📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ຊາຕກ-ອຏ຺ຐກຖາ

(ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ຊາຕິໂກຏິສຫສ຺ເສຫິ ¶ ¶ ¶ , ປມາຓຣຫິຕໍ ຫິຕໍ;

ໂລກສ຺ສ ໂລກນາເຖນ, ກຕໍ ເຍນ ມເຫສິນາ.

ຕສ຺ສ ປາເທ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ, ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈຎ຺ຊລິໍ;

ສງ຺ຆຎ຺ຈ ປຕິມາເນຕ຺ວາ, ສພ຺ພສມ຺ມານຠາຊນໍ.

ນມສ຺ສນາທິໂນ ¶ ອສ຺ສ, ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ຣຕນຕ຺ຕເຍ;

ປວຕ຺ຕສ຺ສານຸຠາເວນ, ເຉຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຸປທ຺ທເວ.

ຕໍ ຕໍ ກາຣຓມາຄມ຺ມ, ເທສິຕານິ ຊຸຕີມຕາ;

ອປຓ຺ຓກາທີນິ ປຸຣາ, ຊາຕການິ ມເຫສິນາ.

ຍານິ ເຍສຸ ຈິຣໍ ສຕ຺ຖາ, ໂລກນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິໂກ;

ອນນ຺ເຕ ໂພຘິສມ຺ຠາເຣ, ປຣິປາເຈສິ ນາຍໂກ.

ຕານິ ສພ຺ພານິ ເອກຊ຺ຌໍ, ອາໂຣເປນ຺ເຕຫິ ສງ຺ຄຫໍ;

ຊາຕກໍ ນາມ ສງ຺ຄີຕໍ, ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ຍໍ.

ພຸທ຺ຘວໍສສ຺ສ ເອຕສ຺ສ, ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິໍ;

ຍາຈິໂຕ ອຠິຄນ຺ຕ຺ວານ, ເຖເຣນ ອຕ຺ຖທສ຺ສິນາ.

ອສໍສຏ຺ຐວິຫາເຣ ¶ , ສທາ ສຸທ຺ຘວິຫາຣິນາ;

ຕເຖວ ພຸທ຺ຘມິຕ຺ເຕນ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ວິຎ຺ຎຸນາ.

ມຫິໍສາສກວໍສມ຺ຫິ, ສມ຺ຠູເຕນ ນຍຎ຺ຎຸນາ;

ພຸທ຺ຘເທເວນ ຈ ຕຖາ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສຸທ຺ຘພຸທ຺ຘິນາ.

ມຫາປຸຣິສຈຣິຍານໍ, ອານຸຠາວໍ ອຈິນ຺ຕິຍໍ;

ຕສ຺ສ ວິຊ຺ໂຊຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ຊາຕກສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ, ວາຈນາມຄ຺ຄນິສ຺ສິຕໍ;

ຠາສິສ຺ສໍ ຠາສໂຕ ຕໍ ເມ, ສາຘຸ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ ສາຘໂວຕິ.

ນິທານກຖາ

ສາ ¶ ¶ ປນາຍໍ ຊາຕກສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ທູເຣນິທານໍ, ອວິທູເຣນິທານໍ, ສນ຺ຕິເກນິທານນ຺ຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ນິທານານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຓ຺ຓິຍມານາ ເຍ ນໍ ສຸຓນ຺ຕິ, ເຕຫິ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຎ຺ຎາຕາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕານິ ນິທານານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ຕາວ ເຕສໍ ນິທານານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທີປງ຺ກຣປາທມູລສ຺ມິຎ຺ຫິ ກຕາຠິນີຫາຣສ຺ສ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາວາ ຈວິຕ຺ວາ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕາວ ປວຕ຺ໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ ທູເຣນິທານໍ ນາມ. ຕຸສິຕຠວນໂຕ ປນ ຈວິຕ຺ວາ ຍາວ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕາວ ປວຕ຺ໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ ອວິທູເຣນິທານໍ ນາມ. ສນ຺ຕິເກນິທານໍ ປນ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ວິຫຣໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ລພ຺ຠຕີຕິ.

໑. ທູເຣນິທານກຖາ

ຕຕ຺ຣິທໍ ທູເຣນິທານໍ ນາມ – ອິໂຕ ກິຣ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ມຕ຺ຖເກ ອມຣວຕີ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ສຸເມໂຘ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຏິວສຕິ ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ ມາຕິໂຕ ¶ ຈ ປິຕິໂຕ ຈ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຸປກຸຏ຺ໂຐ ຊາຕິວາເທນ ອຠິຣູໂປ ທສ຺ສນີໂຍ ປາສາທິໂກ ປຣມາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ໂສ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສິປ຺ປເມວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ທຫຣກາເລເຍວ ມາຕາປິຕໂຣ ກາລມກໍສຸ. ອຖສ຺ສ ຣາສິວຑ຺ຒໂກ ອມຈ຺ໂຈ ອາຍໂປຕ຺ຖກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາທິຠຣິເຕ ຄພ຺ເຠ ວິວຣິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເຕ, ກຸມາຣ, ມາຕຸ ສນ຺ຕກໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ປິຕຸ ສນ຺ຕກໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ອຍ຺ຍກປຍ຺ຍການ’’ນ຺ຕິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ຘນໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສຸເມຘປຓ຺ຑິໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມໍ ຘນໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ປິຕຸປິຕາມຫາທໂຍ ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເອກໍ ກຫາປຓມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຄຕາ, ມຍາ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນກາຣຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສຸເມຘກຖາ ກເຖຕພ຺ພາ ¶ . ສາ ປເນສາ ກິຎ຺ຈາປິ ພຸທ຺ຘວໍເສ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອາຄຕາເຍວ, ຄາຖາສມ຺ພນ຺ເຘນ ປນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກຏາ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ຘທີປເກຫິ ວຈເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສ຺ສາມ.

ສຸເມຘກຖາ

ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການຎ຺ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ມຕ຺ຖເກ ທສຫິ ສທ຺ເທຫິ ອວິວິຕ຺ຕໍ ‘‘ອມຣວຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອມຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ລທ຺ຘນາມໍ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ພຸທ຺ຘວໍເສ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ກປ຺ເປ ¶ ຈ ສຕສຫສ຺ເສ, ຈຕຸໂຣ ຈ ອສງ຺ຂິເຍ;

ອມຣໍ ນາມ ນຄຣໍ, ທສ຺ສເນຍ຺ຍໍ ມໂນຣມໍ;

ທສຫິ ສທ຺ເທຫິ ອວິວິຕ຺ຕໍ, ອນ຺ນປານສມາຍຸຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທສຫິ ສທ຺ເທຫິ ອວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິສທ຺ເທນ, ອສ຺ສສທ຺ເທນ, ຣຖສທ຺ເທນ, ເຠຣິສທ຺ເທນ, ມຸທິງ຺ຄສທ຺ເທນ, ວີຓາສທ຺ເທນ, ສມ຺ມສທ຺ເທນ, ຕາຬສທ຺ເທນ, ສງ຺ຂສທ຺ເທນ ‘‘ອສ຺ນາຖ, ປິວຖ, ຂາທຖາ’’ຕິ ທສເມນ ສທ຺ເທນາຕິ ອິເມຫິ ທສຫິ ສທ຺ເທຫິ ອວິວິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ເຕສໍ ປນ ສທ຺ທານໍ ເອກເທສເມວ ຄເຫຕ຺ວາ –

‘‘ຫຕ຺ຖິສທ຺ທໍ ¶ ອສ຺ສສທ຺ທໍ, ເຠຣິສງ຺ຂຣຖານິ ຈ;

ຂາທຖ ປິວຖ ເຈວ, ອນ຺ນປາເນນ ໂຆສິຕ’’ນ຺ຕິ. –

ພຸທ຺ຘວໍເສ ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ –

‘‘ນຄຣໍ ສພ຺ພງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນໍ, ສພ຺ພກມ຺ມມຸປາຄຕໍ;

ສຕ຺ຕຣຕນສມ຺ປນ຺ນໍ, ນານາຊນສມາກຸລໍ;

ສມິທ຺ຘໍ ເທວນຄຣໍວ, ອາວາສໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມິນໍ.

‘‘ນຄເຣ ອມຣວຕິຍາ, ສຸເມໂຘ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ;

ອເນກໂກຏິສນ຺ນິຈໂຍ, ປຫູຕຘນຘຎ຺ຎວາ.

‘‘ອຊ຺ຌາຍໂກ ¶ ມນ຺ຕຘໂຣ, ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານ ປາຣຄູ;

ລກ຺ຂເຓ ອິຕິຫາເສ ຈ, ສຘມ຺ເມ ປາຣມິໍ ຄໂຕ’’ຕິ. – ວຸຕ຺ຕໍ;

ອເຖກທິວສໍ ໂສ ສຸເມຘປຓ຺ຑິໂຕ ອຸປຣິປາສາທວຣຕເລ ຣໂຫຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຸນພ຺ຠເວ, ປຓ຺ຑິຕ, ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ທຸກ຺ຂໍ, ຕຖາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຣີຣເຠທນໍ, ອຫຎ຺ຈ ຊາຕິຘມ຺ໂມ ຊຣາຘມ຺ໂມ ພ຺ຍາຘິຘມ຺ໂມ ມຣຓຘມ຺ໂມ, ເອວໍຠູເຕນ ມຍາ ອຊາຕິໍ ອຊຣໍ ອພ຺ຍາຘິໍ ອທຸກ຺ຂໍ ສຸຂໍ ສີຕລໍ ອມຕມຫານິພ຺ພານໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອວສ຺ສໍ ຠວໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານຄາມິນາ ເອເກນ ມຄ຺ເຄນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຣໂຫຄໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ, ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຫໍ ຕທາ;

ທຸກ຺ໂຂ ປຸນພ຺ຠໂວ ນາມ, ສຣີຣສ຺ສ ຈ ເຠທນໍ.

‘‘ຊາຕິຘມ຺ໂມ ຊຣາຘມ຺ໂມ, ພ຺ຍາຘິຘມ຺ໂມ ສຫໍ ຕທາ;

ອຊຣໍ ອມຕໍ ເຂມໍ, ປຣິເຍສິສ຺ສາມິ ນິພ຺ພຸຕິໍ.

‘‘ຍໍນູນິມໍ ປູຕິກາຍໍ, ນານາກຸຓປປູຣິຕໍ;

ຉຑ຺ຑຍິຕ຺ວານ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ອນເປກ຺ໂຂ ອນຕ຺ຖິໂກ.

‘‘ອຕ຺ຖິ ¶ ເຫຫິຕິ ໂສ ມຄ຺ໂຄ, ນ ໂສ ສກ຺ກາ ນ ເຫຕຸເຍ;

ປຣິເຍສິສ຺ສາມິ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ, ຠວໂຕ ປຣິມຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ.

ຕໂຕ ¶ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ຍຖາ ຫິ ໂລເກ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ສຸຂໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ຠເວ ສຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ວິຠເວນາປິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ອຸຓ຺ເຫ ສຕິ ຕສ຺ສ ວູປສມຠູຕໍ ສີຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ຣາຄາທີນໍ ອຄ຺ຄີນໍ ວູປສເມນ ນິພ຺ພາເນນາປິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ປາປສ຺ສ ລາມກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ກລ຺ຍາໂຓ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ໂມປິ ອຕ຺ຖິເຍວ, ເອວເມວ ປາປິກາຍ ຊາຕິຍາ ສຕິ ສພ຺ພຊາຕິກ຺ເຂປນໂຕ ອຊາຕິສງ຺ຂາເຕນ ນິພ຺ພາເນນາປິ ຠວິຕພ຺ພເມວາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍຖາປິ ¶ ທຸກ຺ເຂ ວິຊ຺ຊນ຺ເຕ, ສຸຂໍ ນາມປິ ວິຊ຺ຊຕິ;

ເອວໍ ຠເວ ວິຊ຺ຊມາເນ, ວິຠໂວປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໂກ.

‘‘ຍຖາປິ ອຸຓ຺ເຫ ວິຊ຺ຊນ຺ເຕ, ອປຣໍ ວິຊ຺ຊຕິ ສີຕລໍ;

ເອວໍ ຕິວິຘຄ຺ຄິ ວິຊ຺ຊນ຺ເຕ, ນິພ຺ພານໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພກໍ.

‘‘ຍຖາປິ ປາເປ ວິຊ຺ຊນ຺ເຕ, ກລ຺ຍາຓມປິ ວິຊ຺ຊຕິ;

ເອວເມວ ຊາຕິ ວິຊ຺ຊນ຺ເຕ, ອຊາຕິປິຈ຺ຉິຕພ຺ພກ’’ນ຺ຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ຈິນ຺ເຕສິ – ຍຖາ ນາມ ຄູຖຣາສິມ຺ຫິ ນິມຸຄ຺ເຄນ ປຸຣິເສນ ທູຣໂຕ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓປທຸມສຎ຺ຉນ຺ນໍ ມຫາຕຬາກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຕເຣນ ນຸ ໂຂ ມຄ຺ເຄນ ເອຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ຕຬາກໍ ຄເວສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ຕສ຺ສ ອຄເວສນໍ, ນ ໂສ ຕຬາກສ຺ສ ໂທໂສ. ເອວເມວ ກິເລສມລໂຘວເນ ອມຕມຫານິພ຺ພານຕຬາເກ ວິຊ຺ຊນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ອຄເວສນໍ ນ ອມຕນິພ຺ພານມຫາຕຬາກສ຺ສ ໂທໂສ. ຍຖາ ຈ ໂຈເຣຫິ ສມ຺ປຣິວາຣິໂຕ ປຸຣິໂສ ປລາຍນມຄ຺ເຄ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ສເຈ ນ ປລາຍຕິ, ນ ໂສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ໂທໂສ, ປຸຣິສສ຺ເສວ ໂທໂສ. ເອວເມວ ກິເລເສຫິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຄຫິຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ວິຊ຺ຊມາເນເຍວ ນິພ຺ພານຄາມິມ຺ຫິ ສິເວ ມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຄເວສນໍ ນາມ ນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ໂທໂສ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ໂທໂສ. ຍຖາ ຈ ພ຺ຍາຘິປີຬິໂຕ ປຸຣິໂສ ວິຊ຺ຊມາເນ ພ຺ຍາຘິຕິກິຈ຺ຉເກ ເວຊ຺ເຊ ສເຈ ຕໍ ເວຊ຺ຊໍ ຄເວສິຕ຺ວາ ພ຺ຍາຘິໍ ນ ຕິກິຈ຺ຉາເປຕິ, ນ ໂສ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ໂທໂສ, ປຸຣິສສ຺ເສວ ໂທໂສ. ເອວເມວ ໂຍ ກິເລສພ຺ຍາຘິປີຬິໂຕ ປຸຣິໂສ ກິເລສວູປສມມຄ຺ຄໂກວິທໍ ວິຊ຺ຊມານເມວ ອາຈຣິຍໍ ນ ຄເວສຕິ, ຕສ຺ເສວ ໂທໂສ, ນ ກິເລສວິນາສກສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍຖາ ຄູຖຄໂຕ ປຸຣິໂສ, ຕຬາກໍ ທິສ຺ວານ ປູຣິຕໍ;

ນ ຄເວສຕິ ຕໍ ຕຬາກໍ, ນ ໂທໂສ ຕຬາກສ຺ສ ໂສ.

‘‘ເອວໍ ¶ ກິເລສມລໂຘເວ, ວິຊ຺ຊນ຺ເຕ ອມຕນ຺ຕເຬ;

ນ ຄເວສຕິ ຕໍ ຕຬາກໍ, ນ ໂທໂສ ອມຕນ຺ຕເຬ.

‘‘ຍຖາ ¶ ອຣີຫິ ປຣິຣຸທ຺ໂຘ, ວິຊ຺ຊນ຺ເຕ ຄມນມ຺ປເຖ;

ນ ປລາຍຕິ ໂສ ປຸຣິໂສ, ນ ໂທໂສ ອຎ຺ຊສສ຺ສ ໂສ.

‘‘ເອວໍ ¶ ກິເລສປຣິຣຸທ຺ໂຘ, ວິຊ຺ຊມາເນ ສິເວ ປເຖ;

ນ ຄເວສຕິ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ, ນ ໂທໂສ ສິວມຎ຺ຊເສ.

‘‘ຍຖາປິ ພ຺ຍາຘິໂຕ ປຸຣິໂສ, ວິຊ຺ຊມາເນ ຕິກິຈ຺ຉເກ;

ນ ຕິກິຈ຺ຉາເປຕິ ຕໍ ພ຺ຍາຘິໍ, ນ ໂທໂສ ໂສ ຕິກິຈ຺ຉເກ.

‘‘ເອວໍ ກິເລສພ຺ຍາຘີຫິ, ທຸກ຺ຂິໂຕ ປຣິປີຬິໂຕ;

ນ ຄເວສຕິ ຕໍ ອາຈຣິຍໍ, ນ ໂທໂສ ໂສ ວິນາຍເກ’’ຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ຈິນ຺ເຕສິ – ຍຖາ ມຓ຺ຑນຊາຕິໂກ ປຸຣິໂສ ກຓ຺ເຐ ອາສຕ຺ຕໍ ກຸຓປໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສຸຂີ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ມຍາປິ ອິມໍ ປູຕິກາຍໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອນເປກ຺ເຂນ ນິພ຺ພານນຄຣໍ ປວິສິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ນຣນາຣິໂຍ ອຸກ຺ກາຣຠູມິຍໍ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວໍ ກຕ຺ວາ ນ ຕໍ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄນ ວາ ອາທາຍ ທສນ຺ເຕນ ວາ ເວເຐຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຊິຄຸຈ຺ຉມານາ ປນ ອນເປກ຺ຂາວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ມຍາປິ ອິມໍ ປູຕິກາຍໍ ອນເປກ຺ເຂນ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອມຕໍ ນິພ຺ພານນຄຣໍ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຖາ ຈ ນາວິກາ ນາມ ຊຊ຺ຊຣໍ ນາວໍ ອນເປກ຺ຂາ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຫມ຺ປິ ອິມໍ ນວຫິ ວຓມຸເຂຫິ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ກາຍໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອນເປກ຺ໂຂ ນິພ຺ພານປຸຣໍ ປວິສິສ຺ສາມິ. ຍຖາ ຈ ປຸຣິໂສ ນານາຣຕນານິ ອາທາຍ ໂຈເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕນນາສຠເຍນ ເຕ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເຂມໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ກຣຊກາໂຍ ຣຕນວິໂລປກໂຈຣສທິໂສ. ສຈາຫໍ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ອຣິຍມຄ຺ຄກຸສລຘມ຺ມຣຕນໍ ເມ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ມຍາ ອິມໍ ໂຈຣສທິສໍ ກາຍໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ນິພ຺ພານນຄຣໍ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍຖາປິ ກຸຓປໍ ປຸຣິໂສ, ກຓ຺ເຐ ພທ຺ຘໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຍ;

ໂມຈຍິຕ຺ວານ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ສຸຂີ ເສຣີ ສຍໍວສີ.

‘‘ຕເຖວິມໍ ¶ ປູຕິກາຍໍ, ນານາກຸຓປສຎ຺ຈຍໍ;

ຉຑ຺ຑຍິຕ຺ວານ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ອນເປກ຺ໂຂ ອນຕ຺ຖິໂກ.

‘‘ຍຖາ ອຸຈ຺ຈາຣຏ຺ຐານມ຺ຫິ, ກຣີສໍ ນຣນາຣິໂຍ;

ຉຑ຺ຑຍິຕ຺ວານ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນເປກ຺ຂາ ອນຕ຺ຖິກາ.

‘‘ເອວເມວາຫໍ ¶ ອິມໍ ກາຍໍ, ນານາກຸຓປປູຣິຕໍ;

ຉຑ຺ຑຍິຕ຺ວານ ຄຈ຺ຉິສ຺ສໍ, ວຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ກຸຏິໍ.

‘‘ຍຖາປິ ຊຊ຺ຊຣໍ ນາວໍ, ປລຸຄ຺ຄໍ ອຸທຄາຫິນິໍ;

ສາມີ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນເປກ຺ຂາ ອນຕ຺ຖິກາ.

‘‘ເອວເມວາຫໍ ¶ ອິມໍ ກາຍໍ, ນວຈ຺ຉິທ຺ທໍ ຘຸວສ຺ສວໍ;

ຉຑ຺ຑຍິຕ຺ວານ ຄຈ຺ຉິສ຺ສໍ, ຊິຓ຺ຓນາວໍວ ສາມິກາ.

‘‘ຍຖາປິ ປຸຣິໂສ ໂຈເຣຫິ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑມາທິຍ;

ຠຓ຺ຑຈ຺ເຉທຠຍໍ ທິສ຺ວາ, ຉຑ຺ຑຍິຕ຺ວານ ຄຈ຺ຉຕິ.

‘‘ເອວເມວ ອຍໍ ກາໂຍ, ມຫາໂຈຣສໂມ ວິຍ;

ປຫາຍິມໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ກຸສລຈ຺ເຉທນາຠຍາ’’ຕິ.

ເອວໍ ສຸເມຘປຓ຺ຑິໂຕ ນານາວິຘາຫິ ອຸປມາຫິ ອິມໍ ເນກ຺ຂມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສກນິເວສເນ ອປຣິມິຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກປຓທ຺ຘິກາທີນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸກາເມ ຈ ກິເລສກາເມ ຈ ປຫາຍ ອມຣນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເອກໂກວ ຫິມວນ຺ເຕ ຘມ຺ມິກໍ ນາມ ປພ຺ພຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອສ຺ສມໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຓສາລຎ຺ຈ ຈງ຺ກມຎ຺ຈ ມາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣຓໂທເສຫິ ວິວຊ຺ຊິຕໍ ‘‘ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣຓຄຸເຓຫິ ສມຸເປຕໍ ອຠິຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ພລໍ ອາຫຣິຕຸໍ ຕສ຺ມິໍ ອສ຺ສມປເທ ນວໂທສສມນ຺ນາຄຕໍ ສາຏກໍ ປຊຫິຕ຺ວາ ທ຺ວາທສຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍ ວາກຈີຣໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິ. ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ອຏ຺ຐໂທສສມາກິຓ຺ຓໍ ຕໍ ປຓ຺ຓສາລໍ ປຫາຍ ທສຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຘຎ຺ຎວິກຕິໍ ປຫາຍ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ຫຸຕ຺ວາ ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານຈງ຺ກມນວເສເນວ ປຘານໍ ປທຫນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎານໍ ລາຠີ ອໂຫສິ. ເອວໍ ຕໍ ຍຖາປຕ຺ຖິຕໍ ອຠິຎ຺ຎາພລໍ ປາປຸຓິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອວາຫໍ ¶ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວານ, ເນກໂກຏິສຕໍ ຘນໍ;

ນາຖານາຖານໍ ທຕ຺ວານ, ຫິມວນ຺ຕມຸປາຄມິໍ.

‘‘ຫິມວນ຺ຕສ຺ສາວິທູເຣ ¶ , ຘມ຺ມິໂກ ນາມ ປພ຺ພໂຕ;

ອສ຺ສໂມ ສຸກໂຕ ມຍ຺ຫໍ, ປຓ຺ຓສາລາ ສຸມາປິຕາ.

‘‘ຈງ຺ກມໍ ຕຕ຺ຖ ມາເປສິໍ, ປຎ຺ຈໂທສວິວຊ຺ຊິຕໍ;

ອຏ຺ຐຄຸຓສມຸເປຕໍ, ອຠິຎ຺ຎາພລມາຫຣິໍ.

‘‘ສາຏກໍ ປຊຫິໍ ຕຕ຺ຖ, ນວໂທສມຸປາຄຕໍ;

ວາກຈີຣໍ ນິວາເສສິໍ, ທ຺ວາທສຄຸຓມຸປາຄຕໍ.

‘‘ອຏ຺ຐໂທສສມາກິຓ຺ຓໍ, ປຊຫິໍ ປຓ຺ຓສາລກໍ;

ອຸປາຄມິໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ຄຸເຓ ທສຫຸປາຄຕໍ.

‘‘ວາປິຕໍ ໂຣປິຕໍ ຘຎ຺ຎໍ, ປຊຫິໍ ນິຣວເສສໂຕ;

ອເນກຄຸຓສມ຺ປນ຺ນໍ, ປວຕ຺ຕຜລມາທິຍິໍ.

‘‘ຕຕ຺ຖປ຺ປຘານໍ ¶ ປທຫິໍ, ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານຈງ຺ກເມ;

ອພ຺ຠນ຺ຕຣມ຺ຫິ ສຕ຺ຕາເຫ, ອຠິຎ຺ຎາພລປາປຸຓິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສໂມ ສຸກໂຕ ມຍ຺ຫໍ, ປຓ຺ຓສາລາ ສຸມາປິຕາ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສຸເມຘປຓ຺ຑິເຕນ ອສ຺ສມປຓ຺ຓສາລາຈງ຺ກມາ ສຫຕ຺ຖາ ມາປິຕາ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ມຫາສຕ຺ຕໍ ‘‘ຫິມວນ຺ຕໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ຘມ຺ມິກໍ ປພ຺ພຕໍ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ວິສ຺ສກມ຺ມເທວປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຕາຕ, ອຍໍ ສຸເມຘປຓ຺ຑິໂຕ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ເອຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ມາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣມຓີຍໍ ອສ຺ສມໍ, ສຸຄຸຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຓສາລໍ, ມໂນຣມໍ ຈງ຺ກມຎ຺ຈ ມາເປສິ. ຠຄວາ ປນ ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ຕໍ ອສ຺ສມປທໍ ສນ຺ຘາຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມິກປພ຺ພເຕ –

‘‘ອສ຺ສໂມ ສຸກໂຕ ມຍ຺ຫໍ, ປຓ຺ຓສາລາ ສຸມາປິຕາ;

ຈງ຺ກມໍ ຕຕ຺ຖ ມາເປສິໍ, ປຎ຺ຈໂທສວິວຊ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິ. –

ອາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ສຸກໂຕ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ສຸກໂຕ ມຍາ. ປຓ຺ຓສາລາ ສຸມາປິຕາຕິ ປຓ຺ຓຈ຺ຉທນສາລາປິ ເມ ສຸມາປິຕາ ອໂຫສິ.

ປຎ຺ຈໂທສວິວຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ¶ ປຎ຺ຈິເມ ຈງ຺ກມໂທສາ ນາມ – ຖທ຺ຘວິສມຕາ, ອນ຺ໂຕຣຸກ຺ຂຕາ, ຄຫນຈ຺ຉນ຺ນຕາ, ອຕິສມ຺ພາຘຕາ, ອຕິວິສາລຕາຕິ. ຖທ຺ຘວິສມຠູມິຠາຄສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປາທາ ຣຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂຜຏາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ນ ລຠຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິປຊ຺ຊຕິ. ມຸທຸສມຕເລ ປນ ຜາສຸວິຫາຣໍ ອາຄມ຺ມ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ຖທ຺ຘວິສມຠູມິຠາຄຕາ ເອໂກ ໂທໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈງ຺ກມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ວາ ມຊ຺ເຌ ວາ ໂກຏິຍໍ ວາ ຣຸກ຺ເຂ ສຕິ ປມາທມາຄມ຺ມ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ນລາຏໍ ວາ ສີສໍ ວາ ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ອນ຺ໂຕຣຸກ຺ຂຕາ ທຸຕິໂຍ ໂທໂສ. ຕິຓລຕາທິຄຫນຈ຺ຉນ຺ເນ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ອນ຺ຘກາຣເວລາຍໍ ອຸຣຄາທິເກ ປາເຓ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວາ ມາເຣຕິ, ເຕຫິ ວາ ທຏ຺ໂຐ ທຸກ຺ຂໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຄຫນຈ຺ຉນ຺ນຕາ ຕຕິໂຍ ໂທໂສ. ອຕິສມ຺ພາເຘ ຈງ຺ກເມ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຣຕນິເກ ວາ ອຑ຺ຒຣຕນິເກ ວາ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ນຂາປິ ອງ຺ຄຸລິໂຍປິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕິສມ຺ພາຘຕາ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ໂທໂສ. ອຕິວິສາເລ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຘາວຕິ, ເອກຄ຺ຄຕໍ ນ ລຠຕີຕິ ອຕິວິສາລຕາ ປຎ຺ຈໂມ ໂທໂສ. ປຸຖຸລໂຕ ປນ ທິຍຑ຺ຒຣຕນໍ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ຣຕນມຕ຺ຕອນຸຈງ຺ກມໍ ທີຆໂຕ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖໍ ມຸທຸຕລໍ ສມວິປ຺ປກິຓ຺ຓວາລຸກໍ ຈງ຺ກມໍ ວຏ຺ຏຕິ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ທີປປ຺ປສາທກມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈງ຺ກມນໍ ວິຍ, ຕາທິສໍ ຕໍ ອໂຫສິ. ເຕນາຫ ‘‘ຈງ຺ກມໍ ຕຕ຺ຖ ມາເປສິໍ, ປຎ຺ຈໂທສວິວຊ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຏ຺ຐຄຸຓສມຸເປຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐຫິ ສມຓສຸເຂຫິ ອຸເປຕໍ. ອຏ຺ຐິມານິ ສມຓສຸຂານິ ນາມ – ຘນຘຎ຺ຎປຣິຄ຺ຄຫາຠາໂວ, ອນວຊ຺ຊປິຓ຺ຑປາຕປຣິເຍສນຠາໂວ, ນິພ຺ພຸຕປິຓ຺ຑປາຕຠຸຎ຺ຊນຠາໂວ, ຣຏ຺ຐໍ ປີເຬຕ຺ວາ ຘນສາຣໍ ວາ ສີສກຫາປຓາທີນິ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕສຸ ຣາຊກຸເລສຸ ຣຏ຺ຐປີຬນກິເລສາຠາໂວ, ອຸປກຣເຓສຸ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາຄຠາໂວ, ໂຈຣວິໂລເປ ນິພ຺ຠຍຠາໂວ, ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ອສໍສຏ຺ຐຠາໂວ, ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຠາໂວຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ ໂຫຕິ – ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ອສ຺ສເມ ວສນ຺ເຕນ ສກ຺ກາ ໂຫນ຺ຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ສມຓສຸຂານິ ວິນ຺ທິຕຸໍ, ເອວໍ ອຏ຺ຐຄຸຓສມຸເປຕໍ ຕໍ ອສ຺ສມໍ ມາເປສິນ຺ຕິ.

ອຠິຎ຺ຎາພລມາຫຣິນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ມິໍ ອສ຺ສເມ ວສນ຺ໂຕ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎານໍ ສມາປຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຖາມປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາພລໍ ອາຫຣິໍ. ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ວສນ຺ໂຕ ຕໍ ພລໍ ¶ ອາຫຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ, ເອວໍ ຕໍ ອສ຺ສມໍ ຕສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນາພລສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຕ຺ວາ ມາເປສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສາຏກໍ ¶ ປຊຫິໍ ຕຕ຺ຖ, ນວໂທສມຸປາຄຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ຕທາ ກິຣ ກຸຏິເລຓຈງ຺ກມາທິປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ປຸປ຺ຜູປຄຜລູປຄຣຸກ຺ຂສຎ຺ຉນ຺ນໍ ຣມຓີຍໍ ມຘຸຣສລິລາສຍໍ ອປຄຕວາຬມິຄຠິໍສນກສກຸຓໍ ປວິເວກກ຺ຂມໍ ອສ຺ສມໍ ມາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕຈງ຺ກມສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ ອາລມ຺ພນຜລກໍ ສໍວິຘາຍ ນິສີທນຕ຺ຖາຍ ຈງ຺ກມເວມຊ຺ເຌ ສມຕລໍ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓສິລໍ ມາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕປຓ຺ຓສາລາຍໍ ຊຏາມຓ຺ຑລວາກຈີຣຕິທຓ຺ຑກຸຓ຺ຑິກາທິເກ ຕາປສປຣິກ຺ຂາເຣ, ມຓ຺ຑເປ ປານີຍຆຏປານີຍສງ຺ຂປານີຍສຣາວານິ, ອຄ຺ຄິສາລາຍໍ ອງ຺ຄາຣກປລ຺ລທາຣຸອາທີນີຕິ ເອວໍ ຍໍ ຍໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ອຸປກາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ມາເປຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລາຍ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ເຍ ເກຈິ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ ອິເມ ປຣິກ຺ຂາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ປພ຺ພຊນ຺ຕູ’’ຕິ ອກ຺ຂຣານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເທວໂລກເມວ ຄເຕ ວິສ຺ສກມ຺ມເທວປຸຕ຺ເຕ ສຸເມຘປຓ຺ຑິໂຕ ຫິມວນ຺ຕປພ຺ພຕປາເທ ຄິຣິກນ຺ທຣານຸສາເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສານຸຣູປໍ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນທີນິວຕ຺ຕເນ ວິສ຺ສກມ຺ມນິມ຺ມິຕໍ ສກ຺ກທຕ຺ຕິຍໍ ຣມຓີຍໍ ອສ຺ສມໍ ທິສ຺ວາ ຈງ຺ກມນໂກຏິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປທວລຎ຺ຊໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ຘຸວໍ ປພ຺ພຊິຕາ ຘຸຣຄາເມ ຠິກ຺ຂໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ກິລນ຺ຕຣູປາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຖກໍ ອາຄເມຕ຺ວາ ‘‘ອຕິວິຍ ຈິຣາຍນ຺ຕິ, ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຓ຺ຓາສາລາກຸຏິທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ມຫາຠິຕ຺ຕິຍໍ ອກ຺ຂຣານິ ວາເຈຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາຣາ ເອເຕ, ອິເມ ຄເຫຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕໍ ສາຏກຍຸຄໍ ປຊຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ສາຏກໍ ປຊຫິໍ ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ປວິຏ຺ໂຐ ອຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕສ຺ສໍ ປຓ຺ຓສາລາຍໍ ສາຏກໍ ປຊຫິໍ.

ນວໂທສມຸປາຄຕນ຺ຕິ ສາຏກໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ນວ ໂທເສ ທິສ຺ວາ ປຊຫິນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕານຎ຺ຫິ ສາຏກສ຺ມິໍ ນວ ໂທສາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຕສ຺ສ ມຫຄ຺ຆຠາໂວ ເອໂກ ໂທໂສ, ປຣປຏິພທ຺ຘຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຠາໂວ ເອໂກ, ປຣິໂຠເຄນ ລຫຸໍ ກິລິສ຺ສນຠາໂວ ເອໂກ. ກິລິຏ຺ໂຐ ຫິ ໂຘວິຕພ຺ໂພ ຈ ຣຊິຕພ຺ໂພ ຈ ໂຫຕິ. ປຣິໂຠເຄນ ຊີຣຓຠາໂວ ເອໂກ. ຊິຓ຺ຓສ຺ສ ຫິ ຕຸນ຺ນໍ ວາ ອຄ຺ຄຬທານໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ ¶ . ປຸນ ປຣິເຍສນາຍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຠາໂວ ເອໂກ, ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອສາຣຸປ຺ປຠາໂວ ເອໂກ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ສາຘາຣຓຠາໂວ ເອໂກ. ຍຖາ ຫິ ນໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂຄເປຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວິຠູສນຏ຺ຐານຠາໂວ ເອໂກ, ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘຠາຣມຫິຈ຺ຉຠາໂວ ເອໂກຕິ.

ວາກຈີຣໍ ນິວາເສສິນ຺ຕິ ຕທາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອິເມ ນວ ໂທເສ ທິສ຺ວາ ສາຏກໍ ປຫາຍ ວາກຈີຣໍ ນິວາເສສິໍ, ມຸຎ຺ຊຕິຓໍ ¶ ຫີຣໍ ຫີຣໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕວາກຈີຣໍ ນິວາສນປາຣຸປນຕ຺ຖາຍ ອາທິຍິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທ຺ວາທສຄຸຓມຸປາຄຕນ຺ຕິ ¶ ທ຺ວາທສຫິ ອານິສໍເສຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ວາກຈີຣສ຺ມິຎ຺ຫິ ທ຺ວາທສ ອານິສໍສາ – ອປ຺ປຄ຺ຆໍ ສຸນ຺ທຣໍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອຍໍ ຕາວ ເອໂກ ອານິສໍໂສ, ສຫຕ຺ຖາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອຍໍ ທຸຕິໂຍ, ປຣິໂຠເຄນ ສຓິກໍ ກິລິສ຺ສຕິ, ໂຘວິຍມາເນປິ ປປຎ຺ໂຈ ນຕ຺ຖີຕິ ອຍໍ ຕຕິໂຍ, ປຣິໂຠເຄນ ຊິຓ຺ເຓປິ ສິພ຺ພິຕພ຺ພາຠາໂວ ຈຕຸຕ຺ໂຖ, ປຸນ ປຣິເຍສນ຺ຕສ຺ສ ສຸເຂນ ກຣຓຠາໂວ ປຎ຺ຈໂມ, ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ສາຣຸປ຺ປຠາໂວ ຉຏ຺ໂຐ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ນິຣຸປໂຠຄຠາໂວ ສຕ຺ຕໂມ, ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວິຠູສນຏ຺ຐານາຠາໂວ ອຏ຺ຐໂມ, ຘາຣເຓ ສລ຺ລຫຸກຠາໂວ ນວໂມ, ຈີວຣປຈ຺ຈເຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຠາໂວ ທສໂມ, ວາກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມິກອນວຊ຺ຊຠາໂວ ເອກາທສໂມ, ວາກຈີເຣ ນຏ຺ເຐປິ ອນເປກ຺ຂຠາໂວ ທ຺ວາທສໂມຕິ.

ອຏ຺ຐໂທສສມາກິຓ຺ຓໍ, ປຊຫິໍ ປຓ຺ຓສາລກນ຺ຕິ. ກຖໍ ປຊຫິ? ໂສ ກິຣ ວຣສາຏກຍຸຄໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຈີວຣວໍເສ ລຄ຺ຄິຕໍ ອໂນຊປຸປ຺ຜທາມສທິສໍ ຣຕ຺ຕໍ ວາກຈີຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວາເສຕ຺ວາ, ຕສ຺ສູປຣິ ອປຣໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ວາກຈີຣໍ ປຣິທຫິຕ຺ວາ, ປຸນ຺ນາຄປຸປ຺ຜສນ຺ຖຣສທິສໍ ສຂຸຣໍ ອຊິນຈມ຺ມໍ ເອກໍສໍ ກຕ຺ວາ ຊຏາມຓ຺ຑລໍ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຈູຬາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິຈ຺ຈລຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ ສາຣສູຈິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕຊາລສທິສາຍ ສິກ຺ກາຍ ປວາຬວຓ຺ຓໍ ກຸຓ຺ຑິກໍ ໂອທຫິຕ຺ວາ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ວງ຺ກກາຊໍ ອາທາຍ ເອກິສ຺ສາ ກາຊໂກຏິຍາ ກຸຓ຺ຑິກໍ, ເອກິສ຺ສາ ອງ຺ກຸສປຈ຺ຉິຕິທຓ຺ຑກາທີນິ ໂອລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຂາຣິຠາຣໍ ອໍເສ ກຕ຺ວາ, ທກ຺ຂິເຓນ ຫຕ຺ເຖນ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ເຖ ມຫາຈງ຺ກເມ ອປຣາປຣໍ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ເວສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ມໂນຣໂຖ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ, ໂສຠຕິ ວຕ ເມ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ຘີຣປຸຣິເສຫິ ວຓ຺ຓິຕາ ໂຖມິຕາ ¶ ອຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ, ປຫີນໍ ເມ ຄິຫິພນ຺ຘນໍ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕສ຺ມິ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ລທ຺ຘາ ເມ ອຸຕ຺ຕມປພ຺ພຊ຺ຊາ, ກຣິສ຺ສາມິ ສມຓຘມ຺ມໍ, ລຠິສ຺ສາມິ ມຄ຺ຄຜລສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ຂາຣິກາຊໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຈງ຺ກມເວມຊ຺ເຌ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓສິລາປຏ຺ເຏ ສຸວຓ຺ຓປຏິມາ ວິຍ ນິສິນ຺ໂນ ທິວສຠາຄໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ, ພິທລມຎ຺ຈກປສ຺ເສ ກຏ຺ຐຕ຺ຖຣິກາຍ ນິປນ຺ໂນ ສຣີຣໍ ອຸຕຸໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ, ພລວປຈ຺ຈູເສ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄມນໍ ອາວຊ຺ເຊສິ ‘‘ອຫໍ ຆຣາວາເສ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ອມິຕໂຠຄໍ ອນນ຺ຕຍສໍ ປຫາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເນກ຺ຂມ຺ມຄເວສໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອິໂຕ ທານິ ປຏ຺ຐາຍ ປມາທຈາຣໍ ຈຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ປວິເວກຎ຺ຫິ ປຫາຍ ວິຈຣນ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກມກ຺ຂິກາ ຂາທນ຺ຕິ, ອິທານິ ມຍາ ວິເວກມນຸພ຺ຣູເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຫຎ຺ຫິ ຆຣາວາສໍ ປລິໂພຘໂຕ ທິສ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ມນາປາ ປຓ຺ຓສາລາ, ເພລຸວປກ຺ກວຓ຺ຓປຣິຠຓ຺ຑກຕາ ຠູມິ, ຣຊຕວຓ຺ຓາ ເສຕຠິຕ຺ຕິໂຍ, ກໂປຕປາທວຓ຺ຓໍ ປຓ຺ຓຈ຺ຉທນໍ ¶ , ວິຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓວຓ຺ໂຓ ພິທລມຎ຺ຈໂກ, ນິວາສຜາສຸກໍ ວສນຏ຺ຐານໍ, ນ ເອຕ຺ໂຕ ອຕິເຣກຕຣາ ວິຍ ເມ ເຄຫສມ຺ປທາ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ປຓ຺ຓສາລາຍ ໂທເສ ວິຈິນນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ໂທເສ ປສ຺ສິ.

ປຓ຺ຓສາລາປຣິໂຠຄສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐ ອາທີນວາ – ມຫາສມາຣມ຺ເຠນ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ກຣຓປຣິເຍສນຠາໂວ ເອໂກ ອາທີນໂວ, ຕິຓປຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາສຸ ປຕິຕາສຸ ຕາສໍ ¶ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຐເປຕພ຺ພຕາຍ ນິພນ຺ຘຊຄ຺ຄນຠາໂວ ທຸຕິໂຍ, ເສນາສນໍ ນາມ ມຫລ຺ລກສ຺ສ ປາປຸຓາຕິ, ອເວລາຍ ວຸຏ຺ຐາປິຍມານສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຸຏ຺ຐາປນິຍຠາໂວ ຕຕິໂຍ, ສີຕຸຓ຺ຫປຏິຆາເຕນ ກາຍສ຺ສ ສຸຂຸມາລກຣຓຠາໂວ ຈຕຸຕ຺ໂຖ, ເຄຫໍ ປວິຏ຺ເຐນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປາປໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ຄຣຫາປຏິຈ຺ຉາທນຠາໂວ ປຎ຺ຈໂມ, ‘‘ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓຠາໂວ ຉຏ຺ໂຐ, ເຄຫສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາໂວ ນາມ ສທຸຕິຍກວາໂສຕິ ສຕ຺ຕໂມ, ອູກາມງ຺ຄຸລຆຣໂຄຬິກາທີນໍ ສາຘາຣຓຕາຍ ພຫຸສາຘາຣຓຠາໂວ ອຏ຺ຐໂມ. ອິຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ອາທີນເວ ທິສ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ປຓ຺ຓສາລໍ ປຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐໂທສສມາກິຓ຺ຓໍ, ປຊຫິໍ ປຓ຺ຓສາລກ’’ນ຺ຕິ.

ອຸປາຄມິໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ຄຸເຓ ທສຫຸປາຄຕນ຺ຕິ ຉນ຺ນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສຫິ ຄຸເຓຫິ ອຸເປຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປຄໂຕສ຺ມີຕິ ວທຕິ. ຕຕ຺ຣິເມ ທສ ຄຸຓາ – ອປ຺ປສມາຣມ຺ຠຕາ ເອໂກ ຄຸໂຓ, ອຸປຄມນມຕ຺ຕກເມວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິ; ອປຏິຊຄ຺ຄນຕາ ¶ ທຸຕິໂຍ, ຕຎ຺ຫິ ສມ຺ມຏ຺ຐມ຺ປິ ອສມ຺ມຏ຺ຐມ຺ປິ ປຣິໂຠຄຜາສຸກໍ ໂຫຕິເຍວ. ອນຸຏ຺ຐາປຣິຍຠາໂວ ຕຕິໂຍ, ຄຣຫໍ ນປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ; ຕຕ຺ຖ ຫິ ປາປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ລຊ຺ຊຕີຕິ ຄຣຫາຍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາໂວ ຈຕຸຕ຺ໂຖ; ອພ຺ໂຠກາສວາໂສ ວິຍ ກາຍໍ ນ ສນ຺ຖມ຺ເຠຕີຕິ ກາຍສ຺ສ ອສນ຺ຖມ຺ຠນຠາໂວ ປຎ຺ຈໂມ; ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓາຠາໂວ ຉຏ຺ໂຐ; ເຄຫາລຍປຏິກ຺ເຂໂປ ສຕ຺ຕໂມ; ພຫຸສາຘາຣຓເຄເຫ ວິຍ ‘‘ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມິ ນໍ, ນິກ຺ຂມຖາ’’ຕິ ນີຫຣຓກາຠາໂວ ອຏ຺ຐໂມ; ວສນ຺ຕສ຺ສ ສປ຺ປີຕິກຠາໂວ ນວໂມ; ຣຸກ຺ຂມູລເສນາສນສ຺ສ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ສຸລຠຕາຍ ອນເປກ຺ຂຠາໂວ ທສໂມຕິ ອິເມ ທສ ຄຸເຓ ທິສ຺ວາ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປາຄໂຕສ຺ມີຕິ ວທຕິ.

ອິມານິ ເອຕ຺ຕການິ ກາຣຓານິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ປຸນທິວເສ ຠິກ຺ຂາຍ ຄາມໍ ປາວິສິ. ອຖສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕຄາເມ ມນຸສ຺ສາ ມຫນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາເຫນ ຠິກ຺ຂໍ ອທໍສຸ. ໂສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອສ຺ສມໍ ອາຄມ຺ມ ນິສີທິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ນາຫໍ ອາຫາຣໍ ນ ລຠາມີຕິ ປພ຺ພຊິໂຕ, ສິນິທ຺ຘາຫາໂຣ ນາເມສ ມານມທປຸຣິສມເທ ວຑ຺ເຒຕິ, ອາຫາຣມູລກສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ. ຍໍນູນາຫໍ ວາປິຕໂຣປິຕຘຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ອາຫາຣໍ ປຊຫິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ¶ ຏ຺ຐາຍ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ວາປິຕໍ ໂຣປິຕໍ ຘຎ຺ຎໍ, ປຊຫິໍ ນິຣວເສສໂຕ;

ອເນກຄຸຓສມ຺ປນ຺ນໍ, ປວຕ຺ຕຜລມາທິຍິໍ.

‘‘ຕຕ຺ຖປ຺ປຘານໍ ປທຫິໍ, ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານຈງ຺ກເມ;

ອພ຺ຠນ຺ຕຣມ຺ຫິ ສຕ຺ຕາເຫ, ອຠິຎ຺ຎາພລປາປຸຓິ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອຠິຎ຺ຎາພລໍ ປຕ຺ວາ ສຸເມຘຕາປເສ ສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ເຕ ທີປງ຺ກໂຣ ນາມ ສຕ຺ຖາ ໂລເກ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຊາຕິສມ຺ໂພຘິຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນສຸ ສກລາປິ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ສໍກມ຺ປິ ¶ ສມ຺ປກມ຺ປິ ສມ຺ປເວຘິ, ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ປາຕຸຣເຫສຸໍ. ສຸເມຘຕາປໂສ ສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ເນວ ຕໍ ສທ຺ທມສ຺ໂສສິ, ນ ຕານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ອທ຺ທສ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອວໍ ¶ ເມ ສິທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ, ວສີຠູຕສ຺ສ ສາສເນ;

ທີປງ຺ກໂຣ ນາມ ຊິໂນ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ໂລກນາຍໂກ.

‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ຈ ຊາຍນ຺ເຕ, ພຸຊ຺ຌນ຺ເຕ ຘມ຺ມເທສເນ;

ຈຕຸໂຣ ນິມິຕ຺ເຕ ນາທ຺ທສໍ, ຌານຣຕິສມປ຺ປິໂຕ’’ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ທີປງ຺ກຣທສພໂລ ຈຕູຫິ ຂີຓາສວສຕສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຣມ຺ມໍ ນາມ ນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສນມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສຕິ. ຣມ຺ມນຄຣວາສິໂນ ‘‘ທີປງ຺ກໂຣ ກິຣ ສມຓິສ຺ສໂຣ ປຣມາຕິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຣມ຺ມນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສນມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສປ຺ປິນວນີຕາທີນິ ເຈວ ເຠສຊ຺ຊານິ ວຕ຺ຖຈ຺ຉາທນານິ ຈ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖາ ເຍນ ພຸທ຺ໂຘ, ເຍນ ຘມ຺ໂມ, ເຍນ ສງ຺ໂຆ, ຕນ຺ນິນ຺ນາ ຕປ຺ໂປຓາ ຕປ຺ປພ຺ຠາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ເຕ ປຸນທິວເສ ມຫາທານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນຄຣໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕາ ¶ ອຸທກຠິນ຺ນຏ຺ຐາເນສຸ ປໍສຸໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສມໍ ຠູມິຕລໍ ກຕ຺ວາ ຣຊຕປຏ຺ຏວຓ຺ຓໍ ວາລຸກໍ ອາກິຣນ຺ຕິ, ລາຊານິ ເຈວ ປຸປ຺ຜານິ ຈ ວິກິຣນ຺ຕິ, ນານາວິຣາເຄຫິ ວຕ຺ເຖຫິ ຘຊປຏາເກ ອຸສ຺ສາເປນ຺ຕິ, ກທລິໂຍ ເຈວ ປຸຓ຺ຓຆຏປນ຺ຕິໂຍ ຈ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສຸເມຘຕາປໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອສ຺ສມປທາ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປຣິຠາເຄນ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ເຐ ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາກາສໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ມນຸສ຺ເສ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອມ຺ໂຠ ກສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ອິມໍ ມຄ຺ຄໍ ອລງ຺ກໂຣຖາ’’ຕິ? ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕເທສວິສເຍ, ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ;

ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ມຄ຺ຄໍ, ໂສເຘນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານສາ.

‘‘ອຫໍ ເຕນ ສມເຍນ, ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສກສ຺ສມາ;

ຘຸນນ຺ໂຕ ວາກຈີຣານິ, ຄຈ຺ຉາມິ ອມ຺ພເຣ ຕທາ.

‘‘ເວທຊາຕໍ ຊນໍ ທິສ຺ວາ, ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ຐໍ ປໂມທິຕໍ;

ໂອໂຣຫິຕ຺ວານ ຄຄນາ, ມນຸສ຺ເສ ປຸຈ຺ຉິ ຕາວເທ.

‘‘‘ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ໂຐ ¶ ¶ ປມຸທິໂຕ, ເວທຊາໂຕ ມຫາຊໂນ;

ກສ຺ສ ໂສຘີຍຕິ ມຄ຺ໂຄ, ອຎ຺ຊສໍ ວຏຸມາຍນ’’’ນ຺ຕິ.

ມນຸສ຺ສາ ອາຫໍສຸ ‘‘ຠນ຺ເຕ ສຸເມຘ, ນ ຕ຺ວໍ ຊານາສິ, ທີປງ຺ກຣທສພໂລ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອມ຺ຫາກໍ ນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສນມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສຕິ. ມຍໍ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕຍິມ຺ຫາ, ຕສ຺ເສຕໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ອລງ຺ກໂຣມາ’’ຕິ. ສຸເມຘຕາປໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຂ ໂຆສມຕ຺ຕກມ຺ປິ ໂລເກ ທຸລ຺ລຠໍ, ປເຄວ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ, ມຍາປິ ອິເມຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ອລງ຺ກຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ເຕ ມນຸສ຺ເສ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ໂຠ ຕຸມ຺ເຫ ເອຕໍ ມຄ຺ຄໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອລງ຺ກໂຣຖ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເອກໍ ໂອກາສໍ ເທຖ, ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຄ຺ຄໍ ອລງ຺ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຸເມຘຕາປໂສ ອິທ຺ຘິມາ’’ຕິ ຊານນ຺ຕາ ອຸທກຠິນ຺ໂນກາສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິມໍ ຐານໍ ອລງ຺ກໂຣຫີ’’ຕິ ອທໍສຸ. ສຸເມໂຘ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ປີຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ໂອກາສໍ ອິທ຺ຘິຍາ ອລງ຺ກຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ, ເອວໍ ອລງ຺ກໂຕ ປນ ມມ ມນໍ ນ ປຣິໂຕເສສ຺ສຕິ, ອຊ຺ຊ ມຍາ ກາຍເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປໍສຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ປກ຺ຂິປິ.

ຕສ຺ສ ¶ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ອນລງ຺ກເຕເຍວ ທີປງ຺ກໂຣ ທສພໂລ ມຫານຸຠາວານໍ ຉຬຠິຎ຺ຎານໍ ຂີຓາສວານໍ ຈຕູຫິ ສຕສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ເທວຕາສຸ ທິພ຺ພຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍນ຺ຕີສຸ ທິພ຺ພສງ຺ຄີເຕສຸ ປວຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ມານຸສກຄນ຺ເຘຫິ ເຈວ ມາລາທີຫິ ຈ ປູຊຍນ຺ເຕສຸ ອນນ຺ຕາຍ ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ມໂນສິລາຕເລ ວິຊມ຺ຠມາໂນ ສີໂຫ ວິຍ ຕໍ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ສຸເມຘຕາປໂສ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕມຄ຺ເຄນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທສພລສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ອສີຕິຍາ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ອນຸຣຎ຺ຊິຕໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍ ສມ຺ປຣິວາຣິຕໍ ມຓິວຓ຺ຓຄຄນຕເລ ນານປ຺ປກາຣາ ວິຊ຺ຊຸລຕາ ວິຍ ອາເວຬາເວຬຠູຕາ ເຈວ ຍຸຄລຍຸຄລຠູຕາ ຈ ຉພ຺ພຓ຺ຓຆນພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕໍ ຣູປຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ທສພລສ຺ສ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ມາ ຠຄວາ ກລລໍ ອກ຺ກມິ, ມຓິຜລກເສຕຸໍ ປນ ອກ຺ກມນ຺ໂຕ ວິຍ ສທ຺ຘິໍ ຈຕູຫິ ຂີຓາສວສຕສຫສ຺ເສຫິ ມມ ປິຏ຺ຐິໍ ມທ຺ທມາໂນ ຄຈ຺ຉຕຸ, ຕໍ ເມ ¶ ຠວິສ຺ສຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ ເກເສ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຊິນຈມ຺ມຊຏາມຓ຺ຑລວາກຈີຣານິ ¶ ກາຬວຓ຺ເຓ ກລເລ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ມຓິຜລກເສຕຸ ວິຍ ກລລປິຏ຺ເຐ ນິປຊ຺ຊິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເຕ ເມ ປຸຏ຺ຐາ ວິຍາກໍສຸ, ‘ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ທີປງ຺ກໂຣ ນາມ ຊິໂນ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ໂລກນາຍໂກ;

ຕສ຺ສ ໂສຘີຍຕິ ມຄ຺ໂຄ, ອຎ຺ຊສໍ ວຏຸມາຍນໍ’.

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ມມ ສຸຕ຺ວານ, ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ຕາວເທ;

ພຸທ຺ໂຘ ພຸທ຺ໂຘຕິ ກຖຍນ຺ໂຕ, ໂສມນສ຺ສໍ ປເວທຍິໍ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ວິຈິນ຺ເຕສິໍ, ຕຸຏ຺ໂຐ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ;

‘ອິຘ ພີຊານິ ໂຣປິສ຺ສໍ, ຂໂຓ ເອວ ມາ ອຸປຈ຺ຈຄາ’.

‘‘ຍທິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂສເຘຖ, ເອໂກກາສໍ ທທາຖ ເມ;

ອຫມ຺ປິ ໂສຘຍິສ຺ສາມິ, ອຎ຺ຊສໍ ວຏຸມາຍນໍ.

‘‘ອທໍສຸ ເຕ ມໂມກາສໍ, ໂສເຘຕຸໍ ອຎ຺ຊສໍ ຕທາ;

ພຸທ຺ໂຘ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ, ມຄ຺ຄໍ ໂສເຘມຫໍ ຕທາ.

‘‘ອນິຏ຺ຐິເຕ ¶ ມໂມກາເສ, ທີປງ຺ກໂຣ ມຫາມຸນິ;

ຈຕູຫິ ສຕສຫສ຺ເສຫິ, ຉຬຠິຎ຺ເຎຫິ ຕາທິຫິ;

ຂີຓາສເວຫິ ວິມເລຫິ, ປຏິປຊ຺ຊິ ອຎ຺ຊສໍ ຊິໂນ.

‘‘ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ເຠຣິໂຍ ພຫູ;

ອາໂມທິຕາ ນຣມຣູ, ສາຘຸກາຣໍ ປວຕ຺ຕຍຸໍ.

‘‘ເທວາ ມນຸສ຺ເສ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາປິ ຈ ເທວຕາ;

ອຸໂຠປິ ເຕ ປຎ຺ຊລິກາ, ອນຸຍນ຺ຕິ ຕຖາຄຕໍ.

‘‘ເທວາ ທິພ຺ເພຫິ ຕຸຣິເຍຫິ, ມນຸສ຺ສາ ມານຸເສຫິ ຈ;

ອຸໂຠປິ ເຕ ວຊ຺ຊຍນ຺ຕາ, ອນຸຍນ຺ຕິ ຕຖາຄຕໍ.

‘‘ທິພ຺ພໍ ມນ຺ທາຣວໍ ປຸປ຺ຜໍ, ປທຸມໍ ປາຣິຉຕ຺ຕກໍ;

ທິໂສທິສໍ ໂອກິຣນ຺ຕິ, ອາກາສນຠຄຕາ ມຣູ.

‘‘ຈມ຺ປກໍ ¶ ສລລໍ ນີປໍ, ນາຄປຸນ຺ນາຄເກຕກໍ;

ທິໂສທິສໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຠູມິຕລຄຕາ ນຣາ.

‘‘ເກເສ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຫໍ ຕຕ຺ຖ, ວາກຈີຣຎ຺ຈ ຈມ຺ມກໍ;

ກລເລ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວານ, ອວກຸຊ຺ໂຊ ນິປຊ຺ຊຫໍ.

‘‘ອກ຺ກມິຕ຺ວານ ມໍ ພຸທ຺ໂຘ, ສຫ ສິສ຺ເສຫິ ຄຈ຺ຉຕຸ;

ມາ ນໍ ກລເລ ອກ຺ກມິຕ຺ໂຖ, ຫິຕາຍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ໂສ ກລລປິຏ຺ເຐ ນິປນ຺ນໂກວ ປຸນ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ພຸທ຺ຘສິຣິໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສຈາຫໍ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ສພ຺ພກິເລເສ ຌາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຆນວໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຣມ຺ມນຄຣໍ ປວິເສຍ຺ຍໍ. ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ¶ ປນ ເມ ກິເລເສ ຌາເປຕ຺ວາ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ຍໍນູນາຫໍ ທີປງ຺ກຣທສພໂລ ວິຍ ປຣມາຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ຘມ຺ມນາວໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ສໍສາຣສາຄຣາ ¶ ອຸຕ຺ຕາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ປຣິນິພ຺ພາເຍຍ຺ຍໍ, ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ອຠິນີຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຖວິຍໍ ນິປນ຺ນສ຺ສ, ເອວໍ ເມ ອາສິ ເຈຕໂສ;

‘ອິຈ຺ຉມາໂນ ອຫໍ ອຊ຺ຊ, ກິເລເສ ຌາປເຍ ມມ.

‘ກິໍ ເມ ອຎ຺ຎາຕເວເສນ, ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກເຕນິຘ;

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ພຸທ຺ໂຘ ເຫສ຺ສໍ ສເທວເກ.

‘ກິໍ ເມ ເອເກນ ຕິຓ຺ເຓນ, ປຸຣິເສນ ຖາມທສ຺ສິນາ;

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ສນ຺ຕາເຣສ຺ສໍ ສເທວເກ.

‘ອິມິນາ ເມ ອຘິກາເຣນ, ກເຕນ ປຸຣິສຸຕ຺ຕເມ;

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ຕາເຣມິ ຊນຕໍ ພຫຸໍ.

‘ສໍສາຣໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ ຕໂຍ ຠເວ;

ຘມ຺ມນາວໍ ສມາຣຸຍ຺ຫ, ສນ຺ຕາເຣສ຺ສໍ ສເທວເກ’’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໔-໕໘);

ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສ –

‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຫຕຸ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ;

ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຘິກາໂຣ ຈ ຉນ຺ທຕາ;

ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘານາ, ອຠິນີຫາໂຣ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙);

ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວສ຺ມິໍເຍວ ¶ ຫິ ຐຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌຕິ, ນ ນາຄສ຺ສ ວາ ສຸປຓ຺ຓສ຺ສ ວາ ເທວຕາຍ ວາ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌຕິ. ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວປິ ປຸຣິສລິງ຺ເຄ ຐິຕສ຺ເສວ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌຕິ, ນ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຓ຺ຑກນປຸໍສກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນການໍ ວາ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌຕິ. ປຸຣິສສ຺ສາປິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌຕິ, ໂນ ອິຕຣສ຺ສ. ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາປິ ຊີວມານກພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌຕິ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ພຸທ຺ເຘ ເຈຕິຍສນ຺ຕິເກ ວາ ໂພຘິມູເລ ວາ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສ ນ ສມິຊ຺ຌຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສາປິ ¶ ປພ຺ພຊ຺ຊາລິງ຺ເຄ ຐິຕສ຺ເສວ ສມິຊ຺ຌຕິ, ໂນ ຄິຫິລິງ຺ເຄ ຐິຕສ຺ສ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາປິ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎສ຺ສ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນເຍວ ສມິຊ຺ຌຕິ, ນ ອິມາຍ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຣຫິຕສ຺ສ. ຄຸຓສມ຺ປນ຺ເນນາປິ ເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອິມິນາ ອຘິກາເຣນ ອຘິກາຣສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ສມິຊ຺ຌຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ. ອຘິກາຣສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາປິ ຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖາຍ ມຫນ຺ໂຕ ຉນ຺ໂທ ຈ ອຸສ຺ສາໂຫ ຈ ວາຍາໂມ ຈ ປຣິເຍຏ຺ຐິ ຈ, ຕສ຺ເສວ ສມິຊ຺ຌຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ຉນ຺ທມຫນ຺ຕຕາຍ ໂອປມ຺ມໍ – ສເຈ ຫິ ເອວມສ຺ສ ‘‘ໂຍ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ເອໂກທກີຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ພາຫຸພເລນ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ¶ , ໂສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ໂຍ ວາ ປນ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ເວຬຸຄຸມ຺ພສຎ຺ຉນ຺ນໍ ພ຺ຍູຫິຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປທສາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ໂສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ໂຍ ວາ ປນ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ສຕ຺ຕິໂຍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສຕ຺ຕິຜລສມາກິຓ຺ຓໍ ປທສາ ອກ຺ກມມາໂນ ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ໂສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ໂຍ ວາ ປນ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ວີຕຈ຺ຈິຕງ຺ຄາຣຠຣິຕໍ ປາເທຫິ ມທ຺ທມາໂນ ປາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ໂສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ. ໂຍ ເອເຕສຸ ເອກມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ກຣໍ ນ ມຎ຺ຎຕິ, ‘‘ອຫໍ ເອຕມ຺ປິ ຕຣິຕ຺ວາ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ປາຣໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ມຫນ຺ເຕນ ຉນ຺ເທນ ຈ ອຸສ຺ສາເຫນ ຈ ວາຍາເມນ ຈ ປຣິເຍຏ຺ຐິຍາ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ. ສຸເມຘຕາປໂສ ປນ ອິເມ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ອຠິນີຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ.

ທີປງ຺ກໂຣປິ ¶ ຠຄວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸເມຘຕາປສສ຺ສ ສີສຠາເຄ ຐຕ຺ວາ ມຓິສີຫປຎ຺ຊຣໍ ອຸຄ຺ຆາເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓປ຺ປສາທສມ຺ປນ຺ນານິ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ກລລປິຏ຺ເຐ ນິປນ຺ນໍ ສຸເມຘຕາປສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຕາປໂສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຍ ອຠິນີຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ, ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ປຣິສມຊ຺ເຌ ພ຺ຍາກາສິ – ‘‘ປສ຺ສຖ ໂນ ຕຸມ຺ເຫ ອິມໍ ອຸຄ຺ຄຕປໍ ຕາປສໍ ກລລປິຏ຺ເຐ ນິປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຍ ອຠິນີຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ, ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ອິມສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ, ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ມຕ຺ຖເກ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາເວ ກປິລວຕ຺ຖຸ ນາມ ນຄຣໍ ນິວາໂສ ຠວິສ຺ສຕິ, ມາຍາ ນາມ ເທວີ ມາຕາ, ສຸທ຺ໂຘທໂນ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ, ອຄ຺ຄສາວໂກ ອຸປຕິສ຺ໂສ ນາມ ເຖໂຣ, ທຸຕິຍສາວໂກ ໂກລິໂຕ ນາມ, ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ອານນ຺ໂທ ນາມ, ອຄ຺ຄສາວິກາ ເຂມາ ນາມ ¶ ເຖຣີ, ທຸຕິຍສາວິກາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ນາມ ເຖຣີ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຣິປກ຺ກຎາໂຓ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຘານໍ ປທຫິຕ຺ວາ ນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ປາຍາສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີເຣ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອສ຺ສຕ຺ຖຣຸກ຺ຂມູເລ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ທີປງ຺ກໂຣ ໂລກວິທູ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ;

ອຸສ຺ສີສເກ ມໍ ຐຕ຺ວານ, ອິທໍ ວຈນມພ຺ຣວິ.

‘ປສ຺ສຖ ອິມໍ ຕາປສໍ, ຊຏິລໍ ອຸຄ຺ຄຕາປນໍ;

ອປຣິເມຍ຺ເຍ ອິໂຕ ກປ຺ເປ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘ອຫຸ ¶ ກປິລວ຺ຫຍາ ຣມ຺ມາ, ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ;

ປຘານໍ ປທຫິຕ຺ວານ, ກຕ຺ວາ ທຸກ຺ກຣກາຣິກໍ.

‘ອຊປາລຣຸກ຺ຂມູເລ, ນິສີທິຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕ;

ຕຕ຺ຖ ປາຍາສໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ, ເນຣຎ຺ຊຣມຸເປຫິຕິ.

‘ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີຣມ຺ຫິ, ປາຍາສໍ ອທ ໂສ ຊິໂນ;

ປຏິຍຕ຺ຕວຣມຄ຺ເຄນ, ໂພຘິມູລມູເປຫິຕິ.

‘ຕໂຕ ¶ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ, ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ອສ຺ສຕ຺ຖຣຸກ຺ຂມູລມ຺ຫິ, ພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ມຫາຍໂສ.

‘ອິມສ຺ສ ຊນິກາ ມາຕາ, ມາຍາ ນາມ ຠວິສ຺ສຕິ;

ປິຕາ ສຸທ຺ໂຘທໂນ ນາມ, ອຍໍ ເຫສ຺ສຕິ ໂຄຕໂມ.

‘ອນາສວາ ວີຕຣາຄາ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ສມາຫິຕາ;

ໂກລິໂຕ ອຸປຕິສ຺ໂສ ຈ, ອຄ຺ຄາ ເຫສ຺ສນ຺ຕິ ສາວກາ;

ອານນ຺ໂທ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ອຸປຏ຺ຐິສ຺ສຕິ ຕໍ ຊິນໍ.

‘ເຂມາ ¶ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ຈ, ອຄ຺ຄາ ເຫສ຺ສນ຺ຕິ ສາວິກາ;

ອນາສວາ ວີຕຣາຄາ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ສມາຫິຕາ;

ໂພຘິ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ອສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’’ຕິ.

ສຸເມຘຕາປໂສ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກິຣ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ມຫາຊໂນ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສຸເມຘຕາປໂສ ກິຣ ພຸທ຺ຘພີຊໍ ພຸທ຺ຘງ຺ກຸໂຣ’’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ. ເອວຎ຺ຈສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ຍຖາ ນາມ ປຸຣິໂສ ນທິໍ ຕຣນ຺ໂຕ ອຸຊຸເກນ ຕິຕ຺ເຖນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາຕິຕ຺ເຖນ ອຸຕ຺ຕຣຕິ, ເອວເມວ ມຍມ຺ປິ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ສາສເນ ມຄ຺ຄຜລໍ ອລຠມານາ ອນາຄເຕ ຍທາ ຕ຺ວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ, ຕທາ ຕວ ສມ຺ມຸຂາ ມຄ຺ຄຜລໍ ສຈ຺ຉິກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຠເວຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ຐປຍິໍສຸ. ທີປງ຺ກຣທສພໂລປິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐຫິ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ, ເຕປິ ຈຕຸສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ຂີຓາສວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຄນ຺ເຘຫິ ຈ ມາເລຫິ ຈ ປູເຊຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເທວມນຸສ຺ສາ ປນ ຕເຖວ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ຕາ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສພ຺ເພສໍ ປຏິກ຺ກນ຺ຕກາເລ ສຍນາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ປາຣມິໂຍ ວິຈິນິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸປ຺ຜຣາສິມຕ຺ຖເກ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເອວໍ ນິສິນ຺ເນ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ສກລທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍ ສຸເມຘຕາປສ, ໂປຣາຓກໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ‘ປາຣມິໂຍ ວິຈິນິສ຺ສາມາ’ຕິ ນິສິນ຺ນກາເລ ຍານິ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ນາມ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ຕານິ ສພ຺ພານິປິ ອຊ຺ຊ ປາຕຸຠູຕານິ, ນິສ຺ສໍສເຍນ ¶ ຕ຺ວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ ¶ , ມຍມ຺ເປຕໍ ຊານາມ ‘ຍສ຺ເສຕານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເອກນ຺ເຕນ ໂສ ພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ’, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ວີຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ນານປ຺ປກາຣາຫິ ຖຸຕີຫິ ອຠິຕ຺ຖຸນິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອິທໍ ສຸຕ຺ວານ ວຈນໍ, ອສມສ຺ສ ມເຫສິໂນ;

ອາໂມທິຕາ ນຣມຣູ, ພຸທ຺ຘພີຊໍ ກິຣ ອຍໍ.

‘ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິສທ຺ທາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອປ຺ໂຜເຏນ຺ຕິ ຫສນ຺ຕິ ຈ;

ກຕຎ຺ຊລີ ນມສ຺ສນ຺ຕິ, ທສສຫສ຺ສີ ສເທວກາ.

‘ຍທິມສ຺ສ ¶ ໂລກນາຖສ຺ສ, ວິຣຊ຺ຌິສ຺ສາມ ສາສນໍ;

ອນາຄຕມ຺ຫິ ອທ຺ຘາເນ, ເຫສ຺ສາມ ສມ຺ມຸຂາ ອິມໍ.

‘ຍຖາ ມນຸສ຺ສາ ນທິໍ ຕຣນ຺ຕາ, ປຏິຠິຕ຺ຖໍ ວິຣຊ຺ຌິຍ;

ເຫຏ຺ຐາຕິຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວານ, ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ມຫານທິໍ.

‘ເອວເມວ ມຍໍ ສພ຺ເພ, ຍທິ ມຸຎ຺ຈາມິມໍ ຊິນໍ;

ອນາຄຕມ຺ຫິ ອທ຺ຘາເນ, ເຫສ຺ສາມ ສມ຺ມຸຂາ ອິມໍ’.

‘ທີປງ຺ກໂຣ ໂລກວິທູ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ;

ມມ ກມ຺ມໍ ປກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ທກ຺ຂິຓໍ ປາທມຸທ຺ຘຣິ.

‘ເຍ ຕຕ຺ຖາສຸໍ ຊິນປຸຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພ ປທກ຺ຂິຓມກໍສຸ ມໍ;

ນຣາ ນາຄາ ຈ ຄນ຺ຘພ຺ພາ, ອຠິວາເທຕ຺ວານ ປກ຺ກມຸໍ.

‘ທສ຺ສນໍ ເມ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ, ສສງ຺ເຆ ໂລກນາຍເກ;

ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ເຕນ, ອາສນາ ວຸຏ຺ຐຫິໍ ຕທາ.

‘ສຸເຂນ ສຸຂິໂຕ ໂຫມິ, ປາໂມຊ຺ເຊນ ປໂມທິໂຕ;

ປີຕິຍາ ຈ ອຠິສ຺ສນ຺ໂນ, ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິໍ ຕທາ.

‘ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ, ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຫໍ ຕທາ;

‘ວສີຠູໂຕ ອຫໍ ຌາເນ, ອຠິຎ຺ຎາສຸ ປາຣມິໍ ຄໂຕ.

‘ສຫສ຺ສິຍມ຺ຫິ ໂລກມ຺ຫິ, ອິສໂຍ ນຕ຺ຖິ ເມ ສມາ;

ອສໂມ ອິທ຺ຘິຘມ຺ເມສຸ, ອລຠິໍ ອີທິສໍ ສຸຂໍ’.

‘ປລ຺ລງ຺ກາຠຸຊເນ ¶ ມຍ຺ຫໍ, ທສສຫສ຺ສາຘິວາສິໂນ;

ມຫານາທໍ ປວຕ຺ເຕສຸໍ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ຍາ ¶ ປຸພ຺ເພ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ, ປລ຺ລງ຺ກວຣມາຠຸເຊ;

ນິມິຕ຺ຕານິ ປທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕານິ ອຊ຺ຊ ປທິສ຺ສເຣ.

‘ສີຕໍ ພ຺ຍປຄຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ມຕິ;

ຕານິ ອຊ຺ຊ ປທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕູ, ນິສ຺ສທ຺ທາ ໂຫນ຺ຕິ ນິຣາກຸລາ;

ຕານິ ອຊ຺ຊ ປທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ມຫາວາຕາ ¶ ນ ວາຍນ຺ຕິ, ນ ສນ຺ທນ຺ຕິ ສວນ຺ຕິໂຍ;

ຕານິ ອຊ຺ຊ ປທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ຖລຊາ ທກຊາ ປຸປ຺ຜາ, ສພ຺ເພ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ຕາວເທ;

ເຕປຊ຺ຊ ປຸປ຺ຜິຕາ ສພ຺ເພ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ລຕາ ວາ ຍທິ ວາ ຣຸກ຺ຂາ, ຜລຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ ຕາວເທ;

ເຕປຊ຺ຊ ຜລິຕາ ສພ຺ເພ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ອາກາສຏ຺ຐາ ຈ ຠູມຏ຺ຐາ, ຣຕນາ ໂຊຕນ຺ຕິ ຕາວເທ;

ເຕປຊ຺ຊ ຣຕນາ ໂຊຕນ຺ຕິ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ມານຸສກາ ຈ ທິພ຺ພາ ຈ, ຕຸຣິຍາ ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕາວເທ;

ເຕປຊ຺ຊຸໂຠ ອຠິຣວນ຺ຕິ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ວິຈິຕ຺ຕປຸປ຺ຜາ ຄຄນາ, ອຠິວສ຺ສນ຺ຕິ ຕາວເທ;

ເຕປິ ອຊ຺ຊ ປວສ຺ສນ຺ຕິ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ມຫາສມຸທ຺ໂທ ອາຠຸຊຕິ, ທສສຫສ຺ສີ ປກມ຺ປຕິ;

ເຕປຊ຺ຊຸໂຠ ອຠິຣວນ຺ຕິ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ນິຣເຍປິ ¶ ທສສຫສ຺ເສ, ອຄ຺ຄີ ນິພ຺ພນ຺ຕິ ຕາວເທ;

ເຕປຊ຺ຊ ນິພ຺ພຸຕາ ອຄ຺ຄີ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ວິມໂລ ໂຫຕິ ສູຣິໂຍ, ສພ຺ພາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ຕາຣກາ;

ເຕປິ ອຊ຺ຊ ປທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ອໂນວຏ຺ເຐນ ¶ ອຸທກໍ, ມຫິຍາ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິ ຕາວເທ;

ຕມ຺ປຊ຺ຊຸພ຺ຠິຊ຺ຊເຕ ມຫິຍາ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ຕາຣາຄຓາ ວິໂຣຈນ຺ຕິ, ນກ຺ຂຕ຺ຕາ ຄຄນມຓ຺ຑເລ;

ວິສາຂາ ຈນ຺ທິມາຍຸຕ຺ຕາ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ພິລາສຍາ ທຣີສຍາ, ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ ສກາສຍາ;

ເຕປຊ຺ຊ ອາສຍາ ຉຸທ຺ຘາ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ນ ໂຫຕິ ອຣຕິ ສຕ຺ຕານໍ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ ຕາວເທ;

ເຕປຊ຺ຊ ສພ຺ເພ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ໂຣຄາ ຕທູປສມ຺ມນ຺ຕິ, ຊິຆຈ຺ຉາ ຈ ວິນສ຺ສຕິ;

ຕານິປຊ຺ຊ ປທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ຣາໂຄ ຕທາ ຕນຸ ໂຫຕິ, ໂທໂສ ໂມໂຫ ວິນສ຺ສຕິ;

ເຕປຊ຺ຊ ວິຄຕາ ສພ຺ເພ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ຠຍໍ ຕທາ ນ ຠວຕິ, ອຊ຺ຊເປຕໍ ປທິສ຺ສຕິ;

ເຕນ ລິງ຺ເຄນ ຊານາມ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ຣໂຊ ນຸທ຺ຘໍສຕິ ອຸທ຺ຘໍ, ອຊ຺ຊເປຕໍ ປທິສ຺ສຕິ;

ເຕນ ລິງ຺ເຄນ ຊານາມ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ອນິຏ຺ຐຄນ຺ໂຘ ¶ ປກ຺ກມຕິ, ທິຏ຺ຐຄນ຺ໂຘ ປວາຍຕິ;

ໂສປຊ຺ຊ ວາຍຕິ ຄນ຺ໂຘ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ສພ຺ເພ ¶ ເທວາ ປທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຐປຍິຕ຺ວາ ອຣູປິໂນ;

ເຕປຊ຺ຊ ສພ຺ເພ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ຍາວຕາ ນິຣຍາ ນາມ, ສພ຺ເພ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ຕາວເທ;

ເຕປຊ຺ຊ ສພ຺ເພ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ກຸຏ຺ຏາ ກວາຏາ ເສລາ ຈ, ນ ໂຫນ຺ຕາວຣຓາ ຕທາ;

ອາກາສຠູຕາ ເຕປຊ຺ຊ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ຈຸຕີ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິ ຈ, ຂເຓ ຕສ຺ມິໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ຕານິປຊ຺ຊ ປທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ.

‘ທຬ຺ຫໍ ¶ ປຄ຺ຄຓ຺ຫ ວີຣິຍໍ, ມາ ນິວຕ຺ຕ ອຠິກ຺ກມ;

ມຍມ຺ເປຕໍ ວິຊານາມ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’’ຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ຈ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕານຎ຺ຈ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຊາຕຸສ຺ສາໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ພຸທ຺ຘາ ນາມ ອໂມຆວຈນາ, ນຕ຺ຖິ ພຸທ຺ຘານໍ ກຖາຍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ອາກາເສ ຂິຕ຺ຕເລຑ຺ຑຸສ຺ສ ປຕນໍ ຘຸວໍ, ຊາຕສ຺ສ ມຣຓໍ ຘຸວໍ, ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ສູຣິຍສ຺ສຸຏ຺ຐານໍ, ອາສຍາ ນິກ຺ຂນ຺ຕສີຫສ຺ສ ສີຫນາທນທນໍ, ຄຣຸຄພ຺ຠາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ຠາຣໂມໂຣປນໍ ອວສ຺ສໍຠາວີ, ເອວເມວ ພຸທ຺ຘານໍ ວຈນໍ ນາມ ຘຸວໍ ອໂມຆໍ, ອທ຺ຘາ ອຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ທສສຫສ຺ສີນ ຈູຠຍໍ;

ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ໂຐ ປໂມທິໂຕ, ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຫໍ ຕທາ.

‘‘ອທ຺ເວຊ຺ຌວຈນາ ພຸທ຺ຘາ, ອໂມຆວຈນາ ຊິນາ;

ວິຕຖໍ ນຕ຺ຖິ ພຸທ຺ຘານໍ, ຘຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວາມຫໍ.

‘‘ຍຖາ ¶ ຂິຕ຺ຕໍ ນເຠ ເລຑ຺ຑຸ, ຘຸວໍ ປຕຕິ ຠູມິຍໍ;

ຕເຖວ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐານໍ, ວຈນໍ ຘຸວສສ຺ສຕໍ.

‘‘ຍຖາປິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ, ມຣຓໍ ຘຸວສສ຺ສຕໍ;

ຕເຖວ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐານໍ, ວຈນໍ ຘຸວສສ຺ສຕໍ.

‘‘ຍຖາ ຣຕ຺ຕິກ຺ຂເຍ ປຕ຺ເຕ, ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນໍ ຘຸວໍ;

ຕເຖວ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐານໍ, ວຈນໍ ຘຸວສສ຺ສຕໍ.

‘‘ຍຖາ ນິກ຺ຂນ຺ຕສຍນສ຺ສ, ສີຫສ຺ສ ນທນໍ ຘຸວໍ;

ຕເຖວ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐານໍ, ວຈນໍ ຘຸວສສ຺ສຕໍ.

‘‘ຍຖາ ອາປນ຺ນສຕ຺ຕານໍ, ຠາຣໂມໂຣປນໍ ຘຸວໍ;

ຕເຖວ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐານໍ, ວຈນໍ ຘຸວສສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂສ ‘‘ຘຸວາຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐາໂນ ພຸທ຺ຘກາຣເກ ຘມ຺ເມ ອຸປຘາເຣຕຸໍ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມາ, ກິໍ ¶ ອຸທ຺ຘໍ, ອຸທາຫຸ ອໂຘ, ທິສາສຸ, ວິທິສາສູ’’ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ສກລໍ ຘມ຺ມຘາຕຸໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ໂປຣາຓກໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ອາເສວິຕນິເສວິຕໍ ປຐມໍ ທານປາຣມິໍ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທິ – ‘‘ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຐມໍ ທານປາຣມິໍ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ຍຖາ ຫິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິໂຕ ອຸທກກຸມ຺ໂຠ ນິສ຺ເສສໍ ກຕ຺ວາ ອຸທກໍ ¶ ວມຕິເຍວ, ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ເອວເມວ ຘນໍ ວາ ຍສໍ ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ທາຣໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ວາ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕຍາຈການໍ ສພ຺ພໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕໍ ນິສ຺ເສສໍ ກຕ຺ວາ ທທມາໂນ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຐມໍ ທານປາຣມິໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຫນ຺ທ ພຸທ຺ຘກເຣ ຘມ຺ເມ, ວິຈິນາມິ ອິໂຕ ຈິໂຕ;

ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ທສ ທິສາ, ຍາວຕາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ.

‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ປຐມໍ ທານປາຣມິໍ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ມເຫສີຫິ, ອນຸຈິຓ຺ຓໍ ມຫາປຖໍ.

‘‘ອິມໍ ¶ ຕ຺ວໍ ປຐມໍ ຕາວ, ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສມາທິຍ;

ທານປາຣມິຕໍ ຄຈ຺ຉ, ຍທິ ໂພຘິໍ ປຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉສິ.

‘‘ຍຖາປິ ກຸມ຺ໂຠ ສມ຺ປຸຓ຺ໂຓ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອໂຘກໂຕ;

ວມເຕວຸທກໍ ນິສ຺ເສສໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ປຣິຣກ຺ຂຕິ.

‘‘ຕເຖວ ຍາຈເກ ທິສ຺ວາ, ຫີນມຸກ຺ກຏ຺ຐມຊ຺ຌິເມ;

ທທາຫິ ທານໍ ນິສ຺ເສສໍ, ກຸມ຺ໂຠ ວິຍ ອໂຘກໂຕ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕເກເຫວ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຸປຘາຣຍໂຕ ທຸຕິຍໍ ສີລປາຣມິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສີລປາຣມິມ຺ປິ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ຍຖາ ຫິ ຈມຣີມິໂຄ ນາມ ຊີວິຕມ຺ປິ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວາລເມວ ຣກ຺ຂຕິ, ເອວໍ ຕ຺ວມ຺ປິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊີວິຕມ຺ປິ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ສີລເມວ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ທຸຕິຍໍ ສີລປາຣມິໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນ ເຫເຕ ເອຕ຺ຕກາເຍວ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຠວິສ຺ສເຣ;

ອຎ຺ເຎປິ ວິຈິນິສ຺ສາມິ, ເຍ ຘມ຺ມາ ໂພຘິປາຈນາ.

‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ທຸຕິຍໍ ສີລປາຣມິໍ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ມເຫສີຫິ, ອາເສວິຕນິເສວິຕໍ.

‘‘ອິມໍ ຕ຺ວໍ ທຸຕິຍໍ ຕາວ, ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສມາທິຍ;

ສີລປາຣມິຕໍ ຄຈ຺ຉ, ຍທິ ໂພຘິໍ ປຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉສິ.

‘‘ຍຖາປິ ຈມຣີ ວາລໍ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຏິລຄ຺ຄິຕໍ;

ອຸເປຕິ ມຣຓໍ ຕຕ຺ຖ, ນ ວິໂກເປຕິ ວາລຘິໍ.

‘‘ຕເຖວ ¶ ຈຕູສຸ ¶ , ຠູມີສຸ, ສີລານິ ປຣິປູຣຍ;

ປຣິຣກ຺ຂ ສພ຺ພທາ ສີລໍ, ຈມຣີ ວິຍ ວາລຘິ’’ນ຺ຕິ.

ອຖສ຺ສ ¶ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕເກເຫວ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຸປຘາຣຍໂຕ ຕຕິຍໍ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິມ຺ປິ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ຍຖາ ຫິ ຈິຣໍ ພນ຺ຘນາຄາເຣ ວສມາໂນ ປຸຣິໂສ ນ ຕຕ຺ຖ ສິເນຫໍ ກໂຣຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕເຍວ ອວສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ຕ຺ວມ຺ປິ ສພ຺ພຠເວ ພນ຺ຘນາຄາຣສທິເສ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຠເວຫິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິມຸໂຂວ ໂຫຫິ, ເອວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ຕຕິຍໍ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນ ເຫເຕ ເອຕ຺ຕກາເຍວ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຠວິສ຺ສເຣ;

ອຎ຺ເຎປິ ວິຈິນິສ຺ສາມິ, ເຍ ຘມ຺ມາ ໂພຘິປາຈນາ.

‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ຕຕິຍໍ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິໍ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ມເຫສີຫິ, ອາເສວິຕນິເສວິຕໍ.

‘‘ອິມໍ ຕ຺ວໍ ຕຕິຍໍ ຕາວ, ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສມາທິຍ;

ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຕໍ ຄຈ຺ຉ, ຍທິ ໂພຘິໍ ປຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉສິ.

‘‘ຍຖາ ອນ຺ທຸຆເຣ ປຸຣິໂສ, ຈິຣວຸຕ຺ໂຖ ທຸຂຏ຺ຏິໂຕ;

ນ ຕຕ຺ຖ ຣາຄໍ ຊເນຕິ, ມຸຕ຺ຕິເມວ ຄເວສຕິ.

‘‘ຕເຖວ ຕ຺ວໍ ສພ຺ພຠເວ, ປສ຺ສ ອນ຺ທຸຆເຣ ວິຍ;

ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິມຸໂຂ ໂຫຫິ, ຠວໂຕ ປຣິມຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕເກເຫວ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຸປຘາຣຍໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາປາຣມິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາປາຣມິມ຺ປິ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ຫີນມຊ຺ຌິມຸກ຺ກຏ຺ເຐສຸ ກຎ຺ຈິ ອວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ປຓ຺ຑິເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ. ຍຖາ ຫິ ປິຓ຺ຑຈາຣິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຫີນາທິເກສຸ ກຸເລສຸ ກິຎ຺ຈິ ອວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຂິປ຺ປໍ ຍາປນໍ ລຠຕິ, ເອວໍ ຕ຺ວມ຺ປິ ສພ຺ພປຓ຺ຑິເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາປາຣມິໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນ ¶ ¶ ເຫເຕ ເອຕ຺ຕກາເຍວ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຠວິສ຺ສເຣ;

ອຎ຺ເຎປິ ວິຈິນິສ຺ສາມິ, ເຍ ຘມ຺ມາ ໂພຘິປາຈນາ.

‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາປາຣມິໍ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ມເຫສີຫິ, ອາເສວິຕນິເສວິຕໍ.

‘‘ອິມໍ ຕ຺ວໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຕາວ, ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສມາທິຍ;

ປຎ຺ຎາປາຣມິຕໍ ຄຈ຺ຉ, ຍທິ ໂພຘິໍ ປຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉສິ.

‘‘ຍຖາປິ ¶ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ຫີນມຸກ຺ກຏ຺ຐມຊ຺ຌິເມ;

ກຸລານິ ນ ວິວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ, ເອວໍ ລຠຕິ ຍາປນໍ.

‘‘ຕເຖວ ຕ຺ວໍ ສພ຺ພກາລໍ, ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພຸຘໍ ຊນໍ;

ປຎ຺ຎາປາຣມິຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕເກເຫວ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຸປຘາຣຍໂຕ ປຎ຺ຈມໍ ວີຣິຍປາຣມິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວີຣິຍປາຣມິມ຺ປິ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ຍຖາ ຫິ ສີໂຫ ມິຄຣາຊາ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖສຸ ທຬ຺ຫວີຣິໂຍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕ຺ວມ຺ປິ ສພ຺ພຠເວສຸ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖສຸ ທຬ຺ຫວີຣິໂຍ ອໂນລີນວີຣິໂຍ ສມາໂນ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຎ຺ຈມໍ ວີຣິຍປາຣມິໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນ ເຫເຕ ເອຕ຺ຕກາເຍວ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຠວິສ຺ສເຣ;

ອຎ຺ເຎປິ ວິຈິນິສ຺ສາມິ, ເຍ ຘມ຺ມາ ໂພຘິປາຈນາ.

‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ປຎ຺ຈມໍ ວີຣິຍປາຣມິໍ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ມເຫສີຫິ, ອາເສວິຕນິເສວິຕໍ.

‘‘ອິມໍ ຕ຺ວໍ ປຎ຺ຈມໍ ຕາວ, ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສມາທິຍ;

ວີຣິຍປາຣມິຕໍ ຄຈ຺ຉ, ຍທິ ໂພຘິໍ ປຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉສິ.

‘‘ຍຖາປິ ¶ ສີໂຫ ມິຄຣາຊາ, ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານຈງ຺ກເມ;

ອລີນວີຣິໂຍ ໂຫຕິ, ປຄ຺ຄຫິຕມໂນ ສທາ.

‘‘ຕເຖວ ຕ຺ວໍ ສພ຺ພຠເວ, ປຄ຺ຄຓ຺ຫ ວີຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ;

ວີຣິຍປາຣມິຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕເກເຫວ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຸປຘາຣຍໂຕ ຉຏ຺ຐໍ ຂນ຺ຕິປາຣມິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ຂນ຺ຕິປາຣມິມ຺ປິ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ສມ຺ມານເນປິ ອວມານເນປິ ຂໂມວ ຠເວຍ຺ຍາສິ. ຍຖາ ຫິ ປຖວິຍໍ ນາມ ສຸຈິມ຺ປິ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ ອສຸຈິມ຺ປິ, ນ ເຕນ ປຖວີ ສິເນຫໍ, ນ ປຏິຆໍ ກໂຣຕິ, ຂມຕິ ສຫຕິ ອຘິວາເສຕິເຍວ, ເອວໍ ຕ຺ວມ຺ປິ ສມ຺ມານນາວມານນກ຺ຂໂມວ ສມາໂນ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ຉຏ຺ຐໍ ຂນ຺ຕິປາຣມິໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນ ເຫເຕ ເອຕ຺ຕກາເຍວ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຠວິສ຺ສເຣ;

ອຎ຺ເຎປິ ວິຈິນິສ຺ສາມິ, ເຍ ຘມ຺ມາ ໂພຘິປາຈນາ.

‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ຉຏ຺ຐມໍ ຂນ຺ຕິປາຣມິໍ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ມເຫສີຫິ, ອາເສວິຕນິເສວິຕໍ.

‘‘ອິມໍ ຕ຺ວໍ ຉຏ຺ຐມໍ ຕາວ, ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສມາທິຍ;

ຕຕ຺ຖ ອທ຺ເວຊ຺ຌມານໂສ, ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສສິ.

‘‘ຍຖາປິ ¶ ປຖວີ ນາມ, ສຸຈິມ຺ປິ ອສຸຈິມ຺ປິ ຈ;

ສພ຺ພໍ ສຫຕິ ນິກ຺ເຂປໍ, ນ ກໂຣຕິ ປຏິຆໍ ຕຍາ.

‘‘ຕເຖວ ຕ຺ວມ຺ປິ ສພ຺ເພສໍ, ສມ຺ມານາວມານກ຺ຂໂມ;

ຂນ຺ຕິປາຣມິຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕເກເຫວ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຸປຘາຣຍໂຕ ສຕ຺ຕມໍ ສຈ຺ຈປາຣມິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຈ຺ຈປາຣມິມ຺ປິ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ອສນິຍາ ¶ ມຕ຺ຖເກ ປຕມານາຍປິ ຘນາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຉນ຺ທາທິວເສນ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທໍ ນາມ ມາກາສິ. ຍຖາ ຫິ ໂອສຘິຕາຣກາ ນາມ ສພ຺ພອຸຕູສຸ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນວີຖິໍ ຊຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຍ ວີຖິຍາ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ສກວີຖິຍາວ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວ ຕ຺ວມ຺ປິ ສຈ຺ຈໍ ປຫາຍ ມຸສາວາທໍ ນາມ ອກໂຣນ຺ໂຕເຍວ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ສຕ຺ຕມໍ ສຈ຺ຈປາຣມິໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນ ເຫເຕ ເອຕ຺ຕກາເຍວ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຠວິສ຺ສເຣ;

ອຎ຺ເຎປິ ວິຈິນິສ຺ສາມິ, ເຍ ຘມ຺ມາ ໂພຘິປາຈນາ.

‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ສຕ຺ຕມໍ ສຈ຺ຈປາຣມິໍ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ມເຫສີຫິ, ອາເສວິຕນິເສວິຕໍ.

‘‘ອິມໍ ¶ ຕ຺ວໍ ສຕ຺ຕມໍ ຕາວ, ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສມາທິຍ;

ຕຕ຺ຖ ອທ຺ເວຊ຺ຌວຈໂນ, ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສສິ.

‘‘ຍຖາປິ ໂອສຘີ ນາມ, ຕຸລາຠູຕາ ສເທວເກ;

ສມເຍ ອຸຕຸວສ຺ເສ ວາ, ນ ໂວກ຺ກມຕິ ວີຖິໂຕ.

‘‘ຕເຖວ ຕ຺ວມ຺ປິ ສຈ຺ເຈສຸ, ມາ ໂວກ຺ກມສິ ວີຖິໂຕ;

ສຈ຺ຈປາຣມິຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕເກເຫວ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຸປຘາຣຍໂຕ ອຏ຺ຐມໍ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິມ຺ປິ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ຍໍ ອຘິຏ຺ຐາສິ, ຕສ຺ມິໍ ອຘິຏ຺ຐາເນ ນິຈ຺ຈໂລ ຠເວຍ຺ຍາສິ. ຍຖາ ຫິ ປພ຺ພໂຕ ນາມ ສພ຺ພທິສາສຸ ວາເຕຫິ ປຫໂຏປິ ນ ກມ຺ປຕິ ນ ຈລຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວເມວ ຕ຺ວມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິຏ຺ຐາເນ ນິຈ຺ຈໂລ ໂຫນ຺ໂຕວ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ອຏ຺ຐມໍ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນ ເຫເຕ ເອຕ຺ຕກາເຍວ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຠວິສ຺ສເຣ;

ອຎ຺ເຎປິ ວິຈິນິສ຺ສາມິ, ເຍ ຘມ຺ມາ ໂພຘິປາຈນາ.

‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ¶ ¶ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ອຏ຺ຐມໍ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິໍ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ມເຫສີຫິ, ອາເສວິຕນິເສວິຕໍ.

‘‘ອິມໍ ຕ຺ວໍ ອຏ຺ຐມໍ ຕາວ, ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສມາທິຍ;

ຕຕ຺ຖ ຕ຺ວໍ ອຈໂລ ຫຸຕ຺ວາ, ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສສິ.

‘‘ຍຖາປິ ປພ຺ພໂຕ ເສໂລ, ອຈໂລ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ;

ນ ກມ຺ປຕິ ຠຸສວາເຕຫິ, ສກຏ຺ຐາເນວ ຕິຏ຺ຐຕິ.

‘‘ຕເຖວ ຕ຺ວມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາເນ, ສພ຺ພທາ ອຈໂລ ຠວ;

ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕເກເຫວ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຸປຘາຣຍໂຕ ນວມໍ ເມຕ຺ຕາປາຣມິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນວມໍ ເມຕ຺ຕາປາຣມິມ຺ປິ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ອຫິເຕສຸປິ ຫິເຕສຸປິ ເອກຈິຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍາສິ. ຍຖາ ຫິ ອຸທກໍ ນາມ ປາປຊນສ຺ສາປິ ກລ຺ຍາຓຊນສ຺ສາປິ ສີຕິຠາວໍ ເອກສທິສໍ ກຕ຺ວາ ຜຣຕິ, ເອວເມວ ຕ຺ວມ຺ປິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ¶ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ເອກຈິຕ຺ໂຕວ ໂຫນ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ນວມໍ ເມຕ຺ຕາປາຣມິໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນ ເຫເຕ ເອຕ຺ຕກາເຍວ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຠວິສ຺ສເຣ;

ອຎ຺ເຎປິ ວິຈິນິສ຺ສາມິ, ເຍ ຘມ຺ມາ ໂພຘິປາຈນາ.

‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ນວມໍ ເມຕ຺ຕາປາຣມິໍ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ມເຫສີຫິ, ອາເສວິຕນິເສວິຕໍ.

‘‘ອິມໍ ຕ຺ວໍ ນວມໍ ຕາວ, ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສມາທິຍ;

ເມຕ຺ຕາຍ ອສໂມ ໂຫຫິ, ຍທິ ໂພຘິໍ ປຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉສິ.

‘‘ຍຖາປິ ອຸທກໍ ນາມ, ກລ຺ຍາເຓ ປາປເກ ຊເນ;

ສມໍ ຜຣຕິ ສີເຕນ, ປວາເຫຕິ ຣໂຊມລໍ.

‘‘ຕເຖວ ¶ ຕ຺ວມ຺ປິ ອຫິຕຫິເຕ, ສມໍ ເມຕ຺ຕາຍ ຠາວຍ;

ເມຕ຺ຕາປາຣມິຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕເກເຫວ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຸປຘາຣຍໂຕ ທສມໍ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິມ຺ປິ ປູເຣຍ຺ຍາສິ. ສຸເຂປິ ທຸກ຺ເຂປິ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕວ ຠເວຍ຺ຍາສິ. ຍຖາ ຫິ ປຖວີ ນາມ ສຸຈິມ຺ປິ ອສຸຈິມ຺ປິ ປກ຺ຂິປ຺ປມານາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ຕ຺ວມ຺ປິ ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕວ ໂຫນ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ທສມໍ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນ ¶ ເຫເຕ ເອຕ຺ຕກາເຍວ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ຠວິສ຺ສເຣ;

ອຎ຺ເຎປິ ວິຈິນິສ຺ສາມິ, ເຍ ຘມ຺ມາ ໂພຘິປາຈນາ.

‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ທສມໍ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໍ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ມເຫສີຫິ, ອາເສວິຕນິເສວິຕໍ.

‘‘ອິມໍ ຕ຺ວໍ ທສມໍ ຕາວ, ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ສມາທິຍ;

ຕຸລາຠູໂຕ ທຬ຺ໂຫ ຫຸຕ຺ວາ, ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສສິ.

‘‘ຍຖາປິ ປຖວີ ນາມ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອສຸຈິໍ ສຸຈິໍ;

ອຸເປກ຺ຂຕິ ອຸໂຠເປເຕ, ໂກປານຸນຍວຊ຺ຊິຕາ.

‘‘ຕເຖວ ຕ຺ວມ຺ປິ ສຸຂທຸກ຺ເຂ, ຕຸລາຠູໂຕ ສທາ ຠວ;

ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ¶ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ປູເຣຕພ຺ພາ ໂພຘິປຣິປາຈນາ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມາ ເອຕ຺ຕກາເຍວ, ທສ ປາຣມິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ນຕ຺ຖິ, ອິມາປິ ທສ ປາຣມິໂຍ ອຸທ຺ຘໍ ອາກາເສປິ ນຕ຺ຖິ, ເຫຏ຺ຐາ ປຖວິຍມ຺ປິ, ປຸຣຕ຺ຖິມາທີສຸ ທິສາສຸປິ ນຕ຺ຖິ, ມຍ຺ຫເມວ ປນ ຫທຍມໍສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ຕາສໍ ຫທເຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ສພ຺ພາປິ ຕາ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອນຸໂລມປຏິໂລມໍ ສມ຺ມສຕິ, ປຣິຍນ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອາທິໍ ປາເປຕິ, ອາທິມ຺ຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐເປຕິ, ມຊ຺ເຌ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຠໂຕ ໂອສາເປຕິ, ອຸຠໂຕ ໂກຏີສຸ ¶ ເຫຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ໂອສາເປຕິ. ພາຫິຣກຠຓ຺ຑປຣິຈ຺ຈາໂຄ ທານປາຣມີ ນາມ, ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາໂຄ ທານອຸປປາຣມີ ນາມ, ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ ທານປຣມຕ຺ຖປາຣມີ ນາມາຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ ຍນ຺ຕເຕລໍ ວິນິວຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ມຫາເມຣຸໍ ມຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬມຫາສມຸທ຺ທໍ ອາລຸເຬນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ສມ຺ມສິ. ຕສ຺ເສວໍ ທສ ປາຣມິໂຍ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມເຕເຊນ ຈຕຸນຫຸຕາຘິກທ຺ວິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສພຫລາ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ຫຕ຺ຖິນາ ອກ຺ກນ຺ຕນຬກລາໂປ ວິຍ, ປີຬິຍມານໍ ອຸຈ຺ຉຸຍນ຺ຕໍ ວິຍ ຈ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວມານາ ສງ຺ກມ຺ປິ ສມ຺ປກມ຺ປິ ສມ຺ປເວຘິ, ກຸລາລຈກ຺ກໍ ວິຍ ເຕລຍນ຺ຕຈກ຺ກໍ ວິຍ ຈ ປຣິພ຺ຠມິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອຕ຺ຕກາເຍວ ເຕ ໂລເກ, ເຍ ຘມ຺ມາ ໂພຘິປາຈນາ;

ຕຕຸທ຺ຘໍ ນຕ຺ຖິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ, ທຬ຺ຫໍ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐຫ.

‘‘ອິເມ ຘມ຺ເມ ສມ຺ມສໂຕ, ສຠາວສຣສລກ຺ຂເຓ;

ຘມ຺ມເຕເຊນ ວສຸຘາ, ທສສຫສ຺ສີ ປກມ຺ປຖ.

‘‘ຈລຕີ ຣວຕີ ປຖວີ, ອຸຈ຺ຉຸຍນ຺ຕໍວ ປີຬິຕໍ;

ເຕລຍນ຺ເຕ ຍຖາ ຈກ຺ກໍ, ເອວໍ ກມ຺ປຕິ ເມທນີ’’ຕິ.

ມຫາປຖວິຍາ ¶ ກມ຺ປມານາຍ ຣມ຺ມນຄຣວາສິໂນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຍຸຄນ຺ຕວາຕພ຺ຠາຫຕາ ມຫາສາລາ ວິຍ ມຸຈ຺ຉິຕມຸຈ຺ຉິຕາວ ປປຕິໍສຸ, ຆຏາທີນິ ¶ ກຸລາລຠາຊນານິ ປວຏ຺ຏນ຺ຕານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຫຣນ຺ຕານິ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓານິ ອເຫສຸໍ. ມຫາຊໂນ ຠີຕຕສິໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠຄວາ ນາຄາວຏ຺ໂຏ ອຍໍ ຠູຕຍກ຺ຂເທວຕາສຸ ອຎ຺ຎຕຣາວຏ຺ໂຏຕິ ນ ຫິ ມຍໍ ເອຕໍ ຊານາມ, ອປິຈ ໂຂ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ມຫາຊໂນ ອຸປທ຺ທຸໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປາປກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸທາຫຸ ກລ຺ຍາຓໍ, ກເຖຖ ໂນ ເອຕໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຠາຍຖ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ນຕ຺ຖິ ໂວ ອິໂຕນິທານໍ ຠຍໍ. ໂຍ ໂສ ມຍາ ອຊ຺ຊ ສຸເມຘປຓ຺ຑິໂຕ ‘ອນາຄເຕ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ພ຺ຍາກໂຕ, ໂສ ທສ ປາຣມິໂຍ ສມ຺ມສຕິ, ຕສ຺ສ ທສ ປາຣມິໂຍ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ວິໂລເຬນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມເຕເຊນ ສກລທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ກມ຺ປຕິ, ເຈວ, ຣວຕິ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍາວຕາ ປຣິສາ ອາສິ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິເວສເນ;

ປເວຘມານາ ສາ ຕຕ຺ຖ, ມຸຈ຺ຉິຕາ ເສສິ ຠູມິຍໍ.

‘‘ຆຏາເນກສຫສ຺ສານິ ¶ , ກຸມ຺ຠີນຎ຺ຈ ສຕາ ພຫູ;

ສຎ຺ຈຸຓ຺ຓມຖິຕາ ຕຕ຺ຖ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຆຏ຺ຏິຕາ.

‘‘ອຸພ຺ພິຄ຺ຄາ ຕສິຕາ ຠີຕາ, ຠນ຺ຕາ ພ຺ຍຘິຕມານສາ;

ມຫາຊນາ ສມາຄມ຺ມ, ທີປງ຺ກຣມຸປາຄມຸໍ.

‘ກິໍ ຠວິສ຺ສຕິ ໂລກສ຺ສ, ກລ຺ຍາຓມຖ ປາປກໍ;

ສພ຺ໂພ ອຸປທ຺ທຸໂຕ ໂລໂກ, ຕໍ ວິໂນເທຫິ ຈກ຺ຂຸມ’.

‘‘ເຕສໍ ຕທາ ສຎ຺ຎາເປສິ, ທີປງ຺ກໂຣ ມຫາມຸນິ;

ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ໂຫຖ ມາ ຠາຖ, ອິມສ຺ມິໍ ປຖວິກມ຺ປເນ.

‘‘ຍມຫໍ ອຊ຺ຊ ພ຺ຍາກາສິໍ, ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ຠວິສ຺ສຕິ;

ເອໂສ ສມ຺ມສຕິ ຘມ຺ມໍ, ປຸພ຺ພກໍ ຊິນເສວິຕໍ.

‘‘ຕສ຺ສ ສມ຺ມສໂຕ ຘມ຺ມໍ, ພຸທ຺ຘຠູມິໍ ອເສສໂຕ;

ເຕນາຍໍ ກມ຺ປິຕາ ປຖວີ, ທສສຫສ຺ສີ ສເທວເກ’’ຕິ.

ມຫາຊໂນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ອາທາຍ ຣມ຺ມນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມາລາທີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ¶ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຣມ຺ມນຄຣເມວ ປາວິສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ທສ ປາຣມິໂຍ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວີຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນິສິນ຺ນາສນາ ວຸຏ຺ຐາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ¶ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ, ມໂນ ນິພ຺ພາຍິ ຕາວເທ;

ສພ຺ເພ ມໍ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ, ປຸນາປິ ອຠິວນ຺ທິສຸໍ.

‘‘ສມາທິຍິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸຓໍ, ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວານ ມານສໍ;

ທີປງ຺ກຣໍ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ, ອາສນາ ວຸຏ຺ຐຫິໍ ຕທາ’’ຕິ.

ອຖ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕໍ ສກລທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ທິພ຺ເພຫິ ມາລາຄນ຺ເຘຫິ ¶ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍ ສຸເມຘຕາປສ, ຕຍາ ອຊ຺ຊ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ປາທມູເລ ມຫຕີ ປຕ຺ຖນາ ປຕ຺ຖິຕາ, ສາ ເຕ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ສມິຊ຺ຌຕຸ, ມາ ເຕ ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ ອໂຫສິ, ສຣີເຣ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ໂຣໂຄ ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ຂິປ຺ປໍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ປຏິວິຊ຺ຌ. ຍຖາ ປຸປ຺ຜູປຄຜລູປຄາ ຣຸກ຺ຂາ ສມເຍ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ເຈວ ຜລນ຺ຕິ ຈ, ຕເຖວ ຕ຺ວມ຺ປິ ສມຍໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຂິປ຺ປໍ ສມ຺ໂພຘິມຸຕ຺ຕມໍ ຜຸສສ຺ສູ’’ຕິອາທີນິ ຖຸຕິມງ຺ຄລານິ ປຍິຣຸທາຫໍສຸ, ເອວໍ ປຍິຣຸທາຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເທວຏ຺ຐານເມວ ອຄມໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ເທວຕາຫິ ອຠິຕ຺ຖຸໂຕ ‘‘ອຫໍ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ມຕ຺ຖເກ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວີຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຍ ນຠໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕເມວ ອຄມາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ທິພ຺ພໍ ມານຸສກໍ ປຸປ຺ຜໍ, ເທວາ ມານຸສກາ ອຸໂຠ;

ສໂມກິຣນ຺ຕິ ປຸປ຺ເຜຫິ, ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອາສນາ.

‘‘ເວທຍນ຺ຕິ ຈ ເຕ ໂສຕ຺ຖິໍ, ເທວາ ມານຸສກາ ອຸໂຠ;

ມຫນ຺ຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ, ຕໍ ລຠສ຺ສຸ ຍຖິຈ຺ຉິຕໍ.

‘‘ສພ຺ພີຕິໂຍ ວິວຊ຺ຊນ຺ຕຸ, ໂສໂກ ໂຣໂຄ ວິນສ຺ສຕຸ;

ມາ ເຕ ຠວນ຺ຕ຺ວນ຺ຕຣາຍາ, ຜຸສ ຂິປ຺ປໍ ໂພຘິມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ຍຖາປິ ສມເຍ ປຕ຺ເຕ, ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜິໂນ ທຸມາ;

ຕເຖວ ຕ຺ວໍ ມຫາວີຣ, ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ປຸປ຺ຜສ຺ສຸ.

‘‘ຍຖາ ¶ ເຍ ເກຈິ ສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ປູຣຍຸໍ ທສ ປາຣມີ;

ຕເຖວ ຕ຺ວໍ ມຫາວີຣ, ປູຣຍ ທສ ປາຣມີ.

‘‘ຍຖາ ເຍ ເກຈິ ສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ໂພຘິມຓ຺ຑມ຺ຫິ ພຸຊ຺ຌເຣ;

ຕເຖວ ຕ຺ວໍ ມຫາວີຣ, ພຸຊ຺ຌສ຺ສຸ ຊິນໂພຘິຍໍ.

‘‘ຍຖາ ເຍ ເກຈິ ສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕຍຸໍ;

ຕເຖວ ຕ຺ວໍ ມຫາວີຣ, ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕຍ.

‘‘ປຸຓ຺ຓມາເຍ ¶ ຍຖາ ຈນ຺ໂທ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ ວິໂຣຈຕິ;

ຕເຖວ ຕ຺ວໍ ປຸຓ຺ຓມໂນ, ວິໂຣຈ ທສສຫສ຺ສິຍໍ.

‘‘ຣາຫຸມຸຕ຺ໂຕ ¶ ຍຖາ ສູຣິໂຍ, ຕາເປນ ອຕິໂຣຈຕິ;

ຕເຖວ ໂລກາ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ, ວິໂຣຈ ສິຣິຍາ ຕຸວໍ.

‘‘ຍຖາ ຍາ ກາຈິ ນທິໂຍ, ໂອສຣນ຺ຕິ ມໂຫທຘິໍ;

ເອວໍ ສເທວກາ ໂລກາ, ໂອສຣນ຺ຕຸ ຕວນ຺ຕິເກ.

‘‘ເຕຫິ ຖຸຕປ຺ປສຕ຺ໂຖ ໂສ, ທສ ຘມ຺ເມ ສມາທິຍ;

ເຕ ຘມ຺ເມ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ, ປວນໍ ປາວິສີ ຕທາ’’ຕິ.

ສຸເມຘກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣມ຺ມນຄຣວາສິໂນປິ ໂຂ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ອທໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ສຣຓາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຣມ຺ມນຄຣມ຺ຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ຍາວຕາຍຸກໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘວໍເສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ຕທາ ເຕ ໂຠຊຍິຕ຺ວານ, ສສງ຺ຆໍ ໂລກນາຍກໍ;

ອຸປຄຈ຺ຉຸໍ ສຣຓໍ ຕສ຺ສ, ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ.

‘‘ສຣຓາຄມເນ ກຎ຺ຈິ, ນິເວເສຕິ ຕຖາຄໂຕ;

ກຎ຺ຈິ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ, ສີເລ ທສວິເຘ ປຣໍ.

‘‘ກສ຺ສຈິ ¶ ເທຕິ ສາມຎ຺ຎໍ, ຈຕຸໂຣ ຜລມຸຕ຺ຕເມ;

ກສ຺ສຈິ ອສເມ ຘມ຺ເມ, ເທຕິ ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ.

‘‘ກສ຺ສຈິ ¶ ວຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ອຏ຺ຐ ເທຕິ ນຣາສໂຠ;

ຕິສ຺ໂສ ກສ຺ສຈິ ວິຊ຺ຊາໂຍ, ຉຬຠິຎ຺ຎາ ປເວຈ຺ຉຕິ.

‘‘ເຕນ ໂຍເຄນ ຊນກາຍໍ, ໂອວທຕິ ມຫາມຸນິ;

ເຕນ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ອາສິ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສາສນໍ.

‘‘ມຫາຫນຸສຠກ຺ຂນ຺ໂຘ, ທີປງ຺ກຣສນາມໂກ;

ພຫູ ຊເນ ຕາຣຍຕິ, ປຣິໂມເຈຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ.

‘‘ໂພຘເນຍ຺ຍໍ ຊນໍ ທິສ຺ວາ, ສຕສຫສ຺ເສປິ ໂຍຊເນ;

ຂເຓນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວານ, ໂພເຘຕິ ຕໍ ມຫາມຸນິ.

‘‘ປຐມາຠິສມເຍ ພຸທ຺ໂຘ, ໂກຏິສຕມໂພຘຍິ;

ທຸຕິຍາຠິສມເຍ ນາໂຖ, ນວຸຕິໂກຏິມໂພຘຍິ.

‘‘ຍທາ ຈ ເທວຠວນມ຺ຫິ, ພຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ມມເທສຍິ;

ນວຸຕິໂກຏິສຫສ຺ສານໍ, ຕຕິຍາຠິສມໂຍ ອຫຸ.

‘‘ສນ຺ນິປາຕາ ¶ ຕໂຍ ອາສຸໍ, ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ໂກຏິສຕສຫສ຺ສານໍ, ປຐໂມ ອາສິ ສມາຄໂມ.

‘‘ປຸນ ນາຣທກູຏມ຺ຫິ, ປວິເວກຄເຕ ຊິເນ;

ຂີຓາສວາ ວີຕມລາ, ສມິໍສຸ ສຕໂກຏິໂຍ.

‘‘ຍມ຺ຫິ ກາເລ ມຫາວີໂຣ, ສຸທສ຺ສນສິລຸຈ຺ຈເຍ;

ນວຸຕິໂກຏິສຫສ຺ເສຫິ, ປວາເຣສິ ມຫາມຸນິ.

‘‘ອຫໍ ເຕນ ສມເຍນ, ຊຏິໂລ ອຸຄ຺ຄຕາປໂນ;

ອນ຺ຕລິກ຺ຂມ຺ຫິ ຈຣໂຓ, ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາສຸ ປາຣຄູ.

‘‘ທສວີສສຫສ຺ສານໍ ¶ , ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອຫຸ;

ເອກທ຺ວິນ຺ນໍ ອຠິສມຍາ, ຄຓນາໂຕ ອສງ຺ຂິຍາ.

‘‘ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ, ອິທ຺ຘໍ ຜີຕໍ ອຫຸ ຕທາ;

ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ສາສນໍ ສຸວິໂສຘິຕໍ.

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ¶ ສຕສຫສ຺ສານິ, ຉຬຠິຎ຺ຎາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ທີປງ຺ກຣໍ ໂລກວິທຸໍ, ປຣິວາເຣນ຺ຕິ ສພ຺ພທາ.

‘‘ເຍ ເກຈິ ເຕນ ສມເຍນ, ຊຫນ຺ຕິ ມານຸສໍ ຠວໍ;

ອປຕ຺ຕມານສາ ເສກ຺ຂາ, ຄຣຫິຕາ ຠວນ຺ຕິ ເຕ.

‘‘ສຸປຸປ຺ຜິຕໍ ປາວຈນໍ, ອຣຫນ຺ເຕຫິ ຕາທິຫິ;

ຂີຓາສເວຫິ ວິມເລຫິ, ອຸປໂສຠຕິ ສເທວເກ.

‘‘ນຄຣໍ ຣມ຺ມວຕີ ນາມ, ສຸເທໂວ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ;

ສຸເມຘາ ນາມ ຊນິກາ, ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ.

‘‘ສຸມງ຺ຄໂລ ຈ ຕິສ຺ໂສ ຈ, ອເຫສຸໍ ອຄ຺ຄສາວກາ;

ສາຄໂຕ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ.

‘‘ນນ຺ທາ ເຈວ ສຸນນ຺ທາ ຈ, ອເຫສຸໍ ອຄ຺ຄສາວິກາ;

ໂພຘິ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ປິປ຺ຜລີຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອສີຕິຫຕ຺ຖມຸພ຺ເພໂຘ, ທີປງ຺ກໂຣ ມຫາມຸນິ;

ໂສຠຕິ ທີປຣຸກ຺ໂຂວ, ສາລຣາຊາວ ຜຸລ຺ລິໂຕ.

‘‘ສຕສຫສ຺ສວສ຺ສານິ, ອາຍຸ ຕສ຺ສ ມເຫສິໂນ;

ຕາວຕາ ຕິຏ຺ຐມາໂນ ໂສ, ຕາເຣສິ ຊນຕໍ ພຫຸໍ.

‘‘ໂຊຕຍິຕ຺ວານ ¶ ສທ຺ຘມ຺ມໍ, ສນ຺ຕາເຣຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ;

ຊລິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິຂນ຺ໂຘວ, ນິພ຺ພຸໂຕ ໂສ ສສາວໂກ.

‘‘ສາ ຈ ອິທ຺ຘິ ໂສ ຈ ຍໂສ, ຕານິ ຈ ປາເທສຸ ຈກ຺ກຣຕນານິ;

ສພ຺ພໍ ຕມນ຺ຕຣຫິຕໍ, ນນຸ ຣິຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ.

ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ¶ ປນ ຠຄວໂຕ ອປຣຠາເຄ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ, ທຸຕິເຍ ໂກຏິສຫສ຺ສໍ, ຕຕິເຍ ນວຸຕິໂກຏິໂຍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວິຊິຕາວີ ນາມ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຫຸຕ຺ວາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂສ຺ສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ຕີຓິ ¶ ປິຏການິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ຣມ຺ມວຕີ ນາມ ນຄຣໍ, ສຸນນ຺ໂທ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ ປິຕາ, ສຸຊາຕາ ນາມ ເທວີ ມາຕາ, ຠທ຺ໂທ ຈ ສຸຠທ຺ໂທ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ຕິສ຺ສາ ຈ ອຸປຕິສ຺ສາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ສາລກລ຺ຍາຓີ ໂພຘິ, ອຏ຺ຐາສີຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ສຣີຣໍ, ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ອໂຫສິ.

‘‘ທີປງ຺ກຣສ຺ສ ອປເຣນ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ນາມ ນາຍໂກ;

ອນນ຺ຕເຕໂຊ ອມິຕຍໂສ, ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ທຸຣາສໂທ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ກປ຺ເປ ຈຕຸໂຣ ພຸທ຺ຘາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ ມງ຺ຄໂລ, ສຸມໂນ, ເຣວໂຕ, ໂສຠິໂຕຕິ. ມງ຺ຄລສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕໂຍ ສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ໂກຏິສຫສ຺ສໍ, ຕຕິເຍ ນວຸຕິໂກຏິໂຍ. ເວມາຕິກຠາຕາ ກິຣສ຺ສ ອານນ຺ທກຸມາໂຣ ນາມ ນວຸຕິໂກຏິສງ຺ຂາຍ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ, ໂສ ສທ຺ຘິໍ ປຣິສາຍ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ, ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ອາຫ. ສພ຺ເພ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສມຫາເຖຣາ ວິຍ ອາກປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິວາຣຍິໍສຸ. ອຍມສ຺ສ ຕຕິໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາໂຕ ອໂຫສິ.

ຍຖາ ¶ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສມນ຺ຕາ ອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓາເຍວ ສຣີຣປ຺ປຠາ ອໂຫສິ, ນ ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ສຣີຣປ຺ປຠາ ນິຈ຺ຈກາລໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຣຸກ຺ຂປຖວິປພ຺ພຕສມຸທ຺ທາທໂຍ ອນ຺ຕມໂສ ອຸກ຺ຂລິກາທີນິ ອຸປາທາຍ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ຏປຣິໂຍນທ຺ຘາ ວິຍ ອເຫສຸໍ. ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ປນສ຺ສ ນວຸຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອໂຫສິ. ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາທໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຠາຍ ວິໂຣຈິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ທິວາ ສູຣິຍາໂລເກນ ວິຍ ສຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈໍ ¶ ¶ ພຸທ຺ຘາໂລເກເນວ ວິຈຣິໍສຸ, ສາຍໍ ປຸປ຺ຜິຕກຸສຸມານໍ, ປາໂຕ ຣວນກສກຸຓາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ໂລໂກ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວປຣິຈ຺ເຉທໍ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ.

ກິໍ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຍມານຸຠາໂວ ນຕ຺ຖີຕິ? ໂນ ນຕ຺ຖິ. ເຕປິ ຫິ ອາກງ຺ຂມານາ ທສສຫສ຺ສິໍ ວາ ໂລກຘາຕຸໍ ຕໂຕ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ ອາຠາຍ ຜເຣຍ຺ຍຸໍ. ມງ຺ຄລສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນາວເສນ ອຎ຺ເຎສໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ ວິຍ ສຣີຣປ຺ປຠາ ນິຈ຺ຈກາລເມວ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ກິຣ ໂພຘິສຕ຺ຕຈຣິຍກາເລ ເວສ຺ສນ຺ຕຣສທິເສ ອຕ຺ຕຠາເວ ຐິໂຕ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ວງ຺ກປພ຺ພຕສທິເສ ປພ຺ພເຕ ວສິ. ອເຖໂກ ຂຣທາຐິໂກ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທານຊ຺ຌາສຍຕໍ ສຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຓ຺ເຓນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ທ຺ເວ ທາຣເກ ຍາຈິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ທທາມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ຕເກ’’ຕິ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ປຖວິໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕ ທ຺ເວປິ ທາຣເກ ອທາສິ. ຍກ຺ໂຂ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ອາລມ຺ພນຜລກໍ ນິສ຺ສາຍ ຐຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ມູລກລາເປ ວິຍ ທ຺ເວ ທາຣເກ ຂາທິ. ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຍກ຺ຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມຸເຂ ວິວຏມຕ຺ເຕ ອຄ຺ຄິຊາລໍ ວິຍ ໂລຫິຕຘາຣໍ ອຸຄ຺ຄິຣມານໍ ຕສ຺ສ ມຸຂໍ ທິສ຺ວາປິ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂທມນສ຺ສໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ‘‘ສຸທິນ຺ນໍ ວຕ ເມ ທານ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ຕຍໂຕ ປນສ຺ສ ສຣີເຣ ມຫນ຺ຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສ ອຸທປາທິ. ໂສ ‘‘ອິມສ຺ສ ເມ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອນາຄເຕ ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ປຕ຺ຖນໍ ນິສ຺ສາຍ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ສຣີຣໂຕ ຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ຜຣິໍສຸ.

ອປຣມ຺ປິສ຺ສ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ກິຣ ໂພຘິສຕ຺ຕກາເລ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຈຕິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ມຍາ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທຓ຺ຑທີປິກາເວຐນນິຍາເມນ ສກລສຣີຣໍ ເວຐາເປຕ຺ວາ ຣຕນມຕ຺ຕມກຸຬໍ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ສປ຺ປິສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຫສ຺ສວຏ຺ຏິໂຍ ຊາລາເປຕ຺ວາ ຕໍ ສີເສນາທາຍ ສກລສຣີຣໍ ຊາລາເປຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ວີຕິນາເມສິ. ເອວໍ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສາປິສ຺ສ ໂລມກູປມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸສຸມໍ ນ ຄຓ຺ຫິ. ປທຸມຄພ຺ຠໍ ປວິຏ຺ຐກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ນາເມສ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຘມ຺ໂມ ¶ ¶ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິໍ, ຘມ຺ໂມ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ສຸຂມາວຫາຕິ;

ເອສານິສໍໂສ ຘມ຺ເມ ສຸຈິຓ຺ເຓ, ນ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຘມ຺ມຈາຣີ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໓໐໓; ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒; ໑.໑໕.໓໘໕);

ອິມສ຺ສາປິ ¶ ກມ຺ມສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຣີໂຣຠາໂສ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ.

ຕທາ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຸຣຸຈິ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມຘຸຣຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິຕ຺ຕເກຫິ ເຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ໂຖຕິ? ‘‘ກິຕ຺ຕກາ ປນ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ປຣິວາຣຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອາຫ. ຕທາ ປນ ສຕ຺ຖຸ ປຐມສນ຺ນິປາໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂກຏິສຕສຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຠນ຺ເຕ, ສພ຺ເພຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາຕິ. ສຕ຺ຖາ ອຘິວາເສສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕວຕ຺ຖາທີນິ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ, ນິສີທນຏ຺ຐານໍ ປນ ກຖໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ສາ ຈິນ຺ຕາ ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ຖເກ ຐິຕສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນສ຺ສ ອຸຓ຺ຫຠາວໍ ຊເນສິ. ສກ຺ໂກ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ມໍ ອິມມ຺ຫາ ຐານາ ຈາເວຕຸກາໂມ’’ຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ມຫາປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຸຣຸຈິ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິສີທນຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ ຈິນ຺ເຕສິ, ມຍາປິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎໂກຏ຺ຐາສໍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຑ຺ຒກິວຓ຺ຓໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ວາສິຜຣສຸຫຕ຺ໂຖ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປາຕຸຣໂຫສິ. ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ກສ຺ສຈິ ຠຕິຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມຫາປຸຣິໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມມ ອຊານນສິປ຺ປໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຄຫໍ ວາ ມຓ຺ຑປໍ ວາ ໂຍ ຍໍ ກາເຣຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ກາຕຸໍ ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມຍ຺ຫໍ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ສ຺ວາຕນາຍ ເມ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຠິກ຺ຂູ ນິມນ຺ຕິຕາ, ເຕສໍ ນິສີທນມຓ຺ຑປໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ນາມ ກເຣຍ຺ຍໍ, ສເຈ ມມ ຠຕິໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ປເທສໍ ໂອໂລເກສິ, ທ຺ວາທສເຕຣສໂຍຊນປ຺ປມາໂຓ ປເທໂສ ກສິຓມຓ຺ຑລໍ ¶ ວິຍ ສມຕໂລ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຐາເນ ສຕ຺ຕຣຕນມໂຍ ມຓ຺ຑໂປ ອຸຏ຺ຐຫຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ. ຕາວເທວ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຓ຺ຑໂປ ອຸຏ຺ຐຫິ. ຕສ຺ສ ໂສວຓ຺ຓມເຍສຸ ຖມ຺ເຠສຸ ຣຊຕມຍາ ຆຏກາ ອເຫສຸໍ, ຣຊຕມເຍສຸ ໂສວຓ຺ຓມຍາ, ມຓິຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ປວາຬມຍາ, ປວາຬຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ມຓິມຍາ, ສຕ຺ຕຣຕນມເຍສຸ ສຕ຺ຕຣຕນມຍາວ ຆຏກາ ອເຫສຸໍ ¶ . ຕໂຕ ‘‘ມຓ຺ຑປສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣນ ກິງ຺ກິຓິກຊາລໍ ໂອລມ຺ພຕູ’’ຕິ ໂອໂລເກສິ, ສຫ ໂອໂລກເນເນວ ກິງ຺ກິຓິກຊາລໍ ໂອລມ຺ພິ, ຍສ຺ສ ມນ຺ທວາເຕຣິຕສ຺ສ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກສ຺ເສວ ຕູຣິຍສ຺ສ ມຘຸຣສທ຺ໂທ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ທິພ຺ພສງ຺ຄີຕິວຕ຺ຕນກາໂລ ວິຍ ໂຫຕິ. ‘‘ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຄນ຺ຘທາມມາລາທາມານິ ໂອລມ຺ພນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ, ທາມານິ ໂອລມ຺ພິໍສຸ. ‘‘ໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ¶ ອາສນານິ ຈ ອາຘາຣການິ ຈ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ, ຕາວເທວ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ‘‘ໂກເຓ ໂກເຓ ເອເກກາ ອຸທກຈາຏິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ, ອຸທກຈາຏິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ເອຕ຺ຕກໍ ມາເປຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ອຍ຺ຍ, ຕວ ມຓ຺ຑປໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ຠຕິໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາປຸຣິໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຓ຺ຑປໍ ໂອໂລເກສິ, ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ເສວສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຍ ປີຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ມຓ຺ຑປໍ ໂອໂລກຍໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ນາຍໍ ມຓ຺ຑໂປ ມນຸສ຺ສຠູເຕນ ກໂຕ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ອຊ຺ຌາສຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຄຸຓໍ ອາຄມ຺ມ ອທ຺ຘາ ສກ຺ກຠວນໍ ອຸຓ຺ຫໍ ອໂຫສິ, ຕໂຕ ສກ຺ເກນ ເທວຣຎ຺ຎາ ອຍໍ ມຓ຺ຑໂປ ກາຣິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ ໂຂ ປນ ເມ ຍຸຕ຺ຕໍ ເອວຣູເປ ມຓ຺ຑເປ ເອກທິວສໍເຍວ ທານໍ ທາຕຸໍ, ສຕ຺ຕາຫໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ພາຫິຣກທານຎ຺ຫິ ກິຕ຺ຕກມ຺ປິ ສມານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຕຸຏ຺ຐິໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອລງ຺ກຕສີສໍ ປນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊິຕອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຫທຍມໍສໍ ວາ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ທິນ຺ນກາເລ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຈາຄໍ ນິສ຺ສາຍ ຕຸຏ຺ຐິ ນາມ ໂຫຕິ. ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສິວິຊາຕເກ ເທວສິກໍ ປຎ຺ຈ ກຫາປຓສຕສຫສ຺ສານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ນຄຣມຊ຺ເຌ ຈ ທານໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ທານໍ ຈາຄຕຸຏ຺ຐິໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຓ຺ເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອກ຺ຂີນິ ຍາຈິ, ຕທາ ຕານິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ທທມານສ຺ເສວ ຫາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນາໂຫສິ. ເອວໍ ທານໍ ນິສ຺ສາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຕິຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ໂສປິ ມຫາປຸຣິໂສ ¶ ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ມຍາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທານໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ມຓ຺ຑເປ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ຄວປານໍ ນາມ ທານໍ ອທາສິ. ຄວປານນ຺ຕິ ມຫນ຺ເຕ ມຫນ຺ເຕ ໂກລມ຺ເພ ຂີຣສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘເນສຸ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຆນປາກປກ຺ເກ ຂີເຣ ໂຖເກ ຕຓ຺ຑຸເລ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກມຘຸສກ຺ກຣາຈຸຓ຺ຓສປ຺ປີຫິ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ໂຠຊນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມນຸສ຺ສາເຍວ ປນ ປຣິວິສິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ເທວາປິ ເອກນ຺ຕຣິກາ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິວິສິໍສຸ. ທ຺ວາທສເຕຣສໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ຐານມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນປ຺ປໂຫສິເຍວ. ເຕ ປນ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ນິສີທິໍສຸ. ປຣິໂຍສານທິວເສ ສພ຺ພຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຕານິ ໂຘວາເປຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ສປ຺ປິນວນີຕມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ປູເຣຕ຺ວາ ຕິຈີວເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ອທາສິ, ສງ຺ຆນວກຠິກ຺ຂຸນາ ລທ຺ຘຈີວຣສາຏກາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກາ ອເຫສຸໍ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປຸຣິໂສ ເອວຣູປໍ ມຫາທານໍ ອທາສິ, ໂກ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອນາຄເຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ມຕ຺ຖເກ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ມຫາປຸຣິສໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ¶ ນາມ ກາລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ມຫາປຸຣິໂສ ພ຺ຍາກຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ກິຣ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມິ, ໂກ ເມ ຆຣາວາເສນ ອຕ຺ໂຖ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ປຫາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ມງ຺ຄລສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ນຄຣໍ ອຸຕ຺ຕຣໍ ນາມ ອໂຫສິ, ປິຕາປິ ອຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ມາຕາປິ ອຸຕ຺ຕຣາ ນາມ ເທວີ, ສຸເທໂວ ຈ ຘມ຺ມເສໂນ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ປາລິໂຕ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ສີວລີ ຈ ອໂສກາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ນາຄຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ອຏ຺ຐາສີຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ສຣີຣໍ ອໂຫສິ. ນວຸຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຠຄວຕິ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ທສ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສານິ ເອກນ຺ຘກາຣານິ ອເຫສຸໍ. ສພ຺ພຈກ຺ກວາເຬສຸ ມນຸສ຺ສານໍ ມຫນ຺ຕໍ ອາໂຣທນປຣິເທວນໍ ອໂຫສິ.

‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ¶ ອປເຣນ, ມງ຺ຄໂລ ນາມ ນາຍໂກ;

ຕມໍ ໂລເກ ນິຫນ຺ຕ຺ວານ, ຘມ຺ໂມກ຺ກມຠິຘາຣຍີ’’ຕິ.

ເອວໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອປຣຠາເຄ ສຸມໂນ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ກຎ຺ຈນປພ຺ພຕມ຺ຫິ ນວຸຕິໂກຏິສຫສ຺ສານິ, ຕຕິເຍ ອສີຕິໂກຏິສຫສ຺ສານິ. ຕທາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອຕຸໂລ ນາມ ນາຄຣາຊາ ອໂຫສິ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ. ໂສ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຎາຕິສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ນາຄຠວນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸປຣິວາຣສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທິພ຺ພຕູຣິເຍຫິ ອຸປຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໍ ທຸສ຺ສຍຸຄານິ ທຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ໂສປິ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອນາຄເຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນຄຣໍ ເຂມໍ ນາມ ອໂຫສິ, ສຸທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ, ສິຣິມາ ນາມ ມາຕາ, ສຣໂຓ ຈ ຠາວິຕຕ຺ໂຕ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ອຸເທໂນ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ໂສຓາ ຈ ອຸປໂສຓາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ນາຄຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ນວຸຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ສຣີຣໍ, ນວຸຕິເຍວ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ອໂຫສິ.

‘‘ມງ຺ຄລສ຺ສ ¶ ອປເຣນ, ສຸມໂນ ນາມ ນາຍໂກ;

ສພ຺ພຘມ຺ເມຫິ ອສໂມ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານມຸຕ຺ຕໂມ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ¶ ອປຣຠາເຄ ເຣວໂຕ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ຄຓນາ ນຕ຺ຖິ, ທຸຕິເຍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ, ຕຖາ ຕຕິເຍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຕິເທໂວ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສິຣສ຺ມິໍ ອຎ຺ຊລິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ກິເລສປ຺ປຫາເນ ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສປິ ນໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ນຄຣໍ ຘຎ຺ຎວຕີ ນາມ ອໂຫສິ, ປິຕາ ວິປຸໂລ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ມາຕາປິ ວິປຸລາ ນາມ ເທວີ, ວຣຸໂຓ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມເທໂວ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ສມ຺ຠໂວ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ຠທ຺ທາ ຈ ສຸຠທ຺ທາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ນາຄຣຸກ຺ໂຂວ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ອສີຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ອາຍຸ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານີຕິ.

‘‘ສຸມນສ຺ສ ¶ ອປເຣນ, ເຣວໂຕ ນາມ ນາຍໂກ;

ອນູປໂມ ອສທິໂສ, ອຕຸໂລ ອຸຕ຺ຕໂມ ຊິໂນ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ໂສຠິໂຕ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ໂກຏິສຕຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ນວຸຕິໂກຏິໂຍ, ຕຕິເຍ ອສີຕິໂກຏິໂຍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຊິໂຕ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ໂສປິ ນໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ສຸຘມ຺ມໍ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ປິຕາປິ ສຸຘມ຺ໂມ ນາມ ຣາຊາ, ມາຕາປິ ສຸຘມ຺ມາ ນາມ ເທວີ, ອສໂມ ຈ ສຸເນຕ຺ໂຕ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ອໂນໂມ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ນກຸລາ ຈ ສຸຊາຕາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ນາຄຣຸກ຺ໂຂວ ໂພຘິ, ອຏ຺ຐປຓ຺ຓາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ສຣີຣໍ ອໂຫສິ, ນວຸຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸປ຺ປມາຓນ຺ຕິ.

‘‘ເຣວຕສ຺ສ ອປເຣນ, ໂສຠິໂຕ ນາມ ນາຍໂກ;

ສມາຫິໂຕ ສນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ອສໂມ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ກປ຺ເປ ຕໂຍ ພຸທ຺ຘາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ ອໂນມທສ຺ສີ ປທຸໂມ ນາຣໂທຕິ. ອໂນມທສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຏ຺ຐສຕສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ສຕ຺ຕ, ຕຕິເຍ ຉ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ເອໂກ ຍກ຺ຂເສນາປຕິ ອໂຫສິ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ ອເນກໂກຏິສຕສຫສ຺ສານໍ ¶ ຍກ຺ຂານໍ ອຘິປຕິ. ໂສ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ນໍ ‘‘ອນາຄເຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ອໂນມທສ຺ສິສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ຈນ຺ທວຕີ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ຍສວາ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ, ຍໂສຘຣາ ນາມ ມາຕາ, ນິສໂຠ ຈ ອໂນໂມ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ວຣຸໂຓ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ສຸນ຺ທຣີ ຈ ສຸມນາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ອຊ຺ຊຸນຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ອຏ຺ຐປຓ຺ຓາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ສຣີຣໍ ອໂຫສິ, ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອາຍູຕິ.

‘‘ໂສຠິຕສ຺ສ ອປເຣນ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ;

ອໂນມທສ຺ສີ ອມິຕຍໂສ, ເຕຊສ຺ສີ ທຸຣຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ¶ ອປຣຠາເຄ ປທຸໂມ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ຠາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ຕີຓິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ຕຕິເຍ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ມຫາວນສຓ຺ຑວາສີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານິ. ຕທາ ຕຖາຄເຕ ຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ວສນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສີໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີຫນາທໍ ນທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓປີຕິໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ປີຕິສຸເຂເນວ ໂຄຈຣາຍ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກຕ຺ວາ ປຍິຣຸປາສມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຕາຫຈ຺ຈເຍນ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ສີຫໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ວນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຠິກ຺ຂູ ຕາວເທວ ອາຄມິໍສຸ. ສີໂຫ ສງ຺ເຆ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ມນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ປທຸມສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ຈມ຺ປກໍ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ອສໂມ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ, ອສມາ ນາມ ເທວີ ມາຕາ, ສາໂລ ຈ ອຸປສາໂລ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ວຣຸໂຓ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ຣາມາ ຈ ສຸຣາມາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ໂສຓຣຸກ຺ໂຂ ນາມ ໂພຘິ, ອຏ຺ຐປຓ຺ຓາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ສຣີຣໍ ອໂຫສິ, ອາຍຸ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ.

‘‘ອໂນມທສ຺ສິສ຺ສ ອປເຣນ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ;

ປທຸໂມ ນາມ ນາເມນ, ອສໂມ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ນາຣໂທ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ¶ ນວຸຕິໂກຏິສຫສ຺ສານິ, ຕຕິເຍ ອສີຕິໂກຏິສຫສ຺ສານິ ¶ . ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ຈ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈິຓ຺ຓວສີ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ໂລຫິຕຈນ຺ທເນນ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂສປິ ນໍ ‘‘ອນາຄເຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຘຎ຺ຎວຕີ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ສຸເທໂວ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ ປິຕາ, ອໂນມາ ນາມ ມາຕາ, ສທ຺ທສາໂລ ຈ ຊິຕມິຕ຺ໂຕ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ວາເສຏ຺ໂຐ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ ¶ , ອຸຕ຺ຕຣາ ຈ ຜຄ຺ຄຸນີ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ມຫາໂສຓຣຸກ຺ໂຂ ນາມ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ອຏ຺ຐາສີຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ນວຸຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍູຕິ.

‘‘ປທຸມສ຺ສ ອປເຣນ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ;

ນາຣໂທ ນາມ ນາເມນ, ອສໂມ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ.

ນາຣທພຸທ຺ຘສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ເອກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິໂຕ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ເອກສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ເອໂກວ ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ໂຘ ນາມ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐເມ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ເວຠາຣປພ຺ພເຕ ນວຸຕິໂກຏິສຫສ຺ສານິ, ຕຕິເຍ ອສີຕິໂກຏິສຫສ຺ສານິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຊຏິໂລ ນາມ ມຫາຣຏ຺ຐິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຈີວຣໍ ທານໍ ອທາສິ. ໂສປິ ນໍ ‘‘ອນາຄເຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ກາເລ ຕິຕ຺ຖິຍາ ນາມ ນາເຫສຸໍ. ສພ຺ເພ ເທວມນຸສ຺ສາ ພຸທ຺ຘເມວ ສຣຓໍ ອຄມໍສຸ. ຕສ຺ສ ນຄຣໍ ຫໍສວຕີ ນາມ ອໂຫສິ, ປິຕາ ອານນ຺ໂທ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ມາຕາ ສຸຊາຕາ ນາມ ເທວີ, ເທວໂລ ຈ ສຸຊາໂຕ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ສຸມໂນ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ອມິຕາ ຈ ອສມາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ສລລຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ອຏ຺ຐປຓ຺ຓາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ສຣີຣປ຺ປຠາ ສມນ຺ຕໂຕ ທ຺ວາທສ ໂຍຊນານິ ຄຓ຺ຫິ, ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອາຍູຕິ.

‘‘ນາຣທສ຺ສ ອປເຣນ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ;

ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ຊິໂນ, ອກ຺ໂຂໂຠ ສາຄຣູປໂມ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ສຕ຺ຕຕິ ກປ຺ປສຫສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຸເມໂຘ ສຸຊາໂຕ ຈາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ທ຺ເວ ພຸທ຺ຘາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ສຸເມຘສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ, ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ສຸທສ຺ສນນຄເຣ ໂກຏິສຕຂີຓາສວາ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ປນ ນວຸຕິໂກຏິໂຍ, ຕຕິເຍ ອສີຕິໂກຏິໂຍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ ມາຓໂວ ຫຸຕ຺ວາ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕໍເຍວ ອສີຕິໂກຏິຘນໍ ¶ ¶ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ¶ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ໂສປິ ນໍ ‘‘ອນາຄເຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ສຸເມຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸທສ຺ສນໍ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ສຸທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ, ມາຕາປິ ສຸທຕ຺ຕາ ນາມ, ສຣໂຓ ຈ ສພ຺ພກາໂມ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ສາຄໂຣ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ຣາມາ ຈ ສຸຣາມາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ມຫານີປຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ອຏ຺ຐາສີຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ອາຍຸ ນວຸຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານີຕິ.

‘‘ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ອປເຣນ, ສຸເມໂຘ ນາມ ນາຍໂກ;

ທຸຣາສໂທ ອຸຄ຺ຄເຕໂຊ, ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕໂມ ມຸນີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ສຸຊາໂຕ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ປຎ຺ຎາສໍ, ຕຕິເຍ ຈຕ຺ຕາລີສໍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ຈຕຸມຫາທີປຣຊ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ສກລຣຏ຺ຐວາສິໂນ ຣຏ຺ຐຸປ຺ປາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣາມິກກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ມຫາທານໍ ອທໍສຸ. ໂສປິ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອນາຄເຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນຄຣໍ ສຸມງ຺ຄລໍ ນາມ ອໂຫສິ, ອຸຄ຺ຄໂຕ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ, ປຠາວຕີ ນາມ ມາຕາ, ສຸທສ຺ສໂນ ຈ ສຸເທໂວ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ນາຣໂທ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ນາຄາ ຈ ນາຄສມາລາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ມຫາເວຬຸຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ. ໂສ ກິຣ ມນ຺ທຈ຺ຉິທ຺ໂທ ຆນກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຸປຣິ ນິຄ຺ຄຕາຫິ ມຫາສາຂາຫິ ໂມຣປິຎ຺ຉກລາໂປ ວິຍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຣີຣໍ ປຓ຺ຓາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ອາຍຸ ນວຸຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານີຕິ.

‘‘ຕຕ຺ເຖວ ມຓ຺ຑກປ຺ປມ຺ຫິ, ສຸຊາໂຕ ນາມ ນາຍໂກ;

ສີຫຫນຸສຠກ຺ຂນ຺ໂຘ, ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ທຸຣາສໂທ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ອິໂຕ ອຏ຺ຐາຣສກປ຺ປສຕມຕ຺ຖເກ ເອກສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ປິຍທສ຺ສີ, ອຕ຺ຖທສ຺ສີ, ຘມ຺ມທສ຺ສີຕິ ຕໂຍ ພຸທ຺ຘາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ປິຍທສ຺ສິສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐເມ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ນວຸຕິໂກຏິໂຍ, ຕຕິເຍ ອສີຕິໂກຏິໂຍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກສ຺ສໂປ ນາມ ມາຓໂວ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣໍ ຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ¶ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຘນປຣິຈ຺ຈາເຄນ ສງ຺ຆາຣາມໍ ¶ ກາເຣຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ¶ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສກປ຺ປສຕຈ຺ຈເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອໂນມໍ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ປິຕາ ສຸທິນ຺ໂນ ນາມ ຣາຊາ, ມາຕາ ຈນ຺ທາ ນາມ ເທວີ, ປາລິໂຕ ຈ ສພ຺ພທສ຺ສີ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ໂສຠິໂຕ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ສຸຊາຕາ ຈ ຘມ຺ມທິນ຺ນາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ກກຸຘຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ອສີຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ນວຸຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍູຕິ.

‘‘ສຸຊາຕສ຺ສ ອປເຣນ, ສຍມ຺ຠູ ໂລກນາຍໂກ;

ທຸຣາສໂທ ອສມສໂມ, ປິຍທສ຺ສີ ມຫາຍໂສ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐເມ ອຏ຺ຐນວຸຕິ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ອຏ຺ຐາສີຕິສຕສຫສ຺ສານິ, ຕຖາ ຕຕິເຍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຸສີໂມ ນາມ ມຫິທ຺ຘິໂກ ຕາປໂສ ຫຸຕ຺ວາ ເທວໂລກໂຕ ມນ຺ທາຣວປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊສິ, ໂສປິ ນໍ ‘‘ອນາຄເຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂສຠິຕໍ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ສາຄໂຣ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ, ສຸທສ຺ສນາ ນາມ ມາຕາ, ສນ຺ໂຕ ຈ ອຸປສນ຺ໂຕ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ອຠໂຍ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ຘມ຺ມາ ຈ ສຸຘມ຺ມາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ຈມ຺ປກຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ອສີຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ສຣີຣປ຺ປຠາ ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພກາລໍ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ອາຍຸ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ.

‘‘ຕຕ຺ເຖວ ມຓ຺ຑກປ຺ປມ຺ຫິ, ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ນຣາສໂຠ;

ມຫາຕມໍ ນິຫນ຺ຕ຺ວານ, ປຕ຺ໂຕ ສມ຺ໂພຘິມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ຘມ຺ມທສ຺ສີ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐເມ ໂກຏິສຕໍ ຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ສຕ຺ຕຕິໂກຏິໂຍ, ຕຕິເຍ ອສີຕິໂກຏິໂຍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ທິພ຺ພຄນ຺ຘປຸປ຺ເຜຫິ ຈ ທິພ຺ພຕູຣິເຍຫິ ຈ ປູຊໍ ອກາສິ, ໂສປິ ນໍ ‘‘ອນາຄເຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຣຓໍ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ປິຕາ ສຣໂຓ ນາມ ຣາຊາ, ມາຕາ ສຸນນ຺ທາ ນາມ, ປທຸໂມ ຈ ຜຸສ຺ສເທໂວ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ສຸເນຕ຺ໂຕ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ ¶ , ເຂມາ ຈ ສພ຺ພນາມາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ຣຕ຺ຕງ຺ກຸຣຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ‘‘ພິມ຺ພິຊາໂລ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສຣີຣໍ ປນສ຺ສ ອສີຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອາຍູຕິ.

‘‘ຕຕ຺ເຖວ ¶ ມຓ຺ຑກປ຺ປມ຺ຫິ, ຘມ຺ມທສ຺ສີ ມຫາຍໂສ;

ຕມນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ, ອຕິໂຣຈຕິ ສເທວເກ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ¶ ອປຣຠາເຄ ອິໂຕ ຈຕຸນວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ເອກສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ເອໂກວ ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ນວຸຕິໂກຏິໂຍ, ຕຕິເຍ ອສີຕິໂກຏິໂຍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຄເຕໂຊ ອຠິຎ຺ຎາພລສມ຺ປນ຺ໂນ ມງ຺ຄໂລ ນາມ ຕາປໂສ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາຊມ຺ພຸຜລໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ຈຕຸນວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນຄຣໍ ເວຠາຣໍ ນາມ ອໂຫສິ, ປິຕາ ຊຍເສໂນ ນາມ ຣາຊາ, ມາຕາ ສຸຜສ຺ສາ ນາມ, ສມ຺ພໂລ ຈ ສຸມິຕ຺ໂຕ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ເຣວໂຕ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ສີວລີ ຈ ສຸຣາມາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ກຓິກາຣຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອາຍູຕິ.

‘‘ຘມ຺ມທສ຺ສິສ຺ສ ອປເຣນ, ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ນາມ ນາຍໂກ;

ນິຫນິຕ຺ວາ ຕມໍ ສພ຺ພໍ, ສູຣິໂຍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ຍຖາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ອິໂຕ ທ຺ວານວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ຕິສ຺ໂສ ຜຸສ຺ໂສຕິ ເອກສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ທ຺ເວ ພຸທ຺ຘາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂກຏິສຕໍ ອໂຫສິ, ທຸຕິເຍ ນວຸຕິໂກຏິໂຍ, ຕຕິເຍ ອສີຕິໂກຏິໂຍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫາໂຠໂຄ ມຫາຍໂສ ສຸຊາໂຕ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມຫິທ຺ຘິກຠາວໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ທິພ຺ພມນ຺ທາຣວປທຸມປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກປຸປ຺ຜານິ ອາທາຍ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕຖາຄຕໍ ປູເຊສິ, ອາກາເສ ປຸປ຺ຜວິຕານໍ ອກາສິ. ໂສປິ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອິໂຕ ທ຺ວານວຸຕິກປ຺ເປ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເຂມໍ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ປິຕາ ຊນສນ຺ໂຘ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ມາຕາ ປທຸມາ ນາມ ¶ , ພ຺ຣຫ຺ມເທໂວ ຈ ອຸທໂຍ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ສມງ຺ໂຄ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ຜຸສ຺ສາ ຈ ສຸທຕ຺ຕາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ອສນຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໍ ອາຍູຕິ.

‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ອປເຣນ, ອສໂມ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ;

ອນນ຺ຕສີໂລ ອມິຕຍໂສ, ຕິສ຺ໂສ ໂລກຄ຺ຄນາຍໂກ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ¶ ອປຣຠາເຄ ຜຸສ຺ໂສ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ປຓ຺ຓາສ, ຕຕິເຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວິຊິຕາວີ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕີຓິ ປິຏການິ ¶ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ, ສີລປາຣມິຎ຺ຈ ປູເຣສິ. ໂສປິ ນໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ຕເຖວ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາສີ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ຊຍເສໂນ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ, ສິຣິມາ ນາມ ມາຕາ, ສຸຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຘມ຺ມເສໂນ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ສຠິໂຍ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ຈາລາ ຈ ອຸປຈາລາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ອາມລກຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ອຏ຺ຐປຓ຺ຓາສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ນວຸຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍູຕິ.

‘‘ຕຕ຺ເຖວ ມຓ຺ຑກປ຺ປມ຺ຫິ, ອຫຸ ສຕ຺ຖາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ອນູປໂມ ອສມສໂມ, ຜຸສ຺ໂສ ໂລກຄ຺ຄນາຍໂກ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ວິປສ຺ສີ ນາມ ຠຄວາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສໍ ອໂຫສິ, ທຸຕິເຍ ເອກສຕສຫສ຺ສໍ, ຕຕິເຍ ອສີຕິສຫສ຺ສານິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ ອຕຸໂລ ນາມ ນາຄຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣຕນຂຈິຕໍ ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ມຫາປີຐໍ ຠຄວໂຕ ອທາສິ. ໂສປິ ນໍ ‘‘ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ເປ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ພນ຺ຘຸມຕີ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ພນ຺ຘຸມາ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ, ພນ຺ຘຸມຕີ ນາມ ມາຕາ, ຂຓ຺ໂຑ ຈ ຕິສ຺ໂສ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ອໂສໂກ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ຈນ຺ທາ ຈ ຈນ຺ທມິຕ຺ຕາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ປາຏລິຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ອສີຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ¶ ອໂຫສິ, ສຣີຣປ຺ປຠາ ສທາ ສຕ຺ຕ ໂຍຊນານິ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ອສີຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍູຕິ.

‘‘ຜຸສ຺ສສ຺ສ ຈ ອປເຣນ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ;

ວິປສ຺ສີ ນາມ ນາເມນ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ອິໂຕ ເອກຕິໍສກປ຺ເປ ສິຂີ ຈ ເວສ຺ສຠູ ຈາຕິ ທ຺ເວ ພຸທ຺ຘາ ອເຫສຸໍ. ສິຂິສ຺ສາປິ ຠຄວໂຕ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສໍ ອໂຫສິ, ທຸຕິເຍ ອສີຕິສຫສ຺ສານິ, ຕຕິເຍ ສຕ຺ຕຕ຺ຕິສຫສ຺ສານິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຣິນ຺ທໂມ ນາມ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຈີວຣໍ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣຕນປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຫຕ຺ຖິຣຕນໍ ທຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ອທາສິ. ໂສປິ ນໍ ‘‘ອິໂຕ ¶ ກຕິໍສກປ຺ເປ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຸຓວຕີ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ອຣຸໂຓ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ ປິຕາ, ປຠາວຕີ ນາມ ມາຕາ, ອຠິຠູ ຈ ສມ຺ຠໂວ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ເຂມງ຺ກໂຣ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ສຂິລາ ຈ ປທຸມາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ປຸຓ຺ຑຣີກຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ¶ ສຕ຺ຕຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ສຣີຣປ຺ປຠາ ໂຍຊນຕ຺ຕຍໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ສຕ຺ຕຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍູຕິ.

‘‘ວິປສ຺ສິສ຺ສ ອປເຣນ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ;

ສິຂິວ຺ຫໂຍ ນາມ ຊິໂນ, ອສໂມ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ເວສ຺ສຠູ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ຕໂຍ ສາວກສນ຺ນິປາຕາ ອເຫສຸໍ. ປຐມສນ຺ນິປາເຕ ອສີຕິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ, ທຸຕິເຍ ສຕ຺ຕຕິ, ຕຕິເຍ ສຏ຺ຐິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຸທສ຺ສໂນ ນາມ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຈີວຣໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອາຈາຣຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘຣຕເນ ຈິຕ຺ຕີກາຣປີຕິພຫຸໂລ ອໂຫສິ. ໂສປິ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ອິໂຕ ເອກຕິໍສກປ຺ເປ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ອໂນມໍ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ສຸປ຺ປຕີໂຕ ນາມ ຣາຊາ ປິຕາ, ຍສວຕີ ນາມ ມາຕາ ¶ , ໂສໂຓ ຈ ອຸຕ຺ຕໂຣ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ອຸປສນ຺ໂຕ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ທາມາ ຈ ສມາລາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ສາລຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍູຕິ.

‘‘ຕຕ຺ເຖວ ມຓ຺ຑກປ຺ປມ຺ຫິ, ອສໂມ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ;

ເວສ຺ສຠູ ນາມ ນາເມນ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ໂສ ຊິໂນ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພຸທ຺ຘາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ກກຸສນ຺ໂຘ, ໂກຓາຄມໂນ, ກສ຺ສໂປ, ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາຕິ. ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເອໂກວ ສາວກສນ຺ນິປາໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາລີສ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຂໂມ ນາມ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສປຕ຺ຕຈີວຣໍ ມຫາທານຎ຺ເຈວ ອຎ຺ຊນາທິເຠສຊ຺ຊານິ ຈ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ໂສປິ ນໍ ສຕ຺ຖາ ພ຺ຍາກາສິ. ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ເຂມໍ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ອຄ຺ຄິທຕ຺ໂຕ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປິຕາ, ວິສາຂາ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ມາຕາ, ວິຘຸໂຣ ຈ ສຎ຺ຊີໂວ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ພຸທ຺ຘິໂຊ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ສາມາ ຈ ຈມ຺ປກາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ ¶ , ມຫາສິຣີສຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ຈຕ຺ຕາລີສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍູຕິ.

‘‘ເວສ຺ສຠຸສ຺ສ ອປເຣນ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ;

ກກຸສນ຺ໂຘ ນາມ ນາເມນ, ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ທຸຣາສໂທ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ¶ ອປຣຠາເຄ ໂກຓາຄມໂນ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ເອໂກ ສາວກສນ຺ນິປາໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຕິໍສ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປພ຺ພໂຕ ນາມ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈຄຓປຣິວຸໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓຈີນປຏ຺ຏໂກເສຍ຺ຍກມ຺ພລທຸກູລານິ ເຈວ ສຸວຓ຺ຓປາທຸກຎ຺ຈ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ໂສປິ ນໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂສຠວຕີ ນາມ ນຄຣໍ ອໂຫສິ, ຍຎ຺ຎທຕ຺ໂຕ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປິຕາ, ອຸຕ຺ຕຣາ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ມາຕາ, ຠິຍ຺ຍໂສ ຈ ອຸຕ຺ຕໂຣ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ໂສຕ຺ຖິໂຊ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ສມຸທ຺ທາ ຈ ອຸຕ຺ຕຣາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ອຸທຸມ຺ພຣຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ຕິໍສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ຕິໍສ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍູຕິ.

‘‘ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ¶ ອປເຣນ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ;

ໂກຓາຄມໂນ ນາມ ຊິໂນ, ໂລກເຊຏ຺ໂຐ ນຣາສໂຠ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ອປຣຠາເຄ ກສ຺ສໂປ ນາມ ສຕ຺ຖາ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສາປິ ເອໂກ ສາວກສນ຺ນິປາໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວີສຕິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຊຕິປາໂລ ນາມ ມາຓໂວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ຠູມິຍຎ຺ຈ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຈ ປາກໂຏ ຆຏີກາຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ມິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ໂສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຕີຓິ ປິຏການິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຕາວຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນໍ ໂສເຠສິ. ໂສປິ ນໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຊາຕນຄຣໍ ພາຣາຓສີ ນາມ ອໂຫສິ, ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປິຕາ, ຘນວຕີ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ມາຕາ, ຕິສ຺ໂສ ຈ ຠາຣທ຺ວາໂຊ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ, ສພ຺ພມິຕ຺ໂຕ ນາມຸປຏ຺ຐາໂກ, ອນຸຬາ ຈ ອຸຣຸເວຬາ ຈ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວິກາ, ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຣີຣໍ ວີສຕິຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ອໂຫສິ, ວີສຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍູຕິ.

‘‘ໂກຓາຄມນສ຺ສ ອປເຣນ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ;

ກສ຺ສໂປ ນາມ ໂຄຕ຺ເຕນ, ຘມ຺ມຣາຊາ ປຠງ຺ກໂຣ’’ຕິ.

ຍສ຺ມິໍ ¶ ປນ ກປ຺ເປ ທີປງ຺ກໂຣ ທສພໂລ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ມິໍ ອຎ຺ເຎປິ ຕໂຍ ພຸທ຺ຘາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ¶ ເຕ ອິຘ ນ ທສ຺ສິຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕມ຺ຫາ ກປ຺ປາ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ເຘ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕຓ຺ຫງ຺ກໂຣ ເມຘງ຺ກໂຣ, ອໂຖປິ ສຣຓງ຺ກໂຣ;

ທີປງ຺ກໂຣ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ.

‘‘ມງ຺ຄໂລ ຈ ສຸມໂນ ຈ, ເຣວໂຕ ໂສຠິໂຕ ມຸນິ;

ອໂນມທສ຺ສີ ປທຸໂມ, ນາຣໂທ ປທຸມຸຕ຺ຕໂຣ.

‘‘ສຸເມໂຘ ຈ ສຸຊາໂຕ ຈ, ປິຍທສ຺ສີ ມຫາຍໂສ;

ອຕ຺ຖທສ຺ສີ ຘມ຺ມທສ຺ສີ, ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ໂລກນາຍໂກ.

‘‘ຕິສ຺ໂສ ຜຸສ຺ໂສ ຈ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ວິປສ຺ສີ ສິຂິ ເວສ຺ສຠູ;

ກກຸສນ຺ໂຘ ໂກຓາຄມໂນ, ກສ຺ສໂປ ຈາຕິ ນາຍໂກ.

‘‘ເອເຕ ¶ ອເຫສຸໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ວີຕຣາຄາ ສມາຫິຕາ;

ສຕຣໍສີວ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ມຫາຕມວິໂນທນາ;

ຊລິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິຂນ຺ຘາວ, ນິພ຺ພຸຕາ ເຕ ສສາວກາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ທີປງ຺ກຣາທີນໍ ຈຕຸວີສຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ອຘິກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ອາຄໂຕ. ກສ຺ສປສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ໂອຣຠາເຄ ຐເປຕ຺ວາ ອິມໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອິຕິ ທີປງ຺ກຣາທີນໍ ຈຕຸວີສຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ ປນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຍເນນ –

‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຫຕຸ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ;

ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຘິກາໂຣ ຈ ຉນ຺ທຕາ;

ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘານາ, ອຠິນີຫາໂຣ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙) –

ອິເມ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາເຣນ ‘‘ຫນ຺ທ ພຸທ຺ຘກເຣ ຘມ຺ເມ, ວິຈິນາມິ ອິໂຕ ¶ ຈິໂຕ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕທາທກ຺ຂິໍ, ປຐມໍ ທານປາຣມິ’’ນ຺ຕິ ທານປາຣມິຕາທໂຍ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ມາ ທິຏ຺ຐາ, ເຕ ປູເຣນ຺ໂຕເຍວ ຍາວ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາວາ ອາຄມິ. ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ເຍ ເຕ ກຕາຠິນີຫາຣານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອານິສໍສາ ສໍວຓ຺ຓິຕາ –

‘‘ເອວໍ ສພ຺ພງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາ, ໂພຘິຍາ ນິຍຕາ ນຣາ;

ສໍສຣໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ, ກປ຺ປໂກຏິສເຕຫິປິ.

‘‘ອວີຈິມ຺ຫິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ໂລກນ຺ຕເຣສຸ ຈ;

ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫາ ຂຸປ຺ປິປາສາ, ນ ໂຫນ຺ຕິ ກາລກຎ຺ຊກາ.

‘‘ນ ໂຫນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກາ ປາຓາ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕາປິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ;

ຊາຍມານາ ¶ ມນຸສ຺ເສສຸ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ ນ ຠວນ຺ຕິ ເຕ.

‘‘ໂສຕເວກລ຺ລຕາ ນຕ຺ຖິ, ນ ຠວນ຺ຕິ ມູຄປກ຺ຂິກາ;

ອິຕ຺ຖິຠາວໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນປຓ຺ຑກາ.

‘‘ນ ຠວນ຺ຕິ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ໂພຘິຍາ ນິຍຕາ ນຣາ;

ມຸຕ຺ຕາ ອານນ຺ຕຣິເກຫິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘໂຄຈຣາ.

‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ¶ ນ ເສວນ຺ຕິ, ກມ຺ມກິຣິຍທສ຺ສນາ;

ວສມານາປິ ສຄ຺ເຄສຸ, ອສຎ຺ຎໍ ນູປປຊ຺ຊເຣ.

‘‘ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ເທເວສຸ, ເຫຕຸ ນາມ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ເນກ຺ຂມ຺ມນິນ຺ນາ ສປ຺ປຸຣິສາ, ວິສໍຍຸຕ຺ຕາ ຠວາຠເວ;

ຈຣນ຺ຕິ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາໂຍ, ປູເຣນ຺ຕິ ສພ຺ພປາຣມີ’’ຕິ.

ເຕ ອານິສໍເສ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາວ ອາຄໂຕ. ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ອກິຕ຺ຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓກາເລ ສງ຺ຂພ຺ຣາຫ຺ມຓກາເລ ຘນຎ຺ຈຍຣາຊກາເລ ມຫາສຸທສ຺ສນກາເລ ມຫາໂຄວິນ຺ທກາເລ ນິມິມຫາຣາຊກາເລ ຈນ຺ທກຸມາຣກາເລ ວິສຍ຺ຫເສຏ຺ຐິກາເລ ສິວິຣາຊກາເລ ເວສ຺ສນ຺ຕຣກາເລຕິ ທານປາຣມິຕາຍ ປູຣິຕຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣິມາຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອກນ຺ເຕນ ປນສ຺ສ ສສປຓ຺ຑິຕຊາຕເກ –

‘‘ຠິກ຺ຂາຍ ¶ ອຸປຄຕໍ ທິສ຺ວາ, ສກຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຊິໍ;

ທາເນນ ເມ ສໂມ ນຕ຺ຖິ, ເອສາ ເມ ທານປາຣມີ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໑.ຕສ຺ສຸທານໍ) –

ເອວໍ ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທານປາຣມິຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີ ນາມ ຊາຕາ. ຕຖາ ສີລວຣາຊກາເລ ຈມ຺ເປຍ຺ຍນາຄຣາຊກາເລ ຠູຣິທຕ຺ຕນາຄຣາຊກາເລ ຉທ຺ທນ຺ຕນາຄຣາຊກາເລ ຊຍທ຺ທິສຣາຊປຸຕ຺ຕກາເລ ອລີນສຕ຺ຕຸກຸມາຣກາເລຕິ ສີລປາຣມິຕາຍ ປູຣິຕຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣິມາຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອກນ຺ເຕນ ປນສ຺ສ ສງ຺ຂປາລຊາຕເກ –

‘‘ສູເລຫິ ວິຊ຺ຌິຍນ຺ໂຕປິ, ໂກຏ຺ຏິຍນ຺ໂຕປິ ສຕ຺ຕິຫິ;

ໂຠຊປຸຕ຺ເຕ ນ ກຸປ຺ປາມິ, ເອສາ ເມ ສີລປາຣມີ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໒.໙໑) –

ເອວໍ ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສີລປາຣມິຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີ ນາມ ຊາຕາ. ຕຖາ ໂສມນສ຺ສກຸມາຣກາເລ, ຫຕ຺ຖິປາລກຸມາຣກາເລ, ອໂຍຆຣປຓ຺ຑິຕກາເລຕິ ມຫາຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຕາຍ ປູຣິຕຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣິມາຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອກນ຺ເຕນ ປນສ຺ສ ຈູຬສຸຕໂສມຊາຕເກ –

‘‘ມຫາຣຊ຺ຊໍ ¶ ຫຕ຺ຖຄຕໍ, ເຂຬປິຓ຺ຑໍວ ຉຑ຺ຑຍິໍ;

ຈຊໂຕ ນ ໂຫຕິ ລຄ຺ຄໍ, ເອສາ ເມ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີ’’ຕິ. –

ເອວໍ ¶ ນິສ຺ສງ຺ຄຕາຍ ຣຊ຺ຊໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີ ນາມ ຊາຕາ. ຕຖາ ວິຘຸຣປຓ຺ຑິຕກາເລ, ມຫາໂຄວິນ຺ທປຓ຺ຑິຕກາເລ, ກຸທ຺ທາລປຓ຺ຑິຕກາເລ, ອຣກປຓ຺ຑິຕກາເລ, ໂພຘິປຣິພ຺ພາຊກກາເລ, ມໂຫສຘປຓ຺ຑິຕກາເລຕິ, ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາຍ ປູຣິຕຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣິມາຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອກນ຺ເຕນ ປນສ຺ສ ສຕ຺ຕຸຠສ຺ຕຊາຕເກ ເສນກປຓ຺ຑິຕກາເລ –

‘‘ປຎ຺ຎາຍ ວິຈິນນ຺ໂຕຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ໂມຈຍິໍ ທຸຂາ;

ປຎ຺ຎາຍ ເມ ສໂມ ນຕ຺ຖິ, ເອສາ ເມ ປຎ຺ຎາປາຣມີ’’ຕິ. –

ອນ຺ໂຕຠສ຺ຕຄຕໍ ສປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີ ນາມ ຊາຕາ. ຕຖາ ວີຣິຍປາຣມິຕາທີນມ຺ປິ ປູຣິຕຕ຺ຕຠາວານໍ ປຣິມາຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອກນ຺ເຕນ ປນສ຺ສ ມຫາຊນກຊາຕເກ –

‘‘ອຕີຣທສ຺ສີ ¶ ຊລມຊ຺ເຌ, ຫຕາ ສພ຺ເພວ ມານຸສາ;

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖາ ນຕ຺ຖິ, ເອສາ ເມ ວີຣິຍປາຣມີ’’ຕິ. –

ເອວໍ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ຕຣນ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕາ ວີຣິຍປາຣມິຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີ ນາມ ຊາຕາ. ຂນ຺ຕິວາທິຊາຕເກ –

‘‘ອເຈຕນໍວ ໂກຏ຺ເຏນ຺ເຕ, ຕິຓ຺ເຫນ ຜຣສຸນາ ມມໍ;

ກາສິຣາເຊ ນ ກຸປ຺ປາມິ, ເອສາ ເມ ຂນ຺ຕິປາຣມີ’’ຕິ. –

ເອວໍ ອເຈຕນຠາເວນ ວິຍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອຘິວາເສນ຺ຕສ຺ສ ຂນ຺ຕິປາຣມິຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີ ນາມ ຊາຕາ. ມຫາສຸຕໂສມຊາຕເກ –

‘‘ສຈ຺ຈວາຈໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ, ຈຊິຕ຺ວາ ມມ ຊີວິຕໍ;

ໂມເຈສິໍ ເອກສຕໍ ຂຕ຺ຕິເຍ, ເອສາ ເມ ສຈ຺ຈປາຣມີ’’ຕິ. –

ເອວໍ ຊີວິຕໍ ຈຊິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈມນຸຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ສຈ຺ຈປາຣມິຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີ ນາມ ຊາຕາ. ມູຄປກ຺ຂຊາຕເກ –

‘‘ມາຕາ ປິຕາ ນ ເມ ເທສ຺ສາ, ນປິ ເມ ເທສ຺ສໍ ມຫາຍສໍ;

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປິຍໍ ມຍ຺ຫໍ, ຕສ຺ມາ ວຕມຘິຏ຺ຐຫິ’’ນ຺ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໓.໖ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ) –

ເອວໍ ¶ ຊີວິຕມ຺ປິ ຈຊິຕ຺ວາ ວຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີ ນາມ ຊາຕາ. ເອກຣາຊຊາຕເກ –

‘‘ນ ¶ ມໍ ໂກຈິ ອຸຕ຺ຕສຕິ, ນປິຫໍ ຠາຍາມິ ກສ຺ສຈິ;

ເມຕ຺ຕາພເລນຸປຕ຺ຖທ຺ໂຘ, ຣມາມິ ປວເນ ຕທາ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໓.໑໑໓) –

ເອວໍ ຊີວິຕມ຺ປິ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາຍນ຺ຕສ຺ສ ເມຕ຺ຕາປາຣມິຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີ ນາມ ຊາຕາ. ໂລມຫໍສຊາຕເກ –

‘‘ສຸສາເນ ¶ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປມິ, ຉວຏ຺ຐິກໍ ອຸປຘາຍຫໍ;

ຄາມຓ຺ຑລາ ອຸປາຄນ຺ຕ຺ວາ, ຣູປໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິນປ຺ປກ’’ນ຺ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໓.໑໑໙) –

ເອວໍ ຄາມທາຣເກສຸ ນິຏ຺ຐຸຠນາທີຫິ ເຈວ ມາລາຄນ຺ຘູປຫາຣາທີຫິ ຈ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ເຕສຸປິ ອຸເປກ຺ຂໍ ອນຕິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິຕາ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີ ນາມ ຊາຕາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນສ ອຕ຺ໂຖ ຈຣິຍາປິຏກໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ຐິໂຕ –

‘‘ອເຈຕນາຍໍ ປຖວີ, ອວິຎ຺ຎາຍ ສຸຂໍ ທຸຂໍ;

ສາປິ ທານພລາ ມຍ຺ຫໍ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປກມ຺ປຖາ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໑.໑໒໔) –

ເອວໍ ມຫາປຖວິກມ຺ປນາທີນິ ມຫາປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ຕຸສິຕຠວເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອິຕິ ທີປງ຺ກຣປາທມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຍໍ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ທູເຣນິທານໍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທູເຣນິທານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອວິທູເຣນິທານກຖາ

ຕຸສິຕປຸເຣ ວສນ຺ເຕເຍວ ປນ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ ນາມ ອຸທປາທິ. ໂລກສ຺ມິຎ຺ຫິ ຕີຓິ ໂກລາຫລານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ – ກປ຺ປໂກລາຫລໍ, ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂກລາຫລນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ກປ຺ປຸຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂລກພ຺ຍູຫາ ນາມ ກາມາວຈຣເທວາ ມຸຕ຺ຕສິຣາ ວິກິຓ຺ຓເກສາ ຣຸທມຸຂາ ອສ຺ສູນິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປຸຎ຺ຉມານາ ຣຕ຺ຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາ ອຕິວິຍ ວິຣູປເວສຘາຣິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣນ຺ຕາ ເອວໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ ‘‘ມາຣິສາ ¶ ອິໂຕ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ກປ຺ປຸຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ໂລໂກ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ມຫາສມຸທ຺ໂທປິ ສຸສ຺ສິສ຺ສຕິ ¶ , ອຍຎ຺ຈ ມຫາປຖວີ ສິເນຣຸ ຈ ປພ຺ພຕຣາຊາ ອຸຑ຺ຑຍ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ ວິນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ໂລກວິນາໂສ ຠວິສ຺ສຕິ, ເມຕ຺ຕໍ ມາຣິສາ ຠາເວຖ, ກຣຸຓໍ, ມຸທິຕໍ, ອຸເປກ຺ຂໍ ມາຣິສາ ຠາເວຖ, ມາຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖ, ປິຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິໂນ ໂຫຖາ’’ຕິ. ອິທໍ ກປ຺ປໂກລາຫລໍ ນາມ. ວສ຺ສສຫສ຺ສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ໂລກປາລເທວຕາ ‘‘ອິໂຕ ¶ ມາຣິສາ ວສ຺ສສຫສ຺ສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສນ຺ຕາ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕິ. ອິທໍ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ ນາມ. ວສ຺ສສຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ເທວຕາ ‘‘ອິໂຕ ມາຣິສາ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສນ຺ຕິໂຍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕິ. ອິທໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂກລາຫລໍ ນາມ. ອິມານິ ຕີຓິ ໂກລາຫລານິ ມຫນ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ເຕສຸ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສກລທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາ ເອກໂຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸໂກ ນາມ ສຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍາຈນ຺ຕິ. ອາຍາຈມານາ ຈ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ອາຍາຈນ຺ຕິ. ຕທາ ປນ ສພ຺ພາປິ ເທວຕາ ເອເກກຈກ຺ກວາເຬ ຈຕຸມຫາຣາຊສກ຺ກສຸຍາມສນ຺ຕຸສິຕສຸນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິມຫາພ຺ຣຫ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈກ຺ກວາເຬ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຕຸສິຕຠວເນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມາຣິສາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ເຕຫິ ນ ສກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ນ ມາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ເຖນ຺ເຕຫິ ປູຣິຕາ, ໂລກນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ເຕຫິ ປູຣິຕາ, ໂສ ໂວ ອິທານິ ກາໂລ ມາຣິສາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຍ ສມໂຍ, ມາຣິສາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຍ ສມໂຍ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ.

ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ເທວຕານໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທຕ຺ວາວ ກາລທີປເທສກຸລຊເນຕ຺ຕິອາຍຸປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ປຎ຺ຈມຫາວິໂລກນໍ ນາມ ວິໂລເກສິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາໂລ ນຸ ໂຂ, ອກາໂລ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ປຐມໍ ກາລໍ ວິໂລເກສິ. ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ວຑ຺ຒິຕອາຍຸກາໂລ ກາໂລ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຕທາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ຊາຕິຊຣາມຣຓານິ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ຘມ຺ມເທສນາ ຕິລກ຺ຂຓມຸຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເຕສໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂໍ, ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ກເຖນ຺ຕານໍ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ເນວ ໂສຕພ຺ພໍ ນ ສທ຺ຘາຕພ຺ພໍ ¶ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຠິສມໂຍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ອນິຍ຺ຍານິກໍ ສາສນໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ອກາໂລ. ວສ຺ສສຕໂຕ ອູນອາຍຸກາໂລປິ ກາໂລ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຕທາ ສຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສນ຺ນກິເລສາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸສ຺ສນ຺ນກິເລສານຎ຺ຈ ທິນ຺ໂນ ໂອວາໂທ ໂອວາທຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຸທເກ ທຓ຺ຑຣາຊິ ວິຍ ຂິປ຺ປໍ ວິຄຈ຺ຉຕິ ¶ . ຕສ຺ມາ ໂສປິ ອກາໂລ. ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ, ວສ຺ສສຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸທ຺ຘໍ ອາຍຸກາໂລ ກາໂລ ນາມ. ຕທາ ຈ ວສ຺ສສຕກາໂລ. ອຖ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕພ຺ພກາໂລ’’ຕິ ກາລໍ ປສ຺ສິ.

ຕໂຕ ທີປໍ ວິໂລເກນ຺ໂຕ ສປຣິວາເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທີເປ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ຕີສຸ ທີເປສຸ ພຸທ຺ຘາ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຊມ຺ພຸທີເປເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ທີປໍ ປສ຺ສິ.

ຕໂຕ ¶ ‘‘ຊມ຺ພຸທີໂປ ນາມ ມຫາ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສປຣິມາໂຓ, ກຕຣສ຺ມິໍ ນຸ ໂຂ ປເທເສ ພຸທ຺ຘາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ໂອກາສໍ ວິໂລເກນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມເທສໍ ປສ຺ສິ. ມຊ຺ຌິມເທໂສ ນາມ – ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ຄຊງ຺ຄລໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕສ຺ສ ອປເຣນ ມຫາສາໂລ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ປຸພ຺ພທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ສລ຺ລວຕີ ນາມ ນທີ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ເສຕກຓ຺ຓິກໍ ນາມ ນິຄໂມ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ຖູຓໍ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ. ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ອຸສີຣທ຺ຘໂຊ ນາມ ປພ຺ພໂຕ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມາ ຊນປທາ, ໂອຣໂຕ ມຊ຺ເຌ’’ຕິ ເອວໍ ວິນເຍ (ມຫາວ. ໒໕໙) ວຸຕ຺ໂຕ ປເທໂສ. ໂສ ອາຍາມໂຕ ຕີຓິ ໂຍຊນສຕານິ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ, ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ນວ ໂຍຊນສຕານີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ພຸທ຺ຘາ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ, ອຄ຺ຄສາວກາ, ອສີຕິ ມຫາສາວກາ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ອຎ຺ເຎ ຈ ມເຫສກ຺ຂາ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິມຫາສາລາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກປິລວຕ຺ຖຸ ນາມ ນຄຣໍ, ຕຕ຺ຖ ມຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ອຄມາສິ.

ຕໂຕ ກຸລໍ ວິໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ຘາ ນາມ ເວສ຺ສກຸເລ ວາ ສຸທ຺ທກຸເລ ວາ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂລກສມ຺ມເຕ ປນ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລວາຕິ ທ຺ວີສຸເຍວ ກຸເລສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິທານິ ຈ ຂຕ຺ຕິຍກຸລໍ ໂລກສມ຺ມຕໍ ¶ , ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສາມິ. ສຸທ຺ໂຘທໂນ ນາມ ຣາຊາ ເມ ປິຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກຸລໍ ປສ຺ສິ.

ຕໂຕ ມາຕຣໍ ວິໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ຘມາຕາ ນາມ ໂລລາ ສຸຣາຘຸຕ຺ຕາ ນ ໂຫຕິ, ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປນ ປູຣິຕປາຣມີ ຊາຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຂຓ຺ຑປຎ຺ຈສີລາເຍວ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ຈ ມຫາມາຍາ ນາມ ເທວີ ເອທິສີ, ອຍໍ ເມ ມາຕາ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິຕ຺ຕກໍ ປນສ຺ສາ ອາຍູຕິ ທສນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຸປຣິ ສຕ຺ຕ ທິວສານີ’’ຕິ ປສ຺ສິ.

ອິຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຈມຫາວິໂລກນໍ ວິໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ກາໂລ ເມ ມາຣິສາ ພຸທ຺ຘຠາວາຍາ’’ຕິ ເທວຕານໍ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ຕາ ເທວຕາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕຸສິຕເທວຕາຫິ ປຣິວຸໂຕ ຕຸສິຕປຸເຣ ນນ຺ທນວນໍ ປາວິສິ. ສພ຺ພເທວໂລເກສຸ ຫິ ນນ຺ທນວນໍ ອຕ຺ຖິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ນໍ ເທວຕາ ‘‘ອິໂຕ ຈຸໂຕ ສຸຄຕິໍ ຄຈ຺ຉ, ອິໂຕ ຈຸໂຕ ສຸຄຕິໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕກຸສລກມ຺ໂມກາສໍ ສາຣຍມານາ ¶ ວິຈຣນ຺ຕິ. ໂສ ເອວໍ ເທວຕາຫິ ກຸສລໍ ສາຣຍມານາຫິ ປຣິວຸໂຕ ຕຕ຺ຖ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ມຫາມາຍາຍ ເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ.

ຕສ຺ສ ¶ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ອຍມນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ຕທາ ກິຣ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄເຣ ອາສາຬ຺ຫິນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ, ມຫາຊໂນ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬຕິ. ມຫາມາຍາປິ ເທວີ ປຸເຣ ປຸຓ຺ຓມາຍ ສຕ຺ຕມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຄຕສຸຣາປານໍ ມາລາຄນ຺ຘວິຠູຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬໍ ອນຸຠວມານາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ໂຘທເກນ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕສຫສ຺ສານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕາ ວຣໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ສິຣິຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສິຣິສຍເນ ນິປນ຺ນາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມມານາ ອິມໍ ສຸປິນໍ ອທ຺ທສ – ‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຣ ນໍ ມຫາຣາຊາໂນ ສຍເນເນວ ສທ຺ຘິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ເນຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິເກ ມໂນສິລາຕເລ ສຕ຺ຕໂຍຊນິກສ຺ສ ມຫາສາລຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຐເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ເທວິໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວິໍ ອໂນຕຕ຺ຕທຫໍ ເນຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສມລຫຣຓຕ຺ຖໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ທິພ຺ພວຕ຺ຖໍ ນິວາສາເປຕ຺ວາ ຄນ຺ເຘຫິ ວິລິມ຺ປາເປຕ຺ວາ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ປິຬນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອວິທູເຣ ເອໂກ ຣຊຕປພ຺ພໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ກນກວິມານໍ ອຕ຺ຖິ ¶ , ຕຕ຺ຖ ປາຈີນສີສກໍ ທິພ຺ພສຍນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາເປສຸໍ. ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເສຕວຣວາຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ອວິທູເຣ ເອໂກ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ວິຈຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຣຊຕປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣທິສໂຕ ອາຄມ຺ມ ຣຊຕທາມວຓ຺ຓາຍ ໂສຓ຺ຑາຍ ເສຕປທຸມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂກຎ຺ຈນາທໍ ນທິຕ຺ວາ ກນກວິມານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມາຕຸສຍນໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ຜາເລຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິໍ ປວິຏ຺ຐສທິໂສ ອໂຫສີ’ຕິ. ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣາສາຬ຺ຫນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ.

ປຸນທິວເສ ປພຸທ຺ຘາ ເທວີ ຕໍ ສຸປິນໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຈຕຸສຏ຺ຐິມຕ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປາໂມກ຺ເຂ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ໂຄມຍຫຣິຕູປລິຕ຺ຕາຍ ລາຊາທີຫິ ກຕມງ຺ຄລສກ຺ກາຣາຍ ຠູມິຍາ ມຫາຣຫານິ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ຂຣາຠິສງ຺ຂຕສ຺ສ ວຣປາຍາສສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕປາຕິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕປາຕີຫິເຍວ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອທາສິ, ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ອຫຕວຕ຺ຖກປິລຄາວິທານາທີຫິ ເຕ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ. ອຖ ເນສໍ ສພ຺ພກາເມຫິ ສນ຺ຕປ຺ປິຕານໍ ສຸປິນໍ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອາຫໍສຸ ‘‘ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ມຫາຣາຊ, ເທວິຍາ ເຕ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ໂສ ຈ ¶ ໂຂ ປຸຣິສຄພ຺ໂຠ, ນ ອິຕ຺ຖິຄພ຺ໂຠ, ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ຠວິສ຺ສຕິ. ໂສ ສເຈ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິສ຺ສຕິ, ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ; ສເຈ ອຄາຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ ໂລເກ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ’’ຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓກ຺ຂເຓ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສກລທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ສງ຺ກມ຺ປິ ສມ຺ປກມ຺ປິ ສມ຺ປເວຘິ. ພາຕ຺ຕິໍສປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ປາຕຸຣເຫສຸໍ – ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ອປ຺ປມາໂຓ ໂອຠາໂສ ຜຣິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ສິຣິໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ວິຍ ອນ຺ຘາ ຈກ຺ຂູນິ ¶ ປຏິລຠິໍສຸ, ພຘິຣາ ສທ຺ທໍ ສຸຓິໍສຸ, ມູຄາ ສມາລປິໍສຸ, ຂຸຊ຺ຊາ ອຸຊຸຄຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ, ປງ຺ຄຸລາ ປທສາ ຄມນໍ ປຏິລຠິໍສຸ, ພນ຺ຘນຄຕາ ສພ຺ພສຕ຺ຕາ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທີຫິ ມຸຈ຺ຈິໍສຸ, ສພ຺ພນຣເກສຸ ອຄ຺ຄິ ນິພ຺ພາຍິ, ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ຂຸປ຺ປິປາສາ ວູປສມິ, ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ຠຍໍ ນາໂຫສິ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ໂຣໂຄ ວູປສມິ, ສພ຺ພສຕ຺ຕາ ປິຍໍວທາ ອເຫສຸໍ, ມຘຸເຣນາກາເຣນ ອສ຺ສາ ຫສິໍສຸ, ວາຣຓາ ຄຊ຺ຊິໍສຸ, ສພ຺ພຕູຣິຍານິ ສກສກນິນ຺ນາທໍ ມຸຎ຺ຈິໍສຸ, ອຆຏ຺ຏິຕານິເຍວ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖູປຄາທີນິ ອາຠຣຓານິ ວິຣວິໍສຸ, ສພ຺ພທິສາ ວິປ຺ປສນ຺ນາ ອເຫສຸໍ ¶ , ສຕ຺ຕານໍ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປາທຍມາໂນ ມຸທຸສີຕລວາໂຕ ວາຍິ, ອກາລເມໂຆ ວສ຺ສິ, ປຖວິໂຕປິ ອຸທກໍ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິສ຺ສນ຺ທິ, ປກ຺ຂິໂນ ອາກາສຄມນໍ ວິຊຫິໍສຸ, ນທິໂຍ ອສນ຺ທມານາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ມຫາສມຸທ຺ເທ ມຘຸຣໍ ອຸທກໍ ອໂຫສິ, ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ປທຸເມຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນຕໂລ ອໂຫສິ, ຖລຊຊລຊາທີນິ ສພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ປຸປ຺ຜິໍສຸ, ຣຸກ຺ຂານໍ ຂນ຺ເຘສຸ ຂນ຺ຘປທຸມານິ, ສາຂາສຸ ສາຂາປທຸມານິ, ລຕາສຸ ລຕາປທຸມານິ ປຸປ຺ຜິໍສຸ, ຖເລ ສິລາຕລານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ຫຸຕ຺ວາ ທຓ຺ຑປທຸມານິ ນາມ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ອາກາເສ ໂອລມ຺ພກປທຸມານິ ນາມ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ, ສມນ຺ຕໂຕ ປຸປ຺ຜວສ຺ສາ ວສ຺ສິໍສຸ, ອາກາເສ ທິພ຺ພຕູຣິຍານິ ວຊ຺ຊິໍສຸ, ສກລທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐມາລາຄຸໂຬ ວິຍ, ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ພທ຺ຘມາລາກລາໂປ ວິຍ, ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ມາລາສນໍ ວິຍ ຈ ເອກມາລາມາລິນີ ວິປ຺ຜຸຣນ຺ຕວາຬພີຊນີ ປຸປ຺ຜຘູມຄນ຺ຘປຣິວາສິຕາ ປຣມໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອໂຫສິ.

ເອວໍ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເຈວ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸຍາ ຈ ອຸປທ຺ທວນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ຂຄ຺ຄຫຕ຺ຖາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເທວປຸຕ຺ຕາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ປນ ປຸຣິເສສຸ ຣາຄຈິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ອໂຫສິ ສຸຂິນີ ອກິລນ຺ຕກາຍາ. ໂພຘິສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ¶ ວິປ຺ປສນ຺ເນ ມຓິຣຕເນ ອາວຸຕປຓ຺ຑຸສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ປສ຺ສຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ວສິຕກຸຈ຺ຉິ ນາມ ເຈຕິຍຄພ຺ຠສທິສາ ໂຫຕິ, ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ເຎນ ສຕ຺ເຕນ ອາວສິຕຸໍ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ, ຕສ຺ມາ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ສຕ຺ຕາຫຊາເຕ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຸສິຕປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ຍຖາ ຈ ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ທສ ມາເສ ອປຕ຺ວາປິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ນິສິນ຺ນາປິ ນິປນ຺ນາປິ ວິຊາຍນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ. ສາ ປນ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ທສ ມາເສ ກຸຈ຺ຉິນາ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ຐິຕາວ ວິຊາຍຕິ. ອຍໍ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸຘມ຺ມຕາ.

ມຫາມາຍາປິ ເທວີ ປຕ຺ເຕນ ເຕລໍ ວິຍ ທສ ມາເສ ກຸຈ຺ຉິນາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາ ຎາຕິຆຣໍ ຄນ຺ຕຸກາມາ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ເທວ, ກຸລສນ຺ຕກໍ ເທວທຫນຄຣໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກປິລວຕ຺ຖຸໂຕ ຍາວ ເທວທຫນຄຣາ ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກາເຣຕ຺ວາ ກທລິປຸຓ຺ຓຆຏຘຊປຏາກາທີຫິ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ເທວິ ສຸວຓ຺ຓສິວິກາຍ ¶ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ເສນ ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ¶ ປຣິວາເຣນ ເປເສສິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປນ ນຄຣານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຸຠຍນຄຣວາສີນມ຺ປິ ລຸມ຺ພິນີວນໍ ນາມ ມງ຺ຄລສາລວນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄສາຂາ ສພ຺ພໍ ເອກປາລິຜຸລ຺ລໍ ອໂຫສິ, ສາຂນ຺ຕເຣຫິ ເຈວ ປຸປ຺ຜນ຺ຕເຣຫິ ຈ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ຠມຣຄຓາ ນານປ຺ປກາຣາ ຈ ສກຸຓສງ຺ຆາ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ວິກູຊນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ສກລໍ ລຸມ຺ພິນີວນໍ ຈິຕ຺ຕລຕາວນສທິສໍ, ມຫານຸຠາວສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສຸສຊ຺ຊິຕໍ ອາປານມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ເທວິຍາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສາລວນກີຬໍ ກີຬິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ. ອມຈ຺ຈາ ເທວິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາລວນໍ ປວິສິໍສຸ. ສາ ມງ຺ຄລສາລມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາລສາຂໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມາ ອໂຫສິ, ສາລສາຂາ ສຸເສທິຕເວຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ວິຍ ໂອນມິຕ຺ວາ ເທວິຍາ ຫຕ຺ຖປຖໍ ອຸປຄຎ຺ຉິ. ສາ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ສາຂໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕາວເທວ ຈສ຺ສາ ກມ຺ມຊວາຕາ ຈລິໍສຸ. ອຖສ຺ສາ ສາຓິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫາຊໂນ ປຏິກ຺ກມິ. ສາລສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐມານາຍ ເອວສ຺ສາ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສຸວຓ຺ຓຊາລໍ ອາທາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ເຕນ ສຸວຓ຺ຓຊາເລນ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ມາຕຸ ປຸຣໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕມນາ, ເທວິ, ໂຫຫິ, ມເຫສກ຺ໂຂ ເຕ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ຍຖາ ປນ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ປຏິກູເລນ ອສຸຈິນາ ມກ຺ຂິຕາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ. ໂສ ປນ ¶ ຘມ຺ມາສນໂຕ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມກຖິໂກ ວິຍ, ນິສ຺ເສຓິໂຕ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ວິຍ, ຈ ທ຺ເວ ຈ ຫຕ຺ເຖ ທ຺ເວ ຈ ປາເທ ປສາເຣຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສມ຺ຠເວນ ເກນຈິ ອສຸຈິນາ ອມກ຺ຂິໂຕ ສຸທ຺ໂຘ ວິສໂທ ກາສິກວຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕມຓິຣຕນໍ ວິຍ ໂຊຕຍນ຺ໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸຍາ ຈ ສກ຺ກາຣຕ຺ຖໍ ອາກາສໂຕ ທ຺ເວ ອຸທກຘາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ມາຕຸຍາ ຈ ສຣີເຣ ອຸຕຸໍ ຄາຫາເປສຸໍ.

ອຖ ນໍ ສຸວຓ຺ຓຊາເລນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ມງ຺ຄລສມ຺ມຕາຍ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສາຍ ອຊິນປ຺ປເວຓິຍາ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມນຸສ຺ສາ ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກນ. ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສໍ ໂອໂລເກສິ, ອເນການິ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສານິ ເອກງ຺ຄຓານິ ອເຫສຸໍ. ຕຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ¶ ປູຊຍມານາ ‘‘ມຫາປຸຣິສ, ອິຘ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຖິ, ກຸເຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອວໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ, ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາ, ເຫຏ຺ຐາ, ອຸປຣີຕິ ທສ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສທິສໍ ກຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸຕ຺ຕຣາທິສາ’’ຕິ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ອຄມາສິ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣິຍມາໂນ, ສຸຍາເມນ ວາຬພີຊນິໍ, ອຎ຺ຎາຫິ ຈ ເທວຕາຫິ ເສສຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑຫຕ຺ຖາຫິ ¶ ອນຸຄມ຺ມມາໂນ. ຕໂຕ ສຕ຺ຕມປເທ ຐິໂຕ ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິໍ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິອາທິກໍ ອາສຠິໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ສີຫນາທໍ ນທິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫິ ຕີສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ໂຕວ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິ ມໂຫສຘຕ຺ຕຠາເວ, ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ, ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວຕິ. ມໂຫສຘຕ຺ຕຠາເວ ກິຣສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ຕສ຺ເສວ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈນ຺ທນສາຣໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ຄໂຕ, ໂສ ຕໍ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ກຕ຺ວາວ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ໂອສຘໍ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ອິຕິ ໂອສຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂອສຘທາຣໂກ’’ຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕໍ ໂອສຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາຏິຍໍ ປກ຺ຂິປິໍສຸ, ອາຄຕາຄຕານໍ ອນ຺ຘພຘິຣາທີນໍ ຕເທວ ສພ຺ພໂຣຄວູປສມາຍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ອິທໍ ໂອສຘໍ, ມຫນ຺ຕໍ ອິທໍ ໂອສຘ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນວຈນໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ມໂຫສໂຘ’’ຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ຊາຕໍ. ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ປນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ອມ຺ມ, ກິຎ຺ຈິ ເຄຫສ຺ມິໍ, ທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາ ‘‘ສຘເນ ກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສິ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ¶ ຫຕ຺ຖຕເລ ກຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ຐເປສິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວ ອິມໍ ສີຫນາທໍ ນທີຕິ ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕີສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ໂຕວ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິ. ຍຖາ ຈ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓກ຺ຂເຓ, ຊາຕກ຺ຂເຓປິສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ປາຕຸຣເຫສຸໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ລຸມ຺ພິນີວເນ ຊາໂຕ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ຣາຫຸລມາຕາ ເທວີ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ຉນ຺ໂນ ອມຈ຺ໂຈ, ກາຬຸທາຍີ ອມຈ຺ໂຈ, ກຓ຺ຑໂກ ອສ຺ສຣາຊາ, ມຫາໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ, ຈຕສ຺ໂສ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ¶ ຈ ຊາຕາ. ຕຕ຺ຖ ເອກາ ຄາວຸຕປ຺ປມາຓາ, ເອກາ ອຑ຺ຒໂຍຊນປ຺ປມາຓາ, ເອກາ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາຓາ, ເອກາ ໂຍຊນປ຺ປມາຓາ ອໂຫສີຕິ. ອິເມ ສຕ຺ຕ ສຫຊາຕາ ນາມ.

ອຸຠຍນຄຣວາສິໂນ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກປິລວຕ຺ຖຸນຄຣເມວ ອຄມໍສຸ. ຕໍ ທິວສໍເຍວ ຈ ‘‘ກປິລວຕ຺ຖຸນຄເຣ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ, ອຍໍ ກຸມາໂຣ ໂພຘິຕເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕາວຕິໍສຠວເນ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ເທວສງ຺ຆາ ເຈລຸກ຺ເຂປາທີນິ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ກີຬິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ກຸລູປໂກ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ກາຬເທວີໂລ ນາມ ຕາປໂສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ຕາວຕິໍສຠວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສິນ຺ໂນ ຕາ ເທວຕາ ກີຬມານາ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍກາຣຓາ ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ກີຬຖ, ມຍ຺ຫມ຺ເປຕໍ ກາຣຓໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເທວຕາ ອາຫໍສຸ ‘‘ມາຣິສ, ສຸທ຺ໂຘທນຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ, ໂສ ໂພຘິຕເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘລີຬໍ ທຏ຺ຐຸໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ໂສຕຸໍ ລຈ຺ຉາມາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຕຸຏ຺ຐາມ຺ຫາ’’ຕິ. ຕາປໂສ ຕາສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຂິປ຺ປໍ ເທວໂລກໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຣາຊນິເວສນໍ ¶ ປວິສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ກິຣ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ຊາໂຕ, ປສ຺ສິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ກຸມາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຕາປສໍ ວນ຺ທາເປຕຸໍ ອຠິຫຣິ, ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປາທາ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕາປສສ຺ສ ຊຏາສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ວນ຺ທິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໂກ ນາມ ອຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ຫິ ອຊານນ຺ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ຕາປສສ຺ສ ປາທມູເລ ຐເປຍ຺ຍຸໍ, ສຕ຺ຕຘາ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘາ ຜເລຍ຺ຍ. ຕາປໂສ ‘‘ນ ເມ ອຕ຺ຕານໍ ນາເສຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫສິ. ຣາຊາ ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ວນ຺ທິ.

ຕາປໂສ ອຕີເຕ ຈຕ຺ຕາລີສ ກປ຺ເປ, ອນາຄເຕ ຈຕ຺ຕາລີສາຕິ ອສີຕິ ກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ພຸທ຺ໂຘ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ນິສ຺ສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍປຸຣິໂສ ອຍ’’ນ຺ຕິ ສິຕໍ ¶ ອກາສິ. ຕໂຕ ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ພຸທ຺ຘຠູຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ນ ລຠິສ຺ສາມິ, ອນ຺ຕຣາເຍວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘສເຕນປິ ¶ ພຸທ຺ຘສຫສ຺ເສນປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພເຘຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍ ອຣູປຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປໍ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍປຸຣິສໍ ພຸທ຺ຘຠູຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠິສ຺ສາມິ, ມຫຕີ ວຕ ເມ ຊານິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປໂຣທິ.

ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ໂຍ ອິທາເນວ ຫສິຕ຺ວາ ປຸນ ປໂຣທິ. ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ນຕ຺ເຖຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ນິສ຺ສໍສເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ‘‘ກສ຺ມາ ປໂຣທິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ເອວຣູປໍ ປຸຣິສໍ ພຸທ຺ຘຠູຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠິສ຺ສາມິ, ‘ມຫຕີ ວຕ ເມ ຊານິ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸໂສຈນ຺ໂຕ ໂຣທາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ ຎາຕເກສຸ ໂກຈິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘຠູຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ນ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ນາຬກທາຣກໍ ອທ຺ທສ. ໂສ ຠຄິນິຍາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ເຕ ປຸຕ຺ໂຕ ນາຬໂກ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ ເຄເຫ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ປກ຺ໂກສາຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕໍ ກຸມາຣໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ກຸເລ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ, ພຸທ຺ຘງ຺ກຸໂຣ ເອສ, ປຎ຺ຈຕິໍສ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອຊ຺ເຊວ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ. ສຕ຺ຕາສີຕິໂກຏິຘເນ ກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕທາຣໂກປິ ‘‘ນ ມໍ ມາຕຸໂລ ອນຕ຺ເຖ ນິໂຍເຊສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕາວເທວ ອນ຺ຕຣາປຓໂຕ ກາສາຍານິ ເຈວ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ໂລເກ ອຸຕ຺ຕມປຸຄ຺ຄໂລ, ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕາຠິມຸຂໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອໍສກູເຏ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ¶ ອກາສິ. ໂສ ປຣມາຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ຕໍ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນາຬກປຏິປທໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ປຸນ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ ສຕ຺ເຕວ ມາເສ ອາຍຸໍ ປາເລຕ຺ວາ ເອກໍ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໂກວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ.

