ;

ຕຕ຺ຖ ທານໍ ປວຕ຺ເຕສິໍ, ມິຄປກ຺ຂິນຣາທິນ’’ນ຺ຕິ. – ອາທິມາຫ;

ຕຕ຺ຖ ຕທາຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິມິຣາຊກາເລ. ມາປຍິຕ຺ວານາຕິ ກາຣາເປຕ຺ວາ. ຈຕຸສ຺ສາລນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສມ຺ພນ຺ຘສາລໍ. ຈຕຸມ຺ມຸຂນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຈຕູຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ທານສາລາຍ ຫິ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ຍາຈກຊນສ຺ສ ຈ ພຫຸຠາວໂຕ ນ ສກ຺ກາ ເອເກເນວ ທ຺ວາເຣນ ທານຘມ຺ມໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຎ຺ຈ ປຣິໂຍສາເປຕຸນ຺ຕິ ສາລາຍ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາທ຺ວາຣານິ ກາຣາເປສິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ໂກຓາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ຣາສິກໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ປກຕິຍາ ສໍເວສນກາໂລ, ຕາວ ທານໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ກາເລ ອເນກສຕາ ປທີປາ ຌາຍນ຺ຕິ. ຍທາ ຍທາ ອຕ຺ຖິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕທາ ຕທາ ທີຍເຕວ. ຕຎ຺ຈ ທານໍ ນ ກປຓທ຺ຘິກວນິພ຺ພກຍາຈການຎ຺ເຎວ, ອຖ ໂຂ ອຑ຺ຒານໍ ມຫາໂຠຄານມ຺ປິ ອຸປກປ຺ປນວເສນ ມຫາສຸທສ຺ສນທານສທິສໍ ອຸຬາຣຕຣປຓີຕຕຣານໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ ສພ຺ເພປິ ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສິໂນ ມນຸສ຺ສາ ປຏິຄ຺ຄເຫສຸຎ຺ເຈວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ ຈ. ສກລຊມ຺ພຸທີປຎ຺ຫິ ອຸນ຺ນງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິໂສ ຕທາ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຍຖາ ຈ ມນຸສ຺ສານໍ, ເອວໍ ມິຄປກ຺ຂິເກ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ທານສາລາຍ ພຫິ ເອກມນ຺ເຕ ເຕສໍ ອຸປກປ຺ປນວເສນ ທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ທານໍ ປວຕ຺ເຕສິໍ, ມິຄປກ຺ຂິນຣາທິນ’’ນ຺ຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕິຣຈ຺ຉານານເມວ, ເປຕານມ຺ປິ ທິວເສ ທິວເສ ປຕ຺ຕິໍ ທາເປສິ. ຍຖາ ຈ ເອກິສ຺ສາ ທານສາລາຍ, ເອວໍ ປຎ຺ຈສຸປິ ທານສາລາສຸ ທານໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ຕທາຫໍ ມາປຍິຕ຺ວານ, ຈຕຸສ຺ສາລໍ ຈຕຸມ຺ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນຄຣມຊ຺ເຌ ທານສາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໒. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຈ຺ຉາທນຎ຺ຈ ສຍນໍ, ອນ຺ນໍ ປານຎ຺ຈ ໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉາທນນ຺ຕິ ໂຂມສຸຂຸມາທິນານາວິຘນິວາສນປາຣຸປນໍ. ສຍນນ຺ຕິ ມຎ຺ຈປລ຺ລງ຺ກາທິຎ຺ເຈວ ໂຄນກຈິຕ຺ຕກາທິຎ຺ຈ ອເນກວິຘໍ ສຍິຕພ຺ພກໍ, ອາສນມ຺ປິ ເຈຕ຺ຖ ສຍນຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນ຺ນໍ ປານຎ຺ຈ ໂຠຊນນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຍຖາຠິຣຸຈິຕໍ ນານຄ຺ຄຣສໍ ອນ຺ນຎ຺ເຈວ ປານຎ຺ຈ ອວສິຏ຺ຐໍ ນານາວິຘໂຠຊນວິກຕິຎ຺ຈ. ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກຣິຕ຺ວານາຕິ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອາຍຸປຣິໂຍສານາ ອໂຫຣຕ຺ຕໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ.

໔໓-໔. ອິທານິ ຕສ຺ສ ທານສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອາຣພ຺ຠ ທານປາຣມິຠາເວນ ປວຕ຺ຕິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍຖາ ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສໂຍ ປວຕ຺ໂຕ, ຕໍ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາປິ ເສວໂກ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ນາມ ເສວກປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກໍ ກາລານຸກາລໍ ເສວນວເສນ ອຸປຄໂຕ ລທ຺ຘພ຺ພຘນເຫຕຸ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ ສພ຺ພຖາປິ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ເມຫິ ຍຖາ ໂສ ອາຣາຘິໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອາຣາຘນີຍໍ ອາຣາຘນເມວ ເອສຕິ ຄເວສຕິ, ຕຖາ ອຫມ຺ປິ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສາມິຠູຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ເສເວຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ອາຣາຘນຕ຺ຖໍ ສພ຺ພຠເວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຠເວ ທານປາຣມິປຣິປູຣຓວເສນ ທາເນນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ໂພຘິສງ຺ຂາຕໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໂຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂພຘິຊ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຣໂຕ ສພ຺ພຖາ ນານູປາເຍຫິ ເອສິສ຺ສາມິ ຄເວສິສ຺ສາມິ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ໂພຘິໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາຄາທິໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉາມິ ອຠິປຕ຺ເຖມີຕິ.

ເອວມິຘ ທານຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຸຬາຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ທານປາຣມິວເສເນວ ເທສນາ ກຕາ. ຊາຕກເທສນາຍໍ ປນສ຺ສ ສີລປາຣມິອາທີນມ຺ປິ ປຣິປູຣຓໍ ວິຠາວິຕເມວ, ຕຖາ ຫິສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ອຕ຺ຕານໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕເທວຕາ ສຸຘມ຺ມາຍໍ ເທວສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ ‘‘ອໂຫ ອມ຺ຫາກໍ ນິມິຣາຊານໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍໍ ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຕາ, ເອວຣູປາປິ ນາມ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ມຫາຊນສ຺ສ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ສາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຄຸເຓ ວຓ຺ເຓນ຺ຕາ ອຠິຕ຺ຖວິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຈ຺ເຉຣໍ ວຕ ໂລກສ຺ມິໍ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິຈກ຺ຂຓາ;

ຍທາ ອຫຸ ນິມິຣາຊາ, ປຓ຺ຑິໂຕ ກຸສລຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໔໒໑) –

ອາທິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເທວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ອເຫສຸໍ. ອເຖກທິວສໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ອຸໂປສຖິກສ຺ສ ອຸປຣິປາສາທວຣຄຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ເອວໍ ເຈຕໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ ‘‘ທານໍ ນຸ ໂຂ ວຣໍ, ອຸທາຫຸ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກງ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ກສ຺ສ ຠວນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ກາຣຓໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຕຖາ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທສ຺ສ ວິຕກ຺ກໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຐິໂຕ ເຕນ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ເທວຣາຊຠາວໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ມຫາຣາຊ, ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍເມວ ອຸຕ຺ຕມໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ –

‘‘ຫີເນນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ;

ມຊ຺ຌິເມນ ຈ ເທວຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕເມນ ວິສຸຊ຺ຌຕິ.

‘‘ນ ເຫເຕ ສຸລຠາ ກາຍາ, ຍາຈໂຍເຄນ ເກນຈິ;

ເຍ ກາເຍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອນຄາຣາ ຕປສ຺ສິໂນ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໔໒໙-໔໓໐) –

ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸຕິຕ຺ຖາຍຕເນສຸ ເມຖຸນວິຣຕິມຕ຺ຕໍ ຫີນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ, ເຕນ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣມຕ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ ນາມ, ເຕນ ເທວຕ຺ຕໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ປນ ອຸຕ຺ຕມໍ ນາມ, ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ຕຎ຺ຫິ ພາຫິຣກາ ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ສາສເນ ປນ ປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍເຈຕນາ ຫີນຕາຍ ຫີນໍ ນາມ, ເຕນ ຍຖາປຕ຺ຖິເຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ມຊ຺ຌິມໍ ນາມ, ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ປນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ນາມ, ເຕນ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ. ອິຕິ ສກ຺ໂກ ‘‘ມຫາຣາຊ, ທານໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສວ ສຕຄຸເຓນ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສຕສຫສ຺ສຄຸເຓນ ມຫປ຺ຜໂລ’’ຕິ ວຓ຺ເຓສິ. ກາຍາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຄຓາ. ຍາຈໂຍເຄນາຕິ ຍາຈນຍຸຕ຺ເຕນ. ‘‘ຍາຊໂຍເຄນາ’’ຕິປິ ປາຬິ, ຍຊນຍຸຕ຺ເຕນ, ທານຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕປສ຺ສິໂນຕິ ຕປນິສ຺ສິຕກາ. ອິມາຍປິ ຄາຖາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສສ຺ເສວ ມຫານຸຠາວຕໍ ທີເປຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ, ມຫາຣາຊ, ທານໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍເມວ ມຫປ຺ຜລໍ, ທ຺ເວປິ ປເນເຕ ມຫາປຸຣິສກຕ຺ຕພ຺ພາວ. ທ຺ວີສຸປິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທານຎ຺ຈ ເທຫິ ສີລຎ຺ຈ ຣກ຺ຂາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄໂຕ.

ອຖ ນໍ ເທວຄໂຓ ‘‘ມຫາຣາຊ, ກຸຫິໍ ຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສກ຺ໂກ ‘‘ມິຖິລາຍໍ ນິມິຣຎ຺ໂຎ ກງ຺ຂ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸເຓ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຓ຺ເຓສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເທວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ນິມິຣາຊານໍ ທຏ຺ຐຸກາມມ຺ຫາ, ສາຘຸ ນໍ ປກ຺ໂກສາເປຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ມາຕລິໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ນິມິຣາຊານໍ ເວຊຍນ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣເຖນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຫາສຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ຍຖາກມ຺ມໍ ປາປກມ຺ມີນໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມີນຎ຺ຈ ຐານານິ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ເທວໂລກໍ ເນສິ. ເທວາປິ ໂຂ ‘‘ນິມິຣາຊາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ທິພ຺ພຄນ຺ຘວາສປຸປ຺ຜຫຕ຺ຖາ ຍາວ ຈິຕ຺ຕກູຏທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ທິພ຺ພຄນ຺ຘາທີຫິ ປູເຊນ຺ຕາ ສຸຘມ຺ມໍ ເທວສຠໍ ອານຍິໍສຸ. ຣາຊາ ຣຖາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ເທວສຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສກ຺ເກນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕນ ທິພ຺ເພຫິ ກາເມຫິ ນິມນ຺ຕິຍມາໂນ ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ອິເມຫິ ຍາຈິຕກູປເມຫິ ກາເມຫີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສຄຓນາຍ ສຕ຺ຕາຫເມວ ຐຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມຫໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ, ຕຕ຺ຖ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ສກ຺ໂກ ‘‘ນິມິຣາຊານໍ ມິຖິລໍ ເນຫີ’’ຕິ ມາຕລິໍ ອາຓາເປສິ. ໂສ ຕໍ ເວຊຍນ຺ຕຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປາຈີນທິສາຠາເຄນ ມິຖິລໍ ປາປຸຓິ. ມຫາຊໂນ ທິພ຺ພຣຖໍ ທິສ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອກາສິ. ມາຕລິ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ມຫາສຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄໂຕ. ມຫາຊໂນປິ ຣາຊານໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ກີທິໂສ, ເທວ, ເທວໂລໂກ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຣາຊາ ເທວໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫປິ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຖ, ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຖາ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປລິຕໍ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ກາເມ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ອໂຫສິ.

ຕທາ ສກ຺ໂກ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ມາຕລິ ອານນ຺ໂທ. ຈຕຸຣາສີຕິ ຣາຊສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘປຣິສາ. ນິມິຣາຊາ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ອິຘາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂພຘິສມ຺ຠາຣາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ກລ຺ຍາຓວຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ເຘສ຺ສາມີຕິ ມຫາກຣຸຓາຍ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ, ອຸຬາໂຣ ທານຊ຺ຌາສໂຍ, ຕທນຸຣູປາ ທານາທີສຸ ປຏິປຕ຺ຕິ, ມຫາຊນສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ຍາວ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປຕ຺ຖຏຍສຕາ, ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣາຊສ຺ສ ອຸປສງ຺ກມເນ ອຕິວິມ຺ຫຍຕາ, ເຕນ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິມນ຺ຕິຍມາໂນປິ ຕໍ ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣປຣິພ຺ຣູຫນຕ຺ຖໍ ປຸນ ມນຸສ຺ສວາສູປຄມນໍ, ລາຠສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອລຄ຺ຄຠາໂວຕິ ເອວມາທໂຍ ຄຸຓານຸຠາວາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາຕິ.

ນິມິຣາຊຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຈນ຺ທກຸມາຣຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໔໕. ສຕ຺ຕເມ ເອກຣາຊສ຺ສ ອຕ຺ຣໂຊຕິ ເອກຣາຊສ຺ສ ນາມ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ໂອຣສປຸຕ຺ໂຕ. ນຄເຣ ປຸປ຺ຜວຕິຍາຕິ ປຸປ຺ຜວຕິນາມເກ ນຄເຣ. ຈນ຺ທສວ຺ຫໂຍຕິ ຈນ຺ທສທ຺ເທນ ອວ຺ຫາຕພ຺ໂພ, ຈນ຺ທນາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕີເຕ ກິຣ ອຍໍ ພາຣາຓສີ ປຸປ຺ຜວຕີ ນາມ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ວສວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ເອກຣາຊາ ນາມ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ໂຄຕມິຍາ ນາມ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ‘‘ຈນ຺ທກຸມາໂຣ’’ຕິສ຺ສ ນາມມກໍສຸ. ຕສ຺ສ ປທສາ ຄມນກາເລ ອປໂຣປິ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ‘‘ສູຣິຍກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມມກໍສຸ. ຕສ຺ສ ປທສາ ຄມນກາເລ ເອກາ ຘີຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ‘‘ເສລາ’’ຕິສ຺ສາ ນາມມກໍສຸ. ເວມາຕິກາ ຈ ເນສໍ ຠທ຺ທເສໂນ ສູໂຣ ຈາຕິ ທ຺ເວ ຠາຕໂຣ ອເຫສຸໍ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ສິປ຺ເປສຸ ຈ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ປາຣໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສ ຣາຊາ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ຈນ຺ທໍ ນາມ ຣາຊຘີຕຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຸປຣຊ຺ຊໍ ອທາສິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ‘‘ວາສຸໂລ’’ຕິ ນາມມກໍສຸ. ຕສ຺ສ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ຂຓ຺ຑຫາໂລ ນາມ ປຸໂຣຫິໂຕ, ຕໍ ຣາຊາ ວິນິຈ຺ຉເຍ ຐເປສິ. ໂສ ລຎ຺ຊວິຕ຺ຕໂກ ຫຸຕ຺ວາ ລຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອສ຺ສາມິເກ ສາມິເກ ກໂຣຕິ, ສາມິເກ ຈ ອສ຺ສາມິເກ ກໂຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ອຏ຺ຏປຣາຊິໂຕ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ອຸປກ຺ໂກເສນ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣາຊູປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ ຂຓ຺ຑຫາໂລ ວິນິຈ຺ຉເຍ ວິໂລປໍ ຂາທຕິ, ອຫໍ ເຕນ ລຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣາຊຍໍ ປາປິໂຕ’’ຕິ ອຏ຺ຏສ຺ສຣມກາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ມາ ຠາຍີ’’ຕິ ຕໍ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ເນຕ຺ວາ ສາມິກເມວ ສາມິກໍ ອກາສິ. ມຫາຊໂນ ມຫາສທ຺ເທນ ສາຘຸກາຣມທາສິ.

ຣາຊາ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ກິຣ ອຏ຺ໂຏ ສຸວິນິຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕ຺ວເມວ ອຏ຺ຏກຣເຓ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວິນິຈ຺ຉິນາຫີ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອທາສິ. ຂຓ຺ຑຫາລສ຺ສ ອາໂຍ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອຕາຣາເປກ຺ໂຂ ວິຈຣິ. ໂສ ປນ ຣາຊາ ມຸຘປ຺ປສນ຺ໂນ. ໂສ ເອກທິວສໍ ສຸປິນນ຺ເຕນ ເທວໂລກໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ປຸໂຣຫິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄາມິມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ອຕິທານໍ ທທນ຺ໂຕ ສພ຺ພຈຕຸກ຺ເກນ ຍຎ຺ຎໍ ຍຊສ຺ສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ‘‘ກິໍ ອຕິທານ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປິຍປຸຕ຺ຕາ ປິຍຠຣິຍາ ປິຍຘີຕໂຣ ມຫາວິຠວເສຏ຺ຐິໂນ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທໂຍຕິ ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປເທ ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄລໂລຫິເຕນ ຍຊນໍ ອຕິທານໍ ນາມາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາເປສິ. ອິຕິ ໂສ ‘‘ສຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຣຍມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂິ.

ຣາຊາປິ ຕສ຺ມິໍ ປຓ຺ຑິຕສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ວຸຕ຺ຕວິຘິ ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ມຫນ຺ຕໍ ຍຎ຺ຎາວາຏໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂພຘິສຕ຺ຕາທິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຣາຊກຸມາເຣ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑຫາເລນ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທໍ ຍຎ຺ຎປສຸຕຏ຺ຐາເນ ເນຖາຕິ ອາຓາເປສິ. ສພ຺ພຎ຺ຈ ຍຎ຺ຎສມ຺ຠາຣໍ ອຸປກ຺ຂຏໍ ອໂຫສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາຊໂນ ມຫນ຺ຕໍ ໂກລາຫລໍ ອກາສິ. ຣາຊາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑຫາເລນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ປຸນປິ ຕຖາ ຕໍ ອາຓາເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ຂຓ຺ຑຫາເລນ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານໍ ອລຠນ຺ເຕນ ມຍິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມເມວ ມຣຓໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ມຫາຊນສ຺ສ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອຸປ຺ປາທິຕ’’ນ຺ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ນານາວິເຘຫິ ອຸປາເຍຫິ ຣາຊານໍ ຕໂຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄາຫໂຕ ວິເວເຈຕຸໍ ວາຍມິຕ຺ວາປິ ນາສກ຺ຂິ. ມຫາຊໂນ ປຣິເທວິ, ມຫນ຺ຕໍ ກາຣຸຎ຺ຎມກາສິ. ມຫາຊນສ຺ສ ປຣິເທວນ຺ຕສ຺ເສວ ຍຎ຺ຎາວາເຏ ສພ຺ພກມ຺ມານິ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ຣາຊປຸຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຄີວາຍ ນາເມຕ຺ວາ ນິສີທາເປສຸໍ. ຂຓ຺ຑຫາໂລ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ຂຄ຺ຄໍ ອາທາຍ ‘‘ຕສ຺ສ ຄີວໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈນ຺ທາ ນາມ ຣາຊປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເທວີ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ເມ ປຏິສຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຈ຺ຈພເລນ ສາມິກສ຺ສ ໂສຕ຺ຖິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ປຣິສາຍ ອນ຺ຕເຣ ວິຈຣນ຺ຕີ ‘‘ອິທໍ ເອກນ຺ເຕເນວ ປາປກມ຺ມໍ, ຍໍ ຂຓ຺ຑຫາໂລ ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄຕິ ກໂຣຕິ. ອິມິນາ ມຍ຺ຫໍ ສຈ຺ຈວຈເນນ ມມ ສາມິກສ຺ສ ໂສຕ຺ຖິ ໂຫຕຸ.

‘‘ຍາ ເທວຕາ ອິຘ ໂລເກ, ສພ຺ພາ ຕາ ສຣຓໍ ຄຕາ;

ອນາຖໍ ຕາຍຖ ມມໍ, ຍຖາຫໍ ປຕິມາ ສິຍ’’ນ຺ຕິ. –

ສຈ຺ຈກິຣິຍມກາສິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຕສ຺ສາ ປຣິເທວນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຊລິຕໍ ອໂຍກູຏໍ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ຕາເສຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ສກ຺ໂກປິ ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ທິພ຺ພຣູປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕໍ ສໂຊຕິຠູຕໍ ວຊິຣໍ ປຣິພ຺ຠມນ຺ໂຕ ‘‘ອເຣ, ປາປຣາຊ ກາຬກຓ຺ຓິ, ກທາ ຕຍາ ປາຓາຕິປາເຕນ ສຸຄຕິຄມນໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ, ຈນ຺ທກຸມາຣໍ ສພ຺ພຎ຺ຈ ອິມໍ ຊນໍ ພນ຺ຘນໂຕ ໂມເຈຫິ, ໂນ ເຈ ໂມເຈສ຺ສສິ, ເອຕ຺ເຖວ ເຕ ອິມສ຺ສ ຈ ທຸຏ຺ຐພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສີສໍ ຜາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາກາເສ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ສີຆໍ ສພ຺ເພ ພນ຺ຘນາ ໂມເຈສຸໍ.

ອຖ ມຫາຊໂນ ເອກໂກລາຫລໍ ກຕ຺ວາ ສຫສາ ຍຎ຺ຎາວາຏໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑຫາລສ຺ສ ເອເກກໍ ເລຑ຺ຑຸປ຺ປຫາຣໍ ເທນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ນໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ຣາຊານມ຺ປິ ມາເຣຕຸໍ ອາຣຠິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ປິຕຣໍ ປລິສ຺ສຊິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ມາເຣຕຸໍ ນ ອທາສິ. ມຫາຊໂນ ‘‘ຊີວິຕໍ ຕາວສ຺ສ ປາປຣຎ຺ໂຎ ເທມ, ຉຕ຺ຕໍ ປນສ຺ສ ນ ທສ຺ສາມ, ນຄເຣ ວາສໍ ວາ ນ ທສ຺ສາມ, ຕໍ ຈຓ຺ຑາລໍ ກຕ຺ວາ ພຫິນຄເຣ ວາສາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ຣາຊເວສໍ ຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາວໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ຫລິທ຺ທິປິໂລຕິກາຍ ສີສໍ ເວເຐຕ຺ວາ ຈຓ຺ຑາລໍ ກຕ຺ວາ ຈຓ຺ຑາລຄາມໍ ປຫິຓິໍສຸ. ເຍ ປນ ຕໍ ປສຸຆາຕຍຎ຺ຎໍ ຍຊິໍສຸ ເຈວ ຍຊາເປສຸຎ຺ຈ ອນຸໂມທິໍສຸ ຈ, ສພ຺ເພ ເຕ ນິຣຍປຣາຍນາ ອເຫສຸໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ສພ຺ເພ ປຕິຏ຺ຐາ ນິຣຍໍ, ຍຖາ ຕໍ ປາປກໍ ກຣິຕ຺ວານ;

ນ ຫິ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ, ລພ຺ຠາ ສຸຄຕິໍ ອິໂຕ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໑໑໔໓);

ອຖ ສພ຺ພາປິ ຣາຊປຣິສາ ນາຄຣາ ເຈວ ຊານປທາ ຈ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິໍສຸ. ໂສ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ອນຸສາສນ຺ໂຕ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຫາຊນສ຺ສ ຈ ອກາຣເຓເນວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ສໍເວຄຊາໂຕ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສຸ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ, ສີລານິ ຣກ຺ຂິ, ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ສມາທິຍິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໔໖.

‘‘ຕທາຫໍ ຍຊນາ ມຸຕ຺ໂຕ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຍຎ຺ຎວາຏໂຕ;

ສໍເວຄໍ ຊນຍິຕ຺ວານ, ມຫາທານໍ ປວຕ຺ຕຍິ’’ນ຺ຕິ. – ອາທິ;

ຕຕ຺ຖ ຍຊນາ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ຂຓ຺ຑຫາເລນ ວິຫິຕຍຎ຺ຎວິຘິໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຆາເຕຕພ຺ພໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ. ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຍຎ຺ຎວາຏໂຕຕິ ອຠິເສກກຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາເຕນ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ຕໂຕ ຍຎ຺ຎຠູມິໂຕ ນິຄ຺ຄໂຕ. ສໍເວຄໍ ຊນຍິຕ຺ວານາຕິ ເອວໍ ‘‘ພຫຸອນ຺ຕຣາໂຍ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ’’ຕິ ອຕິວິຍ ສໍເວຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ມຫາທານໍ ປວຕ຺ຕຍິນ຺ຕິ ຉ ທານສາລາໂຍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ມຫຕາ ຘນປຣິຈ຺ຈາເຄນ ເວສ຺ສນ຺ຕຣທານສທິສໍ ມຫາທານມທາສິໍ. ເອເຕນ ອຠິເສກກຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ສ ມຫາທານສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

໔໗. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍ ອທຕ຺ວານາຕິ ທກ຺ຂິຓາຣເຫ ປຸຄ຺ຄເລ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ອປິ ຉປ຺ປຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໂຍຕິ ອປ຺ເປກທາ ຉປິ ປຎ຺ຈປິ ຣຕ຺ຕິໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ປິວນຂາທນຠຸຎ຺ຊນານິ ນ ກໂຣມີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕທາ ກິຣ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ອຸນ຺ນງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ມຫາເມໂຆ ວິຍ ອຠິວສ຺ສນ຺ໂຕ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ທານສາລາສຸ ອນ຺ນປານາທິອຸຬາຣຸຬາຣປຓີຕປຓີຕເມວ ຍາຈການໍ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ທິວເສ ທິວເສ ທີຍຕິ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຊ຺ຊິຕໍ ອາຫາຣໍ ຣາຊາຣຫໂຠຊນມ຺ປິ ຍາຈການໍ ອທຕ຺ວາ ນ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາຫໍ ປິວາມີ’’ຕິອາທິ.

໔໘. ອິທານິ ຕຖາ ຍາຈການໍ ທາເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຸປມໍ ຕາວ ອາຫຣຕິ ‘‘ຍຖາປິ ວາຓິໂຊ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ນາມ ວາຓິໂຊ ຠຓ຺ຑຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອປ຺ເປນ ປາຠເຕນ ພຫຸໍ ຠຓ຺ຑໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ວິປຸລໍ ຠຓ຺ຑສນ຺ນິຈຍໍ ກຕ຺ວາ ເທສກາລໍ ຊານນ຺ໂຕ ຍຕ຺ຖສ຺ສ ລາໂຠ ອຸທໂຍ ມຫາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ເທເສ ກາເລ ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣຕິ ອຸປເນຕິ ວິກ຺ກິຓາຕິ.

໔໙. ສກຠຸຕ຺ຕາປີຕິ ສກຠຸຕ຺ຕໂຕປິ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຕ຺ຕໂຕປິ. ‘‘ສກປຣິຠຸຕ຺ຕາປີ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ປເຣຕິ ປຣສ຺ມິໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກປຸຄ຺ຄເລ. ສຕຠາໂຄຕິ ອເນກສຕຠາໂຄ ອາຍຕິໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ວາຓິເຊນ ກີຕຠຓ຺ຑໍ ຕຕ຺ເຖວ ອວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຕຖາຣູເປ ເທເສ ກາເລ ຈ ວິກ຺ກິຓິຍມານໍ ພຫຸໍ ອຸທຍໍ ວິປຸລໍ ຜລໍ ໂຫຕິ, ຕເຖວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອຕ຺ຕນາ ອນຸປຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣສ຺ມິໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກປຸຄ຺ຄເລ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ອເນກສຕຠາໂຄ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕນາ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາປິ ປຣສ຺ສ ທາຕພ຺ພເມວາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕຄຸຓາ ທກ຺ຂິຓາ ປາຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນທຸສ຺ສີເລ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຄຸຓາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໙) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ ທານສໍວິຠາຄສ຺ສ ວິປາກໍ, ຍຖາຫໍ ຊານາມິ, ນ ອທຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ນ ຈ ເນສໍ ມຈ຺ເຉຣມລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ໂຍປິ ເນສໍ ອສ຺ສ ຈຣິໂມ ອາໂລໂປ ຈຣິມໍ ກພຬໍ, ຕໂຕປິ ນ ອສໍວິຠຊິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໒໖).

໕໐. ເອຕມຕ຺ຖວສໍ ຎຕ຺ວາຕິ ເອຕໍ ທານສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຠາວສງ຺ຂາຕຎ຺ເຈວ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາວສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວສໍ ກາຣຓໍ ຊານິຕ຺ວາ. ນ ປຏິກ຺ກມາມິ ທານໂຕຕິ ທານປາຣມິໂຕ ອີສກມ຺ປິ ນ ນິວຕ຺ຕາມິ ອຠິກ຺ກມາມິ ເອວ. ກິມຕ຺ຖໍ? ສມ຺ໂພຘິມນຸປຕ຺ຕິຍາຕິ ສມ຺ໂພຘິໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຕ຺ຖໍ, ອຘິຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫາຊເນນ ປິຕຣິ ຈຓ຺ຑາລຄາມໍ ປເວສິເຕ ທາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປຣິພ຺ພຍໍ ທາເປສິ ນິວາສນານິ ປາຣຸປນານິ ຈ. ໂສປິ ນຄຣໍ ປວິສິຕຸໍ ອລຠນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອຸຍ຺ຍານກີຬາທິອຕ຺ຖໍ ພຫິຄເຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ປຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ປນ ນ ວນ຺ທຕິ, ນ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ‘‘ຈິຣໍ ຊີວ, ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ທິຏ຺ຐທິວເສ ອຕິເຣກສມ຺ມານໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ເອວໍ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ສປຣິໂສ ເທວໂລກໍ ປູເຣສິ.

ຕທາ ຂຓ຺ຑຫາໂລ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ໂຄຕມີ ເທວີ ມຫາມາຍາ, ຈນ຺ທາ ຣາຊຘີຕາ ຣາຫຸລມາຕາ, ວາສຸໂລ ຣາຫຸໂລ, ເສລາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ, ສູໂຣ ມຫາກສ຺ສໂປ, ຠທ຺ທເສໂນ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ, ສູຣິຍກຸມາໂຣ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ຈນ຺ທຣາຊາ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ອິຘາປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຍຖາຣຫໍ ເສສປາຣມິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕທາ ຂຓ຺ຑຫາລສ຺ສ ກກ຺ຂຬຜຣຸສຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ອຏ຺ຏສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ອຕ຺ຕານໍ ມາເຣຕຸກາມສ຺ເສວ ຂຓ຺ຑຫາລສ຺ສ ຕຖາ ຍຎ຺ຎວິຘານໍ ຊານິຕ຺ວາປິ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປາຠາໂວ, ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຕຸ ສຕ຺ຕຸ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖປິ ‘‘ມາທິສສ຺ສ ນາມ ຄຣູຫິ ວິໂຣໂຘ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຣິສປສຸໍ ກຕ຺ວາ ຆາຕາເປຕຸກາມສ຺ສ ປິຕຸ ອາຓາຍໍ ອວຏ຺ຐານໍ, ໂກສິຍາ ອສິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອຸປກ຺ກມນ຺ເຕ ປຸໂຣຫິເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຣິ ປຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຈ ເມຕ຺ຕາຜຣເຓນ ສມຈິຕ຺ຕຕາ, ມຫາຊເນ ປິຕຣໍ ມາເຣຕຸໍ ອຸປກ຺ກມນ຺ເຕ ສຍໍ ປລິສ຺ສຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຊີວິຕທານຎ຺ຈ, ທິວເສ ທິວເສ ເວສ຺ສນ຺ຕຣທານສທິສໍ ມຫາທານໍ ທທໂຕປິ ທາເນນ ອຕິຕ຺ຕຠາໂວ, ມຫາຊເນນ ຈຓ຺ຑາເລສຸ ວາສາປິຕສ຺ສ ປິຕຸ ທາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ທຕ຺ວາ ໂປສນໍ, ມຫາຊນໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ຄຸຓານຸຠາວາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາຕິ.

ຈນ຺ທກຸມາຣຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສິວິຣາຊຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໕໑. ອຏ຺ຐເມ ອຣິຏ຺ຐສວ຺ຫເຍ ນຄເຣຕິ ອຣິຏ຺ຐປຸຣນາມເກ ນຄເຣ. ສິວິ ນາມາສິ ຂຕ຺ຕິໂຍຕິ ສິວີຕິ ໂຄຕ຺ຕໂຕ ເອວໍນາມໂກ ຣາຊາ ອໂຫສິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ສິວິຣຏ຺ເຐ ອຣິຏ຺ຐປຸຣນຄເຣ ສິວິຣາເຊ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ‘‘ສິວິກຸມາໂຣ’’ຕິສ຺ສ ນາມມກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ໂປ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຸ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປຣຊ຺ຊໍ ລຠິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ອຄຕິຄມນໍ ປຫາຍ ທສ ຣາຊຘມ຺ເມ ອໂກເປຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ນຄຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ນຄຣມຊ຺ເຌ ນິເວສນທ຺ວາເຣຕິ ຉ ທານສາລາໂຍ ກາເຣຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ຉສຕສຫສ຺ສປຣິຈ຺ຈາເຄນ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ອຏ຺ຐມີຈາຕຸທ຺ທສີປນ຺ນຣສີສຸ ສຍໍ ທານສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທານຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກຕິ.

ໂສ ເອກທາ ປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປາໂຕວ ສມຸສ຺ສິຕເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕ ຣາຊປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕນາ ທິນ຺ນທານໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ພາຫິຣວຕ຺ຖຸໍ ອຕ຺ຕນາ ອທິນ຺ນໍ ນາມ ອທິສ຺ວາ ‘‘ນ ເມ ພາຫິຣກທານໍ ຕຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຕເສຕິ, ຍຖາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກທານໍ, ອໂຫ ວຕ ມມ ທານສາລໍ ຄຕກາເລ ໂກຈິ ຍາຈໂກ ພາຫິຣວຕ຺ຖຸໍ ອຍາຈິຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກເມວ ຍາເຈຍ຺ຍ, ສເຈ ຫິ ເມ ໂກຈິ ສຣີເຣ ມໍສໍ ວາ ໂລຫິຕໍ ວາ ສີສໍ ວາ ຫທຍມໍສໍ ວາ ອກ຺ຂີນິ ວາ ອຸປຑ຺ຒສຣີຣໍ ວາ ສກລເມວ ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ທາສຠາເວນ ຍາເຈຍ຺ຍ, ຕໍຕເທວສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ປາຬິຍໍ ປນ ອກ຺ຂີນໍ ເອວ ວເສນ ອາຄຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນິສຊ຺ຊ ປາສາທວເຣ, ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຫໍ ຕທາ’’.

໕໒.

‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ມານຸສໍ ທານໍ, ອທິນ຺ນໍ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ໂຍປິ ຍາເຈຍ຺ຍ ມໍ ຈກ຺ຂຸໍ, ທເທຍ຺ຍໍ ອວິກມ຺ປິໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມານຸສໍ ທານນ຺ຕິ ປກຕິມນຸສ຺ເສຫິ ທາຕພ຺ພທານໍ ອນ຺ນປານາທິ. ເອວໍ ປນ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຬາເຣ ທານຊ຺ຌາສເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສກ຺ກສ຺ສ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສິວິຣາຊາ ອຊ຺ຊ ສມ຺ປຕ຺ຕຍາຈກາ ຈກ຺ຂູນິ ເຈ ຍາຈນ຺ຕິ, ຈກ຺ຂູນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ເນສໍ ທສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ ສກ຺ໂກ ເທວປຣິສາຍ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ຕໍ ທາຕຸໍ, ອຸທາຫຸ ໂນຕິ ວີມໍສິສ຺ສາມິ ຕາວ ນ’’ນ຺ຕິ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ໂສຬສຫິ ຄນ຺ໂຘທກຆເຏຫິ ນ຺ຫຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ປຏິມຓ຺ຑິເຕ ອລງ຺ກຕຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘວຣຄເຕ ທານຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຊຣາຊິຓ຺ໂຓ ອນ຺ຘພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປເຖ ເອກສ຺ມິໍ ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທເສ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ປສາເຣຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ຊຍາເປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຕທຠິມຸຂໍ ວາຣຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິໍ ອິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ຕວ ທານຊ຺ຌາສຍໍ ນິສ຺ສາຍ ສມຸຄ຺ຄເຕນ ກິຕ຺ຕິໂຆເສນ ສກລໂລກສນ຺ນິວາໂສ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸໂຏ, ອຫຎ຺ຈ ອນ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ ອຸປຈາຣວເສນ ເອກໍ ຈກ຺ຂຸໍ ຍາຈິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໕໓.

‘‘ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍ, ສກ຺ໂກ ເທວານມິສ຺ສໂຣ;

ນິສິນ຺ໂນ ເທວປຣິສາຍ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິ.

໕໔.

‘‘ນິສຊ຺ຊ ປາສາທວເຣ, ສິວິຣາຊາ ມຫິທ຺ຘິໂກ;

ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິວິຘໍ ທານໍ, ອເທຍ຺ຍໍ ໂສ ນ ປສ຺ສຕິ.

໕໕.

‘‘ຕຖໍ ນຸ ວິຕຖໍ ເນຕໍ, ຫນ຺ທ ວີມໍສຍາມິ ຕໍ;

ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ອາຄເມຍ຺ຍາຖ, ຍາວ ຊານາມິ ຕໍ ມນໍ.

໕໖.

‘‘ປເວຘມາໂນ ປລິຕສິໂຣ, ວລິຄຕ຺ໂຕ ຊຣາຕຸໂຣ;

ອນ຺ຘວຓ຺ໂຓວ ຫຸຕ຺ວານ, ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິ.

໕໗.

‘‘ໂສ ຕທາ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ, ວາມໍ ທກ຺ຂິຓພາຫຸ ຈ;

ສິຣສ຺ມິໍ ອຎ຺ຊລິໍ ກຕ຺ວາ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິ.

໕໘.

‘‘‘ຍາຈາມິ ຕໍ ມຫາຣາຊ, ຘມ຺ມິກ ຣຏ຺ຐວຑ຺ຒນ;

ຕວ ທານຣຕາ ກິຕ຺ຕິ, ອຸຄ຺ຄຕາ ເທວມານຸເສ.

໕໙.

‘‘‘ອຸໂຠປິ ເນຕ຺ຕາ ນຍນາ, ອນ຺ຘາ ອຸປຫຕາ ມມ;

ເອກໍ ເມ ນຍນໍ ເທຫິ, ຕ຺ວມ຺ປິ ເອເກນ ຍາປຍາ’’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິວິຘໍ ທານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ທິນ຺ນໍ ວິວິຘໍ ທານໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ, ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ທານໍ ວາ ອຕ຺ຕນາ ທິນ຺ນໍ ວິວິຘໍ ພາຫິຣໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ. ອເທຍ຺ຍໍ ໂສ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ພາຫິຣໍ ວິຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ອເທຍ຺ຍໍ ທາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ‘‘ຈກ຺ຂູນິປິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖໍ ນຸ ວິຕຖໍ ເນຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກວຕ຺ຖຸໂນປິ ອເທຍ຺ຍສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ເທຍ຺ຍຠາເວເນວ ທສ຺ສນໍ ຈິນ຺ຕນໍ ສຈ຺ຈໍ ນຸ ໂຂ, ອຸທາຫຸ, ອສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຕທາ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ, ວາມໍ ທກ຺ຂິຓພາຫຸ ຈາຕິ ວາມພາຫຸໍ ທກ຺ຂິຓພາຫຸຎ຺ຈ ຕທາ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ອຸໂຠ ພາຫູ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຏ຺ຐວຑ຺ຒນາຕິ ຣຏ຺ຐວຑ຺ຒີກຣ. ຕ຺ວມ຺ປິ ເອເກນ ຍາປຍາຕິ ເອເກນ ຈກ຺ຂຸນາ ສມວິສມໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ສກໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຕ຺ວໍ ຍາເປຫິ, ອຫມ຺ປິ ຠວໂຕ ລທ຺ເຘນ ເອເກນ ຍາເປມີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ‘‘ອິທາເນວາຫໍ ປາສາເທ ນິສິນ຺ໂນ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ວິຍ ຈກ຺ຂຸໍ ຍາຈຕິ, ອໂຫ ວຕ ເມ ລາຠາ, ອຊ຺ຊ ເມ ມໂນຣໂຖ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ ວຕ ທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ອໂຫສິ. ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ອາຫ –

໖໐.

‘‘ຕສ຺ສາຫໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ຫຏ຺ໂຐ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ;

ກຕຎ຺ຊລີ ເວທຊາໂຕ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິໍ.

໖໑.

‘‘‘ອິທານາຫໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວານ, ປາສາທໂຕ ອິຘາຄໂຕ;

ຕ຺ວໍ ມມ ຈິຕ຺ຕມຎ຺ຎາຍ, ເນຕ຺ຕໍ ຍາຈິຕຸມາຄໂຕ.

໖໒.

‘‘‘ອໂຫ ເມ ມານສໍ ສິທ຺ຘໍ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ປຣິປູຣິໂຕ;

ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ ທານວຣໍ, ອຊ຺ຊ ທສ຺ສາມິ ຍາຈເກ’’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຣູປຘຣສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ. ຫຏ຺ໂຐຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ. ສໍວິຄ຺ຄມານໂສຕິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ວິຍ ອິມິນາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ຈກ຺ຂຸ ຍາຈິຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເອວໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປມຊ຺ຊິໂຕ ວຕມ຺ຫີຕິ ສໍວິຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ. ເວທຊາໂຕຕິ ຊາຕປີຕິປາໂມຊ຺ໂຊ. ອພ຺ຣວິນ຺ຕິ ອຠາສິໍ. ມານສນ຺ຕິ ມນສິ ຠວໍ ມານສໍ, ທານຊ຺ຌາສໂຍ, ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນທານຊ຺ຌາສໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ມໂນຣໂຖ. ປຣິປູຣິໂຕຕິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ.

ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມມ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ວິຍ ທຸຈ຺ຈຊມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸໍ ມໍ ຍາຈຕິ, ສິຍາ ນຸ ໂຂ ກາຍຈິ ເທວຕາຍ ອນຸສິຏ຺ໂຐ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ຕາວ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ຊາຕກເທສນາຍໍ –

‘‘ເກນານຸສິຏ຺ໂຐ ອິຘມາຄໂຕສິ, ວນິພ຺ພກ ຈກ຺ຂຸປຖານິ ຍາຈິຕຸໍ;

ສຸທຸຈ຺ຈຊໍ ຍາຈສິ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄໍ, ຍມາຫຸ ເນຕ຺ຕໍ ປຸຣິເສນ ທຸຈ຺ຈຊ’’ນ຺ຕິ.(ຊາ. ໑.໑໕.໕໓);

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຣູປຘໂຣ ສກ຺ໂກ ອາຫ –

‘‘ຍມາຫຸ ເທເວສຸ ສຸຊມ຺ປຕີຕິ, ມຆວາຕິ ນໍ ອາຫຸ ມນຸສ຺ສໂລເກ;

ເຕນານຸສິຏ຺ໂຐ ອິຘມາຄໂຕສ຺ມິ, ວນິພ຺ພໂກ ຈກ຺ຂຸປຖານິ ຍາຈິຕຸໍ.

‘‘ວນິພ຺ພໂຕ ມຍ຺ຫໍ ວນິໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ທທາຫິ ເຕ ຈກ຺ຂຸປຖານິ ຍາຈິໂຕ;

ທທາຫິ ເມ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ຍມາຫຸ ເນຕ຺ຕໍ ປຸຣິເສນ ທຸຈ຺ຈຊ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໕໔-໕໕);

ມຫາສຕ຺ໂຕ ອາຫ –

‘‘ເຍນ ອຕ຺ເຖນ ອາຄຈ຺ຉິ, ຍມຕ຺ຖມຠິປຕ຺ຖຍໍ;

ເຕ ເຕ ອິຊ຺ຌນ຺ຕຸ ສງ຺ກປ຺ປາ, ລຠ ຈກ຺ຂູນິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ.

‘‘ເອກໍ ເຕ ຍາຈມານສ຺ສ, ອຸຠຍານິ ທທາມຫໍ;

ສ ຈກ຺ຂຸມາ ຄຈ຺ຉ ຊນສ຺ສ ເປກ຺ຂໂຕ,

ຍທິຈ຺ຉເສ ຕ຺ວໍ ຕທ ເຕ ສມິຊ຺ຌຕູ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໕໖-໕໗);

ຕຕ຺ຖ ວນິພ຺ພກາຕິ ຕໍ ອາລປຕິ. ຈກ຺ຂຸປຖານີຕິ ທສ຺ສນສ຺ສ ປຖຠາວໂຕ ຈກ຺ຂູນເມເວຕໍ ນາມໍ. ຍມາຫູຕິ ຍໍ ໂລເກ ‘‘ທຸຈ຺ຈຊ’’ນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕິ. ວນິພ຺ພໂຕຕິ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ. ວນິນ຺ຕິ ຍາຈນໍ. ເຕ ເຕຕິ ເຕ ຕວ ຕສ຺ສ ອນ຺ຘສ຺ສ ສງ຺ກປ຺ປາ. ສ ຈກ຺ຂຸມາຕິ ໂສ ຕ຺ວໍ ມມ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມາ ຫຸຕ຺ວາ. ຕທ ເຕ ສມິຊ຺ຌຕູຕິ ຍໍ ຕ຺ວໍ ມມ ສນ຺ຕິກາ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ເຕ ສມິຊ຺ຌຕູຕິ.

ຣາຊາ ເອຕ຺ຕກໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສກ຺ເກນ ອນຸສິຏ຺ໂຐ ອິຘາຄໂຕສ຺ມີຕິ ຠຓຕິ, ນູນ ອິມສ຺ສ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ຈກ຺ຂຸ ສມ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິເຘວ ມຍາ ຈກ຺ຂູນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ອສາຣຸປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາທາຍ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ສິວກໍ ນາມ ເວຊ຺ຊໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ອຖ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຣາຊາ ອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທາຕຸກາໂມ’’ຕິ ສກລນຄເຣ ເອກໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ຣຎ຺ໂຎ ຎາຕິເສນາປຕິອາທໂຍ ຣາຊວລ຺ລຠາ ອມຈ຺ຈາ ປາຣິສຊ຺ຊາ ນາຄຣາ ໂອໂຣຘາ ຈ ສພ຺ເພ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ນານາອຸປາເຍຫິ ນິວາເຣສຸໍ. ຣາຊາປິ ເນ ອນຸວາເຣສິ ເຕນາຫ –

‘‘ມາ ໂນ ເທວ ອທາ ຈກ຺ຂຸໍ, ມາ ໂນ ສພ຺ເພ ປຣາກຣິ;

ຘນໍ ເທຫິ ມຫາຣາຊ, ມຸຕ຺ຕາ ເວຬຸຣິຍາ ພຫູ.

‘‘ຍຸຕ຺ເຕ ເທວ ຣເຖ ເທຫິ, ອາຊານີເຍ ຈລງ຺ກເຕ;

ນາເຄ ເທຫິ ມຫາຣາຊ, ເຫມກປ຺ປນວາສເສ.

‘‘ຍຖາ ຕໍ ສິວໂຍ ສພ຺ເພ, ສໂຍຄ຺ຄາ ສຣຖາ ສທາ;

ສມນ຺ຕາ ປຣິກິເຣຍ຺ຍຸໍ, ເອວໍ ເທຫິ ຣເຖສຠາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໕໘-໖໐);

ອຖ ຣາຊາ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ໂຍ ເວ ທສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ຺ວານ, ອທາເນ ກຸຣຸເຕ ມໂນ;

ຠູມ຺ຍໍ ໂສ ປຕິຕໍ ປາສໍ, ຄີວາຍໍ ປຏິມຸຎ຺ຈຕິ.

‘‘ໂຍ ເວ ທສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ຺ວານ, ອທາເນ ກຸຣຸເຕ ມໂນ;

ປາປາ ປາປຕໂຣ ໂຫຕິ, ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ຍມສາຘນໍ.

‘‘ຍຎ຺ຫິ ຍາເຈ ຕຎ຺ຫິ ທເທ, ຍໍ ນ ຍາເຈ ນ ຕໍ ທເທ;

ສ຺ວາຫໍ ຕເມວ ທສ຺ສາມິ, ຍໍ ມໍ ຍາຈຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໖໑-໖໓);

ຕຕ຺ຖ ມາ ໂນ, ເທວາຕິ ໂນຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເທວ, ມາ ຈກ຺ຂຸໍ ອທາສິ. ມາ ໂນ ສພ຺ເພ ປຣາກຣີຕິ ອມ຺ເຫ ສພ຺ເພ ມາ ປຣິຈ຺ຈຊິ. ອກ຺ຂີສຸ ຫິ ທິນ຺ເນສຸ ຕ຺ວໍ ຣຊ຺ຊໍ ນ ກຣິສ຺ສສິ, ເອວໍ ຕຍາ ມຍໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ນາມ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ເອວມາຫໍສຸ. ປຣິກິເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ປຣິວາເຣຍ຺ຍຸໍ. ເອວໍ ເທຫີຕິ ຍຖາ ຕໍ ອວິກລຈກ຺ຂຸໍ ສິວໂຍ ຈິຣໍ ປຣິວາເຣຍ຺ຍຸໍ, ເອວໍ ເທຫິ ຘນເມວສ຺ສ ເທຫິ, ມາ ອກ຺ຂີນິ, ອກ຺ຂີສຸ ຫິ ທິນ຺ເນສຸ ນ ຕໍ ສິວໂຍ ປຣິວາເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຏິມຸຎ຺ຈຕີຕິ ປຏິປເວເສຕິ. ປາປາ ປາປຕໂຣ ໂຫຕີຕິ ລາມກາ ລາມກຕໂຣ ນາມ ໂຫຕິ. ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ຍມສາຘນນ຺ຕິ ຍມສ຺ສ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ອຸສ຺ສທນິຣຍໍ ເອສ ປຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ຍຎ຺ຫິ ຍາເຈຕິ ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຍາຈໂກ ຍາຈຕິ, ທາຍໂກປິ ຕເທວ ທເທຍ຺ຍ, ນ ອຍາຈິຕໍ, ອຍຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈກ຺ຂຸໍ ມໍ ຍາຈຕິ, ນ ມຸຕ຺ຕາທິກໍ ຘນໍ, ຕໍ ທສ຺ສາມີຕິ ວທຕິ.

ອຖ ນໍ ‘‘ອາຍຸອາທີສຸ ກິໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຈກ຺ຂູນິ ເທສິ ເທວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ນາຫໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ສມ຺ປຣາຍິກໍ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ເທມິ, ອປິ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓ ໂປຣາຓກມຄ຺ໂຄ ເອສ, ຍທິທໍ ທານປາຣມິປູຣຓໍ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອາຍຸໍ ນຸ ວຓ຺ຓໍ ນຸ ສຸຂໍ ພລໍ ນຸ, ກິໍ ປຕ຺ຖຍາໂນ ນຸ ຊນິນ຺ທ ເທສິ;

ກຖຎ຺ຫິ ຣາຊາ ສິວິນໍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ, ຈກ຺ຂູນິ ທຊ຺ຊາ ປຣໂລກເຫຕຸ.

‘‘ນ ວາຫເມຕໍ ຍສສາ ທທາມິ, ນ ປຸຕ຺ຕມິຈ຺ເຉ ນ ຘນໍ ນ ຣຏ຺ຐໍ;

ສຕຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ຈຣິໂຕ ປຸຣາໂຓ, ອິຈ຺ເຈວ ທາເນ ຣມເຕ ມໂນ ມມາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໖໔-໖໕);

ຕຕ຺ຖ ປຣໂລກເຫຕູຕິ, ມຫາຣາຊ, ກຖໍ ນາມ ຕຸມ຺ຫາທິໂສ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ສກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປຫາຍ ປຣໂລກເຫຕຸ ຈກ຺ຂູນິ ທເທຍ຺ຍາຕິ.

ນ ວາຫນ຺ຕິ ນ ເວ ອຫໍ. ຍສສາຕິ ທິພ຺ພສ຺ສ ວາ ມານຸສສ຺ສ ວາ ອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ກາຣຓາ, ອປິຈ ສຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ໂມ ພຸທ຺ຘກາຣໂກ ຈຣິໂຕ ອາຈຣິໂຕ ອາຈິຓ຺ໂຓ ປຸຣາຕໂນ ອິຈ຺ເຈວ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ທາເນເຍວ ອີທິໂສ ມມ ມໂນ ນິຣໂຕຕິ.

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ຣາຊາ ອມຈ຺ເຈ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສິວກໍ ເວຊ຺ຊໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ເອຫິ, ສິວກ, ມມ ອຸໂຠປິ ອກ຺ຂີນິ ອິມສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທາຕຸໍ ສີຆໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐເປຫີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໖໓.

‘‘ເອຫິ ສິວກ ອຸຏ຺ເຐຫິ, ມາ ທນ຺ຘຍິ ມາ ປເວຘຍິ;

ອຸໂຠປິ ນຍນໍ ເທຫິ, ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ວນິພ຺ພເກ.

໖໔.

‘‘ຕໂຕ ໂສ ໂຈທິໂຕ ມຍ຺ຫໍ, ສິວໂກ ວຈນໍກໂຣ;

ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວານ ປາທາສິ, ຕາລມິຎ຺ຊໍວ ຍາຈເກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຏ຺ເຐຫີຕິ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍໍ ກໂຣຫິ. ອິມສ຺ມິໍ ມມ ຈກ຺ຂຸທາເນ ສຫາຍກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຫີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມາ ທນ຺ຕຍີຕິ ມາ ຈິຣາຍິ. ອຍຎ຺ຫິ ອຕິທຸລ຺ລໂຠ ຈິຣກາລໍ ປຕ຺ຖິໂຕ ມຍາ ອຸຕ຺ຕໂມ ທານກ຺ຂໂຓ ປຏິລທ຺ໂຘ, ໂສ ມາ ວິຣຊ຺ຌີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມາ ປເວຘຍີຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ຂູນິ ອຸປ຺ປາເຏມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສວເສນ ມາ ເວຘຍິ ສຣີຣກມ຺ປໍ ມາ ອາປຊ຺ຊິ. ອຸໂຠປິ ນຍນນ຺ຕິ ອຸໂຠປິ ນຍເນ. ວນິພ຺ພເກຕິ ຍາຈກສ຺ສ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ມຍາ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວານ ປາທາສີຕິ ໂສ ເວຊ຺ໂຊ ຣຎ຺ໂຎ ອກ຺ຂິກູປໂຕ ອຸໂຠປິ ອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ເຖ ອທາສິ.

ເທນ຺ໂຕ ຈ ນ ສຕ຺ຖເກນ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຫິ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ມາທິສສ຺ສ ສຸສິກ຺ຂິຕເວຊ຺ຊສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອກ຺ຂີສຸ ສຕ຺ຖປາຕນ’’ນ຺ຕິ ເຠສຊ຺ຊານິ ຆໍເສຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊຈຸຓ຺ເຓນ ນີລຸປ຺ປລໍ ປຣິຠາເວຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂິໍ ອຸປສິງ຺ຆາເປສິ, ອກ຺ຂິ ປຣິວຕ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ປຣິຠາເວຕ຺ວາ ປຸນປິ ອຸປສິງ຺ຆາເປສິ, ອກ຺ຂິ ອກ຺ຂິກູປໂຕ ມຸຈ຺ຈິ, ພລວຕຣາ ເວທນາ ອຸທປາທິ, ຕຕິຍວາເຣ ຂຣຕຣໍ ປຣິຠາເວຕ຺ວາ ອຸປນາເມສິ, ອກ຺ຂິ ໂອສຘພເລນ ປຣິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ອກ຺ຂິກູປໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ນ຺ຫາຣຸສຸຕ຺ຕເກນ ໂອລມ຺ພມານໍ ອຏ຺ຐາສິ, ອຘິມຕ຺ຕາ ເວທນາ ອຸທປາທິ, ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣິ, ນິວຕ຺ຖສາຏກາປິ ໂລຫິເຕນ ເຕມິໍສຸ. ໂອໂຣຘາ ຈ ອມຈ຺ຈາ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ປາທມູເລ ປຕິຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ອກ຺ຂີນິ ມາ ເທຫິ, ເທວ, ອກ຺ຂີນິ ມາ ເທຫີ’’ຕິ ມຫາປຣິເທວໍ ປຣິເທວິໍສຸ.

ຣາຊາ ເວທນໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ມາ ປປຎ຺ຈໍ ກຣີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ວາມຫຕ຺ເຖນ ອກ຺ຂິໍ ຘາເຣຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ສຕ຺ຖກໍ ອາທາຍ ອກ຺ຂິສຸຕ຺ຕກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອກ຺ຂິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ໂສ ວາມກ຺ຂິນາ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈາຄປີຕິຍາ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານໍ ທຸກ຺ຂເວທນໍ ເວເທນ຺ໂຕ ‘‘ເອຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ມມ ອິໂຕ ຈກ຺ຂຸໂຕ ສຕຄຸເຓນ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສຕສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸເມວ ປິຍຕຣໍ, ຕສ຺ສ ເມ ອິທໍ ອກ຺ຂິທານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອກ຺ຂິໍ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ຐເປສິ, ຕໍ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ວິກສິຕນີລຸປ຺ປລໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ວາມກ຺ຂິນາ ຕສ຺ສ ຕໍ ອກ຺ຂິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ສຸທິນ຺ນໍ ມຍາ ອກ຺ຂີ’’ຕິ ອນ຺ໂຕສມຸຄ຺ຄຕາຍ ປີຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏສຣີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ອທາສິ. ສກ຺ໂກປິ ຕໍ ຕເຖວ ກຕ຺ວາ ຣາຊນິເວສນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ເສວ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເທວໂລກເມວ ຄໂຕ.

ຣຎ຺ໂຎ ນຈິຣສ຺ເສວ ອກ຺ຂີນິ ອາວາຏຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານິ ກມ຺ພລເຄຓ຺ຑຸກໍ ວິຍ ອຸຄ຺ຄເຕນ ມໍສປິຓ຺ເຑນ ປູເຣຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມຣູປສ຺ສ ວິຍ ຣຸຫິໍສຸ, ເວທນາ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ກຕິປາຫໍ ປາສາເທ ວສິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອນ຺ຘສ຺ສ ຣຊ຺ເຊນາຕິ ອມຈ຺ຈານໍ ຣຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈານໍ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ມຸຂໂຘວນາທິທາຍໂກ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕຸ, ສຣີຣກິຈ຺ຈຏ຺ຐາເນສຸປິ ເມ ຣຊ຺ຊຸກໍ ພນ຺ຘຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສິວິກາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິຕີເຣ ຣາຊປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິ. ອມຈ຺ຈາປິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິກ຺ກມິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ທານໍ ອາວຊ຺ເຊສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ກສ຺ສ ອາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊສ຺ສ ວຣໍ ທຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸໍ ປຏິປາກຕິກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປທສທ຺ທມກາສິ. ມຫາສຕ຺ເຕນ ຈ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ –

‘‘ສກ຺ໂກຫມສ຺ມິ ເທວິນ຺ໂທ, ອາຄໂຕສ຺ມິ ຕວນ຺ຕິເກ;

ວຣໍ ວຣສ຺ສຸ ຣາຊີສິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມນສິຈ຺ຉສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໗໑) –

ວຕ຺ວາ ເຕນ –

‘‘ປຫູຕໍ ເມ ຘນໍ ສກ຺ກ, ພລໍ ໂກໂສ ຈນປ຺ປໂກ;

ອນ຺ຘສ຺ສ ເມ ສໂຕ ທານິ, ມຣຓຎ຺ເຎວ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໗໒) –

ວຸຕ຺ເຕ ອຖ ນໍ ສກ຺ໂກ ອາຫ – ‘‘ສິວິຣາຊ, ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ມຣິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ມຣຓໍ ໂຣເຈສິ, ອຸທາຫຸ ອນ຺ຘຠາເວນາ’’ຕິ. ອນ຺ຘຠາເວນ, ເທວາຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ທານໍ ນາມ ນ ເກວລໍ ສມ຺ປຣາຍຕ຺ຖເມວ ທິຍ຺ຍຕິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມຕ຺ຖາຍປິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕວ ທານປຸຎ຺ຎເມວ ນິສ຺ສາຍ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກໂຣຫິ, ຕສ຺ສ ພເລເນວ ເຕ ຈກ຺ຂຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍາ ມຫາທານໍ ສຸທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ –

‘‘ເຍ ມໍ ຍາຈິຕຸມາຍນ຺ຕິ, ນານາໂຄຕ຺ຕາ ວນິພ຺ພກາ;

ໂຍປິ ມໍ ຍາຈເຕ ຕຕ຺ຖ, ໂສປິ ເມ ມນໂສ ປິໂຍ;

ເອເຕນ ສຈ຺ຈວຊ຺ເຊນ, ຈກ຺ຂຸ ເມ ອຸປປຊ຺ຊຖາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໗໔) –

ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ເຍ ມນ຺ຕິ ເຍ ມໍ ຍາຈິຕຸມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສຸປິ ອາຄເຕສຸ ໂຍ ອິມໍ ນາມ ເທຫີຕິ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ມໍ ຍາຈເຕ, ໂສປິ ເມ ມນໂສ ປິໂຍ. ເອເຕນາຕິ ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ສພ຺ເພປິ ຍາຈກາ ປິຍາ, ສຈ຺ຈເມເວຕໍ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ເມ ສຈ຺ຈວຈເນນ ເອກໍ ຈກ຺ຂຸ ອຸປປຊ຺ຊຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕູຕິ.

ອຖສ຺ສ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ປຐມໍ ຈກ຺ຂຸ ອຸທປາທິ. ຕໂຕ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ –

‘‘ຍໍ ມໍ ໂສ ຍາຈິຕຸໍ ອາຄາ, ເທຫິ ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ;

ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂູນິ ປາທາສິໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວນິພ຺ພໂຕ.

‘‘ຠິຍ຺ໂຍ ມໍ ອາວິສີ ປີຕິ, ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈນປ຺ປກໍ;

ເອເຕນ ສຈ຺ຈວຊ຺ເຊນ, ທຸຕິຍໍ ເມ ອຸປປຊ຺ຊຖາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໗໕-໗໖) –

ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ມນ຺ຕິ ໂຍ ມໍ. ໂສຕິ ໂສ ຈກ຺ຂຸຍາຈໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ອາຄາຕິ ອາຄໂຕ. ວນິພ຺ພໂຕຕິ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ. ມໍ ອາວິສີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈກ຺ຂູນິ ທຕ຺ວາ ອນ຺ຘກາເລປິ ຕຖາຣູປໍ ເວທນໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ສຸທິນ຺ນໍ ເມ ທານ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕໍ ມໍ ຠິຍ຺ໂຍ ອຕິເຣກຕຣາ ປີຕິ ອາວິສິ. ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈນປ຺ປກນ຺ຕິ ອປຣິມາຓໍ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເອເຕນາຕິ ສເຈ ຕທາ ມມ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ສຈ຺ຈເມເວຕໍ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ເມ ສຈ຺ຈວຈເນນ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸ ອຸປປຊ຺ຊຕູຕິ.

ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ທຸຕິຍມ຺ປິ ຈກ຺ຂຸ ອຸທປາທິ. ຕານິ ປນສ຺ສ ຈກ຺ຂູນິ ເນວ ປາກຕິການິ, ນ ທິພ຺ພານິ. ສກ຺ກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫິ ທິນ຺ນໍ ຈກ຺ຂຸໍ ປຸນ ປາກຕິກໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອຸປຫຕຈກ຺ຂຸໂນ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ນາມ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ທານປີຕິໍ ອຸປາທາຍ ປີຕິຜຣຓວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ‘‘ສຈ຺ຈປາຣມິຕາຈກ຺ຂູນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໖໕.

‘‘ທທມານສ຺ສ ເທນ຺ຕສ຺ສ, ທິນ຺ນທານສ຺ສ ເມ ສໂຕ;

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖາ ນຕ຺ຖິ, ໂພຘິຍາເຍວ ກາຣຓາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທທມານສ຺ສາຕິ ຈກ຺ຂູນິ ທາຕຸໍ ເວຊ຺ເຊນ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕສ຺ສ. ເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸປ຺ປາຏິຕານິ ຕານິ ສກ຺ກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ. ທິນ຺ນທານສ຺ສາຕິ ຈກ຺ຂຸທານໍ ທິນ຺ນວໂຕ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທານຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ. ໂພຘິຍາເຍວ ກາຣຓາຕິ ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໖. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສຸທຸລ຺ລຠຕາຍ ເອວໍ ສຸທຸກ຺ກຣໍ ມຍາ ກຕນ຺ຕິ ນ ຈກ຺ຂູນໍ ນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສປິ ອປ຺ປິຍຕາຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເມ ເທສ຺ສາ’’ຕິ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ນ ເມ ນ ເທສ຺ສິໂຍຕິ ປຐໂມ ນ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕາ ນ ເມ ກຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ, ນ ອປ຺ປິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ເມ ນ ເທສ຺ສິຍ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເມ ອຕ຺ຕານໍ ອຫໍ ນ ເທສ຺ສິຍໍ ນ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍໍ ນ ກຸຊ຺ຌິຕຸໍ ອຣຫາມິ ນ ໂສ ມຍາ ກຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕາປິ ເມ ນ ເທສ຺ສິໂຍ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ອທາສຫນ຺ຕິ ອທາສິໍ ອຫໍ. ‘‘ອທາສິຫ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ.

ຕທາ ປນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ຈກ຺ຂູສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສກ຺ການຸຠາເວນ ສພ຺ພາ ຣາຊປຣິສາ ສນ຺ນິປຕິຕາວ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ສກ຺ໂກ ມຫາຊນມຊ຺ເຌ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ –

‘‘ຘມ຺ເມນ ຠາສິຕາ ຄາຖາ, ສິວີນໍ ຣຏ຺ຐວຑ຺ຒນ;

ເອຕານິ ຕວ ເນຕ຺ຕານິ, ທິພ຺ພານິ ປຏິທິສ຺ສເຣ.

‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ຕິໂຣເສລໍ, ສມຕິຄ຺ຄຍ຺ຫ ປພ຺ພຕໍ;

ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສຕໍ, ທສ຺ສນໍ ອນຸໂຠນ຺ຕຸ ເຕ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໗໗-໗໘) –

ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ຖຸຕິໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລກເມວ ຄໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ມຫາຊນປຣິວຸໂຕ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຣາຊເຄຫທ຺ວາເຣ ສຸສຊ຺ຊິເຕ ມຫາມຓ຺ຑເປ ສມຸສ຺ສິຕເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕ ຣາຊປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ຈກ຺ຂຸປຏິລາເຠນ ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ຐປມຸທິຕານໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄຕານໍ ນາຄຣານໍ ຊານປທານໍ ຣາຊປຣິສາຍ ຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ –

‘‘ໂກ ນີຘ ວິຕ຺ຕໍ ນ ທເທຍ຺ຍ ຍາຈິໂຕ, ອປິ ວິສິຏ຺ຐໍ ສຸປິຍມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ;

ຕທິງ຺ຆ ສພ຺ເພ ສິວໂຍ ສມາຄຕາ, ທິພ຺ພານິ ເນຕ຺ຕານິ ມມຊ຺ຊ ປສ຺ສຖ.

‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ຕິໂຣເສລໍ, ສມຕິຄ຺ຄຍ຺ຫ ປພ຺ພຕໍ;

ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສຕໍ, ທສ຺ສນໍ ອນຸໂຠນ຺ຕິ ເມ.

‘‘ນ ຈາຄມຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ, ມຈ຺ຈານໍ ອິຘ ຊີວິເຕ;

ທຕ຺ວານ ມານຸສໍ ຈກ຺ຂຸໍ, ລທ຺ຘໍ ເມ ຈກ຺ຂຸ ອມານຸສໍ.

‘‘ເອຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ສິວໂຍ, ເທຖ ທານານິ ຠຸຎ຺ຊຖ;

ທຕ຺ວາ ຈ ຠຸຕ຺ວາ ຈ ຍຖານຸຠາວໍ, ອນິນ຺ທິຕາ ສຄ຺ຄມຸເປຖ ຐານ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໗໙-໘໒) –

ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ເມນ ຠາສິຕາຕິ, ມຫາຣາຊ, ອິມາ ເຕ ຄາຖາ ຘມ຺ເມນ ສຠາເວເນວ ຠາສິຕາ. ທິພ຺ພານີຕິ ທິພ຺ພານຸຠາວຍຸຕ຺ຕານິ. ປຏິທິສ຺ສເຣຕິ ປຏິທິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏນ຺ຕິ ປຣກຸຏ຺ຏໍ. ຕິໂຣເສລນ຺ຕິ ປຣເສລໍ. ສມຕິຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ສມນ຺ຕາ ທສທິສາ ໂຍຊນສຕໍ ຣູປທສ຺ສນໍ ອນຸໂຠນ຺ຕຸ ສາເຘນ຺ຕຸ.

ໂກ ນີຘາຕິ ໂກ ນຸ ອິຘ. ອປິ ວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມມ຺ປິ ສມານໍ. ນ ຈາຄມຕ຺ຕາຕິ ຈາຄປ຺ປມາຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວຣໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອິຘ ຊີວິເຕຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຊີວໂລເກ. ‘‘ອິຘ ຊີວຕ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຊີວມານານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມານຸສນ຺ຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ມຍາ ລທ຺ຘໍ, ອິມິນາ ກາຣເຓນ ເວທິຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ຈາຄໂຕ ອຸຕ຺ຕມໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເອຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາຕິ ເອຕໍ ມຍາ ລທ຺ຘໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາປິ.

ອິຕິ ອິມາຫິ ຈຕູຫິ ຄາຖາຫິ ນ ເກວລໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ, ອຖ ໂຂ ອນ຺ວທ຺ຘມາສມ຺ປິ ອຸໂປສເຖ ມຫາຊນໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາຊໂນ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ເທວໂລກປຣາຍໂນ ອໂຫສິ.