ໂພຘິສຕ຺ຕມ຺ປິ ໂຂ ປຎ຺ຈເມ ທິວເສ ສີສໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ‘‘ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຣາຊຠວນໍ ຈຕຸຊ຺ຊາຕິກຄນ຺ເຘຫິ ວິລິມ຺ປິຕ຺ວາ ລາຊາປຎ຺ຈມການິ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ອສມ຺ຠິນ຺ນປາຍາສໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣງ຺ຄເຕ ອຏ຺ຐສຕພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣາຊຠວເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສຸໂຠຊນໍ ¶ ໂຠເຊຕ຺ວາ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ¶ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ລກ຺ຂຓານິ ປຣິຄ຺ຄຫາເປສຸໍ. ເຕສຸ –

‘‘ຣາໂມ ຘໂຊ ລກ຺ຂໂຓ ຈາປິ ມນ຺ຕີ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ຈ ໂຠໂຊ ສຸຍາໂມ ສຸທຕ຺ໂຕ;

ເອເຕ ຕທາ ອຏ຺ຐ ອເຫສຸໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ຉຬງ຺ຄວາ ມນ຺ຕໍ ວິຍາກຣິໍສູ’’ຕິ. –

ອິເມ ອຏ຺ເຐວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄາຫກາ ອເຫສຸໍ. ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓທິວເສ ສຸປິໂນປິ ເອເຕເຫວ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ. ເຕສຸ ສຕ຺ຕ ຊນາ ທ຺ເວ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ເວຘາ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ – ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສມາໂນ ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ປພ຺ພຊມາໂນ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ, ສພ຺ພໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ສິຣິວິຠວໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ເຕສໍ ປນ ສພ຺ພທຫໂຣ ໂຄຕ຺ຕໂຕ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ນາມ ມາຓໂວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຣລກ຺ຂຓນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ – ‘‘ອິມສ຺ສ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຐານກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ເອກນ຺ເຕເນສ ວິວຏ຺ຏຈ຺ຉໂທ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກເມວ ອງ຺ຄຸລິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓໍ ພ຺ຍາກາສິ. ອຍຎ຺ຫິ ກຕາຘິກາໂຣ ປຈ຺ຉິມຠວິກສຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ອິຕເຣ ສຕ຺ຕ ຊເນ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກເມວ ຄຕິໍ ອທ຺ທສ, ຕສ຺ມາ ເອກໍ ອງ຺ຄຸລິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອວໍ ພ຺ຍາກາສິ. ອຖສ຺ສ ນາມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິກຣຕ຺ຕາ ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ’’ຕິ ນາມມກໍສຸ.

ອຖ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕ ອາມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ຕາຕາ, ອມ຺ເຫ ມຫລ຺ລກາ, ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ປຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕໍ ມຍໍ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາມ ວາ ໂນ ວາ, ຕຸມ຺ເຫ ຕສ຺ມິໍ ກຸມາເຣ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ເຕ ສຕ຺ຕປິ ຊນາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄຕາ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎມາຓໂວວ ອໂຣໂຄ ອໂຫສິ. ໂສ ມຫາສຕ຺ເຕ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ¶ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸຣຸເວລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣມຓີໂຍ, ວຕ ອຍໍ ຠູມິຠາໂຄ, ອລໍ ວຕິທໍ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ປຘານຕ຺ຖິກສ຺ສ ປຘານາຍາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວາສໍ ອຸປຄເຕ ‘‘ມຫາປຸຣິໂສ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸຕ຺ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ກິຣ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ນິສ຺ສໍສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ. ສເຈ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຕໂຣ ອໂຣຄາ ອສ຺ສຸ, ອຊ຺ຊ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍຸໍ. ສເຈ ຕຸມ຺ເຫປິ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖ, ເອຖ, ອຫໍ ຕໍ ປຸຣິສໍ ອນຸປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພ ເອກຈ຺ຉນ຺ທາ ຠວິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ ¶ , ຕໂຍ ຊນາ ນ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕ ປຎ຺ຈປິ ຊນາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣາ ນາມ ຊາຕາ.

ຕທາ ປນ ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ທິສ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ‘‘ກຕຣຎ຺ຈ ກຕຣຎ຺ຈາ’’ຕິ? ‘‘ຊຣາຊິຓ຺ຓໍ, ພ຺ຍາຘິຕໍ, ກາລກຕໍ, ປພ຺ພຊິຕ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວຣູປານໍ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ມາ ອທຕ຺ຖ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາເວນ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວິສຫສ຺ສທີປປຣິວາຣານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາທີປານໍ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ຈໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ຕໍ ຉຕ຺ຕິໍສໂຍຊນປຣິມຓ຺ຑລາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸຕໍ ຄຄນຕເລ ວິຈຣມານໍ ປສ຺ສິຕຸກາໂມ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ອິເມສໍ ຈຕຸປ຺ປກາຣານໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ກຸມາຣສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປເຖ ອາຄມນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຄາວຸເຕ ຄາວຸເຕ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ຕໍ ທິວສໍ ປນ ມງ຺ຄລຏ຺ຐາເນ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ອສີຕິຍາ ຎາຕິກຸລສຫສ຺ເສສຸ ເອເກໂກ ເອກເມກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ປຏິຊານິ – ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ວາ ໂຫຕຸ ຣາຊາ ວາ, ມຍໍ ເອກເມກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ສາມ. ສເຈປິ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ຂຕ຺ຕິຍສມເຓເຫວ ປຸຣກ຺ຂຕປຣິວາຣິໂຕ ວິຈຣິສ຺ສຕິ. ສເຈປິ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຂຕ຺ຕິຍກຸມາເຣເຫວ ປຸຣກ຺ຂຕປຣິວາຣິໂຕ ວິຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຣາຊາປິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕມຣູປສມ຺ປນ຺ນາ ວິຄຕສພ຺ພໂທສາ ຘາຕິໂຍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອນນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ມຫນ຺ເຕນ ສິຣິໂສຠຄ຺ເຄນ ວຑ຺ຒຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ຣຎ຺ໂຎ ວປ຺ປມງ຺ຄລໍ ນາມ ອໂຫສິ. ຕໍ ທິວສໍ ສກລນຄຣໍ ເທວວິມານໍ ວິຍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕິ. ສພ຺ເພ ທາສກມ຺ມກຣາທໂຍ ອຫຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາ ຄນ຺ຘມາລາທິປຏິມຓ຺ຑິຕາ ຣາຊກຸເລ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ກມ຺ມນ຺ເຕ ນງ຺ຄລສຫສ຺ສໍ ໂຍຊີຍຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ເອເກນູນອຏ຺ຐສຕນງ຺ຄລານິ ສທ຺ຘິໍ ພລິພທ຺ທຣສ຺ມິໂຍຕ຺ເຕຫິ ຣຊຕປຣິກ຺ຂຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ອາລມ຺ພນນງ຺ຄລໍ ¶ ປນ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓປຣິກ຺ຂຕໍ ໂຫຕິ. ພລິພທ຺ທານໍ ສິງ຺ຄຣສ຺ມິປໂຕທາປິ ສຸວຓ຺ຓປຣິກ຺ຂຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຣາຊາ ມຫຕາ ປຣິວາເຣນ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ກມ຺ມນ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເອໂກ ຊມ຺ພຸຣຸກ຺ໂຂ ພຫລປລາໂສ ສນ຺ທຈ຺ຉາໂຍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ກຸມາຣສ຺ສ ສຍນໍ ¶ ປຎ຺ຎປາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓຕາຣກຂຈິຕໍ ວິຕານໍ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ສາຓິປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ຐປາເປຕ຺ວາ ຣາຊາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈຄຓປຣິວຸໂຕ ນງ຺ຄລກຣຓຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ຣາຊາ ສຸວຓ຺ຓນງ຺ຄລໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອມຈ຺ຈາ ເອເກນູນຏ຺ຐສຕຣຊຕນງ຺ຄລານິ, ກສ຺ສກາ ເສສນງ຺ຄລານິ. ເຕ ຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ກສນ຺ຕິ. ຣາຊາ ປນ ໂອຣໂຕ ວາ ປາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປາຣໂຕ ວາ ໂອຣໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິ ¶ ອໂຫສິ. ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ຘາຕິໂຍ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອນ຺ໂຕສາຓິໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ເວເຄນ ອຸຏ຺ຐາຍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອານາປາເນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ຘາຕິໂຍ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊນ຺ຕເຣ ວິຈຣມານາ ໂຖກໍ ຈິຣາຍິໍສຸ. ເສສຣຸກ຺ຂານໍ ຉາຍາ ນິວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ປນ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິມຓ຺ຑລາ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຘາຕິໂຍ ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ເອກໂຕ’’ຕິ ເວເຄນ ສາຓິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິສມານາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ສຍເນ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ນໍ ຕຎ຺ຈ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ເທວ, ກຸມາໂຣ ເອວໍ ນິສິນ຺ໂນ, ອຎ຺ເຎສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ຉາຍາ ນິວຕ຺ຕາ, ຊມ຺ພຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປນ ປຣິມຓ຺ຑລາ ຐິຕາ’’ຕິ. ຣາຊາ ເວເຄນາຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ – ‘‘ອິທໍ ເຕ, ຕາຕ, ທຸຕິຍໍ ວນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ວນ຺ທິ.

ອຖ ອນຸກ຺ກເມນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ຊາໂຕ. ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ອນຸຈ຺ຉວິເກ ຕໂຍ ປາສາເທ ກາເຣສິ – ເອກໍ ນວຠູມກໍ, ເອກໍ ສຕ຺ຕຠູມກໍ, ເອກໍ ປຎ຺ຈຠູມກໍ, ຈຕ຺ຕາລີສສຫສ຺ສາ ຈ ນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ອຸປຏ຺ຐາເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເທໂວ ວິຍ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ, ອລງ຺ກຕນາຏກປຣິວຸໂຕ, ນິປ຺ປຸຣິເສຫິ ຕູຣິເຍຫິ ປຣິຈາຣິຍມາໂນ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອຸຕຸວາເຣນ ເຕສຸ ປາສາເທສຸ ວິຫຣຕິ. ຣາຫຸລມາຕາ ປນສ຺ສ ເທວີ ອຄ຺ຄມເຫສີ ອໂຫສິ.

ຕສ຺ເສວໍ ¶ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕສ຺ສ ເອກທິວສໍ ຎາຕິສງ຺ຆສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ – ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ກີຬາປສຸໂຕວ ວິຈຣຕິ, ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປໍ ນ ສິກ຺ຂຕິ, ສງ຺ຄາເມ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ – ‘‘ຕາຕ, ຕວ ຎາຕກາ ‘ສິທ຺ຘຕ຺ໂຖ ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປໍ ອສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກີຬາປສຸໂຕວ ວິຈຣຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຖ ກິໍ ປຕ຺ຕກາເລ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິ. ເທວ, ມມ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ນຄເຣ ມມ ສິປ຺ປທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຖ ‘‘ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຎາຕການໍ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ອກາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອກ຺ຂຓເວຘິວາລເວຘິຘນຸຄ຺ຄເຫ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ອຎ຺ເຎຫິ ຘນຸຄ຺ຄເຫຫິ ອສາຘາຣຓໍ ¶ ຎາຕການໍ ທ຺ວາທສວິຘໍ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສສິ. ຕໍ ສຣຠງ຺ຄຊາຕເກ ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕທາສ຺ສ ຎາຕິສງ຺ໂຆ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ ອໂຫສິ.

ອເຖກທິວສໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸຍ຺ຍານຠູມິໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ສາຣຖິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຣຖໍ ໂຍເຊຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ມຫາຣຫໍ ອຸຕ຺ຕມຣຖໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣນ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ກຸມຸທປຕ຺ຕວຓ຺ເຓ ຈຕ຺ຕາໂຣ ¶ ມງ຺ຄລສິນ຺ຘເວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິເວເທສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເທວວິມານສທິສໍ ຣຖໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ. ເທວຕາ ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາຣສ຺ສ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນກາໂລ ອາສນ຺ໂນ, ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອກໍ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ຊຣາຊຊ຺ຊຣໍ ຂຓ຺ຑທນ຺ຕໍ ປລິຕເກສໍ ວງ຺ກໍ ໂອຠຄ຺ຄສຣີຣໍ ທຓ຺ຑຫຕ຺ຖໍ ປເວຘມານໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສຸໍ. ຕໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຈວ ສາຣຖິ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສາຣຖິໍ – ‘‘ສມ຺ມ, ໂກ ນາເມສ ປຸຣິໂສ, ເກສາປິສ຺ສ ນ ຍຖາ ອຎ຺ເຎສ’’ນ຺ຕິ ມຫາປທາເນ ອາຄຕນເຍນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຘີຣຕ຺ຖຸ ວຕ ໂຠ ຊາຕິ, ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ຊາຕສ຺ສ ຊຣາ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສໍວິຄ຺ຄຫທໂຍ ຕໂຕວ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປາສາທເມວ ອຠິຣຸຫິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ຂິປ຺ປໍ ປຏິນິວຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຊິຓ຺ຓກໍ ປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ຊິຓ຺ຓກໍ ທິສ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕີຕິ ອາຫໍສຸ, ກສ຺ມາ ມໍ ນາເສຖ, ສີຆໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາຏການິ ສຊ຺ເຊຖ, ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ສຕິໍ ນ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ສພ຺ພທິສາສຸ ອຑ຺ຒໂຍຊເນ ອຑ຺ຒໂຍຊເນ ຐເປສິ.

ປຸເນກທິວສໍ ¶ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕເຖວ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເທວຕາຫິ ນິມ຺ມິຕໍ ພ຺ຍາຘິຕໍ ປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສໍວິຄ຺ຄຫທໂຍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິ. ຣາຊາປິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ປຸນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາເຓ ປເທເສ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ອປຣໍ ເອກທິວສໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕເຖວ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເທວຕາຫິ ນິມ຺ມິຕໍ ກາລກຕໍ ທິສ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສໍວິຄ຺ຄຫທໂຍ ປຸນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິ. ຣາຊາປິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ປຸນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ປເທເສ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ອປຣໍ ປນ ເອກທິວສໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕເຖວ ເທວຕາຫິ ນິມ຺ມິຕໍ ສຸນິວຕ຺ຖໍ ສຸປາຣຸຕໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ນາເມໂສ ສມ຺ມາ’’ຕິ ສາຣຖິໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສາຣຖິ ກິຎ຺ຈາປິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຠາວາ ປພ຺ພຊິຕໍ ວາ ປພ຺ພຊິຕຄຸເຓ ວາ ນ ຊານາຕິ, ເທວຕານຸຠາເວນ ປນ ‘‘ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມາຍໍ ເທວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຄຸເຓ ວຓ຺ເຓສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ອຄມາສິ. ທີຆຠາຓກາ ປນາຫຸ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ນິມິຕ຺ຕານິ ເອກທິວເສເນວ ທິສ຺ວາ ອຄມາສີ’’ຕິ.

ໂສ ¶ ຕຕ຺ຖ ທິວສຠາຄໍ ກີຬິຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ມງ຺ຄລສິລາປຏ຺ເຏ ນິສີທິ ອຕ຺ຕານໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕຸກາໂມ. ອຖສ຺ສ ປຣິຈາຣກປຸຣິສາ ນານາວຓ຺ຓານິ ທຸສ຺ສານິ ນານປ຺ປກາຣາ ອາຠຣຓວິກຕິໂຍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນານິ ຈ ອາທາຍ ສມນ຺ຕາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ກສ຺ສ ນິສິນ຺ນາສນໍ ອຸຓ຺ຫໍ ອໂຫສິ ¶ . ໂສ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ມໍ ອິມມ຺ຫາ ຐານາ ຈາເວຕຸກາໂມ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອລງ຺ກາເຣຕຸກາມຕໍ ຎຕ຺ວາ ວິສ຺ສກມ຺ມໍ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ສມ຺ມ ວິສ຺ສກມ຺ມ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ອຊ຺ຊ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິສ຺ສຕິ, ອຍມສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ອລງ຺ກາໂຣ, ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສໍ ທິພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກໂຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ເທວຕານຸຠາເວນ ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ກປ຺ປກສທິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ກປ຺ປກສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ເວຐນທຸສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ເວເຐສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖສມ຺ຜສ຺ເສເນວ ‘‘ນາຍໍ ມນຸສ຺ໂສ, ເທວປຸຕ຺ໂຕ ເອໂສ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ເວຐເນນ ເວຐິຕມຕ຺ເຕ ສີເສ ໂມຬິຍໍ ມຓິຣຕນາກາເຣນ ທຸສ຺ສສຫສ຺ສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ປຸນ ເວເຐນ຺ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສສຫສ຺ສນ຺ຕິ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເວເຐນ຺ຕສ຺ສ ທສ ທຸສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິໍສຸ ¶ . ‘‘ສີສໍ ຂຸທ຺ທກໍ, ທຸສ຺ສານິ ພຫູນິ, ກຖໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕານີ’’ຕິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ເຕສຸ ຫິ ສພ຺ພມຫນ຺ຕໍ ອາມລກປຸປ຺ຜປ຺ປມາຓໍ, ອວເສສານິ ກຸສຸມ຺ພກປຸປ຺ຜປ຺ປມາຓານິ ອເຫສຸໍ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ກິຎ຺ຊກ຺ຂຄວຈ຺ຉິຕໍ ວິຍ ກຸຍ຺ຍກປຸປ຺ຜໍ ອໂຫສິ.

ອຖສ຺ສ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສ ສພ຺ພຕາລາວຈເຣສຸ ສການິ ສການິ ປຏິຠານານິ ທສ຺ສຍນ຺ເຕສຸ, ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ‘‘ຊຍນນ຺ທາ’’ຕິອາທິວຈເນຫິ, ສູຕມາຄຘາທີສຸ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ມງ຺ຄລວຈນຕ຺ຖຸຕິໂຆເສຫິ ສມ຺ຠາເວນ຺ເຕສຸ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຣຖວຣໍ ອຠິຣຸຫິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ຣາຫຸລມາຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ຕຸຏ຺ຐິໍ ນິເວເທຖາ’’ຕິ ສາສນໍ ປຫິຓິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຣາຫຸ ຊາໂຕ, ພນ຺ຘນໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ອວຈາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເມ ນຕ຺ຕາ ຣາຫຸລກຸມາໂຣເຍວ ນາມ ໂຫຕູ’’ຕິ ອາຫ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ຣຖວຣໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມຫນ຺ເຕນ ຍເສນ ອຕິມໂນຣເມນ ສິຣິໂສຠຄ຺ເຄນ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກິສາໂຄຕມີ ນາມ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາ ອຸປຣິປາສາທວຣຕລຄຕາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຸຣຸມານສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປສິຣິໍ ທິສ຺ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ອິທໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ນິພ຺ພຸຕາ ¶ ນູນ ສາ ມາຕາ, ນິພ຺ພຸໂຕ ນູນ ໂສ ປິຕາ;

ນິພ຺ພຸຕາ ນູນ ສາ ນາຣີ, ຍສ຺ສາຍໍ ອີທິໂສ ປຕີ’’ຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ເອວມາຫ ‘ເອວຣູປໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ ມາຕຸ ຫທຍໍ ນິພ຺ພາຍຕິ, ປິຕຸ ຫທຍໍ ນິພ຺ພາຍຕິ, ປຊາປຕິຍາ ຫທຍໍ ນິພ຺ພາຍຕີ’ຕິ! ກິສ຺ມິໍ ນຸ ໂຂ ນິພ຺ພຸເຕ ຫທຍໍ ນິພ຺ພຸຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ກິເລເສສຸ ວິຣຕ຺ຕມານສສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຣາຄຄ຺ຄິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຸເຕ ນິພ຺ພຸຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ໂທສຄ຺ຄິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຸເຕ ນິພ຺ພຸຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ໂມຫຄ຺ຄິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຸເຕ ນິພ຺ພຸຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ມານທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ສພ຺ພກິເລສທຣເຖສຸ ນິພ຺ພຸເຕສຸ ນິພ຺ພຸຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຍໍ ເມ ສຸສ຺ສວນໍ ສາເວສິ, ອຫຎ຺ຫິ ນິພ຺ພານໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ຈຣາມິ, ອຊ຺ເຊວ ມຍາ ຆຣາວາສໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ¶ ນິພ຺ພານໍ ຄເວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຍໍ ອິມິສ຺ສາ ອາຈຣິຍຠາໂຄ ໂຫຕູ’’ຕິ ກຓ຺ຐໂຕ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກິສາໂຄຕມິຍາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ມຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ເປເສສິ. ສາ ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ມຍິ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສສີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສຊາຕາ ອໂຫສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ມຫນ຺ເຕນ ສິຣິໂສຠຄ຺ເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສິຣິສຍເນ ນິປຊ຺ຊິ. ຕາວເທວ ຈ ນໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ນຈ຺ຈຄີຕາທີສຸ ສຸສິກ຺ຂິຕາ ເທວກຎ຺ຎາ ວິຍ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນານາຕູຣິຍານິ ຄເຫຕ຺ວາ ສມ຺ປຣິວາຣຍິຕ຺ວາ ອຠິຣມາເປນ຺ຕິໂຍ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕານິ ປໂຍຊຍິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກິເລເສສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ນຈ຺ຈາທີສຸ ອນຠິຣໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ຕາປິ ອິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ມຍໍ ນຈ຺ຈາທີນິ ປໂຍເຊມ, ໂສ ນິທ຺ທໍ ອຸປຄໂຕ, ອິທານິ ກິມຕ຺ຖໍ ກິລມາມາ’’ຕິ ຄຫິຕຄ຺ຄຫິຕານິ ຕູຣິຍານິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ, ຄນ຺ຘເຕລປ຺ປທີປາ ຌາຍນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຍນປິຏ຺ເຐ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ອທ຺ທສ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑານິ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕິໂຍ – ເອກຈ຺ຈາ ປຄ຺ຆຣິຕເຂຬາ, ລາລາກິລິນ຺ນຄຕ຺ຕາ, ເອກຈ຺ຈາ ທນ຺ເຕ ຂາທນ຺ຕິໂຍ, ເອກຈ຺ຈາ ກາກຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ, ເອກຈ຺ຈາ ວິປ຺ປລປນ຺ຕິໂຍ, ເອກຈ຺ຈາ ວິວຏມຸຂາ, ເອກຈ຺ຈາ ອປຄຕວຕ຺ຖາ, ປາກຏພີຠຈ຺ຉສມ຺ພາຘຏ຺ຐານາ. ໂສ ຕາສໍ ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ກາເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ສກ຺ກຠວນສທິສມ຺ປິ ຕໍ ມຫາຕລໍ ອປວິທ຺ຘນານາກຸຓປຠຣິຕໍ ອາມກສຸສານໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາສິ, ຕໂຍ ຠວາ ອາທິຕ຺ຕເຄຫສທິສາ ຂາຍິໍສຸ – ‘‘ອຸປທ຺ທຸຕໍ ວຕ ໂຠ, ອຸປສ຺ສຏ຺ຐໍ ວຕ ໂຠ’’ຕິ ອຸທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ, ອຕິວິຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ.

ໂສ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ມຍາ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຍນາ ອຸຏ຺ຐາຍ ທ຺ວາຣສມີປໍ ¶ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຸມ຺ມາເຣ ¶ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ຉນ຺ໂນ ‘‘ອຫໍ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ ຉນ຺ໂນ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ອຊ຺ຊ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕຸກາໂມ, ເອກໍ ເມ ອສ຺ສໍ ກປ຺ເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ ເທວາ’’ຕິ ອສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອສ຺ສສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘເຕລປທີເປສຸ ຊລນ຺ເຕສຸ ສຸມນປຏ຺ຏວິຕານສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຣມຓີເຍ ຠູມິຠາເຄ ຐິຕໍ ກຓ຺ຑກໍ ອສ຺ສຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ອິມເມວ ກປ຺ເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກຓ຺ຑກໍ ກປ຺ເປສິ. ໂສ ກປ຺ປິຍມາໂນວ ອຎ຺ຎາສິ ‘‘ອຍໍ ກປ຺ປນາ ອຕິຄາຬ຺ຫາ ¶ , ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ອຸຍ຺ຍານກີຬາທິຄມເນ ກປ຺ປນາ ວິຍ ນ ໂຫຕິ, ມຍ຺ຫໍ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ອຊ຺ຊ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ມຫາຫສິຕໍ ຫສິ. ໂສ ສທ຺ໂທ ສກລນຄຣໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເທວຕາ ປນ ຕໍ ສທ຺ທໍ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ນ ກສ຺ສຈິ ໂສຕຸໍ ອທໍສຸ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ຉນ຺ນໍ ເປເສຕ຺ວາວ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນປລ຺ລງ຺ກໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ຣາຫຸລມາຕາຍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣໍ ວິວຣິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ຄນ຺ຘເຕລປທີໂປ ຌາຍຕິ, ຣາຫຸລມາຕາ ສຸມນມລ຺ລິກາທີນໍ ປຸປ຺ຜານໍ ອມ຺ພຓມຕ຺ເຕນ ອຠິປ຺ປກິຓ຺ຓສຍເນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຫຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາເຣ ປາທໍ ຐເປຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ສຈາຫໍ ເທວິຍາ ຫຕ຺ຖໍ ອປເນຕ຺ວາ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ເທວີ ປພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ເມ ຄມນນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາສາທຕລໂຕ ໂອຕຣິ. ຍໍ ປນ ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕທາ ສຕ຺ຕາຫຊາໂຕ ຣາຫຸລກຸມາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເສສຏ຺ຐກຖາສຸ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປາສາທຕລາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອສ຺ສສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຕາຕ ກຓ຺ຑກ, ຕ຺ວໍ ອຊ຺ຊ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ມໍ ຕາຣຍ, ອຫໍ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ສເທວກໍ ໂລກໍ ຕາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ກຓ຺ຑກສ຺ສ ປິຏ຺ຐິໍ ອຠິຣຸຫິ. ກຓ຺ຑໂກ ຄີວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຍາເມນ ອຏ຺ຐາຣສຫຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ ຕທນຸຈ຺ຉວິເກນ ອຸພ຺ເພເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຖາມຊວສມ຺ປນ຺ໂນ ສພ຺ພເສໂຕ ໂຘຕສງ຺ຂສທິໂສ. ໂສ ສເຈ ຫເສຍ຺ຍ ວາ ປທສທ຺ທໍ ວາ ກເຣຍ຺ຍ, ສທ຺ໂທ ສກລນຄຣໍ ອວຕ຺ຖເຣຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຕສ຺ສ ຍຖາ ນ ໂກຈິ ສຸຓາຕິ, ເອວໍ ຫສິຕສທ຺ທໍ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ອກ຺ກມນອກ຺ກມນປທວາເຣ ຫຕ຺ຖຕລານິ ອຸປນາເມສຸໍ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອສ຺ສວຣສ຺ສ ປິຏ຺ຐິເວມຊ຺ຌຄໂຕ ຉນ຺ນໍ ອສ຺ສສ຺ສ ¶ ວາລຘິໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ມຫາທ຺ວາຣສມີປໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕທາ ປນ ຣາຊາ ‘‘ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຍາຍ ກາຍຈິ ເວລາຍ ນຄຣທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທ຺ວີສຸ ທ຺ວາຣກວາເຏສຸ ເອເກກໍ ປຸຣິສສຫສ຺ເສນ ວິວຣິຕພ຺ພໍ ກາຣາເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຖາມພລສມ຺ປນ຺ໂນ, ຫຕ຺ຖິຄຓນາຍ ໂກຏິສຫສ຺ສຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣຕິ, ປຸຣິສຄຓນາຍ ທສໂກຏິສຫສ຺ສປຸຣິສານໍ ¶ ¶ . ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສເຈ ທ຺ວາຣໍ ນ ວິວຣີຍຕິ, ອຊ຺ຊ ກຓ຺ຑກສ຺ສ ປິຏ຺ເຐ ນິສິນ຺ໂນວ ວາລຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິເຕນ ຉນ຺ເນນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ກຓ຺ຑກໍ ອູຣູຫິ ນິປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ປາກາຣໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຉນ຺ໂນປິ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສເຈ ທ຺ວາຣໍ ນ ວິວຣີຍຕິ, ອຫໍ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕໍ ຂນ຺ເຘ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ກຓ຺ຑກໍ ທກ຺ຂິເຓນ ຫຕ຺ເຖນ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຸປກຈ຺ຉນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ປາກາຣໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກຓ຺ຑໂກປິ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສເຈ ທ຺ວາຣໍ ນ ວິວຣີຍຕິ, ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກໍ ປິຏ຺ຐິຍໍ ຍຖານິສິນ຺ນເມວ ຉນ຺ເນນ ວາລຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປາກາຣໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສເຈ ທ຺ວາຣໍ ນ ອວາປຸຣີຍິຕ຺ຖ, ຍຖາຈິນ຺ຕິຕເມວ ເຕສຸ ຕີສຸ ຊເນສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສມ຺ປາເທຍ຺ຍ. ທ຺ວາເຣ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ປນ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິ.

ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ມາໂຣ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ມາຣິສ, ມາ ນິກ຺ຂມ, ອິໂຕ ເຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປາຕຸຠວິສ຺ສຕິ, ທ຺ວິສຫສ຺ສປຣິຕ຺ຕທີປປຣິວາຣານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາທີປານໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສສິ, ນິວຕ຺ຕ ມາຣິສາ’’ຕິ. ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຫໍ ວສວຕ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ມາຣ, ຊານາມຫໍ ມຍ຺ຫໍ ຈກ຺ກຣຕນສ຺ສ ປາຕຸຠາວໍ, ອນຕ຺ຖິໂກຫໍ ຣຊ຺ເຊນ, ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ອຸນ຺ນາເທຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ມາໂຣ ‘‘ອິໂຕ ທານິ ເຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ວາ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກໍ ວາ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກໍ ວາ ຈິນ຺ຕິຕກາເລ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂອຕາຣາເປກ຺ໂຂ ຉາຍາ ວິຍ ອນປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນຸພນ຺ຘິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍ ອຸຕ຺ຕຣາສາຬ຺ຫນກ຺ຂຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕມາເນ. ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈ ປຸນ ນຄຣໍ ໂອໂລເກຕຸກາໂມ ຊາໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ປນສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ເຕເຍວ ‘‘ມຫາປຸຣິສ, ນ ຕຍາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລກນກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວທມານາ ວິຍ ມຫາປຖວີ ກຸລາລຈກ຺ກໍ ວິຍ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນຄຣາຠິມຸໂຂ ຐຕ຺ວາ ນຄຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ປຖວິປ຺ປເທເສ ກຓ຺ຑກນິວຕ຺ຕນເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພມຄ຺ຄາຠິມຸຂໍ ກຓ຺ຑກໍ ກຕ຺ວາ ¶ ປາຍາສິ ມຫນ຺ເຕນ ສກ຺ກາເຣນ ອຸຬາເຣນ ສິຣິໂສຠຄ຺ເຄນ. ຕທາ ກິຣສ຺ສ ເທວຕາ ປຸຣໂຕ ສຏ຺ຐິ ອຸກ຺ກາສຫສ຺ສານິ ຘາຣຍິໍສຸ, ປຈ຺ຉໂຕ ສຏ຺ຐິ, ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ ສຏ຺ຐິ, ວາມປສ຺ສໂຕ ¶ ສຏ຺ຐິ, ອປຣາ ເທວຕາ ຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ອປຣິມາຓາ ອຸກ຺ກາ ຘາຣຍິໍສຸ, ອປຣາ ເທວຕາ ຈ ນາຄສຸປຓ຺ຓາທໂຍ ຈ ທິພ຺ເພຫິ ຄນ຺ເຘຫິ ມາລາຫິ ຈຸຓ຺ເຓຫິ ຘູເມຫິ ປູຊຍມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກປຸປ຺ເຜຫິ ເຈວ ມນ຺ທາຣວປຸປ຺ເຜຫິ ຈ ຆນເມຆວຸຏ຺ຐິກາເລ ຘາຣາຫິ ວິຍ ນຠໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອໂຫສິ, ທິພ຺ພານິ ສໍຄີຕານິ ປວຕ຺ຕິໍສຸ ¶ , ສມນ຺ຕໂຕ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ຕູຣິຍສຕສຫສ຺ສານິ ປວຊ຺ຊິໍສຸ, ສມຸທ຺ທກຸຈ຺ຉິຍໍ ເມຆຕ຺ຖນິຕກາໂລ ວິຍ ຍຸຄນ຺ຘຣກຸຈ຺ຉິຍໍ ສາຄຣນິຄ຺ໂຆສກາໂລ ວິຍ ວຕ຺ຕຕິ.

ອິມິນາ ສິຣິໂສຠຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກຣຕ຺ເຕເນວ ຕີຓິ ຣຊ຺ຊານິ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຕິໍສໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ອໂນມານທີຕີຣໍ ປາປຸຓິ. ‘‘ກິໍ ປນ ອສ຺ໂສ ຕໂຕ ປຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂນ, ນ ສກ຺ໂກ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ນາຠິຍາ ຐິຕຈກ຺ກສ຺ສ ເນມິວຏ຺ຏິໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ອນ຺ຕນ຺ເຕນ ຈຣິຕ຺ວາ ປຸເຣປາຕຣາສເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປາທິຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ. ຕທາ ປນ ເທວນາຄສຸປຓ຺ຓາທີຫິ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ໂອສ຺ສຏ຺ເຐຫິ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ຍາວ ອູຣຸປ຺ປເທສາ ສຎ຺ຉນ຺ນໍ ສຣີຣໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາຊຏໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອຕິປ຺ປປຎ຺ໂຈ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ຕິໍສໂຍຊນມຕ຺ຕເມວ ອຄມາສິ. ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນທີຕີເຣ ຐຕ຺ວາ ຉນ຺ນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິນ຺ນາມາ ອຍໍ ນທີ’’ຕິ? ‘‘ອໂນມາ ນາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອໂນມາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຓ຺ຫິຍາ ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ອສ຺ສສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ອສ຺ໂສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐູສຠວິຕ຺ຖາຣາຍ ນທິຍາ ປາຣິມຕີເຣ ອຏ຺ຐາສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອສ຺ສປິຏ຺ຐິໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຣຊຕປຏ຺ຏສທິເສ ວາລຸກາປຸລິເນ ຐຕ຺ວາ ຉນ຺ນໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມ຺ມ, ຉນ຺ນ, ຕ຺ວໍ ມຍ຺ຫໍ ອາຠຣຓານິ ເຈວ ກຓ຺ຑກຎ຺ຈ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉ, ອຫໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຫມ຺ປິ, ເທວ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ນ ລພ຺ຠາ ຕຍາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ, ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ອາຠຣຓານິ ເຈວ ກຓ຺ຑກຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິເມ ມຍ຺ຫໍ ເກສາ ສມຓສາຣຸປ຺ປາ ນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ໂຎ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເກເສ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ‘‘ສຍເມວ ຂຄ຺ເຄນ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທກ຺ຂິເຓນ ຫຕ຺ເຖນ ອສິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວາມຫຕ຺ເຖນ ໂມຬິຍາ ¶ ສທ຺ຘິໍ ຈູຬໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິ, ເກສາ ທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓໂຕ ອາວຕ຺ຕມານາ ສີສໍ ອລ຺ລີຍິໍສຸ. ເຕສໍ ຍາວຊີວໍ ຕເທວ ປມາຓໍ ອໂຫສິ, ມສ຺ສຸ ຈ ຕທນຸຣູປໍ, ປຸນ ເກສມສ຺ສຸໂອຫາຣຓກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນາໂຫສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ສຫ ໂມຬິຍາ ຈຸຬໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຈາຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມິ, ອາກາເສ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ໂນ ເຈ, ຠູມິຍໍ ປຕຕູ’’ຕິ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຂິປິ. ຕໍ ຈູຬາມຓິເວຐນໍ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ອຏ຺ຐາສິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ໂຍຊນິຍຣຕນຈງ຺ໂກຏເກນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ຈູຬາມຓິເຈຕິຍໍ ນາມ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

‘‘ເຉຕ຺ວານ ໂມຬິໍ ວຣຄນ຺ຘວາສິຕໍ, ເວຫາຍສໍ ອຸກ຺ຂິປິ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ;

ສຫສ຺ສເນຕ຺ໂຕ ສິຣສາ ປຏິຄ຺ຄຫິ, ສຸວຓ຺ຓຈງ຺ໂກຏວເຣນ ວາສໂວ’’ຕິ.

ປຸນ ¶ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິມານິ ກາສິກວຕ຺ຖານິ ມຍ຺ຫໍ ນ ສມຓສາຣຸປ຺ປານີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາເລ ປຸຣາຓສຫາຍໂກ ຆຏີກາຣມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ຊຣໍ ອປຕ຺ເຕນ ມິຕ຺ຕຠາເວນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ສຫາຍໂກ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ສມຓປຣິກ຺ຂາຣມສ຺ສ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

‘‘ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ໂຕ ຈ, ວາສີ ສູຈິ ຈ ພນ຺ຘນໍ;

ປຣິສ຺ສາວເນນ ອຏ຺ເຐເຕ, ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. –

ອິເມ ອຏ຺ຐ ສມຓປຣິກ຺ຂາເຣ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຣຫທ຺ຘຊໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມປພ຺ພຊ຺ຊາເວສໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ຉນ຺ນ, ມມ ວຈເນນ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ວເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ຉນ຺ໂນ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ກຓ຺ຑໂກ ປນ ຉນ຺ເນນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທານິ ມຍ຺ຫໍ ປຸນ ສາມິໂນ ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸປຖໍ ວິຊຫນ຺ໂຕ ໂສກໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຫທເຍນ ຜລິເຕນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ກຓ຺ຑໂກ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຉນ຺ນສ຺ສ ປຐມໍ ເອໂກວ ໂສໂກ ¶ ອໂຫສິ, ກຓ຺ຑກສ຺ສ ປນ ກາລກິຣິຍາຍ ທຸຕິເຍນ ໂສເກນ ປີຬິໂຕ ໂຣທນ຺ໂຕ ປຣິເທວນ຺ໂຕ ນຄຣໍ ອຄມາສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ອນຸປິຍໍ ນາມ ອມ຺ພວນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຫໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸເຂນ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ເອກທິວເສເນວ ¶ ຕິໍສໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ປທສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ປາວິສິ. ປວິສິຕ຺ວາ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິ. ສກລນຄຣໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປທສ຺ສເນນ ຘນປາລເກນ ປວິຏ຺ຐຣາຊຄຫໍ ວິຍ ອສຸຣິນ຺ເທນ ປວິຏ຺ຐເທວນຄຣໍ ວິຍ ຈ ສງ຺ໂຂຠໍ ອຄມາສິ. ຣາຊປຸຣິສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ເອວຣູໂປ ນາມ ສຕ຺ໂຕ ນຄເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ, ‘ເທໂວ ວາ ມນຸສ຺ໂສ ວາ ນາໂຄ ວາ ສຸປຓ຺ໂຓ ວາ ໂກ ນາເມໂສ’ຕິ ນ ຊານາມາ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ປາສາທຕເລ ຐຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຊາໂຕ ປຸຣິເສ ອາຓາເປສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຠເຓ, ວີມໍສຖ, ສເຈ ອມນຸສ຺ໂສ ຠວິສ຺ສຕິ, ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສຕິ, ສເຈ ເທວຕາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ສເຈ ນາໂຄ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕິ, ສເຈ ມນຸສ຺ໂສ ຠວິສ຺ສຕິ, ຍຖາລທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ມຫາປຸຣິໂສປິ ໂຂ ມິສ຺ສກຠຕ຺ຕໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອລໍ ເມ ເອຕ຺ຕກໍ ຍາປນາຍາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປວິຏ຺ຐທ຺ວາເຣເນວ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑວປພ຺ພຕຈ຺ຉາຍາຍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ¶ ອາຣທ຺ໂຘ. ອຖສ຺ສ ອນ຺ຕານິ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຸເຂນ ນິກ຺ຂມນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕານິ ວິຍ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ເອວຣູປສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນາປິ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພຕາຍ ເຕນ ປຏິກູລາຫາເຣນ ອຏ຺ຏິຍມາໂນ ເອວໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທິ ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖ, ຕ຺ວໍ ສຸລຠນ຺ນປາເນ ກຸເລ ຕິວສ຺ສິກຄນ຺ຘສາລິໂຠຊນໍ ນານຄ຺ຄຣເສຫິ ຠຸຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາປິ ເອກໍ ປໍສຸກູລິກໍ ທິສ຺ວາ ‘ກທາ ນຸ ໂຂ ອຫມ຺ປິ ເອວຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ຠວິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ໂສ ກາໂລ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ອິທານິ ກິໍ ນາເມຕໍ ກໂຣສີ’’ຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ນິພ຺ພິກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ.

ຣາຊປຸຣິສາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ທູຕວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຣິຍາປຖສ຺ມິໍເຍວ ປສີທິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ນິຍ຺ຍາເທສິ ¶ . ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ມຫາຣາຊ, ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ວາ ກິເລສກາເມຫິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ປຣມາຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຍາຈນ຺ໂຕປິ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ຕ຺ວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສສິ, ພຸທ຺ຘຠູເຕນ ປນ ເຕ ປຐມໍ ມມ ວິຊິຕໍ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ກິຕ຺ຕຍິສ຺ສາມິ, ຍຖາ ປພ຺ພຊິ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ ອິມໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸຕ຺ຕໍ (ສຸ. ນິ. ໔໐໗ ອາທໂຍ) ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຣຎ຺ໂຎ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອາຬາຣຎ຺ຈ ກາລາມໍ ອຸທກຎ຺ຈ ຣາມປຸຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘາຍາ’’ຕິ ຕມ຺ປິ ¶ ສມາປຕ຺ຕິຠາວນໍ ອນລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຖາມວີຣິຍສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ມຫາປຘານໍ ປທຫິຕຸກາໂມ ອຸຣຸເວລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣມຓີໂຍ ວຕາຍໍ ຠູມິຠາໂຄ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ວາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປຘານໍ ປທຫິ. ເຕປິ ໂຂ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎປ຺ປມຸຂາ ປຎ຺ຈ ປພ຺ພຊິຕາ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ. ອຖ ນໍ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ມຫາປຘານໍ ປທຫນ຺ຕໍ ‘‘ອິທານິ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິເວຓສມ຺ມຊ຺ຊນາທິກາຍ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐຫມານາ ສນ຺ຕິກາວຈຣາວສ຺ສ ອເຫສຸໍ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ‘‘ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຣກາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກຕິລຕຓ຺ຑຸລາທີຫິປິ ວີຕິນາເມສິ, ສພ຺ພໂສປິ ອາຫາຣູປຈ຺ເຉທໍ ອກາສິ, ເທວຕາປິ ໂລມກູເປຫິ ໂອຊໍ ອຸປສໍຫຣມານາ ປຏິກ຺ຂິປິ.

ອຖສ຺ສ ຕາຍ ນິຣາຫາຣຕາຍ ປຣມກສິມານປ຺ປຕ຺ຕກາຍສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ກາໂຍ ກາຬວຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ. ພາຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນານິ ອເຫສຸໍ. ອປ຺ເປກທາ ອປ຺ປາຓກໍ ຌານໍ ຌາຍນ຺ໂຕ ¶ ມຫາເວທນາຫິ ອຠິຕຸນ຺ໂນ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ປຕຕິ. ອຖ ນໍ ເອກຈ຺ຈາ ເທວຕາ ‘‘ກາລກໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ຈາ ‘‘ວິຫາໂຣເວໂສ ອຣຫຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ຍາສໍ ‘‘ກາລກໂຕ’’ຕິ ອໂຫສິ, ຕາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ ກາລກໂຕ’’ຕິ. ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ກາລກໂຕ, ອຫຸຕ຺ວາຕິ? ພຸທ຺ໂຘ ຠວິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ປຘານຠູມິຍໍເຍວ ປຕິຕ຺ວາ ¶ ກາລກໂຕຕິ. ອິທໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ນາຫໍ ສທ຺ທຫາມິ, ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂພຘິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ກາລກິຣິຍາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ກສ຺ມາ ປນ ຣາຊາ ນ ສທ຺ທຫຕີຕິ? ກາຬເທວີລຕາປສສ຺ສ ວນ຺ທາປນທິວເສ ຊມ຺ພຸຣຸກ຺ຂມູເລ ຈ ປາຏິຫາຣິຍານໍ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ.

ປຸນ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິເຕ ຕາ ເທວຕາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອໂຣໂຄ ເຕ ມຫາຣາຊ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ຊານາມຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອມຣຓຠາວ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ທຸກ຺ກຣກາຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາກາເສ ຄຓ຺ຐິກຣຓກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາ ນາມ ໂພຘາຍ ມຄ຺ໂຄ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕຸໍ ຄາມນິຄເມສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ອາຫຣິ, ອຖສ຺ສ ພາຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ປາກຕິການິ ອເຫສຸໍ, ກາໂຍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ. ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ທຸກ຺ກຣກາຣິກໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ອິທານິ ຄາມາທີສຸ ¶ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣິຍມາໂນ ກິໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ພາຫຸລິໂກ ເອສ ປຘານວິພ຺ຠນ຺ໂຕ, ສີສໍ ນ຺ຫາຍິຕຸກາມສ຺ສ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸຕກ຺ກນໍ ວິຍ ອມ຺ຫາກໍ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ວິເສສຕກ຺ກນໍ, ກິໍ ໂນ ອິມິນາ’’ຕິ ມຫາປຸຣິສໍ ປຫາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິສິປຕນໍ ປວິສິໍສຸ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຣຸເວລາຍໍ ເສນານິຄເມ ເສນານິກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຸຊາຕາ ນາມ ທາຣິກາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ເອກສ຺ມິໍ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ເຂ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ ‘‘ສເຈ ສມຊາຕິກໍ ກຸລຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມຄພ຺ເຠ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ເຕ ສຕສຫສ຺ສປຣິຈ຺ຈາເຄນ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ສາ ປຕ຺ຖນາ ສມິຊ຺ຌິ. ສາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຣກາຣິກໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຉຏ຺ເຐ ວສ຺ເສ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ພລິກມ຺ມໍ ກາຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸເຣຕຣໍ ເຘນຸສຫສ຺ສໍ ລຏ຺ຐິມຘຸກວເນ ຈຣາເປຕ຺ວາ ຕາສໍ ຂີຣໍ ປຎ຺ຈ ເຘນຸສຕານິ ປາເຍຕ຺ວາ ຕາສໍ ຂີຣໍ ອຑ຺ຒຕິຍານີຕິ ເອວໍ ຍາວ ໂສຬສນ຺ນໍ ເຘນູນໍ ຂີຣໍ ອຏ຺ຐ ເຘນຸໂຍ ປິວນ຺ຕິ, ຕາວ ຂີຣສ຺ສ ພຫລຕຎ຺ຈ ມຘຸຣຕຎ຺ຈ ໂອຊວນ຺ຕຕຎ຺ຈ ປຕ຺ຖຍມານາ ຂີຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ນາມ ອກາສິ. ສາ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ‘‘ປາໂຕວ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ຕາ ອຏ຺ຐ ເຘນຸໂຍ ທຸຫາເປສິ. ວຈ຺ຉກາ ¶ ¶ ເຘນູນໍ ຖນມູລໍ ນາຄມິໍສຸ, ຖນມູເລ ປນ ນວຠາຊເນ ອຸປນີຕມຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຂີຣຘາຣາ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ສຸຊາຕາ ສຫຕ຺ເຖເນວ ຂີຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນວຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຫຕ຺ເຖເນວ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ປຈິຕຸໍ ອາຣຠິ.

ຕສ຺ມິໍ ປາຍາເສ ປຈ຺ຈມາເນ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ ພຸພ຺ພຸຬາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓາວຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ, ເອກຜຸສິຕມ຺ປິ ພຫິ ນ ປຕຕິ, ອຸທ຺ຘນໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ຘູໂມ ນ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂລກປາລາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘເນ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣສິ, ສກ຺ໂກ ອລາຕານິ ສມາເນນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລສິ. ເທວຕາ ທ຺ວິສຫສ຺ສທີປປຣິວາເຣສຸ ຈຕູສຸ ມຫາທີເປສຸ ເທວານຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ອຸປກປ຺ປນໂອຊໍ ອຕ຺ຕໂນ ເທວານຸຠາເວນ ທຓ຺ຑກພທ຺ຘໍ ມຘຸປຏລໍ ປີເຬຕ຺ວາ ມຘຸໍ ຄຓ຺ຫມານາ ວິຍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິໍສຸ. ອຎ຺ເຎສຸ ຫິ ກາເລສຸ ເທວຕາ ກພເຬ ກພເຬ ໂອຊໍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ສມ຺ໂພຘິທິວເສ ຈ ປນ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສ ຈ ອຸກ຺ຂລິຍໍເຍວ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ສຸຊາຕາ ເອກທິວເສເຍວ ¶ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ປາກຏານິ ອເນການິ ອຈ຺ຉຣິຍານິ ທິສ຺ວາ ປຸຓ຺ຓໍ ທາສິໍ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ອມ຺ມ ປຸຓ຺ເຓ, ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ເທວຕາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ນາ, ມຍາ ເອຕ຺ຕເກ ກາເລ ເອວຣູປໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ນາມ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ, ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວຏ຺ຐານໍ ປຏິຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ເຍ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕາ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຄມາສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິເນ ທິສ຺ວາ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ນິສ຺ສໍສເຍນາຫໍ ອຊ຺ຊ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐາໂນ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ກຕສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄໂນ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາລໍ ອາຄມຍມາໂນ ປາໂຕວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິ ອຕ຺ຕໂນ ປຠາຍ ສກລຣຸກ຺ຂໍ ໂອຠາສຍມາໂນ. ອຖ ໂຂ ສາ ປຸຓ຺ຓາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອທ຺ທສ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ປາຈີນໂລກຘາຕຸໍ ໂອໂລກຍມານໍ ນິສິນ຺ນໍ, ສຣີຣໂຕ ຈສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ຕາຫິ ປຠາຫິ ສກລຣຸກ຺ຂໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ. ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ເທວຕາ ຣຸກ຺ຂໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຫຕ຺ເຖເນວ ພລິກມ຺ມໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນິສິນ຺ນາ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອຸພ຺ເພຄປ຺ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເວເຄນາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຊາຕາຍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ.

ສຸຊາຕາ ¶ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ທານິ ປຏ຺ຐາຍ ມມ ເຊຏ຺ຐຘີຕຸຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣໍ ອທາສິ. ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ປາປຸຓນທິວເສ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ‘‘ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ປາຍາສໍ ປກ຺ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປາຍາສໍ ¶ ປກ຺ຂິປິຕຸກາມາ ປກ຺ກຠາຊນໍ ອາວຊ຺ເຊສິ. ‘ສພ຺ໂພ ປາຍາໂສ ປທຸມປຕ຺ຕາ ອຸທກໍ ວິຍ ວິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປາຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ເອກປາຕິປູຣມຕ຺ໂຕວ ອໂຫສິ’. ສາ ຕໍ ປາຕິໍ ອຎ຺ຎາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂອທາຕວຕ຺ເຖນ ເວເຐຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕໍ ປາຕິໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີເສ ຐເປຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ອານຸຠາເວນ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ພລວໂສມນສ຺ສຊາຕາ ‘‘ຣຸກ຺ຂເທວຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອນໂຕນຕາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສີສໂຕ ປາຕິໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ກາເຣນ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜວາສິຕໍ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຆຏີກາຣມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ທິນ຺ໂນ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອທສ຺ສນໍ ຄໂຕ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຕ຺ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ອຸທກໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສຸຊາຕາ ສເຫວ ປາຕິຍາ ປາຍາສໍ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ, ມຫາປຸຣິໂສ ສຸຊາຕໍ ໂອໂລເກສິ. ສາ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍ, ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ, ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ມຍ຺ຫໍ ມໂນຣໂຖ ນິປ຺ຜນ຺ໂນ ¶ , ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ປຸຣາຓປຓ຺ເຓ ວິຍ ອນເປກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຣຸກ຺ຂໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປາຕິໍ ອາທາຍ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອເນເກສໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສຫສ຺ສານໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນທິວເສ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫານຏ຺ຐານໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕິຕ຺ຖໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຕີເຣ ປາຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ອເນກພຸທ຺ຘສຕສຫສ຺ສານໍ ນິວາສນໍ ອຣຫທ຺ຘຊໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອກຏ຺ຐິຕາລປກ຺ກປ຺ປມາເຓ ເອກູນປຎ຺ຎາສ ປິຓ຺ເຑ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ອປ຺ໂປທກໍ ມຘຸປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ໂສ ເອວ ຫິສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວສນ຺ຕສ຺ສ ເອກູນປຎ຺ຎາສ ທິວສານິ ອາຫາໂຣ ອໂຫສິ. ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ¶ ເນວ ອຎ຺ໂຎ ອາຫາໂຣ ອຕ຺ຖິ, ນ ນ຺ຫານໍ, ນ ມຸຂໂຘວນໍ, ນ ສຣີຣວຬຎ຺ໂຊ, ຌານສຸເຂນ ມຄ຺ຄສຸເຂນ ຜລສຸເຂນ ຈ ວີຕິນາເມສິ. ຕໍ ປນ ປາຍາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຈາຫໍ, ອຊ຺ຊ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອຍໍ ປາຕິ ປຏິໂສຕໍ ຄຈ຺ຉຕຸ, ໂນ ເຈ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອນຸໂສຕໍ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນທີໂສເຕ ປກ຺ຂິປິ. ສາ ໂສຕໍ ຉິນ຺ທມານາ ນທີມຊ຺ຌໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຊ຺ຌມຊ຺ຌຏ຺ຐາເນເນວ ຊວສມ຺ປນ຺ໂນ ອສ຺ໂສ ວິຍ ອສີຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປຏິໂສຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອາວຏ຺ເຏ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກາຬນາຄຣາຊຠວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄປາຕິໂຍ ‘‘ກິລິ ກິລີ’’ຕິ ຣວໍ ກາຣຍມານາ ປຫຣິຕ຺ວາວ ຕາສໍ ສພ຺ພເຫຏ຺ຐິມາ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ກາໂຬ ນາຄຣາຊາ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ເອໂກ ພຸທ຺ໂຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ປຸນ ອຊ຺ຊ ເອໂກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອເນເກຫິ ປທສເຕຫິ ຖຸຕິໂຍ ວທມາໂນ ອຸຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ¶ ມຫາປຖວິຍາ ເອກໂຍຊນຕິຄາວຸຕປ຺ປມາຓໍ ນຠໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາໂຣຫນກາໂລ ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ຫິຍ຺ໂຍ ວາ’’ຕິ ສທິໂສ ອໂຫສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ນທີຕີຣມ຺ຫິ ສຸປຸປ຺ຜິຕສາລວເນ ທິວາວິຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປຸປ຺ຜານໍ ວຓ຺ຏໂຕ ມຸຈ຺ຈນກາເລ ເທວຕາຫິ ອລງ຺ກເຕນ ອຏ຺ຐູສຠວິຕ຺ຖາເຣນ ມຄ຺ເຄນ ສີໂຫ ວິຍ ວິຊມ຺ຠມາໂນ ໂພຘິຣຸກ຺ຂາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ນາຄຍກ຺ຂສຸປຓ຺ຓາທໂຍ ທິພ຺ເພຫິ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູຊຍິໍສຸ, ທິພ຺ພສງ຺ຄີຕາທີນິ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ, ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ເອກຄນ຺ຘາ ເອກມາລາ ເອກສາຘຸກາຣາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂສຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ຕິຓຫາຣໂກ ຕິຓໍ ອາທາຍ ປຏິປເຖ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ອາກາຣໍ ຎຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ຕິຓມຸຏ຺ຐິໂຍ ອທາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ¶ ອາຣຸຍ຺ຫ ທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ທກ຺ຂິຓຈກ຺ກວາຬໍ ໂອສີທິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິສມ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ, ອຸຕ຺ຕຣຈກ຺ກວາຬໍ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓນຏ຺ຐານໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ອຏ຺ຐາສິ, ຕໂຕ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກວາຬໍ ໂອສີທິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິສມ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ, ປຸຣຕ຺ຖິມຈກ຺ກວາຬໍ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ຐິຕຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ ກິຣສ຺ສ ເນມິວຏ຺ຏິປຣິຍນ຺ເຕ ອກ຺ກນ຺ເຕ ນາຠິຍາ ປຕິຏ຺ຐິຕມຫາສກຏຈກ຺ກໍ ວິຍ ¶ ມຫາປຖວີ ໂອນຕຸນ຺ນຕາ ອໂຫສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອິທມ຺ປິ ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓນຏ຺ຐານໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຠາຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓາຠິມຸໂຂ ອຏ຺ຐາສິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣຈກ຺ກວາຬໍ ໂອສີທິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິສມ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ, ທກ຺ຂິຓຈກ຺ກວາຬໍ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອິທມ຺ປິ ສມ຺ໂພຘິໍ ປາປຸຓນຏ຺ຐານໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຠາຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມາຠິມຸໂຂ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຠາເຄ ປນ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ປລ຺ລງ຺ກຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ເນວ ຉມ຺ຠຕິ, ນ ກມ຺ປຕິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອວິຊຫິຕໍ ອຈລຏ຺ຐານໍ ກິເລສປຎ຺ຊຣວິທ຺ຘໍສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕານິ ຕິຓານິ ອຄ຺ເຄ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາເລສິ, ຕາວເທວ ຈຸທ຺ທສຫຕ຺ໂຖ ປລ຺ລງ຺ໂກ ອໂຫສິ. ຕານິປິ ໂຂ ຕິຓານິ ຕຖາຣູເປນ ສຓ຺ຐາເນນ ສຓ຺ຐຫິໍສຸ, ຍຖາຣູປໍ ສຸກຸສໂລປິ ຈິຕ຺ຕກາໂຣ ວາ ໂປຕ຺ຖກາໂຣ ວາ ອາລິຂິຕຸມ຺ປິ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂພຘິກ຺ຂນ຺ຘໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ກຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ທຬ຺ຫມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ –

‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ, ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕຸ;

ອຸປສຸສ຺ສຕຸ ນິສ຺ເສສໍ, ສຣີເຣ ມໍສໂລຫິຕໍ’’.

ນ ¶ ຕ຺ເວວາຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ອິມໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມີຕິ ອສນິສຕສນ຺ນິປາເຕນປິ ອເຠຊ຺ຊຣູປໍ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມາໂຣ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ມຍ຺ຫໍ ວສໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸກາໂມ, ນ ທານິສ຺ສ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາຣພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ມາຣໂຆສນໍ ນາມ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ມາຣພລໍ ອາທາຍ ນິກ຺ຂມິ. ສາ ມາຣເສນາ ມາຣສ຺ສ ປຸຣໂຕ ທ຺ວາທສໂຍຊນາ ໂຫຕິ, ທກ຺ຂິຓໂຕ ຈ ວາມໂຕ ຈ ທ຺ວາທສໂຍຊນາ, ປຈ຺ຉໂຕ ຍາວ ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕາ, ອຸທ຺ຘໍ ນວໂຍຊນຸພ຺ເພຘາ, ຍສ຺ສາ ອຸນ຺ນທນ຺ຕິຍາ ອຸນ຺ນາທສທ຺ໂທ ໂຍຊນສຫສ຺ສໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ປຖວິອຸນ຺ທ຺ຣິຍນສທ຺ໂທ ວິຍ ສຸຍ຺ຍຕິ. ອຖ ມາໂຣ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິກໍ ຄິຣິເມຂລໍ ນາມ ຫຕ຺ຖິໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ພາຫຸສຫສ຺ສໍ ມາເປຕ຺ວາ ນານາວຸຘານິ ອຄ຺ຄເຫສິ. ອວເສສາຍປິ ມາຣປຣິສາຍ ທ຺ເວ ຊນາ ເອກສທິສໍ ອາວຸຘໍ ນ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ນານປ຺ປກາຣວຓ຺ຓາ ນານປ຺ປກາຣມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣມານາ ອາຄມິໍສຸ.

ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬເທວຕາ ¶ ປນ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຖຸຕິໂຍ ວທມານາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ວິຊຍຸຕ຺ຕຣສງ຺ຂໍ ຘມມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ກິຣ ສງ຺ໂຂ ວີສຫຕ຺ຖສຕິໂກ ໂຫຕິ. ສກິໍ ວາຕໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຘມນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ສທ຺ທໍ ກຣິຕ຺ວາ ນິສ຺ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ. ມຫາກາຬນາຄຣາຊາ ອຕິເຣກປທສເຕນ ວຓ຺ຓໍ ວທນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣຍມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ມາຣພເລ ປນ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕ ເຕສໍ ເອໂກປິ ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ສມ຺ມຸຂສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນເນວ ປລາຍິໍສຸ. ກາໂຬ ນາຄຣາຊາ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກໍ ມຎ຺ເຊຣິກນາຄຠວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ມຸຂໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ. ສກ຺ໂກ ວິຊຍຸຕ຺ຕຣສງ຺ຂໍ ປິຏ຺ຐິຍໍ ກຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກວາຬໂກຏິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກເມວ ອຄມາສິ. ເອກາ ເທວຕາປິ ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ນາໂຫສິ, ມຫາປຸຣິໂສ ເອກໂກວ ນິສີທິ.

ມາໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ອາຫ ‘‘ຕາຕາ ສຸທ຺ໂຘທນປຸຕ຺ເຕນ ສິທ຺ຘຕ຺ເຖນ ສທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ປຸຣິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຍໍ ສມ຺ມຸຂາ ຍຸທ຺ຘໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ, ປຈ຺ຉາຠາເຄນ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ມຫາປຸຣິໂສປິ ຕີຓິ ປສ຺ສານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສພ຺ພເທວຕານໍ ປລາຕຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎານິ ອທ຺ທສ. ປຸນ ອຸຕ຺ຕຣປສ຺ເສນ ມາຣພລໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕໂກ ຊໂນ ມໍ ເອກກໍ ສນ຺ຘາຍ ມຫນ຺ຕໍ ວາຍາມໍ ປຣກ຺ກມໍ ກໂຣຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ມຍ຺ຫໍ ມາຕາ ວາ ປິຕາ ວາ ຠາຕາ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ ຎາຕໂກ ນຕ຺ຖິ, ອິມາ ປນ ທສ ປາຣມິໂຍວ ມຍ຺ຫໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຸຏ຺ຐປຣິຊນສທິສາ, ຕສ຺ມາ ປາຣມິໂຍວ ¶ ຜລກໍ ກຕ຺ວາ ປາຣມິສຕ຺ເຖເນວ ປຫຣິຕ຺ວາ ອຍໍ ພລກາໂຍ ມຍາ ວິທ຺ຘໍເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ ອາວຊ຺ຊມາໂນ ນິສີທິ.

ອຖ ໂຂ ມາໂຣ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ເອເຕເນວ ສິທ຺ຘຕ຺ຖໍ ປລາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາຕມຓ຺ຑລໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິເຠທາ ວາຕາ ສມຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒໂຍຊນເອກໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນຕິໂຍຊນປ຺ປມາຓານິ ¶ ປພ຺ພຕກູຏານິ ປທາເລຕ຺ວາ ວນຄຈ຺ຉຣຸກ຺ຂາທີນິ ອຸມ຺ມູເລຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ຄາມນິຄເມ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາປິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ວິຫຕານຸຠາວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຈີວຣກຓ຺ຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈາເລຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ຕໂຕ ‘‘ອຸທເກນ ນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫາວສ຺ສໍ ¶ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ອຸປຣູປຣິ ສຕປຏລສຫສ຺ສປຏລາທິເຠທາ ວລາຫກາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວສ຺ສິໍສຸ. ວຸຏ຺ຐິຘາຣາເວເຄນ ປຖວີ ຉິທ຺ທາ ອໂຫສິ. ວນຣຸກ຺ຂາທີນໍ ອຸປຣິຠາເຄນ ມຫາເມໂຆ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຈີວເຣ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸຏ຺ຐານມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຕເມຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕໂຕ ປາສາຓວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ມຫນ຺ຕານິ ມຫນ຺ຕານິ ປພ຺ພຕກູຏານິ ຘູມາຍນ຺ຕານິ ປຊ຺ຊລນ຺ຕານິ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ທິພ຺ພມາລາຄຸຬຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕໂຕ ປຫຣຓວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ເອກໂຕຘາຣາອຸຠໂຕຘາຣາອສິສຕ຺ຕິຂຸຣປ຺ປາທໂຍ ຘູມາຍນ຺ຕາ ປຊ຺ຊລນ຺ຕາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ອງ຺ຄາຣວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ກິໍສຸກວຓ຺ຓາ ອງ຺ຄາຣາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກິຣິໍສຸ. ຕໂຕ ກຸກ຺ກຸຬວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ອຈ຺ຈຸຓ຺ໂຫ ອຄ຺ຄິວຓ຺ໂຓ ກຸກ຺ກຸໂຬ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ທິພ຺ພຈນ຺ທນຈຸຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຕິ. ຕໂຕ ວາລຸກາວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ອຕິສຸຂຸມວາລຸກາ ຘູມາຍນ຺ຕາ ປຊ຺ຊລນ຺ຕາ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຕິໍສຸ. ຕໂຕ ກລລວສ຺ສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ຕໍ ກລລໍ ຘູມາຍນ຺ຕໍ ປຊ຺ຊລນ຺ຕໍ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ທິພ຺ພວິເລປນໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຕິ. ຕໂຕ ‘‘ອິມິນາ ຠິໍເສຕ຺ວາ ສິທ຺ຘຕ຺ຖໍ ປລາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນ຺ຘກາຣໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ຕໍ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ວິຍ ມຫາຕມໍ ຫຸຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສູຣິຍປ຺ປຠາວິຫຕໍ ວິຍ ອນ຺ຘກາຣໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ.

ເອວໍ ມາໂຣ ອິມາຫິ ນວຫິ ວາຕວສ຺ສປາສາຓປຫຣຓອງ຺ຄາຣກຸກ຺ກຸຬວາລຸກາກລລອນ຺ຘກາຣວຸຏ຺ຐີຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປລາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ຠເຓ, ຕິຏ຺ຐຖ, ອິມໍ ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາຣໍ ຄຓ຺ຫຖ ຫນຖ ປລາເປຖາ’’ຕິ ປຣິສໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຄິຣິເມຂລສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ ຂນ຺ເຘ ນິສິນ຺ໂນ ຈກ຺ກາວຸຘໍ ອາທາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖ ອຸຏ຺ຐາຫິ ເອຕສ຺ມາ ປລ຺ລງ຺ກາ, ນາຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາປຸຓາຕິ, ມຍ຺ຫໍ ເອວ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອໂວຈ – ‘‘ມາຣ, ເນວ ຕຍາ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູຣິຕາ, ນ ອຸປປາຣມິໂຍ, ນ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ, ນາປິ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ¶ , ນ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ນ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ, ນ ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາ ປູຣິຕາ, ສພ຺ພາ ¶ ຕາ ມຍາເຍວ ປູຣິຕາ, ຕສ຺ມາ ນາຍໍ ປລ຺ລງ຺ໂກ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາປຸຓາຕິ ¶ , ມຍ຺ເຫເວໂສ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ.

ມາໂຣ ກຸທ຺ໂຘ ໂກຘເວຄໍ ອສຫນ຺ໂຕ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຈກ຺ກາວຸຘໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຕໍ ຕສ຺ສ ທສ ປາຣມິໂຍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ ມາລາວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ກິຣ ຂຸຣຘາຣຈກ຺ກາວຸຘໍ ອຎ຺ຎທາ ເຕນ ກຸທ຺ເຘນ ວິສ຺ສຏ຺ຐໍ ເອກຆນປາສາຓຕ຺ຖມ຺ເຠ ວໍສກຬີເຣ ວິຍ ຉິນ຺ທນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິທານິ ປນ ຕສ຺ມິໍ ມາລາວິຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິເຕ ອວເສສາ ມາຣປຣິສາ ‘‘ອິທານິ ປລ຺ລງ຺ກໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປລາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕານິ ເສລກູຏານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສຸໍ. ຕານິປິ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທສ ປາຣມິໂຍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ມາລາຄຸຬຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕິໍສຸ. ເທວຕາ ຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ຐິຕາ ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ນຏ຺ໂຐ ວຕ ໂສ ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາຣສ຺ສ ຣູປຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ປູຣິຕປາຣມີນໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນທິວເສ ປຕ຺ຕປລ຺ລງ຺ໂກ ມຍ຺ຫໍວ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຐິຕໍ ມາຣໍ ອາຫ – ‘‘ມາຣ ຕຸຍ຺ຫໍ ທານສ຺ສ ທິນ຺ນຠາເວ ໂກ ສກ຺ຂີ’’ຕິ. ມາໂຣ ‘‘ອິເມ ເອຕ຺ຕກາ ຊນາ ສກ຺ຂິໂນ’’ຕິ ມາຣພລາຠິມຸຂໍ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມາຣປຣິສາຍ ‘‘ອຫໍ ສກ຺ຂີ, ອຫໍ ສກ຺ຂີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕສທ຺ໂທ ປຖວິອຸນ຺ທ຺ຣິຍນສທ຺ທສທິໂສ ອໂຫສິ. ອຖ ມາໂຣ ມຫາປຸຣິສໍ ອາຫ ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖ, ຕຸຍ຺ຫໍ ທານສ຺ສ ທິນ຺ນຠາເວ ໂກ ສກ຺ຂີ’’ຕິ. ມຫາປຸຣິໂສ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຕາວ ທານສ຺ສ ທິນ຺ນຠາເວ ສເຈຕນາ ສກ຺ຂິໂນ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສເຈຕໂນ ໂກຈິ ສກ຺ຂີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ເມ ອວເສສຕ຺ຕຠາເວສຸ ທິນ຺ນທານໍ, ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ປນ ຐຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ສຕ຺ຕສຕກມຫາທານສ຺ສ ທິນ຺ນຠາເວ ອຍໍ ອເຈຕນາປິ ຆນມຫາປຖວີ ສກ຺ຂີ’’ຕິ ຈີວຣຄພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ອຠິນີຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາເວ ຐຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ສຕ຺ຕສຕກມຫາທານສ຺ສ ທິນ຺ນຠາເວ ຕ຺ວໍ ສກ຺ຂີ ນ ສກ຺ຂີ’’ຕິ ມຫາປຖວິອຠິມຸຂໍ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ມຫາປຖວີ ‘‘ອຫໍ ເຕ ຕທາ ສກ຺ຂີ’’ຕິ ວິຣວສເຕນ ວິຣວສຫສ຺ເສນ ວິຣວສຕສຫສ຺ເສນ ມາຣພລໍ ອວຕ຺ຖຣມານາ ວິຍ ອຸນ຺ນທິ.

ຕໂຕ ¶ ມຫາປຸຣິເສ ‘‘ທິນ຺ນໍ ເຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຖ ມຫາທານໍ ອຸຕ຺ຕມທານ’’ນ຺ຕິ ເວສ຺ສນ຺ຕຣທານໍ ສມ຺ມສນ຺ເຕ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິໂກ ຄິຣິເມຂລຫຕ຺ຖີ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ມາຣປຣິສາ ທິສາວິທິສາ ປລາຍິ, ທ຺ເວ ເອກມຄ຺ເຄນ ຄຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສີສາຠຣຓານິ ເຈວ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖານິ ຈ ປຫາຍ ສມ຺ມຸຂສມ຺ມຸຂທິສາຫິເຍວ ປລາຍິໍສຸ. ຕໂຕ ເທວສງ຺ຆາ ປລາຍມານໍ ມາຣພລໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມາຣສ຺ສ ¶ ປຣາຊໂຍ ຊາໂຕ, ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາຣສ຺ສ ຊໂຍ, ຊຍປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນາຄາ ນາຄານໍ, ສຸປຓ຺ຓາ ສຸປຓ຺ຓານໍ ¶ , ເທວຕາ ເທວຕານໍ, ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ, ອຸຄ຺ໂຆເສຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖາ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ກໍ ອຄມໍສຸ.

ເອວໍ ຄເຕສຸ ຈ ປນ ເຕສຸ –

‘‘ຊໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສິຣີມໂຕ ອຍໍ, ມາຣສ຺ສ ຈ ປາປິມໂຕ ປຣາຊໂຍ;

ອຸຄ຺ໂຆສຍຸໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ປໂມທິຕາ, ຊຍໍ ຕທາ ນາຄຄຓາ ມເຫສິໂນ.

‘‘ຊໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສິຣີມໂຕ ອຍໍ, ມາຣສ຺ສ ຈ ປາປິມໂຕ ປຣາຊໂຍ;

ອຸຄ຺ໂຆສຍຸໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ປໂມທິຕາ, ສຸປຓ຺ຓສງ຺ຆາປິ ຊຍໍ ມເຫສິໂນ.

‘‘ຊໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສິຣີມໂຕ ອຍໍ, ມາຣສ຺ສ ຈ ປາປິມໂຕ ປຣາຊໂຍ;

ອຸຄ຺ໂຆສຍຸໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ປໂມທິຕາ, ຊຍໍ ຕທາ ເທວຄຓາ ມເຫສິໂນ.

‘‘ຊໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສິຣີມໂຕ ອຍໍ, ມາຣສ຺ສ ຈ ປາປິມໂຕ ປຣາຊໂຍ;

ອຸຄ຺ໂຆສຍຸໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ປໂມທິຕາ, ຊຍໍ ຕທາ ພ຺ຣຫ຺ມຄຓາປິ ຕາທິໂນ’’ຕິ.

ອວເສສາ ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ເທວຕາ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປເນຫິ ຈ ປູຊຍມານາ ນານປ຺ປກາຣາ ຖຸຕິໂຍ ຈ ວທມານາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເອວໍ ອນຕ຺ຖງ຺ຄເຕເຍວ ¶ ສູຣິເຍ ມຫາປຸຣິໂສ ມາຣພລໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ຈີວຣູປຣິ ປຕມາເນຫິ ໂພຘິຣຸກ຺ຂງ຺ກຸເຣຫິ ຣຕ຺ຕປວາຬປລ຺ລເວຫິ ວິຍ ປູຊິຍມາໂນ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ, ປຈ຺ຉິມຍາເມ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣສິ. ອຖສ຺ສ ທ຺ວາທສປທິກໍ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏວເສນ ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສມ຺ປກມ຺ປິ.

ມຫາປຸຣິເສ ປນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ອຸນ຺ນາເທຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕ ¶ ສກລທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ອໂຫສິ. ປາຈີນຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ອຸສ຺ສາປິຕານໍ ຘຊານໍ ປຏາການໍ ຣໍສິໂຍ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ປຫຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ອຸສ຺ສາປິຕານໍ ປາຈີນຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ, ທກ຺ຂິຓຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ອຸສ຺ສາປິຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ, ອຸຕ຺ຕຣຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ອຸສ຺ສາປິຕານໍ ¶ ທກ຺ຂິຓຈກ຺ກວາຬມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ປຫຣນ຺ຕິ, ປຖວິຕເລ ອຸສ຺ສາປິຕານໍ ປນ ຘຊານໍ ປຏາການໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐໍສຸ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ພທ຺ຘານໍ ປຖວິຕເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ປຸປ຺ຜູປຄຣຸກ຺ຂາ ປຸປ຺ຜໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ຜລູປຄຣຸກ຺ຂາ ຜລປິຓ຺ຑີຠາຣຠຣິຕາ ອເຫສຸໍ. ຂນ຺ເຘສຸ ຂນ຺ຘປທຸມານິ ປຸປ຺ຜິໍສຸ, ສາຂາສຸ ສາຂາປທຸມານິ, ລຕາສຸ ລຕາປທຸມານິ, ອາກາເສ ໂອລມ຺ພກປທຸມານິ, ສິລາຕລານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ຫຸຕ຺ວາ ທຓ຺ຑກປທຸມານິ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ທສສຫສ຺ສີ ໂລກຘາຕຸ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐມາລາຄຸຬາ ວິຍ ສຸສນ຺ຖຕປຸປ຺ຜສນ຺ຖາໂຣ ວິຍ ຈ ອໂຫສິ. ຈກ຺ກວາຬນ຺ຕເຣສຸ ອຏ຺ຐໂຍຊນສຫສ຺ສໂລກນ຺ຕຣິກາ ສຕ຺ຕສູຣິຍປ຺ປຠາຍປິ ອໂນຠາສິຕປຸພ຺ພາ ເອໂກຠາສາ ອເຫສຸໍ, ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສຄມ຺ຠີໂຣ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມຘຸໂຣທໂກ ອໂຫສິ, ນທິໂຍ ນປ຺ປວຕ຺ຕິໍສຸ, ຊຈ຺ຈນ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສິໍສຸ, ຊາຕິພຘິຣາ ສທ຺ທໍ ສຸຓິໍສຸ, ຊາຕິປີຐສປ຺ປິໂນ ປທສາ ຄຈ຺ຉິໍສຸ, ອນ຺ທຸພນ຺ຘນາທີນິ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕິໍສຸ.

ເອວໍ ອປຣິມາເຓນ ສິຣິວິຠເວນ ປູຊິຍມາໂນ ມຫາປຸຣິໂສ ອເນກປ຺ປກາເຣສຸ ອຈ຺ຉຣິຍຘມ຺ເມສຸ ປາຕຸຠູເຕສຸ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອວິຊຫິຕໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ ¶ , ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ອນິພ຺ພິສໍ;

ຄຫກາຣໍ ຄເວສນ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂາ ຊາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ.

‘‘ຄຫກາຣກ ທິຏ຺ໂຐສິ, ປຸນ ເຄຫໍ ນ ກາຫສິ;

ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາ ຠຄ຺ຄາ, ຄຫກູຏໍ ວິສງ຺ຂຕໍ;

ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍມຊ຺ຌຄາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໕໓-໑໕໔);

ອິຕິ ¶ ຕຸສິຕປຸຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຍໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕປ຺ປຕ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ອວິທູເຣນິທານໍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອວິທູເຣນິທານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສນ຺ຕິເກນິທານກຖາ

‘‘ສນ຺ຕິເກນິທານໍ ¶ ປນ ‘ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ວິຫຣໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນເຍວ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ປນ ຕມ຺ປິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ຊຍປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອຫໍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ອິມສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ກສ຺ສ ກາຣຓາ ສນ຺ຘາວິໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ເມ ກາລໍ ອິມສ຺ເສວ ປລ຺ລງ຺ກສ຺ສ ກາຣຓາ ອລງ຺ກຕສີສໍ ຄີວາຍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ, ສຸອຎ຺ຊິຕານິ ອກ຺ຂີນິ ຫທຍມໍສຎ຺ຈ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ, ຊາລີກຸມາຣສທິສາ ປຸຕ຺ຕາ ກຓ຺ຫາຊິນກຸມາຣິສທິສາ ຘີຕໂຣ ມທ຺ທີເທວິສທິສາ ຠຣິຍາໂຍ ຈ ປເຣສໍ ທາສຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນາ, ອຍໍ ເມ ປລ຺ລງ຺ໂກ ຊຍປລ຺ລງ຺ໂກ ວຣປລ຺ລງ຺ໂກ ຈ. ເອຕ຺ຖ ເມ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ສງ຺ກປ຺ປາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ, ນ ຕາວ ອິໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອເນກໂກຏິສຕສຫສ຺ສາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑; ມຫາວ. ໑).

ອຖ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ‘‘ອຊ຺ຊາປິ ນູນ ສິທ຺ຘຕ຺ຖສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ປລ຺ລງ຺ກສ຺ມິຎ຺ຫິ ອາລຍໍ ນ ວິຊຫຕີ’’ຕິ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ. ສຕ຺ຖາ ເທວຕານໍ ¶ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ຎຕ຺ວາ ຕາສໍ ວິຕກ຺ກວູປສມນຕ຺ຖໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສສິ. ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑສ຺ມິຎ຺ຫິ ກຕປາຏິຫາຣິຍຎ຺ຈ, ຎາຕິສມາຄເມ ກຕປາຏິຫາຣິຍຎ຺ຈ, ປາຖິກປຸຕ຺ຕສມາຄເມ ກຕປາຏິຫາຣິຍຎ຺ຈ, ສພ຺ພໍ ກຓ຺ຑມ຺ພຣຸກ຺ຂມູເລ ຍມກປາຏິຫາຣິຍສທິສໍ ອໂຫສິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ອິມິນາ ປາຏິຫາຣິເຍນ ເທວຕານໍ ວິຕກ຺ກໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ກໂຕ ອີສກໍ ປາຈີນນິສ຺ສິເຕ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຠາເຄ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວຕ ເມ ປລ຺ລງ຺ເກ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ປູຣິຕານໍ ປາຣມີນໍ ຜລາຘິຄມຏ຺ຐານໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂຎ຺ຈ ອນິມິເສຫິ ອກ຺ຂີຫິ ໂອໂລກຍມາໂນ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມສິ, ຕໍ ຐານໍ ອນິມິສເຈຕິຍໍ ນາມ ຊາຕໍ. ອຖ ປລ຺ລງ຺ກສ຺ສ ຈ ຐິຕຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕຣາ ຈງ຺ກມໍ ມາເປຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມປຈ຺ຉິມໂຕ ອາຍເຕ ຣຕນຈງ຺ກເມ ¶ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມສິ, ຕໍ ຐານໍ ຣຕນຈງ຺ກມເຈຕິຍໍ ນາມ ຊາຕໍ.

ຈຕຸຕ຺ເຖ ປນ ສຕ຺ຕາເຫ ໂພຘິໂຕ ປຈ຺ຉິມຸຕ຺ຕຣທິສາຠາເຄ ເທວຕາ ຣຕນຆຣໍ ມາປຍິໍສຸ, ຕຕ຺ຖ ປລ຺ລງ຺ເກນ ¶ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ວິເສສໂຕ ເຈຕ຺ຖ ອນນ຺ຕນຍໍ ສມນ຺ຕປຏ຺ຐານໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມສິ. ອາຠິຘມ຺ມິກາ ປນາຫຸ ‘‘ຣຕນຆຣໍ ນາມ ນ ສຕ຺ຕຣຕນມຍໍ ເຄຫໍ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປນ ປກຣຓານໍ ສມ຺ມສິຕຏ຺ຐານໍ ‘ຣຕນຆຣ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸໂຠເປເຕ ປຣິຍາຍາ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ຕໍ ຐານໍ ຣຕນຆຣເຈຕິຍໍ ນາມ ຊາຕໍ. ເອວໍ ໂພຘິສມີເປເຍວ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕ຺ຕາຫານິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຎ຺ຈເມ ສຕ຺ຕາເຫ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູລາ ເຍນ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣໂຘ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ຕຕ຺ຣາປິ ຘມ຺ມໍ ວິຈິນນ຺ໂຕເຍວ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມາໂຣ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ໂອຕາຣາເປກ຺ໂຂປິ ອິມສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ຂລິຕໍ ອທ຺ທສໍ, ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕທານິ ເອສ ມມ ວສ’’ນ຺ຕິ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ມຫາມຄ຺ເຄ ນິສີທິຕ຺ວາ ໂສຬສ ກາຣຓານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຠູມິຍໍ ໂສຬສ ເລຂາ ກຑ຺ຒິ – ‘‘ອຫໍ ເອໂສ ວິຍ ທານປາຣມິໍ ນ ປູເຣສິໍ, ເຕນມ຺ຫິ ອິມິນາ ສທິໂສ ນ ຊາໂຕ’’ຕິ ເອກໍ ເລຂໍ ກຑ຺ຒິ. ຕຖາ ‘‘ອຫໍ ເອໂສ ວິຍ ສີລປາຣມິໍ, ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມິໍ, ປຎ຺ຎາປາຣມິໍ, ວີຣິຍປາຣມິໍ, ຂນ຺ຕິປາຣມິໍ, ສຈ຺ຈປາຣມິໍ, ອຘິຏ຺ຐານປາຣມິໍ, ເມຕ຺ຕາປາຣມິໍ, ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິໍ ນ ປູເຣສິໍ ¶ , ເຕນມ຺ຫິ ອິມິນາ ສທິໂສ ນ ຊາໂຕ’’ຕິ ທສມໍ ເລຂໍ ກຑ຺ຒິ. ຕຖາ ‘‘ອຫໍ ເອໂສ ວິຍ ອສາຘາຣຓສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓສ຺ສ ປຏິເວຘາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ທສ ປາຣມິໂຍ ນ ປູເຣສິໍ, ເຕນມ຺ຫິ ອິມິນາ ສທິໂສ ນ ຊາໂຕ’’ຕິ ເອກາທສມໍ ເລຂໍ ກຑ຺ຒິ. ຕຖາ ‘‘ອຫໍ ເອໂສ ວິຍ ອສາຘາຣຓສ຺ສ ອາສຍານຸສຍຎາຓສ຺ສ, ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓສ຺ສ, ຍມກປາຏິຫີຣຎາຓສ຺ສ, ອນາວຣຓຎາຓສ຺ສ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິເວຘາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ທສ ປາຣມິໂຍ ນ ປູເຣສິໍ, ເຕນມ຺ຫິ ອິມິນາ ສທິໂສ ນ ຊາໂຕ’’ຕິ ໂສຬສມໍ ເລຂໍ ກຑ຺ຒິ. ເອວໍ ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ມຫາມຄ຺ເຄ ໂສຬສ ເລຂາ ກຑ຺ຒມາໂນ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕຓ຺ຫາ, ອຣຕິ, ຣຄາຕິ ຕິສ຺ໂສ ມາຣຘີຕໂຣ ‘‘ປິຕາ ໂນ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ເອຕຣຫີ’’ຕິ ໂອໂລກຍມານາ ຕໍ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠູມິໍ ວິເລຂມານໍ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຕາຕ, ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ອມ຺ມາ, ອຍໍ ມຫາສມໂຓ ມຍ຺ຫໍ ວສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ໂອຕາຣມສ຺ສ ທຏ຺ຐຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ເຕນາຫໍ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນຕິ. ຍທິ ¶ ເອວໍ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ມຍເມຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ກຕ຺ວາ ອາທາຍ ອາຄມິສ຺ສາມາຕິ. ນ ສກ຺ກາ, ອມ຺ມາ, ເອໂສ ເກນຈິ ວເສ ກາຕຸໍ, ອຈລາຍ ສທ຺ຘາຍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ເອໂສ ປຸຣິໂສຕິ. ‘‘ຕາຕ ມຍໍ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ອິທາເນວ ນໍ ຣາຄປາສາທີຫິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາເນສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ປາເທ ເຕ ສມຓ ປຣິຈາເຣມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຠຄວາ ¶ ວ ຕາສໍ ວຈນໍ ມນສິ ອກາສິ, ນ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ, ອນຸຕ຺ຕເຣ ອຸປຘິສງ຺ຂເຍ ວິມຸຕ຺ຕມານໂສ ວິເວກສຸຂຎ຺ເຎວ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ນິສີທິ.

ປຸນ ມາຣຘີຕໂຣ ‘‘ອຸຈ຺ຈາວຈາ ໂຂ ປຸຣິສານໍ ອຘິປ຺ປາຍາ, ເກສຎ຺ຈິ ກຸມາຣິກາສຸ ເປມໍ ໂຫຕິ, ເກສຎ຺ຈິ ປຐມວເຍ ຐິຕາສຸ, ເກສຎ຺ຈິ ມຊ຺ຌິມວເຍ ຐິຕາສຸ, ຍໍນູນ ມຍໍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ຣູເປຫິ ປໂລເຠຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ເອກເມກາ ກຸມາຣິວຓ຺ຓາທິວເສນ ສຕໍ ສຕໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ກຸມາຣິໂຍ, ອວິຊາຕາ, ສກິໍວິຊາຕາ, ທຸວິຊາຕາ, ມຊ຺ຌິມິຕ຺ຖິໂຍ, ມຫິຕ຺ຖິໂຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ປາເທ ເຕ ສມຓ ປຣິຈາເຣມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ນ ມນສາກາສິ, ຍຖາ ຕໍ ອນຸຕ຺ຕເຣ ອຸປຘິສງ຺ຂເຍວ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ເກຈິ ປນາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຕາ ມຫິຕ຺ຖິຠາເວນ ¶ ອຸປຄຕາ ທິສ຺ວາ ຠຄວາ ‘ເອວເມວໍ ເອຕາ ຂຓ຺ຑທນ຺ຕາ ປລິຕເກສາ ໂຫນ຺ຕູ’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສີ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສຕ຺ຖາ ເອວຣູປໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ. ຠຄວາ ປນ ‘‘ອເປຖ ຕຸມ຺ເຫ, ກິໍ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ວາຍມຖ, ເອວຣູປໍ ນາມ ອວີຕຣາຄາທີນໍ ປຸຣໂຕ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ປນ ຣາໂຄ ປຫີໂນ, ໂທໂສ ປຫີໂນ, ໂມໂຫ ປຫີໂນ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ອາຣພ຺ຠ –

‘‘ຍສ຺ສ ຊິຕໍ ນາວຊີຍຕິ, ຊິຕມສ຺ສ ໂນຍາຕິ ໂກຈິ ໂລເກ;

ຕໍ ພຸທ຺ຘມນນ຺ຕໂຄຈຣໍ, ອປທໍ ເກນ ປເທນ ເນສ຺ສຖ.

‘‘ຍສ຺ສ ຊາລິນີ ວິສຕ຺ຕິກາ, ຕຓ຺ຫາ ນຕ຺ຖິ ກຸຫິຎ຺ຈິ ເນຕເວ;

ຕໍ ພຸທ຺ຘມນນ຺ຕໂຄຈຣໍ, ອປທໍ ເກນ ປເທນ ເນສ຺ສຖາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໗໙-໑໘໐) –

ອິມາ ຘມ຺ມປເທ ພຸທ຺ຘວຄ຺ເຄ ທ຺ເວ ຄາຖາ ວທນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ. ຕາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ໂນ ປິຕາ ອໂວຈ, ອຣຫໍ ສຸຄໂຕ ໂລເກ ນ ຣາເຄນ ສຸວານໂຍ’’ຕິອາທີນິ ¶ ວຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ.

ຠຄວາປິ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ມຸຈລິນ຺ທມູລໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຫວທ຺ທລິກາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ສີຕາທິປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ມຸຈລິນ຺ເທນ ນາຄຣາເຊນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຠເຄຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອສມ຺ພາຘາຍ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວທິຍມາໂນ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຣາຊາຍຕນໍ ອຸປສງ຺ກມິ, ຕຕ຺ຖາປິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວທິຍມາໂນເຍວ ນິສີທິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕາຫານິ ¶ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ເນວ ມຸຂໂຘວນໍ, ນ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ, ນ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ອໂຫສິ, ຌານສຸຂຜລສຸເຂເນວ ວີຕິນາເມສິ.

ອຖສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຖເກ ເອກູນປຎ຺ຎາສຕິເມ ທິວເສ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ‘‘ມຸຂໍ ໂຘວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ. ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອຄທຫຣີຏກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ, ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ, ເຕນສ຺ສ ສຣີຣວຬຎ຺ຊໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ສກ຺ໂກເຍວ ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ເຈວ ມຸຂໂຘວນອຸທກຎ຺ຈ ¶ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອໂນຕຕ຺ຕທໂຫທເກນ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຣາຊາຍຕນມູເລ ນິສີທິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕປຸສ຺ສຠລ຺ລິກາ ນາມ ທ຺ເວ ວາຓິຊາ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ອຸກ຺ກລາຊນປທາ ມຊ຺ຌິມເທສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕິສາໂລຫິຕາຍ ເທວຕາຍ ສກຏານິ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອາຫາຣສມ຺ປາທເນ ອຸສ຺ສາຫິຕາ ມນ຺ຖຎ຺ຈ ມຘຸປິຓ຺ຑິກຎ຺ຈ ອາທາຍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອິມໍ ອາຫາຣໍ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຠຄວາ ປາຍາສປຏິຄ຺ຄຫຓທິວເສເຍວ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ໂຂ ຕຖາຄຕາ ຫຕ຺ເຖສຸ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ກິມ຺ຫິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຖສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ອິນ຺ທນີລມຓິມເຍ ປຕ຺ເຕ ອຸປນາເມສຸໍ, ຠຄວາ ເຕ ປຏິກ຺ຂິປິ. ປຸນ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓເສລມເຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ເຕ ອຸປນາເມສຸໍ. ຠຄວາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຕ຺ເຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເອໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ, ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ປຎ຺ຎາຍມານເລຂາ ຫຸຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິເມນ ປມາເຓນ ເອກຕ຺ຕໍ ອຸປຄມິໍສຸ. ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຄ຺ເຆ ເສລມເຍ ປຕ຺ເຕ ອາຫາຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ທ຺ເວ ຠາຕໂຣ ວາຓິຊາ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ¶ ທ຺ເວວາຈິກາ ອຸປາສກາ ອເຫສຸໍ. ອຖ ເນສໍ ‘‘ເອກໍ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ປຣິຈຣິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ເທຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕານໍ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ອຕ຺ຕໂນ ສີສໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ເກສຘາຕຸໂຍ ອທາສິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ນຄເຣ ຕາ ຘາຕຸໂຍ ສຸວຓ຺ຓສມຸຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘປິ ໂຂ ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ປຸນ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ນິສີທິ. ອຖສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ໂຓ ‘‘ອຘິຄໂຕ ໂຂ ມ຺ຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ປເຣສໍ ຘມ຺ມໍ ອເທເສຕຸກມ຺ຍຕາກາຣປວຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ. ອຖ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ ‘‘ນສ຺ສຕິ ວຕ ໂຠ ໂລໂກ, ວິນສ຺ສຕິ ວຕ ໂຠ ໂລໂກ’’ຕິ ທສຫິ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສຫິ ສກ຺ກສຸຍາມສນ຺ຕຸສິຕສຸນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິມຫາພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ¶ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເທເສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຍາຈິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ຕສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ອາຬາໂຣ ປຓ຺ຑິໂຕ, ໂສ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຂິປ຺ປໍ ອາຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຸນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫກາລກຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອາວຊ຺ເຊສິ. ຕສ຺ສາປິ ອຠິໂທສກາລກຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ພຫູປກາຣາ ໂຂ ເມ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ອາຣພ຺ຠ ມນສິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ເຕ ເອຕຣຫິ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ພາຣາຓສິຍໍ ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຕິປາຫໍ ໂພຘິມຓ຺ຑສາມນ຺ຕາເຍວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ວິຫຣິຕ຺ວາ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາສິຍໍ ‘‘ພາຣາຓສິໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ກາລສ຺ເສວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອຏ຺ຐາຣສໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຸປກໍ ນາມ ອາຊີວກໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍເຍວ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອິສິປຕນໍ ອຄມາສິ.

ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ເຖຣາ ຕຖາຄຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອາວຸໂສ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປຈ຺ຈຍພາຫຸລ຺ລາຍ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓກາໂຍ ປີຓິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອິມສ຺ສ ອຠິວາທນາທີນິ ນ ກຣິສ຺ສາມ, ມຫາກຸລປສຸໂຕ ໂຂ ປເນສ ອາສນາຠິຫາຣໍ ອຣຫຕິ, ເຕນສ຺ສ ອາສນມຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ກຕິກໍ ອກໍສຸ. ຠຄວາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຊານນສມຕ຺ເຖນ ຎາເຓນ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິເມ ຈິນ຺ຕຍິໍສູ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎາສິ. ອຖ ເນ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ເສສຸ ອໂນທິສ຺ສກວເສນ ຜຣຓສມຕ຺ຖໍ ¶ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂອທິສ຺ສກວເສນ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ຜຣິ. ເຕ ຠຄວຕາ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ຐາ ຕຖາຄເຕ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕ ສກາຍ ກຕິກາຍ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ອກໍສຸ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ປນສ຺ສ ອຊານມານາ ເກວລໍ ນາເມນ ຈ ອາວຸໂສວາເທນ ຈ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ.

ອຖ ເນ ຠຄວາ ‘‘ມາ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕໍ ນາເມນ ຈ ອາວຸໂສວາເທນ ຈ ສມຸທາຈຣຖ, ອຣຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ອຸຕ຺ຕຣາສາຬ຺ຫນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍເຄ ວຕ຺ຕມາເນ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏີຫິ ປຣິວຸໂຕ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ¶ ເຖເຣ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສສິ. ເຕສຸ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏີຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ເຖວ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ວປ຺ປຕ຺ເຖຣໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ວິຫາເຣເຍວ ¶ ນິສີທິ, ເສສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິໍສຸ. ວປ຺ປຕ຺ເຖໂຣ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫເຍວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ປຸນທິວເສ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣໍ, ປຸນທິວເສ ມຫານາມຕ຺ເຖຣໍ, ປຸນທິວເສ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖຣນ຺ຕິ ສພ຺ເພ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມິຍໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ປຎ຺ຈປິ ຊເນ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໙; ມຫາວ. ໒໐ ອາທໂຍ) ເທເສສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈປິ ເຖຣາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ຍສກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ນິພ຺ພິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ‘‘ເອຫິ ຍສາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ, ປຸນທິວເສ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ, ອປເຣປິ ຕສ຺ສ ສຫາຍເກ ຈຕຸປຓ຺ຓາສ ຊເນ ເອຫິຠິກ຺ຂຸປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປສິ.

ເອວໍ ໂລເກ ເອກສຏ຺ຐິຍາ ອຣຫນ຺ເຕສຸ ຊາເຕສຸ ສຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຈຣຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ທິສາສຸ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸຣຸເວລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ກປ຺ປາສິກວນສຓ຺ເຑ ຕິໍສ ຊເນ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍກຸມາເຣ ວິເນສິ. ເຕສຸ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ສພ຺ພຸຕ຺ຕໂມ ອນາຄາມີ ອໂຫສິ. ເຕປິ ສພ຺ເພ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວເນວ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ທິສາສຸ ເປເສຕ຺ວາ ອຸຣຸເວລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ປາຏິຫາຣິຍສຫສ຺ສານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປາທໂຍ ສຫສ຺ສຊຏິລປຣິວາເຣ ເຕຠາຕິກຊຏິເລ ວິເນຕ຺ວາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວເນວ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຄຍາສີເສ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍເທສນາຍ (ມຫາວ. ໕໔) ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕນ ອຣຫນ຺ຕສຫສ຺ເສນ ປຣິວຸໂຕ ‘‘ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ ທິນ຺ນໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ¶ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣູປຈາເຣ ລຏ຺ຐິວນຸຍ຺ຍານໍ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍານປາລສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ທ຺ວາທສນຫຸເຕຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກຫິ ປຣິວຸໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ¶ ຈກ຺ກວິຈິຕ຺ຕຕເລສຸ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ຏວິຕານໍ ວິຍ ປຠາສມຸທຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ເຕສຸ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາເທສຸ ສິຣສາ ນິປຕິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິສາຍ.

ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິການໍ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຫາສມໂຓ ອຸຣຸເວລກສ຺ສເປ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕິ, ອຸທາຫຸ ອຸຣຸເວລກສ຺ສໂປ ມຫາສມເຓ’’ຕິ. ຠຄວາ ເຕສໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ເຖຣໍ ຄາຖາຍ ອຊ຺ຌຠາສິ –

‘‘ກິເມວ ທິສ຺ວາ ອຸຣຸເວລວາສິ, ປຫາສິ ອຄ຺ຄິໍ ກິສໂກ ວທາໂນ;

ປຸຈ຺ຉາມິ ຕໍ ກສ຺ສປ ເອຕມຕ຺ຖໍ, ກຖໍ ປຫີນໍ ຕວ ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. (ມຫາວ. ໕໕);

ເຖໂຣປິ ¶ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິທິຕ຺ວາ –

‘‘ຣູເປ ຈ ສທ຺ເທ ຈ ອໂຖ ຣເສ ຈ, ກາມິຕ຺ຖິໂຍ ຈາຠິວທນ຺ຕິ ຍຎ຺ຎາ;

ເອຕໍ ມລນ຺ຕິ ອຸປຘີສຸ ຎຕ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ນ ຍິຏ຺ເຐ ນ ຫຸເຕ ອຣຎ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ. (ມຫາວ. ໕໕) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາວກຠາວປກາສນຕ຺ຖໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາທປິຏ຺ເຐ ສີສໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອກຕາລໍ ທ຺ວິຕາລໍ ຕິຕາລນ຺ຕິ ຍາວ ສຕ຺ຕຕາລປ຺ປມາຓໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ມຫາຊໂນ ‘‘ອໂຫ ມຫານຸຠາວາ ພຸທ຺ຘາ, ເອວໍ ຖາມຄຕທິຏ຺ຐິໂກ ນາມ ‘ອຣຫາ’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຸຣຸເວລກສ຺ສໂປປິ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕນ ທມິໂຕ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓກຖໍເຍວ ກເຖສິ. ຠຄວາ ‘‘ນາຫໍ ອິທານິເຍວ ອຸຣຸເວລກສ຺ສປໍ ທເມມິ, ອຕີເຕປິ ເອສ ມຍາ ທມິໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫານາຣທກສ຺ສປຊາຕກໍ (ຊາ. ໒.໒໒.໕໔໕ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ. ມຄຘຣາຊາ ເອກາທສຫິ ນຫຸເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ເອກໍ ນຫຸຕໍ ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ປຏິເວເທສິ. ຣາຊາ ¶ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ໂນເຍວ ປຎ຺ຈ ອສ຺ສາສເກ ປເວເທຕ຺ວາ ¶ ສຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ປຸນທິວເສ ເຍຫິ ຈ ຠຄວາ ທິຏ຺ໂຐ, ເຍຫິ ຈ ອທິຏ຺ໂຐ, ສພ຺ເພປິ ຣາຊຄຫວາສິໂນ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂາ ມນຸສ຺ສາ ຕຖາຄຕໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ປາໂຕວ ຣາຊຄຫໂຕ ລຏ຺ຐິວນຸຍ຺ຍານໍ ອຄມໍສຸ. ຕິຄາວຸໂຕ ມຄ຺ໂຄ ນປ຺ປໂຫສິ, ສກລລຏ຺ຐິວນຸຍ຺ຍານໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏໍ ອໂຫສິ. ມຫາຊໂນ ທສພລສ຺ສ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕິຕ຺ຕິໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ວຓ຺ຓຠູມິ ນາເມສາ. ເອວຣູເປສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ຕຖາຄຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນາທິປ຺ປເຠທາ ສພ຺ພາປິ ຣູປກາຍສິຣີ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພາ. ເອວໍ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ທສພລສ຺ສ ສຣີຣໍ ປສ຺ສມາເນນ ມຫາຊເນນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸເຏ ອຸຍ຺ຍາເນ ຈ ມຄ຺ເຄ ຈ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ນິກ຺ຂມໂນກາໂສ ນາໂຫສິ. ຕໍ ທິວສໍ ກິຣ ຠຄວາ ຉິນ຺ນຠຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໍ ມາ ອໂຫສີຕິ ສກ຺ກສ຺ສ ນິສິນ຺ນາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ອາວຊ຺ຊມາໂນ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ມາຓວກວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ຖຸຕິໂຍ ວທມາໂນ ທສພລສ຺ສ ປຸຣໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ເທວຕານຸຠາເວນ ໂອກາສໍ ກຕ຺ວາ –

‘‘ທນ຺ໂຕ ທນ຺ເຕຫິ ສຫ ປຸຣາຓຊຏິເລຫິ, ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ເຕຫິ;

ສິງ຺ຄີນິກ຺ຂສວຓ຺ໂຓ, ຣາຊຄຫໍ ປາວິສິ ຠຄວາ.

‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ¶ ມຸຕ຺ເຕຫິ ສຫ ປຸຣາຓຊຏິເລຫິ, ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ເຕຫິ;

ສິງ຺ຄີນິກ຺ຂສວຓ຺ໂຓ, ຣາຊຄຫໍ ປາວິສິ ຠຄວາ.

‘‘ຕິຓ຺ໂຓ ຕິຓ຺ເຓຫິ ສຫ ປຸຣາຓຊຏິເລຫິ, ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ເຕຫິ;

ສິງ຺ຄີນິກ຺ຂສວຓ຺ໂຓ, ຣາຊຄຫໍ ປາວິສິ ຠຄວາ.

‘‘ທສວາໂສ ¶ ທສພໂລ, ທສຘມ຺ມວິທູ ທສຠິ ຈຸເປໂຕ;

ໂສ ທສສຕປຣິວາໂຣ, ຣາຊຄຫໍ ປາວິສິ ຠຄວາ’’ຕິ. (ມຫາວ. ໕໘) –

ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ສຕ຺ຖຸ ວຓ຺ຓໍ ວທມາໂນ ປຸຣໂຕ ປາຍາສິ. ຕທາ ມຫາຊໂນ ມາຓວກສ຺ສ ຣູປສິຣິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຕິວິຍ ອຠິຣູໂປ ອຍໍ ມາຓວໂກ, ນ ໂຂ ປນ ອມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ອຍໍ ມາຓວໂກ, ກສ຺ສ ວາຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມາຓໂວ –

‘‘ໂຍ ຘີໂຣ ສພ຺ພຘິ ທນ຺ໂຕ, ສຸທ຺ໂຘ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ;

ອຣຫໍ ສຸຄໂຕ ໂລເກ, ຕສ຺ສາຫໍ ປຣິຈາຣໂກ’’ຕິ. (ມຫາວ. ໕໘) – ຄາຖມາຫ;

ສຕ຺ຖາ ສກ຺ເກນ ກໂຕກາສໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ¶ ຣາຊຄຫໍ ປາວິສິ. ຣາຊາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕີຓິ ຣຕນານິ ວິນາ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເວລາຍ ວາ ອເວລາຍ ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ລຏ຺ຐິວນຸຍ຺ຍານໍ ນາມ ອຕິທູເຣ, ອິທໍ ປນ ອມ຺ຫາກໍ ເວຬຸວນໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານໍ ນາຕິທູເຣ ນາຈ຺ຈາສນ຺ເນ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘາຣຫໍ ເສນາສນໍ. ອິທໍ ເມ ຠຄວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ກາເຣນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘວາສິຕໍ ມຓິວຓ຺ຓໍ ອຸທກໍ ອາທາຍ ເວຬຸວນຸຍ຺ຍານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ທສພລສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປາເຕສິ. ຕສ຺ມິໍ ອາຣາມປຏິຄ຺ຄຫເຓ ‘‘ພຸທ຺ຘສາສນສ຺ສ ມູລານິ ໂອຕິຓ຺ຓານີ’’ຕິ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິ. ຊມ຺ພຸທີປສ຺ມິຎ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ເວຬຸວນໍ ອຎ຺ຎໍ ມຫາປຖວິໍ ກມ຺ເປຕ຺ວາ ຄຫິຕເສນາສນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປປິ ຐເປຕ຺ວາ ມຫາວິຫາຣໍ ອຎ຺ຎໍ ປຖວິໍ ກມ຺ເປຕ຺ວາ ຄຫິຕເສນາສນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວນາຣາມໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ເວຬຸວນໍ ອຄມາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຈ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຈາຕິ ທ຺ເວ ປຣິພ຺ພາຊກາ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ ອມຕໍ ປຣິເຍສມານາ. ເຕສຸ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ¶ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ¶ ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸປ຺ປຠວາ’’ຕິ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍກສ຺ສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສປິ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ໂສປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ຊນາ ສຎ຺ຈຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕສຸ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ສຕ຺ຕາເຫນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ອຑ຺ຒມາເສນ. ອຸໂຠປິ ຈ ເນ ສຕ຺ຖາ ອຄ຺ຄສາວກຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕທິວເສເຍວ ສາວກສນ຺ນິປາຕໍ ອກາສິ.

ຕຖາຄເຕ ປນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເວຬຸວນຸຍ຺ຍາເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ກິຣ ເມ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ທຸກ຺ກຣກາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຣມາຠິສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເວຬຸວເນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອມຈ຺ຈໍ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ເອຫິ, ຠເຓ, ປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ‘ປິຕາ ໂວ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ທຏ຺ຐຸກາໂມ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ເອວໍ, ເທວາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ວຈນໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ຂິປ຺ປເມວ ສຏ຺ຐິໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາເວລາຍ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ. ໂສ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ຣຎ຺ໂຎ ປຫິຕສາສນ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຍຖາຐິໂຕວ ສທ຺ຘິໍ ປຸຣິສສຫສ຺ເສນ ¶ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ຠຄວາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ, ສພ຺ເພ ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ອເຫສຸໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຣິຍາ ນາມ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂສ ຣຎ຺ຎາ ປຫິຕສາສນໍ ທສພລສ຺ສ ນ ກເຖສິ. ຣາຊາ ‘‘ເນວ ຄໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນ ສາສນໍ ສຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ ‘‘ເອຫິ, ຠເຓ, ຕ຺ວໍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ອຎ຺ຎໍ ອມຈ຺ຈໍ ເປເສສິ. ໂສປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ສທ຺ຘິໍ ປຣິສາຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວາເຣ ນວ ອມຈ຺ເຈ ເປເສສິ, ສພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕາ ຕຕ຺ເຖວ ວິຫຣິໍສຸ.

ຣາຊາ ¶ ສາສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຊນາ ມຍິ ສິເນຫາຠາເວນ ສາສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ປຈ຺ຈາຫຣິໍສຸ, ໂກ ນຸ ໂຂ ມມ ວຈນໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ຣາຊພລໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກາຬຸທາຍິໍ ອທ຺ທສ. ໂສ ກິຣ ຣຎ຺ໂຎ ສພ຺ພຕ຺ຖສາຘໂກ ອມຈ຺ໂຈ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິໂກ ອຕິວິສ຺ສາສິໂກ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກທິວເສ ຊາໂຕ ສຫປໍສຸກີຬໂກ ສຫາໂຍ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ຕາຕ, ກາຬຸທາຍິ ອຫໍ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິຕຸກາໂມ ນວ ປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ເປເສສິໍ, ເອກປຸຣິໂສປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສາສນມຕ຺ຕໍ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕປິ ນຕ຺ຖິ, ທຸຊ຺ຊາໂນ ໂຂ ປນ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ, ອຫໍ ຊີວມາໂນວ ປຸຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອິຈ຺ຉາມິ, ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ນຸ ໂຂ ເມ ປຸຕ຺ຕໍ ¶ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເທວ, ສເຈ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມີຕິ. ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວາ ອປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວາ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຫີຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ອາທາຍ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາເວລາຍ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສປຣິວາໂຣ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ປຕ຺ວາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ສຕ຺ຖາ ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ອິສິປຕເນ ວສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ອຸຣຸເວລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ມາເສ ວສນ຺ໂຕ ເຕຠາຕິກຊຏິເລ ວິເນຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ຜຸສ຺ສມາສປຸຓ຺ຓມາຍໍ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ເວ ມາເສ ວສິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ພາຣາຓສິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ມາສາ ຊາຕາ, ສກໂລ ເຫມນ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ກາຬຸທາຍິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາຄຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕຏ຺ຐ ທິວສາ ວີຕິວຕ຺ຕາ, ໂສ ຜຄ຺ຄຸຓີປຸຓ຺ຓມາສິຍໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ເຫມນ຺ໂຕ, ວສນ຺ຕສມໂຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ, ມນຸສ຺ເສຫິ ສສ຺ສາທີນິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນຫິ ມຄ຺ຄາ ທິນ຺ນາ, ຫຣິຕຕິຓສຎ຺ຉນ຺ນາ ປຖວີ, ສຸປຸປ຺ຜິຕາ ວນສຓ຺ຑາ, ປຏິປຊ຺ຊນກ຺ຂມາ ມຄ຺ຄາ, ກາໂລ ທສພລສ຺ສ ຎາຕິສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ –

‘‘ອງ຺ຄາຣິໂນ ¶ ທານິ ທຸມາ ຠທນ຺ເຕ, ຜເລສິໂນ ຉທນໍ ວິປ຺ປຫາຍ;

ເຕ ອຈ຺ຈິມນ຺ໂຕວ ປຠາສຍນ຺ຕິ, ສມໂຍ ມຫາວີຣ ອງ຺ຄີຣສານໍ…ເປ….

‘‘ນາຕິສີຕໍ ¶ ນາຕິອຸຓ຺ຫໍ, ນາຕິທຸພ຺ຠິກ຺ຂຉາຕກໍ;

ສທ຺ທລາ ຫຣິຕາ ຠູມິ, ເອສ ກາໂລ ມຫາມຸນີ’’ຕິ. –

ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາຫິ ຄາຖາຫິ ທສພລສ຺ສ ກຸລນຄຣໍ ຄມນຕ຺ຖາຍ ຄມນວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ເຓສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຸທາຍິ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ຄມນວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ເຓສີ’’ຕິ ອາຫ. ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຕາ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ປສ຺ສິຕຸກາໂມ, ກໂຣຖ ຎາຕການໍ ສງ຺ຄຫນ຺ຕິ. ສາຘຸ ອຸທາຍິ, ກຣິສ຺ສາມິ ຎາຕການໍ ສງ຺ຄຫໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈຫິ, ຄມິກວຕ຺ຕໍ ປູເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖໂຣ ເຕສໍ ອາໂຣເຈສິ.

ຠຄວາ ອງ຺ຄມຄຘວາສີນໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ທສຫິ ສຫສ຺ເສຫິ, ກປິລວຕ຺ຖຸວາສີນໍ ທສຫິ ສຫສ຺ເສຫີຕິ ສພ຺ເພເຫວ ວີສຕິສຫສ຺ເສຫິ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິວຸໂຕ ຣາຊຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ຣາຊຄຫໂຕ ສຏ຺ຐິໂຍຊນໍ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕຸຣິຕຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ເຖໂຣປິ ‘‘ຠຄວໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາວໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ¶ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສເນ ປາຕຸຣໂຫສິ. ຣາຊາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ມຫາຣເຫ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຍາທິຕສ຺ສ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຖໂຣ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄມນາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຖ, ຕາຕາຕິ. ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ມຫາຣາຊາຕິ. ກຫໍ ປນ, ຕາຕ, ສຕ຺ຖາຕິ? ວີສຕິສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ຈາຣິກໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ມຫາຣາຊາຕິ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ອາຫ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອິມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາວ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ອິມໍ ນຄຣໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວສ຺ສ ອິໂຕວ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຫຣຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອຘິວາເສສິ. ຣາຊາ ເຖຣໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ເຓນ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມໂຠຊນສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເຖໂຣ ສພ຺ເພສໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍເຍວ ປຕ຺ຕໍ ອາກາເສ ຂິປິຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ເຖໂຣ ທິວເສ ທິວເສ ອາຫຣິ, ສຕ຺ຖາປິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຣຎ຺ໂຎເຍວ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ເຖໂຣປິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ທິວເສ ທິວເສ ‘‘ອຊ຺ຊ ເອຕ຺ຕກໍ ຠຄວາ ອາຄໂຕ, ອຊ຺ຊ ເອຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ¶ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ກຖາຍ ສກລໍ ຣາຊກຸລໍ ສຕ຺ຖຸ ທສ຺ສນໍ ວິນາເຍວ ສຕ຺ຖຣິ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປສາທໍ ອກາສິ. ເຕເນວ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ¶ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຸລປ຺ປສາທການໍ ຍທິທໍ ກາຬຸທາຍີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙, ໒໒໕) ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ.

ສາກິຍາປິ ໂຂ ‘‘ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ຠຄວຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕິເສຏ຺ຐໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ວສນຏ຺ຐານໍ ວີມໍສມານາ ‘‘ນິຄ຺ໂຣຘສກ຺ກສ຺ສ ອາຣາໂມ ຣມຓີໂຍ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພໍ ປຏິຊຄ຺ຄນວິຘິໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜຫຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິເຕ ທຫຣທຫເຣ ນາຄຣທາຣເກ ຈ ນາຄຣທາຣິກາໂຍ ຈ ປຐມໍ ປຫິຓິໍສຸ, ຕໂຕ ຣາຊກຸມາເຣ ຈ ຣາຊກຸມາຣິກາໂຍ ຈ, ເຕສໍ ອນນ຺ຕຣໍ ສາມໍ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ປູຊຍມານາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາມເມວ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຣ ຠຄວາ ວີສຕິສຫສ຺ສຂີຓາສວປຣິວຸໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ. ສາກິຍາ ນາມ ມານຊາຕິກາ ມານຕ຺ຖທ຺ຘາ, ເຕ ‘‘ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ອມ຺ເຫຫິ ທຫຣຕໂຣ, ອມ຺ຫາກໍ ກນິຏ຺ໂຐ, ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ, ປຸຕ຺ໂຕ, ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທຫຣທຫເຣ ຣາຊກຸມາເຣ ອາຫໍສຸ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທຖ, ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ນິສີທິສ຺ສາມາ’’ຕິ.

ເຕສຸ ເອວໍ ອວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນສຸ ຠຄວາ ເຕສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ນ ມໍ ຎາຕໂຍ ວນ຺ທນ຺ຕິ, ຫນ຺ທ ທານິ ເນ ວນ຺ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອາກາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ສີເສ ປາທປໍສຸໍ ໂອກິຣມາໂນ ວິຍ ກຓ຺ຑມ຺ພຣຸກ຺ຂມູເລ ຍມກປາຏິຫາຣິຍສທິສໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອກາສິ. ຣາຊາ ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຠຄວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ¶ ຊາຕທິວເສ ກາຬເທວລສ຺ສ ວນ຺ທນຕ຺ຖໍ ອຸປນີຕານໍ ປາເທ ໂວ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ທິສ຺ວາປິ ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ວນ຺ທິໍ, ອຍໍ ເມ ປຐມວນ຺ທນາ. ວປ຺ປມງ຺ຄລທິວເສ ຊມ຺ພຸຈ຺ຉາຍາຍ ສິຣິສຍເນ ນິສິນ຺ນານໍ ໂວ ຊມ຺ພຸຈ຺ຉາຍາຍ ອປຣິວຕ຺ຕນໍ ທິສ຺ວາປິ ປາເທ ວນ຺ທິໍ, ອຍໍ ເມ ທຸຕິຍວນ຺ທນາ. ອິທານິ ອິມໍ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາປິ ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາເທ ວນ຺ທາມິ, ອຍໍ ເມ ຕຕິຍວນ຺ທນາ’’ຕິ. ຣຎ຺ຎາ ປນ ວນ຺ທິເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ເອກສາກິໂຍປິ ນາໂຫສິ, ສພ຺ເພ ວນ຺ທິໍສຸເຍວ.

ອິຕິ ຠຄວາ ຎາຕໂຍ ວນ຺ທາເປຕ຺ວາ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ນິສິນ຺ເນ ຠຄວຕິ ສິຂາປຕ຺ໂຕ ຎາຕິສມາຄໂມ ອໂຫສິ ¶ , ສພ຺ເພ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຕໂຕ ມຫາເມໂຆ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ຕມ຺ພວຓ຺ຓໍ ອຸທກໍ ເຫຏ຺ຐາ ວິຣວນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕມິຕຸກາໂມວ ເຕເມຕິ, ອເຕມິຕຸກາມສ຺ສ ສຣີເຣ ເອກພິນ຺ທຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ປຕຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາຕາ ‘‘ອໂຫ ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອໂຫ ອພ຺ຠຸຕ’’ນ຺ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ອິທາເນວ ¶ ມຍ຺ຫໍ ຎາຕິສມາຄເມ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ວສ຺ສຕິ, ອຕີເຕປິ ວສ຺ສີ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕກໍ ກເຖສິ. ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຸຏ຺ຐາຍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເອໂກປິ ຣາຊາ ວາ ຣາຊມຫາມຕ຺ໂຕ ວາ ‘‘ສ຺ເວ ອມ຺ຫາກໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ສຕ຺ຖາ ປຸນທິວເສ ວີສຕິສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸປຣິວຸໂຕ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ຕໍ ນ ໂກຈິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕສິ, ປຕ຺ຕໍ ວາ ອຄ຺ຄໂຫສິ. ຠຄວາ ອິນ຺ທຂີເລ ຐິໂຕວ ອາວຊ຺ເຊສິ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ ກຸລນຄເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິໍສຸ, ກິໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອິສ຺ສຣຊນານໍ ຆຣານິ ອຄມໍສຸ, ອຸທາຫຸ ສປທານຈາຣິກໍ ຈຣິໍສູ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອກພຸທ຺ຘສ຺ສປິ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ຄມນໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາປິ ອິທານິ ອຍເມວ ວໍໂສ, ອຍໍ ປເວຓີ ປຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ເມ ສາວກາປິ ມມຎ຺ເຎວ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ຕາ ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ຕໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ໂກຏິຍໍ ນິວິຏ຺ຐເຄຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິ. ‘‘ອຍ຺ໂຍ ກິຣ ສິທ຺ຘຕ຺ຖກຸມາໂຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕີ’’ຕິ ທ຺ວິຠູມກຕິຠູມກາທີສຸ ປາສາເທສຸ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ວິວຣິຕ຺ວາ ມຫາຊໂນ ທສ຺ສນພ຺ຍາວໂຏ ອໂຫສິ.

ຣາຫຸລມາຕາປິ ເທວີ ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ກິຣ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ມຫນ຺ເຕນ ຣາຊານຸຠາເວນ ສຸວຓ຺ຓສິວິກາທີຫິ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອິທານິ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍວຕ຺ຖວສໂນ ກປາລຫຕ຺ໂຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ, ໂສຠຕິ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ສີຫປຎ຺ຊຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ໂອໂລກຍມານາ ຠຄວນ຺ຕໍ ນານາວິຣາຄສມຸຊ຺ຊລາຍ ສຣີຣປ຺ປຠາຍ ນຄຣວີຖິໂຍ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ເຂປສມງ຺ຄີຠູຕາຍ ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນາວຠາສິຕາຍ ¶ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ອໂນປມາຍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ວິໂຣຈມານໍ ທິສ຺ວາ ອຸຓ຺ຫີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປາທຕລາ –

‘‘ສິນິທ຺ຘນີລມຸທຸກຸຎ຺ຈິຕເກໂສ ¶ , ສູຣິຍນິມ຺ມລຕລາຠິນລາໂຏ;

ຍຸຕ຺ຕຕຸງ຺ຄມຸທຸກາຍຕນາໂສ, ຣໍສິຊາລວິຕໂຕ ນຣສີໂຫ.

‘‘ຈກ຺ກວຣງ຺ກິຕຣຕ຺ຕສຸປາໂທ, ລກ຺ຂຓມຓ຺ຑິຕອາຍຕປຓ຺ຫິ;

ຈາມຣິຫຕ຺ຖວິຠູສິຕປຓ຺ໂຫ, ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ສກ຺ຍກຸມາໂຣ ວຣໂທ ສຸຂຸມາໂລ, ລກ຺ຂຓວິຈິຕ຺ຕປສນ຺ນສຣີໂຣ;

ໂລກຫິຕາຍ ອາຄໂຕ ນຣວີໂຣ, ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ອາຍຕຍຸຕ຺ຕສຸສຓ຺ຐິຕໂສໂຕ, ໂຄປຂຸໂມ ອຠິນີລເນຕ຺ໂຕ;

ອິນ຺ທຘນຸອຠິນີລຠມຸໂກ, ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທນິໂຠ ມຸຂວຓ຺ໂຓ, ເທວນຣານໍ ປິໂຍ ນຣນາໂຄ;

ມຕ຺ຕຄຊິນ຺ທວິລາສິຕຄາມີ, ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ສິນິທ຺ຘສຸຄມ຺ຠີຣມຎ຺ຊຸສໂຆໂສ, ຫິງ຺ຄຸລວຓ຺ຓຣຕ຺ຕສຸຊິວ຺ໂຫ;

ວີສຕິວີສຕິເສຕສຸທນ຺ໂຕ, ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ຂຕ຺ຕິຍສມ຺ຠວອຄ຺ຄກຸລິນ຺ໂທ, ເທວມນຸສ຺ສນມສ຺ສິຕປາໂທ;

ສີລສມາຘິປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ, ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ວຏ຺ຏສຸວຏ຺ຏສຸສຓ຺ຐິຕຄີໂວ ¶ , ສີຫຫນຸມິຄຣາຊສຣີໂຣ;

ກຎ຺ຈນສຸຈ຺ຉວິອຸຕ຺ຕມວຓ຺ໂຓ, ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ອຎ຺ຊນສມວຓ຺ຓສຸນີລເກໂສ, ກຎ຺ຈນປຏ຺ຏວິສຸທ຺ຘນລາໂຏ;

ໂອສຘິປຓ຺ຑຣສຸທ຺ຘສຸອຸຓ຺ໂຓ, ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕນິລປເຖ ¶ ວິຍ ຈນ຺ໂທ, ຕາຣາຄຓປຣິວຑ຺ຒິຕຣູໂປ;

ສາວກມຊ຺ຌຄໂຕ ສມຓິນ຺ໂທ, ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປິຕາ ນຣສີໂຫ’’ຕິ. –

ເອວມິມາຫິ ທສຫິ ນຣສີຫຄາຖາຫິ ນາມ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ ກິຣ ອິທານິ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ສໍວິຄ຺ຄຫທໂຍ ຫຕ຺ເຖນ ສາຏກໍ ສຓ຺ຐເປນ຺ໂຕ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫ ລຊ຺ຊາເປຖ, ກິມຕ຺ຖໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຖ, ກິໍ ‘ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນ ສກ຺ກາ ຠຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘຸ’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ ¶ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ວໍສຈາຣິຕ຺ຕເມຕໍ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກນ຺ຕິ. ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ມຫາສມ຺ມຕຂຕ຺ຕິຍວໍໂສ ນາມ ວໍໂສ, ຕຕ຺ຖ ຈ ເອກຂຕ຺ຕິໂຍປິ ຠິກ຺ຂາຈໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ. ‘‘ອຍໍ, ມຫາຣາຊ, ຣາຊວໍໂສ ນາມ ຕວ ວໍໂສ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ທີປງ຺ກໂຣ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ…ເປ… ກສ຺ສໂປຕິ ອຍໍ ພຸທ຺ຘວໍໂສ ນາມ. ເອເຕ ຈ ອຎ຺ເຎ ຈ ອເນກສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ພຸທ຺ຘາ ຠິກ຺ຂາຈຣາ, ຠິກ຺ຂາຈາເຣເນວ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສຸ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ຐິໂຕວ –

‘‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຘມ຺ມໍ ສຸຈຣິຕໍ ຈເຣ;

ຘມ຺ມຈາຣີ ສຸຂໍ ເສຕິ, ອສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣມ຺ຫິ ຈາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໖໘) –

ອິມໍ ຄາຖມາຫ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຣາຊາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

‘‘ຘມ຺ມໍ ຈເຣ ສຸຈຣິຕໍ, ນ ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈເຣ;

ຘມ຺ມຈາຣີ ສຸຂໍ ເສຕິ, ອສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣມ຺ຫິ ຈາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໖໙) –

ອິມໍ ¶ ປນ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສກທາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ມຫາຘມ຺ມປາລຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑໐.໙໒ ອາທໂຍ) ສຸຕ຺ວາ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ມຣຓສມເຍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ສິຣິສຍເນ ນິປນ຺ໂນເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຣຎ຺ຎວາເສນ ປນ ປຘານານຸໂຍຄກິຈ຺ຈໍ ຣຎ຺ໂຎ ນາໂຫສິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາເຍວ ປນ ຠຄວໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສປຣິສໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ມຫາປາສາທໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ປຣິວິສິ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ພໍ ອິຕ຺ຖາຄາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິ ຐເປຕ຺ວາ ຣາຫຸລມາຕຣໍ. ສາ ປນ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕໍ ວນ຺ທາຫີ’’ຕິ ປຣິຊເນນ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ‘‘ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ຄຸໂຓ ອຕ຺ຖິ, ສຍເມວ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອາຄຕເມວ ນໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ອຄມາສິ.

ຠຄວາ ¶ ຣາຊານໍ ປຕ຺ຕໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊຘີຕາຍ ສິຣິຄພ຺ຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊຘີຕາ ຍຖາຣຸຈິ ວນ຺ທມານາ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ສາ ເວເຄນາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ປາທປິຏ຺ຐິຍໍ ສີສໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຍຖາອຊ຺ຌາສຍໍ ວນ຺ທິ. ຣາຊາ ຣາຊຘີຕາຍ ຠຄວຕິ ສິເນຫພຫຸມານາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ກເຖສິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ຘີຕາ ‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ນິວາສິຕານີ’ຕິ ¶ ສຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາສາຍວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາ ຊາຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອກຠຕ຺ຕິກຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ເອກຠຕ຺ຕິກາວ ຊາຕາ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫາສຍນສ຺ສ ຉຑ຺ຑິຕຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏ຺ຏິກາມຎ຺ຈເກເຍວ ນິປນ຺ນາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ມາລາຄນ຺ຘາທີຫິ ວິຣຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວິຣຕມາລາຄນ຺ຘາວ ຊາຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕເກຫິ ‘ມຍໍ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມາ’ຕິ ສາສເນ ເປສິເຕປິ ເອກຎາຕກມ຺ປິ ນ ໂອໂລເກສິ, ເອວໍ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ນາ ເມ ຘີຕາ ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍໍ, ມຫາຣາຊ, ຍໍ ອິທານິ ຕຍາ ຣກ຺ຂິຍມານາ ຣາຊຘີຕາ ປຣິປກ຺ເກ ຎາເຓ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ, ເອສາ ປຸພ຺ເພ ອນາຣກ຺ຂາ ປພ຺ພຕປາເທ ວິຈຣມານາ ອປຣິປກ຺ເກ ຎາເຓ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈນ຺ທກິນ຺ນຣີຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໑໔.໑໘ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ.

ທຸຕິຍທິວເສ ປນ ນນ຺ທສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ອຠິເສກເຄຫປ຺ປເວສນວິວາຫມງ຺ຄເລສຸ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ປຕ຺ຕໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸກາໂມ ມງ຺ຄລໍ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ກຸມາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕຸວຏໍ ໂຂ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ¶ ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ. ໂສປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອວິສຫມາໂນ ວິຫາຣໍເຍວ ອຄມາສິ, ຕໍ ອນິຈ຺ຉມານໍເຍວ ຠຄວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ອິຕິ ຠຄວາ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕິຍທິວເສ ນນ຺ທໍ ປພ຺ພາເຊສິ.

ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຣາຫຸລມາຕາ ກຸມາຣໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ ‘‘ປສ຺ສ, ຕາຕ, ເອຕໍ ວີສຕິສຫສ຺ສສມຓປຣິວຸຕໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຣູປວຓ຺ຓໍ ສມຓໍ, ອຍໍ ເຕ ປິຕາ, ເອຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕາ ນິຘໂຍ ອເຫສຸໍ, ຕ຺ຍາສ຺ສ ນິກ຺ຂມນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ປສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉ, ນໍ ທາຍຊ຺ຊໍ ຍາຈາຫິ – ‘ອຫໍ ຕາຕ ກຸມາໂຣ ອຠິເສກໍ ປຕ຺ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຠວິສ຺ສາມິ, ຘເນນ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ຘນໍ ເມ ເທຫິ. ສາມິໂກ ຫິ ປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຸ ສນ຺ຕກສ຺ສາ’ຕິ’’. ກຸມາໂຣ ຈ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຸ ສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ‘‘ສຸຂາ ເຕ, ສມຓ, ຉາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ພຫຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປໍ ວທນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຄວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ກຸມາໂຣປິ ‘‘ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ, ສມຓ, ເທຫິ, ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ, ສມຓ, ເທຫີ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິ. ຠຄວາ ກຸມາຣໍ ນ ນິວຕ຺ຕາເປສິ, ປຣິຊໂນປິ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອິຕິ ໂສ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ອາຣາມເມວ ອຄມາສິ.

ຕໂຕ ¶ ຠຄວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຍໍ ອຍໍ ປິຕຸ ສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏານຸຄຕໍ ສວິຆາຕໍ, ຫນ຺ທສ຺ສ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ປຏິລທ຺ຘໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອຣິຍຘນໍ ເທມິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣທາຍຊ຺ຊສ຺ສ ນໍ ສາມິກໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕ຺ວໍ ¶ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ປພ຺ພຊິເຕ ປນ ກຸມາເຣ ຣຎ຺ໂຎ ອຘິມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ນິເວເທຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ຍາ ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຣໍ ຍາຈິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຕໍ ວຣໍ ທຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຣາຊນິເວສເນ ກຕປາຕຣາໂສ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນນ ຣຎ຺ຎາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກກາເລ ເອກາ ເທວຕາ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ກາລກໂຕ’ຕິ ອາຫ, ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘ນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ໂພຘິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ກາລໍ ກໂຣຕີ’ຕິ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິທານິ ກິໍ ສທ຺ທຫິສ຺ສຖ, ເຍ ຕຸມ຺ເຫ ປຸພ຺ເພປິ ¶ ອຏ຺ຐິການິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ມໂຕ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສທ຺ທຫິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫາຘມ຺ມປາລຊາຕກໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ຣາຊາ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອິຕິ ຠຄວາ ປິຕຣໍ ຕີສຸ ຜເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ປຸນເທວ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຬຸວເນ ວິຫາສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ຄຫປຕິ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ຠຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ຣາຊຄເຫ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍສຫາຍກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ພລວປຈ຺ຈູສສມເຍ ເທວຕານຸຠາເວນ ວິວເຏນ ທ຺ວາເຣນ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ທຸຕິຍທິວເສ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຖຸ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນຏ຺ຐາເນ ສຕສຫສ຺ສໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ໂຍຊນິເກ ໂຍຊນິເກ ວິຫາເຣ ກາເຣຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ໂກຏິສນ຺ຖາເຣນ ອຏ຺ຐາຣສຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ກິຓິຕ຺ວາ ນວກມ຺ມໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ໂສ ມຊ຺ເຌ ທສພລສ຺ສ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ກາເຣສິ, ຕໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອສີຕິມຫາເຖຣານໍ ປາຏິເຍກ຺ກສນ຺ນິເວສເນ ອາວາເສ ເອກກູຏາຄາຣທ຺ວິກູຏາຄາຣຫໍສວຏ຺ຏກທີຆສາລາມຓ຺ຑປາທິວເສນ ເສສເສນາສນານິ ໂປກ຺ຂຣຓີຈງ຺ກມນຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ຈາຕິ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຣມຓີເຍ ຠູມິຠາເຄ ມໂນຣມໍ ວິຫາຣໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ອາຄມນຕ຺ຖາຍ ທູຕໍ ເປເສສິ. ສຕ຺ຖາ ທູຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຣາຊຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິນຄຣໍ ປາປຸຓິ.

ມຫາເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ວິຫາຣມຫໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເຊຕວນປ຺ປວິສນທິວເສ ປຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ກຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ເຕເຫວ ປຎ຺ຈຫິ ກຸມາຣສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເປເສສິ. ໂສ ສປຣິວາໂຣ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓວຕ຺ຖສມຸຊ຺ຊລານິ ປຎ຺ຈ ຘຊສຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ¶ ປຸຣໂຕ ອໂຫສິ. ເຕສໍ ¶ ປຈ຺ຉໂຕ ມຫາສຸຠທ຺ທາ ຈູຬສຸຠທ຺ທາຕິ ທ຺ເວ ເສຏ຺ຐິຘີຕໂຣ ປຎ຺ຈຫິ ກຸມາຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຸຓ຺ຓຆເຏ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ຕາສໍ ປຈ຺ຉໂຕ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ປຎ຺ຈຫິ ມາຕຸຄາມສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຸຓ຺ຓປາຕິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ສພ຺ເພສໍ ປຈ຺ຉໂຕ ສຍໍ ມຫາເສຏ຺ຐິ ອຫຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ໂຖ ¶ ອຫຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ເຖເຫວ ປຎ຺ຈຫິ ເສຏ຺ຐິສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ຠຄວາ ອິມໍ ອຸປາສກປຣິສໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣປ຺ປຠາຍ ສຸວຓ຺ຓຣສເສກປິຎ຺ຊຣານິ ວິຍ ວນນ຺ຕຣານິ ກຸຣຸມາໂນ ອນນ຺ຕາຍ ພຸທ຺ຘລີຬາຍ ອປຏິສມາຍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ເຊຕວນວິຫາຣໍ ປາວິສິ.

ອຖ ນໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຖາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ປຏິປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ຄຫປຕິ ອິມໍ ວິຫາຣໍ ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ເທຫີຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ມຫາເສຏ຺ຐິ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ກາຣໍ ອາທາຍ ທສພລສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ເຊຕວນວິຫາຣໍ ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ວິຫາຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ –

‘‘ສີຕໍ ອຸຓ຺ຫໍ ປຏິຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ວາຬມິຄານິ ຈ;

ສຣີສເປ ຈ ມກເສ, ສິສິເຣ ຈາປິ ວຸຏ຺ຐິໂຍ.

‘‘ຕໂຕ ວາຕາຕໂປ ໂຆໂຣ, ສຎ຺ຊາໂຕ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ;

ເລຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຌາຍິຕຸຎ຺ຈ ວິປສ຺ສິຕຸໍ.

‘‘ວິຫາຣທານໍ ສງ຺ຆສ຺ສ, ອຄ຺ຄໍ ພຸທ຺ເຘນ ວຓ຺ຓິຕໍ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂປໂສ, ສມ຺ປສ຺ສໍ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໂນ.

‘‘ວິຫາເຣ ກາຣເຍ ຣມ຺ເມ, ວາສເຍຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸເຕ;

ເຕສໍ ອນ຺ນຎ຺ຈ ປານຎ຺ຈ, ວຕ຺ຖເສນາສນານິ ຈ.

‘‘ທເທຍ຺ຍ ອຸຊຸຠູເຕສຸ, ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ;

ເຕ ¶ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາປນູທນໍ;

ຍໍ ໂສ ຘມ຺ມໍ ອິຘຎ຺ຎາຍ, ປຣິນິພ຺ພາຕິ ອນາສໂວ’’ຕິ. (ຈູຬວ. ໒໙໕) –

ວິຫາຣານິສໍສໍ ¶ ກເຖສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ທຸຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຫາຣມຫໍ ອາຣຠິ. ວິສາຂາຍ ປາສາທມໂຫ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິໂຕ, ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ປນ ວິຫາຣມໂຫ ນວຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐາສິ. ວິຫາຣມເຫປິ ອຏ຺ຐາຣເສວ ໂກຏິໂຍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ອຄມໍສຸ. ອິຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ວິຫາເຣ ຈຕຸປຓ຺ຓາສໂກຏິສງ຺ຂ຺ຍໍ ຘນໍ ປຣິຈ຺ຈຊິ.

ອຕີເຕ ¶ ປນ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ປຸນພ຺ພສຸມິຕ຺ໂຕ ນາມ ເສຏ຺ຐິ ສຸວຓ຺ຓິຏ຺ຐກາສນ຺ຖາເຣນ ກິຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ກາເຣສິ. ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສິຣິວຑ຺ໂຒ ນາມ ເສຏ຺ຐິ ສຸວຓ຺ຓຜາລສນ຺ຖາເຣນ ກິຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາຓໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ກາເຣສິ. ເວສ຺ສຠຸສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ໂສຕ຺ຖິໂຊ ນາມ ເສຏ຺ຐິ ສຸວຓ຺ຓຫຕ຺ຖິປທສນ຺ຖາເຣນ ກິຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ອຑ຺ຒໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ກາເຣສິ. ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຈ຺ຈຸໂຕ ນາມ ເສຏ຺ຐິ ສຸວຓ຺ຓິຏ຺ຐກາສນ຺ຖາເຣນ ກິຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຄາວຸຕປ຺ປມາຓໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ກາເຣສິ. ໂກຓາຄມນສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຸຄ຺ໂຄ ນາມ ເສຏ຺ຐິ ສຸວຓ຺ຓກຈ຺ຉປສນ຺ຖາເຣນ ກິຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ອຑ຺ຒຄາວຸຕປ຺ປມາຓໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ກາເຣສິ. ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ສຸມງ຺ຄໂລ ນາມ ເສຏ຺ຐິ ສຸວຓ຺ຓກຏ຺ຏິສນ຺ຖາເຣນ ກິຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂສຬສກຣີສປ຺ປມາຓໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ກາເຣສິ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ນາມ ເສຏ຺ຐິ ກຫາປຓໂກຏິສນ຺ຖາເຣນ ກິຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ອຏ຺ຐກຣີສປ຺ປມາຓໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ກາເຣສິ. ອິທໍ ກິຣ ຐານໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອວິຊຫິຕຏ຺ຐານເມວ.

ອິຕິ ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຍາວ ມຫາປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ຈາ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຠຄວາ ວິຫາສິ, ອິທໍ ສນ຺ຕິເກນິທານໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ວເສນ ສພ຺ພຊາຕການິ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ນິທານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ເອກກນິປາໂຕ

໑. ອປຓ຺ຓກວຄ຺ໂຄ

໑. ອປຓ຺ຓກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອິມໍ ¶ ¶ ຕາວ ¶ ອປຓ຺ຓກຘມ຺ມເທສນໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກເຖສິ. ກໍ ປນ ອາຣພ຺ຠ ອຍໍ ກຖາ ສມຸຏ຺ຐິຕາຕິ? ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສຫາຍເກ ປຎ຺ຈສເຕ ຕິຕ຺ຖິຍສາວເກ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ທິວເສ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍເກ ປຎ຺ຈສເຕ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສາວເກ ອາທາຍ ພຫຸໍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນຎ຺ເຈວ ສປ຺ປິເຕລມຘຸຜາຓິຕວຕ຺ຖຈ຺ຉາທນານິ ຈ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊານິ ເຈວ ວຕ຺ຖານິ ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຉ ນິສຊ຺ຊາໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເຕປິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສາວກາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທສສ຺ສິຣິກໍ ມຸຂໍ, ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍໍ, ອາເວຬາເວຬາ ຍມກຍມກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິໂຍ ຆນພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ຈ ໂອໂລກຍມານາ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ສມີເປເຍວ ນິສີທິໍສຸ.

ອຖ ເນສໍ ສຕ຺ຖາ ມໂນສິລາຕເລ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ຕຣຸຓສີໂຫ ວິຍ ຄຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປາວຸສ຺ສກເມໂຆ ວິຍ ຈ ອາກາສຄງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ ¶ ວິຍ ຈ ຣຕນທາມໍ ຄນ຺ເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ສວນີເຍນ ກມນີເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ນານານຍວິຈິຕ຺ຕໍ ມຘຸຣຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ອຸຏ຺ຐາຍ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສຣຓໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ອຄມໍສຸ. ເຕ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ຖາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ, ທານໍ ເທນ຺ຕິ, ສີລໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ອຖ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ປຸນເທວ ຣາຊຄຫໍ ອຄມາສິ. ເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຕກາເລ ຕໍ ສຣຓໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ¶ ມູລຏ຺ຐາເນເຍວ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຠຄວາປິ ສຕ຺ຕຏ຺ຐ ມາເສ ¶ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຸນ ເຊຕວນເມວ ອຄມາສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ປຸນປິ ເຕ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເຕປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ຕຖາຄເຕ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກນ຺ເຕ ຄຫິຕສຣຓໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສຣຓເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ມູເລ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ.

ຠຄວາ ອປຣິມິຕກປ຺ປໂກຏິໂຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕິຕວຈີສຸຈຣິຕານຸຠາເວນ ທິພ຺ພຄນ຺ຘຄນ຺ຘິຕໍ ນານາຄນ຺ຘປູຣິຕໍ ຣຕນກຣຓ຺ຑກໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ວິຍ ມຸຂປທຸມໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ມຘຸຣສ຺ສຣໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕຸມ຺ເຫ ອຸປາສກາ ຕີຓິ ສຣຓານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສຣຓໍ ຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ເຕຫິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕຫິ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸປາສກາ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິໍ ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ສີລາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ພຸທ຺ເຘນ ສທິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຘິກຕໂຣ’’ຕິ. ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ ທ຺ວິປທາ ວາ ຈຕຸປ຺ປທາ ວາ ພຫຸປ຺ປທາ ວາ, ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໓໔), ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິຕ຺ຕໍ ອິຘ ວາ ຫຸຣໍ ວາ…ເປ… (ຂຸ. ປາ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ໒໒໖) ອຄ຺ຄໂຕ ເວ ປສນ຺ນານ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ສຸຕ຺ເຕຫິ ປກາສິເຕ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸເຓ ປກາເສຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ອຸຕ຺ຕມຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ ຄຕາ ອຸປາສກາ ວາ ອຸປາສິກາ ວາ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອປາຍນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປນ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ເອວຣູປໍ ສຣຓໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຕີຓິ ຣຕນານິ ໂມກ຺ຂວເສນ ອຸຕ຺ຕມວເສນ ສຣຓຄຕານໍ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ອຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ອິມານິ ສຸຕ຺ຕານິ ທສ຺ເສຕພ຺ພານິ –

‘‘ເຍ ¶ ເກຈິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ, ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິໍ;

ປຫາຍ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);

‘‘ເຍ ¶ ເກຈິ ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ, ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິໍ;

ປຫາຍ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕິ.

‘‘ເຍ ¶ ເກຈິ ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ, ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິໍ;

ປຫາຍ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕິ.

‘‘ພຫຸໍ ເວ ສຣຓໍ ຍນ຺ຕິ, ປພ຺ພຕານິ ວນານິ ຈ;

ອາຣາມຣຸກ຺ຂເຈຕ຺ຍານິ, ມນຸສ຺ສາ ຠຍຕຊ຺ຊິຕາ.

‘‘ເນຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເນຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມໍ;

ເນຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ;

ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ.

‘‘ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂສມຸປ຺ປາທໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມໍ;

ອຣິຍຎ຺ຈຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ, ທຸກ຺ຂູປສມຄາມິນໍ.

‘‘ເອຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເອຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມໍ;

ເອຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໘໘-໑໙໒);

ນ ເກວລຎ຺ຈ ເນສໍ ສຕ຺ຖາ ເອຕ຺ຕກໍເຍວ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ອປິຈ ໂຂ ‘‘ອຸປາສກາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນາມ, ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນາມ, ສງ຺ຆານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນາມ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ເທຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ເທຕິ, ສກທາຄາມິມຄ຺ຄໍ ເທຕິ, ສກທາຄາມິຜລໍ ເທຕິ, ອນາຄາມິມຄ຺ຄໍ ເທຕິ, ອນາຄາມິຜລໍ ເທຕິ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ເທຕິ, ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ເທຕີ’’ຕິເອວມາທີຫິປິ ນເຍຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປໍ ນາມ ສຣຓໍ ຠິນ຺ທນ຺ເຕຫິ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທິປ຺ປທານໍ ‘‘ເອກຘມ຺ໂມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠາວິໂຕ ພຫຸລີກໂຕ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ ອຸປສມາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ¶ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ກຕໂມ ເອກຘມ຺ໂມ? ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕີ’’ຕິເອວມາທີຫິ (ອ. ນິ. ໑.໒໙໖) ສຸຕ຺ເຕຫິ ທີເປຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຠຄວາ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ອຸປາສເກ ໂອວທິຕ຺ວາ ‘‘ອຸປາສກາ ປຸພ຺ເພປິ ມນຸສ຺ສາ ອສຣຓໍ ‘ສຣຓ’ນ຺ຕິ ຕກ຺ກຄ຺ຄາເຫນ ວິຣທ຺ຘຄ຺ຄາເຫນ ຄເຫຕ຺ວາ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ກນ຺ຕາເຣ ຍກ຺ຂຠກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ¶ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ຕາ, ອປຓ຺ຓກຄ຺ຄາຫໍ ປນ ເອກໍສິກຄ຺ຄາຫໍ ອວິຣທ຺ຘຄ຺ຄາຫໍ ຄຫິຕມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ກນ຺ຕາເຣ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອຖ ໂຂ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ຄຫປຕິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ສິຣສ຺ມິໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເອວມາຫ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ຕາວ ອິເມສໍ ອຸປາສການໍ ອຸຕ຺ຕມສຣຓໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕກ຺ກຄ຺ຄຫຓໍ ອມ຺ຫາກໍ ປາກຏໍ, ປຸພ຺ເພ ປນ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ກນ຺ຕາເຣ ຕກ຺ກິການໍ ວິນາໂສ, ອປຓ຺ຓກຄ຺ຄາຫໍ ຄຫິຕມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ ອມ຺ຫາກໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ, ຕຸມ຺ຫາກເມວ ¶ ປາກໂຏ, ສາຘຸ ວຕ ໂນ ຠຄວາ ອາກາເສ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ອິມໍ ກາຣຓໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ມຍາ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອປຣິມິຕກາລໍ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂລກສ຺ສ ກງ຺ຂຈ຺ເຉທນຕ຺ຖເມວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິທ຺ຘໍ, ສີຫວສາຍ ສຸວຓ຺ຓນາຬິໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ໂສຕໍ ໂອທຫິຕ຺ວາ ສຸໂຓຫີ’’ຕິ ເສຏ຺ຐິໂນ ສຕຸປ຺ປາທໍ ຊເນຕ຺ວາ ຫິມຄພ຺ຠໍ ປທາເລຕ຺ວາ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກາຣຓໍ ປາກຏໍ ອກາສິ.

ອຕີເຕ ກາສິຣຏ຺ເຐ ພາຣາຓສິນຄເຣ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖວາຫກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ວຓິຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ກທາຈິ ປຸພ຺ພນ຺ຕໂຕ ອປຣນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ກທາຈິ ອປຣນ຺ຕໂຕ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ. ພາຣາຓສິຍໍເຍວ ອຎ຺ໂຎປິ ສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ພາໂລ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ອນຸປາຍກຸສໂລ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພາຣາຓສິໂຕ ມຫຄ຺ຆໍ ຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ ຄມນສຊ຺ຊານິ ກຕ຺ວາ ຐເປສິ. ໂສປິ ພາລສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ຕເຖວ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ ຄມນສຊ຺ຊານິ ກຕ຺ວາ ຐເປສິ.

ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ພາລສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ມຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄມິສ຺ສຕິ, ສກຏສຫສ຺ເສ ເອກໂຕ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ມຄ຺ໂຄປິ ¶ ນປ຺ປໂຫສ຺ສຕິ, ມນຸສ຺ສານໍ ທາຣຸທກາທີນິປິ, ພລິພທ຺ທານໍ ຕິຓານິປິ ທຸລ຺ລຠານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອເຕນ ວາ ມຍາ ວາ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວີຫິປິ ອມ຺ເຫຫິ ເອກໂຕ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ປຸຣໂຕ ຄມິສ຺ສສິ, ອຸທາຫຸ ປຈ຺ຉໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍິ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ພຫູ ອານິສໍສາ, ມຄ຺ເຄນ ອຠິນ຺ເນເນວ ຄມິສ຺ສາມິ, ໂຄຓາ ອນາມຏ຺ຐຕິຓໍ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສານໍ ອນາມຏ຺ຐໍ ສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ປສນ຺ນໍ ອຸທກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຍຖາຣຸຈິໍ ອຄ຺ຆໍ ຐເປຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ວິກ຺ກິຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຫໍ, ສມ຺ມ, ປຸຣໂຕ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ¶ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ປຈ຺ຉໂຕ ຄມເນ ພຫູ ອານິສໍເສ ອທ຺ທສ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ອໂຫສິ – ‘‘ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ມຄ຺ເຄ ວິສມຏ຺ຐານໍ ສມໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຫໍ ເຕຫິ ຄຕມຄ຺ເຄນ ຄມິສ຺ສາມິ, ປຸຣໂຕ ຄເຕຫິ ພລິພທ຺ເທຫິ ປຣິຓຕຖທ຺ຘຕິເຓ ¶ ຂາທິເຕ ມມ ໂຄຓາ ປຸນ ອຸຏ຺ຐິຕານິ ມຘຸຣຕິຓານິ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຄຫິຕປຓ຺ຓຏ຺ຐານໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ມນຸສ຺ສານໍ ສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓໍ ມຘຸຣໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນຸທເກ ຐາເນ ອາວາຏໍ ຂນິຕ຺ວາ ເອເຕ ອຸທກໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕຫິ ກເຕສຸ ອາວາເຏສຸ ມຍໍ ອຸທກໍ ປິວິສ຺ສາມ, ອຄ຺ຆຏ຺ຐປນໍ ນາມ ມນຸສ຺ສານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນສທິສໍ, ອຫໍ ປຈ຺ຉໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອເຕຫິ ຐປິຕຄ຺ເຆນ ຠຓ຺ຑໍ ວິກ຺ກິຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ໂສ ເອຕ຺ຕເກ ອານິສໍເສ ທິສ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘຸ, ສມ຺ມາ’’ຕິ ພາລສຕ຺ຖວາໂຫ ສກຏານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມນຸສ຺ສາວາສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ກນ຺ຕາຣມຸຂໍ ປາປຸຓິ.

ກນ຺ຕາຣໍ ນາມ – ໂຈຣກນ຺ຕາຣໍ, ວາຬກນ຺ຕາຣໍ, ນິຣຸທກກນ຺ຕາຣໍ, ອມນຸສ຺ສກນ຺ຕາຣໍ, ອປ຺ປຠກ຺ຂກນ຺ຕາຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຈເຣຫິ ອຘິຏ຺ຐິຕມຄ຺ໂຄ ໂຈຣກນ຺ຕາຣໍ ນາມ. ສີຫາທີຫິ ອຘິຏ຺ຐິຕມຄ຺ໂຄ ວາຬກນ຺ຕາຣໍ ນາມ. ຍຕ຺ຖ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ວາ ປາຕຸໍ ວາ ອຸທກໍ ນຕ຺ຖິ, ອິທໍ ນິຣຸທກກນ຺ຕາຣໍ ນາມ. ອມນຸສ຺ສາຘິຏ຺ຐິຕໍ ອມນຸສ຺ສກນ຺ຕາຣໍ ນາມ. ມູລຂາທນີຍາທິວິຣຫິຕໍ ອປ຺ປຠກ຺ຂກນ຺ຕາຣໍ ນາມ. ອິມສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈວິເຘ ກນ຺ຕາເຣ ຕໍ ກນ຺ຕາຣໍ ນິຣຸທກກນ຺ຕາຣຎ຺ເຈວ ອມນຸສ຺ສກນ຺ຕາຣຎ຺ຈ. ຕສ຺ມາ ໂສ ພາລສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ສກເຏສຸ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ ຈາຏິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິກໍ ກນ຺ຕາຣໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ອຖສ຺ສ ກນ຺ຕາຣມຊ຺ຌໍ ຄຕກາເລ ກນ຺ຕາເຣ ອຘິວຕ຺ຖຍກ຺ໂຂ ‘‘ອິເມຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຄຫິຕໍ ອຸທກໍ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ທຸພ຺ພເລ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ເນ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ¶ ສພ຺ພເສຕຕຣຸຓພລິພທ຺ທຍຸຕ຺ຕໍ ¶ ມໂນຣມໍ ຍານກໍ ມາເປຕ຺ວາ ຘນຸກລາປຜລກາວຸຘຫຕ຺ເຖຫິ ທສຫິ ທ຺ວາທສຫິ ອມນຸສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ອຸປ຺ປລກຸມຸທານິ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ອລ຺ລໂກໂສ ອລ຺ລວຕ຺ໂຖ ອິສ຺ສຣປຸຣິໂສ ວິຍ ຕສ຺ມິໍ ຍານເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ກທ຺ທມມກ຺ຂິເຕຫິ ຈກ຺ເກຫິ ປຏິປຖໍ ອຄມາສິ. ປຣິວາຣອມນຸສ຺ສາປິສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອລ຺ລເກສາ ອລ຺ລວຕ຺ຖາ ອຸປ຺ປລກຸມຸທມາລາ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກກລາເປ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິສມຸຬາລານິ ຂາທນ຺ຕາ ອຸທກພິນ຺ທູຫິ ເຈວ ກລເລຫິ ຈ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕຫິ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖວາຫາ ຈ ນາມ ຍທາ ຘຸຣວາໂຕ ວາຍຕິ, ຕທາ ຍານເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາກປຣິວຸຕາ ຣຊໍ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍທາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາໂຕ ວາຍຕິ, ຕທາ ເຕເນວ ນເຍນ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕທາ ປນ ຘຸຣວາໂຕ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ປຸຣໂຕ ອຄມາສິ.

ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຍານກໍ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖວາໂຫປິ ອຕ຺ຕໂນ ຍານກໍ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ສກຏານໍ ຄມໂນກາສໍ ທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ຐິໂຕ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ອໂວຈ ‘‘ໂຠ, ອມ຺ເຫ ຕາວ ¶ ພາຣາຓສິໂຕ ອາຄຈ຺ຉາມ. ຕຸມ຺ເຫ ປນ ອຸປ຺ປລກຸມຸທານິ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກຫຕ຺ຖາ ຠິສມຸຬາລານິ ຂາທນ຺ຕາ ກທ຺ທມມກ຺ຂິຕາ ອຸທກພິນ຺ທູຫິ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕຫິ ອາຄຈ຺ຉຖ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອາຄຕມຄ຺ເຄ ເທໂວ ວສ຺ສຕິ, ອຸປ຺ປລາທິສຎ຺ຉນ຺ນານິ ວາ ສຣານິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຍກ຺ໂຂ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມ, ກິໍ ນາເມຕໍ ກເຖສິ. ເອສາ ນີລວນຣາຊິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລໍ ອຣຎ຺ຎໍ ເອໂກທກໍ, ນິພທ຺ຘໍ ເທໂວ ວສ຺ສຕິ, ກນ຺ທຣາ ປູຣາ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປທຸມາທິສຎ຺ຉນ຺ນານິ ສຣານິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ¶ ສກເຏສຸ ‘‘ອິມານິ ສກຏານິ ອາທາຍ ກຫໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອສຸກຊນປທໍ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຈິມສ຺ມິຎ຺ຈ ສກເຏ ກິໍ ນາມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອສຸກຎ຺ຈ ອສຸກຎ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສກຏໍ ອຕິວິຍ ຄຣຸກໍ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ເອຕສ຺ມິໍ ກິໍ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຸທກໍ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ. ‘‘ປຣໂຕ ຕາວ ອຸທກໍ ອາເນນ຺ເຕຫິ ໂວ ມນາປໍ ກຕໍ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຸທເກນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ປຸຣໂຕ ພຫຸ ອຸທກໍ, ຈາຏິໂຍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສຸເຂນ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຖ, ອມ຺ຫາກໍ ປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ອທສ຺ສນໍ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຍກ຺ຂນຄຣເມວ ອຄມາສິ.

ໂສປິ ¶ ພາລສຕ຺ຖວາໂຫ ອຕ຺ຕໂນ ພາລຕາຍ ຍກ຺ຂສ຺ສ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາຏິໂຍ ຠິນ຺ທາເປຕ຺ວາ ປສຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸທກໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ສກຏານິ ປາຊາເປສິ, ປຸຣໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຸທກໍ ນາໂຫສິ, ມນຸສ຺ສາ ປານີຍໍ ອລຠນ຺ຕາ ກິລມິໍສຸ. ເຕ ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກຏານິ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຣິວຏ຺ຏເກນ ຐເປຕ຺ວາ ໂຄເຓ ຈກ຺ເກສຸ ພນ຺ຘິໍສຸ. ເນວ ໂຄຓານໍ ອຸທກໍ ອໂຫສິ, ນ ມນຸສ຺ສານໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ວາ. ທຸພ຺ພລມນຸສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍິໍສຸ. ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ຍກ຺ຂາ ຍກ຺ຂນຄຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ໂຄເຓ ຈ ມນຸສ຺ເສ ຈ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐີນິ ອວເສເສຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ເອວເມກໍ ພາລສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ສພ຺ເພປິ ເຕ ວິນາສໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ຫຕ຺ຖຏ຺ຐິກາທີນິ ທິສາວິທິສາສຸ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານິ ອເຫສຸໍ. ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ຍຖາປູຣິຕາເນວ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ພາລສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ຕທິວສໂຕ ມາສຑ຺ຒມາສໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ອນຸປຸພ຺ເພນ ກນ຺ຕາຣມຸຂໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ອຸທກຈາຏິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຫຸໍ ອຸທກໍ ອາທາຍ ຂນ຺ຘາວາເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ¶ ເອວມາຫ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມໍ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປສຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸທກໍ ມາ ວຬຎ຺ຊຍິຕ຺ຖ, ກນ຺ຕາເຣ ວິສຣຸກ຺ຂາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ຜລໍ ວາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸເຣ ອຂາທິຕປຸພ຺ພໍ ມໍ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ມາ ຂາທິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ມນຸສ຺ສານໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ກນ຺ຕາຣໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ຕສ຺ມິໍ ກນ຺ຕາຣມຊ຺ຌໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ໂສ ¶ ຍກ຺ໂຂ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປເຖ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ອຎ຺ຎາສິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກນ຺ຕາເຣ ອຸທກໍ ນຕ຺ຖິ, ນິຣຸທກກນ຺ຕາໂຣ ນາເມສ, ອຍຎ຺ຈ ນິພ຺ຠໂຍ ຣຕ຺ຕເນຕ຺ໂຕ, ຉາຍາປິສ຺ສ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນິສ຺ສໍສຍໍ ອິມິນາ ປຸຣໂຕ ຄໂຕ ພາລສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ອຸທກໍ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ກິລເມຕ຺ວາ ສປຣິໂສ ຂາທິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ປຓ຺ຑິຕຠາວໍ ອຸປາຍໂກສລ຺ລໍ ນ ຊານາຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ອາຫ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ມຍໍ ວາຓິຊາ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ອຸທກໍ ອທິສ຺ວາ ຄຫິຕອຸທກໍ ນ ຉຑ຺ເຑມ, ທິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ປນ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສກຏານິ ສລ຺ລຫຸການິ ກຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍກ຺ໂຂ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອທສ຺ສນໍ ອຸປຄມ຺ມ ອຕ຺ຕໂນ ຍກ຺ຂນຄຣເມວ ຄໂຕ.

ຍກ຺ເຂ ປນ ຄເຕ ມນຸສ຺ສາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາຫໍສຸ ‘‘ອຍ຺ຍ, ເອເຕ ມນຸສ຺ສາ ‘ເອສາ ນີລວນຣາຊິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິພທ຺ຘໍ ເທໂວ ວສ຺ສຕີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ¶ ອຸປ຺ປລກຸມຸທມາລາຘາຣິໂນ ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກກລາເປ ອາທາຍ ຠິສມຸຬາລານິ ຂາທນ຺ຕາ ອລ຺ລວຕ຺ຖາ ອລ຺ລເກສາ ອຸທກພິນ຺ທູຫິ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕຫິ ອາຄຕາ, ອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສລ຺ລຫຸເກຫິ ສກເຏຫິ ຂິປ຺ປໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສກຏານິ ຐປາເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ມນຸສ຺ເສ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ‘ອິມສ຺ມິໍ ກນ຺ຕາເຣ ສໂຣ ວາ ໂປກ຺ຂຣຓີ ວາ ອຕ຺ຖີ’ຕິ ກສ຺ສຈິ ສຸຕປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ, ອຍ຺ຍ, ສຸຕປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ນິຣຸທກກນ຺ຕາໂຣ ນາມ ເອໂສ, ອິທານິ ເອກຈ຺ເຈ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ເອຕາຍ ນີລວນຣາຊິຍາ ປຸຣໂຕ ເທໂວ ວສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ວຸຏ຺ຐິວາໂຕ ນາມ ກິຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ¶ ວາຍຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ປນ ໂວ ເອກສ຺ສາປິ ສຣີຣໍ ວຸຏ຺ຐິວາໂຕ ປຫຣຕີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ເມຆສີສໍ ນາມ ກິຕ຺ຕເກ ຐາເນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ? ‘‘ຕິໂຍຊນມຕ຺ເຕ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂວ ເກນຈິ ເອກມ຺ປິ ເມຆສີສໍ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນາມ ກິຕ຺ຕເກ ຐາເນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ? ‘‘ຈຕຸປ຺ປຎ຺ຈໂຍຊນມຕ຺ເຕ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂວ ເກນຈິ ວິຊ຺ຊຸລໂຕຠາໂສ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ເມຆສທ຺ໂທ ນາມ ກິຕ຺ຕເກ ຐາເນ ສຸຍ຺ຍຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອກທ຺ວິໂຍຊນມຕ຺ເຕ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ໂວ ເກນຈິ ເມຆສທ຺ໂທ ສຸໂຕ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ນ ເອເຕ ມນຸສ຺ສາ, ຍກ຺ຂາ ເອເຕ, ອມ຺ເຫ ອຸທກໍ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ທຸພ຺ພເລ ກຕ຺ວາ ຂາທິຕຸກາມາ ອາຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ປຸຣໂຕ ຄໂຕ ພາລສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ນ ອຸປາຍກຸສໂລ. ອທ຺ຘາ ໂສ ເອເຕຫິ ອຸທກໍ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ກິລເມຕ຺ວາ ຂາທິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ຍຖາປູຣິຕາເນວ ຐິຕານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຊ຺ຊ ມຍໍ ຕານິ ປສ຺ສິສ຺ສາມ, ປສຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸທກໍ ອຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສີຆສີຆໍ ປາເຊຖາ’’ຕິ ປາຊາເປສິ.

ໂສ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຍຖາປູຣິຕາເນວ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ໂຄຓມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖຏ຺ຐິກາທີນິ ທິສາວິທິສາສຸ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານິ ທິສ຺ວາ ສກຏານິ ໂມຈາເປຕ຺ວາ ສກຏປຣິວຏ຺ຏເກນ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ¶ ກາລສ຺ເສວ ມນຸສ຺ເສ ຈ ໂຄເຓ ຈ ສາຍມາສຠຕ຺ຕໍ ໂຠຊາເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ມຊ຺ເຌ ໂຄເຓ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ພລນາຍໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຂຄ຺ຄຫຕ຺ໂຖ ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ອາຣກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປສິ. ປຸນທິວເສ ປນ ປາໂຕວ ¶ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ໂຄເຓ ໂຠເຊຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລສກຏານິ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ຖິຣານິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ ຠຓ຺ຑໍ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ມຫຄ຺ຆໍ ຠຓ຺ຑໍ ອາໂຣປາເປຕ຺ວາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິຄຸຓຕິຄຸເຓນ ມູເລນ ຠຓ຺ຑໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຣິສໍ ອາທາຍ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣເມວ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ, ຄຫປຕິ, ປຸພ຺ເພ ຕກ຺ກຄ຺ຄາຫຄາຫິໂນ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ຕາ, ອປຓ຺ຓກຄ຺ຄາຫຄາຫິໂນ ປນ ອມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ສກຏ຺ຐານເມວ ປຈ຺ຈາຄມິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ວຕ຺ຖູນິ ຆເຏຕ຺ວາ ອິມິສ຺ສາ ອປຓ຺ຓກຘມ຺ມເທສນາຍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑.

‘‘ອປຓ຺ຓກໍ ຐານເມເກ, ທຸຕິຍໍ ອາຫຸ ຕກ຺ກິກາ;

ເອຕທຎ຺ຎາຍ ເມຘາວີ, ຕໍ ຄຓ຺ເຫ ຍທປຓ຺ຓກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປຓ຺ຓກນ຺ຕິ ເອກໍສິກໍ ອວິຣທ຺ຘໍ ນິຍ຺ຍານິກໍ. ຐານນ຺ຕິ ກາຣຓໍ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຜລໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐານໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໘໐໙) ຈສ຺ສ ປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ‘‘ອປຓ຺ຓກໍ ຐານ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍນາປິ ‘‘ຍໍ ເອກນ຺ຕຫິຕສຸຂາວຫຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຏິປນ຺ນໍ ເອກໍສິກກາຣຓໍ ອວິຣທ຺ຘກາຣຓໍ ນິຍ຺ຍານິກກາຣຓໍ, ຕໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ປເຠທໂຕ ປນ ຕີຓິ ສຣຓຄມນານິ, ປຎ຺ຈ ສີລານິ, ທສ ສີລານິ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ, ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິ, ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ; ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ຌານໍ, ວິປສ຺ສນາ, ອຠິຎ຺ຎາ, ສມາປຕ຺ຕິ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ອຣິຍຜລໍ, ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ອປຓ຺ຓກຏ຺ຐານໍ ອປຓ຺ຓກປຏິປທາ, ນິຍ຺ຍານິກປຏິປທາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍສ຺ມາ ຈ ປນ ນິຍ຺ຍານິກປຏິປທາຍ ເອຕໍ ນາມໍ, ຕສ຺ມາເຍວ ຠຄວາ ອປຓ຺ຓກປຏິປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕມາຫ –

‘‘ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອປຓ຺ຓກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ໂຍນິ ຈສ຺ສ ອາຣທ຺ຘາ ໂຫຕິ ອາສວານໍ ຂຍາຍ ¶ . ກຕເມຫິ ຕີຫິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ຠິກ຺ຂຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຫຕິ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ, ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ…ເປ… ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຕິ ເນວ ທວາຍ ນ ມທາຍ…ເປ… ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ…ເປ… ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຊາຄຣິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໖).

ອິມສ຺ມິຎ຺ຈາປິ ສຸຕ຺ເຕ ຕໂຍວ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປນ ອປຓ຺ຓກປຏິປທາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ລພ຺ຠເຕວ ¶ . ຕຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕຜລມ຺ປິ, ຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣສ຺ສ ເຈວ, ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ, ປຏິປທາເຍວ ນາມ ໂຫຕິ.

ເອເກຕິ ເອກຈ຺ເຈ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອສຸກາ ນາມາ’’ຕິ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ອິທໍ ປນ ສປຣິສໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທຸຕິຍໍ ອາຫຸ ຕກ຺ກິກາຕິ ທຸຕິຍນ຺ຕິ ປຐມໂຕ ອປຓ຺ຓກຏ຺ຐານໂຕ ນິຍ຺ຍານິກກາຣຓໂຕ ທຸຕິຍໍ ຕກ຺ກຄ຺ຄາຫກາຣຓໍ ອນິຍ຺ຍານິກກາຣຓໍ. ອາຫຸ ຕກ຺ກິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສທ຺ຘິໍ ປຸຣິມປເທນ ອຍໍ ໂຍຊນາ – ອປຓ຺ຓກຏ຺ຐານໍ ເອກໍສິກກາຣຓໍ ອວິຣທ຺ຘກາຣຓໍ ນິຍ຺ຍານິກກາຣຓໍ ເອເກ ໂພຘິສຕ຺ຕປ຺ປມຸຂາ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເຍ ປນ ພາລສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ຕປ຺ປມຸຂາ ຕກ຺ກິກາ ອາຫຸ, ເຕ ທຸຕິຍໍ ສາປຣາຘໍ ອເນກໍສິກຏ຺ຐານໍ ວິຣທ຺ຘກາຣຓໍ ອນິຍ຺ຍານິກກາຣຓໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ເຕສຸ ເຍ ອປຓ຺ຓກຏ຺ຐານໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເຕ ສຸກ຺ກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ. ເຍ ທຸຕິຍໍ ‘‘ປຸຣໂຕ ຠວິຕພ຺ພໍ ອຸທເກນາ’’ຕິ ຕກ຺ກຄ຺ຄາຫສງ຺ຂາຕໍ ອນິຍ຺ຍານິກກາຣຓໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ເຕ ກຓ຺ຫປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ສຸກ຺ກປຏິປທາ ອປຣິຫານິປຏິປທາ, ກຓ຺ຫປຏິປທາ ປຣິຫານິປຏິປທາ. ຕສ຺ມາ ເຍ ສຸກ຺ກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ, ເຕ ອປຣິຫີນາ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ ປຕ຺ຕາ. ເຍ ປນ ກຓ຺ຫປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ, ເຕ ¶ ປຣິຫີນາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປນ຺ນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ອິທມາຫ ‘‘ເອຕທຎ຺ຎາຍ ເມຘາວີ, ຕໍ ຄຓ຺ເຫ ຍທປຓ຺ຓກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອຕທຎ຺ຎາຍ ເມຘາວີຕິ ‘‘ເມຘາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ວິປຸລາຍ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຸຕ຺ຕມາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເອຕໍ ອປຓ຺ຓເກ ເຈວ ສປຓ຺ຓເກ ຈາຕິ ທ຺ວີສຸ ອຕກ຺ກຄ຺ຄາຫຕກ຺ກຄ຺ຄາຫສງ຺ຂາເຕສຸ ຐາເນສຸ ຄຸຓໂທສໍ ວຸທ຺ຘິຫານິໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຄຓ຺ເຫ ຍທປຓ຺ຓກນ຺ຕິ ຍໍ ອປຓ຺ຓກໍ ເອກໍສິກໍ ສຸກ຺ກປຏິປທາອປຣິຫານິຍປຏິປທາສງ຺ຂາຕໍ ນິຍ຺ຍານິກກາຣຓໍ, ຕເທວ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ກສ຺ມາ? ເອກໍສິກາທິຠາວໂຕເຍວ. ອິຕຣໍ ປນ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ກສ຺ມາ? ອເນກໍສິກາທິຠາວໂຕເຍວ. ອຍຎ຺ຫິ ອປຓ຺ຓກປຏິປທາ ນາມ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ປຏິປທາ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘາ ຫິ ອປຓ຺ຓກປຏິປທາຍເມວ ຐຕ຺ວາ ທຬ຺ເຫນ ວີຣິເຍນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂພຘິມູເລ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕາ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ອິຕິ ຠຄວາ ເຕສໍ ອຸປາສການໍ ຕິສ຺ໂສ ກຸລສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ຉ ກາມສຄ຺ເຄ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ທຕ຺ວາປິ ປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຜລທາຍິກາ ¶ ອປຓ຺ຓກປຏິປທາ ນາມ, ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຈ ນີຈກຸເລສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິທາຍິກາ ສປຓ຺ຓກປຏິປທາ ນາມາຕິ ອິມໍ ອປຓ຺ຓກຘມ຺ມເທສນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ໂສຬສຫິ ອາກາເຣຫິ ປກາເສສິ. ຈຕຸສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພປິ ເຕ ປຎ຺ຈສຕາ ອຸປາສກາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ – ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ພາລສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ປຣິສາ ເທວທຕ຺ຕປຣິສາວ, ປຓ຺ຑິຕສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ຕປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ປຓ຺ຑິຕສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ອປຓ຺ຓກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

໒. ວຓ຺ຓຸປຖຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອກິລາສຸໂນຕິ ¶ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກເຖສິ. ກໍ ປນ ອາຣພ຺ຠາຕິ? ເອກໍ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍໍ ຠິກ຺ຂຸໍ. ຕຖາຄເຕ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ເຕ ເອໂກ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ປຎ຺ຈວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ເວ ມາຕິກາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຈາຣໍ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕມາສໍ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ໂອຠາສມຕ຺ຕໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ.

ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ກຖິຕາ, ເຕສຸ ມຍາ ປທປຣເມນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ ມຍ຺ຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ໂຄ ວາ ຜລໍ ວາ, ກິໍ ກຣິສ຺ສາມິ ອຣຎ຺ຎວາເສນ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘສຣີຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ມຘຸຣໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸນ ເຊຕວນເມວ ປຈ຺ຈາຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ຕາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄໂຕ, ອິທານິ ປນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຄຓິກາຍ ອຠິຣມມາໂນ ຈຣສິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຕ ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິໂກ ຊາໂຕສີ’’ຕິ? ອາວຸໂສ, ອຫໍ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລນ ມຍາ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຊິຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ‘‘ອກາຣຓໍ ເຕ, ອາວຸໂສ, ກຕໍ ທຬ຺ຫວີຣິຍສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຊນ຺ເຕນ, ອຍຸຕ຺ຕໍ ເຕ ກຕໍ, ເອຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ¶ ທສ຺ເສມາ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫ ເອຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຉມານໍ ອາທາຍ ອາຄຕາ, ກິໍ ກຕໍ ອິມິນາ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ເອວຣູເປ ນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຊິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕຍາ ຠິກ຺ຂຸ ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ເອວຣູເປ ມມ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ‘ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ’ຕິ ວາ ‘ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ’ຕິ ວາ ‘ປວິວິຕ຺ໂຕ’ຕິ ວາ ‘ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ’ຕິ ວາ ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຊານາເປຕ຺ວາ ‘ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ຊານາເປສິ. ນນຸ ຕ຺ວໍ ປຸພ຺ເພ ວີຣິຍວາ ອໂຫສິ, ຕຍາ ເອເກນ ກຕໍ ວີຣິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ມຣຸກນ຺ຕາເຣ ປຎ຺ຈສຸ ສກຏສເຕສຸ ມນຸສ຺ສາ ຈ ໂຄຓາ ¶ ຈ ປານີຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ສຸຂິຕາ ຊາຕາ ¶ , ອິທານິ ກສ຺ມາ ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຊສີ’’ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເອຕ຺ຕເກນ ວຈເນນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ອໂຫສິ.

ຕໍ ປນ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ວີຣິຍສ຺ສ ໂອສ຺ສຏ຺ຐຠາໂວ ອມ຺ຫາກໍ ປາກໂຏ, ປຸພ຺ເພ ປນສ຺ສ ເອກສ຺ສ ວີຣິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ມຣຸກນ຺ຕາເຣ ໂຄຓມນຸສ຺ສານໍ ປານີຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ສຸຂິຕຠາໂວ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ປາກໂຏ, ອມ຺ຫາກມ຺ເປຕໍ ກາຣຓໍ ກເຖຖາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຓາຖາ’’ຕິ ຠຄວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຕຸປ຺ປາທໍ ຊເນຕ຺ວາ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກາຣຓໍ ປາກຏມກາສິ.

ອຕີເຕ ກາສິຣຏ຺ເຐ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖວາຫກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ວຓິຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ເອກທາ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິກໍ ມຣຸກນ຺ຕາຣໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ຕສ຺ມິໍ ກນ຺ຕາເຣ ສຸຂຸມວາລຸກາ ມຸຏ຺ຐິນາ ຄຫິຕາ ຫຕ຺ເຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອງ຺ຄາຣຣາສິ ວິຍ ອຸຓ຺ຫາ ໂຫຕິ, ນ ສກ຺ກາ ອກ຺ກມິຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ທາຣຸທກຕິລຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ສກເຏຫິ ອາທາຍ ຣຕ຺ຕິເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ສກຏານິ ປຣິວຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ມຕ຺ຖເກ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ກາລສ຺ເສວ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຉາຍາຍ ນິສິນ຺ນາ ທິວສໍ ເຂເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ສາຍມາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຠູມິຍາ ສີຕລາຍ ຊາຕາຍ ສກຏານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສມຸທ຺ທຄມນສທິສເມວ ຄມນໍ ໂຫຕິ. ຖລນິຍາມໂກ ນາມ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ໂສ ຕາຣກສຎ຺ຎາ ¶ ສຕ຺ຖໍ ຕາເຣຕິ.

ໂສປິ ສຕ຺ຖວາໂຫ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ຕໍ ກນ຺ຕາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກູນສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ເອກຣຕ຺ເຕເນວ ມຣຸກນ຺ຕາຣາ ນິກ຺ຂມນໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສາຍມາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ທາຣຸທກໍ ເຂເປຕ຺ວາ ສກຏານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປາຍາສິ. ນິຍາມໂກ ປນ ປຸຣິມສກເຏ ອາສນໍ ປຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ອາກາເສ ຕາຣກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ອິໂຕ ປາເຊຖ, ອິໂຕ ປາເຊຖາ’’ຕິ ວທມາໂນ ນິປຊ຺ຊິ. ໂສ ທີຆມທ຺ຘານໍ ອນິທ຺ທາຍນຠາເວນ ກິລນ຺ໂຕ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ, ໂຄເຓ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ຄເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ນ ¶ ອຎ຺ຎາສິ. ໂຄຓາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ອຄມໍສຸ. ນິຍາມໂກ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍ ປພຸທ຺ໂຘ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ສກຏານິ ນິວຕ຺ເຕຖ ນິວຕ຺ເຕຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສກຏານິ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຏິປາຏິໍ ກໂຣນ຺ຕານຎ຺ເຎວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄໂຕ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ອມ຺ຫາກໍ ນິວິຏ຺ຐຂນ຺ຘາວາຣຏ຺ຐານເມເວຕໍ, ທາຣຸທກມ຺ປິ ໂນ ຂີຓໍ, ອິທານິ ນຏ຺ຐມ຺ຫາ’’ຕິ ສກຏານິ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຣິວຏ຺ຏເກນ ຐເປຕ຺ວາ ມຕ຺ຖເກ ມຓ຺ຑປໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສກຏສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອນຸໂສຈນ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ‘‘ມຍິ ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຊນ຺ເຕ ສພ຺ເພ ວິນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປາໂຕ ສີຕລເວລາຍເມວ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ເອກໍ ທພ຺ພຕິຓຄຈ຺ຉໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມານິ ຕິຓານິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກສິເນເຫນ ອຸຏ຺ຐິຕານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກຸທ຺ທາລໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຕໍ ປເທສໍ ຂຓາເປສິ, ເຕ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖຏ຺ຐານໍ ຂຓິໍສຸ. ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ຂຓິຕ຺ວາ ປຫຣນ຺ຕານໍ ກຸທ຺ທາໂລ ເຫຏ຺ຐາປາສາເຓ ປຏິຫຎ຺ຎິ, ປຫຏມຕ຺ເຕ ສພ຺ເພ ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຊິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ‘‘ອິມສ຺ສ ປາສາຓສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທເກນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປາສາເຓ ຐິໂຕ ໂອຓມິຕ຺ວາ ໂສຕໍ ໂອທຫິຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກສ຺ສ ປວຕ຺ຕນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຈູຬຸປຏ຺ຐາກໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ຕຍາ ວີຣິເຍ ໂອສ຺ສຏ຺ເຐ ສພ຺ເພ ວິນສ຺ສິສ຺ສາມ, ຕ຺ວໍ ວີຣິຍໍ ອໂນສ຺ສຊນ຺ໂຕ ອິມໍ ອຍກູຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາວາຏໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ເອຕສ຺ມິໍ ປາສາເຓ ປຫາຣໍ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສພ຺ເພສຸ ¶ ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຊິຕ຺ວາ ຐິເຕສຸປິ ວີຣິຍໍ ອໂນສ຺ສຊນ຺ໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປາສາເຓ ປຫາຣໍ ອທາສິ. ປາສາໂຓ ມຊ຺ເຌ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຕ຺ວາ ໂສຕໍ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ຕາລກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປມາຓາ ອຸທກວຏ຺ຏິ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ສພ຺ເພ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິໍສຸ, ອຕິເຣການິ ອກ຺ຂຍຸຄາທີນິ ຜາເລຕ຺ວາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຄເຓ ຈ ໂຠເຊຕ຺ວາ ສູຣິເຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ອຸທກາວາຏສມີເປ ຘຊໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຄມໍສຸ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ຕິຄຸຓໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ລາຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ອຄມໍສຸ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄຕາ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມເມວ ຄໂຕ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ກເຖຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘວ ອິມໍ ຄາຖໍ ກເຖສິ –

໒.

‘‘ອກິລາສຸໂນ ¶ ວຓ຺ຓຸປເຖ ຂຓນ຺ຕາ, ອຸທງ຺ຄເຓ ຕຕ຺ຖ ປປໍ ອວິນ຺ທຸໍ;

ເອວໍ ມຸນີ ວີຣິຍພລູປປນ຺ໂນ, ອກິລາສຸ ວິນ຺ເທ ຫທຍສ຺ສ ສນ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອກິລາສຸໂນຕິ ນິກ຺ໂກສຊ຺ຊາ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍາ. ວຓ຺ຓຸປເຖຕິ ວຓ຺ຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ວາລຸກາ, ວາລຸກາມຄ຺ເຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຓນ຺ຕາຕິ ຠູມິໍ ຂຓມານາ. ອຸທງ຺ຄເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທາຕິ ນິປາໂຕ, ອງ຺ຄເຓຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐາເນ, ອນາວາເຏ ຠູມິຠາເຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວຓ຺ຓຸປເຖ. ປປໍ ອວິນ຺ທຸນ຺ຕິ ອຸທກໍ ປຏິລຠິໍສຸ. ອຸທກຎ຺ຫິ ປປີຍນຠາເວນ ‘‘ປປາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປວທ຺ຘໍ ວາ ອາປໍ ປປໍ, ມໂຫທກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວນ຺ຕິ ໂອປມ຺ມປຏິປາທນໍ. ມຸນີຕິ ໂມນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຎາຓໍ, ກາຍໂມເນຍ຺ຍາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ມຸນີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ປເນສ ອຄາຣິຍມຸນິ, ອນຄາຣິຍມຸນິ ¶ , ເສກ຺ຂມຸນິ, ອເສກ຺ຂມຸນິ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘມຸນິ, ມຸນິມຸນີຕິ ອເນກວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຄາຣິຍມຸນີຕິ ຄິຫີ ອາຄຕຜໂລ ວິຎ຺ຎາຕສາສໂນ. ອນຄາຣິຍມຸນີຕິ ຕຖາຣູໂປວ ປພ຺ພຊິໂຕ. ເສກ຺ຂມຸນີຕິ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ. ອເສກ຺ຂມຸນີຕິ ຂີຓາສໂວ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘມຸນີຕິ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ມຸນິມຸນີຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນ ¶ ໂມເນຍ຺ຍສງ຺ຂາຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ‘‘ມຸນີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວີຣິຍພລູປປນ຺ໂນຕິ ວີຣິເຍນ ເຈວ ກາຍພລຎາຓພເລນ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອກິລາສູຕິ ນິກ຺ໂກສຊ຺ໂຊ –

‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ, ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕຸ;

ອຸປສຸສ຺ສຕຸ ນິສ຺ເສສໍ, ສຣີເຣ ມໍສໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ວີຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອນລໂສ. ວິນ຺ເທ ຫທຍສ຺ສ ສນ຺ຕິນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ຫທຍຣູປສ຺ສປິ ສີຕລຠາວກຣເຓນ ‘‘ສນ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ ຌານວິປສ຺ສນາຠິຎ຺ຎາອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍຘມ຺ມໍ ວິນ຺ທຕິ ປຏິລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວຕາ ຫິ –

‘‘ທຸກ຺ຂໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸສີໂຕ ວິຫຣຕິ ໂວກິຓ຺ໂຓ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ, ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ສທຕ຺ຖໍ ປຣິຫາເປຕິ. ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຂໍ ວິຫຣຕິ ປວິວິຕ຺ໂຕ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ¶ ຘມ຺ເມຫິ, ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ສທຕ຺ຖໍ ປຣິປູເຣຕິ, ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫີເນນ ອຄ຺ຄສ຺ສ ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໒) –

ເອວໍ ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ກຸສີຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂວິຫາໂຣ, ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ຈ ສຸຂວິຫາໂຣ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ. ອິຘາປິ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ອກຕາຠິນິເວສສ຺ສ ວິປສ຺ສກສ຺ສ ວີຣິຍພເລນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ຕເມວ ສຸຂວິຫາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ມຸນີ ວີຣິຍພລູປປນ຺ໂນ, ອກິລາສຸ ວິນ຺ເທ ຫທຍສ຺ສ ສນ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ເຕ ວາຓິຊາ ອກິລາສຸໂນ ວຓ຺ຓຸປເຖ ຂຓນ຺ຕາ ອຸທກໍ ລຠິໍສຸ, ເອວໍ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສາສເນ ອກິລາສຸ ຫຸຕ຺ວາ ວາຍມມາໂນ ປຓ຺ຑິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ຌານາທິເຠທໍ ຫທຍສ຺ສ ສນ຺ຕິໍ ລຠຕິ. ໂສ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພ ອຸທກມຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ວີຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ເອວຣູເປ ມຄ຺ຄຜລທາຍເກ ນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ກສ຺ມາ ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຊສີຕິ ເອວໍ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຄ຺ຄຜເລ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ¶ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ວີຣິຍໍ ອໂນສ຺ສຊິຕ຺ວາ ປາສາຓໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸທກທາຍໂກ ຈູຬຸປຏ຺ຐາໂກ ອຍໍ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ອວເສສປຣິສາ ອິທານິ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ຊາຕາ, ສຕ຺ຖວາຫເຊຏ຺ຐໂກ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ວຓ຺ຓຸປຖຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

໓. ເສຣິວວາຓິຊຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອິຘ ເຈ ນໍ ວິຣາເຘສີຕິ ອິມມ຺ປິ ຘມ຺ມເທສນໍ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍເມວ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຎ຺ຫິ ປຸຣິມນເຍເນວ ຠິກ຺ຂູຫິ ອານີຕໍ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ, ເອວຣູເປ ມຄ຺ຄຜລທາຍເກ ສາສເນ ¶ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຊນ຺ໂຕ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກາຍ ກຎ຺ຈນປາຕິຍາ ປຣິຫີໂນ ເສຣິວວາຓິໂຊ ວິຍ ຈິຣໍ ໂສຈິສ຺ສສີ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິໍສຸ, ຠຄວາ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກາຣຓໍ ປາກຏມກາສິ.

ອຕີເຕ ອິໂຕ ປຎ຺ຈເມ ກປ຺ເປ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເສຣິວຣຏ຺ເຐ ກຈ຺ຉປຸຏວາຓິໂຊ ອໂຫສິ. ໂສ ເສຣິວນາມເກນ ເອເກນ ໂລລກຈ຺ຉປຸຏວາຓິເຊນ ສທ຺ຘິໍ ໂວຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນີລວາຫໍ ນາມ ນທິໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ອຣິຏ຺ຐປຸຣໍ ນາມ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ໂຕ ນຄຣວີຖິໂຍ ຠາເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕວີຖິຍາ ຠຓ຺ຑໍ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ວິຈຣິ. ອິຕໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕວີຖິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ນຄເຣ ເອກໍ ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ປຣິຊິຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ, ສພ຺ເພ ປຸຕ຺ຕຠາຕິກາ ຈ ຘນຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂຍໍ ອຄມໍສຸ, ເອກາ ທາຣິກາ ອຍ຺ຍິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສາ ອໂຫສິ, ຕາ ທ຺ເວປິ ປເຣສໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕິ. ເຄເຫ ປນ ຕາສໍ ມຫາເສຏ຺ຐິນາ ປຣິຠຸຕ຺ຕປຸພ຺ພາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິ ຠາຊນນ຺ຕເຣ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອວລຎ຺ຊິຍມານາ ມລຄ຺ຄຫິຕາ ອໂຫສິ, ຕາ ຕສ຺ສາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຠາວມ຺ປິ ນ ຊານນ຺ຕິ. ໂສ ໂລລວາຓິໂຊ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ມຓິເກ ຄຓ຺ຫຖ, ມຓິເກ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຕໍ ຆຣທ຺ວາຣໍ ປາປຸຓິ. ສາ ກຸມາຣິກາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຍ຺ຍິກໍ ອາຫ ‘‘ອມ຺ມ ມຍ຺ຫໍ ເອກໍ ປິຬນ຺ຘນໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ. ອມ຺ມ ມຍໍ ທຸຄ຺ຄຕາ, ກິໍ ທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາຕິ. ອຍໍ ໂນ ປາຕິ ອຕ຺ຖິ, ໂນ ຈ ອມ຺ຫາກໍ ອຸປກາຣາ, ອິມໍ ທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສາ ວາຓິຊໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຕໍ ປາຕິໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍ, ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕວ ຠຄິນິຍາ ກິຎ຺ຈິເທວ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ວາຓິໂຊ ປາຕິໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາວ ‘‘ສຸວຓ຺ຓປາຕິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປາຕິປິຏ຺ຐິຍໍ ສູຈິຍາ ເລຂໍ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ¶ ‘‘ອິມາສໍ ກິຎ຺ຈິ ອທຕ຺ວາວ ອິມໍ ປາຕິໍ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ‘‘ອຍໍ ກິໍ ອຄ຺ຆຕິ, ອຑ຺ຒມາສໂກປິສ຺ສາ ມູລໍ ນ ¶ ໂຫຕີ’’ຕິ ຠູມິຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ເອເກນ ປວິສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕວີຖິໍ ອິຕໂຣ ປວິສິຕຸໍ ລຠຕີຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ວີຖິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ມຓິເກ ຄຓ຺ຫຖ, ມຓິເກ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຕເມວ ຆຣທ຺ວາຣໍ ປາປຸຓິ.

ປຸນ ສາ ກຸມາຣິກາ ຕເຖວ ອຍ຺ຍິກໍ ອາຫ. ອຖ ນໍ ອຍ຺ຍິກາ ‘‘ອມ຺ມ, ປຐມໍ ອາຄຕວາຓິໂຊ ປາຕິໍ ຠູມິຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຄໂຕ, ອິທານິ ກິໍ ທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ອມ຺ມ, ໂສ ວາຓິໂຊ ຜຣຸສວາໂຈ, ອຍໍ ປນ ປິຍທສ຺ສໂນ ມຸທຸສລ຺ລາໂປ, ອປ຺ເປວ ນາມ ນໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ. ອມ຺ມ, ເຕນ ຫິ ປກ຺ໂກສາຫີຕິ. ສາ ຕໍ ປກ຺ໂກສິ. ອຖສ຺ສ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ¶ ຕໍ ປາຕິໍ ອທໍສຸ. ໂສ ຕສ຺ສາ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ອຍໍ ປາຕິ ສຕສຫສ຺ສໍ ອຄ຺ຆຕິ, ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກຠຓ຺ຑໍ ມຍ຺ຫໍ ຫຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ອຍ຺ຍ, ປຐມໍ ອາຄຕວາຓິໂຊ ‘‘ອຍໍ ອຑ຺ຒມາສກມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຄໂຕ, ອຍໍ ປນ ຕວ ປຸຎ຺ເຎນ ສຸວຓ຺ຓປາຕິ ຊາຕາ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍໍ ອິມໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມ, ກິຎ຺ຈິເທວ ໂນ ທຕ຺ວາ ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາຫີຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຫຕ຺ຖຄຕານິ ປຎ຺ຈ ກຫາປຓສຕານິ ປຎ຺ຈສຕຄ຺ຆນກຎ຺ຈ ຠຓ຺ຑໍ ສພ຺ພໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິມໍ ຕຸລຎ຺ຈ ປສິພ຺ພກຎ຺ຈ ອຏ຺ຐ ຈ ກຫາປເຓ ເທຖາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ສີຆເມວ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາວິກສ຺ສ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ທຕ຺ວາ ນາວໍ ອຠິຣຸຫິ.

ຕໂຕ ໂລລວາຓິໂຊປິ ປຸນ ຕໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣຖ ຕໍ ປາຕິໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຎ຺ຈິເທວ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕໍ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ອຑ຺ຒມາສຄ຺ຆນິກມ຺ປິ ນ ອກາສິ, ຕຸຍ຺ຫໍ ປນ ສາມິກສທິໂສ ເອໂກ ຘມ຺ມິໂກ ວາຓິໂຊ ອມ຺ຫາກໍ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາວ ‘‘ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍາ ປຣິຫີໂນມ຺ຫິ, ມຫາຊານິກໂຣ ວຕ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕພລວໂສໂກ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ¶ ວິສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄເຕ ກຫາປເຓ ເຈວ ຠຓ຺ຑິກຎ຺ຈ ຆຣທ຺ວາເຣເຍວ ວິກິຣິຕ຺ວາ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ປຫາຍ ຕຸລາທຓ຺ຑໍ ມຸຄ຺ຄຣໍ ກຕ຺ວາ ອາທາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປທໍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ, ນາວິກ, ນາວໍ ນິວຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ‘‘ຕາຕ, ມາ ນິວຕ຺ຕຍີ’’ຕິ ປຏິເສເຘສິ. ອິຕຣສ຺ສປິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ພລວໂສໂກ ອຸທປາທິ, ຫທຍໍ ອຸຓ຺ຫໍ ອໂຫສິ, ມຸຂໂຕ ໂລຫິຕໍ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ, ວາປິກທ຺ທໂມ ວິຍ ຫທຍໍ ຜລິ. ໂສ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິ ¶ . ອິທໍ ປຐມໍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອາຆາຕພນ຺ຘນໍ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ກເຖຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘວ ອິມໍ ຄາຖໍ ກເຖສິ –

໓.

‘‘ອິຘ ¶ ເຈ ນໍ ວິຣາເຘສິ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ນິຍາມຕໍ;

ຈິຣໍ ຕ຺ວໍ ອນຸຕປ຺ເປສິ, ເສຣິວາຍໍວ ວາຓິໂຊ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິຘ ເຈ ນໍ ວິຣາເຘສິ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ນິຍາມຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ເອຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ນິຍາມຕາສງ຺ຂາຕໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ວິຣາເຘສິ. ຍທິ ວິຣາເຘສິ, ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຊນ຺ໂຕ ນາຘິຄຈ຺ຉສິ ນ ປຏິລຠສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຣໍ ຕ຺ວໍ ອນຸຕປ຺ເປສີຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕ຺ວໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ ໂສຈນ຺ໂຕ ປຣິເທວນ຺ໂຕ ອນຸຕເປສ຺ສສິ, ອຖ ວາ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍຕາຍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ວິຣາຘິຕຕ຺ຕາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ນິຣຍາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນານປ຺ປກາຣານິ ທຸກ຺ຂານິ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອນຸຕປ຺ປິສ຺ສສິ ກິລມິສ຺ສສີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ? ເສຣິວາຍໍວ ວາຓິໂຊຕິ ‘‘ເສຣິວາ’’ຕິ ເອວໍນາມໂກ ອຍໍ ວາຓິໂຊ ຍຖາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ເສຣິວນາມໂກ ວາຓິໂຊ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ວີຣິຍໍ ອກຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣິຫີໂນ ອນຸຕປ຺ປິ, ເອວເມວ ຕ຺ວມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຏິຍຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓປາຕິສທິສໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍຕາຍ ອນຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໂຕ ປຣິຫີໂນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອນຸຕປ຺ປິສ຺ສສິ. ສເຈ ປນ ວີຣິຍໍ ນ ໂອສ຺ສຊິສ຺ສສິ, ປຓ຺ຑິຕວາຓິໂຊ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ວິຍ ມມ ສາສເນ ນວວິຘມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ປຏິລຠິສ຺ສສີຕິ.

ເອວມສ຺ສ ¶ ສຕ຺ຖາ ອຣຫຕ຺ເຕນ ກູຏໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຄ຺ຄຜເລ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ – ‘‘ຕທາ ພາລວາຓິໂຊ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ປຓ຺ຑິຕວາຓິໂຊ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ເສຣິວວາຓິຊຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

໔. ຈູຬເສຏ຺ຐິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອປ຺ປເກນປິ ¶ ¶ ເມຘາວີຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ຠຄວາ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວກມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຖ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ຕາວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ກເຖຕພ຺ພາ. ຣາຊຄເຫ ກິຣ ຘນເສຏ຺ຐິກຸລສ຺ສ ຘີຕາ ອຕ຺ຕໂນ ທາເສເນວ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ເມ ອິມໍ ກມ຺ມໍ ຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຠີຕາ ເອວມາຫ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ສເຈ ເມ ມາຕາປິຕໂຣ ອິມໍ ໂທສໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ວິເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖສາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄ຺ຄທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ອຊານນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸໂຠປິ ອຄມໍສຸ.

ເຕສໍ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຄພ຺ຠປຣິປາກໍ ອາຄມ຺ມ ສາມິເກນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສິ ‘‘ຄພ຺ໂຠ ເມ ປຣິປາກໍ ຄໂຕ, ຎາຕິພນ຺ຘຸວິຣຫິເຕ ຐາເນ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອມ຺ຫາກໍ ທຸກ຺ຂເມວ, ກຸລເຄຫເມວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສຈາຫໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ຊີວິຕໍ ເມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄຈ຺ຉາມ, ສ຺ເວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ທິວເສ ອຕິກ຺ກາເມສິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ພາໂລ ອຕ຺ຕໂນ ໂທສມຫນ຺ຕຕາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອຸສ຺ສຫຕິ, ມາຕາປິຕໂຣ ນາມ ເອກນ຺ຕຫິຕາ, ອຍໍ ຄຈ຺ຉຕຸ ວາ ມາ ວາ, ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ເຄຫາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ເຄຫປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣໍ ຄຕຠາວໍ ອນນ຺ຕຣເຄຫວາສີນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ອຖ ໂສ ປຸຣິໂສ ຆຣໍ ອາຄໂຕ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ປຏິວິສ຺ສເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ກຸລຆຣໍ ຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສາປິ ຕຕ຺ເຖວ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ອິທໍ ຠທ຺ເທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ມຍໍ ກຸລຆຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣາວ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມ, ນິວຕ຺ຕາມາ’’ຕິ ທ຺ເວປິ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ຕສ຺ສ ຈ ທາຣກສ຺ສ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ‘‘ປນ຺ຖໂກ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ ¶ . ຕສ຺ສາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອປໂຣປິ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາປິ ທາຣກສ຺ສ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຐມຊາຕສ຺ສ ‘‘ມຫາປນ຺ຖໂກ’’ຕິ ນາມໍ ¶ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖໂກ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ເຕ ທ຺ເວປິ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ອາຄຕາ.

ເຕສໍ ¶ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານໍ ອຍໍ ມຫາປນ຺ຖກທາຣໂກ ອຎ຺ເຎ ທາຣເກ ‘‘ຈູຬປິຕາ ມຫາປິຕາ’’ຕິ, ‘‘ອຍ຺ຍໂກ ອຍ຺ຍິກາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ເຕ ສຸຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອມ຺ມ, ອຎ຺ເຎ ທາຣກາ ‘ຈູຬປິຕາ ມຫາປິຕາ’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ‘ອຍ຺ຍໂກ ອຍ຺ຍິກາ’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຕາຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຖ ຎາຕກາ ນຕ຺ຖິ, ຣາຊຄຫນຄເຣ ປນ ໂວ ຘນເສຏ຺ຐິ ນາມ ອຍ຺ຍໂກ, ຕຕ຺ຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ພຫູ ຎາຕກາ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຖ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຄມນກາຣຓໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອກເຖຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕສຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ເຕສຸ ສາມິກໍ ອາຫ – ‘‘ອິເມ ທາຣກາ ມໍ ອຕິວິຍ ກິລເມນ຺ຕິ, ກິໍ ໂນ ມາຕາປິຕໂຣ ທິສ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອຫິ ທາຣການໍ ອຍ຺ຍກກຸລໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ສມ຺ມຸຂາ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຕໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ນຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ຍ, ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ທາຣການໍ ອຍ຺ຍກກຸລເມວ ທຏ຺ຐຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທ຺ເວປິ ຊນາ ທາຣເກ ອາທາຍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ເອກິສ຺ສາ ສາລາຍ ນິວາສໍ ກຕ຺ວາ ທາຣກມາຕາ ທ຺ເວ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕຠາວໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣຈາເປສິ.

ເຕ ຕໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສໍສາເຣ ວິຈຣນ຺ຕານໍ ນ ປຸຕ຺ໂຕ ນ ຘີຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ມຫາປຣາຘິກາ, ນ ສກ຺ກາ ເຕຫິ ອມ຺ຫາກໍ ຈກ຺ຂຸປເຖ ຐາຕຸໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ປນ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ຊນາ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕຸ, ທາຣເກ ປນ ອິຘ ເປເສນ຺ຕູ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ມາຕາປິຕູຫິ ເປສິຕໍ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຣເກ ອາຄຕທູຕານໍເຍວ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ເປເສສິ, ທາຣກາ ອຍ຺ຍກກຸເລ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອຕິທຫໂຣ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ປນ ອຍ຺ຍເກນ ສທ຺ຘິໍ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ. ໂສ ອຍ຺ຍກໍ ອາຫ ‘‘ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຖ, ອຫໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ວເທສິ, ຕາຕ, ມຍ຺ຫໍ ສກລໂລກສ຺ສປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາໂຕ ຕເວວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຠທ຺ທິກາ, ສເຈ ສກ຺ໂກສິ, ປພ຺ພຊ ຕາຕາ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ມຫາເສຏ຺ຐິ ທາຣໂກ ເຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ ອຍໍ ທາຣໂກ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ¶ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊາມີຕິ ວທຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ¶ ປິຓ຺ຑຈາຣິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ພຫຸໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ໂສ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ໂຍນິໂສ ມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ໂສ ຌານສຸເຂນ, ມຄ຺ຄສຸເຂນ, ຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ສຸຂໍ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຍ຺ຍກເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຖ, ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ປພ຺ພາເຊຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຈູຬປນ຺ຖກທາຣກໍ ¶ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ທສສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຈູຬປນ຺ຖກສາມເຓໂຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ທນ຺ໂຘ ອໂຫສິ.

‘‘ປທຸມໍ ຍຖາ ໂກກນທໍ ສຸຄນ຺ຘໍ, ປາໂຕ ສິຍາ ຜຸລ຺ລມວີຕຄນ຺ຘໍ;

ອງ຺ຄີຣສໍ ປສ຺ສ ວິໂຣຈມານໍ, ຕປນ຺ຕມາທິຈ຺ຈມິວນ຺ຕລິກ຺ເຂ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໓; ອ. ນິ. ໕.໑໙໕) –

ອິມໍ ເອກຄາຖໍ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ທນ຺ຘຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫຓກາເລ ປຣິຫາສເກຬິໍ ອກາສິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ປຣິຫາເສນ ລຊ຺ຊິໂຕ ເນວ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫິ, ນ ສຊ຺ຌາຍມກາສິ. ເຕນ ກມ຺ເມນ ອຍໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາວ ທນ຺ໂຘ ຊາໂຕ, ຄຫິຕຄຫິຕໍ ປທໍ ອຸປຣູປຣິ ປທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ອິມເມວ ຄາຖໍ ຄເຫຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ.

ອຖ ນໍ ມຫາປນ຺ຖໂກ ອາຫ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອຠພ຺ໂພ, ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ເອກມ຺ປິ ຄາຖໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສິ, ປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ຈໍ ປນ ຕ຺ວໍ ກຖໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສ຺ສສິ, ນິກ຺ຂມ ອິໂຕ’’ຕິ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ພຸທ຺ຘສາສເນ ສິເນເຫນ ຄິຫິຠາວໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ມຫາປນ຺ຖໂກ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສໂກ ໂຫຕິ. ຊີວໂກ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ພຫຸໍ ຄນ຺ຘມາລໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອມ຺ພວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາປນ຺ຖກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກິຕ຺ຕກາ ¶ , ຠນ຺ເຕ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານີ’’ຕິ. ‘‘ສ຺ເວ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ອມ຺ຫາກໍ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ‘‘ອຸປາສກ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ທນ຺ໂຘ ອວິຣຸຬ຺ຫິຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ¶ ເຖໂຣ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ເຖໂຣ ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມໍ ພາຫິຣໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ນິສ຺ສໍສຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາຕິກສ຺ສ ມຍິ ຈິຕ຺ຕໍ ຠິນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິໍ ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ສາສເນນ, ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ໂສ ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ‘‘ຄິຫີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາຍາສິ. ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສກາເລເຍວ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອິມໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ຄມນມຄ຺ເຄ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຆຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກຫໍ ປນ, ຕ຺ວໍ ຈູຬປນ຺ຖກ, ອິມາຍ ເວລາຍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຫ. ຠາຕາ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ນິກ຺ກຑ຺ຒຕິ ¶ , ເຕນາຫໍ ວິພ຺ຠມິຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມີຕິ. ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ມມ ສນ຺ຕກາ, ຠາຕຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິໂຕ ກສ຺ມາ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ນາຄຎ຺ຉິ? ເອຫິ ກິໍ ເຕ ຄິຫິຠາເວນ, ມມ ສນ຺ຕິເກ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ຠຄວາ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປ຺ປມຸເຂ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕ຺ວໍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ປິໂລຕິກໍ ‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’ນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອິເຘວ ໂຫຫີ’’ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປິໂລຕິກາຂຓ຺ຑໍ ທຕ຺ວາ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຊີວກສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ.

ຈູຬປນ຺ຖໂກປິ ສູຣິຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ປິໂລຕິກາຂຓ຺ຑໍ ‘‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນິສີທິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ປິໂລຕິກາຂຓ຺ຑໍ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກິລິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິທໍ ປິໂລຕິກາຂຓ຺ຑໍ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ອິມໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣິມປກຕິໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ເອວໍ ກິລິຏ຺ຐໍ ຊາຕໍ, ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖກ, ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ປິໂລຕິກາຂຓ຺ຑເມວ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ຣໂຊຣຎ຺ຊິຕໍ ຊາຕນ຺ຕິ ມາ ສຎ຺ຎໍ ກຣິ, ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ເຕ ຣາຄຣຊາທໂຍ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ຫຣາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມານຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຣາໂຄ ¶ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ, ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ໂທໂສ ¶ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂທສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ, ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ໂມໂຫ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂມຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ, ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ’’ຕິ. (ມຫານິ. ໒໐໙; ຈູຬນິ. ອຸທຍມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໗໔);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ປຏິສມ຺ຠິທາຫິເຍວສ຺ສ ຕີຓິ ປິຏການິ ອາຄມໍສຸ. ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນລາຏໂຕ ເສເທ ມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ສາຏເກນ ນລາຏນ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຉິ, ສາຏໂກ ກິລິຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ອິມໍ ສຣີຣໍ ¶ ນິສ຺ສາຍ ເອວຣູໂປ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ສາຏໂກ ປກຕິໍ ຊຫິຕ຺ວາ ກິລິຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ, ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິ. ເຕນ ກາຣເຓນສ຺ສ ຣໂຊຫຣຓເມວ ປຈ຺ຈໂຍ ຊາໂຕ.

ຊີວໂກປິ ໂຂ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ທສພລສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ອຸປນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນນຸ, ຊີວກ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິ. ມຫາປນ຺ຖໂກ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ວິຫາເຣ ນຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຊີວກາ’’ຕິ ອາຫ. ຊີວໂກ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠເຓ, ຄຈ຺ຉ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ຊານາຫີ’’ຕິ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຠາຕິໂກ ‘ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ຠຓຕິ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວມສ຺ສ ປກາເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ສກລໍ ອມ຺ພວນໍ ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ປູເຣສິ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ຈີວຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ຣຊນກມ຺ມໍ, ເອກຈ຺ເຈ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສທິສໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ມາເປສິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ວິຫາເຣ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍ ¶ , ສກລໍ ອມ຺ພວນໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ຊີວກສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣປິ ໂຂ ຕຕ຺ເຖວ –

‘‘ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸມຕ຺ຕານໍ, ນິມ຺ມິນິຕ຺ວານ ປນ຺ຖໂກ;

ນິສີທມ຺ພວເນ ຣມ຺ເມ, ຍາວ ກາລປ຺ປເວທນາ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໕໖໓);

ອຖ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ອາຫ – ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ສຕ຺ຖາ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ນາມ ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ. ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ, ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’’ຕິ ມຸຂສຫສ຺ສໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ປຸຣິໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ເພປິ ກິຣ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຈູຬປນ຺ຖກາເຍວ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຍ ປຐມໍ ‘‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ¶ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫ, ອວເສສາ ອນ຺ຕຣຘາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ, ຕາວເທວ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ. ເຖໂຣ ເຕນ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ຊີວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ຊີວກ, ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫ, ອຍໍ ເຕ ອນຸໂມທນໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຊີວໂກ ຕຖາ ອກາສິ. ເຖໂຣ ສີຫນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ຕຣຸຓສີໂຫ ວິຍ ຕີຓິ ປິຏການິ ສໍໂຂເຠຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ເຕ ທສ຺ສິເຕ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຄນ຺ຘກຸຏິປ຺ປມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຄໂຕວາທໍ ທຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຸຣຠິຄນ຺ຘວາສິຕໍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ອຸປຄໂຕ. ອຖ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສໂມສຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສາຓິໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ¶ ວິຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓກຖໍ ອາຣຠິໍສຸ ‘‘ອາວຸໂສ, ມຫາປນ຺ຖໂກ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ເອກຄາຖໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ທນ຺ໂຘ ອຍ’ນ຺ຕິ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຣາຊຕາຍ ເອກສ຺ມິໍເຍວສ຺ສ ອນ຺ຕຣຠຕ຺ເຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອທາສິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິເຍວ ອາຄຕານິ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ພລໍ ນາມ ມຫນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ຠຄວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ອິມໍ ກຖາປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘເສຍ຺ຍາຍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸລຕໍ ວິຍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ¶ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສທິສໍ ສຸຄຕມຫາຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສຸຣຠິຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ມຕ຺ຕວາຣໂຓ ວິຍ ສີຫວິກ຺ກນ຺ຕວິລາເສນ ວິຊມ຺ຠມາໂນ ສີໂຫ ວິຍ ອນນ຺ຕາຍ ພຸທ຺ຘລີລາຍ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສນໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຉພ຺ພຓ຺ຓພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອຓ຺ຓວກຸຈ຺ຉິໍ ໂອຠາສຍມາໂນ ຍຸຄນ຺ຘຣມຕ຺ຖເກ ພາລສູຣິໂຍ ວິຍ ອາສນມຊ຺ເຌ ນິສີທິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ປນ ອາຄຕມຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ກຖໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ມຸທຸເກນ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ປຣິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ປຣິສາ ອຕິວິຍ ໂສຠຕິ, ເອກສ຺ສປິ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ອຸກ຺ກາສິຕສທ຺ໂທ ວາ ຂິປິຕສທ຺ໂທ ວາ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິເມ ພຸທ຺ຘຄາຣເວນ ສຄາຣວາ ພຸທ຺ຘເຕເຊນ ຕຊ຺ຊິຕາ ມຍິ ອາຍຸກປ຺ປມ຺ປິ ອກເຖຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ປຐມໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ນ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ, ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນວຕ຺ຕໍ ນາມ ມຍາວ ຊານິຕພ຺ພໍ, ອຫເມວ ປຐມໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຘຸເຣນ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ, ກາ ຈ ປນ ໂວ ອນ຺ຕຣາກຖາ ວິປ຺ປກຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຠນ຺ເຕ, ນ ມຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສິນ຺ນາ ອຎ຺ຎໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ກເຖມ, ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ປນ ຄຸເຓ ວຓ຺ຓຍມານາ ນິສິນ຺ນາມ຺ຫ ‘‘ອາວຸໂສ ມຫາປນ຺ຖໂກ ຈູຬປນ຺ຖກສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ເອກໍ ຄາຖໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ທນ຺ໂຘ ອຍ’ນ຺ຕິ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ອນຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຣາຊຕາຍ ເອກສ຺ມິໍເຍວສ຺ສ ອນ຺ຕຣຠຕ຺ເຕ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອທາສິ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ພລໍ ນາມ ມຫນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອິທານິ ຕາວ ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມມຫນ຺ຕຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ປຸພ຺ເພ ປນ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ໂຠເຄສຸປິ ໂຠຄມຫນ຺ຕຕໍ ປາປຸຓີ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິໍສຸ. ຠຄວາ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປາກຏໍ ອກາສິ.

ອຕີເຕ ກາສິຣຏ຺ເຐ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ¶ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ລຠິຕ຺ວາ ຈູຬເສຏ຺ຐິ ນາມ ອໂຫສິ, ໂສ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ຊານາຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຣາຊຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ມຕມູສິກໍ ທິສ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ¶ ສມາເນຕ຺ວາ ອິທມາຫ ‘‘ສກ຺ກາ ຈກ຺ຂຸມຕາ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ອິມໍ ອຸນ຺ທູຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣຠຣຓຎ຺ຈ ກາຕຸໍ ກມ຺ມນ຺ເຕ ຈ ປໂຍເຊຕຸ’’ນ຺ຕິ? ອຎ຺ຎຕໂຣ ທຸຄ຺ຄຕກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ອຊານິຕ຺ວາ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ມູສິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອາປເຓ ພິຬາລສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ກາກຓິກໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕາຍ ກາກຓິກາຍ ຜາຓິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກນ ຆເຏນ ປານີຍໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ມາລາກາເຣ ທິສ຺ວາ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ຜາຓິຕຂຓ຺ຑໍ ທຕ຺ວາ ອຸຬຸງ຺ເກນ ປານີຍໍ ອທາສິ, ເຕ ຈສ຺ສ ເອເກກໍ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໍ ອທໍສຸ. ໂສ ເຕນ ປຸປ຺ຜມູເລນ ປຸນທິວເສປິ ຜາຓິຕຎ຺ຈ ປານີຍຆຏຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜາຣາມເມວ ຄໂຕ. ຕສ຺ສ ຕໍ ທິວສໍ ມາລາກາຣາ ອຑ຺ໂຒຈິຕເກ ປຸປ຺ຜຄຈ຺ເຉ ທຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ໂສ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ລຠິ.

ປຸນ ເອກສ຺ມິໍ ວາຕວຸຏ຺ຐິທິວເສ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ພຫູ ສຸກ຺ຂທຓ຺ຑກາ ຈ ສາຂາ ຈ ປລາສຎ຺ຈ ວາເຕນ ປາຕິຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ອຸປາຍໍ ນ ປສ຺ສຕິ ¶ . ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອິມານິ ທາຣຸປຓ຺ຓານິ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສສິ, ອຫໍ ເຕ ອິມານິ ສພ຺ພານິ ນີຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຍ຺ຍານປາລໍ ອາຫ, ໂສ ‘‘ຄຓ຺ຫ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ຈູຬນ຺ເຕວາສິໂກ ທາຣການໍ ກີຬນມຓ຺ຑລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຜາຓິຕໍ ທຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ສພ຺ພານິ ທາຣຸປຓ຺ຓານິ ນີຫຣາເປຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານທ຺ວາເຣ ຣາສິໍ ກາເຣສິ. ຕທາ ຣາຊກຸມ຺ຠກາໂຣ ຣາຊກຸເລ ຠາຊນານໍ ປຈນຕ຺ຖາຍ ທາຣູນິ ປຣິເຍສມາໂນ ອຸຍ຺ຍານທ຺ວາເຣ ຕານິ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ. ຕໍ ທິວສໍ ຈູຬນ຺ເຕວາສິໂກ ທາຣຸວິກ຺ກເຍນ ໂສຬສ ກຫາປເຓ ຈາຏິອາທີນິ ຈ ປຎ຺ຈ ຠາຊນານິ ລຠິ.

ໂສ ຈຕຸວີສຕິຍາ ກຫາປເຓສຸ ຊາເຕສຸ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຍໍ ອຸປາໂຍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ນຄຣທ຺ວາຣໂຕ ອວິທູເຣ ຐາເນ ເອກໍ ປານີຍຈາຏິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕ ຕິຓຫາຣເກ ປານີເຍນ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ເຕ ອາຫໍສຸ ‘‘ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ພຫູປກາໂຣ, ກິໍ ເຕ ກໂຣມາ’’ຕິ? ໂສ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກິຈ຺ເຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ກຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຖລປຖກມ຺ມິເກນ ຈ ຊລປຖກມ຺ມິເກນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ຖລປຖກມ຺ມິໂກ ‘‘ສ຺ເວ ອິມໍ ນຄຣໍ ອສ຺ສວາຓິຊໂກ ປຎ຺ຈ ອສ຺ສສຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕິຓຫາຣເກ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ເອເກກໍ ຕິຓກລາປໍ ເທຖ, ມຍາ ຈ ຕິເຓ ອວິກ຺ກິຓິເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຕິຓໍ ມາ ວິກ຺ກິຓຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ¶ ປຎ຺ຈ ຕິຓກລາປສຕານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ¶ ຆເຣ ປາປຍິໍສຸ. ອສ຺ສວາຓິໂຊ ສກລນຄເຣ ອສ຺ສານໍ ໂຄຈຣໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ຕິຓໍ ຄຓ຺ຫິ.

ຕໂຕ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນສ຺ສ ຊລປຖກມ຺ມິໂກ ສຫາຍໂກ ອາໂຣເຈສິ ‘‘ປຏ຺ຏນມ຺ຫິ ມຫານາວາ ອາຄຕາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຍໍ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ອຏ຺ຐຫິ ກຫາປເຓຫິ ສພ຺ພປຣິວາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ຕາວກາລິກໍ ຣຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ຍເສນ ນາວາປຏ຺ຏນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກໍ ນາວິກສ຺ສ ສຈ຺ຈກາຣໍ ທຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຐາເນ ສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ປຸຣິເສ ອາຓາເປສິ ‘‘ພາຫິຣໂຕ ວາຓິເຊສຸ ອາຄເຕສຸ ຕຕິເຍນ ປຏິຫາເຣນ ມໍ ອາໂຣເຈຖາ’’ຕິ ¶ . ‘‘ນາວາ ອາຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໂຕ ສຕມຕ຺ຕາ ວາຓິຊາ ‘‘ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ອາຄມິໍສຸ. ຠຓ຺ຑໍ ຕຸມ຺ເຫ ນ ລຠິສ຺ສຖ, ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ມຫາວາຓິເຊນ ສຈ຺ຈກາໂຣ ທິນ຺ໂນຕິ. ເຕ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕາ. ປາທມູລິກປຸຣິສາ ປຸຣິມສຎ຺ຎາວເສນ ຕຕິເຍນ ປຏິຫາເຣນ ເຕສໍ ອາຄຕຠາວໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເຕ ສຕມຕ຺ຕາ ວາຓິຊາ ເອເກກໍ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນາວາຍ ປຕ຺ຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ເອເກກໍ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ຕິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມກໍສຸ.

ຈູຬນ຺ເຕວາສິໂກ ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານິ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຕຎ຺ຎຸນາ ເມ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຈູຬເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສມີປໍ ຄໂຕ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ກິໍ ເຕ, ຕາຕ, ກຕ຺ວາ ອິທໍ ຘນໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຖິຕອຸປາເຍ ຐຕ຺ວາ ຈຕຸມາສມ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ມຕມູສິກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖສິ. ຈູຬເສຏ຺ຐິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ເອວຣູປໍ ທາຣກໍ ມມ ສນ຺ຕກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຣໍ ທຕ຺ວາ ສກລກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິກໍ ອກາສິ. ໂສ ເສຏ຺ຐິໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຍຖາກມ຺ມໍ ອຄມາສິ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘປິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ກເຖຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘວ ອິມໍ ຄາຖໍ ກເຖສິ –

໔.

‘‘ອປ຺ປເກນປິ ເມຘາວີ, ປາຠເຕນ ວິຈກ຺ຂໂຓ;

ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອຕ຺ຕານໍ, ອຓຸໍ ອຄ຺ຄິໍວ ສນ຺ຘມ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ອປ຺ປເກນປີຕິ ໂຖເກນປິ ປຣິຕ຺ຕເກນປິ. ເມຘາວີຕິ ປຎ຺ຎວາ. ປາຠເຕນາຕິ ຠຓ຺ຑມູເລນ. ວິຈກ຺ຂໂຓຕິ ໂວຫາຣກຸສໂລ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ຘນຎ຺ຈ ຍສຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ສຓ຺ຐາເປຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ອຓຸໍ ອຄ຺ຄິໍວ ສນ຺ຘມໍ, ຍຖາ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ¶ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອນຸກ຺ກເມນ ໂຄມຍຈຸຓ຺ຓາທີນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຂວາເຕນ ຘມນ຺ໂຕ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ວຑ຺ເຒຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ກໂຣຕິ, ເອວເມວ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຖກມ຺ປິ ປາຠຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ນານາອຸປາເຍຫິ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ຘນຎ຺ຈ ຍສຎ຺ຈ ວຑ຺ເຒຕິ ¶ , ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຈ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ຕາຍ ເອວ ວາ ປນ ຘນຍສມຫນ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຕານໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ອຠິຎ຺ຎາຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຕິ ຠຄວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຈູຬປນ຺ຖໂກ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອິທານິ ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມມຫນ຺ຕຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ປຸພ຺ເພ ປນ ໂຠເຄສຸປິ ໂຠຄມຫນ຺ຕຕໍ ປາປຸຓີ’’ຕິ ເອວໍ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ຈູຬນ຺ເຕວາສິໂກ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ອໂຫສິ, ຈູຬກເສຏ຺ຐິ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ຈູຬເສຏ຺ຐິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

໕. ຕຓ຺ຑຸລນາຬິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ກິມຄ຺ຆຕິ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິກາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ລາລຸທາຍິຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອາຍສ຺ມາ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສໂກ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປາໂຕວ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ອຸທ຺ທິສມາເນ ລາລຸທາຍິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກທາຈິ ວຣຠຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ກທາຈິ ລາມກຠຕ຺ຕໍ. ໂສ ລາມກຠຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕທິວເສ ສລາກຄ຺ຄໍ ອາກຸລໍ ກໂຣຕິ, ‘‘ກິໍ ທພ຺ໂພວ ສລາກໍ ທາຕຸໍ ຊານາຕິ, ອມ຺ເຫ ນ ຊານາມາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສລາກຄ຺ຄໍ ອາກຸລໍ ກໂຣນ຺ເຕ ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ ຕ຺ວເມວ ສລາກໍ ເທຫີ’’ຕິ ສລາກປຈ຺ຉິໍ ອທໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສລາກໍ ອທາສິ. ເທນ຺ໂຕ ຈ ປນ ‘‘ອິທໍ ວຣຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ລາມກຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອສຸກວສ຺ສຄ຺ເຄ ວຣຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອສຸກວສ຺ສຄ຺ເຄ ລາມກຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ນ ຊານາຕິ, ຐິຕິກໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ‘‘ອສຸກວສ຺ສຄ຺ເຄ ຐິຕິກາ’’ຕິ ນ ¶ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຐິຕເວລາຍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຍໍ ຐິຕິກາ ຐິຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຠູມິຍໍ ວາ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ວາ ເລຂໍ ກຑ຺ຒຕິ. ປຸນທິວເສ ສລາກຄ຺ເຄ ຠິກ຺ຂູ ມນ຺ທຕຣາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ພຫຸຕຣາ ວາ, ເຕສຸ ມນ຺ທຕເຣສຸ ເລຂາ ເຫຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ພຫຸຕເຣສຸ ອຸປຣິ. ໂສ ຐິຕິກໍ ອຊານນ຺ໂຕ ເລຂາສຎ຺ຎາຍ ສລາກໍ ເທຕິ.

ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອາວຸໂສ, ອຸທາຍິ, ເລຂາ ນາມ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ໂຫຕິ ອຸປຣິ ວາ, ວຣຠຕ຺ຕໍ ປນ ອສຸກວສ຺ສຄ຺ເຄ ຐິຕໍ, ລາມກຠຕ຺ຕໍ ອສຸກວສ຺ສຄ຺ເຄ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ຠິກ຺ຂູ ປຏິປ຺ຜຣນ຺ໂຕ ‘‘ຍທິ ¶ ເອວໍ ອຍໍ ເລຂາ ກສ຺ມາ ເອວໍ ຐິຕາ, ກິໍ ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສທ຺ທຫາມິ, ອິມິສ຺ສາ ເລຂາຍ ສທ຺ທຫາມີ’’ຕິ ວທຕິ. ອຖ ນໍ ທຫຣາ ຈ ສາມເຓຣາ ຈ ‘‘ອາວຸໂສ ລາລຸທາຍິ ¶ ຕຍິ ສລາກໍ ເທນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ລາເຠນ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ນ ຕ຺ວໍ ທາຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ຄຈ຺ຉ ອິໂຕ’’ຕິ ສລາກຄ຺ຄໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສລາກຄ຺ເຄ ມຫນ຺ຕໍ ໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອານນ຺ທ, ສລາກຄ຺ເຄ ມຫນ຺ຕໍ ໂກລາຫລໍ, ກິໍ ສທ຺ໂທ ນາເມໂສ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ‘‘ອານນ຺ທ, ນ ອິທາເນວ ລາລຸທາຍິ ອຕ຺ຕໂນ ພາລຕາຍ ປເຣສໍ ລາຠຫານິໍ ກໂຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອກາສິເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິ. ຠຄວາ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປາກຏໍ ອກາສິ.

ອຕີເຕ ກາສິຣຏ຺ເຐ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ຕທາ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຆາປນິໂກ ອໂຫສິ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີນິ ເຈວ ມຓິສຸວຓ຺ຓາທີນິ ຈ ອຄ຺ຆາເປສິ, ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑສາມິການໍ ຠຓ຺ຑານຸຣູປເມວ ມູລໍ ທາເປສິ. ຣາຊາ ປນ ລຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ໂສ ໂລຠປກຕິຕາຍ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ອຄ຺ຆາປນິໂກ ເອວໍ ອຄ຺ຆາເປນ຺ໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ມມ ເຄເຫ ຘນໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄເມສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎໍ ອຄ຺ຆາປນິກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ສີຫປຎ຺ຊຣໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເອກໍ ຄາມິກມນຸສ຺ສໍ ໂລລພາລໍ ຣາຊງ຺ຄເຓນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອສ ມຍ຺ຫໍ ອຄ຺ຆາປນິກກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ຠເຓ, ອມ຺ຫາກໍ ອຄ຺ຆາປນິກກມ຺ມໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເທວາຕິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຘນຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຕໍ ພາລໍ ອຄ຺ຆາປນິກກມ຺ເມ ຐເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສ ພາໂລ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີນິ ອຄ຺ຆາເປນ຺ໂຕ ອຄ຺ຆໍ ຫາເປຕ຺ວາ ¶ ຍຖາຣຸຈິຍາ ກເຖຕິ. ຕສ຺ສ ຐານນ຺ຕເຣ ຐິຕຕ຺ຕາ ຍໍ ໂສ ກເຖຕິ, ຕເມວ ມູລໍ ໂຫຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸຕ຺ຕຣາປຖໂຕ ເອໂກ ອສ຺ສວາຓິໂຊ ປຎ຺ຈ ອສ຺ສສຕານິ ອາເນສິ. ຣາຊາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອສ຺ເສ ອຄ຺ຆາເປສິ. ໂສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອສ຺ສສຕານໍ ເອກໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິກໍ ອຄ຺ຆມກາສິ. ກຕ຺ວາ ຈ ປນ ‘‘ອສ຺ສວາຓິຊສ຺ສ ເອກໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິກໍ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອສ຺ເສ ອສ຺ສສາລາຍໍ ¶ ສຓ຺ຐາເປສິ. ອສ຺ສວາຓິໂຊ ໂປຣາຓອຄ຺ຆາປນິກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉຖ ‘ອມ຺ຫາກໍ ຕາວ ອສ຺ສາ ເອກໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິກໍ ອຄ຺ຆນ຺ຕີຕິ ຎາຕເມຕໍ, ຕຸມ຺ເຫ ປນ ນິສ຺ສາຍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິຍາ ອຄ຺ຆໍ ຊານິຕຸກາມມ຺ຫາ, ສກ຺ຂິສ຺ສຖ ໂນ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິເກ ຐຕ຺ວາ ສາ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິກາ ອິທໍ ນາມ ອຄ຺ຆຕີຕິ ວຕ຺ຕຸ’ນ຺ຕິ, ສເຈ ສກ຺ໂກມີຕິ ວທຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉຖ, ອຫມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອສ຺ສວາຓິໂຊ ¶ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຄ຺ຆາປນິກສ຺ສ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ລຎ຺ຊໍ ລຠິຕ຺ວາວ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ອຄ຺ຆາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉາມ ຣາຊກຸລ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ອມຈ຺ຈາ ອຄມິໍສຸ. ອສ຺ສວາຓິໂຊ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ເທວ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອສ຺ສສຕານໍ ເອກໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ອຄ຺ຆນກຠາວໍ ຊານາມ, ສາ ປນ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິ ກິໍ ອຄ຺ຆຕີຕິ ອຄ຺ຆາປນິກໍ ປຸຈ຺ຉຖ ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອມ຺ໂຠ ອຄ຺ຆາປນິກ, ປຎ຺ຈ ອສ຺ສສຕານິ ກິໍ ອຄ຺ຆນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ, ເທວາຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ, ຠເຓ, ອສ຺ສາ ຕາວ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ອຄ຺ຆນ຺ຕຸ. ສາ ປນ ກິໍ ອຄ຺ຆຕິ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ພາລປຸຣິໂສ ‘‘ພາຣາຓສິໍ ສນ຺ຕຣພາຫິຣໍ ອຄ຺ຆຕິ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິກາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ຣາຊານໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ເອກໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ອສ຺ສານໍ ອຄ຺ຆມກາສິ. ປຸນ ວາຓິຊສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ລຎ຺ຊໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິກາຍ ພາຣາຓສິໍ ສນ຺ຕຣພາຫິຣໍ ອຄ຺ຆມກາສິ. ຕທາ ປນ ພາຣາຓສິຍາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂໂປ ທ຺ວາທສໂຍຊນິໂກ ໂຫຕິ. ອິທມສ຺ສ ອນ຺ຕຣໍ, ພາຫິຣໍ ປນ ຕິໂຍຊນສຕິກໍ ຣຏ຺ຐໍ. ອິຕິ ໂສ ພາໂລ ¶ ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ພາຣາຓສິໍ ສນ຺ຕຣພາຫິຣໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິກາຍ ອຄ຺ຆມກາສິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈາ ປາຓິໍ ¶ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫສມານາ ‘‘ມຍໍ ປຸພ຺ເພ ປຖວິຎ຺ຈ ຣຊ຺ຊຎ຺ຈ ອນຄ຺ຆນ຺ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ອຫຸມ຺ຫ, ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ກິຣ ສຣາຊກໍ ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິມຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຆຕິ, ອໂຫ ອຄ຺ຆາປນິກສ຺ສ ຎາຓສມ຺ປທາ. ກຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອຍໍ ອຄ຺ຆາປນິໂກ ວິຫາສິ, ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ເອວ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ປຣິຫາສໍ ອກໍສຸ –

໕.

‘‘ກິມຄ຺ຆຕິ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິກາຍໍ, ອສ຺ສານ ມູລາຍ ວເທຫິ ຣາຊ;

ພາຣາຓສິໍ ສນ຺ຕຣພາຫິຣໍ, ອຍມຄ຺ຆຕິ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິກາ’’ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຣາຊາ ລຊ຺ຊິໂຕ ຕໍ ພາລໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຄ຺ຆາປນິກຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ຄາມິກພາລອຄ຺ຆາປນິໂກ ລາລຸທາຍີ ອໂຫສິ, ປຓ຺ຑິຕອຄ຺ຆາປນິໂກ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ.

ຕຓ຺ຑຸລນາຬິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

໖. ເທວຘມ຺ມຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາຕິ ¶ ອິທໍ ຠຄວາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ພຫຸຠຓ຺ຑິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກິເຣໂກ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຠຣິຍາຍ ກາລກຕາຍ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວຓຎ຺ຈ ອຄ຺ຄິສາລຎ຺ຈ ຠຓ຺ຑຄພ຺ຠຎ຺ຈ ກາເຣຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑຄພ຺ຠໍ ສປ຺ປິຕຓ຺ຑຸລາທີຫິ ປູເຣຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ທາເສ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ອາຫາຣໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ພຫຸປຣິກ຺ຂາໂຣ ຈ ອໂຫສິ ¶ , ຣຕ຺ຕິໍ ອຎ຺ຎໍ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ໂຫຕິ, ທິວາ ອຎ຺ຎໍ. ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ວສຕິ. ຕສ຺ເສກທິວສໍ ຈີວຣປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທີນິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປຣິເວເຓ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາເປນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ພຫຸລາ ຊານປທາ ຠິກ຺ຂູ ເສນາສນຈາຣິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາ ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈີວຣາທີນິ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສິມານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາວຸໂສ, ອິທມ຺ປິ ຈີວຣໍ, ອິທມ຺ປິ ນິວາສນໍ, ອິທມ຺ປິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ, ສພ຺ພໍ ຕຸຍ຺ຫເມວາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ ມຍ຺ຫເມວາ’’ຕິ. ‘‘ອາວຸໂສ ຠຄວຕາ ຕີຓິ ຈີວຣານິ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ, ຕ຺ວໍ ເອວໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເອວໍ ພຫຸປຣິກ຺ຂາໂຣ ຊາໂຕ, ເອຫິ ຕໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ອນິຈ຺ຉມານກໍເຍວ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ພຫຸຠຓ຺ໂຑ ພຫຸປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ພຫຸຠຓ຺ໂຑ’’ຕິ? ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ພຫຸຠຓ຺ໂຑ ຊາໂຕ’’? ‘‘ນນຸ ອຫໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາຍ ປວິເວກສ຺ສ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ວທາມີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ກຸປິໂຕ ‘‘ອິມິນາ ທານິ ນີຫາເຣນ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາຣຸປນໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ເອກຈີວໂຣ ອຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠຍມາໂນ ‘‘ນນຸ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຄເວສໂກ ທກຣກ຺ຂສກາເລປິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ຄເວສມາໂນ ທ຺ວາທສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ວິຫາສິ, ອຖ ກສ຺ມາ ອິທານິ ເອວໍ ຄຣຸເກ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ປາຣຸປນໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຫາຍ ຐິໂຕສີ’’ຕິ? ໂສ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິໍສຸ, ຠຄວາ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປາກຏໍ ອກາສິ.

ອຕີເຕ ກາສິຣຏ຺ເຐ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ¶ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ‘‘ມຫິສາສກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕສ຺ສ ອາຘາວິຕ຺ວາ ປຣິຘາວິຕ຺ວາ ວິຈຣຓກາເລ ຣຎ຺ໂຎ ອຎ຺ໂຎປິ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ, ຕສ຺ສ ‘‘ຈນ຺ທກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕສ຺ສ ປນ ອາຘາວິຕ຺ວາ ປຣິຘາວິຕ຺ວາ ວິຈຣຓກາເລ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາ ກາລມກາສິ, ຣາຊາ ອຎ຺ຎໍ ¶ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສາ ຣຎ຺ໂຎ ປິຍາ ອໂຫສິ ມນາປາ, ສາປິ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ, ‘‘ສູຣິຍກຸມາໂຣ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຣາຊາ ປຸຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ຠທ຺ເທ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ວຣໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ເທວີ, ວຣໍ ອິຈ຺ຉິຕກາເລ ຄເຫຕພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ຐເປສິ. ສາ ປຸຕ຺ເຕ ວຍປ຺ປຕ຺ເຕ ຣາຊານໍ ອາຫ – ‘‘ເທເວນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕກາເລ ວໂຣ ທິນ຺ໂນ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ຣຊ຺ຊໍ ເທຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາ ວິຍ ຊລມານາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ນ ສກ຺ກາ ຕວ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈມານເມວ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ¶ ປຸຕ຺ຕານໍ ປາປກມ຺ປິ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຸຕ຺ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອຫໍ ສູຣິຍກຸມາຣສ຺ສ ຊາຕກາເລ ວຣໍ ອທາສິໍ. ອິທານິສ຺ສ ມາຕາ ຣຊ຺ຊໍ ຍາຈຕິ, ອຫໍ ຕສ຺ສ ນ ທາຕຸກາໂມ, ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ປາໂປ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາປກມ຺ປິ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕຸມ຺ເຫ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມມ ອຈ຺ຈເຍນ ກຸລສນ຺ຕເກ ນຄເຣ ຣຊ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ໂຣທິຕ຺ວາ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ສີເສ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ເຕ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປາສາທາ ໂອຕຣນ຺ເຕ ຣາຊງ຺ຄເຓ ກີຬມາໂນ ສູຣິຍກຸມາໂຣ ທິສ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຠາຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ນິກ຺ຂມິ. ເຕ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິໍສຸ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ສູຣິຍກຸມາຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ຕາຕ ສູຣິຍກຸມາຣ, ເອຕໍ ສຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ປທຸມິນິປຓ຺ເຓຫິ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ປານີຍໍ ອາເນຫີ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ສຣໍ ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ເອເກນ ທກຣກ຺ຂເສນ ລທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ເວສ຺ສວໂຓ ຈ ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເທວຘມ຺ມຊານນເກ ເຍ ອຎ຺ເຎ ອິມໍ ສຣໍ ໂອຕຣນ຺ຕິ, ເຕ ຂາທິຕຸໍ ລຠສິ. ອໂນຕິຓ຺ເຓ ນ ລຠສີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສ ຣກ຺ຂໂສ ເຍ ຕໍ ສຣໍ ໂອຕຣນ຺ຕິ, ເຕ ເທວຘມ຺ເມ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເຕ ຂາທຕິ. ອຖ ໂຂ ສູຣິຍກຸມາໂຣ ຕໍ ສຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວີມໍສິຕ຺ວາວ ໂອຕຣິ. ອຖ ນໍ ໂສ ຣກ຺ຂໂສ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເທວຘມ຺ເມ ຊານາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ເທວຘມ຺ມາ ນາມ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ເທວຘມ຺ເມ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຕໍ ອຕິຈິຣາຍນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈນ຺ທກຸມາຣໍ ເປເສສິ. ຣກ຺ຂໂສ ຕມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເທວຘມ຺ເມ ຊານາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ ຊານາມິ, ເທວຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ’’ຕິ. ຣກ຺ຂໂສ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ເທວຘມ຺ເມ ຊານາສີ’’ຕິ ຕມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຐເປສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຈິຣາຍນ຺ເຕ ‘‘ເອເກນ ອນ຺ຕຣາເຍນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ໂອຕຣຓປທວຬຎ຺ຊໍ ¶ ທິສ຺ວາ ‘‘ຣກ຺ຂສປຣິຄ຺ຄຫິເຕນ ອິມິນາ ສເຣນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຂຄ຺ຄໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ຘນຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ທກຣກ຺ຂໂສ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸທກໍ ອໂນຕຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ວນກມ຺ມິກປຸຣິໂສ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ໂຠ, ປຸຣິສ, ຕ຺ວໍ ມຄ຺ຄກິລນ຺ໂຕ ກສ຺ມາ ອິມໍ ສຣໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ປິວິຕ຺ວາ ຠິສມຸຬາລໍ ຂາທິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ນ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ? ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ຍກ຺ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕຍາ ເມ ຠາຕິກາ ຄຫິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ຄຫິຕາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ສຣໍ ໂອຕິຓ຺ຓເກ ລຠາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ສພ຺ເພວ ລຠສີ’’ຕິ? ‘‘ເຍ ເທວຘມ຺ເມ ຊານນ຺ຕິ, ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສເສ ລຠາມີ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ ເທວຘມ຺ເມຫິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ ອຫໍ ເຕ ເທວຘມ຺ເມ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ກເຖຫິ, ອຫໍ ເທວຘມ຺ເມ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ເທວຘມ຺ເມ ກເຖຍ຺ຍໍ, ກິລິຏ຺ຐຄຕ຺ໂຕ ປນມ຺ຫີ’’ຕິ. ຍກ຺ໂຂ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ໂຠຊນໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປາເຍຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ປິຬນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ຄນ຺ເຘຫິ ວິລິມ຺ປາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອທາສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຍກ຺ຂໍ ປາທມູເລ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ໂອຫິຕໂສໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ເທວຘມ຺ເມ ສຸຓາຫີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖.

‘‘ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ, ສຸກ຺ກຘມ຺ມສມາຫິຕາ;

ສນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສາ ໂລເກ, ເທວຘມ຺ມາຕິ ວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາຕິ ຫິຣິຍາ ຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕາ. ເຕສຸ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິ ຫິຣິຍຕີຕິ ຫິຣີ, ລຊ຺ຊາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕຫິເຍວ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ປາປໂຕ ອຸພ຺ເພຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ຫິຣີ, ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ຫິຣີ, ໂລກາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ, ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຫິຣິໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ – ຊາຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ¶ ສູຣຠາວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ¶ . ກຖໍ? ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ນ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນານໍ ກມ຺ມໍ, ຫີນຊຈ຺ຈານໍ ເກວຏ຺ຏາທີນໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວ ຊາຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ¶ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກຣຓໍ ນາເມຕໍ ທຫເຣຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ວເຍ ຐິຕສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ທຸພ຺ພລຊາຕິການໍ ກມ຺ມໍ, ມາທິສສ຺ສ ສູຣຠາວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສູຣຠາວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ‘‘ປາປກມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ອນ຺ຘພາລານໍ ກມ຺ມໍ, ນ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ມາທິສສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ເອວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຫິຣິໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຈ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ຫິຣິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ຫິຣີ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ນາມ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ? ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ປາປກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຈຕູສຸ ປຣິສາສຸ ຄຣຫປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສສິ.

‘‘ຄຣຫິສ຺ສນ຺ຕິ ຕໍ ວິຎ຺ຎູ, ອສຸຈິໍ ນາຄຣິໂກ ຍຖາ;

ວຊ຺ຊິໂຕ ສີລວນ຺ເຕຫິ, ກຖໍ ຠິກ຺ຂຸ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ພລຣາສິວຓ຺ຓນາ) –

ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ຫິ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐິເຕນ ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ຫິຣີ ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ນາມ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິປຕິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມາທິສສ຺ສ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ຘຸຕງ຺ຄຘຣສ຺ສ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ຫິຣີ ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍາ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ໂສ ອຕ຺ຕານໍເຍວ ອຘິປຕິໍ ກຕ຺ວາ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕິ. ສາວຊ຺ຊໍ ປຊຫຕິ, ອນວຊ຺ຊໍ ຠາເວຕິ. ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໐).

ກຖໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ໂລກາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ນາມ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ໂລກໍ ອຘິປຕິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ມຫາ ¶ ¶ ໂຂ ປນາຍໍ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ. ມຫນ຺ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ສນ຺ຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸໂນ, ເຕ ທູຣໂຕປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາສນ຺ນາປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຈຕສາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕປິ ມໍ ເອວໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ປສ຺ສຖ ໂຠ, ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ໂວກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣຕິ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ.

‘‘ສນ຺ຕິ ເທວຕາ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕິໂຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນິໂຍ, ຕາ ທູຣໂຕປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາສນ຺ນາປິ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຈຕສາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕິ, ຕາປິ ມໍ ເອວໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ປສ຺ສຖ ໂຠ, ອິມໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ¶ ສມາໂນ ໂວກິຓ຺ໂຓ ວິຫຣຕິ ປາປເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’ຕິ. ໂສ ໂລກໍເຍວ ອຘິປຕິໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຣິຕ຺ວາ ອກຸສລໍ ປຊຫຕິ, ກຸສລໍ ຠາເວຕິ. ສາວຊ຺ຊໍ ປຊຫຕິ, ອນວຊ຺ຊໍ ຠາເວຕິ. ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໐).

ເອວໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ໂລກາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ນາມ ໂຫຕິ.

‘‘ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ, ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ລຊ຺ຊາຕິ ລຊ຺ຊນາກາໂຣ, ເຕນ ສຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ. ຠຍນ຺ຕິ ອປາຍຠຍໍ, ເຕນ ສຠາເວນ ສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປາປປຣິວຊ຺ຊເນ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ຍຖາ ນາເມໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ເອກໍ ທິສ຺ວາ ລຊ຺ຊນາກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ ຫີຬິໂຕ, ເອວເມວໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ອປາຍຠຍຠີໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ໂອປມ຺ມໍ – ຍຖາ ຫິ ທ຺ວີສຸ ອໂຍຄຸເຬສຸ ເອໂກ ສີຕໂລ ຠເວຍ຺ຍ ຄູຖມກ຺ຂິໂຕ, ເອໂກ ອຸຓ຺ໂຫ ອາທິຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິໂຕ ສີຕລໍ ຄູຖມກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິຕຣໍ ຑາຫຠເຍນ. ຕຕ຺ຖ ສີຕລສ຺ສ ຄູຖມກ຺ຂິຕສ຺ສ ຊິຄຸຈ຺ຉາຍ ອຄຓ຺ຫນໍ ວິຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ອຸຓ຺ຫສ຺ສ ຑາຫຠເຍນ ອຄຓ຺ຫນໍ ວິຍ ອປາຍຠເຍນ ປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ ¶ ຫິຣີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ປາປປຣິວຊ຺ຊເນເຍວ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ຊາຕິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສຕ຺ຖຸມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ທາຍຊ຺ຊມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓໍ ຫິຣິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕານຸວາທຠຍໍ, ປຣານຸວາທຠຍໍ ¶ , ທຓ຺ຑຠຍໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຠຍນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາປໍ ນ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີນິ ເຈວ ອຕ຺ຕານຸວາທຠຍາທີນິ ຈ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພານິ. ເຕສໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ສຸກ຺ກຘມ຺ມສມາຫິຕາຕິ ອິທເມວ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສຸກ຺ກຘມ຺ມາ ນາມ, ເຕ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກນເຍນ ຈຕຸຠູມກໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ. ເຕຫິ ສມາຫິຕາ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສາ ໂລເກຕິ ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ສນ຺ຕຕາຍ ສນ຺ໂຕ, ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທິຕາຍ ໂສຠນາ ປຸຣິສາຕິ ສປ຺ປຸຣິສາ. ໂລໂກ ປນ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ, ສຕ຺ຕໂລໂກ, ໂອກາສໂລໂກ, ຂນ຺ຘໂລໂກ, ອາຍຕນໂລໂກ, ຘາຕຸໂລໂກຕິ ອເນກວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ…ເປ… ອຏ຺ຐາຣສ ໂລກາ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໒) ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ຂນ຺ຘໂລກາທໂຍ ຕທນ຺ໂຕຄຘາເຍວ. ‘‘ອຍໍ ໂລໂກ ປຣໂລໂກ, ເທວໂລໂກ ມນຸສ຺ສໂລໂກ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໓; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒) ປນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ວຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ຍາວຕາ ¶ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ, ປຣິຫຣນ຺ຕິ ທິສາ ຠນ຺ຕິ ວິໂຣຈມານາ;

ຕາວ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກ, ເອຕ຺ຖ ເຕ ວຕ຺ຕເຕ ວໂສ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໑.໕໐໓) –

ເອຕ຺ຖ ໂອກາສໂລໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕສຸ ອິຘ ສຕ຺ຕໂລໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສຕ຺ຕໂລກສ຺ມິຎ຺ຫິ ເຍ ເອວຣູປາ ສປ຺ປຸຣິສາ, ເຕ ເທວຘມ຺ມາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ເທວາຕິ ສມ຺ມຸຕິເທວາ, ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ, ວິສຸທ຺ຘິເທວາຕິ ຕິວິຘາ. ເຕສຸ ມຫາສມ຺ມຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂລເກນ ‘‘ເທວາ’’ຕິ ສມ຺ມຕຕ຺ຕາ ຣາຊຣາຊກຸມາຣາທໂຍ ສມ຺ມຸຕິເທວາ ນາມ. ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ນາມ. ຂີຓາສວາ ປນ ວິສຸທ຺ຘິເທວາ ນາມ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ສມ຺ມຸຕິເທວາ ນາມ ຣາຊາໂນ ເທວິໂຍ ຣາຊກຸມາຣາ. ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ນາມ ຠຸມ຺ມເທເວ ອຸປາທາຍ ຕທຸຕ຺ຕຣິເທວາ. ວິສຸທ຺ຘິເທວາ ນາມ ພຸທ຺ຘາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຂີຓາສວາ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ໂຘຕກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓໒; ປາຣາຍນານຸຄີຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໑໙).

ອິເມສໍ ເທວານໍ ຘມ຺ມາຕິ ເທວຘມ຺ມາ. ວຸຈ຺ຈເຣຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປມູລກາ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກຸລສມ຺ປທາຍ ¶ ເຈວ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິສຸທ຺ຘິຠາວສ຺ສ ຈ ກາຣຓຕ຺ຕາ ກາຣຓຏ຺ເຐນ ຕິວິຘານມ຺ປິ ເຕສໍ ເທວານໍ ຘມ຺ມາຕິ ເທວຘມ຺ມາ, ເຕຫິ ເທວຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ປຸຄ຺ຄລາປິ ເທວຘມ຺ມາ. ຕສ຺ມາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານເທສນາຍ ເຕ ຘມ຺ເມ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສນ຺ໂຕ ສປ຺ປຸຣິສາ ໂລເກ, ເທວຘມ຺ມາຕິ ວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ ອາຫ.

ຍກ຺ໂຂ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ປຓ຺ຑິຕ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປສນ຺ໂນ, ເອກໍ ຠາຕຣໍ ເທມິ, ກຕຣໍ ອາເນມີ’’ຕິ? ‘‘ກນິຏ຺ຐໍ ອາເນຫີ’’ຕິ. ‘‘ປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ເກວລໍ ເທວຘມ຺ເມ ຊານາສິເຍວ, ນ ປນ ເຕສຸ ວຕ຺ຕສີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ຍໍກາຣຓາ ເຊຏ຺ຐກໍ ຐເປຕ຺ວາ ກນິຏ຺ຐໍ ອາຓາເປນ຺ໂຕ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິກກມ຺ມໍ ນ ກໂຣສີ’’ຕິ. ເທວຘມ຺ເມ ຈາຫໍ, ຍກ຺ຂ, ຊານາມິ, ເຕສຸ ຈ ວຕ຺ຕາມິ. ມຍຎ຺ຫິ ອິມໍ ອຣຎ຺ຎໍ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປວິຏ຺ຐາ. ເອຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖາຍ ອມ຺ຫາກໍ ປິຕຣໍ ເອຕສ຺ສ ມາຕາ ຣຊ຺ຊໍ ຍາຈິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ປິຕາ ຕໍ ວຣໍ ອທຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎວາສໍ ອນຸຊານິ. ໂສ ກຸມາໂຣ ອນຸວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ຕໍ ອຣຎ຺ເຎ ເອໂກ ຍກ຺ໂຂ ຂາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ໂກຈິ ສທ຺ທຫິສ຺ສຕິ, ເຕນາຫໍ ຄຣຫຠຍຠີໂຕ ຕເມວ ອາຓາເປມີຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ ປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ເທວຘມ຺ເມ ຈ ຊານາສິ, ເຕສຸ ຈ ວຕ຺ຕສີ’’ຕິ ¶ ປສນ຺ໂນ ຍກ຺ໂຂ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ຠາຕໂຣ ອາເນຕ຺ວາ ອທາສິ.

ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ກເຕນ ປາປກມ຺ເມນ ປເຣສໍ ມໍສໂລຫິຕຂາທໂກ ຍກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອິທານິປິ ປາປເມວ ກໂຣສິ, ອິທໍ ເຕ ປາປກມ຺ມໍ ນິຣຍາທີຫິ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ໂອກາສໍ ນ ທສ຺ສຕິ ¶ , ຕສ຺ມາ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາປໍ ປຫາຍ ກຸສລໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ອສກ຺ຂິ ຈ ປນ ຕໍ ທເມຕຸໍ. ໂສ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ທເມຕ຺ວາ ເຕນ ສໍວິຫິຕາຣກ຺ໂຂ ຕຕ຺ເຖວ ວສນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປິຕຸ ກາລກຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຍກ຺ຂໍ ອາທາຍ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ໂອປຣຊ຺ຊໍ, ສູຣິຍກຸມາຣສ຺ສ ເສນາປຕິຏ຺ຐານໍ, ທຕ຺ວາ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຣມຓີເຍ ຐາເນ ອາຍຕນໍ ກາເຣຕ຺ວາ, ຍຖາ ໂສ ອຄ຺ຄມາລໍ ອຄ຺ຄປຸປ຺ຜໍ ອຄ຺ຄຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ລຠຕິ, ຕຖາ ອກາສິ. ໂສ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘປິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ທກຣກ຺ຂໂສ ພຫຸຠຓ຺ຑິກຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ສູຣິຍກຸມາໂຣ ອານນ຺ໂທ, ຈນ຺ທກຸມາໂຣ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ເຊຏ຺ຐກຠາຕາ ມຫິສາສກຸມາໂຣ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ເທວຘມ຺ມຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

໗. ກຏ຺ຐຫາຣິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ປຸຕ຺ໂຕ ¶ ຕ຺ຍາຫໍ ມຫາຣາຊາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາຍ ວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສກນິປາເຕ ຠທ຺ທສາລຊາຕເກ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ສາ ກິຣ ມຫານາມສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ ຘີຕາ ນາຄມຸຓ຺ຑາຍ ນາມ ທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຊາຕາ ໂກສລຣາຊສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສີ ອໂຫສິ. ສາ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຣາຊາ ປນສ຺ສາ ປຈ຺ຉາ ທາສິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຐານໍ ປຣິຫາເປສິ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຏຏູຠສ຺ສາປິ ຐານໍ ປຣິຫາເປສິເຍວ. ເຕ ອຸໂຠປິ ອນ຺ໂຕນິເວສເນເຍວ ວສນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວຸໂຕ ¶ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ກຫໍ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຣາຊາ ຕໍ ກາຣຓໍ ອາໂຣເຈສິ. ມຫາຣາຊ ວາສຠຂຕ຺ຕິຍາ ກສ຺ສ ຘີຕາ’’ຕິ? ‘‘ມຫານາມສ຺ສ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອາຄຈ຺ຉມານາ ກສ຺ສ ອາຄຕາ’’ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ມຫາຣາຊ ສາ ຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາ, ຣຎ຺ໂຎວ ອາຄຕາ, ຣາຊານໍເຍວ ປຏິຈ຺ຈ ປຸຕ຺ຕໍ ¶ ລຠິ, ໂສ ປຸຕ຺ໂຕ ກິໍກາຣຓາ ປິຕຸ ສນ຺ຕກສ຺ສ ຣຊ຺ຊສ຺ສ ສາມິໂກ ນ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ເພ ຣາຊາໂນ ມຸຫຸຕ຺ຕິກາຍ ກຏ຺ຐຫາຣິກາຍ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ອທໍສູຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສາວິຠາວຕ຺ຖາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິ, ຠຄວາ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປາກຏໍ ອກາສິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ຣາຊາ ມຫນ຺ເຕນ ຍເສນ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜຜລໂລເຠນ ວິຈຣນ຺ໂຕ ອຸຍ຺ຍານວນສຓ຺ເຑ ຄາຍິຕ຺ວາ ທາຣູນິ ອຸທ຺ຘຣມານໍ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ຕາວເທວ ຕສ຺ສາ ວຊິຣປູຣິຕາ ວິຍ ຄຣຸກາ ກຸຈ຺ຉິ ອໂຫສິ. ສາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຄພ຺ໂຠ ເມ, ເທວ, ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ຘີຕາ ໂຫຕິ, ອິມໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂປເສຍ຺ຍາສິ, ສເຈ ປຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາເນຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ສາປິ ປຣິປກ຺ກຄພ຺ຠາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ຕສ຺ສ ອາຘາວິຕ຺ວາ ປຣິຘາວິຕ຺ວາ ວິຈຣຓກາເລ ກີຬາມຓ຺ຑເລ ກີຬນ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ວຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ນິປ຺ປິຕິເກນມ຺ຫາ ປຫຏາ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ໂກ ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ອຕ຺ຖິ ປນ ໂກຈິ ສກ຺ຂີ’’ຕິ? ຕາຕ ຣາຊາ ອິມໍ ມຸທ຺ທິກໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ຘີຕາ ໂຫຕິ, ອິມໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂປເສຍ຺ຍາສິ, ສເຈ ປຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອິມາຍ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ອາເນຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄໂຕຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກສ຺ມາ ມໍ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ¶ ນ ເນສີ’’ຕິ ¶ . ສາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ຣາຊທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈາເປສິ. ຣຎ຺ຎາ ຈ ປກ຺ໂກສາປິຕາ ປວິສິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ, ເທວ, ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຊານນ຺ໂຕປິ ປຣິສມຊ຺ເຌ ລຊ຺ຊາຍ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຍໍ ເຕ, ເທວ, ມຸທ຺ທິກາ, ອິມໍ ສຎ຺ຊານາສີ’’ຕິ. ‘‘ອຍມ຺ປິ ມຍ຺ຫໍ ມຸທ຺ທິກາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ເທວ, ອິທານິ ຐເປຕ຺ວາ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ອຎ຺ໂຎ ມມ ສກ຺ຂິ ນຕ຺ຖິ, ສຈາຍໍ ທາຣໂກ ຕຸມ຺ເຫ ປຏິຈ຺ຈ ຊາໂຕ, ອາກາເສ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ໂນ ເຈ, ຠູມິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕູ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາເສ ຂິປິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ກມາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ປິຕຸ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗.

‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ¶ ຕ຺ຍາຫໍ ມຫາຣາຊ, ຕ຺ວໍ ມໍ ໂປສ ຊນາຘິປ;

ອຎ຺ເຎປິ ເທໂວ ໂປເສຕິ, ກິຎ຺ຈ ເທໂວ ສກໍ ປຊ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸຕ຺ໂຕ ຕ຺ຍາຫນ຺ຕິ ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ອຫໍ. ປຸຕ຺ໂຕ ຈ ນາເມສ ອຕ຺ຣໂຊ, ເຂຕ຺ຕໂຊ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ, ທິນ຺ນໂກຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊາໂຕ ອຕ຺ຣໂຊ ນາມ. ສຍນປິຏ຺ເຐ ປລ຺ລງ຺ເກ ອຸເຣຕິເອວມາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ເຂຕ຺ຕໂຊ ນາມ. ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໂກ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ນາມ. ໂປສາວນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ໂນ ທິນ຺ນໂກ ນາມ. ອິຘ ປນ ອຕ຺ຣຊໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຊນໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຣາຊາ, ມຫນ຺ໂຕ ຣາຊາ ມຫາຣາຊາ. ຕມາລປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຕ຺ວໍ ມໍ ໂປສ ຊນາຘິປາຕິ ຊນາຘິປ ມຫາຊນເຊຏ຺ຐກ ຕ຺ວໍ ມໍ ໂປສ ຠຣສ຺ສຸ ວຑ຺ເຒຫິ. ອຎ຺ເຎປິ ເທໂວ ໂປເສຕີຕິ ອຎ຺ເຎປິ ຫຕ຺ຖິພນ຺ຘາທໂຍ ມນຸສ຺ເສ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕ ຈ ພຫຸຊເນ ເທໂວ ໂປເສຕິ. ກິຎ຺ຈ ເທໂວ ສກໍ ປຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຎ຺ຈາຕິ ຄຣຫຕ຺ເຖ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ເຖ ຈ ນິປາໂຕ. ‘‘ສກໍ ປຊໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ມໍ ເທໂວ ນ ໂປເສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຄຣຫຕິ ນາມ, ‘‘ອຎ຺ເຎ ພຫຸຊເນ ໂປເສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫຕິ ນາມ. ອິຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຄຣຫນ຺ໂຕປິ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ‘‘ກິຎ຺ຈ ເທໂວ ສກໍ ປຊ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ຕາຕາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ, ‘‘ອຫເມວ ໂປເສສ຺ສາມິ, ອຫເມວ ໂປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖສຫສ຺ສໍ ປສາຣິຍິຕ຺ຖ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎວ ຫຕ຺ເຖ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອງ຺ເກ ນິສີທິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ໂອປຣຊ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ອຄ຺ຄມເຫສິໍ ອກາສິ. ໂສ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ກຏ຺ຐວາຫນຣາຊາ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມາຕາ ມຫາມາຍາ ອໂຫສິ, ປິຕາ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ, ກຏ຺ຐວາຫນຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກຏ຺ຐຫາຣິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

໘. ຄາມຓິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອປິ ¶ ອຕຣມານານນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຊາຕເກ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸ ຈ ອຕີຕວຕ຺ຖຸ ຈ ເອກາທສກນິປາເຕ ສໍວຣຊາຕເກ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ວຕ຺ຖຸ ຫິ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ເອກສທິສເມວ, ຄາຖາ ປນ ນານາ. ຄາມຓິກຸມາໂຣ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ຠາຕິກສຕສ຺ສ ກນິຏ຺ໂຐປິ ຫຸຕ຺ວາ ຠາຕິກສຕປຣິວາຣິໂຕ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຣປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຍສສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຍສສມ຺ປຕ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕກາ’’ຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

໘.

‘‘ອປິ ອຕຣມານານໍ, ຜລາສາວ ສມິຊ຺ຌຕິ;

ວິປກ຺ກພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍສ຺ມິ, ເອວໍ ຊານາຫິ ຄາມຓີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປີຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອຕຣມານານນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕານໍ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ອຕຣິຕ຺ວາ ອເວຄາຍິຕ຺ວາ ອຸປາເຍນ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ. ຜລາສາວ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ຍຖາປຕ຺ຖິເກ ຜເລ ອາສາ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ສມິຊ຺ຌຕິເຍວ. ອຖ ວາ ຜລາສາຕິ ອາສາຜລໍ, ຍຖາປຕ຺ຖິຕໍ ຜລໍ ສມິຊ຺ຌຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປກ຺ກພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍສ຺ມີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ ເສຏ຺ຐຈຣິຍຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ, ຕຎ຺ຈ ຕມ຺ມູລິກາຍ ຍສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິປກ຺ກໍ ນາມ. ໂຍ ວາສ຺ສ ຍໂສ ນິປ຺ຜນ຺ໂນ, ໂສປິ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປກ຺ກພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍສ຺ມີ’’ຕິ. ເອວໍ ຊານາຫິ ຄາມຓີຕິ ¶ ກຕ຺ຖຈິ ຄາມິກປຸຣິໂສປິ ຄາມເຊຏ຺ຐໂກປິ ຄາມຓີ. ອິຘ ປນ ສພ຺ພຊນເຊຏ຺ຐກໍ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອມ຺ໂຠ ຄາມຓິ, ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ເອວໍ ຊານາຫິ, ອາຈຣິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຠາຕິກສຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິທໍ ມຫາຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ໂຕສ຺ມີຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕຏ຺ຐທິວສຈ຺ຈເຍນ ສພ຺ເພປິ ຠາຕໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄຕາ ¶ . ຄາມຓິຣາຊາ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ສຕ຺ຖາ ທ຺ເວ ¶ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຄາມຓິກຸມາໂຣ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ອາຈຣິໂຍ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຄາມຓິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

໙. ມຆເທວຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄຣຸຫາ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ນິທານກຖາຍໍ ກຖິຕເມວ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ຠິກ຺ຂູ ທສພລສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນ ອຎ຺ຎາຍ ກຖາຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວຓ຺ຓຍມານາ ນິສິນ຺ນາມ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ເອຕຣຫິເຍວ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສາວິຠາວຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິໍສຸ, ຠຄວາ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປາກຏໍ ອກາສິ.

ອຕີເຕ ວິເທຫຣຏ຺ເຐ ມິຖິລາຍໍ ມຆເທໂວ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ ຘມ຺ມິໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ. ໂສ ຈຕຸຣາສີຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ກຸມາຣກີຬໍ ກີຬິ, ຕຖາ ໂອປຣຊ຺ຊໍ, ຕຖາ ມຫາຣຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ທີຆມທ຺ຘານໍ ເຂເປຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ກປ຺ປກໍ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ຍທາ ເມ, ສມ຺ມ ກປ຺ປກ, ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ, ອຖ ເມ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ກປ຺ປໂກປິ ທີຆມທ຺ຘານໍ ເຂເປຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ¶ ຣຎ຺ໂຎ ອຎ຺ຊນວຓ຺ຓານໍ ເກສານໍ ອນ຺ຕເຣ ເອກເມວ ປລິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເທວ, ເອກໍ ເຕ ປລິຕໍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເມ, ສມ຺ມ, ຕໍ ປລິຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປາຓິມ຺ຫິ ຐເປຫີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສຸວຓ຺ຓສຓ຺ຑາເສນ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ປາຓິມ຺ຫິ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຕທາ ຣຎ຺ໂຎ ຈຕຸຣາສີຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ ອວສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປລິຕໍ ທິສ຺ວາວ ມຈ຺ຈຸຣາຊານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສມີເປ ຐິຕໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ອາທິຕ຺ຕປຓ຺ຓສາລໍ ປວິຏ຺ຐໍ ວິຍ ຈ ມຎ຺ຎມາໂນ ສໍເວຄໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ¶ ‘‘ພາລ ມຆເທວ, ຍາວ ປລິຕສ຺ສຸປ຺ປາທາວ ອິເມ ກິເລເສ ຊຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ຕສ຺ເສວໍ ¶ ປລິຕປາຕຸຠາວໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຑາໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ສຣີຣາ ເສທາ ມຸຈ຺ຈິໍສຸ, ສາຏກາ ປີເຬຕ຺ວາ ອປເນຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ມຍາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກປ຺ປກສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສຸຏ຺ຐານກໍ ຄາມວຣໍ ທຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ມມ ສີເສ ປລິຕໍ ປາຕຸຠູຕໍ, ມຫລ຺ລໂກມ຺ຫິ ຊາໂຕ, ຠຸຕ຺ຕາ ໂຂ ປນ ເມ ມານຸສກາ ກາມາ, ອິທານິ ທິພ຺ເພ ກາເມ ປຣິເຍສິສ຺ສາມິ, ເນກ຺ຂມ຺ມກາໂລ ມຍ຺ຫໍ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊ, ອຫໍ ປນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມຆເທວອມ຺ພວນຸຍ຺ຍາເນ ວສນ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ເອວໍ ປພ຺ພຊິຕຸກາມໍ ອມຈ຺ຈາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ຣາຊາ ປລິຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈານໍ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙.

‘‘ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄຣຸຫາ ມຍ຺ຫໍ, ອິເມ ຊາຕາ ວໂຍຫຣາ;

ປາຕຸຠູຕາ ເທວທູຕາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາສມໂຍ ມມາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄຣຸຫາຕິ ເກສາ. ເກສາ ຫິ ສພ຺ເພສໍ ຫຕ຺ຖປາທາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ ອຸຕ຺ຕເມ ສິຣສ຺ມິໍ ຣຸຫຕ຺ຕາ ‘‘ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄຣຸຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິເມ ຊາຕາ ວໂຍຫຣາຕິ ປສ຺ສຖ, ຕາຕາ, ປລິຕປາຕຸຠາເວນ ຕິຓ຺ຓໍ ວຍານໍ ຫຣຓໂຕ ¶ ອິເມ ຊາຕາ ວໂຍຫຣາ. ປາຕຸຠູຕາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເທວທູຕາຕິ ເທໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຈ຺ຈຸ, ຕສ຺ສ ທູຕາຕິ ເທວທູຕາ. ສິຣສ຺ມິຎ຺ຫິ ປລິເຕສຸ ປາຕຸຠູເຕສຸ ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐິໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປລິຕານິ ‘‘ມຈ຺ຈຸເທວສ຺ສ ທູຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເທວາ ວິຍ ທູຕາຕິປິ ເທວທູຕາ. ຍຖາ ຫິ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາຍ ເທວຕາຍ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກທິວເສ ຕ຺ວໍ ມຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິເຕສຸ ປາຕຸຠູເຕສຸ ເທວຕາຍ ພ຺ຍາກຣຓສທິສເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປລິຕານິ ‘‘ເທວສທິສາ ທູຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວິສຸທ຺ຘິເທວານໍ ທູຕາຕິປິ ເທວທູຕາ. ສພ຺ພໂພຘິສຕ຺ຕາ ຫິ ຊິຓ຺ຓພ຺ຍາຘິມຕປພ຺ພຊິເຕ ທິສ຺ວາວ ສໍເວຄມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຊິຓ຺ຓຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ທຸຂິຕຎ຺ຈ ພ຺ຍາຘິຕໍ, ມຕຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຄຕມາຍຸສງ຺ຂຍໍ;

ກາສາຍວຕ຺ຖໍ ປພ຺ພຊິຕຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ອຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ ຣາຊາ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໗໓ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ);

ອິມິນາ ¶ ¶ ປຣິຍາເຍນ ປລິຕານິ ວິສຸທ຺ຘິເທວານໍ ທູຕຕ຺ຕາ ‘‘ເທວທູຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປພ຺ພຊ຺ຊາສມໂຍ ມມາຕິ ຄິຫິຠາວໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຏ຺ເຐນ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ສມຓລິງ຺ຄຄຫຓສ຺ສ ກາໂລ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ໂສ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສເມວ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຆເທວອມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາເນ ຐິໂຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ມິຖິລາຍໍເຍວ ນິມິ ນາມ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ໂອສກ຺ກມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ວໍສໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອມ຺ພວເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ປຸນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄວ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ອິທາເນວ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ເກຈິ ສກທາຄາມິໂນ, ເກຈິ ອນາຄາມິໂນ. ອິຕິ ຠຄວາ ອິມານິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ກປ຺ປໂກ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ປຸຕ຺ໂຕ ຣາຫຸໂລ, ມຆເທວຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມຆເທວຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

໑໐. ສຸຂວິຫາຣິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍຎ຺ຈ ¶ ອຎ຺ເຎ ນ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ອນຸປິຍນຄຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຸປິຍອມ຺ພວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸຂວິຫາຣິໍ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສຸຂວິຫາຣີ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ ຉຂຕ຺ຕິຍສມາຄເມ ອຸປາລິສຕ຺ຕໂມ ປພ຺ພຊິໂຕ. ເຕສຸ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ ຈ, ກິມິລຕ຺ເຖໂຣ ຈ, ຠຄຸຕ຺ເຖໂຣ ຈ, ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຊາໂຕ, ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ, ເທວທຕ຺ໂຕ ຌານລາຠີ ຊາໂຕ. ຉນ຺ນໍ ປນ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ວຕ຺ຖຸ ຍາວ ອນຸປິຍນຄຣາ ຂຓ຺ຑຫາລຊາຕເກ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ອາຍສ຺ມາ ປນ ຠທ຺ທິໂຍ ຣາຊກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ຣກ຺ຂສໍວິຘານຎ຺ເຈວ ຕາວ ພຫູຫິ ¶ ຣກ຺ຂາຫິ ຣກ຺ຂິຍມານສ຺ສ ອຸປຣິປາສາທວຣຕເລ ມຫາສຍເນ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕມານສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອິທານິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິຫຣນ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ວິຄຕຠຍຕຎ຺ຈ ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ຠທ຺ທິໂຍ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ຠທ຺ທິໂຍ ອິທາເນວ ສຸຂວິຫາຣີ, ປຸພ຺ເພປິ ສຸຂວິຫາຣີເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສາວິຠາວຕ຺ຖາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິໍສຸ. ຠຄວາ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປາກຏໍ ອກາສິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາຣຍມາເນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາໂລ ຫຸຕ຺ວາ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ກາເມ ປຫາຍ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ, ປຣິວາໂຣປິສ຺ສ ມຫາ ອໂຫສິ ປຎ຺ຈ ຕາປສສຕານິ. ໂສ ວສ຺ສກາເລ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕາປສຄຓປຣິວຸໂຕ ຄາມນິຄມາທີສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ພາຣາຓສິໍ ປຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ນິສ຺ສາຍ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວສິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ມຫລ຺ລກາ, ກິໍ ໂວ ຫິມວນ຺ເຕນ, ອນ຺ເຕວາສິເກ ຫິມວນ຺ຕໍ ເປເສຕ຺ວາ ¶ ອິເຘວ ວສຖາ’’ຕິ ຍາຈິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກໍ ປຎ຺ຈ ຕາປສສຕານິ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕ຺ວໍ ອິເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ຫິມວນ຺ເຕ ວສ, ອຫໍ ປນ ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຕ຺ເຖວ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ໂສ ປນສ຺ສ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ຣາຊປພ຺ພຊິໂຕ ມຫນ຺ຕໍ ຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ອໂຫສິ. ໂສ ຕາປເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຫິມວນ຺ເຕ ວສມາໂນ ເອກທິວສໍ ອາຈຣິຍໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ເຕ ຕາປເສ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐມານາ ອິເຘວ ວສຖ, ອຫໍ ອາຈຣິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ກຏ຺ຐຕ຺ຖຣິກໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກເຍວ ນິປຊ຺ຊິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ຣາຊາ ‘‘ຕາປສໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອນ຺ເຕວາສິກຕາປໂສ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ເນວ ວຸຏ຺ຐາສິ, ນິປນ຺ໂນເຍວ ປນ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ຣາຊາ ‘‘ອຍໍ ຕາປໂສ ມໍ ທິສ຺ວາປິ ນ ອຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ¶ ອນຕ຺ຕມໂນ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຕາປໂສ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຠຸຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ສຸຂເສຍ຺ຍເມວ ກປ຺ເປຕີ’’ຕິ. ມຫາຣາຊ, ອຍໍ ຕາປໂສ ປຸພ຺ເພ ຕຸມ຺ຫາທິໂສ ເອໂກ ຣາຊາ ອໂຫສິ, ສ຺ວາຍໍ ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ຄິຫິກາເລ ຣຊ຺ຊສິຣິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອາວຸຘຫຕ຺ເຖຫິ ພຫູຫິ ຣກ຺ຂິຍມາໂນປິ ເອວຣູປໍ ສຸຂໍ ນາມ ນາລຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາສຸຂໍ ຌານສຸຂຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕີຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕຸໍ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐.

‘‘ຍຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎ ນ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ໂຍ ຈ ອຎ຺ເຎ ນ ຣກ຺ຂຕິ;

ສ ເວ ຣາຊ ສຸຂໍ ເສຕິ, ກາເມສຸ ອນເປກ຺ຂວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຍຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎ ນ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຎ຺ເຎ ພຫູ ປຸຄ຺ຄລາ ນ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ໂຍ ຈ ອຎ຺ເຎ ນ ຣກ຺ຂຕີຕິ ໂຍ ຈ ‘‘ເອກໂກ ອຫໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣມີ’’ຕິ ອຎ຺ເຎ ພຫູ ຊເນ ນ ຣກ຺ຂຕິ. ສ ເວ ຣາຊ ສຸຂໍ ເສຕີຕິ ມຫາຣາຊ ໂສ ¶ ປຸຄ຺ຄໂລ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍ ປວິວິຕ຺ໂຕ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຂໍ ເສຕິ. ອິທຎ຺ຈ ເທສນາສີສເມວ. ນ ເກວລໍ ປນ ເສຕິເຍວ, ເອວຣູໂປ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຸຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ນິສີທຕິ ສຍຕີຕິ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ສຸຂປ຺ປຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ກາເມສຸ ອນເປກ຺ຂວາຕິ ວຕ຺ຖຸ ກາມກິເລສກາເມສຸ ອເປກ຺ຂາຣຫິໂຕ ວິຄຕຈ຺ຉນ຺ທຣາໂຄ ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ ເອວຣູໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ສຸຂໍ ວິຫຣຕິ ມຫາຣາຊາຕິ.

ຣາຊາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິເວສນເມວ ຄໂຕ, ອນ຺ເຕວາສິໂກປິ ອາຈຣິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕເມວ ຄໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ ອໂຫສິ, ຄຓສຕ຺ຖາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສຸຂວິຫາຣິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ອປຓ຺ຓກວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ອປຓ຺ຓກໍ ¶ ວຓ຺ຓຸປຖໍ, ເສຣິວໍ ຈູຬເສຏ຺ຐິ ຈ;

ຕຓ຺ຑຸລໍ ເທວຘມ຺ມຎ຺ຈ, ກຏ຺ຐວາຫນຄາມຓິ;

ມຆເທວໍ ວິຫາຣີຕິ, ປິຓ຺ຑິຕາ ທສ ຊາຕກາຕິ.

໒. ສີລວຄ຺ໂຄ

[໑໑] ໑. ລກ຺ຂຓມິຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ໂຫຕິ ¶ ສີລວຕໍ ອຕ຺ໂຖຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ຍາວ ອຠິມາຣປ຺ປໂຍຊນາ ຂຓ຺ຑຫາລຊາຕເກ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ, ຍາວ ຘນປາລກວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ປນ ຈູຬຫໍສຊາຕເກ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ, ຍາວ ປຖວິປ຺ປເວສນາ ທ຺ວາທສນິປາເຕ ສມຸທ຺ທວາຓິຊຊາຕເກ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ.

ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ເທວທຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຍາຈິຕ຺ວາ ອລຠນ຺ໂຕ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ຄຍາສີເສ ວິຫຣຕິ. ອຖ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຎາຓໍ ປຣິປາກໍ ອຄມາສິ. ຕໍ ຎຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ນິສ຺ສິຕກາ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິໍ ໂຣເຈຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄຕາ, ອິທານິ ປນ ເຕສໍ ຎາຓໍ ປຣິປາກໍ ຄຕໍ, ຕຸມ຺ເຫ ພຫູຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ປໂພເຘຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕເຖວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ປໂພເຘຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍ ¶ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາທາຍ ເວຬຸວນເມວ ອາຄມໍສຸ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ປນ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕກາເລ ຠິກ຺ຂູ ເຖຣໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເຊຏ຺ຐຠາຕິໂກ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕິວິຍ ໂສຠຕິ, ເທວທຕ຺ໂຕ ປນ ປຣິຫີນປຣິວາໂຣ ຊາໂຕ’’ຕິ. ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ຎາຕິສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂສຠຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ໂສຠິເຍວ. ເທວທຕ຺ໂຕປິ ¶ ນ ອິທາເນວ ຄຓໂຕ ປຣິຫີໂນ, ປຸພ຺ເພປິ ປຣິຫີໂນເຍວາຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສາວິຠາວຕ຺ຖາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິໍສຸ, ຠຄວາ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປາກຏໍ ອກາສິ.

ອຕີເຕ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ຣາຊຄຫນຄເຣ ເອໂກ ມຄຘຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມິຄໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ມິຄສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ອຣຎ຺ເຎ ວສຕິ. ຕສ຺ສ ລກ຺ຂໂຓ ຈ ກາໂຬ ຈາຕິ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ມຫລ຺ລກກາເລ ‘‘ຕາຕາ, ອຫໍ ອິທານິ ມຫລ຺ລໂກ, ຕຸມ຺ເຫ ອິມໍ ຄຓໍ ປຣິຫຣຖາ’’ຕິ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ມິຄສຕານິ ເອເກກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ ¶ . ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕ ທ຺ເວ ຊນາ ມິຄຄຓໍ ປຣິຫຣນ຺ຕິ. ມຄຘຣຏ຺ຐສ຺ມິຎ຺ຈ ສສ຺ສປາກສມເຍ ກິຏ຺ຐສມ຺ພາເຘ ອຣຎ຺ເຎ ມິຄານໍ ປຣິປນ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສາ ສສ຺ສຂາທການໍ ມິຄານໍ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂອປາຕໍ ຂຓນ຺ຕິ, ສູລານິ ໂຣເປນ຺ຕິ, ປາສາຓຍນ຺ຕານິ ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ກູຏປາສາທໂຍ ປາເສ ໂອຑ຺ເຑນ຺ຕິ, ພຫູ ມິຄາ ວິນາສໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກິຏ຺ຐສມ຺ພາຘສມຍໍ ຎຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອຍໍ ກິຏ຺ຐສມ຺ພາຘສມໂຍ, ພຫູ ມິຄາ ວິນາສໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ມຍໍ ມຫລ຺ລກາ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວີຕິນາເມສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມິຄຄເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ປພ຺ພຕປາທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສສ຺ສານໍ ອຸທ຺ຘຏກາເລ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປິຕຸ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສປຣິວາຣາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ເຕສໍ ປນ ຄມນມຄ຺ຄໍ ມນຸສ຺ສາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ມິຄາ ປພ຺ພຕມາໂຣຫນ຺ຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ໂອໂຣຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ¶ ນິລີນາ ພຫູ ມິເຄ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມາເຣນ຺ຕິ.

ກາຬມິໂຄ ອຕ຺ຕໂນ ທນ຺ຘຕາຍ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ເວລາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອິມາຍ ເວລາຍ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ມິຄຄຓໍ ອາທາຍ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫປິ ສາຍນ຺ເຫປິ ປໂທເສປິ ປຈ຺ຈູເສປິ ຄາມທ຺ວາເຣນ ຄຈ຺ຉຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກຕິຍາ ຐິຕາ ຈ ນິລີນາ ຈ ພຫູ ມິເຄ ວິນາສໍ ປາເປນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ທນ຺ຘຕາຍ ພຫູ ມິເຄ ວິນາສໍ ປາເປຕ຺ວາ ອປ຺ປເກເຫວ ມິເຄຫິ ອຣຎ຺ຎໍ ປາວິສິ. ລກ຺ຂຓມິໂຄ ປນ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ອຸປາຍກຸສໂລ ‘‘ອິມາຍ ເວລາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອິມາຍ ເວລາຍ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕິ. ໂສ ຄາມທ຺ວາເຣນປິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ¶ , ທິວາປິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ປໂທເສປິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຈ຺ຈູເສປິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ມິຄຄຓໍ ອາທາຍ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍເຍວ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມາ ເອກມ຺ປິ ມິຄໍ ອວິນາເສຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປາວິສິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວສິຕ຺ວາ ສສ຺ເສສຸ ອຸທ຺ຘເຏສຸ ປພ຺ພຕາ ໂອຕຣິໍສຸ.

ກາໂຬ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ປຸຣິມນເຍເນວ ອວເສສມິເຄ ວິນາສໍ ປາເປນ຺ໂຕ ເອກໂກວ ອາຄມິ. ລກ຺ຂໂຓ ປນ ເອກມິຄມ຺ປິ ອວິນາເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ມິຄສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ທ຺ເວປິ ປຸຕ຺ເຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ມິຄຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ –

໑໑.

‘‘ໂຫຕິ ສີລວຕໍ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຕິນໍ;

ລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສ ອາຍນ຺ຕໍ, ຎາຕິສງ຺ຆປຸຣກ຺ຂຕໍ;

ອຖ ປສ຺ສສິມໍ ກາຬໍ, ສຸວິຫີນໍວ ຎາຕິຠີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ສີລວຕນ຺ຕິ ສຸຂສີລຕາຍ ສີລວນ຺ຕານໍ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນານໍ. ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຑ຺ຒິ. ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຕິນນ຺ຕິ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຖາໂຣ ຈ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາໂຣ ຈ ເອເຕສໍ ວຸຕ຺ຕີຕິ ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຕິໂນ, ເຕສໍ ປຏິສນ຺ຖາຣວຸຕ຺ຕິນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປາປນິວາຣຓໂອວາທານຸສາສນິວເສນ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຖາໂຣ ຈ, ໂຄຈຣລາຠາປນຄິລານຸປຏ຺ຐານຘມ຺ມິກຣກ຺ຂາວເສນ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາໂຣ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ປຏິສນ຺ຖາເຣສຸ ຐິຕານໍ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ນານໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຸຑ຺ຒິ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ອິທານິ ຕໍ ວຸຑ຺ຒິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸຕ຺ຕມາຕຣໍ ອາລປນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອາຈາຣປຏິສນ຺ຖາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ¶ ເອກມິຄມ຺ປິ ອວິນາເສຕ຺ວາ ຎາຕິສງ຺ເຆນ ປຸຣກ຺ຂຕໍ ປຣິວາຣິຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປສ຺ສ. ຕາຍ ປນ ອາຈາຣປຏິສນ຺ຖາຣສມ຺ປທາຍ ວິຫີນໍ ທນ຺ຘປຎ຺ຎໍ ອຖ ປສ຺ສສິມໍ ກາຬໍ ເອກມ຺ປິ ຎາຕິໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສຸວິຫີນເມວ ຎາຕີຫິ ເອກກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຸຕ຺ຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ປນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ຎາຕິສງ຺ຆປຣິວາຣິໂຕ ໂສຠຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ໂສຠຕິເຍວ. ນ ຈ ເທວທຕ຺ໂຕ ເອຕຣຫິເຍວ ຄຓມ຺ຫາ ປຣິຫີໂນ, ປຸພ຺ເພປິ ປຣິຫີໂນເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ¶ ກາໂຬ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ປຣິສາປິສ຺ສ ເທວທຕ຺ຕປຣິສາວ, ລກ຺ຂໂຓ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ປຣິສາ ປນສ຺ສ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ມາຕາ ຣາຫຸລມາຕາ, ປິຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ລກ຺ຂຓມິຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໑໒] ໒. ນິຄ຺ໂຣຘມິຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນິຄ຺ໂຣຘເມວ ເສເວຍ຺ຍາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກຸມາຣກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມາຕຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາ ກິຣ ຣາຊຄຫນຄເຣ ມຫາວິຠວສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ອໂຫສິ ອຸສ຺ສນ຺ນກຸສລມູລາ ປຣິມທ຺ທິຕສງ຺ຂາຣາ ປຈ຺ຉິມຠວິກາ, ອນ຺ໂຕຆເຏ ປທີໂປ ວິຍ ຕສ຺ສາ ຫທເຍ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສໂຍ ຊລຕິ. ສາ ອຕ຺ຕານໍ ຊານນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຄເຫ ອນຠິຣຕາ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມຕາຕາ, ມຍ຺ຫໍ ຆຣາວາເສ ຈິຕ຺ຕໍ ນາຠິຣມຕິ, ອຫໍ ນິຍ຺ຍານິເກ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ, ປພ຺ພາເຊຖ ມ’’ນ຺ຕິ. ອມ຺ມ, ກິໍ ວເທສິ, ອິທໍ ກຸລໍ ພຫຸວິຠວໍ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ອມ຺ຫາກໍ ເອກຘີຕາ, ນ ລພ຺ຠາ ຕຍາ ປພ຺ພຊິຕຸນ຺ຕິ. ສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕິກາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຠມານາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ໂຫຕຸ, ປຕິກຸລໍ ຄຕາ ສາມິກໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ¶ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ປຕິກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕິເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສີລວຕີ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິ.

ອຖສ຺ສາ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ນ ອຎ຺ຎາສິ. ອຖ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂຆສຍິໍສຸ, ສກລນຄຣວາສິໂນ ¶ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິໍສຸ, ນຄຣໍ ເທວນຄຣໍ ວິຍ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ສາ ປນ ຕາວ ອຸຬາຣາຍປິ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ ນ ວິລິມ຺ປຕິ ນາລງ຺ກໂຣຕິ, ປກຕິເວເສເນວ ວິຈຣຕິ.

ອຖ ນໍ ສາມິໂກ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ສກລນຄຣໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕນິສ຺ສິຕໍ, ຕ຺ວໍ ປນ ສຣີຣໍ ນປ຺ປຏິຊຄ຺ຄສີ’’ຕິ. ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ເມ ກຸຓເປຫິ ປູຣິຕໍ ສຣີຣໍ, ກິໍ ອິມິນາ ອລງ຺ກເຕນ, ອຍຎ຺ຫິ ກາໂຍ ເນວ ເທວນິມ຺ມິໂຕ, ນ ພ຺ຣຫ຺ມນິມ຺ມິໂຕ, ນ ສຸວຓ຺ຓມໂຍ, ນ ມຓິມໂຍ, ນ ຫຣິຈນ຺ທນມໂຍ, ນ ປຸຓ຺ຑຣີກກຸມຸທຸປ຺ປລຄພ຺ຠສມ຺ຠູໂຕ ¶ , ນ ອມໂຕສຘປູຣິໂຕ, ອຖ ໂຂ ກຸຓເປ ຊາໂຕ, ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວ, ອນິຈ຺ຈຸຈ຺ຉາທນປຣິມທ຺ທນເຠທນວິທ຺ຘໍສນຘມ຺ໂມ, ກຏສິວຑ຺ຒໂນ, ຕຓ຺ຫູປາທິນ຺ໂນ, ໂສການໍ ນິທານໍ, ປຣິເທວານໍ ວຕ຺ຖຸ, ສພ຺ພໂຣຄານໍ ອາລໂຍ, ກມ຺ມກຣຓານໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ, ອນ຺ໂຕປູຕິ, ພຫິ ນິຈ຺ຈປຄ຺ຆຣໂຓ, ກິມິກຸລານໍ ອາວາໂສ, ສິວຖິກປຍາໂຕ, ມຣຓປຣິໂຍສາໂນ, ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປເຖ ວຕ຺ຕມາໂນປິ –

‘‘ອຏ຺ຐິນຫາຣຸສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ຕຈມໍສາວເລປໂນ;

ຉວິຍາ ກາໂຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ, ຍຖາຠູຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ.

‘‘ອນ຺ຕປູໂຣ ອຸທຣປູໂຣ, ຍກນເປຬສ຺ສ ວຕ຺ຖິໂນ;

ຫທຍສ຺ສ ປປ຺ຜາສສ຺ສ, ວກ຺ກສ຺ສ ປິຫກສ຺ສ ຈ.

‘‘ສິງ຺ຆາຓິກາຍ ເຂຬສ຺ສ, ເສທສ຺ສ ຈ ເມທສ຺ສ ຈ;

ໂລຫິຕສ຺ສ ລສິກາຍ, ປິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວສາຍ ຈ.

‘‘ອຖສ຺ສ ນວຫິ ໂສເຕຫິ, ອສຸຈີ ສວຕິ ສພ຺ພທາ;

ອກ຺ຂິມ຺ຫາ ອກ຺ຂິຄູຖໂກ, ກຓ຺ຓມ຺ຫາ ກຓ຺ຓຄູຖໂກ.

‘‘ສິງ຺ຆາຓິກາ ¶ ຈ ນາສໂຕ, ມຸເຂນ ວມເຕກທາ;

ປິຕ຺ຕໍ ເສມ຺ຫຎ຺ຈ ວມຕິ, ກາຍມ຺ຫາ ເສທຊລ຺ລິກາ.

‘‘ອຖສ຺ສ ສຸສິຣໍ ສີສໍ, ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄສ຺ສ ປູຣິຕໍ;

ສຸຠໂຕ ນໍ ມຎ຺ຎຕິ ພາໂລ, ອວິຊ຺ຊາຍ ປຸຣກ຺ຂໂຕ. (ສຸ. ນິ. ໑໙໖-໒໐໑);

‘‘ອນນ຺ຕາທີນໂວ ກາໂຍ, ວິສຣຸກ຺ຂສມູປໂມ;

ອາວາໂສ ສພ຺ພໂຣຄານໍ, ປຸຎ຺ໂຊ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເກວໂລ. (ອປ. ເຖຣ ໒.໕໔.໕໕);

‘‘ສເຈ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ, ອນ຺ໂຕ ພາຫິຣໂກ ສິຍາ;

ທຓ຺ຑໍ ນູນ ຄເຫຕ຺ວານ, ກາເກ ໂສເຓ ຈ ວາຣເຍ.

‘‘ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ອສຸຈິ ກາໂຍ, ກຸຓໂປ ອຸກ຺ກຣູປໂມ;

ນິນ຺ທິໂຕ ຈກ຺ຂຸຠູເຕຫິ, ກາໂຍ ພາລາຠິນນ຺ທິໂຕ.

‘‘ອລ຺ລຈມ຺ມປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ, ນວທ຺ວາໂຣ ມຫາວໂຓ;

ສມນ຺ຕໂຕ ປຄ຺ຆຣຕິ, ອສຸຈີ ປູຕິຄນ຺ຘິໂຍ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໒);

ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ ¶ ¶ , ອິມໍ ກາຍໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມິ? ນນຸ ອິມສ຺ສ ອລງ຺ກຕກຣຓໍ ຄູຖປຸຓ຺ຓຆຏສ຺ສ ພຫິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຣຓໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ? ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຠທ຺ເທ, ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ອິເມ ໂທເສ ປສ຺ສມານາ ກສ຺ມາ ນ ປພ຺ພຊສີ’’ຕິ? ‘‘ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ, ອຫໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ລຠມານາ ອຊ຺ເຊວ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ, ອຫໍ ຕໍ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ເນຕ຺ວາ ຕໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕປກ຺ຂິຍານໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສິ. ສາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປາ ອຕ຺ຕມນາ ອໂຫສິ.

ອຖສ຺ສາ ຄພ຺ເຠ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖປາທປິຏ຺ຐີນໍ ພຫລຕ຺ຕໍ ອຸທຣປຏລສ຺ສ ຈ ມຫນ຺ຕຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ອຍ຺ເຍ, ຕ຺ວໍ ຄພ຺ຠິນີ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍສິ, ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ? ອຍ຺ເຍ, ‘‘ອິທໍ ນາມ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ນ ຊານາມິ, ສີລໍ ປນ ເມ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ¶ . ອຖ ນໍ ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ເທວທຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ອຍ຺ຍ, ອຍໍ ກຸລຘີຕາ ກິຈ຺ເຉນ ສາມິກໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ລຠິ, ອິທານິ ປນສ຺ສາ ຄພ຺ໂຠ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ມຍໍ ອິມສ຺ສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ຄິຫິກາເລ ວາ ປພ຺ພຊິຕກາເລ ວາ ລທ຺ຘຠາວໍ ນ ຊານາມ, ກິໍທານິ ກໂຣມາ’’ຕິ? ເທວທຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອພຸທ຺ຘຠາເວນ ຈ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍານຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິຕາຍ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ເທວທຕ຺ຕປກ຺ຂິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ກຸຈ຺ຉິນາ ຄພ຺ຠໍ ປຣິຫຣຕິ, ເທວທຕ຺ໂຕ ຈ ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິເຍວາຕິ ມຍ຺ຫໍ ຄຣຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ມຍາ ອິມໍ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ອວີມໍສິຕ຺ວາວ ເສລຄຸຬໍ ປວຏ຺ຏຍມາໂນ ວິຍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ອິມໍ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປສ຺ສຍໍ ຄຕາ.

ອຖ ສາ ທຫຣາ ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອາຫ – ‘‘ອຍ຺ເຍ, ນ ເທວທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ພຸທ຺ໂຘ, ນາປິ ມຍ຺ຫໍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ໂລເກ ປນ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ມຍ຺ຫໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ສາ ຈ ປນ ເມ ທຸກ຺ເຂນ ລທ຺ຘາ, ມາ ນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຖ, ເອຖ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເຊຕວນໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ຕາ ຕໍ ອາທາຍ ຣາຊຄຫາ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນິກໍ ມຄ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຊຕວນໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຄິຫິກາເລ ເອຕິສ຺ສາ ຄພ຺ໂຠ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເທວທຕ຺ເຕນ ¶ ຊຫິຕໍ ອາທາຍ ຈຣຕີ’ຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ໂອກາໂສ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ອິມໍ ກຖໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ສຣາຊິກາຍ ປຣິສາຍ ¶ ມຊ຺ເຌ ອິມໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ປຸນທິວເສ ຣາຊານໍ ປເສນທິໂກສລໍ ມຫາອນາຖປິຓ຺ຑິກໍ ຈູຬອນາຖປິຓ຺ຑິກໍ ວິສາຂໍ ມຫາອຸປາສິກໍ ອຎ຺ຎານິ ຈ ອຠິຎ຺ຎາຕານິ ມຫາກຸລານິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຈຕູສຸ ປຣິສາສຸ ສນ຺ນິປຕິຕາສຸ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕ຺ວໍ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ອິມິສ຺ສາ ທຫຣຠິກ຺ຂຸນິຍາ ກມ຺ມໍ ໂສເຘຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖໂຣ ປຣິສມຊ຺ຌໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຣໂຕ ວິສາຂໍ ອຸປາສິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອິມໍ ອຘິກຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ ‘‘ຄຈ຺ຉ ວິສາເຂ, ‘ອຍໍ ທຫຣາ ອສຸກມາເສ ອສຸກທິວເສ ປພ຺ພຊິຕາ’ຕິ ຕຖໂຕ ຎຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ລທ຺ຘຠາວໍ ຊານາຫີ’’ຕິ. ອຸປາສິກາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສາຓິໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ທຫຣຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖປາທນາຠິອຸທຣປຣິໂຍສານາທີນິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມາສທິວເສ ສມາເນຕ຺ວາ ຄິຫິຠາເວ ຄພ຺ຠສ຺ສ ລທ຺ຘຠາວໍ ຕຖໂຕ ຎຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ສຸທ຺ຘໍ ອກາສິ. ສາ ສຸທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸປສ຺ສຍເມວ ຄຕາ. ສາ ຄພ຺ຠປຣິປາກມນ຺ວາຍ ປທຸມຸຕ຺ຕຣປາທມູເລ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖນໍ ມຫານຸຠາວໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ.

ອເຖກທິວສໍ ¶ ຣາຊາ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍສມີເປນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທາຣກສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ປຸຈ຺ຉິ. ອມຈ຺ຈາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ທຫຣຠິກ຺ຂຸນີ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຕາ, ຕສ຺ເສໂສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີນໍ, ຠເຓ, ທາຣກປຏິຊຄ຺ຄນໍ ນາມ ປລິໂພໂຘ, ມຍໍ ນໍ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຣາຊາ ຕໍ ທາຣກໍ ນາຏກິຕ຺ຖີນໍ ທາເປຕ຺ວາ ກຸມາຣປຣິຫາເຣນ ວຑ຺ຒາເປສິ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ຈສ຺ສ ‘‘ກສ຺ສໂປ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອຖ ນໍ ກຸມາຣປຣິຫາເຣນ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຸມາຣກສ຺ສໂປ’’ຕິ ສຎ຺ຊານິໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ໂສ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຘມ຺ມກຖິເກສຸ ຈິຕ຺ຣກຖີ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕກຖິການໍ ຍທິທໍ ກຸມາຣກສ຺ສໂປ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໐໙, ໒໑໗) ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ໂສ ປຈ຺ຉາ ວມ຺ມິກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໙ ອາທໂຍ) ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ມາຕາປິສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນີ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລໍ ປຕ຺ຕາ. ກຸມາຣກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ພຸທ຺ຘສາສເນ ຄຄນມຊ຺ເຌ ¶ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ປາກໂຏ ຊາໂຕ.

ອເຖກທິວສໍ ¶ ຕຖາຄໂຕ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປາວິສິ. ຠິກ຺ຂູ ໂອວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ທິວສຠາຄໍ ເຂເປຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ເທວທຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອພຸທ຺ຘຠາເວນ ເຈວ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ອຠາເວນ ກຸມາຣກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເຖຣີ ຈ ອຸໂຠ ນາສິຕາ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຣາຊຕາຍ ເຈວ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ເຕສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ຊາໂຕ’’ຕິ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ວຓ຺ຓຍມານາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ພຸທ຺ຘລີລາຍ ຘມ຺ມສຠໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກເມວ ຄຸຓກຖາຍາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ອິທາເນວ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ປຈ຺ຈໂຍ ຈ ປຕິຏ຺ຐາ ຈ ຊາໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ອໂຫສິເຍວາຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສາວິຠາວຕ຺ຖາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິໍສຸ. ຠຄວາ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກາຣຓໍ ປາກຏໍ ອກາສິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາຣຍມາເນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມິຄໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ອໂຫສິ, ອກ຺ຂີນິ ປນສ຺ສ ມຓິຄຸຬສທິສານິ ອເຫສຸໍ, ສິງ຺ຄານິ ຣຊຕວຓ຺ຓານິ, ມຸຂໍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປຸຎ຺ຊວຓ຺ຓໍ, ຫຕ຺ຖປາທປຣິຍນ຺ຕາ ລາຂາຣສປຣິກມ຺ມກຕາ ວິຍ, ວາລຘິ ຈມຣສ຺ສ ວິຍ ອໂຫສິ, ສຣີຣໍ ປນສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ອສ຺ສໂປຕກປ຺ປມາຓໍ ອໂຫສິ. ໂສ ປຎ຺ຈສຕມິຄປຣິວາໂຣ ອຣຎ຺ເຎ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ ນາເມນ ນິຄ຺ໂຣຘມິຄຣາຊາ ¶ ນາມ. ອວິທູເຣ ປນສ຺ສ ອຎ຺ໂຎປິ ປຎ຺ຈສຕມິຄປຣິວາໂຣ ສາຂມິໂຄ ນາມ ວສຕິ, ໂສປິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓວ ອໂຫສິ.

ເຕນ ສມເຍນ ພາຣາຓສິຣາຊາ ມິຄວຘປ຺ປສຸໂຕ ໂຫຕິ, ວິນາ ມໍເສນ ນ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ມນຸສ຺ສານໍ ກມ຺ມຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເນຄມຊານປເທ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ມິຄວໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຈິນ຺ເຕສຸໍ – ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມຈ຺ເຉທໍ ກໂຣຕິ, ຍໍນູນ ມຍໍ ອຸຍ຺ຍາເນ ¶ ມິຄານໍ ນິວາປໍ ວປິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ພຫູ ມິເຄ ອຸຍ຺ຍານໍ ປເວເສຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິຍ຺ຍາເທຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພ ອຸຍ຺ຍາເນ ມິຄານໍ ນິວາປຕິຓານິ ໂຣເປຕ຺ວາ ອຸທກໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວາຄຸຣານິ ອາທາຍ ມຸຄ຺ຄຣາທິນານາວຸຘຫຕ຺ຖາ ¶ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມິເຄ ປຣິເຍສມານາ ‘‘ມຊ຺ເຌ ຐິເຕ ມິເຄ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສງ຺ຂິປມານາ ນິຄ຺ໂຣຘມິຄສາຂມິຄານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ມຊ຺ເຌ ກຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ອຖ ນໍ ມິຄຄຓໍ ທິສ຺ວາ ຣຸກ຺ຂຄຸມ຺ພາທໂຍ ຈ ຠູມິຎ຺ຈ ມຸຄ຺ຄເຣຫິ ປຫຣນ຺ຕາ ມິຄຄຓໍ ຄຫນຏ຺ຐານໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອສິສຕ຺ຕິຘນຸອາທີນິ ອາວຸຘານິ ອຸຄ຺ຄິຣິຕ຺ວາ ມຫານາທໍ ນທນ຺ຕາ ຕໍ ມິຄຄຓໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ປເວເສຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ນິພທ຺ຘໍ ມິຄວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມໍ ນາເສຖ, ອມ຺ເຫຫິ ອຣຎ຺ຎໂຕ ມິເຄ ອາເນຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ປູຣິຕໍ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ມໍສານິ ຂາທຖາ’’ຕິ ຣາຊານໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ຣາຊາ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມິເຄ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ສຸວຓ຺ຓມິເຄ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ອຠຍໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ກທາຈິ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ມິຄໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອາເນຕິ, ກທາຈິສ຺ສ ຠຕ຺ຕກາຣໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອາຫຣຕິ. ມິຄາ ຘນຸໍ ທິສ຺ວາວ ມຣຓຠເຍນ ຕຊ຺ຊິຕາ ປລາຍນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ຕໂຍ ປຫາເຣ ລຠິຕ຺ວາ ກິລມນ຺ຕິປິ, ຄິລານາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ມຣຓມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ມິຄຄໂຓ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ສາຂໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ພຫູ ມິຄາ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ເອກໍເສນ ມຣິຕພ຺ເພ ສຕິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາ ກຓ຺ເຑນ ມິເຄ ວິຊ຺ຌນ຺ຕຸ, ຘມ຺ມຄຓ຺ຑິກຏ຺ຐາເນ ມິຄານໍ ວາໂຣ ໂຫຕຸ. ເອກທິວສໍ ມມ ປຣິສາຍ ວາໂຣ ປາປຸຓາຕຸ, ເອກທິວສໍ ຕວ ປຣິສາຍ, ວາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ ມິໂຄ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມຄຓ຺ຑິກາຍ ຄີວໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕຸ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມິຄາ ກິລນ຺ຕາ ນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວາຣປ຺ປຕ຺ໂຕວ ມິໂຄ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມຄຓ຺ຑິກາຍ ¶ ຄີວໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຠຕ຺ຕກາຣໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິປນ຺ນກເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ¶ ສາຂມິຄສ຺ສ ປຣິສາຍ ເອກິສ຺ສາ ຄພ຺ຠິນິມິຄິຍາ ວາໂຣ ປາປຸຓິ. ສາ ສາຂໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ອຫໍ ຄພ຺ຠິນີ, ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຊນາ ວາຣໍ ຄມິສ຺ສາມ, ມຍ຺ຫໍ ວາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ຕວ ວາຣໍ ອຎ຺ເຎສໍ ປາເປຕຸໍ, ຕ຺ວເມວ ຕຸຍ຺ຫໍ ວາຣໍ ຊານິສ຺ສສິ, ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ອລຠມານາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ອຫໍ ເຕ ວາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຍໍ ¶ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມຄຓ຺ຑິກາຍ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ຠຕ຺ຕກາຣໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ລທ຺ຘາຠໂຍ ມິຄຣາຊາ ຘມ຺ມຄຓ຺ຑິກາຍ ນິປນ຺ໂນ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ.

ຣາຊາ ຕາວເທວ ຣຖໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມ ມິຄຣາຊ, ນນຸ ມຍາ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຠຍໍ ທິນ຺ນໍ, ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອິຘ ນິປນ຺ໂນ’’ຕິ. ມຫາຣາຊ, ຄພ຺ຠິນີ ມິຄີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມມ ວາຣໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ, ນ ສກ຺ກາ ໂຂ ປນ ມຍາ ເອກສ຺ສ ມຣຓທຸກ຺ຂໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປຣິ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ, ສ຺ວາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ຕສ຺ສາ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕກໍ ມຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຘ ນິປນ຺ໂນ, ມາ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອາສງ຺ກິຕ຺ຖ, ມຫາຣາຊາຕິ. ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ສາມິ, ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓມິຄຣາຊ, ມຍາ ນ ຕາທິໂສ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍສມ຺ປນ຺ໂນ ມນຸສ຺ເສສຸປິ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ເຕນ ເຕ ປສນ຺ໂນສ຺ມິ, ອຸຏ຺ເຐຫິ, ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ຕສ຺ສາ ຈ ອຠຍໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ‘‘ທ຺ວີຫິ ອຠເຍ ລທ຺ເຘ ອວເສສາ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ນຣິນ຺ທາ’’ຕິ? ‘‘ອວເສສານມ຺ປິ ອຠຍໍ ທມ຺ມິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ເອວມ຺ປິ ອຸຍ຺ຍາເນເຍວ ມິຄາ ອຠຍໍ ລຠິສ຺ສນ຺ຕິ, ເສສາ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕສມ຺ປິ ອຠຍໍ ທມ຺ມິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ມິຄາ ຕາວ ອຠຍໍ ລຠນ຺ຕຸ, ເສສາ ຈຕຸປ຺ປທາ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ¶ ? ‘‘ເອເຕສມ຺ປິ ອຠຍໍ ທມ຺ມິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ຈຕຸປ຺ປທາ ຕາວ ອຠຍໍ ລຠນ຺ຕຸ, ທິຊຄຓາ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕສມ຺ປິ ອຠຍໍ ທມ຺ມິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ທິຊຄຓາ ຕາວ ອຠຍໍ ລຠນ຺ຕຸ, ອຸທເກ ວສນ຺ຕາ ມຈ຺ຉາ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອເຕສມ຺ປິ ອຠຍໍ ທມ຺ມິ, ສາມີ’’ຕິ. ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠຍໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຣາຊານໍ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມໍ ຈຣ, ມຫາຣາຊ, ມາຕາປິຕູສຸ ປຸຕ຺ຕຘີຕາສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເນຄມຊານປເທສຸ ຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕ ສມໍ ຈຣນ຺ໂຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ພຸທ຺ຘລີລາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ອຸຍ຺ຍາເນ ວສິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ມິຄຄຓປຣິວຸໂຕ ອຣຎ຺ຎໍ ປາວິສິ. ສາປິ ໂຂ ມິຄເຘນຸ ປຸປ຺ຜກຓ຺ຓິກສທິສໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ໂສ ກີຬມາໂນ ສາຂມິຄສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉ, ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ເສວ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ໂອວທນ຺ຕີ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒.

‘‘ນິຄ຺ໂຣຘເມວ ¶ ¶ ເສເວຍ຺ຍ, ນ ສາຂມຸປສໍວເສ;

ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ມິໍ ມຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ຍຎ຺ເຈ ສາຂສ຺ມິ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນິຄ຺ໂຣຘເມວ ເສເວຍ຺ຍາຕິ ຕາຕ ຕ຺ວໍ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕກາໂມ ນິຄ຺ໂຣຘເມວ ເສເວຍ຺ຍ ຠເຊຍ຺ຍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ, ນ ສາຂມຸປສໍວເສຕິ ສາຂມິຄໍ ປນ ນ ອຸປສໍວເສ ອຸປຄມ຺ມ ນ ສໍວເສຍ຺ຍ, ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິກໍ ນ ກປ຺ເປຍ຺ຍ. ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ມິໍ ມຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ນິຄ຺ໂຣຘຣຎ຺ໂຎ ປາທມູເລ ມຣຓມ຺ປິ ເສຍ຺ໂຍ ວຣໍ ອຸຕ຺ຕມໍ. ຍຎ຺ເຈ ສາຂສ຺ມິ ຊີວິຕນ຺ຕິ ຍໍ ປນ ສາຂສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຊີວິຕໍ, ຕໍ ເນວ ເສຍ຺ໂຍ ນ ວຣໍ ນ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ປນ ອຠຍລທ຺ຘກາ ມິຄາ ມນຸສ຺ສານໍ ສສ຺ສານິ ຂາທນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາ ‘‘ລທ຺ຘາຠຍາ ອິເມ ມິຄາ’’ຕິ ມິເຄ ປຫຣິຕຸໍ ວາ ປລາເປຕຸໍ ວາ ນ ວິສຫນ຺ຕິ, ເຕ ຣາຊງ຺ຄເຓ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ‘‘ມຍາ ປສນ຺ເນນ ນິຄ຺ໂຣຘມິຄຣາຊສ຺ສ ¶ ວໂຣ ທິນ຺ໂນ, ອຫໍ ຣຊ຺ຊໍ ຊເຫຍ຺ຍໍ, ນ ຈ ຕໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຠິນ຺ທາມິ, ຄຈ຺ຉຖ ນ ໂກຈິ ມມ ວິຊິເຕ ມິເຄ ປຫຣິຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ອາຫ. ນິຄ຺ໂຣຘມິໂຄ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ມິຄຄຓໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປເຣສໍ ສສ຺ສໍ ຂາທິຕຸໍ ນ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ມິເຄ ໂອວທິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ອາໂຣຈາເປສິ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສສ຺ສກາຣກາ ມນຸສ຺ສາ ສສ຺ສຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ວຕິໍ ມາ ກໂຣນ຺ຕຸ, ເຂຕ຺ຕໍ ປນ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສຎ຺ຎໍ ພນ຺ຘນ຺ຕູ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກິຣ ເຂຕ຺ເຕສຸ ປຓ຺ຓພນ຺ຘນສຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຓ຺ຓສຎ຺ຎໍ ອຕິກ຺ກມນມິໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຍໍ ກິຣ ເນສໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໂຕ ລທ຺ຘໂອວາໂທ. ເອວໍ ມິຄຄຓໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ມິເຄຫິ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ, ຣາຊາປິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວາຫໍ ເຖຣິຍາ ຈ ກຸມາຣກສ຺ສປສ຺ສ ຈ ອວສ຺ສໂຍ, ປຸພ຺ເພປິ ອວສ຺ສໂຍ ເອວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມເທສນໍ ວິນິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ສາຂມິໂຄ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ປຣິສາປິສ຺ສ ເທວທຕ຺ຕປຣິສາວ, ມິຄເຘນຸ ເຖຣີ ອໂຫສິ, ປຸຕ຺ໂຕ ກຸມາຣກສ຺ສໂປ, ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ, ນິຄ຺ໂຣຘມິຄຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ນິຄ຺ໂຣຘມິຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໑໓] ໓. ກຓ຺ຑິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຘິຣຕ຺ຖຸ ¶ ¶ ກຓ຺ຑິນໍ ສລ຺ລນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາປໂລຠນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕໍ ອຏ຺ຐກນິປາເຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຊາຕເກ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ຠຄວາ ປນ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ, ປຸພ຺ເພປິ ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ມາຕຸຄາມໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ວາ ວີຕຈ຺ຈິເຕສຸ ອງ຺ຄາເຣສຸ ປກ຺ໂກ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສາວິຠາວຕ຺ຖາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິໍສຸ, ຠຄວາ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກາຣຓໍ ປາກຏໍ ອກາສິ. ອິໂຕ ປຣໍ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍາຈນໍ ¶ ຠວນ຺ຕຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕຎ຺ຈ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຕີຕໍ ອາຫຣີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວກ຺ຂາມ, ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕປິ ຍາຈນຎ຺ຈ ວລາຫກຄພ຺ຠໂຕ ຈນ຺ທນີຫຣຓູປມາຍ ຠວນ຺ຕຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນກາຣຓຠາໂວ ຈາຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຕີເຕ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ຣາຊຄເຫ ມຄຘຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ມຄຘວາສິການໍ ສສ຺ສສມເຍ ມິຄານໍ ມຫາປຣິປນ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ເຕ ອຣຎ຺ເຎ ປພ຺ພຕປາທໍ ປວິສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອໂກ ອຣຎ຺ຎວາສີ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍມິໂຄ ເອກາຍ ຄາມນ຺ຕວາສິນິຍາ ມິຄໂປຕິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ກຕ຺ວາ ເຕສໍ ມິຄານໍ ປພ຺ພຕປາທໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ປຸນ ຄາມນ຺ຕໍ ໂອຕຣຓກາເລ ມິຄໂປຕິກາຍ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ໂອຕຣິ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຂສິ, ອຍ຺ຍ, ປພ຺ພເຕຍ຺ໂຍ ພາລມິໂຄ, ຄາມນ຺ໂຕ ຈ ນາມ ສາສງ຺ໂກ ສປ຺ປຏິຠໂຍ, ມາ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂອຕຣີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອຄມາສິ. ມຄຘວາສິໂນ ‘‘ອິທານິ ມິຄານໍ ປພ຺ພຕປາທາ ໂອຕຣຓກາໂລ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໂກຏ຺ຐເກສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຕສມ຺ປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາຄມນມຄ຺ເຄ ເອໂກ ລຸທ຺ທໂກ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໂກຏ຺ຐເກ ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ມິຄໂປຕິກາ ມນຸສ຺ສຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ‘‘ເອໂກ ລຸທ຺ທໂກ ຐິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ພາລມິຄໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ສຍໍ ປຈ຺ຉໂຕ ອໂຫສິ. ລຸທ຺ທໂກ ເອເກເນວ ສຣປ຺ປຫາເຣນ ມິຄໍ ຕຕ຺ເຖວ ປາເຕຕິ. ມິຄໂປຕິກາ ຕສ຺ສ ວິທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ວາຕຄຕິຍາວ ປລາຍິ. ລຸທ຺ທໂກ ໂກຏ຺ຐກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມິຄໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ວີຕຈ຺ຈິເຕສຸ ອງ຺ຄາເຣສຸ ມຘຸຣມໍສໍ ປຈິຕ຺ວາ ຂາທິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ໂລຫິຕພິນ຺ທູຫິ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕຫິ ກາເຊນາທາຍ ທາຣເກ ໂຕເສນ຺ໂຕ ຆຣໍ ອຄມາສິ.

ຕທາ ¶ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ພາລມິຄສ຺ສ ມຣຓໍ ເນວ ມາຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ, ນ ປິຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ, ອຖ ໂຂ ກາມໍ ນິສ຺ສາຍ. ກາມນິມິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ¶ ສຕ຺ຕາ ສຸຄຕິຍໍ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທາທິກໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນາທິນານປ຺ປກາຣກໍ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ປເຣສໍ ມຣຓທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທນມ຺ປິ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ¶ ຄຣຫິຕເມວ. ຍໍ ຊນປທໍ ມາຕຸຄາໂມ ວິຈາເຣຕິ ອນຸສາສຕິ, ໂສ ອິຕ຺ຖິປຣິຓາຍໂກ ຊນປໂທປິ ຄຣຫິໂຕເຍວ. ເຍ ສຕ຺ຕາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕປິ ຄຣຫິຕາເຍວາ’’ຕິ ເອກາຍ ຄາຖາຍ ຕີຓິ ຄຣຫວຕ຺ຖູນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວນເທວຕາສຸ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູຊຍມານາສຸ ມຘຸເຣນ ສເຣນ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ –

໑໓.

‘‘ຘິຣຕ຺ຖຸ ກຓ຺ຑິນໍ ສລ຺ລໍ, ປຸຣິສໍ ຄາຬ຺ຫເວຘິນໍ;

ຘິຣຕ຺ຖຸ ຕໍ ຊນປທໍ, ຍຕ຺ຖິຕ຺ຖີ ປຣິຓາຍິກາ;

ເຕ ຈາປິ ຘິກ຺ກິຕາ ສຕ຺ຕາ, ເຍ ອິຕ຺ຖີນໍ ວສໍ ຄຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘິຣຕ຺ຖູຕິ ຄຣຫຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ສ຺ວາຍມິຘ ອຸຕ຺ຕາສຸພ຺ເພຄວເສນ ຄຣຫເຓ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸຕ຺ຕສິຕຸພ຺ພິຄ຺ໂຄ ຫິ ໂຫນ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ກຓ຺ຑມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຓ຺ຑີ, ຕໍ ກຓ຺ຑິນໍ. ຕໍ ປນ ກຓ຺ຑໍ ອນຸປວິສນຏ຺ເຐນ ‘‘ສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ກຓ຺ຑິນໍ ສລ຺ລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສລ຺ລກຓ຺ຑິນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສລ຺ລໍ ວາ ອສ຺ສຕ຺ຖີຕິປິ ສລ຺ໂລ, ຕໍ ສລ຺ລໍ. ມຫນ຺ຕໍ ວຓມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ພລວປ຺ປຫາຣໍ ເທນ຺ໂຕ ຄາຬ຺ຫໍ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ຄາຬ຺ຫເວຘີ, ຕໍ ຄາຬ຺ຫເວຘິນໍ. ນານປ຺ປກາເຣນ ກຓ຺ເຑນ, ກຸມຸທປຕ຺ຕສຓ຺ຐານຖເລນ ອຸຊຸກຄມເນເນວ ສລ຺ເລນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຄາຬ຺ຫເວຘິນໍ ປຸຣິສໍ ຘິຣຕ຺ຖູຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຓາຍິກາຕິ ອິສ຺ສຣາ ສໍວິຘາຍິກາ. ຘິກ຺ກິຕາຕິ ຄຣຫິຕາ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອິໂຕ ປຣໍ ປນ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອວຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ອນຸຕ຺ຕານໍ, ຕໍ ຕເທວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເອວໍ ເອກາຍ ຄາຖາຍ ຕີຓິ ຄຣຫວຕ຺ຖູນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວນໍ ອຸນ຺ນາເທຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘລີລາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສຕ຺ຖາ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ¶ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ. ອິໂຕ ປຣໍ ປນ ‘‘ທ຺ເວ ¶ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວກ຺ຂາມ, ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຕທາ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍມິໂຄ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ມິຄໂປຕິກາ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ, ກາເມສຸ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສກເທວຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິນ຺ຕິ.

ກຓ຺ຑິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໑໔] ໔. ວາຕມິຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນ ¶ ກິຣຕ຺ຖິ ຣເສຫິ ປາປິໂຍຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈູຬປິຓ຺ຑປາຕິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖຣິ ກິຣ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ຕິສ຺ສກຸມາໂຣ ນາມ ມຫາວິຠວສ຺ສ ເສຏ຺ຐິກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ເວຬຸວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ຠຕ຺ຕຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ຣຏ຺ຐປາລຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ເວຬຸວເນ ວິຫຣິຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທາຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ກາລໍ ວີຕິນາເມຕິ, ‘‘ຈູຬປິຓ຺ຑປາຕິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຄຄນຕເລ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ ອໂຫສິ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຣາຊຄເຫ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ເຖຣສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຍໍ ຕສ຺ສ ຄິຫິກາເລ ອໂຫສິ ອາຠຣຓຠຓ຺ຑກໍ, ຕໍ ຣຕນຈງ຺ໂກຏເກ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸເຣ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎາສຸ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາສຸ ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ ອິມິນາ ອລງ຺ກາເຣນ ອລງ຺ກໂຕ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬຕິ, ຕໍ ໂນ ເອກປຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສາວຕ຺ຖິນຄຣໍ ຄໂຕ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ເອຕຣຫິ ນິສິນ຺ໂນ, ກຫໍ ຐິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ຕິ.

ອເຖກາ ວຓ຺ຓທາສີ ຕໍ ກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍໍ ໂຣທນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກິໍ ປນ, ອຍ຺ເຍ, ໂຣທສີ’’ຕິ? ‘‘ສາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ’’. ‘‘ກິໍ ປນ, ອຍ຺ເຍ, ອຍ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ປິຍາຍຕີ’’ຕິ? ‘‘ອສຸກຎ຺ຈ ອສຸກຎ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ¶ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ສພ຺ພໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຖ, ອຫໍ ໂວ ປຸຕ຺ຕໍ ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ອາເນຫີ’’ຕິ. ສາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຍາເນ ນິສິນ຺ນາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂາຈາຣວີຖິຍໍ ນິວາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິກຸລາ ອາຄເຕ ມນຸສ຺ເສ ¶ ເຖຣສ຺ສ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາເຣເນວ ປຣິວຸຕາ ເຖຣສ຺ສ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອາທິໂຕວ ອຸຬຸງ຺ກຍາຄຸຎ຺ຈ ຣສກຠິກ຺ຂຎ຺ຈ ທຕ຺ວາ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ເຄເຫ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ທທມານາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ອຸປຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຄິລານາລຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ນິປຊ຺ຊິ. ເຖໂຣປິ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍ ສປທານໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ອຄມາສິ. ປຣິຊໂນ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣໍ ຆເຣ ນິສີທາເປສິ. ເຖໂຣ ນິສີທິຕ຺ວາວ ‘‘ກຫໍ ອຸປາສິກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຄິລານາ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນໍ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ໂສ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພທ຺ໂຘ ອຕ຺ຕໂນ ວຕສມາທານໍ ¶ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ນິປນ຺ນຏ຺ຐານໍ ປາວິສິ. ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕກາຣຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕໍ ປໂລເຠຕ຺ວາ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ຐເປຕ຺ວາ ຍາເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ຣາຊຄຫເມວ ອຄມາສິ. ສາ ປວຕ຺ຕິ ປາກຏາ ຊາຕາ.

ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ‘‘ຈູຬປິຓ຺ຑປາຕິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ກິຣ ເອກາ ວຓ຺ຓທາສີ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄຕາ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ກຖຍິໍສຸ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເອໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ວສໍ ຄໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ຕສ຺ສາ ວສໍ ຄໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ຣຎ຺ໂຎ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ຊໂຍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ອໂຫສິ. ອເຖໂກ ວາຕມິໂຄ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຎ຺ຊຍໍ ທິສ຺ວາ ປລາຍຕິ, ສຎ຺ຊໂຍປິ ນ ຕໍ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນີຫຣຕິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນເຍວ ຈຣຕິ. ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ອຸຍ຺ຍາເນ ນານປ຺ປກາຣານິ ປຸປ຺ຜຜລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ຣຎ຺ໂຎ ອຠິຫຣຕິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ຣາຊາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ສມ຺ມ ອຸຍ຺ຍານປາລ, ອຸຍ຺ຍາເນ ກິຎ຺ຈິ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ¶ ປສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ເທວ, ອຎ຺ຎໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ເອໂກ ປນ ວາຕມິໂຄ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ຈຣຕິ, ເອຕໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ປນ ຕໍ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ໂຖກໍ ມຘຸໍ ລຠນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕ ຣາຊນິເວສນມ຺ປິ ນໍ ອາເນຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ມຘຸໍ ທາເປສິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາຕມິຄສ຺ສ ຈຣຓຏ຺ຐາເນ ຕິຓານິ ມຘຸນາ ¶ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິລີຍິ. ມິໂຄ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຘຸມກ຺ຂິຕານິ ຕິຓານິ ຂາທິຕ຺ວາ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພທ຺ໂຘ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານເມວ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ຕສ຺ສ ມຘຸມກ຺ຂິຕຕິເຓສຸ ປລຸທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ປລາຍິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິສ຺ສາສໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸຍ຺ຍານປາລສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐິຕຕິຓານິ ຂາທິຕຸໍ ອາຣຠິ.

ໂສ ຕສ຺ສ ວິສ຺ສາສໍ ອາປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຍາວ ຣາຊນິເວສນາ ວີຖິໍ ກິລຎ຺ເຊຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ປາເຕຕ຺ວາ ມຘຸລາພຸກໍ ອໍເສ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຕິຓກລາປໍ ອຸປກຈ຺ຉເກ ຐເປຕ຺ວາ ມຘຸມກ຺ຂິຕານິ ຕິຓານິ ມິຄສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ວິກິຣນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕຣາຊນິເວສນໍເຍວ ອຄມາສິ. ມິເຄ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ເຐ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິໍສຸ. ມິໂຄ ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ກມ຺ປມາໂນ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ອນ຺ໂຕນິເວສນງ຺ຄເຓ ອາຘາວຕິ ປຣິຘາວຕິ. ຣາຊາ ປາສາທາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຕໍ ກມ຺ປມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ວາຕມິໂຄ ນາມ ມນຸສ຺ສານໍ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຊ຺ຊິຕຏ຺ຐານໍ ¶ ຍາວຊີວໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ເອວຣູໂປ ຄຫນນິສ຺ສິໂຕ ວາຕມິໂຄ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພທ຺ໂຘ ອິທານິ ເອວຣູປໍ ຐານໍ ອາຄໂຕ, ນຕ຺ຖິ ວຕ ໂຠ ໂລເກ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ປາປຕຣໍ ນາມາ’’ຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຘມ຺ມເທສນໍ ປຏ຺ຐເປສິ –

໑໔.

‘‘ນ ກິຣຕ຺ຖິ ຣເສຫິ ປາປິໂຍ, ອາວາເສຫິວ ສນ຺ຖເວຫິ ວາ;

ວາຕມິຄໍ ຄຫນນິສ຺ສິຕໍ, ວສມາເນສິ ຣເສຫິ ສຎ຺ຊໂຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຣາຕິ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຣເສຫີຕິ ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຫິ ມຘຸຣມ຺ພິລາທີຫິ. ປາປິໂຍຕິ ປາປຕໂຣ. ອາວາເສຫິວ ສນ຺ຖເວຫິ ວາຕິ ນິພທ຺ຘວສນຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕສຸ ຫິ ອາວາເສສຸປິ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖເວສຸປິ ຉນ຺ທຣາໂຄ ປາປໂກວ, ເຕຫິ ປນ ສຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠເຄຫິ ອາວາເສຫິ ວາ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖເວຫິ ¶ ວາ ສຕຄຸເຓນ ຈ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ຈ ສຕສຫສ຺ສຄຸເຓນ ຈ ຘຸວປຏິເສວນຏ຺ເຐນ ອາຫາຣໍ ວິນາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປາລນາຍ ອຠາເວນ ຈ ສຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄຣສາວ ປາປຕຣາຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ອນຸສ຺ສວາຄຕໍ ¶ ວິຍ ອິມມຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນ ກິຣຕ຺ຖິ ຣເສຫິ ປາປິໂຍ, ອາວາເສຫິວ ສນ຺ຖເວຫິ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ອິທານິ ເຕສໍ ປາປິຍຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວາຕມິຄ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄຫນນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຄຫນຏ຺ຐານນິສ຺ສິຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປສ຺ສຖ ຣສານໍ ປາປິຍຠາວໍ, ອິທໍ ນາມ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ຄຫນນິສ຺ສິຕໍ ວາຕມິຄໍ ສຎ຺ຊໂຍ ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ມຘຸຣເສຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ອາເນສິ, ສພ຺ພຖາປິ ສຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠເຄຫິ ຣເສຫິ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ປາປຕຣໍ ລາມກຕຣໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ອາທີນວໍ ກເຖສິ. ກເຖຕ຺ວາ ຈ ປນ ຕໍ ມິຄໍ ອຣຎ຺ຎເມວ ເປເສສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາ ວຓ຺ຓທາສີ ອິທາເນວ ເອຕໍ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ກໂຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອກາສິເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ. ‘‘ຕທາ ສຎ຺ຊໂຍ ອຍໍ ວຓ຺ຓທາສີ ອໂຫສິ, ວາຕມິໂຄ ຈູຬປິຓ຺ຑປາຕິໂກ, ພາຣາຓສິຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ວາຕມິຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໑໕] ໕. ຂຣາທິຍຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອຏ຺ຐກ຺ຂຸຣໍ ¶ ຂຣາທິເຍຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ທຸພ຺ພໂຈ ໂອວາທໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ທຸພ຺ພໂຈ ໂອວາທໍ ນ ຄຓ຺ຫາສີ’’ຕິ? ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ຕ຺ວໍ ທຸພ຺ພຈຕາຍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ໂອວາທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາເສນ ພທ຺ໂຘ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມິໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ມິຄຄຓປຣິວຸໂຕ ອຣຎ຺ເຎ ວສຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄິນິມິຄີ ປຸຕ຺ຕກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຠາຕິກ, ອຍໍ ເຕ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ, ເອຕໍ ມິຄມາຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຫີ’’ຕິ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ໂສ ຕໍ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ‘‘ອສຸກເວລາຍ ນາມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ວຸຕ຺ຕເວລາຍ ນາຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ¶ ຈ ເອກທິວສໍ, ເອວໍ ສຕ຺ຕ ທິວເສ ສຕ຺ໂຕວາເທ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ໂສ ມິຄມາຍໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ວິຈຣນ຺ໂຕ ປາເສ ພຊ຺ຌິ. ມາຕາປິສ຺ສ ຠາຕຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ, ຠາຕິກ, ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ມິຄມາຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາປິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈ ‘‘ຕສ຺ສ ອໂນວາທກສ຺ສ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ນ ¶ ເຕ ປຸຕ຺ເຕນ ມິຄມາຍາ ອຸຄ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິປິ ຕໍ ອໂນວທິຕຸກາໂມວ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໕.

‘‘ອຏ຺ຐກ຺ຂຸຣໍ ຂຣາທິເຍ, ມິຄໍ ວງ຺ກາຕິວງ຺ກິນໍ;

ສຕ຺ຕຫິ ກາລາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ນ ນໍ ໂອວທິຕຸສ຺ສເຫ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກ຺ຂຸຣນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ປາເທ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວເສນ ອຏ຺ຐກ຺ຂຸຣໍ. ຂຣາທິເຍຕິ ຕໍ ນາເມນ ອາລປຕິ. ມິຄນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວຈນໍ. ວງ຺ກາຕິວງ຺ກິນນ຺ຕິ ມູເລ ວງ຺ການິ, ອຄ຺ເຄ ອຕິວງ຺ການີຕິ ວງ຺ກາຕິວງ຺ການິ, ຕາທິສານິ ສິງ຺ຄານິ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວງ຺ກາຕິວງ຺ກີ, ຕໍ ວງ຺ກາຕິວງ຺ກິນໍ. ສຕ຺ຕຫິ ກາລາຕິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕຫິ ໂອວາທກາເລຫິ ໂອວາທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ. ນ ນໍ ໂອວທິຕຸສ຺ສເຫຕິ ເອຕໍ ທຸພ຺ພຈມິຄໍ ອຫໍ ໂອວທິຕຸໍ ນ ອຸສ຺ສຫາມິ, ເອຕສ຺ສ ເມ ໂອວາທຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ນໍ ທຸພ຺ພຈມິຄໍ ປາເສ ພທ຺ຘໍ ລຸທ຺ໂທ ມາເຣຕ຺ວາ ມໍສໍ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ.

ສຕ຺ຖາປິ ¶ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອິທາເນວ ທຸພ຺ພໂຈ, ປຸພ຺ເພປິ ທຸພ຺ພໂຈເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ. ‘‘ຕທາ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ມິໂຄ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ຠຄິນີ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ, ໂອວາທມິໂຄ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຂຣາທິຍຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໑໖] ໖. ຕິປລ຺ລຕ຺ຖມິຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ມິຄໍ ¶ ຕິປລ຺ລຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ພທຣິກາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາກາມໍ ຣາຫຸລຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ສຕ຺ຖຣິ ອາຬວິນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອຄ຺ຄາຬເວ ເຈຕິເຍ ວິຫຣນ຺ເຕ ພຫູ ອຸປາສກາ ອຸປາສິກາ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ວິຫາຣໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທິວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ໂຫຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປນ ກາເລ ອຸປາສິກາໂຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ນ ຄຈ຺ຉິໍສຸ, ຠິກ຺ຂູ ເຈວ ອຸປາສກາ ຈ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ຊາຕໍ. ຘມ຺ມສ຺ສວນປຣິໂຍສາເນ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານານິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ທຫຣາ ສາມເຓຣາ ຈ ອຸປາສເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ ສຍນ຺ຕິ. ເຕສຸ ນິທ຺ທໍ ອຸປຄເຕສຸ ເອກຈ຺ເຈ ຆຸຣຸຆຸຣຸປສ຺ສາສາ ກາກຈ຺ຉມານາ ທນ຺ເຕ ຂາທນ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ¶ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕ ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໔໙) ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິໍ ອຄມາສິ.

ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຣາຫຸລໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ ຣາຫຸລ, ຠຄວຕາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ອິທານິ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ຊານາຫີ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພ ປນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວຕິ ຈ ຄາຣວໍ ຕສ຺ສ ຈາຍສ຺ມໂຕ ສິກ຺ຂາກາມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ອາຄຕໍ ອຕິວິຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຂຸທ຺ທກມຎ຺ຈກໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອຸສ຺ສີສກກຣຓຕ຺ຖາຍ ຈີວຣໍ ເທນ຺ຕິ. ຕໍ ທິວສໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທຠເຍນ ວສນຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ອທໍສຸ. ຣາຫຸລຠທ຺ໂທປິ ‘‘ປິຕາ ເມ’’ຕິ ທສພລສ຺ສ ວາ, ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເມ’’ຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ວາ, ‘‘ອາຈຣິໂຍ ເມ’’ຕິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ວາ, ‘‘ຈູຬປິຕາ ເມ’’ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ວຬຎ຺ຊນວຈ຺ຈກຸຏິໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານໍ ປວິສນ຺ໂຕ ວິຍ ປວິສິຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ວຬຎ຺ຊນກຸຏິຍໍ ທ຺ວາຣໍ ສຸປິຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຄນ຺ຘປຣິຠຓ຺ຑກຕາ ຠູມິ, ຄນ຺ຘທາມມາລາທາມານິ ໂອສາຣິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ທີໂປ ຌາຍຕິ. ຣາຫຸລຠທ຺ໂທ ປນ ນ ຕສ຺ສາ ກຸຏິຍາ ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ວາສໍ ອຸປຄໂຕ, ຠິກ຺ຂູຫິ ປນ ‘‘ວສນຏ຺ຐານໍ ຊານາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂອວາທຄາຣເວນ ສິກ຺ຂາກາມຕາຍ ¶ ຕຕ຺ຖ ວາສໍ ອຸປຄໂຕ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ມຸຏ຺ຐິສມ຺ມຊ຺ຊນິໍ ວາ ກຈວຣຉຑ຺ຑນກໍ ວາ ພຫິ ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ¶ ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ເກນ ຉຑ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກຫິຈິ ‘‘ຣາຫຸໂລ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ‘‘ນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາວ ຕໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ‘‘ຂມຖ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຂມາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວເມສ ສິກ຺ຂາກາໂມ.

ໂສ ຕໍ ສິກ຺ຂາກາມຕໍເຍວ ປຏິຈ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ວາສໍ ອຸປຄໂຕ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ປຸເຣອຣຸຓໍເຍວ ວຈ຺ຈກຸຏິທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາສິ, ໂສປາຍສ຺ມາ ອຸກ຺ກາສິ. ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຣາຫຸໂລ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ‘‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ຣາຫຸລ ອິຘ ນິປນ຺ໂນສີ’’ຕິ? ‘‘ວສນຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວໂຕ’’. ‘‘ປຸພ຺ເພ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ມມ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ອາປຕ຺ຕິຠເຍນ ວສນຏ຺ຐານໍ ¶ ນ ເທນ຺ຕິ, ສ຺ວາຫໍ ‘ອິທໍ ອຎ຺ເຎສໍ ອສງ຺ຆຏ຺ຏນຏ຺ຐານ’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອິຘ ນິປນ຺ໂນສ຺ມີຕິ. ອຖ ຠຄວໂຕ ‘‘ຣາຫຸລໍ ຕາວ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ກຸລທາຣເກ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸທປາທິ.

ອຖ ຠຄວາ ປາໂຕວ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ຊານາສິ ປນ ຕ຺ວໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຊ຺ຊ ກຕ຺ຖຈິ ຣາຫຸລສ຺ສ ວຸຕ຺ຖຠາວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຊ຺ຊ ຣາຫຸໂລ ວຈ຺ຈກຸຏິຍໍ ວສິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຸມ຺ເຫ ຣາຫຸລໍ ເອວໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕາ ອຎ຺ເຎ ກຸລທາຣເກ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສຖ? ເອວຎ຺ຫິ ສນ຺ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕາ ນ ປຕິຏ຺ຐາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິໂຕ ທານິ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ເອກໍ ທ຺ເວ ທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ວສາເປຕ຺ວາ ຕຕິຍທິວເສ ເຕສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຎຕ຺ວາ ພຫິ ວາເສຖາ’’ຕິ ອິມໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ຣາຫຸລສ຺ສ ຄຸຓກຖໍ ກເຖນ຺ຕິ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ຍາວ ສິກ຺ຂາກາໂມ ວຕາຍໍ ຣາຫຸໂລ, ‘ຕວ ວສນຏ຺ຐານໍ ຊານາຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນາມ ‘ອຫໍ ທສພລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເສນາສນສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫເຍວ ນິກ຺ຂມຖາ’ຕິ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸມ຺ປິ ອປ຺ປຏິປ຺ຜຣິຕ຺ວາ ວຈ຺ຈກຸຏິຍໍ ວາສໍ ກປ຺ເປສີ’’ຕິ. ເອວໍ ເຕສຸ ກຖຍມາເນສຸ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຣາຫຸລສ຺ສ ສິກ຺ຂາກາມກຖາຍ, ນ ອຎ຺ຎາຍ ກຖາຍາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຫຸໂລ ອິທາເນວ ສິກ຺ຂາກາໂມ, ປຸພ຺ເພ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕປິ ສິກ຺ຂາກາໂມເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ¶ ຣາຊຄເຫ ເອໂກ ມຄຘຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມິຄໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມິຄຄຓປຣິວຸໂຕ ອຣຎ຺ເຎ ວສຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄິນີ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕກໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ‘‘ຠາຕິກ, ອິມໍ ເຕ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ມິຄມາຍໍ ສິກ຺ຂາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ອສຸກເວລາຍ ນາມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ມາຕຸເລນ ວຸຕ຺ຕເວລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມິຄມາຍໍ ສິກ຺ຂິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ວເນ ວິຈຣນ຺ໂຕ ປາເສນ ພທ຺ໂຘ ພທ຺ຘຣວໍ ຣວິ, ມິຄຄໂຓ ປລາຍິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ປາເສນ ພທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕສ຺ສ ມາຕຸຍາ ອາໂຣເຈສິ. ສາ ຠາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠາຕິກ, ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ເຕ ມິຄມາຍໍ ສິກ຺ຂາປິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ມາ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ກິຎ຺ຈິ ປາປກໍ ອາສງ຺ກິ, ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ເຕນ ມິຄມາຍາ, ອິທານິ ຕໍ ຫາສຍມາໂນ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໖.

‘‘ມິຄໍ ຕິປລ຺ລຕ຺ຖມເນກມາຍໍ, ອຏ຺ຐກ຺ຂຸຣໍ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕາປປາຍິໍ;

ເອເກນ ໂສເຕນ ຉມາສ຺ສສນ຺ໂຕ, ຉຫິ ກລາຫິຕິໂຠຕິ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມິຄນ຺ຕິ ຠາຄິເນຍ຺ຍມິຄໍ. ຕິປລ຺ລຕ຺ຖນ຺ຕິ ປລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຍນໍ, ອຸໂຠຫິ ປສ຺ເສຫິ ອຸຊຸກເມວ ຈ ນິປນ຺ນກວເສນາຕິ ຕີຫາກາເຣຫິ ປລ຺ລຕ຺ຖໍ ອສ຺ສ, ຕີຓິ ວາ ປລ຺ລຕ຺ຖານິ ອສ຺ສາຕິ ຕິປລ຺ລຕ຺ໂຖ, ຕໍ ຕິປລ຺ລຕ຺ຖໍ. ອເນກມາຍນ຺ຕິ ພຫຸມາຍໍ ພຫຸວຎ຺ຈນໍ. ອຏ຺ຐກ຺ຂຸຣນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ປາເທ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວເສນ ອຏ຺ຐຫິ ຂຸເຣຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕາປປາຍິນ຺ຕິ ປຸຣິມຍາມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄມ຺ມ ປານີຍສ຺ສ ປິວນໂຕ ອຑ຺ຒຣຕ຺ເຕ ອາປໍ ປິວຕີຕິ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕາປປາຍີ. ຕໍ ອຑ຺ຒຣຕ຺ເຕ ອປາຍິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມມ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ມິຄໍ ອຫໍ ສາຘຸກໍ ມິຄມາຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິໍ. ກຖໍ? ຍຖາ ເອເກນ ໂສເຕນ ຉມາສ຺ສສນ຺ໂຕ, ຉຫິ ກລາຫິຕິໂຠຕິ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຫຎ຺ຫິ ຕວ ປຸຕ຺ຕໍ ຕຖາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິໍ, ຍຖາ ເອກສ຺ມິໍ ອຸປຣິມນາສິກາໂສເຕ ວາຕໍ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ປຖວິຍາ ອລ຺ລີເນນ ເອເກນ ເຫຏ຺ຐິມໂສເຕນ ຕຕ຺ເຖວ ຉມາຍໍ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຉຫິ ກລາຫິ ¶ ລຸທ຺ທກໍ ອຕິໂຠຕິ, ຉຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕມາຫິ ຉຫິ? ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເທ ປສາເຣຕ຺ວາ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ເສຍ຺ຍາຍ, ຂຸເຣຫິ ຕິຓປໍສຸຂຓເນນ, ຊິວ຺ຫານິນ຺ນາມເນນ ອຸທຣສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຕຠາວກຣເຓນ, ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ, ວາຕສນ຺ນິຣຸມ຺ຠເນນາຕິ.

ອປໂຣ ¶ ນໂຍ – ປາເທນ ປໍສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິມຸຂາກຑ຺ຒເນນ, ປຏິປຓາມເນນ, ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ສຎ຺ຈຣເຓນ, ອຸທຣໍ ອຸທ຺ຘໍ ປກ຺ຂິປເນນ, ອໂຘ ອວກ຺ຂິປເນນາຕິ ອິມາຫິ ຉຫິ ກລາຫິ ຍຖາ ອຕິໂຠຕິ, ‘‘ມໂຕ ອຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ວຎ຺ເຈຕິ, ເອວໍ ຕໍ ມິຄມາຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຕຖາ ນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິໍ, ຍຖາ ເອເກນ ໂສເຕນ ຉມາສ຺ສສນ຺ໂຕ ຉຫິ ກລາຫິຕິ ທ຺ວີສຸປິ ນເຍສຸ ທສ຺ສິເຕຫິ ຉຫິ ກາຣເຓຫິ ກລາຫິຕິ ກລາຍິສ຺ສຕິ, ລຸທ຺ທໍ ວຎ຺ເຈສ຺ສຕີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ໂຠຕີຕິ ຠຄິນິໍ ອາລປຕິ. ຠາຄິເນຍ຺ໂຍຕິ ເອວໍ ຉຫິ ກາຣເຓຫິ ວຎ຺ຈນກໍ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ມິຄມາຍາຍ ສາຘຸກໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄິນິໍ ສມສ຺ສາເສຕິ.

ໂສປິ ມິຄໂປຕໂກ ປາເສ ພທ຺ໂຘ ອວິປ຺ຜນ຺ທິຕ຺ວາເຍວ ຠູມິຍໍ ມຫາຜາສຸກປສ຺ເສນ ປາເທ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ປາທານໍ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຂຸເຣເຫວ ປຫຣິຕ຺ວາ ປໍສຸຎ຺ຈ ຕິຓານິ ຈ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສີສໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຊິວ຺ຫໍ ນິນ຺ນາເມຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ເຂຬກິລິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ວາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອຸທຣໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ກຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ນາສິກາໂສເຕນ ວາຕໍ ສຎ຺ຈຣາເປນ຺ໂຕ ອຸປຣິມນາສິກາໂສເຕນ ວາຕໍ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ສກລສຣີຣໍ ຖທ຺ຘຠາວໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ມຕາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ນີລມກ຺ຂິກາປິ ນໍ ສມ຺ປຣິວາເຣສຸໍ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ກາກາ ນິລີຍິໍສຸ. ລຸທ຺ໂທ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທຣໍ ຫຕ຺ເຖນ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຕິປາໂຕວ ພທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ປູຕິໂກ ຊາໂຕ’’ຕິ ຕສ຺ສ ພນ຺ຘນຣຊ຺ຊຸກໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ເຖວທານິ ນໍ ອຸກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ມໍສໍ ອາທາຍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຣາສງ຺ໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສາຂາປລາສໍ ຄເຫຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ມິຄໂປຕໂກປິ ອຸຏ຺ຐາຍ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ຐຕ຺ວາ ກາຍໍ ວິຘຸນິຕ຺ວາ ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ມຫາວາເຕນ ຉິນ຺ນວລາຫໂກ ວິຍ ເວເຄນ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ¶ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຫຸໂລ ອິທາເນວ ສິກ຺ຂາກາໂມ, ປຸພ຺ເພປິ ສິກ຺ຂາກາໂມເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຠາຄິເນຍ຺ຍມິຄໂປຕໂກ ຣາຫຸໂລ ອໂຫສິ, ມາຕາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ, ມາຕຸລມິໂຄ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຕິປລ຺ລຕ຺ຖມິຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໑໗] ໗. ມາລຸຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ກາເຬ ¶ ວາ ຍທິ ວາ ຊຸຓ຺ເຫຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເຕ ກິຣ ໂກສລຊນປເທ ¶ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎາວາເສ ວສນ຺ຕິ. ເອໂກ ກາຬຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ເອໂກ ຊຸຓ຺ຫຕ຺ເຖໂຣ ນາມ. ອເຖກທິວສໍ ຊຸຓ຺ໂຫ ກາຬໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ຠນ຺ເຕ ກາຬ, ສີຕໍ ນາມ ກສ຺ມິໍ ກາເລ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ກາເຬ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອເຖກທິວສໍ ກາໂຬ ຊຸຓ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ ຊຸຓ຺ຫ, ສີຕໍ ນາມ ກສ຺ມິໍ ກາເລ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ຊຸຓ຺ເຫ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ອຸໂຠປິ ອຕ຺ຕໂນ ກງ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສີຕໍ ນາມ ກສ຺ມິໍ ກາເລ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສິໍ, ຠວສງ຺ເຂປຄຕຕ຺ຕາ ປນ ນ ສລ຺ລກ຺ຂຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ເອກສ຺ມິໍ ປພ຺ພຕປາເທ ສີໂຫ ຈ ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ຈ ທ຺ເວ ສຫາຍາ ເອກິສ຺ສາເຍວ ຄຸຫາຍ ວສນ຺ຕິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປພ຺ພຕປາເທ ວສຕິ. ອເຖກທິວສໍ ເຕສໍ ສຫາຍການໍ ສີຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວິວາໂທ ອຸທປາທິ. ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ‘‘ກາເຬເຍວ ສີຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສີໂຫ ‘‘ຊຸຓ຺ເຫເຍວ ສີຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ອຸໂຠປິ ອຕ຺ຕໂນ ກງ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໗.

‘‘ກາເຬ ວາ ຍທິ ວາ ຊຸຓ຺ເຫ, ຍທາ ວາຍຕິ ມາລຸໂຕ;

ວາຕຊານິ ຫິ ສີຕານິ, ອຸໂຠຕ຺ຖມປຣາຊິຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກາເຬ ວາ ຍທິ ວາ ຊຸຓ຺ເຫຕິ ກາຬປກ຺ເຂ ວາ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ວາ. ຍທາ ວາຍຕິ ມາລຸໂຕຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິເຠໂທ ວາໂຕ ວາຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສີຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ວາຕຊານິ ຫິ ສີຕານິ, ຍສ຺ມາ ວາເຕ ວິຊ຺ຊນ຺ເຕເຍວ ສີຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ກາຬປກ຺ໂຂ ວາ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ໂຂ ວາ ເອຕ຺ຖ ອປມາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸໂຠຕ຺ຖມປຣາຊິຕາຕິ ອຸໂຠປິ ຕຸມ຺ເຫ ອິມສ຺ມິໍ ປຎ຺ເຫ ອປຣາຊິຕາຕິ. ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຕ ສຫາຍເກ ສຎ຺ຎາເປສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປຸພ຺ເພປິ ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ ກຖິໂຕ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ¶ ທ຺ເວປິ ເຖຣາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ¶ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ກາໂຬ ອໂຫສິ, ສີໂຫ ຊຸຓ຺ໂຫ, ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນກຕາປໂສ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມາລຸຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໑໘] ໘. ມຕກຠຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ເຈ ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຕກຠຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ມນຸສ຺ສາ ພຫູ ອເຊຬກາທໂຍ ມາເຣຕ຺ວາ ກາລກເຕ ຎາຕເກ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຕກຠຕ຺ຕໍ ນາມ ເທນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ເຕ ມນຸສ຺ເສ ຕຖາ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ເອຕຣຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມນຸສ຺ສາ ພຫູ ປາເຓ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ມຕກຠຕ຺ຕໍ ນາມ ເທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒີ’’ຕິ? ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ‘ມຕກຠຕ຺ຕໍ ທສ຺ສາມາ’ຕິ ກເຕປິ ປາຓາຕິປາເຕ ກາຈິ ວຸຑ຺ຒິ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ອາກາເສ ນິສຊ຺ຊ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ອາທີນວໍ ກເຖຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສິເກ ເອຕໍ ກມ຺ມໍ ຊຫາເປສຸໍ. ອິທານິ ປນ ຠວສງ຺ເຂປຄຕຕ຺ຕາ ປຸນ ປາຕຸຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເອໂກ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິຍພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ມຕກຠຕ຺ຕໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ ເອຬກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອິມໍ ເອຬກໍ ນທິໍ ¶ ເນຕ຺ວາ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ກຓ຺ເຐ ມາລໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິກໍ ທຕ຺ວາ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອາເນຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ນທີຕີເຣ ຐເປສຸໍ. ໂສ ເອຬໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປາ ນາມ ທຸກ຺ຂາ ອຊ຺ຊ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ມຕ຺ຕິກາຆຏໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ມຫາຫສິຕໍ ຫສິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ມຍາ ລທ຺ຘທຸກ຺ຂໍ ລຠິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສທ຺ເທນ ປໂຣທິ.

ອຖ ນໍ ເຕ ມາຓວາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ສມ຺ມ ເອຬກ ¶ , ຕ຺ວໍ ມຫາສທ຺ເທນ ຫສິ ເຈວ ໂຣທິ ຈ, ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ຫສິ, ເກນ ກາຣເຓນ ປໂຣທີ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມໍ ອິມໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິທໍ ກາຣຓໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອາຈຣິໂຍ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອຬກໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ເອຬກ, ຫສິ, ກສ຺ມາ ໂຣທີ’’ຕິ? ເອຬໂກ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມໍ ຊາຕິສ຺ສຣຎາເຓນ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກເຖສິ ‘‘ອຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຸພ຺ເພ ຕາທິໂສວ ມນ຺ຕຊ຺ຌາຍກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ‘ມຕກຠຕ຺ຕໍ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ເອກໍ ເອຬກໍ ມາເຣຕ຺ວາ ມຕກຠຕ຺ຕໍ ອທາສິໍ, ສ຺ວາຫໍ ເອກສ຺ສ ເອຬກສ຺ສ ຆາຕິຕຕ຺ຕາ ເອເກນູເນສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອຕ຺ຕຠາວສເຕສຸ ສີສຈ຺ເຉທໍ ປາປຸຓິໍ, ອຍໍ ເມ ¶ ໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ປຎ຺ຈສຕິໂມ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ສ຺ວາຫໍ ‘ອຊ຺ຊ ເອວຣູປາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’ຕິ ໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຫສິໍ. ໂຣທນ຺ໂຕ ປນ ‘ອຫໍ ຕາວ ເອກໍ ເອຬກໍ ມາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ສີສຈ຺ເຉທທຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ຕມ຺ຫາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມິ, ອຍໍ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມໍ ມາເຣຕ຺ວາ ອຫໍ ວິຍ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ສີສຈ຺ເຉທທຸກ຺ຂໍ ລຠິສ຺ສຕີ’ຕິ ຕຍິ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ໂຣທິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຬກ, ມາ ຠາຍິ, ນາຫໍ ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິໍ ວເທສິ, ຕຍິ ມາເຣນ຺ເຕປິ ອມາເຣນ຺ເຕປິ ນ ສກ຺ກາ ອຊ຺ຊ ມຍາ ມຣຓາ ມຸຈ຺ຈິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອຬກ, ມາ ຠາຍິ, ອຫໍ ເຕ ອາຣກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ວິຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ຕວ ອາຣກ຺ໂຂ, ມຍາ ກຕປາປໍ ປນ ມຫນ຺ຕໍ ພລວ’’ນ຺ຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອຬກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ເອຬກໍ ກສ຺ສຈິປິ ມາເຣຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອາທາຍ ເອຬເກເນວ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣິ. ເອຬໂກ ວິສ຺ສຏ຺ຐມຕ຺ໂຕວ ເອກໍ ປາສາຓປິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ຊາຕຄຸມ຺ເພ ຄີວໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓານິ ຂາທິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຕສ຺ມິໍ ປາສາຓປິຏ຺ເຐ ອສນິ ປຕິ, ຕໂຕ ¶ ເອກາ ປາສາຓສກລິກາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອຬກສ຺ສ ປສາຣິຕຄີວາຍ ປຕິຕ຺ວາ ສີສໍ ຉິນ຺ທິ, ມຫາຊໂນ ສນ຺ນິປຕິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ໂສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ສ ມຫາຊນສ຺ສ ເທວຕານຸຠາເວນ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເອວໍ ປາປສ຺ສ ຜລໍ ຊານມານາ ອປ຺ເປວນາມ ປາຓາຕິປາຕໍ ນ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໘.

‘‘ເອວໍ ເຈ ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ທຸກ຺ຂາຍໍ ຊາຕິສມ຺ຠໂວ;

ນ ປາໂຓ ປາຓິນໍ ຫຎ຺ເຎ, ປາຓຆາຕີ ຫິ ໂສຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ເຈ ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເອວໍ ເຈ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ. ກຖໍ? ທຸກ຺ຂາຍໍ ຊາຕິສມ຺ຠໂວຕິ ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊາຕິ ຈ ຊາຕສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິສງ຺ຂາໂຕ ສມ຺ຠໂວ ຈ ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍຄປິຍວິປ຺ປໂຍຄຫຕ຺ຖປາທຈ຺ເຉທາທີນໍ ທຸກ຺ຂານໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ທຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ຍທິ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ. ນ ປາໂຓ ປາຓິນໍ ຫຎ຺ເຎຕິ ‘‘ປຣໍ ວຘນ຺ໂຕ ຊາຕິສມ຺ຠເວ ວຘໍ ລຠຕິ, ປີເຬນ຺ໂຕ ປີຬໍ ລຠຕີ’’ຕິ ຊາຕິສມ຺ຠວສ຺ສ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຕາຍ ທຸກ຺ຂຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕ ໂກຈິ ປາໂຓ ອຎ຺ຎໍ ປາຓິນໍ ນ ຫຎ຺ເຎ, ສຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕໍ ນ ຫເນຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍກາຣຓາ? ປາຓຆາຕີ ຫິ ໂສຈຕີຕິ, ຍສ຺ມາ ສາຫຕ຺ຖິກາທີສຸ ຉສຸ ປໂຍເຄສຸ ເຍນ ເກນຈິ ປໂຍເຄນ ປຣສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທເນນ ປາຓຆາຕີ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຏ຺ຐສຸ ມຫານິຣເຍສຸ ໂສຬສສຸ ອຸສ຺ສທນິຣເຍສຸ ນານປ຺ປກາຣາຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍາ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ອສຸຣກາເຍຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວມາໂນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂເຓນ ໂສເກນ ¶ ໂສຈຕິ. ຍຖາ ວາຍໍ ເອຬໂກ ມຣຓຠເຍນ ໂສຈຕິ, ເອວໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ໂສຈຕີຕິປິ ຎຕ຺ວາ ນ ປາໂຓ ປາຓິນໍ ຫຎ຺ເຎ, ໂກຈິ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມໍ ນາມ ນ ກເຣຍ຺ຍ. ໂມເຫນ ປນ ມູຬ຺ຫາ ອວິຊ຺ຊາຍ ອນ຺ຘີກຕາ ອິມໍ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ນິຣຍຠເຍນ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ນິຣຍຠຍຠີຕາ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ, ມຫາຊໂນປິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ¶ ເທວນຄຣໍ ປູເຣສິ. ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ອຫໍ ເຕນ ສມເຍນ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມຕກຠຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໑໙] ໙. ອາຍາຈິຕຠຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສເຈ ¶ ມຸຈ຺ເຈ ເປຈ຺ຈ ມຸຈ຺ເຈຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວຕານໍ ອາຍາຈນພລິກມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕທາ ກິຣ ມນຸສ຺ສາ ວຓິຊ຺ຊາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປາເຓ ວຘິຕ຺ວາ ເທວຕານໍ ພລິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໍ ປຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຍາຈິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖານນ຺ຕຣາເຍນ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໍ ປຕ຺ວາ ອາຄຕາ ‘‘ເທວຕານຸຠາເວນ ອິທໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ພຫູ ປາເຓ ວຘິຕ຺ວາ ອາຍາຈນໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ຠຄວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ກາສິຣຏ຺ເຐ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເກ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຄາມທ຺ວາເຣ ຐິຕນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ເຂ ເທວຕາຍ ພລິກມ຺ມໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫູ ປາເຓ ວຘິຕ຺ວາ ‘‘ອາຍາຈນໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ຄໂຕ. ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຂນ຺ຘວິຏເປ ຐຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໙.

‘‘ສເຈ ມຸຈ຺ເຈ ເປຈ຺ຈ ມຸຈ຺ເຈ, ມຸຈ຺ຈມາໂນ ຫິ ພຊ຺ຌຕິ;

ນ ເຫວໍ ຘີຣາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ມຸຕ຺ຕິ ພາລສ຺ສ ພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສເຈ ມຸຈ຺ເຈ ເປຈ຺ຈ ມຸຈ຺ເຈຕິ ໂຠ ປຸຣິສ, ຕ຺ວໍ ສເຈ ມຸຈ຺ເຈ ຍທິ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມສິ. ເປຈ຺ຈ ມຸຈ຺ເຈຕິ ຍຖາ ປຣໂລເກ ນ ພຊ຺ຌສິ, ເອວໍ ມຸຈ຺ຈາຫິ. ມຸຈ຺ຈມາໂນ ຫິ ພຊ຺ຌຕີຕິ ຍຖາ ປນ ຕ຺ວໍ ¶ ປາຓໍ ວຘິຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈິຕຸໍ ອິຈ຺ຉສິ, ເອວໍ ມຸຈ຺ຈມາໂນ ຫິ ປາປກມ຺ເມນ ພຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ນ ເຫວໍ ຘີຣາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເຍ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິສາ, ເຕ ເອວໍ ປຏິສ຺ສວໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ເອວຣູປາ ຫິ ມຸຕ຺ຕິ ພາລສ຺ສ ພນ຺ຘນໍ, ເອສາ ປາຓາຕິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕິ ນາມ ພາລສ຺ສ ພນ຺ຘນເມວ ໂຫຕີຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ມນຸສ຺ສາ ເອວຣູປາ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມາ ວິຣຕາ ຘມ຺ມໍ ຈຣິຕ຺ວາ ເທວນຄຣໍ ປູຣຍິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ອຫໍ ເຕນ ສມເຍນ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອາຍາຈິຕຠຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໒໐] ໑໐. ນຬປານຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ທິສ຺ວາ ¶ ປທມນຸຕ຺ຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ນຬກປານຄາມໍ ປຕ຺ວາ ນຬກປານໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ເກຕກວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນຬທຓ຺ຑເກ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕທາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ນຬກປານໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ນ຺ຫຕ຺ວາ ສູຈິຆຣຕ຺ຖາຍ ສາມເຓເຣຫິ ນຬທຓ຺ຑເກ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ຉິທ຺ເທ ທິສ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ສູຈິຆຣຕ຺ຖາຍ ນຬທຓ຺ຑເກ ຄຓ຺ຫາເປມ, ເຕ ມູລໂຕ ຍາວ ອຄ຺ຄາ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ຉິທ຺ທາ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍ຺ຫໍ ໂປຣາຓກອຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ປຸພ຺ເພ ກິຣ ໂສ ວນສຓ຺ໂຑ ອຣຎ຺ໂຎ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສາປິ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ເອໂກ ທກຣກ຺ຂໂສ ໂອຕິຓ຺ໂຓຕິຓ຺ເຓ ຂາທຕິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຣຫິຕມິຄໂປຕກປ຺ປມາໂຓ ກປິຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ອສີຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕວານຣປຣິວຸໂຕ ຍູຖໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ວສຕິ. ໂສ ວານຣຄຓສ຺ສ ໂອວາທໍ ອທາສິ ‘‘ຕາຕາ, ອິມສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ວິສຣຸກ຺ຂາປິ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕໂປກ຺ຂຣຓິໂຍປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ອຂາທິຕປຸພ຺ພໍ ຜລາຜລໍ ຂາທນ຺ຕາ ວາ ອປີຕປຸພ຺ພໍ ປານີຍໍ ປິວນ຺ຕາ ວາ ມໍ ປຏິປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ອຄຕປຸພ຺ພຏ຺ຐານໍ ຄຕາ ຕຕ຺ຖ ພຫຸເທວ ທິວສໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ຄເວສມານາ ເອກໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ທິສ຺ວາ ປານີຍໍ ອປິວິຕ຺ວາວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສາຄມນໍ ໂອໂລກຍມານາ ນິສີທິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຕາຕາ, ປານີຍໍ ນ ປິວຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກມາ’’ຕິ. ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປທໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ໂອຕິຓ຺ຓເມວ ¶ ປສ຺ສິ, ນ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓໍ. ໂສ ‘‘ນິສ຺ສໍສຍໍ ເອສາ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ໂວ ກຕໍ, ຕາຕາ, ປານີຍໍ ອປິວນ຺ເຕຫິ, ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ທກຣກ຺ຂໂສປິ ¶ ເຕສໍ ອໂນຕຣຓຠາວໍ ¶ ຎຕ຺ວາ ນີໂລທໂຣ ປຓ຺ຑຣມຸໂຂ ສຸຣຕ຺ຕຫຕ຺ຖປາໂທ ພີຠຈ຺ຉທສ຺ສໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ນິສິນ຺ນາຕ຺ຖ, ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ຕທກຣກ຺ຂໂສສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ໂອຕິຓ຺ຓເກ ລຠສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ລຠາມິ, ອຫໍ ອິໂຘຕິຓ຺ຓໍ ອນ຺ຕມໂສ ສກຸຓິກໍ ອຸປາທາຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ມຸຎ຺ຈາມິ, ຕຸມ຺ເຫປິ ສພ຺ເພ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ນ ມຍໍ ອຕ຺ຕານໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຂາທິຕຸໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ປານີຍໍ ປນ ປິວິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ປານີຍໍ ປິວິສ຺ສາມ, ນ ຈ ເຕ ວສໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກຖໍ ປານີຍໍ ປິວິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ມຎ຺ຎສິ ‘‘ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປິວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ມຍຎ຺ຫິ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ອສີຕິສຫສ຺ສານິປິ ເອກເມກໍ ນຬທຓ຺ຑກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປລນາເຬນ ອຸທກໍ ປິວນ຺ຕາ ວິຍ ຕວ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ປານີຍໍ ປິວິສ຺ສາມ, ເອວໍ ໂນ ຕ຺ວໍ ຂາທິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ປຸຣິມປທທ຺ວຍໍ ອຠາສິ –

໒໐.

‘‘ທິສ຺ວາ ປທມນຸຕ຺ຕິຓ຺ຓໍ, ທິສ຺ວາໂນຕຣິຕໍ ປທ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ກປິຣາຊາ ຕສ຺ສາ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ເອກມ຺ປິ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓປທໍ ນາທ຺ທສ, ໂອຕຣິຕໍ ປນ ໂອຕິຓ຺ຓປທເມວ ອທ຺ທສ. ເອວໍ ທິສ຺ວາ ປທໍ ອນຸຕ຺ຕິຓ຺ຓໍ ທິສ຺ວານ ໂອຕຣິຕໍ ປທໍ ‘‘ອທ຺ຘາຍໍ ໂປກ຺ຂຣຓີ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສລ຺ລປນ຺ໂຕ ສປຣິໂສ ອາຫ –

‘‘ນເຬນ ວາຣິໍ ປິສ຺ສາມາ’’ຕິ;

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ມຍໍ ຕວ ໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ນເຬນ ປານີຍໍ ປິວິສ຺ສາມາຕິ. ປຸນ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອາຫ –

‘‘ເນວ ມໍ ຕ຺ວໍ ວຘິສ຺ສສີ’’ຕິ;

ເອວໍ ນເຬນ ປານີຍໍ ປິວນ຺ຕໍ ສປຣິສມ຺ປິ ມໍ ຕ຺ວໍ ເນວ ວຘິສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກໍ ນຬທຓ຺ຑກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປາຣມິໂຍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ມຸເຂນ ຘມິ, ນໂຬ ¶ ອນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ຄຓ຺ຐິໍ ອເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ສຸສິໂຣ ອໂຫສິ ¶ . ອິມິນາ ນິຍາເມນ ອປຣມ຺ປິ ອປຣມ຺ປິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ມຸເຂນ ຘມິຕ຺ວາ ອທາສິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ນ ສກ຺ກາ ນິຏ຺ຐາເປຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ‘‘ອິມໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຊາຕາ ສພ຺ເພປິ ນຬາ ເອກຈ຺ຉິທ຺ທາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ ¶ . ໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ຫິຕູປຈາຣສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ສມິຊ຺ຌຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ເພປິ ຕໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິຕນຬາ ເອກຈ຺ຉິທ຺ທາ ຊາຕາ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ກປ຺ເປ ຈຕ຺ຕາຣິ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍປາຏິຫາຣິຍານິ ນາມ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ຈນ຺ເທ ສສລກ຺ຂຓໍ ສກລມ຺ປິ ອິມໍ ກປ຺ປໍ ຐສ຺ສຕິ, ວຏ຺ຏກຊາຕເກ ອຄ຺ຄິໂນ ນິພ຺ພຸຕຏ຺ຐານໍ ສກລມ຺ປິ ອິມໍ ກປ຺ປໍ ອຄ຺ຄິ ນ ຌາຍິສ຺ສຕິ, ຆຏີກາຣນິເວສນຏ຺ຐານໍ ສກລມ຺ປິ ອິມໍ ກປ຺ປໍ ອໂນວສ຺ສກໍ ຐສ຺ສຕິ, ອິມໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິຕນຬາ ສກລມ຺ປິ ອິມໍ ກປ຺ປໍ ເອກຈ຺ຉິທ຺ທາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍປາຏິຫາຣິຍານິ ນາມ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເອກໍ ນຬໍ ອາທາຍ ນິສີທິ. ເຕປິ ອສີຕິສຫສ຺ສວານຣາ ເອເກກໍ ອາທາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ເຕປິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ນເຬນ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວນກາເລ ສພ຺ເພ ຕີເຣ ນິສິນ຺ນາວ ປິວິໍສຸ. ເອວໍ ເຕຫິ ປານີເຍ ປິວິເຕ ທກຣກ຺ຂໂສ ກິຎ຺ຈິ ອລຠິຕ຺ວາ ອນຕ຺ຕມໂນ ສກນິເວສນເມວ ຄໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ສປຣິວາໂຣ ອຣຎ຺ຎເມວ ປາວິສິ.

ສຕ຺ຖາ ປນ ‘‘ອິເມສໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນຬານໍ ເອກຈ຺ຉິທ຺ທຠາໂວ ນາມ ມຍ຺ຫເມເວຕໍ ໂປຣາຓກອຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ທກຣກ຺ຂໂສ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ອສີຕິສຫສ຺ສວານຣາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ອຸປາຍກຸສໂລ ປນ ກປິຣາຊາ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ນຬປານຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ສີລວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ນິຄ຺ໂຣຘໍ ລກ຺ຂຓໍ ກຓ຺ຑິ, ວາຕມິຄໍ ຂຣາທິຍໍ;

ຕິປລ຺ລຕ຺ຖໍ ມາລຸຕຎ຺ຈ, ມຕຠຕ຺ຕ ອຍາຈິຕໍ;

ນຬປານນ຺ຕິ ເຕ ທສາຕິ.

໓. ກຸຣຸງ຺ຄວຄ຺ໂຄ

[໒໑] ໑. ກຸຣຸງ຺ຄມິຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຎາຕເມຕໍ ¶ ¶ ¶ ກຸຣຸງ຺ຄສ຺ສາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອາວຸໂສ ເທວທຕ຺ໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຆາຕນຕ຺ຖາຍ ຘນຸຄ຺ຄເຫ ປໂຍເຊສິ, ສິລໍ ປວິຊ຺ຌິ, ຘນປາລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ສພ຺ພຖາປິ ທສພລສ຺ສ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກຕີ’’ຕິ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຄຸຓກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາມ຺ຫາຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ມມ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ມມ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກິເຍວ, ນ ຈ ປນ ມໍ ວຘິຕຸໍ ອສກ຺ຂີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກຸຣຸງ຺ຄມິໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ຜລານິ ຂາທນ຺ໂຕ ວສຕິ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ຜລສມ຺ປນ຺ເນ ເສປຓ຺ຓິຣຸກ຺ເຂ ເສປຓ຺ຓິຜລານິ ຂາທຕິ. ອເຖໂກ ຄາມວາສີ ອຏ຺ຏກລຸທ຺ທໂກ ຜລຣຸກ຺ຂມູເລສຸ ມິຄານໍ ປທານິ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ອຸປຣິຣຸກ຺ເຂ ອຏ຺ຏກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ຜລານິ ຂາທິຕຸໍ ອາຄຕາຄເຕ ມິເຄ ສຕ຺ຕິຍາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຕສໍ ມໍສໍ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປທວຬຎ຺ຊໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ເສປຓ຺ຓິຣຸກ຺ເຂ ອຏ຺ຏກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປາໂຕວ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕິໍ ອາທາຍ ວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ອຏ຺ຏເກ ນິສີທິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ປາໂຕວ ວສນຏ຺ຐານາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ເສປຓ຺ຓິຜລານິ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄມ຺ມ ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ສຫສາວ ອປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ກທາຈິ ອຏ຺ຏກລຸທ຺ທກາ ຣຸກ຺ເຂສຸ ອຏ຺ຏກໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອວຣູໂປ ອຸປທ຺ທໂວ’’ຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ພາຫິຣໂຕວ ອຏ຺ຐາສິ.

ລຸທ຺ທໂກປິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຄມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຏ຺ຏເກ ນິສິນ຺ໂນວ ¶ ເສປຓ຺ຓິຜລານິ ຂິປິຕ຺ວາ ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປາເຕສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອິມານິ ຜລານິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ປຸຣໂຕ ປຕນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອຸປຣິ ລຸທ຺ທໂກ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ໂຕ ລຸທ຺ທກໍ ທິສ຺ວາ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ¶ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ, ຣຸກ຺ຂ-ປຸພ຺ເພ ຕ຺ວໍ ໂອລມ຺ພກໍ ຈາເຣນ຺ໂຕ ¶ ວິຍ ອຸຊຸກເມວ ຜລານິ ປາເຕສິ, ອຊ຺ຊ ປນ ເຕ ຣຸກ຺ຂຘມ຺ໂມ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ຕຍາ ຣຸກ຺ຂຘມ຺ເມ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອຫມ຺ປິ ອຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ອາຫາຣໍ ປຣິເຍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໑.

‘‘ຎາຕເມຕໍ ກຸຣຸງ຺ຄສ຺ສ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ເສປຓ຺ຓິ ເສຍ຺ຍສິ;

ອຎ຺ຎໍ ເສປຓ຺ຓິ ຄຈ຺ຉາມິ, ນ ເມ ເຕ ຣຸຈ຺ຈເຕ ຜລ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຎາຕນ຺ຕິ ປາກຏໍ ຊາຕໍ. ເອຕນ຺ຕິ ອິທໍ. ກຸຣຸງ຺ຄສ຺ສາຕິ ກຸຣຸງ຺ຄມິຄສ຺ສ. ຍໍ ຕ຺ວໍ ເສປຓ຺ຓິ ເສຍ຺ຍສີຕິ ຍໍ ຕ຺ວໍ ອມ຺ໂຠ ເສປຓ຺ຓິຣຸກ຺ຂ ປຸຣໂຕ ຜລານິ ປາຕຍມາໂນ ເສຍ຺ຍສິ ວິເສຍ຺ຍສິ ວິສິຓ຺ຓຜໂລ ໂຫສິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ກຸຣຸງ຺ຄມິຄສ຺ສ ປາກຏໍ ຊາຕໍ. ນ ເມ ເຕ ຣຸຈ຺ຈເຕ ຜລນ຺ຕິ ເອວໍ ຜລໍ ທທມານາຍ ນ ເມ ຕວ ຜລໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕິຏ຺ຐ ຕ຺ວໍ, ອຫໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ອຄມາສິ.

ອຖສ຺ສ ລຸທ຺ທໂກ ອຏ຺ຏເກ ນິສິນ຺ໂນວ ສຕ຺ຕິໍ ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ວິຣທ຺ໂຘ ທານິມ຺ຫິ ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອາຫ ‘‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ອິທານີສິ ກິຎ຺ຈາປິ ມໍ ວິຣທ຺ໂຘ, ອຏ຺ຐ ປນ ມຫານິຣເຍ ໂສຬສອຸສ຺ສທນິຣເຍ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນາທີນິ ຈ ກມ຺ມກາຣຓານິ ອວິຣທ຺ໂຘເຍວາສີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ປລາຍິຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິໍ ຄໂຕ, ລຸທ຺ໂທປິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ມມ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ປຣິສກ຺ກິເຍວ, ນ ຈ ປນ ມໍ ວຘິຕຸໍ ອສກ຺ຂີ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ອຏ຺ຏກລຸທ຺ທໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ກຸຣຸງ຺ຄມິໂຄ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກຸຣຸງ຺ຄມິຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໒໒] ໒. ກຸກ຺ກຸຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ເຍ ¶ ¶ ກຸກ຺ກຸຣາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາ ທ຺ວາທສກນິປາເຕ ຠທ຺ທສາລຊາຕເກ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ອິທໍ ປນ ວຕ຺ຖຸໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຖາຣູປໍ ກມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຸກ຺ກຸຣໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອເນກສຕກຸກ຺ກຸຣປຣິວຸໂຕ ມຫາສຸສາເນ ວສຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ເສຕສິນ຺ຘວຍຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຣຖໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ທິວສຠາຄໍ ກີຬິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ຣຖວຣຕ຺ຕໍ ຍຖານທ຺ຘເມວ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຐປຍິໍສຸ, ໂສ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ຕິນ຺ໂຕ. ອຸປຣິປາສາທໂຕ ໂກເລຍ຺ຍກສຸນຂາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈມ຺ມຎ຺ຈ ນທ຺ຘິຎ຺ຈ ຂາທິໍສຸ. ປຸນທິວເສ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ ‘‘ເທວ, ນິທ຺ຘມນມຸເຂນ ສຸນຂາ ປວິສິຕ຺ວາ ຣຖສ຺ສ ຈມ຺ມຎ຺ຈ ນທ຺ຘິຎ຺ຈ ຂາທິໍສູ’’ຕິ. ຣາຊາ ສຸນຂານໍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ສຸນເຂ ຆາເຕຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸນຂານໍ ມຫາພ຺ຍສນໍ ອຸທປາທິ. ເຕ ທິຏ຺ຐິທິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ຆາຕິຍມານາ ປລາຍິຕ຺ວາ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘ຕຸມ຺ເຫ ພຫູ ສນ຺ນິປຕິຕາ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ‘‘ອນ຺ເຕປຸເຣ ກິຣ ຣຖສ຺ສ ຈມ຺ມຎ຺ຈ ນທ຺ຘິ ຈ ສຸນເຂຫິ ຂາທິຕາ’ຕິ ກຸທ຺ໂຘ ຣາຊາ ສຸນຂວຘໍ ອາຓາເປສິ, ພຫູ ສຸນຂາ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫາຠຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ພຫິ ສຸນຂານໍ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ໂຕຣາຊນິເວສເນ ໂກເລຍ຺ຍກສຸນຂານເມວ ຕໍ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິທານິ ປນ ໂຈຣານໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອໂຈຣາ ມຣຓໍ ລຠນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ໂຈເຣ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຎາຕິສງ຺ຆສ຺ສ ຊີວິຕທານໍ ທເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຎາຕເກ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຠາຍິຕ຺ຖ, ອຫໍ ໂວ ອຠຍໍ ອາຫຣິສ຺ສາມິ, ຍາວ ¶ ຣາຊານໍ ປສ຺ສາມິ, ຕາວ ອິເຘວ ໂຫຖາ’’ຕິ ປາຣມິໂຍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຸປຣິ ເລຑ຺ຑຸໍ ວາ ມຸຄ຺ຄຣໍ ວາ ມາ ໂກຈິ ຂິປິຕຸໍ ອຸສ຺ສຫີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ເອກໂກວ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປາວິສິ. ອຖ ນໍ ທິສ຺ວາ ເອກສຕ຺ໂຕປິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນາມ ນາໂຫສິ. ຣາຊາປິ ສຸນຂວຘໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉເຍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາສນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ປາວິສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊປຸຣິສາ ນີຫຣິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາ, ຣາຊາ ປນ ວາເຣສິ.

ໂສ ໂຖກໍ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາສນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫ ກຸກ຺ກຸເຣ ມາຣາເປຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ມາຣາເປມຫ’’ນ຺ຕິ ¶ . ‘‘ໂກ ເນສໍ ອປຣາໂຘ ນຣິນ຺ທາ’’ຕິ? ‘‘ຣຖສ຺ສ ເມ ¶ ປຣິວາຣຈມ຺ມຎ຺ຈ ນທ຺ຘິຎ຺ຈ ຂາທິໍສູ’’ຕິ. ‘‘ເຍ ຂາທິໍສຸ, ເຕ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມາ’’ຕິ. ‘‘‘ອິເມ ນາມ ຈມ຺ມຂາທກໂຈຣາ’ຕິ ຕຖໂຕ ອຊານິຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ມາຣາປນໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ຣຖຈມ຺ມສ຺ສ ກຸກ຺ກຸເຣຫິ ຂາທິຕຕ຺ຕາ ‘ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐ ສພ຺ເພວ ມາເຣຖາ’ຕິ ສຸນຂວຘໍ ອາຓາເປສິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ໂວ ມນຸສ຺ສາ ສພ຺ເພວ ກຸກ຺ກຸເຣ ມາເຣນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ມຣຓໍ ອລຠນ຺ຕາປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ອມ຺ຫາກໍ ຆເຣ ໂກເລຍ຺ຍກາ ມຣຓໍ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ມຫາຣາຊ ອິທາເນວ ຕຸມ຺ເຫ ‘‘ຣຖຈມ຺ມສ຺ສ ກຸກ຺ກຸເຣຫິ ຂາທິຕຕ຺ຕາ ‘ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐ ສພ຺ເພວ ມາເຣຖາ’ຕິ ສຸນຂວຘໍ ອາຓາເປສິ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈຸຕ຺ຖ, ອິທານິ ປນ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຆເຣ ໂກເລຍ຺ຍກາ ມຣຓໍ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວເທຖ. ‘‘ນນຸ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫ ຉນ຺ທາທິວເສນ ອຄຕິຄມນໍ ຄຈ຺ຉຖ, ອຄຕິຄມນຎ຺ຈ ນາມ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ຣາຊຘມ຺ໂມ, ຣຎ຺ຎາ ນາມ ກາຣຓຄເວສເກນ ຕຸລາສທິເສນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທານິ ຈ ໂກເລຍ຺ຍກາ ມຣຓໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ທຸພ຺ພລສຸນຂາວ ລຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ນາຍໍ ສພ຺ພສຸນຂຆຈ຺ຈາ, ທຸພ຺ພລຆາຕິກາ ນາເມສາ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ມຘຸຣສ຺ສຣໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ກໂຣຖ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໒.

‘‘ເຍ ¶ ກຸກ຺ກຸຣາ ຣາຊກຸລມ຺ຫິ ວທ຺ຘາ, ໂກເລຍ຺ຍກາ ວຓ຺ຓພລູປປນ຺ນາ;

ເຕເມ ນ ວຊ຺ຌາ ມຍມສ຺ມ ວຊ຺ຌາ, ນາຍໍ ສຆຈ຺ຈາ ທຸພ຺ພລຆາຕິກາຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຍ ກຸກ຺ກຸຣາຕິ ເຍ ສຸນຂາ. ຍຖາ ຫິ ຘາຣຸຓ຺ໂຫປິ ປສ຺ສາໂວ ‘‘ປູຕິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕທຫຸຊາໂຕປິ ສິງ຺ຄາໂລ ‘‘ຊຣສິງ຺ຄາໂລ’’ຕິ, ໂກມລາປິ ຄໂລຈິລຕາ ‘‘ປູຕິລຕາ’’ຕິ, ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓປິ ກາໂຍ ‘‘ປູຕິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວເມວໍ ວສ຺ສສຕິໂກປິ ສຸນໂຂ ‘‘ກຸກ຺ກຸໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ມຫລ຺ລກາ ກາຍພລູປປນ຺ນາປິ ເຕ ‘‘ກຸກ຺ກຸຣາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາ. ວທ຺ຘາຕິ ວຑ຺ຒິຕາ. ໂກເລຍ຺ຍກາຕິ ຣາຊກຸເລ ຊາຕາ ສມ຺ຠູຕາ ສໍວຑ຺ຒາ. ວຓ຺ຓພລູປປນ຺ນາຕິ ສຣີຣວຓ຺ເຓນ ເຈວ ກາຍພເລນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນາ. ເຕເມ ນ ວຊ຺ຌາຕິ ເຕ ອິເມ ສສ຺ສາມິກາ ສາຣກ຺ຂາ ນ ວຊ຺ຌາ. ມຍມສ຺ມ ວຊ຺ຌາຕິ ອສ຺ສາມິກາ ອນາຣກ຺ຂາ ມຍໍ ວຊ຺ຌາ ນາມ ຊາຕາ. ນາຍໍ ສຆຈ຺ຈາຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຍໍ ອວິເສເສນ ສຆຈ຺ຈາ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ທຸພ຺ພລຆາຕິກາຍນ຺ຕິ ¶ ອຍໍ ປນ ທຸພ຺ພລານໍເຍວ ຆາຕນໂຕ ທຸພ຺ພລຆາຕິກາ ນາມ ໂຫຕິ. ຣາຊູຫິ ນາມ ໂຈຣາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພາ, ໂນ ອໂຈຣາ. ອິຘ ປນ ໂຈຣານໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອໂຈຣາ ມຣຓໍ ລຠນ຺ຕິ. ອໂຫ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕຕິ, ອໂຫ ອຘມ຺ໂມ ວຕ຺ຕຕີຕິ.

ຣາຊາ ¶ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຈຣໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຊານາສິ ຕ຺ວໍ, ປຓ຺ຑິຕ, ອສຸເກຫິ ນາມ ຣຖຈມ຺ມໍ ຂາທິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ຊານາມີ’’ຕິ. ‘‘ເກຫິ ຂາທິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ວສນເກຫິ ໂກເລຍ຺ຍກສຸນເຂຫີ’’ຕິ. ‘‘ກຖໍ ເຕຫິ ຂາທິຕຠາໂວ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ເຕຫິ ຂາທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສສາມີ’’ຕິ. ‘‘ທສ຺ເສຫິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຆເຣ ໂກເລຍ຺ຍກສຸນເຂ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຕກ຺ກຎ຺ຈ ທພ຺ພຕິຓານິ ຈ ອາຫຣາເປຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ອິມານິ ຕິຓານິ ຕກ຺ເກນ ມທ຺ທາເປຕ຺ວາ ເອເຕ ສຸນເຂ ປາເຍຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ປາຍາເປສິ, ປີຕາ ປີຕາ ສຸນຂາ ສທ຺ຘິໍ ຈມ຺ເມຫິ ວມິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສ຺ສ ພ຺ຍາກຣຓໍ ວິຍາ’’ຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕນ ປູຊໍ ອກາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ມໍ ຈຣ, ມຫາຣາຊ, ມາຕາປິຕູສຸ ຂຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທີຫິ (ຊາ. ໒.໑໗.໓໙) ເຕສກຸຓຊາຕເກ ອາຄຕາຫິ ທສຫິ ຘມ຺ມຈຣິຍຄາຖາຫິ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫີ’’ຕິ ຣາຊານໍ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຣຎ຺ໂຎວ ປຏິອທາສິ.

ຣາຊາ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ¶ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠຍໍ ທຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພສຸນຂານໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຊນສທິສເມວ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐິໂຕ ຍາວຕາຍຸກໍ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ກຸກ຺ກຸໂຣວາໂທ ທສ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ປວຕ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ອິທາເນວ ຎາຕການໍ ອຕ຺ຖໍ ຈຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ຈຣິເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ອວເສສາ ປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ກຸກ຺ກຸຣປຓ຺ຑິໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກຸກ຺ກຸຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໒໓] ໓. ໂຠຊາຊານີຍຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອປິ ¶ ປສ຺ເສນ ເສມາໂນຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ, ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ອນາຍຕເນປິ ວີຣິຍໍ ອກໍສຸ, ປຫາຣໍ ລທ຺ຘາປິ ເນວ ໂອສ຺ສຊິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຠຊາຊານີຍສິນ຺ຘວກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ມງ຺ຄລສ຺ໂສ ອໂຫສິ. ໂສ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກາຍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍເຍວ ນານຄ຺ຄຣສສມ຺ປນ຺ນໍ ຕິວສ຺ສິກຄນ຺ຘສາລິໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຈາຕຸຊ຺ຊາຕິກຄນ຺ຘູປລິຕ຺ຕາຍເມວ ຠູມິຍໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໍ ຐານໍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສາຓິປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓຕາຣກຂຈິຕເຈລວິຕານໍ ສໂມສຣິຕຄນ຺ຘທາມມາລາທາມໍ ອວິຊຫິຕຄນ຺ຘເຕລປທີປໍ ໂຫຕິ. ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ປນ ອປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ຣາຊາໂນ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອກໍ ສມຍໍ ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ພາຣາຓສິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣຊ຺ຊໍ ວາ ເທຕຸ, ຍຸທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຓໍ ເປເສສຸໍ. ຣາຊາ ອມຈ຺ເຈ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກໂຣມ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຕາວ ອາທິໂຕວ ຍຸທ຺ຘາຍ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອສຸກໍ ¶ ນາມ ອສ຺ສາໂຣຫໍ ເປເສຕ຺ວາ ຍຸທ຺ຘໍ ກາເຣຖ, ຕສ຺ມິໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ຕາຕ, ສຕ຺ຕຫິ ຣາຊູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸທ຺ຘໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ເທວ, ສເຈ ໂຠຊາຊານີຍສິນ຺ຘວໍ ລຠາມິ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ, ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣາຊູຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ໂຠຊາຊານີຍສິນ຺ຘໂວ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ໂຎ ວາ, ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຸທ຺ຘໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ.

ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປາສາທາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ໂຠຊາຊານີຍສິນ຺ຘວໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ສຸວມ຺ມິຕໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາປິ ສພ຺ພສນ຺ນາຫສນ຺ນທ຺ໂຘ ຂຄ຺ຄໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສິນ຺ຘວປິຏ຺ຐິວຣຄໂຕ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ວິຊ຺ຊຸລຕາ ວິຍ ຈຣມາໂນ ປຐມໍ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກໍ ຣາຊານໍ ຊີວຄ຺ຄາຫເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄເຣ ພລສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸຕິຍໍ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາ ຕຕິຍນ຺ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈ ຣາຊາໂນ ຊີວຄ຺ຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຉຏ຺ຐໍ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ¶ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຄຫິຕກາເລ ໂຠຊາຊານີໂຍ ປຫາຣໍ ລຠຕິ, ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເວທນາ ພລວຕິໂຍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອສ຺ສາໂຣໂຫ ຕສ຺ສ ປຫຏຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂຠຊາຊານີຍສິນ຺ຘວໍ ຣາຊທ຺ວາເຣ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ສນ຺ນາຫໍ ສິຖິລໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອສ຺ສໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫາຜາສຸກປສ຺ເສນ ນິປນ຺ໂນວ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມິເລຕ຺ວາ ອສ຺ສາໂຣຫໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຎ຺ຎໍ ອສ຺ສໍ ສນ຺ນຍ຺ຫຕິ, ອຍຎ຺ຈ ອສ຺ໂສ ສຕ຺ຕມໍ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມໍ ຣາຊານໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ມຍາ ກຕກມ຺ມຎ຺ຈ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ອປ຺ປຏິສໂມ ອສ຺ສາໂຣໂຫປິ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຣາຊາປິ ປຣຫຕ຺ຖໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ຐເປຕ຺ວາ ມໍ ອຎ຺ໂຎ ອສ຺ໂສ ສຕ຺ຕມໍ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມໍ ຣາຊານໍ ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນິປນ຺ນໂກວ ອສ຺ສາໂຣຫໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມ ອສ຺ສາໂຣຫ, ສຕ຺ຕມໍ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມໍ ຣາຊານໍ ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຐເປຕ຺ວາ ມໍ ອຎ຺ໂຎ ອສ຺ໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນາຫໍ ມຍາ ກຕກມ຺ມໍ ນາເສສ຺ສາມິ, ມມຎ຺ເຎວ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສນ຺ນຍ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໓.

‘‘ອປິ ¶ ¶ ປສ຺ເສນ ເສມາໂນ, ສລ຺ເລຠິ ສລ຺ລລີກໂຕ;

ເສຍ຺ໂຍວ ວຬວາ ໂຠຊ຺ໂຌ, ຍຸຎ຺ຊ ມຎ຺ເຎວ ສາຣຖີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປິ ປສ຺ເສນ ເສມາໂນຕິ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ສຍມານໂກປິ. ສລ຺ເລຠິ ສລ຺ລລີກໂຕຕິ ສລ຺ເລຫິ ວິທ຺ໂຘປິ ສມາໂນ. ເສຍ຺ໂຍວ ວຬວາ ໂຠຊ຺ໂຌຕິ ວຬວາຕິ ສິນ຺ຘວກຸເລສຸ ອຊາໂຕ ຂລຸງ຺ກສ຺ໂສ. ໂຠຊ຺ໂຌຕິ ໂຠຊາຊານີຍສິນ຺ຘໂວ. ອິຕິ ເອຕສ຺ມາ ວຬວາ ສລ຺ເລຫິ ວິທ຺ໂຘປິ ໂຠຊາຊານີຍສິນ຺ຘໂວວ ເສຍ຺ໂຍ ວໂຣ ອຸຕ຺ຕໂມ. ຍຸຎ຺ຊ ມຎ຺ເຎວ ສາຣຖີຕິ ຍສ຺ມາ ເອວ ຄໂຕປິ ອຫເມວ ເສຍ຺ໂຍ, ຕສ຺ມາ ມມຎ຺ເຎວ ໂຍເຊຫິ, ມໍ ວມ຺ເມຫີຕິ ວທຕິ.

ອສ຺ສາໂຣໂຫ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວຓໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຸສນ຺ນທ຺ຘໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມໍ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມໍ ຣາຊານໍ ຊີວຄ຺ຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊພລສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທສິ, ໂພຘິສຕ຺ຕມ຺ປິ ຣາຊທ຺ວາຣໍ ອານຍິໍສຸ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ອາຫ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ມາ ຆາຕຍິຕ຺ຖ, ສປຖໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ອສ຺ສາໂຣຫສ຺ສ ຈ ທາຕພ຺ພໍ ຍສໍ ອສ຺ສາໂຣຫສ຺ເສວ ເທຖ ¶ , ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນໂຍຘໍ ນາມ ນາເສຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຸມ຺ເຫປິ ທານໍ ເທຖ, ສີລໍ ຣກ຺ຂຖ, ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຣຎ຺ໂຎ ໂອວາເທ ທິນ຺ເນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ນາຫໍ ໂມຈຍິໍສຸ, ໂສ ສນ຺ນາເຫ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ນິຣຸຊ຺ຌິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອສ຺ສາໂຣຫສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ຍສໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ປຸນ ອຕ຺ຕນ຺ໂນ ອທຸພ຺ຠາຍ ສປຖໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສກສກຏ຺ຐານານິ ເປເສຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ອນາຍຕເນປິ ວີຣິຍໍ ອກໍສຸ, ເອວຣູປໍ ປຫາຣໍ ລທ຺ຘາປິ ນ ໂອສ຺ສຊິໍສຸ, ຕ຺ວໍ ປນ ເອວຣູເປ ນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຊສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ¶ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ອສ຺ສາໂຣໂຫ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ໂຠຊາຊານີຍສິນ຺ຘໂວ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ໂຠຊາຊານີຍຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໒໔] ໔. ອາຊຎ຺ຎຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍທາ ¶ ຍທາຕິ ອິທມ຺ປິ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍເມວ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸໍ ສຕ຺ຖາ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ອນາຍຕເນປິ ລທ຺ຘປ຺ປຫາຣາປິ ຫຸຕ຺ວາ ວີຣິຍໍ ອກໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ນຄຣໍ ປຣິວາຣຍິໍສຸ. ອເຖໂກ ຣຖິກໂຍໂຘ ທ຺ເວ ຠາຕິກສິນ຺ຘເວ ຣເຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຉ ພລໂກຏ຺ຐເກ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຉ ຣາຊາໂນ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຊຏ຺ຐກອສ຺ໂສ ປຫາຣໍ ລຠິ. ຣຖິໂກ ຣຖໍ ເປເສນ຺ໂຕ ຣາຊທ຺ວາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກໍ ຣຖາ ໂມເຈຕ຺ວາ ສນ຺ນາຫໍ ສິຖິລໍ ກຕ຺ວາ ເອເກເນວ ປສ຺ເສນ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ¶ ອຎ຺ຎໍ ອສ຺ສໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຖິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ນິປນ຺ນໂກວ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໔.

‘‘ຍທາ ຍທາ ຍຕ຺ຖ ຍທາ, ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຍທາ ຍທາ;

ອາຊຎ຺ໂຎ ກຸຣຸເຕ ເວຄໍ, ຫາຍນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວາຬວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍທາ ຍທາຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ມຄ຺ເຄ ວາ ສງ຺ຄາມສີເສ ວາ. ຍທາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖາຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ພລໂກຏ຺ຐການໍ ວເສນ ພຫູສຸ ຍຸທ຺ຘມຓ຺ຑເລສຸ. ຍທາ ຍທາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ປຫາຣໍ ລທ຺ຘກາເລ ວາ ອລທ຺ຘກາເລ ວາ. ອາຊຎ຺ໂຎ ກຸຣຸເຕ ເວຄນ຺ຕິ ສາຣຖິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຕໍ ກາຣຓໍ ອາຊານນສຠາໂວ ອາຊຎ຺ໂຎ ວຣສິນ຺ຘໂວ ເວຄໍ ກໂຣຕິ ວາຍມຕິ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ. ຫາຍນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວາຬວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເວເຄ ກຣິຍມາເນ ອິຕເຣ ວຬວສງ຺ຂາຕາ ຂຬຸງ຺ກສ຺ສາ ຫາຍນ຺ຕິ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ຣເຖ ມໍເຍວ ໂຍເຊຫີຕິ ອາຫ.

ສາຣຖິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຣເຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມໍ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມໍ ຣາຊານໍ ອາທາຍ ຣຖໍ ເປເສນ຺ໂຕ ຣາຊທ຺ວາຣໍ ¶ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສິນ຺ຘວໍ ໂມເຈສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ນິປນ຺ໂນ ປຸຣິມນເຍເນວ ຣຎ຺ໂຎ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສາຣຖິສ຺ສ ສມ຺ມານໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ຣາຊາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອໂຫສິ, ອສ຺ໂສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ.

ອາຊຎ຺ຎຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໒໕] ໕. ຕິຕ຺ຖຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫິ ¶ ຕິຕ຺ເຖຫີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ເອກໍ ສຸວຓ຺ຓກາຣປຸພ຺ພກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ອາສຍານຸສຍຎາຓຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ. ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາສຍານຸສຍຎາຓສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ອາສຍານຸສຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ກເຖສິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ນ ສປ຺ປາຍມໂຫສິ. ກສ຺ມາ? ໂສ ກິຣ ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ສຸວຓ຺ຓກາຣເຄເຫເຍວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ, ອຖສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘສຸວຓ຺ຓທສ຺ສນວເສນ ປຣິຈິຕຕ຺ຕາ ອສຸຠໍ ນ ສປ຺ປາຍມໂຫສິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ເຂເປສິ.

ຘມ຺ມເສນາປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອທ຺ຘາ ອຍໍ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປາໂຕວ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາທາຍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອທາສິໍ, ອຍໍ ປນ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທສິ, ສ຺ວາຫໍ ‘ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ໂຍ ເອໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາທາຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ກຕຣໍ ປນ ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ນຕ຺ຖິ ຕວ ສນ຺ຕາເນ ອາສຍານຸສຍຎາຓໍ, ຄຈ຺ຉ, ຕ຺ວໍ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ມນາປໍ ຈີວຣຎ຺ຈ ນິວາສນຎ຺ຈ ທາເປຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ທາເປຕ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ປຸນ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ທິວສຠາຄໍ ເຂເປຕ຺ວາ ¶ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອມ຺ພວເນ ເອກໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ມາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕໍ ປທຸມິນິຄຈ຺ຉໍ, ຕຕ຺ຣາປິ ຈ ມຫນ຺ຕໍ ເອກໍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ມາເປຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ປຸປ຺ຜໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທາ’’ຕິ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປາວິສິ.

ໂສ ¶ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂອໂລເກຕິ. ຠຄວາ ຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ຊຣໍ ປາເປສິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຊຣໍ ປຕ຺ວາ ວິວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ປຣິຍນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ¶ ປຕ຺ຕານິ ປຕນ຺ຕານິ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ສພ຺ພານິ ປຕິໍສຸ. ຕໂຕ ກິຎ຺ຊກ຺ຂໍ ປຕິ, ກຓ຺ຓິກາວ ອວສິສ຺ສິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິທໍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ອິທາເນວ ອຠິຣູປໍ ອໂຫສິ ທສ຺ສນີຍໍ, ອຖສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ປຣິຓໂຕ, ປຕ຺ຕານິ ຈ ກິຎ຺ຈກ຺ຂຎ຺ຈ ປຕິຕໍ, ກຓ຺ຓິກາມຕ຺ຕເມວ ອວສິຏ຺ຐໍ, ເອວຣູປສ຺ສ ນາມ ປທຸມສ຺ສ ຊຣາ ປຕ຺ຕາ, ມຍ຺ຫໍ ສຣີຣສ຺ສ ກິໍ ນ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ທ ສິເນຫມຕ຺ຕໂນ, ກຸມຸທໍ ສາຣທິກໍວ ປາຓິນາ;

ສນ຺ຕິມຄ຺ຄເມວ ພ຺ຣູຫຍ, ນິພ຺ພານໍ ສຸຄເຕນ ເທສິຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໘໕);

ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ວຕມ຺ຫິ ສພ຺ພຠເວຫີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ –

‘‘ໂສ ວຸຕ຺ຖວາໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓມານໂສ, ຂີຓາສໂວ ອນ຺ຕິມເທຫຘາຣີ;

ວິສຸທ຺ຘສີໂລ ສຸສມາຫິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ, ຈນ຺ໂທ ຍຖາ ຣາຫຸມຸຂາ ປມຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ສໂມຕຕໍ ໂມຫມຫນ຺ຘກາຣໍ, ວິໂນທຍິໍ ສພ຺ພມລໍ ອເສສໍ;

ອາໂລກປຊ຺ໂຊຕກໂຣ ປຠງ຺ກໂຣ, ສຫສ຺ສຣໍສີ ວິຍ ຠາຓຸມາ ນເຠ’’ຕິ. –

ອາທີຫິ ຄາຖາຫິ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ອຸທາເນຕ຺ວາ ຈ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິ. ເຖໂຣປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ອຍໍ ປວຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕເຣ ປາກຏາ ຊາຕາ. ຠິກ຺ຂູ ¶ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ທສພລສ຺ສ ຄຸເຓ ວຓ຺ຓຍມານາ ນິສີທິໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ອາສຍານຸສຍຎາຓສ຺ສ ອຠາເວນ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ອາສຍໍ ນ ຊານາຕິ, ສຕ຺ຖາ ປນ ຎຕ຺ວາ ເອກທິວເສເນວ ຕສ຺ສ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອທາສິ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ມຫານຸຠາວາ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ຠຄວາ ອຎ຺ຎາຍ ກຖາຍ, ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ປນ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ອາສຍານຸສຍຎາຓກຖາຍາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ສ຺ວາຫໍ ¶ ເອຕຣຫິ ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາສຍໍ ຊານາມິ, ປຸພ຺ເພປາຫໍ ຕສ຺ສ ອາສຍໍ ຊານາມິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ຣາຊານໍ ອຕ຺ເຖ ຈ ຘມ຺ເມ ຈ ອນຸສາສຕິ. ຕທາ ຣຎ຺ໂຎ ມງ຺ຄລອສ຺ສນ຺ຫານຕິຕ຺ເຖ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວຬວໍ ຂຬຸງ຺ກສ຺ສໍ ນ຺ຫາເປສຸໍ. ມງ຺ຄລສ຺ໂສ ວຬເວນ ນ຺ຫານຕິຕ຺ຖໍ ໂອຕາຣິຍມາໂນ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອສ຺ສໂຄປໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ ‘‘ເທວ, ມງ຺ຄລສ຺ໂສ ຕິຕ຺ຖໍ ໂອຕຣິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ເປເສສິ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ປຓ຺ຑິຕ, ຊານາຫິ ເກນ ກາຣເຓນ ອສ຺ໂສ ຕິຕ຺ຖໍ ໂອຕາຣິຍມາໂນ ນ ໂອຕຣຕີ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອສ຺ສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ນິໂຣຄຠາວມສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ອຍໍ ອິມໍ ຕິຕ຺ຖໍ ນ ໂອຕຣຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມຕຣໍ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ໂຎ ນ຺ຫາປິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ເຕເນສ ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນ ຕິຕ຺ຖໍ ນ ໂອຕຣຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອສ຺ສໂຄປເກ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອມ຺ໂຠ, ອິມສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ເຖ ກໍ ປຐມໍ ນ຺ຫາປຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ຎຕຣໍ ວຬວສ຺ສໍ, ສາມີ’’ຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ເອສ ອຕ຺ຕໂນ ສິນ຺ຘວຕາຍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອຕ຺ຖ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອິມໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ເຖ ນ຺ຫາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ອສ຺ສໂຄປກ, ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທິຠິສງ຺ຂຕປາຍາສມ຺ປິ ຕາວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຕິຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ອຍໍ ອສ຺ໂສ ພຫູ ວາເຣ ອິຘ ຕິຕ຺ເຖ ນ຺ຫາໂຕ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕາວ ນໍ ຕິຕ຺ຖໍ ¶ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ນ຺ຫາເປຖ ຈ ປາເຍຖ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໕.

‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫິ ຕິຕ຺ເຖຫິ, ອສ຺ສໍ ປາເຍຫິ ສາຣຖິ;

ອຈ຺ຈາສນສ຺ສ ປຸຣິໂສ, ປາຍາສສ຺ສປິ ຕປ຺ປຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອຎ຺ເຎຫິ. ປາເຍຫີຕິ ເທສນາສີສເມຕໍ, ນ຺ຫາເປຫິ ຈ ປາເຍຫິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈ຺ຈາສນສ຺ສາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ¶ , ອຕິອສເນນ ອຕິຠຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຍາສສ຺ສປິ ຕປ຺ປຕີຕິ ສປ຺ປິອາທີຫິ ອຠິສງ຺ຂເຕນ ມຘຸຣປາຍາເສນ ຕປ຺ປຕິ ຕິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຘາໂຕ ສຸຫິໂຕ ນ ປຸນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ອສ຺ໂສ ອິມສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ເຖ ນິພທ຺ຘໍ ນ຺ຫາເນນ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນໍ ນ຺ຫາເປຖາຕິ.

ເຕ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອສ຺ສໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ປາຍິໍສຸ ເຈວ ນ຺ຫາປຍິໍສຸ ຈ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ອສ຺ສສ຺ສ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ນ຺ຫານກາເລ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ອສ຺ໂສ ນ຺ຫາໂຕ ຈ ປີໂຕ ຈາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ປຐມໍ ກິໍ ກາຣຓາ ນ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ? ‘‘ອິມິນາ ນາມ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຣາຊາ ‘‘ເອວຣູປສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານສ຺ສາປິ ນາມ ອາສຍໍ ຊານາຕິ, ອໂຫ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ຍສໍ ທຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຍຖາກມ຺ມເມວ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຫໍ ເອຕສ຺ສ ອິທາເນວ ອາສຍໍ ຊານາມິ, ປຸພ຺ເພປິ ຊານາມິເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມງ຺ຄລອສ຺ໂສ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ, ປຓ຺ຑິຕາມຈ຺ໂຈ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຕິຕ຺ຖຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໒໖] ໖. ມຫິຬາມຸຂຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ປຸຣາຓໂຈຣານ ວໂຈ ນິສມ຺ມາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທວທຕ຺ໂຕ ອຊາຕສຕ຺ຕຸກຸມາຣໍ ປສາເທຕ຺ວາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນິປ຺ຜາເທສິ. ອຊາຕສຕ຺ຕຸກຸມາໂຣ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຍາສີເສ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ນານຄ຺ຄຣເສຫິ ຕິວສ຺ສິກຄນ຺ຘສາລິໂຠຊນສ຺ສ ¶ ທິວເສ ທິວເສ ປຎ຺ຈ ຖາລິປາກສຕານິ ອຠິຫຣິ. ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວາໂຣ ມຫນ຺ໂຕ ຊາໂຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາເຣເຍວ ໂຫຕິ. ເຕນ ສມເຍນ ຣາຊຄຫວາສິກາ ທ຺ເວ ສຫາຍາ. ເຕສຸ ເອໂກ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເອໂກ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ປສ຺ສນ຺ຕິເຍວ.

ອເຖກທິວສໍ ¶ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສິຕໂກ ອິຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ເທວສິກໍ ເສເທຫິ ມຸຈ຺ຈມາເນຫິ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣສິ, ເທວທຕ຺ໂຕ ຄຍາສີສວິຫາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາວ ນານຄ຺ຄຣເສຫິ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອວຣູໂປ ອຸປາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠສິ, ກິໍ ເຕ ປາໂຕວ ຄຍາສີສໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ຄໍ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສວິຘໍ ຂຊ຺ຊກໍ ຂາທິຕ຺ວາ ນານຄ຺ຄຣເສຫິ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຍາສີສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ກາລສ຺ເສວ ເວຬຸວນໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ສພ຺ພກາລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ‘‘ຄຍາສີສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ປຏ຺ຐປິຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ປາກໂຏ ຊາໂຕ ¶ . ອຖ ນໍ ສຫາຍາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ, ຕ຺ວໍ ອາວຸໂສ, ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ປຏ຺ຐປິຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊສີ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ເອວມາຫາ’’ຕິ? ‘‘ອສຸໂກ ຈ ອສຸໂກ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ອຫໍ ອາວຸໂສ ຄຍາສີສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊາມິ, ນ ປນ ເມ ເທວທຕ຺ໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ອຎ຺ເຎ ມນຸສ຺ສາ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອາວຸໂສ, ເທວທຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘານໍ ປຏິກຓ຺ຏໂກ ທຸສ຺ສີໂລ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ປສາເທຕ຺ວາ ອຘມ຺ເມນ ອຕ຺ຕໂນ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ອຸປ຺ປາເທສິ, ຕ຺ວໍ ເອວຣູເປ ນິຍ຺ຍານິເກ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊສິ, ເອຫິ ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາທາຍ ຘມ຺ມສຠໍ ອາຄມິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕຎ຺ເຎວ ອາທາຍ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ມຍ຺ຫໍ ເທຕິ, ອຎ຺ເຎ ມນຸສ຺ສາ ເທນ຺ຕິ, ຕມຫໍ ຠຸຎ຺ຊາມີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາ ຠິກ຺ຂຸ ເອຕ຺ຖ ປຣິຫາຣໍ ກຣິ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອນາຈາໂຣ ທຸສ຺ສີໂລ, ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຕ຺ວໍ ອິຘ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມມ ສາສນໍ ຠຊນ຺ໂຕເຍວ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊສິ, ນິຈ຺ຈກາລມ຺ປິ ຠຊນສີລໂກວ ຕ຺ວໍ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐເຍວ ຠຊສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອມຈ຺ໂຈ ອໂຫສິ. ຕທາ ຣຎ຺ໂຎ ມຫິຬາມຸໂຂ ນາມ ¶ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖີ ອໂຫສິ ສີລວາ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນ, ນ ກຎ຺ຈິ ວິເຫເຐຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ສ ສາລາຍ ສມີເປ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ໂຈຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອວິທູເຣ ¶ ນິສິນ຺ນາ ໂຈຣມນ຺ຕໍ ມນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ເອວໍ ອຸມ຺ມງ຺ໂຄ ຠິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຸມ຺ມງ຺ຄຎ຺ຈ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ມຄ຺ຄສທິສໍ ຕິຕ຺ຖສທິສໍ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຫຣນ຺ເຕນ ມາເຣຕ຺ວາວ ຫຣິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂຈເຣນ ຈ ນາມ ສີລາຈາຣຍຸຕ຺ເຕນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ກກ຺ຂເຬນ ຜຣຸເສນ ສາຫສິເກນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ປຸນທິວເສປິ ປຸນທິວເສປີຕິ ພຫູ ທິວເສ ຕຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມນ຺ຕຍິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເຕ ມໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ອິທານິ ມຍາ ກກ຺ຂເຬນ ຜຣຸເສນ ສາຫສິເກນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕຖາຣູໂປວ ອໂຫສິ. ປາໂຕວ ອາຄຕໍ ຫຕ຺ຖິໂຄປກໍ ໂສຓ຺ຑາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ມາເຣສິ. ອປຣມ຺ປິ ຕຖາ ອປຣມ຺ປິ ຕຖາຕິ ອາຄຕາຄຕໍ ມາເຣຕິເຍວ.

‘‘ມຫິຬາມຸໂຂ ¶ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ຊາໂຕ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐ ມາເຣຕີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຫິຓິ ‘‘ຄຈ຺ຉ ປຓ຺ຑິຕ, ຊານາຫິ ເກນ ກາຣເຓນ ໂສ ທຸຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຣີເຣ ອໂຣຄຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ເອສ ທຸຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອທ຺ຘາ ອວິທູເຣ ເກສຎ຺ຈິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘ມໍ ເອເຕ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕີ’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ທຸຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໂຄປເກ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຫຕ຺ຖິສາລາຍ ສມີເປ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ເກຫິຈິ ກິຎ຺ຈິ ກຖິຕປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ສາມິ, ໂຈຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຖຍິໍສູ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ ‘‘ເທວ, ອຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ສຣີເຣ ວິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ໂຈຣານໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ທຸຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ສີລວນ຺ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ຫຕ຺ຖິສາລາຍໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສີລາຈາຣກຖໍ ກຖາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ ກາເຣຫິ, ຕາຕາ’’ຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສີລວນ຺ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ຫຕ຺ຖິສາລາຍໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ສີລກຖໍ ¶ ກເຖຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ນ ໂກຈິ ປຣາມສິຕພ຺ໂພ ນ ມາເຣຕພ຺ໂພ, ສີລາຈາຣສມ຺ປນ຺ເນນ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍຍຸຕ຺ເຕນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສີລກຖໍ ກຖຍິໍສຸ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມໍ ອິເມ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ, ອິໂຕ ທານິ ປຏ຺ຐາຍ ສີລວນ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສີລວາ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ສີລວາ ຊາໂຕ’’ຕິ ¶ ? ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເອວຣູໂປ ທຸຏ຺ຐຫຕ຺ຖີ ປຓ຺ຑິເຕ ນິສ຺ສາຍ ໂປຣາຓກຘມ຺ເມເຍວ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໖.

‘‘ປຸຣາຓໂຈຣານ ວໂຈ ນິສມ຺ມ, ມຫິຬາມຸໂຂ ໂປຖຍມນ຺ວຈາຣີ;

ສຸສຎ຺ຎຕານຎ຺ຫິ ວໂຈ ນິສມ຺ມ, ຄຊຸຕ຺ຕໂມ ສພ຺ພຄຸເຓສຸ ອຏ຺ຐາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸຣາຓໂຈຣານນ຺ຕິ ໂປຣາຓໂຈຣານໍ. ນິສມ຺ມາຕິ ສຸຕ຺ວາ, ປຐມໍ ໂຈຣານໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫິຬາມຸໂຂຕິ ຫຕ຺ຖິນິມຸເຂນ ສທິສມຸໂຂ. ຍຖາ ມຫິຬາ ປຸຣໂຕ ໂອໂລກິຍມານາ ໂສຠຕິ, ນ ປຈ຺ຉໂຕ, ຕຖາ ໂສປິ ປຸຣໂຕ ໂອໂລກິຍມາໂນ ໂສຠຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ມຫິຬາມຸໂຂ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂປຖຍມນ຺ວຈາຣີຕິ ໂປຖຍນ຺ໂຕ ມາເຣນ຺ໂຕ ອນຸຈາຣີ. ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ສຸສຎ຺ຎຕານນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສຎ຺ຎຕານໍ ສີລວນ຺ຕານໍ. ຄຊຸຕ຺ຕໂມຕິ ອຸຕ຺ຕມຄໂຊ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖີ. ສພ຺ພຄຸເຓສຸ ອຏ຺ຐາຕິ ສພ຺ເພສຸ ໂປຣາຓຄຸເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ຣາຊາ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສາປິ ອາສຍໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ຍສໍ ອທາສິ. ໂສ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐເຍວ ຠຊິ, ໂຈຣານໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຈເຣ ຠຊິ, ຘມ຺ມິການໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມິເກ ຠຊີ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມຫິຬາມຸໂຂ ວິປກ຺ຂເສວກຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ, ອມຈ຺ໂຈ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມຫິຬາມຸຂຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໒໗] ໗. ອຠິຓ຺ຫຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນາລໍ ¶ ກພຬໍ ປທາຕເວຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອຸປາສກຎ຺ຈ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ ¶ . ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ທ຺ເວ ສຫາຍກາ. ເຕສຸ ເອໂກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ອິຕຣສ຺ສ ຆຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ອາລາປສລ຺ລາເປນ ນິສີທິຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສຕິ, ອິຕໂຣປິ ນໍ ຍາວ ນຄຣທ຺ວາຣາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕຕິ. ໂສ ເຕສໍ ວິສ຺ສາໂສ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕເຣ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ເຕສໍ ວິສ຺ສາສກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ, ເຕ ‘‘ອິມາຍ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ກຖຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ອິເມ ວິສ຺ສາສິກາ, ປຸພ຺ເພປິ ວິສ຺ສາສິກາເຍວ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອມຈ຺ໂຈ ອໂຫສິ. ຕທາ ເອໂກ ກຸກ຺ກຸໂຣ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ປຕິຕານິ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖານິ ຂາທຕິ. ໂສ ເຕເນວ ໂຠຊເນນ ສໍວທ຺ຘມາໂນ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິສ຺ສ ວິສ຺ສາສິໂກ ຊາໂຕ ຫຕ຺ຖິສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອຸໂຠປິ ວິນາ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ໂສ ຫຕ຺ຖີ ນໍ ໂສຓ຺ຑາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກີຬຕິ, ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຸມ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ອເຖກທິວສໍ ເອໂກ ຄາມິກມນຸສ຺ໂສ ຫຕ຺ຖິໂຄປກສ຺ສ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ກຸກ຺ກຸຣໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄາມໍ ອຄມາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສ ຫຕ຺ຖີ ກຸກ຺ກຸຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ເນວ ຂາທຕິ ນ ປິວຕິ ນ ນ຺ຫາຍຕິ. ຕມຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຫິຓິ ‘‘ຄຈ຺ຉ ປຓ຺ຑິຕ, ຊານາຫິ ກິໍກາຣຓາ ຫຕ຺ຖີ ເອວໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ຫຕ຺ຖິສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ທຸມ຺ມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ສຣີເຣ ໂຣໂຄ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເກນຈິ ປນສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖເວນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອສ ມຎ຺ເຎ ໂສກາຠິຠູໂຕ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິໂຄປເກ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາໂສ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຕ຺ຖິ ສາມິ ເອເກນ ສຸນເຂນ ສທ຺ຘິໍ ພລວາ ເມຕ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ໂສ ເອຕຣຫີ’’ຕິ? ‘‘ເອເກນ ມນຸສ຺ເສນ ນີໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຊານາຖ ປນສ຺ສ ນິວາສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມ, ສາມີ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ, ເທວ, ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ໂກຈິ ອາພາໂຘ ¶ , ເອເກນ ປນສ຺ສ ສຸນເຂນ ສທ຺ຘິໍ ພລວວິສ຺ສາໂສ ¶ , ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ຠຸຎ຺ຊຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໗.

‘‘ນາລໍ ກພຬໍ ປທາຕເວ, ນ ຈ ປິຓ຺ຑໍ ນ ກຸເສ ນ ຆໍສິຕຸໍ;

ມຎ຺ຎາມິ ອຠິຓ຺ຫທສ຺ສນາ, ນາໂຄ ສ຺ເນຫມກາສິ ກຸກ຺ກຸເຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນາລນ຺ຕິ ນ ສມຕ຺ໂຖ. ກພຬນ຺ຕິ ໂຠຊນກາເລ ປຐມເມວ ທິນ຺ນໍ ກຏຸກກພຬໍ. ປທາຕເວຕິ ປອາທາຕເວ, ສນ຺ຘິວເສນ ອາກາຣໂລໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທີຍມານໍ ຠຕ຺ຕປິຓ຺ຑມ຺ປິ ນາລໍ ຄເຫຕຸໍ. ນ ກຸເສຕິ ຂາທນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນານິ ຕິຓານິປິ ນາລໍ ຄເຫຕຸໍ. ນ ຆໍສິຕຸນ຺ຕິ ນ຺ຫາປິຍມາໂນ ສຣີຣມ຺ປິ ຆໍສິຕຸໍ ນາລໍ. ເອວໍ ຍໍ ຍໍ ໂສ ຫຕ຺ຖີ ກາຕຸໍ ນ ສມຕ຺ໂຖ, ຕໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອສມຕ຺ຖຠາເວ ອຕ຺ຕນາ ສລ຺ລກ຺ຂິຕກາຣຓໍ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ‘‘ມຎ຺ຎາມີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຣາຊາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກາຕພ຺ພໍ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘‘ອມ຺ຫາກໍ ກິຣ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິສ຺ສ ສຫາຍໍ ສຸນຂໍ ເອໂກ ມນຸສ຺ໂສ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ, ຍສ຺ສ ຆເຣ ຕໍ ສຸນຂໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຍໍ ນາມ ທຓ຺ໂຑ’ຕິ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຖ ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາເຣສິ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສ ປຸຣິໂສ ສຸນຂໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ສຸນໂຂ ເວເຄນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ສນ຺ຕິກເມວ ອຄມາສິ. ຫຕ຺ຖີ ຕໍ ໂສຓ຺ຑາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸມ຺ເຠ ຐເປຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠາ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ເຕນ ຠຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຕນາປິ ຠຸຎ຺ຊິ. ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ອາສຍໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ຍສໍ ອທາສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມ ອິທາເນວ ວິສ຺ສາສິກາ, ປຸພ຺ເພປິ ວິສ຺ສາສິກາເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຈຕຸສຈ຺ຈກຖາຍ ວິນິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ. ອິທໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກຖາຍ ວິນິວຏ຺ຏນໍ ນາມ ສພ຺ພຊາຕເກສຸປິ ອຕ຺ຖິເຍວ. ມຍໍ ປນ ຍຕ຺ຖສ຺ສ ອານິສໍໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ ¶ , ຕຕ຺ເຖວ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ.

ຕທາ ສຸນໂຂ ອຸປາສໂກ ອໂຫສິ, ຫຕ຺ຖີ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖໂຣ, ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ, ອມຈ຺ຈປຓ຺ຑິໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິນ຺ຕິ.

ອຠິຓ຺ຫຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໒໘] ໘. ນນ຺ທິວິສາລຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ມນຸຎ຺ຎເມວ ¶ ຠາເສຍ຺ຍາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອມສວາທໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ກລຫໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເປສເລ ຠິກ຺ຂູ ຂຸໍເສນ຺ຕິ ວມ຺ເຠນ຺ຕິ ໂອວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຜຣຸສວາຈາ ນາມ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ອມນາປາ, ປຸພ຺ເພປິ ເອໂກ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຜຣຸເສນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕໍ ສຫສ຺ສໍ ປຣາເຊສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ຄນ຺ຘາຣຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຄໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ຕຣຸຓວຈ຺ຉກກາເລເຍວ ເອໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຄທກ຺ຂິຓາທາຍການໍ ສນ຺ຕິກາ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ນນ຺ທິວິສາໂລ’’ຕິ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ປິຍາຍມາໂນ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ທຕ຺ວາ ໂປເສສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຫໍ ອິມິນາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ກິຈ຺ເຉນ ປຏິຊຄ຺ຄິໂຕ, ມຍາ ຈ ສທ຺ຘິໍ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອຎ຺ໂຎ ສມຘຸໂຣ ໂຄໂຓ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍໍນູນາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ພລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ໂປສາວນິຍໍ ທເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂສ ເອກທິວສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຫ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອກໍ ໂຄວິຕ຺ຕກເສຏ຺ຐິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘ມຍ຺ຫໍ ພລິພທ຺ໂທ ອຕິພທ຺ຘໍ ສກຏສຕໍ ປວຏ຺ເຏຕີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຫສ຺ເສນ ອພ຺ຠຸຕໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ກສ຺ສ ໂຄໂຓ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຈ ອສຸກສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສກລນຄເຣ ປນ ອມ຺ຫາກໍ ໂຄເຓຫິ ສທິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ¶ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອໂກ ¶ ໂຄໂຓ ອຕິພທ຺ຘໍ ສກຏສຕໍ ປວຏ຺ເຏຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ເສຏ຺ຐິ ຄຫປຕິ ‘‘ກຸໂຕ ເອວຣູໂປ ໂຄໂຓ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເຄເຫ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອພ຺ຠຸຕໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ກໂຣມີ’’ຕິ ສຫສ຺ເສນ ອພ຺ຠຸຕໍ ¶ ອກາສິ.

ໂສ ສກຏສຕໍ ວາລຸກາສກ຺ຂຣປາສາຓານໍເຍວ ປູເຣຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພານິ ອກ຺ຂພນ຺ຘນໂຍຕ຺ເຕນ ເອກໂຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນນ຺ທິວິສາລໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິກໍ ກຕ຺ວາ ກຓ຺ເຐ ມາລໍ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ປຸຣິມສກຏຘຸເຣ ເອກກເມວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຍໍ ຘຸເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ປໂຕທໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ກູຏ, ວຫສ຺ສຸ ກູຏາ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ມໍ ອກູຏໍ ກູຏວາເທນ ສມຸທາຈຣຕີ’’ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເທ ຖມ຺ເຠ ວິຍ ນິຈ຺ຈເລ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ເສຏ຺ຐິ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສຫສ຺ສໍ ອາຫຣາເປສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຫສ຺ສປຣາຊິໂຕ ໂຄຓໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂສກາຠິຠູໂຕ ນິປຊ຺ຊິ. ນນ຺ທິວິສາໂລ ຈຣິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ໂສກາຠິຠູຕໍ ທິສ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ນິທ຺ທາຍສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຸໂຕ ເມ, ນິທ຺ທາ, ສຫສ຺ສປຣາຊິຕສ຺ສາຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ມຍາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕວ ເຄເຫ ວສນ຺ເຕນ ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ຠາຊນໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕປຸພ຺ພໍ, ໂກຈິ ວາ ມທ຺ທິຕປຸພ຺ໂພ, ອຏ຺ຐາເນ ວາ ປນ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາໂວ ກຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ ຕາຕາ’’ຕິ. ອຖ ຕ຺ວໍ ມໍ ກສ຺ມາ ກູຏວາເທນ ສມຸທາຈຣສິ, ຕເວເວໂສ ໂທໂສ, ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຄຈ຺ຉ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວີຫິ ສຫສ຺ເສຫິ ອພ຺ຠຸຕໍ ກໂຣຫິ, ເກວລໍ ມໍ ອກູຏໍ ກູຏວາເທນ ມາ ສມຸທາຈຣສີຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ສຫສ຺ເສຫິ ອພ຺ຠຸຕໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ສກຏສຕໍ ອຕິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນນ຺ທິວິສາລໍ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ປຸຣິມສກຏຘຸເຣ ໂຍເຊສິ. ກຖໍ ໂຍເຊສີຕິ? ຍຸຄໍ ຘຸເຣ ນິຈ຺ຈລໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກາຍ ໂກຏິຍາ ນນ຺ທິວິສາລໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອກໍ ໂກຏິໍ ຘຸຣໂຍຕ຺ເຕນ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ຍຸຄໂກຏິຎ຺ຈ ອກ຺ຂປາທຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ມຸຓ຺ຑຣຸກ຺ຂທຓ຺ຑກໍ ທຕ຺ວາ ເຕນ ໂຍຕ຺ເຕນ ນິຈ຺ຈລໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປສິ. ເອວຎ຺ຫິ ກເຕ ຍຸຄໍ ເອຕ຺ໂຕ ວາ ອິໂຕ ວາ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເອເກເນວ ໂຄເຓນ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ. ອຖສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຘຸເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ນນ຺ທິວິສາລສ຺ສ ປິຏ຺ຐິໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຠທ຺ຣ, ວຫສ຺ສຸ, ຠນ຺ທ຺ຣາ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຕິພທ຺ຘໍ ສກຏສຕໍ ເອກເວເຄເນວ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຐິຕໍ ສກຏໍ ປຸຣໂຕ ຐິຕສ຺ສ ສກຏສ຺ສ ¶ ຐາເນ ຐເປສິ ¶ . ໂຄວິຕ຺ຕກເສຏ຺ຐິ ປຣາຊິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ອທາສິ. ອຎ຺ເຎປິ ມນຸສ຺ສາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ພຫຸໍ ຘນໍ ອທໍສຸ, ສພ຺ພໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ເສວ ອໂຫສິ. ເອວໍ ໂສ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫຸໍ ຘນໍ ລຠິ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຜຣຸສວຈນໍ ນາມ ກສ຺ສຈິ ມນາປ’’ນ຺ຕິ ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ຄຣຫິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໘.

‘‘ມນຸຎ຺ຎເມວ ¶ ຠາເສຍ຺ຍ, ນາມນຸຎ຺ຎໍ ກຸທາຈນໍ;

ມນຸຎ຺ຎໍ ຠາສມານສ຺ສ, ຄຣຸໍ ຠາຣໍ ອຸທທ຺ຘຣິ;

ຘນຎ຺ຈ ນໍ ອລາເຠສິ, ເຕນ ຈຕ຺ຕມໂນ ອຫູ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມນຸຎ຺ຎເມວ ຠາເສຍ຺ຍາຕິ ປເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຠາສມາໂນ ຈຕຸໂທສວິຣຫິຕໍ ມຘຸຣໍ ມນາປໍ ສຓ຺ຫໍ ມຸທຸກໍ ປິຍວຈນເມວ ຠາເສຍ຺ຍ. ຄຣຸໍ ຠາຣໍ ອຸທທ຺ຘຣີຕິ ນນ຺ທິວິສາໂລ ພລິພທ຺ໂທ ອມນາປໍ ຠາສມານສ຺ສ ຠາຣໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ມນາປໍ ປິຍວຈນໍ ຠາສມານສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຄຣຸໍ ຠາຣໍ ອຸທ຺ຘຣິ, ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປວຏ຺ເຏສີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທ-ກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນສນ຺ຘິວເສນ ປທສນ຺ຘິກໂຣ.

ອິຕິ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມນຸຎ຺ຎເມວ ຠາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ນນ຺ທິວິສາໂລ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ນນ຺ທິວິສາລຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໒໙] ໙. ກຓ຺ຫຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍໂຕ ຍໂຕ ຄຣຸ ຘຸຣນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕໍ ສທ຺ຘິໍ ເທໂວໂຣຫເຓນ ເຕຣສກນິປາເຕ ສຣຠມິຄຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໓.໑໓໔ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ປນ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ເຕມາສໍ ວສິຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣທ຺ວາເຣ ໂອຣຸຍ຺ຫ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ເຊຕວນໍ ປວິຏ຺ເຐ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຖາຄໂຕ ນາມ ອສມຘຸໂຣ, ຕຖາຄເຕນ ວຸຬ຺ຫຘຸຣໍ ອຎ຺ໂຎ ວຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ ‘ມຍເມວ ¶ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມ, ມຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອກມ຺ປິ ປາຏິຫາຣິຍໍ ນ ອກໍສຸ, ອໂຫ ສຕ຺ຖາ ອສມຘຸໂຣ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ¶ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ນ ອຎ຺ຎາຍ ກຖາຍ, ເອວຣູປາຍ ນາມ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ຄຸຓກຖາຍາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິທານິ ມຍາ ວຸຬ຺ຫຘຸຣໍ ໂກ ວຫິສ຺ສຕິ, ປຸພ຺ເພ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕປິ ອຫໍ ອຕ຺ຕນາ ສມຘຸຣໍ ກຎ຺ຈິ ນາລຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຄໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຖ ນໍ ສາມິກາ ຕຣຸຓວຈ຺ຉກກາເລເຍວ ເອກິສ຺ສາ ມຫລ຺ລິກາຍ ຆເຣ ວສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ນິວາສເວຕນໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ສາ ຕໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີຫິ ປຏິຊຄ຺ຄມານາ ປຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒສິ. ໂສ ‘‘ອຍ຺ຍິກາກາຬໂກ’’ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຈ ອຎ຺ຊນວຓ຺ໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຄາມໂຄເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຣຕິ, ສີລາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ອໂຫສິ. ຄາມທາຣກາ ສິງ຺ເຄສຸປິ ກຓ຺ເຓສຸປິ ຄເລປິ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພນ຺ຕິ, ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐປິ ຄເຫຕ຺ວາ ກີຬນ຺ຕິ, ປິຏ຺ຐິຍມ຺ປິ ນິສີທນ຺ຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ມາຕາ ທຸຄ຺ຄຕາ, ມໍ ປຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ທຸກ຺ເຂນ ໂປເສສິ, ຍໍນູນາຫໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍ ທຸຄ຺ຄຕຠາວໂຕ ໂມເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຕິໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຈຣຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ເອໂກ ສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ວິສມຕິຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ໂຄຓາ ສກຏານິ ອຸຕ຺ຕາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈສຸ ສກຏສເຕສຸ ໂຄຓາ ຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ໂຍຊິຕາ ເອກມ຺ປິ ສກຏໍ ອຸຕ຺ຕາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຄາມໂຄເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ສມີເປ ຈຣຕິ. ສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕປິ ໂຄສຸຕ຺ຕວິຕ຺ຕໂກ, ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອເຕສໍ ຄຸນ຺ນໍ ອນ຺ຕເຣ ອິມານິ ສກຏານິ ອຸຕ຺ຕາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອຸສຠາຊານີໂຍ’’ຕິ ອຸປຘາຣຍມາໂນ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອາຊານີໂຍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ມຍ຺ຫໍ ສກຏານິ ອຸຕ຺ຕາເຣຕຸໍ, ໂກ ນຸ ໂຂ ອສ຺ສ ສາມິໂກ’’ຕິ ໂຄປາລເກ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ໂຠ ອິມສ຺ສ ສາມິໂກ, ອຫໍ ອິມໍ ສກເຏ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສກເຏສຸ ອຸຕ຺ຕາຣິເຕສຸ ເວຕນໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ອາຫໍສຸ ‘‘ຄເຫຕ຺ວາ ນໍ ໂຍເຊຖ, ນຕ຺ຖິ ອິມສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສາມິໂກ’’ຕິ. ໂສ ນໍ ນາສາຍ ຣຊ຺ຊຸເກນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ¶ ອາກຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ຈາເລຕຸມ຺ປິ ນາສກ຺ຂິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກິຣ ‘‘ຠຕິຍາ ກຖິຕາຍ ¶ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ຕຍາ ປຎ຺ຈສຸ ສກຏສເຕສຸ ອຸຕ຺ຕາຣິເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ສກຏສ຺ສ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຫາປເຓ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຍເມວ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ປຸຣິສາ ປຸຣິມສກເຏສຸ ໂຍເຊສຸໍ. ອຖ ນໍ ເອກເວເຄເນວ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຖເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ສພ຺ພສກຏານິ ອຸຕ຺ຕາເຣສິ.

ສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ເອເກກສ຺ສ ສກຏສ຺ສ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕານິ ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຄເລ ພນ຺ຘິ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຠຕິໍ ນ ເທຕິ, ນ ທານິສ຺ສ ຄນ຺ຕຸໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພປຸຣິມສກຏສ຺ສ ປຸຣໂຕ ມຄ຺ຄໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອປເນຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕາປິ ນໍ ອປເນຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ສຕ຺ຖວາຫປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຊານາຕິ ມຎ຺ເຎ ເອສ ອຕ຺ຕໂນ ຠຕິຍາ ອູນຠາວ’’ນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ສກເຏ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ສກຏຸຕ຺ຕຣຓຠຕີ’’ຕິ ຄີວາຍໍ ລຄ຺ເຄສິ. ໂສ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ອາທາຍ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ຄາມທາຣກາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ¶ ອຍ຺ຍິກາກາຬກສ຺ສ ຄເລ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ເຕ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທູຣໂຕວ ປລາເປນ຺ໂຕ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄໂຕ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປນ ສກຏສຕານໍ ອຸຕ຺ຕາຣິຕຕ຺ຕາ ຣຕ຺ເຕຫິ ອກ຺ຂີຫິ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ອຍ຺ຍິກາ ຕສ຺ສ ຄີວາຍ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ອຍໍ ເຕ ກຫໍ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ໂຄປາລກທາຣເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ກິໍ ອຫໍ ຕຍາ ລທ຺ຘຠຕິຍາ ຊີວິຕຸກາມາ, ກິໍກາຣຓາ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສກລສຣີຣໍ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປາເຍຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍໍ ໂຠຊນໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ສທ຺ຘິໍ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄຕາ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ອິທາເນວ ອສມຘຸໂຣ, ປຸພ຺ເພປິ ອສມຘຸໂຣເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໒໙.

‘‘ຍໂຕ ¶ ຍໂຕ ຄຣຸ ຘຸຣໍ, ຍໂຕ ຄມ຺ຠີຣວຕ຺ຕນີ;

ຕທາສ຺ສຸ ກຓ຺ຫໍ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ສ຺ວາສ຺ສຸ ຕໍ ວຫເຕ ຘຸຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໂຕ ຍໂຕ ຄຣຸ ຘຸຣນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຘຸຣໍ ຄຣຸ ຠາຣິຍໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎ ພລິພທ຺ທາ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຍໂຕ ຄມ຺ຠີຣວຕ຺ຕນີຕິ ¶ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຕນີ, ມຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ນາມໍ, ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຸທກຈິກ຺ຂລ຺ລມຫນ຺ຕຕາຍ ວາ ວິສມຈ຺ຉິນ຺ນຕຏຠາເວນ ວາ ມຄ຺ໂຄ ຄມ຺ຠີໂຣ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທາສ຺ສຸ ກຓ຺ຫໍ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕທາ ກຓ຺ຫໍ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທາ ຘຸຣຎ຺ຈ ຄຣຸ ໂຫຕິ ມຄ຺ໂຄ ຈ ຄມ຺ຠີໂຣ, ຕທາ ອຎ຺ເຎ ພລິພທ຺ເທ ອປເນຕ຺ວາ ກຓ຺ຫເມວ ໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ຺ວາສ຺ສຸ ຕໍ ວຫເຕ ຘຸຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອສ຺ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕເມວ, ໂສ ຕໍ ຘຸຣໍ ວຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ຠຄວາ ‘‘ຕທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຓ຺ໂຫວ ຕໍ ຘຸຣໍ ວຫຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມຫລ຺ລິກາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ອໂຫສິ, ອຍ຺ຍິກາກາຬໂກ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກຓ຺ຫຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໓໐] ໑໐. ມຸນິກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ມາ ¶ ມຸນິກສ຺ສ ປິຫຍີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຖຸລ຺ລກຸມາຣິກາປໂລຠນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕໍ ເຕຣສກນິປາເຕ ຈູຬນາຣທກສ຺ສປຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໓.໔໐ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ? ‘‘ຖຸລ຺ລກຸມາຣິກາປໂລຠນໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ເອສາ ຕວ ອນຕ຺ຖກາຣິກາ, ປຸພ຺ເພປິ ຕ຺ວໍ ອິມິສ຺ສາ ວິວາຫທິວເສ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ຄຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເກ ເອກສ຺ສ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ເຄເຫ ໂຄໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ‘‘ມຫາໂລຫິໂຕ’’ຕິ ນາເມນ, ກນິຏ຺ຐຠາຕາປິສ຺ສ ຈູຬໂລຫິໂຕ ນາມ ອໂຫສິ. ເຕເຍວ ທ຺ເວ ຠາຕິເກ ນິສ຺ສາຍ ຕສ຺ມິໍ ກຸເລ ກມ຺ມຘຸຣໍ ວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ກຸເລ ເອກາ ກຸມາຣິກາ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ເອໂກ ນຄຣວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາເຣສິ. ຕສ຺ສາ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ກຸມາຣິກາຍ ວິວາຫກາເລ ອາຄຕານໍ ປາຫຸນການໍ ¶ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ມຸນິກໍ ນາມ ສູກຣໍ ໂປເສສຸໍ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈູຬໂລຫິໂຕ ¶ ຠາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກຸເລ ກມ຺ມຘຸຣໍ ວຕ຺ຕມານໍ ອມ຺ເຫ ທ຺ເວ ຠາຕິເກ ນິສ຺ສາຍ ວຕ຺ຕຕິ, ອິເມ ປນ ອມ຺ຫາກໍ ຕິຓປລາລາທີເນວ ເທນ຺ຕິ, ສູກຣໍ ຍາຄຸຠຕ຺ເຕນ ໂປເສນ຺ຕິ, ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ເອສ ເອຕໍ ລຠຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຠາຕາ ‘‘ຕາຕ ຈູຬໂລຫິຕ, ມາ ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ສ ໂຠຊນໍ ປິຫຍິ, ອຍໍ ສູກໂຣ ມຣຓຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ເອຕິສ຺ສາ ຫິ ກຸມາຣິກາຍ ວິວາຫກາເລ ອາຄຕານໍ ປາຫຸນການໍ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິເມ ເອຕໍ ສູກຣໍ ໂປເສນ຺ຕິ, ອິໂຕ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖ ນໍ ສູກຣໍ ປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ເຒນ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ປາຫຸນການໍ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ກຣິຍມານໍ ປສ຺ສິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໐.

‘‘ມາ ມຸນິກສ຺ສ ປິຫຍິ, ອາຕຸຣນ຺ນານິ ຠຸຎ຺ຊຕິ;

ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຠຸສໍ ຂາທ, ເອຕໍ ທີຆາຍຸລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມາ ມຸນິກສ຺ສ ປິຫຍີຕິ ມຸນິກສ຺ສ ໂຠຊເນ ປິຫໍ ມາ ອຸປ຺ປາທຍິ, ‘‘ເອສ ມຸນິໂກ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ມາ ມຸນິກສ຺ສ ປິຫຍິ, ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ອຫມ຺ປິ ເອວໍ ສຸຂິໂຕ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມາ ມຸນິກຠາວໍ ປຕ຺ຖຍິ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຕຸຣນ຺ນານິ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ອາຕຸຣນ຺ນານີຕິ ມຣຓໂຠຊນານິ. ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຠຸສໍ ຂາທາຕິ ຕສ຺ສ ໂຠຊເນ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ຠຸສໍ ¶ ຂາທ. ເອຕໍ ທີຆາຍຸລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເອຕໍ ທີຆາຍຸຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ. ຕໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ອາຄມິໍສຸ, ມຸນິກໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ປຈິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈູຬໂລຫິຕໍ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ເຕ, ຕາຕ, ມຸນິໂກ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐໍ ເມ, ຠາຕິກ, ມຸນິກສ຺ສ ໂຠຊນຜລໍ, ເອຕສ຺ສ ໂຠຊນໂຕ ສຕຄຸເຓນ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ອມ຺ຫາກໍ ຕິຓປລາລຠຸສມຕ຺ຕເມວ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊຎ຺ຈ ທີຆາຍຸລກ຺ຂຓຎ຺ຈາຕິ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ໂຂ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພປິ ອິມໍ ກຸມາຣິກໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ຄຠາວໍ ຄໂຕ’’ຕິ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ¶ – ‘‘ຕທາ ມຸນິກສູກໂຣ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ຖຸລ຺ລກຸມາຣິກາ ເອສາ ເອວ, ຈູຬໂລຫິໂຕ ອານນ຺ໂທ, ມຫາໂລຫິໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມຸນິກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ກຸຣຸງ຺ຄວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ກຸຣຸງ຺ຄໍ ກຸກ຺ກຸຣຎ຺ເຈວ, ໂຠຊາຊານີຍຎ຺ຈ ອາຊຎ຺ຎໍ;

ຕິຕ຺ຖໍ ມຫິຬາມຸຂາຠິຓ຺ຫໍ, ນນ຺ທິກຓ຺ຫຎ຺ຈ ມຸນິກນ຺ຕິ.

໔. ກຸລາວກວຄ຺ໂຄ

[໓໑] ໑. ກຸລາວກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ກຸລາວກາຕິ ¶ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປີຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາວຕ຺ຖິໂຕ ກິຣ ທ຺ເວ ສຫາຍກາ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ວສິຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຸນ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຊຕວນາຠິມຸຂາ ປາຍິໍສຸ. ເອກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຣິສ຺ສາວນໍ ອຕ຺ຖິ, ເອກສ຺ສ ນຕ຺ຖິ. ທ຺ເວປິ ເອກໂຕ ປານີຍໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕິ. ເຕ ເອກທິວສໍ ວິວາທໍ ອກໍສຸ. ປຣິສ຺ສາວນສາມິໂກ ອິຕຣສ຺ສ ປຣິສ຺ສາວນໍ ອທຕ຺ວາ ສຍເມວ ປານີຍໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປິວິ, ອິຕໂຣ ປນ ປຣິສ຺ສາວນໍ ອລຠິຕ຺ວາ ປິປາສໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຊຕວນໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍໍ ໂກສລຊນປເທ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເກ ວສິຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຕາ’’ຕິ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ປນ ໂວ ສມຄ຺ຄາ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ? ອປຣິສ຺ສາວນໂກ ອາຫ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ວິວາທໍ ກຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາວນໍ ນາທາສີ’’ຕິ. ອິຕໂຣປິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາວ ຊານໍ ສປາຓກໍ ອຸທກໍ ປິວີ’’ຕິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ຊານໍ ສປາຓກໍ ອຸທກໍ ປິວີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອປຣິສ຺ສາວິຕໍ ອຸທກໍ ປິວິນ຺ຕິ ¶ . ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ເທວນຄເຣ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ຕາ ຍຸທ຺ຘປຣາຊິຕາ ສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐນ ປລາຍນ຺ຕາ ‘ອິສ຺ສຣິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປາຓວຘໍ ນ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ຕາວ ມຫນ຺ຕໍ ຍສໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສຸປຓ຺ຓໂປຕການໍ ຊີວິຕໍ ທຕ຺ວາ ຣຖໍ ນິວຕ຺ຕຍິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ຣາຊຄເຫ ເອໂກ ມາຄຘຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຍຖາ ເອຕຣຫິ ສກ຺ໂກ ປຸຣິມຕ຺ຕຠາເວ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຈລຄາມເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຈລຄາມເກ ມຫາກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ຈສ຺ສ ‘‘ມຆກຸມາໂຣ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ‘‘ມຆມາຓໂວ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ສມານຊາຕິກກຸລໂຕ ທາຣິກໍ ອານຍິໍສຸ. ໂສ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ວຑ຺ຒມາໂນ ທານປຕິ ອໂຫສິ, ປຎ຺ຈ ສີລານິ ຣກ຺ຂຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຄາເມ ເຕຕ຺ຕິໍເສວ ກຸລານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕປິ ເຕຕ຺ຕິໍສ ກຸລາ ມນຸສ຺ສາ ເອກທິວສໍ ຄາມມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ຄາມກມ຺ມໍ ¶ ກໂຣນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ປາເທຫິ ປໍສຸໍ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ຕໍ ປເທສໍ ຣມຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ອຖຎ຺ໂຎ ເອໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອປຣໍ ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ຕຕ຺ຣາປິ ອຎ຺ໂຎ ຐິໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອປຣມ຺ປິ ອປຣມ຺ປີຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ຣມຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ອປເຣນ ສມເຍນ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣສິ, ມຓ຺ຑປມ຺ປິ ອປເນຕ຺ວາ ສາລໍ ກາເຣສິ, ຕຕ຺ຖ ຜລກາສນານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປານີຍຈາຏິໍ ຐເປສິ.

ອປເຣນ ສມເຍນ ເຕປິ ເຕຕ຺ຕິໍສຊນາ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສມານຈ຺ຉນ຺ທາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ເຕປິ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕາ ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ວາສິຜຣສຸມຸສລຫຕ຺ຖາ ຈຕຸມຫາປຖາທີສຸ ມຸສເລນ ປາສາເຓ ອຸພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປວຏ຺ເຏນ຺ຕິ, ຍານານໍ ອກ຺ຂປຏິຆາຕຣຸກ຺ເຂ ຫຣນ຺ຕິ, ວິສມໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເສຕຸໍ ອຕ຺ຖຣນ຺ຕິ, ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ຂຓນ຺ຕິ, ສາລໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ທານານິ ເທນ຺ຕິ, ສີລານິ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ເອວໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສກລຄາມວາສິໂນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ສີລານິ ຣກ຺ຂິໍສຸ.

ອຖ ¶ ເນສໍ ຄາມໂຠຊໂກ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ເອເຕສຸ ສຸຣໍ ປິວນ຺ເຕສຸ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ຈາຏິກຫາປຓາທິວເສນ ເຈວ ທຓ຺ຑພລິວເສນ ຈ ຘນໍ ລຠາມິ, ອິທານິ ປນ ມໂຆ ມາຓໂວ ສີລໍ ຣກ຺ຂາເປຕິ, ເຕສໍ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ກາຕຸໍ ¶ ນ ເທຕິ, ອິທານິ ປນ ເຕ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ນ ຣກ຺ຂາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸທ຺ໂຘ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ພຫູ ໂຈຣາ ຄາມຆາຕາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ເຕ ອາເນຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ອານີຕາ, ເທວ, ໂຈຣາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ເຕສໍ ກມ຺ມໍ ອໂສເຘຕ຺ວາວ ‘‘ຫຕ຺ຖິນາ ເນ ມທ຺ທາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຣາຊງ຺ຄເຓ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໍ ອານຍິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຕສໍ ໂອວາທໍ ອທາສິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ສີລານິ ອາວຊ຺ເຊຖ, ເປສຸຎ຺ຎກາຣເກ ຈ ຣຎ຺ເຎ ຈ ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣ ຈ ເອກສທິສເມວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ມທ຺ທນຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖິໍ ອຸປເນສຸໍ. ໂສ ອຸປນີຍມາໂນປິ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິຕ຺ວາ ປລາຍຕິ. ອຎ຺ຎໍ ອຎ຺ຎໍ ຫຕ຺ຖິໍ ອານຍິໍສຸ, ເຕປິ ຕເຖວ ປລາຍິໍສຸ.

ຣາຊາ ‘‘ເອເຕສໍ ຫຕ຺ເຖ ກິຎ຺ຈິ ໂອສຘໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ວິຈິນຖາ’’ຕິ ອາຫ. ວິຈິນນ຺ຕາ ອທິສ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ, ເທວາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕນ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕສ຺ສນ຺ຕິ, ປຸຈ຺ຉຖ ເນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂວ ປຣິວຕ຺ຕນມນ຺ໂຕ’’ຕິ? ຣາຊປຸຣິສາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊປຸຣິສາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກິຣ, ເທວາ’’ຕິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ, ຣາຊາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ¶ ຊານນມນ຺ຕໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອໂວຈ ‘‘ເທວ, ອຎ຺ໂຎ ອມ຺ຫາກໍ ມນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອມ຺ເຫ ປນ ເຕຕ຺ຕິໍສມຕ຺ຕາ ຊນາ ປາຓໍ ນ ຫນາມ, ອທິນ຺ນໍ ນາທິຍາມ, ມິຈ຺ຉາຈາຣໍ ນ ຈຣາມ, ມຸສາວາທໍ ນ ຠຓາມ, ມຊ຺ຊໍ ນ ປິວາມ, ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວມ, ທານໍ ເທມ, ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກໂຣມ, ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ຂຓາມ, ສາລໍ ກໂຣມ, ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ມນ຺ໂຕ ຈ ປຣິຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຸຑ຺ຒິ ຈາ’’ຕິ. ຣາຊາ ເຕສໍ ປສນ຺ໂນ ເປສຸຎ຺ຎກາຣກສ຺ສ ສພ຺ພໍ ເຄຫວິຠວໍ ຕຎ຺ຈ ເຕສໍເຍວ ທາສໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ, ຕໍ ຫຕ຺ຖິຎ຺ຈ ຄາມຎ຺ຈ ເຕສໍເຍວ ອທາສິ.

ເຕ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຖາຣຸຈິຍາ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕາ ‘‘ຈຕຸມຫາປເຖ ມຫນ຺ຕໍ ສາລໍ ກາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຑ຺ຒກິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສາລໍ ¶ ປຏ຺ຐເປສຸໍ. ມາຕຸຄາເມສຸ ປນ ວິຄຕຈ຺ຉນ຺ທຕາຍ ¶ ຕສ຺ສາ ສາລາຍ ມາຕຸຄາມານໍ ປຕ຺ຕິໍ ນາທໍສຸ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເຄເຫ ສຸຘມ຺ມາ, ຈິຕ຺ຕາ, ນນ຺ທາ, ສຸຊາຕິ ຈຕສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາສຸ ສຸຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒກິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ຠາຕິກ, ອິມິສ຺ສາ ສາລາຍ ມໍ ເຊຏ຺ຐິກໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ລຎ຺ຊໍ ອທາສິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຐມເມວ ກຓ຺ຓິກາຣຸກ຺ຂໍ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກຓ຺ຓິກໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວຕ຺ເຖນ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ຐເປສິ. ອຖ ສາລໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຓ຺ຓິກາໂຣປນກາເລ ‘‘ອໂຫ, ອຍ຺ຍາ, ເອກໍ ນ ສຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ນາມ, ໂຠ’’ຕິ. ‘‘ກຓ຺ຓິກາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ອິທານິ ຉິນ຺ນຣຸກ຺ເຂນ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ປຸພ຺ເພເຍວ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐປິຕກຓ຺ຓິກາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສເຈ ກສ຺ສຈິ ເຄເຫ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຐປິຕາ ວິກ຺ກາຍິກກຓ຺ຓິກາ ອຕ຺ຖິ, ສາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ສຸຘມ຺ມາຍ ເຄເຫ ທິສ຺ວາ ມູເລນ ນ ລຠິໍສຸ. ‘‘ສເຈ ມໍ ສາລາຍ ປຕ຺ຕິກໍ ກໂຣຖ, ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ມຍໍ ມາຕຸຄາມານໍ ປຕ຺ຕິໍ ທມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ເນ ວຑ຺ຒກີ ອາຫ ‘‘ອຍ຺ຍາ, ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ກເຖຖ, ຐເປຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຎ຺ຎໍ ມາຕຸຄາມຣຫິຕຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຄຓ຺ຫຖ ກຓ຺ຓິກໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ກຓ຺ຓິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາລໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອາສນຜລການິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປານີຍຈາຏິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘິໍສຸ. ສາລໍ ປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕປາກາເຣ ວາລຸກໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ພຫິປາກາເຣ ຕາລປນ຺ຕິໂຍ ໂຣເປສຸໍ. ຈິຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຸຍ຺ຍານໍ ກາເຣສິ, ‘‘ປຸປ຺ຜູປຄຜລູປຄຣຸກ຺ໂຂ ອສຸໂກ ນາມ ຕສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນາໂຫສິ. ນນ຺ທາປິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ກາເຣສິ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ປທຸເມຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນໍ ຣມຓີຍໍ. ສຸຊາ ນ ກິຎ຺ຈິ ອກາສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ມາຕຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ປິຕຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິກກມ຺ມໍ ສຈ຺ຈວາຈໍ ອຜຣຸສວາຈໍ ¶ ອປິສຸຓວາຈໍ ມຈ຺ເຉຣວິນຍນ຺ຕິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ວຕປທານິ ປູເຣຕ຺ວາ –

‘‘ມາຕາເປຕ຺ຕິຠຣໍ ຊນ຺ຕຸໍ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິນໍ;

ສຓ຺ຫໍ ສຂິລສມ຺ຠາສໍ, ເປສຸເຓຍ຺ຍປ຺ປຫາຍິນໍ.

‘‘ມຈ຺ເຉຣວິນເຍ ¶ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສຈ຺ຈໍ ໂກຘາຠິຠຸໍ ນຣໍ;

ຕໍ ເວ ເທວາ ຕາວຕິໍສາ, ອາຫຸ ສປ຺ປຸຣິໂສ ອິຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໗) –

ເອວໍ ປສໍສິຍຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ຕາວຕິໍສຠວເນ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເຕປິສ຺ສ ສຫາຍາ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຕາວຕິໍສຠວເນ ອສຸຣາ ປຏິວສນ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ‘‘ກິໍ ໂນ ສາຘາຣເຓນ ຣຊ຺ເຊນາ’’ຕິ ອສຸເຣ ທິພ຺ພປານໍ ປາເຍຕ຺ວາ ມຕ຺ເຕ ສມາເນ ປາເທສຸ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສິເນຣຸປພ຺ພຕປາເທ ຂິປາເປສິ. ເຕ ອສຸຣຠວນເມວ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ.

ອສຸຣຠວນໍ ນາມ ສິເນຣຸສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ຕາວຕິໍສເທວໂລກປ຺ປມາຓເມວ, ຕຕ຺ຖ ເທວານໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ວິຍ ຈິຕ຺ຕປາຏລິ ນາມ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍຣຸກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ເຕ ຈິຕ຺ຕປາຏລິຍາ ປຸປ຺ຜິຕາຍ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ນາຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ເທວໂລໂກ, ເທວໂລກສ຺ມິຎ຺ຫິ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ປຸປ຺ຜຕີ’’ຕິ. ອຖ ເຕ ‘‘ຊຣສກ຺ໂກ ອມ຺ເຫ ມຕ຺ເຕ ກຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐ ຂິປິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ເທວນຄຣໍ ຄຓ຺ຫິ, ເຕ ມຍໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ເທວນຄຣເມວ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກິປິລ຺ລິກາ ວິຍ ຖມ຺ຠໍ ສິເນຣຸໍ ອນຸສຎ຺ຈຣມານາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ‘‘ອສຸຣາ ກິຣ ອຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐເຍວ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌມາໂນ ເຕຫິ ປຣາຊິໂຕ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິເກນ ເວຊຍນ຺ຕຣເຖນ ທກ຺ຂິຓສມຸທ຺ທສ຺ສ ມຕ຺ຖເກນ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ອຖສ຺ສ ຣໂຖ ສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐນ ເວເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສິມ຺ພລິວນໍ ປກ຺ຂນ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຄມນມຄ຺ເຄ ສິມ຺ພລິວນໍ ນຬວນໍ ວິຍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐ ປຕຕິ. ສຸປຓ຺ຓໂປຕກາ ສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐ ປຣິປຕນ຺ຕາ ມຫາວິຣວໍ ຣວິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ມາຕລິໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ສມ຺ມ ມາຕລິ, ກິໍ ສທ຺ໂທ ນາເມສ, ອຕິກາຣຸຎ຺ຎຣໂວ ¶ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ? ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຖເວເຄນ ວິຈຸຓ຺ຓິເຕ ສິມ຺ພລິວເນ ປຕນ຺ເຕ ສຸປຓ຺ຓໂປຕກາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ເອກວິຣວໍ ວິຣວນ຺ຕີ’’ຕິ.

ມຫາສຕ຺ໂຕ ¶ ‘‘ສມ຺ມ ມາຕລິ, ມາ ອມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ເອເຕ ກິລມນ຺ຕຸ, ນ ມຍໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປາຓວຘກມ຺ມໍ ກໂຣມ, ເອເຕສໍ ປນ ອຕ຺ຖາຍ ມຍໍ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອສຸຣານໍ ທສ຺ສາມ, ນິວຕ຺ຕເຍຕໍ ຣຖ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໑.

‘‘ກຸລາວກາ ¶ ມາຕລິ ສິມ຺ພລິສ຺ມິໍ, ອີສາມຸເຂນ ປຣິວຊ຺ຊຍສ຺ສຸ;

ກາມໍ ຈຊາມ ອສຸເຣສຸ ປາຓໍ, ມາເມ ທິຊາ ວິກຸລາວາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຸລາວກາຕິ ສຸປຓ຺ຓໂປຕກາ. ມາຕລີຕິ ສາຣຖິໍ ອາມນ຺ເຕສິ. ສິມ຺ພລິສ຺ມິນ຺ຕິ ປສ຺ສ ເອເຕ ສິມ຺ພລິຣຸກ຺ເຂ ໂອລມ຺ພນ຺ຕາ ຐິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອີສາມຸເຂນ ປຣິວຊ຺ຊຍສ຺ສູຕິ ເອເຕ ເອຕສ຺ສ ຣຖສ຺ສ ອີສາມຸເຂນ ຍຖາ ນ ຫຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕ ປຣິວຊ຺ຊຍສ຺ສຸ. ກາມໍ ຈຊາມ ອສຸເຣສຸ ປາຓນ຺ຕິ ຍທິ ອມ຺ເຫສຸ ອສຸຣານໍ ປາຓໍ ຈຊນ຺ເຕສຸ ເອເຕສໍ ໂສຕ຺ຖິ ໂຫຕິ, ກາມໍ ຈຊາມ ເອກໍເສເນວ ມຍໍ ອສຸເຣສຸ ອມ຺ຫາກໍ ປາຓໍ ຈຊາມ. ມາເມ ທິຊາ ວິກຸລາວາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອິເມ ປນ ທິຊາ ອິເມ ຄຣຸຬໂປຕກາ ວິທ຺ຘສ຺ຕວິຈຸຓ຺ຓິຕກຸລາວກຕາຍ ວິກຸລາວາ ມາ ອເຫສຸໍ, ມາ ອມ຺ຫາກໍ ທຸກ຺ຂໍ ເອເຕສໍ ອຸປຣິ ຂິປ, ນິວຕ຺ຕຍ ນິວຕ຺ຕຍ ຣຖນ຺ຕິ. ມາຕລິສງ຺ຄາຫໂກ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຖໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ເທວໂລກາຠິມຸຂໍ ອກາສິ. ອສຸຣາ ປນ ຕໍ ນິວຕ຺ຕຍມານເມວ ທິສ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ອຎ຺ເຎຫິປິ ຈກ຺ກວາເຬຫິ ສກ຺ກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ພລໍ ລຠິຕ຺ວາ ຣໂຖ ນິວຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຣຓຠຍຠີຕາ ປລາຍິຕ຺ວາ ອສຸຣຠວນເມວ ປວິສິໍສຸ.

ສກ຺ໂກປິ ເທວນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ເທວໂລເກສຸ ເທວຄເຓນ ປຣິວຸໂຕ ນຄຣມຊ຺ເຌ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຍຊນສຫສ຺ສຸພ຺ເພໂຘ ເວຊຍນ຺ຕປາສາໂທ ອຸຏ຺ຐຫິ. ວິຊຍນ຺ເຕ ອຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເວຊຍນ຺ໂຕ’’ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອຖ ສກ຺ໂກ ປຸນ ອສຸຣານໍ ອນາຄມນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອນ຺ຕຣາ ¶ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຍຸຊ຺ຌປຸຣານໍ, ປຎ຺ຈວິຘາ ຐປິຕາ ອຠິຣກ຺ຂາ;

ອຸຣຄກໂຣຏິປຍສ຺ສ ຈ ຫາຣີ, ມທນຍຸຕາ ຈຕຸໂຣ ຈ ມຫນ຺ຕາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໔໗);

ທ຺ເວ ¶ ນຄຣານິປິ ຍຸທ຺ເຘນ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຍຸຊ຺ຌປຸຣານິ ນາມ ຊາຕານິ ເທວນຄຣຎ຺ຈ ອສຸຣນຄຣຎ຺ຈ. ຍທາ ຫິ ອສຸຣາ ພລວນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ເທເວຫິ ປລາຍິຕ຺ວາ ເທວນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ປິຫິເຕ ອສຸຣານໍ ສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ¶ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຍທາ ເທວາ ພລວນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ອສຸເຣຫິ ປລາຍິຕ຺ວາ ອສຸຣນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ປິຫິເຕ ສກ຺ການໍ ສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອິຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ນຄຣານິ ອຍຸຊ຺ຌປຸຣານິ ນາມ. ເຕສໍ ອນ຺ຕຣາ ເອເຕສຸ ອຸຣຄາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ສກ຺ເກນ ອາຣກ຺ຂາ ຐປິຕາ. ຕຕ຺ຖ ອຸຣຄ-ສທ຺ເທນ ນາຄາ ຄຫິຕາ. ເຕ ອຸທເກ ພລວນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສິເນຣຸສ຺ສ ປຐມາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ກໂຣຏິ-ສທ຺ເທນ ສຸປຓ຺ຓາ ຄຫິຕາ. ເຕສໍ ກິຣ ກໂຣຏິ ນາມ ປານໂຠຊນໍ, ເຕນ ຕໍ ນາມໍ ລຠິໍສຸ, ທຸຕິຍາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ປຍສ຺ສຫາຣິ-ສທ຺ເທນ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑາ ຄຫິຕາ. ທານວຣກ຺ຂສາ ກິເຣເຕ, ຕຕິຍາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ມທນຍຸຕ-ສທ຺ເທນ ຍກ຺ຂາ ຄຫິຕາ. ວິສມຈາຣິໂນ ກິຣ ເຕ ຍຸທ຺ຘໂສຓ຺ຑາ, ຈຕຸຕ຺ຖາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ຈຕຸໂຣ ຈ ມຫນ຺ຕາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ວຸຕ຺ຕາ, ປຎ຺ຈມາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ຕສ຺ມາ ຍທິ ອສຸຣາ ກຸປິຕາ ອາວິລຈິຕ຺ຕາ ເທວປຸຣໍ ອຸປຍນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈວິເຘສຸ ຍໍ ຄິຣິໂນ ປຐມໍ ປຣິຠຓ຺ຑໍ, ຕໍ ອຸຣຄາ ປຣິພາຫິຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸ ເສສາ.

ອິເມສຸ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ສກ຺ເກ ເທວານມິນ຺ເທ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາເນ ສຸຘມ຺ມາ ຈວິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ປາທປຣິຈາຣິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ກຓ຺ຓິກາຍ ທິນ຺ນນິສ຺ສນ຺ເທນ ຈສ຺ສາ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກາ ສຸຘມ຺ມາ ນາມ ເທວສຠາ ອຸທປາທິ, ຍຕ຺ຖ ທິພ຺ພເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ກຎ຺ຈນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກໂຣຕິ. ຈິຕ຺ຕາປິ ຈວິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ປາທປຣິຈາຣິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ກຣຓນິສ຺ສນ຺ເທນ ຈສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕລຕາວນໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານໍ ອຸທປາທິ. ນນ຺ທາປິ ຈວິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ປາທປຣິຈາຣິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ຈສ຺ສາ ນນ຺ທາ ນາມ ໂປກ຺ຂຣຓີ ອຸທປາທິ.

ສຸຊາ ປນ ¶ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ກນ຺ທຣາຍ ພກສກຸຓິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ສກ຺ໂກ ‘‘ສຸຊາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ເທວໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຣມຓີຍໍ ເທວນຄຣໍ ສຸຘມ຺ມໍ ເທວສຠໍ ຈິຕ຺ຕລຕາວນໍ ນນ຺ທາໂປກ຺ຂຣຓິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອຕາ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ປາທປຣິຈາຣິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕ຺ວໍ ປນ ກຸສລໍ ອກຕ຺ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ¶ , ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສີລໍ ຣກ຺ຂາຫີ’’ຕິ ຕໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ເນຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສາປິ ຕໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ສີລໍ ຣກ຺ຂຕິ. ສກ຺ໂກ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຈ຺ຉຣູເປນ ອຸຕ຺ຕາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ນິປຊ຺ຊິ, ສາ ‘‘ມຕມຈ຺ຉໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສີເສ ອຄ຺ຄເຫສິ, ມຈ຺ໂຉ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ຈາເລສິ, ອຖ ນໍ ‘‘ຊີວຕິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສກ຺ໂກ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຄມາສິ. ສາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ພາຣາຓສິຍໍ ກຸມ຺ຠກາຣເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ສກ຺ໂກ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓເອຬາລຸການໍ ຍານກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຄາມສ຺ສ ມຫລ຺ລກເວເສນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ເອຬາລຸການິ ຄຓ຺ຫຖ, ເອຬາລຸການິ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອຸຄ຺ໂຆເສສິ. ມນຸສ຺ສາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເທຫິ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ອຫໍ ສີລຣກ຺ຂການໍ ທມ຺ມິ, ຕຸມ຺ເຫ ສີລໍ ຣກ຺ຂຖາ’’ຕິ? ‘‘ມຍໍ ສີລໍ ນາມ ນ ຊານາມ, ມູເລນ ເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ມູເລນ ອຕ຺ໂຖ, ສີລຣກ຺ຂການຎ຺ເຎວາຫໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ໂກ ຈາຍໍ ເອຬາລຸໂກ’’ຕິ ປກ຺ກມິໍສຸ. ສຸຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອານີຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ‘‘ເທຫິ, ຕາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສີລໍ ຣກ຺ຂສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຣກ຺ຂາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ມຍາ ຕຸຍ຺ຫເມວ ອຕ຺ຖາຍ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ຘິໍ ຍານເກນ ເຄຫທ຺ວາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ສາປິ ຍາວຊີວໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸຕາ ເວປຈິຕ຺ຕິສ຺ສ ອສຸຣິນ຺ທສ຺ສ ຘີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສີລານິສໍເສນ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຘີຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຕໍ ສາມິກໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ອສຸເຣ ສນ຺ນິປາເຕສິ ¶ . ສກ຺ໂກ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສຸຊາ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຕໍ ສາມິກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ມໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອສຸຣວຓ຺ຓໍ ມາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ສຸຊໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຕໍ ສາມິກໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສາ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ສກ຺ກໍ ທິສ຺ວາ ປຸພ຺ເພປິ ສິເນຫວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນເປເມນ ມໂຫເຆນ ວິຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຫທຍາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ສາມິໂກ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ປຸປ຺ຜທາມໍ ຂິປິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິ. ອສຸຣາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຘີຕຸ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອິທານິ ລຠຕິ ¶ , ອຍເມວສ຺ສາ ຘີຕຸ ປິຕາມຫໂຕ ມຫລ຺ລໂກ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ລຊ຺ຊມານາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ໂສ ຕໍ ເທວນຄຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານໍ ນາຏິກາໂກຏີນໍ ເຊຏ຺ຐິກໍ ກຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ເທວນຄເຣ ຣຊ຺ຊໍ ກາຣຍມານາ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕາປິ ປາຓາຕິປາຕໍ ນ ກຣິໍສຸ, ຕ຺ວໍ ນາມ ເອວຣູເປ ນິຍ຺ຍານິເກ ¶ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອປຣິສ຺ສາວິຕໍ ສປາຓກໍ ອຸທກໍ ປິວິສ຺ສສີ’’ຕິ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມາຕລິສງ຺ຄາຫໂກ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ສກ຺ໂກ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກຸລາວກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໓໒] ໒. ນຈ຺ຈຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຣຸທໍ ມນຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ພຫຸຠຓ຺ຑິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ເຫຏ຺ຐາ ເທວຘມ຺ມຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑.໖) ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ພຫຸຠຓ຺ໂຑ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍກາຣຓາ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ພຫຸຠຓ຺ໂຑ ຊາໂຕສີ’’ຕິ? ໂສ ເອຕ຺ຕກໍ ສຸຕ຺ວາວ ກຸທ຺ໂຘ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ທານິ ນີຫາເຣນ ວິຈຣາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ນຄ຺ໂຄ ອຏ຺ຐາສິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຘີ ຘີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ຕໂຕ ປລາຍິຕ຺ວາ ຫີນາຍາວຕ຺ໂຕ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ນາມ ປຸຣໂຕ ເອວຣູປໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອຄຸຓກຖໍ ກເຖສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ. ຠນ຺ເຕ, ‘‘ໂສ ຫິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຸຣໂຕ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຫາຍ ຄາມທາຣໂກ ວິຍ ນຄ຺ໂຄ ຐຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ຊິຄຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສາສນາ ປຣິຫີໂນ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອຄຸຓກຖາຍ ນິສິນ຺ນາມ຺ຫາຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາຠາເວນ ຣຕນສາສນາ ປຣິຫີໂນ, ປຸພ຺ເພ ອິຕ຺ຖິຣຕນປຏິລາຠໂຕປິ ປຣິຫີໂນເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ¶ ປຐມກປ຺ເປ ຈຕຸປ຺ປທາ ສີຫໍ ຣາຊານໍ ອກໍສຸ, ມຈ຺ຉາ ອານນ຺ທມຈ຺ຉໍ, ສກຸຓາ ສຸວຓ຺ຓຫໍສໍ. ຕສ຺ສ ປນ ສຸວຓ຺ຓຫໍສຣາຊສ຺ສ ຘີຕາ ຫໍສໂປຕິກາ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ວຣໍ ອທາສິ, ສາ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຕໍ ສາມິກໍ ວາເຣສິ. ຫໍສຣາຊາ ຕສ຺ສາ ວຣໍ ທຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ເຕ ສພ຺ເພ ສກຸເຓ ສນ຺ນິປາຕາເປສິ, ນານປ຺ປກາຣາ ຫໍສໂມຣາທໂຍ ສກຸຓຄຓາ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ມຫນ຺ເຕ ປາສາຓຕເລ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ຫໍສຣາຊາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຕໍ ສາມິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕູ’’ຕິ ຘີຕຣໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ສາ ສກຸຓສງ຺ຆໍ ໂອໂລເກນ຺ຕີ ມຓິວຓ຺ຓຄີວໍ ຈິຕ຺ຣເປຂຸຓໍ ໂມຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ສາມິໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ສກຸຓສງ຺ຆາ ໂມຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ ‘‘ສມ຺ມ ໂມຣ, ອຍໍ ຣາຊຘີຕາ ເອຕ຺ຕການໍ ສກຸຓານໍ ມຊ຺ເຌ ສາມິກໍ ໂຣເຈນ຺ຕີ ຕຍິ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທສີ’’ຕິ. ໂມໂຣ ‘‘ອຊ຺ຊາປິ ຕາວ ເມ ພລໍ ນ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຕິຕຸຏ຺ຐິຍາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ¶ ຕາວ ມຫໂຕ ສກຸຓສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ປກ຺ເຂ ປສາເຣຕ຺ວາ ນຈ຺ຈິຕຸໍ ອາຣຠິ, ນຈ຺ຈນ຺ໂຕ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອໂຫສິ.

ສຸວຓ຺ຓຫໍສຣາຊາ ລຊ຺ຊິໂຕ ‘‘ອິມສ຺ສ ເນວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ຫິຣີ ອຕ຺ຖິ, ນ ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ນາສ຺ສ ຠິນ຺ນຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ມມ ຘີຕຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສກຸຓສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໒.

‘‘ຣຸທໍ ມນຸຎ຺ຎໍ ຣຸຈິຣາ ຈ ປິຏ຺ຐິ, ເວຬຸຣິຍວຓ຺ຓູປນິຠາ ຈ ຄີວາ;

ພ຺ຍາມມຕ຺ຕານິ ຈ ເປຂຸຓານິ, ນຈ຺ເຈນ ເຕ ຘີຕຣໍ ໂນ ທທາມີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣຸທໍ ມນຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ຕ-ກາຣສ຺ສ ທ-ກາໂຣ ກໂຕ, ຣຸຕໍ ມນາປໍ, ວສ຺ສິຕສທ຺ໂທ ມຘຸໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸຈິຣາ ຈ ປິຏ຺ຐີຕິ ປິຏ຺ຐິປິ ເຕ ຈິຕ຺ຣາ ເຈວ ໂສຠນາ ຈ. ເວຬຸຣິຍວຓ຺ຓູປນິຠາຕິ ເວຬຸຣິຍມຓິວຓ຺ຓສທິສາ. ພ຺ຍາມມຕ຺ຕານີຕິ ເອກພ຺ຍາມປ຺ປມາຓານິ. ເປຂຸຓານີຕິ ປິຎ຺ຉານິ. ນຈ຺ເຈນ ເຕ ຘີຕຣໍ ໂນ ທທາມີຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ນຈ຺ຈິຕຠາເວເນວ ເຕ ເອວຣູປສ຺ສ ນິລ຺ລຊ຺ຊສ຺ສ ຘີຕຣໍ ໂນ ທທາມີຕິ ວຕ຺ວາ ຫໍສຣາຊາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຣິສມຊ຺ເຌ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ຫໍສໂປຕກສ຺ສ ຘີຕຣໍ ອທາສິ. ໂມໂຣ ຫໍສໂປຕິກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ¶ ລຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕວ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ປລາຍິ. ຫໍສຣາຊາປິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເອສ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣຕນສາສນາ ປຣິຫີໂນ, ປຸພ຺ເພປິ ອິຕ຺ຖິຣຕນປຏິລາຠໂຕ ປຣິຫີໂນເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ໂມໂຣ ພຫຸຠຓ຺ຑິໂກ ອໂຫສິ, ຫໍສຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ນຈ຺ຈຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໓໓] ໓. ສມ຺ໂມທມານຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສມ຺ໂມທມານາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ນິຄ຺ໂຣຘາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈຸມ຺ພຏກກລຫໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກຸຓາລຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໒໑.ກຸຓາລຊາຕກ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ປນ ສຕ຺ຖາ ຎາຕເກ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊາ ຎາຕການໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຄ຺ຄໂຫ ນາມ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາປິ ¶ ຫິ ປຸພ຺ເພ ສມຄ຺ຄກາເລ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ຕາ ຍທາ ວິວາທມາປນ຺ນາ, ຕທາ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຎາຕິຣາຊກຸເລຫິ ອາຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວຏ຺ຏກໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອເນກວຏ຺ຏກສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ອຣຎ຺ເຎ ປຏິວສຕິ. ຕທາ ເອໂກ ວຏ຺ຏກລຸທ຺ທໂກ ເຕສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຏ຺ຏກວສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ນິປຕິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ຊາລໍ ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຍນ຺ເຕສຸ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ສພ຺ເພ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ເຕນ ມູເລນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ອເຖກທິວສໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຕ ວຏ຺ຏເກ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ສາກຸຓິໂກ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕເກ ວິນາສໍ ປາເປຕິ, ອຫໍ ເອກໍ ອຸປາຍໍ ຊານາມິ, ເອເນສ ອມ຺ເຫ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ອິໂຕ ທານິ ປຏ຺ຐາຍ ເອເຕນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຣິ ຊາເລ ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ເອເກໂກ ເອເກກສ຺ມິໍ ຊາລກ຺ຂິເກ ສີສໍ ຐເປຕ຺ວາ ຊາລໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ຫຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ກຓ຺ຏກຄຸມ຺ເພ ປກ຺ຂິປຖ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເຫຏ຺ຐາ ເຕນ ເຕນ ຐາເນນ ປລາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິໍສຸ. ທຸຕິຍທິວເສ ອຸປຣິ ຊາເລ ຂິຕ຺ເຕ ເຕ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຊາລໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ¶ ເອກສ຺ມິໍ ¶ ກຓ຺ຏກຄຸມ຺ເພ ຂິປິຕ຺ວາ ສຍໍ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄນ ຕໂຕ ຕໂຕ ປລາຍິໍສຸ. ສາກຸຓິກສ຺ສ ຄຸມ຺ພໂຕ ຊາລໍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ເສວ ວິກາໂລ ຊາໂຕ, ໂສ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ໂຖວ ອຄມາສິ.

ປຸນທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍປິ ວຏ຺ຏກາ ຕເຖວ ກໂຣນ຺ຕິ. ໂສປິ ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ຊາລເມວ ໂມເຈນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອລຠິຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ໂຖວ ເຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ທິວເສ ທິວເສ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ໂຖ ອາຄຈ຺ຉສິ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເຕ ພຫິ ໂປສິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອາຫ. ສາກຸຓິໂກ ‘‘ຠທ຺ເທ, ມມ ອຎ຺ຎໍ ໂປສິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ເຕ ວຏ຺ຏກາ ສມຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣນ຺ຕິ, ມຍາ ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ຊາລໍ ອາທາຍ ກຓ຺ຏກຄຸມ຺ເພ ຂິປິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ໂຂ ປເນເຕ ສພ຺ພກາລເມວ ສມ຺ໂມທມານາ ວິຫຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ມາ ຈິນ຺ຕຍິ, ຍທາ ເຕ ວິວາທມາປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາ ເຕ ສພ຺ເພວ ອາທາຍ ຕວ ມຸຂໍ ຫາສຍມາໂນ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠຣິຍາຍ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໓.

‘‘ສມ຺ໂມທມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຊາລມາທາຍ ປກ຺ຂິໂນ;

ຍທາ ເຕ ວິວທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາ ເອຫິນ຺ຕິ ເມ ວສ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຍທາ ເຕ ວິວທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ເຕ ວຏ຺ຏກາ ນານາລທ຺ຘິກາ ນານາຄາຫາ ຫຸຕ຺ວາ ວິວທິສ຺ສນ຺ຕິ, ກລຫໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທາ ເອຫິນ຺ຕິ ເມ ວສນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສພ຺ເພປິ ເຕ ມມ ວສໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຖາຫໍ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຕວ ມຸຂໍ ຫາເສນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ຠຣິຍໍ ສມສ຺ສາເສສິ.

ກຕິປາຫສ຺ເສວ ປນ ອຈ຺ຈເຍນ ເອໂກ ວຏ຺ຏໂກ ໂຄຈຣຠູມິໍ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສີສໍ ອກ຺ກມິ, ອິຕໂຣ ‘‘ໂກ ມໍ ສີເສ ອກ຺ກມີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິໍ. ‘‘ອຫໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອກ຺ກມິໍ, ມາ ກຸຊ຺ຌີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ກຸຊ຺ຌິເຍວ. ເຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ຕາ ‘‘ຕ຺ວເມວ ມຎ຺ເຎ ຊາລໍ ອຸກ຺ຂິປສີ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິວາທໍ ກຣິໍສຸ. ເຕສຸ ວິວທນ຺ເຕສຸ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ວິວາທເກ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອິທາເນວ ເຕ ຊາລໍ ນ ອຸກ຺ຂິປິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ມຫນ຺ຕໍ ວິນາສໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາກຸຓິໂກ ໂອກາສໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ມຍາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນ ສກ຺ກາ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ອາທາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄໂຕ. ສາກຸຓິໂກປິ ໂຂ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ¶ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວຏ຺ຏກວສ຺ສິຕໍ ວສ຺ສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ອຸປຣິ ຊາລໍ ¶ ຂິປິ. ອເຖໂກ ວຏ຺ຏໂກ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ກິຣ ຊາລໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ເສວ ມຕ຺ຖເກ ໂລມານິ ປຕິຕານິ, ອິທານິ ອຸກ຺ຂິປາ’’ຕິ ອາຫ. ອປໂຣ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ກິຣ ຊາລໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ເສວ ທ຺ວີສຸ ປກ຺ເຂສຸ ປຕ຺ຕານິ ປຕິຕານິ, ອິທານິ ອຸກ຺ຂິປາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕິ ເຕສໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຸກ຺ຂິປ, ຕ຺ວໍ ອຸກ຺ຂິປາ’’ຕິ ວທນ຺ຕານຎ຺ເຎວ ສາກຸຓິໂກ ຊາລໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ເຕ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ຫາສຍມາໂນ ເຄຫໍ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ມຫາຣາຊາ ຎາຕການໍ ກລໂຫ ນາມ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ, ກລໂຫ ວິນາສມູລເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ອປຓ຺ຑິຕວຏ຺ຏໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ປຓ຺ຑິຕວຏ຺ຏໂກ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສມ຺ໂມທມານຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໓໔] ໔. ມຈ຺ຉຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນ ມໍ ສີຕໍ ນ ມໍ ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາປໂລຠນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕທາ ຫິ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ເກນາສິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາປິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ເມ, ຠນ຺ເຕ ມຘຸຣຫຕ຺ຖຣສາ, ຕໍ ຊຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ເອສາ ອິຕ຺ຖີ ຕວ ອນຕ຺ຖກາຣິກາ ¶ , ປຸພ຺ເພປິ ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຣຓໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕ ມໍ ອາຄມ຺ມ ມຣຓາ ມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ປຸໂຣຫິໂຕ ອໂຫສິ. ຕທາ ເກວຏ຺ຏາ ນທິຍໍ ຊາລໍ ຂິປິໍສຸ. ອເຖໂກ ມຫາມຈ຺ໂຉ ຣຕິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ມຈ຺ຉິຍາ ສທ຺ຘິໍ ກີຬມາໂນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ສາ ມຈ຺ຉີ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉມານາ ຊາລຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ຊາລໍ ປຣິຫຣມານາ ຄຕາ. ໂສ ປນ ກາມຄິທ຺ໂຘ ໂລລມຈ຺ໂຉ ຊາລກຸຈ຺ຉິເມວ ປວິຏ຺ໂຐ. ເກວຏ຺ຏາ ຕສ຺ສ ຊາລໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຊາລໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຈ຺ຉໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອມາເຣຕ຺ວາວ ວາລິກາປິຏ຺ເຐ ຂິປິຕ຺ວາ ¶ ‘‘ອິມໍ ອງ຺ຄາເຣສຸ ປຈິຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອງ຺ຄາເຣ ກໂຣນ຺ຕິ, ສູລໍ ຕຈ຺ເຉນ຺ຕິ. ມຈ຺ໂຉ ‘‘ເອຕໍ ອງ຺ຄາຣຕາປນໍ ວາ ສູລວິຊ຺ຌນໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ປນ ທຸກ຺ຂໍ ນ ມໍ ກິລເມຕິ, ຍໍ ¶ ປເນສາ ມຈ຺ຉີ ‘ອຎ຺ຎໍ ໂສ ນູນ ຣຕິຍາ ຄໂຕ’ຕິ ມຍິ ໂທມນສ຺ສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕເມວ ມໍ ພາຘຕີ’’ຕິ ປຣິເທວມາໂນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໔.

‘‘ນ ມໍ ສີຕໍ ນ ມໍ ອຸຓ຺ຫໍ, ນ ມໍ ຊາລສ຺ມິ ພາຘນໍ;

ຍຎ຺ຈ ມໍ ມຎ຺ຎເຕ ມຈ຺ຉີ, ອຎ຺ຎໍ ໂສ ຣຕິຍາ ຄໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ມໍ ສີຕໍ ນ ມໍ ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ມຈ຺ຉານໍ ອຸທກາ ນີຫຏກາເລ ສີຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວິຄເຕ ອຸຓ຺ຫໍ ໂຫຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນ ມໍ ສີຕໍ ນ ມໍ ອຸຓ຺ຫໍ ພາຘຕີ’’ຕິ ປຣິເທວຕິ. ຍມ຺ປິ ອງ຺ຄາເຣສຸ ປຈ຺ຈນມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນ ມໍ ອຸຓ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ປຣິເທວເຕວ. ນ ມໍ ຊາລສ຺ມິ ພາຘນນ຺ຕິ ຍມ຺ປິ ເມ ຊາລສ຺ມິໍ ພາຘນໍ ອໂຫສິ, ຕມ຺ປິ ມໍ ນ ພາເຘຕີຕິ ປຣິເທວຕິ. ‘‘ຍຎ຺ຈ ມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ສາ ມຈ຺ຉີ ມມ ຊາເລ ປຕິຕສ຺ສ ອິເມຫິ ເກວຏ຺ເຏຫິ ຄຫິຕຠາວໍ ອຊານນ຺ຕີ ມໍ ອປສ຺ສມານາ ‘‘ໂສ ມຈ຺ໂຉ ອິທານິ ອຎ຺ຎໍ ມຈ຺ຉິໍ ກາມຣຕິຍາ ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສາ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕາຍ ຈິນ຺ຕນໍ ມໍ ພາຘຕີຕິ ວາລິກາປິຏ຺ເຐ ນິປນ຺ໂນ ປຣິເທວຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປຸໂຣຫິໂຕ ທາສປຣິວຸໂຕ ນ຺ຫານຕ຺ຖາຍ ນທີຕີຣໍ ອາຄໂຕ. ໂສ ປນ ສພ຺ພຣຸຕຎ຺ຎູ ໂຫຕິ. ເຕນສ຺ສ ມຈ຺ຉປຣິເທວນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ມຈ຺ໂຉ ກິເລສວເສນ ປຣິເທວຕິ, ເອວໍ ອາຕຸຣຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ປເນສ ມີຍມາໂນ ນິຣເຍເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ອຫມສ຺ສ ອວສ຺ສໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເກວຏ຺ຏານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ ຕຸມ຺ເຫ ອມ຺ຫາກໍ ເອກທິວສມ຺ປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ມຈ຺ຉໍ ນ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເກວຏ຺ຏາ ‘‘ກິໍ ວເທຖ, ສາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈ຺ຈນກມຈ຺ຉໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ¶ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ອິມຎ຺ເຎວ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ສາມີ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ນທີຕີເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ ມຈ຺ຉ, ສເຈ ຕາຫໍ ອຊ຺ຊ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍາສິ, ອິທານິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາ ກິເລສວສິໂກ ອໂຫສີ’’ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາ ອຸທເກ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປາວິສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາປິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ¶ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມຈ຺ຉີ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ອໂຫສິ, ມຈ຺ໂຉ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ປຸໂຣຫິໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມຈ຺ຉຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໓໕] ໕. ວຏ຺ຏກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສນ຺ຕິ ປກ຺ຂາ ອປຕນາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ມຄເຘສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ທາວຄ຺ຄິນິພ຺ພານໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ມຄເຘສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ມຄຘຄາມເກ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸຄຓປຣິວຸໂຕ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫາຑາໂຫ ອຸຏ຺ຐຫິ, ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ໂສປິ ໂຂ ອຄ຺ຄິ ເອກຘູໂມ ເອກຊາໂລ ຫຸຕ຺ວາ ອວຕ຺ຖຣມາໂນ ອາຄຈ຺ຉເຕວ. ຕຕ຺ເຖເກ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູ ມຣຓຠຍຠີຕາ ‘‘ປຏຄ຺ຄິໍ ທສ຺ສາມ, ເຕນ ທຑ຺ຒຏ຺ຐານໍ ອິຕໂຣ ອຄ຺ຄິ ນ ໂອຕ຺ຖຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຣຓິສຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອປເຣ ອາຫໍສຸ ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ນາມ ກໂຣຖ, ຄຄນມຊ຺ເຌ ຐິຕໍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ, ປາຈີນໂລກຘາຕຸໂຕ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສຫສ຺ສຣໍສິປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ, ເວລາຍ ຕີເຣ ຐິຕາ ສມຸທ຺ທໍ, ສິເນຣຸໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕາ ສິເນຣຸໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ວິຍ ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕເມວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ‘ປຏຄ຺ຄິໍ ເທມາ’ຕິ ວທຖ, ພຸທ຺ຘພລໍ ນາມ ນ ຊານາຖ, ເອຖ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປເທເສ ອຏ຺ຐາສິ. ທາວຄ຺ຄິ ອຠິຠວນ຺ໂຕ ວິຍ ວິຣວນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ໂສຬສກຣີສມຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ ອຸທເກ ໂອປິລາປິຕຕິຓຸກ຺ກາ ວິຍ ນິພ຺ພາຍິ, ວິນິພ຺ເພຘໂຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກຣີສມຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອວຕ຺ຖຣິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ.

ຠິກ຺ຂູ ¶ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓກຖໍ ອາຣຠິໍສຸ – ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຸຓາ ນາມ, ອຍຎ຺ຫິ ນາມ ອເຈຕໂນ ອຄ຺ຄິ ພຸທ຺ຘານໍ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອວຕ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຸທເກ ¶ ຕິຓຸກ຺ກາ ວິຍ ນິພ຺ພາຍຕິ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ¶ ອານຸຠາໂວ ນາມາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕໍ ເອຕຣຫິ ມຍ຺ຫໍ ພລໍ, ຍໍ ອິມໍ ຠູມິປ຺ປເທສໍ ປຕ຺ວາ ເອສ ອຄ຺ຄິ ນິພ຺ພາຍຕິ. ອິທໍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ໂປຣາຓກສຈ຺ຈພລໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ປເທເສ ສກລມ຺ປິ ອິມໍ ກປ຺ປໍ ອຄ຺ຄິ ນ ຊລິສ຺ສຕິ, ກປ຺ປຏ຺ຐິຍປາຏິຫາຣິຍໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສຕ຺ຖຸ ນິສີທນຕ຺ຖາຍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎເປສິ, ນິສີທິ ສຕ຺ຖາ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອິທໍ ຕາວ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ປາກຏໍ, ອຕີຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ຕໍ ໂນ ປາກຏໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວຏ຺ຏກໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ຊາໂຕ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາເລ ມຫາເຄຓ຺ຑຸກປ຺ປມາໂຓ ວຏ຺ຏກໂປຕໂກ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ມາຕາປິຕໂຣ ກຸລາວເກ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ໂຄຈຣໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂປເສນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປກ຺ເຂ ປສາເຣຕ຺ວາ ອາກາເສ ຄມນພລໍ ວາ ປາເທ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຖເລ ຄມນພລໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຕຎ຺ຈ ປເທສໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສໍວຈ຺ຉເຣ ທາວຄ຺ຄິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ສມເຍ ມຫາຣວໍ ຣວນ຺ໂຕ ຕໍ ປເທສໍ ຄຓ຺ຫິ, ສກຸຓສງ຺ຆາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລາວເກຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຣຓຠຍຠີຕາ ວິຣວນ຺ຕາ ປລາຍນ຺ຕິ, ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສປິ ມາຕາປິຕໂຣ ມຣຓຠຍຠີຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກຸລາວເກ ນິປນ຺ນໂກວ ຄີວໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ປກ຺ເຂ ປສາເຣຕ຺ວາ ອາກາເສນ ຄມນພລໍ ຠເວຍ຺ຍ, ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ. ສເຈ ປາເທ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄມນພລໍ ຠເວຍ຺ຍ, ປທວາເຣນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ. ມາຕາປິຕໂຣປິ ໂຂ ເມ ມຣຓຠຍຠີຕາ ມໍ ເອກກໍ ປຫາຍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຕ຺ຕາຍນ຺ຕາ ປລາຕາ. ອິທານິ ເມ ອຎ຺ຎໍ ປຏິສຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ອຕາໂຓມ຺ຫິ ອສຣໂຓ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຊ຺ຊ ມຍາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ສີລຄຸໂຓ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສຈ຺ຈຄຸໂຓ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ອຕີເຕ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂພຘິມູເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນາ ¶ ສຈ຺ຈານຸທ຺ທຍກາຣຸຎ຺ຎຂນ຺ຕິສມນ຺ນາຄຕາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ສມປ຺ປວຕ຺ຕເມຕ຺ຕາຠາວນາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘາ ¶ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ເຕຫິ ຈ ປຏິວິທ຺ຘາ ຘມ຺ມຄຸຓາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ມຍິ ຈາປິ ເອກໍ ສຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ສໍວິຊ຺ຊມາໂນ ເອໂກ ສຠາວຘມ຺ໂມ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕີເຕ ພຸທ຺ເຘ ເຈວ ເຕຫິ ປຏິວິທ຺ຘຄຸເຓ ຈ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຍິ ວິຊ຺ຊມານໍ ສຈ຺ຈສຠາວຘມ຺ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ¶ ປຏິກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ມຍາ ອຕ຺ຕໂນ ເຈວ ເສສສກຸຓານຎ຺ຈ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຕ຺ຖິ ໂລເກ ສີລຄຸໂຓ, ສຈ຺ຈໍ ໂສເຈຍ຺ຍນຸທ຺ທຍາ;

ເຕນ ສຈ຺ເຈນ ກາຫາມິ, ສຈ຺ຈກິຣິຍມນຸຕ຺ຕຣໍ.

‘‘ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມພລໍ, ສຣິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພເກ ຊິເນ;

ສຈ຺ຈພລມວສ຺ສາຍ, ສຈ຺ຈກິຣິຍມກາສຫ’’ນ຺ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໓.໗໙-໘໐);

ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຕີເຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານໍ ສຈ຺ຈສຠາວໍ ອາຣພ຺ຠ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໕.

‘‘ສນ຺ຕິ ປກ຺ຂາ ອປຕນາ, ສນ຺ຕິ ປາທາ ອວຎ຺ຈນາ;

ມາຕາປິຕາ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ຊາຕເວທ ປຏິກ຺ກມາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕິ ປກ຺ຂາ ອປຕນາຕິ ມຍ຺ຫໍ ປກ຺ຂາ ນາມ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ໂນ ຈ ໂຂ ສກ຺ກາ ເອເຕຫິ ອຸປ຺ປຕິຕຸໍ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ອປຕນາ. ສນ຺ຕິ ປາທາ ອວຎ຺ຈນາຕິ ປາທາປິ ເມ ອຕ຺ຖິ, ເຕຫິ ປນ ວຎ຺ຈິຕຸໍ ປທວາຣຄມເນນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອວຎ຺ຈນາ. ມາຕາປິຕາ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕາຕິ ເຍ ຈ ມໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ເນຍ຺ຍຸໍ, ເຕປິ ມຣຓຠເຍນ ມາຕາປິຕໂຣ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ຊາຕເວທາຕິ ອຄ຺ຄິໍ ອາລປຕິ. ໂສ ຫິ ຊາໂຕວ ເວທຍຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຊາຕເວໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິກ຺ກມາຕິ ປຏິຄຈ຺ຉ ນິວຕ຺ຕາຕິ ຊາຕເວທໍ ອາຓາເປຕິ.

ອິຕິ ມຫາສຕ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ປກ຺ຂານໍ ອຕ຺ຖິຠາໂວ, ເຕ ຈ ປສາເຣຕ຺ວາ ອາກາເສ ອປຕນຠາໂວ, ປາທານໍ ອຕ຺ຖິຠາໂວ, ເຕ ຈ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອວຎ຺ຈນຠາໂວ, ມາຕາປິຕູນໍ ມໍ ກຸລາວເກເຍວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຕຠາໂວ ຈ ສຈ຺ໂຈ ສຠາວຠູໂຕເຍວ, ຊາຕເວທ, ເອເຕນ ¶ ສຈ຺ເຈນ ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏິກ຺ກມາ’’ຕິ ກຸລາວເກ ນິປນ຺ນໂກວ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ອກາສິ. ຕສ຺ສ ສຫ ສຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ໂສຬສກຣີສມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຊາຕເວໂທ ປຏິກ຺ກມິ. ປຏິກ຺ກມນ຺ໂຕ ຈ ນ ຌາຍມາໂນວ ອຎ຺ຎໍ ຄໂຕ, ອຸທເກ ປນ ໂອປິລາປິຕາ ອຸກ຺ກາ ວິຍ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພາຍິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສຫ ¶ ¶ ສຈ຺ເຈ ກເຕ ມຍ຺ຫໍ, ມຫາປຊ຺ຊລິໂຕ ສິຂີ;

ວຊ຺ເຊສິ ໂສຬສ ກຣີສານິ, ອຸທກໍ ປຕ຺ວາ ຍຖາ ສິຂີ’’ຕິ. (ຈຣິຍາ. ໓.໘໒);

ຕໍ ປນ ຐານໍ ສກເລປິ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ອຄ຺ຄິນາ ອນຠິຠວນີຍຕ຺ຕາ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍປາຏິຫາຣິຍໍ ນາມ ຊາຕໍ. ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ສ ວນສ຺ສ ອຄ຺ຄິນາ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ເອຕຣຫິ ມຍ຺ຫໍ ພລໍ, ໂປຣາຓໍ ປເນຕໍ ວຏ຺ຏໂປຕກກາເລ ມຍ຺ຫເມວ ສຈ຺ຈພລ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ. ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ເກຈິ ສກທາຄາມິໂນ, ເກຈິ ອນາຄາມິໂນ, ເກຈິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມາຕາປິຕໂຣ ເອຕຣຫິ ມາຕາປິຕໂຣວ ອເຫສຸໍ, ວຏ຺ຏກຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ວຏ຺ຏກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໓໖] ໖. ສກຸຓຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍໍ ນິສ຺ສິຕາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທຑ຺ຒປຓ຺ຓສາລໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອໂກ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຊຕວນໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ໂກສເລສຸ ເອກໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ນິສ຺ສາຍ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎເສນາສເນ ວສຕິ. ອຖສ຺ສ ປຐມມາເສເຍວ ປຓ຺ຓສາລາ ຑຍ຺ຫິຕ຺ຖ. ໂສ ‘‘ປຓ຺ຓສາລາ ເມ ທຑ຺ຒາ, ທຸກ຺ຂໍ ວສາມີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອິທານິ ໂນ ເຂຕ຺ຕໍ ປຣິສຸກ຺ຂໍ, ເກທາເຣ ປາເຍຕ຺ວາ ກຣິສ຺ສາມ’’, ຕສ຺ມິໍ ປາຍິເຕ ‘‘ພີຊໍ ວປິຕ຺ວາ’’, ພີເຊ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ວຕິໍ ກຕ຺ວາ’’, ວຕິຍາ ກຕາຍ ‘‘ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ, ລາຍິຕ຺ວາ, ມທ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອປທິສນ຺ຕາເຍວ ເຕມາສໍ ວີຕິນາເມສຸໍ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕມາສໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ທຸກ຺ຂໍ ວສນ຺ໂຕ ¶ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ປວາເຣຕ຺ວາ ປນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠິກ຺ຂຸ ສຸເຂນ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖສິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເຕ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເສນາສນສປ຺ປາຍສ຺ສ ເມ ອຠາເວນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຕ຺ຖກໍ ນ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍໍ ຊານິໍສຸ, ຕ຺ວໍ ກສ຺ມາ ນ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສກຸຓໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສກຸຓສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ສາຂາວິຏປສມ຺ປນ຺ນໍ ມຫາຣຸກ຺ຂໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂາສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຆໍສນ຺ຕີສຸ ຈຸຓ຺ຓໍ ປຕຕິ, ຘູໂມ ອຸຏ຺ຐາຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິມາ ທ຺ເວ ສາຂາ ເອວໍ ຆໍສມານາ ອຄ຺ຄິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສນ຺ຕິ, ໂສ ປຕິຕ຺ວາ ປຸຣາຓປຓ຺ຓານິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິມມ຺ປິ ຣຸກ຺ຂໍ ຌາເປສ຺ສຕິ, ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ອມ຺ເຫຫິ ວສິຕຸໍ, ອິໂຕ ປລາຍິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ສກຸຓສງ຺ຆສ຺ສ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໖.

‘‘ຍໍ ນິສ຺ສິຕາ ຊຄຕິຣຸຫໍ ວິຫງ຺ຄມາ, ສ຺ວາຍໍ ອຄ຺ຄິໍ ປມຸຎ຺ຈຕິ;

ທິສາ ຠຊຖ ວກ຺ກງ຺ຄາ, ຊາຕໍ ສຣຓໂຕ ຠຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຊຄຕິຣຸຫນ຺ຕິ ຊຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຖວີ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ຣຸກ຺ໂຂ ‘‘ຊຄຕິຣຸໂຫ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຫງ຺ຄມາຕິ ວິຫໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາກາສໍ, ຕຕ຺ຖ ຄມນໂຕ ປກ຺ຂີ ‘‘ວິຫງ຺ຄມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ທິສາ ຠຊຖາຕິ ອິມໍ ຣຸກ຺ຂໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອິໂຕ ປລາຍນ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຠຊຖ. ວກ຺ກງ຺ຄາຕິ ສກຸເຓ ອາລປຕິ. ເຕ ຫິ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄໍ ຄລໍ ກທາຈິ ກທາຈິ ວງ຺ກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວກ຺ກງ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວງ຺ກາ ວາ ເຕສໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ປກ຺ຂາ ຊາຕາຕິ ວກ຺ກງ຺ຄາ. ຊາຕໍ ສຣຓໂຕ ຠຍນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ອວສ຺ສຍຣຸກ຺ຂໂຕເຍວ ຠຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ເອຖ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມາຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນກຣາ ປຓ຺ຑິຕສກຸຓາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຕາ. ເຍ ປນ ອປຓ຺ຑິຕາ, ເຕ ‘‘ເອວເມວ ເອສ ພິນ຺ທຸມຕ຺ເຕ ອຸທເກ ກຸມ຺ຠີເລ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສິໍສຸ. ຕໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຈິນ຺ຕິຕາກາເຣເນວ ອຄ຺ຄິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຘູເມສຸ ຈ ຊາລາສຸ ຈ ອຸຏ຺ຐິຕາສຸ ຘູມນ຺ຘາ ¶ ສກຸຓາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປຕິຕ຺ວາ ປຕິຕ຺ວາ ວິນາສໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາປິ ຣຸກ຺ຂຄ຺ເຄ ວສນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍໍ ຊານນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ກສ຺ມາ ນ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ອິມໍ ¶ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ. ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ສຕ຺ຖາປິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນກຣາ ສກຸຓາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ອເຫສຸໍ, ປຓ຺ຑິຕສກຸໂຓ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສກຸຓຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໓໗] ໗. ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ເຍ ¶ ວຸຑ຺ຒມປຈາຍນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເສນາສນປຏິພາຫນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ຫິ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ທູເຕ ເປສິເຕ ສຕ຺ຖາ ຣາຊຄຫາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ເວສາລິໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ສາວຕ຺ຖິໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ເສນາສເນສຸ ອຄ຺ຄຫິເຕສ຺ເວວ ‘‘ອິທໍ ເສນາສນໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ, ອິທໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ, ອິທໍ ອມ຺ຫາກເມວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເສນາສນານິ ປລິພຸນ຺ເຘນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉາ ອາຄຕາ ເຖຣາ ເສນາສນານິ ນ ລຠນ຺ຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສາປິ ອນ຺ເຕວາສິກາ ເຖຣສ຺ສ ເສນາສນໍ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ນ ລຠິໍສຸ. ເຖໂຣ ເສນາສນໍ ອລຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ເສນາສນສ຺ສ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສຊ຺ຊາຍ ຈ ຈງ຺ກເມນ ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ວີຕິນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາສິ, ເຖໂຣປິ ອຸກ຺ກາສິ. ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອິມາຍ ເວລາຍ ອິຘ ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ໂສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ’’. ສຕ຺ຖາ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ຕາວ ມຍິ ຊີວນ຺ເຕເຍວ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຄາຣວາ ອປຕິສ຺ສາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ກິໍ ນຸ ໂຂ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸທປາທິ.

ໂສ ປຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ¶ ເສນາສນໍ ປຏິພາຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠຄວາ’’ຕິ? ຕໂຕ ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຄ຺ຄາສນໍ ອຄ຺ໂຄທກໍ ອຄ຺ຄປິຓ຺ຑໍ ອຣຫຕີ’’ຕິ? ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ, ຄຫປຕິກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ, ອປເຣ ‘‘ວິນຍຘໂຣ, ຘມ຺ມກຖິໂກ, ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ, ທຸຕິຍສ຺ສ, ຕຕິຍສ຺ສ, ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ’’ຕິ. ອປເຣ ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ, ສກທາຄາມີ, ອນາຄາມີ, ອຣຫາ, ເຕວິຊ຺ໂຊ, ຉຬຠິຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອວໍ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ອຄ຺ຄາສນາທິຣຫານໍ ກຖິຕກາເລ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍ຺ຫໍ ¶ ສາສເນ ອຄ຺ຄາສນາທີນິ ປຕ຺ວາ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ປມາຓໍ, ນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ນ ຄຫປຕິກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ນ ວິນຍຘໂຣ, ນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິໂກ, ນ ອາຠິຘມ຺ມິໂກ, ນ ປຐມຊ຺ຌານາທິລາຠິໂນ, ນ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ປມາຓໍ, ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ສາມີຈິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອຄ຺ຄາສນໍ ອຄ຺ໂຄທກໍ ອຄ຺ຄປິຓ຺ໂຑ ລທ຺ຘພ຺ໂພ. ອິທເມຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ຕສ຺ມາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເອເຕສໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ. ອິທານິ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ມຍ຺ຫໍ ¶ ອຄ຺ຄສາວໂກ ອນຸຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕໂກ ມມານນ຺ຕຣໍ ເສນາສນໍ ລທ຺ຘຸໍ ອຣຫຕິ, ໂສ ອິມໍ ຣຕ຺ຕິໍ ເສນາສນໍ ອລຠນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວີຕິນາເມສິ, ຕຸມ຺ເຫ ອິທາເນວ ເອວໍ ອຄາຣວາ ອປຕິສ຺ສາ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ກິນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວິຫຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ອຖ ເນສໍ ໂອວາທທານຕ຺ຖາຍ ‘‘ປຸພ຺ເພ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາປິ ‘ນ ໂຂ ປເນຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ປຕິຣູປໍ, ຍໍ ມຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຄາຣວາ ອປຕິສ຺ສາ ອສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂນ ວິຫເຣຍ຺ຍາມ, ອມ຺ເຫສຸ ມຫລ຺ລກຕຣໍ ຊານິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຠິວາທນາທີນິ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ສາຘຸກໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ‘ອຍໍ ໂນ ມຫລ຺ລໂກ’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຠິວາທນາທີນິ ກຕ຺ວາ ເທວປຖໍ ປູຣຍມານາ ຄຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ເອກໍ ມຫານິຄ຺ໂຣຘໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຕໂຍ ສຫາຍາ ວິຫຣິໍສຸ – ຕິຕ຺ຕິໂຣ, ມກ຺ກໂຏ, ຫຕ຺ຖີຕິ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຄາຣວາ ອປຕິສ຺ສາ ອສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂນ ອເຫສຸໍ. ອຖ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ເອວໍ ວິຫຣິຕຸໍ, ຍໍນູນ ມຍໍ ໂຍ ໂນ ມຫລ຺ລກຕໂຣ, ຕສ຺ສ ¶ ອຠິວາທນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຫເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ປນ ໂນ ມຫລ຺ລກຕໂຣ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາ ເອກທິວສໍ ‘‘ອຕ຺ເຖໂສ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ຕໂຍປິ ຊນາ ນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕິຕ຺ຕິໂຣ ຈ ມກ຺ກໂຏ ຈ ຫຕ຺ຖິໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ສມ຺ມ ຫຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂໍ ກີວປ຺ປມາຓກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊານາສີ’’ຕິ? ໂສ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມາ, ອຫໍ ຕຣຸຓໂປຕກກາເລ ອິມໍ ນິຄ຺ໂຣຘຄຈ຺ຉໍ ອນ຺ຕຣສຕ຺ຖີສຸ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມິ, ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐິຕກາເລ ຈ ປນ ເມ ເອຕສ຺ສ ອຄ຺ຄສາຂາ ນາຠິໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ເອວາຫໍ ອິມໍ ຄຈ຺ຉກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊານາມີ’’ຕິ ປຸນ ອຸໂຠປິ ຊນາ ປຸຣິມນເຍເນວ ມກ຺ກຏໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ສມ຺ມາ ມກ຺ກຏຈ຺ຉາປໂກ ສມາໂນ ຠູມິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຄີວໍ ¶ ອນຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ອິມສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣຘໂປຕກສ຺ສ ອຄ຺ຄງ຺ກຸເຣ ຂາທາມິ, ເອວາຫໍ ອິມໍ ຂຸທ຺ທກກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊານາມີ’’ຕິ. ອຖ ອິຕເຣ ອຸໂຠປິ ປຸຣິມນເຍເນວ ຕິຕ຺ຕິຣໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມາ, ປຸພ຺ເພ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ມຫານິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ໂຂ ອໂຫສິ, ອຫໍ ຕສ຺ສ ຜລານິ ຂາທິຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວຈ຺ຈໍ ປາເຕສິໍ, ຕໂຕ ເອສ ຣຸກ຺ໂຂ ຊາໂຕ, ເອວາຫໍ ອິມໍ ອຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊານາມິ, ຕສ຺ມາ ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຊາຕິຍາ ມຫລ຺ລກຕໂຣ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ມກ຺ກໂຏ ຈ ຫຕ຺ຖີ ຈ ຕິຕ຺ຕິຣປຓ຺ຑິຕໍ ອາຫໍສຸ ‘‘ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ເຫຫິ ມຫລ຺ລກຕໂຣ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຍໍ ຕວ ສກ຺ກາຣຄຣຸກາຣມານນວນ຺ທນປູຊນານິ ເຈວ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມານິ ຈ ກຣິສ຺ສາມ, ໂອວາເທ ຈ ເຕ ຐສ຺ສາມ, ຕ຺ວໍ ປນ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອມ຺ຫາກໍ ໂອວາທານຸສາສນິໍ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕິຕ຺ຕິໂຣ ເຕສໍ ໂອວາທໍ ອທາສິ, ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ສຍມ຺ປິ ສີລານິ ສມາທິຍິ. ເຕ ຕໂຍປິ ຊນາ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຄາຣວາ ສປ຺ປຕິສ຺ສາ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ¶ ເທວໂລກປຣາຍຓາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມາທານໍ ຕິຕ຺ຕິຣິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ ອໂຫສິ.

ເຕ ຫິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຄາຣວາ ສປ຺ປຕິສ຺ສາ ວິຫຣິໍສຸ, ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ສ຺ວາຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຄາຣວາ ອປຕິສ຺ສາ ວິຫຣຖ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ສາມີຈິກມ຺ມໍ, ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຄ຺ຄາສນໍ ອຄ຺ໂຄທກໍ ອຄ຺ຄປິຓ຺ຑໍ, ນ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ນວກຕເຣນ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ¶ ເສນາສເນນ ປຏິພາຫິຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໗.

‘‘ເຍ ວຸຑ຺ຒມປຈາຍນ຺ຕິ, ນຣາ ຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທາ;

ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປາສໍສາ, ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ສຸຄ຺ຄຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຍ ວຸຑ຺ຒມປຈາຍນ຺ຕີຕິ ຊາຕິວຸຑ຺ໂຒ, ວໂຍວຸຑ຺ໂຒ, ຄຸຓວຸຑ຺ໂຒຕິ ຕໂຍ ວຸຑ຺ຒາ. ເຕສຸ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ຊາຕິວຸຑ຺ໂຒ ນາມ, ວເຍ ຐິໂຕ ວໂຍວຸຑ຺ໂຒ ນາມ ¶ , ຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ຄຸຓວຸຑ຺ໂຒ ນາມ. ເຕສຸ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ວໂຍວຸຑ຺ໂຒ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ‘‘ວຸຑ຺ໂຒ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອປຈາຍນ຺ຕີຕິ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິກກມ຺ເມນ ປູເຊນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທາຕິ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍນຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທາ ກຸສລາ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ປາສໍສາຕິ ປສໍສາຣຫາ. ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ສຸຄ຺ຄຕີຕິ ສມ຺ປເຣຕພ຺ເພ ອິມໍ ໂລກໍ ຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ເພ ປຣໂລເກປິ ເຕສໍ ສຸຄຕິເຍວ ໂຫຕີຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ຂຕ຺ຕິຍາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ເວສ຺ສາ ວາ ສຸທ຺ທາ ວາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ວາ, ເຍ ເກຈິ ສຕ຺ຕາ ເຊຏ຺ຐາປຈິຕິກມ຺ເມ ເຉກາ ກຸສລາ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ນານໍ ວໂຍວຸຑ຺ຒານໍ ອປຈິຕິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຕຠາເວ ເຊຏ຺ຐາປຈິຕິກາຣກາຕິ ປສໍສໍ ວຓ຺ຓນໍ ໂຖມນໍ ລຠນ຺ຕິ, ກາຍສ຺ສ ຈ ເຠທາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຏ຺ຐາປຈິຕິກມ຺ມສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອໂຫສິ, ມກ຺ກໂຏ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ຕິຕ຺ຕິຣປຓ຺ຑິໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໓໘] ໘. ພກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນາຈ຺ຈນ຺ຕໍ ¶ ¶ ນິກຕິປ຺ປຎ຺ໂຎຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈີວຣວຑ຺ຒກໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອໂກ ກິຣ ເຊຕວນວາສິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຈີວເຣ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ເຉທນຆຏ຺ຏນວິຈາຣຓສິພ຺ພນາທິກໍ ກມ຺ມໍ, ຕຕ຺ຖ ສຸກຸສໂລ. ໂສ ຕາຍ ກຸສລຕາຍ ຈີວຣໍ ວຑ຺ເຒຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈີວຣວຑ຺ຒໂກ’’ ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ກິໍ ປເນສ ກໂຣຕີຕິ? ຊິຓ຺ຓປິໂລຕິກາສຸ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຸຜສ຺ສິກໍ ມນາປໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ຣຊນປຣິໂຍສາເນ ປິຏ຺ໂຐທເກນ ຣຊິຕ຺ວາ ສງ຺ເຂນ ຆໍສິຕ຺ວາ ອຸຊ຺ຊລໍ ມນຸຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປຕິ. ຈີວຣກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ອຊານນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອຫເຕ ສາຏເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ຈີວຣໍ ກາຕຸໍ ນ ຊານາມ, ຈີວຣໍ ໂນ ກຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ຈີວຣໍ ອາວຸໂສ ກຣິຍມານໍ ຈິເຣນ ນິຏ຺ຐາຕິ, ມຍາ ກຕຈີວຣເມວ ອຕ຺ຖິ, ອິເມ ສາຏເກ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິເມວ ທິສ຺ວາ ອນ຺ຕຣໍ ອຊານນ຺ຕາ ‘‘ຖິຣ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຫຕສາຏເກ ຈີວຣວຑ຺ຒກສ຺ສ ທຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕໍ ເຕຫິ ໂຖກໍ ກິລິຏ຺ຐກາເລ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ໂຘວິຍມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊິຓ຺ຓຏ຺ຐານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ອາຄຕາຄເຕ ປິໂລຕິກາຫິ ວຎ຺ເຈນ຺ໂຕ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກໂຏ ຊາໂຕ.

ຍຖາ ເຈສ ເຊຕວເນ, ຕຖາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄາມເກປິ ເອໂກ ຈີວຣວຑ຺ຒໂກ ໂລກໍ ວຎ຺ເຈຕິ. ຕສ຺ສ ¶ ສມ຺ຠຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຊຕວເນ ກິຣ ເອໂກ ຈີວຣວຑ຺ຒໂກ ເອວໍ ໂລກໍ ວຎ຺ເຈຕີ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ຫນ຺ທາຫໍ, ຕໍ ນຄຣວາສິກໍ ວຎ຺ເຈມີ’’ຕິ ປິໂລຕິກຈີວຣໍ ອຕິມນາປໍ ກຕ຺ວາ ສຸຣຕ຺ຕໍ ຣຊິຕ຺ວາ ຕໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ອຄມາສິ. ອິຕໂຣ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມາວຸໂສ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ຈີວຣໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຖ, ຕຸມ຺ເຫ ອຎ຺ຎໍ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາວຸໂສ, ມຍໍ ຄາມວາສິກາ ທຸລ຺ລຠປຈ຺ຈຍາ, ອິມາຫໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກິໍ ປາຣຸປິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມມ ສນ຺ຕິເກ ອຫຕສາຏກາ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈີວຣໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ‘‘ອາວຸໂສ, ມຍາ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕຍິ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ເຕ ກິໍ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຄຓ຺ຫາຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປິໂລຕິກຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ອຫຕສາຏເກ ອາທາຍ ຕໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ເຊຕວນວາສິໂກປິ ¶ ຕໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ໂຘວນ຺ໂຕ ຊິຓ຺ຓປິໂລຕິກຠາວໍ ທິສ຺ວາ ລຊ຺ຊິໂຕ ‘‘ຄາມວາສິຈີວຣວຑ຺ຒເກນ ກິຣ ເຊຕວນວາສິໂກ ວຎ຺ຈິໂຕ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວຎ຺ຈິຕຠາໂວ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ປາກໂຏ ຊາໂຕ.

ອເຖກທິວສໍ ¶ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຕໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຊຕວນວາສີ ຈີວຣວຑ຺ຒໂກ ອິທາເນວ ອຎ຺ເຎ ວຎ຺ເຈຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ວຎ຺ເຈສິເຍວ. ນ ຄາມວາສິເກນາປິ ອິທາເນວ ເອສ ເຊຕວນວາສີ ຈີວຣວຑ຺ຒໂກ ວຎ຺ຈິໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ວຎ຺ຈິໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປທຸມສຣໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິເຕ ວຣຓຣຸກ຺ເຂ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕທາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ນາຕິມຫນ຺ເຕ ສເຣ ນິທາຆສມເຍ ອຸທກໍ ມນ຺ທໍ ອໂຫສິ, ພຫູ ເຈຕ຺ຖ ມຈ຺ຉາ ໂຫນ຺ຕິ. ອເຖໂກ ພໂກ ເຕ ມຈ຺ເຉ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອເກນ ອຸປາເຍນ ອິເມ ມຈ຺ເຉ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທກປຣິຍນ຺ເຕ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ມຈ຺ຉາ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ອຍ຺ຍ, ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ຈິນ຺ເຕສິ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສເຣ ອຸທກໍ ປຣິຕ຺ຕໍ, ໂຄຈໂຣ ມນ຺ໂທ, ນິທາໂຆ ຈ ມຫນ຺ໂຕ, ອິທານິເມ ມຈ຺ຉາ ກິໍ ນາມ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິໍ ກໂຣມ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ວຈນໍ ກເຣຍ຺ຍາຖ ¶ , ອຫໍ ໂວ ເອເກກໍ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓປທຸມສຎ຺ຉນ຺ນໍ ມຫາສຣໍ ເນຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຍ຺ຍ, ປຐມກປ຺ປິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຈ຺ຉານໍ ຈິນ຺ຕນກພໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ເຫສຸ ເອເກກໍ ຂາທິຕຸກາໂມສີ’’ຕິ. ‘‘ນາຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ມຍ຺ຫໍ ສທ຺ທຫນ຺ເຕ ຂາທິສ຺ສາມິ’’. ‘‘ສເຈ ປນ ສຣສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ມຍ຺ຫໍ ນ ສທ຺ທຫຖ, ເອກໍ ມຈ຺ຉໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ສຣໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ເປເສຖາ’’ຕິ. ມຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຊເລປິ ຖເລປິ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເອກໍ ກາຬມຫາມຈ຺ຉໍ ອທໍສຸ ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເນຕ຺ວາ ສເຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ສຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ເຕສໍ ມຈ຺ຉານໍ ສນ຺ຕິເກ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ເຕສໍ ມຈ຺ຉານໍ ສຣສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວຓ຺ເຓສິ. ເຕ ¶ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ຍ, ອມ຺ເຫ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ພໂກ ປຐມໍ ຕໍ ກາຬມຫາມຈ຺ຉເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ສຣຕີຣໍ ເນຕ຺ວາ ສຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຣຕີເຣ ຊາເຕ ວຣຓຣຸກ຺ເຂ ນິລີຍິຕ຺ວາ ຕໍ ວິຏປນ຺ຕເຣ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ເຑນ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ກຓ຺ຏເກ ຣຸກ຺ຂມູເລ ປາເຕຕ຺ວາ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ, ເມ ໂສ ມຈ຺ໂຉ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ເອເຕນຸປາເຍນ ເອເກກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ມຈ຺ເຉ ຂາທິຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄໂຕ ເອກໍ ມຈ຺ຉມ຺ປິ ນາທ຺ທສ. ເອໂກ ປເນຕ຺ຖ ກກ຺ກຏໂກ ອວສິຏ຺ໂຐ. ພໂກ ຕມ຺ປິ ຂາທິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ, ກກ຺ກຏກ, ມຍາ ສພ຺ເພເຕ ມຈ຺ຉາ ເນຕ຺ວາ ປທຸມສຎ຺ຉນ຺ເນ ມຫາສເຣ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕາ, ເອຫິ ຕມ຺ປິ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກຖໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ຑໍສິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ¶ ເອວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມໍ ປາເຕສ຺ສສິ, ນາຫໍ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ມາ ຠາຍິ, ອຫໍ ຕໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກກ຺ກຏໂກ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິມສ຺ສ ມຈ຺ເຉ ເນຕ຺ວາ ສເຣ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນ ມໍ ສເຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສຕິ, ຄີວມສ຺ສ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊີວິຕໍ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອຖ ນໍ ເອວມາຫ ‘‘ສມ຺ມ ພກ, ນ ໂຂ ຕ຺ວໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຄຫຓໍ ສຸຄ຺ຄຫຓໍ ¶ , ສຈາຫໍ ອເຬຫິ ຕວ ຄີວໍ ຄເຫຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ຕວ ຄີວໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ‘‘ວຎ຺ເຈຕຸກາໂມ ເອສ ມ’’ນ຺ຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ກກ຺ກຏໂກ ອຕ຺ຕໂນ ອເຬຫິ ກມ຺ມາຣສຓ຺ຑາເສນ ວິຍ ຕສ຺ສ ຄີວໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ສຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຣຓຣຸກ຺ຂາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ກກ຺ກຏໂກ ອາຫ ‘‘ມາຕຸລ, ອຍໍ ສໂຣ ເອຕ຺ໂຕ, ຕ຺ວໍ ປນ ອິໂຕ ກິໍ ເນສີ’’ຕິ? ພໂກ ‘‘ນ ເຕ ມາຕຸໂລ ອຫໍ, ນ ຠຄິນິປຸຕ຺ໂຕສິ ວຕ ເມ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ‘ເອສ ມໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ມຍ຺ຫໍ ທາໂສ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣສິ ມຎ຺ເຎ, ປສ຺ເສຕໍ ວຣຓຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມູເລ ກຓ຺ຏກຣາສິໍ, ຍຖາ ເມ ເຕ ສພ຺ເພ ມຈ຺ຉາ ຂາທິຕາ, ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ກກ຺ກຏໂກ ‘‘ເອເຕ ມຈ຺ຉາ ອຕ຺ຕໂນ ພາລຕາຍ ຕຍາ ຂາທິຕາ, ອຫໍ ປນ ເຕ ມໍ ຂາທິຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມິ, ຕຎ຺ເຎວ ປນ ວິນາສໍ ປາເປສ຺ສາມິ. ຕ຺ວຎ຺ຫິ ¶ ພາລຕາຍ ມຍາ ວຎ຺ຈິຕຠາວໍ ນ ຊານາສິ, ມຣນ຺ຕາ ອຸໂຠປິ ມຣິສ຺ສາມ, ອຫໍ ເຕ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກມ຺ມາຣສຓ຺ຑາເສນ ວິຍ ອເຬຫິ ຕສ຺ສ ຄີວໍ ນິປ຺ປີເຬສິ. ໂສ ວິວເຏນ ມຸເຂນ ອກ຺ຂີຫິ ອສ຺ສຸນາ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕນ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ‘‘ສາມິ, ອຫໍ ຕໍ ນ ຂາທິສ຺ສາມິ, ຊີວິຕໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ມໍ ສຣສ຺ມິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ. ໂສ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສຣເມວ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ກກ຺ກຏກໍ ສຣປຣິຍນ຺ເຕ ປງ຺ກປິຏ຺ເຐ ຐເປສິ, ກກ຺ກຏໂກ ກຕ຺ຕຣິກາຍ ກຸມຸທນາຬໍ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ວິຍ ຕສ຺ສ ຄີວໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປາວິສິ.

ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ວຣຓຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວນໍ ອຸນ຺ນາທຍມານາ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໘.

‘‘ນາຈ຺ຈນ຺ຕໍ ນິກຕິປ຺ປຎ຺ໂຎ, ນິກຕ຺ຍາ ສຸຂເມຘຕິ;

ອາຣາເຘຕິ ນິກຕິປ຺ປຎ຺ໂຎ, ພໂກ ກກ຺ກຏກາມິວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນາຈ຺ຈນ຺ຕໍ ນິກຕິປ຺ປຎ຺ໂຎ, ນິກຕ຺ຍາ ສຸຂເມຘຕີຕິ ນິກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຎ຺ຈນາ, ນິກຕິປ຺ປຎ຺ໂຎ ¶ ວຎ຺ຈນປຎ຺ໂຎ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕາຍ ນິກຕ຺ຍາ ນິກຕິຍາ ວຎ຺ຈນາຍ ¶ ນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ສຸຂເມຘຕິ, ນິຈ຺ຈກາເລ ສຸຂສ຺ມິໍເຍວ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອກໍເສນ ປນ ວິນາສໍ ປາປຸຓາຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣາເຘຕີຕິ ປຏິລຠຕິ. ນິກຕິປ຺ປຎ຺ໂຎຕິ ເກຣາຏິກຠາວໍ ສິກ຺ຂິຕປຎ຺ໂຎ ປາປປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນາ ກຕສ຺ສ ປາປສ຺ສ ຜລໍ ອາຣາເຘຕິ ປຏິລຠຕິ ວິນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ? ພໂກ ກກ຺ກຏກາມິວ, ຍຖາ ພໂກ ກກ຺ກຏກາ ຄີວຈ຺ເຉທໍ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ປາປປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕນາ ກຕປາປໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ວາ ສມ຺ປຣາເຍ ວາ ຠຍໍ ອາຣາເຘຕິ ປຏິລຠຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ມຫາສຕ຺ໂຕ ວນໍ ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ຄາມວາສິຈີວຣວຑ຺ຒເກເນສ ວຎ຺ຈິໂຕ, ອຕີເຕປິ ວຎ຺ຈິໂຕເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ໂສ ພໂກ ເຊຕວນວາສີ ຈີວຣວຑ຺ຒໂກ ອໂຫສິ, ກກ຺ກຏໂກ ຄາມວາສີ ຈີວຣວຑ຺ຒໂກ, ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ພກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໓໙] ໙. ນນ຺ທຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ມຎ຺ເຎ ¶ ໂສວຓ຺ຓໂຍ ຣາສີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ສຸພ຺ພໂຈ ອໂຫສິ ວຈນກ຺ຂໂມ, ເຖຣສ຺ສ ມຫນ຺ເຕນຸສ຺ສາເຫນ ອຸປກາຣໍ ກໂຣຕິ. ອເຖກໍ ສມຍໍ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິຊນປທໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕຕ຺ຖ ຄຕກາເລ ມານຕ຺ຖທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ນ ກໂຣຕິ ‘‘ອາວຸໂສ, ອິທໍ ນາມ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ເຖຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ອາສຍໍ ນ ຊານາຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ເຊຕວນໍ ອາຄໂຕ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຖຣສ຺ສ ເຊຕວນວິຫາຣໍ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸນ ຕາທິໂສວ ຊາໂຕ. ເຖໂຣ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ເອໂກ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສເຕນ ກີຕທາໂສ ວິຍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ມານຕ຺ຖທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ‘ອິທໍ ນາມ ກໂຣຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຏິປກ຺ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາຍໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸ ອິທາເນວ ເອວໍສີໂລ, ປຸພ຺ເພເປສ ເອກໍ ຐານໍ ຄໂຕ ສເຕນ ກີຕທາໂສ ວິຍ ໂຫຕິ. ເອກໍ ຐານໍ ຄໂຕ ປຏິປກ຺ໂຂ ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖເຣນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ກຸຏຸມ຺ພິຍກຸເລ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ເສໂກ ສຫາຍໂກ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ສຍໍ ມຫລ຺ລໂກ, ຠຣິຍາ ປນສ຺ສ ¶ ຕຣຸຓີ. ສາ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຕ຺ຕໍ ປຏິລຠິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ ຕຣຸຓຕ຺ຕາ ມມຈ຺ຈເຍນ ກຎ຺ຈິເທວ ປຸຣິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ຘນໍ ວິນາເສຍ຺ຍ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ນ ທເທຍ຺ຍ, ຍໍນູນາຫໍ ອິມໍ ຘນໍ ປຖວິຄຕໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຆເຣ ນນ຺ທໍ ນາມ ທາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕໍ ຘນໍ ນິທຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ນນ຺ທ, ອິມໍ ຘນໍ ມມຈ຺ຈເຍນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາສິ, ມາ ຈ ນໍ ປຣິຈ຺ຈຊສີ’’ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາ ກາລມກາສິ.

ປຸຕ຺ໂຕປິສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ຕວ ປິຕາ ນນ຺ທໍ ທາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘນໍ ນິເຘສິ, ຕໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ນນ຺ທໍ ອາຫ – ‘‘ມາຕຸລ, ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ມຍ຺ຫໍ ປິຕຣາ ຘນໍ ນິທຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອາມ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ¶ ຕໍ ນິທຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຣຎ຺ເຎ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ກຸທ຺ທາລປິຏກໍ ອາທາຍ ນິຘິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ມາຕຸລ, ຘນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນນ຺ໂທ ອາຣຸຍ຺ຫ ຘນມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ຘນໍ ນິສ຺ສາຍ ມານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ອເຣ ທາສິປຸຕ຺ຕ ເຈຏກ, ກຸໂຕ ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຘນ’’ນ຺ຕິ ກຸມາຣໍ ອກ຺ໂກສຕິ. ກຸມາໂຣ ຕສ຺ສ ຜຣຸສວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ທ຺ເວ ຕໂຍ ທິວເສ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຄມາສິ, ນນ຺ໂທ ຕເຖວ ອກ຺ໂກສຕິ. ກຸມາໂຣ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຜຣຸສວຈນໍ ອວຕ຺ວາວ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ທາໂສ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘ຘນໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ມໍ ອກ຺ໂກສຕິ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ນ ຊານາມິ, ອຕ຺ຖິ ໂຂ ປນ ເມ ປິຕຸ ສຫາໂຍ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ, ຕໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ, ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ເຕ, ຕາຕ, ຐາເນ ຐິໂຕ ນນ຺ໂທ ອກ຺ໂກສຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ເຕ ປິຕຸ ສນ຺ຕກໍ ຘນໍ, ຕສ຺ມາ ຍທາ ເຕ ນນ຺ໂທ ອກ຺ໂກສຕິ, ຕທາ ນໍ ‘ເອຫິ ເຣ ທາສ, ກິໍ ອກ຺ໂກສສີ’ຕິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຸລສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທາສໍ ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ຘນໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໓໙.

‘‘ມຎ຺ເຎ ¶ ໂສວຓ຺ຓໂຍ ຣາສິ, ໂສວຓ຺ຓມາລາ ຈ ນນ຺ທໂກ;

ຍຕ຺ຖ ທາໂສ ອາມຊາໂຕ, ຐິໂຕ ຖຸລ຺ລານິ ຄຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ມຎ຺ເຎຕິ ເອວໍ ອຫໍ ຊານາມິ. ໂສວຓ຺ຓໂຍຕິ ສຸນ຺ທໂຣ ວຓ຺ໂຓ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂສວຓ຺ຓານິ. ການິ ຕານິ? ຣຊຕມຓິກຎ຺ຈນປວາຬາທີນິ ຣຕນານິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ຐາເນ ສພ຺ພາເນຕານິ ‘‘ສຸວຓ຺ຓານີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕານິ, ເຕສໍ ຣາສິ ໂສວຓ຺ຓໂຍ ຣາສິ. ໂສວຓ຺ຓມາລາ ຈາຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປິຕຸສນ຺ຕກາ ສຸວຓ຺ຓມາລາ ຈ ເອຕ຺ເຖວາຕິ ມຎ຺ຎາມິ. ນນ຺ທໂກ ຍຕ຺ຖ ທາໂສຕິ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິໂຕ ນນ຺ທໂກ ທາໂສ. ອາມຊາໂຕຕິ ‘‘ອາມ, ອຫໍ ໂວ ທາສີ’’ຕິ ເອວໍ ທາສພ຺ຍໍ ອຸປຄຕາຍ ອາມທາສິສງ຺ຂາຕາຍ ທາສິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ. ຐິໂຕ ຖຸລ຺ລານິ ຄຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ໂສ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິໂຕ ຖຸລ຺ລານິ ຜຣຸສວຈນານິ ວທຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ເຕ ກຸລສນ຺ຕກໍ ຘນໍ, ເອວໍ ອຫໍ ຕໍ ມຎ຺ຎາມີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກຸມາຣສ຺ສ ຘນຄ຺ຄຫຓູປາຍໍ ອາຈິກ຺ຂິ.

ກຸມາໂຣ ¶ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນນ຺ທໍ ອາທາຍ ນິຘິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ຘນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐິໂຕ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ປຸພ຺ເພເປສ ເອວໍສີໂລເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ນນ຺ໂທ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂຫສິ, ປຓ຺ຑິຕກຸຏຸມ຺ພິໂກ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ນນ຺ທຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໔໐] ໑໐. ຂທິຣງ຺ຄາຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ກາມໍ ປຕາມິ ນິຣຍນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ຫິ ວິຫາຣເມວ ອາຣພ຺ຠ ຈຕຸປຎ຺ຎາສໂກຏິຘນໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ວິກິຣິຕ຺ວາ ຐເປຕ຺ວາ ຕີຓິ ຣຕນານິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຣຕນສຎ຺ຎເມວ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ເທວສິກໍ ຕີຓິ ມຫາອຸປຏ຺ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕິ. ປາໂຕວ ເອກວາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ກຕປາຕຣາໂສ ເອກວາຣໍ, ສາຍນ຺ເຫ ເອກວາຣໍ. ອຎ຺ຎານິປິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣຸປຏ຺ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອາທາຍ ອາຄໂຕຕິ ສາມເຓຣາ ວາ ທຫຣາ ວາ ຫຕ຺ຖມ຺ປິ ເມ ໂອໂລເກຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ໂຖ ນາມ ນ ຄຕປຸພ຺ໂພ. ປາໂຕວ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຍາຄຸໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ¶ ຄຈ຺ຉຕິ, ກຕປາຕຣາໂສ ສປ຺ປິນວນີຕມຘຸຜາຓິຕາທີນິປິ, ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຄນ຺ຘມາລາວຕ຺ຖາທິຫຕ຺ໂຖຕິ. ເອວໍ ທິວເສ ທິວເສ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕສ຺ສ ປນສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາເຄ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ.

ພຫູ ¶ ໂວຫາຣູປຊີວິໂນປິສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂ຺ຍໍ ຘນໍ ອິຓໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕ ມຫາເສຏ຺ຐິ ນ ອາຫຣາເປຕິ. ອຎ຺ຎາ ປນສ຺ສ ກຸລສນ຺ຕກາ ອຏ຺ຐາຣສ ໂກຏິໂຍ ນທີຕີເຣ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ອຈິຣວໂຕທເກນ ນທີກູເລ ຠິນ຺ເນ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປວິຏ຺ຐາ, ຕາ ຍຖາປິຫິຕລຎ຺ຉິ ຕາວ ໂລຫຈາຏິໂຍ ອຓ຺ຑວກຸຈ຺ຉິຍໍ ປວຏ຺ຏນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເຄເຫ ¶ ປນສ຺ສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ນິພທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ຫິ ເຄຫໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕຸມຫາປເຖ ຂຕໂປກ຺ຂຣຓິສທິສໍ, ສພ຺ພຠິກ຺ຂູນໍ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ. ເຕນສ຺ສ ຆຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘປິ ຄຈ຺ຉຕິ, ອສີຕິມຫາເຖຣາປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິເຍວ. ເສສຠິກ຺ຂູນໍ ປນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ. ຕໍ ປນ ຆຣໍ ສຕ຺ຕຠູມກໍ ສຕ຺ຕທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກປຏິມຓ຺ຑິຕໍ, ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ເຖ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ເອກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ເທວຕາ ວສຕິ, ສາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິມາເນ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອສີຕິມຫາເຖເຣສຸປິ ອວເສສຕ຺ເຖເຣສຸປິ ປວິສນ຺ເຕສຸ ຈ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕສຸ ຈ ຕເຖວ ກໂຣຕິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສມເຓ ໂຄຕເມ ຈ ສາວເກສຸ ຈສ຺ສ ອິມໍ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ເຕສຸ ມຍ຺ຫໍ ສຸຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນິຈ຺ຈກາລໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ. ຍຖາ ອິເມ ເອຕໍ ຆຣໍ ນ ປວິສນ຺ຕິ, ຕຖາ ມຍາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ສຍນູປຄຕສ຺ເສວ ມຫາກມ຺ມນ຺ຕິກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ຈຕຸຕ຺ຖທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕເທວຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ມາ ອາຄຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ກິຣິຍໍ ນ ປສ຺ສຖ, ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຉິມກາລໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ຘນໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍເຍວ ປູເຊຕິ, ເນວ ວຓິຊ຺ຊໍ ປໂຍເຊຕິ, ນ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປຏ຺ຐເປຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ເສຏ຺ຐິໍ ຕຖາ ໂອວທຖ, ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ຍຖາ ຈ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ສສາວໂກ ອິມໍ ຆຣໍ ນ ປວິສຕິ, ຕຖາ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ອາຫ ‘‘ພາລເທວເຕ, ເສຏ຺ຐິ ຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນິຍ຺ຍານິເກ ພຸທ຺ຘສາສເນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ໂສ ສເຈ ມໍ ຈູຬາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓິສ຺ສຕິ, ເນວາຫໍ ກິຎ຺ຈິ ກເຖສ຺ສາມິ, ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ’’ນ຺ຕິ. ສາ ປຸເນກທິວສໍ ເສຏ຺ຐິໂນ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕເຖວ ໂອວທິ, ໂສປິ ຕໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ຕຊ຺ເຊສິ. ເສຏ຺ຐິນາ ປນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕຸໍເຍວ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ເສຏ຺ຐິໂນປິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ທານໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ¶ ໂວຫາເຣ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາເຍ ມນ຺ທີຠູເຕ ຘນໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ທາລິທ຺ທິຍປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິໂຠຄສາຏກສຍນໂຠຊນານິປິ ປຸຣາຓສທິສານິ ນ ຠວິໍສຸ. ເອວໍຠູໂຕປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ເທຕິ, ປຓີຕໍ ປນ ກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ¶ . ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ທີຍຕິ ປນ ເຕ, ຄຫປຕິ, ກຸເລ ທານ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ທີຍຕິ, ຠນ຺ເຕ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ກຓາຊກໍ ພິລງ຺ຄທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຄຫປຕິ, ‘ລູຂໍ ທານໍ ເທມີ’ຕິ ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ໂກຈຍິຕ຺ຖ ¶ . ຈິຕ຺ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ປຓີເຕ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວການໍ ທິນ຺ນທານໍ ລູຂໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ວິປາກມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປຓີຕໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ທານໍ ລູຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ເຈຕໍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ –

‘‘ນຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ເຕ ປສນ຺ນມ຺ຫິ, ອປ຺ປກາ ນາມ ທກ຺ຂິຓາ;

ຕຖາຄເຕ ວາ ສມ຺ພຸທ຺ເຘ, ອຖ ວາ ຕສ຺ສ ສາວເກ. (ວິ. ວ. ໘໐໔);

‘‘ນ ກິຣຕ຺ຖິ ອໂນມທສ຺ສິສຸ, ປາຣິຈຣິຍາ ພຸທ຺ເຘສຸ ອປ຺ປກາ;

ສຸກ຺ຂາຍ ອໂລຓິກາຍ ຈ, ປສ຺ສ ຜລໍ ກຸມ຺ມາສປິຓ຺ຑິຍາ’’ຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ນໍ ອາຫ ‘‘ຄຫປຕິ, ຕ຺ວໍ ຕາວ ລູຂໍ ທານໍ ທທມາໂນ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ເທສິ, ອຫໍ ເວລາມກາເລ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ອຸນ຺ນງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ຣຕນານິ ທທມາໂນ ປຎ຺ຈ ມຫານທິໂຍ ເອໂກຆປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວິຍ ຈ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ຕຍມາໂນ ຕິສຣຓຄຕໍ ວາ ປຎ຺ຈສີລຣກ຺ຂນກໍ ວາ ກຎ຺ຈິ ນາລຕ຺ຖໍ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລາ ນາມ ເອວໍ ທຸລ຺ລຠາ. ຕສ຺ມາ ‘ລູຂໍ ເມ ທານ’ນ຺ຕິ ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ໂກຈຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ເວລາມສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ກເຖສິ.

ອຖ ໂຂ ສາ ເທວຕາ ອິສ຺ສຣກາເລ ເສຏ຺ຐິນາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ‘‘ອິທານາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ມມ ວຈນໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ສິຣິຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອາກາເສ ອຏ຺ຐາສິ. ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ມຫາເສຏ຺ຐິ ຈຕຸຕ຺ຖທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອຘິວຕ຺ຖາ, ເທວຕາ’’ຕິ. ‘‘ກິມຕ຺ຖມາຄຕາສີ’’ຕິ? ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ໂອວາທໍ ກເຖຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ກເຖຫີ’’ຕິ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ຕ຺ວໍ ປຈ຺ຉິມກາລໍ ນ ຈິນ຺ເຕສິ, ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ນ ໂອໂລເກສິ, ສມຓສ຺ສ ເຕ ໂຄຕມສ຺ສ ສາສເນ ພຫຸໍ ຘນໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ, ໂສ ຕ຺ວໍ ອຕິເວລໍ ຘນວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ¶ ວາ ວຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມານໍ ອກຣເຓນ ວາ ¶ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ນິສ຺ສາຍ ທຸຄ຺ຄໂຕ ຊາໂຕ, ເອວໍຠູໂຕປິ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ນ ມຸຎ຺ຈສິ, ອຊ຺ຊປິ ເຕ ສມຓາ ຆຣໍ ປວິສນ຺ຕິເຍວ. ຍໍ ຕາວ ເຕຫິ ນີຕໍ, ຕໍ ນ ສກ຺ກາ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ, ຄຫິຕໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕຸ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ສຍຎ຺ຈ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ມາ ຄມິຕ຺ຖ, ສາວການຎ຺ຈສ຺ສ ອິມໍ ຆຣໍ ປວິສິຕຸໍ ມາ ອທາສິ, ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາປິ ອໂນໂລເກນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ໂວຫາເຣ ຈ ວຓິຊ຺ຊຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐເປຫີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ໂສ ເອວມາຫ ‘‘ອຍໍ ຕຍາ ມຍ຺ຫໍ ທາຕພ຺ພໂອວາໂທ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕາທິສານໍ ເທວຕານໍ ສເຕນປິ ສຫສ຺ເສນປິ ສຕສຫສ຺ເສນປິ ¶ ອກມ຺ປນີໂຍ ອຫໍ ທສພເລນ ກໂຕ. ມມ ຫິ ສທ຺ຘາ ສິເນຣຸ ວິຍ ອຈລາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ມຍາ ນິຍ຺ຍານິເກ ຣຕນສາສເນ ຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ, ອຍຸຕ຺ຕໍ ເຕ ກຖິຕໍ, ພຸທ຺ຘສາສເນ ປຫາໂຣ ທິນ຺ໂນ, ເອວຣູປາຍ ອນາຈາຣາຍ ທຸສ຺ສີລາຍ ກາຬກຓ຺ຓິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຕຍາ ມມ ເອກເຄເຫ ວສນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສີຆໍ ມມ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາຕິ.

ສາ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣເກ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສນຏ຺ຐານໍ ອລຠມານາ ‘‘ເສຏ຺ຐິໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນຄຣປຣິຄ຺ຄາຫກເທວປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ເກນຏ຺ເຐນ ອາຄຕາສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ສາມິ, ອຕ຺ຕໂນ ພາລຕາຍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ເສຏ຺ຐິນາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖສິໍ, ໂສ ມໍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິ, ມໍ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ຂມາເປຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕຍາ ເສຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານໍ ສງ຺ຆຸປຏ຺ຐານໍ ມາ ກຣິ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ຆຣປ຺ປເວສນໍ ມາ ອທາສີ’’ຕິ ‘‘ເອວໍ ເມ ວຸຕ຺ໂຕ, ສາມີ’’ຕິ. ອຍຸຕ຺ຕໍ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາສເນ ປຫາໂຣ ທິນ຺ໂນ, ‘‘ອຫໍ ຕໍ ອາທາຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ອຸສ຺ສຫາມີ’’ຕິ. ສາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ສງ຺ຄຫໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ.

ເຕຫິປິ ຕເຖວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ເທວ, ວສນຏ຺ຐານໍ ອລຠມານາ ທາຣເກ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອນາຖາ ວິຈຣາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສິຣິຍາ ມຍ຺ຫໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ທາເປຖາ’’ຕິ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ¶ ຍາຈິ. ໂສປິ ນໍ ອາຫ ‘‘ຕຍາ ອຍຸຕ຺ຕໍ ກຕໍ, ຊິນສາສເນ ປຫາໂຣ ທິນ຺ໂນ, ອຫມ຺ປິ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ເສຏ຺ຐິນາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ເອກໍ ປນ ເຕ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຂມນູປາຍໍ ¶ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ກເຖຫີ’’ຕິ. ມຫາເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມນຸສ຺ເສຫິ ປຓ຺ເຓ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂ຺ຍໍ ຘນໍ ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ອາຍຸຕ຺ຕກເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ອຊານາເປຕ຺ວາ ຕານິ ປຓ຺ຓານິ ອາທາຍ ກຕິປເຍຫິ ຍກ຺ຂຕຣຸເຓຫິ ປຣິວາຣິຕາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ປຓ຺ຓໍ, ເອເກນ ເລຂນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຄຫມຊ຺ເຌ ຐິຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຍກ຺ຂານຸຠາເວນ ເຕ ອຸຕ຺ຕາເສຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຓປຓ຺ຓໍ, ອມ຺ຫາກໍ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣກາເລ ຕຸມ຺ເຫ ນ ກິຎ຺ຈິ ອາຫ, ອິທານິ ທຸຄ຺ຄໂຕ ຊາໂຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ຄຫິຕກຫາປຓານິ ເທຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍກ຺ຂານຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສພ຺ພາປິ ຕາ ອຏ຺ຐາຣສ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ ສາເຘຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຕຸຈ຺ຉໂກຏ຺ຐເກ ປູເຣຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອຈິຣວຕິນທີຕີເຣ ນິທຫິຕໍ ຘນໍ ນທີກູເລ ຠິນ຺ເນ ສມຸທ຺ທໍ ປວິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉໂກຏ຺ຐເກ ປູເຣຕ຺ວາ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ອສ຺ສາມິກໍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິມຕ຺ຕເມວ ¶ ຘນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉໂກຏ຺ຐເກ ປູເຣຫິ, ອິມາຫິ ຈຕຸປຎ຺ຎາສໂກຏີຫິ ອິມໍ ຕຸຈ຺ຉໂກຏ຺ຐກປູຣກໍ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ມຫາເສຏ຺ຐິໍ ຂມາເປຫີຕິ.

ສາ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ພໍ ຘນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຐເກ ປູເຣຕ຺ວາ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສິຣິຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອາກາເສ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ເຕ ມຫາເສຏ຺ຐິ ຈຕຸຕ຺ຖທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ອຘິວຕ຺ຖາ ອນ຺ຘພາລເທວຕາ, ມຍາ ມຫາໂມຫມູຬ຺ຫາຍ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ອຊານິຕ຺ວາ ປຸຣິເມສຸ ທິວເສສຸ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ກິຎ຺ຈິ ກຖິຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ເມ ໂທສໍ ຂມຖ. ສກ຺ກສ຺ສ ຫິ ເມ ເທວຣາຊສ຺ສ ວຈເນນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຓໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສ ໂກຏິໂຍ, ສມຸທ຺ທໍ ຄຕາ ອຏ຺ຐາຣສ ໂກຏິໂຍ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອສ຺ສາມິກຘນສ຺ສ ອຏ຺ຐາຣສ ໂກຏິໂຍຕິ ຈຕຸປຓ຺ຓາສ ໂກຏິໂຍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕຸຈ຺ຉໂກຏ຺ຐກປູຣເຓນ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກຕໍ, ເຊຕວນວິຫາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຕຘນໍ ສພ຺ພໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ, ວສນຏ຺ຐານໍ ອລຠມານາ ກິລມາມິ, ມຍາ ¶ ອຎ຺ຎາຓຕາຍ ກຖິຕໍ ມນສິ ອກຕ຺ວາ ຂມຖ ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ ອາຫ.

ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ເທວຕາ ‘ທຓ຺ຑກມ຺ມຎ຺ຈ ເມ ກຕ’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ໂທສໍ ປຏິຊານາຕິ, ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ວິເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ຊານາເປສ຺ສຕິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ນໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ອາຫ ‘‘ອມ຺ມ, ເທວເຕ, ສເຈສິ ມໍ ຂມາເປຕຸກາມາ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ມໍ ຂມາເປຫີ’’ຕິ. ສາຘຸ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ‘‘ສຕ຺ຖຸ ປນ ມໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ປາໂຕວ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາຍ ກຕກມ຺ມໍ ສພ຺ພໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ, ຄຫປຕິ, ປາປປຸຄ຺ຄໂລປິ ຍາວ ປາປໍ ນ ປຈ຺ຈຕິ ¶ , ຕາວ ຠທ຺ຣານິ ປສ຺ສຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ປາປໍ ປຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ປາປເມວ ປສ຺ສຕິ. ຠທ຺ຣປຸຄ຺ຄໂລປິ ຍາວ ຠທ຺ຣໍ ນ ປຈ຺ຈຕິ, ຕາວ ປາປານິ ປສ຺ສຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ຠທ຺ຣໍ ປຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ຠທ຺ຣເມວ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມາ ຘມ຺ມປເທ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ປາໂປປິ ປສ຺ສຕີ ຠທ຺ຣໍ, ຍາວ ປາປໍ ນ ປຈ຺ຈຕິ;

ຍທາ ຈ ປຈ຺ຈຕີ ປາປໍ, ອຖ ປາໂປ ປາປານິ ປສ຺ສຕິ.

‘‘ຠທ຺ໂຣປິ ¶ ປສ຺ສຕີ ປາປໍ, ຍາວ ຠທ຺ຣໍ ນ ປຈ຺ຈຕິ;

ຍທາ ຈ ປຈ຺ຈຕີ ຠທ຺ຣໍ, ອຖ ຠທ຺ໂຣ ຠທ຺ຣານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໑໙-໑໒໐);

ອິມາສຎ຺ຈ ປນ ຄາຖານໍ ປຣິໂຍສາເນ ສາ ເທວຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຈກ຺ກງ຺ກິເຕສຸ ສຕ຺ຖຸ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຄຣຕ຺ຕາຍ ໂທສປທຸຏ຺ຐາຍ ໂມຫມູຬ຺ຫາຍ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຸເຓ ອຊານນ຺ຕິຍາ ປາປກໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເມ ຂມຖາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ມຫາເສຏ຺ຐິມ຺ປິ ຂມາເປສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓໍ ກເຖສິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ເທວຕາ ‘ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານາທີນິ ມາ ກໂຣຫີ’ຕິ ວາຣຍມານາປິ ມໍ ວາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ‘ທານໍ ນ ທາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ອິມາຍ ວາຣິຍມາໂນປຫໍ ທານໍ ອທາສິເມວ, ນູນ ເອສ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຄຸໂຓ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຂສິ ຄຫປຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຣິຍສາວໂກ ອຈລສທ຺ໂຘ ວິສຸທ຺ຘທສ຺ສໂນ, ຕຸຍ຺ຫໍ ອິມາຍ ອປ຺ເປສກ຺ຂເທວຕາຍ ວາເຣນ຺ຕິຍາ ອວາຣິຕຠາໂວ ນ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ¶ . ຍໍ ປນ ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ອປຣິປກ຺ກຎາເຓ ຐິຕາ ກາມາວຈຣິສ຺ສເຣນ ມາເຣນ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ‘ສເຈ ທານໍ ທສ຺ສສິ, ອິມສ຺ມິໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິສ຺ສສີ’ຕິ ອສີຕິຫຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣໍ ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘ມາ ທານໍ ອທາສີ’ຕິ ວາຣິຕາປິ ປທຸມກຓ຺ຓິກາມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ທານໍ ອທໍສຸ, ອິທໍ ອຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິສ຺ສ ກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ສຸຂູປກຣເຓຫິ ເທວກຸມາໂຣ ວິຍ ສໍວຑ຺ຒິຍມາໂນ ອນຸກ຺ກເມນ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ໂສຬສວສ຺ສກາເລເຍວ ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ. ໂສ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ນຄຣທ຺ວາເຣສຸ ຈຕສ຺ໂສ ທານສາລາໂຍ, ມຊ຺ເຌ ນຄຣສ຺ສ ເອກໍ, ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ເອກນ຺ຕິ ຉ ທານສາລາໂຍ ກາເຣຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ເທຕິ, ສີລໍ ¶ ຣກ຺ຂຕິ, ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ປາຕຣາສເວລາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ນານຄ຺ຄຣເສ ມນຸຎ຺ຎໂຠຊເນ ອຸປນີຍມາເນ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ສຕ຺ຕາຫຈ຺ຈເຍນ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອໂນຕຕ຺ຕທເຫ ມຸຂໂຘວນໍ ກຕ຺ວາ ມໂນສິລາຕເລ ຐິໂຕ ນິວາເສຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸລຕາສທິສໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິມຍມຕ຺ຕິກາປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຠຕ຺ເຕ ອຸປນີຕມຕ຺ເຕ ເຄຫທ຺ວາເຣ ¶ ອຏ຺ຐາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐາຍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມກາຣກໍ ໂອໂລເກສິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ສາມີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ມາໂຣ ປາປິມາ ວິກມ຺ປມາໂນ ອຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອຍໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອາຫາຣໍ ລຠິ, ອຊ຺ຊ ອລຠມາໂນ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ອິມຎ຺ຈ ວິນາເສສ຺ສາມິ, ເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ທານນ຺ຕຣາຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອສີຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ນິມ຺ມິນິ. ສາ ຂທິຣງ຺ຄາຣປຸຓ຺ຓາ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕາ ສໂຊຕິຠູຕາ ອວີຈິມຫານິຣໂຍ ວິຍ ຂາຍິຕ຺ຖ. ຕໍ ປນ ມາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ອາກາເສ ອຏ຺ຐາສິ. ປຕ຺ຕາຫຣຓຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉມາໂນ ປຸຣິໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາຠຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ນິວຕ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ນິວຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຍໍ ສາມິ ອນ຺ຕຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ມຫຕີ ອງ຺ຄາຣກາສຸ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕາ ສໂຊຕິຠູຕາຕິ ¶ . ອຖຎ຺ໂຎ ອຖຎ຺ໂຎຕິ ເອວໍ ອາຄຕາຄຕາ ສພ຺ເພປິ ຠຍປ຺ປຕ຺ຕາ ເວເຄນ ປລາຍິໍສຸ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ທານນ຺ຕຣາຍໍ ກາຕຸກາໂມ ວສວຕ຺ຕີ ມາໂຣ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ໂຂ ປນ ຊານາຕິ ມາຣສເຕນ ມາຣສຫສ຺ເສນປິ ມຍ຺ຫໍ ອກມ຺ປິຍຠາວໍ, ອຊ຺ຊ ທານິ ມຍ຺ຫໍ ວາ ມາຣສ຺ສ ວາ ພລມຫນ຺ຕຕໍ, ອານຸຠາວມຫນ຺ຕຕໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ຍຖາສຊ຺ຊິຕເມວ ຠຕ຺ຕປາຕິໍ ສຍໍ ອາທາຍ ເຄຫາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ອງ຺ຄາຣກາສຸຕເຏ ຐຕ຺ວາ ອາກາສໍ ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາ ມາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ, ມາໂຣ’’ຕິ. ‘‘ອຍໍ ອງ຺ຄາຣກາສຸ ຕຍາ ນິມ຺ມິຕາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຍາ’’ຕິ ¶ . ‘‘ກິມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ‘‘ຕວ ທານສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖາຍ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ຊີວິຕນາສນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ເນວ ເຕ ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ທານສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍໍ, ນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍໍ ກາຕຸໍ ທສ຺ສາມິ, ອຊ຺ຊ ທານິ ມຍ຺ຫໍ ວາ ຕຸຍ຺ຫໍ ວາ ພລມຫນ຺ຕຕໍ, ອານຸຠາວມຫນ຺ຕຕໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອງ຺ຄາຣກາສຸຕເຏ ຐຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘ ອຫໍ ອິມິສ຺ສາ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ອໂຘສີໂສ ປຕມາໂນປິ ນ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມິ, ເກວລໍ ຕຸມ຺ເຫ ມຍາ ທິນ຺ນໍ ໂຠຊນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໐.

‘‘ກາມໍ ປຕາມິ ນິຣຍໍ, ອຸທ຺ຘໍປາໂທ ອວໍສິໂຣ;

ນານຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຫນ຺ທ ປິຓ຺ຑໍ ປຏິຄ຺ຄຫາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຠນ຺ເຕ, ປຈ຺ເຈກວຣພຸທ຺ຘ ສເຈປຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເທນ຺ໂຕ ເອກໍເສເນວ ອິມໍ ນິຣຍໍ ອຸທ຺ຘໍປາໂທ ອວໍສິໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ປຕາມິ, ຕຖາປິ ຍທິທໍ ອທານຎ຺ຈ ອສີລຎ຺ຈ ອຣິເຍຫິ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອນຣິເຍຫິ ຈ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອນຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ນ ຕໍ ອນຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມິ ¶ , ຫນ຺ທ ອິມໍ ມຍາ ທີຍມານໍ ປິຓ຺ຑໍ ປຏິຄ຺ຄຫ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຫນ຺ທາຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ.

ເອວໍ ວຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ທຬ຺ຫສມາທາເນນ ຠຕ຺ຕປາຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣກາສຸມຕ຺ຖເກນ ປກ຺ຂນ຺ໂຕ, ຕາວເທວ ອສີຕິຫຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣາຍ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ຕລໂຕ ອຸປຣູປຣິຊາຕໍ ສຕປຕ຺ຕປຸປ຺ຜິຕໍ ເອກໍ ມຫາປທຸມໍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປາເທ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ຕໂຕ ມຫາຕຸມ຺ພມຕ຺ຕາ ເຣຓຸ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ¶ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ຐຕ຺ວາ ສກລສຣີຣໍ ສຸວຓ຺ຓຈຸຓ຺ຓສໂມກິຓ຺ຓມິວ ອກາສິ. ໂສ ປທຸມກຓ຺ຓິກາຍ ຐຕ຺ວາ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ໂສ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາກາເສ ຂິປິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ມຫາຊນສ຺ສ ສຍມ຺ປິ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາຣໍ ວລາຫກປນ຺ຕິໍ ມທ຺ທມາໂນ ວິຍ ຫິມວນ຺ຕເມວ ຄໂຕ. ມາໂຣປິ ປຣາຊິໂຕ ໂທມນສ຺ສໍ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ປທຸມກຓ຺ຓິກາຍ ຐິຕໂກວ ມຫາຊນສ຺ສ ທານສີລສໍວຓ຺ຓເນນ ¶ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຫາຊເນນ ປຣິວຸໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນເມວ ປວິສິຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນຍິທໍ, ຄຫປຕິ, ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ໂນ ເອຕຣຫິ ເທວຕາຍ ນ ກມ຺ປິໂຕ, ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ກຕເມວ ອຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ມາຣໍ ປຣາເຊຕ຺ວາ ປທຸມກຓ຺ຓິກາຍ ຐຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕທາຍໂກ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຂທິຣງ຺ຄາຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ກຸລາວກວຄ຺ໂຄ ຈຕຸຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ກຸລາວກຎ຺ຈ ນຈ຺ຈຎ຺ຈ, ສມ຺ໂມທມຈ຺ຉວຏ຺ຏກໍ;

ສກຸຓໍ ຕິຕ຺ຕິຣໍ ພກໍ, ນນ຺ທຎ຺ຈ ຂທິຣງ຺ຄາຣນ຺ຕິ.

໕. ອຕ຺ຖກາມວຄ຺ໂຄ

[໔໑] ໑. ໂລສກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ¶ ອຕ຺ຖກາມສ຺ສາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂລສກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂກ ປເນສ ໂລສກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມາຕິ? ໂກສລຣຏ຺ເຐ ເອໂກ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລນາສໂກ ເກວຏ຺ຏປຸຕ຺ຕໂກ ¶ ອລາຠີ ຠິກ຺ຂຸ. ໂສ ກິຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕາ ຈວິຕ຺ວາ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ເອກສ຺ມິໍ ກຸລສຫສ຺ສວາເສ ເກວຏ຺ຏຄາເມ ເອກິສ຺ສາ ເກວຏ຺ຏິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓທິວເສ ຕໍ ກຸລສຫສ຺ສໍ ຊາລຫຕ຺ຖໍ ນທິຍຎ຺ຈ ຕຬາກາທີສຸ ຈ ມຈ຺ເຉ ປຣິເຍສນ຺ຕໍ ເອກໍ ຂຸທ຺ທກມຈ຺ຉມ຺ປິ ນາລຕ຺ຖ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ເຕ ເກວຏ຺ຏາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິເຍວ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ກຸຈ຺ຉິຄເຕເຍວ ເນສໍ ຄາໂມ ສຕ຺ຕ ວາເຣ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ໂຒ, ສຕ຺ຕ ວາເຣ ຣຎ຺ຎາ ທຓ຺ຑິໂຕ. ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນ ທຸຄ຺ຄຕາ ຊາຕາ. ເຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອມ຺ຫາກໍ ເອວຣູປໍ ນຕ຺ຖິ, ອິທານິ ປນ ປຣິຫາຍາມ, ອມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕເຣ ເອກາຍ ກາຬກຓ຺ຓິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ທ຺ເວ ຠາຄາ ໂຫມາ’’ຕິ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຸລສຕານິ ເອກໂຕ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ຍຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ, ໂສວ ໂກຏ຺ຐາໂສ ປຣິຫາຍຕິ, ອິຕໂຣ ວຑ຺ຒຕິ. ເຕ ຕມ຺ປິ ໂກຏ຺ຐາສໍ ທ຺ວິຘາ, ຕມ຺ປິ ທ຺ວິຘາຕິ ເອວໍ ຍາວ ຕເມວ ກຸລໍ ເອກໍ ອໂຫສິ, ຕາວ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເຕສໍ ກາຬກຓ຺ຓິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິໍສຸ.

ອຖສ຺ສ ¶ ມາຕາ ກິຈ຺ເຉນ ຊີວມານາ ປຣິປກ຺ເກ ຄພ຺ເຠ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິຊາຍິ. ປຈ຺ຉິມຠວິກສຕ຺ຕໍ ນ ສກ຺ກາ ນາເສຕຸໍ, ອນ຺ໂຕຆເຏ ປທີໂປ ວິຍ ຕສ຺ສ ຫທເຍ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ຊລຕິ. ສາ ຕໍ ທາຣກໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອາຘາວິຕ຺ວາ ປຣິຘາວິຕ຺ວາ ວິຈຣຓກາເລ ເອກມສ຺ສ ກປາລກໍ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ຕ, ເອຕໍ ຆຣໍ ປວິສາ’’ຕິ ເປເສຕ຺ວາ ປລາຕາ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສຍຕິ, ນ ນ຺ຫາຍຕິ, ນ ສຣີຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄຕິ, ປໍສຸປິສາຈໂກ ວິຍ ກິຈ຺ເຉນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ໂສ ອນຸກ຺ກເມນ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ເຄຫທ຺ວາເຣ ອຸກ຺ຂລິໂຘວນສ຺ສ ຉຑ຺ຑິຕຏ຺ຐາເນ ກາໂກ ວິຍ ເອເກກໍ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖໍ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຂາທຕິ.

ອຖ ນໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອຕິກາຣຸຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ໂຕ ¶ , ກຕຣຄາມວາສິໂກ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ເຣ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ກຕຣຄາມວາສິໂກສິ, ກຫໍ ວາ ເຕ ມາຕາປິຕໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ນິປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ມຍ຺ຫໍ ມາຕາປິຕໂຣ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ‘ກິລນ຺ຕມ຺ຫາ’ຕິ ມໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຕາ’’ຕິ. ‘‘ອປິ ປນ ປພ຺ພຊິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ຕາວ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ, ມາທິສໍ ປນ ກປຓໍ ໂກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ¶ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ສຫຕ຺ເຖເນວ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ສໍ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ໂສ ມຫລ຺ລກກາເລ ‘‘ໂລສກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ ອປ຺ປປຸຎ຺ໂຎ ອປ຺ປລາໂຠ. ເຕນ ກິຣ ອສທິສທາເນປິ ກຸຈ຺ຉິປູໂຣ ນ ລທ຺ຘປຸພ຺ໂພ, ຊີວິຕຆຏນມຕ຺ຕເມວ ລຠຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ປຕ຺ເຕ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຍາຄຸອຸຬຸງ຺ເກ ທິນ຺ເນ ປຕ຺ໂຕ ສມຕິຕ຺ຕິໂກ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອິມສ຺ສ ປຕ຺ໂຕ ປູໂຣ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຍາຄຸໍ ເທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ຍາຄຸໍ ທານກາເລ ມນຸສ຺ສານໍ ຠາຊເນ ຍາຄຸ ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຂຊ຺ຊກາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜເລ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕປິ ອປ຺ປລາໂຠວ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາຍຸສງ຺ຂາເຣສຸ ປຣິຫີເນສຸ ປຣິນິພ຺ພານທິວໂສ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຘມ຺ມເສນາປຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂລສກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອຊ຺ຊ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ, ອຊ຺ຊ ມຍາ ເອຕສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ອາຫາຣໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ເຖໂຣ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຕາວ ພຫຸມນຸສ຺ສາຍ ສາວຕ຺ຖິຍາ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ວນ຺ທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາລຕ຺ຖ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ຄຈ຺ຉາວຸໂສ, ອາສນສາລາຍ ນິສີທາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ຄໂຕ. ຕໍ ອາຄຕເມວ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອຍ຺ໂຍ, ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊສິ. ເຖໂຣປິ ‘‘ອິມໍ ໂລສກສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ¶ ລທ຺ຘາຫາຣໍ ເປເສສິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ ໂລສກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອສຣິຕ຺ວາ ສຍເມວ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ອຖ ເຖຣສ຺ສ ອຸຏ຺ຐາຍ ວິຫາຣໍ ຄມນກາເລ ໂລສກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິ, ເຖໂຣ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ‘‘ລທ຺ຘໍ ເຕ, ອາວຸໂສ, ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ລຠິສ຺ສາມ ໂນ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເຖໂຣ ສໍເວຄປຕ຺ໂຕ ກາລໍ ໂອໂລເກສິ, ກາໂລ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ເຖໂຣ ‘‘ໂຫຕາວຸໂສ, ອິເຘວ ນິສີທາ’’ຕິ ໂລສກຕ຺ເຖຣໍ ອາສນສາລາຍໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ນິເວສນໍ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ‘‘ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອກາໂລ’’ຕິ ປຕ຺ຕປູຣໍ ຈຕຸມຘຸຣໍ ທາເປສິ. ເຖໂຣ ຕໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເອຫາວຸໂສ, ຕິສ຺ສ ອິມໍ ຈຕຸມຘຸຣໍ ຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ເຖເຣ ຄາຣເວນ ລຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ເອຫາວຸໂສ ຕິສ຺ສ, ອຫໍ ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຐສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊ. ສເຈ ອຫໍ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ¶ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍໍ, ກິຎ຺ຈິ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖາຍສ຺ມາ ໂລສກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອຄ຺ຄສາວເກ ຘມ຺ມເສນາປຕິມ຺ຫິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິເຕ ¶ ຈຕຸມຘຸຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ. ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ອຣິຍິທ຺ຘິພເລນ ປຣິກ຺ຂຍໍ ນ ອຄມາສິ. ຕທາ ໂລສກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣປູຣໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ, ຕໍ ທິວສໍເຍວ ຈ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ສນ຺ຕິເກ ຐຕ຺ວາ ສຣີຣນິກ຺ເຂປໍ ກາເຣສິ, ຘາຕຸໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ກຣິໍສຸ.

ຕທາ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ອໂຫ ໂລສກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອປ຺ປປຸຎ຺ໂຎ ອປ຺ປລາຠີ, ເອວຣູເປນ ນາມ ອປ຺ປປຸຎ຺ເຎນ ອປ຺ປລາຠິນາ ກຖໍ ອຣິຍຘມ຺ໂມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ກເຖນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ‘‘ອິມາຍ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເອໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ອລາຠິຠາວຎ຺ຈ ອຣິຍຘມ຺ມລາຠິຠາວຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນາວ ອກາສິ. ອຍຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ປເຣສໍ ລາຠນ຺ຕຣາຍໍ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປລາຠີ ຊາໂຕ, ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂໍ, ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ຍຸຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ພເລນ ອຣິຍຘມ຺ມລາຠີ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເອກໍ ກຸຏຸມ຺ພິກໍ ນິສ຺ສາຍ ຄາມກາວາເສ ວສຕິ ປກຕຕ຺ໂຕ ສີລວາ ວິປສ຺ສນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ອເຖໂກ ຂີຓາສວຕ຺ເຖໂຣ ສມວຕ຺ຕວາສໍ ວສມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປຏ຺ຐາກກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ວສນຄາມໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ເຖຣສ຺ສ ¶ ອິຣິຍາປເຖເຍວ ປສີທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຆຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຘຸຣວິຫາຣເມວ ຄຈ຺ຉຖ, ມຍໍ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເນວາສິກຕ຺ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ໂສປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ລທ຺ໂຘ ເຕ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂາຫາໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ລທ຺ໂຘ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘຸຣຄາເມ ກຸຏຸມ຺ພິກຆເຣ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສນໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຌານສຸເຂນ ຜລສຸເຂນ ຈ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ນິສີທິ.

ໂສປິ ¶ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ສາຍນ຺ເຫ ຄນ຺ຘມາລຎ຺ເຈວ ປທີເປຍ຺ຍຎ຺ຈ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເນວາສິກຕ຺ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອໂກ ອາຄນ຺ຕຸກຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຖິ, ອາຄໂຕ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອາຄໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອສຸກເສນາສເນ ນາມາ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສີຕລເວລາຍ ເຈຕິຍຎ຺ຈ ໂພຘິຎ຺ຈ ປູເຊຕ຺ວາ ທີເປ ຊາເລຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ຊເນ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄໂຕ. ເນວາສິກຕ຺ເຖໂຣປິ ໂຂ ‘‘ອຍໍ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ປຣິຠິນ຺ໂນ, ສຈາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສິສ຺ສຕິ, ນ ມໍ ເອສ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ຄຓຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ¶ ເຖເຣ ອນຕ຺ຕມນຕໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ເອຕສ຺ສ ອວສນາກາໂຣ ມຍາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເຕນ ອຸປຏ຺ຐານເວລາຍ ອາຄເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ກເຖສິ. ຂີຓາສວຕ຺ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຖໂຣ ມມ ກຸເລ ວາ ຄເຓ ວາ ອປລິພຸທ຺ຘຠາວໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຌານສຸເຂນ ຜລສຸເຂນ ວີຕິນາເມສິ.

ເນວາສິໂກປິ ປຸນທິວເສ ນຂປິຏ຺ເຐນ ຄຓ຺ຑິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ນເຂນ ທ຺ວາຣໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກຕ຺ເຖໂຣ ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນາຫໍ ຕວ ກຸລູປກສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ຊານາມິ, ຄຓ຺ຑິໍ ປຫຣນ຺ໂຕປິ ທ຺ວາຣໍ ອາໂກເຏນ຺ໂຕປິ ປໂພເຘຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ຫິຍ຺ໂຍ ຕວ ເຄເຫ ປຓີຕໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ¶ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອິທານິ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕເຍວ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ປສີທມາໂນ ເອວຣູເປສຸເຍວ ຐາເນສຸ ປສີທສີ’’ຕິ ອາຫ – ‘‘ຂີຓາສວຕ຺ເຖໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ໂສ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ເນວາສິກຕ຺ເຖຣໍ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ຂຣາຠິສງ຺ຂຕໍ ປາຍາສໍ ປາເຍຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ເຓຫິ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຸນ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂສ ເຖໂຣ ມຄ຺ຄກິລນ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທມສ຺ສ ຫຣຖາ’’ຕິ ອທາສິ. ອິຕໂຣ ອປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ປາຍາສໍ ປິວິສ຺ສຕິ, ຄີວາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຍມາໂນປິ ນ ຄມິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປນາຫໍ ອິມໍ ປາຍາສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ທສ຺ສາມິ, ປາກຏໍ ເມ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ສເຈ ອຸທເກ ໂອປິລາເປສ຺ສາມິ, ອຸທກປິຏ຺ເຐ ສປ຺ປິ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕິ ¶ . ສເຈ ຠູມິຍໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມິ, ກາກສນ຺ນິປາເຕນ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕິ. ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ຌາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອງ຺ຄາເຣ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອງ຺ຄາເຣຫິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອທ຺ຘາ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຂີຓາສໂວ ມມ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ອໂຫ ມຍາ ອຸທຣເຫຕຸ ອຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຕາວເທວສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸທປາທິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ຈ ມນຸສ຺ສເປໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ໂສ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປກ຺ກາວເສເສນ ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຈຊາຕິສເຕສຸ ຍກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ເອກທິວສມ຺ປິ ອຸທຣປູຣໍ ອາຫາຣໍ ນ ລຠິ. ເອກທິວສໍ ປນ ຄພ຺ຠມລໍ ອຸທຣປູຣໍ ລຠິ. ປຸນ ປຎ຺ຈຊາຕິສເຕສຸ ສຸນໂຂ ອໂຫສິ. ຕທາປິ ເອກທິວສໍ ຠຕ຺ຕວມນໍ ອຸທຣປູຣໍ ລຠິ, ເສສກາເລ ປນ ເຕນ ອຸທຣປູໂຣ ອາຫາໂຣ ນາມ ນ ລທ຺ຘປຸພ຺ໂພ. ສຸນຂໂຍນິໂຕ ປນ ຈວິຕ຺ວາ ກາສິຣຏ຺ເຐ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ທຸຄ຺ຄຕກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ກຸລໍ ປຣມທຸຄ຺ຄຕເມວ ຊາຕໍ, ຊາຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທກກຎ຺ຊິກາມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠິ. ຕສ຺ສ ປນ ¶ ‘‘ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກ’’ຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ມາຕາປິຕໂຣ ¶ ຉາຕກທຸກ຺ຂໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ກາຬກຓ຺ຓີ’’ຕິ ຕໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ນີຫຣິໍສຸ. ໂສ ອປຏິສຣໂຓ ວິຈຣນ຺ໂຕ ພາຣາຓສິໍ ອຄມາສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພາຣາຓສິຍໍ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ມາຓວກສຕານິ ສິປ຺ປໍ ວາເຈຕິ. ຕທາ ພາຣາຓສິວາສິໂນ ທຸຄ຺ຄຕານໍ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປນ຺ຕິ. ອຍມ຺ປິ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂຕິ. ໂສ ຜຣຸໂສ ອໂນວາທກ຺ຂໂມ ຕໍ ຕໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ໂອວທິຍມາໂນປິ ໂອວາທໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອາໂຍປິສ຺ສ ມນ຺ໂທ ຊາໂຕ.

ອຖ ໂສ ມາຓວເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຓ຺ຑິຕ຺ວາ ໂອວາທໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕໂຕ ປລາຍິຕ຺ວາ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ເອກໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ປຕ຺ວາ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ຊີວຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ເອກາຍ ທຸຄ຺ຄຕິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ສາ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ທ຺ເວ ທາຣເກ ວິຊາຍິ. ຄາມວາສິໂນ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສຸສາສນໍ ທຸສ຺ສາສນໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກສ຺ສ ຠຕິໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ຄາມທ຺ວາເຣ ກຸຏິກາຍ ¶ ວສາເປສຸໍ. ຕໍ ປນ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມວາສິໂນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຣາຊທຓ຺ຑໍ ອຄມໍສຸ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເນສໍ ເຄຫານິ ຌາຍິໍສຸ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕຬາກໍ ຠິຊ຺ຊິ. ເຕ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸພ຺ເພ ອິມສ຺ສ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກສ຺ສ ອນາຄມນກາເລ ເອວຣູປໍ ນຕ຺ຖິ, ອິທານິ ປນສ຺ສ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫາຍາມາ’’ຕິ ຕໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ນີຫຣິໍສຸ.

ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກໍ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫໍ ອຏວິໍ ປາວິສິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ອມນຸສ຺ສາ ທາຣເກ ຈ ຠຣິຍຎ຺ຈ ມາເຣຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິໍສຸ. ໂສ ຕໂຕ ປລາຍິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ເອກໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ນາມ ປຏ຺ຏນຄາມໍ ນາວາວິສ຺ສຊ຺ຊນທິວເສເຍວ ປຕ຺ວາ ກມ຺ມກາຣໂກ ຫຸຕ຺ວາ ນາວໍ ອຠິຣຸຫິ. ນາວາ ສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐ ສຕ຺ຕາຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ຐປິຕາ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕ ກາຬກຓ຺ຓິສລາກໍ ຈາເຣສຸໍ, ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກສ຺ເສວ ປາປຸຓິ. ມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ເສກໍ ເວຬຸກລາປໍ ທຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐ ຂິປິໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ນາວາ ອຄມາສິ. ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກ ¶ ເວຬຸກລາເປ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ຣກ຺ຂິຕສີລສ຺ສ ຜເລນ ສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐ ເອກສ຺ມິໍ ຜລິກວິມາເນ ຈຕສ຺ໂສ ເທວຘີຕໂຣ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕາສໍ ສນ຺ຕິເກ ສຸຂໍ ອນຸຠວມາໂນ ສຕ຺ຕາຫໍ ວສິ. ຕາ ປນ ວິມານເປຕິໂຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຸຂໍ ອນຸຠວນ຺ຕິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ທຸກ຺ຂໍ. ສຕ຺ຕາຫໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິຕຸໍ ຄຈ຺ຉມານາ ‘‘ຍາວ ມຍໍ ອາຄຈ຺ຉາມ, ຕາວ ອິເຘວ ໂຫຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ.

ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກ ¶ ຕາສໍ ຄຕກາເລ ເວຬຸກລາເປ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຣຊຕວິມາເນ ອຏ຺ຐ ເທວຘີຕໂຣ ລຠິ. ຕໂຕປິ ປຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຓິວິມາເນ ໂສຬສ, ກນກວິມາເນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ເທວຘີຕໂຣ ລຠິ. ຕາສມ຺ປິ ວຈນໍ ອກຕ຺ວາ ປຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣທີປເກ ເອກໍ ຍກ຺ຂນຄຣໍ ອທ຺ທສ. ຕຕ຺ເຖກາ ຍກ຺ຂິນີ ອຊຣູເປນ ວິຈຣຕິ. ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກ ຕສ຺ສາ ຍກ຺ຂິນິຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອຊມໍສໍ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ປາເທ ອຄ຺ຄເຫສິ, ສາ ຍກ຺ຂານຸຠາເວນ ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂິປິ. ໂສ ຕາຍ ຂິຕ຺ໂຕ ສມຸທ຺ທມຕ຺ຖເກນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍ ປຣິຂາປິຏ຺ເຐ ເອກສ຺ມິໍ ກຓ຺ຏກຄຸມ຺ພມຕ຺ຖເກ ປຕິຕ຺ວາ ປວຏ຺ຏມາໂນ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ຕສ຺ມິໍ ປຣິຂາປິຏ຺ເຐ ຣຎ຺ໂຎ ອຊິກາ ຈຣມານາ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ. ອຊິກໂຄປກາ ‘‘ໂຈເຣ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ¶ ເອກມນ຺ຕໍ ນິລີນາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກ ປວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຐິໂຕ ຕາ ອຊິກາ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຫໍ ສມຸທ຺ເທ ເອກສ຺ມິໍ ທີປເກ ອຊິກໍ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ ຕາຍ ຂິຕ຺ໂຕ ອິຘ ປຕິໂຕ. ສເຈ ອິທານິ ເອກໍ ອຊິກໍ ປາເທ ຄເຫສ຺ສາມິ, ສາ ມໍ ປຣໂຕ ສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐ ວິມານເທວຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ຂິປິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ອໂຍນິໂສ ມນສິກຣິຕ຺ວາ ອຊິກໍ ປາເທ ຄຓ຺ຫິ, ສາ ຄຫິຕມຕ຺ຕາ ວິຣວິ. ອຊິກໂຄປກາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຣາຊກຸເລ ອຊິກຂາທໂກ ເອສ ໂຈໂຣ’’ຕິ ຕໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ເນນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈສຕມາຓວກປຣິວຸໂຕ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ເຕ ມນຸສ຺ເສ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ອນ຺ເຕວາສິໂກ, ກສ຺ມາ ນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ? ‘‘ອຊິກໂຈຣໂກ, ອຍ຺ຍ, ເອກໍ ອຊິກໍ ປາເທ ຄຓ຺ຫິ, ຕສ຺ມາ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ເຫຕໍ ¶ ອມ຺ຫາກໍ ທາສໍ ກຕ຺ວາ ເທຖ, ອມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕ, ‘‘ສາຘຸ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກ, ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກຫໍ ວສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມໍ ອາໂຣເຈສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖກາມານໍ ວຈນໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ເອວໍ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໑.

‘‘ໂຍ ອຕ຺ຖກາມສ຺ສ ຫິຕານຸກມ຺ປິໂນ, ໂອວຊ຺ຊມາໂນ ນ ກໂຣຕິ ສາສນໍ;

ອຊິຍາ ປາທໂມລມ຺ພ, ມິຕ຺ຕໂກ ວິຍ ໂສຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖກາມສ຺ສາຕິ ວຸຑ຺ຒິໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ຫິຕານຸກມ຺ປິໂນຕິ ຫິເຕນ ອນຸກມ຺ປມານສ຺ສ. ໂອວຊ຺ຊມາໂນຕິ ມຸທຸເກນ ຫິຕຈິຕ຺ເຕນ ໂອວທິຍມາໂນ. ນ ກໂຣຕິ ສາສນນ຺ຕິ ອນຸສິຏ຺ຐໍ ນ ກໂຣຕິ, ທຸພ຺ພໂຈ ອໂນວາທໂກ ໂຫຕິ. ມິຕ຺ຕໂກ ວິຍ ໂສຈຕີຕິ ຍຖາຍໍ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກ ອຊິກາຍ ¶ ປາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສຈຕິ ກິລມຕິ, ເອວໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ໂສຈຕີຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ເອວໍ ເຕນ ເຖເຣນ ເອຕ຺ຕເກ ອທ຺ຘາເນ ຕີສຸເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ກຸຈ຺ຉິປູໂຣ ລທ຺ຘປຸພ຺ໂພ. ຍກ຺ເຂນ ຫຸຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ຄພ຺ຠມລໍ ລທ຺ຘໍ, ສຸນເຂນ ຫຸຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ¶ ຠຕ຺ຕວມນໍ, ປຣິນິພ຺ພານທິວເສ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສານຸຠາເວນ ຈຕຸມຘຸຣໍ ລທ຺ຘໍ. ເອວໍ ປຣສ຺ສ ລາຠນ຺ຕຣາຍກຣຓໍ ນາມ ມຫາໂທສນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ໂສປິ ອາຈຣິໂຍ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກປິ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປລາຠິຠາວຎ຺ຈ ອຣິຍຘມ຺ມລາຠິຠາວຎ຺ຈ ສຍເມວ ເອສ ອກາສີ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກ ໂລສກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອໂຫສິ, ທິສາປາໂມກ຺ຂາຈຣິໂຍ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ໂລສກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໔໒] ໒. ກໂປຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ອຕ຺ຖກາມສ຺ສາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂລລຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ສ ໂລລຠາໂວ ນວກນິປາເຕ ກາກຊາຕເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ປນ ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸ ໂລໂລ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ¶ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ໂລໂລສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ໂລໂລ ໂລລກາຣຓາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ, ປຓ຺ຑິຕາປິ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານາ ປຣິຫີນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປາຣາວຕໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕທາ ພາຣາຓສິວາສິໂນ ປຸຎ຺ຎກາມຕາຍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ສກຸຓານໍ ສຸຂວສນຕ຺ຖາຍ ຖຸສປຈ຺ຉິໂຍ ໂອລມ຺ເພນ຺ຕິ. ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິໂນປິ ຠຕ຺ຕກາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ມຫານເສ ເອກໍ ຖຸສປຈ຺ຉິໍ ໂອລມ຺ເພຕ຺ວາ ຐເປສິ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ໂສ ປາໂຕວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂຄຈເຣ ຈຣິຕ຺ວາ ສາຍໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ໂຕ ກາລໍ ເຂເປສິ. ອເຖກທິວສໍ ເອໂກ ກາໂກ ມຫານສມຕ຺ຖເກນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອມ຺ພິລານມ຺ພິລມຈ຺ຉມໍສານໍ ຘູປນວາສໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ກໍ ນຸ ໂຂ ນິສ຺ສາຍ ອິມໍ ມຈ຺ຉມໍສໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອວິທູເຣ ¶ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສາຍໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫານສໍ ¶ ປວິສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປາຣາວຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຈ຺ຉມໍສໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂຄຈຣຕ຺ຖາຍ ຄມນກາເລ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ, ສມ຺ມ, ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຣສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາມິ, ຕຸມ຺ຫາຫໍ ກິຣິຍາ ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຸມ຺ເຫ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສມ຺ມ, ຕຸມ຺ເຫ ອຎ຺ຎໂຄຈຣາ, ມຍໍ ອຎ຺ຎໂຄຈຣາ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ອມ຺ຫາກໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂຄຈຣຄ຺ຄຫຓກາເລ ອຫມ຺ປິ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເກວລໍ ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກາກໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ໂຄຈຣໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕິຓພີຊາທີນິ ຂາທຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ໂຄຈຣຄ຺ຄຫຓກາເລ ກາໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄມຍປິຓ຺ຑໍ ອປເນຕ຺ວາ ປາຓເກ ຂາທິຕ຺ວາ ອຸທຣໍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕິເວລໍ ຈຣຖ, ອຕິພຫຸຠກ຺ເຂນ ນາມ ຠວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາຍໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ມຫານສໍ ປາວິສິ. ຠຕ຺ຕກາຣໂກ ¶ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ກໂປໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ກາກສ຺ສປິ ປຈ຺ຉິໍ ຐເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ເວ ຊນາ ວສນ຺ຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ພຫຸໍ ມຈ຺ຉມໍສໍ ອາຫຣິໍສຸ. ຕໍ ອາທາຍ ຠຕ຺ຕກາຣໂກ ມຫານເສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂອລມ຺ເພສິ. ກາໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ ໂຄຈຣຠູມິໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍາ ອິທເມວ ຂາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ ນິປຊ຺ຊິ. ປຸນທິວເສ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຄຈຣາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ເອຫິ, ສມ຺ມ, ກາກາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຖ, ມຍ຺ຫໍ ກຸຈ຺ຉິໂຣໂຄ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ສມ຺ມ, ກາການໍ ກຸຈ຺ຉິໂຣໂຄ ນາມ ນ ກທາຈິ ຠູຕປຸພ຺ໂພ, ຣຕ຺ຕິໍ ຕີສຸ ຍາເມສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ຍາເມ ມຸຈ຺ຉິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ທີປວຏ຺ຏິໍ ຄິລິຕກາເລ ປນ ເນສໍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຕິຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ມຈ຺ຉມໍສໍ ຂາທິຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສສິ, ເອຫິ ມນຸສ຺ສປຣິໂຠໂຄ ນາມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທຸປ຺ປຣິຠຸຎ຺ຊິໂຍ, ມາ ເອວຣູປໍ ອກາສິ, ມຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ໂຄຈຣາຍ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ໂກມິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສສິ ສເກນ ກມ຺ເມນ, ໂລຠວສໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫີ’’ຕິ ຕໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຄຈຣາຍ ຄໂຕ.

ຠຕ຺ຕກາຣໂກ ¶ ນານປ຺ປກາຣໍ ມຈ຺ຉມໍສວິກຕິໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຸສຸມນິກ຺ຂມນຕ຺ຖໍ ຠາຊນານິ ໂຖກໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຣສປຣິສ຺ສາວນກໂຣຏິໍ ຠາຊນມຕ຺ຖເກ ຐເປຕ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເສທໍ ປຸຎ຺ຉມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກາໂກ ປຈ຺ຉິໂຕ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕເຄຫໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍທານິ ມຍ຺ຫໍ ມໂນຣຖໍ ປູເຣຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິຕຸໍ ກາໂລ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ມຫາມໍສໍ ຂາທາມິ, ອຸທາຫຸ ຈຸຓ຺ຓິກມໍສ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຈຸຓ຺ຓິກມໍເສນ ນາມ ຂິປ຺ປໍ ກຸຈ຺ຉິໍ ປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມຫນ຺ຕໍ ມໍສຂຓ຺ຑໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂາທມາໂນ ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ¶ ປຈ຺ຉິໂຕ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຣສກໂຣຏິຍໍ ນິລີຍິ. ສາ ‘‘ກິຣີ’’ຕິ ສທ຺ທມກາສິ. ຠຕ຺ຕກາຣໂກ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປວິຏ຺ໂຐ ກາກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ທຸຏ຺ຐກາໂກ ມຫາເສຏ຺ຐິໂນ ປກ຺ກມໍສໍ ຂາທິຕຸກາໂມ, ອຫໍ ໂຂ ປນ ເສຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວາມິ, ນ ອິມໍ ພາລໍ, ກິໍ ເມ ອິມິນາ’’ຕິ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ກາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກລສຣີເຣ ປຕ຺ຕານິ ¶ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອລ຺ລສິງ຺ຄີເວຣໂລຓຊີຣກາທໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອມ຺ພິລຕກ຺ເກນ ອາໂລເຬຕ຺ວາ ເຕນສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕໍ ກາກໍ ປຈ຺ຉິຍໍ ຂິປິ. ໂສ ອຘິມຕ຺ຕເວທນາຠິຠູໂຕ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ ນິປຊ຺ຊິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສາຍໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ພ຺ຍສນປ຺ປຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂລລກາກ, ມມ ວຈນໍ ອກຕ຺ວາ ຕວ ໂລຠໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໒.

‘‘ໂຍ ອຕ຺ຖກາມສ຺ສ ຫິຕານຸກມ຺ປິໂນ, ໂອວຊ຺ຊມາໂນ ນ ກໂຣຕິ ສາສນໍ;

ກໂປຕກສ຺ສ ວຈນໍ ອກຕ຺ວາ, ອມິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ຖຄໂຕວ ເສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກໂປຕກສ຺ສ ວຈນໍ ອກຕ຺ວາຕິ ປາຣາວຕສ຺ສ ຫິຕານຸສາສນວຈນໍ ອກຕ຺ວາ. ອມິຕ຺ຕຫຕ຺ຖຕ຺ຖຄໂຕວ ເສຕີຕິ ອມິຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖກາຣການໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທກປຸຄ຺ຄລານໍ ຫຕ຺ຖຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ຖປຖໍ ຄໂຕ ອຍໍ ກາໂກ ວິຍ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຫນ຺ຕໍ ພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ວາ ອນຸໂສຈມາໂນ ເສຕີຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ມຍາ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນ ສກ຺ກາ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄໂຕ. ກາໂກປິ ຕຕ຺ເຖວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ. ອຖ ນໍ ຠຕ຺ຕກາຣໂກ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຉິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ເຑສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອິທາເນວ ໂລໂລ, ປຸພ຺ເພປິ ໂລໂລເຍວ, ຕຎ຺ຈ ປນ ເຕ ໂລລ຺ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປຓ຺ຑິຕາປິ ສກາວາສາ ປຣິຫີນາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ. ສຕ຺ຖາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ກາໂກ ໂລລຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ປາຣາວໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກໂປຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໔໓] ໓. ເວຬຸກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ¶ ອຕ຺ຖກາມສ຺ສາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຎ຺ຫິ ຠຄວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ທຸພ຺ພໂຈສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອິທາເນວ ທຸພ຺ພໂຈ, ປຸພ຺ເພປິ ທຸພ຺ພໂຈເຍວ, ທຸພ຺ພຈຕ຺ຕາເຍວ ¶ ຈ ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ອກຕ຺ວາ ສປ຺ປມຸເຂ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກາສິຣຏ຺ເຐ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ກາເມ ປຫາຍ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຌານສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ອປຣຠາເຄ ມຫາປຣິວາໂຣ ປຎ຺ຈຫິ ຕາປສສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ຄຓສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາສິ. ອເຖໂກ ອາສິວິສໂປຕໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຕາປສສ຺ສ ອສ຺ສມປທໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕາປໂສ ຕສ຺ມິໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ເອກສ຺ມິໍ ເວຬຸປພ຺ເພ ສຍາເປຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄຕິ. ຕສ຺ສ ເວຬຸປພ຺ເພ ສຍນໂຕ ‘‘ເວຬຸໂກ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕໍ ປຸຕ຺ຕສິເນເຫນ ປຏິຊຄ຺ຄນໂຕ ຕາປສສ຺ສ ‘‘ເວຬຸກປິຕາ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ຕທາ ¶ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ເອໂກ ກິຣ ຕາປໂສ ອາສິວິສໍ ປຏິຊຄ຺ຄຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ອາສິວິສໍ ປຏິຊຄ຺ຄສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາສິວິເສນ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມາ ເອວໍ ຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ໂສ ເມ ອາຈຣິຍ ປຸຕ຺ໂຕ, ນາຫໍ ເຕນ ວິນາ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິກາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິສ຺ສສີ’’ຕິ. ຕາປໂສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ນ ຄຓ຺ຫິ, ອາສິວິສມ຺ປິ ຊຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕໂຕ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍເນວ ສພ຺ເພ ຕາປສາ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຕຏ຺ຐາເນ ຜລາຜລສ຺ສ ສຸລຠຠາວໍ ທິສ຺ວາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ທິວເສ ຕຕ຺ເຖວ ວສິໍສຸ, ເວຬຸກປິຕາປິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາສິວິສໍ ເວຬຸປພ຺ເພເຍວ ສຍາເປຕ຺ວາ ປິທຫິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ໂສ ປຸນ ຕາປເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວີຫຕີຫຈ຺ຈເຍນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເວຬຸກສ຺ສ ໂຄຈຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເວຬຸປພ຺ພໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ປຸຕ຺ຕກ, ຉາຕໂກສີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ອາສິວິໂສ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ນິຣາຫາຣຕາຍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖໍ ຑໍສິຕ຺ວາ ຕາປສໍ ຕຕ຺ເຖວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປາວິສິ. ຕາປສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ຕສ຺ສ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອິສິຄຓສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ອິສີນໍ ໂອວາທວເສນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໓.

‘‘ໂຍ ¶ ອຕ຺ຖກາມສ຺ສ ຫິຕານຸກມ຺ປິໂນ, ໂອວຊ຺ຊມາໂນ ນ ກໂຣຕິ ສາສນໍ;

ເອວໍ ໂສ ນິຫໂຕ ເສຕິ, ເວຬຸກສ຺ສ ຍຖາ ປິຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ໂສ ນິຫໂຕ ເສຕີຕິ ໂຍ ຫິ ອິສີນໍ ໂອວາທໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ຍຖາ ເອສ ຕາປໂສ ອາສິວິສມຸເຂ ປູຕິຠາວໍ ປຕ຺ວາ ນິຫໂຕ ເສຕິ, ເອວໍ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ວາ ນິຫໂຕ ເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິສິຄຓໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ອາຍຸປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອິທາເນວ ທຸພ຺ພໂຈ, ປຸພ຺ເພປິ ທຸພ຺ພໂຈເຍວ, ທຸພ຺ພຈຠາເວເນວ ຈ ອາສິວິສມຸເຂ ປູຕິຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ¶ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ເວຬຸກປິຕາ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ເສສປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ຄຓສຕ຺ຖາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ເວຬຸກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໔໔] ໔. ມກສຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ເສຍ຺ໂຍ ອມິຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ມຄເຘສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄາມເກ ພາລຄາມິກມນຸສ຺ເສ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຖາຄໂຕ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ມຄຘຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄາມກໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ໂສ ຈ ຄາມໂກ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອນ຺ຘພາລມນຸສ຺ເສຫິເຍວ ອຸສ຺ສນ຺ໂນ. ຕຕ຺ເຖກທິວສໍ ເຕ ອນ຺ຘພາລມນຸສ຺ສາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ, ອມ຺ເຫ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕ ມກສາ ຂາທນ຺ຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ, ສພ຺ເພວ ຘນູນິ ເຈວ ອາວຸຘານິ ຈ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມກເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສພ຺ພມກເສ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈ ມາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມກເສ ວິຊ຺ຌິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຈ ປຫຣິຕ຺ວາ ຈ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາເມ ຈ ຄາມມຊ຺ເຌ ຈ ຄາມທ຺ວາເຣ ຈ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຕໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອວເສສາ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ¶ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຕິຕມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ເຕ ອຸປາສເກ ປຸຈ຺ຉິ ¶ ‘‘ພຫູ ອິເມ ຄິລານາ ມນຸສ຺ສາ, ກິໍ ເອເຕຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອເຕ ມນຸສ຺ສາ ‘ມກສຍຸທ຺ຘໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຍໍ ຄິລານາ ຊາຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ອິທາເນວ ອນ຺ຘພາລມນຸສ຺ສາ ‘ມກເສ ປຫຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຫຣນ຺ຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ‘ມກສໍ ປຫຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ປຣໍ ປຫຣຓກມນຸສ຺ສາ ອເຫສຸໍເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວຓິຊ຺ຊາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ຕທາ ກາສິຣຏ຺ເຐ ເອກສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາເມ ພຫູ ¶ ວຑ຺ຒກີ ວສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ເຖໂກ ຂລິຕວຑ຺ຒກີ ຣຸກ຺ຂໍ ຕຈ຺ຉຕິ, ອຖສ຺ສ ເອໂກ ມກໂສ ຕມ຺ພໂລຫຖາລກປິຏ຺ຐິສທິເສ ສີເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕິຍາ ປຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ສີສໍ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວິຊ຺ຌິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ນໍ ປຸຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ມຍ຺ຫໍ ສີສໍ ມກໂສ ສຕ຺ຕິຍາ ປຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ວິຊ຺ຌຕິ, ວາເຣຫິ ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ອຘິວາເສຫິ, ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑໍ ປຣິເຍສມາໂນ ຕໍ ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ວຑ຺ຒກິສາລາຍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂສ ວຑ຺ຒກີ ປຸຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ອິມໍ ມກສໍ ວາເຣຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ວາເຣສ຺ສາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ ຕິຂິຓໍ ມຫາຜຣສຸໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປິຕຸ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາ ‘‘ມກສໍ ປຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປິຕຸ ມຕ຺ຖກໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິ, ວຑ຺ຒກີ ຕຕ຺ເຖວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຈາມິຕ຺ໂຕປິ ປຓ຺ຑິໂຕວ ເສຍ຺ໂຍ. ໂສ ຫິ ທຓ຺ຑຠເຍນປິ ມນຸສ຺ເສ ນ ມາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໔.

‘‘ເສຍ຺ໂຍ ອມິຕ຺ໂຕ ມຕິຍາ ອຸເປໂຕ, ນ ຕ຺ເວວ ມິຕ຺ໂຕ ມຕິວິປ຺ປຫີໂນ;

‘ມກສໍ ວຘິສ຺ສ’ນ຺ຕິ ຫິ ເອຬມູໂຄ, ປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຸ ອພ຺ຠິທາ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ເສຍ຺ໂຍຕິ ປວໂຣ ອຸຕ຺ຕໂມ. ມຕິຍາ ອຸເປໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເອຬມູໂຄຕິ ລາລາມຸໂຂ ພາໂລ. ປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຸ ອພ຺ຠິທາ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ພາລຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕປິ ຫຸຕ຺ວາ ປິຕຸ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄໍ ມຕ຺ຖກໍ ‘‘ມກສໍ ປຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິ. ຕສ຺ມາ ພາລມິຕ຺ຕໂຕ ປຓ຺ຑິຕອມິຕ຺ໂຕວ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ. ວຑ຺ຒກິສ຺ສປິ ຎາຕກາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ອກໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ‘‘ເອວໍ ອຸປາສກາ ປຸພ຺ເພປິ ‘ມກສໍ ປຫຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ປຣໍ ປຫຣຓກມນຸສ຺ສາ ອເຫສຸໍເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຕວາຓິໂຊ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມກສຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໔໕] ໕. ໂຣຫິຓິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ເສຍ຺ໂຍ ¶ ອມິຕ຺ໂຕຕິອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກເສຏ຺ຐິໂນ ທາສິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ກິຣ ເອກາ ໂຣຫິຓີ ນາມ ທາສີ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສາ ວີຫິປຫຣຓຏ຺ຐາເນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫລ຺ລິກາ ມາຕາ ນິປຊ຺ຊິ, ຕໍ ມກ຺ຂິກາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ສູຈິຍາ ວິຊ຺ຌມານາ ວິຍ ຂາທນ຺ຕິ. ສາ ຘີຕຣໍ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ມກ຺ຂິກາ ມໍ ຂາທນ຺ຕິ, ເອຕາ ວາເຣຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ວາເຣສ຺ສາມິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ມຸສລໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ມາຕຸ ສຣີເຣ ມກ຺ຂິກາ ມາເຣຕ຺ວາ ວິນາສໍ ປາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາຕຣໍ ມຸສເລນ ປຫຣິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມາຕາ ເມ ມຕາ’’ຕິ ໂຣທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເສຏ຺ຐິ ຕສ຺ສາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ເອສາ ‘ມາຕຸ ສຣີເຣ ມກ຺ຂິກາ ມາເຣສ຺ສາມີ’ຕິ ອິທາເນວ ມຸສເລນ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ມາເຣສິ, ປຸພ຺ເພປິ ມາເຣສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປິຕຸອຈ຺ຈເຍນ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສາປິ ໂຣຫິຓີເຍວ ນາມ ທາສີ ອໂຫສິ. ສາປິ ອຕ຺ຕໂນ ວີຫິປຫຣຓຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິປນ຺ນໍ ມາຕຣໍ ‘‘ມກ຺ຂິກາ ເມ, ອມ຺ມ, ວາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເອວເມວ ມຸສເລນ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ໂຣທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ¶ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອມິຕ຺ໂຕປິ ຫິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິໂຕວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໕.