ຕທາ ເວຊ຺ໂຊ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອໂຫສິ, ສກ຺ໂກ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ, ເສສປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ສິວິຣາຊາ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຍຖາຣຫໍ ປາຣມິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ທິວເສ ທິວເສ ຍຖາ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ ພາຫິຣເທຍ຺ຍຘມ຺ມວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປຣິມິຕໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ເຕນ ອປຣິຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກວຕ຺ຖຸກໍ ທານໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ກທາ ນຸ ໂຂ ມໍ ໂກຈິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຍາເຈຍ຺ຍ, ສເຈ ຫິ ໂກຈິ ຍາຈໂກ ເມ ຫທຍມໍສສ຺ສ ນາມໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ກຓເຍນ ນໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປສນ຺ນອຸທກໂຕ ສນາຬໍ ປທຸມໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂລຫິຕພິນ຺ທຸໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ຫທຍໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມິ. ສເຈ ສຣີຣມໍສສ຺ສ ນາມໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອວເລຂເນນ ຕາລຄຸຬປຏລໍ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ສຣີຣມໍສໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ທສ຺ສາມິ. ສເຈ ໂລຫິຕສ຺ສ ນາມໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອສິນາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຍນ຺ຕມຸເຂ ວາ ປຕິຕ຺ວາ ອຸປນີຕໍ ຠາຊນໍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂລຫິຕໍ ທສ຺ສາມິ. ສເຈ ປນ ໂກຈິ ‘‘ເຄເຫ ເມ ກມ຺ມໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖ ເມ ທາສກມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ຣາຊເວສໍ ອປເນຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ສາເວຕ຺ວາ ທາສກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ສເຈ ວາ ປນ ໂກຈິ ອກ຺ຂີນໍ ນາມໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຕາລມິຎ຺ຊໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມີຕິ ເອວໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕານໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍເຍວ ອາເວຓິກາ ອຸຬາຣຕຣາ ປຣິວິຕກ຺ກຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຈກ຺ຂຸຍາຈກໍ ລຠິຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈປາຣິສຊ຺ຊາທີຫິ ນິວາຣິຍມານສ຺ສາປິ ເຕສໍ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວິຕກ຺ການຸຣູປໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣມາ ປີຕິປຏິສໍເວທນາ, ຕສ຺ສາ ປີຕິມນຕາຍ ອວິຕຖຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ສກ຺ກສ຺ສ ປຸຣໂຕ ສຈ຺ຈກິຣິຍາກຣຓໍ, ເຕນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຈກ຺ຂູນໍ ປຏິປາກຕິກຠາໂວ, ເຕສຎ຺ຈ ທິພ຺ພານຸຠາວຕາຕິ ເອວມາທໂຍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ສິວິຣາຊຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ເວສ຺ສນ຺ຕຣຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໖໗. ນວເມ ຍາ ເມ ອໂຫສິ ຊນິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ເມຕິ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຠູຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ສຕ຺ຖາ ວທຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຜຸສ຺ສຕີ ນາມ ຂຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ. ຕທາ ຫິສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ຜຸສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍນາມິກາ ຂຕ຺ຕິຍານີ ອໂຫສິ. ສາ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສູຕິ ສາ ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣາຕີຕຊາຕິຍໍ. ເອກຕ຺ເຖ ຫິ ເອຕໍ ພຫຸວຈນໍ. ສກ຺ກສ຺ສ ມເຫສີ ປິຍາ ອໂຫສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ຍາ ເມ ອໂຫສິ ຊນິກາ ອິມສ຺ມິໍ ຈຣິມຕ຺ຕຠາເວ, ສາ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ຜຸສ຺ສຕີ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ອຕີຕາຍ ຊາຕິຍາ ຂຕ຺ຕິຍາ, ຍຕ຺ຖາຫໍ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ, ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣາຕີຕາຍ ສກ຺ກສ຺ສ ມເຫສີ ປິຍາ ອໂຫສີຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ –

ອິໂຕ ຫິ ເອກນວຸເຕ ກປ຺ເປ ວິປສ຺ສີ ນາມ ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘຸມຕີນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ພນ຺ຘຸມາ ຣາຊາ ເກນຈິ ຣຎ຺ຎາ ເປສິຕໍ ມຫຄ຺ຆໍ ຈນ຺ທນສາຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐຘີຕາຍ ອທາສິ. ສາ ເຕນ ສຸຂຸມໍ ຈນ຺ທນຈຸຓ຺ຓໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສມຸຄ຺ຄໍ ປູເຣຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ເສສຈຸຓ຺ຓານິ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວິກິຣິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອນາຄເຕ ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ມາຕາ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ສາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ຕສ຺ສາ ຈນ຺ທນຈຸຓ຺ຓປູຊາຍ ຜເລນ ຣຕ຺ຕຈນ຺ທນປຣິປ຺ໂຜສິເຕນ ວິຍ ສຣີເຣນ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສໍສຣນ຺ຕີ ຕາວຕິໍສຠວເນ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສີ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖສ຺ສາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຕສ຺ສາ ປຣິກ຺ຂີຓາຍຸກຕໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອນຸກມ຺ປາຍ ‘‘ຠທ຺ເທ, ຜຸສ຺ສຕິ ທສ ເຕ ວເຣ ທມ຺ມິ, ເຕ ຄຓ຺ຫສ຺ສູ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໖໘.

‘‘ຕສ຺ສາ ອາຍຸກ຺ຂຍໍ ຎຕ຺ວາ, ເທວິນ຺ໂທ ເອຕທພ຺ຣວິ;

‘ທທາມິ ເຕ ທສ ວເຣ, ວຣ ຠທ຺ເທ ຍທິຈ຺ຉສີ’’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຣາຕິ ວຣສ຺ສຸ ວຣໍ ຄຓ຺ຫ. ຠທ຺ເທ, ຍທິຈ຺ຉສີຕິ, ຠທ຺ເທ, ຜຸສ຺ສຕິ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ ຍໍ ຕວ ປິຍໍ, ຕໍ ທສຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ‘‘ວຣໍ ວຣສ຺ສຸ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທຕິ.

໖໙. ປຸນິທມພ຺ຣວີຕິ ປຸນ ອິທໍ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ຈວນຘມ຺ມຕໍ ອຊານນ຺ຕີ ‘‘ກິໍ ນຸ ເມ ອປຣາຘຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິກໍ ອຠາສິ. ສາ ຫິ ປມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸກ຺ຂຍໍ ອຊານນ຺ຕີ ອຍໍ ‘‘ວຣໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ມມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອປຣາຘຕ຺ຖີຕິ ອປຣາໂຘ ອຕ຺ຖິ. ກິໍ ນຸ ເທສ຺ສາ ອຫໍ ຕວາຕິ ກິໍ ກາຣຓໍ ອຫໍ ຕວ ເທສ຺ສາ ກຸຊ຺ຌິຕພ຺ພາ ອປ຺ປິຍາ ຊາຕາ. ຣມ຺ມາ ຈາເວສິ ມໍ ຐານາຕິ ຣມຓີຍາ ອິມສ຺ມາ ຐານາ ຈາເວສິ. ວາໂຕວ ຘຣຓີຣຸຫນ຺ຕິ ເຍນ ພລວາ ມາລຸໂຕ ວິຍ ຣຸກ຺ຂໍ ອຸມ຺ມູເລນ຺ໂຕ ອິມມ຺ຫາ ເທວໂລກາ ຈາເວຕຸກາໂມສິ ກິໍ ນຸ ກາຣຓນ຺ຕິ ຕໍ ປຸຈ຺ຉຕິ.

໗໐. ຕສ຺ສິທນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ອິທໍ. ນ ເຈວ ເຕ ກຕໍ ປາປນ຺ຕິ ນ ເຈວ ຕຍາ ກິຎ຺ຈິ ປາປໍ ກຕໍ ເຍນ ເຕ ອປຣາໂຘ ສິຍາ. ນ ຈ ເມ ຕ຺ວໍສິ ອປ຺ປິຍາຕິ ມມ ຕ຺ວໍ ນ ຈາປິ ອປ຺ປິຍາ, ເຍນ ເທສ຺ສາ ນາມ ມມ ອປ຺ປິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໗໑. ອິທານິ ເຍນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວເຣ ທາຕຸກາໂມ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍເຍວ ເຕ ອາຍຸ, ຈວນກາໂລ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວເຣ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫ ມຍາ ທິນ຺ເນ, ວເຣ ທສ ວຣຸຕ຺ຕເມ’’ຕິ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ວຣຸຕ຺ຕເມຕິ ວເຣສຸ ອຸຕ຺ຕເມ ອຄ຺ຄວເຣ.

໗໒. ທິນ຺ນວຣາຕິ ‘‘ວເຣ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎາທານວເສນ ທິນ຺ນວຣາ. ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ຐາຕິ ອິຈ຺ຉິຕລາຠປຣິໂຕເສນ ຕຸຏ຺ຐາ ເຈວ ຕສ຺ສ ຈ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ຫາສວເສນ ຫຏ຺ຐາ ຈ. ປໂມທິຕາຕິ ພລວປາໂມຊ຺ເຊນ ປມຸທິຕາ. ມມໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເຕສຸ ວເຣສຸ ມໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ກຣິຕ຺ວາ. ທສ ວເຣ ວຣີຕິ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ຂີຓາຍຸກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສກ຺ເກນ ວຣທານຕ຺ຖໍ ກໂຕກາສາ ສກລຊມ຺ພຸທີປຕລໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ສິວິຣຎ຺ໂຎ ນິເວສນໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຠາໂວ ນີລເນຕ຺ຕຕາ ນີລຠມຸກຕາ ຜຸສ຺ສຕີຕິນາມໍ ຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ຕປຸຕ຺ຕປຏິລາໂຠ ອນຸນ຺ນຕກຸຈ຺ຉິຠາໂວ ອລມ຺ພຕ຺ຖນຕາ ອປລິຕຠາໂວ ສຸຂຸມຈ຺ຉວິຕາ ວຊ຺ຌຊນານໍ ໂມຈນສມຕ຺ຖຕາ ຈາຕິ ອິເມ ທສ ວເຣ ຄຓ຺ຫິ.

ອິຕິ ສາ ທສ ວເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ມທ຺ທຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຊາຍມານາ ຈ ສາ ຈນ຺ທນຈຸຓ຺ຓປຣິປ຺ໂຜສິເຕນ ວິຍ ສຣີເຣນ ຊາຕາ. ເຕນສ຺ສາ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ‘‘ຜຸສ຺ສຕີ’’ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ສາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ອຸຕ຺ຕມຣູປຘຣາ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ເຊຕຸຕ຺ຕຣນຄເຣ ສິວິມຫາຣາຊາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ຊຍກຸມາຣສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອາເນຕ຺ວາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຕໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໗໓.

‘‘ຕໂຕ ຈຸຕາ ສາ ຜຸສ຺ສຕີ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຖ;

ເຊຕຸຕ຺ຕຣມ຺ຫິ ນຄເຣ, ສຎ຺ຊເຍນ ສມາຄມີ’’ຕິ.

ສາ ສຎ຺ຊຍຣຎ຺ໂຎ ປິຍາ ອໂຫສິ ມນາປາ. ອຖ ສກ຺ໂກ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ມຍາ ຜຸສ຺ສຕິຍາ ທິນ຺ນວເຣສຸ ນວ ວຣາ ສມິທ຺ຘາ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕວໂຣ ນ ສມິທ຺ໂຘ, ຕມ຺ປິສ຺ສາ ສມິຊ຺ຌາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຕທາ ຕາວຕິໍສເທວໂລເກ ຂີຓາຍຸກໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມາຣິສ, ຕຍາ ມນຸສ຺ສໂລເກ ສິວິສຎ຺ຊຍຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ເຈວ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຈວນຘມ຺ມານໍ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄໂຕ. ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ໂນ. ເສສາ ເທວປຸຕ຺ຕາປິ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ອມຈ຺ຈານໍ ເຄເຫສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ມຫາສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ຜຸສ຺ສຕິເທວີ ຈຕູສຸ ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ນຄຣມຊ຺ເຌ ນິເວສນທ຺ວາເຣຕິ ຉ ທານສາລາໂຍ ກາເຣຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ຉສຕສຫສ຺ສານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທານໍ ທາຕຸໍ ໂທຫຬິນີ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ໂທຫຬໍ ສຸຕ຺ວາ ເນມິຕ຺ຕເກ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ທານາຠິຣໂຕ ອຸຬາໂຣ ສຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ທາເນນ ຕິຕ຺ຕິໍ ນ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ທານໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຊິຓ຺ຓາຕຸຣກປຓທ຺ຘິກວນິພ຺ພກຍາຈເກ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣຎ຺ໂຎ ອາຍສ຺ສ ປມາຓໍ ນາໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣາຊາໂນ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ປຫິຓນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໗໔.

‘‘ຍທາຫໍ ຜຸສ຺ສຕິຍາ ກຸຈ຺ຉິໍ, ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ປິຍມາຕຸຍາ;

ມມ ເຕເຊນ ເມ ມາຕາ, ຕທາ ທານຣຕາ ອຫຸ.

໗໕.

‘‘ອຘເນ ອາຕຸເຣ ຊິຓ຺ເຓ, ຍາຈເກ ອທ຺ຘິເກ ຊເນ;

ສມເຓ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ຂີເຓ, ເທຕິ ທານໍ ອກິຎ຺ຈເນ’’ຕິ;

ຕຕ຺ຖ ມມ ເຕເຊນາຕິ ມມ ທານຊ຺ຌາສຍານຸຠາເວນ. ຂີເຓຕິ ໂຠຄາທີຫິ ປຣິກ຺ຂີເຓ ປາຣິຊຸຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ເຕ. ອກິຎ຺ຈເນຕິ ອປຣິຄ຺ຄເຫ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິສເຍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຘນາທໂຍ ຫິ ທານຘມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິສໂຍ.

ເທວີ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິຫາເຣນ ຄພ຺ຠໍ ຘາເຣນ຺ຕີ ທສມາເສ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ນຄຣໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ເທວນຄຣໍ ວິຍ ນຄຣໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ເທວິໍ ຣຖວຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກາເຣສິ. ຕສ຺ສາ ເວສ຺ສວີຖິຍາ ມຊ຺ຌປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ກມ຺ມຊວາຕາ ຈລິໍສຸ. ອມຈ຺ຈາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ເວສ຺ສວີຖິຍໍເຍວສ຺ສາ ສູຕິຆຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫາເປສິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ເຕນາຫ –

໗໖.

‘‘ທສມາເສ ຘາຣຍິຕ຺ວານ, ກໂຣນ຺ເຕ ປຸຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ;

ເວສ຺ສານໍ ວີຖິຍາ ມຊ຺ເຌ, ຊເນສິ ຜຸສ຺ສຕີ ມມໍ.

໗໗. ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ມຕ຺ຕິກໍ ນາມໍ, ນາປິ ເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠວໍ.

ຊາເຕຕ຺ຖ ເວສ຺ສວີຖິຍໍ, ຕສ຺ມາ ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ອຫູ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກໂຣນ຺ເຕ ປຸຣໍ ປທກ຺ຂິຓນ຺ຕິ ເທວິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຎ຺ຊຍມຫາຣາເຊ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຸຣຸມາເນ. ເວສ຺ສານນ຺ຕິ ວາຓິຊານໍ.

ນ ມຕ຺ຕິກໍ ນາມນ຺ຕິ ນ ມາຕຸອາຄຕໍ ມາຕາມຫາທີນໍ ນາມໍ. ເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠວນ຺ຕິ ປິຕຸ ອິທນ຺ຕິ ເປຕ຺ຕິກໍ, ສມ຺ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມ຺ຠໂວ, ຕໍ ເປຕ຺ຕິກໍ ສມ຺ຠໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠວໍ, ນາມໍ. ມາຕາປິຕຸສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ນ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຊາເຕຕ຺ຖາຕິ ຊາໂຕ ເອຕ຺ຖ. ‘‘ຊາໂຕມ຺ຫີ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ມາ ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ອຫູຕິ ຍສ຺ມາ ຕທາ ເວສ຺ສວີຖິຍໍ ຊາໂຕ, ຕສ຺ມາ ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ນາມ ອໂຫສິ, ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣຕິ ນາມໍ ອກໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ວິສໂທ ຫຸຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາວ ນິກ຺ຂມິ. ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕ ເອວ ມາຕຸ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ທານໍ ທສ຺ສາມິ, ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ຕາຕ, ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ທານໍ ເທຫີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖສມີເປ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ຐເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫິ ອຸມ຺ມງ຺ຄຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໒໒.໕໙໐ ອາທໂຍ) ອິມສ຺ມິໍ ຊາຕເກ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕຠາເວຕິ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ຊາຕມຕ຺ໂຕວ ກເຖສິ. ຣາຊາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອຕິທີຆາທິໂທສວິວຊ຺ຊິຕາ ມຘຸຣຂີຣາ ຈຕຸສຏ຺ຐິຘາຕິໂຍ ອຸປຏ຺ຐາເປສິ. ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຊາຕານໍ ສຏ຺ຐິຍາ ທາຣກສຫສ຺ສານມ຺ປິ ຘາຕິໂຍ ທາເປສິ. ໂສ ສຏ຺ຐິທາຣກສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ວຑ຺ຒຕິ. ຕສ຺ສ ຣາຊາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ກຸມາຣປິຬນ຺ຘນໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຈຕຸປຎ຺ຈວສ຺ສິກກາເລ ຕໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຘາຕີນໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ຕາຫິ ທີຍມານໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນໍ ສຸທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ກາເຣສິ. ຕມ຺ປິ ເທຕິ. ທາຣກກາເລເຍວ ຘາຕີນໍ ນວວາເຣ ປິຬນ຺ຘນໍ ອທາສິ.

ອຏ຺ຐວສ຺ສິກກາເລ ປນ ສຍນປີເຐ ນິສິນ຺ໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ພາຫິຣກທານໍ ເທມິ, ນ ຕໍ ມໍ ປຣິໂຕເສຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກທານໍ ທາຕຸກາໂມມ຺ຫິ. ສເຈ ຫິ ມໍ ໂກຈິ ຫທຍໍ ຍາເຈຍ຺ຍ, ຫທຍໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍໍ. ສເຈ ອກ຺ຂີນິ ຍາເຈຍ຺ຍ, ອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍໍ. ສເຈ ສກລສຣີເຣ ມໍສໍ ຣຸຘິຣມ຺ປິ ວາ ຍາເຈຍ຺ຍ, ສກລສຣີຣໂຕ ມໍສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣຸຘິຣມ຺ປິ ອສິນາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍໍ. ອຖາປິ ໂກຈິ ‘ທາໂສ ເມ ໂຫຫີ’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ອຕ຺ຕານໍ ຕສ຺ສ ສາເວຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ສຠາວໍ ສຣສໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸນຫຸຕາຘິກທ຺ວິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສພຫລາ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ປິ. ສິເນຣຸປພ຺ພຕຣາຊາ ໂອນມິຕ຺ວາ ເຊຕຸຕ຺ຕຣນຄຣາຠິມຸໂຂ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໗໘.

‘‘ຍທາຫໍ ທາຣໂກ ໂຫມິ, ຊາຕິຍາ ອຏ຺ຐວສ຺ສິໂກ;

ຕທາ ນິສຊ຺ຊ ປາສາເທ, ທານໍ ທາຕຸໍ ວິຈິນ຺ຕຍິໍ.

໗໙.

‘‘ຫທຍໍ ທເທຍ຺ຍໍ ຈກ຺ຂຸໍ, ມໍສມ຺ປິ ຣຸຘິຣມ຺ປິ ຈ;

ທເທຍ຺ຍໍ ກາຍໍ ສາເວຕ຺ວາ, ຍທິ ໂກຈິ ຍາຈເຍ ມມໍ.

໘໐.

‘‘ສຠາວໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ອກມ຺ປິຕມສຓ຺ຐິຕໍ;

ອກມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ປຖວີ, ສິເນຣຸວນວຏໍສກາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສາເວຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ອຫໍ ອິມສ຺ສ ທາໂສ’’ຕິ ທາສຠາວໍ ສາເວຕ຺ວາ. ຍທິ ໂກຈິ ຍາຈເຍ ມມນ຺ຕິ ໂກຈິ ມໍ ຍທິ ຍາເຈຍ຺ຍ. ສຠາວໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາຠູຕໍ ສຠາວໍ ອຕິຕ຺ຕິມໍ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ມມ, ມຍິ ຈິນ຺ເຕນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກມ຺ປິຕນ຺ຕິ ກມ຺ປິຕຣຫິຕໍ. ອສຓ຺ຐິຕນ຺ຕິ ສງ຺ໂກຈຣຫິຕໍ. ເຍນ ຫິ ໂລຠາທິນາ ອໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຈກ຺ຂາທິທາເນ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສສງ຺ຂາຕໍ ກມ຺ປິຕໍ ສງ຺ໂກຈສງ຺ຂາຕໍ ສຓ຺ຐິຕຎ຺ຈ ສິຍາ, ເຕນ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກມ຺ປີຕິ ອຈລິ. ສິເນຣຸວນວຏໍສກາຕິ ສິເນຣຸມ຺ຫິ ອຸຏ຺ຐິຕນນ຺ທນວນຜາຣຸສກວນມິສ຺ສກວນຈິຕ຺ຕລຕາວນາທິກປ຺ປກຕຣຸວນໍ ສິເນຣຸວນໍ. ອຖ ວາ ສິເນຣຸ ຈ ຊມ຺ພຸທີປາທີສຸ ຣມຓີຍວນຎ຺ຈ ສິເນຣຸວນໍ, ຕໍ ວນໍ ວຏໍສກໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສິເນຣຸວນວຏໍສກາ.

ເອວຎ຺ຈ ປຖວິກມ຺ປເນ ວຕ຺ຕມາເນ ມຘຸຣຄມ຺ຠີຣເທໂວ ຄຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຂຓິກວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ, ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉຣິໍສຸ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິ, ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອປ຺ໂຜເຏສິ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ສາຘຸກາຣມທາສິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ເອກໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ໂສຬສວສ຺ສກາເລເຍວ ສພ຺ພສິປ຺ປານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ປິຕາ ຣຊ຺ຊໍ ທາຕຸກາໂມ ມາຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ມທ຺ທຣາຊກຸລໂຕ ມາຕຸລຘີຕຣໍ ມທ຺ທິໍ ນາມ ຣາຊກຎ຺ຎໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂສຬສນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ອຄ຺ຄມເຫສິໍ ກຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເທວສິກໍ ຉສຕສຫສ຺ສານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ທານໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ອຸປສງ຺ກມຕິ. ອປຣຠາເຄ ມທ຺ທິເທວີ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕໍ ກຎ຺ຈນຊາເລນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ, ເຕນສ຺ສ ‘‘ຊາລິກຸມາໂຣ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕສ຺ສ ປທສາ ຄມນກາເລ ສາ ຘີຕຣໍ ວິຊາຍິ. ຕໍ ກຓ຺ຫາຊິເນນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ, ເຕນສ຺ສາ ‘‘ກຓ຺ຫາຊິນາ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໘໑.

‘‘ອນ຺ວທ຺ຘມາເສ ປນ຺ນຣເສ, ປຸຓ຺ຓມາເສ ອຸໂປສເຖ;

ປຈ຺ຈຍໍ ນາຄມາຣຸຍ຺ຫ, ທານໍ ທາຕຸໍ ອຸປາຄມິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນ຺ວທ຺ຘມາເສຕິ ອນຸອທ຺ຘມາເສ, ອທ຺ຘມາເສ ອທ຺ຘມາເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຓ຺ຓມາເສຕິ ປຸຓ຺ຓມາສິຍໍ, ມາສປຣິປູຣິຍາ ຈນ຺ທປຣິປູຣິຍາ ຈ ສມນ຺ນາຄເຕ ປນ຺ນຣເສ ທານໍ ທາຕຸໍ ອຸປາຄມິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ປຈ຺ຈຍໍ ນາຄມາຣຸຍ຺ຫ ອທ຺ຘມາເສ ອທ຺ຘມາເສ ທານໍ ທາຕຸໍ ທານສາລໍ ອຸປາຄມິໍ, ເອວໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ຍທາ ເອກສ຺ມິໍ ປນ຺ນຣເສ ປຸຓ຺ຓມາສິອຸໂປສເຖ ທານໍ ທາຕຸໍ ອຸປາຄມິໍ, ຕທາ ກລິງ຺ຄຣຏ຺ຐວິສຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸປຄຎ຺ຉຸ ມນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍໍ ນາຄນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍນາມກໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໍ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຊາຕທິວເສ ເອກາ ອາກາສຈາຣິນີ ກເຣຓຸກາ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕໍ ສພ຺ພເສຕຫຕ຺ຖິໂປຕກໍ ອາເນຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕສ຺ສ ມຫາສຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕໍ ປຈ຺ຈຍນາມກໍ ໂອປວຍ຺ຫໍ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ທານໍ ທາຕຸໍ ອຸປາຄມິນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໘໒.

‘‘ກລິງ຺ຄຣຏ຺ຐວິສຍາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸປຄຎ຺ຉຸ ມໍ;

ອຍາຈຸໍ ມໍ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ, ຘຎ຺ຎໍ ມງ຺ຄລສມ຺ມຕໍ.

໘໓.

‘‘ອວຸຏ຺ຐິໂກ ຊນປໂທ, ທຸພ຺ຠິກ຺ໂຂ ຉາຕໂກ ມຫາ;

ທທາຫິ ປວຣໍ ນາຄໍ, ສພ຺ພເສຕໍ ຄຊຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ກລິງ຺ຄຣຏ຺ຐວິສຍາ’’ຕິອາທິຄາຖາ ເຫຏ຺ຐາ ກຸຣຸຣາຊຈຣິເຕປິ (ຈຣິຍາ. ໑.໒໑-໒໒) ອາຄຕາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ອຕ຺ໂຖ ກຖາມຄ຺ໂຄ ຈ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຘ ປນ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໂນ ເສຕຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພເສຕໍ ຄຊຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘວຣຄໂຕ –

໘໔.

‘‘ທທາມິ ນ ວິກມ຺ປາມິ, ຍໍ ມໍ ຍາຈນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ;

ສນ຺ຕໍ ນປ຺ປຏິຄູຫາມິ, ທາເນ ເມ ຣມເຕ ມໂນ’’ຕິ. –

ອຕ຺ຕໂນ ທານາຠິຣຕິໍ ປເວເທນ຺ໂຕ –

໘໕.

‘‘ນ ເມ ຍາຈກມນຸປ຺ປຕ຺ເຕ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ອນຸຈ຺ຉໂວ;

ມາ ເມ ຠິຊ຺ຊິ ສມາທານໍ, ທສ຺ສາມິ ວິປຸລໍ ຄຊ’’ນ຺ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໑.໒໓) –

ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ອນລງ຺ກຕຏ຺ຐານໍ ໂອໂລກນຕ຺ຖໍ ອນຸປຣິຍາຍິຕ຺ວາ ອນລງ຺ກຕຏ຺ຐານໍ ອທິສ຺ວາ ກຸສຸມມິສ຺ສຄນ຺ໂຘທກຠຣິຕໍ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ຄາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ໂຠນ຺ໂຕ ອິໂຕ ເອຖາ’’ຕິ ອລງ຺ກຕຣຊຕທາມສທິສໍ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑໍ ເຕສໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕວາຣຓໍ ອທາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໘໖.

‘‘ນາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສຓ຺ຑາຍ, ຠິງ຺ຄາເຣ ຣຕນາມເຍ;

ຊລໍ ຫຕ຺ເຖ ອາກິຣິຕ຺ວາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອທໍ ຄຊ’’ນ຺ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໑.໒໔);

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊມານໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ. ນປ຺ປຏິຄູຫາມີຕິ ນ ປຏິຈ຺ຉາເທມິ. ໂຍ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ‘‘ມຍ຺ຫເມວ ໂຫຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕິ, ຍາຈິໂຕ ວາ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ໂສ ຍາຈການໍ ອຠິມຸເຂ ຐິຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ ນາມ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສີສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກທານໍ ທາຕຸກາໂມວ, ກຖໍ ພາຫິຣໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕໍ ນປ຺ປຏິຄູຫາມີ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທາເນ ເມ ຣມເຕ ມໂນ’’ຕິ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ຕສ຺ສ ປນ ຫຕ຺ຖິໂນ ຈຕູສຸ ປາເທສຸ ອລງ຺ກາຣາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕສຫສ຺ສານິ ອຄ຺ຆນ຺ຕິ, ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ອລງ຺ກາຣາ ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານິ, ເຫຏ຺ຐາ ອຸທເຣ ກມ຺ພລໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ປິຏ຺ຐິຍໍ ມຸຕ຺ຕາຊາລໍ ມຓິຊາລໍ ກຎ຺ຈນຊາລນ຺ຕິ ຕີຓິ ຊາລານິ ຕີຓິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ອຸໂຠ ກຓ຺ຓາລງ຺ກາຣາ ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານິ, ປິຏ຺ຐິຍໍ ອຕ຺ຖຕກມ຺ພລໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ກຸມ຺ຠາລງ຺ກາໂຣ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຕໂຍ ວຏໍສກາ ຕີຓິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ກຓ຺ຓຈູຬາລງ຺ກາໂຣ ສຕສຫສ຺ສໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ທນ຺ຕານໍ ອລງ຺ກາຣາ ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານິ, ໂສຓ຺ຑາຍ ໂສວຕ຺ຖິກາລງ຺ກາໂຣ ສຕສຫສ຺ສໍ, ນງ຺ຄຸຏ຺ຐາລງ຺ກາໂຣ ສຕສຫສ຺ສໍ, ອາໂຣຫຓນິສ຺ເສຓິ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຠຸຎ຺ຊນກຏາຫໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຐເປຕ຺ວາ ອນຄ຺ຆຠຓ຺ຑໍ ອິທໍ ຕາວ ເອຕ຺ຕກໍ ຈຕຸວີສຕິ ສຕສຫສ຺ສານິ ອຄ຺ຆຕິ. ຉຕ຺ຕປິຓ຺ຑິຍໍ ປນ ມຓິ, ຈູຬາມຓິ, ມຸຕ຺ຕາຫາເຣ ມຓິ, ອງ຺ກຸເສ ມຓິ, ຫຕ຺ຖິກຓ຺ຐເວຐນມຸຕ຺ຕາຫາເຣ ມຓິ, ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ເຠ ມຓີຕິ ອິມານິ ຉ ອນຄ຺ຆານິ, ຫຕ຺ຖີປິ ອນຄ຺ໂຆ ເອວາຕິ ຫຕ຺ຖິນາ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ອນຄ຺ຆານິ, ຕານິ ສພ຺ພານິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອທາສິ. ຕຖາ ຫຕ຺ຖິໂນ ປຣິຈາຣການິ ປຎ຺ຈ ກຸລສຕານິ ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑຫຕ຺ຖິໂຄປເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອທາສິ. ສຫ ທາເນນ ປນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຠູມິກມ຺ປາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໘໗.

‘‘ປຸນາປຣໍ ທທນ຺ຕສ຺ສ, ສພ຺ພເສຕໍ ຄຊຸຕ຺ຕມໍ;

ຕທາປິ ປຖວີ ກມ຺ປິ, ສິເນຣຸວນວຏໍສກາ’’ຕິ.

ຊາຕເກປິ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໗໓) ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕທາສິ ຍໍ ຠິໍສນກໍ, ຕທາສິ ໂລມຫໍສນໍ;

ຫຕ຺ຖິນາເຄ ປທິນ຺ນມ຺ຫິ, ເມທນີ ສມ຺ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ.

໘໘. ຕສ຺ສ ນາຄສ຺ສ ທາເນນາຕິ ຉຫິ ອນຄ຺ເຆຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸວີສຕິສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑສຫິຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາເຄນ. ສິວໂຍຕິ ສິວິຣາຊກຸມາຣາ ເຈວ ສິວິຣຏ຺ຐວາສິໂນ ຈ. ‘‘ສິວໂຍ’’ຕິ ຈ ເທສນາສີສເມຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອມຈ຺ຈາ ປາຣິສຊ຺ຊາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ເນຄມຊານປທາ ນາຄຣາ ສກລຣຏ຺ຐວາສິໂນ ຈ ສຎ຺ຊຍມຫາຣາຊໍ ຜຸສ຺ສຕິເທວິໍ ມທ຺ທິເທວິຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເອວ. ກຸທ຺ຘາຕິ ເທວຕາວຕ຺ຕເນນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ກຸທ຺ຘາ. ສມາຄຕາຕິ ສນ຺ນິປຕິຕາ. ເຕ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຫຕ຺ຖິໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ມຫາທ຺ວາເຣນ ປວິສິຕ຺ວາ ນຄຣມຊ຺ເຌນ ປາຍິໍສຸ. ມຫາຊເນນ ຈ ‘‘ອມ຺ໂຠ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ອມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ຖີ ກຸໂຕ ອຠິຣຸຬ຺ໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເວສ຺ສນ຺ຕຣມຫາຣາເຊນ ໂນ ຫຕ຺ຖີ ທິນ຺ໂນ, ເກ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ຫຕ຺ຖວິກາຣາທີຫິ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕາ ອຄມໍສຸ. ອຖ ອມຈ຺ເຈ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຊນາ ຣາຊທ຺ວາເຣ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຘນໍ ວາ ຘຎ຺ຎໍ ວາ ເຂຕ຺ຕໍ ວາ ວຕ຺ຖຸ ວາ ທາສິທາສປຣິຈາຣິກາ ວາ ທາຕພ຺ພາ ສິຍາ, ກຖຎ຺ຫິ ນາມາຍໍ ເວສ຺ສນ຺ຕຣມຫາຣາຊາ ຣາຊາຣຫໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໍ ທສ຺ສຕິ, ນ ອິທານິ ເອວໍ ຣຊ຺ຊໍ ວິນາເສຕຸໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ສຎ຺ຊຍມຫາຣາຊສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເຕນ ອນຸນີຍມານາ ອນນຸຍນ຺ຕາ ອຄມໍສຸ. ເກວລໍ ປນ –

‘‘ມາ ນໍ ທຓ຺ເຑນ ສຕ຺ເຖນ, ນ ຫິ ໂສ ພນ຺ຘນາຣໂຫ;

ປພ຺ພາເຊຫິ ຈ ນໍ ຣຏ຺ຐາ, ວງ຺ເກ ວສຕຸ ປພ຺ພເຕ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໘໗) –

ວທິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປພ຺ພາເຊສຸໍ ສກາ ຣຏ຺ຐາ, ວງ຺ກໍ ຄຈ຺ຉຕຸ ປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພາເຊສຸນ຺ຕິ ຣຊ຺ຊໂຕ ພຫິ ວາສຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມກໍສຸ; –

ຣາຊາປິ ‘‘ມຫາ ໂຂ ອຍໍ ປຏິປກ຺ໂຂ, ຫນ຺ທ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ກຕິປາຫໍ ຣຊ຺ຊໂຕ ພຫິ ວສຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ –

‘‘ເອໂສ ເຈ ສິວີນໍ ຉນ຺ໂທ, ຉນ຺ທໍ ນປ຺ປນຸທາມເສ;

ອິມໍ ໂສ ວສຕຸ ຣຕ຺ຕິໍ, ກາເມ ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕຸ.

‘‘ຕໂຕ ຣຕ຺ຍາ ວິວສາເນ, ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນໍ ປຕິ;

ສມຄ຺ຄາ ສິວໂຍ ຫຸຕ຺ວາ, ຣຏ຺ຐາ ປພ຺ພາຊຍນ຺ຕຸ ນ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໑໖໘໘-໑໖໘໙) –

ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ກຕ຺ຕາຣໍ ເປເສສິ ‘‘ອິມໍ ປວຕ຺ຕິໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ.

ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ –

‘‘ກິສ຺ມິໍ ເມ ສິວໂຍ ກຸທ຺ຘາ, ນາຫໍ ປສ຺ສາມິ ທຸກ຺ກຏໍ;

ຕໍ ເມ ກຕ຺ເຕ ວິຍາຈິກ຺ຂ, ກສ຺ມາ ປພ຺ພາຊຍນ຺ຕິ ມ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໑໗໐໑) –

ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕນ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ຖິທາເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ –

‘‘ຫທຍໍ ຈກ຺ຂຸມ຺ປຫໍ ທຊ຺ຊໍ, ກິໍ ເມ ພາຫິຣກໍ ຘນໍ;

ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ວາ, ມຸຕ຺ຕາ ເວຬຸຣິຍາ ມຓິ.

‘‘ທກ຺ຂິຓໍ ວາປຫໍ ພາຫຸໍ, ທິສ຺ວາ ຍາຈກມາຄເຕ;

ທເທຍ຺ຍໍ ນ ວິກມ຺ເປຍ຺ຍໍ, ທາເນ ເມ ຣມເຕ ມໂນ.

‘‘ກາມໍ ມໍ ສິວໂຍ ສພ຺ເພ, ປພ຺ພາເຊນ຺ຕຸ ຫນນ຺ຕຸ ວາ;

ເນວ ທານາ ວິຣມິສ຺ສໍ, ກາມໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕຸ ສຕ຺ຕຘາ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໑໗໐໓-໑໗໐໕) –

ວຕ຺ວາ ‘‘ນາຄຣາ ເມ ເອກທິວສໍ ທານໍ ທາຕຸໍ ໂອກາສໍ ເທນ຺ຕຸ, ສ຺ເວ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຕຕິຍທິວເສ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕ຺ຕາຣໍ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ສ຺ເວ ສຕ຺ຕສຕກໍ ນາມ ມຫາທານໍ ທສ຺ສາມິ, ສຕ຺ຕຫຕ຺ຖິສຕານິ ສຕ຺ຕອສ຺ສສຕານິ ສຕ຺ຕຣຖສຕານິ ສຕ຺ຕອິຕ຺ຖິສຕານິ ສຕ຺ຕທາສສຕານິ ສຕ຺ຕທາສິສຕານິ ສຕ຺ຕເຘນຸສຕານິ ປຏິຍາເທຫິ, ນານປ຺ປກາຣຎ຺ຈ ອນ຺ນປານາທິໍ ສພ຺ພໍ ທາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຫີ’’ຕິ ສພ຺ພກມ຺ມິກໍ ອມຈ຺ຈໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ເອກໂກວ ມທ຺ທິເທວິຍາ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ ມທ຺ທິ, ອນຸຄາມິກນິຘິໍ ນິທຫມານາ, ສີລວນ຺ເຕສຸ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຕມ຺ປິ ທາເນ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນກາຣຓໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ວນໍ ວສນຕ຺ຖາຍ ຄມິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ອິເຘວ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ວສາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ນາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ວິນາ ເອກທິວສມ຺ປິ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ.

ທຸຕິຍທິວເສ ສຕ຺ຕສຕກໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສຕກໍ ທານໍ ເທນ຺ຕສ຺ເສວ ສາຍໍ ອໂຫສິ. ອລງ຺ກຕຣເຖນ ມາຕາປິຕູນໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ສ຺ເວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອກາມການໍ ເຕສໍ ອສ຺ສຸມຸຂານໍ ໂຣທນ຺ຕານໍເຍວ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສເນ ວສິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ‘‘ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາສາທໂຕ ໂອຕຣິ. ມທ຺ທິເທວີ ສສ຺ສຸສສຸເຣຫິ ນານານເຍຫິ ຍາຈິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຍມານາປິ ເຕສໍ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ເຕ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເສສິຕ຺ຖິໂຍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ເຕ ອາທາຍ ເວສ຺ສນ຺ຕຣສ຺ສ ປຐມຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣເຖ ອຏ຺ຐາສິ.

ມຫາປຸຣິໂສ ຣຖໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຣເຖ ຐິໂຕ ມຫາຊນໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຖາ’’ຕິ ໂອວາທມສ຺ສ ທຕ຺ວາ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ທານວິຕ຺ຕໂກ ທານໍ ເທຕູ’’ຕິ ອາຠຣເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕຣຕນປູຣານິ ສກຏານິ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເປເສສິ. ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍາຣຸຬ຺ຫເມວ ອາຠຣຓຠຓ຺ຑໍ ສມ຺ປຕ຺ຕຍາຈການໍ ອຏ຺ຐາຣສ ວາເຣ ທຕ຺ວາ ເສສໍ ສພ຺ພມທາສິ. ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາວ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຣຖປ຺ປມາເຓ ຐາເນ ມຫາປຖວີ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣຖໍ ນຄຣາຠິມຸຂໍ ອກາສິ. ໂສ ມາຕາປິຕູນໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກສິ. ເຕນ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ປຖວິກມ຺ໂປ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕສໍ ນິຈ຺ຉຸຠມານານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໘໙-໙໐. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຉຸຠມານານນ຺ຕິ ເຕສຸ ສິວີສຸ ນິກ຺ກຑ຺ຒນ຺ເຕສຸ, ປພ຺ພາເຊນ຺ເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕານໍ. ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສຕກມຫາທານໍ ທາຕຸໍ. ອາຍາຈິສ຺ສນ຺ຕິ ຍາຈິໍ. ສາວຍິຕ຺ວາຕິ ໂຆສາເປຕ຺ວາ. ກຓ຺ຓເຠຣິນ຺ຕິ ຍຸຄລມຫາເຠຣິໍ. ທທາມຫນ຺ຕິ ທທາມິ ອຫໍ.

໙໑. ອເຖຕ຺ຖາຕິ ອເຖວໍ ທາເນ ທີຍມາເນ ເອຕສ຺ມິໍ ທານຄ຺ເຄ. ຕຸມູໂລຕິ ເອກໂກລາຫລີຠູໂຕ. ເຠຣໂວຕິ ຠຍາວໂຫ. ມຫາສຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ໂສ ຠຍໍ ຊເນຕິ, ຕສ຺ສ ຠຍຊນນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ‘‘ທາເນນິມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມໍ ເວສ຺ສນ຺ຕຣມຫາຣາຊານໍ ທາເນນ ເຫຕຸນາ ສິວໂຍ ຣຏ຺ຐໂຕ ນີຫຣນ຺ຕິ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ປຸນ ຈ ເອວຣູປໍ ທານໍ ເທຕິ ອຍນ຺ຕິ.

໙໒-໙໔. ອິທານິ ຕໍ ທານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫຕ຺ຖິ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄວນ຺ຕິ ເຘນຸໍ. ຈຕຸວາຫິໍ ຣຖໍ ທຕ຺ວາຕິ ວຫນ຺ຕີຕິ ວາຫິໂນ, ອສ຺ສາ, ຈຕຸໂຣ ອາຊຎ຺ຎສິນ຺ຘເວ ຣຖຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ຕຖາ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ສຫຊາເຕ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ເສ ອມຈ຺ເຈ ເສສຊນຎ຺ຈ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ຓມຸຂໍ ອນຸພທ຺ຘນ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຖໍ ປາເຊນ຺ໂຕ ມທ຺ທິໍ ອາຫ – ‘‘ສເຈ, ຠທ຺ເທ, ປຈ຺ຉໂຕ ຍາຈກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຸປຘາເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຕສຕກມຫາທານໍ ຄມນກາເລ ກຕທານຎ຺ຈ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ທານໍ ທຕ຺ວາ ຣເຖນ ຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອສ຺ເສ ຍາຈິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ. ມທ຺ທີ ເຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ຍາຈກາ, ເທວາ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຣຖໍ ຐເປສິ. ເຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອສ຺ເສ ຍາຈິໍສຸ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ອສ຺ເສ ອທາສິ. ເຕ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ. ອສ຺ເສສຸ ປນ ທິນ຺ເນສຸ ຣຖຘຸຣໍ ອາກາເສເຍວ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເທວປຸຕ຺ຕາ ໂຣຫິຕມິຄວຓ຺ເຓນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຖຘຸຣໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ເຕສໍ ເທວປຸຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ –

‘‘ອິງ຺ຆ ມທ຺ທິ ນິສາເມຫິ, ຈິຕ຺ຕຣູປໍວ ທິສ຺ສຕິ;

ມິຄໂຣຫິຈ຺ຈວຓ຺ເຓນ, ທກ຺ຂິຓສ຺ສາ ວຫນ຺ຕິ ມ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໑໘໖໔) –

ມທ຺ທິຍາ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕຣູປໍວາຕິ ອຈ຺ຉຣິຍຣູປໍ ວິຍ. ທກ຺ຂິຓສ຺ສາຕິ ສຸສິກ຺ຂິຕອສ຺ສາ ວິຍ ມໍ ວຫນ຺ຕິ.

ອຖ ນໍ ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອປໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຖໍ ຍາຈິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຣຖໍ ອທາສິ. ຣເຖ ປນ ທິນ຺ເນ ເທວປຸຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ສພ຺ເພປິ ປຕ຺ຕິກາວ ອເຫສຸໍ. ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ມທ຺ທິ, ຕ຺ວໍ ກຓ຺ຫາຊິນໍ ຄຓ຺ຫາຫິ, ອຫໍ ຊາລິກຸມາຣໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ອຸໂຠປິ ທ຺ເວ ທາຣເກ ອງ຺ເກນາທາຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປິຍສລ຺ລາປາ ປຏິປຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ມນຸສ຺ເສ ວງ຺ກປພ຺ພຕສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ສຍເມວ ໂອນເຕສຸ ຜລຣຸກ຺ເຂສຸ ຜລານິ ທາຣການໍ ທທນ຺ຕາ ອຕ຺ຖກາມາຫິ ເທວຕາຫິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ ຕທເຫວ ເຈຕຣຏ຺ຐໍ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸວາຫິໍ ຣຖໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ຈາຕຸມ຺ມຫາປເຖຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນມຄ຺ເຄນ ປສ຺ສໂຕ ອາຄເຕນ ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ອາຄຕມຄ຺ເຄນ ຈ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຈຕຸກ຺ກສງ຺ຂາເຕ ຈຕຸມຫາປເຖ ຐຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຣຖໍ ທຕ຺ວາ. ເອກາກິໂຍຕິ ອມຈ຺ຈເສວກາທິສຫາຍາຠາເວນ ເອກໂກ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອທຸຕິໂຍ’’ຕິ. ມທ຺ທິເທວິໍ ອິທມພ຺ຣວີຕິ ມທ຺ທິເທວິໍ ອິທໍ ອຠາສິ.

໙໖-໙໙. ປທຸມໍ ປຸຓ຺ຑຣີກໍວາຕິ ປທຸມໍ ວິຍ, ປຸຓ຺ຑຣີກໍ ວິຍ ຈ. ກຓ຺ຫາຊິນຄ຺ຄຫີຕິ ກຓ຺ຫາຊິນໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ອຠິຊາຕາຕິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນາ. ວິສມໍ ສມນ຺ຕິ ວິສມໍ ສມຎ຺ຈ ຠູມິປ຺ປເທສໍ. ເອນ຺ຕີຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອນຸມຄ຺ເຄ ປຏິປ຺ປເຖຕິ ອນຸມຄ຺ເຄ ວາ ປຏິປເຖ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກຣຸຓນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ກຣຸຓາຍິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂໍ ເຕ ປຏິເວເທນ຺ຕີຕິ ອິເມ ເອວໍ ສຸຂຸມາລາ ປທສາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທູເຣວ ອິໂຕ ວງ຺ກປພ຺ພໂຕຕິ ເຕ ຕທາ ອມ຺ເຫສຸ ກາຣຸຎ຺ຎວເສນ ອຕ຺ຕນາ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ, ຕຖາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປນ຺ນທຸກ຺ຂໍ ປຏິເວເທນ຺ຕິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໐-໑. ປວເນຕິ ມຫາວເນ. ຜລິເນຕິ ຜລວນ຺ເຕ. ອຸພ຺ພິທ຺ຘາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄຕາ ອຸຈ຺ຈາ. ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທາຣເກຕິ ຍຖາ ຜລານິ ທາຣການໍ ຫຕ຺ຖູປຄຍ຺ຫການິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຣຸກ຺ຂາ ສຍເມວ ສາຂາຫິ ໂອນມິຕ຺ວາ ທາຣເກ ອຸເປນ຺ຕິ.

໑໐໒. ອຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ອຈ຺ຉຣາໂຍຄ຺ຄໍ, ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຠູຕປຸພ຺ພໍ ຠູຕນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຕໍ. ໂລມານໍ ຫໍສນສມຕ຺ຖຕາຍ ໂລມຫໍສນໍ. ສາຫຸກາຣນ຺ຕິ ສາຘຸກາຣໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອິຕ຺ຖິຣຕນຠາເວນ ສພ຺ເພຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອວຍເວຫິ ໂສຠຕີຕິ ສພ຺ພງ຺ຄໂສຠນາ.

໑໐໓-໔. ອຈ຺ເຉຣໍ ວຕາຕິ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ. ເວສ຺ສນ຺ຕຣສ຺ສ ເຕເຊນາຕິ ເວສ຺ສນ຺ຕຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ. ສງ຺ຂິປິໍສຸ ປຖໍ ຍກ຺ຂາຕິ ເທວຕາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ໂຈທິຕາ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປາເປສຸໍ, ອປ຺ປກໍ ອກໍສຸ, ຕໍ ປນ ທາຣເກສຸ ກຣຸຓາຍ ກຕໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸກມ຺ປາຍ ທາຣເກ’’ຕິ. ເຊຕຸຕ຺ຕຣນຄຣໂຕ ຫິ ສຸວຓ຺ຓຄິຣິຕາໂລ ນາມ ປພ຺ພໂຕ ປຎ຺ຈ ໂຍຊນານິ, ຕໂຕ ໂກນ຺ຕິມາຣາ ນາມ ນທີ ປຎ຺ຈ ໂຍຊນານິ, ຕໂຕ ມາຣຎ຺ຊນາຄິຣິ ນາມ ປພ຺ພໂຕ ປຎ຺ຈ ໂຍຊນານິ, ຕໂຕ ທຓ຺ຑພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ ນາມ ປຎ຺ຈ ໂຍຊນານິ, ຕໂຕ ມາຕຸລນຄຣໍ ທສ ໂຍຊນານິ, ອິຕິ ຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ເຊຕຸຕ຺ຕຣນຄຣໂຕ ຕິໍສ ໂຍຊນານິ ໂຫຕິ. ເທວຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ໂຈທິຕາ ມຄ຺ຄໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປາເປສຸໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ເອກາເຫເນວ ອຕິກ຺ກມິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ຕທິວເສເນວ, ເຈຕຣຏ຺ຐມຸປາຄມຸ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ເຈຕຣຏ຺ເຐ ມາຕຸລນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ທ຺ວາຣສມີເປ ສາລາຍໍ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ມທ຺ທິເທວີ ປາເທສຸ ຣຊໍ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ປາເທ ສມ຺ພາຫິຕ຺ວາ ‘‘ເວສ຺ສນ຺ຕຣສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ຊານາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປເຖ ສາລທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕິໂຍ ຈ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິໂຍ ຈ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຣິວາເຣສຸໍ. ມຫາຊໂນ ຕຎ຺ຈ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຎ຺ຈ ປຸຕ຺ເຕ ຈສ຺ສ ຕຖາ ອາຄເຕ ທິສ຺ວາ ຣາຊູນໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາ ຣາຊາໂນ ໂຣທນ຺ຕາ ປຣິເທວນ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຕຖາ ອາຄມນກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິທານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣຊ຺ເຊນ ນິມນ຺ຕຍິໍສຸ. ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕຸ, ຣາຊາ ປນ ມໍ ຣຏ຺ຐາ ປພ຺ພາເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວງ຺ກປພ຺ພຕເມວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ນານປ຺ປກາຣໍ ຕຕ຺ຖ ວາສໍ ຍາຈິຍມາໂນປິ ຕໍ ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ເຕຫິ ຄຫິຕາຣກ຺ໂຂ ຕໍ ຣຕ຺ຕິໍ ສາລາຍເມວ ວສິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປນ຺ນຣສໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ເຕ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ປນ຺ນຣສໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ເຕຫິ ອາຈິກ຺ຂິຕນິຍາເມເນວ ອຄມາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໐໕.

‘‘ສຏ຺ຐິຣາຊສຫສ຺ສານິ, ຕທາ ວສນ຺ຕິ ມາຕຸເລ;

ສພ຺ເພ ປຎ຺ຊລິກາ ຫຸຕ຺ວາ, ໂຣທມານາ ອຸປາຄມຸໍ.

໑໐໖.

‘‘ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສລ຺ລາປໍ, ເຈເຕຫິ ເຈຕປຸຕ຺ເຕຫິ;

ເຕ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວານ, ວງ຺ກໍ ອຄມຸ ປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສລ຺ລາປນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ເຕຫິ ຣາຊູຫິ ສມາຄເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ໂມທມານາ ກຖໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ເຈຕປຸຕ຺ເຕຫີຕິ ເຈຕຣາຊປຸຕ຺ເຕຫິ. ເຕ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວານາຕິ ເຕ ຣາຊາໂນ ຕໂຕ ວນທ຺ວາຣຏ຺ຐາເນ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ວງ຺ກໍ ອຄມຸ ປພ຺ພຕນ຺ຕິ ອມ຺ເຫ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ວງ຺ກປພ຺ພຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຄມມ຺ຫາ.

ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ເຕຫິ ອາຈິກ຺ຂິຕມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍ ຕຕ຺ຖ ວສິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຠິມຸໂຂ ເວປຸລ຺ລປພ຺ພຕປາເທນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເກຕຸມຕີນທີຕີເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ວນຈຣເກນ ທິນ຺ນໍ ມຘຸມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓສູຈິໍ ທຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ປິວິຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘທຣໂຖ ນທິໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ສານຸປພ຺ພຕສິຂເຣ ຐິຕສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ສ ມູເລ ໂຖກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາລິກປພ຺ພຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ມຸຈລິນ຺ທສຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣຕີເຣນ ປຸພ຺ພຸຕ຺ຕຣກຓ຺ຓໍ ປຕ຺ວາ ເອກປທິກມຄ຺ເຄເນວ ວນຆຏໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຄິຣິວິທຸຄ຺ຄານໍ ນທີປຠວານໍ ປຸຣໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສໂປກ຺ຂຣຓິໍ ປາປຸຓິ.

໑໐໗. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ໂກ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ວສນຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວິສ຺ສກມ຺ມໍ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ວງ຺ກປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຣມຓີເຍ ຐາເນ ອສ຺ສມປທໍ ມາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ປຓ຺ຓສາລາໂຍ ທ຺ເວ ຈງ຺ກເມ ທ຺ເວ ຈ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ມາເປຕ຺ວາ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ນານາປຸປ຺ຜວິຈິຕ຺ເຕ ຣຸກ຺ເຂ ຜລິເຕ ຣຸກ຺ເຂ ປຸປ຺ຜຄຈ຺ເຉ ກທລິວນາທີນິ ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາເຣ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ‘‘ເຍເກຈິ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ, ເຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອກ຺ຂຣານິ ລິຂິຕ຺ວາ ອມນຸສ຺ເສ ຈ ເຠຣວສທ຺ເທ ມິຄປກ຺ຂິໂນ ຈ ປຏິກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄໂຕ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ເອກປທິກມຄ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊິຕານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມທ຺ທິຎ຺ຈ ປຸຕ຺ເຕ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ຐເປຕ຺ວາ ອສ຺ສມປທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອກ຺ຂຣານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ເກນ ທິນ຺ໂນສ຺ມີ’’ຕິ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ປວິຏ຺ໂຐ ຂຄ຺ຄຎ຺ຈ ຘນຸຎ຺ຈ ອປເນຕ຺ວາ ສາຏເກ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອິສິເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສທິເສນ ອຸປສເມນ ທາຣການໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ມທ຺ທິເທວີປິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ສມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິສິເວສໍ ຄຓ຺ຫິ. ປຈ຺ຉາ ປຸຕ຺ເຕປິ ຕາປສກຸມາຣເກ ກຣິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມທ຺ທິໍ ວຣໍ ຍາຈິ ‘‘ມຍໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປພ຺ພຊິຕາ ນາມ, ອິຕ຺ຖີ ຈ ນາມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ມລໍ, ມາ ທານິ ອກາເລ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕມ຺ປິ ວຣໍ ຍາຈິ ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຕ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອິເຘວ ໂຫຖ, ອຫໍ ຜລາຜລໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຣຎ຺ຎໂຕ ຜລາຜລານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໂຍ ຊເນ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ອິຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂຕ຺ຕິຍາ ວງ຺ກປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ສຕ຺ຕມາສມຕ຺ຕໍ ວສິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ເທວິນ຺ໂທ, ວິສ຺ສກມ຺ມໍ ມຫິທ຺ຘິກ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ອາມນ຺ຕຍິຕ຺ວາຕິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ. ມຫິທ຺ຘິກນ຺ຕິ ມຫຕິຍາ ເທວິທ຺ຘິຍາ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ອສ຺ສມໍ ສຸກຕນ຺ຕິ ອສ຺ສມປທໍ ສຸກຕໍ ກຕ຺ວາ. ຣມ຺ມໍ ເວສ຺ສນ຺ຕຣສ຺ສ ວສນານຸຈ຺ຉວິກໍ ປຓ຺ຓສາລໍ. ສຸມາປຍາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ມາປຍ. ອາຓາເປສີຕິ ວຈນເສໂສ. ສຸມາປຍີຕິ ສມ຺ມາ ມາເປສິ.

໑໑໑. ອສຸຎ຺ໂຎຕິ ຍຖາ ໂສ ອສ຺ສໂມ ອສຸຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ອສຸຎ຺ຎຠາວກຣເຓນ ອສຸຎ຺ໂຎ ໂຫມິ. ‘‘ອສຸຎ຺ເຎ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ມມ ວສເນເນວ ອສຸຎ຺ເຎ ອສ຺ສເມ ທາຣເກ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ວສາມິ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐາມິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເມຕ຺ຕານຸຠາເວນ ສມນ຺ຕາ ຕິໂຍຊເນ ສພ຺ເພ ຕິຣຈ຺ຉານາປິ ເມຕ຺ຕໍ ປຏິລຠິໍສຸ.

ເອວໍ ເຕສຸ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ເຕສຸ ກລິງ຺ຄຣຏ຺ຐວາສີ ຊູຊໂກ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອມິຕ຺ຕຕາປນາຍ ນາມ ຠຣິຍາຍ ‘‘ນາຫໍ ເຕ ນິຈ຺ຈໍ ຘຎ຺ຎໂກຏ຺ຏນອຸທກາຫຣຓຍາຄຸຠຕ຺ຕປຈນາທີນິ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ, ປຣິຈາຣກໍ ເມ ທາສໍ ວາ ທາສິໍ ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກຸໂຕຫໍ ເຕ ໂຠຕິ ທຸຄ຺ຄໂຕ ທາສໍ ວາ ທາສິໍ ວາ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາຍ ‘‘ເອສ ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ຣາຊາ ວງ຺ກປພ຺ພເຕ ວສຕິ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕ ມຍ຺ຫໍ ປຣິຈາຣເກ ຍາຈິຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກິເລສວເສນ ຕສ຺ສາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປາເຖຍ຺ຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ເຊຕຸຕ຺ຕຣນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ເວສ຺ສນ຺ຕຣມຫາຣາຊາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ.

ມຫາຊໂນ ‘‘ອິເມສໍ ຍາຈການໍ ອຕິທາເນນ ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ຣຏ຺ຐາ ປພ຺ພາຊິໂຕ, ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊານໍ ນາເສຕ຺ວາ ປຸນປິ ອິເຘວ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທິຫຕ຺ໂຖ ອຸປກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ໂສ ເທວຕາວິຄ຺ຄຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວງ຺ກປພ຺ພຕຄາມິມຄ຺ຄໍ ອຠິຣຸຬ຺ໂຫ ອນຸກ຺ກເມນ ວນທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ວາ ມຫາວນໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ມຄ຺ຄມູຬ຺ໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ເຕຫິ ຣາຊູຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຐປິເຕນ ເຈຕປຸຕ຺ເຕນ ສມາຄຎ຺ຉິ. ເຕນ ‘‘ກຫໍ, ໂຠ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເວສ຺ສນ຺ຕຣມຫາຣາຊສ຺ສ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອທ຺ຘາ ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕ ວາ ເທວິໍ ວາ ຍາຈິຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມາ ໂຂ, ຕ຺ວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຕ຺ຖ ຄຎ຺ຉິ, ສເຈ ຄຈ຺ຉສິ, ເອຕ຺ເຖວ ເຕ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ສຸນຂານໍ ຆາສໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕນ ສນ຺ຕຊ຺ຊິໂຕ ມຣຓຠຍຠີໂຕ ‘‘ອຫມສ຺ສ ປິຕຣາ ເປສິໂຕ ທູໂຕ, ‘ຕໍ ອາເນສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຄໂຕ’’ຕິ ມຸສາວາທໍ ອຠາສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຈຕປຸຕ຺ໂຕ ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ໂຐ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກຕ຺ວາ ວງ຺ກປພ຺ພຕຄາມິມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ຕໂຕ ປຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຈ຺ຈຸເຕນ ນາມ ຕາປເສນ ສທ຺ຘິໍ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ມຄ຺ຄໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນາປິ ມຄ຺ເຄ ອາຈິກ຺ຂິເຕ ເຕນ ອາຈິກ຺ຂິຕສຎ຺ຎາຍ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສມປທຏ຺ຐານສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມທ຺ທິເທວິຍາ ຜລາຜລຕ຺ຖໍ ຄຕກາເລ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸໂຠ ທາຣເກ ຍາຈິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໑໒.

‘‘ປວເນ ວສມານສ຺ສ, ອທ຺ຘິໂກ ມໍ ອຸປາຄມິ;

ອຍາຈິ ປຸຕ຺ຕເກ ມຍ຺ຫໍ, ຊາລິໍ ກຓ຺ຫາຊິນໍ ຈຸໂຠ’’ຕິ.

ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ທາຣເກສຸ ຍາຈິເຕສຸ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ຍາຈໂກ ອຘິຄໂຕ, ອຊ຺ຊາຫໍ ອນວເສສໂຕ ທານປາຣມິໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ປສາຣິຕຫຕ຺ເຖ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ຐເປນ຺ໂຕ ວິຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂຕເສນ຺ໂຕ ສກລຎ຺ຈ ຕໍ ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິໍ ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ‘‘ທທາມິ ຕວ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕເກ, ອປິ ຈ ມທ຺ທິເທວີ ປນ ປາໂຕວ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຍໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຕາຍ ອາຄຕາຍ ເຕ ປຸຕ຺ຕເກ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕ຺ວຎ຺ຈ ມູລຜລາຜລໍ ຂາທິຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ວສິຕ຺ວາ ວິຄຕປຣິສ຺ສໂມ ປາໂຕວ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ກາມຎ຺ເຈສ ອຸຬາຣຊ຺ຌາສຍຕາຍ ປຸຕ຺ຕເກ ທທາຕິ, ມາຕາ ປນ ວຈ຺ຉຄິທ຺ຘາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທານສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ນິປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອຊ຺ເຊວ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕາ ເຈ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ທິນ຺ນາ, ກິໍ ທານິ ມາຕຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເປສິເຕຫິ, ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອຊ຺ເຊວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສເຈ, ຕ຺ວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຣາຊປຸຕ຺ຕິໍ ມາຕຣໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ອິຈ຺ຉສິ, ອິເມ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ເຊຕຸຕ຺ຕຣນຄຣໍ ຄຈ຺ຉ, ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຊຍມຫາຣາຊາ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ເຕ ຘນໍ ທສ຺ສຕິ, ເຕນ ທາສທາສິໂຍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສິ, ສຸຂຎ຺ຈ ຊີວິສ຺ສສິ, ອຎ຺ຎຖາ ອິເມ ສຸຂຸມາລາ ຣາຊທາຣກາ, ກິໍ ເຕ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ເອວມ຺ປິ ມຍາ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຣາຊທຓ຺ຑໂຕ ຠາຍາມິ, ມຍ຺ຫເມວ ຄາມໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອິມໍ ເຕສໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ສຸຕ຺ວາ ທາຣກາ ‘‘ປິຕາ ໂນ ໂຂ ອມ຺ເຫ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທາຕຸກາໂມ’’ຕິ ປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປທຸມິນິຄຈ຺ເຉ ນິລີຍິໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຕ ອທິສ຺ວາວ ‘‘ຕ຺ວໍ ‘ທາຣເກ ທທາມີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕ ອປກ຺ກມາເປສິ, ເອໂສ ເຕ ສາຘຸຠາໂວ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ສຫສາວ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທາຣເກ ຄເວສນ຺ໂຕ ປທຸມິນິຄຈ຺ເຉ ນິລີເນ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຖ, ຕາຕາ, ມາ ມຍ຺ຫໍ ທານປາຣມິຍາ ອນ຺ຕຣາຍໍ ອກຕ຺ຖ, ມມ ທານຊ຺ຌາສຍໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຖ, ອຍຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕຸມ຺ເຫ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍກສ຺ສ ສຎ຺ຊຍມຫາຣາຊສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ຕາຕ ຊາລິ, ຕ຺ວໍ ຠຸຊິສ຺ໂສ ໂຫຕຸກາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນິກ຺ຂສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຠຸຊິສ຺ໂສ ຠເວຍ຺ຍາສິ, ກຓ຺ຫາຊິເນ ຕ຺ວໍ ທາສສຕໍ ທາສິສຕໍ ຫຕ຺ຖິສຕໍ ອສ຺ສສຕໍ ອຸສຠສຕໍ ນິກ຺ຂສຕນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕໍ ທຕ຺ວາ ຠຸຊິສ຺ສາ ຠເວຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ກຸມາເຣ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອສ຺ສມປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກມຓ຺ຑລຸນາ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຖວິໍ ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ປິຍປຸຕ຺ຕທານໍ ອທາສິ. ອິຘາປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຖວິກມ຺ປາທໂຍ ອເຫສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໑໓.

‘‘ຍາຈກໍ ອຸປຄຕໍ ທິສ຺ວາ, ຫາໂສ ເມ ອຸປປຊ຺ຊຖ;

ອຸໂຠ ປຸຕ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວານ, ອທາສິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ຕທາ.

໑໑໔.

‘‘ສເກ ປຸຕ຺ເຕ ຈຊນ຺ຕສ຺ສ, ຊູຊເກ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ຍທາ;

ຕທາປິ ປຖວີ ກມ຺ປິ, ສິເນຣຸວນວຏໍສກາ’’ຕິ.

ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທາຣເກ ອຄນ຺ຕຸກາເມ ລຕາຍ ຫຕ຺ເຖສຸ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິ. ເຕສໍ ພນ຺ຘຏ຺ຐາເນ ຉວິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣິ. ໂສ ລຕາທຓ຺ເຑນ ປຫຣນ຺ໂຕ ອາກຑ຺ຒິ. ເຕ ປິຕຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ.

‘‘ອມ຺ມາ ຈ ຕາຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ໂນ ຕາຕ ທສ຺ສສິ;

ມາ ໂນ ຕ຺ວໍ ຕາຕ ອທທາ, ຍາວ ອມ຺ມາປິ ເອຕຸ ໂນ;

ຕທາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກາມໍ, ວິກ຺ກິຓາຕຸ ຫນາຕຸ ວາ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໑໒໖) –

ວຕ຺ວາ ປຸນປິ ອຍໍ ເອວຣູໂປ ໂຆຣທສ຺ສໂນ ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ໂຕ –

‘‘ມນຸສ຺ໂສ ອຸທາຫຸ ຍກ຺ໂຂ, ມໍສໂລຫິຕໂຠຊໂນ;

ຄາມາ ອຣຎ຺ຎມາຄມ຺ມ, ຘນໍ ຕໍ ຕາຕ ຍາຈຕິ;

ນີຍມາເນ ປິສາເຈນ, ກິໍ ນຸ ຕາຕ ອຸທິກ຺ຂສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໑໓໐-໒໑໓໑) –

ອາທີນິ ວທນ຺ຕາ ປຣິເທວິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ຘນນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕຘນໍ.

ຊູຊໂກ ທາຣເກ ຕຖາ ປຣິເທວນ຺ເຕເຍວ ໂປເຖນ຺ໂຕວ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ທາຣການໍ ກຣຸຓໍ ປຣິເທວິເຕນ ຕສ຺ສ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອກາຣຸຎ຺ຎຠາເວນ ພລວໂສໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ຈ ອຸທປາທິ. ໂສ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປເວຓິໍ ອນຸສ຺ສຣິ. ‘‘ສພ຺ເພວ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຫມ຺ປິ ເຕສໍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ, ປຸຕ຺ຕທານຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຕສ຺ມາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉານຸຕາໂປ ນ ເຕ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຠາເສຕ຺ວາ ‘‘ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມມ ເຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ທຬ຺ຫສມາທານໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ປາສາຓຜລເກ ກຎ຺ຈນປຏິມາ ວິຍ ນິສີທິ.

ອຖ ມທ຺ທິເທວີ ອຣຎ຺ຎໂຕ ຜລາຜລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕີ ‘‘ມາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ທານນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາຬມິຄຣູປຘຣາຫິ ເທວຕາຫິ ອຸປຣຸທ຺ຘມຄ຺ຄາ ເຕສຸ ອປຄເຕສຸ ຈິເຣນ ອສ຺ສມໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ທຸສ຺ສຸປິນໍ ທິຏ຺ຐໍ, ທຸນ຺ນິມິຕ຺ຕານິ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕີ ອສ຺ສມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕເກ ອປສ຺ສນ຺ຕີ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ນ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ຕເກ ປສ຺ສາມິ, ກຸຫິໍ ເຕ ຄຕາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສາ ປຸຕ຺ຕເກ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ອຸປຘາວິຕ຺ວາ ຄເວສນ຺ຕີ ອທິສ຺ວາ ປຸນປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ກກ຺ຂຬກຖາຍ ນໍ ປຸຕ຺ຕໂສກໍ ຊຫາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ –

‘‘ນູນ ມທ຺ທີ ວຣາໂຣຫາ, ຣາຊປຸຕ຺ຕີ ຍສສ຺ສິນີ;

ປາໂຕ ຄຕາສິ ອຸຎ຺ຉາຍ, ກິມິທໍ ສາຍມາຄຕາ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໒໕) –

ວຕ຺ວາ ຕາຍ ຈິຣາຍນກາຣເຓ ກຖິເຕ ປຸນປິ ທາຣເກ ສນ຺ຘາຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ອາຫ. ສາ ປຸຕ຺ຕໂສເກນ ເຕ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ປຸນປິ ວາຕເວເຄນ ວນານິ ວິຈຣິ. ຕາຍ ເອກຣຕ຺ຕິຍໍ ວິຈຣິຕຏ຺ຐານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ປນ຺ນຣສໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ອຖ ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ ທາຣການໍ ອທສ຺ສເນນ ພລວໂສກາຠິຠູຕາ ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ຉິນ຺ນກທລີ ວິຍ ຠູມິຍໍ ວິສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິ. ໂສ ‘‘ມຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ກມ຺ປມາໂນ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສໂກປິ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຊານິສ຺ສາມິ ຕາວ ຊີວຕິ, ນ ຊີວຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕມາເສ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ອນາປນ຺ນປຸພ຺ໂພປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາເວນ ຕສ຺ສາ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອູຣູສຸ ຐເປຕ຺ວາ ອຸທເກນ ປຣິປ຺ໂຜສິຕ຺ວາ ອຸຣຎ຺ຈ ມຸຂຎ຺ຈ ຫທຍຎ຺ຈ ປຣິມຊ຺ຊິ. ມທ຺ທີປິ ໂຂ ໂຖກໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ທາຣກາ ເຕ ກຸຫິໍ ຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ເທວິ, ເອກສ຺ສ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ມໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສ ທາສຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາຍ ‘‘ກສ຺ມາ, ເທວ, ປຸຕ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທຕ຺ວາ ມມ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິຍາ ນາຈິກ຺ຂີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຐມເມວ ວຸຕ຺ເຕ ຕວ ຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂໍ ພຫຸ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ປນ ສຣີຣທຸກ຺ເຂນ ຕນຸກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ມໍ ປສ຺ສ ມທ຺ທິ ມາ ປຸຕ຺ເຕ, ມາ ພາຬ຺ຫໍ ປຣິເທວສິ;

ລຈ຺ຉາມ ປຸຕ຺ເຕ ຊີວນ຺ຕາ, ອໂຣຄາ ຈ ຠວາມເສ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໖໐) –

ໂສ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ປຸນ –

‘‘ປຸຕ຺ເຕ ປສຸຎ຺ຈ ຘຎ຺ຎຎ຺ຈ, ຍຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ຆເຣ ຘນໍ;

ທຊ຺ຊາ ສປ຺ປຸຣິໂສ ທານໍ, ທິສ຺ວາ ຍາຈກມາຄຕໍ;

ອນຸໂມທາຫິ ເມ ມທ຺ທິ, ປຸຕ຺ຕເກ ທານມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໖໑) –

ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທານໍ ຕໍ ອນຸໂມທາເປສິ.