‘‘ເສຍ຺ໂຍ ອມິຕ຺ໂຕ ເມຘາວີ, ຍຎ຺ເຈ ພາລານຸກມ຺ປໂກ;

ປສ຺ສ ໂຣຫິຓິກໍ ຊມ຺ມິໍ, ມາຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວານ ໂສຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເມຘາວີຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ ຎາຓີ ວິຠາວີ. ຍຎ຺ເຈ ພາລານຸກມ຺ປໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ, ເຈຕິ ນາມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂຍ ນາມ ພາໂລ ອນຸກມ຺ປໂກ, ຕໂຕ ສຕຄຸເຓນ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ¶ ປຓ຺ຑິໂຕ ອມິຕ຺ໂຕ ໂຫນ຺ໂຕປິ ເສຍ຺ໂຍເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍນ຺ຕິ ປຏິເສຘນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ໂນ ເຈ ພາລານຸກມ຺ປໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊມ຺ມິນ຺ຕິ ລາມິກໍ ທນ຺ຘໍ. ມາຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວານ ໂສຈຕີຕິ ‘‘ມກ຺ຂິກາ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ ອິທານິ ອຍໍ ພາລາ ສຍເມວ ໂຣທຕິ ປຣິເທວຕິ. ອິມິນາ ກາຣເຓນ ¶ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອມິຕ຺ໂຕປິ ປຓ຺ຑິໂຕ ເສຍ຺ໂຍຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຓ຺ຑິຕໍ ປສໍສນ຺ໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ເອສາ ອິທາເນວ ‘ມກ຺ຂິກາ ມາເຣສ຺ສາມີ’ຕິ ມາຕຣໍ ຆາເຕສິ, ປຸພ຺ເພປິ ຆາເຕສິເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມາຕາເຍວ ມາຕາ ອໂຫສິ, ຘີຕາເຍວ ຘີຕາ, ມຫາເສຏ຺ຐິ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ໂຣຫິຓິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໔໖] ໖. ອາຣາມທູສກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນ ເວ ອນຕ຺ຖກຸສເລນາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ໂກສລຄາມເກ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸຍ຺ຍານທູສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ກິຣ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄາມກໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ເຖໂກ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຕຖາຄຕໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຍ຺ຍາເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍຖາຣຸຈິຍາ ອິມສ຺ມິໍ ອຸຍ຺ຍາເນ ວິຈຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຸຍ຺ຍານປາລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ວິຈຣນ຺ຕາ ເອກໍ ອງ຺ຄຓຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານປາລໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ອຸປາສກ, ອິມໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ສນ຺ທຈ຺ຉາຍໍ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ນ ໂກຈິ ຣຸກ຺ໂຂ ວາ ຄຈ຺ໂຉ ວາ ອຕ຺ຖິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ໂຣປນກາເລ ເອໂກ ຄາມທາຣໂກ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈນ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຣຸກ຺ຂໂປຕເກ ອຸມ຺ມູລໍ ກຕ຺ວາ ມູລປ຺ປມາເຓນ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈິ ¶ . ເຕ ຣຸກ຺ຂໂປຕກາ ມິລາຍິຕ຺ວາ ມຕາ. ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອິທໍ ຐານໍ ອງ຺ຄຓໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ຄາມທາຣໂກ ອິທາເນວ ອາຣາມທູສໂກ, ປຸພ຺ເພປິ ອາຣາມທູສໂກເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂຆສຍິໍສຸ. ນກ຺ຂຕ຺ຕເຠຣິສທ຺ທສວນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລນຄຣວາສິໂນ ນກ຺ຂຕ຺ຕນິສ຺ສິຕກາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຕທາ ຣຎ຺ໂຎ ອຸຍ຺ຍາເນ ພຫູ ມກ຺ກຏາ ວສນ຺ຕິ. ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ນຄເຣ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ຆຸຏ຺ຐໍ, ອິເມ ວານເຣ ‘ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຫໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຊຏ຺ຐກວານຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ¶ ¶ ‘‘ສມ຺ມ ວານຣເຊຏ຺ຐກ, ອິມໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ພຫູປກາຣໍ, ຕຸມ຺ເຫ ເອຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວານິ ຂາທຖ, ນຄເຣ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ຆຸຏ຺ຐໍ, ອຫໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມິ. ຍາວາຫໍ ອາຄຈ຺ຉາມິ, ຕາວ ອິມສ຺ມິໍ ອຸຍ຺ຍາເນ ຣຸກ຺ຂໂປຕເກສຸ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາຘຸ, ສິຎ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາ’’ຕິ ອຸທກສິຎ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ເຕສໍ ຈມ຺ມກຸເຏ ຈ ທາຣຸກຸເຏ ຈ ທຕ຺ວາ ຄໂຕ. ວານຣາ ຈມ຺ມກຸເຏ ເຈວ ທາຣຸກຸເຏ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໂປຕເກສຸ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈນ຺ຕິ. ອຖ ເນ ວານຣເຊຏ຺ຐໂກ ເອວມາຫ ‘‘ໂຠນ຺ໂຕ ວານຣາ, ອຸທກໍ ນາມ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຣຸກ຺ຂໂປຕເກສຸ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈນ຺ຕາ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ມູລໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄມ຺ຠີຣຄເຕສຸ ມູເລສຸ ພຫຸໍ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈຖ, ອຄມ຺ຠີຣຄເຕສຸ ອປ຺ປໍ, ປຈ຺ຉາ ອມ຺ຫາກໍ ອຸທກໍ ທຸລ຺ລຠໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຖາ ອກໍສຸ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເອໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ເຕ ວານເຣ ຕຖາ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫ ‘‘ໂຠນ຺ໂຕ ວານຣາ, ກສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ຣຸກ຺ຂໂປຕເກ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ມູລປ຺ປມາເຓນ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈຖາ’’ຕິ? ເຕ ‘‘ເອວໍ ໂນ ວານຣເຊຏ຺ຐໂກ ໂອວທຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂສ ຕໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕ ໂຠ ພາລາ ອປຓ຺ຑິຕາ, ‘ອຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ອນຕ຺ຖເມວ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໖.

‘‘ນ ¶ ເວ ອນຕ຺ຖກຸສເລນ, ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ສຸຂາວຫາ;

ຫາເປຕິ ອຕ຺ຖໍ ທຸມ຺ເມໂຘ, ກປິ ອາຣາມິໂກ ຍຖາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອນຕ຺ຖກຸສເລນາຕິ ອນຕ຺ເຖ ອນາຍຕເນ ກຸສເລນ, ອຕ຺ເຖ ອາຍຕເນ ກາຣເຓ ອກຸສເລນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖຈຣິຍາຕິ ວຸຑ຺ຒິກິຣິຍາ. ສຸຂາວຫາຕິ ເອວຣູເປນ ອນຕ຺ຖກຸສເລນ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຈຣິຍາ ນ ສຸຂາວຫາ, ນ ສກ຺ກາ ອາວຫິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍກາຣຓາ? ເອກນ຺ເຕເນວ ຫິ ຫາເປຕິ ອຕ຺ຖໍ ທຸມ຺ເມໂຘຕິ, ພາລປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ຫາເປຕ຺ວາ ອນຕ຺ຖເມວ ກໂຣຕິ. ກປິ ອາຣາມິໂກ ຍຖາຕິ ຍຖາ ອາຣາເມ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ອາຣາມຣກ຺ຂນໂກ ມກ຺ກໂຏ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນຕ຺ຖເມວ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ໂຍ ໂກຈິ ອນຕ຺ຖກຸສໂລ, ເຕນ ນ ສກ຺ກາ ອຕ຺ຖຈຣິຍໍ ອາວຫິຕຸໍ, ໂສ ເອກໍເສນ ອຕ຺ຖໍ ຫາເປຕິເຍວາຕິ. ເອວໍ ໂສ ປຓ຺ຑິໂຕ ປຸຣິໂສ ອິມາຍ ¶ ຄາຖາຍ ວານຣເຊຏ຺ຐກໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ອາທາຍ ອຸຍ຺ຍານາ ນິກ຺ຂມິ.

ສຕ຺ຖາປິ ¶ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອສ ຄາມທາຣໂກ ອິທາເນວ ອາຣາມທູສໂກ, ປຸພ຺ເພປິ ອາຣາມທູສໂກເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ວານຣເຊຏ຺ຐໂກ ອາຣາມທູສກຄາມທາຣໂກ ອໂຫສິ, ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອາຣາມທູສກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໔໗] ໗. ວາຣຸຓິທູສກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນ ເວ ອນຕ຺ຖກຸສເລນາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວາຣຸຓິທູສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ກິຣ ສຫາໂຍ ເອໂກ ວາຣຸຓິວາຓິໂຊ ຕິຂິຓໍ ວາຣຸຓິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ມຫາຊເນ ສນ຺ນິປຕິເຕ ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາຣຸຓິໍ ເທຫີ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ອຄມາສິ. ອນ຺ເຕວາສິໂກ ມຫາຊນສ຺ສ ວາຣຸຓິໍ ເທນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ເສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ໂລຓສກ຺ຂຣາ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຂາທນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຸຣາ ອໂລຓິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂລຓເມຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຸຣາຈາຏິຍໍ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ໂລຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຕສໍ ສຸຣໍ ອທາສິ. ເຕ ມຸຂໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ສຸຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ໂລຓໍ ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ໂລເຓນ ໂຍເຊສິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວຣູປໍ ນາມ ມນາປໍ ວາຣຸຓິໍ ນາເສສິ ພາລາ’’ຕິ ຕໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ປກ຺ກນ຺ຕາ. ວາຣຸຓິວາຓິໂຊ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກມ຺ປິ ອທິສ຺ວາ ¶ ‘‘ວາຣຸຓິປາຍກາ ກຫໍ ຄຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ, ໂສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ພາລ, ເອວຣູປາ ນາມ ເຕ ສຸຣາ ນາສິຕາ’’ຕິ ຄຣຫິຕ຺ວາ ອິມໍ ກາຣຓໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ‘‘ອຕ຺ຖິທານິ ເມ ອິທໍ ກຖາປາຠຕ’’ນ຺ຕິ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ເອສ, ຄຫປຕິ, ອິທາເນວ ວາຣຸຓິທູສໂກ, ປຸພ຺ເພປິ ວາຣຸຓິທູສໂກເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພາຣາຓສິຍໍ ເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ. ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເອໂກ ວາຣຸຓິວາຓິໂຊ ຊີວຕິ. ໂສ ຕິຂິຓໍ ສຸຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ວິກ຺ກິຓາຫີ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ວຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ຄໂຕ. ອນ຺ເຕວາສິໂກ ຕສ຺ມິໍ ຄຕມຕ຺ເຕເຍວ ສຸຣາຍ ໂລຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອິມິນາວ ນເຍນ ສຸຣໍ ວິນາເສສິ. ອຖສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອນຕ຺ຖກຸສລາ ນາມ ພາລາ ‘ອຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ອນຕ຺ຖເມວ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໗.

‘‘ນ ¶ ເວ ອນຕ຺ຖກຸສເລນ, ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ສຸຂາວຫາ;

ຫາເປຕິ ອຕ຺ຖໍ ທຸມ຺ເມໂຘ, ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ວາຣຸຓິໍ ຍຖາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ວາຣຸຓິໍ ຍຖາຕິ ຍຖາ ອຍໍ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎນາມໂກ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂລຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາຣຸຓິໍ ຫາເປສິ ປຣິຫາເປສິ ວິນາເສສິ, ເອວໍ ສພ຺ໂພປິ ອນຕ຺ຖກຸສໂລ ອຕ຺ຖໍ ຫາເປຕີຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ນ ເອສ ຄຫປຕິ ອິທາເນວ ວາຣຸຓິທູສໂກ, ປຸພ຺ເພປິ ວາຣຸຓິທູສໂກເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ວາຣຸຓິທູສໂກ ອິທານິປິ ວາຣຸຓິທູສໂກວ ອໂຫສິ, ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ວາຣຸຓິທູສກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໔໘] ໘. ເວທພ຺ພຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອນຸປາເຍນ ໂຍ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອິທາເນວ ທຸພ຺ພໂຈ, ປຸພ຺ເພປິ ທຸພ຺ພໂຈເຍວ, ເຕເນວ ¶ ຈ ກາຣເຓນ ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ອກຕ຺ວາ ຕິຓ຺ເຫນ ອສິນາ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ຉິນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄ ນິປຕິຕ຺ຖ, ຕຎ຺ຈ ເອກກໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣິສສຫສ຺ສໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເກ ອຎ຺ຎຕໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເວທພ຺ພໍ ນາມ ມນ຺ຕໍ ຊານາຕິ. ໂສ ກິຣ ມນ຺ໂຕ ອນຄ຺ໂຆ ¶ ມຫາຣໂຫ, ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍເຄ ລທ຺ເຘ ຕໍ ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາກາເສ ອຸລ຺ໂລກິເຕ ອາກາສໂຕ ສຕ຺ຕຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສຕິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອເຖກທິວສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ຄາມາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຈຕຣຏ຺ຐໍ ອຄມາສິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຈ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຈສຕາ ເປສນກໂຈຣາ ນາມ ປນ຺ຖຆາຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕຎ຺ຈ ເວທພ຺ພພ຺ຣາຫ຺ມຓຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ກສ຺ມາ ປເນເຕ ‘‘ເປສນກໂຈຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ? ເຕ ກິຣ ທ຺ເວ ຊເນ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ຘນາຫຣຓຕ຺ຖາຍ ເປເສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເປສນກໂຈຣາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕປິ ຈ ປິຕາປຸຕ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ຘນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາຫີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ¶ ມາຕຸຘີຕໂຣ ຄເຫຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ເຐ ຄເຫຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິເກ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ເຕ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ເວທພ຺ພພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສຸໍ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຈຣິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ເອກາຫທ຺ວີຫຈ຺ຈເຍນ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຠາຍິຕ຺ຖ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ມມ ວຈນໍ ກໂຣຖ, ອຊ຺ຊ ຘນວສ຺ສາປນກນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍໂຄ ຠວິສ຺ສຕິ, ມາ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ ທຸກ຺ຂໍ ອສຫນ຺ຕາ ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຘນໍ ວສ຺ສາປຍິຕ຺ຖ. ສເຈ ວສ຺ສາເປສ຺ສຖ, ຕຸມ຺ເຫ ຈ ວິນາສໍ ປາປຸຓິສ຺ສຖ, ອິເມ ຈ ປຎ຺ຈສຕາ ໂຈຣາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈຣິຍໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ຘນຕ຺ຖາຍ ອຄມາສິ. ໂຈຣາປິ ສູຣິເຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາເປສຸໍ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ປາຈີນໂລກຘາຕຸໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ຘນວສ຺ສາປນກນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍໂຄ ¶ ລທ຺ໂຘ, ກິໍ ເມ ທຸກ຺ເຂນ ອນຸຠູເຕນ, ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສາເປຕ຺ວາ ໂຈຣານໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຈເຣ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ໂຠນ຺ໂຕ ໂຈຣາ, ຕຸມ຺ເຫ ມໍ ກິມຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ? ‘‘ຘນຕ຺ຖາຍ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ໂວ, ຘເນນ ອຕ຺ໂຖ, ຂິປ຺ປໍ ມໍ ພນ຺ຘນາ ໂມເຈຕ຺ວາ ສີສໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອຫຕວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຄນ຺ເຘຫິ ວິລິມ຺ປາເປຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ປິລນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ຐເປຖາ’’ຕິ. ‘‘ໂຈຣາ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ອກໍສຸ’’.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ¶ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍຄໍ ຎຕ຺ວາ ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາກາສໍ ອຸລ຺ໂລເກສິ, ຕາວເທວ ອາກາສໂຕ ຣຕນານິ ປຕິໍສຸ. ໂຈຣາ ຕໍ ຘນໍ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄສຸ ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ປາຍິໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ເຕສໍ ປຈ຺ຉໂຕວ ອຄມາສິ. ອຖ ເຕ ໂຈເຣ ອຎ຺ເຎ ປຎ຺ຈສຕາ ໂຈຣາ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ອມ຺ເຫ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ຘນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ຍທິ ໂວ ຘເນນ ອຕ຺ໂຖ, ເອຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຄຓ຺ຫຖ, ເອໂສ ອາກາສໍ ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາ ຘນໍ ວສ຺ສາເປສິ, ອມ຺ຫາກມ຺ເປຕໍ ເອເຕເນວ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ໂຈຣາ ໂຈເຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຘນໍ ເທຫີ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘນໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ຘນວສ຺ສາປນກນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍໂຄ ປນ ອິໂຕ ສໍວຈ຺ຉຣມຕ຺ຖເກ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍທິ ໂວ ຘເນນຕ຺ໂຖ, ອຘິວາເສຖ, ຕທາ ຘນວສ຺ສໍ ວສ຺ສາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ໂຈຣາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ, ທຸຏ຺ຐພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຎ຺ເຎສໍ ອິທາເນວ ຘນໍ ວສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ອຎ຺ຎໍ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ອຘິວາສາເປສີ’’ຕິ ຕິຓ຺ເຫນ ອສິນາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຕຫິ ໂຈເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ມາເຣຕ຺ວາ ຘນໍ ອາທາຍ ປຸນ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ ປຸຣິສສຕານິ ຆາເຕຕ຺ວາ ເອເຕນ ອຸປາເຍນ ຍາວ ທ຺ເວ ຊນາ ອວສິຏ຺ຐາ ອເຫສຸໍ, ຕາວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຆາຕຍິໍສຸ. ເອວໍ ຕໍ ປຸຣິສສຫສ຺ສໍ ວິນາສໍ ປຕ຺ຕໍ.

ເຕ ¶ ປນ ທ຺ເວ ຊນາ ອຸປາເຍນ ຕໍ ຘນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມສມີເປ ຄຫນຏ຺ຐາເນ ຘນໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ເອໂກ ຂຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ນິສີທິ, ເອໂກ ຕຓ຺ຑຸເລ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ປຈາເປຕຸໍ ຄາມໍ ປາວິສິ. ໂລໂຠ ຈ ນາເມສ ວິນາສມູລເມວາຕິ ຘນສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ໂນ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ອິທໍ ຘນໍ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ຕໍ ອາຄຕມຕ຺ຕເມວ ຂຄ຺ເຄນ ປຫຣິຕ຺ວາ ຆາເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຂຄ຺ຄໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ອິຕໂຣປິ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຕໍ ຘນໍ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ຠຕ຺ເຕ ວິສໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ເອກໂກວ ຘນໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ນິຏ຺ຐິເຕ ຠຕ຺ເຕ ສຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສສເກ ວິສໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຐິຕມຕ຺ຕເມວ ອິຕໂຣ ຂຄ຺ເຄນ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຕຎ຺ຈ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິ. ເອວຎ຺ຈ ຕໍ ຘນໍ ນິສ຺ສາຍ ສພ຺ເພວ ວິນາສໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ¶ ໂຂ ເອກາຫທ຺ວີຫຈ຺ຈເຍນ ຘນໍ ອາທາຍ ອາຄໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອາຈຣິຍໍ ອທິສ຺ວາ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ປນ ຘນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອາຈຣິເຍນ ມມ ວຈນໍ ອກຕ຺ວາ ຘນໍ ວສ຺ສາປິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສພ຺ເພຫິ ວິນາສໍ ປຕ຺ເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມຫາມຄ຺ເຄນ ປາຍາສິ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຈຣິຍໍ ມຫາມຄ຺ເຄ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມມ ວຈນໍ ອກຕ຺ວາ ມໂຕ’’ຕິ ທາຣູນິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຈິຕກໍ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ຌາເປຕ຺ວາ ວນປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈສເຕ, ປຸຣໂຕ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສເຕຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອວສາເນ ທ຺ເວ ຊເນ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິມໍ ທ຺ວີຫິ ອູນໍ ປຸຣິສສຫສ຺ສໍ ວິນາສໍ ປຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ເຎຫິ ທ຺ວີຫິ ໂຈເຣຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເຕປິ ສນ຺ຖມ຺ຠິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ເຕ ຄຕາ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕສໍ ຘນໍ ອາທາຍ ຄຫນຏ຺ຐານໍ ປວິຏ຺ຐມຄ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑິກພທ຺ຘສ຺ສ ຘນສ຺ສ ຣາສິໍ ທິສ຺ວາ ເອກໍ ຠຕ຺ຕປາຕິໍ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ມຕໍ ອທ຺ທສ. ຕໂຕ ‘‘ອິທໍ ນາມ ເຕຫິ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວິຈິນນ຺ໂຕ ຕມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອປວິທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ¶ ອາຈຣິໂຍ ມມ ວຈນໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທຸພ຺ພຈຠາເວນ ອຕ຺ຕນາປິ ວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕ, ອປຣມ຺ປິ ເຕນ ປຸຣິສສຫສ຺ສໍ ວິນາສິຕໍ, ອນຸປາເຍນ ວຕ ອກາຣເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ວຸຑ຺ຒິໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ວິຍ ມຫາວິນາສເມວ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໘.

‘‘ອນຸປາເຍນ ໂຍ ອຕ຺ຖໍ, ອິຈ຺ຉຕິ ໂສ ວິຫຎ຺ຎຕິ;

ເຈຕາ ຫນິໍສຸ ເວທພ຺ພໍ, ສພ຺ເພ ເຕ ພ຺ຍສນມຊ຺ຌຄູ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ໂສ ວິຫຎ຺ຎຕີຕິ ໂສ ອນຸປາເຍນ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖໍ ວຸຑ຺ຒິໍ ສຸຂໍ ອິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອກາເລ ວາຍາມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິຫຎ຺ຎຕິ ກິລມຕິ ມຫາວິນາສໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຈຕາຕິ ເຈຕຣຏ຺ຐວາສິໂນ ໂຈຣາ. ຫນິໍສຸ ເວທພ຺ພນ຺ຕິ ເວທພ຺ພມນ຺ຕວເສນ ‘‘ເວທພ຺ໂພ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຫນິໍສຸ. ສພ຺ເພ ເຕ ພ຺ຍສນມຊ຺ຌຄູຕິ ເຕປິ ຈ ອນວເສສາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຆາຕຍມານາ ພ຺ຍສນໍ ອຘິຄຈ຺ຉິໍສຸ ປຏິລຠິໍສູຕິ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ອນຸປາເຍນ ອຏ຺ຐາເນ ປຣກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຘນໍ ວສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາປິ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ¶ ວິນາສປຈ຺ຈໂຍ ຊາໂຕ, ເອວເມວ ໂຍ ອຎ຺ໂຎປິ ອນຸປາເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາຍາມໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ສພ຺ໂພ ໂສ ອຕ຺ຕນາ ຈ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ປເຣສຎ຺ຈ ວິນາສປຈ຺ຈໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວນໍ ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ເທວຕາສຸ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາສຸ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຕໍ ຘນໍ ອຸປາເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ສຄ຺ຄປຖໍ ປູຣຍມາໂນ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອິທາເນວ ທຸພ຺ພໂຈ, ປຸພ຺ເພປິ ທຸພ຺ພໂຈວ, ທຸພ຺ພຈຕ຺ຕາ ປນ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ເວທພ຺ພພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ເວທພ຺ພຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໔໙] ໙. ນກ຺ຂຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ¶ ປຕິມາເນນ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາຊີວກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິເຣກໍ ກຸລຘີຕຣໍ ຊນປເທ ເອໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກທິວເສ ນາມ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປກໍ ອາຊີວກໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ມຍໍ ເອກໍ ມງ຺ຄລໍ ກຣິສ຺ສາມ, ໂສຠນໍ ນຸ ໂຂ ນກ຺ຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ມໍ ປຐມໍ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິປຸຈ຺ຉຕິ, ໂຫຕຸ, ສິກ຺ຂາເປສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ອໂສຠນໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ, ມາ ອຊ຺ຊ ມງ຺ຄລໍ ກຣິຕ຺ຖ, ສເຈ ກຣິສ຺ສຖ, ມຫາວິນາໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິໍ ກຸເລ ມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ສ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍ ນ ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ນຄຣວາສິໂນ ສພ຺ພໍ ມງ຺ຄລກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ເຕສໍ ອນາຄມນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເຕຫິ ອຊ຺ຊ ທິວໂສ ຐປິໂຕ, ໂນ ¶ ຈ ໂຂ ອາຄຕາ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ພຫຸ ວຍກມ຺ມໍ ກຕໍ, ກິໍ ໂນ ເຕຫິ, ອມ຺ຫາກໍ ຘີຕຣໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍຖາກເຕເນວ ມງ຺ຄເລນ ຘີຕຣໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອທໍສຸ.

ອິຕເຣ ປຸນທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເທຖ ໂນ ທາຣິກ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ເນ ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ‘‘ຊນປທວາສິໂນ ນາມ ຕຸມ຺ເຫ ຄຫປຕິກາ ປາປມນຸສ຺ສາ ທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວຎ຺ຎາຍ ນ ອາຄຕາ, ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ປຏິຄຈ຺ຉຖ ¶ , ອມ຺ເຫຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ທາຣິກາ ທິນ຺ນາ’’ຕິ ປຣິຠາສິໍສຸ. ເຕ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ກລຫໍ ກຕ຺ວາ ທາຣິກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຍຖາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ຄຕາ. ເຕນປິ ອາຊີວເກນ ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ມງ຺ຄລນ຺ຕຣາຍສ຺ສ ກຕຠາໂວ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕເຣ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ ‘‘ອາວຸໂສ, ອາຊີວເກນ ກຸລສ຺ສ ມງ຺ຄລນ຺ຕຣາໂຍ ກໂຕ’’ຕິ ກຖຍມານາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ກຖຍິໍສຸ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ອາຊີວໂກ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ມງ຺ຄລນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ເອສ ເຕສໍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມງ຺ຄລນ຺ຕຣາຍໍ ອກາສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ນຄຣວາສິໂນ ຊນປທວາສີນໍ ຘີຕຣໍ ວາເຣຕ຺ວາ ທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປກໍ ອາຊີວກໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ເອກາ ມງ຺ຄລກິຣິຍາ, ໂສຠນໍ ນຸ ໂຂ ນກ຺ຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອິເມ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິທານິ ມໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ເນສໍ ມງ຺ຄລນ຺ຕຣາຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ອໂສຠນໍ ¶ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ, ສເຈ ກໂຣຖ, ມຫາວິນາສໍ ປາປຸຓິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຕສ຺ສ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ນ ຄມິໍສຸ. ຊນປທວາສິໂນ ເຕສໍ ອນາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເຕ ອຊ຺ຊ ທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາປິ ນ ອາຄຕາ, ກິໍ ໂນ ເຕຫິ, ອຎ຺ເຎສໍ ຘີຕຣໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ຘີຕຣໍ ອທໍສຸ. ນຄຣວາສິໂນ ປຸນທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣິກໍ ຍາຈິໍສຸ. ຊນປທວາສິໂນ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ນຄຣວາສິໂນ ນາມ ຉິນ຺ນຫິຣິກາ ຄຫປຕິກາ, ທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ທາຣິກໍ ນ ຄຓ຺ຫິຕ຺ຖ, ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນາຄມນຠາເວນ ອຎ຺ເຎສໍ ອທມ຺ຫາ’’ຕິ. ມຍໍ ອາຊີວກໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນ ໂສຠນ’ນ຺ຕິ ນາຄຕາ, ເທຖ ໂນ ທາຣິກ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນາຄມນຠາເວນ ອຎ຺ເຎສໍ ທິນ຺ນາ, ອິທານິ ທິນ຺ນທາຣິກໍ ກຖໍ ປຸນ ອາເນສ຺ສາມາ’’ຕິ.

ເອວໍ ເຕສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກລຫໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ເອໂກ ນຄຣວາສີ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ເອເກນ ກມ຺ເມນ ຊນປທໍ ຄໂຕ ເຕສໍ ນຄຣວາສີນໍ ‘‘ມຍໍ ອາຊີວກໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສ ອໂສຠນຠາເວນ ນາຄຕາ’’ຕິ ກເຖນ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ໂກ ອຕ຺ໂຖ, ນນຸ ທາຣິກາຍ ລທ຺ຘຠາໂວວ ນກ຺ຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໔໙.

‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ¶ ¶ ປຕິມາເນນ຺ຕໍ, ອຕ຺ໂຖ ພາລໍ ອຸປຈ຺ຈຄາ;

ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ, ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ຕາຣກາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຕິມາເນນ຺ຕນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ຕໍ, ‘‘ອິທານິ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຄມຍມານໍ. ອຕ຺ໂຖ ພາລໍ ອຸປຈ຺ຈຄາຕິ ເອຕໍ ນຄຣວາສິກໍ ພາລໍ ທາຣິກາປຏິລາຠສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນກ຺ຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ອຕ຺ຖໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ຈຣຕິ, ໂສ ປຏິລທ຺ໂຘ ອຕ຺ໂຖວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ. ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ຕາຣກາຕິ ອິຕເຣ ປນ ອາກາເສ ຕາຣກາ ກິໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຕຣໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຄຣວາສິໂນ ກລຫໍ ກຕ຺ວາ ທາຣິກໍ ອລຠິຕ຺ວາວ ອຄມໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອສ ອາຊີວໂກ ອິທາເນວ ກຸລສ຺ສ ມງ຺ຄລນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອກາສິເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ອາຊີວໂກ ເອຕຣຫິ ¶ ອາຊີວໂກວ ອໂຫສິ, ຕານິປິ ກຸລານິ ເອຕຣຫິ ກຸລານິເຍວ, ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ຐິໂຕ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ນກ຺ຂຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໕໐] ໑໐. ທຸມ຺ເມຘຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ທຸມ຺ເມຘານນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາ ທ຺ວາທສກນິປາເຕ ມຫາກຓ຺ຫຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໒.໖໑ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ¶ ປາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ວິຊ຺ຊຏ຺ຐານານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິ, ອຖສ຺ສ ປິຕາ ໂອປຣຊ຺ຊໍ ອທາສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ພາຣາຓສິວາສິໂນ ເທວຕາມງ຺ຄລິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເທວຕາ ນມສ຺ສນ຺ຕິ, ພຫູ ອເຊຬກກຸກ຺ກຸຏຠູກຣາທໂຍ ວຘິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ປຸປ຺ຜຄນ຺ເຘຫິ ເຈວ ມໍສໂລຫິເຕຫິ ຈ ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິທານິ ສຕ຺ຕາ ເທວຕາມງ຺ຄລິກາ, ພຫຸໍ ປາຓວຘໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ມຫາຊໂນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຘມ຺ມສ຺ມິໍເຍວ ນິວິຏ຺ໂຐ, ອຫໍ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ¶ ລຠິຕ຺ວາ ເອກມ຺ປິ ອກິລເມຕ຺ວາ ອຸປາເຍເນວ ປາຓວຘໍ ກາຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຣຖໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ນຄຣາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອທ຺ທສ ເອກສ຺ມິໍ ມຫນ຺ເຕ ວຏຣຸກ຺ເຂ ມຫາຊນໍ ສນ຺ນິປຕິຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕເທວຕາຍ ສນ຺ຕິເກ ປຸຕ຺ຕຘີຕຸຍສຘນາທີສຸ ຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕໍ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຣຖາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ອຸທເກນ ອຠິເສກໍ ກຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເທວຕາມງ຺ຄລິໂກ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ເທວຕໍ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ ຣຖໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວຕາມງ຺ຄລິໂກ ¶ ວິຍ ປູຊໍ ກໂຣຕິ.

ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຈຕສ຺ໂສ ອຄຕິໂຍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທສ ຣາຊຘມ຺ເມ ອໂກເປນ຺ໂຕ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ມໂນຣໂຖ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ, ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐິໂຕມ຺ຫິ. ຍໍ ປນາຫໍ ປຸພ຺ເພ ເອກໍ ອຕ຺ຖໍ ຈິນ຺ຕຍິໍ, ອິທານິ ຕໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາທໂຍ ຈ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ຊານາຖ ໂຠ ມຍາ ເກນ ກາຣເຓນ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອປິ ໂວຫໍ ອສຸກໍ ນາມ ວຏຣຸກ຺ຂໍ ຄນ຺ຘາທີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນມສ຺ສມາໂນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ຕທາຫໍ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິໍ ‘‘ສເຈ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມິ, ພລິກມ຺ມໍ ເຕ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕສ຺ສາ ເມ ເທວຕາຍ ອານຸຠາເວນ ອິທໍ ຣຊ຺ຊໍ ລທ຺ຘໍ, ອິທານິສ຺ສາ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ປປຎ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ຂິປ຺ປໍ ເທວຕາຍ ພລິກມ຺ມໍ ສຊ຺ເຊຖາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກິໍ ຄຓ຺ຫາມ, ເທວາ’’ຕິ? ໂຠ ອຫໍ ເທວຕາຍ ອາຍາຈມາໂນ ‘‘ເຍ ມຍ຺ຫໍ ຣຊ຺ເຊ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ປຎ຺ຈ ທຸສ຺ສີລກມ຺ມານິ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປເຖ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ຆາເຕຕ຺ວາ ອນ຺ຕວຏ຺ຏິມໍສໂລຫິຕາທີຫິ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຍາຈິໍ. ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຖ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ອຸປຣາຊກາເລເຍວ ເອວໍ ອາຍາຈິ ‘ສຈາຫໍ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມິ, ເຍ ¶ ເມ ຣຊ຺ເຊ ທຸສ຺ສີລາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ ຆາເຕຕ຺ວາ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ, ໂສ ອິທານິ ປຎ຺ຈວິຘໍ ທຸສ຺ສີລກມ຺ມໍ ທສວິຘໍ ອກຸສລກມ຺ມປຖໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕມານານໍ ທຸສ຺ສີລານໍ ສຫສ຺ສໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ເຕສໍ ຫທຍມໍສາທີນິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເທວຕາຍ ພລິກມ຺ມໍ ກາຕຸກາໂມ, ເອວໍ ນຄຣວາສິໂນ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ‘‘ເຍທານິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທຸສ຺ສີລກມ຺ເມ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສຫສ຺ສໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ຍຎ຺ຎໍ ຍຊິຕ຺ວາ ອາຍາຈນໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໐.

‘‘ທຸມ຺ເມຘານໍ ສຫສ຺ເສນ, ຍຎ຺ໂຎ ເມ ອຸປຍາຈິໂຕ;

ອິທານິ ໂຂຫໍ ຍຊິສ຺ສາມິ, ພຫຸ ອຘມ຺ມິໂກ ຊໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ¶ ທຸມ຺ເມຘານໍ ສຫສ຺ເສນາຕິ ‘‘ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຊານນຠາເວນ, ທສສຸ ວາ ປນ ອກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນຠາເວນ ທຸຏ຺ຐາ ເມຘາ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຸມ຺ເມຘາ, ເຕສໍ ທຸມ຺ເມຘານໍ ນິປ຺ປຎ຺ຎານໍ ພາລປຸຄ຺ຄລານໍ ຄຓິຕ຺ວາ ຄຫິເຕນ ສຫສ຺ເສນ. ຍຎ຺ໂຎ ເມ ອຸປຍາຈິໂຕຕິ ມຍາ ເທວຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ຍຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍຎ຺ໂຎ ຍາຈິໂຕ. ອິທານິ ໂຂຫໍ ຍຊິສ຺ສາມີຕິ ໂສ ອຫໍ ອິມິນາ ອາຍາຈເນນ ຣຊ຺ຊສ຺ສ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອິທານິ ຍຊິສ຺ສາມິ. ກິໍກາຣຓາ? ອິທານິ ຫິ ພຫຸ ອຘມ຺ມິໂກ ຊໂນ, ຕສ຺ມາ ອິທາເນວ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ.

ອມຈ຺ຈາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ທ຺ວາທສໂຍຊນິເກ ພາຣາຓສິນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສຸໍ. ເຠຣິຍາ ອາຓໍ ສຸຕ຺ວາ ເອກມ຺ປິ ທຸສ຺ສີລກມ຺ມໍ ສມາທາຍ ຐິໂຕ ເອກປຸຣິໂສປິ ນາໂຫສິ. ອິຕິ ຍາວ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຕາວ ເອກປຸຄ຺ຄໂລປິ ປຎ຺ຈສຸ ທສສຸ ວາ ທຸສ຺ສີລກມ຺ເມສຸ ເອກມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ອກິລເມນ຺ໂຕ ສກລຣຏ຺ຐວາສິໂນ ສີລໍ ຣກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ອາທາຍ ເທວນຄຣໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ອິທາເນວ ໂລກສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຈຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ຈຣິເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ¶ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ອເຫສຸໍ, ພາຣາຓສິຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ທຸມ຺ເມຘຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ອຕ຺ຖກາມວຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ໂລສກຕິສ຺ສກໂປຕ, ເວຬຸກໍ ມກສມ຺ປິ ຈ;

ໂຣຫິຓີ ອາຣາມທູສໍ, ວາຣຸຓີທູສເວທພ຺ພໍ;

ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ທຸມ຺ເມຘໍ ທສາຕິ.

ປຐໂມ ປຓ຺ຓາສໂກ.

໖. ອາສີສວຄ຺ໂຄ

[໕໑] ໑. ມຫາສີລວຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອາສີເສເຖວ ¶ ປຸຣິໂສຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິໂຍສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ¶ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ເອວຣູເປ ນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວີຣິຍໍ ໂອສ຺ສຊິ, ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ຣຊ຺ຊາ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ວີຣິເຍ ຐຕ຺ວາວ ນຏ຺ຐມ຺ປິ ຍສໍ ປຸນ ອຸປ຺ປາທຍິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ‘‘ສີລວກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກວ ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ມຫາສີລວຣາຊາ ນາມ ອໂຫສິ ຘມ຺ມິໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ. ໂສ ນຄຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຈຕສ຺ໂສ, ມຊ຺ເຌ ເອກໍ, ນິເວສນທ຺ວາເຣ ເອກນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈໍ ຉ ທານສາລາໂຍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ກປຓທ຺ຘິການໍ ທານໍ ເທຕິ, ສີລໍ ຣກ຺ຂຕິ, ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍສມ຺ປນ຺ໂນ ອງ຺ເກ ນິສິນ຺ນໍ ປຸຕ຺ຕໍ ປຣິໂຕສຍມາໂນ ¶ ວິຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ປຣິໂຕສຍມາໂນ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ. ຕສ຺ເສໂກ ອມຈ຺ໂຈ ອນ຺ເຕປຸເຣ ປທຸພ຺ຠິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ອມຈ຺ຈາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ອມຈ຺ຈໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຘພາລ ອຍຸຕ຺ຕໍ ເຕ ກຕໍ, ນ ຕ຺ວໍ ມມ ວິຊິເຕ ວສິຕຸໍ ອຣຫສິ, ອຕ຺ຕໂນ ຘນຎ຺ຈ ປຸຕ຺ຕທາເຣ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຍາຫີ’’ຕິ ຣຏ຺ຐາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ກາສິຣຏ຺ຐໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ໂກສລຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂກສລຣາຊານໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ຣຎ຺ໂຎ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິໂກ ວິສ຺ສາສິໂກ ຊາໂຕ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ໂກສລຣາຊານໍ ອາຫ – ‘‘ເທວ ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ນາມ ນິມ຺ມກ຺ຂິກມຘຸປຏລສທິສໍ, ຣາຊາ ອຕິມຸທຸໂກ, ອປ຺ເປເນວ ພລວາຫເນນ ສກ຺ກາ ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ນາມ ມຫາ, ອຍຎ຺ຈ ‘ອປ຺ເປເນວ ພລວາຫເນນ ສກ຺ກາ ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫິຕຸ’ນ຺ຕິ ອາຫ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ປນ ປຍຸຕ຺ຕກໂຈໂຣ ສິຍາ’’ຕິ ¶ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປຍຸຕ຺ຕໂກສິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນາຫໍ, ເທວ, ປຍຸຕ຺ຕໂກ, ສຈ຺ຈເມວ ວທາມິ. ສເຈ ເມ ນ ສທ຺ທຫຖ, ມນຸສ຺ເສ ເປເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ຫນາເປຖ, ເຕ ມນຸສ຺ເສ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ນີເຕ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ອຍໍ ອຕິວິຍ ສູໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ວທຕິ, ວີມໍສິສ຺ສາມິ ຕາວາ’’ຕິ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິເສ ເປເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ຫນາເປສິ. ມນຸສ຺ສາ ເຕ ໂຈເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສຸໍ. ຣາຊາ ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕາຕາ, ກສ຺ມາ ຄາມໍ ຫນຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ນາຄມິຕ຺ຖ, ອິໂຕທານິ ປຏ຺ຐາຍ ເອວຣູປໍ ກມ຺ມໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ ເຕສໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ເອຕ຺ຕເກນາປິ ຄນ຺ຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ປຸນ ມຊ຺ເຌຊນປທໍ ຫນາເປສິ. ເຕປິ ໂຈເຣ ຣາຊາ ຕເຖວ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ເອຕ຺ຕເກນາປິ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ເປເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ວິລຸມ຺ປາເປສິ, ຣາຊາ ເຕສມ຺ປິ ໂຈຣານໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິເຍວ. ຕທາ ໂກສລຣາຊາ ‘‘ອຕິວິຍ ຘມ຺ມິໂກ ຣາຊາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ພລວາຫນໍ ອາທາຍ ນິຍ຺ຍາສິ.

ຕທາ ປນ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ມຕ຺ຕວາຣເຓປິ ອຠິມຸຂໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອນິວຕ຺ຕນຘມ຺ມາ ອສນິຍາປິ ສີເສ ປຕນ຺ຕິຍາ ອສນ຺ຕສນສຠາວາ ສີລວມຫາຣາຊສ຺ສ ¶ ຣຸຈິຍາ ສຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ອເຠຊ຺ຊວຣສູຣາ ມຫາໂຍຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ‘‘ໂກສລຣາຊາ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ໂກສລຣາຊາ ກິຣ ‘ພາຣາຓສິຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຄຈ຺ຉາມ, ນໍ ອມ຺ຫາກໍ ຣຊ຺ຊສີມໍ ອໂນກ຺ກນ຺ຕເມວ ໂປເຖຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ຕາຕາ, ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຎ຺ເຎສໍ ກິລມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຣຊ຺ຊຕ຺ຖິໂກ ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫາຕຸ, ມາຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ ນິວາເຣສິ. ໂກສລຣາຊາ ຣຊ຺ຊສີມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຊນປທມຊ຺ຌໍ ປາວິສິ. ອມຈ຺ຈາ ປຸນປິ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕເຖວ ວທິໍສຸ, ຣາຊາ ປຸຣິມນເຍເນວ ນິວາເຣສິ. ໂກສລຣາຊາ ພຫິນຄເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ຣຊ຺ຊໍ ວາ ເທຕຸ ຍຸທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິ ສີລວມຫາຣາຊສ຺ສ ສາສນໍ ເປເສສິ. ຣາຊາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຍຸທ຺ຘໍ, ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫາຕູ’’ຕິ ປຏິສາສນໍ ເປເສສິ. ປຸນປິ ອມຈ຺ຈາ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ນ ມຍໍ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ນຄຣໍ ປວິສິຕຸໍ ເທມ, ພຫິນຄເຣເຍວ ນໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ, ຣາຊາ ປຸຣິມນເຍເນວ ນິວາເຣຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາຣານິ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ¶ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ເສນ ມຫາຕເລ ປລ຺ລງ຺ກມຊ຺ເຌ ນິສີທິ.

ໂກສລຣາຊາ ມຫນ຺ເຕນ ພລວາຫເນນ ພາຣາຓສິໍ ປາວິສິ. ໂສ ເອກມ຺ປິ ປຏິສຕ຺ຕຸໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສນທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈຄຓປຣິວຸໂຕ ອປາຣຸຕທ຺ວາເຣ ນິເວສເນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ¶ ມຫາຕລໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ນິສິນ຺ນໍ ນິຣາປຣາຘໍ ສີລວມຫາຣາຊານໍ ສທ຺ຘິໍ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ເສນ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ອິມໍ ຣາຊານໍ ສທ຺ຘິໍ ອມຈ຺ເຈຫິ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ຄາຬ຺ຫພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາມກສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ຄລປ຺ປມາເຓ ອາວາເຏ ຂນິຕ຺ວາ ຍຖາ ເອໂກປິ ຫຕ຺ຖໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ປໍສຸໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິຂນຖ, ຣຕ຺ຕິໍ ສິງ຺ຄາລາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອເຕສໍ ກາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ມນຸສ຺ສາ ໂຈຣຣຎ຺ໂຎ ອາຓໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ສທ຺ຘິໍ ອມຈ຺ເຈຫິ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ຄາຬ຺ຫພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ກາເລ ສີລວມຫາຣາຊາ ໂຈຣຣຎ຺ໂຎ ອາຆາຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາກາສິ. ເຕສຸປິ ອມຈ຺ເຈສຸ ເອວໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນີຍມາເນສຸ ເອໂກປິ ຣຎ຺ໂຎ ວຈນໍ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນາໂຫສິ. ເອວໍ ສຸວິນີຕາ ກິຣສ຺ສ ປຣິສາ. ອຖ ເຕ ຣາຊປຸຣິສາ ສາມຈ຺ຈໍ ສີລວມຫາຣາຊານໍ ອາມກສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ຄລປ຺ປມາເຓ ອາວາເຏ ຂນິຕ຺ວາ ສີລວມຫາຣາຊານໍ ມຊ຺ເຌ ¶ , ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເສສອມຈ຺ເຈຕິ ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ອາວາເຏສຸ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ປໍສຸໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ຆນໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ຕທາ ສີລວມຫາຣາຊາ ອມຈ຺ເຈ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ໂຈຣຣຎ຺ໂຎ ອຸປຣິ ໂກປໍ ອກຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕໍ ເອວ ຠາເວຖ, ຕາຕາ’’ຕິ ໂອວທິ.

ອຖ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ‘‘ມນຸສ຺ສມໍສໍ ຂາທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສິງ຺ຄາລາ ອາຄມິໍສຸ. ເຕ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ຈ ອມຈ຺ຈາ ຈ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສທ຺ທມກໍສຸ, ສິງ຺ຄາລາ ຠີຕາ ປລາຍິໍສຸ. ເຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ປຈ຺ຉໂຕ ກສ຺ສຈິ ອນາຄມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄມິໍສຸ. ອິຕເຣປິ ຕເຖວ ສທ຺ທມກໍສຸ. ເອວໍ ຍາວຕຕິຍໍ ປລາຍິຕ຺ວາ ປຸນ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ເຕສຸ ເອກສ຺ສປິ ອນາຄມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ວຊ຺ຌປ຺ປຕ຺ຕາ ເອເຕ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສູຣາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສຸ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸປິ ນ ປລາຍິໍສຸ. ເຊຏ຺ຐກສິງ຺ຄາໂລ ຣາຊານໍ ອຸປຄຎ຺ຉິ, ເສສາ ສິງ຺ຄາລາ ເສສານໍ ອມຈ຺ຈານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ອຸປາຍກຸສໂລ ¶ ຣາຊາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຑໍສິຕຸໍ ໂອກາສໍ ເທນ຺ໂຕ ວິຍ ຄີວໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ຄີວາຍ ຑໍສມານໍ ຫນຸກຏ຺ຐິເກນ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຍນ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິຍ ຄາຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫິ, ນາຄພເລນ ຣຎ຺ຎາ ຫນຸກຏ຺ຐິເກນ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄີວາຍ ຄາຬ຺ຫໍ ຄຫິຕສິງ຺ຄາໂລ ອຕ຺ຕານໍ ໂມເຈຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິ. ອວເສສາ ສິງ຺ຄາລາ ຕສ຺ສ ຕໍ ອຏ຺ຏສ຺ສຣໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເອເກນ ປຸຣິເສນ ສຸຄ຺ຄຫິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ສພ຺ເພ ປລາຍິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎ ຫນຸກຏ຺ຐິເກນ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ຄຫິຕສິງ຺ຄາເລ ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕ ປໍສຸ ສິຖິລາ ອໂຫສິ. ໂສປິ ສິງ຺ຄາໂລ ມຣຓຠຍຠີໂຕ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປຣິຠາເຄ ປໍສຸໍ ອປພ຺ຍູຫິ, ຣາຊາ ປໍສຸໂນ ສິຖິລຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສິງ຺ຄາລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນາຄພໂລ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ ອປຣາປຣໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ໂຕ ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາວາຏມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ໂອລຸພ຺ຠ ວາຕຈ຺ຉິນ຺ນວລາຫໂກ ວິຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ອມຈ຺ເຈ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ປໍສຸໍ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈປຣິວຸໂຕ ອາມກສຸສາເນ ອຏ຺ຐາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ¶ ສມເຍ ມນຸສ຺ສາ ເອກໍ ມຕມນຸສ຺ສໍ ອາມກສຸສາເນ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຍກ຺ຂານໍ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຉຑ຺ເຑສຸໍ. ເຕ ຍກ຺ຂາ ຕໍ ມຕມນຸສ຺ສໍ ຠາເຊຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ‘‘ນ ມຍໍ ອິມໍ ຠາເຊຕຸໍ ສກ຺ໂກມ, ອຍໍ ສີລວຣາຊາ ຘມ຺ມິໂກ, ເອສ ໂນ ຠາເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສຕິ, ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ¶ ຕໍ ມຕມນຸສ຺ສໍ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ອມ຺ຫາກໍ ອິມໍ ມຕກໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ໂຠ ຍກ຺ຂາ, ອຫໍ ອິມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍໍ, ອປຣິສຸທ຺ໂຘ ປນມ຺ຫິ, ນ຺ຫາຍິສ຺ສາມິ ຕາວາ’’ຕິ. ຍກ຺ຂາ ໂຈຣຣຎ຺ໂຎ ຐປິຕໍ ວາສິຕອຸທກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນ຺ຫານຕ຺ຖາຍ ອທໍສຸ. ນ຺ຫຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ໂຈຣຣຎ຺ໂຎ ສາຏເກ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອທໍສຸ, ເຕ ນິວາເສຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ຈຕຸຊ຺ຊາຕິຍຄນ຺ຘສມຸຄ຺ຄໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອທໍສຸ, ຄນ຺ເຘ ວິລິມ຺ປິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓສມຸຄ຺ເຄ ມຓິຕາລວຓ຺ເຏສຸ ຐປິຕານິ ນານາປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ປຸປ຺ຜານິ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕກາເລ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຉາຕກາກາຣໍ ¶ ທສ຺ເສສິ, ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຈຣຣຎ຺ໂຎ ສມ຺ປາທິຕໍ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອທໍສຸ, ຣາຊາ ນ຺ຫາຕານຸລິຕ຺ໂຕ ສຸມຓ຺ຑິຕປ຺ປສາຘິໂຕ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິ. ຍກ຺ຂາ ໂຈຣຣຎ຺ໂຎ ຐປິຕໍ ວາສິຕປານີຍໍ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ກາເຣເນວ ສຸວຓ຺ຓສຣເກນປິ ສທ຺ຘິໍ ອາຫຣິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວິຕ຺ວາ ຐິຕກາເລ ໂຈຣຣຎ຺ໂຎ ສມ຺ປາທິຕໍ ປຎ຺ຈສຸຄນ຺ຘິກສຸປຣິຠາວິຕໍ ຕມ຺ພູລໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຐິຕກາເລ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຈຣຣຎ຺ໂຎ ອຸສ຺ສີສເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ມງ຺ຄລຂຄ຺ຄໍ ອາຫຣຖາຕິ. ຕມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຫຣິໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ຂຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ມຕມນຸສ຺ສໍ ອຸຊຸກໍ ຐປາເປຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກມຊ຺ເຌ ອສິນາ ປຫຣິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຍກ຺ຂານໍ ສມວິຠຕ຺ຕເມວ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອທາສິ, ທຕ຺ວາ ຈ ປນ ຂຄ຺ຄໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ເຕ ຍກ຺ຂາ ມນຸສ຺ສມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ສຸຫິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເຕນ ຫິ ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ມໍ ໂຈຣຣຎ຺ໂຎ ສິຣິຄພ຺ເຠ ໂອຕາເຣຖ, ອິເມ ຈ ອມຈ຺ເຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຖາຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘຸ ເທວາ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຖາ ອກໍສຸ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຈຣຣາຊາ ອລງ຺ກຕສິຣິຄພ຺ເຠ ສິຣິສຍນປິຏ຺ເຐ ນິປນ຺ໂນ ນິທ຺ທາຍຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສ ຂຄ຺ຄຕເລນ ອຸທຣໍ ປຫຣິ. ໂສ ຠີໂຕ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ທີປາໂລເກນ ສີລວມຫາຣາຊານໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ສຍນາ ອຸຏ຺ຐາຍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຣາຊານໍ ອາຫ ‘‘ມຫາຣາຊ, ເອວຣູປາຍ ¶ ຣຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕາຣກ຺ເຂ ປິຫິຕທ຺ວາເຣ ຠວເນ ອາຣກ຺ຂມນຸສ຺ເສຫິ ນິໂຣກາເສ ຐາເນ ຂຄ຺ຄໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ກຖໍ ນາມ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ສຍນປິຏ຺ຐໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄມນາກາຣໍ ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຈຣຣາຊາ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຫໍ ມນຸສ຺ສຠູໂຕປິ ສມາໂນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຸເຓ ນ ຊານາມິ, ປເຣສໍ ໂລຫິຕມໍສຂາທເກຫິ ¶ ປນ ກກ຺ຂເຬຫິ ຜຣຸເສຫິ ຍກ຺ເຂຫິ ຕວ ຄຸຓາ ຎາຕາ, ນ ທານາຫໍ, ນຣິນ຺ທ ¶ , ເອວຣູເປ ສີລສມ຺ປນ຺ເນ ຕຍິ ທຸພ຺ຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຂຄ຺ຄໍ ອາທາຍ ສປຖໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ມຫາສຍເນ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຂຸທ຺ທກມຎ຺ຈເກ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸຏ຺ຐິເຕ ສູຣິເຍ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພເສນິໂຍ ຈ ອມຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກ ຈ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸຣໂຕ ອາກາເສ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ສີລວຣຎ຺ໂຎ ຄຸເຓ ກເຖຕ຺ວາ ປຣິສມຊ຺ເຌເຍວ ປຸນ ຣາຊານໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຈຣູປທ຺ທໂວ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ, ມຍາ ຄຫິຕາຣກ຺ຂາ ຕຸມ຺ເຫ ຣຊ຺ຊໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເປສຸຎ຺ຎກາຣກສ຺ສ ອາຓໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ພລວາຫນໍ ອາທາຍ ສກຣຏ຺ຐເມວ ຄໂຕ.

ສີລວຣາຊາປິ ໂຂ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ໂຕ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ສຣຠປາທເກ ກຎ຺ຈນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ເອວຣູປາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອມຈ຺ຈສຫສ຺ສສ຺ສ ຈ ຊີວິຕປຏິລາໂຠ ມຍິ ວີຣິຍໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຠວິສ຺ສ, ວີຣິຍພເລນ ປນາຫໍ ນຏ຺ຐຎ຺ຈ ອິມໍ ຍສໍ ປຏິລຠິໍ, ອມຈ຺ຈສຫສ຺ສສ຺ສ ຈ ຊີວິຕທານໍ ອທາສິໍ, ອາສຈ຺ເຉທໍ ວຕ ອກຕ຺ວາ ວີຣິຍເມວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກຕວີຣິຍສ຺ສ ຫິ ຜລໍ ນາມ ເອວໍ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸທານວເສນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໑.

‘‘ອາສີເສເຖວ ປຸຣິໂສ, ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປສ຺ສາມິ ໂວຫໍ ອຕ຺ຕານໍ, ຍຖາ ອິຈ຺ຉິໍ ຕຖາ ອຫູ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາສີເສເຖວາຕິ ‘‘ເອວາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠນ຺ໂຕ ອິມມ຺ຫາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວີຣິຍພເລນ ອາສໍ ກໂຣເຖວ. ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ ອຸປາຍກຸສໂລ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວີຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ອິມສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ຜລໍ ນ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ອຸກ຺ກຓ຺ເຐຍ຺ຍ, ອາສຈ຺ເຉທໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສ຺ສາມິ ໂວຫໍ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ¶ , ອຫໍ ອຊ຺ຊ ອຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສາມິ. ຍຖາ ອິຈ຺ຉິໍ ຕຖາ ອຫູຕິ ອຫຎ຺ຫິ ອາວາເຏ ນິຂາໂຕ ຕມ຺ຫາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອິຈ຺ຉິໍ, ໂສ ອຫໍ ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສາມິ. ຍເຖວາຫໍ ປຸພ຺ເພ ອິຈ຺ຉິໍ, ຕເຖວ ເມ ອຕ຺ຕາ ຊາໂຕຕິ. ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອໂຫ ວຕ ໂຠ ສີລສມ຺ປນ຺ນານໍ ວີຣິຍຜລໍ ນາມ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາປິ ¶ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ປທຸຏ຺ຐາມຈ຺ໂຈ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ອມຈ຺ຈສຫສ຺ສໍ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ສີລວມຫາຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມຫາສີລວຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໕໒] ໒. ຈູຬຊນກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ວາຍເມເຖວ ປຸຣິໂສຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍເມວາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ມຫາຊນກຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໒໓ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຊນກຣາຊາ ປນ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິສິນ຺ໂນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໒.

‘‘ວາຍເມເຖວ ປຸຣິໂສ, ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ປສ຺ສາມິ ໂວຫໍ ອຕ຺ຕານໍ, ອຸທກາ ຖລມຸພ຺ຠຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວາຍເມເຖວາຕິ ວາຍາມໍ ກໂຣເຖວ. ອຸທກາ ຖລມຸພ຺ຠຕນ຺ຕິ ອຸທກໂຕ ຖລມຸຕ຺ຕິຓ຺ຓໍ ຖເລ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ປສ຺ສາມີຕິ. ອິຘາປິ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ຊນກຣາຊາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘວ ອໂຫສີຕິ.

ຈູຬຊນກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໕໓] ໓. ປຸຓ຺ຓປາຕິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຕເຖວ ¶ ປຸຓ຺ຓາ ປາຕິໂຍຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິສວາຣຸຓິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອກໍ ສມຍໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສຸຣາຘຸຕ຺ຕາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມນ຺ຕຍິໍສຸ – ‘‘ສຸຣາມູລໍ ໂນ ຂີຓໍ, ກຫໍ ນຸ ໂຂ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອເຖໂກ ກກ຺ຂຬຘຸຕ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ອຕ຺ເຖໂກ ອຸປາໂຍ’’ຕິ. ‘‘ກຕໂຣ ອຸປາໂຍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກາ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຏ຺ຐສາຏກນິວຕ຺ໂຖ ຣາຊຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຍໍ ສຸຣາປາຕິຍໍ ວິສຎ຺ຎີກຣຓໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາປານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຄມນກາເລ ‘ອິໂຕ ເອຫິ ມຫາເສຏ຺ຐີ’ຕິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຕໍ ສຸຣໍ ປາເຍຕ຺ວາ ວິສຎ຺ຎີຠູຕສ຺ສ ¶ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກາ ຈ ສາຏເກ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸຣາມູລໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ອາຄມນກາເລ ປຏິມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ອິໂຕ ຕາວ ອາຄຈ຺ຉຖ ¶ , ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ອຕິມນາປາ ສຸຣາ, ໂຖກໍ ປິວິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຣິຍສາວໂກ ກິໍ ສຸຣໍ ປິວິສ຺ສຕິ, ອນຕ຺ຖິໂກ ສມາໂນປິ ປນ ‘‘ອິເມ ຘຸຕ຺ເຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕສໍ ອາປານຠູມິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ກິຣິຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຸຣາ ອິເມຫິ ອິມິນາ ນາມ ກາຣເຓນ ໂຍຊິຕາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ທານິ ປຏ຺ຐາຍ ອິເມ ອິໂຕ ປລາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຫເຣ ທຸຏ຺ຐຘຸຕ຺ຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ‘ສຸຣາປາຕິຍໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຄຕາຄເຕ ປາເຍຕ຺ວາ ວິສຎ຺ຎີ ກຕ຺ວາ ວິລຸມ຺ປິສ຺ສາມາ’ຕິ ອາປານມຓ຺ຑລໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ເກວລໍ ອິມໍ ສຸຣໍ ວຓ຺ເຓຖ, ເອໂກປິ ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປິວິຕຸໍ ນ ອຸສ຺ສຫຕິ. ສເຈ ອຍໍ ອໂຍຊິຕາ ອສ຺ສ, ອິມໍ ຕຸມ຺ເຫວ ປິເວຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ເຕ ຘຸຕ຺ເຕ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕໂຕ ປລາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຘຸຕ຺ເຕຫິ ກຕກາຣຓໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອິທານິ ຕາວ ຄຫປຕິ ເຕ ຘຸຕ຺ຕາ ຕໍ ວຎ຺ເຈຕຸກາມາ ຊາຕາ, ປຸພ຺ເພ ປນ ປຓ຺ຑິເຕປິ ວຎ຺ເຈຕຸກາມາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ. ຕທາເປເຕ ຘຸຕ຺ຕາ ເອວເມວ ສມ຺ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຸຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິສ຺ສ ອາຄມນກາເລ ປຏິມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວເມວ ກຖຍິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິ ອນຕ຺ຖິໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ເຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕສໍ ¶ ກິຣິຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາເມເຕ ກາຕຸກາມາ, ປລາເປສ຺ສາມິ ເນ ອິໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວມາຫ ‘‘ໂຠນ຺ໂຕ, ຘຸຕ຺ຕາ ສຸຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນາມ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊານິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ອິເຘວ ນິສີທຖາ’’ຕິ ຣາຊຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຎ຺ຉິ. ຘຸຕ຺ຕາ ‘‘ອິໂຕ ເອຖ, ສາມີ’’ຕິ. ໂສປິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ເຊນ ສໍໂຍຊິຕາ ສຸຣາປາຕິໂຍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເອວມາຫ ‘‘ໂຠນ຺ໂຕ ຘຸຕ຺ຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣິຍາ ມຍ຺ຫໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຸຣາປາຕິໂຍ ຍຖາປູຣິຕາວ ຐິຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ເກວລໍ ສຸຣໍ ວຓ຺ເຓຖ, ນ ປນ ປິວຖ. ສຈາຍໍ ມນາປາ ອສ຺ສ, ຕຸມ຺ເຫປິ ປິເວຍ຺ຍາຖ, ອິມາຍ ປນ ວິສສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ມໂນຣຖໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໓.

‘‘ຕເຖວ ປຸຓ຺ຓາ ປາຕິໂຍ, ອຎ຺ຎາຍໍ ວຕ຺ຕເຕ ກຖາ;

ອາກາຣເຓນ ຊານາມິ, ນ ຈາຍໍ ຠທ຺ທິກາ ສຸຣາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຕເຖວາຕິ ຍຖາ ມຍາ ຄມນກາເລ ທິຏ຺ຐາ, ອິທານິປິ ອິມາ ສຸຣາປາຕິໂຍ ຕເຖວ ປຸຓ຺ຓາ. ອຎ຺ຎາຍໍ ວຕ຺ຕເຕ ກຖາຕິ ຍາ ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຸຣາວຓ຺ຓນກຖາ ວຕ຺ຕຕິ, ສາ ອຎ຺ຎາວ ອຠູຕາ ¶ ອຕຈ຺ຉາ. ຍທິ ຫິ ເອສາ ສຸຣາ ມນາປາ ອສ຺ສ, ຕຸມ຺ເຫປິ ປິເວຍ຺ຍາຖ, ອຸປຑ຺ຒປາຕິໂຍ ອວສິສ຺ເສຍ຺ຍຸໍ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ເອເກນາປິ ສຸຣາ ນ ປີຕາ. ອາກາຣເຓນ ຊານາມີຕິ ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຊານາມິ. ນ ຈາຍໍ ຠທ຺ທິກາ ສຸຣາຕິ ‘‘ເນວາຍໍ ຠທ຺ທິກາ ສຸຣາ, ວິສສໍໂຍຊິຕາຍ ເອຕາຍ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຘຸຕ຺ເຕ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຍຖາ ນ ປຸນ ເອວຣູປໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຘຸຕ຺ຕາ ເອຕຣຫິ ຘຸຕ຺ຕາ, ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ປຸຓ຺ຓປາຕິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໕໔] ໔. ກິໍຜລຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນາຍໍ ¶ ຣຸກ຺ໂຂ ທຸຣາຣຸຫາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ຜລກຸສລໍ ອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອໂກ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣາເມ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານປາລໍ ອາຓາເປສິ ‘‘ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸຍ຺ຍາເນ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອຍ຺ຍານໍ ອມ຺ພາທີນິ ນານາຜລານິ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູສງ຺ຆມາທາຍ ອຸຍ຺ຍາເນ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂໍ ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາວ ‘‘ເອຕໍ ຜລໍ ອາມໍ, ເອຕໍ ນ ສຸປກ຺ກໍ, ເອຕໍ ສຸປກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕິ. ຍໍ ໂສ ວທຕິ, ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ຜລກຸສໂລ ຠູມິຍໍ ຐິໂຕວ ຣຸກ຺ຂໍ ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາ ‘ເອຕໍ ຜລໍ ອາມໍ, ເອຕໍ ນ ສຸປກ຺ກໍ, ເອຕໍ ສຸປກ຺ກ’ນ຺ຕິ ຊານາຕິ. ຍໍ ໂສ ວທຕິ, ຕໍ ຕເຖວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຍເມວ ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ຜລກຸສໂລ, ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາປິ ຜລກຸສລາເຍວ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖວາຫກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ວຓິຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ມຫາວຕ຺ຕນິອຏວິໍ ປຕ຺ວາ ¶ ອຏວິມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ມນຸສ຺ເສ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ອຏວິຍາ ວິສຣຸກ຺ຂາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ວິສປຕ຺ຕານິ, ວິສປຸປ຺ຜານິ, ວິສຜລານິ, ວິສມຘູນິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ, ປຸພ຺ເພ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ຜລໍ ວາ ປລ຺ລວໍ ວາ ມໍ ອປຣິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ມາ ຂາທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຏວິໍ ໂອຕຣິໍສຸ. ອຏວິມຸເຂ ຈ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມທ຺ວາເຣ ¶ ກິໍຜລຣຸກ຺ໂຂ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘສາຂາປລາສປຸປ຺ຜຜລານິ ສພ຺ພານິ ອມ຺ພສທິສາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ເກວລໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕວ, ຄນ຺ຘຣເສຫິປິສ຺ສ ອາມປກ຺ການິ ຜລານິ ອມ຺ພຜລສທິສາເນວ, ຂາທິຕານິ ປນ ຫລາຫລວິສໍ ວິຍ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປນ຺ຕິ. ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເອກຈ຺ເຈ ໂລລປຸຣິສາ ‘‘ອມ຺ພຸຣຸກ຺ໂຂ ອຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຜລານິ ຂາທິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ສຕ຺ຖວາຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ຂາທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຕ ສຕ຺ຖວາເຫ ອາຄເຕ ‘‘ອຍ຺ຍ, ອິມານິ ອມ຺ພຜລານິ ຂາທາມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ນາຍໍ ¶ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຜລຣຸກ຺ໂຂ ນາເມສ, ນາຍໍ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ, ມາ ຂາທິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວາເຣຕ຺ວາ ເຍ ຂາທິໍສຸ. ເຕປິ ວມາເປຕ຺ວາ ຈຕຸມຘຸຣໍ ປາເຍຕ຺ວາ ນິໂຣເຄ ອກາສິ.

ປຸພ຺ເພ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ມນຸສ຺ສາ ນິວາສໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ພຜລານີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອິມານິ ວິສຜລານິ ຂາທິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ປຸນທິວເສ ຄາມວາສິໂນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຕມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ປາເທ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສກເຏຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ສພ຺ພໍ ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕ ຕໍ ທິວສມ຺ປິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລເຍວ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ພລິພທ຺ໂທ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫໍ ສກຏໍ, ມຍ຺ຫໍ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ເວເຄນ ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ນິໂຣເຄ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຖໍ ຕຸມ຺ເຫ ອິມໍ ຣຸກ຺ຂໍ ‘ນາຍໍ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ’ຕິ ຊານິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເຕ ‘‘ມຍໍ ນ ຊານາມ, ສຕ຺ຖວາຫເຊຏ຺ຐໂກ ໂນ ຊານາຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ປຓ຺ຑິຕ, ກິນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອນມ຺ພຣຸກ຺ຂຠາວໍ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ? ໂສ ‘‘ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ອຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໔.

‘‘ນາຍໍ ¶ ຣຸກ຺ໂຂ ທຸຣາຣຸໂຫ, ນປິ ຄາມໂຕ ອາຣກາ;

ອາກາຣເຓນ ຊານາມິ, ນາຍໍ ສາທຸຜໂລ ທຸໂມ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນາຍໍ ຣຸກ຺ໂຂ ທຸຣາຣຸໂຫຕິ ອຍໍ ວິສຣຸກ຺ໂຂ ນ ທຸກ຺ຂາຣຸໂຫ, ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐປິຕນິສ຺ເສຓີ ວິຍ ສຸເຂນາໂຣຫິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ວທຕິ. ນປິ ຄາມໂຕ ອາຣກາຕິ ຄາມໂຕ ທູເຣ ຐິໂຕປິ ນ ໂຫຕິ, ຄາມທ຺ວາເຣ ຐິໂຕເຍວາຕິ ທີເປຕິ. ອາກາຣເຓນ ຊານາມີຕິ ອິມິນາ ທຸວິເຘນ ກາຣເຓນາຫໍ ອິມໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຊານາມິ. ກິນ຺ຕິ? ນາຍໍ ສາທຸຜໂລ ທຸໂມຕິ. ສເຈ ຫິ ອຍໍ ມຘຸຣຜໂລ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ອຠວິສ຺ສ, ເອວໍ ສຸຂາຣຸຬ຺ເຫ ອວິທູເຣ ຐິເຕ ເອຕສ຺ມິໍ ເອກມ຺ປິ ຜລໍ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ຜລຂາທກມນຸສ຺ເສຫິ ນິຈ຺ຈໍ ປຣິວຸໂຕວ ອສ຺ສ. ເອວໍ ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ວິສຣຸກ຺ຂຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິຄມນໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາປິ ¶ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາປິ ຜລກຸສລາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ອເຫສຸໍ, ສຕ຺ຖວາໂຫ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກິໍຜລຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໕໕] ໕. ປຎ຺ຈາວຸຘຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ¶ ອລີເນນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິຍໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸໍ ສຕ຺ຖາ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ໂອສ຺ສຏ຺ຐວີຣິໂຍສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ວີຣິຍໍ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວີຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ອຏ຺ຐສເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ສພ຺ພກາເມຫິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓານິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ລກ຺ຂຓກຸສລາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຎ຺ຎສມ຺ປນ຺ໂນ, ມຫາຣາຊ, ກຸມາໂຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ປຎ຺ຈາວຸຘກມ຺ເມ ປຎ຺ຎາໂຕ ປາກໂຏ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຄ຺ຄປຸຣິໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ຣາຊາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ¶ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ກຸມາຣສ຺ສ ນາມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈາວຸຘກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທເສ ຐິຕໍ ຣາຊາ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ຕກ຺ກສິລນຄເຣ ທິສາປາໂມກ຺ຂສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ, ອິທຎ຺ຈສ຺ສ ອາຈຣິຍຠາຄໍ ທຊ຺ເຊຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍນ ທິນ຺ນໍ ປຎ຺ຈາວຸຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕກ຺ກສິລນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສນ຺ນທ຺ຘປຎ຺ຈາວຸໂຘ ພາຣາຓສິມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ໂສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສິເລສໂລມຍກ຺ເຂນ ນາມ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ເອກໍ ອຏວິໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ອຏວິມຸເຂ ມນຸສ຺ສາ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂຠ ມາຓວ, ມາ ອິມໍ ອຏວິໍ ປວິສ, ສິເລສໂລມຍກ຺ໂຂ ນາເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐ ມນຸສ຺ເສ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ວາຣຍິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ອສມ຺ຠີຕເກສຣສີໂຫ ວິຍ ອຏວິໍ ປາວິສິເຍວ. ຕສ຺ມິໍ ອຏວິມຊ຺ຌໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕາລມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກູຏາຄາຣມຕ຺ຕໍ ສີສໍ ປຕ຺ຕປ຺ປມາຓານິ ອກ຺ຂີນິ, ທກລິມກຸຬມຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ທາຐາ ¶ ຈ ມາເປຕ຺ວາ ເສຕມຸໂຂ ກພຣກຸຈ຺ຉິ ນີລຫຕ຺ຖປາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ຍາສິ, ຕິຏ຺ຐ ຠກ຺ໂຂສິ ເມ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ‘‘ຍກ຺ຂ, ອຫໍ ອຕ຺ຕານໍ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ອິຘ ປວິຏ຺ໂຐ, ຕ຺ວໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ. ວິສປີເຕນ ຫິ ສເຣນ ຕໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເອຕ຺ເຖວ ປາເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຫລາຫລວິສປີຕໍ ສຣໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິ, ໂສ ຍກ຺ຂສ຺ສ ໂລເມສຸເຍວ ອລ຺ລີຍິ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຎາສ ສເຣ ມຸຎ຺ຈິ, ສພ຺ເພ ຕສ຺ສ ໂລເມສຸເຍວ ອລ຺ລີຍິໍສຸ. ຍກ຺ໂຂ ສພ຺ເພປິ ເຕ ສເຣ ໂຜເຏຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາທມູເລເຍວ ປາເຕຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຸນປິ ຕໍ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຂຄ຺ຄໍ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຫຣິ, ເຕຕ຺ຕິໍສງ຺ຄຸລາຍໂຕ ຂຄ຺ໂຄ ໂລເມສຸເຍວ ອລ຺ລີຍິ. ອຖ ນໍ ກຓເຍນ ປຫຣິ, ໂສປິ ໂລເມສຸເຍວ ອລ຺ລີຍິ. ຕສ຺ສ ອລ຺ລີນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ມຸຄ຺ຄເຣນ ປຫຣິ, ໂສປິ ໂລເມສຸເຍວ ອລ຺ລີຍິ. ຕສ຺ສ ອລ຺ລີນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ກຸນ຺ເຕນ ປຫຣິ, ໂສປິ ໂລເມສຸເຍວ ອລ຺ລີຍິ. ຕສ຺ສ ອລ຺ລີນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ຍກ຺ຂນ, ເຕ ອຫໍ ‘ປຎ຺ຈາວຸຘກຸມາໂຣ ¶ ນາມາ’ຕິ ສຸຕປຸພ຺ໂພ, ອຫໍ ຕຍາ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ອຏວິໍ ປວິສນ຺ໂຕ ນ ຘນຸອາທີນິ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ປວິຏ຺ໂຐ, ອຕ຺ຕານໍເຍວ ປນ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ປວິຏ຺ໂຐ, ອຊ຺ຊ ຕໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ຍກ຺ຂໍ ປຫຣິ, ຫຕ຺ໂຖ ໂລເມສຸເຍວ ອລ຺ລີຍິ. ວາມຫຕ຺ເຖນ ປຫຣິ, ໂສປິ ອລ຺ລີຍິ. ທກ຺ຂິຓປາເທນ ປຫຣິ, ໂສປິ ອລ຺ລີຍິ. ວາມປາເທນ ປຫຣິ, ໂສປິ ອລ຺ລີຍິ. ‘‘ສີເສນ ຕໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສີເສນ ປຫຣິ, ຕມ຺ປິ ໂລເມສຸເຍວ ອລ຺ລີຍິ. ໂສ ປຎ຺ໂຈຑ຺ຑິໂຕ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ພທ຺ໂຘ ໂອລມ຺ພນ຺ໂຕປິ ນິພ຺ຠໂຍ ນິສ຺ສາຣຊ຺ໂຊວ ອໂຫສິ.

ຍກ຺ໂຂ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ເອໂກ ປຸຣິສສີໂຫ ປຸຣິສາຊານີໂຍ, ນ ປຸຣິສມຕ຺ໂຕວ, ມາທິເສນ ນາມສ຺ສ ຍກ຺ເຂນ ຄຫິຕສ຺ສ ສນ຺ຕາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍາ ອິມໍ ມຄ຺ຄໍ ຫນນ຺ເຕນ ເອໂກປິ ເອວຣູໂປ ປຸຣິໂສ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ກສ຺ມາ ນຸ ໂຂ ເອສ ນ ຠາຍຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ຂາທິຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ‘‘ກສ຺ມາ ນຸ ໂຂ, ຕ຺ວໍ ມາຓວ, ມຣຓຠຍໍ ນ ຠາຍສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກິໍກາຣຓາ, ຍກ຺ຂ, ຠາຍິສ຺ສາມິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຠາເວ ເອກໍ ມຣຓໍ ນິຍຕເມວ, ອປິຈ ມຍ຺ຫໍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ວຊິຣາວຸຘໍ ອຕ຺ຖິ. ສເຈ ມໍ ຂາທິສ຺ສສິ, ຕໍ ອາວຸຘໍ ຊີຣາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ຕໍ ເຕ ອນ຺ຕານິ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ¶ ປາເປສ຺ສຕິ. ອິຕິ ອຸໂຠປິ ນສ຺ສິສ຺ສາມ, ອິມິນາ ກາຣເຓນາຫໍ ນ ຠາຍາມີ’’ຕິ. ອິທໍ ກິຣ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຎາຓາວຸຘໍ ສນ຺ຘາຍ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຍກ຺ໂຂ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ມາຓໂວ ສຈ຺ຈເມວ ຠຓຕິ, ອິມສ຺ສ ປຸຣິສສີຫສ຺ສ ສຣີຣໂຕ ມຸຄ຺ຄພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ມໍສຂຓ຺ຑໍ ມຍ຺ຫໍ ກຸຈ຺ຉິ ຊີເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ¶ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ມາຓວ, ປຸຣິສສີໂຫ ຕ຺ວໍ, ນ ເຕ ອຫໍ ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ອຊ຺ຊ ຣາຫຸມຸຂາ ມຸຕ຺ຕຈນ຺ໂທ ວິຍ ມມ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຎາຕິສຸຫຊ຺ຊມຓ຺ຑລໍ ໂຕເສນ຺ໂຕ ຍາຫີ’’ຕິ ອາຫ.

ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຍກ຺ຂ, ອຫໍ ຕາວ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ປນ ປຸພ຺ເພປິ ອກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ລຸທ຺ໂທ ໂລຫິຕປາຓິ ປຣຣຸຫິຣມໍສຠກ຺ໂຂ ຍກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ສເຈ ອິຘາປິ ¶ ຐຕ຺ວາ ອກຸສລເມວ ກຣິສ຺ສສິ, ອນ຺ຘກາຣາ ອນ຺ຘກາຣເມວ ຄມິສ຺ສສິ, ມໍ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ນ ສກ຺ກາ ຕຍາ ອກຸສລໍ ກາຕຸໍ, ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມໍ ນາມ ນິຣເຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ອສຸຣກາເຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ມນຸສ຺ເສສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອປ຺ປາຍຸກສໍວຕ຺ຕນິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍກມ຺ມານໍ ອາທີນວໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສີລານໍ ອານິສໍສຎ຺ຈ ກເຖຕ຺ວາ ນານາກາຣເຓຫິ ຍກ຺ຂໍ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ທເມຕ຺ວາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສາເຍວ ນໍ ອຏວິຍາ ພລິປຏິຄ຺ຄາຫກໍ ເທວຕໍ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປມາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາ ອຏວິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຏວິມຸເຂ ມນຸສ຺ສານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ສນ຺ນທ຺ຘປຎ຺ຈາວຸໂຘ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ທິສ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາປິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໕.

‘‘ໂຍ ອລີເນນ ຈິຕ຺ເຕນ, ອລີນມນໂສ ນໂຣ;

ຠາເວຕິ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ, ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ;

ປາປຸເຓ ອນຸປຸພ຺ເພນ, ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ໂຍ ປຸຣິໂສ ອລີເນນ ອສໍກຸຏິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ປກຕິຍາປິ ອລີນມໂນ ອລີນຊ຺ຌາສໂຍວ ຫຸຕ຺ວາ ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ກຸສລໍ ສຕ຺ຕຕິໍ ສໂພຘິປກ຺ຂິຍເຠທໍ ຘມ຺ມໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕິ, ວິສາເລນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສນໍ ¶ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ເຂມສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ, ໂສ ເອວໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ຠາເວນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເອກສໍໂຍຊນມ຺ປິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍກຣສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂໂຍ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍາຕິ.

ເອວໍ ¶ ສຕ຺ຖາ ອຣຫຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ກູຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຕ຺ຖເກ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຍກ຺ໂຂ ອງ຺ຄຸລິມາໂລ ອໂຫສິ, ປຎ຺ຈາວຸຘກຸມາໂຣ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຈາວຸຘຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໕໖] ໖. ກຎ຺ຈນກ຺ຂນ຺ຘຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ¶ ປຫຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອໂກ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຕນສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິ. ອຖສ຺ສ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ‘‘ອາວຸໂສ, ເອກວິເຘນ ສີລໍ ນາມ, ທຸວິເຘນ, ຕິວິເຘນ, ຈຕຸພ຺ພິເຘນ, ປຎ຺ຈວິເຘນ, ຉພ຺ພິເຘນ, ສຕ຺ຕວິເຘນ, ອຏ຺ຐວິເຘນ, ນວວິເຘນ, ທສວິເຘນ, ພຫຸວິເຘນ ສີລໍ ນາມ. ອິທໍ ຈູຬສີລໍ ນາມ, ອິທໍ ມຊ຺ຌິມສີລໍ ນາມ, ອິທໍ ມຫາສີລໍ ນາມ. ອິທໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ນາມ, ອິທໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລໍ ນາມ, ອິທໍ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ນາມ, ອິທໍ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສີລໍ ນາມາ’’ຕິ ສີລໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິທໍ ສີລໍ ນາມ ອຕິພຫຸ, ອຫໍ ເອຕ຺ຕກໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ສີລໍ ປູເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນາມ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ໂກ ອຕ຺ໂຖ, ອຫໍ ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກຣິສ຺ສາມິ, ປຸຕ຺ຕທາຣຎ຺ຈ ໂປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນາມ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ໂກ ອຕ຺ໂຖ, ອຫໍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ.

ອຖ ¶ ນໍ ອາຫໍສຸ ‘‘ອາວຸໂສ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາວ ຍາຫີ’’ຕິ ເຕ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຘມ຺ມສຠໍ ອຄມໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຕ຺ຖິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາທາຍ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອຫໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ນິຍ຺ຍາເທຕິ, ອຖ ນໍ ມຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕມ຺ຫາຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ພຫຸໍ ສີລໍ ອາຈິກ຺ຂຖ. ຍຕ຺ຕກໍ ເອສ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຕ຺ຕກເມວ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຸມ຺ເຫ ເອຕໍ ມາ ກິຎ຺ຈິ ອວຈຸຕ຺ຖ, ອຫເມຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມິ, ເອຫິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ, ກິໍ ເຕ ພຫຸນາ ສີເລນ, ຕີຓິເຍວ ສີລານິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ຣກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາຍທ຺ວາຣໍ ວຈີທ຺ວາຣໍ ມໂນທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຕີຓິ ທ຺ວາຣານິ ¶ ຣກ຺ຂ, ມາ ກາເຍນ ປາປກມ຺ມໍ ກຣິ, ມາ ວາຈາຍ, ມາ ມນສາ. ‘‘ຄຈ຺ຉ ມາ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິ, ອິມານິ ຕີຓິເຍວ ສີລານິ ຣກ຺ຂາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ຣກ຺ຂິສ຺ສາມິ ອິມານິ ຕີຓິ ສີລານີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອຄມາສິ. ໂສ ຕານິ ຕີຓິ ສີລານິ ປູເຣນ຺ໂຕວ ອຎ຺ຎາສິ ‘‘ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ມຍ຺ຫໍ ອາຈິກ຺ຂິຕໍ ສີລມ຺ປິ ເອຕ຺ຕກເມວ, ເຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອພຸທ຺ຘຠາເວນ ມໍ ພຸຊ຺ຌາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາຍ ອນຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຣາຊຕາຍ ເອຕ຺ຕກໍ ສີລໍ ຕີສຸເຍວ ທ຺ວາເຣສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມໍ ຄຓ຺ຫາເປສິ, ອວສ຺ສໂຍ ວຕ ເມ ສຕ຺ຖາ ຊາໂຕ’’ຕິ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອາວຸໂສ, ຕໍ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘ພຫຸສີລານິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’ຕິ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສພ຺ພານິ ສີລານິ ຕີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາເປສິ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘານໍ ພລໍ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ກເຖນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຕິຄຣຸໂກປິ ຠາໂຣ ໂກຏ຺ຐາສວເສນ ຠາເຊຕ຺ວາ ທິນ຺ໂນ ລຫຸໂກ ວິຍ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ປຓ຺ຑິຕາ ມຫນ຺ຕໍ ກຎ຺ຈນກ຺ຂນ຺ຘໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ວິຠາຄໍ ກຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຄມໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເກ ກສ຺ສໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຉຑ຺ຑິຕຄາມເກ ເຂຕ຺ເຕ ກສິໍ ກສຕິ. ປຸພ຺ເພ ຈ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ເອໂກ ວິຠວສມ຺ປນ຺ໂນ ເສຏ຺ຐິ ອູຣຸມຕ຺ຕປຣິຓາຫໍ ຈຕຸຫຕ຺ຖາຍາມໍ ກຎ຺ຈນກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິທຫິຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ຕສ຺ມິໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ນງ຺ຄລໍ ລຄິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ‘‘ມູລສນ຺ຕານກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປໍສຸໍ ວິຍູຫນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປໍສຸນາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ທິວສໍ ກສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ຍຸຄນງ຺ຄລາທີນິ ເອກມນ຺ເຕ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ກຎ຺ຈນກ຺ຂນ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກຸຈ຺ຉິຠຣຓາຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐເປສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຕເກນ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຕກໍ ທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາເສ ອກາສິ. ຕສ຺ເສວໍ ວິຠຕ຺ຕກາເລ ໂສ ກຎ຺ຈນກ຺ຂນ຺ໂຘ ສລ຺ລຫຸໂກ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຆຣໍ ເນຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ອິຕິ ¶ ຠຄວາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໖.

‘‘ໂຍ ¶ ປຫຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ເຕນ, ປຫຏ຺ຐມນໂສ ນໂຣ;

ຠາເວຕິ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ, ໂຍຄກ຺ເຂມສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ;

ປາປຸເຓ ອນຸປຸພ຺ເພນ, ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຫຏ຺ເຐນາຕິ ວິນີວຣເຓນ. ປຫຏ຺ຐມນໂສຕິ ຕາຍ ເອວ ວິນີວຣຓຕາຍ ປຫຏ຺ຐມານໂສ, ສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ປຫໍສິຕ຺ວາ ສມຸຊ຺ໂຊຕິຕສປ຺ປຠາສຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ອຣຫຕ຺ຕກູເຏນ ເທສນໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ກຎ຺ຈນກ຺ຂນ຺ຘລທ຺ຘປຸຣິໂສ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກຎ຺ຈນກ຺ຂນ຺ຘຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໕໗] ໗. ວານຣິນ຺ທຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍສ຺ເສເຕ ¶ ຈຕຸໂຣ ຘມ຺ມາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເທວທຕ຺ໂຕ ມຍ຺ຫໍ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ປຣິສກ຺ກິເຍວ, ຕາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ປນ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກປິໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ອສ຺ສໂປຕກປ຺ປມາໂຓ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ ເອກຈໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນທີຕີເຣ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ສາ ປນ ນທິຍາ ເວມຊ຺ເຌ ເອໂກ ທີປໂກ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ອມ຺ພປນສາທີຫິ ຜລຣຸກ຺ເຂຫິ ສມ຺ປນ຺ໂນ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນາຄພໂລ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ ນທິຍາ ໂອຣິມຕີຣໂຕ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ທີປກສ຺ສ ໂອຣໂຕ ນທີມຊ຺ເຌ ເອໂກ ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ນິປຕຕິ, ຕໂຕ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ທີປເກ ປຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ນານປ຺ປກາຣານິ ຜລານິ ຂາທິຕ຺ວາ ສາຍໍ ເຕເນວ ອຸປາເຍນ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ວສິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສປິ ຕເຖວ ກໂຣຕິ. ອິມິນາ ນິຍາເມນ ຕຕ຺ຖ ວາສໍ ກປ຺ເປຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ເອໂກ ກຸມ຺ຠີໂລ ສປຊາປຕິໂກ ຕສ຺ສາ ນທິຍາ ວສຕິ. ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອປຣາປຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຫທຍມໍເສ ໂທຫຬໍ ¶ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠີລໍ ອາຫ ¶ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ ໂຂ, ອຍ຺ຍ, ອິມສ຺ສ ວານຣິນ຺ທສ຺ສ ຫທຍມໍເສ ໂທຫໂຬ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ. ກຸມ຺ຠີໂລ ‘‘ສາຘຸ, ຠທ຺ເທ, ລຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຕໍ ສາຍໍ ທີປກໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕເມວ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ນິປຊ຺ຊິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ທິວສໍ ຈຣິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ທີປເກ ຐິໂຕວ ປາສາຓໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ – ‘‘ອຍໍ ປາສາໂຓ ອິທານິ ອຸຈ຺ຈຕໂຣ ຂາຍຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ອຸທກປ຺ປມາຓຎ຺ຈ ປາສາຓປ຺ປມາຓຎ຺ຈ ສຸວວຕ຺ຖາປິຕເມວ ໂຫຕິ. ເຕນສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອຊ຺ຊ ອິມິສ຺ສາ ນທິຍາ ອຸທກໍ ເນວ ຫາຍຕິ, ນ ຈ ວຑ຺ຒຕິ, ອຖ ຈ ປນາຍໍ ປາສາໂຓ ມຫາ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ມຍ຺ຫໍ ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ກຸມ຺ຠີໂລ ນິປນ຺ໂນ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ວີມໍສາມິ ຕາວ ນ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ¶ ຐຕ຺ວາ ປາສາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ໂຠ ປາສາຓາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິວຈນໍ ອລຠນ຺ໂຕ ຍາວຕຕິຍໍ ‘‘ໂຠ ປາສາຓາ’’ຕິ ອາຫ. ປາສາໂຓ ກິໍ ປຏິວຈນໍ ທສ຺ສຕິ. ປຸນປິ ວານໂຣ ‘‘ກິໍ ໂຠ ປາສາຓ, ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ປຏິວຈນໍ ນ ເທສີ’’ຕິ ອາຫ. ກຸມ຺ຠີໂລ ‘‘ອທ຺ຘາ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ອຍໍ ປາສາໂຓ ວານຣິນ຺ທສ຺ສ ປຏິວຈນໍ ອທາສິ, ທສ຺ສາມິ ທານິສ຺ສ ປຏິວຈນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ໂຠ ວານຣິນ຺ທາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຫໍ ກຸມ຺ຠີໂລ’’ຕິ. ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ເອຕ຺ຖ ນິປນ຺ໂນສີ’’ຕິ? ‘‘ຕວ ຫທຍມໍສໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ເມ ຄມນມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖິ, ອຊ຺ຊ ມຍາ ເອສ ກຸມ຺ຠີໂລ ວຎ຺ເຈຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເອວມາຫ ‘‘ສມ຺ມ ກຸມ຺ຠີລ, ອຫໍ ອຕ຺ຕານໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ປຣິຈ຺ຈຊິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ມໍ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕກາເລ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ກຸມ຺ຠີລານຎ຺ຫິ ມຸເຂ ວິວເຏ ອກ຺ຂີນິ ນິມ຺ມີລນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ກາຣຓໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິວຣິ, ອຖສ຺ສ ອກ຺ຂີນິ ປິຖີຍິໍສຸ. ໂສ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ນິມ຺ມີເລຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຖາຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ທີປກາ ອຸປ຺ປຕິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠີລສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປຕິໂຕ ວິຊ຺ຊຸລຕາ ວິຍ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ ປຣຕີເຣ ອຏ຺ຐາສິ.

ກຸມ຺ຠີໂລ ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ວານຣິນ຺ເທນ ອຕິອຈ຺ເຉຣກໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ວານຣິນ຺ທ, ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຈຕູຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ¶ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕ ອຘິຠວຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຕຸຍ຺ຫໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໗.

‘‘ຍສ຺ເສເຕ ຈຕຸໂຣ ຘມ຺ມາ, ວານຣິນ຺ທ ຍຖາ ຕວ;

ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ, ທິຏ຺ຐໍ ໂສ ອຕິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ເອເຕຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ນິທ຺ທິສຕິ. ຈຕຸໂຣ ຘມ຺ມາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຄຸຓາ. ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຈີສຈ຺ຈໍ, ‘‘ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມຸສາວາທໍ ອກຕ຺ວາ ອາຄໂຕເຍວາຕິ ເອຕໍ ເຕ ວຈີສຈ຺ຈໍ. ຘມ຺ໂມຕິ ວິຈາຣຓປຎ຺ຎາ, ‘‘ເອວໍ ກເຕ ອິທໍ ນາມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອສາ ເຕ ວິຈາຣຓປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຖິ. ຘິຕີຕິ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວີຣິຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອຕມ຺ປິ ເຕ ອຕ຺ຖິ. ຈາໂຄຕິ ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ¶ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ. ຍໍ ປນາຫໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ມຍ຺ຫເມເວສ ໂທໂສ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕໍ. ໂສ ອຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຍຖາ ຕວ, ເອວໍ ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ຍຖາ ມໍ ອຊ຺ຊ ຕ຺ວໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ຕເຖວ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມຕິ ອຠິຠວຕີຕິ. ເອວໍ ກຸມ຺ຠີໂລ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ມຍ຺ຫໍ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ປຣິສກ຺ກິເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ກຸມ຺ຠີໂລ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ຠຣິຍາສ຺ສ ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາ, ວານຣິນ຺ໂທ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ວານຣິນ຺ທຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໕໘] ໘. ຕໂຍຘມ຺ມຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍສ຺ສ ເອເຕ ຕໂຍ ຘມ຺ມາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກນເມວາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເທວທຕ຺ໂຕ ວານຣໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ຍູຖໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊາຕານໍ ວານຣໂປຕການໍ ‘‘ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕາ ອິເມ ຍູຖໍ ປຣິຫເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຠເຍນ ທນ຺ເຕຫິ ຑໍສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ¶ ພີຊານິ ອຸປ຺ປາເຏຕິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຕຎ຺ເຎວ ປຏິຈ຺ຈ ເອກິສ຺ສາ ວານຣິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຖ ສາ ວານຣີ ຄພ຺ຠສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຄພ຺ຠໍ ອນຸຣກ຺ຂມານາ ອຎ຺ຎໍ ປພ຺ພຕປາທໍ ອຄມາສິ. ສາ ປຣິປກ຺ກຄພ຺ຠາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ໂສ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ມາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອມ຺ມ, ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ກຫ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ປພ຺ພຕປາເທ ຍູຖໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ວສຕີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ຕສ຺ສ ມໍ ສນ຺ຕິກໍ ເນຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ນ ສກ຺ກາ ¶ ຕຍາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ. ປິຕາ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ຊາຕານໍ ວານຣໂປຕການໍ ຍູຖປຣິຫຣຓຠເຍນ ທນ຺ເຕຫິ ຑໍສິຕ຺ວາ ພີຊານິ ອຸປ຺ປາເຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ເນຫິ ມໍ ຕຕ຺ຖ, ອຫໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ.

ໂສ ¶ ວານໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ອຍໍ ວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ມຍ຺ຫໍ ຍູຖໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ອິທາເນວ ມາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ‘‘ເອຕໍ ອາລິງ຺ຄນ຺ໂຕ ວິຍ ຄາຬ຺ຫໍ ປີເຬຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ຕາຕ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກຫໍ ຄໂຕສີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາລິງ຺ຄນ຺ໂຕ ວິຍ ນິປ຺ປີເຬສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ນາຄພໂລ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ, ໂສປິ ນໍ ນິປ຺ປີເຬສິ, ອຖສ຺ສ ອຏ຺ຐີນິ ຠິຊ຺ຊນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕານິ ອເຫສຸໍ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ມໍ ມາເຣສ຺ສຕິ, ເກນ ນຸ ໂຂ ອຸປາເຍນ ປຸເຣຕຣຎ຺ເຎວ ມາເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ອວິທູເຣ ຣກ຺ຂສປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ສໂຣ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ນໍ ຣກ຺ຂເສນ ຂາທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເອວມາຫ ‘‘ຕາຕ, ອຫໍ ມຫລ຺ລໂກ, ອິມໍ ຍູຖໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນິຍ຺ຍາເທມິ, ອຊ຺ເຊວ ຕໍ ຣາຊານໍ ກໂຣມິ, ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ສໂຣ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ກຸມຸທິນິໂຍ, ຕິສ຺ໂສ ອຸປ຺ປລິນິໂຍ, ປຎ຺ຈ ປທຸມິນິໂຍ ຈ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉ, ຕໂຕ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຫສາ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ປທໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ໂອຕິຓ຺ຓປທຎ຺ເຎວ ອທ຺ທສ, ນ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓປທໍ. ໂສ ‘‘ອິມິນາ ສເຣນ ຣກ຺ຂສປຣິຄ຺ຄຫິເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ອຕ຺ຕນາ ມາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຣກ຺ຂເສນ ມໍ ຂາທາເປຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕິ ¶ , ອຫໍ ອິມຎ຺ຈ ສຣໍ ນ ໂອຕຣິສ຺ສາມິ, ປຸປ຺ຜານິ ຈ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຣຸທກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເວຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນິຣຸທເກ ໂອກາເສ ຐິຕາເນວ ທ຺ເວ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣຕີເຣ ປຕິ. ປຣຕີຣໂຕປິ ໂອຣິມຕີຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕເນວຸປາເຍນ ທ຺ເວ ຄຓ຺ຫິ. ເອວໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຸປ຺ຜານິ ຈ ຄຓ຺ຫິ, ຣກ຺ຂສສ຺ສ ຈ ອາຓຏ຺ຐານໍ ນ ໂອຕຣິ.

ອຖສ຺ສ ‘‘ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ໂສ ຣກ຺ຂໂສ ‘‘ມຍາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ເອວຣູໂປ ປຎ຺ຎວາ ອຈ຺ຉຣິຍປຸຣິໂສ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ປຸປ຺ຜານິ ຈ ນາມ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ຄຫິຕານິ, ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ອາຓຏ຺ຐານໍ ນ ໂອຕຣີ’’ຕິ ອຸທກໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຸທກໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ວານຣິນ຺ທ, ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຍສ຺ສ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕໍ ອຠິຠວຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ຕວ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຖຸຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໘.

‘‘ຍສ຺ສ ¶ ¶ ເອເຕ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ, ວານຣິນ຺ທ ຍຖາ ຕວ;

ທກ຺ຂິຍໍ ສູຣິຍໍ ປຎ຺ຎາ, ທິຏ຺ຐໍ ໂສ ອຕິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທກ຺ຂິຍນ຺ຕິ ທກ຺ຂຠາໂວ, ສມ຺ປຕ຺ຕຠຍໍ ວິຘມິຕຸໍ ຊານນປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຸຕ຺ຕມວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສູຣິຍນ຺ຕິ ສູຣຠາໂວ, ນິພ຺ຠຍຠາວສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ປຎ຺ຎາຕິ ປຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານາຍ ອຸປາຍປຎ຺ຎາເຍຕໍ ນາມໍ.

ເອວໍ ໂສ ທກຣກ຺ຂໂສ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຖຸຕິໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິມານິ ປຸປ຺ຜານິ ກິມຕ຺ຖໍ ຫຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປິຕາ ມໍ ຣາຊານໍ ກາຕຸກາໂມ, ເຕນ ກາຣເຓນ ຫຣາມີ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ຕາທິເສນ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິເສນ ປຸປ຺ຜານິ ວຫິຕຸໍ ອຫໍ ວຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ທູຣໂຕວ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ‘ຣກ຺ຂສຠຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ປຫິຓິໍ, ໂສ ທາເນສ ຣກ຺ຂສໍ ປຸປ຺ຜານິ ຄາຫາເປນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອິທານິມ຺ຫິ ນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕຘາ ຫທຍຜາລນໍ ¶ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ. ເສສວານຣາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຣາຊານໍ ອກໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຍູຖປຕິ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ຍູຖປຕິປຸຕ຺ໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຕໂຍຘມ຺ມຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໕໙] ໙. ເຠຣິວາທກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຘເມ ຘເມຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ທຸພ຺ພໂຈສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອິທາເນວ ທຸພ຺ພໂຈ, ປຸພ຺ເພປິ ທຸພ຺ພໂຈເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຠຣິວາທກກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄາມເກ ວສຕິ. ໂສ ‘‘ພາຣາຓສິຍໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ¶ ຆຸຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສມຊ຺ຊມຓ຺ຑເລ ເຠຣິໍ ວາເທຕ຺ວາ ຘນໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຠຣິໍ ວາເທຕ຺ວາ ພຫຸຘນໍ ລຠິ. ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂຈຣາຏວິໍ ປຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເຠຣິໍ ວາເທນ຺ຕໍ ວາເຣສິ ‘‘ຕາຕ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ¶ ອວາເທຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອິສ຺ສຣສ຺ສ ເຠຣິໍ ວິຍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວາເທຫີ’’ຕິ ໂສ ປິຕຣາ ວາຣິຍມາໂນປິ ‘‘ເຠຣິສທ຺ເທເນວ ໂຈເຣ ປລາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ວາເທສິ. ໂຈຣາ ປຐມຎ຺ເຎວ ເຠຣິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິສ຺ສຣເຠຣີ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປລາຍິຕ຺ວາ ອຕິ ວິຍ ເອກາພທ຺ຘໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ອິສ຺ສຣເຠຣີ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕາ ທ຺ເວເຍວ ຊເນ ທິສ຺ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ວິລຸມ຺ປິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ກິຈ຺ເຉນ ວຕ ໂນ ລທ຺ຘໍ ຘນໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ວາເທນ຺ໂຕ ນາເສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໕໙.

‘‘ຘເມ ຘເມ ນາຕິຘເມ, ອຕິຘນ຺ຕຎ຺ຫິ ປາປກໍ;

ຘນ຺ເຕນ ຫິ ສຕໍ ລທ຺ຘໍ, ອຕິຘນ຺ເຕນ ນາສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຘເມ ຘເມຕິ ຘເມຍ຺ຍ ໂນ ນ ຘເມຍ຺ຍ, ເຠຣິໍ ວາເທຍ຺ຍ ໂນ ນ ວາເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາຕິຘເມຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປນ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ກຕ຺ວາ ນ ວາເທຍ຺ຍ. ກິໍກາຣຓາ? ອຕິຘນ຺ຕຎ຺ຫິ ປາປກໍ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ເຠຣິວາທນໍ ອິທານິ ອມ຺ຫາກໍ ປາປກໍ ລາມກໍ ຊາຕໍ. ຘນ຺ເຕນ ຫິ ສຕໍ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ນຄເຣ ຘມນ຺ເຕນ ເຠຣິວາທເນນ ກຫາປຓສຕໍ ລທ຺ຘໍ. ອຕິຘນ຺ເຕນ ນາສິຕນ຺ຕິ ອິທານິ ປນ ເມ ປຸຕ຺ເຕນ ວຈນໍ ອກຕ຺ວາ ຍທິທໍ ອຏວິຍໍ ອຕິຘນ຺ຕໍ, ເຕນ ອຕິຘນ຺ເຕນ ສພ຺ພໍ ນາສິຕນ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ປຸຕ຺ໂຕ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ປິຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ເຠຣິວາທກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໖໐] ໑໐. ສງ຺ຂຘມຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຘເມ ¶ ຘເມຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທຸພ຺ພຈເມວາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສງ຺ຂຘມກກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ຆຸຏ຺ເຐ ປິຕຣໍ ອາທາຍ ສງ຺ຂຘມນກມ຺ເມນ ຘນໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາຄມນກາເລ ໂຈຣາຏວິຍໍ ປິຕຣໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຂໍ ຘມນ຺ຕໍ ວາເຣສິ. ໂສ ‘‘ສງ຺ຂສທ຺ເທນ ໂຈເຣ ປລາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ຘມິ, ໂຈຣາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິລຸມ຺ປິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

໖໐.

‘‘ຘເມ ¶ ຘເມ ນາຕິຘເມ, ອຕິຘນ຺ຕຎ຺ຫິ ປາປກໍ;

ຘນ຺ເຕນາຘິຄຕາ ໂຠຄາ, ເຕ ຕາໂຕ ວິຘມີ ຘມ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຕ ຕາໂຕ ວິຘມີ ຘມນ຺ຕິ ເຕ ສງ຺ຂໍ ຘມິຕ຺ວາ ລທ຺ຘໂຠເຄ ມມ ປິຕາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຘມນ຺ໂຕ ວິຘມິ ວິທ຺ຘໍເສສິ ວິນາເສສີຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ປິຕາ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ປຸຕ຺ໂຕ ປນສ຺ສ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສງ຺ຂຘມຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ອາສີສວຄ຺ໂຄ ຉຏ຺ໂຐ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ມຫາສີລວຊນກໍ, ປຸຓ຺ຓປາຕິ ຈ ກິໍຜລໍ;

ປຎ຺ຈາວຸຘກຎ຺ຈນກ຺ຂນ຺ຘໍ, ວານຣິນ຺ທໍ ຕໂຍຘມ຺ມໍ;

ເຠຣິວາທສງ຺ຂຘມນ຺ຕິ.

໗. ອິຕ຺ຖິວຄ຺ໂຄ

[໖໑] ໑. ອສາຕມນ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອສາ ¶ ¶ ¶ ໂລກິຕ຺ຖິໂຍ ນາມາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ອຸມ຺ມາທນ຺ຕິຊາຕເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ອສາຕາ ອສຕິໂຍ ລາມິກາ ປຈ຺ຉິມິກາ, ຕ຺ວໍ ເອວຣູປໍ ລາມິກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ນິສ຺ສາຍ ກສ຺ມາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ຕີສຸ ເວເທສຸ ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ຈ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ອໂຫສິ. ຕທາ ພາຣາຓສິຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ອຄ຺ຄິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນິພ຺ພາຍນ຺ຕໍ ຐປຍິໍສຸ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາຣໍ ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ມາຕາປິຕໂຣ ອາຫໍສຸ ‘‘ປຸຕ຺ຕ, ມຍໍ ຕວ ຊາຕທິວເສ ອຄ຺ຄິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐປຍິມ຺ຫ. ສເຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ຠວິຕຸກາໂມ, ຕ຺ວໍ ອຄ຺ຄິໍ ອາທາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ນມສ຺ສມາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ໂຫຫິ. ສເຈ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິຕຸກາໂມ, ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິສາປາໂມກ຺ຂສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐເປຫີ’’ຕິ. ມາຓໂວ ‘‘ນາຫໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ອຣຎ຺ເຎ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣິຕຸໍ, ກຸຏຸມ຺ພເມວ ສຓ຺ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຠາຄໍ ສຫສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄມາສິ.

ມາຕາປິຕໂຣ ປນສ຺ສ ອນຕ຺ຖິກາ ຆຣາວາເສນ, ອຣຎ຺ເຎ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣາເປຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ອິຕ຺ຖີນໍ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ເປເສຕຸກາມາ ‘‘ໂສ ອາຈຣິໂຍ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖີນໍ ໂທສໍ ກເຖຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ເຕ, ຕາຕ, ສິປ຺ປ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອາມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ອສາຕມນ຺ໂຕປິ ¶ ເຕ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ນ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ຍທິ ເຕ ອສາຕມນ຺ໂຕ ນ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ກິໍ ນາມ ເຕ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ, ຄຈ຺ຉ, ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຸນ ຕກ຺ກສິລາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ຕສ຺ສປິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ມາຕາ ມຫລ຺ລິກາ ວີສຕິວສ຺ສສຕິກາ ¶ . ໂສ ຕໍ ສຫຕ຺ຖາ ນ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ໂຠເຊນ຺ໂຕ ປາເຍນ຺ໂຕ ¶ ປຏິຊຄ຺ຄຕິ. ອຎ຺ເຎ ມນຸສ຺ສາ ນໍ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມາຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ໂຕ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ວິວິຕ຺ເຕ ອຣຎ຺ເຎ ອຸທກຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ປຓ຺ຓສາລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສປ຺ປິຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ໂຕ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ໂສປິ ໂຂ ມາຓໂວ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ກຫໍ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ, ອຕິສີຆໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ນນຸ ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອສາຕມນ຺ໂຕ ນາມ ນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາປິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ໂກ ປນ ເຕ ອສາຕມນ຺ເຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ເພ ກຕ຺ວາ ກເຖສີ’’ຕິ? ‘‘ມຍ຺ຫໍ ມາຕາ ອາຈຣິຍາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອສາຕມນ຺ໂຕ ນາມ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ອິມສ຺ສ ປນ ມາຕາ ອິມໍ ອິຕ຺ຖິໂທເສ ຊານາເປຕຸກາມາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ທສ຺ສາມິ ເຕ ອສາຕມນ຺ເຕ, ຕ຺ວໍ ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ມມ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ມມ ມາຕຣໍ ສຫຕ຺ຖາ ນ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ໂຠເຊນ຺ໂຕ ປາເຍນ຺ໂຕ ປຏິຊຄ຺ຄາຫິ, ຫຕ຺ຖປາທສີສປິຏ຺ຐິສມ຺ພາຫນາທີນິ ຈສ຺ສາ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘ອຍ຺ເຍ ຊຣໍ ປຕ຺ຕກາເລປິ ຕາວ ເຕ ເອວຣູປໍ ສຣີຣໍ, ທຫຣກາເລ ກີທິສໍ ອໂຫສີ’ຕິ ຫຕ຺ຖປາທປຣິກມ຺ມາທິກຣຓກາເລ ຫຕ຺ຖປາທາທີນໍ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຍ຺ຍາສິ. ຍຎ຺ຈ ເຕ ມມ ມາຕາ ກເຖຕິ, ຕໍ ອລຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອນິຄຸຫນ຺ໂຕ ມຍ຺ຫໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອສາຕມນ຺ເຕ ລຈ຺ຉສິ, ອກໂຣນ຺ໂຕ ນ ລຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ອກາສິ.

ອຖສ຺ສາ ຕສ຺ມິໍ ມາຓເວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຓ຺ຓຍມາເນ ‘‘ອຍໍ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຣມິຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນ຺ຘາຍ ຊຣາຊິຓ຺ຓາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກິເລໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ¶ . ສາ ເອກທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣວຓ຺ຓໍ ກຖຍມານໍ ມາຓວໍ ອາຫ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຣມິຕຸໍ ອິຈ຺ຉສີ’’ຕິ? ‘‘ອຍ຺ເຍ, ອຫໍ ຕາວ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ອາຈຣິໂຍ ປນ ຄຣຸໂກ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ມໍ ອິຈ຺ຉສິ, ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ມາເຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເອຕ຺ຕກໍ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ກິເລສມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກິນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ສເຈ ຕ຺ວໍ ມໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊສິ, ອຫເມວ ນໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເອວໍ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ອສາຕາ ¶ ລາມິກາ ປຈ຺ຉິມິກາ, ຕຖາຣູເປ ນາມ ວເຍ ຐິຕາ ຣາຄຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ກິເລສໍ ອນຸວຕ຺ຕມານາ ເອວໍ ອຸປກາຣກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ມາເຣຕຸກາມາ ຊາຕາ. ມາຓໂວ ສພ຺ພໍ ຕໍ ກຖໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ເຕ, ມາຓວ, ກຕໍ ມຍ຺ຫໍ ອາໂຣເຈນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມາຕຸ ອາຍຸສງ຺ຂາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ມາຓວ, ວີມໍສິສ຺ສາມ ນ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ ອຸທຸມ຺ພຣຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປມາເຓນ ກຏ຺ຐຣູປກໍ ກຕ຺ວາ ສສີສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຍນຏ຺ຐາເນ ອຸຕ຺ຕານໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ອາຫ – ‘‘ຕາຕ, ຜຣສຸໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ມາຕຸ ສຎ຺ຎໍ ເທຫີ’’ຕິ. ມາຓໂວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ເຍ, ອາຈຣິໂຍ ປຓ຺ຓສາລາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຍນຏ຺ຐາເນ ນິປນ຺ໂນ, ຣຊ຺ຊຸສຎ຺ຎາ ເມ ພທ຺ຘາ, ອິມໍ ຜຣສຸໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ສກ຺ໂກສິ, ມາເຣຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ມໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍກາຣຓາ ປຣິຈ຺ຈຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ສາ ຜຣສຸໍ ອາທາຍ ປເວຘມານາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຣຊ຺ຊຸສຎ຺ຎາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ກຏ຺ຐຣູປກສ຺ສ ມຸຂໂຕ ສາຏກໍ ອປເນຕ຺ວາ ຜຣສຸໍ ອາທາຍ ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄີວາຍເມວ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຘ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຣຸກ຺ຂຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ. ອຖ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ‘‘ກິໍ ກໂຣສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສາ ‘‘ວຎ຺ຈິຕາມ຺ຫີ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ມຣິຕ຺ວາ ປຕິຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ກິຣ ປຓ຺ຓສາລາຍ ນິປນ຺ນາຍປິ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຕາຍ ມຣິຕພ຺ພເມວ.

ໂສ ຕສ຺ສາ ມຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອາຬາຫນໍ ນິພ຺ພາເປຕ຺ວາ ວນປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ມາຓວໍ ອາທາຍ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ປາຏິເຍກ຺ໂກ ອສາຕມນ຺ໂຕ ¶ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອິຕ຺ຖິໂຍ ອສາຕາ ນາມ, ຕວ ມາຕາ ‘ອສາຕມນ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາ’ຕິ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ເປສຍມານາ ອິຕ຺ຖີນໍ ໂທສໍ ຊານນຕ຺ຖໍ ເປເສສິ. ອິທານິ ປນ ເຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ ມມ ມາຕຸ ໂທໂສ ທິຏ຺ໂຐ, ອິມິນາ ກາຣເຓນ ‘ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ອສາຕາ ລາມິກາ ປຈ຺ຉິມິກາ’ຕິ ຊາເນຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຕໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສປິ ອາຈຣິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ມາຕາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ຕາຕ, ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ ເຕ ອສາຕມນ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກິໍ ກຣິສ຺ສສິ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ວາ ປຣິຈຣິສ຺ສສິ, ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວາ ວສິສ຺ສສີ’’ຕິ? ມາຓໂວ ‘‘ມຍາ, ອມ຺ມ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອິຕ຺ຖີນໍ ໂທສາ ທິຏ຺ຐາ ¶ , ອຄາເຣນ ເມ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມຫ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໑.

‘‘ອສາ ໂລກິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ, ເວລາ ຕາສໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ສາຣຕ຺ຕາ ຈ ປຄພ຺ຠາ ຈ, ສິຂີ ສພ຺ພຆໂສ ຍຖາ;

ຕາ ຫິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ວິເວກມນຸພ຺ຣູຫຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ອສາຕິ ອສຕິໂຍ ລາມິກາ. ອຖ ວາ ສາຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຕາສຸ ນຕ຺ຖິ. ອຕ຺ຕນິ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ ອສາຕເມວ ເທນ຺ຕີຕິປິ ອສາ, ທຸກ຺ຂາ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນຕ຺ຖາຍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ –

‘‘ມາຍາ ເຈຕາ ມຣີຈີ ຈ, ໂສໂກ ໂຣໂຄ ຈຸປທ຺ທໂວ;

ຂຣາ ຈ ພນ຺ຘນາ ເຈຕາ, ມຈ຺ຈຸປາສາ ຄຸຫາສຍາ;

ຕາສຸ ໂຍ ວິສ຺ສເສ ໂປໂສ, ໂສ ນເຣສຸ ນຣາຘໂມ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໑.໑໑໘);

ໂລກິຕ຺ຖິໂຍຕິ ໂລເກ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ເວລາ ຕາສໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອມ຺ມ, ຕາສໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ເວລາ ສໍວໂຣ ມຣິຍາທາ ປມາຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສາຣຕ຺ຕາ ຈ ປຄພ຺ຠາ ຈາຕິ ເວລາ ຈ ເອຕາສໍ ນຕ຺ຖິ, ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ສາຣຕ຺ຕາ ອລ຺ລີນາ, ຕຖາ ກາຍປາຄພ຺ຠິເຍນ, ວາຈາປາຄພ຺ຠິເຍນ, ມໂນປາຄພ຺ຠິເຍນາຕິ ຕິວິເຘນ ປາຄພ຺ຠິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປຄພ຺ຠາ ເຈຕາ. ເອຕາສຎ຺ຫິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກາຍທ຺ວາຣາທີນິ ປຕ຺ວາ ສໍວໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂລລາ ກາກປຏິຠາຄາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສິຂີ ສພ຺ພຆໂສ ຍຖາຕິ ອມ຺ມ, ຍຖາ ຊາລສິຂາຍ ‘‘ສິຂີ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ ອຄ຺ຄິ ນາມ ຄູຖຄຕາທິເຠທໍ ອສຸຈິມ຺ປິ, ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທິເຠທໍ ສຸຈິມ຺ປິ, ອິຏ຺ຐມ຺ປິ ອນິຏ຺ຐມ຺ປິ ຍໍ ຍເທວ ລຠຕິ, ສພ຺ພໍ ຆສຕິ ຂາທຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ພຆໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕເຖວ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍປິ ຫຕ຺ຖິເມຓ຺ຑໂຄເມຓ຺ຑາທໂຍ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ຫີນຊຈ຺ຈາ ຫີນກມ຺ມນ຺ຕາ, ຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອຸຕ຺ຕມກມ຺ມນ຺ຕາ, ຫີນຸກ຺ກຏ຺ຐຠາວໍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂລກສ຺ສາທວເສນ ¶ ກິເລສສນ຺ຖເວ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຍໍ ຍໍ ລຠນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມວ ເສວນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຆສສິຂິສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສິຂີ ສພ຺ພຆໂສ ຍຖາ, ຕເຖເວຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕາ ¶ ຫິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີຕິ ອຫໍ ຕາ ລາມິກາ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຠູຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ. ວິເວກມນຸພ຺ຣູຫຍນ຺ຕິ ກາຍວິເວໂກ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ອຸປຘິວິເວໂກຕິ ຕໂຍ ວິເວກາ, ເຕສຸ ອິຘ ກາຍວິເວໂກປິ ວຏ຺ຏຕິ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກປິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຫໍ, ອມ຺ມ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາ ຈ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຓໂຕ ກາຍໍ, ກິເລເສຫິ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ວິເວເຈຕ຺ວາ ອິມໍ ວິເວກໍ ພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ຠວິສ຺ສາມິ, ອລໍ ເມ ອຄາເຣນາຕິ. ເອວໍ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ວິເວກໍ ພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ¶ ‘‘ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ອສາຕາ ລາມິກາ ປຈ຺ຉິມິກາ ທຸກ຺ຂທາຍິກາ’’ຕິ ອິຕ຺ຖີນໍ ອຄຸຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຕ຺ຖາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມາຕາ ຠທ຺ທກາປິລານີ, ປິຕາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອໂຫສິ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ ອານນ຺ໂທ, ອາຈຣິໂຍ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອສາຕມນ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໖໒] ໒. ອຓ຺ຑຠູຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອວາເທສີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕເມວາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ອຣກ຺ຂິຍາ, ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ອິຕ຺ຖິໍ ຄພ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣກ຺ຂນ຺ຕາປິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ໂສ ປຸໂຣຫິເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຊູຕໍ ກີຬຕິ. ກີຬນ຺ໂຕ ປນ –

‘‘ສພ຺ພາ ¶ ນທີ ວງ຺ກຄຕີ, ສພ຺ເພ ກຏ຺ຐມຍາ ວນາ;

ສພ຺ພິຕ຺ຖິໂຍ ກເຣ ປາປໍ, ລຠມາເນ ນິວາຕເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໑.໓໐໘) –

ອິມໍ ¶ ຊູຕຄີຕໍ ຄາຍນ຺ໂຕ ຣຊຕຜລເກ ສຸວຓ຺ຓປາສເກ ຂິປຕິ. ເອວໍ ກີຬນ຺ໂຕ ປນ ຣາຊາ ນິຈ຺ຈໍ ຊິນາຕິ, ປຸໂຣຫິໂຕ ປຣາຊີຍຕິ.

ໂສ ອນຸກ຺ກເມນ ຆເຣ ວິຠເວ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສພ຺ພໍ ອິມສ຺ມິໍ ຆເຣ ຘນໍ ຂີຍິສ຺ສຕິ, ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ປຸຣິສນ຺ຕຣໍ ອຄຕໍ ເອກໍ ມາຕຸຄາມໍ ຆເຣ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ປຸຣິສໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ອິຕ຺ຖິໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຄພ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາເຍກໍ ມາຕຸຄາມໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໍ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ວເສ ຐເປຕ຺ວາ ເອກປຸຣິສິກໍ ກຕ຺ວາ ຄາຬ຺ຫໍ ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຣາຊກຸລໂຕ ຘນໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຈ ອງ຺ຄວິຊ຺ຊາຍ ເຉໂກ ໂຫຕິ, ອເຖກໍ ທຸຄ຺ຄຕິຕ຺ຖິໍ ຄພ຺ຠິນິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຘີຕຣໍ ວິຊາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ¶ ຆເຣເຍວ ວສາເປຕ຺ວາ ວິຊາຕກາເລ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕໍ ກຸມາຣິກໍ ອຎ຺ເຎສໍ ປຸຣິສານໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອທຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖີນໍເຍວ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ໂປສາເປຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ຐເປສິ. ຍາວ ເຈສາ ວຑ຺ຒຕິ, ຕາວ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ຊູຕໍ ນ ກີຬິ. ຕໍ ປນ ວເສ ຐເປຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ມຫາຣາຊ, ຊູຕໍ ກີຬາມາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຸຣິມນິຍາເມເນວ ກີຬິ. ປຸໂຣຫິໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ຄາຍິຕ຺ວາ ປາສກໍ ຂິປນກາເລ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມມ ມາຓວິກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸໂຣຫິໂຕ ຊິນາຕິ, ຣາຊາ ປຣາຊີຍຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອິມສ຺ສ ຆເຣ ເອກປຸຣິສິກາຍ ເອກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສີລມສ຺ສາ ຠິນ຺ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ ຘຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິຍາ ສີລໍ ຠິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ສກ຺ໂກມິ, ເທວາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຣາຊາ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຂິປ຺ປໍ ນິຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ຕໍ ປຫິຓິ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ຘນໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຘຘູມຈຸຓ຺ຓກປ຺ປູຣາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຆຣໂຕ ອວິທູເຣ ສພ຺ພຄນ຺ຘາປຓໍ ປສາເຣສິ. ປຸໂຣຫິຕສ຺ສປິ ເຄຫໍ ສຕ຺ຕຠູມກໍ ສຕ຺ຕທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ເພສຸ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກສຸ ອິຕ຺ຖີນໍເຍວ ອາຣກ຺ຂາ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຎ຺ໂຎ ປຸຣິໂສ ເຄຫໍ ປວິສິຕຸໍ ລຠນ຺ໂຕ ນາມ ¶ ນຕ຺ຖິ, ກຈວຣຉຑ຺ຑນປຈ຺ຉິມ຺ປິ ¶ ໂສເຘຕ຺ວາເຍວ ປເວເສນ຺ຕິ. ຕໍ ມາຓວິກໍ ປຸໂຣຫິໂຕເຍວ ທຏ຺ຐຸໍ ລຠຕິ. ຕສ຺ສາ ຈ ເອກາ ປຣິຈາຣິກາ ອິຕ຺ຖີ ອຕ຺ຖິ. ອຖສ຺ສາ ສາ ປຣິຈາຣິກາ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຕສ຺ສ ຘຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາປຓສມີເປນ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ‘‘ອຍໍ ຕສ຺ສາ ປຣິຈາຣິກາ’’ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຎຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ອາປຓາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ປາທມູເລ ປຕິຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປາເທ ຄາຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກຫໍ ຄຕາສີ’’ຕິ ປຣິເທວິ, ອວເສສາປິ ປຍຸຕ຺ຕກຘຸຕ຺ຕາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖປາທມຸຂສຓ຺ຐາເນຫິ ຈ ອາກປ຺ເປນ ຈ ມາຕາປຸຕ຺ຕາ ເອກສທິສາເຍວາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສາ ອິຕ຺ຖີ ເຕສຸ ເຕສຸ ກເຖນ຺ເຕສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຍມ຺ປິ ໂຣທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ.

ອຖ ໂສ ຘຸຕ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອມ຺ມ, ກຫໍ ວສສີ’’ຕິ? ‘‘ກິນ຺ນຣິລີລາຍ ວສມານາຍ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາຍ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ທຫຣິຕ຺ຖິຍາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກຸຣຸມານາ ວສາມິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກຫໍ ຍາສິ, ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ຕສ຺ສາ ຄນ຺ຘມາລາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ກິໍ ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຕາຍ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມເມວ ສນ຺ຕິກາ ຫຣາ’’ຕິ ມູລໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ພຫູນິ ຕມ຺ພູລຕກ຺ໂກລກາທີນິ ເຈວ ນານາປຸປ຺ຜານິ ຈ ອທາສິ. ມາຓວິກາ ພຫູນິ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປສນ຺ໂນ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ວທສີ’’ຕິ? ‘‘ອິເມສໍ ພຫຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ’’ຕິ. ນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພຫຸມູລໍ ອທາສິ, ມຍາ ປເນຕໍ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ສນ຺ຕິກາ ອາຠຕນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ທິນ຺ນມູລໍ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິກາ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ອາຫຣຕິ. ຘຸຕ຺ໂຕ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຄິລານາລຍໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ສາ ຕສ຺ສ ອາປຓທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕ ອຜາສຸກໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ? ສາ ຕສ຺ສ ນິປນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໍ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕີ ‘‘ກິໍ ເຕ, ຕາຕ, ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ‘‘ກິໍ ນ ກເຖສິ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ມ, ມຣນ຺ເຕນາປິ ຕຸຍ຺ຫໍ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ມຍ຺ຫໍ ອກເຖຕ຺ວາ ¶ ກສ຺ສ ກເຖຍ຺ຍາສິ, ກເຖຫິ, ຕາຕາ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ມຍ຺ຫໍ ອຎ຺ຎໍ ອຜາສຸກໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສາ ປນ ມາຓວິກາຍ ວຓ຺ຓໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕສ຺ມິ ¶ , ຕໍ ລຠນ຺ໂຕ ຊີວິສ຺ສາມິ, ອລຠນ຺ໂຕ ອິເຘວ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ມຍ຺ຫໍ ເອສ ຠາໂຣ, ມາ ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຈິນ຺ຕຍີ’’ຕິ ຕໍ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ພຫູນິ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ອາທາຍ ມາຓວິກາຍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ, ອມ຺ມ, ມມ ສນ຺ຕິກາ ຕວ ວຓ຺ຓໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ, ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສເຈ ອາເນຕຸໍ ສກ຺ໂກຖ, ມຍາ ກໂຕກາໂສເຍວາ’’ຕິ.

ສາ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ກຓ຺ຓກຓ຺ເຓຫິ ພຫຸໍ ກຈວຣໍ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂິຕ຺ຖິຍາ ອຸປຣິ ຉຑ຺ເຑສິ. ສາ ເຕນ ອຏ຺ຏີຍມານາ ອເປຕິ. ອິຕຣາ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ຍາ ຍາ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕິ, ຕສ຺ສາ ຕສ຺ສາ ອຸປຣິ ກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ສາ ຍໍ ຍໍ ອາຫຣຕິ ວາ ຫຣຕິ ວາ, ຕໍ ຕໍ ນ ກາຈິ ໂສເຘຕຸໍ ອຸສ຺ສຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສາ ຕໍ ຘຸຕ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜປຈ຺ຉິຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ມາຓວິກາຍ ສນ຺ຕິກໍ ອຠິຫຣິ. ຘຸຕ຺ໂຕ ມາຓວິກາຍ ສີລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກາຫທ຺ວີຫໍ ປາສາເທເຍວ ອໂຫສິ. ປຸໂຣຫິເຕ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ອຸໂຠ ອຠິຣມນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ຘຸຕ຺ໂຕ ນິລີຍຕິ.

ອຖ ນໍ ສາ ເອກາຫທ຺ວີຫຈ຺ຈເຍນ ‘‘ສາມິ, ອິທານິ ຕຍາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ. ສາ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຘຸຕ຺ຕໍ ນິລີຍາເປຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອາຄເຕ ເອວມາຫ ‘‘ອຫໍ, ອຍ຺ຍ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ວີຓໍ ວາເທນ຺ເຕສຸ ນຈ຺ຈິຕຸໍ ອິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠທ຺ເທ, ນຈ຺ຈສ຺ສູ’’ຕິ ວີຓໍ ວາເທສິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫສຸ ໂອໂລເກນ຺ເຕສຸ ລຊ຺ຊາມິ, ມຸຂໍ ປນ ໂວ ສາຏເກນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ລຊ຺ຊສິ, ເອວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ມາຓວິກາ ຆນສາຏກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອກ຺ຂີນິ ປິທຫມານາ ມຸຂໍ ພນ຺ຘິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຸຂໍ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ວີຓໍ ວາເທສິ. ສາ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນຈ຺ຈິຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍ, ອຫໍ ເຕ ເອກວາຣໍ ສີເສ ປຫຣິຕຸກາມາ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕ຺ຖິໂລໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ປຫຣາຫີ’’ຕິ ອາຫ, ມາຓວິກາ ຘຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ໂສ ສຓິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາ ¶ ສີເສ ກປ຺ປເຣນ ປຫຣິ, ອກ຺ຂີນິ ¶ ປຕນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕານິ ອເຫສຸໍ, ສີເສ ຄຓ຺ໂຑ ອຸຏ຺ຐຫິ. ໂສ ເວທນາຏ຺ໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣ ເຕ ຫຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມາຓວິກາ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຫຕ຺ໂຖ ມຸທຸໂກ, ປຫາໂຣ ປນ ຖທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ ¶ . ຘຸຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ນິລີຍິ. ມາຓວິກາ ຕສ຺ມິໍ ນິລີເນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ມຸຂໂຕ ສາຏກໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ເຕລໍ ອາທາຍ ສີສໍ ປຣິສມ຺ພາຫິ. ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຸນ ສາ ອິຕ຺ຖີ ຘຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉິຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ນີຫຣິ.

ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຫ ‘‘ຊູຕໍ ກີຬາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ? ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຊູຕມຓ຺ຑລໍ ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ຊູຕຄີຕໍ ຄາຍິຕ຺ວາ ປາສເກ ຂິປຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມາຓວິກາຍ ຕປສ຺ສ ຠິນ຺ນຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມມ ມາຓວິກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ວທນ຺ໂຕປິ ປຣາຊິໂຕເຍວ. ຣາຊາ ຊິນິຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກິໍ ວເທສິ, ມາຓວິກາຍ ເຕ ຕໂປ ຠິນ຺ໂນ, ຕ຺ວໍ ‘ມາຕຸຄາມໍ ຄພ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ອາຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມີ’ຕິ ມຎ຺ຎສິ, ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຣນ຺ເຕນາປິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອກປຸຣິສິກາ ອິຕ຺ຖີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕວ ມາຓວິກາ ‘ນຈ຺ຈິຕຸກາມາມ຺ຫີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ວີຓໍ ວາເທນ຺ຕສ຺ສ ຕວ ສາຏເກນ ມຸຂໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຣໍ ຕວ ສີເສ ກປ຺ປເຣນ ປຫຣາເປຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ, ອິທານິ ກິໍ ກເຖສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໒.

‘‘ຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອວາເທສິ, ວີຓໍ ສມຸຂເວຐິໂຕ;

ອຓ຺ຑຠູຕາຠຕາ ຠຣິຍາ, ຕາສຸ ໂກ ຊາຕຸ ວິສ຺ສເສ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອວາເທສິ, ວີຓໍ ສມຸຂເວຐິໂຕຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຆນສາຏເກນ ສຫ ມຸເຂນ ເວຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວີຓໍ ວາເທສິ, ຕໍ ກາຣຓໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຫິ ສາ ວຎ຺ເຈຕຸກາມາ ເອວມກາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປນ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ພຫຸມາຍາຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ‘‘ມໍ ເອສາ ລຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ອໂຫສິ, ເຕນສ຺ສ ອຎ຺ຎາຓຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ຣາຊາ ເອວມາຫ, ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ ¶ . ອຓ຺ຑຠູຕາຠຕາ ຠຣິຍາຕິ ອຓ຺ຑໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພີຊໍ, ພີຊຠູຕາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ອນິກ຺ຂນ຺ຕກາເລເຍວ ອາຠຕາ ອານີຕາ, ຠຕາຕິ ວາ ປຸຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາ ສາ? ຠຣິຍາ ປຊາປຕິ ປາທປຣິຈາຣິກາ. ສາ ຫິ ຠຕ຺ຕວຕ຺ຖາທີຫິ ¶ ຠຣິຕພ຺ພຕາຍ, ຠິນ຺ນສໍວຣຕາຍ, ໂລກຘມ຺ເມຫິ ຠຣິຕຕາຍ ວາ ‘‘ຠຣິຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕາສຸ ໂກ ຊາຕຸ ວິສ຺ສເສຕິ ຊາຕູຕິ ເອກໍສາຘິວຈນໍ, ຕາສຸ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣກ຺ຂິຍມານາສຸປິ ເອວໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີສຸ ຠຣິຍາສຸ ໂກ ນາມ ປຓ຺ຑິໂຕ ປຸຣິໂສ ເອກໍເສນ ວິສ຺ສເສ, ‘‘ນິພ຺ພິກາຣາ ເອສາ ມຍີ’’ຕິ ໂກ ສທ຺ທເຫຍ຺ຍາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອສທ຺ຘມ຺ມວເສນ ຫິ ອາມນ຺ຕເກສຸ ນິມນ຺ຕເກສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ຣກ຺ຂິຕຸນ຺ຕິ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ມາຓວິກໍ ອາຫ – ‘‘ຕຍາ ກິຣ ເອວຣູປໍ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຍ຺ຍ, ໂກ ເອວມາຫ, ນ ກໂຣມິ, ‘ອຫເມວ ປຫຣິໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ’. ສເຈ ນ ສທ຺ທຫຖ, ອຫໍ ‘ຕຸມ຺ເຫ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖສມ຺ຜສ຺ສໍ ນ ຊານາມີ’ຕິ ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ສທ຺ທຫາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ທາຣຸຣາສິໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ທຫສິ, ອຄ຺ຄິໍ ປວິສາຫີ’’ຕິ ອາຫ.

ມາຓວິກາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈາຣິກໍ ປຐມເມວ ສິກ຺ຂາເປສິ ‘‘ອມ຺ມ, ຕວ ປຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມມ ອຄ຺ຄິໍ ປວິສນກາເລ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ກາຕຸໍ ວເທຫີ’’ຕິ. ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອວຈ. ຘຸຕ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ອຏ຺ຐາສິ. ສາ ມາຓວິກາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວຎ຺ເຈຕຸກາມາ ມຫາຊນມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖສມ຺ຜສ຺ສໍ ນາມ ນ ຊານາມິ, ອິມິນາ ສຈ຺ເຈນ ອຍໍ ອຄ຺ຄິ ມາ ມໍ ຌາເປສີ’’ຕິ ອຄ຺ຄິໍ ປວິສິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຘຸຕ຺ໂຕ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ປຸໂຣຫິຕພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ເອວຣູປໍ ມາຕຸຄາມໍ ອຄ຺ຄິໍ ປເວສາເປຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ມາຓວິກໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫິ. ສາ ຫຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປຸໂຣຫິຕໍ ອາຫ – ‘‘ອຍ຺ຍ, ມມ ສຈ຺ຈກິຣິຍາ ຠິນ຺ນາ, ນ ສກ຺ກາ ອຄ຺ຄິໍ ປວິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ເອວຣູປາ ສຈ຺ຈກິຣິຍາ ກຕາ ‘ຐເປຕ຺ວາ ມມ ສາມິກໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖສມ຺ຜສ຺ສໍ ນ ຊານາມີ’ຕິ ¶ , ອິທານິ ຈມ຺ຫິ ອິມິນາ ປຸຣິເສນ ຫຕ຺ເຖ ຄຫິຕາ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ວຎ຺ຈິໂຕ ອຫໍ ອິມາຍາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ນີຫຣາເປສິ. ເອວໍ ອສທ຺ຘມ຺ມສມນ຺ນາຄຕາ ກິເຣຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕາວ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິກໍ ວຎ຺ເຈຕຸໍ ‘‘ນາຫໍ ເອວຣູປໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ທິວສມ຺ປິ ສປຖໍ ກຸຣຸມານາ ນານາຈິຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ໂຈຣີນໍ ¶ ພຫຸພຸທ຺ຘີນໍ, ຍາສຸ ສຈ຺ຈໍ ສຸທຸລ຺ລຠໍ;

ຖີນໍ ຠາໂວ ທຸຣາຊາໂນ, ມຈ຺ຉສ຺ເສໂວທເກ ຄຕໍ. (ຊາ. ໒.໒໑.໓໔໗);

‘‘ມຸສາ ຕາສໍ ຍຖາ ສຈ຺ຈໍ, ສຈ຺ຈໍ ຕາສໍ ຍຖາ ມຸສາ;

ຄາໂວ ພຫິ ຕິຓສ຺ເສວ, ໂອມສນ຺ຕິ ວຣໍ ວຣໍ.

‘‘ໂຈຣິໂຍ ¶ ກຖິນາ ເຫຕາ, ວາຬາ ຈ ລປສກ຺ຂຣາ;

ນ ຕາ ກິຎ຺ຈິ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຍໍ ມນຸສ຺ເສສຸ ວຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໑.໓໓໒, ໓໓໔);

ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອວໍ ອຣກ຺ຂິໂຍ ມາຕຸຄາໂມ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສຕ຺ຖາປິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ພາຣາຓສິຣາຊາ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອຓ຺ຑຠູຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໖໓] ໓. ຕກ຺ກປຓ຺ຑິຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ໂກຘນາ ອກຕຎ຺ຎູ ຈາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸຎ຺ເຎວາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ອກຕຎ຺ຎູ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠາ, ກສ຺ມາ ຕາ ນິສ຺ສາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ອສ຺ສມໍ ມາເປຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ເຈວ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຌານສຸເຂນ ວິຫຣຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ ທຸຏ຺ຐກຸມາຣີ ນາມ ຈຓ຺ຑາ ອໂຫສິ ຜຣຸສາ, ທາສກມ຺ມກເຣ ອກ຺ໂກສຕິ ປຣິຠາສຕິ ປຫຣຕິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ປຣິວາຣມນຸສ຺ສາ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຄງ຺ຄາຍ ກີຬິສ຺ສາມາ’’ຕິ ¶ ອຄມໍສຸ. ເຕສໍ ກີຬນ຺ຕານຎ຺ເຎວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນເວລາ ຊາຕາ, ເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິ, ມນຸສ຺ສາ ເມຆໍ ທິສ຺ວາ ¶ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ເວເຄນ ປລາຍິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍປິ ທາສກມ຺ມກຣາ ‘‘ອຊ຺ຊ ອມ຺ເຫຫິ ເອຕິສ຺ສາ ປິຏ຺ຐິໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕໍ ອນ຺ໂຕອຸທກສ຺ມິໍເຍວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິໍສຸ. ເທໂວ ປາວສ຺ສິ, ສູຣິໂຍປິ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂຕ, ອນ຺ຘກາໂຣ ຊາໂຕ. ເຕ ຕາຍ ວິນາວ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຄງ຺ຄາໂຕ ຕາວ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາ, ອຖ ນໍ ນ ຊານາມ ກຫໍ ຄຕາ’’ຕິ. ຎາຕກາ ວິຈິນິຕ຺ວາປິ ນ ປສ຺ສິໍສຸ.

ສາ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວນ຺ຕີ ອຸທເກນ ວຸຍ຺ຫມານາ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາສມີປໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສທ຺ໂທ ເອໂສ, ປຣິຕ຺ຕາຓມສ຺ສາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕິຓຸກ຺ກໍ ອາທາຍ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມາ ຠາຍິ, ມາ ຠາຍີ’’ຕິ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ¶ ນາຄພໂລ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນທິໍ ຕຣມາໂນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອສ຺ສມປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ສີເຕ ວິຄເຕ ມຘຸຣານິ ຜລາຜລານິ ອຸປນາເມສິ. ຕານິ ຂາທິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ‘‘ກຕ຺ຖ ວາສິກາສິ, ກຖຎ຺ຈ ຄງ຺ຄາຍ ປຕິຕາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິເຘວ ວສາ’’ຕິ ປຓ຺ຓສາລາຍ ວສາເປນ຺ໂຕ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ສຍໍ ອພ຺ໂຠກາເສ ວສິຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ອິມໍ ຕາປສໍ ສີລເຠທໍ ປາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ອິຕ຺ຖິກຸຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິລີລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີລເຠທໍ ກຕ຺ວາ ຌານໍ ອນ຺ຕຣຘາເປສິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎເຍວ ວສຕິ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ ‘‘ອຍ຺ຍ, ກິໍ ໂນ ອຣຎ຺ຎວາເສນ, ມນຸສ຺ສປຖໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ເອກໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕກ຺ກຠຕິຍາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ຕໍ ໂປເສຕິ. ຕສ຺ສ ຕກ຺ກໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຊີວຕີຕິ ‘‘ຕກ຺ກປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ອຖສ຺ສ ຄາມວາສິໂນ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສຸຍຸຕ຺ຕທຸຍຸຕ຺ຕກໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ເອຕ຺ຖ ວສາ’’ຕິ ຄາມທ຺ວາເຣ ກຸຏິຍໍ ວາເສສຸໍ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ໂຈຣາ ປພ຺ພຕາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຫຣນ຺ຕິ. ເຕ ເອກທິວສໍ ຕໍ ຄາມໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ¶ ຄາມວາສິເກຫິເຍວ ຠຓ຺ຑິກາ ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕມ຺ປິ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສສຊເນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສຸໍ. ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ປນ ຕສ຺ສາ ຣູເປ ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍໍ ອກາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ກຫ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ໂຈຣເຊຏ຺ຐເກນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍາ ກຕາ’’ຕິ ຈ ສຸຕ຺ວາປິ ‘‘ນ ສາ ¶ ຕຕ຺ຖ ມຍາ ວິນາ ວສິສ຺ສຕິ, ປລາຍິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ອາຄມນໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ວສິ.

ເສຏ຺ຐິຘີຕາປິ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຫໍ ອິຘ ສຸຂໍ ວສາມິ, ກທາຈິ ມໍ ຕກ຺ກປຓ຺ຑິໂຕ ກິຎ຺ຈິເທວ ນິສ຺ສາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິໂຕ ອາທາຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອຖ ເອຕສ຺ມາ ສຸຂາ ປຣິຫາຍິສ຺ສາມິ, ຍນ຺ນູນາຫໍ ສມ຺ປິຍາຍມານາ ວິຍ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຆາຕາເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ສາ ເອກໍ ມນຸສ຺ສໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອິຘ ທຸກ຺ຂໍ ຊີວາມິ, ຕກ຺ກປຓ຺ຑິໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ສາສນໍ ເປເສສິ. ໂສ ຕໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ສາສນໍ ເປເສສິ. ສາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍ, ສເຈ ມຍໍ ອິທານິ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ອມ຺ເຫ ຆາເຕສ຺ສຕິ, ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຐເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສາຍໍ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ມຕ຺ຕກາເລ ‘‘ສາມິ, ສເຈ ອິມາຍ ເວລາຍ ຕວ ສຕ຺ຕຸໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍາສິ, ກິນ຺ຕິ ນໍ ກເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສາມີຕິ’’. ‘‘ກິໍ ປນ ໂສ ທູເຣ, ນນຸ ໂກຏ຺ຐເກ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ? ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ອຸກ຺ກໍ ອາທາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ເຄຫມຊ຺ເຌ ປາເຕຕ຺ວາ ກປ຺ປຣາທີຫິ ຍຖາຣຸຈິໍ ໂປເຖສິ. ໂສ ¶ ໂປຖິຍມາໂນປິ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ໂກຘນາ ອກຕຎ຺ຎູ ຈ, ປິສຸຓາ ມິຕ຺ຕເຠທິກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວທຕິ. ໂຈໂຣ ຕໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ສາຍມາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍິ. ປພຸທ຺ໂຘ ຊິຓ຺ຓາຍ ສຸຣາຍ ປຸນ ຕໍ ໂປເຖຕຸໍ ອາຣຠິ, ໂສປິ ຕາເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ວທຕິ.

ໂຈໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ເອວໍ ໂປຖິຍມາໂນປິ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ອິມາເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ວທຕິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ສຸຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອມ຺ໂຠ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ໂປຖິຍມາໂນປິ ກສ຺ມາ ¶ ເອຕາເນວ ປທານິ ວທສີ’’ຕິ? ຕກ຺ກປຓ຺ຑິໂຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ສຸຓາຫີ’’ຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກເຖສິ. ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ອຣຎ຺ຎວາສິໂກ ເອໂກ ຕາປໂສ ຌານລາຠີ, ສ຺ວາຫໍ ເອຕໍ ຄງ຺ຄາຍ ວຸຍ຺ຫມານໍ ອຸຕ຺ຕາເຣຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິໍ. ອຖ ມໍ ເອສາ ປໂລເຠຕ຺ວາ ຌານາ ປຣິຫາເປສິ, ສ຺ວາຫໍ ອຣຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ເອຕໍ ໂປເສນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມເກ ວສາມິ, ອເຖສາ ໂຈເຣຫິ ອິຘານີຕາ ‘ອຫໍ ທຸກ຺ຂໍ ວສາມິ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ເນຕູ’ຕິ ມຍ຺ຫໍ ສາສນໍ ເປເສຕ຺ວາ ອິທານິ ¶ ຕວ ຫຕ຺ເຖ ປາເຕສິ, ອິມິນາ ກາຣເຓນາຫໍ ເອວໍ ກເຖມີ’’ຕິ. ໂຈໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຍາ ເອສາ ເອວຣູເປ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ເນ ອຸປກາຣເກ ເອວໍ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊິ, ສາ ມຍ຺ຫໍ ກຕຣໍ ນາມ ອຸປທ຺ທວໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ, ມາເຣຕພ຺ພາ ເອສາ’’ຕິ ໂສ ຕກ຺ກປຓ຺ຑິຕໍ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຕໍ ປໂພເຘຕ຺ວາ ຂຄ຺ຄໍ ອາທາຍ ນິກ຺ຂມ຺ມ ‘‘ເອຕໍ ປຸຣິສໍ ຄາມທ຺ວາເຣ ຆາເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ພຫິຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ຕໍ ຕາຍ ຫຕ຺ເຖ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຂຄ຺ຄໍ ອາທາຍ ຕກ຺ກປຓ຺ຑິຕໍ ປຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຕໍ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສສີສໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ຕກ຺ກປຓ຺ຑິຕໍ ກຕິປາຫໍ ປຓີເຕນ ໂຠຊເນນ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ອິທານິ ກຫໍ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕກ຺ກປຓ຺ຑິໂຕ ‘‘ຆຣາວາເສນ ເມ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຣຎ຺ເຎ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຫມ຺ປິ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸໂຠປິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕໍ ອຣຎ຺ຎາຍຕນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປຄາ ອເຫສຸໍ.

ສຕ຺ຖາ ອິມານິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ກເຖຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໓.

‘‘ໂກຘນາ ອກຕຎ຺ຎູ ຈ, ປິສຸຓາ ມິຕ຺ຕເຠທິກາ;

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣ ຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ສຸຂໍ ນ ວິຫາຫິສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂຸ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາເມຕາ ໂກຘນາ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂກຘໍ ນິວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອກຕຎ຺ຎູ ຈ, ອຕິມຫນ຺ຕມ຺ປິ ອຸປກາຣໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ປິສຸຓາ ¶ ຈ, ປິຍສຸຎ຺ຎຠາວກຣຓເມວ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕິ. ມິຕ຺ຕເຠທິກາ, ມິຕ຺ເຕ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ມິຕ຺ຕເຠທນກຖໍ ກຖນສີລາເຍວ ¶ , ເອວຣູເປຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ເອຕາ. ກິໍ ເຕ ເອຕາຫິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣ ຠິກ຺ຂຸ, ອຍຎ຺ຫິ ເມຖຸນວິຣຕິ ປຣິສຸທ຺ຘຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ, ຕໍ ຈຣ. ໂສ ສຸຂໍ ນ ວິຫາຫິສີຕິ ໂສ ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ຌານສຸຂໍ ມຄ຺ຄສຸຂໍ ຜລສຸຂຎ຺ຈ ນ ວິຫາຫິສິ, ເອຕໍ ສຸຂໍ ນ ວິຊຫິສ຺ສຕິ, ເອຕສ຺ມາ ສຸຂາ ນ ປຣິຫາຍິສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ປຣິຫາຫິສີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສຕ຺ຖາ ຊາຕກໍ ¶ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ຕກ຺ກປຓ຺ຑິໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຕກ຺ກປຓ຺ຑິຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໖໔] ໔. ທຸຣາຊານຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ມາສຸ ນນ຺ທິ ອິຈ຺ຉຕິ ມນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອໂກ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ອຸປາສໂກ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຈ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ພຸທ຺ຘມາມໂກ, ຘມ຺ມມາມໂກ, ສງ຺ຆມາມໂກ, ຠຣິຍາ ປນສ຺ສ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ. ຍໍ ທິວສໍ ມິຈ຺ຉາຈາຣໍ ຈຣຕິ, ຕໍ ທິວສໍ ສຕກີຕທາສີ ວິຍ ໂຫຕິ, ມິຈ຺ຉາຈາຣສ຺ສ ປນ ອກຕທິວເສ ສາມິນີ ວິຍ ໂຫຕິ ຈຓ຺ຑາ ຜຣຸສາ. ໂສ ຕສ຺ສາ ຠາວໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ຕາຍ ອຸພ຺ພາຬ຺ໂຫ ພຸທ຺ຘູປຏ຺ຐານໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ສຕ຺ຖາ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອຸປາສກ, ສຕ຺ຕຏ຺ຐ ທິວເສ ພຸທ຺ຘູປຏ຺ຐານໍ ນາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ. ຆຣຓີ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ສຕກີຕທາສີ ວິຍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ສາມິນີ ວິຍ ຈຓ຺ຑາ ຜຣຸສາ. ອຫໍ ຕສ຺ສາ ຠາວໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ສ຺ວາຫໍ ຕາຍ ອຸພ຺ພາຬ຺ໂຫ ພຸທ຺ຘູປຏ຺ຐານໍ ນາຄຈ຺ຉາມີຕິ. ອຖສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸປາສກ, ‘ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຠາໂວ ນາມ ທຸຊ຺ຊາໂນ’ຕິ ປຸພ຺ເພປິ ເຕ ປຓ຺ຑິຕາ ກຖຍິໍສຸ, ຕ຺ວໍ ປນ ຕໍ ຠວສງ຺ເຂປຄຕຕ຺ຕາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ມາຓວກສຕານິ ¶ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາເປຕິ. ອເຖໂກ ຕິໂຣຣຏ຺ຐວາສິໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມາຓວໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເອກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຠຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ¶ ຕສ຺ມິໍເຍວ ພາຣາຓສິນຄເຣ ວສນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ເວລາໂຍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ສາ ປນສ຺ສ ຠຣິຍາ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ. ມິຈ຺ຉາຈາຣໍ ຈິຓ຺ຓທິວເສ ທາສີ ວິຍ ໂຫຕິ, ອຈິຓ຺ຓທິວເສ ສາມິນີ ວິຍ ໂຫຕິ ຈຓ຺ຑາ ຜຣຸສາ. ໂສ ຕສ຺ສາ ຠາວໍ ຊານິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕາຍ ອຸພ຺ພາຬ຺ໂຫ ອາກຸລຈິຕ຺ໂຕ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຕຏ຺ຐ ທິວເສ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຄຕໍ ‘‘ກິໍ, ມາຓວ ¶ , ນ ປຎ຺ຎາຍສີ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ຠຣິຍາ ມໍ, ອາຈຣິຍ, ເອກທິວສໍ ອິຈ຺ຉຕິ ປຕ຺ເຖຕິ, ທາສີ ວິຍ ນິຫຕມານາ ໂຫຕິ. ເອກທິວສໍ ສາມິນີ ວິຍ ຖທ຺ຘາ ຈຓ຺ຑາ ຜຣຸສາ, ອຫໍ ຕສ຺ສາ ຠາວໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ຕາຍ ອຸພ຺ພາຬ຺ໂຫ ອາກຸລຈິຕ຺ໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ເອວເມຕໍ, ມາຓວ, ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ອນາຈາຣໍ ຈິຓ຺ຓທິວເສ ສາມິກໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ທາສີ ວິຍ ນິຫຕມານາ ໂຫນ຺ຕິ. ອນາຈິຓ຺ຓທິວເສ ປນ ມານຕ຺ຖທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ສາມິກໍ ນ ຄເຓນ຺ຕິ. ເອວໍ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາເມຕາ ອນາຈາຣາ ທຸສ຺ສີລາ, ຕາສໍ ຠາໂວ ນາມ ທຸຊ຺ຊາໂນ, ຕາສຸ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີສຸປິ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕີສຸປິ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ໂສວາທວເສນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໔.

‘‘ມາ ສຸ ນນ຺ທິ ອິຈ຺ຉຕິ ມໍ, ມາ ສຸ ໂສຈິ ນ ມິຈ຺ຉຕິ;

ຖີນໍ ຠາໂວ ທຸຣາຊາໂນ, ມຈ຺ຉສ຺ເສໂວທເກ ຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມາ ສຸ ນນ຺ທິ ອິຈ຺ຉຕິ ມນ຺ຕິ ສຸ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ ມໍ ອິຈ຺ຉຕິ ປຕ຺ເຖຕິ, ມຍິ ສິເນຫໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ມາ ຕຸສ຺ສິ. ມາ ສຸ ໂສຈິ ນ ມິຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ມໍ ນ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິປິ ມາ ໂສຈິ, ຕສ຺ສາ ອິຈ຺ຉມານາຍ ນນ຺ທິໍ, ນ ອິຈ຺ຉມານາຍ ຈ ໂສກໍ ອກຕ຺ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕວ ໂຫຫີຕິ ທີເປຕິ. ຖີນໍ ຠາໂວ ທຸຣາຊາໂນຕິ ອິຕ຺ຖີນໍ ຠາໂວ ນາມ ອິຕ຺ຖິມາຍາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸຣາຊາໂນ. ຍຖາ ກິໍ? ມຈ຺ຉສ຺ເສໂວທເກ ຄຕນ຺ຕິ ຍຖາ ມຈ຺ຉສ຺ສ ຄມນໍ ອຸທເກນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸຊ຺ຊານໍ, ເຕເນວ ໂສ ເກວຏ຺ເຏ ອາຄເຕ ອຸທເກນ ຄມນໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ອຕ຺ຕານໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ເອວເມວ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ທຸສ຺ສີລກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ເອວຣູປໍ ນ ກໂຣມາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມໍ ອິຕ຺ຖິມາຍາຍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ສາມິເກ ວຎ຺ເຈນ຺ຕິ ¶ . ເອວໍ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາເມຕາ ປາປຘມ຺ມາ ທຸຣາຊານາ, ຕາສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕເຍວ ສຸຂິໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ໂອວາທໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສ ຕສ຺ສາ ອຸປຣິ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕວ ອໂຫສິ. ສາປິສ຺ສ ຠຣິຍາ ‘‘ອາຈຣິເຍນ ກິຣ ເມ ທຸສ຺ສີລຠາໂວ ຎາໂຕ’’ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ອນາຈາຣໍ ຈຣິ. ສາປິ ຕສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ກິຣ ມຍ຺ຫໍ ທຸຣາຈາຣຠາໂວ ຎາໂຕ’’ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາປກມ຺ມໍ ນາມ ນ ອກາສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂສ ອຸປາສໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ສຕ຺ຖາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ¶ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຊຍມ຺ປຕິກາເຍວ ອິທານິ ຊຍມ຺ປຕິກາ, ອາຈຣິໂຍ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ທຸຣາຊານຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໖໕] ໕. ອນຠິຣຕິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍຖາ ນທີ ຈ ປນ຺ໂຖ ຈາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕຖາຣູປໍເຍວ ອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ປນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑິໂຕ ຈິຕ຺ຕພ຺ຍາກຸລຕາຍ ສຕ຺ຕຏ຺ຐ ທິວເສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາຄມາສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ກສ຺ມາ ສຕ຺ຕຏ຺ຐ ທິວສານິ ນາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠຣິຍາ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ທຸສ຺ສີລາ, ຕສ຺ສາ ອຸປຣິ ພ຺ຍາກຸລຈິຕ຺ຕຕາຍ ນາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸປາສກ, ອິຕ຺ຖີສຸ ‘ອນາຈາຣາ ເອຕາ’ຕິ ໂກປໍ ອກຕ຺ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ເຕເນວ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸພ຺ເພປິ ເຕ ປຓ຺ຑິຕາ ກຖຍິໍສຸ, ຕ຺ວໍ ປນ ຠວນ຺ຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ຕໍ ກາຣຓໍ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ຠຣິຍາຍ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາກຸລຈິຕ຺ຕຕາຍ ກຕິປາຫໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ອາຈຣິເຍນ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ນິເວເທສິ. ອຖສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ຕາຕ, ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ ¶ , ຕາສຸ ‘ທຸສ຺ສີລາ ເອຕາ’ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ ໂກປໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອວາທວເສນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໕.

‘‘ຍຖາ ນທີ ຈ ປນ຺ໂຕ ຈ, ປານາຄາຣໍ ສຠາ ປປາ;

ເອວໍ ໂລກິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ, ນາສໍ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ນທີຕິ ຍຖາ ອເນກຕິຕ຺ຖາ ນທີ ນ຺ຫານຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ຈຓ຺ຑາລາທີນມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິຍາທີນມ຺ປິ ສາຘາຣຓາ, ນ ຕຕ຺ຖ ໂກຈິ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ນ ລຠຕິ ນາມ. ‘‘ປນ຺ໂຖ’’ຕິອາທີສຸປິ ຍຖາ ມຫາມຄ຺ໂຄປິ ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣໂຓ ¶ , ນ ໂກຈິ ເຕນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ປານາຄາຣມ຺ປິ ສຸຣາເຄຫໍ ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣຓໍ, ໂຍ ໂຍ ປາຕຸກາໂມ, ສພ຺ໂພ ຕຕ຺ຖ ປວິສເຕວ. ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິເກຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສານໍ ນິວາສຕ຺ຖາຍ ກຕາ ສຠາປິ ສາຘາຣຓາ, ນ ຕຕ຺ຖ ໂກຈິ ປວິສິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ມຫາມຄ຺ເຄ ¶ ປານີຍຈາຏິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ກຕາ ປປາປິ ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣຓາ, ນ ຕຕ຺ຖ ໂກຈິ ປານີຍໍ ປິວິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ເອວໍ ໂລກິຕ຺ຖິໂຍ ນາມາຕິ ເອວເມວ ຕາຕ ມາຓວ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອິຕ຺ຖິໂຍປິ ສພ຺ພສາຘາຣຓາວ, ເຕເນວ ຈ ສາຘາຣຓຏ຺ເຐນ ນທີປນ຺ຖປານາຄາຣສຠາປປາສທິສາ. ຕສ຺ມາ ນາສໍ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ, ເອຕາສໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ‘‘ລາມິກາ ເອຕາ ອນາຈາຣາ ທຸສ຺ສີລາ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕາ ເຉກາ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນາ ນ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ໂອວາທໍ ອທາສິ, ໂສ ຕໍ ໂອວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຠຣິຍາປິສ຺ສ ‘‘ອາຈຣິເຍນ ກິຣມ຺ຫິ ຎາຕາ’’ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາປກມ຺ມໍ ນ ອກາສິ. ຕສ຺ສປິ ອຸປາສກສ຺ສ ຠຣິຍາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ກິຣມ຺ຫິ ຎາຕາ’’ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາປກມ຺ມໍ ນ ອກາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸປາສໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສຕ຺ຖາປິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຊຍມ຺ປຕິກາວ ເອຕຣຫິ ຊຍມ຺ປຕິກາ, ອາຈຣິຍພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອນຠິຣຕິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໖໖] ໖. ມຸທຸລກ຺ຂຓຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ເອກາ ອິຈ຺ຉາ ປຸເຣ ອາສີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສໍກິເລສໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອໂກ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ¶ ສຸຕ຺ວາ ຣຕນສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຏິປນ຺ນໂກ ໂຍຄາວຈໂຣ ອວິສ຺ສຏ຺ຐກມ຺ມຏ຺ຐາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ສຸຠວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິ. ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກິເລໂສ ຈລິ, ວາສິຍາ ອາໂກຏິຕຂີຣຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ¶ ກິເລສວສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເນວ ກາຍສ຺ສາທໍ ນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາທໍ ລຠຕິ, ຠນ຺ຕມິຄສປ຺ປຏິຠາໂຄ ສາສເນ ອນຠິຣໂຕ ປຣູຬ຺ຫເກສໂລມນໂຂ ກິລິຏ຺ຐຈີວໂຣ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິກາຣໍ ທິສ຺ວາ ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຕ, ອາວຸໂສ, ນ ຍຖາ ໂປຣາຓານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ອນຠິຣໂຕສ຺ມິ, ອາວຸໂສຕິ.

ອຖ ¶ ນໍ ເຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ນຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນິຈ຺ຉມານໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາທາຍ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸ ອນຠິຣໂຕ’’ຕິ? ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ຕໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາເປສີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອໂລເກສິໍ, ອຖ ເມ ກິເລໂສ ຈລິ, ເຕນມ຺ຫິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອນຈ຺ຉຣິຍເມຕໍ ຠິກ຺ຂຸ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ສຸຠວເສນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ກິເລເສຫິ ກມ຺ປິໂຕ, ປຸພ຺ເພ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ຌານພເລນ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ຄຄນຕລຈຣາ ໂພຘິສຕ຺ຕາປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ໂອໂລກຍມານາ ຌານາ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາ ກິເລເສຫິ ກມ຺ປິຕາ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິໍສຸ. ນ ຫິ ສິເນຣຸອຸປ຺ປາຏນກວາໂຕ ຫຕ຺ຖິມຕ຺ຕໍ ມຸຓ຺ຑປພ຺ພຕໍ, ມຫາຊມ຺ພຸອຸມ຺ມູລກວາໂຕ ຉິນ຺ນຕເຏ ວິຣູຬ຺ຫຄຈ຺ຉກໍ, ມຫາສມຸທ຺ທໍ ວາ ປນ ໂສສນກວາໂຕ ຂຸທ຺ທກຕຬາກໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ຄເຓຕິ, ເອວໍ ອຸຕ຺ຕມພຸທ຺ຘີນໍ ນາມ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎາຓຠາວກຣາ ກິເລສາ ຕຍິ ກິໍ ລຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ວິສຸທ຺ຘາປິ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຸຕ຺ຕມຍສສມງ຺ຄິໂນປິ ອາຍສກ຺ຍໍ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກາສິຣຏ຺ເຐ ເອກສ຺ສ ມຫາວິຠວສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສິປ຺ປານໍ ປາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາເມ ປຫາຍ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຌານສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖາຍ ¶ ຫິມວນ຺ຕາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ປຕ຺ວາ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ວສິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ກຕສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄໂນ ຣຕ຺ຕວາກມຍໍ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ສຓ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຊິນຈມ຺ມໍ ເອກສ຺ມິໍ ອໍເສ ກຕ຺ວາ ຊຏາມຓ຺ຑລໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຠາຊນມາທາຍ ພາຣາຓສິຍໍ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣມາໂນ ຣຎ຺ໂຎ ຆຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ອິຣິຍາປເຖເຍວ ປສີທິຕ຺ວາ ¶ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ມຫາຣເຫ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຓີເຕນ ຂາທນີຍໂຠຊນີເຍນ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ກຕານຸໂມທນໍ ອຸຍ຺ຍາເນ ວສນຕ຺ຖາຍ ຍາຈິ. ໂສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣາຊເຄເຫ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຣາຊກຸລໍ ໂອວທມາໂນ ຕສ຺ມິໍ ອຸຍ຺ຍາເນ ໂສຬສ ວສ຺ສານິ ວສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ກຸປິຕໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຸທຸລກ຺ຂຓໍ ນາມ ອຄ຺ຄມເຫສິໍ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈ຺ຈນເວລາຍ ຣາຊເຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອເຖກທິວສໍ ມຸທຸລກ຺ຂຓາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ – ‘‘ອຊ຺ຊ ອຍ຺ໂຍ ຈິຣາຍຕີ’’ຕິ ຄນ຺ໂຘທເກນ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ¶ ມຫາຕເລ ຈູຬສຍນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ໂອໂລກຍມານາ ນິປຊ຺ຊິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ເວລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອາກາເສເນວ ຣາຊນິເວສນໍ ອຄມາສິ. ມຸທຸລກ຺ຂຓາ ວາກຈີຣສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາວ ‘‘ອຍ຺ໂຍ, ອາຄໂຕ’’ຕິ ເວເຄນ ອຸຏ຺ຐຫິ, ຕສ຺ສາ ເວເຄນ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິຍາ ມຏ຺ຐສາຏໂກ ຠສ຺ສິ. ຕາປໂສປິ ສີຫປຎ຺ຊເຣນ ປວິສນ຺ໂຕ ເທວິຍາ ວິສຠາຄຣູປາຣມ຺ມຓໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸຠວເສນ ໂອໂລເກສິ. ອຖສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກິເລໂສ ຈລິ, ວາສິຍາ ປຫຏຂີຣຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ອໂຫສິ. ຕາວເທວສ຺ສ ຌານໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ຉິນ຺ນປກ຺ໂຂ ກາໂກ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ຐິຕໂກວ ອາຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາວ ກິເລສກມ຺ປິໂຕ ປາສາທາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຜລກຕ຺ຖຣຓສຍນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອາຫາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິສຠາຄາຣມ຺ມເຓນ ພທ຺ໂຘ ກິເລສຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫມາໂນ ນິຣາຫາຣຕາຍ ສຸສ຺ສມາໂນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ຜລກຕ຺ຖຣເຓ ນິປຊ຺ຊິ.

ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຣາຊາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ນິເວສນໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາວ ‘‘ອຍ຺ຍໍ ¶ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໍ ນິປນ຺ນກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ອຜາສຸກໍ ຊາຕໍ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ປຓ຺ຓສາລໍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ປາເທ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ, ອຍ຺ຍ, ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ມຫາຣາຊ ອຎ຺ຎໍ ເມ ອຜາສຸກໍ ນຕ຺ຖິ, ກິເລສວເສນ ປນມ຺ຫິ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ປຏິພທ຺ຘໍ ເຕ, ອຍ຺ຍ, ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ມຸທຸລກ຺ຂຓາຍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ອຍ຺ຍ, ອຫໍ ມຸທຸລກ຺ຂຓໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ¶ ຕາປສໍ ອາທາຍ ນິເວສນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເທວິໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ກຕ຺ວາ ຕາປສສ຺ສ ອທາສິ. ທທມາໂນເຍວ ຈ ມຸທຸລກ຺ຂຓາຍ ສຎ຺ຎມທາສິ ‘‘ຕຍາ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ອຍ຺ຍໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ວາຍມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ຣກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕາປໂສ ເທວິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊນິເວສນາ ໂອຕຣິ.

ອຖ ນໍ ມຫາທ຺ວາຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາເລ ‘‘ອຍ຺ຍ, ອມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ເຄຫໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຄຈ຺ຉ, ຣາຊານໍ ເຄຫໍ ຍາຈາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕາປໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຍາຈິ. ຣາຊາ ມນຸສ຺ສານໍ ວຈ຺ຈກຸຏິກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານໍ ເອກໍ ຉຑ຺ຑິຕເຄຫໍ ທາເປສິ. ໂສ ເທວິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ, ສາ ປວິສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ‘‘ກິໍກາຣຓາ ນ ປວິສສີ’’ຕິ? ‘‘ອສຸຈິຠາເວນາ’’ຕິ. ອິທານິ ‘‘ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ. ‘‘ປຏິຊຄ຺ຄາຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ກຸທ຺ທາລໍ ອາຫຣ, ປຈ຺ຉິໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອສຸຈິຎ຺ຈ ສງ຺ກາຣຎ຺ຈ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ຄາມຍໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ລິມ຺ປາເປຕ຺ວາ ປຸນປິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ມຎ຺ຈໍ ອາຫຣ, ປີຐໍ ອາຫຣ, ອຕ຺ຖຣຓໍ ອາຫຣ, ຈາຏິໍ ອາຫຣ, ຆຏໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ເອກເມກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປຸນ ອຸທກາຫຣຓາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອາຓາເປສິ. ໂສ ຆຏໍ ອາທາຍ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຈາຏິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ນ຺ຫາໂນທກໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຍນໍ ອຕ຺ຖຣິ. ອຖ ນໍ ສຍເນ ເອກໂຕ ¶ ນິສິນ຺ນໍ ທາຐິກາສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕວ ສມຓຠາວໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວໍ ວາ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ໂອຓເມຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິມຸຂໍ ອາກຑ຺ຒິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສຕິໍ ປຏິລຠິ, ເອຕ຺ຕກໍ ປນ ກາລໍ ອຎ຺ຎາຓີ ອໂຫສິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎາຓກຣຓາ ກິເລສາ ນາມ. ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຘກຣຓໍ ¶ ອຎ຺ຎາຓກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໒໑) ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ໂສ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ຕຓ຺ຫາ ວຑ຺ຒມານາ ມມ ຈຕູຫິ ອປາເຍຫິ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ອຊ຺ເຊວ ມຍາ ອິມໍ ຣຎ຺ໂຎ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕວ ເທວິຍາ ມຍ຺ຫໍ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ເມ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ຕຓ຺ຫາ ວຑ຺ຒິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໖.

‘‘ເອກາ ອິຈ຺ຉາ ປຸເຣ ອາສິ, ອລທ຺ຘາ ມຸທຸລກ຺ຂຓໍ;

ຍໂຕ ລທ຺ຘາ ອຬາຣກ຺ຂີ, ອິຈ຺ຉາ ອິຈ຺ຉໍ ວິຊາຍຖາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ອິມໍ ຕວ ເທວິໍ ມຸທຸລກ຺ຂຓໍ ອລຠິຕ຺ວາ ປຸເຣ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ເອຕໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເອກາ ອິຈ຺ຉາ ອາສິ, ເອກາວ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຍໂຕ ປນ ເມ ອຍໍ ອຬາຣກ຺ຂີ ວິສາລເນຕ຺ຕາ ໂສຠນໂລຈນາ ລທ຺ຘາ, ອຖ ເມ ສາ ປຸຣິມິກາ ອິຈ຺ຉາ ເຄຫຕຓ຺ຫໍ ອຸປກຣຓຕຓ຺ຫໍ ອຸປໂຠຄຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຸປຣູປຣິ ອຎ຺ຎໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ອິຈ຺ຉໍ ວິຊາຍຖ ຊເນສິ ອຸປ຺ປາເທສິ. ສາ ໂຂ ປນ ເມ ເອວໍ ວຑ຺ຒມານາ ອິຈ຺ຉາ ອປາຍໂຕ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ອລໍ ເມ ອິມາຍ, ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ຕວ ຠຣິຍໍ ຄຓ຺ຫ, ອຫໍ ປນ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ຕາວເທວ ນຏ຺ຐໍ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອາກາເສ ນິສິນ຺ໂນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ອາກາເສເນວ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ມນຸສ຺ສປຖໍ ນາມ ນາຄມາສິ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ປນ ຠາເວຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສຕ຺ຖາປິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ມຸທຸລກ຺ຂຓາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ, ອິສິ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມຸທຸລກ຺ຂຓຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໖໗] ໗. ອຸຈ຺ຉງ຺ຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ¶ ເທວ ເມ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຊານປທິຕ຺ຖິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ຕໂຍ ຊນາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອຏວິມຸເຂ ກສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອນ຺ໂຕອຏວິຍໍ ໂຈຣາ ມນຸສ຺ເສ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ປລາຍິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ເຕ ¶ ໂຈເຣ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ຕໍ ຐານໍ ອາຄມ຺ມ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອຏວິຍໍ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ອິທານິ ກສ຺ສກາ ວິຍ ໂຫຖາ’’ຕິ ‘‘ເຕ ໂຈຣາ ອິເມ’’ຕິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ອທໍສຸ. ອເຖກາ ອິຕ຺ຖີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຈ຺ຉາທນໍ ເມ ເທຖ, ອຈ຺ຉາທນໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ປຣິເທວນ຺ຕີ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຣາຊນິເວສນໍ ປຣິຍາຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ເທຖ ອິມິສ຺ສາ ອຈ຺ຉາທນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມນຸສ຺ສາ ສາຏກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ ເອຕໍ ອຈ຺ຉາທນໍ ຍາຈາມິ ¶ , ສາມິກຈ຺ຉາທນໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ ອາຫ. ມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ ‘‘ນ ກິເຣສາ ອິທໍ ອຈ຺ຉາທນໍ ກເຖຕິ, ສາມິກຈ຺ຉາທນໍ ກເຖຕີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິຣ ສາມິກຈ຺ຉາທນໍ ຍາຈສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາມ, ເທວ, ອິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ສາມິໂກ ອຈ຺ຉາທນໍ ນາມ, ສາມິເກ ຫິ ອສຕິ ສຫສ຺ສມູລມ຺ປິ ສາຏກໍ ນິວຕ຺ຖາ ອິຕ຺ຖີ ນຄ຺ຄາເຍວ ນາມ. ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນຕ຺ຖໍ –

‘‘ນຄ຺ຄາ ນທີ ອນູທກາ, ນຄ຺ຄໍ ຣຏ຺ຐໍ ອຣາຊກໍ;

ອິຕ຺ຖີປິ ວິຘວາ ນຄ຺ຄາ, ຍສ຺ສາປິ ທສ ຠາຕໂຣ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໑໘໔໐) –

ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ.

ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ປສນ຺ໂນ ‘‘ອິເມ ເຕ ຕໂຍ ຊນາ ເກ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເອໂກ ເມ, ເທວ, ສາມິໂກ, ເອໂກ ຠາຕາ, ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ອຫໍ ເຕ ຕຸຏ຺ໂຐ, ອິເມສຸ ຕີສຸ ເອກໍ ເທມິ, ກຕຣໍ ອິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ອາຫ ‘‘ອຫໍ, ເທວ, ຊີວມານາ ເອກໍ ສາມິກໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ປຸຕ຺ຕມ຺ປິ ລຠິສ຺ສາມິເຍວ, ມາຕາປິຕູນໍ ປນ ເມ ມຕຕ຺ຕາ ຠາຕາວ ທຸລ຺ລໂຠ, ຠາຕຣໍ ເມ ເທຫິ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຸສ຺ສິຕ຺ວາ ຕໂຍປິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ເອວໍ ຕໍ ເອກິກໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ຕໂຍ ຊນາ ທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຕ຺ຕາ. ຕໍ ກາຣຓໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປາກຏໍ ຊາຕໍ. ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ ‘‘ອາວຸໂສ, ເອກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໂຍ ຊນາ ທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ຄຸຓກຖາຍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ¶ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອສາ ອິຕ຺ຖີ ອິທາເນວ ເຕ ຕໂຍ ຊເນ ທຸກ຺ຂາ ໂມເຈຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ໂມເຈສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ຕໂຍ ຊນາ ອຏວິມຸເຂ ກສນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ຕທາ ປນ ຣຎ຺ຎາ ‘‘ຕີສຸ ຊເນສຸ ກໍ ອິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສາ ອາຫ – ‘‘ຕໂຍປິ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຖ, ເທວາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ¶ ຕໂຍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຖ, ຠາຕຣໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ສາມິກໍ ວາ ຄຓ຺ຫ, ກິໍ ເຕ ຠາຕຣາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ເອເຕ ນາມ ເທວ ສຸລຠາ, ຠາຕາ ປນ ທຸລ຺ລໂຠ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໗.

‘‘ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ¶ ເທວ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ, ປເຖ ຘາວນ຺ຕິຍາ ປຕິ;

ຕຎ຺ຈ ເທສໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຍໂຕ ໂສທຣິຍມານເຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ, ເທວ, ເມ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ເທວ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄເຍວ. ຍຖາ ຫິ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ກຕ຺ວາ ຑາກໍ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິຍາ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ຑາກໍ ນາມ ສຸລຠໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຕ຺ໂຕປິ ສຸລໂຠ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ ຑາກສທິໂສວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄ, ເທວ, ເມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ປເຖ ຘາວນ຺ຕິຍາ ປຕີຕິ ມຄ຺ຄໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ເອກິກາຍ ຄຈ຺ຉມານາຍປິ ຫິ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຕິ ນາມ ສຸລໂຠ, ທິຏ຺ຐທິຏ຺ໂຐເຍວ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປເຖ ຘາວນ຺ຕິຍາ ປຕີ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ເທສໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຍໂຕ ໂສທຣິຍມານເຍຕິ ຍສ຺ມາ ປນ ເມ ມາຕາປິຕໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອິທານິ ຕໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສງ຺ຂາຕໍ ອຎ຺ຎໍ ເທສໍ ນ ປສ຺ສາມິ. ຍໂຕ ອຫໍ ສມາເນ ອຸທເຣ ຊາຕຕ຺ຕາ ສອຸທຣິຍສງ຺ຂາຕໍ ຠາຕຣໍ ອາເນຍ຺ຍໍ, ຕສ຺ມາ ຠາຕຣໍເຍວ ເມ ເທຖາຕິ.

ຣາຊາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ເອສາ ວທຕີ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຕໂຍປິ ຊເນ ພນ຺ຘນາຄາຣໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ອທາສິ, ສາ ຕໂຍປິ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສາ ອິເມ ຕໂຍ ຊເນ ທຸກ຺ຂໂຕ ໂມເຈສິເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ອຕີເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ເອຕຣຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອຸຈ຺ຉງ຺ຄຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໖໘] ໘. ສາເກຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍສ຺ມິໍ ¶ ມໂນ ນິວິສຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ສາເກຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຎ຺ຊນວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຠຄວໂຕ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕສ຺ສ ສາເກຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນກາເລ ເອໂກ ສາເກຕນຄຣວາສີ ມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນຄຣໂຕ ພຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣທ຺ວາເຣ ທສພລໍ ທິສ຺ວາ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ຄາຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ນນຸ ນາມ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຊິຓ຺ຓກາເລ ມາຕາປິຕໂຣ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພາ, ກສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກໍ ¶ ¶ ກາລໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຕານໍ ນ ທສ຺ເສສິ? ມຍາ ຕາວ ທິຏ຺ໂຐສິ, ມາຕຣໍ ປນ ປສ຺ສິຕຸໍ ເອຫີ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກຫໍ ຄໂຕສິ, ນນຸ ນາມ ມາຕາປິຕໂຣ ມຫລ຺ລກກາເລ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ພາ’’ຕິ ປຣິເທວິ. ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣປິ ‘‘ເອຖ, ຠາຕຣໍ ວນ຺ທຖາ’’ຕິ ວນ຺ທາເປສິ. ອຸໂຠ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ມຫາທານໍ ອທໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ຊຣາສຸຕ຺ຕໍ (ສຸ. ນິ. ໘໑໐ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ອຸໂຠປິ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ອຎ຺ຊນວນເມວ ອຄມາສິ.

ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ປິຕາ ສຸທ຺ໂຘທໂນ, ມາຕາ ມຫາມາຍາ’ຕິ ຊານາຕິ, ຊານນ຺ໂຕວ ສທ຺ຘິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຕຖາຄຕໍ ‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວທຕິ, ສຕ຺ຖາປິ ອຘິວາເສຕິ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ? ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອຸໂຠປິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕເມວ ‘ປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ຠິກ຺ຂເວ, ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕີເຕ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມຍ຺ຫໍ ປິຕາ ອໂຫສິ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ຈູຬປິຕາ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມຫາປິຕາ. ເອສາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມາຕາ ອໂຫສິ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ຈູຬມາຕາ, ປຎ຺ຈ ຊາຕິສຕານິ ມຫາມາຕາ. ເອວາຫໍ ທິຍຑ຺ຒຊາຕິສຫສ຺ສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ສໍວຑ຺ໂຒ, ທິຍຑ຺ຒຊາຕິສຫສ຺ສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ຫຕ຺ເຖ ສໍວຑ຺ໂຒຕິ ຕີຓິ ຊາຕິສຫສ຺ສານິ ກເຖຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໘.

‘‘ຍສ຺ມິໍ ມໂນ ນິວິສຕິ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາປິ ປສີທຕິ;

ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພເກ ໂປເສ, ກາມໍ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ວິສ຺ສເສ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຍສ຺ມິໍ ມໂນ ນິວິສຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາປິ ປສີທຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທຕິ, ມຸທຸກໍ ໂຫຕິ. ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພເກ ໂປເສຕິ ປກຕິຍາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ເພປິ ¶ ປຸຄ຺ຄເລ. ກາມໍ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ວິສ຺ສເສຕິ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພສິເນເຫເນວ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄເລ ເອກໍເສນ ວິສ຺ສເສ, ວິສ຺ສາສໍ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ¶ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈ ເອເຕ ເອວ ອເຫສຸໍ, ປຸຕ຺ໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສາເກຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໖໙] ໙. ວິສວນ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຘິຣຕ຺ຖຸ ຕໍ ວິສໍ ວນ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ປິຏ຺ຐຂຊ຺ຊກຂາທນກາເລ ມນຸສ຺ສາ ສງ຺ຆສ຺ສ ພຫຸໍ ປິຏ຺ຐຂາທນີຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອຄມໍສຸ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຄຫິຕາວເສສໍ ພຫຸ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອນ຺ໂຕຄາມຄຕານມ຺ປິ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ທຫໂຣ ອນ຺ໂຕຄາເມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ‘‘ອຕິທິວາ ໂຫຕີ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອທໍສຸ. ເຖເຣນ ຕສ຺ມິໍ ປຣິຠຸຕ຺ເຕ ທຫໂຣ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຕຸຍ຺ຫໍ ຐປິຕຂາທນີຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ມຘຸຣໍ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ກສ຺ສ ອປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມຫາເຖຣສ຺ສ ສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ປິຏ຺ຐຂາທນີຍໍ ນ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກິຣ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ປິຏ຺ຐຂາທນີຍໍ ນາມ ນ ຂາທິຕປຸພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐຂາທນີຍໍ ອຂາທນຠາໂວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ນິສີທິໍສຸ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເອກວາຣໍ ຊຫິຕກໍ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕປິ ປຸນ ນ ຄຓ຺ຫາຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວິສເວຊ຺ຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເວຊ຺ຊກມ຺ເມນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ອເຖກໍ ຊນປທມນຸສ຺ສໍ ສປ຺ໂປ ຑໍສິ, ຕສ຺ສ ຎາຕກາ ປມາທໍ ອກຕ຺ວາ ຂິປ຺ປໍ ເວຊ຺ຊໍ ອານຍິໍສຸ ¶ . ເວຊ຺ໂຊ ອາຫ ‘‘ກິໍ ຕາວ ໂອສເຘນ, ປຣິຠາເວຕ຺ວາ ວິສໍ ຫຣາມິ, ທຏ຺ຐສປ຺ປໍ ອາວາເຫຕ຺ວາ ທຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ເຕເນວ ວິສໍ ອາກຑ຺ຒາເປມີ’’ຕິ. ‘‘ສປ຺ປໍ ອາວາເຫຕ຺ວາ ວິສໍ ¶ ອາກຑ຺ຒາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ສປ຺ປໍ ອາວາເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕຍາ ອຍໍ ທຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ມຍາ’’ຕິ ¶ . ‘‘ຕຍາ ທຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ມຸເຂນ ວິສໍ ອາກຑ຺ຒາຫີ’’ຕິ. ‘‘ມຍາ ເອກວາຣໍ ຊຫິຕກໍ ປຸນ ນ ຄຫິຕປຸພ຺ພໍ, ນາຫໍ ມຍາ ຊຫິຕວິສໍ ອາກຑ຺ຒິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ທາຣູນິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ສເຈ ອຕ຺ຕໂນ ວິສໍ ນາກຑ຺ຒສິ, ອິມໍ ອຄ຺ຄິໍ ປວິສາ’’ຕິ. ສປ຺ໂປ ‘‘ອປິ ອຄ຺ຄິໍ ປວິສິສ຺ສາມິ, ເນວຕ຺ຕນາ ເອກວາຣໍ ຊຫິຕວິສໍ ປຈ຺ຈາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໖໙.

‘‘ຘິຣຕ຺ຖຸ ຕໍ ວິສໍ ວນ຺ຕໍ, ຍມຫໍ ຊີວິຕກາຣຓາ;

ວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາຫຣິສ຺ສາມິ, ມຕໍ ເມ ຊີວິຕາ ວຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘິຣຕ຺ຖູຕິ ຄຣຫຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕໍ ວິສນ຺ຕິ ຍມຫໍ ຊີວິຕກາຣຓາ ວນ຺ຕໍ ວິສໍ ປຈ຺ຈາຫຣິສ຺ສາມິ, ຕໍ ວນ຺ຕໍ ວິສໍ ຘິຣຕ຺ຖຸ. ມຕໍ ເມ ຊີວິຕາ ວຣນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິສສ຺ສ ອປຈ຺ຈາຫຣຓກາຣຓາ ຍໍ ອຄ຺ຄິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຣຓໍ, ຕໍ ມມ ຊີວິຕໂຕ ວຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ປວິສິຕຸໍ ປາຍາສິ. ອຖ ນໍ ເວຊ຺ໂຊ ນິວາເຣຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ໂອສເຘຫິ ຈ ມນ຺ເຕຫິ ຈ ນິພ຺ພິສໍ ອໂຣຄໍ ກຕ຺ວາ ສປ຺ປສ຺ສ ສີລານິ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາ ກຎ຺ຈິ ວິເຫເຐສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເອກວາຣໍ ຊຫິຕກໍ ຊີວິຕມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ປຸນ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ສປ຺ໂປ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ເວຊ຺ໂຊ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ວິສວນ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໗໐] ໑໐. ກຸທ຺ທາລຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນ ¶ ຕໍ ຊິຕໍ ສາຘຸ ຊິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເອໂກ ກຸລທາຣໂກ. ອເຖກທິວສໍ ກສິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໂຕ ສິນິທ຺ຘໍ ມຘຸຣໍ ປຓີຕໂຠຊນໍ ລຠິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ສຫຕ຺ເຖນ ນານາກມ຺ມານິ ກຸຣຸມານາປິ ເອວຣູປໍ ມຘຸຣາຫາຣໍ ນ ລຠາມ, ມຍາປິ ສມເຓນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ¶ . ໂສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມາສຑ຺ຒມາສຈ຺ຈເຍນ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ກິເລສວສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ປຸນ ຠຕ຺ເຕນ ກິລມນ຺ໂຕ ¶ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ອິມິນາວ ອຸປາເຍນ ຉ ວາເຣ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ. ຕໂຕ ສຕ຺ຕເມ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສ ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອາວຸໂສ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖ, ປຸພ຺ເພ ວິຍ ເຕ ເອຕຣຫິ ກິເລສາ ນ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ປຣິຫາສໍ ກຣິໍສຸ. ‘‘ອາວຸໂສ, ອຠພ຺ໂພ ທານິ ອຫໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄິຫິຠາວາຍາ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ ‘‘ອາວຸໂສ, ເອວຣູປສ຺ສ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສເຍ ສຕິ ອາຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕຫຕ຺ຖສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕ, ອໂຫ ມຫາໂທໂສ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຖຸຊ຺ຊນຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ລຫຸກໍ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫໍ, ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລ຺ລີຍຕິ, ເອກວາຣໍ ອລ຺ລີນໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ຂິປ຺ປໍ ໂມເຈຕຸໍ, ເອວຣູປສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທມໂຖ ສາຘຸ. ທນ຺ຕເມວ ຫິ ຕໍ ສຸຂໍ ອາວຫຕິ.

‘‘ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ລຫຸໂນ, ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິໂນ;

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທມໂຖ ສາຘຸ, ຈິຕ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ສຸຂາວຫໍ’’. (ຘ. ປ. ໓໕);

ຕສ຺ສ ປນ ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫຕາຍ ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ເອກໍ ກຸທ຺ທາລກໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໍ ຊຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ໂລຠວເສນ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ປພ຺ພຊິຕຠາເວ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ໂລຠໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຓ຺ຓິກກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິ, ‘‘ກຸທ຺ທາລປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ກຸທ຺ທາລເກນ ຠູມິປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຑາກຎ຺ເຈວ ອລາພຸກຸມ຺ຠຓ຺ຑເອຬາລຸກາທີນິ ຈ ວປິຕ຺ວາ ຕານິ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ກປຓຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ຕຎ຺ຫິສ຺ສ ເອກໍ ກຸທ຺ທາລກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຘນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ກິໍ ເມ ຆຣາວາເສນ, ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ກຸທ຺ທາລກໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕໍ ກຸທ຺ທາລກໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ໂລຠໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກຸຓ຺ຐກຸທ຺ທາລກໍ ¶ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິ. ເອວໍ ທຸຕິຍມ຺ປິ, ຕຕິຍມ຺ປີຕິ ຉ ວາເຣ ຕໍ ກຸທ຺ທາລກໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ເຈວ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕ ຈ.

ສຕ຺ຕເມ ¶ ປນ ວາເຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ກຸຓ຺ຐກຸທ຺ທາລກໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕ, ອິທານິ ນໍ ມຫານທິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສຈສ຺ສ ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມິ, ປຸນາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕຸກາມຕາ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕໍ ກຸທ຺ທາລກໍ ທຓ຺ເຑ ຄເຫຕ຺ວາ ນາຄພໂລ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ ສີສສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ນິມ຺ມີເລຕ຺ວາ ນທີມຊ຺ເຌ ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຊິຕໍ ເມ ຊິຕໍ ເມ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີຫນາທໍ ນທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ພາຣາຓສິຣາຊາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ນທິຍາ ສີສໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘນ ຄຈ຺ຉມາໂນ ຕໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ປຸຣິໂສ ‘ຊິຕໍ ເມ ຊິຕໍ ເມ’ຕິ ວທຕິ, ໂກ ນຸ ໂຂ ເອເຕນ ຊິໂຕ, ປກ຺ໂກສຖ ນ’’ນ຺ຕິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ອຫໍ ຕາວ ວິຊິຕສງ຺ຄາໂມ ອິທານິ ຊຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາມິ, ຕຍາ ປນ ໂກ ຊິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕຍາ ສງ຺ຄາມສຕມ຺ປິ ສງ຺ຄາມສຫສ຺ສມ຺ປິ ສງ຺ຄາມສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ຊິນນ຺ເຕນ ທຸຊ຺ຊິຕເມວ ກິເລສານໍ ອຊິຕຕ຺ຕາ. ອຫໍ ປນ ມມ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ໂລຠໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ກິເລເສ ຊິນິ’’ນ຺ຕິ ກເຖນ຺ໂຕເຍວ ມຫານທິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາໂປກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕານຸຠາໂວ ອາກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໐.

‘‘ນ ຕໍ ຊິຕໍ ສາຘຸ ຊິຕໍ, ຍໍ ຊິຕໍ ອວຊີຍຕິ;

ຕໍ ໂຂ ຊິຕໍ ສາຘຸ ຊິຕໍ, ຍໍ ຊິຕໍ ນາວຊີຍຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ນ ຕໍ ຊິຕໍ ສາຘຸ ຊິຕໍ, ຍໍ ຊິຕໍ ອວຊີຍຕີຕິ ຍໍ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕ ປຣາຊິນິຕ຺ວາ ຣຏ຺ຐໍ ຊິຕໍ ປຏິລທ຺ຘໍ ປຸນປິ ເຕຫິ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕຫິ ອວຊີຍຕິ, ຕໍ ຊິຕໍ ສາຘຸຊິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ປຸນ ອວຊີຍນໂຕ. ອປໂຣ ນໂຍ – ຊິຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຊໂຍ. ໂຍ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຘິຄໂຕ ຊໂຍ ປຸນ ເຕສຸ ຊິນນ຺ເຕສຸ ¶ , ປຣາຊໂຍ ໂຫຕິ, ໂສ ນ ສາຘຸ ນ ໂສຠໂນ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ປຸນ ປຣາຊໂຍວ ໂຫຕິ. ຕໍ ໂຂ ຊິຕໍ ສາຘຸ ຊິຕໍ, ຍໍ ຊິຕໍ ນາວຊີຍຕີຕິ ຍໍ ໂຂ ປນ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕ ນິມ຺ມເຖຕ຺ວາ ຊິຕໍ ປຸນ ເຕຫິ ນາວຊີຍຕິ, ໂຍ ວາ ເອກວາຣໍ ລທ຺ໂຘ ຊໂຍ ນ ປຸນ ປຣາຊໂຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຊິຕໍ ສາຘຸ ຊິຕໍ ໂສຠນໍ, ໂສ ຊໂຍ ສາຘຸ ໂສຠໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ປຸນ ນາວຊີຍນໂຕ. ຕສ຺ມາ, ຕ຺ວໍ ມຫາຣາຊ, ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ສຕສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ສງ຺ຄາມສີສໍ ຊິນິຕ຺ວາປິ ສງ຺ຄາມໂຍໂຘ ນາມ ນ ໂຫສິ. ກິໍກາຣຓາ? ອຕ຺ຕໂນ ກິເລສານໍ ອຊິຕຕ຺ຕາ. ໂຍ ປນ ເອກວາຣມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກິເລເສ ຊິນາຕິ, ອຍໍ ອຸຕ຺ຕໂມ ສງ຺ຄາມສີສໂຍໂຘຕິ ອາກາເສ ນິສິນ຺ນໂກວ ພຸທ຺ຘລີລາຍ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ອຸຕ຺ຕມສງ຺ຄາມໂຍຘຠາໂວ ປເນຕ຺ຖ –

‘‘ໂຍ ¶ ສຫສ຺ສໍ ສຫສ຺ເສນ, ສງ຺ຄາເມ ມານຸເສ ຊິເນ;

ເອກຎ຺ຈ ເຊຍ຺ຍມຕ຺ຕານໍ, ສ ເວ ສງ຺ຄາມຊຸຕ຺ຕໂມ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໐໓) –

ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສາຘກໍ.

ຣຎ຺ໂຎ ປນ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ເສວ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ກິເລສາ ປຫີນາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ. ຣາຊພລສ຺ສປິ ຕເຖວ ກິເລສາ ປຫີຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ອິທານິ ຕຸມ຺ເຫ ກຫໍ ຄມິສ຺ສຖາ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຫມ຺ປິ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິ, ພລກາໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ສພ຺ພາ ເສນິໂຍຕິ ສພ຺ໂພປິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ສນ຺ນິປຕິໂຕ ມຫາຊນກາໂຍ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ນິກ຺ຂມິ. ພາຣາຓສິວາສິໂນປິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຣາຊາ ກຸທ຺ທາລປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ພລກາເຍນ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ມຍໍ ອິຘ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກາຍ ພາຣາຓສິຍາ ສກລນຄຣວາສິໂນ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ທ຺ວາທສໂຍຊນິກາ ປຣິສາ ອໂຫສິ. ຕໍ ອາທາຍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫິມວນ຺ຕໍ ປາວິສິ.

ຕສ຺ມິໍ ¶ ຂເຓ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ນິສິນ຺ນາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ອາວຊ຺ຊມາໂນ ‘‘ກຸທ຺ທາລປຓ຺ຑິໂຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫາສມາຄໂມ ຠວິສ຺ສຕິ, ວສນຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວິສ຺ສກມ຺ມໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ກຸທ຺ທາລປຓ຺ຑິໂຕ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ¶ , ວສນຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕ຺ວໍ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເມ ຠູມິຠາເຄ ທີຆໂຕ ຕິໍສໂຍຊນໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ຺ນຣສໂຍຊນໍ ອສ຺ສມປທໍ ມາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ຫຕ຺ຖິປາລຊາຕເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຫິ ຕຎ຺ຈ ເອກປຣິຈ຺ເຉທເມວ. ວິສ຺ສກມ຺ໂມປິ ອສ຺ສມປເທ ປຓ຺ຓສາລໍ ມາເປຕ຺ວາ ທຸສ຺ສທ຺ເທ ມິເຄ ຈ ສກຸເຓ ຈ ອມນຸສ຺ເສ ຈ ປຏິກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ເຕນ ເຕນ ທິສາຠາເຄນ ເອກປທິກມຄ຺ຄໍ ມາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ອຄມາສິ. ກຸທ຺ທາລປຓ຺ຑິໂຕປິ ຕໍ ປຣິສໍ ອາທາຍ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສກ຺ກທຕ຺ຕິຍໍ ອສ຺ສມປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິສ຺ສກມ຺ເມນ ມາປິຕໍ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຐມໍ ອຕ຺ຕນາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ປຣິສໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອສ຺ສມປທໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ອທາສິ. ສຕ຺ຕ ຣາຊາໂນ ສຕ຺ຕ ຣຊ຺ຊານິ ຉຑ຺ຑຍິໍສຸ. ຕິໍສໂຍຊນໍ ອສ຺ສມປທໍ ປູຣິ. ກຸທ຺ທາລປຓ຺ຑິໂຕ ເສສກສິເຓສຸປິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ປຣິສາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ສພ຺ເພ ສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍຓາ ອເຫສຸໍ. ເຍ ປນ ເຕສໍ ປາຣິຈຣິຍໍ ອກໍສຸ, ເຕ ເທວໂລກປຣາຍຓາ ອເຫສຸໍ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ‘‘ເອວໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ກິເລສວເສນ ອລ຺ລີນໍ ທຸມ຺ໂມຈຍໍ ໂຫຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂລຠຘມ຺ມາ ທຸປ຺ປຊຫາ, ເອວຣູເປປິ ປຓ຺ຑິເຕ ອຎ຺ຎາເຓ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ເກຈິ ສກທາຄາມິໂນ, ເກຈິ ອນາຄາມິໂນ, ເກຈິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາປິ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ກຸທ຺ທາລປຓ຺ຑິໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກຸທ຺ທາລຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ອິຕ຺ຖິວຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ອສາຕມນ຺ຕຓ຺ຑຠູຕໍ ¶ , ຕກ຺ກປຓ຺ຑິ ທຸຣາຊານໍ;

ອນຠິຣຕິ ມຸທຸລກ຺ຂຓໍ, ອຸຈ຺ຉງ຺ຄມ຺ປິ ຈ ສາເກຕໍ;

ວິສວນ຺ຕໍ ກຸທ຺ທາລກນ຺ຕິ.

໘. ວຣຸຓວຄ຺ໂຄ

[໗໑] ໑. ວຣຸຓຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ¶ ¶ ¶ ປຸພ຺ເພ ກຣຓີຍານີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກຸຏຸມ຺ພິກປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອກສ຺ມິໍ ກິຣ ທິວເສ ສາວຕ຺ຖິວາສິໂນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຫາຍກາ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜວຕ຺ຖາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຫາຊນປຣິວຸຕາ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາຄມາຬກສາລມາຬກາທີສຸ ໂຖກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ສຕ຺ຖຣິ ສຸຣຠິຄນ຺ຘວາສິຕາຍ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ເນ ສປຣິວາຣາ ຘມ຺ມສຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄນ຺ຘປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ຈກ຺ກງ຺ກິຕຕເລສຸ ຜຸລ຺ລປທຸມສສ຺ສິຣິເກສຸ ປາເທສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິໍສຸ.

ອຖ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ ມຍໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມ, ປພ຺ພເຊຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມສຠາໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາເລ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິໍສຸ, ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອທາສິ. ເຕ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ມາຕິກາ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ຎຕ຺ວາ ຕິສ຺ໂສ ອນຸໂມທນາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຈີວຣານິ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ‘‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠເວສຸ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓຠຍຠີຕາ, ເຕສໍ ໂນ ສໍສາຣປຣິໂມຈນຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຖາ’’ຕິ ຍາຈິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ສປ຺ປາຍໍ ວິຈິນິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ. ເຕ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ‘‘ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ.

ອຖ ເນສໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ນາເມນ ກຸຏຸມ຺ພິກປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ກຸສີໂຕ ຫີນວີຣິໂຍ ຣສຄິທ຺ໂຘ. ໂສ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຫໍ ເນວ ອຣຎ຺ເຎ ວສິຕຸໍ, ນ ປຘານໍ ປທຫິຕຸໍ, ນ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ໂກ ເມ ຄມເນນ ອຕ຺ໂຖ, ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສ ວີຣິຍໍ ¶ ໂອສ຺ສຊິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ເຕປິ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມານາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ¶ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຕມາສໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຆເຏນ຺ຕາ ວາຍມນ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຄພ຺ຠໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຖວິໍ ອຸນ຺ນາທຍມານາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ປວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຊຕວນໍ ປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ທິສ຺ວາ ຕຖາຄຕໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ອກາສິ. ເຕ ກຕປຏິສນ຺ຖາຣາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ, ສຕ຺ຖາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ປສໍສິ. ກຸຏຸມ຺ພິກປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ເຕສໍ ຄຸຓກຖໍ ກເຖນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸກາໂມ ຊາໂຕ. ເຕປິ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕເມວ ອຣຎ຺ຎວາສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອນຸຊານິ. ເຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິເວຓໍ ອຄມໍສຸ.

ອຖ ໂສ ກຸຏຸມ຺ພິກປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຣຕ຺ຕິຠາຄສມນນ຺ຕເຣ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຕິເວເຄນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ອາລມ຺ພນຜລກໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໂກວ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຕິ, ອູຣຸຏ຺ຐິກໍ ຠິຊ຺ຊິ, ເວທນາ ມຫນ຺ຕາ ຊາຕາ. ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕານໍ ຄມນໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊິ. ອຖ ເນ ອຸປຏ຺ຐານເວລາຍໍ ອາຄເຕ ສຕ຺ຖາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ນນຸ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ‘ສ຺ເວ ຄມິສ຺ສາມາ’ຕິ ຫິຍ຺ໂຍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ອມ຺ຫາກໍ ສຫາຍໂກ ກຸຏຸມ຺ພິກປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອກາເລ ອຕິເວເຄນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນິທ຺ທາຠິຠູໂຕ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຕິໂຕ, ອູຣຸຏ຺ຐິສ຺ສ ຠິນ຺ນໍ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອມ຺ຫາກໍ ຄມນໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນເວສ ອຕ຺ຕໂນ ຫີນວີຣິຍຠາເວນ ອກາເລ ¶ ອຕິເວເຄນ ວີຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄມນນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ, ປຸພ຺ເພເປສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄມນນ຺ຕຣາຍໍ ອກາສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ມາຓວກສຕານິ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ. ອຖສ຺ສ ເຕ ມາຓວາ ເອກທິວສໍ ທາຣຸໍ ອາຫຣຓຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣູນິ ອຸທ຺ຘຣິໍສຸ. ເຕສໍ ອນ຺ຕເຣ ເອໂກ ກຸສີຕມາຓໂວ ມຫນ຺ຕໍ ວຣຸຓຣຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຸກ຺ຂຣຸກ຺ໂຂ ເອໂສ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ¶ ທາຣູນິ ປາເຕຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິສາຏກໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກາກຈ຺ຉມາໂນ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ອິຕເຣ ມາຓວກາ ທາຣຸກລາເປ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຕໍ ປາເທນ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປໂພເຘຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ກຸສີຕມາຓໂວ ອຸຏ຺ຐາຍ ອກ຺ຂີນິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ¶ ອວິຄຕນິທ຺ໂທວ ວຣຸຓຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິມຸຂໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຠຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິຕໂກຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອກ຺ຂິໍ ຠິນ຺ທາເປຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຕໍ ປິຘາຍ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ອລ຺ລທາຣູນິ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ທາຣຸກລາປໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕຫິ ປາຕິຕານໍ ທາຣູນໍ ອຸປຣິ ປາເຕສິ.

ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ຊນປທຄາມເກ ເອກໍ ກຸລໍ ‘‘ສ຺ເວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວາຈນກໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຈຣິຍໍ ນິມນ຺ເຕສິ. ອາຈຣິໂຍ ມາຓວເກ ອາຫ ‘‘ຕາຕາ, ສ຺ເວ ເອກໍ ຄາມກໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຸມ຺ເຫ ປນ ນິຣາຫາຣາ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ ຄນ຺ຕຸໍ, ປາໂຕວ ຍາຄຸໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໂກຏ຺ຐາສຎ຺ຈ ອມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສຎ຺ຈ ສພ຺ພມາທາຍ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ປາໂຕວ ຍາຄຸປຈນຕ຺ຖາຍ ທາສິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ຂິປ຺ປໍ ໂນ ຍາຄຸໍ ປຈາຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສາ ທາຣູນິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ອຸປຣິ ຐິຕານິ ອລ຺ລວຣຸຓທາຣູນິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມຸຂວາຕໍ ທທມານາປິ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຊ຺ຊາເລຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ສູຣິຍໍ ອຸຏ຺ຐາເປສິ. ມາຓວກາ ‘‘ອຕິທິວາ ຊາໂຕ, ອິທານິ ນ ສກ຺ກາ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມິໍສຸ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ນ ຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອາຈຣິຍ ນ ຄຕມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອສຸໂກ ນາມ ກຸສີຕມາຓໂວ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ທາຣູນມຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຣຸຓຣຸກ຺ຂມູເລ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ¶ ເວເຄນ ຣຸກ຺ຂໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອກ຺ຂິໍ ຠິນ຺ທາເປຕ຺ວາ ອລ຺ລວຣຸຓທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອມ຺ເຫຫິ ອານີຕທາຣູນໍ ອຸປຣິ ປກ຺ຂິປິ. ຍາຄຸປາຈິກາ ຕານິ ສຸກ຺ຂທາຣຸສຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນາ ອຸຊ຺ຊາເລຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອິມິນາ ໂນ ກາຣເຓນ ຄມນນ຺ຕຣາໂຍ ຊາໂຕ’’ຕິ. ອາຈຣິໂຍ ມາຓເວນ ກຕກມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຘພາລານໍ ກມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວຣູປາ ປຣິຫານິ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ –

໗໑.

‘‘ໂຍ ¶ ປຸພ຺ເພ ກຣຓີຍານິ, ປຈ຺ຉາ ໂສ ກາຕຸມິຈ຺ຉຕິ;

ວຣຸຓກຏ຺ຐຠຎ຺ໂຊວ, ສ ປຈ຺ຉາ ມນຸຕປ຺ປຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສ ປຈ຺ຉາ ມນຸຕປ຺ປຕີຕິ ໂຍ ໂກຈິ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ອວີມໍສິຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ກຣຓີຍານິ ປຐມເມວ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມານິ ປຈ຺ຉາ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ວຣຸຓກຏ຺ຐຠຎ຺ໂຊ ອມ຺ຫາກໍ ມາຓວໂກ ວິຍ ໂສ ພາລປຸຄ຺ຄໂລ ປຈ຺ຉາ ອນຸຕປ຺ປຕິ ໂສຈຕິ ປຣິເທວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ອິມໍ ກາຣຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນເວສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອກາສິເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ອກ຺ຂິເຠທໍ ປຕ຺ໂຕ ມາຓໂວ ອູຣຸເຠທໍ ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ເສສມາຓວາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ອາຈຣິຍພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ວຣຸຓຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໗໒] ໒. ສີລວນາຄຣາຊຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອກຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ໂປສສ຺ສາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຘມ຺ມສຠາຍຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອາວຸໂສ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອກຕຎ຺ຎູ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຸເຓ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ກເຖນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເທວທຕ຺ໂຕ ¶ ອກຕຎ຺ຎູ, ປຸພ຺ເພປິ ອກຕຎ຺ຎູເຍວ, ນ ກທາຈິ ມຍ຺ຫໍ ຄຸຓໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ຫຕ຺ຖິໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ສພ຺ພເສໂຕ ອໂຫສິ ຣຊຕປຸຎ຺ຊສນ຺ນິໂຠ, ອກ຺ຂີນິ ປນສ຺ສ ມຓິຄຸຬສທິສານິ, ປຎ຺ຎາຍມານານິ ປຎ຺ຈ ປສາທານິ ອເຫສຸໍ, ມຸຂໍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສທິສໍ, ໂສຓ຺ຑາ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓພິນ຺ທຸປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຣຊຕທາມໍ ວິຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາທາ ກຕລາຂາຣສປຣິກມ຺ມາ ວິຍ. ເອວມສ຺ສ ທສຫິ ປາຣມີຫິ ອລງ຺ກໂຕ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕໍ ສກລຫິມວນ຺ເຕ ¶ ວາຣຓາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ເອວໍ ໂສ ອສີຕິສຫສ຺ສວາຣຓປຣິວາໂຣ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ວສມາໂນ ອປຣຠາເຄ ຄເຓ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ຄຓມ຺ຫາ ກາຍວິເວກາຍ ເອກໂກວ ອຣຎ຺ເຎ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ສີລວນ຺ຕຕາຍ ຈ ປນສ຺ສ ‘‘ສີລວນາຄຣາຊາ’’ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ອເຖໂກ ພາຣາຓສິວາສິໂກ ວນຈຣໂກ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຊີວຠຓ຺ຑກໍ ຄເວສມາໂນ ທິສາ ວວຕ຺ຖາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄມູຬ຺ໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ມຣຓຠຍຠີໂຕ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ປຣິເທວມາໂນ ວິຈຣຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຕໍ ພລວປຣິເທວິຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປຸຣິສໍ ທຸກ຺ຂາ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ໂຈທິໂຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ຠີໂຕ ປລາຍິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ປລາຍນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ ¶ . ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຸນ ອຄມາສິ, ໂສ ປຸນ ປລາຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຐິຕກາເລ ຐຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ວາຣໂຓ ມມ ປລາຍນກາເລ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຐິຕກາເລ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນາຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອນຕ຺ຖກາໂມ, ອິມມ຺ຫາ ປນ ມໍ ທຸກ຺ຂາ ມາເຈຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສູໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ໂຠ ຕ຺ວໍ ປຸຣິສ, ປຣິເທວມາໂນ ວິຈຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມິ, ທິສາ ວວຕ຺ຖາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄມູຬ຺ໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ມຣຓຠເຍນາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ເນຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ຜລາຜເລຫິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ, ປຸຣິສ, ມາ ຠາຍິ, ອຫໍ ຕໍ ມນຸສ຺ສປຖໍ ¶ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປິຏ຺ເຐ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສປຖໍ ປາຍາສິ.

ອຖ ໂຂ ໂສ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ປຸຣິໂສ ‘‘ສເຈ ໂກຈິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປິຏ຺ເຐ ນິສິນ຺ໂນເຍວ ຣຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕໍ ປພ຺ພຕນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕວ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຄາມິມຫາມຄ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕປິ ອປຸຈ຺ຉິໂຕປິ ມາ ກສ຺ສຈິ ອາຈິກ຺ຂີ’’ຕິ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍເຍວ ອຄມາສິ. ອຖ ໂສ ປຸຣິໂສ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸວິຈຣນ຺ໂຕ ທນ຺ຕກາຣວີຖິໍ ປຕ຺ວາ ທນ຺ຕກາເຣ ທນ຺ຕວິກຕິໂຍ ກຸຣຸມາເນ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ປນ ໂຠ, ຊີວທນ຺ຕມ຺ປິ ¶ ລຠິຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ? ‘‘ໂຠ, ກິໍ ວເທສິ, ຊີວທນ຺ໂຕ ນາມ ມຕຫຕ຺ຖິທນ຺ຕໂຕ ມຫຄ຺ຆຕໂຣ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຫໍ ໂວ ຊີວທນ຺ຕໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາເຖຍ຺ຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂຣກກຈໍ ອາທາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຫໍ, ສາມິ, ທຸຄ຺ຄໂຕ ກປໂຓ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕຸມ຺ເຫ ທນ຺ຕຂຓ຺ຑໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສເຈ ທສ຺ສຖ, ຕໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ເຕນ ມູເລນ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄໂຕຕິ. ‘‘ໂຫຕຸ ໂຠ, ທນ຺ຕໍ ເຕ ທສ຺ສາມິ, ສເຈ ທນ຺ຕກປ຺ປນຕ຺ຖາຍ ກກຈໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກກຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫິ ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ທນ຺ເຕ ກກເຈນ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປາເທ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຄນິສິນ຺ນກໍ ນິສີທິ. ໂສ ທ຺ເວປິ ອຄ຺ຄທນ຺ເຕ ຉິນ຺ທິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຕ ທນ຺ເຕ ໂສຓ຺ຑາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ນາຫໍ ‘ເອເຕ ທນ຺ຕາ ມຍ຺ຫໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ’ຕິ ທມ຺ມິ, ອິເມຫິ ປນ ເມ ທນ຺ເຕຫິ ສຕຄຸເຓນ ສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສຕສຫສ຺ສຄຸເຓນ ສພ຺ພຘມ຺ມປຏິເວຘນສມຕ຺ຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓທນ຺ຕາວ ປິຍຕຣາ, ຕສ຺ສ ເມ ອິທໍ ທນ຺ຕທານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາຣາຘນໍ ກຕ຺ວາ ທນ຺ຕຍຸຄລໍ ອທາສິ.

ໂສ ¶ ຕໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ມູເລ ຂີເຓ ປຸນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທນ຺ເຕ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ລທ຺ຘມູລໍ ມຍ຺ຫໍ ¶ ອິຓໂສຘນມຕ຺ຕເມວ ຊາຕໍ, ອວເສສທນ຺ເຕ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ກປ຺ປາເປຕ຺ວາ ອວເສສທນ຺ເຕ ອທາສິ. ໂສ ເຕປິ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ຊີວິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ມູລທາຐາ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ນິສີທິ. ໂສ ປາປປຸຣິໂສ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ຣຊຕທາມສທິສໍ ໂສຓ຺ຑໍ ມທ຺ທມາໂນ ເກລາສກູຏສທິສໍ ກຸມ຺ຠໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອຸໂຠ ທນ຺ຕໂກຏິໂຍ ປຓ຺ຫິຍາ ປຫຣນ຺ໂຕ ມໍສໍ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຂຣກກເຈນ ມູລທາຐາ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ທສ຺ສນູປຈາຣໍ ວິຊຫນ຺ເຕເຍວ ປນ ຕສ຺ມິໍ ປາປປຸຣິເສ ຈຕຸນຫຸຕາຘິກທ຺ວິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສພຫລາ ຆນປຖວີ ¶ ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣາທໂຍ ມຫາຠາເຣ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉານິ ຄູຖມຸຕ຺ຕາທີນິ ຈ ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖາປິ ຕສ຺ສ ອຄຸຓຣາສິໍ ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ວິຍ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິວຣໍ ອທາສິ. ຕາວເທວ ອວີຈິມຫານິຣຍໂຕ ອຄ຺ຄິຊາລາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕໍ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິປຸຣິສໍ ກຸລສນ຺ຕເກນ ກມ຺ພເລນ ປາຣຸປນ຺ຕີ ວິຍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ.

ເອວໍ ຕສ຺ສ ປາປປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ອຘິວຕ຺ຖາ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ‘‘ອກຕຎ຺ຎູ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ທຕ຺ວາປິ ໂຕເສຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວນໍ ອຸນ຺ນາເທຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສຍມານາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໒.

‘‘ອກຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ວິວຣທສ຺ສິໂນ;

ສພ຺ພໍ ເຈ ປຖວິໍ ທຊ຺ຊາ, ເນວ ນໍ ອຠິຣາຘເຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອກຕຎ຺ຎຸສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຕຄຸຓໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ. ໂປສສ຺ສາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ. ວິວຣທສ຺ສິໂນຕິ ຉິທ຺ທເມວ ໂອກາສເມວ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ. ສພ຺ພໍ ເຈ ປຖວິໍ ທຊ຺ຊາຕິ ສເຈປິ ຕາທິສສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສກລໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ, ອິມໍ ວາ ປນ ມຫາປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຖໂວຊໍ ທເທຍ຺ຍ. ເນວ ນໍ ອຠິຣາຘເຍຕິ ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ເອວຣູປໍ ກຕຄຸຓວິທ຺ຘໍສກໍ ໂກຈິ ປຣິໂຕເສຕຸໍ ວາ ປສາເທຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ສາ ເທວຕາ ວນໍ ອຸນ຺ນາເທຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ¶ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ອກຕຎ຺ຎູ, ປຸພ຺ເພປິ ອກຕຎ຺ຎູເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ປຸຄ຺ຄໂລ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ສີລວນາຄຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສີລວນາຄຣາຊຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໗໓] ໓. ສຈ຺ຈໍກິຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສຈ຺ຈໍ ກິເຣວມາຫໍສູຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ມິຎ຺ຫິ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ເທວທຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓໍ ນ ຊານາຕິ, ວຘາຍເຍວ ປຣິສກ຺ກຕີ’’ຕິ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອຄຸຓໍ ກເຖນ຺ເຕ ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ¶ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເທວທຕ຺ໂຕ ມຍ຺ຫໍ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ປຣິສກ຺ກິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ທຸຏ຺ຐກຸມາໂຣ ນາມ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ ກກ຺ຂໂຬ ຜຣຸໂສ ປຫຏາສີວິສູປໂມ, ອນກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ວາ ອປຫຣິຕ຺ວາ ວາ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ນ ກເຖຕິ. ໂສ ອນ຺ໂຕຊນສ຺ສ ຈ ພຫິຊນສ຺ສ ຈ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ປຕິຕຣຊໍ ວິຍ, ຂາທິຕຸໍ ອາຄຕປິສາໂຈ ວິຍ ຈ ອມນາໂປ ອໂຫສິ ອຸພ຺ເພຊນີໂຍ. ໂສ ເອກທິວສໍ ນທີກີຬໍ ກີຬິຕຸກາໂມ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ນທີຕີຣໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິ, ທິສາ ອນ຺ຘກາຣາ ຊາຕາ. ໂສ ທາສເປສ຺ສຊນໍ ອາຫ ‘‘ເອຖ ຠເຓ, ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນທີມຊ຺ຌໍ ເນຕ຺ວາ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອາເນຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ໂນ ຣາຊາ ກຣິສ຺ສຕິ, ອິມໍ ປາປປຸຣິສໍ ເອຕ຺ເຖວ ມາເຣມາ’’ຕິ ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉ ກາຬກຓ຺ຓີ’’ຕິ ອຸທເກ ນໍ ໂອປິລາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຕີເຣ ອຏ຺ຐໍສຸ. ‘‘ກຫໍ ກຸມາໂຣ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ມຍໍ ກຸມາຣໍ ປສ຺ສາມ, ເມຆໍ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອາຄໂຕ ¶ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອມຈ຺ຈາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ກຫໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ນ ຊານາມ ເທວ, ເມເຆ ອຸຏ຺ຐິເຕ ‘‘ປຸຣໂຕ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອາຄຕມ຺ຫາຕິ. ຣາຊາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຈິນຖາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຈິນາເປສິ, ໂກຈິ ກຸມາຣໍ ນາທ຺ທສ.

ໂສປິ ໂຂ ເມຆນ຺ຘກາເຣ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ນທິຍາ ວຸຍ຺ຫມາໂນ ເອກໍ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ¶ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ປຣິເທວມາໂນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ພາຣາຓສິວາສີ ເອໂກ ເສຏ຺ຐິ ນທີຕີເຣ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ນິທຫິຕ຺ວາວ ມຣນ຺ໂຕ ຘນຕຓ຺ຫາຍ ຘນປິຏ຺ເຐ ສປ຺ໂປ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອປໂຣ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ຕິໍສ ໂກຏິໂຍ ນິທຫິຕ຺ວາ ຘນຕຓ຺ຫາຍ ຕຕ຺ເຖວ ອຸນ຺ທູໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເຕສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ອຸທກໍ ປາວິສິ. ເຕ ອຸທກສ຺ສ ປວິຏ຺ຐມຄ຺ເຄເນວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂສຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຣາຊກຸມາເຣນ ອຠິນິສິນ຺ນໍ ¶ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຕ຺ວາ ເອໂກ ເອກໍ ໂກຏິໍ, ອິຕໂຣ ອິຕຣໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຂນ຺ຘປິຏ຺ເຐເຍວ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕສ຺ສາເຍວ ໂຂ ປນ ນທິຍາ ຕີເຣ ເອໂກ ສິມ຺ພລິຣຸກ຺ໂຂ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ເຖໂກ ສຸວໂປຕໂກ ວສຕິ. ໂສປິ ຣຸກ຺ໂຂ ອຸທເກນ ໂຘຕມູໂລ ນທີປິຏ຺ເຐ ປຕິ, ສຸວໂປຕໂກ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ຂນ຺ຘສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ນິລີຍິ. ເອວໍ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ເອກໂຕ ວຸຍ຺ຫມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ກາສິຣຏ຺ເຐ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ນທີນິວຕ຺ຕເນ ປຓ຺ຓສາລໍ ມາເປຕ຺ວາ ວສຕິ. ໂສ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ຈງ຺ກມມາໂນ ຕສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ພລວປຣິເທວນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມາທິເສ ນາມ ເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍສມ຺ປນ຺ເນ ຕາປເສ ປສ຺ສນ຺ເຕ ເອຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ມຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ອຸທກໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຊີວິຕທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ‘‘ມາ ຠາຍິ, ມາ ຠາຍີ’’ຕິ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ອຸທກໂສຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ເອກາຍ ໂກຏິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ນາຄພໂລ ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ ເອກເວເຄນ ຕີຣໍ ປຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເຕປິ ສປ຺ປາທໂຍ ທິສ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອສ຺ສມປທໍ ເນຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ທຸພ຺ພລຕຣາ’’ຕິ ປຐມໍ ສປ຺ປາທີນໍ ສຣີຣໍ ເສເທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ສຣີຣໍ ເສເທຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ອໂຣຄໍ ກຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ເທນ຺ໂຕປິ ປຐມໍ ສປ຺ປາທີນໍເຍວ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ຜລາຜລານິ ອຸປນາເມສິ. ຣາຊກຸມາໂຣ ‘‘ອຍໍ ກູຏຕາປໂສ ມໍ ຣາຊກຸມາຣໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ສມ຺ມານໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິ.

ຕໂຕ ¶ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ສພ຺ເພສຸປິ ເຕສຸ ຖາມພລປ຺ປຕ຺ເຕສຸ ນທິຍາ ໂອເຆ ປຈ຺ຉິນ຺ເນ ສປ຺ໂປ ຕາປສໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຍ຺ຫໍ ມຫາອຸປກາໂຣ ກໂຕ, ນ ໂຂ ປນາຫໍ ທລິທ຺ໂທ, ອສຸກຏ຺ຐາເນ ເມ ຈຕ຺ຕາລີສ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘເນນ ກິຈ຺ເຈ ສຕິ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ຘນໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ, ຕໍ ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ທີຆາ’ຕິ ປກ຺ໂກເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອຸນ຺ທູໂຣປິ ຕເຖວ ຕາປສໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ‘ອຸນ຺ທູຣາ’ຕິ ປກ຺ໂກເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ¶ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສຸວໂປຕໂກ ປນ ຕາປສໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຘນໍ ນຕ຺ຖິ, ຣຕ຺ຕສາລີຫິ ປນ ໂວ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ອສຸກໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ວສນຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ສຸວາ’ຕິ ປກ຺ໂກເສຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ຎາຕການໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອເນກສກຏປູຣມຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕສາລິໂຍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ¶ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອິຕໂຣ ປນ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ‘‘ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍິ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖ, ອຫໍ ໂວ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ວີມໍສິສ຺ສາມິ ຕາວ ເນ’’ຕິ ປຐມໍ ສປ຺ປສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ທີຆາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິ. ໂສ ເອກວຈເນເນວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຈຕ຺ຕາລີສ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ, ຕາ ສພ຺ພາປິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ເອວມຕ຺ຖຸ, ອຸປ຺ປນ຺ເນ ກິຈ຺ເຈ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸນ຺ທູຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສທ຺ທມກາສິ. ໂສປິ ຕເຖວ ປຏິປຊ຺ຊິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕມ຺ປິ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສຸວສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສຸວາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິ. ໂສປິ ເອກວຈເນເນວ ຣຸກ຺ຂຄ຺ຄໂຕ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຎາຕການໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທສໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຍໍຊາຕສາລີ ອາຫຣາເປມີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕມ຺ປິ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ຣາຊານໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ວສິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອາກປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂສ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ຣາຊາ ອລງ຺ກຕຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘວຣຄໂຕ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ¶ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສ ກູຏຕາປໂສ ມມ ສນ຺ຕິເກ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວສິຕຸກາໂມ ອາຄໂຕ, ຍາວ ປຣິສມຊ຺ເຌ ອຕ຺ຕໂນ ມຍ຺ຫໍ ກຕຄຸຓໍ ນປ຺ປກາເສຕິ, ຕາວເທວສ຺ສ ສີສໍ ຉິນ຺ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸຣິເສ ໂອໂລເກສິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມ, ເທວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເອສ ກູຏຕາປໂສ ມໍ ກິຎ຺ຈິ ຍາຈິຕຸກາໂມ ອາຄຈ຺ຉຕິ ມຎ຺ເຎ, ເອຕສ຺ສ ກາຬກຓ຺ຓິຕາປສສ຺ສ ມໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ອທຕ຺ວາວ ເອຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ¶ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈຕຸກ຺ເກ ຈຕຸກ຺ເກ ປຫຣນ຺ຕາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂາເມຕ຺ວາ ອາຆາຕເນ ສີສມສ຺ສ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ສູເລ ອຸຕ຺ຕາເສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິຣປຣາຘໍ ມຫາສຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈຕຸກ຺ເກ ຈຕຸກ຺ເກ ປຫຣນ຺ຕາ ອາຆາຕນໍ ເນຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຫຏປຫຏຏ຺ຐາເນ ‘‘ອມ຺ມ, ຕາຕາ’’ຕິ ອກນ຺ທິຕ຺ວາ ນິພ຺ພິກາໂຣ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໓.

‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິເຣວມາຫໍສຸ, ນຣາ ເອກຈ຺ຈິຍາ ອິຘ;

ກຏ຺ຐໍ ນິປ຺ລວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ, ນ ຕ຺ເວເວກຈ຺ຈິໂຍ ນໂຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ສຈ຺ຈໍ ກິເຣວມາຫໍສູຕິ ອວິຕຖເມວ ກິຣ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ. ນຣາ ເອກຈ຺ຈິຍາ ອິຘາຕິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິສາ. ກຏ຺ຐໍ ນິປ຺ລວິຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ນທິຍາ ວຸຍ຺ຫມານໍ ສຸກ຺ຂທາຣຸໍ ນິປ຺ລວິຕໍ ອຸຕ຺ຕາເຣຕ຺ວາ ຖເລ ຐປິຕໍ ເສຍ຺ໂຍ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ເອວຎ຺ຫິ ວທມານາ ເຕ ປຸຣິສາ ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ວທນ຺ຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ຕຎ຺ຫິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນໍ ປຈນຕ຺ຖາຍ, ສີຕາຕຸຣານໍ ວິສິພ຺ພນຕ຺ຖາຍ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຈ ປຣິສ຺ສຍານໍ ຫຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸປກາຣໍ ໂຫຕິ. ນ ຕ຺ເວເວກຈ຺ຈິໂຍ ນໂຣຕິ ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ອກຕຎ຺ຎູ ປາປປຸຣິໂສ ໂອເຆນ ວຸຍ຺ຫມາໂນ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕາຣິໂຕ ນ ຕ຺ເວວ ເສຍ຺ໂຍ. ຕຖາ ຫິ ອຫໍ ອິມໍ ປາປປຸຣິສໍ ອຸຕ຺ຕາເຣຕ຺ວາ ອິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂໍ ອາຫຣິນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຫຏປຫຏຏ຺ຐາເນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເຍ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິສາ, ເຕ ອາຫໍສຸ ‘‘ກິໍ ປນ, ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ຕຍາ ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຄຸໂຓ ກໂຕ’’ຕິ? ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ເອວມິມໍ ມໂຫຆໂຕ ອຸຕ຺ຕາເຣນ຺ໂຕ ອຫເມວ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂໍ ອກາສິໍ, ‘ນ ວຕ ເມ ໂປຣາຓກປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ກຕ’ນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ເອວໍ ວທາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ¶ ສຸຕ຺ວາ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍ ນຄຣວາສິໂນ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ຣາຊາ ເອວໍ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕທາຍກສ຺ສ ຄຸຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ວຸຑ຺ຒິ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ກຸປິຕາ ສມນ຺ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸສຸສຕ຺ຕິປາສາຓມຸຄ຺ຄຣາທິປ຺ປຫາເຣຫິ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘຄຕເມວ ນໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຣິຂາປິຏ຺ເຐ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຣຊ຺ເຊ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ.

ໂສ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ປຸນ ເອກທິວສໍ ສປ຺ປາທໂຍ ¶ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ສປ຺ປສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ທີຆາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິ. ສປ຺ໂປ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເຕ ສາມິ ຘນໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຈຕ຺ຕາລີສຫິຣຎ຺ຎໂກຏິຘນໍ ອມຈ຺ເຈ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ອຸນ຺ທູຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຸນ຺ທູຣາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິ. ໂສປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕິໍສໂກຏິຘນໍ ນິຍ຺ຍາເທສິ. ຣາຊາ ຕມ຺ປິ ອມຈ຺ເຈ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ສຸວສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສຸວາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິ. ໂສປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ສາມິ, ສາລິໍ ອາຫຣາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ສາລີຫິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ອາຫຣິສ຺ສສິ, ເອຫິ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ສຕ຺ຕຕິຍາ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕ ຕໂຍປິ ຊເນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາສາທວເຣ ມຫາຕລໍ ອາຣຸຍ຺ຫໍ ຘນໍ ສງ຺ໂຄເປຕ຺ວາ ສປ຺ປສ຺ສ ວສນຕ຺ຖາຍ ສຸວຓ຺ຓນາຬິໍ, ອຸນ຺ທູຣສ຺ສ ຜລິກຄຸຫໍ, ສຸວສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓປຎ຺ຊຣໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ສປ຺ປສ຺ສ ຈ ສຸວສ຺ສ ຈ ໂຠຊນຕ຺ຖາຍ ເທວສິກໍ ກຎ຺ຈນຕຏ຺ຏເກ ມຘຸລາເຊ, ອຸນ຺ທູຣສ຺ສ ຄນ຺ຘສາລິຕຓ຺ຑຸເລ ທາເປສິ, ທານາທີນິ ຈ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ຊນາ ຍາວຊີວໍ ສມຄ຺ຄາ ສມ຺ໂມທມານາ ວິຫຣິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂເຍ ຍຖາກມ຺ມໍ ອຄມໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ມຍ຺ຫໍ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ປຣິສກ຺ກິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ທຸຏ຺ຐຣາຊາ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ສປ຺ໂປ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ອຸນ຺ທູໂຣ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ, ສຸໂວ ອານນ຺ໂທ, ປຈ຺ຉາ ຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສຈ຺ຈໍກິຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໗໔] ໔. ຣຸກ຺ຂຘມ຺ມຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສາຘູ ¶ ສມ຺ພຫຸລາ ຎາຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸທກກລເຫ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕການໍ ມຫາວິນາສໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຎຕ຺ວາ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຣຫິຓີນທິຍາ ອຸປຣິ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ນີລຣໍສິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຎາຕເກ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ອາກາສາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ນທີຕີເຣ ນິສິນ຺ໂນ ຕໍ ກລຫໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ກຸຓາລຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໒໑.ກຸຓາລຊາຕກ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ປນ ສຕ຺ຖາ ຎາຕເກ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊາ ¶ , ຕຸມ຺ເຫ ຎາຕກາ, ຎາຕເກຫິ ນາມ ສມຄ຺ເຄຫິ ສມ຺ໂມທມາເນຫິ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຎາຕການຎ຺ຫິ ສາມຄ຺ຄິຍາ ສຕິ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕາ ໂອກາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຕາວ ມນຸສ຺ສຠູຕາ, ອເຈຕນານໍ ຣຸກ຺ຂານມ຺ປິ ສາມຄ຺ຄິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕີຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ມຫາວາໂຕ ສາລວນໍ ປຫຣິ, ຕສ຺ສ ປນ ສາລວນສ຺ສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉຄຸມ຺ພລຕາຫິ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ເອກຣຸກ຺ຂມ຺ປິ ປາເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຕ຺ຖກມຕ຺ຖເກເນວ ອຄມາສິ. ເອກໍ ປນ ອງ຺ຄເຓ ຐິຕໍ ສາຂາວິຏປສມ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ມຫາຣຸກ຺ຂໍ ອຎ຺ເຎຫິ ຣຸກ຺ເຂຫິ ອສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ອຸມ຺ມູເລຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕສິ, ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຕຸມ຺ເຫຫິປິ ສມຄ຺ເຄຫິ ສມ຺ໂມທມາເນຫິ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ເວສ຺ສວໂຓ ມຫາຣາຊາ ຈວິ, ສກ຺ໂກ ອຎ຺ຎໍ ເວສ຺ສວຓໍ ຐເປສິ. ເອຕສ຺ມິໍ ເວສ຺ສວເຓ ປຣິວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ນິພ຺ພຕ຺ຕເວສ຺ສວໂຓ ‘‘ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉຄຸມ຺ພລຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈ຺ຈນຏ຺ຐາເນ ວິມານໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ສາສນໍ ເປເສສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ເອກສ຺ມິໍ ສາລວເນ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ຎາຕເກ ອາຫ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ວິມານານິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ອງ຺ຄເຓ ຐິຕຣຸກ຺ເຂສຸ ມາ ຄຓ຺ຫຖ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສາລວເນ ມຍາ ຄຫິຕວິມານໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕວິມານານິ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນກຣາ ປຓ຺ຑິຕເທວຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວິມານໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕວິມານານິ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ອປຓ຺ຑິຕາ ປນ ເທວຕາ ‘‘ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ໂຖ ອຣຎ຺ຎວິມາເນຫິ, ມຍໍ ມນຸສ຺ສປເຖ ຄາມນິຄມຣາຊຘານິທ຺ວາເຣສຸ ວິມານານິ ¶ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ. ຄາມາທໂຍ ຫິ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວສມານາ ເທວຕາ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສປເຖ ອງ຺ຄຓຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕມຫາຣຸກ຺ເຂສຸ ວິມານານິ ຄຓ຺ຫິໍສຸ.

ອເຖກສ຺ມິໍ ¶ ທິວເສ ມຫຕີ ວາຕວຸຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ວາຕສ຺ສ ອຕິພລວຕາຍ ທຬ຺ຫມູລາ ວນເຊຏ຺ຐກຣຸກ຺ຂາປິ ສໍຠຄ຺ຄສາຂາວິຏປາ ສມູລາ ນິປຕິໍສຸ. ຕໍ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ຘເນນ ຐິຕໍ ສາລວນໍ ປຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຫຣນ຺ໂຕ ເອກຣຸກ຺ຂມ຺ປິ ປາເຕຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຠຄ຺ຄວິມານາ ເທວຕາ ນິປ຺ປຏິສຣຓາ ທາຣເກ ຫຕ຺ເຖສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິໍ ສາລວນເທວຕານໍ ¶ ກຖຍິໍສຸ. ຕາ ຕາສໍ ເອວໍ ອາຄຕຠາວໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິປ຺ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐານໍ ຄຕາ ນາມ ເອວຣູປາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໔.

‘‘ສາຘູ ສມ຺ພຫຸລາ ຎາຕີ, ອປິ ຣຸກ຺ຂາ ອຣຎ຺ຎຊາ;

ວາໂຕ ວຫຕິ ເອກຏ຺ຐໍ, ພ຺ຣຫນ຺ຕມ຺ປິ ວນປ຺ປຕິ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພຫຸລາ ຎາຕີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປາທາຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ສມ຺ພຫຸລາ ນາມ, ເອວໍ ສມ຺ພຫຸລາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ຕາ ຎາຕກາ. ສາຘູຕິ ໂສຠນາ ປສຕ຺ຖາ, ປເຣຫິ ອປ຺ປຘໍສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິ ຣຸກ຺ຂາ ອຣຎ຺ຎຊາຕິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ມນຸສ຺ສຠູຕາ, ອຣຎ຺ເຎ ຊາຕຣຸກ຺ຂາປິ ສມ຺ພຫຸລາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ຐິຕາ ສາຘຸເຍວ. ຣຸກ຺ຂານມ຺ປິ ຫິ ສປຈ຺ຈຍຠາໂວ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວາໂຕ ວຫຕິ ເອກຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິເຠໂທ ວາໂຕ ວາຍນ຺ໂຕ ອງ຺ຄຓຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ ເອກຏ຺ຐໍ ເອກກເມວ ຐິຕໍ ພ຺ຣຫນ຺ຕມ຺ປິ ວນປ຺ປຕິໍ ສາຂາວິຏປສມ຺ປນ຺ນໍ ມຫາຣຸກ຺ຂມ຺ປິ ວຫຕິ, ອຸມ຺ມູເລຕ຺ວາ ປາເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິມໍ ກາຣຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ອາຍຸກ຺ຂເຍ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ເອວໍ, ມຫາຣາຊາ, ຎາຕການໍ ຕາວ ສາມຄ຺ຄິເຍວ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສມຄ຺ຄາ ສມ຺ໂມທມານາ ປິຍສໍວາສເມວ ວສຖາ’’ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ເທວຕາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ອເຫສຸໍ, ປຓ຺ຑິຕເທວຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຣຸກ຺ຂຘມ຺ມຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໗໕] ໕. ມຈ຺ຉຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອຠິຕ຺ຖນຍ ¶ ¶ ປຊ຺ຊຸນ຺ນາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາ ວສ຺ສາປິຕວສ຺ສໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອກສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ເທໂວ ນ ວສ຺ສິ, ສສ຺ສານິ ມິລາຍນ຺ຕິ, ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ຕຬາກໂປກ຺ຂຣຓິສຣານິ ສຸສ຺ສນ຺ຕິ. ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສມີເປ ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓິຍາປິ ອຸທກໍ ຉິຊ຺ຊິ. ກລລຄຫນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປນ຺ເນ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉເປ ກາກກຸລລາທໂຍ ກຓຍຄ຺ຄສທິເສຫິ ຕຸຓ຺ເຑຫິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວິປ຺ຜນ຺ທມາເນ ຂາທນ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປານໍ ຕໍ ພ຺ຍສນໍ ທິສ຺ວາ ມຫາກຣຸຓາຍ ອຸສ຺ສາຫິຕຫທໂຍ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ເທວໍ ¶ ວສ຺ສາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ພຸທ຺ຘລີລາຍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ສາວຕ຺ຖິໂຕ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ໂສປາເນ ຐຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ອານນ຺ທ, ອຸທກສາຏິກໍ ອາຫຣ, ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ນ຺ຫາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ອຸທກໍ ຉິນ຺ນໍ, ກລລມຕ຺ຕເມວ ອວສິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອານນ຺ທ, ພຸທ຺ຘພລໍ ນາມ ມຫນ຺ຕໍ, ອາຫຣ ຕ຺ວໍ ອຸທກສາຏິກ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ. ສຕ຺ຖາ ເອເກນນ຺ເຕນ ອຸທກສາຏິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອເກນນ຺ເຕນ ສຣີຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ‘‘ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ນ຺ຫາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສປາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ສກ຺ກສ຺ສ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາສນໍ ອຸຓ຺ຫາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ວສ຺ສວລາຫກເທວຣາຊານໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ສຕ຺ຖາ ‘ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ນ຺ຫາຍິສ຺ສາມີ’ຕິ ຘຸຣໂສປາເນ ຐິໂຕ, ຂິປ຺ປໍ ສກລໂກສລຣຏ຺ຐໍ ເອກເມຆໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອກໍ ວລາຫກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເມຆຄີຕໍ ຄາຍນ຺ໂຕ ປາຈີນໂລກຘາຕຸອຠິມຸໂຂ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ປາຈີນທິສາຠາເຄ ຂລມຓ຺ຑລມຕ຺ຕໍ ເອກໍ ເມຆປຏລໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສຕປຏລໍ ສຫສ຺ສປຏລໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠິຕ຺ຖນນ຺ຕໍ ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕໍ ອໂຘມຸຂໍ ຐປິຕອຸທກກຸມ຺ຠາກາເຣນ ວສ຺ສມານໍ ສກລໂກສລຣຏ຺ຐໍ ມໂຫເຆນ ວິຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິ. ເທໂວ ອຈ຺ຉິນ຺ນຘາຣໍ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ¶ ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓິໍ ປູເຣສິ, ຘຸຣໂສປານໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຸທກໍ ອຏ຺ຐາສິ.

ສຕ຺ຖາ ໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ສຸຣຕ຺ຕທຸປຏ຺ຏໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຸຄຕມຫາຈີວຣໍ ເອກໍສໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວຕ຺ເຕ ທສ຺ສິເຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ມຓິໂສປານຜລເກ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ¶ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຸຣຠິຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ທສພລສ຺ສ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິວິຘສສ຺ເສສຸ ມິລາຍນ຺ເຕສຸ ນານາຊລາສເຍສຸ ສຸສ຺ສນ຺ເຕສຸ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉເປສຸ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓນ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ປຏິຈ຺ຈ ‘ມຫາຊນໍ ທຸກ຺ຂາ ໂມເຈສ຺ສາມີ’ຕິ ອຸທກສາຏິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຘຸຣໂສປາເນ ຐຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ສກລໂກສລຣຏ຺ຐໍ ມໂຫເຆນ ໂອປິລາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ເທວໍ ວສ຺ສາເປຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ¶ ວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ກຖາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ອິທາເນວ ມຫາຊເນ ກິລມນ຺ເຕ ເທວໍ ວສ຺ສາເປຕິ, ປຸພ຺ເພ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຈ຺ຉຣາຊກາເລປິ ວສ຺ສາເປສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ອິມິສ຺ສາ ສາວຕ຺ຖິຍາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ເຊຕວນໂປກ຺ຂຣຓິຏ຺ຐາເນ ເອກາ ວລ຺ລິຄຫນປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ກນ຺ທຣາ ອໂຫສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຈ຺ຉໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຈ຺ຉຄຓປຣິວຸໂຕ ຕຕ຺ຖ ປຏິວສຕິ. ຍຖາ ປນ ອິທານິ, ເອວເມວ ຕທາປິ ຕສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ເທໂວ ນ ວສ຺ສິ, ມນຸສ຺ສານໍ ສສ຺ສານິ ມິລາຍິໍສຸ, ວາປິຕຬາກກນ຺ທຣາທີສຸ ອຸທກໍ ຉິຊ຺ຊິ, ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປາ ກລລຄຫນໍ ປວິສິໍສຸ. ອິມິສ຺ສາປິ ກນ຺ທຣາຍ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປາ ກລລຄຫນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິລີຍິໍສຸ. ກາກາທໂຍ ຕຸຓ຺ເຑນ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຂາທິໍສຸ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຎາຕິສງ຺ຆສ຺ສ ຕໍ ພ຺ຍສນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ມໍ ອຎ຺ໂຎ ໂມເຈຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສຈ຺ຈກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ເທວໍ ¶ ວສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຎາຕເກ ມຣຓທຸກ຺ຂາ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຬວຓ຺ຓໍ ກທ຺ທມໍ ທ຺ວິຘາ ວິຍູຫິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊນຣຸກ຺ຂສາຣຆຏິກວຓ຺ໂຓ ມຫາມຈ຺ໂຉ ສຸໂຘຕໂລຫິຕງ຺ຄມຓິຄຸຬສທິສານິ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອາກາສໍ ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາ ປຊ຺ຊຸນ຺ນເທວຣາຊສ຺ສ ສທ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ປຊ຺ຊຸນ຺ນ, ອຫໍ ຎາຕເກ ນິສ຺ສາຍ ທຸກ຺ຂິໂຕ, ຕ຺ວໍ ມຍິ ສີລວນ຺ເຕ ກິລມນ຺ເຕ ກສ຺ມາ ເທວໍ ນ ວສ຺ສາເປສິ? ມຍາ ສມານຊາຕິການໍ ຂາທນຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸລປ຺ປມາຓມ຺ປິ ມຈ຺ຉໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຂາທິຕປຸພ຺ໂພ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ໂຎປິ ເມ ປາໂຓ ຊີວິຕາ ນ ໂວໂຣປິຕປຸພ຺ໂພ, ອິມິນາ ສຈ຺ເຈນ ເທວໍ ວສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຎາຕິສງ຺ຆໍ ເມ ທຸກ຺ຂາ ໂມເຈຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣິຈາຣກເຈຏກໍ ອາຓາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ປຊ຺ຊຸນ຺ນເທວຣາຊານໍ ອາລປນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໕.

‘‘ອຠິຕ຺ຖນຍ ¶ ¶ ປຊ຺ຊຸນ຺ນ, ນິຘິໍ ກາກສ຺ສ ນາສຍ;

ກາກໍ ໂສກາຍ ຣນ຺ເຘຫິ, ມຎ຺ຈ ໂສກາ ປໂມຈຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຠິຕ຺ຖນຍ ປຊ຺ຊຸນ຺ນາຕິ ປຊ຺ຊຸນ຺ໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ເມໂຆ, ອຍໍ ປນ ເມຆວເສນ ລທ຺ຘນາມໍ ວສ຺ສວລາຫກເທວຣາຊານໍ ອາລປຕິ. ອຍໍ ກິຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ເທໂວ ນາມ ອນຠິຕ຺ຖນນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊຸລຕາ ອນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ວສ຺ສນ຺ໂຕປິ ນ ໂສຠຕິ, ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອຠິຕ຺ຖນນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ວສ຺ສາເປຫີຕິ. ນິຘິໍ ກາກສ຺ສ ນາສຍາຕິ ກາກາ ກລລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິເຕ ມຈ຺ເຉ ຕຸຓ຺ເຑນ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອນ຺ໂຕກລເລ ມຈ຺ຉາ ‘‘ນິຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍ ກາກສງ຺ຆສ຺ສ ນິຘິໍ ເທວໍ ວສ຺ສາເປນ຺ໂຕ ອຸທເກນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ນາເສຫີຕິ. ກາກໍ ໂສກາຍ ຣນ຺ເຘຫີຕິ ກາກສງ຺ໂຆ ອິມິສ຺ສາ ກນ຺ທຣາຍ ອຸທເກນ ປຸຓ຺ຓາຍ ມຈ຺ເຉ ອລຠມາໂນ ໂສຈິສ຺ສຕິ, ຕໍ ກາກຄຓໍ ຕ຺ວໍ ອິມໍ ກນ຺ທຣໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ໂສກາຍ ຣນ຺ເຘຫິ, ໂສກສ຺ສຕ຺ຖາຍ ມຈ຺ຉສ຺ສ ອສ຺ສາສຕ຺ຖາຍ ເທວໍ ວສ຺ສາເປຫິ. ຍຖາ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓໍ ໂສກໍ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ກໂຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ມຎ຺ຈ ໂສກາ ປໂມຈຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາໂຣ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ມຎ຺ຈ ມມ ຎາຕເກ ຈ ສພ຺ເພວ ອິມມ຺ຫາ ມຣຓໂສກາ ໂມເຈຫີຕິ.

ເອວໍ ¶ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຣິຈາຣກເຈຏກໍ ອາຓາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ປຊ຺ຊຸນ຺ນໍ ອາລປິຕ຺ວາ ສກລໂກສລຣຏ຺ເຐ ມຫາວສ຺ສໍ ວສ຺ສາເປຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ມຣຓທຸກ຺ຂາ ໂມເຈຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ອິທາເນວ ເທວໍ ວສ຺ສາເປຕິ, ປຸພ຺ເພ ມຈ຺ຉໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕປິ ວສ຺ສາເປສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມຈ຺ຉຄຓາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ອເຫສຸໍ, ປຊ຺ຊຸນ຺ນເທວຣາຊາ ອານນ຺ໂທ, ມຈ຺ຉຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມຈ຺ຉຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໗໖] ໖. ອສງ຺ກິຍຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອສງ຺ກິໂຍມ຺ຫິ ¶ ຄາມມ຺ຫີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ສາວຕ຺ຖິວາສິໍ ອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຣິຍສາວໂກ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ເອເກນ ສກຏສຕ຺ຖວາເຫນ ສທ຺ຘິໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐາເນ ສກຏານິ ໂມເຈຕ຺ວາ ຂນ຺ຘາວາຣພນ຺ເຘ ກເຕ ສຕ຺ຖວາຫສ຺ສ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ຈງ຺ກມຕິ. ອຖຕ຺ຕໂນ ກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາ ໂຈຣາ ‘‘ຂນ຺ຘາວາຣໍ ວິລຸມ຺ປິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຘນຸມຸຄ຺ຄຣາທິຫຕ຺ຖາ ຕໍ ຐານໍ ¶ ປຣິວາຣຍິໍສຸ. ອຸປາສໂກປິ ຈງ຺ກມຕິເຍວ. ໂຈຣາ ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ເອສ ຂນ຺ຘາວາຣຣກ຺ຂໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມສ຺ສ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕກາເລ ວິລຸມ຺ປິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ໂສປິ ອຸປາສໂກ ປຐມຍາເມປິ ມຊ຺ຌິມຍາເມປິ ປຈ຺ຉິມຍາເມປິ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕເຍວ ອຏ຺ຐາສິ. ປຈ຺ຈູສກາເລ ຊາເຕ ໂຈຣາ ໂອກາສໍ ອລຠນ຺ຕາ ຄຫິເຕ ປາສາຓມຸຄ຺ຄຣາທໂຍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍິໍສຸ.

ອຸປາສໂກປິ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຸນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂມານາ ປຣຣກ຺ຂກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສກ, ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຣມ຺ປິ ຣກ຺ຂຕິ, ປຣໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ຍາວ ສຸຠາສິຕຎ຺ຈິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ, ອຫໍ ເອເກນ ¶ ສຕ຺ຖວາເຫນ ສທ຺ຘິໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຣຸກ຺ຂມູເລ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ‘ມໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມີ’ຕິ ສກລສຕ຺ຖໍ ຣກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸປາສກ, ປຸພ຺ເພປິ ປຓ຺ຑິຕາ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕາ ປຣໍ ຣກ຺ຂິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ເຕ ວສນ຺ໂຕ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖາຍ ຊນປທໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເອເກນ ສຕ຺ຖວາເຫນ ສທ຺ຘິໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ເຖ ນິວິຏ຺ເຐ ສຕ຺ຖໂຕ ອວິທູເຣ ຌານສຸເຂນ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈສຕາ ໂຈຣາ ‘‘ສາຍມາສຠຕ຺ຕສ຺ສ ຠຸຕ຺ຕກາເລ ຕໍ ສກຏສຕ຺ຖໍ ວິລຸມ຺ປິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິວາຣຍິໍສຸ. ເຕ ຕໍ ຕາປສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ອມ຺ເຫ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖວາສິການໍ ອາໂຣເຈສ຺ສຕິ, ເອຕສ຺ສ ນິທ຺ທູປຄຕເວລາຍ ວິລຸມ຺ປິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐໍສຸ. ຕາປໂສ ສກລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິໍ ຈງ຺ກມິເຍວ. ໂຈຣາ ໂອກາສໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຄຫິຕຄຫິເຕ ມຸຄ຺ຄຣປາສາເຓ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສກຏສຕ຺ຖວາສີນໍ ສທ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ໂຠນ຺ໂຕ, ສຕ຺ຖວາສິໂນ ¶ ສເຈ ເອສ ຣຸກ຺ຂມູເລ ຈງ຺ກມນກຕາປໂສ ອຊ຺ຊ ນາຠວິສ຺ສ, ສພ຺ເພ ມຫາວິໂລປໍ ປຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສຖ, ສ຺ເວ ຕາປສສ຺ສ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ.

ເຕ ປຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ໂຈເຣຫິ ຉຑ຺ຑິເຕ ມຸຄ຺ຄຣປາສາຓາທໂຍ ¶ ທິສ຺ວາ ຠີຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ທິຏ຺ຐາ ໂວ ໂຈຣາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອາມາວຸໂສ, ທິຏ຺ຐາ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕເກໂວ ໂຈເຣ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ວາ ສາຣຊ຺ຊໍ ວາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີ’’ຕິ? ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອາວຸໂສ ໂຈເຣ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ນາມ ສຘນສ຺ສ ໂຫຕິ, ອຫໍ ປນ ນິທ຺ຘໂນ, ສ຺ວາຫໍ ກິໍ ຠາຍິສ຺ສາມິ. ມຍ຺ຫຎ຺ຫິ ຄາເມປິ ອຣຎ຺ເຎປິ ວສນ຺ຕສ຺ສ ຠຍໍ ວາ ສາຣຊ຺ຊໍ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໖.

‘‘ອສງ຺ກິໂຍມ຺ຫິ ຄາມມ຺ຫິ, ອຣຎ຺ເຎ ນຕ຺ຖິ ເມ ຠຍໍ;

ອຸຊຸມຄ຺ຄໍ ສມາຣຸຬ຺ໂຫ, ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ອສງ຺ກິໂຍມ຺ຫິ ຄາມມ຺ຫີຕິ ສງ຺ກາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ສງ຺ກິໂຍ, ນ ສງ຺ກິໂຍ ອສງ຺ກິໂຍ. ອຫໍ ຄາເມ ວສນ຺ໂຕປິ ສງ຺ກາຍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອສງ຺ກິໂຍ ນິພ຺ຠໂຍ ນິຣາສງ຺ໂກຕິ ທີເປຕິ. ອຣຎ຺ເຎຕິ ຄາມຄາມູປຈາຣວິນິມຸຕ຺ເຕ ຐາເນ. ອຸຊຸມຄ຺ຄໍ ສມາຣຸຬ຺ໂຫ, ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈາຕິ ອຫໍ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານິກາຫິ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາຫິ ກາຍວງ຺ກາທິວິຣຫິຕໍ ອຸຊຸໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄາມິມຄ຺ຄໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫຕິ ວທຕິ. ອຖ ວາ ປຣິສຸທ຺ຘສີລຕາຍ ກາຍວຈີມໂນວງ຺ກວິຣຫິຕໍ ອຸຊຸໍ ເທວໂລກມຄ຺ຄໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫມ຺ຫີຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອຸຊຸໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມຄ຺ຄມ຺ປິ ອາຣຸຬ຺ໂຫມ຺ຫີຕິປິ ທສ຺ເສຕິ. ອປຣິຫີນຊ຺ຌານສ຺ສ ຫິ ເອກນ຺ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍຓຕ຺ຕາ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາທໂຍ ອຸຊຸມຄ຺ຄາ ນາມ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ສກ຺ກໂຕ ປູຊິໂຕ ຍາວຊີວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ສຕ຺ຖວາສິໂນ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ອເຫສຸໍ, ຕາປໂສ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອສງ຺ກິຍຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໗໗] ໗. ມຫາສຸປິນຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ລາພູນິ ¶ ສີທນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂສຬສ ມຫາສຸປິເນ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອກທິວສໍ ກິຣ ໂກສລມຫາຣາຊາ ຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທູປຄໂຕ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ໂສຬສ ມຫາສຸປິເນ ທິສ຺ວາ ຠີຕຕສິໂຕ ¶ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມສໍ ສຸປິນານໍ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ສຍນປິຏ຺ເຐ ນິສິນ຺ນໂກວ ຣຕ຺ຕິໍ ວີຕິນາເມສິ.

ອຖ ນໍ ປຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຸໂຣຫິຕາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຂໍ ສຍິຕ຺ຖ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ກຸໂຕ ເມ ອາຈຣິຍາ ສຸຂໍ, ອຊ຺ຊາຫໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂສຬສ ມຫາສຸປິເນ ປສ຺ສິໍ, ໂສມ຺ຫິ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຍປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ວເທຖ, ມຫາຣາຊ, ສຸຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ທິຏ຺ຐສຸປິເນ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເມ ອິເມສໍ ທິຏ຺ຐກາຣຓາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຫຕ຺ເຖ ວິຘຸນິໍສຸ. ‘‘ກສ຺ມາ ຫຕ຺ເຖ ວິຘຸນຖາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກກ຺ຂຬາ, ມຫາຣາຊ, ສຸປິນາ’’ຕິ. ‘‘ກາ ເຕສໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ‘‘ຣຊ຺ຊນ຺ຕຣາໂຍ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ໂຠຄນ຺ຕຣາໂຍຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອນ຺ຕຣາຍານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ. ‘‘ສປ຺ປຏິກມ຺ມາ, ອປ຺ປຏິກມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ກາມໍ ເອເຕ ສຸປິນາ ອຕິຜຣຸສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິກມ຺ມາ, ມຍໍ ປນ ເຕ ສປ຺ປຏິກມ຺ເມ ກຣິສ຺ສາມ, ເອເຕ ປຏິກ຺ກມາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ ອມ຺ຫາກໍ ສິກ຺ຂິຕຠາໂວ ນາມ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ປຏິກ຺ກມາເປສ຺ສຖາ’’ຕິ? ‘‘ສພ຺ພຈຕຸກ຺ເກນ ຍຎ຺ຎໍ ຍຊິສ຺ສາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຠີຕຕສິໂຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ອາຈຣິຍາ ມມ ຊີວິຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ເຖ ໂຫຕຸ, ຂິປ຺ປໍ ເມ ໂສຕ຺ຖິໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ພຫຸໍ ຘນໍ ລຠິສ຺ສາມ, ພຫຸໍ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊໍ ອາຫຣາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ‘‘ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ຣາຊານໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຣາຊນິເວສນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິນຄເຣ ຍຎ຺ຎາວາຏໍ ກຕ຺ວາ ພຫູ ຈຕຸປ຺ປທຄເຓ ຖູຓູປນີເຕ ກຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຄເຓ ສມາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ມລ຺ລິກາ ເທວີ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ສຸຂິຕາ, ຕ຺ວໍ ຠທ຺ເທ, ອມ຺ຫາກໍ ກຓ຺ຓມູເລ ອາສີວິສໍ ຈຣນ຺ຕໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ເອຕໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ມຍາ ເອວຣູປາ ທຸສ຺ສຸປິນາ ທິຏ຺ຐາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ອນ຺ຕຣາຍານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘‘ເຕສໍ ປຏິຆາຕາຍ ຍຎ຺ຎໍ ຍຊິສ຺ສາມາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຸປິນປຏິກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ກຕໂຣ ປເນສ, ຠທ຺ເທ, ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ. ‘‘ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ນິກ຺ກິເລສໍ ມຫາພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ນ ¶ ຊານາສິ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ສຸປິນນ຺ຕຣໍ ຊາເນຍ຺ຍ, ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ ປຸຈ຺ຉ ຕໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວີ’’ຕິ ຣາຊາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິ.

ສຕ຺ຖາ ມຘຸຣສ຺ສຣໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ອຕິປ຺ປໂຄວ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂສຬສ ມຫາສຸປິເນ ¶ ທິສ຺ວາ ຠີໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອາໂຣເຈສິໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ກກ຺ຂຬາ, ມຫາຣາຊ ¶ , ສຸປິນາ, ເອເຕສໍ ປຏິຆາຕຕ຺ຖາຍ ສພ຺ພຈຕຸກ຺ເກນ ຍຎ຺ຎໍ ຍຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍຎ຺ຎໍ ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ພຫູ ປາຓາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິຕາ, ຕຸມ຺ເຫ ຈ ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລາ, ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸປາທາຍ ນຕ຺ຖິ ໂສ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ໂມ, ໂຍ ໂວ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖໍ ນາຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ເອເຕສໍ ເມ ສຸປິນານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ກເຖຖ ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມຕໍ, ມຫາຣາຊ, ສເທວເກ ໂລເກ ມໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ເອເຕສໍ ສຸປິນານໍ ອນ຺ຕຣໍ ວາ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ວາ ຊານິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ເຕ ກເຖສ຺ສາມິ, ອປິຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐນິຍາເມເນວ ສຸປິເນ ກເຖຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ທິຏ຺ຐນິຍາເມເນວ ກເຖນ຺ໂຕ –

‘‘ອຸສຠາ ຣຸກ຺ຂາ ຄາວິໂຍ ຄວາ ຈ,

ອສ຺ໂສ ກໍໂສ ສິງ຺ຄາລີ ຈ ກຸມ຺ໂຠ;

ໂປກ຺ຂຣຓີ ຈ ອປາກຈນ຺ທນໍ.

‘‘ລາພູນິ ສີທນ຺ຕິ ສິລາ ປ຺ລວນ຺ຕິ, ມຓ຺ຑູກິໂຍ ກຓ຺ຫສປ຺ເປ ຄິລນ຺ຕິ;

ກາກໍ ສຸວຓ຺ຓາ ປຣິວາຣຍນ຺ຕິ, ຕສາ ວກາ ເອຬການໍ ຠຍາ ຫີ’’ຕິ. –

ອິມໍ ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກເຖສິ.

(໑) ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ຕາວ ສຸປິນໍ ເອວໍ ອທ຺ທສໍ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຎ຺ຊນວຓ຺ຓາ ກາຬອຸສຠາ ‘‘ຍຸຊ຺ຌິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຸສຠຍຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຫາຊເນ ສນ຺ນິປຕິເຕ ຍຸຊ຺ຌນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນທິຕ຺ວາ ຄຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ປຏິກ຺ກນ຺ຕາ. ອິມໍ ປຐມໍ ສຸປິນໍ ອທ຺ທສໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ‘‘ມຫາຣາຊ, ອິມສ຺ສ ວິປາໂກ ເນວ ຕວ, ນ ມມ ກາເລ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນາຄເຕ ປນ ອຘມ຺ມິການໍ ກປຓຣາຊູນໍ ອຘມ຺ມິການຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສານໍ ກາເລ ໂລເກ ວິປຣິວຕ຺ຕມາເນ ກຸສເລ ໂອສ຺ສນ຺ເນ, ອກຸສເລ ອຸສ຺ສນ຺ເນ, ໂລກສ຺ສ ປຣິຫາຍນກາເລ ເທໂວ ນ ສມ຺ມາ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເມຆປາທາ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສສ຺ສານິ ມິລາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ວສ຺ສິຕຸກາມາ ວິຍ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ເມຆາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິກາຫິ ¶ ອາຕເປ ປຕ຺ຖຏານໍ ວີຫິອາທີນໍ ເຕມນຠເຍນ ອນ຺ໂຕປເວສິຕກາເລ ປຸຣິເສສຸ ກຸທ຺ທາລປິຏກຫຕ຺ເຖສຸ ອາຬິພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂນ຺ເຕສຸ ວສ຺ສນາກາຣໍ ¶ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ເຕ ອຸສຠາ ວິຍ ອຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອວສ຺ສິຕ຺ວາວ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍເມຕສ຺ສ ວິປາໂກ. ຕຸຍ຺ຫໍ ປນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອນາຄຕໍ ¶ ອາຣພ຺ຠ ທິຏ຺ໂຐ ສຸປິໂນ ເອສ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ກຖຍິໍສູ’’ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ສຸປິນສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ກເຖຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ທຸຕິຍໍ ກເຖຫິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ.

(໒) ທຸຕິຍາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ອທ຺ທສໍ – ຂຸທ຺ທກາ ຣຸກ຺ຂາ ເຈວ ຄຈ຺ຉາ ຈ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕມ຺ປິ ຣຕນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາວ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ເຈວ ຜລນ຺ຕິ ຈ. ອິມໍ ທຸຕິຍໍ ອທ຺ທສໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ມຫາຣາຊ, ອິມສ຺ສາປິ ວິປາໂກ ໂລກສ຺ສ ປຣິຫາຍນກາເລ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຕ຺ຕາຍຸກກາເລ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນາຄຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕາ ຕິພ຺ພຣາຄາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອສມ຺ປຕ຺ຕວຍາວ ກຸມາຣິໂຍ ປຸຣິສນ຺ຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕຸນິໂຍ ເຈວ ຄພ຺ຠິນິໂຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ວຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕິ. ຂຸທ຺ທກຣຸກ຺ຂານໍ ປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຫິ ຕາສໍ ອຸຕຸນິຠາໂວ, ຜລໍ ວິຍ ຈ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຕິຍໍ ກເຖຫິ, ມຫາຣາຊາຕິ.

(໓) ຄາວິໂຍ, ຠນ຺ເຕ, ຕທຫຸຊາຕານໍ ວຈ຺ຉການໍ ຂີຣໍ ປິວນ຺ຕິໂຍ ອທ຺ທສໍ. ອຍໍ ເມ ຕຕິໂຍ ສຸປິໂນ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສາປິ ວິປາໂກ ອນາຄເຕ ເອວ ມນຸສ຺ສານໍ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິກກມ຺ມສ຺ສ ນຏ຺ຐກາເລ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນາຄຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕາ ມາຕາປິຕູສຸ ວາ ສສ຺ສຸສສຸເຣສຸ ວາ ລຊ຺ຊໍ ອນຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສໍວິທຫນ຺ຕາວ ຆາສຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ມຫລ຺ລການໍ ທາຕຸກາມາ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ອທາຕຸກາມາ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ມຫລ຺ລກາ ອນາຖາ ອສຍໍວສີ ທາຣເກ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສນ຺ຕິ ຕທຫຸຊາຕານໍ ວຈ຺ຉການໍ ຂີຣໍ ປິວນ຺ຕິໂຍ ມຫາຄາວິໂຍ ວິຍ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ກເຖຫິ, ມຫາຣາຊາຕິ.

(໔) ຘຸຣວາເຫ, ຠນ຺ເຕ, ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປນ຺ເນ ມຫາໂຄເຓຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ອໂຍເຊຕ຺ວາ ຕຣຸເຓ ໂຄທມ຺ເມ ຘຸເຣ ໂຍເຊນ຺ເຕ ອທ຺ທສໍ. ເຕ ຘຸຣໍ ວຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ສກຏານິ ນປ຺ປວຏ຺ຏິໍສຸ. ອຍໍ ເມ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສຸປິໂນ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສາປິ ວິປາໂກ ¶ ອນາຄເຕ ເອວ ອຘມ຺ມິກຣາຊູນໍ ກາເລ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນາຄຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຘມ຺ມິກກປຓຣາຊາໂນ ປຓ຺ຑິຕານໍ ປເວຓິກຸສລານໍ ກມ຺ມໍ ນິຕ຺ຖຣຓສມຕ຺ຖານໍ ມຫາມຕ຺ຕານໍ ຍສໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນປິ ປຓ຺ຑິເຕ ໂວຫາຣກຸສເລ ມຫລ຺ລເກ ອມຈ຺ເຈ ນ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕພ຺ພິປຣີຕານໍ ປນ ຕຣຸຓຕຣຸຓານໍ ຍສໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາຣູເປ ເອວ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ຣາຊກມ຺ມານິ ເຈວ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ¶ ອຊານນ຺ຕາ ເນວ ຕໍ ຍສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ຣາຊກມ຺ມານິ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ. ເຕ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ກມ຺ມຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫລ຺ລກາປິ ປຓ຺ຑິຕາມຈ຺ຈາ ຍສໍ ອລຠນ຺ຕາ ກິຈ຺ຈານິ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາປິ ‘‘ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ເອເຕຫິ, ມຍໍ ພາຫິຣກາ ຊາຕາ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣິກາ ຕຣຸຓທາຣກາ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ¶ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ກມ຺ມານິ ນ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ເຕສໍ ຣາຊູນໍ ຫານິເຍວ ຠວິສ຺ສຕິ, ຘຸຣໍ ວຫິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖານໍ ວຈ຺ຉທມ຺ມານໍ ຘຸເຣ ໂຍຊິຕກາໂລ ວິຍ, ຘຸຣວາຫານຎ຺ຈ ມຫາໂຄຓານໍ ຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ອໂຍຊິຕກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ປຎ຺ຈມໍ ກເຖຫິ, ມຫາຣາຊາຕິ.

(໕) ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ອຸຠໂຕມຸຂໍ ອສ຺ສໍ ອທ຺ທສໍ, ຕສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ຍວສໍ ເທນ຺ຕິ, ໂສ ທ຺ວີຫິ ມຸເຂຫິ ຂາທຕິ. ອຍໍ ເມ ປຎ຺ຈໂມ ສຸປິໂນ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສາປິ ອນາຄເຕ ອຘມ຺ມິກຣາຊກາເລເຍວ ວິປາໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນາຄຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຘມ຺ມິກາ ພາລຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິເກ ໂລລມນຸສ຺ເສ ວິນິຈ຺ຉເຍ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ປາປປຸຎ຺ເຎສຸ ອນາທຣາ ພາລາ ສຠາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ເທນ຺ຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ລຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕິ ອສ຺ໂສ ວິຍ ທ຺ວີຫິ ມຸເຂຫິ ຍວສໍ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຉຏ຺ຐໍ ກເຖຫິ, ມຫາຣາຊາຕິ.

(໖) ຠນ຺ເຕ, ມຫາຊໂນ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ປສ຺ສາວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເອກສ຺ສ ຊຣສິງ຺ຄາລສ຺ສ ອຸປນາເມສິ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສາວໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ອທ຺ທສໍ. ອຍໍ ເມ ຉຏ຺ໂຐ ສຸປິໂນ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສາປິ ວິປາໂກ ອນາຄເຕເຍວ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນາຄຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ¶ ອຘມ຺ມິກາ ວິຊາຕິຣາຊາໂນ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອາສງ຺ກາຍ ຍສໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ອກຸລີນານໍເຍວ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ມຫາກຸລານິ ທຸຄ຺ຄຕານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ລາມກກຸລານິ ອິສ຺ສຣານິ. ເຕ ຈ ກຸລີນປຸຣິສາ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ‘‘ອິເມ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອກຸລີນານໍ ຘີຕໂຣ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ອິຕິ ຕາສໍ ກຸລຘີຕານໍ ອກຸລີເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາໂສ ຊຣສິງ຺ຄາລສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ປສ຺ສາວກຣຓສທິໂສ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຕມໍ ກເຖຫີຕິ.

(໗) ຠນ຺ເຕ, ເອໂກ ປຸຣິໂສ ຣຊ຺ຊຸໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິກ຺ຂິປຕິ, ເຕນ ນິສິນ຺ນປີຐສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ສຍິຕາ ເອກາ ຉາຕສິງ຺ຄາລີ ຕສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຕໍ ຂາທຕິ, ເອວາຫໍ ອທ຺ທສໍ. ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຕໂມ ສຸປິໂນ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສາປິ ອນາຄເຕເຍວ ວິປາໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນາຄຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປຸຣິສໂລລາ ສຸຣາໂລລາ ອລງ຺ກາຣໂລລາ ວິສິຂາໂລລາ ອາມິສໂລລາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລາ ທຸຣາຈາຣາ, ຕາ ສາມິເກຫິ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທີນິ ກມ຺ມານິ ກຕ຺ວາ ¶ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ສມ຺ຠຕໍ ຘນໍ ຊາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຸຣໍ ປິວນ຺ຕິໂຍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ຘາຣຍມານາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ອຈ຺ຈາຍິກມ຺ປິ ກິຈ຺ຈໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ເຄເຫ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄນປິ ຉິທ຺ທຏ຺ຐາເນຫິປິ ຊາເຣ ອຸປຘາຣຍມານາ ສ຺ເວ ວປິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ພີຊມ຺ປິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕຂຊ຺ຊກາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຂາທມານາ ວິລຸມ຺ປິສ຺ສນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາປີຐເກ ນິປນ຺ນຉາຕສິງ຺ຄາລີ ວິຍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ¶ ປາທມູເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຣຊ຺ຊຸໍ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອຏ຺ຐມໍ ກເຖຫີຕິ.

(໘) ຠນ຺ເຕ, ຣາຊທ຺ວາເຣ ພຫູຫິ ຕຸຈ຺ຉກຸມ຺ເຠຫິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ເອກໍ ມຫນ຺ຕໍ ປູຣິຕກຸມ຺ຠໍ ອທ຺ທສໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປນ ວຓ຺ຓາ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ຈຕູຫິ ອນຸທິສາຫິ ຈ ຆເຏຫິ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປູຣິຕກຸມ຺ຠເມວ ປູເຣນ຺ຕິ, ປູຣິຕປູຣິຕໍ ອຸທກໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ເຕປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕຕ຺ເຖວ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕິ, ຕຸຈ຺ຉກຸມ຺ເຠ ປນ ໂອໂລເກນ຺ຕາປິ ນຕ຺ຖິ. ອຍໍ ເມ ອຏ຺ຐໂມ ສຸປິໂນ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສາປິ ອນາຄເຕເຍວ ວິປາໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນາຄຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ໂລໂກ ປຣິຫາຍິສ຺ສຕິ, ຣຏ຺ຐໍ ¶ ນິໂຣຊໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຣາຊາໂນ ທຸຄ຺ຄຕາ ກປຓາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂຍ ອິສ຺ສໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ກຫາປຓາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ເອວໍ ທຸຄ຺ຄຕາ ສພ຺ເພ ຊານປເທ ອຕ຺ຕໂນວ ກມ຺ເມ ກາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ມນຸສ຺ສາ ສເກ ກມ຺ມນ຺ເຕ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຣາຊູນຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຖາຍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓານິ ວປນ຺ຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕາ ລາຍນ຺ຕາ ມທ຺ທນ຺ຕາ ປເວເສນ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ຕານິ ກໂຣນ຺ຕາ ຍນ຺ຕານິ ກໂຣນ຺ຕາ ຍນ຺ຕານິ ວາເຫນ຺ຕາ ຜາຓິຕາທີນິ ປຈນ຺ຕາ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ຈ ຜລາຣາເມ ຈ ກໂຣນ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ຜນ຺ນານິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາທີນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ໂກຏ຺ຐາຄາຣເມວ ປູເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫສຸ ຕຸຈ຺ຉໂກຏ຺ເຐ ໂອໂລເກນ຺ຕາປິ ນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຸຈ຺ຉກຸມ຺ເຠ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ປູຣິຕກຸມ຺ເຠ ປູຣຓສທິສເມວ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ນວມໍ ກເຖຫີຕິ.

(໙) ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓປທຸມສຎ຺ຉນ຺ນໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ສພ຺ພໂຕ ຕິຕ຺ຖໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ອທ຺ທສໍ. ສມນ຺ຕໂຕ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປານີຍໍ ປິວນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາ ມຊ຺ເຌ ຄມ຺ຠີຣຏ຺ຐາເນ ອຸທກໍ ອາວິລໍ, ຕີຣປ຺ປເທເສສຸ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທານໍ ອກ຺ກມຏ຺ຐາເນ ອຈ຺ຉໍ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ອນາວິລໍ. ເອວາຫໍ ອທ຺ທສໍ. ອຍໍ ເມ ນວໂມ ສຸປິໂນ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສາປິ ອນາຄເຕເຍວ ວິປາໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນາຄຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຉນ຺ທາທິວເສນ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ຘມ຺ເມນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ນາມ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ລຎ຺ຊວິຕ຺ຕກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ຘນໂລລາ, ຣຏ຺ຐວາສິເກສຸ ເນສໍ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາ ນາມ ນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ກກ຺ຂຬາ ຜຣຸສາ ອຸຈ຺ຉຸຍນ຺ເຕ ອຸຈ຺ຉຸຄຓ຺ຐິກາ ວິຍ ມນຸສ຺ເສ ປີເຬນ຺ຕາ ນານປ຺ປກາເຣນ ພລິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕາ ຘນໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ພລິປີຬິຕາ ກິຎ຺ຈິ ທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຄາມນິຄມາທໂຍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາສໍ ¶ ກປ຺ເປສ຺ສນ຺ຕິ, ມຊ຺ຌິມຊນປໂທ ສຸຎ຺ໂຎ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ຆນວາໂສ ເສຍ຺ຍຖາປິ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ມຊ຺ເຌ ອຸທກໍ ອາວິລໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ທສມໍ ¶ ກເຖຫີຕິ.

(໑໐) ຠນ຺ເຕ, ເອກິສ຺ສາເຍວ ກຸມ຺ຠິຍາ ປຈ຺ຈມານໍ ໂອທນໍ ອປາກໍ ອທ຺ທສໍ ‘‘ອປາກ’’ນ຺ຕິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວິຍ ຕີຫາກາເຣຫິ ປຈ຺ຈມານໍ, ເອກສ຺ມິໍ ¶ ປສ຺ເສ ອຕິກິລິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸໂລ, ເອກສ຺ມິໍ ສຸປກ຺ໂກຕິ. ອຍໍ ເມ ທສໂມ ສຸປິໂນ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສາປິ ອນາຄເຕເຍວ ວິປາໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນາຄຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສຸ ອຘມ຺ມິເກສຸ ຣາຊຍຸຕ຺ຕາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາປິ ເນຄມຊານປທາປີຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພ ມນຸສ຺ສາ ອຘມ຺ມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ, ພລິປຏິຄ຺ຄາຫິກາ ເທວຕາ, ຣຸກ຺ຂເທວຕາ, ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາຕິ ເອວໍ ເທວຕາປິ ອຘມ຺ມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຘມ຺ມິກຣາຊູນຎ຺ຈ ຣຊ຺ເຊ ວາຕາ ວິສມາ ຂຣາ ວາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ອາກາສຏ຺ຐວິມານານິ ກມ຺ເປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສຸ ກມ຺ປິເຕສຸ ເທວຕາ ກຸປິຕາ ເທວໍ ວສ຺ສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ວສ຺ສມາໂນປິ ສກລຣຏ຺ເຐ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ວສ຺ສມາໂນປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກສິກມ຺ມສ຺ສ ວາ ວປ຺ປກມ຺ມສ຺ສ ວາ ອຸປກາຣໂກ ຫຸຕ຺ວາ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຈ ຣຏ຺ເຐ, ເອວໍ ຊນປເທປິ ຄາເມປິ ເອກຕຬາເກປິ ເອກສເຣປິ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຕຬາກສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ອຸປຣິ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ຠາເຄ ສສ຺ສໍ ອຕິວສ຺ເສນ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ອວສ຺ສເນນ ມິລາຍິສ຺ສຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ສມ຺ມາ ວສ຺ສມາໂນ ສມ຺ປາເທສ຺ສຕິ. ເອວໍ ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຣຊ຺ເຊ ວຸຕ຺ຕສສ຺ສາ ຕິປ຺ປກາຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ເອກກຸມ຺ຠິຍາ ໂອທໂນ ວິຍ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ເອກາທສມໍ ກເຖຫີຕິ.

(໑໑) ຠນ຺ເຕ, ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນິກໍ ຈນ຺ທນສາຣໍ ປູຕິຕກ຺ເກນ ວິກ຺ກິຓນ຺ເຕ ອທ຺ທສໍ. ອຍໍ ເມ ເອກາທສໂມ ສຸປິໂນ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສາປິ ອນາຄເຕເຍວ ມຍ຺ຫໍ ສາສເນ ປຣິຫາຍນ຺ເຕ ວິປາໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນາຄຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍໂລລາ ອລຊ຺ຊີ ຠິກ຺ຂູ ພຫູ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ມຍາ ປຈ຺ຈຍໂລລຸປ຺ປໍ ນິມ຺ມເຖຕ຺ວາ ກຖິຕຘມ຺ມເທສນໍ ຈີວຣາທິຈຕຸປຈ຺ຈຍເຫຕຸ ປເຣສໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈເຍຫິ ມຸຈ຺ຉິຕາ ນິສ຺ສຣຓປກ຺ເຂ ຐິຕາ ນິພ຺ພານາຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ເທເສຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ເກວລໍ ‘‘ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ມຘຸຣສທ຺ທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ມຫຄ຺ຆານິ ຈີວຣາທີນິ ທສ຺ສນ຺ຕິ’’ ອິຈ຺ເຈວໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ. ອປເຣ ¶ ອນ຺ຕຣວີຖິຈຕຸກ຺ກຣາຊທ຺ວາຣາທີສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຫາປຓອຑ຺ຒກຫາປຓປາທມາສກຣູປາທີນິປິ ນິສ຺ສາຍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ. ອິຕິ ມຍາ ນິພ຺ພານຄ຺ຆນກໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ເຈວ ກຫາປຓຑ຺ຒກຫາປຓາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຈ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ເທເສນ຺ຕາ ¶ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຈນ຺ທນສາຣໍ ປູຕິຕກ຺ເກນ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕາ ¶ ວິຍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ທ຺ວາທສມໍ ກເຖຫີຕິ.

(໑໒) ຠນ຺ເຕ, ຕຸຈ຺ຉລາພູນິ ອຸທເກ ສີທນ຺ຕານິ ອທ຺ທສໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສປິ ອນາຄເຕ ອຘມ຺ມິກຣາຊກາເລ ໂລເກ ວິປຣິວຕ຺ຕນ຺ເຕເຍວ ວິປາໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ຫິ ຣາຊາໂນ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ຍສໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ອກຸລີນານໍເຍວ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ອິສ຺ສຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ທລິທ຺ທາ. ຣາຊສມ຺ມຸເຂປິ ຣາຊທ຺ວາເຣປິ ອມຈ຺ຈສມ຺ມຸເຂປິ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນປິ ຕຸຈ຺ຉລາພຸສທິສານໍ ອກຸລີນານໍເຍວ ກຖາ ໂອສີທິຕ຺ວາ ຐິຕາ ວິຍ ນິຈ຺ຈລາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ ຠວິສ຺ສຕິ. ສງ຺ຆສນ຺ນິປາເຕສຸປິ ສງ຺ຆກມ຺ມຄຓກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ເຈວ ປຕ຺ຕຈີວຣປຣິເວຓາທິວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ທຸສ຺ສີລານໍ ປາປປຸຄ຺ຄລານໍເຍວ ກຖາ ນິຍ຺ຍານິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ຕຸຈ຺ຉລາພຸສີທນກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕຣສມໍ ກເຖຫີຕິ.

(໑໓) ຠນ຺ເຕ, ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ ກູຏາຄາຣປ຺ປມາຓາ ຆນສິລາ ນາວາ ວິຍ ອຸທເກ ປ຺ລວມານາ ອທ຺ທສໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສປິ ຕາທິເສເຍວ ກາເລ ວິປາໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ຫິ ອຘມ຺ມິກຣາຊາໂນ ອກຸລີນານໍ ຍສໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ອິສ຺ສຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຸລີນາ ທຸຄ຺ຄຕາ. ເຕສຸ ນ ເກຈິ ຄາຣວໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິຕເຣສຸເຍວ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ຣາຊສມ຺ມຸເຂ ວາ ອມຈ຺ຈສມ຺ມຸເຂ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍກຸສລານໍ ຆນສິລາສທິສານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ກຖາ ນ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ. ເຕສຸ ກເຖນ຺ເຕສຸ ‘‘ກິໍ ອິເມ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ອິຕເຣ ປຣິຫາສເມວ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸສນ຺ນິປາເຕສຸປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣສຸ ຐາເນສຸ ເນວ ເປສເລ ຠິກ຺ຂູ ຄຣຸກາຕພ຺ເພ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ, ນາປິ ເຕສໍ ກຖາ ປຣິໂຍຄາຫິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ, ສິລານໍ ປ຺ລວນກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຈຸທ຺ທສມໍ ກເຖຫີຕິ.

(໑໔) ຠນ຺ເຕ ¶ , ຂຸທ຺ທກມຘຸກປຸປ຺ຜປ຺ປມາຓາ ມຓ຺ຑູກິໂຍ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ເຕ ກຓ຺ຫສປ຺ເປ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປລນາເຬ ວິຍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຄິລນ຺ຕິໂຍ ອທ຺ທສໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສປິ ໂລເກ ປຣິຫາຍນ຺ເຕ ອນາຄເຕ ເອວ ວິປາໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ຕິພ຺ພຣາຄຊາຕິກາ ກິເລສານຸວຕ຺ຕກາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຣຸຓຕຣຸຓານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍານໍ ວເສ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຄເຫ ທາສກມ຺ມກຣາທໂຍປິ ໂຄມຫິໍສາທໂຍປິ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຕາສຎ຺ເຎວ ອາຍຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ‘‘ອສຸກໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ວາ ປຣິຈ຺ຉທາທິຊາຕໍ ວາ ກຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ໂຫຕຸ, ກິໍ ຕຸຍ຺ຫິມິນາ ພ຺ຍາປາເຣນ, ຕ຺ວໍ ມຍ຺ຫໍ ຆເຣ ສນ຺ຕໍ ວາ ອສນ຺ຕໍ ວາ ຊານິຕຸກາໂມ ¶ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ທາສເຈຏເກ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ມຘຸກປຸປ຺ຜປ຺ປມາຓານໍ ¶ ມຓ຺ຑູກໂປຕິການໍ ອາສີວິເສ ກຓ຺ຫສປ຺ເປ ຄິລນກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ປນ຺ນຣສມໍ ກເຖຫີຕິ.

(໑໕) ຠນ຺ເຕ, ທສຫິ ອສທ຺ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຄາມໂຄຈຣໍ ກາກໍ ກຎ຺ຈນວຓ຺ຓຕາຍ ‘‘ສຸວຓ຺ຓາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ສຸວຓ຺ຓຣາຊຫໍເສ ປຣິວາເຣນ຺ເຕ ອທ຺ທສໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສາປິ ອນາຄເຕ ທຸພ຺ພລຣາຊກາເລເຍວ ວິປາໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນາຄຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຣາຊາໂນ ຫຕ຺ຖິສິປ຺ປາທີສຸ ອກຸສລາ ຍຸທ຺ເຘສຸ ອວິສາຣທາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣຊ຺ຊວິປຕ຺ຕິໍ ອາສງ຺ກມານາ ສມານຊາຕິການໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາທມູລິກນ຺ຫາປກກປ຺ປກາທີນໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຊາຕິໂຄຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຣາຊກຸເລ ປຕິຏ຺ຐໍ ອລຠມານາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ອິສ຺ສຣິເຍ ຐິເຕ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕຫີເນ ອກຸລີເນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ວິຈຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຸວຓ຺ຓຣາຊຫໍເສຫິ ກາກສ຺ສ ປຣິວາຣິຕກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ໂສຬສມໍ ກເຖຫີຕິ.

(໑໖) ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ເພ ທີປິໂນ ເອຬເກ ຂາທນ຺ຕິ, ອຫໍ ປນ ເອຬເກ ທີປິໂນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຸຣຸມຸຣູຕິ ຂາທນ຺ເຕ ອທ຺ທສໍ. ອຖຎ຺ເຎ ຕສາ ວກາ ເອຬເກ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ຕສິຕາ ຕາສປ຺ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເອຬການໍ ຠຍາປລາຍິຕ຺ວາ ຄຸມ຺ພຄຫນາທີນິ ¶ ປວິສິຕ຺ວາ ນິລີຍິໍສຸ, ເອວາຫໍ ອທ຺ທສໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ວິປາໂກຕິ? ອິມສ຺ສປິ ອນາຄເຕ ອຘມ຺ມິກຣາຊກາເລເຍວ ວິປາໂກ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ຫິ ອກຸລີນາ ຣາຊວລ຺ລຠາ ອິສ຺ສຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຸລີນາ ອປຎ຺ຎາຕາ ທຸຄ຺ຄຕາ. ເຕ ຣາຊວລ຺ລຠາ ຣາຊານໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຖໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານາທີສຸ ພລວນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກຸລີນານໍ ປເວຓິອາຄຕານິ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທີນິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕການິ ເອຕານີ’’ຕິ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕສຸ ‘‘ນ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານາທີສຸ ວິວທນ຺ເຕສຸ ເວຕ຺ຕລຕາທີຫິ ປຫຣາເປຕ຺ວາ ຄີວາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອປກຑ຺ຒາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ຊານາຖ, ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິວທຖ, ອິທານິ ໂວ ຣຎ຺ໂຎ ກເຖຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທຈ຺ເຉທນາທີນິ ກາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕ ເຕສໍ ຠເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕການິ ວຕ຺ຖູນິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍເຍເວຕານິ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫານິ ປວິສິຕ຺ວາ ຠີຕາ ນິປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ. ປາປຠິກ຺ຂູປິ ເປສເລ ຠິກ຺ຂູ ຍຖາຣຸຈິ ວິເຫເຐສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ປຏິສຣຓໍ ອລຠມານາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຄຫນຏ຺ຐາເນສຸ ນິລີຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ຫີນຊຈ຺ເຈຫິ ເຈວ ປາປຠິກ຺ຂູຫິ ຈ ອຸປທ຺ທຸຕານໍ ຊາຕິມນ຺ຕກຸລປຸຕ຺ຕານຎ຺ເຈວ ເປສລຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ເອຬການໍ ຠເຍນ ຕສວການໍ ປລາຍນກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິໂຕນິທານມ຺ປິ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ. ອຍມ຺ປິ ຫິ ສຸປິໂນ ອນາຄຕໍເຍວ ¶ ອາຣພ຺ຠ ທິຏ຺ໂຐ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປນ ນ ¶ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ຕຍິ ສິເນເຫນ ກຖຍິໍສຸ, ‘‘ພຫຸຘນໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາມິສາເປກ຺ຂຕາຍ ຊີວິຕວຸຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ກຖຍິໍສູຕິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ໂສຬສນ຺ນໍ ມຫາສຸປິນານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເອຕຣຫິ ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ອິເມ ສຸປິເນ ອທ຺ທສ, ໂປຣາຓກຣາຊາໂນປິ ອທ຺ທສໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາປິ ເນສໍ ເອວເມວ ອິເມ ສຸປິເນ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຎ຺ຎມຕ຺ຖເກ ຂິປິໍສຸ, ຕໂຕ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ທິນ຺ນນເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂປຣາຓກາ ປຓ຺ຑິຕາປິ ເນສໍ ອິເມ ສຸປິເນ ກເຖນ຺ຕາ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ກເຖສຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາ ເຈວ ¶ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ຌານກີຬໍ ກີຬນ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ຕທາ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ອິເມ ສຸປິເນ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປຸຈ຺ຉິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອວເມວ ຍຎ຺ຎໍ ຍຊິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ເຕສຸ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກມາຓໂວ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ອາຈຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຍໍ ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາປິຕາ, ນນຸ ເຕສຸ ເອກໍ ມາເຣຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ໂສຕ຺ຖິກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕາຕ, ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອມ຺ຫາກໍ ພຫຸຘນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ຘນໍ ຣກ຺ຂິຕຸກາໂມ ມຎ຺ເຎຕິ. ມາຓໂວ ‘‘ເຕນ ຫິ, ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ເຫ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຖ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ອຸຍ຺ຍານໍ ອຄມາສິ.

ຕໍ ທິວສເມວ ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍິ ມນຸສ຺ສປຖໍ ຄເຕ ມຫາຊນສ຺ສ ພນ຺ຘນາ ໂມກ຺ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປຏິມາ ວິຍ ມງ຺ຄລສິລາຕເລ ນິສີທິ. ມາຓໂວ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣມກາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸຣປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ມາຓວ, ຣາຊາ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຣາຊາ ນາມ ຘມ຺ມິໂກ, ອປິຈ ໂຂ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕິຕ຺ເຖ ປກ຺ຂນ຺ທາເປ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ໂສຬສ ສຸປິເນ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອາໂຣເຈສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ຍຎ຺ຎໍ ຍຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ¶ ອາຣທ຺ຘາ. ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ‘‘ອຍໍ ນາມ ອິເມສໍ ສຸປິນານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕີ’’ຕິ ຣາຊານໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຫາຊນໍ ຠຍາ ໂມເຈຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ມຍໍ ໂຂ, ມາຓວ, ຣາຊານໍ ນ ຊານາມ, ຣາຊາປິ ອມ຺ເຫ ນ ຊານາຕິ. ສເຈ ປນ ອິຘາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ກເຖຍ຺ຍາມສ຺ສ ມຍນ຺ຕິ. ມາຓໂວ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ອາເນສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ມມາຄມນໍ ອຸທິກ຺ຂນ຺ຕາ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິສີທຖາ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຏິຊານາເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ເອໂກ ¶ ອາກາສຈາຣິໂກ ຕາປໂສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸຍ຺ຍາເນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐສຸປິນານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ກເຖສ຺ສາມີ’ຕິ ຕຸມ຺ເຫ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ຣາຊາ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕາວເທວ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາປສໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ທິຏ຺ຐສຸປິນານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ກເຖຖາ’’ຕິ. ‘‘ກເຖມິ, ມຫາຣາຊ, ຍຖາທິຏ຺ເຐ ຕາວ ສຸປິເນ ມໍ ສາເວຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ –

໗໗.

‘‘ອຸສຠາ ¶ ຣຸກ຺ຂາ ຄາວິໂຍ ຄວາ ຈ,

ອສ຺ໂສ ກໍໂສ ສິງ຺ຄາລີ ຈ ກຸມ຺ໂຠ;

ໂປກ຺ຂຣຓີ ຈ ອປາກຈນ຺ທນໍ.

‘‘ລາພູນິ ສີທນ຺ຕິ ສິລາ ປ຺ລວນ຺ຕິ, ມຓ຺ຑູກິໂຍ ກຓ຺ຫສປ຺ເປ ຄິລນ຺ຕິ;

ກາກໍ ສຸວຓ຺ຓາ ປຣິວາຣຍນ຺ຕິ, ຕສາ ວກາ ເອຬການໍ ຠຍາ ຫີ’’ຕິ. –

ວຕ຺ວາ ປເສນທິຣຎ຺ຎາ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ສຸປິເນ ກເຖສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ເຕສໍ ອິທານິ ສຕ຺ຖາຣາ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ກເຖຕ຺ວາ ປຣິໂຍສາເນ ສຍໍ ອິທໍ ກເຖສິ –

‘‘ວິປຣິຍາໂສ ວຕ຺ຕຕິ ນຍິຘ ມຕ຺ຖີ’’ຕິ;

ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ໂຖ – ອຍໍ, ມຫາຣາຊ, ອິເມສໍ ສຸປິນານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ. ຍໍ ປເນຕໍ ເຕສໍ ປຏິຆາຕຕ຺ຖາຍ ຍຎ຺ຎກມ຺ມໍ ວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ວິປຣິຍາໂສ ວຕ຺ຕຕິ ວິປຣີຕໂຕ ວຕ຺ຕຕິ, ວິປລ຺ລາເສນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ອິເມສຎ຺ຫິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ນາມ ໂລກສ຺ສ ວິປຣິວຕ຺ຕນກາເລ, ອກາຣຓສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ຄຫຓກາເລ, ກາຣຓສ຺ສ ອກາຣຓນ຺ຕິ ຉຑ຺ຑນກາເລ, ອຠູຕສ຺ສ ຠູຕນ຺ຕິ ຄຫຓກາເລ, ຠູຕສ຺ສ ອຠູຕນ຺ຕິ ຊຫນກາເລ, ອລຊ຺ຊີນໍ ອຸສ຺ສນ຺ນກາເລ, ລຊ຺ຊີນຎ຺ຈ ປຣິຫີນກາເລ ຠວິສ຺ສຕິ. ນຍິຘ ມຕ຺ຖີຕິ ອິທານິ ປນ ຕວ ວາ ມມ ¶ ວາ ກາເລ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ປຸຣິສຍຸເຄ ວຕ຺ຕມາເນ ເອເຕສໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ເອເຕສໍ ປຏິຆາຕາຍ ວຕ຺ຕມານໍ ຍຎ຺ຎກມ຺ມໍ ວິປລ຺ລາເສນ ວຕ຺ຕຕິ, ອລໍ ເຕນ. ນຕ຺ຖິ ເຕ ອິໂຕນິທານໍ ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາຕິ ມຫາປຸຣິໂສ ຣາຊານໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ¶ ພນ຺ຘນາ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຸນ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ມຫາຣາຊ, ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປສຸຆາຕຍຎ຺ຎໍ ມາ ຍຊີ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ອາກາເສເນວ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ຣາຊາປິ ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐິໂຕ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຸປິນປຈ຺ຈຍາ ເຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຫເຣຕໍ ຍຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ຍຎ຺ຎໍ ຫາເຣຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ຊີວິຕທານໍ ທຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ¶ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ມາຓໂວ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ຕາປໂສ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ປນ ຠຄວຕິ ສງ຺ຄີຕິກາຣກາ ‘‘ອຸສຠາ’’ຕິອາທີນິ ຕີຓິ ປທານິ ອຏ຺ຐກຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ລາພູນີ’’ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ເອກໍ ຄາຖໍ ກຕ຺ວາ ເອກກນິປາຕປາຬິໍ ອາໂຣເປສຸນ຺ຕິ.

ມຫາສຸປິນຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໗໘] ໘. ອິລ຺ລິສຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອຸໂຠ ຂຎ຺ຊາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຈ຺ຉຣິຍໂກສິຍເສຏ຺ຐິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ສ ກິຣ ອວິທູເຣ ສກ຺ກາຣໍ ນາມ ນິຄໂມ ອໂຫສິ, ຕຕ຺ເຖໂກ ມຈ຺ຉຣິຍໂກສິໂຍ ນາມ ເສຏ຺ຐິ ອສີຕິໂກຏິວິຠໂວ ປຏິວສຕິ. ໂສ ຕິຓຄ຺ເຄນ ເຕລພິນ຺ທຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ເນວ ປເຣສໍ ເທຕິ, ນ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ອິຕິ ຕສ຺ສ ຕໍ ວິຠວຊາຕໍ ເນວ ປຸຕ຺ຕທາຣາທີນໍ, ນ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຕ຺ຖໍ ອນຸໂຠຕິ, ຣກ຺ຂສປຣິຄ຺ຄຫິຕໂປກ຺ຂຣຓີ ວິຍ ອປຣິໂຠຄໍ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ສຕ຺ຖາ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສກລໂລກຘາຕຸຍໍ ໂພຘເນຍ຺ຍພນ຺ຘເວ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ວສນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ສປຊາປຕິກສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ອທ຺ທສ. ຕໂຕ ປຸຣິມທິວເສ ປນ ຣາຊານໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ຣາຊເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊູປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກໍ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຊນປທມນຸສ຺ສໍ ກຸມ຺ມາສປູຣໍ ກປລ຺ລປູວໍ ຂາທນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປິປາສໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣໍ ¶ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສຈາຫໍ ‘ກປລ຺ລປູວໍ ຂາທິຕຸກາໂມມ຺ຫີ’ຕິ ວກ຺ຂາມິ, ພຫູ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຂາທິຕຸກາມາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ເມ ພຫູນິ ຕຓ຺ຑຸລສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ກສ຺ສຈິ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ¶ ຕຓ຺ຫໍ ອຘິວາເສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ໂສ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປຓ຺ຑຸກຊາໂຕ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ ¶ . ຕໂຕ ຕຓ຺ຫໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ອຸປຄູຫິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ເອວໍຄໂຕປິ ຘນຫານິຠເຍນ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ນ ກເຖສິ.

ອຖ ນໍ ຠຣິຍາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ ສາມິ, ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ເມ ກິຎ຺ຈິ ອຜາສຸກໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຕ ຣາຊາ ກຸປິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ຣາຊາປິ ເມ ນ ກຸປ຺ປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິໍ ເຕ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ວາ ທາສກມ຺ມກຣາທີຫິ ວາ ກິຎ຺ຈິ ອມນາປໍ ກຕໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ເອວຣູປມ຺ປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປນ ເຕ ຕຓ຺ຫາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ຘນຫານິຠເຍນ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ນິສ຺ສທ຺ໂທວ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖ ນໍ ຠຣິຍາ ‘‘ກເຖຫິ, ສາມິ, ກິສ຺ມິໍ ເຕ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ວຈນໍ ປຣິຄິລນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ເອກາ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ຕຓ຺ຫາ, ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ກປລ຺ລປູວໍ ຂາທິຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິມຕ຺ຖໍ ນ ກເຖສິ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ທລິທ຺ໂທ, ອິທານິ ສກລສກ຺ກາຣນິຄມວາສີນໍ ປໂຫນເກ ກປລ຺ລປູເວ ປຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ເຕ ເອເຕຫິ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກຣຈ຺ຉວາສີນໍ ປໂຫນເກ ປຈາມີ’’ຕິ. ຊານາມຫໍ ຕວ ມຫທ຺ຘນຠາວນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອິມສ຺ມິໍ ເຄຫມຕ຺ເຕ ສພ຺ເພສໍ ປໂຫນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາມີ’’ຕິ. ‘‘ຊານາມຫໍ ຕວ ມຫຊ຺ຌາສຍຠາວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເຕ ປຸຕ຺ຕທາຣມຕ຺ຕສ຺ເສວ ປໂຫນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ເອເຕຫີ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ປໂຫນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກສ຺ເສວ ເຕ ປໂຫນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຈ຺ຈມານໍ ພຫູ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ, ສກລຕຓ຺ຑຸເລ ຐເປຕ຺ວາ ຠິນ຺ນຕຓ຺ຑຸເລ ຈ ອຸທ຺ຘນກປລ຺ລາທີນິ ຈ ອາທາຍ ໂຖກໍ ຂີຣສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕລໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຈ, ຕຕ຺ຖາຫໍ ເອກໂກວ ນິສີທິຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ທາສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ. ໂສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ວາຣານິ ປິທຫນ຺ໂຕ ສພ຺ພທ຺ວາເຣສຸ ສູຈິຆຏິການິ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມຕລໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖປິ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຠຣິຍາປິສ຺ສ ອຸທ຺ຘເນ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ກປລ຺ລກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປູເວ ປຈິຕຸໍ ອາຣຠິ.

ອຖ ¶ ສຕ຺ຖາ ປາໂຕວ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ, ‘‘ເອໂສ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ¶ ສກ຺ກາຣນິຄເມ ມຈ຺ຉຣິຍໂກສິຍເສຏ຺ຐິ ‘ກປລ຺ລປູເວ ຂາທິສ຺ສາມີ’ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ທສ຺ສນຠເຍນ ສຕ຺ຕຠູມິເກ ປາສາເທ ກປລ຺ລປູເວ ປຈາເປຕິ. ຕ຺ວໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ເສຏ຺ຐິໍ ທເມຕ຺ວາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ຊຍມ຺ປຕິເກ ປູເວ ຈ ຂີຣສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ຈ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ເຊຕວນໍ ອາເນຫິ. ອຊ຺ຊາຫໍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາເຣເຍວ ນິສີທິສ຺ສາມິ, ປູເວເຫວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ອິທ຺ຘິພເລນ ຕໍ ນິຄມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ສີຫປຎ຺ຊຣທ຺ວາເຣ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ອາກາເສເຍວ ມຓິຣູປກໍ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ.

ມຫາເສຏ຺ຐິໂນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາວ ຫທຍມໍສໍ ກມ຺ປິ. ໂສ ‘‘ອຫໍ ເອວຣູປານຎ຺ເຎວ ຠເຍນ ອິມໍ ຐານໍ ອາຄໂຕ, ອຍຎ຺ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາຕປານທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພຄຫຓໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໂລຓສກ຺ຂຣາ ວິຍ ໂທເສນ ຕຏຕຏາຍນ຺ໂຕ ເອວມາຫ ‘‘ສມຓ, ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ຕ຺ວໍ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອາກາເສ ອປເທ ປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕປິ ເນວ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ອປຣາປຣໍ ຈງ຺ກມິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທມາໂນປິ ນ ລຠິສ຺ສສິເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ‘‘ນິສິນ຺ໂນ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາຕປານອຸມ຺ມາເຣ ຐິໂຕປິ ນ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ເຖໂຣ ອຸມ຺ມາເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອຸມ຺ມາເຣ ຐິໂຕ ກິໍ ລຠິສ຺ສສິ, ຘູມາຍນ຺ໂຕປິ ນ ລຠິສ຺ສສິເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ຘູມາຍິ, ສກລປາສາໂທ ເອກຘູໂມ ອໂຫສິ, ເສຏ຺ຐິໂນ ອກ຺ຂີນໍ ສູຈິຍາ ວິຊ຺ຌນກາໂລ ວິຍ ຊາໂຕ. ເຄຫຊ຺ຌາຍນຠເຍນ ປນ ນໍ ‘‘ປຊ຺ຊລນ຺ໂຕປິ ນ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ສຸຏ຺ຐຸ ລຄ຺ໂຄ, ອລທ຺ຘາ ນ ຄມິສ຺ສຕິ, ເອກມສ຺ສ ປູວໍ ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຣິຍໍ ອາຫ – ‘‘ຠທ຺ເທ, ເອກໍ ຂຸທ຺ທກປູວໍ ປຈິຕ຺ວາ ສມຓສ຺ສ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຫິ ນ’’ນ຺ຕິ. ສາ ໂຖກຎ຺ເຎວ ປິຏ຺ຐໍ ກປລ຺ລປາຕິຍໍ ປກ຺ຂິປິ, ມຫາປູໂວ ຫຸຕ຺ວາ ສກລປາຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຸມາໂຕ ອຏ຺ຐາສິ.

ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ພຫຸ ຕຍາ ປິຏ຺ຐໍ ຄຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຍເມວ ທພ຺ພິກຓ຺ເຓນ ໂຖກຕຣໍ ປິຏ຺ຐໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ຂິປິ, ປູໂວ ປຸຣິມປູວໂຕ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ¶ ຊາໂຕ. ເອວໍ ຍໍ ຍໍ ປຈຕິ, ໂສ ໂສ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ໂສ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ຠຣິຍໍ ອາຫ ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິມສ຺ສ ເອກໍ ປູວໍ ເທຫີ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຉິໂຕ ເອກໍ ປູວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິຍາ ສພ຺ເພ ເອກາພທ຺ຘາ ອລ຺ລີຍິໍສຸ. ສາ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫ ‘‘ສາມິ, ສພ຺ເພ ປູວາ ເອກໂຕ ລຄ຺ຄາ, ວິສຸໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂສປິ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຸໂຠ ຊນາ ໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນ຺ຕາປິ ວິໂຍເຊຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸເຍວ. ອຖສ຺ສ ປູເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວ ສຣີຣໂຕ ເສທາ ມຸຈ຺ຈິໍສຸ, ປິປາສາ ຈ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ຕໂຕ ຠຣິຍໍ ອາຫ ‘‘ຠທ຺ເທ, ນ ເມ ປູເວຫິ ອຕ຺ໂຖ ¶ , ປຈ຺ຉິຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ. ສາ ປຈ຺ຉິໍ ອາທາຍ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ປູເວ ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ. ເຖໂຣ ¶ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ຄຸເຓ ກເຖສິ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ທານາທີນໍ ຜລໍ ຄຄນຕເລ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ວິຍ ທສ຺ເສສິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ປູເວ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ‘ປູເວ ຂາທິສ຺ສາມີ’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ໂນ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ ສຕິ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍໍ ປູເວ ຈ ຂີຣາທີນິ ຈ ຄຓ຺ຫາເປຖ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຫໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕຣຫິ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອິໂຕ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ເຊຕວນມຫາວິຫາເຣ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານໍ ກຖໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ? ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ ສຕິ ອຫໍ ໂວ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິພເລນ ເນສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາສາເທ ໂສປານສີສໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນເຍວ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສປານປຣິໂຍສານໍ ປນ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸປຣິປາສາທາ ເຫຏ຺ຐາປາສາທໍ ໂອຕຣຓກາລມຕ຺ເຕນ ໂວ ເຊຕວນໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ໂສປານສີສໍ ຕຕ຺ເຖວ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂສປານປາທມູລໍ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ, ຕເຖວາໂຫສິ.

ອິຕິ ເຖໂຣ ເສຏ຺ຐິຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍຎ຺ຈ ອຸປຣິປາສາທາ ເຫຏ຺ຐາໂອຕຣຓກາລໂຕ ຂິປ຺ປຕຣໍ ເຊຕວນໍ ສມ຺ປາເປສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ກາລໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ¶ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ອທາສິ, ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປູເວ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ, ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູປິ ຕເຖວ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິ ຂີຣສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕສກ຺ຂຣາທີນິ ທທມາໂນ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ມຫາເສຏ຺ຐິປິ ສທ຺ຘິໍ ຠຣິຍາຍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຂາທິ, ປູວານໍ ປຣິໂຍສານເມວ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສກລວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ວິຆາສາທານຎ຺ຈ ທິນ຺ເນປິ ນ ປຣິຍນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປູວາ ປຣິກ຺ຂຍໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເຕນ ຫິ ເຊຕວນທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຉຑ຺ເຑຖາຕິ. ອຖ ເນ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສ຺ສ ອວິທູເຣ ປພ຺ຠາຣຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ຑຍິໍສຸ. ອຊ຺ຊຕນາປິ ຕໍ ຐານໍ ‘‘ກປລ຺ລປູວປພ຺ຠາໂຣ’’ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ສທ຺ຘິໍ ຠຣິຍາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຄວາ ອນຸໂມທນໍ ອກາສິ. ອນຸໂມທນາປຣິໂຍສາເນ ອຸໂຠປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ໂສປານໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອຕ຺ຕໂນ ປາສາເທເຍວ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ ¶ . ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫາເສຏ຺ຐິ ອສີຕິໂກຏິຘນໍ ພຸທ຺ຘສາສເນເຍວ ວິກິຣິ.

ປຸນທິວເສ ¶ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ອາຄມ຺ມ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຸຄໂຕວາທໍ ທຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີເນ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ປສ຺ສຖາວຸໂສ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສານຸຠາວໍ, ອນຸປຫຈ຺ຈ ສທ຺ຘໍ ອນຸປຫຈ຺ຈ ໂຠເຄ ມຈ຺ຉຣິຍເສຏ຺ຐິໍ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ທເມຕ຺ວາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕ຺ວາ ປູເວ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ອາເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ອໂຫ ມຫານຸຠາໂວ ເຖໂຣ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ກຸລທມເກນ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນາ ກຸເລ ອວິເຫເຐຕ຺ວາ ອກິລເມຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜໂຕ ເຣຓຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຠມເຣນ ວິຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ຊານາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປສໍສນ຺ໂຕ –

‘‘ຍຖາປິ ຠມໂຣ ປຸປ຺ຜໍ, ວຓ຺ຓຄນ຺ຘມເຫຐຍໍ;

ປເລຕິ ຣສມາທາຍ, ເອວໍ ຄາເມ ມຸນີ ຈເຣ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໙) –

ອິມໍ ¶ ຘມ຺ມປເທ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ມຈ຺ຉຣິຍເສຏ຺ຐິ ທມິໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ຕໍ ທເມຕ຺ວາ ກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ຘໍ ຊານາເປສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ອິລ຺ລິໂສ ນາມ ເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ ອສີຕິໂກຏິວິຠໂວ ປຸຣິສໂທສສມນ຺ນາຄໂຕ ຂຎ຺ໂຊ ກຸຓີ ວິສມກ຺ຂິມຓ຺ຑໂລ ອສ຺ສທ຺ໂຘ ອປ຺ປສນ຺ໂນ ມຈ຺ຉຣີ, ເນວ ອຎ຺ເຎສໍ ເທຕິ, ນ ສຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ຣກ຺ຂສປຣິຄ຺ຄຫິຕໂປກ຺ຂຣຓີ ວິຍສ຺ສ ເຄຫໍ ອໂຫສິ. ມາຕາປິຕໂຣ ປນສ຺ສ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ທາຍກາ ທານປຕິໂນ. ໂສ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ລຠິຕ຺ວາເຍວ ກຸລວໍສໍ ນາເສຕ຺ວາ ທານສາລໍ ຌາເປຕ຺ວາ ຍາຈເກ ໂປເຖຕ຺ວາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຘນເມວ ສຓ຺ຐາເປສິ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ຣາຊູປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກໍ ມຄ຺ຄກິລນ຺ຕໍ ຊານປທມນຸສ຺ສໍ, ເອກໍ ສຸຣາວາຣກໍ, ອາທາຍ ປີຐເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ອມ຺ພິລສຸຣາຍ ໂກສກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ປູຕິມຈ຺ຉເກນ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ເຄນ ປິວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຸຣໍ ປາຕຸກາໂມ ¶ ຫຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສຈາຫໍ ສຸຣໍ ປິວິສ຺ສາມິ, ມຍິ ປິວນ຺ເຕ ພຫູ ປິວິຕຸກາມາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ເມ ຘນປຣິກ຺ຂໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕຓ຺ຫໍ ອຘິວາເສນ຺ໂຕ ວິຈຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ວິຫຕກປ຺ປາໂສ ວິຍ ປຓ຺ຑຸສຣີໂຣ ອໂຫສິ ຘມ຺ມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕ ຊາໂຕ. ອເຖກທິວສໍ ຄພ຺ຠໍ ¶ ປວິສິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈກໍ ອຸປຄູຫິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ຕເມນໍ ຠຣິຍາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ, ສາມິ, ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອກສ຺ເສວ ເຕ ປໂຫນກໍ ສຸຣໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຄເຫ ສຸຣາຍ ກາຣິຍມານາຍ ພຫູ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາປຓໂຕ ອາຫຣາເປຕ຺ວາປິ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ນິສິນ຺ເນນ ປິວິຕຸ’’ນ຺ຕິ ມາສກມຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາປຓໂຕ ສຸຣາວາຣກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເຈຏເກນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາມຄ຺ຄສມີເປ ເອກໍ ຄຸມ຺ພໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສຸຣາວາຣກໍ ຐປາເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ເຈຏກໍ ທູເຣ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂກສກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສຸຣໍ ປາຕຸໍ ອາຣຠິ.

ປິຕາ ¶ ປນສ຺ສ ທານາທີນໍ ປຸຎ຺ຎານໍ ກຕຕ຺ຕາ ເທວໂລເກ ສກ຺ໂກ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ‘‘ປວຕ຺ຕຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ທານຄ຺ຄໍ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຸລວໍສໍ ນາເສຕ຺ວາ ທານສາລໍ ຌາເປຕ຺ວາ ຍາຈເກ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ມຈ຺ຉຣິຍຠາເວ ປຕິຏ຺ຐາຍ ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຠເຍນ ຄຸມ຺ພໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອກກສ຺ເສວ ສຸຣໍ ປິວນຠາວຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມິ, ນໍ ສງ຺ໂຂເຠຕ຺ວາ ທເມຕ຺ວາ ກມ຺ມຜລສມ຺ພນ຺ຘໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ທານໍ ທາເປຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣຫໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສປຖໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອິລ຺ລິສເສຏ຺ຐິນາ ສທິສໍ ຂຎ຺ຊໍ ກຸຓິໍ ວິສມຈກ຺ຂຸມຓ຺ຑລໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສນທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕຠາວໍ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ‘‘ປວິສຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ, ມຫາເສຏ຺ຐິ, ອເວລາຍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ອາຄໂຕມ຺ຫິ, ເທວ ຆເຣ ເມ ອສີຕິໂກຏິມຕ຺ຕໍ ຘນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ເທໂວ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ປູຣາເປຕູ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ ມຫາເສຏ຺ຐິ, ຕວ ຘນໂຕ ¶ ອມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ພຫຸຕຣໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ, ເທວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ຍຖາຣຸຈິຍາ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທານໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ‘‘ເທຫິ, ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອິລ຺ລິສເສຏ຺ຐິໂນ ເຄຫໍ ອຄມາສິ, ສພ຺ເພ ອຸປຏ຺ຐາກມນຸສ຺ສາ ປຣິວາເຣສຸໍ, ເອໂກປິ ‘‘ນາຍໍ, ອິລ຺ລິໂສ’’ຕິ ຊານິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ໂສ ເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕອຸມ຺ມາເຣ ຐຕ຺ວາ ໂທວາຣິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ອຎ຺ໂຎ ມຍາ ສມານຣູໂປ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ມເມຕໍ ເຄຫ’ນ຺ຕິ ປວິສິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ນີຫເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມຫາຣເຫ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສິຕາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ທານໍ ເທມາ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ຕໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາວ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ຈ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ຈ ທາສກມ຺ມກຣາ ຈ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ທານໍ ທາຕຸໍ ຈິຕ຺ຕເມວ ນຕ຺ຖິ, ອຊ຺ຊ ປນ ສຸຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ມຸທຸຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທາຕຸກາໂມ ຊາໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ‘‘ຍຖາຣຸຈິຍາ ¶ ເທຖ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ຫິ ເຠຣິວາທກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘‘ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາທີຫິ ອຕ຺ຖິກາ ອິລ຺ລິສເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’ນ຺ຕິ ສກລນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຫີ’’ຕິ. ສາ ຈ ຕຖາ ກາເຣສິ. ມຫາຊໂນ ປຈ຺ຉິປສິພ຺ພກາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຄຫທ຺ວາເຣ ສນ຺ນິປຕິ. ສກ຺ໂກ ສຕ຺ຕຣຕນປູເຣ ¶ ຄພ຺ເຠ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ທມ຺ມິ, ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາຊໂນ ຘນໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມຫາຕເລ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ອາຠຕຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອຎ຺ຎຕໂຣ ຊນປທມນຸສ຺ໂສ ອິລ຺ລິສເສຏ຺ຐິໂນ ໂຄເຓ ຕສ຺ເສວ ຣເຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ປູເຣຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ມຫາມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຄຸມ຺ພສ຺ສ ອວິທູເຣນ ຣຖໍ ເປເສນ຺ໂຕ ‘‘ວສ຺ສສຕໍ ຊີວ, ສາມິ, ອິລ຺ລິສເສຏ຺ຐິ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອິທານິ ເມ ຍາວຊີວໍ ກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ຊີວິຕພ຺ພໍ ຊາຕໍ, ຕເວວ ຣໂຖ, ຕເວວ ໂຄຓາ, ຕເວວ ເຄເຫ ສຕ຺ຕ ຣຕນານິ, ເນວ ມາຕຣາ ທິນ຺ນານິ, ນ ປິຕຣາ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘານິ, ສາມີ’’ຕິ ເສຏ຺ຐິໂນ ຄຸຓກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠີຕຕສິໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ມມ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ວທຕິ, ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຂ ມມ ຘນໍ ຣຎ຺ຎາ ໂລກສ຺ສ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຄຸມ຺ພາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂຄເຓ ຈ ຣຖຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ອເຣ, ເຈຏກ, ມຍ຺ຫໍ ໂຄຓາ, ມຍ຺ຫໍ ຣໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄເຓ ນາສາຣຊ຺ຊຸຍໍ ຄຓ຺ຫິ, ຄຫປຕິໂກ ຣຖາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ‘‘ອເຣ, ທຸຏ຺ຐເຈຏກ, ອິລ຺ລິສມຫາເສຏ຺ຐິ ສກລນຄຣສ຺ສ ທານໍ ເທຕິ, ຕ຺ວໍ ກິໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ອສນິໍ ປາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ຂນ຺ເຘ ປຫຣິຕ຺ວາ ຣຖໍ ອາທາຍ ອຄມາສິ. ໂສ ປຸນ ກມ຺ປມາໂນ ອຸຏ຺ຐາຍ ປໍສຸໍ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຖໍ ຄຓ຺ຫິ, ຄຫປຕິໂກ ຣຖາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ເກເສສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອຓາເມຕ຺ວາ ກປ຺ປຣປຫາເຣຫິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຄເລ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ຄາຠິມຸຂໍ ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ເອຕ຺ຕາວຕາສ຺ສ ສຸຣາມໂທ ຉິຊ຺ຊິ. ໂສ ກມ຺ປມາໂນ ເວເຄນ ນິເວສນທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘນໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ມຫາຊເນ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ ກິໍ ນາເມຕໍ, ກິໍ ຣາຊາ ມມ ຘນໍ ວິລຸມ຺ປາເປຕີ’’ຕິ ຕໍ ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄຫິຕຄຫິຕາ ປຫຣິຕ຺ວາ ປາທມູເລເຍວ ປາເຕນ຺ຕິ. ໂສ ເວທນາປ຺ປຕ຺ໂຕ ເຄຫໍ ປວິສິຕຸໍ ອາຣຠິ. ທ຺ວາຣປາລາ ‘‘ອເຣ, ທຸຏ຺ຐຄຫປຕິ, ກຫໍ ປວິສສີ’’ຕິ ວໍສເປສິກາຫິ ໂປເຖຕ຺ວາ ຄີວາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນີຫຣິໍສຸ.

ໂສ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອິທານິ ຣາຊານໍ ນຕ຺ຖິ ເມ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ປຏິສຣໂຓ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ມມ ເຄຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ວິລຸມ຺ປາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ນາຫໍ ເສຏ຺ຐິ ວິລຸມ຺ປາເປມິ, ນນຸ ຕ຺ວເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ນ ຄຓ຺ຫຖ, ອຫໍ ມມ ຘນໍ ທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ທານໍ ອທາສີຕິ. ນາຫໍ ¶ , ເທວ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉາມິ, ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ມຍ຺ຫໍ ມຈ຺ຉຣິຍຠາວໍ ນ ຊານາຖ, ອຫໍ ຕິຓຄ຺ເຄນ ເຕລພິນ຺ທຸມ຺ປິ ນ ກສ຺ສຈິ ເທມິ. ໂຍ ທານໍ ເທຕິ, ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ¶ ວີມໍສຖ, ເທວາຕິ. ຣາຊາ ສກ຺ກໍ ປກ຺ໂກສາເປສິ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ຊນານໍ ວິເສສໍ ເນວ ຣາຊາ ຊານາຕິ, ນ ອມຈ຺ຈາ. ມຈ຺ຉຣິຍເສຏ຺ຐິ ‘‘ກິໍ, ເທວ, ອຍໍ ເສຏ຺ຐິ, ອຫໍ ເສຏ຺ຐີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຍໍ ນ ສຎ຺ຊານາມ, ອຕ຺ຖິ ເຕ ໂກຈິ ສຎ຺ຊານນໂກ’’ຕິ? ‘‘ຠຣິຍາ ເມ, ເທວາ’’ຕິ. ຠຣິຍໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ກຕໂຣ ເຕ ສາມິໂກ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສາ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ສກ຺ກສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ທາສກມ຺ມກເຣ ¶ ຈ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ, ສພ຺ເພປິ ສກ຺ກສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ປຸນ ເສຏ຺ຐິ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສີເສ ປິຬກາ ອຕ຺ຖິ, ເກເສຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ຕໍ ໂຂ ປນ ກປ຺ປໂກ ເອວ ຊານາຕິ, ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ກປ຺ປໂກ ມໍ, ເທວ, ສຎ຺ຊານາຕິ, ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ກປ຺ປໂກ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິລ຺ລິສເສຏ຺ຐິໍ ຊານາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສີສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສີສໍ ໂອໂລເກຫີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ໂກ ສີເສ ປິຬກໍ ມາເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສີສໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ປິຬກາ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສີເສ ປິຬກາ ອຕ຺ເຖວ, ນາຫໍ ເອເຕສຸ ເອກສ຺ສາປິ ອິລ຺ລິສຠາວໍ ສຎ຺ຊານິຕຸໍ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໘.

‘‘ອຸໂຠ ຂຎ຺ຊາ ອຸໂຠ ກຸຓີ, ອຸໂຠ ວິສມຈກ຺ຂຸກາ;

ອຸຠິນ຺ນໍ ປິຬກາ ຊາຕາ, ນາຫໍ ປສ຺ສາມິ ອິລ຺ລິສ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸໂຠຕິ ທ຺ເວປິ ຊນາ. ຂຎ຺ຊາຕິ ກຸຓ຺ຐປາທາ. ກຸຓີຕິ ກຸຓ຺ຐຫຕ຺ຖາ. ວິສມຈກ຺ຂຸກາຕິ ວິສມກ຺ຂິມຓ຺ຑລາ ເກກຣາ. ປິຬກາຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ສີສປເທເສ ເອກສຓ຺ຐານາວ ປິຬກາ ຊາຕາ. ນາຫໍ ປສ຺ສາມີຕິ ອຫໍ ‘‘ອິເມສຸ ອຍໍ ນາມ ອິລ຺ລິໂສ’’ຕິ ນ ປສ຺ສາມິ, ເອກສ຺ສາປິ ອິລ຺ລິສຠາວໍ ນ ຊານາມີຕິ ອໂວຈ.

ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ກມ຺ປມາໂນ ຘນໂສເກນ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກ຺ໂກ ‘‘ນາຫໍ, ມຫາຣາຊ ¶ , ອິລ຺ລິໂສ, ສກ຺ໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມຫຕິຍາ ສກ຺ກລີລາຍ ອາກາເສ ອຏ຺ຐາສິ. ອິລ຺ລິສສ຺ສ ມຸຂໍ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ອຸທເກນ ສິຎ຺ຈິໍສຸ, ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ສກ຺ໂກ ອາຫ ‘‘ອິລ຺ລິສ, ອິທໍ ຘນໍ ມມ ສນ຺ຕກໍ, ນ ຕວ. ອຫຎ຺ຫິ ເຕ ປິຕາ, ຕ຺ວໍ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ. ອຫໍ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສກ຺ກຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ຕ຺ວໍ ປນ ເມ ວໍສໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອທານສີໂລ ຫຸຕ຺ວາ ມຈ຺ຉຣິເຍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ທານສາລາໂຍ ຌາເປຕ຺ວາ ຍາຈເກ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຘນເມວ ສຓ຺ຐາເປສິ. ຕໍ ເນວ ຕ຺ວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊສິ, ນ ¶ ອຎ຺ເຎສໍ ເທສິ, ຣກ຺ຂສປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິຍ ¶ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສເຈ ເມ ທານສາລາ ປາກຕິກາ ກຕ຺ວາ ທານໍ ທສ຺ສສິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ທສ຺ສສິ, ສພ຺ພໍ ເຕ ຘນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕ຺ວາ ອິມິນາ ອິນ຺ທວຊິເຣນ ເຕ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອິລ຺ລິສເສຏ຺ຐິ ມຣຓຠເຍນ ສນ຺ຕຊ຺ຊິໂຕ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ສກ຺ໂກ ຕສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາເສ ນິສິນ຺ໂນວ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຕໍ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ອຄມາສິ. ອິລ຺ລິໂສປິ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ສຄ຺ຄປຣາຍໂຓ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ມຈ຺ຉຣິຍເສຏ຺ຐິໍ ທເມຕິ, ປຸພ຺ເພເປສ ອິມິນາ ທມິໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ອິລ຺ລິໂສ ມຈ຺ຉຣິຍເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ, ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ, ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ, ກປ຺ປໂກ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອິລ຺ລິສຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໗໙] ໙. ຂຣສ຺ສຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍໂຕ ວິລຸຕ຺ຕາ ຈ ຫຕາ ຈ ຄາໂວຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອມຈ຺ຈໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ເອໂກ ອມຈ຺ໂຈ ຣາຊານໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາເມ ຣາຊພລິໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂຈເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ມນຸສ຺ເສ ອາທາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ຄາມໍ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒໍ ມຍ຺ຫໍ ທເທຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປເຄວ ມນຸສ຺ເສ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຈເຣສຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄາວິໂຍ ຆາເຕຕ຺ວາ ¶ ມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຄາມໍ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຫາຊນປຣິວຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຕໍ ກມ຺ມໍ ປາກຏໍ ຊາຕໍ. ມນຸສ຺ສາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ໂທສໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຄາມໂຠຊກໍ ເປເສຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ຠຄວາ ‘‘ນ, ມຫາຣາຊ, ອິທາເນວ ເອສ ເອວໍສີໂລ, ປຸພ຺ເພປິ ເອວໍສີໂລເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເອກສ຺ສ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ອທາສິ. ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ຕທາ ປນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວຓິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ວິຈຣນ຺ໂຕ ¶ ຕສ຺ມິໍ ຄາມເກ ນິວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຄາມໂຠຊເກ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຫາຊນປຣິວາເຣນ ເຠຣິຍາ ວຊ຺ຊມານາຍ ¶ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ທຸຏ຺ຐຄາມໂຠຊໂກ ໂຈເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຄາມໍ ວິລຸມ຺ປາເປຕ຺ວາ ໂຈເຣສຸ ປລາຍິຕ຺ວາ ອຏວິໍ ປວິຏ຺ເຐສຸ ອິທານິ ອຸປສນ຺ຕູປສນ຺ໂຕ ວິຍ ເຠຣິຍາ ວຊ຺ຊມານາຍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໗໙.

‘‘ຍໂຕ ວິລຸຕ຺ຕາ ຈ ຫຕາ ຈ ຄາໂວ, ທຑ຺ຒານິ ເຄຫານິ ຊໂນ ຈ ນີໂຕ;

ອຖາຄມາ ປຸຕ຺ຕຫຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕ, ຂຣສ຺ສຣໍ ຑິຓ຺ຑິມໍ ວາທຍນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໂຕຕິ ຍທາ. ວິລຸຕ຺ຕາ ຈ ຫຕາ ຈາຕິ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈ ນີຕາ, ມໍສໍ ຂາທນຕ຺ຖາຍ ຈ ຫຕາ. ຄາໂວຕິ ໂຄຣູປານິ. ທຑ຺ຒານີຕິ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ຌາປິຕານິ. ຊໂນ ຈ ນີໂຕຕິ ກຣມຣຄ຺ຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນີໂຕ. ປຸຕ຺ຕຫຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ຫຕປຸຕ຺ຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕ, ນິລ຺ລຊ຺ໂຊຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉິນ຺ນຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສ ຫິ ມາຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອິຕິ ໂສ ຕສ຺ສາ ຊີວນ຺ໂຕປິ ຫຕປຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຫຕປຸຕ຺ຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ຂຣສ຺ສຣນ຺ຕິ ຖທ຺ຘສທ຺ທໍ. ຑິຓ຺ຑິມນ຺ຕິ ປຏຫເຠຣິໍ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຕໍ ປຣິຠາສິ. ນ ຈິເຣເນວ ຈ ຕສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ປາກຏໍ ຊາຕໍ, ອຖສ຺ສ ຣາຊາ ໂທສານຸຣູປໍ ນິຄ຺ຄຫໍ ອກາສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ‘‘ນ, ມຫາຣາຊ, ອິທາເນເວສ ເອວໍສີໂລ, ປຸພ຺ເພປິ ເອວໍສີໂລເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ອມຈ຺ໂຈ ອິທານິ ອມຈ຺ໂຈເຍວ, ຄາຖາຍ ອຸທາຫາຣກປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ໂສ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຂຣສ຺ສຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໘໐] ໑໐. ຠີມເສນຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍໍ ເຕ ປວິກຕ຺ຖິຕໍ ປຸເຣຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວິກຕ຺ຖິຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອໂກ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອາວຸໂສ, ອມ຺ຫາກໍ ຊາຕິສມາ ຊາຕິ, ໂຄຕ຺ຕສມໍ ໂຄຕ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຍໍ ເອວຣູເປ ນາມ ມຫາຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ຊາຕາ, ໂຄຕ຺ເຕນ ວາ ຘເນນ ວາ ກຸລປ຺ປເທເສນ ວາ ອມ຺ເຫຫິ ສທິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອມ຺ຫາກໍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທີນໍ ອນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ທາສກມ຺ມກຣາປິ ໂນ ສາລິມໍໂສທນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ກາສິກວຕ຺ຖໍ ນິວາເສນ຺ຕິ, ກາສິກວິເລປນໍ ວິລິມ຺ປນ຺ຕິ. ມຍໍ ປພ຺ພຊິຕຠາເວນ ເອຕຣຫິ ¶ ເອວຣູປານິ ລູຂານິ ໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊາມ, ລູຂານິ ຈີວຣານິ ຘາເຣມາ’’ຕິ ¶ ເຖຣນວມຊ຺ຌິມານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕເຣ ວິກຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ຊາຕິອາທິວເສນ ວມ຺ເຠນ຺ໂຕ ຂຸໍເສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອຖສ຺ສ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກຸລປ຺ປເທສໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕໍ ວິກຕ຺ຖນຠາວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈສິ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ ‘‘ອາວຸໂສ, ອສຸໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ເອວຣູເປ ນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວິກຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ວມ຺ເຠນ຺ໂຕ ຂຸໍເສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຄຸຓໍ ກຖຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອິທາເນວ ວິກຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ວມ຺ເຠນ຺ໂຕ ຂຸໍເສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ວິກຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ວມ຺ເຠນ຺ໂຕ ຂຸໍເສນ຺ໂຕ ວິຈຣີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ນິຄມຄາເມ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ທິສາປາໂມກ຺ຂສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໂຍ ເວເທ ອຏ຺ຐາຣສ ວິຊ຺ຊຏ຺ຐານານິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຈູຬຘນຸຄ຺ຄຫປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ ¶ ອໂຫສິ. ໂສ ຕກ຺ກສິລາໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສພ຺ພສມຍສິປ຺ປານິ ປຣິເຍສມາໂນ ມຫິໍສກຣຏ຺ຐໍ ອຄມາສິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຊາຕເກ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຖກໍ ຣສ຺ໂສ ໂອຓຕາກາໂຣ ອໂຫສິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສຈາຫໍ ກຎ຺ຈິ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມິ, ໂສ ‘ເອວໍ ຣສ຺ສສຣີໂຣ ຕ຺ວໍ ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສສີ’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປນ຺ນໍ ອຠິຣູປໍ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ຜລກໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຈ຺ຉາຍາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕຖາຣູປໍ ປຸຣິສໍ ປຣິເຍສມາໂນ ຠີມເສນສ຺ສ ນາເມກສ຺ສ ຕນ຺ຕວາຍສ຺ສ ຕນ຺ຕວີຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ກິນ຺ນາໂມສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຫໍ ຠີມເສໂນ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ເອວໍ ອຠິຣູໂປ ອຸປຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ລາມກກມ຺ມໍ ກໂຣສີ’’ຕິ? ‘‘ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ສມ຺ມ, ມາ ເອຕໍ ກມ຺ມໍ ກຣິ, ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ມຍາ ສທິໂສ ຘນຸຄ຺ຄໂຫ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນາຫໍ ກຎ຺ຈິ ຣາຊານໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ, ໂສ ມໍ ‘ເອວໍຣສ຺ໂສ ອຍໍ ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ໂກເປຍ຺ຍ, ຕ຺ວໍ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ‘ອຫໍ ຘນຸຄ຺ຄໂຫ’ຕິ ວກ຺ຂສິ. ຣາຊາ ເຕ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕິໍ ¶ ນິພທ຺ຘໍ ທສ຺ສຕິ. ອຫໍ ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕວ ປິຏ຺ຐິຈ຺ຉາຍາຍ ຊີວິສ຺ສາມິ. ເອວໍ ອຸໂຠປິ ສຸຂິຕາ ຠວິສ຺ສາມ. ກໂຣຫິ ມມ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ອຖ ນໍ ອາທາຍ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍໍ ຈູຬູປຏ຺ຐາໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ຣາຊທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈາເປສິ. ‘‘ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸໂຠປິ ປວິສິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ‘‘ກິໍກາຣຓາ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຠີມເສໂນ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ຘນຸຄ຺ຄໂຫ, ມຍາ ສທິໂສ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຘນຸຄ຺ຄໂຫ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ລຠນ຺ໂຕ ມໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ອຑ຺ຒມາເສ ¶ ສຫສ຺ສໍ ລຠນ຺ໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອຍໍ ເຕ ປຸຣິໂສ ກິໍ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ຈູຬູປຏ຺ຐາໂກ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ອຸປຏ຺ຐຫາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠີມເສໂນ ຣາຊານໍ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນກິຈ຺ຈໍ ປນສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ໂຕວ ນິຕ຺ຖຣຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ກາສິຣຏ຺ເຐ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ພຫູນໍ ມນຸສ຺ສານໍ ສຎ຺ຈຣຓມຄ຺ຄໍ ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ຉຑ຺ຑາເປຕິ, ພຫູ ມນຸສ຺ເສ ຄເຫຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທຕິ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ຠີມເສນໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສສິ, ຕາຕ, ນໍ ພ຺ຍຄ຺ຆໍ ຄຓ຺ຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ເທວ, ກິໍ ຘນຸຄ຺ຄໂຫ ນາມາຫໍ ¶ , ຍທິ ພ຺ຍຄ຺ຆໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ກເຖສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ, ສມ຺ມ, ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ນ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ອາມ ນ ຄມິສ຺ສາມິ, ອຸປາຍໍ ປນ ເຕ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ອາຈິກ຺ຂ, ສມ຺ມາ’’ຕິ. ຕ຺ວໍ ພ຺ຍຄ຺ຆສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ສຫສາ ເອກໂກວ ມາ ອຄມາສິ, ຊນປທມນຸສ຺ເສ ປນ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຘນຸສຫສ຺ສານິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຍຄ຺ຆສ຺ສ ອຸຏ຺ຐິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປລາຍິຕ຺ວາ ເອກໍ ຄຸມ຺ພໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍາສິ, ຊານປທາວ ພ຺ຍຄ຺ຆໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕຫິ ພ຺ຍຄ຺ເຆ ຄຫິເຕ ຕ຺ວໍ ທນ຺ເຕຫິ ເອກໍ ວລ຺ລິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຕພ຺ຍຄ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ, ເກເນສ, ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ມາຣິໂຕ, ອຫໍ ອິມໍ ພ຺ຍຄ຺ຆໍ ໂຄຓໍ ວິຍ ¶ ວລ຺ລິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ເນສ຺ສາມີ’ຕິ ວລ຺ລິອຕ຺ຖາຍ ຄຸມ຺ພໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ມຍາ ວລ຺ລິຍາ ອນາຠຕາຍ ເອວ ເກເນສ ມາຣິໂຕ’’ຕິ ກເຖຍ຺ຍາສິ. ອຖ ເຕ ຊານປທາ ຠີຕຕສິຕາ ‘‘ສາມິ, ມາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຈິກ຺ຂີ’’ຕິ ພຫຸໍ ຘນໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ຕຍາ ຄຫິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ຣຎ຺ໂຎປິ ສນ຺ຕິກາ ພຫຸໍ ຘນໍ ລຠິສ຺ສສີຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ກຖິຕນິຍາເມເນວ ພ຺ຍຄ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ເຂມໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຊນປຣິວຸໂຕ ພາຣາຓສິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄຫິໂຕ ເມ, ເທວ, ພ຺ຍຄ຺ໂຆ, ອຣຎ຺ຎໍ ເຂມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ພຫຸໍ ຘນໍ ອທາສິ. ປຸເນກທິວສໍ ‘‘ເອກມຄ຺ຄໍ ມຫິໍໂສ ຉຑ຺ຑາເປຕີ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ, ຣາຊາ ຕເຖວ ຠີມເສນໍ ເປເສສິ. ໂສປິ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນນເຍນ ພ຺ຍຄ຺ຆໍ ວິຍ ຕມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຎ຺ຉິ, ຣາຊາ ປຸນ ພຫຸໍ ຘນໍ ອທາສິ, ມຫນ຺ຕໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ຊາຕໍ. ໂສ ອິສ຺ສຣິຍມທມຕ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອວມຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ນາຫໍ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວາມິ, ກິໍ ຕ຺ວຎ຺ເຎວ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທີນິ ຜຣຸສວຈນານິ ວທຕິ.

ອຖ ¶ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ເອໂກ ສາມນ຺ຕຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ອຸປຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ຣຊ຺ຊໍ ວາ ເທຕຸ, ຍຸທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ເປເສສິ. ຣາຊາ ‘‘ຍຸຊ຺ຌາຫີ’’ຕິ ຠີມເສນໍ ເປເສສິ. ໂສ ສພ຺ພສນ຺ນາຫສນ຺ນທ຺ໂຘ ຣາຊເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸສນ຺ນທ຺ຘສ຺ສ ວາຣຓສ຺ສ ປິຏ຺ເຐ ນິສີທິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຕສ຺ສ ມຣຓຠເຍນ ສພ຺ພສນ຺ນາຫສນ຺ນທ຺ໂຘ ຠີມເສນສ຺ເສວ ປຈ຺ຉິມາສເນ ນິສີທິ. ວາຣໂຓ ມຫາຊນປຣິວຸໂຕ ນຄຣທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສງ຺ຄາມສີສໍ ປາປຸຓິ. ຠີມເສໂນ ຍຸທ຺ຘເຠຣິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາວ ກມ຺ປິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອິທາເນສ ¶ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິໂຕ ປຕິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ອປຕນຕ຺ຖໍ ຠີມເສນໍ ໂຍຕ຺ເຕນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິ, ຠີມເສໂນ ສມ຺ປຫາຣຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ສຣີຣວຬຎ຺ເຊນ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິໍ ທູເສສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ນ ໂຂ ເຕ ຠີມເສນ ປຸຣິເມນ ປຈ຺ຉິມໍ ສເມຕິ, ຕ຺ວໍ ປຸພ຺ເພ ສງ຺ຄາມໂຍໂຘ ວິຍ ອໂຫສິ, ອິທານິ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິໍ ທູເສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໐.

‘‘ຍໍ ¶ ເຕ ປວິກຕ຺ຖິຕໍ ປຸເຣ, ອຖ ເຕ ປູຕິສຣາ ສຊນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາ;

ອຸຠຍໍ ນ ສເມຕິ ຠີມເສນ, ຍຸທ຺ຘກຖາ ຈ ອິທຎ຺ຈ ເຕ ວິຫຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ເຕ ປວິກຕ຺ຖິຕໍ ປຸເຣຕິ ຍໍ ຕຍາ ປຸພ຺ເພ ‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍເຍວ ປຸຣິໂສ, ນາຫໍ ປຸຣິໂສ, ອຫມ຺ປິ ສງ຺ຄາມໂຍໂຘ’’ຕິ ວິກຕ຺ຖິຕໍ ວມ຺ຠນວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ຕາວ ເອກໍ. ອຖ ເຕ ປູຕິສຣາ ສຊນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາຕິ ອຖ ເຕ ອິເມ ປູຕິຠາເວນ ສຣຓຠາເວນ ຈ ‘‘ປູຕິສຣາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາ ສຣີຣວຬຎ຺ຊຘາຣາ ສຊນ຺ຕິ ວຬຎ຺ຊນ຺ຕິ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉາຕິ ຕໂຕ ປຸເຣ ວິກຕ຺ຖິຕໂຕ ອປຣຠາເຄ, ອິທານິ ອິມສ຺ມິໍ ສງ຺ຄາມສີເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍໍ ນ ສເມຕິ ຠີມເສນາຕິ ອິທໍ ຠີມເສນ ອຸຠຍໍ ນ ສເມຕິ. ກຕຣໍ? ຍຸທ຺ຘກຖາ ຈ ອິທຎ຺ຈ ເຕ ວິຫຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຍາ ຈ ປຸເຣ ກຖິຕາ ຍຸທ຺ຘກຖາ, ຍຎ຺ຈ ເຕ ອິທານິ ວິຫຎ຺ຎໍ ກິລມໂຖ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິທູສນາກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຆາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ມາ ຠາຍິ, ສມ຺ມ, ກສ຺ມາ ມຍິ ຐິເຕ ວິຫຎ຺ຎສີ’’ຕິ ຠີມເສນໍ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິໂຕ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ‘‘ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ເຄຫເມວ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍາ ປາກເຏນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສງ຺ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸນ຺ນທິຕ຺ວາ ພລໂກຏ຺ຐກໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສປຕ຺ຕຣາຊານໍ ຊີວຄ຺ຄາຫໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ຍສໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ຈູຬຘນຸຄ຺ຄຫປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ໂສ ຠີມເສນສ຺ສ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ເປເສຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ¶ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນເວສ ຠິກ຺ຂຸ ວິກຕ຺ເຖຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ວິກຕ຺ຖິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຠີມເສໂນ ວິກຕ຺ຖິຕຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ຈູຬຘນຸຄ຺ຄຫປຓ຺ຑິໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຠີມເສນຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ວຣຸຓວຄ຺ໂຄ ອຏ຺ຐໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ວຣຸຓໍ ສີລວນາຄໍ, ສຈ຺ຈໍກິຣ ຣຸກ຺ຂຘມ຺ມໍ;

ມຈ຺ຉຣາຊາ ອສງ຺ກິຍໍ, ມຫາສຸປິນອິລ຺ລິສໍ;

ຂຣສ຺ສຣໍ ຠີມເສນນ຺ຕິ.

໙. ອປາຍິມ຺ຫວຄ຺ໂຄ

[໘໑] ໑. ສຸຣາປານຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອປາຍິມ຺ຫ ¶ ¶ ອນຈ຺ຈິມ຺ຫາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ໂກສມ຺ພິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ໂຆສິຕາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສາຄຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຠຄວຕິ ຫິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ວາ ຈາຣິກາຄມເນນ ຠທ຺ທວຕິກໍ ນາມ ນິຄມໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ໂຄປາລກາ ປສຸປາລກາ ກສ຺ສກາ ປຖາວິໂນ ຈ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອມ຺ພຕິຕ຺ຖໍ ອຄມາສິ, ອມ຺ພຕິຕ຺ເຖ ຊຏິລສ຺ສ ອສ຺ສເມ ອມ຺ພຕິຕ຺ຖໂກ ນາມ ນາໂຄ ອາສີວິໂສ ໂຆຣວິໂສ, ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ວິເຫເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ວາຣຍິໍສຸ. ຠຄວາປິ ເຕສໍ ກຖໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ເຕສຸ ຍາວຕຕິຍໍ ວາຣຍມາເນສຸປິ ອຄມາສິເຍວ.

ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ຠທ຺ທວຕິກາຍ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ວິຫຣຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພຸທ຺ຘູປຏ຺ຐາໂກ ສາຄໂຕ ນາມ ເຖໂຣ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕໍ ອສ຺ສມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນາຄຣາຊສ຺ສ ວສນຏ຺ຐາເນ ຕິຓສນ຺ຖາຣກໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິ. ນາໂຄ ມກ຺ຂໍ ອສຫມາໂນ ຘູມາຍິ, ເຖໂຣປິ ຘູມາຍິ. ນາໂຄ ປຊ຺ຊລິ, ເຖໂຣປິ ປຊ຺ຊລິ. ນາຄສ຺ສ ເຕໂຊ ເຖຣໍ ນ ພາຘຕິ, ເຖຣສ຺ສ ເຕໂຊ ນາຄໍ ¶ ພາຘຕິ. ເອວໍ ໂສ ຂເຓນ ຕໍ ນາຄຣາຊານໍ ທເມຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາ ຠທ຺ທວຕິກາຍໍ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິໍ ອຄມາສິ. ສາຄຕຕ຺ເຖເຣນ ນາຄສ຺ສ ທມິຕຠາໂວ ສກລຊນປທໍ ປຕ຺ຖຣິ. ໂກສມ຺ພິນຄຣວາສິໂນ ສຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສາຄຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕາ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທຸລ຺ລຠໍ, ຕໍ ວເທຍ຺ຍາຖ, ຕເທວ ມຍໍ ປຏິຍາເທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ປນາຫໍສຸ ‘‘ອາວຸໂສ, ປພ຺ພຊິຕານໍ ນາມ ກາໂປຕິກາ ສຸຣາ ທຸລ຺ລຠາ ເຈວ ມນາປາ ຈ. ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ເຖຣສ຺ສ ປສນ຺ນາ, ກາໂປຕິກໍ ສຸຣໍ ປຏິຍາເທຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ສ຺ວາຕນາຍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ກາໂປຕິກໍ ສຸຣໍ ປສນ຺ນໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ເຖຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຆເຣ ຆເຣ ປສນ຺ນໍ ສຸຣໍ ອທໍສຸ. ເຖໂຣ ປິວິຕ຺ວາ ສຸຣາມທມຕ຺ໂຕ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ປຕິຕ຺ວາ ວິລປມາໂນ ນິປຊ຺ຊິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ເຖຣໍ ເຕນາກາເຣນ ນິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຄຕ’’ນ຺ຕິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອາຣາມໍ ອຄມາສິ ¶ . ຠິກ຺ຂູ ເຖຣສ຺ສ ສີສໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາທມູເລ ກຕ຺ວາ ຕໍ ນິປຊ຺ຊາເປສຸໍ, ໂສ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປາເທ ຕຖາຄຕາຠິມຸເຂ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ ປຏິປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ປຸພ຺ເພ ສາຄຕສ຺ສ ມຍິ ຄາຣວໍ, ຕໍ ອິທານິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອມ຺ພຕິຕ຺ຖກໍ ນາຄຣາຊານໍ ໂກ ທເມສີ’’ຕິ. ‘‘ສາຄໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປເນຕຣຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຄໂຕ ອຸທກເທຑ຺ຑູຠກມ຺ປິ ທເມຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ອປິ ນຸ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວຣູປໍ ປາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ເອວໍວິສຎ຺ຎີ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເຖຣໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ສຸຣາເມຣຍປາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໓໒໗) ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປາວິສິ.

ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ ຠິກ຺ຂູ ສຸຣາປານສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ກຖຍິໍສຸ ‘‘ຍາວ ມຫາໂທສຎ຺ເຈຕໍ, ອາວຸໂສ, ສຸຣາປານໍ ນາມ, ຕາວ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕໍ ¶ ສາຄຕໍ ຍຖາ ສຕ຺ຖຸ ຄຸຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ, ຕຖາ ອກາສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ສຸຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວິສຎ຺ຎິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອເຫສຸໍເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກາສິຣຏ຺ເຐ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຌານກີຬໍ ກີຬນ຺ໂຕ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ວສຕິ ປຎ຺ຈຫິ ອນ຺ເຕວາສິກສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ. ອຖ ນໍ ວສ຺ສານສມເຍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອນ຺ເຕວາສິກາ ອາຫໍສຸ ‘‘ອາຈຣິຍ, ມນຸສ຺ສປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂລຓມ຺ພິລໍ ເສວິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ອາວຸໂສ, ອຫໍ ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອາຈຣິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ວສິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ພຫິທ຺ວາຣຄາເມເຍວ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ສຸຫິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ນຄຣໍ ປວິສິໍສຸ. ມນຸສ຺ສາ ສມ຺ປິຍາຍມານາ ຠິກ຺ຂໍ ອທໍສຸ. ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ຈ ຣຎ຺ໂຎປິ ອາໂຣເຈສຸໍ ‘‘ເທວ, ຫິມວນ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຈສຕາ ອິສໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ວສນ຺ຕິ ໂຆຣຕປາ ປຣມຘິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ສີລວນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຣາຊາ ເຕສໍ ຄຸເຓ ສຸຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ວສ຺ສານໍ ¶ ຈຕຸມາສໍ ຕຕ຺ເຖວ ວສນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕສິ, ເຕ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣາຊເຄເຫເຍວ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ວສນ຺ຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ¶ ນຄເຣ ສຸຣານກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ປພ຺ພຊິຕານໍ ສຸຣາ ທຸລ຺ລຠາ’’ຕິ ພຫຸໍ ອຸຕ຺ຕມສຸຣໍ ທາເປສິ. ຕາປສາ ສຸຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຣາມທມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ອຸຏ຺ຐາຍ ນຈ຺ຈິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ຄາຍິໍສຸ, ນຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຄາຍິຕ຺ວາ ຂາຣິກາທີນິ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ສຸຣາມເທ ຉິນ຺ເນ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ນ ອມ຺ເຫຫິ ປພ຺ພຊິຕສາຣຸປ຺ປໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ອາຈຣິເຍນ ວິນາຠູຕຕ຺ຕາ ເອວຣູປໍ ປາປກມ຺ມໍ ກຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອຸຍ຺ຍານໍ ປຫາຍ ຫິມວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິສາມິຕປຣິກ຺ຂາຣາ ອາຈຣິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ຕາຕາ, ມນຸສ຺ສປເຖ ຠິກ຺ຂາຍ ອກິລມມານາ ສຸຂໍ ວສິຕ຺ຖ, ສມຄ຺ຄວາສຎ຺ຈ ປນ ວສິຕ຺ຖາ’’ຕິ ¶ ປຸຈ຺ຉິຕາ ‘‘ອາຈຣິຍ, ສຸຂໍ ວສິມ຺ຫ, ອປິຈ ໂຂ ປນ ມຍໍ ອປາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປິວິຕ຺ວາ ວິສຎ຺ຎີຠູຕາ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ນຈ຺ຈິມ຺ຫ ເຈວ ຄາຍິມ຺ຫ ຈາ’’ຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕາ ອິມໍ ຄາຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ –

໘໑.

‘‘ອປາຍິມ຺ຫ ອນຈ຺ຈິມ຺ຫ, ອຄາຍິມ຺ຫ ຣຸທິມ຺ຫ ຈ;

ວິສຎ຺ຎີກຣຓິໍ ປິຕ຺ວາ, ທິຏ຺ຐາ ນາຫຸມ຺ຫ ວານຣາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປາຍິມ຺ຫາຕິ ສຸຣໍ ປິວິມ຺ຫ. ອນຈ຺ຈິມ຺ຫາຕິ ຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາເທ ລາເຬນ຺ຕາ ນຈ຺ຈິມ຺ຫ. ອຄາຍິມ຺ຫາຕິ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອາຍຕເກນ ສເຣນ ຄາຍິມ຺ຫ. ຣຸທິມ຺ຫ ຈາຕິ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ‘‘ເອວຣູປໍ ນາມ ອມ຺ເຫຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ໂຣທິມ຺ຫ ຈ. ວິສຎ຺ຎີກຣຓິໍ ປິຕ຺ວາ, ທິຏ຺ຐາ ນາຫຸມ຺ຫ ວານຣາຕິ ເອວຣູປໍ ສຎ຺ຎາວິນາສນໂຕ ວິສຎ຺ຎີກຣຓິໍ ສຸຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕເທວ ສາຘຸ, ຍໍ ວານຣາ ນາຫຸມ຺ຫາ’’ຕິ. ເອວໍ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຄຸຓໍ ກເຖສຸໍ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ຄຣຸສໍວາສຣຫິຕານໍ ນາມ ເອວຣູປໍ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ເຕ ຕາປເສ ຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ປຸນ ເອວຣູປໍ ມາກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ ເຕສໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ‘‘ອນຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ນ ວກ຺ຂາມ. ຕທາ ອິສິຄໂຓ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ອໂຫສິ, ຄຓສຕ຺ຖາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິນ຺ຕິ.

ສຸຣາປານຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໘໒] ໒. ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອຕິກ຺ກມ຺ມ ¶ ຣມຓກນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ອິມສ຺ສ ປນ ຊາຕກສ຺ສ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາລິກໍ ວຕ຺ຖຸ, ຕໍ ທສກນິປາເຕ ມຫາມິຕ຺ຕວິນ຺ທກຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑.໘໒; ໑.໕.໑໐໐ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ປນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໒.

‘‘ອຕິກ຺ກມ຺ມ ¶ ຣມຓກໍ, ສທາມຕ຺ຕຎ຺ຈ ທູຠກໍ;

ສ຺ວາສິ ປາສາຓມາສີໂນ, ຍສ຺ມາ ຊີວໍ ນ ໂມກ຺ຂສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣມຓກນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຜລິກສ຺ສ ນາມໍ, ຜລິກປາສາທຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕສີຕິ ທີເປຕິ. ສທາມຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ຣຊຕສ຺ສ ນາມໍ, ຣຊຕປາສາທຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕສີຕິ ທີເປຕິ. ທູຠກນ຺ຕິ ມຓິໂນ ນາມໍ, ມຓິປາສາທຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕສີຕິ ທີເປຕິ. ສ຺ວາສີຕິ ໂສ ອສິ ຕ຺ວໍ. ປາສາຓມາສີໂນຕິ ຂຸຣຈກ຺ກໍ ນາມ ປາສາຓມຍໍ ວາ ໂຫຕິ ຣຊຕມຍໍ ວາ ມຓິມຍໍ ວາ, ຕໍ ປນ ປາສາຓມຍເມວ. ໂສ ຈ ເຕນ ອາສີໂນ ອຕິນິວິຏ຺ໂຐ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ. ຕສ຺ມາ ປາສາເຓນ ອາສີນຕ຺ຕາ ‘‘ປາສາຓາສີໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ພ຺ຍຎ຺ຊນສນ຺ຘິວເສນ ມກາຣໍ ອາທາຍ ‘‘ປາສາຓມາສີໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາສາຓໍ ວາ ອາສີໂນ, ຕໍ ຂຸຣຈກ຺ກໍ ອາສຊ຺ຊ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຊີວໍ ນ ໂມກ຺ຂສີຕິ ຍສ຺ມາ ຂຸຣຈກ຺ກາ ຍາວ ເຕ ປາປໍ ນ ຂີຍຕິ, ຕາວ ຊີວນ຺ໂຕເຍວ ນ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສສິ, ຕໍ ອາສີໂນສີຕິ.

ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍເຍວ ຄໂຕ. ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກປິ ຂຸຣຈກ຺ກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວມາໂນ ປາປກມ຺ເມ ປຣິກ຺ຂີເຓ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ເທວຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໘໓] ໓. ກາຬກຓ຺ຓິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ມິຕ຺ໂຕ ¶ ¶ ຫເວ ສຕ຺ຕປເທນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ມິຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຫປໍສຸກີຬິໂກ ເອກາຈຣິຍສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຫິຕສິປ຺ໂປ ນາເມນ ກາຬກຓ຺ຓີ ນາມ. ໂສ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ທຸຄ຺ຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ¶ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຏຸມ຺ພໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ໂສ ເສຏ຺ຐິໂນ ອຸປກາຣໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກໂຣຕິ. ຕໍ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕກາເລ ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ກາຬກຓ຺ຓິ, ນິສີທ, ກາຬກຓ຺ຓິ, ຠຸຎ຺ຊ ກາຬກຓ຺ຓີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ເສຏ຺ຐິໂນ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ເສຏ຺ຐິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ມາ ເອຕໍ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ກຣິ, ‘ຕິຏ຺ຐ, ກາຬກຓ຺ຓິ, ນິສີທ ກາຬກຓ຺ຓິ, ຠຸຎ຺ຊ ກາຬກຓ຺ຓີ’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ສທ຺ເທນ ຍກ຺ໂຂປິ ປລາເຍຍ຺ຍ, ນ ເຈສ ຕຍາ ສມາໂນ, ທຸຄ຺ຄໂຕ ທຸຣູເປໂຕ, ກິໍ ເຕ ອິມິນາ’’ຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ‘‘ນາມໍ ນາມ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ, ນ ຕໍ ປຓ຺ຑິຕາ ປມາຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສຸຕມງ຺ຄລິເກນ ນາມ ຠວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ນາມມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ສຫປໍສຸກີຬິກໍ ສຫາຍໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ວຈນໍ ອນາທາຍ ເອກທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຄຄາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ເຄຫຣກ຺ຂກໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສິ.

ໂຈຣາ ‘‘ເສຏ຺ຐິ ກິຣ ໂຠຄຄາມໍ ຄໂຕ, ເຄຫມສ຺ສ ວິລຸມ຺ປິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນານາວຸຘຫຕ຺ຖາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປຣິວາເຣສຸໍ. ອິຕໂຣປິ ໂຈຣານຎ຺ເຎວ ອາຄມນໍ ອາສງ຺ກມາໂນ ອນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕວ ນິສີທິ. ໂສ ໂຈຣານໍ ອາຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ປໂພເຘຕຸໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ສງ຺ຂໍ ຘມ, ຕ຺ວໍ ມຸທິງ຺ຄໍ ວາເທຫີ’’ຕິ ມຫາສມຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ສກລນິເວສນໍ ເອກສທ຺ທໍ ກາເຣສິ. ໂຈຣາ ‘‘ສຸຎ຺ຎໍ ເຄຫນ຺ຕິ ທຸສ຺ສຸຕໍ ອມ຺ເຫຫິ, ອຕ຺ເຖວ ອິຘ ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ ປາສາຓມຸຄ຺ຄຣາທີນິ ຕຕ຺ເຖວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍິໍສຸ.

ປຸນທິວເສ ມນຸສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຉຑ຺ຑິເຕ ປາສາຓມຸຄ຺ຄຣາທໂຍ ທິສ຺ວາ ສໍເວຄປ຺ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອຊ຺ຊ ເອວຣູໂປ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ຆຣວິຈາຣໂກ ນາຠວິສ຺ສ, ໂຈເຣຫິ ຍຖາຣຸຈິຍາ ປວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຄຫໍ ວິລຸຕ຺ຕໍ ອສ຺ສ, ອິມໍ ທຬ຺ຫມິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ວຸຑ຺ຒິ ຊາຕາ’’ຕິ ຕໍ ປສໍສິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ໂຠຄຄາມໂຕ ອາຄຕກາເລ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ອຖ ເນ ເສຏ຺ຐິ ອໂວຈ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ເອວຣູປໍ ມມ ເຄຫຣກ຺ຂກໍ ມິຕ຺ຕໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປຖ, ສຈາຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຈເນນ ມຍາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິໂຕ ອສ຺ສ, ອຊ຺ຊ ເມ ກຸຏຸມ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິ ນາຠວິສ຺ສ, ນາມໍ ນາມ ອປ຺ປມາຓໍ, ຫິຕຈິຕ຺ຕເມວ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ທານິ ເມ ອິທໍ ກຖາປາຠຕ’’ນ຺ຕິ ¶ ¶ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອິທາເນວ ກາຬກຓ຺ຓິມິຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມິຕ຺ຕສ຺ສ ຆເຣ ກຸຏຸມ຺ພໍ ຣກ຺ຂຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ຣກ຺ຂິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫາຍໂສ ເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ກາຬກຓ຺ຓີ ນາມ ມິຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸສທິສເມວ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຠຄຄາມໂຕ ອາຄໂຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຈເນນ ເອວຣູໂປ ມິຕ຺ໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒິໂຕ ອສ຺ສ, ອຊ຺ຊ ເມ ກຸຏຸມ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິ ນາຠວິສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໓.

‘‘ມິຕ຺ໂຕ ຫເວ ສຕ຺ຕປເທນ ໂຫຕິ, ສຫາໂຍ ປນ ທ຺ວາທສເກນ ໂຫຕິ;

ມາສຑ຺ຒມາເສນ ຈ ຎາຕິ ໂຫຕິ, ຕຕຸຕ຺ຕຣິໍ ອຕ຺ຕສໂມປິ ໂຫຕິ;

ໂສຫໍ ກຖໍ ອຕ຺ຕສຸຂສ຺ສ ເຫຕຸ, ຈິຣສນ຺ຖຸຕໍ ກາຬກຓ຺ຓິໍ ຊເຫຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຫເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເມຕ຺ຕາຍຕີຕິ ມິຕ຺ໂຕ, ເມຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕິ, ສິເນຫໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປເນສ ສຕ຺ຕປເທນ ໂຫຕິ, ເອກໂຕ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣຄມນມຕ຺ເຕນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫາໂຍ ປນ ທ຺ວາທສເກນ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ເອກໂຕ ກຣຓວເສນ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ສຫ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຫາໂຍ. ໂສ ປເນສ ທ຺ວາທສເກນ ໂຫຕິ, ທ຺ວາທສາຫໍ ເອກໂຕ ນິວາເສນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາສຑ຺ຒມາເສນ ຈາຕິ ມາເສນ ວາ ອຑ຺ຒມາເສນ ວາ. ຎາຕິ ໂຫຕີຕິ ຎາຕິສໂມ ໂຫຕິ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ເອກໂຕ ວາເສນ ອຕ຺ຕສໂມປິ ໂຫຕິເຍວ. ຊເຫຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ເອວຣູປໍ ສຫາຍໍ ກຖໍ ຊເຫຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸນ ໂກຈິ ຕສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ວຕ຺ຕາ ນາມ ນາໂຫສີຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ກາຬກຓ຺ຓີ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກາຬກຓ຺ຓິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໘໔] ໔. ອຕ຺ຖສ຺ສທ຺ວາຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອາໂຣຄ຺ຍມິຈ຺ເຉ ¶ ¶ ¶ ປຣມຎ຺ຈ ລາຠນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອຕ຺ຖກຸສລໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ເອກສ຺ສ ມຫາວິຠວສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາຕິຍາ ສຕ຺ຕວສ຺ໂສ ປຎ຺ຎວາ ອຕ຺ຖກຸສໂລ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປິຕຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ວາຣປຎ຺ຫໍ ນາມ ປຸຈ຺ຉິ, ໂສ ຕໍ ນ ຊານາຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ ອຕິສຸຂຸໂມ, ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ອຸປຣິ ຠວຄ຺ເຄນ, ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອວີຈິນາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ເອຕໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ປຸຕ຺ຕມາທາຍ ພຫຸໍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ທາຣໂກ ປຎ຺ຎວາ ອຕ຺ຖກຸສໂລ ມໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ວາຣປຎ຺ຫໍ ນາມ ປຸຈ຺ຉິ, ອຫໍ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ, ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຕູ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ປຸພ຺ເພປາຫໍ, ອຸປາສກ, ອິມິນາ ກຸມາຣເກເນຕໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ, ມຍາ ຈສ຺ສ ກຖິໂຕ, ຕທາ ນໍ ເອສ ຊານາຕິ, ອິທານິ ປນ ຠວສງ຺ເຂປຄຕຕ຺ຕາ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫາວິຠໂວ ເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ ຊາຕິຍາ ປຎ຺ຎວາ ອຕ຺ຖກຸສໂລ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປິຕຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ອຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ນາມ ກິ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ວາຣປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໔.

‘‘ອາໂຣຄ຺ຍມິຈ຺ເຉ ປຣມຎ຺ຈ ລາຠໍ, ສີລຎ຺ຈ ວຸທ຺ຘານຸມຕໍ ສຸຕຎ຺ຈ;

ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕີ ຈ ອລີນຕາ ຈ, ອຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ວາຣາ ປມຸຂາ ຉເຬເຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາໂຣຄ຺ຍມິຈ຺ເຉ ປຣມຎ຺ຈ ລາຠນ຺ຕິ ຈ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຕາຕ, ປຐມເມວ ອາໂຣຄ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ປຣມໍ ລາຠໍ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ນາມ ສຣີຣສ຺ສ ເຈວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອໂຣຄຠາໂວ ອນາຕຸຣຕາ. ສຣີເຣ ຫິ ໂຣຄາຕຸເຣ ເນວ ອລທ຺ຘໍ ໂຠຄລາຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ¶ ລທ຺ຘໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ອນາຕຸເຣ ປນ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຈິຕ຺ເຕ ຈ ກິເລສາຕຸເຣ ເນວ ອລທ຺ຘໍ ຌານາທິເຠທໍ ລາຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ¶ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ລທ຺ຘໍ ປຸນ ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ. ເອຕສ຺ມິໍ ອນາໂຣຄ຺ເຍ ສຕິ ອລທ຺ໂຘປິ ລາໂຠ ນ ລພ຺ຠຕິ, ລທ຺ໂຘປິ ນິຣຕ຺ຖໂກ ໂຫຕິ, ອສຕິ ປເນຕສ຺ມິໍ ອລທ຺ໂຘປິ ລາໂຠ ລພ຺ຠຕິ, ລທ຺ໂຘປິ ສາຕ຺ຖໂກ ໂຫຕີຕິ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ¶ ປຣໂມ ລາໂຠ ນາມ. ຕໍ ສພ຺ພປຐມໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອິທເມກໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ສີລຎ຺ຈາຕິ ອາຈາຣສີລໍ. ອິມິນາ ໂລກຈາຣິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ວຸທ຺ຘານຸມຕນ຺ຕິ ຄຸຓວຸທ຺ຘານໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ອນຸມຕໍ. ອິມິນາ ຎາຓສມ຺ປນ຺ນານໍ ຄຣູນໍ ໂອວາທໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕຎ຺ຈາຕິ ກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ ສຸຕໍ. ອິມິນາ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕິ. ຘມ຺ມານຸວຕ຺ຕີ ຈາຕິ ຕິວິຘສ຺ສ ສຸຈຣິຕຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕນໍ. ອິມິນາ ທຸຈ຺ຈຣິຕຘມ຺ມໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຸຈຣິຕຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອລີນຕາ ຈາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອລີນຕາ ອນີຈຕາ. ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສງ຺ໂກຈຕໍ ປຓີຕຠາວໍ ອຸຕ຺ຕມຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ວາຣາ ປມຸຂາ ຉເຬເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ວຸຑ຺ຒິ, ຕສ຺ສ ວຸຑ຺ຒິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເອເຕ ປມຸຂາ ອຸຕ຺ຕມາ ຉ ທ຺ວາຣາ ອຸປາຍາ ອຘິຄມມຸຂານີຕິ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທ຺ວາຣປຎ຺ຫໍ ກເຖສິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສຸ ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ວຕ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ປຸຕ຺ໂຕວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຸຕ຺ໂຕ, ມຫາເສຏ຺ຐິ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຖສ຺ສທ຺ວາຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໘໕] ໕. ກິໍປກ຺ກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອາຍຕິໍ ໂທສໍ ນາຎ຺ຎາຍາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ອຎ຺ຎຕໂຣ ກິຣ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ເອກທິວສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອລງ຺ກຕອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິ. ອຖ ນໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອານຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ¶ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ນາເມເຕ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິໂຠຄກາເລ ຣມຓີຍາ. ໂສ ປນ ເຕສໍ ປຣິໂຠໂຄ ນິຣຍາທີສຸ ປຏິສນ຺ຘິທາຍກຕ຺ຕາ ກິໍປກ຺ກຜລປຣິໂຠຄສທິໂສ ໂຫຕິ. ກິໍປກ຺ກຜລໍ ນາມ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສສມ຺ປນ຺ນໍ, ຂາທິຕໍ ປນ ອນ຺ຕານິ ຂຓ຺ຑິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕິ. ປຸພ຺ເພ ພຫູ ພາລຊນາ ຕສ຺ສ ໂທສໍ ອທິສ຺ວາ ¶ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣເສສຸ ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໍ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖວາໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຏວິມຸຂໍ ປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ອຏວິຍາ ວິສຣຸກ຺ຂາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ມາ ໂຂ ມໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປຸພ຺ເພ ອຂາທິຕປຸພ຺ພານິ ຜລາຜລານິ ຂາທິຕ຺ຖາ’’ຕິ ໂອວທິ. ມນຸສ຺ສາ ອຏວິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຏວິມຸເຂ ເອກໍ ກິໍປກ຺ກຣຸກ຺ຂໍ ຜລຠາຣໂອຓມິຕສາຂໍ ອທ຺ທສໍສຸ. ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘສາຂາປຕ຺ຕຜລານິ ສຓ຺ຐານວຓ຺ຓຣສຄນ຺ເຘຫິ ອມ຺ພສທິສາເນວ. ເຕສຸ ເອກຈ຺ເຈ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣເສສຸ ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອມ຺ພຜລສຎ຺ຎາຍ ຜລານິ ຂາທິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ສຕ຺ຖວາຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ເຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ, ເຕ ຜລານິ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ, ເຍ ຂາທມານາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ເຕ ວມນໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເຕສໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອທາສິ. ເຕສຸ ເອກຈ຺ເຈ ອໂຣຄາ ຊາຕາ, ປຐມເມວ ຂາທິຕ຺ວາ ຐິຕາ ປນ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ໂສຕ຺ຖິນາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ລາຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຸນ ສກຏ຺ຐານເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໕.

‘‘ອາຍຕິໍ ໂທສໍ ນາຎ຺ຎາຍ, ໂຍ ກາເມ ປຏິເສວຕິ;

ວິປາກນ຺ເຕ ຫນນ຺ຕິ ນໍ, ກິໍປກ຺ກມິວ ຠກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາຍຕິໍ ໂທສໍ ນາຎ຺ຎາຍາຕິ ອນາຄເຕ ໂທສໍ ນ ອຎ຺ຎາຍ, ອຊານິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ກາເມ ປຏິເສວຕີຕິ ໂຍ ວຕ຺ຖຸກາເມ ຈ ກິເລສກາເມ ຈ ປຏິເສວຕິ. ວິປາກນ຺ເຕ ຫນນ຺ຕິ ນນ຺ຕິ ເຕ ກາມາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສງ຺ຂາເຕ ອນ຺ເຕ ນິຣຍາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນານປ຺ປກາເຣນ ທຸກ຺ເຂນ ສໍໂຍຊຍມານາ ຫນນ຺ຕິ. ກຖໍ? ກິໍປກ຺ກມິວ ຠກ຺ຂິຕນ຺ຕິ, ຍຖາ ປຣິໂຠຄກາເລ ¶ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມນາປໍ ກິໍປກ຺ກຜລໍ ອນາຄຕໂທສໍ ອທິສ຺ວາ ຠກ຺ຂິຕໍ ອນ຺ເຕ ຫນຕິ, ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕິ, ເອວໍ ປຣິໂຠຄກາເລ ມນາປາປິ ກາມາ ວິປາກກາເລ ຫນນ຺ຕີຕິ ເທສນໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິໍ ປາເປຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ¶ ປາປຸຓິ. ເສສປຣິສາຍປິ ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ, ເກຈິ ສກທາຄາມິໂນ, ເກຈິ ອນາຄາມິໂນ, ເກຈິ ອຣຫນ຺ໂຕ ອເຫສຸໍ.

ສຕ຺ຖາປິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຖວາໂຫ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກິໍປກ຺ກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໘໖] ໖. ສີລວີມໍສກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສີລໍ ¶ ກິເຣວ ກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ສີລວີມໍສກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ໂກສລຣາຊານໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວຕິ ຕິສຣຓໍ ຄໂຕ ອຂຓ຺ຑປຎ຺ຈສີໂລ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ. ຣາຊາ ‘‘ອຍໍ ສີລວາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອຕິເຣກສມ຺ມານໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ມຍ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອຕິເຣກສມ຺ມານໍ ກໂຣຕິ, ອຕິວິຍ ມໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອສ ມມ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕກຸລປ຺ປເທສສິປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອິມໍ ສມ຺ມານໍ ກໂຣຕິ, ອຸທາຫຸ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວີມໍສິສ຺ສາມິ ຕາວາ’’ຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຣາຊູປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຆຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກສ຺ສ ເຫຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ຜລກໂຕ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອກໍ ກຫາປຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄມາສິ, ເຫຣຎ຺ຎິໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ຄຣຸຠາເວນ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ນິສີທິ. ປຸນທິວເສ ທ຺ເວ ກຫາປເຓ ຄຓ຺ຫິ, ເຫຣຎ຺ຎິໂກ ຕເຖວ ອຘິວາເສສິ. ຕຕິຍທິວເສ ກຫາປຓມຸຏ຺ຐິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ອຖ ນໍ ເຫຣຎ຺ຎິໂກ ‘‘ອຊ຺ຊ ເຕ ຕຕິໂຍ ທິວໂສ ຣາຊກຸຏຸມ຺ພໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ‘‘ຣາຊກຸຏຸມ຺ພວິລຸມ຺ປກໂຈໂຣ ເມ ຄຫິໂຕ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິຣວິ. ອຖ ນໍ ມນຸສ຺ສາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຈິຣໍທານິ ຕ຺ວໍ ສີລວາ ວິຍ ວິຈຣີ’’ຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ປຫາເຣ ທຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສຸໍ.

ຣາຊາ ¶ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອວຣູປໍ ທຸສ຺ສີລກມ຺ມໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຕສ຺ສ ຣາຊາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ນາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ໂຈໂຣ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ‘‘ກສ຺ມາ ຣາຊກຸຏຸມ຺ພິກສ຺ສ ຜລກໂຕ ກຫາປເຓ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ? ‘‘ເອຕໍ ມຍາ ຕຍິ ມມ ອຕິສມ຺ມານໍ ກໂຣນ຺ເຕ ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຣາຊາ ມມ ຊາຕິອາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ອຕິສມ຺ມານໍ ກໂຣຕິ, ອຸທາຫຸ ສີລໍ ນິສ຺ສາຍາ’ຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ກຕໍ, ອິທານິ ປນ ມຍາ ເອກໍເສນ ຎາຕໍ. ຍຖາ ສີລເມວ ນິສ຺ສາຍ ຕຍາ ມມ ສມ຺ມາໂນ ກໂຕ, ນ ຊາຕິອາທີນິ. ຕຖາ ຫິ ເມ ອິທານິ ຣາຊາຓໍ ກາເຣສິ, ສ຺ວາຫໍ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ສີລເມວ ອຸຕ຺ຕມໍ ສີລໍ ປມຸຂ’ນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ. ອິມສ຺ສ ປນາຫໍ ສີລສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ¶ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຄເຫ ຐິໂຕ ກິເລເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ກາຕຸໍ, ອຊ຺ເຊວ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ເມ ເທຖ, ເທວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ເຊຕວນາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ.

ອຖ ນໍ ຎາຕິສຸຫຊ຺ຊພນ຺ຘວາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ນິວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ອວິສ຺ສຏ຺ຐກມ຺ມຏ຺ຐາໂນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ¶ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາສິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ອຎ຺ຎພ຺ຍາກຣຓໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປາກຏໍ ຊາຕໍ. ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອາວຸໂສ, ອສຸໂກ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປຏ຺ຐາກພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ກຖຍມານາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທານິ ອຍເມວ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐໍ ອກາສິ, ປຸພ຺ເພປິ ປຓ຺ຑິຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສີລໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐໍ ກຣິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ປຸໂຣຫິໂຕ ອໂຫສິ ທານາຘິມຸຕ຺ໂຕ ສີລຊ຺ຌາສໂຍ ອຂຓ຺ຑປຎ຺ຈສີໂລ. ຣາຊາ ເສສພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອຕິເຣກໍ ຕສ຺ສ ສມ຺ມານໍ ກໂຣຕີຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ໂພຘິສຕ຺ເຕ ປນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ນີຍມາເນ ¶ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ສປ຺ປໍ ກີຬາເປນ຺ຕາ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຄີວາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຄເລ ເວເຐນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ມາ, ຕາຕາ, ເອວໍ ສປ຺ປໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ຄຓ຺ຫຖ, ມາ ຄີວາຍ ຄຓ຺ຫຖ, ມາ ຄເລ ເວເຐຖ. ອຍຎ຺ຫິ ໂວ ຑໍສິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ອຫິຕຸຓ຺ຑິກາ ‘‘ອຍໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ສປ຺ໂປ ສີລວາ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ຕາທິໂສ ທຸສ຺ສີໂລ ນ ໂຫຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ທຸສ຺ສີລຕາຍ ອນາຈາເຣນ ຣາຊກຸຏຸມ຺ພວິລຸມ຺ປກໂຈໂຣຕິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນີຍສີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສປ຺ປາປິ ຕາວ ອຑໍສນ຺ຕາ ອວິເຫເຐນ຺ຕາ ‘ສີລວນ຺ໂຕ’ຕິ ນາມໍ ລຠນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມນຸສ຺ສຠູຕາ. ສີລເມວ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຸຕ຺ຕມໍ, ນຕ຺ຖິ ¶ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສຸໍ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຣາຊກຸຏຸມ຺ພວິລຸມ຺ປໂກ ໂຈໂຣ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິສ຺ສ ຣາຊາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ນາຫໍ, ມຫາຣາຊ, ໂຈໂຣ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ກຫາປເຓ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ‘‘ສ຺ວາຫໍ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ສີລເມວ ອຸຕ຺ຕມໍ, ສີລໍ ປາໂມກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຄໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ອິທໍ, ອາສີວິໂສປິ ຕາວ ອຑໍສນ຺ໂຕ ອວິເຫເຐນ຺ໂຕ ‘ສີລວາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ສີລເມວ ອຸຕ຺ຕມໍ, ສີລໍ ປວຣ’’ນ຺ຕິ ສີລໍ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໖.

‘‘ສີລໍ ກິເຣວ ກລ຺ຍາຓໍ, ສີລໍ ໂລເກ ອນຸຕ຺ຕຣໍ;

ປສ຺ສ ໂຆຣວິໂສ ນາໂຄ, ສີລວາຕິ ນ ຫຎ຺ຎຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ສີລໍ ກິເຣວາຕິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ອວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ອາຈາຣສີລເມວ. ກິຣາຕິ ອນຸສ຺ສວວເສນ ວທຕິ. ກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣຕຣໍ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຊຏ຺ຐກໍ ສພ຺ພຄຸຓທາຍກໍ. ປສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐກາຣຓໍ ອຠິມຸຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກເຖຕິ. ສີລວາຕິ ນ ຫຎ຺ຎຕີຕິ ໂຆຣວິໂສປິ ສມາໂນ ອຑໍສນອວິເຫຐນມຕ຺ຕເກນ ສີລວາຕິ ປສໍສໍ ລຠຕິ, ນ ຫຎ຺ຎຕິ ນ ວິຫຎ຺ຎຕີຕິ. ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ສີລເມວ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ກາເມ ປຫາຍ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ຣາຊປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ປຸໂຣຫິໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສີລວີມໍສກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໘໗] ໗. ມງ຺ຄລຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍສ຺ສ ມງ຺ຄລາ ສມູຫຕາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ສາຏກລກ຺ຂຓພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຣາຊຄຫວາສິໂກ ¶ ກິເຣໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂກຕຸຫລມງ຺ຄລິໂກ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ອປ຺ປສນ຺ໂນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ອຑ຺ໂຒ ມຫທ຺ຘໂນ ມຫາໂຠໂຄ, ຕສ຺ສ ສມຸຄ຺ເຄ ຐປິຕໍ ສາຏກຍຸຄໍ ມູສິກາ ຂາທິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ສີສໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ‘‘ສາຏເກ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກາເລ ມູສິກາຍ ຂາທິຕຠາວໍ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສເຈ ອິທໍ ມູສິກາທຏ຺ຐໍ ສາຏກຍຸຄໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຫາວິນາໂສ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ອວມງ຺ຄລໍ ກາຬກຓ຺ຓິສທິສໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕາທີນໍ ວາ ທາສກມ຺ມກຣາທີນໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ ທາຕຸໍ. ໂຍ ຫິ ອິທໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ສພ຺ພສ຺ສ ມຫາວິນາໂສ ຠວິສ຺ສຕິ, ອາມກສຸສາເນ ຕໍ ຉຑ຺ຑາເປສ຺ສາມິ, ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາ ທາສກມ຺ມກຣາທີນໍ ຫຕ຺ເຖ ທາຕຸໍ. ເຕ ຫິ ເອຕ຺ຖ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິນາສໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍຸໍ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ນໍ, ຕາຕ, ຫຕ຺ເຖນ ອຜຸສິຕ຺ວາ ທຓ຺ຑເກນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາມກສຸສາເນ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສີສໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ເປເສສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ¶ ໂຂ ຕໍ ທິວສໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ໂພຘເນຍ຺ຍພນ຺ຘເວ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອິເມສໍ ປິຕາປຸຕ຺ຕານໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ມິຄວີຖິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມິຄລຸທ຺ທໂກ ວິຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາມກສຸສານທ຺ວາເຣ ນິສີທິ ຉພ຺ພຓ຺ຓພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ. ມາຓໂວປິ ປິຕຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຊຄຣສປ຺ປໍ ວິຍ ຕໍ ຍຸຄສາຏກໍ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ອາມກສຸສານທ຺ວາຣໍ ປາປຸຓິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກິໍ ກໂຣສິ ມາຓວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ອິທໍ ສາຏກຍຸຄໍ ມູສິກາທຏ຺ຐໍ ກາຬກຓ຺ຓິສທິສໍ ຫລາຫລວິສູປມໍ, ມມ ປິຕາ ‘ອຎ຺ໂຎ ເອຕໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາ’ຕິ ¶ ຠເຍນ ມໍ ປຫິຓິ, ອຫເມຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສີສໍ ນ຺ຫາຍິສ຺ສາມີຕິ ອາຄໂຕມ຺ຫິ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຉຑ຺ເຑຫີ’’ຕິ. ມາຓໂວ ຉຑ຺ເຑສິ, ສຕ຺ຖາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ທານິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາວ ຄຓ຺ຫິ. ‘‘ອວມງ຺ຄລໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ເອຕໍ ກາຬກຓ຺ຓິສທິສໍ, ມາ ຄຓ຺ຫິ ມາ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ວາຣຍມາເນເຍວ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເວຬຸວນາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ.

ມາຓໂວ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຸ ອາໂຣເຈສິ ‘‘ຕາຕ, ມຍາ ອາມກສຸສາເນ ຉຑ຺ຑິຕໍ ສາຏກຍຸຄໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ‘ອມ຺ຫາກໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ມຍາ ວາຣິຍມາໂນປິ ຄເຫຕ຺ວາ ເວຬຸວນໍ ຄໂຕ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຕໍ ສາຏກຍຸຄໍ ອວມງ຺ຄລໍ ກາຬກຓ຺ຓິສທິສໍ, ຕໍ ວຬຎ຺ເຊນ຺ໂຕ ສມໂຓປິ ໂຄຕໂມ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ວິຫາໂຣປິ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ຄຣຫາ ຠວິສ຺ສຕິ, ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອຎ຺ເຎ ພຫູ ສາຏເກ ທຕ຺ວາ ຕໍ ຉຑ຺ຑາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ພຫູ ສາຏເກ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເວຬຸວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ຐິໂຕ ເອວມາຫ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ໂວ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອາມກສຸສາເນ ¶ ສາຏກຍຸຄໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ຕໍ ສາຏກຍຸຄໍ ອວມງ຺ຄລໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊມານາ ນສ຺ສິສ຺ສຖ, ສກລວິຫາໂຣປິ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ. ສເຈ ໂວ ນິວາສນໍ ວາ ປາຣຸປນໍ ວາ ນປ຺ປໂຫຕິ, ອິເມ ສາຏເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ຉຑ຺ຑາເປຖາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປພ຺ພຊິຕາ ນາມ, ອມ຺ຫາກໍ ອາມກສຸສາເນ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ນ຺ຫານຕິຕ຺ເຖ ມຫາມຄ຺ເຄຕິ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ຉຑ຺ຑິຕາ ວາ ປຕິຕາ ວາ ປິໂລຕິກາ ວຏ຺ຏຕິ, ຕ຺ວໍ ປນ ນ ອິທາເນວ ເອວໍລທ຺ຘິໂກ, ປຸພ຺ເພປິ ເອວໍລທ຺ຘິໂກເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ຣາຊຄຫນຄເຣ ຘມ຺ມິໂກ ມຄຘຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ເຕ ວສມາໂນ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫນຄເຣ ຣາຊຸຍ຺ຍານໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສິຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ຠິກ຺ຂາຈາຣຕ຺ຖາຍ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ຣາຊາ ¶ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປາສາເທ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນເຍວ ວສນຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວສເນ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ວສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຣາຊຄຫນຄເຣ ທຸສ຺ສລກ຺ຂຓພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ¶ ນາມ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ສມຸຄ຺ເຄ ຐປິຕໍ ສາຏກຍຸຄນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ມາຓເວ ປນ ສຸສານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຐມຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸສານທ຺ວາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕນ ຉຑ຺ຑິຕໍ ສາຏກຍຸຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ອຄມາສິ. ມາຓໂວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຸ ອາໂຣເຈສິ. ປິຕາ ‘‘ຣາຊກຸລູປໂກ ຕາປໂສ ນສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕາປສ, ຕຍາ ຄຫິຕສາຏເກ ຉຑ຺ເຑຫິ, ມາ ນສ຺ສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕາປໂສ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສຸສາເນ ຉຑ຺ຑິຕປິໂລຕິກາ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ມຍໍ ໂກຕຸຫລມງ຺ຄລິກາ, ໂກຕຸຫລມງ຺ຄລໍ ນາເມຕໍ ນ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ວຓ຺ຓິຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຑິເຕນ ນາມ ໂກຕຸຫລມງ຺ຄລິເກນ ນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາປິ ¶ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໗.

‘‘ຍສ຺ສ ມງ຺ຄລາ ສມູຫຕາ, ອຸປ຺ປາຕາ ສຸປິນາ ຈ ລກ຺ຂຓາ ຈ;

ໂສ ມງ຺ຄລໂທສວີຕິວຕ຺ໂຕ, ຍຸຄໂຍຄາຘິຄໂຕ ນ ຊາຕຸເມຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ມງ຺ຄລາ ສມູຫຕາຕິ ຍສ຺ສ ອຣຫໂຕ ຂີຓາສວສ຺ສ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລໍ, ສຸຕມງ຺ຄລໍ, ມຸຕມງ຺ຄລນ຺ຕິ ເອເຕ ມງ຺ຄລາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ. ອຸປ຺ປາຕາ ສຸປິນາ ຈ ລກ຺ຂຓາ ຈາຕິ ‘‘ເອວຣູໂປ ຈນ຺ທຄ຺ຄາໂຫ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວຣູໂປ ສູຣິຍຄ຺ຄາໂຫ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວຣູໂປ ນກ຺ຂຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວຣູໂປ ອຸກ຺ກາປາໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວຣູໂປ ທິສາຑາໂຫ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ມຫາອຸປ຺ປາຕາ, ນານປ຺ປກາຣາ ສຸປິນາ, ສຸຠຄລກ຺ຂຓໍ, ທຸພ຺ຠຄລກ຺ຂຓໍ, ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂຓໍ, ປຸຣິສລກ຺ຂຓໍ, ທາສິລກ຺ຂຓໍ, ທາສລກ຺ຂຓໍ, ອສິລກ຺ຂຓໍ, ຫຕ຺ຖິລກ຺ຂຓໍ, ອສ຺ສລກ຺ຂຓໍ, ອຸສຠລກ຺ຂຓໍ, ອາວຸຘລກ຺ຂຓໍ, ວຕ຺ຖລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເອວມາທິການິ ລກ຺ຂຓານິ ອິເມ ຈ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາ ຍສ຺ສ ສມູຫຕາ, ນ ເອເຕຫິ ອຸປ຺ປາຕາທີຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມງ຺ຄລໍ ວາ ອວມງ຺ຄລໍ ວາ ປຈ຺ເຈຕິ. ໂສ ມງ຺ຄລໂທສວີຕິວຕ຺ໂຕຕິ ¶ ໂສ ຂີຓາສໂວ ສພ຺ພມງ຺ຄລໂທເສ ວີຕິວຕ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ປຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຍຸຄໂຍຄາຘິຄໂຕຕິ ‘‘ໂກໂຘ ຈ ອຸປນາໂຫ ຈ, ມກ຺ໂຂ ຈ ປຬາໂສ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ¶ (ວິຠ. ໘໓໓) ນເຍນ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ເອກໂຕ ອາຄຕກິເລສາ ຍຸຄາ ນາມ. ກາມໂຍໂຄ, ຠວໂຍໂຄ, ທິຏ຺ຐິໂຍໂຄ, ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄຕິ ອິເມ ສໍສາເຣ ໂຍຊນຠາວໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຍຄາ ນາມ. ເຕ ຍຸເຄ ຈ ໂຍເຄ ຈາຕິ ຍຸຄໂຍເຄ ອຘິຄໂຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຄໂຕ ວີຕິວຕ຺ໂຕ ສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ. ນ ຊາຕຸເມຕີຕິ ປຸນ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ເອກໍເສເນວ ອິມໍ ໂລກໍ ນ ເອຕິ ນາຄຈ຺ຉຕີຕິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສທ຺ຘິໍ ປຸຕ຺ເຕນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ສຕ຺ຖາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ເອເຕວ ປິຕາປຸຕ຺ຕາ ອິທານິ ປິຕາປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ, ຕາປໂສ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມງ຺ຄລຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໘໘] ໘. ສາຣມ຺ຠຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ກລ຺ຍາຓິເມວ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຈິ. ໑໕) ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ທ຺ເວປິ ວຕ຺ຖູນິ ເຫຏ຺ຐາ ນນ຺ທິວິສາລຊາຕເກ ວຸຕ຺ຕສທິສາເນວ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຊາຕເກ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສາຣມ຺ໂຠ ນາມ ພລິພທ຺ໂທ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ອິທໍ ອຕີຕວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໘.

‘‘ກລ຺ຍາຓິເມວ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຫິ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ ປາປິກໍ;

ໂມກ຺ໂຂ ກລ຺ຍາຓິຍາ ສາຘຸ, ມຸຕ຺ວາ ຕປ຺ປຕິ ປາປິກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກລ຺ຍາຓິເມວ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ຈຕຸໂທສວິນິມຸຕ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓິໍ ສຸນ຺ທຣໍ ອນວຊ຺ຊໍ ວາຈເມວ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ ກເຖຍ຺ຍ. ນ ຫິ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ ປາປິກນ຺ຕິ ປາປິກໍ ລາມິກໍ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍໍ ອມນາປໍ ນ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ ນ ກເຖຍ຺ຍ. ໂມກ຺ໂຂ ¶ ກລ຺ຍາຓິຍາ ສາຘູຕິ ກລ຺ຍາຓວາຈາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ສາຘຸ ສຸນ຺ທຣໍ ຠທ຺ທກໍ. ມຸຕ຺ວາ ຕປ຺ປຕິ ປາປິກນ຺ຕິ ປາປິກໍ ຜຣຸສວາຈໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກເຖຕ຺ວາ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕປ຺ປຕິ ໂສຈຕິ ກິລມຕີຕິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ, ສາຣມ຺ໂຠ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສາຣມ຺ຠຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໘໙] ໙. ກຸຫກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ວາຈາວ ¶ ກິຣ ເຕ ອາສີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ກຸຫກຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ກຸຫກວຕ຺ຖຸ ອຸທ຺ທາລກຊາຕເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເອກໍ ຄາມກໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເອໂກ ກູຏຊຏິໂລ ກຸຫກຕາປໂສ ວສຕິ. ເອໂກ ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ເຎ ປຓ຺ຓສາລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນໍ ວາເສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ປຓີຕາຫາເຣນ ປຏິຊຄ຺ຄຕິ. ໂສ ຕໍ ກູຏຊຏິລໍ ‘‘ສີລວາ ເອໂສ’’ຕິ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ໂຈຣຠເຍນ ສຸວຓ຺ຓນິກ຺ຂສຕໍ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລໍ ເນຕ຺ວາ ຠູມິຄຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ໂອໂລເກຍ຺ຍາສິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ຕາປໂສ ‘‘ປພ຺ພຊິຕານໍ ນາມ, ອາວຸໂສ, ເອວຣູປໍ ກເຖຕຸໍ, ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ປຣສນ຺ຕເກ ໂລໂຠ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ທຸຏ຺ຐຕາປໂສ ‘‘ສກ຺ກາ ເອຕ຺ຕເກນ ຊີວິຕຸ’’ນ຺ຕິ ¶ ກຕິປາຫໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລາຍເມວ ວສິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຕສ຺ສ ເຄເຫ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ເອວມາຫ ‘‘ອາວຸໂສ, ມຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ຈິຣໍ ວສິມ຺ຫ, ອຕິຈິຣໍ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ມນຸສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ສໍສຄ຺ໂຄ ຈ ນາມ ປພ຺ພຊິຕານໍ ມລໍ, ຕສ຺ມາ ຄຈ຺ຉາມຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິຍມາໂນປິ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ໂສ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຍາວ ຄາມທ຺ວາຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ຕາປໂສປິ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາວ ‘‘ອິມໍ ກຸຏຸມ຺ພິກໍ ມຍາ ວຎ຺ເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ¶ ຊຏານໍ ອນ຺ຕເຣ ຕິຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຏິນິວຕ຺ຕິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ນິວຕ຺ຕິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອາວຸໂສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຄຫຈ຺ຉທນໂຕ ເມ ຊຏາສຸ ເອກຕິຓໍ ລຄ຺ຄໍ, ອທິນ຺ນາທານຎ຺ຈ ນາມ ປພ຺ພຊິຕານໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ອາທາຍ ອາຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ‘‘ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕິຓສລາກມ຺ປິ ນາມ ປຣສນ຺ຕກໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອໂຫ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ເມ ອຍ຺ໂຍ’’ຕິ ປສີທິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ຕທາ ປນ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຠຓ຺ຑຕ຺ຖາຍ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ນິເວສເນ ນິວາໂສ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ຕາປສສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາວ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ທຸຏ຺ຐຕາປເສນ ອິມສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ຄຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກຸຏຸມ຺ພິກໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ, ສມ຺ມ, ກິຎ຺ຈິ ເອຕສ຺ສ ຕາປສສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ສມ຺ມ, ສຸວຓ຺ຓນິກ຺ຂສຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉ, ຕໍ ອຸປຘາເຣຫີ’’ຕິ ¶ . ໂສ ປຓ຺ຓສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ເວເຄນາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ, ສມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ເຕ ສຸວຓ຺ຓໍ ອຎ຺ເຎນ ຄຫິຕໍ, ເຕເນວ ກຸຫກຕາປເສນ ຄຫິຕໍ, ເອຫິ, ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກູຏຕາປສໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈ ປາເທຫິ ຈ ໂປເຖຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຸວຓ຺ຓໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ນິກ຺ຂສຕໍ ຫຣມາໂນ ອສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕິຓມຕ຺ເຕ ສຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ຄຣຫນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໘໙.

‘‘ວາຈາວ ກິຣ ເຕ ອາສິ, ສຓ຺ຫາ ສຂິລຠາຓິໂນ;

ຕິຓມຕ຺ເຕ ອສຊ຺ຊິຕ຺ໂຖ, ໂນ ຈ ນິກ຺ຂສຕໍ ຫຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ວາຈາວ ກິຣ ເຕ ອາສິ, ສຓ຺ຫາ ສຂິລຠາຓິໂນຕິ ‘‘ປພ຺ພຊິຕານໍ ຕິຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ອທິນ຺ນໍ ອາທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສຂິລໍ ມຸທຸວຈນໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ວາຈາ ເອວ ກິຣ ເຕ ສຓ຺ຫາ ອາສິ, ວຈນມຕ຺ຕເມວ ມຏ຺ຐໍ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຓມຕ຺ເຕ ອສຊ຺ຊິຕ຺ໂຖຕິ ກູຏຊຏິລ ເອກິສ຺ສາ ຕິຓສລາກາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ກຸຣຸມາໂນ ຕ຺ວໍ ສຕ຺ໂຕ ອາສຕ຺ໂຕ ລຄ຺ໂຄ ອໂຫສິ. ໂນ ຈ ນິກ຺ຂສຕໍ ຫຣນ຺ຕິ ອິມໍ ປນ ນິກ຺ຂສຕໍ ຫຣນ຺ໂຕ ອສຕ຺ໂຕ ນິລ຺ລຄ຺ໂຄວ ຊາໂຕສີຕິ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ມາ ປຸນ, ກູຏຊຏິລ, ເອວຣູປມກາສີ’’ຕິ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນເວສ ຠິກ຺ຂຸ ກຸຫໂກ, ປຸພ຺ເພປິ ກຸຫໂກເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ¶ ກູຏຕາປໂສ ກຸຫກຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກຸຫກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໙໐] ໑໐. ອກຕຎ຺ຎຸຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ປຸພ຺ເພ ກຕກລ຺ຍາໂຓຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ສ ກິເຣໂກ ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສິໂກ ເສຏ຺ຐິ ອທິຏ຺ຐສຫາໂຍ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທາ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ອຸຏ຺ຐານກຠຓ຺ຑສ຺ສ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມນ຺ຕິກມນຸສ຺ເສ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ໂຠ, ອິມໍ ຠຓ຺ຑໍ ສາວຕ຺ຖິໍ ເນຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສຫາຍກສ຺ສ ອນາຖປິຓ຺ຑິກມຫາເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຈ຺ຈຄ຺ເຆນ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ປຏິຠຓ຺ຑໍ ¶ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາເສຏ຺ຐິໍ ທິສ຺ວາ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ‘‘ສ຺ວາຄຕໍ ໂວ’’ຕິ ເຕສໍ ອາວາສຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພຍຎ຺ຈ ທາເປຕ຺ວາ ສຫາຍກສ຺ສ ສຸຂໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ປຏິຠຓ຺ຑໍ ທາເປສິ. ເຕ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ອປຣຠາເຄ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ຕເຖວ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ຕຕ຺ຖ ເປເສສິ. ມນຸສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາທາຍ ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສິກເສຏ຺ຐິໍ ປສ຺ສິໍສຸ. ໂສ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສາວຕ຺ຖິໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍກສ຺ສ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກຕິ ກສ຺ສຈິ ປຸຣິສສ຺ສ ນາມໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິຫາສໍ ກຕ຺ວາ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ, ເນວ ນິວາສໍ, ນ ປຣິພ຺ພຍໍ ທາເປສິ. ເຕ ສຍເມວ ຠຓ຺ຑໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ປຏິຠຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ອຖ ໂສ ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສີ ¶ ປຸນປິ ເອກວາຣໍ ຕເຖວ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ສາວຕ຺ຖິໍ ເປເສສິ, ມນຸສ຺ສາ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາທາຍ ມຫາເສຏ຺ຐິໍ ປສ຺ສິໍສຸ. ເຕ ¶ ປນ ທິສ຺ວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ມຍໍ, ສາມິ, ເອເຕສໍ ນິວາສຎ຺ຈ ຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພຍຎ຺ຈ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ສກຏານິ ພຫິນຄເຣ ຕຖາຣູເປ ຐາເນ ໂມຈາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອິເຘວ ວສຖ, ອມ຺ຫາກໍ ໂວ ຆເຣ ຍາຄຸຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພໂຍ ຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາສກມ຺ມກເຣ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈ ສກຏສຕານິ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ນິວາສນປາຣຸປນານິປິ ເນສໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຄເຓ ປລາເປຕ຺ວາ ສກຏານິ ວິຈກ຺ການິ ກຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຈກ຺ການິປິ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ອຄມໍສຸ. ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສິໂນ ນິວາສນມຕ຺ຕສ຺ສປິ ສາມິກາ ອຫຸຕ຺ວາ ຠີຕາ ເວເຄນ ປລາຍິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຄຕາ. ເສຏ຺ຐິມນຸສ຺ສາປິ ຕມຕ຺ຖໍ ມຫາເສຏ຺ຐິໂນ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ທານິທໍ ກຖາປາຠຕ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ໂສ ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສີ ອິທາເນວ ເອວໍສີໂລ, ປຸພ຺ເພປິ ເອວໍສີໂລເຍວ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພາຣາຓສິຍໍ ມຫາວິຠໂວ ເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ. ຕສ຺ເສໂກ ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສິໂກ ເສຏ຺ຐິ ອທິຏ຺ຐສຫາໂຍ ອໂຫສິ. ສພ຺ພໍ ອຕີຕວຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸສທິສເມວ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ມນຸສ຺ເສຫິ ‘‘ອຊ຺ຊ ອມ຺ເຫຫິ ອິທໍ ນາມ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາໂຣຈິເຕ ‘‘ປຐມໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ອຊານນ຺ຕາ ປຈ຺ຉາ ເອວຣູປໍ ລຠນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໐.

‘‘ໂຍ ¶ ປຸພ຺ເພ ກຕກລ຺ຍາໂຓ, ກຕຕ຺ໂຖ ນາວພຸຊ຺ຌຕິ;

ປຈ຺ຉາ ກິຈ຺ເຈ ສມຸປ຺ປນ຺ເນ, ກຕ຺ຕາຣໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຂຕ຺ຕິຍາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ ປຸພ຺ເພ ປຐມຕຣໍ ອຎ຺ເຎນ ກຕກລ຺ຍາໂຓ ກຕູປກາໂຣ ກຕຕ຺ໂຖ ນິປ຺ຜາທິຕກິຈ຺ໂຈ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ປເຣນ ອຕ຺ຕນິ ກຕໍ ກລ຺ຍາຓຎ຺ເຈວ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ນ ຊານາຕິ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ເຈ ສມຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຕ຺ຕາຣໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ ນ ລຠຕີຕິ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສີ ອິທານີປິ ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສີເຍວ, ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອກຕຎ຺ຎຸຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ອປາຍິມ຺ຫວຄ຺ໂຄ ນວໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ສຸຣາປານໍ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໍ, ກາຬກຓ຺ຓີ ອຕ຺ຖທ຺ວາຣໍ;

ກິໍປກ຺ກສີລວີມໍສໍ, ມງ຺ຄລຎ຺ຈາປິ ສາຣມ຺ຠໍ;

ກຸຫກໍ ອກຕຎ຺ຎູ ຈາຕິ.

໑໐. ລິຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

[໙໑] ໑. ລິຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ລິຕ຺ຕໍ ¶ ປຣເມນ ເຕຊສາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠຄໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ກາເລ ຠິກ຺ຂູ ຈີວຣາທີນິ ລຠິຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊມານາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິຣຍຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠເຄ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ລຠິຕ຺ວາ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕິ ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ນເຍນ ຕນ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ ນາມ ຫລາຫລວິສປຣິໂຠຄສທິໂສ. ໂປຣາຓກາ ຫິ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂທສໍ ອຊານິຕ຺ວາ ວິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິປາກນ຺ເຕ ມຫາທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ມຫາໂຠຄກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອກ຺ຂຘຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ອຖາປໂຣ ກູຏກ຺ຂຘຸຕ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກີຬນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊເຍ ວຕ຺ຕມາເນ ເກຬິມຓ຺ຑລໍ ນ ຠິນ຺ທຕິ, ປຣາຊຍກາເລ ປນ ອກ຺ຂໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອກ຺ໂຂ ນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ເກຬິມຓ຺ຑລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ຕສ຺ສ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ, ຊານິສ຺ສາເມຕ຺ຖ ປຕິຣູປກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອກ຺ເຂ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ຫລາຫລວິເສນ ຣຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ສມ຺ມ, ອກ຺ເຂຫິ ກີຬາມາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ສມ຺ມາ’’ຕິ ເກຬິມຓ຺ຑລໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກີຬນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຣາຊຍກາເລ ເອກໍ ອກ຺ຂໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິ. ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄິລາຫິ ຕາວ, ປຈ຺ຉາ ອິທໍ ນາເມຕນ຺ຕິ ຊານິສ຺ສສີ’’ຕິ ໂຈເທຕຸໍ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໑.

‘‘ລິຕ຺ຕໍ ¶ ປຣເມນ ເຕຊສາ, ຄິລມກ຺ຂໍ ປຸຣິໂສ ນ ພຸຊ຺ຌຕິ;

ຄິລ ເຣ ຄິລ ປາປຘຸຕ຺ຕກ, ປຈ຺ຉາ ເຕ ກຏຸກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ລິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມກ຺ຂິຕໍ ຣຎ຺ຊິຕໍ. ປຣເມນ ເຕຊສາຕິ ອຸຕ຺ຕມເຕຊສມ຺ປນ຺ເນນ ຫລາຫລວິເສນ. ຄິລນ຺ຕິ ຄິລນ຺ໂຕ. ອກ຺ຂນ຺ຕິ ຄຸຬກໍ. ນ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ເມ ຄິລໂຕ ອິທໍ ນາມ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ຊານາຕິ. ຄິລ ເຣຕິ ຄິລາຫິ ອເຣ. ຄິລາຕິ ປຸນປິ ໂຈເທນ຺ໂຕ ວທຕິ. ປຈ຺ຉາ ເຕ ກຏຸກໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ເຕ ອກ຺ເຂ ຄິລິເຕ ປຈ຺ຉາ ເອຕໍ ວິສໍ ຕິຂິຓໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ກເຖນ຺ຕສ຺ເສວ ວິສເວເຄນ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ອກ຺ຂີນິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຂນ຺ຘໍ ນາເມຕ຺ວາ ປຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອິທານິສ຺ສ ຊີວິຕທານໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂອສຘປຣິຠາວິຕໍ ວມນໂຍຄໍ ທຕ຺ວາ ວເມຕ຺ວາ ສປ຺ປິຜາຓິຕມຘຸສກ຺ກຣາທໂຍ ຂາທາເປຕ຺ວາ ອໂຣຄໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸນ ເອວຣູປໍ ມາ ອກາສີ’’ຕິ ໂອວທິຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ນາມ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕວິສປຣິໂຠຄສທິໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ປຓ຺ຑິຕຘຸຕ຺ໂຕ ອຫເມວ ອໂຫສິໍ, ກູຏຘຸຕ຺ໂຕ ¶ ປເນຕ຺ຖ ນ ກຖີຍຕິ, ຍຖາ ຈ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ໂຍ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂສ ນ ກຖີຍເຕວາ’’ຕິ.

ລິຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໙໒] ໒. ມຫາສາຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອຸກ຺ກຏ຺ເຐ ¶ ສູຣມິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ ນາມ ທຸລ຺ລໂຠ, ຕຖາ ມນຸສ຺ສປຏິລາໂຠ, ປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນຕາ ຈ. ມຍຎ຺ຈ ອິມໍ ທຸລ຺ລຠໍ ຂຓສມວາຍໍ ລຠິຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສຕຸໍ ພຸທ຺ຘປູຊໍ ວາ ກາຕຸໍ ທານໍ ວາ ທາຕຸໍ ນ ລຠາມ, ມຎ຺ຊູສາຍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ວສາມ, ຣຎ຺ໂຎ ກເຖຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມ, ຕໂຕ ຍໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ, ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ, ທານາທີນິ ຈ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິສ຺ສາມ. ເອວໍ ໂນ ອຍໍ ຂຓປຏິລາໂຠ ສຜໂລ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຈິນ຺ຕິຕກາຣຓໍ ກຖຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ອເຖກທິວສໍ ¶ ຣາຊາ ອຸຍ຺ຍານກີຬໍ ກີຬິຕຸກາໂມ ອຸຍ຺ຍານປາລໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຸຍ຺ຍານໍ ໂສເຘຫີ’’ຕິ ອາຫ. ອຸຍ຺ຍານປາໂລ ອຸຍ຺ຍານໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສຸທ຺ຘໍ, ເທວ, ອຸຍ຺ຍານໍ, ອປິເຈຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ຠຄວາ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘຸ, ສມ຺ມ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມມ຺ປິ ໂສສ຺ສາມາ’’ຕິ ອລງ຺ກຕຣຖໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ຉຕ຺ຕປາຓິ ນາເມໂກ ອນາຄາມີ ອຸປາສໂກ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຓມາໂນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາສງ຺ກມາໂນ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ສຈາຍໍ ປາປໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍ, ອປາປເກນ ອິມິນາ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ອຸປາສໂກ ພຸທ຺ຘຄາຣເວນ ຣຎ຺ໂຎ ¶ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ ວາ ວນ຺ທນໍ ວາ ນ ອກາສິ, ເຕນສ຺ສ ຣາຊາ ອນຕ຺ຕມໂນ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຕມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປາສກສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖສິ ‘‘ອຍໍ, ມຫາຣາຊ, ອຸປາສໂກ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ອາຄຕາຄໂມ ກາເມສຸ ວີຕຣາໂຄ’’ຕິ ຣາຊາ ‘‘ນ ອິມິນາ ໂອຣເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຍສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ຄຸຓໍ ວຓ຺ເຓຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຸປາສກ, ວເທຍ຺ຍາສິ ເຍນ ເຕ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປາສໂກ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ໂສ ເອກທິວສໍ ອຸປຣິປາສາເທ ມຫາວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຕໍ ອຸປາສກໍ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາສໍ ຉຕ຺ຕມາທາຍ ເຊຕວນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອວມາຫ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິຣ, ອຸປາສກ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸກາມາ ເຈວ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸກາມາ ຈ, ສາຘຸ ວຕສ຺ສ ສເຈ ຕາສໍ ຘມ຺ມໍ ວາເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ‘‘ເທວ, ຄິຫີນໍ ນາມ ຣາຊນ຺ເຕປຸເຣ ¶ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ວາ ວາເຈຕຸໍ ວາ ນປ຺ປຕິຣູປໍ, ອຍ຺ຍານໍ ເອວ ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ເອສ ວທຕີ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖາຍ ຈ ຘມ຺ມວາຈນຕ຺ຖາຍ ຈ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຍາຈາມິ, ອສີຕິຍາ ມຫາສາວເກສຸ ກຕຣໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣເມວ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ເອວມາຫ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸຎ຺ຈ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສາຘຸ ວຕ ສເຈ ເຖໂຣ ອມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍ ເຈວ ວາເຈຍ຺ຍ ຈາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອາຓາເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣຎ຺ໂຎ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ ເຈວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ຈ.

ອເຖກທິວສໍ ຣຎ຺ໂຎ ຈູຬາມຓິ ນຏ຺ໂຐ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ນຏ຺ຐຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ ‘‘ສພ຺ເພ ¶ ອນ຺ໂຕວຬຎ຺ຊນເກ ມນຸສ຺ເສ ຄເຫຕ຺ວາ ຈູຬາມຓິໍ ອາຫຣາເປຖາ’’ຕິ. ອມຈ຺ຈາ ມາຕຸຄາເມ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຈູຬາມຓິໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ອທິສ຺ວາ ມຫາຊນໍ ກິລເມນ຺ຕິ. ຕໍ ທິວສໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຣາຊນິເວສນໍ ປວິຏ຺ໂຐ. ຍຖາ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປຸພ຺ເພ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາວ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ ເຈວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ຈ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕາວ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ເຖເຣນ ‘‘ກສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ອຊ຺ຊ ເອວຣູປາ ¶ ຊາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຣຎ຺ໂຎ ຈູຬາມຓິໍ ປຣິເຍສາມາຕິ ອມຈ຺ຈາ ມາຕຸຄາເມ ອຸປາທາຍ ອນ຺ໂຕວຬຎ຺ຊນເກ ກິລເມນ຺ຕິ, ນ ຊານາມ ກສ຺ສ ‘ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ, ເຕນມ຺ຫ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ຕາ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ມຓິ ກິຣ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອສກ຺ຂິ ປນ ຕໍ ອາຫຣາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສພ຺ພໍ ອນ຺ໂຕຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກິລເມນ຺ໂຕປິ ນ ສກ຺ໂກມິ ອາຫຣາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ມຫາຊນໍ ອກິລເມຕ຺ວາວ ອາຫຣຓູປາໂຍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ກຕໂຣ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ປິຓ຺ຑທານໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຕຣໍ ປິຓ຺ຑທານໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ມຫາຣາຊ, ຍຕ຺ຕເກສຸ ອາສງ຺ກາ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ສ ເອເກກໍ ປລາລປິຓ຺ຑໍ ວາ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໍ ວາ ທຕ຺ວາ ‘ອິມໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນາມ ປາເຕຖາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຍນ ຄຫິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປຐມທິວເສເຍວ ປາເຕນ຺ຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ປາເຕນ຺ຕິ, ທຸຕິຍທິວເສປິ ຕຕິຍທິວເສປິ ຕເຖວ ກາຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ມຫາຊໂນ ຈ ນ ກິລມິສ຺ສຕິ, ມຓິຎ຺ຈ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ເຖໂຣ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕໂຍ ທິວເສ ທາເປສິ, ເນວ ມຓິໍ ອາຫຣິໍສຸ. ເຖໂຣ ¶ ຕຕິຍທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ມຫາຣາຊ, ປາຕິໂຕ ມຓີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ປາເຕນ຺ຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ມຫາຕລສ຺ມິໍເຍວ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ມຫາຈາຏິໍ ຐປາເປຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ ສາຓິໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ‘ສພ຺ເພ ອນ຺ໂຕວຬຎ຺ຊນກມນຸສ຺ສາ ຈ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຈ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ເອເກໂກວ ອນ຺ໂຕສາຓິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ ເຖໂຣ ອິມໍ ອຸປາຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາເຣສິ. ມຓິໂຈໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ອິມໍ ອຘິກຣຓໍ ອາທາຍ ມຓິໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອສກ຺ກິສ຺ສຕີຕິ ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ປາເຕຕຸໍ ທານິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຓິໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ອາທາຍ ອນ຺ໂຕສາຓິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຈາຏິຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ສພ຺ເພສໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາເລ ອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ມຓິໍ ອທ຺ທສໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ເຖຣໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຊນໍ ອກິລເມຕ຺ວາວ ເມ ມຓິ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸສ຺ສິ, ອນ຺ໂຕວຬຎ຺ຊນກມນຸສ຺ສາປິ ‘‘ເຖຣໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຕ຺ຕມ຺ຫາ’’ຕິ ຕຸສ຺ສິໍສຸ. ‘‘ເຖຣສ຺ສານຸຠາເວນ ຣຎ຺ໂຎ ¶ ຈູຬາມຓິ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສານຸຠາໂວ ສກລນຄເຣ ເຈວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຈ ປາກໂຏ ຊາໂຕ.

ຘມ຺ມສຠາຍໍ ¶ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓໍ ວຓ຺ຓຍິໍສຸ ‘‘ອາວຸໂສ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາຍ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ອຸປາຍກຸສລຕາຍ ມຫາຊນໍ ອກິລເມຕ຺ວາ ອຸປາເຍເນວ ຣຎ຺ໂຎ ມຓິໍ ທສ຺ເສສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທານິ ອານນ຺ເທເນວ ປຣຫຕ຺ຖຄຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສິຕໍ, ປຸພ຺ເພປິ ປຓ຺ຑິຕາ ມຫາຊນໍ ອກິລເມຕ຺ວາ ອຸປາເຍເນວ ຕິຣຈ຺ຉານຫຕ຺ຖຄຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສຍິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ ຕສ຺ເສວ ອມຈ຺ໂຈ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນນ຺ຕຣານິ ວິຈຣິຕ຺ວາ ອຸທກກີຬໍ ກີຬິຕຸກາໂມ ມງ຺ຄລໂປກ຺ຂຣຓິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖາຄາຣມ຺ປິ ປກ຺ໂກສິ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສີສູປຄຄີວູປຄາທີນິ ອາຠຣຓານິ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສມຸຄ຺ຄປິຏ຺ເຐສຸ ຐເປຕ຺ວາ ທາສິໂຍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ໂອຕຣິໍສຸ. ອເຖກາ ອຸຍ຺ຍານມກ຺ກຏີ ສາຂນ຺ຕເຣ ນິສິນ຺ນາ ເທວິໍ ປິຬນ຺ຘນານິ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສມຸຄ຺ຄປິຏ຺ເຐ ຐປຍມານໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສາ ມຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ປິຬນ຺ຘິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ທາສິຍາ ¶ ປມາທໍ ໂອໂລກຍມານາ ນິສີທິ, ທາສີປິ ຕໍ ຣກ຺ຂມານາ ຕຫໍ ຕຫໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາເຍວ ນິທ຺ທາຍິຕຸໍ ອາຣຠິ. ມກ຺ກຏີ ຕສ຺ສາ ປມາທຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວາຕເວເຄນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ມຫາມຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ຄີວາຍ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວາຕເວເຄນ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ສາຂນ຺ຕເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາສໍ ມກ຺ກຏີນໍ ທສ຺ສນຠເຍນ ເອກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂສຸສິຣຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປສນ຺ຕູປສນ຺ຕາ ວິຍ ຕໍ ຣກ຺ຂມານາ ນິສີທິ.

ສາປິ ໂຂ ທາສີ ປຏິພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ຕີ ກມ຺ປມານາ ອຎ຺ຎໍ ອຸປາຍໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຣິໂສ ເທວິຍາ ມຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາໂຕ’’ຕິ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິ. ອາຣກ຺ຂມນຸສ຺ສາ ຕໂຕ ຕໂຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ໂຈຣໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ປຸຣິສາ ອຸຍ຺ຍານາ ¶ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ໂຈຣໍ ຄຓ຺ຫຖ, ໂຈຣໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ຕິ. ອເຖໂກ ຊານປໂທ ພລິກາຣກປຸຣິໂສ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ກມ຺ປມາໂນ ປລາຍິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຣາຊປຸຣິສາ ‘‘ອຍໍ ໂຈໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ‘‘ອເຣ, ທຸຏ຺ຐໂຈຣ, ເອວໍ ມຫາສາຣໍ ນາມ ປິຬນ຺ຘນໍ ອວຫຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຣິຠາສິໍສຸ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສຈາຫໍ ‘ນ ຄຓ຺ຫາມີ’ຕິ ວກ຺ຂາມິ, ອຊ຺ຊ ເມ ຊີວິຕໍ ນຕ຺ຖິ, ໂປເຖນ຺ຕາເຍວ ມໍ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອາມ, ສາມິ, ຄຫິຕໍ ເມ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອານຍິໍສຸ. ຣາຊາປິ ນໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ຄຫິຕໍ ເຕ ມຫາສາຣປິຬນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ ¶ . ‘‘ອິທານິ ຕໍ ກຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເທວ, ມຍາ ມຫາສາຣໍ ນາມ ມຎ຺ຈປີຐມ຺ປິ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ, ເສຏ຺ຐິ ປນ ມໍ ມຫາສາຣປິຬນ຺ຘນໍ ຄຓ຺ຫາເປສິ, ໂສຫໍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຕສ຺ສ ອທາສິໍ, ໂສ ນໍ ຊານາຕີ’’ຕິ.

ຣາຊາ ເສຏ຺ຐິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຫິຕໍ ເຕ ອິມສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຫາສາຣປິຬນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ເມ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ປຸໂຣຫິຕມ຺ປິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕເຖວ ປຸຈ຺ຉິ, ໂສປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຄນ຺ຘພ຺ພສ຺ສ ເມ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕມ຺ປິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ເຕ ມຫາສາຣປິຬນ຺ຘນໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ກຫໍ ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິເລສວເສນ ເມ ວຓ຺ຓທາສິຍາ ¶ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ຕມ຺ປິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ, ສາ ‘‘ນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ປຎ຺ຈ ຊເນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ເຎວ ສູຣິໂຍ ອຕ຺ຖໍ ຄໂຕ. ຣາຊາ ‘‘ອິທານິ ວິກາໂລ ຊາໂຕ, ສ຺ເວ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕ ປຎ຺ຈ ຊເນ ອມຈ຺ຈານໍ ທຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປາວິສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທໍ ປິຬນ຺ຘນໍ ອນ຺ໂຕວຬຎ຺ເຊ ນຏ຺ຐໍ, ອຍຎ຺ຈ ຄຫປຕິໂກ ພຫິວຬຎ຺ໂຊ, ທ຺ວາເຣປິ ພລວາຣກ຺ໂຂ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ໂຕວຬຎ຺ຊນການມ຺ປິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ເອວໍ ເນວ ພຫິວຬຎ຺ຊນການໍ, ນ ອນ຺ໂຕ, ອຸຍ຺ຍາເນ ວຬຎ຺ຊນການໍ ຄຫຓູປາໂຍ ທິສ຺ສຕິ. ອິມິນາ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ເສນ ‘ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເມ ທິນ຺ນ’ນ຺ຕິ ກເຖນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ໂມກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ກຖິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເສຏ຺ຐິນາປິ ‘ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ເມ ທິນ຺ນ’ນ຺ຕິ ກເຖນ຺ເຕນ ‘ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິຕ຺ຖຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກຖິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຸໂຣຫິເຕນາປິ ‘ຄນ຺ຘພ຺ພສ຺ສ ເມ ທິນ຺ນ’ນ຺ຕິ ກເຖນ຺ເຕນ ‘ພນ຺ຘນາຄາເຣ ຄນ຺ຘພ຺ພໍ ນິສ຺ສາຍ ສຸເຂນ ວສິສ຺ສາມາ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ¶ ກຖິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄນ຺ຘພ຺ເພນາປິ ‘ວຓ຺ຓທາສິຍາ ເມ ທິນ຺ນ’ນ຺ຕິ ກເຖນ຺ເຕນ ‘ເອກນ຺ເຕນ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ຠວິສ຺ສາມາ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກຖິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິປິ ໂຈເຣຫິ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຸຍ຺ຍາເນ ມກ຺ກຏາ ພຫູ, ປິຬນ຺ຘເນນ ເອກິສ຺ສາ ມກ຺ກຏິຍາ ຫຕ຺ເຖ ອາຣຸຬ຺ເຫນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ໂຈເຣ ອມ຺ຫາກໍ ນິຍ຺ຍາເທຖ, ມຍໍ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ໂສເຘສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘຸ, ປຓ຺ຑິຕ, ໂສເຘຫີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ທາສປຸຣິເສ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເຕ ປຎ຺ຈ ຊເນ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ວສາເປຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ອາຣກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ກຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ຕິ, ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ອາໂຣເຈຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ມນຸສ຺ສານໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນເວລາຍ ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ຄຫປຕິກໍ ອາຫ – ‘‘ອເຣ, ທຸຏ຺ຐຄຫປຕິ, ຕຍາ ອຫໍ, ມຍາ ວາ ຕ຺ວໍ ກຫໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ກທາ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ¶ ປິຬນ຺ຘນໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ສາມິ ມຫາເສຏ຺ຐິ, ອຫໍ ມຫາສາຣໍ ນາມ ຣຸກ຺ຂສາຣປາທກໍ ມຎ຺ຈປີຐມ຺ປິ ນ ຊານາມິ, ‘ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປນ ໂມກ຺ຂໍ ລຠິສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍ ອວຈໍ, ມາ ເມ ກຸຊ຺ຌ, ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ປຸໂຣຫິໂຕປິ ¶ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫ ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ຕ຺ວໍ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອທິນ຺ນກເມວ ມຍ຺ຫໍ ກຖໍ ອທາສີ’’ຕິ? ‘‘ມຍມ຺ປິ ທ຺ເວ ອິສ຺ສຣາ, ອມ຺ຫາກໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕກາເລ ກມ຺ມໍ ຂິປ຺ປໍ ນິປ຺ຜຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກເຖສິນ຺ຕິ. ຄນ຺ຘພ຺ໂພປິ ປຸໂຣຫິຕໍ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກທາ ຕຍາ ມຍ຺ຫໍ ປິຬນ຺ຘນໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນຏ຺ຐາເນ ສຸຂໍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກເຖສິນ຺ຕິ. ວຓ຺ຓທາສີປິ ຄນ຺ຘພ຺ພໍ ອາຫ ‘‘ອເຣ ທຸຏ຺ຐຄນ຺ຘພ຺ພ, ອຫໍ ກທາ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕປຸພ຺ພາ, ຕ຺ວໍ ວາ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕປຸພ຺ໂພ, ກທາ ເຕ ມຍ຺ຫໍ ປິຬນ຺ຘນໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ? ຠຄິນິ ກິໍກາຣຓາ ກຸຊ຺ຌສິ, ‘‘ອມ຺ເຫສຸ ປຎ຺ຈສຸ ເອກໂຕ ວສນ຺ເຕສຸ ຆຣາວາໂສ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນຸກ຺ກຓ຺ຐມານາ ສຸຂໍ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກເຖສິນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປໂຍຊິຕມນຸສ຺ສານໍ ສນ຺ຕິກາ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ຕຖໂຕ ອໂຈຣຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ມກ຺ກຏິຍາ ຄຫິຕປິຬນ຺ຘນໍ ອຸປາເຍເນວ ປາເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຄຓ຺ຑຸມຍານິ ພຫູນິ ປິຬນ຺ຘນານິ ກາເຣຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ມກ຺ກຏິໂຍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທຄີວາສຸ ເຄຓ຺ຑຸປິຬນ຺ຘນານິ ປິຬນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອິຕຣາ ມກ຺ກຏີ ປິຬນ຺ຘນໍ ຣກ຺ຂມານາ ອຸຍ຺ຍາເນ ເອວ ນິສີທິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມນຸສ຺ເສ ອາຓາເປສິ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອຸຍ຺ຍາເນ ສພ຺ພາ ມກ຺ກຏິໂຍ ອຸປຘາເຣຖ, ຍສ຺ສາ ຕໍ ປິຬນ຺ຘນໍ ປສ຺ສຖ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕາເສຕ຺ວາ ປິຬນ຺ຘນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ຕາປິ ໂຂ ມກ຺ກຏິໂຍ ‘‘ປິຬນ຺ຘນໍ ໂນ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາ ¶ ອຸຍ຺ຍາເນ ວິຈຣນ຺ຕິໂຍ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສ ອມ຺ຫາກໍ ປິຬນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ສາ ມກ຺ກຏີ ອສຫມານາ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ ເຄຓ຺ຑຸປິຬນ຺ຘເນນາ’’ຕິ ມຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ອຖ ນໍ ເຕ ປຸຣິສາ ທິສ຺ວາ ປິຬນ຺ຘນໍ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອທໍສຸ. ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເຕ ເທວ ປິຬນ຺ຘນໍ, ເຕ ປຎ຺ຈປິ ອໂຈຣາ, ອິທໍ ປນ ອຸຍ຺ຍາເນ ມກ຺ກຏິຍາ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຖໍ ປນ ເຕ, ປຓ຺ຑິຕ, ມກ຺ກຏິຍາ ຫຕ຺ຖໍ ອາຣຸຬ຺ຫຠາໂວ ຎາໂຕ, ກຖໍ ເຕ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ໂສ ສພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ‘‘ສງ຺ຄາມສີສາທີສຸ ¶ ນາມ ສູຣາທໂຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຖຸຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໒.

‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ເຐ ສູຣມິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ມນ຺ຕີສຸ ອກຸຕູຫລໍ;

ປິຍຎ຺ຈ ອນ຺ນປານມ຺ຫິ, ອຕ຺ເຖ ຊາເຕ ຈ ປຓ຺ຑິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ເຐຕິ ອຸປກຏ຺ເຐ, ອຸຠໂຕພ຺ຍູຬ຺ເຫ ສງ຺ຄາເມ ສມ຺ປຫາເຣ ວຕ຺ຕມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສູຣມິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ¶ ອສນິຍາປິ ມຕ຺ຖເກ ປຕມານາຍ ອປລາຍິນໍ ສູຣໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອວຣູໂປ ສງ຺ຄາມໂຍໂຘ ປຕ຺ເຖຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ມນ຺ຕີສຸ ອກຸຕູຫລນ຺ຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສມ຺ມນ຺ຕນກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມນ຺ຕີສຸ ໂຍ ອກຸຕູຫໂລ ອວິກິຓ຺ຓວາໂຈ ມນ຺ຕໍ ນ ຠິນ຺ທຕິ, ຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາທິໂສ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ປຕ຺ເຖຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ປິຍຎ຺ຈ ອນ຺ນປານມ຺ຫີຕິ ມຘຸເຣ ອນ຺ນປາເນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ສຫປຣິຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ປິຍປຸຄ຺ຄລໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ຕາທິໂສ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ປຕ຺ເຖຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ອຕ຺ເຖ ຊາເຕ ຈ ປຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີເຣ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີເຣ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ກາຣເຓ ວາ ປຎ຺ເຫ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຓ຺ຑິຕໍ ວິຈກ຺ຂຓໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຖາຣູໂປ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປຕ຺ເຖຕພ຺ໂພ ໂຫຕີຕິ.

ເອວໍ ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ໂຖເມຕ຺ວາ ຆນວສ຺ສໍ ວສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຫາເມໂຆ ວິຍ ສຕ຺ຕາຫິ ຣຕເນຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ໂສວາເທ ຐຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ປຓ຺ຑິຕາມຈ຺ໂຈ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມຫາສາຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໙໓] ໓. ວິສ຺ສາສໂຠຊນຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນ ¶ ວິສ຺ສເສ ອວິສ຺ສຕ຺ເຖຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິສ຺ສາສໂຠຊນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ມາຕຣາ ໂນ ທິນ຺ນໍ, ປິຕຣາ ໂນ ທິນ຺ນໍ, ຠາຕຣາ, ຠຄິນິຍາ, ຈູຬມາຕຣາ, ຈູຬປິຕຣາ, ມາຕຸເລນ, ມາຕຸລານິຍາ ທິນ຺ນໍ. ອມ຺ຫາກໍ ຄິຫິກາເລປິ ຠິກ຺ຂຸກາເລປິ ເອເຕ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປາວາ’’ຕິ ຎາຕີຫິ ທິນ຺ເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ມຍາ ຘມ຺ມເທສນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ຎາຕີຫິປິ ອຎ຺ຎາຕີຫິປິ ¶ ທິນ຺ນເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາວ ປຣິໂຠໂຄ ກາຕພ຺ໂພ. ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຫິ ກາລໍ ກຸຣຸມາໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຍກ຺ຂເປຕອຕ຺ຕຠາວໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ນາເມສ ວິສປຣິໂຠຄສທິໂສ. ວິສຎ຺ຫິ ວິສ຺ສາສິເກນ ທິນ຺ນກມ຺ປິ ອວິສ຺ສາສິເກນ ທິນ຺ນກມ຺ປິ ມາເຣຕິເຍວ. ປຸພ຺ເພປິ ວິສ຺ສາເສນ ທິນ຺ນໍ ວິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫາວິຠໂວ ເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ. ຕສ຺ເສໂກ ໂຄປາລໂກ ກິຏ຺ຐສມ຺ພາຘສມເຍ ຄາໂວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂຄສາລໍ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ວສຕິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ກາເລນ ກາລໍ ໂຄຣສໍ ອາຫຣຕິ. ອຖສ຺ສ ໂຄສາລາຍ ອວິທູເຣ ສີໂຫ ນິວາສໍ ຄຓ຺ຫິ. ຄາວີນໍ ສີຫສນ຺ຕາເສນ ມິລາຕານໍ ຂີຣໍ ມນ຺ທໍ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ສປ຺ປິໍ ອາທາຍ ອາຄຕໍ ເສຏ຺ຐິ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ສມ຺ມ ໂຄປາລກ, ມນ຺ທໍ ສປ຺ປີ’’ຕິ? ໂສ ຕໍ ກາຣຓໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ, ສມ຺ມ, ຕສ຺ສ ສີຫສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິພນ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິສ຺ສ ສາມິ, ເອກາຍ ມິຄມາຕຸກາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ ປນ ຕໍ ຄາຫາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສກ຺ກາ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ນລາຏໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຣີເຣ ໂລມານິ ວິເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຣຊິຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ທິວເສ ອຕິກ຺ກາເມຕ຺ວາ ຕໍ ມິຄມາຕຸກໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ, ໂສ ຕສ຺ສາ ສິເນເຫນ ສຣີຣໍ ເລຫິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ. ອຖສ຺ສ ຈມ຺ມນຂທາຐາ ເຈວ ວສຎ຺ຈ ມໍສຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຫລາຫລວິສໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ໂສ ¶ ໂຄປາລໂກ ຊາລໍ ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປາເຍນ ຕໍ ມິຄມາຕຸກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ສີໂຫ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ພລວສິເນເຫນ ຕສ຺ສາ ສຣີຣໍ ເລຫິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິ. ໂຄປາລໂກປິ ຈມ຺ມາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປເຣສຸ ສິເນໂຫ ນາມ ນ ກາຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ພລສມ຺ປນ຺ໂນປິ ສີໂຫ ມິຄຣາຊາ ກິເລສວເສນ ສໍສຄ຺ຄໍ ນິສ຺ສາຍ ມິຄມາຕຸກາຍ ສຣີຣໍ ເລຫນ຺ໂຕ ວິສປຣິໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໓.

‘‘ນ ¶ ວິສ຺ສເສ ອວິສ຺ສຕ຺ເຖ, ວິສ຺ສຕ຺ເຖປິ ນ ວິສ຺ສເສ;

ວິສ຺ສາສາ ຠຍມນ຺ເວຕິ, ສີຫໍວ ມິຄມາຕຸກາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ໂຍ ປຸພ຺ເພ ສຠໂຍ ອຕ຺ຕນິ ອວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມິໍ ອວິສ຺ສຕ຺ເຖ, ໂຍ ປຸພ຺ເພປິ ນິພ຺ຠໂຍ ອຕ຺ຕນິ ວິສ຺ສາສິໂກເຍວ, ຕສ຺ມິໍ ວິສ຺ສຕ຺ເຖປິ ນ ວິສ຺ສເສ, ເນວ ວິສ຺ສາສໍ ກເຣຍ຺ຍ. ກິໍກາຣຓາ? ວິສ຺ສາສາ ຠຍມນ຺ເວຕິ, ໂຍ ຫິ ມິຕ຺ເຕປິ ອມິຕ຺ເຕປິ ວິສ຺ສາໂສ, ຕໂຕ ຠຍເມວ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ກຖໍ? ສີຫໍວ ມິຄມາຕຸກາ, ຍຖາ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ກຕວິສ຺ສາສາຍ ມິຄມາຕຸກາຍ ສນ຺ຕິກາ ສີຫສ຺ສ ຠຍໍ ອນ຺ເວຕິ, ອຸປຄຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ວາ ວິສ຺ສາສວເສນ ສີຫໍ ມິຄມາຕຸກາ ອນ຺ເວຕາ ອຸປຄຕາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ¶ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຕ຺ຕປຣິສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມຫາເສຏ຺ຐິ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ວິສ຺ສາສໂຠຊນຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໙໔] ໔. ໂລມຫໍສຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ໂສຕຕ຺ໂຕ ¶ ໂສສິນ຺ໂນ ເຈວາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວສາລິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ປາຏິກາຣາເມ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ວິຈຣມາໂນ ໂກຣກ຺ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ໂຣເຈນ຺ໂຕ ທສພລສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ໂກຣກ຺ຂຕ຺ຕິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ. ຕສ຺ສ ກາລກຎ຺ຊິກອສຸຣໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກາເລ ຄິຫິ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ, ຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ວີມໍສານຸຈຣິຕໍ ສຍໍປຏິຠານໍ. ຍສ຺ສ ຈ ຂ຺ວາສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ນ ໂສ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໖) ເວສາລິຍໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານໍ ອນ຺ຕເຣ ວິຈຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ.

ອຖາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ເສວໍ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ໂຕ ຕມຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ຠຄວາ ‘‘ໂກຘໂນ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ໂມຆປຸຣິໂສ, ໂກຘວເສເນວມາຫ, ໂກຘວເສນາປິ ປນ ‘ນ ໂສ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາ’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອຊານິຕ຺ວາປິ ມຍ຺ຫໍ ຄຸຓເມວ ຠາສຕິ. ນ ໂຂ ປນ ໂສ ໂມຆປຸຣິໂສ ມຍ຺ຫໍ ຄຸຓໍ ¶ ຊານາຕິ. ມຍ຺ຫຎ຺ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ອຍມ຺ປິ ເມ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມວ. ທສພລຎາຓານິ ອຕ຺ຖິ, ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ ອຕ຺ຖິ, ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ ອຕ຺ຖິ, ອຍມ຺ປິ ເມ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມວ. ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສມນ຺ນາຄຕໍ ປນ ມໍ ໂຍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘ນຕ຺ຖິ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ’ຕິ, ໂສ ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ກິຣ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂກຣກ຺ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍ ¶ ມິຈ຺ຉາຕເປ ປສນ຺ໂນ, ມິຈ຺ຉາຕເປ ປສີທນ຺ເຕນ ປນ ມຍິ ເອວ ປສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຫຎ຺ຫິ ອິໂຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ສາໂຣ’ຕິ ພາຫິຣກໍ ມິຈ຺ຉາຕປໍ ວີມໍສນ຺ໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສິໍ, ຕປສ຺ສີ ສຸທໍ ໂຫມິ ປຣມຕປສ຺ສີ, ລູໂຂ ¶ ສຸທໍ ໂຫມິ ປຣມລູໂຂ, ເຊຄຸຈ຺ຉີ ສຸທໍ ໂຫມິ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉີ, ປວິວິຕ຺ໂຕ ສຸທໍ ໂຫມິ ປຣມປວິວິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖເຣນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ເອກນວຸຕິກປ຺ປມຕ຺ຖເກ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ພາຫິຣກຕປໍ ວີມໍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຊີວກປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອເຈລໂກ ອໂຫສິ ຣໂຊຊລ຺ລິໂກ, ປວິວິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ ເອກວິຫາຣີ. ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ມິໂຄ ວິຍ ປລາຍິ, ມຫາວິກຕິໂຠຊໂນ ອໂຫສິ, ວຈ຺ຉກໂຄມຍາທີນິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ, ອປ຺ປມາທວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ເຎ ເອກສ຺ມິໍ ຠິໍສນເກ ວນສຓ຺ເຑ ວິຫາສິ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຫິມປາຕສມເຍ ອນ຺ຕຣຏ຺ຐເກ ຣຕ຺ຕິໍ ວນສຓ຺ຑາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອພ຺ໂຠກາເສ ວິຫຣິຕ຺ວາ ສູຣິເຍ ອຸຄ຺ຄເຕ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສຕິ. ໂສ ຍຖາ ຣຕ຺ຕິໍ ອພ຺ໂຠກາເສ ຫິໂມທເກນ ຕິນ຺ໂຕ, ຕເຖວ ທິວາ ວນສຓ຺ຑໂຕ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕຫິ ອຸທກພິນ຺ທູຫິ ເຕມຍິ. ເອວໍ ອໂຫຣຕ຺ຕໍ ສີຕທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠຕິ. ຄິມ຺ຫານໍ ປນ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ທິວາ ອພ຺ໂຠກາເສ ວິຫຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສຕິ. ໂສ ຍຖາ ທິວາ ອພ຺ໂຠກາເສ ອາຕເປນ ປຣິຬາຫປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ຣຕ຺ຕິໍ ນິວາເຕ ວນສຓ຺ເຑ ປຣິຬາຫໍ ປາປຸຓາຕິ, ສຣີຣາ ເສທຘາຣາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພາ ອຍໍ ຄາຖາ ປຏິຠາສິ –

໙໔.

‘‘ໂສຕຕ຺ໂຕ ໂສສິນ຺ໂນ ເຈວ, ເອໂກ ຠິໍສນເກ ວເນ;

ນຄ຺ໂຄ ນ ຈຄ຺ຄິມາສີໂນ, ເອສນາປສຸໂຕ ມຸນີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ໂສຕຕ຺ໂຕຕິ ສູຣິຍສນ຺ຕາເປນ ສຸຏ຺ຐຸ ຕຕ຺ໂຕ. ໂສສິນ຺ໂນຕິ ຫິໂມທເກນ ສຸສິນ຺ໂນ ສຸຏ຺ຐຸ ຕິນ຺ໂຕ. ເອໂກ ຠິໍສນເກ ວເນຕິ ຍຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂລມານິ ຫໍສນ຺ຕິ, ຕຖາຣູເປ ຠິໍສນເກວນສຓ຺ເຑ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍວ ອໂຫສິນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ນຄ຺ໂຄ ນ ຈຄ຺ຄິມາສີໂນຕິ ນຄ຺ໂຄ ຈ ນ ຈ ອຄ຺ຄິມາສີໂນ. ຕຖາ ສີເຕນ ປີຬິຍມາໂນປິ ເນວ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ວາ ອາທິຍິໍ, ນ ຈ ອຄ຺ຄິໍ ອາຄມ຺ມ ນິສີທິນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ເອສນາປສຸໂຕຕິ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍປິ ຕສ຺ມິໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍເມເວຕໍ ເອສນາ ຄເວສນາ ອຸປາໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ຕາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາຍ ປສຸໂຕ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປນ຺ໂນ ອໂຫສິນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຸນີຕິ ¶ ‘‘ມຸນິ ໂຂ ເອສ ໂມນຕ຺ຖາຍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ໂລເກນ ສມ຺ຠາວິໂຕ ອໂຫສິນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

ເອວໍ ¶ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຣຓກາເລ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ນິຣຍນິມິຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ວຕສມາທານໍ ນິຣຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຕໍ ລທ຺ຘິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ອຫໍ ເຕນ ສມເຍນ ໂສ ອາຊີວໂກ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ໂລມຫໍສຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໙໕] ໕. ມຫາສຸທສ຺ສນຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ໂນ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ‘‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອິມສ຺ມິໍ ຂຸທ຺ທກນຄຣເກ’’ຕ຺ຍາທິວຈນໍ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໐) ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຖາຄເຕ ຫິ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ ນາຬກຄາມເກ ຊາໂຕວຣເກ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ກຕ຺ຕິກມາສສ຺ເສວ ກາຬປກ຺ຂອມາວສິຍໍ. ເອວໍ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອຄ຺ຄສາວກຍຸເຄ ‘‘ອຫມ຺ປິ ກຸສິນາຣາຍໍ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ອຸຕ຺ຕຣສີສເກ ມຎ຺ຈເກ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍາຍ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖ ນໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອິມສ຺ມິໍ ຂຸທ຺ທກນຄຣເກ ວິສເມ ອຸຊ຺ຊງ຺ຄລນຄຣເກ, ສາຂານຄຣເກ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ອຎ຺ເຎສໍ ຈມ຺ປາຣາຊຄຫາທີນໍ ມຫານຄຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕູ’’ຕິ ຍາຈິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມາ, ອານນ຺ທ, ອິມໍ ‘ຂຸທ຺ທກນຄຣກໍ, ອຸຊ຺ຊງ຺ຄລນຄຣກໍ ສາຂານຄຣກ’ນ຺ຕິ ວເທຫິ, ອຫຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ສຸທສ຺ສນຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊກາເລ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ວສິໍ, ຕທາ ອິທໍ ທ຺ວາທສໂຍຊນິເກນ ຣຕນປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ¶ ມຫານຄຣໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖເຣນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣນ຺ໂຕ ມຫາສຸທສ຺ສນສຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໑ ອາທໂຍ) ກເຖສິ.

ຕທາ ປນ ມຫາສຸທສ຺ສນໍ ສຸຘມ຺ມປາສາທາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ສຕ຺ຕຣຕນມເຍ ຕາລວເນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ມິໍ ກປ຺ປິຍມຎ຺ຈເກ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ¶ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍາຍ ນິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມານິ ເຕ, ເທວ, ຈຕຸຣາສີຕິ ນຄຣສຫສ຺ສານິ ກຸສາວຕິຣາຊຘານິປ຺ປມຸຂານິ, ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ສຸຠທ຺ທາຍ ເທວິຍາ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ‘‘ມາ ເທວິ ເອວໍ ອວຈ, ອຖ ໂຂ ‘ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທໍ ວິເນຫິ, ມາ ອເປກ຺ຂໍ ອກາສີ’ຕິ ເອວໍ ມໍ ໂອວທາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍກາຣຓາ, ເທວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ອຊ຺ຊາຫໍ ກາລກິຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ເທວີ ໂຣທມານາ ອກ຺ຂີນິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ກິຈ຺ເຉນ ¶ ກສິເຣນ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ໂຣທິ ປຣິເທວິ. ເສສາປິ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສອິຕ຺ຖິໂຍ ໂຣທິໍສຸ ປຣິເທວິໍສຸ. ອມຈ຺ຈາທີສຸປິ ເອໂກປິ ອຘິວາເສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ສພ຺ເພປິ ໂຣທິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອລໍ, ຠເຓ, ມາ ສທ຺ທມກຕ຺ຖາ’’ຕິ ສພ຺ເພ ນິວາເຣຕ຺ວາ ເທວິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມາ ຕ຺ວໍ ເທວິ ໂຣທິ, ມາ ປຣິເທວິ. ຕິລຜລມຕ຺ໂຕປິ ຫິ ສງ຺ຂາໂຣ ນິຈ຺ໂຈ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິ ອນິຈ຺ຈາ ເຠທນຘມ຺ມາ ເອວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເທວິໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໕.

‘‘ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ, ອຸປ຺ປາທວຍຘມ຺ມິໂນ;

ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວູປສໂມ ສຸໂຂ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຠທ຺ເທ ສຸຠທ຺ທາເທວິ, ຍຕ຺ຕກາ ເກຫິຈິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕາ ຂນ຺ຘາຍຕນາທໂຍ ສງ຺ຂາຣາ, ສພ຺ເພ ເຕ ອນິຈ຺ຈາເຍວ ນາມ. ເອເຕສຸ ຫິ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໍ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນິຈ຺ຈໍ. ຈກ຺ຂຸ ອນິຈ຺ຈໍ…ເປ… ຘມ຺ມາ ອນິຈ຺ຈາ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ສວິຎ຺ຎາຓກໍ ອວິຎ຺ຎາຓກໍ ຣຕນໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ອນິຈ຺ຈເມວ. ອິຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫ. ກສ຺ມາ? ອຸປ຺ປາທວຍຘມ຺ມິໂນຕິ, ສພ຺ເພ ເຫເຕ ອຸປ຺ປາທຘມ຺ມິໂນ ເຈວ ວຍຘມ຺ມິໂນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຠິຊ຺ຊນສຠາວາເຍວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ຈ ອນິຈ຺ຈາ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐິຕິໍ ປຕ຺ວາປິ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ. ສພ຺ເພວ ເຫເຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ, ຠິຊ຺ຊມານາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ນາມ. ເຕສໍ ອຸປ຺ປາເທ ສຕິເຍວ ຈ ຐິຕິ ນາມ ໂຫຕິ, ຐິຕິຍາ ສຕິເຍວ ຠງ຺ໂຄ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ຫິ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຐິຕິ ນາມ ¶ , ນາປິ ຐິຕໍ ອຠິຊ຺ຊນກໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ອິຕິ ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຂາຣາ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພປິເມ ອນິຈ຺ຈາ ຂຓິກາ ອິຕ຺ຕຣາ ອຘຸວາ ປຠງ຺ຄຸໂນ ຈລິຕາ ສມີຣິຕາ ອນທ຺ຘນິຍາ ປຍາຕາ ຕາວກາລິກາ ນິສ຺ສາຣາ, ຕາວກາລິກຏ຺ເຐນ ມາຍາມຣີຈິເຜຓສທິສາ. ເຕສຸ ຠທ຺ເທ ສຸຠທ຺ທາເທວິ, ກສ຺ມາ ສຸຂສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທສິ, ເອວໍ ປນ ຄຓ຺ຫ ເຕສໍ ວູປສໂມ ສຸໂຂຕິ, ສພ຺ພວຏ຺ຏວູປສມນໂຕ ເຕສໍ ວູປສໂມ ນາມ ນິພ຺ພານໍ, ຕເທເວກໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ສຸຂໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ.

ເອວໍ ¶ ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ອມຕມຫານິພ຺ພາເນນ ເທສນາຍ ກູຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອວເສສສ຺ສປິ ມຫາຊນສ຺ສ ‘‘ທານໍ ເທຖ, ສີລໍ ຣກ຺ຂຖ, ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ເທວໂລກປຣາຍໂຓ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ສຸຠທ຺ທາ ເທວີ ຣາຫຸລມາຕາ ອໂຫສິ, ປຣິຓາຍກຣຕນໍ ຣາຫຸໂລ, ເສສປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ມຫາສຸທສ຺ສໂນ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມຫາສຸທສ຺ສນຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໙໖] ໖. ເຕລປຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສມຕິຕ຺ຕິກໍ ອນວເສສກນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ສຸມ຺ຠຣຏ຺ເຐ ເສທກໍ ນາມ ນິຄມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຊນປທກລ຺ຍາຓິສຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ຠຄວາ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ‘ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ’ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຊນກາໂຍ ສນ຺ນິປເຕຍ຺ຍ, ສາ ໂຂ ປນສ຺ສ ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ປຣມປາສາວິນີ ນຈ຺ເຈ, ປຣມປາສາວິນີ ຄີເຕ. ‘ຊນປທກລ຺ຍາຓີ ນຈ຺ຈຕິ ຄາຍຕີ’ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ມຫາຊນກາໂຍ ສນ຺ນິປເຕຍ຺ຍ. ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ຊີວິຕຸກາໂມ ອມຣິຕຸກາໂມ ສຸຂກາໂມ ທຸກ຺ຂປຏິກູໂລ. ຕເມນໍ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອຍໍ ເຕ, ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ, ສມຕິຕ຺ຕິໂກ ເຕລປຕ຺ໂຕ ອນ຺ຕເຣນ ຈ ມຫາຊນກາຍສ຺ສ ອນ຺ຕເຣນ ຈ ຊນປທກລ຺ຍາຓິຍາ ປຣິຫຣິຕພ຺ໂພ, ປຸຣິໂສ ຈ ຕໍ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິໂກ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘິສ຺ສຕິ ‘ຍຕ຺ເຖວ ນໍ ໂຖກມ຺ປິ ຉຑ຺ເຑສ຺ສສິ, ຕຕ຺ເຖວ ເຕ ສີສໍ ປາເຕສ຺ສາມີ’’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປິ ນຸ ໂສ ປຸຣິໂສ ອມຸໍ ເຕລປຕ຺ຕໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ປມາທໍ ອາຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ອຸປມາ ໂຂ ມ຺ຍາຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ¶ ກຕາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນາຍ. ອຍເມເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ‘ສມຕິຕ຺ຕິໂກ ເຕລປຕ຺ໂຕ’ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍຄຕາເຍຕໍ ສຕິຍາ ອຘິວຈນໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ກາຍຄຕາ ໂນ ສຕິ ຠາວິຕາ ຠວິສ຺ສຕິ ສຸສມາຣທ຺ຘາ’ຕິ ເອວຎ຺ຫິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໘໖) –

ອິທໍ ຊນປທກລ຺ຍາຓິສຸຕ຺ຕໍ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຊນປທກລ຺ຍາຓີຕິ ຊນປທມ຺ຫິ ກລ຺ຍາຓີ ອຸຕ຺ຕມາ ຉສຣີຣໂທສຣຫິຕາ ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕາ. ສາ ຫິ ຍສ຺ມາ ນາຕິທີຆາ, ນາຕິຣສ຺ສາ, ນາຕິກິສາ, ນາຕິຖູລາ, ນາຕິກາຬາ, ນາຈ຺ໂຈທາຕາ, ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ມານຸສກວຓ຺ຓໍ, ອປຕ຺ຕາ ທິພ຺ພວຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມາ ຉສຣີຣໂທສຣຫິຕາ. ຉວິກລ຺ຍາຓໍ, ມໍສກລ຺ຍາຓໍ, ນ຺ຫາຣຸກລ຺ຍາຓໍ, ອຏ຺ຐິກລ຺ຍາຓໍ, ວໂຍກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປນ ປຎ຺ຈຫິ ກລ຺ຍາເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕາ ນາມ. ຕສ຺ສາ ຫິ ອາຄນ຺ຕຸໂກຠາສກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕໂນ ສຣີໂຣຠາເສເນວ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ຐາເນ ອາໂລກໍ ກໂຣຕິ, ປິຍງ຺ຄຸສາມາ ວາ ໂຫຕິ ສຸວຓ຺ຓສາມາ ວາ. ອຍມສ຺ສາ ຉວິກລ຺ຍາຓຕາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປນສ຺ສາ ຫຕ຺ຖປາທາ ມຸຂປຣິໂຍສານຎ຺ຈ ລາຂາຣສປຣິກມ຺ມກຕໍ ວິຍ ຣຕ຺ຕປວາຬຣຕ຺ຕກມ຺ພລສທິສໍ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສາ ມໍສກລ຺ຍາຓຕາ. ວີສຕິ ນຂປຕ຺ຕານິ ມໍສໂຕ ອມຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ລາຂາຣສປູຣິຕານິ ວິຍ, ມຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຂີຣຘາຣາສທິສານິ. ອຍມສ຺ສາ ນ຺ຫາຣຸກລ຺ຍາຓຕາ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ທນ຺ຕາ ສຸຜຸສິຕາ ສຸໂຘຕວຊິຣປນ຺ຕິ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕິ. ອຍມສ຺ສາ ອຏ຺ຐິກລ຺ຍາຓຕາ. ວີສຕິວສ຺ສສຕິກາປິ ປນ ສມານາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ວິຍ ໂຫຕິ ນິພ຺ພລິປລິຕາ. ອຍມສ຺ສາ ວໂຍກລ຺ຍາຓຕາ.

ປຣມປາສາວິນີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປສວນໍ ປສໂວ, ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສໂວ ເອວ ປາສາໂວ, ປຣໂມ ປາສາໂວ ປຣມປາສາໂວ, ໂສ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ປຣມປາສາວິນີ. ນຈ຺ເຈ ຈ ຄີເຕ ຈ ອຸຕ຺ຕມປ຺ປວຕ຺ຕິ ເສຏ຺ຐກິຣິຍາ. ອຸຕ຺ຕມເມວ ນຈ຺ຈໍ ນຈ຺ຈຕິ, ຄີຕຎ຺ຈ ຄາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອເຖວໍ ມຫາຊນມຊ຺ເຌ ຊນປທກລ຺ຍາຓິຍາ ນຈ຺ຈມານາຍ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ສາຘຸກາເຣສຸ ອງ຺ຄຸລິໂຜຏເນສຸ ເຈລຸກ຺ເຂເປສຸ ຈ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ພນ຺ຘນາຄາຣໂຕ ເອກໍ ໂຈຣປຸຣິສໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ¶ ນິຄຬານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສມຕິຕ຺ຕິກໍ ສຸປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເຕລປຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ທຬ຺ຫໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ອສິຫຕ຺ຖໍ ປຸຣິສໍ ອາຓາເປສິ ‘‘ເອຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊນປທກລ຺ຍາຓິຍາ ສມຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉ. ຍຕ຺ເຖວ ເຈສ ປມາທໍ ອາຄມ຺ມ ເອກມ຺ປິ ເຕລພິນ຺ທຸໍ ຉຑ຺ເຑຕິ, ຕຕ຺ເຖວສ຺ສ ສີສໍ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ. ໂສ ປຸຣິໂສ ອສິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ເນສິ. ໂສ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ຊີວິຕຸກາມຕາຍ ປມາທວເສນ ຕໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ສກິມ຺ປິ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ຕໍ ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ ນ ໂອໂລເກສິ. ເອວໍ ຠູຕປຸພ຺ພເມເວຕໍ ວຕ຺ຖຸ, ສຸຕ຺ເຕ ປນ ປຣິກປ຺ປວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸປມາ ¶ ໂຂ ມ຺ຍາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເຕລປຕ຺ຕສ຺ສ ຕາວ ກາຍຄຕາສຕິຍາ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ ກຕເມວ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຣາຊາ ວິຍ ກມ຺ມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອສິ ວິຍ ກິເລສາ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິກປຸຣິໂສ ວິຍ ມາໂຣ, ເຕລປຕ຺ຕຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ ວິຍ ກາຍຄຕາສຕິຠາວໂກ ວິປສ຺ສກໂຍຄາວຈໂຣ. ອິຕິ ¶ ຠຄວາ ‘‘ກາຍຄຕາສຕິໍ ຠາເວຕຸກາເມນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຕລປຕ຺ຕຫຕ຺ເຖນ ເຕນ ປຸຣິເສນ ວິຍ ສຕິໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ກາຍຄຕາສຕິ ຠາເວຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ.

ຠິກ຺ຂູ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຕນ ປຸຣິເສນ ກຕໍ ຕຖາຣູປິໍ ຊນປທກລ຺ຍາຓິໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ເຕລປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕນ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕໍ, ສຸກຣເມເວຕໍ. ກສ຺ມາ? ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິເກນ ປຸຣິເສນ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນີຍມານຕາຍ. ຍໍ ປນ ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປມາເທນ ສຕິໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ທິພ຺ພຣູປມ຺ປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອໂນໂລເກຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ເອຕໍ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ຕສຕສ຺ສ ສພ຺ພກນິຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ໂສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິ. ຕທາ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຕສໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມມ ພຫູ ຠາຕໂຣ, ລຈ຺ຉາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ກຸລສນ຺ຕກໍ ຣຊ຺ຊໍ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ທຸຕິຍທິວເສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘສຸ ອາຄເຕສຸ ຘມກຣຓໍ ອາທາຍ ປານີຍໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣຂຊ຺ຊກໍ ຂາທິຕ຺ວາ ¶ ນິສິນ຺ນກາເລ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ເຕ ອໂວຈຸໍ – ກຸມາຣ, ນ ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຣຊ຺ຊໍ ລຠິສ຺ສສິ, ອິໂຕ ປນ ວີສໂຍຊນສຕມຕ຺ຖເກ ຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ຕກ຺ກສິລານຄຣໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອິໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຣຊ຺ຊໍ ລຈ຺ຉສິ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປນ ມຫາວຕ຺ຕນິອຏວິຍໍ ປຣິປນ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອຏວິໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຊນສຕິໂກ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ອຸຊຸກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາສ ໂຍຊນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ຫິ ອມນຸສ຺ສກນ຺ຕາໂຣ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຍກ຺ຂິນິໂຍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຄາເມ ຈ ສາລາໂຍ ຈ ມາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓຕາຣກວິຈິຕ຺ຕວິຕານໍ ມຫາຣຫເສຍ຺ຍໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ນານາວິຣາຄປຏສາຓິໂຍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທິພ຺ພາລງ຺ກາເຣຫິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ສາລາສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປຸຣິເສ ມຘຸຣາຫິ ວາຈາຫິ ¶ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ກິລນ຺ຕຣູປາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຖ, ອິຘາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕານໍ ອາສນານິ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປລີລາວິລາເສຫິ ປໂລເຠຕ຺ວາ ກິເລສວສິເກ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອຊ຺ຌາຈາເຣ ກເຕ ຕຕ຺ເຖວ ¶ ເນ ໂລຫິເຕນ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕນ ຂາທິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປນ຺ຕິ. ຣູປໂຄຈຣໍ ສຕ຺ຕໍ ຣູເປເນວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ສທ຺ທໂຄຈຣໍ ມຘຸເຣນ ຄີຕວາທິຕສທ຺ເທນ, ຄນ຺ຘໂຄຈຣໍ ທິພ຺ພຄນ຺ເຘຫິ, ຣສໂຄຈຣໍ ທິພ຺ເພນ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊເນນ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໂຄຈຣໍ ອຸຠໂຕໂລຫິຕກູປຘາເນຫິ ທິພ຺ພສຍເນຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສເຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕາ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສສິ, ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຕຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊໍ ລຈ຺ຉສີຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ໂຫຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂອວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກິໍ ຕາ ໂອໂລເກສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕວາລຸກຎ຺ເຈວ ປຣິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາທາຍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ຈ ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິເສ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕຸໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐຖາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ປຎ຺ຈ ຊນາ ອາຫໍສຸ ‘‘ມຍມ຺ປິ ອນຸຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອນຸຄນ຺ຕຸໍ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ກິຣ ຍກ຺ຂິນິໂຍ ຣູປາທິໂຄຈເຣ ມນຸສ຺ເສ ເອວຎ຺ເຈວຎ຺ຈ ຣູປາທີຫິ ປໂລເຠຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ມຫາ ປຣິປນ຺ໂຖ, ອຫໍ ປນ ອຕ຺ຕານໍ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ, ເທວ, ມຍໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍານິ ຣູປາທີນິ ໂອໂລເກສ຺ສາມ, ມຍມ຺ປິ ¶ ຕເຖວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖາ’’ຕິ ເຕ ປຎ຺ຈ ຊເນ ອາທາຍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ຍກ຺ຂິນິໂຍ ຄາມາທີນິ ມາເປຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ເຕສຸ ຣູປໂຄຈໂຣ ປຸຣິໂສ ຕາ ຍກ຺ຂິນິໂຍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ໂຖກໍ ໂອຫີຍິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ໂຠ, ໂຖກໍ ໂອຫີຍສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເທວ, ປາທາ ເມ ຣຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂຖກໍ ສາລາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ໂຠ, ເອຕາ ຍກ຺ຂິນິໂຍ, ມາ ໂຂ ປຕ຺ເຖສີ’’ຕິ. ‘‘ຍໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂຫຕຸ, ນ ສກ຺ໂກມິ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສສີ’’ຕິ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາທາຍ ອຄມາສິ. ໂສປິ ຣູປໂຄຈຣໂກ ຕາສໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ຕາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ¶ ອຊ຺ຌາຈາເຣ ກເຕ ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ສາລໍ ມາເປຕ຺ວາ ນານາຕູຣິຍານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍມານາ ນິສີທິໍສຸ, ຕຕ຺ຖ ສທ຺ທໂຄຈຣໂກ ໂອຫີຍິ. ປຸຣິມນເຍເນວ ຕມ຺ປິ ຂາທິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣ ຄນ຺ຘກຣຓ຺ຑເກ ປູເຣຕ຺ວາ ອາປຓໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຘໂຄຈຣໂກ ໂອຫີຍິ. ຕມ຺ປິ ຂາທິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນານຄ຺ຄຣສານໍ ທິພ຺ພໂຠຊນານໍ ຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ໂອທນິກາປຓໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ, ຕຕ຺ຖ ຣສໂຄຈຣໂກ ໂອຫີຍິ. ຕມ຺ປິ ຂາທິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິພ຺ພສຍນານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ, ຕຕ຺ຖ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໂຄຈຣໂກ ໂອຫີຍິ. ຕມ຺ປິ ຂາທິໍສຸ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກໂກວ ອໂຫສິ.

ອເຖກາ ¶ ຍກ຺ຂິນີ ‘‘ອຕິຂຣມນ຺ໂຕ ວຕາຍໍ, ອຫໍ ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາວ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ອຄມາສິ. ອຏວິຍາ ປຣຠາເຄ ວນກມ຺ມິກາທໂຍ ຍກ຺ຂິນິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ ກິໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ໂກມາຣສາມິໂກ ເມ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ໂຠ, ອຍໍ ເອວໍ ສຸກຸມາລາ ປຸປ຺ຜທາມສທິສາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ກຸມາຣິກາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຠວນ຺ຕໍ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ກສ຺ມາ ເອຕໍ ອກິລເມຕ຺ວາ ອາທາຍ ນ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ? ‘‘ເນສາ, ອຍ຺ຍາ, ມຍ຺ຫໍ ປຊາປຕິ, ຍກ຺ຂິນີ ເອສາ, ເອຕາຍ ເມ ປຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສາ ຂາທິຕາ’’ຕິ. ‘‘ອຍ຺ຍາ, ປຸຣິສາ ນາມ ກຸທ຺ຘກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ປຊາປຕິໂຍ ຍກ຺ຂິນິໂຍປິ ກໂຣນ຺ຕິ ເປຕິນິໂຍປີ’’ຕິ. ສາ ຄຈ຺ຉມານາ ຄພ຺ຠິນິວຓ຺ຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ສກິໍ ວິຊາຕວຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ອງ຺ເກນ ອາທາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິ, ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐາ ¶ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕກ຺ກສິລໍ ປາປຸຓິ. ສາ ປຸຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕ຺ວາ ເອກິກາວ ອນຸພນ຺ຘິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນຄຣທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກິສ຺ສາ ສາລາຍ ນິສີທິ. ສາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເຕເຊນ ປວິສິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ທິພ຺ພຣູປໍ ມາເປຕ຺ວາ ສາລາທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕກ຺ກສິລຣາຊາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອິມິສ຺ສາ ສສ຺ສາມິກອສ຺ສາມິກຠາວໍ ຊານາຫີ’’ຕິ ¶ ມນຸສ຺ສໍ ເປເສສິ. ໂສ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສສ຺ສາມິກາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍ, ອຍໍ ເມ ສາລາຍ ນິສິນ຺ໂນ ສາມິໂກ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ເນສາ ມຍ຺ຫໍ ປຊາປຕິ, ຍກ຺ຂິນີ ເອສາ, ເອຕາຍ ເມ ປຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສາ ຂາທິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ສາປິ ‘‘ປຸຣິສາ ນາມ ອຍ຺ຍາ ກຸທ຺ຘກາເລ ຍໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ວຈນໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ອສ຺ສາມິກຠຓ຺ຑໍ ນາມ ຣາຊສນ຺ຕກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຍກ຺ຂິນິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອກຫຕ຺ຖິປິຏ຺ເຐ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຕໍ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ.

ໂສ ນ຺ຫາຕວິລິຕ຺ໂຕ ສາຍມາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສິຣີສຍນໍ ອຠິຣຸຫິ. ສາປິ ຍກ຺ຂິນີ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກປ຺ປນກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ສິຣິສຍເນ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຣຕິວເສນ ສຸຂໍ ສມປ຺ປິຕສ຺ສ ນິປນ຺ນກາເລ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປໂຣທິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ‘‘ກິໍ, ຠທ຺ເທ, ໂຣທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເທວ, ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຄ຺ເຄ ທິສ຺ວາ ອານີຕາ, ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ເຄເຫ ພຫູ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ອຫໍ ສປຕ຺ຕີນໍ ອນ຺ຕເຣ ວສມານາ ກຖາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ‘ໂກ ຕຸຍ຺ຫໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ໂຄຕ຺ຕໍ ວາ ຊາຕິໍ ວາ ຊານາຕິ, ຕ຺ວໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ທິສ຺ວາ ອານີຕາ ນາມາ’ຕິ ສີເສ ຄເຫຕ຺ວາ ນິປ຺ປີຬິຍມານາ ວິຍ ມງ຺ກຸ ຠວິສ຺ສາມິ. ສເຈ ຕຸມ຺ເຫ ສກລຣຊ຺ເຊ ອິສ຺ສຣິຍຎ຺ຈ ອາຓຎ຺ຈ ມຍ຺ຫໍ ທເທຍ຺ຍາຖ, ໂກຈິ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກເປຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ¶ . ‘‘ຠທ຺ເທ, ມຍ຺ຫໍ ສກລຣຏ຺ຐວາສິໂນ ນ ກິຎ຺ຈິ ໂຫນ຺ຕິ, ນາຫໍ ເອເຕສໍ ສາມິໂກ. ເຍ ປນ ຣາຊາຓໍ ໂກເປຕ຺ວາ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສຎ຺ເຎວາຫໍ ສາມິໂກ. ອິມິນາ ກາຣເຓນ ນ ສກ຺ກາ ຕຸຍ຺ຫໍ ສກລຣຏ຺ເຐ ວາ ນຄເຣ ວາ ອິສ຺ສຣິຍຎ຺ຈ ອາຓຎ຺ຈ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ເທວ, ສເຈ ຣຏ຺ເຐ ວາ ນຄເຣ ວາ ອາຓໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຖ, ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ¶ ອນ຺ໂຕວຬຎ຺ຊນການໍ ອຸປຣິ ມມ ວສໍ ວຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ອາຓໍ ເທຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ທິພ຺ພໂຜຏ຺ຐພ຺ເພນ ພທ຺ໂຘ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠທ຺ເທ, ອນ຺ໂຕວຬຎ຺ຊນເກສຸ ຕຸຍ຺ຫໍ ອາຓໍ ທມ຺ມິ, ຕ຺ວໍ ເອເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕາເປຫີ’’ຕິ ¶ ອາຫ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕກາເລ ຍກ຺ຂນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍກ຺ເຂ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຣາຊານໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິມຕ຺ຕໍ ເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ນ຺ຫາຣຸຈມ຺ມມໍສໂລຫິຕໍ ຂາທິ, ອວເສສາ ຍກ຺ຂາ ມຫາທ຺ວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ກຸກ຺ກຸຏກຸກ຺ກຸເຣ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ຂາທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິມຕ຺ຕເສເສ ອກໍສຸ.

ປຸນທິວເສ ທ຺ວາຣໍ ຍຖາປິຫິຕເມວ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ຜຣສູຫິ ກວາຏານິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ນິເວສນໍ ອຏ຺ຐິກປຣິກິຓ຺ຓໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ວຕ ໂສ ປຸຣິໂສ ອາຫ ‘ນາຍໍ ມຍ຺ຫໍ ປຊາປຕິ, ຍກ຺ຂິນີ ເອສາ’ຕິ. ຣາຊາ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຊານິຕ຺ວາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍໍ ອກາສິ, ສາ ຍກ຺ເຂ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຊນໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຄຕາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຕໍ ທິວສໍ ຕສ຺ສາເຍວ ສາລາຍໍ ປຣິຕ຺ຕວາລຸກໍ ສີເສ ກຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປສິ. ມນຸສ຺ສາ ສກລຣາຊນິເວສນໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ຫຣິຕູປລິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຄນ຺ເຘຫິ ວິລິມ຺ປິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜທາມານິ ໂອສາເຣຕ຺ວາ ຘູມໍ ທຕ຺ວາ ນວມາລາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ອມ຺ໂຠ, ໂຍ ປຸຣິໂສ ທິພ຺ພຣູປໍ ມາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ຍກ຺ຂິນິໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອໂລກນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອກາສິ, ໂສ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣສຕ຺ໂຕ ຘິຕິມາ ຎາຓສມ຺ປນ຺ໂນ, ຕາທິເສ ປຸຣິເສ ຣຊ຺ຊໍ ອນຸສາສນ຺ເຕ ສພ຺ພຣຏ຺ຐໍ ສຸຂິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕໍ ຣາຊານໍ ກໂຣມາ’’ຕິ. ອຖ ສພ຺ເພ ອມຈ຺ຈາ ຈ ນາຄຣາ ຈ ເອກຈ຺ຉນ຺ທາ ຫຸຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ຕຸມ຺ເຫ ອິມໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຖາ’’ຕິ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຣຕນຣາສິມ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕກ຺ກສິລຣາຊານໍ ອກໍສຸ. ໂສ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຄຕິຄມນານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທສ ຣາຊຘມ຺ເມ ອໂກເປຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ໂຕ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໖.

‘‘ສມຕິຕ຺ຕິກໍ ¶ ¶ ¶ ອນວເສສກໍ, ເຕລປຕ຺ຕໍ ຍຖາ ປຣິຫເຣຍ຺ຍ;

ເອວໍ ສຈິຕ຺ຕມນຸຣກ຺ເຂ, ປຕ຺ຖຍາໂນ ທິສໍ ອຄຕປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສມຕິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕມຸຂວຏ຺ຏິເລຂໍ ປາເປຕ຺ວາ ສມຠຣິຕໍ. ອນວເສສກນ຺ຕິ ອນວສິຎ຺ຈນກໍ ອປຣິສ຺ສາວນກໍ ກຕ຺ວາ. ເຕລປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຕິລເຕລປຕ຺ຕໍ. ປຣິຫເຣຍ຺ຍາຕິ ຫເຣຍ຺ຍ, ອາທາຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ເອວໍ ສຈິຕ຺ຕມນຸຣກ຺ເຂຕິ ຕໍ ເຕລຠຣິຕໍ ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ກາຍຄຕາສຕິຍາ ໂຄຈເຣ ເຈວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຕິຍາ ຈາຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕເຣ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ພຫິທ຺ຘາ ໂຄຈເຣ ນ ວິກ຺ຂິປຕິ, ຕຖາ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ ໂຄເປຍ຺ຍ. ກິໍກາຣຓາ? ເອຕສ຺ສ ຫິ –

‘‘ທຸນ຺ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ລຫຸໂນ, ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິໂນ;

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທມໂຖ ສາຘຸ, ຈິຕ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ສຸຂາວຫ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໕);

ຕສ຺ມາ –

‘‘ສຸທຸທ຺ທສໍ ສຸນິປຸຓໍ, ຍຕ຺ຖກາມນິປາຕິນໍ;

ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ເຂຖ ເມຘາວີ, ຈິຕ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສຸຂາວຫໍ’’. (ຘ. ປ. ໓໖);

ອິທຎ຺ຫິ –

‘‘ທູຣງ຺ຄມໍ ເອກຈຣໍ, ອສຣີຣໍ ຄຸຫາສຍໍ;

ເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຍເມສ຺ສນ຺ຕິ, ໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມາຣພນ຺ຘນາ’’. (ຘ. ປ. ໓໗);

ອິຕຣສ຺ສ ປນ –

‘‘ອນວຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານໂຕ;

ປຣິປ຺ລວປສາທສ຺ສ, ປຎ຺ຎາ ນ ປຣິປູຣຕິ’’. (ຘ. ປ. ໓໘);

ຖິຣກມ຺ມຏ຺ຐານສຫາຍສ຺ສ ປນ –

‘‘ອນວສ຺ສຸຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ¶ , ອນນ຺ວາຫຕເຈຕໂສ;

ປຸຎ຺ຎປາປປຫີນສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ຊາຄຣໂຕ ຠຍໍ’’. (ຘ. ປ. ໓໙);

ຕສ຺ມາ ເອຕໍ –

‘‘ຜນ຺ທນໍ ຈປລໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ທູຣກ຺ຂໍ ທຸນ຺ນິວາຣຍໍ;

ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ ເມຘາວີ, ອຸສຸກາໂຣວ ເຕຊນໍ’’. (ຘ. ປ. ໓໓);

ເອວໍ ¶ ອຸຊຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຈິຕ຺ຕມນຸຣກ຺ເຂ.

ປຕ຺ຖຍາໂນ ¶ ທິສໍ ອຄຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ກາຍຄຕາສຕິກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ກມ຺ມໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອຄຕປຸພ຺ພໍ ທິສໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ປິເຫນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາ ປເນສາ ທິສາ ນາມ? –

‘‘ມາຕາປິຕາ ທິສາ ປຸພ຺ພາ, ອາຈຣິຍາ ທກ຺ຂິຓາ ທິສາ;

ປຸຕ຺ຕທາຣາ ທິສາ ປຈ຺ຉາ, ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ຈ ອຸຕ຺ຕຣາ.

‘‘ທາສກມ຺ມກຣາ ເຫຏ຺ຐາ, ອຸທ຺ຘໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ;

ເອຕາ ທິສາ ນມສ຺ເສຍ຺ຍ, ອລມຕ຺ໂຕ ກຸເລ ຄິຫີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໓) –

ເອຕ຺ຖ ຕາວ ປຸຕ຺ຕທາຣາທໂຍ ‘‘ທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

‘‘ທິສາ ຈຕສ຺ໂສ ວິທິສາ ຈຕສ຺ໂສ, ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ທສ ທິສາ ອິມາໂຍ;

ກຕມໍ ທິສໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ນາຄຣາຊາ, ຍມທ຺ທສາ ສຸປິເນ ຉພ຺ພິສາຓ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໖.໑໐໔) –

ເອຕ຺ຖ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິເຠທາ ທິສາວ ‘‘ທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

‘‘ອຄາຣິໂນ ¶ ອນ຺ນທປານວຕ຺ຖທາ, ອວ຺ຫາຍິກາ ຕມ຺ປິ ທິສໍ ວທນ຺ຕິ;

ເອສາ ທິສາ ປຣມາ ເສຕເກຕຸ, ຍໍ ປຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂີ ສຸຂິໂນ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໖.໙) –

ເອຕ຺ຖ ປນ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ຕເທວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຂຍໍ ວິຣາຄ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ທິສ຺ສຕິ ອປທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທິສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນມຕຄ຺ເຄ ປນ ສໍສາເຣ ເກນຈິ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ສຸປິເນນປິ ອຄຕປຸພ຺ພຕາຍ ອຄຕປຸພ຺ພາ ທິສາ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ກາຍຄຕາສຕິຍາ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍຕິ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ນິພ຺ພາເນນ ເທສນາຍ ກູຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຣາຊປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ອໂຫສິ, ຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕກຸມາໂຣ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ເຕລປຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໙໗] ໗. ນາມສິທ຺ຘິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຊີວກຎ຺ຈ ¶ ມຕໍ ທິສ຺ວາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ນາມສິທ຺ຘິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເອໂກ ກິຣ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ນາເມນ ປາປໂກ ນາມ. ໂສ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ¶ ‘‘ເອຫາວຸໂສ, ປາປກ, ຕິຏ຺ຐາວຸໂສ, ປາປກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ໂລເກ ປາປກໍ ນາມ ລາມກໍ ກາຬກຓ຺ຓິຠູຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຎ຺ຎໍ ມງ຺ຄລປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ນາມໍ ອາຫຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ນາມໍ ອວມງ຺ຄລໍ, ອຎ຺ຎໍ ເມ ນາມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ເຕ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ນາມໍ ນາມ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ, ນາເມນ ກາຈິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕໂນ ນາເມເນວ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ໂຫຫີ’’ຕິ. ໂສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິເຍວ. ຕສ຺ສາຍໍ ນາມສິທ຺ຘິກຠາໂວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ອສຸໂກ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ນາມສິທ຺ຘິໂກ ມງ຺ຄລໍ ນາມໍ ອາຫຣາເປຕີ’’ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມສຠໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສ ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ນາມສິທ຺ຘິໂກເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ມາຓວກສຕານິ ມນ຺ເຕ ວາເຈສິ. ຕສ຺ເສໂກ ມາຓໂວ ປາປໂກ ນາມ ນາເມນ. ໂສ ‘‘ເອຫິ, ປາປກ, ຍາຫິ, ປາປກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ນາມໍ ອວມງ຺ຄລໍ, ອຎ຺ຎໍ ນາມໍ ອາຫຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ອາຈຣິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອາຈຣິຍ, ມຍ຺ຫໍ ນາມໍ ອວມງ຺ຄລໍ, ອຎ຺ຎໍ ເມ ນາມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ອາຈຣິໂຍ ອໂວຈ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕໍ ເອກໍ ມງ຺ຄລນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຫິ, ອາຄຕສ຺ສ ເຕ ນາມໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ນາມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປາເຖຍ຺ຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຄາເມນ ຄາມໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ນຄຣໍ ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ຖ ເຈໂກ ປຸຣິໂສ ກາລກໂຕ ຊີວໂກ ນາມ ນາເມນ. ໂສ ຕໍ ຎາຕິຊເນນ ອາຬາຫນໍ ນີຍມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນາມໂກ ເອສ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຊີວໂກ ນາເມໂສ’’ຕິ. ‘‘ຊີວໂກປິ ມຣຕີ’’ຕິ? ‘‘ຊີວໂກປິ ມຣຕິ, ອຊີວໂກປິ ມຣຕິ, ນາມໍ ນາມ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ, ຕ຺ວໍ ພາໂລ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ນາເມ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນຄຣໍ ປາວິສິ.

ອເຖກໍ ¶ ທາສິໍ ຠຕິໍ ອທທມານໍ ສາມິກາ ທ຺ວາເຣ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸຍາ ປຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ຈ ‘‘ຘນປາລີ’’ຕິ ນາມໍ ໂຫຕິ. ໂສ ອນ຺ຕຣວີຖິຍາ ¶ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ໂປຖິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ອິມໍ ໂປເຖຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠຕິໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນສ຺ສາ ນາມ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ຘນປາລີ ນາມາ’’ຕິ. ນາເມນ ຘນປາລີ ສມານາປິ ຠຕິມຕ຺ຕໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ຘນປາລິໂຍປິ ອຘນປາລິໂຍປິ ທຸຄ຺ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນາມໍ ນາມ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ, ຕ຺ວໍ ພາໂລ ມຎ຺ເຎຕິ. ໂສ ນາເມ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄມູຬ຺ຫປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ມຄ຺ຄມູຬ຺ໂຫມ຺ຫິ, ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ນາມ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປນ຺ຖໂກ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ປນ຺ຖໂກປິ ມຄ຺ຄມູຬ຺ໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ປນ຺ຖໂກປິ ອປນ຺ຖໂກປິ ມຄ຺ຄມູຬ຺ໂຫ ໂຫຕິ, ນາມໍ ນາມ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ຕ຺ວໍ ປນ ພາໂລ ມຎ຺ເຎຕິ’’. ໂສ ນາເມ ອຕິມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ນາມໍ ໂຣເຈຕ຺ວາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາຈຣິຍ, ຊີວກາປິ ນາມ ມຣນ຺ຕິ ອຊີວກາປິ, ຘນປາລິໂຍປິ ທຸຄ຺ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ ອຘນປາລິໂຍປິ, ປນ຺ຖກາປິ ມຄ຺ຄມູຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ ອປນ຺ຖກາປິ, ນາມໍ ນາມ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ, ນາເມນ ສິທ຺ຘິ ນຕ຺ຖິ, ກມ຺ເມເນວ ສິທ຺ຘິ. ອລໍ ມຍ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎນ ນາເມນ, ຕເທວ ເມ ນາມໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຕນ ທິຏ຺ຐຎ຺ຈ ກຕຎ຺ຈ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໗.

‘‘ຊີວກຎ຺ຈ ¶ ມຕໍ ທິສ຺ວາ, ຘນປາລິຎ຺ຈ ທຸຄ຺ຄຕໍ;

ປນ຺ຖກຎ຺ຈ ວເນ ມູຬ຺ຫໍ, ປາປໂກ ປຸນຣາຄໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸນຣາຄໂຕຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ກາຣຓານິ ທິສ຺ວາ ປຸນ ອາຄໂຕ, ຣ-ກາໂຣ ສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ນາມສິທ຺ຘິໂກເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ນາມສິທ຺ຘິໂກ ອິທານິປິ ນາມສິທ຺ຘິໂກເຍວ, ອາຈຣິຍປຣິສາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ອາຈຣິໂຍ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ນາມສິທ຺ຘິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໙໘] ໘. ກູຏວາຓິຊຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສາຘຸ ¶ ¶ ໂຂ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ກູຏວາຓິຊໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ທ຺ເວ ຊນາ ເອກໂຕ ວຓິຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຠຓ຺ຑໍ ສກເຏນາທາຍ ຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ລທ຺ຘລາຠາ ປຈ຺ຈາຄມິໍສຸ. ເຕສຸ ກູຏວາຓິໂຊ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ພຫູ ທິວເສ ທຸພ຺ໂຠຊເນນ ທຸກ຺ຂເສຍ຺ຍາຍ ກິລນ຺ໂຕ, ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ນານຄ຺ຄຣເສຫິ ຍາວທຕ຺ຖໍ ສຸໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຊີຣເກນ ມຣິສ຺ສຕິ. ອຖາຫໍ ອິມໍ ຠຓ຺ຑໍ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ຕສ຺ສ ທາຣການໍ ທສ຺ສາມິ, ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ອຊ຺ຊ ຠາເຊສ຺ສາມ, ສ຺ເວ ຠາເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ ຠຓ຺ຑໍ ຠາເຊຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ. ອຖ ນໍ ປຓ຺ຑິຕວາຓິໂຊ ອກາມກໍ ນິປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ຠາຊາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ‘‘ອຕິປປຎ຺ໂຈ ເຕ ກໂຕ, ອິຘາຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຈິເຣນ ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ໂຂ ໂສ, ອຸປາສກ, ອິທາເນວ ກູຏວາຓິໂຊ, ປຸພ຺ເພປິ ກູຏວາຓິໂຊເຍວ. ອິທານິ ປນ ຕໍ ວຎ຺ເຈຕຸກາໂມ ຊາໂຕ, ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິເຕປິ ວຎ຺ເຈຕຸໍ ອຸສ຺ສຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພາຣາຓສິຍໍ ວາຓິຊກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ຈສ຺ສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎນ ວາຓິເຊນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວຓິຊ຺ຊໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ອຕິປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ເຕ ພາຣາຓສິໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ຠຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຓິຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘລາຠາ ປຸນ ພາຣາຓສິໍ ອາຄມິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ຠຓ຺ຑຠາຊນກາເລ ອຕິປຓ຺ຑິໂຕ ອາຫ ‘‘ມຍາ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ລທ຺ຘພ຺ພາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ຕ຺ວໍ ປຓ຺ຑິໂຕ, ອຫໍ ອຕິປຓ຺ຑິໂຕ. ປຓ຺ຑິໂຕ ເອກໍ ລທ຺ຘຸໍ ອຣຫຕິ, ອຕິປຓ຺ຑິໂຕ ທ຺ເວ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ ອມ຺ຫາກໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠຓ຺ຑມູລກມ຺ປິ ໂຄຓາທໂຍປິ ສມສມາເຍວ, ຕ຺ວໍ ກສ຺ມາ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ລທ຺ຘຸໍ ອຣຫສີ’’ຕິ. ‘‘ອຕິປຓ຺ຑິຕຠາເວນາ’’ຕິ. ເອວໍ ເຕ ກຖໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ກລຫໍ ອກໍສຸ.

ຕໂຕ ອຕິປຓ຺ຑິໂຕ ‘‘ອຕ຺ເຖໂກ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຣໍ ເອກສ຺ມິໍ ສຸສິຣຣຸກ຺ເຂ ¶ ປເວເສຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອມ຺ເຫສຸ ອາຄເຕສຸ ¶ ‘ອຕິປຓ຺ຑິໂຕ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ລທ຺ຘຸໍ ອຣຫຕີ’ຕິ ວເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມ, ມຍ຺ຫໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂກຏ຺ຐາສານໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ອຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ເອສາ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຊານາຕິ, ເອຫິ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ເຍ ຣຸກ຺ຂເທວເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອຏ຺ຏໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ປິຕາ ສຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຍ຺ເຍ, ອຍໍ ປຓ຺ຑິໂຕ, ອຫໍ ອຕິປຓ຺ຑິໂຕ. ອມ຺ເຫຫິ ເອກໂຕ ໂວຫາໂຣ ກໂຕ, ຕຕ຺ຖ ເກນ ກິໍ ລທ຺ຘພ຺ພນ຺ຕິ. ປຓ຺ຑິເຕນ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ, ອຕິປຓ຺ຑິເຕນ ປນ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ລທ຺ຘພ຺ພາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ ອຏ຺ຏໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ເທວຕາຠາວໍ ວາ ອເທວຕາຠາວໍ ວາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປລາລໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຸສິຣໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ອທາສິ, ອຕິປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປິຕາ ຊາລາຍ ຜຸຏ຺ຐກາເລ ອຑ຺ຒຊ຺ຌາເມນ ສຣີເຣນ ອຸປຣິ ອາຣຸຍ຺ຫ ສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພນ຺ໂຕ ຠູມິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໘.

‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມ, ນ ຕ຺ເວວ ອຕິປຓ຺ຑິໂຕ;

ອຕິປຓ຺ຑິເຕນ ປຸຕ຺ເຕນ, ມນມ຺ຫິ ອຸປກູຬິໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສາຘຸ ໂຂ ປຓ຺ຑິໂຕ ນາມາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ກາຣຓາກາຣຓຎ຺ຎູ ປຸຄ຺ຄໂລ ສາຘຸ ໂສຠໂນ. ອຕິປຓ຺ຑິໂຕຕິ ນາມມຕ຺ເຕນ ອຕິປຓ຺ຑິໂຕ ກູຏປຸຣິໂສ ນ ຕ຺ເວວ ວຣໍ. ມນມ຺ຫິ ອຸປກູຬິໂຕຕິ ໂຖເກນມ຺ຫິ ຌາໂມ, ອຑ຺ຒຊ຺ຌາມໂກວ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ອຸໂຠປິ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສມຎ຺ເຎວ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄຕາ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ເອສ ກູຏວາຓິໂຊເຍວາ’’ຕິ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ກູຏວາຓິໂຊ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນປິ ກູຏວາຓິໂຊເຍວ, ປຓ຺ຑິຕວາຓິໂຊ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກູຏວາຓິຊຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໙໙] ໙. ປໂຣສຫສ຺ສຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ປໂຣສຫສ຺ສມ຺ປິ ¶ ສມາຄຕານນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນປຸຈ຺ຉາປຎ຺ຈກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ ¶ . ວຕ຺ຖຸ ສຣຠຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໓.໑໓໔ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ທສພເລນ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ກຖິຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣນ ພ຺ຍາກາສີ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ຄຸຓໍ ກຖຍມານາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ມຍາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ພ຺ຍາກາສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ສພ຺ພສິປ຺ປານິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ກາເມ ປຫາຍ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ເຕ ວິຫາສິ. ປຣິວາໂຣປິສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຕາປສສຕານິ ອເຫສຸໍ. ອຖສ຺ສ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ວສ຺ສາຣຕ຺ຕສມເຍ ອຸປຑ຺ຒໍ ອິສິຄຓໍ ອາທາຍ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖາຍ ມນຸສ຺ສປຖໍ ອຄມາສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ກາລກິຣິຍາສມໂຍ ຊາໂຕ. ອຖ ນໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ‘‘ອາຈຣິຍ, ກຕໂຣ ໂວ ຄຸໂຓ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ອຘິຄມໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕາ ຫິ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ຫຸຕ຺ວາປິ ອຠພ຺ພຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ອາຣຸປ຺ເປ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອນ຺ເຕວາສິກາ ‘‘ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຘິຄໂມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຬາຫເນ ສກ຺ກາຣໍ ນ ກຣິໍສຸ.

ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ກາລກໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອປິ ອາຈຣິຍໍ ອຘິຄມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ປຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ກເຖສີ’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖສ຺ສ ອມ຺ເຫຫິ ສກ຺ກາໂຣ ນ ກໂຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຖ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ ¶ ອາຫ. ເຕ ຕສ຺ມິໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ເຕປິ ນ ສທ຺ທຫິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຘພາລາ ມມ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທຫນ຺ຕິ. ອິມໍ ¶ ເຕສໍ ກາຣຓໍ ປາກຏໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອສ຺ສມປທມຕ຺ຖເກ ມຫນ຺ເຕນານຸຠາເວນ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ປຎ຺ຎານຸຠາວໍ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໙໙.

‘‘ປໂຣສຫສ຺ສມ຺ປິ ¶ ສມາຄຕານໍ, ກນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ອປຎ຺ຎາ;

ເອໂກວ ເສຍ຺ໂຍ ປຸຣິໂສ ສປຎ຺ໂຎ, ໂຍ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຊານາຕິ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປໂຣສຫສ຺ສມ຺ປີຕິ ອຕິເຣກສຫສ຺ສມ຺ປິ. ສມາຄຕານນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຊານິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ ພາລານໍ. ກນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ອປຎ຺ຎາຕິ ເຕ ເອວໍ ສມາຄຕາ ອປຎ຺ຎາ ອິເມ ພາລຕາປສາ ວິຍ ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ວສ຺ສສຫສ຺ສມ຺ປິ ໂຣເທຍ຺ຍຸໍ ປຣິເທເວຍ຺ຍຸໍ, ໂຣທມານາປິ ປນ ອຕ຺ຖໍ ວາ ກາຣຓໍ ວາ ເນວ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ເອໂກວ ເສຍ຺ໂຍ ປຸຣິໂສ ສປຎ຺ໂຎຕິ ເອວຣູປານໍ ພາລານໍ ປໂຣສຫສ຺ສໂຕປິ ເອໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສວ ເສຍ຺ໂຍ ວຣຕໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກີທິໂສ ສປຎ຺ໂຎຕິ? ໂຍ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຊານາຕິ ອຕ຺ຖໍ ອຍໍ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ວິຍາຕິ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອາກາເສ ຐິໂຕວ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຕາປສຄຓໍ ພຸຊ຺ຌາເປຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກເມວ ຄໂຕ. ເຕປິ ຕາປສາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍຓາ ອເຫສຸໍ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ປໂຣສຫສ຺ສຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໑໐໐] ໑໐. ອສາຕຣູປຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອສາຕໍ ສາຕຣູເປນາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ກຸຓ຺ຑິຍນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ກຸຓ຺ຑຘານວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂກລິຍຣາຊຘີຕຣໍ ສຸປ຺ປວາສໍ ອຸປາສິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ກຸຈ຺ຉິນາ ຄພ຺ຠໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາ ອໂຫສິ, ອຘິມຕ຺ຕາ ເວທນາ ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ສາ ¶ ເອວໍ ອຘິມຕ຺ຕເວທນາຠິຠູຕາປິ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ, ໂຍ ເອວຣູປສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຫານາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ວຕ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ, ໂຍ ເອວຣູປສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ¶ ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ສຸສຸຂໍ ວຕ ນິພ຺ພານໍ, ຍຕ຺ເຖວ ຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໑໘) ອິເມຫິ ຕີຫິ ວິຕກ຺ເກຫິ ອຘິວາເສສິ. ສາ ສາມິກໍ ປກ຺ໂກເສຕ຺ວາ ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິໍ ວນ຺ທນສາສນຎ຺ຈ ອາໂຣເຈຕຸໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ. ສຕ຺ຖາ ວນ຺ທນສາສນໍ ສຸຕ຺ວາວ ‘‘ສຸຂິນີ ¶ ໂຫຕຸ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ, ສຸຂິນີ ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍຕູ’’ຕິ ອາຫ. ສຫ ວຈເນເນວ ປນ ຠຄວໂຕ ສຸປ຺ປວາສາ ໂກລິຍຘີຕາ ສຸຂິນີ ອໂຣຄາ ອໂຣຄໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ອຖສ຺ສາ ສາມິໂກ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວິຊາຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ, ໂຠ’’ຕິ ອຕິວິຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາໂຕ ອໂຫສິ.

ສຸປ຺ປວາສາປິ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ທາຕຸກາມາ ປຸນ ນິມນ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ຕໍ ເປເສສິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເກນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸໂຂ ສງ຺ໂຆ ນິມນ຺ຕິໂຕ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຖາ ສຸປ຺ປວາສາຍ ທານສ຺ສ ໂອກາສທານຕ຺ຖາຍ ເຖຣໍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ຕໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ຕສ຺ສາ ທານໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ. ສຕ຺ຕເມ ປນ ທິວເສ ສຸປ຺ປວາສາ ປຸຕ຺ຕໍ ສີວລິກຸມາຣໍ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ວນ຺ທາເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ປຏິປາຏິຍາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ນີເຕ ເຖໂຣ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ, ສີວລິ, ຂມນີຍ’’ນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຖາຣມກາສິ. ໂສ ‘‘ກຸໂຕ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສຸຂໍ, ສ຺ວາຫໍ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ໂລຫິຕກຸມ຺ຠິຍໍ ວສິ’’ນ຺ຕິ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອວຣູປໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ສຸປ຺ປາວາສາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫຊາໂຕ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ອນຸພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕາ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອປິ ນຸ ສຸປ຺ປວາເສ ອຎ຺ເຎປິ ເອວຣູເປ ປຸຕ຺ເຕ ອິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູເປ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕ ປຸຕ຺ເຕ ລເຠຍ຺ຍໍ, ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍເມວາຫ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສີວລິກຸມາໂຣປິ ໂຂ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລເຍວ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ໂສ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎວາ ລາຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຖວິໍ ອຸນ຺ນາເທຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ປາປຸຓິ.

ອເຖກທິວສໍ ¶ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ສີວລິຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ເອວຣູໂປ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ປຕ຺ຖິຕປຕ຺ຖໂນ ປຈ຺ຉິມຠວິກສຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ໂລຫິຕກຸມ຺ຠິຍໍ ວສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິ, ອໂຫ ມາຕາປຸຕ຺ຕາ ມຫນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິໍສຸ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ອກໍສູ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ສີວລິໂນ ມຫາປຸຎ຺ຎໂຕວ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ¶ ໂລຫິຕກຸມ຺ຠິຍໍ ນິວາໂສ ຈ ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມມູລກາວ, ສຸປ຺ປວາສາຍປິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ກຸຈ຺ຉິນາ ຄພ຺ຠປຣິຫຣຓທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ສຕ຺ຕາຫໍ ¶ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ມມູລກເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ສພ຺ພສິປ຺ປານິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂກສລມຫາຣາຊາ ມຫນ຺ເຕນ ພເລນາຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ມາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ອຄ຺ຄມເຫສິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຄ຺ຄມເຫສິໍ ອກາສິ. ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ປນ ປຸຕ຺ໂຕ ປິຕຸ ມຣຓກາເລ ນິທ຺ຘມນທ຺ວາເຣນ ປລາຍິຕ຺ວາ ພລໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຓໍ ເປເສສິ ‘‘ຣຊ຺ຊໍ ວາ ເທຕຸ ຍຸທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ຍຸທ຺ຘໍ ເທມີ’’ຕິ ປຏິປຓ຺ຓໍ ເປເສສິ. ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ປນ ມາຕາ ຕໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຍຸທ຺ເຘນ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພທິສາສຸ ສຎ຺ຈາຣໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິນຄຣໍ ປຣິວາເຣຕຸ, ຕໂຕ ທາຣູທກຠຕ຺ຕປຣິກ຺ຂເຍນ ກິລນ຺ຕມນຸສ຺ສໍ ນຄຣໍ ວິນາວ ຍຸທ຺ເຘນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຓ຺ຓໍ ເປເສສິ. ໂສ ມາຕຸ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ສຎ຺ຈາຣໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນຄຣໍ ຣຸນ຺ຘິ, ນາຄຣາ ສຎ຺ຈາຣໍ ອລຠມານາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສີສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸມາຣສ຺ສ ອທໍສຸ. ກຸມາໂຣ ປນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊີວິຕປຣິໂຍສາເນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ໂສ ເອຕຣຫິ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ສຎ຺ຈາຣໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນຄຣໍ ຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຫິຕກມ຺ມນິສ຺ສນ຺ເທນ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ໂລຫິຕກຸມ຺ຠິຍໍ ວສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິ. ຍໍ ປນ ໂສ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ‘‘ລາຠີນໍ ອຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ, ຍຎ຺ຈ ວິປສ຺ສິພຸທ຺ຘກາເລ ¶ ນາຄເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຄຸຬທຘິໍ ¶ ທຕ຺ວາ ປຕ຺ຖນມກາສິ, ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ລາຠີນໍ ອຄ຺ໂຄ ຊາໂຕ. ສຸປ຺ປວາສາປິ ‘‘ນຄຣໍ ຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫ, ຕາຕາ’’ຕິ ເປສິຕຠາເວນ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ກຸຈ຺ຉິນາ ຄພ຺ຠໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາ ຊາຕາ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໐.

‘‘ອສາຕໍ ສາຕຣູເປນ, ປິຍຣູເປນ ອປ຺ປິຍໍ;

ທຸກ຺ຂໍ ສຸຂສ຺ສ ຣູເປນ, ປມຕ຺ຕມຕິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອສາຕໍ ສາຕຣູເປນາຕິ ອມຘຸຣເມວ ມຘຸຣປຕິຣູປເກນ. ປມຕ຺ຕມຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ອສາຕໍ ອປ຺ປິຍໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ເອເຕນ ສາຕຣູປາທິນາ ອາກາເຣນ ສຕິວິປ຺ປວາສວເສນ ປມຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ¶ ອຕິວຕ຺ຕຕິ ອຠິຠວຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ຠຄວຕາ ຍຎ຺ຈ ເຕ ມາຕາປຸຕ຺ຕາ ອິມິນາ ຄພ຺ຠປຣິຫຣຓຄພ຺ຠວາສສງ຺ຂາເຕນ ອສາຕາທິນາ ປຸພ຺ເພ ນຄຣຣຸນ຺ຘນສາຕາທິປຕິຣູປເກນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏາ, ຍຎ຺ຈ ອິທານິ ສາ ອຸປາສິກາ ປຸນປິ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເອວຣູປໍ ອສາຕໍ ອປ຺ປິຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ເປມວຕ຺ຖຸຠູເຕນ ປຸຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕນ ສາຕາທິປຕິຣູປເກນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາ ອວຈ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ນຄຣໍ ຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕກຸມາໂຣ ສີວລິ ອໂຫສິ, ມາຕາ ສຸປ຺ປວາສາ, ປິຕາ ປນ ພາຣາຓສິຣາຊາ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອສາຕຣູປຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ລິຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ ທສໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ລິຕ຺ຕເຕຊໍ ມຫາສາຣໍ, ວິສ຺ສາສ ໂລມຫໍສນໍ;

ສຸທສ຺ສນ ເຕລປຕ຺ຕໍ, ນາມສິທ຺ຘິ ກູຏວາຓິຊໍ;

ປໂຣສຫສ຺ສ ອສາຕຣູປນ຺ຕິ.

ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສໂກ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໑໑. ປໂຣສຕວຄ຺ໂຄ

[໑໐໑] ໑. ປໂຣສຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

໑໐໑.

‘‘ປໂຣສຕຎ຺ເຈປິ ¶ ¶ ສມາຄຕານໍ, ຌາເຍຍ຺ຍຸໍ ເຕ ວສ຺ສສຕໍ ອປຎ຺ຎາ;

ເອໂກວ ເສຍ຺ໂຍ ປຸຣິໂສ ສປຎ຺ໂຎ, ໂຍ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຊານາຕິ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. –

ອິທໍ ¶ ຊາຕກໍ ວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ ເວຍ຺ຍາກຣຓໂຕ ຈ ສໂມຘານໂຕ ຈ ປໂຣສຫສ຺ສຊາຕກສທິສເມວ. ເກວລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ‘‘ຌາເຍຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປທມຕ຺ຕເມວ ວິເສໂສ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ອປຎ຺ຎາ ຌາເຍຍ຺ຍຸໍ ໂອໂລເກຍ຺ຍຸໍ ອຸປຘາເຣຍ຺ຍຸໍ, ເອວໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາປິ ປນ ອຕ຺ຖໍ ວາ ກາຣຓໍ ວາ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ໂສ ເອໂກວ ສປຎ຺ໂຎ ເສຍ຺ໂຍຕິ.

ປໂຣສຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໑໐໒] ໒. ປຓ຺ຓິກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ທຸກ຺ຂຜຸຏ຺ຐາຍ ຠເວຍ຺ຍ ຕາຓນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ປຓ຺ຓິກໍ ອຸປາສກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ອຸປາສໂກ ນານປ຺ປກາຣານິ ມູລປຓ຺ຓາທີນິ ເຈວ ລາພຸກຸມ຺ຠຓ຺ຑາທີນິ ຈ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ຕສ຺ເສກາ ຘີຕາ ອຠິຣູປາ ປາສາທິກາ ອາຈາຣສີລສມ຺ປນ຺ນາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມນ຺ນາຄຕາ ເກວລໍ ນິຈ຺ຈປ຺ປຫສິຕມຸຂາ. ຕສ຺ສາ ສມານກຸເລສຸ ວາເຣຍ຺ຍຕ຺ຖາຍ ອາຄເຕສຸ ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ວາເຣຍ຺ຍໍ ວຕ຺ຕຕິ, ອຍຎ຺ຈ ນິຈ຺ຈປ຺ປຫສິຕມຸຂາ. ກຸມາຣິກາຘມ຺ເມ ປນ ອສຕິ ກຸມາຣິກາຍ ປຣກຸລໍ ຄຕາຍ ມາຕາປິຕູນໍ ຄຣຫາ ໂຫຕິ, ‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມິສ຺ສາ ກຸມາຣິກາຘມ຺ໂມ, ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວີມໍສິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຘີຕຣໍ ປຈ຺ຉິໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຓ຺ຓຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວີມໍສນວເສນ ກິເລສສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຣຫສ຺ສກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫິ. ສາ ຄຫິຕມຕ຺ຕາວ ໂຣທນ຺ຕີ ກນ຺ທນ຺ຕີ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕເມຕໍ, ຕາຕ, ອຸທກໂຕ ອຄ຺ຄິປາຕຸຠາວສທິສໍ, ມາ ເອວຣູປໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອມ຺ມ, ມຍາ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ¶ ຕ຺ວໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຫິຕາ, ນ ຈ ກິເລສວເສນ. ວເທຫິ, ອຕ຺ຖິ ທານິ ເຕ ກຸມາຣິກາຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ຕາຕ, ອຕ຺ຖິ ¶ . ມຍາ ຫິ ໂລຠວເສນ ນ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ ໂອໂລກິຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ. ໂສ ຘີຕຣໍ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຆຣໍ ເນຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ປຣກຸລໍ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຘມາລາທິຫຕ຺ໂຖ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປູເຊຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ, ‘‘ຈິຣສ຺ສມາຄໂຕສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຸປາສກ, ກຸມາຣິກາ ຈິຣໍ ປຏ຺ຐາຍ ອາຈາຣສີລສມ຺ປນ຺ນາວ, ຕ຺ວໍ ປນ ນ ອິທາເນວ ເອວໍ ວີມໍສສິ, ປຸພ຺ເພປິ ວີມໍສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ອຣຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອເຖໂກ ພາຣາຓສິຍໍ ປຓ຺ຓິກອຸປາສໂກຕິ ອຕີຕວຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສທິສເມວ. ເຕນ ປນ ສາ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ເຖ ຄຫິຕມຕ຺ຕາ ປຣິເທວມານາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໒.

‘‘ໂຍ ທຸກ຺ຂຜຸຏ຺ຐາຍ ຠເວຍ຺ຍ ຕາຓໍ, ໂສ ເມ ປິຕາ ທຸພ຺ຠິ ວເນ ກໂຣຕິ;

ສາ ກສ຺ສ ກນ຺ທາມິ ວນສ຺ສ ມຊ຺ເຌ, ໂຍ ຕາຍິຕາ ໂສ ສຫສໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ທຸກ຺ຂຜຸຏ຺ຐາຍ ຠເວຍ຺ຍ ຕາຓນ຺ຕິ ກາຍິກເຈຕສິເກຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ຜຸຏ຺ຐາຍ ຕາຍິຕາ ປຣິຕາຍິຕາ ປຕິຏ຺ຐາ ຠເວຍ຺ຍ. ໂສ ເມ ປິຕາ ທຸພ຺ຠິ ວເນ ກໂຣຕີຕິ ໂສ ມຍ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂປຣິຕາຍໂກ ປິຕາວ ອິມສ຺ມິໍ ວເນ ເອວຣູປໍ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕາຍ ຘີຕຣິ ວີຕິກ຺ກມໍ ກາຕຸໍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ກສ຺ສ ກນ຺ທາມີຕິ ກສ຺ສ ໂຣທາມິ, ໂກ ເມ ປຕິຏ຺ຐາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທີເປຕິ. ໂຍ ຕາຍິຕາ ໂສ ສຫສໍ ກໂຣຕີຕິ ໂຍ ມຍ຺ຫໍ ຕາຍິຕາ ຣກ຺ຂິຕາ ອວສ຺ສໂຍ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ, ໂສ ປິຕາເຍວ ສາຫສິກກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ນໍ ປິຕາ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຕາຕ ຣກ຺ຂິໂຕ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ຆຣໍ ເນຕ຺ວາ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ປຣກຸລໍ ເປເສສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸປາສໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ.

ຕທາ ¶ ປິຕາ ເອຕຣຫິ ປິຕາວ, ຘີຕາ ຈ ເອຕຣຫິ ຘີຕາວ, ຕໍ ກາຣຓໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິຏ຺ຐຣຸກ຺ຂເທວຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິນ຺ຕິ.

ປຓ຺ຓິກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໑໐໓] ໓. ເວຣິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍຕ຺ຖ ເວຣີ ນິວິສຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ກິຣ ໂຠຄຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຈເຣ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວສິຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສາວຕ຺ຖິເມວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເວເຄນ ໂຄເຓ ປາເຊຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິເມວ ¶ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ ສຕ຺ຖຸ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ຄຫປຕິ ປຓ຺ຑິຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຈເຣ ທິສ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ອວິລມ຺ພມານາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄມິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫາວິຠໂວ ເສຏ຺ຐິ ຫຸຕ຺ວາ ເອກໍ ຄາມກໍ ນິມນ຺ຕນໍ ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຈເຣ ທິສ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອວສິຕ຺ວາວ ເວເຄນ ໂຄເຓ ປາເຊນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນານຄ຺ຄຣເສຫິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຫາສຍເນ ນິສິນ຺ໂນ ‘‘ໂຈຣານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ນິພ຺ຠຍຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອຸທານວເສນ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໓.

‘‘ຍຕ຺ຖ ເວຣີ ນິວິສຕິ, ນ ວເສ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ເອກຣຕ຺ຕໍ ທິຣຕ຺ຕໍ ວາ, ທຸກ຺ຂໍ ວສຕິ ເວຣິສູ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເວຣີຕິ ເວຣເຈຕນາສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ. ນິວິສຕີຕິ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ນ ວເສ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ໂສ ເວຣີປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວສຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິໂຕ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນ ວເສຍ຺ຍ. ກິໍກາຣຓາ? ເອກຣຕ຺ຕໍ ທິຣຕ຺ຕໍ ວາ, ທຸກ຺ຂໍ ວສຕິ ເວຣິສູຕິ, ເວຣີນຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ວສນ຺ໂຕ ເອກາຫມ຺ປິ ທ຺ວີຫມ຺ປິ ທຸກ຺ຂເມວ ວສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ¶ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອຸທານໍ ອຸທາເນຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ອຫເມວ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ເວຣິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໑໐໔] ໔. ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຈຕຸພ຺ຠິ ອຏ຺ຐຊ຺ຌຄມາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ເຫຏ຺ຐາ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກຊາຕເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ຊາຕກໍ ກສ຺ສປພຸທ຺ຘກາລິກໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ¶ ກາເລ ອຸຣຈກ຺ກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈມາໂນ ເອໂກ ເນຣຍິກສຕ຺ໂຕ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ປາປກມ຺ມໍ ອກາສິ’’ນ຺ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ຕຍາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໔.

‘‘ຈຕຸພ຺ຠິ ອຏ຺ຐຊ຺ຌຄມາ, ອຏ຺ຐາຫິປິ ຈ ໂສຬສ;

ໂສຬສາຫິ ຈ ພາຕ຺ຕິໍສ, ອຕ຺ຣິຈ຺ຉໍ ຈກ຺ກມາສໂທ;

ອິຈ຺ຉາຫຕສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ຈກ຺ກໍ ຠມຕິ ມຕ຺ຖເກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ຠິ ອຏ຺ຐຊ຺ຌຄມາຕິ ສມຸທ຺ທນ຺ຕເຣ ຈຕສ຺ໂສ ວິມານເປຕິໂຍ ລຠິຕ຺ວາ ຕາຫິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາຍ ປຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອປຣາ ອຏ຺ຐ ອຘິຄໂຕສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຕ຺ຣິຈ຺ຉໍ ຈກ຺ກມາສໂທຕິ ເອວໍ ສກລາເຠນ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຣ ອຕ຺ຣ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຣໂຕ ປຣໂຕ ລາຠໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ອິທານິ ຈກ຺ກມາສໂທ ອິທໍ ອຸຣຈກ຺ກໍ ປຕ຺ໂຕສິ. ຕສ຺ສ ເຕ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາຫຕສ຺ສ ໂປສສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍ ຫຕສ຺ສ ອຸປຫຕສ຺ສ ຕວ ຈກ຺ກໍ ຠມຕິ ມຕ຺ຖເກ. ປາສາຓຈກ຺ກໍ, ອຍຈກ຺ກນ຺ຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຂຸຣຘາຣໍ ອຍຈກ຺ກໍ ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຕນວເສນ ຠມນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫ. ວຕ຺ວາ ຈ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ເທວໂລກເມວ ຄໂຕ. ໂສປິ ເນຣຍິກສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປ ຂີເຓ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທໂກ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ເທວປຸຕ຺ໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໑໐໕] ໕. ທຸພ຺ພລກຏ຺ຐຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ພຫຸມ຺ເປຕໍ ¶ ວເນ ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອຸຕ຺ຕສິຕຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ເອໂກ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມຣຓຠີຣຸໂກ ອໂຫສິ, ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ວາຕສ຺ສ ວາ ວີຊນ຺ຕສ຺ສ ສຸກ຺ຂທຓ຺ຑກສ຺ສ ວາ ປຕນ຺ຕສ຺ສ ປກ຺ຂິຈຕຸປ຺ປທານໍ ວາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ມຫາຣວໍ ຣວນ຺ໂຕ ປລາຍຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ‘‘ມຣິຕພ຺ພໍ ມຍາ’’ຕິ ສຕິມຕ຺ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ຫິ ໂສ ‘‘ອຫໍ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຊາເນຍ຺ຍ, ນ ມຣຓໍ ຠາເຍຍ຺ຍ. ມຣຓສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປນ ຕສ຺ສ ອຠາວິຕຕ຺ຕາວ ຠາຍຕິ ¶ . ຕສ຺ສ ໂສ ມຣຓຠີຣຸກຠາໂວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປາກໂຏ ຊາໂຕ.

ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ອສຸໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ມຣຓຠີຣຸໂກ ມຣຓໍ ຠາຍຕິ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ‘ອວສ຺ສໍ ມຍາ ມຣິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ມຣຓສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ມຣຓຠີຣຸໂກ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມາ ເອຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຕ຺ຕມນາ ໂຫຖ, ນາຍໍ ອິທາເນວ ມຣຓຠີຣຸໂກ, ປຸພ຺ເພປິ ມຣຓຠີຣຸໂກເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫິມວນ຺ເຕ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ພາຣາຓສິຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໍ ອາເນຎ຺ຊກາຣຓໍ ສິກ຺ຂາເປຕຸໍ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍານໍ ອທາສິ. ຕໍ ອາຬາເນ ນິຈ຺ຈລໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂຕມຣຫຕ຺ຖາ ມນຸສ຺ສາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອາເນຎ຺ຊກາຣຓໍ ກາເຣນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ກາຣຓໍ ກາຣິຍມາໂນ ເວທນໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອາຬານໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ປລາເປຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕໍ ¶ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ມຣຓຠີຣຸໂກ ອໂຫສິ, ວາຕສທ຺ທານິ ສຸຕ຺ວາ ກມ຺ປມາໂນ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ໂສຓ຺ຑໍ ວິຘຸນິຕ຺ວາ ເວເຄນ ປລາຍຕິ, ອາຬາເນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາເນຎ຺ຊກາຣຓໍ ກຣຓກາໂລ ວິຍສ຺ສ ໂຫຕິ, ກາຍສ຺ສາທໍ ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາທໍ ວາ ອລຠນ຺ໂຕ ກມ຺ປມາໂນ ວິຈຣຕິ.

ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຂນ຺ຘວິຏເປ ຐຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໕.

‘‘ພຫຸມ຺ເປຕໍ ¶ ວເນ ກຏ຺ຐໍ, ວາໂຕ ຠຎ຺ຊຕິ ທຸພ຺ພລໍ;

ຕສ຺ສ ເຈ ຠາຍສິ ນາຄ, ກິໂສ ນູນ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຍໍ ເອຕໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຏ຺ຐໍ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິເຠໂທ ວາໂຕ ຠຎ຺ຊຕິ, ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ວເນ ພຫຸໍ ສຸລຠໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສໍວິຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ຕ຺ວໍ ຕສ຺ສ ຠາຍສິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ນິຈ຺ຈໍ ຠີໂຕ ມໍສໂລຫິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ວາ ກິໂສ ນູນ ຠວິສ຺ສສິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ວເນ ຕວ ຠຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາ ຠາຍີຕິ.

ເອວໍ ¶ ເທວຕາ ຕສ຺ສ ໂອວາທໍ ອທາສິ, ໂສປິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິພ຺ຠໂຍ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ‘‘ຕທາ ນາໂຄ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ທຸພ຺ພລກຏ຺ຐຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໑໐໖] ໖. ອຸທຎ຺ຈນີຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສຸຂໍ ວຕ ມໍ ຊີວນ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຖຸລ຺ລກຸມາຣິກາປໂລຠນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ວຕ຺ຖຸ ເຕຣສກນິປາເຕ ຈູຬນາຣທກສ຺ສປຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໓.໔໐ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກຕ຺ຖ ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ຖຸລ຺ລກຸມາຣິກາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ¶ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ອນຕ຺ຖກາຣິກາ, ປຸພ຺ເພປິ ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ສີລພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ວາ ກມ຺ປນ຺ໂຕ ວິຈຣມາໂນ ປຓ຺ຑິເຕ ນິສ຺ສາຍ ສຸຂໍ ລຠີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕຕິ ອຕີຕວຕ຺ຖຸປິ ຈູຬນາຣທກສ຺ສປຊາຕເກເຍວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ປນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສາຍໍ ຜລາຜເລ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລາທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ຈູຬຕາປສໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ທາຣູນິ ອາຫຣສິ, ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອາຫຣສິ, ອຄ຺ຄິໍ ກໂຣສິ, ອຊ຺ຊ ປນ ເອກມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ¶ ທຸມ຺ມຸໂຂ ປຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ນິປນ຺ໂນສີ’’ຕິ? ‘‘ຕາຕ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄເຕສຸ ເອກາ ອິຕ຺ຖີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມໍ ປໂລເຠຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ອາຣຠິ, ອຫໍ ປນ ‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ ນ ຄຈ຺ຉິໍ, ອສຸກຏ຺ຐາເນ ປນ ນໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອາຄໂຕມ຺ຫິ, ອິທານິ ຄຈ຺ຉາມຫໍ ຕາຕາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເອຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຕາຕ, ຄຈ຺ຉ, ເອສາ ປນ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຍທາ ມຈ຺ຉມໍສາທີນິ ¶ ວາ ຂາທິຕຸກາມາ ຠວິສ຺ສຕິ, ສປ຺ປິໂລຓຕຓ຺ຑຸລາທີຫິ ວາ ປນສ຺ສາ ອຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕທາ ‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈາຫຣາ’ຕິ ຕໍ ກິລເມສ຺ສຕິ. ຕທາ ມຍ຺ຫໍ ຄຸຓໍ ສຣິຕ຺ວາ ປລາຍິຕ຺ວາ ອິເຘວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ມນຸສ຺ສປຖໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ຄເມຕ຺ວາ ‘‘ມໍສໍ ອາຫຣ, ມຈ຺ຉໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ເຍນ ເຍນ ອຕ຺ຖິກາ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ອາຫຣາເປຕິ. ຕທາ ໂສ ‘‘ອຍໍ ມໍ ອຕ຺ຕໂນ ທາສໍ ວິຍ ກມ຺ມກາຣໍ ວິຍ ຈ ກຕ຺ວາ ປີເຬຕີ’’ຕິ ປລາຍິຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໖.

‘‘ສຸຂໍ ວຕ ມໍ ຊີວນ຺ຕໍ, ປຈມານາ ອຸທຎ຺ຈນີ;

ໂຈຣີ ຊາຍປ຺ປວາເທນ, ເຕລໍ ໂລຓຎ຺ຈ ຍາຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຂໍ ວຕ ມໍ ຊີວນ຺ຕນ຺ຕິ ຕາຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ມໍ ສຸຂໍ ຊີວນ຺ຕໍ. ປຈມານາຕິ ຕາປຍມານາ ປີຬຍມານາ, ຍໍ ຍໍ ວາ ຂາທິຕຸກາມາ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ປຈມານາ. ອຸທກໍ ອຎ຺ຈນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຸທຎ຺ຈນີ, ຈາຏິໂຕ ວາ ກູປໂຕ ວາ ອຸທກອຸສ຺ສິຎ຺ຈນຆຏິກາເຍຕໍ ນາມໍ. ສາ ປນ ອຸທຎ຺ຈນີ ວິຍ, ອຸທກໍ ວິຍ ຆຏິກາ, ເຍນ ເຍນຕ຺ຖິກາ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ອາກຑ຺ຒຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ໂຈຣີ ຊາຍປ຺ປວາເທນາຕິ ‘‘ຠຣິຍາ’’ຕິ ນາເມນ ເອກາ ໂຈຣີ ມໍ ມຘຸຣວຈເນນ ອຸປລາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ວາ ເຕລໍ ໂລຓຎ຺ຈ ຍຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຍາຈຕິ, ທາສໍ ວິຍ ກມ຺ມກາຣໍ ວິຍ ຈ ກຕ຺ວາ ອາຫຣາເປຕີຕິ ຕສ຺ສາ ອຄຸຓໍ ກເຖສິ.

ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ, ຕາຕ, ເອຫິ ຕ຺ວໍ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຫິ, ກຣຸຓໍ ຠາເວຫີ’’ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ອາຈິກ຺ຂິ, ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ປິຕຣາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ.

‘‘ຕທາ ¶ ຖຸລ຺ລກຸມາຣິກາວ ເອຕຣຫິ ຖຸລ຺ລກຸມາຣິກາ. ຈູຬຕາປໂສ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ປິຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອຸທຎ຺ຈນີຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໑໐໗] ໗. ສາລິຕ຺ຕກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສາຘູ ¶ ໂຂ ສິປ຺ປກໍ ນາມາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ຫໍສປຫຣນກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິເຣໂກ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສາລິຕ຺ຕກສິປ຺ເປ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ. ‘‘ສາລິຕ຺ຕກສິປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ສກ຺ຂຣາຂິປນສິປ຺ປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິ, ນ ປນ ສິກ຺ຂາກາໂມ, ນ ປຏິປຕ຺ຕິສາຘໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ເອກໍ ທຫຣຠິກ຺ຂຸໍ ອາທາຍ ອຈິຣວຕິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ນທີຕີເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທ຺ເວ ເສຕຫໍສາ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ທຫຣໍ ອາຫ ‘‘ອິມໍ ປຈ຺ຉິມຫໍສໍ ສກ຺ຂຣາຍ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ປາເຕມີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ກຖໍ ປາເຕສ຺ສສິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ປຫຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອິຕໂຣ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວສ຺ສ ໂອຣໂຕ ອກ຺ຂິ, ປຣໂຕ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ຕໍ ປຫຣາມີ’’ຕິ. ອິທານິ ປນ ຕ຺ວໍ ອສນ຺ຕໍ ກເຖສີຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອຸປຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອກໍ ຕິຂິຓສກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລິຍາ ປຣິຍນ຺ເຕ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ¶ ຫໍສສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ຂິປິ. ສາ ‘‘ຣຸ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທໍ ອກາສິ, ຫໍໂສ ‘‘ປຣິສ຺ສເຍນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ໂສຕຸໍ ອາຣຠິ. ອິຕໂຣ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອກໍ ວຏ຺ຏສກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ປຣຠາເຄ ອກ຺ຂິໍ ປຫຣິ. ສກ຺ຂຣາ ອິຕຣມ຺ປິ ອກ຺ຂິໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕາ. ຫໍໂສ ມຫາຣວໍ ຣວນ຺ໂຕ ປາທມູເລເຍວ ປຕິ. ຕໂຕ ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ເຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມິນາ ອິທໍ ນາມ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນເວສ ເອຕສ຺ມິໍ ສິປ຺ເປ ກຸສໂລ, ປຸພ຺ເພປິ ກຸສໂລເຍວ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອມຈ຺ໂຈ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຣຎ຺ໂຎ ປຸໂຣຫິໂຕ ອຕິມຸຂໂຣ ໂຫຕິ ພຫຸຠາຓີ, ຕສ຺ມິໍ ກເຖຕຸໍ ອາຣທ຺ເຘ ອຎ຺ເຎ ໂອກາສເມວ ນ ລຠນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ເອຕສ຺ສ ວຈນຸປຈ຺ເຉທກໍ ກຎ຺ຈິ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຖາຣູປໍ ເອກໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ພາຣາຓສິຍໍ ເອໂກ ປີຐສປ຺ປີ ສກ຺ຂຣາຂິປນສິປ຺ເປ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຄາມທາຣກາ ຕໍ ຣຖກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ¶ ອາກຑ຺ຒມານາ ພາຣາຓສິນຄຣທ຺ວາຣມູເລ ¶ ເອໂກ ວິຏປສມ຺ປນ຺ໂນ ມຫານິຄ຺ໂຣໂຘ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ກາກຓິກາທີນິ ທຕ຺ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖິຣູປກໍ ກຣ, ອສ຺ສຣູປກໍ ກຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂສ ສກ຺ຂຣາ ຂິປິຕ຺ວາ ຂິປິຕ຺ວາ ນິຄ຺ໂຣຘປຓ຺ເຓສຸ ນານາຣູປານິ ທສ຺ເສຕິ, ສພ຺ພານິ ປຓ຺ຓານິ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທາເນວ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ພາຣາຓສິຣາຊາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ຐານໍ ປາປຸຓິ. ອຸສ຺ສາຣຓາຠເຍນ ສພ຺ເພ ທາຣກາ ປລາຍິໍສຸ, ປີຐສປ຺ປີ ຕຕ຺ເຖວ ນິປຊ຺ຊິ. ຣາຊາ ນິຄ຺ໂຣຘມູລໍ ປຕ຺ວາ ຣເຖ ນິສິນ຺ໂນ ປຕ຺ຕານໍ ຉິທ຺ທຕາຍ ຉາຍໍ ກພຣກພຣໍ ທິສ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສພ຺ເພສໍ ປຕ຺ຕານໍ ຉິທ຺ທຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກເນຕານິ ເອວໍ ກຕານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ປີຐສປ຺ປິນາ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວຈນຸປຈ຺ເຉທໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ, ຠເຓ, ປີຐສປ຺ປີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ວິຈິນນ຺ຕາ ມູລນ຺ຕເຣ ນິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ, ເທວາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ນໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຣິສໍ ອຸສ຺ສາເຣຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ເອໂກ ມຸຂຣພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຖິ, ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ຕໍ ນິສ຺ສທ຺ທໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ນາຬິມຕ຺ຕາ ອຊລຓ຺ຑິກາ ລຠນ຺ໂຕ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເທວາຕິ. ຣາຊາ ປີຐສປ຺ປິໍ ຆຣໍ ເນຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສາຓິຍໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສາຓິຍໍ ຉິທ຺ທໍ ກາເຣຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຉິທ຺ທາຠິມຸຂໍ ¶ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ນາຬິມຕ຺ຕາ ສຸກ຺ຂາ ອຊລຓ຺ຑິກາ ປີຐສປ຺ປິສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐປາເປຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອຸປຏ຺ຐານກາເລ ອາຄຕໍ ຕສ຺ມິໍ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຎ຺ເຎສໍ ໂອກາສໍ ອທຕ຺ວາ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕຸໍ ອາຣຠິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ປີຐສປ຺ປີ ສາຓິຈ຺ຉິທ຺ເທນ ເອເກກໍ ອຊລຓ຺ຑິກໍ ປຈ຺ຉິຍໍ ປເວເສນ຺ໂຕ ວິຍ ຕາລຸຕລມ຺ຫິເຍວ ປາເຕຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຄຕາຄຕໍ ນາຬິຍໍ ເຕລໍ ປເວເສນ຺ໂຕ ວິຍ ຄິລຕິ, ສພ຺ພາ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄມິໍສຸ. ຕສ຺ເສຕາ ນາຬິມຕ຺ຕາ ອຊລຓ຺ຑິກາ ກຸຈ຺ຉິໍ ປວິຏ຺ຐາ ອຑ຺ຒາຬ຺ຫກມຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ.

ຣາຊາ ຕາສໍ ປຣິກ຺ຂີຓຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕິມຸຂຣຕາຍ ນາຬິມຕ຺ຕາ ອຊລຓ຺ຑິກາ ຄິລນ຺ຕາ ກິຎ຺ຈິ ນ ຊານິຕ຺ຖ, ອິໂຕ ທານິ ອຸຕ຺ຕຣິ ຊີຣາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຖ. ຄຈ຺ຉຖ, ປິຍງ຺ຄຸທກໍ ປິວິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອໂຣຄໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ¶ ປິຫິຕມຸໂຂ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕນາປິ ສທ຺ຘິໍ ອກຖນສີໂລ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ອິມິນາ ເມ ກຓ຺ຓສຸຂໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປີຐສປ຺ປິສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສຸຏ຺ຐານເກ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຄາເມ ອທາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ສິປ຺ປໍ ນາມ ໂລເກ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ອຸຄ຺ຄຫິຕພ຺ພໍ, ປີຐສປ຺ປິນາ ສາລິຕ຺ຕກມຕ຺ເຕນາປິ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໗.

‘‘ສາຘຸໍ ¶ ໂຂ ສິປ຺ປກໍ ນາມ, ອປິ ຍາທິສ ກີທິສໍ;

ປສ຺ສ ຂຎ຺ຊປ຺ປຫາເຣນ, ລທ຺ຘາ ຄາມາ ຈຕຸທ຺ທິສາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສ ຂຎ຺ຊປ຺ປຫາເຣນາຕິ ປສ຺ສ, ມຫາຣາຊ, ອິມິນາ ຂຎ຺ຊປີຐສປ຺ປິນາ ອຊລຓ຺ຑິກາປຫາເຣນ ຈຕຸທ຺ທິສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຄາມາ ລທ຺ຘາ, ອຎ຺ເຎສໍ ສິປ຺ປານໍ ໂກ ອານິສໍສປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ສິປ຺ປຄຸຓໍ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ປີຐສປ຺ປີ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ, ປຓ຺ຑິຕາມຈ຺ໂຈ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສາລິຕ຺ຕກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໑໐໘] ໘. ພາຫິຍຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສິກ຺ເຂຍ຺ຍ ¶ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພານີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວສາລິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ລິຈ຺ຉວິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ລິຈ຺ຉວິຣາຊາ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສເນ ມຫາທານໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຠຣິຍາ ປນສ຺ສ ຖູລງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາ ອຸທ຺ຘຸມາຕກນິມິຕ຺ຕສທິສາ ອນາກປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປາວິສິ. ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ຕສ຺ສ ນາມ ລິຈ຺ຉວິຣຎ຺ໂຎ ຕາວ ອຠິຣູປສ຺ສ ຕາທິສາ ຠຣິຍາ ຖູລງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາ ອນາກປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ, ກຖໍ ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຣມຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອສ ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປິ ຖູລສຣີຣາຍ ເອວ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຠິຣມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອມຈ຺ໂຈ ອໂຫສິ. ອເຖກາ ຊນປທິຕ຺ຖີ ຖູລສຣີຣາ ອນາກປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ ຠຕິໍ ກຸຣຸມານາ ຣາຊງ຺ຄຓສ຺ສ ອວິທູເຣນ ຄຈ຺ຉມານາ ສຣີຣວຬຎ຺ຊປີຬິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖສາຏເກນ ສຣີຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຣີຣວຬຎ຺ຊໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຂິປ຺ປເມວ ອຸຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ພາຣາຓສິຣາຊາ ວາຕປາເນນ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ເອວຣູເປ ອງ຺ຄຓຏ຺ຐາເນ ສຣີຣວຬຎ຺ຊໍ ມຸຎ຺ຈມານາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ¶ ອປ຺ປຫາຍ ນິວາສເນເນວ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ສຣີຣວຬຎ຺ຊໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ຂິປ຺ປໍ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ອິມາຍ ນິໂຣຄາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອຕິສ຺ສາ ວຕ຺ຖຸ ວິສທໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ວິສເທ ປນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເອໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ລພ຺ຠມາໂນ ວິສໂທ ປຸຎ຺ຎວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມໍ ມຍາ ອຄ຺ຄມເຫສິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ສາ ຕສ຺ສ ປິຍາ ອໂຫສິ ມນາປາ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ໂສ ປນສ຺ສາ ປຸຕ຺ໂຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຣາຊາ ອໂຫສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຕຖາຣູປໍ ວຈໂນກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ເທວ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ນາມ ສິປ຺ປໍ ກສ຺ມາ ນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຍໍ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອປ຺ປຫາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາກາເຣນ ສຣີຣວຬຎ຺ຊໍ ກຸຣຸມານາ ຕຸມ຺ເຫ ¶ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕການໍ ສິປ຺ປານໍ ວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໘.

‘‘ສິກ຺ເຂຍ຺ຍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພານິ, ສນ຺ຕິ ສຈ຺ຉນ຺ທິໂນ ຊນາ;

ພາຫິຍາ ຫິ ສຸຫນ຺ເນນ, ຣາຊານມຠິຣາຘຍີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕິ ສຈ຺ຉນ຺ທິໂນ ຊນາຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ສິປ຺ເປສຸ ສຈ຺ຉນ຺ທາ ຊນາ ອຕ຺ຖິເຍວ. ພາຫິຍາຕິ ພຫິຊນປເທ ຊາຕາ ສໍວຑ຺ຒາ ອິຕ຺ຖີ. ສຸຫນ຺ເນນາຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອປ຺ປຫາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນາກາເຣນ ຫນ຺ນໍ ສຸຫນ຺ນໍ ນາມ, ເຕນ ສຸຫນ຺ເນນ. ຣາຊານມຠິຣາຘຍີຕິ ເທວໍ ອຠິຣາຘຍິຕ຺ວາ ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຕາຕິ. ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕການໍ ສິປ຺ປານໍ ຄຸຓໍ ກເຖສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຊຍມ຺ປຕິກາ ເອຕຣຫິປິ ຊຍມ຺ປຕິກາວ, ປຓ຺ຑິຕາມຈ຺ໂຈ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ພາຫິຍຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໑໐໙] ໙. ກຸຓ຺ຑກປູວຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍຖນ຺ໂນ ປຸຣິໂສ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຫາທຸຄ຺ຄຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ກທາຈິ ເອກເມວ ກຸລໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ເທຕິ, ກທາຈິ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ກທາຈິ ຄຓພນ຺ຘເນນ, ກທາຈິ ວີຖິສຠາເຄນ, ກທາຈິ ສກລນຄຣໍ ຉນ຺ທກໍ ¶ ສໍຫຣິຕ຺ວາ. ຕທາ ປນ ວີຖິຠຕ຺ຕໍ ນາມ ອໂຫສິ. ອຖ ມນຸສ຺ສາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຍາຄຸໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຂຊ຺ຊກໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕທາ ປເນໂກ ປເຣສໍ ຠຕິກາຣໂກ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ໂສ ຕສ຺ສໍ ວີຖິຍໍ ວສມາໂນ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຫໍ ຍາຄຸໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ຂຊ຺ຊກໍ ປນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຓ຺ຫສຓ຺ຫໍ ກຸຓ຺ຑກໍ ວຑ຺ຒາເປຕ຺ວາ ອຸທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ອກ຺ກປຓ຺ເຓນ ເວເຐຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸເຬ ປຈິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຐິໂຕ ‘‘ຂຊ຺ຊກໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ວຈເນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ສພ຺ພປຐມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປູວໍ ສຕ຺ຖຸ ປຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ເຎຫິ ທີຍມານໍ ຂຊ຺ຊກໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕເມວ ປູວຂຊ຺ຊກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ.

ຕສ຺ມິໍເຍວ ¶ ປນ ຂເຓ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ກິຣ ມຫາທຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ກຸຓ຺ຑກຂຊ຺ຊກໍ ອຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອມຕໍ ວິຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສກລນຄຣໍ ເອກໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ. ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທໂຍ ອນ຺ຕມໂສ ໂທວາຣິເກ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພວ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາທຸຄ຺ຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທ ໂຠ, ສຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ທ຺ເວ ສຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ, ປຎ຺ຈ ສຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕິໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ໂສ ‘‘ສຕ຺ຖາຣໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕິໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຘນໍ ຄເຫຕຸໍ ອາຣຠິ. ມນຸສ຺ສາ ທິຄຸຓຈຕຸຄ຺ຄຸຓອຏ຺ຐຄຸຓາທິວເສນ ທທນ຺ຕາ ນວ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ ອທໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອນຸໂມທນໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ເຕ ທສ຺ສິເຕ ສຸຄໂຕວາທໍ ທຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປາວິສິ. ຣາຊາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຫາທຸຄ຺ຄຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນນ ປູເຊສິ.

ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ສຕ຺ຖາ ມຫາທຸຄ຺ຄເຕນ ທິນ຺ນໍ ກຸຓ຺ຑກປູວໍ ອຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອມຕໍ ວິຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ, ມຫາທຸຄ຺ຄໂຕປິ ພຫຸຘນຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ¶ ລຠິຕ຺ວາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ມຍາ ອຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ກຸຓ຺ຑກປູໂວ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ຣຸກ຺ຂເທວຕາຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕເຍວ, ຕທາປິ ເຈສ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອລຕ຺ເຖວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອຣຓ຺ຑຣຸກ຺ເຂ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕທາ ຕສ຺ມິໍ ຄາມເກ ມນຸສ຺ສາ ເທວຕາມງ຺ຄລິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ຉເຓ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸກ຺ຂເທວຕານໍ ພລິກມ຺ມໍ ອກໍສຸ. ອເຖໂກ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ໂສ ເຕ ມນຸສ຺ເສ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອກໍ ເອຣຓ຺ຑຣຸກ຺ຂໍ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ເຕ ມນຸສ຺ສາ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເທວຕານໍ ນານປ຺ປກາຣານິ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນາທີນິ ເຈວ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊານິ ຈ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ໂສ ປນ ກຸຓ຺ຑກປູວຎ຺ເຈວ ອຸຬຸງ຺ເກນ ຈ ອຸທກໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຣຓ຺ຑຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອວິທູເຣ ຐຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ເທວຕາ ນາມ ທິພ຺ພຂຊ຺ຊການິ ຂາທນ຺ຕິ, ມຍ຺ຫໍ ເທວຕາ ອິມໍ ¶ ກຸຓ຺ຑກປູວໍ ນ ຂາທິສ຺ສຕິ, ກິໍ ອິມໍ ອກາຣເຓນ ນາເສມິ, ອຫເມວ ນໍ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໂຕວ ນິວຕ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຂນ຺ຘວິຏເປ ຐຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ສເຈ ຕ຺ວໍ ອິສ຺ສໂຣ ຠເວຍ຺ຍາສິ, ມຍ຺ຫໍ ມຘຸຣຂຊ຺ຊກໍ ທເທຍ຺ຍາສິ. ຕ຺ວໍ ປນ ທຸຄ຺ຄໂຕ, ອຫໍ ຕວ ປູວໍ ນ ຂາທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ຂາທິສ຺ສາມິ, ມາ ເມ ໂກຏ຺ຐາສໍ ນາເສຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໐໙.

‘‘ຍຖນ຺ໂນ ປຸຣິໂສ ໂຫຕິ, ຕຖນ຺ນາ ຕສ຺ສ ເທວຕາ;

ອາຫເຣຕໍ ກຸຓ຺ຑປູວໍ, ມາ ເມ ຠາຄໍ ວິນາສຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖນ຺ໂນຕິ ຍຖາຣູປໂຠຊໂນ ໂຫຕິ. ຕຖນ຺ນາຕິ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເທວຕາປິ ຕຖາຣູປໂຠຊນາວ ໂຫຕິ. ອາຫເຣຕໍ ກຸຓ຺ຑປູວນ຺ຕິ ເອຕໍ ກຸຓ຺ຑເກນ ປກ຺ກປູວໍ ອາເນຫິ, ມຍ຺ຫໍ ຠາຄໍ ມາ ວິນາເສຫີຕິ.

ໂສ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ພລິກມ຺ມມກາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໂຕ ໂອຊໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣິສ, ຕ຺ວໍ ກິມຕ຺ຖໍ ມໍ ປຏິຊຄ຺ຄສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ທຸຄ຺ຄໂຕມ຺ຫິ, ສາມິ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ທຸຄ຺ຄຕຠາວໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມຕາຍ ປຏິຊຄ຺ຄາມີ’’ຕິ. ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ມາ ¶ ຈິນ຺ຕຍິ, ຕຍາ ກຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ກຕເວທິໂນ ປູຊາ ກຕາ, ອິມໍ ເອຣຓ຺ຑໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ຄີວາຍ ຄີວໍ ອາຫຈ຺ຈຐິຕາ. ຕ຺ວໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ສກເຏຫິ ຘນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຣາສິໍ ກາເຣຫິ, ຣາຊາ ເຕ ຕຸສ຺ສິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ຣາຊາປິ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ອິຕິ ໂສ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ທຸຄ຺ຄໂຕ ເອຕຣຫິ ທຸຄ຺ຄໂຕວ, ເອຣຓ຺ຑຣຸກ຺ຂເທວຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກຸຓ຺ຑກປູວຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໑໑໐] ໑໐. ສພ຺ພສໍຫາຣກປຎ຺ຫຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສພ຺ພສໍຫາຣໂກ ¶ ນຕ຺ຖີຕິ ¶ ອຍໍ ສພ຺ພສໍຫາຣກປຎ຺ໂຫ ສພ຺ພາກາເຣນ ອຸມງ຺ຄຊາຕເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ.

ສພ຺ພສໍຫາຣກປຎ຺ຫຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ປໂຣສຕວຄ຺ໂຄ ເອກາທສໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ປໂຣສຕມ຺ປິ ປຓ຺ຓິກໍ, ເວຣີ ຈ ມິຕ຺ຕວິນ຺ທກໍ;

ທຸພ຺ພລຎ຺ຈ ອຸທຎ຺ຈນີ, ສາລິຕ຺ຕມ຺ປິ ຈ ພາຫິຍໍ;

ກຸຓ຺ຑກປູວສພ຺ພສໍຫາຣກນ຺ຕິ.

໑໒. ຫໍຈິວຄ຺ໂຄ

[໑໑໑] ໑. ຄທ຺ຣຠປຎ຺ຫຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຫໍຈິ ¶ ຕຸວໍ ເອວມຎ຺ຎສີຕິ ອຍມ຺ປິ ຄທ຺ຣຠປຎ຺ໂຫ ມຫາອຸມງ຺ຄຊາຕເກເຍວ (ຊາ. ໒.໒໒.໕໙໐ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ຄທ຺ຣຠປຎ຺ຫຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໑໑໒] ໒. ອມຣາເທວີປຎ຺ຫຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ເຍນ ສຕ຺ຕຸພິລງ຺ຄາ ຈາຕິ ອຍມ຺ປິ ອມຣາເທວິປຎ຺ໂຫ ນາມ ຕຕ຺ເຖວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອມຣາເທວີປຎ຺ຫຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໑໑໓] ໓. ສິງ຺ຄາລຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ສທ຺ທຫາສິ ¶ ສິງ຺ຄາລສ຺ສາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ¶ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ເທວທຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ຄຍາສີສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ກໂຣຕິ, ນ ໂສ ຘມ຺ໂມ. ຍມຫໍ ກໂຣມິ, ອຍເມວ ຘມ຺ໂມ’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຐານປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກສີມາຍ ທ຺ເວ ອຸໂປສຖາ ກຕາ’’ຕິ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອຄຸຓກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ມຸສາວາທີ, ປຸພ຺ເພປິ ມຸສາວາທີເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຸສານວເນ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕທາ ພາຣາຓສິຍໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ຆຸຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຍກ຺ຂພລິກມ຺ມໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ຈຈ຺ຈຣຣຈ຺ຉາທິຏ຺ຐາເນສຸ ມຈ຺ຉມໍສາທີນິ ວິປ຺ປກິຣິຕ຺ວາ ກປາລເກສຸ ພຫຸໍ ສຸຣໍ ຐປຍິໍສຸ. ອເຖໂກ ສິງ຺ຄາໂລ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ນິທ຺ຘມເນນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຈ຺ຉມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ສຸຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ປຸນ຺ນາຄຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ໂສ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອາໂລກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ມຄ຺ຄສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອທິສ຺ສມາໂນ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາປິ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ເອກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ມຸຂໂຘວນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນາມ ຘນໂລລາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິມໍ ຘເນນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ຍຖາ ມໍ ອຸປກຈ຺ຉກນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ນຄຣາ ນີຫຣຕິ, ຕຖາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ມນຸສ຺ສຠາສາຍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ມໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍກາຣຓາ’’ຕິ. ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ມຍ຺ຫໍ ທ຺ເວ ກຫາປຓສຕານິ ອຕ຺ຖິ. ສເຈ ມໍ ອຸປກຈ຺ຉກນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຍຖາ ນ ໂກຈິ ປສ຺ສຕິ, ຕຖາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂາເມຕຸໍ ສກ຺ໂກສິ, ຕຸຍ຺ຫໍ ເຕ ກຫາປເຓ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຘນໂລເຠນ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາທາຍ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂຖກໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ສິງ຺ຄາໂລ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກຕຣຏ຺ຐານໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ? ‘‘ອສຸກໍ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ໂຖກໍ ຐານໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ. ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວທນ຺ໂຕ ມຫາສຸສານໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ¶ ມໍ ໂອຕາເຣຫີ’’ຕິ ¶ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ນໍ ໂອຕາເຣສິ. ອຖ ສິງ຺ຄາໂລ ‘‘ເຕນ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຸຕ຺ຕຣິສາຏກໍ ປຕ຺ຖຣາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຘນໂລເຠນ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຕ຺ຖຣິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອິມໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ຂຓາຫີ’’ຕິ ປຖວິຂຓເນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິສາຏກໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ຈຕູສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ຈ ມຊ຺ເຌ ຈາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ສຣີຣນິສ຺ສນ຺ທໍ ປາເຕຕ຺ວາ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຈວ ເຕເມຕ຺ວາ ຈ ສຸສານວນໍ ປາວິສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂວິຏເປ ຐຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໓.

‘‘ສທ຺ທຫາສິ ສິງ຺ຄາລສ຺ສ, ສຸຣາປີຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ;

ສິປ຺ປິການໍ ສຕໍ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ກໍສສຕາ ທຸເວ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສທ຺ທຫາສີຕິ ສທ຺ທຫສິ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ, ປຕ຺ຕິຍາຍສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິປ຺ປິການໍ ສຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕສ຺ສ ຫິ ສິປ຺ປິກາສຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ກຸໂຕ ກໍສສຕາ ທຸເວຕິ ທ຺ເວ ກຫາປຓສຕານິ ປນສ຺ສ ກຸໂຕ ເອວາຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕວ ສາຏກໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ‘‘ວຎ຺ຈິໂຕ ວຕມ຺ຫີ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ປກ຺ກາມິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ສິງ຺ຄາໂລ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສິງ຺ຄາລຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໑໑໔] ໔. ມິຕຈິນ຺ຕີຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ພຫຸຈິນ຺ຕີ ອປ຺ປຈິນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖເຣ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເຕ ກິຣ ຊນປເທ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎາວາເສ ວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປາເຖຍ຺ຍໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄຈ຺ຉາມ, ສ຺ເວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ມາສໍ ອຕິກ຺ກາເມຕ຺ວາ ປຸນ ປາເຖຍ຺ຍໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕເຖວ ມາສໍ, ປຸນ ມາສນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສີຕຠາເວນ ເຈວ ນິວາສຏ຺ຐາເນ ຈ ອເປກ຺ຂາຍ ຕໂຍ ມາເສ ອຕິກ຺ກາເມຕ຺ວາ ¶ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຠາຄຏ຺ຐາເນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິໍສຸ. ອຖ ເນ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ຈິຣໍ ໂວ, ອາວຸໂສ, ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານໍ ອກໂຣນ຺ຕານໍ, ກສ຺ມາ ເອວໍ ຈິຣາຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອຖ ເນສໍ ໂສ ອາລສິຍກຸສີຕຠາໂວ ¶ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ຘມ຺ມສຠາຍມ຺ປິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນເມວ ອາລສິຍຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອລສາ ກຸສີຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນເວເຕ ອລສາ, ປຸພ຺ເພປິ ອລສາ ເຈວ ນິວາສຏ຺ຐາເນ ຈ ສາລຍາ ສາເປກ຺ຂາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ພາຣາຓສິນທິຍໍ ຕໂຍ ມຈ຺ຉາ ອເຫສຸໍ, ພຫຸຈິນ຺ຕີ, ອປ຺ປຈິນ຺ຕີ, ມິຕຈິນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ນາມານິ. ເຕ ອຣຎ຺ຎໂຕ ມນຸສ຺ສປຖໍ ອາຄມິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ມິຕຈິນ຺ຕີ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ເອວມາຫ ‘‘ອຍໍ ມນຸສ຺ສປໂຖ ນາມ ສາສງ຺ໂກ ສປ຺ປຏິຠໂຍ, ເກວຏ຺ຏາ ນານປ຺ປກາຣານິ ຊາລກຸມິນາທີນິ ຂິປິຕ຺ວາ ມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ມຍໍ ອຣຎ຺ຎເມວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ອິຕເຣ ທ຺ເວ ຊນາ ອລສຕາຍ ເຈວ ອາມິສຄິທ຺ຘຕາຍ ຈ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄຈ຺ຉາມ, ສ຺ເວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຕໂຍ ¶ ມາເສ ອຕິກ຺ກາເມສຸໍ. ອຖ ເກວຏ຺ຏາ ນທິຍໍ ຊາລໍ ຂິປິໍສຸ. ພຫຸຈິນ຺ຕີ ຈ ອປ຺ປຈິນ຺ຕີ ຈ ໂຄຈຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ຘພາລຕາຍ ຊາລຄນ຺ຘໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຊາລກຸຈ຺ຉິເມວ ປວິສິໍສຸ. ມິຕຈິນ຺ຕີ ປຈ຺ຉໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊາລຄນ຺ຘໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຕສຎ຺ຈ ຊາລກຸຈ຺ຉິໍ ປວິຏ຺ຐຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິເມສໍ ກຸສີຕານໍ ອນ຺ຘພາລານໍ ຊີວິຕທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ພຫິປສ຺ເສນ ຊາລກຸຈ຺ຉິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊາລກຸຈ຺ຉິໍ ຜາເລຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕສທິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອາລຸເຬນ຺ໂຕ ຊາລສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປຕິຕ຺ວາ ປຸນ ຊາລກຸຈ຺ຉິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຠາເຄນ ຜາເລຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕສທິໂສ ອຸທກໍ ອາລຸເຬນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິມຠາເຄ ປຕິ. ເກວຏ຺ຏາ ‘‘ມຈ຺ຉາ ຊາລໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຄຕາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ຊາລໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ. ເຕ ທ຺ເວປິ ມຈ຺ຉາ ຊາລໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸທເກ ປຕິໍສຸ. ອິຕິ ເຕຫິ ມິຕຈິນ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘໍ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໔.

‘‘ພຫຸຈິນ຺ຕີ ¶ ອປ຺ປຈິນ຺ຕີ, ອຸໂຠ ຊາເລ ອພຊ຺ຌເຣ;

ມິຕຈິນ຺ຕີ ປໂມເຈສິ, ອຸໂຠ ຕຕ຺ຖ ສມາຄຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພຫຸຈິນ຺ຕີຕິ ພຫຸຈິນ຺ຕນຕາຍ ວິຕກ຺ກພຫຸລຕາຍ ເອວໍລທ຺ຘນາໂມ. ອິຕເຣສຸປິ ທ຺ວີສຸ ອຍເມວ ນໂຍ. ອຸໂຠ ຕຕ຺ຖ ສມາຄຕາຕິ ມິຕຈິນ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘຊີວິຕາ ຕຕ຺ຖ ອຸທເກ ປຸນ ອຸໂຠປິ ຊນາ ມິຕຈິນ຺ຕິນາ ສທ຺ຘິໍ ສມາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ມຫລ຺ລກາ ຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕທາ ພຫຸຈິນ຺ຕີ ຈ ອປ຺ປຈິນ຺ຕີ ຈ ອິເມ ທ຺ເວ ອເຫສຸໍ, ມິຕຈິນ຺ຕີ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິນ຺ຕິ.

ມິຕຈິນ຺ຕີຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໑໑໕] ໕. ອນຸສາສິກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍາຍຎ຺ເຎ ມນຸສາສຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອນຸສາສິກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສິນີ ເອກາ ກຸລຘີຕາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມຓຘມ຺ເມ ອນນຸຍຸຕ຺ຕາ ອາມິສຄິທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ¶ ນຄຣສ຺ສ ເອກເທເສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ. ອຖສ຺ສາ ມນຸສ຺ສາ ປຓີຕປິຓ຺ຑປາຕໍ ເທນ຺ຕິ. ສາ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ອຎ຺ຎາປິ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍ຺ຫໍ ລາໂຠ ປຣິຫາຍິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ເອຕໍ ປເທສໍ ອຎ຺ຎາ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ມຍາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນູປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ເຍ, ອສຸກຏ຺ຐາເນ ຈຓ຺ໂຑ ຫຕ຺ຖີ, ຈຓ຺ໂຑ ອສ຺ໂສ, ຈຓ຺ໂຑ ເມຓ຺ໂຑ, ຈຓ຺ໂຑ ກຸກ຺ກຸໂຣ ຈຣຕິ, ສປຣິສ຺ສຍຏ຺ຐານໍ, ມາ ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອນຸສາສຕິ. ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອກາ ຠິກ຺ຂຸນີປິ ຕໍ ປເທສໍ ຄີວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນ ໂອໂລເກສິ. ຕສ຺ສາ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕິຍາ ເວເຄເນກໍ ¶ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ຕິຍາ ຈຓ຺ໂຑ ເມຓ຺ຑໂກ ປຫຣິຕ຺ວາ ອູຣຸຏ຺ຐິກໍ ຠິນ຺ທິ. ມນຸສ຺ສາ ເວເຄນ ອຸປຘາວິຕ຺ວາ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນໍ ອູຣຸຏ຺ຐິກໍ ເອກໂຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ມຎ຺ເຈນາທາຍ ຠິກ຺ຂຸນູປສ຺ສຍໍ ນຍິໍສຸ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ‘‘ອຍໍ ອຎ຺ຎາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອນຸສາສິຕ຺ວາ ສຍໍ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ຈຣນ຺ຕີ ອູຣຸຏ຺ຐິກໍ ຠິນ຺ທາເປຕ຺ວາ ອາຄຕາ’’ຕິ ປຣິຫາສໍ ອກໍສຸ. ຕມ຺ປິ ຕາຍ ກຕກາຣຓໍ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປາກຏໍ ອໂຫສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ¶ ‘‘ອາວຸໂສ, ອສຸກາ ອນຸສາສິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອຎ຺ຎໍ ອນຸສາສິຕ຺ວາ ສຍໍ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ຈຣມານາ ຈຓ຺ເຑນ ເມຓ຺ຑເກນ ອູຣຸໍ ຠິນ຺ທາເປສີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ອຄຸຓກຖໍ ກເຖສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສາ ອຎ຺ເຎ ອນຸສາສຕິເຍວ, ສຍໍ ປນ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ນິຈ຺ຈກາລໍ ທຸກ຺ຂເມວ ອນຸໂຠຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຣຎ຺ເຎ ສກຸຓໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສກຸຓເຊຏ຺ຐໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອເນກສກຸຓສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ຫິມວນ຺ຕໍ ປາວິສິ. ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ວສນກາເລ ເອກາ ຈຓ຺ຑສກຸຓິກາ ມຫາວຕ຺ຕນິມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄຈຣໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ສກເຏຫິ ປຕິຕານິ ວີຫິມຸຄ຺ຄພີຊາທີນິ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ອິທານິ ອິມໍ ປເທສໍ ອຎ຺ເຎ ສກຸຓາ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຖາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສກຸຓສງ຺ຆສ຺ສ ໂອວາທໍ ເທຕິ ‘‘ວຕ຺ຕນິມຫາມຄ຺ໂຄ ນາມ ສປ຺ປຏິຠໂຍ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທໂຍ ເຈວ ຈຓ຺ຑໂຄຓຍຸຕ຺ຕຍານາທີນິ ຈ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ, ສຫສາ ອຸປ຺ປຕິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ສກຸຓສງ຺ໂຆ ຕສ຺ສາ ‘‘ອນຸສາສິກາ’’ເຕວ ນາມໍ ອກາສິ.

ສາ ເອກທິວສໍ ວຕ຺ຕນິມຫາມຄ຺ເຄ ຈຣນ຺ຕີ ອຕິມຫາເວເຄນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຍານສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ¶ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ທູເຣ ຕາວາ’’ຕິ ຈຣຕິເຍວ. ອຖ ນໍ ຍານໍ ວາຕເວເຄນ ສີຆເມວ ສມ຺ປາປຸຓິ, ສາ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ຈກ຺ເກນ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຕາ. ສກຸຓເຊຏ຺ຐໂກ ສກຸເຓ ສມາເນນ຺ໂຕ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອນຸສາສິກາ ນ ທິສ຺ສຕິ, ອຸປຘາເຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ສກຸຓາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕາ ຕໍ ມຫາມຄ຺ເຄ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ສກຸຓເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສກຸຓເຊຏ຺ຐໂກ ‘‘ສາ ອຎ຺ຎາ ສກຸຓິກາ ວາເຣຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຕ຺ຖ ຈຣມານາ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໕.

‘‘ຍາຍຎ຺ເຎ ¶ ມນຸສາສຕິ, ສຍໍ ໂລລຸປ຺ປຈາຣິນີ;

ສາຍໍ ວິປກ຺ຂິກາ ເສຕິ, ຫຕາ ຈກ຺ເກນ ສາສິກາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຍາຍຎ຺ເຎ ມນຸສາສຕີຕິ ຍກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ຍາ ອຎ຺ເຎ ອນຸສາສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຍໍ ໂລລຸປ຺ປຈາຣິນີຕິ ອຕ຺ຕນາ ໂລລຸປ຺ປຈາຣິນີ ສມານາ. ສາຍໍ ວິປກ຺ຂິກາ ເສຕີຕິ ສາ ເອສາ ວິຫຕປກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາມຄ຺ເຄ ສຍຕິ. ຫຕາ ຈກ຺ເກນ ສາສິກາຕິ ຍານຈກ຺ເກນ ຫຕາ ສາສິກາ ສກຸຓິກາຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ອນຸສາສິກາ ສກຸຓິກາ ອຍໍ ອນຸສາສິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອໂຫສິ, ສກຸຓເຊຏ຺ຐໂກ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອນຸສາສິກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໑໑໖] ໖. ທຸພ຺ພຈຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອຕິກຣມກຣາຈຣິຍາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ທຸພ຺ພຈຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ນວກນິປາເຕ ຄິຊ຺ຌຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໙.໑ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ນ ຕ຺ວໍ ອິທາເນວ ທຸພ຺ພໂຈ, ປຸພ຺ເພປິ ທຸພ຺ພໂຈເຍວ. ທຸພ຺ພຈຠາເວເນວ ປຓ຺ຑິຕານໍ ໂອວາທໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕິປ຺ປຫາເຣນ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ລງ຺ຆນຏກໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຎວາ ອຸປາຍກຸສໂລ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກສ຺ສ ລງ຺ຆນກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສຕ຺ຕິລງ຺ຆນສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ອາຈຣິໂຍ ປນສ຺ສ ຈຕຸນ຺ນໍເຍວ ¶ ສຕ຺ຕີນໍ ລງ຺ຆນສິປ຺ປໍ ຊານາຕິ, ນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ. ໂສ ເອກທິວສໍ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເກ ສິປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຸຣາມທມຕ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈ ສຕ຺ຕິໂຍ ລງ຺ຆິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິປາຏິຍາ ຐເປສິ. ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕ຺ວໍ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕິລງ຺ຆນສິປ຺ປໍ ນ ຊານາສິ, ເອກໍ ສຕ຺ຕິໍ ຫຣ. ສເຈ ລງ຺ຆິສ຺ສສິ, ປຎ຺ຈມາຍ ສຕ຺ຕິຍາ ວິທ຺ໂຘ ມຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. ໂສ ສຸຏ຺ຐຸ ມຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ຕ຺ວຎ຺ຫິ ມຍ຺ຫໍ ປມາຓໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຈຕສ຺ໂສ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມາຍ ¶ ສຕ຺ຕິຍາ ທຓ຺ຑເກ ມຘຸກປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ອາວຸໂຕ ປຣິເທວມາໂນ ນິປຊ຺ຊິ. ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ອກຕ຺ວາ ອິມໍ ພ຺ຍສນໍ ປຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໖.

‘‘ອຕິກຣມກຣາຈຣິຍ ¶ , ມຍ຺ຫມ຺ເປຕໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ;

ຈຕຸຕ຺ເຖ ລງ຺ຆຍິຕ຺ວານ, ປຎ຺ຈມາຍສິ ອາວຸໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຕິກຣມກຣາຈຣິຍາຕິ ອາຈຣິຍ ອຊ຺ຊ ຕ຺ວໍ ອຕິກຣໍ ອກຣິ, ອຕ຺ຕໂນ ກຣຓໂຕ ອຕິເຣກໍ ກຣຓໍ ອກຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຍ຺ຫມ຺ເປຕໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິ ມຍ຺ຫໍ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສປິ ສມານສ຺ສ ເອຕໍ ຕວ ກຣຓໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ເຕ ອຫໍ ປຐມເມວ ກເຖສິນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ລງ຺ຆຍິຕ຺ວານາຕິ ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕິຖເລ ອປຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ລງ຺ຆຍິຕ຺ວາ. ປຎ຺ຈມາຍສິ ອາວຸໂຕຕິ ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອິທານິ ປຎ຺ຈມາຍ ສຕ຺ຕິຍາ ອາວຸໂຕສີຕິ. ອິທໍ ວຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ສຕ຺ຕິໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ອກາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ອາຈຣິໂຍ ອຍໍ ທຸພ຺ພໂຈ ອໂຫສິ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ທຸພ຺ພຈຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໑໑໗] ໗. ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕາຕິພລຕາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂກກາລິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ເຕຣສກນິປາເຕ ຕກ຺ກາຣິຍຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໓.໑໐໔ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກກາລິໂກ ອິທາເນວ ອຕ຺ຕໂນ ວາຈໍ ນິສ຺ສາຍ ນຏ຺ໂຐ, ປຸພ຺ເພປິ ນຏ຺ໂຐເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ສພ຺ພສິປ຺ປານິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ກາເມ ປຫາຍ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ. ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ສພ຺ໂພ ອິສິຄໂຓ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຕໍ ໂອວາທາຈຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ປຣິວາເຣສິ. ໂສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິສິສຕານໍ ໂອວາທາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຌານກີຬໍ ກີຬນ຺ໂຕ ຫິມວນ຺ເຕ ວສຕິ. ຕທາ ເອໂກ ເຈຕ຺ຖ ປຓ຺ຑຸໂຣຄີ ຕາປໂສ ກຸຐາຣິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຏ຺ຐໍ ຜາເລຕິ. ອເຖໂກ ມຸຂຣຕາປໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ປຫາຣໍ ເທຫິ, ອິຘ ປຫາຣໍ ເທຫີ’’ຕິ ¶ ຕໍ ຕາປສໍ ໂຣເສສິ. ໂສ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ນ ທານິ ເມ ຕ຺ວໍ ທາຣຸຜາລນສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂາປນກາຈຣິໂຍ’’ຕິ ຕິຓ຺ຫໍ ກຸຐາຣິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນໍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາເຣສິ. ຕທາ ອສ຺ສມໂຕ ອວິທູເຣ ເອກສ຺ມິໍ ວມ຺ມິກປາເທ ເອໂກ ຕິຕ຺ຕິໂຣ ວສຕິ. ໂສ ສາຍໍ ປາຕໍ ຕສ຺ມິໍ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ມຫາວສ຺ສິຕໍ ວສ຺ສຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເອໂກ ລຸທ຺ທໂກ ‘‘ຕິຕ຺ຕິເຣນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສທ຺ທສຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວຘິຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄໂຕ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສທ຺ທໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ຕິຕ຺ຕິໂຣ ວສຕິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕສ຺ສ ສທ຺ໂທ ນ ສູຍຕີ’’ຕິ ຕາປເສ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ຕສ຺ສ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂສ ອຸໂຠປິ ຕານິ ກາຣຓານິ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ອິສິຄຓມຊ຺ເຌ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໗.

‘‘ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕາຕິພລຕາ, ອຕິເວລໍ ປຠາສິຕາ;

ວາຈາ ຫນຕິ ທຸມ຺ເມຘໍ, ຕິຕ຺ຕິຣໍ ວາຕິວສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕາຕິ ອຕິອຸຄ຺ຄຕາ. ອຕິພລຕາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠາສເນນ ອຕິພລສຠາວາ. ອຕິເວລໍ ປຠາສິຕາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕເວລາ ປມາຓາຕິກ຺ກເມນ ຠາສິຕາ. ຕິຕ຺ຕິຣໍ ວາຕິວສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຍຖາ ຕິຕ຺ຕິຣໍ ອຕິວສ຺ສິຕໍ ຫນຕິ, ຕຖາ ເອວຣູປາ ວາຈາ ທຸມ຺ເມຘໍ ພາລປຸຄ຺ຄລໍ ຫນຕີຕິ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິສິຄຓສ຺ສ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກກາລິໂກ ອິທາເນວ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ນຏ຺ໂຐ, ປຸພ຺ເພປິ ນຏ຺ໂຐເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມຸຂຣຕາປໂສ ໂກກາລິໂກ ອໂຫສິ, ອິສິຄໂຓ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ຄຓສຕ຺ຖາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໑໑໘] ໘. ວຏ຺ຏຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນາຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ¶ ປຸຣິໂສຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕຣເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ອຸຕ຺ຕຣເສຏ຺ຐິ ນາມ ອໂຫສິ ມຫາວິຠໂວ. ຕສ຺ສ ຠຣິຍາຍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ເອໂກ ປຸຎ຺ຎວາ ສຕ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ຈວິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຠິຣູໂປ ປາສາທິໂກ ອໂຫສິ ¶ ພ຺ຣຫ຺ມວຓ຺ຓີ. ອຖ ເອກທິວສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຕ຺ຕິກຉເຓ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ຆຸຏ຺ເຐ ສພ຺ໂພ ໂລໂກ ນກ຺ຂຕ຺ຕນິສ຺ສິໂຕ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ ອຎ຺ເຎ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕາ ສປຊາປຕິກາ ອເຫສຸໍ. ອຸຕ຺ຕຣເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ວສິຕຕ຺ຕາ ກິເລເສສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອລ຺ລີຍຕິ. ອຖສ຺ສ ສຫາຍກາ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາເນຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ກຕ຺ຕິກຉໂຓ ຆຸຏ຺ໂຐ, ຕຸຍ຺ຫມ຺ປິ ເອກໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອາເນຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ນ ເມ ອຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ວຓ຺ຓທາສິໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຆຣໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ສຍນິຆຣໍ ເປເສຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ຕໍ ສຍນິຆຣໍ ປວິຏ຺ຐມ຺ປິ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ເນວ ໂອໂລເກຕິ, ນາລປຕິ. ສາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ເອວໍ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕມວິລາສສມ຺ປນ຺ນໍ ມໍ ເນວ ໂອໂລເກຕິ, ນາລປຕິ, ອິທານິ ນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິຕ຺ຖິກຸຕ຺ຕລີລາຍ ໂອໂລກາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິລີລໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ປຫຏ຺ຐາກາເຣນ ອຄ຺ຄທນ຺ເຕ ວິວຣິຕ຺ວາ ຫສິຕໍ ອກາສິ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທນ຺ຕຏ຺ຐິເກ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຖສ຺ສ ອຏ຺ຐິກສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ສກລມ຺ປິ ຕໍ ສຣີຣໍ ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ຕໍ ຕສ຺ສ ຆຣາ ໂອຕິຓ຺ຓໍ ເອໂກ ອິສ຺ສໂຣ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ທິສ຺ວາ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຆຣໍ ເນສິ, ສຕ຺ຕາເຫ ວີຕິວຕ຺ເຕ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂອສິຕໍ. ວຓ຺ຓທາສິຍາ ¶ ມາຕາ ຘີຕຸ ອາຄມນໍ ອທິສ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕ ອຸຕ຺ຕຣເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ ສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຕສ຺ສາ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສາ ມາຕາ ໂຣທນ຺ຕີ ‘‘ຘີຕຣໍ ເມ ນ ປສ຺ສາມິ, ຘີຕຣໍ ເມ ສມາເນຖາ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕຣເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ອຏ຺ຏໍ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ເຕ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕາ ວຓ຺ຓທາສິໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕຸຍ຺ຫໍ ອທໍສູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ສາ ກຫ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ນ ຊານາມິ, ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ນໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອິທານິ ຕໍ ສມາເນຕຸໍ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິ? ‘‘ນ ສກ຺ໂກມິ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສເຈ ສມາເນຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຣາຊາຓມສ຺ສ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາຓໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ‘‘ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ກິຣ ວຓ຺ຓທາສິໍ ¶ ສມາເນຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ຣາຊາ ຣາຊາຓໍ ກາເຣຕີ’’ຕິ ສກລນຄຣໍ ເອກໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ. ມຫາຊໂນ ອຸເຣ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ, ສາມິ, ອຕ຺ຕໂນ ເຕ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຣິເທວຕິ. ເສຏ຺ຐິປິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ປຣິເທວນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ.

ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ເອວຣູປໍ ¶ ທຸກ຺ຂໍ ອຄາເຣ ວສນຠາເວນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ສເຈ ອິໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມິ, ມຫາໂຄຕມສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາປິ ໂຂ ວຓ຺ຓທາສີ ຕໍ ໂກລາຫລສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍສທ຺ໂທ ນາເມໂສ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ເວເຄນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຸສ຺ສຣຖ, ອຸສ຺ສຣຖ, ສາມີ, ມໍ ຣາຊປຸຣິສານໍ ທຏ຺ຐຸໍ ເທຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊປຸຣິສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ມາຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ໂສ ສຫາຍກປຣິວຸໂຕວ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສສີສໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາໂສ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ຈີວຣສາຏເກ ອາທາຍ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ອວິສ຺ສຏ຺ຐກມ຺ມຏ຺ຐາໂນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອາວຸໂສ, ອຸຕ຺ຕຣເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຠເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສາສນສ຺ສ ຄຸຓໍ ຊານິຕ຺ວາ ‘ອິມມ຺ຫາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈມາໂນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕນ ສຸຈິນ຺ຕິເຕນ ມຣຓມຸຕ຺ໂຕ ເຈວ, ປພ຺ພຊິໂຕ ຈ ອຄ຺ຄຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຄຸຓກຖໍ ກເຖສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ¶ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຕ຺ຕຣເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕວ ອຕ຺ຕໂນ ຠເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ‘ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອິມມ຺ຫາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຣຓຠຍາ ມຸຕ຺ໂຕ, ອຕີເຕ ປຓ຺ຑິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ‘ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອິມມ຺ຫາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມາ’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຣຓຠຍໂຕ ມຸຈ຺ຈິໍສຸເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ວຏ຺ຏກໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕທາ ເອໂກ ວຏ຺ຏກລຸທ຺ທໂກ ອຣຎ຺ຎາ ພຫູ ວຏ຺ຏເກ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຄເຫ ຐເປຕ຺ວາ ໂຄຈຣໍ ທຕ຺ວາ ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕານໍ ຫຕ຺ເຖ ວຏ຺ຏເກ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ພຫູຫິ ວຏ຺ຏເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂພຘິສຕ຺ຕມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາເນສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສຈາຫໍ ອິມິນາ ທິນ຺ນໍ ໂຄຈຣຎ຺ຈ ປານີຍຎ຺ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ອຍໍ ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ທສ຺ສຕິ. ສເຈ ປນ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ອຫໍ ມິລາຍິສ຺ສາມິ, ອຖ ມໍ ມິລາຍນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ເມ ໂສຕ຺ຖິ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມໍ ອຸປາຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ¶ ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ ມິລາຍິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິຈມ຺ມມຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ນ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ລຸທ຺ທໂກ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ¶ ເສເສສຸ ວຏ຺ຏເກສຸ ປຣິກ຺ຂີເຓສຸ ປຈ຺ຉິໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ວຏ຺ຏໂກ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ອຖສ຺ສ ປມຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປກ຺ເຂ ປສາເຣຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎເມວ ຄໂຕ. ອຎ຺ເຎ ວຏ຺ຏກາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ນ ປຎ຺ຎາຍສິ, ກຫໍ ຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ລຸທ຺ທເກນ ຄຫິໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ມຸຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ເຕນ ທິນ຺ນໍ ໂຄຈຣໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປານີຍໍ ອປິວິຕ຺ວາ ອຸປາຍຈິນ຺ຕາຍ ມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໘.

‘‘ນາຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ປຸຣິໂສ, ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕິ;

ຈິນ຺ຕິຕສ຺ສ ຜລໍ ປສ຺ສ, ມຸຕ຺ໂຕສ຺ມິ ວຘພນ຺ຘນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ປຸຣິໂສ ທຸກ຺ຂໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ນາມ ອຸປາເຍນ ອິມມ຺ຫາ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂາ ໂມກ຺ຂສງ຺ຂາຕໍ ວິເສສໍ ນາຘິຄຈ຺ຉຕິ. ອິທານິ ປນ ມຍາ ຈິນ຺ຕິຕກມ຺ມສ຺ສ ຜລໍ ປສ຺ສ. ເຕເນວ ອຸປາເຍນ ¶ ມຸຕ຺ໂຕສ຺ມິ ວຘພນ຺ຘນາ, ມຣຓໂຕ ຈ ພນ຺ຘນໂຕ ຈ ມຸຕ຺ໂຕສ຺ມິ ອຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາ ກຕກາຣຓໍ ອາຈິກ຺ຂິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມຣຓມຸຕ຺ໂຕ ວຏ຺ຏໂກ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ວຏ຺ຏຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໑໑໙] ໙. ອກາລຣາວິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອມາຕາປິຕຣສໍວທ຺ໂຘຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອກາລຣາວິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ວາ ສິກ຺ຂໍ ວາ ນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ມຍາ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ສຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນ ຊານາຕິ, ປຐມຍາເມປິ ມຊ຺ຌິມຍາເມປິ ປຈ຺ຉິມຍາເມປິ ປພຸທ຺ຘປພຸທ຺ຘກ຺ຂເຓເຍວ ມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ, ຠິກ຺ຂູ ນິທ຺ທໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອາວຸໂສ, ອສຸໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ເອວຣູເປ ຣຕນສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ວາ ສິກ຺ຂໍ ວາ ກາລໍ ວາ ອກາລໍ ວາ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອຄຸຓກຖໍ ກເຖສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນເວສ ອກາລຣາວີ, ປຸພ຺ເພປິ ອກາລຣາວີເຍວ, ກາລາກາລໍ ອຊານນຠາເວນ ຈ ຄີວາຍ ວຏ຺ຏິຕາຍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສພ຺ພສິປ຺ເປສຸ ປາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສເຕ ມາຓເວ ສິປ຺ປໍ ວາເຈຕິ. ເຕສໍ ມາຓວານໍ ເອໂກ ກາລຣາວີ ກຸກ຺ກຸໂຏ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ຕສ຺ສ ວສ຺ສິຕສທ຺ເທນ ອຸຏ຺ຐາຍ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ. ໂສ ກາລມກາສິ. ເຕ ອຎ຺ຎໍ ກຸກ຺ກຸຏໍ ປຣິເຍສນ຺ຕາ ຈຣນ຺ຕິ. ອເຖໂກ ມາຓວໂກ ສຸສານວເນ ທາຣູນິ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ກຸກ຺ກຸຏໍ ທິສ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ປຎ຺ຊເຣ ຐເປຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄຕິ. ໂສ ສຸສາເນ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອສຸກເວລາຍ ນາມ ວສ຺ສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ກທາຈິ ອຕິຣຕ຺ຕິໍ ວສ຺ສຕິ, ກທາຈິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ. ມາຓວາ ¶ ຕສ຺ສ ອຕິຣຕ຺ຕິໍ ວສ຺ສິຕກາເລ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂນ຺ຕາ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ສິກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນິທ຺ທາຍມານາ ຄຫິຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ອຕິປຠາເຕ ວສ຺ສິຕກາເລ ສຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂອກາສເມວ ນ ລຠນ຺ຕິ. ມາຓວາ ‘‘ອຍໍ ອຕິຣຕ຺ຕິໍ ວາ ວສ຺ສຕິ ອຕິປຠາເຕ ວາ, ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ອມ຺ຫາກໍ ສິປ຺ປໍ ນ ນິຏ຺ຐາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄີວໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ‘‘ອກາລຣາວີ ກຸກ຺ກຸໂຏ ອມ຺ເຫຫິ ຆາຕິໂຕ’’ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ກເຖສຸໍ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ໂອວາທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສໍວຑ຺ຒິຕຠາເວນ ມຣຓໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໑໙.

‘‘ອມາຕາປິຕຣ-ສໍວທ຺ໂຘ, ອນາເຈຣກຸເລ ວສໍ;

ນາຍໍ ກາລໍ ອກາລໍ ວາ, ອຠິຊານາຕິ ກຸກ຺ກຸໂຏ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອມາຕາປິຕຣສໍວທ຺ໂຘຕິ ມາຕາປິຕໂຣ ນິສ຺ສາຍ ເຕສໍ ໂອວາທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສໍວຑ຺ໂຒ. ອນາເຈຣກຸເລ ວສນ຺ຕິ ອາຈຣິຍກຸເລປິ ອວສມາໂນ, ອາຈາຣສິກ຺ຂາປກໍ ກຎ຺ຈິ ນິສ຺ສາຍ ອວສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາຍໍ ກາລໍ ອກາລໍ ວາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ວສ຺ສິຕພ຺ພໍ, ອິມສ຺ມິໍ ນ ວສ຺ສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວສ຺ສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ວາ ອກາລໍ ວາ ເອສ ກຸກ຺ກຸໂຏ ນ ຊານາຕິ, ອຊານນຠາເວເນວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕຕິ. ອິທໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ອກາລຣາວີ ກຸກ຺ກຸໂຏ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ອນ຺ເຕວາສິກາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ, ອາຈຣິໂຍ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອກາລຣາວິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໑໒໐] ໑໐. ພນ຺ຘນໂມກ຺ຂຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອພທ຺ຘາ ¶ ຕຕ຺ຖ ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຈິຎ຺ຈມາຓວິກໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ສາ ວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສກນິປາເຕ ມຫາປທຸມຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໒.໑໐໖ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ປນ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາ ອິທາເນວ ມໍ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຸໂຣຫິຕສ຺ສ ເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຕສ຺ເສວ ປຸໂຣຫິໂຕ ອໂຫສິ. ເຕນ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ວໂຣ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ‘‘ຠທ຺ເທ, ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ວເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ເອວມາຫ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ອຎ຺ໂຎ ວໂຣ ນາມ ທຸລ຺ລໂຠ, ອິໂຕ ປນ ເຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖີ ກິເລສວເສນ ນ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ’’ຕິ. ໂສ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິປ຺ປີຬິຍມາໂນ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສຬສສຸ ນາຏກິຕ຺ຖິສຫສ຺ເສສຸ ກິເລສວເສນ ເອກິຕ຺ຖິມ຺ປິ ນ ໂອໂລເກສິ.

ອຖສ຺ສ ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ກຸປ຺ປິ, ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ຐິຕາ ໂຍຘາ ໂຈເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ຕໂຍ ສງ຺ຄາເມ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ມຍໍ ນ ສກ຺ໂກມາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຓໍ ເປເສສຸໍ. ຣາຊາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ພລກາຍໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ອຫໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຕຕ຺ຖ ນານປ຺ປກາຣານິ ຍຸທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຊຍປຣາຊໂຍປິ ອນິພທ຺ໂຘ, ຕາທິເສສຸ ຐາເນສຸ ມາຕຸຄາໂມ ທຸປ຺ປຣິຫາໂຣ, ຕ຺ວໍ ອິເຘວ ນິວຕ຺ຕາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ນ ສກ຺ກາ, ເທວ, ມຍາ ນິວຕ຺ຕິຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຣຎ຺ຎາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ເຕນ ຫິ ເອເກກໍ ໂຍຊນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ສຸຂທຸກ຺ຂຊານນຕ຺ຖໍ ເອເກກໍ ມນຸສ຺ສໍ ເປເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ນຄເຣ ຐເປຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ພລກາເຍນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ເອເກກໍ ປຸຣິສໍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເທວິຍາ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ຊານິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ເປເສສິ. ສາ ອາຄຕາຄຕໍ ປຸຣິສໍ ‘‘ຣາຊາ ກິມຕ຺ຖໍ ຕໍ ເປເສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຸຂທຸກ຺ຂຊານນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຫີ’’ຕິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ¶ ອສທ຺ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ. ຣາຊາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຊເນ ເປເສສິ, ສາ ¶ ສພ຺ເພຫິປິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕເຖວ ອກາສິ.

ຣາຊາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ຊນປທໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຕເຖວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຊເນ ເປເສສິ, ສາ ເຕຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ຕເຖວ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊິເຍວ. ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຊຍກ຺ຂນ຺ຘາວາຣຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ນຄຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄາເປຕູ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓໍ ເປເສສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສກລນຄຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄາເປຕ຺ວາ ຣາຊນິເວສນໍ ປຏິຊຄ຺ຄາເປນ຺ໂຕ ເທວິຍາ ວສນຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ສາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ກາຍໍ ທິສ຺ວາ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ‘‘ເອຫິ ¶ , ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ສຍນໍ ອຠິຣຸຫາ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ມາ ເອວໍ ອວຈ, ຣາຊາປິ ຄຣຸ, ອກຸສລມ຺ປິ ຠາຍາມິ, ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ເອວໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ຈຕຸສຏ຺ຐິຍາ ປາທມູລິການໍ ເນວ ຣາຊາ ຄຣຸ, ນ ອກຸສລໍ ຠາຍນ຺ຕິ. ຕເວວ ຣາຊາ ຄຣຸ, ຕ຺ວໍເຍວ ຈ ອກຸສລໍ ຠາຍສີ’’ຕິ. ‘‘ອາມ, ເທວິ, ສເຈ ເຕສມ຺ປິ ເອວໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ເອວຣູປໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ’’. ‘‘ອຫໍ ປນ ຊານມາໂນ ເອວຣູປໍ ສາຫສິຍກມ຺ມໍ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ພຫຸໍ ວິປ຺ປລປສິ, ສເຈ ເມ ວຈນໍ ນ ກໂຣສິ, ສີສໍ ເຕ ຉິນ຺ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ສີສໍ, ອຕ຺ຕຠາວສຫສ຺ເສປິ ສີເສ ຉິຊ຺ຊນ຺ເຕ ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ເອວຣູປໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສາ ‘‘ໂຫຕຸ, ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສຣີເຣ ນຂວຬຎ຺ຊໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕເລນ ຄຕ຺ຕານິ ອພ຺ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ກິລິຏ຺ຐວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຄິລານາລຍໍ ກຕ຺ວາ ທາສິໂຍ ອາຓາເປສິ ‘ຣຎ຺ຎາ ກຫໍ ເທວີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ຄິລານາ’ຕິ ກເຖຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ຣຎ຺ໂຎ ປຏິປຖໍ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປາສາທໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ເທວິໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ກຫໍ, ເທວີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຄິລານາ, ເທວາ’’ຕິ. ໂສປິ ສິຣິຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ປິຏ຺ຐິໍ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ເຕ, ຠທ຺ເທ, ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ຕຕິຍວາເຣ ຣາຊານໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ, ມຫາຣາຊ, ຊີວສິ ນາມ, ມາທິສາປິ ອິຕ຺ຖິໂຍ ສສ຺ສາມິກາເຍວ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ເອຕໍ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ? ຕຸມ຺ເຫຫິ ນຄຣໍ ຣກ຺ຂນຕ຺ຖາຍ ຐປິໂຕ ປຸໂຣຫິໂຕ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ນິເວສນໍ ປຏິຊຄ຺ຄາມີ’’ຕິ ອິຘາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ອກໂຣນ຺ຕິໍ ¶ ມໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມນໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຄໂຕຕິ. ຣາຊາ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໂລຓສກ຺ຂຣາ ວິຍ ໂກເຘນ ຕຏຕຏາຍນ຺ໂຕ ສິຣິຄພ຺ຠາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂທວາຣິກປາທມູລິກາທໂຍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠເຓ, ປຸໂຣຫິຕໍ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວຊ຺ຌຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ນຄຣາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອາຆາຕນໍ ເນຕ຺ວາ ສີສມສ຺ສ ຉິນ຺ທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວຊ຺ຌເຠຣິໍ ຈຣາເປສຸໍ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອທ຺ຘາ ຕາຍ ທຸຏ຺ຐເທວິຍາ ຣາຊາ ປຸເຣຕຣເມວ ປຣິຠິນ຺ໂນ, ອຊ຺ຊ ທານາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ພເລເນວ ອຕ຺ຕານໍ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ເຕ ປຸຣິເສ ອາຫ ‘‘ໂຠ, ຕຸມ຺ເຫ ມໍ ມາເຣນ຺ຕາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສຕ຺ວາວ ມາເຣຖາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍກາຣຓາ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ຣາຊກມ຺ມິໂກ, ພຫຸ ເມ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ພຫູນິ ມຫານິຘິຏ຺ຐານານິ ຊານາມິ, ຣາຊກຸຏຸມ຺ພໍ ມຍາ ວິຈາຣິຕໍ. ສເຈ ມໍ ຣຎ຺ໂຎ ¶ ນ ທສ຺ເສສ຺ສຖ, ພຫຸຘນໍ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ມຍາ ຣຎ຺ໂຎ ສາປເຕຍ຺ເຍ ອາຈິກ຺ຂິເຕ ປຈ຺ຉາ ກາຕພ຺ພໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕໍ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ສຍິໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກສ຺ມາ ໂຠ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ມຍິ ລຊ຺ຊໍ ນ ອກາສິ, ກສ຺ມາ ເຕ ເອວຣູປໍ ປາປກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຫໍ ໂສຕ຺ຖິຍກຸເລ ຊາໂຕ, ມຍາ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກມຕ຺ໂຕປິ ປາຓາຕິປາໂຕ ນ ກຕປຸພ຺ໂພ, ຕິຓສລາກມຕ຺ຕມ຺ປິ ອທິນ຺ນໍ ນາທິນ຺ນປຸພ຺ພໍ, ໂລຠວເສນ ປເຣສໍ ອິຕ຺ຖີ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາປິ ນ ໂອໂລກິຕປຸພ຺ພາ, ຫສ຺ສວເສນາປິ ມຸສາ ນ ຠາສິຕປຸພ຺ພາ, ກຸສຄ຺ເຄນາປິ ມຊ຺ຊໍ ນ ປີຕປຸພ຺ພໍ, ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫສຸ ນິຣປຣາໂຘ. ສາ ປນ ພາລາ ໂລຠວເສນ ມໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ມຍາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ມໍ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ປາປໍ ອຸຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ວາ ມມ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠໍ ປວິຏ຺ຐາ. ອຫໍ ນິຣປຣາໂຘ, ປຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປນ ອາຄຕາ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ຊນາ ສາປຣາຘາ, ເຕ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕາຍ ໂວ ວຈນໍ ກຕໍ, ນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉ, ເທວາຕິ. ຣາຊາ ເຕ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ຊເນ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ເທວິໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຍາ ເອເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາປໍ ກຕໍ, ນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ກຕໍ, ເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິເມສໍ ຈຕຸສຏ຺ຐິຊນານໍ ສີສານິ ຉິນ຺ທຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ.

ອຖ ນໍ ¶ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ນຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ເອເຕສໍ ໂທໂສ, ເທວີ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິໍ ກາຣາເປສິ. ນິຣປຣາຘາ ເອເຕ, ຕສ຺ມາ ເນສໍ ຂມຖ. ຕສ຺ສາປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ອຕິຕ຺ຕາ. ຊາຕິສຠາໂວ ຫິ ເອສ. ເອຕາສໍ ຂມິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເອຕິສ຺ສາປິ ຂມຖາ’’ຕິ ນານປ຺ປກາເຣນ ຣາຊານໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເຕ ຈຕຸສຏ຺ຐິປິ ຊເນ ຕຎ຺ຈ ພາລໍ ໂມຈາເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ຍຖາສການິ ຐານານິ ທາເປສິ. ເອວໍ ເຕ ສພ຺ເພ ໂມເຈຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐາເນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ອນ຺ຘພາລານໍ ນາມ ອວຕ຺ຖຸເກນ ວຈເນນ ອພນ຺ຘິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກາປິ ປຓ຺ຑິຕາ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ພທ຺ຘາ, ປຓ຺ຑິຕານໍ ກາຣຓຍຸຕ຺ເຕນ ວຈເນນ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ພທ຺ຘາປິ ມຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ພາລາ ນາມ ອພນ຺ຘິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕເກປິ ພນ຺ຘາເປນ຺ຕິ, ປຓ຺ຑິຕາ ພທ຺ເຘປິ ໂມເຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໐.

‘‘ອພທ຺ຘາ ຕຕ຺ຖ ພຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຍຕ຺ຖ ພາລາ ປຠາສເຣ;

ພທ຺ຘາປິ ຕຕ຺ຖ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຍຕ຺ຖ ຘີຣາ ປຠາສເຣ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ¶ ອພທ຺ຘາຕິ ອພນ຺ຘິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕາ. ປຠາສເຣຕິ ປຠາສນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕິ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ອິມໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຄາເຣ ວສນຠາເວນ ລທ຺ຘໍ, ອິທານິ ເມ ອຄາເຣນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ເມ ອນຸຊານ, ເທວາ’’ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ອສ຺ສຸມຸຂໍ ຎາຕິຊນໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ວິຠວໍ ປຫາຍ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ເຕ ວສນ຺ໂຕ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ທຸຏ຺ຐເທວີ ຈິຎ຺ຈມາຓວິກາ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ, ປຸໂຣຫິໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ພນ຺ຘນໂມກ຺ຂຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ຫໍຈິວຄ຺ໂຄ ທ຺ວາທສໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ຄທ຺ຣຠປຎ຺ຫາ ອມຣາ, ສິງ຺ຄາລໍ ມິຕຈິນ຺ຕິ ຈ;

ອນຸສາສິກທຸພ຺ພຈໍ, ຕິຕ຺ຕິຣໍ ວຏ຺ຏກໍ ປຸນ;

ອກາລຣາວິ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ.

໑໓. ກຸສນາຬິວຄ຺ໂຄ

[໑໒໑] ໑. ກຸສນາຬິຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ກເຣ ¶ ¶ ສຣິກ຺ໂຂຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ມິຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຫິ ມິຕ຺ຕສຸຫຊ຺ຊຎາຕິພນ຺ຘວາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ ອຍໍ ຕຍາ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕຘນຘຎ຺ຎາທີຫິ ເນວ ສທິໂສ, ນ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ, ກສ຺ມາ ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ກໂຣສິ, ມາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິວາເຣສຸໍ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ປນ ‘‘ມິຕ຺ຕສນ຺ຖໂວ ນາມ ຫີເນຫິປິ ສເມຫິປິ ອຕິເຣເກຫິປິ ກຕ຺ຕພ຺ໂພເຍວາ’’ຕິ ເຕສໍ ¶ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂຠຄຄາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ກຸຏຸມ຺ພຣກ຺ຂກໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສີຕິ ສພ຺ພໍ ກາຬກຓ຺ຓິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາໂຣຈິຕາຍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ຄຫປຕິ, ມິຕ຺ໂຕ ນາມ ຂຸທ຺ທໂກ ນຕ຺ຖິ, ມິຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາໂວເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ, ມິຕ຺ໂຕ ນາມ ອຕ຺ຕນາ ສໂມປິ ຫີໂນປິ ເສຏ຺ໂຐປິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສພ຺ເພປິ ເຫເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຠາຣໍ ນິຕ຺ຖຣນ຺ຕິເຍວ, ອິທານິ ຕາວ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ນີຈມິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸຏຸມ຺ພສ຺ສ ສາມິໂກ ຊາໂຕ, ໂປຣາຓາ ປນ ນີຈມິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວິມານສາມິກາ ຊາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ອຸຍ຺ຍາເນ ກຸສນາຬິຄຈ຺ເຉ ເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ອຸຍ຺ຍາເນ ມງ຺ຄລສິລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸຊຸຄຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ປຣິມຓ຺ຑລສາຂາວິຏປສມ຺ປນ຺ໂນ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກາ ລທ຺ຘສມ຺ມາໂນ ຣຸຈມງ຺ຄລຣຸກ຺ໂຂ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ມຸຂໂກ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ເອໂກ ມເຫສກ຺ໂຂ ເທວຣາຊາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖໂວ ອໂຫສິ. ຕທາ ຣາຊາ ເອກສ຺ມິໍ ເອກຕ຺ຖມ຺ຠເກ ປາສາເທ ວສຕິ, ຕສ຺ສ ໂສ ຖມ຺ໂຠ ຈລິ. ອຖສ຺ສ ຈລິຕຠາວໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ວຑ຺ຒກີ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕາ, ມມ ເອກຕ຺ຖມ຺ຠກສ຺ສ ມງ຺ຄລປາສາທສ຺ສ ຖມ຺ໂຠ ຈລິໂຕ, ເອກໍ ສາຣຕ຺ຖມ຺ຠໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໍ ນິຈ຺ຈລໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ¶ ຣຸກ຺ຂໍ ປຣິເຍສມານາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອທິສ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໍ ມຸຂກຣຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕາ, ທິຏ຺ໂຐ ໂວ ຕທນຸຈ຺ຉວິໂກ ຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທິຏ຺ໂຐ, ເທວ, ອປິຈ ຕໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວິສຫາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ກິໍກາຣຓາ’’ຕິ? ມຍຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍານໍ ¶ ປວິສິມ຺ຫ, ຕຕ຺ຣປິ ຐເປຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຣຸກ຺ຂໍ ອຎ຺ຎໍ ນ ປສ຺ສາມ. ອິຕິ ນໍ ມງ຺ຄລຣຸກ຺ຂຕາຍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວິສຫາມາຕິ. ຄຈ຺ຉຖ, ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາສາທໍ ຖິຣໍ ກໂຣຖ, ມຍໍ ອຎ຺ຎໍ ມງ຺ຄລຣຸກ຺ຂໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ພລິກມ຺ມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ພລິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ.

ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ ມຍ຺ຫໍ ວິມານໍ ນາເສສ຺ສນ຺ຕິ, ທາຣເກ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸຫິໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ອປສ຺ສນ຺ຕີ ປຸຕ຺ຕເກ ຄີວາຍ ¶ ຄເຫຕ຺ວາ ປໂຣທິ. ຕສ຺ສາ ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ວຑ຺ຒກີນໍ ປຏິກ຺ກມນູປາຍໍ ອປສ຺ສນ຺ຕິໂຍ ຕໍ ປຣິສ຺ສຊິຕ຺ວາ ໂຣທິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ຣຸກ຺ຂເທວຕໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ອຫໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ທສ຺ສາມິ, ສ຺ເວ ວຑ຺ຒກີນໍ ອາຄຕກາເລ ມມ ກາຣຓໍ ປສ຺ສຖາ’’ຕິ ຕາ ເທວຕາ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ວຑ຺ຒກີນໍ ອາຄຕເວລາຍ ກກຓ຺ຏກເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຑ຺ຒກີນໍ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ສຸສິຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂມຊ຺ເຌນ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຂນ຺ຘມຕ຺ຖເກນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສີສໍ ກມ຺ປຍມາໂນ ນິປຊ຺ຊິ. ມຫາວຑ຺ຒກີ ຕໍ ກກຓ຺ຏກໍ ທິສ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ຫຕ຺ເຖນ ປຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຸສິຣຣຸກ຺ໂຂ ເອໂສ ນິສ຺ສາໂຣ, ຫິຍ຺ໂຍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາວ ພລິກມ຺ມໍ ກຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ເອກຆນໍ ມຫາຣຸກ຺ຂໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວິມານສ຺ສ ສາມິນີ ຊາຕາ.

ຕສ຺ສາ ປຏິສນ຺ຖາຣຕ຺ຖາຍ ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ຕາ ¶ ພຫູ ເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ‘‘ວິມານໍ ເມ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ມຊ຺ເຌ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ກຖຍມານາ ‘‘ໂຠ, ເທວຕາ, ມຍໍ ມເຫສກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາປິ ທນ຺ຘປຎ຺ຎຕາຍ ອິມໍ ອຸປາຍໍ ນ ຊານິມ຺ຫ, ກຸສນາຬິເທວຕາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອມ຺ເຫ ວິມານສາມິເກ ອກາສິ, ມິຕ຺ໂຕ ນາມ ສທິໂສປິ ອຘິໂກປິ ຫີໂນປິ ກຕ຺ຕພ຺ໂພວ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຖາເມນ ສຫາຍການໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂໍ ນິຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສຸເຂ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ມິຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໑.

‘‘ກເຣ ສຣິກ຺ໂຂ ອຖ ວາປິ ເສຏ຺ໂຐ, ນິຫີນໂກ ວາປິ ກເຣຍ຺ຍ ເອໂກ;

ກເຣຍ຺ຍຸເມເຕ ພ຺ຍສເນ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ, ຍຖາ ອຫໍ ກຸສນາຬິ ຣຸຈາຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກເຣ ສຣິກ຺ໂຂຕິ ຊາຕິອາທີຫິ ສທິໂສປິ ມິຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ. ອຖ ວາປິ ເສຏ຺ໂຐຕິ ຊາຕິອາທີຫິ ອຘິໂກປິ ກເຣຍ຺ຍ. ນິຫີນໂກ ວາປິ ກເຣຍ຺ຍ ເອໂກຕິ ເອໂກ ຊາຕິອາທີຫິ ຫີໂນປິ ມິຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ເອເຕ ມິຕ຺ຕາ ກາຕພ຺ພາເຍວາຕິ ທີເປຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ກເຣຍ຺ຍຸເມເຕ ¶ ພ຺ຍສເນ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ສພ຺ເພເປເຕ ສຫາຍສ຺ສ ພ຺ຍສເນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຠາຣໍ ວຫມານາ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂໂຕ ຕໍ ສຫາຍກໍ ໂມເຈຍ຺ຍຸເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຫີໂນປິ ມິຕ຺ໂຕ ກາຕພ຺ໂພເຍວ, ປເຄວ ອິຕເຣ. ຕຕ຺ຣິທໍ ໂອປມ຺ມໍ – ຍຖາ ອຫໍ ກຸສນາຬິ ຣຸຈາຍນ຺ຕິ, ຍຖາ ອຫໍ ຣຸຈາຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕເທວຕາ ອຍຎ຺ຈ ກຸສນາຬິເທວຕາ, ອປ຺ເປສກ຺ຂາປິ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວໍ ກຣິມ຺ຫ, ຕຕ຺ຣປາຫໍ ມເຫສກ຺ຂາປິ ສມານາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປນ຺ນທຸກ຺ຂໍ ພາລຕາຍ ອນຸປາຍກຸສລຕາຍ ຫຣິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍ, ອິມໍ ປນ ອປ຺ເປສກ຺ຂມ຺ປິ ສມານໍ ປຓ຺ຑິຕເທວຕໍ ນິສ຺ສາຍ ທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ເຎຫິປິ ທຸກ຺ຂາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາເມຫິ ສມວິສິຏ຺ຐຠາວໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ຫີໂນປິ ປຓ຺ຑິໂຕ ມິຕ຺ໂຕ ກາຕພ຺ໂພຕິ.

ຣຸຈາເທວຕາ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ເທວສງ຺ຆສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ກຸສນາຬິເທວຕາຍ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄຕາ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຣຸຈາເທວຕາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ກຸສນາຬິເທວຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກຸສນາຬິຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໑໒໒] ໒. ທຸມ຺ເມຘຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍສໍ ¶ ລທ຺ຘານ ທຸມ຺ເມໂຘຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຘມ຺ມສຠາຍຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອາວຸໂສ ເທວທຕ຺ໂຕ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທສສ຺ສິຣິກມຸຂໍ ອສີຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອາເວຬາເວຬາຠູຕາ ຍມກຍມກຠູຕາ ຆນພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕໍ ປຣມໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຸສູຍເມວ ກໂຣຕິ. ‘ພຸທ຺ຘາ ນາມ ເອວຣູເປນ ສີເລນ ສມາຘິນາ ປຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສເນນ ສມນ຺ນາຄຕາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ວຓ຺ຓໍ ສຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຸສູຍເມວ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອຄຸຓກຖໍ ກຖຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ¶ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ອິທາເນວ ເທວທຕ຺ໂຕ ມມ ວຓ຺ເຓ ຠຎ຺ຎມາເນ ອຸສູຍໍ ກໂຣຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ອກາສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ຣາຊຄຫນຄເຣ ເອກສ຺ມິໍ ມຄຘຣາເຊ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສພ຺ພເສໂຕ ອໂຫສິ ເຫຏ຺ຐາ ວຓ຺ຓິຕສທິສາຍ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອຖ ນໍ ‘‘ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ໂນ ອຍ’’ນ຺ຕິ ໂສ ຣາຊາ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໍ ອກາສິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ຉຓທິວເສ ສກລນຄຣໍ ເທວນຄຣໍ ວິຍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ຣາຊານຸຠາເວນ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ອກາສິ. ມຫາຊໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໂນ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ສຣີຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ຣູປໍ, ອໂຫ ຄຕິ, ອໂຫ ລີຬາ, ອໂຫ ລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເອວຣູໂປ ນາມ ສພ຺ພເສຕວຣວາຣໂຓ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິເມວ ວຓ຺ເຓສິ.

ຣາຊາ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຸສູຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ຕໍ ປພ຺ພຕປາເທ ປາເຕຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ກິນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕຍາ ອຍໍ ນາໂຄ ສິກ຺ຂາປິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສຸສິກ຺ຂາປິໂຕ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ນ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ, ທຸສິກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ສຸສິກ຺ຂິໂຕ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ຍທິ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ ¶ , ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ນໍ ເວປຸລ຺ລປພ຺ພຕມຕ຺ຖກໍ ອາໂຣເປຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ເອຫີ’’ຕິ ສຍໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖາຈຣິຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປາທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖາຈຣິເຍນ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາວ ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ເວປຸລ຺ລປພ຺ພຕມຕ຺ຖກໍ ອາໂຣປິເຕ ສຍມ຺ປິ ອມຈ຺ຈຄຓປຣິວຸໂຕ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖກໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິໍ ປປາຕາຠິມຸຂໍ ກາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ‘ມຍາ ເອສ ສຸສິກ຺ຂາປິໂຕ’ຕິ ວເທສິ, ຕີຫິເຍວ ຕາວ ນໍ ປາເທຫິ ຐເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຫຕ຺ຖາຈຣິໂຍ ປິຏ຺ຐິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາວ ‘‘ໂຠ ຕີຫິ ປາເທຫິ ຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ປຓ຺ຫິກາຍ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ, ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕຖາ ອກາສິ. ປຸນ ຣາຊາ ‘‘ທ຺ວີຫິ ປຸຣິມປາເທຫິເຍວ ຐເປຫີ’’ຕິ ອາຫ, ມຫາສຕ຺ໂຕ ທ຺ເວ ປຈ຺ຉິມປາເທ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸຣິມປາເທຫິ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ປຈ຺ຉິມປາເທຫິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ທ຺ເວ ປຸຣິມປາເທ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມປາເທຫິ ອຏ຺ຐາສິ, ‘‘ເອເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕໂຍ ປາເທ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອເກເນວ ¶ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສ ອປຕນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ປໂຫສິ, ອາກາເສ ນໍ ຐເປຫີ’’ຕິ ອາຫ.

ອາຈຣິໂຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອິມິນາ ສທິໂສ ສຸສິກ຺ຂິໂຕ ຫຕ຺ຖີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນິສ຺ສໍສຍໍ ປເນຕໍ ເອສ ປປາເຕ ປາເຕຕ຺ວາ ມາເຣຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕສ຺ສ ກຓ຺ຓມູເລ ມນ຺ເຕສິ ‘‘ຕາຕ, ອຍໍ ຣາຊາ ຕໍ ປປາເຕ ປາເຕຕ຺ວາ ມາເຣຕຸກາໂມ, ນ ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ. ສເຈ ເຕ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕຸໍ ພລໍ ອຕ຺ຖິ, ມໍ ຍຖານິສິນ຺ນໍເຍວ ອາທາຍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ¶ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ. ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອາກາເສ ອຏ຺ຐາສິ. ຫຕ຺ຖາຈຣິໂຍ ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຍໍ ຫຕ຺ຖີ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ນ ຕາທິສສ຺ສ ມນ຺ທປຸຎ຺ຎສ຺ສ ທຸພ຺ພຸທ຺ຘິໂນ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ຕາທິສາ ນາມ ມນ຺ທປຸຎ຺ຎາ ເອວຣູປໍ ວາຫນໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ອຊານນ຺ຕາ ຕຎ຺ເຈວ ວາຫນໍ ອວເສສຎ຺ຈ ຍສສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນາເສນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘ ນິສິນ຺ໂນວ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໒.

‘‘ຍສໍ ລທ຺ຘານ ທຸມ຺ເມໂຘ, ອນຕ຺ຖໍ ຈຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ;

ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ, ຫິໍສາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ມຫາຣາຊ, ຕາທິໂສ ທຸມ຺ເມໂຘ ນິປ຺ປຎ຺ໂຎ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖໍ ຈຣຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ໂສ ຫິ ຍສມທມຕ຺ໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຊານນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈ ຫິໍສາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ຫິໍສາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກິລມນໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທນໍ, ຕທຕ຺ຖາຍ ເອວ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ.