ສາປິ –

‘‘ອນຸໂມທາມິ ເຕ ເທວ, ປຸຕ຺ຕເກ ທານມຸຕ຺ຕມໍ;

ທຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຫິ, ຠິຍ຺ໂຍ ທານໍ ທໂທ ຠວາ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໖໒) –

ວຕ຺ວາ ອນຸໂມທິ.

ເອວໍ ເຕສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ເຕສຸ ສກ຺ໂກ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຫາປຸຣິໂສ ຫິຍ຺ໂຍ ຊູຊກສ຺ສ ປຖວິໍ ອຸນ຺ນາເທຕ຺ວາ ທາຣເກ ອທາສິ. ອິທານິ ນໍ ໂກຈິ ຫີນປຸຣິໂສ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມທ຺ທິເທວິໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕໂຕ ຣາຊາ ນິປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ຫນ຺ທາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຓ຺ເຓນ ນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມທ຺ທິໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປາຣມິກູຏໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ນໍ ຕສ຺ເສວ ທຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຓ຺ເຓນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ອຕິຖິ ໂນ ອາຄໂຕ’’ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເກນຕ຺ເຖນ ອິຘາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ສກ຺ໂກ ມທ຺ທິເທວິໍ ຍາຈິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໑໕.

‘‘ປຸນເທວ ສກ຺ໂກ ໂອຣຸຍ຺ຫ, ຫຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສນ຺ນິໂຠ;

ອຍາຈິ ມໍ ມທ຺ທິເທວິໍ, ສີລວນ຺ຕິໍ ປຕິພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸນເທວາຕິ ທາຣເກ ທິນ຺ນທິວສໂຕ ປຈ຺ຉາ ເອວ. ຕທນນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຣຸຍ຺ຫາຕິ ເທວໂລກໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສນ຺ນິໂຠຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສມານວຓ຺ໂຓ.

ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ເມ ທ຺ເວປິ ທາຣເກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທິນ຺ນາ, ອຫມ຺ປິ ອຣຎ຺ເຎ ເອກໂກວ, ກຖໍ ເຕ ມທ຺ທິໍ ສີລວນ຺ຕິໍ ປຕິພ຺ພຕໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາວ ປສາຣິຕຫຕ຺ເຖ ອນຄ຺ຆຣຕນໍ ຐເປນ຺ໂຕ ວິຍ ອສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອໂນລີນມານໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ທານປາຣມີ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ຄິຣິໍ ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ວິຍ –

‘‘ທທາມິ ນ ວິກມ຺ປາມິ, ຍໍ ມໍ ຍາຈສິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ;

ສນ຺ຕໍ ນປ຺ປຏິຄູຫາມິ, ທາເນ ເມ ຣມຕີ ມໂນ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໗໘) –

ວຕ຺ວາ ສີຆເມວ ກມຓ຺ຑລຸນາ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຠຣິຍມທາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໑໖.

‘‘ມທ຺ທິໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວານ, ອຸທກຎ຺ຊລິ ປູຣິຍ;

ປສນ຺ນມນສງ຺ກປ຺ໂປ, ຕສ຺ສ ມທ຺ທິໍ ອທາສຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸທກຎ຺ຊລີຕິ ອຸທກໍ ອຎ຺ຊລິໍ, ‘‘ອຸທກ’’ນ຺ຕິ ຈ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ອຸທເກນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຎ຺ຊລິໍ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖຕລໍ ປູເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສນ຺ນມນສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ປຣິຈ຺ຈາເຄນ ທານປາຣມິໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປນ຺ນສທ຺ຘາປສາເທນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານິ ສພ຺ພປາຏິຫາຣິຍານິ ປາຕຸຣເຫສຸໍ. ‘‘ອິທານິສ຺ສ ນ ທູເຣ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ເທວຄຓາ ພ຺ຣຫ຺ມຄຓາ ອຕິວິຍ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໑໗.

‘‘ມທ຺ທິຍາ ທີຍມານາຍ, ຄຄເນ ເທວາ ປໂມທິຕາ;

ຕທາປິ ປຖວີ ກມ຺ປິ, ສິເນຣຸວນວຏໍສກາ’’ຕິ.

ຕໂຕ ປນ ທີຍມານາຍ ມທ຺ທິຍາ ເທວິຍາ ຣຸຓ຺ຓໍ ວາ ທຸມ຺ມຸຂໍ ວາ ຠາກຸຏິມຕ຺ຕໍ ວາ ນາໂຫສິ, ເອວໍ ຈສ຺ສາ ອໂຫສິ ‘‘ຍໍ ເທໂວ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ.

‘‘ໂກມາຣີ ຍສ຺ສາຫໍ ຠຣິຍາ, ສາມິໂກ ມມ ອິສ຺ສໂຣ;

ຍສ຺ສິຈ຺ເຉ ຕສ຺ສ ມໍ ທຊ຺ຊາ, ວິກ຺ກິເຓຍ຺ຍ ຫເນຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໘໒) –

ອາຫ.

ມຫາປຸຣິໂສປິ ‘‘ອມ຺ໂຠ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ມທ຺ທິໂຕ ເມ ສຕຄຸເຓນ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສຕສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ປິຍຕຣໍ, ອິທໍ ເມ ທານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໑໘.

‘‘ຊາລິໍ ກຓ຺ຫາຊິນໍ ຘີຕໍ, ມທ຺ທິເທວິໍ ປຕິພ຺ພຕໍ;

ຈຊມາໂນ ນ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ໂພຘິຍາເຍວ ກາຣຓາ.

໑໑໙.

ນ ເມ ເທສ຺ສາ ອຸໂຠ ປຸຕ຺ຕາ, ມທ຺ທິເທວີ ນ ເທສ຺ສິຍາ;

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປິຍໍ ມຍ຺ຫໍ, ຕສ຺ມາ ປິເຍ ອທາສຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຊມາໂນ ນ ຈິນ຺ເຕສິນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ສນ຺ຕາປວເສນ ນ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຊິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ມຫາປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາເຣ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ເນ ຂຕ຺ຕິເຍ ປຣສ຺ສ ທາສຠາເວນ ປຣິຈ຺ຈຊິ, ນ ຫິ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິປິ ຠຸຊິສ຺ສານໍ ອຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໍ ສາຘຸຘມ຺ໂມຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອນຸຘມ຺ມຠາວໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘກາຣເກ ຘມ຺ເມ ອນຸຄຕຘມ຺ມຕາ, ຍທິທໍ ສພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຕນິຍສ຺ສ ມມນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖຸໂນ ອນວເສສປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນ ຫິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກວິກປ຺ປຣຫິຕໍ ທານປາຣມິໍ ປຣິປູເຣຕຸໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ນານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ມມນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖຸໍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ຍາຈກສ຺ສ ນ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ໂປຣາໂຓປິ ຈາຍມນຸຘມ຺ໂມ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຍໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓຘມ຺ໂມ ກຸລວໍໂສ ກຸລປ຺ປເວຓີ, ຍທິທໍ ສພ຺ພສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຈ ວິເສສໂຕ ປິຍຕຣວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນ ຫິ ເກຈິ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ວໍສານຸຄຕໍ ຣຊ຺ຊິສ຺ສຣິຍາທິຘນປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສີສນຍນາທິອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ປິຍຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ກຸລວໍສປຕິຏ຺ຐາປກປິຍປຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ມນາປຈາຣິນີປິຍຠຣິຍາປຣິຈ຺ຈາຄນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ຠູຕປຸພ຺ພາ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ມງ຺ຄເລ ຠຄວຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູເຕ ໂພຘິປຣິເຍສນໍ ຈຣມາເນ ຈ ຈຣິມຕ຺ຕຠາວໂຕ ຕຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ ສປຸຕ຺ຕທາເຣ ເອກສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ວສນ຺ເຕ ຂຣທາຐິໂກ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທານຊ຺ຌາສຍຕໍ ສຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຓ຺ເຓນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ທ຺ເວ ທາຣເກ ຍາຈິ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ທທາມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ຕເກ’’ຕິ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ປຖວິໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕ ທ຺ເວປິ ທາຣເກ ອທາສິ. ຍກ຺ໂຂ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ອາລມ຺ພນຜລກໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິໂຕ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ມຸຬາລກລາປໍ ວິຍ ທ຺ເວ ທາຣເກ ຂາທິ. ອຄ຺ຄິຊາລໍ ວິຍ ໂລຫິຕຘາຣໍ ອຸຄ຺ຄິຣມານໍ ຍກ຺ຂສ຺ສ ມຸຂໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ‘‘ວຎ຺ເຈສິ ວຕ ມໍ ຍກ຺ໂຂ’’ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ໂອກາສໍ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ອຸປາຍໂກສລ຺ລສ຺ສ ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຕີຕຘມ຺ມານໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິສຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສງ຺ຂາຣານໍ ສຸປຣິມທ຺ທິຕຠາວໂຕ ຈ ເອວໍ ອິຕ຺ຕຣຏ຺ຐິຕິເກນ ປຠງ຺ຄຸນາ ອສາເຣນ ສງ຺ຂາຣກລາເປນ ‘‘ປູຣິຕາ ວຕ ເມ ທານປາຣມີ, ມຫນ຺ຕໍ ວຕ ເມ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕ຺ວາ ອິທໍ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ໂສມນສ຺ສເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ອິທໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອນາຄເຕ ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ສຣີຣໂຕ ຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນມກາສິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ປຕ຺ຖນໍ ນິສ຺ສາຍ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ສຣີຣປ຺ປຠາ ນິຈ຺ຈເມວ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ). ເອວໍ ອຎ຺ເຎປິ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍຕຣໍ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິໍສຸ.

ອປິ ຈ ຍຖາ ນາມ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ ກສ຺ສຈິ ສນ຺ຕິເກ ຄາມໍ ວາ ຊນປທໍ ວາ ເກຓິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ວາ ປມາເທນ ປູຕິຠູຕໍ ຘນໍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ຕເມນໍ ໂສ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ປເວເສຍ຺ຍ. ຕສ຺ສ ເອວມສ຺ສ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ອິມສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຘນໍ ຘາເຣມິ, ເຕນາຫໍ ຣຎ຺ຎາ ພນ຺ຘນາຄາເຣ ປເວສິໂຕ, ສຈາຫໍ ອິເຘວ ໂຫມິ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຊີເຍຍ຺ຍ, ປຸຕ຺ຕທາຣກມ຺ມກຣໂປຣິສາ ຈ ເມ ຊີວິກາປຄຕາ ມຫນ຺ຕໍ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ກນິຏ຺ຐຠາຕຣໍ ວາ ອິຘ ຐເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂເມຍ຺ຍໍ. ເອວາຫໍ ອິໂຕ ພນ຺ຘນໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ຍຖາມິຕ຺ຕໍ ຍຖາສນ຺ທິຏ຺ຐໍ ຘນໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ພນ຺ຘນໂຕ ໂມເຈມິ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐານພເລນ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິປາກຕິກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ກເຣຍ຺ຍ. ເອວໍ ສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ – ຣາຊາ ວິຍ ກມ຺ມໍ, ພນ຺ຘນາຄາໂຣ ວິຍ ສໍສາໂຣ, ຣຎ຺ຎາ ພນ຺ຘນາຄາເຣ ຐປິຕປຸຣິໂສ ວິຍ ກມ຺ມວເສນ ສໍສາຣຈາຣເກ ຐິໂຕ ມຫາປຸຣິໂສ, ຕສ຺ສ ພນ຺ຘນາຄາເຣ ຐິຕປຸຣິສສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຠາຕຸໂນ ວາ ປຣາຘີນຠາວກຣເຓນ ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທຸກ຺ຂປ຺ປໂມຈນໍ ວິຍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕາທິເກ ປເຣສໍ ທຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປ຺ປຏິລາເຠນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂປ຺ປໂມຈນໍ, ຕສ຺ສ ວິຄຕທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐານໍ ວິຍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອປຄຕວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາເວນ ທສພລາທິສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິສມນ຺ນາຄໂມ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນກາຣການໍ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍາທິສມ຺ປຕ຺ຕິສມນ຺ນາຄໂມ ຈາຕິ ເອວໍ ອນວຊ຺ຊສຠາໂວ ເອວ ມຫາປຸຣິສານໍ ປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາໂຄ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ເນສໍ ອງ຺ຄຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາເຄ ຍາ ໂຈທນາ, ສາປິ ວິໂສຘິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ເອວໍ ປນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ມທ຺ທິເທວິຍາ ທິນ຺ນາຍ ສກ຺ໂກ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ –

‘‘ສພ຺ເພ ຊິຕາ ເຕ ປຈ຺ຈູຫາ, ເຍ ທິພ຺ພາ ເຍ ຈ ມານຸສາ;

ນິນ຺ນາທິຕາ ເຕ ປຖວີ, ສທ຺ໂທ ເຕ ຕິທິວໍ ຄໂຕ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໘໓-໒໒໘໔);

‘‘ທຸທ຺ທທໍ ທທມານານໍ, ທຸກ຺ກຣໍ ກມ຺ມ ກຸພ຺ພຕໍ;

ອສນ຺ໂຕ ນານຸກຸພ຺ພນ຺ຕິ, ສຕໍ ຘມ຺ໂມ ທຸຣນ຺ນໂຍ.

‘‘ຕສ຺ມາ ສຕຎ຺ຈ ອສຕໍ, ນານາ ໂຫຕິ ອິໂຕ ຄຕິ;

ອສນ຺ໂຕ ນິຣຍໍ ຍນ຺ຕິ, ສນ຺ໂຕ ສຄ຺ຄປຣາຍນາ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໘໖-໒໒໘໗) –

ອາທິນາ ນເຍນ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທານານຸໂມທນວເສນ ຖຸຕິໍ ອກາສິ.

ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈູຫາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ທິພ຺ພາຕິ ທິພ຺ພຍສປຏິພາຫກາ. ມານຸສາຕິ ມນຸສ຺ສຍສປຏິພາຫກາ. ເກ ປນ ເຕຕິ? ມຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ມາ, ເຕ ສພ຺ເພ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ເທນ຺ເຕນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ຊິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທຸທ຺ທທນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິທຸທ຺ທທໍ ທທມານານໍ ຕເມວ ທຸກ຺ກຣໍ ກຸພ຺ພຕໍ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ກມ຺ມໍ ອຎ຺ເຎ ສາວກປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕາ ນານຸກຸພ຺ພນ຺ຕິ, ປເຄວ ອສນ຺ໂຕ ມຈ຺ຉຣິໂນ. ຕສ຺ມາ ສຕໍ ຘມ຺ໂມ ທຸຣນ຺ນໂຍ ສາຘູນໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປຏິປຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ອຎ຺ເຎຫິ ທຸຣນຸຄໂມ.

ເອວໍ ສກ຺ໂກ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ອນຸໂມທນວເສນ ຖຸຕິໍ ກຕ຺ວາ ມທ຺ທິເທວິໍ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ໂຕ –

‘‘ທທາມິ ໂຠໂຕ ຠຣິຍໍ, ມທ຺ທິໍ ສພ຺ພງ຺ຄໂສຠນໍ;

ຕ຺ວຎ຺ເຈວ ມທ຺ທິຍາ ຉນ຺ໂນ, ມທ຺ທີ ຈ ປຕິໂນ ຕວາ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໘໙) –

ວຕ຺ວາ ຕໍ ມທ຺ທິໍ ປຏິທຕ຺ວາ ທິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວນ ຊລນ຺ໂຕ ຕຣຸຓສູຣິໂຍ ວິຍ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ –

‘‘ສກ຺ໂກຫມສ຺ມິ ເທວິນ຺ໂທ, ອາຄໂຕສ຺ມິ ຕວນ຺ຕິເກ;

ວຣໍ ວຣສ຺ສຸ ຣາຊິສິ, ວເຣ ອຏ຺ຐ ທທາມິ ເຕ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໒໙໒) –

ວຕ຺ວາ ວເຣຫິ ນິມນ຺ເຕສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ‘‘ປິຕາ ມໍ ປຸນເທວ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸ, ວຊ຺ຌປ຺ປຕ຺ຕໍ ວຘໂຕ ໂມເຈຍ຺ຍໍ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອວສ຺ສໂຍ ຠເວຍ຺ຍໍ, ປຣທາຣໍ ນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ອິຕ຺ຖີນໍ ວສໍ ນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ທີຆາຍຸໂກ ສິຍາ, ອນ຺ນປານາທິເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ພຫຸໂກ ສິຍາ, ຕຎ຺ຈ ອປຣິກ຺ຂຍໍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ທເທຍ຺ຍໍ, ເອວໍ ມຫາທານານິ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເທວໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ອິຘາຄໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ວເຣ ຍາຈິ. ສກ຺ໂກ ‘‘ນຈິຣສ຺ເສວ ປິຕາ ສຎ຺ຊຍມຫາຣາຊາ ອິເຘວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາເປສ຺ສຕິ, ອິຕໂຣ ຈ ສພ຺ໂພ ເຕ ມໂນຣໂຖ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫີ’’ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈ ມທ຺ທິເທວີ ຈ ສມ຺ໂມທມານາ ສກ຺ກທຕ຺ຕິເຍ ອສ຺ສເມ ວສິໍສຸ.

ຊູຊເກປິ ກຸມາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ເທວຕາ ອາຣກ຺ຂມກໍສຸ. ທິວເສ ທິວເສ ເອກາ ເທວຘີຕາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມທ຺ທິວຓ຺ເຓນ ກຸມາເຣ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ໂສ ເທວຕາວິຄ຺ຄຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ກລິງ຺ຄຣຏ຺ຐໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຑ຺ຒມາເສນ ເຊຕຸຕ຺ຕຣນຄຣເມວ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຣາຊາ ວິນິຈ຺ຉເຍ ນິສິນ຺ໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ທາຣເກ ຣາຊງ຺ຄເຓນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ກຸມາເຣ ກິຓິຕ຺ວາ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິເຕ ກຕ຺ວາ ຣາຊາ ທາຣກໍ ຜຸສ຺ສຕິເທວີ ທາຣິກໍ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ກຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຣາຊປຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຓິໍສຸ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ຠູນຫຈ຺ຈໍ ວຕ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ ຕາວເທວ ທ຺ວາທສອກ຺ໂຂຠນີປຣິມາຓໍ ເສນໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ວງ຺ກປພ຺ພຕາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ ສທ຺ຘິໍ ຜຸສ຺ສຕິເທວິຍາ ເຈວ ທາຣເກຫິ ຈ. ອນຸກ຺ກເມນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕນ ຈ ສຸຓິສາຍ ຈ ສມາຄຎ຺ຉິ. ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ປິຍປຸຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ໂສກໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ວິສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິ, ຕຖາ ມທ຺ທີ ມາຕາປິຕໂຣ ສຫຊາຕາ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາ ຈ ອມຈ຺ຈາ. ຕໍ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ປສ຺ສນ຺ເຕສຸ ເອໂກປິ ສກຠາເວນ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ສກລໍ ອສ຺ສມປທໍ ຍຸຄນ຺ຘຣວາຕປມທ຺ທິຕໍ ວິຍ ສາລວນໍ ອໂຫສິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ເຕສໍ ວິສຎ຺ຎິຠາວວິໂນທນຕ຺ຖໍ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ວສ຺ສາເປສິ, ເຕເມຕຸກາມາ ເຕເມນ຺ຕິ, ໂປກ຺ຂເຣ ປຕິຕວສ຺ສໍ ວິຍ ວິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ສພ຺ເພ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິໍສຸ. ຕທາປິ ປຖວິກມ຺ປາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ອຈ຺ຉຣິຍາ ປາຕຸຣເຫສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໒໐.

‘‘ປຸນາປຣໍ ພ຺ຣຫາຣຎ຺ເຎ, ມາຕາປິຕຸສມາຄເມ;

ກຣຸຓໍ ປຣິເທວນ຺ເຕ, ສລ຺ລປນ຺ເຕ ສຸຂໍ ທຸຂໍ.

໑໒໑.

‘‘ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ເປນ ຄຣຸນາ, ອຸຠິນ຺ນໍ ອຸປສງ຺ກມິ;

ຕທາປິ ປຖວີ ກມ຺ປິ, ສິເນຣຸວນວຏໍສກາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຣຸຓໍ ປຣິເທວນ຺ເຕຕິ ມາຕາປິຕໂຣ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ອາຄຕຊເນ ກຣຸຓໍ ປຣິເທວມາເນ. ສລ຺ລປນ຺ເຕ ສຸຂໍ ທຸຂນ຺ຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣວເສນ ອາລາປສລ຺ລາປໍ ກໂຣນ຺ເຕ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ເປນ ຄຣຸນາ ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ອິເມ ສິວີນໍ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອທູສກໍ ຘມ຺ເມ ຐິຕໍ ມໍ ປພ຺ພາຊຍິໍສູຕິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປໍ ອກຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ເອເຕສຸ ມາຕາປິຕູສຸ ຘມ຺ມຄາຣວສມຸສ຺ສິເຕນ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ເປເນວ ຍຖາຣູເປ ອຸປສງ຺ກມິ. ເຕນ ເມ ຘມ຺ມເຕເຊນ ຕທາປິ ປຖວີ ກມ຺ປິ.

ອຖ ສຎ຺ຊຍມຫາຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ເກສມສ຺ສຸກມ຺ມາທີນິ ກາຣາເປຕ຺ວາ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາຠຣຓວິຠູສິຕໍ ເທວຣາຊານມິວ ວິໂຣຈມານໍ ສຫ ມທ຺ທິເທວິຍາ ຣຊ຺ເຊ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ຈ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ວາທສອກ຺ໂຂຠນີປຣິມາຓາຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ຈ ປຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາຣຍິຕ຺ວາ ວງ຺ກປພ຺ພຕໂຕ ຍາວ ເຊຕຸຕ຺ຕຣນຄຣາ ສຏ຺ຐິໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ສຸເຂເນວ ນຄຣໍ ປເວເສສິ. ມຫາຊໂນ ອຸຬາຣໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທສິ. ເຈລຸກ຺ເຂປາທໂຍ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ນຄເຣ ຈ ນນ຺ທິເຠຣິໍ ຈຣາເປສຸໍ. ອນ຺ຕມໂສ ພິຬາເຣ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພສໍ ພນ຺ຘເນ ຐິຕານໍ ພນ຺ຘນໂມກ຺ໂຂ ອໂຫສິ. ໂສ ນຄຣໍ ປວິຏ຺ຐທິວເສເຍວ ປຈ຺ຈູສກາເລ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສ຺ເວ ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ມມາຄຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ຍາຈກາ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສາຫໍ ກິໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ກສ຺ສ ອາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ຕາວເທວ ຣາຊນິເວສນສ຺ສ ປຸຣິມວຕ຺ຖຸໍ ປຈ຺ຉິມວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ກຏິປ຺ປມາຓໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຆນເມໂຆ ວິຍ ສຕ຺ຕຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສາເປສິ. ສກລນຄເຣ ຊຓ຺ຓຸປ຺ປມາຓໍ ວສ຺ສາເປສີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໒໒.

‘‘ປຸນາປຣໍ ພ຺ຣຫາຣຎ຺ຎາ, ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຎາຕິຠິ;

ປວິສາມິ ປຸຣໍ ຣມ຺ມໍ, ເຊຕຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຣຸຕ຺ຕມໍ.

໑໒໓.

‘‘ຣຕນານິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສິໍສຸ, ມຫາເມໂຆ ປວສ຺ສຖ;

ຕທາປິ ປຖວີ ກມ຺ປິ, ສິເນຣຸວນວຏໍສກາ.

໑໒໔.

‘‘ອເຈຕນາຍໍ ປຖວີ, ອວິຎ຺ຎາຍ ສຸຂໍ ທຸຂໍ;

ສາປິ ທານພລາ ມຍ຺ຫໍ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຕຣຕນວສ຺ເສ ວຸຏ຺ເຐ ປຸນທິວເສ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ເຍສໍ ກຸລານໍ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມວຕ຺ຖູສຸ ວຸຏ຺ຐຘນໍ, ເຕສຎ຺ເຎວ ໂຫຕູ’’ຕິ ທາເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຘເນນ ສທ຺ຘິໍ ໂກຏ຺ຐາຄາເຣສຸ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ອເຈຕນາຍໍ ປຖວີຕິ ເຈຕນາຣຫິຕາ ອຍໍ ມຫາຠູຕາ ປຖວີ, ເທວຕາ ປນ ເຈຕນາສຫິຕາ. ອວິຎ຺ຎາຍ ສຸຂໍ ທຸຂນ຺ຕິ ອເຈຕນຕ຺ຕາ ເອວ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຊານິຕ຺ວາ. ສຕິປິ ສຸຂທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍສໍໂຍເຄ ຕໍ ນານຸຠວນ຺ຕີ. ສາປິ ທານພລາ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ເອວໍຠູຕາປິ ສາ ມຫາປຖວີ ມມ ທານປຸຎ຺ຎານຸຠາວເຫຕຸ. ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປກມ຺ປຖາຕິ ອຏ຺ຐວສ຺ສິກກາເລ ຫທຍມໍສາທີນິປິ ຍາຈການໍ ທເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ທານຊ຺ຌາສຍຸປ຺ປາເທ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິທາເນ ປພ຺ພາຊນກາເລ ປວຕ຺ຕິຕມຫາທາເນ ປຸຕ຺ຕທາເນ ຠຣິຍາທາເນ ວງ຺ກປພ຺ພເຕ ຎາຕິສມາຄເມ ນຄຣໍ ປວິຏ຺ຐທິວເສ ຣຕນວສ຺ສກາເລຕິ ອິເມສຸ ຐາເນສຸ ສຕ຺ຕວາຣໍ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ເອວໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຫາປຖວິກມ຺ປນາທິອຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວເຫຕຸຠູຕານິ ຍາວຕາຍຸກໍ ມຫາທານານິ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ຕຸສິຕປຸເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຕໂຕ ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ຣາຊາ, ທານໍ ທຕ຺ວານ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ, ສຄ຺ຄໍ ໂສ ອຸປປຊ຺ຊຖາ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໒໔໔໐);

ຕທາ ຊູຊໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ອມິຕ຺ຕຕາປນາ ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາ, ເຈຕປຸຕ຺ໂຕ ຉນ຺ໂນ, ອຈ຺ຈຸຕຕາປໂສ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ສກ຺ໂກ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ, ມທ຺ທີ ຣາຫຸລມາຕາ, ຊາລິກຸມາໂຣ ຣາຫຸໂລ, ກຓ຺ຫາຊິນາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ, ມາຕາປິຕໂຣ ມຫາຣາຊກຸລານິ, ເສສປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ຣາຊາ ໂລກນາໂຖ.

ອິຘາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຍຖາຣຫໍ ເສສປາຣມິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ມຫາສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ມາຕຸ ເທວສິກໍ ຉສຕສຫສ຺ສານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທານໍ ທາຕຸກາມຕາໂທຫໂຬ, ຕຖາ ທີຍມາເນປິ ຘນສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຍາຠາໂວ, ຊາຕກ຺ຂເຓ ເອວ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ທານໍ ທສ຺ສາມິ, ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວາຈານິຈ຺ຉາຣຓໍ, ຈຕຸປຎ຺ຈວສ຺ສິກກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ອລງ຺ກາຣສ຺ສ ຘາຕີນໍ ຫຕ຺ຖຄຕສ຺ສ ປຸນ ອຄ຺ຄເຫຕຸກາມຕາ, ອຏ຺ຐວສ຺ສິກກາເລ ຫທຍມໍສາທິກສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣາວຍວສ຺ສ ທາຕຸກາມຕາຕິ ເອວມາທິກາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຫາປຖວິກມ຺ປນາທິອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວເຫຕຸຠູຕາ ອິຘ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍາ ເຫເຕ, ອພ຺ຠຸຕາ ຈ ມເຫສິໂນ…ເປ…;

ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາໂທປິ, ທຸກ຺ຂໂຕ ປຣິໂມຈເຍ;

ປເຄວານຸກິຣິຍາ ເຕສໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມໂຕ’’ຕິ.

ເວສ຺ສນ຺ຕຣຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສສປຓ຺ຑິຕຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໑໒໕-໖. ທສເມ ຍທາ ໂຫມິ, ສສໂກຕິ ອຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂພຘິປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ ຍທາ ສສປຓ຺ຑິໂຕ ໂຫມິ. ໂພຘິສຕ຺ຕາ ຫິ ກມ຺ມວສິປ຺ປຕ຺ຕາປິ ຕາທິສານໍ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປວນຈາຣໂກຕິ ມຫາວນຈາຣີ. ທພ຺ພາທິຕິຓານິ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ເຉສຸ ປຓ຺ຓານິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສາກໍ ຣຸກ຺ຂໂຕ ປຕິຕຜລານິ ຈ ຠກ຺ໂຂ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິຓປຓ຺ຓສາກຜລຠກ຺ໂຂ. ປຣເຫຐນວິວຊ຺ຊິໂຕຕິ ປຣປີຬາວິຣຫິໂຕ. ສຸຕ຺ຕໂປໂຕ ຈາຕິ ອຸທ຺ທໂປໂຕ ຈ. ອຫໍ ຕທາຕິ ຍທາຫໍ ສສໂກ ໂຫມິ, ຕທາ ເອເຕ ມກ຺ກຏາທໂຍ ຕໂຍ ສຫາເຍ ໂອວທາມິ.

໑໒໗. ກິຣິເຍ ກລ຺ຍາຓປາປເກຕິ ກຸສເລ ເຈວ ອກຸສເລ ຈ ກມ຺ເມ. ປາປານີຕິ ອນຸສາສນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ປາປານິ ປຣິວຊ຺ເຊຖາຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ…ເປ… ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ອິມານິ ປາປານິ ປຣິວຊ຺ເຊຖ. ກລ຺ຍາເຓ ອຠິນິວິສ຺ສຖາຕິ ທານໍ ສີລໍ…ເປ… ທິຏ຺ຐຸຊຸກມ຺ມນ຺ຕິ ອິທໍ ກລ຺ຍາຓໍ, ອິມສ຺ມິໍ ກລ຺ຍາເຓ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕານິ ອຠິມຸຂຠາເວນ ນິວິສ຺ສຖ, ອິມໍ ກລ຺ຍາຓປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕປິ ຎາຓສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຊນານໍ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປຄຕານໍ ໂອວາທວເສນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເຕ ຕສ຺ສ ໂອວາທໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວສນ຺ຕິ. ເອວໍ ກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາກາສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຈນ຺ທປາຣິປູຣິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ໂອວທິ. ເຕນາຫ –

໑໒໘.

‘‘ອຸໂປສຖມ຺ຫິ ທິວເສ, ຈນ຺ທໍ ທິສ຺ວານ ປູຣິຕໍ;

ເອເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ອາຈິກ຺ຂິໍ, ທິວໂສ ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ.

໑໒໙.

‘‘ທານານິ ປຏິຍາເທຖ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສ຺ສ ທາຕເວ;

ທຕ຺ວາ ທານໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍ, ອຸປວສ຺ສຖຸໂປສຖ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທໍ ທິສ຺ວາ ນ ປູຣິຕນ຺ຕິ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ອີສກໍ ອປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ຈນ຺ທໍ ນ ປຣິປູຣິຕໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍເມວ ອຸໂປສຖມ຺ຫິ ທິວເສ ປນ຺ນຣເສ ເອເຕສໍ ມກ຺ກຏາທີນໍ ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍານໍ ທິວໂສ ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທານານິ ປຏິຍາເທຖາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ອຸໂປສຖທິວເສ ປຏິປຕ຺ຕິວິຘານໍ ອາຈິກ຺ຂິນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ທານານີຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ. ປຏິຍາເທຖາຕິ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ ສຊ຺ເຊຖ. ທາຕເວຕິ ທາຕຸໍ. ອຸປວສ຺ສຖາຕິ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣຖ, ອຸໂປສຖສີລານິ ຣກ຺ຂຖ, ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍາຈເກ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຂາທິຕພ຺ພາຫາຣໂຕ ທຕ຺ວາ ຂາເທຍ຺ຍາຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ໂອວາທໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕສຸ ອຸທ຺ທໂປໂຕ ປາໂຕວ ‘‘ໂຄຈຣໍ ປຣິເຍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນທີຕີຣໍ ຄໂຕ. ອເຖໂກ ພາຬິສິໂກ ສຕ຺ຕ ໂຣຫິຕມຈ຺ເຉ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວລ຺ລິຍາ ອາວຸຓິຕ຺ວາ ນທີຕີເຣ ວາລຸກາຍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນທິຍາ ອໂຘ ໂສຕໍ ຠສ຺ສິ. ອຸທ຺ໂທ ມຈ຺ຉຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ມຈ຺ເຉ ທິສ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອເຕສໍ ສາມິໂກ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຆເສຕ຺ວາ ສາມິກໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ວລ຺ລິຍໍ ຑໍສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄຸມ຺ເພ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເວລາຍເມວ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນິປຊ຺ຊິ. ສິງ຺ຄາໂລປິ ໂຄຈຣໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ເອກສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໂຄປກສ຺ສ ກຸຏິຍໍ ທ຺ເວ ມໍສສູລານິ ເອກໍ ໂຄຘໍ ເອກຎ຺ຈ ທຘິວາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອເຕສໍ ສາມິໂກ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຆເສຕ຺ວາ ສາມິກໍ ອທິສ຺ວາ ທຘິວາຣກສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓຣຊ຺ຊຸກໍ ຄີວາຍໍ ປເວເສຕ຺ວາ ມໍສສູເລ ຈ ໂຄຘຎ຺ຈ ມຸເຂນ ຑໍສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄຸມ຺ເພ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເວລາຍເມວ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນິປຊ຺ຊິ. ມກ຺ກໂຏປິ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອມ຺ພປິຓ຺ຑໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄຸມ຺ເພ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເວລາຍເມວ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນິປຊ຺ຊິ. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ‘‘ອໂຫ ອິຘ ນູນ ຍາຈໂກ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໓໐.

‘‘ເຕ ເມ ສາຘູຕິ ວຕ຺ວານ, ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ;

ທານານິ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ຄເວສິສຸ’’ນ຺ຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ‘‘ເວລາຍເມວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທພ຺ພາທິຕິຓານິ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄຸມ຺ເພເຍວ ນິສິນ຺ໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕານໍ ຍາຈການໍ ຕິຓານິ ຂາທິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕິລຕຓ຺ຑຸລາທໂຍປິ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຖິ, ສເຈ ເມ ສນ຺ຕິກໍ ຍາຈໂກ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອຫໍ ຕິເຓນ ຍາເປມິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣມໍສໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

໑໓໑.

‘‘ອຫໍ ນິສຊ຺ຊ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ທານໍ ທກ຺ຂິຓນຸຈ຺ຉວໍ;

ຍທິຫໍ ລເຠ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ, ກິໍ ເມ ທານໍ ຠວິສ຺ສຕິ.

໑໓໒.

‘‘ນ ເມ ອຕ຺ຖິ ຕິລາ ມຸຄ຺ຄາ, ມາສາ ວາ ຕຓ຺ຑຸລາ ຆຕໍ;

ອຫໍ ຕິເຓນ ຍາເປມິ, ນ ສກ຺ກາ ຕິຓ ທາຕເວ.

໑໓໓.

‘‘ຍທິ ໂກຈິ ເອຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ, ຠິກ຺ຂາຍ ມມ ສນ຺ຕິເກ;

ທຊ຺ຊາຫໍ ສກມຕ຺ຕານໍ, ນ ໂສ ຕຸຈ຺ໂຉ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທານໍ ທກ຺ຂິຓນຸຈ຺ຉວນ຺ຕິ ທກ຺ຂິຓາຠາເວນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ທານໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ຈິນ຺ເຕສິໍ. ຍທິຫໍ ລເຠຕິ ຍທິ ອຫໍ ກິຎ຺ຈິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ອຊ຺ຊ ລເຠຍ຺ຍໍ. ກິໍ ເມ ທານໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ກິໍ ມມ ທາຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ນ ສກ຺ກາ ຕິຓ ທາຕເວຕິ ຍທິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສ຺ສ ທາຕຸໍ ຕິລມຸຄ຺ຄາທິກໍ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ປນ ມມ ອາຫາຣຠູຕໍ, ຕໍ ນ ສກ຺ກາ ຕິຓໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສ຺ສ ທາຕຸໍ. ທຊ຺ຊາຫໍ ສກມຕ຺ຕານນ຺ຕິ ກິໍ ວາ ມຍ຺ຫໍ ເອຕາຍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຈິນ຺ຕາຍ, ນນຸ ອິທເມວ ມຍ຺ຫໍ ອນວຊ຺ຊໍ ອປຣາຘີນຕາຍ ສຸລຠໍ ປເຣສຎ຺ຈ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ ສຣີຣໍ ສເຈ ໂກຈິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕຍິທໍ ສກມຕ຺ຕານໍ ຕສ຺ສ ທຊ຺ຊາມຫໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ນ ໂສ ຕຸຈ຺ໂຉ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ ອຣິຕ຺ຕຫຕ຺ໂຖ ຫຸຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕີຕິ.

ເອວໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຍຖາຠູຕສຠາວໍ ປຣິວິຕກ຺ເກນ຺ຕສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ການຸຠາເວນ ສກ຺ກສ຺ສ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອິມໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສສຣາຊໍ ວີມໍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຐມໍ ອຸທ຺ທສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓເວເສນ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຐິໂຕສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສເຈ ກຎ຺ຈິ ອາຫາຣໍ ລເຠຍ຺ຍໍ, ອຸໂປສຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູຕິ ເຕ ອາຫາຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສຕ຺ຕ ເມ ໂຣຫິຕາ ມຈ຺ຉາ, ອຸທກາ ຖລມຸພ຺ຠຕາ;

ອິທໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເມ ອຕ຺ຖິ, ເອຕໍ ຠຸຕ຺ວາ ວເນ ວສາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໖໑);

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ປເຄວ ຕາວ ໂຫຕຸ, ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເຖວ ສິງ຺ຄາລສ຺ສ ມກ຺ກຏສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕຫິປິ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມາເນຫິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມຫິ ນິມນ຺ຕິໂຕ ‘‘ປເຄວ ຕາວ ໂຫຕຸ, ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ທຸສ຺ສ ເມ ເຂຕ຺ຕປາລສ຺ສ, ຣຕ຺ຕິຠຕ຺ຕໍ ອປາຠຕໍ;

ມໍສສູລາ ຈ ທ຺ເວ ໂຄຘາ, ເອກຎ຺ຈ ທຘິວາຣກໍ;

ອິທໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເມ ອຕ຺ຖິ, ເອຕໍ ຠຸຕ຺ວາ ວເນ ວສາ’’ຕິ.

‘‘ອມ຺ພປກ຺ກໍ ທກໍ ສີຕໍ, ສີຕຈ຺ຉາຍາ ມໂນຣມາ;

ອິທໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເມ ອຕ຺ຖິ, ເອຕໍ ຠຸຕ຺ວາ ວເນ ວສາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໖໒-໖໓);

ຕຕ຺ຖ ທຸສ຺ສາຕິ ອມຸສ຺ສ. ຣຕ຺ຕິຠຕ຺ຕໍ ອປາຠຕນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນໂຕ ອປນີຕໍ. ມໍສສູລາ ຈ ທ຺ເວ ໂຄຘາຕິ ອງ຺ຄາຣປກ຺ການິ ທ຺ເວ ມໍສສູລານິ ເອກາ ຈ ໂຄຘາ. ທຘິວາຣກນ຺ຕິ ທຘິວາຣໂກ.

໑໓໔. ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສສປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ເຕນາປິ ‘‘ກິມຕ຺ຖມາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕເຖວາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ມມ ສງ຺ກປ຺ປມຎ຺ຎາຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ຊານິຕ຺ວາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຓ຺ຓິນາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຣູປວຕາ ອຕ຺ຕຠາເວນ. ອາສຍນ຺ຕິ ວສນຄຸມ຺ພໍ.

໑໓໕-໗. ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ສມໍ ສພ຺ພຠາເຄເນວ ຕຸຏ຺ໂຐ. ຆາສເຫຕູຕິ ອາຫາຣເຫຕຸ. ອທິນ຺ນປຸພ຺ພນ຺ຕິ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ອໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ. ທານວຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມທານໍ. ‘‘ອຊ຺ຊ ທສ຺ສາມິ ເຕ ອຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຸວໍ ສີລຄຸຓູເປໂຕ, ອຍຸຕ຺ຕໍ ເຕ ປຣເຫຐນນ຺ຕິ ຕໍ ປາຓາຕິປາຕໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ປຣິໂຠຄໂຍຄ຺ຄໍ ອຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ‘‘ເອຫິ ອຄ຺ຄິໍ ປທີເປຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອຫໍ ປຈິສ຺ສມຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຕຍາ ກເຕ ອງ຺ຄາຣຄພ຺ເຠ ອຫເມວ ປຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ປຈິສ຺ສໍ. ປກ຺ກໍ ຕ຺ວໍ ຠກ຺ຂຍິສ຺ສສີຕິ ຕຖາ ປນ ປກ຺ກໍ ຕ຺ວໍ ຂາທິສ຺ສສິ.

໑໓໘-໙. ນານາກຏ຺ເຐ ສມານຍີຕິ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓເວສຘາຣີ ສກ຺ໂກ ນານາທາຣູນິ ສມາເນນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ. ມຫນ຺ຕໍ ອກາສິ ຈິຕກໍ, ກຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣຄພ຺ຠກນ຺ຕິ ວີຕຈ຺ຈິກໍ ວິຄຕຘູມໍ ອງ຺ຄາຣຠຣິຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ສມນ຺ຕໂຕ ຊລມານໍ ມມ ສຣີຣສ຺ສ ນິມຸຊ຺ຊນປ຺ປໂຫນກໍ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ມຫນ຺ຕໍ ຈິຕກໍ ອກາສິ, ສຫສາ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິນິມ຺ມິນີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຄ຺ຄິໍ ຕຕ຺ຖ ປທີເປສິ, ຍຖາ ໂສ ຂິປ຺ປໍ ມຫາຠເວ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ໂສ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ສີຆໍ ມຫນ຺ໂຕ ຍຖາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຖາ ປທີເປສິ. ໂຜເຏຕ຺ວາ ຣຊຄເຕ ຄຕ຺ເຕຕິ ‘‘ສເຈ ໂລມນ຺ຕເຣສຸ ປາຓກາ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ມາ ມຣິໍສູ’’ຕິ ປໍສຸຄເຕ ມມ ຄຕ຺ເຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຘຸນິຕ຺ວາ. ເອກມນ຺ຕໍ ອຸປາວິສິນ຺ຕິ ນ ຕາວ ກຏ຺ຐານິ ອາທິຕ຺ຕານີຕິ ເຕສໍ ອາທີປນໍ ອຸທິກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຖກໍ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍ.

໑໔໐. ຍທາ ມຫາກຏ຺ຐປຸຎ຺ໂຊ, ອາທິຕ຺ໂຕ ຘມຘມາຍຕີຕິ ຍທາ ປນ ໂສ ທາຣຸຣາສິ ສມນ຺ຕໂຕ ອາທິຕ຺ໂຕ ວາຍຸເວຄສມຸທ຺ຘຏານໍ ຊາລສິຂານໍ ວເສນ ‘‘ຘມຘມາ’’ຕິ ເອວໍ ກໂຣຕິ. ຕທຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ປຕຕິ, ມຊ຺ເຌ ຊາລສິຂນ຺ຕເຣຕິ ຕທາ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ‘‘ມມ ສຣີຣສ຺ສ ຌາປນສມຕ຺ໂຖ ອຍໍ ອງ຺ຄາຣຣາສີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ຊາລສິຂານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠູເຕ ຕສ຺ສ ອງ຺ຄາຣຣາສິສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ປທຸມປຸຎ຺ເຊ ຣາຊຫໍໂສ ວິຍ ປມຸທິຕຈິຕ຺ໂຕ ສກລສຣີຣໍ ທານມຸເຂ ທຕ຺ວາ ປຕຕິ.

໑໔໑-໒. ປວິຏ຺ຐໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ຍຖາ ຆມ຺ມກາເລ ສີຕລໍ ອຸທກໍ ເຍນ ເກນຈິ ປວິຏ຺ຐໍ ຕສ຺ສ ທຣຖປຣິຬາຫໍ ວູປສເມຕິ, ອສ຺ສາທໍ ປີຕິຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຕເຖວ ຊລິຕໍ ອຄ຺ຄິນ຺ຕິ ເອວໍ ຕຖາ ປຊ຺ຊລິຕໍ ອງ຺ຄາຣຣາສິ ຕທາ ມມ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຸສຸມມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາໂຫສິ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ທານປີຕິຍາ ສພ຺ພທຣຖປຣິຬາຫວູປສໂມ ເອວ ອໂຫສິ. ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ຉວິຈມ຺ມາທິໂກ ສພ຺ໂພ ສຣີຣາວຍໂວ ທານມຸເຂ ຊຸຫິຕພ຺ພຕໍ ອຸປຄໂຕ ອຠິປຕ຺ຖິໂຕ ມໂນຣໂຖ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໑໔໓.

‘‘ຉວິໍ ຈມ຺ມໍ ມໍສໍ ນ຺ຫາຣຸໍ, ອຏ຺ຐິໍ ຫທຍພນ຺ຘນໍ;

ເກວລໍ ສກລໍ ກາຍໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອທາສຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຫທຍພນ຺ຘນນ຺ຕິ ຫທຍມໍສເປສິ. ຕຎ຺ຫິ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຫທຍພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຫທຍພນ຺ຘນນ຺ຕິ ຫທຍຎ຺ຈ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ, ຫທຍມໍສຎ຺ເຈວ ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຍ ຐິຕຍກນມໍສຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກວລໍ ສກລໍ ກາຍນ຺ຕິ ອນວເສສໍ ສພ຺ພໍ ສຣີຣໍ.

ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣ ໂລມກູປມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸຓ຺ຫໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຫິມຄພ຺ຠໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຣູປຘຣໍ ສກ຺ກໍ ເອວມາຫ – ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຍາ ກໂຕ ອຄ຺ຄິ ອຕິສີຕໂລ, ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ? ປຓ຺ຑິຕ, ນາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ສກ຺ໂກຫມສ຺ມິ, ຕວ ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕ ເອວມກາສິນ຺ຕິ. ‘‘ສກ຺ກ, ຕ຺ວໍ ຕາວ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ສກໂລປິ ເຈ ໂລໂກ ມໍ ທາເນນ ວີມໍເສຍ຺ຍ, ເນວ ເມ ອທາຕຸກາມຕໍ ກຖຎ຺ຈິປິ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ ປສ຺ເສຖ ນ’’ນ຺ຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສີຫນາທໍ ນທິ.

ອຖ ນໍ ສກ຺ໂກ ‘‘ສສປຓ຺ຑິຕ, ຕວ ຄຸຓາ ສກລກປ຺ປມ຺ປິ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ປພ຺ພຕໍ ປີເຬຕ຺ວາ ປພ຺ພຕຣສໍ ອາທາຍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑເລ ສສລກ຺ຂຓໍ ອາລິຂິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ຕຕ຺ເຖວ ວນຄຸມ຺ເພ ຕຣຸຓທພ຺ພຕິຓປີເຐ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເທວໂລກເມວ ຄໂຕ. ເຕປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຓ຺ຑິຕາ ສມຄ຺ຄາ ສມ຺ໂມທມານາ ນິຈ຺ຈສີລໍ ອຸໂປສຖສີລຎ຺ຈ ປູເຣຕ຺ວາ ຍຖາຣຫໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄຕາ.

ຕທາ ອຸທ຺ໂທ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ສິງ຺ຄາໂລ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ, ມກ຺ກໂຏ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ສສປຓ຺ຑິໂຕ ປນ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ອິຘາປິ ສີລາທິປາຣມິໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ສຕິປິ ຕິຣຈ຺ຉານຸປປຕ຺ຕິຍໍ ກຸສລາທິຘມ຺ເມ ກຸສລາທິໂຕ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ, ເຕສຸ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຊ຺ຊໍ ຠຍໂຕ ທິສ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ອກຸສລໂຕ ໂອຣມຓໍ, ສມ຺ມເທວ ຈ ກຸສລຘມ຺ເມສຸ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ປເຣສຎ຺ຈ ‘‘ອິເມ ນາມ ປາປຘມ຺ມາ ເຕ ເອວໍ ຄຫິຕາ ເອວໍ ປຣາມຏ຺ຐາ ເອວໍຄຕິກາ ຠວນ຺ຕິ ເອວໍອຠິສມ຺ປຣາຍາ’’ຕິ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ວິຣມເຓ ນິໂຍຊນໍ, ອິທໍ ທານໍ ນາມ, ອິທໍ ສີລໍ ນາມ, ອິທໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ນາມ, ເອຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ຫຕ຺ຖຄຕາ ເອວາຕິອາທິນາ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມສຸ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣຊີວິຕນິຣເປກ຺ຂໍ, ປເຣສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ອຸຬາໂຣ ຈ ທານຊ຺ຌາສໂຍຕິ ເອວມາທໂຍ ອິຘ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍາ ເຫເຕ…ເປ… ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມໂຕ’’ຕິ.

ສສປຓ຺ຑິຕຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິທານິ ‘‘ອກິຕ຺ຕິພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ທສປິ ຈຣິຍາວິເສເສ ອຸທາເນຕ຺ວາ ນິຄເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຫເມວ ຕທາ ອາສິໍ, ໂຍ ເຕ ທານວເຣ ອທາຕິ ໂຍ ຕານິ ອຸຕ຺ຕມທານານິ ອທາສິ, ໂສ ອກິຕ຺ຕິພ຺ຣາຫຓາທິໂກ ອຫເມວ ຕທາ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອໂຫສິໍ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ. ອິຕິ ເຕສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ສຕິປິ ສີລາທິປາຣມີນໍ ຍຖາຣຫໍ ປູຣິຕຠາເວ ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຕທາ ທານຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ທານປາຣມິວເສເນວ ເທສນໍ ອາໂຣເປສິ. ເອເຕ ທານປຣິກ຺ຂາຣາ, ເອເຕ ທານສ຺ສ ປາຣມີຕິ ເຍ ອິເມ ອກິຕ຺ຕິຊາຕກາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໓.໘໓ ອາທໂຍ) ອເນກາກາຣໂວກາຣາ ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມປຣິຈ຺ຈາຄາ ມມ ສຣີຣາວຍວປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄາ ປຣມໂກຏິກາ, ກິຎ຺ຈາປິ ເຕ ກຣຸຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ທານສ຺ສ ປຣມຸກ຺ກໍສຄມເນນ ທານປາຣມີ ເອວ, ຕຖາປິ ມມ ທານສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິຠູຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຣຓໂຕສນ຺ຕານສ຺ສ ປຣິຠາວນາວເສນ ອຠິສງ຺ຂຣຓໂຕ ເອເຕ ທານປຣິກ຺ຂາຣາ ນາມ. ຍສ຺ສ ປເນເຕ ປຣິກ຺ຂາຣາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊີວິຕໍ ຍາຈເກ ທຕ຺ວາ, ອິມໍ ປາຣມິ ປູຣຍິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ສສປຓ຺ຑິຕຈຣິຍໍ ເສສາສຸ ນວສຸ ຈຣິຍາສຸ ຍຖາຣຫໍ ທານປາຣມິທານອຸປປາຣມິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ, ສສປຓ຺ຑິຕຈຣິເຍ (ຈຣິຍາ. ໑.໑໒໕ ອາທໂຍ) ປນ ທານປຣມຕ຺ຖປາຣມີ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠິກ຺ຂາຍ ອຸປຄຕໍ ທິສ຺ວາ, ສກຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຊິໍ;

ທາເນນ ເມ ສໂມ ນຕ຺ຖິ, ເອສາ ເມ ທານປາຣມີ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໑.ຕສ຺ສຸທ຺ທານ);

ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອກິຕ຺ຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິກາເລ ອຎ຺ຎສ຺ມິຎ຺ຈ ມຫາຊນກມຫາສຸຕໂສມາທິກາເລ ທານປາຣມິຍາ ປູຣິຕຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣິມາຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ເອກນ຺ເຕເນວ ສສປຓ຺ຑິຕກາເລ ທານປາຣມິຍາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິຠາໂວ ວິຠາເວຕພ຺ໂພຕິ.

ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ຈຣິຍາປິຏກສໍວຓ຺ຓນາຍ

ທສວິຘຈຣິຍາສງ຺ຄຫສ຺ສ ວິເສສໂຕ

ທານປາຣມິວິຠາວນສ຺ສ

ປຐມວຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຫຕ຺ຖິນາຄວຄ຺ໂຄ

໑. ມາຕຸໂປສກຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໑. ທຸຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ກຸຎ຺ຊໂຣຕິ ຫຕ຺ຖີ. ມາຕຸໂປສໂກຕິ ອນ຺ຘາຍ ຊຣາຊິຓ຺ຓາຍ ມາຕຸຍາ ປຏິຊຄ຺ຄນໂກ. ມຫິຍາຕິ ຠູມິຍໍ. ຄຸເຓນາຕິ ສີລຄຸເຓນ, ຕທາ ມມ ສທິໂສ ນຕ຺ຖິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫິ ຕທາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ຫຕ຺ຖິໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ສພ຺ພເສໂຕ ອຠິຣູໂປ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ໂນ ມຫາຫຕ຺ຖີ ອເນກຫຕ຺ຖິສຕສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ອໂຫສິ. ມາຕາ ປນສ຺ສ ອນ຺ຘາ. ໂສ ມຘຸຣຜລາຜລານິ ຫຕ຺ຖີນໍ ຫຕ຺ເຖສຸ ທຕ຺ວາ ມາຕຸ ເປເສຕິ. ຫຕ຺ຖິໂນ ຕສ຺ສາ ອທຕ຺ວາ ສຍໍ ຂາທນ຺ຕິ. ໂສ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຍູຖໍ ປຫາຍ ມາຕຣເມວ ໂປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອຎ຺ເຎສໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ມາຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຓ຺ໂຑຣຓປພ຺ພຕປາທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ນຬິນິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຐິຕາຍ ປພ຺ພຕຄຸຫາຍ ມາຕຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂປເສສິ.

໒-໓. ປວເນ ທິສ຺ວາ ວນຈໂຣຕິ ເອໂກ ວນຈຣໂກ ປຸຣິໂສ ຕສ຺ມິໍ ມຫາວເນ ວິຈຣນ຺ໂຕ ມໍ ທິສ຺ວາ. ຣຎ຺ໂຎ ມໍ ປຏິເວທຍີຕິ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ມໍ ອາໂຣເຈສິ.

ໂສ ຫິ ມຄ຺ຄມູຬ຺ໂຫ ທິສໍ ວວຕ຺ຖເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຫນ຺ເຕນ ສທ຺ເທນ ປຣິເທວິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຕສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ປຸຣິໂສ ອນາໂຖ, ນ ໂຂ ປເນຕໍ ປຕິຣູປໍ, ຍໍ ເອສ ມຍິ ຐິເຕ ອິຘ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຠເຍນ ປລາຍນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ນຕ຺ຖິ ເຕ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຍໍ, ມາ ປລາຍິ, ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ປຣິເທວນ຺ໂຕ ວິຈຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ອຫໍ ມຄ຺ຄມູຬ຺ໂຫ ອຊ຺ຊ ເມ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ມາ ຠາຍິ, ອຫໍ ຕໍ ມນຸສ຺ສປເຖ ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຏ຺ຐິຍໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ໂສປິ ປາໂປ ‘‘ນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂສຎ຺ຎໍ ປພ຺ພຕສຎ຺ຎຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຣຎ຺ໂຎ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖີ ມໂຕ. ໂສ ປຸຣິໂສ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐຠາວໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕວານຸຈ຺ຉໂວ, ມຫາຣາຊ, ຄໂຊ ວສຕິ ການເນ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຕວານຸຈ຺ຉໂວຕິ ຕວ ໂອປວຍ຺ຫໍ ກາຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ຍຸຕ຺ໂຕ. ນ ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຍຕ຺ໂຖຕິ ຕສ຺ສ ຄຫເຓ ຄມນຸປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ສມນ຺ຕໂຕ ຂຓິຕພ຺ພປຣິກ຺ຂາຍ ວາ ກເຣຓຸຍາ ກຓ຺ຓປຸເຏນ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຂິຕ຺ຕປາສຣຊ຺ຊຸຍາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພອາຬກສງ຺ຂາຕອາລາເນນ ວາ ຍຕ຺ຖ ປວິຏ຺ໂຐ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາທິສວຎ຺ຈນກາສຸຍາ ວາ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ. ສຫຄຫິເຕຕິ ຄຫຓສມກາລໍ ເອວ. ເອຫິຕີຕິ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ຣາຊາ ອິມໍ ມຄ຺ຄເທສກໍ ກຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິນາຄໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍໍ ສຫ ປຣິວາເຣນ ເປເສສິ. ໂສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ນຬິນິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ໂຄຈຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ປສ຺ສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໔.

‘‘ຕສ຺ສ ຕໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ຣາຊາປິ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ;

ເປເສສິ ຫຕ຺ຖິທມກໍ, ເຉກາຈຣິຍໍ ສຸສິກ຺ຂິຕໍ.

໕.

‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂສ ຫຕ຺ຖິທມໂກ, ອທ຺ທສ ປທຸມສ຺ສເຣ;

ຠິສມຸຬາລໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕໍ, ຍາປນຕ຺ຖາຍ ມາຕຸຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຉກາຈຣິຍນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິພນ຺ຘນາທິວິຘິມ຺ຫິ ກຸສລໍ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍໍ. ສຸສິກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖີນໍ ສິກ຺ຂາປນວິຊ຺ຊາຍ ນິຏ຺ຐງ຺ຄມເນນ ສຸຏ຺ຐຸ ສິກ຺ຂິຕໍ.

໖. ວິຎ຺ຎາຍ ເມ ສີລຄຸຓນ຺ຕິ ‘‘ຠທ຺ໂທ ອຍໍ ຫຕ຺ຖາຊານີໂຍ ນ ມນ຺ໂທ, ນ ຈຓ຺ໂຑ, ນ ໂວມິສ຺ສສີໂລ ວາ’’ຕິ ມມ ສີລຄຸຓໍ ຊານິຕ຺ວາ. ກຖໍ? ລກ຺ຂຓໍ ອຸປຘາຣຍີຕິ ສຸສິກ຺ຂິຕຫຕ຺ຖິສິປ຺ປຕ຺ຕາ ມມ ລກ຺ຂຓໍ ສມນ຺ຕໂຕ ອຸປຘາເຣສິ. ເຕນ ໂສ ເອຫິ ປຸຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ວານ, ມມ ໂສຓ຺ຑາຍ ອຄ຺ຄຫິ.

໗. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ອິທໍ ຠຍໍ ມຍ຺ຫໍ ເອຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຫໍ ໂຂ ປນ ມຫາພໂລ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສມ຺ປິ ວິທ຺ຘໍເສຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ປໂຫມິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຣຏ຺ຐກໍ ເສນາວາຫນໍ ນາເສຕຸໍ, ສເຈ ປນ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສາມິ, ສີລໍ ເມ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕີຫິ ໂກຏ຺ຏິຍມາໂນປິ ນ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ສີສໍ ໂອນາເມຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈໂລວ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຍໍ ເມ ຕທາ ປາກຕິກໍ, ສຣີຣານຸຄຕໍ ພລ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ປາກຕິກນ຺ຕິ ສຠາວສິທ຺ຘໍ. ສຣີຣານຸຄຕນ຺ຕິ ສຣີຣເມວ ອນຸຄຕໍ ກາຍພລໍ, ນ ອຸປາຍກຸສລຕາສງ຺ຂາຕຎາຓານຸຄຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຊ຺ຊ ນາຄສຫສ຺ສານນ຺ຕິ ອຊ຺ຊກາເລ ອເນເກສໍ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ສມຸທິຕານໍ. ພເລນ ສມສາທິສນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຣີຣພເລນ ສມສມເມວ ຫຸຕ຺ວາ ສທິສໍ, ນ ອຸປມາມຕ຺ເຕນ. ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິກຸເລ ຫິ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ.

໘. ຍທິຫໍ ເຕສໍ ປກຸປ຺ເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ມໍ ຄຫຓາຍ ອຸປຄຕານໍ ເຕສໍ ອຫໍ ຍທິ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍໍ, ເຕສໍ ຊີວິຕມທ຺ທເນ ປຏິພໂລ ຠເວຍ຺ຍໍ. ນ ເກວລໍ ເຕສຎ຺ເຎວ, ອຖ ໂຂ ຍາວ ຣຊ຺ຊມ຺ປິ ມານຸສນ຺ຕິ ຍໂຕ ຣຊ຺ຊໂຕ ເຕສໍ ອາຄຕານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຣຊ຺ຊໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ກເຣຍ຺ຍໍ.

໙. ອປິ ຈາຫໍ ສີລຣກ຺ຂາຍາຕິ ເອວໍ ສມຕ຺ໂຖປິ ຈ ອຫໍ ອຕ຺ຕນິ ປຕິຏ຺ຐິຕາຍ ສີລຣກ຺ຂາຍ ສີລຄຸຕ຺ຕິຍາ ຄຸຕ຺ໂຕ ພນ຺ໂຘ ວິຍ. ນ ກໂຣມິ ຈິຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕຠູຕໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ໂປຖນາທິວິຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ເຕ ນ ກໂຣມິ, ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທມິ. ປກ຺ຂິປນ຺ຕໍ ມມາຬເກຕິ ອາລານຕ຺ຖມ຺ເຠ ປກ຺ຂິປນ຺ຕໍ, ‘‘ທິສ຺ວາປີ’’ຕິ ວຈນເສໂສ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ, ສີລປາຣມິປູຣິຍາ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ສີລໍ ອຂຓ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ເມ ນຈິຣສ຺ເສວ ສີລປາຣມີ ປຣິປູເຣສ຺ສຕີຕິ ສີລປາຣມິປຣິປູຣຓຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ເຕ ນ ກໂຣມີຕິ ໂຍຊນາ.

໑໐. ‘‘ຍທິ ເຕ ມ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາຍປິ ສີລຣກ຺ຂາຍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສີລສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐິຕຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກຏ຺ເຏຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ. ສີລຂຓ຺ຑຠຍາ ມມາຕິ ມມ ສີລສ຺ສ ຂຓ຺ຑນຠເຍນ.

ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ນິຈ຺ຈເລ ຐິເຕ ຫຕ຺ຖາຈຣິໂຍ ປທຸມສຣໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ຣຊຕທາມສທິສາຍ ໂສຓ຺ຑາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ພາຣາຓສິໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວຕ຺ຕມາໂນວ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ເປເສສິ. ຣາຊາ ນຄຣໍ ອລງ຺ກາຣາເປສິ. ຫຕ຺ຖາຈຣິໂຍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ກຕຄນ຺ຘປຣິຠຓ຺ຑໍ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິສາລໍ ເນຕ຺ວາ ວິຈິຕ຺ຣສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ທາເປສິ. ໂສ ‘‘ມາຕຣໍ ວິນາ ໂຄຈຣໍ ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປິຓ຺ຑໍ ນ ຄຓ຺ຫິ. ຍາຈິໂຕປິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ –

‘‘ສາ ນູນສາ ກປຓິກາ, ອນ຺ຘາ ອປຣິຓາຍິກາ;

ຂາຓຸໍ ປາເທນ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຄິຣິໍ ຈຓ຺ໂຑຣຓໍ ປຕີ’’ຕິ. –

ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ –

‘‘ກາ ນຸ ເຕ ສາ ມຫານາຄ, ອນ຺ຘາ ອປຣິຓາຍິກາ;

ຂາຓຸໍ ປາເທນ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຄິຣິໍ ຈຓ຺ໂຑຣຓໍ ປຕີ’’ຕິ. – ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ –

‘‘ມາຕາ ເມ ສາ ມຫາຣາຊ, ອນ຺ຘາ ອປຣິຓາຍິກາ;

ຂາຓຸໍ ປາເທນ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຄິຣິໍ ຈຓ຺ໂຑຣຓໍ ປຕີ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສ ‘‘ມາຕາ ເມ ໂຄຈຣໍ ນ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວທໂຕ ອິມສ຺ສ ໂຄຈຣໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ. ຕສ຺ມາ –

‘‘ມຸຎ຺ຈເຖຕໍ ມຫານາຄໍ, ໂຍຍໍ ຠຣຕິ ມາຕຣໍ;

ສເມຕຸ ມາຕຣາ ນາໂຄ, ສຫ ສພ຺ເພຫິ ຎາຕິຠີ’’ຕິ. – ວຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈາເປສິ –

‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ຈ ພນ຺ຘນາ ນາໂຄ, ມຸຕ຺ຕທາມາຍ ກຸຎ຺ຊໂຣ;

ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສຍິຕ຺ວາ, ອຄມາ ເຍນ ປພ຺ພໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກປຓິກາຕິ ວຣາກາ. ຂາຓຸໍ ປາເທນ ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ອນ຺ຘຕາຍ ປຸຕ຺ຕວິໂຍຄທຸກ຺ເຂນ ຈ ປຣິເທວມານາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂກຬິງ຺ຄເຣ ປາເທນ ຆຏ຺ເຏຕິ. ຈຓ຺ໂຑຣຓໍ ປຕີຕິ ຈຓ຺ໂຑຣຓປພ຺ພຕາຠິມຸຂີ, ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພຕປາເທ ປຣິພ຺ຠມມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຄມາ ເຍນ ປພ຺ພໂຕຕິ ໂສ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ໂຕ ໂຖກໍ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສຣາຊຘມ຺ມຄາຖາຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ມຫາຊເນນ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊິຍມາໂນ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕທເຫວ ມາຕຣາ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ສາ ຕຸຏ຺ຐມານສາ –

‘‘ຈິຣໍ ຊີວຕຸ ໂສ ຣາຊາ, ກາສີນໍ ຣຏ຺ຐວຑ຺ຒໂນ;

ໂຍ ເມ ປຸຕ຺ຕໍ ປໂມເຈສິ, ສທາ ວຸທ຺ຘາປຈາຍິກ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໑.໑໒) –

ຣຎ຺ໂຎ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸເຓ ປສີທິຕ຺ວາ ນຬິນິຍາ ອວິທູເຣ ຄາມໍ ມາເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸ ຈສ຺ສ ນິພທ຺ຘໍ ວຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ອປຣຠາເຄ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມາຕຣິ ມຕາຍ ຕສ຺ສາ ສຣີຣປຣິຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ກຸຣຓ຺ຑກອສ຺ສມປທໍ ນາມ ຄໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິສໂຍ ວສິໍສຸ. ຕໍ ວຕ຺ຕໍ ເຕສໍ ທຕ຺ວາ ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສມານຣູປໍ ສິລາປຏິມໍ ກາເຣຕ຺ວາ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຊມ຺ພຸທີປວາສິໂນ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິມຫໍ ນາມ ກຣິໍສຸ.

ຕທາ ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ຫຕ຺ຖິນີ ມຫາມາຍາ, ວນຈຣໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ, ມາຕຸໂປສກຫຕ຺ຖິນາໂຄ ໂລກນາໂຖ.

ອິຘາປິ ທານປາຣມິອາທໂຍ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ສີລປາຣມີ ປນ ອຕິສຍວຕີຕິ ສາ ເອວ ເທສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫາ. ຕຖາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນປິ ພ຺ຣຫ຺ມປຸພ຺ພເທວປຸພ຺ພາຈຣິຍອາຫຸເນຍ຺ຍາທິຠາເວນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ເຘນປິ ປສຕ຺ຖຠາວານຸຣູປໍ ມາຕຸຍາ ຄຣຸຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ມາຕາ ນາເມສາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ພຫູປກາຣາ, ຕສ຺ມາ ມາຕຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ ປຓ຺ຑິເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອເນເກສໍ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ອິສ຺ສຣາຘິປຕິ ມຫານຸຠາໂວ ຍູຖປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ເຕຫິ ອນຸວຕ຺ຕິຍມາໂນ ເອກກວິຫາເຣ ອນ຺ຕຣາຍໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ຍູຖໍ ປຫາຍ ເອກໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປກາຣິເຂຕ຺ຕໍ ປູເຊສ຺ສາມີຕິ ມາຕຸໂປສນໍ, ມຄ຺ຄມູຬ຺ຫປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ອນຸກມ຺ປາຍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສໂຄຈຣສມ຺ປາປນໍ, ເຕນ ຈ ກຕາປຣາຘສຫນໍ, ຫຕ຺ຖາຈຣິຍປ຺ປມຸຂານໍ ອຕ຺ຕານໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ອາຄຕປຸຣິສານໍ ສມຕ຺ໂຖປິ ສມາໂນ ສນ຺ຕາສນມຕ຺ເຕນປິ ເຕສໍ ປີຬນາ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ສີລສ຺ສ ຂຓ຺ຑາທິຠາໂວຕິ ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ສຸທນ຺ເຕນ ໂອປວຍ຺ໂຫ ວິຍ ສຸເຂເນວ ຄຫຓູປຄມນໍ, ມາຕຣໍ ວິນາ ນ ກຎ຺ຈິ ອຊ຺ໂຌຫຣິສ຺ສາມີຕິ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ອນາຫາຣຕາ, ອິມິນາປາຫໍ ພນ຺ຘາປິໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣຓໍ, ຕສ຺ສ ຈ ນານານເຍຫິ ຘມ຺ມເທສນາຕິ ເອວມາທໂຍ ອິຘ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍາ ເອເຕ, ອພ຺ຠຸຕາ ຈ ມເຫສິໂນ…ເປ… ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມໂຕ’’ຕິ.

ມາຕຸໂປສກຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຠູຣິທຕ຺ຕຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໑໑. ທຸຕິເຍ ຠູຣິທຕ຺ໂຕຕິ ຠູຣິສມທຕ຺ໂຕ. ທຕ຺ໂຕຕິ ຫິ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕູຫິ ກຕໍ ນາມໍ. ຍສ຺ມາ ປເນໂສ ນາຄຠວເນ ວິຣູປກ຺ຂມຫາຣາຊຠວເນ ຕາວຕິໍສຠວເນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຎ຺ເຫ ສມ຺ມເທວ ວິນິຈ຺ຉິນາຕິ, ເອກທິວສຎ຺ຈ ວິຣູປກ຺ຂມຫາຣາເຊ ນາຄປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ຕິທສປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ເທວານມນ຺ຕເຣ ປຎ຺ໂຫ ສມຸຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ໂກຈິ ກເຖຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ສກ຺ເກນ ປນ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ປລ຺ລງ຺ກວຣຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕວ ກເຖສິ. ອຖ ນໍ ເທວຣາຊາ ທິພ຺ພຄນ຺ຘປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ‘‘ທຕ຺ຕ, ຕ຺ວໍ ປຖວິສມາຍ ວິປຸລາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠູຣິທຕ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ຠູຣີຕິ ຫິ ປຖວິຍາ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ຠູຣິສມຕາຍ ຠູເຕ ອຕ຺ເຖ ຣມຕີຕິ ຈ ຠູຣິສງ຺ຂາຕາຍ ມຫຕິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ຠູຣິທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ມຫຕິຍາ ປນ ນາຄິທ຺ຘິຍາ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫິທ຺ຘິໂກ ຈາຕິ.

ອຕີເຕ ຫິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກປ຺ເປ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຣາ ຣຏ຺ຐໂຕ ປພ຺ພາຊິໂຕ ວເນ ວສນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ນາຄມາຓວິກາຍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ເຕສໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ທ຺ເວ ທາຣກາ ຊາຍິໍສຸ – ປຸຕ຺ໂຕ ຈ ຘີຕາ ຈ. ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສາຄຣພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ ຘີຕາຍ ‘‘ສມຸທ຺ທຊາ’’ຕິ. ໂສ ອປຣຠາເຄ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ອຖ ຘຕຣຏ຺ໂຐ ນາມ ນາຄຣາຊາ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິເກ ນາຄຠວເນ ນາຄຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ຕໍ ອຠູຕວາທິເກນ ຈິຕ຺ຕຈູເຬນ ນາມ ກຈ຺ຉເປນ ‘‘ພາຣາຓສິຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທາຕຸກາໂມ, ສາ ໂຂ ປນ ຣາຊຘີຕາ ສມຸທ຺ທຊາ ນາມ ອຠິຣູປາ ທສ຺ສນີຍາ ປາສາທິກາ ຈາ’’ຕິ ກຖິຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຘຕຣຏ຺ໂຐ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນາຄມາຓວເກ ເປເສຕ຺ວາ ຕໍ ທາຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນາຄວິຠິໍສິກາຍ ຠິໍສາເປຕ຺ວາ ‘‘ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫນ຺ຕໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສຕ຺ວາ ມຫຕິຍາ ນາຄິທ຺ຘິຍາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ນາຄຠວນໍ ເນຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ສາ ອປຣຠາເຄ ຘຕຣຏ຺ຐໍ ປຏິຈ຺ຈ ສຸທສ຺ສໂນ, ທຕ຺ໂຕ, ສຸໂຠໂຄ, ອຣິຏ຺ໂຐຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຕ຺ເຕ ປຏິລຠິ. ເຕສຸ ທຕ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ, ໂສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ເກນ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ຠູຣິທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຄຫິຕນາມຕ຺ຕາ ‘‘ຠູຣິທຕ຺ໂຕ’’ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ອຖ ເນສໍ ປິຕາ ໂຍຊນສຕິກໍ ໂຍຊນສຕິກໍ ຣຊ຺ຊໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ອທາສິ. ມຫນ຺ໂຕ ຍໂສ ອໂຫສິ. ໂສຬສໂສຬສນາຄກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານິ ປຣິວາຣຍິໍສຸ. ປິຕຸປິ ເອກໂຍຊນສຕເມວ ຣຊ຺ຊໍ ອໂຫສິ. ຕໂຍ ປຸຕ຺ຕາ ມາເສ ມາເສ ມາຕາປິຕໂຣ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ວິຣູປກ຺ຂມຫາຣາເຊນ ສທ຺ຘິໍ ສກ຺ກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ ເວຊຍນ຺ຕປາສາທໍ ສຸຘມ຺ມເທວສຠໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກໂກວິຬາຣໍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນໍ ເທວຈ຺ຉຣາປຣິວາຣໍ ອຕິມໂນຫຣໍ ສກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາຄຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ສ ທຸລ຺ລຠໍ, ກຸໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ນາຄຕ຺ຕຠາວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນາຄຠວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸໂປສຖວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ສີລເມວ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ຕໍ ໂພຘິປຣິປາຈນໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນາຄຠວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ອຫໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕຫິ ‘‘ອິເຘວ ອຸໂປສຖໍ ອຸປວສາຫິ, ພຫິຄຕານໍ ນາຄານໍ ມຫນ຺ຕໍ ຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອກວາຣໍ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ນາຄກຎ຺ຎາຫິ ອຸປທ຺ທຸໂຕ ປຸນວາເຣ ມາຕາປິຕູນໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ອຫໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍມຸນາຕີເຣ ມຫານິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ໂຂ ອຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ໂຠເຄ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອຸໂປສຖໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນາຄຠວນໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕຖາ ກໂຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຣູປກ຺ເຂນ ມຫາຣຎ຺ຎາ, ເທວໂລກມຄຎ຺ຉຫ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ວິຣູປກ຺ເຂນ ມຫາຣຎ຺ຎາຕິ ວິຣູປກ຺ເຂນ ນາມ ນາຄາຘິປຕິມຫາຣາເຊນ. ເທວໂລກນ຺ຕິ ຕາວຕິໍສເທວໂລກໍ. ອຄຎ຺ຉຫນ຺ຕິ ອຄຎ຺ຉິໍ, ອຸປສງ຺ກມິໍ ອຫໍ.

໑໒. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເທວໂລເກ. ປສ຺ສິໍ ຕ຺ວາຫນ຺ຕິ ອທ຺ທກ຺ຂິໍ ອຫໍ ຕຸ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ໂຕ. ເອກນ຺ຕໍ ສຸຂສມປ຺ປິເຕຕິ ເອກນ຺ຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສຸເຂນ ສມງ຺ຄີຠູເຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉ ຜສ຺ສາຍຕນິກາ ນາມ ສຄ຺ຄາ. ຍາວຎ຺ຈິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ສຸກຣໍ ອກ຺ຂາເນນ ປາປຸຓິຕຸໍ ຍາວ ສຸຂາ ສຄ຺ຄາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໕໕) ຈ. ຕໍສຄ຺ຄຄມນຕ຺ຖາຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຄ຺ຄສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຄມນຕ຺ຖາຍ. ສີລພ຺ພຕນ຺ຕິ ສີລສງ຺ຂາຕໍ ວຕໍ. ອຖ ວາ ສີລພ຺ພຕນ຺ຕິ ອຸໂປສຖສີລຎ຺ເຈວ ‘‘ມມ ຈມ຺ມໍ ຈມ຺ມຕ຺ຖິກາ ຫຣນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣາວຍວປຣິຈ຺ຈາຄສມາທິຍນສງ຺ຂາຕໍ ວຕຎ຺ຈ.

໑໓. ສຣີຣກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຸຂໂຘວນາທິສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ. ຠຸຕ຺ວາ ຍາປນມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິພ຺ພິເສວນານິ ກາຕຸໍ ສຣີຣຏ຺ຐິຕິມຕ຺ຕກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ. ຈຕຸໂຣ ອງ຺ເຄຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ. ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ເສມີຕິ ສຍາມິ.

໑໔. ຉວິຍາຕິອາທິ ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຉວິຈມ຺ມານໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ, ເສສານິ ເອເກກເມວ, ມໍສຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ຣຸຘິຣມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເຕນາຕິ ເອເຕຫິ. ຫຣາຕຸ ໂສຕິ ຍສ຺ສ ເອເຕຫິ ຉວິອາທີຫິ ກຣຓີຍໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ມຍາ ທິນ຺ນເມເວຕໍ. ສພ຺ພໍ ໂສ ຫຣຕູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາເວ ອນເປກ຺ຂປວາຣຓໍ ປວາເຣຕິ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອິມິນາ ນິຍາເມເນວ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທີໂຆ ອທ຺ຘາ ວີຕິວຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ເອກທິວສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ເນສາທພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສມທຕ຺ເຕນ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ເຕນ ສຫ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສມເຍ ນາຄກຎ຺ຎາຫິ ປຣິວາຣິຍມານໍ ມຫາສຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ຕາວເທວ ນາຄກຎ຺ຎາໂຍ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນາຄຠວນເມວ ຄຕາ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຫາສຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມາຣິສ, ເທໂວ ວາ ຍກ຺ໂຂ ວາ ນາໂຄ ວາ’’ຕິ? ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ອາວິ ກຕ຺ວາ ສຈາຍໍ ອິໂຕ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອິຘ ເມ ວາສໍ ມຫາຊນສ຺ສ ປາກຏໍ ກເຣຍ຺ຍ, ເຕນ ເມ ອຸໂປສຖວາສສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍປິ ສິຍາ. ຍໍນູນາຫໍ ອິໂຕ ອິມໍ ນາຄຠວນໍ ເນຕ຺ວາ ມຫຕິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຍເຊຍ຺ຍໍ. ເອວາຍໍ ຕຕ຺ເຖວ ອຠິຣມິສ຺ສຕິ, ເຕນ ເມ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ອທ຺ຘນິຍໍ ສິຍາຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ – ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ມຫນ຺ຕໍ ເຕ ຍສໍ ທສ຺ສາມິ, ຣມຓີຍໍ ນາຄຠວນໍ, ເອຫິ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ສາມິ, ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອາຄມິສ຺ສາມີຕິ. ຄຈ຺ຉ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸຕ຺ຕໍ ອາເນຫີຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕໍ ອາເນສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ເຕ ອຸໂຠປິ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ນາຄຠວນໍ ອາເນສິ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ໂພ ອຕ຺ຕຠາໂວ ປາຕຸຠວິ. ອຖ ເຕສໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາຄກຎ຺ຎາສຕານິ ອທາສິ. ເຕ ມຫຕິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິໍສຸ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເຍນ ເຕ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ວເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອນຸກ຺ກຓ຺ຐມາໂນ ອຠິຣມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂສມທຕ຺ເຕນປິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ຕຕ຺ຖ ວສິຕ຺ວາ ມນ຺ທປຸຎ຺ຎຕາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຉມານມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ທີຍມານໍ ພຫຸໍ ຘນໍ ສພ຺ພກາມທທໍ ມຓິຣຕນມ຺ປິ ອລກ຺ຂິກຕາຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ນາຄມາຓວເກ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຕໍ ສປຸຕ຺ຕກໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ປາເປສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ທິພ຺ພາຠຣຓານິ ທິພ຺ພວຕ຺ຖານິ ຈ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ເອກໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ໂອຕຣິໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕານິ ອນ຺ຕຣຘາຍິຕ຺ວາ ນາຄຠວນເມວ ອຄມໍສຸ. ອຖ ປຐມນິວຕ຺ຖກາສາວປິໂລຕິກາວ ສຣີເຣ ປຏິມຸຎ຺ຈິ, ຘນຸສຣສຕ຺ຕິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມິເຄ ວຘິຕ຺ວາ ປຸຣິມນິຍາເມເນວ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສຸໍ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຕາປໂສ ສຸປຓ຺ຓຣາຊໂຕ ລທ຺ຘໍ ອລມ຺ປາຍນມນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິການິ ໂອສຘານິ ມນ຺ຕູປຈາຣຎ຺ຈ ອຕ຺ຕານໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ‘‘ລທ຺ໂຘ ເມ ຊີວິກູປາໂຍ’’ຕິ ກຕິປາຫໍ ວສິຕ຺ວາ ຕາປສໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຍມຸນາຕີຣໍ ປຕ຺ວາ ຕໍ ມນ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ມຫາມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຠວນໂຕ ຕສ຺ສ ປຣິຈາຣິກາ ນາຄມາຓວິກາ ຕໍ ສພ຺ພກາມທທໍ ມຓິຣຕນໍ ອາທາຍ ຍມຸນາຕີເຣ ວາລຸກາຣາສິມຕ຺ຖເກ ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ໂສຠາເສນ ຣຕ຺ຕິຍໍ ກີຬິຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ມນ຺ຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສຸປຓ຺ໂຓ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ມຓິຣຕນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນາຄຠວນໍ ອຄມໍສຸ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ມຓິຣຕນໍ ອາທາຍ ປາຍາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂສ ເນສາທພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມິຄວຘາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຕໍ ມຓິຣຕນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຠູຣິທຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພກາມທທໍ ມຓິຣຕນ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອລ຺ລາປສລ຺ລາປໍ ກຕ຺ວາ ມນ຺ຕວາທິຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ສເຈ ເມ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ມຓິຣຕນໍ ທສ຺ສສິ, ເອວາຫໍ ເຕ ມຫານຸຠາວໍ ນາຄໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມິ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄາມນິຄມຣາຊຘານິໂຍ ຈຣນ຺ໂຕ ພຫຸຘນໍ ລຈ຺ຉສີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ອາທາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖກຣຓຏ຺ຐາເນ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ໂຠເຄ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນໍ ອວິທູເຣ ຐິໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕໍ ເນສາທໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸໂປສຖສ຺ສ ເມ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ນາຄຠວນໍ ເນຕ຺ວາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕປິ ນ ອິຈ຺ຉິ. ຕໂຕ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຍໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ມຍາ ທີຍມານມ຺ປິ ມຓິຣຕນໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອິທານິ ປນ ອຫິຄຸຓ຺ຑິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ສຈາຫໍ ອິມສ຺ສ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິໂນ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍໍ, ສີລໍ ເມ ຂຓ຺ຑໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ມຍາ ໂຂ ປນ ປຐມໍເຍວ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ອຸໂປສໂຖ ອຘິຏ຺ຐິໂຕ, ໂສ ຍຖາຘິຏ຺ຐິໂຕວ ໂຫຕຸ. ອລມ຺ປາຍໂນ ມໍ ຉິນ຺ທຕຸ ວາ ມາ ວາ, ເນວສ຺ສ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ນິມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ໂຠຄນ຺ຕເຣ ສີສໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈໂລວ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ເນສາທພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ‘‘ໂຠ ອລມ຺ປາຍນ, ອິມໍ ນາຄໍ ຄຓ຺ຫ, ມຓິໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ອລມ຺ປາຍໂນ ນາຄໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ໂຐ ມຓິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ອຄເຓຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖ ຂິປິ. ໂສ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຕມຕ຺ໂຕວ ປຖວິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນາຄຠວນເມວ ຄໂຕ. ເນສາທພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຓິຣຕນໂຕ ຠູຣິທຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມິຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາ ນິປ຺ປຈ຺ຈໂຍວ ປກ຺ກນ຺ໂຕ.

໑໕. ອລມ຺ປາຍໂນປິ ມຫານຸຠາເວຫິ ໂອສເຘຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຂາທິຕ຺ວາ ເຂຬໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍສ຺ມິໍ ປຣິຠາເວຕ຺ວາ ທິພ຺ພມນ຺ຕໍ ຊປ຺ປນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສີເສ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ມຸຂມສ຺ສ ວິວຣິຕ຺ວາ ໂອສຘໍ ຂາທິຕ຺ວາ ມຸເຂ ສຫເຂຬໍ ໂອສິຎ຺ຈິ. ສຸຈິຊາຕິໂກ ມຫາສຕ຺ໂຕ ສີລເຠທຠເຍນ ອກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ນ ອຸມ຺ມີເລສິ. ອຖ ນໍ ໂອສຘມນ຺ຕພເລນ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ຄເຫຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ສຎ຺ຈາເລຕ຺ວາ ຄຫິຕໂຄຈຣໍ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ທີຆໂສ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ມສູຣກໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຕ຺ເຖຫິ ປຣິມທ຺ທິ. ອຏ຺ຐີນິ ຈຸຓ຺ຓິຍມານານິ ວິຍ ອເຫສຸໍ.

ປຸນ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸສ຺ສໍ ໂປເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ໂປເຖສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠນ຺ໂຕປິ ເນວ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ຖ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອຕ຺ຕໂນ ສີລເມວ ອາວຊ຺ເຊສິ. ອິຕິ ໂສ ມຫາສຕ຺ຕໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ວລ຺ລີຫິ ເປຬໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິ. ສຣີຣໍ ປນສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ນ ປວິສຕິ. ອຖ ນໍ ປຓ຺ຫິຍາ ໂກຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ປເວເສຕ຺ວາ ເປຬໍ ອາທາຍ ເອກໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄາມມຊ຺ເຌ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ‘‘ນາຄສ຺ສ ນຈ຺ຈໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ສທ຺ທມກາສິ. ສກລຄາມວາສິໂນ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອລມ຺ປາຍໂນ ‘‘ນິກ຺ຂມ ມຫານາຄາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ປຣິສໍ ໂຕເສນ຺ເຕນ ກີຬິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ອລມ຺ປາຍໂນ ພຫຸຘນໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ໂຐ ມໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສຕິ, ຍໍ ຍໍ ເອສ ມໍ ກາເຣຕິ, ຕໍ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ໂສ ເປຬໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ‘‘ມຫາ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫ, ໂສ ມຫາ ອໂຫສິ. ‘‘ຂຸທ຺ທໂກ ວຏ຺ໂຏ ວິຜໂຓ ເອກຜໂຓ ທ຺ວິຜໂຓ ຍາວ ສຫສ຺ສຜໂຓ ອຸຈ຺ໂຈ ນີໂຈ ທິສ຺ສມານກາໂຍ ອທິສ຺ສມານກາໂຍ ທິສ຺ສມານອຸປຑ຺ຒກາໂຍ ນີໂລ ປີໂຕ ໂລຫິໂຕ ໂອທາໂຕ ມຎ຺ຊິຏ຺ໂຐ ໂຫຫິ, ຘູມໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ, ຊາລສິຂໍ ອຸທກຎ຺ຈ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ຕໍ ອາກາຣໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ນຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາຕາ ພຫຸໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣາທິໍ ອທໍສຸ. ອິຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕໍ ລຠິ. ໂສ ກິຎ຺ຈາປິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ສຫສ຺ສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ປນ ຘນໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ຄາມເກປິ ຕາວ ມຍາ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ລທ຺ຘໍ, ນຄເຣ ກິຣ ພຫຸຘນໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘນໂລເຠນ ນ ມຸຎ຺ຈິ.

ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ຣຕນມຍໍ ເປຬໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຫາສຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຸຂຍານກໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ຕໍ ກີຬາເປຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ປາປຸຓິ, ນາຄຣາຊສ຺ສ ມຘຸລາຊໍ ເທຕິ, ອພທ຺ຘສຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ເທຕິ. ໂສ ໂຄຈຣໍ ນ ຄຓ຺ຫິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນຠເຍນ. ໂຄຈຣໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕມ຺ປິ ຈ ນໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນຄຣທ຺ວາເຣ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມາສມຕ຺ຕໍ ກີຬາເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍສິໂຕ ອກຕຎ຺ຎຸນາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ສໍສິໂຕຕິ ເອໂສ ນາໂຄ ອມຸກສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສມີເປ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ສຍິໂຕຕິ ເອວໍ ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຖິໂຕ. ອກຕຎ຺ຎຸນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ອຊານນ຺ເຕນ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິນາ ເນສາທພ຺ຣາຫ຺ມເຓນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອລມ຺ປາຍໂນຕິ ອລມ຺ປາຍນວິຊ຺ຊາປຣິຊປ຺ປເນນ ‘‘ອລມ຺ປາຍໂນ’’ຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາໂມ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ມມຄ຺ຄຫີຕິ ມໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ກີເຬຕິ ມໍ ຕຫິໍ ຕຫິນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິກຕ຺ຖໍ ມໍ ກີຬາເປຕິ.

໑໗. ຕິຓໂຕປິ ລຫຸໂກ ມມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ ຕິຓສລາກປຣິຈ຺ຈາຄໂຕປິ ລຫຸໂກ ຫຸຕ຺ວາ ມມ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຖວີອຸປ຺ປຕນໍ ວິຍາຕິ ສີລວີຕິກ຺ກໂມ ປນ ຈຕຸນຫຸຕາຘິກທ຺ວິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສພຫລາຍ ມຫາປຖວິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວິຍ ຕໂຕປິ ຕໍ ຠາຣິຍຕຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໘. ນິຣນ຺ຕຣໍ ຊາຕິສຕນ຺ຕິ ມມ ຊາຕີນໍ ອເນກສຕມ຺ປິ ອເນກສຕາສຸປິ ຊາຕີສຸ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ສີລສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກມນເຫຕຸ. ມມ ຊີວິຕໍ ຈເຊຍ຺ຍໍ ຈຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ. ເນວ ສີລໍ ປຠິນ຺ເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ສີລໍ ປນ ສມາທິນ຺ນໍ ເອກມ຺ປິ ເນວ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍໍ ນ ວິນາເສຍ຺ຍໍ. ຈຕຸທ຺ທີປານ ເຫຕູຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊສິຣິຍາປິ ກາຣຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໙. ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຕທາ ສີລເມວ ຣກ຺ຂິຕໍ, ຕາຍ ຈ ສີລຣກ຺ຂາຍ ຕຖາ ອນຕ຺ຖກາຣເກສຸ ເນສາທອລມ຺ປາຍນພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນ ກຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິ ຈາ’’ຕິ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ເອວໍ ປນ ມຫາສຕ຺ເຕ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກຫຕ຺ຖຄເຕ ຕສ຺ສ ມາຕາ ທຸສ຺ສຸປິນໍ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ອປສ຺ສນ຺ຕີ ໂສກາຠິຠູຕາ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ ສຸທສ຺ສໂນ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ສຸໂຠຄໍ ‘‘ຫິມວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ມຫານທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ມຫາສເຣສຸ ຠູຣິທຕ຺ຕໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ປຫິຓິ. ກາຓາຣິຏ຺ຐໍ ‘‘ເທວໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ເທວຕາຫິ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມາຫິ ຠູຣິທຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ນີໂຕ, ຕໂຕ ນໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ປຫິຓິ. ສຍໍ ປນ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລເກ ຄເວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕາປສເວເສນ ນາຄຠວນໂຕ ນິກ຺ຂມິ. ອຈ຺ຈິມຸຂີ ນາມສ຺ສ ເວມາຕິກາ ຠຄິນີ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອຘິມຕ຺ຕສິເນຫາ ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ຕໍ ມຓ຺ຑູກຈ຺ຉາປິໍ ກຕ຺ວາ ຊຏນ຺ຕເຣ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸໂປສຖກຣຓຏ຺ຐານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຄເວສນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ພາຣາຓສິໍ ປຕ຺ວາ ຣາຊທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ຕທາ ອລມ຺ປາຍໂນ ຣາຊງ຺ຄເຓ ມຫາຊນສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ຣຎ຺ໂຎ ຠູຣິທຕ຺ຕສ຺ສ ກີຬໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ເປຬໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ມຫານາຄາ’’ຕິ ສຎ຺ຎມທາສິ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ສີສໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກໍ ທິສ຺ວາ ເປຬໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຕທຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ມຫາຊໂນ ຠີໂຕ ປຏິກ຺ກມິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເປຬເມວ ປາວິສິ. ອລມ຺ປາຍໂນ ‘‘ອິມິນາ ອຍໍ ຕາປໂສ ທຏ຺ໂຐ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ມາ ຠາຍິ, ມາ ຠາຍີ’’ຕິ ອາຫ. ສຸທສ຺ສໂນ ‘‘ອຍໍ ນາໂຄ ມຍ຺ຫໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ມຍາ ສທິໂສ ອຫິຕຸຓ຺ຑິໂກ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເຕນ ວາທປ຺ປຏິວາທໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິມໍ ນາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຊ຺ຊສິ, ອຫໍ ຕໍ ອິມາຍ ມຓ຺ຑູກຈ຺ຉາປິຍາ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຄິນິໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ສາ ຕສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຊຏນ຺ຕເຣ ນິປນ຺ນາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມຓ຺ຑູກວສ຺ສິຕໍ ວສ຺ສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອໍສກູເຏ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖຕເລ ຕີຓິ ວິສພິນ຺ທູນິ ປາເຕຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ສ ຊຏນ຺ຕຣເມວ ປາວິສິ.

ສຸທສ຺ສໂນ ວິສພິນ຺ທຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ພິນ຺ທຸໍ ສເຈ ປຖວິຍໍ ປາເຕສ຺ສຕິ, ໂອສຘິຕິຓວນປ຺ປຕໂຍ ສພ຺ເພ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ. ສເຈ ອາກາເສ ຂິປິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຕວສ຺ສານິ ເທໂວ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ. ສເຈ ອຸທເກ ປາເຕສ຺ສຕິ, ຍາວຕາ ຕຕ຺ຖ ອຸທກຊາຕາ ປາຓາ ສພ຺ເພ ມເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ສທ຺ທຫາເປຕຸໍ ຕໂຍ ອາວາເຏ ຂຓາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ນານາເຠສຊ຺ຊານໍ ປູເຣສິ, ທຸຕິຍໍ ໂຄມຍສ຺ສ, ຕຕິຍໍ ທິພ຺ໂພສຘານຎ຺ເຈວ ປູເຣຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ອາວາເຏ ວິສພິນ຺ທຸໍ ປກ຺ຂິປິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຘູມາຍິຕ຺ວາ ຊາລາ ອຸຏ຺ຐຫິ. ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄມຍາວາຏໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕໂຕປິ ຊາລາ ອຸຏ຺ຐາຍ ທິພ຺ໂພສຘປຸຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທິພ຺ໂພສຘານິ ຌາເປຕ຺ວາ ນິພ຺ພາຍິ. ອລມ຺ປາຍນໍ ຕຕ຺ຖ ອາວາຏສ຺ສ ອວິທູເຣ ຐິຕໍ ອຸສຸມາ ຜຣິຕ຺ວາ ສຣີຣຈ຺ຉວິໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຄຕາ. ເສຕກຸຏ຺ຐີ ອໂຫສິ. ໂສ ຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ‘‘ນາຄຣາຊານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣຕນເປຬາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ມາເປຕ຺ວາ ເທວລີຬາຍ ຐິໂຕ. ສຸທສ຺ສໂນ ຈ ອຈ຺ຈິມຸຂີ ຈ ຕເຖວ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ຕໂຕ ສຸທສ຺ສໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍຠາວໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ເຕ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ສີເສ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ເນຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກຕ຺ວາ ຠູຣິທຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕາຕ, ເອວໍ ມຫານຸຠາວໍ ຕໍ ອລມ຺ປາຍໂນ ກຖໍ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ຣຎ຺ຎາ ນາມ ອິມິນາ ນິຍາເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມາຕຸລສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ອຖ ສຸທສ຺ສໂນ ‘‘ມາຕຸລ, ມມ ມາຕາ ຠູຣິທຕ຺ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ຕີ ກິລມຕິ, ນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ອິຘ ປປຎ຺ຈໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ມາຕຸລໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠູຣິທຕ຺ຕອຈ຺ຈິມຸຂີຫິ ສທ຺ຘິໍ ນາຄຠວນເມວ ຄໂຕ.

ອຖ ຕຕ຺ຖ ມຫາປຸຣິໂສ ຄິລານເສຍ຺ຍາຍ ນິປນ຺ໂນ ຄິລານປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ອາຄຕາຍ ມຫຕິຍາ ນາຄປຣິສາຍ ເວເທ ຈ ຍຎ຺ເຎ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ຈ ສມ຺ຠາເວຕ຺ວາ ກາຓາຣິຏ຺ເຐ ກເຖນ຺ເຕ ຕໍ ວາທໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ນານານເຍຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ສີລສມ຺ປທາຍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປທາຍ ຈ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ສີລານິ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ສຄ຺ຄປຸຣໍ ປູເຣສິ.

ຕທາ ມາຕາປິຕໂຣ ມຫາຣາຊກຸລານິ ອເຫສຸໍ. ເນສາທພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເທວທຕ຺ໂຕ, ໂສມທຕ຺ໂຕ ອານນ຺ໂທ, ອຈ຺ຈິມຸຂີ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ, ສຸທສ຺ສໂນ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ສຸໂຠໂຄ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ, ກາຓາຣິຏ຺ໂຐ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ, ຠູຣິທຕ຺ໂຕ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ອິຘາປິ ເສສປາຣມິໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ອິຘາປິ ໂຍຊນສຕິເກ ອຕ຺ຕໂນ ນາຄຠວນຏ຺ຐາເນ ໂສຬສຫິ ນາຄກຎ຺ຎາສຫສ຺ເສຫິ ຈິຕ຺ຕຣູປໍ ວິຍ ປຣິຈາຣິຍມາໂນ ເທວໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິສທິເສ ນາຄໂລກິສ຺ສຣິເຍ ຐິໂຕປິ ອິສ຺ສຣິຍມທໍ ອກຕ຺ວາ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐານໍ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍນໍ, ສກລາຍ ນາຄປຣິສາຍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກປຣິສາຍ ຕາວຕິໍສປຣິສາຍ ຈ ສມຸຏ຺ຐິຕປຎ຺ຫານໍ ຕໍຕໍປຣິສມຊ຺ເຌ ກຸມຸທນາລກລາປໍ ວິຍ ສຸນິສິຕສຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາສຕ຺ເຖນ ຕາວເທວ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕານຸກູລຘມ຺ມເທສນາ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຫາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣຊີວິຕນິຣເປກ຺ຂໍ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອຸໂປສຖາຘິຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ປຏິຎ຺ຎາຍ ວິສໍວາທນຠເຍນ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກຫຕ຺ຖຄມນໍ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ມຸເຂ ວິສມິສ຺ສເຂຬປາຕນໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ຄເຫຕ຺ວາ ອາວິຎ຺ຉນໍ ກຑ຺ຒນໍ ຠູມິຍໍ ຆໍສນໍ ມທ຺ທນໍ ໂປຖນນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ນານປ຺ປກາຣວິປ຺ປກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕປິ ເອວຣູປໍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວໂຕປິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂອໂລກນມຕ຺ເຕນ ຕໍ ຉາຣິກໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສາປິ ສີລປາຣມິໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສີລຂຓ຺ຑນຠເຍນ ອີສກມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິກາຣາຠາໂວ, ຘນໍ ລຠາເປມີຕິ ວາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕນໍ, ສຸໂຠເຄນ ປຸນານີຕສ຺ສ ອກຕຎ຺ຎຸໂນ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິສ຺ສ ເນສາທພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສີລໍ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ອກຸຊ຺ຌນໍ, ກາຓາຣິຏ຺ເຐນ ກຖິຕໍ ມິຈ຺ຉາວາທໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມໍ ຠາສິຕ຺ວາ ນາຄປຣິສາຍ ສີເລສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍຎ຺ຈ ປຕິຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍາ ເຫເຕ…ເປ… ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມໂຕ’’ຕິ.

ຠູຣິທຕ຺ຕຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຈມ຺ເປຍ຺ຍນາຄຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໒໐. ຕຕິເຍ ຈມ຺ເປຍ຺ຍໂກຕິ ອງ຺ຄມຄຘຣຏ຺ຐານໍ ອນ຺ຕເຣ ຈມ຺ປາ ນາມ ນທີ, ຕສ຺ສາ ເຫຏ຺ຐາ ນາຄຠວນມ຺ປິ ອວິທູຣຠວຕ຺ຕາ ຈມ຺ປາ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ຊາໂຕ ນາຄຣາຊາ ຈມ຺ເປຍ຺ຍໂກ. ຕທາປິ ຘມ຺ມິໂກ ອາສິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈມ຺ເປຍ຺ຍນາຄຣາຊກາເລປິ ອຫໍ ຘມ຺ມຈາຣີ ອໂຫສິໍ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫິ ຕທາ ຈມ຺ປານາຄຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຈມ຺ເປຍ຺ໂຍ ນາມ ນາຄຣາຊາ ອໂຫສິ, ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ນາຄຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ເທວຣາຊໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ປາຣມິປູຣຓສ຺ສ ອໂນກາສຠາວໂຕ ‘‘ກິໍ ເມ ອິມາຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍາ, ອຸໂປສຖວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ອິໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ປາຣມິໂຍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປາສາເທເຍວ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ອລງ຺ກຕນາຄມາຓວິກາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອິຘ ເມ ສີລສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປາສາທໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ນິສີທຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຕາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິຘ ເມ ສີລສ຺ສ ສໍກິເລໂສ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິໂຕ ນາຄຠວນໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸໂປສຖວາສໍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ນາຄຠວນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມສ຺ສ ອວິທູເຣ ມຄ຺ຄສມີເປ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ‘‘ມມ ຈມ຺ມາທີຫິ ອຕ຺ຖິກາ ຈມ຺ມາທີນິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ, ກີຬາສປ຺ປໍ ວາ ກາຕຸກາມາ ກີຬາສປ຺ປໍ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ສຣີຣໍ ທານມຸເຂ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂຠເຄ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ອຸໂປສຖວາສໍ ວສຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ປຎ຺ຈທສິຍຎ຺ຈ, ປາຏິປເທ ນາຄຠວນໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທີໂຆ ອທ຺ຘາ ວີຕິວຕ຺ໂຕ.

ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຸມນາຍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ‘‘ເທວ, ຕ຺ວໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ອຸປວສສິ, ໂສ ຈ ສາສງ຺ໂກ ສປ຺ປຏິຠໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ມງ຺ຄລໂປກ຺ຂຣຓິຕີເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ມໍ, ຠທ຺ເທ, ໂກຈິ ປຫຣິຕ຺ວາ ກິລເມສ຺ສຕິ, ອິມິສ຺ສາ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ອຸທກໍ ອາວິລໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ສເຈ ສຸປຓ຺ໂຓ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ອຸທກໍ ປກ຺ກຸຖິສ຺ສຕິ. ສເຈ ອຫິຕຸຓ຺ຑິໂກ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ອຸທກໍ ໂລຫິຕວຓ຺ຓໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕີຓິ ນິມິຕ຺ຕານິ ຕສ຺ສາ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຈາຕຸທ຺ທສີອຸໂປສຖໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນາຄຠວນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ນິປຊ຺ຊິ ສຣີຣໂສຠາຍ ວມ຺ມິກໍ ໂສຠຍມາໂນ. ສຣີຣຎ຺ຫິສ຺ສ ຣຊຕທາມໍ ວິຍ ເສຕໍ ອໂຫສິ, ມຕ຺ຖໂກ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລເຄຓ຺ຑຸໂກ ວິຍ, ສຣີຣໍ ນງ຺ຄລສີສປ຺ປມາຓໍ ຠູຣິທຕ຺ຕກາເລ (ຊາ. ໒.໒໒.໗໘໔ ອາທໂຍ) ປນ ອູຣຸປ຺ປມາຓໍ, ສງ຺ຂປາລກາເລ (ຊາ. ໒.໑໗.໑໔໓ ອາທໂຍ) ເອກໂທຓິກນາວປ຺ປມາຓໍ.

ຕທາ ເອໂກ ພາຣາຓສິມາຓໂວ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລມ຺ປາຍນມນ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ຄາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຫາສຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເມ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ເຖນ ຄາມໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ອິມໍ ນາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ກີຬາເປນ຺ໂຕ ຘນໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທິພ຺ໂພສຘານິ ຄເຫຕ຺ວາ ທິພ຺ພມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ທິພ຺ພມນ຺ຕໍ ສຸຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ກຓ຺ເຓສຸ ຕຕ຺ຕສລາກາປເວສນກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ, ມຕ຺ຖເກ ສິຂເຣນ ອຠິມນ຺ຖິຍມາໂນ ວິຍ. ໂສ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເອໂສ’’ຕິ ໂຠຄນ຺ຕຣໂຕ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມມ ວິສໍ ອຸຄ຺ຄເຕຊໍ, ສຈາຫໍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ນາສາວາຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມິ, ເອຕສ຺ສ ສຣີຣໍ ຠຸສມຸຏ຺ຐິ ວິຍ ວິປ຺ປກິຣິສ຺ສຕິ, ອຖ ເມ ສີລໍ ຂຓ຺ຑໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ນໍ ໂອໂລເກສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ອກ຺ຂີນິ ນິມ຺ມີເລຕ຺ວາ ສີສໍ ໂຠຄນ຺ຕເຣ ຐເປສິ. ອຫິຕຸຓ຺ຑິກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂອສຘໍ ຂາທິຕ຺ວາ ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຂຬໍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ໂອສິຎ຺ຈິ. ໂອສຘານຎ຺ຈ ມນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອານຸຠາເວນ ເຂເຬນ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ໂຜຏານໍ ອຸຏ຺ຐານກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ.

ອຖ ໂສ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ທີຆໂສ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອຊປເທນ ທຓ຺ເຑນ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ສີສໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິປ຺ປີເຬສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ມຸຂໍ ວິວຣິ. ອຖສ຺ສ ມຸເຂ ເຂຬໍ ໂອສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂອສຘມນ຺ຕພເລນ ທນ຺ເຕ ຠິນ຺ທິ. ມຸຂໍ ໂລຫິຕສ຺ສ ປູຣິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສີລເຠທຠເຍນ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຘິວາເສນ຺ໂຕ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ໂອໂລກນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາກາສິ. ໂສປິ ‘‘ນາຄຣາຊານໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐີນິ ສໍຈຸຓ຺ຓຍມາໂນ ວິຍ ສກລສຣີຣໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຏ຺ຏກເວຐນໍ ນາມ ເວເຐສິ, ຕນ຺ຕມຊ຺ຊິຕໍ ນາມ ມຊ຺ຊິ, ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸສ຺ສໂປຖນໍ ນາມ ໂປເຖສິ. ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ໂລຫິຕມກ຺ຂິຕໍ ອໂຫສິ, ໂສ ມຫາເວທນໍ ອຘິວາເສສິ.

ອຖສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວລ຺ລີຫິ ເປຬໍ ກຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ເນຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ກີຬາເປສິ. ນີລາທີສຸ ວຓ຺ເຓສຸ ວຏ຺ຏຈຕຸຣສ຺ສາທີສຸ ສຓ຺ຐາເນສຸ ອຓຸໍຖູລາທີສຸ ປມາເຓສຸ ຍໍ ຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອິຈ຺ຉຕິ, ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕໍ ຕເທວ ກຕ຺ວາ ນຈ຺ຈຕິ, ຜຓສຕມ຺ປິ ຜຓສຫສ຺ສມ຺ປິ ກໂຣຕິເຍວ. ມຫາຊໂນ ປສີທິຕ຺ວາ ພຫຸຘນມທາສິ. ເອກທິວສເມວ ກຫາປຓສຫສ຺ສຎ຺ເຈວ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນິເກ ຈ ປຣິກ຺ຂາເຣ ລຠິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາທິໂຕວ ‘‘ສຫສ຺ສໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕໍ ປນ ຘນໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາເມເຍວ ຕາວ ເມ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ລທ຺ຘໍ, ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສິເຕ ກີວ ພຫຸໍ ຘນໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສກຏຎ຺ຈ ສຸຂຍານກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ສກເຏ ປຣິກ຺ຂາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ສຸຂຍານເກ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ມຫາສຕ຺ຕໍ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ກີຬາເປນ຺ໂຕ ພາຣາຓສິຍໍ ອຸຄ຺ຄເສນຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິເກ ກີຬາເປຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຄມາສິ. ໂສ ມຓ຺ຑູເກ ມາເຣຕ຺ວາ ນາຄຣຎ຺ໂຎ ເທຕິ. ນາຄຣາຊາ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ມາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ຂາທຕິ. ອຖສ຺ສ ມຘຸລາເຊ ອທາສິ. ເຕປິ ‘‘ສຈາຫໍ ໂຄຈຣໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ອນ຺ໂຕເປຬາຍເມວ ມຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ຂາທຕິ.

໒໑. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມາສມຕ຺ເຕນ ພາຣາຓສິໍ ປຕ຺ວາ ທ຺ວາຣຄາມເກ ຕໍ ກີຬາເປນ຺ໂຕ ພຫຸຘນໍ ລຠິ. ຣາຊາປິ ນໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ກີຬາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ສ຺ເວ ປນ຺ນຣເສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກີຬາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ສ຺ເວ ນາຄຣາຊາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ນຈ຺ຈິສ຺ສຕິ, ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ປສ຺ສຕູ’’ຕິ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ໂສ ຣຕນເປຬາຍ ມຫາສຕ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ວິຈິຕ຺ຕຕ຺ຖເຣ ເປຬໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຣາຊາປິ ປາສາທາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ມຫາຊນປຣິວຸໂຕ ຣາຊາສເນ ນິສີທິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຫາສຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ນຈ຺ຈາເປສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ເຕນ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ມຫາຊໂນ ສກຠາເວນ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຈລຸກ຺ເຂປສຫສ຺ສານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕທາປິ ມໍ ຘມ຺ມຈາຣິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຕທາປີຕິ ຍທາຫໍ ຈມ຺ເປຍ຺ຍໂກ ນາຄຣາຊາ ໂຫມິ, ຕທາປິ. ຘມ຺ມຈາຣິນ຺ຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມໍ ເອວ ຈຣຕິ, ນ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຘມ຺ມນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈາຣີ. ອຸປວຸຏ຺ຐອຸໂປສຖນ຺ຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ອຣິຍຸໂປສຖສີລສ຺ສ ຣກ຺ຂຓວເສນ ອຸປວສິຕອຸໂປສຖໍ. ຣາຊທ຺ວາຣມ຺ຫິ ກີຬຕີຕິ ພາຣາຓສິຍໍ ອຸຄ຺ຄເສນຣຎ຺ໂຎ ເຄຫທ຺ວາເຣ ກີຬາເປຕິ.

໒໒. ຍໍ ຍໍ ໂສ ວຓ຺ຓໍ ຈິນ຺ຕຍີຕິ ໂສ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຍໍ ຍໍ ນີລາທິວຓ຺ຓໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນີລໍ ວ ປີຕໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນີລໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ວາສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາວສິຏ຺ຐໍ ໂອທາຕາທິວຓ຺ຓວິເສສຎ຺ເຈວ ວຏ຺ຏາທິສຓ຺ຐານວິເສສຎ຺ຈ ອຓຸໍຖູລາທິປມາຓວິເສສຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕນ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ໂຕ. ຈິນ຺ຕິຕສນ຺ນິໂຠຕິ ເຕນ ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາກາເຣນ ເປກ຺ຂຊນສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐຫາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໓. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເຕນ ຈິນ຺ຕິຕາກາຣທສ຺ສນໍ ເອວ ມຍ຺ຫໍ ອານຸຠາໂວ. ອປິ ຈ ຖລໍ ກເຣຍ຺ຍມຸທກໍ, ອຸທກມ຺ປິ ຖລໍ ກເຣຕິ ຖລໍ ມຫາປຖວິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທກໍ, ອຸທກມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຖວິໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວ ຈ. ຍທິຫໍ ຕສ຺ສ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກສ຺ສ ອຫໍ ຍທິ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍໍ. ຂເຓນ ຉາຣິກໍ ກເຣຕິ ໂກຘຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເອວ ຠສ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍໍ.

໒໔. ເອວໍ ຠຄວາ ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການຕ຺ຖປຏິພາຫເນ ສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕໍ ປຏິພາຫນໍ ນ ກຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທິ ຈິຕ຺ຕວສີ ເຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ອຍໍ ອຫິຕຸຓ຺ຑິໂກ ມໍ ອຕິວິຍ ພາຘຕິ, ນ ເມ ອານຸຠາວໍ ຊານາຕິ, ຫນ຺ທສ຺ສ ເມ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂອໂລກນມຕ຺ເຕນາປິ ຍທິ ຈິຕ຺ຕວສີ ອຠວິສ຺ສໍ, ອຖ ໂສ ຠຸສມຸຏ຺ຐິ ວິຍ ວິປ຺ປກິຣິສ຺ສຕິ. ອຫໍ ຍຖາສມາທິນ຺ນໂຕ ປຣິຫາຍິສ຺ສາມິ ສີລໂຕ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ສີເລນ ປຣິຫີນສ຺ສ ຂຓ຺ຑິຕສີລສ຺ສ ຍ຺ວາຍໍ ມຍາ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ປາທມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠິປຕ຺ຖິໂຕ, ອຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘຠາໂວ ໂສ ນ ສິຊ຺ຌຕິ.

໒໕. ກາມໍ ຠິຊ຺ຊຕຸຍໍ ກາໂຍຕິ ອຍໍ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈໂຍ ອນິຈ຺ຈຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນເຠທນວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ໂມ ກາໂຍ ກິຎ຺ຈາປິ ຠິຊ຺ຊຕຸ ວິນສ຺ສຕຸ, ອິເຘວ ອິມສ຺ມິໍ ເອວ ຐາເນ ມຫາວາເຕ ຂິຕ຺ຕຠຸສມຸຏ຺ຐິ ວິຍ ວິປ຺ປກິຣີຍຕຸ, ເນວ ສີລໍ ປຠິນ຺ເທຍ຺ຍໍ, ວິກິຣນ຺ເຕ ຠຸສໍ ວິຍາຕິ ສີລໍ ປນ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ເຫຕຸຠູຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ກເຬວເຣ ຠຸສມຸຏ຺ຐິ ວິຍ ວິປ຺ປກິຣນ຺ເຕປິ ເນວ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍໍ, ກາຍຊີວິເຕສຸ ນິຣເປກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ສີລປາຣມິໍເຍວ ປູເຣມີຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ຕາທິສໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທາ ອຘິວາເສສິນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຖ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກຫຕ຺ຖຄຕສ຺ສ ມາໂສ ປຣິປູຣິ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ນິຣາຫາໂຣວ ອໂຫສິ. ສຸມນາ ‘‘ອຕິຈິຣາຍຕິ ເມ ສາມິໂກ, ໂກ ນຸ ໂຂ ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ໂລຫິຕວຓ຺ຓໍ ອຸທກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫິຕຸຓ຺ຑິເກນ ຄຫິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ນາຄຠວນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວມ຺ມິກສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ກິລມິຕຏ຺ຐານຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊທ຺ວາເຣ ອາກາເສ ໂຣທມານາ ອຏ຺ຐາສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ນຈ຺ຈນ຺ໂຕວ ອາກາສໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ລຊ຺ຊິໂຕ ເປຬໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ.

ຣາຊາ ຕສ຺ສ ເປຬໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ອາກາເສ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກາ ນຸ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ນາຄກຎ຺ຎາຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນິສ຺ສໍສຍໍ ໂຂ ນາຄຣາຊາ ອິມໍ ທິສ຺ວາ ລຊ຺ຊິໂຕ ເປຬໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ອຍຎ຺ຈ ຍຖາທສ຺ສິໂຕ ອິທ຺ຘານຸຠາໂວ ນາຄຣາຊສ຺ເສວ, ນ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກສ຺ສາ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ມຫານຸຠາໂວ ອຍໍ ນາຄຣາຊາ, ກຖໍ ນາມ ອິມສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ຄໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ມຈາຣີ ສີລວາ ນາຄຣາຊາ, ຈາຕຸທ຺ທສີປນ຺ນຣສີສຸ ອຸໂປສຖໍ ອຸປວສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ ທານມຸເຂ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ມຫາມຄ຺ຄສມີເປ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖາຍເມເຕນ ຄຫິໂຕ, ອິມສ຺ສ ເທວຈ຺ຉຣາປຏິຠາຄາ ອເນກສຫສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ເທວໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສາ ນາຄຠວນສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຍໍ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ ສກລປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ເກວລໍ ‘ສີລໍ ເມ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’ຕິ ເອວຣູປໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ອນຸໂຠຕີ’’ຕິ ຈ ສຸຕ຺ວາ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕາວເທວ ຕສ຺ສ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ພຫຸໍ ຘນໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຍສໍ ອິສ຺ສຣິຍຎ຺ຈ ທຕ຺ວາ – ‘‘ຫນ຺ທ, ໂຠ, ອິມໍ ນາຄຣາຊານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ນາຄວຓ຺ຓໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕ຺ວາ ມາຓວກວຓ຺ເຓນ ເທວກຸມາໂຣ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ. ສຸມນາປິ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຏ຺ຐາສິ. ນາຄຣາຊາ ຣຎ຺ໂຎ ອຎ຺ຊລິໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ນິເວສນໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ຍາຈິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ຈມ຺ເປຍ຺ຍໂກ ນາໂຄ, ຣາຊານໍ ເອຕທພ຺ຣວິ;

‘ນໂມ ເຕ ກາສິຣາຊຕ຺ຖຸ, ນໂມ ເຕ ກາສິວຑ຺ຒນ;

ອຎ຺ຊລິໍ ເຕ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ, ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ ເມ ນິເວສນ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ຣາຊາ ຕສ຺ສ ນາຄຠວນຄມນໍ ອນຸຊານິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕໍ ສປຣິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນາຄຠວນໍ ເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ຕຕ຺ຖ ວສາເປຕ຺ວາ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ສພ຺ພາ ຣາຊປຣິສາ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິກໍ ຘນໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ຈ ອເນເກຫິ ສກຏສເຕຫິ ຘນໍ ເປເສສິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ຣຎ຺ຎາ ນາມ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຘມ຺ມິກາ ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໍວິທຫິຕພ຺ພາ’’ຕິ ທສຫິ ຣາຊຘມ຺ມກຖາຫິ ໂອວທິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຣາຊາ ມຫນ຺ເຕນ ຍເສນ ນາຄຠວນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິເມວ ຄໂຕ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີປຕເລ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ຊາຕໍ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ສີລານິ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສປຣິໂສ ສຄ຺ຄປຸຣໍ ປູເຣສິ.

ຕທາ ອຫິຕຸຓ຺ຑິໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ສຸມນາ ຣາຫຸລມາຕາ, ອຸຄ຺ຄເສໂນ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ, ຈມ຺ເປຍ຺ຍໂກ ນາຄຣາຊາ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ອິຘາປິ ຍຖາຣຫໍ ເສສປາຣມິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ອິຘ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍານຸຠາວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວາຕິ.

ຈມ຺ເປຍ຺ຍນາຄຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈູຬໂພຘິຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໒໖. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຈູຬໂພຘີຕິ ມຫາໂພຘິປຣິພ຺ພາຊກຕ຺ຕຠາວໍ ອຸປາທາຍ ອິຘ ‘‘ຈູຬໂພຘີ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ອາໂຣປິຕາ, ນ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ເອວ ຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໐.໔໙ ອາທໂຍ) ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກາທິໂນ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຸສີລວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສີລວາ, ສມ຺ປນ຺ນສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວໍ ທິສ຺ວານ ຠຍໂຕຕິ ກາມາທິຠວໍ ຠາຍິຕພ຺ພຠາເວນ ປສ຺ສິຕ຺ວາ. ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນ ‘‘ທິສ຺ວານາ’’ຕິ ປທໍ ອາກຑ຺ຒີຍຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓໍ ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ອຕີເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນາຄເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິເມສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ສພ຺ພມ຺ປິ ກາມາທິເຠທໍ ຠວໍ ສໍສາຣຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫມານໍ ທິສ຺ວາ ນິພ຺ພານໍ ຕສ຺ສ ອຸປາຍຠູຕາ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕທຸປາຍຠູຕາ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາຕິ ອິທໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສວາທິສິທ຺ເຘນ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ທິສ຺ວາ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊູປຄມເນນ ອເນກາທີນວາກຸລາ ຄຫຏ຺ຐຠາວາ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄໂຕຕິ.

໒໗. ທຸຕິຍິກາຕິ ໂປຣາຓທຸຕິຍິກາ, ຄິຫິກາເລ ປຊາປຕິຠູຕາ. ກນກສນ຺ນິຠາຕິ ກຎ຺ຈນສນ຺ນິຠຕ຺ຕຈາ. ວຏ຺ເຏ ອນເປກ຺ຂາຕິ ສໍສາເຣ ນິຣາລຍາ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອຠິນິກ຺ຂມີຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມຕ຺ຖາຍ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມິ, ປພ຺ພຊີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘. ອາລຍນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ເອເຕນາຕິ ອາລໂຍ, ຕຓ຺ຫາ, ຕທຠາເວນ ນິຣາລຍາ. ຕໂຕ ເອວ ຎາຕີສຸ ຕຓ຺ຫາພນ຺ຘນສ຺ສ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຉິນ຺ນພນ຺ຘຸ. ເອວໍ ຄິຫິພນ຺ຘນາຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ເກສຎ຺ຈິ ຍໍ ໂຫຕິ ພນ຺ຘນໍ, ຕສ຺ສາປິ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນເປກ຺ຂາ ກຸເລ ຄເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸເລຕິ ອຸປຏ຺ຐາກກຸເລ. ຄເຓຕິ ຕາປສຄເຓ, ເສສາ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຸປາຄມຸນ຺ຕິ ອຸໂຠປິ ມຍໍ ອຸປາຄມິມ຺ຫາ.

໒໙. ຕຕ຺ຖາຕິ ພາຣາຓສິສາມນ຺ເຕ. ນິປກາຕິ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ. ນິຣາກຸເລຕິ ຊນສຎ຺ຈາຣຣຫິຕຕ຺ຕາ ຊເນຫິ ອນາກຸເລ, ອປ຺ປສທ຺ເທຕິ ມິຄປກ຺ຂີນໍ ອຸຏ຺ຐາປນໂຕ ເຕສໍ ວສ຺ສິຕສທ຺ເທນາປິ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປສທ຺ເທ. ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ວສາມຸໂຠຕິ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອຸຍ຺ຍາເນ ມຍໍ ອຸໂຠ ຊນາ ຕທາ ວສາມ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຕີເຕ ອິມສ຺ມິໍ ເອວ ຠທ຺ທກປ຺ເປ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ກາສິຄາເມ ເອກສ຺ສ ມຫາວິຠວສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓສມເຍ ‘‘ໂພຘິກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ປນສ຺ສ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພສິປ຺ປານິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຉມານກສ຺ເສວ ມາຕາປິຕໂຣ ສມຊາຕິກໍ ກຸລກຸມາຣິກໍ ອາເນສຸໍ. ສາປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຈຸຕາວ ອຸຕ຺ຕມຣູປຘຣາ ເທວຈ຺ຉຣາປຏິຠາຄາ. ເຕສໍ ອນິຈ຺ຉມານານໍ ເອວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາວາຫວິວາຫໍ ກຣິໍສຸ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປນ ເນສໍ ກິເລສມຸທາຈາໂຣ ນ ຠູຕປຸພ຺ໂພ, ສາຣາຄວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ໂອໂລກນມ຺ປິ ນາໂຫສິ, ກາ ປນ ກຖາ ອິຕຣສໍສຄ຺ເຄ. ເອວໍ ປຣິສຸທ຺ຘສີລາ ອເຫສຸໍ.

ອປຣຠາເຄ ມຫາສຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕູສຸ ກາລໍກເຕສຸ ເຕສໍ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ອສີຕິໂກຏິຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸເຂນ ຊີວາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຘເນນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ວຏ຺ຏຕິ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ຘເນນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຫມ຺ປິ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ສພ຺ພໍ ວິຠວໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍາຍ ຜລາຜເລຫິ ຍາເປນ຺ຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸເຂເນວ ທສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ວສິຕ຺ວາ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖາຍ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ພາຣາຓສິໍ ປຕ຺ວາ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ວສິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ວສາມຸໂຠ’’ຕິ.

໓໐. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍານກີຬໍ ຄໂຕ. ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ສມີປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣມປາສາທິກໍ ອຸຕ຺ຕມຣູປຘຣໍ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກິເລສວເສນ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ເຕ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ກິໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕນ ‘‘ນ ຈ ກິຎ຺ຈິ ໂຫຕິ, ເກວລໍ ເອກປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ອປິ ຈ ໂຂ ປນ ຄິຫິກາເລ ປາທປຣິຈາຣິກາ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ‘‘ອຍໍ ກິເຣຕສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ໂຫຕິ, ອປິ ຈ ໂຂ ປນສ຺ສ ຄິຫິກາເລ ປາທປຣິຈາຣິກາ ອໂຫສິ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ປເວເສຍ຺ຍໍ, ເຕເນວສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນ຺ຘພາໂລ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕໍ ນິວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຸຣິສໍ ອາຓາເປສິ ‘‘ອິມໍ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ຣາຊນິເວສນໍ ເນຫີ’’ຕິ.

ໂສ ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ‘‘ອຘມ຺ໂມ ໂລເກ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ປຣິເທວມານໍ ເອວ ຕໍ ອາທາຍ ປາຍາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ປຣິເທວນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ເອກວາຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຸນ ນ ໂອໂລເກສິ. ‘‘ສເຈ ປນາຫໍ ວາເຣສ຺ສາມິ, ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປໂທເສຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ສີລສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສີລປາຣມິໍເຍວ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຍ຺ຍານທສ຺ສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຣາຊາ ອທ຺ທສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຸຍ຺ເຫສາ ກາ ກສ຺ສ ຠຣິຍາຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ ຕວ ເອສາ ກາ, ກິໍ ຠຣິຍາ, ອຸທາຫຸ ຠຄິນີ ວາ ສມານາ ກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠຣິຍາ.

໓໑. ນ ມຍ຺ຫໍ ຠຣິຍາ ເອສາຕິ ກາມຎ຺ເຈສາ ມຍ຺ຫໍ ຄິຫິກາເລ ຠຣິຍາ ອໂຫສິ, ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ມຍ຺ຫໍ ຠຣິຍາ ເອສາ, ນາປິ ອຫໍ ເອຕິສ຺ສາ ສາມິໂກ, ເກວລໍ ປນ ສຫຘມ຺ມາ ເອກສາສນີ, ອຫມ຺ປິ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ອຍມ຺ປິ ປຣິພ຺ພາຊິກາຕິ ສມານຘມ຺ມາ ປຣິພ຺ພາຊກສາສເນນ ເອກສາສນີ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໒. ຕິສ຺ສາ ສາຣຕ຺ຕຄຘິໂຕຕິ ກາມຣາເຄນ ສາຣຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິພທ຺ໂຘ. ຄາຫາເປຕ຺ວານ ເຈຏເກຕິ ເຈຏເກຫິ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ເຈຏເກ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຊປຸຣິເສ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ. ນິປ຺ປີຬຍນ຺ໂຕ ພລສາຕິ ຕໍ ອນິຈ຺ຉມານໍ ເອວ ອາກຑ຺ຒນປຣິກຑ຺ຒນາທິນາ ນິປ຺ປີຬຍນ຺ໂຕ ພາເຘນ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ອຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ພລສາ ພລກ຺ກາເຣນ ຣາຊປຸຣິເສຫິ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ປເວເສສິ.

໓໓. ໂອທປຕ຺ຕກິຍາຕິ ອຸທກປຕ຺ຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ຄຫິຕຠຣິຍາ ໂອທປຕ຺ຕິກາ ນາມ, ອິທໍ ວຈນໍ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຠາເວນ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ສາ ປນສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວິວາຫວເສນ ມາຕາປິຕູຫິ ສມ຺ປຏິປາທິຕາ, ‘‘ໂອທປຕ຺ຕກິຍາ’’ຕິ ຈ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ສຫຊາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຊາຕິວເສນ ສຫຊາຕາ, ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກສາສນີ’’ຕິ. ‘‘ເອກສາສນີ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ, ເອກສາສນິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຍນ຺ຕິຍາຕິ ນີຍນ຺ຕິຍາ. ໂກໂປ ເມ ອຸປປຊ຺ຊຖາຕິ ອຍໍ ເຕ ຄິຫິກາເລ ຠຣິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ສີລວຕີ, ປພ຺ພຊິຕກາເລ ຈ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນີຠາວໂຕ ສຫຊາຕາ ຠຄິນີ, ສາ ຕຸຍ຺ຫໍ ປຸຣໂຕ ພລກ຺ກາເຣນ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ນີຍຕິ. ‘‘ໂພຘິພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິໍ ເຕ ປຸຣິສຠາວ’’ນ຺ຕິ ປຸຣິສມາເນນ ອຸສ຺ສາຫິໂຕ ຈິຣກາລສຍິໂຕ ວມ຺ມິກພິລໂຕ ເກນຈິ ປຸຣິເສນ ຆຏ຺ຏິໂຕ ‘‘ສຸສູ’’ຕິ ຜຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາສິວິໂສ ວິຍ ເມ ຈິຕ຺ຕໂຕ ໂກໂປ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາສິ.

໓໔-໕. ສຫໂກເປ ສມຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ໂກປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຫ, ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລພ຺ພຕມນຸສ຺ສຣິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລປາຣມິໍ ອາວຊ຺ເຊສິໍ. ຕຕ຺ເຖວ ໂກປໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ເອວ ອາສເນ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ຕໍ ໂກປໍ ນິວາເຣສິໍ. ນາທາສິໍ ວຑ຺ຒິຕູປຣີຕິ ຕໂຕ ເອກວາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຸປຣິ ອຸທ຺ຘໍ ວຑ຺ຒິຕຸໍ ນ ອທາສິໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂກເປ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ເຕ ເອວ ‘‘ນນຸ ຕ຺ວໍ, ໂພຘິປຣິພ຺ພາຊກ, ສພ຺ພປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ເຕ ກິມິທໍ ສີລມຕ຺ເຕປິ ອຸປກ຺ຂລນໍ, ຕຍິທໍ ຄຸນ຺ນໍ ຂຸຣມຕ຺ໂຕທເກ ໂອສີທນ຺ຕສ຺ສ ມຫາສມຸທ຺ທສ຺ສ ປຣຕີຣໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມຕາ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ຕສ຺ມິໍ ເອວ ຂເຓ ໂກປໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕຸໍ ນ ອທາສິນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍທິ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ໂສ ຣາຊາ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ ຕິຓ຺ຫາຍປິ ນິສິຕາຍ ສຕ຺ຕິຍາ ໂກຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຍທິ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສີລໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີລປາຣມິໍ ເນວ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍໍ. ກສ຺ມາ? ໂພຘິຍາ ເອວ ກາຣຓາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຂຓ຺ຑິຕສີເລເນວ ສກ຺ກາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິຕຸໍ, ນ ອິຕເຣນາຕິ.

໓໖. ນ ເມ ສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ເທສ຺ສາຕິ ສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຊາຕິຍາ ໂຄຕ຺ເຕນ ກຸລປ຺ປເທເສນ ອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈິຣປຣິຈເຍນ ປພ຺ພຊ຺ຊາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ນ ເມ ເທສ຺ສາ ນ ອປ຺ປິຍາ, ເອຕິສ຺ສາ ມມ ອປ຺ປິຍຠາໂວ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ. ນປິ ເມ ພລໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ພລໍ ນ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຖິ ເອວ. ອຫໍ ນາຄພໂລ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ, ອິຈ຺ຉມາໂນ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ເຕ ປຸຣິເສ ນິປ຺ໂປເຖຕ຺ວາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປິຍໍ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣິພ຺ພາຊິກໂຕ ສຕຄຸເຓນ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສຕສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ມຍ຺ຫໍ ປິຍໍ. ຕສ຺ມາ ສີລານຸຣກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ສີລເມວ ອນຸຣກ຺ຂິສ຺ສໍ.

ອຖ ໂສ ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍາເນ ປປຎ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາວ ສີຆຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ຍເສນ ນິມນ຺ເຕສິ. ສາ ຍສສ຺ສ ອຄຸຓໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຄຸຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ສໍເວເຄນ ປພ຺ພຊິຕຠາວຎ຺ຈ ກເຖສິ. ຣາຊາ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຕສ຺ສາ ມນໍ ອລຠນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ສີລວຕີ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ, ໂສປິ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ອິມາຍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ນີຍມານາຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວິປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສສິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ໂຕ, ນ ໂຂ ປນ ເມຕໍ ປຕິຣູປໍ, ຍໍ ເອວຣູເປສຸ ຄຸຓວນ຺ເຕສຸ ວິປ຺ປກາໂຣ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມໍ, ຕຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ຂມາເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ? ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປຣິພ຺ພາຊິກໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ອາເນຖາ’’ຕິ ປຸຣິເສ ອາຓາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ປຐມຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ກິໍ ມຍາ ຕາຍ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ນີຍມານາຍ ໂກໂປ ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ອາຫ –

‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ເມ ນ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ນ ເມ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ ຊີວໂຕ;

ຣຊໍວ ວິປຸລາ ວຸຏ຺ຐິ, ຂິປ຺ປເມວ ນິວາຣຍິ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໐.໕໒);

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອສ ໂກປເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປາທິກ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິ –

‘‘ກິໍ ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ໂນ ມຸຈ຺ຈິ, ກິໍ ເຕ ໂນ ມຸຈ຺ຈິ ຊີວໂຕ;

ຣຊໍວ ວິປຸລາ ວຸຏ຺ຐິ, ກຕມໍ ຕໍ ນິວາຣຍີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໐.໕໓);

ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ເອກວາຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ນ ປຸນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ນ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ກາຍວຈີວິກາຣຸປ຺ປາທນວເສນ ປນ ນ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖ, ນ ນໍ ພຫິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຊໍວ ວິປຸລາ ວຸຏ຺ຐີຕິ ຍຖາ ນາມ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣຊໍ ວິປຸລາ ອກາລວຸຏ຺ຐິຘາຣາ ຐານໂສ ນິວາເຣຕິ, ເອວໍ ຕໍ ວູປສເມນ຺ໂຕ ນິວາຣຍິໍ, ນິວາເຣສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖສ຺ສ ມຫາປຸຣິໂສ ນານປ຺ປກາເຣນ ໂກເຘ ອາທີນວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ –

‘‘ຍມ຺ຫິ ຊາເຕ ນ ປສ຺ສຕິ, ອຊາເຕ ສາຘຸ ປສ຺ສຕິ;

ໂສ ເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ໂນ ມຸຈ຺ຈິ, ໂກໂຘ ທຸມ຺ເມຘໂຄຈໂຣ.

‘‘ເຍນ ຊາເຕນ ນນ຺ທນ຺ຕິ, ອມິຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂເມສິໂນ;

ໂສ ເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ໂນ ມຸຈ຺ຈິ, ໂກໂຘ ທຸມ຺ເມຘໂຄຈໂຣ.

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ຊາຍມານມ຺ຫິ, ສທຕ຺ຖໍ ນາວພຸຊ຺ຌຕິ;

ໂສ ເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ໂນ ມຸຈ຺ຈິ, ໂກໂຘ ທຸມ຺ເມຘໂຄຈໂຣ.

‘‘ເຍນາຠິຠູໂຕ ກຸສລໍ ຊຫາຕິ, ປຣກ຺ກເຣ ວິປຸລຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຖໍ;

ສ ຠີມເສໂນ ພລວາ ປມທ຺ທີ, ໂກໂຘ ມຫາຣາຊາ ນ ເມ ອມຸຈ຺ຈຖ.

‘‘ກຏ຺ຐສ຺ມິໍ ມນ຺ຖມານສ຺ມິໍ, ປາວໂກ ນາມ ຊາຍຕິ;

ຕເມວ ກຏ຺ຐໍ ຑຫຕິ, ຍສ຺ມາ ໂສ ຊາຍເຕ ຄິນິ.

‘‘ເອວໍ ມນ຺ທສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ພາລສ຺ສ ອວິຊານໂຕ;

ສາຣມ຺ຠາ ຊາຍເຕ ໂກໂຘ, ສປິ ເຕເນວ ຑຍ຺ຫຕິ.

‘‘ອຄ຺ຄີວ ຕິຓກຏ຺ຐສ຺ມິໍ, ໂກໂຘ ຍສ຺ສ ປວຑ຺ຒຕິ;

ນິຫີຍຕິ ຕສ຺ສ ຍໂສ, ກາຬປກ຺ເຂວ ຈນ຺ທິມາ.

‘‘ອນິນ຺ໂຘ ຘູມເກຕູວ, ໂກໂຘ ຍສ຺ສູປສມ຺ມຕິ;

ອາປູຣຕິ ຕສ຺ສ ຍໂສ, ສຸກ຺ກປກ຺ເຂວ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໐.໕໔-໖໑) –

ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖມ຺ປິ ນ ປສ຺ສຕິ, ປເຄວ ປຣຕ຺ຖໍ. ສາຘຸ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ປຣຕ຺ຖໍ ອຸຠຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ສມ຺ມເທວ ປສ຺ສຕິ. ທຸມ຺ເມຘໂຄຈໂຣຕິ ນິປ຺ປຎ຺ຎານໍ ວິສຍຠູໂຕ, ນິປ຺ປຎ຺ໂຎ ວາ ໂຄຈໂຣ ອາຫາໂຣ ອິນ຺ຘນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຸມ຺ເມຘໂຄຈໂຣ. ທຸກ຺ຂເມສິໂນຕິ ທຸກ຺ຂໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕາ. ສທຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖໍ ວຸຑ຺ຒິໍ. ປຣກ຺ກເຣຕິ ອປເນຍ຺ຍ ວິນາເສຍ຺ຍ. ສຠີມເສໂນຕິ ໂສ ຠີມາຍ ຠຍຊນນິຍາ ມຫຕິຍາ ກິເລສເສນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປມທ຺ທີຕິ ພລວຠາເວນ ສຕ຺ເຕ ປມທ຺ທນສີໂລ. ນ ເມ ອມຸຈ຺ຈຖາຕິ ມມ ສນ຺ຕິກາ ໂມກ຺ຂໍ ນ ລຠິ, ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ທມິໂຕ, ນິພ຺ພິເສວໂນ ກໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຣໍ ວິຍ ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ທຘິຠາເວນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ຖາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ.

ມນ຺ຖມານສ຺ມິນ຺ຕິ ອຣຓິສຫິເຕ ມຖິຍມາເນ. ‘‘ມຖມານສ຺ມິ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຍສ຺ມາຕິ ຍໂຕ ກຏ຺ຐາ. ຄິນີຕິ ອຄ຺ຄິ. ພາລສ຺ສ ອວິຊານໂຕຕິ ພາລສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ. ສາຣມ຺ຠາ ຊາຍເຕຕິ ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍກຣຓລກ຺ຂຓາ ສາຣມ຺ຠາ ອຣຓິມນ຺ຖນໂຕ ວິຍ ປາວໂກ ໂກໂຘ ຊາຍເຕ. ສປິ ເຕເນວາຕິ ໂສປິ ພາໂລ ເຕເນວ ໂກເຘນ ກຏ຺ຐໍ ວິຍ ອຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ. ອນິນ຺ໂຘ ຘູມເກຕູວາຕິ ອນິນ຺ຘໂນ ອຄ຺ຄິ ວິຍ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ຈນ຺ໂທ ວິຍ ລທ຺ໂຘ, ຍໂສ ອປຣາປຣໍ ອາປູຣຕີຕິ.

ຣາຊາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສໍ ປຣິພ຺ພາຊິກມ຺ປິ ຣາຊເຄຫໂຕ ອາຄຕໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸຂໍ ອນຸຠວນ຺ຕາ ອິເຘວ ອຸຍ຺ຍາເນ ວສຖ, ອຫໍ ໂວ ຘມ຺ມິກໍ ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິໍສຸ. ອປຣຠາເຄ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ກາລມກາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຌານາຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂນ ອໂຫສິ.

ຕທາ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ຣາຫຸລມາຕາ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ໂພຘິປຣິພ຺ພາຊໂກ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ອິຘາປິ ຍຖາຣຫໍ ເສສປາຣມິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນສທິສໍ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມນໍ, ຕຖາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ພຫຸຊນສມ຺ມຕສ຺ສ ສໂຕ ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ກຸເລສຸ ຈ ຄເຓສຸ ຈ ອລຄ຺ຄຕາ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ລາຠສກ຺ກາຣຊິຄຸຈ຺ຉາຍ ປວິເວກາຠິຣຕິ, ອຕິສຍວຕີ ຈ ອຠິສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິ, ຕຖາຣູປາຍ ສີລວຕິຍາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາຍ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ອນນຸຎ຺ຎາຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣໂຕ ພລກ຺ກາເຣນ ປຣາມສິຍມານາຍ ສີລປາຣມິໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິກາຣານາປຕ຺ຕິ, ກຕາປຣາເຘ ຈ ຕສ຺ມິໍ ຣາຊິນິ ອຸປຄເຕ ຫິຕຈິຕ຺ຕຕໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິເກຫິ ສມນຸສາສນນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ອິຘ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍາ ເຫເຕ…ເປ… ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມໂຕ’’ຕິ.

ຈູຬໂພຘິຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ມຫິໍສຣາຊຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໓໗. ປຎ຺ຈເມ ມຫິໍໂສ ປວນຈາຣໂກຕິ ມຫາວນຈາຣີ ວນມຫິໍໂສ ຍທາ ໂຫມີຕິ ໂຍຊນາ. ປວຑ຺ຒກາໂຍຕິ ວຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານຎ຺ຈ ຖູລຠາເວນ ອຠິວຑ຺ຒກາໂຍ. ພລວາຕິ ມຫາພໂລ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ. ມຫນ຺ໂຕຕິ ວິປຸລສຣີໂຣ. ຫຕ຺ຖິກລຠປ຺ປມາໂຓ ກິຣ ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ກາໂຍ ໂຫຕິ. ຠີມທສ຺ສໂນຕິ ມຫາສຣີຣຕາຍ ວນມຫິໍສຊາຕິຕາຍ ຈ ສີລໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຊນນໂຕ ຠຍານກທສ຺ສໂນ.

໓໘. ປພ຺ຠາເຣຕິ ໂອລມ຺ພກສິລາກຸຈ຺ຉິຍໍ. ທກາສເຍຕິ ຊລາສຍສມີເປ. ໂຫເຕຕ຺ຖ ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາວເນ ໂຍ ໂກຈິ ປເທໂສ ວນມຫິໍສານໍ ຕິຏ຺ຐນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ຕຫິໍ ຕຫິນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ.

໓໙. ວິຈຣນ຺ໂຕຕິ ວິຫາຣຜາສຸກໍ ວີມໍສິຕຸໍ ວິຈຣນ຺ໂຕ. ຐານໍ ອທ຺ທສ ຠທ຺ທກນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ມຫາຣຎ຺ເຎ ຠທ຺ທກໍ ມຍ຺ຫໍ ຜາສຸກໍ ຣຸກ຺ຂມູລຏ຺ຐານໍ ອທ຺ທກ຺ຂິໍ. ທິສ຺ວາ ຈ ຕໍ ຐານໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວານ, ຕິຏ຺ຐາມິ ຈ ສຍາມິ ຈ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທິວາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານສຍເນຫິ ວີຕິນາເມມີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໔໐. ຕທາ ກິຣ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ມຫິໍສໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ ມຫາສຣີໂຣ ຫຕ຺ຖິກລຠປ຺ປມາໂຓ ປພ຺ພຕປາທປພ຺ຠາຣຄິຣິທຸຄ຺ຄວນຆຏາທີສຸ ວິຈຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ຜາສຸກໍ ມຫາຣຸກ຺ຂມູລໍ ທິສ຺ວາ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທິວາ ຕຕ຺ຖ ວສຕິ. ອເຖໂກ ໂລລມກ຺ກໂຏ ຣຸກ຺ຂາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວໍ ກຕ຺ວາ ສິງ຺ເຄສຸ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພນ຺ໂຕ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ຄເຫຕ຺ວາ ໂທລາຍນ຺ໂຕ ກີຬິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍສມ຺ປທາຍ ຕໍ ຕສ຺ສ ອນາຈາຣໍ ນ ມນສາກາສິ. ມກ຺ກໂຏ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕເຖວ ກໂຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອເຖຕ຺ຖ ກປິ ມາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ກປິ ມາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ກປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ, ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ປາໂປຕິ ລາມໂກ. ອນຣິໂຍຕິ ອນເຍ ອິຣິຍເນນ ອເຍ ຈ ນ ອິຣິຍເນນ ອນຣິໂຍ, ນິຫີນາຈາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຫູຕິ ໂລໂລ. ຂນ຺ເຘຕິ ຂນ຺ຘປ຺ປເທເສ. ມຸຕ຺ເຕຕີຕິ ປສ຺ສາວໍ ກໂຣຕິ. ໂອຫເທຕີຕິ ກຣີສໍ ໂອສ຺ສຊ຺ຊຕິ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ມໍ, ຕທາ ມຫິໍສຠູຕໍ ມໍ.

໔໑. ສກິມ຺ປິ ທິວສນ຺ຕິ ເອກທິວສມ຺ປິ ທູເສຕິ ມໍ ສພ຺ພກາລມ຺ປິ. ເຕນາຫ ‘‘ທູເສຕິ ມໍ ສພ຺ພກາລ’’ນ຺ຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖທິວສມຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພກາລມ຺ປິ ມໍ ປສ຺ສາວາທີຫິ ທູເສຕິ. ຍທາ ຍທາ ມຸຕ຺ຕາທີນິ ກາຕຸກາໂມ, ຕທາ ຕທາ ມຍ຺ຫເມວ ອຸປຣິ ກໂຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປທ຺ທຸໂຕຕິ ພາຘິໂຕ, ເຕນ ສິງ຺ເຄສຸ ໂອລມ຺ພນາທິນາ ມຸຕ຺ຕາທິອສຸຈິມກ຺ຂເຓນ ຕສ຺ສ ຈ ອປຫຣຓຕ຺ຖໍ ອເນກວາຣໍ ສິງ຺ຄໂກຏີຫິ ວາລຄ຺ເຄນ ຈ ອເນກວາຣໍ ກທ຺ທມປໍສຸມິສ຺ສກໍ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂຘວເນນ ຈ ນິປ຺ປີຬິໂຕ ໂຫມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໒. ຍກ຺ໂຂຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ. ມໍ ອິທມພ຺ຣວີຕິ ຣຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ເຘ ຐຕ຺ວາ ‘‘ມຫິໍສຣາຊ, ກສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ທຸຏ຺ຐມກ຺ກຏສ຺ສ ອວມານໍ ສຫສີ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ນາເສເຫຕໍ ຉວໍ ປາປໍ , ສິງ຺ເຄຫິ ຈ ຂຸເຣຫິ ຈາຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ມໍ ອຠາສິ.

໔໓. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຕທາ ຍກ຺ເຂຕິ ຕທາ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຕສ຺ມິໍ ຍກ຺ເຂ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ສຕິ. ອຫໍ ຕໍ ອິທມພ຺ຣວິນ຺ຕິ ອຫໍ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ອິທໍ ອິທານິ ວກ຺ຂມານໍ ອພ຺ຣວິໍ ອຠາສິໍ. ກຸຓເປນາຕິ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣເຓນ ສຸຈິຊາຕິການໍ ສາຘູນໍ ປຣມຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕາຍ ອຕິທຸຄ຺ຄນ຺ຘວາຍເນນ ຈ ກຸຓປສທິສຕາຍ ກຸຓເປນ. ປາເປນາຕິ ປາຓາຕິປາຕປາເປນ. ອນຣິເຍນາຕິ ອນຣິຍານໍ ອສາຘູນໍ ມາຄວິກເນສາທາທີນໍ ຫີນປຸຣິສານໍ ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ອນຣິເຍນ, ກິໍ ເກນ ກາຣເຓນ, ຕ຺ວໍ ເທວເຕ ມໍ ມກ຺ເຂສິ, ອຍຸຕ຺ຕໍ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ມໍ ປາເປ ນິໂຍເຊນ຺ຕິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໔໔. ອິທານິ ຕສ຺ມິໍ ປາປຘມ຺ເມ ອາທີນວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍທິຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠທ຺ເທ ເທວເຕ, ອຫໍ ຕສ຺ສ ຍທິ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍໍ, ຕໂຕປິ ລາມກຕໂຣ ຠເວຍ຺ຍໍ. ເຍນ ຫິ ອຘມ຺ມຈຣເຓນ ໂສ ພາລມກ຺ກໂຏ ນິຫີໂນ ນາມ ຊາໂຕ, ສເຈ ປນາຫໍ ຕໂຕປິ ພລວຕຣໍ ປາປຘມ຺ມໍ ຈເຣຍ຺ຍໍ, ນນຸ ເຕນ ຕໂຕ ປາປຕໂຣ ຠເວຍ຺ຍໍ, ອຏ຺ຐານຎ຺ເຈຕໍ ຍທິຫໍ ອິຘໂລກປຣໂລກໍ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ຈ ຊານິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ເອກນ຺ເຕເນວ ປຣຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ເອວຣູປໍ ປາປຘມ຺ມໍ ຈເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ສີລຎ຺ຈ ເມ ປຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຫຎ຺ເຈວ ໂຂ ປນ ເອວຣູປໍ ປາປໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ມຍ຺ຫໍ ສີລປາຣມີ ຂຓ຺ຑິຕາ ສິຍາ. ວິຎ຺ຎູ ຈ ຄຣເຫຍ຺ຍຸ ມນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ ຈ ເທວມນຸສ຺ສາ ມໍ ຄຣເຫຍ຺ຍຸໍ ‘‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ອຍໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂພຘິປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ ເອວຣູປໍ ປາປໍ ອກາສີ’’ຕິ.

໔໕. ຫີຬິຕາ ຊີວິຕາ ວາປີຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ເອວໍ ວິຎ຺ຎູຫິ ຫີຬິຕາ ຄຣຫິຕາ ຊີວິຕາປິ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ປຣິສຸທ຺ຘສີເລນ ຫຸຕ຺ວາ ມຕໍ ວາ ມຣຓເມວ ວຣໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ເສຍ຺ໂຍ. ກ຺ຍາຫໍ ຊີວິຕເຫຕຸປິ, ກາຫາມິ ປຣເຫຐນນ຺ຕິ ເອວໍ ຊານນ຺ໂຕ ຈ ອຫໍ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິຕນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຣສຕ຺ຕວິຫິໍສນໍ ກິໍ ກາຫາມິ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອຕສ຺ສ ກຣເຓ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ປນ ອຎ຺ເຎປິ ມໍ ວິຍ ມຎ຺ຎມາໂນ ເອວໍ ອນາຈາຣໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ເຍສໍ ຈຓ຺ຑມຫິໍສານໍ ເອວໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ເຕ ເອວ ເອຕໍ ວຘິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎຫິ ມາຣຓາ ມຍ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ຈ ປາຓາຕິປາຕໂຕ ຈ ມຸຕ຺ຕິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໔໖.

‘‘ມເມວາຍໍ ມຎ຺ຎມາໂນ, ອຎ຺ເຎເປວໍ ກຣິສ຺ສຕິ;

ເຕວ ຕສ຺ສ ວຘິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາ ເມ ມຸຕ຺ຕິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມເມວາຍນ຺ຕິ ມໍ ວິຍ ອຍໍ. ອຎ຺ເຎປີຕິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

໔໗. ຫີນມຊ຺ຌິມອຸກ຺ກຏ຺ເຐຕິ ຫີເນ ຈ ມຊ຺ຌິເມ ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ເຐ ຈ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ. ສຫນ຺ໂຕ ອວມານິຕນ຺ຕິ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ເຕຫິ ປວຕ຺ຕິຕໍ ອວມານໍ ປຣິຠວໍ ສຫນ຺ໂຕ ຂມນ຺ໂຕ. ເອວໍ ລຠຕິ ສປ຺ປຎ຺ໂຎຕິ ເອວໍ ຫີນາທີສຸ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕທປຣາຘໍ ສຫນ຺ໂຕ ສີລາທິປາຣມິໂຍ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ມນສາ ຍຖາປຕ຺ຖິຕໍ ຍຖິຈ຺ຉິຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ລຠຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ນ ທູເຣຕິ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສຍໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ເທວຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄໂຕ. ອຎ຺ໂຎ ຈຓ຺ຑມຫິໍໂສ ນິວາສຜາສຸຕາຍ ຕໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ທຸຏ຺ຐມກ຺ກໂຏ ‘‘ໂສ ເອວ ອຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຕເຖວ ອນາຈາຣໍ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ໂສ ວິຘຸນນ຺ໂຕ ຠູມິຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ ສິງ຺ເຄນ ຫທເຍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປາເທຫິ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ສຎ຺ຈຸຓ຺ເຓສິ.

ຕທາ ສີລວາ ມຫິໍສຣາຊາ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ອິຘາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຍຖາຣຫໍ ເສສປາຣມິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫຕ຺ຖິນາຄ- (ຈຣິຍາ. ໒.໑ ອາທໂຍ) ຠູຣິທຕ຺ຕ- (ຈຣິຍາ. ໒.໑໑ ອາທໂຍ) ຈມ຺ເປຍ຺ຍນາຄຣາຊ- (ຈຣິຍາ. ໒.໒໐ ອາທໂຍ) ຈຣິຍາສຸ ວິຍ ອິຘ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ມຫິໍສຣາຊຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຣຸຣຸມິຄຣາຊຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໔໘. ຉຏ຺ເຐ ສຸຕຕ຺ຕກນກສນ຺ນິໂຠຕິ ຍຖາ ສຸຏ຺ຐຸ ອປຄຕສພ຺ພກາຬໂກ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຸຕຕ຺ຕກນກສນ຺ນິໂຠ. ມິຄຣາຊາ ຣຸຣຸ ນາມາຕິ ຊາຕິສິທ຺ເຘນ ນາເມນ ຣຸຣຸ ນາມ ມິຄຣາຊາ, ຊາຕິໂຕ ຣຸຣຸ, ມິຄານຎ຺ຈ ຣາຊາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣມສີລສມາຫິໂຕຕິ ອຸຕ຺ຕມສີລສມາຫິໂຕ, ວິສຸທ຺ຘສີໂລ ເຈວ ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ, ວິສຸທ຺ຘສີເລ ວາ ສມ຺ມາ ອາຫິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣຸຣຸມິຄໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ສຣີຣຈ຺ຉວິ ສຸຏ຺ຐຸ ຕາເປຕ຺ວາ ມຊ຺ຊິຕກຎ຺ຈນປຏ຺ຏວຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ, ຫຕ຺ຖປາທາ ລາຂາຣສປຣິກມ຺ມກຕາ ວິຍ, ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ຈມຣີນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ວິຍ, ສິງ຺ຄານິ ຣຊຕທາມວຓ຺ຓານິ ອກ຺ຂີນິ ສຸມຊ຺ຊິຕມຓິຄຸຬິກາ ວິຍ, ມຸຂໍ ໂອທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕຣຕ຺ຕກມ຺ພລເຄຓ຺ຑຸກາ ວິຍ. ໂສ ຊນສໍສຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ວິເວກວາສໍ ວສິຕຸກາໂມ ປຣິວາຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເອກໂກວ ຄງ຺ຄານິວຕ຺ຕເນ ຣມຓີເຍ ສາລມິສ຺ສເກ ສຸປຸປ຺ຜິຕປວເນ ວສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໔໙.

‘‘ຣມ຺ເມ ປເທເສ ຣມຓີເຍ, ວິວິຕ຺ເຕ ອມນຸສ຺ສເກ;

ຕຕ຺ຖ ວາສໍ ອຸປຄຎ຺ຉິໍ, ຄງ຺ຄາກູເລ ມໂນຣເມ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣມ຺ເມ ປເທເສຕິ ມຸຕ຺ຕາຕລສທິສວາລຸກາຈຸຓ຺ຓປຓ຺ຑເຣຫິ ຠູມິຠາເຄຫິ ສິນິທ຺ຘຫຣິຕຕິຓສຎ຺ຈຣິເຕຫິ ວນຕ຺ຖເລຫິ ຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣເຓຫິ ວິຍ ນານາວຓ຺ຓວິຈິຕ຺ເຕຫິ ສິລາຕເລຫິ ມຓິກ຺ຂນ຺ຘນິມ຺ມລສລິເລຫິ ຊລາສເຍຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ອິນ຺ທໂຄປກວຓ຺ຓາຍ ຣຕ຺ຕາຍ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສາຍ ຕິຓຊາຕິຍາ ສຎ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ຣມ຺ເມ ອຣຎ຺ຎປ຺ປເທເສ. ຣມ຺ມຓີເຍຕິ ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາລງ຺ກຕວິປຸລສາຂາວິນທ຺ເຘຫິ ນານາວິຘທິຊຄຓູປກູຊິເຕຫິ ວິວິຘຕຣຸລຕາວນວິຣາຊິເຕຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອມ຺ພສາລວນສຓ຺ຑມຓ຺ຑິເຕຫິ ວນຄຫເນຫິ ອຸປໂສຠິຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ຊນສ຺ສ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣມຓີເຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ຣຸຣຸມິຄຣາຊຊາຕເກ –

‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ຑສ຺ມິໍ, ອມ຺ພາ ສາລາ ຈ ປຸປ຺ຜິຕາ;

ອິນ຺ທໂຄປກສຎ຺ຉນ຺ໂນ, ເອຕ຺ເຖໂສ ຕິຏ຺ຐເຕ ມິໂຄ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໑໑໙);

ວິວິຕ຺ເຕຕິ ຊນວາສວິຣເຫນ ສຸຎ຺ເຎ. ອມນຸສ຺ສເກຕິ ສຎ຺ຈຣຓມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ອຠາເວນ ມນຸສ຺ສຣຫິເຕ. ມໂນຣເມຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສໂຕ ປວິເວກກາມານໍ ມໂນ ຣເມຕີຕິ ມໂນຣເມ.

໕໐. ອຖ ອຸປຣິຄງ຺ຄາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຖາຕິ ອຘິກາເຣ ນິປາໂຕ, ເຕນ ມຍິ ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ວສນ຺ເຕ ອິທໍ ອຘິກາຣນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ອຸປຣິຄງ຺ຄາຍາຕິ ຄງ຺ຄາຍ ນທິຍາ ອຸປຣິໂສເຕ. ຘນິເກຫິ ປຣິປີຬິໂຕຕິ ອິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອິຓາຍິເກຫິ ໂຈທິຍມາໂນ.

ເອໂກ ກິຣ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ກິລມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປໍ ນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ. ຄີຕວາທິຕນຈ຺ຈຂາທນໂຠຊນໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຎ຺ຎາສິ. ຕໍ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຕິຣູເປນ ທາເຣນ ສໍໂຍເຊຕ຺ວາ ຘນໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ກາລມກໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ຕສຸຣາຘຸຕ຺ຕາທິປຣິວຸໂຕ ນານາພ຺ຍສນມຸເຂຫິ ສພ຺ພໍ ຘນໍ ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອິຓໍ ອາທາຍ ຕມ຺ປິ ທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຘນິເກຫິ ໂຈທິຍມາໂນ ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ຊີວິເຕນ, ເຕເນວມ຺ຫິ ອຕ຺ຕຠາເວນ ອຎ຺ໂຎ ວິຍ ຊາໂຕ, ມຣຓໍ ເມ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິຓາຍິເກ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຓປຓ຺ຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖ, ຄງ຺ຄາຕີເຣ ເມ ນິຫິຕໍ ກຸລສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ໂວ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຄມໍສຸ. ໂສ ‘‘ອິຘ ຘນໍ, ເອຕ຺ຖ ຘນ’’ນ຺ຕິ ນິຘິຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ເອວໍ ເມ ອິຓໂມກ຺ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປລາຍິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍໍ ປຕິ. ໂສ ຈຓ຺ຑໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫນ຺ໂຕ ກາຣຸຎ຺ຎຣວໍ ຣວິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ອຸປຣິຄງ຺ຄາຍາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຊີວາມິ ວາ ມຣາມິ ວາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຄງ຺ຄາໂສເຕ ປຕິໂຕ ຊີວາມິ ວາ ມຣາມິ ວາ, ຊີວິຕໍ ວາ ເມ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕຸ ມຣຓໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ອິຓາຍິກປີຬາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕໑. ມຊ຺ເຌ ຄງ຺ຄາຍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂສ ປຸຣິໂສ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຄງ຺ຄາຍ ວຸຍ຺ຫມາໂນ ຊີວິຕເປມສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ມຣຓໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກຣຸຓໍ ຣວໍ ຣວນ຺ໂຕ ຄງ຺ຄາຍ ມຊ຺ເຌ ມໂຫທເກນ ຄຈ຺ຉຕິ.

໕໒. ອຖ ມຫາປຸຣິໂສ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ຕສ຺ສ ຕໍ ກຣຸຓໍ ປຣິເທວນ຺ຕສ຺ສ ປຣິເທວິຕສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມນຸສ຺ສສທ຺ໂທ ສູຍຕິ, ມາ ມຍິ ອິຘ ຘຣນ຺ເຕ ມຣຕຸ, ຊີວິຕມສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຍນຄຸມ຺ພາ ວຸຏ຺ຐາຍ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ມາ ຠາຍິ, ຊີວິຕໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ໂສຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປິຏ຺ຐິຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕີຣໍ ປາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ເນຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຜລາຜລານິ ທຕ຺ວາ ທ຺ວີຫຕີຫຈ຺ຈເຍນ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ອຫໍ ຕໍ ພາຣາຓສິຄາມິມຄ຺ຄໍ ປາເປສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ກຎ຺ຈນມິໂຄ ວສຕີ’ຕິ ມາ ກສ຺ສຈິ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ສາມີ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຏ຺ຐິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ພາຣາຓສິມຄ຺ເຄ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕສ຺ສາຫໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວານ, ກຣຸຓໍ ປຣິເທວໂຕ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ໂກສິ ຕ຺ວໍ ນໂຣຕິ ຕ຺ວໍ ໂກ ມນຸສ຺ໂສ ອສິ, ກຸໂຕ ອິຘ ວຸຍ຺ຫມາໂນ ອາຄໂຕສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໓. ອຕ຺ຕໂນ ກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິຣິຍໍ. ຘນິເກຫິ ຠີໂຕຕິ ອິຓາຍິເກຫິ ອຸພ຺ພິຄ຺ໂຄ. ຕສິໂຕຕິ ອຸຕ຺ຣສ຺ໂຕ.

໕໔. ຕສ຺ສ ກຕ຺ວານ ກາຣຸຎ຺ຎໍ, ຈຊິຕ຺ວາ ມມ ຊີວິຕນ຺ຕິ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ມຫາກຣຸຓາຍ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ມມ ຊີວິຕໍ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ປວິສິຕ຺ວາ ນີຫຣິໍ ຕສ຺ສາຕິ ນທິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ໂສຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຸຊຸກເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ປິຏ຺ຐິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕໍ ນີຫຣິໍ. ຕສ຺ສາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິປິ ປາຬິ, ຕຕ຺ຖ ນທິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຘກາຣມ຺ຫິ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຘກາຣສມເຍ, ກາຬປກ຺ຂຣຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໕. ອສ຺ສຕ຺ຖກາລມຎ຺ຎາຍາຕິ ປຣິສ຺ສມໍ ອປເນຕ຺ວາ ຜລາຜລານິ ທຕ຺ວາ ທ຺ວີຫຕີຫຈ຺ຈເຍນ ກິລມຖສ຺ສ ວິຄຕກາລໍ ຊານິຕ຺ວາ. ເອກໍ ຕໍ ວຣໍ ຍາຈາມີຕິ ອຫໍ ຕໍ ເອກໍ ວຣໍ ຍາຈາມິ, ມຍ຺ຫໍ ເອກໍ ວຣໍ ເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ຕໍ ວຣນ຺ຕິ ເຈ? ອາຫ – ມາ ມໍ ກສ຺ສຈິ ປາວທາຕິ ‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ສຸວຓ຺ຓມິໂຄ ວສຕີ’’ຕິ ກສ຺ສຈິ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ມໍ ມາ ປາວທ.

ອຖ ຕສ຺ມິໍ ປຸຣິເສ ພາຣາຓສິໍ ປວິຏ຺ຐທິວເສເຍວ ໂສ ຣາຊາ ‘‘ອຫໍ, ເທວ, ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ມິຄໍ ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ສຸປິເນນ ອທ຺ທສໍ, ອຫຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈສຸປິນາ, ອທ຺ຘາ ໂສ ວິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ກຎ຺ຈນມິຄສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມາ ລຠິສ຺ສາມິ ເຈ ຊີວິສ຺ສາມິ, ໂນ ເຈ ເມ ຊີວິຕໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ວຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ມນຸສ຺ສໂລເກ ອຕ຺ຖິ, ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຸວຓ຺ຓມິຄາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ເທວ, ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ສຸວຓ຺ຓຈງ຺ໂກຏເກ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ໂຍ ສຸວຓ຺ຓມິຄໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິນາ ສທ຺ຘິໍ ອິມໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ທາຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ –

‘‘ຕສ຺ສ ຄາມວຣໍ ທມ຺ມິ, ນາຣິໂຍ ຈ ອລງ຺ກຕາ;

ໂຍ ເມຕໍ ມິຄມກ຺ຂາຕິ, ມິຄານໍ ມິຄມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໑໑໗) –

ຄາຖໍ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ເຏ ລິຂາເປຕ຺ວາ ສກລນຄເຣ ວາຈາເປສິ. ອຖ ໂສ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊປຸຣິສານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ເອວຣູປໍ ມິຄໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ມໍ ຣາຊານໍ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊປຸຣິສາ ຕໍ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ໂຠ, ອທ຺ທສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ເທວ, ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉຕຸ, ອຫໍ ຕໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕເມວ ປຸຣິສໍ ມຄ຺ຄເທສກໍ ກຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ຕໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິນາ ປຸຣິເສນ ທສ຺ສິຕໍ ປເທສໍ ອາວຸຘຫຕ຺ເຖ ປຸຣິເສ ສມນ຺ຕໂຕວ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຍໍ ກຕິປເຍຫິ ຊເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກມນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສປິ ປຸຣິໂສ ອວິທູເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມຫໂຕ ພລກາຍສ຺ສ ສທ຺ໂທ, ອທ຺ຘາ ຕມ຺ຫາ ເມ ປຸຣິສາ ຠເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ສກລປຣິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຐິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ເມ ໂສຕ຺ຖິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຣາຊາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ຣາຊາ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ນາຄພໂລ ອວຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ສຣໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ມິຄໍ ສນ຺ຕາເສຕ຺ວາ ສເຈ ປລາຍຕິ, ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕາຠິມຸໂຂ ອໂຫສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ –

‘‘ອາຄເມຫິ ມຫາຣາຊ, ມາ ມໍ ວິຊ຺ຌິ ຣເຖສຠ;

ໂກ ນຸ ເຕ ອິທມກ຺ຂາສິ, ເອຕ຺ເຖໂສ ຕິຏ຺ຐເຕ ມິໂຄ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໑໒໑) –

ຄາຖໍ ອຠາສິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ມຘຸຣກຖາຍ ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຣໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ຄາຣເວນ ອຏ຺ຐາສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ອກາສິ. ມຫາຊໂນປິ ສພ຺ພາວຸຘານິ ອປເນຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ປຣິວາເຣສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໕໖.

‘‘ນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວານ ອາຈິກ຺ຂິ, ປຸຈ຺ຉິໂຕ ຘນເຫຕຸໂກ;

ຣາຊານໍ ໂສ ຄເຫຕ຺ວານ, ອຸປຄຎ຺ຉິ ມມນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ປາປປຸຣິໂສ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຕຖາ ມຍາ ປາຓສໍສຍໂຕ ໂມຈິໂຕ ພາຣາຓສິນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘພ຺ພຘນນິມິຕ຺ຕໍ ຣຎ຺ໂຎ ມໍ ອາຈິກ຺ຂິ, ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ຄາຫາເປຕຸໍ ມຄ຺ຄເທສໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມມ ສນ຺ຕິກມຸປາຄມີຕິ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ສຸວຓ຺ຓກິງ຺ກິຓິກໍ ຈາເລນ຺ໂຕ ວິຍ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ຣາຊານໍ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂກ ນຸ ເຕ ອິທມກ຺ຂາສິ, ເອຕ຺ເຖໂສ ຕິຏ຺ຐເຕ ມິໂຄ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂສ ປາປປຸຣິໂສ ໂຖກໍ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂສຕປເຖ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ‘‘ອິມິນາ ເມ ຕ຺ວໍ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ຕໍ ປຸຣິສໍ ນິທ຺ທິສິ. ຕໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ –

‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິເຣວ ມາຫໍສຸ, ນຣາ ເອກຈ຺ຈິຍາ ອິຘ;

ກຏ຺ຐໍ ນິປ຺ລວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ນ ຕ຺ເວເວກຈ຺ຈິໂຍ ນໂຣ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໑໒໓) –

ຄາຖມາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ສໍເວຄຊາໂຕ –

‘‘ກິໍ ນຸ ຣຸຣຸ ຄຣຫສິ ມິຄານໍ, ກິໍ ປກ຺ຂີນໍ ກິໍ ປນ ມານຸສານໍ;

ຠຍຎ຺ຫິ ມໍ ວິນ຺ທຕິນປ຺ປຣູປໍ, ສຸຕ຺ວານ ຕໍ ມານຸສິໍ ຠາສມານ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໑໒໔) –

ຄາຖມາຫ. ຕໂຕ ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ມຫາຣາຊ, ນ ມິຄໍ ນ ປກ຺ຂິໍ ຄຣຫາມິ, ມນຸສ຺ສໍ ປນ ຄຣຫາມີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ –

‘‘ຍມຸທ຺ຘຣິໍ ວາຫເນ ວຸຍ຺ຫມານໍ, ມໂຫທເກ ສລິເລ ສີຆໂສເຕ;

ຕໂຕນິທານໍ ຠຍມາຄຕໍ ມມ, ທຸກ຺ໂຂ ຫເວ ຣາຊ ອສພ຺ຠິ ສງ຺ຄໂມ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໓.໑໒໕) –

ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ລວິຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕໍ, ເອກຈ຺ຈິໂຍຕິ ເອກຈ຺ໂຈ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ປາປປຸຣິໂສ ອຸທເກ ປຕນ຺ໂຕປິ ອຸຕ຺ຕາຣິໂຕ ນຕ຺ເວວ ເສຍ຺ໂຍ. ກຏ຺ຐຎ຺ຫິ ນານປ຺ປກາເຣນ ອຸປກາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ປນ ວິນາສາຍ, ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ກຏ຺ຐເມວ ວຣຕຣນ຺ຕິ. ມິຄານນ຺ຕິ ຣຸຣຸມິຄຣາຊ, ມິຄານໍ ກິໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄຣຫສິ, ອຸທາຫຸ ປກ຺ຂີນໍ ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຠຍຎ຺ຫິ ມໍ ວິນ຺ທຕິນປ຺ປຣູປນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ ມໍ ປຏິລຠຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ວິຍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວາຫເນຕິ ປຕິຕປຕິເຕ ວຫິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖ ຄງ຺ຄາວເຫ. ມໂຫທເກ ສລິເລຕິ ມໂຫທກີຠູເຕ ສລິເລ. ອຸຠເຍນາປິ ຄງ຺ຄາວຫສ຺ສ ພຫູທກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕໂຕ ນິທານນ຺ຕິ, ມຫາຣາຊ, ໂຍ ມຍ຺ຫໍ ຕຍາ ທສ຺ສິໂຕ ປຸຣິໂສ, ເອໂສ ມຍາ ຄງ຺ຄາຍ ວຸຍ຺ຫມາໂນ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ກຣຸຓໍ ປຣິເທວນ຺ໂຕ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕາຣິໂຕ, ຕໂຕນິທານໍ ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ຠຍມາຄຕໍ, ອສປ຺ປຸຣິເສຫິ ສມາຄໂມ ນາມ ທຸກ຺ໂຂຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ຕສ຺ສ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ພຫູປກາຣສ຺ສ ນາມ ຄຸຓໍ ນ ຊານາຕິ, ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ນໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຣໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໕໗.

‘‘ຍາວຕາ ກຣຓໍ ສພ຺ພໍ, ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈິຕໍ ມຍາ;

ຣາຊາ ສຸຕ຺ວານ ວຈນໍ, ອຸສຸໍ ຕສ຺ສ ປກປ຺ປຍິ;

ອິເຘວ ຆາຕຍິສ຺ສາມິ, ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິໍ ອນຣິຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາ ກຣຓນ຺ຕິ ຍໍ ຕສ຺ສ ມຍາ ກຕໍ ອຸປກາຣກຣຓໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ. ປກປ຺ປຍີຕິ ສນ຺ນຍ຺ຫິ. ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມິຕ຺ເຕສຸ ອຸປກາຣີສຸ ທຸພ຺ຠນສີລໍ.

ຕໂຕ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ເອສ ພາໂລ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ມາ ນສ຺ສີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ວໂຘ ນາເມສ ພາລສ຺ສ ວາ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ວາ ນ ສາຘູຫິ ປສໍສິໂຕ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຄຣຫິໂຕ ເອວ, ຕສ຺ມາ ມາ ອິມໍ ຆາເຕຫິ, ອຍໍ ຍຖາຣຸຈິ ຄຈ຺ຉຕຸ, ຍຎ຺ເຈວ ຕສ຺ສ ‘ທສ຺ສາມີ’ຕິ ຕຍາ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ, ຕມ຺ປິ ອຫາເປຕ຺ວາວ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫຎ຺ຈ ເຕ ຍໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ອຕ຺ຕານໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໕໘.

‘‘ຕມຫໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ, ນິມ຺ມິນິໍ ມມ ອຕ຺ຕນາ;

ຕິຏ຺ຐເຕໂສ ມຫາຣາຊ, ກາມກາໂຣ ຠວາມິ ເຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິມ຺ມິນິນ຺ຕິ ຕໍ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິໍ ປາປປຸຄ຺ຄລໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ມມ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕສິໍ, ອຕ຺ຕານໍ ຣຎ຺ໂຎ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ຣາຊຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ມຣຓໍ ນິວາເຣສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຏ຺ຐເຕໂສຕິອາທິ ວິນິມຍາກາຣທສ຺ສນໍ.

໕໙. ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ໂສ ອຕ຺ຕວິນິມໂຍ ກໂຕ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຕທາ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໍ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິໍ ປຸຣິສໍ ຕສ຺ມິໍ ຣຎ຺ເຎ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸກາເມ ອຫໍ ອຕ຺ຕານໍ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ມມ ສີລເມວ ອນຸຣກ຺ຂິໍ, ຊີວິຕໍ ປນ ນາຣກ຺ຂິໍ. ຍໍ ປນາຫເມວ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕນິຣເປກ຺ຂໍ ສີລວາ ອາສິໍ, ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ເອວ ກາຣຓາຕິ.

ອຖ ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ມຣເຓ ນິວາເຣນ຺ເຕ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ໂຠ, ມິຄຣາຊສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄເຫນ ມມ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຣຓາ ມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຍ ຕຎ຺ຈສ຺ສ ຘນໍ ທາເປສິ. ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາຣຸຈິຍາວ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ຕໍ ນຄຣໍ ເນຕ຺ວາ ນຄຣຎ຺ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ເທວິຍາ ຘມ຺ມໍ ເທສາເປສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ເທວິໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ຣາຊປຣິສາຍ ຈ ມຘຸຣາຍ ມນຸສ຺ສຠາສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ທສຫິ ຣາຊຘມ຺ເມຫິ ໂອວທິຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ອນຸສາສິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມິຄຄຓປຣິວຸໂຕ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຣາຊາປິ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠຍໍ ທຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຸຄຕິປຣາຍໂນ ອໂຫສິ.

ຕທາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ, ຣຸຣຸມິຄຣາຊາ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ອິຘາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຍຖາຣຫໍ ເສສປາຣມິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອິຘາປິ ປວິເວກາຣາມຕາຍ ຊນສໍສຄ຺ຄໍ ອນິຈ຺ຉໂຕ ຍູຖໍ ປຫາຍ ເອກກວິຫາໂຣ, ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ນທິຍາ ວຸຍ຺ຫມານສ຺ສ ກຣຸຓໍ ປຣິເທວນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຏ຺ຏສ຺ສຣໍ ສຸຕ຺ວາ ສຍິຕຏ຺ຐານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຄງ຺ຄາຍ ມຫຕິ ອຸທໂກເຆ ວຕ຺ຕມາເນ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຏ຺ຐິຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕີຣໍ ປາເປຕ຺ວາ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຜລາຜລາທີນິ ທຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສມວິໂນທນໍ, ປຸນ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຏ຺ຐິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມຫາມຄ຺ເຄ ໂອຕາຣຓໍ, ສຣໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິສ຺ສາມີຕິ ອຠິມຸເຂ ຐິຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ນິພ຺ຠເຍນ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິມຸຂເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ມນຸສ຺ສຠາສາຍ ອາລປິຕ຺ວາ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣກຣຓໍ, ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ປາປປຸຣິສໍ ຫນ຺ຕຸກາມໍ ຣາຊານໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກຕ຺ວາ ປຸນປິ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ມຣຓໂຕ ປໂມຈນໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຍຖາປຏິຎ຺ຎໍ ຘນທາປນໍ, ຣຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ວເຣ ທີຍມາເນ ເຕນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠຍທາປນໍ, ຣາຊານຎ຺ຈ ເທວິຎ຺ຈ ປມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ທານາທີສຸ ປຸຎ຺ເຎສຸ ເຕສໍ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ, ລທ຺ຘາຠຍານໍ ມິຄານໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ສສ຺ສຂາທນໂຕ ນິວາຣຓໍ, ປຓ຺ຓສຎ຺ຎາຍ ຈ ຕສ຺ສ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ຖາວຣກຣຓນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາຕິ.

ຣຸຣຸມິຄຣາຊຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ມາຕງ຺ຄຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໖໐. ສຕ຺ຕເມ ຊຏິໂລຕິ ຊຏາວນ຺ໂຕ, ຊຏາພນ຺ຘເກໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຄ຺ຄຕາປໂນຕິ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕາປນໂຕ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ຕປສງ຺ຂາຕໍ ອຸຄ຺ຄຕາປນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸຄ຺ຄຕາປໂນ, ໂຆຣຕໂປ ປຣມຘິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນານປ຺ປກາເຣ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິເຠເທ ອນຕ຺ເຖ ອຸຄ຺ຄິຣຓໂຕ ພຫິ ຉຑ຺ຑາປນໂຕ ໂຆຣຠີມຠຍານກຏ຺ເຐນ ວາ ‘‘ອຸຄ຺ຄາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ກິເລເສ ວີຣິຍາຕເປນ ສນ຺ຕາປນໂຕ ອຸຄ຺ເຄ ຕາເປຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຕາປໂນ. ມາຕງ຺ໂຄ ນາມ ນາເມນາຕິ ນາເມນ ມາຕງ຺ໂຄ ນາມ. ມາຕງ຺ຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ຊາຕິຍາ ອາຄຕໍ ຫິສ຺ສ ເອຕໍ ນາມໍ. ສີລວາຕິ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ. ສຸສມາຫິໂຕຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາສມາຘີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຫິໂຕ, ຌານສມາປຕ຺ຕິລາຠີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕທາ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈຓ຺ຑາລໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣູເປນ ທຸທ຺ທສິໂກ ພຫິນຄເຣ ຈຓ຺ຑາລຄາເມ ວສຕິ. ‘‘ມາຕງ຺ຄປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ປກາສນາໂມ. ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ໂຆສິເຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນາຄຣາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຕຣາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຎ຺ຎາ ໂສຬສປນ຺ນຣສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ເທວກຎ຺ຎາ ວິຍ ຣູເປນ ທສ຺ສນີຍາ ປາສາທິກາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວິຠວານຸຣູປໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຫູຕຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທີນິ ສກເຏສຸ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສພ຺ພເສຕໍ ວຬວາຣຖມາຣຸຍ຺ຫ ມຫຕາ ປຣິວາເຣນ ອຸຍ຺ຍານຠູມິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາ ນາເມສາ, ສາ ກິຣ ທຸສ຺ສຓ຺ຐິຕໍ ຣູປໍ ‘‘ອວມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຕນສ຺ສາ ‘‘ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາ’’ຕ຺ເວວ ສມຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ.

ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກາລສ຺ເສວ ອຸຏ຺ຐາຍ ປຏປິໂລຕິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຊຊ຺ຊຣິຕມຸຂຠາຄໍ ເວຓຸທຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠາຊນຫຕ຺ໂຖ ນຄຣໍ ປວິສຕິ ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ທູຣໂຕວ ເຕສໍ ທູຣີກຣຓຕ຺ຖໍ ເຕນ ເວຓຸທຓ຺ເຑນ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອຖ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາ ‘‘ອຸສ຺ສຣຖ ອຸສ຺ສຣຖາ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຣຓໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິເສຫິ ນີຍມານາ ນຄຣທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ມາຕງ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຍ຺ເຍ, ມາຕງ຺ຄຈຓ຺ຑາໂລ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອີທິສໍ ທິສ຺ວາ ຄຕານໍ ກຸໂຕ ວຸຑ຺ຒີ’’ຕິ ຍານໍ ນິວຕ຺ຕາເປສິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຍໍ ມຍໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫຸໍ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທິໍ ລເຠຍ຺ຍາມ, ຕສ຺ສ ໂນ ມາຕງ຺ເຄນ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກໂຕ’’ຕິ ກຸປິຕາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຈຓ຺ຑາລ’’ນ຺ຕິ ເລຑ຺ຑູຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ວິສຎ຺ຎີຠູຕໍ ປາເຕຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ.

ໂສ ນ ຈິເຣເນວ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ມນຸສ຺ເສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ, ອຍ຺ຍາ, ທ຺ວາຣໍ ນາມ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ, ອຸທາຫຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອວ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓທ຺ວາເຣ ເອກມນ຺ຕໍ ອປກ຺ກມນ຺ຕໍ ມໍ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ມນຸສ຺ສາ ອິມໍ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປສຸ’’ນ຺ຕິ ຣຖິກາຍ ມນຸສ຺ສານໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ອິມິສ຺ສາ ມານໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ນິເວສນທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ອລທ຺ຘາ ນ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິປຊ຺ຊິ. ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ປິຕາ ‘‘ຆຣທ຺ວາເຣ ມາຕງ຺ໂຄ ນິປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ກາກຓິກໍ ເທຖ, ເຕເລນ ສຣີຣໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ອລທ຺ຘາ ນ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ’’ຈ຺ເຈວ ອາຫ. ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ – ‘‘ທ຺ເວ ກາກຓິເກ ເທຖ, ມາສກໍ ປາທໍ ກຫາປຓໍ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຍາວ ກຫາປຓສຕໍ ກຫາປຓສຫສ຺ສໍ ເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ ເອວ. ເອວໍ ເຕສໍ ມນ຺ເຕນ຺ຕານໍ ເອວ ສູຣິໂຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂຕ.

ອຖ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ມາຕາ ປາສາທາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສາຓິປາກາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ມາຕງ຺ຄ, ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ອປຣາຘໍ ຂມ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຄຓ຺ຫາຫິ ຍາວ ສຕສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ, ນິປຊ຺ຊິ ເອວ. ຕສ຺ເສວໍ ຉ ທິວເສ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ສມນ຺ຕາ ສາມນ຺ຕຆຣາ ປຏິວິສກຆຣາ ຈ ມນຸສ຺ສາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມາຕງ຺ຄໍ ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຖ, ທາຣິກໍ ວາ ເທຖ, ມາ ອມ຺ເຫ ນາສຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕທາ ກິຣ ອຍໍ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ເທສຘມ຺ໂມ ‘‘ຍສ຺ສ ຆຣທ຺ວາເຣ ເອວໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈຓ຺ຑາໂລ ມຣຕິ, ເຕນ ຆເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຆຣວາສິໂນ ຈຓ຺ຑາລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ມາຕາປິຕໂຣ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ປຏປິໂລຕິກໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ຈຓ຺ຑາລານຸຈ຺ຉວິກໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ທຕ຺ວາ ປຣິເທວມານໍ ເອວ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທ, ທານິ ທາຣິກໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອທໍສຸ. ສາ ປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອຸຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ອຫໍ ອຕິວິຍ ກິລນ຺ໂຕ, ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ມໍ ອຸຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ. ມາຕງ຺ໂຄ ‘‘ມຍໍ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ວສິຕຸໍ ນ ລຠາມ, ເອຫິ, ພຫິນຄເຣ ຈຓ຺ຑາລຄາມໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ອປສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ‘‘ຕສ຺ສາ ປິຏ຺ຐິໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ຊາຕກຠາຓກາ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊາຕິສມ຺ເຠທວີຕິກ຺ກມໍ ອກຕ຺ວາວ ກຕິປາຫໍ ເຄເຫ ວສິຕ຺ວາ ພລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຎ຺ຎໍ ມຍ຺ຫໍ ຈຓ຺ຑາລເຄເຫ ວາສາເປສິໍ, ຫນ຺ທ, ທານິ ຕໍ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ຈຓ຺ຑາລຄາມທ຺ວາເຣ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ກິສ຺ສ ມໍ ອນາຖໍ ກຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕສີ’’ຕິ ປຣິເທວມານໍ ‘‘ຕ຺ວໍ, ຠທ຺ເທ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ຕວ ໂປຣາຓກຍສໂຕ ອິທານິ ມຫນ຺ຕຕຣໍ ຍສໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ປນ ‘ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ເມ ສາມິໂກ, ນ ມາຕງ຺ໂຄ, ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄໂຕ, ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປຸຓ຺ຓມາຍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສຕີ’ຕິ ປຣິສາສຸ ວເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕເມວ ຄໂຕ.

ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາປິ ພາຣາຓສິຍໍ ມຫາຊນມຊ຺ເຌ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ຕຖາ ກເຖສິ. ອຖ ປຸຓ຺ຓມທິວເສ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລສ຺ສ ຄຄນມຊ຺ເຌ ຐິຕກາເລ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາວໍ ມາເປຕ຺ວາ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກໍ ພາຣາຓສິໍ ສກລໍ ກາສິຣຏ຺ຐຎ຺ຈ ເອໂກຠາສໍ ກຕ຺ວາ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍາ ອຸປຣິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ມຫາຊເນນ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊິຍມາໂນ ຈຓ຺ຑາລຄາມາຠິມຸໂຂ ອໂຫສິ. ພ຺ຣຫ຺ມຠຕ຺ຕາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຕໍ ຈຓ຺ຑາລຄາມກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ເຄຫໍ ສຸທ຺ຘວຕ຺ຖຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ເທວວິມານໍ ວິຍ ອລງ຺ກຣິໍສຸ. ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາ ຈ ຕທາ ອຸຕຸນີ ໂຫຕິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ອງ຺ຄຸຏ຺ເຐນ ນາຠິຍໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ຄພ຺ໂຠ ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິສ຺ສສິ, ຕ຺ວມ຺ປິ ປຸຕ຺ໂຕປິ ເຕ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ຠວິສ຺ສຖ, ຕວ ສີສໂຘວນອຸທກໍ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣາຊູນໍ ອຠິເສໂກທກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ຺ຫາໂນທກໍ ປນ ເຕ ອມໂຕທກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເຍ ນໍ ສີເສ ອາສິຎ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ພໂຣເຄຫິ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕິ, ກາຬກຓ຺ຓິຍາ ຈ ປຣິມຸຈ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕວ ປາທປິຏ຺ເຐ ສີສໍ ຐເປຕ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕາ ສຫສ຺ສໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ກຖາສວນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕາ ສຕໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຈກ຺ຂຸປເຖ ຐຕ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕາ ເອເກກໍ ກຫາປຓໍ ທຕ຺ວາ ວນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຫີ’’ຕິ ຕໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ມຫາຊນສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ປາວິສິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຠຕ຺ຕາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກໍ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສິຣິໂສຠຄ຺ເຄນ ຕຕ຺ຖ ວສາເປສຸໍ. ເທວວິມານສທິສຎ຺ຈສ຺ສາ ນິເວສນໍ ກາເຣສຸໍ. ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ວາ ອຸຬາຣໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ອຸປນາເມສຸໍ. ປຸຕ຺ຕລາຠາທິ ສພ຺ໂພ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕສທິໂສວ ອໂຫສິ. ໂສຬສສຫສ຺ສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ປຸຕ຺ເຕນ ສຫ ນິພທ຺ຘໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ນໍ ປຣິວາເຣນ຺ຕິ, ອເນກສຫສ຺ສານໍ ທານໍ ທີຍຕິ. ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ອຏ຺ຐາເນ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ, ຫນ຺ທສ຺ສ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍ ຊານາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປິຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ອຖ ກຸມາໂຣ ຄາຖມາຫ –

‘‘ກຸໂຕ ນຸ ອາຄຈ຺ຉສິ ທຸມ຺ມວາສີ, ໂອຕລ຺ລໂກ ປໍສຸປິສາຈໂກວ;

ສງ຺ກາຣໂຈຬໍ ປຏິມຸຎ຺ຈ ກຓ຺ເຐ, ໂກ ເຣ ຕຸວໍ ໂຫສິ ອທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໑);

ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນາຈາຣໍ ອສຫມານາ ເທວຕາ ຕສ຺ສ ເຕສຎ຺ຈ ໂສຬສສຫສ຺ສານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ມຸຂໍ ວິປຣິວຕ຺ເຕສຸໍ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ສ ອນາຈາຣໍ ອສຫນ຺ເຕຫິ ຍກ຺ເຂຫິ ໂສ ວິປ຺ປກາໂຣ ກໂຕ, ອປິ ຈ ໂຂ ປນ ອິມໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐປິຓ຺ຑກໍ ເຕສໍ ມຸເຂ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ວູປສເມຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາປິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຕໍ ວູປສເມສິ. ອຖ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາ ປຸຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍາ ນາມ ມາຕງ຺ຄປຓ຺ຑິຕສທິສາ ຠວນ຺ຕິ, ນ ອິເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວິຍ ຊາຕິມຕ຺ເຕນ, ມນ຺ຕສຊ຺ຌາຍນມຕ຺ເຕນ ວາ ມານຕ຺ຖທ຺ຘາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຍ ຕທາ ສີລາທິຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ຕາ ຌານສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ເຈວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ, ຕຕ຺ເຖວສ຺ສ ປສາທໍ ອຸປ຺ປາເທສີຕິ.

ຕທາ ເວຕ຺ຕວຕີນຄເຣ ຊາຕິມນ຺ໂຕ ນາມ ເອໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ຊາຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫນ຺ຕໍ ມານມກາສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ສ ມານໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາສນ຺ເນ ອຸປຣິໂສເຕ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໖໑.

‘‘ອຫຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອໂກ, ຄງ຺ຄາກູເລ ວສາມຸໂຠ;

ອຫໍ ວສາມິ ອຸປຣິ, ເຫຏ຺ຐາ ວສຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ.

ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຊາຕິມນ຺ຕສ຺ສ ຊຏາສຸ ລຄ຺ຄຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນທິຍໍ ປາເຕສິ. ຕໍ ຕສ຺ສ ອຸທກໍ ອາຈເມນ຺ຕສ຺ສ ຊຏາສຸ ລຄ຺ຄິ, ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ນສ຺ສ ວສລາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕຍໍ ກາຬກຓ຺ຓີ ອາຄໂຕ, ອຸປຘາເຣສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຫາສຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍຊາຕິໂກສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລສ຺ມີ’’ຕິ. ‘‘ຕຍາ ນທິຍໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ປາຕິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຍາ’’ຕິ. ‘‘ນສ຺ສ, ວສລ, ຈຓ຺ຑາລ, ກາຬກຓ຺ຓິ, ມາ ອິຘ ວສິ, ເຫຏ຺ຐາໂສເຕ ວສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາໂສເຕ ວສນ຺ເຕນປິ ປາຕິເຕ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐ ປຏິໂສຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຊຏາສຸ ລຄ຺ຄນ຺ເຕ ‘‘ນສ຺ສ, ວສລ, ສເຈ ອິຘ ວສິສ຺ສສິ, ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຕ຺ຕຘາ ເຕ ມຸທ຺ຘາ ຜລິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໖໒.

‘‘ວິຈຣນ຺ໂຕ ອນຸກູລມ຺ຫິ, ອຸທ຺ຘໍ ເມ ອສ຺ສມທ຺ທສ;

ຕຕ຺ຖ ມໍ ປຣິຠາເສຕ຺ວາ, ອຠິສປິ ມຸທ຺ຘຜາລນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວິຈຣນ຺ໂຕ ອນຸກູລມ຺ຫີຕິ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐທນ຺ຕກຏ຺ເຐ ອຕ຺ຕໂນ ຊຏາສຸ ລຄ຺ເຄ ຕສ຺ສ ອາຄມນຄເວສນວເສນ ຄງ຺ຄາຍ ຕີເຣ ອນຸວິຈຣນ຺ໂຕ. ອຸທ຺ຘໍ ເມ ອສ຺ສມທ຺ທສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ອຸປຣິໂສເຕ ມມ ອສ຺ສມໍ ປຓ຺ຓສາລໍ ອທ຺ທກ຺ຂິ. ຕຕ຺ຖ ມໍ ປຣິຠາເສຕ຺ວາຕິ ມມ ອສ຺ສມໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຊາຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໂຕວ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສວນູປຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ນສ຺ສ, ວສລ ຈຓ຺ຑາລ, ກາຬກຓ຺ຓິ ມາ ອິຘ ວສີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຠເຍນ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ອຠິສປິ ມຸທ຺ຘຜາລນນ຺ຕິ ‘‘ສເຈ ຊີວິຕຸກາໂມສິ, ເອຕ຺ໂຕວ ສີຆໍ ປລາຍສ຺ສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ນ ປກ຺ກມິສ຺ສຕິ, ອິໂຕ ເຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຕ຺ຕຘາ ມຸທ຺ຘາ ຜລຕູ’’ຕິ ເມ ອຠິສປໍ ອທາສິ.

ກິໍ ປນ ຕສ຺ສ ອຠິສເປນ ມຸທ຺ຘາ ຜລຕີຕິ? ນ ຜລຕິ, ກຸຫໂກ ປນ ໂສ, ເອວມຍໍ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ສຸທູຣໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສນ຺ຕາສນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ອາຫ.

໖໓. ຍທິຫໍ ຕສ຺ສ ປກຸປ຺ເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ມານຕ຺ຖທ຺ຘສ຺ສ ກູຏຊຏິລສ຺ສ ອຫໍ ຍທິ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍໍ. ຍທິ ສີລໍ ນ ໂຄປເຍຕິ ສີລໍ ຍທິ ນ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍໍ, ອິທໍ ສີລໍ ນາມ ຊີວິຕນິຣເປກ຺ຂໍ ສມ຺ມເທວ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍທິ ນ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອໂລເກຕ຺ວານຫໍ ຕສ຺ສ, ກເຣຍ຺ຍໍ ຉາຣິກໍ ວິຍາຕິ ສຈາຫໍ ຕທາ ຕສ຺ສ ອປ຺ປຕີໂຕ ອຠວິສ຺ສໍ. ມມ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ມຍິ ອຠິປ຺ປສນ຺ນາ ເທວຕາ ຂເຓເນວ ຕໍ ຠສ຺ມມຸຏ຺ຐິໍ ວິຍ ວິທ຺ຘໍເສຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປຕີຕຠາເວ ສຕິ ເທວຕາຫິ ສາເຘຕພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ເທເສສິ ‘‘ກເຣຍ຺ຍໍ ຉາຣິກໍ ວິຍາ’’ຕິ.

ວິຕຓ຺ຑວາທີ ປນາຫ – ‘‘ໂພຘິສຕ຺ໂຕວ ຕໍ ຊຏິລໍ ອິຈ຺ຉມາໂນ ອິທ຺ຘິຍາ ຉາຣິກໍ ກເຣຍ຺ຍ, ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອິມິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ໂຖ ອຸຊຸກເມວ ນີໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂສ ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍ – ‘‘ຕ຺ວໍ ອິທ຺ຘິຍາ ປຣູປຆາຕໍ ວທສິ, ອິທ຺ຘິ ນາເມສາ ອຘິຏ຺ຐານາ ອິທ຺ຘິ, ວິກຸພ຺ພນາ ອິທ຺ຘິ, ມໂນມຍາ ອິທ຺ຘິ, ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ, ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ, ອຣິຍາ ອິທ຺ຘິ, ກມ຺ມວິປາກຊາ ອິທ຺ຘິ, ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ, ວິຊ຺ຊາມຍາ ອິທ຺ຘິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປໂຍຄປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘີຕິ ທສວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຕຣໍ ອິທ຺ຘິໍ ວເທສີ’’ຕິ? ‘‘ຠາວນາມຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຠາວນາມຍາຍ ປຣູປຆາຕກມ຺ມໍ ໂຫຕີ’’ຕິ? ອາມ, ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ ‘‘ເອກວາຣໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຍຖາ ຫິ ປຣໍ ປຫຣິຕຸກາເມນ ອຸທກຠຣິເຕ ຆເຏ ຂິຕ຺ເຕ ປໂຣປິ ປຫຣີຍຕິ, ຆໂຏປິ ຠິຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ຠາວນາມຍາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ເອກວາຣໍ ປຣູປຆາຕກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ສາ ນສ຺ສຕິ.

ອຖ ໂສ ‘‘ຠາວນາມຍາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ເນວ ເອກວາຣໍ ນ ທ຺ເວວາຣໍ ປຣູປຆາຕກມ຺ມໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ກິໍ ຠາວນາມຍາ ອິທ຺ຘິ ກຸສລາ ອກຸສລາ ອພ຺ຍາກຕາ, ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣາ, ກາມາວຈຣາ ຣູປາວຈຣາ ອຣູປາວຈຣາ’’ຕິ? ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຠາວນາມຍາ ອິທ຺ຘິ ກຸສລາ ອພ຺ຍາກຕາ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນິຍາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣາ ຣູປາວຈຣາ ຈາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາ ກຸສລາທີສຸ ກຕຣໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຠຊຕີ’’ຕິ? ຊານນ຺ໂຕ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາ ອກຸສລາວ ທຸກ຺ຂເວທນາວ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາວ ກາມາວຈຣາວາ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ຕວ ປຎ຺ໂຫ ເນວ ກຸສລຕ຺ຕິເກນ ສເມຕິ, ນ ເວທນາຕ຺ຕິເກນ ນ ວິຕກ຺ກຕ຺ຕິເກນ ນ ຠູມນ຺ຕເຣນາ’’ຕິ ປາຬິຍາ ວິໂຣຘໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ຍທິ ປນ ໂສ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ຄພ຺ຠໍ ປາປເກນ ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາ ໂຫຕິ ‘ອໂຫ ວຕ ຍໍ ຕໍ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ຄພ຺ຠໍ ນ ໂສຕ຺ຖິນາ ອຠິນິກ຺ຂເມຍ຺ຍາ’ຕິ. ເອວມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸລຸມ຺ປສ຺ສ ອຸປຆາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ສງ຺ຄີຕິໍ ອນາຣຸຬ຺ຫໍ ກຸລຸມ຺ປສຸຕ຺ຕໍ ອຸທາຫເຣຍ຺ຍ. ຕສ຺ສາປິ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາສິ. ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ນ ຠາວນາມຍາ ອິທ຺ຘິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອາຖພ຺ພນິກາ ອິທ຺ຘິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານາ ລພ຺ຠຕີຕິ ຠາວນາມຍາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ປຣູປຆາໂຕ ນ ສມ຺ຠວຕິເຍວາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ໂນ ເຈ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຸເປຕິ, ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຖາ ປນ ເຕນ ອຠິສປິໂຕ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ສຈາຫໍ ເອຕສ຺ສ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສາມິ, ສີລໍ ເມ ອຣກ຺ຂິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸປາເຍເນວສ຺ສ ມານໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມິ, ສາ ຈສ຺ສ ຣກ຺ຂາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນໍ ວາເຣສິ. ມນຸສ຺ສາ ສູຣິຍສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄມເນນ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ຊາຕິມນ຺ຕຕາປສໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕຸໍ ນ ເທຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ‘‘ນ ເມຕໍ ກມ຺ມໍ, ຄງ຺ຄາຕີເຣ ປນ ເອໂກ ຈຓ຺ຑາລຕາປໂສ ວສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ກມ຺ມໍ ສິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ມນຸສ຺ສາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕຸໍ ນ ເທຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ກິໍກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຸລູປກຕາປໂສ ມໍ ນິຣປຣາຘໍ ອຠິສປິ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຂມາປນຕ຺ຖໍ ມມ ປາເທສຸ ປຕິເຕ ສູຣິຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕາ ອາເນຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຂມາເປຕ຺ວາ ‘‘ສູຣິຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ, ສຈາຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມິ, ອິມສ຺ສ ສຕ຺ຕຘາ ມຸທ຺ຘາ ຜລິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຕາປສສ຺ສ ສີເສ ຐເປຕ຺ວາ ຕາປສໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຸທເກ ຐເປຖ, ຍທາ ສູຣິໂຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕາປໂສ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສູຣິຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສູຣິຍຣສ຺ມີຫິ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ເຕວ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ໂຑ ສຕ຺ຕຘາ ຠິຊ຺ຊິ. ຕາປໂສ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໖໔.

‘‘ຍໍ ໂສ ຕທາ ມໍ ອຠິສປິ, ກຸປິໂຕ ທຸຏ຺ຐມານໂສ;

ຕສ຺ເສວ ມຕ຺ຖເກ ນິປຕິ, ໂຍເຄນ ຕໍ ປໂມຈຍິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ໂສ ຕທາ ມໍ ອຠິສປີຕິ ໂສ ຊາຕິມນ຺ຕຊຏິໂລ ຍໍ ມຸທ຺ຘຜາລນໍ ສນ຺ຘາຍ ຕທາ ມໍ ອຠິສປິ, ມຍ຺ຫໍ ສປໍ ອທາສິ. ຕສ຺ເສວ ມຕ຺ຖເກ ນິປຕີຕິ ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ອຸປຣິ ເຕນ ອິຈ຺ຉິຕໍ ຕສ຺ເສວ ປນ ອຸປຣິ ນິປຕິ ນິປຕນຠາເວນ ອຏ຺ຐາສິ. ເອວຎ຺ເຫຕໍ ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐສ຺ສ ປທຸສ຺ສໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ໂຍ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐສ຺ສ ນຣສ຺ສ ທຸສ຺ສຕິ…ເປ… ປຏິວາຕໍວ ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໒໕; ສຸ. ນິ. ໖໖໗; ຊາ. ໑.໕.໙໔). ໂຍເຄນ ຕໍ ປໂມຈຍິນ຺ຕິ ຕໍ ຕສ຺ສ ຠາສິຕໍ ມຕ຺ຖກຜາລນໍ ອຸປາເຍນ ຕໂຕ ປໂມເຈສິໍ, ຕໍ ວາ ຊຏິລໍ ຕໂຕ ປໂມເຈສິໍ, ເຍນ ອຸປາເຍນ ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອກາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຎ຺ຫິ ເຕນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວນສມິທ຺ຘາຫິ ນານາສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣປຣິປູຣິຕາຫິ ສີລທິຏ຺ຐິສມ຺ປທາຫິ ສຸສງ຺ຂຕສນ຺ຕາເນ ມຫາກຣຸຓາຘິວາເສ ມຫາສຕ຺ເຕ ອຣິຍູປວາທກມ຺ມໍ ອຠິສປສງ຺ຂາຕໍ ຜຣຸສວຈນໍ ປຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ເຂຕ຺ຕວິເສສຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ອຊ຺ຌາສຍຜຣຸສຕາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ຫຸຕ຺ວາ ສເຈ ໂສ ມຫາສຕ຺ຕໍ ນ ຂມາເປສິ, ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ວິປຈ຺ຈນສຠາວໍ ຊາຕໍ, ຂມາປິເຕ ປນ ມຫາສຕ຺ເຕ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິພາຫິຕຕ຺ຕາ ອວິປາກຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊິ ອໂຫສິກມ຺ມຠາວໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ອຣິຍູປວາທປາປສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມຕາ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນນິວາຣຓໍ ກຕໍ, ອຍເມຕ຺ຖ ໂຍໂຄຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອຸປາໂຍ. ເຕນ ຫິ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ມນຸສ຺ສາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕາປສໍ ອາເນຕ຺ວາ ຂມາເປສຸໍ. ໂສປິ ຈ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸເຓ ຊານິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑສ຺ສ ຐປນໍ, ຕສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຕຘາ ຜາລນໍ ກຕໍ, ຕໍ ມນຸສ຺ສານໍ ຈິຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອິເມ ປພ຺ພຊິຕາປິ ສມານາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕາເປນ຺ຕີຕິ ມຫາສຕ຺ຕມ຺ປິ ເຕນ ສທິສໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ. ຕທສ຺ສ ເນສໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍາຕິ.

໖໕. ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ຕທາ ຕສ຺ມິໍ ຕາປເສ ຈິຕ຺ຕໍ ອທູເສຕ຺ວາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ສີລເມວ ຣກ຺ຂິຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸຣກ຺ຂິໍ ມມ ສີລ’’ນ຺ຕິ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ຕທາ ມຓ຺ຑພ຺ໂຍ ອຸເທໂນ, ມາຕງ຺ໂຄ ໂລກນາໂຖ.

ອິຘາປິ ເສສປາຣມິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ນິຫີນຊາຕິກສ຺ສ ສໂຕ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ມານນິຄ຺ຄໂຫ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ‘‘ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ອວສ຺ສໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕທິວສພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຌານາຠິຎ຺ຎານິພ຺ພຕ຺ຕນໍ, ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປາຍສມ຺ປາທນໍ, ມຓ຺ຑພ຺ຍກຸມາຣສ຺ສ ມານນິຄ຺ຄໂຫ, ຊາຕິມນ຺ຕຕາປສສ຺ສ ມານນິຄ຺ຄໂຫ, ຕສ຺ສ ຈ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຠາວິໂນ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍສ຺ສ ອປນຍນໍ, ມຫາປຣາຘສ຺ສາປິ ຕສ຺ສ ອກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສີລານຸຣກ຺ຂຓໍ, ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕປາຏິຫາຣິຍກຣຓນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາ.

ມາຕງ຺ຄຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຘມ຺ມເທວປຸຕ຺ຕຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໖໖. ອຏ຺ຐເມ ມຫາປກ຺ໂຂຕິ ມຫາປຣິວາໂຣ. ມຫິທ຺ຘິໂກຕິ ມຫຕິຍາ ເທວິທ຺ຘິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຘມ຺ໂມ ນາມ ມຫາຍກ຺ໂຂຕິ ນາເມນ ຘມ຺ໂມ ນາມ ມຫານຸຠາໂວ ເທວປຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພໂລການຸກມ຺ປໂກຕິ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ມຫາກຣຸຓາຍ ສພ຺ພໂລກໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໂກ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ຕທາ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ຘມ຺ໂມ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ທິພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ທິພ຺ພຣຖມຠິຣຸຍ຺ຫ ອຈ຺ຉຣາຄຓປຣິວຸໂຕ ມນຸສ຺ເສສຸ ສາຍມາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣທ຺ວາເຣສຸ ສຸຂກຖາຍ ນິສິນ຺ເນສຸ ປຸຓ຺ຓມຸໂປສຖທິວເສ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ທສຫິ ອກຸສລກມ຺ມປເຖຫິ ວິຣມິຕ຺ວາ ຕິວິຘສຸຈຣິຕຘມ຺ມໍ ປູເຣຖ, ມຕ຺ເຕຍ຺ຍາ ເປຕ຺ເຕຍ຺ຍາ ສາມຎ຺ຎາ ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎາ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິໂນ ຠວຖ, ສຄ຺ຄປຣາຍນາ ຫຸຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ຍສໍ ອນຸຠວິສ຺ສຖາ’’ຕິ ມນຸສ຺ເສ ທສກຸສລກມ຺ມປເຖ ສມາທເປນ຺ໂຕ ຊມ຺ພຸທີປໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໖໗.

‘‘ທສກຸສລກມ຺ມປເຖ, ສມາທເປນ຺ໂຕ ມຫາຊນໍ;

ຈຣາມິ ຄາມນິຄມໍ, ສມິຕ຺ໂຕ ສປຣິຊ຺ຊໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສມິຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມິເກຫິ ຘມ຺ມວາທີຫິ ສຫາເຍຫິ ສສຫາໂຍ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ອຘມ຺ໂມ ນາເມໂກ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ‘‘ໂສ ປາຓໍ ຫນຖ, ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍຖາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຕ຺ເຕ ອກຸສລກມ຺ມປເຖ ສມາທເປນ຺ໂຕ ມຫຕິຍາ ປຣິສາຍ ປຣິວຸໂຕ ຊມ຺ພຸທີປໍ ວາມໍ ກໂຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໖໘.

‘‘ປາໂປ ກທຣິໂຍ ຍກ຺ໂຂ, ທີເປນ຺ໂຕ ທສ ປາປເກ;

ໂສເປຕ຺ຖ ມຫິຍາ ຈຣຕິ, ສມິຕ຺ໂຕ ສປຣິຊ຺ຊໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປາໂປຕິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ກທຣິໂຍຕິ ຖທ຺ຘມຈ຺ຉຣີ. ຍກ຺ໂຂຕິ ເທວປຸຕ຺ໂຕ. ທີເປນ຺ໂຕ ທສ ປາປເກຕິ ສພ຺ພໂລເກ ໂຄຈຣໍ ນາມ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄາຍ ຊາຕໍ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ເຕ ວຘິຕ຺ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ຈ ອຕ຺ຕາ ປີເຓຕພ຺ໂພ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕພ຺ພານີຕິອາທິນາ ນເຍນ ປາຓາຕິປາຕາທິເກ ທສ ລາມກຘມ຺ເມ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ກຕ຺ວາ ປກາເສນ຺ໂຕ. ໂສເປຕ຺ຖາຕິ ໂສປິ ອຘມ຺ໂມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ. ມຫິຍາຕິ ຠູມິຍາ ອາສນ຺ເນ, ມນຸສ຺ສານໍ ທສ຺ສນສວນູປຈາເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໙. ຕຕ຺ຖ ເຍ ສຕ຺ຕາ ສາຘຸກມ຺ມິກາ ຘມ຺ມຄຣຸໂນ, ເຕ ຘມ຺ມໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ຕຖາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕເມວ ທິສ຺ວາ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູເຊນ຺ຕາ ຍາວ ຈກ຺ຂຸປຖສມຕິກ຺ກມນາ ຕາວ ອຠິຕ຺ຖວນ຺ຕິ, ປຎ຺ຊລິກາ ນມສ຺ສມານາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ສຕ຺ຕາ ປາປສມາຈາຣາ ກຸຣູຣກມ຺ມນ຺ຕາ, ເຕ ອຘມ຺ມສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອພ຺ຠນຸໂມທນ຺ຕິ, ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປາປານິ ສມາຈຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ເຕ ຕທາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວາທາ ເຈວ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກກິຣິຍາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ໂລເກ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຘມ຺ມວາທີ ອຘມ຺ໂມ ຈ, ອຸໂຠ ປຈ຺ຈນິກາ ມຍ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ອເຖກທິວສໍ ເຕສໍ ຣຖາ ອາກາເສ ສມ຺ມຸຂາ ອເຫສຸໍ. ອຖ ເນສໍ ປຣິສາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ສ, ຕຸມ຺ເຫ ກສ຺ສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ຘມ຺ມສ຺ສ, ມຍໍ ອຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ທ຺ວິຘາ ຊາຕາ. ຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ອຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ຣຖາ ອຠິມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ອີສາຍ ອີສໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐໍສຸ. ‘‘ຕວ ຣຖໍ ໂອກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ມຄ຺ຄໍ ເທຫິ, ຕວ ຣຖໍ ໂອກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ມຄ຺ຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄທາປນຕ຺ຖໍ ວິວາທໍ ອກໍສຸ. ປຣິສາ ຈ ເນສໍ ອາວຸຘານິ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ຍຸທ຺ຘສຊ຺ຊາ ອເຫສຸໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຘຸເຣ ຘຸຣໍ ຆຏ຺ຏຍນ຺ຕາ, ສມິມ຺ຫາ ປຏິປເຖ ອຸໂຠ’’.

໗໐.

‘‘ກລໂຫ ວຕ຺ຕຕີ ເຠສ຺ມາ, ກລ຺ຍາຓປາປກສ຺ສ ຈ;

ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມນຕ຺ຖາຍ, ມຫາຍຸທ຺ໂຘ ອຸປຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘຸເຣ ຘຸຣນ຺ຕິ ເອກສ຺ສ ຣຖີສາຍ ອິຕຣສ຺ສ ຣຖີສໍ ຆຏ຺ຏຍນ຺ຕາ. ສມິມ຺ຫາຕິ ສມາຄຕາ ສມ຺ມຸຂີຠູຕາ. ປຸນ ອຸໂຠຕິ ວຈນໍ ອຸໂຠປິ ມຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກາ ຫຸຕ຺ວາ ໂລເກ ວິຈຣນ຺ຕາ ເອກທິວສໍ ປຏິມຸຂໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ທ຺ວີສຸ ປຣິສາສຸ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກນ຺ຕາສຸ ສຫ ຣເຖນ ມຍໍ ອຸໂຠ ເອວ ສມາຄຕາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠສ຺ມາຕິ ຠຍຊນໂກ. ກລ຺ຍາຓປາປກສ຺ສ ຈາຕິ ກລ຺ຍາຓສ຺ສ ຈ ປາປກສ຺ສ ຈ. ມຫາຍຸທ຺ໂຘ ອຸປຏ຺ຐິໂຕຕິ ມຫາສງ຺ຄາໂມ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ອາສິ.

ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫິ ປຣິສາຍ ຈ ຍຸຊ຺ຌິຕຸກາມຕາ ຊາຕາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ມໍ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອຘມ຺ໂມ, ອຫໍ ຘມ຺ໂມ, ມຄ຺ໂຄ ມຍ຺ຫໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ຕວ ຣຖໍ ໂອກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ມຄ຺ຄໍ ເທຫີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ອຫໍ ທຬ຺ຫຍາໂນ ພລວາ ອສນ຺ຕາສີ, ຕສ຺ມາ ມຄ຺ຄໍ ນ ເທມິ, ຍຸທ຺ຘໍ ປນ ກຣິສ຺ສາມິ, ໂຍ ຍຸທ຺ເຘ ຊິນິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕູ’’ຕິ ອາຫ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ຍໂສກໂຣ ປຸຎ຺ຎກໂຣຫມສ຺ມິ, ສທາຕ຺ຖຸໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ;

ມຄ຺ຄາຣໂຫ ເທວມນຸສ຺ສປູຊິໂຕ, ຘມ຺ໂມ ອຫໍ ເທຫິ ອຘມ຺ມ ມຄ຺ຄໍ.

‘‘ອຘມ຺ມຍານໍ ທຬ຺ຫມາຣຸຫິຕ຺ວາ, ອສນ຺ຕສນ຺ໂຕ ພລວາຫມສ຺ມິ;

ສ ກິສ຺ສ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຕວຊ຺ຊ ທຊ຺ຊໍ, ມຄ຺ຄໍ ອຫໍ ຘມ຺ມ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ.

‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ປາຕຸຣໂຫສິ ປຸພ຺ເພ, ປຈ຺ຉາ ອຘມ຺ໂມ ອຸທປາທິ ໂລເກ;

ເຊຏ຺ໂຐ ຈ ເສຏ຺ໂຐ ຈ ສນນ຺ຕໂນ ຈ, ອຸຍ຺ຍາຫິ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ ກນິຏ຺ຐ ມຄ຺ຄາ.

‘‘ນ ຍາຈນາຍ ນປິ ປາຕິຣູປາ, ນ ອຣຫຕາ ເຕຫໍ ທເທຍ຺ຍ ມຄ຺ຄໍ;

ຍຸທ຺ຘຎ຺ຈ ໂນ ໂຫຕຸ ອຸຠິນ຺ນມຊ຺ຊ, ຍຸທ຺ຘມ຺ຫິ ໂຍ ເຊສ຺ສຕິ ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ.

‘‘ສພ຺ພາ ທິສາ ອນຸວິສໂຏຫມສ຺ມິ, ມຫພ຺ພໂລ ອມິຕຍໂສ ອຕຸລ຺ໂຍ;

ຄຸເຓຫິ ສພ຺ເພຫິ ອຸເປຕຣູໂປ, ຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ມ ຕ຺ວໍ ກຖໍ ວິເຊສ຺ສສິ.

‘‘ໂລເຫນ ເວ ຫຎ຺ຎຕິ ຊາຕຣູປໍ, ນ ຊາຕຣູເປນ ຫນນ຺ຕິ ໂລຫໍ;

ສເຈ ອຘມ຺ໂມ ຫຎ຺ຉຕິ ຘມ຺ມມຊ຺ຊ, ອໂຍ ສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ທສ຺ສເນຍ຺ຍໍ.

‘‘ສເຈ ຕຸວໍ ຍຸທ຺ຘພໂລ ອຘມ຺ມ, ນ ຕຸຍ຺ຫໍ ວຸຑ຺ຒາ ຈ ຄຣູ ຈ ອຕ຺ຖິ;

ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ເຕ ທມ຺ມິ ປິຍາປ຺ປິເຍນ, ວາຈາ ທຸຣຸຕ຺ຕານິປິ ເຕ ຂມາມີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໑.໒໖-໓໒);

ອິມາ ຫິ ເຕສໍ ວຈນປຏິວຈນກຖາ.

ຕຕ຺ຖ ຍໂສກໂຣຕິ ຘມ຺ເມ ນິໂຍຊນວເສນ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຍສທາຍໂກ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສທາຕ຺ຖຸໂຕຕິ ສທາ ຖຸໂຕ ນິຈ຺ຈປ຺ປສຕ຺ໂຖ. ສ ກິສ຺ສ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຕວຊ຺ຊ ທຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂສມ຺ຫິ ອຫໍ ອຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ມຍານຣຖໍ ອຠິຣຸຬ຺ໂຫ ອຠີໂຕ ພລວາ, ກິໍກາຣຓາ ອຊ຺ຊ, ໂຠ ຘມ຺ມ, ກສ຺ສຈິ ອທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ ມຄ຺ຄໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມິ. ປາຕຸຣໂຫສີຕິ ປຐມກປ຺ປິກກາເລ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ໂມ ປຸພ຺ເພ ປາຕຸຣໂຫສິ, ປຈ຺ຉາ ອຘມ຺ໂມ. ເຊຏ຺ໂຐ ຈາຕິ ປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວນ ອຫໍ ເຊຏ຺ໂຐ ຈ ເສຏ຺ໂຐ ຈ ໂປຣາຓໂກ ຈ, ຕ຺ວໍ ປນ ກນິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຄ຺ຄາ ອຸຍ຺ຍາຫີ’’ຕິ ວທຕິ.

ນປິ ປາຕິຣູປາຕິ ອຫຎ຺ຫິ ໂຠໂຕ ເນວ ຍາຈນາຍ ນ ປຏິຣູປວຈເນນ ນ ມຄ຺ຄາຣຫຕາຍ ມຄ຺ຄໍ ທເທຍ຺ຍໍ. ອນຸວິສໂຏຕິ ອຫໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາຕິ ສພ຺ພາ ທິສາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓນ ປຕ຺ຖໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ. ໂລເຫນາຕິ ອໂຍມຸຏ຺ຐິເກນ. ຫຎ຺ຉຕີຕິ ຫນິສ຺ສຕິ. ຍຸທ຺ຘພໂລ ອຘມ຺ມາຕິ ສເຈ ຕຸວໍ ຍຸທ຺ຘພໂລ ອສິ ອຘມ຺ມ. ວຸຑ຺ຒາ ຈ ຄຣູ ຈາຕິ ຍທິ ຕຸຍ຺ຫໍ ອິເມ ວຸຑ຺ຒາ ອິເມ ຄຣູ ປຓ຺ຑິຕາຕິ ເອຕໍ ນຕ຺ຖິ. ປິຍາປ຺ປິເຍນາຕິ ປິເຍນ ວິຍ ອປ຺ປິເຍນ, ອປ຺ປິເຍນປິ ທທນ຺ໂຕ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໑.໓໒) ປິເຍນ ວິຍ ເຕ ມຄ຺ຄໍ ທທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໑. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ຕທາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ອິມໍ ປາປປຸຄ຺ຄລໍ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ອຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນໍ ເອວໍ ມຍາ ວິໂລມຄ຺ຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘ອນາຈາຣ ມາ ອິຘ ຕິຏ຺ຐ, ສີຆໍ ປຏິກ຺ກມ ວິນສ຺ສາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍໍ, ໂສ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ມມ ຘມ຺ມເຕເຊນ ຠຸສມຸຏ຺ຐິ ວິຍ ວິກິເຣຍ຺ຍ, ນ ໂຂ ປນ ເມຕໍ ປຕິຣູປໍ, ສ຺ວາຫໍ ສພ຺ພໂລກໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ‘ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສ຺ສາມີ’ຕິ ປຏິປຊ຺ຊາມິ, ອຍໍ ໂຂ ປນ ປາໂປ ອາຍຕິໍ ມຫາທຸກ຺ຂຠາຄີ, ສ຺ວາຍໍ ມຍາ ວິເສສໂຕ ອນຸກມ຺ປິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ທສ຺ສາມິ, ເອວໍ ເມ ສີລໍ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ອຂຓ຺ຑິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ‘‘ສເຈ ຕຸວໍ ຍຸທ຺ຘພໂລ’’ຕິ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ໂຖກໍ ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ເອວ ອຘມ຺ໂມ ຣເຖ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອວໍສິໂຣ ປຖວິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ປຖວິຍາ ວິວເຣ ທິນ຺ເນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທິຫໍ ຕສ຺ສ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຍທິຫໍ ຕສ຺ສ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຘມ຺ມສ຺ສ ຍທິ ອຫໍ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍໍ. ຍທິ ຠິນ຺ເທ ຕໂປຄຸຓນ຺ຕິ ເຕເນວສ຺ສ ກຸຊ຺ຌເນນ ມຍ຺ຫໍ ຕໂປຄຸຓໍ ສີລສໍວຣໍ ຍທິ ວິນາເສຍ຺ຍໍ. ສຫປຣິຊນໍ ຕສ຺ສາຕິ ສປຣິຊນໍ ຕໍ ອຘມ຺ມໍ. ຣຊຠູຕນ຺ຕິ ຣຊມິວ ຠູຕໍ, ຣຊຠາວໍ ປຕ຺ຕໍ ອຫໍ ກເຣຍ຺ຍໍ.

໗໒. ອປິຈາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຫນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ສີລຣກ຺ຂາຍາຕິ ສີລຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ນິພ຺ພາເປຕ຺ວານາຕິ ປຏິກຈ຺ເຈວ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ອຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໂກຘສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທເນເນວ ໂທສປຣິຬາຫວູປສມເນນ ມານສໍ ວູປສເມຕ຺ວາ. ສຫ ຊເນໂນກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ມຍ຺ຫໍ ປຣິຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປາປສ຺ສ ອຘມ຺ມສ຺ສ ອຫໍ ມຄ຺ຄໍ ອທາສິໍ.

໗໓. ສຫ ປຖໂຕ ໂອກ຺ກນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວູປສມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຄ຺ຄໍ ເຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ໂຖກໍ ມຄ຺ຄໂຕ ສຫ ໂອກ຺ກມເນນ. ປາປຍກ຺ຂສ຺ສາຕິ ອຘມ຺ມເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ຕາວເທຕິ ຕງ຺ຂຓໍ ເອວ ມຫາປຖວີ ວິວຣມທາສິ. ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ເຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ກຖິຕກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຠູມິຍໍ ປຕິເຕ ຈຕຸນຫຸຕາຘິກທ຺ວິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສພຫລາ ສກລໍ ວຣາວຣໍ ຘາເຣນ຺ຕີປິ ມຫາປຖວີ ‘‘ນາຫມິມໍ ປາປປຸຣິສໍ ຘາເຣມີ’’ຕິ ກເຖນ຺ຕີ ວິຍ ເຕນ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ທ຺ວິຘາ ຠິຊ຺ຊິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ປນ ຕສ຺ມິໍ ນິປຕິຕ຺ວາ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ ຣຖຘຸເຣ ຍຖາຐິໂຕວ ສປຣິຊໂນ ມຫຕາ ເທວານຸຠາເວນ ຄມນມຄ຺ເຄເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠວນໍ ປາວິສິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຂນ຺ຕີພໂລ ຍຸທ຺ຘພລໍ ວິເຊຕ຺ວາ, ຫນ຺ຕ຺ວາ ອຘມ຺ມໍ ນິຫນິຕ຺ວ ຠູມ຺ຍາ;

ປາຍາສິ ວິຕ຺ໂຕ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ສນ຺ທນໍ, ມຄ຺ເຄເນວ ອຕິພໂລ ສຈ຺ຈນິກ຺ກໂມ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໑.໓໔);

ຕທາ ອຘມ຺ໂມ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ປຣິສາ ເທວທຕ຺ຕປຣິສາ, ຘມ຺ໂມ ໂລກນາໂຖ, ຕສ຺ສ ປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ.

ອິຘາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເສສປາຣມິໂຍ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອິຘາປິ ທິພ຺ເພຫິ ອາຍຸວຓ຺ຓຍສສຸຂອາຘິປເຕຍ຺ເຍຫິ ທິພ຺ເພເຫວ ອຸຬາເຣຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິຕສ຺ສ ສມງ຺ຄີຠູຕສ຺ສ ອເນກສຫສ຺ສສງ຺ຂາຫິ ອຈ຺ຉຣາຫິ ສພ຺ພກາລໍ ປຣິຈາຣິຍມານສ຺ສ ມຫຕິ ປມາທຏ຺ຐາເນ ຐິຕສ຺ສ ສໂຕ ອີສກມ຺ປິ ປມາທໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາເສ ມາເສ ປຸຓ຺ຓມິຍໍ ຘມ຺ມໍ ທີເປນ຺ໂຕ ສປຣິຊໂນ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣິຕ຺ວາ ມຫາກຣຸຓາຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອຘມ຺ມໂຕ ວິເວເຈຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ນິໂຍຊນໍ, ອຘມ຺ເມນ ສມາຄໂຕປິ ເຕນ ກຕໍ ອນາຈາຣໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ອໂກເປຕ຺ວາ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍເມວ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຂຓ຺ຑໍ ສຸວິສຸທ຺ຘຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສີລສ຺ສ ຣກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາຕິ.

ຘມ຺ມເທວປຸຕ຺ຕຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອລີນສຕ຺ຕຸຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໗໔. ນວເມ ປຎ຺ຈາລຣຏ຺ເຐຕິ ເອວໍນາມເກ ຊນປເທ. ນຄຣວເຣ, ກປິລາຍນ຺ຕິ ‘‘ກປິລາ’’ຕິ ເອວໍລທ຺ຘນາເມ ອຸຕ຺ຕມນຄເຣ. ‘‘ນຄຣວເຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ປຸຣຸຕ຺ຕເມ’’ຕິ ວຈນໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຊມ຺ພຸທີເປ ສພ຺ພນຄຣານໍ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອຄ຺ຄນຄຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຊຍທ຺ທິໂສ ນາມາຕິ ຣຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ຊິເຕ ຊາໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕຠູຕໍ ຍກ຺ຂິນີສງ຺ຂາຕໍ ຊຍທ຺ທິສໍ ຊິໂຕຕິ ເອວໍລທ຺ຘນາໂມ. ສີລຄຸຓມຸປາຄໂຕຕິ ອາຈາຣສີລຎ຺ເຈວ ອຸສ຺ສາຫສມ຺ປຕ຺ຕິຍາທິຣາຊຄຸຓຎ຺ຈ ອຸປາຄໂຕ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໕. ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎຕິ ຊຍທ຺ທິສຣາຊສ຺ສ, ອຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິນ຺ຕິ ວຈນເສໂສ. ສຸຕຘມ຺ໂມຕິ ຍາວຕາ ຣາຊປຸຕ຺ເຕນ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ນາມ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ສຸຕຕ຺ຕາ ສຸຕຘມ຺ໂມ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສຸຕຘມ຺ໂມຕິ ວິສ຺ສຸຕຘມ຺ໂມ, ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ສມຈຣິຍາຍ ປກາໂສ ປຎ຺ຎາໂຕ, ໂລເກ ປຕ຺ຖຏກິຕ຺ຕິຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອລີນສຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍນາໂມ. ຄຸຓວາຕິ ອຸຬາເຣຫິ ມຫາປຸຣິສຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອນຸຣກ຺ຂປຣິຊໂນ ສທາຕິ ສທ຺ຘາທິຄຸຓວິເສສໂຍຄໂຕ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ສມ຺ມເທວ ສງ຺ຄຫຓໂຕ ຈ ສພ຺ພກາລໍ ສມ຺ຠຕ຺ຕປຣິວາຣຊໂນ.

໗໖. ປິຕາ ເມ ມິຄວໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ໂປຣິສາທໍ ອຸປາຄມີຕິ ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ຊຍທ຺ທິສຣາຊາ ມິຄວໍ ຈຣນ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎມຊ຺ຌໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂປຣິສາທໍ ມນຸສ຺ສຂາທກໍ ຍກ຺ຂິນິປຸຕ຺ຕໍ ອຸປຄຎ຺ຉິ, ເຕນ ສມາຄມິ.

ຊຍທ຺ທິສຣາຊາ ກິຣ ເອກທິວສໍ ‘‘ມິຄວໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕທນຸຣູເປນ ມຫຕາ ປຣິວາເຣນ ກປິລນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິ. ຕໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ຕເມວ ຕກ຺ກສິລາວາສີ ນນ຺ໂທ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈຕສ຺ໂສ ສຕາຣຫາ ຄາຖາ ນາມ ກເຖຕຸໍ ອາທາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄມນກາຣຓໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວສນເຄຫໍ ປຣິພ຺ພຍຎ຺ຈ ທາເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐ ‘‘ຍສ຺ສ ປສ຺ເສນ ມິໂຄ ປລາຍຕິ, ຕສ຺ເສວ ໂສ ຄີວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມິເຄ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອເຖໂກ ປສທມິໂຄ ມຫາຊນສ຺ສ ປທສທ຺ເທນ ອາສຍໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຠິມຸໂຂ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປລາຍິ. ອມຈ຺ຈາ ປຣິຫາສໍ ກຣິໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ຕໍ ປຣິກ຺ຂີຓຊວໍ ຐິຕໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປາເຕສິ. ປຕິຕໍ ຂຄ຺ເຄນ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ອນຕ຺ຖິໂກປິ ‘‘ມໍເສນ ມິຄໍ ຄເຫຕຸໍ ນາສກ຺ຂີ’’ຕິ ວຈນໂມຈນຕ຺ຖໍ ກາເຊ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ສ ມູເລ ທພ຺ພຕິເຓສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ໂຖກໍ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ອາຣຠິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຕສ຺ເສວ ຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ ຊາຕທິວເສ ເອວ ເອກາຍ ຍກ຺ຂິນິຍາ ຂາທິຕຸໍ ຄຫິໂຕ ອາຣກ຺ຂມນຸສ຺ເສຫິ ອນຸພທ຺ຘາຍ ຕາຍ ນິທ຺ຘມນມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ອຸເຣ ຐປິໂຕ ມາຕຸສຎ຺ຎາຍ ມຸເຂນ ຖນຄ຺ຄຫເຓນ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສໍວຑ຺ຒິຍມາໂນ ຕທາຫາໂຣປໂຍຄິຕາຍ ມນຸສ຺ສມໍສໍ ຂາທນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣຘາປນຕ຺ຖໍ ຍກ຺ຂິນິຍາ ທິນ຺ນໂອສຘມູລານຸຠາເວນ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຊີວນ຺ໂຕ ຕາຍ ຍກ຺ຂິນິຍາ ມຕາຍ ຕໍ ໂອສຘມູລໍ ອຕ຺ຕໂນ ປມາເທນ ນາເສຕ຺ວາ ທິສ຺ສມານຣູໂປວ ມນຸສ຺ສມໍສໍ ຂາທນ຺ໂຕ ນຄ຺ໂຄ ອຸພ຺ພິຄ຺ຄວິຣູປທສ຺ສໂນ ຣາຊປຸຣິເສຫິ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອນຸພທ຺ໂຘ ປລາຍິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ສ ມູເລ ວາສໍ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠກ຺ໂຂສິ ເມ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖ ອຄ຺ຄເຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ເມ ປິຕຸມຄ຺ຄເຫສິ, ຠກ຺ໂຂສິ ມມ ມາ ຈລີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ໂສ ເມ ປິຕຸມຄ຺ຄເຫສີຕິ ໂສ ໂປຣິສາໂທ ມມ ປິຕຣໍ ຊຍທ຺ທິສຣາຊານໍ ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ນຣຸກ຺ຂສມີປມາຄຕໍ ‘‘ມມ ຠກ຺ໂຂ ຕ຺ວໍ ອາຄໂຕສິ, ຫຕ຺ຖປຣິປ຺ຜນ຺ທນາທິວເສນ ມາ ຈລິ, ຈລນ຺ຕມ຺ປິ ອຫໍ ຕໍ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖ ອຄ຺ຄເຫສິ.

໗໗. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຍກ຺ຂິນິປຸຕ຺ຕສ຺ສ. ຕສິຕເວຘິໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາເສນ ຕສິໂຕ ສຣີຣປຣິກມ຺ເປນ ເວຘິໂຕ. ອູຣຸກ຺ຂມ຺ໂຠຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ອູຣູນໍ ຖທ຺ຘຠາໂວ, ເຍນ ໂສ ຕໂຕ ປລາຍິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ.

ມິຄວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈສ຺ສູຕິ ເອຕ຺ຖ ມິຄວນ຺ຕິ ມິຄວວເສນ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕໍ ມິຄມໍສໍ ‘‘ມິຄວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ອິມໍ ມິຄມໍສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມໍ ມຸຎ຺ຈສ຺ສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ຣາຊາ ນໍ ຍກ຺ຂິນິປຸຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠີໂຕ ອູຣຸກ຺ຂມ຺ຠໍ ປຕ຺ວາ ຂາຓຸໂກ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຠກ຺ໂຂສິ ເມ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອາຫາຣຕ຺ຖິໂກ, ອິມໍ ເຕ ມໍສໍ ທທາມິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທ, ມໍ ມຸຎ຺ຈາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂປຣິສາໂທ ‘‘ກິມິທໍ ມຍ຺ຫເມວ ສນ຺ຕກໍ ທຕ຺ວາ ມຍາ ໂວຫາຣໍ ກໂຣສິ, ນນຸ ອິມໍ ມໍສຎ຺ຈ ຕ຺ວຎ຺ຈ ມມ ຫຕ຺ຖຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຍ຺ຫເມວ ສນ຺ຕກໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຐມໍ ຂາທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ.

ອຖ ຣາຊາ ‘‘ມໍສນິກ຺ກເຍນາຍໍ ນ ມໍ ມຸຎ຺ຈຕິ, ມຍາ ຈ ມິຄວໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ຘນໍ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ປຏິຎ຺ຎາ ກຕາ. ສຈາຍໍ ຍກ຺ໂຂ ອນຸຊານິສ຺ສຕິ, ສຈ຺ຈໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຸນ ອິມສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຠຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂປຣິສາໂທ ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ສຈ຺ຈໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕຸກາໂມສິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ສຈ຺ຈໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ສີຆໍ ປຸນ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ເຕນ ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ‘‘ຕ຺ວໍ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ອຫໍ ປາໂຕວ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕານິ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ພລກາຍໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ປຣິວຸໂຕ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນນ຺ທພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ມຫາຣເຫ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຕາ ຄາຖາ ສຸຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຫສ຺ສານິ ທຕ຺ວາ ຍານໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຕກ຺ກສິລເມວ ເນຖາ’’ຕິ ມນຸສ຺ເສ ທຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ໂປຣິສາທສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ປຸຕ຺ຕໍ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐເປຕຸໍ ອນຸສາສນິຎ຺ຈ ເທນ຺ໂຕ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໗໘.

‘‘ມິຄວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈສ຺ສຸ, ກຕ຺ວາ ອາຄມນໍ ປຸນ;

ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘນໍ ທຕ຺ວາ, ປິຕາ ອາມນ຺ຕຍີ ມມໍ.

໗໙.

‘‘ຣຊ຺ຊໍ ປຸຕ຺ຕ ປຏິປຊ຺ຊ, ມາ ປມຊ຺ຊິ ປຸຣໍ ອິທໍ;

ກຕໍ ເມ ໂປຣິສາເທນ, ມມ ອາຄມນໍ ປຸນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາຄມນໍ ປຸນາຕິ ປຸນ ອາຄມນໍ ປຏິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ໂປຣິສາທສ຺ສ ສງ຺ຄຣໍ ກຕ຺ວາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘນໍ ທຕ຺ວາຕິ ຕກ຺ກສິລໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ນນ຺ທນາມສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຕາ ຄາຖາ ສຸຕ຺ວາ ຈຕຸສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ. ປິຕາ ອາມນ຺ຕຍີ ມມນ຺ຕິ ມມ ປິຕາ ຊຍທ຺ທິສຣາຊາ ມໍ ອາມນ຺ເຕສິ.

ກຖໍ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ເຈ? ອາຫ ‘‘ຣຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຸຕ຺ຕ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ກຸລສນ຺ຕກໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊ, ຍຖາຫໍ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣມິ, ເອວໍ ຕ຺ວມ຺ປິ ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ. ຕ຺ວໍ ອິທໍ ປຸຣໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊຎ຺ຈ ກາເຣນ຺ໂຕ ມາ ປມາທມາປຊ຺ຊິ, ອສຸກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂມູເລ ໂປຣິສາເທນ ຍກ຺ເຂນ ກຕເມຕໍ ມຍາ ສງ຺ຄຣໍ ມມ ປຸນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ, ເກວລໍ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘນທານຕ຺ຖໍ ອິຘາຄໂຕ ສຈ຺ຈໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖາຫໍ ຄມິສ຺ສາມີຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ມາ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ, ອຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ. ສເຈ ປນ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ຄມິສ຺ສສິເຍວ, ອຫມ຺ປິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມິເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມຍໍ ອຸໂຠປິ ນ ຠວິສ຺ສາມ, ຕສ຺ມາ ອຫເມວ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ ວາເຣນ຺ຕໍ ຣາຊານໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປິຕຸ ອຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິຠາວາຍ ປິຕຣິ ສາສິຕວາທໍ ປຍຸຎ຺ຊມາເນ ມາຕຸຠຄິນິຠຣິຍາສຸ ຈ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕີສຸ ອາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ຓມຸຂໍ ມຫາຊນໍ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປິຕຣາ ອກ຺ຂາຕນເຍນ ຍກ຺ຂວາສມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ຍກ຺ຂິນິປຸຕ຺ໂຕປິ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍາ ນາມ ພຫຸມາຍາ, ໂກ ຊານາຕິ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ກຸມາຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປິຕຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຕ຺ໂຕ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ນຕ຺ຖິ ເມ ຠຍ’’ນ຺ຕິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາວ ນິສີທິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໘໐.

‘‘ມາຕາປິຕູ ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ນິມ຺ມິນິຕ຺ວານ ອຕ຺ຕນາ;

ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຘນຸໍ ຂຄ຺ຄໍ, ໂປຣິສາທໍ ອຸປາຄມິ’’ນ຺ຕິ.

໘໑. ສສຕ຺ຖຫຕ຺ຖູປຄຕນ຺ຕິ ສສຕ຺ຖຫຕ຺ຖໍ ອຸປຄຕໍ ອາວຸຘປາຓິໍ ມໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕໍ ທິສ຺ວາ. ກທາຈິ ໂສ ຕສິສ຺ສຕີຕິ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ອປິ ຕເສຍ຺ຍ. ເຕນ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ສີລນ຺ຕິ ເຕນ ຕສ຺ສ ຕາສຸປ຺ປາທເນນ ມຍ຺ຫໍ ສີລໍ ວິນສ຺ສຕິ ສໍກິລິສ຺ສຕິ. ປຣິຕາສໍ ກເຕ ມຍີຕິ ມຍິ ຕສ຺ສ ປຣິຕາສໍ ກເຕ ສຕິ.

໘໒. ສີລຂຓ຺ຑຠຍາ ມຍ຺ຫໍ, ຕສ຺ສ ເທສ຺ສໍ ນ ພ຺ຍາຫຣິນ຺ຕິ ຍຖາ ຈ ສີລເຠທຠເຍນ ນິຫິຕສຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ, ເອວໍ ມຍ຺ຫໍ ສີລຂຓ຺ຑຠຍາ ເອວ ຕສ຺ສ ໂປຣິສາທສ຺ສ ເທສ຺ສໍ ອນິຏ຺ຐມ຺ປິ ນ ພ຺ຍາຫຣິໍ, ເກວລໍ ປນ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ຫິຕວາທີ ອິທໍ ອິທານິ ວກ຺ຂມານໍ ວຈນໍ ອຠາສິໍ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ຈ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຐິໂຕ. ຍກ຺ຂິນິປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ວີມໍສິຕຸກາໂມ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວໍ, ກຸໂຕ ອາຄໂຕ, ກິໍ ມໍ ນ ຊານາສິ ‘ລຸທ຺ໂທ ມນຸສ຺ສມໍສຂາທໂກ’ຕິ, ກສ຺ມາ ຈ ອິຘາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ກຸມາໂຣ ‘‘ອຫໍ ຊຍທ຺ທິສຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ຕ຺ວໍ ໂປຣິສາທໂກຕິ ຊານາມິ, ປິຕຸ ຊີວິຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ອິຘາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ມຸຎ຺ຈ, ມໍ ຂາທາ’’ຕິ ອາຫ. ປຸນ ຍກ຺ຂິນິປຸຕ຺ໂຕ ມຸຂາກາເຣເນວ ‘‘ຕໍ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຫໍ ຊານາມິ, ທຸກ຺ກຣໍ ປນ ຕຍາ ກຕໍ ເອວໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອາຫ. ກຸມາໂຣ ‘‘ນ ອິທໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ຍໍ ປິຕຸ ອຕ຺ເຖ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈຊນໍ, ມາຕາປິຕຸເຫຕຸ ຫິ ເອວຣູປໍ ປຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ເອກນ຺ເຕເນວ ສຄ຺ເຄ ປໂມທຕິ, ອຫຎ຺ຈ ‘ອມຣຓຘມ຺ໂມ ນາມ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ຊານາມິ, ອຕ຺ຕນາ ຈ ກິຎ຺ຈິ ກຕໍ ປາປໍ ນາມ ນ ສຣາມິ, ຕສ຺ມາ ມຣຓໂຕປິ ເມ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອິທໍ ສຣີຣໍ ມຍາ ເຕ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ຂາທາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໘໓.

‘‘ອຸຊ຺ຊາເລຫິ ມຫາອຄ຺ຄິໍ, ປປຕິສ຺ສາມິ ຣຸກ຺ຂໂຕ;

ຕ຺ວໍ ປກ຺ກກາລມຎ຺ຎາຍ, ຠກ຺ຂຍ ມໍ ປິຕາມຫາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຍກ຺ຂິນິປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ອິມສ຺ສ ມໍສໍ ຂາທິຕຸໍ, ອຸປາເຍນ ອິມໍ ປລາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສາຣທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ນິທ຺ຘູເມ ອງ຺ຄາເຣ ກໂຣຫິ, ຕຕ຺ຖ ເຕ ມໍສໍ ປຈິຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປຸຣິສສີໂຫ ມຣຓໂຕປິ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ນິພ຺ຠໂຍ ນາມ ນ ມຍາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ໂລມຫໍສຊາໂຕ ກຸມາຣໍ ໂອໂລເກສິ. ກຸມາໂຣ ກິສ຺ສ ມໍ ໂອໂລເກສິ, ນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກໂຣສີຕິ. ຍກ຺ຂິນິປຸຕ຺ໂຕ ມຫາສຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕຘາ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘາ ຜເລຍ຺ຍ, ໂຍ ຕໍ ຂາເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສເຈ ມໍ ນ ຂາທິຕຸກາໂມສິ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຄ຺ຄິໍ ກາເຣສີ’’ຕິ? ‘‘ຕວ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ອິທານິ ມໍ ກຖໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສສິ, ສ຺ວາຫໍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕປິ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ອທາສິ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ –

‘‘ອິທຎ຺ຫິ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ມຎ຺ຎມາໂນ, ສໂສ ອວາເສສິ ສເກ ສຣີເຣ;

ເຕເນວ ໂສ ຈນ຺ທິມາ ເທວປຸຕ຺ໂຕ, ສສຕ຺ຖຸໂຕ ກາມທຸຫຊ຺ຊ ຍກ຺ຂາ’’ຕິ.(ຊາ. ໑.໑໖.໙໓) –

ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ສໂສ ອວາເສສິ ສເກ ສຣີເຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣເຫຕຸ ອິມໍ ສຣີຣໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອິຘ ວສາຕິ ເອວໍ ສເກ ສຣີເຣ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ ເທນ຺ໂຕ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຣູປໍ ສກ຺ກໍ ຕຕ຺ຖ ວາເສສິ. ສສຕ຺ຖຸໂຕຕິ ‘‘ສສີ’’ຕິ ເອວໍ ສສສທ຺ເທນ ຖຸໂຕ. ກາມທຸໂຫຕິ ກາມວຑ຺ຒໂນ. ຍກ຺ຂາຕິ ເທວ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຈນ຺ເທ ສສລກ຺ຂຓໍ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສກ຺ເກນປິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ອຠາສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂປຣິສາໂທ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາໂຕ –

‘‘ຈນ຺ໂທ ຍຖາ ຣາຫຸມຸຂາ ປມຸຕ຺ໂຕ, ວິໂຣຈເຕ ປນ຺ນຣເສວ ຠາຓຸມາ;

ເອວໍ ຕຸວໍ ໂປຣິສາທາ ປມຸຕ຺ໂຕ, ວິໂຣຈ ກປິເລ ມຫານຸຠາວ;

ອາໂມທຍໍ ປິຕຣໍ ມາຕຣຎ຺ຈ, ສພ຺ໂພ ຈ ເຕ ນນ຺ທຕຸ ຎາຕິປກ຺ໂຂ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໖.໙໔) –

ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ມຫາວີຣາ’’ຕິ ກຸມາຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສປິ ຕໍ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ທຕ຺ວາ ‘‘ຍກ຺ໂຂ ນຸ ໂຂ ເອສ, ໂນ’’ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ‘‘ຍກ຺ຂານໍ ອກ຺ຂີນິ ຣຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ອນິມິສານິ ຈ, ຉາຍາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອສມ຺ຠີໂຕ ໂຫຕິ, ນ ອິມສ຺ສ ຕຖາ. ຕສ຺ມາ ນາຍໍ ຍກ຺ໂຂ ມນຸສ຺ໂສ ເອໂສ, ມຍ຺ຫໍ ກິຣ ປິຕຸ ຕໂຍ ຠາຕໂຣ ຍກ຺ຂິນິຍາ ຄຫິຕາ, ເຕສຸ ຕາຍ ທ຺ເວ ຂາທິຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອໂກ ປຸຕ຺ຕສິເນເຫນ ປຏິຊຄ຺ຄິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິມິນາ ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ອນຸມາເນນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ວິຍ ອວິປຣີຕໂຕ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປິຕຸ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ຍກ຺ໂຂ, ປິຕຸ ເມ ເຊຏ຺ຐຠາຕິໂກສິ, ເອຫິ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸລສນ຺ຕກໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ປິຕາມຫາ’’ຕິ, ຕ຺ວໍ ມມ ມຫາປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕເຣນ ‘‘ນາຫໍ ມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ສທ຺ຘາຕພ຺ພສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກຕາປສສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນສິ. ຕາປເສນ ‘‘ກິໍ ກໂຣນ຺ຕາ ປິຕາ ປຸຕ຺ຕາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣຖາ’’ຕິ ປິຕຸຠາເວ ກຖິເຕ ໂປຣິສາໂທ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ຕ຺ວໍ, ນ ເມ ຣຊ຺ເຊນ ອຕ຺ໂຖ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມຫ’’ນ຺ຕິ ຕາປສສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໘໔.

‘‘ອິຕິ ສີລວຕໍ ເຫຕຸ, ນາຣກ຺ຂິໍ ມມ ຊີວິຕໍ;

ປພ຺ພາເຊສິໍ ຈຫໍ ຕສ຺ສ, ສທາ ປາຓາຕິປາຕິກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສີລວຕໍ ເຫຕູຕິ ສີລວນ຺ຕານໍ ມມ ປິຕູນໍ ເຫຕຸ. ອຖ ວາ ສີລວຕໍ ເຫຕູຕິ ສີລວຕເຫຕຸ, ມຍ຺ຫໍ ສີລວຕສມາທານນິມິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ອຠິຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ສາຕິ ຕໍ ໂປຣິສາທໍ.

ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຫາປິຕຣໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຸມາໂຣ ກິຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ເຐນ ຣຎ຺ຎາ ນາຄເຣຫິ ເນຄມຊານປເທຫິ ຈ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ຠາຕິກ, ຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍ຺ຫໍ ອຸຍ຺ຍາເນ ວສາ’’ຕິ. ‘‘ນ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ອສ຺ສມສ຺ສ ອວິທູເຣ ຄາມໍ ນິເວເສຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ໂສ ຈູຬກມ຺ມາສທມ຺ມນິຄໂມ ນາມ ຊາໂຕ.

ຕທາ ມາຕາປິຕໂຣ ມຫາຣາຊກຸລານິ ອເຫສຸໍ, ຕາປໂສ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ໂປຣິສາໂທ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ, ກນິຏ຺ຐາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ, ອຄ຺ຄມເຫສີ ຣາຫຸລມາຕາ, ອລີນສຕ຺ຕຸກຸມາໂຣ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ອິຘາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຍຖາຣຫໍ ເສສປາຣມິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ປິຕຣາ ນິວາຣິຍມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປິຕຸ ຊີວິຕຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ‘‘ໂປຣິສາທສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຈ຺ຉໂຍ, ຕສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕາສປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ນິຫິຕສຕ຺ຖສ຺ສ ຄມນໍ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສີລຂຓ຺ຑນໍ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ ເຕນ ປິຍວາຈາຍ ສມຸທາຈາໂຣ, ເຕນ ຈ ນານານເຍຫິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຍມານສ຺ສ ມຣຓສນ຺ຕາສາຠາໂວ, ປິຕຸ ອຕ຺ເຖ ມຍ຺ຫໍ ສຣີຣໍ ສຜລໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐຠາໂວ, ສກ຺ເກນາປິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ສສຊາຕິຍມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈາຄຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕນິຣເປກ຺ຂຠາວສ຺ສ ຊານນໍ, ເຕນ ສມາຄເມປິ ໂອສ຺ສຏ຺ເຐປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິກາຣາຠາໂວ, ຕສ຺ສ ຈ ມນຸສ຺ສຠາວມຫາປິຕຸຠາວານໍ ອວິປຣີຕໂຕ ຊານນໍ, ຎາຕມຕ຺ເຕ ຈ ຕໍ ກຸລສນ຺ຕເກ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາມຕາ, ຘມ຺ມເທສນາຍ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ. ເອວມາທໂຍ ອິຘ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາຕິ.

ອລີນສຕ຺ຕຸຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສງ຺ຂປາລຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໘໕. ທສເມ ສງ຺ຂປາໂລຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເທວໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສາຍ ມຫຕິຍາ ນາຄິທ຺ຘິຍາ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫິທ຺ຘິໂກ. ເຫຏ຺ຐາ ທ຺ເວ, ອຸປຣິ ທ຺ເວຕິ ຈຕສ຺ໂສ ທາຐາ ອາວຸຘາ ເອຕສ຺ສາຕິ ທາຐາວຸໂຘ. ອຸຄ຺ຄເຕຊວິສຕາຍ ໂຆຣວິໂສ. ນາຄໂຍນິສິທ຺ຘາຫິ ທ຺ວີຫິ ຊິວ຺ຫາຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ທ຺ວິຊິວ຺ໂຫ. ມຫານຸຠາວານມ຺ປິ ອຸເຣນ ຄມນໂຕ ‘‘ອຸຣຄາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ ນາຄານໍ ອຘິປຕິຠາວໂຕ ອຸຣຄາຘິຠູ.

໘໖. ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສນ຺ຘິຠາເວນ ຄຕຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ຈຕຸປ຺ປເຖ. ອປຣາປຣໍ ມຫາຊນສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐານຠູເຕ ມຫາມຄ຺ເຄ. ຕໂຕ ເອວ ມຫາຊນສມາກິຓ຺ຓຠາເວນ ນານາຊນສມາກຸເລ. ອິທານິ ວກ຺ຂມານານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ວເສນ ຈຕຸໂຣ ອງ຺ເຄ. ອຘິຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ, ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ. ຍທາຫໍ ສງ຺ຂປາໂລ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣູໂປ ນາຄຣາຊາ ໂຫມິ, ຕທາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຐາເນ ວາສໍ ອຸໂປສຖວາສວເສນ ນິວາສໍ ອກປ຺ປຍິໍ ກປ຺ເປສິໍ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ທານສີລາທິປຸຎ຺ຎປສຸໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ໂພຘິປຣິເຍສນວເສນ ອປຣາປຣໍ ເທວມນຸສ຺ສຄຕີສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ກທາຈິ ເທວໂຠຄສທິສສມ຺ປຕ຺ຕິເກ ນາຄຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສງ຺ຂປາໂລ ນາມ ນາຄຣາຊາ ອໂຫສິ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ. ໂສ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຕາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສໂຍນິໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ອຸໂປສຖວາສໍ ວສິ. ອຖສ຺ສ ນາຄຠວເນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອຸໂປສຖວາໂສ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສີລໍ ສໍກິລິສ຺ສຕິ, ເຕນ ໂສ ນາຄຠວນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ກຓ຺ຫວຓ຺ຓາຍ ນທິຍາ ອວິທູເຣ ມຫາມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ເອກປທິກມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ເອກໍ ວມ຺ມິກໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຈາຕຸທ຺ທສປນ຺ນຣເສສຸ ສມາທິນ຺ນສີໂລ ‘‘ມມ ຈມ຺ມາທີນິ ອຕ຺ຖິກາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ທານມຸເຂ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ປາຏິປເທ ນາຄຠວນໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸນາປຣໍ ຍທາ ໂຫມິ, ສງ຺ຂປາໂລ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

໘໗. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຉວິຍາ ຈມ຺ເມນາຕິອາທິກໍ ‘‘ຈຕຸໂຣ ອງ຺ເຄ ອຘິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸຣງ຺ຄາຘິຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ. ຉວິຈມ຺ມານິ ຫິ ອິຘ ເອກມງ຺ຄໍ. ເອວໍ ອຸໂປສຖວາສໍ ວສນ຺ຕສ຺ສ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ທີໂຆ ອທ຺ຘາ ວີຕິວຕ຺ໂຕ.

ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ຕຖາ ສີລໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ນິປນ຺ເນ ໂສຬສ ໂຠຊປຸຕ຺ຕາ ‘‘ມໍສໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາວຸຘຫຕ຺ຖາ ອຣຎ຺ເຎ ຈຣນ຺ຕາ ກິຎ຺ຈິ ອລຠິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ຕໍ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ນິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ອຊ຺ຊ ໂຄຘາໂປຕກມ຺ປິ ນ ລຠິມ຺ຫາ, ອິມໍ ນາຄຣາຊານໍ ວຘິຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມຫາ ໂຂ ປເນສ ຄຍ຺ຫມາໂນ ປລາເຍຍ຺ຍາຕິ ຍຖານິປນ຺ນກໍເຍວ ນໍ ໂຠເຄສຸ ສູເລຫິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສູລານິ ອາທາຍ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສາປິ ສຣີຣໍ ມຫນ຺ຕໍ ເອກໂທຓິກນາວປ຺ປມາຓໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຐປິຕສຸມນປຸປ຺ຜທາມໍ ວິຍ ຊິຎ຺ຊຸກຜລສທິເສຫິ ອກ຺ຂີຫິ ຊຍສຸມນປຸປ຺ຜສທິເສນ ຈ ສີເສນ ສມນ຺ນາຄຕໍ ອຕິວິຍ ໂສຠຕິ. ໂສ ເຕສໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ຊນານໍ ປທສທ຺ເທນ ໂຠຄນ຺ຕຣໂຕ ສີສໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ເຕ ສູລຫຕ຺ເຖ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ມໂນຣໂຖ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ທານມຸເຂ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ມມ ສຣີຣໍ ສຕ຺ຕີຫິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ເຕ ນ ໂອໂລເກສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລຂຓ຺ຑຠເຍນ ທຬ຺ຫໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສີສໍ ໂຠຄນ຺ຕເຣ ເອວ ປເວເສຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ.

ອຖ ນໍ ເຕ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕາ ຠູມິຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຕິຂິຓສູເລຫິ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສກຓ຺ຏກາ ກາຬເວຕ຺ຕຍຏ຺ຐິໂຍ ປຫາຣມຸເຂຫິ ປເວເສຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ກາເຊຫິ ອາທາຍ ມຫາມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ສູເລຫິ ວິຊ຺ຌນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກຏ຺ຐາເນປິ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ເຕ ນ ໂອໂລເກສິ. ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐຫິ ກາເຊຫິ ອາທາຍ ນີຍມານສ຺ສ ສີສໍ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ ຠູມິໍ ປຫຣຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ສີສມສ຺ສ ໂອລມ຺ພຕີ’’ຕິ ມຫາມຄ຺ເຄ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ສຸຂຸເມນ ສູເລນ ນາສາປຸເຏ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸກໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກາຊໂກຏິຍໍ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ປຸນປິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໘໘.

‘‘ອທ຺ທສໍສຸ ໂຠຊປຸຕ຺ຕາ, ຂຣາ ລຸທ຺ທາ ອກາຣຸຓາ;

ອຸປຄຎ຺ຉຸໍ ມມໍ ຕຕ຺ຖ, ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄຣປາຓິໂນ.

໘໙.

‘‘ນາສາຍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ, ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ;

ກາເຊ ອາໂຣປຍິຕ຺ວານ, ໂຠຊປຸຕ຺ຕາ ຫຣິໍສຸ ມ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຠຊປຸຕ຺ຕາຕິ ລຸທ຺ທປຸຕ຺ຕາ. ຂຣາຕິ ກກ຺ຂຬາ, ຜຣຸສກາຍວຈີກມ຺ມນ຺ຕາ. ລຸທ຺ທາຕິ ທາຣຸຓາ, ໂຆຣມານສາ. ອກາຣຸຓາຕິ ນິກ຺ກຣຸຓາ. ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄຣປາຓິໂນຕິ ຈຕຸຣສ຺ສທຓ຺ຑຫຕ຺ຖາ. ນາສາຍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ຣຊ຺ຊຸກໍ ປເວເສຕຸໍ ສຸຂຸເມນ ສູເລນ ນາສາປຸເຏ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກຕິ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐປ຺ປເທເສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກສມີເປ ຈ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາເຊ ອາໂຣປຍິຕ຺ວານາຕິ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ພທ຺ເຘສຸ ອຏ຺ຐສຸ ເວຕ຺ຕລຕາມຓ຺ຑເລສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ໂອວິຊ຺ຌິຕໍ ເອເກກໍ ກາຊໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ໂຠຊປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ.

໙໐. ສສາຄຣນ຺ຕໍ ປຖວິນ຺ຕິ ສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕໍ ມຫາປຖວິໍ. ສການນໍ ສປພ຺ພຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘິໍ ການເນຫິ ປພ຺ພເຕຫິ ຈາຕິ ສການນໍ ສປພ຺ພຕຎ຺ຈ. ນາສາວາເຕນ ຌາປເຍຕິ ສຈາຫໍ ອິຈ຺ຉມາໂນ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ນາສາວາຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍໍ, ສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕໍ ສການນໍ ສປພ຺ພຕໍ ອິມໍ ມຫາປຖວິໍ ຌາເປຍ຺ຍໍ, ສຫ ນາສາວາຕວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ຉາຣິກໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ເອຕາທິໂສ ຕທາ ມຍ຺ຫໍ ອານຸຠາໂວ.

໙໑. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສູເລຫິ ວິນິວິຊ຺ຌນ຺ເຕ, ໂກຏ຺ຏຍນ຺ເຕປິ ສຕ຺ຕິຠິ. ໂຠຊປຸຕ຺ເຕ ນ ກຸປ຺ປາມີຕິ ທຸພ຺ພລຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ ເວຕ຺ຕລຕາປເວສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ສາຣທາຣູຫິ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ກເຕຫິ ຕິຂິຓສູເລຫິ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ວິຊ຺ຌນ຺ເຕປິ ທຸພ຺ພລຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ ຕິຂິຓາຫິ ສຕ຺ຕີຫິ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ໂກຏ຺ຏຍນ຺ເຕປິ ໂຠຊປຸຕ຺ຕານໍ ລຸທ຺ທານໍ ນ ກຸປ຺ປາມິ. ເອສາ ເມ ສີລປາຣມີຕິ ເອວໍ ມຫານຸຠາວສ຺ສ ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາ ເມ ມຍ຺ຫໍ ສີລຂຓ຺ຑຠເຍນ ເຕສໍ ອກຸຊ຺ຌນາ, ເອສາ ເອກນ຺ເຕເນວ ຊີວິຕນິຣເປກ຺ຂຠາເວນ ປວຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫໍ ສີລປາຣມີ, ສີລວເສນ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຖາ ປນ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ເຕຫິ ນີຍມາເນ ມິຖິລນຄຣວາສີ ອາຬາໂຣ ນາມ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ປຎ຺ຈສກຏສຕານິ ອາທາຍ ສຸຂຍານເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕ ໂຠຊປຸຕ຺ເຕ ມຫາສຕ຺ຕໍ ຫຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຕ ລຸທ຺ເທ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິສ຺ສາຍໍ ນາໂຄ ນີຍຕິ, ເນຕ຺ວາ ຈິມໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ເຕ ‘‘ອິມສ຺ສ ນາຄສ຺ສ ມໍສໍ ສາທຸຎ຺ຈ ມຸທຸຎ຺ຈ ຖູລຎ຺ຈ ປຈິຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ໂສ ເຕສໍ ໂສຬສວາຫໂຄເຓ ປສຕໍ ປສຕໍ ສຸວຓ຺ຓມາສເກ ສພ຺ເພສໍ ນິວາສນປາຣຸປນານິ ຠຣິຍານມ຺ປິ ເຕສໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ທຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມາ, ອຍໍ ມຫານຸຠາໂວ ນາຄຣາຊາ, ອຕ຺ຕໂນ ສີລຄຸເຓນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນ ທຸພ຺ຠິ, ອິມໍ ກິລມນ຺ເຕຫິ ພຫຸໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ‘‘ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ມນາໂປ ຠກ຺ໂຂ, ພຫູ ຈ ໂນ ອຸຣຄາ ຠຸຕ຺ຕປຸພ຺ພາ, ຕຖາປິ ຕວ ວຈນໍ ອມ຺ເຫຫິ ປູເຊຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ນາຄໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ຠູມິຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກກ຺ຂຬຕາຍ ຕາ ກຓ຺ຏກາຈິຕາ ອາວຸຕາ ກາຬເວຕ຺ຕລຕາ ໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ.

ອຖ ໂສ ນາຄຣາຊານໍ ກິລມນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອກິລເມນ຺ໂຕວ ອສິນາ ລຕາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາຣການໍ ກຓ຺ຓເວຘໂຕ ປຏິຫຣຓນິຍາເມນ ອທຸກ຺ຂາເປນ຺ໂຕ ສຓິກໍ ນີຫຣິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ເຕ ໂຠຊປຸຕ຺ຕາ ຍໍ ພນ຺ຘນໍ ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖຸໂຕ ປເວເສຕ຺ວາ ປຏິມຸກ຺ກໍ, ຕໍ ພນ຺ຘນໍ ສຓິກໍ ໂມຈຍິໍສຸ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ປາຈີນາຠິມຸໂຂ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອສ຺ສຸປຸຓ຺ເຓຫິ ເນຕ຺ເຕຫິ ອາຬາຣໍ ໂອໂລເກສິ. ລຸທ຺ທາ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຸຣໂຄ ທຸພ຺ພໂລ, ມຕກາເລ ຄເຫຕ຺ວາວ ນໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິລີຍິໍສຸ. ອາຬາໂຣ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ຄຈ຺ເຉວ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ມຫານາຄ, ມາ ຕໍ ລຸທ຺ທາ ປຸນ ຄເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ໂຖກໍ ຕໍ ນາຄໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນາຄຠວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປປຎ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອາຬາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນາຄຠວນສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ວາ ຕີຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຫນ຺ຕມສ຺ສ ຍສໍ ທຕ຺ວາ ທິພ຺ເພຫິ ກາເມຫິ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ. ອາຬາໂຣ ນາຄຠວເນ ເອກວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ວາ ທິພ຺ເພ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ສມ຺ມ, ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ນາຄຣາຊສ຺ສ ກເຖຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈິຣໍ ວສິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ພາຣາຓສິໍ ປຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຣຎ຺ຎາ ສມາຄໂຕ ເຕນ ອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປສນ຺ເນນ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຸຬາຣໂຠຄາ ມຎ຺ເຎ ກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ປພ຺ພຊິໂຕສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາກາຣຓໍ ກເຖນ຺ໂຕ ລຸທ຺ທານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊາປນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ –

‘‘ທິຏ຺ຐາ ມຍາ ມານຸສກາປິ ກາມາ, ອສສ຺ສຕາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ;

ອາທີນວໍ ກາມຄຸເຓສຸ ທິສ຺ວາ, ສທ຺ຘາຍຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ, ຣາຊ.

‘‘ທຸມປ຺ຜລານີວ ປຕນ຺ຕິ ມາຓວາ, ທຫຣາ ຈ ວຸທ຺ຘາ ຈ ສຣີຣເຠທາ;

ເອຕມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ ຣາຊ, ອປຓ຺ຓກໍ ສາມຎ຺ຎເມວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໑໙໑-໑໙໒) –

ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ –

‘‘ອທ຺ຘາ ຫເວ ເສວິຕພ຺ພາ ສປຎ຺ຎາ, ພຫຸສ຺ສຸຕາ ເຍ ພຫຸຐານຈິນ຺ຕິໂນ;

ນາຄຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວານ ຕວຎ຺ຈຬາຣ, ກາຫາມິ ປຸຎ຺ຎານິ ອນປ຺ປການີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໑໙໓) –

ອາຫ.

ອຖສ຺ສ ຕາປໂສ –

‘‘ອທ຺ຘາ ຫເວ ເສວິຕພ຺ພາ ສປຎ຺ຎາ, ພຫຸສ຺ສຸຕາ ເຍ ພຫຸຐານຈິນ຺ຕິໂນ;

ນາຄຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວານ ມມຎ຺ຈ ຣາຊ, ກໂຣຫິ ປຸຎ຺ຎານິ ອນປ຺ປການີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໑໙໔) –

ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວສ຺ສານມາເສ ວສິຕ຺ວາ ປຸນ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ອໂຫສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຍາວຊີວໍ ອຸໂປສຖວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ສຄ຺ຄປຸຣໍ ປູເຣສິ. ໂສປິ ຣາຊາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ຕທາ ອາຬາໂຣ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ອໂຫສິ, ພາຣາຓສິຣາຊາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ສງ຺ຂປາລນາຄຣາຊາ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ສຣີຣປຣິຈ຺ຈາໂຄ ທານປາຣມີ, ຕຖາຣູເປນປິ ວິສເຕເຊນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຕຖາຣູປາຍປິ ປີຬາຍ ສຕິ ສີລສ຺ສ ອຠິນ຺ນຕາ ສີລປາຣມີ, ເທວໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສໍ ໂຠຄໍ ປຫາຍ ນາຄຠວນໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມກຣຓໍ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ, ‘‘ທານາທິອຕ຺ຖໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສໍວິທຫນໍ ປຎ຺ຎາປາຣມີ, ກາມວິຕກ຺ກວິໂນທນໍ ອຘິວາສນວີຣິຍຎ຺ຈ ວີຣິຍປາຣມີ, ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ ຂນ຺ຕິປາຣມີ, ສຈ຺ຈສມາທານໍ ສຈ຺ຈປາຣມີ, ອຈລສມາທານາຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມີ, ໂຠຊປຸຕ຺ເຕ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍຠາໂວ ເມຕ຺ຕາປາຣມີ, ເວທນາຍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣກຕວິປ຺ປກາເຣສຸ ຈ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາໂວ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີຕິ ເອວໍ ທສ ປາຣມິໂຍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ສີລປາຣມີ ປນ ອຕິສຍວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ສາ ເອວ ເທສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫາ. ຕຖາ ອິຘ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ‘‘ໂຍຊນສຕິເກ ນາຄຠວນຏ຺ຐາເນ’’ຕິອາທິນາ ຠູຣິທຕ຺ຕຈຣິຍາຍໍ (ຈຣິຍາ. ໒.໑໑ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຍຖາຣຫໍ ວິຠາເວຕພ຺ພາຕິ.

ສງ຺ຂປາລຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອເຕຕິ ເຍ ຫຕ຺ຖິນາຄຈຣິຍາທໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ວຄ຺ເຄ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ອນນ຺ຕຣຄາຖາຍ ຈ ‘‘ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຠູຣິທຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ທານວເສນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ ນວ ຈຣິຍາ, ເຕ ສພ຺ເພ ວິເສສໂຕ ສີລປາຣມິປູຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ສີລໍ ພລໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສີລພລາ. ສີລສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິຠູຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຣຓໂຕ ສນ຺ຕານສ຺ສ ຈ ປຣິຠາວນາວເສນ ອຠິສງ຺ຂຣຓໂຕ ປຣິກ຺ຂາຣາ. ອຸກ຺ກໍສຄຕາຍ ສີລປຣມຕ຺ຖປາຣມິຍາ ອສມ຺ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປເທໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ນິປ຺ປເທໂສຕິ ປເທສິກາ ສປ຺ປເທສາ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ອາຫ ‘‘ຊີວິຕໍ ປຣິຣກ຺ຂິຕ຺ວາ, ສີລານິ ອນຸຣກ຺ຂິສ’’ນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ເອເຕສຸ ຫຕ຺ຖິນາຄຈຣິຍາທີສຸ (ຈຣິຍາ. ໒.໑ ອາທໂຍ) ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ເອກເທເສນ ປຣິຣກ຺ຂິຕ຺ວາວ ສີລານິ ອນຸຣກ຺ຂິໍ, ຊີວິຕໍ ນ ສພ຺ພຖາ ປຣິຈ຺ຈຊິໍ, ເອກນ຺ເຕເນວ ປນ ສງ຺ຂປາລສ຺ສ ເມ ສໂຕ ສພ຺ພກາລມ຺ປິ ຊີວິຕໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ນິຍ຺ຍຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຂປາລນາຄຣາຊສ຺ສ ປນ ເມ ມຫານຸຠາວສ຺ສ ອຸຄ຺ຄວິສເຕຊສ຺ສ ສໂຕ ສມານສ຺ສ ສພ຺ພກາລມ຺ປິ ເຕຫິ ລຸທ຺ເທຫິ ສມາຄເມ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ປຈ຺ຉາປິ ສໂຕ ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສີລານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖເມວ ຊີວິຕໍ ເອກໍເສເນວ ນິຍ຺ຍຕ຺ຕໍ ນີຍາຕິຕໍ ທານມຸເຂ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ມາ ສາ ສີລປາຣມີຕິ ຍສ຺ມາ ເຈຕເທວໍ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ກາຣເຓນ ສາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫໍ ສີລປາຣມີຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ.

ປຣມຕ຺ຖທີປນິຍາ ຈຣິຍາປິຏກສໍວຓ຺ຓນາຍ

ທສວິຘຈຣິຍາສງ຺ຄຫສ຺ສ ວິເສສໂຕ

ສີລປາຣມິວິຠາວນສ຺ສ

ທຸຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຍຸຘຎ຺ຊຍວຄ຺ໂຄ

໑. ຍຸຘຎ຺ຊຍຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໑. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ອມິຕຍໂສຕິ ອປຣິມິຕປຣິວາຣວິຠໂວ. ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ຍຸຘຎ຺ຊໂຍຕິ ຣມ຺ມນຄເຣ ສພ຺ພທຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ນາເມນ ຍຸຘຎ຺ຊໂຍ ນາມ.

ອຍຎ຺ຫິ ພາຣາຓສີ ອຸທຍຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໑.໓໗ ອາທໂຍ) ສຸຣຸນ຺ຘນນຄຣໍ ນາມ ຊາຕາ. ຈູຬສຸຕໂສມຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໑໗.໑໙໕ ອາທໂຍ) ສຸທສ຺ສນໍ ນາມ, ໂສຓນນ຺ທຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໒໐.໙໒ ອາທໂຍ) ພ຺ຣຫ຺ມວຑ຺ຒນໍ ນາມ, ຂຓ຺ຑຫາລຊາຕເກ(ຊາ. ໒.໒໒.໙໘໒ ອາທໂຍ) ປຸປ຺ຜວຕີ ນາມ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຍຸຘຎ຺ຊຍຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໑.໗໓ ອາທໂຍ) ຣມ຺ມນຄຣໍ ນາມ ອໂຫສິ, ເອວມສ຺ສ ກທາຈິ ນາມໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຣາຊປຸຕ຺ໂຕຕິ ຣມ຺ມນຄເຣ ສພ຺ພທຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ຕສຫສ຺ສໍ ອໂຫສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຣາຊາ ອຸປຣຊ຺ຊໍ ອທາສິ. ໂສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທິວເສ ທິວເສ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ຣຖວຣໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສິຣິວິຠເວນ ອຸຍ຺ຍານກີຬໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂຄ຺ຄຕິຓຄ຺ຄສາຂຄ຺ຄມກ຺ກຏກສຸຕ຺ຕຊາລາທີສຸ ມຸຕ຺ຕາຊາລາກາເຣນ ລຄ຺ເຄ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທູ ທິສ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມ ສາຣຖິ, ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕ, ເທວ, ຫິມສມເຍ ປຕນກອຸສ຺ສາວພິນ຺ທູ ນາມາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ທິວສຠາຄໍ ອຸຍ຺ຍາເນ ກີຬິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫກາເລ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕ ອທິສ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມ ສາຣຖິ, ກຫໍ ເຕ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທູ, ນ ເຕ ອິທານິ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ສູຣິເຍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສພ຺ເພ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິລຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ອິເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣາປິ ຕິຓຄ຺ເຄ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸສທິສາວ, ຕສ຺ມາ ມຍາ ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣເຓຫິ ອປີຬິເຕເນວ ມາຕາປິຕໂຣ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸເມວ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອາທິຕ຺ເຕ ວິຍ ຕໂຍ ຠເວ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາຍ ວິນິຈ຺ຉຍສາລາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸໍ ສູຣິຍາຕເປ, ປຕິຕໍ ທິສ຺ວານ ສໍວິຊິໍ.

໒.

‘‘ຕຎ຺ເຎວາຘິປຕິໍ ກຕ຺ວາ, ສໍເວຄມນຸພ຺ຣູຫຍິໍ;

ມາຕາປິຕູ ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ປພ຺ພຊ຺ຊມນຸຍາຈຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສູຣິຍາຕເປຕິ ສູຣິຍາຕປເຫຕຸ, ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ສນິມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ສູຣິຍາຕເປນາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ປຕິຕໍ ທິສ຺ວານາຕິ ວິນຏ຺ຐໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ, ປຸພ຺ເພ ຣຸກ຺ຂຄ຺ຄາທີສຸ ມຸຕ຺ຕາຊາລາທິອາກາເຣນ ລຄ຺ຄໍ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສມານໍ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ເສນ ວິນຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ. ສໍວິຊິນ຺ຕິ ຍຖາ ເອຕານິ, ເອວໍ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕານິປິ ລຫຸໍ ລຫຸໍ ຠິຊ຺ຊມານສຠາວານີຕິ ອນິຈ຺ຈຕາມນສິກາຣວເສນ ສໍເວຄມາປຊ຺ຊິໍ.

ຕຎ຺ເຎວາຘິປຕິໍ ກຕ຺ວາ, ສໍເວຄມນຸພ຺ຣູຫຍິນ຺ຕິ ຕຎ຺ເຎວ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທູນໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ອຘິປຕິໍ ມຸຂໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ຕເຖວ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ອິຕ຺ຕຣຏ຺ຐິຕິກຕໍ ປຣິຕ຺ຕກາລຕໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ເອກວາຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສໍເວຄໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປາທເນນ ອນຸວຑ຺ເຒສິໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊມນຸຍາຈຫນ຺ຕິ ‘‘ຕິຓຄ຺ເຄ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທູ ວິຍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິເກ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິເຕ ມຍາ ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣເຓຫິ ອນຠິຠູເຕເນວ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ເອຕານິ ນ ສນ຺ຕິ, ຕໍ ອມຕໍ ມຫານິພ຺ພານໍ ຄເວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ເມ ອນຸຊານາຖາ’’ຕິ ເຕ ອຫໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍ. ເອວໍ ມຫາສຕ຺ເຕນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຍາຈິຕາຍ ສກລນຄເຣ ມຫນ຺ຕໍ ໂກລາຫລມໂຫສິ – ‘‘ອຸປຣາຊາ ກິຣ ຍຸຘຎ຺ຊໂຍ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ’’ຕິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ກາສິຣຏ຺ຐວາສິໂນ ຣາຊານໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣມ຺ມເກ ປຏິວສນ຺ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ອິຕິ ສປຣິໂສ ຣາຊາ ເນຄມາ ເຈວ ຊານປທາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາ ເທວີ ຈ ສພ຺ເພ ຈ ໂອໂຣຘາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ‘‘ມາ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ກຸມາຣ, ປພ຺ພຊີ’’ຕິ ນິວາເຣສຸໍ. ຕຕ຺ຖ ຣາຊາ ‘‘ສເຈ ເຕ ກາເມຫິ ອູນໍ, ອຫໍ ເຕ ປຣິປູຣຍາມິ, ອຊ຺ເຊວ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ມຫາສຕ຺ໂຕ –

‘‘ມາ ມໍ ເທວ ນິວາເຣຫິ, ປພ຺ພຊນ຺ຕໍ ຣເຖສຠ;

ມາຫໍ ກາເມຫິ ສມ຺ມຕ຺ໂຕ, ຊຣາຍ ວສມນ຺ວຄູ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໑.໗໗) –

ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຉນ຺ທເມວ ວຕ຺ວາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ໂອໂຣເຘຫິ ມາຕຸຍາ ກຣຸຓໍ ປຣິເທວນ຺ຕິຍາ –

‘‘ອຸສ຺ສາໂວວ ຕິຓຄ຺ຄມ຺ຫິ, ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນໍ ປຕິ;

ເອວມາຍຸ ມນຸສ຺ສານໍ, ມາ ມໍ ອມ຺ມ ນິວາຣຍາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໑.໗໙) –

ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາກາຣຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣໍ ເຕຫິ ຍາຈິຍມາໂນປິ ອຠິສໍວຑ຺ຒມານສໍເວຄຕ຺ຕາ ອໂນສກ຺ກິຕມານໂສ ປິຍຕເຣ ມຫຕິ ຎາຕິປຣິວຏ຺ເຏ ອຸຬາເຣ ຣາຊິສ຺ສຣິເຍ ຈ ນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໓.

‘‘ຍາຈນ຺ຕິ ມໍ ປຎ຺ຊລິກາ, ສເນຄມາ ສຣຏ຺ຐກາ;

ອຊ຺ເຊວ ປຸຕ຺ຕ ປຏິປຊ຺ຊ, ອິທ຺ຘໍ ຜີຕໍ ມຫາມຫິໍ.

໔.

‘‘ສຣາຊເກ ສໂຫໂຣເຘ, ສເນຄເມ ສຣຏ຺ຐເກ;

ກຣຸຓໍ ປຣິເທວນ຺ເຕ, ອນເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈຊິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຊລິກາຕິ ປຄ຺ຄຫິຕອຎ຺ຊລິກາ. ສເນຄມາ ສຣຏ຺ຐກາຕິ ເນຄເມຫິ ເຈວ ຣຏ຺ຐວາສີຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ເພ ຣາຊປຸຣິສາ ‘‘ມາ ໂຂ, ຕ຺ວໍ ເທວ, ປພ຺ພຊີ’’ຕິ ມໍ ຍາຈນ຺ຕິ. ມາຕາປິຕໂຣ ປນ ອຊ຺ເຊວ ປຸຕ຺ຕ ປຏິປຊ຺ຊ, ຄາມນິຄມຣາຊຘານິອຠິວຸທ຺ຘິຍາ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ, ອິທ຺ຘໍ ວິຠວສາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສສ຺ສາທິນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຈ, ຜີຕໍ ອິມໍ ມຫາມຫິໍ ອນຸສາສ, ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫີຕິ ຍາຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ສຫ ຣຎ຺ຎາຕິ ສຣາຊເກ, ຕຖາ ສໂຫໂຣເຘ ສເນຄເມ ສຣຏ຺ຐເກ ມຫາຊເນ ຍຖາ ສຸຓນ຺ຕານມ຺ປິ ປເຄວ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ມຫນ຺ຕໍ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກຣຸຓໍ ປຣິເທວນ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອນເປກ຺ໂຂ ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ຕທາ ປພ຺ພຊິ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໕-໖. ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິສທິສໍ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ປິຍຕເຣ ຎາຕິພນ຺ຘເວ ປຫາຍ ສິນິທ຺ຘໍ ປຣິຄ຺ຄຫປຣິຊນໍ ໂລກາຠິມຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ຍສຎ຺ຈ ນິຣເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈຊິນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ ເກວລນ຺ຕິ ອນວເສສໍ ອິຕ຺ຖາຄາຣໍ ສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕຎ຺ຈ ປຖວິໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຘິປ຺ປາເຍນ ຈຊມາໂນ ເອວໍ ເມ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ສກ຺ກາ ອຘິຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ໂພຘິຍາເຍວ ກາຣຓາ ນ ກິຎ຺ຈິ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ອີສກໍ ລຄ຺ຄໍ ຊເນສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ມາຕາປິຕໂຣ ຕຎ຺ຈ ມຫາຍສໍ ຣຊ຺ຊຎ຺ຈ ເມ ນ ເທສ຺ສໍ, ປິຍເມວ, ຕໂຕ ປນ ສຕຄຸເຓນ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສຕສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ມຍ຺ຫໍ ປິຍຕຣໍ, ຕສ຺ມາ ມາຕາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣຊ຺ຊໍ ອຫໍ ຕທາ ປຣິຈ຺ຈຊິນ຺ຕິ.

ຕເທຕໍ ສພ຺ພໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ມຫາສຕ຺ເຕ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ຍຸຘິຏ຺ຐິລກຸມາໂຣ ນາມ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ມຫາຊນໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມໂນຣເມ ຐາເນ ອສ຺ສມປທໍ ກຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຌານາຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວນມູລຜລາທີຫິ ຍາວຊີວໍ ຍາເປຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍນາ ອເຫສຸໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ອຸໂຠ ກຸມາຣາ ປພ຺ພຊິຕາ, ຍຸຘຎ຺ຊໂຍ ຍຸຘິຏ຺ຐິໂລ;

ປຫາຍ ມາຕາປິຕໂຣ, ສງ຺ຄໍ ເຉຕ຺ວານ ມຈ຺ຈຸໂນ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໑.໘໓);

ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄໍ ເຉຕ຺ວານ ມຈ຺ຈຸໂນຕິ ມຈ຺ຈຸມາຣສ຺ສ ສຫກາຣິກາຣຓຠູຕຕ຺ຕາ ສນ຺ຕກໍ ຣາຄໂທສໂມຫສງ຺ຄໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ປພ຺ພຊິຕາຕິ.

ຕທາ ມາຕາປິຕໂຣ ມຫາຣາຊກຸລານິ ອເຫສຸໍ, ຍຸຘິຏ຺ຐິລກຸມາໂຣ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ຍຸຘຎ຺ຊໂຍ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕິຕມຫາທານານິ ເຈວ ຣຊ຺ຊາທິປຣິຈ຺ຈາໂຄ ຈ ທານປາຣມີ, ກາຍວຈີສໍວໂຣ ສີລປາຣມີ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ຌານາຘິຄໂມ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ, ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກາຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາຘິຄມປຣິໂຍສານາ ປຎ຺ຎາ ທານາທີນໍ ອຸປກາຣານຸປກາຣຘມ຺ມປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຎ຺ຎາ ຈ ປຎ຺ຎາປາຣມີ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕທຕ຺ຖສາຘນໍ ວີຣິຍໍ ວີຣິຍປາຣມີ, ຎາຓຂນ຺ຕິ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ ຈ ຂນ຺ຕິປາຣມີ, ປຏິຎ຺ຎາຍ ອວິສໍວາທນໍ ສຈ຺ຈປາຣມີ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຈລສມາທານາຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມີ, ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ເມຕ຺ຕາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ຈ ເມຕ຺ຕາປາຣມີ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣກຕວິປ຺ປກາຣອຸເປກ຺ຂນວເສນ ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ຈ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມີຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ວິເສສໂຕ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອກິຕ຺ຕິຈຣິຍາຍໍ ວິຍ ອິຘາປິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍຄຸຓາ ຍຖາຣຫໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍາ ເຫເຕ, ອພ຺ຠຸຕາ ຈ ມເຫສິໂນ…ເປ… ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມໂຕ’’ຕິ.

ຍຸຘຎ຺ຊຍຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ໂສມນສ຺ສຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໗. ທຸຕິເຍ ອິນ຺ທປຕ຺ເຖ ປຸຣຸຕ຺ຕເມຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄຣວເຣ. ກາມິໂຕຕິ ມາຕາປິຕຸອາທີຫິ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ຈິຣກາເລ ປຕ຺ຖິໂຕ. ທຍິໂຕຕິ ປິຍາຍິໂຕ. ໂສມນສ຺ໂສຕິ ວິສ຺ສຸໂຕຕິ ‘‘ໂສມນສ຺ໂສ’’ຕິ ເອວໍ ປກາສນາໂມ.

໘. ສີລວາຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖສີເລນ ເຈວ ອາຈາຣສີເລນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສທ຺ຘາພາຫຸສຈ຺ຈາທິຄຸເຓຫິ ອຸເປໂຕ, ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ວາ. ກລ຺ຍາຓປຏິຠານວາຕິ ຕໍຕໍອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພສາຘເນນ ອຸປາຍໂກສລ຺ລສງ຺ຂາເຕນ ຈ ສຸນ຺ທເຣນ ປຏິຠາເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ວຸຑ຺ຒາປຈາຍີຕິ ມາຕາປິຕໂຣ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາຕິ ເອວໍ ເຍ ຊາຕິວຸຑ຺ຒາ, ເຍ ຈ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ວຸຑ຺ຒາ, ເຕສໍ ອປຈາຍນສີໂລ. ຫິຣີມາຕິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓາຍ ຫິຣິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສງ຺ຄເຫສຸ ຈ ໂກວິໂທຕິ ທານປິຍວຈນອຕ຺ຖຈຣິຍາສມານຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫເນສຸ ກຸສໂລ. ເອວຣູໂປ ເຣຓຸສ຺ສ ນາມ ກຸຣຸຣາຊສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ໂສມນສ຺ໂສຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ ຍທາ ໂຫມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໙. ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປຕິກໂຣຕິ ເຕນ ກຸຣຸຣາເຊນ ປຕິ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອຸປກຕ຺ຕພ຺ພຠາເວນ ປຕິກໂຣ ວລ຺ລໂຠ. ກຸຫກຕາປໂສຕິ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນລກ຺ຂເຓນ ໂກຫຎ຺ເຎນ ຊີວິຕກປ຺ປນໂກ ເອໂກ ຕາປໂສ, ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສກ຺ກາຕພ຺ໂພ ອໂຫສິ. ອາຣາມນ຺ຕິ ຜລາຣາມໍ, ຍຕ຺ຖ ເອຬາລຸກລາພຸກຸມ຺ຠຓ຺ຑຕິປຸສາທິວລ຺ລິຜລານິ ເຈວ ຕຓ຺ຑຸເລຍ຺ຍກາທິສາກຎ຺ຈ ໂຣປີຍຕິ. ມາລາວຈ຺ຉນ຺ຕິ ຊາຕິອຕິມຸຕ຺ຕກາທິປຸປ຺ຜຄຈ຺ຉໍ, ເຕນ ປຸປ຺ຜາຣາມໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຣາມໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມາລາວຈ຺ຉຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຜລວຈ຺ຉຎ຺ຈ ໂຣເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ລທ຺ຘຘນໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ໂຕ ຊີວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ຕທາ ມຫາຣກ຺ຂິໂຕ ນາມ ຕາປໂສ ປຎ຺ຈສຕຕາປສປຣິວາໂຣ ຫິມວນ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖາຍ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ອິນ຺ທປຕ຺ຖນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ວສິຕ຺ວາ ສປຣິໂສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຣາຊທ຺ວາຣໍ ປາປຸຓິ. ຣາຊາ ອິສິຄຓໍ ທິສ຺ວາ ອິຣິຍາປເຖ ປສນ຺ໂນ ອລງ຺ກຕມຫາຕເລ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີເຕນາຫາເຣນ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ວສ຺ສາຣຕ຺ຕໍ ມມ ອຸຍ຺ຍາເນເຍວ ວສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານານິ ກາເຣຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາເຣ ທຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຣາຊນິເວສເນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ປນ ອປຸຕ຺ຕໂກ ປຸຕ຺ເຕ ປຕ຺ເຖຕິ, ປຸຕ຺ຕາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ວສ຺ສາຣຕ຺ຕຈ຺ຈເຍນ ມຫາຣກ຺ຂິໂຕ ‘‘ຫິມວນ຺ຕໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຣາຊານໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ກຕສກ຺ກາຣສມ຺ມາໂນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມເຍ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ເອກສ຺ສ ສນ຺ທຈ຺ຉາຍສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ສປຣິໂສ ນິສີທິ. ຕາປສາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ – ‘‘ຣາຊາ ອປຸຕ຺ຕໂກ, ສາຘຸ ວຕສ຺ສ ສເຈ ຣາຊປຸຕ຺ຕໍ ລເຠຍ຺ຍາ’’ຕິ. ມຫາຣກ຺ຂິໂຕ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ມາ ຕຸມ຺ເຫ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ອຊ຺ຊ ປຈ຺ຈູສກາເລ ເອໂກ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເອໂກ ກູຏຊຏິໂລ ‘‘ອິທານິ ຣາຊກຸລູປໂກ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕາປສານໍ ຄມນກາເລ ຄິລານາລຍໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາຣກ຺ຂິໂຕ ຕສ຺ສ ນິປນ຺ນກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອິສິຄຓໍ ອາທາຍ ຫິມວນ຺ຕເມວ ຄໂຕ. ກຸຫໂກ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກຕາປໂສ ອາຄໂຕ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ເວເຄນ ປກ຺ໂກສາປິໂຕ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ຣາຊາ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ອິສີນໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຕິຂິປ຺ປໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ຖ, ເກນຕ຺ເຖນ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ.

ມຫາຣາຊ, ອິສິຄໂຓ ສຸຂນິສິນ຺ໂນ ‘‘ສາຘຸ ວຕສ຺ສ ສເຈ ຣຎ຺ໂຎ ວໍສານຸຣກ຺ຂໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ອຫໍ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ມຫິທ຺ຘິໂກ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ສຸຘມ຺ມາຍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຊານນ຺ຕາ ຄພ຺ຠໍ ນາເສຍ຺ຍຸໍ, ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມິ ຕາວ ນ’’ນ຺ຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຖນຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ, ກຖິຕໍ ໂວ ມຍາ, ຄຈ຺ຉາມຫ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນ ສກ຺ກາ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ກຸຫກຕາປສໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ເນຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣາຊກຸເລ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວສຕິ, ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ’’ຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕາວຕິໍສຠວນໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ຊາຕສ຺ສ ຈ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ‘‘ໂສມນສ຺ໂສ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ໂສ ກຸມາຣປຣິຫາເຣນ ວຑ຺ຒຕິ. ກຸຫກຕາປໂສປິ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ນານປ຺ປກາຣໍ ສູເປຍ຺ຍສາກຎ຺ຈ ຜລວລ຺ລິອາທໂຍ ຈ ໂຣເປຕ຺ວາ ປຓ຺ຓິການໍ ຫຕ຺ເຖ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ຘນໍ ສໍຫຣຕິ. ອຖ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ຣຎ຺ໂຎ ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກຸປິໂຕ. ໂສ ‘‘ຕາຕ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຕາປເສ ມາ ປມຊ຺ຊາ’’ຕິ ກຸມາຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕຸໍ ຄໂຕ.

໑໐-໑໓. ອເຖກທິວສໍ ກຸມາໂຣ ‘‘ຊຏິລໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກູຏຊຏິລໍ ເອກໍ ຄນ຺ຘິກກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ທ຺ເວ ຆເຏ ຄເຫຕ຺ວາ ສາກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ກູຏຊຏິໂລ ອຕ຺ຕໂນ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ປຓ຺ຓິກກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກໂຣສິ ປຓ຺ຓິກຄຫປຕິກາ’’ຕິ ຕໍ ລຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອວ ນິກ຺ຂມິ.

ກູຏຊຏິໂລ ‘‘ອຍໍ ອິທາເນວ ເອວຣູໂປ, ປຈ຺ຉາ ‘ໂກ ຊານາຕິ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ອິທາເນວ ນໍ ນາເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຄມນກາເລ ປາສາຓຜລກໍ ເອກມນ຺ຕໍ ຂິປິຕ຺ວາ ປານີຍຆຏໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລາຍ ຕິຓານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ມຫາທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ມຎ຺ເຈ ນິປຊ຺ຊິ. ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ນິເວສນໍ ອປວິສິຕ຺ວາວ ‘‘ມມ ສາມິກໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໍ ນິປນ຺ນກໍ ທິສ຺ວາ ປາເທ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເກນ, ຕ຺ວໍ ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ວິເຫຐິໂຕ, ກມຊ຺ຊ ຍມໂລກໍ ເນມິ, ຕໍ ເມ ສີຆໍ ອາຈິກ຺ຂາ’’ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ກູຏຊຏິໂລ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ທິຏ຺ໂຐ, ມຫາຣາຊ, ຕ຺ວໍ ເມ, ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕຍິ ວິສ຺ສາເສນ ອຫໍ ອິມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕວ ປຸຕ຺ເຕນມ຺ຫິ ເອວໍ ວິເຫຐິໂຕຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ໂຈຣຆາຕເກ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ກຸມາຣສ຺ສ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຣີຣຎ຺ຈສ຺ສ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣຖິຍາ ຣຖິຍໍ ວິກິຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ມາຕຣາ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ເກ ນິສີທາປິຕໍ ກຸມາຣໍ ອາກຑ຺ຒິໍສຸ – ‘‘ຣຎ຺ຎາ ເຕ ວໂຘ ອາຓຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ກຸມາໂຣ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ມາຕຸ ອງ຺ກໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ – ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ມໍ ທສ຺ເສຖ, ສນ຺ຕິ ຣາຊກິຈ຺ຈານີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ກຸມາຣສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ມາເຣຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕາ ໂຄຓໍ ວິຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ປຣິກຑ຺ຒນ຺ຕາ ເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕມຫໍ ທິສ຺ວານ ກຸຫກ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຖຸສຣາສິໍວ ອຕຓ຺ຑຸລນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລກເຓຫິ ວິຣຫິຕໍ ຖຸສຣາສິໍ ວິຍ, ທຸມໍວ ຣຸກ຺ຂໍ ວິຍ, ອນ຺ໂຕ ມຫາສຸສິຣໍ. ກທລິໍວ ອສາຣກໍ ສີລາທິສາຣຣຫິຕໍ ຕາປສໍ ອຫໍ ທິສ຺ວາ ນຕ຺ຖິ ອິມສ຺ສ ສຕໍ ສາຘູນໍ ຌານາທິຘມ຺ໂມ. ກສ຺ມາ? ສາມຎ຺ຎາ ສມຓຠາວາ ສີລມຕ຺ຕໂຕປິ ອປຄໂຕ ປຣິຫີໂນ ອຍໍ, ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ຫິຣີສຸກ຺ກຘມ຺ມຊຫິໂຕ ປຊຫິຕຫິຣິສງ຺ຂາຕສຸກ຺ກຘມ຺ໂມ. ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິກາຣຓາຕິ ‘‘ເກວລໍ ຊີວິຕສ຺ເສວ ເຫຕຸ ອຍໍ ຕາປສລິງ຺ເຄນ ຈຣຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣນ຺ຕິຫີຕິ ປຣນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ນິວາສຠູໂຕ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ປຣນ຺ຕິໂນ, ສີມນ຺ຕຣິກວາສິໂນ. ເຕຫິ ປຣນ຺ຕີຫິ ອຏວິເກຫິ ປຈ຺ຈນ຺ຕເທໂສ ໂຂຠິໂຕ ອໂຫສິ. ຕໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕໂກປໍ ນິເສເຘຕຸໍ ວູປສເມຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມມ ປິຕາ ກຸຣຸຣາຊາ ‘‘ຕາຕ ໂສມນສ຺ສກຸມາຣ, ມຍ຺ຫໍ ສາມິກໍ ອຸຄ຺ຄຕາປນໍ ໂຆຣຕປໍ ປຣມສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຊຏິລໍ ມາ ປມຊ຺ຊິ. ໂສ ຫິ ອມ຺ຫາກໍ ສພ຺ພກາມທໂທ, ຕສ຺ມາ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕານຸກູລໍ ປວຕ຺ເຕຫິ ອນຸວຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ ຕທາ ມໍ ອນຸສາສີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໔. ຕມຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວານຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປິຕຸ ວຈນໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ຕໍ ກູຏຕາປສໍ ອຸປຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ສາກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຓ຺ຓິໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ຎຕ຺ວາ ກຈ຺ຈິ ເຕ, ຄຫປຕິ, ກຸສລນ຺ຕິ, ຄຫປຕິ, ເຕ ສຣີຣສ຺ສ ກຈ຺ຈິ ກຸສລໍ ກຸສລເມວ, ຕຖາ ຫິ ສາກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈສິ. ກິໍ ວາ ຕວ ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ວາ ອາຫຣີຍຕຸ, ຕຖາ ຫິ ປຓ຺ຓິກວຸຕ຺ຕິໍ ອນຸຕິຏ຺ຐສີຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ອຠາສິໍ.

໑໕. ເຕນ ໂສ ກຸປິໂຕ ອາສີຕິ ເຕນ ມຍາ ວຸຕ຺ຕຄຫປຕິວາເທນ ໂສ ມານນິສ຺ສິໂຕ ມານໍ ອລ຺ລີໂນ ກຸຫໂກ ມຍ຺ຫໍ ກຸປິໂຕ ກຸທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ກຸທ຺ໂຘ ຈ ສມາໂນ ‘‘ຆາຕາເປມິ ຕຸວໍ ອຊ຺ຊ, ຣຏ຺ຐາ ປພ຺ພາຊຍາມິ ວາ’’ຕິ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຕຸວໍ ອຊ຺ຊາຕິ, ຕ຺ວໍ ອຊ຺ຊ, ອິທານິເຍວ ຣຎ຺ໂຎ ອາຄຕກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖. ນິເສຘຍິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ນຄຣໍ ອປວິຏ຺ໂຐ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຫກໍ ກຸຫກຕາປສໍ ກຈ຺ຈິ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຂມນີຍໍ, ສມ຺ມາໂນ ເຕ ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ກຸມາເຣນ ເຕ ສມ຺ມາໂນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ອໂຫສິ.

໑໗. ກຸມາໂຣ ຍຖາ ນາສິໂຍຕິ ຍຖາ ກຸມາໂຣ ນາສິໂຍ ນາເສຕພ຺ໂພ ຆາຕາເປຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ໂສ ປາໂປ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາຈິກ຺ຂິ. ອາຓາເປສີຕິ ມຍ຺ຫໍ ສາມິເກ ອິມສ຺ມິໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຕາປເສ ສຕິ ກິໍ ມມ ນ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຕ຺ເຕນ ເມ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕປິ ອຍເມວ ເສຍ຺ໂຍຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຓາເປສິ.

໑໘. ກິນ຺ຕິ? ສີສໍ ຕຕ຺ເຖວ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕໍ ກຸມາຣໍ ປສ຺ສຖ, ຕຕ຺ເຖວ ຕສ຺ສ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຣີຣຎ຺ຈສ຺ສ ກຕ຺ວານ ຈຕຸຂຓ຺ຑິກໍ ຈຕຸໂຣ ຂຓ຺ເຑ ກຕ຺ວາ ຣຖິຍາ ຣຖິຍໍ ນີຍນ຺ຕາ ວີຖິໂຕ ວີຖິໍ ວິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ທສ຺ເສຖ. ກສ຺ມາ? ສາ ຄຕິ ຊຏິລຫີຬິຕາຕິ ເຍຫິ ອຍໍ ຊຏິໂລ ຫີຬິໂຕ, ເຕສໍ ຊຏິລຫີຬິຕານໍ ສາ ຄຕິ ສາ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ໂສ ວິປາໂກຕິ. ຊຏິລຫີຬິຕາຕິ ວາ ຊຏິລຫີຬນເຫຕຸ ສາ ຕສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕີຕິ ເອວຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໑໙. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ຕາປສສ຺ສ ປຣິຠເວ. ກາຣຓິກາຕິ ຆາຕກາ, ໂຈຣຆາຕກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຓ຺ຑາຕິ ກຸຣູຣາ. ລຸທ຺ທາຕິ ສຸທາຣຸຓາ. ອກາຣຸຓາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ກຕໍ. ‘‘ອກຣຸຓາ’’ຕິປິ ປາຬິ, ນິກ຺ກຣຸຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຕຸ ອງ຺ເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສາຕິ ມມ ມາຕຸ ສຸຘມ຺ມາຍ ເທວິຍາ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ນິສິນ຺ນສ຺ສ. ‘‘ນິສິນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ. ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ນຍນ຺ຕິ ມນ຺ຕິ ມາຕຣາ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ເກ ນິສີທາປິຕໍ ມໍ ຣາຊາຓາຍ ເຕ ໂຈຣຆາຕກາ ໂຄຓໍ ວິຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອາຆາຕນໍ ນຍນ຺ຕິ. ກຸມາເຣ ປນ ນີຍມາເນ ທາສິຄຓປຣິວຸຕາ ສທ຺ຘິໍ ໂອໂຣເຘຫິ ສຸຘມ຺ມາ ເທວີ ນາຄຣາປິ ‘‘ມຍໍ ນິຣປຣາຘໍ ກຸມາຣໍ ມາເຣຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອຄມໍສຸ.

໒໐. ພນ຺ຘຕໍ ຄາຬ຺ຫພນ຺ຘນນ຺ຕິ ຄາຬ຺ຫພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ກາຣຓິກປຸຣິສານໍ. ຣາຊກິຣິຍານິ ອຕ຺ຖິ ເມຕິ ມຍາ ຣຎ຺ໂຎ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ ຣາຊກິຈ຺ຈານິ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສຖ ມໍ ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຫໍ ເອວໍ ວຈນໍ ອວຈໍ.

໒໑. ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ສຍິໍສຸ, ປາປສ຺ສ ປາປເສວິໂນຕິ ອຕ຺ຕນາ ປາປສີລສ຺ສ ລາມກາຈາຣສ຺ສ ກູຏຕາປສສ຺ສ ເສວນໂຕ ປາປເສວິໂນ ຣຎ຺ໂຎ ມໍ ທສ຺ສຍິໍສຸ. ທິສ຺ວານ ຕໍ ສຎ຺ຎາເປສິນ຺ຕິ ຕໍ ມມ ປິຕຣໍ ກຸຣຸຣາຊານໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ມໍ, ເທວ, ມາຣາເປສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ‘‘ກສ຺ມາ ຈ ປນ ຕ຺ວໍ ມຍ຺ຫໍ ສາມິກໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຕາປສໍ ຄຫປຕິວາເທນ ສມຸທາຈຣິ. ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ວິປ຺ປກາຣໍ ກຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເທວ, ຄຫປຕິຎ຺ເຎວ ‘ຄຫປຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ໂກ ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນານາວິຘານິ ມາລາວຈ຺ຉານິ ໂຣເປຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜປຓ຺ຓຜລາຜລາທີນໍ ວິກ຺ກິຓນໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈສ຺ສ ຕານິ ເທວສິກໍ ວິກ຺ກິຓນ຺ເຕຫິ ມາລາກາຣປຓ຺ຓິເກຫິ ສທ຺ທຫາເປຕ຺ວາ ‘‘ມາລາວຕ຺ຖຸປຓ຺ຓວຕ຺ຖູນິ ອຸປຘາເຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລຎ຺ຈສ຺ສ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜາທິວິກ຺ກິຍລທ຺ຘໍ ກຫາປຓກຠຓ຺ຑິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິເສຫິ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ສຎ຺ຎາເປສິໍ ຕສ຺ສ ກູຏຕາປສຠາວໍ ຊານາເປສິໍ. ມມຎ຺ຈ ວສມານຍິນ຺ຕິ ເຕນ ສຎ຺ຎາປເນນ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ໂຂ ປນ ກຸມາໂຣ ວທຕິ, ອຍໍ ກູຏຕາປໂສ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິທານິ ມຫາປຣິຄ຺ຄໂຫ ຊາໂຕ’’ຕິ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ມມ ວເສ ວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຣາຊານໍ ມມ ວສມາເນສິໍ.

ຕໂຕ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ພາລສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິເກ ວສນໂຕ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອາປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ນ ເມ, ມຫາຣາຊ, ອິຘ ວາເສນ ອຕ຺ໂຖ, ອນຸຊານາຖ ມໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ຕາຕ, ມຍາ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາວ ເຕ ວໂຘ ອາຓຕ຺ໂຕ, ຂມ ມຍ຺ຫໍ ອປຣາຘ’’ນ຺ຕິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ອິມໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ກຸມາໂຣ ‘‘ເທວ, ກິມຕ຺ຖິ ມານຸສເກສຸ ໂຠເຄສຸ, ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ທິພ຺ພໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອນຸຠວິໍ, ນ ຕຕ຺ຖາປິ ເມ ສງ຺ໂຄ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາເມວາຫໍ, ນ ຕາທິສສ຺ສ ພາລສ຺ສ ປຣເນຍ຺ຍພຸທ຺ຘິໂນ ສນ຺ຕິເກ ວສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ໂອວທນ຺ໂຕ –

‘‘ອນິສມ຺ມ ກຕໍ ກມ຺ມໍ, ອນວຕ຺ຖາຍ ຈິນ຺ຕິຕໍ;

ເຠສຊ຺ຊສ຺ເສວ ເວຠງ຺ໂຄ, ວິປາໂກ ໂຫຕິ ປາປໂກ.

‘‘ນິສມ຺ມ ຈ ກຕໍ ກມ຺ມໍ, ສມ຺ມາວຕ຺ຖາຍ ຈິນ຺ຕິຕໍ;

ເຠສຊ຺ຊສ຺ເສວ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ວິປາໂກ ໂຫຕິ ຠທ຺ຣໂກ.

‘‘ອລໂສ ຄິຫີ ກາມໂຠຄີ ນ ສາຘຸ, ອສຎ຺ຎໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ ນ ສາຘຸ;

ຣາຊາ ນ ສາຘຸ ອນິສມ຺ມກາຣີ, ໂຍ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂກຘໂນ ຕໍ ນ ສາຘຸ.

‘‘ນິສມ຺ມ ຂຕ຺ຕິໂຍ ກຍິຣາ, ນານິສມ຺ມ ທິສມ຺ປຕິ;

ນິສມ຺ມກາຣິໂນ ຣາຊ, ຍໂສ ກິຕ຺ຕິ ຈ ວຑ຺ຒຕິ.

‘‘ນິສມ຺ມ ທຓ຺ຑໍ ປຓເຍຍ຺ຍ ອິສ຺ສໂຣ, ເວຄາ ກຕໍ ຕປ຺ປຕິ ຠູມິປາລ;

ສມ຺ມາປຓີຘີ ຈ ນຣສ຺ສ ອຕ຺ຖາ, ອນານຸຕປ຺ປາ ເຕ ຠວນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາ.

‘‘ອນານຸຕປ຺ປານິ ຫິ ເຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ວິຠຊ຺ຊ ກມ຺ມາຍຕນານິ ໂລເກ;

ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານິ ສຸຂຸທ຺ຣຍານິ, ຠວນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານຸມຕານິ ຕານິ.

‘‘ອາຄຈ຺ຉຸໍ ໂທວາຣິກາ ຂຄ຺ຄພນ຺ຘາ, ກາສາວິຍາ ຫນ຺ຕຸ ມມໍ ຊນິນ຺ທ;

ມາຕຸຎ຺ຈ ອງ຺ກສ຺ມິມຫໍ ນິສິນ຺ໂນ, ອາກຑ຺ຒິໂຕ ສຫສາ ເຕຫິ ເທວ.

‘‘ກຏຸກຎ຺ຫິ ສມ຺ພາຘໍ ສຸກິຈ຺ຉໍ ປຕ຺ໂຕ, ມຘຸຣມ຺ປິຍໍ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘ ຣາຊ;

ກິຈ຺ເຉນຫໍ ອຊ຺ຊ ວຘາ ປມຸຕ຺ໂຕ, ປພ຺ພຊ຺ຊເມວາຠິມໂນຫມສ຺ມີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໒໒໗-໒໓໔) –

ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ຕຕ຺ຖ ອນິສມ຺ມາຕິ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ. ອນວຕ຺ຖາຍາຕິ ອວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ. ເວຠງ຺ໂຄຕິ ວິປຕ຺ຕິ. ວິປາໂກຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ. ອສຎ຺ຎໂຕຕິ ອສໍວຸໂຕ ທຸສ຺ສີໂລ. ປຓເຍຍ຺ຍາຕິ ປຏ຺ຐເປຍ຺ຍ. ເວຄາຕິ ເວເຄນ ສຫສາ. ສມ຺ມາປຓີຘີ ຈາຕິ ສມ຺ມາປຓິຘິນາ, ໂຍນິໂສ ຐປິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກຕາ ນຣສ຺ສ ອຕ຺ຖາ ປຈ຺ຉາ ອນານຸຕປ຺ປາ ຠວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຠຊ຺ຊາຕິ ອິມານິ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານິ, ອິມານິ ອຍຸຕ຺ຕານີຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຎາຍ ວິຠຊິຕ຺ວາ. ກມ຺ມາຍຕນານີຕິ ກມ຺ມານິ. ພຸທ຺ຘານຸມຕານີຕິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ອນຸມຕານິ ອນວຊ຺ຊານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຏຸກນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໍ ອສາຕໍ, ສມ຺ພາຘໍ ສຸກິຈ຺ຉໍ ມຣຓຠຍໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ. ລທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພເລນ ຊີວິຕໍ ລຠິຕ຺ວາ. ປພ຺ພຊ຺ຊເມວາຠິມໂນຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິມຸຂຈິຕ຺ໂຕ ເອວາຫມສ຺ມິ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ເຕນ ຘມ຺ເມ ເທສິເຕ ຣາຊາ ເທວິໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເທວິ, ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ເທວີປິ ກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊເມວ ໂຣເຈສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຂມຖາ’’ຕິ ຂມາເປຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ຄເຕ ຈ ປນ ມຫາສຕ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ກູຏຊຏິລໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ສນາຄເຣຫິ ອມຈ຺ຈປາຣິສຊ຺ຊາທີຫິ ຣາຊປຸຣິເສຫິ ອສ຺ສຸມຸເຂຫິ ອນຸພນ຺ຘິຍມາໂນ ເຕ ນິວຕ຺ເຕສິ. ມນຸສ຺ເສສຸ ນິວຕ຺ເຕສຸ ມນຸສ຺ສວຓ຺ເຓນາຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວຕາຫິ ນີໂຕ ສຕ຺ຕ ປພ຺ພຕຣາຊິໂຍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ເຕ ວິສ຺ສກມ຺ມຸນາ ນິມ຺ມິຕາຍ ປຓ຺ຓສາລາຍ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໒໒.

‘‘ໂສ ມໍ ຕຕ຺ຖ ຂມາເປສິ, ມຫາຣຊ຺ຊໍ ອທາສິ ເມ;

ໂສຫໍ ຕມໍ ທາລຍິຕ຺ວາ, ປພ຺ພຊິໍ ອນຄາຣິຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕມໍ ທາລຍິຕ຺ວາຕິ ກາມາທີນວທສ຺ສນສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ສມ຺ໂມຫຕມໍ ວິຘມິຕ຺ວາ. ປພ຺ພຊິນ຺ຕິ ອຸປາຄຈ຺ຉິໍ. ອນຄາຣິຍນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ.

໒໓. ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ຕທາ ຕໍ ຣາຊິສ຺ສຣິຍໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເມ ເທສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕນໂຍວ.

ເອວໍ ປນ ມຫາສຕ຺ເຕ ປພ຺ພຊິເຕ ຍາວ ໂສຬສວສ຺ສກາລາ ຣາຊກຸເລ ປຣິຈາຣິກເວເສນ ເທວຕາເຍວ ນໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຌານາຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ອໂຫສິ.

ຕທາ ກຸຫໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ມາຕາ ມຫາມາຍາ, ມຫາຣກ຺ຂິຕຕາປໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ, ໂສມນສ຺ສກຸມາໂຣ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ຍຸຘຎ຺ຊຍຈຣິຍາຍໍ (ຈຣິຍາ. ໓.໑ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທສ ປາຣມິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ອິຘາປິ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ ອຕິສຍວຕີຕິ ສາ ເອວ ເທສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫາ. ຕຖາ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ເອວ ຣາຊກິຈ຺ເຈສຸ ສມຕ຺ຖຕາ, ຕສ຺ສ ຕາປສສ຺ສ ກູຏຊຏິລຠາວປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ເຕນ ປຍຸຕ຺ເຕນ ຣຎ຺ຎາ ວເຘ ອາຓຕ຺ເຕ ສນ຺ຕາສາຠາໂວ, ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນານານເຍຫິ ຕສ຺ສ ສໂທສຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ນິຣປຣາຘຕໍ ມຫາຊນສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ປກາເສຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ປຣເນຍ຺ຍພຸທ຺ຘິຕໍ ພາລຠາວຎ຺ຈ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເຕນ ຂມາປິເຕປິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວາສໂຕ ຣຊ຺ຊິສ຺ສຣິຍໂຕ ຈ ສໍເວຄມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣໍ ຍາຈິຍມາເນນປິ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ອລຄ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊນໍ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປວິເວກາຣາເມນ ຫຸຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອປ຺ປກສິເຣນ ຌານາຠິຎ຺ຎານິພ຺ພຕ຺ຕນນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາຕິ.

ໂສມນສ຺ສຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອໂຍຆຣຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໒໔. ຕຕິເຍ ອໂຍຆຣມ຺ຫິ ສໍວຑ຺ໂຒຕິ ອມນຸສ຺ສອຸປທ຺ທວປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ຈຕຸຣສ຺ສສາລວເສນ ກເຕ ມຫຕິ ສພ຺ພອໂຍມເຍ ເຄເຫ ສໍວຑ຺ໂຒ. ນາເມນາສິ ອໂຍຆໂຣຕິ ອໂຍຆເຣ ຊາຕສໍວຑ຺ຒຠາເວເນວ ‘‘ອໂຍຆຣກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາເມນ ປາກໂຏ ອໂຫສິ.

໒໕-໖. ຕທາ ຫິ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ປຸຣິມຕ຺ຕຠາເວ ສປຕ຺ຕິ ‘‘ຕວ ຊາຕໍ ຊາຕໍ ປຊໍ ຂາເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຍກ຺ຂິນິໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ວິຊາຕກາເລ ທ຺ເວ ວາເຣ ປຸຕ຺ເຕ ຂາທິ. ຕຕິຍວາເຣ ປນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຣາຊາ ‘‘ເທວິຍາ ຊາຕໍ ຊາຕໍ ປຊໍ ເອກາ ຍກ຺ຂິນີ ຂາທຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສຫິ ສມ຺ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອມນຸສ຺ສາ ນາມ ອໂຍຆຣສ຺ສ ຠາຍນ຺ຕິ, ອໂຍຆຣໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກມ຺ມາເຣ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຖມ຺ເຠ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອໂຍມເຍເຫວ ສພ຺ພເຄຫສມ຺ຠາເຣຫິ ຈຕຸຣສ຺ສສາລໍ ມຫນ຺ຕໍ ອໂຍຆຣໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຣິປກ຺ກຄພ຺ຠໍ ເທວິໍ ຕຕ຺ຖ ວາເສສິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ຘຎ຺ຎປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ‘‘ອໂຍຆຣກຸມາໂຣ’’ຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕໍ ຘາຕີນໍ ທຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຣາຊາ ເທວິໍ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ອາເນສິ. ຍກ຺ຂິນີປິ ອຸທກວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ອຸທກໍ ວຫນ຺ຕີ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ອໂຍຆເຣເຍວ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ສພ຺ພສິປ຺ປານິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ຣາຊາ ປຸຕ຺ຕໍ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ຣຊ຺ຊມສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ – ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ອາເນຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ນຄຣໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕໍ ມງ຺ຄລວາຣຓໍ ອາທາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສຸໍ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ສຣີຣໂສຠໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ພລວສິເນເຫນ ຕໍ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ເມ ປຸຕ຺ຕໍ ອຠິສິຎ຺ຈຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ຣຊ຺ເຊນ ອຕ຺ໂຖ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ເມ ອນຸຊານາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸກ຺ເຂນ ຊີວິໂຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ເຂນາຕິ, ຕາຕ, ຕວ ຠາຕິກາ ທ຺ເວ ເອກາຍ ຍກ຺ຂິນິຍາ ຂາທິຕາ, ຕຸຍ຺ຫໍ ປນ ຕໂຕ ອມນຸສ຺ສຠຍໂຕ ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ກເຕນ ທຸກ຺ເຂນ ມຫຕາ ອາຍາເສນ ຊີວິໂຕ ລທ຺ໂຘ. ສໍປີເຬ ປຕິໂປສິໂຕຕິ ນານາວິຘາຍ ອມນຸສ຺ສຣກ຺ຂາຍ ສມ຺ພາເຘ ອໂຍຆເຣ ວິຊາຍນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ໂສຬສວສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ພາເຘ ສໍວຑ຺ຒິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ເຊວ, ປຸຕ຺ຕ, ປຏິປຊ຺ຊ, ເກວລໍ ວສຸຘໍ ອິມນ຺ຕິ ກຎ຺ຈນມາລາລງ຺ກຕສ຺ສ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຣຕນຣາສິມ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ຕີຫິ ສງ຺ເຂຫິ ອຠິສິຎ຺ຈິຍມາໂນ ອິມໍ ກຸລສນ຺ຕກໍ ເກວລໍ ສກລໍ ສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕໍ ຕໂຕເຍວ ສຫ ຣຏ຺ເຐຫີຕິ ສຣຏ຺ຐກໍ ສຫ ນິຄເມຫິ ມຫາຄາເມຫີຕິ ສນິຄມໍ ອປຣິມິເຕນ ປຣິວາຣຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ສຊນໍ ອິມໍ ວສຸຘໍ ມຫາປຖວິໍ ອຊ຺ເຊວ, ປຸຕ຺ຕ, ປຏິປຊ຺ຊ, ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຂຕ຺ຕິຍໍ. ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍໍ ກາສິຣາຊານໍ ມມ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ອິທໍ ວຈນໍ ອຠາສິໍ.

໒໗. ເຍ ເກຈິ ມຫິຍາ ສຕ຺ຕາຕິ ອິມິສ຺ສາ ມຫາປຖວິຍາ ເຍ ເກຈິ ສຕ຺ຕາ ນາມ. ຫີນມຸກ຺ກຏ຺ຐມຊ຺ຌິມາຕິ ລາມກາ ເຈວ ອຸຕ຺ຕມາ ຈ, ອຸຠິນ຺ນໍ ເວມຊ຺ເຌ ຠວຕ຺ຕາ ມຊ຺ຌິມາ ຈ. ສເກ ເຄເຫຕິ ສພ຺ເພ ເຕ ສເກ ເຄເຫ. ສກຎາຕິຠີຕິ ສເກຫິ ຎາຕີຫິ ສມ຺ໂມທມານາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ຍຖາວິຠວໍ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ.

໒໘. ອິທໍ ໂລເກ ອຸຕ຺ຕຣິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອສທິສໍ, ມຍ຺ຫໍ ເອວ ອາເວຓິກໍ. ກິໍ ປນ ຕໍ ສໍປີເຬ ມມ ໂປສນນ຺ຕິ ສມ຺ພາເຘ ມມ ສໍວຑ຺ຒນໍ. ຕຖາ ຫິ ອໂຍຆຣມ຺ຫິ ສໍວຑ຺ໂຒ, ອປ຺ປເຠ ຈນ຺ທສູຣິເຍຕິ ຈນ຺ທສູຣິຍານໍ ປຠາຣຫິເຕ ອໂຍຆເຣ ສໍວຑ຺ໂຒມ຺ຫີຕິ ສໍວຑ຺ໂຒ ອມ຺ຫິ.

໒໙. ປູຕິກຸຓປສມ຺ປຸຓ຺ຓາຕິ ປູຕິຄນ຺ຘນານປ຺ປກາຣກຸຓປສມ຺ປຸຓ຺ຓາ ຄູຖນິຣຍສທິສາ. ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ຊີວິຕສໍສເຍ ວຕ຺ຕມາເນ ກຖໍ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ. ຕໂຕ ໂຆຣຕເຣຕິ ຕໂຕປິ ຄພ຺ຠວາສໂຕ ທາຣຸຓຕເຣ, ອວິສ຺ສຏ຺ຐວາເສນ ທຸກ຺ເຂ. ປກ຺ຂິຕ຺ຕໂຍຆເຣຕິ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອໂຍຆເຣ, ພນ຺ຘນາຄາເຣ ຐປິໂຕ ວິຍ ອໂຫສິນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໓໐. ຍທິຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທີຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຕາທິສນ຺ຕິ ຍາທິສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕາທິສໍ ປຣມທາຣຸຓໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ວາ ອຫໍ ຣຊ຺ເຊສຸ ຍທິ ຣຊ຺ຊາມິ ຍທິ ຣມິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປາປານໍ ລາມການໍ ນິຫີນປຸຣິສານໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ນິຫີນຕໂມ ສິຍໍ.

໓໑. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫິ ກາເຍນາຕິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຄພ຺ຠວາສາທິນາ ປູຕິກາເຍນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ອມ຺ຫິ. ຣຊ຺ເຊນມ຺ຫິ ອນຕ຺ຖິໂກຕິ ຣຊ຺ເຊນປິ ອນຕ຺ຖິໂກ ອມ຺ຫິ. ຍກ຺ຂິນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ໂຕປິ ຫິ ນາຫໍ ອຊຣາມໂຣ, ກິໍ ເມ ຣຊ຺ເຊນ, ຣຊ຺ຊຎ຺ຫິ ນາມ ສພ຺ເພສໍ ອນຕ຺ຖານໍ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ຐິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທຸນ຺ນິກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິພ຺ພຸຕິໍ ປຣິເຍສິສ຺ສໍ, ຍຕ຺ຖ ມໍ ມຈ຺ຈຸ ນ ມທ຺ທິເຍຕິ ຍຕ຺ຖ ຐິຕໍ ມໍ ມຫາເສໂນ ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ນ ມທ຺ທິເຍ ນ ໂອຕ຺ຖເຣຍ຺ຍ ນ ອຠິຠເວຍ຺ຍ, ຕໍ ນິພ຺ພຸຕິໍ ອມຕມຫານິພ຺ພານໍ ປຣິເຍສິສ຺ສາມີຕິ.

໓໒. ເອວາຫໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວານາຕິ ເອວໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ນານປ຺ປກາຣໍ ສໍສາເຣ ອາທີນວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ນິພ຺ພາເນ ອານິສໍສທສ຺ສເນນ ຈ ໂຍນິໂສ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ວິຣວນ຺ເຕ ມຫາຊເນຕິ ມຍາ ວິປ຺ປໂຍຄທຸກ຺ຂາສຫເນນ ວິຣວນ຺ເຕ ປຣິເທວນ຺ເຕ ມາຕາປິຕຸປ຺ປມຸເຂ ມຫນ຺ເຕ ຊເນ. ນາໂຄວ ພນ຺ຘນໍ ເຉຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ນາມ ມຫາພໂລ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ທຸພ຺ພລຕຣໍ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນໍ ສຸເຂເນວ ຉິນ຺ທຕິ, ເອວເມວ ຎາຕິສງ຺ຄາທິເຠທສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຊເນ ຕຓ຺ຫາພນ຺ຘນສ຺ສ ຉິນ຺ທເນນ ພນ຺ຘນໍ ເຉຕ຺ວາ ການນສງ຺ຂາຕໍ ມຫາວນໍ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄມນວເສນ ປາວິສິໍ. ໂອສານຄາຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຘິປ຺ປາຍໍ ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ກິໍກາຣຓາ ປພ຺ພຊສີ’’ຕິ ຣຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ເທວ, ອຫໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ທສ ມາເສ ຄູຖນິຣເຍ ວິຍ ວສິຕ຺ວາ ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຍກ຺ຂິນິຍາ ຠເຍນ ໂສຬສວສ຺ສານິ ພນ຺ຘນາຄາເຣ ວສນ຺ໂຕ ພຫິ ໂອໂລເກຕຸມ຺ປິ ນ ລຠິໍ, ອຸສ຺ສທນິຣເຍ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິໍ, ຍກ຺ຂິນິໂຕ ມຸຕ຺ໂຕປິ ອຊຣາມໂຣ ນ ໂຫມິ, ມຈ຺ຈຸ ນາເມສ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ຊິນິຕຸໍ, ຠເວ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕມ຺ຫິ, ຍາວ ເມ ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣຓານິ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວເທວ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ຈຣິສ຺ສາມິ, ອລໍ ເມ ຣຊ຺ເຊນ, ອນຸຊານາຫິ ມໍ, ເທວ, ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ –

‘‘ຍເມກຣຕ຺ຕິໍ ປຐມໍ, ຄພ຺ເຠ ວສຕິ ມາຓໂວ;

ອພ຺ຠຸຏ຺ຐິໂຕວ ໂສ ຍາຕິ, ສ ຄຈ຺ຉໍ ນ ນິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໓໖໓) –

ອາທິນາ ຈຕຸວີສຕິຍາ ຄາຖາຫິ ປິຕຸ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຊ຺ຊໍ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ໂຫຕຸ, ນ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣຓານິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ຕິຏ຺ຐຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຍທາມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖີ ວິຍ, ກຎ຺ຈນປຎ຺ຊຣໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສີຫໂປຕໂກ ວິຍ, ກາເມ ປຫາຍ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ‘‘ອຍໍ ນາມ ກຸມາໂຣ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ, ກິມງ຺ຄໍ ປນາຫໍ, ມມາປິ ຣຊ຺ເຊນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອວ ນິກ຺ຂມິ. ຕສ຺ມິໍ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ເທວີປິ ອມຈ຺ຈາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາທໂຍປີຕິ ສກລນຄຣວາສິໂນ ໂຠເຄ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ສມາຄໂມ ມຫາ ອໂຫສິ, ປຣິສາ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກາ ຊາຕາ, ເຕ ອາທາຍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິມວນ຺ຕໍ ປາວິສິ.

ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຕສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວິສ຺ສກມ຺ມໍ ເປເສຕ຺ວາ ທ຺ວາທສໂຍຊນາຍາມໍ ສຕ຺ຕໂຍຊນວິຕ຺ຖາຣໍ ອສ຺ສມປທໍ ກາເຣສິ, ສພ຺ເພ ຈ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາເຣ ປຏິຍາທາເປສິ. ອິຘ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ໂອວາທທານຎ຺ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍນຕາ ຈ ປຣິສາຍ ສມ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ສພ຺ພາ ມຫາໂຄວິນ຺ທຈຣິຍາຍໍ (ຈຣິຍາ. ໑.໓໗ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕທາ ມາຕາປິຕໂຣ ມຫາຣາຊກຸລານິ ອເຫສຸໍ, ປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ອໂຍຆຣປຓ຺ຑິໂຕ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ເສສປາຣມິນິທ຺ຘາຣຓາ ອານຸຠາວວິຠາວນາ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ອໂຍຆຣຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຠິສຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໓໔.

ຈຕຸຕ຺ເຖ ຍທາ ໂຫມິ, ກາສີນໍ ປຸຣວຣຸຕ຺ຕເມຕິ ‘‘ກາສີ’’ຕິ ພຫຸວຈນວເສນ ລທ຺ຘໂວຫາຣສ຺ສ ຣຏ຺ຐສ຺ສ ນຄຣວເຣ ພາຣາຓສິຍໍ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຊາຕສໍວຑ຺ໂຒ ຫຸຕ຺ວາ ວສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄິນີ ຈ ຠາຕໂຣ ສຕ຺ຕ, ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ໂສຕ຺ຕິເຍ ກຸເລຕິ ອຸປກຎ຺ຈນາທໂຍ ຉ ອຫຎ຺ຈາຕິ ຠາຕໂຣ ສຕ຺ຕ ສພ຺ພກນິຏ຺ຐາ ກຎ຺ຈນເທວີ ນາມ ຠຄິນີ ຈາຕິ ສພ຺ເພ ມຍໍ ອຏ຺ຐ ຊນາ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນນິຣຕຕາຍ ໂສຕ຺ຕິເຍ ອຸທິໂຕທິເຕ ມຫຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ຕທາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຊາຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໕.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫິ ຕທາ ພາຣາຓສິຍໍ ອສີຕິໂກຏິວິຠວສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ‘‘ກຎ຺ຈນກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ປທສາ ວິຈຣຓກາເລ ອປໂຣ ປຸຕ຺ໂຕ ວິຊາຍິ. ‘‘ອຸປກຎ຺ຈນກຸມາໂຣ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາສຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາກຎ຺ຈນກຸມາໂຣ’’ຕິ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ສພ຺ພກນິຏ຺ຐາ ປນ ເອກາ ຘີຕາ. ຕສ຺ສາ ‘‘ກຎ຺ຈນເທວີ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພສິປ຺ປານິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຎ຺ຉິ.

ອຖ ນໍ ມາຕາປິຕໂຣ ຆຣາວາເສນ ພນ຺ຘິຕຸກາມາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສມານຊາຕິກຸລໂຕ ເຕ ທາຣິກໍ ອາເນສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ໂສ ‘‘ອມ຺ມ, ຕາຕ, ນ ມຍ຺ຫໍ ຆຣາວາເສນ ອຕ຺ໂຖ. ມຍ຺ຫຎ຺ຫິ ສພ຺ໂພ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ອາທິຕ຺ໂຕ ວິຍ ສປ຺ປຏິຠໂຍ, ພນ຺ຘນາຄາຣໍ ວິຍ ປລິພຸທ຺ຘນໍ, ອຸກ຺ກາຣຠູມິ ວິຍ ຊິຄຸຈ຺ໂຉ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ກາເມສຸ ຣຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ເຎ ໂວ ປຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ຆຣາວາເສນ ນິມນ຺ເຕຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິໂຕປິ ສຫາເຍຫິ ຍາຈາປິໂຕປິ ນ ອິຈ຺ຉິ, ອຖ ນໍ ສຫາຍາ ‘‘ສມ຺ມ, ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ໂຕ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ເນກ຺ຂມ຺ມຊ຺ຌາສຍໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອເຕສໍ ປຸພ຺ພໂຊ ອາສິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ເອເຕສໍ ປຸພ຺ພໂຊ ອາສິນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ອຸປກຎ຺ຈນກາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເຊຏ຺ຐຠາຕິໂກ ອຫໍ ຕທາ ອໂຫສິໍ. ຫິຣີສຸກ຺ກມຸປາຄໂຕຕິ ສຸກ຺ກວິປາກຕ຺ຕາ ສນ຺ຕານສ຺ສ ວິໂສຘນໂຕ ຈ ສຸກ຺ກໍ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓໍ ຫິຣິໍ ຠຸສໍ ອາຄໂຕ, ອຕິວິຍ ປາປໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວໍ ທິສ຺ວານ ຠຍໂຕ, ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣໂຕ ອຫນ຺ຕິ ກາມຠວາທີນໍ ວເສນ ສພ຺ພໍ ຠວໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຈຓ຺ຑຫຕ຺ຖິໍ ວິຍ, ຫິໍສິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິກໍ ວຘກໍ ວິຍ, ສີຫໍ ວິຍ, ຍກ຺ຂໍ ວິຍ, ຣກ຺ຂສໍ ວິຍ, ໂຆຣວິສໍ ວິຍ, ອາສິວິສໍ ວິຍ, ອາທິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄາຣໍ ວິຍ, ສປ຺ປຏິຠຍໍ ຠຍານກຠາວໂຕ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິຣໂຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ຘມ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຍ຺ຍໍ, ຌານສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາກຸສລຘມ຺ມປຐມຊ຺ຌານາທິອຠິຣໂຕ ຕທາ ອຫໍ ອາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖. ປຫິຕາຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ເປສິຕາ. ເອກມານສາຕິ ສມານຊ຺ຌາສຍາ ປຸພ຺ເພ ມຍາ ເອກຈ຺ຉນ຺ທາ ມນາປຈາຣິໂນ ມາຕາປິຕູຫິ ປຫິຕຕ຺ຕາ ປນ ມມ ປຏິກ຺ກູລໍ ອມນາປໍ ວທນ຺ຕາ. ກາເມຫິ ມໍ ນິມນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ມຫາປິຕູຫິ ວາ ເອກມານສາ ກາເມຫິ ມໍ ນິມນ຺ເຕນ຺ຕິ. ກຸລວໍສໍ ຘາເຣຫີຕິ ຆຣາວາສໍ ສຓ຺ຐເປນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລວໍສໍ ຘາເຣຫິ ປຕິຏ຺ຐເປຫີຕິ ກາເມຫິ ມໍ ນິມນ຺ເຕສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗. ຍໍ ເຕສໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ມມ ປິຍສຫາຍານໍ ຍໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄິຫິຘມ຺ເມ ສຸຂາວຫນ຺ຕິ ຄິຫິຠາເວ ສຕິ ຄຫຏ຺ຐຠາເວ ຐິຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຎາຍານຸຄຕຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສ຺ສ ສມ຺ປຣາຍິກສ຺ສ ຈ ສຸຂສ຺ສ ອາວຫນໂຕ ສຸຂາວຫໍ. ຕໍ ເມ ອໂຫສິ ກຐິນນ຺ຕິ ຕໍ ເຕສໍ ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍານໍ ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ວຈນໍ ເອກນ຺ເຕເນວ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕຕ຺ຕາ ອມນາປຠາເວນ ເມ ກຐິນໍ ຜຣຸສໍ ທິວສໍ ສນ຺ຕຕ຺ຕຜາລສທິສໍ ອຸໂຠປິ ກຓ຺ເຓ ຌາເປນ຺ຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ.

໓໘. ເຕ ມໍ ຕທາ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕນ຺ຕິ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍາ ມາຕາປິຕູຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອຸປນິມນ຺ຕນວເສນ ອເນກວາຣໍ ອຸປນີຍມາເນ ກາເມ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ຂິປນ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕໍ ມໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ປຕ຺ຖິຕໍ ມມາຕິ ອິໂຕ ວິສຸທ຺ຘຕຣໍ ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມິນາ ປຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ມຍາ ອຠິປຕ຺ຖິຕໍ ມມ ຕໍ ປຕ຺ຖນໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ ປຕ຺ຖຍເສ, ສມ຺ມ, ຍທິ ກາເມ ນ ຠຸຎ຺ຊສີ’’ຕິ.

໓໙. ອຕ຺ຖກາໂມຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖກາໂມ, ປາປຠີຣູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕ຺ຕກາໂມ’’ຕິປິ ປາຬິ. ຫິເຕສິນນ຺ຕິ ມຍ຺ຫໍ ຫິເຕສີນໍ ປິຍສຫາຍານໍ. ເກຈິ ‘‘ອຕ຺ຖກາມຫິເຕສິນ’’ນ຺ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ.

໔໐. ປິຕຸ ມາຕຸ ຈ ສາວຍຸນ຺ຕິ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍາ ອນິວຕ຺ຕນີຍໍ ມມ ປພ຺ພຊ຺ຊາຉນ຺ທໍ ວິທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸກາມຕາທີປກໍ ມຍ຺ຫໍ ວຈນໍ ປິຕຸ ມາຕຸ ຈ ສາເວສຸໍ. ‘‘ຍຄ຺ເຆ, ອມ຺ມຕາຕາ, ຊານາຖ, ເອກນ຺ເຕເນວ ມຫາກຎ຺ຈນກຸມາໂຣ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ນ ໂສ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ກາເມສຸ ອຸປເນຕຸ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈຸໍ. ມາຕາປິຕາ ເອວມາຫູຕິ ຕທາ ມຍ຺ຫໍ ມາຕາປິຕໂຣ ມມ ສຫາເຍຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ມມ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ສພ຺ເພວ ປພ຺ພຊາມ, ໂຠ’’ຕິ, ຍທິ ມຫາກຎ຺ຈນກຸມາຣສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອຠິຣຸຈິຕໍ, ຍໍ ຕສ຺ສ ອຠິຣຸຈິຕໍ, ຕທມ຺ຫາກມ຺ປິ ອຠິຣຸຈິຕເມວ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພວ ປພ຺ພຊາມ, ໂຠຕິ. ‘‘ໂຠ’’ຕິ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອາລປນໍ. ‘‘ປພ຺ພຊາມ ໂຂ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ປພ຺ພຊາມ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຉນ຺ທໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸປກຎ຺ຈນາທໂຍ ຉ ຠາຕໂຣ ຠຄິນີ ຈ ກຎ຺ຈນເທວີ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາວ ອເຫສຸໍ, ເຕນ ເຕປິ ມາຕາປິຕູຫິ ຆຣາວາເສນ ນິມນ຺ຕິຍມານາ ນ ອິຈ຺ຉິໍສຸເຍວ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ສພ຺ເພວ ປພ຺ພຊາມ, ໂຠ’’ຕິ.

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ມາຕາປິຕໂຣ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນປິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ຍທິ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມສິ, ອສີຕິໂກຏິຘນໍ ຕວ ສນ຺ຕກໍ ຍຖາສຸຂໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ນໍ ມຫາປຸຣິໂສ ກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ປາວິສິ. ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມາຕາປິຕໂຣ ຉ ຠາຕໂຣ ຈ ຠຄິນີ ຈ ເອໂກ ທາໂສ ເອກາ ທາສີ ເອໂກ ຈ ສຫາໂຍ ຆຣາວາສໍ ປຫາຍ ອຄມໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໔໑.

‘‘ອຸໂຠ ມາຕາ ປິຕາ ມຍ຺ຫໍ, ຠຄິນີ ຈ ສຕ຺ຕ ຠາຕໂຣ;

ອມິຕຘນໍ ຉຑ຺ຑຍິຕ຺ວາ, ປວິສິມ຺ຫາ ມຫາວນ’’ນ຺ຕິ.

ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໔.໑໔.໗໗ ຠິສຊາຕກວຓ຺ຓນາ) ປນ ‘‘ມາຕາປິຕູສຸ ກາລໍກເຕສຸ ເຕສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຈ ເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕປ຺ປມຸຂາ ເອກໍ ປທຸມສຣໍ ນິສ຺ສາຍ ຣມຓີເຍ ຠູມິຠາເຄ ອສ຺ສມໍ ກຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວນມູລຜລາຫາຣາ ຍາປຍິໍສຸ. ເຕສຸ ອຸປກຎ຺ຈນາທໂຍ ອຏ຺ຐ ຊນາ ວາເຣນ ຜລາຜລໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປາສາຓຜລເກ ອຕ຺ຕໂນ ອິຕເຣສຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ຆຓ຺ຏິສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສໍ ອາທາຍ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສນ຺ຕິ. ເສສາປິ ຆຓ຺ຏິສຎ຺ຎາຍ ປຓ຺ຓສາລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປາປຸຓນໂກຏ຺ຐາສໍ ອາທາຍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ອປຣຠາເຄ ຠິສານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕເຖວ ຂາທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຕ ໂຆຣຕປາ ປຣມຘິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຫຣິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ສີລເຕເຊນ ສກ຺ກສ຺ສ ຠວນໍ ກມ຺ປິ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ອິສໂຍ ວີມໍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາເສ ຕໂຍ ທິວເສ ອນ຺ຕຣຘາເປສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ປຐມທິວເສ ໂກຏ຺ຐາສໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ມມ ໂກຏ຺ຐາໂສ ປມຸຏ຺ໂຐ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ທຸຕິຍທິວເສ ‘‘ມມ ໂທເສນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ປຓາມນວເສນ ມມ ໂກຏ຺ຐາສໍ ນ ຐປິຕໍ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕຕິຍທິວເສ ‘‘ຕໍ ກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ຂມາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຆຓ຺ຏິສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສພ຺ເພສຸ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕີສຸປິ ທິວເສສຸ ເຕຫິ ເຊຏ຺ຐໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ຐປິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຍ຺ຫໍ ໂກຏ຺ຐາໂສ ຐປິໂຕ, ມຍາ ປນ ນ ລທ຺ໂຘ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ.

ຕສ຺ມິໍ ອສ຺ສເມ ຣຸກ຺ຂເທວຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠວນໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິ. ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ປລາຍິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐ ເອໂກ ວາຣໂຓ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກຫຕ຺ຖໂຕ ປລາຍິຕ຺ວາ ມຸຕ຺ໂຕ ສປ຺ປກີຬາປນໂກ ເອໂກ ວານໂຣ ຈ ເຕຫິ ອິສີຫິ ກຕປຣິຈຍາ ຕທາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ສກ຺ໂກປິ ‘‘ອິສິຄຓໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອທິສ຺ສມານກາໂຍ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຂເຓ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ກນິຏ຺ໂຐ ອຸປກຎ຺ຈນຕາປໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເສສານໍ ອປຈິຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ສຎ຺ຎໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານຎ຺ເຎວ ໂສເຘຕຸໍ ລຠາມີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ລຠສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິສິຄຓມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ສປຖໍ ກໂຣນ຺ໂຕ –

‘‘ອສ຺ສໍ ຄວໍ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ, ຠຣິຍຎ຺ຈ ໂສ ອິຘ ລຠຕໍ ມນາປໍ;

ປຸຕ຺ເຕຫິ ທາເຣຫິ ສມງ຺ຄິ ໂຫຕຸ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ໂຍ ອຫາສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໔.໗໘) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ອິມຎ຺ຫິ ໂສ ‘‘ຍຕ຺ຕການິ ປິຍວຕ຺ຖູນິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕຫິ ວິປ຺ປໂຍເຄ ຕຕ຺ຕການິ ທຸກ຺ຂານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມ ຄຣຫນ຺ໂຕ ອາຫ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິສິຄໂຓ ‘‘ມາຣິສ, ມາ ກຖຍ, ອຕິຠາຣິໂຍ ເຕ ສປໂຖ’’ຕິ ກຓ຺ເຓ ປິທຫິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ‘‘ອຕິຠາຣິໂຍ ເຕ ສປໂຖ, ນ, ຕ຺ວໍ ຕາຕ, ຄຓ຺ຫສິ, ຕວ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາ’’ຕິ ອາຫ. ເສສາປິ ສປຖໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຍຖາກ຺ກມໍ –

‘‘ມາລຎ຺ຈ ໂສ ກາສິກຈນ຺ທນຎ຺ຈ, ຘາເຣຕຸ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ພຫູ ຠວນ຺ຕຸ;

ກາເມສຸ ຕິພ຺ພໍ ກຸຣຸຕໍ ອເປກ຺ຂໍ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ໂຍ ອຫາສິ.

‘‘ປຫູຕຘຎ຺ໂຎ ກສິມາ ຍສສ຺ສີ, ປຸຕ຺ເຕ ຄິຫີ ຘນິມາ ສພ຺ພກາເມ;

ວຍໍ ອປສ຺ສໍ ຆຣມາວສາຕຸ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ໂຍ ອຫາສິ.

‘‘ໂສ ຂຕ຺ຕິໂຍ ໂຫຕຸ ປສຍ຺ຫກາຣີ, ຣາຊາຠິຣາຊາ ພລວາ ຍສສ຺ສີ;

ສຈາຕຸຣນ຺ຕໍ ມຫິມາວສາຕຸ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ໂຍ ອຫາສິ.

‘‘ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕຸ ອວີຕຣາໂຄ, ມຸຫຸຕ຺ຕນກ຺ຂຕ຺ຕປເຖສຸ ຍຸຕ຺ໂຕ;

ປູເຊຕຸ ນໍ ຣຏ຺ຐປຕີ ຍສສ຺ສີ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ໂຍ ອຫາສິ.

‘‘ອຊ຺ຌາຍກໍ ສພ຺ພສມນ຺ຕເວທໍ, ຕປສ຺ສິນໍ ມຎ຺ຎຕຸ ສພ຺ພໂລໂກ;

ປູເຊນ຺ຕຸ ນໍ ຊານປທາ ສເມຈ຺ຈ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ໂຍ ອຫາສິ.

‘‘ຈຕຸສ຺ສທໍ ຄາມວຣໍ ສມິທ຺ຘໍ, ທິນ຺ນຎ຺ຫິ ໂສ ຠຸຎ຺ຊຕຸ ວາສເວນ;

ອວີຕຣາໂຄ ມຣຓໍ ອຸເປຕຸ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ໂຍ ອຫາສິ.

‘‘ໂສ ຄາມຓີ ໂຫຕຸ ສຫາຍມຊ຺ເຌ, ນຈ຺ເຈຫິ ຄີເຕຫິ ປໂມທມາໂນ;

ໂສ ຣາຊໂຕ ພ຺ຍສນມາລຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ໂຍ ອຫາສິ.

‘‘ຕໍ ເອກຣາຊາ ປຖວິໍ ວິເຊຕ຺ວາ, ອິຕ຺ຖີສຫສ຺ສສ຺ສ ຐເປຕຸ ອຄ຺ເຄ;

ສີມນ຺ຕິນີນໍ ປວຣາ ຠວາຕຸ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຍາ ອຫາສິ.

‘‘ອິສີນຎ຺ຫິ ສາ ສພ຺ພສມາຄຕານໍ, ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ສາທຸໍ ອວິກມ຺ປມານາ;

ຈຣາຕຸ ລາເຠນ ວິກຕ຺ຖມານາ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫຓ ຍາ ອຫາສິ.

‘‘ອາວາສິໂກ ໂຫຕຸ ມຫາວິຫາເຣ, ນວກມ຺ມິໂກ ໂຫຕຸ ຄຊງ຺ຄລາຍໍ;

ອາໂລກສນ຺ຘິໍ ທິວສໍ ກໂຣຕຸ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ໂຍ ອຫາສິ.

‘‘ໂສ ພຊ຺ຌຕໍ ປາສສເຕຫິ ຉມ຺ຫິ, ຣມ຺ມາ ວນາ ນີຍຕຸ ຣາຊຘານິໍ;

ຕຸຕ຺ເຕຫິ ໂສ ຫຎ຺ຎຕຸ ປາຈເນຫິ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ໂຍ ອຫາສິ.

‘‘ອລກ຺ກມາລີ ຕິປຸກຓ຺ຓປິຏ຺ໂຐ, ລຏ຺ຐີຫໂຕ ສປ຺ປມຸຂໍ ອຸເປຕຸ;

ສກຈ຺ຉພນ຺ໂຘ ວິສິຂໍ ຈຣາຕຸ, ຠິສານິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ໂຍ ອຫາສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໔.໗໙-໙໐) –

ອິມາ ຄາຖາໂຍ ອໂວຈຸໍ.

ຕຕ຺ຖ ຕິພ຺ພນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ ພຫລໍ ອເປກ຺ຂໍ ກໂຣຕຸ. ກສິມາຕິ ສມ຺ປນ຺ນກສິກມ຺ໂມ. ປຸຕ຺ເຕ ຄິຫີ ຘນິມາ ສພ຺ພກາເມຕິ ປຸຕ຺ເຕ ລຠຕຸ, ຄິຫີ ໂຫຕຸ, ສຕ຺ຕວິເຘນ ຘເນນ ຘນິມາ ໂຫຕຸ, ຣູປາທິເຠເທ ສພ຺ພກາເມ ລຠຕຸ. ວຍໍ ອປສ຺ສນ຺ຕິ ມຫລ຺ລກກາເລປິ ອປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຍໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສມິທ຺ຘໍ ຆຣເມວ ອາວສຕຸ. ຣາຊາຠິຣາຊາຕິ ຣາຊູນໍ ອນ຺ຕເຣ ອຕິຣາຊາ. ອວີຕຣາໂຄຕິ ປຸໂຣຫິຕຏ຺ຐານຕຓ຺ຫາຍ ສຕຓ຺ໂຫ. ຕປສ຺ສິນນ຺ຕິ ຕປສີລໍ, ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ນໍ ມຎ຺ຎຕຸ. ຈຕຸສ຺ສທນ຺ຕິ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສຕາຍ ມນຸສ຺ເສຫິ ປຫູຕຘຎ຺ຎຕາຍ ຘຎ຺ເຎນ ສຸລຠທາຣຸຕາຍ ທາຣູຫິ ສມ຺ປນ຺ໂນທກຕາຍ ອຸທເກນາຕິ ຈຕູຫິ ອຸສ຺ສນ຺ນໍ. ວາສເວນາຕິ ວາສເວນ ທິນ຺ນໍ ວິຍ ອຈລໍ, ວາສວໂຕ ລທ຺ຘວຣານຸຠາເວເນວ ຣາຊານໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ເຕນ ທິນ຺ນນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ອວີຕຣາໂຄຕິ ອວິຄຕຣາໂຄ ກທ຺ທເມ ສູກໂຣ ວິຍ ກາມປງ຺ເກ ນິມຸຄ຺ໂຄວ ໂຫຕຸ.

ຄາມຓີຕິ ຄາມເຊຏ຺ຐໂກ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ. ເອກຣາຊາຕິ ອຄ຺ຄຣາຊາ. ອິຕ຺ຖີສຫສ຺ສສ຺ສາຕິ ວຈນມຏ຺ຐຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຬສນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີມນ຺ຕິນີນນ຺ຕິ ສີມນ຺ຕຘຣານໍ, ອິຕ຺ຖີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພສມາຄຕານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ. ອວິກມ຺ປມານາຕິ ອໂນສກ຺ກມານາ ສາທຸຣສໍ ຠຸຎ຺ຊຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຣາຕຸ ລາເຠນ ວິກຕ຺ຖມານາຕິ ລາຠເຫຕຸ ສິງ຺ຄາຣເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ລາຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ຈຣຕຸ. ອາວາສິໂກຕິ ອາວາສຊຄ຺ຄນໂກ. ຄຊງ຺ຄລາຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣາ ສຸລຠາ. ອາໂລກສນ຺ຘິໍ ທິວສນ຺ຕິ ເອກທິວເສນ ເອກເມວ ວາຕປານໍ ກໂຣຕຸ. ໂສ ກິຣ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ຄຊງ຺ຄລນຄຣໍ ນິສ຺ສາຍ ໂຍຊນິເກ ມຫາວິຫາເຣ ອາວາສິໂກ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຊິຓ຺ເຓ ວິຫາເຣ ນວກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ໂຕວ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ປາສສເຕຫີຕິ ພຫູຫິ ປາເສຫິ. ຉມ຺ຫີຕິ ຈຕູສຸ ປາເທສຸ ຄີວາຍ ກຏິຠາເຄ ຈາຕິ ຉສຸ ຐາເນສຸ. ຕຸຕ຺ເຕຫີຕິ ທ຺ວິກຓ຺ຏກາຫິ ທີຆລຏ຺ຐີຫິ. ປາຈເນຫີຕິ ຣສ຺ສປາຈເນຫິ, ອງ຺ກຸສເກຫິ ວາ. ອລກ຺ກມາລີຕິ ອຫິຕຸຓ຺ຑິເກນ ກຓ຺ເຐ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐປິຕາຍ ອລກ຺ກມາລາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຕິປຸກຓ຺ຓປິຏ຺ໂຐຕິ ຕິປຸປິຬນ຺ຘເນນ ປິຬນ຺ຘິຕປິຏ຺ຐິກຓ຺ໂຓ ກຓ຺ຓປິຏ຺ໂຐ. ລຏ຺ຐິຫໂຕຕິ ສປ຺ປກີຬາປນໍ ສິກ຺ຂາປຍມາໂນ ລຏ຺ຐິຍາ ຫໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ສພ຺ພໍ ເຕ ກາມໂຠຄໍ ຆຣາວາສໍ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕນາ ອນຸຠູຕທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕຖາ ຕຖາ ສປຖໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເອວມາຫໍສຸ.

ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ເພຫິ ອິເມຫິ ສປໂຖ ກໂຕ, ມຍາປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສປຖໍ ກໂຣນ຺ໂຕ –

‘‘ໂຍ ເວ ອນຏ຺ຐໍວ ນຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈາຫ, ກາເມວ ໂສ ລຠຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕຎ຺ຈ;

ອຄາຣມຊ຺ເຌ ມຣຓໍ ອຸເປຕຸ, ໂຍ ວາ ໂຠນ຺ໂຕ ສງ຺ກຕິ ກຎ຺ຈິ ເທວາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໔.໙໑) –

ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ໂຠນ຺ໂຕຕິ ຠວນ຺ໂຕ. ສງ຺ກຕີຕິ ອາສງ຺ກຕິ. ກຎ຺ຈີຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ.

ອຖ ສກ຺ໂກ ‘‘ສພ຺ເພປິເມ ກາເມສຸ ນິຣເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ ນ ອິເມສຸ ເກນຈິປິ ຠິສານິ ນີຕານິ, ນາປິ ຕຍາ ອນຏ຺ຐໍ ນຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປິຈ ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ວີມໍສິຕຸກາໂມ ອນ຺ຕຣຘາເປສິນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ –

‘‘ວີມໍສມາໂນ ອິສິໂນ ຠິສານິ, ຕີເຣ ຄເຫຕ຺ວານ ຖເລ ນິເຘສິໍ;

ສຸທ຺ຘາ ອປາປາ ອິສໂຍ ວສນ຺ຕິ, ເອຕານິ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠິສານີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໔.໙໕) –

ໂອສານຄາຖມາຫ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ –

‘‘ນ ເຕ ນຏາ ໂນ ປນ ກີຬເນຍ຺ຍາ, ນ ພນ຺ຘວາ ໂນ ປນ ເຕ ສຫາຍາ;

ກິສ຺ມິໍ ວຸປຕ຺ຖມ຺ຠ ສຫສ຺ສເນຕ຺ຕ, ອິສີຫິ ຕ຺ວໍ ກີຬສິ ເທວຣາຊາ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໔.໙໖) –

ສກ຺ກໍ ຕຊ຺ເຊສິ.

ອຖ ນໍ ສກ຺ໂກ –

‘‘ອາຈຣິໂຍ ເມສິ ປິຕາ ຈ ມຍ຺ຫໍ, ເອສາ ປຕິຏ຺ຐາ ຂລິຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ເມ;

ເອກາປຣາຘໍ ຂມ ຠູຣິປຎ຺ຎ, ນ ປຓ຺ຑິຕາ ໂກຘພລາ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໔.໙໗) –

ຂມາເປສິ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ຂມິຕ຺ວາ ສຍໍ ອິສິຄຓໍ ຂມາເປນ຺ໂຕ –

‘‘ສຸວາສິຕໍ ອິສິນໍ ເອກຣຕ຺ຕໍ, ຍໍ ວາສວໍ ຠູຕປຕິທ຺ທສາມ;

ສພ຺ເພວ ໂຠນ຺ໂຕ ສຸມນາ ຠວນ຺ຕຸ, ຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຈ຺ຈຸປາທີ ຠິສານີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໔.໙໘) –

ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ນ ເຕ ນຏາຕິ, ເທວຣາຊ, ມຍໍ ຕວ ນຏາ ວາ ກີຬິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກາ ວາ ນ ໂຫມ. ນາປິ ຕວ ຎາຕກາ, ສຫາຍາ ຫສ຺ສໍ ກາຕພ຺ພາ. ອຖ ຕ຺ວໍ ກິສ຺ມິໍ ວຸປຕ຺ຖມ຺ຠາຕິ ກິໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ກຕ຺ວາ, ກິໍ ນິສ຺ສາຍ ອິສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ກີຬສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສາ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ເອສາ ຕວ ປາທຈ຺ຉາຍາ ອຊ຺ຊ ມມ ຂລິຕສ຺ສ ອປຣາຘສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫຕຸ. ສຸວາສິຕນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ອິສີນໍ ເອກຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ວສິຕໍ ສຸວສິຕເມວ. ກິໍກາຣຓາ? ຍໍ ວາສວໍ ຠູຕປຕິໍ ອທ຺ທສາມ. ສເຈ ຫິ ມຍໍ ນຄເຣ ອວສິມ຺ຫາ, ນ ອິມໍ ອທ຺ທສາມ. ໂຠນ຺ໂຕຕິ ຠວນ຺ໂຕ. ສພ຺ເພປິ ສຸມນາ ຠວນ຺ຕຸ ຕຸສ຺ສນ຺ຕຸ, ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ຂມນ຺ຕຸ, ກິໍກາຣຓາ? ຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຈ຺ຈຸປາທີ ຠິສານິ ຍສ຺ມາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ຠິສານິ ອລຠີຕິ. ສກ຺ໂກ ອິສິຄຓໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເທວໂລກໍ ຄໂຕ. ອິສິຄໂຓປິ ຌານາຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ອໂຫສິ.

ຕທາ ອຸປກຎ຺ຈນາທໂຍ ຉ ຠາຕໂຣ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານມຫາກສ຺ສປອນຸຣຸທ຺ຘປຸຓ຺ຓອານນ຺ທຕ຺ເຖຣາ, ຠຄິນີ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ, ທາສີ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ, ທາໂສ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ, ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ສາຕາຄິໂຣ, ວາຣໂຓ ປາລິເລຍ຺ຍນາໂຄ, ວານໂຣ ມຘຸວາສິຏ຺ໂຐ, ສກ຺ໂກ ກາຬຸທາຍີ, ມຫາກຎ຺ຈນຕາປໂສ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ອິຘາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທສ ປາຣມິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ກາເມສຸ ອນເປກ຺ຂຕາທໂຍ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາຕິ.

ຠິສຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ໂສຓປຓ຺ຑິຕຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໔໒. ປຎ຺ຈເມ ນຄເຣ ພ຺ຣຫ຺ມວຑ຺ຒເນຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວຑ຺ຒນນາມເກ ນຄເຣ. ກຸລວເຣຕິ ອຄ຺ຄກຸເລ. ເສຏ຺ເຐຕິ ປາສໍສຕເມ. ມຫາສາເລຕິ ມຫາສາເຣ. ອຊາຍຫນ຺ຕິ ອຊາຍິໍ ອຫໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວຑ຺ຒນ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ພາຣາຓສິນຄເຣ ຍທາ ໂຫມິ ຠວາມິ ປຏິວສາມິ, ຕທາ ອຠິຊາຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸທິໂຕທິຕຠາເວນ ອຄ຺ເຄ ວິຊ຺ຊາວຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເສຏ຺ເຐ ອສີຕິໂກຏິວິຠວຕາຍ ມຫາສາເລ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ອຫໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິນ຺ຕິ.

ຕທາ ຫິ ມຫາສຕ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມວຑ຺ຒນນຄເຣ ອສີຕິໂກຏິວິຠວສ຺ສ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ‘‘ໂສຓກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ຕສ຺ສ ປທສາ ຄມນກາເລ ອຎ຺ໂຎປິ ສຕ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ຊາຕສ຺ສ ‘‘ນນ຺ທກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ເຕສໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕເວທານໍ ສພ຺ພສິປ຺ປນິປ຺ຜຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ວຍປ຺ປຕ຺ຕານໍ ຣູປສມ຺ປທໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ຐາ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ຆຣພນ຺ຘເນນ ພນ຺ຘິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຐມໍ ໂສຓກຸມາຣໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຕາຕ, ເຕ ປຕິຣູປກຸລໂຕ ທາຣິກໍ ອາເນສ຺ສາມ, ຕ຺ວໍ ກຸຏຸມ຺ພໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ອລໍ ມຍ຺ຫໍ ຆຣາວາເສນ, ອຫໍ ຍາວຊີວໍ ຕຸມ຺ເຫ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຈ຺ຈເຍນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຕທາ ຕໂຍປິ ຠວາ ອາທິຕ຺ຕໍ ອຄາຣໍ ວິຍ ອງ຺ຄາຣກາສຸ ວິຍ ຈ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ວິເສສໂຕ ປເນສ ເນກ຺ຂມ຺ມຊ຺ຌາສໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ຕາ ເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ຕາປິ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ວາ ນນ຺ທກຸມາຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ ກຸຏຸມ຺ພໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນາປິ ‘‘ນາຫໍ ມມ ຠາຕຣາ ຉຑ຺ຑິຕເຂຬໍ ສີເສນ ອຸກ຺ຂິປາມິ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຠາຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິເມ ເອວໍ ຕຣຸຓາ ກາເມ ຊຫນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຍນ຺ຕິ ສພ຺ເພວ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ໂວ ອມ຺ຫາກໍ ອຈ຺ຈເຍນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ, ສພ຺ເພ ສເຫວ ປພ຺ພຊາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຎາຕີນໍ ທາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ທຕ຺ວາ ທາສຊນໍ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ຊນາ ພ຺ຣຫ຺ມວຑ຺ຒນນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກມຓ຺ຑິຕໍ ມຫາສຣໍ ນິສ຺ສາຍ ຣມຓີເຍ ວນສຓ຺ເຑ ອສ຺ສມໍ ມາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

໔໓.

‘‘ຕທາປິ ໂລກໍ ທິສ຺ວານ, ອນ຺ຘີຠູຕໍ ຕໂມຕ຺ຖຏໍ;

ຈິຕ຺ຕໍ ຠວໂຕ ປຕິກຸຏຕິ, ຕຸຕ຺ຕເວຄຫຕໍ ວິຍ.

໔໔.

‘‘ທິສ຺ວານ ວິວິຘໍ ປາປໍ, ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຫໍ ຕທາ;

ກທາຫໍ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມ຺ມ, ປວິສິສ຺ສາມິ ການນໍ.

໔໕.

‘‘ຕທາປິ ມໍ ນິມນ຺ຕິໍສຸ, ກາມໂຠເຄຫິ ຎາຕໂຍ;

ເຕສມ຺ປິ ຉນ຺ທມາຈິກ຺ຂິໍ, ມາ ນິມນ຺ເຕຖ ເຕຫິ ມໍ.

໔໖.

‘‘ໂຍ ເມ ກນິຏ຺ຐໂກ ຠາຕາ, ນນ຺ໂທ ນາມາສິ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ໂສປິ ມໍ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສມໂຣຈຍິ.

໔໗.

‘‘ອຫໍ ໂສໂຓ ຈ ນນ຺ໂທ ຈ, ອຸໂຠ ມາຕາປິຕາ ມມ;

ຕທາປິ ໂຠເຄ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ, ປາວິສິມ຺ຫາ ມຫາວນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕທາປີຕິ ຍທາ ອຫໍ ພ຺ຣຫ຺ມວຑ຺ຒນນຄເຣ ໂສໂຓ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາໂຣ ອໂຫສິໍ, ຕທາປິ. ໂລກໍ ທິສ຺ວານາຕິ ສກລມ຺ປິ ສຕ຺ຕໂລກໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ. ອນ຺ຘີຠູຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸວິຣເຫນ ອນ຺ຘຊາຕໍ ອນ຺ຘຠາວໍ ປຕ຺ຕໍ. ຕໂມຕ຺ຖຏນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາເຣນ ອຠິຠູຕໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ຠວໂຕ ປຕິກຸຏຕີຕິ ຊາຕິອາທິສໍເວຄວຕ຺ຖຸປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ກາມາທິຠວໂຕ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ກຸຏຕິ ສນ຺ນິລີຍຕິ ນ ວິສຣຕິ. ຕຸຕ຺ຕເວຄຫຕໍ ວິຍາຕິ ຕຸຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອໂຍກຓ຺ຏກສີໂສ ທີຆທຓ຺ໂຑ, ໂຍ ປໂຕໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ເວຄສາ ອຠິຫໂຕ ຍຖາ ຫຕ຺ຖາຊານີໂຍ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ຕທາ ກາມາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ທິສ຺ວານ ວິວິຘໍ ປາປນ຺ຕິ ເຄຫໍ ອາວສນ຺ເຕຫິ ຆຣາວາສນິມິຕ຺ຕໍ ຉນ຺ທໂທສາທິວເສນ ກຣີຍມານໍ ນານາວິຘໍ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປກມ຺ມຎ຺ເຈວ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ລາມກຠາວໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ. ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຫໍ ຕທາຕິ ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ມຫາຫຕ຺ຖີ ວິຍ ອຍພນ຺ຘນໍ ຆຣພນ຺ຘນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມນວເສນ ວນໍ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຕທາ ໂສຓກຸມາຣກາເລ ຈິນ຺ເຕສິໍ ອຫໍ. ຕທາປິ ມໍ ນິມນ຺ຕິໍສູຕິ ນ ເກວລໍ ອໂຍຆຣປຓ຺ຑິຕາທິກາເລເຍວ, ອຖ ໂຂ ຕທາປິ ຕສ຺ມິໍ ໂສຓກຸມາຣກາເລປິ ມໍ ມາຕາປິຕຸອາທໂຍ ຎາຕໂຍ ກາມໂຠຄິໂນ ກາມຊ຺ຌາສຍາ ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ອິມໍ ອສີຕິໂກຏິຘນໍ ວິຠວໍ ປຏິປຊ຺ຊ, ກຸລວໍສໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ອຸຬາເຣຫິ ໂຠເຄຫິ ນິມນ຺ຕຍິໍສຸ. ເຕສມ຺ປິ ຉນ຺ທມາຈິກ຺ຂິນ຺ຕິ ເຕສມ຺ປິ ມມ ຎາຕີນໍ ເຕຫິ ກາມໂຠເຄຫິ ມາ ມໍ ນິມນ຺ຕຍິຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຉນ຺ທມ຺ປິ ອາຈິກ຺ຂິໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ນິນ຺ນຊ຺ຌາສຍມ຺ປິ ກເຖສິໍ, ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ປຏິປຊ຺ຊຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ໂສປິ ມໍ ອນຸ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອິເມ ກາມາ ນາມ ອປ຺ປສ຺ສາທາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫູປາຍາສາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ໒.໔໓-໔໕; ປາຈິ.໔໑໗) ນເຍນ ນານປ຺ປກາຣໍ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍຖາຫໍ ສີລາທີນິ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ໂຣເຈສິໍ. ໂສປິ ນນ຺ທປຓ຺ຑິໂຕ ຕເຖວ ຕສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ມໍ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສມໂຣຈຍີຕິ. ອຫໍ ໂສໂຓ ຈ ນນ຺ໂທ ຈາຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ໂສຓນາມໂກ ອຫໍ ມຍ຺ຫໍ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ນນ຺ໂທ ຈາຕິ. ອຸໂຠ ມາຕາປິຕາ ມມາຕິ ‘‘ອິເມ ນາມ ປຸຕ຺ຕກາ ເອວໍ ຕຣຸຓກາເລປິ ກາເມ ຊຫນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄາ ມາຕາປິຕໂຣ ຈ. ໂຠເຄ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ອສີຕິໂກຏິວິຠວສມິທ຺ເຘ ມຫາ ໂຠເຄ ອນເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕາ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ມຍໍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ຊນາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ມຫາວນໍ ເນກ຺ຂມ຺ມຊ຺ຌາສເຍນ ປວິສິມ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປວິສິຕ຺ວາ ຈ ເຕ ຕຕ຺ຖ ຣມຓີເຍ ຠູມິຠາເຄ ອສ຺ສມໍ ມາເປຕ຺ວາ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສິໍສຸ. ເຕ ອຸໂຠປິ ຠາຕໂຣ ມາຕາປິຕໂຣ ປຏິຊຄ຺ຄິໍສຸ. ເຕສຸ ນນ຺ທປຓ຺ຑິໂຕ ‘‘ມຍາ ອາຠຕຜລາຜລາເນວ ມາຕາປິຕໂຣ ຂາທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫິຍ຺ໂຍ ຈ ປຸຣິມໂຄຈຣຄຫິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈ ຍານິ ຕານິ ອວເສສານິ ຜລາຜລານິ ປາໂຕວ ອາເນຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ຂາທາເປຕິ. ເຕ ຕານິ ຂາທິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ອຸໂປສຖິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສຓປຓ຺ຑິໂຕ ປນ ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຘຸຣມຘຸຣານິ ສຸປກ຺ການິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຸປນາເມຕິ. ອຖ ນໍ ເຕ ‘‘ຕາຕ, ກນິຏ຺ເຐນ ອາຠຕານິ ມຍໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖິກາ ຊາຕາ, ອິທານິ ໂນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຕິ ຕສ຺ສ ຜລາຜລານິ ປຣິໂຠຄໍ ນ ລຠນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ປຸນທິວສາທີສຸປິ ຕເຖວາຕິ, ເອວໍ ໂສ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎຕາຍ ທູຣມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫຣຕິ, ເຕ ປນ ນ ຂາທນ຺ຕິ.

ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ມາຕາປິຕໂຣ ສຸຂຸມາລາ, ນນ຺ໂທ ຈ ຍານິ ຕານິ ອປກ຺ການິ ທຸປ຺ປກ຺ການິ ຜລາຜລານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຂາທາເປຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອິເມ ນ ຈິຣໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ວາເຣສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນນ຺ທ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຜລາຜລໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ມມາຄມນໍ ປຕິມາເນຫິ, ອຸໂຠ ເອກໂຕວ ຂາທາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ນ ຕສ຺ສ ວຈນມກາສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕໍ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ກໂຣສິ, ອຫໍ ເຊຏ຺ໂຐ, ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ມເມວ ຠາໂຣ, ອຫເມວ ເນ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຍາຫີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິ.

ໂສ ເຕນ ປຓາມິໂຕ ຕຕ຺ຖ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກສິຓໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕໍທິວສເມວ ອຏ຺ຐ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສິເນຣຸປາທໂຕ ຣຕນວາລຸກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ມມ ຠາຕຸ ປຓ຺ຓສາລາປຣິເວຓໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ຂມາເປສ຺ສາມິ, ອຸທາຫຸ ອໂນຕຕ຺ຕໂຕ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຂມາເປສ຺ສາມິ? ອຖ ວາ ເມ ຠາຕາ ເທວຕາວເສນ ຂເມຍ຺ຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ສກ຺ກຎ຺ຈ ເທວຣາຊານໍ ອາເນຕ຺ວາ ຂມາເປສ຺ສາມິ, ເອວໍ ປນ ນ ໂສຠິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ໂຂ ມໂນໂຊ ພ຺ຣຫ຺ມວຑ຺ຒນຣາຊາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອຄ຺ຄຣາຊາ, ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ຣາຊາໂນ ອາເນຕ຺ວາ ຂມາເປສ຺ສາມິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມມ ຠາຕຸ ຄຸໂຓ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕິ, ຈນ຺ໂທ ວິຍ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ໂສ ຕາວເທວ ອິທ຺ຘິຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມວຑ຺ຒນນຄເຣ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ‘‘ເອໂກ ຕາປໂສ ຕຸມ຺ເຫ ທຏ຺ຐຸກາໂມ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ເຕນ ກໂຕກາໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕວ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກຖໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ມຫາຣາຊ, ກສ຺ສຈິ ວຘຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິຍາວ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ອາທາຍ ໂກສລຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິເວເສຕ຺ວາ ‘‘ຍຸທ຺ຘໍ ວາ ໂນ ເທຕຸ, ວເສ ວາ ວຕ຺ຕຕູ’’ຕິ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ທູຕໍ ປາເຫສິ. ເຕນ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຍຸທ຺ຘສຊ຺ເຊນ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຍຸທ຺ເຘ ອາຣທ຺ເຘ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ຍຖາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເສນານໍ ປີຬນໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ຈ ໂກສລຣາຊາ ຕສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ວຈນປຏິວຈນຫຣເຓຫິ ສໍວິທຫິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣາຊາໂນ ຕສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕາເປສິ.

ໂສ ເຕນ ປຣິຕຸຏ຺ໂຐ ນນ຺ທປຓ຺ຑິຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຍຖາ ມຍ຺ຫໍ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ, ຕຖາ ກຕໍ, ພຫູປກາຣາ ເມ ຕຸມ຺ເຫ, ກິມຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ອຫຎ຺ຫິ ເຕ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອຸປຑ຺ຒຣຊ຺ຊມ຺ປິ ທາຕຸໍ ອິຈ຺ຉາມິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖມຓິມຸຕ຺ຕາປວາຬຣຊຕສຸວຓ຺ຓທາສິທາສປຣິຊນປຣິຈ຺ເຉທ’’ນ຺ຕິ? ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ນນ຺ທປຓ຺ຑິໂຕ ‘‘ນ ເມ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ຣຊ຺ເຊນ ອຕ຺ໂຖ, ນາປິ ຫຕ຺ຖິຍານາທີຫິ, ອປິ ຈ ໂຂ ເຕ ຣຏ຺ເຐ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ອສ຺ສເມ ມມ ມາຕາປິຕໂຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວສນ຺ຕິ. ຕ຺ຍາຫໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ອປຣາເຘ ມມ ເຊຏ຺ຐຠາຕິເກນ ໂສຓປຓ຺ຑິເຕນ ນາມ ມເຫສິນາ ປຓາມິໂຕ, ສ຺ວາຫໍ ຕໍ ອາທາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂມາເປສ຺ສາມິ, ຕສ຺ສ ເມ ຕ຺ວໍ ຂມາປເນ ສຫາໂຍ ໂຫຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈຕຸວີສຕິອກ຺ໂຂຠນີ ປຣິມາຓາຍ ເສນາຍ ປຣິວຸໂຕ ເອກສຕຣາຊູຫິ ສທ຺ຘິໍ ນນ຺ທປຓ຺ຑິຕໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ຕໍ ອສ຺ສມປທໍ ປຕ຺ວາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປເທສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐິເຕນ ກາເຊນ ອໂນຕຕ຺ຕໂຕ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປຣິເວຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ອາສນ຺ນປ຺ປເທເສ ນິສິນ຺ນໍ ຌານຣຕິສມປ຺ປິຕໍ ມຫາສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນນ຺ທປຓ຺ຑິໂຕ ນໍ ຂມາເປສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ນນ຺ທປຓ຺ຑິຕໍ ມາຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຍາວຊີວໍ ປິຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ເຕສໍ ປນ ຣາຊູນໍ –

‘‘ອານນ຺ໂທ ຈ ປໂມໂທ ຈ, ສທາ ຫສິຕກີຬິຕໍ;

ມາຕຣໍ ປຣິຈຣິຕ຺ວານ, ລພ຺ຠເມຕໍ ວິຊານຕາ.

‘‘ອານນ຺ໂທ ຈ ປໂມໂທ ຈ, ສທາ ຫສິຕກີຬິຕໍ;

ປິຕຣໍ ປຣິຈຣິຕ຺ວານ, ລພ຺ຠເມຕໍ ວິຊານໂຕ.

‘‘ທານຎ຺ຈ ເປຍ຺ຍວຊ຺ຊຎ຺ຈ, ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ຈ ຍາ ອິຘ;

ສມານຕ຺ຕຕາ ຈ ຘມ຺ເມສຸ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ;

ເອເຕ ໂຂ ສງ຺ຄຫາ ໂລເກ, ຣຖສ຺ສາຓີວ ຍາຍໂຕ.

‘‘ເອເຕ ຈ ສງ຺ຄຫາ ນາສ຺ສຸ, ນ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕກາຣຓາ;

ລເຠຖ ມານໍ ປູຊໍ ວາ, ປິຕາ ວາ ປຸຕ຺ຕກາຣຓາ.

‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ສງ຺ຄຫາ ເອເຕ, ສມ຺ມເປກ຺ຂນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ;

ຕສ຺ມາ ມຫຕ຺ຕໍ ປປ຺ໂປນ຺ຕິ, ປາສໍສາ ຈ ຠວນ຺ຕິ ເຕ.

‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ມາຕາປິຕໂຣ, ປຸພ຺ພາຈຣິຍາຕິ ວຸຈ຺ຈເຣ;

ອາຫຸເນຍ຺ຍາ ຈ ປຸຕ຺ຕານໍ, ປຊາຍ ອນຸກມ຺ປກາ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຫິ ເນ ນມສ຺ເສຍ຺ຍ, ສກ຺ກເຣຍ຺ຍ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ອນ຺ເນນ ອຖ ປາເນນ, ວຕ຺ເຖນ ສຍເນນ ຈ;

ອຸຈ຺ຉາທເນນ ນ຺ຫາປເນນ, ປາທານໍ ໂຘວເນນ ຈ.

‘‘ຕາຍ ນໍ ປາຣິຈຣິຍາຍ, ມາຕາປິຕູສຸ ປຓ຺ຑິຕາ;

ອິເຘວ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ເປຈ຺ຈ ສຄ຺ເຄ ປໂມທຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໐.໑໗໖-໑໘໓) –

ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຣາຊາໂນ ສພລກາຍາ ປສີທິໍສຸ. ອຖ ເນ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ທານາທີສຸ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາ’’ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ເທວນຄຣໍ ປູຣຍິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ ມາຕຣໍ ນນ຺ທປຓ຺ຑິຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຍາວຊີວໍ ປິຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍນາ ອເຫສຸໍ.

ຕທາ ມາຕາປິຕໂຣ ມຫາຣາຊກຸລານິ, ນນ຺ທປຓ຺ຑິໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ມໂນໂຊ ຣາຊາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ, ເອກສຕຣາຊາໂນ ອສີຕິມຫາເຖຣາ ເຈວ ອຎ຺ຎຕຣເຖຣາ ຈ, ຈຕຸວີສຕິອກ຺ໂຂຠນີປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ໂສຓປຓ຺ຑິໂຕ ໂລກນາໂຖ.

ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈາປິ ສາຕິສຍາ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ, ຕຖາປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເສສປາຣມິໂຍ ຈ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ກາເມສຸ ອນເປກ຺ຂຕາ, ມາຕາປິຕູສຸ ຕິພ຺ໂພ ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສຠາໂວ, ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐາເນນ ອຕິຕ຺ຕິ, ສຕິປິ ເນສໍ ອຸປຏ຺ຐາເນ ສພ຺ພກາລໍ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣຫິ ວີຕິນາມນນ຺ຕິ ເອວມາທໂຍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓານຸຠາວາ ວິຠາເວຕພ຺ພາຕິ.

ໂສຓປຓ຺ຑິຕຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເຕມິຍຈຣິຍາວຓ຺ຓນາ

໔໘. ຉຏ຺ເຐ ກາສິຣາຊສ຺ສ ອຕ຺ຣໂຊຕິ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຣໂຊ ປຸຕ຺ໂຕ ຍທາ ໂຫມິ, ຕທາ ມູຄປກ຺ໂຂຕິ ນາເມນ, ເຕມິໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ ມນ຺ຕິ ເຕມິໂຍຕິ ນາເມນ ມູຄປກ຺ຂວຕາຘິຏ຺ຐາເນນ ‘‘ມູຄປກ຺ໂຂ’’ຕິ ມາຕາປິຕໂຣ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ມໍ ວທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຊາຕທິວເສ ສກລກາສິຣຏ຺ເຐ ເທໂວ ວສ຺ສິ, ຍສ຺ມາ ຈ ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ເຈວ ອມຈ຺ຈາທີນຎ຺ຈ ຫທຍໍ ອຸຬາເຣນ ປີຕິສິເນເຫນ ເຕມຍມາໂນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຕມິຍກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ.

໔໙. ໂສຬສິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານນ຺ຕິ ໂສຬສນ຺ນໍ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ອິຕ຺ຖາຄາຣສຫສ຺ສານໍ. ນ ວິຊ຺ຊຕິ ປຸໂມຕິ ປຸຕ຺ໂຕ ນ ລພ຺ຠຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ປຸຕ຺ໂຕ ເອວ, ຘີຕາປິສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ເອວ. ອໂຫຣຕ຺ຕານໍ ອຈ຺ຈເຍນ, ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອຫເມກໂກຕິ ອປຸຕ຺ຕກສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ພຫູນໍ ສໍວຈ຺ຉຣານໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ອເນເກສໍ ອໂຫຣຕ຺ຕານໍ ອປຄມເນນ ສກ຺ກທຕ຺ຕິໂຍ ອຫເມກໂກວ ໂພຘິປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ, ຕທາ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ສຕ຺ຖາ ວທຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ກາສິຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕສ຺ສ ໂສຬສສຫສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕາສຸ ເອກາປິ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ນ ລຠຕິ. ນາຄຣາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ວໍສານຸຣກ຺ຂໂກ ເອໂກປິ ປຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຊາຕາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ໂສຬສສຫສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ຕາ ຈນ຺ທາທີນໍ ອຸປຏ຺ຐານາທີນິ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິໂຍປິ ນ ລຠິໍສຸ. ອຄ຺ຄມເຫສີ ປນສ຺ສ ມທ຺ທຣາຊຘີຕາ ຈນ຺ທາເທວີ ນາມ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອຸໂປສຖິກາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ສຈາຫໍ ອຂຓ຺ຑສີລາ, ອິມິນາ ເມ ສຈ຺ເຈນ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕູ’’ຕິ ສຈ຺ຈກິຣິຍມກາສິ. ຕສ຺ສາ ສີລເຕເຊນ ສກ຺ກສ຺ສ ອາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຈນ຺ທາເທວິຍາ ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠສ຺ສ ອຸປາຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຕາວຕິໍສຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອຸປຣິເທວໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸກາມໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມ, ຕຍິ ມນຸສ຺ສໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປາຣມິໂຍ ຈ ເຕ ປູເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫາຊນສ຺ສ ຈ ວຸຑ຺ຒິ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ກາສິຣຎ຺ໂຎ ຈນ຺ທາ ນາມ ອຄ຺ຄມເຫສີ ປຸຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖຕິ, ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ.

ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ສຫາຍາ ປຎ຺ຈສຕາ ເທວປຸຕ຺ຕາ ຂີຓາຍຸກາ ເທວໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ຣຎ຺ໂຎ ອມຈ຺ຈຠຣິຍານໍ ກຸຈ຺ຉີສຸ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເທວີ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ທາເປສິ. ສາ ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາ ຘຎ຺ຎປຸຎ຺ຎລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕໍທິວສເມວ ອມຈ຺ຈເຄເຫສຸ ປຎ຺ຈກຸມາຣສຕານິ ວິຊາຍິໍສຸ. ອຸຠຍມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວາຣາ ເອເຕ’’ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ທາຣກສຕານໍ ປຎ຺ຈຘາຕິສຕານິ ເປເສຕ຺ວາ ກຸມາຣປສາຘນານິ ຈ ເປເສສິ. ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຕິທີຆາທິໂທສວິວຊ຺ຊິຕາ ອລມ຺ພຕ຺ຖນາ ມຘຸຣຖຎ຺ຎາ ຈຕຸສຏ຺ຐິຘາຕິໂຍ ທຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຈນ຺ທາເທວິຍາປິ ວຣໍ ອທາສິ. ສາ ຄຫິຕກໍ ກຕ຺ວາ ຐເປສິ. ທາຣໂກ ມຫຕາ ປຣິວາເຣນ ວຑ຺ຒຕິ. ອຖ ນໍ ເອກມາສິກໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອານຍິໍສຸ. ຣາຊາ ປິຍປຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ອງ຺ເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຣມຍມາໂນ ນິສີທິ.

໕໐. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຈຣາ ອານີຕາ. ຣາຊາ ເຕສຸ ເອກສ຺ສ ສກຓ຺ຏກາຫິ ກສາຫິ ປຫາຣສຫສ຺ສໍ ອາຓາເປສິ, ເອກສ຺ສ ສງ຺ຂລິກາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ພນ຺ຘນາຄາຣປ຺ປເວສນໍ, ເອກສ຺ສ ສຣີເຣ ສຕ຺ຕິປ຺ປຫາຣທານໍ, ເອກສ຺ສ ສູລາໂຣປນໍ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ປິຕຸ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ມມ ປິຕາ ຣຊ຺ຊໍ ນິສ຺ສາຍ ຠາຣິຍໍ ນິຣຍຄາມິກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ປຸນທິວເສ ນໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອລງ຺ກຕສິຣິສຍເນ ນິປຊ຺ຊາເປສຸໍ.

ໂສ ໂຖກໍ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ມຫນ຺ຕໍ ສິຣິວິຠວໍ ປສ຺ສິ. ອຖສ຺ສ ປກຕິຍາປິ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຕິເຣກຕຣໍ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ‘‘ກຸໂຕ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິມໍ ຣາຊເຄຫໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຊາຕິສ຺ສຣຎາເຓນ ເທວໂລກໂຕ ອາຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຸສ຺ສທນິຣເຍ ປກ຺ກຠາວໍ ປສ຺ສິ. ຕໂຕ ປຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ຣາຊຠາວໍ ປສ຺ສິ. ອຖ ໂສ ‘‘ອຫໍ ວີສຕິວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອຸສ຺ສທນິຣເຍ ປຈ຺ຈິໍ, ອິທານິ ປຸນປິ ອິມສ຺ມິໍ ໂຈຣເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສ຺ມິ, ປິຕາປິ ເມ ຫິຍ຺ໂຍ ຈຕູສຸ ໂຈເຣສຸ ອານີເຕສຸ ຕຖາຣູປໍ ຜຣຸສໍ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິກໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ນ ເມ ອິມິນາ ອວິທິຕວິປຸລານຕ຺ຖາວເຫນ ຣຊ຺ເຊນ ອຕ຺ໂຖ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອິມມ຺ຫາ ໂຈຣເຄຫາ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖ ນໍ ເອກາ ເທວຘີຕາ ‘‘ຕາຕ ເຕມິຍກຸມາຣ, ມາ ຠາຍິ, ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕວ ໂສຕ຺ຖິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສມສ຺ສາເສສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊສງ຺ຂາຕາ ອນຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ໂສຬສສໍວຈ຺ຉຣານິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ ອຈລາຘິຏ຺ຐານວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິຈ຺ຉາລທ຺ຘໍ ປິຍໍ ປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຉາລທ຺ຘນ຺ຕິ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ຈິຣກາລປຕ຺ຖນາຍ ລທ຺ຘໍ. ອຠິຊາຕນ຺ຕິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນໍ. ກາຍຊຸຕິຍາ ເຈວ ຎາຓຊຸຕິຍາ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຊຸຕິນ຺ຘຣໍ. ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣຍິຕ຺ວານ, ສຍເນ ໂປເສຕິ ມໍ ປິຕາຕິ ປິຕາ ເມ ກາສິຣາຊາ ‘‘ມາ ນໍ ກຸມາຣໍ ຣໂຊ ວາ ອຸສ຺ສາໂວ ວາ’’ຕິ ຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ສິຣິສຍເນ ສຍາເປຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ມໍ ໂປເສຕິ.

໕໑. ນິທ຺ທາຍມາໂນ ສຍນວເຣ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຫໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑຣໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອທ຺ທສໍ. ເຍນາຫໍ ນິຣຍໍ ຄໂຕຕິ ເຍນ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕນ ຕໂຕ ຕຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຫໍ ນິຣຍໍ ຄໂຕ, ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສີເສນ ຣຊ຺ຊໍ ວທຕິ.

໕໒. ສຫ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ເມ ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ທິຏ຺ຐວໂຕ ເມ ສຫ ເຕນ ທສ຺ສເນນ, ທສ຺ສນສມກາລເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ເຠຣໂວຕິ ສຸປຣິວິທິຕາທີນວຕ຺ຕາ ຠຍານໂກ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ ອຸທປາທິ. ວິນິຈ຺ຉຍໍ ສມາປນ຺ໂນ, ກຖາຫໍ ອິມໍ ມຸຎ຺ຈິສ຺ສນ຺ຕິ ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິມໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາຬກຓ຺ຓິໍ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຈາຣຓໍ ອາປຊ຺ຊິໍ.

໕໓. ປຸພ຺ພສາໂລຫິຕາ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມມ ມາຕຸຠູຕປຸພ຺ພາ ຕສ຺ມິໍ ຉຕ຺ເຕ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ຖກາມິນີ ຫິເຕສິນີ. ສາ ມໍ ທິສ຺ວານ ທຸກ຺ຂິຕໍ, ຕີສຸ ຐາເນສຸ ໂຍຊຍີຕິ ສາ ເທວຕາ ມໍ ຕຖາ ເຈໂຕທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ຂິຕໍ ທິສ຺ວາ ມູຄປກ຺ຂພຘິຣຠາວສງ຺ຂາເຕສຸ ຕີສຸ ຣຊ຺ຊທຸກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂມນກາຣເຓສຸ ໂຍເຊສິ.

໕໔. ປຓ຺ຑິຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ມາ ວິຠາວຍາຕິ ມາ ປກາເສຫິ. ພາລມໂຕຕິ ພາໂລຕິ ຎາໂຕ. ສພ຺ໂພຕິ ສກໂລ ອນ຺ໂຕຊໂນ ເຈວ ພຫິຊໂນ ຈ. ໂອຈິນາຍຕູຕິ ນີຫຣເຖຕໍ ກາຬກຓ຺ຓິນ຺ຕິ ອວຊານາຕຸ. ເອວໍ ຕວ ອຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວຊານິຕພ຺ພຠາເວ ສຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມເນນ ຫິຕໍ ປາຣມິປຣິປູຣຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ.

໕໕. ເຕຕໍ ວຈນນ຺ຕິ ເຕ ເອຕໍ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຫີຕິ ວຈນໍ. ອຕ຺ຖກາມາສິ ເມ ອມ຺ມາຕິ ອມ຺ມ ເທວເຕ, ມມ ອຕ຺ຖກາມາ ອສິ. ຫິຕກາມາຕິ ຕສ຺ເສວ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອຕ຺ໂຖຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ສຸຂໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຫິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ.

໕໖. ສາຄເຣວ ຖລໍ ລຠິນ຺ຕິ ໂຈຣເຄເຫ ວຕາຫໍ ຊາໂຕ, ອຫຸ ເມ ມຫາວຕານຕ຺ໂຖຕິ ໂສກສາຄເຣ ໂອສີທນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ເທວຕາຍ ອຫໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສາຄເຣ ໂອສີທນ຺ໂຕ ວິຍ ຖລໍ ປຕິຏ຺ຐໍ ອລຠິໍ, ຣຊ຺ຊກຸລໂຕ ນິກ຺ຂມໂນປາຍໍ ອລຠິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຍ ອງ຺ເຄ ອຘິຏ຺ຐຫິນ຺ຕິ ຍາວ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມິໍ, ຕາວ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ ກາຣຓານິ ອຘິຏ຺ຐຫິໍ.

໕໗. ອິທານິ ຕານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມູໂຄ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປກ຺ໂຂຕິ ປີຐສປ຺ປິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເອວໍ ປນ ມຫາສຕ຺ເຕ ເທວຕາຍ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ຊາຕວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມູຄາທິຠາເວນ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕ ມາຕາປິຕໂຣ ຘາຕິອາທໂຍ ຈ ‘‘ມູຄານໍ ຫນຸປຣິໂຍສານໍ ນາມ ເອວຣູປໍ ນ ໂຫຕິ, ພຘິຣານໍ ກຓ຺ຓໂສຕໍ ນາມ ເອວຣູປໍ ນ ໂຫຕິ, ປີຐສປ຺ປີນໍ ຫຕ຺ຖປາທາ ນາມ ເອວຣູປາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຠວິຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ກາຣເຓນ, ວີມໍສິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຂີເຣນ ຕາວ ວີມໍສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສກລທິວສໍ ຂີຣໍ ນ ເທນ຺ຕິ. ໂສ ສຸສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຂີຣຕ຺ຖາຍ ສທ຺ທໍ ນ ກໂຣຕິ.

ອຖສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ຉາໂຕ, ຂີຣມສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ຂີຣໍ ທາເປສິ. ເອວໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຂີຣໍ ອທຕ຺ວາ ເອກສໍວຈ຺ຉຣໍ ວີມໍສນ຺ຕາປິ ອນ຺ຕຣໍ ນ ປສ຺ສິໍສຸ. ຕໂຕ ‘‘ກຸມາຣກາ ນາມ ປູວຂຊ຺ຊກໍ ປິຍາຍນ຺ຕິ, ຜລາຜລໍ ປິຍາຍນ຺ຕິ, ກີຬນຠຓ຺ຑກໍ ປິຍາຍນ຺ຕິ, ໂຠຊນໍ ປິຍາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ຕານິ ຕານິ ປໂລຠນີຍານິ ອຸປເນຕ຺ວາ ວີມໍສນວເສນ ປໂລເຠນ຺ຕາ ຍາວ ປຎ຺ຈວສ຺ສກາລາ ອນ຺ຕຣໍ ນ ປສ຺ສິໍສຸ. ອຖ ນໍ ‘‘ທາຣກາ ນາມ ອຄ຺ຄິໂຕ ຠາຍນ຺ຕິ, ມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິໂຕ ຠາຍນ຺ຕິ, ສປ຺ປໂຕ ຠາຍນ຺ຕິ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິກປຸຣິສໂຕ ຠາຍນ຺ຕິ, ເຕຫິ ວີມໍສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍຖາ ເຕຫິສ຺ສ ອນຕ຺ໂຖ ນ ຊາຍຕິ, ຕຖາ ປຸຣິມເມວ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ອຕິຠຍານກາກາເຣນ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເຣສຸໍ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ນິຣຍຠຍໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ສຕຄຸເຓນ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສຕສຫສ຺ສຄຸເຓນ ນິຣໂຍ ຠາຍິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ນິຈ຺ຈໂລວ ໂຫຕິ. ເອວມ຺ປິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕາ ປຸນ ‘‘ທາຣກາ ນາມ ສມຊ຺ຊຕ຺ຖິກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ສມຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາປິ ມຫາສຕ຺ຕໍ ສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ສງ຺ຂສທ຺ເທຫິ ເຠຣິສທ຺ເທຫິ ຈ ສຫສາ ເອກນິນ຺ນາທໍ ກາເຣຕ຺ວາປິ ອນ຺ຘກາເຣ ຆເຏຫິ ທີປໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ສຫສາ ອາໂລກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາປິ ສກລສຣີຣໍ ຜາຓິເຕນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ພຫຸມກ຺ຂິເກ ຐາເນ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາປິ ນ຺ຫາປນາທີນິ ອກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວມຕ຺ຖເກ ນິປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ຕຕ຺ຖ ຈ ປລິປນ຺ນໍ ສຍມານໍ ປຣິຫາເສຫິ ອກ຺ໂກສເນຫິ ຈ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາປິ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ເຈ ອຄ຺ຄິກປລ຺ລໍ ກຕ຺ວາ ອຸຓ຺ຫສນ຺ຕາເປນ ປີເຬຕ຺ວາປີຕິ ເອວໍ ນານາວິເຘຫິ ອຸປາເຍຫິ ວີມໍສນ຺ຕາປິສ຺ສ ອນ຺ຕຣໍ ນ ປສ຺ສິໍສຸ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຣຍຠຍເມວ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອວິໂກເປນ຺ໂຕ ນິຈ຺ຈໂລວ ອໂຫສິ. ເອວໍ ປນ຺ນຣສວສ຺ສານິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ອຖ ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ‘‘ປີຐສປ຺ປິໂນ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ມູຄພຘິຣາ ວາ ຣຊນີເຍສຸ ອຣຊ຺ຊນ຺ຕາ ທຸສ຺ສນີເຍສຸ ອທຸສ຺ສນ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ນາຏການິສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວີມໍສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກຸມາຣໍ ຄນ຺ໂຘທເກນ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ເທວວິມານກປ຺ປໍ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘທາມາທີຫິ ເອກາໂມທປໂມທໍ ປາສາທໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມຣູປຘຣາ ຠາວວິລາສສມ຺ປນ຺ນາ ເທວຈ຺ຉຣາປຏິຠາຄາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຸປຏ຺ຐເປສຸໍ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ນຈ຺ຈາທີຫິ ກຸມາຣໍ ອຠິຣມາເປຖາ’’ຕິ. ຕາ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ກາຕຸໍ ວາຍມິໍສຸ. ໂສ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ‘‘ອິມາ ເມ ສຣີຣສມ຺ຜສ຺ສໍ ມາ ວິນ຺ທິໍສູ’’ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິຣຸນ຺ຘິ. ຕາ ຕສ຺ສ ສຣີຣສມ຺ຜສ຺ສໍ ອວິນ຺ທນ຺ຕິໂຍ ‘‘ຖທ຺ຘສຣີໂຣ ເອສ, ນາຍໍ ມນຸສ຺ໂສ, ຍກ຺ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ເອວໍ ໂສຬສ ວສ຺ສານິ ໂສຬສຫິ ມຫາວີມໍສາຫິ ອເນກາຫິ ຈ ຂຸທ຺ທກວີມໍສາຫິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ຕາຕ, ເຕມິຍກຸມາຣ, ມຍໍ ຕວ ອມູຄາທິຠາວໍ ຊານາມ, ນ ຫິ ເຕສໍ ເອວຣູປານິ ມຸຂກຓ຺ຓໂສຕປາທານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ເຫຫິ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ລທ຺ຘປຸຕ຺ຕໂກ, ມາ ໂນ ນາເສຫິ, ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣາຊູນໍ ສນ຺ຕິກາ ຄຣຫໂຕ ໂມເຈຫີ’’ຕິ ສຫ ວິສຸໍ ວິສຸຎ຺ຈ ອເນກວາຣໍ ຍາຈິໍສຸ. ໂສ ເຕຫິ ເອວໍ ຍາຈິຍມາໂນປິ ອສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ.

໕໘. ອຖ ຣາຊາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸໂຠ ປາເທ ກຓ຺ຓໂສເຕ ຊິວ຺ຫໍ ອຸໂຠ ຈ ຫຕ຺ເຖ ກຸສເລຫິ ປຸຣິເສຫິ ວີມໍສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຍທິປິ ອປີຐສປ຺ປິອາທີນໍ ວິຍສ຺ສ ປາທາທໂຍ, ຕຖາປິ ອຍໍ ປີຐສປ຺ປິ ມູຄພຘິໂຣ ມຎ຺ເຎ, ອີທິເສ ກາຬກຓ຺ຓິປຸຣິເສ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ວສນ຺ເຕ ຕໂຍ ອນ຺ຕຣາຍາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ຊີວິຕສ຺ສ ວາ ຉຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ມເຫສິຍາ ວາ’’ຕິ ລກ຺ຂຓປາຐເກຫິ ອິທານິ ກຖິຕໍ. ຊາຕທິວເສ ປນ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂທມນສ຺ສປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ‘ຘຎ຺ຎປຸຎ຺ຎລກ຺ຂໂຓ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອມຈ຺ເຈຫິ ອາໂຣຈິຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາຍຠເຍນ ຠີໂຕ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ນໍ ອວມງ຺ຄລຣເຖ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມທ຺ວາເຣນ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ອາມກສຸສາເນ ນິຂຓຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ໂຄ ອໂຫສິ – ‘‘ຈິຣສ຺ສໍ ວຕ ເມ ມໂນຣໂຖ ມຕ຺ຖກໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຕ ເມ ຫຕ຺ຖປາເທ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ມທ຺ທິຍາຕິ ມທ຺ທນວເສນ ວີມໍສິຕ຺ວາ. ອນູນຕນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖາທີຫິ ອວິກລຕໍ. ນິນ຺ທິສຸນ຺ຕິ ‘‘ເອວໍ ອນູນາວຍໂວປິ ສມາໂນ ມູຄາທິ ວິຍ ທິສ຺ສມາໂນ ‘‘ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕຸໍ ອຠພ຺ໂພ, ກາຬກຓ຺ຓິປຸຣິໂສ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຄຣຫິໍສຸ. ‘‘ນິທ຺ທິສຸ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ວທິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໙. ຉຑ຺ຑນໍ ອນຸໂມທິສຸນ຺ຕິ ຣາຊທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຄຕາ ສພ຺ເພປິ ຊນປທວາສິໂນ ເສນາປຕິປຸໂຣຫິຕປ຺ປມຸຂາ ຣາຊປຸຣິສາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ເອກມນາ ສມານຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາຍປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ຎາ ອາຓຕ຺ຕາ ຠູມິຍໍ ນິຂຓນວເສນ ມມ ຉຑ຺ຑນໍ ມຸຂສງ຺ໂກຈໍ ອກຕ຺ວາ ອຠິມຸຂຠາເວນ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ອິທໍ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ ອນຸໂມທິໍສຸ.

໖໐. ໂສ ເມ ອຕ຺ໂຖ ສມິຊ຺ຌຖາຕິ ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຍທຕ຺ຖໍ ຕໂຕ ມູຄາທິຠາວາຘິຏ຺ຐານວເສນ ທຸກ຺ກຣຈຣຓໍ ຈິຓ຺ຓໍ ຈຣິຕໍ, ໂສ ອຕ຺ໂຖ ມມ ສມິຊ຺ຌຕິ. ເຕສໍ ມມ ມາຕາປິຕຸອາທີນໍ ມຕິໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສ ອຫໍ ມມ ອຘິປ຺ປາຍສມິຊ຺ຌເນນ ຫຏ຺ໂຐ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ນິຂຓນານຸຊານເນນ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສວ ອໂຫສິນ຺ຕິ ວຈນເສເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໑. ເອວໍ ກຸມາຣສ຺ສ ຠູມິຍໍ ນິຂຓເນ ຣຎ຺ຎາ ອາຓຕ຺ເຕ ຈນ຺ທາເທວີ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຍ຺ຫໍ ວໂຣ ທິນ຺ໂນ, ມຍາ ຈ ຄຫິຕກໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ, ຕໍ ເມ ອິທານິ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ຄຓ຺ຫ, ເທວີ’’ຕິ. ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ຣຊ຺ຊໍ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ກາຬກຓ຺ຓີ, ນ ສກ຺ກາ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ເທວ, ຍາວຊີວໍ ອເທນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ຕມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ. ‘‘ຉ ວສ຺ສານິ, ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາຣິຕີຓິທ຺ເວເອກໍ ວສ຺ສໍ, ສຕ຺ຕ ມາເສ, ຉປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາໂຣຕໂຍທ຺ເວເອກໍ ມາສໍອທ຺ຘມາສໍສຕ຺ຕາຫໍ ເທຖາ’’ຕິ. ສາຘຸ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ເຕມິຍກຸມາຣສ຺ສ ອິທໍ ຣຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ມຕ຺ຖເກ ກາຣາເປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຕໍ ອລງ຺ກຕສິຣິສຍເນ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຍາຈິ – ‘‘ຕາຕ ເຕມິຍ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ໂສຬສ ວສ຺ສານິ ນິທ຺ທໍ ອລຠິຕ຺ວາ ໂຣທມານາຍ ເມ ອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປກ຺ການິ, ໂສເກນ ຫທຍໍ ຠິຊ຺ຊຕິ ວິຍ, ຕວ ອປີຐສປ຺ປິອາທິຠາວໍ ຊານາມິ, ມາ ມໍ ອນາຖໍ ກຣີ’’ຕິ. ອິມິນາ ນິຍາເມນ ຉ ທິວເສ ຍາຈິ. ຉຏ຺ເຐ ທິວເສ ຣາຊາ ສຸນນ຺ທໍ ນາມ ສາຣຖິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ ປາໂຕວ ອວມງ຺ຄລຣເຖນ ກຸມາຣໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອາມກສຸສາເນ ຠູມິຍໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ປຖວິວຑ຺ຒນກກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເທວີ ‘‘ຕາຕ, ກາສິຣາຊາ ຕໍ ສ຺ເວ ອາມກສຸສາເນ ນິຂຓິຕຸໍ ອາຓາເປສິ. ສ຺ເວ ມຣຓໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເຕມິຍ, ໂສຬສ ວສ຺ສານິ ຕຍາ ກໂຕ ວາຍາໂມ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ໂຄ ອໂຫສິ. ມາຕຸຍາ ປນສ຺ສ ຫທຍໍ ຠິຊ຺ຊນາກາຣໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຖ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ປາໂຕວ ສາຣຖິ ຣຖໍ ອາທາຍ ທ຺ວາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ສິຣິຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ເທວິ, ມາ ມຍ຺ຫໍ ກຸຊ຺ຌິ, ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນໍ ເທວິໍ ປິຏ຺ຐິຫຕ຺ເຖນ ອປເນຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປາສາທາ ໂອຕຣິ. ເທວີ ອຸຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ມຫາສທ຺ເທນ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ມຫາຕເລ ໂອຫີຍິ.

ອຖ ນໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ມຍິ ອກເຖນ຺ເຕ ມາຕຸ ໂສໂກ ພລວາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກເຖຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາປິ ‘‘ສເຈ ກເຖສ຺ສາມິ ໂສຬສ ວສ຺ສານິ ກໂຕ ວາຍາໂມ ໂມໂຆ ຠວິສ຺ສຕິ, ອກເຖນ຺ໂຕ ປນາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຘິວາເສສິ. ສາຣຖິ ‘‘ມຫາສຕ຺ຕໍ ຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມທ຺ວາຣາຠິມຸຂໍ ຣຖໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາຈີນທ຺ວາຣາຠິມຸຂໍ ເປເສສິ. ຣໂຖ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເທວຕານຸຠາເວນ ຕິໂຍຊນຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ວນຆຏໍ ສາຣຖິສ຺ສ ອາມກສຸສານໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ໂສ ‘‘ອິທໍ ຐານໍ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ຣຖໍ ໂອກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປສ຺ເສ ຐເປຕ຺ວາ ຣຖາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອາຠຣຓຠຓ຺ຑໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕ຺ວາ ກຸທາລໍ ອາທາຍ ອວິທູເຣ ອາວາຏໍ ຂຓິຕຸໍ ອາຣຠິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອນຸລິມ຺ປິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາຕິ ໂສຬສຫິ ຄນ຺ໂຘທກຆເຏຫິ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ. ອນຸລິມ຺ປິຕ຺ວາຕິ ສຸຣຠິວິເລປເນນ ວິລິມ຺ເປຕ຺ວາ. ເວເຐຕ຺ວາ ຣາຊເວຐນນ຺ຕິ ກາສິຣາຊູນໍ ປເວຓິຍາຄຕໍ ຣາຊມກຸຏໍ ສີເສ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣາຊກຸເລ ຣາຊາຠິເສກນິຍາເມນ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ຉຕ຺ເຕນ ກາເຣສຸໍ ປຸຣໍ ປທກ຺ຂິຓນ຺ຕິ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕນ ຘາຣິຍມາເນນ ມໍ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກາເຣສຸໍ.

໖໒. ສຕ຺ຕາຫໍ ຘາຣຍິຕ຺ວານາຕິ ມຍ຺ຫໍ ມາຕຸ ຈນ຺ທາເທວິຍາ ວຣລາຠນວເສນ ລທ຺ຘໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ມມ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣຍິຕ຺ວາ. ອຸຄ຺ຄເຕ ຣວິມຓ຺ຑເລຕິ ຕໂຕ ປຸນທິວເສ ສູຣິຍມຓ຺ຑເລ ອຸຄ຺ຄຕມຕ຺ເຕ ອວມງ຺ຄລຣເຖນ ມໍ ນຄຣໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ນິຂຓນຕ຺ຖໍ ສາຣຖິ ສຸນນ຺ໂທ ວນມຸປຄຈ຺ຉິ.

໖໓. ສຊ຺ຊສ຺ສນ຺ຕິ ສນ຺ນທ຺ໂຘ ອສ຺ສໍ, ຍຸເຄ ໂຍຊິຕສ຺ສໍ ເມ ຣຖໍ ມຄ຺ຄໂຕ ອຸກ຺ກມາປນວເສນ ເອໂກກາເສ ກຕ຺ວາ. ຫຕ຺ຖມຸຈ຺ຈິໂຕຕິ ມຸຈ຺ຈິຕຫຕ຺ໂຖ, ຣຖປາຈນໂຕ ມຸຕ຺ຕຫຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຫຕ຺ຖມຸຈ຺ຈິໂຕຕິ ຫຕ຺ຖມຸຕ຺ໂຕ ມມ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາສຸນ຺ຕິ ອາວາຏໍ. ນິຂາຕຸນ຺ຕິ ນິຂຓິຕຸໍ.

໖໔-໕. ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ມຍາ ໂສຬສ ວສ຺ສານິ ມູຄວຕາທິອຘິຏ຺ຐາເນນ ທຸກ຺ກຣຈຣິຍາ ອຘິຏ຺ຐິຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຘິຏ຺ຐິຕມຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ວິວິຘກາຣຓາຕິ ທ຺ວິມາສິກກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ໂສຬສສໍວຈ຺ຉຣາ ຖຎ຺ຎປຏິເສຘນາທີຫິ ວິວິເຘຫິ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ກາຣເຓຫິ ຕຊ຺ຊຍນ຺ໂຕ ຠຍວິທ຺ຘໍສນວເສນ ວິເຫຐິຍມາໂນ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ສຸນນ຺ເທ ກາສຸໍ ຂຓນ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ເມ ວາຍາມກາໂລ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖປາເທ ສມ຺ພາຫິຕ຺ວາ ຣຖາ ໂອຕຣິຕຸໍ ເມ ພລໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຎຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຕາວເທວສ຺ສ ປາທປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ວາຕປຸຓ຺ຓຠສ຺ຕຈມ຺ມໍ ວິຍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຖສ຺ສ ປຈ຺ຉິມນ຺ຕໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ກຕິປເຍ ວາເຣ ອປຣາປຣໍ ຈງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ຄນ຺ຕຸໍ ເມ ພລໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຣຖໍ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸມາຣການໍ ກີຬນຍານກໍ ວິຍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ສາຣຖິ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປຏິວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ອຕ຺ຖິ ເມ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌິຕຸໍ ພລ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປສາຘນຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ສກ຺ກສ຺ສ ຠວນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ສກ຺ໂກ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ວິສ຺ສກມ຺ມໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ກາສິຣາຊປຸຕ຺ຕໍ ອລງ຺ກໂຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທິພ຺ເພຫິ ຈ ມານຸເສຫິ ຈ ອລງ຺ກາເຣຫິ ສກ຺ກໍ ວິຍ ຕໍ ອລງ຺ກຣິ. ໂສ ເທວຣາຊລີຬາຍ ສາຣຖິສ຺ສ ຂຓໂນກາສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາວາຏຕີເຣ ຐຕ຺ວາ –

‘‘ກິນ຺ນຸ ສນ຺ຕຣມາໂນວ, ກາສຸໍ ຂຓສິ ສາຣຖິ;

ປຸຏ຺ໂຐ ເມ ສມ຺ມ ອກ຺ຂາຫິ, ກິໍ ກາສຸຍາ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໓) –

ອາຫ.

ເຕນ ອຸທ຺ຘໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາວ –

‘‘ຣຎ຺ໂຎ ມູໂຄ ຈ ປກ຺ໂຂ ຈ, ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ ອເຈຕໂສ;

ໂສມ຺ຫິ ຣຎ຺ຎາ ສມຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ, ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ນິຂຓໍ ວເນ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໔) –

ວຸຕ຺ເຕ ມຫາສຕ຺ໂຕ –

‘‘ນ ພຘິໂຣ ນ ມູໂຄສ຺ມິ, ນ ປກ຺ໂຂ ນ ຈ ວີກໂລ;

ອຘມ຺ມໍ ສາຣຖິ ກຍິຣາ, ມໍ ເຈ ຕ຺ວໍ ນິຂຓໍ ວເນ.

‘‘ອູຣູ ພາຫຸຎ຺ຈ ເມ ປສ຺ສ, ຠາສິຕຎ຺ຈ ສຸໂຓຫິ ເມ;

ອຘມ຺ມໍ ສາຣຖິ ກຍິຣາ, ມໍ ເຈ ຕ຺ວໍ ນິຂຓໍ ວເນ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໕-໖) –

ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕນ ອາວາຏຂຓນໍ ປຫາຍ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມນຸສ຺ໂສ ວາ ເທໂວ ວາ’’ຕິ ອຊານນ຺ເຕນ –

‘‘ເທວຕາ ນຸສິ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ, ອທຸ ສກ຺ໂກ ປຸຣິນ຺ທໂທ;

ໂກ ວາ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສ ວາ ປຸຕ຺ໂຕ, ກຖໍ ຊາເນມຸ ຕໍ ມຍ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໗) –

ວຸຕ຺ເຕ –

‘‘ນມ຺ຫິ ເທໂວ ນ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ, ນາປິ ສກ຺ໂກ ປຸຣິນ຺ທໂທ;

ກາສິຣຎ຺ໂຎ ອຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ, ຍໍ ກາສຸຍາ ນິຂຎ຺ຎສິ.

‘‘ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ສມ຺ມູປຊີວສິ;

ອຘມ຺ມໍ ສາຣຖິ ກຍິຣາ, ມໍ ເຈ ຕ຺ວໍ ນິຂຓໍ ວເນ.

‘‘ຍສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຉາຍາຍ, ນິສີເທຍ຺ຍ ສເຍຍ຺ຍ ວາ;

ນ ຕສ຺ສ ສາຂໍ ຠຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ມິຕ຺ຕທຸພ຺ໂຠ ຫິ ປາປໂກ.

‘‘ຍຖາ ຣຸກ຺ໂຂ ຕຖາ ຣາຊາ, ຍຖາ ສາຂາ ຕຖາ ອຫໍ;

ຍຖາ ຉາຍູປໂຄ ໂປໂສ, ເອວໍ ຕ຺ວມສິ ສາຣຖິ;

ອຘມ຺ມໍ ສາຣຖິ ກຍິຣາ, ມໍ ເຈ ຕ຺ວໍ ນິຂຓໍ ວເນ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໘-໑໑) –

ອາທິນາ ນເຍນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ເຕນ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຍາຈິໂຕ ອນິວຕ຺ຕນກາຣຓໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຉນ຺ທໍ ຕສ຺ສ ຈ ເຫຕຸ ນິຣຍຠຍາທິກໍ ອຕີຕຠເວ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖຕ຺ວາ ຕາຍ ຘມ຺ມກຖາຍ ຕາຍ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ປພ຺ພຊິຕຸກາເມ ຊາເຕ ຣຎ຺ໂຎ ອິມໍ –

‘‘ຣຖໍ ນິຍ຺ຍາຕຍິຕ຺ວານ, ອນໂຓ ເອຫິ ສາຣຖິ;

ອນຓສ຺ສ ຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ເອຕໍ ອິສີຫິ ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໔໔) –

ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ.

ໂສ ຣຖໍ ອາຠຣຓານິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕາວເທວ ‘‘ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນຄຣໂຕ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ອິຕ຺ຖາຄາເຣຫິ ນາຄຣຊານປເທຫິ ຈ. ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ສາຣຖິໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ຊາໂຕ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ສກ຺ໂກ ວິສ຺ສກມ຺ມໍ ເປເສສິ – ‘‘ເຕມິຍປຓ຺ຑິໂຕ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ອສ຺ສມປທໍ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາເຣ ຈ ມາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິໂຍຊນິເກ ວນສຓ຺ເຑ ອສ຺ສມໍ ມາເປຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານຈງ຺ກມນໂປກ຺ຂຣຓີຜລຣຸກ຺ຂສມ຺ປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ຈ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາເຣ ມາເປຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ຄໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສກ຺ກທຕ຺ຕິຍຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖານິ ອປເນຕ຺ວາ ຕາປສເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຏ຺ຐຕ຺ຖເຣ ນິສິນ຺ໂນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ປຎ຺ຈ ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸເຂນ ອສ຺ສເມ ນິສີທິ.

ກາສິຣາຊາປິ ສາຣຖິນາ ທສ຺ສິຕມຄ຺ເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອສ຺ສມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ເຕນ ສຫ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ຣຊ຺ເຊນ ນິມນ຺ເຕສິ. ເຕມິຍປຓ຺ຑິໂຕ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອເນກາກາຣໂວກາຣໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຈ ກາມາທີນວປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຈ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ຣາຊານໍ ສໍເວເຊສິ. ໂສ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ ຆຣາວາເສ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອິຕ຺ຖາຄາເຣ ຈ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕປິ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ ອເຫສຸໍ. ອຖ ຣາຊາ ຈນ຺ທາເທວິໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂສຬສ ສຫສ຺ເສ ໂອໂຣເຘ ຈ ອມຈ຺ຈາທິເກ ຈ ປພ຺ພຊິຕຸກາເມ ຎຕ຺ວາ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ເຍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ, ເຕ ປພ຺ພຊນ຺ຕູ’’ຕິ. ສຸວຓ຺ຓໂກຏ຺ຐາຄາຣາທີນິ ຈ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ນາຄຣາ ຈ ຍຖາປສາຣິເຕເຍວ ອາປເຓ ວິວຏທ຺ວາຣາເນວ ເຄຫານິ ຈ ປຫາຍ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊາ ມຫາຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ສກ຺ກທຕ຺ຕິຍໍ ຕິໂຍຊນິກໍ ອສ຺ສມປທໍ ປຣິປູຣິ.

ສາມນ຺ຕຣາຊາໂນ ‘‘ກາສິຣາຊາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ຄເຫສ຺ສາມາ’’ຕິ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເທວນຄຣສທິສໍ ນຄຣໍ ສຕ຺ຕຣຕນຠຣິຕໍ ເທວວິມານກປ຺ປໍ ຣາຊນິເວສນຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຘນໍ ນິສ຺ສາຍ ຠເຍນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕາວເທວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປາຍາສຸໍ. ເຕສໍ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ວນນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເຕ ສພ຺ເພ ສທ຺ຘິໍ ປຣິສາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເອວໍ ອປເຣປິ ອປເຣປີຕິ ມຫາສມາຄໂມ ອໂຫສິ. ສພ຺ເພ ຜລາຜລານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ໂຍ ກາມາທິວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ເກຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.