ເອວໍ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຣຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ‘‘ຕິຏ຺ຐ ທານິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ອາກາເສ ອຏ຺ຐາສິ. ສກລນຄຣໍ ສງ຺ຂຸຠິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາກາເສນ ເສຕວຣວາຣໂຓ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຐິໂຕ’’ຕິ ເອກໂກລາຫລໍ ອໂຫສິ. ເວເຄນ ຣຎ຺ໂຎປິ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ອຸປໂຠຄຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕສິ, ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ອາຈຣິໂຍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສິ, ຕາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຣາຊຄຫໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ມນາປໍ ເຕ, ຕາຕ, ກຕໍ ອິຘາຄຈ຺ຉນ຺ເຕນາ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຫຏ຺ໂຐ ¶ ນຄຣໍ ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ວາຣຓໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສກລຣຊ຺ຊໍ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອທາສິ, ເອກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ, ເອກໍ ອຕ຺ຕນາ ອຄ຺ຄເຫສິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ຫຕ຺ຖຄຕເມວ ຊາຕໍ. ໂສ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຄ຺ຄຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມຄຘຣາຊາ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ພາຣາຓສິຣາຊາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ຫຕ຺ຖາຈຣິໂຍ ອານນ຺ໂທ, ຫຕ຺ຖີ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ທຸມ຺ເມຘຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໑໒໓] ໓. ນງ຺ຄລີສຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິໍ ¶ ວາຈນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ລາຬຸທາຍິຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອິທໍ ກເຖຕພ຺ພໍ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອິທໍ ນ ກເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ມງ຺ຄເລ ອວມງ຺ຄລໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ຕິໂຣກຸຏ຺ເຏສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ສນ຺ຘິສິງ຺ຆາຏເກສຸ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ອວມງ຺ຄລໍ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ອນຸໂມທນໍ ກເຖຕິ. ອວມງ຺ຄເລສຸ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ພຫູ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ, ມງ຺ຄລານິ ອຈິນ຺ຕຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປານໍ ມງ຺ຄລານໍ ສຕມ຺ປິ ¶ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ໂຫຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອາວຸໂສ, ລາຬຸທາຍີ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຠາສິຕພ຺ພວາຈໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ລາຬຸທາຍີ ອິທາເນວ ທນ຺ຘປຣິສກ຺ກໂນ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ເອວຣູໂປ ອໂຫສິ, ນິຈ຺ຈໍ ລາຬໂກເຍວ ເອໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ສພ຺ພສິປ຺ປານິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ¶ ມາຓວກສຕານິ ສິປ຺ປໍ ວາເຈສິ. ຕທາ ເຕສຸ ມາຓເວສຸ ເອໂກ ທນ຺ຘປຣິສກ຺ກໂນ ລາຬໂກ ມາຓໂວ ຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ທນ຺ຘຠາເວນ ປນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸປກາໂຣ ໂຫຕິ, ທາໂສ ວິຍ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກໂຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສາຍມາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍເນ ນິປນ຺ໂນ ຕໍ ມາຓວໍ ຫຕ຺ຖປາທປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມານິ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອາຫ ‘‘ຕາຕ, ມຎ຺ຈປາເທ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ຍາຫີ’’ຕິ. ມາຓໂວ ເອກໍ ປາທໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ອລຠນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອູຣຸມ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ເຂເປສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອຸຏ຺ຐາຍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ນິສິນ຺ໂນສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາຈຣິຍ, ເອກສ຺ສ ມຎ຺ຈປາທສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ອລຠນ຺ໂຕ ອູຣຸມ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນມ຺ຫີ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສໍວິຄ຺ຄມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຕິ ວິຍ ມຍ຺ຫໍ ອຸປກາໂຣ, ເອຕ຺ຕການໍ ປນ ມາຓວການໍ ອນ຺ຕເຣ ອຍເມວ ທນ຺ໂຘ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິມໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອຕ຺ເຖໂກ ອຸປາໂຍ, ອຫໍ ອິມໍ ມາຓວໍ ທາຣຸອຕ຺ຖາຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຖາຍ ຈ ວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄຕໍ ‘ອຊ຺ຊ ເຕ ກິໍ ທິຏ຺ຐໍ, ກິໍ ກຕ’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ. ອຖ ເມ ‘ອິທໍ ນາມ ອຊ຺ຊ ມຍາ ທິຏ຺ຐໍ, ອິທໍ ກຕ’ນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ອຖ ນໍ ¶ ‘ຕຍາ ທິຏ຺ຐຎ຺ຈ ກຕຎ຺ຈ ກີທິສ’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ໂສ ‘ເອວຣູປໍ ນາມາ’ຕິ ¶ ອຸປມາຍ ຈ ກາຣເຓນ ຈ ກເຖສ຺ສຕິ. ອິຕິ ນໍ ນວໍ ນວໍ ອຸປມຎ຺ຈ ກາຣຓຎ຺ຈ ກຖາເປຕ຺ວາ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ປຓ຺ຑິຕໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ ມາຓວ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຣຸອຕ຺ຖາຍ ວາ ປຓ຺ຓຕ຺ຖາຍ ວາ ຄຕຏ຺ຐາເນ ຍໍ ເຕ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐໍ ວາ ສຸຕໍ ວາ ຠຸຕ຺ຕໍ ວາ ປີຕໍ ວາ ຂາທິຕໍ ວາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ.

ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ມາຓເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ທາຣຸອຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄໂຕ ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອາຈຣິຍ, ສປ຺ໂປ ເມ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອາໂຣເຈສິ. ‘‘ສປ຺ໂປ ນາມ, ຕາຕ, ກີທິໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນງ຺ຄລີສາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ມນາປາ ເຕ ອຸປມາ ອາຫຏາ, ສປ຺ປາ ນາມ ນງ຺ຄລີສສທິສາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ມາຓວເກນ ມນາປາ ອຸປມາ ອາຫຏາ, ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ນໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ມາຓໂວ ປຸນ ເອກທິວສໍ ອຣຎ຺ເຎ ຫຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖີ ເມ ອາຈຣິຍ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຫຕ຺ຖີ ນາມ, ຕາຕ, ກີທິໂສ’’ຕິ? ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ນງ຺ຄລີສາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ¶ ໂສຓ຺ຑາ ນງ຺ຄລີສສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ທນ຺ຕາທໂຍ ເອວຣູປາ ຈ ເອວຣູປາ ຈ. ອຍໍ ປນ ພາລຕາຍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ໂສຓ຺ຑໍ ສນ຺ຘາຍ ກເຖສິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອເຖກທິວສໍ ນິມນ຺ຕເນ ອຸຈ຺ຉຸໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອາຈຣິຍ, ອຊ຺ຊ ມຍໍ ອຸຈ຺ຉຸ ຂາທິມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຸຈ຺ຉຸ ນາມ ກີທິໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນງ຺ຄລີສາ’’ຕິ ອາຫ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ໂຖກໍ ປຕິຣູປໍ ກາຣຓໍ ກເຖສີ’’ຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ຊາໂຕ.

ປຸເນກທິວສໍ ນິມນ຺ຕເນ ເອກຈ຺ເຈ ມາຓວາ ຄຸຬໍ ທຘິນາ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ຂີເຣນ. ໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອາຈຣິຍ, ອຊ຺ຊ ມຍໍ ທຘິນາ ຂີເຣນ ຈ ຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ທຘິຂີຣໍ ນາມ ກີທິສໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນງ຺ຄລີສາ’’ຕິ ອາຫ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ອຍໍ ມາຓໂວ ‘ສປ຺ໂປ ນງ຺ຄລີສສທິໂສ’ຕິ ກເຖນ຺ໂຕ ຕາວ ສຸກຖິຕໍ ກເຖສິ, ‘ຫຕ຺ຖີ ນງ຺ຄລີສສທິໂສ’ຕິ ກເຖນ຺ເຕນາປິ ໂສຓ຺ຑໍ ສນ຺ຘາຍ ເລເສນ ກຖິຕໍ. ‘ອຸຈ຺ຉຸ ນງ຺ຄລີສສທິສ’ນ຺ຕິ ກຖເນປິ ເລໂສ ອຕ຺ຖິ, ‘ທຘິຂີຣານິ ປນ ນິຈ຺ຈໍ ປຓ຺ຑຣານິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຠາຊນສຓ຺ຐານານີ’ຕິ ອິຘ ¶ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຸປມໍ ນ ກເຖສິ, ນ ສກ຺ກາ ອິມໍ ລາຬກໍ ສິກ຺ຂາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໓.

‘‘ອສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິໍ ວາຈໍ, ພາໂລ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠາສຕິ;

ນາຍໍ ທຘິໍ ເວທິ ນ ນງ຺ຄລີສໍ, ທຘິປ຺ປຍໍ ມຎ຺ຎຕິ ນງ຺ຄລີສ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍາ ວາຈາ ໂອປມ຺ມວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ອສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິໍ ວາຈໍ ພາໂລ ທນ຺ຘປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠາສຕິ, ‘‘ທຘິ ນາມ ກີທິສ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ໂຐປິ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ນງ຺ຄລີສາ’’ຕິ ວທເຕວ. ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ນາຍໍ ທຘິໍ ເວທິ ນ ນງ຺ຄລີສໍ. ກິໍກາຣຓາ? ທຘິປ຺ປຍໍ ມຎ຺ຎຕິ ນງ຺ຄລີສໍ, ຍສ຺ມາ ອຍໍ ທຘິມ຺ປິ ນງ຺ຄລີສເມວ ມຎ຺ຎຕິ. ອຖ ວາ ທຘີຕິ ທຘິເມວ, ປຍນ຺ຕິ ຂີຣໍ, ທຘິ ຈ ປຍຎ຺ຈ ທຘິປ຺ປຍໍ. ຍສ຺ມາ ທຘິຂີຣານິປິ ອຍໍ ນງ຺ຄລີສເມວ ມຎ຺ຎຕິ, ເອທິໂສ ຈາຍໍ ພາໂລ, ກິໍ ອິມິນາຕິ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພຍໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ລາຬກມາຓໂວ ລາຬຸທາຍີ ອໂຫສິ, ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ນງ຺ຄລີສຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໑໒໔] ໔. ອມ຺ພຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ວາຍເມເຖວ ¶ ປຸຣິໂສຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ສາວຕ຺ຖິວາສີ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ອໂຫສິ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕານິ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍອຸໂປສຖາຄາຣຊນ຺ຕາຆຣາທິວຕ຺ຕານິ ຈ ສາຘຸກໍ ກໂຣຕິ, ຈຸທ຺ທສສຸ ມຫາວຕ຺ເຕສຸ ອສີຕິຂນ຺ຘກວຕ຺ເຕສຸ ຈ ປຣິປູຣກາຣີເຍວ ໂຫຕິ, ວິຫາຣໍ ສມ຺ມຊ຺ຊຕິ, ປຣິເວຓໍ ວິຕກ຺ກມາຬກໍ ວິຫາຣມຄ຺ຄໍ ສມ຺ມຊ຺ຊຕິ, ມນຸສ຺ສານໍ ປານີຍໍ ເທຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປສີທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕານິ ຘຸວຠຕ຺ຕານິ ອທໍສຸ, ມຫາລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫູນໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຊາໂຕ. ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ອສຸໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫນ຺ຕໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສິ, ເອຕໍ ເອກໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫູນໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຊາໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພປາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ, ປຸພ຺ເພເປຕໍ ເອກໍ ນິສ຺ສາຍ ປຎ຺ຈ ອິສິສຕານິ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ເອເຕເນວ ອານີຕຜລາຜເລຫິ ຍາເປສຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕອິສິປຣິວາໂຣ ປພ຺ພຕປາເທ ວິຫາສິ. ຕທາ ຫິມວນ຺ເຕ ຈຓ຺ໂຑ ນິທາໂຆ ອໂຫສິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປານີຍານິ ຉິຊ຺ຊິໍສຸ, ຕິຣຈ຺ຉານາ ປານີຍໍ ອລຠມານາ ກິລມນ຺ຕິ. ອຖ ເຕສຸ ຕາປເສສຸ ເອໂກ ຕາປໂສ ເຕສໍ ປິປາສທຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ເອກໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂທຓິໍ ກຕ຺ວາ ປານີຍໍ ອຸສ຺ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂທຓິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເຕສໍ ປານີຍໍ ອທາສິ. ພຫູສຸ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວນ຺ເຕສຸ ຕາປສສ຺ສ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄມໂນກາໂສ ນາໂຫສິ. ໂສ ນິຣາຫາໂຣປິ ປານີຍໍ ເທຕິເຍວ. ມິຄຄຓາ ຈິນ຺ເຕສຸໍ ‘‘ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ປານີຍໍ ເທນ຺ໂຕ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ນິຣາຫາຣຕາຍ ອຕິວິຍ ກິລມຕິ, ຫນ຺ທມຍໍ ກຕິກໍ ກໂຣມາ’’ຕິ. ເຕ ກຕິກໍ ອກໍສຸ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປານີຍໍ ປິວນຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ພລານຸຣູເປນ ຜລາຜລໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອເກໂກ ຕິຣຈ຺ຉາໂນ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ພລານຸຣູເປນ ມຘຸຣມຘຸຣານິ ອມ຺ພຊມ຺ພຸປນສາທີນິຄເຫຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ເອກສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອາຠຕໍ ຜລາຜລໍ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສກຏຠາຣປ຺ປມາຓໍ ອໂຫສິ. ປຎ຺ຈສຕຕາປສາ ຕເທວ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ອຕິເຣກໍ ຉຑ຺ຑິຍິຕ຺ຖ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ນາມ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນໍ ນິສ຺ສາຍ ເອຕ຺ຕການໍ ຕາປສານໍ ຜລາຜລຕ຺ຖາຍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາປນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ວີຣິຍໍ ນາມ ກາຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໔.

‘‘ວາຍເມເຖວ ປຸຣິໂສ, ນ ນິພ຺ພິນ຺ເທຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ວາຍາມສ຺ສ ຜລໍ ປສ຺ສ, ຠຸຕ຺ຕາ ອມ຺ພາ ອນີຕິຫ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ປຓ຺ຑິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຕປູຣຓາທິເກ ກມ຺ມສ຺ມິໍ ວາຍເມເຖວ, ນ ອຸກ຺ກຓ຺ເຐຍ຺ຍ. ກິໍກາຣຓາ? ວາຍາມສ຺ສ ນິປ຺ຜລຕາຍ ອຠາວໂຕ. ອິຕິ ມຫາສຕ຺ໂຕ ¶ ‘‘ວາຍາໂມ ນາເມສ ສຜໂລວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິສິຄຓໍ ອາລປນ຺ໂຕ ‘‘ວາຍາມສ຺ສ ຜລໍ ປສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ກີທິສໍ? ຠຸຕ຺ຕາ ອມ຺ພາ ອນີຕິຫໍ. ຕຕ຺ຖ ອມ຺ພາຕິ ເທສນາມຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ປນ ນານປ຺ປກາຣານິ ຜລາຜລານິ ອາຠຕານິ. ເຕສຸ ສມ຺ປນ຺ນຕຣານໍ ອຸສ຺ສນ຺ນຕຣານໍ ວາ ວເສນ ‘‘ອມ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອິສິສເຕຫິ ສຍໍ ອຣຎ຺ຎໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອານີຕາ ອມ຺ພາ ຠຸຕ຺ຕາ, ອິທໍ ວາຍາມສ຺ສ ຜລໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປນ ອນີຕິຫໍ, ‘‘ອິຕິ ອາຫ ອິຕິ ອາຫາ’’ຕິ ເອວໍ ອິຕິຫີຕິເຫນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ນ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ ຕໍ ຜລໍ ປສ຺ສາຕິ. ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອິສິຄຓສ຺ສ ໂອວາທໍ ອທາສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຕາປໂສ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ຄຓສຕ຺ຖາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອມ຺ພຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໑໒໕] ໕. ກຏາຫກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ພຫຸມ຺ປິ ¶ ໂສ ວິກຕ຺ເຖຍ຺ຍາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ວິກຕ຺ຖກຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ເຫຏ຺ຐາ ກຖິຕສທິສເມວ.

ອຕີເຕ ປນ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫາວິຠໂວ ເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ, ທາສີປິສ຺ສ ຕໍ ທິວສຎ຺ເຎວ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ເຕ ເອກໂຕວ ວຑ຺ຒິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ເຕ ເລຂໍ ສິກ຺ຂນ຺ເຕ ທາໂສປິສ຺ສ ຜລກໍ ວຫມາໂນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ເລຂໍ ສິກ຺ຂິ, ຄຓນໍ ສິກ຺ຂິ, ທ຺ເວ ຕໂຍ ໂວຫາເຣ ອກາສິ. ໂສ ອນຸກ຺ກເມນ ວຈນກຸສໂລ ໂວຫາຣກຸສໂລ ຍຸວາ ອຠິຣູໂປ ອໂຫສິ, ນາເມນ ກຏາເຫໂກ ນາມ. ໂສ ເສຏ຺ຐິຆເຣ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ນ ມໍ ອິເມ ສພ຺ພກາລໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກກມ຺ມໍ ກາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ກິຎ຺ຈິເທວ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ຕາເຬຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ລກ຺ຂເຓນ ອງ຺ເກຕ຺ວາ ທາສປຣິໂຠເຄນປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ໂຂ ປນ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສຫາຍໂກ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິ, ຍໍນູນາຫໍ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ວຈເນນ ເລຂໍ ອາທາຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ອຫໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ເສຏ຺ຐິໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຘີຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸຂໍ ວເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ສຍເມວ ປຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ‘‘ອຫໍ ອສຸກໍ ນາມ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິໍ, ອາວາຫວິວາຫສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ຕຍາ, ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປຕິຣູໂປ, ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຣໍ ທຕ຺ວາ ເອຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ວສາເປຫິ, ອຫມ຺ປິ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ລິຂິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ເສວ ມຸທ຺ທິກາຍ ລຎ຺ເຊຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ປຣິພ຺ພຍຎ຺ເຈວ ຄນ຺ຘວຕ຺ຖາທີນິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສິ, ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພາຣາຓສິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ເກນຕ຺ເຖນາຄໂຕສີ’’ຕິ? ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກຏາຫໂກ ‘‘ອິທໍ ທິສ຺ວາ ຊານິສ຺ສຖາ’’ຕິ ປຓ຺ຓໍ ອທາສິ. ເສຏ຺ຐິ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ ‘‘ອິທານາຫໍ ຊີວາມິ ນາມາ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຘີຕຣໍ ທຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຕສ຺ສ ປຣິວາໂຣ ມຫນ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ໂສ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທີສຸ ວາ ວຕ຺ຖຄນ຺ຘາທີສຸ ¶ ວາ ອຸປນີເຕສຸ ‘‘ເອວມ຺ປິ ນາມ ຍາຄຸໍ ¶ ປຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ຂຊ຺ຊກໍ, ເອວໍ ຠຕ຺ຕໍ, ອໂຫ ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສິກາ ນາມາ’’ຕິ ຍາຄຸອາທີນິ ຄຣຫຕິ. ‘‘ອິເມ ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສິຠາເວເນວ ອຫຕສາຏເກ ວຬຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຄນ຺ເຘ ປິສິຕຸໍ, ປຸປ຺ຜານິ ຄນ຺ຖິຕຸໍ ນ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຖກມ຺ມນ຺ຕິກາທໂຍ ຄຣຫຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ທາສໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ກຏາຫໂກ ນ ທິສ຺ສຕິ, ກຫໍ ຄໂຕ, ປຣິເຍສຖ ນ’’ນ຺ຕິ ສມນ຺ຕາ ມນຸສ຺ເສ ປໂຍເຊສິ. ເຕສຸ ເອໂກ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອຊານາເປຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ກຕໍ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣາຊານໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ນິກ຺ຂມິ. ‘‘ເສຏ຺ຐິ ກິຣ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ກຏາຫໂກ ‘‘ເສຏ຺ຐິ ກິຣ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ນ ໂສ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ມໍ ນິສ຺ສາເຍວສ຺ສ ອາຄມເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນາຫໍ ປລາຍິສ຺ສາມິ, ປຸນ ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຖິ ປເນສ ອຸປາໂຍ. ມມ ສາມິກສ຺ສ ປຏິປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາສກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕເມວ ອາຣາເຘສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິສມຊ຺ເຌ ເອວໍ ຠາສຕິ ‘‘ອຎ຺ເຎ ພາລມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ພາລຠາເວນ ມາຕາປິຕູນໍ ¶ ຄຸຓໍ ອຊານນ຺ຕາ ເຕສໍ ໂຠຊນເວລາຍ ອປຈິຕິກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ມຍໍ ປນ ມາຕາປິຕູນໍ ໂຠຊນກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫໍ ອຸປເນມ, ເຂຬມລ຺ລກໍ ອຸປເນມ, ຠາຊນານິ ອຸປເນມ, ປານີຍມ຺ປິ ພີຊນິມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຕິຏ຺ຐາມາ’’ຕິ ຍາວ ສຣີຣວຬຎ຺ຊນກາເລ ອຸທກກລສໍ ອາທາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານຄມນາ ສພ຺ພໍ ທາເສຫິ ສາມິການໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ປກາເສສິ.

ໂສ ເອວໍ ປຣິສໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈນ຺ຕສມີປໍ ອາຄຕກາເລ ສສຸຣໍ ອໂວຈ ‘‘ຕາຕ, ມມ ກິຣ ປິຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຖ, ອຫໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິປຖໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ກຏາຫໂກ ພຫຸໍ ປຓ຺ຓາກາຣມາທາຍ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອທາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ປາຕຣາສກາເລ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ສຣີຣວຬຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານໍ ປາວິສິ. ກຏາຫໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາຣໍ ¶ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກລສໍ ອາທາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທກກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຍຕ຺ຕກໍ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ທສ຺ສາມິ, ມາ ເມ ຍສໍ ອນ຺ຕຣຘາປຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕສມ຺ປທາຍ ປສີທິຕ຺ວາ ‘‘ມາ ຠາຍິ, ນຕ຺ຖິ ເຕ ມມ ສນ຺ຕິກາ ອນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕນຄຣໍ ປາວິສິ. ມຫນ຺ໂຕ ¶ ສກ຺ກາໂຣ ອໂຫສິ, ກຏາຫໂກປິສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣໍ ທາເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ. ອຖ ນໍ ເອກາຍ ເວລາຍ ສຸຂນິສິນ຺ນໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕເສຏ຺ຐິ ອາຫ ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຓ຺ຓໍ ທິສ຺ວາວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ທາຣິກາ ທິນ຺ນາ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກຏາຫກໍ ປຸຕ຺ຕເມວ ກຕ຺ວາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ປິຍວຈນໍ ວຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ໂຕເສສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຏາຫກສ຺ສ ມຸຂໍ ອຸລ຺ໂລເກຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນາໂຫສິ.

ອເຖກທິວສໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ອມ຺ມ, ສີເສ ເມ ອູກາ ວິຈິນາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອູກາ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕໍ ປິຍວຈນໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ກເຖຫິ, ອມ຺ມ, ກຈ຺ຈິ ເຕ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ສຸຂທຸກ຺ເຂສຸ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ¶ , ອຸໂຠ ຊນາ ສມ຺ໂມທມານາ ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຕາຕ, ມຫາເສຏ຺ຐິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ອາຫາຣໍ ຄຣຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ອມ຺ມ, ນິຈ຺ຈກາລເມສ ທຸກ຺ຂສີໂລວ, ອປິຈ ເຕ ອຫໍ ຕສ຺ສ ມຸຂພນ຺ຘນມນ຺ຕໍ ທສ຺ສາມິ, ຕໍ ຕ຺ວໍ ສາຘຸກໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຠຊນກາເລ ຄຣຫນ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫິຕນິຍາເມເນວ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ວເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ວສິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິເມວ ອຄມາສິ. ກຏາຫໂກປິ ພຫຸໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ອາທາຍ ອນຸມຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫຸຘນໍ ທຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິ. ໂສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕິເຣກມານີ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ກຏຈ຺ຉຸໍ ອາທາຍ ປຣິວິສນ຺ຕິຍາ ຠຕ຺ຕໍ ຄຣຫິຕຸໍ ອາຣຠິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຫິຕນິຍາເມເນວ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໕.

‘‘ພຫຸມ຺ປິ ໂສ ວິກຕ຺ເຖຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎໍ ຊນປທໍ ຄໂຕ;

ອນ຺ວາຄນ຺ຕ຺ວານ ທູເສຍ຺ຍ, ຠຸຎ຺ຊ ໂຠເຄ ກຏາຫກາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພຫຸມ຺ປິ ໂສ ວິກຕ຺ເຖຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎໍ ຊນປທໍ ຄໂຕຕິ ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິຠູມິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຊນປທໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ຍຕ຺ຖສ຺ສ ຊາຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ໂສ ¶ ພຫຸມ຺ປິ ວິກຕ຺ເຖຍ຺ຍ, ວມ຺ຠນວຈນໍ ວຎ຺ຈນວຈນໍ ວເທຍ຺ຍ. ອນ຺ວາຄນ຺ຕ຺ວານ ທູເສຍ຺ຍາຕິ ອິມໍ ຕາວ ວາຣໍ ສາມິກສ຺ສ ປຏິປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາສກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ກສາຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິຈມ຺ມຸປ຺ປາຏນໂຕ ຈ ລກ຺ຂຓາຫນນໂຕ ຈ ມຸຕ຺ໂຕສິ. ສເຈ ອນາຈາຣໍ ກໂຣສິ, ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອາຄມນວາເຣ ຕວ ສາມິໂກ ອນ຺ວາຄນ຺ຕ຺ວານ ທູເສຍ຺ຍ, ອິມໍ ເຄຫໍ ອນຸອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກສາຠິຆາເຕຫິ ເຈວ ລກ຺ຂຓາຫນເນນ ຈ ຊາຕິປ຺ປກາສເນນ ຈ ຕໍ ທູເສຍ຺ຍ ອຸປຫເນຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ອິມໍ ອນາຈາຣໍ ປຫາຍ ຠຸຎ຺ຊ ໂຠເຄ ກຏາຫກ, ມາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຕໂນ ທາສຠາວໍ ປາກຏໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ເສຏ຺ຐິໂນ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ¶ ປນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕີ ອຸຄ຺ຄຫິຕນິຍາເມນ ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ປຍິຣຸທາຫາສິ. ກຏາຫໂກ ‘‘ອທ຺ຘາ ເສຏ຺ຐິນາ ມມ ກຸລໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອຕິສ຺ສາ ສພ຺ພໍ ກຖິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸນ ຠຕ຺ຕໍ ຄຣຫິຕຸໍ ນ ວິສຫິ, ນິຫຕມາໂນ ຍຖາລທ຺ຘໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ກຏາຫໂກ ວິກຕ຺ຖກຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກຏາຫກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໑໒໖] ໖. ອສິລກ຺ຂຓຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຕເຖເວກສ຺ສ ກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ອສິລກ຺ຂຓປາຐກໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ກິຣ ກມ຺ມາເຣຫິ ຣຎ຺ໂຎ ອສີນໍ ອາຫຏກາເລ ອສິໍ ອຸປສິງ຺ຆິຕ຺ວາ ອສິລກ຺ຂຓໍ ອຸທາຫຣຕິ. ໂສ ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ລາຠໍ ລຠຕິ, ເຕສໍ ອສິໍ ‘‘ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ໂນ ມງ຺ຄລສໍຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທຕິ. ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ລາຠໍ ນ ລຠຕິ, ເຕສໍ ອສິໍ ‘‘ອວລກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ຄຣຫຕິ. ອເຖໂກ ກມ຺ມາໂຣ ອສິໍ ກຕ຺ວາ ໂກສິຍໍ ສຸຂຸມໍ ມຣິຈຈຸຓ຺ຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອສິໍ ອາຫຣິ. ຣາຊາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ອສິໍ ວີມໍສາ’’ຕິ ອາຫ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອສິໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຸປສິງ຺ຆນ຺ຕສ຺ສ ມຣິຈຈຸຓ຺ຓານິ ນາສໍ ປວິສິຕ຺ວາ ¶ ຂິປິຕຸກາມຕໍ ອຸປ຺ປາເທສຸໍ. ຕສ຺ສ ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ນາສິກາ ອສິຘາຣາຍ ປຏິຫຕາ ທ຺ວິຘາ ຉິຊ຺ຊິ. ຕສ຺ເສວໍ ນາສິກາຍ ຉິນ຺ນຠາໂວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ອເຖກທິວສໍ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ອສິລກ຺ຂຓປາຐໂກ ອສິໍ ອຸປສິງ຺ຆນ຺ໂຕ ນາສິກໍ ຉິນ຺ທາເປສີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອສິໍ ອຸປສິງ຺ຆນ຺ໂຕ ນາສິກາເຉທໍ ປຕ຺ໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ປຕ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ຕສ຺ສ ອສິລກ຺ຂຓປາຐໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສີຕິ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸສທິສເມວ. ຣາຊາ ປນ ຕສ຺ສ ເວຊ຺ເຊ ທຕ຺ວາ ນາສິກາໂກຏິໍ ຜາສຸກໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ລາຂາຍ ປຏິນາສິກໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາກເມວ ອກາສິ. ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ປນ ປຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ເອກາ ຘີຕາ ເຈວ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ຈ ອເຫສຸໍ. ໂສ ອຸໂຠປິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກເຍວ ວຑ຺ຒາເປສິ. ເຕ ເອກໂຕ ວຑ຺ຒນ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ຣາຊາປິ ¶ ອມຈ຺ເຈ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍປິ ອິມສ຺ສ ຣຊ຺ຊສ຺ສ ສາມິໂກວ, ຘີຕຣໍ ເອຕສ຺ເສວ ທຕ຺ວາ ອຠິເສກມສ຺ສ ກໂຣມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຈິນ຺ເຕສິ ¶ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ສພ຺ພຖາປິ ຎາຕໂກເຍວ, ເອຕສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ຣາຊຘີຕຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຠິເສກໍ ກຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ສາມິ, ເອວໍ ໂນ ຎາຕກາ ພຫູ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຣຊ຺ຊານໍ ມຍເມວ ສາມິກາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສ ອມຈ຺ເຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຸໂຠເປເຕ ວິສຸໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ນິເວສເນ, ຘີຕຣໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາເສສິ.

ເຕ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ຣາຊກຸມາໂຣ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ອຸປາເຍນ ມາຕຸລຘີຕຣໍ ຣາຊເຄຫາ ນີຫຣາເປຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ເຖໂກ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ມຫາອິກ຺ຂຓິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສຫສ຺ສຠຓ຺ຑິກໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ມຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອມ຺ມ, ຕຍິ ກໂຣນ຺ຕິຍາ ອນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກິຎ຺ຈິເທວ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ຍຖາ ມມ ມາຕຸໂລ ຣາຊາ ຘີຕຣໍ ອນ຺ໂຕເຄຫາ ນີຫຣາເປຕິ, ຕຖາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາຘຸ, ສາມິ, ອຫໍ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວກ຺ຂາມິ ‘‘ເທວ, ຣາຊຘີຕາຍ ອຸປຣິ ກາຬກຓ຺ຓີ ອຕ຺ຖິ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ຣາຊຘີຕຣໍ ອສຸກທິວເສ ¶ ນາມ ຣຖໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ພຫຸອາວຸຘຫຕ຺ເຖ ປຸຣິເສ ອາທາຍ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຓ຺ຑລປີຐິກາຍ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ເຈ ມຕມນຸສ຺ສໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິມຎ຺ເຈ ຣາຊຘີຕຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ໂຘທກຆຏານໍ ອຏ຺ຐຸຕ຺ຕຣສເຕນ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ກາຬກຓ຺ຓິໍ ປວາເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຣາຊຘີຕຣໍ ສຸສານໍ ເນສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ຕຕ຺ຖ ຄມນທິວເສ ອມ຺ເຫຫິ ປຸເຣຕຣເມວ ໂຖກໍ ມຣິຈຈຸຓ຺ຓໍ ອາທາຍ ອາວຸຘຫຕ຺ເຖຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມນຸສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ຣຖໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຖໍ ສຸສານທ຺ວາເຣ ເອກປເທເສ ຐເປຕ຺ວາ ອາວຸຘຫຕ຺ເຖ ມນຸສ຺ເສ ສຸສານວນໍ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ສຸສາເນ ມຓ຺ຑລປີຐິກໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ມຕໂກ ວິຍ ປຏິກຸຊ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊ. ອຫໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕວ ອຸປຣິ ມຎ຺ຈກໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຣາຊຘີຕຣໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຎ຺ເຈ ສຍາເປສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຣິຈຈຸຓ຺ຓໍ ນາສິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ຂິເປຍ຺ຍາສິ. ຕຍາ ຂິປິຕກາເລ ¶ ມຍໍ ຣາຊຘີຕຣໍ ປຫາຍ ປລາຍິສ຺ສາມ. ອຖ ຕ຺ວໍ ຣາຊຘີຕຣໍ ສີສໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ສີສໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ ສຸນ຺ທໂຣ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ສາປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ, ຣາຊາປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ຣາຊຘີຕາຍປິ ຕໍ ອນ຺ຕຣໍ ອາຈິກ຺ຂິ, ສາປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ສາ ນິກ຺ຂມນທິວເສ ກຸມາຣສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ສຸສານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອາຣກ຺ຂມນຸສ຺ສານໍ ຠຍຊນນຕ຺ຖໍ ອາຫ – ‘‘ມຍາ ຣາຊຘີຕາຍ ມຎ຺ເຈ ຐປິຕກາເລ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ເຈ ມຕປຸຣິໂສ ຂິປິສ຺ສຕິ, ຂິປິຕ຺ວາ ຈ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຍໍ ປຐມໍ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ ¶ , ຕເມວ ຄເຫສ຺ສຕິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຣາຊກຸມາໂຣ ປຸເຣຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊິ. ມຫາອິກ຺ຂຓິກາ ຣາຊຘີຕຣໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຓ຺ຑລປີຐິກາຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ‘‘ມາ ຠາຍີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ມຎ຺ເຈ ຐເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກຸມາໂຣ ມຣິຈຈຸຓ຺ຓໍ ນາສາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂິປິ. ເຕນ ຂິປິຕມຕ຺ເຕເຍວ ມຫາອິກ຺ຂຓິກາ ຣາຊຘີຕຣໍ ປຫາຍ ມຫາຣວໍ ຣວມານາ ສພ຺ພປຐມໍ ປລາຍິ, ຕສ຺ສາ ປລາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອໂກປິ ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນາໂຫສິ, ຄຫິຕຄຫິຕານິ ອາວຸຘານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ປລາຍິໍສຸ. ກຸມາໂຣ ຍຖາສມ຺ມນ຺ຕິຕໍ ສພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊຘີຕຣໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ນິເວສນໍ ອຄມາສິ.

ອິກ຺ຂຓິກາ ¶ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ປກຕິຍາປິ ສາ ມຍາ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖາຍ ປຸຏ຺ຐາ, ປາຍາເສ ຉຑ຺ຑິຕສປ຺ປິ ວິຍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ຣຊ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ມຫາເທວິໍ ກາເຣສິ. ໂສ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສມາໂນ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ໂສປິ ອສິລກ຺ຂຓປາຐໂກ ຕສ຺ເສວ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອໂຫສິ. ຕສ຺ເສກທິວສໍ ຣາຊູປຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິສູຣິຍໍ ຐຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ລາຂາ ວິລີຍິ, ປຏິນາສິກາ ຠູມິຍໍ ປຕິ. ໂສ ລຊ຺ຊາຍ ອໂຘມຸໂຂ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ປຣິຫສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຈຣິຍ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ຂິປິຕໍ ນາມ ເອກສ຺ສ ກລ຺ຍາຓໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ສ ປາປກໍ. ຕຸມ຺ເຫຫິ ຂິປິເຕນ ນາສິກາ ¶ ຉິຊ຺ຊີຍິຕ຺ຖ, ມຍໍ ປນ ຂິປນ຺ຕາ ມາຕຸລຘີຕຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໖.

‘‘ຕເຖເວກສ຺ສ ກລ຺ຍາຓໍ, ຕເຖເວກສ຺ສ ປາປກໍ;

ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໍ ນ ກລ຺ຍາຓໍ, ສພ຺ພໍ ວາປິ ນ ປາປກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕເຖເວກສ຺ສາຕິ ຕເທເວກສ຺ສ. ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອິຕິ ໂສ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຕໍ ກາຣຓໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມາຍ ເທສນາຍ ໂລກສມ຺ມຕານໍ ກລ຺ຍາຓປາປການໍ ອເນກໍສິກຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ອສິລກ຺ຂຓປາຐໂກວ ເອຕຣຫິ ອສິລກ຺ຂຓປາຐໂກ, ຠາຄິເນຍ຺ຍຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອສິລກ຺ຂຓຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໑໒໗] ໗. ກລຓ຺ຑຸກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ເຕ ¶ ເທສາ ຕານິ ວຕ຺ຖູນີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ວິກຕ຺ຖກຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວປິ ວຕ຺ຖູນິ ກຏາຫກຊາຕກສທິສາເນວ.

ອິຘ ¶ ປເນສ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິໂນ ທາໂສ ກລຓ຺ຑຸໂກ ນາມ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປລາຍິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕວາສິເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ວສນກາເລ ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິ ປຣິເຍສາເປຕ຺ວາປິ ຕສ຺ສ ຄຕຏ຺ຐານໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ກລຓ຺ຑຸກໍ ປຣິເຍສາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຸຏ຺ຐໍ ສຸກໂປຕກໍ ເປເສສິ. ສຸກໂປຕໂກ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຕໍ ນຄຣໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ກລຓ຺ຑຸໂກ ນທີກີຬໍ ກີຬິຕຸກາໂມ ພຫຸໍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນຎ຺ເຈວ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍານິ ຈ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນທິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ນາວໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ອຸທເກ ກີຬຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປເທເສ ນທີກີຬໍ ກີຬນ຺ຕາ ອິສ຺ສຣຊາຕິກາ ຕິຂິຓເຠສຊ຺ຊປຣິຠາວິຕໍ ຂີຣໍ ປິວນ຺ຕິ, ເຕນ ເຕສໍ ທິວສຠາຄມ຺ປິ ອຸທເກ ກີຬນ຺ຕານໍ ສີຕໍ ນ ¶ ພາຘຕິ. ອຍໍ ປນ ກລຓ຺ຑຸໂກ ຂີຣຄຓ຺ຑູສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ຕໍ ຂີຣໍ ນຸຏ຺ຐຸຠຕິ. ນຸຏ຺ຐຸຠນ຺ໂຕປິ ອຸທເກ ອນຸຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ສີເສ ນຸຏ຺ຐຸຠຕິ. ສຸກໂປຕໂກປິ ນທີຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກິສ຺ສາ ອຸທຸມ຺ພຣສາຂາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ກລຓ຺ຑຸກໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ສີເສ ນຸຏ຺ຐຸຠນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອເຣ, ກລຓ຺ຑຸກ ທາສ, ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິຎ຺ຈ ວສນຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສຣ, ຂີຣຄຓ຺ຑູສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນາຍ ສຸຂສໍວຑ຺ຒາຍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ສີເສ ມາ ນຸຏ຺ຐຸຠິ, ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໗.

‘‘ເຕ ເທສາ ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ, ອຫຎ຺ຈ ວນໂຄຈໂຣ;

ອນຸວິຈ຺ຈ ໂຂ ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ, ປິວ ຂີຣໍ ກລຓ຺ຑຸກາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເຕ ເທສາ ຕານິ ວຕ຺ຖູນີຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຕ຺ຖ ເຕ ວສິຕໍ, ນ ເຕ ຂຕ຺ຕິຍຘີຕາທີນໍ ກຸຈ຺ຉິເທສາ. ຍຕ຺ຖ ວາສິ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ນ ຕານິ ຂຕ຺ຕິຍຘີຕາທີນໍ ກຸຈ຺ຉິວຕ຺ຖູນິ. ອຖ ໂຂ ທາສິກຸຈ຺ຉິຍໍ ຕ຺ວໍ ວສິ ເຈວ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ຈາຕິ. ອຫຎ຺ຈ ວນໂຄຈໂຣຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຠູໂຕປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຊານາມີຕິ ທີເປຕິ. ອນຸວິຈ຺ຈ ໂຂ ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ເອວໍ ອນາຈາຣໍ ຈຣມານໍ ມຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕ ອນຸວິຈ຺ຈ ຊານິຕ຺ວາ ຕວ ສາມິກາ ຕາເຬຕ຺ວາ ເຈວ ລກ຺ຂຓາຫຕຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ, ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ຎຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ສີເສ ອນຸຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ປິວ ຂີຣໍ. ກລຓ຺ຑຸກາຕິ ຕໍ ນາເມນາລປຕິ.

ກລຓ຺ຑຸໂກປິ ¶ ¶ ສຸວໂປຕກໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ມໍ ປາກຏໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠເຍນ ‘‘ເອຫິ, ສາມິ, ກທາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ສຸໂກ ‘‘ນ ເອສ ມໍ ຫິຕກາມຕາຍ ປກ຺ໂກສຕິ, ຄີວໍ ປນ ເມ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມາເຣຕຸກາໂມ’’ຕິ ຎຕ຺ວາວ ‘‘ນ ເມ ຕຍາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຕໂຕ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖາທິຏ຺ຐໍ ເສຏ຺ຐິໂນ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກເຖສິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາຓໍ ກາເຣຕ຺ວາ ພາຣາຓສິເມວ ນໍ ອາເນຕ຺ວາ ທາສປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ກລຓ຺ຑຸໂກ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ພາຣາຓສິເສຏ຺ຐິ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກລຓ຺ຑຸກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໑໒໘] ໘. ພິຬາຣວຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ¶ ເວ ຘມ຺ມໍ ຘຊໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ກຸຫກຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕທາ ຫິ ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ກຸຫກຠາເວ ອາໂຣຈິເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ, ປຸພ຺ເພເປສ ກຸຫໂກເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມູສິກໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ມຫາສຣີໂຣ ສູກຣຈ຺ຉາປກສທິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອເນກສຕມູສິກາຫິ ປຣິວຸໂຕ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣຕິ. ອເຖໂກ ສິງ຺ຄາໂລ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຕໍ ມູສິກຍູຖໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມາ ມູສິກາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມູສິການໍ ອາສຍສ຺ສ ອວິທູເຣ ສູຣິຍາຠິມຸໂຂ ວາຕໍ ປິວນ຺ໂຕ ເອເກນ ປາເທນ ອຏ຺ຐາສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຄຈຣາຍ ຈຣມາໂນ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສີລວາ ເອໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕ຺ວໍ ໂກ ນາໂມ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຘມ຺ມິໂກ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເທ ຠູມິຍໍ ອຐເປຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ເອເກເນວ ຐິໂຕສີ’’ຕິ. ‘‘ມຍິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເທ ປຖວິຍໍ ຐເປນ຺ເຕ ປຖວີ ວຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເກເນວ ຕິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ. ‘‘ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ຐິໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ມຍໍ ອຎ຺ຎໍ ນ ຠກ຺ຂຍາມ, ວາຕເມວ ຠກ຺ຂຍາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ສູຣິຍາຠິມຸໂຂ ¶ ຕິຏ຺ຐສີ’’ຕິ? ‘‘ສູຣິຍໍ ນມສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສີລວາ ເອໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມູສິກຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສາຍໍ ປາຕໍ ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອຖສ຺ສ ¶ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ສິງ຺ຄາໂລ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໍ ມູສິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ມູສິກຄໂຓ ຕນຸໂກ ຊາໂຕ. ມູສິກາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອມ຺ຫາກໍ ອຍໍ ອາສໂຍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ນິຣນ຺ຕຣາ ຕິຏ຺ຐາມ. ອິທານິ ສິຖິລາ, ເອວມ຺ປິ ອາສໂຍ ນ ປູຣເຕວ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ມຸສິກາ ຕນຸຕ຺ຕໍ ຄຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ສິງ຺ຄາເລ ອາສງ຺ກໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ວີມໍສິສ຺ສາມິ ¶ ນ’’ນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐານກາເລ ເສສມູສິກາ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ສຍໍ ປຈ຺ຉໂຕ ອໂຫສິ. ສິງ຺ຄາໂລ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ປກ຺ຂນ຺ທິ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ສິງ຺ຄາລ, ອິທໍ ເຕ ວຕສມາທານໍ ນ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ, ປເຣສໍ ປນ ວິຫິໍສນຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ຘຊໍ ກຕ຺ວາ ຈຣສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໘.

‘‘ໂຍ ເວ ຘມ຺ມໍ ຘຊໍ ກຕ຺ວາ, ນິຄູຬ຺ໂຫ ປາປມາຈເຣ;

ວິສ຺ສາສຍິຕ຺ວາ ຠູຕານິ, ພິຬາຣໍ ນາມ ຕໍ ວຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ເວຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິເທວ. ຘມ຺ມໍ ຘຊໍ ກຕ຺ວາຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມໍ ຘຊໍ ກຣິຕ຺ວາ, ກູຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສ຺ສາສຍິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສີລວາ ອຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊາຕວິສ຺ສາສານິ ກຕ຺ວາ. ພິຬາຣໍ ນາມ ຕໍ ວຕນ຺ຕິ ຕໍ ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ຘຊໍ ກຕ຺ວາ ຣໂຫ ປາປານິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວຕໍ ເກຣາຏິກວຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມູສິກຣາຊາ ກເຖນ຺ໂຕວ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຄີວາຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ຫນຸກສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອນ຺ໂຕຄລນາຬິຍໍ ຑໍສິຕ຺ວາ ຄລນາຬິໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປສິ. ມູສິກຄໂຓ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສິງ຺ຄາລໍ ‘‘ມຸຣຸ ມຸຣູ’’ຕິ ຂາທິຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ປຐມາຄຕາວ ກິຣສ຺ສ ມໍສໍ ລຠິໍສຸ, ປຈ຺ຉາ ອາຄຕາ ນ ລຠິໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມູສິກຄໂຓ ນິພ຺ຠໂຍ ຊາໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ສິງ຺ຄາໂລ ກຸຫກຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ມູສິກຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ພິຬາຣວຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໑໒໙] ໙. ອຄ຺ຄິກຠາຣທ຺ວາຊຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນາຍໍ ¶ ສິຂາ ປຸຎ຺ຎເຫຕູຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກຸຫກຎ຺ເຎວ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ.

ອຕີຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມູສິກຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວສຕິ. ອເຖໂກ ສິງ຺ຄາໂລ ທວຑາເຫ ອຸຏ຺ຐິເຕ ປລາຍິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ສີສໍ ¶ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ສ ສກລສຣີເຣ ໂລມານິ ຌາຍິໍສຸ, ຣຸກ຺ຂໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ປນ ມຕ຺ຖເກ ຈູຬາ ວິຍ ໂຖການິ ໂລມານິ ອຏ຺ຐໍສຸ. ໂສ ເອກທິວສໍ ໂສຓ຺ຑິຍໍ ປານີຍໍ ປິວນ຺ໂຕ ຉາຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຈູຬໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທານິ ເມ ຠຓ຺ຑມູລ’’ນ຺ຕິ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣນ຺ໂຕ ຕໍ ມູສິກາທຣິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມາ ມູສິກາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອວິທູເຣ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຄຈຣາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ສີລວາ ອຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິນ຺ນາໂມສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຫໍ ອຄ຺ຄິກຠາຣທ຺ວາໂຊ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣກ຺ຂນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ‘‘ກິນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ຣກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ ອງ຺ຄຸຏ຺ຐຄຓນໍ ນາມ ຊານາມິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາໂຕວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂຄຈຣາຍ ຄມນກາເລ ‘ເອຕ຺ຕກາ’ຕິ ຄເຓຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄມນກາເລປິ ຄເຓສ຺ສາມິ, ເອວໍ ສາຍໍ ປາຕໍ ຄເຓນ຺ໂຕ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຣກ຺ຂ ມາຕຸລາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນກາເລ ‘‘ເອໂກ ທ຺ເວ ຕໂຍ’’ຕິ ຄເຓຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄມນກາເລປິ ຕເຖວ ຄເຓຕ຺ວາ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ອິຘ ປນ ມູສິກຣາຊາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ‘‘ໂຠ ອຄ຺ຄິກຠາຣທ຺ວາຊ, ນາຍໍ ຕວ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ມຕ຺ຖເກ ຈູຬາ ຐປິຕາ, ກຸຈ຺ຉິກາຣຓາ ປນ ຐປິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໒໙.

‘‘ນາຍໍ ¶ ສິຂາ ປຸຎ຺ຎເຫຕຸ, ຆາສເຫຕຸ ອຍໍ ສິຂາ;

ນາຄຸຏ຺ຐິຄຓນໍ ຍາຕິ, ອລໍ ເຕ ໂຫຕຸ ອຄ຺ຄິກາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນາຄຸຏ຺ຐິຄຓນໍ ຍາຕີຕິ ‘‘ອງ຺ຄຸຏ຺ຐິຄຓນາ’’ຕິ ອງ຺ຄຸຏ຺ຐຄຓນາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍໍ ມູສິກຄໂຓ ອງ຺ຄຸຏ຺ຐຄຓນໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ນ ອຸເປຕິ ນ ປູເຣຕິ, ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອລໍ ເຕ ໂຫຕຸ ອຄ຺ຄິກາຕິ ສິງ຺ຄາລໍ ນາເມນ ອາລປນ຺ໂຕ ອາຫ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕ ອລໍ ໂຫຕຸ, ນ ອິໂຕ ປຣໍ ມູສິເກ ຂາທິສ຺ສສິ ¶ . ອມ຺ເຫຫິ ວາ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາໂສ ອລໍ ໂຫຕຸ, ນ ມຍໍ ອິທານິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ວສິສ຺ສາມາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ສິງ຺ຄາໂລ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຫສິ, ມູສິກຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອຄ຺ຄິກຠາຣທ຺ວາຊຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໑໓໐] ໑໐. ໂກສິຍຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍຖາ ¶ ວາຈາ ຈ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສູຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ມາຕຸຄາມໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາ ກິເຣກສ຺ສ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປາສກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ ຣຕ຺ຕິໍ ອຕິຈຣິຕ຺ວາ ທິວາ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ຄິລານາລຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິຕ຺ຖຸນມານາ ນິປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ກິໍ ເຕ ຠທ຺ເທ ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ວາຕາ ເມ ວິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ສິນິທ຺ຘມຘຸຣານິ ປຓີຕປຓີຕານິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕເຕລາທີນີ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍໍ ຍໍ ສາ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເທຕິ, ທາໂສ ວິຍ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກໂຣຕິ. ສາ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄຫໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ນິປຊ຺ຊຕິ, ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາເລ ຊາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ວີຕິນາເມຕິ.

ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ສຣີເຣ ວິຊ຺ຌນວາຕານໍ ປຣິຍນ຺ໂຕ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ເອກທິວສໍ ຄນ຺ຘມາລາທີນິ ອາທາຍ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ນ ປຎ຺ຎາຍສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກິຣ ເມ ສຣີເຣ ວາຕາ ວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສ຺ວາຫໍ ຕສ຺ສາ ¶ ສປ຺ປິເຕລາທີນິ ເຈວ ປຓີຕປຓີຕໂຠຊນານິ ຈ ປຣິເຍສາມິ, ສຣີຣມສ຺ສາ ຆນໍ ວິປ຺ປສນ຺ນຈ຺ຉວິວຓ຺ຓໍ ຊາຕໍ, ວາຕໂຣຄສ຺ສ ປນ ປຣິຍນ຺ໂຕ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຫໍ ຕໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ໂຕວ ອິຘາຄມນສ຺ສ ໂອກາສໍ ນ ລຠາມີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປາປຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ‘ເອວໍ ນິປນ຺ນສ຺ສ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ໂຣເຄ ອວູປສມນ຺ເຕ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ປຸພ຺ເພປິ ເຕ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ກຖິຕໍ, ຠວສງ຺ເຂປຄຕຕ຺ຕາ ປນ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ¶ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ສພ຺ພສິປ຺ປານິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ອໂຫສິ. ເອກສຕຣາຊຘານີສຸ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣາ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາຣາ ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ອເຖໂກ ຊນປທວາສີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມາຓໂວ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໂຍ ເວເທ ອຏ຺ຐາຣສ ຈ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐານານິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍເຍວ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ¶ . ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ທຸສ຺ສີລາ ອໂຫສິ ປາປຘມ຺ມາຕິ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸສທິສເມວ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປນ ‘‘ອິມິນາ ກາຣເຓນ ໂອວາທຄຫຓາຍ ໂອກາສໍ ນ ລຠາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາ ມາຓວິກາ ອິມໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສາ ໂຣຄານຸຈ຺ຉວິກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຈິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ສາ ສປ຺ປິຂີຣຣສາທີນິ ມາ ອທາສິ, ໂຄມຸຕ຺ເຕ ປນ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓານິ ຜລາທີນິ ຈ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນວຕມ຺ພໂລຫຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂລຫຄນ຺ຘໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸໍ ວາ ໂຍຕ຺ຕໍ ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ວາ ລຕໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ອິທໍ ເຕ ໂຣຄສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກເຠສຊ຺ຊໍ, ອິທໍ ວາ ປິວ, ອຸຏ຺ຐາຍ ວາ ຕຍາ ຠຸຕ຺ຕຠຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖໍ ວເທຍ຺ຍາສິ. ‘‘ສເຈ ເຠສຊ຺ຊໍ ນ ປິວຕິ, ອຖ ນໍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ໂຍຕ຺ເຕນ ວາ ຣຸກ຺ເຂນ ວາ ລຕາຍ ວາ ກຕິຈິ ປຫາເຣ ປຫຣິຕ຺ວາ ເກເສສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ກປ຺ປເຣນ ໂປເຖຍ຺ຍາສິ, ສາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອຸຏ຺ຐາຍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມເນວ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠທ຺ເທ, ອິມໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ປິວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເກນ ເຕ ອິທໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ? ¶ ‘‘ອາຈຣິເຍນ, ຠທ຺ເທ’’ຕິ. ‘‘ອປເນຫິ ຕໍ, ນ ປິວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ມາຓໂວ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ປິວິສ຺ສສີ’’ຕິ ຣຊ຺ຊຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ໂຣຄສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ວາ ປິວ, ຍາຄຸຠຕ຺ຕານຸຈ຺ຉວິກໍ ກມ຺ມໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໐.

‘‘ຍຖາວາຈາ ຈ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສຸ, ຍຖາຠຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ພ຺ຍາຫຣ;

ອຸຠຍໍ ເຕ ນ ສເມຕິ, ວາຈາ ຠຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂກສິເຍ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາວາຈາ ຈ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສູຕິ ຍຖາ ເຕ ວາຈາ, ຕຖາ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສຸ, ‘‘ວາຕາ ເມ ວິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ວາຈາຍ ອນຸຈ຺ຉວິກເມວ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊສ຺ສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍຖາວາຈໍ ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ‘‘ຍຖາວາຈາຍາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຠຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ພ຺ຍາຫຣາຕິ ຍໍ ຍຖາ ເຕ ຠຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກເມວ ¶ ພ຺ຍາຫຣ, ‘‘ອໂຣຄມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຄເຫ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍຖາຠູຕຎ຺ຈາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອຖ ວາ ອໂຣຄມ຺ຫີຕິ ຍຖາຠູຕເມວ ວຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຫີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍໍ ເຕ ນ ສເມຕິ, ວາຈາຠຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂກສິເຍຕິ ຍາ ຈ ເຕ ອຍໍ ວາຈາ ‘‘ວາຕາ ມໍ ວິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ຍຎ຺ຈ ເຕ ອິທໍ ປຓີຕໂຠຊນໍ ຠຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ຕຸຍ຺ຫໍ ນ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຏ຺ຐາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຫິ. ‘‘ໂກສິເຍ’’ຕິ ຕໍ ໂຄຕ຺ເຕນາລປຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ໂກສິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຘີຕາ ‘‘ອາຈຣິເຍນ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ເອສ ວຎ຺ເຈຕຸໍ, ອຸຏ຺ຐາຍ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ກມ຺ມໍ ອກາສິ. ‘‘ອາຈຣິເຍນ ເມ ທຸສ຺ສີລຠາໂວ ຎາໂຕ, ອິທານິ ນ ສກ຺ກາ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸນ ເອວຣູປໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິເຍ ຄາຣເວນ ປາປກມ຺ມໂຕປິ ວິຣມິຕ຺ວາ ສີລວຕີ ອໂຫສິ. ສາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ກິຣມ຺ຫິ ຎາຕາ’’ຕິ ສຕ຺ຖຣິປິ ຄາຣເວນ ນ ປຸນ ອນາຈາຣໍ ອກາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຊຍມ຺ປຕິກາ ອິທານິ ຊຍມ຺ປຕິກາວ, ອາຈຣິໂຍ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ໂກສິຍຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ກຸສນາຬິວຄ຺ໂຄ ເຕຣສໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ກຸສນາຬິ ¶ ຈ ທຸມ຺ເມຘໍ, ນງ຺ຄລີສມ຺ພກຏາຫໍ;

ອສິລກ຺ຂຓກລຓ຺ຑຸກໍ, ພິຬາຣຄ຺ຄິກໂກສິຍນ຺ຕິ.

໑໔. ອສມ຺ປທານວຄ຺ໂຄ

[໑໓໑] ໑. ອສມ຺ປທານຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອສມ຺ປທາເນນິຕຣີຕຣສ຺ສາຕິ ¶ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ ເທວທຕ຺ໂຕ, ອກຕຎ຺ຎູ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເທວທຕ຺ໂຕ ອກຕຎ຺ຎູ, ປຸພ຺ເພປິ ອກຕຎ຺ຎູເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ຣາຊຄເຫ ເອກສ຺ມິໍ ມຄຘຣຎ຺ເຎ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ເສວ ເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ ອສີຕິໂກຏິວິຠໂວ ສງ຺ຂເສຏ຺ຐີຕິ ນາເມນ. ພາຣາຓສິຍໍ ປີຬິຍເສຏ຺ຐິ ນາມ ອສີຕິໂກຏິວິຠໂວວ ອໂຫສິ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຫາຍກາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ພາຣາຓສິຍໍ ປີຬິຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເກນຈິເທວ ກາຣເຓນ ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ປຣິຫາຍິ. ໂສ ທລິທ຺ໂທ ອປ຺ປຏິສຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາທາຍ ສງ຺ຂເສຏ຺ຐິໍ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປທສາວ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ສງ຺ຂເສຏ຺ຐິສ຺ສ ນິເວສນໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ສຫາໂຍ ເມ ອາຄໂຕ’’ຕິ ປຣິສ຺ສຊິຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ‘‘ສມ຺ມ, ເກນຏ຺ເຐນ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠຍໍ ເມ, ສມ຺ມ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ສພ຺ພໍ ຘນໍ ປຣິກ຺ຂີຓໍ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ ເມ ໂຫຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສມ຺ມ, ມາ ຠາຍີ’’ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ ທາເປຕ຺ວາ ເສສມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຉທປຣິວາຣໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ສວິຎ຺ຎາຓກໍ ອວິຎ຺ຎາຓກໍ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒເມວ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ວິຠວໍ ອາທາຍ ປຸນ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ອປຣຠາເຄ ¶ ສງ຺ຂເສຏ຺ຐິສ຺ສປິ ຕາທິສເມວ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິສຣຓໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ສຫາຍສ຺ສ ເມ ມຫາອຸປກາໂຣ ກໂຕ, ອຸປຑ຺ຒວິຠໂວ ທິນ຺ໂນ. ນ ໂສ ມໍ ທິສ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາທາຍ ປທສາວ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຣິຍໍ ອາຫ ‘‘ຠທ຺ເທ, ຕວ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອນ຺ຕຣວີຖິຍາ ຄມນໍ ນາມ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ມຍາ ເປສິຕຍານມາຣຸຍ຺ຫ ¶ ມຫນ຺ເຕນ ປຣິວາເຣນ ປຈ຺ຉາ ອາຄມິສ຺ສສິ. ຍາວ ຍານໍ ເປເສມິ, ຕາວ ອິເຘວ ໂຫຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ສາລາຍ ຐເປຕ຺ວາ ສຍໍ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊຄຫນຄຣໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາໂຍ ສງ຺ຂເສຏ຺ຐິ ນາມ ອາຄໂຕ’’ຕິ ອາໂຣຈາເປສິ. ໂສ ‘‘ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ເນວ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐາສິ, ນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ອກາສິ, ເກວລໍ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ນິວາໂສ ¶ ເຕ ກຫໍ ຄຫິໂຕ’’ຕິ? ‘‘ນ ຕາວ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖິ, ເສຏ຺ຐິຆຣຓິມ຺ປິ ສາລາຍ ຐເປຕ຺ວາວ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຘ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ນິວາປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຈາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖ, ປຸນ ອມ຺ຫາກໍ ຆຣໍ ມາ ປວິສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍສ຺ສ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກໍ ພຫລປລາປຕຸມ຺ພໍ ເທຫີ’’ຕິ ທາສໍ ອາຓາເປສິ. ຕໍ ທິວສໍ ກິຣ ໂສ ຣຕ຺ຕສາລີນໍ ສກຏສຫສ຺ສມຕ຺ຕໍ ໂອຜຸນາເປຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ປູຣາເປສິ, ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ອກຕຎ຺ຎູ ມຫາໂຈໂຣ ສຫາຍກສ຺ສ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕ ປລາເປ ທາເປສິ. ທາໂສ ປຈ຺ຉິຍໍ ເອກໍ ປລາປຕຸມ຺ພໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ອສປ຺ປຸຣິໂສ ມມ ສນ຺ຕິກາ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ລຠິຕ຺ວາ ອິທານິ ປລາປຕຸມ຺ພໍ ທາເປສິ, ຄຓ຺ຫາມິ ນຸ ໂຂ, ນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ຕາວ ອກຕຎ຺ຎູ ມິຕ຺ຕທຸພ຺ຠີ ກຕວິນາສກຠາເວນ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ມິຕ຺ຕຠາວໍ ຠິນ຺ທິ. ສຈາຫໍ ເອເຕນ ທິນ຺ນໍ ປລາປຕຸມ຺ພໍ ລາມກຕ຺ຕາ ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ອຫມ຺ປິ ມິຕ຺ຕຠາວໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມິ. ອນ຺ຘພາລາ ປຣິຕ຺ຕກໍ ລທ຺ຘໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ມິຕ຺ຕຠາວໍ ວິນາເສນ຺ຕິ, ອຫໍ ປນ ເອເຕນ ທິນ຺ນໍ ປລາປຕຸມ຺ພໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມມ ວເສນ ມິຕ຺ຕຠາວໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປລາປຕຸມ຺ພໍ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປາສາທາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສາລໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ຠຣິຍາ ‘‘ກິໍ ເຕ, ອຍ຺ຍ, ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ຠທ຺ເທ ອມ຺ຫາກໍ ສຫາໂຍ ປີຬິຍເສຏ຺ຐິ ປລາປຕຸມ຺ພໍ ທຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ອຊ຺ເຊວ ¶ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ອຍ຺ຍ, ກິມຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ກິໍ ເອຕໍ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ ໂຣທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ‘‘ຠທ຺ເທ, ມາ ໂຣທິ, ອຫໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມິຕ຺ຕຠາວເຠທນຠເຍນ ມມ ວເສນ ມິຕ຺ຕຠາວໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ຄຓ຺ຫິໍ, ຕ຺ວໍ ກິໍກາຣຓາ ໂຣທສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໑.

‘‘ອສມ຺ປທາເນນິຕຣີຕຣສ຺ສ, ພາລສ຺ສ ມິຕ຺ຕານິ ກລີຠວນ຺ຕິ;

ຕສ຺ມາ ¶ ຫຣາມິ ຠຸສໍ ອຑ຺ຒມານໍ, ມາ ເມ ມິຕ຺ຕິ ຊີຍິຕ຺ຖ ສສ຺ສຕາຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ອສມ຺ປທາເນນາຕິ ອສມ຺ປາທາເນນ. ອກາຣໂລເປ ສນ຺ຘິ, ອຄ຺ຄຫເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣີຕຣສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ລາມກາລາມກສ຺ສ. ພາລສ຺ສ ມິຕ຺ຕານິ ກລີຠວນ຺ຕີຕິ ທນ຺ຘສ຺ສ ອປຎ຺ຎສ຺ສ ມິຕ຺ຕານິ ກລີນິ ກາຬກຓ຺ຓິສທິສານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຫຣາມິ ຠຸສໍ ອຑ຺ຒມານນ຺ຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ອຫໍ ສຫາເຍນ ທິນ຺ນໍ ເອກປລາປຕຸມ຺ພໍ ຫຣາມິ ຄຓ຺ຫາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ມານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ນາຬີນໍ ນາມໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ອຑ຺ຒມານໍ, ຈຕສ຺ໂສ ຈ ນາຬິໂຍ ຕຸມ຺ໂພ ນາມ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປລາປຕຸມ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ມາ ເມ ມິຕ຺ຕິ ຊີຍິຕ຺ຖ ສສ຺ສຕາຍນ຺ຕິ ມມ ສຫາເຍນ ສທ຺ຘິໍ ມິຕ຺ຕິ ມາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ຖ, ສສ຺ສຕາວ ອຍໍ ໂຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາ ໂຣທເຕວ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສງ຺ຂເສຏ຺ຐິນາ ປີຬິຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ທິນ຺ໂນ ກມ຺ມນ຺ຕທາໂສ ສາລາທ຺ວາເຣນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາຍ ໂຣທນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສາລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິເກ ທິສ຺ວາ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ອິຘາຄຕຕ຺ຖ, ສາມີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເສຏ຺ຐິ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສິ. ກມ຺ມນ຺ຕທາໂສ ‘‘ໂຫຕຸ, ສາມິ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຸໂຠປິ ອສ຺ສາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫໍ ເນຕ຺ວາ ຄນ຺ໂຘທເກນ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ສາມິກາ, ໂວ ອາຄຕາ’’ຕິ ເສສທາເສ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ທາເສ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຣວໍ ອກາສິ. ຣາຊາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ, ເຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ຣາຊາ ¶ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ເສຏ຺ຐີ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂເສຏ຺ຐິໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕຍາ ມຫາເສຏ຺ຐິ ປີຬິຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊ, ມມ ສຫາຍສ຺ສ ມໍ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ອາຄຕສ຺ສ ນ ເກວລໍ ຘນໍ, ສພ຺ພໍ ວິຠວຊາຕໍ ສວິຎ຺ຎາຓກໍ ອວິຎ຺ຎາຓກໍ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ສມຠາເຄ ອທາສິນ຺ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສຈ຺ຈເມຕ’’ນ຺ຕິ ປີຬິຍເສຏ຺ຐິໍ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ຕຍາ ປນສ຺ສ ຕຎ຺ເຎວ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ສກ຺ກາໂຣ ວາ ສມ຺ມາໂນ ວາ ກໂຕ’’ຕິ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ອປິ ປນ ເຕ ເອຕສ຺ສ ປລາປຕຸມ຺ພມຕ຺ຕໍ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ປກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ທາປິຕໍ ¶ ອຕ຺ຖີຕິ. ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີເຍວ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອມຈ຺ເຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ປີຬິຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆເຣ ສພ຺ພໍ ວິຠວໍ ສງ຺ຂເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ປຣສນ຺ຕເກນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ມຍາ ທິນ຺ນມຕ຺ຕເມວ ປນ ທາເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ທາເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ທິນ຺ນວິຠວໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ທາສປຣິວຸໂຕ ຣາຊຄຫເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ປີຬິຍເສຏ຺ຐິ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ສງ຺ຂເສຏ຺ຐິ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອສມ຺ປທານຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໑໓໒] ໒. ຠີຣຸກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ກຸສລູປເທເສ ຘິຕິຍາ ທຬ຺ຫາຍ ຈາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣເຘ ມາຣຘີຕານໍ ປໂລຠນສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຠຄວຕາ ຫິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ທທ຺ທລ຺ລມານາ ອາຄຎ຺ຉຸໍ, ຕຓ຺ຫາ ຈ ອຣຕີ ຣຄາ;

ຕາ ຕຕ຺ຖ ປນຸທີ ສຕ຺ຖາ, ຕູລໍ ຠຏ຺ຐໍວ ມາລຸໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໖໑);

ເອວໍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ກຖິຕກາເລ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ມາຣຘີຕໂຣ ¶ ອເນກສຕານິປິ ທິພ຺ພຣູປານິ ມາເປຕ຺ວາ ປໂລຠນຕ຺ຖາຍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິໂຍ ອກ຺ຂີນິປິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ນ ໂອໂລເກສິ, ອໂຫ ພຸທ຺ຘພລໍ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ມຍ຺ຫໍ ສພ຺ພາສເວ ເຂເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ມາຣຘີຕານໍ ອໂນໂລກນໍ ນາມ ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອຫຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ໂພຘິຎາຓໍ ປຣິເຍສມາໂນ ສກິເລສກາເລປິ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ທິພ຺ພຣູປໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກິເລສວເສນ ອໂນໂລເກຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຠາຕິກສຕສ຺ສ ກນິຏ຺ໂຐ ອໂຫສີຕິ ສພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ຕກ຺ກສິລາຊາຕເກ ¶ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ຕທາ ປນ ຕກ຺ກສິລານຄຣວາສີຫິ ພຫິນຄເຣ ສາລາຍໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຍາຈິຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ອຠິເສເກ ກເຕ ຕກ຺ກສິລານຄຣວາສິໂນ ນຄຣໍ ເທວນຄຣໍ ວິຍ, ຣາຊຠວນຎ຺ຈ ອິນ຺ທຠວນໍ ວິຍ ອລງ຺ກຣິໍສຸ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຣາຊຠວເນ ປາສາເທ ມຫາຕເລ ສມຸສ຺ສິຕເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຣຕນວຣປລ຺ລງ຺ກໍ ອຠິຣຸຍ຺ຫ ເທວຣາຊລີລາຍ ນິສີທິ, ອມຈ຺ຈາ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາທໂຍ ຈ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣາ ຈ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ເທວຈ຺ຉຣາປຏິຠາຄາ ໂສຬສສຫສ຺ສນາຏກິຕ຺ຖິໂຍ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕກຸສລາ ອຸຕ຺ຕມວິລາສສມ຺ປນ຺ນາ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕານິ ¶ ປໂຍເຊສຸໍ. ຄີຕວາທິຕສທ຺ເທນ ຣາຊຠວນໍ ເມຆຕ຺ຖນິຕປູຣິຕາ ມຫາສມຸທ຺ທກຸຈ຺ຉິ ວິຍ ເອກນິນ຺ນາທໍ ອໂຫສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິໂສຠຄ຺ຄໍ ໂອໂລກຍມາໂນວ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສຈາຫໍ ຕາສໍ ຍກ຺ຂິນີນໍ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ທິພ຺ພຣູປໍ ໂອໂລເກສ຺ສໍ, ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສໍ, ອິມໍ ສິຣິໂສຠຄ຺ຄໍ ນ ໂອໂລເກສ຺ສໍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປນ ໂອວາເທ ຐິຕຠາເວນ ອິທໍ ມຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໒.

‘‘ກຸສລູປເທເສ ຘິຕິຍາ ທຬ຺ຫາຍ ຈ, ອນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຍຠີຣຸຕາຍ ຈ;

ນ ຣກ຺ຂສີນໍ ວສມາຄມິມ຺ຫເສ, ສ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ ມຫຕາ ຠເຍນ ເມ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກຸສລູປເທເສຕິ ກຸສລານໍ ອຸປເທເສ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ໂອວາເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘິຕິຍາ ທຬ຺ຫາຍ ຈາຕິ ທຬ຺ຫາຍ ຘິຕິຍາ ຈ, ຖິເຣນ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນນິຣນ຺ຕຣວີຣິເຍນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຍຠີຣຸຕາຍ ຈາຕິ ຠຍຠີຣຸຕາຍ ອນິວຕ຺ຕິຕຕາຍ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຠຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສມຕ຺ຕໍ ປຣິຕ຺ຕຠຍໍ. ຠີຣຸຕາຕິ ສຣີຣກມ຺ປນປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຫາຠຍໍ. ອິທໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ຍກ຺ຂິນິໂຍ ນາເມຕາ ມນຸສ຺ສຂາທິກາ’’ຕິ ເຠຣວາຣມ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາປິ ນາໂຫສິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຠຍຠີຣຸຕາຍ ຈາ’’ຕິ. ຠຍຠີຣຸຕາຍ ອຠາເວເນວ ເຠຣວາຣມ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາປິ ອນິວຕ຺ຕນຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຣກ຺ຂສີນໍ ວສມາຄມິມ຺ຫເສຕິ ຍກ຺ຂກນ຺ຕາເຣ ຕາສໍ ຣກ຺ຂສີນໍ ວສໍ ນ ອຄມິມ຺ຫ. ຍສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ກຸສລູປເທເສ ຘິຕິ ຈ ທຬ຺ຫາ ອໂຫສິ, ຠຍຠີຣຸຕາຠາເວນ ຈ ອນິວຕ຺ຕນສຠາວາ ອຫຸມ຺ຫາ, ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂສີນໍ ວສໍ ¶ ນ ອຄມິມ຺ຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ ມຫຕາ ຠເຍນ ເມຕິ ໂສ ມຍ຺ຫໍ ອຍໍ ອຊ຺ຊ ມຫຕາ ຠເຍນ ຣກ຺ຂສີນໍ ສນ຺ຕິກາ ປຕ຺ຕພ຺ເພນ ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ເສນ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ ເຂມຠາໂວ ປີຕິໂສມນສ຺ສຠາໂວເຍວ ຊາໂຕຕິ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ອຫໍ ເຕນ ສມເຍນ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕກຸມາໂຣ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຠີຣຸກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໑໓໓] ໓. ຆຕາສນຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ເຂມໍ ¶ ຍຫິນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ຄາມກໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອຣຎ຺ຎເສນາສເນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຎ຺ຉິ. ຕສ຺ສ ປຐມມາເສເຍວ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາ ຌາຍິຕ຺ຖ. ໂສ ວສນຏ຺ຐານາຠາເວນ ກິລມນ຺ໂຕ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຕ ‘‘ໂຫຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ປຓ຺ຓສາລໍ ກຣິສ຺ສາມ, ກສາມ ຕາວ, ວປາມ ຕາວາ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕາ ¶ ເຕມາສໍ ວີຕິນາເມສຸໍ. ໂສ ເສນາສນສປ຺ປາຍາຠາເວນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ໂສ ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ເຊຕວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ເຕ, ຠິກ຺ຂຸ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສປ຺ປາຍໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສປ຺ປາຍຠາວໍ ກເຖສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ຕິຣຈ຺ຉານາປິ ອຕ຺ຕໂນ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍກາເລ ວສິຕ຺ວາ ອສປ຺ປາຍກາເລ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຫາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຄມໍສຸ, ຕ຺ວໍ ກສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍໍ ນ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສກຸຓໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ສກຸຓຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ຊາຕສ຺ສຣຕີເຣ ສາຂາວິຏປສມ຺ປນ຺ນໍ ພຫລປຕ຺ຕປລາສໍ ມຫາຣຸກ຺ຂໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສປຣິວາໂຣ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ພຫູ ສກຸຓາ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ¶ ອຸທກມຕ຺ຖເກ ປຕ຺ຖຏສາຂາສຸ ວສນ຺ຕາ ສຣີຣວຬຎ຺ຊໍ ອຸທເກ ປາເຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຊາຕສ຺ສເຣ ຈຓ຺ໂຑ ນາຄຣາຊາ ວສຕິ. ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອິເມ ສກຸຓາ ມຍ຺ຫໍ ນິວາເສ ຊາຕສ຺ສເຣ ສຣີຣວຬຎ຺ຊໍ ປາເຕນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ອຸທກໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ຌາເປຕ຺ວາ ເອເຕ ປລາເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ກຸທ຺ຘມານໂສ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ສພ຺ເພສໍ ສກຸຓານໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂສາຂາສຸ ນິປນ຺ນກາເລ ປຐມໍ ຕາວ ອຸທ຺ຘນາໂຣປິຕໍ ວິຍ ອຸທກໍ ປກ຺ກຸຘາເປຕ຺ວາ ທຸຕິຍວາເຣ ຘູມໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ຕາລກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປມາຓໍ ຊາລໍ ອຸຏ຺ຐາເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸທກໂຕ ຊາລໍ ອຸຏ຺ຐຫມານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂຠ, ສກຸຓາ, ອຄ຺ຄິນາ ອາທິຕ຺ຕໍ ນາມ ອຸທເກນ ນິພ຺ພາເປນ຺ຕິ, ອິທານິ ປນ ອຸທກເມວ ອາທິຕ຺ຕໍ. ນ ສກ຺ກາ ອມ຺ເຫຫິ ອິຘ ວສິຕຸໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໓.

‘‘ເຂມໍ ຍຫິໍ ຕຕ຺ຖ ອຣີ ອຸທີຣິໂຕ, ທກສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ຊລເຕ ຆຕາສໂນ;

ນ ອຊ຺ຊ ວາໂສ ມຫິຍາ ມຫີຣຸເຫ, ທິສາ ຠຊວ຺ໂຫ ສຣຓາຊ຺ຊ ໂນຠຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ເຂມໍ ຍຫິໍ ຕຕ຺ຖ ອຣີ ອຸທີຣິໂຕຕິ ຍສ຺ມິໍ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ເຂມຠາໂວ ນິພ຺ຠຍຠາໂວ, ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ສປຕ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐິໂຕ. ທກສ຺ສາຕິ ອຸທກສ຺ສ. ຆຕາສໂນຕິ ອຄ຺ຄິ. ໂສ ຫິ ຆຕໍ ອສ຺ນາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຆຕາສໂນ’’ຕິ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ອຊ຺ຊ ວາໂສຕິ ອຊ຺ຊ ໂນ ວາໂສ ນຕ຺ຖິ. ມຫິຍາ ມຫີຣຸເຫຕິ ມຫິຣຸໂຫ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ມິໍ ອິມິສ຺ສາ ມຫິຍາ ຊາເຕ ຣຸກ຺ເຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິສາ ຠຊວ຺ໂຫຕິ ທິສາ ຠຊຖ ຄຈ຺ຉຖ. ສຣຓາຊ຺ຊ ໂນ ຠຍນ຺ຕິ ອຊ຺ຊ ອມ຺ຫາກໍ ສຣຓໂຕ ຠຍໍ ຊາຕໍ, ປຏິສຣຓຏ຺ຐານໂຕ ຠຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ວຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນກເຣ ສກຸເຓ ອາທາຍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄໂຕ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕສກຸຓາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນກຣາ ສກຸຓາ ພຸທ຺ຘປຣິສາ ອເຫສຸໍ, ສກຸຓຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິນ຺ຕິ.

ຆຕາສນຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໑໓໔] ໔. ຌານໂສຘນຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ເຍ ¶ ສຎ຺ຎິໂນຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣທ຺ວາເຣ ອຕ຺ຕນາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫສ຺ສ ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ວິຕ຺ຖາຣພ຺ຍາກຣຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ອຕີຕວຕ຺ຖຸ – ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອາຫ…ເປ… ຕາປສາ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ກຖໍ ນ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຠສ຺ສຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໔.

‘‘ເຍ ສຎ຺ຎິໂນ ເຕປິ ທຸຄ຺ຄຕາ, ເຍປິ ອສຎ຺ຎິໂນ ເຕປິ ທຸຄ຺ຄຕາ;

ເອຕໍ ອຸຠຍໍ ວິວຊ຺ຊຍ, ຕໍ ສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ອນງ຺ຄຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ເຍ ສຎ຺ຎິໂນຕິ ຐເປຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນລາຠິໂນ ອວເສເສ ສຈິຕ຺ຕກສຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕິ. ເຕປິ ທຸຄ຺ຄຕາຕິ ຕສ຺ສາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ອລາຠໂຕ ເຕປິ ທຸຄ຺ຄຕາ ນາມ. ເຍປິ ອສຎ຺ຎິໂນຕິ ອສຎ຺ຎຠເວ ¶ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ ອຈິຕ຺ຕກສຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕິ. ເຕປິ ທຸຄ຺ຄຕາຕິ ເຕປິ ອິມິສ຺ສາເຍວ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ອລາຠໂຕ ທຸຄ຺ຄຕາເຍວ ນາມ. ເອຕໍ ອຸຠຍໍ ວິວຊ຺ຊຍາຕິ ເອຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ສຎ຺ຎິຠວຎ຺ຈ ອສຎ຺ຎິຠວຎ຺ຈ ວິວຊ຺ຊຍ ປຊຫາຕິ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ໂອວທຕິ. ຕໍ ສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ອນງ຺ຄຓນ຺ຕິ ຕໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ສນ຺ຕຏ຺ເຐນ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ ຌານສຸຂໍ ອນງ຺ຄຓໍ ນິທ຺ໂທສໍ ພລວຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສຠາເວນປິ ຕໍ ອນງ຺ຄຓໍ ນາມ ຊາຕໍ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກເມວ ອຄມາສິ. ຕທາ ເສສຕາປສາ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ສທ຺ທຫິໍສຸ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຌານໂສຘນຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໑໓໕] ໕. ຈນ຺ທາຠຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຈນ຺ທາຠນ຺ຕິ ¶ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣທ຺ວາເຣ ເຖຣສ຺ເສວ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ອຕີເຕ ກິຣ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ຈນ຺ທາຠໍ ສູຣິຍາຠ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຠສ຺ສເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຕາປສາ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ນ ສທ຺ທຫິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຠສ຺ສຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐິໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໕.

‘‘ຈນ຺ທາຠໍ ສູຣິຍາຠຎ຺ຈ, ໂຍຘ ປຎ຺ຎາຍ ຄາຘຕິ;

ອວິຕກ຺ເກນ ຌາເນນ, ໂຫຕິ ອາຠສ຺ສຣູປໂຄ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທາຠນ຺ຕິ ໂອທາຕກສິຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ສູຣິຍາຠນ຺ຕິ ປີຕກສິຓໍ. ໂຍຘ ປຎ຺ຎາຍ ຄາຘຕີຕິ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອິຘ ສຕ຺ຕໂລເກ ອິທໍ ກສິຓທ຺ວຍໍ ປຎ຺ຎາຍ ຄາຘຕິ, ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອນຸປວິສຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ ¶ . ອຖ ວາ ຈນ຺ທາຠໍ ສູຣິຍາຠຎ຺ຈ, ໂຍຘ ປຎ຺ຎາຍ ຄາຘຕີຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ¶ ຐານໍ ຈນ຺ທາຠາ ຈ ສູຣິຍາຠາ ຈ ປຕ຺ຖຏາ, ຕຕ຺ຖເກ ຐາເນ ປຏິຠາຄກສິຓໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ອາຠໍ ປຎ຺ຎາຍ ຄາຘຕິ ນາມ. ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖເຍວ. ອວິຕກ຺ເກນ ຌາເນນ, ໂຫຕິ ອາຠສ຺ສຣູປໂຄຕິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ເຘນ ທຸຕິເຍນ ຌາເນນ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ໂຫຕີຕິ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕາປເສ ໂພເຘຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ຄຸຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກເມວ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຈນ຺ທາຠຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໑໓໖] ໖. ສຸວຓ຺ຓຫໍສຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍໍ ລທ຺ຘໍ ເຕນ ຕຸຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຖຸລ຺ລນນ຺ທໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອຸປາສໂກ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໍ ລສຸເຓນ ປວາເຣຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕປາລໍ ອາຓາເປສິ ‘‘ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອເກກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຠຓ຺ຑິເກ ເທຫີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຕສ຺ສ ເຄຫມ຺ປິ ¶ ເຂຕ຺ຕມ຺ປິ ລສຸຓຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ອຸສ຺ສວທິວເສ ຕສ຺ສ ເຄເຫ ລສຸຓໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ອຄມາສິ. ຖຸລ຺ລນນ຺ທາ ຠິກ຺ຂຸນີ ສປຣິວາຣາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ລສຸເຓນາວຸໂສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖຍ຺ເຍ, ຍຖາຠຕໍ ລສຸຓໍ ປຣິກ຺ຂີຓໍ, ເຂຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ມຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ລສຸຓໍ ອາຫຣາເປສິ. ເຂຕ຺ຕປາໂລ ອຸຊ຺ຌາຍິ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ນ ມຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ລສຸຓໍ ຫຣາເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຍາ ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ, ຕາປິ, ຕາສໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູປິ, ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ອຸຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ຈ ປນ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ຖຸລ຺ລນນ຺ທໍ ຠິກ຺ຂນິໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ມຫິຈ຺ໂຉ ປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ ວິຊາຕມາຕຸຍາປິ ອປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ ອມນາໂປ, ອປ຺ປສນ຺ເນ ປສາເທຕຸໍ, ປສນ຺ນານໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສາທໍ ຊເນຕຸໍ, ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ລາຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ¶ ປນ ລາຠໍ ຖິຣໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ອປ຺ປສນ຺ເນ ປສາເທຕຸໍ, ປສນ຺ນານໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສາທໍ ຊເນຕຸໍ, ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ລາຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ປນ ລາຠໍ ຖິຣໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ¶ ຘມ຺ມໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຖຸລ຺ລນນ຺ທາ ອິທາເນວ ມຫິຈ຺ຉາ, ປຸພ຺ເພປິ ມຫິຈ຺ຉາເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ສມານຊາຕິກາ ກຸລາ ປຊາປຕິໍ ອາຫຣິໍສຸ. ຕສ຺ສາ ນນ຺ທາ ນນ຺ທາວຕີ ສຸນ຺ທຣີນນ຺ທາຕິ ຕິສ຺ໂສ ຘີຕໂຣ ອເຫສຸໍ. ຕາສຸ ປຕິກຸລໍ ອຄຕາສຸເຍວ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຫໍສໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຊາຕິສ຺ສຣຎາຓຎ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຸວຓ຺ຓສຎ຺ຉນ຺ນໍ ໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ນຸ ໂຂ ຈວິຕ຺ວາ ອຫໍ ອິຘູປປນ຺ໂນ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລກໂຕ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈ ຘີຕໂຣ ຈ ຊີວນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ປເຣສໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ກິຈ຺ເຉນ ຊີວນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສຣີເຣ ໂສວຓ຺ຓມຍານິ ປຕ຺ຕານິ ໂກຏ຺ຏນຆຏ຺ຏນຂມານິ, ອິໂຕ ຕາສໍ ເອເກກໍ ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ສາມິ, ເຕນ ເມ ປຊາປຕິ ຈ ຘີຕໂຣ ຈ ສຸຂໍ ຊີວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິວໍສໂກຏິຍໍ ນິລີຍິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈ ຘີຕໂຣ ຈ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຸໂຕ ¶ ອາຄໂຕສິ, ສາມີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປິຕາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຫໍສໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຕຸມ຺ເຫ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄໂຕ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປເຣສໍ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂຊີວິກາຍ ຊີວນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ໂວ ເອເກກໍ ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ສາມິ, ຕໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ສຸເຂນ ຊີວຖາ’’ຕິ ເອກໍ ປຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ໂສ ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອເກກໍ ປຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈ ຘີຕໂຣ ຈ ອຑ຺ຒາ ສຸຂິຕາ ອເຫສຸໍ.

ອເຖກທິວສໍ ສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຘີຕໂຣ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ອມ຺ມາ, ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕໍ ທຸຊ຺ຊານໍ. ກທາຈິ ໂວ ປິຕາ ອິຘ ນາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອິທານິສ຺ສ ອາຄຕກາເລ ສພ຺ພານິ ປຕ຺ຕານິປິ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ. ຕາ ‘‘ເອວໍ ໂນ ປິຕາ ກິລມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ປນ ມຫິຈ຺ຉຕາຍ ປຸນ ເອກທິວສໍ ສຸວຓ຺ຓຫໍສຣາຊສ຺ສ ອາຄຕກາເລ ‘‘ເອຫິ ຕາວ, ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ສພ຺ພປຕ຺ຕານິ ລຸຎ຺ຈິ. ຕານິ ປນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຣຸຈິໍ ວິນາ ພລກ຺ກາເຣນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພານິ ພກປຕ຺ຕສທິສານິ ອເຫສຸໍ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປກ຺ເຂ ປສາເຣຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ສາ ມຫາຈາຏິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂປເສສິ. ຕສ຺ສ ປຸນ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕານິ ປຕ຺ຕານິ ເສຕານິ ສມ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ໂສ ສຎ຺ຊາຕປຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ປຸນ ອາຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຖຸລ຺ລນນ຺ທາ ອິທາເນວ ມຫິຈ຺ຉາ, ປຸພ຺ເພປິ ມຫິຈ຺ຉາເຍວ ¶ , ມຫິຈ຺ຉຕາຍ ຈ ປນ ສຸວຓ຺ຓມ຺ຫາ ປຣິຫີນາ. ອິທານິ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ມຫິຈ຺ຉຕາຍ ເອວ ລສຸຓມ຺ຫາປິ ປຣິຫາຍິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ລສຸຓໍ ຂາທິຕຸໍ ນ ລຠິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຈ ຖຸລ຺ລນນ຺ທາ, ເອວໍ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ເສສຠິກ຺ຂຸນິໂຍປິ. ຕສ຺ມາ ພຫຸໍ ລຠິຕ຺ວາປິ ປມາຓເມວ ຊານິຕພ຺ພໍ, ອປ຺ປໍ ລຠິຕ຺ວາ ປນ ຍຖາລທ຺ເຘເນວ ສນ຺ໂຕໂສ ກາຕພ຺ໂພ, ອຸຕ຺ຕຣິ ນ ປຕ຺ເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໖.

‘‘ຍໍ ລທ຺ຘໍ ເຕນ ຕຸຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຕິໂລໂຠ ຫິ ປາປໂກ;

ຫໍສຣາຊໍ ຄເຫຕ຺ວານ, ສຸວຓ຺ຓາ ປຣິຫາຍຖາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຸຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ຕຸສ຺ສິຕພ຺ພໍ.

ອິທໍ ປນ ວຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ລສຸຓໍ ຂາເທຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໗໙໔) ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ¶ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອຍໍ ຖຸລ຺ລນນ຺ທາ ອໂຫສິ, ຕິສ຺ໂສ ຘີຕໂຣ ອິທານິ ຕິສ຺ໂສເຍວ ຠຄິນິໂຍ, ສຸວຓ຺ຓຫໍສຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສຸວຓ຺ຓຫໍສຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໑໓໗] ໗. ພພ຺ພຸຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ຍຕ຺ເຖໂກ ລຠເຕ ພພ຺ພູຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກາຓມາຕຸສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຈິ. ໒໓໐ ອາທໂຍ) ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາວຕ຺ຖິຍຎ຺ຫິ ກາຓມາຕາ ນາມ ¶ ຘີຕຸວເສນ ປາກຏນາມາ ອຸປາສິກາ ອໂຫສິ ໂສຕາປນ຺ນາ ອຣິຍສາວິກາ. ສາ ຘີຕຣໍ ກາຓໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄາມເກ ສມານຊາຕິກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອທາສິ. ກາຓາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ມາຕຸ ຆຣໍ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສາ ສາມິໂກ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ທູຕໍ ປາເຫສິ ‘‘ອາຄຈ຺ຉຕຸ ກາຓາ, ອິຈ຺ຉາມິ ກາຓາຍ ອາຄມນ’’ນ຺ຕິ. ກາຓາ ທູຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາຕຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ກາຓມາຕາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ວສິຕ຺ວາ ກຖໍ ຕຸຈ຺ຉຫຕ຺ຖາວ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ ປູວໍ ປຈິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ເອໂກ ປິຓ຺ຑຈາຣິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ສາ ນິເວສນໍ ອຄມາສິ, ອຸປາສິກາ ຕໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕປູຣໍ ປູວໍ ທາເປສິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິ, ຕສ຺ສປິ ຕເຖວ ທາເປສິ. ໂສປິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິ, ຕສ຺ສປິ ຕເຖວາຕິ ເອວໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຊນານໍ ທາເປສິ ¶ . ຍຖາປຏິຍຕ຺ຕໍ ປູວໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ອຄມາສິ, ກາຓາຍ ຄມນໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊິ. ອຖສ຺ສາ ສາມິໂກ ທຸຕິຍມ຺ປິ, ຕຕິຍມ຺ປິ ທູຕໍ ປາເຫສິ. ຕຕິຍໍ ປາເຫນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ສເຈ ກາຓາ ນາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ອຫໍ ອຎ຺ຎໍ ປຊາປຕິໍ ອາເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາເຫສິ. ຕໂຍປິ ວາເຣ ເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຄມນໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊິ, ກາຓາຍ ສາມິໂກ ອຎ຺ຎໍ ປຊາປຕິໍ ອາເນສິ. ກາຓາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຣທມານາ ອຏ຺ຐາສິ.

ສຕ຺ຖາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຎຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ກາຓມາຕາຍ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ກາຓມາຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກິສ຺ສາຍໍ ກາຓາ ໂຣທຕີ’’ຕິ? ‘‘ອິມິນາ ນາມ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ຈ ສຸຕ຺ວາ ກາຓມາຕຣໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕໂຍ ວາເຣ ຍຖາປຏິຍຕ຺ຕປູວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຓາຍ ຄມນສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຠາໂວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປາກໂຏ ຊາໂຕ. ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ຈຕູຫິ ນາມ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕໂຍ ວາເຣ ກາຓມາຕາຍ ປກ຺ກປູວໍ ຂາທິຕ຺ວາ ກາຓາຍ ຄມນນ຺ຕຣາຍໍ ກຕ຺ວາ ສາມິເກນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຘີຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາອຸປາສິກາຍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາທິຕ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ¶ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນວ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ກາຓມາຕາຍ ສນ຺ຕກໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທສຸໍ, ປຸພ຺ເພປິ ອຸປ຺ປາເທສຸໍເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປາສາຓໂກຏ຺ຏກກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຣິໂຍທາຕສິປ຺ໂປ ອໂຫສິ. ກາສິຣຏ຺ເຐ ເອກສ຺ມິໍ ນິຄເມ ເອໂກ ມຫາວິຠໂວ ເສຏ຺ຐິ ອໂຫສິ, ຕສ຺ສ ນິຘານຄຕາເຍວ ຈຕ຺ຕາລີສ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ ອເຫສຸໍ. ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຘນສິເນເຫນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘນປິຏ຺ຐິຍໍ ມູສິກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ກຸລໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ອຄມາສິ, ວໍໂສ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ໂສ ຄາໂມປິ ຉຑ຺ຑິໂຕ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ອຄມາສິ. ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ປຸຣາຓຄາມຏ຺ຐາເນ ປາສາເຓ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕິ. ອຖ ສາ ມູສິກາ ໂຄຈຣາຍ ຈຣມານາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປສ຺ສນ຺ຕີ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນຫາ ຫຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຘນໍ ພຫຸ ນິກ຺ກາຣເຓນ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອິທໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ມໍສໍ ວິກ຺ກິຓາເປຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ເອກທິວສໍ ເອກໍ ກຫາປຓໍ ມຸເຂນ ຑໍສິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປິຍວາຈາຍ ສມາລປນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ອມ຺ມ, ກຫາປຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕາຕ, ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ມໍສໍ ອາຫຣາຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກຫາປຓໍ ອາທາຍ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອເກນ ມາສເກນ ມໍສໍ ¶ ກິຓິຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອທາສິ. ສາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິຍາ ຂາທິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ທິວເສ ທິວເສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ກຫາປຓໍ ເທຕິ, ໂສປິສ຺ສາ ມໍສໍ ອາຫຣຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ຕໍ ມູສິກໍ ພິຬາໂຣ ອຄ຺ຄເຫສິ. ອຖ ນໍ ສາ ເອວມາຫ ‘‘ມາ, ສມ຺ມ, ມໍ ມາເຣສີ’’ຕິ. ກິໍກາຣຓາ ນ ມາເຣສ຺ສາມິ? ອຫຎ຺ຫິ ຉາໂຕ ມໍສໍ ຂາທິຕຸກາໂມ, ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ນ ມາເຣຕຸນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ເອກທິວສເມວ ມໍສໍ ຂາທິຕຸກາໂມສິ, ອຸທາຫຸ ນິຈ຺ຈກາລນ຺ຕິ? ‘‘ລຠມາໂນ ນິຈ຺ຈກາລມ຺ປິ ຂາທິຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ ອຫໍ ເຕ ນິຈ຺ຈກາລໍ ມໍສໍ ທສ຺ສາມິ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ¶ ມ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ພິຬາໂຣ ‘‘ເຕນ ຫິ ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຫີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຠຕໍ ມໍສໍ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ພິຬາຣສ຺ສ ເທຕິ, ເອກໍ ສຍໍ ຂາທຕິ. ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ອຎ຺ໂຎປິ ພິຬາໂຣ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໂຍ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ. ປຸນ ອຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ¶ ອຕ຺ຕານໍ ໂມຈາເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ. ປຸນ ອຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ໂມຈາເປສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ. ສາ ປຎ຺ຈມໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຂາທມານາ ອປ຺ປາຫາຣຕາຍ ກິລນ຺ຕາ ກິສາ ອໂຫສິ ອປ຺ປມໍສໂລຫິຕາ

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ກສ຺ມາ ມິລາຕາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ນາມ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກສ຺ມາ ມຍ຺ຫໍ ນາຈິກ຺ຂິ, ອຫເມຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘຜລິກປາສາເຓນ ຄຸຫໍ ກຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ຄຸຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕານໍ ຜຣຸສາຫິ ວາຈາຫິ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຄຸຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ອເຖໂກ ພິຬາໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເທຫິ, ອຊ຺ຊ ເມ ມໍສ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ມູສິກາ ‘‘ອເຣ, ທຸຏ຺ຐພິຬາຣ, ກິໍ ເຕ ອຫໍ ມໍສຫາຣິກາ, ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕານໍ ມໍສໍ ຂາທາ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊສິ. ພິຬາໂຣ ຜລິກຄຸຫາຍ ນິປນ຺ນຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ໂກຘວເສນ ມູສິກໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຫສາວ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ຫທເຍນ ຜລິກຄຸຫາຍໍ ປຫຣິ. ຕາວເທວສ຺ສ ຫທຍໍ ຠິຊ຺ຊິ, ອກ຺ຂີນິ ນິກ຺ຂມນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕານິ ຊາຕານິ. ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ປຕິ. ເອເຕນູປາເຍນ ອປໂຣປິ ອປໂຣປີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ຊນາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມູສິກາ ນິພ຺ຠຍາ ຫຸຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ເທວສິກໍ ທ຺ເວ ຕໂຍ ກຫາປເຓ ເທຕິ. ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນ ສພ຺ພມ຺ປິ ຘນໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ອທາສິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ຍາວຊີວໍ ເມຕ຺ຕິໍ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄຕາ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໗.

‘‘ຍຕ຺ເຖໂກ ¶ ລຠເຕ ພພ຺ພຸ, ທຸຕິໂຍ ຕຕ຺ຖ ຊາຍຕິ;

ຕຕິໂຍ ຈ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຈ, ອິທໍ ເຕ ພພ຺ພຸກາ ພິລ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ. ພພ຺ພູຕິ ພິຬາໂຣ. ທຸຕິໂຍ ຕຕ຺ຖ ຊາຍຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ເອໂກ ມູສິກໍ ວາ ມໍສໍ ວາ ລຠຕິ, ທຸຕິໂຍປິ ຕຕ຺ຖ ພິຬາໂຣ ຊາຍຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ຕຕິໂຍ ຈ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຈ. ເອວໍ ເຕ ຕທາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພິຬາຣາ ອເຫສຸໍ. ຫຸຕ຺ວາ ຈ ປນ ທິວເສ ທິວເສ ມໍສໍ ຂາທນ຺ຕາ ເຕ ພພ຺ພຸກາ ອິທໍ ຜລິກມຍໍ ພິລໍ ອຸເຣນ ປຫຣິຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປຕ຺ຕາຕິ.

ເອວໍ ¶ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພິຬາຣາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອເຫສຸໍ, ມູສິກາ ກາຓມາຕາ, ປາສາຓໂກຏ຺ຏກມຓິກາໂຣ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ພພ຺ພຸຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໑໓໘] ໘. ໂຄຘາຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ກິໍ ເຕ ຊຏາຫິ ທຸມ຺ເມຘາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ກຸຫກຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸ ເຫຏ຺ຐາ ກຖິຕສທິສເມວ.

ອຕີເຕ ປນ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຄຘາໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕທາ ເອໂກ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ໂຎ ອຸຄ຺ຄຕໂປ ຕາປໂສ ເອກໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຣຎ຺ຎາຍຕເນ ປຓ຺ຓສາລາຍໍ ວສຕິ, ຄາມວາສິໂນ ຕາປສໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ວມ຺ມິເກ ວສຕິ, ວສນ຺ໂຕ ຈ ປນ ທິວເສ ທິວເສ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ຕາປສໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ອຕ຺ຖູປສໍຫິຕຎ຺ຈ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕາປສໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ອປຣຠາເຄ ຕາປໂສ ຄາມວາສິໂນ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ປກ຺ກມນ຺ເຕ ຈ ປນ ຕສ຺ມິໍ ສີລວຕສມ຺ປນ຺ເນ ຕາປເສ ອຎ຺ໂຎ ກູຏຕາປໂສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອສ຺ສມປເທ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອຍມ຺ປິ ສີລວາ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ.

ອເຖກທິວສໍ ¶ ນິທາຆສມເຍ ອກາລເມເຆ ວຸຏ຺ເຐ ວມ຺ມິເກຫິ ມກ຺ຂິກາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ຕາສໍ ຂາທນຕ຺ຖໍ ໂຄຘາ ອາຫິຓ຺ຑິໍສຸ. ຄາມວາສິໂນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມກ຺ຂິກາຂາທກາ ໂຄຘາ ¶ ຄເຫຕ຺ວາ ສິນິທ຺ຘສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອມ຺ພິລານມ຺ພິລໍ ໂຄຘາມໍສໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕາປສສ຺ສ ອທໍສຸ. ຕາປໂສ ໂຄຘາມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພທ຺ໂຘ ‘‘ອິທໍ ມໍສໍ ອຕິມຘຸຣໍ, ກິສ຺ສ ມໍສໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ໂຄຘາມໍສ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມມ ສນ຺ຕິກໍ ມຫາໂຄຘາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ມາເຣຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈ ປນ ຠາຊນຎ຺ຈ ສປ຺ປິໂລຓາທີນິ ຈ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ມຸຄ຺ຄຣມາທາຍ ກາສາເວນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລາທ຺ວາເຣ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄມນໍ ໂອໂລກຍມາໂນ ອຸປສນ຺ຕູປສນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິສີທິ ¶ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ‘‘ຕາປສສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕວ ຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ນາຍໍ ຕາປໂສ ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ນິສີທນາກາເຣນ ນິສິນ຺ໂນ, ອຊ຺ເຊສ ມໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ທຸຏ຺ຐິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ໂອໂລເກຕິ, ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕາປສສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາວາເຕ ຐຕ຺ວາ ໂຄຘາມໍສຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ກູຏຕາປເສນ ອຊ຺ຊ ໂຄຘາມໍສໍ ຂາທິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເຕເນສ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ພທ຺ໂຘ ອຊ຺ຊ ມໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕໍ ມຸຄ຺ຄເຣນ ປຫຣິຕ຺ວາ ມໍສໍ ປຈິຕ຺ວາ ຂາທິຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາວ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ.

ຕາປໂສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຄມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ‘ອຍໍ ມໍ ປຫຣິຕຸກາໂມ’ຕິ ຎາຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເຕນ ກາຣເຓນ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ອນາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິສ຺ສ ກຸໂຕ ມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ມຸຄ຺ຄຣໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຂິປິ. ໂສ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄນງ຺ຄຸຏ຺ຐເມວ ອາສາເທສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເວເຄນ ວມ຺ມິກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ຉິທ຺ເທນ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ ກູຏຊຏິລ, ອຫໍ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ‘ສີລວາ’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຸປສງ຺ກມິໍ, ອິທານິ ປນ ເຕ ມຍາ ກູຏຠາໂວ ຎາໂຕ, ຕາທິສສ຺ສ ມຫາໂຈຣສ຺ສ ກິໍ ອິມິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊາລິງ຺ເຄນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ຄຣຫນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໘.

‘‘ກິໍ ເຕ ຊຏາຫິ ທຸມ຺ເມຘ, ກິໍ ເຕ ອຊິນສາຏິຍາ;

ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ເຕ ຄຫນໍ, ພາຫິຣໍ ປຣິມຊ຺ຊສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກິໍ ເຕ ຊຏາຫິ ທຸມ຺ເມຘາຕິ ອມ຺ໂຠ ທຸມ຺ເມຘ, ນິປ຺ປຎ຺ຎ ເອຕາ ປພ຺ພຊິເຕນ ຘາເຣຕພ຺ພາ ຊຏາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຄຸຓຣຫິຕສ຺ສ ກິໍ ເຕ ຕາຫິ ຊຏາຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ເຕ ອຊິນສາຏິຍາຕິ ອຊິນສາຏິຍາ ອນຸຈ຺ຉວິກສ຺ສ ສໍວຣສ຺ສ ອຠາວກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກິໍ ເຕ ອຊິນສາຏິຍາ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ເຕ ຄຫນນ຺ຕິ ຕວ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຫທຍໍ ຣາຄໂທສໂມຫຄຫເນນ ຄຫນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ພາຫິຣໍ ປຣິມຊ຺ຊສີຕິ ໂສ ຕ຺ວໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄຫເນ ນ຺ຫານາທີຫິ ເຈວ ລິງ຺ຄຄຫເນນ ຈ ພາຫິຣໍ ປຣິມຊ຺ຊສິ, ຕໍ ¶ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ກຎ຺ຊິກປູຣິຕລາພຸ ວິຍ ວິສປູຣິຕຈາຏິ ວິຍ ອາສີວິສປູຣິຕວມ຺ມິໂກ ວິຍ ຄູຖປູຣິຕຈິຕ຺ຕຆໂຏ ວິຍ ຈ ພຫິມຏ຺ໂຐວ ໂຫສິ, ກິໍ ຕຍາ ໂຈເຣນ ອິຘ ວສນ຺ເຕນ, ສີຆໍ ອິໂຕ ປລາຍາຫິ, ໂນ ¶ ເຈ ປລາຍສິ, ຄາມວາສີນໍ ເຕ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຫໍ ກາຣາເປສ຺ສາມີຕິ.

ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກູຏຕາປສໍ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວມ຺ມິກເມວ ປາວິສິ, ກູຏຕາປໂສປິ ຕໂຕ ປກ຺ກາມິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ກູຏຕາປໂສ ອຍໍ ກຸຫໂກ ອໂຫສິ, ປຸຣິໂມ ສີລວນ຺ຕຕາປໂສ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ໂຄຘາປຓ຺ຑິໂຕ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ໂຄຘາຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໑໓໙] ໙. ອຸຠໂຕຠຏ຺ຐຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອກ຺ຂີ ຠິນ຺ນາ ປໂຏ ນຏ຺ໂຐຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕທາ ກິຣ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຉວາລາຕໍ ອຸຠໂຕປທິຕ຺ຕໍ ມຊ຺ເຌ ຄູຖຄຕໍ ເນວາຣຎ຺ເຎ ກຏ຺ຐຕ຺ຖໍ ຜຣຕິ, ນ ຄາເມ ກຏ຺ຐຕ຺ຖໍ ຜຣຕິ, ເອວເມວ ເທວທຕ຺ໂຕ ເອວຣູເປ ນິຍ຺ຍານິກສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸຠໂຕ ຠຏ຺ໂຐ ອຸຠໂຕ ປຣິພາຫິໂຣ ຊາໂຕ, ຄິຫິປຣິໂຠຄາ ຈ ປຣິຫີໂນ, ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖຎ຺ຈ ນ ປຣິປູເຣຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ອຸຠໂຕ ຠຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ອຕີເຕປິ ອຸຠໂຕ ຠຏ຺ໂຐ ອໂຫສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕທາ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເກ ພາຬິສິກາ ວສນ຺ຕິ. ອເຖໂກ ພາຬິສິໂກ ພຬິສໍ ອາທາຍ ທຫເຣນ ປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຍສ຺ມິໍ ໂສພ຺ເຠ ປກຕິຍາປິ ພາຬິສິກາ ມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຬິສໍ ຂິປິ. ພຬິໂສ ອຸທກປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ¶ ເອກສ຺ມິໍ ຂາຓຸເກ ລຄ຺ຄິ. ພາຬິສິໂກ ຕໍ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ພຬິໂສ ມຫາມຈ຺ເຉ ລຄ຺ໂຄ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຸຕ຺ຕກໍ ມາຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ປຏິວິສ຺ສເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ກລຫໍ ກາຣາເປມິ, ເອວໍ ອິໂຕ ນ ໂກຈິ ໂກຏ຺ຐາສໍ ປຈ຺ຈາສີສິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ປຸຕ຺ຕໍ ອາຫ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ອມ຺ເຫຫິ ມຫາມຈ຺ຉສ຺ສ ລທ຺ຘຠາວໍ ມາຕຸ ອາຈິກ຺ຂາຫິ, ‘ປຏິວິສ຺ສເກຫິ ¶ ກິຣ ສທ຺ຘິໍ ກລຫໍ ກໂຣຫີ’ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ປຸຕ຺ຕໍ ເປເສຕ຺ວາ ພຬິສໍ ¶ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊຸຈ຺ເຉທນຠເຍນ ອຸຕ຺ຕຣິສາຏກໍ ຖເລ ຐເປຕ຺ວາ ອຸທກໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ມຈ຺ຉໂລເຠນ ມຈ຺ຉໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຂາຓຸເກຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ອກ຺ຂີນິ ຠິນ຺ທິ. ຖເລ ຐປິຕສາຏກໍປິສ຺ສ ໂຈໂຣ ຫຣິ. ໂສ ເວທນາປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປີຬຍມາໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທກາ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ກມ຺ປມາໂນ ສາຏກໍ ປຣິເຍສຕິ.

ສາປິສ຺ສ ຠຣິຍາ ‘‘ກລຫໍ ກຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ອປຈ຺ຈາສີສນຠາວໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ກຓ຺ເຓ ຕາລປຓ຺ຓໍ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກໍ ອກ຺ຂິໍ ອຸກ຺ຂລິມສິຍາ ອຎ຺ເຊຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸຣໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ປຏິວິສ຺ສກຆຣໍ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ເອກາ ສຫາຍິກາ ເອວມາຫ ‘‘ເອກສ຺ມິໍເຍວ ເຕ ກຓ຺ເຓ ຕາລປຓ຺ຓໍ ປິຬນ຺ຘິຕໍ, ເອກໍ ອກ຺ຂິ ອຎ຺ຊິຕໍ, ປິຍປຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ກຸກ຺ກຸຣໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ຆຣໂຕ ຆຣໍ ຄຈ຺ຉສິ, ກິໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາສິ ຊາຕາ’’ຕິ. ‘‘ນາຫໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາ, ຕ຺ວໍ ປນ ມໍ ອກາຣເຓນ ອກ຺ໂກສສິ ປຣິຠາສສິ, ອິທານິ ຕໍ ຄາມໂຠຊກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ທຓ຺ຑາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ກລຫໍ ກຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ຄາມໂຠຊກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ກລເຫ ວິໂສຘິຍມາເນ ຕສ຺ສາເຍວ ມຕ຺ຖເກ ທຓ຺ໂຑ ປຕິ. ອຖ ນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ທຓ຺ຑໍ ເທຫີ’’ຕິ ໂປເຖຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ.

ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ຄາເມ ຕສ຺ສາ ອິມໍ ປວຕ຺ຕິໍ, ອຣຎ຺ເຎ ຈສ຺ສາ ປຕິໂນ ຕໍ ພ຺ຍສນໍ ທິສ຺ວາ ຂນ຺ຘນ຺ຕເຣ ຐິຕາ ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ຕຸຍ຺ຫໍ ອຸທເກປິ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ປທຸຏ຺ໂຐ ຖເລປິ, ອຸຠໂຕຠຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໓໙.

‘‘ອກ຺ຂີ ຠິນ຺ນາ ປໂຏ ນຏ຺ໂຐ, ສຂິເຄເຫ ຈ ຠຓ຺ຑນໍ;

ອຸຠໂຕ ປທຸຏ຺ຐາ ກມ຺ມນ຺ຕາ, ອຸທກມ຺ຫິ ຖລມ຺ຫິ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ສຂິເຄເຫ ຈ ຠຓ຺ຑນນ຺ຕິ ສຂີ ນາມ ສຫາຍິກາ, ຕສ຺ສາ ຈ ເຄເຫ ຕວ ຠຣິຍາຍ ຠຓ຺ຑນໍ ກຕໍ, ຠຓ຺ຑນໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໍ ທາປິຍຕິ. ອຸຠໂຕ ປທຸຏ຺ຐາ ກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຕວ ທ຺ວີສຸປິ ຐາເນສຸ ກມ຺ມນ຺ຕາ ປທຸຏ຺ຐາເຍວ ຠິນ຺ນາເຍວ. ກຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ? ອຸທກມ຺ຫິ ຖລມ຺ຫິ ຈາຕິ, ອກ຺ຂິເຠເທນ ປຏນາເສນ ຈ ອຸທເກ ກມ຺ມນ຺ຕາ ປທຸຏ຺ຐາ, ສຂິເຄເຫ ຠຓ຺ຑເນນ ຖເລ ກມ຺ມນ຺ຕາ ປທຸຏ຺ຐາຕິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ ‘‘ຕທາ ພາຬິສິໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ອຸຠໂຕຠຏ຺ຐຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໑໔໐] ໑໐. ກາກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນິຈ຺ຈໍ ອຸພ຺ພິຄ຺ຄຫທຍາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸ ທ຺ວາທສກນິປາເຕ ຠທ຺ທສາລຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໒.໑໓ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກາກໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ຣຎ຺ໂຎ ປຸໂຣຫິໂຕ ພຫິນຄເຣ ນທິຍໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ຄນ຺ເຘ ວິລິມ຺ປິຕ຺ວາ ມາລໍ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ວຣວຕ຺ຖນິວຕ຺ໂຖ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ນຄຣທ຺ວາຣໂຕຣເຓ ທ຺ເວ ກາກາ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເອໂກ ເອກໍ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມ, ອຫໍ ອິມສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ສຣີຣວຬຎ຺ຊໍ ປາເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ມາ ເຕ ເອຕໍ ຣຸຈ຺ຈິ, ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອິສ຺ສໂຣ, ອິສ຺ສຣຊເນນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເວຣໍ ນາມ ປາປກໍ. ອຍຎ຺ຫິ ກຸທ຺ໂຘ ສພ຺ເພປິ ກາເກ ວິນາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ນ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິຕໂຣ ກາໂກ ປລາຍິ. ໂສ ໂຕຣຓສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ໂອລມ຺ພກໍ ຈາເລນ຺ໂຕ ວິຍ ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ວຈ຺ຈໍ ປາເຕສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກາເກສຸ ເວຣໍ ພນ຺ຘິ.

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ເອກາ ຠຕິຍາ ວີຫິໂກຏ຺ຏິກທາສີ ວີຫິໍ ເຄຫທ຺ວາເຣ ອາຕເປ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ ນິສິນ຺ນາວ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ຕສ຺ສາ ປມາທໍ ຎຕ຺ວາ ເອໂກ ທີຆໂລມໂກ ເອຬໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວີຫິໍ ຂາທິ, ສາ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປລາເປສິ. ເອຬໂກ ທຸຕິຍມ຺ປິ, ຕຕິຍມ຺ປິ ຕສ຺ສາ ຕເຖວ ນິທ຺ທາຍນກາເລ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວີຫິໍ ຂາທິ. ສາປິ ¶ ຕໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປລາເປຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຂາທນ຺ໂຕ ອຸປຑ຺ຒວີຫິໍ ຂາທິສ຺ສຕິ, ພຫຸ ເມ ເຉໂທ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທານິສ຺ສ ປຸນ ອນາຄມນກາຣຓໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສາ ອລາຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍມານາ ວິຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ວີຫິຂາທນຕ຺ຖາຍ ເອຬເກ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ອລາເຕນ ¶ ເອຬກໍ ປຫຣິ, ໂລມານິ ອຄ຺ຄິໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ໂສ ສຣີເຣ ຌາຍນ຺ເຕ ‘‘ອຄ຺ຄິໍ ນິພ຺ພາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິສາລາຍ ສມີເປ ເອກິສ຺ສາ ຕິຓກຸຏິຍາ ສຣີຣໍ ຆໍສິ, ສາ ປຊ຺ຊລິ. ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາ ຊາລາ ຫຕ຺ຖິສາລໍ ຄຓ຺ຫິ. ຫຕ຺ຖິສາລາສຸ ຌາຍນ຺ຕີສຸ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐານິ ຌາຍິໍສຸ, ພຫູ ຫຕ຺ຖີ ວຓິຕສຣີຣາ ອເຫສຸໍ. ເວຊ຺ຊາ ຫຕ຺ຖີ ອໂຣເຄ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ¶ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ປຸໂຣຫິຕໍ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍ, ຫຕ຺ຖິເວຊ຺ຊາ ຫຕ຺ຖີ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອປິ ກິຎ຺ຈິ ເຠສຊ຺ຊໍ ຊານາສີ’’ຕິ. ‘‘ຊານາມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ກາກວສາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ເຕນ ຫິ ກາເກ ມາເຣຕ຺ວາ ວສໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາເກ ມາເຣຕ຺ວາ ວສໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ກາການໍ ມຫາຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ຕທາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອສີຕິກາກສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ມຫາສຸສາເນ ວສຕິ. ອເຖໂກ ກາໂກ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາການໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠຍໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມໍ ອຎ຺ໂຎ ມຍ຺ຫໍ ຎາຕການໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠຍໍ ຫຣິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຫຣິສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາປາຣມິໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ເອກເວເຄນ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ວິວຏມຫາວາຕປາເນນ ປວິສິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາສນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ປາວິສິ. ອຖ ນໍ ເອໂກ ມນຸສ຺ໂສ ຄຫິຕຸກາໂມ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ສຣຓໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ມາ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ ວາເຣສິ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ໂຖກໍ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາປາຣມິໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາສນາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອາຫ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ຣຎ຺ຎາ ນາມ ຉນ຺ທາທິວເສນ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໍ ນິສມ຺ມ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຎ຺ຈ ກຍິຣມານໍ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ, ຕເທວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອິຕຣໍ. ສເຈ ຫິ ຣາຊາໂນ ຍໍ ກຍິຣມານໍ ນ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ມຫາຊນສ຺ສ ມຣຓຠຍປຣິໂຍສານໍ ມຫາຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ¶ . ປຸໂຣຫິໂຕ ເວຣວສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ມຸສາວາທໍ ອຠາສິ, ກາການໍ ວສາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ກຎ຺ຈນຠທ຺ທປີຐໍ ທາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປກ຺ຂນ຺ຕຣານິ ສຕປາກສຫສ຺ສປາກເຕເລຫິ ມກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ກຎ຺ຈນຕຏ຺ຏເກ ຣາຊາຣຫໍ ສຸໂຠຊນໍ ໂຠຊາເປຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປາເຍຕ຺ວາ ສຸຫິຕໍ ວິຄຕທຣຖໍ ມຫາສຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ປຓ຺ຑິຕ, ຕ຺ວໍ ‘ກາການໍ ວສາ ນາມ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວເທສິ, ເກນ ກາຣເຓນ ເນສໍ ວສາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ¶ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ສກລນິເວສນໍ ເອກຣວໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໐.

‘‘ນິຈ຺ຈໍ ອຸພ຺ພິຄ຺ຄຫທຍາ, ສພ຺ພໂລກວິເຫສກາ;

ຕສ຺ມາ ເນສໍ ວສາ ນຕ຺ຖິ, ກາການມ຺ຫາກ ຎາຕິນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ມຫາຣາຊ, ກາກາ ນາມ ນິຈ຺ຈໍ ອຸພ຺ພິຄ຺ຄມານສາ ຠຍປ຺ປຕ຺ຕາວ ວິຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ຈ ວິເຫສກາ, ຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ ມນຸສ຺ເສປິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິເສປິ ກຸມາຣກຸມາຣິກາທໂຍປິ ວິເຫເຐນ຺ຕາ ກິລເມນ຺ຕາວ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ເນສໍ ¶ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕີນໍ ກາການໍ ວສາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຕີເຕປິ ນ ຠູຕປຸພ຺ພາ, ອນາຄເຕປິ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ.

ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອິມໍ ກາຣຓໍ ອຸຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ຣຎ຺ຎາ ນາມ ອນິສມ຺ມ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຣາຊານໍ ໂພເຘສິ. ຣາຊາ ຕຸສ຺ສິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ຣຊ຺ເຊນ ປູເຊສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊໍ ຣຎ຺ໂຎເຍວ ປຏິທຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ປຎ຺ຈສຸ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠຍໍ ຍາຈິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠຍໍ ທຕ຺ວາ ກາການໍ ນິພທ຺ຘທານໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ທິວເສ ທິວເສ ຕຓ຺ຑຸລມ຺ພຓສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ນານຄ຺ຄຣເສຫິ ໂອມທ຺ທິຕ຺ວາ ກາການໍ ທີຍຕິ, ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ຣາຊໂຠຊນເມວ ທີຍິຕ຺ຖ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ພາຣາຓສິຣາຊາ ອານນ຺ໂທ ອໂຫສິ, ກາກຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ກາກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ອສມ຺ປທານວຄ຺ໂຄ ຈຸທ຺ທສໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ອສມ຺ປທານຠີຣຸກໍ, ຆຕາສນຌານໂສຘໍ;

ຈນ຺ທາຠໍ ສຸວຓ຺ຓຫໍສໍ, ພພ຺ພຸໂຄຘຸຠໂຕຠຏ຺ຐໍ;

ກາກຣາຊາຕິ ເຕ ທສາຕິ.

໑໕. ກກຓ຺ຏກວຄ຺ໂຄ

[໑໔໑] ໑. ໂຄຘາຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນ ¶ ¶ ¶ ປາປຊນສໍເສວີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ວິປກ຺ຂເສວິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸ ມຫິຬາມຸຂຊາຕເກ ກຖິຕສທິສເມວ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ໂຄຘາໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ນທີຕີເຣ ມຫາພິເລ ອເນກໂຄຘາສຕປຣິວາໂຣ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ໂຄຘາປິລ຺ລໂກ ເອເກນ ກກຓ຺ຏເກນ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວໍ ກຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທມາໂນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ກກຓ຺ຏກໍ ປຣິສ຺ສຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ຖຣຕິ. ຕສ຺ສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ໂຄຘາຣາຊສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ໂຄຘາຣາຊາ ປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ອຏ຺ຐາເນ ວິສ຺ສາສໍ ກໂຣສິ, ກກຓ຺ຏກາ ນາມ ນີຈຊາຕິກາ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາໂສ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຕ຺ວໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ກຣິສ຺ສສິ, ຕໍ ກກຓ຺ຏກໍ ນິສ຺ສາຍ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ໂຄຘາກຸລໍ ວິນາສໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ມາ ອກາສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ກໂຣຕິເຍວ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ຕສ຺ສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອວສ຺ສໍ ອມ຺ຫາກໍ ເອຕໍ ກກຓ຺ຏກໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປລາຍນມຄ຺ຄໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ວາຕພິລໍ ກາຣາເປສິ.

ປຸຕ຺ໂຕປິສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ມຫາສຣີໂຣ ອໂຫສິ, ກກຓ຺ຏໂກ ປນ ປຸຣິມປ຺ປມາໂຓເຍວ. ອິຕໂຣ ‘‘ກກຓ຺ຏກໍ ປຣິສ຺ສຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອວຕ຺ຖຣຕິເຍວ, ກກຓ຺ຏກສ຺ສ ປພ຺ພຕກູເຏນ ອວຕ຺ຖຣຓກາໂລ ວິຍ ໂຫຕິ. ໂສ ກິລມນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ອຎ຺ຎານິ ກຕິປຍານິ ທິວສານິ ມໍ ເອວໍ ປຣິສ຺ສຊິສ຺ສຕິ, ຊີວິຕໍ ເມ ນຕ຺ຖິ, ເອເກນ ລຸທ຺ທເກນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ໂຄຘາກຸລໍ ວິນາເສສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ນິທາຆສມເຍ ເມເຆ ວຸຏ຺ເຐ ວມ຺ມິກມກ຺ຂິກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ, ຕໂຕ ຕໂຕ ໂຄຘາ ¶ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມກ຺ຂິກາໂຍ ຂາທນ຺ຕິ. ເອໂກ ໂຄຘາລຸທ຺ທໂກ ໂຄຘາພິລໍ ຠິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ກຸທ຺ທາລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸນເຂຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຣຎ຺ຎໍ ປາວິສິ. ກກຓ຺ຏໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນຣຖໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ ¶ , ກສ຺ມາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ‘‘ໂຄຘານໍ ¶ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ອເນກສຕານໍ ໂຄຘານໍ ອາສຍໍ ຊານາມິ, ອຄ຺ຄິຎ຺ຈ ປລາລຎ຺ຈ ອາທາຍ ເອຫີ’’ຕິ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປລາລໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ຘູມໍ ກຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ສຸນເຂ ຐເປຕ຺ວາ ສຍໍ ມຫາມຸຄ຺ຄຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ໂຄຘາ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຕ຺ວາ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ຍາຫີ’’ຕິ ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ລຸທ຺ທໂກປິ ປລາລຘູມໍ ອກາສິ, ຘູໂມ ພິລໍ ປາວິສິ, ໂຄຘາ ຘູມນ຺ຘາ ມຣຓຠຍຕຊ຺ຊິຕາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາ. ລຸທ຺ທໂກ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣສິ, ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕາ ສຸນຂາ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ໂຄຘານໍ ມຫາວິນາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ກກຓ຺ຏກໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປາປປຸຣິສສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ, ປາເປ ນິສ຺ສາຍ ຫິຕສຸຂໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເອກສ຺ສ ປາປກກຓ຺ຏກສ຺ສ ວເສນ ເອຕ຺ຕການໍ ໂຄຘານໍ ວິນາໂສ ຊາໂຕ’’ຕິ ວາຕພິເລນ ປລາຍນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໑.

‘‘ນ ປາປຊນສໍເສວີ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂເມຘຕິ;

ໂຄຘາກຸລໍ ກກຓ຺ຏາວ, ກລິໍ ປາເປຕິ ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ປາປຊນສໍເສວີ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂໍ ເອກນ຺ຕສຸຂໍ ນິຣນ຺ຕຣສຸຂໍ ນາມ ນ ເອຘຕິ ນ ວິນ຺ທຕິ ນ ປຏິລຠຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ໂຄຘາກຸລໍ ກກຓ຺ຏາວ. ຍຖາ ກກຓ຺ຏກໂຕ ໂຄຘາກຸລໍ ສຸຂໍ ນ ລຠຕິ, ເອວໍ ປາປຊນສໍເສວີ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຸຂໍ ນ ລຠຕິ. ປາປຊນໍ ປນ ເສວນ຺ໂຕ ເອກນ຺ເຕເນວ ກລິໍ ປາເປຕິ ອຕ຺ຕານໍ, ກລິ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິນາໂສ, ເອກນ຺ເຕເນວ ປາປເສວີ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎ ຈ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ວສນ຺ເຕ ວິນາສໍ ປາເປຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ຜລໍ ປາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ. ຕໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ໂຖປິສ຺ສ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ກກຓ຺ຏໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂນວາທໂກ ໂຄຘາປິລ຺ລໂກ ວິປກ຺ຂເສວີ ຠິກ຺ຂຸ, ໂຄຘາຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ໂຄຘາຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຐມາ.

[໑໔໒] ໒. ສິງ຺ຄາລຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ເອຕຎ຺ຫິ ¶ ¶ ເຕ ທຸຣາຊານນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຘມ຺ມສຠາຍຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ມຍ຺ຫໍ ວຘາຍ ປຣິສກ຺ກຕິ, ປຸພ຺ເພປິ ປຣິສກ຺ກິເຍວ, ນ ຈ ມໍ ມາເຣຕຸໍ ອສກ຺ຂິ, ສຍເມວ ປນ ກິລນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສິງ຺ຄາລໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສິງ຺ຄາລຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ສິງ຺ຄາລຄຓປຣິວຸໂຕ ສຸສານວເນ ວິຫາສິ. ເຕນ ສມເຍນ ຣາຊຄເຫ ອຸສ຺ສໂວ ອໂຫສິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມນຸສ຺ສາ ສຸຣໍ ປິວນ຺ຕິ, ສຸຣາຉໂຓເຍວ ກິເຣໂສ. ອເຖຕ຺ຖ ສມ຺ພຫຸລາ ຘຸຕ຺ຕາ ພຫຸໍ ສຸຣຎ຺ຈ ມໍສຎ຺ຈ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ມຓ຺ຑິຕປສາຘິຕາ ຄາຍິຕ຺ວາ ຄາຍິຕ຺ວາ ສຸຣຎ຺ຈ ປິວນ຺ຕິ, ມໍສຎ຺ຈ ຂາທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປຐມຍາມາວສາເນ ມໍສໍ ຂີຍິ, ສຸຣາ ປນ ພຫຸກາວ. ອເຖໂກ ຘຸຕ຺ໂຕ ‘‘ມໍສຂຓ຺ຑໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມໍສໍ ຂີຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍິ ຐິເຕ ມໍສກ຺ຂໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອາມກສຸສາເນ ມຕມນຸສ຺ສມໍສໍ ຂາທນຕ຺ຖາຍ ອາຄເຕ ສິງ຺ຄາເລ ມາເຣຕ຺ວາ ມໍສໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຸຄ຺ຄຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິທ຺ຘມນມຄ຺ເຄນ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຸສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຸຄ຺ຄຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຕໂກ ວິຍ ອຸຕ຺ຕາໂນ ນິປຊ຺ຊິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສິງ຺ຄາລຄຓປຣິວຸໂຕ ຕຕ຺ຖ ຄໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ມຕໂກ’’ຕິ ຎຕ຺ວາປິ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອໂຘວາເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣີຣຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ຕຖໂຕວສ຺ສ ອມຕກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ລຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ນໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຸຄ຺ຄຣໂກຏິຍໍ ຑໍສິຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິ, ຘຸຕ຺ໂຕ ມຸຄ຺ຄຣໍ ນ ວິສ຺ສຊິ, ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕມ຺ປິ ນ ¶ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນໍ ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ສເຈ ຕ຺ວໍ ມຕໂກ ຠເວຍ຺ຍາສິ, ນ ມຍິ ມຸຄ຺ຄຣໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ເຕ ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສິ, ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຕວ ມຕກຠາໂວ ວາ ອມຕກຠາໂວ ວາ ທຸຊ຺ຊາໂນ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໒.

‘‘ເອຕຎ຺ຫິ ເຕ ທຸຣາຊານໍ, ຍໍ ເສສິ ມຕສາຍິກໍ;

ຍສ຺ສ ເຕ ກຑ຺ຒມານສ຺ສ, ຫຕ຺ຖາ ທຓ຺ໂຑ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ເອຕຎ຺ຫິ ເຕ ທຸຣາຊານນ຺ຕິ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ຕວ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ຍໍ ເສສິ ມຕສາຍິກນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ຕ຺ວໍ ມຕສາຍິກໍ ເສສິ, ມຕໂກ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຍສິ. ຍສ຺ສ ເຕ ກຑ຺ຒມານສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ຕວ ທຓ຺ຑໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒິຍມານສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ທຓ຺ໂຑ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຕ຺ວໍ ຕຖໂຕ ມຕໂກ ນາມ ນ ໂຫສີຕິ.

ເອວໍ ¶ ວຸຕ຺ເຕ ໂສ ຘຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ມມ ອມຕກຠາວໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ທຓ຺ຑໍ ຂິປິ, ທຓ຺ໂຑ ວິຣຊ຺ຌິ. ຘຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ວິຣທ຺ໂຘ ທານິສິ ມຍາ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ໂຠ ປຸຣິສ, ມໍ ວິຣຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ ຕ຺ວໍ ອຏ຺ຐ ມຫານິຣເຍ ໂສຬສ ຈ ອຸສ຺ສທນິຣເຍ ອວິຣທ຺ໂຘເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຘຸຕ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອລຠິຕ຺ວາ ສຸສານາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຣິຂາຍໍ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ອາຄຕມຄ຺ເຄເນວ ນຄຣໍ ປາວິສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຘຸຕ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ສິງ຺ຄາລຣາຊາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສິງ຺ຄາລຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທຸຕິຍາ.

[໑໔໓] ໓. ວິໂຣຈຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ລສີ ຈ ເຕ ນິປ຺ຜລິຕາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຍາສີເສ ສຸຄຕາລຍສ຺ສ ທສ຺ສິຕຠາວໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເທວທຕ຺ໂຕ ຫິ ປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ລາຠສກ຺ກາຣປຣິຫີໂນ ‘‘ອຕ຺ເຖໂກ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຍາຈິຕ຺ວາ ອລຠມາໂນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກ ອຘຸນາ ປພ຺ພຊິເຕ ຘມ຺ມວິນຍມ຺ຫິ ອໂກວິເທ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຍາສີສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກສີມາຍໍ ອາເວຓິກໍ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ອກາສິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຎາຓປຣິປາກກາລໍ ຎຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ເປເສສິ. ເຕ ທິສ຺ວາ ເທວທຕ຺ໂຕ ¶ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມໍ ເທສຍມາໂນ ‘‘ພຸທ຺ຘລີລໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຸຄຕາລຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຄຕຖິນມິທ຺ໂຘ ໂຂ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ປຏິຠາຕຸ ຕໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມີກຖາ, ປິຏ຺ຐິ ເມ ອາຄິລາຍຕິ, ຕມຫໍ ອາຍມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນິທ຺ທໍ ອຸປຄໂຕ ¶ . ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ປໂພເຘຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອາທາຍ ເວຬຸວນເມວ ປຈ຺ຈາຄມິໍສຸ.

ໂກກາລິໂກ ວິຫາຣໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ທິສ຺ວາ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ ເທວທຕ຺ຕ, ປຣິສໍ ເຕ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ວິຫາຣໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຄຕາ, ຕ຺ວໍ ປນ ນິທ຺ທາຍສິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄມສ຺ສ ອປເນຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍ ຜຸສນ຺ໂຕ ວິຍ ປຓ຺ຫິຍາ ນໍ ຫທເຍ ປຫຣິ. ຕາວເທວສ຺ສ ມຸຂໂຕ ໂລຫິຕໍ ອຸຄ຺ຄຎ຺ຉິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄິລາໂນ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຖາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຕກາເລ ເທວທຕ຺ໂຕ ກິໍ ອກາສີ’’ຕິ? ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອມ຺ເຫ ທິສ຺ວາ ¶ ‘‘ພຸທ຺ຘລີລໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຸຄຕາລຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ອິທາເນວ ມມ ອນຸກໂຣນ຺ໂຕ ວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕ, ປຸພ຺ເພປິ ປຕ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖເຣນ ຍາຈິໂຕ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເກສຣສີໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ກຎ຺ຈນຄຸຫາຍໍ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ກຎ຺ຈນຄຸຫາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຊມ຺ຠິຕ຺ວາ ຈຕຸທ຺ທິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສີຫນາທໍ ນທິຕ຺ວາ ໂຄຈຣາຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ມຫາມຫິໍສໍ ວຘິຕ຺ວາ ວຣມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ເອກໍ ສຣໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ມຓິວຓ຺ຓສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຄຸຫໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຍາສິ. ອເຖໂກ ສິງ຺ຄາໂລ ໂຄຈຣປ຺ປສຸໂຕ ສຫສາວ ສີຫໍ ທິສ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສີຫສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ‘‘ກິໍ, ຊມ຺ພຸກາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ເຕ, ສາມິ, ປາເທ ອຸປຏ຺ຐາຕຸກາໂມ’’ຕິ ອາຫ. ສີໂຫ ‘‘ສາຘຸ ເອຫິ, ມໍ ອຸປຏ຺ຐຫ, ວຣມໍສານິ ຕໍ ຂາທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສິງ຺ຄາລໍ ອາທາຍ ກຎ຺ຈນຄຸຫໍ ອຄມາສິ. ສິງ຺ຄາໂລ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສີຫວິຆາສໍ ຂາທຕິ. ໂສ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍເນວ ຖູລສຣີໂຣ ອໂຫສິ.

ອຖ ນໍ ເອກທິວສໍ ຄຸຫາຍ ນິປນ຺ນໂກວ ສີໂຫ ອາຫ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຊມ຺ພຸກ, ປພ຺ພຕສິຂເຣ ຐຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປາເທ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕສຸ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສມຫິໍສາທີສຸ ຍສ຺ສ ¶ ມໍສໍ ຂາທິຕຸກາໂມສິ, ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ອສຸກມໍສໍ ຂາທິຕຸກາໂມມ຺ຫີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ມໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘ວິໂຣຈ, ສາມີ’ຕິ ວທາຫິ, ອຫໍ ຕໍ ວຘິຕ຺ວາ ມຘຸຣມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຕຸຍ຺ຫມ຺ປິ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ສິງ຺ຄາໂລ ປພ຺ພຕສິຂຣໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣ ມິເຄ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຍສ຺ເສວ ມໍສໍ ຂາທິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ກຎ຺ຈນຄຸຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕເມວ ສີຫສ຺ສ ¶ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ປາເທສຸ ປຕິຕ຺ວາ ‘‘ວິໂຣຈ, ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ. ສີໂຫ ເວເຄນ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ສເຈປິ ມຕ຺ຕວຣວາຣໂຓ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ນໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ວຣມໍສໍ ຂາທຕິ, ສິງ຺ຄາລສ຺ສປິ ເທຕິ. ສິງ຺ຄາໂລ ກຸຈ຺ຉິປູຣໍ ມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຄຸຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍຕິ. ໂສ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ມານໍ ວຑ຺ເຒສິ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຈຕຸປ຺ປໂທວ, ກິໍກາຣຓາ ທິວເສ ທິວເສ ປເຣຫິ ໂປສິຍມາໂນ ວິຫຣາມິ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຫມ຺ປິ ຫຕ຺ຖິອາທໂຍ ຫນິຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສາມິ, ສີໂຫປິ ມິຄຣາຊາ ‘ວິໂຣຈ, ສາມີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ວຣວາຣເຓ ວເຘຕິ, ອຫມ຺ປິ ສີເຫນ ‘ວິໂຣຈ, ຊມ຺ພຸກາ’ຕິ ມໍ ວທາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ວຣວາຣຓໍ ວຘິຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ໂສ ສີຫໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ ‘‘ສາມິ, ມຍາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຘິຕວຣວາຣຓານໍ ມໍສໍ ຂາທິຕໍ, ອຫມ຺ປິ ເອກໍ ວຣວາຣຓໍ ມາເຣຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ນິປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ກຎ຺ຈນຄຸຫາຍໍ ¶ ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ປພ຺ພຕປາເທ ວິຈຣນ຺ຕໍ ວຣວາຣຓໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ວິໂຣຈ, ຊມ຺ພຸກາ’ຕິ ວເທຖ, ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕສ຺ມິໍ ມຈ຺ເຉຣໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ອຖ ນໍ ສີໂຫ ອາຫ ‘‘ນ, ຕ຺ວໍ ຊມ຺ພຸກ, ວາຣເຓ ວຘິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖ ສີຫກຸເລ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ວາຣຓໍ ວຘິຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທນສມຕ຺ໂຖ ສິງ຺ຄາໂລ ນາມ ໂລເກ ນຕ຺ຖິ, ມາ ເຕ ເອຕໍ ຣຸຈ຺ຈິ, ມຍາ ວຘິຕວຣວາຣຓານຎ຺ເຎວ ມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ວສາ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ວິຣມິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈິເຍວ. ສີໂຫ ຕໍ ວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ມມ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາ’’ຕິ ຊມ຺ພຸກໍ ກຎ຺ຈນຄຸຫາຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ປພ຺ພຕປາເທ ມຕ຺ຕວຣວາຣຓໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄຸຫາທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ວິໂຣຈ, ຊມ຺ພຸກາ’’ຕິ ອາຫ. ສິງ຺ຄາໂລ ກຎ຺ຈນຄຸຫາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ¶ ວິຊມ຺ຠິຕ຺ວາ ຈຕຸທ຺ທິສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ມຕ຺ຕວຣວາຣຓສ຺ສ ກຸມ຺ເຠ ປຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ປຕິ. ວາຣໂຓ ທກ຺ຂິຓປາທໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີສໍ ອກ຺ກມິ, ສີສຏ຺ຐີນິ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓານິ ອເຫສຸໍ. ອຖສ຺ສ ສຣີຣໍ ວາຣໂຓ ປາເທນ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ລຓ຺ຑໍ ປາເຕຕ຺ວາ ໂກຎ຺ຈນາທໍ ນທນ຺ໂຕ ອຣຎ຺ຎໍ ປາວິສິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິມໍ ປວຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ວິໂຣຈ, ຊມ຺ພຸກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໓.

‘‘ລສີ ¶ ຈ ເຕ ນິປ຺ຜລິຕາ, ມຕ຺ຖໂກ ຈ ປທາລິໂຕ;

ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາ ຠຄ຺ຄາ, ອຊ຺ຊ ໂຂ ຕ຺ວໍ ວິໂຣຈສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ລສີຕິ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ. ນິປ຺ຜລິຕາຕິ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ສິງ຺ຄາໂລ ເທວທຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ສີໂຫ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ວິໂຣຈຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຕຕິຍາ.

[໑໔໔] ໔. ນງ຺ຄຸຏ຺ຐຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ພຫຸມ຺ເປຕໍ ອສພ຺ຠິ ຊາຕເວທາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາຊີວການໍ ມິຈ຺ຉາຕປໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕທາ ກິຣ ອາຊີວກາ ເຊຕວນປິຏ຺ຐິຍໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ມິຈ຺ຉາຕປໍ ຈຣນ຺ຕິ. ສມ຺ພຫຸລາ ¶ ຠິກ຺ຂູ ເຕສໍ ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານວຄ຺ຄຸລິວຕກຓ຺ຏກາປສ຺ສຍປຎ຺ຈາຕປຕປນາທິເຠທໍ ມິຈ຺ຉາຕປໍ ທິສ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ມິຈ຺ຉາຕປໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸສລໍ ວາ ວຸຑ຺ຒິ ວາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວຣູປໍ ມິຈ຺ຉາຕປໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸສລໍ ວາ ວຸຑ຺ຒິ ວາ ອຕ຺ຖິ, ປຸພ຺ເພ ປຓ຺ຑິຕາ ‘ເອວຣູປໍ ຕປໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸສລໍ ວາ ວຸຑ຺ຒິ ວາ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຊາຕຄ຺ຄິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິຊຸຫນາທິວເສນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຑ຺ຒິໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ອຄ຺ຄິໍ ອຸທເກນ ນິພ຺ພາເປຕ຺ວາ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍຓາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ມາຕາປິຕໂຣ ຊາຕຄ຺ຄິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປສຸໍ. ອຖ ນໍ ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ເອຕທໂວຈຸໍ ‘‘ມຍໍ ເຕ, ປຸຕ຺ຕ, ຊາຕທິວເສ ອຄ຺ຄິໍ ຄຓ຺ຫິມ຺ຫ. ສເຈສິ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິຕຸກາໂມ, ຕໂຍ ເວເທ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ. ອຖ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ອຄ຺ຄິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ໂຕ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ໂຫຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ອຄາເຣນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຄ຺ຄິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອສ຺ສມປທໍ ມາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ໂຕ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫາສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາມເກ ໂຄທກ຺ຂິຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍ ໂຄຓໍ ¶ ອສ຺ສມປທໍ ເນຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຄ຺ຄິຠຄວນ຺ຕໍ ໂຄມໍສໍ ຂາທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອິຘ ໂລຓໍ ນຕ຺ຖິ, ອຄ຺ຄິຠຄວາ ອໂລຓໍ ຂາທິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ຄາມໂຕ ໂລຓໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິຠຄວນ຺ຕໍ ສໂລຓກໍ ຂາທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂລຓຕ຺ຖາຍ ຄາມກໍ ອຄມາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຄເຕ ສມ຺ພຫຸລາ ລຸທ຺ທກາ ຕໍ ຐານໍ ອາຄຕາ. ໂຄຓໍ ທິສ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ມໍສໍ ປຈິຕ຺ວາ ຂາທິຕ຺ວາ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐຎ຺ຈ ຊງ຺ຆຎ຺ຈ ຈມ຺ມຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອວເສສມໍສໍ ອາທາຍ ອຄມໍສຸ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐາທິມຕ຺ຕເມວ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຍໍ ອຄ຺ຄິຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມໍ ປນ ກທາ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ອິມິນາ ອຄ຺ຄິປຣິຈຣເຓນ ນິຣຕ຺ຖເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນຕ຺ຖິ ອິໂຕນິທານໍ ກຸສລໍ ວາ ວຸຑ຺ຒິ ວາ’’ຕິ. ໂສ ອຄ຺ຄິປຣິຈຣິຍາຍ ວິຄຕຈ຺ຉນ຺ໂທ ‘‘ຫມ຺ໂຠ ອຄ຺ຄິຠຄວາ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນປິ ສນ຺ຕກໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມໍ ກທາ ຣກ຺ຂິສ຺ສສິ, ມໍສໍ ນຕ຺ຖິ, ເອຕ຺ຕເກນປິ ຕຸສ຺ສາຫີ’’ຕິ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐາທີນິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໔.

‘‘ພຫຸມ຺ເປຕໍ ອສພ຺ຠິ ຊາຕເວທ, ຍໍ ຕໍ ວາລຘິນາຠິປູຊຍາມ;

ມໍສາຣຫສ຺ສ ¶ ນຕ຺ຖຊ຺ຊ ມໍສໍ, ນງ຺ຄຸຏ຺ຐມ຺ປິ ຠວໍ ປຏິຄ຺ຄຫາຕູ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ພຫຸມ຺ເປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ພຫຸໍ. ອສພ຺ຠີຕິ ອສປ຺ປຸຣິສ ອສາຘຸຊາຕິກ. ຊາຕເວທາຕິ ອຄ຺ຄິໍ ອາລປຕິ. ອຄ຺ຄິ ຫິ ຊາຕມຕ຺ໂຕວ ເວທິຍຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຊາຕເວໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍ ຕໍ ວາລຘິນາຠິປູຊຍາມາຕິ ຍໍ ອຊ຺ຊ ມຍໍ ອຕ຺ຕໂນປິ ສນ຺ຕກໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ວາລຘິນາ ອຠິປູຊຍາມ, ເອຕມ຺ປິ ຕວ ພຫຸເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມໍສາຣຫສ຺ສາຕິ ມໍສໍ ອຣຫສ຺ສ ຕຸຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຖິ ອຊ຺ຊ ມໍສໍ. ນງ຺ຄຸຏ຺ຐມ຺ປິ ຠວໍ ປຏິຄ຺ຄຫາຕູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຠວໍ ອິມໍ ສຊງ຺ຆຈມ຺ມໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູຕິ.

ເອວໍ ວຕ຺ວາ ມຫາສຕ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິໍ ອຸທເກນ ນິພ຺ພາເປຕ຺ວາ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣາຍໂຓ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ນິພ຺ພຸຕຄ຺ຄິຕາປໂສ ອຫເມວ ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ.

ນງ຺ຄຸຏ຺ຐຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຈຕຸຕ຺ຖາ.

[໑໔໕] ໕. ຣາຘຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນ ຕ຺ວໍ ຣາຘ ວິຊານາສີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາປໂລຠນໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຊາຕເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຕ຺ຖາ ປນ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ອຣກ຺ຂິໂຍ, ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕາປິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຕ຺ວມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ເອຕໍ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕປິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ອິທານິ ກຖໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສຸກໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ກາສິຣຏ຺ເຐ ເອໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂພຘິສຕ຺ຕຎ຺ຈ ກນິຏ຺ຐຠາຕຣຎ຺ຈສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ໂປເສສິ. ເຕສຸ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ໂປຏ຺ຐປາໂທ’’ຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ, ອິຕຣສ຺ສ ‘‘ຣາໂຘ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຠຣິຍາ ອນາຈາຣາ ໂຫຕິ ທຸສ຺ສີລາ. ໂສ ໂວຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸໂຠປິ ຠາຕໂຣ ອາຫ – ‘‘ຕາຕາ, ສເຈ ໂວ ມາຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອນາຈາຣໍ ອາຈຣຕິ, ວາເຣຍ຺ຍາຖ ນ’’ນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ວາເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ວາເຣຍ຺ຍາມ, ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ¶ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ສຸການໍ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ໂວຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄໂຕ.

ຕສ຺ສ ¶ ປນ ຄຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອຕິຈຣິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘາ, ປວິສນ຺ຕານຎ຺ຈ ນິກ຺ຂມນ຺ຕານຎ຺ຈ ອນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສາ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຣາໂຘ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາຫ – ‘‘ຠາຕິກ, ອມ຺ຫາກໍ ປິຕາ ‘ສເຈ ໂວ ມາຕາ ອນາຈາຣໍ ອາຈຣຕິ, ວາເຣຍ຺ຍາຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄໂຕ, ອິທານິ ເຈສາ ອນາຈາຣໍ ອາຈຣຕິ, ວາເຣມ ນ’’ນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ຕາຕ, ຕ຺ວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອພ຺ຍຕ຺ຕຕາຍ ພາລຠາເວນ ເອວໍ ວເທສິ, ມາຕຸຄາມໍ ນາມ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຣນ຺ຕາປິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຍໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ນ ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໕.

‘‘ນ ¶ ຕ຺ວໍ ຣາຘ ວິຊານາສິ, ອຑ຺ຒຣຕ຺ເຕ ອນາຄເຕ;

ອພ຺ຍຍຕໍ ວິລປສິ, ວິຣຕ຺ຕາ ໂກສິຍາຍເນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນ ຕ຺ວໍ ຣາຘ ວິຊານາສິ, ອຑ຺ຒຣຕ຺ເຕ ອນາຄເຕຕິ ຕາຕ ຣາຘ, ຕ຺ວໍ ນ ຊານາສິ, ອຑ຺ຒຣຕ຺ເຕ ອນາຄເຕ ປຐມຍາເມເຍວ ເອຕ຺ຕກາ ຊນາ ອາຄຕາ, ອິທານິ ໂກ ຊານາຕິ, ກິຕ຺ຕກາປິ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ອພ຺ຍຍຕໍ ວິລປສີຕິ ຕ຺ວໍ ອພ຺ຍຕ຺ຕວິລາປໍ ວິລປສິ. ວິຣຕ຺ຕາ ໂກສິຍາຍເນຕິ ມາຕາ ໂນ ໂກສິຍາຍນີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ວິຣຕ຺ຕາ ອມ຺ຫາກໍ ປິຕຣິ ນິປ຺ເປມາ ຊາຕາ. ສຈສ຺ສາ ຕສ຺ມິໍ ສິເນໂຫ ວາ ເປມໍ ວາ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ເອວຣູປໍ ອນາຈາຣໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ເອເຕຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ປກາເສສິ.

ເອວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ຈ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຣາຘສ຺ສ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ອທາສິ. ສາປິ ຍາວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອນາຄມນາ ຍຖາຣຸຈິຍາ ວິຈຣິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂປຏ຺ຐປາທໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕາຕ, ກີທິສີ ໂວ ມາຕາ’’ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ສພ຺ພໍ ຍຖາຠູຕໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ເຕ, ຕາຕ, ເອວຣູປາຍ ທຸສ຺ສີລາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ອມ຺ເຫຫິ ມາຕຸຍາ ໂທສສ຺ສ ກຖິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ຣາເຘນ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສສິ, ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ‘‘ຕທາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຈ ເອເຕເຍວ ທ຺ເວ ຊນາ ອເຫສຸໍ, ຣາໂຘ ອານນ຺ໂທ, ໂປຏ຺ຐປາໂທ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ຣາຘຊາຕກວຓ຺ຓນາ ປຎ຺ຈມາ.

[໑໔໖] ໖. ສມຸທ຺ທກາກຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອປິ ¶ ¶ ນຸ ຫນຸກາ ສນ຺ຕາຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສມ຺ພຫຸເລ ມຫລ຺ລເກ ຠິກ຺ຂູ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ເຕ ກິຣ ຄິຫິກາເລ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຸຏຸມ຺ພິກາ ອຑ຺ຒາ ມຫທ຺ຘນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຫາຍກາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ມຫລ຺ລກາ, ກິໍ ໂນ ຆຣາວາເສນ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ຣມຓີເຍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ¶ ສພ຺ພໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕາທີນໍ ທຕ຺ວາ ອສ຺ສຸມຸຂໍ ຎາຕິສງ຺ຆໍ ປຫາຍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊານຸຣູປໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ນ ກຣິໍສຸ, ມຫລ຺ລກຠາເວນ ຘມ຺ມມ຺ປິ ນ ປຣິຍາປຸຓິໍສຸ, ຄິຫິກາເລ ວິຍ ປພ຺ພຊິຕກາເລປິ ວິຫາຣປຣິຍນ຺ເຕ ປຓ຺ຓສາລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໂຕວ ວສິໍສຸ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕາປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ເສວ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ເຕສຸ ເອກສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣານໍ ອຸປກາຣາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເສສາປິ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ອາຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາເຍວ ເຄເຫ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ສາປິ ເຕສໍ ຍຖາສນ຺ນິຫິຕໍ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເທຕິ. ສາ ອຎ຺ຎຕເຣນ ໂຣເຄນ ຜຸຏ຺ຐາ ກາລມກາສິ. ອຖ ເຕ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຄີວາສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ມຘຸຣຫຕ຺ຖຣສາ ອຸປາສິກາ ກາລກຕາ’’ຕິ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ໂຣທນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ເຕສໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ກສ຺ມາ ໂຣທຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສຫາຍສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ມຘຸຣຫຕ຺ຖຣສາ ກາລກຕາ ອມ຺ຫາກໍ ອຕິວິຍ ອຸປກາຣາ, ‘ອິທານິ ກຸໂຕ ຕຖາຣູປິໍ ລຠິສ຺ສາມາ’ຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ໂຣທິມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ເຕສໍ ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມິນາ ນາມ ກາຣເຓນ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຄີວາສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ໂຣທນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນເວເຕ ຕສ຺ສາ ກາລກິຣິຍາຍ ໂຣທນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ປຸພ຺ເພເປເຕ ອິມໍ ກາກໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ເທ ມຕໍ ນິສ຺ສາຍ ‘ສມຸທ຺ທອຸທກໍ ອຸສ຺ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເອຕໍ ນີຫຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ວາຍມນ຺ຕາ ປຓ຺ຑິເຕ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິຕໍ ລຠິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສມຸທ຺ທເທວຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ອເຖໂກ ກາໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍໍ ກາກິໍ ອາທາຍ ໂຄຈຣໍ ປຣິເຍສມາໂນ ສມຸທ຺ທຕີຣໍ ອຄມາສິ ¶ . ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ມນຸສ຺ສາ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ຂີຣປາຍາສມຈ຺ຉມໍສສຸຣາທີຫິ ນາຄພລິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ອຖ ໂສ ກາໂກ ພລິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂີຣາທີນິ ທິສ຺ວາ ສທ຺ຘິໍ ກາກິຍາ ຂີຣປາຍາສມຈ຺ຉມໍສາທີນິ ¶ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ພຫຸໍ ສຸຣໍ ປິວິ. ເຕ ອຸໂຠປິ ສຸຣາມທມຕ຺ຕາ ‘‘ສມຸທ຺ທກີຬໍ ກີຬິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເວລນ຺ເຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ ¶ ອເຖກາ ອູມິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກາກິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທໍ ປເວເສສິ. ຕເມໂກ ມຈ຺ໂຉ ມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣິ. ກາໂກ ‘‘ຠຣິຍາ ເມ ມຕາ’’ຕິ ໂຣທິ ປຣິເທວິ. ອຖສ຺ສ ປຣິເທວນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫູ ກາກາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍກາຣຓາ ໂຣທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ສຫາຍິກາ ໂວ ເວລນ຺ເຕ ນ຺ຫາຍມານາ ອູມິຍາ ຫຏາ’’ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ເອກຣວໍ ຣວນ຺ຕາ ໂຣທິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອິທໍ ສມຸທ຺ທອຸທກໍ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ກິໍ ປໂຫສິ, ອຸທກໍ ອຸສ຺ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ສຫາຍິກໍ ນີຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ມຸຂໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸທກໍ ພຫິ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ, ໂລຓູທເກນ ຈ ຄເລ ສຸສ຺ສມາເນ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ຖລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິສ຺ສມນ຺ຕິ.

ເຕ ຫນູສຸ ກິລນ຺ເຕສຸ ມຸເຂສຸ ສຸກ຺ຂນ຺ເຕສຸ ອກ຺ຂີສຸ ຣຕ຺ເຕສຸ ທີນາ ກິລນ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ, ມຍໍ ສມຸທ຺ທອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ປາເຕມ, ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ປຸນ ອຸທເກນ ປູຣຕິ, ສມຸທ຺ທໍ ຕຸຈ຺ຉໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫໍສຸ –

໑໔໖.

‘‘ອປິ ນຸ ຫນຸກາ ສນ຺ຕາ, ມຸຂຎ຺ຈ ປຣິສຸສ຺ສຕິ;

ໂອຣມາມ ນ ປາເຣມ, ປູຣເຕວ ມໂຫທຘີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປິ ນຸ ຫນຸກາ ສນ຺ຕາຕິ ອປິ ໂນ ຫນຸກາ ສນ຺ຕາ, ອປິ ອມ຺ຫາກໍ ຫນຸກາ ກິລນ຺ຕາ. ໂອຣມາມ ນ ປາເຣມາຕິ ມຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ມຫາສມຸທ຺ທອຸທກໍ ອາກຑ຺ຒາມ ໂອສາເຣມ, ຕຸຈ຺ຉໍ ປນ ນໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມ. ອຍຎ຺ຫິ ປູຣເຕວ ມໂຫທຘີຕິ.

ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ກາກາ ‘‘ຕສ຺ສາ ກາກິຍາ ເອວຣູປໍ ນາມ ຕຸຓ຺ຑໍ ອໂຫສິ, ເອວຣູປານິ ວຏ຺ຏກ຺ຂີນິ, ເອວຣູປໍ ຉວິສຓ຺ຐານໍ, ເອວຣູໂປ ມຘຸຣສທ຺ໂທ. ສາ ໂນ ອິມໍ ໂຈຣສມຸທ຺ທໍ ນິສ຺ສາຍ ນຏ຺ຐາ’’ຕິ ພຫຸໍ ວິປ຺ປລປິໍສຸ. ເຕ ເອວໍ ວິປ຺ປລປມາເນ ¶ ສມຸທ຺ທເທວຕາ ເຠຣວຣູປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປລາເປສິ, ເອວໍ ເຕສໍ ໂສຕ຺ຖິ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ກາກີ ອຍໍ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ອໂຫສິ, ກາໂກ ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖໂຣ, ເສສກາກາ ເສສມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣາ, ສມຸທ຺ທເທວຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສມຸທ຺ທກາກຊາຕກວຓ຺ຓນາ ຉຏ຺ຐາ.

[໑໔໗] ໗. ປຸປ຺ຜຣຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນຍິທໍ ¶ ¶ ທຸກ຺ຂໍ ອທຸໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເກນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາປິໂຕສີ’’ຕິ ຈ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ມຘຸຣຫຕ຺ຖຣສາ, ຠນ຺ເຕ, ສາ ອິຕ຺ຖີ, ນ ສກ຺ໂກມິ ຕໍ ວິນາ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອສາ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ອນຕ຺ຖກາຣິກາ, ປຸພ຺ເພປິ ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ສູເລ ອຸຕ຺ຕາສິໂຕ ເອຕຎ຺ເຎວ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອິທານິ ນໍ ກສ຺ມາ ປຸນ ປຕ຺ເຖສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ອໂຫສິ. ອຖ ພາຣາຓສິຍໍ ກຕ຺ຕິກຣຕ຺ຕິວາຣຉໂຓ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ນຄຣໍ ເທວນຄຣໍ ວິຍ ອລງ຺ກຣິໍສຸ. ສພ຺ໂພ ຊໂນ ຂຓກີຬານິສ຺ສິໂຕ ອໂຫສິ. ເອກສ຺ສ ປນ ທຸຄ຺ຄຕມນຸສ຺ສສ຺ສ ເອກເມວ ຆນສາຏກຍຸຄໍ ອໂຫສິ. ໂສ ຕໍ ສຸໂຘຕໍ ໂຘວາເປຕ຺ວາ ໂອຠຎ຺ຊາເປຕ຺ວາ ສຕວລິກໍ ສຫສ຺ສວລິກໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຐເປສິ. ອຖ ນໍ ຠຣິຍາ ເອວມາຫ ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ສາມິ, ເອກໍ ກຸສຸມ຺ຠຣຕ຺ຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຕວ ກຓ຺ເຐ ລຄ຺ຄາ ກຕ຺ຕິກຣຕ຺ຕິວາຣໍ ຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຠທ຺ເທ, ກຸໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ທລິທ຺ທານໍ ກຸສຸມ຺ຠໍ, ສຸທ຺ຘວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກີຬາຫີ’’ຕິ? ‘‘ກຸສຸມ຺ຠຣຕ຺ຕໍ ອລຠມານາ ຉຓກີຬໍ ນ ກີຬິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ອຎ຺ຎໍ ອິຕ຺ຖິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກີຬສ຺ສູ’’ຕິ. ‘‘ຠທ຺ເທ, ກິໍ ມໍ ປີເຬສິ, ກຸໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ກຸສຸມ຺ຠ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສາມິ, ປຸຣິສສ຺ສ ອິຈ຺ຉາຍ ສຕິ ກິໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນນຸ ຣຎ຺ໂຎ ກຸສຸມ຺ຠວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ພຫຸ ກຸສຸມ຺ຠ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຠທ຺ເທ ¶ , ຕໍ ຐານໍ ຣກ຺ຂສປຣິຄ຺ຄຫິຕໂປກ຺ຂຣຓິສທິສໍ, ພລວາຣກ຺ຂາ, ນ ສກ຺ກາ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ, ມາ ເຕ ເອຕໍ ຣຸຈ຺ຈິ, ຍຖາລທ຺ເຘເນວ ຕຸສ຺ສສ຺ສູ’’ຕິ. ‘‘ສາມິ, ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອນ຺ຘກາເຣ ສຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ອຄມນີຍຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອິຕິ ໂສ ຕາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ຕິຍາ ກິເລສວເສນ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ ຠທ຺ເທ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ຕໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ກຸສຸມ຺ຠວຕ຺ຖຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຕິໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸໍ ປາວິສິ. ອາຣກ຺ຂມນຸສ຺ສາ ວຕິສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ໂຈໂຣ ໂຈໂຣ’’ຕິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສຸໍ. ຣາຊາ ¶ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ນໍ ສູເລ ອຸຕ຺ຕາເສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ປຈ຺ຉາພາຫໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວຊ຺ຌເຠຣິຍາ ວຊ຺ຊມານາຍ ນຄຣາ ນິກ຺ຂມາເປຕ຺ວາ ສູເລ ອຸຕ຺ຕາເສສຸໍ. ພລວເວທນາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ກາກາ ສີເສ ນິລີຍິຕ຺ວາ ກຓຍຄ຺ຄສທິເສຫິ ຕຸຓ຺ເຫຫິ ອກ຺ຂີນິ ວິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ໂສ ¶ ຕຖາຣູປມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ຕເມວ ອິຕ຺ຖິໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ຕາຍ ນາມມ຺ຫິ ຆນປຸປ຺ຜຣຕ຺ຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາຍ ກຓ຺ເຐ ອາສຕ຺ຕພາຫຸຍຸຄຬາຍ ສທ຺ຘິໍ ກຕ຺ຕິກຣຕ຺ຕິວາຣໂຕ ປຣິຫີໂນ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໗.

‘‘ນຍິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອທຸໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ມໍ ຕຸທຕິ ວາຍໂສ;

ຍໍ ສາມາ ປຸປ຺ຜຣຕ຺ເຕນ, ກຕ຺ຕິກໍ ນານຸໂຠສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນຍິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອທຸໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ມໍ ຕຸທຕິ ວາຍໂສຕິ ຍຎ຺ຈ ອິທໍ ສູເລ ລຄ຺ຄນປຈ຺ຈຍໍ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂໍ, ຍຎ຺ຈ ໂລຫມເຍຫິ ວິຍ ຕຸຓ຺ເຑຫິ ວາຍໂສ ຕຸທຕິ, ອິທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ມຍ຺ຫໍ ນ ທຸກ຺ຂໍ, ອທຸໍ ທຸກ຺ຂໍ ເອຕໍເຍວ ປນ ເມ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕຣໍ? ຍໍ ສາມາ ປຸປ຺ຜຣຕ຺ເຕນ, ກຕ຺ຕິກໍ ນານຸໂຠສ຺ສຕີຕິ, ຍໍ ສາ ປິຍງ຺ຄຸສາມາ ມມ ຠຣິຍາ ເອກໍ ກຸສຸມ຺ຠຣຕ຺ຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເອວໍ ຆນປຸປ຺ຜຣຕ຺ເຕນ ວຕ຺ຖຍຸເຄນ ອຈ຺ຉນ຺ນາ ມມ ກຓ຺ເຐ ຄເຫຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກຣຕ຺ຕິວາຣໍ ນານຸຠວິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເອຕເທວ ຫິ ມໍ ພາຘຕີຕິ? ໂສ ເອວໍ ມາຕຸຄາມໍ ອາຣພ຺ຠ ວິປ຺ປລປນ຺ໂຕເຍວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ຊຍມ຺ປຕິກາວ ອິທານິ ຊຍມ຺ປຕິກາ, ຕໍ ກາຣຓໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕາ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ປຸປ຺ຜຣຕ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ ສຕ຺ຕມາ.

[໑໔໘] ໘. ສິງ຺ຄາລຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ນາຫໍ ¶ ປຸນໍ ນ ຈ ປຸນນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ກິເລສນິຄ຺ຄຫໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ສຫາຍກາ ມຫາວິຠວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ສາສເນ ອຸຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເຊຕວເນ ອນ຺ໂຕໂກຏິສນ຺ຖາເຣ ວິຫຣິໍສຸ. ອເຖກທິວສໍ ເຕສໍ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມເຍ ກິເລສນິສ຺ສິໂຕ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເຕ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ¶ ອຕ຺ຕນາ ຊຫິຕກິເລເສ ປຸນ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທຍິໍສຸ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕສມນນ຺ຕເຣ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓທຓ຺ຑທີປກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ກຕຣາຍ ນຸ ໂຂ ຣຕິຍາ ເຊຕວເນ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກາມຣາຄສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ. ສຕ຺ຖາ ຈ ນາມ ເອກປຸຕ຺ຕິກາ ອິຕ຺ຖີ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຍ, ເອກຈກ຺ຂຸໂກ ປຸຣິໂສ ຈກ຺ຂຸໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ສາວເກ ¶ ຣກ຺ຂຕິ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຕສໍ ກິເລສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕ ເຕສໍ ກິເລເສ ຕໂຕ ປຣໍ ວຑ຺ຒິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ອນ຺ໂຕນຄເຣເຍວ ໂຈຣານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນກາໂລ ວິຍ ວຕ຺ຕຕິ, ອິທາເນວ ເຕສໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ກຕ຺ວາ ເຕ ກິເລເສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ສຸຣຠິຄນ຺ຘກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ‘‘ອານນ຺ທາ’’ຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ. ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ອານນ຺ທ, ຍຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ໂຕໂກຏິສນ຺ຖາເຣ ວິຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ເພວ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ສນ຺ນິປາເຕຫີ’’ຕິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ສຈາຫໍ ເຕເຍວ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ໂກສາເປສ຺ສາມິ. ‘ສຕ຺ຖາຣາ ໂນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກິເລສານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ຎາໂຕ’ຕິ ສໍວິຄ຺ຄມານສາ ຘມ຺ມເທສນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ເພ ສນ຺ນິປາເຕຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອວາປຸຣຓໍ ອາທາຍ ປຣິເວເຓນ ປຣິເວຓໍ ອາຫິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎເປສິ.

ສຕ຺ຖາ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ສິລາປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫມາໂນ ສິເນຣຸ ວິຍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘາສເນ ນິສີທິ ອາເວຬາເວຬາ ຍມກຍມກາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຆນພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ. ຕາປິ ຣສ຺ມິໂຍ ປາຕິມຕ຺ຕາ ຉຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ກູຏາຄາຣກຸຈ຺ຉິມຕ຺ຕາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຄນຕເລ ວິຊ຺ຊຸລຕາ ວິຍ ສຎ຺ຈຣິໍສຸ, ອຓ຺ຓວກຸຈ຺ຉິໍ ໂຂເຠຕ຺ວາ ພາລສູຣິຍຸຄ຺ຄມນກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຣຸຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິ. ສຕ຺ຖາ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສຣໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ¶ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ນາມ ກາມວິຕກ຺ກໍ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກໍ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກນ຺ຕິ ອິເມ ¶ ຕໂຍ ອກຸສລວິຕກ຺ເກ ວິຕກ຺ເກຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລໂສ ຫິ ‘ປຣິຕ຺ຕໂກ’ຕິ ອວມຎ຺ຎິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກິເລໂສ ນາມ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສທິໂສ. ປຈ຺ຈາມິຕ຺ໂຕ ຈ ຂຸທ຺ທໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິນາສເມວ ປາເປຕິ, ເອວເມວ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ກິເລໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິຕຸໍ ລຠນ຺ໂຕ ມຫາວິນາສໍ ປາເປຕິ. ກິເລໂສ ນາເມສ ຫລາຫລວິສູປໂມ ອຸປ຺ປາຏິຕຈ຺ຉວິຄຓ຺ຑສທິໂສ ອາສີວິສປຏິຠາໂຄ ອສນິອຄ຺ຄິສທິໂສ ອລ຺ລີຍິຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອາສງ຺ກິຕພ຺ໂພ. ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນກ຺ຂເຓເຍວ ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ຠາວນາພເລນ ຍຖາ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຫທເຍ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ປທຸມິນິປຕ຺ຕາ ອຸທກພິນ຺ທຸ ວິຍ ວິວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ປຊຫິຕພ຺ໂພ. ໂປຣາຓກປຓ຺ຑິ ຕາປິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກິເລສໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ຍຖາ ປຸນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສິງ຺ຄາລໂຍນິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ¶ ນທີຕີເຣ ນິວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ອເຖໂກ ຊຣຫຕ຺ຖີ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ກາລມກາສິ. ສິງ຺ຄາໂລ ໂຄຈຣປ຺ປສຸໂຕ ຕໍ ມຕຫຕ຺ຖິສຣີຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຫາ ເມ ໂຄຈໂຣ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ໂສຓ຺ເຑ ຑໍສິ, ນງ຺ຄລີສາຍ ທຏ຺ຐກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ຂາທິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ທນ຺ເຕສຸ ຑໍສິ, ຖມ຺ເຠ ທຏ຺ຐກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ກຓ຺ເຓ ຑໍສິ, ສຸປ຺ປໂກຏິຍໍ ທຏ຺ຐກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຸທເຣ ຑໍສິ, ກຸສູເລ ທຏ຺ຐກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ປາເທ ຑໍສິ, ອຸທຸກ຺ຂເລ ທຏ຺ຐກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ຑໍສິ, ມຸສເລ ທຏ຺ຐກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ເອຕ຺ຖາປິ ນຕ຺ຖິ ຂາທິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອສ຺ສາທໍ ອລຠນ຺ໂຕ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ຑໍສິ, ມຸທຸປູເວ ທຏ຺ຐກາໂລ ວິຍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ລທ຺ຘໍ ທານິ ເມ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ມຸທຸ ຂາທິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຂາທນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວກ຺ກຫທຍາທີນິ ຂາທິຕ຺ວາ ປິປາສິຕກາເລ ໂລຫິຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸກາມກາເລ ອຸທຣໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ.

ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອິທໍ ຫຕ຺ຖິສຣີຣໍ ມຍ຺ຫໍ ນິວາສສຸຂຕາຍ ເຄຫສທິສໍ, ຂາທິຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ປຫູຕມໍສໍ, ກິໍ ທານິ ເມ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ¶ ໂສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກຸຈ຺ຉິຍໍເຍວ ມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ວສຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ນິທາເຆ ວາຕສມ຺ຜສ຺ເສນ ເຈວ ສູຣິຍຣສ຺ມິສນ຺ຕາເປນ ຈ ຕໍ ກຸຓປໍ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ¶ ວລິໂຍ ຄຓ຺ຫິ, ສິງ຺ຄາລສ຺ສ ປວິຏ຺ຐທ຺ວາຣໍ ປິຫິຕໍ, ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ອນ຺ຘກາໂຣ ອໂຫສິ. ສິງ຺ຄາລສ຺ສ ໂລກນ຺ຕຣິກນິວາໂສ ວິຍ ຊາໂຕ. ກຸຓເປ ສຸສ຺ສນ຺ເຕ ມໍສມ຺ປິ ສຸສ຺ສິ, ໂລຫິຕມ຺ປິ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ໂສ ນິກ຺ຂມນທ຺ວາຣໍ ອລຠນ຺ໂຕ ຠຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ຘາວນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຫຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນທ຺ວາຣໍ ປຣິເຍສມາໂນ ວິຈຣຕິ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ອຸກ຺ຂລິຍໍ ປິຏ຺ຐປິຓ຺ຑິ ວິຍ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຈ຺ຈມາເນ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ມຫາເມໂຆ ປາວສ຺ສິ. ອຖ ນໍ ກຸຓປໍ ເຕເມຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ປກຕິສຓ຺ຐາເນນ ອຏ຺ຐາສິ. ວຈ຺ຈມຄ຺ໂຄ ວິວໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ຕາຣກາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍິ. ສິງ຺ຄາໂລ ຕໍ ຉິທ຺ທໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ເມ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຍາວ ຫຕ຺ຖິສີສາ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເວເຄນ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ສີເສນ ປຫຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິ. ຕສ຺ສ ສຎ຺ຉນ຺ນສຣີຣຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂລມານິ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ອລ຺ລີຍິໍສຸ. ໂສ ຕາລກ຺ຂນ຺ຘສທິເສນ ນິລ຺ໂລເມນ ສຣີເຣນ ອຸພ຺ພິຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຘາວິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ສຣີຣໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ມຍ຺ຫໍ ນ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ, ໂລຠເຫຕຸ ປນ ໂລຠກາຣຓາ ໂລຠໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍາ ເອຕໍ ກຕໍ, ອິໂຕ ທານິ ປຏ຺ຐາຍ ນ ໂລຠວສິໂກ ຠວິສ຺ສາມິ, ປຸນ ຫຕ຺ຖິສຣີຣໍ ນາມ ນ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສໍວິຄ຺ຄຫທໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໘.

‘‘ນາຫໍ ປຸນໍ ນ ຈ ປຸນໍ, ນ ຈາປິ ອປຸນປ຺ປຸນໍ;

ຫຕ຺ຖິໂພນ຺ທິໍ ປເວກ຺ຂາມິ, ຕຖາ ຫິ ຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ນ ຈາປິ ອປຸນປ຺ປຸນນ຺ຕິ ອ-ກາໂຣ ນິປາຕມຕ຺ໂຕ. ອຍໍ ປເນຕິສ຺ສາ ສກລາຍປິ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ – ອຫຎ຺ຫິ ອິໂຕ ປຸນ, ຕໂຕ ຈ ປຸນາຕິ ວຸຕ຺ຕວາຣໂຕ ປຸນ ຕໂຕປິ ຈ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວາຣຓສຣີຣສງ຺ຂາຕໍ ຫຕ຺ຖິໂພນ຺ທິໍ ນ ປເວກ຺ຂາມິ. ກິໍກາຣຓາ? ຕຖາ ຫິ ຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ, ຕຖາ ຫິ ອຫໍ ອິມສ຺ມິຎ຺ເຎວ ປເວສເນ ຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ມຣຓຠເຍນ ສນ຺ຕາສໍ ສໍເວຄໍ ອາປາທິໂຕຕິ.

ເອວຎ຺ຈ ¶ ປນ ວຕ຺ວາ ຕໂຕວ ປລາຍິຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຫຕ຺ຖິສຣີຣໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາປິ ນ ໂອໂລເກສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ໂລຠວສິໂກ ອໂຫສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສສ຺ສ ນາມ ວຑ຺ຒິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ¶ ວຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ. ສຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ອວເສເສສຸ ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ, ເກຈິ ສກທາຄາມິໂນ, ເກຈິ ອນາຄາມິໂນ ອເຫສຸໍ. ຕທາ ສິງ຺ຄາໂລ ອຫເມວ ອໂຫສິນ຺ຕິ.

ສິງ຺ຄາລຊາຕກວຓ຺ຓນາ ອຏ຺ຐມາ.

[໑໔໙] ໙. ເອກປຓ຺ຓຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ເອກປຓ຺ໂຓ ອຍໍ ຣຸກ຺ໂຂຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວສາລິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເວສາລິກໍ ທຸຏ຺ຐລິຈ຺ຉວິກຸມາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ເວສາລິນຄຣໍ ຄາວຸຕຄາວຸຕນ຺ຕເຣ ຕີຫິ ປາກາເຣຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ໂຄປຸຣຏ຺ຏາລກຍຸຕ຺ຕໍ ປຣມໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈກາລໍ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວສນ຺ຕານຎ຺ເຎວ ຣາຊູນໍ ສຕ຺ຕ ສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຕານິ ສຕ຺ຕ ຈ ຣາຊາໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກາເຍວ ອຸປຣາຊາໂນ, ຕຕ຺ຕກາ ເສນາປຕິໂນ, ຕຕ຺ຕກາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກາ. ເຕສໍ ຣາຊກຸມາຣານໍ ອນ຺ຕເຣ ເອໂກ ທຸຏ຺ຐລິຈ຺ຉວິກຸມາໂຣ ນາມ ອໂຫສິ ໂກຘໂນ ຈຓ຺ໂຑ ຜຣຸໂສ ສາຫສິໂກ, ທຓ຺ເຑນ ຆຏ຺ຏິຕອາສີວິໂສ ວິຍ ນິຈ຺ຈໍ ປຊ຺ຊລິໂຕ ໂກເຘນ. ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ທ຺ເວ ຕີຓິ ວຈນານິ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕໍ ເນວ ມາຕາປິຕໂຣ, ນ ຎາຕໂຍ, ນ ມິຕ຺ຕສຸຫຊ຺ຊາ ສິກ຺ຂາເປຕຸໍ ສກ຺ຂິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕູນໍ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ກຸມາໂຣ ອຕິຜຣຸໂສ ສາຫສິໂກ, ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ອິມໍ ວິເນຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ເຍນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຕໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ກຸມາໂຣ ຈຓ຺ໂຑ ຜຣຸໂສ ໂກເຘນ ປຊ຺ຊລຕິ, ອິມສ຺ສ ໂອວາທໍ ເທຖາ’’ຕິ.

ສຕ຺ຖາ ¶ ¶ ຕໍ ກຸມາຣໍ ໂອວທິ – ‘‘ກຸມາຣ, ອິເມສຸ ນາມ ສຕ຺ເຕສຸ ຈຓ຺ເຑນ ຜຣຸເສນ ສາຫສິເກນ ວິເຫຐກຊາຕິເກນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຜຣຸສວາໂຈ ຈ ນາມ ວິຊາຕມາຕຸຍາປິ ປິຕຸໂນປິ ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສປິ ຠາຕິຠຄິນີນມ຺ປິ ປຊາປຕິຍາປິ ມິຕ຺ຕພນ຺ຘວານມ຺ປິ ອປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ ອມນາໂປ, ຑໍສິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສປ຺ໂປ ວິຍ, ອຏວິຍໍ ອຸຏ຺ຐິຕໂຈໂຣ ວິຍ, ຂາທິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຍກ຺ໂຂ ວິຍ ຈ ອຸພ຺ເພຊນີໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ທຸຕິຍຈິຕ຺ຕວາເຣ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ທິຏ຺ເຐເຍວ ຈ ຘມ຺ເມ ໂກຘໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຓ຺ຑິຕປສາຘິໂຕປິ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓວ ໂຫຕິ, ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທສສ຺ສິຣິກມ຺ປິສ຺ສ ມຸຂໍ ຊາລາຠິຫຕປທຸມໍ ວິຍ ມລຄ຺ຄຫິຕກຎ຺ຈນາທາສມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ຈ ວິຣູປໍ ໂຫຕິ ທຸທ຺ທສິກໍ. ໂກຘໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ສຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ປຫຣນ຺ຕິ, ວິສໍ ຂາທນ຺ຕິ, ຣຊ຺ຊຸຍາ ອຸພ຺ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ປປາຕາ ປປຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂກຘວເສນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ນິຣຍາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິເຫຐກຊາຕິກາປິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ຄຣຫໍ ¶ ປຕ຺ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ນິຣຍາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຸນ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຣຄພຫຸລາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຈກ຺ຂຸໂຣໂຄ ໂສຕໂຣໂຄຕິອາທີສຸ ຈ ໂຣເຄສຸ ເອກໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ເອກສ຺ມິໍ ປຕນ຺ຕິ, ໂຣເຄນ ອປຣິມຸຕ຺ຕາວ ຫຸຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ຫິຕຈິຕ຺ເຕນ ມຸທຸຈິຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວຣູໂປ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິຣຍາທິຠເຍຫິ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ໂສ ກຸມາໂຣ ສຕ຺ຖຸ ໂອວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ເອໂກວາເທເນວ ນິຫຕມາໂນ ທນ຺ໂຕ ນິພ຺ພິເສວໂນ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ມຸທຸຈິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ອຎ຺ຎໍ ອກ຺ໂກສນ຺ຕມ຺ປິ ປຫຣນ຺ຕມ຺ປິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ນ ໂອໂລເກສິ, ອຸທ຺ຘຏທາໂຐ ວິຍ ສປ຺ໂປ, ອຬຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວິຍ ກກ຺ກຏໂກ, ຉິນ຺ນວິສາໂຓ ວິຍ ຈ ອຸສໂຠ ອໂຫສິ.

ຕສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ທຸຏ຺ຐລິຈ຺ຉວິກຸມາຣໍ ສຸຈິຣມ຺ປິ ໂອວທິຕ຺ວາ ເນວ ມາຕາປິຕໂຣ, ນ ຎາຕິມິຕ຺ຕາທໂຍ ທເມຕຸໍ ສກ຺ຂິໍສຸ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປນ ຕໍ ເອໂກວາເທເນວ ທເມຕ຺ວາ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກຕ຺ວາ ມຕ຺ຕວຣວາຣຓໍ ວິຍ ສມຸຄ຺ຄຫິຕາເນຎ຺ຊກາຣຓໍ ອກາສິ. ຍາວ ສຸຠາສິຕໍ ຈິທໍ – ‘ຫຕ຺ຖິທມເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖິທມ຺ໂມ ສາຣິໂຕ ເອກໍເຍວ ທິສໍ ຘາວຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ວາ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ທກ຺ຂິຓໍ ວາ. ອສ຺ສທມເກນ…ເປ… ໂຄທມເກນ…ເປ… ທກ຺ຂິຓໍ ວາ. ຕຖາຄເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປຸຣິສທມ຺ໂມ ສາຣິໂຕ ອຏ຺ຐ ທິສາ ວິຘາວຕິ, ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ. ອຍເມກາ ທິສາ…ເປ… ໂສ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘ໂຍຄ຺ຄາຈຣິຍານໍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖີ’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໑໒). ນ ຫິ, ອາວຸໂສ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສທິໂສ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖີ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນເວສ ມຍາ ເອໂກວາເທເນວ ທມິໂຕ, ປຸພ຺ເພປາຫໍ ອິມໍ ເອໂກວາເທເນວ ທເມສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸທິຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ຕໂຍ ເວເທ ສພ຺ພສິປ຺ປານິ ຈ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ກາລໍ ຆຣາວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຫິມວນ຺ເຕ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ຕຕ຺ຖ ຈິຣໍ ວສິຕ຺ວາ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖາຍ ຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຣາຓສິໍ ປຕ຺ວາ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ວສິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ຕາປສາກປ຺ປສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂາຍ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ¶ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ປາປຸຓິ. ຣາຊາ ສີຫປຎ຺ຊເຣນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອິຣິຍາປເຖ ປສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຕາປໂສ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສນ຺ຕມານໂສ ຍຸຄມຕ຺ຕທໂສ, ປທວາເຣ ປທວາເຣ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ຐເປນ຺ໂຕ ວິຍ ສີຫວິຊມ຺ຠິເຕນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ສນ຺ຕຘມ຺ໂມ ນາເມໂກ ອຕ຺ຖິ, ອິມສ຺ສ ເຕນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກໍ ອມຈ຺ຈໍ ໂອໂລເກສິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ, ເທວາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕໍ ‘‘ຕາປສໍ ອາເນຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຠິກ຺ຂາຠາຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ມຫາປຸຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຣາຊາ ຕໍ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ‘‘ນ ມຍໍ ຣາຊກຸລູປກາ, ເຫມວນ຺ຕິກາ ນາມມ຺ຫາ’’ຕິ ອາຫ. ອມຈ຺ໂຈ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ອມ຺ຫາກໍ ກຸລູປໂກ ນຕ຺ຖິ, ອາເນຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອມຈ຺ໂຈ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຍາຈິຕ຺ວາ ຣາຊນິເວສນໍ ປເວເສສິ.

ຣາຊາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ສມຸສ຺ສິຕເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕ ກຎ຺ຈນປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ນານຄ຺ຄຣສໂຠຊນໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ‘‘ກຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ວສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ເຫມວນ຺ຕິກາ ມຍໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ກຫໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ວສ຺ສາຣຕ຺ຕານຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ອຸປຘາເຣມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ອຸຍ຺ຍາເນ ວສຖາ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ¶ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສາລໍ ມາເປຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານາປິ ກາເຣຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕປຣິກ຺ຂາເຣ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍານປາລໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອຸຍ຺ຍາເນ ວສຕິ. ຣາຊາປິສ຺ສ ທິວເສ ທິວເສ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ຕສ຺ສ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ທຸຏ຺ຐກຸມາໂຣ ນາມ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ ຈຓ຺ໂຑ ຜຣຸໂສ, ເນວ ນໍ ຣາຊາ ທເມຕຸໍ ອສກ຺ຂິ, ນ ເສສຎາຕກາ. ອມຈ຺ຈາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ມາ ເອວໍ ກຣິ, ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠາ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕາປິ ກຖໍ ຄາຫາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມມ ອຍ຺ຍໍ ຫິມວນ຺ຕຕາປສໍ ອຎ຺ໂຎ ອິມໍ ກຸມາຣໍ ທເມຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂສເຍວ ນໍ ທເມສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ກຸມາຣໍ ອາທາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອຍໍ ກຸມາໂຣ ຈຓ຺ໂຑ ຜຣຸໂສ ¶ , ມຍໍ ອິມໍ ທເມຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມ, ຕຸມ຺ເຫ ນໍ ເອເກນ ອຸປາເຍນ ສິກ຺ຂາເປຖາ’’ຕິ ¶ ກຸມາຣໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກຸມາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຍ຺ຍາເນ ວິຈຣນ຺ໂຕ ເອກໂຕ ເອເກນ, ເອກໂຕ ເອເກນາຕິ ທ຺ວີຫິເຍວ ປຕ຺ເຕຫິ ເອກໍ ນິມ຺ພໂປຕກໍ ທິສ຺ວາ ກຸມາຣໍ ອາຫ – ‘‘ກຸມາຣ, ເອຕສ຺ສ ຕາວ ຣຸກ຺ຂໂປຕກສ຺ສ ປຓ຺ຓໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຣສໍ ຊານາຫີ’’ຕິ? ໂສ ຕສ຺ສ ເອກໍ ປຕ຺ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຣສໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຘີ’’ຕິ ສຫ ເຂເຬນ ຠູມິຍໍ ນຸຏ຺ຐາຠິ. ‘‘ກິໍ ເອຕໍ, ກຸມາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິທາເນເວສ ຣຸກ຺ໂຂ ຫລາຫລວິສູປໂມ, ວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ປນ ພຫູ ມນຸສ຺ເສ ມາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕໍ ນິມ຺ພໂປຕກໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ປຣິມທ຺ທິຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໔໙.

‘‘ເອກປຓ຺ໂຓ ອຍໍ ຣຸກ຺ໂຂ, ນ ຠູມ຺ຍາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸໂລ;

ຜເລນ ວິສກປ຺ເປນ, ມຫາຍໍ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກປຓ຺ໂຓຕິ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອເກກປຓ຺ໂຓ. ນ ຠູມ຺ຍາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸໂລຕິ ຠູມິໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວຑ຺ຒິໂຕ. ຜເລນາຕິ ຜລຣເສນ. ວິສກປ຺ເປນາຕິ ຫລາຫລວິສສທິເສນ. ເອວໍ ຂຸທ຺ທໂກປິ ສມາໂນ ເອວຣູເປນ ຕິຕ຺ຕເກນ ປຓ຺ເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາຍໍ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຍທາ ປນາຍໍ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ມຫາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕທາ ກິໍ ນາມ ຠວິສ຺ສຕິ, ອທ຺ຘາ ມນຸສ຺ສມາຣໂກ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອຕໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑສິນ຺ຕິ ອາຫ.

ອຖ ¶ ນໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເອຕທໂວຈ ‘‘ກຸມາຣ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ນິມ຺ພໂປຕກໍ ‘ອິທາເນວ ເອວໍຕິຕ຺ຕໂກ, ມຫລ຺ລກກາເລ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຸໂຕ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ວຸຑ຺ຒີ’ຕິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑສິ? ຍຖາ ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ມິໍ ປຏິປຊ຺ຊິ, ເອວເມວ ຕວ ຣຏ຺ຐວາສິໂນປິ ‘ອຍໍ ກຸມາໂຣ ທຫຣກາເລເຍວ ເອວໍ ຈຓ຺ໂຑ ຜຣຸໂສ, ມຫລ຺ລກກາເລ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ວາ ກິໍ ນາມ ກຣິສ຺ສຕິ, ກຸໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວຸຑ຺ຒີ’ຕິ ຕວ ກຸລສນ຺ຕກໍ ຣຊ຺ຊໍ ອທຕ຺ວາ ນິມ຺ພໂປຕກໍ ວິຍ ຕໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຣຏ຺ຐາ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນິມ຺ພຣຸກ຺ຂປຏິຠາຄຕໍ ຫິຕ຺ວາ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຫຕມາໂນ ນິພ຺ພິເສວໂນ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ປິຕຸ ¶ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ອຄມາສິ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທາເນເວສ ທຸຏ຺ຐລິຈ຺ຉວິກຸມາໂຣ ມຍາ ທມິໂຕ, ປຸພ຺ເພປາຫໍ ເອຕໍ ທເມສິໍເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ທຸຏ຺ຐກຸມາໂຣ ອຍໍ ລິຈ຺ຉວິກຸມາໂຣ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ອານນ຺ໂທ, ໂອວາທທາຍກຕາປໂສ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ເອກປຓ຺ຓຊາຕກວຓ຺ຓນາ ນວມາ.

[໑໕໐] ໑໐. ສຎ຺ຊີວຊາຕກວຓ຺ຓນາ

ອສນ຺ຕໍ ¶ ໂຍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຖາ ເວຬຸວເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອສນ຺ຕປຄ຺ຄຫໍ ອາຣພ຺ຠ ກເຖສິ. ໂສ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ປຏິກຓ຺ຏກຠູເຕ ທຸສ຺ສີເລ ປາປຘມ຺ເມ ເທວທຕ຺ເຕ ປສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ອສນ຺ຕໍ ອສປ຺ປຸຣິສໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ຕສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ພຫຸໍ ຘນໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຄຍາສີເສ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ຘມ຺ມຣາຊານໍ ໂສຕາປນ຺ນໍ ອຣິຍສາວກໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕ. ໂສ ຫິ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ປຖວິຍໍ ປວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຂ ມມ຺ປິ ປຖວີ ຄິເລຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠີຕຕສິໂຕ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ນ ລຠຕິ, ສຍເນ ອສ຺ສາທສຸຂໍ ນ ວິນ຺ທຕິ, ຕິພ຺ພກາຣຓາຠິຕຸນ຺ໂນ ຫຕ຺ຖິໂປໂຕ ວິຍ ກມ຺ປມາໂນ ວິຈຣຕິ. ໂສ ປຖວິໍ ຜລມານໍ ¶ ວິຍ, ອວີຈິຊາລໍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິໍ ວິຍ, ປຖວິຍາ ອຕ຺ຕານໍ ຄິລິຍມານໍ ວິຍ, ອາທິຕ຺ຕາຍ ໂລຫປຖວິຍາ ອຸຕ຺ຕານກໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອຍສູເລຫິ ໂກຏິຍມານໍ ວິຍ ຈ ສມນຸປສ຺ສິ. ເຕນສ຺ສ ປຫຏກຸກ຺ກຸຏສ຺ເສວ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກມ຺ປມານສ຺ສ ອວຕ຺ຖານໍ ນາມ ນາໂຫສິ. ໂສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສິຕຸກາໂມ ຂມາເປຕຸກາໂມ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸກາໂມ ອໂຫສິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ອປຣາຘມຫນ຺ຕຕາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ອຖສ຺ສ ຣາຊຄຫນຄເຣ ກຕ຺ຕິກຣຕ຺ຕິວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ເທວນຄຣໍ ວິຍ ນຄເຣ ອລງ຺ກເຕ ມຫາຕເລ ອມຈ຺ຈຄຓປຣິວຸຕສ຺ສ ກຎ຺ຈນາສເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຊີວກໍ ໂກມາຣຠຈ຺ຈໍ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ຊີວກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາ ມຍາ ອຸຊຸກເມວ ວຕ຺ຕຸໍ ‘ອຫໍ, ສມ຺ມ ຊີວກ, ສຍໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ເອຫິ ມໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ເນຫີ’ຕິ, ປຣິຍາເຍນ ປນ ຣຕ຺ຕິສມ຺ປທໍ ວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ‘ກໍ ນຸ ຂ຺ວຊ຺ຊ ມຍໍ ¶ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ປຍິຣຸປາເສຍ຺ຍາມ, ຍໍ ໂນ ປຍິຣຸປາສຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີເທຍ຺ຍາ’ຕິ ວກ຺ຂາມິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຖາຣານໍ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ, ຊີວໂກປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສ຺ສຕິ. ອຖ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ ຣຕ຺ຕິໍ ວຓ຺ເຓສິ ‘‘ລກ຺ຂຎ຺ຎາ ວຕ ໂຠ ໂທສິນາ ຣຕ຺ຕິ, ອຠິຣູປາ ວຕ ໂຠ ໂທສິນາ ຣຕ຺ຕິ, ທສ຺ສນີຍາ ວຕ ໂຠ ໂທສິນາ ຣຕ຺ຕິ, ປາສາທິກາ ວຕ ໂຠ ໂທສິນາ ຣຕ຺ຕິ, ຣມຓີຍາ ວຕ ໂຠ ໂທສິນາ ຣຕ຺ຕິ, ກໍ ນຸ ຂ຺ວຊ຺ຊ ມຍໍ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ປຍິຣຸປາເສຍ຺ຍາມ, ຍໍ ໂນ ປຍິຣຸປາສຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີເທຍ຺ຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໐).

ອເຖໂກ ອມຈ຺ໂຈ ປູຣຓກສ຺ສປສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖສິ, ເອໂກ ມກ຺ຂລິໂຄສາລສ຺ສ, ເອໂກ ອຊິຕເກສກມ຺ພລສ຺ສ, ເອໂກ ປກຸຘກຈ຺ຈາຍນສ຺ສ, ເອໂກ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ, ເອໂກ ນາຏປຸຕ຺ຕນິຄຓ຺ຐສ຺ສາຕິ ¶ . ຣາຊາ ເຕສໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ໂສ ຫິ ຊີວກສ຺ເສວ ມຫາອມຈ຺ຈສ຺ສ ກຖໍ ປຈ຺ຈາສີສຕິ. ຊີວໂກປິ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ມໍ ອາຣພ຺ຠ ກຖິເຕເຍວ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອວິທູເຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ຣາຊາ ອາຫ ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ, ສມ຺ມ ຊີວກ, ກິໍ ຕຸຓ຺ຫີ’’ຕິ? ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊີວໂກ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ, ເທວ, ຠຄວາ ¶ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອມ຺ຫາກໍ ອມ຺ພວເນ ວິຫຣຕິ ສທ຺ຘິໍ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ນວ ອຣຫາທິຄຸເຓ ວຕ຺ວາ ຊາຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕາທິເຠທໍ ຠຄວໂຕ ອານຸຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ເທໂວ ປຍິຣຸປາສຕຸ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕຸ, ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອາຫ.

ຣາຊາ ສມ຺ປຸຓ຺ຓມໂນຣໂຖ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ສມ຺ມ ຊີວກ, ຫຕ຺ຖິຍານານິ ກປ຺ປາເປຫີ’’ຕິ ຍານານິ ກປ຺ປາເປຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ຣາຊານຸຠາເວນ ຊີວກມ຺ພວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຓ຺ຑລມາເຬ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸຕໍ ຕຖາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ສນ຺ຕວີຈິມຊ຺ເຌ ມຫານາວໍ ວິຍ ນິຈ຺ຈລໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປາ ນາມ ເມ ປຣິສາ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ’’ຕິ ອິຣິຍາປເຖເຍວ ປສີທິຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຖຸຕິໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ສາມຎ຺ຎຜລປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ທ຺ວີຫິ ຠາຓວາເຣຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໐ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ໂສ ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ອຕ຺ຕມໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ສຕ຺ຖາ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຂຕາຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາ, ອຸປຫຕາຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາ. ສຈາຍໍ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊາ ອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ກາຣຓາ ປິຕຣໍ ຘມ຺ມິກໍ ຘມ຺ມຣາຊານໍ ຊີວິຕາ ນ ໂວໂຣເປສ຺ສຖ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນ ວິຣຊໍ ວີຕມລໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຖ. ເທວທຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອສນ຺ຕປຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາ ປຣິຫີໂນ’’ຕິ ອາຫ.

ປຸນທິວເສ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ກິຣ ອສນ຺ຕປຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີລໍ ປາປຘມ຺ມໍ ເທວທຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປິຕຸຆາຕກກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາ ປຣິຫີໂນ, ເທວທຕ຺ເຕນ ນາສິໂຕ ຣາຊາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກາຍ ນຸຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອຕຣຫິ ກຖາຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ອິທາເນວ ອສນ຺ຕປຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ມຫາວິນາສໍ ປຕ຺ໂຕ, ປຸພ຺ເພເປສ ອສນ຺ຕປຄ຺ຄເຫເນວ ອຕ຺ຕານໍ ນາເສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິ.

ອຕີເຕ ¶ ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫາວິຠເວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ຕກ຺ກສິລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພສິປ຺ປານິ ¶ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ພາຣາຓສິຍໍ ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ມາຓວກສຕານິ ສິປ຺ປໍ ວາເຈສິ. ເຕສຸ ມາຓເວສຸ ເອໂກ ສຎ຺ຊີໂວ ນາມ ມາຓໂວ ອຕ຺ຖິ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ມຕກຸຏ຺ຐາປນກມນ຺ຕໍ ອທາສິ. ໂສ ອຸຏ຺ຐາປນກມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິພາຫນມນ຺ຕໍ ປນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ເອກທິວສໍ ມາຓເວຫິ ສທ຺ຘິໍ ທາຣຸອຕ຺ຖາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໍ ມຕພ຺ຍຄ຺ຆໍ ທິສ຺ວາ ມາຓເວ ອາຫ ‘‘ໂຠ, ອິມໍ ມຕພ຺ຍຄ຺ຆໍ ອຸຏ຺ຐາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ມາຓວາ ‘‘ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ‘‘ປສ຺ສນ຺ຕານຎ຺ເຎວ ໂວ ຕໍ ອຸຏ຺ຐາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ, ມາຓວ, ສກ຺ໂກສິ, ອຸຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ເຕ ມາຓວາ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫິໍສຸ. ສຎ຺ຊີໂວ ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຕພ຺ຍຄ຺ຆໍ ສກ຺ຂຣາຫິ ປຫຣິ, ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ອຸຏ຺ຐາຍ ເວເຄນາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຎ຺ຊີວໍ ຄລນາຬິຍໍ ຑໍສິຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິ, ສຎ຺ຊີໂວປິ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິ. ອຸໂຠປິ ເອກຏ຺ຐາເນເຍວ ມຕາ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ.

ມາຓວາ ທາຣູນິ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອາຈຣິໂຍ ມາຓເວ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕາ, ອສນ຺ຕປຄ຺ຄຫກາຣາ ນາມ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິລຠນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ຄາຖມາຫ –

໑໕໐.

‘‘ອສນ຺ຕໍ ¶ ໂຍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອສນ຺ຕໍ ຈູປເສວຕິ;

ຕເມວ ຆາສໍ ກຸຣຸເຕ, ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ສຎ຺ຊີວິໂກ ຍຖາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ຕີຫິ ທຸຈ຺ຈຣິເຕຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ທຸສ຺ສີລໍ ປາປຘມ຺ມໍ. ໂຍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ ເອວຣູປໍ ທຸສ຺ສີລໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ວາ ຈີວຣາທິສມ຺ປທາເນນ, ຄຫຏ຺ຐໍ ວາ ອຸປຣຊ຺ຊເສນາປຕິຏ຺ຐານາທິສມ຺ປທາເນນ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສກ຺ກາຣສມ຺ມານໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສນ຺ຕໍ ຈູປເສວຕີຕິ ໂຍ ຈ ເອວຣູປໍ ອສນ຺ຕໍ ທຸສ຺ສີລໍ ອຸປເສວຕິ ຠຊຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ. ຕເມວ ຆາສໍ ກຸຣຸເຕຕິ ຕເມວ ອສນ຺ຕປຄ຺ຄຓ຺ຫກໍ ໂສ ທຸສ຺ສີໂລ ປາປປຸຄ຺ຄໂລ ຆສຕິ ສໍຂາທຕິ ວິນາສໍ ປາເປຕິ. ກຖໍ? ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ສຎ຺ຊີວິໂກ ຍຖາຕິ, ຍຖາ ສຎ຺ຊີເວນ ມາຓເວນ ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຕພ຺ຍຄ຺ໂຆ ສຎ຺ຊີວິໂກ ຊີວິຕສມ຺ປທາເນນ ສມ຺ປຄ຺ຄຫິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕທາຍກໍ ສຎ຺ຊີວເມວ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປາເຕສິ, ເອວໍ ອຎ຺ໂຎປິ ໂຍ ອສນ຺ຕປຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ, ໂສ ທຸສ຺ສີໂລ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຄ຺ຄາຫກເມວ ວິນາເສຕິ. ເອວໍ ອສນ຺ຕສມ຺ປຄ຺ຄາຫກາ ວິນາສໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ.

ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ¶ ¶ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ມາຓວານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ.

ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຊາຕກໍ ສໂມຘາເນສິ – ‘‘ຕທາ ມຕພ຺ຍຄ຺ຆຸຏ຺ຐາປນໂກ ມາຓໂວ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ອໂຫສິ, ທິສາປາໂມກ຺ໂຂ ອາຈຣິໂຍ ປນ ອຫເມວ ອໂຫສິ’’ນ຺ຕິ.

ສຎ຺ຊີວຊາຕກວຓ຺ຓນາ ທສມາ.

ກກຓ຺ຏກວຄ຺ໂຄ ປນ຺ນຣສໂມ.

ຕສ຺ສຸທ຺ທານໍ –

ໂຄຘສິງ຺ຄາລວິໂຣຈໍ, ນງ຺ຄຸຏ຺ຐຣາຘກາກຎ຺ຈ;

ປຸປ຺ຜຣຕ຺ຕຎ຺ຈ ສິງ຺ຄາລໍ, ເອກປຓ຺ຓຎ຺ຈ ສຎ຺ຊີວໍ.

ອຖ ວຄ຺ຄຸທ຺ທານໍ –

ອປຓ຺ຓໂກ ສີລວຄ຺ໂຄ, ກຸຣຸງ຺ໂຄ ຈ ກຸລາວໂກ;

ອຕ຺ຖກາໂມ ຈ ອາສີໂສ, ອິຕ຺ຖີວຣຸຓປາຍິມ຺ຫາ.

ລິຕ຺ໂຕ ປໂຣສຕໍ ຫໍຈິ, ກຸສນາຬາ ສມ຺ປທາໂນ;

ກກຓ຺ຏໂກ ປນ຺ນຣສ, ສຕປຓ຺ຓາສ ຊາຕກາຕິ.

ເອກກນິປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(ປຐໂມ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ).